Liber de divinis officiis

Citation preview

CORPVS5 CHRISTIANORVM

Continuatio

Mediaeualis

VII

CORPVS

CHRISTIANORVM

Continuatio Mediaeualis

VII

RVPERTI TVITIENSIS LIBER DE DIVINIS OFFICIIS

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXVII

PONTIFICII

RVPERTII TVIIIENSIS PE

TEST |

ILI

.G |

UO f

LIBER DE DIVINIS

OFFICIIS

EDIDIT HRABANVS

HAACKE

OQ S.B:

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXVII

PONTIFICI

SVMPTIBVS SVPPEDITANTE SvPREMO BELGARVM MAGISTRATV PVBLICAE INSTITVTIONI ATQVE OPTIMIS ARTIBVS PRAEPOSITO EDITVM

Cod ED "S Bibl. Nat.

11580 ELOTETS

Eu

»*

Cod.

Paris., Bibl. Nat. 11580, fol. 1". Ausschnitt in GróDBe des Otiginals

ILDEPHONSO SCHULTE STRATHAUS DIVINORVM OFFICIORVM IN MONTE SIGEBERGENSI RESTAVRATORI HVIVS EDITIONIS FAVTORI DE EXPLETO OCTOGESIMO ANNO GRATVLANTER DICATVM R.H.

VORWORT Anregung und Weisung zum Vorhaben dieses Buches gab mir Herr Abt Dr. Ildephons Schulte Strathaus, der stets betonend, da die Rupertstudien auf quellensicherem Fundament aufzubauen seien, mich für diese Aufgabe freistellte. Prof. H. Grundmann,

Historica

— München

Pràsident der Monumenta

und

Herausgeber

Germaniae

der "Quellen

zur

Geistesgeschichte des Mittelalters", war gern bereit, das Ge-

schichtswerk Ruperts ''De uictoria Verbi Dei" in diese Reihe aufzunehmen, wodurch mir zugleich seine und seines Institutes wertvolle Beratung und Fórderung zuteil wurde. Als die Herausgeber der ''Corpus Christianorum" die theologischen Schriften Ruperts für die "Continuatio mediaeualis" vorsahen, erwirkten Prof. Grundmann und Prof. Jedin Bonn bei der Deutschen Forschungsgemeinschaft, daf mir ein freies Forschungsjahr gewáhrt wurde. Was mich zu groDem Dank verpflichtet. Sodann sei allen herzlich gedankt, die mir beim Suchen und Interpretieren der Handschriften gar manche sachkundige Auskunft gaben, namentlich P. St. Axters OP - Leuven, die Professoren

M. Bernards - Bonn, Th. Clasen - Kóln, P. K.

Hallinger OSB - Rom,

E. Kleineidam - Erfurt, P. J. Le-

clercq OSB - Clervaux, Frau Dr. M. Mairold - Graz, t P. Lud-

ger Meier OFM - Bamberg, E. Schulte Strathaus - München, Dr. J. Semmler - Paris, Prof. H. Silvestre - Léopoldville. Das Entgegenkommen der Damen und Herren in den Bibliotheken — es müften hier alle in der Einleitung verzeichneten aufgezáhlt werden; jedoch sei die Liebenswürdigkeit Herrn Dr. E. KyriB - Stuttgart, des einzigen privaten Besitzers eines Rupertkodex, namentlich erwáhnt — übertraf alle Erwartungen. Auch die Liste der auf den notwendigen Reisen gütig erwiesenen Gastfreundschaft kann nur unvollstándig sein : der Coníratres in den Priesterseminarien Bamberg, Besancon,

Fulda,

Linz, Passau,

St. Peter im Schwarzwald,

der Chorherren in Klosterneuburg, der Kapuziner in Oxford, der Zisterzienser in Heiligkreuz, meiner Mitbrüder in Admont, S. Ambrogio - Rom, St. Bonifaz - München, Dendermonde, Góttweig,

Montserrat,

St. Peter — Salzburg, Schottenstift —

Wien, Solesmes und nicht zuletzt Steenbrugge. Den Siegburger PP. Mauritius Mittler und Kolumban Esser sowie Herrn G. von Bank danke ich für ihre mühevolle Mitarbeit am Microfilmarchiv und am Register.

]

[Da

ETE

2

i

dig ed 3

pO voe

oo

EL

us

Et

De

5

ac

Wels

"M

pu T i *2

ix

audi; udadyt init.

x

rus heb ansdftuaté atUnfan at ro-bnad arneioburrslloim. Noe: adip m TEOTSISU

wu cibo

8$

ord

sd sti

Mats 3H gen

ziusamrrdoM ih Ent

"p ieeuO

mb vudvetierit

«^ dab Must ues dew C ud

n vsus 207

LE

]

bo.sanpie)

oatan

alrire; linins spuxsimP T hir prrterud alievpire en * eei alb "minoneljaruLJ sii qb E vc Ls

us gfoíni quM sioe

»in e E

gen rm

i

sib p

La toy

*O emiy. 15

doles toda

4

D Jo qase - mebbadA. r quan

ET

EN

o.

.

fla

zl

— aeo valfia

E

"dei 25:a1). —blenieM;M p auem"Ps Mus

Tod * c gusdono M — asadieie efimiog ru cU RU ote bloqe5.d »- arido HE Jet au

LI

mmi

dieat: - Matiuciokcsat «A

- nwaED dT amnoli- zirayisBl M.a VAGOS Gui.

Iis i

L0 501

»-

rie i xd Er

3ulforftgeve irme aen bat ados misd ion ih kin yog dolasad relig ioa nurosbadt. reb alortév up mat: ^ubsbnalt T5 indie ce

o

CS

fait:

delabse side

"ellas bsti oL Amarto

Bb

^^

iiaisr

sesib i ^daQ ifto sisedoip ME" eitis

aeitsz

- sibe( JoYl bas nuamüecrte dr

B

iE

"nirot

"win Du» poc anni aiino

Im E. x

á Aci

- abis

eldedioildiH asb mi reris buur nsctetT teb-eut

ua axiendaotoxis? gab iati "b ar atta. -— ——

rgemeH disdyibueammdulnl sits io dod

!

'aqsstiseH gefevi qewisals: nh fixgtiod

p

xu 2e 3

TRE "uns (p

E Td "

E

liz eoiwdB -— dfawis- i£shasnag nsbieT noi breswitou mb Ya 19b sex sib d

Nbnbisliowni 3e 5

renes - asi

i

D

un. jcarmi psitetiassciame m web ui venons ftuwils? ae vota 22 ussen T ap]

Ario ni 390/wnqea Me.n

gr aimuibé ni v0BBwd M. mticurt 08125) Abromshbatt. iasdscil-. i

a

í

bit. muet

i eon

f HEfa

E.

Ha per ien EE

- Püfenerhndsg opudslae — vetefi ad dextre ei? nal cnpuruinedie reuhas idsim bos

éiwsr cos) dodmuuleo "be 3uliiiMt oie

MM

radio allavsdiim vriH. uro idol axindfs xot

dev.

Eisen 7h

thu ads

A

iW

N

»

EINLEITUNG "Pia Mater Ecclesia suwm esse ducit Sponsi sui diuini opus salutferum, statis diebus ber ammi decursum, sacra recordatione celebrare... Totum wero Christi mysterium per anni circulum explicat..." Constitutio de sacra liturgia 5, 102

Im Jahre rrir bezeugte das hier vorgelegte Werk Jiber de diwinis officiis diesen selben Glauben der Kirche — im Gewande der Zeit. Das Buch erschien anonym und war noch nicht, wie die bald folgende Schriften seines Verfassers, einem

hohen Patron unter den Bischófen und Abten gewidmet. Jedoch war genügend bekannt, daB Rupert, ein Mónch von St. Laurentius in Lüttich, es geschrieben hatte, dena Norbert

von Xanten und Wilhelm von St. Thierry haben ihn bald scharf kritisiert (!. Andere Zeitgenossen sprachen ihm von vornherein das Recht ab, diesen Stoff zu behandeln, weil es

die Váter ja schon genug getan : Iste scribit quod. necessariwm non esi! Rupert beklagt dies im Geleitwort, das er einem Exemplar mitgab, das für seinen Siegburger Abt Kuno bestimmt war, als dieser 1126 zum Bischof von Regensburg gewáhlt worden. An Vorbildern erwáàhnt Rupert namentlich nur Amalar, andere Veteres nur obenhin : $2 qui forte scripserunt de huius»nodi. In der Tat láDt sich nicht feststellen, daD er auDer den

Schriften Amalars andere Liturgieerklárungen benutzt hat. Wenn er versichert, nicht die Autoritát der Veteres angreifen zu wollen, dann ist das patristisch-karolingische Erbe gemeint, wobei die amalarische Verwahrung (?) wiederholt wird : Sed licuit semperque licebit cuzque dicere salua fide quod senserit. Nun begegnen wir bei ihm nicht, wie Adolph Franz meint, *Amalar fast in jedem Kapitel", vielmehr trifft zu, wie hinwiederum

Franz

betont,

daB Amalar

"in eine bessere und

knappere Fassung gebracht ist", und daB Rupert ihn "weit überragt in der Kenntnis und dem mystischen Verstándnis der heiligen Schriften" (3). Allerdings kann Ruperts Vorbildung hohe Ansprüche befriedigen. Die Schulen Lüttichs, an denen er seine Ausbildung (1) RuprERT, In regulam s. Benedicti Y — PL 170, 490-492; WiLHELM VON Sr. TurenRy, Epistola ad quendam monachum qui de corpore et sanguine Dormini scripserat — PL 180, 341-346. (2) AMALAR, Liber offiialis, prooemium 6 (p. 14 HANSSENS) : In omnibus quae scribo, susbendo uerorum, sanctorumque ac piorum patrum iudicio ; interim dico quae sentio. (3) Die Messe im deutschen Mittelalter, Freiburg, 1902 (Nachdr. Wiesbaden, 1965), S. 417.

X

EINLEITUNG

genoD, besafen seit Ende des ro. und das ganze rr. Jahrhundert hindurch eine in Europa führende Bedeutung. Mit Alger und Wibald záhlt Rupert zur Spátblüte dieser lothringischen Kultur (5). De diuinis officiis, sein Erstlingswerk ist zunáchst Zeugnis seines Lütticher Bildung und gibt den MaBstab ab für die damalige Vertrautheit mit der Schrift und den Vátern. Offensichtlich steht biblische und patristische Theologie im Vordergrund des Interesses, wohingegen das Bemühen Amalars um die vielen Formen und Symbole der Liturgie keine eigentliche Fortsetzung findet. Rupert hat ein neues Werk gestaltet, jedoch kann man nicht weitergehend behaupten, die Liturgie sei ihm nur ein Vorwand gewesen, um eigene theologische Thesen anzubringen. Man sollte vielmehr nach dem Fortschritt oder nach der neuen Art der Theologie fragen, die sich hier seit Amalar zum ersten Mal in solchem Umfang eine Auswirkung suchte, und zwar auf einem Gebiet, das so unmittelbar praktisch war. Zweifellos darf jede theologische Richtung es als eine ihrer schónsten Aufgaben betrachten, das liturgische Leben nach ihrer Weise zu erkláren oder es mit ihrem Geiste zu erfüllen. Geist und Stimme sollen zusammenklingen, diese Forderung Benedikts, die Isidor wiederholte : Hoc meditetur corde quod psallitur ore ()), hat auch Rupert im Sinn, wenn er begründet : Sacramenta celebrare et. causas eorum mon. intelligere. quasi lingua loqui est et interpretationem nescire, ... oret wt anterpretetur, qnquit. Apostolus." (8) Amalar und mit ihm, wenn auch spáter als Rupert, Innozenz III. und Duranti interpretieren die Liturgie als Reprásentation der Erlósung vorwiegend rememorativ und allegorisch. Diese Richtung lehnten Florus und spáter der Verfasser der dem Albert zugeschriebenen MeDerklárung mit gróDter Schàrfe ab. Doch siegten sie nicht ; die rememorative Hineinnahme des Leidens Christi mit den vielen liebenswürdigen Einzelzügen war ins Gemüt eingedrungen. Nimmt nun Rupert teil an dieser "theologischen Auseinandersetzung der beiden Welten, der antik-rómischen und der mittelalter-fránkischen" ? (7?) Florus kommt bei ihm nicht zu Wort ; andererseits wird viel

"Stoff" aus den breiten Darlegungen Amalars beiseite gelassen

und anscheinend Unumgáàngliches gestrafft. Ob er das rememorative allegorische und moralisierende Erbe vor der spirituellen und zunáchst typologischen Schrifterklàrung zurücktreten làDt, ist jetzt abzuwágen. Von einem Widerstand (4) sfécle, (s) (6) (7)

H. SirrzvEssrRE, Rewier de Saint-Laurent et le déclin des écoles liégeoises au. XIIe in ZAnnales du Congràs archéologique de Tournai, 1949, S. 1. Regula 19, 7 ; Isxpog, Regula 7 — PL 105, 562 D. RuprERT, De diuinis officiis, prologus. A. KorrmwG, in Diuus Tbomas 27, 1949, S. 377.

EINLEITUNG

XI

gegen seine Liturgieerklàrung seitens der Zeitgenossen ist nichts bekannt; demnach düríte er keine kámpferische Position bezogen haben. Die verháltnismáDig weite Verbreitung seines Buches (5) erklárt sich aus dem praktischen Thema, dessen zeitgemáàDe Bearbeitung stets willkommen ist. In welchem Mafe hat Rupert der Liturgie den Charakter des locus theologicus zuerkannt, d.h. wenigstens einschluBweise ? Hierzu sind die Hinweise bei Josef Bach die bisher eindringlichsten (9) : Seine Theologie ist ihrer Grundidee nach teleologisch." — ''Die Lehre Ruperts von der subjektiven Aneignung der Erlósung ist die dynamisch-ethische." — "Die Verwirklichung vollzieht sich nach den Verháltnissen der Zeiten und Bedürfnisse der Menschen dramatisch in dem Cultus der Kirche, der Liturgie im weitesten Sinne, deren Mittelpunkt das Opfer ist." — ''Die Heilsgeschichte ist nach Ziel bekannt und auch als Fortschritt erkennbar ; parallel den sieben Weltaltern wirkt der Heilige Geist mit der Folge der sieben Gaben auf den Gottmenschen und auf die in ihm erlóste Menschheit. Auf den Cultus der Kirche hat sich dieser Zweck dramatisch ausgewirkt." Wie weit hier Bach zuzustimmen ist, dürfte zu untersuchen sein, zumal ein einseitiges theologisches Apriori dem Charakter der Liturgie als Jocus theologicus nicht gerecht würde. Rupert betont schon im Prolog der '"'Offizien", daB der Gegenstand seiner Aufgabe — ségna altissima rerum. bzw. maxima caelestium |sacramenía |secrelorum — von. jenen Máànnern angeordnet und 2» obsequiwm Christi, qui est caput ecclesiae, (19) eingesetzt sei, die diese Sakramente — nicht die zahlreichen Amalars, sondern die vier Sakramente Gregors,

d.h. das eine Sakrament

Christus —

recht tief (swblimiter)

verstanden und in Rede, Schrift und in eben diesen Zeichen

verkündet haben (!!). Diese klare Zielsetzung mutet durchaus modern

an, wenn

sie mit der des zweiten Vatikanums

ver-

glichen wird : Léwrgia enim, per quam maxime in divino Ecclesiae sacrificio, "opus mostrae vedemptionis exercetur" (Secreta dominicae IX ost Pentecosten), summe eo confert, ut fideles vivendo exprimant et als manifestent mysterium Christi..., (12) selbst wenn die Durchführung ob der belastenden Allegorismen unzulànglich erscheint. Bach erkennt weiterhin der Eucharistielehre Ruperts eine (8) Deutsches Archiv 16, 1960, S. 428. (9) Die Dogmengeschicbte des Mittelalters, Nien, 1875, II, S. 244. 285. 287. 259. (10) RusznT, De diuinis officiis, prologus. (11) AuarAn, Liber officialis, prooemium (p. 14 HANSSENS) ;GREGOR, Homiliae in Exechiel 1, 4, 1 — PL 76, 815 B ; cf. Sacramentarium Gelasianum 34 ; Hinweis bei W. Nuss, Das Buch Esechiel in Theologie und Kunst bis zum Ende des 12. Jabrbunderts, Münster, 1912, S. 95. (12) Constitutio, ibid.

XII

EINLEITUNG

eigene Stellung zu ''über beiden Parteien", nàmlich denen Ratperts und Berengars. "Rupert reduziert die Móglichkeit der Transsubstantiation auf ihre historische Grundlage, die Inkarnation. Die Eucharistie war ihm ja in gewissem Sinn eine fortgesetzte Verwirklichung der Menschwerdung in der Menschheit, als Speise des Lebens Gegengift gegen die Speise des Todes im Paradiese. Wáhrend Ratpert den Akt der Konsekration als Schópfung sich vorstellte, dagegen Ratramnus und Berengar denselben als blofe Reprásentation in den Zeichen der áuDeren Substanzen gefasst wissen wollten, betrachtete Rupert die Art und Weise des Gegenwirtigwerdens Christi in der Eucharistie weder als ein Geschaffenwerden noch als ein Figürlichsein sondern als ein Erhobenwerden der Brot- und Weinsubstànzen in die Eine Substanz des Leibes und Blutes Christi, soda

diese Natursubstanzen

nicht vernichtet, sondern verwandelt werden." (!9) SchlieBlich trug zur Formung des O$ws liturgicum die christozentrische Exegese bei, als deren Hóhe man bei ihm die Lehre von der unbedingten Menschwerdung entdeckt hat (14). Wir gehen wohl nicht fehl, wenn wir seine Auffassung vom Profectus ecclesiae (!) nicht ohne diesen Zusammenhang interpretieren móchten. Ganz auffállig bevorzugt Rupert die Evangelien, wenn die einzelnen MeDformulare erklàrt werden. Es ist ihm wie selbstverstándlich, daD alle übrigen veránderlichen Texte mit dem jeweiligen Evangelium übereinstimmen und es recht interpretieren. Hier scheint die Freiheit der Auswahl und des Auslassen zu weit zu gehen und das Ergebnis gekünstelt. Allerdings wird Rupert einen Kalender vorausgesetzt haben, den er für fester und verbindlicher hielt, als er in der Folgezeit

war. Bis zum Tridentinischen Missale sollte sich das Perikopensystem so sehr àndern, daD wenigstens für den Sonntagszyklus nach Pfingsten die Erkláàrungen Ruperts unnütz wurden, unnütz

zum

mindesten

für

den,

der

nur

die Texte

des

erstarrten Systems zur Interpretation zulàáDt. Weil Rupert nun tatsáchlich die einzelnen Evangelienperikopen durch andere Episteln und variable Texte erklárte, liegt es nahe, sein altes und unser tridentinisches System mit einander zu vergleichen, zumal die heutige Liturgiereform die starre Form aufgegeben hat und sich vor die Aufgabe gestellt sieht, der Interpretation der jeweiligen Evangelienperikopen neue Texte aus Schrift und Liturgie zuzuführen. Das Beispielhafte der Methode Ruperts sollte hierbei nicht übersehen werden. (12) Baca, I, S. 412. (14) Matiano Magnassr, Teología e storia nel pensiero di Ruperto di Deutz, Rom, 1959, S. 221 ff. (15) De diuinis officiis XII, c. 24.

EINLEITUNG

XIII

Im folgenden seien die wesentlichen Abweichungen notiert. Das Evangelium Mt. 21, 1 ff. vom Einzug Jesu in Jerusalem

eróffnet das Kirchenjahr am r. Adventssonntag, übereinstim-

mend mit allen Handschriften der Zeit (19). Es folgen am 2. und 3. Adventssonntag EvangelienPerikopen, die heute an den beiden ersten Adventssonntagen verkündet werden. Der 4. Adventssonntag vacat, was dem Gelasianischen Sakramentar noch entspricht. Zur Vigil von Weihnachten werden zwei Episteln genommen. Statio der 3. Weihnachtsmesse

ist St. Peter, — heute Sa.

Maria Maggiore. Das Formular der Oktav von Weihnachten findet sich heute am Sonntag in der Weihnachtsoktav ; damals stimmt das Evangeliar des Kólner Doms überein. Auch der 2. Fastensonntag vacat. Seine Texte sind vom Quatembermittwoch übernommen, aufer der ihm heute noch eigenen Epistel. Das Evangelium Mt. 15, 21 geriet auf den Donnerstag nach dem r. Fastensonntag. Die damalige Ordnung wird bestátigt von dem Evangeliar der Pfalzkapelle in Aachen. Die Statio des 4. Fastensonntags heiDt zeitgerecht : Sancta Ierusalem. An den vakanten Donnerstagen der Fastenzeit werden Abschnitte aus dem Johannesevangelium verwendet. Io. 6, 21 heute am 2. Fastensonntag. Der Samstag vor Palmsonntag ist vakant, am Palmsonntag las man das Ev. Io. 12, 24.

Die Donnerstagsmesse in der Pfingstwoche wird von Rupert nicht behandelt. Die beiden folgende Tage haben andere Evangelien als heute (Mc. 5 und Mt. 20, 30). Der Dreifaltigkeitssonntag ersetzte das Evangelium des r. Sonntags nach Pfingsten durch die Taufperikope aus Ioh. 3, und verdrángte durch eine Sonderepistel (Apoc. 4) den ganzen Epistelzyklus, der also zu Ruperts Zeiten erst am 2. Sonntag nach Pfingsten beginnt. Rupert záhlt diesen und die weiteren Sonntage in Übereinstimmung mit dem Hildesheimer Domevangeliar fost octauas Pentecosten. Die Evangelien-Perikopen weisen noch drei Eigentexte auf, am 2. Sonntag Lc. 16, 19, wie es auch das Kólner Domevangeliar verzeichnet, — am 5. Sonntag Lc. 6, 36, was sogar allgemein übereinkommt mit den ' Evangeliaren des 8. bis ro. Jahrhunderts, in der Homiliensammlung des Paulus Diaconus erscheint dies Evangelium am I. Sonntag nach Pfingsten, anderswo am r. Sonntag nach Peter und Paul, — ferner am r9. Sonntag Mt. 23, 2, welche Perikope Paulus Diaconus am ri. Sonntag nach Michael ansetzt, — und am 24. Sonntag Io. 6, indes die heutigen (16) St. BxxssEr, Entstebung der Peri&open des rümiscben Me fibucbes, Freiburg, 1907, S. 165 ; auch die folgenden Notierungen fuBen auf den Beisselschen Tabellen.

XIV

EINLEITUNG

Perikopen vom 22-24. Sonntag nicht benótigt wurden. Paulus Diaconus führt dies Evangelium für den 5. Sonntag vor Weihnachten auf. Der Aachener Comes setzt es am 7. (letzten) Sonntag nach Cyprian (14. September) an. Spáter findet sich dies Evangelium am Mittwoch in der Pfingstwoche und am Fronleichnamstag. Heiligenfeste sind weder erwáhnt noch bearbeitet. Dies entspricht dem Stand der Entwicklung (!*), sodann aber auch der Tendenz Ruperts, die sich nur um das Kirchenjahr bemüht. Die von Rupert vorausgesetzte feste Perikopenordnung wird weit über den Lüttischer Raum hinaus Geltung gehabt haben. Tatsáchlich findet sich eine sehr áhnliche Ordnung in den Kólner liturgischen Handschriften Domblibl. 56 (9. Jh.) und r4 (ro. Jh.) sowie Stadtarchiv 147 (9. Jh.) (1). Unsere Tabelle vergleicht das Kalendar Ruperts mit dem heutigen des Missale Romanum. Aus den angegebenen Abweichungen, d.h. Perikopen, die spáter nicht oder anders verwandt wurden, und den Verschiebungen des Evangelienzyklus der Sonntage nach Pfingsten làfBt sich der Unterschied ablesen. Wir müssen die abweichenden Texte der MeDproprien hinzunehmen — im Register der Initien durch Sternchen kenntlich. gemacht —, um den Gesamtunterschied festzustellen. Dennoch wird man zugeben, daB diese zahlreichen Abweichungen auf die Erklàrung des circulus ammi selbst, seine Fest- und Fastenzeiten, nur geringen und partikuláren EinfluD gehabt haben. MiSSALE

RVPERTI

dom. I adu. Mt.21,r(Ewang.) II De. 21990 E1) III |.Mt. Ir, 2 (Ex. fer. IV quatt. temp. VI sabb. dom. IV adu. Io. z, 19 (Epist.) uig. natiu. natiuitas I. missa II. Is. 6r, x (2. lectio) IL. missa ''Dum medium" epiphania dom. p. epiph. I

MissALE

ROMANVM

| — dom. I adu. — dom. II adu.

— dom. infra oct. nat.

d (17) Ad. EswEn, Quellenforscbungen zur. Geschicbte des Missale, Freiburg,

3392:

(18) BzrzsszEL, a.a.O., S. 160.

1896,

EINLEITUNG

XV

II III in purificatione BMV septuagesima sexagesima quinquagesima dies cinerum dom. I quadragesimae fer. II III IV V Io. 6, 39 (Euang.)

VI sabb. (Euang.)

dom. II quadrages. (Euang.) fer. II III IV V Io. 5, 31 (Euang.) VI sabb. dom. III quadrages. fer. II

dom. II quadrages.

ud fer. V. p. dom. I quadr.

III IV. V Io. 6, 26 (Euang.) VI sabb. dom. IV quadrages. fer. TI III IV V Io. 5, rz (Euang.) VI sabb. /s. 55, 1 (Epist.) dom. in passione Domini ter. IP III IV j V Io. 7, 45 (Euang.) VI dom. in palmis feri 4l III IV in coena Domini in parasceue sabbatum sanctum Zs. 4, 1; 54, 17 (Lect.)

XVI

EINLEITUNG

Dominica resurrectionis fer. II III IV V VI sabb. dom. in albis

dom. II post albas III

IV dom. ante ascensionem Domini triduum rogationum

uigilia ascensionis Acf. 4, 32 (Epist.) dies dominicae ascensionis dom. post ascensionem Domini uigilia pentecostes Gen. 22, 1 (Lectio) dies pentecostes fer. II Act. 10, 44 (Epist.) III IV Saf. 1, 7; Is. 44, 2 (Lect.) V uacat VI Mc. 5, 21 (Euang.) sabb. Mt. 20, 29 (Euang.) dom. Trinitatis Io.3,1(Euw.) Afoc.4,1 (Ef.) dom. I postoctauas pentecostes — Lc.1r6,19(Ew.) lp. pent. (E.) dom. II p. o. p. II p.pent. Il III III III IV Lc. 6,36 (Eu.) IV V IV V VI V VI VII VI VII VIII VII VIII IX VIII IX X IX X XI X QUE XII XI XII XIII XII XIII XIV XIII XIV XV XIV XV XVI XV XVI XVII XVI XVII XVIII Mt.23, T (Eu.) XVIII XIX XVIII — XIX XX XIX XX XXI XX XXI XXII XXI XXII XXIII — Ier.29,14 (Ep.)

EINLEITUNG

XVII

Ein Vergleich mit den dGegensátzen der liturgischen Gewohnheiten der damaligen Klóster, die K. Hallinger erforschte, (9) macht es moglich, Rupert als Zeugen der klunyazensischen Liturgierichtung zu bezeichnen. Folgende Eigenformen Klunys, die nach Hallinger denen der Reichsabteien entgegenstehen, finden sich in Ruperts De diuinis officiis : x. Ostern werden zwolf Lektionen persolviert, nachdem man sich in den Kartagen der Neunzahl des rómischen Ritus angeglichen hatte ; die Reichsabteien führen die Neunzahl auch für das Osterfest weiter (De off. I c. 10; V c. 24; VIII c. 3 — Hallinger 907). 2. Die Frühprozession am Palmsonntag fállt nicht wegen der Palmprozession aus, sondern wird vor der Terz abgehalten ; nach der Terz zieht die Palmprozession aus (V c. 9 — Hallinger 924). 3. Die Triangelkerzen an den Kartagen werden nach den einzelnen Psalmen einzeln gelóscht, sodaB ihre Zahl nicht 24 wie in Gorze, sondern nur I5 gewesen sein dürfte (V c. 260 — Hallinger 929). 4. Rupert betont den solennen Charakter der Prozession zum Osterfeuer : sie sei nicht eine wana religio (V c. 28) ; die NichtKluniazenser hatten strenges Silentium vorgeschrieben. Rupert làBt erst hernach das ív?sée silentiwm wieder zu (V c. 28 — Hallinger 933). 5. Die Altarwaschung wird nicht am Gründonnerstag sondern am Karfreitag vorgenommen (V c. 31 — Hallinger 934). 6. Der Brauch der caf$a (II c. 24) dürfte auf die dwflex uestis der Tracht Klunys hinweisen, es sei denn, daB es sich um ein streng liturgisches Gewand handelt (Hallinger 668 n. 22). 7. Zwar vergiDt Rupert nicht, die Tropen zu erwühnen (V c. 27), aber wenn diese von ihm nur als lamenta sanctarum mulierum interpretiert werden, dürften ihm die Anhánger Klunys kaum vorwerfen, er lehne nicht wie sie diese frosa teutonicorum ab (Hallinger 949).

BESCHREIBUNG

A17

DER HANDSCHRIFTEN

ARRAS Bibliothóque municipale 80 (früher 85) Die Pergamenthandschrift

záhlt 127 Blátter mit den MaBen

34 zu 23 cm, auf denen der Text zweispaltig in 34 Zeilen auf einem Spiegel von 26,5 zu 17 cm eingetragen ist. Die Versalien sind rot, blau und grün gefárbt; als Kustoden dienen rómische Zahlen. Die Schrift entstammt dem 12. Jahrhundert, jedoch fehlt schon das geschwánzte e, und über i und ii sind Striche angebracht. Es kommen wenige Abkürzungen vor, rundes s steht nur am SchluD,

(19) Kassius HarriNGER, 2

Gorze-K/uny, Rom,

1950 (Szudia "Anselmiana, 22-23). VH

XVIII

EINLEITUNG

es fehlen noch die Trennungsstriche am Zeilenrand, rundes und aufrechtes d wechseln, die Buchstaben sind schon hoch und dicht

gedrángt, auch das o wirkt schmal. Blatt ir trágt den alten Eigentumsvermerk : Bibliothece Mon sti vedasti atrebaten 1628 mit der alten Nr. B 21. Unten auf dem letzten Blatt liest man : Liber sancle Marie... ursicampi. Vielleicht war der Kodex einmal im Besitz der Cisterzienserabtei Ourscamp. Die Benediktinerabtei St. Vedastus (St. Vaast) bestand bis 1794. Der Rest der Bücher kam in die stádtische Bibliothek Arras. Literatur : J. QuicHERAT, in. Catalogue Général des Manuserits des. Bibliothéques Publiques des Départements, in 49 (— Cat. Gén. Dép., in 49), IV, 1872, 47 ; Deutsches "Archiv, 16, 1960, 409.

B6

ARRAS Bibliothéque municipale 161 (früher 874) Pergamenthandschrift von 50 Bláttern 30 zu 22 cm, Spiegel 20 zu I5 cm, zweispaltig zu je 42 Zeilen. Zwischen den Bláttern 3 und 4 fehlt ein Blatt Text. Die roten, blauen, grünen Anfangsbuchstaben sind frühgotisch verziert. Aus der frühgotischen Minuskelschrift ist fast eine Kursive geworden : spitze Buchstaben, tironisches et, viele Abkürzungen, vor allen bei den Schriftzitaten, viel Strichelung, kein e-caudatum, links offenes c für cos, doch nur

selten rundes s ; die Hs. ist also nicht álter als 13. Jahrhundert. Es findet sich ein Eigentumsvermerk von St. Vaast wie in Arras 80, alte Nr. ist B 41. Literatur : jJ. QuicHgERAT, in Caf. Gén. Dép., in 49, IV, 1872, 349.

Jvc?

BAMBERG Síaatsbibliothek 135 Schon der Einband kennzeichnet die Herkunft aus der Bamberger Dombibliothek : *Die Hss. der Dombibliothek ... wurden r6ir auf Kosten des Dompropstes Johann Christoph Neustetter genannt Stürmer und des Domdechanten Hektor von Kotzau gleichmáBig in Schweinsleder gebunden. Die Vorderseite des Einbandes zeigt das Kapitelswappen, den thronenden Kaiser

Heinrich, die Rückseite die Wappen der beiden Domherren" (A. FAUSER-H. GERSTNER, Aere perennius, Jubilàumsausstellungs-

katalog, Münsterschwarzach, 1953, S. 27). Auf Blatt 1* beginnt der Text mit der Goldinitiale E, es wechseln dann rote mit blauen

Anfangsbuchstaben. Auf Bl. 80 r beginnt die 2. Hand ; deshalb ist das vorhergehende Quaterno nicht ganz ausgefüllt. Auch die letzte Lage ist auftállig : Von sechs Bogen sind zwei halb abgeschnitten, vier weitere Bogenhálften sind von der dritten Hand beschrieben. Die Initiale hat gotische Verzierung ; die zweite Hand verwendet mehr Trennungsstriche und malt kleinere Initialen. Die Schrift ist gleichmáDig 13. Jahrhundert : Gebrochene g m s usw., spitzes o, links geóffnetes c für con, tironisches et, rundes s am Schluf. Ab

Bl. 72 v laufen einige Buchstaben über den Spiegel aus. Manche Randkorrekturen sind beim Einbinden durchschnitten worden. Ab Bl. 138 folgen Traktate über Symbolum und Paternoster, teils aus Rufin PL 2r, 337 und Ps. Augustin PL 40, 1190. Der Bamberger Bücherkatalog um 1200 führt eine Offizien-Hs. Ruperts auf, vielleicht die Vorlage der erhaltenen. Die alte Nr. war

EINLEITUNG

XIX

Ed V 5 ; der Bibliothekskatalog von 1736 verzeichnet sie unter den Nrr. 141 und 179. Literatur ; Fr. LerrscHuH - H. Frscugn, Kazalog der Handschriften der Staatsbibliothek Bamberg, 1895, Nachtrag 1908, S. 135 ; P. Rur, Mittelalterliche BibliotbeksKataloge, München, 1933, Bd. 5, S. 5.

A I9

BESANGON Bibliothéque municipale 40

IOI Pergamentblátter 25 zu 19 cm, zweispaltig zu 38 Zeilen beschrieben. Es fehlen ein Blatt mit den Kapiteln 23-27 des 6. Buches und das Schlufblatt ; deshalb abrupter SchluD im Kap. 23 des 12. Buches : ... e£ ab eo recipientur n. gratiam quem negauerunt et occiderunt. Der Pergamenteinband auf Holz trágt die Spur einer SchlieDe. Die Lagen sind alphabetisch signiert, aber beim Einbinden stark beschnitten worden. Auf dem Innendeckel ist mit der Nr. xxxx das Eigentum der Zisterzienserabtei Acey vermerkt. In Kursiv trug sich ein : fr. Petrus Mellet, aus der Zisterze Balerne. Acey wurde rr38 von Zisterziensern besiedelt (DHGE I 297 f.), der Rest der Bibliothek verblieb nach der Franzósischen Revolution der Stadtbibliothek Besancon. Literatur : /&. CasrAN, in Catalogue Général des Manuscrits des. Bibliotbgues Publiques de France. — Départements, in 89 (— Cat. Gén. France. — Dép., in 89), XX XII, 1897, 27 n. 40.

B2

BRÜSSEL Bibliothéque Royale 9735-36 Pergamenthandschrift in neuerem Einband der Bibl. Royale, 179 Blátter, 25,5 zu 15 cm, einspaltig zu 35 Zeilen. Nur die Initiale auf Bl. 2 v ist verziert, sonst farbige Versalien. Der Text ist Ende des r2. Jh. geschrieben : noch e-caudatum und Ligatur-et, keine Trennungsstriche, aber oft rundes s, gebrochene r und lang-s, eng

gereihte Buchstaben ; doppelter u-Bogen ist als Abkürzungszeichen verwendet. Marginalien aus dem 17. Jahrhundert. Auf den Bl. 1777 bis 179. schlieBt sich Ruperts AJ/ercatio (PL 170, 537-542) an. Bl. 179» Mariensequenzen mit deutschen Neumen. Die Nr. LL 2-12 kennzeichnet

die

Herkunft

aus

Lüttich,

St.

Laurentius,

dem

Heimatkloster Ruperts. Auf der 1. und letzten Seite findet sich der Stempel der Pariser Bibliothéque Nationale. Literatur : J. VAN DEN GuiExN, Calalogue des manuscrits de la Bibliothóque Royale de Belgique (— Cat. B.R.. Belg.), I, 1901, S. 200 n. 365.

B8

BRÜSSEL Bibliothéque Royale II 964 120 Blátter Pergamenthandschrift eingebunden in rotes Schatleder.

Die Kustoden,

rómische

Zahlen,

sind zumeist

durch das

Einbinden abgeschnitten. Verzierte Initialen auf Bl. rv und 2 r. Der Text ist zweispaltig zu 36 Zeilen auf der BlattgróDe 35,3 zu 25,2 eingetragen, die enge Buchstabenstellung, feine Trennungs-

striche und Anstriche

zeichnen etwa

zum

x, das Fehlen

die Schrift des r3. Jahrhunderts.

des e-caudatum

kenn-

In spáterer Schrift,

I4. Jh., steht auf Bl. 2* : Liber sancte Marie de camberone,

was die Herkunft aus der Zistersienserabtei St. Maria Cambron im Hennegau beweist. 1888 kaufte die Bibl. Royale diesen Kodex aus der Bibliothek des Sir Thomas Phillipps. Dorther trágt sie die

XX

EINLEITUNG

Nr. 360, wie Gustav HAENEL,

Catalog librorum manuscriptorum,

Leipzig, 1833, schon vorher verzeichnet hat : Nr. 809 M:ddlehill (Worcestersh). Library of Sir Thomas Phillipps Baronet ex abbatia de Camberone Nr. 360 Robertus abbas T'usciensis de divinis officiis membr. Tatsáchlich heift es T'wsciensis in der Betitelung auf dem Rücken des vorliegenden Kodex. Im 17. und r8. Jh. wird der Kodex erwáhnt in den Abteikatalogen. LITERATUR : À. Sawpznvs, Bibliotheca Belgica zanuscripia, Y, Lille, 1641, 365; R. PLANCKE, lLes catalogues des manuscrits de l'ancienne abbaye de Cambron, Mons, 1938,

62-65 ; J. VAN DEN GHEYN, Ca7. B.R. Be/z., I, 1901, S. 200 n. 366 ; H. SiLvESTRE, in Serzptorium, 16, 1962, S. 341.

A IO

CAMBRAI Bibliothéque Publique 169

Die Offizienschrift steht auf den Bll. 76r-196». Vorauf gehen in dieser Pergamentsammelhs. von 225 Bláttern 32,8 zu 22,3 cm, zweispaltig, zu 30 Zeilen, eine Predigtsammlung und der Micrologus (PL r5r, 977). Auf den letzten Bláttern Briefe Hildeberts von Lavardin (PL r71). Die engstehende, steile, nach links zurückfallende Schrift, in welcher kaum noch romanische Elemente zu entdecken sind, gehórt dem 13. Jahrhundert an, also wohl spáterer Zeit, als der Katalog angibt. Alte Nr. 164. Literatur : MoriNIER, in Caz. Gén. France. — Dép., in 89, XVII, 189r, S. 48.

C 4

CAMBRAI Bibliothóque bublique 191 92 Pergamentblátter in sehr mitgenommenem Zustand. 3r, zu 22,6 cm auf einem Spiegel von 24,7 zu 16 cm, zweispaltig zu 44 Zeilen. Die kleine, breitliegende Schrift, in der sich noch ecaudatum, Ligatur-et und tironisches et finden, ist typisch fürEnde des 12. Jahrhunderts. Am Schluf befindet sich ein Mirakelbericht aus der Prámonstratenserabtei Mons Flabonis (Flabémont bei Tours). Alte Nr. 166. Literatur : MoriNrER, in Caf. Gén. France. — Dép., in 89, XVII, 189r, S. 58.

A 23

CAMBRAI Bibliothéque bublique 259

Der Einband àus gepreBtem Leder wurde im 16. Jahrhundert angefertigt, die 314 Blátter dünnen Pergamentes sind im 13. Jahrhundert beschrieben worden, wie die feine, reichverzierte, vielgestrichelte. Schrift belegt, die zudem mit gotischen roten und

blauen Initialen ausgemalt ist. Ruperts Offizien stehen in dieser Sammel-Hs. auf den Bl. 287-100v. Es finden sich weitere 30 Stücke theologischen bzw. liturgischen Inhalts, zumal die Summa Beleths und das Vogelbuch Ps. Hugos von St. Victor mit vielen Zeichnungen. Der Eigentumsvermerk auf Bl. 3 aus dem r4. Jahrhundert : Iste liber est domus sancti ludovici rope Novidunum ordinis sancti Francisci weist den Franziskanerkonvent St. Ludwig bei Noyon als ersten Besitzer aus. Auf Bl. 2 liest man den Namen P. Proudhomme. Alte Nr. 249. Literatur : MorrNIER, in Caz. Gén. France. — Dép., in 89, XVII, 1891, S. 91.

B I3

CHARLEVILLE

Bibliothéque bublique 2

Der unverzierte Schweinslederband ist typisch für Belval, eine Prámonstratenserabtei

bei Vouciers,

deren Prachthandschriften,

EINLEITUNG

Nd

soweit sie die Zeiten überstanden, in der Stadtbibliothek Charleville

liegen. Codex 2 záhlt 172 Pergamentblátter in den MaBen 26 und 17 cm. Der einspaltige Satzspiegel von 34 Zeilen ist 19 cm hoch und rir,5 cm breit. Die Versalien sind in etwas spáterer Zeit rot,

blau und grün gemalt. Im Blatt 1v steht die Initiale S auf Goldgrund, áhnlich die groDBe Initiale P im Bl. 141r. Aus dem SchluBvermerk geht hervor, daB die Handschrift im Jahre 1156 vollendet wurde ; demnach haben wir hier ein datiertes Beispiel der Schriftweise : Noch gibt es e-caudatum, das s ist meist lang und das d gerade, doch schon werden die Buchstaben enger zusammengeschrieben, das o wirkt gepreBt, der lange Aufstrich bei x, dielange Zunge bei e, Ligatur-et und die vielen Abkürzungen fallen auf. Nur das rückwártige Vorsteckblatt ist erhalten, es stammt aus einem Missale des 12. Jahrhunderts. Auf den letzten Bláttern folgt Ruperts Altercatio (wie oben bei B2), allerdings mit dem singulàáren SchluB : Clericus : Comclusus sum. et comticesco amodo. Auf der SchluDseite 172v malte der Schreiber vier Medaillons um die Buchstaben HVGO und schrieb dazu : Anno milleno centeno fine meato | et quinquageno cwm sexto desuper uno|quo Christus membris vestitus venit humanis | excelsa de sede poli velut ospes haberi |in. terris broprioque cruore redimere mundum | huic libro tandem placuit scribae dare finem |scriptoris si forte velis dinoscere nomen |apicibus iunctis per cyclos invenies vem | me tamen in caelo conscribi repostules oro | amen dic manus 1n fine non concremetur ab igne | hos apices libros quae sic formavit 4n isto amen. Blatt 1» trágt einen Eigentumsvermerk : Canonicorum s. Augusti74.., ferner einen Eintrag aus dem r8. Jahrhundert : scriptore Hugone regnante Philippo. Dieselbe Hand, aber auf 1747 datiert, schrieb im Codex Charleville 26 (ebenfalls aus Belval) : Ea s£udia floruerunt inprimis sub Philippo hujus monasterii prima et altera. vice abbate ac ejus successoribus in decursu duodecim saeculi. Belval war zwischen rr20 und rr30 für Augustinerchorherren gegründet worden,

wurde

bald

aber,

etwa

i133,

den

Prámonstratensern

übergeben. Sein 2. Abt Philipp regierte rir37-1140, übernahm sodann das von ihm neugegründeten l'ÉEtanche, das jedoch aus bescheidenen Anfángen nie recht herauskam, sodaD eine 2. Regierung Philipps in Belval erklárlich ist. Literatur : G. R[AvNuAUD], in Caz. Géz. Dép., in 49, V, 1879, 545 ; N. BACKMUND, Monasticum Praemonstratense, Straubing, 1956, IIL, $7-60.67. Unser Hinweis in Deutsches Archiv, 16, 1960, 409 f. ist entsprechend zu korrigieren.

B9

DOUAI Bibliothéque municipale 64 Die Pergamenthandschrift záhlt 165 Blátter in altem Ledereinband, 36 zu 24 cm, zwei Spalten von je 24 Zeilen. Einige Initialen sind mit Filigranzeichnungen verziert. Die frühgotische Schrift, durchweg gebrochen bei m n u, tironisches et usw. ist auf das I4. Jahrhundert zu datieren. Dem Offizientext folgen der Brief des Wilhelm von Thierry vor seinem Traktat über die Eucharistie PL r80, 341 ff., schlieBlich dieser selbst und der Mirakelbericht aus Flabémont (wie oben in der Hs. Cambrai 19r). Literatur : C. DEHAISNES, in Caz. Géz. Dép., in 49, VI, 1878, 42, gibt als Herkunftsort die Benediktinerabtei St. Peter und Rictrudis in Marchiennes an ;

XXII

EINLEITUNG

L. Dzurrs, Le Cabinet des manuscrits, 11, 1874, S. 515, datiert den Bibliotheks-

katalog dieses Klosters, der einen Kodex *Ro/erzus de diuinis officii? nennt, in das angehende 15. Jahrhundert; H. SrrvEsrRE, in Seripforium, 16, 1962, S. 345. Vielleicht handelt es sich um die Vorlage für unsern Kodex.

B 1x1

DOUAI Bibhothéque municipale 63 Der braune

Lederband,

mit

Rautenmustern

und

zahlreichen

einfachen kleinen Stémpeln, Kreisen mit Punkten, enthált 169 Pergamentblátter, 34,5 zu 23 bei einem Satzspiegel von 24,5 zu 17, zweispaltig mit je 39 Zeilen beschrieben. Wenige groDe, rote, grüne

und blaue Initialen, weil teilweise nicht ausgeführt wo ausgespart war. Der Schriftweise nach ist frühes 13. Jahrhundert anzunehmen. Die Einteilung dieser Hs. aus Anchin ist die nàmliche wie in Cambrai r9gr, Duai 64 und St. Omer r48, námlich den Offizien folgt der Brief und Traktat Wilhehns von St. Thierry und der Mirakelbericht von Flabémont. Auf dem ersten und letzten Blatt lesen wir den persónlichen Beitrag des Schreibers : Non uox sed wotum, non musica consona sed mens,

non clamor sed amor cantat in aure Dei. Linquo coas ranis cuas coruis uanaque wanis ad logicam bergo quae mortis non timet ergo. Tw quicumque libro frueris lecturus in $sto $vo scriptore suo deposce Deum Rainaldo. Literatur : C. DEHAISNES, in. Caf. Gén. Dép., in 49, VI, 1878, 42 ; Dictionnaire

d' Histoire ef de Géographie eccléstastiques, YI, 1516-1525.

(^3

DÜSSELDORF Landes- und Stadtbibliothek B 116 186 Blátter Pergament sind in einfaches Schweinsleder gebunden, 27,5 zu 19 bei einem Spiegel 19 zu 13 cm, 32 Zeilen, zweispaltig. Im allgemeinen zeigt die Schrift eine romanische Breite und Rundung, die engere Stellung der Buchstaben und dünne Aufstriche an r und e weisen aber in das spáte 12. Jahrhundert. Auf Bl. rv ist die Initiale E frühgotisch mit Ranken verziert. Der Titel auf Blatt ri» lautet Ra£ionale Roberti Abbatis Twiciensis. Auf dem letzten Blatt ist die Efiséula, der Zueignungsbrief (PL 17o, 9-13) nachgetragen. Hier das Explicit : Exlicit liber de diuinis officiis bone memorie domni Roberti abbatis. Der Eigentumsvermerk Bl. 1» : Liber sce Marie de berge bezeugt die Herkunft aus der Zisterzienserabtei Altenberg, die 1156 gegründet wurde. Das Inventar der 1803 aufgehobenen Abtei,

heute im Staatsarchiv Düsseldorf (Sep.-Comm. 42), führt denn auch unsere Hs. auf : Roberti abbatis T'witiensis epistolae berg. 4. Literatur : P. REDLICH, Die lefzfen Zeiten der Abtei JAltenberg, in. "Annalen. des Historiscben Vereins für den INiederrbein, 72, 1903, 119.

A II

FULDA Landesbibliothek Aa 43

Die nicht paginierte Pergamenthandschrift záhlt 68 Blàtter; beim Binden wurden die Kustoden bis auf IIII nach der 4. Lage abgeschnitten. Die MaBe sind 30,5 zu 22,9 bei einem Spiegel von 23 zu 16,5 cm. Die feine kleine Bücherminuskel mag auf Ende des 12. bzw. Anfang des 13. Jahrhunderts datiert werden : Zwar findet

sich noch e-caudatum, aber sonst sind alle Elemente der Weiter-

EINLEITUNG

XXIII

entwicklung festzustellen : Vorliebe für Abkürzungen, tironisches et, Trennungsstriche, starke vertikale Richtung, Engstellung der Buchstaben, Ligatur or und noch Ligatur ct. Die Initiale E auf dem ersten Blatt ist mit reich punktiertem Rankenwerk versehen. Nach Fulda gelangten alle Handschriften der Benediktinerabtei St. Martin zu Weingarten infolge der Sákularisation des 1055 gegründeten Welfenklosters zugunsten des Hauses Nassau-Oranien. Literatur : K. LÓrrrER, Die Handschriften des Klosters W'eingarten, in. Beibeft gum Zentralblatt für Bibliotbe&swesen, 41, Leipzig, 1912, S. 91.

C ro

ST. GALLEN Stiftsbibliothek 246 Einfacher Kalbsledereinband auf abgeschràgtem Holzdeckel, ohne Verzierung, drei Bünde aus gespaltenem Leder, SchlieBe aus einfachem Messing, 227 numerierte Seiten der 29,8 zu 20 cm groDen Pergamente. Der Spiegel ist 23,5 zu 14,8 cm groD und zweispaltig mit 31-34 Zeilen beschrieben. Die Anfangsinitiale ist mit einfacher roter Ranke gemalt, weiterhin sind Kapitelüberschriften rot eingetragen, jedoch keine Zahlen. Die Schrift des I2. Jahrhunderts ist leicht nach rechts geneigt, meist gerades d, vereinzelt

rundes

Schluf-d ; oft e-caudatum,

es wechselt

c mit

Abkürzungsstrich und links offenen c für con; Ligatur-et ; bei e ist die Zunge schrág nach oben gerichtet, s vorherrschend lang. Rómische Zahlen dienen am SchluB der Lagen als Kustoden. Auf dem losgelósten hinteren Vorsatzblatt ist der Wappenstempel der Benediktinerabtei St. Gallen aus dem r7. Jahrhundert angebracht. Aus gleicher Zeit ist der Vorderdeckel beschriftet : Beda de divinis officiss. Von noch spátere Hand steht auf S. 226 : Adscribitur Bede qd de divimis officiis dixerit bene. Literatur :G. ScugRRER, Verzeichnis der. Handschriften. der. Stiftsbibliotbek von $7. Gallen, Halle, 1875, S. 246.

C TII

GÓTTWEIG Stiftsbibliothek 1112 Auf dem unverzierten Weifledereinband verblieben der Rest einer SchlieBe und ein Nagel in der Mitte des Vorderdeckels. Die Vorsatzblátter

sind

unbeschrieben,

Kustoden

fehlen.

Die

202

Pergamentblátter sind 25 zu 18 cm groD, einspaltig zu 28 Zeilen auf I9 zu I4 cm beschrieben, Lagen zu vier Bogen. Die Initiale auf dem Zueignungsbrief P auf Blatt 1» stellt die Dedikation des Werkes dar : einen das Buch überreichenden Mónch, bartlos mit

groDer Tonsur. Auf Bl. rir2 ist die Auferstehung Christi eingezeichnet. Bl. 145 ist bis in die 5. Zeile ausgerissen. Die zierliche Schrift làBt auf das 12. Jahrhundert schlieBen : Geschwánztes e, r mit leichter Unterlànge, runde o und h, tironisches et, in Ab-

kürzunges rundes d. An De officiis schlieBt sich Ruperts A/fercatio an. Literatur : N. WERL,

Handschriftenkatalog

der! Stiftsbibliothek

Góttweig,

1844

(handschtriftlich in der Stiftsbibliothek), I, S. 140; Th. Gorrzrzs, Mitelalterlichbe Bibliotbekskataloge Osterreichs, 1, Bd., Niederósterreich, Wien, 1915, S. 5.

C7

GRAZ Universitütsbibliothek 736 Die Pergamenthandschrift von 144 Bláttern 30 zu 20 cm ist im I5. Jahrhundert in gelbliches, ursprünglich weiBes Leder ein-

XXIV

EINLEITUNG

gebunden; der Einband zeigt Blindlinien und Stempel und hat seine gotischen SchlieBen behalten. Der Text ist einspaltig in 35 Zeilen eingetragen, Überschriften und Versalien sind in roter Farbe, wáhrend die Initialen ausgespart, aber nicht ausgemalt wurden. Die Schriftweise des 12. Jahrhundert zeigt sich klar und ausgeglichen : e-caudatum, jedoch nicht háufig, r durchstóDt die untere Linie, p und a sind recht rund, ct getrennt, rund-d und

rund-s nur selten am WortschluB. Wie der Besitzvermerk auf der letzten Seite besagt, Liber iste pertinet ad ecclesiam Sekowiensem quicumque wi wel fraude abstulerit anathema sit (Schrift des 13. Jahrhunderts), gehórte die Hs. dem Chorherrenstift Seckau in der Steiermark. Auf demselben Blatt ist die alte Seckauer Nr. 127 durchgestrichen und durch Cler. 57 ersetzt worden. Seckau, 1143 gegründet, wurde 1782 aufgehoben, seine Bücher auf Graz und Wien

verteilt.

;

Liferaiur ;:A. KERN, Die Handschriften der. Universitátsbibliotbek Graz, Leipzig, 1946, II, S. 18.

AX

GRENOBLE 5Bibliothéque municipale 239 Die Pergamenthandschrift záhlt 145 Bláttern 32,5 zu 23,2 cm, der Text ist in zwei Spalten zu 35 Zeilen eingetragen. Rote Versalien und

Überschriften,

einfache,

flüchtig

geschmückte

Initialen,

gedrückte Schrift mit kleinen Buchstaben und verháltnismáDig groDem Zeilenabstand. Trotz vorhandenem e-caudatum erscheint die Schrift recht weit entwickelt. Dicke Striche betonen die Vertikale. Es ist etwa die Mitte des r3. Jahrhunderts als Entstehungszeit anzusetzen. Der Bibliothekskatalog nennt als Herkunft die Karthause Portes, die 1115 gegründet wurde. Auf dem letzten Blatt eine Eintragung des r5. Jahrhunderts : freciwm sex florenorum. Literatur : P. FoURNIER, in Caz. Gén. France. — Dép.. in 89, VII, 1889, 84 f.

C 13

KLOSTERNEUBURG $Stiftsbibliothek 252 Der braune Ledereinband mit schlichter Blindpressung wurde im I5. Jahrhundert angefertigt, der Text in der 2. Hálfte des 12. Jahrhunderts : Die Schrift ist leicht nach rechts geneigt, weist wenig e-caudatum auf, tironisches et, rundes s am SchluB des Wortes, feine Striche an Schluf-e und x wie über dem ii; d und c sind

gerade, überstrichenes c für con. Grófere Initialen auf den Bll. 17, 2» und 3» sind mit einfachen Ranken im Prüfening-Salzburger Stil gefüllt, rot und schwarz. Unter dem Schriftrand Bl. 116» ist ein Mánnerkopf gezeichnet. Auf den Bll. 1 und 119 stehen Besitzvermerke des 15. Jahrhunderts, auf den Bll. i16» und 2ri5*» solche des ausgehenden r3. Jahrhunderts von der Hand des damaligen Stiftsbibliothekars Albertus Saxo : Liber sancte Marie in Niwenberge Al Saxo. DaB die Hs. in Klosterneuburg selbst geschrieben wurde, braucht nicht angezweifelt zu werden. Das Augustinerchorherrenstift ist eine Gründung Leopold III. vom Jahre 1108. Auf Bl. 215» unserer Hs. befindet sich ein Verzeichnis der im 13. Jh. vorhandenen Bücher. In diesem ersten Katalog sind auch die Werke Ruperts aufgeführt.

EINLEITUNG

XXV

Einem Missale des 14. Jahrhunderts sind die Vorsatzblátter entnommen. Den Offizien Ruperts geht der Zueignungsbrief vorauf. vi

Literatur : B. CEaNiK — H. PrrzrrFER, Cafalogus manuscriptorum qui in bibliotheca canonicorum regularium sancti "Augustini Claustroneoburgi asseruantur, Y, NVien, 1922, S. 250 ;Th. GorrLIEB, a.2.O., S. 92.

A 3

LEIPZIG

Umiversitátsbibliothek 1506

Auf Bl. 1» der Pergamenthandschrift, — 162 Bll. 32 zu 21 cm —,

zeichnete der Schreiber eine Christusfigur, die auf dem Thron sitzt, ein Buch auf dem SchoD und mit erhobener Rechten. Neben ihm steht St. Jakobus und zeigt auf eine unterhalb knieende Frau in Klostertracht. Die erklárende Inschrift lautet : Is£e liber sci Jacob; aphi im pigawia et apellatur Rupertus de diwinis. Hic diwinorum liber arbiter officiorum uultum quem celat Moyses uelando reuelat quem contemplari querens imitando beari impiger in. gestis abbas Hinricus honestis. Hec tua Xte tibi qussit facia munia scribi cumque tuo montem Jacobo te preduce scandit misterii cum sidus ei tua gralia bandit. Der Schrift nach ist die Hs. dem 13. Jahrhundert zuzurechnen : hohe Buchstaben, e-caudatum, tironisches et, verdickte Oberlàngen bei d h 1, langer dünner Anstrich zum x, links offenes c für cow, selten runde d und s. Die Benediktinerabtei

St. Jakob in Pegau bei Merseburg ist schon 1091 nachweisbar ; als sie 1545 aufgelóst wurde, erhielt die Leipziger Universitát die damals vorhandenen Bücher. Literatur : BRuckK, Die Malereien in den Handschriften des Künigsreichs Sachsen, Dresden, 1906, S. 24 ; R. HzrssiG, Kazalog der Handschriften der Universttatsbibliotbek Leipzig, Leipzig, 1905, S. xtv. xxrr.

CS

LINCOLN XKathedralbibliothek 77 Pergamenthandschrift, 256 Blátter, 32,5 zu 24 cm, zwei Spalten zu je 29 Zeilen, Schrift des 13. Jahrhunderts, gebrochene g und r, tironisches et, gern Ligatur-or und andere Ankürzungen. Auf den Bll. 141-255 der Offizientext ; es fehlt das 12. Buch. Auf den ersten Bláttern Sermonen der Kappadozier Basilius und Gregor. Titel auf Bl. r4x : Ignotus de ecclesiasticis officóis im r5 pec(Ws». Der Kodex war im Besitz des Prábendars John Warsop, 1361-1386. Literatur :R.M. Woorrey, Catalogue of tbe Manuscripts of Lincoln Cathedral Chapter Library, Oxfotd, 1927, S. 43.

B 14

LÜTTICH Unmiversitütsbibliothek Ms. 100 C

Früher Nr. 333. Einband aus rohen Holzdeckeln, Rücken in rotes Leder und drei Bünden gefaDt, mit wenigen Blindlinien geziert, 170 Bll. Pergament und Papier in gemischten Lagen. Auf der Innenseites des Papiervorsatzes der Eigentumsvermerk in der Schrift der Zeit : Liber fratrum sce Crucis Conuentus Leodiensis. Et continentur in hoc uolumine Robertus abbas de diuinis officiis per circulum

anni.

Der

Geleitbrief

fehlt,

die

Überschrift

lautet

Prologus sequentis opusculi de diwinis officiis ber circulum. anni Roberti abbatis. Ea quae per anni... Das letzte Kapitel des 1. Buches enthàlt den Asna-Zusatz, im übrigen fehlen die Zusátze zum 9. Kapitel des 2. Buches oder nach dem SchluD "difficilior uictoria". Die Schlufrubrik heiBüt : Affmit liber de diwimis officiis domm

:

XXVI

EINLEITUNG

Roberti abbatis monasterii in. Twitio vuxta Coloniam qui primo fuit monachus sancti Laurentii iuxta muros Leodiensis. Incipit libellus quidam appollogeticus widelicet. inter monachum et. clericum (— Altercatio Ruperti). AbschlieBDend auf fol. 160ra : finitum et comletum. Anno Domini 1472 Sabbato post Oculi in XLa quae erat $roxima dies post Ghertrudis. orate bro scriptore unum Aue Maria. zu je 36 Zeilen auf einen Spiegel 12,5 zu Der Text ist zweispaltig I9,3 bei einer BlattgróBe von 21 zu 29 cm eingetragen. Der Stil der Zeit lieB reichlich rote Tinte bei den Versalien Anwendung

finden. Nur die Initiale E des Prologs ist mit rotem und blauem Filigran verziert.

B7

MONS Bibliothéque de la Ville 285/286 Die r6r Blàátter enthaltende Pergamenthandschrift ist: im 17. Jahrhundert in Leder eingebunden, 25,5 zu 17 cm bei einem Schriftspiegel von 19 zu 12,5, 35 Zeilen in einer Spalte. Die Lagen sind mit Majuskeln signiert. Die leicht verblaDte Schrift trágt abwechselnd rote und grüne, spáter grüne und blaue Überschriften. Nach dem 7. Buch hórt die Kapiteleinteilung auf. Zu Beginn der einzelnen Bücher sind groDe Initialen in spáterem Stil ornamentiert. Der Gesamteindruck der runden, nicht gedrángten Schrift, die e-caudatum, Ligat r-et, oft rundes d, Unterlàngen aufweist, legt die Annahme nahe, daB der Kodex gegen Ende des

12. Jahrhunderts geschrieben wurde. Von etwas spáterer Hand wurde für die Práàmonstratenserabtei St. Maria in Bonne Espérance das Eigentumsrecht : Liber sanctae Mariae in bona spe. Si quis eum abstulit uel foliwm

abscidit

anatema

sit, auf dem

Vorsatz

ein-

getragen. Dem Offizientext schlieBt sich Ruperts Altercatio an. Frühere Nr. Mons 46/220. Die Abtei wurde 1125 gegründet, 1796 unterdrückt. Literatur : P. FAxDER, Catalogue des manuscrits de la Bibliotbéque Publique de la Ville de Mons, Gent, 1931, S. 88 f. ; N. BACKMUND, z.2a.O., II, S. 3561-364.

D

MÜNCHEN Staatsbibliothek Clm 12633 Pergamenthandschrift

79 Bll.

28,6 zu

20,4,

Spiegel

22,5

zu

I4 cm, einspaltig, 33 Zeilen. Die groDe Initiale O auf Bl. 17 ist mit Ranken grob gefüllt. Die groDe, klare, durchweg runde und nach Hóhe und Breite ausgeglichene Schrift láDt auf eine Entstehung zu Ausgang des r2. Jahrhunderts schlieDen. r hat leichte Unterlànge, es finden sich e-caudatum, Ligatur-et und nur gerades d. Bei den Endbuchstaben e m n t kommen leichte Auslaufsstriche vor. Es handelt sich um den zweiten Teil der Offizienschrift, be-

ginnend mit dem r3. Kapitel des 7. Buches. Nach der ro. Lage ist eine Urkunde eingetragen (12. Jahrhundert). Die Staatsbibliothek hat diesen Kodex mit anderen nach 1i8r0 aus dem damals aufgelósten Augustinerchorherrenstift St. Pankratius in Ranshoven am Inn erhalten und im Zusammenhang belassen, wie die Nr. beweist. Ranshoven, 1125 gegründet, erlebte seine Blütezeit unter dem Propst Manegold 1143-1157. Liferatur : C. HarM, Catalogus codicum latinorum Bibliotbecae Regiae Monacensis, München, 1892 (— Caf. CLM), zu Nt. 12635.

EINLEITUNG

C6

XXVI

MÜNCHEN Staatsbibliothek Clm 14355 .Der Einband gilt als typisch für die Herkunft aus der Benediktinerabtei St. Emmeram bei Regensburg : Holzdeckel mit graugelbem Leder in Blindpressung bezogen. Mehrere Stempel zeigen steigendes Einhorn in Raute, Doppeladler in Raute, springenden Hirsch im Kreis, Drachen in Raute, Blumentopf im Quadrat, Rosetten, Spruchbánder Maria, Wellenranken. Auf Jedem Deckel saBen fünf jetzt fehlende Metallbuckel. Von den beiden langen LederschlieDen sind nur die Lócher für die Dornen zum Einhaken und für die SchlieDenbeschlàáge erhalten. Auf die Innenseite des hinteren Deckels ist leeres Papier geklebt, dessen

Wasserzeichen ein Ochsenkopf mit langgestielter Blüte zwischen den Hórnern in spátgotischer Art ist. Der Einband mibt 29,4 zu 21 cm, die 1x1 Pergamentblátter sind 27,9 cm hoch und 20 cm breit, der Schriftumfang 21,5 zu 14,5. Die roten Federzeichnungen der Initialen áhneln denen in Clm 13002, was die Herkunft aus dem Regeasburger-Prüfeninger Raum bestátigt. Auf Blatt 1r ist die ganze Seite zu einem Dedikationsbild ausgestaltet, in roter und brauner Federzeichnung : Abt Rupert überreicht dem Bischof Cuno zwei Bücher. Eine Umschrift erláutert den Vorgang : Hzc diwinorum de fructibus officiorum pontifici clarum munus dat primitiarum. Gegenwártig ist ein mit dem Superpellicium bekleideter Presbyter Stephanus, der zwei andere Bücher in der Hand hált. Der Name Sfephanus ist von anderer Hand und mit anderer Tinte beigeschrieben als die übrigen Beischriften der Bilder. Vielleicht lautete er ursprünglich anders (Anselmus ?). Jedenfalls ist darunter ein Wort ausradiert, das man nicht genauer lesen kann ; ein Umstand, der wahrscheinlich macht, daD ein fremdes Vorbild, auf welchem die Beischrift bei dem

Presbyter anders lautete, gedankenlos kopiert und der Fehler nachtráglich verbessert wurde (Bóckler). Eine zweite ganzseitige Federzeichnung in rot und braun ist zum Autorenbild geworden : Rupert sitzt, spitzt die Feder, mit der er das Buch schreiben wird, das er auf den Knien hált. Der Rahmen ist mit der Inschrift gefüllt : Hc aperit typicosa nove signacula legis quam statuit sub carne novi fresentia regis. Nach Bóckler sind diese beiden groDen Federzeichnungen bis in alle Einzelheiten abhángig von der Salzburger Buchmalerei. Das Dedikationsbild ist der Benedikts-Miniatur im Perikopenbuch von St. Erentrud sehr verwandt. Miniaturen und Initialen kónnten um 1140 bis 1150 entstanden sein, so urteilt die Stilforschung. Literatur : C. HAxM, Caz. CL M, zu Nr. 14355 ; A. Bóckrzn, Dre RegensburgerPrüfeninger Buchmalerei, München, 1924, S. 88; K. HarnmGER, Gorze-K/uny (Szudia /Anselmiiana, 22-26), Rom, 1950, S. 733 Abbildungen bei E. BErrz, Rupertus von Deutz, seine Werke und die bildende Kunst, Kóln, 1930 ; R. Rocnorr, Rapert von Deutz, Gütersloh, 1886 ; O. Worrr, Mein Meister Rupertus, Freiburg, 1920 ; LTRK, 1. Áufl, Artikel Rzper:; Ausstellungskatalog 1958 Verbundert Jabre Bayerische Staatsbibliothe&, 'Titelbild ;P. CrAssEN, Cod. /a£. zz. 14355 und die Revision der Eucharistielebre Ruperts von. Deutz, in. Studi zedievali, 3* Serie, I, 1, 1960, 99-106.

C 12

MÜNCHEN Staatsbibliothek Clm 17116 Pergamenthandschrift zu 132 Blàáttern, 32,6 zu 22 cm, Schrift-

spiegel 24 zu 16, zweispaltig zu 40 Zeilen. Ein nicht gezáhltes Blatt

XXVIII

EINLEITUNG

zwischen Bl. 22 und 23. Die Schreiberin trug ihren Namen und den ihres Auftragsgebers ein : Soror Irmengart obtentu Hainrici prepositi. Es kann deshalb die Zeit der Niederschrift náher datiert werden. Propst Heinrich I. regierte das Prámonstratenserstift Scháftlarn, - gegr. 762 als bischófliches Eigenkloster und 1145 von den Prámonstratensern übernommen, von 1164 bis 1200. In dieses letzte Viertel des 12. Jahrhunderts paBt die Schriftweise : Wir finden wenig e-caudatum, e und o sind hochgezogen, m und n angespitzt. Doch im allgemeinen ist die romanische Rundung gewahrt. Ohne die Schreiberangabe kónnte eine frühere Zeit angenommen werden. Auf dem Vorsatz ist eine Urkunde des Propstes Iohannes I. (1380-1410) vom 23. April 1399 und eine weitere des Propstes Johannes II. (r410-1438) vom Jahre i419 eingetragen. Unsere Hs. ist im Scháftlarner Katalog von der Sákularisation 1803, heute Staatsarchiv Cbm lat r Bl. 116, unter Nr. 46 aufgeführt : De off. $gm. paginas continet 126 in folio. Literatur : C. HAxM, Caf. CLM, zu Nt. 17116.

e

MÜNCHEN Stiaatsbibliothek Clm 18550b 184 Pergamentblátter

20,9 zu

14,5, einspaltig zu 3i Zeilen

beschrieben, 16,8 zu xx cm. Auf Bl. x sind einzelne Worte mit Tinte

nachgefárbt, die Initiale ist beschádigt, sonstige Initialen rot ausgemalt. Die Schrift deutet auf die Mitte des r2. Jahrhunderts : rundes, ausgewogenes g, volle Ligatur des ct, keine Trennungsstriche, kein tironisches et, aber e-caudatum, Neigung nach rechts. Im Vordersatz ist eine Quaestio de matrimonio eingebunden. Der erste Katalog der Benediktinerabtei St. Salvator und St. Ouirinus von Tegernsee, denn der Münchener Nr. nach stammt vorliegender Kodex aus der nach der Sákularisation nach München gebrachten Restbibliothek Tegernsee, nennt wahrscheinlich unsere Hs. : Quoddam collectum in duobus quaternionibus de h (6 Buchstaben unleserlich) de Roperto de Amulario (Clm 19112) ; der zweite Katalog von Tegernsee aus dem Jahre 1483 — heute Clm 1925 fol. 89 —, meint sie wahrscheinlich gleichfalls : Rationale seu liber de divinis officiis. Literatur : J.M. HawssENS, in Epbezzerides Liturgicae, 1933, S. 420 ;MANrTIUS, in Neues Archiv, 32, 1906, S. 246 ; C. HAzM, Caf. CLM, zu Nt. 18550 5 ; J. HEMMERLE, De Benediktinerkloster in Bayern (Bayerische Heimatforschung 4), München, 1951, S. 124.

C 14

MÜNCHEN Pergamenthandschrift

Staatsbibliothek Clm 22284 124 Blátter,

28 zu

18,5 cm,

einspaltig

auf 26 Zeilen zu 19,8 und 13,5 beschrieben. Gut ausgeglichene Schrift, nach rechts geneigt, mit gróDerem Zeilenabstand, u-Haken als Kürzungszeichen, Ligatur-et, dürfte in die Mitte des 12. Jahrhunderts gehóren. Es handelt sich um den r. Teil der Offizien, endend mit dem 12. Kapitel des 7. Buches. Die Herkunft aus der Prámonstratenserabtei BMV in Windberg bei Regensburg bestátigt der Eigentumsvermerk auf dem Vorsatzblatt : Hoc fatrauit opus

flos Pastorum Gebehardus, ora bro famulo sancta Maria iuo. Gebehard von Bedburg regierte 1141 bis rrgr und gilt selbst als egregius

scriptor. Aus dem Jahre 1187 ist der Windberger Bücherkatalog er-

EINLEITUNG

XXIX

halten — heute Clm 22201. Hier wird unsere Hs. erwàhnt : Rovd-

bertus de diuinis officiis 4n duobus uoluminibus.

Literatur : N. BACKMUND, a.2.O., I, S. 55 ; C. HArM, Caf. CLM, zu Nt. 22284.

A 22

ST. OMER Bibliothéque publique 148 Die zweispaltig beschriebene Pergamenthandschrift aus dem 13. Jahrhundert entspricht gemáB der Beschreibung im Cat gén dem Aufbau und der Schrift nach genau den Rupert-Handschriften Douai 64 (Anchin) und Cambrai 191. Die Stadtbibliothek St. Omer erhielt diese Hs. aus dem in der Franzósischen Revolution aufgehobenen Benediktinerkloster St. Bertin, das seit 1roo bestand. t Literatur : M. MicnELANT, in Ca. Gég. Dép., in 45, III, 1861, S. 81 ; O. Brzp,

in Mémoires de la Société des "Antiquaires de la Morinie, 31, 1912, S. 195-232.

A I3

OXFORD

College All Souls 28

Die Pergamenthandschrift von 154 Bláttern, 28 zu 38 cm ist in WeiBleder gebunden, drei Bünde, an den Holzdeckeln Reste von

zwei SchlieDen. Die drei vorderen Vorsatzblátter aus Pergament sind leer und nicht numeriert,

auf dem letzten ist das Inhalts-

verzeichnis in einer Schrift des 16. Jahrhunderts eingetragen. Von Bl. 25" bis 122r folgt die Offizienschrift Ruperts zweispaltig auf 45 Zeilen bei einem Spiegel von 17,7 zu 26,4 auf die Offizienschrift Isidors. Es schlieDt sich an Rupert eine Abbreviatio Ammalarii des Wilhelm von Malmesbury an, dann die Offizien des Ivo Carnotensis. Leider sind Initialen ausgeschnitten worden. Über die Herkunft unterrichtet ein spáter Vermerk : Liber collegii animarum omnium fidelium Oxoniae ex dono regis Henrici VI, oratis pro inclito

statu eiusdem. Die Handschrift selbst gehórt dem ausgehenden 12. Jahrhundert an, wie ihre Eigenart bezeugt : Trennungsstriche am Rand und über ii, feine Auslàufe bei SchluB-e wie -t und -u. ;

hochgezogenes a, gern ligiertes r, feine Auslàufe bei den Majuskeln N und U ; Ligatur-et und durchweg gerades d, enge, ins Vertikale strebende Schrift. Literatur : J.M. HaNsSENS, ZAmalarii episcopi opera liturgica, Città del Vaticano, 1948, I, S. 171-173.

A 6

OXFORD

Bodleiana Laud. Misc. 412

Brauner Ledereinband mit fünf Bünden, auf dem Vorderdeckel

das goldgeprágte Wappen des Erzbischofs Wilhelm Laud, Lócher von zwei SchlieBen. Papiervorsátze, dann r50 Pergamentblátter 25,3 zu 18,5 ; die zweispaltige Beschriftung auf 37 Zeilen hat ein AusmaB von 18,2 zu 12,3 cm. Die Versalien sind abwechselnd rot

und grün gemalt. Rómische Zahlen als Kustoden finden sich nur unten auf den Bll. 105» und 142*, da sie sonst durch das Einbinden abgeschnitten wurden. Auf den ersten vier Bláttern sind vierspaltig die Kapitelsüberschriften zusammengestellt, zusammen, indem man von. der Büchereinteilung im Innern ganz absah und durchzàáhlte, 346 Kapitel ; auf den letzten Bláttern 1447 und 144» nochmals die Kapitel von 1 bis 126. Bl. 143 ist frei gelassen. Die steile und enge Schrift des ausgehenden 13. Jahrhunderts zeigt viel Trennungsstriche, tironisches et; es fehlt das e-caudatum. Die

XXX

EINLEITUNG

Initiale E ist schlicht verziert. Der Besitz des Erzbischofs datiert von 1638. Vor der Bodleiana besaBen den Kodex das Christ Church

College von Canterbury und das Canterbury College zu Oxford.

Literatur :H.O. Coxz, Catalogus. codicum manuscriptorum |Bibliotbecae Bodleianae, II, Oxford, 1858, zu Nt. 412, S. 303.

C8

OXFORD Bodleiana Can. atr. lat. 192 Der weiülederne Einband mit 3 Bünden ist mit schlichter Rautenpressung verziert ; Lócher erinnern an zwei SchlieBen und je 5 Buckelnáàgel. 30 zu 21 cm, 13 Lagen zu je 8 BIl., einspaltig beschrieben auf einem Spiegel von 21 zu 14 cm und 32 Zeilen. Auf IOoo Pergamentbláttern ist der Offizientext mit dem Zueignungsbrief eingetragen, endend mit dem 12. Kapitel des 7. Buches, also nur der r. Teil. Die Schrift ist ausgeglichen in Ober- und Unterlàngen, es fállt das breitliegende a auf, dessen linker Bogen weit nach unten greift und fast offen erscheint. Es begegnet ófters tironisches et, seltener e-caudatum und gerades d ; im allgemeinen ist die Schrift nach links geneigt : es dürfte das beginnende I3. Jahrhundert als Entstehungszeit in Frage kommen. Literatur : H.O. Coxz, a.a.O., III, Oxford, 1854, S. 397.

A 9

OXFORD College Christ Church 97 Pergamenthandschrift in Quartformat, gr Blátter zweispaltig auf 45 Zeilen beschrieben. Rundes d kommt vor, gerades d überwiegt, offenes a, g mit kurzer Unterlànge links unten geschwánzt, ii ist mit Strichen versehen, auch sonst sind Trennungsstriche verwandt. Die fette, rundliche Schrift dürfte noch ins 13. Jahrhundert

gehóren. Der Miniator hat oft den Textraum überschritten. Am Rande sind die zitierten Schriftstellen angegeben. Besitzvermerk der Benediktinerabtei

St. Albans bei London

auf Bl. r7, jedoch

aus spáterer Zeit : Hunc librum dedit Dominus Fabianus Supprior Beato Albano, quem qui ei abstulit vel ab eius ecclesia abalienawit anathema sit. Unterhalb steht in noch spáterer Schrift : Samuel Purchas emit. SchlieDlich findet sich hier das Wappen mit der Unterschrift : Aedes Christi in academia Oxoniensi. Literatur :G.N.. KryrcniN, Catalog. codd. mss. qui in. bibl. .Aedis Christi apud Oxonienses adseruantur, Oxford, 1867, S. 45.

E

OXFORD

Bodleiana Lawd. Misc. 211

Brauner Ledereinband mit Goldprágung des Laudischen Wappens, Spuren von zwei SchlieBen, 4 Bünde. 176 Blátter Pergament 20,5 zu I4 cm, vorher weiDes Vorsatzpapier. Am SchluD der Lagen mehrfach Kustoden, jedoch nicht gleichmáBig starke Lagen. Bl. 67 ist nur ein halbes Blatt, auch nur mit 6 Zeilen beschrieben,

auf Bl. 68 beginnt die 2. Hand, auf Bl. 174 eine dritte Hand. Die Schrift, durchweg auf 23 Zeilen auf 16 zu 10 cm. Zwar findet sich noch e-caudatum, jedoch begegnen alle Zeichen der frühgotischen Schrift, sodaB eine Datierung in das 14. Jahrhundert angezeigt ist. Der Vermerk auf Bl. 17 Liber sancte Marie uirginis in Erbach führt zur Zisterzienserabtei Eberbach im Rheingau, deren Katalog Oculus memoriae im Staatsarchiv Wiesbaden (Abt. 22 Prot. 2) unter Nr. C 16 auf Bl. 100 angibt : Ropertus de diutnis officiis prima pars

EINLEITUNG Ea

quae per amni, sodann

XXXI

unter Nr. C r7 Ropertus De diuinis

officiis bars secunda Octavam illam. Der Oxforder Kodex beginnt aber genau mit dem r3. Kapitel des 7. Buches : Octauam illam... Eberbach, II3I von Clairvaux aus gegründet, verlor im Schweden-

krieg den gróDten Teil seines Bücherbestandes. Auf Bl. x ist ferner vermerkt Liber Gwilelmi Laud Archiepiscopi. Auf Bl. 124 endet der Ruperttext ; es folgen Ambrosiusexcerpte, Dagoberts und Gottfrieds Krevzzugsgeschichte und eine Exfositio vocabulorum. Lzteratur : H.O. Cox, a.a.O., II, S. 185.

B3

PARIS Bibliothéque Nationale 11580 Der Einband

des 17. Jahrhunderts,

auf fünf Bünden,

ist sehr

beschádigt. Die Pergamenthandschrift záhlt 246 Blàtter 44 zu 31 cm, der Spiegel 35 zu 22,5 cm ist zweispaltig auf 46 Zeilen beschrieben. Der Kodex r1580 ist oft untersucht und man ist sich heute einig über seine Herkunft aus der Benediktinerabtei St. Peter und Paul in Corbie bei Amiens und über rr80 als die Zeit seiner Entstehung. Als Schreiber und Maler gilt der Corbieer Mónch Herbert Dursens. Die Schriftweise darf für diese Zeit als charakteristisch gelten : RegelmáDiger Wortabstand und gedrángte Buchstaben, Trennungsstriche am Rand und über ii, steile Schrift

mit Wendung nach links, Ligatur-e/ und gerades d, langes s, gern Abkürzungen, z.B. Ligatur-or. Besondere Aufmarksamkeit erregte die ganzseitige vielfarbige Miniatur auf Bl. 1». In der oberen Reihe sind die Heiligen Petrus, Andreas und Leonhard, in der unteren sind Amalar,

Herbert und Rupert dargestellt. Um

die Mitte des

17. Jahrhunderts befand sich der Kodex in der Bibliothek der

Mauriner in St. Germain des Prés, er wurde nàmlich mit der St.

Germainer Nr. 499 versehen. Literatur : J.M. HawssENs, Le Zexze du * Liber officiali? d' Amalaire, in. Ephemerides Liturgicae, 47, 1933, S. 242 (vollzáhlig betreffend Montfaucon, Delisle, Coyecque, Wilmart) ; neuerdings GEvAERT, Éude sur les miniatures mosanes prégotbiques (Mém. cout. Acad. Royale Belg.), Bruxelles, 1948, S. 41.86 ; A. Bourzwr, in Seriprtorium, 3, 1949, S. 148-149 und 4, 1950, S. 246-252 ; H. SinvEsTRE, in Seripzorium, 16, 1962, $. 341. Abbildung bei GEvAzERT.

B 12

PARIS Bibhothéque Nationale 9422

Der Ledereinband des 16. Jahrhunderts umschlieDt 131 Blátter Pergament 35 zu 25 cm, die zweispaltig auf 39 Zeilen 26 zu 18 cm beschriftet sind. Einige der roten, grünen und blauen Initialen sind farblich ausgefüllt. Das r3. Jahrhundert ist an der Schrift zu erkennen : Die Majuskeln sind schon mit feinen Strichen ornamentiert, die Buchstaben sind steil und eng gereiht, c für con links geóffnet, kein e-caudatum mehr, viel Trennungsstriche und feine Ausláufe der e-Zunge, ferner bei SchuD-e und -t, mehr tironisches

als ligiertes et. Der Eigentumsvermerk steht auf Bl. 1 Bibliothecae

Aureaeuallis, alte Signatur N I 2. Orval damals im Bistum Trier,

1070 als Benediktinerkloster gegründet, wurde 1132 von Zisterziensern übernommen. AnschlieDend auf die Offizien enthàlt der

Kodex

ab Bl. iro» Prophetiae Merlmi Albionensis,

b. Lamberti, Vita sanct Dagoberti.

Triumphus

NONE

EINLEITUNG

PARIS Bibliothéque Nationale 726

A 8

Der Lederband der r7. Jahrhunderts enthált eine Pergamenthandschrift von 1o9 Bláttern 27 zu 19 cm, deren Spiegel 21 zu 13,5 zweispaltig auf 44 Zeilen beschrieben ist. Die Lagen sind mit rómischen Zahlen signiert. Auf Bl. 98 erfolgte Handwechsel. Die Schrift ist als frühgotische Minuskel des 13. Jahrhunderts anzusprechen : rundes d, kein e-caudatum, tironisches et, linksgeóffnetes c für con, Vorliebe für Ligatur or, aus der Ligatur c£ wurde x, z.B. vesurrexio, feine Trennungsstriche am Rand und über ii,

starke Wendung nach links, dennoch nicht zuviel Abkürzungen oder Brechung, noch immer Vorliebe für runde Schrift. Auf Bl. 1 ist in Schrift des 18. Jahrhunderts zu lesen : Delamare A 84 Reg A 237, dazu der Stempel der Bibliotheca Regia. Literatur : Bibliothéque Nationale, Ca/a/ogue Général des Manuserits Latins (— Cat. Gén. Mss. Lat.), I, Paris, 1939, S. 252.

A I5

PARIS Bibliothéque Nationale 1726

In einen modernen Einband, wobei Papiervorsatz verwendet wurde, záhlen wir 172 Pergamentblátter, 33 zu 26 cm, die zweispaltig auf 39 Zeilen 25 zu 17 cm beschrieben sind. Die Initialen sind etwas grob verziert, es wechseln rote mit blauen Versalien. Die Schrift ist ausgeprágt rundgotische Minuskel des r3. Jahrhunderts,

wobei

die Trennungsstriche,

offenes a, tironisches

et,

rundes und langes s, rundes und gerades d, gern ligiertes r auffallen ; y ist mit Punkten versehen. Die Initialen greifen oft weit in den Text hinein. Bis Bl. 54» Ambrosiusschriften, dann der Ruperttext. Stempel der Kóniglichen Bibliothek, o/m Regius 3744. Als Herkunftsort kommt der Karmelitenkonvent Paris an den Place Maubert in Frage.

Literatur : Bibliothéque Nationale, Cz. Géz. Mss. La., I, Paris, 1939, S. 145.

PARIS Beibliothéque Nationale lat

2503

Die Pergamenthandschrift von 9o Bláttern 32,5 zu 22,5 ist in Pergament gebunden, wobei Papiervorsatz verwendet wurde. Der Text ist zweispaltig 22 zu 16 cm auf 45 Zeilen eingetragen. Es wechseln rote mit blauen Versalien. Die Schrift des r3. Jahrhunderts ist mit feinen Strichen im gotischen Stil umrankt. Die Oberlàngen von b de h 1 sind gespalten, kein e-caudatum, oft rundes d und s, langer Aufstrich zum x, gedrángte Buchstaben. Auf Blatt 1 oben findet sich ein Bibliotheksvermerk des 18. Jahrhunderts : Rupertus Twitiensis Cod Col(bertinus) 1384 Regius 3844, — Charles Joachim Colbert de Croissi, Bischof von Montpellier starb 1740 — ; unten auf der Seite lesen wir : Jac Aug Thuani, J.A. de Thou war 1593 kgl. Bibliothekar. Literatur : Bibliothéque Nationale, Caz. Géz. Mss. La£., II, Paris, 1940, S. 495 ; L. DzEursrE, Ie Cabinet des zmanuserits, 1, S. 470-472.

A 5

PARIS Bibliothéque Nationale 2504 Ein moderner rotlederner Einband enthált die Pergamenthandschrift des spáten 13. Jahrhunderts : 71 Blátter 2r zu 20 cm,

EINLEITUNG

XXXIII

zweispaltige Beschriftung auf 50 Zeilen zu 22,5 zu 16 cm. Rómische Zahlen dienen als Lagezeichen. Die blauen und roten Initialen sind mit einfachen Schnórkeln verziert. Die Ligatur ct ist aufgelóst in c und t mit Oberlànge. Die Buchstaben sind steil und enggereiht,

s und d rund, meist tironisches et, selten e-caudatum,

links offenes c für con, Trennungsstriche auf ii und am Rand der Zeile, gern Ligatur-or ; ein schrág aufwárts gerichteter Haken zeigt die Abkürzung an. Herkunft aus der Benediktinerabtei St. Denis. AnschlieDend an Ruperts Offizien sind Werke von Alanus de Insulis und Gilbertus de Stanfordia vertreten. Eintrag auf Blatt 1 : Cod Colb 1659 Regius 4237 Petri Damiani De diuinis officiis. Literatur : Bibliothéque Nationale, Caz. Gén. Mss. La7., II, Paris, 1940, S. 495 f.

Über Gilbert : J. Lecrenco, in 5zudia "Anselmiana, 20, S. 210.

A 20

PARIS Bibliothéque Nationale 2649 Aus der Zeit Charles X. stammt der Einband (1824-1830). Die einspaltige, 25 Zeilen, Pergamenthandschrift beginnt auf Bl. 52 r mit Ruperts Offizien, vorher sind Ambrosiusbriefe eingetragen ; das erste Blatt, zwischen 51 und 52, fehlt ; der Kodex schlieft mit dem

Ende des 6. Buches. Die 207 Blátter sind 26,5 zu 18 cm groD, der Schriftspiegel

18 zu 16,5 cm.

Rote, grüne und blaue Versalien,

filigranverzierte Initialen, alphabetische Kustoden passen zu der Schrift des ausgehenden r2. Jahrhunderts : gebrochene bzw. gespaltene h l u, Ligatur or, rundes d, langer Auslàufer des SchluB-t, langer Anstrich zum x, links offenes c für con.

DT

PARIS Bibliothéque Nationale 8917 Pergamenthandschrift von ro2 Bláttern, 30 zu 20 cm, zweispaltig auf 56 Zeilen. Die groDgeplante Anfangsinitiale ist ausgespart, aber nicht ausgeführt. UnregelmáDige, wie aus den Fugen geratene Schrift vom Ende des 13. Jahrhunderts. Hochgezogenes a, gespaltenes d und 1, e-caudatum, Trennungsstriche am Rand und über ii, Ligatur-ct fast gelóst, e mit langer Zunge, flacher U-Haken als Abkürzungszeichen. An die Offizienschrift Bl. 1-78 schlieDen sich Josephus De bello Judaico und Agobard Super antiphonario. Auf dem losgelósten Vorsatz stehen Hymnen mit Neumen. Ungelóst ist der Vermerk auf Bl. 78 : Est libr. ari scor. tav. sa. emi capri. can. a le. is. vir. Literatur : L. DxrrsrE, Inventaire des zianuscrits, Patis, I, 1865, S. 470-472

B4

PARIS Bibliothéque Mazarine 335 Auf dem Rückenschild des Ledereinbandes liest man Durandi De diuinis officiis. Die Pergamenthandschrift stammt aus St. Denis, záhlt 230 Blátter 21,9 zu 15,6 cm, bei einem Schriftspiegel von 14,5 zu IO cm einspaltig auf 30 Zeilen beschrieben. Die Schriftart ist als Kursive des ausgehenden 13. Jahrhunderts zu bezeichnen, bemerkenswert sind einige reichverzierte gotische Initialen. Literatur : A. MoriNrER, in Ca/alogue des Manuserits de la. Bibliotbóque Maszarine, I TSSSES NI, 3

VII

XXXIV A 18

EINLEITUNG TOULOUSE Bibliothéque Municipale 65

132 Blátter Pergament, auf denen in zwei Spalten zu 34 Zeilen die Offizienschrift eingetragen ist. Die Mae sind für das Blatt 30 zu 22, für den Spiegel 17 zu 11,5 cm. -Auf Bl. rx die groDe Initiale E, sonst übliche rote und blaue Versalien. Die Schriftweise ist auf das Ende des 12. Jahrhunderts anzusetzen : zwar noch e-caudatum, aber a e i o sind hochgezogen, bei b d 1 sind Oberlàngen nach rechts geschrágt, es findet sich oft rundes d, langer dünner Anstrich bei x, aber sonst keine Trennungsstriche. Auf Bl. 1 bezeichnen sich

mit dem Satz : Est Bibliothecae majoris PP. Augustinensium Tolosae, die Augustinereremiten von Toulouse als Erstbesitzer. Frühere

Nr. JI 263. Literatur : A. MorixrER, in Caf. Géz. Dép., in 49, VII, 1885, S. 30, n. 65.

A 24

TOURS Bibliothàque de la ville 137

Pergamenthandschrift von 200 Bláttern 35,8 zu 26 cm. Auf dem Spiegel sind in zwei Spalten und 42 Zeilen die Offizien Ruperts, Hugos Speculum ecclesiae, Ivos Epistulae, Hildeberts De missa, Bernards De consideratione und Epistulae eingeschrieben. Zum Pergamentvorsatz hat man liturgische Fragmente aus spáterer Zeit, mit Neumen, genommen. Das Vorsatzblatt enthàlt ebengenanntes Inhaltsverzeichnis, dies ist eingetragen von der H and Dom Marténes und der Hand des Bibliothekars von Marmoutier im 18. Jahrhundert, Dom Ambrassart. Am Textrand sind hier und da Notizen von Dom Anselme Le Michel und Dom Luc d'Achery festzustellen. Am Rand von Blatt r heiDt es : Ex libris Majoris Monasterii Twronensis catalogo ascriptis. Alte Nr. von Marmoutier 103. Die Anfangsbuchstaben sind wechselnd rot, blau und grün, mehrere groDe Initialen sind mit Federzeichnungen, Blattornamenten mit gezackten Rándern geschmückt. Die Schrift ist gleichmáBig nach Hóhe und Breite ausgewogen. Geschwánztes e kommt kaum vor, rundes d zu Anfang des Wortes, ii und ct sind

mit feinem Strich verbunden, aber noch rund und geschlossen, h q x trágt einen feinen Strich nach unten links, ra ist ineinandergeschrieben. Die Oberlàngen des runden d und der Oberstrich des t sind gern über den linken Rand der Zeile gezogen. Dies alles deutet auf 12. Jahrhundert als Entstehungszeit. Literatur : CorroN, in Caf. Gén. France. - Dép., in 89, XXXVII, 115:127.

A 14

190o, S. 87

TROYES Bibliothéque municipale 789

2601 Blátter feines Pergament, zweispaltig auf 44 Zeilen, ab BL. 159v auf 33 Zeilen beschrieben, 27 zu 19,5 cm. Spiegelgrófe 23,8 zu 17, ab Bl. 159 20 zu 14,8 cm. Lócher auf dem hellen Ledereinband erinnern an Beschláge und Reste an zwei SchlieDen, drei Bünde. Der Ruperttext steht auf den Bl. 135! bis 261v»., vorher gehen Magistri Martini Sententiae et quaesttones, Petri Cantoris Parisiensis Summa de trojrs et de modo loquendi, Regulae theologicae facultatis in pluribus s. Scripturae locis a magistro Halano expositis. Die Schriftweise

ist sehr spitz, háufige i-Striche,

tironisches

et,

con als c und umgekehrt, rundes d vorherrschend, keine Trennungsstriche, kein e-caudatum. Randbemerkungen sind zumeist durch

EINLEITUNG

XXXV

das Einbinden abgeschnitten. Herkunft aus Clairvaux entsprechend anderen Kodizes in Troyes, spátes 13. Jahrhundert. Literatur : HARMAND, in Ca£. Géz. Dép., in 49, IT, 1855, S. 326.

A 16

TROYES Bibliothéque municipale 469

Der Pergamentband von r45 Bláttern stammt wie Troyes 789 aus Clairvaux. Der Ledereinband aus dem r7. Jahrhundert trágt am Rücken Goldprágung, die Pappdeckel sind an den Ecken mit Pergamentresten verstárkt, sonst mit Papier bezogen. Blattgrófe mit

33,6 zu 23,7;

Schriftspiegel

26,4 zu 16,3, 40 Zeilen, zwei

Spalten. Dem Ruperttext ist em Kapitelverzeichnis vorgesetzt, anschlieDend Exirema jars epistolarum Ennodii, libri Genesis et Exodi versificati, Richardi de s. Victore, De tabernaculo. Rote und blaue Versalien, einfache, ruhige und gleichmafiig runde Schrift, Trennungsstriche, vorherrschend rundes d, e-caudatum, vereinzelte

Marginalien.

Literatur : HARMAND, a.a.O., S. 207.

B ro

VALENCIENNES

Bibliothéque communale 132

In weifes Schafleder gebundene Pergamenthandschrift, die 189 Blátter 35 zu 23,5 cm enthált. Bl. rv ist mit einer fein durchgearbeiteten Goldinitiale Egeschmückt. Rote und blaue Versalien wechseln

miteinander,

Überschriften

in roter Farbe.

Die gleich-

máfige Schrift deutet auf Mitte des r2. Jahrhunderts : Geschwánztes e, gerades d und langes s, doch schon spitzes o und enggestellte Buchstaben. An Ruperts Offizientext schlieDen sich an : Hildebert, Vita Magdalenae, Wilhelm von St. Thierry (PL r8o, 341) Hildebert, Passio s. Agnetis; Hexameter und Distichen. Bl. r trágt den Eigentumsvermerk der Benediktinerabtei St. Amand in Flandern, deren erstes Bücherverzeichnis Imdex major Delisle veróffentlichte. Unter den dort aufgeführten Nummern trágt unser Kodex die Nr. CCCVI. Da der Katalog aus der Zeit IISO bis 1168 stammt, kann die Schreibweise unserer Hs. als kenn-

zeichnend für die Mitte des 12. Jahrhunderts angesehen werden.

Literatur : Cat. Gén. France. - Dép., in 89, XXV, 1894, S. 245 ; L. DErisrE, Le Cabinet des zanuscrits, YI, S. 448-458 ; A. BourEMY, Le seriptorium et la bibliotbéque de S. Amand, in. Seriptorium, Y, 1946, S. 6-16 ;Deutsches ZArcbiv, 16, 1960, S. 408.

B5

VATIKAN Bibliotheca Apostolica Chigi C.V. 139 Der Renaissanceeinband trágt goldgeprágte Figuren der Judith und der Prudentia. Inhalt ist eine Pergamenthandschrift von 162 Blàttern, I5 zu I2 cm, einspaltig auf 35 Zeilen beschrieben. Die Schrift bewegt sich rund und horizontal gleichmáDig, kurze Oberund

Unterlàngen,

e-caudatum,

Ligatur-et,

Querstrich

mit ver-

dickten Enden dient zum Abkürzen. Die einfachen rotgefüllten Initialen scheinen spáterer Zeit anzugehóren als die Schrift, wofür die Mitte des 12. Jahrhunderts anzusetzen ist. Auf Blatt 1 steht : Hunc librum ego Theodoricus Ebbracht. Canonicus Aschaffg ema Basileae a. Jacobi bibliothecario ro flore x et v Anno Domini 1437, 23. Aug. In Basel lebte um 1463 ein Magister Jacobus Philippi (LThK r. Aufl. VIII, 236).

XXXVI

A 21

EINLEITUNG

VATICAN Bibliotheca Apostolica Reg. lat. rro Der moderne Einband tràgt auf dem Rücken eingeprágt die Wappen Pius IX. und des Vaticanapráfekten und Kardinals Angelo

Mai. Die Pergamenthandschrift záhlt 131 Blátter mit den MaDen 32,8 zu 23,4, die zweispaltig zu 32 Zeilen beschrieben sind. Im allgemeinen rote Überschriften, einige gróDere Initialen sind blau, rot und grün gemalt. Handwechsel der beiden Schreiber auf Bl. 67 und r1i6. Auf Bl. 1» ist das Eigentum der Karthause Notre Dame Meyriat bei Lyon vermerkt : Liber Maioremi (12. Jahrhundert) Meyriat wurde ri16 gegründet. Eine weitere Eintragung erzáhlt : A«no Domini 1551, 2. maji usque ad VII que ascensio D(omimi»

ceciderunt wulte mives ei dei misericordia non nocuere. Die Inschrift auf Bl. 1r stammt von Paul Petavius. Wilmart nimmt das ausgehende r2. Jahrhundert als Entstehungszeit an, jedenfalls sei diese Hs. jünger als Lüttischer Exemplare. Vielleicht gab ein Lütticher Kodex die Vorlage ab für die Ornamentierung des E auf Bl. 2. Die Schrift ist streng und eng, die Richtung, wenn auch

e und o noch niedrig, im ganzen nach oben, z.B. a und x. Feine Trennungsstriche, rundes d und s, tironisches et, selten &, ge-

spaltenes l, aber durchgángig geschwánztes e. Literatur : A. Wir MART, Codices Reginenses Latini, Y, 3937, S. 234 ff. ; A. CAucCHIE, Artikel Rauperz, in Biogr. INaf. de Belgique, XX, Bruxelles, 1908/1910, Sp. 457.

B

WIEN Nationalbibliothek 1566 Der gebráunte, ehemals weiBe Lederband über Holz ist typisch für Frankenthal,

aus der r. Hálfte

des r5. Jahrhunderts;

nur

einige Linien sind aufgepreBt, und es finden sich Spuren von 5 runden Metallbeschlágen und zwei Schliefen. Die Pergamenthandschrift von 188 Bláttern ist durch rómische Zahlen foliiert, wobei drei Blátter übersprungen wurden : CX XX,

CLVIII, CLXIIII, enthált also eigentlich r9r Blátter. Die MaBe der Blátter 25,3 zu 16,4, die des einspaltigen 30-31 Zeilen záhlenden Spiegels 18,5 zu 11 cm. Auí Bl. r1 eine blaue Initiale E mit weiD ausgesparten Spiralranken im Innern und den Konturen entlang mit roten kalligraphischen Fleuronnée-verzierungen versehen, die innen vierlappige Rankenblàtter und Palmetten bilden. Die Schrift kennzeichnet das Ende des 12. Jahrhunderts : Noch gibt es e-caudatum, meist gerades d, zumeist runde Schreibweise, hier und da tironisches et, rundes s und d, Striche auf i und ii, aber

noch keine Randstriche. Als Vorsatz dienten Blátter eines Graduale des 13. Jahrhunderts. Der Besitzvermerk auf Bl. 1 besagt, daB der Frior von Frankenthal diese Handschrift an Lazius gegeben habe, weil sie eine Dublette sei; Frankenthal ist ein Chorherrenstift St. Maria Magdalena in der Pfalz, iiio gegründet, 1562 aufgehoben. Wolfgang Lazius, Professor der Medizin in Wien (1514-1565) war ein groDer Büchersammler. Ihn beerbte die Wiener Hofbibliothek, deren Bibliothekar

Hugo Blotius (1575-1668) die Wiener Signatur anbrachte: £Aeol 370. Literatur : P. HERRMANN, Beschreibendes Verzeichnis der illuminierten Hss. in Osterreich, N. F. Il (VIIL 2) : Die deutschen romaniscben Hss., Leipzig, 1926, S. 306, daselbst eine Abbildung der Miniatur. Über Blotius vgl.: JA4DB, 1:8, 89-93; M. Dzurs, Codices zanuseripti Bibl. Palatinae Vindobonensis, Y, Wien, 1795, n. pccxc.

EINLEITUNG

C 9

XXXVII

WIEN Nationalbibliothek 913 Schon der Einband zeigt Salzburger Herkunft : Gebràuntes weiDes Leder, Striche in Rautenfeldern, aufgeklebter Pergamentstreifen mit dem Titel, darüber die rote alte Nr., das bezeugt die

Salzburger Dombibliothek und das zweite Viertel des 15. Jahr-

hunderts unter dem Bibliothekar Holveld, der auch die Hss. heute

Wien NB 727, 673 und 674 numerierte. Die alte Nr. unserer Hs. war 157. Unter den 195 Bláttern der Pergamenthandschrift fehlen die Bl. 125 und 13r. 35,5 zu 24,3 cm, der Text ist einspaltig auf 31 Zeilen eingetragen. Nur zwei schlicht verzierte Initialen, das P mit einfachem Salzburger Kreuzornament ausgefüllt. Das Alter der Schrift reicht zurück in die Mitte des 12. Jahrhunderts, denn die Buchstaben liegen zwar verháltnismáDig hoch, doch blieb das a breit und das g unten offen. Bei den Offizien fehlt nicht der Zueignungsbrief. Auf die letzte Seite hat man spáter ein Stück Origenes De tabernaculo eingeschrieben. Wie der gleichaltrige Rupertkodex Wien 727, ein Zwólfprophetenkommentar, scheint auch dieses Offizienexemplar vom Erzbischof Eberhard I. der Dombibliothek geschenkt worden zu sein. Eberhard, gest. 1164 gilt als Freund des Rupertschülers Gerhoch von Reichersberg. Em Katalog des Diakons Otto, jetzt Clm 15831 Bl. 133 heiDt es : 27.28 Rudbertus de officiis duo uolumina. Der Holveldkatalog führt die beiden Kodizes unter den Nrr. 156 und 167 auf. Der Katalog vom Jahre 1740 kennt jedoch nur noch unsere Hs. unter der Nr. 215. Literatur : P. HERRMANN, Beschreibendes Verzeichnis der illuminierten Hiss. in Osterreich, N. F. II (VIII, 2) : Die deutschen romanischen Hss., Leipzig, 1926, S. 125 zu Nr. 72; der Holveld-Katalog liegt in Nürnberg, German. Museum Nr. 8743. In Deutsches /Archiv, 16, 1960, S. 418 ist dies zu korrigieren, sodaB die Dom-Hss. von denen der Salzburger St. Petersabtei getrennt erscheinen.

WOLFENBÜTTEL

Herzog August-Bibliothek 557

Die Pergamenthandschrift von 174 Bláttern, BlattgróDe 24,5 zu IS hat mit Buchstaben signierte Lagen, rote Überschriften und Versalien, zu Beginn der Bücher gróDere Initialen mit einfachem Rankenwerk. Die Schriftweise, von einer Hand, bezeugt das Ende des r2. Jahrhunderts : rund und flüssig, e-caudatum, meist

tironisches et rundes d und links geóffnetes c für con. Der Vermerk auf Bl. 1 eignet die Hs. der Benediktinerinnenabtei St. Adrian und Dionysius in Lamspringe bei Hannover. Literatur :O. V. HEgiNEMANN,

Die Handschriften der berzoglichen Bibliothek zu

Wolfenbüttel, N'olfenbüttel, 1886, Nr. 557, S. 6. * *

WEITERE

*

KODIZES UND FRAGMENTE

LE HAVRE Bbliothéque Municipale 329 Der braune Lederband des 17. Jahrhunderts mit einfacher Goldpressung ohne weitere Verzierung ist recht beschádigt. Vorsatz, erste und letzte Blátter fehlen, wasserfleckig und faltig, soda der angefertigte Microfilm fast unleserlich war und von der Kollationierung Abstand genommen wurde. Die Anfangsbuch-

XXXVIII

EIN LEITUNG

staben sind filigranartig verziert, die Buchstaben der Schrift sind stark zu Worten gedrángt, Trennungs striche am Rand, nur kurze Ober- und Unterlinien, die oft mit feinen Strichen zum náchsten Wort weisen, rundes d, tironisches et, linksoffenes c für con,

sodaB der Gesamteindruck die Annahme nahelegt, daf die Schrift schon aus der Mitte des r3. Jahrhunderts stammt. Die alte Nr. der Benediktinerabtei St. Wandrille, deren Bücherreste in diese Stadtbücherei Le Havre kamen, ist Nr. 8, die frühere Bibliotheks-

nummer ist A 74. Literatur : Deutsches. Archiv, 16, 1960, S. 4205; Seriptorium,

16, 1962, S. 342.

HEIDELBERQG Unmiversitütsbibliothek S 74 217 Blátter einer nicht paginierten Papierhandschrift in dunkelgewordenes Pergament gebunden, geschlossen durch vier Leinenbánder. BlattgróDe 28,5 zu 21, zweispaltig von mehreren

Hànden

beschrieben, vorn 4, hinten 5 leere Vorsatzblátter. Beim Einbinden sind die Blátter oben und unten sehr beschnitten,

worden.

Die

ungenaue, flüchtige Schrift, gedrángte Zeilen, viele rote Sprenkel bezeugen das Ende des 14. Jahrhunderts. Das Wasserzeichen, ein Ochsenkopf, entspricht Briquet 14687, demnach Regensburg um 1400. Auf Bl. x und 3 sind teils unleserliche Eigentumsvermerke der Zistersienserabtei St. Maria in Salem am Bodensee. AnschlieDend an die Offizien von Bl. 81» an Mónchsviten über Antonius, Pachomius u.a. In dem Eigentumsvermerk ist das Wort Markdorí zu entziffern ; dieser Ort kommt in Salemer Totenbuch vor ; auf Bl. 3 wird ein Dr. Wendelin Faber O.P. erwàhnt. Auf dem

Buchrücken trágt die Etikette die alte Salemer Nr. «a LXXIV. Literatur : Cistergiensercbronik, 40, 1928.

LINCOLN XKathedralbibliothek 82 Die Pergamenthandschrift von 120 Bláttern 31 zu 21 cm, einspaltig zu 34 Zeilen beschrieben, ist der Schrift nach in die Mitte des r4. Jh. zu datieren. Eine Hand des r5. Jahrhunderts gab ihr den Titel : De mysteriis officii diuini. Der Text beginnt erst beim 22. Kapitel des r. Buches und schlieBt mit dem 22. des r2. Buches. Literatur ;:R,M. WoorrEv, Cafalogue of tbe Manuscribis of lincoln Cathedral Chapter Library, Oxford, 1927, Nr. 82, S. 46.

PARIS Bibliothéque Nationale lat. 14277 Gleiche Kennzeichen der Herkunft wie bei lat. 14444, gleiches Incipit und Explizit; jedoch weniger exakte Ausführung. Der Ruperttext auf fol. 1* - 115vb, zweispaltig zu 37 Zeilen, Satzspiegel 31,5 x 21,5 auf Pergamenten 42,5 x 20,5. Auf dem Vordersatz fol. Av-Bv und den letzten Blàttern 1167-116» sind Miracula s. Victoris von gleicher Hand eingetragen (ed. ASS 2r. Juli V, 148-162 n. 29-48.31.34). Alte Nr. der St. Viktorbibliothek GG r8. Beide Hss. die erst nach AbschluB der Kollationierungen eingesehen werden konnten, dürften wohl in die Gruppe A einzuordnen sein. Gleiches gibt für die beiden folgenden Hss. PARIS Bibliothéque Nationale lat. 14444 Der Eigentumsvermerk des Miniators unten auf Bl. 1r» : Die

Zeichen IHS, Maria, Wappen

zwischen S. und Victor, S. Aug.,

EINLEITUNG

OXON

sodann das Anathem : Is/e liber est sci Victoris parisiensis. quicumque eum furatus fuerit uel celauerit uel titulum istum deleuerit anathema sit amen, ist in spáterer Zeit auf das Vorsatzblatt über das Inhaltsverzeichnis gesetzt worden. Der Kodex enthált auf den Bll. rv» - 130v? den ganzen Text De diuinis officiis, beginnend Incipit $rologus sequentis opuscuh de diwinis officbis bey ammi circulum. Ea. quae..., endend mit ...d«fficilior wictoria. Amen Deo gratias. 2 Spalten zu 36 Zeilen, gotische verzierte Versalien. MaDe des Pergamentes : 32,5 x 2r, des Spiegels 25 x 16,5. Schritt des spáten 12. Jahrhunderts. Es folgen Liturgieerklárungen Innozenz x und Theobald von Langres. Alte Nr. der Bibliothek St. Victor: T. PARIS B:ibhothéque Mazarine 175 Sammelhandschrift von 476 Pergamentbláttern, 26,3 zu 17 cm zweispaltig auf 47 Zeilen beschrieben. Auf den Bl. 161i bis 170 Exzerpte aus Ruperts Offizienschrift. Die Schrift gehórt dem I3. Jahrhundert an : Tironisches et, Unterlàngen bei g und x, rundes d, kein e-caudatum, Trennungsstriche, links offenes c für

con, Oberlàngen mit starken Kópfen. Initialen fehlen. Der Kodex gehórte dem Augustinerchorherrenstift St. Viktor zu Paris, dessen alte Nr. D 18 er trágt. Literatur : A. MOLINIER, Cat. des z$5. de la bibl. Mazarine, L, Patis, 1885, S. 6o f.

ROME Biblioteca Nazionale Centrale Sessor. 39 Die Sammelhandschrift aus der Bibliothek der Cisterzienser von Santa Croce di Gerusalemme in Rom enthàlt ein Fragment von 47 Blàttern, beginnend bei c. 17 des 4. Buches mit den Worten : Sapientissimus Salomon... und bricht ab : ...4£ homo siue animal quod wiwificatum im c. 7 des x1. Buches, die aber so sehr beschádigt sind, daB die Schrift kaum lesbar ist. Die Pergamentblátter 23 x 20,3 sind zweispaltig mit je 44 Zeilen beschrieben, 13. Jahrhundert. Auf dem ersten Blatt ist noch der Wappenstempel der Sessioriana sichtbar.

ST. OMER Biblothéque communale 92 In dem alten weiDen Ledereinband befinden sich 168 Pergamente 35 zu 24 cm. zweispaltig auf 24 Zeilen beschrieben, in schlechtem Allgemeinzustand,da Buchstaben herausgefallen sind und mehrere Stellen durch Klebstreifen geschützt werden müssen. Auf Bl. 1» eine schónfarbige Initiale. Die Schrift weist viel tironisches et auf, das e fállt durch seine schráge Zunge auf und das g durch den schrágen Schlufstrich. Doch gebraucht sie wenig Kürzungen und wirkt insgesamt nicht jünger als 13. Jahrhundert. Der Eigentumsvermerk auf Bl. 168*. spricht sie der Zisterzienserabtei St. Maria in Clairmarais, die 1140 gegründet wurde, zu. Literatur : M. MacuxzaNr, in Caf. Gén. Dép., in 49, IIT, 1861, S. 54; B. V. ReGEMORTER, in Seripforium, 5, 1951, S. 9o-100.

TARRAGONA

Biblioteca Publica 128

fol. 93» - 1927 Incipit prologus sequentis opusculi per ammi circulum de diuinis officvis ... tanto difficilior uictoria. 192 Bll. 30,5 x 23 Pergament 12. Jahrhundert. Vorauf gehen ein kommentiertes

XL

EINLEITUNG

Matthaeusevangelium Iohannes Yrebanus.

und die Commendatio in Hist. Schol. des Im Ruperttext keine Zusátze oder Ab-

weichungen. Literatur : D. BonpoNa, E/ Escritorio de-la primitiva biblioteca de Santes Creus, 'Iatragona, 1952, S. roo zu Nt. 128.

TARRAZONA Anscheinend

Biblioteca del Cabildo

ein zweiter Offizientext aus derselben Bibliothek

der Cisterzienserabtei S. Creus. (S. Maria de Valldaura). Nichtfoliierter Kodex des 13. Jh.; den Offizien folgt die Augustinusregel, kommentiert

von Hugo von St. Victor.

Literatur : Seriptorium, 8, 1954, S. 152 ; Revue d'histoire ecclésiastique, 44, 1949, S. 557 n. 4.

TROYES Bibliothéqué municipale 461 Ein Fragment von 15 Zeilen und zwar der SchluB der Offizien : "nodo eL ipsi swut de Salomone ... difficilior uictoria. Explicit. Dieser Text ist anscheinend vom Buchbinder durchgestrichen worden. Wenige Reihen darunter in derselben Spalte beginnt Ruperts De wictoria Verbi Dei. Dieser Text wird von uns ediert in "Ouellen zur Geistesgeschichte des Mittelalters" Bd. 5 (MGH,, vgl. die dortige Beschreibung. Der voraufgehende Text De divinis officiis ist anscheinend abgetrennt worden und verloren gegangen. Geschrieben von derselben Hand in Clairvaux im frühen r3. Jahrhundert.

VATIKAN Bibliotheca Apostolica lat. 696 Die Pergamenthandschrift

von

192 Bláttern,

21,2 zu

14 cm,

zweispaltig beschrieben, stammt aus dem Jahre 1444. Auf den Bll. 34» und 35! sind die Kapitel 1-5 des r. Buches der Offizienschrift eingetragen, Initialen waren ausgespart, sind aber nicht fertiggezeichnet. Das Fragment endet : ..aqua qua abluimur. Schreibervermerk : Scriptor sum talis litera me docet qualis.

VERLORENE

HANDSCHRIFTEN

Admoní in Steiermark OSB : Zwei Kataloge des Petrus Arbo aus den Jahren 1376 und r380 verzeichnen eine Offizienhandschrift, die sich nicht wiedergefunden hat. Vgl. G. MosknMrenskEY, Mittelalterliche Bibliothekskataloge Ósterreichs, YII, Graz, 1961, S. 23 und 46f.

Bamberg St. Michael OSB : Der Katalog von 1483 verzeichnet zwei Hss. Ruperts De diuinis officiis, vgl. GorTLIEB I6 ; Rur, S. 378.348ff ; HEMMERLE 73. Bec St. Maria OSB : MoNTrFAUCON beschreibt zwei Offizienhandschriften : 1253 d. — Bec 111 De miseria mundi ; Bernardi

EINLEITUNG De consideratione ; Alcuini

XLI

In. Cantica ; Ruperti De diuinis

officiis ; 1255a — Bec 163 Ruperti De diuinis et ecclesiasticis officiis in. folio, in fine wita b. Eugenii Toletanae urbis episcopi ei martyris. Beinuil St. Vinzenz OSB : Der Beinwiler Bibliothekskatalog, um i200 geschrieben, 1386 in der Bibliothek der Zisterzienser von St. Urban, heute in der Kantonsbibliothek

Luzern (P. Msc. 8), verzeichnet auf Bl. 221 rb Rupertus De sacramentis. Vgl. P. LEHMANN, Mittelalterl. Bibliothekskataloge Deutschlands und. der Schweiz, München, 1918-1928, S. 395 ; — ders. D4e Bibliothek des Klosters Beimwil wm 1200, in : Zschr. f. Schweiz. KG, 1950, S. 3-16 ; A. BRACKMANN, Helvetia Pontificia, Berlin, 1927, S. 241f.

Bologna

Convento

di S. Francesco,

Katalog

um

142r,

Nr. 285; ed. M.H. LAURENT, Fabio Vigili et les bsbliothéques de

Bologne (Studt e Testi, 105), Città del Vaticano, 1943, S. 250 (St. AxTERS, Nederlandse

M ystieken in. het. buitenland,

Gent,

1965, S. 198). Corb:ie St. Peter und Paul OSB : Katalog der Abteibibliothek des 13. Jahrhunderts unter Nr. 261 : Robertus de officiis omelie, Vgl. BECKER, S. 277. Deutz St. Heribert OSB : Im Abteverzeichnis führt Thiodericus Aedituus

Tuitiensis

(vgl. Dewtsches

Arch?v,

16, r960,

S. 411 n. 8) für Rupert 13 Werke an, vgl. MG SS r4 S. 565. Ferner dürften die Vorlagen für den Erstdruck, den Johannes Cochlàus (Deutsches Archiv, 16, 1960, S. 430) aus der Deutzer Bibliothek veranstaltete, verlorengegangen sein. Vgl. auch WEINBERGER,

Beitrüge

zur

Handschriftenkunde,

Y, Wien,

I908 S. Eberbach OCist : s.o. Hs. E. Frankenthal : s.o. Hs. B.

St. Germain-des-Prés OSB : G. GERBERON erwáhnt eine Offizienhandschrift Ruperts verbunden mit dem Brief und Traktat Wilhelms von St. Thierry (PL 180) in seiner Afologta $ro Ruperto, PL 167, col. 76 CD. Gütersiein

in

Württemberg,

OCarth.,

Katalog

aus

den

Jahren 1450-1476, in P. LEHMANN, Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands

«nd der Schweiz,

München,

I, S. 160

Z. 8-9 : Item Ruoppertus de tempore et de sanctis $n pergameno in optima littera - et habet 22. quaternos tlextbleter...dedit nobis magister (arcium liberalium) Johannes Pwitel de Nyffen. Heiligenkreuz OCist : Der 2. Katalog aus dem 14. Jahrhundert

30.

verzeichnet

eine Offizienhandschrift,

vgl. GOTTLIEB

XLII

EINLEITUNG

Igny OCist : G. GERBERON erwühnt diese Hs. ebd. PL 167, 22! À: : Lambach OSB : Der Lambacher Katalog aus dem 13. Jahrhundert erwáhnt mehrere heute verlorene Ruperthandschritten im Besitz der Stiftsbibliothek, vgl. K. Hor TER in Mittel. des Institutes für Ósterreich.Geschichtsforschung, 64, 1956 S. 262fi.

Nürnberg St. Agidien OSB : Als 1525 die Bibliothek dieses II40 gegründeten Schottenklosters dem Rat der Stadt übergeben wurde, waren nur noch bescheidene

Reste übrig ; der

alte Katalog nennt auDer einem Hoheliedkommentar auch die Offizienschrift Ruperts. Das

Bücherverzeichnis

des

Franziskanerklosters,

dessen

Konvent 1562 ausstarb, enthált : em quidam íractatus de mistica exposicione diuinorum officiorum, also vielleicht das Werk Ruperts. Genauer heiBt es im Katalog des Heiliggeisthospitals über die Bücherschenkung des Spitalpredigers Nikolaus im Jahre I4I7 : tiem duos libros Ruperti de officiis sacerdotum. Vgl. Rux 52 Z. 16; 763 Z. 25 ; 749 Z. 16 ; 730 Z. 26 ; 686 Z. 15 ; 700 Z. 5. Oxford : William Laud — 1645, Katalog in : E. BERNARD, Catalogi librorum. manuscriptorum Angliae et. Hiberniae in unwm collecti, 1697, S. 64 (Vgl. Ms. 28 der Oxforder All SoulsKollegsbibliothek — E) : De ecclesiasticis officiis (AXTERS 198). Paris, Sainte-Genevióve, Katalog des 13. Jh. ed. L. DELISLE,

Le Cabinet des Manuscrits de la Bibliothéque Nationale, lI, Paris, 1874, S. 514 : Liber de diuinis officiis e Ancheridion (— Enchiridion s. Augustini) simul I 5ar (AXTERS 193). Prüfeming St. Georg OSB : Der Bibliothekskatalog vom Jahre 1158, heute Clm 12002 fol. 6 enthált unter den Nr. 128 und 129 die Offizienschrift. Der 3. Katalog vom Jahre 1347, heute Clm 14397 fol. 7 schreibt : de diwinis officiis in. uno uolumine, de diuinis in alio uolumine. Interessant ist, daB der

erste Katalog Rupert den Patres moderni zurechnet, der dritte die hier sozusagen vollzáhlig vorhandenen Opera Ruperti

nicht

nur

auízáhlt,

sondern

auch

erkennen

làBt,

daB

ihr

Standort nach Hieronymus und vor Hraban recht günstig war. Aus dieser Handschrift entnahm der Verfasser des Prüfeninger Schriftstellerkatalogs, Anonymus Mellicensis, wohl Botho von Prüfening, die Angabe über Amalar n. 71 und Rupert n. 118. Die wórtlich genaue Erwàhnung : Scribit et opusculum trium libellorum sub dialogo Iudaei et Christiani de sacramentis fide? verrát, daD es sich um ein Exemplar der 2. Auflage gehandelt hat. Vgl. Deutsches Archiv, x6, 1960, S. 418.424 ; E. ErrLINGER, Der sog. Anonymus Mellicensis : De scriptoribus ecclesiasticis, Karlsruhe, 1896, S. 79.97.

EINLEITUNG

XLIII

Reichersberg RegCan : Die Bibliothek wurde im Brande von 1624 vernichtet ; ihr Katalog, heute in der Staatsbibl. München Cat. bav. 2 fol 397r-397v, aus dem jahre 1595 beschreibt 15 Rupertwerke im Besitze des Konventes, darunter unter Nr. 41 Evusdem libri 6 priores de diwimis officiis scripti ad episcobum Ratisponensem und 42 : eiusdem liber 7 de diwinis officiis, vn folio, das erste Buch zàhlt 124, das zweite 95 Blátter. GERHocH voN RxicuEkmgsBERG, Éxposibio psalmoYum (ed. VAN DEN EYNDE) zitiert mehrfach das r.2.5. und 6. Buch Ruperts De diuinis officiis. Es ist anzunehmen, daB ihm ein Halbband vorlag. Vgl. die Edition S. 763 (Register) ; S.o. zu Hs. C 6. Reinhardsbrunn OSB : Die Existenz mehrerer Rupertschriften, darunter auch De officiis wird im ''Reinhardtsbrunner Briefkodex", heute Pommersfelden 31, erwáhnt, vor allem in

den Briefen 10.32.54 ; ed. MG Epp. sel. 5 (1952) S. VIII. Salzburg : s.o. C 9.

Tours St. Martin OSB : Ein Kodex Robertus T'usciensis de diwinis officiis aus St. Martin in Tours kam in den Besitz des Büchersammlers Sir Thomas Phillipps und erhielt die Nr. . 2095, geriet aber in Verlust. Vgl. G. HAENEL, Catalogi librorum. manuscriptorum, Leipzig 1830, S. 809; Deutsches Archiv, 16, 1960, S. 425.

Villers OCist : Robertus de diuinis officiis in den Katalogen von 1309 und 1636. Vgl. H. SCHUERMANS, in : Annales Soc. arvchéol. de l'arr. de Nivelles, 6, 3898, S. 205 u. 225 ; Scriptorium, I0, 1902, 53. 345.

Werden OSB : Eine Offizienhandschrift des 12. Jahrhunderts verbrannte im letzten Krieg in der UB Münster. Vgl. J. STANDER, Chirographorum in regia bibliotheca Paulina Monasteriensi catalogus, Breslau, 1889 zu Nr. 335.

Windberg OPraem. : Clm 22201 enthàlt den Windberger Katalog von 1187; darin ist der 2. Teil einer Offizienhandschrift, die heute verloren ist, aufgeführt. Vgl. M. MaNrrivs in Neues Archiv, 32, 1906, S. 240ff. * *

E

Die Aufzáhlung und Beschreibung von 56 untersuchten Texten, von weiteren I2 Texten und Fragmenten, ferner der Hinweis auf ca. 31 verlorene Exemplare legt die Vermutung nahe, daB es mehrere Textfamilien gibt. Doch es liefen sich derer nicht mehr als drei feststellen.

XLIV

EINLEITUNG

De diwimis offibiis war

Ruperts

Erstlingsschrift ; er gab

sie heraus, ohne seinen Namen zu nennen, ohne ihr einen Brief

vorauszuschicken, der sie jemandem zugeeignet hàtte. Das ist nun die erste Auflage oder erste Textfamilie, kurz nach IIII herausgekommen. Dies teilt uns Rupert selbst in der Epistula mit, die er um 1126 einem neuen Exemplar voraufschickt, das er dem zum Bischof von Regensburg erwáhlten Abt Kuno von Siegburg mit auf den Weg gibt. Mehrere Handschriften schrieben dieses Vorwort mit ab, bzw. trugen es nach wie der Altenberger Kodex (Düsseldorf B rr6). Die bekannteste Hs. ist der mit Dedikationsbilder geschmückte Codex lat. monac. 14355 aus St. Emmeram-Regensburg. Ihm folgen mehrere süddeutsche Hss. : Góttweig rrr2, Graz 736 aus

Seckau,

Klosterneuburg

252, München

Clm

r71i16 aus

Scháftlarn, München Clm 22284 aus Windberg, Wien 913 aus Salzburg; hinzu kommt eine Oxforder Hs. unbekannter Herkunft, Can. patr. lat. 192. SchlieDlich ist noch zu fragen, woher der Erstdruck, der im Migne tradiert ist, seine EfistulaVorlage hatte. Zehn Handschriften fanden sich also vor, die mit dem Zueignungsbrief beginnen. Die Untersuchung auf Varianten ergab aber nur zwei wesentliche Fille, die übrigen Unterschiede sind Kleinigkeiten, die nicht als Beweise ausreichen. Nur zwei Hss., die Altenberger (C3) und die Erstdruck-Mignevorlage (C5) vermieden die Auslassung Zeile 14/15 dimiseram bis dimiseram. Zweifellos handelt es sich um eine Auslassung und nicht etwa um eine Ergánzung : démiseram ut vbse nosti, dtaque primitias quidem. frugum obtuleram et dimiseram... Hingegen fehlt diesen beiden Hss., und nur ihnen von den zehn, die mit der Efistula versehen sind, ein Satz, der

nur als Einschiebsel erklárt werden kann : Zeile 105-109 nach studui. Nwperrime scribsi quoque opusculum trium. libellorum sub dialogo christiani et iudei de sacramentis fidei, quem widelicet dialogum placuit Anulum nuncupari, et hoc ipsum opusculum si haberem. transscribtum. mitterem tibi certus gratum fore tuae fidei. Es ist also eine doppelte Auflage der E$istula anzunehmen, die zweite ist durch das Nwperrime bestimmt, der ersten gehóren nur C3 und C5 an. Die Abfassung des Anulus

(PL 170, 569-610) làDt sich somit auf das Jahr 1126 festlegen, genauer als bisherige Untersuchungen von G. Niemeyer (?9) und M. Magrassi (?!) ermóglichten. Aus den anderen acht Hss. erregte der Emmeramer Kodex CLM 14355 (C6) über seine Dedikationsbilder hinaus durch sein besonders geformtes Kapitel 9 des 2. Buches die Auf(20) Hermannus quondam Iudaeus opusculum de conuersione sua (MGH Quellen zur Geistesgeschichte des Mittelalters IV, Weimar, 1965, S. 40). (21) Teología e storia nel pensiero di Ruperto di Deutz; (Studia Vrbania 2), Rom.,

1959, S. 27.

EINLEITUNG

XLV

merksamkeit der Forscher (??). Diese Zusátze und Umformungen, die wohl nicht von Rupert stammen, übernahm Gerhoch von Reichersberg in seinen Psalmenkommentar (??), wohl aus einer verlorenen Reichersberger Hs. ; jedoch finden wir dieselbe Umgestaltung in der Klosterneuburger (C 13) und der Oxforder (C 8) Hs., was bisher nicht erkannt wurde. Der Emmeramer Kodex ist also nicht einziger Tráger dieser Fassung. Wenn wir nun die Varianten náher anschauen, entdecken wir eine weitere Verwandtschaft mit vier Hss. München Clm 18550 b aus Tegernsee, wie P. Classen richtig erkennt (a.a.O., S. 100) (C) ; Wolfenbüttel 557 aus Lamspringe (C2) ; St. Gallen 246 (C ro) ; Cambrai 19r (C4). Ehe wir darauf náher eingehen, sei die zweite Gruppe genannt. Das erste Buch schlieDt mit der Erklàrung des Evangeliums, das 2. Buch fáhrt fort mit der Erklárung desSymbolums. Nun findet sich in 13 B - Hss. ein bedeutender

Zusatz zu

diesem letzten (37.) Kapitel, der es in rechter Weise ergànzt. Das Evangelium sei nàmlich, führt Rupert aus, das Erste und

Wichtigste beim MeDoffizium, alle anderen Gesánge und Gebete ordneten sich ihm ein. Als Beispiel wird das Evangelium vom ersten Adventssonntag genommen : Einzug Jesu in Jerusalem. Da sei zuerst zu fragen, wie dieses Evangelium der Zeit (des Kirchenjahres) entspráche. Darauf sei kurz zu antworten, daB der Sohn Gottes deshalb komme, um den vom

Teufel gefangenen Menschen zu befreien und mit sich ins himmlische Jerusalem zu nehmen, indem er uns seine Wege lehrt und als $/acidus assessor cordium zurückführt. Dies sei zweifellos der mystische Sinn des Evangeliums. Jetzt setzt der Zusatz ein, wobei im einzeln erklárt wird, wie die Eselin

das Menschengeschlecht versinnbildet. Sodann wird die Beziehung von Introitus, Graduale und Epistel aufgedeckt. SchlieBlich bricht die Erklárung ab : Szmwlüer et reliqua consentiunt, sed de his alias. Nunc ad froposita revertamur. Es ist schlieBlich nicht unmóglich, dab Rupert selbst diesen Zusatz,

der dann kein Zusatz mehr ist, verfaDt hat. Doch

bedenklich macht, daD diese Glosse sehr gut fehlen kónnte, ohne dem Inhalt Eintrag zu tun, da Rupert in den vorherigen und spáteren Kapiteln viel karger eine allegorische Interpretation verwendet, an der zugehórigen Stelle im 2. Kap. des

(22) F. DoveN, Die Eucharistielebre Ruperts von Deutz, München, 1889, SAM: wies zuerst auf die besondere Fassung hin, dann L. Orr, Unrersucbungen zur theol. Briefliteratur der Frübscholastik, in Beitr. z. Gesch. d. Phil. u. Theol. des Mittelalters, 24, 1957, S. 67 ff. ; J. SEwMrER, Die Klosterreform von Siegburg, in. Rhein. Archiv, 53, 1959, S. 582 £. ; zuletzt P. CrAssEN, Codex latinus monacensis 14555 und die Revision der Eucharistielebre Ruperts von Deutz, in Studi medievali, 1, 1, 1960, S. 99-106 ; vgl. meinen Beitrag in Recherches de théologie ancienne et médiévale 52, 1965, 20-42. (23) Gerbobi Opera inedita, ed. D. vaN DEN ExNDE (Spicilegium Pontificii Athenaei "Antaniani), II, Rom. 1956, S. 187 ff.

XLVI

EINLEITUNG

3. Buches, wo der r. Adventssonntag

behandelt wird, aber

wiederum viel eingehender und gründlicher. SchlieBlich gefállt der Stil der Glosse nicht sonderlich,

wenn

auch die Kürze

verhindert, daB sich ein ausschlaggebendes Argument gegen die Authentizitát aus dem Stilvergleich bilden làBt, wie es (s.u.) zur Schlufglosse des 12. Buches móglich ist. Ahnliches ist zu den Zusátzen des 2. Buches zu sagen (?^). Spátere Handschriften hàtten also recht getan, diesen überflüssigen Passus zu streichen, jedoch kommt diese Annahme nicht in Betracht, da sich nur zu viele Beispiele genauestens Abschreibens und (sonst) kein Beispiel überlegten Streichens finden. Vor allem aber macht die Betrachtung der Varianten der Handschriftengruppe bedenklich, die diesen Zusatz übernommen

haben, es Kommen

bei ihren Varianten

die meisten Fehler vor, die sorglos begangen und abgeschrieben wurden. Eine Hs. einer bestimmten Gruppe zuzuweisen, weil in ihr das letzte (25.) Kapitel des letzten (r2). Buches fehlt (?5), wáre móglich, wenn sich nicht herausgestellt hátte, daB dieses Kapitel bei fast allen Hss. fehlt. Es existiert m.W. nur in drei Hss. : A4, B und C5. Das Gegenteil ist also eher anzunehmen,

nàmlich, daB dieses Kapitel von anderer Hand angefügt wurde. Eine Stiluntersuchung dürfte diese Annahme bestátigen. Im fraglichen Text findet sich fast in jedem Satz Reimworte, wohingegen Rupert überall sonst den Reim streng vermieden hat (?9). DaB Glossen gern angefügt werden, ist bekannt. Und so findet sich denn auch in sieben Hss. eine Glosse nach dem 24. Kapitel, dem eigentlichen SchluB des 12. Buches, die mit "In Septuagesima legitur..." beginnt. Dieser Zusatz wird aber vom Corpus getrennt bei den Hss. A 2r, A 23, A 24 durch ein volles Explicit : Exlicit. liber domni voberti uenerabilis abbatis ecclesie sci Laurentii Leodiensis de diuinis officiis. Item de dvwints historiis quibus legantur temporibus. In. septuagesima... Ahnlich in A 22. In B 3 folgt das Stück 7n» septuagesima erst nach dem (eingeschobenen) Traktat ^Wilhelms von St. Thierry Lego e£ relego. SchlieBlich fehlt bei mehreren Hss. die letzte Seite oder auch wohl mehrere letzte Seiten und Blátter, sodaB damit der Beweisgrund entfillt. Aus dem Umstand, daB Rupert die erste Auflage seiner Offizienschrift anonym herausgehen lieD, làBt sich leider kein (24) Vgl. Recherches de théologie ancienne et médiévale 32, 1965, S. 2o ff. (25) P. CLASSEN, z.a.O., S. xot n. 8. (26) Vgl. zu diesem Argument und dessen glückliche Verwendung gegen die

Authentizitàt der vermeintlichen Rupert-Schriften Chronicon und De vita apostolica : H. SrrvesrRE, Le Chronicon s. Laurentii Leod. dit de Rupert de Deuiz, Louvain, 1952, S. 84 ff.

EINLEITUNG

XLVII

argumentum e silentio gewinnen. Denn bei manchen Hss. stammt das Incipit oder Explicit, das den Namen nennt, übrigens in verschiedensten Varianten : T'itiensis und Twusciensis, abbatis und monachi, uenerabilis und bone memorie, aus spáterer Zeit.

Ferner beweist uns der Brief Lego et vrelego des Wilhelm von St. Thierry, daB der Autor nicht unentdeckt blieb. Schlielich sind die meisten Hss. nach 1126, als Rupert mit vollem Namen signierte, entstanden. Trotzdem bleibt eine erstaunlich hohe Zahl von Hss., in denen nichts vom Namen Rupert zu entdecken ist, námlich r3. Aber auch dann mu man berücksichtigen, daB es nichts ungewóhnliches für jene Zeit war, daD der Autor

so sehr zurücktrat,

sein Werk

daÜ man

ab-

schrieb und las, ohne nach ihm zu fragen. Aus diesen r3 Beispielen A2.6.9.10.12.14.16.18.19.20 B6.13 C ist praktisch genau so wenig zu schlieDen, wie aus den 8 Fállen A4.22 B6. É 2n in denen die Überschrift nicht Prologus sondern Prefatio eiDt. Letzten Endes bleiben wir angesicht der Menge der erhaltenen Hss. auf die Untersuchung der Varianten angewiesen. Die Epistula, der Prolog und die Kapitel 1-23 des ersten Buches dienten als Stichprobe. Es gab nun keine gewichtige Varianten, aber eine Unmasse kleiner. Wenn diese im einzelnen

nichts besagen, denn nur zu leicht konnte der Abschreiber Lesefehler beseitigen, kleine Auslassungen oder unwichtige Additionen

ausbessern,

Inversionen

bei

Schriftzitaten

zu-

rechtbiegen, dann kommt uns aber doch jene Schreibertreue zu Hilfe, die damals unverzüglich und bedenkenlos genau "kopierte". Erstaunlich, wie immer wieder die kleinste Inversion zum Beweis für die Gruppenzugehórigkeit wird. Gewif muf sich die Untersuchung bewuft sein, da sie selbst viele Fehler durch Uberlesen begehen kann, wenn z.B. eine Lesart für richtig gehalten wird, die sich bei der Untersuchung weiterer Hss. als falsch herausstellt. Es kann hier nur das Ergebnis mitgeteilt werden, die Belege aufzuzáhlen muf sich erübrigen. Es sei noch gesagt, daD sich die drei Gruppen merkwürdig einig in ihren eigenen Fehlern gegeneinander abheben. Es wurde stets der Grundsatz angewandt, daD man dort die beste und ihre Gruppe führende Hs. erwarten darf, wo sich die wenigsten Fehler finden, und daf eine Handschrift mit weniger Eigenfehler den Vorrang hat, weil sie eher als Vorlage dienen kann, als eine Hs. die viele Eigenfehler aufweist. I. GRUPPE A A2 A3

Herkunft:

Paris 2503 u(nbekannter) H(erkunft) Lincoln 77 u.H. Leipzig 1506 aus Pegau

Varianten: gemeinsame eigene IO IO IO

3 TEX I5

XLVIII

A4 A5 A6

A7 A8

A9

AIO AII AI2 AI3 AI4 AIS A16 AI7 A18 AIO A20 A21 122 A23 A24

EINLEITUNG

Paris 8917 u.H. Paris 2504 aus St. Denis Oxford 412 aus Canterbury (?) Bamberg 135 ebd. : Paris 726 u.H. Oxford 97 aus St. Albans Cambrai 169 Kapitelsbibl. Fulda 43 aus Weingarten Grenoble 239 aus Portes Oxford 28 u.H. Troyes 789 aus Clairvaux Paris 1726 aus Paris Troyes 496 aus Clairvaux Arras 80 aus St. Vaast Toulouse 65 aus Toulouse Besangon 40 aus Acey Paris 2649 u.H.

Vatikan rro aus Meyriat St. Omer 148 aus St. Bertin Cambrai 259 Kapitelsbibl. Tour 137 aus Tour

IO

lj

363€

I4

l

I5 17 IS 20 2I 24 25 26 27 27 2 28 35

Qoi . oO-IoocoNU

II

40 47 50

2. GRUPPE

B9

Bro Brr Br2

Br3

Wien 1568 aus Frankenthal Brüssel 9735 aus Lüttich Paris 11580 aus Corbie Paris Maz. 335/751 aus St. Denis Vatikan Chigi 105 aus (Basel) Arras IÓr1 aus St. Vaast Mons 46/220 aus Bonne Espérance Brüssel II 964 aus Cambron Douai 64 aus Marchiennes Valenciennes 132 aus St. Amand Douai 63 aus Anchin Paris 9422 aus Orval Charleville 2 aus Belval

FA

uel 4» Co lom. H

3. GRUPPE C2

München 18550 b aus Tegernsee Wolfenbüttel 557 aus Lamspringe Düsseldorf B 116 aus Altenberg Cambrai 191 Kapitelsbibl. Migne bzw. Erstdruck aus Deutz München 14355 aus St. Emmeram Graz 736 aus Seckau Oxford 192 u.H.

12

13 13 14 I4 17 20 2I

lh

lm!

NSMICUC HUN

EINLEITUNG C9 Cro Cri Cri2

Wien 9r3 St. Gallen Góttweig München

Cr3

Klosterneuburg 252 ebd.

XLI

aus Salzburg 246 aus St. Gallen rr1i2 aus Góttweig r7116 aus Scháftlarn

Cr4 München 22284 aus Windberg

23 25 28 28 30

.

34

II 42 3 5 IO E

Es làBt sich auf Grund dieser Ergebnisse immerhin eine allgemeine Tendenz feststellen. So wenig sich die Fehlerfrequenz von einer zur anderen Hs. àndert, sie láDt sich in Gruppe A von 50 auf 10, in B von 83 auf 16, in Gruppe C von 34 auf 12 herabmindern. Unsere Stichproben zeigen auf, was man sich bei weiterem Kollationieren versprechen kann. Wenn bei dieser Probe schon 35 Eigenfehler (A18) oder gar 42 (Cro) festgestellt wurden, wird man vor dem Ballast des noch zu Erwartenden zurückschrecken. Da der Mignetext viele Eigenfehler aufweist, überrascht nicht. Zum guten Teil dürften sie auf Druckfehler zurückzuführen sein. Andererseits erhellt,

daB der Mignetext im Vergleich zu vielen Handschriften nicht als schlecht zu bezeichnen ist. Immerhin darf man von einer Kollationierung der besten Offizienhandschriften einen bedeutend besseren Text erhoffen, als er jetzt vorliegt. Mithin dürfte es gerechtfertigt erscheinen, wenn der Apparat der Neuedition auf die besten drei Hss. A B C beschránkt wird. Einige Beispiele für gemeinsame Varianten : Prol. 21/22 Sed exeat foris et muntiet schreibt die 2. Gruppe statt exeat e£ foris nuntiet. Es handelt sich um ein Schriftzitat Gen. 9,22. 7/8 Stquidem ab his uiris ordinata haec... : haec ist Satzsubjekt, wird aber von der 3. Gruppe ausgelassen, abgesehen von C3 und C5. I9 flantauit et inebriauit : dieses überflüssige e setzt durchweg die 3. Gruppe. 24 Gruppe 3 stellt um : Zaphet dalatatus. 31 oret ei (statt u£) interpretetur : 3. Gruppe. 36 Gruppe r stellt um : es£ sentiendum. 44 membrorum, statt membrum : 2. Gruppe. 47 qui per sanctos patres statt qua... : 1. Gruppe. 50 s?c ordinari statt ordiri : 1. und 3. Gruppe. 50 uisum. est aulem (mihi) : 2. Gruppe fügte mihi hinzu. 55 zu horae ornatae iügt die 1. Gruppe : e£ insigmitae. 58 musta despicienda statt despuenda 1st Lesart der B-Gruppe, ebenso 64 iiaque statt quidem, wáhrend die C-Gruppe in 62 durchweg senserint schreibt. 65 Die B-Gruppe stellt in Z.14 zu septem horae diei um. IL, 5 : Aus hae wird in der 1. Gruppe aec. I, 11 $roferemus scripturarum. (Gr. 1). I3 nosíiro làBt Gr. 3 aus. 4

VII

L

EINLEITUNG

I4 corporis curam : Gr. 2. 16 diemque 1am : Gr. 2. 21 est : fehlt Gr. 3.

23 statt primitiuwm : primogenitum : Gr. 2. 23 diei horam : Gr. 2. 24 quia passus : Gr. 3. 28 dominus Iesus Christus : Gr. 1. 33 Gr. 1 fügt zu crucifige hinzu : slum. 42 tpse uera lux : Gr. 1. 50 làBt aus : 4eraciter, und schreibt delicta statt 51 dedicata. 57 In der Überschrift fehlt in der 1. Gr. durchweg das Wort synaxa.

DIE ZWEI

HANDSCHRIFTEN

Wie mehrere C6 schlieDen (??), so Cr4 dem r3. Kapitel gaben variieren, E D

Hss. mit beginnen desselben ob es sich

DES ZWEITEN

TEILES

dem i2. Kapitel des 7. Buches andere folgerichtig den 2. Teil mit Buches, wobei allerdings die Anum das 6. 7. oder 8. Buch handelt.

Leider sind nur zwei Hss. des 2. Teiles überliefert, in der Bodleiana eine Hs. aus Eberbach, Laud. Misc. 21r und in der

Münchener Staatsbibliothek aus Ranshoven, Clm r26033. Auf die letztere làáBt sich sofort mit negativem Ergebnis der Grundsatz anwenden, wonach die Untersuchung nur die Fehlerzahl feststellen braucht, um die Náhe oder Entfernung des besten Textes ermessen zu kónnen. In den beiden Kapiteln I3 und 14 finden sich bereits folgende Fehler vor : vir, 582/883 rezzunerabuntur] perfruuntur D

583 593

acctptent ]recipient quod ]e£ add.

603

zanuun] om.

604

et glorif.] e? om.

614

ei in] ex

618

die] patrata add.

624 638 639 648 662

Zertiam] tercium 2u0rtis] zzorti ante] antea obtinendum] obtinendam in die tertia] die tertia

665 667

peccata deleret om. und entsprechend Christi morte] zzors Christi

(27) P. CLassEN, a..O., S. 101 weist darauf hin : CLm 14555. 22284, die Vorlage Gerhochs von Reichersberg (ebd. 105 n. 20); zu ergànzen aus den Katalogsmeldungen von Tegernsee, Eberbach, Windberg, Nürnberg, Prüfening, Nürnberg, Salzburg, Reichetsberg (s.o.).

EINLEITUNG Hingegen zeigt sich keine Wendung, die den Text verbessert hátte. Damit fállt D weit hinter den Vergleichshandschriften A B C zurück, sodaf sie bedenkenlos von der Kollationierung ausgeschlossen werden kann. Die Eberbacher Hs. macht einen besseren Eindruck. Obschon zwei Sátze am Schluf des r3. Kapitels nachtráglich eingefügt sind, erscheint der Text zuverlássig und recht fehlerfrei. Eine Stichprobe bezog darum die folgenden Kapitel bis zum Schluf des 7. Buches ein. Ganz deutlich ergab sich eine Verwandschaft mit der Tegernseer Hs. (C) : viu,

605 nalalicia recolimus —

686 radio asbectum — 693 re/ucerent] reduceret 698 epulari coeperunt. — 909 gusiassen? om. 436 maiestatis] Patris «$3 iaz om.

803 808 812 844 866 886

nec non] non om. die] duce Matzbaeus] Marcus daa est — in sanctis] in om. Dominum] bominem

892 gemmatamque

894. 895 903 930

in octauam)] ad oct. es? quae et prima] quae prima nobis autezz om. inquit templum boc —

945 Christi natura c 983 ;//;s om. 1001 eos] eas 10854 non nos —

1056 non lerosolyzzis intus erant om.

1079 pos? supradicta scriptum) post illud quod supra dictum C, post dictum V. 1105 secundum om. 1141 praeeunter] praetereuntem 1165 a/auda] aJaude

1171 Dozzinum nostrum Jesum Christum — 1212 resurgens filius. 1213 7//a om. 1237 ezz; om. 1244 zundeciz:] duodecizz

1248 zu£ uiderent eum om. 1250 szpra om.

1251 diximus] dicium est 1252 Jie om.

Nun war zu entscheiden, ob die Eberbacher Hs. (E) der verwandten Tegernseer (C) ebenbürtig war, sie etwa an Fehlerreinheit erreichte oder übertraf,um zur Kollationierung herangezogen zu werden, C zu ergánzen order zu ersetzen, — das hing von der Zahl und Qualitát der jeweiligen weiteren eigenen Lesarten ab. Zuerst lieD sich eine Liste aus C zusammenstellen :

LI

LII vir

EINLEITUNG B84 septem) sex 626 insignis] insigni

666 zunc add. 697 fluit cera a facie ignis] cera ignis

914 719 938 956

iudicandis] iudicatoribus caritatis] claritatis poriasque] portas dicentis] dicentes

.

$65 £renet] tremuit 781 e£ om.

992 aspexissent |aspexisset S17 festinanter ]festinant

821 fient zuoríui — 911 agizur| agi

942 diuina] diuinum 946 uisibili ] uisibilis 910 ex] e£

987 1032 1192 1207

E

disposuit] disponit Hieronymo| Hieronymus quid] quod euangelistas] euangelii stans

1228 z] u£

1233 es enim c 1262 emicuit] eminuit

sodann die Liste aus E : vi

9921 982 456 4938 819 826 864

sicut] facium add. cuius] era£ add. consolatae sunt dicentis] consolatus est dicens sabbatum inquit. — z/a in nocte Iuszus om. Jonge] Jongeque

867 quod nunc fit om. $896 ueius om.

918 924 956 981 9885

debezzus inuocare. — a//eluia om. bumilis est — celebri] celebrari ibidem om.

989 7277 om.

991 Ileroso]yzzazz reuersis — 1003 zo quoque. c-

1014 Ze octaua abhinc —

1139 quoque locum 1152 qua] quo

1161 resurgendo nobis — 1189 sacrae] sacro

1200 forzasse om.

Die Zahl der Varianten von C und E verhált sich zwar wie 24 (C) zu 23 (E), aber die meisten "Fehler" in C sind leicht zu korrigieren, sei es, daD es sich um Schriftzitate handelt («era ignis, dicentis, et statt ut, tremuit), sei es, daD es nur leicht

wiegende Schreibfehler sind, die bei einer Abschrift zwar in der Vorlage stehen bleiben, aber in das neue Exemplar nicht übernommen werden, mag sonst noch so genau kopiert werden,

EINLEITUNG

LII

wie aus der groDen Zahl der gemeinsamen Varianten C-E zu ersehen ist. So wird der Kopist gar leicht die sex mundi aetates in die hier richtige Siebenzahl verbessern, und eminuit in emicuit korrigieren kónnen. Wenn die Umstellungen den Sinn nicht

àndern,

und

wenn

die zufeist

unersetzlichen

Aus-

lassungen sich auf ein einziges e£ beschrànken, dürfte nicht viel einzuwenden sein gegen einen weiteren bevorzugten Gebrauch

der

Hs.

C, zumal

die

Konkurrenten

A und

B

schwerer wiegende Varianten aufweisen. Unter den 23 Varianten der Liste aus E sind mehrere Auslassungen und Umstellungen, grammatikalische Eingriffe, Hinzufügungen und Anderungen, die für den Abschreiber nicht so leicht zu erkennen, geschweige denn zu reparieren sind. Wiederum war keine bessere Lesart zu entdecken. Bei einer Untersuchung der weiteren Bücher sind also auch nur weitere solch stórende Varianten zu erwarten, die letzten Endes als unnótiger Ballast aus dem Apparat herauszuwerfen sind. Zur Kollation sind also die beiden überlieferten Hss. des zweiten Teiles nicht notwendig; auch eine náhere Untersuchung des Grades der Verwandtschaft und der Einreihung von E in die C- Reihe geht wohl zuweit über den Rahmen der Edition hinaus, erscheint zudem als eine wenig lohnende Arbeit. * *

*

Die Überschriften und Titel lassen einige Überlegungen zu. Meistens blieb es der 2. Hand oder dem Miniator überlassen,

sie einzutragen. Zudem sind sie durchweg kurz und sachlich. Auffállige Varianten unter den Kapitelsüberschriften waren nicht zu entdecken. Wenn

die Titel fehlen, und das ist oft

der Fall, láBt sich nichts erschlieDen. Ebenso nachlàssig wurden die Kapitelszahlen eingesetzt, sodaD ihr Vergleich auf unsicherem Boden steht. Mehr ergibt die Untersuchung der Incipit und Explizit. Die háufigste Überschrift lautet : Prologus sequentis opusculi de diuinis officiis ber anni circulum (A5 A7 A8 Aro-12 A 19 B4 C4 C7 Paris 14277.14444 Tarazona). DaB Roberti Abbatis hinzugefügt wird, erscheint bei den C-Hss. nicht verwunderlich, enthalten sie doch die Efistula ad Cunonem, deren Text zwar den Namen Rupert nicht bringt, dafür aber von ihm und seinen Schriften soviel erzáhlt, daB es merkwürdig wáre, hàátte der Besitzer oder Schreiber der Hs. den Namen ihres Autors nicht gewuBt. Die Altenberger Hs. C3 hat die Ef:stula nachgetragen, wird also daher den Namen mit dem ihr eigenen Epitheton bone memorie ergánzt haben. Die A-Hss. 17 und 22 (Arras und St. Bertin) dürften die Kenntnis des Autors aus der Gegenschrift Wilhelms von St. Thierry erhalten haben.

LIV

EINLEITUNG

Wenn es zur ersten Auflage sachlich richtig heiDt :... domn: Roberti monachi ex cenobio sci Laurentii apud Leodium (B12) oder kürzer ... domni Roberti monachi sci Laurenti? n. Leodio (B3), lesen wir um so ungenauer in den Hss. A23 und A24 ... abbatis thusciensis im Incipit, und ... wenerabilis abbatis ecclesiae sci Laurentii Leodiensis Àm Explicit. Der Deutzer Abt ist hier zum Abt von St. Laurentius geworden. Weder von Deutz noch von Lüttich haben die Schreiber in Orval und Corbie genaues gewuDt. Die Aussage von Corbie wird durch das falsche Incipit des Prologs Omnia quae per anni circulum statt Ea quae... entwertet. Wenn 4 B-Hss. das Incipit um den Titel Brewis ratiuncula de septem canonicis horis erweitern (B6 B9 Bro Bir), dann làDt sich daraus nicht mehr entnehmen, als da& die Verwandschaft zu B bestátigt wird. Auch der SchluD in Br2 und Br3: ... Fonit liber de diurno officio ecclesiastico. Incifit de wigils mocturnis pev estatem. Nam cetera interposita sunt suis locis, besagt nur eine geschwátzige Erweiterung. Der SchluD ... 2?fficiltor uictoria befriedigt gewiD nicht sehr, gibt aber zu keinem Zweifel Anlaf. SchlieDlich ist eine Formel wie etwa die des Erstdruckes Per Domzinwm... nicht erforderlich, auch nicht das Amen. Deo gratias. in der Hs. Paris 14444 oder die oben erwáhnten Schreibervermerke Brr Br3 Br4 C6 Cr4 Vat. lat. 696, zu denen noch aus Hs. A7 nachzutragen ist : Laus tibi sit Christe, per quem liber explicit iste. *

VERZEICHNIS A17 B6 A7 Ari9 B8 B2

Ario C4

A23 Br3 Bri B9

DER

*

*

BENUTZTEN

HANDSCHRIFTEN

Arras B2bl. municipale 8o (12. Jh.) St. Vaast f. 1-x12* Arras Bibl. municipale 161 (3. Jh.) St. Vaast f. 2-50! Bamberg S/aatsbibl. 135 (13. Jh.) Dombibl. f. 1-137» Besancon Bibl. de la ville 40 (12. Jh.) Acey f. 2-99* Brüssel Koninklijke Bibl. 11 964 (13. Jh.) Cambron t. 1I20" Brüssel Kominkljke Bibl. 9735-36 (12./3.]h.) Léttich St. Laurent f. 1v-176* Cambrai Bibl. municipale 169 (13. Jh.) Kapitelsbibl. f. 76196* Cambrai Bibl. municipale 191 (12. Jh.) Kajitelsbibl. £. 191* Cambrai Bibl. municibale 259A (13. Jh.) Noyon OFM f. 287-98" Charleville Bibl. de la ville 2 (1156) Belval f. x-174*» Douai Bsbl. municipale 63 (13. Jh.) Anchin f. 1»-144* Douai B?bl. municipale 64 (x4. Jh.) Marchiennes f. 1v-73*

EINLEITUNG

LV

C3

Düsseldorf Landesbibl. B 116 (12. Jh.) Altenberg f. 1*-185! Fulda Landesbibl. Aa43 (12./13. Jh.) Weingarten f. 1-67" St. Gallen Stifísbibl. 246 (12. Jh.) St. Gallen p. 1-227 Góttweig S?rftsbibl. x112 (12. Jh.) Góttweig 1. 1-199» Graz Umtersitátsbibl. 736 (x2. Jh.) Seckau f. 1-144* AI2 Grenoble Bibl. de la ville 239 (13. Jh.) Portes f. 1-144» Le Havre B:bl. municipale 329 (13. Jh.) St. Wandrille Heidelberg Umiversitütsbibl. S 974 (15. Jh.) Salem

AII Cro GE

C13 sg RUE 31-2255

C5

Stiftsbibl. 252 (12. Jh.) Klosterneuburg

Kóln Erstdruck 1529 (ed. Migne PL r7o, 9/10-331) Kóln-

Deutz C3 Leipzig Uwwersitütsbibl. 1506 (13. Jh.) Pegau f. 1-185; A2 Lincoln Cahedral Chapter Library 77 (x3. Jh.) Cath. Bibl. f. 141-255! Lincoln Cathedral Chapter Library 82 (x4. Jh.) Cath. Babl. f. 1-120! B14 Lüttich Bzbl. Universitaire oo C (1472) Lüttich Kreuzherren f. 1-167* B7 Mons Bibl. municipale 46/220 (12. Jh.) Bonne Espérance f. 1-160! München S/aatsbibl. Clm 12633 (12. Jh.) Ranshoven t.1-

C6 C15 Cr2

C14

A22

79" München f. TEpIZ* München van den München 130" München 182! München I24* St. Omer 168» St. Omer

Szaatsbibl. Clm 14355 (12. Jh.) St. Emmeram S?aatsb;bl. Clm 16012 (12. Jh.) Retchersberg (ed. Eynde : Gerhohi Expositio psalmorum) Szaatsbibl. Clm 17116 (x2. Jh.) Scháftlarn t. 1Szaatsbibl. Clm 18550b (12. Jh.) Tegernsee f. 1-

Szaatsbibl. Clm 22284 (12. Jh.) Wndberg f. 1-

Bibl. municipale 92 (13. Jh.) Clairmarais f. 1Bibl. municipale 148 (13. Jh.) St. Bertin f. 1-

137

AI3 Oxford A/l Souls College 28 (12. Jh.) f. 25-122! AQ Oxford College Christ Church 97 (x3. Jh.) St. Albans f. 1-

C8 E A6

B4

9o" Oxford Bodleiam Library Can Pat lat 192 (13. Jh.) f. 1IOO* Oxford Bodleian Library Laud. Misc. 211 (14. Jh.) Eberbach f. 1-111" Oxford Bodleiam Library Laud. Misc. 412 (r3. Jh.) Canterbury ? f. 1*-144* Paris B2bl. Mazarine 175 (x3. Jh.) St. Victor f. 1601-170" Paris Bibl. Mazarine 335/751 (13. Jh.) St. Denis f. 1-227"

LVI

EINLEITUNG

AS8 Paris Bibl. Nationale lat. 726 (12. Jh.) £. 1-105" AI5 Paris Bibl. Nationale 1726 (13. Jh.) Karmeliten ? 1. 55A A5 A20 A4 Bri2 B3

I725

Paris Paris Paris Paris Paris Paris Paris Paris

Bibl. Nationale 2503 (13. Jh.) f. 1-9o* Bibl. Nationale 2504 (13. Jh.) St. Denis f. 1-71! Bibl. Nationale 2649 (12. Jh.) f. 52-194* Bibl. Nationale 8917 (13. Jh.) f. 1*-78 B2bl. Nationale 9422 (x3. Jh.) Orval 1. 1-119" Bibl. Nationale 11580 (1180) Corbie f. 83»-166* bibl. Nationale 14277 (12. Jh.) St. Vsctor 1. 1»-115* Bibl. Nationale 14444 (12. Jh.) St. Victor 1. 1-130" Rom Bibl. Vittorio Emanuele Fondo Sessoriano 39 (r3. Jh.) S. Croce $n Gerusalemme t. x-47* Tarazona Kajitelsbibl. o.Nr.-(12. Jh.) S. Creus t. 1-114" Tarragona Umversitütsbibl. 128 (x2. Jh.) S. Creus t. 93192*

A18 Toulouse B:3bl. municipale 65 (12. Jh.) OESA f£. 1-131" A24 Tours Bibl. municipale 137 (12. Jh.) Tours f. 1x-102* Troyes B?bl. municipale 4601 (13. Jh.) Clairvaux A16 Troyes Bibl. municipale 496 (x2. Jh.) Clatrvaux t. 1-123! A14 Troyes Bzbl. municipale 789 (x3. Jh.) Clatrvaux f. 135201" Bro Valenciennes B:b/. de la ville 132 (12. Jh.) St. Amand t. 17169* Vatican B:bl. Apostolica lat. 696 (1444 ?) f. 347-35" Bs Vatican B:3bl. Afostolica Chigi C.V. 139 (12. Jh.) f. 1I34* A21 Vatican Bibl. Apostolica Reg. lat. 11o (12. Jh.) Meyriat LDOIIqIT

C9

B C2

Wien National bibl. 913 (x2. Jh.) Salzburg Dombibl. f. I'-196' Wien National bibl. 913 (12. Jh.) Frankenthal 1. 1-191" Wolfenbüttel Herzog August-Bibl. 557 (12. Jh.) Lamspringe t. 1*-1747 X

*

*

VERZEICHNIS DER VERLORENEN OFFIZIEN-HANDSCHRIFTEN

Admont OSB Katalog (ed. Moser-Mersky 23.46) Bamberg OSB Katalog (ed. Ruf 378) Bec OSB (Montfaucon 1253d ; 12552) Beinwil OSB Katalog (ed. Lehmann 395) Bologna OFM Katalog (ed. Laurent 250) Corbie OSB Katalog (ed. Becker 277) Deutz OSB (Chronicon MG SS 14, 565 ; Cochlaeus, Commentaria 133)

EINLEITUNG

LVII

Eberbach OCist Katalog (Wiesbaden Staatsarchiv 100) Frankenthal (Wien NB 1568 f. 1") St. Germain OSB (Gerberon PL 167, 76 C) Güterstein OCarth Katalog (ed. Lehmann 160) Heiligenkreuz OCist Katalog (ed. Gottlieb 30) Igny OCist (Gerberon PL 167, 77 A)

Lambach OSB Katalog (ed. Holter 262)

Nürnberg OSB Katalog (ed. Ruf 52) Nürnberg OFM Katalog (ed. Ruf 763) Nürnberg Hospital Katalog (ed. Ruf 730) Oxford EB Laud Katalog (ed. Bernard 64) Paris Ste. Geneviéve OSB Katalog (ed. Delisle 514) Prüfening OSB Katalog (München Clm 13002 f. 6; 14397

t. 7)

Reichersberg CanReg Katalog (München Cat. bav. 2, 397) Reinhardsbrunn OSB Briefkodex (ed. MG Epp. sel. V p. VIIT) Salzburg Dombibl. (München Clm. 15831 f. 133) Tours OSB Katalog (ed. Haenel 809) Villers OCist Katalog (ed. Schuermans 205.225) Werden OSB Katalog der UB Münster (ed. Stánder 335) Windberg OPraem Katalog (Clm 22201) Nachtrag : Lüttich St. Laurentius OSB Katalog des 13. Jh. in Cod. Brüssel 9810-14 (Va DEN GHEYN 3229,t. V,S. 2235) ed. J. Gzssrzn, in Bulletzn de la Soc. d. Bibliophiles liégeois, XII, 1927, S. 91-132 : Nr. 75 Robertus de diuinis officiis ... Nr. os. Liber nouus Roberti abbatis de diuinis officiis. Ein Exemplar dürfte mit Cod. Brüssel 9735-36 (— B2) identisch sein.

UNES Boeoid pu Ve Mirari M USE aic RON Ls det £st Met HRK doen

Viale Jp, Nei

rato ae

Put

jc Rees "|

bá EUidreotete14 OMA

53 qntgtaAW em dé H- spas Eird

ties m

dr ie Dy goudaR, od ERI [ot4MO fiar Ty oie yrFoe P9 petes Phat "ier x MN Iur Hiap "THET. M 2" gina

zt ue suni

WC Pp wdtaHd dito UX

T

2

xp aM. diat 2Aaflesfi as dmwidixdanSi P4r pacco mta " A :

E

5

pM

Tá; id AT

).$40WEM

S330: eu Q1

23 :

i

9 * í Foto grido. dre "i TERT 30 dtl

:

[ghi VRAC dei optiRR AS Solinpo o P MOOD a

NES

"n SEC DAI

E30

MP EN tpa

A

"T 381.24

Ee d "i

;

i-e RIT.fs le

rm sq (n uos Ae

nds

UH do ub Mv. Jm bd

d3

EZ

rie (98.iz

dn.uv

Ed

Ls

E

wm

cuti) aed Wa

ur ui TM

vov

«d Sas

E

baec

"RA E. ses

hy sel. Aux

se

5

»

ABT ec» gn. n

Le

!

M

ER

LIBER

*

DE DIVINIS OFFICIIS

SIGLA .A

Partis 2503

B

Wien 1568

C

München 18550 b

4Á2

Lincoln 77 Leipzig 1506 Paris 8917 Paris 2504 Oxford 412

B2

Brüssel 9735-36 Paris 11580 Paris Maz. 335/751 Vatican. Chigi 105

C2

Wlolfenbüttel 557 Düsseldorf B 116 Cambrai 191 Koln(Erstdruck 1526)

Bamberg 155 Patis 726 QNA 00-1Oxford 97 NO Rv» 10 Cambtai 169 11 Fulda Aa 43 12 Grenoble 239 13 Oxford 28 14 Troyes 789 15 Paris 1726 16 Troyes 496 17 Arras 80 18 Toulouse 65 19 Besangon 40 20 Paris 2649 21 Vatican. Reg.lat. 110 22 St. Omet 148 23 Cambtai 259 A 24 Tours 157

Arras 161 Mons 46/220 Brüssel II 964 Cw 00-1 NO Rx Douai 64

1o 11 12 13

Valenciennes 132 Douai 65 Paris 9422 Chatleville 2*

14 Lüttich 100 C

l/ujg. — textus latinus S. Scripturae secundum anni 1592.

München 14355

Graz 736 Oxford 192 9» AR OA NO 00-4Wien 913

1o St. Gallen 246 11 Góttweig 1112 12 München 17116

15 Klosterneuburg 252 14 München 22284

D München 12635 E Oxford 211

editionem

Sixto-Clementinam

Vulg. W — textus latinus Noui Testamenti ab I. Wordsworth et H.I. White constitutus (tantummodo indicantur, nisi haec uersiones cum textu a Rupcetto adhibito conueniant). Cunci» additiones indicant, quae textum codicum 74 B C supplent.

AD VENERABILEM RATISPONENSIS ECCLESIAE EPISCOPVM CVNONEM EPISTVLA RVPERTI ABBATIS PRO LIBRO DE DIVINIS OFFICIIS

Primias frugum. terrae quam. Dominus dedit. mihi munc offero secundum $raeceptum sanctaé ac mysticae legis, dum praesens opusculum, quod de diuinis scripseram officiis, diu expetitum mitto tibi, Cuno pater mi, hactenus abbas coenobii ; Sigebergensis, nunc autem adaucta super te Domini gratia pontifex ecclesiae Ratisponensis. Primitiae namque sunt istae cunctorum operum, quae mihi a Domino prouenisse gauisus es, et libenter legisti non dubitans ea commendare et testificari, quod ueraciter sint fruges terrae quam Dominus dedit, id est ueri 10 sensus sanctae Scripturae, quam Spiritus sanctus condidit. Multa eorundem operum tuo nomine attitulaui, nonnulla nomine domni Coloniensis archiepiscopi Friderici. Hoc autem quod primum erat et alia pauca sine splendore cuiusquam tituli dimiseram, ut ipse nosti. Itaque $romitias quidem frugum 15 obtuleram et dimiseram eas in conspectu Domini Dei et adorato Domino epulabar in Scripturis, iuxta quod ibidem protinus lex sancta dicit: E? adorato Domino Deo tuo epulaberis in omnibus bonis, quae Dominus Deus tuus dederit tibi. Sed primitias istas sub nullius obtuleram praesentia sacerdotis, 20 cum lex hoc modo fieri decreuerit : T'olles de cunctis

gibus iuis primitias ad locum,

quem

inuocetur

nomen

et bones

Dominus

eius,

Deus

in cartallo tuus

accedesque

elegerit,

ad

qui [uerit in diebus illis, et dices ad eum

fvu-

pergesque ut ibi

sacerdotem, : Profiteor

2; hodie coram. Domino Deo tuo, quod ingressus sim lerram, pvo qua iurauit patribus nostris, ut daret eam nobis : suscipiensque sacerdos carítallum de manu eius ponet ante altare Domini Des tui. Cur non secundum ritum hunc mysticum ad sacerdotem 3o accesserim, dicam

: Nondum

alicui notus eram pontifici, et

sacerdos qui erat in diebus illis, non curaret neque admitteret me ad professionem huiusmodi, neque crederet saltem, quod 1 cf. Deut. 26, 10.

26, 10-11.

qct DbVIRegs2* 12;

20 Deut. 26, 2-5.

9 cf. Deut. 26, 1o.

1* Deut.

Si ct- DDeut: 26357

Tiz4lus: RATISPONENSIS ECCLESIAE -— Ceu RVPERTI] RVODIPIE OSS TANBIASIHES O77 (60:9: 9005- 14 DIVINIS OFFICIIS] OFFICIIS DIVINIS — C$34 d2Equas Ct dedit Dominus — C 8 oposculum 9 quas 8 et oz. C? 6 istae] istorum C$ 5 Sigibergensis C? ($ 12 domini C? 11 nomine 7» zargine C* dedit Dominus — C (99:13714 Colonensis C$ Friderici] F C9-9-? — 14/15 dimiseram zs. obtuleram et 24 20 fieri supra lineazz C8 16 Domino] Deo tuo aZ. C5:11-13 0736 6:14 24 de eius manu — C? ; eius /7 zarg. C? 25 sim] sum l/zi/gata eum] illum C? alicui] 30 accesserim] et adZ. C?? 29 hunc ritum — C? 28 ante o». C? alieni C? eram oz. C5

PL 9/10

^

2

RVPERTVS TVITIENSIS

mihi exiguo sorte diuisum fuisset quidquam de terra ista intra tribus Israel in funiculo distributionis. Ego autem sciebam 55

40

quod neque Moyses neque sacerdotes sed solus Jesus sorte diuisisset terram trans Jordanem tribubus Israel, et proinde de sacerdotum patrocinio nor multum curans tenebam cartallum et primitias frugum huiusmodi congerebam et ponebam ante altare Domini Dei, habebam enim intentionem hanc et desiderium hoc, ut placeret oblatio mea in conspectu Domini. Audie-

bam interea tale quidpiam, quod me recordari faceret illius ex historia ueteri, quod cum locutus fuisset Dominus ad Moysen dicens : Loquere filiis Israel, ut tollant mihi brimatias ab omni homine, qui offert uliromeus, accapaetos 45

$0

eas, et illi certatim offerrent, uenerunt artifices et dixerunt

Moysi Piws offerti bopulus quam mecessarium est, oblata sufficiunt et superabundant. Simile huic audiebam, quia dicebatur aduersum me : Iste scribit quod necessarium non est. Sancti scripserunt, sanctorum scripta sufficiunt et superabundant. Non sufficimus legere, quae sancti scripserunt. Nedum haec quae isti ignoti sine auctoritate de corde suo scribunt. Haec et alia multo grauiora surda aure praeteriens, ut totus eram possessus ab ea, quae me tacere non sinebat, dilectione Verbi Dei, et primitias 1stas et

5A

6o

alia nonnulla in cartallo meo congessi, donec uenires tu amicus et patronus fidelis, per quem innotescerem ego sacerdoti Domini, sacerdoti ecclesiae Agrippinensis. Ecce autem et tu sacerdos gratuita uocatione Domini, tu pontifex factus es spontanea electione cleri et populi, ad quem cum primitiis, immo et cum cunctis frugibus huiusmodi fiducialiter accedam et dicam : Profiteor hodie coram Domino Deo tuo, quod ingressus sim lervram, vo qua iurauit patribus nostris, ut daret eam mobis. Scio enim quod professionem

istam libenter accipias, ut dicam, quia Dominus Iesus, qui 65 populo suo traducto per aquas Iordanis sorte diwisit terram 4n

funaculo distributionis, id est qui credentibus et iustificatis graLia ipsius ber lauacrum regenerationis et renouationis Sbiritus sanct? diwisiones gratiarum distribuit, meam quoque paruitatem in eadem distributione cognouit secundum funiculum hunc, 40 cf. Deut. 12, 25. 43 Ex. 25, 2. 46 Ex. 36, 5.7. 48 cf. Rupert., De Trinitate et operibus eius, Epistula ad Cunonem (PL. 167, 195 s.) ; eiusd., Cozzentar. in Ioan. (PL. 169, 201-203) ; eiusd., Lib. in reg. s. Bened. (PL 170, 477-498). 61 Deut. 26, 35.

63 cf. Ps. 77, 54.

66. c£, 1t. 3,. 5.3.

68 I Cor. 12, 4.

33 de terra ista supra Jin. C? 34 Israel supra /[in. C? 36 tribus C51? 37 non supra lin. C? 40 audiebam] enim a47. Cu-14 41 recordare C5 44 homine omni -— C$ 45 et] cum add. C8 46 est] sit C? 47/50 superabundant zs4. sufficiunt et oz;, C$-14 52 multa C$-14 B6 ego innotescerem - C5 D? sacerdoti oz;. C5 Agtippinensi C5 et oz. C$ B8 es] ex (S 59 cleri supra Jin. C? cum oz. C? 64 ut dicam iz zarg. C 68 paruitatem corr. ex putitatem C?

AD CVNONEM

3

7e quem exprimens euangelista : T'4unc, inquit, aperuit illis sensum, ut intelligerent Séribiuras. Parum dixi quod libenter accipias professionem huiusmodi, immo et hoc ueraciter dicere possum, quia nimis et plus quam uellem insistens etiam me adiurasti, ut non contentus dixisse 75 tibi scriberem quoque, qualiter in hanc terrae optimae partem ingressus sim, cui adiuramento, cur oboedire necdum ausus sim, Deus scit et tu mihi conscius ex parte nosti. Suscipies igitur, o sacerdos Domini, cartallum de manu mea et pones ante altare Domini, maiori cum auctoritate, quam 8o hactenus feceris, et ego loquar in conspectu Domini, quoties uel tu uel aliquis exemplo tuo scripta nostra relegere dignatus fuerit tamquam fruges terrae quam Dominus dedit, cui Dominus benedixit. Sunt autem praesentium primitiarum libelli duodecim et 85 deinde ceterorum, quaecumque obtuli, numerum subscribere curaui. Commentariolum in Iob librorum decem abbreuiatum

ex abundantia sensuum atque dictorum beati Gregorii, | trac- PL 11/12

tatus in euangelio Ioannis librorum quattuordecim, opus de operibus sanctae et indiuiduae Trinitatis librorum quadragin9o ta duo, opus in Apocalypsi Ioannis librorum duodecim, opus in duodecim minoribus prophetis librorum triginta, opusculum de uictoria Verbi Dei, quod paene tuum proprium est, libcorum tredecim, et opus de gloria et honore Filii hominis secundum euangelium Matthaei, in quod tu more tuo me impegisti, et

95 opus ex libris Regum, de glorioso rege Dauid, in quod me domnus meus Coloniensis archipraesul uehementer impulit, quorum in altero usque ad octauum, in altero usque ad undecimum librum processi, in quibus nunc teneor, quae cum vita comite perfecero, dimittam et ista per manum tuam in 10o conspectu Domini et adorato Domino epulabor in omnibus bonis, quae dederit mihi. Opusculum quoque in Canticis canticorum septem libellis explicui, quod tu tanto libentius legisti, quanto fidelius ac deuotius beatam Virginem Mariam, dilecti Filii Dei genitricem diligis, cuius honori idem opus 105 totum dedicare studui. Nuperrime quoque scripsi opusculum trium libellorum sub dialogo christiani et iudei de sacramentis fidei, quem uidelicet dialogum placuit anulum nuncupari, et $0 Lc. 24, 45.

VI cEXII Gor 2572.

82 cf. Ps. 115, 16.

83 cf. Ps. 84, 2

76 adiuramento supra Jin. C? 82 quas Ci-14 $84 libellorum C?9:9-13-14 86 commentariorum C5 — 89 beatioz.C? 88euangelium C? — 89 librorum 7 zzarg. Gn 90/91 opus zs. ttiginta i2 z;arg. C1? 90 apocalypsim C* 91 minotibus supra lin. C? ; minores prophetas C5 93 duodecim C?3* 94 tu supra lin. C? me tuo - C93, me ozz, C$: 12-14 impulisti C5 95 ex] de (c9 quo C? 96 Colonensis C$ 100 epulabar C?? 101 quae] Dominus Deus add. C? 102 libris C? explicaui C$ 103 fidelius corr. ex felicius GEMMEac| et His 105/109 Nupetrrime z:g. fideioz;. C?'*5 — 105scripsi quoque e CS 106 librorum C" 107 nuncupare C?

4

RVPERTVS TVITIENSIS

hoc ipsum opusculum si haberem transscriptum mitterem tibi certus gratum fore tuae fidei. Haec tibi commemorans plurimum congratulor tibi quod

aliquem iam fructum perceperié magnae dilectionis, quia Verbum Dei te semper dilexisse et diligere optime noui. Hoc Verbum

flamma tua est, tua lux est, et hoc habens 24 corde

et in ore tuo lucerna tu es, quam Deus, qui accendit, non solum II vA absconditam esse noluit, uerum etiam maiore quam eras 2» domo maius super candelabrum quam steteras poni ac lucere uoluit. Nec dubito quin omnis simplex oculus te uidens congaudeat propter lucem Verbi, quae ex ore tuo radiat, credo tanto abundantius, quanto plures in domo sunt, in qua lucem I20 huiuscemodi ministrare debes. Ego praecipue exsultare debeo in lumine tuo. Nec uero ad horam exsultare uolo aut debeo in hoc lumine tuo, sed in exsultationem sempiternam tendo, quo et te tendere scio. In hoc est enim uera exsultatio, non quia ditior aut gloriosior factus es in hoc saeculo, sed quia diuitiarum r2 vA praesentium et huius gloriae cumulus atque perfectio manet in caelo, dum diuitiae praesentes manum implent ad faciendam eleemosynam, cupienti Zhesaurizare 1n caelo. Et gloria praesens, quoniam secundum Deum est, materia fit amplioris dilectionis et gratiarum actionis, quia misericordiam hanc socia roborat ueritatis spes iuxta illud : MZsericordia ei ueritas raecedent faciem. iuam |Domine. Misericordia

1.55

te hic exaltauit,

ueritas illic te beatum

faciet,

scientem nunc et perfectius sciturum tunc sanctorum iubilationem, de quibus ita dictum est : Domine, in lumine wultus tui ambulabunt et in nomine tuo exsultabunt tota die et in iustitia tua exaltabuniur. 113 cf. Rom. ro, 8. 115 cf. Mt. 5, 15. Tiv ct MTT622* I21 CEP TOSS 35. 127 cf. Mt. 6, 20. 130 Ps. 88, 15. 134 Ps. 88, 16.17.

110 tibi! ozz. C* 111fructumiam — Cl qua C? 113 tua flamma — C 114 ore] nomine C? 115 esse absconditam — C" 116 steterat C5 120 exsultare] ad horam praez. supra lin. C? 125 perfectior C? 131 ueritas supra 1n: GS eneciada 6S faciem] ante praez;. C9:912-18 134 Domine oz. C914

A

PROLOGVS Ea quae per anni circulum ordine constituto in diuinis aguntur officiis, et attentum auditorem et eruditum, ut bene ex-

ponantur, expetunt uenerabilium Scripturarum didascalum atque symmisten. Altissimarum namque signa sunt rerum et ; maxima quaeque continent caelestium sacramenta secretorum ; quorum ad maiestatem contemplandam non nisi eruditus et religiosus quispiam aspirare idoneus est. Siquidem ab his uiris ordinata haec atque in obsequium Domini nostri Iesu Christi, qui est caput ecclesiae, instituta sunt, qui sacramenta 10 incarnationis,

natiuitatis,

passionis, resurrectionis

et ascen-

sionis eius et sublimiter intellexerunt et praedicare uoce, litteris atque huiuscemodi signis fideliter et sapienter curauerunt. Videlicet imitati sunt hoc pacto benedictos filios Noe, Sem et Japhet, qui nuditatem patris ridente maledicto Cham 15; assumpto pallio post dorsum suum reuerenti diligentia contexerunt. Nam quid aliud Noe, de uinea sua quam plantauit ipse inebriatus dormiensque et in tabernaculo suo nudatus, nisi Dominum Christum praefigurat, qui a uinea sua, quam de Aegypto transtulit e blantawit, Ànebriatus aceto poenarum sopi20 tus somno mortis, id est habitu inuentus ut homo, palam quod passibilis mortalisque esset apparuit ? Sed exeat et foris nuntiet eumque infirmitatis arguat Cham, quod interpretatur calidus, scilicet omnis haereticus calens ad rixam, contentiosus

et impatiens. Nam inclytus Sem et d:latatus Iaphet, uide25 licet catholici atque apostolici patres, honesto sacramentorum pallio propter nos assumptam ornant et uenerantur infirmitatem et hoc post dorsum suum, quia sane infirma illa transierunt nec ea praesentes ipsi uiderunt. Haec uero sacramenta celebrare et causas eorum non intel3o ligere quasi lingua loqui est et interpretationem nescire. Qui awliem lingua loquitur, ait apostolus, oret «wt interjreietur. Hoc inter spiritualia charismatum dona, quibus ecclesiam suam Spiritus sanctus exornat, magis aemulari nos hortatur, 44 frophetemus, id est ut ea quae |Spiritu oramus aut B 1v C 1 35 fsallimus, mentis quoque intelligentia capiamus. Sed. non 8 cf. Amalar., Lib. off. III, 31 (p. 362, 28 Hanssens). 4 ib. I, 9 (p. 56, 4o 15 Gen. 9. 18 cf. Ps. 79, 9. 19 Ioh. 19, 29. 20 Phil. 2, 7. 22 Hiet., Lib. interpr. bebr. nom. 4, 11 - CC Hanssens) ; Hier., Ep. 58, 11 - CSEL 54, 540. 72:165-

24 Aug., De ciu. Dei 16, 2, 5 - CC 48, 498; inclytus —

nominatus :

Aug., ib.; Hiet., ib. 10, 13 - CC 72.71; dilatet Vulg. (Ger. 9, 27); latitudo : Aug., ib. ; Hiet., ib. 7, 11 (p. 67). 30 I Cor. 14, 13. 83 I Cot. 14, 1.5. 84 cE Got, 12; 51.

Incipit : INCIPIT PROLOGVS DOMNI ROBERTI TVSCIENSIS ABBATIS B ; Prologus deest in codice C 1 circulum anni — B 4 symnisten B 81 ait] inquit B ut] et A 33 nos oz. 7 35 capiamus] et aliis ad utilitatem loquendi uel scribendi pandamus a7. B

;

VII

*

6

RVPERTVS TVITIENSIS

omnino, quemadmodum s? orem lingua, spiritus quidem meus orat, mens aulem sine fructu est, ita. |de his quoque sentiendum

est. Nam qui mysteria uel signa ecclesiae fideliter et pie frequentant,quamuis causas eorum scire non potuerint, non tamen

4o sine fructu sunt. Ideo quippe haec instituta sunt, ut miro modo secreta Dei, quae a paucis possunt intelligi, paene ab omnibus possint agi. Numquid quia in operando soli uident oculi, cetera membra, quae non uident et tamen operantur, sine fructu sunt ? Sed unumquodque membrum suam dignitatem habet. 4; Praeeminent autem oculi, qui cetera ducunt et dirigunt ; igitur sacramentorum omnium opificem inuoco Spiritum sanctum, ut qua per sanctos patres haec ordinauit, eadem mihi secundum sensum et auctoritatem Scripturarum aperire dignetur gratia. ;»» Visum est autem hoc opusculum sic ordiri, ut primum ea quae paene quotidiana sunt, deinde quae certis temporibus et causis uariantur digeram ipso adiuuante Christo, cuius pio sanguine uniuersa /erra purpurata est, cuius uictoriis caelum floret, cuius mysteriis tempora insignita sunt, cuius memoria 55 dies et horae ornatae sunt. Illud a bonis omnibus huiusce studii meritum uel dignitas impetrare debebit, ut quamuis uetus cum suauitate uinum bibere assueti sint. nostra tamen musta despuenda non iudicent. Neque enim auctoritati ueterum quidquam detrahimus, 6o Amalarii scilicet et aliorum, si qui forte scripserunt de huiusmodi. Sed licuit semperque licebit cuique dicere salua fide, quod senserit. Primum quidem quotidianum nostrae seruitutis pensum, 65 uidelicet septem diei horae, quas canonicas id est regulares dicimus, unde causas institutionis acceperint, iam dicendum est. 36 cf. I Cor. 14, 14.

48 cf. Lc. 24, 45.

53 cf. infra VI, 26.

47 qua] quia 44 50 ordinati 74 53 purputata] purgata B 55 ornatae] insignitae et praezz. B 62 quod] quid B senserint D 67 DE DIVINIS OFFICIIS LIBER PRIMVS INCIPIT 44 C

PL 15

LIBER PRIMVS 1

PL 15

De horis canonicis.

Septem canonicas horas diei non liceta quoquam, qui iz conspectu Dei wuacwus et ingratus apparere nolit, negligenter ; praeteriti. Hae siquidem creatori nostro debitae laudes et pro certis ac magnis eius beneficiis quasi uectigales sunt gratiarum actiones. Sol namque uerus et dies aeternus Christus duodecim habens horas spirituales et sempiterne secumstantes has septem horas temporaliter currentes clarissimis miseri-

ro cordiae suae radiis illustrauit at|que dedicauit. Singularum rationes de thesauro Scripturarum proferemus. 2

De prima. Prima hora creatori nostro laudes referre debemus ante omnem curam corporis, qua scilicet hora Dominus noster iam 15 consputus et illusus atque alapis caesus et adhuc opprobriis saturandus Pilato propter nos ligatus astitit, itemque rediuiuus stans in litore, cum in captura piscium, a quibus retia rupta non sunt, significasset ecclesiam, qualis futura est in resurrectione mortuorum, mellitum cum septem discipulis 20 celebrauit conuiuium. Quia ergo primum quaerendum est vegnum Dei et cetera adicientur mobis et in lege iubet Dominus omne sibi primitium | offerri, primam offeramus horam diei nostro redemptori et quaeramus regnum eius, qui $assus est jropter 25 delicia nostra et resurrexit propter vustificationem nostram. 3

De tertia.

Hora tertia duplici ratione splendet insignis. Namque hac hora Dominus Christus spinis coronatus et linguis Iudaeorum crucifixus est iuxta illud : Feli hominum dentes eorum 3o arma et sagitiae et lingua eorum gladius acutus, | PL uidelicet quia Pilato iudicante illum dimitti fivmauerunt sibi sermonem mequam pertinaciter clamando : Crucifige, cvucifige, et Spiritus sanctus, qui in remissionem pec |catorum von C fuerat datus, antequam Iesus esset glorificatus, super nascentem 55 ecclesiam in igneis linguis effusus est, et est impletum discipulis promissum Domini dicentis : Vos autem baptizabimini Spiritu sancto non ost multos hos dies. I. 3 cf. Eccli. 55, 6. 15 cf. Mc. 14, 65 ; cf. Thren. 5, 30. 17 cf. Mt. 27, 1-2 ; Ioh. 21, 4. 21 cf. Mt. 6, 535. 22;'Ex: 15; 12. 24. Rom. 4, 25. 28 Mt. 27, 29; cf. Aug., Enarr. in ps. 63, 4 - CC 39, 810, 25. 29 Ps. 56, 5. 31 cf. Ps. 65, 6. 82 Ioh. 19, 6.15. 84 cf. Ioh. 7, 39. 86 Act. 1, 5.

17 in? oz. C 21 estoz.C 24qui]quia C . 26 tertia] hora praem. À 32 crucifige in marg. C 83 non oz. vet

14

1"

8

RVPERTVS TVITIENSIS De sexta.

4»

Hora sexta Christus Dominus propter nos in crucem exaltatus est, ut ad se traheret omnia. Et extincto modico lumine

Iudaeorum, de quo ipse lux uera dixerat : Adhuc lumen

in uobis

est, currite

dum

lumen

modicum

uitae

habe-

tis, ut non tenebrae uos comprehendant, corporalibus 4; quoque super terram irruentibus tenebris lumen uerum transiuit ad illuminationem gentium. 5

De nona.

Nona quoque hora iure in laudem Dei clamamus, quando clamans Dominus Jesus woce magna emisit spiritum latrone ;o admisso in paradisum et uenia quamuis sero ueraciter paenitentibus et confitentibus dedicata et rescisso uelo legis et prophetarum coepimus vewelata facie contemplari gloriam

Domini. |

B2"

Tunc etiam latere eius perforato formandae ecclesiae pro55 fluxerunt elementa, sanguis quo redimimur, aqua qua abluimur. 6

De matutina et uespertina synaxi. Vespertinae atque matutinae /audis sacrificium magnis est nobis sacramentis dedicatum. Omitto quod in umbra 6o ueteris instrumenti mane et uespere iugiter offerebatur holocaustum, de quo dicit lex : Sacrzficium est Domino $n odorem suauitatis oblatione | perpetua in genera- PL 1; ones uestras. Ad euangelicam enim propero gratiam. Inde harum splendida clarescit horarum dignitas. Vespere 6; Dominus panem et uinum assumens et in ueritate sui corporis et sanguinis repraesentans suis portatur in manibus; testamentum scribit suis heredibus, humilitatem scilicet et carita-

tem lauando pedes discipulorum maxime commendans; iterumque recumbens longi solemnitate sermonis amicis et 7ofiliolis iam moriturus ultimum uale dicit. Item in uespera sepelitur. In uespera nihilominus apparens uiuus in habitu peregrini cognoscitur in fractione panis et hospitalia discipulo-

rum corda iniecto suae caritatis igne succendit. |

In matutino Petrum, qui ter negauerat, galli cantus redar40cf.Ioh.:2, 32. 421oh.12,55. 48cf.Mt.27,45. 46cf.Lc.2,32. 49 CEÉTMt 27:150: 1:623. 45: 61 cf. Mc. 15, 58. 52 cf. II Cor. 5, 18. 54 Ioh. r19, 34. B8 cf. Ps. 49, 14.23. 61 Ex. 29, 42. 63 cf. Sedulius, Carzz. pascb. I, 365 - CSEL ro, 42. 64 Mt. 26 ;Mc. 14; Lc. 22 ; cf. I Reg. 21, 15. 68 cf. Ioh. 15, 1 ; Mt. 27, 57. *2 Lc. 24, 15 ss. 94 Mt. 26 ; Lc. 22, 55 SS. ; Mc. 14, 66 ss.

42 uera lux — B

49 Iesus oz. JÀ

70 motituris C

ualedixit

4 C

DE DIVINIS OFFICIIS I, 4-8

9

7; guit, Dominus respicit, et negator paenitens ad lacrimas confugit. Item diluculo sanctis mulieribus resurrectione Domini a dealbatis angelis annuntiata íristitia fidelium iam incipit conuerti in, gaudium. Quaeritur uiuens cum mortuis et uiwum se ostendit, tangi quoque dignatur et adorari. $0 Notandum quod cum ceterarum septenae sint partes horarum, id est uersus Deus in adiutorium

meum

intende cum

Gloria Patri, hymnus, psalmi, lectio, responsorium uel uersus, supplicatio litaniae et oratio completiua, his horis octauum additur canticum de euangelio, quia scilicet canuntur pro 8; octaua, spectant enim in beatitudinem resurrectionis, qua maxime insignitae sunt iuxta sensum illius euangelici capituli : Vespere sabbati, quae lucescit in rima sabbati. 7

De completorio. Hora completori nobis illud commemorat de passione 9o Domini, quod iam egresso Iuda $awuere coepit et taedere factusque 2» agonia rolixius orauit et sanguineas guttas prostrato corpore sudauit £orcular twnc solus calcans et in futuro sanguinem | martyrum pro se fundendum praesignans, itemque illud de resurrectione eius, quod pacem quam fecerat, 95; pacem inter Deum et homines /egatus fidelis rediens euangelizauit nobis sans in medio discipulorum suorum et dicens eis: Pax uobis. 8

De uigiliis nocturnis Vigilias nocturnas de quibus propheta : Med:a, inquit, 100 5octe surgebam ad confitendum tibi, inde euangelicae gratiae nobis claritas magnificentius instituit. Nam Dominus noster media nocte de Virgine natus itidem ut Samson quondam obsessus ab Allophylis media nocte confractis portis inferi surrexit a mortuis. Media wihulominus nocte uenturus 105 asseritur 4n. similitudinem Aegyptii temporis, quando pascha celebratum est et | exterminator uenit e£ Dominus super tabernacula transiit et in typum nostrarum frontium sanguine agna postes consecrati sunt. Vnde veor, inquit beatus Hieronymus, traditionem apostoli-

110 cam permansisse, ul die |wigiliarum paschae ante noctis medium dimittere non. liceat bopulos exspectantes aduentum. Cliristi. et, 74 cf. Ioh. 16, 20 ; Mt. 28. ?28/cf. Lc. 24, $ ? Act. 1, 35; Ioh-20) 27,8: Mt. 28, 1. 90 cf. Mc. 14, 33. 91 cf. Lc. 22, 435. 92 cf. Is. 65, 5.

87 95

cR Prou 25:25 Eph* 24517: 97 cf. Ioh. 20, 20. 99 Ps. 118, 62. 102 Tudic. 16. 104-113 Hier., Corzzzzent. in eu. Mt. 4, 25 - PL 26, 191D-192A.

82 responsoria 74 94 quod oz. /4; quod quam fecerat pacem —— C — 100 inde]item 74 C —— 101 nobis gratiae — 7/4 C — 104 uenturus assetitur] traditio Iudaeorum est Christum 4:4. uenturtum Hier. 110 paschae oz. B

PL 16

IO

RVPERTVS TVITIENSIS

postquam aduenerit illud. tempus, securitate braesumpta festum cunctos agere diem.

115

9

Cur uesperae uel matutini ordine a ceteris differant horis. Cum autem exceptis nocturnis uigiliis hae septem sint horae

diei : Matutini, prima, tertia, sexta, nona, uespera, completo-

rium, — matutini et uesperae a ceteris horis et numero psal-

morum et ordine | hymnorum non immerito differunt. Nam

120 ex ueteri quoque testamento antiquam, ut iam dictum est, auctoritatem trahunt. Nec enim nihil momenti habere debuit in his antiquitas illa matutini et uespertini sacrificii, et, ut supra repetam, immolatio paschalis agni, quae fiebat in uespera, et illud, quod fiebat in uigilia matutina, qua respexit Do125 inus swbpra castra Aegyptiorum et interfecit exercitum eorum ei subuertit volas curruum ferebanturque in brojundwm. Itemque illud quod in mundi creatione aliis horis tacitis commemorantur uespere et mane in senaria diuinorum operum distinctione. Iure ergo hymnum, qui est euangelicae laetitiae, 130 exemplo Domini, qui hymno dicto exiit in montem oliuarum, his dumtaxat horis psalmi uestustae auctoritatis antecedunt, et quia ex euangelio maxima sacramenta commemorantur et ob hoc euangelicis decorati sunt canticis, hymnos eisdem paene coniunctos habent. 135 Completorium quoque, quia apud quosdam canticum de euangelio habet, cum eodem cantico post psalmos hymnum habet | contiguum. Nec mirum, cum in psalmorum quoque titulis nunc Psalmus cantici nunc Canticum salmi inuenias et ipsa commutatio ratione non careat. 100

Omnium

in commune

horarum

dignitatem reuerendam

et

hoc indicat, quod earum initium et finem pariter referimus ad Deum. Nam initio Deum in adiutorium inuocamus, in fine

Deo gratias referimus. 10

:14;

De ordine horarum in festiuitatibus.

Quoties de tempore gratiae materiam laudis sumptam habemus, uerbi gratia diebus dominicis' et sanctorum nataliciis, genua in ipsis horis non flectimus stando profitentes libertatem et gratiam, quae colli nostri, qui eramus curui, | jugum ferreum confregit, ut incederemus vecti. Tunc et uigilias 112 Ps. 75, 11. 122 cf. Ex. 12, 21-29. 124 cf. Ex. 14, 24-25. 128 cf. Gen... 130 Mc. 14, 26. 138 Ps. 66, 15; 65, 1. 149 cf. Ier. 28, 14 ; Tent 26 13; 112 illud tempus aduenetit — C ; illud t. transierit Hier. 118 ceterae B 122 et] atque B 124 quod] quae B fiebat?] factum est B qua] quia 44 C 129 qui est] quem C 142 Deum] eum C 143 Deo oz. A 146 de supra

Jin. C — 149 recti oz. B, etecti C cum quibusdam codd. Vulgatae

A 2

Y

DE DIVINIS OFFICIIS I, 8-10 150

155

in tribus dispertimus nocturnis, ut non solum uerbo sed etiam facto tres uigilias praedicemus, de quibus ait Dominus Beati serui illi, quos cum uemerit dominus inuenerii wigilanies ; et si wemerit im secunda uigilia et s? in leriia uigilia uenerit et ita inuenerit, | beati sunt serui illi. Tunc legendi atque canendi officia, quae ad

160

II

aedificandum

ecclesiam

instituta sunt, numerosius

PL 1:7

con-

crepant, ut nos praeparemus ad aperiendum Domino quacumque hora pulsauerit, ad modum duarum ueteris testamenti tubarum, quae ad mouendum castra crebrius atque concisius clangere iussae sunt. Ipsa autem lectionum pluralitas non eadem in omni ordine est. Nam clerici nouem, monachi duodecim legunt. Illis nouenarius est tetragonus id est aequis undique quadrus lateribus, — hoc innuit quod uerbum et opus praedicatorum aequalia semper esse debent, his uero duodenarius inaequalibus constans lateribus. Nam ter quatuor uel quater tria duodecim faciunt. Hoc insinuat, ut in uno magis extendantur et exemplo Iacob

cum

Domino

luctantes

claudicent,

scilicet

minus

operantes, ut amplius meditari queant hi qui fidem Trinitatis 170 mundo quadrifido praedicant. Nam in utroque ordine pluralitas lectionum pluralitatem significat praedicatorum, qui ex tempore gratiae plures in mundum missi sunt. Sicut enim profunda nocte gallus rariores atque productiores cantus edere solet, uicina uero die crebriores atque citatiores, sic ante et rari, post uero multi et 175 incarnationem dominicam pauci crebri praecones uitae missi sunt. Paucitatem anteriorum in tribus priuatarum noctium lectionibus, multitudinem posteriorum in nataliciis Domini uel sanctorum noui testamenti significamus. Adeo autem causa haec uim rationis obtinuit, 180 ut Romanus ordo, qui diuinarum rerum formas | secundum B4 apostolicam fidem laudabiliter exsecutus est, in ipsa nocte paschali non plus quam tres lectiones habere decreuerit. Illa. namque nocte praedicatores sancti, scilicet apostoli, et numero pauci et metu Iudaeorum muti et de morte Domini maesti 185 uideri fugiebant, audiri metuebant. Nam in ipso crepusculo referentibus sanctis mulieribus, quod resurrexisset Dominus et quod uisus esset ab eis, non crediderunt et uisa sunt coram eis quasi deliramenta uerba haec. Nec solum illa nocte sed exinde quoque usque ad pentecosten causam eandem in 190 paucitate lectionum considerant, quando |praedicatores sancti (Gjgn 152 Lc. 12, 57 s. 157 Apoc. 3, 20. 159 cf. Num. ro, 2. 168 cf. Gen. 32, 24. 180 Ordo Romanus 30 A, 21 (p. 458 Andtieu). 185 cf. Lc. 24. 150 etiam] et B 152 156 aedificandam B quadtis B 172 add. B 180 formam

beati] sunt a7. C 154 et si in tertia uigilia supra //n. C 160 iussi B 163 est] qui praez. DB ; tettagonus est BC sicut] sic B 176 in om. C — 178 sanctorum] aliorum C 189 ad] in 24, oz. C

I2

RVPERTVS TVITIENSIS

et numero plures et feruore Spiritus sancti facundi facti sunt. Non tamen minus rationi appropinquant, qui maiestatem solemnitatis attendentes integrum et solemnem lectionum obseruant numerum, quia etsi apostoli muti fuerunt, angelo155 rum alloquium et ipsius Domini frequens visitatio ualde celebris et sequenda praedicatio est.

11

Cur lectiones oratione praeuenimus. Praedictas lectiones ideo oratione praeuenimus, quia rogare debemus dominum messis, ut mitlat operarios n messem et ut 200 aperiat cor nostrum 2n lege sua et in braeceptis suis, ne semen Verbi Dei, quod audituri sumus,

spinae suffocent aut duritia plantet. 12

20;

21I

VA

PL 18

De Iube domne.

De Tu autem.

Quodque in fine dicit : Tw autem Domine maserere nostri, hoc innuit ne ipsum quidem bonum officium praedicandi sine alicuius uel leuis culpae puluere posse peragi. Nam, ut ait beatus Augustinus : Verbum. raedicationis securius. auditur quam dicitur. Praedicator quippe cum benedicere se sentit, difficile nimis est, ut non quantulocumque spiritu elationis tangatur. Et quia quasi per terram ambulat et pedes eius aliquo puluere sordidantur, idcirco misericordia Dei ?nd?get, ut in hac parte /lauetur, etiamsi mundus sit totus.

14

220

aut

Lecturus uero benedictionem petens hoc significat, quod nemo nisi missus aut permissus officium praedicandi usurpare debeat. Quomodo enim $raedicabunt, inquit apostolus, «mis? mililaniur ? 13

21 o

aut uolucres comedant

| petrae frustrata radice sup-

De Deo gratias. Quod uero Deo gratias succinit chorus, non ad ultimam

precem

lectoris,

sed

ad totam

lectionem

respicit.

Gratias

namque agimus Deo, quod doctrinae suae panem nobis frangere dignatur, ne fame audiendi uerbum Dei pereamus. Nam

et ad lectiones, quarum in fine Tu autem Domine non dicitur, |

225 Scilicet ad capitula horarum regularium, quia Verbwm Dei est,

in quo wuiwit omnis homo, Deo gratias succlamamus. 194 Mt. 28, 9 ; Ioh. 20, 21. 198 cf. Mt. 9, 58. 200 cf. II Macc. r1, 4. 201 cf. Mt. 15 ; Lc. 8. 207 Rom. 1o, 15. 213 cf. Aug., Enarr. in bs. 50, 15 - CC 38, 609. 218 cf. Ioh. 15, 10. 225 cf. Deut. 8, 5 ; Mt. 4, 4.

194 fuerint B 1953llocutio B, alloquio C — 209 De Tu autem] Domine aZ. 7A 215 quantulumcumque C 218 in oz. C 222 Deo agimus — 74 B 223 fame] pane C — uerbi B 224 Domine oz. 4 C

A. 2Y

DE DIVINIS OFFICIIS I, 10-16

I3

15

2530

De responsoriis. Responsoria, quae post lectiones canimus, nobis innuunt sanctis monitis Dei factis nos respondere debere, ne simus smiles ueris sedentibus in foro-ludentibus ac dicentibus : Cantauimws

uobis

ei mon

saltastis,

lamentauimwus

wobis et mom $jlorastis. Dicuntur enim a respondendo. Tristia namque tristibus et laeta laetis debemus succinere lectionibus. Siquidem neque moris est neque decoris, ut cum 255 lector tristia | dixerit, uerbi gratia, quae sunt paenitentiae siue lamentum aliquod dominicae passionis, chorus in responsorio saltet de gaudio regni et gloria resurrectionis. Sed dum lector uelut Joannes non manducans neque bibens braedicat paenitentiam, nos itidem in responsorio ploramus, et dum ille 240 uelut Plus hominis manducans et bibens cantat nobis de gaudio regni, succinentes eidem apte saltamus. Quodque uno praecinente tam in his quam in ceteris eiusmodi chorus concorditer sequitur, illud astruit, quod apostolus obsecrat : w£ idipsum dicamus omnes et nom sint in nobis schis245 mata. | 16

250

De campanis. Sonora esse instrumenta in ecclesia, quibus ad populus excitetur, diuinae auctoritatis et antiquae nis est. Nam olim tubae, nunc autem campanae dem specie sed eadem habentur ratione. Legimus

laudem Dei consuetudidiuersa quiin Leuitico

tubas ex iussu Domini factas, quarum usus esset in iubilaeo,

255

260

tantae uirtutis, ut ad crepitum earum corrueret Iericho, et in Paralipomenon inter cantores nablis arcana cantantes et inter levitas pro octaua cantantes concinente et subsiliente Dauid septem tubarum clangorem personare coram arca foederis Domini. At nunc ad confitendum Domino et ad annuntiandum mane misericordiam eius ei ueritatem eius jer mociem aenea signa personant et ad omnem horam diuini officii tamquam in exordio praeclarae orationis has partes tenent, ut attentos docilesque ac beniuolos diuinae laudis auditores efficiant. Haec igitur ecclesiae signa atque illae legales tubae unum atque idem significant scilicet sanctos ecclesiae praedicatores, 230 Lc. 7, 31 s. 238 cf. Mt. 5, 1. 240 cf. Mt. 11, 18 s. 17. 243 I Cot. 1, 10. 250 cf. Leu. 25, 24 ; Num. 1o.

cf. I Paral. 15.

241 cf. Rom. 14, 252 Tos. 6. 258

254 cf. Ps. 91, 3.

239 respon238 non] neque V/zis. 232 enim] autem B 230 ac] et 4 B 244 dicatis ... uobis Vig. 241 saltemus ;4 ploremus 44 dendo B 249 nam olim tubae ozz. C BC 257 ad! oz. C

251 Domini] Dei B ; ex Dei iussu B 261 ac] et 4

253 canentes

C 4

PL 39

I4

RVPERTVS TVITIENSIS

qui ad Sion montem et ciuitatem sanctam caelestem Ierusalem | B5 26s el. multorum. milium. angelorum. frequentiam et ad futurum Dei iudicium populum inuitant et praeparant et magnitudinem rei magnitudine dicendi qua possunt exprimere contendunt, ut repositas intrinsecus aures cordis percellere sensumque surdi auditoris ad audiendum flectere et uincere contendant. 277 Quamuis ad potiora festinet oratio, praetereundum non est, quomodo praedicator perfectus huiusce signi quadam similitudine formetur. Duritiam metalli fortitudine mentis plectrumque ferreum, quo sonus eliditur, constantia sermonis imitetur. Ecce

dedi,

ait Dominus,

faciem

iuam

walentiorem

27; faciebus eorum et frontem | tuam duriorem

frontibus

(OY

eorum ei wi adamaniem et silicem faciem iuam. Fugiens quoque terrenam habitationem et dicens : Nostra

auiem comuersaiio im caelis est, sursum cor suspendat pendensque de £wrre fortitudinis, quae stat conira faciem 28o 2nimici, sbeculatorem se meminerit positum esse domwi Israel. Gestet autem lignum crucis in capite, id est in principali suo, quod est mens, funemque exinde colligatum, id est winculum caritatis, usque ad infirmos fratres quasi usque ad terram porrigat, quo commonitus personare et os suum 285 dilatare numquam desistat dicens : Caritas enim Christi «urget nos.

lta custos super muros Ierusalem constitutus non

taceat, sed quodcumque uiderit uel audierit illud: Qu: reminiscimin? Domini ne delis silentium e$ et tota die et tota 290 0p boriune imporiíune his, qui dormiunt

annuntiet iuxta taceatis et mne nocte instans in lectis eburneis

et lasciuiunt in stratis suis, non taceat laudare nomen Domini,

ne usque ad matutinum, id est usque ad tremendum | Dei iudicium, male pacato consepulti somno pereant. Ad postremum illud notandum, quod quemadmodum ex 295 tempore gratiae plures praedicatores missi crebrius theologicis concrepant symbolis Aabentes donationes secundum. gratiam, quae eis data est, differentes, ita. signa praedicta quantitate et sono differentia, quoties aliqua donationis euangelicae festiua commemoratio fit, tumultuosius tinniunt et pertonant crebrius 30o et productius

qui suni,

enim nocte

reboant,

dormiunt, ebrii

| ut dormientes

nocie

suni,

in nocte

dormiunt,

ad laudem

et

et ebrios,

qui

ebrii

Dei quasi uiolenter

excitent. Et si non euincunt, sicut eos exsurgere cogant ad 264 cf. Hebr. 12, 22. 244 Ez. 5, 8 s. 27? Phil. 5, 20. 249 cf. Ps. 6o, 4. CES E27: 283 cf. Col. 5, 14; I Cor. r1, so. 285 cf. II Cor. 6, 11; 5, 14. 286 Is. 62, 6. 290 cf. II Tim. 4, 2. Amos 6, 4. 295 cf. Rom. 12, 6. 801 I Thess. 5, 7. 303 cf. Mt. 26, 41.

264 sanctam oz. B Dei uiuentem V/zig. caelestem Ierusalem oz. C 272 duritia B 286 muros oz. B 290 opportune] et adZ. A 293 pacato] 297 data est eis —— C peccato C

PL 20

DE DIVINIS OFFICIIS I, 16-17

I5

orandum, ne intrent in tentationem, |saltem secure dormire 30

A

non permittant.

B 5"

ij

Trinum namque solemnis diei classicum, id est matutinum,

uespertinum et quod ad missae pulsatur initium, sic imitetur euangelicus praedicatorum chorus, ut semper praedicet /amentationes praesentis uitae, carmen futurae, wae gehennae. 310 1*

De ministerio altaris. Iam

nunc

ad thesaurum

summi

sacramenti,

scilicet

ad

missae secretarium, accedere quotidiani cursus ordo propositus exposcit. Quod si mihi peruium fecerit thesaurarius salutis atque ordinator caritatis, si aperuerit clauis Dauid, qui aperit 3I il et nemo claudit, claudit e nemo aperit, gra|tulari et cantare licebit animae meae, quod eam rex 2n cellam wuimariam introduxerit. Hoc enim sacrarium propitiationis est, hoc illud propitiatorium, in quod uersis uultibus duo cherubim, id est duo testa32 o

menta, mutuo se aspiciunt. Nam quod in ueteri testamento promissum, praesignatum et a longe salutatum, in nouo autem

datum, reuelatum et palam factum est, hic praesentialiter exhibetur, non in umbra sed in ueritate, non in figura sed in

re: 32

5

Hic illud agitur, in quo noster Dawid insanire uidebatur vegti Achis, quando tympanizabat pendens in cruce et ?mpingebat ad ostía ciuitatis, id est ad conclusa corda non credentium sibi,

quando ferebatur in manibus suis tenens panem et uinum et dicens : Hoc est corpus meum, hic est sanguis meus 339

VA

34. o

nouum

iestamentum,

quando defluebant saliwae in barbam,

id est uidebatur loqui infantilia dicens : Ns? mamducauerilis carnem meam ei biberitis meum sanguinem, *0n habebitis uitam im wobis. Fugit quippe ab illo populo suo, quem nunc uocat Achis, id est Quomodo est, eo quod dixerit :Quomodo potest hic nobis carnem suam dare ad manducandum ? Vocabat autem eum prius Abimelech, id est Patris mei regnum, et accepto regno super uerum Iudam uerumque Israel nunc iuxta mysticum sensum Paralipomenon 2ndutus stola byssina, uestitus Ejphod lineo praecentor inclytus choros ducit sacrificans et subsilit coram arca foederis Domini. 308 cf. Ez. 2, 9. 314 cf. Cant. 2, 4. 3185 cf. Apoc. 5, 7. 816 cf. Cant. 2, 4. 318 cf. Ex. 25, 20. 325 cf. I Reg. 21, 15 s. ; II Reg. 6, 5. 328 cf. I Reg. 21, T5 329 cf. Mc. 14 ; Mt. 26 ; Lc. 22. 830 cf. I Reg. 21, 13. 331 Ioh. 6, 54. 334 Aug., Enmarr. in bs. 53, 4 - CC 38, 276, 9 : quomodo est ;Hier., Lib. interpr. hebr. nom. 34, 19 - CC 72, 102 : frater uit. — 335 Ioh. 6, 55. 337 Hiet., iP. 34, 20 : frater meus tex ; Aug., iP. 839 cf. I Paral. 15, 27.

311 thesaurum] nunc aZ. C — 314 clauis 307 uespertinum et] uesperae ad B 332 sanguinem meum — B C credentia 4 B 82? ostium 74 B om. C

C 5

16

34 j

35 o

RVPERTVS TVITIENSIS

O regem, o sacrorum principem ! Quid sibi uult tantum tam clari capitis |tripudium, dum tendit arcae Dei tabernaculum et PL 2x1 indutus Ephod offert holocaustum et in nomine Domini benedicit populum, ad quem, cum esset de tribu Iuda, non pertinebat sacerdotium ? Sed repulzt Dominus tabernaculum Silo et | B6 occisis sacerdotibus Silo elegit ivibum Iuda, elegit Dawid seruum suwmn. Ecce praegestit rex de tribu Iuda confidenter agere in his, quae deberi sciebat filio suo, Domino suo, in quem haec dicebat : Iurauit Dominus et non baenitebit eum, tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem M elchisedech. Ecce imperat sacerdotibus, mandat leuitis, ut sanctificentur, cantores

55 5

constituit,

duxit captiuitatem,

356o

eligit qui cantent

arcana,

qui

canant pro octaua, qui clangant tubis, qui personent buccinis, qui concrepent lyris, cymbalis, nablis, organis. In his omnibus ad Filium respicit :Ascendens enim in altum captiuam

dedit

| dona hominibus.

Sciendum namque arcam Domini, quae interdum pro quouis rectore ecclesiae accipi consueuit, multo magis conuenienter designare humanitatem saluatoris Christi, quae in latere fenestram habet, id est uulnus lanceae, quo fluxerunt aqua et

sanguis, intus continens manna, id est unitum sibi Verbum Dei, et tabulas testamenti, quia 2* :$j$so swnt omnmes thesauri sapientiae et scientiae absconditi, et uirgam 3565 sacerdotalis et regiae potestatis. Arcam ergo Dei noster Dauid mortis imperio quasi regno Saul desíructo deducit in Ierusalem et collocat in tabernaculo caeli, quod ipse tetendit. Quod respiciens ecclesiae chorus diebus proximis sanctae resurrectionis exemplo prioris populi sese excitat ad concinen57 o dum suo Dauid, dum hoc responsorium cantat : Decantabat populus in Israel alleluia. Canit ergo uniuersa multitudo Iacob legitime et ipse Dauid cum cantoribus citharam percutit in domo Domini. Quidquid enim

Israel canit, hoc magistro,

hoc praecentore,

citharas

51 5 cordium digitis Dei percutiente didicit. Ad hoc concitatus iubilus cordis in uoces corporeas chorique concentum nunc

graviter, nunc acute aut excellenter erumpit et magni corporis

38 o

ecclesiae per omnes gentes diffusae, quia una fide resonat, cantus pariter et in simul ubique et undique multiplex et unus ab ipso suauiter auditur. Igitur ordinem altaris, ordinem magnae et interminatae rationis iam libet attingere et eorum, quae praecesserunt in 343 cf. I Paral. 16, 1-2. 846 cf. Ps. 77, 60.68.70. 850 cf. Ps. 109, 4. 353 cf. I Paral. 15. 856 Eph. 4, 8. 861 cf. Gen. 6, 16 ; Ioh. 19, 34. 363 cf. Hebr. 9,4. Col. 2, 3. — 366 cf.ICor.15,26. 367 cf.II Reg. 6. — 3691 Paral. 155516; 370 Corp. /Antipb. Off. II, 82, 9.88 (Hesbert). 344 ephot 4 853 sanctificarentur B 864 uirga 4 C 368 ecclesiam 44, ecclesia C — chorus os. A C — 870 canit B 875 concitati B, concitatius C

DE DIVINIS OFFICIIS I, 17-19

17

capite, scilicet Christo, sacrorum principe in sacerdotibus, qui sunt membra corporis, imitationem ipso aperiente uel 38; ex parte cognoscere. Àc primum de sacerdotalibus uestibus dicendum. 18

De habitu sacerdotis. In habitu sacerdotali nihil esse, quod uacet a ratione, apud

ueteres quoque constitit, sicut beatus Hieronymus scribens 39o ad Fabiolam testis est. Apud nos ergo quanto sacerdotium

Christi ueteri sacerdo|tio |dignius est, |tanto in habitu sacer-

dotali causas habere probamur digniores. Ili enim sacras uestes secundum colorem, materiam positionemque cuiusque ad quattuor elementa mundi, ad duo hemisphaeria caeli 395 partesque zodiaci ipsumque caelum referentes, ad ultimum tn auri lamina, quae in fronte pontificis erat, inscriptum habens ineffabile Dei nomen, hoc significari uolentes, quod ommia, quae subier sunt, Dei arbitrio gubernentur, justum esse com-

memorabant, ut $ontfex creato|ris similitudinem. gerens non

4oo solum pro Israel sed et pro uniuerso mundo rogaret, licet nostri et beatus Hieronymus ?wxta morem suwm in his quoque spiritualis intelligentiae uela andere soleant. Quoniam ergo nec uetera ratione caruerunt, nos exemplaria caelestium supergressi ipsa potius in uero sacerdotio caelestia 4o; contemplemur. 19

De amictu.

Sacerdos in officio altaris capitis sui scilicet Christi, cuius membrum est, personam gerit. Qui dum amictu caput suum obnubit, donec super os casulae illum reuoluat et uelut caput 410 aut coronam illi coaptet, illud est, quod in Apocalypsi legimus angelum fortem descendisse de caelo amictum nube, et in Isaia: Ecce Dominus ascendit super nubem candidam. Veniens enim ad saluationem mundi Dei Filius, angelus magni consili, nube amictus est, dum

diuinitatem

suam, quae est

41; caput et principium, in nostra carne abscondit. Hoc igitur carnis

latibulum

$rima

westis

sacerdotis,

id est

amictus,

significat. 389 Hier., Ep. 64, ad Fabiolam de ueste sacerd. 19 passim - CSEL 54, 609 5. ; cf. Amalar., Lib. off. IL (p. 236 Hanssens). ^ 396 cf. Ex. 28, 56. 410 Apoc. 10, t. 412 Is. 19, rt. 413 cf. Intr. tertiae missae in natiu. Domini(Is. 9, 6). — 416 Amalar., Lib. off. II, 17 (p. 239, 8 Hanssens).

883 sacerdotum B 888 de] et B 887 sacerdotali B 388 esse] est 74 392 probatur B 399 similitudinem getens oz. C, similitudinem gerens creatoris -B pontifex Dei creaturarum omnium typum portans in uestibus suis Hier. 400 sed oz. ZÀ etom.C 412candidam]leuem Vj. 416 id est amictus sacerdotis — C

A 5" B 6v PL 22

C6

18

RVPERTVS TVITIENSIS

20

De alba.

Alba lineum. uestimenium et stricium, quae ut Hieronymus 420 ait, hebraice dicitur ephobad et est. ab antiquo sacerdotalis ac leuitici generis, longissime distans a £wun?cis elliceis, quae de mortuis animalibus fiunt, quibus post peccatum uestitus est Adam, utpote nihil mortis habens sed tota candida nouam uitam sacerdotii eius designat, quam docuit et in baptismo 425 dedit, ut de baptismo surgentes cingamus lumbos $n ueriate et tota pristinorum peccatorum turpitudo celetur. Vnde et Dauid : Beati quorum rvemissae sunt iniquitates et quorum tecta sunt $eccata. Lingula eiusdem uestimenti sursum affixa caelestem eius doctrinam insinuat. Vnde Ioan4:0nes : Qui de caelo uenit, inquit, super ommes est, cuius Lestimonium, qui accipit, signauit, quia Deus werax

est.

21

De stola.

Stola, quae super amictum collo sacerdotis incumbit, oboe435 dilentiam significat Filii Dei et servitutem, quam Dominus omnium propter seruorum salutem subiit. Nam quod cum magna

reuerentia

cogitandum

est, oboedienter

passus

et

mortuus est Filius Dei. Causam quippe mortalitatis | scilicet peccatum nec origine contraxit nec actu admisit et idcirco

PL 23

440 morti nil debuit. Sed dedit illi calicem Pater non iudex, amore

non ira, uoluntate non necessitate, gratia non uindicta. Et sicut Iacob liber et ingenuus praecepto patris Isaac et matris consilio Rebeccae parens seruiuit Laban, ut Rachel et Lyam

in coniu|gium duceret, sic Filius Dei praecepto Patris et con445 silio Spiritus sancti oboediens seruiuit mundo subiectis humeris eius peccata portando, ut synagogam de Iudaeis et ecclesiam de gentibus assumeret.

Cum ergo sacerdos stolam accipit, meminisse debet et scire, quia grande iugum, lice suawe, grande, licet leue, super se 450 tollit.

29

De casula.

Casula magni sacerdotis nostri Christi uestimentum significat, illud uestimentum ueri Aaron, cuius /*» oram. descendit

unguentum, quod. est 1n capile, primum descendens $i» barbam 419 ib. II, 18 (240, 27) ; Hier., Lib. interpr. bebr. nom. 18, 1 5 52, 9 - CC 72, 81.99. 421 cf. Gen. 5, 21. 425 cf. Eph. 6, 14. 427 Ps. 51, 1. 430 Ioh. 5, 21-335. 431 cf. Phil. 2, 8. 444 cf. Gen. 58. 445 cf. Eccli. 6, 26. 449 Mt. 11, 50; Amalar., Lib. off. 1I, 20 (p. 242, 35-36 Hanssens). 453 cf. Ps. 122, 2.

420 ephothal C, ephothad 4 grande] onus add. B

428 lingua 74 C

442 praecepta JA

449 :

C6»

DE DIVINIS OFFICIIS I, 20-23

I9

455 tpsius Aaron. Quod est illud uestimentum ? Sancta ecclesia catholica. Nam barba Aaron, quod interpretatur mons fortitudinis, barba inquam Aaron, id est Christi, apostoli sunt atque apostolici uiri, fortes et perfecti. Vnguentum autem regale et sacerdotale Spiritus sanctus est, cuius tota plenitudo est in 46o capite scilicet Christo, atque inde primum in apostolos quasi in barbam, deinde in totam ecclesiam et usque in extrema membra ecclesiae quasi in oram uestimenti descendit. Casula ergo uestimentum Christi, quod est ecclesia, significat. Est autem integra et undique clausa, ut unitatem uel in465 tegritatem uerae fidei demonstret. Huic autem superducitur et ori eius apte circumponitur amictus, quo ante caput sacerdotis tegebatur, quem nubem humanitatis eius, in qua latuit diuinitas, significare iam diximus, quia uidelicet caput, corona et decus ecclesiae suae humanitas Christi est, caput 47» autem humanitatis Deus. In eo uero quod casula, cum sit una et tota integra, aptatione manuum, quae extensionem manuum crucifixi Domini apte depingit, iw anteriorem et bosteriovem artem. quodammodo diuiditur, antiquae ecclesiae, quae passionem Domini 475 praecessit, et nouae, quae subsequitur, signum est.

29

De tunica. |

B7

Quae hactenus dicta sunt, presbyteris et episcopis sunt communia ; quae uero sequuntur, episcoporum sunt propria. Tunica, quam subter casulam habet pontifex, in ueteri sacer-

48o dotio coloris erat hyacinthini tintinnabulis et malis punicis in inferiori parte pendentibus, ut totus uocalis incederet pontifex, ne moreretur. Significat autem, ut Hieronymus

ait, rationem sublimium,

quae non ate omnibus, sed maioribus atque perfectis. Hanc 48; habuerunt Moyses et Aaron et prophetae omnesque, quibus | PL z4 dicitur :/* montem excelsum ascende iu, qui euangelizas Sion. | Praecipue ergo hanc habu|it tunicam euangeA 4C 7 licae textrix doctrinae

sapientia Dei, Christus

dedit

suis.

490 audiui

illam

apostolis

a Paire

nisi Spiritu sancto

Ommia

meo, inquit, nota

superueniente

emim

Dominus,

fec? wobis

induere

et

quaecumque ; sed non

uel foríare ipsi

456 Hier., Lib. interpr. bebr. noz. 12, 6 - CC 72, 73. 413 cf. Amalar., Lib. off. II, 2 (p. 245, 41 ; 246, 21 Hanssens). 480 cf. Ex. 28, 31. 483 Hier., Ep. 64,

ad Fabiolaz de ueste sacerd. 21 - CSEL $4, 612 s.) ; Amalat., Lib. off. II, 22 (p. 246, 56-39 Hanssens). 486 Is. 40, 9. 489 Ioh. 15, 15. 491 cf. Ioh. 16, 12. 464 unitatem uel oz. B 465 uerae] uni praem. B huic] hinc C 472 manuum quae extensionem oz. B, quae extensionem oz. C — 446 DE TVNICA] PONTIFICIS aZ. B 477 et episcopis ozz. C 418 episcoporum sunt ozz. 74 488/487 omnesque 4g. euangelizas oz. C ^ 490 inquit oz. B

20

495

RVPERTVS TVITIENSIS

potuerunt. Hanc quoque signauit illa tunica Domini, quam scindere milites noluerunt, eo quod esset 2nconsutilis, desuper contexta ber totum, damnum fore maximum significantes his, qui Christianae fidei scripturam liaeresibus scindere conarentur. 24

.

De sandaliis.

Sandalia pontificis illud significant dominicae incarnationis calceamentum, de quo ipse in psalmo : 7». Idumaeam, 1n$00 quit,

385

510

extiendam

calceamenium

meum,

id est gentibus

notam faciam incarnationem meam. Vt enim sacerdotio fungeretur pro nobis Filius Dei, nostra carne quasi calceatus in hunc mundum uenit. Sandalia ergo pontificis incarnationem, ut dictum est, significant Filii Dei. Et pulchre, quod in amictu capitis idem in calceamento pedum signatur ; nam et in carne diuinitas latuit et per carnem eius notitia uniuersum mundum percucurrit. Per lingulas, quibus ipsa pedibus sandalia constringuntur, idipsum accipimus, quod loannes baptista per corrigiam calceamenti signasse probatur, cum de sponso Christo loquens : Cuius, inquit, non sum dignus corrigiam calceamenii eius soluere. Copulam ergo illam ineffabilem, caritatem inaestimabilem,

515

520

uincula Spiritus sancti insolubilia, quibus diuinitas Verbi nostrae carni se coniunxit, per sandaliorum corrigias designari accipimus. Praeterea dum tam sacrum tamque mysticum pontifex pedis sui spectat ornatum, meminisse debet et scire se quoque pedem esse speciosum |iuxta illud: Quam $ulchri supra moniem pedes anmuniiantis et. braedicantis pacem,

etc.

25

525

De anulo.

Anulus digiti donum significat Spiritus sancti, quo diues et ornatus ad ecclesiam suam descendit Filius Dei, quodque credentibus in se per multas et differentes donationes secundum beneplacitum suum distribuit, alii dans sermonem sa-

pientiae, alii sermonem scientiae etc.

Harum diuisiones gratiarum inuisibiles imitatur uisibiliter utpote Christi uicarius catholicus pontifex per sacrorum di493 cf. Ioh. 19, 25.

524 cf. Eph. r, 9. Hanssens).

497 scandaliis C 518 quoque] debere nuntiantis] bona aZ4. 528 uicarius] corr. ex

499 Ps. 59, 10. 525 I Cor. 12, 8.

911 Mc. 1, 7 ; Lc. 5, 16.

518 Is. 52, 7. 528 Amalar., Li/. off. IlI, 5 (p. 277, 3o

907 percurrit C 508 ligulas 74 516 tamque] atque B a7. B 519 montes 74 (Vz/za/a : super montes) anB 520 pacem etc.] salutem B, annuntiantis bonum a4g. C carnis C

€ 7*

DE DIVINIS OFFICIIS I, 23-26

2I

uisiones ordinum ponens quosdam in ecclesia sacerdotes, alios 550 diaconos et ceteros sacri altaris officiales. Latius autem significatio praedicti extenditur anuli, quia dum omni ecclesiae sanam doctrinam et fidem integram praedicat, uelut oppignoratam anulo sponsam Christo subarrat. Non ergo ab re in eius digito gemmatus fulget anulus, per ;5; cuius ministerium

Chri|stus Dominus

tam fulgida distribuit PL 2;

dona sancti Spiritus. 26

Quod signo crucis aurea lamina Signo crucis Christi aurea lamina ueterum quod olim erat in fronte micans octauum 54o Inscripta nunc est pene eadem ineffabilis Ilic enim

erat ineffabile nomen

cessit. pontificum cessit, decus pontificum. maiestas nominis.

Dei, hic est inaestimabile

mysterium crucis. Crux namque inaestimabile signum est, admirabilis uirtus est. Crux spes Christianorum, resurrectio mortuorum, caecorum 54s dux, claudorum baculus, destructio superborum, comsolatio jawperum, sustentatio inopum, spes desperatorum. Crux

regum magnificentia, sacerdotum gloria. Crux igitur aurea lamina sacratius ornamentum est. Nec statim occurrat decus hoc ideo non esse pontificis, quia cum 55o illo toti quoque commune est plebi. Nam illa dignitas habet in hoc aliquid, quod nec inferioris ordinis sacerdotibus | Bs" commune sit. Sic enim in fronte sua Christicolarum signifer hoc uexillum baiulat, ut in subiectae plebis frontibus soli sibi sacro chrismate pingere liceat. Sicut apostolorum erat baptiza555 tis imponere manus, ut acciperent Spiritum sanctum, sic et hoc ad idem ualens proprium episcoporum est. Ecce quale quantumque ornamentum accepit in suis sacerdotibus filius ille prodigus, cui reuertenti de longinqua regione, ubi porcos pauerat, benignus pater occurrens uitulum sagina56o tum fecit occidi. Applaudit sibi tota familia patris in gloria paenitentis filii, frater autem eius maior ille agrarius foris stans inuidia torquetur et fraternae salutis conuiuio participare noluit.

D32.cE- Tit. 27 1. coll. Act. 35:16: 544 cf. Libellus Parisinus 11, x (A. Wilmatt, Precum libelli quattuor aeui Carolini, 1940, p. 37). 558 cf. Lc. 15, 11-32.

530 diaconos] alios subdiaconos alios lectores 247. B 540 inscriptura B hominis C ^ 8542inaestimabile] ineffabile B 547 gloria] crux imperatorum philosophia, crux setuotum libertas, crux pfaeconium prophetarum, annuntiatio apostolorum, uictoria martyrum, abstinentia confessorum, castitas uirginum, continentia uiduarum, ecclesiae fundamentum, tutela orbis terrarum a4. B 556 est episcoporum — C 55? quantum C 559 occurrit B 560 fecit] praecipiens B C 561 autem] alter B 562 participati C 563 noluit] non uult B 6

VII

22

RVPERTVS TVITIENSIS

27

De pallio archiepiscopi. Est tamen ocíawwm. archiepiscopis ?ndwmentwm pro aurea 565 lamina, quod dicitur pallium, ab | apostolica sede datum ; quod a collo circa pectus dependens situ suo illam, quae ualde condecet episcoporum partem et eorum concilii principem, qe

575

58 o

58 A

095

patenter designat humilitatis uel sapientiae torquem. Quam hoc illorum priuilegium habeat rationem non uidetur praetereundum. Postquam duodecim apostoli per uniuersum mundum dispersi singulis ciuitatibus praesederunt,tam ipsi quam successores eorum miserunt per contiguas suis sedibus prouincias praedicatores, quos et episcopos ordinauerunt, ut ubi recepti fuissent, omnia Christianitatis sacramenta uelut ipsi apostoli peragerent, ut per urbes'comprouinciales episcopos ordinarent. Et aliorum quidem apostolorum successores patriarchae sunt dicti, Petri autem successor pro excellentia principis apostolorum apostolicus nominatur. Qui autem ab eis per prouincias missi sunt tam ipsi quam successores eorum | archiepiscopi uocantur, et qui ab his per urbes comprouinciales ordinati sunt et qui illis succedunt, usque hodie simpliciter episcopi nominantur. Initium ergo fidei habentes ab aposto|lica sede regulam hanc metropolitanae obseruant ecclesiae, ut neminem habeant pontificem nisi ab eadem sede missum, a qua primus illis praedicator fidei missus est. Illa autem missio supradicti pallii largitio est, quod ut dictum est a colle dependens humilitatem Domini significat dicentis :Sécut misit me ater, et ego mitto uos. Inter ceteros uero Galliarum archipraesules merito Remen-

C8

À 4*

PL 26

sis auctoritate praeeminet, quia uidelicet antiqua metropolis

cum esset, accessit et hoc, quod eius pontifex beatus Remigius, quod magnum est, ab ipso Deo | missus, et antequam

59 A

600

nasceretur magnifice promissus, gentem Francorum simul cum rege primus perduxit ad fidem catholicam. Quam eius missionem Hormisda pontifex Romanus a beato Petro quinquagesimus tertius ut debuit approbans eidem Remensi pontifici w£ces suas delegauit fer omne regnum Ludowici et Remensis ecclesiae primatum adaugens summa auctoritate confirmauit. 565 Amalar., Lib. off. IL, 22 (p. 247, 21 Hanssens). cf. Hincmar., Va s. Rezigii 54 (PL 125, 1168).

589 Ioh. 20, 21.

599

565 pro aurea lamina supra Jin. A 567 qua B 971 apostoli] Christi a47. C 576 ut] ec B 582 usque hodie] nunc usque C 591 archipraesules] praesules G 593 eius] ecclesiae a47. B 594 ab] oz. JA 595 Francorum] inclitam add. B 596 rege] nobili zZ7. B 597 missionem] uel apostolatum a44. B Hormisdas B C

B 9"

DE DIVINIS OFFICIIS I, 27-28

23

Treuirensi autem ecclesiae Maternus a beato Petro apostolo missus hereditatem pallii suis successoribus dereliquit. Moguntiae Crescens apostoli Pauli discipulus praedicauit, 6o5 Traiecto sanctus Willibrordus a Sergio papa missus. Sed primatum Colonia metropolis obtinuit ea maxime causa, quod Crescens praedictus Coloniae quoque apostolicam Verbi Dei uisitationem primus intulit. Cantuariae uero nobili Anglorum metropoli Augustinus a 610 beato Gregorio missus est pon [tifex primus, qui toti Anglorum C &* genti, ut Christum agnosceret, strenua praedicationis administratione subuenit. Et de uestibus quidem sacris, quantum ad praesens attinet, pro posse satis dictum est.

615 28

De antiphona ad introitum. Sacerdote tandem ad sanctum altare ingressuro debet tam

ipse sacerdos quam et tota praesens ecclesia dilatare animam suam et amplo fidei sinu tenere memoriam incarnationis, natiuitatis, passionis, resurectionis et ascensionis Jesu Christi 62o Domini nostri et memoriam omnium sanctorum, qui eum ab initio mundi uotis exspectauerunt, gestis praefigurauerunt,

dictisque aut scriptis prophetauerunt, et in eorum contemplatione in uoces erumpere praecinendo antiphonam, quae dicitur ad introitum. 625.

Nam

sicut introitus sacerdotis 2ngressum Filii Dei in hunc

mundum, sic antiphona, quae dicitur ad introitum, uoces et exspectationem praefert patriarcharum et prophetarum. Ingreditur ergo antiphona praedicta non minus quam semel decantata cum eiusmodi pompa, quae significatae rei aptis65o sime congruit. Praecedunt flammantes cereoli, uidelicet in signum gaudii, quod in ortu saluatoris omni mundo effulsit, de quo angelus ad pastores : A«mmnwuniio uobis gaudium magnum etc. Praeueniunt sacerdotem ministri duo, non pariter neque a latere incedentes sed ante subdiaconus, post 655 diaconus. Significant enim hi duo uetus et nouum testamentum, id est |legem et euange|lium, quorum lex tempore prior, B ov euangelium uero dignitate maius est. Haec namque duoPL z; 605 cf. V/iza s. Willibrordi A.ASS. Nov. III, 440 ; uide W. Levison, z4us rbeinischer u. frán&ischer Prübzeit, 1948, p. 12 n. 5. 625 Amalar., Cod. expos. I, 1 (p. 256, 33 Hanssens). 632 Lc. 2, 1o.

603 moguntinae B 606 metropolis Colonensis C —— 607 apostolica C —— 608 uisitationem] praedicationem C — 611 cognosceret "4 C — administratione praedicationis — B 612 sacris supra Jin. A 613 est oz. /À C — 615 DE sq.

INTROITV] DE INTROITV AD ALTARE B 619 Domini nostti Iesu Chtisti — B C 626 uocem C 632 annuntio] euangelizo Vg. W 634 incedentes] incessu coaequantes 74 B

24

RVPERTVS TVITIENSIS

salutis ministeria mundo saluator inuexit, qui euangelium quidem attulit, /egem] uero non soluere sed adimplere uenit. 640

Isti sunt

Descendit suum

duo

pedes

de caelo

dexivum

supra

angeli,

amictus mare,

qui ut supra

mube,

dictum

est

et posuit

sinisirum

super

pedem terram.

Legalis enim moralitas Joanne baptista uel ipso Domino docente tranquillitus audita est. Contra euangelicam uero 645 dignitatem id est manifestam fidei doctrinam, uerbi gratia cum diceret :Ego et pater unum sumus, et Antequam Abraham fieret ego sum, ueluti mirabiles elationes maris fluxa et salsa corda tumuerunt. Subdiaconus quoque praefert textum euangelii, quia pro65o fecto lex testimonia continet Christi, sicut ipse dicit Iudaeis : Si

crederetlis

Moysi,

credevetis

utique

et mihi

; de

me enim ille scripsit. Portat uero clausum, quia uidelicet antequam | agnus occisus aperuisset signacula septem, clausum erat in libro legis sacramentum eius passionis. 655 29

De incenso et Kyrie eleison.

Ingressus ergo sacerdos ubi sancto altari assistit, thuribulum ei, qui incensum adoleat, datur in manu. Nam praedictus angelus, sicut in alia periocha Apocalypseos legimus, steiit iuxta aram templi habens thuribulum aureum 6602523 man". swa, dum in conspectu ecclesiae se ostendit Filhus Dei habens immaculatum corpus, quod et impleuit igne, quia corporaliter in ipso septiformis Spiritus sancti gratia requieuit. Interea chorus concinit Kyrie eleison, quod significat omnes 665; uniuersalis ecclesiae preces, quae sunt incensa uera, de quibus ibidem dicitur : Daía sunt ei incemsa multa, ut daret

de orationibus sanctorum omnium super aureum, quod est ante thronum (Dei». 90

670

altare

De Gloria in excelsis Deo.

Mox sequitur hymnus Gloria in excelsis, quem ab ore angelorum ecclesia sancta rapuit. Hic hymnus et angelorum

est et hominum. Primum autem angelorum |congratulantium, quod nato Domino accensa iam esset lucerna clarissima, cum qua sine dubio perditam drachmam inuentura esset aeterna 639 cf. Mt. 5, 17. 641 Apoc. ro, 1-2. 646 Ioh. 1o, 30; 8, 58. 5. 46. 653 cf. Apoc. 5. 658 Apoc. 8, 5. 666 Apoc. 8, 5.

651 Ioh. 674 cf. Lc.

15, 8.

642 sinistrum] autem a4. B 647 sum] et similia ag7. B 648 falsa B 651 utique] forsitan C — 6685 DE INCENSO CVM KYRIE B, DE INCENSO THVRIS C 656 assistunt C 657 qui] quo C 661 corpus immaculatum - B 664 significant C 666 cei] illi Vig. W . ut] adoleret etc. ad2. A ; daret 4:4. thronum add. B C — 669 Deo oz. C

C 9v

DE DIVINIS OFFICIIS I, 28-31 25 67; sapientia. Inde est, quod iam praeoccupantes dicunt : E£ im terra pax hominibus bonae uoluntatis, quia pacem, quam nemo omnium, qui 2* caelo sunt uel qui swper terram uel qui subtus terram, poterat facere inter Deum et homines, hic factor omnium Deus propter homines homo factus iam 68o facturus esset in carne sua soluto pariete inimicitiarum. 91

De collecta.

Quae post haec sequuntur orationes a sacerdote salutatione praemis|sa, per quam attenti fiant auditores, secundum orationes dicuntur ipsius Domini, | cuius tota uita continua 685 pro nobis et perpes oratio fuit, quae et designatur in Apocalypsi per fumum aromatum, qui ascendit in conspectu Dei de manu angeli. Homo namque uerus passioni propter nos destinatus, cuius illa uox est : Holocaustum et vo peccato mom postulasti,

tunc

dixi

: ecce

uenio,

B 1o

PL 28

semper unitum sibi

69o pro nobis orabat Verbum Deum Patremque et Spiritum sanctum e£, ut ait apostolus, ?* diebus carnis suae breces supplicationesque ad. Dominum, qui saluum illum posset facere a morte, cum clamore wualido et lacrimis offerens exauditus est bvo sua reuerentia. 695 Quam eius orationem bene psalmus septimus innuit, cui

titulus inscribitur : Psalmus ipsi Dauid,

| quem canta-

uit Domino jro werbis Cusi, id est Aethiopis, scilicet malitiosi populi, qui iam cum Herode uel post Herodem illum persecuti sunt et maxime pharisaeorum, qui ut mali agricolae 7o» uineae domini dixerunt : Hic est heres, mus eum, ei mosíra erit hereditas.

wenite,

occida-

Quodauteminfineorationissubiungitur: Per Dominummostrum, eo respectu fit, quod Dominus noster Iesus Christus est mediator Dei et hominum et impossibile est aeterna Dei bene795 ficia per aliam uiam decurrere ad nos quam per ipsum. Per ipsum ergo petimus et impetramus, sicut saepe per mediantem cristalli lapidem in subiectam escam a longinquo sole caelestem mutuamus Ignem. Huc usque missae initium, quod dicitur introitus, comme710 morans nobis introitum saluatoris in hunc mundum id est a natiuitate eius «sque ad loannis jraedicationem, quando 675 Lc. 2, 14. 677 cf. Apoc. 5, 5. 680 cf. Eph. 2, 14. 685 cf. Apoc. 8, 4. 686 Missale Romanum, Offertotium in dedicatione s. Michaelis arch. 688 Ps. DET. 691 Hebr. 5, 7. 696 Ps. 7, 1. 700 Mt. 21, 58. 704 cf. I Tim. 23s. *11 Amalat., Cod. expos. Il, 5 (p. 267, 4-5 Hanssens).

676 quia pacem oz. B C 677 sunt in caelo — B C super] sunt praem. C 678 poterant 44 679 iamiam C 686 Domini C 692 Deum C 697 uerbis] filiis C (V/u/g. : uerbis Chusi filii Iemini) ?01 nostra e.h.] habebimus hereditatem eius Vz/g. W/ $704 mediator est —— B C 708 caelestem oz. B 409 initium] principium B 710 id est oz. .A

C 9r

26

RVPERTVS TVITIENSIS

baptizatus est ipse et orans quadraginta celebrauit.

dierum

ieiunium

32

De epistola. 75; Epistola personam gerens legis et prophetarum praecursionis debitum agit officium ante sanctum Christi euangelium. Lex enim per manüm Moysi infantem Dei populum uelut paedagogus custodiendum suscipiens futurum Christi aduentum exspectare docuit et per os digitumque Ioannis iam 720 praesentem Christum eidem alumno suo iam adulto, ut eum sequeretur, indicauit. Praecessit namque lex euangelium sicut uirga spiritum mansuetudinis, sicut timor caritatem, sicut initium perfectionem, sicut dominantis praeceptum praecedit amantis consilium. Epistola ergo uox legis est suam in 72; Ioanne imperfectionem profitentis et ad perfectionem euangelicam suos auditores transmittentis. Quamuis autem saepe de apostolicis sumatur litteris, tamen in eo gradu est, ac si semper de lege sit et prophetis. Semper enim moralitatem uitamque actiuam magis quam contem73 Oo platiuae sublimitatem, quae in euangelio radiat, apostolica quoque lectio | instruit et dispensat. Epistola uero graece, latine dicitur supermissio uel supererogatio. Ouod nomen bene congruit litteris apostolicis ; quia uidelicet euangelio Christi supererogatae sunt. Siquidem ordo 75

A

B rov

apostolicus stabularius ille est, cui | noster Samaritanus, id PL 29 est custos, Dominus noster Iesus Christus hominem illum,

quem a latronibus despoliatum et uulneratum et semiuiuum relictum inuenerat, commisit proferens duos denarios, id est legem et prophetas, et | dicens ei: Curam illius habe, et 740 quodcumque supererogaueris, ego cum rediero veddam tibi. Bene ergo litterae, quas apostoli euangelio Christi supererogauerunt, epistolae appellatae sunt. Differunt autem pene pariter ut lex aut prophetae a maiestate sancti euangelii, quia uidelicet pariter de moribus 74 MA tractant, et euangelii sacramenta illi uentura denuntiant, hi iam praeterita commemorant. Igitur ut supra dictum est, morale legis officium agit epistola tantum distans ab eo, quod in officio missae praecellit scilicet euangelio, quantum seruus a domino, praeco a iudice, legatus ab eo, qui misit illum. Qua750 propter cum legitur, non iniuria sedemus ; cum autem sanc912 cf. Mt. 4, 2. 332 cf. Ambrosius, Expos. in Le. 10, 35 - CSEL 32, 4 p. 315, 17-19. 735 Hier. Ib. interpr. bebr. noz. 11, 4 - CC 72, 148. $339 Lc. 10, 35.

9712 est om. A 916 sanctum oz. C 721 praecessit] praecepit B 924 persaepe B 728sit delege — C $336 Dominus nostet ozz. B 935 et! oz. C 740 rediero] uenero B 748 pene autem — ;4 946 iam] autem C 748 praecellit scilicet] praecedit sancto B C

C 10

DE DIVINIS OFFICIIS I, 31-34

27

tum euangelium audimus, demissis reuerenter aspectibus sicut Domino nostro assistimus. | In eo quod sanctum praeuenit euangelium, baptistae Ioannis imitatur officium : qui praeuaricatores legis corripiens et 75; mores eorum euangelicae fidei suscipiendae praeparans implebat, quod de illo praedixerat angelus : I$se $raeibit anie illum in spiritu et uiriute Heliae parare Domino jlebem bervíeciam.

33

De manipulo. 760 Manipulus, quem in brachio sinistro gestat subdiaconus dextro uacante, ut expeditum sit ad ministrandum, illud nobis innuit, quod si timentes securim iudicii aeterni, quae iam ad radices arborum posita est, ut omnis arbor, quae non facit fructum. bonum, excidatur et. in ignem. mitiatur, praedictam 765 paenitentiam susceperimus et dignos | jaemilentiae fructus fecerimus, manipulos iustitiae reportabimus iuxta illud Euntes ibant et flebant mittentes semina sua. Venienies auiem wemient cum exsultatiome portantes manipulos suos. 77?

Fimbriae

uero

manipuli

uel stolae

uel cuiuslibet

À s*

sacrae

uestis perseuerantiam significant eorundem bonorum operum uel completionem morum, quia fimbria est ulterior pars uestis. His fimbriis gloriosa in psalmo c?rcumamoacta est filia regis, Sicut talari tunica filóus accrescens et decorus erat inter 775 fratres suos Ioseph. 34

De graduali. Graduale ad paenitentiae respicit lamentum, cantus asper et grauis adeo, ut illud excellentibus efferre uocibus nec usus nec decus sit. Significat enim non iam requiem remunerato78e rum sed laborem operantium. Propter quod diebus | pentecosten de officio tollitur, quia uidelicet dies illi futurum in regno Dei felicem sanctae ecclesiae statum significant, quando iam area Christi wentilabro, quod. est in manw eius, purgata erit nullumque ex | residuis granis iam timebit, quod ab 785 horreo dominico debeat | in ignem $alearum inexstinguibilem proici. Attamen in prima paschae hebdomada cantari consueuit, cuius consuetudinis causa suo melius loco reddetur. 256 Lc. T ET CLUBS 425. 12;

762 cf. Mt. 5, 10. 765 cf. Mt. 5, 8. 967 Ps. 125, 5. 733 934 cf. Gen. 37; 49, 22. 985 cf. Mt. 5, 12; Lc. 5, 17.

753 eo] est B euangelium praeuenit — C 956 praecedet V/ug. W. — 999 illum] Dominum B C 759 mapula corr. ex manipulo 74 763 radicem Vig. Ww 764 excidetur C lV/z/sata 771 signant C 7*3 circumamicta est om. C 946 DE GRADALE A 411 gradale A 718 uocibus efferte — C ; efferte] corr. ex offerte C

C 1o* PL 3o

28 99

795

RVPERTVS TVITIENSIS

Dicitur autem graduale a gradibus humilitatis utpote illi conueniens, qui necdum ascendit de wirtute in uirtutem, sed 1n conualle plorationis positus iam tamen ascensiones im corde suo disposuit. Quarum ratio, cum'in multis inueniatur Scripturarum locis, in mysticis maxime quindecim graduum canticis distincta est. Eiusmodi ascensor initium et imperfectionem cantor innuens ad gradum saepius consistit et inferior eo stare consueuit, qui subsequens alleluia concinit. 35

8oo

805

810

815

Alleluia latinae linguae peregrinum est, cuius mysterium uelut quoddam gaudii stillicidium de diuitiis supernae Ierusalem primum in mentem patriarcharum et prophetarum, post in apostolorum ora plenius per Spiritum sanctum delapsum est. Significat enim aeternum angelorum et beatarum animarum conuiuium, quod est semper laudare Deum et praesentis semperque uidendi uultus Dei nouum sine fine cantare miraculum. Ad hoc uitae praesentis inopia nullatenus aspirare meretur, scire autem ubi sit et praegustare illud gaudio spei, sitire el esurire, quod gustaueris, haec illa, quae dicitur sanctorum in hac uita perfectio est. Quapropter ininterpretatum hoc hebraicum nomen remansit, ut peregrinum ab hac uita gaudium, peregrinum nihilominus signaret potius quam exprimeret uocabulum. Quoniam igitur futurae beatitudinis quasi proprium est uocabulum, iure eo tempore magis frequentatur, quo resurgens Dominus eiusdem beatitudinis spem nobis propinauit et promisit. Vt autem alis quoque temporibus ad missam caneretur, olim

820

De Alleluia.

Romanae

ecclesiae

consuetudo

non

erat, sed a beato

Gregorio institutum, immo restitutum est. Namque a tempore Damasi papae, cum prius fuisset eadem consuetudo, defecerat. Denique cum de hoc et de aliis nonnullis quosdam murmurare sentiret, tamquam Constantinopolitanae ecclesiae consuetudines sequeretur, non dedignatus est rationem reddere dicens : Nos in nullo horum aliam ecclesiam secuti sumus. Nam ut alleluia hic diceretur, de Ierosolymorum ecclesia ex beati Hieronymi traditione | tempore beatae memoriae 790 cf. Ps. 85, 6.8. 992 Libellus Turonensis XVll (A. Wilmart, Precuzs libelli quatíuor aeui Carolini, 1940, p. 160). — 807 cf. Mt. 5, 6. 81* Greg., Reg. II, Ep. IX, 26 - MGH ep. II, 1 p. 59. *89 conueniens] maxime fpraez.. B 990 ualle lacrimarum V/zig. 791 sctiptutarum oz. A C 798 constitit B *9*? peregrinum] nomen adZ. B 802 angelorum] et praez. C ^ 803 Dominum B 804 uidenti C — 808 interpretatum C 810 significaret B $14 promisit] permissum 24. promissum C 820 Constantinopolitanae] constanter C 823 diceretur] non przez. B C

DE DIVINIS OFFICIIS I, 34-36 825

850

29

Damasi papae traditur tractum. Et ideo in hac magis sede illam consuetudinem amputauimus, | quae hic a Graecis fuerat tradita. Canitur ergo alleluia post graduale canticum laetitiae post luctum paenitentiae et summopere nitentes exprimere magnitudinem consolationis, quae reposita est illis, qui nunc lugent, iubilamus magis quam canimus, unamque breuem digni sermonis syllabam in plures neumas uel neumarum

B 11v

distinctiones protrahimus, ut iucundo auditu mens attonita repleatur et rapiatur illuc, ubi sanct? exsultabunt in glo-

835

ria, laetabuntur in cubilibus suis. | 96

PIna

De euangelio.

Hactenus seorsum sedebat sacerdos malarum uictor cogitationum Dominique uictoriam sedendo significans, cui uicto tentatore sedenti et imperanti ministrabant angeli, sicut 840 scriptum est : Reliquit eum tentatov et accesserunt angel? ei ministrabant ei. Surgit tandem ad altare accedens, ità ut opportune ueniat nobis in mentem Dominus Iesus praeparata sibi per Ioannem uia ad corda hominum de deserto rediens, ut doceat ipse et discipulos suos eligens mittat 845 ad praedicandum. Mittit namque sacerdos diaconum ad legendum sanctum euangelium petitam dando benedictionem, quod subdiacono prius epistolam lecturo non fecerat. Legem enim et prophetas inuisibilis inuisibiliter misit ; apostolos autem et euangelistas, 850 quorum diaconus personam gerit, uisibilis factus et sanctam ecclesiam sponsam uidelicet suam oscwlans osculo oris sui uisibiliter misit et docuit.

855

860

Accipit diaconus textum | sancti euangelii, quod baiulans ad lectricium efficitur pes Christi. Praecedunt ceroferarii cum thuribulo, per quae significantur gaudium et bona opinio. Gaudium enim semper est in bono nuntio. Bonae quoque opinionis se esse nouerunt, qui hoc bonum portant nuntium, qui et confidenter dicunt: Christi bomus odor sumus Deo iv omni loco. Quapropter incensum bonae opinionis signum locum ipsum aspergit, in quo legendum est euangelium. Qui locus, si sit dies festiuus, quando solet conuenire populus,

834 Ps. 149, 5.

840 Mt. 4, 1r.

851 cf. Cant. 1, 1.

8388 II Cor. 2, 15.

825 sede magis — B; sede] parte C — 830 illis] beatis B — 832 uel] immo in plures B 833 ptotrahimus] illam dactilico hanc spondaico uel iambico more currente neumam uoce et cotde saltantes aZ. B 834 repleatut et ozz. B 840 tentator] diabolus Vz/z. W/ $843 uia ad corda hominum per loannem -— 24 845 praedicandum] euangelizandum B 856 nuntio] euangelium autem bonum nuntium interpretatur et est, annuntiat enim mortuis uitam, captiuis indulgentiam,

uinctis solutionem, sedentibus in tenebris lucem ; gaudium ergo in euangelio est, quod ut diximus significat praeuium lumen a42. B 8859 loco] nihil enim mali se didicisse a bono magistro optime conscii sunt a44. B

A 6

30

865

870

RVPERTVS TVITIENSIS

eminentior est, ut ex ipso statu commoneatur diaconus, quod is, qui sursum ad Dominum desidem inuitat populum, stare debeat in monte uirtutum iuxta illud : Supra moniem excelsum ascende iu, qus euamgelizas Sion, exalta | in fortitudine uocem iuam, qui euangelizas Ierusalem. Quam eius fortitudinem et stola praedicat, quae super humerum posita inde usque ad | succinctionem lumborum deducitur, innuens quod fortitudinem ad uocem exaltandam tunc habeat, si fortis sit ad operandum et succinctus contra pugnas libidinum. Euangelica namque praedicatio, quae est fons hortorum, buieus aquarum. uiuentiwn, non fluit impetu

B 12

(

TIV

aliunde nisi de Libano, id est de corde casto et de ore candido,

quia sordes uitiorum, dum conscientiam coarctant, os quoque 875 angustant, ne aquae uiuae currant, id est cum impetu fluant. Quod dalmaticam non nisi diebus festis induit, hoc significat, quod rationem sublimium sacramentorum non nisi, postquam glorificatus est Dominus Iesus et Spiritus sanctus aduenit, discipuli £oríare $otuerunt. Nam tunicam eiusmodi | ex 880 auctoritate beati Hieronymi rationem significare sublimium supra diximus. Est autem clausa circa collum, ut pectus sit opertum, quia sicut ait apostolus, euangelium in his, qui pereunt,

est

opertum.

Praecedit

subdiaconus

diaconum

portans, quem euangelio substernat, puluillum, quia uidelicet 885 ad omne, quod loquitur euangelium, lex competens suggerit testimonium. Summa uero reuerentia debetur ad audiendum euangelium, quod maxime est uerbum Dei, quam diaconus prima uoce, quam emittit, satis uenerabiliter exigit dicendo : Dominus 890 wobiscum. Cuius enim melius quam ad Domini praesentiam reuerentes et religiosi auditores petitum debent praestare silentium ? Attenti ergo et beneuoli sunt illico et eo cordibus conversis et uultibus respondent : Ef cum spiritu tuo. Statim dociles quoque reddit dicendo : Sequentia sancti euangelii. 895 Hoc autem dicimus, non quod maiestas euangelii dignata sit umquam regulis oratorum subici, sed quia quod in hominibus saeculi facere nititur studium eloquentiae, hoc in ecclesia sua melius perficit summae natura sapientiae. Nam, ut ait beatus Augustinus, eloquentia sapientiae comes est, et quocumque 900 domina haec progreditur, illa ut eius ancilla subsequitur. 864 Is. 40, 9. 872 cf. Cant. 4, 15. 878 cf. Ioh. 7, 39. 879 cf. Ioh. 16, 12. 882 II Cor. 4, 5. 899 Aug., De doctr. christ. 4, 12 - CC 32, 124, 33-34 ; 4, 10 -

Bot23.015 4 2L

D TTUT. P.

864 debeat] conspicuus aZ. B 865/866 Sion zsq. euangelizas oz. B 869 innuens oz. C 815 id est ozz. C 816 festis diebus — B C 818 est ozz. C 881/883 opertum est — 74 ; est autem quia ... pereunt, clausa — C 889 exiit C 890adoz.C ^ S94quoquedociles — C sequentia] uel initium agg. B 897 saeculi oz. C 898 summa C

PL 32

DE DIVINIS OFFICIIS I, 36-37 Respondemus

995

: Gloria

tibi Domine,

glorificantes

31 Deum,

quod misit nobis uerbum salutis iuxta illud, quod in Actibus apostolorum legimus : Ef glorificauerunt Deum dicenede : Ergo et gentibus Deus baenitentiam ad uitam edit.

97

Item de euangelio.

Sanctum euangelium principale est omnium, quae dicuntur ad missae officium. Sicut enim caput praeeminet corpori et illi cetera membra subseruiunt, sic euangelium toti officio 910 praeeminet et omnia, quae ibi | leguntur uel canuntur, intellectuali ratione illi consentiunt. Exempli gratia : Dominica prima aduentus Domini hoc euangelium legitur : Cum | a$jrobinquasset Dominus Iesus Ierosolymis etc. Vt intelligamus, quomodo huic euangelicae lectioni cetera membra 915 consonent officii quaeramus primum, in quo eadem lectio congruat tempori. Ad hoc breui argumentatione hoc modo respondendum est : Idcirco aduenit Filius Dei, ut genus humanum a diabolo peccatorum uinculis ligatum miseratus absolueret et in caelestem Ierusalem, unde homo captiuus abductus 920 fuerat, uias suas docendo placidus assessor cordium reduceret. Hoc autem procul dubio mysticus euangelii continet intellectus. 903 Act. 11, 18.

912 Mt. 21, r1.

901 Deum] Dominum 24 903 Dominum .4 913 Ierosolymam B, et appropinquassent lerosolymis V/z/g. W' ^ etc] et teliqua B 917 Dei Filius C 918 colligatum B C 921/922 hoc zsq. intellectus ozz. B 922 intellectus] Asina namque uel pullus genus humanum significat in castello, quod est cozzra uos (Matth. 21, 2), id est in munitione diaboli in uinculis peccati seruiliter alligati. Soluere nos uenit Dominus missis praedicatoribus et ascendens super nos, sicut sctiptum est : E7 equitatus eius salus (c£. Ambtos., Expos. ps. 118, s. 4, 28. CSEL 62, 81, 11 : equitatus tuus sanitas — Hab. 5, 8), ducit nos pet uias suas in supetnam lerusalem, ubi excipimur gaudentibus angelorum turmis cum ramis palmarum id est cum laudibus uictotiarum occurrentibus. Igitur cum qualiter aduenetit Dominus huius euangelicae lectionis misticus continet intellectus ac ideo congrue legitur in commemotatione eiusdem dominici aduentus. Cetera officii membra patenter ad idem consonant. In introitu et in graduali rogat antiqua ecclesia Dominum exspectans, ne ittideatut ab inimicis, qui stulte simplicitati generis humani ittidebant et ad omne onus peccatorum uelut asina protrahebant dicitque in subiunctione introitus et in gradualis uersu : Vas £uas, Domine, demonstra zuibi ez semitas uas edoce sme (Ps. 24, 4). Quae profecto uiae non sunt aliae, nisi quas in

euangelio supradicto designat illa dominici equitatus humilitas. Nec alias in lectione epistulae Paulus praedicat dicens : EZ mdwamur arma lucis sicut im die Loneste ambulemus et induimini Dominum nostrum lesum Christum (Rom. 13, 13), quod iam est ac si ptaecipiat pullo asinae uel ecclesiae de gentibus ut supra dorsum suum sessotem suscipiat Dominum regem Sion. Ipsa est misericordia, ipsum salutate Dei, quod postulamus in alleluia ; similiter et reliqua consentiunt, sed de his alias. Nunc ad proposita teuertamur a44. B.

B 12" G I2

LIBER SECVNDVS 1

De symbolo Credo. Lecto euangelio maiore quae sequuntur egent intentione, quia uidelicet maiora continent salutis nostrae sacramenta. ; Sicut enim post passionem Domini maiora quam ante charismatum dona gratia largiente effusa sunt, sic post euangelii

PL 55

lectionem maiora sacramenta ordinata sunt. Tunc ergo, si sit dies dominica uel aliqua |condigna festiuitate decorata, cantatur symbolum, quod est Credo. Maxime enim dominicae i0 resurrectionis uel pentecosten sacramentum respicit hoc fidei tripudium, quando noua soboles ecclesiae uitalis fontis ingressura lauacrum reddebat ei, quod catechizata didicerat, Christi symbolum. Hoc igitur concentu bene et consone chorus catholicus 15 doctrinae respondet euangelicae, et ne dicat ei puer electus, caelestis cantilenae doctor iucundus musicus : Caníauimus

| wobis et nom saltastis, cantando et alacri mente saltando ostendit, quam bene suauem cantilenae eius modum retinuerit. 0 Interim subdiaconus apertum circumfert euangelii librum omnibus religioso osculo salutandum, quem ad introitum portauerat clausum, quia post praedicationem Christi coepit lex credentibus, quam antea gestabat clausam, apertam ostendere fidem euangelicam. 25 2

De offerenda.

Post symbolum cantatur offerenda. Offerenda cantus est ecclesiae nomen hoc habens ab offerendo tractum, eo quod tunc canitur, quando omnipotenti creatori nostro incorruptum /audis offerimus uel praeparamus sacrificium. Hic magis 3o ac magis aperiendum fidei ostium et animae triclinia pandenda sunt, ut ingrediatur ueritatis opus, quo panis et uinum in uerum corpus et sanguinem Domini transferuntur, ne efficijamur sicut Achis ille, de quo supra dictum est. Multi namque fidei oculos non habentes et in sancto sacrificio 55 praeter panem et uinum nihil amplius intuentes, cum diceretut eis : Corpus et sanguis Domini est, »urmurauerunt dicenII. 16 Mt. 11, 17. Ioh. 6, 45.

A 6v

29 cf. Ps. 49, 14.

33 cf. I Reg. 21, 10-15.

36 cf.

II. 2 DE SIMBOLO CREDO IN VNVM LIBER SECVNDVS .A, INCIPIT LIBER SECVNDVS DE SIMBOLO CREDO IN DEVM C — S8 dies oz. C festiuitas 74 ; festiuitate decorata] dominica resurrectionis contigua festiuitas seu quolibet alio clara priuilegio B 9 symbolum] catholicae fidei praez. B 12 ei quod] eius quam C 13 Christi] christianae fidei B 16 iucundus] et praem. B cecinimus L/zjg. W — 23 quam] quomodo C 25 offertorio /4 B 26 offertorium 74 B 29 sacrificium] officium B 81 ueritatis opus] ueritas B

C 12v

DE DIVINIS OFFICIIS II, 1-2

33

tes: Quomodo est ? Latuit enim eos, quas woces suas septem tonitrua locuta sint, cum clamasset ille angelus fortis uoce magna, quemadmodum cwm leo rugit, et quod uoces illae quid4o quam attineant ad mysterium sacrificii iuxta psalmistam dicentem : Cércuibo et immolabo in tabernaculo eius hostiam wociferationis. Nos autem credimus, propter quod ei loquimur, quia quidquid angelus ille clamawit magno clamore euangelii aeterni, quidquid post clamorem eius eccles?ae 45 Suae locutus est. Spiritus sanctus donorum suorum septiformi tonitru, uerum | Dei Verbum, uerum Dei Filium sancta ecclesia catholica offert creatori suo credens corde et ore confitens

PL 34

pariterque manibus panem et uinum, sicut sibi tradidit ipse saluator offerens. ;» Nam pro quota suorum parte beneficiorum gratias ageret ecclesia creatori, saluatori et illuminatori

suo, si nihil aliud

ei quam panem et uinum offerret ? Solum denique terrenum corpus huiusmodi terrae fructibus alitur et sustentatur ? Etiam ante quam creuisset ecclesia tempusque nuptiarum 5; attigisset, antequam coniuncta | uiro suo Deo filium ex eo suscepisset, quem in acceptabile sacrificium offerre posset, non

erat sacrificium eius adeo uacuum,

ut nihil praeter id,

quod uidebatur, in se contineret. Habebat namque causas inuisibiles, propter quas uisibiles hostias offerret, uidelicet 6o opera Dei memoria digna, uerbi gratia manum, quam extendit Dominus super primogenita Aegypti, transiens super tabernacula Israel signata sanguine agni, transiens et saluans, protegens et liberans, transitumque Israel per mare Rubrum et submersionem Pharaonis et exercitus eius et curruum 65 ceteraque Dei magnalia. Haec autem omnia «mbrae futurorum erant, quae ?n figura contingebant ill. Ygitur et ipsa sacrificia, quae propter has fiebant causas, sancta quidem sed sanctiorum umbrae, bona

quidem sed meliorum erant figurae. Quales causae, tales et 7o causarum memoriae. Non ergo solum panem et uinum, quae corporaliter uidentur, sed et quod non nisi fidei oculis aspicitur, Verbum Dei, Filium Dei, offert sancta ecclesia nouum

et uerum immolans

38 cf. Apoc. 10, 4.3. 41 Ps. 26, 6. 42 II Cor. 4, 13. 44 cf. Apoc. 2, 7. 48 cf. Rom. to, 9. 61 cf. Ex. 12. CUN ACES2 PTT. 66 Col. 2, 17 ; I Cor. 1o, 11.

38 angelus ille — C

^40 ministerium 2/4

43 cf. Apoc. 14, 6.7. 64 cf. Ex. 14. 65

sacrificii] sancti praem. B — 41

circuivi et immolaui Vg. ; immolabo Psas/f. Rozz. 46 tonitrui B 52 ei oz. B 53 terrae oz. A C

44 quidquid] et praez.. B 55 Deo oz. C B7 eius

om. CC 61/02 transiens ug. agni ozz. B 64 exercituum B 66 omnia ozz. C 68 sanctiorum ob rasuram sub lin. manu eadem C 472 uerum Verbum Dei uerum Filium Dei B 433 Dei Filium — C

B 13Y

34

RVPERTVS TVITIENSIS

sacrificium, quia iàm concipit corde credendo ad iu|stitiam, iamque parit ore confitendo ad. salutem. Pius Ipsa est enim mulier illa magna, quae in Apocalypsi uisa est amicta sole scilicet Christo; quem induit in baptismo, lunam habens sub edibus, uidelicet omnia mutabilia calcans. Luna enim mutabilis est atque ideo mutabilem munstella8o dum designat. Et 4$ cajfiíe suo gestans coronam rum duodecim, id est chorum duodecim apostolorum, qui in eius initio praefulserunt, et i» w£ero habens clamabat jariuriems et cruciaiur, ut pariat. Huius in utero habentis, clamantis et parturientis salubrem cruciatum offe85 rendae, de qua loquimur, grauis et grandisonus imitatur cantus. Quae neumis distenta sequentibus et suis fecunda uersibus quantumuis longa iubilatione non ualet satis exprimere, quod significat. Ne ergo dicas in corde tuo : Qwés ascendit 75

n 90

caelum,

hoc est Christum inde deducere, ut is qui in se

resurgens ex moriuis iam mon moritur adhuc per sacri altaris hostiam in suo ministerio pro nobis iterum immoletur. Profe est enim uerbum in ore tuo et in corde tuo, |hoc est uerbum fides,

PL 55

quod. braedicamus, inquit apostolus. Quoniam ergo prope est in ore tuo et in corde tuo Verbum Dei, Verbum crucis Christus 95 Dominus, si huius Verbi flumen super panem et uinum effude-

IOO

105

ris et ordine, qui ab ipso statutus est, ueritatem huius Verbi protuleris, statim de sancto altari panem ipsum et uinum in corpus et sanguinem suum tranferendo suscipit eadem uirtute, eadem potentia uel gratia, qua nostram de Maria Virgine carnem suscipere potuit, quomodo uoluit. Nec duo corpora dicuntur |aut sunt, hoc quod de altari et illud, quod acceptum est de utero Virginis, quia uidelicet unum idemque |Verbum, unus idemque Deus, sursum est in carne, hic in pane. Alioquin et ille panis, quem heri sacrificauimus, et ille, quem hodie uel cras sacrificabimus, plura sunt corpora, nec recte dicimus offerri ab ecclesia corpus Domini, meliusque diceremus corpora, quia cotidie pene tot offeruntur panes, quot habentur

in ecclesia sacerdotes. Sed hoc prohibet causa, conuincit ratio,

religio respuit. Vnitas enim Verbi unitatem efficit sacrificii. Similiter enim unum Verbum et olim carnem de Maria Virgine sumpsit et nunc de altari salutarem hostiam accipit : igitur unum corpus est, et quod de Maria genitum in cruce pependit, 74 cf. Rom. 1o, 1o.

**? Apoc. I2, 1-2.

88 Rom. 1o, 6.

90 Rom. 6, 9.

91 Rom. 1o, 8.

74 concepit

4 B C — 96 enim est — B

82 clamabat] et 5raez.

C — 83 cru-

ciabatur V/zjg. Só imitamur C 88 dixeris ... ascendet V/ulg. 89 hoc] id Vue. W — 90 surgens B 92 tuo! oz. C 92/94 hoc est ... ote tuo sub lin. A 104/105 et ille, quem 2:4. sactificabimus ozz. C 107 in ecclesia habentur . BC 110 enim] autem B Verbum] ut dictum est agg. B 110/112

carnem 45g. Maria oz. C

B 14

AT

DE DIVINIS OFFICIIS II, 2-4

II

A

120

125

35

et quod in sancto altari oblatum quotidie nobis ipsam innouat passionem Domini. Cum autem ecclesia quoque corpus | Christi sit propter eiusdem Verbi uel Spiritus unitatem, nam eundem Spiritum Christi idemque in se manens habet Verbum Dei, quod uniuit sese carni de carne Mariae Virginis, sciendum est, quia non tantum de Verbo Dei sacrae hostiae accedit, quantam habet gratiam eiusdem Verbi unusquilibet sacerdos, qui ad sacrificandum assistit, — unusquisque enim suam diuisam habet gratiam uel donationem Verbi aut Spiritus sancti ; in sacram autem hostiam tota se plenitudo diuinitatis infundit, quanta in Mariae Virginis uterum descendit, quanta in corpus ecclesiae per gratiarum diuisiones sese distribuit. Nam quomodo deifer panis ille non de uno sed de multis conficitur gra-

Gu x

nis, et uinum illud sacrosanctum non de uno sed de multis confluxit acinis, sic nimirum non tantum habet Verbi Dei,

130

15 A

quanta est gratia unius hominis, sed quanta est plenitudo totius corporis Christi, quod est ecclesia, quae de multis hominibus consistit, quaeque per unumquemlibet catholicae fidei hominem uniuersa ad sanctum altare in loco uel tempore quolibet assistit. Sed iam coeptum ordinem prosequamur et qualiter haec fiant, non sicut supradictus Achis, qui semper dicit : Quomodo est, sed sicut uerus Abimelech, id est Patris mei regnum, cui

uere dicitur : Regnum Desi iniva sumus admota fide speculemur. 3

I40

wos

est, quantum pos-

Item de oblatione.

Cum concentu memorato suscepta sacra panis et uini oblatio sic ad sanctum altare peruenit, ut subdiaconus ad diaconum, diaconus ad manus perferat |sacerdotis, uel quod apud diligentiores fit, in ipso componat altari. Lex enim, quam per subdiaconum significari iam diximus, sacrificium nostrae salutis tantum |praefigurauit in Melchisedech, sed per euange-

14 licam traditionem ad altare, id est ad solemnem ritum ecclesiae VA

peruenit. $

150

De silentio post offerendam. Post haec iam sacerdos silentii solitudinem expetit instante memoria dominicae passionis conuersus ad altare concentu chori finito et omni ecclesia conticescente. Hoc autem significat illud, quod Dominus noster am non palam ambulabat 128 cf. Eph. r1, 25.

136 Lc. 17, 21.

151 cf. Ioh. 11, 53.

115 sit Christi — C 119 quantum C 120 assistit] uerbi gratia Petrus diuiunusquisque enim] quilibet horum a7. B Gregorius Martinus adZ. B 123 quantam D ; quanta sq. descendit zn 121 gratiam habet — B siuam C 147 DE] PRO B 133 iam om. ÁÀ corpus] totum praem. B marg. 4À

OFFERTORIVM

B

148 solitudine B

PL 36

B 14*

36

RVPERTVS TVITIENSIS

ER

apud ludaeos, cum cogitarent ewm, inlerficeve, sed abwt 4m regionem iuxla desertum in ciwitatem, quae dicitur Effrem et ibi morabatur cum. discipulis suis. Collegerunt ergo pontifices 15 vA el pharisaei concilium dicentes : Quid facimus ? Vadetis quia nihil broficimus. Ecce mun|dus totus post eum abit. Et prophetauit unus ex eis nomine Catphas pontifex anni illius, quod expediret unum hominem mori bro gente, et ab illo die cogiiauerunt vnierficere eum. 160 Hoc ipsum autem a mysterio non uacat. Non enim timore passionis se abscoudit, qui ad hoc uenit, ut pateretur, sed hoc praetendebat foris, quod intus agebatur in illorum cordibus. Nam uere abiturus erat in regionem gentium fed?bus euangelizantium, quae erant iuxta, desertum illorum, quibus relóinquetur uobis domus uestra I iam tunc dicebat :Ecce desería, non in ipsum desertum, quod erat illi incredulitas Iudaeorum. Sacerdos ergo in silentio stans et silenter super oblata dicens orationem sanctum praeparat sacrificium, quia Dominus 170 noster, etiam cum se absconderet nec palam apud Iudaeos ambularet, salutare nobis passionis suae meditabatur sacramentum. Quia uero $roximo iam pascha, cum multi ascendissent Ierosolymam, ut sanctificarent seipsos ante pascha, et ve-

quirerent ewm dicentes : Quid putatis, quia non uenit ad yi 5 diem fesium ? Dederant auiem bontifices et bharisaei mandatum, ut si quis cognouerit, ubi sit, indicel, ut apprehenderent

eum. Venit Dominus Iesus Bethaniam ante sex dies paschae, ubi fuerat Lazarus moriuus, quem suscilawit, et fecerunt ei coenam ibi et Martha ministrabat, quia tunc iterum ambulabat 180 palam, ita ut Lazarus unus esset ex discumbentibus cum eo. Leuat iterum sacerdos uocem suam dicendo palam : Per omnia saecula saeculorum, dicturusque rem attentione dignam praemittit salutationem optans nos quoque tales esse, cum quibus manere Dominus et apud quos conuiuium facere 18 vA dignetur. In mente enim tunc habere debet ecclesia mulierem illam famosam, quae attulit ad conuiuium | illud alabastrum unguenti mardi pistici bretiosi et effudit super caput ipsius recumbentis, |et audire, quod dicere incipit sacerdos : Sursum

corda. Habemus

ad Dominwm,

ut et ipsa sicut uere mulier

154 cf. Ioh. 11, 47. 155 Ioh. 12, 19. 157 Ioh. 11, 49.50.53. 163 cf. Rom. IO, I5. 165 Mt. 25, 38. 172 cf. Ioh. 11, 55 s. 177 Ioh. 12, 1 s. 187 cE Ioh. 12; 3.

ió4ergo]enim B — 156 ilum C 157v abit] ambulat C, abiit V/z/g. V. — 157 prophetauerat B eis] illis B, ipsis V/zig. Caiphas nomine — B V/zjg. 158 expedit A V/zjsg. moti] magis add. C ^ 159 cogitabant B interficere eum] eum interficere

— 74, ut interficerent eum

B, ut eum

interficerent C

161

abscondebat B uenerat B 168 oblatam B 170 palam] ut dictum est add. B palam] ipse C — 171 suae oz. .A 173 Ierosolymam] in praez. B 180 esset unus — C 176 apprehendant L/z/z. W

A 7*

DE DIVINIS OFFICIIS II, 4-5 37 19o unguentaria sursum ad ipsam diuinitatem Filii Dei leuet cor

suum | et illud caput aequale Deo Patri fide contingens un- PL 57

guento perungat catholicae confessionis, quam sacerdos subsequendo canit. ; Gratias enim agere debemus Domino Deo Patri per Chris19 tum

Dominum

nostrum

credendo

et confitendo,

quod per

ipsum maiestatem eius /audant angeli, adorant dominationes |, iremuni otestates etc. Nimirum hoc est diuinitatis eius arcanum contingere principium et odoriferum super caput eius effundere pietatis unguentum. Hoc unguentum ex medulla 200 pigmenti confectum est euangelici, scilicet ex eo, quod Ioannes ait de Verbo, quod i« $rincipio erat Deus apud Deum, ommia per ipsum [acta sumt ei sine ipso factum est nihil. Huius nunc odore domus ecclesiae repleta est, sed muscae morientes berdiderunt eius suauitatem, uideli-

20; cet omnes haeretici sordibus obuoluti, quos erroris stercora fetore pascunt et uerba ueritatis bono odore interficiunt. Igitur sacerdos post interiectum, ut dictum est, silentium quasi post Domini latibulum uocem leuans ipsum palam uenientem in Bethaniam, palam conuiuantem et unguento 210 delibutum quodammodo repraesentat. Et illam sacrae confessionis unctionem sic determinat mulier illa magna, quae est sancta ecclesia, ut cum angelis et pueris, qui in crastinum obuiauerunt Domino canentes ramosque palmarum subleuantes, decantet hunc deuoti pectoris hymnum : Samncíus, 21, saucius,

sancius

Dominus

Deus

Sabaoth

etc.

Vbi

enim dicitur : Hosamna in excelsis, benedictus qui wemit im nomine Domini, praedictum piae confessionis unguentum dimittit, ut non solum caput, sed et pedes ungat Domini passionem mortalis hominis fideliter respiciens, ad quam cum 220 praedictis turbae multae laudibus benedictus aduenit. 5

De secreta.

Post laetam populi acclamationem sequitur historia secreti maeroris et profundi causa silentii. Secreta namque memoria dominicae passionis est, quam diu choro silentium indicit, 22; quae per hebdomadam antepaschalem ordine hoc cucurrit. Eadem die, qua laudes acclamatae sunt ipsi Filio Dauid, decima luna, quando inferebatur in domos Iudaeorum typicus ille paschalis agnus, ingressus est hic agnus Dei ciuitatem Ierosolymam et a nequissimis lanistis obsessus multis insidiis 201 Ioh. 1, 1. 203 cf. Ioh. 12, 35. 213 cf. Mt. 21, 8. 215 Is. 6, 5.

204 cf. Eccle. 10, r1. 216 Mt. 21, 9.

206 cf. Is. 5, 24.

194 omnipotenti Deo nostro 44 C 195 nostrum] ut aZ. C 200 est confectum — Jd 208 eleuans B 208/209 palam 4:4. Bethaniam ozz. C 213 canentes] dicentes B (T/4/vg. : clamabant dicentes) 214 decantat 4 222 laetam] lectam B 223 profunda B 224 passionem B 225 hebdomadem 74 7

VII

C 14Y

^

38

RVPERTVS TVITIENSIS

230 quaerebatur ad mortem traditus a Deo Patre, qw jroprio fiio suo mom bepercit, sed ro nobis omnibus tradidit allum, traditus nihilominus a semetipso, quia dilexit mos et tradidit

semetipsum ro nobis. |

j

B xsv

Secunda feria et tertia nihil proficiunt, dum eum contingere 255 non audent populi metu, qui circa illum multus atque ad audiendum illum totus erat suspensus. Quarta feria ludas unus ex duodecim a diabolo supplantatus uendidit illum Pharisaeis et tradere spopondit, ut caperent eum sine turbis. Feria quinta jam | agone propinquo testamentum suum scri240 bit heredibus | suis consignans eis thesaurum corporis et sanguinis sui. Eadem nocte capitur, ligatur et illuditur. Feria sexta crucifigitur primo linguis,ludaeorum, post manibus gentilium tandemque hora nona facto terrae motu tradidit spiritum. Sabbato quieuit in sepulchro. Prima sabbati resur245 gens a mortuis pacem discipulis, pacem omni mundo annuntiauit. Horum omnium forma faciesque uera ita secreto repraesentatur in canone eorumque procursu et uere uiuo flumine super panem et uinum confluente tam ueram diuinitatem ueramque 250 humanitatem Christi in caelo sedentis et regnantis excipimus, quam ueram substantiam ignis a sole supposita crystalli sphaera exigua fere cotidie mutuare possumus. Hoc sole operantur sanus Christi £ormatMles awreae blenae hyacinthis eius, qui dixit : Séne me nihil potestis facere. Manus, 255 inquam, Christi hoc operantur per manus sacerdotis, quae manibus suis confortatae sunt, maxime quia, ut hoc operari cum ipso et per ipsum et in ipso possint, oleo sancto pro clauis passionis eius signatae sunt. Igitur singula eorum, quae supra digesta sunt, quibus in 260

locis commemorentur

in canone,

laboriosum non est inuesti-

gare, praesertim cum quaedam ex ipsis per se satis euidenter appareant.

6

265

De Te igitur. Ab initio canonis, quod est Te ?gitur clementissime Pater usque ad eum locum Qwi $ridie quam $alteretur, quatuor dierum rationes adnotantur, quorum in primo uerus agnus a Deo Patre uel a seipso, ut dictum est, traditus illatus est in

domos Israel ueniens in ciuitatem Ierusalem. Quae illatio uel traditio trina crucis figura signatur dicendo Vf accepta habeas 270

et benedicas

haec doma,

230 cf. Rom. 8, 32. 7, 38.

haec munera,

232 cf. Eph. 5, 2.

233 cf. Cant. 5, 14.

haec samcta

242 cf. supra I, 3.

sacrificia 248 cf. Ioh.

234 Ioh. r5, 5.

233 semetipsum] se 74 235 quia C 241 eademque B 245 pacem] suam add. B 252 cotidie] tota die B 256 conformatae B C quia ozz. C 260 commemorantur C 268 domo 44 269 designatur B signantur C

G xs PL 38

DE DIVINIS OFFICIIS II, 5-7

2]

A

39

illibata. In quarto autem a Iuda traditus et uenditus est, quae uenditio uel traditio item tribus | crucibus insignitur As dicendo benedictam, ascriptam, ratam. Yllic ecclesia, quae prius prae nimia paupertate non habens hostiam, quam offerret, dicebat : Quid retribuam Domino ro omnibus,quae reiribuit mihi, gratias agit sanctae Trinitati, quod meruit calicem | salutaris accipere et nomen eius inuocare. B 16 Haec dona, inquit, haec munera. Eadem sacrificia dona sunt,

munera sunt, dona, quia nobis ab ipso data, mu|nera, quia C r5" 28o a. nobis illi oblata. Donum enim est, quod a superiore datur, munus, quod ab inferiore. Illic, inquam, iam in prima actione commemoratio omnium fit, quorum est idem sacrificium,

28

A

quique illi uera similitudine conueniunt, in eo quod cum sint multi, sic per unam fidem unumque spiritum in unum corpus ecclesiae sunt coniuncti, quomodo panis ille de multis confectus est granis et uinum illud de multis confluxit acinis. Hi autem

sunt non

solum

apostoli et martyres

sed et omnes

fideles illorum meritis sperantes hoc sibi proficere ad salutem, quibus iam |proficit ad honorem. Igitur quoniam et scriptum PL 59 290 est :Al?enogena mom wuescetur ex eis, quoniam sancta suni, solum illum assumimus ad esum huius agni, qui nostrae coniunctus est domui, scilicet omnem domesticum fidel, a

principe usque ad plebeium, ab apostolo usque ad publicanum. 7

29

^

20 o

«Hanc igitur oblationem.» In orationis tomo sequenti sic sacram oblationem, quomodo diligentem publicae salutis legationem, benedictam, adscriptam, ratam rationabilemque fore deposcimus. Legatio namque est regis eius, qui cwm decem milibus non ualens occurrere ei, qui cum uiginti milibus uenit ad. se mittens vogat ea, quae pacis sunt. Nam quia de solis factis iustificari non ualemus coram illo, qui non solum de factis, sed et de cogita-

tionibus rationem exacturus quasi cum duplici uenit exercitu,

praesentis sacrificii legationem mittentes rogamus

ea, quae

pacis sunt. Magnae autem laudis est, sic legationem hanc 305 peragere, ut ab illo, cui mittitur, mereatur benedici eloquium

ecclesiae, sicut benedixit Dauid sapienti Abigail dicens Benedictus Dominus Deus Israel et benedictum eloquium tuum et benedicta tu, quae prohibuisti me hodie, ne àvem ad sanguinem et ulciscerer me manu 310 ea. Abigail namque, quod interpretatur Patris mei exsul295 Ps. 114, 12. 298 Lc. 14, 31 S.

294 Ps. 114, I5. 307 I Reg. 25, 32.

290 Ex. 29, 33. 292 cf. Gal. 6, xo. 310 Hier., Lib. interpr. bebr. nora. 34,

23.- C G.72, 162,

285 quoniam B 283cumomz.B 282estoz.C 274 eius] Domini B Vz/g. 296 domo B . 308 290 quia sancti /z/g. (plur. codd.) — 291 sumimus B 810 quod] quae B hodie me — 44

40

RVPERTVS TVITIENSIS

tatio, scilicet sancta

ecclesia, quondam

uxor

Nabal, id est

stulti, uidelicet diaboli, legatione praesentis sacrificii praeuenit uerum 31 A

320

Dauid,

id est manu

fortem

uel desiderabilem

Christum, perferentem persecutiones Saul, id est in passione mortis | agonizantem, rogatque pacem, ne se ulciscatur manu sua propter stultum Nabal ita, ut ipsa quoque cum illo aeterna damnatione pereat. Quae quoniam absque consilio uel conscientia stulti illius festinat et praemissa munera ora|tione subsequitur et adorans loquitur sapienter, quae $acis sunt, oblationem perficit bene-

B 16v

dictam, dum benedicitur eloquium eius, et adscriptam, dum nulla obliuione deletur, et ratam, dum data remissio peccatorum nulla ulterius sententiae mutatione conuellitur.

8

525

Qui pridie quam pateretur, usque : In mei memoriam facietis. Miraculum tantae nouitatis integrascit, et quidquid dicere conamur collatus cum re sermo uix ullius apparet esse momenti.

559

335

Nam

maxime

cum

ad summi

sacramenti

uerticem,

cum ad ipsam peruentum est sancti sacrificii materiam, disparet sermo, lingua deficit et incircumcisa labia mentem nihilominus incircumcisam in suis coeptis temeritatis et impudentiae coarguunt : Quis emim mouit ordimem caeli aut ponet rationes eius in terra ? Ordo namque caeli praesenti ex capitulo nobis effulsit, cuius claritatem ferre non ualuit saepe nominatus et nominandus Achis. Abiturus hinc in sacrarium caeli pontifex summus per uiam passionis | sacrificat modo mirabili secundum ordinem

suum,

secundum

caelestis

sacrificii

ritum,

accipiens

panem in sanctas ac uenerabiles manus suas et dicens : Hoc 340 est corpus meum, accipiens praeclarum calicem uini et dicens : Hic est calix sanguinis mei. Quid ergo ? Silebimus, et silentio nostro uidebimur consentientes esse his, quorum polluta labia non tetigit Seraphim rubenti calculo, quem attulit de altari, et dicunt semper : 545 Quomodo est ? Quomodo est ?, immo clamemus ? Et ne desit quid clamemus, pulsemus ad ostium amici, qui tres panes commodare consueuit, id est fidem, spem, caritatem, quae in 811 i5. 56, 12 p. 104 : insipiens. 913 ib. 55, 11 p. 103. 332 Iob 58, 35. 344 cf. Is. 6, 5-6. 346 cf. Lc. 11, 5.

320 cf. Lc. 14, 32.

814 persecutionem 74, persecutionis C 315 ulciscatur] ipse aZ. B 319 orationes C 325 MEMORIA MEIB facietis ozz. C 328 uerticem oz. C 829/330 materiam «sg. mentem oz. B 329 materiam] montem 24 331 suis coeptis] susceptis B imprudentiae B, impudicitiae C 832 coarguit 4 332/333 numquid nosti... et pones V/z/g. 834 caeli oz. C 835 nominandus] saepe praez. B 836 summus] Iesus adZ. supra Jin. C 837 passionis] sacrae praem. B 839 dixit C 840 accipiensque C

PL 4o

DE DIVINIS OFFICIIS II, 7-9 hoc negotio maxime 550

555

4l

necessaria sunt. Patitur enim nos, non

contradicentes sed nosse cupientes. Igitur ne omnino nesciamus quomodo est, libet nunc intueri in ordine tam admirabilis sacrificii tria, quae in opere cuiuslibet auctoris egregii requirere consueuimus, id est materiam, intentionem causamque finalem siue utilitatem. Quaecum singula nobis fidei manu pulsantibus gratiae clauicula secretarius ueritatis aperuerit, et si nondum facie ad faciem | saltem 5er speculum et im aemigmate widebimus quomodo est. 9

Materia.

Materia uel substantia sacrificii, quod erat | tunc et nunc est in manibus

pontificis nostri, non

A 8v

simpla est, sicut nec

536o pontifex ipse solius diuinae uel solius humanae substantiae

est. Est enim tam in pontifice |quam in sacrificio diuina substantia, est et terrena. Terrena in utroque est, id quod corporaliter uel localiter uideri potest, diuina in utroque Verbum inuisibile est, quod 2» $rincifio erat Deus apud Deum. Nam 3565 cum diceret idem magnus pontifex panem et uinum tenens : Hoc est corpus meum, hic est sanguis meus, uox erat Verbi in-

carnati, uox aeterni principii, uerbum antiqui consilii. Verbum, quod humanam acceperat naturam, idem in carne manens, panis et uini accipiebat substantiam ; uita media 37» panem cum sua carne, uinum cum suo iungebat sanguine. Quemadmodum in corporis sensibus menti et corpulento aeri media lingua interuenit et utrumque coniungens unum sermonem efficit, quo in aures dimisso id, quod audibile est, cito absumitur et transit, sensus autem sermonis et in dicente

et in eo, qui audit, integer permanet et inconsumptus, sic Verbum Patris carni et sanguini, quem de utero Virginis assumpserat, et pani et uino, quod de altari assumit, medium interueniens unum sacrificium efficit, quod cum in ora fidelium sacerdos distribuit, panis et uini species absumitur et 58o transit, partus autem Virginis cum unito sibi Verbo Patris et in caelo et in hominibus integer permanet et inconsumptus. Sed in illum, in quo fides non est, praeter uisibiles species panis et uini nihil de sacrificio peruenit, quemadmodum asinus ad lyram, cum irrationales aures arrigit, sonum quidem

575

855 cf. I Cor. 13, 12. 356 cf. I Ioh. 5, 2. 361 cf. Irenaeus, Ada. baer. 4, 18, 5 - PL 7, 1028 ;Aug., Emarr. in. ps. 118 s. 13, 1 - CC 4o, 1705, 16. 364 cf. Ioh. r, 1-2.

348 maximo negotio B, maxime negotio — 74 C 356 quomodo] sicuti Vg. W 860 humanae solius — 24 861 tam oz. B quam] qui B 362 est! oz. C et oz. A 368 idem] id est 74 373 demisso C — 376 Virginis ozz. B 37? et?] ac C — sumit Á 379 uini species] uinum 74 880 Virginis oz. B 382/388 sed z:q. petcipit] sed ille in quo fides non est, licet uisibili sacramento communicet, euchatistiam tamen, id est bonam gratiam, non accipit C15 384 ittationabiles 74

C 16v

42

RVPERTVS TVITIENSIS

38; audit, sed modum cantilenae non percipit. Tales com|paran- PL 4: tur Iudaeis uel patribus eorum, de quibus Dominus : Patres, inquit, uestri manducauerunt manna et moriut sunt. Qui autem cum fide accipiunt, illis comparantur, de quibus apostolus : Patres nosiri, inquit, omnes eandem escam 299 spiritualem manducauerunt et omnes eundem fotum spiritualem biberunt. Nam alii per incredulitatem patres sunt Iudaeorum et haereticorum, alii per fidem patres apostolorum atque credentium. Panis ergo inuisibilis, qui de caelo descendit, uita est, et panis | uisibilis, qui de terra creuit, B 17" 395

400

unus tamen panis est, quomodo qui de caelo descendit et qui conceptus est et natus de utero Virginis, Christus unus est. A 8*b Quapropter qui uisibilem panem. sacrificii comedit et inuisibilem a corde suo non credendo expellit, Christum occidit, quia uitam a uiuificato seiungit et dentibus suis laniat mortuum corpus sacrificii atque per hoc reus est corporis ei sanguinis Domina. Sed dicit aduersarius : Viuens et sensibilis in corpore suo mobilisque est Deus et homo Christus, corpus autem sacrificii uitam non habet, sensum non habet, mobile non est.

386 Ioh. 6, 49. 889 I Cot. 10, 5 s. 400 cf. I Cor. 11, 27. rius, c£. Rupett. Comment. in Iob. epist. nuncupat. - PL 169, 202D.

402 sci/. Berenga-

3886 modum] sensum C 391 spiritualem] salutarem C 396 conceptus et natusest — B C — 397/401 uisibilem 2:4. Domini] panem uitae sacramentotenus comedit et ipsam uitam a cotde suo non credendo repellit, Christum quantum in ipso est, occidit, quia uitam a pane uitae horrendo sacrilegio seiungit C9:9-19-15 399 mortuum laniat — C 401 Domini] manducans panem Domini et non panem Dominum, quem si credendo et diligendo manducaret, uiueret in aeternum factus illius corporis membrum, cuius et in specie uisibili sacramentum et inuisibili uirtute accepisset effectum, Nunc autem quia corpus Domini manducat et ipse corpus Domini uel in corpore Domini esse recusat, reus est cotpotis et sanguinis Domini patificatus in sacrilegio ipsis interfectoribus Christi, non Christi corpus mottificando, quod ultra non motitut, sed sibi uitam eiusdem corporis abnegando, quod licet uiuat in se, non tamen uiuificat manducantem indigne. Ac per hoc tamquam uita sua ptiuatum fteputatur mortuis quasi mortuum, sicut enim sol iste IO uisibilis, cum in seipso sit unus et idem, sanis tamen et claris oculis delectabilis, lippis uero est asper, dum illos illuminat, istos ueto cruciatur, sic setmo Dei tam insacramento quam in doctrina quasi mortuus et inefficax est inoboedienti, uiuus et efficax est auditoti oboedienti. Verba witae aeternae babes (Yoh. 6, 68), ait Petrus, et de uerbis eiusdem dixeruntalii : D»wrzs esz bic serzzo (Yoh. 6, 60), qui et abierunt 15 retrorsum propter sermonem sibi durum, quia duri erant. Similiter et corpus Domini, cum sit idem ipsum in se, tamen mortuis est mottuum. Iustus autem,

qui ex fide uiuit, accipit in corpore Domini spiritum uiuificantem, factus est enim primus homo in animam uiuentem, secundus ueto in spititum uiuificantem, id 20

est qui non solum habeat uitam in se, sed et uitam tribuat pet se C9:8:13-15 402/ 404 Sed dicit z:4. non est] Christus, qui factus est in spiritum uiuificantem, totus uiuit, uiuificandi habet potestatem propter hoc ipsum, quia factus est in spiritum uiuificantem. Corpus autem, quod in altari sacramentaliter distribuitur, neque uiuit per se neque uitam, quam non habet, potest manducanti conferre (9-9-13-15

DE DIVINIS OFFICIIS II, 9

43

495

Hoc assumpto concludit sic : Corpus igitur Domini non est, Christus non est. Ad haec inquam : Obsecro te, quam in corpore Domini uitam requiris ? Est enim uita animalis, est et uita spiritualis. Animalis uita quinque sensibus fungitur, uisu, auditu, gustu,

410

odoratu et tactu. Haec vita animalis est, carnalis est, caro

est. Dominus autem dicit, quia caro nom j$rodest quidquam. Si enim Iudaei carnem, quam crucifixerunt, concidere et deuorare sicut carnem agni maluissent aut potuissent integram uiuamque absorbere, sicut cetus maris uiuentem absor-

415 buit Ionam,

nihil

ilis profuisset,

immo

maiori

sacrilegio

conscientias suas polluissent. Animalis igitur uita, quia caro est, si in corpore Domini adesset, nihil nobis prodesset ac propter hoc illam requirere superfluum est. Nam quid caelestis homo per sacrificium caeleste hoc administraret, quod nobis 420 non deerat ? Non enim prudentiae eius est, curiositatem nostram non necessariis pascere miraculis. Quaerebat hoc curiosus Herodes, quando erat ex multo tempore cupiens Iesum widere, quia. sperabat signum aliquod ab eo fieri. Quod quia non fecit, sprewit illum ei vemisit àndutum ueste alba. Solam ergo 425 uitam spiritualem in sacrificio nobis administrare sapientiam eius decebat, et nostrae necessitati expediebat, quae est 411 cf. Ioh. 6, 64.

422 cf. Lc. 25, 8.11.

405 igitur] qui B non est] in quo uita non est agg. C9:8-13-15 408 animalis] 410 Haec uita animalis] Hos quinque sensus 25 mottalis C9:8:13-15 ;/705; 409.410 in uita mortali habuit Christus et eorum fungebatur officio. Sed nunc in uita sua penitus immortali, etsi habeat sensus istos, non eorum indiget officio. Quod enim uiuit, uiuit Deo, quia uiuit non humanitus sed diuinitus in diuina claritate

clarificatis eius sensibus humanis. Frustra ergo in Christi corpore sensuum catnalium exploratis euidentiam, quae non pertinet nisi ad temporalem uitam quae mortalis C6:8-13-15 416 suas] uentresque a44. B 426 et oz. C 426/430 est sanctificatio 4g. tfeptaesentatur] est sapientia, iustitia et sanctificatio et redemptio. Vnde apostolus de Christo loquens, qui faezus es? nobis a Deo sapientia et iustitia e sanctificatio et redezzptio (x Cot. 1, 30). His quatuor enumerationibus 55 uitam spiritualem clate depromens apostolus eo nos inuitat, ut nobis licet in carne manentibus et non secundum carnem ambulantibus illa uita sit in desiderio, qua sic uiuamus in Christo, ut ipse, qui est angelorum sapientia, iustitia, sanctificatio, non autem redemptio, quia non etant uenumdati sub peccato. Sit quoque nobis uti angelis bonis sapientia, iustitia, sanctificatio et insuper redemptio, quia nos 40 eramus uenumdati sub peccato. Nunc uero liberati et redempti per Christum habemus fructum nostrum in sanctificatione, si tamen ipse nobis sapientia etit, sanctificatio, iustificatio, ut in illo sapientes, iusti et sancti simus. Vel sicut alias apostolus ait, sobrie e£ iuste ef pie uiuamus (Tit. 2, 12) : sobrie uidelicet per sapientiam, iuste per iustitiam, pie per sanctimoniam. Sic nempe uiuendo spiritualiter 45 membra Chtisti erimus translati a uita carnali in uitam spiritualem. Haec autem uita spiritualis sic est in corpore Domini, quod in altari cernitur, absque uita eius mottali, qua in terta cum hominibus est conuersatus, quomodo uita spiritualis erit in corporibus electorum post resurrectionem sine uita mortali et mutabili, nisi quod corpus Domini tanto viuacius est aliis electorum corporibus effectum, $0 quanto differentius prae illis nomen bereditautt (Hebr. 1, 4). Cui enim electorum excepto 30

44

RVPERTVS TVITIENSIS

sanctificatio

et benedictio,

«misericordia et ueritas, iustitia et

150

$ax. Haec autem eius uita spiritualis sic est in corpore sacrificii absque uita eius animali, quomodo lux solis absque calore eius in corpore lunae nobis repraesentatur. Igitur his pariter ex rebus sacrificium nobis construit pontifex summus, quibus totus homo uegetatur id est ex Verbo

455

uiuit corpus, his dumtaxat, qui omnium primi sunt. Panis enim eorum, quae ad esum, uinum eorum, | quae ad potum pertinent, primum est. |

Dei, in quo uiuit homo, et ex terrae fructibus, quibus solum

10

440

Intentio.

Intentionem tanti operis, purissimum oculum tam lucidi corporis dum quaerimus, noster quoque simplex oculus et lucidum debet esse nostrum corpus, id est, ut ducamur discendi uoto, non contradicendi proposito. Vbi ergo | inueniemus admirabilem huius pulchritudinis | oculum, scilicet quo tendat tantum tam pulchri operis sacramentum ? In capite ipso, in eodem, quod sonuit nobis, uerbo ueritatis. Ait enim : Haec

quoliescumque feceritis, in mei memoriam facietis. Qui habet aures audiendi, sic accipit hoc dictum sicut lacrimabilem morientis pro filiis patris affectum, sicut germanae pietatis eloquium, sicut praeacutum uulnificae caritatis spiculum. Qwia uenerat ezws hora, ut transiret ex hoc mundo ad 450 Patrem, quia uerum erat, quod dicebat discipulis; Quo ego 445

uado,

455

B 18 PL 42

wos non

$otestis uenire, et Petro dicenti : Domai-

^6, quo uadis ? — Quo ego uado, inquit, non potes me modo sequi. Quia, inquam, non poterant eum tunc sequi, hereditatem illis competentem scribens uisibilem sui memoriam commendabat. Non enim Scripturarum solam commo423 cf. Ps. 84, 11. 431 cf. Irenaeus, Joc. ci£. 434 cf. Deut. 8, 5. 439 cf. Mt. 6, 22. 444 I Cor. 11, 25. 4465 cf. Mt. 11, 15. 449 cf. Ioh. 15, x.

450 cf. Ioh. 15, 55.

illo dictum est : He est panis, qui de caelo descendit ?Aut quis eorum ueraciter dicere potuit : Caro zzea uere est cibus et sanguis meus uere est potus (Ioh. 6, $0.55) ? Quis eorum uere dicere potuit : Ego sw uitis uera (Ioh. 15, 1) ? Vere igitur ista cato est cibus et iste sanguis est potus expressus de botro uitis uerae, quem sacet55 dos magnus non solum in sua proptia specie semel obtulit, sed etiam in sui commemorationem sactificati praecepit usque in finem saeculi in hoc specie panis et piist (COGSSE 430 praesentatur 74 436 est] quorum species remanente substantia per Verbum Dei mutatur, ita ut substantia panis transeat in substantiam carnis et substantia uini in substantiam sangvinis Christi secundum ueritatem uerborum ipsius Christi dicentis : Hoe es£ corpus zzeum et bic est sanguis meus add. [CS UE DU 440 corpus] totum fpraezz. B 441 inuenimus B 445 commemorationem 24 V/z/g. IV, memotiam mei — C 448 spiraculum B 449 uenit Vulg. W . 482 meom..4 C 453 sequi modo — A poterat C sequi tunc e 4Á 454 illius 74

(Ooth

DE DIVINIS OFFICIIS II, 9-11 nitionem ad hoc sufficere iudicabat.

ex magna curandum Scripturis 46o enim pars

45

Obliuiosum

namque et

parte indocilem aegrotum, scilicet genus humanum susceperat. Ecce uidemus eius, quae in sacris est, medicinalis disciplinae difficultatem. Quota nostri capit illam, quae in sancto euangelio fragrat

tam optimis unguentis, antidotum. illud, quod 2» $rincipio erat Verbum, Deus apud Deum, per quod omnia facta sunt, quodque caro factum est ? Nam illud quidem ruminare medela est probatissima et dulcis faucibus amantis animae, sed 46; tantus cibus ualde paucorum est. Praeterea meditatio haec solius mentis pabulum est, solius animae sanctificatio est. At ille utrumque nostrum, corpus et animam, sibi astringere

ardebat, utrumque infirmum, immo utrumque mortuum, immortalitatis medicamento sanare properabat. Magna igitur 470 caritatis arte pigmenta sua Dei sapientia composuit, quibus lethargicam magni aegroti mentem,

renouata

quotidie suae

salutis commemoratione, percelleret, et infantilium edentulam plebem animarum, quae Verbi antiqui et aeterni principii solidum non poterat terere et rumina|re cibum, dulcissimo 475 hoc liquamine confecto Verbi

eiusdem

diuinitatem

B 18v

in panis

et uini sacramento sorbilare consuefaceret. Aufer a coetu ecclesiae quotidianas saluatoris nostri huiusmodi exsequias, et uide, quam merito dicat ipse saluator : Qwae utilitas $n sanguine

meo

? Refrigescente

enim

ea, quae hoc modo

48o nunc ubique calet, eius |memoria, refrigescet uniuersa caritas, muta erit fides, claudicabit spes, conticescet magnus ille

clamor sanguinis iusti Abel, qui per traditum tanti sacrificii ritum quotidie reparat uocem, quotidie laxat os bibentis et uociferantis terrae, scilicet ecclesiae, maledictum coarguens

C 18

485 Cain, et maturam indigne fusi sanguinis uindictam repo [scens. PL 45 Calente ergo memoria tam celebri, caritas Christi conualescit,

perstat super fundamentum suum aedificium fidei, spes quotidiana peccatorum remissione reuiuiscit. 11

499

Vtilitas.

Vtilitas haec est bile his, qui terra illud possibile non in caelum, misi

huius sacramenti, quod eius ope fit possisunt, in caelum ascendere. Aliter namque est; ait enim saluator : Nemo ascendit Filius hominis, qui est $m caelo.

Vni et soli, qui descendit de caelo, Filio hominis, quia una 461 cf. Ioh. rz, rz. 482 cf. Gen. 4, 10.

468 cf. Ioh. 1, 14. 484 Gen. 4, 11.

448 Ps. 29, 10. 492 Ioh. 5, 15.

480 cf. Mt. 24, 12.

461 ille ozz. C, illa 4 B utrum B anima 74 472 infantularum B 473 principii]iudicii C ^ 474sodidum C ^ 4$5liquamine hoc — 44 476 a coetu ecclesiae] acetum ab ecclesia 74 477 quotidianas ozz. A 485 et supra lin. C 486 concalescit 74

praem. B

490 huius sacramenti] in uirtute praezz. B

494 et oz. C

491 tetra] in

*

46

RVPERTVS TVITIENSIS .

495

persona est cum Filio Dei, cum Verbo Patris, quod de caelo descendit et de corde Patris in uterum uenit Virginis, uni,

$00

inquam, et soli Filio Dei Filioque hominis, tamquam suo capiti cuncta membra corporis adrectuntur, omnes qui in fide huius sacramenti in plenitudine huius caritatis sunt recepti. Et sic unwm corpus, una persona, unus Christus, caput cum suis membris in caelum ascendit, dicitque gratulabundus gloriosam Deo assignans ecclesiam : Hoc nunc os ex osstbus meis eí caro de carne mea, et ostendens se atque illam in personae conuenisse unitatem

$05

: E

erunt,

inquit,

duo in carne una. Magnum hoc sacrameniwm est. Caro Christi, quae ante passionem solius erat caro Verbi Dei, per passionem ita creuit, adeo dilatata est, ità mundum

uniuersum impleuit, ut omnes electos, qui fuerunt ab initio mundi uel futuri sunt usque ad ultimum electum in fine saecu510 li, noua

315

conspersione

huius

sacramenti

in unam

ecclesiam

faciat Deum et homines aeternaliter copulari. Caro illa unum erat granum frumenti, quod antequam cadens in terram mortuum fuisset, nunc postquam mortuum est, crescit in altari, fructificat in mentibus et corporibus nostris, et ascendente magno et diuite domino messis terram íructiferam, in qua creuit, secum uehit in horrea caeli.

12

520

525

Vnde et memores, Domine, usque : Et calicem

salutis perpetuae. Quoniam ergo tanta est commendatae utilitas memoriae, tria sibi | beata ecclesia deinceps eiusdem memoriae proponit insignia, scilicet /a7€ beatam jassionem mecnon et ab inferis resurrectionem, sed et in caelos gloriosam ascensionem. Quorum primum ecclesiae uulnerat caritatem, alterum confortat fidem, tertium laetificat spem. Vbi enim dicens : Hostiam

puram,

hostiam

sanctam,

hostiam

C x8Y

immaculatam,

panem sanctum uitae aeternae et calicem salutis perpetuae, quinarium crucis signaculum panis et uini imprimit, substanti-

ae Christo sedenti ad dexteram | Patris ueraciter, ut dictum

350

Á 9v

est, concorporatae eruditum contemplatorem rerum ad illam beatam passionem mittit. Nam abhinc usque dum corporale desuper calicem auferat, pendentis in cruce spirat agon et passio Domini. Haec ergo sunt illa uiuentis petrae foramina, in quibus for-

mosa est et immaculata co|lumba scilicet ecclesia, in quibus

502 Gen. 2, 25.

— 804 Eph. 5, 31.32.

916 cf. Ps. 106, 34 ;cf. Lc. 5, 17.

— b12 cf. Ioh. 12, 24. — 514 cf. Mt. 9,38

533 cf. Cant. 2, 14.

498 capite B 499 recepit 4 B 511 hominem C 512 quod oz. AA C 523 uulnerat ecclesiae — 24 530 nam supra Jin. C 931 pendenti B 533 534 ecclesia oz. B ergo oz. B

PL 44

DE DIVINIS OFFICIIS II, r1-13

47

755 tunc ericius nidificat, cum inter uerba praedicta uel quinque crucis signacula quinque dilecti sui plagas uidelicet duas manuum totidemque pedum et unam lateris fida tenet et contemplatur memoria. 13

$40

Sicut accepta habere dignatus es.

Sicut similitudinis est non quantitatis. Multo enim acceptius est hoc sacrificium Deo, quam quod obtulit Abel, quod obtulit Abraham,

quod obtulit Melchisedech.

Valet namque amplius res quam umbra, ueritas quam figura. Ipsam ergo similitudinem desideremus magis quam 54; acceptionis

quantitatem.

Similes

offerendo

sumus

Abel,

si

recte offerentes nihilominus recte diuidimus : quod quia Cain non fecit, peccauit. Sua namque cui debebat Deo recte obtulit, sed seipsum sibi retinens et cor suum Deo auferens male diuisit. 5,»

Abel uero intus in corde suo sacrificium iustitiae obtulit,

quia non seipsum sibi retinuit, sed Deo subdidit, et propter hoc ad exteriora eius | munera Dominus placide respexit. Similiter Abraham egregia fide totum se prius offerebat ac propter

hoc,

dum

offerret

sua,

placidas

offerebat

B 19"

hostias.

555 Quod ut sciremus et imitaremur nos, patrios ab illo Deus affectus exegit et immolari sibi filium iussit statimque promptum eius

animum

inuenit,

immo

nobis

ostendit.

Melchisedech

quoque nisi seipsum prius obtulisset et in sublime altare Dei cor suum deposuisset, non potuisset praeuidere causas, qua56o rum intuitu panis et uini sacrificium | sine exemplo primus obtulit. Itaque et nos, si assistentes ad offerendum recte, ut dictum

est, diuidimus, id est prius nosipsos offerentes, arietinam spiritus proteruiam taurinamque feritatem hircinamque libidinem 56; iugulantes

mortificamus

iuxta

illud, quod

in psalmo

cani-

mus: Holocausta medullata offeram tibi cum incenso arietum, offeram libi boues cum hircis, xecte diuisimus et idcirco sicut munera Abel, sicut sacrificium Abrahae, sicut Melchisedech immaculatam hostiam, nostra sacri-

;7o ficia Dominus accepta habere dignatur. Et iuxta consequentem orationem iubet haec per manus sancti angeli sui perferri in sublime altare suum et in conspectu diuinae maiestatis suae inlocaliter atque inuisibiliter. 535 cf. Is. 14, 23.

566 Ps. 65, 15.

535 ericius] certius 74 B

536 quinque oz. 44

539 ES] MVNERA

ABEL

PVERI TVI IVSTI az. B, etc. add. C 541 hoc sactificium est — B 548 cui debebat Deo] Deo cui decebat B seipsum] de ipsum C 551 et] ac B 553

ac] et B 554 hoc oz. B 556 flium sibi — B hostiam immaculatam — 44 ^ nostram 44

5808 primus B

569

C 19

48 515

RVPERTVS TVITIENSIS

Vbique enim est maiestas eius inlocalis et inuisibilis, ubique sublime altare eius, quod est ecclesiae catholicae fides. 14

(Nobis quoque peccatoribus.» Moris est plerisque ecclesiis, cum ad id uentum est : Nobis quoque jeccatoribus famulis twis, paululum expressa uoce

580

silentium rumpere. Namque in illo dominicae passionis articulo subuenire nobis debet in mentem latronis confessio simulque responsio Domini de tribunali crucis dignum illum paradiso iudicantis. | PL 45 15 (Per quem haec omnia, Domine, semper bona creas.»

585

2399

595

600

605

610

Tandem cum tribus illis crucibus, quibus edicit sacerdos : Per quem haec omnia, Domine, semper bona creas, sanctificas, wiwificas, benedicis, passio Domini consummatur et illud nobis

commemoratur, quod clamans woce magna emisil spiritum. Quapropter statim corporale aufertur, quia welwm templi scissum est, immo quia quae de illo scripta erant, hactenus clausa et operta fuerant, sicut de quibusdam dicitur : E: erat. uerbum. absconditum ab eis. Quidquid ipse de passione sua praedixerat, nunc autem, ubi consummatum, etiam reuelatum est. Quodque dis|cooperto calice trinum de hostia super calicem pingitur crucis signaculum dicendo Per ipsum et cum ipso et in ipso, confessionem exprimit cum uoce centurionis, qui uiso terraemotu et his quae fiebant clamauit uoce magna : Vere Filius Des erat iste. Duae uero cruces, quae pinguntur in latere calicis dicendo : Omnis honor et gloria, sacramenta nobis sanguinis et aquae repraesentant, quae patefacto la|tere Domini lancea militis in redemptionem salutis nostrae profluxerunt. Tunc accedit diaconus et exaltatum parumper sacrificium de altari reuerenter tam ipse quam sacerdos iterum deponit, quia uenit Ioseph ab Arimathaea cum centurione et Nicodemus quoque et impetratum a Pilato corpus Iesu deponentes sepelierunt. Sepelierunt inquam, quod nobis in eo significatur, quod calix iterum corporali cooperitur. Ibi competenter beatus Gregorius dominicam orationem dici constituit incongruum esse astruens, ut cum super eucharistiam oratio diceretur, quam scholasticus composwit, ipsa oratio non diceretur, quam per se ipse Dominus noster dictauit. Quod cum a Graecis accepisse uideretur, in hoc tamen differre uoluit, ut 584 cf. Mt. 27, 50. 888 cf. Mt. 27, 51. 590 Lc. 18, 54. 892 cf. Ioh. 19, 30. 597 Mt. 27, 54. 608 Greg., Reg. I, Ep. IX, 26 -MGH ep. II, 1 p. 59. ; cf. Aug., Tr. in Iob. 7, 11 - CC 36, 72 s.

587 emisit] tradidit 74 590 fuerant superscr. 44 om. À C 601 profluxit 74

sicut de quibusdam dicitur

B 2o

C 19v

DE DIVINIS OFFICIIS II, 13-18

49

cum apud Graecos ab omni populo dicatur, apud nos a solo sacerdote cantetur. Tunc ergo quia lesus, ut dictum est, 61; clamans woce magma iradidit spiritum, et centurio clamauit dicens : Vere Filius Dei erat iste, et mulieres lamentabantur flentes Dominum, leuat sacerdos |uocem dicendo : Per omnia saecula saeculorum, et.dominicam orationem, si-

À 10

militerque chorus respondendo imitantes paucos fideles, qui 620 contrito et confracto corde lugebant Dominum ueluti quondam occisum Abel inuidi furore fratris maligno pauci parentes impatienti dolore et inconsueto cordis angore lamentati sunt. Post hoc iterum breue silentium fit sabbatum respiciens, quo

Dominus in sepulchro quieuit. 625 16

(Pax Domini sit semper uobiscum» Tunc rursus eleuatio uocis bonum significat nuntium dominicae resurrectionis dicente sacerdote : Pax Domini sit semper uobiscum, qui nobis illud commendat, quod Dominus noster stans in medio discipulorum suorum dixit eis : | Pax «wobis. 3o Interim tenens corpus Domini, qui cognitus est 2?» fractione $awis, tripartita fractura suam sanctae Trinitati assignat hostiam particulamque unam, quae personam insinuat Filii, sacro sanguini demissam immergit. | 1* 635

PL 46

B 20"

(Agnus Dei, qui tollis.» Statim ad gloriam ascensionis memoria gaudentis ecclesiae

transcurrit dicendo : Agmws Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui sedes ad dexteram Dei Patris, miserere nobis. Ad dandam enim paenitentiam et remissionem peccatorum Deus illum suscitauit et principem ac saluatorem exaltauit. | C 640 18

(De communione.»

Tunc religiosa consuetudine legatum nobis a sacerdote damus et accipimus inuicem pacis osculum gaudentes atque hoc commemorantes, quia reconciliati sumus Deo ber mortem Fili eius nosque colligari debere consignantes osculo pacis, 645 quod est uinculum perfectionis. Cantus quem communionem dicimus, quem post cibum salutarem canimus, gratiarum actio est iuxta illud : Edent pauperes et saturabuntur et laudabunt. Dominum, qui requirunt ewm.

614 Mt. 27, 50. 615 Mt. 27, 34. 616 Sabbato Sancto, antiph. ad Bened. (Ioh. 19, 30). 620 cf. Ps. 50, 19. 629 Ioh. 20, 20 ; Lc. 24, 36. 630 Luc. 24, 35. 638 cf. Act. 5, 30-31. 639 cf. Rom. 5, 1o. 647 Ps. 21, 27.

628 qui] quod C — 639 ac] et B. 643 hoc] signo e4Z. B — 644 signando B

20v

^

50

RVPERTVS TVITIENSIS

65o 19

«De collecta.» Collectae, quae dicuntur ad complendum, orationes sedentis

in caelo capitis nostri Iesu Christi significant, qui mortwws est, inquit apostolus, mmo qui et vesurrTexit, qui est in dextera Dei, qui etiam interpellat fro nobis. In65 terpellat enim pro nobis pontifex summus, quia nos et per id, quod nostri est similis, reconciliat et per id, quod Patri est aequalis, absoluit. VA

20

(De Benedicamus Domino.» Vltimam particulam diaconus edicit id est Benedicamus 66 o Domino et hoc dicto populum excitat ad agendas gratias Deo pro acceptis beneficiis, quia profecto redemptore ad dexteram Patris sedente et interpellante pro nobis perseuerant eius apostoli dicentes nobis: Sem$er gratias agite, sine iniermissione. Si autem solemnitas aliqua sit in illud 66 A tempus respiciens, quo nostrae salutis missio celebrata est et diaconus dalmatica indutus perfectionem significat futurae beatitudinis, tunc dicit : Ie missa est.

Haec enim populi solemnis dimissio est reuerendae modulationis enuntiatione nitens rei dignitatem exprimere et quasi 670 extrema manu in abeuntis populi cordibus memoriam eius stabilire. Hoc autem sacrosanctum altàris mysterium idcirco missa dicitur, quia ad placationem et solutionem inimicitiarum, quae erant inter Deum et homines, sola ualens et idonea missio est. |

PL 47

67; 21 Ouomodo uel a quibus missae officium ordinatum sit. Olim non tanto exterioris apparatu decoris missarum solemnia celebrabantur nec ab uno quolibet haec omnia religiosi obsequii | gloria consummata et perpolita est. Pontifices Bz: quippe sacri, splendida Romanae sedis luminaria, sicut | Co" 68 o diuersis temporibus affulserunt, ita paulatim studii sui claritate uenustatem huius salutaris officii perfecerunt. Et sicut traditum a Domino per Moysen sacrificii ueteris ordinem praecipue Dauid et Salomon sacerdotum et leuitarum ministerio cantorum multiplici numero psalmorum diuinorum 68 ^ tripudio templi uel altaris illustri gloria sacrorumque multitudine uasorum splendidius amplificauerunt, sic traditum a Domino mirabilem noui sacrificii ritum per primos apostolos sancta Romana ecclesia suscipiens religiosa fide amplexata 652 Rom. 8, 34. cf. Eph. 2, 14.

662 cf. Act. 1, 14. 678 cf. Rom. 12, r.

663 I Thess. 2, 13 ; Eph. 5, 20.

654 etiam] et C 656 similis est — B 660 Deo gratias — B missione] orate aZ. C 666 significat] designat B, designant C dulantis C 675 Zifulus deest B 676 tantum B

672

664. intet668 mo-

DE DIVINIS OFFICIIS II, 19-21

5I

est, fideli cura conseruauit, diligenti apparatu exornauit. Quae ergo quique eorum contulerint, iam dicemus magis secundum ordinem illorum, quae ordinata sunt, quam eorum, qui ordinauerunt. Caelestinus papa quadragesimus (quartus) constituerat, ut jfsalmi Dauid. centum quinquaginta ante sacrificium canerentur 69 antipbhonatim. ex omnibus. Quod ante mon fiebat, sed. tantum epistola et euangeliwm vecitabantur. Ex hoc instituto excerpti

690

VA

de psalmis introitus, gradualia, offertoria, communiones cum

79 o

795

715

modulatione ad missam in ecclesia Romana cantari coeperunt. Gregorius (papa? sexagesimus quintus antiphonarium regulariter centonizauit et compilauit, Kyrie eleyson a clero ad missam cantari praecepit, quod apud Graecos ab omni populo cantabatur. AJelwia extra pentecosten ad missam dici fecit. I» canone iria uerba hostiae swberaddidit : Diesque nostros n iua ace disbonas, atque ab aeterna damnatione nos eripi, el in electorum tuorum iubeas grege numerari. Orationem quoque dominicam post canonem super | hostias censuit recitari. Symmachus (papa? quinquagesimus tertius constituit omni die dominico uel nataliciis martyrum "Gloria 1n excelsis" ad missam cantari. Quem hymnum Telesphorus papa a beato Petro nonus nocte tantum natalis Domini ad missas a se in ipsa nocte institutas cantari iussit et in eo ad angelorum uerba, quae sequuntur, adiecit. Gelasius (papa? (quinquagesimus) tractus et Jymmos composuit e£ sacramentorum $raefationes et orationes cauto. et eliminato sermone dictawit. Innocentius (papa) (quadragesimus primus?» pacis osculum

ante communionem dari decreuit. | Leo (papa? quadragesimus

(sextus», qui in homilüs de-

À. 10Y

PL 48

clamandis multum ualuit, addidit | in canone : | SanctumC 21 B 21v sacrificium, immaculatam hostiam. Damasus (papa? trigesimus (octauus? "Credo im wnum 692 de modo numerandi uide : Regino, Chronicon x (in fine) - MGH, SS in us. schol., cf. Lib. Pont. p. 38 Kurze; Raban., De cleric. ins. 1, 32 (p. 71 Knoepfler). 714 710 ;b. p. 12. 908 ib. p. 125. 702 zb. p. 161. (p. 94 Mommsen). 717 cf. ep. 25 (Jaffé I 108) ;cf. Berno, Microlog. - PL 151, 988 DA 1D:4 D. 137. 422 cf. Berno, ib. 1101D. 719 cf. Lib. Pont. (p. 105 Mommsen).

693 Caelestinus] papa XLII /4, Romanae sedis praesul XLI B, papa XLI C

701 missas 699 quintus] primus B C tecitabatur C 708 XLVIIII B C 404 atque ozz. B $03 supetaddidit hostiae — 74 BC papa 710 missas C excelsis] Deo a4Z. B 709 natalicio B, natalis C 714 iussit] instituit 4 C 712 constitutus 4 C vii VII C om. B cauto] setmone et epistulas delimato 715 et orationes ozz. 74 XLVII.ABC 718 communionem] 417 XXXVII .ABC setmone multas add. L. Pont. $22 octauus] V 74 B C ; iuxta cano719 sextus] III 4 B C sacram praez. B nes add. Berno 696 epistolam 44

^

52

RVPERTVS TVITIENSIS

Deum'' solemnibus diebus cantari instituit ex decreto sanctae uniuersalis synodi a centum quinquaginta episcopis 725 Constantinopoli celebratae. Alexander (papa? sextus ad consecrationem eucharistiae instituit, quod sicut de latere crucifixi Domini effluxit sanguis et aqua, ita aqua uino misceatur in ipsa consecratione nec

uinum sine aqua, nec aquam sine uino debere offerri decer750 nens.

Sixtus (papa? septimus hymnum tus'' cantari instituit.

"Sancius, sanctus, sanc-

Sergius (papa? octogesimus (quintus? ultimum hoc insti-

tuit, ut inter communicandum "Agnus De?" a clero cantetur. 75; Sic studiosa diuinae legis ecclesia Romana paulatim protulit de thesauro suo noua pietatis monumenta et quoddam uelut ex auro lapidibusque pretiosis religiosi officii sancto sacrificio fabrefecit diadema. Non quidem sanctius hinc est quam erat prius, cum ad sola uerba Domini solamque domini74o cam

orationem consecrabatur,

sed maxime

decuit, ut fides,

quae adhuc erat illo tempore rudis et, ut ait quidam tam doctus quam fidelis, agresti turbida cultu, nuda humeros, intonsa comas, exserta lacertos, ubi ornari potuit, maxime in

hac parte, tamquam in capite suo, deauraretur, et earum 74; rerum, quae superius dictae sunt, ueneranda similitudine fulgeret.

22 Cur sancta mentum

De azymo et fermento. Romana ecclesia numquam

in sacrificio fer-

admiserit, non otiose quaeritur nec inutiliter scitur,

75o maxime, quia consuetudini huic tota hactenus Graecia refragatur. Nam de fermentato Graeci immolant, et nescio, qua auctoritate suffragante, quae procul dubio de authenticis numquam profecta est Scripturis, tam legalem quam euangelicam Romanae ecclesiae consuetudinem nimis pertinaciter 755 abhorrent. Veris persaepe rationibus superati sunt, sed Constantinopolitanae sedis arrogantia, multarum haeresium genitrix, cedere dedignata est. Leo nonus huius nominis papa a beato Petro centesimus quinquagesimus octauus per epistolam ad imperatorem 326 L. Pont.,ib. — v31ib. p. 128 ; Amalar., Lib. off. III, 21 (p. 326, 9-13 Hanssens). $36 cf. Mt. 15, 52. 434 Ps. 20, 4. 788 cf. Jaffé I, 548; PL 145, 713.

723 Deum] Patrem a44. JA ; solemnibus diebus oz. 74 725 Constantinopolim 74 325 influxit C 728 Hic passionem Domini miscuit in predicatione sacerdotum L. Pont. 429 aquam] aqua C $331 hymnum oz. B $34 a cleto oz. B, et populo add. L. Pos:. ^ 736 pietatis n rasur. B. 23? ex] deB.— 443 coma B

exerta

B C

7344 DE AZYMA C ET FERMENTO oz. B C 950 quia consuetudine C «53 profecta numquam de authenticis fuit Scripturis — ;4 755 Constantinopolis C — 788 Leo VIII C ; CXLVIII 4 C

supra lin. C

DE DIVINIS OFFICIIS II, 21-22

53

76o Constantinum scriptam animum eius concilians apocrisiarios suos Humbertum Siluae candidae episcopum et Petrum Amalfitanorum archiepiscopum, Fridericum quoque septimum leuitam et cancellarium Constantinopolim dirigens multas | (IY Graecorum confutauit haereses, qui inter cetera Latinos 765 uocabant Azymitas et eos ni|mis persequentes eorum ecclesias B 22 claudebant, et Mi |chaelem patriarcham a gratia et palatio im- PL 49 peratoris remotum excommunicationis gladio percussit. Tantis autem haeresibus fermentata est Graecia, ut mirum uideri

77?

7755

78e

785

79

795

non debeat hoc, quod de fermentato immolat. Tantae econtra sinceritatis semper fuit sancta Romana ecclesia, ut cui deest Scripturarum notitia uel argumentandi facultas, sola illi de azymo contra Graecos sufficere debeat eius auctoritas. Nam Constantinopolitana non solum haereticos sed et haeresiarchas protulit multos. Romana uero ecclesia super apostolicae fidei petram altius fundata firmiter stetit et tam Graeciae quam totius orbis haereticos semper confutauit et de excelso fidei tribunali data sententia iudicauit. Scripturarum tamen suffragia deesse non debent, ne ullam tam sincera auctoritas uideatur passa esse iacturam. Quae certius atque commodius peterentur, si uel scripto uel auctore certo constaret, quid rationis super fermentato sibi uideantur habere Graeci. Nam Romanae ecclesiae consuetudo legalibus, propheticis, euangelicis atque apostolicis rationibus consona est. Ferunt tamen quidam hanc a Graecis fermentati se audiuisse rationem, eo quod Maria praegnans de Spiritu sancto facta fuerat atque ideo per fermentatum significari recte dominicam incarnationem et manifestum uirginei uentris tumorem. Quicumque ex eis huic innituntur rationi, longius à sanae doctrinae regulis absunt, quam si nullas omnino supradictae rei causas redderent. Quid enim ? Ideo fermentatum offerunt, ut impraegnatum et tumidum Mariae significent uterum? Nempe hoc respectu panem sacrificii Mariam, uitium autem panis id est fermentum Christum eius filium esse uolunt. Haec ratio duabus ex causis euidentibus infirmata contemnitur. Primo, quia non Mariae sed Christi solius, qui solus pro nobis crucifixus est, corpus offerre debemus. Secundo quia fermento, ut aliquid boni significare mereatur, nulla |omnino

$oo sacrae Scripturae de ueteri aut nouo testamento auctoritas suffragatur. Pulchrius atque ratio|nabilius memoriam domi962 sci]. unus ex septem diaconis regionariis.

961 Hubertum B autem] ergo C

9462 VII oz. 4A

fuerit B C — signari B 799 significari B 8

764 haeresium C ceteras 4À 768 486 quidam oz. C 78* 491 regula B 9796 contemnitur] merito praez;. B

769 fermento 74

112 animo B

VII

G 22

54

RVPERTVS TVITIENSIS

nicae incarnationis ex sancto euangelio recognoscimus. Nam quod dixit Dominus de pane, quem accepit : Hoc est corpus mewm, 805

810

815

quoties illa sacrosancta

actione iteramus,

incarna-

tionem eius ita nobis reparamus, üt ad hoc non uterum beatae Mariae sed solam eius fidem, per quam concepit, necessariam habeamus. Est autem e6«s fidei signum. altare wisibile, sicut recte placet doctoribus ecclesiae. Igitur cum Dei Verbum per fidem ecclesiae descendens panem accipit de signo fidei, quod est altare, renouatur nobis illud, quod idem Verbum Dei per fidem Virginis descendens in uterum eius carnem assumpsit. Atque ita incarnationem dominicam nobis reparamus non sicut fermentum in pane significante Mariam sed sicut Dei Verbum in pane catholicam significat ecclesiam, in eo quod, sicut unus ille panis de multis confectus est granis, sic ecclesia de multis hominibus una consistit per fidei unitatem. Significari autem pane illo dixi

B 22v

ecclesiam, non in eo, quod | offertur et consecratur, sed in eo, PL 5o 820

quod de multis, ut dictum est, granis conficitur. Nam in eo, quod consecratur, nec ipsum indiuiduum corpus Domini significat sed est, transfuso in se Dei Verbo per fidem passionis, resurrectionis

825

et ascensionis

Domini.

Dominus

enim

non : "Hoc significat", sed '" Hoc est corpus meum" inquit. Infirma ergo et merito contemptibilis est supradicta fermenti ratio. At uero azyma tam ex euangelica quam ex legali auctoritate profecta sunt. Nam Dominus et in lege, ubi typicum paschae sacrificium mandauit, fermentum abici iussit, et in euangelio,

ubi nouum sacrificium primus celebrauit, azyma nihilominus 830 ipse consecrauit. Et ne forte aliter suspiceris, fermentum in domibus Israel tunc non inueniebatur, lege enim Domini hoc sancitum erat.Dum ergo a uetere ad nouum sacrificium proficiscens azyma non reliquit, sed azyma benedixit, fregit, et dedit discipulis suis dicens : Hoc facite in meam com835 memoraiionem, numquid de fermento quidquam dixit aut questus est, quod cogente consuetudine legis fermentum sibi defuerit ? Immo qui in lege de azymis iussit, in gratia, quod contrarium erat, statuere non debuit. | Notandum quippe est et animo memori retinendum nullas antiquae legis con840 suetudines contrariis superuenientibus ex euangelio decretis esse destructas. Sed quae abolitae sunt uel destructae meliori807? Aug., De serzz. Dog. in monte 1, 10 - PL. 54, 1242D. Deut. 16, 4. 834 Lc. 22, 9; I Cor. t1, 24.

828 cf. Ex. 12, 15 ;

804 illa] ulla C — 807 fidei eius — C 810 £dei] Dei 4 814 catholicam om. C 815 significante B ; ecclesiam significat catholicam — 74 819 conficitur granis — 4 C 821 passionem ;4 822 Domini oz. C 832 ergo] autem C 833 et oz. .A 8365 fermentatum B 836 consuetudinis C 838 contrariae B

A 22*

DE DIVINIS OFFICIIS II, 22

55

bus non contrariis cesserunt, ut circumcisio baptismo. Nam circumcisio bona quidem, sed baptismus melior. Nec mutabilitate usus est Deus, dum bono praetulit melius, praesertim

cum bonum illud irritum fecisset ille populus, sicut ipse Deus improperat illis per |prophetam dicentem : Et irritum fecislis pbacium meum, et cetera. Magis autem praeputium oppositum uidetur circumcisioni scilicet ut habitus priuationi. Sed Dominus de praeputio nihil dixit, immo de utroque tacuit, 850 quia circumcisio mihil est, et braeputium mihil est, ait apostolus, sed fides, quae per dilectionem operatur. At uero azymum et fermentatum manifeste opposita sunt, ut contraria immediata. Igitur non decebat Deum, ut tamquam sibimet contrarius abiecto azymo de fermento prae85 ciperet, de quo ante prohibuerat dicens : ''"Nom immolabis super fermento sanguinem hostiae meae." Approbat uero Deus azymum non propter ipsum, sed propter id, cuius est signum. Significat quippe sacrificantibus nobis, ut epulemur paschali conuiuio, «om n fermento malitiae et nequitiae, sed in azymis 86 o sinceritatis et. ueritatis.

84 5

A

Nec ideo rei tam necessariae significatio haec reicienda est, quia de legis antiquae caeremoniis illam constat esse profectam. Non enim cunctas legis antiquae significatiuas consuetudines abicimus. Adhuc quippe plenariam lunae faciem 86 consideramus, nec unquam in defectu eius pascha celebramus, et quotidie thus sacrum Domino 2» odorem suawitatis adolemus, et oleum unctionis sanctum apud nos est, et pro tubis campanas habemus, et multa | eiusmodi. Nam illa, quae significantur, quoniam bona sunt moralia, significationes 87 o ipsas omnes quidem lectione, quasdam uero actu quoque celebramus, ut significata ipsa nostris sensibus opportune im$ortwne ingerantur. Quis hoc improbare audeat ? De gentilibus quoque philosophorum atque doctorum sententiis solemus auferre, si qua ab illis probe dicta uel facta 87 sunt, et tamquam catiuae mulieris ungues | pilosque superfluos amputare, ut ab alienigena falsitate mundata thalamum ueritatis digna sit introire. Nonne ergo familiarius aut iustius antiquitatum suarum reminiscitur ecclesia, quae in Canticis canticorum gloriatur et dicit : Omnia oma moua et VA

VA

846 Mal. 2, 8. 866 cf. Leu. 2, 2.

850 Gal. 5, 6. 855 cf. Ex. 25, 18. 8859 cf. I Cor. 5, 8. 871 cf. II Tim. 4, 2. 875 cf. Deut. 21, 1o. 879 Cant.

75 13.

847 etc oz. C 850 et oz. B nihil] neque ualet V;/z. W 851 dilectionem] caritatem l/ulg. W 853 contrarius B 854 fetmentato B perciperet C 856 fermentato B hostiae] uictimae Vig. 858 significant C $868 huiusmodi B nam quoniam illa quae significantur bona — B 869 quoniam om.C 893 philosophotum] exemplo apostolorum a4Z. 74 sententiis ozz. 44

PI2:53

56

RVPERTVS TVITIENSIS

88o 4etera dilecile mi seruauit tibi ? Igitur azyma non propter hoc abicienda erant, quia significationis gratia in antiqua lege tradita erant, quin potius ideo retinenda, quia quod significant optimum | et huic tempori gratiae magis congruum est. Significant enim id quod apostolica tuba | probabiliter sen-

'ASTIV B 235*

88; tiendum personat, uidelicet ut inter Christum, qui de massa

peccatrice carnem sine peccato tamquam azymum assumpsit de fermentato, et christianum populum ita wequitiae et malit2ae nihil intersit, quomodo in azymo pane cum frumento et aqua nihil ueteris massae aut alienae infectionis interuenit. 89o Aqua namque populum significat iuxta illud : Beats quw seminalis super ommes aquas. Frumento autem significari Christum nullo melius quam ipso auctore probamus, qui seipsum mortificandum infidelitate Iudaeorum, multiplicandum fide populorum figurate praedicans : Ns, inquit, 89; granum jÍrumentii cadens in terram mortuum fuerit, ipsum

solum

manet

;

sv

autem

moriuum

fuerat,

multum [fructum affert. Aqua frumento mixta sine fermento simplices debere esse significat populos Christo per fidem coniunctos. Cum ergo monimentum sit swnceriatis el

9oo «4eritatis eius, in cuius azymis nos epulari hortatur apostolus expurgato ueteri fermento, ut simus noua conspersio, iure inter utilia legis antiquae signa reseruata sunt azyma auctore magno pontifice Christo et per succedentem sibi beatum Petrum Romanae ecclesiae fideliter delegata. Quae beata, 9o; quod in fundamento suo petram illam excepit, quam suo ueritatis ore laudauit et beatificauit, tali structura super illam aedificata est, ut contra omnes haereses perstaret murus inexpugnabilis. Et quacumque mundi ex parte periclitata fides ad illam confugit, «ille clypeos ex ea omnemque armaturam 910 fortium, qua se defenderet, pendentem et praeparatam inuenit. 29

De ornatu altaris et templi. Sacrosanctum

altaris ministerium

idcirco, ut dictum

est,

missa |dicitur, quia ad placationem inimicitiarum, quae erant 91; inter Deum et homines, sola ualens et idonea mittitur legatio. Cuius diuina ratio, quamuis assidui splendoris sit, cultus tamen exte|rior in uasis sacris, in apparatu altaris et mi88? cf.ICor.5,8. 8901s. 32, 20 ; cf. Greg., Moral. 50, 40 - PL 76, 772. — 894 Ioh. 12, 24. 899 cf. I Cor. 5, 7-8. 906 cf. Mt. 16, 18. 907 cf. Mc. 15, 1. 909 cf. Cant. 4, 4.

880 dilecte mi ozz. fectionis C — 891 898 simplices] et ab 4$sq. idonea sub lin.

B 882 erant] fuerant B 884 significat B 889 conomnes oz. C $893 infidelitate 4:4. multiplicandum oz. C omni malitia 2427. B significat esse — ;4 914/915 quae C

(9:2

PL 52

DE DIVINIS OFFICIIS II, 22-23

57

nisteriorum eius, semper quidem sancta, sed pro dierum uel temporum diuersa ratione interdum splendidior est. 9:0 Auro et argento lapidibusque pretiosis pro posse fidelium singulis in locis splendet festiua deuotio, quae cum in saecularibus ambitionis insignia sint, in ecclesiasticis et diuinis rebus pietatis offi|cia sunt. Non quia Deum, qui spiritus est, plus aurea quam lutea, plus gemmata quam nuda delectent cor92; pora, sed quia homines, quod diligunt, cum Deo libenter offerunt, dilectione Dei, qua illud a se separant, quidquid illud sit, Deo pretiosum efficiunt. Diligunt enim aurum, quod maxime concupiscentia carnis est et concupiscentia oculorum. Cum ergo illud offerunt non indigenti Deo, sicut Dauid con93o cupitam de cisterna quae erat in Bethlehem noluit bibere aquam sed /ibawit aquam Domino, procul dubio sanctum et Deo placitum est, quod offerunt. Nimis reprehensibiliter sic ungerentur pedes luxuriosorum et nequam hominum, quomodo super pedes Domini un95; guentum effusum est, quod potuit wenwmdari multo et dari jawperibus. Sed hoc ideo laudabiliter fecit Domino deuota mulier, quia Dominus,

940

94;

95o

955

cui non indigenti hoc factum est, 2»

libra unguenti bistici libram appendit potius pietatis et fidei, et ideo pro odore, qui respersus est in una domo, memoriam praedicandae mulieris spirare fecit 2n foto mundo. Igitur dum auro et lapidibus ac sericis uestibus honoratur Christus in altaris apparatu, poterat et hoc dari pauperibus, sed non ideo iure ornatus mensae Domini reprehenditur, cuius habitus, dum est incultus, non sine culpa eorum despicitur, qui illam ornare posse uidentur. Nam quod Dominus per prophetam arguit populum dicentem : Mensa Domin: contaminata est, ideo facere uidetur, quia sine culpa tunc erat, quae putabatur contaminatio esse altaris, nuda paupertas. Reuersus namque de Babylone populus aliave tantum fecerat foriwitis, ut ait Hieronymus, ef impolitis lapidibus absque templo, absque urbis aedificiis, absque exstructione murorum, ek putabant minorem esse cultum religionis, quia templi ornatus deerat, mec intelligebant. omnipotentem Dewn | non aurum gemmasque ei hostiarum. multitudinem. quaerere. sed offerentium uoluntatem. Ceterum ubi opportunitas et opes non 92? c£. Greg., Moral. 34, 15 - PL 76, 7354B.

15, 16. Mal. rz, 7.

935 cf. Mt. 26, 9.

928 I Ioh. 2, 16.

937 cf. Ioh. 12, 15.

931 cf. II Reg.

940 cf. Mt. 26,13.

— 946

949 Hier., Cozzzzent. in Mal. x, 10 - PL 25, 1551BC.

932 930/931 de 4:4. sed om. J4 926 dilectionem ;4 921 in? oz. JA offertur C —— 936/937 fecit usg. mulier] Domino placitum est Deo — 4 944 despicitur] et reprehenditur 937 est oz. C deuota mulier obtulit 74 etutait Hieronymus — B — lapidibus] exstruxetat 950 feceratom. B add..A 952/953 putabat ... intelligitis Hier. B

B 24

58

RVPERTVS TVITIENSIS

deerant, Dominus ipse aurea sibi et argentea fieri mandauit 960

opera summa artificum industria. Nec statim illud nobis obiciatur ex dictis beati Hieronymi. Quod si haec ex ueteri testamento suscipimus, consequenter et uictimarum ritum et legem sabbati et his similia suscipere debeamus. Pugnat enim haec eius sententia, ne aurea uel

gemmata diuini cultus | ornamenta uelut necessarium requi- B 24" 965 rantur. Nam scribens aduersus Vigilantium itemque ad

970

975

980

Demetriadem uirginem eleemosynam quidem pauperum praefert, sed de huiusmodi wnwusqwuisque, inquit, ?* suo sensu abundet, non damno, non reprehendo. Sed et manifesta ratione colligimus figuras eiusmodi, quales de constructione | tabernaculi beatus Gregorius moraliter exponit PL 55 praesentia ueritatis non ita dissipari, ut non debeant etiam nunc in exteriori cultu ecclesiae simili uel eadem ratione pro-

A 12

poni: ut in illo nobis eluceat, qualis ?n£erioris domus Dei, quod. sumas "os, ornatus esse debeat. Quamuis enim auctor ueterum et nouorum figuratarum promissionum sacramenta mutauerit, quia promissa perfecit et denuntiationibus, ut ait magnus Leo, cessationem imposuit, quoniam denuntiatus aduenit, in praeceptis tamen uel figuris moralibus nulla prioris testamenti reprobata decreta, sed euangelico magisterio multa sunt aucta. Dictis, factis,

pulchrius euangelium quam lex, frequentius Christus quam prophetae parabolas uel allegoricas proponit similitudines. Cuius magisterium sequens ecclesia rerum habitu uisibilium res imitatur inuisibiles non solum in eorum, de quibus super 985 dictum est, ministrorum sacro cultu sed in ceterorum quoque templi uel altaris ornatu. Nam si nulla significantur in hoc quoque spiritualia, cur pretiosa pallia et holoserica dorsalia parietibus appenduntur et sacrosanctum Domini corpus lineo corporali superposito obtegitur ? Nam iuxta dignitatem eius, 959 quod pretiosissimum habere possemus, merito illi circumponeremus. Arcana ergo aliqua quaesitu et intellectu digna cum hac discretione animaduersa sunt. Nam corporale lineum, in quo dominicae passionis celebramus memoriam, tribulationem 995 eius et singularem designat | in eo carnis munditiam. Linum 958 cf. Ex. 25-27.

960 Hier., JAdu. Vigil. 13 -PL 23, 365 ;Ep. 130, ad Demetr. 967 Rom. 14, 5. 973 cf. Greg., Hos. in Ex. 2, 3, 16 97? cf. Leo, Serz. 69, 2 - PL 54, 5376CD.

CSEL 56, 194, 24.

PL 76, 966B.

938 sibi aurea — A ; sibi] fieri «47. B 960 nobis illud — B 962 sabbatorum G 964 necessaria C 967 eiusmodi 4 968 sensu oz. B damno] abnuo Hier. 970 exponit] ita 5raezz. B 973 quod] quae B 976 sacramentum B 978 nuntiatus C, denuntiatione B 980 euangelica B 985 ministeriorum B templi quoque — C 989 superpositum B 990 pretiosum

C

9985 etom.C

singulare C

C 24"

DE DIVINIS OFFICIIS II, 23

IOoOO

59

quippe de terra natum multis attritum pressuris ad niuei candoris honorem et lenem subtilitatem peruenit. Grossum et inglorium de terra consurgit, sed inter manus prementium opificum subtiliatur et candescit. Tribulationem ergo Domini in lineo corporali aduertimus. Ascendit enim sicut uirgulium et sicut radix de terra sitienti nom habens speciem neque decorem, sed propter munditiam animae suae, quam pro peccato mostro boswit, uidebit semen longaeuum et uoluntas Domini in | manu eius directa

1005

est.

!

Quod diligentiores obseruant, ut duplex corporale sit, linteamina significat capitis Domini, quibus corpus eius aromatibus conditum inuoluit Ioseph. Pallia uero, quae, ut dictum IOIO

est, solemniter appenduntur

templi parietibus futuram sanctae ecclesiae gloriam significant in regno Christi, quod nobis praesentes solemnitates commemorant, ubi exhibebit sibi Christus gloriosam sponsam, non

1015

IO20

habentem. maculam uel rugam. Codices quoque euangelici auro et argento lapidibusque pretiosis non immerito decorantur, in quibus rutilat aurum caelestis sapientiae, nitet argentum fidelis eloquentiae, fulgent miraculorum pretiosi lapides, quae manus Christi zornatiles aureae plenae hiacinthis operatae sunt. His atque aliis huiusmodi ornatibus loquitur quodammodo regina, quae assistit a dextris speciosi ac potentissimi regis, ut uestitum deauratum et uarietates, quibus ipsa circumamicta est, omnemque gloriam

1025

1030

1055

| eius, quae est ab intus in fimbriis aureis, PL 54

id est in perseuerantia bonorum operum, recogitemus et ad memoriam reuocemus et admoniti de uisibilibus inuisibiles ornatus et repositam in caelis eius gloriam auida mente specule-

mur. Tunc solemne est cantoribus sed et omni choro psallentium pretiosum de sacrario capere uestitum et magnis uocibus atque amplificatis cantibus iucundum sacri sacrificii celebrare conuiuium. Causa postulat quiddam nostri ordinis, id est monachorum, non praeterire proprium. Solemus enim in huiuscemodi festis omnes in albis stare uel procedere : qua ueste nouam sanctorum uitam designari superius expositum est. Tunc namque in contemplatione eius noui|tatis positi sumus, de qua nos hor997 cf. Greg., Moral 8, s1 - PL 75, 855B. 1008 cf. Mt. 27, 59. 1012 cf. Eph. 5, 27.

1000 Is. 53, 2. 1003 Is. 55, ro. 1017 cf. Cant. 5, 14. 1019 cf.

Ps. 44, 10.

998 e terra C 1004 dirigetur Vzir. 1010 parietibus templi — 24 significant gloriam — .4 1014 prtetiosisque lapidibus C 1018 hiacinthinis C 1025 speculemur] perttactemus 74 1027 et supra Jin. C 1031 id est monachorum oz. C

60

1040

RVPERTVS TVITIENSIS

tatur apostolus dicens: V£ quomodo surrexit Christus a moriuis pev gloriam Pairis, ia et nos in nouitate uitae ambulemus. Itaque cum simus comae illae, de quibus scriptum est : Comae eius s)cut elatae palmarum, nigrae quasi coruus, quia scilicet capiti nostro adhaerentes, humili conscientia nigri esse et uicto mundo sursum ten-

dere debemus. Tunc tamen quando commemoratur eius saeculi status, quo cum filiis semper est sponsus, conuenienter laetitiam praeferentes quotidianam salubris tristitiae nigre1045 dinem laeto candore obducimus iuxta illud : Nou $ossuní filàt sponsi lugere, quamdiu cum illis est sponsus. Conuenienter ergo in albis procedentes simul etiam omnes a senibus usque ad infantes manipulos portamus, quia uidelicet in illa uita, quae per albas significatur, |Propriam unusquisque 1050 mercedem. accipiet. secundum. suum. laborem. et uenientes ueient cum. exsultatione portantes manipulos suos.

24

1055

1060

1065

De cappis. Cappas quoque in maioribus festis superinduimus, ut amplius n Domino gloriemur aspicientes in futuram resurrectionem, quando omnes electi,quibus nunc post depositionem carnis in anima tantum remuneratis s?ngulae stolae albae datae sunt, binas accipient stolas, scilicet requiem animarum et resuscitatorum gloriosam immortalitatem corporum. Quae cappae bene ab anteriore parte patulae sunt et omnino praeter solam necessariam fibulam inconsutae, quia profecto im|mutata iam et immortalia corpora nullis animam obcludent angustiis, corda non contegent, nec obsistent internae sanctae Trinitatis contemplationi. Fimbriis quoque subter ornatae sunt, quia nil nostrae tunc deerit perfectioni, sed quod nunc ex farte cognoscimus et ex parte brophetamus, cognoscemus sicut ei cogniti sumus, quia facie ad. faciem widebimus.

B 25Y

25

1070

A 12Y

De rasura capitum. Verumtamen sic subornati caput intectum praeferimus et rasuram, quam coronam nominamus, nullo ornamento contegimus. Non est enim $lenuwm | gaudium mostrum, quia PL 55 1036 Rom. 6, 4.

1039 Cant. 5, r1.

1049 cf. I Cor. 5, 8.

Apoc. 6, 11. Ioh. 16, 24.

1041 cf. Ioh. 16, 55.

1050 Ps. 125, 6.

1058 cf. I Cot. 15, 42-45.

1045 Mt. 9, 15.

1034 cf. I Cor. 1, 5r.

1065 cf. I Cor. 15, 9.12.

1056 cf.

1071

1044 praeferentes] proferens 4A 1045 non] numquid Vg. W' 1053 superinduimus] sempet induimur C 1057 requiem] et praezz. B 1059 et oz. C 1060 solam oz. 7A 1064 perfectionis B 1065/1066 cognoscimus 24. cognoscemus i5 marg. A

DE DIVINIS OFFICIIS II, 23-25

ó1

non n ve praesentiwm sed. vn sbe gaudemus futurorum. Idcirco autem rasi sumus, quia filii sumus Core, id est calui, scilicet

Domini nostri Iesu Christi, qui in Caluariae loco crucifixus est 1075 dictumque est ei, uidelicet uero Elisaeo, a stultis et insensatis pueris cum illusione : Ascende,

1080

calue,

ascende,

calue.

Rasis ergo capitibus antiquam Nazaraeorum legem immutauimus. Olim namque Nazaraei capillos nutriebant et cunctis diebus consecrationis suae ferrum non ascendebat super caput eorum, nos econtra capillos decidimus, quia | Nazaraeorum princeps Dominus Christus decaluatus, id est in loco Calvariae,

ubi damnatorum

capita abscindebantur,

crucifixus est. Dalila, id est paupercula et mentis inops synagoga, rasit 1085

1090

1095

caput fortissimi

Samson,

id est solis nostri, et tradidit in

manus Philistinorum. At ille captus et quasi uictus eos, qui se ceperant, uicit $iwresque hostiwm. occidit mortuus. quam occiderat wiuus. Mortuus enim Dominus infernum confregit, mortem uicit, uitam reddidit. Nos quamuis in. supradic|tis ornatibus de uictoria eius gaudeamus, tamen in rasura capitum decaluationem eius per compassionem lugemus. Hoc autem humilitatis insigne uocamus coronam, id est uictoriam, quia uidelicet illa Domini decaluatio, cuius haec rasura signum est, procul dubio uictoria est, triumphus est, honor et gloria nostra est. Mihi autem absit gloriari, ait uas electionis, nisi in cruce

Domini

nostri Iesu

Chris-

4i. Sed nondum affarwii haec gloria, qwid erit, habetque adhuc tristitiae speciem, donec /r/stitia conuertatur in gaudium, el gaudium nostrum blenum sit. 1072 Aug., Enarr. in ps. 123, 2 - CC 40, 1825, 7. 1076 IV Reg. 2, 23. 1078 1084 cf. Iud. 16, 19 ; Hiet., Ib. interpr. bebr. nom. 32, 65 53, 25 ; cf. Num. 6. 1096 1095 Gal. 6, 14. 1087 cf. Iud. 16, 30. 78, 14 - CC 72, 99.101.157. JACf; 0; X$, 1097 cf. I Ioh. 5, 2. 1098 cf. Ioh. 16, 24.

1074 loco oz. C . 10977 Nazatenorum antiquam 1072 in? oz. À 1084 paupetculae C — et oz. C 1078/1080 et 1:4. cotum ozz. A C Philistiim 74 1088 occiderat] occidit B

A 1086

(2s

LIBER TERTIVS De ordine ecclesiastico ab aduentu Domini.

Prologus. 5

IO

I

5

Angustioribus atque profundioribus enauigauit oratio, dum superius sacramentum dominici corporis et sanguinis pertentans potius quam perlustrans, nullum fidei passa est periculum satisque confidit in Deo iam adulta uel exercitata fides, quia quotiescumque per hoc profundum fuerit nauigandum, nullum alicuius obice saxi incurret naufragium. Nunc iuxta propositum nostrum ad ordinem anni, qui circa ipsum agitur sacramentum, ingredientes ipsum, quo regimur, sanctum poscimus Spiritum, ut placida sui fauoris aura nostrum implere uelum non desinat, donec propositum opus ad optatae consummationis portum perducat. Quod ab aduentu Domini inchoamus primum, cür illud tempus sic nuncupetur uel quid hoc significet uocabulum, consulta causarum ratione nosse debemus. 1

20

2

5

De aduentu Domini

Tempus quod dominicae natiuitatis memoriam antecedit, ideo aduentus nuncupatur, quia totus eius ecclesiasticus ordo iuxta contemplationem aduenientis Domini dispositus est. Aduenire autem Dominus recte dicitur, | qui ubique est inuisibili praesentia maiestatis, dum assumpto eo, quod uisibile est nostrum, uisibus carnis uisibilem se ostendit. Quod tunc factum est, quando Verbum, ber quod omnia facta sunt, quod erat in mundo et mundus ber ipsum factus est sed mundus eum non cognowit, caro factum est, ut uisibiliter Aabitaret in nobis. Itemque futurum est, quando is, qui nunc a dextris Dei sedet et, licet nobiscum sit usque ad consummationem saeculi, longe a nobis abest, praesentia corporali iterum uidendum se reddat in fine saeculi, non aliud | assumendo, sed quod semel

B 26v»

assumpsit nobis repraesentando, et sicut ipse dixit : Videbimus Filwm | hominis uenientem in nubibus caeli

PL 56

cum $

VA

C 26

potestate

magna

et maiestate.

Illud igitur tempus, quod dominicae natiuitatis memoriam antecedit idcirco aduentus nuncupatur, quia haec quae dicta sunt, partim praeterita, partim omnino futura commemoIII. 25 cf. Ioh. z, 3.10.14.

32: 1c221.27.

III. Tizz/us : INCIPIT PRIMVS LIBER DE ORDINE ADVENTVS

B

7

fide B 9 incurrit B 11 circa] iuxta C 15 inchoantes B C 16 uocabulo C . 17 consulta] prius 74 18 DOMINI oz. B, zifulum oz. C — 80/231 longe u$q. saeculi ozz. 4 C 87 partim omnino] quasi B ; omnino oz. C

DE DIVINIS OFFICIIS III, 1-2

40

45

50

55

63

rantur. Nam prima dominica primus aduentus iam praeteritus quasi futurus in persona antiquae commemoratur ecclesiae. Secunda et tertia dominica secundus aduentus exspectantibus et desiderantibus iam instare propheticis atque apostolicis tubis denuntiatur. Ideo uero secundus aduentus duabus dominicis declamatur, quia primum aduentum sola, quae praecessit incarnationem Domini, ecclesia promissum exspectauit, secundum autem tam praecedens quam subsequens audiuit, illa propheticis tantum, haec autem propheticis pariter atque apostolicis edocta praeconiis. Quapropter in secunda ex ipsis dominicis propheticum personat officium, quod est Pofulus Sion. In tertia uero apostolicum Gaudete in Domino semper. Quarta dominica, quae semper dominici natalis diem nouissima respicit, tempus illud | commemorat, quo impraegnato iam et tumido utero Virginis prope erat Dominus et calcians se diuinitas corrigiam illam suae ligabat incarnationis, quam in euangelio eiusdem dominicae Ioannes se «on esse dignum soluere profitetur.

A 13

2

6o

De prima dominica aduentus Domini. Quod haec ita sint, ex ipsis earumdem dominicarum patenter cognosci potest officiis. Nam prima dominica non iam retributionem sed initium iustitiae postulat humanum genus. Nec iam patriam attingit, sed uiam sibi postulat ostendi, ait enim

: Vias

twas,

Domine,

demonsiva

mihsi,

et se-

mitas | iwas edoce me. Vox haec ueteris hominis est PL 57 originalis peccati uinculis alligati et in suam caelestem patriam nec scientis redire nec ualentis. Propter quod tunc illa euangelii lectio recitatur, in qua uel maxime commendantur illae Domini uiae, per quas illuc, unde corruit homo, debeat et possit redire, scilicet oboedientia, mansuetudo uel humilitas caritasque summa. 79

Oboediens namque

| Patri, ut pateretur

pro nobis, ultro ad passionis locum uenit mansuetus et humilis,

sicut propheta de illo praedixit : D:cite, filiae Ston, ecce rex iuus uenit tib; mansuetus sedens super pullum asinae. Caritas autem erat illa qua maior non est, sicut ipse

dixit : | Maiorem

75

hac

dilectionem

nemo

habet etc.

Praeterea tota primi aduentus causa in illa sancti euangelii lectione typice continetur. Sed de hoc superius dictum est, BB cf. Ioh. 1, 27. 54 cf. Mt. 5, 11. 50 Phil. 4, 4. 96 cf. supra I 92r. 74 Ioh. 15, 15. 9, 9.

62 Ps. 24, 4.

71 Zach.

48 in secunda] considera C — 50 44. ecclesia ozz. A 43 sola] scientia 74 65 scientis] 61 postulat] poscit B 55 soluete supra lin. À sempet ozz. /Á 68 67 homo ozz. Á 66 in qua]lectione «ZZ. C — uel oz. A sitientis B 72 71 dicite] exsulta satis filia 1/777. uel oz. C possit] homo a2. 4 ?4hancB . nemo habet oz. ZÁ pullum filium asinae V/ujg.

C 26»

64

RVPERTVS TVITIENSIS

ubi ad comprobandum, quod euangelio cohaereant et consentiant, cetera membra officii, quemadmodum corpus capiti, huius dominicae officium exempli gratia propositum est. 80 Asinam namque alligatam uel ullum eius humanum genus significare nouimus, ad cuius solutionem Dominum aduenisse manifestum est, ut sessor et possessor nostri factus in caelestem lerusalem per uias suas equitatu salutis nos reduceret. Igitur ex officio constat primam dominicam primum do85 mini exspectare aduentum. Cuius officii constat hanc esse intentionem, ut his quibus necdum aduenit Dominus, — illis enim nondum aduenit, qui fidem incarnationis eius nondum receperunt; illis; inquam, qui necdum in aduentum eius crediderunt, — adueniat tanta salus per fidem, ut confidentes 9o in Domino mon erubescant meque irrideami inimüci, id est daemones, diutius asinam illam, quam alligauerunt "uinculis peccatorum, sed solutae wias Dominus demonstret ili et semitas suas doceat. Hoc in introitu, in graduali, et in alleluia manifeste conclamatur. Interuenit apostolus Paulus et in lectione epistolae demonstrat asinae uias, quas ambulare uel quas non ambulare debeat. Ouarum demonstrationem sic inchoat : Sceiemtes quia hora est iam mos de sommo surgere. Nimirum haec et reliqua dicens quasi fidus auriga ascensuro domino, IOO ut dietam suam perficiat, asinam infrenat, quo rectas uias teneat, ad summum

dicens : Sed

induimini

Dominum

nosirum Iesum Christum, quod idem est ac si dicat eidem asinae : Ascensorem suscipe regem Sion. Quod autem post euangelium idem clamat offerenda quod 105 antiphona

ad introitum,

hoc innuit, quod asina illa, etiam

cum acceperit sessorem suum dominum, secura esse non debet, priusquam perueniat cum equite suo in supernam ciuitatem Ierusalem. Potest enim fieri, ut offensus eques suum uelit mutare uehiculum, quod prius probasse uisus est, ideo perseuerat | in offerenda dicere ecclesia, quod in introitu dixerat addendo : Dirige me im ueritate iua etc. Communio quoque Dominus dabit benignilalem et terra nostra dabit fructum. suum, manifeste uox est antiquae ecclesiae primum IIS

Domini

exspectantis aduentum,

quando

de benignitate Spiritus sancti terra nostra, id est uterus Virginis concipiens, dedit fructum suum Deum et hominem proferens, benedicta in aeternum. Ea, quae dicta sunt ad introitum, collecta, quaeque super oblata, quaeque ad com80 Mt. 21, 2. 111 Ps. 24, 5.

89 cf. Ps. 24, 2.3.4.

99 Rom.

15, r1.

101 Rom.

15, 14.

79 positum B 885 spectare C — 86 uenit JA, aduenit supra Jin. C — 91 alligauerant B 96 uel quas non ambulare i5 zarg. À 102 nostrum o. 4Á Vus. 104 offerendo ;4 113 fructum supra Jin. C 115 id est] scilicet B 117 sunt] est 44

(527v

PL 58 B 27*

DE DIVINIS OFFICIIS III, 2

65

plendum, manifeste ad idem, scilicet ad primum 120 Tespiciunt aduentum.

Domini

Cur statio ad sanctum Petrum.

Notandum quoque, quia statio dominica hac iuxta sacratissimam ordinationem uigilantissimi papae Gregorii iuste ad sanctum Petrum fit. Ipse est unus, immo primus discipulo:2; rum, qui ad soluendam illam magnam asinam missi sunt. Siquidem et in apostolatu circumcisionis Deus illi operatus est et inter gentes cum consorte suo beato Paulo eadem legatione functus pro Christo Romam ingressus est, ut imperium orbis tamquam praedictae caput asinae solueret, ita ut pulchre 130 nobis illi duo, qui a monte oliuarum missi sunt, ad soluendam

illam animalem asinam in typum omnium praedicatorum in his duobus uidelicet Petro et Paulo, repraesentari uideantur, qui caput mundi Romam Domini Christi regis aeterni uehicu-

lum et habitaculum, currum atque thronum effecerunt. |

A 15Y

135 Cur in aduentu non utuntur consuetis uestibus sacris diaconus et subdiaconus

Ex tunc usque ad sacram dominici natalis noctem diaconus et subdiaconus imminuti procedunt. Nam neque diaconus dalmaticam neque subdiaconus induit tunicam. Subdiaconus 140 tamquam lex, quae ante incarnationem Domini carebat ornatu euangelii; diaconus tamquam ipsum euangelium, cuius claritas, quanta sit, nondum apparuerat ante sacramenta

natiuitatis,

passionis,

resurrectionis

et

ascensionis

Domini. Horum enim non praesentiam sed exspectationem 145 significat tempus illud ;propter quod et aduentus Domini, ut dictum est, nuncupatur. Vtuntur autem interdum casulis,

quam uestem sacerdotis esse diximus, cum de habitu eius loqueremur. Quod neminem mouere debet. Non enim sic utuntur casulis subdiaconus aut diaconus, ut in ipsis legant 15o uel ministrent, sed lecturi aut ministraturi illas exuunt mani-

feste profitentes illam suam | non esse uestem nec propter suum ordinem sibi debitam, sed propter dominicae uel alicuius festi reuerentiam se accipere accomodatam, ut inopem atque indecentem consolentur exspoliationem. Eandem ob causam 155 Gloria in excelsis Deo tunc non dicitur et £e missa est intermittitur, quia uidelicet illud tempus significat, ut dictum est, | 123 cf. infra c. 4 in fine.

PL

127 cf. II Cor. 5, 20.

54, 423A.424B.

:

123 iure C

135 Zi£ulus deest in codicibus

147 dum B 137 diaconi et subdiaconi C 154 eadem causa 74 185 Deo oz. Á

149 subdiaconi aut diaconi

121 Petrum] fiat add. B, est add. A AC C

128 cf. Leo, Serzi. 82, 1.4 -

(Uto 7X.

B 28

^

66

RVPERTVS TVITIENSIS

quo adhuc exspectabatur gaudium pacis et illud, quod nunc usque solliciti praestolamur, consummationem nostrae salutis. 3

De dominica secunda.

Dominica secunda statio ad sanctam lerusalem. Totum enim officium eiusdem dominicae ad laetificandum cor illius decantatur, quae primum Filii Dei recepit aduentum, quaeque per fidem iustificata | et pacem habens ad Deum, desiderat in secundo aduentu uidere gloriosum regem suum. Mulier quippe 16 I casta est, quae uiri sui absentiam plorat, praesentiam desiderat ; et sic unici sponsi sui suspirat thalamum, quemadmodum desiderat ceruus ad fonies aquarum. Huic ergo desideranti, festinanti atque anhelanti praesens officium laetitiam praenuntiat, spem inculcat, patientiam praedicat. 17 o Primum euangelii sententiam contemplemur, cui ceterae officii partes, plenae gaudii, plenae consolationis et pacis consonare probentur, praemissis signis, quae gloriosum illum aduentum praecessura sunt. His ergo, inquit Dominus, fieri incipientibus leuate capita uestra, quoniam 4l appropinquabit redemptio uestra. Leuate capita uestra, alit beatus Gregorius, d est exhilarate corda. Yuxta huius ueridici promissi consolationem, praecinit ad introitum tuba prophetica : Po$ulus Sion, ecce, inquiens, Dominus ueniet ad saluandas gentes, et auditam faciet Dominus gloriam 18 o uocis suae im laetitia cordis uestri. Paruulus enim et pupillus est in hoc exsilio natus populus Sion, peregrina matre et illo, quem numquam uidit, genitus patre ; patrem absentem gemitibus quaerens et assiduis caelum pulsans uagitibus, quo patrem suum abisse matre narrante audiuit et uix infantulus 18 intellexit. Cui flenti et in orationibus uagienti commiserescens 16 o

A

A

mater totum hoc officium canit, iamiam imminere contestans

19 o

desiderati reditum patris et audiendam esse gloriam uocis eius, quando dicet : Venite benedicti Patris mei, percipite regnum. In laetitia inquit cordis uestri, quae tanta erit, ut signis eius fieri incipientibus iuxta Domini dictum debeamus leuare capita nostra, id est exhilarare corda. Quod quia per nos effici | non potest, nisi nos ipse gaudio spiritus sui laetificet, recte in collecta deprecamur dicentes : Excita Domine 163 cf. Rom. 5, 1.

corda nostra, id est leua atque exhilara, ad 166 cf. Ps. 41, 2.

in eu. I, 2, 5 - PL 76, 1179B. Mt. 25, 34.

173 Lc. 21, 28.

178 Is. 30, 19.

175 Greg., Hoz.

181 cf. Thren. 5, 5.

188

191 Lc. 21, 28.

157 quod] quo B 188 consummationem] consolationem 74 172 probentur uidentur 44 173 his] illis I/z/g. 175 appropinquat l/zig. 177 consolatione 74 180 enim ozz. /Á 182 patre genitus — 4 183 quaerens oz. 74 187 desideranti B 188 percipite] possidete I/z/z. W, et praez. B C 192 effici] fieti 44 C

PL 59

DE DIVINIS OFFICIIS III, 2-3

67

195 praeparandas wnigeniti twi wias, scilicet ut praeparata sint occurrere illi, non per timorem suffugiendo sed cum amore

ad|uentum eius excipiendo.

B 28v

Ad haec opportune nobis haec apostolica lectio recitatur : Quaecumque scripta suni, ad mosiram doctrinam 200 SCY)bia suni, ui ber patientiam et consolationem scripiurarum spem habeamus et reliqua. Valet enim ad correptionem impatientis animae et nimis aegre cupientis dissolui et esse cum Christo, dum abundantiam spei nobis optando moras uenturi Domini nostri ferre suadet cum pace 20; et gaudio. Graduale manifeste uenturum eum canens, cuius sfecies decoris ex Sion est, iuxta illud, quia salus ex Iudaeis est, ean-

dem laetitiam sanctis eius praedicat, qui congregandi sunt ad dextram eius, eo quod ordinauerint testamentum eius nouum 210 Super uetera sacrificia. Alleluia duobus fecundum uersibus primo uersu gaudium spei praedicat eius, cui dictum est : /» domum Domini ibimus, laetitiamque ex re futura, | ubi stabunt fedes eius in airiis Ierusalem. 215 Lecto autem supradicto euangelio praecentore gaudii et confirmata pro|missione ueritatis, ubi dicitur : Caelwm et lerra

iransibunt,

uevba

autem

mea

mon

transibunt,

iam dicit 220 40S quit,

uelut consolatione recepta gratulatur populus Sion et credens ueritati : Deus, iu conuersus wiuificabis 6i jlebs tua laetabitur $n te. Viuificabis nos, inscilicet per resurrectionem conuertens nos per fidem, et plebs tua laetabitur in te : Laetabuntur filii sponsi reddita sibi eius praesentia, et pristina tristitia in gaudium conuersa pleno gaudebunt gaudio. 22; Longum nimis est neque a nobis propositum exponentis more omnia persequi. Solam enim concordiam cuiusque officii uelut compagem cuiusque corporis perquirere propositum est. Summa igitur huius officii est, ut peregrina Ierusalem, id est ecclesia praesens, huius uitae exsilium spe patientissima 23o perferat et cum secundum euangelii iam dicti praemonstrationem mundi ruimam imminere cognouerit, leuet caput suum et iuxta communionis exhortationem swrgat et stet «m. excelso terrena respuens et amans caelestia, sicut petit collecta, quae 199 Rom. 15, 4.

203 cf. Phil. rz, 25.

209 cf. Ps. 49, 5. cf. Ioh. 16, 21.24.

212 Ps. 121, 1.2. 216 Lc. 21, 55. 219 Ps. 84, 7. 223 231 cf. Gteg., Hoz. in eu. T, 1, 5 - PL 76, 1080A ; cf. Lc. 21,

28.

206 cf. Ps. 49, 2.

207 cf. Ioh. 4, 22.

232 cf. Bar. 5, 5.

195 parata B 198 lectio apostolica — 24 201 et reliqua] etc. 74 203 et supra lin. C ^ cum Chtisto esse — 44 — nobis spei — 74 ^ 206 canens eum uenturum c 44 216 dicit 74 223 eius sibi — ;4 gaudio 74

amen dico uobis a7. B 220 nos] nunc C 228 id est ozz. À 232 cohottationem C

PL 6o

À 14

^

68

RVPERTVS TVITIENSIS

dicitur ad complendum, 255

4 240

et wideat iucunditatem,

quae ueniet

sibi a Deo suo ac uelut appropinquante aestate maeroris sui mubila discutiat, quia witae dies aetevmi solis claritate fulgescunt. "

De dominicae tertiae officio. |

C 28v

Dominicae tertiae totum officium consolationem decantat maxime rectoribus ecclesiarum : quorum status quanto eminentior,

tanto uita iudiciis hominum

| subiectior,

et tanto

magis persaepe apud homines laceratur opinio, quanto eorum meritum in diuino fulget iudicio. Venturum namque illis annuntiat Dominum, qui harum 245 illuminet abscondita tenebrarum, quia ipse iudex eorum est et conscius, qui omnino errare non nouit in iudicio. Vt ergo tanto teste uel iudice uenturo gaudeant uel quid de illo sperent, ut sciant, opportune recitatur illud praeclarum atque famosum, quod de Ioanne baptista testimonium per250 hibuit dicens:

255

260

265

Aem

dico wobis,

inter natos

mulierum

non surrexit maior Ioanne baptista. Magnum testimonium et grande praeconium. Negauit Deus hominem. esse illum mollibus uestitum, negauit avundinem esse uento agitatam, enuntiauit officio uel meritis esse angelum. Ostendit in uno, quod in omnibus facturus est, quando ueniens ad iudicium in conspectu Patris et sanctorum angelorum congrua singulis testimonia reddet. Quis ergo non erubescet flere, eo quod competens suis meritis non habeat ex hominibus testimonium tanto sibi reposito in caelis praecone meritorum ? Gaudete potius in Domino semper, iterum dico gaudete, inquit apostolus, quod cantamus in introitu, modestia uestra mota sit omnibus hominibus. Quod si oculos suos compresserint et lucem nostram coram eius lucentem uidere noluerint : 4i/il solliciti | sitis, Dominus prope est, qui lucem uestram uidere nolentibus ingeret, tantummodo $etitiones uestrae innotescant apud Deum. Vnus enim ille testis contra omnes falsos criminatores praeualebit. Promissam consolationem hanc subsequens compleri collecta postulat dicens :

270 Aurem

tuam,

234 Bar. 4, 56.

Domine,

5vecibus nostris accommoda,

238 cf. Mt. 24, 32.

236 cf. Apoc. 21, 11.

et mentis 246 cf. I Cor.

AE TY 280 Mt. 11, 11. 283 Mt. 11, 8. 254 Mt. 1r, 10; cf. Greg., Hom. in eu. I, 6, 6 - PL 75, 1093D. 260 Phil. 4, 4. 264. Phil. 4, 6.

241 tanto uita] tanta uita B iudicis C 243 diuino] plus a44. B 246 est eorum — C 246 in oz. C 249 perhibuit testimonium — B 282 et oz. A 255 in omn.] in ozz. B C 256 angelorum sanctorum — 74 258 erubescat B 264 nostram] uestram C 265 uestram supra Jin. C 266 uestrae] desideria uestra adg. B 26? Deum] eum B 268 falsos oz. A C criminatores] contaminatores 74 B 220/271 accommoda 4. illustra] etc 74

PL 61

DE DIVINIS OFFICIIS III, 3-4

69

nostrae tenebras gratia tuae wisitationis illustra. Tenebras enim, quas patimur, in eo quod errantes falso iudicamur et iudicamus, illustrabit eius aduentus,

quem

non tardari poscimus,

sicut in subsequenti lectione epistolae ait idem apostolus : 775; Nolite ante tempus iudicare, quoadusque weniat Dominus, qui et illuminabit abscondita tenebrarum eti manifestabit comsilia cordium. Tota enim haec lectio tendit in hoc, ut nobis fro minimo sit iudicari ab lwmano

die, sicut fuit Ioanni, qui, ut supra dictum

est, in

28» euangelio praedicatur a Domino arundo | uento agitata non esse. De eadem re Dominus flebiliter postulatur in graduali praemissa laude competenti : Qui sedes, Domine, super Cherubim, ec. Nam in eo quod sedet super Cherubim, id est super 285 plenitudinem | scientiae, nouit et potest occultam cordium

B 29Y

nostrorum abyssum penetrare, et quaecumque ibi latent, uero

testimonio in publicum proferre. Ad hoc iuxta uocem psalmi, quae in alleluia personat, excitabit botentiam suam et uweniet. Et sicut in offerenda quasi iam factum, quia procul 290 dubium futurum est, praesumimus dicendo : Bemedixisti, Domine, terram iuam, auertisti captiuitatem Iacob, gaudebunt electi stantes a dextris testimonio sibi reddito a

uero iudice et Liberiatem accipient gloriae filiorum Dei, iuxta quod in alio loco scriptum est : Cum auerterit Dominus 29; ca bti uitatem blebis suae, exsultabit Iacob et laetabitur Israel. Cuius libertatis spe confortat pusillanimes tuba prophetica in communione : Dicite pusillanimes : Confortamini et nolite timere, qui saepe, dum humana contra se audiunt 300 praeiudicia, quamuis de reposito | in conscientia thesauro debeant consolari, tamen ualde trepidant, quia necdum sciunt,

quales in illo tremendo iudicio inueniendi sint. Vnde beatus Gregorius, qui multis hominum praeiudiciis fatigatus satis et plus aliis multis erat expertus, quid paterentur uel quanta 30; intra haec consolatione indigerent rectores ecclesiae, et idcirco hoc illis celebri honestatione officium dedicauit scribens ad Mauritium imperatorem inter cetera dicit : Quod autem dominorum pietas illud mihi bauendum et terribile omnipotentis Dei iudicium inientat, rogo ber eundem omnipotentem. Domi310 44m,

ne& hoc ulterius faciat. Nam

adhuc

nescimus,

quis ibi,

245 I Cor. 4, 5. 248 I Cot. 4, 3. 280 cf. Mt. 11, 8. 285 cf. Greg. uid. infra III 939. 286 cf. Eccli. 24, 8. 289 Ps. 79, 5. 290 Ps. 84, 2. 293 cf. Rom. 8, 21. 294 Ps. 15, 7. 298 Is. 55, 4. 303 Greg., Reg. Ep. V, 36 MGH ep. I, 1 p. 320.

293 illustrabat C — 280 a Domino praedicatur in euangelio — 24 282 Dominum flebiliter postulat C 284etcom.B C ^ namzsq. Cherubim oz. B 285 occultum 24 293 gloriae ozz. A C 306 statione 74 DB 309 intendat B 9

"

VII

A 14Y

^

70

RVPERTVS TVITIENSIS

qualis sit. Et Paulus egregius praedicator admonet dicens Nolite ante tempus iudicare, donec ueniat Dominus, qui et zlluminabit abscondita tenebrarum et manifestabit consilia cordium. Cur statio ad sanctum Petrum.

515

Sciendum uero est praesentis dominicae officio | stationem congrue fieri ad sanctum Petrum, quia uidelicet ille rectorum ecclesiae primus et praecipuus est, quibus idem officium 320

PL 62

praedicat gaudium et patientiam in tribulatione, longanimitatem in spe, quorum in animo quanta pressura sit, et fraeter illa, quae extrinsecus sunt, quanta. instantia quotidiana, quanta sollicitudo commissarum sibi animarum, nulli praeter ipsos, qui experti sunt, perfecte et liquido nouerunt, quamuis fre-

32)

quenti lectione maxime ex libris beati Gregorii nonnulla ex parte | a studiosis et cordatis lectoribus queant cognosci. |C zo" Ipse autem beatus Gregorius egregium Romanae sedis postB 5o Petrum apostolum decus, qui optime, ut dictum est, angoris eorum

539

535

conscius exstitit, hoc sese cum

340 9 Inter maxime memoria minus a 345

illis officio consolatus

est. Quippe qui ut in libro uitae ipsius legimus, s/a£iones per basilicas uel beatorum martyrum. coemeteria, secundum |quod hactenus blebs Romana, quasi eo wiwente, certatim. discurrit, sollicitus ordinauit. Per quas et ipse simul discurrens, dum adhuc loqui braeualui, uiginti homilias euangelii diuerso tempore declamawit, reliquas uero eiusdem numeri diciautt quidem, sed. lassescente stomacho languore continuo aliis bronuntiandas commasit. Qui sicut uere dulcissimum sancti Spiritus organum, quidquid scripsit, digito Dei dictante concepit; sic easdem stationes non sine eodem Spiritu disposuit, et tam hoc quam cetera eius opera tamquam aurum rutilat in Christi ecclesia.

De quattuor temporum ieiuniis. ceteras hebdomadae ferias quarta et sexta 1eria ieiuniis ideo deputantur, quia dominicae passionis prae aliis insignitae sunt. Quarta namque feria DoIuda traditore uenditus et sexta a Iudaeis crucifixus

est.

Itaque et per singulas dominicas proprias euangeliorum et epistolarum lectiones habent et ieiuniis, litaniis atque absti312 I Cor. 4, 5. 320 cf. II Cot. rr, 28. 330 Ioannes Diac., V72a s. Greg. 2, 18 - PL 75, 94B. 336 Paulus Diac., I/7/a s. Greg. 28 - PL 75, 58A. 344 cf. Mt. 26, 14-16 ; cf. Ioh. r9, 31.

311 admonet dicens] dicit Greg. 312 iudicare ante tempus — Greg. 313/ 914 abscondita zsq. cordium o. .4 314 consilia] cogitationes C 3815 PETRVM] FIAT add. B 320/321 quanta zsq. cotidiana sub /in. C 322 ipsos] illos C 328 exsistit conscius — B 329 qui ut] ipse adZ. C 330 cimiteria C, cymistetia 74 334 reliquias B dictitauit B 338 spiritu eodem — A hoc] haec C

DE DIVINIS OFFICIIS III, 4-6

550

7t

nentiis paenitentium magis idoneae iudicatae sunt, ut quibus diebus innocens Dominus uenditus et pro seruis suis passus est, seruus peccator fleat et ieiunet et lectionem sanctam, quae est animae pabulum, solemnius audiat. Quapropter quattuor temporum ieiunia per easdem ferias celebrari instituta sunt, addita dominicae sepulturae die, scilicet sabbato, ut tres dies ieiunii sint, quatenus trium

555

mensium cuiusque temporis temperiem bonam, trium dierum, quibus ieiunamus, salubri commercio impetremus et pro mense diem unum Domino offerentes irangqwillam et quietam hanc witam sub elementis mundi a sfzritualibus nequitiis et ab aeriarum tuti malignitate tempestatum peragamus.

360 6

De ieiunio in aduentu Domini.

Tertia igitur dominici aduentus hebdomada quarta feria brumalis temporis ieiunium praefixum est, quod propter aduentum Domini aliorum temporum ieiuniis celebrius est et officium tam diurnum quam | nocturnum magis plenarium PL 65 habet ad ipsum Domini pertinens aduentum, ut dum caro 565 ieiuniis affligitur, | anima redemptionis suae testimoniis ex B. 30v* lectione sacra uel concentu ecclesiae copiosius laetetur. | C 3o Prima ieiunii die scilicet quarta feria statio ad sanctam Mariam conuenienter ordinata est. Ad illud enim templum Domini, ad illud sacrarium Spiritus 299 sancti, in quo totus Deus nouem mensibus habitans dignatus est homo fieri, totum quidem eiusdem diei officium proprie pertinere manifestum est. Nam ex euangelio dominica recitatur annuntiatio uel incarnatio propheticis tubis ante declama575 ta, per angelum praesentialiter allata, per fidem beatae Virginis suscepta, per incorruptum eius uterum completa et reddita. Quae omnia propheticus clangor in introitu breuiter praecinens : Rorate, caeli, inquit et cetera. Dicendo Rorate caeli deswbper ministerium angelicae expressit allocutionis, 380 qua. Verbum Deus in interiorem aurem credulae Virginis s?cuí

385

jluuia jluant iustum caelesti terra

in uellus | descendit ac per hoc, quod ait : e? nubes iusium, se atque ceteros prophetas, qui ut nubes scilicet Christum et fidem eius in terram cordis nostri doctrina depluunt, designat. A$feriatur, inquit, suscipiendo Verbum et dicendo Ecce amcilla Do-

mini, fiat mihi secundum

uerbum

iuum, et germinet

356 cf. Ord. Rom. 50, 42, 53 (p. 350 Andrieu). — 35v I Tim. 2, 2. 63 12. 378 Is. 45, 8. 380 cf. Ps. 71, 6. 384 Is. 45, 8.

358 cf. Eph. 385 Lc. 1, 38.

360 IN AD359 tuti ozz. JÀ $56 ieiuniamus C 355 cuiusque] tertii B 367 conuentu C 363 ieiuniorum B VENTV DOMINI] ADVENTVS B 349 expressit angelicae 378 percinens B 372 quidem eiusdem diei oz. C 384 designat oz. C 383 fidem] fideles C 382 se atque] sciatque B e uA

A135

72

299

395

400

RVPERTVS TVITIENSIS

saluatorem benedicta in aeternum Deum nobis proferens et hominem. Quae post haec sequuntur, omnia similiter euangelico sensui consonant. Epistolaris lectio ieiunantium animas dupliciter reficiens primo montem illum praedicat, qui secundum consonum euangelium sedem suscipiens Dauid patris sui et de lapide paruo crescens in montem et implens orbem terrarum regnabit in domo Iacob in aeternum, cui lectioni pulchre succinit uersus subsequentis gradualis : Qu?s ascendet 4n montem Domin ? Quia uidelicet nonnisi innocens manibus et mundo corde et cuius uita concordat cum fide, partem habebit in illa Domini incarnatione. Reliqua officii membra patenter ad eundem euangelii sensum pertinent, nec ad hoc probandum immorari opus est, quoniam manifestum est. Igitur hac die secundum huiusmodi officium statio ad sanctam Mariam conuenienter ordinata est. 7

3 De feria sexta ieiunii. Sexta uero feria statio ad sanctos apostolos praescripta est. 405 Ratio quidem occultior est, sed quaerentibus parua ex scintilla citius elucet. Nam in euangelio diei praesentis, in cantico beatae Virginis dignum illius memoria dictum est, quod patenter ad ipsos apostolos attinet :Defosuit potentes de sede | ei exaltauit humiles. Nam de sede spiritualis magisterii, 410 de cathedra Moysi, deposuit Dominus potentes de sede, id est superbos scribas et pharisaeos, et exaltauit in eandem sedem humiles apostolos, sicut alias ipse Dominus: Confiteor tibi | C 3ov inquit, | $ater Domine caeli et terrae, quia abscondisti haec a IPEA sapientibus ei prudentibus et reuelasti ea baruulis. Quod 415 quia in ueritate iudicii factum est et, cum haec diceret beata Virgo, prope erat Dominus, scilicet in utero eius, bene congruit hic introitus: Profe es tu, Domine, et omnes uiae tuae ueritas. Et quia florente tunc wirga de radice Iesse iam requiescebat swper florem eius Spiritus Domini, ut de plenitu420 dine. eius accipiens loannes exsultaret in utero Elisabeth, apte concinit euangelio haec epistola : Egredietur wirga de radice lesse etc. Singula percurrere nimis longum est, et quia per se patent, quod ad eandem rem pertineant, fastidiosum est. Communio tandem : Ecce Dominus ueniet et omnes 425 sancii eiws cum eo, ad eorumdem perspicue spectat glori393 cf. Dan. 2, 44. 394 cf. Lc. rz, 52. 895 Ps. 25, 5. 417 Ps. 118, 15. 418 cf. Is. 11, 1. 419 cf. Ioh. r, 16. 421 Is. 11, r.

408 Lc. 1, 52. 420 cf. Lc. r, 41.

4285 Zach. 14, 5.

389 sensu C 3893 in montem oz. B 395 ascendit 4 399 ad eundem patenter — JA 412 inquit tibi — 74 418 ueritas ozz. A 419 cius florem 425 tandem oz. C — et ueniet Dominus Deus meus T/z/g. P

DE DIVINIS OFFICIIS III, 6-9

73

ficationem apostolorum, qui cum eo uenturi sunt in secundo aduentu eius ad iudicium. 8

Cur una tantum lectio legatur ad missam. 450 Quaeri autem potest, cur cum quarta feria prima scilicet die ieiunii duae sint lectiones duoque ascripta gradualia, sexta feria una tantum lectio, sequenti uero sabbato legantur sex ? Ad quod respondendum, quia cum quarta feria duas legerimus, sexta secundum profectum ieiunii tres legere de435 beremus, sabbato autem quattuor. Verum quia sabbato solent ordinationes fieri, translatae a feria sexta duae quattuor sabbati lectionibus appositae sunt, ut his maxime sacri officii proferenda reseruetur opulentia, qui et ieiunantes et sacrorum ordinum tirones descripti sunt. 440 Cur sabbato

ieiunii duodecim

lectiones

titulentur,

cum

sex

tantum legantur. Sciendum quoque quod cum sabbato sex tantum legendae sint, duodecim in titulis lectiones eadem causa praenotantur,

quia cum Romana ecclesia de Latinis et Graecis esset per445 mixta, singulae lectiones in utraque lingua recitabantur. Nam in una lingua recitatae ab utriusque linguae populis intelligi non poterant. Itaque dum unaquaeque bis legitur, duplicato senario lectionum numero duodecim computantur., Praeterea notandum est or|dinationum sacramenta dominicae diei 45o deputari, cuius in uespera fiunt, et tam uespera sabbati quam mane prima sabbati posse et licere ieiunis a ieiunantibus celebrari.

9 Sententia Leonis papae, quod ordinationes, cum sabbato et uespere fiant, ad diem dominicam pertineant. 45; Dicit enim magnus Leo scribens ad Dioscorum Alexandrinae ciuitatis episcopum : Qwod a patribus nostris bropensiore cura seruatwm esse nouimus, a uobis | quoque uolumus custodiri, ut non passim diebus omnibus sacerdotalis wel leuitica ordinatio celebretur, sed. post diem sabbati, hoc est noctis eius, quae in 46o brima. sabbati lucescit, exordia sub lege diwini officii substituan-

B 31v

(Gon

tur, in quibus his, qui consecrandi sunt, iewnis a vevwnantibus

sacra benedictio | conferatur. Quod evusdem, obseruantiae erit, si mane ipso die dominico continuato sabbati ieiwnio cele428 cf. Mt. 19, 28. 442 cf. Lib. sacramentorum - PL 78, 103 C. Ep. 9, ad Dioscor. - PL 54, 625B-626C - Ballerini.

488 Leo,

428 eius aduentu — JA 430 cum oz. B 434 debemus C 443 eadem] ea de C 453 SABBATO ET] SABBATI C 454 DIEM oz. B 45? nouimus esse seruatum ^ l.eo 458 leuiticalis 74 459 post] non B hoc est ozz. Leo eius noctis — leo 460/461 exordio ... substituatur qui B ; exordia deligantur leo (ce£. oz.) 463 dominico die — leo

PL 65

74

RVPERTVS TVITIENSIS

bretur, a quo tempore praece|dentis noctis initia mon recedunt. A x5* 46; Quam. ad diem resurrectionis, sicut. etiam in. pascha. Domini declaratur, pertinere non dubiwm est. Nam praeter auctoritatem consuetudinis, quam ex apostolica nouimus uenire doctrina, eliam sacra Scriptura manifestat, quod cum. apostoli Paulum et. Barnabam ex fraecepto sancti. Spiritus ad euangelizandum 47o gentibus mülierent. ideiunanies et oramies imposuerunt eis mamus, ut intelligamus, quanta et dantium et accipienwm

deuotione

sit, ne tantae

curandum.

sacra-

benedictionis

mentum. negligenter uideatur impletum. Et ideo fie et laudabiliter apostolici morem. gesseris instituti, si hanc ordinan475 dorum, sacerdotum |formam 5er ecclesias, quibus Dominus praeesse te uoluit, etiam ipse seruaueris, ui his, qui consecrandi sunt, numquam benedictio misi in die dominicae vesurrectionis tribuatur, cui a uespere sabbati initium constat ascribi,

el quae lantis diuinarum. dispensationum mysteriis est. con480 secrala, ui quidquid a Domino est insignius constitutum, in huius diei dignitate sit gestum. In hac mundus sumpsit exor- dium, in hac per vesurrectionem. Christi et mors interitum |e wiia accepit initium. In hac apostoli a Domino $raedicandi omnibus gentibus euangelii tubam sumunt et infe|rendum wuni- B 52 485 uerso

mundo

sacramentwm

regenerationis

accipiunt.

Inm hac,

sicut beatus euangelista Ioannes testatur, cum. congregatis in unum. discipulis clausis anus ad eos Dominus introisset, insufflauit e dixit : Accipite Spiritum sanctum, quorum remiserilis peccata, vremiliunitur eis ; et. quorum 49o retinuevitis,

vetenta

sunt.

In hac denique jromissus a Domino apostolis Spiritus sanctus aduenit, ut caelesti quadam regula insimuatum et tradiium nouerimaus in illa die celebranda nobis esse mysteria. sacerdotaiiwm. benedictionum, in qua collata sunt omnia dona gratia495 Tum. 10 Item de sabbato, et cur statio ad sanctum Petrum.

|

Hoc sabbato et omnibus horum quattuor temporum sabbatis statio ad sanctum Petrum congrue celebratur, cui enim primo post Christum ecclesiae summum collatum est ponti5oo ficium, quique primus et princeps sacras in ecclesia celebrauit ordinationes, cuius uice maxime fungitur Romanus pontifex, cum ecclesiae sanctae ministros et ouibus Christi pastores 410 cf. Act. 13, 5.

488 Ioh. 20, 19.

469 Spiritus sancti — Leo 469/470 ad euangelium ... praedicandum ILeo 472 tantum 44 474 apostoli 74 motes B 4*5 pet supra lim. C 476 te Dominus praeesse — C 477/478 resurrectionis dominicae -- ILeo fesutrectioni 44 C 419 consecrata] consecuta B 486 Ioannes euangelista — ILeo 487 ianuis clausis — Leo insufflauit] et Praezz. /A 489 remittantur B 490 sunt] erunt C 492 ut caelesti] ita caelestia 74 494 collecta 4

C 31v

DE DIVINIS OFFICIIS III, 9-10

395

75

ordinat necessarios. Congrue, ut tamquam ad summum recurratur, apud ipsum statio celebratur. Conuenientes igitur ad beatum Petrum ieiunos mater ecclesia filios uelut ex ore ipsius Petri multiplicatis in anima reficit cibariis et ex ipsius auctoritate spiritualium diuisiones ministrationum distribuit. Vbi notandum quintam semper lectionem,

quae

superadditae

doctrinae

nouissima

est, non

mutari semperque illam esse, qua legitur angelus Domini cum Azaria el sociis eius vn fornacem ignis descendisse. Quod magna

et mystica non uacat ratione. |

$15

PL 66

Nam quemadmodum pueris a Babylonio rege missis in fornacem ignis caelestis gratiae subuenit e£ fecit medium fornacis quasi uentum roris flantem, sic nos a confusionis rege diabolo libidinum flammis appetitos ieiuniorum et orationum instantia liberat. Hoc denique genus mon eicitur misi vn oratione et

ieiunio. 520

Hac ergo lectione praelecta sequitur et hymnus eorumdem puerorum trium, quo ad benedicendum creatorem omnis creatura commonetur, priusquam sacerdotes ordinentur, ut animaduertamus illorum ora manusque ad benedictiones dandas,

et quod maximum

est, ad conficiendum

corpus et

sanguinem Domini iure admitti, qui a confusionis rege succen|525 sam fornacem uitiorum potenti fide superauerint. Iam quae sequuntur, manifeste secundum Domini praedicant aduentum et uoci consonant clamantis 1n deserto Paraie uiam Domini et cetera. Hoc enim euangelium eius diei est principium scilicet praedicationis, quae Ioannes peccatorum 559 corda percutit et ad paenitentiam inuitat genimina wiperarum securim dicens iam esse positam ad radicem arboris et uentilabrum in manu iudicis, u4£ purgans aream suam. iriticum congreget im horreum, paleas autem comburat igni inexstinguibili. Hoc euangelium eodem epistola sensu praecurrit, scilicet ; secundum praedicando aduentum Domini, quo reuelato prius hominem eccati filium | berditionis interficiet spiritu oris sui et destruit illustratione aduentus sui. Sed et antiphona ad introitum : Ven? et ostende nobis faciem iuam, Domine, qui sedes super Cherubim, 540 etl salui erimus, manifeste tempus illud respicit, quo, sicut in offerenda quoque canimus exsultanti filiae Sion Veniet

vex

iuus

samctus

et

517 cf. Mt. 17, 20. 510 cf. Dan. 3, 49 s. 536 cf. II Thess. 2, 35.8. cf. Mt. 5, 7-12.

saluator

mundi,

et sicut

530 529 cf. Is. 40, 53 ; Mt. 5, 5. 542 Zach. 9, 9. 538 Ps. 79, 3.4.

503 congruum 4 — 511 magna]a praem. .4 ^ Ui&fornace B — 516 appetitus [e 527 clamantes 525 supetauerunt C 520 trium ozz. A C orationis B 539/ 535 reuelatum C 533 in ignem aeternum C 532 sua aerea C B 542 sanctus] iustus l/z/g. 540 quo] qua 4 540 faciem z:q. erimus ozz. 74

B 32Y

^

76

545

259

RVPERTVS TVITIENSIS

in tractu praemissum est, exciíams jotentiam suwam ueniet, et eum, quem deducet uelut ouem Ioseph, |segregatum ab haedis, qui a sinistris eius erunt, ad dexteram suam consti-

A 16

tuet. : Interim tamen $/orandum est ante eum, qui fecit nos, ne fortis et terribilis, qui iuxta communionem exsultauit ut gigas ad curremdam wiam nemine aduersantium paruulorum

ualente sibi resistere, de quibus scriptum est : Sagitíae paruulorum [aciae sunt flagae eorum, cum uenerit, item gigas nobis sit et multa fortitudine sua nobiscum in iudicio contendat et magnitudinis suae mole premat nos. 11

Cur dominica quarta uacat. Dominicae quartae officio praescriptum est Vacat, uide555 licet quia nulli sanctorum apostolica cautione stationi deputatum est. Quod quam recte cautum sit, considerata eiusdem officii ratione perpendere licebit. In euangelio dominicae huius agitante uento pharisaicae interrogationis haec scintilla splen560 didae ueritatis emicat de flamma ignis diuini, qui calebat ardens et lucens in sancta mente Ioannis : Ijfse est, inquit, qui post me wenturus est, qui ante | me factus est, cuius ego non sum dignus, ut soluam eius corrigiam calceamenti. Ab hac probabilis testimonii sententia graui 565 et digna corde et ore tanti praecursoris omnia pendent mem-

PL 67

bra concrepantis | officii. Stat Idumaea illa, quae uisitationis

7e

575

580

suae propheticum illud audierat promissum : /-m Idwmaeam exiendam calceamentum meum, et respiciens in illud tempus, quo de accubitu suo scilicet de sinu Patris egressus rex ille, qui hoc promiserat, iam in utero Virginis calceabatur mirabilem illam atque insolubilem sanctae i«carnationis cor"igiam suis circumdans gressibus. Illud, inquam, respiciens Idumaea scilicet ahenigena gentilitas clamat in introitu Memento nostri, Domine, in beneplacito bopuli tui, uidelicet in Filio tuo, in quo tibi beneplacuisti solo ex milibus populis, quicumque tuus fuit ab initio mundi, «sita mos $n eodem salutari (uo ad modum medici iacentem aegrotum dignatione gratuita uisitantis etc. Quae deinde sequuntur, |id est collecta, epistola, graduale, alleluia, cuncta pariter iuxta considerationem impraegnati 543 Ps. 79, 3.2. 945 cf. Mt. 25, 35. 944 cf. Ps. 94, 550 Ps. 65, 8. 553 cf. Ier. 2, 9. $61 cf. Ioh. 5, 35 ; Ioh. IO. 569 cf. Cant. 1, r1. 972 Greg., Hoz. in eu. 7, 5 Ps. 105, 4 ; cf. Liber Antiph. - PL 78, 654 A. 976 cf. Ps.

6. 548 Ps. 18, 6. 1, 27. 567 Ps. 59, PL 76, 1xor. 574 105, 4.

544 eum quem] cum C deducit B C 547 interim] iterum 4 554 QVARTA. oz. JA 556 cautione oz. C statione 4 B C 557 cautum] captum 4 569 de accubitu] in acc. C Vz/g. 910 calciabatur 4 C $71 incarnationis sanctae — 74 515 in quo] inquit C 5*6 populi B

(0122Y

DE DIVINIS OFFICIIS III, ro-11

v

uteri uirginalis prope esse Dominum et celerem eius aduentum consonant. In offerenda uero palam ést nos exemplo angeli salutare illud templum Domini, sacrarium Spiritus sancti, thalamum sanctitatis, triclinium diuini consili, in quo, ut 585 dictum est, diuinitas ueniens ad nostram salutem nostra car-

ne calceata sanctorum,

est, hoc tantum qui omnes

regis Christi mysterium.

Cui

officiales eius sunt, ita fuit creditum,

ut merito decantetur hoc officium praescripta statione apud quemlibet illorum ? Nam quae apud singulos eorum officia 5:9» solemnibus deputata sunt stationibus, si recte considerentur, singulorum uirtutibus uel meritis consonare probantur. Sic apud beatum Petrum, qui principaliter ius obtinet ligandi atque soluendi, statio fit, quando, ut dictum est, in typum ecclesiae nobis euangelizatur solutio asinae; sic quando agimus ;95 Scrutinia et catechumeni praesignantur, ad catechizatorem gentium Paulum statio celebratur. Hanc autem ligaturam corrigiae soluere, id est sanctae incarnationis Christi mysterium denudare, ipse Ioannes se indignum asserit, quo vnaior inier natos mulierum memo surrexerit. Inuestigare enim quis potest, 6oo quomodo incorporatur Verbum, quomodo summus et uiuificator Spiritus intra uterum Virginis matris animatur, quo-

modo is, qui initium non habet, et | exstitit et concipitur ? B 55"

Nulli ergo sanctorum hoc mysterium ita fuit creditum, ut apud illum propria statione hoc assignari debeat officium. 6o; Proinde

uacat,

non

quod,

ut nonnullis

uidetur,

minus

sit

authenticum, sed quod de ordinatissima stationum dispositione rationabiliter sit exceptum utpote materiam habens totius salutis et sanctitatis effectricem sed nulli sanctorum inuestigabilem, omnibus impensam sed per solum Spiritum 610 sanctum administratam, qui in triclinio uirginalis uteri solus medius, solus conscius et unus caelestium fuit architriclinus

nuptiarum. Nocturnalia studio uitandae prolixitatis | praeterimus officia, maxime quia per se satis patent, quod a diurnalibus non 6:5 discrepent. Notandum uero, quod antiqua et uniuersali

sanctae ecclesiae consuetudine per hoc tempus rationabiliter legitur Isaias propheta, qui tam primum quam secundum Domini aduentum eloquenter euidens et euidenter eloquens nobilis propheta immo magnus et uerus nuntiat euangelista. 620 Nam per totum annum iuxta rationes causarum uel temporum 592 cf. Mt. 16, 19.

581 celebrem 24

599 cf. Ioh. rz, 27 ; ef. Greg. loc. cif.

586 calciatà C ^ ministerium 74

598 cf. Mt. 11, rr.

589 quae supra lin. C

592 beatus Petrus C 594 euangelizantur B 595 catitizatotem ;4 598 indignum se — 44 600 corporatur 74 601 Virginis ozz. Á 611 architri-

clinius B C 614 diutnalibus] uirginalibus 74 tudine ecclesiae — J4 619 euangelia C

616 sanctae uniuersali consue-

PL 68

78

RVPERTVS TVITIENSIS

sacrae lectiones probabiliter, sicut in sequentibus | locis suis liquebit, ordinatae sunt.

12

De officio in uigilia natalis Domini. |

C 53 A 16v

In uigilia natalis Domini frequens ac celeberrimum est in ore ecclesiae pulchrum illud diuinae consolationis oraculum : Hodie scietis, quia ueniet Dominus et mane uidebitis gloriam eius, Iudaea ei Ierusalem nolite timere etc. Per hoc mittit quemquam nostrum ad historiam libri Paralipomenon, quando regnante Iosaphat congregati sunt filii Am65 o mon et Moab cum habitatoribus montis Seir aduersus Iudam. Conuenitque omnis Iuda in Ierusalem et in templum Domini ad deprecandum faciem eius. Et stantibus illis coram Domino cum uxoribus et paruulis aut liberis et uociferantibus ad Dominum exclamauit Hiaziel filius Zachariae filii Barachiae 65 I leuites de medio multitudinis facto super se Spiritu Domini : O Iuda et Ierusalem, nolite timere, cras egrediemini et Dominus erit uobiscum etc. Illuc ut dictum est, mit|tit B 54 quemquam nostrum ecclesia summa cura nitens excitare corda nostra, ut uigilanter aduertamus per hanc similitudi640 nem, quam opportune subuenit nobis natiuitas Fili Dei secundum carnem. Non enim parua similitudo est. Nam quemadmodum tunc uisibiliter congregati fuerant uisibiles hostes aduersus Iudam, scilicet filii Ammon et Moab et habitatores montis Seir, qui 64 A saepe in Scriptura sacra pro peccatis et uitiis et malignis spiritibus ponuntur, nominibus quoque ad hoc ipsum congruentibus : Ammon enim interpretatur Populus turbidus, Moab Ex $atre scilicet diabolo, Seir Pilosus uel Hzspidus. Sic ad interitum nostrum congregabantur peccata et uitia nostra 650 nec eral, qui adiuuaret. 62 vA

13

De officio eiusdem diei.

Ipsum nomen, quod dicitur uigilia, nos excitare debet, ut uigilanter aduertamus ea, quae in officio diei huius congesta sunt. Quae cum perspexerimus, quibus ex Scripturarum locis 65 A conquisita sint, miranda nobis significatio potius quam expressio sese offerret profundae intentionis, qua compositor officii nostras in meditatione diuina mentes occupare per huiusmodi officium intendit. 626 Ex. 16, 6.7. 628 II Paral. 20. 636 cf. II Paral. 20, 17. 645 cf. Ter. 48, 1 ss. ; Ez. 35, 2 ss. 647 Hier., Iib. interpr. bebr. nom. 3, 45 15, 27 5 8, 7 ; 14,

6 ; 16, 27 - CC 72, p. 62.78.68.76.72.

650 cf. Is. 65, 5.

627 Iudaea 2:4. timere etc. oz. B 632 deprecandam B 634 Iahaziel z/e. filius Zachatiae ozz. A 643 uisibiles ozz. C 645 spiritibus malignis — ;4 654 scripturarum locis] scripturis in locis ;4 655 sunt 74

DE DIVINIS OFFICIIS III, 11-13

79

Primum itaque de introitu dicendum : Hodie scietis, quia 66o ueniet Dominus et saluabit nos et mane widebitis gloriam eius. Hoc de Exodo parua mutatione sumptum est. Nam cum dixisset Dominus filiis Israel: Ecce ego bluam uobis panes de caelo, dixerunt Moyses et Aaron ad illos:

Vespere

scietis,

| quod eduxerit | wos Dominws de terra Aegypti, et PL 69 66; mane widebitis gloriam Domini. «C 33* Cum ergo nobis in exspectatione dominicae natiuitatis mente uigilantibus hoc in introitu canitur, quod dictum est, tunc panem de caelo, id est manna, suscipientibus facile persentit chorus eruditus, quid innuat piae calidus intentionis 67 o oculus, id est, quo tendat, uel ad quid sensus nostros inuitet

officii compositor uere sapiens et scriba doctus magni sibi thesauri conscius. Denique ad hoc inuitat nos, ut recogitemus manna illud, quod datum est filiis Israel de Aegypto egressis et tendentibus ad terram repromissionis, | figuram fuisse B 34" 67; Verbi Dei, quod per Virginem carnem assumens nos in se credentes pascere uenit, qui eramus a Deo ieiuni solis carnis uitiis tamquam carnibus Aegypti distenti atque crapulati. Huius interpres similitudinis non quiuis hominum, sed ipse est, qui dixit: Ego sum panis uitae, patres uestri 680 manducawerunt manna in deserto et mortui sunt. Hic est fanis de caelo descendens, ut si quis ex illo mandwucauerii,

non

moriaiur,

ego sum

janis

utuus,

qui de caelo descendi. Hoc igitur intelligentes et magnifice exsultantes amplius ex subiunctione psalmi dilatamur in 68 ISI intellectu gaudio spirituali dicentes : Domini est terra et $lenitudo eius, quo de psalmo sumpta est offerenda quoque cum uersibus suis. Conuenit namque diei uel rei psalmus hic per omnia, quia totius hodierni officii psalmique huius una fere intentio est. Nam et in uigilia praesenti contemplari 69o iubemur, non solum quod natus sit, sed et cur natus uel quantus sit Christus, sicut et cantamus : Intuwemini, quanius sit gloriosus iste ! Et in psalmo, qui iuxta titulum talis est : Psalmus Dauid in rima sabbati, agit propheta de uictoria Christi, quae facta est in resurrectione, 69 VA id est in prima sabbati exhortans fideles, ut tanto regi semetipsos sicut decet praeparent aduenienti Zollemies, sicut in 662 Ex. 16, 4. 663 Ex. 16, 4.6-7. 671 cf. Mt. 15, 52. 679 Ioh. 6, 48 ss. 685 Ps.23, 1. 686 cf. Lib. AAntiph.- PL 78, 645C 691 Hebr. 7, 4 ; Corp. Ant. Off. II, 13b (p. 5o s. Hesbert). 693 Ps. 25, 1. 696 Ps. 25, 9. 660 et! 15g. eius oz. A

664 Dom. nos 44, Dom. eduxit uos B, Dom. eduxetit

uos Vig. 665 Domini]eius B C — 669 callidus C — 691 ueraque C — 676 a Deo] adeo C 680 et ozz. C 681 manducauetit ex illo — 24 ipso V zig. W descendit C —— 683/684 hoc »;q. dicentes sub /in. C — 684 683 qui supralin.C in oz. C 692 gloriosus iste] hic V/z/z. W', iste gloriosus — 74 dilatantur C 693agit]ait C — 695 iuxta titulum qui — 4 psalmo] illo praez. A B id est oz. C

80

RVPERTVS TVITIENSIS

offertorio cantamus, $orías suas, portas mortis, id est uitia, uel elewantes borías iustitiae, id est uirtutes, w£ iníroeat vex 700

gloriae Dominus uirtutum ad. debellandum fortem armatum, cuius est orbis terrarum quia ise super maria fundauit eum, sicut cum olim dZwisit mare Rubrum 1n. diuisiones, ta et nunc

Uo

710

715

orbem, id est populum christianum, educens inter dissensiones amaricantium populorum fundauit in fide ef super flumina jraeparauit, id est super principes saeculi stabiliuit eum. Nihilominus et hoc, quod eidem introitui in graduale transformato uersus | iste subiungitur : Qw regis Israel intende, sensum uigilantem aedificat. Nam psalmus ille oratio est pro Iudaeis et gentibus, | qui cito apparente Domino Iesu commutandi erant in eum. Et pro perfidis quoque Iudaeis, qui in titulo appellantur Assyrii, id est seipsos dirigentes secundum reputationem suam, qwi )ustitiam suam statuere uwo-

i125

[29

735

C 34

lentes iustitiae | Dei non sunt subiecti. Pro perfidis, inquam,

B 35

Iudaeis orant in illo psalmo fideles, ut tandem |conuertantur,

193 Dre;

quod ipsi tandem futurum praeuident. Et in supradicto uersu sub nomine Israel iudaicus populus, sub nomine Ioseph, quod interpretatur accrescens, gentium designatur multitudo, quae illis addita est iuxta illud : A/ias owes habeo, quae mon sunt ex hoc ouili, et illas oportet me adducere et uocem meam. audaent etc.

720

DANI

De euangelio uel epistola palam est, quod eis introitus supradictus conueniat, uidelicet quia sensus utriusque hoc maxime intendit attestari, quam uel qualem per portam caeli supradictum manna nobis Dominus pluerit, scilicet per Virginem dicente angelo in euangelio : Quod enim ex ea maium est, de Spiritu sancto est, pariet autem filium eíc., Paulo autem in epistola : Qwi factus est ei ex semine Dauid. Maxima namque portarum caeli, quas Dominus, ut hoc manna plueret, nobis aperuit, Maria exstitit, per quam ad nos Verbum Dei caro factum de caelo descendit. Siquidem aliae portae, id est omnes sanctorum animae, quae ab initio Verbum illud in gremio fidei meruerunt suscipere, ore suo uerbum salutis pepererunt, id est praedicauerunt, sanctamque Scripturam composuerunt dicentes : A timore tuo, Domine concepimus et peperimus. Spiritum salutis 698 Ps.25, 7.10. — V01 Ps. 135, 13. — 703 Ps. 25, 2. — 706 Ps. 79,2. — 909cf. olim orat. fer. VI. in parasceue — 910 c£. Ps. 69, 1. 711 cf. Rom. 1o, 3. 916 cf. Gen. 49, 22 ; Raban., De nat. rer. 2, 2 - PL 111, 47 B.

Mt. 1, 20.

726 Rom. 1, 5.

?1* Ioh. 1o, 16.

724

734 Is. 26, 17 s.

697 offerenda A 698 id est oz. B C 701 dum C, cum sicut — B 710 id est] in 74 711 uolentes] quaetentes Vig. W. 719 uocem sq. etc oz. A B

bet timore tuo] a facie tua l/zjg. ulg.

935 salutis tuae] salutes non ... in tetra

DE DIVINIS OFFICIIS III, 13-14

8r

(uae fecumus super terram. Haec autem Verbum illud ita plena gratia concepit, ut uisibilem hominem factum pareret in ueritate carnis eodem Spiritu sancto et per ora prophetarum Verbum hoc eloquente et conceptionem eius in 749 utero Virginis operante. Quod et ipsum caelitus significatum est in eo, quod de supra dicto manna scriptum est : Cumque descenderet. mane vos supra castra, descendebat pariter et manna. Ros enim Spiritum sanctum, de quo et nunc dictum est, quod enim in ea natum est, de Spi745 vYilu

sancto

est, manna uero, ut saepe dictum est, Verbum

Dei significabat, quod per operationem eius humanae naturae unitum est. Et quod populus inoboediens de eo, quod collegerat, reseruauit nec totum, ut iussum erat, comedit, hoc illud

est, quod non totum,

quod accepit a sanctis prophetis de

Verbo Dei, credere uoluit.

Quod autem de manna reseruatum est, quale fuit ? Compuiruii, inquit, e£. scateve coepst uermibus. Nimirum

hoc est, | quod usque | hodie Iudaea de manna comedere, B 35"

id est de Verbo Dei credere refugit : quod uidelicet putredi- C 34*

755 nem,

id est carnem

nostram

assumpserit et uere sit uermis,

quod purum manna fuerat, id est homo uere mortalis sit factus, qui Deus, immo qui Verbum Dei erat. Ouod autem die sabbati non computruit nec uermis inuentus est in eo, pulchre illud significat, quod, ut ait aposto76o lus: Christus vesurgens ex moriuis, postquam gloriae suae sabbatum id est requiem intrauit, a9 nom moriiur, mors illi ultra non dominabitur. Recte igitur in introitu cantamus : Hodie scietis, quia ueniet Dominus et mane uwidebitis gloriam eius, quia hodie, id est in 765 praesenti uita scimus et credimus, quia de caelo descendit panis uiuus, mane,

id est in resurrectionis gloria, uidebimus

non solam humanam

sed et gloriosam diuinitatis eius for-

mam, et sicut in |communione canimus, rewelabitur gloria Domini et uidebit ommis caro salutare Dei mostri.

770 14 De eo, quod solet quaeri, cur Deus lapsum hominis

euenire permiserit, pro quo incarnatio eius necessaria fuit. Importuna plerumque a nonnullis haec nobis impingitur quaestio : Cur Deus lapsum hominis euenire permiserit, cum

Vac cb cA T028. 741 Ex. 16, 14.135. 744 Mt. 1, 20. 951 Ex. 16, 20. $460 Rom. 6, 9. 263 Ex. 16, 6-7. «68 Is. 40, 5. 469 Lc. 5, 6.

434 gratia plena C 744 collegeret 758 nec] neque 4 960 postquam gloria] resurrectione claritatis B 769 nostri ozz. C uinitatis e 44 impingitur nobis haec — J4

C 756 factus z;q. intrauit ozz. 767? sed om. JA 72 Vulg. W

sit — J4 *57 qui? oz;. C /À C *66 resutrectionis B et oz. C eius di713 FVIT] EST 4 C

IBID T

82 TI5

RVPERTVS TVITIENSIS

utique ut omnipotens impedire potuerit, saltem ipsum tentatorem ab ingressu paradisi procul arcendo malueritque suam

incarnationem

humano

generi

necessariam

existere

quam compendio serpentem ab hominis collocutione abigere. Hoc apostolus Iwdaeis scandalum, gentibus autem 780

ait esse síuliitiam, nos autem, si spiritu pietatis regimur, ut mites simus et ideo quaerimus, ut inueniamus, scienter

profitebimur hoc sí£wltuwm Dei sapientius esse hominibus. Quod ut probari posset facilius, libet prius tantae rei maiestatis aliquam apponere similitudinem, ut quia diuinam iustitiam 785 uel sapientiam in semetipsa radiantem infirmi perspicere non queunt oculi, tamquam in subiecto speculo contemplantes speciosam illam esse intelligant per ipsius imaginem. Nunc ergo ab eo, quod scriptum est : E£ uocauit famem super lerram et omne firmamentum panis | contri99

795

wii, et paulo post : Ef intrauit

Israel

im Aegyptum

etc., competentem licet capere similitudinem. Quaerimus nunc ab eis, qui supra|dicta quaestione moueri solent, cur Deus uoluerit, ut filii Israel in Aegyptum intrarent, unde postea tot signis atque portentis cum ipsorum grandi labore per Moysen et Aaron educerentur ? Nam testamentum suum, quod disposui ad Abraham, quod iurauit ad I|saac, quod

lacob siatwit im jraecebtum dicens : Tibi

dabo

terram

Chanaan, cum essent incolae eius, scilicet terrae Chanaan, illud, inquam, testamentum sic poterat ratum facere, ut non 800

805

uocaret famem super terram neque intraret Israel in Aegyptum et ibidem, id est in terra Chanaan, awgere boterat fopulum suum uehementer et firmare eum. super inimicos eius non relinquens hominem mocere eis et corripiens bro eis reges, sed maluit, ut dictum est, causam euenire, propter quam intraret Israel in Aegyptum et illuc mittere Moysen seruum suum ei Aaron ponens vn eis uerba signorum suorum et increpare mare Rubrum, ui. exsiccaretur, et subuersis hostibus deduceret

810

eos

per

desertum

quadraginta

annos

et portaret

mores eorum, et interim $/wit zllis manna ad manducandum et panem de caelis dedit eis. Hic ergo respondeat, qui altiora quaerit, cur tantis morarum uel operum dispendiis reducendos illuc intrare permiserit. 9*9 I Cor. 1, 23. *96 Ps. 104, 9 ss. 806 cf. Ps. 105, 9.

*82 cf. I Cor. 1, 25. 801 Ps. 104, 24. 809 cf. Ps. 77, 24.

*88 Ps. 104, 16. 802 Ps. 104, 14.

$90 Ps. 104, 25. 805. Ps. 104, 26.

788 tunc 74 489 conttiuit] congruit 74 791 libet A 793 fili oz. A intratet 74 796 quod iurauit] et iuramenti sui V/zip. «9 statuit Iacob — C (Vzulg. : statuit illud Iacob) *58 eius om. C 800 in Aegyptum] in terram Aegypti C 801 poterat ozz. A 805 Israel in Aegyptum] in terram Aegypti C 806 increpare] pto eis z4Z. B 810 panem caeli 4 C V/zig. 811 812 operis JA hoc 4 C

À. 17*

DE DIVINIS OFFICIIS III, 14

83

Dicet fortassis, quod in promptu est et quod uerum est, quia ut notam faceret in | gentibus uirtutem suam, ut essent, quae 81

A

utiliter annuntiari possent inter gentes opera eius, ut sciremus,

quia ipse Dominus Deus noster, uel experimento probaremus, quia 2n wniuersa lerra | udicia eius, ut, inquam, «ofus fieret PI

Deus, sine cuius notitia non uiuit omnis homo. Idcirco, quod supradictum est, fieri permisit ; et recte, bene, irreprehensio biliter. Si enim homo non debet oblatam occasionem omittere, quin proferat, quod in se utile habet, pro eo, quod scriptum est : Sapientia abscondita et thesaurus occultus, quae utilitas in. utrisque ?, quanto magis beneuolentia Dei 82 EI oblatam sibimet occasionem debuit amplecti, id est permittere in seruum uenumdari Ioseph, ut sapientiae suae thesauros utiles ostenderet, quia uidelicet illa uenditio captiuitatis illorum causa uel initium fuit. Non enim Deo | B imputandum est illius captiuitatis initium, quia 2uocauit 85 o famem swper terram, sed eis, a quibus in seruum uenumdatus est loseph. Non ergo dubium est, quin irreprehensibile sit, quidquid ilic a Deo permissum est uel actum. Quapropter cum descenderent in Aegyptum, solus pater Iacob, qui culpae ilius fuerat expers, spe promissionis recreatus est. Audiuit 83 5

enim Deum sibi dicentem : | Noli

timere,

descende

in C 55"

Aegyptum, ego descendam illuc tecum, et ego inde adducam te. At uero illius diuinae iustitiae, de qua supra propositum est, haec imago est, atque ad exemplar caelestium

haec in

terrenis acta sunt. Eadem simplicitate oculi, id est intentione utilia faciendi permisit Adam uolentem descendere in hanc Aegyptum, id est in tenebras peccati, cum posuisset eum in amoenitate paradisi, cuius ill terra typum gessit, in qua Abraham et Isaac et Iacob peregrinari iussit repromittens 84 II eam illis. Et cuncta utilitas, quae prouenit ex eo, quod Israel in Aegyptum intrare permisit, tanto minor est illa, quae de peccato Adae prouenit, quanto minor est figura ueritate, 84 o

similitudo re, umbra corpore. Nam, ut cetera nunc omittam,

quorum latissimae quidem significationes sunt sed aliis temo poribus uel locis adhibendae sunt, illud quod $/uit illis manna 85 ad manducandum et banem caeli dedit eis, uere magnum et 814 cf. Ps. 76, 15. 823 Eccli. 20, 32. 850 cf. Ps. 77, 24.

815 cf. Ps. 95, 5. 829 Ps. 104, 16.

816 cf. Ps. 104, 7. 835 Gen. 46, 3.4.

36v

81^ cf. Ps. 75, 2. 840 cf. Mt. 6, 22.

$13 impromptum C 816 ipse] est add. 24 C uel] et 4 C 817 fieret notus e A 825 mittere C 829 famem uocauit famem C 833 descenderet C 835 dicentem sibi — C 836 ego om. JÀ 838 positum ;4 842 tenebris 74 $848 nunc] non 44 850 locis] aliis praezz. JA

84

RVPERTVS TVITIENSIS

mirificum bonum, quanto minus est isto, quem significabat pane angelorum, qui est Dei Verbum Verbum Deus, Verbum caro factum ? Siquidem illud manna Verbi huius incarnati 85 A fuisse signum,

non solus in euangelio testatur Dominus,

ubi

ait: Ego sum anis wiuus, qui de caelo descendi, sed et Moyses in Deuteronomio praescribit. Qui cum dixisset : Et dedit tibi cibum manna, quem ignorabas tu et patres tui, statim addidit :w£ ostenderet tibi, quia non

860

im solo

bane

uiuit

homo,

sed

in ommi

uerbo,

quod

egreditur de ore Dei. Et ut supradictam diuini oculi simplicitatem, id est intentionis puritatem utrobique planius perpendas, promptum est perspicuis quoque probare testimoniis, quod ad erudiendam creaturam non solum hu|manam 86 VA sed et angelicam haec uel illa fieri oportuerit. Nam de manna, cum dixisset Moyses, quod supra positum est, paulo post adiecit utique hominibus loquens : Q«ia sicut erudit homo

filium

suum,

sic

Dominus

Deus

tuus

B 57

erudiuit

te. | De sacramento autem Verbi incarnati Paulus ad Ephe- PL 75 87 o sios scribens

potestatibus

: Ví immotescat, im caelestibus

formis sapientia Dei.

|

inquit, Principibus et pev ecclesiam multi-

Igitur quemadmodum in speculo paret, subiectae similitudinis clarissimus et ab omni, quod reprehensione uel nota 87 I stultitiae,

ut gentibus

uisum

est, dignum

sit, purissimus

| C 36

iustitiae sol in dispensatione suae incarnationis incedit, quia omnium modorum, quibus omnipotens malitiam diaboli peruertere uel cassare potuisse uel debuisse asseritur, a mundi huius sapientia, quam stultam fecit Deus, omnium, inquam,

880

modorum

optimus hic modus

est, qui Deo complacitus est,

ut diabolus ad suae damnationis cumulum hominem decipere permitteretur et suae fraudis effectu potius tunc demum per hominem ad iudicium traheretur, et sedens in superbiae principatu Aegypti rex, id est tenebrarum princeps, primum 88 vA decem plagis, id est decem praeceptorum legis flagris contunderetur,

deinde

nobis

ad

manducandum

hoc

manna

per baptisma concurrentibus ipse insectator fluctibus eisdem enecaretur nobisque hoc manna Verbi incarnati refectis atque confortatis terramque eius, id est caelestem quam ille superbiendo perdidit, inuadentibus 89 o patriam, ipse cum satellitibus suis uidelicet spiritualibus Chananaeis 853 cf. Ps. 77, 25. 856 Ioh. 6, 51. 888 Deut. 8, 5. $867 Deut. 8, 5. 810 Eph. 5, 1o. 890 cf. I Cor. r, 25.

861 cf. Mt. 6, 22.

$52 mirificum] magnificum B isto ozz. JA 860 uiuat l/z/g. 863 quoque om..À C . 86€ hominibus utique — /Á filium suum homo — Vzje. 869 te erudiuit — 74 8*3 paret in speculo — B, in spec. patet C 877 modorum omnium e 4A C quibus ozz. B malitiam] mala ;4 ^ 878 cassate] causate 74 882 tunc] tum C 885 legis ozz. A, legis praeceptorum — C

DE DIVINIS OFFICIIS III, 14

85

trucidaretur. Quod in die iudicii futurum est, quando mirabili et pulcherrima ordinatione hic Deus et homo puniet, et quod in Deum et quod in hominem actum est, id est 89 A et superbiam, qua contra Deum tumuit, et inuidiam, qua hominem decepit. Haec omnia Deus, priusquam hominem conderet, praesciuit et praedestinauit, ipsum autem hominis lapsum praesciuit quidem sed non praedestinauit neque uoluit, quinimmo sub 90 o interminatione mortis uetuit. Nam bona sola Deus praesciuit et praedestinauit, mala autem praesciuit tantum, non etiam

9o

p

praedestinauit, sed condigna eis loca iuste deputauit. Addit adhuc quaerere aliquis. Cum praeuaricatio nulla sit, Si praeceptum aut lex non fuerit, cur Deus homini praeceptum | dedit, quod non esse seruandum praesciuit ? Videlicet quia B 57* creator erat ille, iste creatura, et a creatore creaturam erudiri

oportuerat, quippe quae ita creari non potuerat, ut suapte natura perfecta esset, quod solius diuinae naturae est, neque scire posset, quia Deus muitis et humilis corde est, nisi erudio

9I A

tione proficeret. At uero praeceptum in omni disciplina eruditionis initium est. Igitur praeceptum dari oportuerat, illud praesertim, quo ad humilitatem creaturam disponeret, uidelicet prohibendo ne $/«s uellet sapere quam. oporteret. Quam ob culpam ceciderat diabolus et ideo in Ezechiele cum improperio et ironia ap|pellatur Cherub, id est 9lemitudo scien-

C.36v

Hae. At ille ut scientiam boni ei mali, id est omnium scientiam

92 o

sicut Deus haberet, comedit lignum, quod exinde appellatur lignum scientiae boni et mali, non quod uere ita |fuerit, sed PL 74 quod ita de illo diabolo fallente mulier credidit. His ergo breuiter praemissis propter eos dumtaxat, qui nobiscum Dei scientiam inclinato corde expetunt, non propter

92

5

eos, qui insidiose agunt, qualibus dicit apostolus : O Aomo, iw quis es, qui respondeas Deo ? Numquid potest figmentum dicere ei, qui se finxit : Quare me fecisti sic ^, quorum insidiosis respondere quaestiunculis nec nostrae facultatis nec praesentis propositi est, his, inquam,

omissis gloriam praedicamus eiusdem dominicae incarnationis Deum Patrem laudantes, qui per illam nobis faciem suam ostendit, glorificantes Filium salutare nostrum, qui carnem 95 o

nostram

assumpsit,

gratias

agentes

sancto

Spiritui, cuius

proprium opus illa noui hominis mirabilis conceptio fuit. 909 cf. Mt. 11, 29. 916 cf. Gen. 2, 17.

913 cf. Rom. 12, 5. 922 Rom. 9, 20.

915 cf. Ez. 28, 14.16 ; cf. infra c. 15. 928 cf. Ps. 79, 4

892 est supra Jin. C 895 inuidia 24 900/901 praesciuit 4:4. autem sub Jin. 7 908 esse om. JÁ 909 sciri B 913 oportet C quam] scilicet Praez. C 916 ut supra Jin. C 923 potest fig. dicere] dicit ig. Vulg. W' 924 quare] quid Vul.W' 929 praemissis 4 930 Spiritui sancto — C IO

VII

*

86

RVPERTVS TVITIENSIS

15

Cur duae lectiones legantur ad missas in natali Domini. Illud quaesitu dignum est, cur in hac solemnitate dominicae

natiuitatis tam die quam nocte duae ad missarum solemnia 95 p

legantur epistolae, quod alias per totum annum eo modo non fit. Quodque maxime praetereundum non est, prima semper de ueteri, sequens

94 A

959

95

A

de nouo

testamento

sumpta est. Quod

inquirentibus nobis splendida beati Gregorii doctrina uiam intelligentiae protinus aperuit. Ait namque : Bene 440 cherubim, quae propitiatorium tegunt, sese inui|cem aspiciunt wersis uultibus in jropitiatorium. Cherub. quippe plenitudo scientiae dicitur. Et quid per duo cherubim misi utraque testamenta significantur ? Quid. uevo ber propitiatorium, nisi incarnatus Dominus figuratur ? De quo Ioannes ait : Ipse enim est prvopitiatio bro peccatis mostris. Et dum testamentum uetus hoc faciendum denuntiat, quod. testamentum nouwn de Domino facium clamat, quasi utraque cherubim inwicem sese aspiciunt, dum. wultus in. jropitiatorium uwertunt, quia dum inler se positum incarnatum. Deum wident, a suo aspectu mon discrepant, quae dispensationis eius mysteriwm concorditer marrant. Redditam ergo nobis eandem intelligimus similitudinem, dum sicut duo cherubim uersis uultibus in propitiatorium sese mutuo respiciunt, sic duae lectiones ex duobus testamentis euangelicam lectionem, qua propitiatorium nostrum, id est incarnatum Verbum praedicatur, concordibus |testimoniis et uno eodemque sensu respiciunt.

B 58

AA 18v

Cur autem ad sanctam Mariam hoc officio statio celebretur,

causa euidens est, scilicet quia de utero eius haec |salus Iudae et Ierusalem exspectata et suscepta est. 16

96 I

C57

Quod dominica nocte Christus natus sit. Dominica nocte natum esse Christum probabile est, quamuis sacri euangelii de hoc historia tacuerit. Namque si per regulam computi retro percurras, inuenies eius anni, quo natus est, concurrentes quinque. Quos addens regularibus Decembris septem | uel, ut compendiosius fiat, regularibus Ianuarii PL 75 tribus inuenies diem ilum, quo Decembrem inchoamus, quintam fuisse feriam et eum, quo Ianuarium, primam id est diem dominicam sublatis uidelicet septem ex eo numero, qui 939 Gteg., Hozz. in eu. 2, 25, 3 - PL 76, 1191 C.

4, I

932 CVR AD OMNES MISSAS DVAE 939 aperit B 942 qui 4 948 sese oz. À 949 a oz. celebratur B 961 QVOD DOMINVS Zitulus deest C 962 dominica] in praezz.

des? C om. 4À

feriam] furiam ;4

944 I Ioh. 2, 2.

950 I Cor.

LECTIONES LEGANTVR A, zi£ulus 943 signantur ,4 C 947 utraque .A B 957 uno] ex praez. JA 958 DOMINICA NOCTE NATVS SIT .A, A 963 de supra lin. C 968 fuisse

DE DIVINIS OFFICIIS III, 15-18

87

97o regularibus et concurrentibus compositis accrescit. Cum autem December quinta feria uel Ianuarius inchoatur prima, necesse est diem natalis Domini, qui post Kalendas Decembris 255 et ante Kalendas Ianuarii est octauus, primam feriam, id est

975;

diem existere dominicam. Nocte ergo dominica natus est Christus consonante mirabilium suorum ordine, ut quo die dixit: Fiat lux et facta est Ll4wx,

eiusdem

diei nocte

exoviretur im tenebris lumen

vectis

corde et wisitaret nos oriens ex alto illuminare his, qui in tenebris sedent et in wmbra mortis. Nocte |uero congrue natus est, 98o ut ipso ortus sui tempore

se aduenire signaret. 1*

ad 2//wminandum

B 38v

noctem nostram

Cur duae missae in nocte canantur.

Idcirco noctis illius sacratissimam memoriam duae missae 2 sanctae memoriae Telesphoro papa institutae decentissima 98; ueneratione illustrant. Vere apostolica sanctae Romanae ecclesiae fides, quae in unius natiuitatis Filii Dei anniuersaria nocte geminae natiuitatis, diuinae scilicet et humanae, gloriam solemnibus uigilis ita commemorari constituit, ut in honorem eius natiuitatis, qua ex utero suo, id est ex propriae 99o secreto substantiae,

id est ante

Deus Pater illum genwwit ante luciferum,

angelicam

facereí, primam

missam

creaturam ordinaret,

et amníiequam

quidquam

et in uenerationem

eius,

qui in uterum Virginis benedictus aduenit in nomine Domini, secundam laudans et exsultans succineret. 995 18

De euangelio Liber generationis.

Hac nocte ante missarum solemnia legitur nobis Liber generationis Iesu Christ, quod pulchro satis ordine et mystica sanctae ecclesiae traditum est institutione. Ecce enim uere diuini structores ordinis per huius seriem lectionis roo scalam illam nobis repraesentant profundo noctis tempore, quam nocte dormiens Iacob uidit, cui summitate sua caelos tangenti Dominus innixus eidem Iacob apparuit ac semini eius terram hereditariam repromisit, quando pro eiusdem | C 57 propagatione seminis ibat iussu patris sui, ut acciperet 100; uxorem

de domo et cognatione patris ac matris. Nam, ut de

moralitate nunc taceam, quid secundum hoc, quod omnia in figura contingebant 1llis, scala illa praefigurauit, cui Dominus 976 Gen. 1, 5. 971 cf. Ps. 111, 4. 978 cf. Lc. 1, 78 ss. 980 cf. Ex. 14, 20. 984. Liber Pontificalis, p. 122 Mommsen. 990 cf. Ps. 109, 5. 991 Prou. 8, 22. 993 cf. Ps. 117, 26. 996 Mt. 1, r. 1006 cf. I Cor. 1o, rr.

975 igitur C 976 quo die] in Praez. A 978 uisitet B 979 sedebant A, et in umbra mortis sedent V/z/z. 980 illuminandam 74 B 982 CANTENTVR .4, CANVNTVR B, Zi£ulus deest C — 991 creaturam] naturam 24 C 992 in] per 4 993 ziulus deest B C 1003 pro oz. B C 1005 cognatione] de praem. C

^

88

IOIO

RVPERTVS TVITIENSIS

innixus, ut dictum est, apparuit, nisi generationem Iesu Christi, quam sanctus euangelista diuino ore ita contexuit, ut per Ioseph ad Christum perueniret ? Cui uidelicet Ioseph supremo scalae gradui Dominus paruulus innixus est. An non illi beato innixus est, quando $«l|/us in hoc saeculo, id est absque carnali $atre matus solatio eius cum puerpera matre

PL 76

sustentari dignatus est ? IOI$

Et, ut cetera taceam, nonne tunc uel maxime

illi innixus

est, quando ne ab inimicis Herode uel ceteris inueni|retur, qui B 39

quaesituri erant animam eius, in Aegyptum ab eodem nutritio suo deportatus est iterumque defuncto Herodein terram Iudae relatus est ? Cum igitur nos medio noctis librum illum generaIO20

tionis Christi audimus,

non somno

corporeo sed supernorum

contemplatione dormientes, iuxta quod sponsa dicit in Canticis: Ego dormio et cor meum wigilat, cum inquam generationem illam audimus, tunc praedictam scalam non tam somniamus quam uigilanti animo et certa fide uidemus. 1025 Et Dominum nostrum paruulum propter nos factum et per portam caeli, quam supremus gradus scalae scilicet beatus Ioseph sponsali dignitate contingit, per portam inquam caeli, id est per beatam Virginem egressum Dominum nostrum paruulum et uagientem et eo modo, quo iam dictum est, 1030 scalae innixum audimus, nostram id est gentium salutem pro magna benedictione promittentem, immo promissam adimplentem. Nam quod in illo somno Iacob audiuit dicentem Dominum: Aíque in semine tuo benedicentur ommes tribus terrae, hoc impletur in hac beata Christi generatione. IO55 Quod et uere diuinus euangelista respiciens Rahab meretricem et Ruth Moabitem generationi huic nominatim inseruit, uidelicet innitens hoc quod Christus non Iudaeis tantum sed et gentibus secundum carnem uenerit. Quippe qui ex gentibus matres habere dignatus sit, quod et prophetae testati sunt | 1040 dicente Dauid : Memor ero Rahab et Babylonis scientwm e, id est latitudinis confusarum gentium (Rahab enim latitudo, Babylon uero interpretatur confusio), Isaia | uero dicente in uisione super Moab : Emitte agnum, Domine, dominatorem terrae de peiva deserii ad montem 1045 filiae Sion, àc si aperte diceret : Emitte, Domine, agnum 1012 cf. Thren. 5, 5. 1017 cf. Mt. 2, 20. 1022 Cant. 5, 2. 1033 Gen. 28, 14. 1040 Ps. 86, 4. 1041 Hier., Lb. interpr. bebr. nom. 18, 13 5 3, 18 - CC VZD 2 1043 Is. 16, 1. 1008 dictum] iam praez. B 1010 Ioseph oz. C 1011 supremo] supra in modum B scalae ozz. C 1012 beato] Ioseph 227. C 1018/1019 iterumque usq. est oz. B 1019 nobis C 1022 inquit C 1025 Dominum nostrum] lesum Christum adZ. C 1033 omnes] cunctae V/z/g. 1037 innitens] intuens B, innuens

C

latitudines 74

tantum

ludaeis

—

1043 emittes 4 C

C

1040 scientium

me

oz. B

1041

A 19

C 58

DE DIVINIS OFFICIIS III, 18

89

tuum Christum de medio gentium, ut non glorietur carnalis Israel, quod propior sit eis Christus, cum aestimationi eius hoc

manifeste repugnet, quod tu eundem Christum de gentibus emittes ad montem filiae Sion. Nam per petram deserti de105o signatur Ruth Moabitis, quae stans firmiter in petra solidae fidei patrios deos populumque suum oblita uenit cum Noemi iuncta uiro Booz Bethleemitae genuit Obed auum regis Dauid, in quo facta est et parens saluatoris. Duobus |igitur ex populis, iudaico scilicet et gentili, patres B 39v 1055 progeniti tamquam duobus scalae lateribus diuersi gradus inserti Christum Dominum sustinent egressum a summo caeli omnesque angeli sancti descendunt et ascendunt per eam, id est omnes electi prius ad suscipiendam incarnationis eius fidem humiliantur, ut postmodum ad uidendam diuinitatis ro60 eius gloriam subleuentur. Vnde et alibi ipse Dominus Amen,

inquit,

dico

uobis,

uidebitis

caelum

apertum

et angelos Dei ascendentes et descendentes | supra PL 77 Filium hominis, id est supportante et subleuante Filio hominis uidebitis sanctos omnes ascendentes ad Deum apertis 1065 sibi caelorum claustris per redemptionem Filii hominis, et ut post ascendere possint, prius descendentes ad orationem crucis uel passionis eius in spiritu humilitatis. Vtramque scilicet ascensum hunc et descensum Matthaeus et Lucas

innuere

uidentur,

1070 alter uero ascendendo

dum

alter eorum

descendendo,

Christi generationem contexuit, quia

uidelicet factus Deus homo, dum uagit in cunis, inuitat nos,

ut humiliemur exemplo suae humilitatis, baptizatus autem dum caelestibus incipit coruscare miraculis, humiles suscitat ad intelligendam gloriam suae diuinitatis. 107; Lecta tandem praedicta generatione Christi protinus laudem Deo solemnem chorus ecclesiae concrepando succinit. Et merito. Si enim Iacob,cum euigilasset a somno ait: Vere Dominus est in loco isto et ego nesciebam etc, si inquam, adeo miratus est propter umbram uel figuram futurorum, 108o quae in somnis uiderat, quanto magis nos peractam rei ueritatem intuentes excitari debemus in laudem et uocare locum hunc, id est sanctam ecclesiam, Bethel, id est domum Dei, ubi

uere non est aliud nisi domus Dei et porta caeli, scilicet | non

aliud quam beata progenies et gloriosa Virgo, quae caeli 108; regem genuit ? Et si statim surgens Iacob tulit lapidem, quem 1056 cf. Ps. 18, 7. 1085 Gen. 28, 18.

1061 Ioh. 1, 51.

1077 Gen. 28, 16.

1083 Gen. 28, 17.

1047 propius B sit eis| eius sit B cum] cui B C 1052 Bethleemitae oz. B 1054 populo B 1058 eius incarnationis — 74 1060 subleuantur 24 1063 et] ac B 1071 homo Deus — C in cunis ozz. C 1075 Lecta] £izuluz DE LAVDIBVS praem. 7 1078 et ego nesciebam ozz. 74 B 1079 demiratus B 1080 nos o». C 1080/1082 rei zs4. Bethel oz. C

9o

RVPERTVS TVITIENSIS

swbpbosuerat capiti suo, et erexit im tulum fundens oleum desuper, quanto magis nos confestim, ubi nobis haec generatio recitata est, attollere debemus summis laudibus /afidem summwn, angularem, jrvetiosum, quem supposuimus capiti, 1090 id est cordi nostro ut stabile fundamentum, et super illum fun|dere oleum piae confessionis ac deuotae gratiarum actio- B 4o nis ? Bene ergo statim missarum solemnia celebramus, et sicut uisi sunt angeli ascendentes et descendentes, nos quoque 109; ascendimus per fidem, primam missam, ut dictum est, in laudem diuinae natiuitatis, secundam decantantes in confes-

sione et honore humanae, quam propter nos subit, generationis. :

1100

110;

i119

111;

1120

19

Cur euangelista Christi generationem ita contexerit, ut illam ad Ioseph potius quam ad Mariam deduceret. Quaerat nunc forte aliquis, cur euangelista, cum possit ab Abraham uel Dauid illam tenere lineam generationis, qua carnalem beatae Virginis patrem et ipsam Virginem matrem filiumque contingeret ex ea nascentem, cur ita contexere maluit, ut ad Ioseph descenderet, qui sine dubio carnalis pater Christi non est ? Ad quod respondendum est, quod sic recte fier1 debuisset, si hoc euangelista intendisset, quos uel quales per patres carnalem Dauid uel Abrahae generationem caro Christi contingeret. Sed non hoc intendit, quippe cum non tam magnum sit carnaliter Christi esse propinquum, ut euangelico ore opus esset per totum mundum declamari. Siquidem multi et carnaliter eius propinqui et mali esse potue|runt, de quibus dicit : Amici mei et proximi mei ad- PL 78 uersum me appropinquauerunt. Quid ergo potius intendit ? Illud utique, ut eorum prosapiam texeret deorum, de quibus Psalmista: Ego dixi, di? estis et filii excelsi o»nes, quos ipse Dominus in euangelio testatur deos esse dictos, quia ad eos sermo Dei factus est. Constat uero sermonem Dei, qui ad illos factus est, non alium esse quam hoc Verbum, QU0d caro factum est, cuius incarnationem aut ipsi per Spiritum sanctum ut Abraham, Dauid, aut per prophetas ad se missos audierunt ut Achaz, cui cum dixisset propheta : Pete tibi signum a Domino, paulo post intulit: Ecce Virgo concipiet et pariet filium | etc. Igitur illam ob causam ge- A xo» 1088 cf. I Petr. 2, 6. 1119 cf. Ioh. 1, 14.

1113 Ps. 57, 12. 1122 Is. 7, 11.

1116 Ps. 81, 6. 1123 Is. 7, 11.

1118 cf. Ioh. 1o, 55.

1090 illum] unum B 1091 ac] et 4 B 1096 cantantes C 1097/humanae oz. B 1099 contexuit B C 1105 uoluit C Chfisti patet. — C 1109 Christi ozz. 7A 1109/1110 contingeret 54. Christi sub Jin. C 1110 sit tam magnum -— B 1111 declamati mundum -— 24 C 1113 qualibus 74 C pss apptopinquauerunt] loquebantur et sederunt C 1118 sermo Dei ad eos M

DE DIVINIS OFFICIIS III, 18-19 1125

9I

nerationem huiusmodi contexuit, quia per illos aut ad illos huius

incarnationis

promissio

facta

est. Nec

uero

dubium,

quin illorum omnium primus Abraham, ultimus beatus Ioseph exstiterit, ad quem tunc idem sermo II30

II35

| factus est Dei, quando

ilii dictum est : Joseph, fili | Dauid, noli timere accipere Mariam coniugem iuam. Notandum diligenter quod dicitur, cum in hac generatione Dauid atque Abraham ceteris insignius nominandi sint dicente euangelista : Liber generaliomis Iesu Christi filii Dauid, filii Abva-

C 39 B 4o*

ham. Hic quoque beatus Ioseph non natura carnis sed affectu et officio pater Domini non minus excellenter nominatur, cum in eadem generatione appellatur wir Mariae. Hic autem dicitur ei ab angelo : Ioseph fili Dauid. etc. Cum ergo sint tres primi tres nominatissimi Abraham, Dauid, Ioseph, nominati, inquam, inter omnes, ad quos repromissio facta est,

1I40

quaerendum summopere est, quo euangelista intendit, ut istos excellentius nominaret. Nimirum repromissionis incrementa considerauit, quibus Christus, homo, rex atque Deus diuersis temporibus istis tribus repromissus est. Nam Christum, quae ad Abraham repromissio facta est, hominem uerum

1145 fore protestata est : I» semine, inquit, &4o benedicentur

1150

omnes gentes. Quae autem ad Dauid facta est, non solum hominem sed et regem fore signauit : De frucín, inquit, wenivis iui bonam supev sedem iuam. Quae uero ad beatum Ioseph facta est, manifeste Deum pronuntiat : Paries, inquit, f?l4um et wocabis momen eus lesum ; ipse emim saluum faciet populum suum a feccatos

eo|rum. II55

Saluare enim a peccatis solius Dei est.

Haec eadem tria, id est mortalem hominem, regem atque Deum, tres magi postmodum mysticis muneribus testati sunt mira sancti Spiritus operante gratia, ut quae diuersis tem-

poribus genti iudaicae promiserat, eadem cuncta subito addisceret bruta quondam et indocta gentilitas. Igitur bene et quomodo caelestium mysteriorum inspecto1160

rem decuit, sic sacra Christi generatio contexta est, ut deduceretur ad Ioseph, ad quem, ut praedictum est, ultima

1165

quidem sed optima repromissio facta est, quae sic finitur : Ibse emim saluum faciet populum suum a peccatis £0T Wm. Quod et proinde uel maxime delectat, quod haec eadem generatio quasi longa linea piscatoris saeculi huius fluctibus iniecta est in summo 1129 Mt.1r, 20. 1147 Ps. 131, 11.

hamum

1132 Mt. 1, r. 1149 Mt.r, 21.

ferreum habens in esca, id est 1136 Mt. 1, 16. 1162 Mt.r1, 21.

1128 Deisupralin.C ^ 1132 nominatisunt AB 1138 primum C nominati sint B pet ipsos adZ. C 1156 iudaicae genti — 44

1145 Gen. 22, 18.

C — 1136 eandem C —— 1137 eio. 1145 fore oz. C —— 1155 mira] 1160 praedictum] dictum 24 C

PL 79

92

RVPERTVS TVITIEN SIS

uerum Deum in carne uera ad capiendum Leuiathan serpentem magnum humanas uelut pisces | exiguos deuorantem B 4: animas. Constat uero quia non carni sed ferro linea piscatoris 117o innexa est. In hoc ergo similitudinis pulchritudo perfecta est, quod saepe dicta saluatoris prosapia non secundum carnalem genituram ad Mariam deducta est, sed secundum diuinam propinquitatem peruenit ad Ioseph, qui cum Christi | non C so" carnalis sit pater sed fidei et supradictae promissionis paenulti117; mus heres, quasi non carni sed hamo ferreo linea subligata est. Quod Dominus feria sexta conceptus sit et dominica natus. Superius iam dictum est dominica nocte Christum natum fuisse, uidelicet ut qua die dixit Deus : Fia? iwx et facta est

lux,

eadem

die uera

nobis

lux $m íenebris

exorwretur.

1180 Addere nunc libet et illud, quod hic idem mirabilis plastes noster, qui ut dictum est dominica nocte natus est, feria sexta conceptus est. Nam si superius scriptos illius anni quinque concurrentes uni Aprilis regulari adicias, fiunt sex. Cum autem sexta feria mensis Aprilis incipitur, profecto octauo 118; Kalendis Aprilis sexta nihilominus feria habetur, quando dominicam. annuntiationem habemus. Igitur pium atque pulchrum ordinem prouidamque dispositionem in hoc salutis nostrae opifice mirantes ueneramur, qui die, qua ueterem formawit Adam de limo terrae, nouum sibi reformare coepit 1190 hominem

de uera carne

Virginis Mariae

eadem

nihilominus

die redempturus mortis passione. 20

De officio primae missae. Primae namque missae officium : Dominus dixit ad me: Filius meus es tu, ego hodie genus te, diuinam 119; Filii Dei natiuitatem paene per omnes partes suas manifeste commemorat. Na hodie, ut ait beatus Augustinus, quia jraesentiam significat atque vn aeternitate nec praeteritum quidquam, est, quasi esse desierit, nec Pulurum, quasi nondum sit sed jraesens. tantum, quia quidquid. aelermum est, semper. est 1200 diuinitus accipitur secundum id. dictum Ego hodie genui te, quo sempilernam. generationem, wirlutis et sapientiae Dei, quae est unigenitus Filius, fides sincerissima et catholica braedicat.

1178 Gen. 1, 5. 1179 cf. Is. 58, 10. 1180 cf. Is. 45, 18. 1189 cf. Gen. 2, 7. 1194 Ps. 2, 7. — 1196 Aug. Emarr. in pr.2, 6 - CC 38, p. 5, 4-10. — 1200 Ps. z, 7.

1170 ergo] igitur 4 C 1176 ET DOMINICA NATVS oz. AA, £itulus deest C 1180 plastes] pastor B 1182 conc. est] est oz. JA 1184 feria sexta — C 1186 pium] primum C 1193 missae namque — B 1196 commemorant C beatus ait Àugustinus — 4 1199 aeternum est] est oz. C

DE DIVINIS OFFICIIS III, 19-20

93

Cum ergo toties hoc ex persona Dei Patris uenerabile dictum repetitur, in introitu, in graduali, in alleluia et in communione, 1205

I210

I215

1220

1225

1230

1255

1240

nam

of|ferenda

Laetentur

caeli

laetantibus

angelis et

B 41v

gloria in excelsis canentibus succinit et in collectis natiuitatis quidem Domini commemoratio fit, sed incarnatio Verbi nec in ilis adhuc exprimitur sed magis claritas ueri luminis, perspicue diuinam praecipue generationem, Fili Dei obsequium huius ueneratur offici : quomodo ergo consonant euangelio manifeste humanam eius natiuitatem enarranti ? | | A20 Plane per illud unum dictum splendidae et uenerandae PL 8o dignitatis, quod impurus Heluidius caecis non uidens oculis et uenerari nesciens in contumeliam uertit intemeratae et perpetuae Virginis, hoc enim ibi legis : E£ $eper:it filium suum primogenitum, Heludio quidem putide argumentanti, quod alios beata Ma|ria filios habuerit de Ioseph, qui C 40 fratres Domini dicti sint, eo quod primogenitum illum euangelista dixerit, primogenitum non dici asserens eum, cui fratres non sint, atque per illud antecedens consequenter hoc debere recipi, bene et diserte responsum est a beato Hieronymo primogenitum esse omne, quod uuluam aperit, omnemque unigenitum esse primogenitum, sed non conuerti. Now enim omnás brimogenitus est etiam unigenitus. Ceterum uenerabiliter accipiendum est neque euangelistam disertissimum tam superflue primogenitum posuisse, ut ad matrem referret, quam Virginem matrem esse, quod longe maius est, quam cuiuis matri sit primogenitum parere, tota superiori narratione firmauerat Beda quoque super eundem Lucam idipsum sentiente. Nam $rimogenitus esi omnis creaturae Dominus Christus, Dei uirtus et sapientia, quae dicit : Ego ex ore altissimi pvodiui primogenita ante ommem creaturam. Ipse enim, qui secundum humanam natiuitatem post Iohannem et post alios multos sanctos uenit, secundum altiorem gloriam et gratiae in labiis suis diffusae priuilegium frimogenitus est in multis fratribus. Ita ergo accipiendum est et sic distinguendum : Et feperit filuum suum primogenitum, subauditur enim : ante omnem creaturam. Quam generationem eius quis ennarabit ? Quamobrem non potest fieri, ut iuxta

tenorem

| supradicti ordinis, quod in cantu laudatur uel

memoratur diuina natiuitas, in lectionibus enarretur.

1223 Hier., De perp. uirg. b. Mariae 1o - PL 1215 Lc. 2, 7. 1205 Ps. 95, 11. 1231 I Cor. r, 24. 1229 Beda, I5 Lec. 1, 2, 6 - CC 120, p. 49, 1189. 23, 202 À. 1239 1238 Lc. 2, 7. 1236 cf. Ps. 44, 5 ; Rom. 8,29. 1232 Eccli. 24, 5. JE "Gee Ge

1212 1209 generationis C 1205 laetantur C 1204 repetitur] reperitur C 1235 1224 uenerabilius B C 1216 putide] exinde 74 unum illud — 4 C narretur 74 1242 natiuitatis C 1241 quod] quae 4 C et om. 4

B 42

94

RVPERTVS TVITIENSIS

21

De officio secundae missae.

Secundae missae officium totum dictis pastorum consonat 1245 dicentium: Transeamus usque.Bethlehem et uideamus hoc uerbum quod factum est, quod Dominus ostendit nobis. Pastores animarum, quarum illa uox est : Nos autem opulus eius el oues pascuae eius, pastores, inquam, sancti, qui uigilantes et custodientes uigilias noctis, id est 1250 uitae praesentis, supra gregem dominicum legendo et canendo erudiunt animas eorum : referunt eidem gregi suo, quid uiderint in Bethlehem, id est in domo

1255

$amis, uidelicet eius

panis, qui de caelo descendit. Et congratulantes dicunt : Lux [ulgebit hodie super nos etc., et subiungitur: Dominus regnauit, decorem induius est. Dum enim Dominus Deus homo factus est, regnauit super nos illum indutus decorem, de quo alibi dictum est : Egredimini,

1260

filiae Sion,

et

widete regem Salomonem, in diademate, quo coronawil eum maier sua. Ipsa namque humanitas, quam jropier nimiam caritatem suam, qua dilexit | nos, induit di-

PL 81

uinitas, ornatus illi est, ornatus miserationis, diadema pieta-

1265

tis, corona | gloriae, decor gratiae, pulchritudo caritatis. Quae deinde sequuntur, cuncta ad eundem spectant sensum. Duae lectiones : Spiritus Domini super me, A$paruit benignitas et humanitas, tamquam duo cherubim, ut supra dictum

est, claris et apertis uultibus, id est sensibus,

in illud respiciunt in euangelio, quod est incarnatus Deus, jropitiatoriwm. Ipse in graduali benedicitur, in alleluia decorem

indutus,

de quo dictum

est, praedicatur,

in offerenda

orbem terrae firmasse laudatur, eundemque, qui in euangelio per Bethlehem, id est domum anis, figuratur, uidelicet sanctam ecclesiam quam in eo firmauit, quod ipse Lomo natus est ?n ea, qui fundauit eam altissimus, et ex tunc parata est sedes eius, ex quo in illa homo natus est, qui a saeculo Deus est. Ipsa 127j enim est eadem Bethlehem domus eius, quam decent sancta in, longitudine dierum. Et quia primus paries ex Hebraeis est, 1270

1245 Lc. 2, 15.

IIO4.

1247 Ps. 94, 7.

1253 cf. Ioh. 6, 35 ; Is. 9, 2.

1232 Gteg., Hoz. in eu. 1,.9, 1 - PL 76,

1254 Ps. 92, 1.

123v Cant. 3, 11.

1260 Eph. 2, 4. 1264 Is. 61, 1 ; Tit. 5, 4. 1268 cf. Ex. 26, 54. 1270 cf. Ps o2 I: 1271 Greg., /oc. cif. 1272 cf. Ps. 86, 5. 1273 cf. Ps. 92, 2. 1276 cf. Ps. 22, 6.

1243 Tiz4lus : DE SECVNDA MISSA 4 B 1246 quod z;4. nobis oz. A C 1247 populus pascuae ... oues manus l/z/g. 1251 quid] quod C 1253 panis om. A C 1254 fulgebit] orta est eis V/z/g. subiungunt C 1257 et uidete filiae Sion V/z/g. 1259 illum l/z/g. (plur. codd.) 1260 qua dilexit nos] quam dominus noster fa/se corr. ex q.d.n. C 1261 est illi — 74 1268 benignitas et humanitas] bene C (ex ben. e.) humanitas ozz. 74 1270 eundem 44 C 1274 Deus oz. JA 1275 enim oz. /4 C — 1276/1279 ex Hebraeis 54. ecclesia quae 754 arg. A

C 4o*

DE DIVINIS OFFICIIS III, 21-22

95

quorum primitiae supradicti pastores fuerunt, communio bene congruit : Exsulta, filia Sion. Proprie namque ecclesia, quae 1280

ex Hebraeis

sed causa 1285

est, filia Sion et filia Ierusalem

dicitur,

ideo maxime, | quia in Sion, quae est Ierusalem, templum et sancta sanctorum erant. Vtraque missae statio ad sanctam Mariam debuit celebrari, intercurrit,

ut ad sanctam

Anastasiam

B 42*

ageretur,

scilicet passio eius, quae Romanorum nobilissima matronarum sub Diocletiano imperatore post longum laborem castitatis et ministerium sanctorum, post diutinos carceris squalores tandem per manus et pedes extensa et ad palos ligata et circum posito igne cremata ipso die natalis Domini caelo nata est.

1290 22

1295

De officio maioris missae.

Die sancto natalis Domini principalis illa clangoris euangelici tuba personat, quam Spiritus sanctus perflans maiore annuntiauit gratia dicens : I«m jrincipio erat Verbum et Verbum erat apud Deum et Deus erat Verbum et Verbum caro factum est et habitauit in nobis. Haec est tuba illa mirabilis,

1300

1505

1310

quae

dum

caneret

in Sion, uocauit

gentes, annuntiauit populis, annuntiauit in finibus terrae et in insulis, quae rocul erant, quia longe a Domino recesserant, Dominum et saluatorem nostrum aduenire dixit. Hic, inquam, sonus ille magnus caelorum gloriam Dei enarrantium |, qui A 20* in omnem lerram exiwil, hic tonitruus firmamenti opera manuum eius annuntiantis, qui uerba caelorum eloquentium in fines terrae fecit audiri, scilicet quod Verbum Deus, Deus absconditus in sole bosuit tabernaculum suwwm et vbse tamquam sponsus $rocedens de thalamo suo, nuntiat enim gentibus cunctis $edibus pulchris apportantibus muntiwm bonwm, | C 41 jraedicationem bacis, anmuntiationem salutis. Erupit namque de angustis Iudaeae finibus, in qua sola notus erat Deus et de carnali Jsrael, in quo solo magnum | erat nomen eius. Et hoc PL 82 salutare Dei euangelica tuba cunctis locuta est gentibus nec jam sunt /oquelae neque sermones, quorum mon audiantur supradictae woces caelorum. Hoc est, quod in introitu secundum prophetam canimus :P«er natus est nobis et filius datus est nobis. Haec mirabilia, quorum causa in subiunctione 1293 Ioh. 1, 1.14. 1283 cf. Martyrologium - PL 94, 1141. 1278 Zach. 9, 9. 1304 cf. 1303 cf. Is. 45, 15. 1300 cf. Ps. 18, 2.5. 1298 cf. Jer. 31, 1o. 1311 cf. Ps. 18, 4. 1308 cf. Ps. 75, 2. 1306 cf. Is. 52, 7. Ps. 18, 6. 1313 Is. 9, 6. 1282 missa 44 C 1281 sancta sanctorum] s. eorum C 1280 est] et .4 1299 Doet pedes ozz. B 1287 tandemque C 1284 scilicet] uidelicet C 1305 procedens tamquam sponsus — C ; 1304 ipse ozz. C minum] Deum C 1313 puer] enim a44. 74 (V zig. : paruulus enim) procedendo B

96 I3IS$

1320

cantare Domino canticum nowwm debemus. Hoc illud est brachiwm, quod secundum propheticam huius diei lectionem jarauit Dominus in oculis omniwm gentium. Hoc salutare De: nostri, quod omnes fines terrae uiderunt. Hoc illud est, quod secundum consequentem lectionem apostolicam : Nowissime | diebus istis locutus est nobis Deus im Filio, B 45 qui »nultifariam multisque modis olim patribus 1n prophetis locutus est. Sic secundum graduale uiderunt ommes fines terrae salutare

1525

RVPERTVS TVITIENSIS

Dei

quia Verbum

1330

1525

1340

13545

1350

nosiri et notum

Sic secundum alleluia L«x Deus,

fecit Deus salutare suum.

magna

/wx uera

Deus,

descendit super terram, quae

://wminat

omnem

hominem. uenientem. in. hunc mundum, descendit per nubem carnis, descendit super terrenam conuersationem nostram. Haec omnia per se satis elucent, quod praedicto euangelio capiti suo consonent. Vnum est, quod quaesitu dignum est, scilicet offerenda, in qua dominatio et potestas Domini nostri Iesu Christi, magni et metuendi iudicis regisque uictoriosi praedicatur, maxime in eo uersu : T'". humiliasti sicut wulneratum superbum. Nam arbitraremur totum hoc officium ad solam noctem illam respicere, qua Dominus natus est. Sed in illa nocte necdum sciebat puer, qui natus est nobis, uocare patrem aui matrem uidelicet per aetatem susceptae carnis. In hac autem offerenda et in supradicto maxime uersu illa fortitudo laudatur, qua secundum illud propheticum nomen suum : Accelera. spolia detrahere, festina jraedari superbum diabolum Jwmiliawit sicui wulneratum et ascendens in alium. et captiuam ducens captiuitatem inimicos suos dispersit in wirtute brachii sui, quod ad ultimam praemissi particulam euangelii spectat, qua dictum est : E£ widimwus gloriam eius, gloriam quasi unigeniti a Patre plenum gratia et ueritate. Nam gloria haec est incarnati Verbi, quod spolia detraxit et festinanter infernum depraedatus est. Igitur non tantum uagitus infantis et praesepe absconditum spectat hoc officium, sed sonus est apostolorum, qui 29

omnem terram exiuit dicentium : I» sole posuit tabernaculum suwm totumque annwn | Domini acceptabilem $raedicantium, totam salutem annuntiantiuwm, quam

fecit Verbum

1315 Ps. 97, 1. 1316 Is. 42, 10. 1317 Is. 52, 10. 1319 Hebr. r, r1. 1323 Ps. 97, 2. 13265 Is. 6, 2. 1326 cf. Ioh. 1, 9. 1328 cf. Phil. 5, 20. 1331 cf. Ps. 88, 1o. 1332 Ps. 88, 8 ; cf. Lib. Antiph. - PL 78, 646 D. 1333 Ps. 88, 11; cf. Lib. Antiph. - PL 78, 647 A. 1337 Is. 9, 6 ; 8, 4. 1340 Is. SN 1341 cf. Ps. 88, rr. 1342 Eph. 4, 8. 1344 Ioh. r, 14. 1349 cf. DS 1350 Ps. 18, 6. 1351 cf. Is. 58,5 ; 52, 7.

1329 quod] quo 4 1331 nostri ozz. B 1338 autem] ergo B 1339 propheticam C 1343 ad oz. B C 1345/1346 plenum 2:4. uetitate ozz. C gratiae et ueritatis L/u/c. W' — 1347 praedatus B (Vzig.) 1332 fecit oz. C

C 41v

DE DIVINIS OFFICIIS III, 22-23

1555

97

caro factum. Vnde cum pro excellentia tantae diei, tum et ideo, quia beatus Petrus apostolus hoc salutare Dei nostri primus uidit primusque confessus est reuelante sibi Pare, qui in caelis est, et Romanae arci nuntium hoc bonum princeps intulit, iure apud ipsum statio fit. O uere magnum sacramentum, pietatis, quod manifestatum

est in carne,

iustifica|tum

est im spiritu,

Jb A

apparuit angelis, praedicatum est gentibus, creditwm est mundo, assumptum | est in gloria ! B 45" Pulchre cum legitur hoc uel quidquid sanctum Christi continet euangelium, paene omnibus ecclesiis haec uetus consuetudo est, ut diaconus tamquam ab austro ueniens ad 1365 aquilonem stet conuersus. Écce enim ab austro wenio, dicit

1360

Dominus,

1570

I575

et Habacuc : Deus,

inquit,

ab

austro

weniet.

Ab austro quippe uenit, quia ex operatione Spiritus sancti uenit et incarnatus est Filius Dei et per Spiritum sanctum semetipsum obtulit hostiam Deo in odorem suauitatis. Pulchre ergo diaconus tantam salutem recitaturus ad aquilonem conuertitur, ut per hoc indicet, quod quando hoc salutare Dei missum est gentibus, fortis contra diabolum legatio directa est et completum est, quod Deus dixerat: Dicam aquilomi: Da! De officio Dum medium silentium.

23

Diei natalis Domini officium gaudium est, ut diximus, gentium, quae omnes uiderunt salutare Dei et quarum assumptio wita est ex mortuis, scilicet Iudaeis.

Hoc

autem

certae diei

sedem non habens et faene widwum reuocandorum in fine 1380 saeculi praeconium est Iudaeorum. Non enim gloriari debet oleaster aduersus vamos bonae oliuae, quod $ropter incredulitalem fracti sunt et ceciderunt. Ipse autem coníra naturam insertus est et fide siat. Neque dignum est, ut exsultet iunior frater, quod se recepto et conuiuante |cum patre maior frater 1385 iratus ingredi recusat sed inter conuiuia rogat patrem suum, ut exeat et blandis delinitum monitis introducat. Hoc ita esse uel ex communione praesentis officii satis elucet. Tolle,

inquit,

uerum

et matrem

etus

et uade

am

terram Iudae ; defuncti sunt enim, qui quaerebant ueri. Nunc enim puer ille, scilicet incarnatus 1290 animam 1356 cf. Leo, Serz. 82, 5 - PL 54, 1355 cf. Mt. 16, 18. 1354 cf. Lc. 5, 6. 1369 1366 Hab. 5, 3. 1365 Ez. 20, 47. 5, 16. 1358 I Tim. 424 A. 1379 cf. Thren. r, 1. 1377 cf. Rom. 11, 15. 1373 Is. 45, 5. CE EDS o2. 1387 Mt. 2, 20. 1380 cf. Rom. 11, 18.20.24.

hoc 1356 est in caelis. — 74 1355 uidit] uidelicet C 1353 cum] tum 74 1383 iunior] minor C 1377 Dei] Domini C 1362 Christi ozz. B om. A C

1384 quod aq. frater sub Jin. Vulg. W.

C — 138v lucet

C — 1388 tolle] surge et accipe

*

98

RVPERTVS TVITIENSIS

Deus, reliquit domum suam et dimisit hereditatem suam, quia

sicut scriptum est : Ascendens super nubem candidam ingressus est Aegyptium, abiit ad gentes, quae antiqui Pharaonis,

id est

diaboli,

fuerent

regnum.

Tunc

autem

1595

defunctis his, qui quaerebant animam eius, id est sopita modernae inuidiae flamma, qua sanctorum eius animas quaesie-

1400

gentis notitiam, reuertetur. Tunc, inquam, iuxta mysticum euangelii sensum illato |Iesu in templum, id est in synagogam C 42 Iudaeorum per fidem, erant ater eius et mater, scilicet omnis parentela eius carnalis, smiürantes super his, quae dicuntur de eo. Et benedixit illis Simeon, id est populus ille iam ?wstus | B 44

runt et sanguinem fuderunt, in terram suam, id est in suae

et timoratus, atque ita, qui nunc fositus est ón rwinam, tunc

ponetur in resurrectionem, multorum in Israel. 1405 Cuius aduentus, quia sciri a nobis non potest tempus, | PL merito nocti comparatur, atque ideo in introitu Dwm medium silentium, quod praeteritum est, canitur propter hoc simile futurum. Tunc implebitur id, propter quod visit Deus Filium suum natwm ex muliere facium sub lege, ut eos, qui sub et liberabitur heres, qui adhuc $aruulus intellectu sub elementis, id est litterali sensu seruiens detine-

1410 lege erani, redimeret,

tur. Tandemque obtinebit regnum et sedem Dawid atris sui ipse, de quo in graduali canitur : Sfeciosus forma rae filààs hominum etc. I415

24

De sancto die epiphaniae. Sanctus dies epiphaniae, cum tribus ex causis sit celebris,

1420

1425

ea namque die a Chaldaeis Dominus est adoratus, itemque annorum triginta iam esse incipiens a Ioanne baptizatus est, atque redeunte anno ex aqua uinum fecit ad nuptias, cum, inquam, his tribus ex causis sit celebris, primam secundum diuini officii solemnitatem rationabiliter accepit. Videtur in his tribus excedere, quod Dominus baptizatus est a Ioanne, propter quod et Graeci baptismi sacramentum hac die numerosius atque solemnius celebrare feruntur. Verum sancta Romana ecclesia semper illa reuelatione, qua Petrus Christum Filium Dei uiui cognouit, illustrata consuetudinem hanc uitandam esse proclamat scriptis euidentibus. Dicit enim Leo Magnus scribens uniuersis episcopis per Siciliam 1393 Is. 19, 1 ; Apoc. 14, 14. 1395 cf. Mt. 1o, 5. 622229 1404 Lc. 2, 34. 1406 Sap. 18, 14. Gal. 4, x. 1412 cf. Lc. 1, 52. 1413 Ps. 44, 5.

1400 cf. Lc. 2, 35. 1403 1408 Gal. 4, 4. 1410 14265 cf. Mt. 16, 18.

1393 est oz;. C 1398 reuertetur tunc inquam] quam 74 1400 erit C 1402 benedicet B 1403 ita ozz. A 1404 multorum oz. C 1406 dum medium] cum enim quietum l/ujg. 1411 sub litterali 74 1413 prae filiis hominum om..À C . 1420tribus ex causis his — 4 C

84

DE DIVINIS OFFICIIS III, 23-24 1430

99

constitutis inter cetera : M?ror uos uel fraecessores uestros tam irationabilem. nowitatem. usurpare botuisse, ut confuso temjoris utriusque mysterio mullam. esse differentiam. |credevetis inier diem, quo adoratus est. Christus a magis, et diem, quo vesurrexit a moriwis. Ac deinceps : Pro$frie, inquit, n morte erucifxi eb m resurrectione ex moriwis potentia baptismatis

1435 Qn04uwam creaiuram condii ex ueleri, ut 4n venascentibus et mors Chwisti opereiur et uita docente beato apostolo : An igmo-

1440

ralis, quia quicumque im Christo Iesu baptizati sumus, in morie ipsius baptizati sumus. Consepulti enim sumus cum illo per baptismum in mortem. Et post pauca : ljsa igitur operis qualias docet celebrandae generaliter gratiae diem legitimum esse eum, im quo | orta est et B 44Y uirtus muneris et species acti|onis. Ad cuius rei confirmationem C 42Y plurimum ualet, quod ipse Dominus Iesus Christus, postquam resurrexit ex mortuis,

discipulis suis, in. quibus omnes

eccle-

1445 siarum praesules docebantur, et formam et potestatem baptizandi tradidit dicens : Euntes docete ommes gentes bafptizanies eos im momine Pairvis et. Filia et Spiritus sancii. De quo uiique eos etiam amie passionem botuisset instruere, nisi broprie uoluisset intelligi regenerationis gratiam I450 ex sua resurrectione coepisse. Item post aliqua : S? quis autem epiphaniae festiwitalem, quae in suo ordine debito honore | PL ueneranda est, et ob hoc existimat habere priuilegium baptismaHis, quia hoc quidam $uliant, quod eadem die Domnus ad baptismum sancti Ioannis accesserit, sciat illius baptismi aliam 1455

1460

1465

fwisse

gratiam,

aliam

vationem,

nec

ad eandem

pertinuisse

uirtutem, qua ber Spiritum sancitum vrenascuntur, de quibus dicitur : Qui mon ex sanguinibus meque ex uoluntaie carnis neque ex uoluntate wiri, sed ex Deo maii sunt. Dominus autem mullius remissione indigens jeccati nec quaerens remedium renascendi sic uoluit baptizari quomodo et uoluit circumcidi hostiamque bro se emundationis offerri, ut qui facius erat ex muliere, sicut apostolus aii, fieret et sub lege, quam mon uenerat soluere sed adimplere et adimplendo finire, et sicul beatus apostolus praedicat dicens : Finis autem legis Christus ad qustitiam 1436 Rom. 6, 1429 Leo, Ep. 16, 1, ad uniu. epp. per Siciliam - PL 54, 696 B. 1450 Leo, ib. 7o1 AB. 1446 Mt. 28, 19. 1440 Leo, ;b. 698 B. 3-4. 1462 Gal. 4, 4. 1461 cf. Mc. 1, 44. 145? Ioh. r, 15. 1456 cf. Ioh. 5, 5. 1463 Mt. 5, 17.

1465 Rom. ro, 4.

1432 Christus adoratus est sumus in Christo lesu — in mortem] et reliqua C 1452 ob] ab di — Leo 14385 gratiam aliam fuisse missione « leo 1464 ct? oz. ILeo

— 4 — 1436 dicente B ed. Ba//. — 1431/1438 baptizati 1438 in morte 4j. sumus sub //m. C —— 1439 lLeo 1446 tradidit baptizan1441 esse legitimum — 74 B 1453 eadem die] in praezz. Leo aestimat Leo C 1459 indigens re1457 sanguine lLeo — Leo

1460 uoluit Leo, oz. A B C

1463 et Leo, oz.

A B C

85

^

100

1470

RVPERTVS TVITIENSIS

omni credenti, baptismi autem sui in se condidit sacramentum, quia in omnibus brimatum tenens se do|cuit esse principium, el tunc regenerationis potentiam sanxit, quando de latere eius fluxerunt sanguis vedemptionis et aqua baptismatis. Non ergo in tribus causis illud eminet, quod Dominus a

AASZRV

Ioanne baptizatus est, quia non tunc, sed quando de latere eius sanguis et aqua. profluxerunt, baptismi sui nobis condidit sacramentum.

Eminet autem et praecipuum est illud, quod a magis utique 1475 gentilibus adoratus est, et illuminatarum cordibus gentium

1480

1485

1490

1495

magnam spiritualium praestat materiam gaudiorum. Gentium namque primitiae iam tunc in illis assumptae sunt. Assumpsit enim illos fax nostra, quae fecit utraque unum Deum et hominem in se unum Christum, Iudaeos atque gentiles in unum coniungens populum. De hoc ergo digne totum missae | B 45 compositum est officium, in quo sancta ecclesia de gentibus electa pro suae uocationis initio gratiosum Deo pro sua salute | C 45 laudis offert praeconium. Tota uero laudum materia dona sunt regum, aurum, thus et myrrha. Dona quippe illa fuerunt fide fecunda, caelesti magisterio disposita, per Spiritum sanctum intellecta. Ouid enim caelesti magisterio dignius quam awro regem, thure Deum, myrrha. confiteri mortalem ? Nihil tale paries ille de proximo contulit, qui de Iudaeis ueniens in pastoribus angulari lapidi primus sese coniunxit. Nec mirum, illos enim scilicet Iudaeos pastores angelicum instruxit magisterium. Hos autem, uidelicet gentiles. nouam stellam suscipientes solum diuini Spiritus inuisibiliter perdocuit oraculum. Bene ergo regum munera sanctae ecclesiae fidem integerrimam testantia totum huius diei officium propheticis testimoniis et laudibus personat, ueneratur, honorat. De tertia iam dictae festiuitatis causa, scilicet de eo, quod

Dominus uinum fecit ex aqua, quaeri solet, qualiter eadem die, qua 1500

Dominus

baptizatus

est, factum

esse

conueniat.

Dominus namque, qua die baptizatus est, neque discipulos elegit neque miracula fecit, sed | statim ductus est in desertum a Spiritu sancto, u£ tentaretur a diabolo, ubi et quadraginta

1505

dierum celebrauit ieiunium atque inde reuersus tunc demum discipulos elegit, quos et doctrinis instrueret et miraculis confirmaret. Numquid ergo annum suae aetatis trigesimum, cuius in initio baptizatus est, totum sine discipulis exegit, et ita redeunte anno eadem die illud admirabile signum primum 1467 Col. 1, 18. 1478 cf. Eph. 2, 14. 148? Greg. Hoz. in eu. 1o, 6 - PL 76, 1112. 1488 Eph. 2, 14. 1489 Eph. 2, 20. 1500 cf. Mt. 4, 1.2. 1504

CES

CuS M2:

1469 profluxerunt 4 C 1475 gentibus B 1479 in? ozz. B C 1487 Deum thure -C 1494 diei ozz. A 1497 eodem C 1501 sancto] suo C ubi] nisi C 1502 tum B 1504 ergo ozz. A 1505 in oz. C

PL 86

DE DIVINIS OFFICIIS III, 24

1510

IOI

coram discipulis suis fecit ? Ita sane credendum est, quoniam tria haec, quae superius dicta sunt, una die celebrata esse secundum sanctae ecclesiae auctoritatem negare non possumus. Nam antequam Ioannes traditus esset, Christus neque publice praedicauit neque duodecim apostolos elegit. Aperte quoque liquet secundum Lucae narrationem, quod regressus in wiriule Spiritus (n Galilaeam publice praedicans non statim discipulos elegit, sed ita docebat im synagogis Iudaeorum et

I515

magnificabatur ab omnibus,

1520

ei mirabantur in uerbis gratiae, quae jrocedebant de ore ipsius. Et ante persecutionem passus est ita, ut ad praecipitium duceretur fugiensque de ciwitate in ciuitatem docebat per synagogas sabbatis. |Ante enim socrum Simonis, quae tenebatur B 45" magnis febribus, curauit et alia nonnulla fecit, propter quae

et omnes testimonium illi dabant

dixerant el conciues sui uenienti Nazareth, ubi nutritus fuerat : Quanta audiuimus facta in Capharnaum, fac et hic

in jairia tua ! Tribus igitur miraculis ornatum sanctum diem epiphaniae 1525 colimus. Nam ut cantauimus : Hodie stella magos duxit ad jraesepia, hac | die Christus a Ioanne baptizatus est, hac die C 45* ad muptias winwm ex aqua factum. est. Breui itaque, id est tredecim diebus, triginta annorum aetatis eius commemoratur tempus. Reliqui tres anni, quibus ipse praedicauit et 1530 miraculis diuinitatem suam declarauit, tribus illis, quae sequuntur post epiphaniam, dominicalibus commemorantur officiis. Quae ideo ad epiphaniae, id est manifestationis rationem pertinent, quia quaecumque per tres suae praedicationis 15535

annos

caelestia

diuinitatis

suae

sacramenta

docuit,

quaecumque nanibus swis tornatilibus eb aureis, id est facile operantibus et diuinis fecit, documenta fuerunt, quibus uera

per carnem diuinitas innotuit. Vnde in prima dominica illud ponitur euangelium, in quo 1540

1545

primum testatus est Patrem se habere Deum dicens parentibussuis: Quid est, quod me quaerebatis ? Nesciebatos quia im his, quae Patris mei sunt, oportet me esse ? In secunda uero legitur euangelium, quo inuitatus ad nuptias aquas conuertit in uinum. Quod magnum uerae diuinitatis fuit indicium, solus enim Deus mutare potest naturam, et nostrae reparationis, qua 7oríale nostrum ?nduet immortalitatem et corruptio incorruptelam possidebit, uenera1512 cf. Lc. 4, 14.15.22.29. 1518 cf. Mt. 25, 45. 1519 cf. Lc. 4, 31.38 s. 1522 Lc. 4, 23. 1528 Breu. Rom. Iz epipb. Domini, Antiph. ad Magnificat. in II. uesp. 1535 cf. Cant. 5, 14. 1540 Lc. 2, 49. 1545 cf. I Cot. 15, 53.

1515 ili testimonium -— 24 1519 enim] et C — socrus 4 quae oz. 4À 1526 praesepium ... hodie ... baptizari noluit ... hodie uinum ex aqua factum est ad nuptias Breu. Ro. in epipb. Domini, Antiph. ad Magnif. in II Vesp. 1529 et miraculis] miraculisque 74 1543 uere magnum B 1545 qua] qui B II

vn

102

RVPERTVS TVITIENSIS

bile signum pulchrumque et conueniens signorum eius fuit initium. In tertia nihilominus dominica, qua dicimus : Atque ad 155o frolegendwm

extensionem

nos dexteram

a|nus,

tuae maiestatis

extende,

qua letigit lebrosum

dicens

secundum

:

Volo, PL87

mundare, uera diuinitas eius secundum | fidem centurionis

A:

elucet, dum absens corpore sanans puerum centurionis Deum se esse significat, qui praesens est ubique. 155 Tribus igitur dominicalibus officiis Domini manifestatio, scilicet tota trium annorum eius praedicatio commemoratur. 25

Cur in purificatione Mariae candelae portentur. In purificatione sanctae Mariae ideo candelas portamus, ut felici gaudio iusti Simeonis aliquatenus participemur, qui

1560 Christum infantem gestans in ulnis agnouit et | confessus est B 46

1565

1570

157;

158o

paratum ante faciem omnium populorum lumen ad veuelationem gentium. Hoc enim signo commoniti exterius ipsum uerum lumen, quod illuminat omnem hominem uenientem in. hunc mundwnm, in mente nostra fidei ulnis arctius astringimus et absentiam eius corporalem sursum tendentibus de|sideriis ge- PL $8 mentes quaerimus, quaerentes gemimus. Profectus namque in caelum est, et antequam hinc abiret, iam supra infantiam, qua portatus est a Simeone, aeíate et sapientia profecerat. Eius igitur uisibile signum portamus omnes in manibus, quem iam uisibiliter portare sicut Simeon nec necesse habemus | nec C44 possumus. Bene autem consecrati cereoli id quod uisibile erat Christi, nobis significant. Nam sicut apes ceram cum melle uirginali producit opere, sic Maria Virgo Christum, Deum et hominem, salua uteri sui genuit integritate. Aes namque neque ullo concubitu miscentur neque libidine soluuniur, mullis partus doloribus concutiuntur et. subito magnum fikorum examen, emittunt de foliis et herbis ore suo frolem legentes. Conuenienti igitur signo uectationem infantis Christi, prout possumus, imaginamur beatitudinem eius corde ef ore praedicantes, qui tamdiu uixit, &£ Christum Dominum uideret, uidit, ut adoraret, hinc abiret. |

adorauit,

ut in pace

dimissus

feliciter

1851 Mt. 8, 5. 1561 cf. Lc. 2, 32. 1563 cf. Ioh. 1, 9. 1568 cf. Lc. 2, 52. 1574 Ambros., Hexaez. 5, 67 - CSEL 32, p. 190. 1579 cf. Rom. 1o, 8. 1580 chobcs2226:

1547 pulchrum 74 1550 maiestatis ozz. 7A 1551 qua] qui B 1554 signat BC 1557 PORTANTVR B, CANDELAS PORTEMVS C . 1562 commoniti] commemotati C 1564 arctius astringimus] arcuis astringatur C et om. AC 1566 quaeramus C gemamus C 1568 qua] in praez. AA C 1575 resoluuntut 4zzbros. 1576 maximum Z4zzbros. 1582 EXPLICIT LIBER TERCIVS INCIPIT IIII C

PL87;C

LIBER QVARTVS

1

De septuagesima.

In hoc capitulo multa quaerenda sunt, uidelicet quid uocetur septuagesima et cur uocetur hoc nomine ; qua ratione ; ante passionem Domini celebretur et cur alleluia de ore ecclesiae tollatur. Haec omnia tam ueras tamque certas habent rationes, ut quidquid aliud dixeris, recalcitret undique tuta ueritas et oppositorum uel repugnantium multitudine inopem et deficientem conscientiam reuerberet. ) 10. Verbi gratia cum dixeris septuagesimam ideo nominari, quod ab hac dominica usque ad sabbatum, quo albae deponuntur, septuaginta dies computentur et per hos dies significari captiuitatem nostram, qua peregrinamur a Deo in hoc saeculo, illud statim ualde repugnans nostrae computationi occurrit, 15 quod dies dominicae resurrectionis, sobilitas anni, decus mensium, alma dierum, hunc intra numerum computentur. Quis

enim dies indignius | captiuitatem significare uidetur, quam ille, quo uicto captiuatore Dominus resurrexit ? Quis dies magis libertatem significare merebitur, cum primus dominicae 20 resurrectionis dies sexagesimus quartus occurrat in numero dierum, qui captiuitatem nostram significant significatam quondam totidem annis, quando populus Dei sub Nabuchodonosor fuit exsul in terra Babylonis ? Itemque et illud repugnat, quod cum a praedicto sabbato 2; dominica haec septuagesima sit, sequens dominica, quam sexagesimam dicunt, nullo modo sexagesima est et quinquagesima nullo modo quinquagesima et quadragesima nullo modo quadragesima est. | Quid ergo septuagesimam nominemus, altius atque constantius pandendum est. 3o 2

B 46v

IBIISSMC

Cur septuagesimam nominemus. Septem dominicas continue sequentes magnis ac mysticis officiis in|signes septuagesimam nominamus, quarum in prima C 44Y clamat homo a paradisi felicitate et a creatoris sui facie proiectus : Circumdederunt me gemitus etc. In septima

;; redeunte

de peregrinatione

hac

et de conualle

dicitur uoce prophetica: Laetare, Ierusalem, ium facite, qui diligitis eam. IV. 15 cf. infra VI, 26.

34 II Reg. 22, 5.

lacrimarum

et conwen-

36 Is. 66, r.

17 significare ozz. C —— 19 15 mensis decus B IV. 14 computationis C 380 CVR] QVID .A B 26 sexagesimam] septimam 24 magis oz. AA C 36 laetamini cum 34 gemitus etc. ozz. B ; etc. oz. C B NOMINAMVS 3? conuentum facite] diem festum Tetusalem ... et exsultati in ea omnes l/z/. agite 4 B qui dil. eam] etc. 74, et reliqua C

*

104

RVPERTVS TVITIENSIS

3

Quid septuagesima significet. Idcirco autem primam dominicam, quae septima est ab 4.o ultima, septuagesimam potius nominamus et sexagesimam, quae sexta est, et quinquagesimam, quae quinta est, quia idem commemoratur officiis, quod significatum est illa septuageuaria captiuitate populi Dei, qua realiter sed; et flewit swper flumina Babylonis. Quid autem illud est ? Septenaria distinctio aetatum mundi, quarum prima est ab 4 RET Adam usque ad Noe, secunda a Noe usque ad Abraham, uel secundum quosdam usque ad Moysen, tertia a Moyse usque ad Dauid, quarta a Dauid usque ad transmigrationem Babylonis, quinta a transmigratione Babylonis usque ad aduentum ) o Domini, sexta ab aduentu Christi usque ad finem saeculi, septima iam aetas mundi requies est illa, ad quam quotidie transeunt electorum animae et requiescunt 2ner ubera laetanlis matris suae supernae Ierusalem. Quia ergo per has septem | dominicas illud idem comme- PL 89 j II moratur, quod per septuaginta babylonicae captiuitatis annos significatum est, dominica haec prima de septem recte septuagesima dicitur, quod quam ratum sit, posterius ex ipsarum dominicarum officiis clarius lucebit. Nunc qua ratione | ante passionem Domini ordinatae sint, B 47 6o dicendum est. 4 Qua ratione sic ante passionem Domini septem dominicae

ordinatae sint. |

A. 22Y

Beatus papa Gregorius, qui sicut in libro uitae eius contineri iam supra diximus, officiorum atque stationum ordinator 6 II exstitit solertissimus, intellexit eo sensu, quem illi Spiritus sanctus aperuit, dignam ac reuerendam memoriam salutiferae passionis Christi expetere, ut illi ab omnibus sanctis et electis,

To

1 A

quicumque fuerunt ab initio mundi, testimonia redderentur, cui quasi communes per os praesentis ecclesiae redderentur exsequiae. Omnium quippe sanctorum a mundi constitutione una fuit salus et exspectatio : passio redemptoris, et concordibus eorum dictis praenuntiata gestisque praefigurata est ac uelut uni subiecta soli diuersis licet ex locis eandem imaginem multa reddunt specularia, sic plures sancti diuersis temporibus ac meritis uenien|tem praecurrentes saluatorem unam eandemque uariis figuris eius praesignauerunt passionem. Cum ergo 43 cf. Ps. 136, 1. 52 cf. Is. 66, 12. 62, 1- PL 54, 350 A.

63 cf. supta III, 4.

72 cf. Leo, Serzz.

38 QVID SEPTVAGESIMA SIGNIFICET] CVR SEPTVAGESIMAM NOMINEMVS C 39 est om. A *0 speculatia reddunt .— 4 7? praefigurauerunt B

C 45

DE DIVINIS OFFICIIS IV, 3-5

I05

iam dictus ordinator officiorum annuorum commemorata iam Christi natiuitate, apparitione et manifestata triennii eius 8o praedicatione, passionis eius memoriam anno nostro inscripturus esset, laudabilem fecit digressionem ad mundi recurrens initium et de diuersis aetatibus congruas ecclesiae uoces colligens, quasi de diuersis locis, septenos choros rationabili ac uenerabili ordine produxit. Quid uel quomodo singuli chori praesenti ecclesiae conci85 nant, paulo post explicandum est. Nunc illud primitus dicendum uidetur, cur de ore ecclesiae diebus istis alleluia, quod est laus Dei, tollatur. 5 9o

95

Cur Alleluia dimittatur.

Si recte consideremus, quam laudem Dei alleluia, quod nomen est antiquae dignitatis et auctoritatis, significet, perpulchrum et rationabile uidebitur, ut uere est, quod de ore sanctae ecclesiae uox haec consuetudinaliter ablata est. Significat autem non quamlibet laudem Dei, non laudem maiorum aut minorum creaturarum caeli et terrae, maris et

omnium, quae in eis sunt. Alioquin, si quamlibet laudem Dei significet alleluia, frustra diebus istis de ore nostro tollitur,

cum a laudibus Dei non cessantes laudamus, quod in principio fecerit caelum et terram, quod diuiserit lucem a tenebris, quod IOO

fecerit firmamentum et posuerit | in medio aquarum, quod B 47* ad iussum eius germinauerit terra herbam uirentem lignumque afferens fructum iuxta genus suum, quod luminaria fecerit et in firmamento posuerit, quod pisces, quod uolucres,

10$

IIO

quod bestias prodire iusserit, quod denique hominem ad imaginem suam creauerit. Quam ergo Dei laudem significat alleluia ? Illam utique, illam, cui dicit Deus Pater in psalmo : Exsurge, gloria mea, exsurge, psalterium et cithara |! Gloria Patris Dei Filius, perfecta laus et sempiterna musica, utpote summa sapientia, quae de corde nata eiusdem Patris aeterni musici citharam nostrae humanitatis assumpsit, quam et confractam ab inuidis et stultis pueris, qui ad cantum eius saltare debuerant, rursus per gloriam resurrectionis reformauit et inuiolabile psalterium fecit. Illa, inquam,

IIS

gloria haec cithara

siue psalterium alleluia nostrum est. Quidquid enim supernae iucunditatis auditoribus suis exhibuit, quorum beati oculi, qui

ui|lderunt,

e£ awres,

107 Ps. 56, 9 ; 107, 5. 16 - CC 39, p. 795 S.

quae

audierunt,

112 cf. Mt. 11, 16 s.

PL 9o

quidquid,

inquam,

de C43"

115 cf. Aug., Enarr. in ps. 56,

116 cf. Mt. 15, 16 ; Lc. 1o, 23.

84 ac 80 inscripturis C 79 manifesti B 428 annuorum] innumerorum 24 matis] et praem. A C 95 aut] et 74 89 dimittitur C uenerabili ozz. C 117 quae] qui C 100 fecit C

106

RVPERTVS TVITIENSIS

caelestibus gaudiis ore suo Dominus Iesus Christus praecinit, 120

alleluia est, canticum nouum est, laus suauis est. Hoc autem neque ueteres sancti uiderunt aut audierunt. De quibus ait ipse Dominus : M ulti reges et prophetae uoluerunt uidere, quae widetis, et non uiderunt, et audire,

I25

130

quae

auditis,

ei mom

audierunt.

Neque nos,

quamdiu sumus in corpore, quia recessit in caelum, uidere possumus aut audire meremur. Quamdiu enim swmus ?n hoc corpore, peregrinamur a. Domino. Cum uero plorabilem antiquae ecclesiae nondum redemptae statum commemoramus nostrumque simul incolatwm, quia $rolongatus est, deplangimus, pulchro satis ordine alleluia ab ore nostro tollitur. Quia uidelicet, qui per illud significatur, ilis nondum

uenerat,

a nobis

iam

recessit,

et ablatus

est

sponsus a. filiis suis. Recte hoc considerauit, qui hoc responsorium cecinit alleluia : Dum

raesens

est

wmilantur

illam,

et

desiderant

illam cwm se eduxerit ; dum enim hic de alleluia dixit hoc, quod de sapientia scriptum est, quae sine dubio Christus est, profecto per alleluia Christum intelligi uoluit, qui dum praesens esset, imitati sunt illum, et desiderauerunt eum, cum 140

se eduxit ascendens in caelum e£ im erpetuum coromatus triwn|phat ante Dominum Patrem, sicut scriptum est Gloria

ei honore

coronasti

eum,

Domine,

et consti-

tuisti eum super opera manuum tuarum. Non ille nugas triuit aut pueriles ineptias contexuit, cum diceret alleluia, reuertere in thesauros tuos, te benedicent angeli. 145 Reuersus est enim in thesauros suos Christos Dominus, id est in secreta caeli, ubi ab angelis benedicitur et a filiis suis hic peregrinantibus desideratur. Non solum autem ipse gloriosus ecclesiae sponsus, suus homo Christus, hoc nomine recte praedicatur, sed et sponsa 150

eius noua, sancta scilicet ecclesia, quia corpus eius est, quia et

155

ipsa musicae ilius organum est id est diuinae sapientiae, cuius in homine Christo tota $lenitudo corporaliter inhabitat, eodem nomine iure praedicari potest. Ouapropter die dominicae resurrectionis, quando noua soboles renascitur et claritate replentur agni nouelli, qui uenerunt ad fontes, ipsam nouam 121 Mt. 15, 17. 125 cf. II Cot. 5, 6. 138 cf. Ps. 119, 5. 131 cf. Mt. 9, 153 134 Sap. 4, 2 ; Corpus JAntiph. Offic. 1, 52 - Hesbert, p. 126. 139 Sap. a2: 141 Ps. 8, 6 s. 144 Corp. AAntipb. Offic. 1, 52 - Hesbetrt, p. 126. 148 cf. Eph. 2, 15. 150 cf. Eph. r1, 23. 1532 cf. Col. 2, 9.

122 uidetis] 1238 hoc oz. og. 4A C dum] cum RE om. ipse

uos praez. C 123 audistis V/z/g. 124 corpore] hoc Ppraez. B A C Vulg. 127 uero] ergo B nondum ozz. A B 128 simul 133/153 recte hoc considerauit 2:4. praedicati potest oz. 74 134 Vj. illam] eam zig. 135 hic de alleluia] hoc C 141 Vulg. 146 in secreta] in ozz. C 150 quia!] qui 44 B 151

B 48

DE DIVINIS OFFICIIS IV, 5-6

160

107

ecclesiam noua cuncto mundo gaudia nuntiantem non inaniter tali compellamus nomine | alleluia, quae et placido nobis uultu et dulci uoce respondet, quia totum eius diei uel totius hebdomadae paschalis officium illorum est exsultatio, qui tunc fer aquam el Spiritwn renati sunt. Sed de his suo loco melius dicemus, nunc ad superiora redeamus.

6

170

LI

De officio septuagesimae et cur statio fiat ad sanctum Laurentium. Quoniam septem dominicis septem aetates mundi significari supra dictum est, qualiter officium septua|gesimae primae conueniat aetati iam dicendum est. Primoque non praetereundum est, cur statio fit ad sanctum Laurentium. Causa namque conueniens et idonea est. Sicut enim in primae aetatis ecclesia protomartyris Abel sangwis iustus clamat de terra ad Deum, quae aperuit os suum et suscejit ewm de manw Cain fratris sui, sic in Romana ecclesia pretiosa mors beati Laurentii nouo et |inaudito genere passionis clamauit in caelum, clamauit et audita est per mundum uniuersum. Quem clamorem suum ipse sanctus martyr iam praeuidens dicebat ad Hippolytum : Magis in absconditis in homine interiore absconde | Christum, et postmodum cum clama-

PL 91

«ero, auda ei ueni !

180

Vox ergo primae ecclesiae conueniens est praecentore Abel : Circumdederunt me gemitus mortis el. reliqua. Circumdederant enim illum gemibus mortis uitae gaudiis per primos parentes perditis. Siquidem ille languidus, qui descendens de Ierusalem in lericho inciderat in latrones spoliatusque et uulneratus semiuiuus ab illis fuerat relictus, gemuerat illam in suis doloribus, languidus aegram, saucius morbidam,

185

Ei in iribulatione

190

mo-

riens mortalem. mea

inuocaui,

inquit, Dominum

et exaudiuit de templo sancto suo uocem meam : hoc longe post futurum per spei certitudinem quasi iam factum fideliter praesumit, iam enim diuinum de reparatione salutis suae acceperat oraculum dicente Domino ad serpentem Inimicitias onam inter te etl mulierem et inter semen iuum et semen illius. Victoria namque redempto172 cf. Ps. 115, 15. 169 cf. Gen. 4, 1o. 159 c£. Ioh. 5, 5. 175 Passio s. Laurentii BHL 4753 (2, 94 Mombtitius). 9.

186 ib. 7.

173 c£. Mc. 14, 179 Ps. 17, 5.

191 Gen. 5, 15.

165 fit A B 162 et oz. B 160 renati] tegenerati B 156 ecclesia 74 175 171 ecclesia oz. C 169 ecclesiae C 167 est oz. C supra IV, 5 ota magis in absconditis et eZ. Mombritius — 199 gemitus mortis et reliqua ozz. 180 circumdederant] circumdederunt B gemitus] dolores Vz/g. za

1838 de] ab C . 182 spoliatus C 181 siquidem ille languidus oz. J4 186 inquit 184 aegram languidus — 24 genuerat C relictus fuetat — C inuocaui — C

C 46

B 48v

108

195

200

RVPERTVS TVITIENSIS

ris nostri iam tunc promissa est, qui cum sit semen mulieris, inimicitias contra draconem antiquum in tantum exercuit, ut caput eius contereret et omnem potestatem ei auferret. Dicat ergo : Exaudiuit de templo sancto suo wocem meam. Sed quanta exspectatio ? Quanta salutis dilatio ? Generationes namque septuaginta septem ab Adam usque ad natiuitatem Christi sunt. In euangelio secundum Lucam ita inuenimus. Bene ergo hi, qui secundum euangelium praesentis diei mane conducti sunt, murmurantes dicunt : H? nowissi-

205

mi una hora fecerunt, et pares illos nobis fecisti, qui poriauimus pondus diei et aestus. Pondus enim diei et aestus hi fortauerunt, quos, a mundi initio, quia diu contingit hic wiwere, necesse fuit etiam longiora carnis tentamenta. sustinere. Hoc igitur longissimum stadium est, de quo in epistola praedicto euangelio | consonante : Nescitis, inquit apostolus,

210

215

quod

hi,

qui in stadio

currunt,

nes quidem currunt, sed unus accipit brauium ? Sed consolabantur se longanimes in spe quodammodo dicentes, quod in graduali canimus : Qwoniam mom im finem obliuio erit pauperis, patientia pauperum nom peribit in finem. Tractus itidem sicut collecta, in qua dicimus : V£ qui fro peccatis nostris iuste affligimur, bro twi nominis |gloria miseri-

C 46v

cor|diter liberemur, tractus, inquam,

B 49

de $rofundis

uox est

hominis sub anu Dei iusta inter uerbera gementis et dicentis : S2 iniquitates 220

obseruaueris,

Domine,

Domine,

quis sustinebit ? Hoc autem in tractibus notandum est, quod omnes fere grauioribus compositi sunt uocibus nec umquam 1is, qui authentici

225

dicuntur,

modis

exaltari

merentur,

sed

cuncti

plagalium inferioribus terminis contenti fletum et tristitiam in humilitate sonorum denuntiant. Quod congrue satis obseruatum est. Tristitiae namque tempus exigit, ut alleluia, quod laetentium

carmen

est, intermitteretur.

Bene

ergo tractus,

qui interim pro alleluia cantatur, altitudinem atque excellentiam gaudii graui succentu et modestis declinat incessibus. 230

PL 92

om-

In offertorio

: Bonum

est

confiteri

Domino,

quod

similiter est uox flagellati iustitiam ferientis inter uerbera confitentis, ille uel maxime uersus primordiis conuenit in196 Ps. 17, 7. 208 I Cor. 9, 34. IESS O12.

202 Mt. 22, 12. 212 Ps. 9, 19.

204 Greg., Foz. in eu. 19, 5 - PL 76, 1156 B. 218 cf. I Petr. 5, 6. 219 Ps. 19, 5. 230

193 semen] filius B semen sit — 44 204 enim ozz. A B 205 portauerunt hi — C . 207 sustinere] tolerare Greg. 211 consolabantur se] sed erant C 214 in finem] in aeternum B C 229 delinet C 230 Domino oz. 7A quod] quae B C 231 uox est — C

DE DIVINIS OFFICIIS IV, 6-7

109

fantis ecclesiae : Exaltabitur sicut unicornis cornu meum et semecius mea in misericordia uberi. Non 255 enim in infantia eius, quando iusti Abel sacrificio glorificata primoque eius sanguine purpurata est, non in pueritia eius, quando loquente Deo ad Noe uel ad Abraham prima doctrinae salutaris rudimenta percepit, non in adolescentia eius, quando paedagogum, id est legem Moysi, ne lasciuiret, accepit, non in 240 iuuentute, quando sanctis regibus a Dauid incipientibus coronata est, sed in senecta eius, quando regum prophetarumque lam effeta erat, exaltatum est cornu eius sicut unicornis id est

Christus rex potentiae singularis, et senectus eius in misericordia uberi, quia uidelicet in multitudine misericordiae rex 245 Israel benedictus aduenit. Communio quoque : JZliumina faciem iuam super serwum

250

25

A

260

iuwm,

uox

eiusdem

ecclesiae est, secundum

primam

aetatem mundi, uox, inquam, hominis spoliati gloria uultus Dei et parietem inimicitiarum, quo interiecto ueri solis faciem humanarum animarum specularia perdiderant, dissolui ac dirui postulantis. Hactenus a die natiuitatis dominicae de nouo testamento erant, quaecumque legebantur in uigiliis nocturnis, congrue scilicet propter praesentem uitam eiusdem noui hominis Christi, quam | significant dies illi magnusque praeco sanctae B 49* nouitatis Paulus, cum ueteri lege nouam conferens gratiam legem factorum depri [mebat et legem fidei cum palma iustitiae A. 253Y subleuabat. At nunc iuxta rationem supra memoratam antiqua repetitur historia, qua ueteris |uitae narrantur miseriae, PL 95 quas in officio praescripto sancta deplorat ecclesia. Y

265

270

De sexagesima. Praeclarum huius dominicae officium tempus illud secundae aetatis respicit, quo primum ex?, qui seminat, seminare semen suum, quo primum reconciliationem mundi praeparare incipiens locutus est ad Noe et ecclesiam iam infantiles annos | egressam primis praeceptorum suorum elementis im- C 47 buere coepit. Nam ex quo de tranquillo et quieto paradisi utero eiecta in hanc nata est miseriam, quam eius natiuitatem beatus Iob in eiusdem ecclesiae persona, ut ait beatus Gregorius, deplorat 233 Ps. 91, 11 ; cf. PL 78,655 C. 235 cf. Greg. Hoz. in eu. 19, 1 - PL 76, 1155 B. 246 Ps. 118, 135. 249 cf. Eph. 2, 14. 254 cf. Eph. 2, 15. 257 cf. Rom. 3527^ 263 cf. Lc. 8, 5. 290 Gteg., Moral. 4, 1 - PL 75, 641 B.

246 Israel 237 doctrina B glotificata] gratificata B 2385 sacrificia A 248 247 est ecclesiae — 44 C 246 faciem tuam illumina l/z/g. om. C 265 ecclesiam] ad praez. AA B spoliati hominis — B

*

IIO dicens:

Su

280

285

290

295

RVPERTVS TVITIENSIS Pereat

dies,

in qua

natus

sum

etc., nullam illi

praeceptorum suorum legitur tradidisse disciplinam. At uero locutus cum Noe dicensque : Ecce ego statuam pacium meum uobiscum, et'iterata benedictione supradictam incipiens abolere maledictionem paulatim pueritiam mundi suo magisterio subiecit dans praecepta quaedam primo Noe deinde Abraham, et in illis primoribus initians iustitiam fidei. Perfecit autem haec in plenitudine gratiae, dum exiit in hunc mundum formam. serui accipiens per seipsum in populo Iudaeorum et per sanctos apostolos in omnibus gentibus seminare semen suum. Hac igitur dominica legitur hoc euangelium : Exiit qui seminat semimare semem swwm, agiturque statio ad sanctum Paulum digna sane et euidenti causa, quia dux uerbi praecipuus et uere seminator

uerborum ipse est, per quem omnes gentes cognouerunt gratiam Dei. Antequam ergo sacerdos introeat uelut antequam seminator ille ad opus suum exeat, dum adhuc in accubitu suo est et in sinu Dei Patris quiescit, conclamat chorus: Exsurge, quare obdormis, Domine ? Exsurgendo enim et semen suum seminando hoc effecturus erat, ut facies eius, quam propter peccatum awerterat, id est notitia eius humano generi rursus illucesceret. |Ignorantia namque Dei terrae nostrae sterilitas fuit. Seminator igitur sapientiae caelestis, quia suum ad opus, ut dictum est, exiens et aratores suos, id est, sanctos

apostolos conducens maxime beatum Paulum, qui $/us omnibus illis laborauit, operarium utilem habuit, quem ad gentes

misit, et acuto uomere linguae eius corda dura proscindens fidei et morum copiosum semen infudit. 300 Ingressus sacerdos statim in collecta : Deus, qui conspicis, celebrem eiusdem doctoris gentium memoriam praemittit, ut stationem conuenienter adscriptam expressa quoque proprietas manifestius commendet. Amplius autem ad hoc sequens epistola pertinet, qua idem 295 fortissimus caelestis agricolae operarius uerus omnes la|bores C 47* suos enumerat et pericula, quibus illum affecerunt hi, qui domini sui fines inuaserant nec arari permittebant. Graduale ad utramque partem hominum respicit, et eorum scilicet, qui tamquam bona terra semen Verbi Dei |suscipien- PL 94 310 tes fructum iustitiae retulerunt, et eorum, qui rebellantes uniuersae terrae dominatori aratrum eius confregerunt boues271 Iob 5, 5. Ca0t 1, II. I Cot. 15, 1o.

233 Gen. 9, 9. cf. Ioh. 1, r8.

279 cf. Phil. 2, 7. 291 Ps. 45, 25.

282 Lc. 8, 5. 299' CEPS? 1291.

288 cf. 296

243 ecce ego om. C 274 supetductam C 259 initians] nouitatis 74 279 suscipiens B 289 conclamat] cum clamat 44 298 fomete C corde C 805 uetus oz. B 302 ascriptam] et praez. C

DE DIVINIS OFFICIIS IV, 7

315

320

que innocuos iugulauerunt. Disseminato namque Verbo Dei factum est, quod ait : Sciamt gemtes, quomiam momen tibi Deus, iu solus altissumus super omnem terram. Et hi, qui illud reppulerunt, fositi sunt ut rota, scilicet in eo, quod surgentes in his, qui retro sunt, id est in carnalibus, cadunt in anterioribus, id est in intellectualibus. Et quemadmodum stipula dispergitur ante faciem uenti, sic disperierunt flante spiritu irae Dei. In tractu gratias agit saepedicto seminatori cowmoía terra et conturbata, id est uniuersi peccatores, qui quando culturas suas

32 ^

250

aduerterunt

esse

Deo

exsecrabiles,

commoti

sunt

ad

paenitentiam et fer significationem praedicationis ?ncipientes timere fugiunt a facie arcus, id est a die iudicii, in quo duobus testamentis, quasi duobus cornibus inflexis rebelles Verbi diuini damnationis aeternae sagitta ferientur. Lecto tandem euangelio consona sequitur offerenda Pervjice gressus meos in semitis tuis. Timendum est enim, ne suscepto semine Verbi Dei secus wiam expositi et exterioribus uacantes a wolucribus, id est a spiritibus malignis diripiamur aut a sollicitudinibus et spinosis diwitis saeculi suffocemur, aut /umorem, id est pinguedinem

35)

III

| caritatis non

B 5o*

habens bonum semen arescat in nobis, et sic non perficiantur gressus nostri. Mirificat namque mwsericordias suas Deus, dum semen misericorditer iniectum custodit u£ pupillam oculi, ne compungatur a suffocantibus spinis, rofegii sub wmbra alarum. suarum,

ne siccetur ardoribus solis, ervpit ab impio,

ne auferat uerbum de cordibus nostris : ut dicat boma lerra fructum afferens in patientia : Ego autem in iustitia ap340 $arebo conspectui tuo, et sicut in communione canimus Iniroibo ad altare Des. Semen itaque Dei terram nostram, in qua creuit, quod mirabile est, sursum uehit secum in horrea caeli, quia cum terra simus |, nisi Verbo Dei portemur, quod est Christus, in ascendit in 345 caelum non ascendimus, sicut ipse ait: Nemo caelum,

nisi

qui descendit

de caelo

Filius

hominis,

qui est in caelo. Cum ipso ergo et per ipsum |subleuabimur portantes manipulos iustitiae laetificante Deo iwuentutem nostram in uigore nouitatis aeternae. 313 Ps. 82, 19. 328 Ps. 16, 5.

323 ib. Ps. 59, 6. 320 cf. Ps. 59, 4. 815 cf. Ps. 82, 14. 339 837 cf. Lc. 8, 12.15. 835 Ps. 16, 8. 334 Ps. 16, 7.

Ps. 16, 15 ; cf. PL 78, 656 B. 125, 6. 348 cf. Ps. 42, 4.

340 Ps. 42, 4.

345 Ioh. 5, 15.

A 24

341 cf. Ps.

312 disseminat B — 313 sciant gentes quoniam] et cognoscant quia Vulg. — 314 317 anterioribus] in omni terra V/z/g., supet o.t. Psa/z. Rom. tibi ozz. /Á 329 322 Deo esse —— C 321 quando] quondam 74 anteriori patte /4 C malignis] ima supra lin. C 330 uagantes C expositi] sint 247. B

331/332 diripiantur ... suffocentur C —— 334 Deus oz. A 6, mundis 4 C 346 qui descendit de caelo oz. B 340 conspectui tuo] in conspectu tuo 74 B

C 48

II2 359

355

36 o

RVPERTVS TVITIENSIS

8

De quinquagesima. Dominica haec tertiam mundi aetatem significat, qua adulescentulam iamque pubescentem ecclesiam respiciens Deus, cum iam tempus eius iuxta prophetam /emfus esset amaniiwm, eripuit illam de medio fornicatorum mittens Moysen et Aaron et per signa magna atque portenta filios Israel educens de seruitute Aegyptiorum. Cui rei ualde praesentis dominicae congruit officium et ualde competit id, quod hac die legitur euangelium. Nam sicut hic sedens caecus secus uiam postulabat lucem, sed a turbis increpabatur, ut taceret, ita | illic filios Israel intendentes ad fidem patrum suorum,

36 ^

370

375

PL 95

Isaac et Iacob, et cla-

mantes ad Dominum, ut educeret eos de Aegypto, quod in lingua nostra tenebras sonat, cultumque sui nominis eos doceret, quae uera et necessaria illuminatio est, increpabantur ab Aegyptiis opprimentibus et superbe dicentibus : Vacatis otio et ideo dicitis : Eamus

et sacrificemus

Domino.

Igitur cum Dominus mittens Moysen et Aaron iussit populum suum adduci ad se et coram illis fecit mirabilia, per quae potuit uerus Deus agnosci deditque legem scriptam et mandata uitae ritumque colendi, iam tunc magnus | ille caecus, ?d est humanum genus, coepit illuminari, et nunc usque illuminatur magis ac magis contradicentibus licet atque increpantibus turbis semper quidem inuisibilibus nonnumquam autem et uisibilibus. Hoc enim dominicae huius consonat officium. Nam ingressuro iam sacerdote quasi praeuenit clamoribus aduentum illuminatoris sui caecus supradictus, dum chorus concinit: Esto mihi in Deum $rotectorem. Nempe quod ait: Propter nomen tuum dux mihi evis et enutries ^ie,

38 o

ad Abraham,

ad uiam spectat, iuxta quam

sedet caecus mendicans.

Via pariter et dux idem est Christus. Sequens itidem collecta : Preces nostras, quaesumus, Domine, clementer exaud?, clamor est caeci magis ac magis ut exaudiatur inclamantis. Nam et quod ait : Atque a feccatorum winculis absolutos ab ommi mos adwuersitate custodi, turbam percutit

585 eorum,

quae in oratione

patitur, phantasmatum,

sicut ille

caecus in euangelio turbam increpantium, sicut filii Israel Aegyptios prohibentes et uiolenter se tenentes, ne irent ad sacrificandum Domino Deo patrum suorum.

853 cf. Ez. 16, 8. 365 Ex. 5, 17. 310 cf. Greg., Hoz. in eu. 1, 2, 1 - PL 76, 1082 C. 379 Ps. 30, 5. 348 Ps. 30, 4.

351 tercia 4 359 sed] et B

382 pubentemque iam 24 858 portenda C 357 et om. AA C 360 intentes 74 361 ad Abraham] ad oz. A C 865 uocatis C X 367igitur cum] ig. dum B 3$*3et]etiam C — 376illminatori C — 377 protectorem oz. C 378 dux mihi eris] deduces me V. 380 est o». C

B 51

DE DIVINIS OFFICIIS IV, 8

II3

Epistolae quoque lectio : Si linguis hominum 390 e$

angelorum,

non

ex eo tantum

loco, quo

loquar

dictum

est :

Videmus munc pev speculum et m aenigmate, tunc autem facie ad faciem, sed ex tota serie sua ad eiusdem illuminationem caeci respicit, dum cunctis charismatibus excellentiorem wiam demonstrat,

id est caritatem.

Caritas enim

395 oculus |cordis est, qua quisquis caret, caecus est e£ im tenebris ambulat et nescil, quo eat. Nam et cum illuminare inciperet

C 48v

Deus humanum genus, ut dictum est, legem dando filiis Israel,

hoc primum collyrio oculos eius inunxit dicens : Diliges Dominum Deum iuum ex toto corde tuo et ex tota 4oo anima

iua et ex tola wirlute tua et ex tola mente

et proximum

iuum

iua,

sicut teipsum.

Graduale, cum solam liberationem filiorum Israel, de qua

dictum est, cunctis paene dictionibus personare uideatur, tamen ex eo, quod dicitur : Notam fecisti in gemtibus 4o5 uiriutem iuam, ad eandem spectat magni caeci illuminationem. Sic et in tractu, quod dicitur: Intrate in conspectu eus

Accedite ad ewm et illumina-

etc., idem |est acsi diceret :

4:10.

Bs

Quodque lecto supradicto euangelio dicimus in offerenda : es,

Benedictus

Domine,

doce

me

iustificationes

tuas, |nimirum aliis uerbis illuminari postulat caecus. Statim uiam laudis arripit, iuxta quam sedens et mendicans illumina-

tus est tantoque concentu, tam grandi uociferatione uiam 415 testimoniorum persultat uiamque ueritatis et uiam mandatorum congeminat, ut saxorum quoque duritiam ad glorificandum illuminatorem suum excitare queat. Quia uero non satis est, ad uiam peruenisse et illuminationem scientiae percepisse nisi abiciamus desideria carnis, con420 grue terremur illorum exemplo, de quibus dicimus in communione

: Mamnducauevunt

et

saturati

sunt

nimis,

quia propter desideriorum incontinentiam prostrati sunt in deserto nec peruenerunt ad repromissionis terram. Quorum

nos exemplo Paulus quoque sollicitos reddens : 5ic currite, 42; inquit, 44 comprehendatis. Quem autem ducem credimus

fuisse uel pastorem, cum iterum fopulum swwum et owes pascuae suae Dominus 889 I Cor. 15, 3898 Apoc. 5, 411 35, 6. Ps. 77, 29.

educeret de terra Aegypti diuidens illis fer

896 I Ioh. 2, 11. 893 I Cor. 12, 51. 391 I Cor, 12, 12. 1. 408 Ps. 407 Ps. 99, 2. 404 Ps. 76, 15. Deut. 6, 5. 18. 421 416 cf. Lc. 19, 40. 414 Ps. 118, 30.32. Ps. 118, 12.

424 I Cor. 9, 24.

426 cf. Ps. 78, 135.

424 cf. I Cor. 12, 4.

400/401 et ex tota uirtute tua /» zarg. 4A ; et ex 396 inciperet] coepisset C 404 gentibus] populis 403 paene oz. C tota mente 4:4. teipsum ozz. /À postulabat B C illuminare 412 — B Domino 411 — l/ug. troite Vulg.407in 419 percepisse scientiae — B 416 duritatem B 413 uiae laudes C

PL 96

^

II4

RVPERTVS TVITIENSIS

diuisiones gratiarum mare Rubrum baptismi, quod de latere eius pendentis in cruce profluxit ?Nempe beatum Petrum apostolum, qui et in magno corpore saepedicti huius caeci princeps illuminatus est dicente: ad eum Christo Filio Dei uiui : Beatus | es, Simon Bav Ioma, quia sanguis non reuelauit tibi, sed Pater meus, 45

^

caro et À 24Y qui est

in caelis. Conuenienter ergo ad eundem apostolum dominica hac statio fit, ut omnis plebs uidens magnificet Deum exemplo eius dicentis : Populus acquisitionis annuntiate uiriules eius, qui uos de tenebris uocauit in admirabile

lumen suwm.

|

B 52

C 49

9

De prima dominica quadragesimae. Dominicae huius officium propheticum sancti Spiritus personat uniformiter atque congeminat oraculum sine mutatione rerum ac personarum, quo pugnantibus contra draconem antiquum promittitur sanctae ecclesiae competens altissimi adiutorium. Spectat namque dominica haec quartam 44 A mundi aetatem, qua mundus plenaria iuuentute roboratus est et populus Dei quasi uiriles annos ingressus coronatus est diademate regum et ornatus sanctorum sapientia prophetarum. Nam patriarcha Dauid electus secundum cor Domini re450 moto Saule primus regum, praecipuus prophetarum, manu fortem uel desiderabilem Christum nomine praesignat, uictoris praefigurat, propheticis oraculis ac spiritualibus canticis annuntiat. Et quia clausa fuit usque ad Christi aduentum huius et 455 ceterorum scriptura prophetarum ac sicut fenebrosa aqua in nubibus aeris, ita continebatur occulta scientia in prophetis, donec agnus Dei solus dignus accipere librum et soluere signacula eius in passione sua complendo propheticas aperiret uoces : idcirco ab hac dominica uela dependent ante sancta ecclesiae 46 o altaria, ut populus sancta sanctorum non uideat, donec in antepaschali hebdomada depositione uelorum eadem renouetur significatio, quae facta est per hoc, quod «welum templi 440

scissum est, spiritum | tradente Domino.

Hac igitur dominica posito hoc euangelio, quo caput ec465 clesiae Christus ieiunans in deserto tentatoris insidias superasse narratur atque ita super aspidem et basiliscum ambulasse 432 Mt. 16, 18. 458 cf. Ps. 17, 12.

13.

435pleps

C

435 cf. Lc. 18, 43. 46? cf. Apoc. 5, 2.

436 I Petr. 2, 9. 462 cf. Lc. 25, 45.

444 cf. Ps. 9o, 1. 466 cf. Ps. 9o,

433DE QVADRAGESIMARPRIMA DOMINICA AC

. 443

ecclesiae sanctae — 74 444 namque ozz. 4 C 446 est? oz;. A 451 Hier., Lib. interpr. bebr. nopi. 35, 11 - CC 72, p. 103. 456 contenebrabatur C 457 dignus supra Jin. C 459 ecclesia C 463 tradente spiritum — C 466 ambulasset B

PL 97

DE DIVINIS OFFICIIS IV, 8-9

47»

475

48o

485

49o

IIS

leonemque et draconem conculcasse propheticae de toto officio circumsonant tubae uictoriam eandem cunctis membris eiusdem capitis et toti repromittentes corpori ecclesiae. Cuius officii statio ad sanctum loannem ad Lateranas praescripta ualde congruit. Sicut enim hoc officium totum in ueram saluatoris decantatur felicitatem, qui prae omnibus et | C 49* pro omnibus swper aspidem et basiliscum |ambulawit, et totum Dos2r propheticum est : sic eadem Lateranensis ecclesia et in nomine eiusdem sancti saluatoris et in honore prophetae et flus quam frophetae Yoannis ab imperatore Constantino constructa est. Itaque propheticae laudes congrue illic apostolica statione celebrantur. Non solum dominica haec quadragesima dicitur, quemad. modum illae, quae processerunt, quinquagesima, sexagesima atque septuagesima, sed et hoc omne tempus, quod est ab hac die usque ad sacratissimam paschae solemnitatem, quadragesima nuncupatur, uidelicet propter imitationem dominici ieiunii, quam per hos dies extendimus. Sed ad hanc rationem quattuor dies deesse probantur. Nam licet ab hinc usque ad sacram paschae noctem quadraginta duo dies computentur, tamen nonnisi trigintasex christianae deuotionis parsimonia sibi dedicare praesumit. Canonica namque uetat auctoritas, ne primam sabbati dominicae resurrectionis splendore illustratam ulla unquam ieiuniorum publica offuscet nubecula. Vt igitur nostri solemnitas ieiunii dominico magis coaptetur exemplo, quattuor dies, qui hanc diem dominicam praecedunt, additi sunt ad praetaxatam

totius anni decimam, totius enim anni, id est dierum trecen49; torum sexaginta supradictus numerus, id est triginta sex,

decima est. Quibus additis quattuor fit quadragesima, id est quatuor cum decima. Et haec uerior est nominis etymologia : alioquin una dies, id est huius hebdomadae tertia feria sola a die paschae quadragesima est. Sanctae memoriae papa Telesphorus a beato Petro septi;o mus hanc salutarem ante sanctum pascha constituit praeparationem, ut christiana plebs, quae apostolicae abstinentiae tenorem exsequi non posset, non omnino relinqueret. Apostoli namque primi eius, qui ablatus fuerat, sponsi filii tota uita 7os sua deiwnium. fletumque amauerunt et renuit consola|r; anima eorum tantumque in eo, quod ei«ws memores

473 cf. Ps. 90, 15. 504 cf. Mt. 9, 15.

495 cf. Mt. 12, 9.

| erant, delectat;

500 c£, Lib. Pont., p. 12 Mommsen.

505 c£. Esth. 4, 5 ; Ps. 76, 3.

506 cf. Ps. 76, 4.

repromittens 44 B C 469 toto C 467 de toto] deuoto 74 481 est ozz. À 415 et plus quam prophetae oz. C praem. B 486 sanctam 24 tatem] tenditur «ZZ. 74, celebratur add. C septimus] octauus C 500 thelesphorus C quippe ad. C c

471 totum] et 482 solemni494 totius] 504 sua uita

C 5o

B 55

^

IIÓ

RVPERTVS TVITIENSIS

sunt. At postquam multiplicari coepit numerus credentium tamque 2ndiscretos pisces retia fidei contraxerunt, ut cum abstinentibus multitudo quoque subintraret ebriosorum, sub510 uenit ecclesiasticae disciplinae magisterium et tamquam seuera mater edacium puerorum intemperantiam moderata est, ut quia de toto cogi non poterant, uel partem obseruarent uitaeque suae decimas abstinentiae dedicarent. Cum ergo de uniuerso tem|pore gratiae dictum sit illud 51; apostoli : Ecce nunc tempus acceptabile, ecce munc dies salutis etc., hac tamen dominica illa lectio epistolae recitatur, qua temporalis ieiuniorum obseruantia, quae ut dictum est esse continua debuerat, inchoatur.

|

PL 98

B 51

10

Cur cineres capitibus imponamus. ;:20. Si omnes lugendi scientiam haberemus cunctisque aequaliter saperet illud, quod propheta deplorans : Cec?dit, inquit, corona

capitis

nostri

|, uae

nobis,

quia peccawimus,

et omnibus in promptu esset facere, quod item dicitur nobis : Scindite corda westra et mom westimenta westra, 52; tunc neque cineribus capita nostra aspergere neque nudis pedibus opus esset ambulare. Nunc autem maxima pars nostrum neque sponte meminit, qualem ornatum capitis, id est cordis

| sui, Deum

offendendo

perdiderit,

neque

facile

B 52

possunt corda lapidea scindi, nisi extrinsecus adhibitis adiu53o uemur instrumentis.

Igitur ut nostra nobis calamitas ad memoriam reuocetur, et meminerimus, quia $uluis sumus, quod oblitus fuerat pater noster Adam, quando proiecit Deum coronam suam et exinde sensit nuditatem suam, idcirco et cinere capita nostra aspergi55; mus et imas partes corporis, id est pedes, nudamus : hoc habitu confitentes, quia non dii neque de caelo sumus, sed homines sumus et de terra principium habuimus, et quia per peccatum gloria nostra spoliati et inter hostes nudi constituti B 55 C 5oY ornatu gratiae Dei indigemus. | $4911

De secunda dominica quadragesimae,

cur uacet.

Dominica quadragesimae secunda, quae in ordine et ratione dominicarum septem supradictarum quinta est, pulchra et rationabili dispositione uacat, tamquam non habeat ecclesiae pontifex iam defessus cantor, quae uel quibus, aut ubi uerba 507 cf. Act. 5, 14. 524 Ioel 2, 15.

508 cf. Mt. 15, 45. $29 cf. Ez. 11, 19.

515 II Cor. 6, 2. 921 Thren. 5, 16. $32 cf. Gen. 5, 19.

D09intraret/4 C ^ —BDiidintempetantium 74 519 IMPONIMVS A B 525 nudibus ;4 summas C, similes B 540 VACAT .A DOMINICA] HEBDOMADA .A

517 temporalis] temperantia uel 4 534 nostra ozz. JA 535 imas] B C SECVNDA] TERCIA C

DE DIVINIS OFFICIIS IV, 9-11

II7

545 canticorum Domini decantet aut certe infructuosos fastidiens

auditores organa sua suspenderit ad salices. Significat enim quintam mundi aetatem, quando templo Domini diruto et populo Dei in Babyloniam abducto duplici captiuitate ecclesia Dei congemuit, peregrina in hoc mundo, 55o captiua sub Nabuchodonosor. Tunc etenim populus Dei neque templum neque altare habuit et babylonios deos statuamque regis Nabuchodonosor diaboli typum tenentis minaci proposita fornace cogebatur adorare. Non ergo abs re sed rationabili diligentia dispositum est, 555 ut cum huius temporis omnes priuatae quoque feriae propriis officiis locupletatae certisque sint stationibus insignitae praeter solum, quod est ante palmas, sabbatum, de quo etiam suo loco ratio quaerenda est, sola haec dominica uacet, sed nec

officium nisi aliunde mutuatum habeat. Attamen ex narra56o tione euangelica lectionem habet illi iam dictae captiuitati populi Dei uerissime consonantem. Nam quod significauerat illa captiuatio Nabuchodonosor plebem Dei tyrannice de illa

nobili Sion | et templo Domini

| abstrahente et barbarici

PL 99

stimuli imperio uiolenter fatigante, hoc idem significatur in B 55" 565; euangelio praesentis dominicae daemonio uexante filiam Chananaeae, scilicet humanas animas passionibus mali desiderii nequiter a diabolo inflammari et longo fune peccatorum ad miseram seruitutem uoluntatis eius mala consuetudine uiolen-

ter trahi. Clama bat post Dominum pro filia mulier Chananaea,

57 interueniebat fides patriarcharum meritumque Danielis et sociorum eius, ut solueretur captiuitas babylonica. Clamat et nunc superna mater nostra Ierusalem, ut paenitentibus detur peccato resistendi facultas. Epistolam quoque habet de proprio, in qua cum dicit ;7; apostolus : Haec est uoluntas Dei, sanctificatio wesira, ut abstineatis

uos a fornicatione,

ut sciat unus-

quisque uesirum uas suum possidere in sanctificatione et honore etc., ad illius seruitutis effugium prouocamur, quae significata est, ut dictum est, per hoc, quod uasa 580 domus Domini babylonica captiuitate translata sunt et polluta, ita, ut biberet in eis rex Babylonis et optimates eius, uxores et concubinae eius. Idemque significatur in euangelio per hoc, quod filiam Chananaeae, uas utique creatoris, spiritus immundus in585 uaserat.

546 cf. Ps. 136, 2.

532 cf. Gal. 4, 26.

575 I Thess. 4, 5.

et baby551 habebat C 550 captiua] et 227. B 547 quintam ozz. A B C 569 profiliaoz. C ^ v1babylonia 567 conflammati 74 lonios deos oz. ^4 880 domus oz. C ^ 881 babylonius B C 12

VII

(CST

^

118

RVPERTVS TVITIENSIS

Cetera quamuis mutuata

sint et de feria quarta ieiunii

sumpta, cunctis consonant sensibus his, quae dicta sunt. Nam

quod in introitu rogamus Dominum reminisci miserationum suarum, ne unquam dominentur nobis inimici nostri, et in col;9o lecta, u£ a cunctis aduersitatibus muniamur in corpore el a brauis cogitationibus mwndemur in mente, et in graduali rogans ecclesia, ut de necessitatibus suis eripiatur : Ad £e, inquit, Domine, lewaui animam meam, et in offerendae uersu :

Miserere ;95 communione

mei

secundum

: Zníellige

eloquium clamorem

iwwum, meum,

itemque in haec

omnia

clamores sunt magnae illius mulieris, scilicet ecclesiae matris pro qualibet anima peccatrice, uidelicet sua filia, post Dominum clamantis iugiter. : Quae ideo competenter de ieiunii die mutuata sunt, quia 6oo mali desiderii passiones, quae per daemoniosam Chananaeae filiam itemque per captiuatorem populi Dei Nabuchodonosor B;4

prae|signata sunt, non eiciuntur misi im oratione et ieiunio. | C si* 12

60

A

De dominica tertia quadragesimae. Post illius captiuitatis mysticam commemorationem, qua uasa templi sustulit rex Babylonis typum, ut dictum est, gerens diaboli, sequenti hac dominica,

quae sextam

mundi

aetatem significat, hoc euangelium ponitur, quo fortis armatus custodiens atrium suum fortiore superueniente uasa sua uel arma, in quibus confidebat, amittere narratur, et immundus

61o Spiritus, qui exierat ab homine, quaerens requiem et non inueniens dicii : Reuertar

in domum

meam,

unde

exui.

Sexta namque mundi aetate ueniens in hunc mundum Filius Dei per incarnationis mysterium et pugnans | in digito PL zoo Dei, mu|tum eicit daemonium ef /ocutus est mutus, qui iuxta A zs

61; aliam euangelistam erat et surdus. Tunc etenim eiecto daemonio audiuit surdus et locutus est mutus, quando foras misso jrincibe mundi audiuit mundus surdus uerba Dei, et locutus est laudem Dei. Sic direpta sunt uasa forti armato illi scilicet diabolo, quae transtulerat de honore paradisi uelut ille supra620 dictus Nabuchodonosor filios Israel et uasa templi Domini ad contumelias Babylonis. Ecce autem immundus spiritus, qui exierat ab homine, uidelicet a populo iudaico, nunc iterum 589 Ps. 5935 Ps. 613 Lc. CEUME

24, 5. 392 Ps. 24, 1. 593 cf. PL 78, 662 D. 594 Ps. 118, 58. 5, 2. 602 cf. Mt. 17, 20. 607 cf. Lc. 1r, 21. 609 Lc. r1, 24. 11, 20; Mc. 7, 32. 614 cf. Mt. 12, 22. 617 cf. Ioh. 12, 31. 621 12. 45.

588 reminisce B 092 eripiatur] eruatur 74 C 59* anima zsq. filia] anima uidelicet sua 74 600 daemoniosam] eleemosynam B 603 QVADRAGESIMAE oz. A, Zifulus deest C 605 uasa] sua ad. B 606 sequenti] consequenter GU sexto! B 611 domum meam] priorem a44. B 613 Filius Dei] Jesus praem. JÀ 615 et surdus erat — 4 617 mundus] surdus A locutus] mutus praez. JA B 618 directa B 619 ille oz. 4 C

DE DIVINIS

625

630

OFFICIIS IV, r1-12

IIQ

reuersus est in eum assumptis secum septem aliis spiritibus nequioribus se, quia nunc deterius delinquunt Iudaei in synagogis suis maledicentes Christum quam olim in Aegypto diis alienis seruientes. In huius ergo dominicae officio dicit ad introitum gloriabundus hic mutus, qui eiecto daemonio loquitur : Oculi? mez sember ad Dominum, causamque reddit, quam audiuit a sanctis praedicatoribus, qui fuerat surdus, quia 2$fse, inquit, euellet de laqueo edes meos. Prosequitur facundia muti, cuius os sapientia aperuit : Respice | in me et miserere "wei, causamque nihilominus reddit satis oratoriam,

qua

C 52

Deum

auditorem flectere possit et patronam efficere quoniam inquiens «^n;cus et pauper sum Quodque in collecta dicimus : A4/qwe ad defensionem

635 misericordiam,

ego.

nostram dexteram tuae maiestatis extende, inuocatio est elusdem

fortioris, qui ut dictum est | forti armato superuenit. Vasa B 54" 640

illa, quae forti illi uicto atque ligato direpta sunt, alloquitur in epistola Paulus, fortioris iam dicti miles et adiutor egregius, ut sacro baptismate a priscis emundata sordibus non iam rursus inquinentur, cum dicit: Formnicatio autem et omnis immunditia nec nominetur in uobis etc.

Graduale: Exsurge, Domine, non $raeualeat homo, 64 vA clamor est omnis uasis electi aduersus eundem fortem armatwm

custodientem. atriwm. swum. et im Dace sua possideniem ante fortioris aduentum. Tractus quoque : Ad fte leuawi oculos meos, facunda uox est muti saepe iam dicti salutem suam aeternam eloprecem decenti 650 quentissima prece deposcentis eandemque similitudine perornantis. In offerenda praedicat idem mutus iam eloquens ?/wstit:as Domini rectas, quod eiecto a se daemonio rursus ad illum hominem, a quo dudum exierat, scilicet ad populum iudaicum, 655 permissus sit reuerti, quia uidelicet hoc in ueritate iudicii Dei sit factum

660

: I«dicia,

inquiens,

Domini

wera,

pro sui

uero oris apertione gratias agens : Ef eruní, inquit, wf complaceant eloquia oris mei etc. In communione gratulatur idem de muto redditus orator, quod tamquam asser imuenerit sibi domum et sicut. turtur nidum,

scilicet

628 Ps. 24, 15. Cio Io crI, 2T.

altaria 630 Ps. 24, 15.

642 Eph. 5, 3.

tua,

Domine

wirtutum,

632 cf. Sap. 1o, 21. 645 cf. Lc. 11, 21.

636 Ps. 18, 10; cf. PL 78, 665 B. cf. Ps. 18, 9. 660 cf. Ps. 83, 4.

id est

Ps. 24, 16.

638

648 Ps. 122, 1.

652

657 ib. ; cf. PL 78, 665 B.

627 625 Christum in synagogis suis maledicentes — C; Christum oz. J4 639 illo C 635 unicus inquiens — 74 ad intr.] in introitu C officio ozz. B 661 607 ut complaceant inquit — 44 644 praeualeat] confortatur l/z/e. nidum] sibi a7. 74

^

I20

RVPERTVS TVITIENSIS

sanctam patriarcharum ecclesiam, ut cum beatis, qw? habitant le.

665

in domo

iua,

Domine,

in saecula saeculorum laudet

Huius autem | officii praelibata ratio commendat, quod Cz" scri|ptum est, statio ad sanctum Laurentium. Nam quorum PL 1o: nisi sanctorum martyrum et cuius praecipue praeliis hic, de quo dictum est, forts armatus de atrio suo, quod Roma

fuit,

eiectus est ? Dicit enim Prudentius : lam Roma Christo dedita Laurentio wicirix duce

670

Ratum triwmphas barbarum. Item qui supra in persona eiusdem martyris : Discede, adulter Iuppiter, Stupro sororis oblite, 675 Romam relinque liberam. Recte ergo ad uictoriosum militem uictum canimus fortem. 13 680

De dominica Laetare Ierusalem.

Dominica haec ab ea, quae septuagesima dicitur, septima est, sabbatum mundi id est requiem significans, in qua sanctorum et electorum animae deposito carnis onere et uelut |post. B 55 bella uictrices depositis armis feriatae laetantur et nunc iidem interim electi singulis stolis, 1d est animae beatitudine munerati, resurrectionem, in qua binas stolas, scilicet tam animarum

685

690

quam corporum immortalem gloriam recipient, praestolantur. Illic autem Jerusalem illa, quae de sursum est, quae lbera est, quae omnium 2osivum maler est, laetatur et diem festum agens pro numerositate filiorum suorum de huius saeculi peregrinatione redeuntium repositas effundit epulas et /acteas ex uberibus suis exprimit maternae consolationis delicias. Ilic, inquam, pater antiquus Deus nouusque sponsus, Dei filius reduces filios consolatur, quemadmodum per prophetam promiserat dicens: Pueri eorum in humeris portabuniur et super genua comsolabuniur, quemadmodum

695 mater

comsolaiur

filios

suos,

iia consolabor

wos,

et

in lerusalem consolabimini. In hac ergo dominica, quae, ut dictum est, illius sabbati signum est, totum officium eiusdem requiei, eiusdem consola-

662 Ps. 85, 5. Apoc. 6, 1r.

668 cf. Lc. 11, 21. 686 cf. Gal. 4, 26.

670 Peris. 2, 2-4.465-467. 684 cf. 689 cf. Is. 66, 11. 693 Is. 40, 11 ; 66,

X25 668 fuerat B 676 relinque Romam -— Przd. 677 uictoriosum] uictotis 44 C 678 DOMINICA oz. B 682 interim iidem — 4 C 683 numerati C 692 teducens 74 693 pueri oz. B ; foetae V'zig. 694 consolabuntur] et 244. B ; blandientur l/z/s. 698 requiem C

DE DIVINIS OFFICIIS IV, 12-13

I2r

tionis praeconium est, quo commoueantur nunc peregrinantes 7eo illius tantae tamque liberae matris filii prae|sentem tristitiam C 55 spe consolationis futurae supergredi, ut sint, iuxta apostolum, spe gaudentes, in tribulatione patientes, qui in superna Ierusalem uberibus consolationis potandi sunt. Primoque dicendum, quod euangelicum illud conuiuium, 79; quo Dominus de quinque panibus et duobus piscibus satiauit quinque milia hominum, praedictae significationi dominicae huius sub mystico sensu ualde congruit. Significat enim, ut auctoritas ecclesiastica tradit, uitale illud sanctarum Scripturarum conuiuium, | quo de paucis Moysi prophetarumque A 26 710 libris crescente copia diuinae benedictionis inter ora comedentium, id est inter studia tractantium, affatim reficitur mundus

quondam a scientia | Dei ieiunus, et affluentia dictorum sensuumque repletis armariis lassi atque uicti conuiuae adsistimus. 75. Hoc autem conuiuium diuinae cognitionis hic incipitur, perficietur uero in illius sabbati, de quo loquimur, perenni gloria. N«nc emim cognosco ex partie, ait apostolus, tunc

| autem

cognoscam

sicut

et cognitus

sum

etc. B55*

Nam iuxta prophetam 2a mom dicet wir fratri suo 7120 Cognosce Dominum, omnes enim a minimo usque ad maximum cognoscent me, dicit Dominus. Igitur illam diuinae cognitionis ac uisionis abundantiam significat haec, quae de euangelio recitatur hac dominica, satietas hominum quinque milium. Tunc Iesus, qui uere abit trans mare 7:5; Galilaeae, quia resurgens a mortuis omnes amaritudines saeculi turbulenti et inquieti transgressus est, sequentem se credentium turbam, omnes supernae lerusalem filios iam grandes, iam ablacíatos, grandi saturabit conuiuio. Cuius in typum pater Abraham ablactato filio liberae unico Isaac 73o grande conwiwiwm fecisse legitur in die ablactationis ems. Igitur eiusmodi conuiuio manifeste consonat illa gratulabunda sancti Spiritus allocutio, prophetali ore praemissa :

Laetare

Ierusalem

etc. Consola|tio, de qua hic canitur : C 55*

Et satiemini ab uberibus consolationis westrae, ipsa 75; est, quam in collecta subsequenti poscimus dicendo : V£ qui ex merito nostrae actionis affligimur, tuae gratiae consolatione respiremus, uidelicet quando anhelantes peregrini post laborem captiuitatis huius sedebimus in illa lerusalem caelesti dicentes :Facti sumus sicut consolati. Ipsa est consola702 Rom. 12, 12. 733 Is. 66, 10.

717 I Cor. 15, 12.

219 Ter. 31, 34.

$28 cf. Gen. 21, 8.

739 Ps. 125, 1.

9703 Ierusalem oz. C 702 in superna] in ozz. C C 119 dicet] docebit 208 ecclesiastico C 707 sub] suo B 705 quo] quod C 734 satiemini] tepleamini 233 laetamini cum Ierusalem V/z/g. dicens /zig. 939 sicut oz. 4À 436 actionis] iniquitatis 44 C Vulg. 699 commoneantur

PL 102

LI

122

RVPERTVS TVITIENSIS

740 tio libertatis, de qua itidem gratulamur in epistola dicente apostolo : Illa

libera

745

750

755

76o

est,

quae

autem,

quae

est mater

sursum

omnium

est, Ierusalem,

mosirum.

Ipsa eadem Pax in wiriute eius et abundantia in turribus eius, de qua in graduali canimus laetantes in his, quae dicta sunt nobis a sanctis apostolis et doctoribus nostris : ... ^ domum Domini ibimus. Ad quam cum peruenerimus, complebitur et quod in tractu dicitur: Non commouebitur in aeternum, qui habitat in levusalem, cum ablata uirga fuerit, id est potestas peccatorum, quam etsi ad tempus dimittit ad probationem, non relinquet Dominus swber sortem iustorum. In offerenda quoque consolationis eiusdem beatificamus conuiuas laetantes in epulis laudum ipsumque conuiuii patrem benedicimus ex Sion, qui habitat in Ierusalem, ut ex praesenti ecclesia, quae dicitur Sion, id est specula, in qua positi | uidemus unc er speculum et in aenigmate, laudem Domini et benedictionem personare incipientes perficiamus in ea, qua habitat ipse in caelesti Ierusalem. Ipsa est, quae secundum communionis uerum et mysticum sensum necdum consummata est et adhuc aedificatur ut ciuitas de wis eL electis lapidibus, in quam ascenderunt tribus, tribus Domini, tribus

nobiles, tribus regales, tribus sacerdotales. Ipsa | quoque eccle- PL 105 sia, ad quam statio praesenti officio praescripta est, eandem ciuitatem Dei caelestem Ierusalem nomine ipso designat. 765 Dicitur enim et ipsa sancta lerusalem, ut peregrinantibus in hoc saeculo caeli ciuibus «on habentibus hic manentem ciuitalem sed. futuram inqui|ventibus nomine ipso memoriam atque C 54 desiderium excitet eius ciuitatis, quam inquirunt et a longe peregrini salutant. 770 Differt autem huius stationis ratio ab ea, quae est dominica aduentus Domini secunda, quia uidelicet illa futurae beatitu-

TI5

dinis est annuntiatio, haec quasi praesentis contemplatio. Vnde et festiuius agimus, quia spei nostrae solemnitas est. Laetatur christiana plebs et sicut in die solemni christianus imperator coronatur et ludis innocentibus futuraepacis otium,quo feriabimur in illius supernae matris sinu, meditari admonetur. v41 Gal. 4, 26. 943 cf. Ps. 121, 7. 946 Ps. 121, r. 748 Ps. 121, x. 751 CES PS;12 1,02: 904 cf. Ps. 134, 22 ; cf. PL 78, 668 A. 956 cf. I Cor. 13, 12. 960 cf. Ps. 121, 3. 761 cf. Ps. 121, 4. 762 cf. I Pett. 2, 5.9. 766 cf. Elebt.

1135914.

740gratulentut

C — v4? cum] cut

Patrem

954 ex Sion] Dominum praem. B Vulg.

—

C

BC

9752 offertotio C

953 benedicimus 961 in qua 44 C

964/165 lerusalem sq. sancta oz. B 768 eius oz. C 1*0 stationis rationis ratio C aduentus Domini secunda dominica 74 1*6 admoneatur B

DE DIVINIS OFFICIIS IV, 13-14

123

Huius solemnitatis amplitudinem et hoc indicat, quod ad complendum duae collectae Romani ordinis auctoritate dicuntur sicut et in annuntiatione dominica duae nihilominus ad 78e introitum praescribuntur, ut quasi duplex officium pro dignitate solemnitatum huiuscemodi persoluisse uideamur. Et ne quis illud obiciat, cur ergo in maximis solemnitatibus natiuitatis ac resurrectionis dominicae ceterisque praecipuis festis nihil tale obseruetur, dicendum est illud nihil hac duplicatione 785 in illis solemnitatibus opus esse, quia per octauas producuntur, nec earum rationem unius diei coangustat obseruantia. Post septem dominicarum ordinatissimam dispositionem, quibus, ut dictum est, septem aetates mundi significantur, quae omnes passione Domini redemptae et sanguine eius 79o respersae sunt, ipsius dominicae passionis inchoatur celebratio et quasi longa | funeris pompa praemissa sequitur ipsa salutis B 56" nostrae uictima nostrarum mentium ingerens oculis ea, quae nostri causa pertulit, uulnera. Inchoatur

autem

a

catechumenis

nostris,

scilicet

feria

79; quarta, quando celebramus scrutinia. Ouae quam habeant rationem, uel cur ea potius die celebrentur, posterius, prout Dominus dederit, dicemus.

Nunc, ne officia feriarum quadragesimae | omnino intacta | C 54 relinquantur, concordiam euangeliorum atque epistolarum A 26" 8oo tantum Spiritus sancti luce praeeunte contemplemur, quae tanta est tamque utilis, ut absque consideratione nullatenus debeat praeteriri. Nam cetera prosequi nimis longum est atque fastidiosum, praesertim cum his perspectis illa quoque per se quaerentibus satis clarescere possint. 8o; 14

De euangeliis et epistolis feriarum quadragesimae, in quibus sibi concordent. Secunda feria primae hebdomadae hoc euangelium legitur, quo Filius hominis uenturus im maiestate sua ore suo declaratur

congregaiasque amie se ommes genies separalturus, sicul pastor $10 separat oues ab haedis, el siatuet, inquit, owes a dextris suis,

haedos autem a sinistris etc. Hic nimirum sermo propheticus euangelii praecur[sor iuxta eundem sensum praeuenit dicente PL ro4 Domino: Ecce ego ipse requiram oues meas ei wisilabo eas, sicui astor wisitat gregem suum etc. 8:1; Educam inquit, eas de gentibus, uidelicet sicut pastor v8 Sacrament. Gelas. 1, 27 (p. 38 Wilson) ; PL 78, 7o A. 919 cf, PL 78, 52 A. 789 cf. Ex. 24, 8. 808 cf. Mt. 25, 31. 809 Mt. 25, 335. 813 Ez. 34, 11. 815 Ez. 54, 13.14.

784 obseruatur 44 C 9786 coangustatur C 488 significantur] figurantur 74 989 passio B 49 dicemus] dicendum B 803 pet se quaerentibus] prosequentibus B 805 EVANGELIO C 810 et usq. suis in zzarg. AÀ 811 hoc C 815 populis Vs.

124

RVPERTVS TVITIENSIS

segregat oues ab haedis, im pascuis uberrimis pasca» eas. Quae profecto non sunt alia quam regnum, de quo ait : Venite, 820

82

A

benedicti

etc.

Feria tertia in euangelio eiectis his, qui uendebant et emebant in templo, cum calumniantibus et interrogantibus Pharisaeis respondisset Dominus, e£ relictis illis, inquit euangelista, abiit foras extra ciuitatem n Bethaniam ibique mansit. Hoc autem, ut ait beatus Hieronymus, praefigurabat illud, quod illos ob incredulitatem relicturus et ad gentium salutem esset migraturus, quae per Bethaniam, id est domum. oboedientiae, designantur, ideo quia Verbo Dei oboedientes factae suntiuxtailud: Po$wlus, quem non cognouit, seruiwit mihi,

in

auditu

auris

oboediuit

mihi.

Bene

ergo in

lectione prophetica praemittitur : Quaerite | Dominum, B 57 830 dum inueniri polest, inuocatle eum, dum rope est, et cetera, quae sequuntur, ad quaeren|dum Dominum idonea C 55 et inuentionem eius efficientia. Nam cum haec diceret propheta, profecto futurum praeuidebat tempus, quando a Iudaeis inueniri non posset et ad gentes transiens tamquam ad domum 83 vA oboedientiae illis inoboedientibus iam prope non esset. Feria quarta duplicata solemnitate ieiuniilegitur euangelium, quospiritusimmundus egressus ab homine ambulans per loca inaquosa quaerere requiem et non inuenire asseritur, quia procul dubio iuxta beatam Iob magis cubat in locis humentibus, dum 84 o exsiccata ieiuniis fastidit corpora. Huic doctrinae euangelicae praemittuntur exempla Moysi et Eliae, quorum uterque in singulis lectionibus xr diebus et XL noctibus ieiunasse perhibetur. Feria quinta Iudaeos in euangelio gloriantes et dicentes : Pater 84 VA

850

moster

Abraham

est, conuincit Dominus eo, quod

opera Abrahae non faciant, et concludit, quod potius ex patre diabolo sint, faciendo opera diaboli et quaerendo eum interficere, quod Abraham non fecit, uel ut quibusdam hac die legere moris est, diues cruciatus apud inferos patremque uocans Abraham et deprecans eum, non exauditur ut filius. Ad hoc manifeste spectat illud propheticum, quod in epistola praemittitur : Quia uir iustus, si genuerit filium latronem effundentem sanguinem et uniuersa detestanda facientem, ipse

818 Mt. 25, 34. PL 26, 158 C. 827 Ps. 17, 45.

19.

821 Mt. 21, 17. 823 Hier., Cozzzent. in Mf. 3 (ad c. 21, 17) 825 Hier., ib. ; id. Lib. interpr. bebr. nom. 60, 26 - CC 72, p. 135. 829 Is. 55, 6. 839 cf. Iob 4o, 16. 841 Ex. 24; III Reg.

844 Ioh. 8, 59.

844 Ioh. 8, 40.

848 cf. Lc. 16.

851 cf. Ez. 18,

92127

822 in oz;. A 8385 oboedientibus C — 886 DE FERIA QVARTA praem. JA 842 XL diebus et XL noctibus oz. B 843 DE FERIA QVINTA praem. JA 847 legere hac die — 4 846 interficere] occidere B

DE DIVINIS OFFICIIS IV, r4

125

quidem in iustitia sua wita wiuet, filius autem eius, qui operatus est iniquitatem, morte morietur, sanguis eius vn iso erit. Feria sexta significatur in euangelio baptismi gratia, qua 85 5 renouatur sicut aquilae iuuentus animae et redimitur de interitu uita eius et coronatur in misericordia et miserationibus. Angelus | enim, qui descendebat in piscinam, significabat Christum PL ro; magni consilii angelum, ipsa autem piscinae aqua, quae moue86 o

batur, populum iudaicum, qui motus est seditionibus, descen-

dente in illum eodem magni consilii angelo per assumptionem car|nis, et ita motus aquae turbatus est, ut illum crucifigeret. (155v Ille unus, qui descendebat in aquam et sanabatur, unam

sanctam ecclesiam catholicam, quae descendens | in baptis-

86 5

mum

Christi sanatur ab infirmitatibus suis, figurabat. Qui

autem triginta octo annos iacuerat, uniuersitatem eorum, qui

grauioribus sceleribus languentes, et ipsi nihilominus per fidem Christi sanantur. Hoc autem Iudaei uelut iniquum reprehendunt, semper enim gentium salutem oderunt. Bene 87 o ergo lectio prophetica praemittitur, in qua dicente Domino : Si auerierit se impius ab impietate sua et fecerit iudicium et iustitiam etc., in quacumque die ingemuerit, saluus erit, murmurant et dicunt : Nom est aequa wia Domini. Non autem perfunctorie, si quis ingemuerit, sed si 87 ad baptismum Christi peccator ingemiscens conuolauerit, statim saluus erit, quia omnes praeteritae eius iniustitiae non recordabuntur. Priuata uero paenitentia laboriosa est, nec inter labores paenitentem adeo securum reddit de uenia. Sabbato sacerdotibus ordinatis et ceteris altaris Christi 88 o ministris, hoc euangelium competenter legitur :| Asswm?$sit Iesus Petrum et Iacobum et Ioannem et duxit eos im montem et transfiguratus est ante eos. Sacerdotes A

enim et ceteri altaris ministri, dum

ad tantum

ministerium

fraires,

corripitie

inquietos,

promouentur, quasi in montem altisimum cum Domino 88 MA ascendunt, ut veuelata facie splendidam eius gloriam speculentur, et intelligant, quid cum ipso uel de ipso Moyses et Elias, id est lex et prophetae loquantur, et inferiori populo annuntient, et cum fide Christi legalem moralitatem propheticamque doctrinam habentes parati sint reddere rationem omma lectio, quae 89 o joscenti. Apte igitur illa praemittitur apostoli dicit

: Rogammus

856 cf. Ps. 102, 4.

wos,

861 cf. Is. 9, 6.

863 cf. Rupert., Iz Iob. - PL 169, 392 B -

873 S71 Ez. 18, 21. 393 C ; Aug., Tract. in Iob. XVII, 7 - CC 36, p. 174. 889 I Petr. 5, 25. 885 cf. II Cor. 5, 18. 880 Mt. 17, 11. Ez2283921. 891 I Thess. 5, 14. $54 iniquitatem is 853 uita oz. C $855 DE FERIA SEXTA praem. JA 869 salutem gentium 866 xxxvii C $79 DE SABBATO praem. marg. C inferiori e 44 C

sanguis usq. etit oz. 44 C zzarg. 4Á 865 sanabatur C 862 crucifigerent C - C, salutem oz. J4

4À

886 quid] quod B

878 de uenia zz

887 populo

B 57*

126

RVPERTVS TVITIENSIS

consolamini jusillanimes et|c. Ipsorum est enim hoc officium, qui ad hoc, ut fastores animarum sint, ordinati sunt. 15

C56

De feriis secundae hebdomadae.

Hebdomadae secundae feria secunda illa legitur euangelii lectio, qua Iudaeis comminatur Dominus se ab illis propter perfidiam ipsorum recessurum dicens: Ego wado et quaerelis me et im $eccato uestro moriemini, quod utique dicendo ad gentes migraturum se esse significabat. Vnde et 9co illi quasi diuinantes dicunt : Numquid in | dispersionem 58 gentium iturus est et dociurus gentes ? Huic sane euangelio congruit prophetica Danielis, quae praemittitur, oratio, qua furorem et iram Domini ab eodem postulat auferri. |PL 166 Hunc enim furorem et hanc iram maxime lacrimosa prophetae 90 A deplorat conquestio. Feria tertia Dominus in euangelio culpans scribas et Pharisaeos, quod sedentes swper cathedram Moysi uane sibi magisterium arrogent dicendo et non faciendo, et quod ament salutaLiones in foro et uocari ab hominibus Rabbi, tandem eos percutit 89 ES

91 o

91 A

dicens : Omnis,

qui se exaltat,

humiliabitur. Videlicet

quia superbi illi à magisterio scientiae Dei remouendi et humiles magistri ecclesiae de gentibus cathedram illorum erant accepturi. Quod per illam uiduam Sarephtanam, de qua in praemissa narratur lectione, praesignatum est. Ad quam ex praecepto Domini perrexit Elias, cum multae widuae essent 1n Israel. Sic enim ecclesia de gentibus legis prophetarumque doctrinam sibi missam a Deo fidei hospitio suscepit remanente apud synagogam siccitate et sterilitate, quia sicut alibi comminatus fuerat Dominus illi, mandauerat nubibus suis, scilicet

920 gratiae suae praedicatoribus sanctis, we pluerent swber eam imbrem, atque ita haec se humilians | Christo, dum colligit C 56* duo ligna crucis, ut faceret sibi subcinericium panem, panem paenitentiae, exaltata est non deficiente apud eam hydria farinae nec imminuto lecytho olei, id est perseuerante scientia 92 vA legis pariter et gratia euangelii. Illa autem se exaltans humiliata sit adeo, ut nec legis farinam molitores eius Pharisaei molere sciant, nec oleum euangelii iw 4$hylacterüs swis et magnificis fimbriis superbe ambulantes inuenire queant. 893 cf. I Petr. 2, 25. 897 Ioh. 8, 21. 900 Ioh. 7, 55. 902 cf. Dan. 9. 906 cf. Mt. 25, 1 ss. 908 Mt. 25, 7. 910 Mt. 25, 12. 913 cf. III Reg. 17. 916 cf. Lc. 4, 25. 919 cf. Is. 5, 6. 923 cf. III Reg. 17. 927 cf. Mt. 25, 5.

894 HEBD. SEC. — A 902 quae pfaemittitur Danielis — C 903/904 furotem 4:4. hunc enim oz. B 906 DE FERIA TERCIA praez. A 909 perculit eos 44 C 913 sareptenam C 918 Domini oz. 74 917 missam sibi —— 4 C 920 super eam] supet illam 74 921 humilians se — 74 928 queant inuenire ambulantes superbe — 74, suis inuenire queant sup. amb. C

DE DIVINIS OFFICIIS IV, 14-15 959

94 o

945

127

Feria quarta illa euangelii lectio ponitur, qua Dominus consilium suum discipulis suis secreto reuelat dicens : Ecce ascendimus Ierosolymam et Filius hominis tradetur ad crucifigemdum etc. Per hunc autem diabolus, hostis noster et inimicus, capiendus et iudicandus erat. Bene ergo illa lectio praemittitur, qua Esther aduersus Aman Dei implorat auxilium. Aman quippe diaboli typum gestat in eo, quod adorari affectans populum | Dei morti tradere uoluit et Mardochaeo crucem parauit. Qui sicut in eandem crucem, quam parauerat, actus est, ita diabolum Christus, ut ait apostolus, $alam iraduxit confidenter im semetipso et ipsum chirographum tulit de medio affigens sllud cruci. Hoc ergo sola commendatur oratio Esther, quia totam narrare historiam, quae ut dictum est, dominicae passionis typus est, nimis longum et onerosum fuisset. Nobis quoque diabolum uincendum nonnisi per passionis eiusdem communicationem ex occasione duorum Zebedaei filiorum insinuat. Feria quinta Dominus in euangelio sui exemplo docet non in

B 58v

hominum sed in solius Dei confidendum esse testimonio, dum

959

955

dicit loquens secundum fragilitatem carnis : Ef! s? ego testimonium perhibeo de meipso, testumonium meum non est uerum : alius est, qui testimonium perhibet de me. Et subiungit : Ef testumonium perhibet de me, qui misit | me, Pater. Vos, inquit, misistis ad Ioan- C 57 nem et ille testimonium $erhibuit ueritati ; ego PL 107 autem habeo testimonium maius Ioanne. Itemque : Ego testimonium ab hominibus nom accipio. His procul dubio consonat, quae praemissa est prophetica lectio de Ieremia in haec uerba : Maledictus wir, qui confidit im homine et ponit carnem brachium suum, ut a Deo recedat cov eius, eri enim

960

quasi myricae in deserto, et post

pauca: Bemedicius uir, qui confidit in Domino. etc. Feria sexta legitur illa parabola, quam dixit Dominus ad Pharisaeos snalos et male berdendos diuinae legis agricolas, eo quod missum ad se unicum filium patris familias, id est seipsum, quem uereri debuerant, occidere deliberabant dicen-

965 tes:

Hic

est heres,

evit hereditas,

930 Mt. 20, 18. 948 Ioh. 5, 51. 960 Ier. 17, 7.

uenite

occidamus

eum

ei nostra

quibus idcirco auferendum erat regnum. Dei

934 cf. Esth. 15,8 ss. —939 Col. 2, 14. — 943 cf. Mt. 20, 20. 957 Ier. 17, 5. 9585 Ioh. 5, 34. 932 Ioh. 5, 37.33.36. 966 Mt. 21, 43. 965 Mt. 21, 38. 962 cf. Mt. 21, 41.

932utcrucifigpaturtz4 C ^ hunc]hoc.A, 929 DE FERIA QVARTA praezz. 4A 936 935 gessit 4 C et? oz;. C 933 et inimicus noster — B haec C 946 941 commendat 24 339 palam triumphans l/z/g. W' affectauit B docet Dominus in euangelio suo exemplum |— DE FERIA QVINTA praem. JÀ 9547 uir] homo Vig. 950 meum uetum est — C 949 meipso] me 24 B

958 et ... tecedit l/zig.

legitur — 44

961 DE FERIA SEXTA Prae. JA; ila parabola

962 Pharisaeos] et ad. 44

et ozz. B

128

RVPERTVS TVITIENSIS

el dandum genti facienti fructus eius. Huic parabolae profecto illa de libro Genesis, quae praemissa est | lectio, pulcherrime A 27* congruit, in qua missum ad se Ioseph uidentes fratres a longe 97» loquebantur

mutuo

dicentes

: Ecce

sommiator

wenit,

uenite occidamus eum et uideamus, quid illi prosint somnia sua. loseph namque in eo, quod uenditus et in carcerem missus est, ipsius Domini | typum gessit, qui uendi- B;e tus et morti traditus ac sepultus est et sic eiectus de winea sua 97 ^ tamquam /a$is inutilis ab aedificantibus reprobatus cum regno Dei ad gentes facientes fructus eius transmigrauit, quemadmodum Ioseph a suis uenditus et eiectus Aegyptios pauit. Sabbato tam in euangelio quam in epistola duorum populorum iudaici atque gentilis continetur figura, quorum prior 98» quantum ad unius Dei cultum, id est iudaicus, minoris id est gentilis populi paenitentiam pio patre suscipiente inuidia torquetur foris stans, quem gaudere oportuerat, quia frater suus

moríuus

fuerat eb reuwixit, perierat et imuenius

sicut eadem die cantamus : Lex Domini 98 A

conuerienms

animas

jraestans

baruu-

Lis. Bene itaque consonat euangelio praecurrens epistola, cum illic iuniore fratre epulante cum patre maior foris remanet in agro, hic Esau Iacob fratre suo patri offerente epulas et ad benedictionem

99 o

et sapientiam

est, quia

irreprehensibilis

festinante consilio matris suae Rebeccae,

quae Spiritum sanctum significat, foris uenationibus occupatus tardat. Terrenis enim sensibus et carnalibus obseruationibus detentus populus iudaicus spiritualem amittit gratiam. | 16

C 57*

De feriis tertiae hebdomadae.

Hebdomadae tertiae feria secunda praesignat in euangelio 99; Dominus se in patria sua, scilicet in Iudaea honorem non habiturum et ad gentes, ubi honoretur, transiturum, dum

dicentibus Pharisaeis : Quanta audiuimus ber te facta in Capharnaum, fac et hic in patria iua, respondet: Amen dico uobis, quia nemo jropheta acceptus est

100 i$ paíria sua, | iterumque cum terribili illo ac uenerabiliIPL zo$ iuramento suo persimile non tamen omnino expresse docet illis posthabitis gentes potius a peccatis suis esse curandas : In ueritate, inquiens, dico uobis, multae 970 Gen. 37, 19. 984 Ps. 18, 8. 999 Lc. 4, 24.

914 Mt. 21, 39.

uiduae

935 cf. Act. 4, 11.

990 Raban., De za£. rer. 2, 2 PL r111, 58 C. 1003 Lc. 4, 25 ss.

erant

982 cf. Lc. 15, 24. 997 Lc. 4, 25.

967 tandum C 969 uidentes Ioseph — 44 971 prosint illi —— C 973 qui] et 74 974 extra uineam Vulg. W 9:8 DE SABBATO praem. A 980 id est] scilicet C 984 irreprehensibilis] immaculata V/z/g. 985 conuertens animas conuertens J4 986 itaque] ergo C 987 maior] iunior C 992 iudaicus populus — 74 996 et ad z:4. transiturum 7z zzarg. A 994 per te] de te 4 C

DE DIVINIS OFFICIIS IV, 15-16

129

in Israel in diebus Eliae et ad nullam illarum mis1005 Sus est Elias nisi in Savephta Sidoniorum. Et multi leprosi evant in Israel sub Elisaeo propheta, et nemo illorum mundaius est misi Naamam Syrus, amplius autem in eo, quod swrrexerunt et eiecerunt illum extra | B 59v ciuitatem et duxerunt illum in supercilium montis, supra quem 1010 Citas illorum osita erat, ut praecipitarent ewm, significabatur ab illis transitura salus, dum dicitur:

Jesus

autem

irans-

iens per medium illorum ibat. Cum enim illum Iudaei crucifipentes in profundum obliuionis praecipitare uellent, ipse auersus et per medium illorum transiens iuit ad gentes 1015 pedibus suis, pedibus speciosis, id est praedicatoribus sanctis. Bene ergo huic euangelio praemittitur lectio illa de Naaman Syro. Elisaeus Christum, leprosus Naaman gentilem populum significat, immundum et idololatram. Quod non ipse Elisaeus exiuit ad illum foris stantem, sed mandauit ei dicens : Vade

102000 lauare im lordane septies et mundaberis, hoc prophetice innuit, quod factum est, quia per semetipsum Christus non praedicauit gentibus, sed mittens praecepit eos baptizari : E «ntes, inquit, docete ommes gentes bajptizanies eos in nomine Pairis et. Fili? et Spiritus 102; Sancti. Septies autem lauatur leprosus, quia in baptismo propria est operatio septiformis Spiritus sancti, ex quo renascimur et remissionem peccatorum accipientes noui restituimur. Feria tertia in euangelio commendatur lucidum opus misericordiae dicente Domino : Si $eccauerit in te, id est te 103o sciente, frater iwus, uade et corripe ewm inter te et ipsum solum etc. Et quia ubi duo consentiunt, scilicet corrector et auditor, neque opus est, ut alium adhibeas neque ecclesiae dicas eo, quem corripis inter te et ipsum solum, sponte audiente, quia, inquam, tunc parata uenia Amen, a Domino. 1055 confestim impetratur uobis, si duo ex uobis comsensevint

inquit, dico ex ommi ve,

quamcumque petierint, fiet illis a. Patre meo, et quia de impetra|tione ueniae dixerit, hoc testatur ipse, dum praemittit : Amen dico wobis, quia quaecumque al1040 ligaueritis super terram, alligata erunt et in caelo, et quaecumque solueritis super terram, soluta erunt 1008 Lc. 4, 29. 10.

1011 Lc. 4, 30.

1023 Mt. 28, 18.

1015 cf. Rorn. 10, 15.

1029 Mt. 18, 15.

1019 IV Reg. 5,

1035 Mt. 18, 19.

1039 Mt.

I8, 18.

1009 in supercilium] usque 1010 erat posita c 44 C, erat aedificata Vzulg. gentium populos 4 C — 1018 idolatram 4 B C — dicas] 1033 ecclesiae] ut praez. A C praem. A 1036 ex omni] de omni V/ug. W' iterum Vulg. W/ 1044 erunt soluta — Vig. W etom..AB IW 1005 Sidoniae l/zig.

— supet V/./g. W' — 1014 gentes] 1028 DE FERIA TERCIA 1035 Amen] sed a4. A — 1040 erunt ligata — Vulg. ad sup. Vz/g. W^

C 58

130

RVPERTVS TVITIENSIS

eti -in caelo. Terminatur autem sic : Domine, quoties jeccabit im me [fratev meus et dimittam ei, usque septies ? Et dicit 2ll2 Iesus : Non dico tibi, Petre, 1045 usque septies, sed usque septuagies septies. | Ad haec pulchre lectio, quae praemissa est, concinit. Mulier namque, quae clamat ad Elisaeum pro duobus filiis,

B 6o

quos creditor in seruitutem tollere contendit, ipsa est ecclesia, 1050

1055

1060

1065

1070

1075

quae pro filiorum peccatis, quos in baptismate genuit, sollicita est, ne exactor diabolus pro nummo malae uoluptatis, quem illis credidit, debitores trahat in damna|tionem perpetuae mortis. Cui uerus Elisaeus scilicet Christus praecepit oleum infundere uasis ostio clauso, quia peccatoribus priuata correptione conuentis praecipit remissionem et absolutionem in dulgeri data potestate ligandi atque soluendi, sicut in euangelio iam dicto promisit, et ueritate interposita, id est Amen, promissionem confirmauit. Clauso ergo ostio uasis infusis redundat oleum, quia per priuatam correptionem paenitentibus confestim uenia peccatorum affluit. Cum autem quis secreto correptus inter te et ipsum solum non audierit, postquam ecclesiae dictum fuerit, non tam facilis indulgentiae liniendus erit oleo, sed congrue paenitentiae secandus cauterio. Feria quarta calumniantibus Pharisaeis, quod discipuli Domini transgrederentur traditiones seniorum non lauando manus suas, dum panem manducarent, redarguit eos Dominus et criminationis spiculum retorquetur in auctores. Qw«ware, inquiens, 40s íransgredimini traditiones Dei propter traditiones hominum ? Nam Deus dicit : Honova pairem iuum et mairem iuam, wos autem dicitis Quicumque dixerit pairi suo aut matri : Munus, quodcumque est ex me, tibi proderit etc. Docuerat enim auaritia Pharisaeorum iwwenes, quorum laqueus ommes facti erant, ut iniussu parentum, immo praecepta parentibus donaria deferentes ad templum reclamantibus parentibus se hoc pacto inhonorari a filiis, cum Deus dicat : Honora $airem

iuum

ei maírem

iuam,

ilud obicerent : I0

PL 109

A 28

hoc

facto honoramus patrem. Nam Deus ater noster est, ad cuius haec deferimus templum, et quod. illi offerimus filii, uobis 5a-

rentibus jroderii. Haec et huiusmodi

1080

traditionibus hominum,

cul|pat Dominus

in

quas traditionibus Dei praeferebant,

1042 Mt. 18, 21 s. 1047 cf. IV Reg. 4. 1055 cf. Mt. 18, 18. 1$,'r. 1068 Mt. r5, 4. 1072 Is. 42, 22. 10735 Ex. 20, 12.

1066 Mt.

1042 caelis 4 1044 Petre oz. Vulg. W ^ 1047 namque oz. A 1052 praecipit 44 1087 clausa C 1058 pet ozz. JÀ cotrectionem C 1060 secteto quis — C 1063 DE FERIA QVINTA szperscr. A 1066 retorquet BEC 1067 traditiones] mandatum V/ujz. W' 1068 traditiones hominum] traditionem uestram V/zje. W. — dixit Vulg. W. — 1069 tuum ... tuam oz. Vzui., tuum W/ 1093 praerepta C parentibus oz. C 1076 tuam oz. 4A obicitur 74

C 58v

DE DIVINIS OFFICIIS IV, 16

I3I

simulque edocet, quod sola transgressio mandatorum | Béóe* coimquinet hominem. Bene ergo.in lectione libri Exodi ipsa Dei mandata praeferuntur : Homova patrem iwwum ei mairem iuam etc. De quibus in euangelio conuincuntur 1085 hypocritae foris nitidi obseruando traditiones hominum, intus autem coinquinati transgrediendo traditiones Dei, quia «ow, quod inirat in os, sed quod exit de corde, coinquinat hominem. Feria quinta uenientes ad se turbas, ut sese facerent regem, 1090 quia manducauerant de panibus eius et saturati fuerant, hortatur Dominus : Oferamini inquiens, non cibum, qui jevit, sed qui permanet im witam aeternam etc. Dixerat autem eis:

Amen

dico

wobis,

wenistis

ad me,

non quia widisiis signa, sed quia manducastis de 109; banibus et saturati estis. In quo sacerdotum quoque turbam percutit, quia turmatim ueniunt ad altare Domini, non quia delectat eos contemplari mysteria, quae illic commemorantur incarnationis, natiuitatis, passionis, resurrectionis et ascensionis Domini nostri Iesu Christi, sed quia man1100 ducant de panibus eius et saturantur, uidelicet de decimis et oblationibus fidelium sola quaerentes stipendia corporis. Quapropter | congrue lectio praemittitur, qua Ieremiae dicitur PL 1:0

a Domino : Sta in poria domus Domini et praedica ibi uerbum istud. etc. Sic enim et illi, qui fompatice in1105 grediebantur portas domus Domini cupiditatem suam pascentes, applaudebant sibimet dicendo zemplwm Domini, tem$jium Domini, templum Domini est, magis per illud praedas agere de populo quam, secundum quod in eadem lectione iubetur, bonas facere wias suas et bene dirigere stu1110 dentes. Feria sexta legitur in euangelio Dominus Iesus fatigatus ex itinere hora sexta sedisse swper $uieum loquensque cum muliere Samaritana, quae uenerat haurire aquam : S4 scires, inquit, donum Dei, et quis est, qui dicit tibi : Da uus mihi bibere, tu forsitan petisses ab eo et dedisset tibi aquam wiuam etc. Notum atque celebre est fidei sanctae ecclesiae lectionis huius mysterium, uidelicet Dominum Iesum 1082 Mt. 15, 11. 1093 Ioh. 6, 26. 1106 Ter. 7, 4.

1091 Ioh. 6, 27. 1086 Mt. 15, 12. 1083 Ex. 20, 12. 1105 cf. Ez. 34, 2. 1104 cf. Amos 6, 1 1103 Ier. 7, 2. 1113 Ioh. 4, 1o. 1111 cf. Ioh. 4, 6. 1109 Ier. 7, 2.

1082 in lectione] in ozz. 74 mandatorum] Dei a47. C 1081 sola] illa praezz. C 1087 quod exit ... coinquinat] quae exeunt ... 1086 traditiones] mandat C 1091 1089 DE FERIA QVINTA praem. 7A coinquinant B (l/z/g. : v. 18) 1093 uenistis ad me] quaetitis me Vulg. W' —— 1094 quia non hortamur 74 1094 de] ex Vujg. W. — 1098 in quo sac. quoque] immo quoque sac. (f^ —- B 1111 DE FERIA 1102 congrue] illa praez;. 4 C 1096 Domini 7 zzarg. 4A 1114 est oz;. 7 Jesus om. C ^ 1112 loquens 44 SEXTA. praem. A

^

132

RVPERTVS TVITIENSIS

Christum ex itinere, quo ad nostram salutem uenit, fatigatum usque ad mortem, mortem aulem crucis, sedisse super $uteum,|

B6:

1120 id. es mundanae sapientiae exsuperasse profundum mulieremque Samaritanam, id est ecclesiam alienigenam, quae de profundis immo obscuris philosophorum doctrinis mortuam | Co aquam haurire consueuerat, de qua sitientem animam, ut non sitiret iterum, satiare non poterat, didicisse, quia qw; biberit

112; ex aqua hac sitiet ilerum, qui autem biberit ex aqua, quam ipse dederit, id est de Spiritu sancto, «on sitie unquam, sed fiet

in eo fons aquae salientis im uitam aeternam. Huic euangelio ualde congruit praemissa lectio, in qua congregatis filiis Israel aduersus Moysen atque dicentibus : 113» Da

nobis

aquam,

iubente Domino ducit eos ad aquam, ad

petram Horeb, et quamquam diffidens fercutit wirga bis silicem et egressae sunt aquae largissimae, ita ut populus biberet ac iumenta. Moses namque significat hac in re iudaicum populum incredulum, populus sitiens humani generis 115; exspectationem,

petra Christum.

Percussit bis silicem uirga

Moyses, id est iudaicus populus duobis lignis crucis appendit Christum et egressae sunt aquae largissimae aquae uiuae, quas in euangelio supradicto se habere indicat Dominus mulieri Samaritanae. Aqua haec Spiritus sanctus est, qui 114o tunc datus est, quando petra Christus uirga crucis percussus, immo post percussionem resurrectione atque ascensione glorificatus est. Sabbato mulierem in adulterio deprehensam legimus in

euangelio et adductam

ad Dominum

| Iesum a scribis et A z8*

114; Pharisaeis tentantibus sicamque latrocinii sui ancipitem occultantibus, ut quidquid respondisset calumniantes criminarentur, id est, ut si misericors dimittendam diceret accusaretur

iniustus et legis aduersarius, si puniendam uelut immisericors infamaretur. Quibus ita obuiauit «mansuetudo cum. iustitia, 1150 ut cedentibus accusatoribus, quippe quos sua subtraxerat conscientia, soli duo remanerent misera et misericordia.

Huic euangelio ila, quae praemittitur, Danielis lectio congruit |, quamuis, ut ait beatus Hieronymus, 2» (uolumine) PL 111 hebraico nom habeatur, qua legitur Susanna a falsa crimina-

1155 tione adulterii | Dei auxilio liberata. Nam haec per miseri- B 6r» cordiam, illa lapidationem euasit per iustitiam. Atque ita in 1119 cf. Phil. 2, 8. cf. Ioh. 4, 15 s.

1149 cf. Ps. 44, 5. P2233476*A:

1120 cf. Raban, De naf. rer. 1130 Ex. 17, 2.

1132 cf. Dan. 15.

11, 12 - PL 111, 324 D.

1131 cf. Num.

20, 11.

1124

1144 Ioh. 8.

1153 Hier., 745o/. adu. libr. Ruf. 2, 53 -

1125 hac 2:4. dederit] quam ipse dederit ei 74, ozz. C 1130 duxit 4 1135 Moyses uirga bis silicem. — B 1136 crucis oz. A 1139 aqua haec] aqua quae B 1143 DE SABBATO pfpraem. 44 1149 diffamaretur ;4

DE DIVINIS OFFICIIS IV, 16-17

I33

eiusdem diei officio quodammodo misericordia et ueritas obwant sibi paribus in personis eodemque praesidio pietatis quamuis disparibus causis.

De feriis quartae hebdomadae. Quartae hebdomadae secunda feria in euangelio Pharisaeis interrogantibus ac dicentibus : I« qwa ^Potestate haec facis, et quod signum iu ostendis nobis ? cum respondisset Dominus : Soluite templum hoc et ost 1165 triduum excitabo illud, quod de templo dicebat corporis sui, paulo post euangelista subiungit: I5se autem Iesus | C 59* nom credebat semetipsum eis, eo quod ipse nosset omnes, ei quia mom ez opus erat, ut quis testimonium perhiberet de homine, ipse enim sciebat, quid esset 1170 in homine. Huic euangelio recte praemittitur illa lectio de duabus meretricibus, quae coram Salomone de uiuente filio contenderunt, quarum alteri, quae dixit : Nec mihi mec tibi sit, sed diuidaltur, non credidit infantem uiuum sapientissimus 1175 Salomon. Nam illae mulieres synagogae atque ecclesiae typum gesserunt, infans autem Christi, quem synagoga utero fidei nec concepit nec peperit, immo et desiderabat occidi et adhuc memoriam eius cuperet exstingul, ut nec apud se, nec apud ecclesiam gentium uiueret. Bene ergo uerus et uere

1160

1180

17

sapientissimus

Salomon,

ut ait euangelista,

«om

credebat

semetipsum Iudaeis tendens ad ecclesiam de gentibus et quodammodo dicens apostolis suis : Date hwic infantem «iuum, 1185

haec

est emim

maíiev

eius.

Feria tertia loquens Dominus ad Iudaeos et arguens homicidas atque impios Moysen, cui quondam oranti pro illis, quando fecerunt uitulum in Horeb, dixerat : Dimisi iuxta uerbum. iwwm, uerumiamen im die ultionis uwisitabo et hoc beccatum eorum, Moysen, inquam, hactenus orantem

1190

pro illis iratus remouet dicendo : Nomne Movyses dedit wobis legem et memo ex uobis facit legem. Remouet enim, quem ad illos non pertinere omnimoda praeuaricatione eos separante ostendit statimque Moyse intercessore remoto de crimine reos conuincit : Quid me, inquit, quaeritis 1157 cf. Ps. 84, r1. 1162 cf. Mt. 21, 235. 1164 Ioh. 2, 18.19.22. 1166 Ioh. 2, 24 s. 1173 III Reg. 5, 26. 1180 Ioh. 2, 24. 1182 III Reg. 5, 27. 1186 Ex. 32, 34 ; 33, 17. 1189 Ioh. 7, 19. 1193 Ioh. 7, 20.

1157 officio zz zzarg. C qua pot.] qua oz. JA

1160 DE II FERIA IIII BBDOMADAE 1163 tu oz. Vulg. W.

.A

1162

1164 post triduum] in tribus

diebus L/z/g. W' 1165 corpotis dicebat — B 1166 ipse oz. A 1168 erat ei opus 44 C opus ei non erat V/z/e. W^ 1169 homine] lumine C 1171 duobus C 1177 peperit] genuit B desiderat J4 1179 uete oz. JÀ 1184 DE FERIA QVARTA zz arg. ;À 1186 iuxta] secundum 4 C 1189 illis] ipsis C 1191 omnimoda] omnino da C 1193 conuincit] conuenit C

15

VII

134

RVPERTVS TVITIENSIS

interficere ? |At illisuo more insanientes dicunt :Daemo-

B6z

115 &iwm habes, quis te quaerit interficere ? Ipse uero Moysen, quem perdebant, tertio commemorans magis ac magis reos conuincit. : Bene ergo praemittitur ipsa lectio, qua Moysi dicitur Descende de monte, peccauit jopulus íuus, quem 1200 eduxisti de Aegypto. Recesserunt cito de uia, quam ostendisti eis et fecerunt sibi uitulum conflatilem, et dicente Domino : Permitte

tur:

Moyses

autem

orabat

me,

ut deleam

Dominum

eos, sequi-

Deum

suwm

dicens : Cur, Domine, irasceris populo tuo | etc. PL i: 1205 Haec oratio Moysi ualuit pro illis, donec ueniret hoc tempus, quo tantum facturi erant homicidium crucifigendo Dei Filium, qui nunc ait illis : Quid me quaeritis interficere ? Propter quod iam nunc remouendus erat Moyses intercessor, sicut tunc placatus dixerat illi : Dimis? ?uxta uerbum twum. Veruntamen 1210 225 die ultionis uisitabo et hoc peccatum eorum.

18

De feria quarta scrutiniorum. Feria quarta sacramenta, quae nouae ecclesiae propria sunt, inchoantur, quibus sacrosancta redemptoris nostri passio uenerabili ritu sanctae ecclesiae in filiis adoptionis sanctam 1215 nowitatem Spiritus operando | figuratur. Hac enim die catechumeni nostri ex antiqua traditione sanctae Romanae ecclesiae signantur, ut in sacrosancta solemnitate nostrae redemptionis ex aqua et Spiritu sancto renascantur Christo in baptismate commorientes et conresurgentes 1220 juxta apostolum, qui ait : Quicumque baptizati sumus in Christo Iesu, in morte ipsius baptizati sumus, consepulii enim sumus cum illo per baptismum in moriem, ut quomodo surrexit Christus a moriuis ber

gloriam Patris, ita et nos in nouitate uitae ambule-

1225 7A 4 S.

Moris quippe erat olim in sancta ecclesia, non alio tempore regenerationis huius celebrari sacramentum nisi in his, quibus forte superueniente aegritudine mortis immineret periculum. Cuncta paene ecclesiae proles, quam per annum uerbo praedica1230 tionis nouam gignere poterat, instante solemnitate paschali hac die sua nomina dabat et per sequentes dies usque ad 1199 Ex. 52, 7 s. 1202 Ex. 32, 10. 1203 Ex. 32, 11. 1209 Ex. 32, 34. 1214 cf. Rom. 8, 15 ; 7, 6. 1218 cf. Ioh. 5, 5. 1220 Rom. 6, 5 s.

1198 ipsa o». C ^ 1199 de monte oz. Vulg. 1200 de terra Aegypti V/u/g. 1204 irascitur furor tuus contra populum tuum V/zjg. 1205 hoc] hic C 1205/ 1207 tempus 4:4. illis o». C — 1211 DE FERIA IIII DE SCRVTINIIS 44, DE SCRUT.IN FER.IIII C — 1223 Christus surrexit — T/ujg. 1226 in ecclesia sancta — JÁ 1228 imminere B 1231 nomina sua — C

C 6o

DE DIVINIS OFFICIIS IV, 17-19

135

solemnitatem ipsam paschae | audiens quisque regulam fidei, unde et catechumenus dicitur, catechumenus namque auditor interpretatur |, lactatus et grandescens tandem in plenitudine 1255 temporis, postquam luna plena est, plena fide in solemnitate sancti baptisterii symbolum reddens Christo commoriebatur

B 62"

et conresurgebat. At postquam christianitas creuit et sagena illa Verbi Dei

piscibus impleta est, quia periculosum erat tantam multitu1240 dinem differre propter occasiones mortis, quae in multitudine hominum multae sunt, maxime propter turbam infantium ex christianis parentibus succrescentium, quorum tenera uita

persaepe

leui

occasione

succiditur,

uisum

est

sanc-

tae ecclesiae passim indulgentia baptizandi concessa, immo 1245 oblata, cuncta anteuenire pericula, baptismi tamen solemnitatem uel in paucis cum dominica resurrectione, cui consimilis est, celebrare.

Quarta ergo feria nouae ecclesiae celebrantur initia, quae appellantur scrutinia. 12,0 Scrutinia uero dicuntur a scrutando, uidelicet quia perscrutandum erat in his, qui accedebant, ne qua radix amaritudinis subesset, uelut fuit in Simone Mago et in haereticis et haeresiarchis

quamplurimis,

ut sancta

non

illis darentur,

nisi

prius christiana fides in mentibus eorum radices altas fixis1255 set.

Cur autem | hac potissimum die | celebrentur, uel quod PL 115 subsequentium usque ad passionis dominicae diem numerus C 6o* dierum mysterium contineat, iam dicendum est. 19 Cur quarta feria fiant scrutinia. 1260 Idcirco quarta feria potius quam quinta uel sexta maximum

scrutinium

suscipiendae

celebratur,

gratiae

ut

praeparantes

usque ad diem, quo Dominus

ieiunantes

et

quindecim

uasa

dies

sua

ieiunii

est crucifixus, habeant, quia

quinta decima luna Dominus noster uerus agnus immolatus 1265 est.

Quod a magno mysterio non uacat. Luna namque paschalis, de qua Dominus ait ad Moysen : Mensis 2ste principium uobis mensium, rimus erit in mensibus ammi. Decima die mensis huius tollat unusquisque wesizjirum agnum et seruabitis eum usque ad quartam decimam diem. Luna, inquam, haec paschalis, lunares enim 1232 cf. Aug., Contra litt. Petil. 3, 17 - PL 43, 557 C. 1236 cf. Mt. 15, 47. cf. Gal. 4, 4; Eph. r1, ro. 1267 Ex. 12, 2.5.6. 1240 occasionem B

1241 infantum

C

1233 cf. I Cor. 5, 2. 1251 Hebr. 12, 15.

12580 a scrutando dicuntur

— 4

1262 praeparentes 1260 potius ;upra/in. C — maxime A 1251 in his] an 4 1266 paschalis] prima praez. 44A ^ 1268 uobis principium Vwig. ^ etit C 1271 quartum decimum 24 B uestrum om. Vg. BC 1269tollt om.C diem] etc 242. B

136

RVPERTVS TVITIENSIS

solos menses nouerunt et computant Hebraei, sanctam ecclesiam significat ab eodem

uero

sole | illuminatam,

quae

in

B6;

plenitudine fidei passionem eius suscipiens, commoritur illi 127; et consepelitur in sacramento baptismatis. Igitur quoties ecclesiae noua soboles ad commoriendum Christo praeparatur, ut numerus dierum praeparationis eius, id est arctioris ieiunii, aetati lunae, quae illam significat, exaequetur, feria quarta scrutinia celebrantur. 12:00 Nam si sexta feria potius celebrarentur, quae quinte decima est a die dominicae crucis, nonnisi tredecim ieiunii dies eorum

praeparationi restarent. Duae namque dominicae intercurrunt. Dominicis autem diebus ieiunare non licet. Igitur dum quarta feria scrutinia celebrantur et sequentes 128; quindecim dies ieiuniis atque doctrinae fidel impenduntur, noua ecclesia $ulchra wt luna ad plenitudinem proficit, ut crucifixo plena luna Christo commoriens et conresurgens illi in baptismo copuletur. 20

1290

Quod hoc scrutinium praecipuum sit septem scrutiniorum. Sciendum autem hoc non solum agi antiqui moris fuisse scrutinium, sed omnium esse praecipuum. Nam iuxta ordinem Romanum usque in Sabbatum sanctum in uigilia paschae septem agebantur scrutinia, ut dum septe-

129 nario

numero

implerentur

catechumeni,

daretur illis gratia

septiformis Spiritus sancti. Quorum primum erat tertia quadragesimae hebdomada feria secunda, qua magnum huius diei, scilicet quartae feriae scrutinium sic erat ad catechumenos pronuntiandum : SerutimW diem, dileckissum, fratres, quo 1300 electi nostri diwimitus instruantur, imminere cognoscite ibidem-

que sollicita dewotione lertiam |conuenire.

diabolus

cum

sequenti

dignemini,

sua

caelestis aperitur,

pompa

quaria feria circa horam wi

caeleste

desiruiiur

mysterium,

et iamua

| Có

|quo

regni

inculpabilà ministerio peragere uale-

1305 Q7AMS.

Item feria quarta finitis missarum solemniis annuntiabat presbyter, ut in ipsa hebdomada reuerterentur ad scrutinium ita dicendo : Die | sabbati ueniente, colligite uos temperius ad PL 114 ecclesiam. illam. lterum atque iterum annuntiabat papa, 1310 qualem diem uoluisset ita dicendo : I//a feria ueniente colligite 1286 cf. Cant. 6, 9. — 1293 Ord. Rom. 11, 81 (p. 442 Andtrieu). CEPS 1303 cf. Hebr. 2, 14. Ge/as. 1, 29 (p. 45 Wilson). 1310 OrZ. Roz., p. 143. Ord. Rom. p. 141.

1299 Sacraz. 1308 o2

1276 praeparauit C 1282 restaurent ;4 1285 expenduntur C 1291 antiqui ozz. A B C 1298 hebdomada quadragesimae — 4 1300 nostti ozz. /A 1309 papa] presbyter 74 B

DE DIVINIS OFFICIIS IV, 19-21

137

«os lemperius ad. ecclesiam illam, donec septem, ut dictum est,

scrutinia complerentur.

21

De officio eiusdem quartae feriae. Iam uero hac feria, quam sanctum, quam pium, quam 131; mysticum secundum | ea, quae dicta sunt, sequitur missae B 65" officium. Primum in euangelio, quod, ut saepe dictum est, totius officii principale est catechismi simul atque baptismi sacramentum speciose a specioso nostrae salutis opifice Dei Filio praefiguratum est. 1320. Homo enim caecus a natiwitale gemus significat jumamum magnum utique caecum et ualde caecum, qui pulchros oculos ad uidendum creatorem menti, ubi fulget imago factoris, inditos in primo parente $rimcipem iemebrarum respiciente perdidit atque ideo per hominem a natiuitate caecum congrue 1325 significatur. Cui reuocato ad ueritatis lumen, dum praedicatur a minis|tris Christi incarnatio ipsius Filii Dei ceteraque A z9* mysteria, quae in carne pro nostra salute gessit, Jutwm ipse fecit ex sputo ek limiwit super oculos caeci. Sputum enim oris et labiorum eius, in quibus gratia diffusa esi, sputum inquam, 1330 quod. a capite descendit,

diuinitatem

significat

Christi

Filii

Dei, Verbum bonwm, quod eructawit cor Patris, qui ut ait apostolus Christi caput est. Exspuit namque caput Deus in terram et sputum suum pulueri, quem omnis uentus agitabat et circumferebat, uniuit, quando Verbum suum eructauit cor 135; eius in terrenum uterum Virginis et $wlueri nostrae naturae in unam personam coniunxit, ut a tali tantoque sputo tantillus puluis formam stabilem speciem atque decorem accipiens conseruaretur. Igitur, dum huius incarnationis fides humano generi prae1340 dicatur,

magni

caeci, ut dictum

est, oculi

luto

quod

fecit

Dominus liniuntur. Cum autem ita catechizatus idem caecus ad sacros fontes peruenit et lauatur fonte uisibili purificaturque uirtute |inuisibili, hoc utique agit, quod Dominus impera- C 6r" 1320 cf. Ioh. 9, 1 ;Gteg., Hor. in eu. 1, 2, 1 - PL 76, 1082 C. 1323 cf. Eph. 6, 12. 1327 cf. Ioh. 9, 6. 1329 cf. Ps. 44551330 cf. Ps. 132, 2. 1331 c£. Ps. 44, 2. 13321 Cor.11,5. 1333 cf. Eph. 4, 14. — 1335 cf. Gen. 5, 19. 1337 cf. Is. 53, 2 1311 illam ozz. B 1312 regula Romana / septem sctutinia sana lege docet fieri / sine mysterio nec haberi

munera septena / tinguendis pneumate plena tunc recte dantur / dum tot uitiis spoliantur ille domum purget / quem turbo communis urget ut capiat digne sacra / ne planctus cremet igne a4. in zzarg. C! 1326 Dei Filii— 44 1323 respiciente] sequens 74 1322 menti] mundi 74 1335 in terrenum] 1330 quod a capite] quia a cap. B 1328 facit ... linit C in oz. B 1337 speciemque C

^

138 1345

RVPERTVS TVITIENSIS

uit: Vade ad natatoriam Siloe et laua. Fons namque uisibilis inuocata uirtute Spiritus sancti factus est natatoria Siloe, id esí missus, quem ascendens ad Patrem missurum se esse dixit et misit discipulis suis Filius Dei. Ille, inquam,

1350

missus in natatoriam suam descendit et illitos oculos fide Christi sua remissione lauat a peccatis, illuminat agnitione Dei. Ab hoc capite quasi uniuersa membra pendent officii.

Primum in introitu uox prophetica: | Dum sanctificatus

B 64

[uero in wobis, congregabo wos de uniuersis terris et effundam super uos aquam mundam etc. Sanctificatur enim Dominus in catechumenis, dum audiunt et credunt 1355

quia sanctus est, et ideo super se effusa aqua munda, id est Spiritu sancto, per quem haec uisibilis aqua mundatur et mundifi|lcat, emundati ab omnibus inquinamentis suis sic

PEZ rr$

deinceps uiuunt, ut testimonio sint ei, quod sanctus sit, cuius 1360

praecepto et ipsi sancti sunt. Hoc in utraque lectione diuersis uerbis sed eodem sensu repetitur. Nam in prima, quae est Ezechielis prophetae, idem, quod in introitu cantatum est, legitur et additur : E£ awferam cor lapideum de carne uestra et dabo uobis cor car^ewm

etc. Cor namque carneum id est molle ac tenerum et

1365 facile cedens

1370

nouam legem scribenti digito Dei, habent catechumeni nostri, dum inscriptam sibi capiunt doctrinam fidejj quam non capiunt, qua confringuntur lapidea corda Iudaeorum, quorum in typum confractae sunt priores tabulae, quas praeciderat Moyses, et aliae praecisae sunt in typum gentium. In secunda autem dicit Isaias estote, et si [fuerint peccata

quasi

mix

dealbabuntur,

uermiculus, 1575

lana

et si fuerint alba

erunt.

rubra

quasi

Nihilominus remis-

sio peccatorum, quae accipitur in baptismate, commendatur. Gradualia quoque pulchre atque consone ad eundum sensum concinunt. Cuius enim nisi catechizantis nouam sobolem ecclesiae uox

ad 1380

uelut

: Lawamini, mundi uestra ut coccinum,

eum

est : Venite,

et illuminamini

filii,

audite

? Nam

me,

accedite

ut iuxta euangelium

paucis immutetur uerbis, idem est ac si dicat : Venite, caeci,

ut luto, quod fecit Dominus ex sputo, uestri liniantur oculi, accedite ad natatoriam Siloe et illuminamini. Hoc autem quod duae lectiones totidemque gradualia praesens accumula|nt officium, sacramenti celebritas poposcit, uidelicet ut 1344 Ioh.9, 75. 11. 1351 Ez. 36, 24.

16.18.

— 1346 Hier., Lib. interpr. bebr. nom. 55, 22 - CC 72, p. 142. 1359 cf. Leu. 20, 26.

1378 Ps. 35, 12.6.

1362 Ez. 36, 26.

1371 Is. 1 »

1348 missus oz. C 1351 sanctificatus] inquit adZ. C 1333 sanctificat C 1388 effusa super se —— A C 1361 Ezechielis] Ieremiae B C 1367 qua] quae B 1369 sunt oz. C 1371 autem] dum C 1383 accumulauit C

C 62

DE DIVINIS OFFICIIS IV, 21

139

138; propter augmentum filioum habeat quoque spiritualium augmenta ciborum. Lecto autem euangelio, in quo saepe dictus caecus illuminatus et extra synagogam eiectus Filium | Dei foras inuenit, B 64* immo a Filio Dei foras inuentus est, et frocidens adorawit ewm,

1390 conueniens huic significationi sequitur offerenda : Bemedicite, gentes Dominum, Deum mnosirum. Nam et in psalmo illo, de quo sumpta est, iuxta sacram expositionem uenerabilium doctorum loquuntur apostoli exhortando gentiles laude inenarrabili et opere et woce Deum laudare et de 1395 occulto et terribili iudicio eius, quo illos assumpsit et fopulum sibi ante feculiarem et electum repudiauit, intra se expauescere et timere, ne forte, si naturalibus ramis non pepercit, quia inobedientes fuerunt, immo quia caecum illuminatum. extra synagogam eiecerunt, id est gentibus credentibus communi-

14oo care noluerunt, nec ipsis parcat, si superbiant. Bene ergo de psalmo illo, utpote de uoce apostolorum, qui magnum

caecum,

id est omnes

gentes, catechizauerunt,

of-

ferenda haec sumpta cum uersibus suis ad rem concinit maxime in eo, quod dicimus : In multitudine wirlutis tuae 1405 $hentientur tibi inimici tui etc. Mentiti sunt enim inimici eius dicentes :I» Beelzebub principe daemoniorum eicit daemonia, cum ipse in digito Dei eiecerit. Hoc autem illud praeibat agendum, quod in catechismo christianae |PL x:6 fidei spiritus immundus eiceretur de hominibus per idolola1410 triam possessis, quos ipse fortis armatus male pacato custodiebat in atrio. Bene ergo et uenerabiliter canimus hac die, . quia de hac eiectione muti daemonii mentiuntur usque nunc inimici eius Iudaei, quod non fiat in Spiritu Dei. Sed frustra, nam illis blasphemantibus hoc fit, quod sequitur : Omnis 131; devra. adovet ie, uenite im comsiliis lerribilis

etl widete opera | filios super

Dei, quam homimum,

uidelicet in illius prioris populi abiectione et gentilium assumptione. Communio quoque canora ac suaui modulatione acutas 1420 uoces efferens gratulabunda praedicatio siue testificatio est humani generis incarnationem Fili Dei confitentis iuxta illud : Credidi, propter quod locutus sum. Et sicut indignantibus et male contradicentibus pharisaeis et extra 1389 cf. Ioh. 9, 38. 2, 16 ; Deut. 7, 6.

1394 cf. I Petr. 1, 8. ; Col 5, 17 ; Rom. 1390 Ps. 65, 8. 1404 Ps. 1397 cf. Rom. 11, 21. 1396 cf. I Petr. 2, 9.

1410 Lc. 11, 21. 1406 Lc. 11, 19. 65, 5; cf. PL 78, 669 B. 1422 Ps. 115, 10. 1414 Ps. 65, 4.5.

1413 cf. Mt.

12. 987

1400 uolu1398 immo] in eo 24 1392 illo] alio 4 1391 Dominum ozz. B 1407 eiceret B 1405 enim oz. C 1401 de uoce] deuote C erunt C 1417 hac die] hac hodie C 1411 cantamus 74 1409 idolatriam 44 B C

gentium.4 — 1420 siuetestificatio o». C — 1421 Filii] fideiC — 1422 quod oz..Á

Aso

140 1425

1430

1455

RVPERTVS TVITIENSIS

synagogam eicientibus non tacebat ille dicens :IJle homo, qui dicitur Iesus, lutum fecit ex | sputo et liniuit oculos meos et modo uideo, sic beati illi, quibus ait Dominus: Beati eritis, cum oderint uos homines ei cum separauerint uos et | exjprobrauerint et eiecerint nomen uestrum iamquam malum $ropter Filium hominis, quanto magis maledicunt eis inimici Christi et os eorum opprimunt, tanto magis praedicant scientes et intelligentes lutum illud id est incarnationem Christi illuminationem omnium esse uidentium. Vbi aguntur scrutinia, proprie quoque collectae pro catechumenis dicuntur : Omnipotens sempiterne Deus, ecclesiam. iuam |spirituali fecunditate multiplica, ut qui sunt generatione terreni, fiant regeneratione caelestes. Remedii

1440

sempiterni

munera,

Domine,

laetantes

B 65

C 62v

offerimus,

suppliciter exorantes, ut eadem mos et digne wuenerari ei bro saluandis congruenter exhibere perficias. Tu semper, quaesumus Domine, tuam attolle benignus familiam, tw dispone correctam, iu propitius tuere subiectam, tu

guberna erbeiua bonitate saluandam. 1445

Cur statio ad sanctum Paulum.

Considerata,

1450

Galatas,

1455

ut

dictum

est,

scrutiniorum

ratione,

per-

spicuum est, quod statio ad sanctum Paulum praescripta ualde rei conueniat. Ipse enim magnus et mirabilis catechizator orbis terrarum et, ut ipse ait, doctor gentium n fide ei ueritate, ipse idem magnifice et mirabiliter catechizatus est, quia 10on ab homine, neque per hominem, sicut ipse ait ad euangelium

meum,

quod

euangelizatum

est,

non esi a me, neque enim ego ab homine accepi illud neque didici, sed pev veuelationem Iesu Christi. Cum uoce namque, quam de caelo corporaliter audiuit, qua carnalis eius sensus percussus et occisus est, incorpoream quoque |uocem accepit caelestis magisterii, quam per triduum

audiens iuxta magistri catechizantis efficacissimam potentiam ipse quoque catechumenus mirabilis perfectus redditus est 1460 doctor euangelii Nec longe dissimilis illi caeco euangelico 1424 Ioh. 9, 11. 1449 Gal. 1, 1.

1427 Lc. 6, 22.

1436 Sacram. Gelas. 1, 27 (p. 38 Wilson).

1451 cf. Gal. 1r, 11 s.

1430 quantum B 1433 esse omnium — C 1434 ubi] AD INTROITVM praem. AA C pro oz. C 1436 omnipotens] SECRETA praez. A 1438 caelestes] per (Dominum n. I. C. etc.» add. AA C 1439 remedii] SECRETA praem. A 1441 perficias] per zZZ. A C 1442 tu] POSTCOMM. praez. A C 1444 saluandam] pet 42. A C 1445 STATIO] FIT z47. B 1448 catecitator A 1454 neque didicioz. C ^ reuelationem] DominiadZ. C ^ 1457 caelestis accepit — 24

PE 1:13

DE DIVINIS OFFICIIS IV, 21-22

I41

utpote corporaliter caecus ad natatoriam baptismi salutaris missus est, ubi et corpore et anima illuminatus disceptantibus contra se Pharisaeis omnibusque Christi inimicis enarrare non desiit, |quid fecerit sibi homo, qui dicitur Iesus, quomodo 1465

B 65v

sibi aperti sunt oculi, et lutum ipsum, quod fecit ex sputo Dominus, id est incarnationem Verbi Dei, omnibus ostendere

non cessauit. Propter quod et maledixerunt ei et extra synagogam suam eiecerunt, quinquies quadvragenis una minus caesum.

22 1470

1475

1480

De feria quinta. Feria quinta in euangelio, ubi ait Dominus : Pater meus | usque modo operatur et ego operor, ut indicet nobis, quomodo operetur, et quod non falsum dixerit Scriptura per Moysen ministrata, quia Deus reqwieuit ab omnibus operibus suis in die septimo, ut inquam indicet, quia tunc operatus est, cum fecit mundum, et usque nunc operatur, cum regit mundum, paulo post subiungit : Scut entm Pater suscitat moriuos et wiuificat, sic et Filius, quos uult, uiuificat. Quod se de resurrectione dixisse ostendens, quae nunc fit, qua /ranseunt homines, ut ait beatus Augustinus, a morte infidelitatis ad witam fidei, a morte falsitatis ad «itam ueritatis, a morie iniquitatis ad itam iustitiae. Amen,

inquit, dico credit 1485

Filii

1495

quia

iudicium mon uenit Et hoc attendite, inquit sed iam transiit a morte quit, dico uobis, quia moriui,

1490

uobis,

ei, qui misit

qui

Dei

in

me,

qui uerbum

meum

habet

aeternam

uitam

audit

et

et «m

sed ivansit a morte in uitam. idem Augustinus : Non nunc transit, in uitam. Ac deinceps : Amen, inuenit hora et nunc est, quando

momumenliis

et qui audierint,

sumi,

uiuent.

audient

wocem

Non, inquit, quia

uiuunt, audiunt, sed quia audiunt, reuiuiscunt.

Per quod amplius claret de hac resurrectione haec dici, qua mortui in infidelitate et ignorantia Dei sic resurgunt, ut prius audiant et audiendo reuiuiscant. Ista resurrectione, si recte credimus, resurreximus, et nos ipsi, qui iam surreximus, alteram in fine resurrectionem exspectamus. Huic euangelio recte praemittitur illa lectio libri Regum de filio Sunamitis, quem puer ab Elisaeo missus cum baculo 1473 Gen. 2, 2. 1470 Ioh. 5, 17. 1467 cf. I Cor. 11, 24. 1479 Aug., Tract. in Iob. XIX, 8 - CC 56, p. 192, 15-18.

1486 Ioh. 5, 25.

1495 cf. Apoc. 20, 6.

1476 Ioh. 5, 21. 1481 Ioh. 5, 24.

1496 IV Reg. 4.

1463 inimicis 1462 disceptantibus] decertantibus J4 1461 natotiam B 1475/1476 ct 1471 indicet] uidelicet C 1468 ex] de A Christi — J4 1478 dixisse ostendens de resurrectione — C usque 4j4. mundum om. B 1483 et in 1479 beatissimus 74 C dixisse de resurrectione — 4 1489 1486 ad uitam B 1484 ad morte B iudicium] ac deinceps B 1491 claret] hoc 447. B teuiuiscant B 1490 quia] qui 74 audient 74 1494 resurreximus? 74 1492 infidelitate] infelicitate B haec oz. B

C 65

^

142

RVPERTVS TVITIENSIS

non resuscitauit ; per semetipsum uero Elisaeus ueniens seque super mortuum sternens atque ad eius membra se colligens 15oo huc illucque deambulans et in ore pueri septies aspirans hunc

ad rediuiuam lucem protinus per mysterium | compassionis B 66 animauit. Eandem enim resuscitationem humani generis, quae | fit PL 1x8 per fidem, de qua supra dictum est in euangelio, teste beato 159; Gregorio haec pueri resuscitatio significauit. A«cífor, inquit,

humani generis Deus mortuum $uerum doluit |, cum exstinctos A 5o"

15310

1515

1520

1525

nos iniquilatis aculeo miseratus aspexit, et quia per Moysen Lerrorem legis protulit, quasi per buerum uirgam misit. Per legem quippe uirgam | Deus tenuerat, cum dicebat : C65" Si quis haec uel illa fecerit, sorte moriatur. A peccati igitur morte timor suscitare non ualuit, sed ad statum uitae aspirata mansuetudinis gratia erexit. Sed $uer cum baculo moriwwm suscitare non ualuit, quia Paulo attestante nihil ad. perfecium adduxit lex. lIjse autem per semetipsum ueniens et super cadauer se hwmiliter sternens ad. exaequanda. sibi morti membra se collegit : Quia cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo, sed semetipsum exinaniuit formam serui accipiems im similitudinem hominum [factus et habitu inuentus 4$. homo. Huc illucque ambulabat, quia et Iudaeam iuxta et longe positas gentes uocat. Swber mortwwm septies spirat, quia per impertionem. diuini muneris gratiae septiformis Spiritum n peccati morte iacentibus aspirat. Moxque wiwus erigitur, quia 1s, quem terroris uirga suscitare non potuit, ber amoris spiritum fuer ad. witam redit. 29

De feria sexta.

Feria sexta legitur euangelium de resuscitatione Lazari. Notum est mysterium huius miraculi et paene a cunctis doctoribus celebratum, quod uidelicet Lazarus, quem amabat 153o Dominus, de quo ipse ait : Lazarus, amicus noster dormii,

sed

wado,

ui

a

sommo

excitem

illum,

et cuius

sorores saepe Domino ministrauerant, typum gesserit iam fidelis et intra ecclesiam positi hominis, qui cum sit amicus Domini nostri Iesu Christi per fidem, moritur illi per iniquam 1535 operationem et in sepulchro malae conscientiae consuetudine scelerum obrutus iamque foetens per infamiam tandem per 1501 cf. I Cor. 12, 26. ib.

1513 Hebr. 7, 19.

1505 Greg., Mora/. 9, 48, 63 - PL 75, 895 AB. 1516 Phil. 2, 6 s.

1530 Ioh. 1r, r1.

1512 1532 cf.

Greg., Mora] 22, 15, 31 - PL 76, 231 D - 232 A.

18503 resuscitationem] resurrectionem B 1520 deambulabat 44 C 1522 impertionem] operationem 74 C, apertionem Greg. 1523 uiuus] iuuenis 4 C quia is] is ozz. A 1526 z;/ulus deest C 1527 resuscitatione] resurrectione Pi 1529 quod] quia C 1534 nostri oz. .À

DE DIVINIS OFFICIIS IV, 22-24

143

occultam aspirationem Dei magno timore futuri iudicii quasi magno saluatoris clamore concussus ad uitam paenitendo resillit et malae | sepulchrum conscientiae per ultroneam B 66* 154o aperiens confessionem uinculis peccatorum meretur absolui, quia uiuit. Hoc autem in filio quoque mulieris Sarephtanae praefiguratum est, ad quam Elias Domino iubente ierat relicta apud carnalem Israel siccitate et fame. Nam et illa mulier, ut iam

1545 superius dictum est, ecclesiam de gentibus mystice significauit, quae legem et prophetas, immo Christum, qui in ipsis agnoscitur, tamquam Eliam hospitio fidei suscepit.|Filius uero huius uiduae unusquisque fidelis est, qui tunc moritur, quando

C 64

dignum morte peccatum admittit. Et quod in clamore Domini PL 119

155» Lazarum euocantis significatum est, in cuius domo et ipse a sororibus eius pascebatur, hoc idem in clamore Eliae praeceset dicentis : Obsecro Domine,

sit clamantis ad Dominum

eliamne uiduam, apud quam ego utcumque sustentor, aflixisti, ut interficeres filium eius ? Ad hoc uero, quod Lazarum amicum suum appellauit Do155 minus, pulchre conuenit

illud, quod hic fuisse dicitur filius

Amathi, id est weritatis. Affimant enim Iudaei, quod Ionas fuerit istius Sarephthanae uiduae filius, quem resucitauit Elias matre postea dicente ad eum : Nwnc cognoui, 1560 quoniam wir Dei es tu, et uerbum Dei in ore tuo uerum est, et ob hanc causam ipsum puerum Amathi uocatum. Amathi namque ex hebraeo in latinam linguam ueritas dicitur, et ex eo, quod Elias uerum locutus est, ille, qui suscitatus est, filius nuncupatus est ueritatis. Sed et hoc quod mor1565 tuum,

ut

suscitaret

Elias,

supra

lectum

suum

posuit,

a

mysterio non uacat. Lectus namque Eliae catholicam Christi designat ecclesiam, in qua sola per remissionem peccatorum mortuae reuiuiscunt animae. Nam de hac ecclesia dicitur in Canticis canticorum :Em leciulum Salomonis, sexaginta 1,70 fortes. ambiunt. Supradictam igitur lectionem euangelii bene et consonanter ista de libro Regum praelectio praecurrit. 94

De sabbato.

Sabbato hoc euangelium ponitur, in quo cum dixisset Dominus : Ego sum lux mundi, qui sequilur me nom 15375; ambulat

in

temebris,

sed

habebit

lumen

witae,

ob-

1537 cf. IV Reg. 14, 25 ; Hier., Lib. interpr. bebr. nom. 1552 III Reg. 17, 20. 1566 Raban., De naf. rer. 1859 III Reg. 17, 24. 44, 15/16 - CC 72, p. 114. 1574 Ioh. 8, 12. 1569 Cant. 5, 7. 22, 11 - PL rr11, 607 B.

sareptene 74 1542 quoque oz. C 1540 meretur absolui peccatorum — C 1561 uocita1560 Dei] Domini 74 1558 fuerat B 1585 uero] quoque B igitur]ergo C — 1571 i565 resuscitart C — 1070ambigunt C tum 44 C lectio C — 1992 £ifulus deest B C

144

RVPERTVS TVITIENSIS

uiantibus Iudaeis et dicentibus : T'« de teipso nium

dicis,

testimonium

iuwm

nom

esi

testimo-

werum,

re-

uincit eos | firmo et uero argumento, dum dicit : Ets? ego testimonium berhibeo de mevbpso, testimonium meum

1580

uerum est. Et statim proponit, quod necessario concedendum est: In lege uestra scriptum est, quoniam dworum hominum | testimonium werum est. Et protinus assumit : Ego sum qui testimonium perhibeo de meibso,

1585

et testimonium

perhibet

de me,

qui misit

B 67

PL 120

me,

Pater. Quod et ipsum concedi potest. Palam namque est auditum testimonium Patris dicentis: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi complacui, et mortui, resuscitati etc., quae ostendebat eis ex Patre suo opera bona, testimonia

erant

de ipso, tam Patris quam Fili. Testimonium ergo atque fidele falso calumniabantur contra legem suam praeuaricatores legis. Ad haec, | quae praecurrit, lectio prophetica pulchre accedit in eo, quod ait : Ecce testem jobuli dedi eum, ducem ac praeceptorem gentibus : ecce gentem, quam mnesciebas, wocabis, uidelicet tuus ipse testis, e£ gentes, quae non cognouerunt Le, ad te current propter Dominum | Deum tuum et sanctum Israel, qui glorificauit te, uidelicet iuxta hoc, quod de illo dicis : E£ testimonium perhibet de me, qui misit me, Pater. Idcirco namque gentes credendo ad Filium currunt, quas nesciebat, quia ipsum Filium Patremque Deum, qui duo testes sunt, quia duae personae, sed non duo dii sunt, fideles et idoneos comprobant, quorum testimonia recipiant ex dictis et factis utriusque certum tenentes, quod ipse Filius ad ipsorum salutem a Patre missus sit. Sed et in eo, quod ait in euangelicae principio lectionis: Ego sum lux Qwndi etc., et in eo, quod in propheticae lectionis exordio praedictum est : Omnes sitientes uenite ad aquas etc., summa utriusque lectionis consonantia est. Nam et illa lux inebriat et haec aqua sapientiae potatos iluminat testante psalmista, qui cum dixisset : Quoniam apud te est fons uitae, protinus subiunxit : E£ iv lumine tuo uidebimus lumen. Vna eademque sapientia Dei Patris fons est uitae lumenque de lumine. Et de utroque praemissum est : Izebriabuntur ab ubertate domus tuae.

1590 uerum

1595

1600

1605

1610

1576 Ioh. 8, 15 s. 1598 Ioh. 8, 18.

Ord. zissae

1581 Ioh. 8, 17 s. 1605 Ioh. 8, 12.

: Symbolum "Credo".

1886 Mt. 5, 17.

1607 Is. 55, 1.

1592 Is. 55, 4.

1610 Ps. 55, 1o.

1613

1614 Ps. 55, 9.

1577 dicis] pethibes Vz/g. W' — 1579 uerum est test. meum — Vulg. W 1581 quoniam] quia C Vg. W/ 1885 potest] oportet C 1591 haec] hoc 4 15893 populis C 1595 nouerunt C,te non cognouerunt V/zjg. 1597 qui] quia C hoc] illud 44 1603 factis] ex praez. C 1604 sit] est C 1606 quod] et a2. C 1607 praedicatum 74 1608 consonanda C 1609 aquas B 1611 subiunxit] adiunxit 74 1612 uitae oz;. C

C 64*

À 31

LIBER QVINTVS

1

De dominica in passione Domini. |

B 67*

A praecedenti uespera dominicae huius annua dominicae passionis celebritas inchoatur. Cur autem tot dies ante illum ; diem,

quo crucifixus

est Dominus,

incipiatur,

ex euangelio

Ioannis animaduertere possumus. Ait enim : Collegerunt pontifices et. Pharisaei comciliwm aduersus Iesum et dicebant : Quid facimus, quia hic homo multa signa facit ? Et cum prophetasset «nus ex ipsis Cavphas ro 4074ine, qui erat pontifex ammi illius, quod. expediret unum hominem mori ro genie et non tantum ro gente, sed. ut. filios Dei, qui erant dispersi, congregaret n unum, secutus adiungit euange|lista: Ab illo ergo die cogitauerunt, ut vnterficerent eum, ac deinceps : Iesus ergo iam nom falam 15 à4pud. Iudaeos ambulabat, sed relictis illis abiit 1wxta deserium in ciuitatem, quae dicitur Ephraem et ibi morabatur cum discipulis suis. Et quando concilium illud habitum sit, item ex conse|quentibus colligi potest. Sequitur enim : Proximum autem et ascemderunt multi m 20eral pascha ludaeorum Ievosolymam

rent

de regione

seipsos. Plane

extitisse

commendatur,

ante

pascha,

per hoc initium quando

ut sanctifica-

primi mensis

tunc

suscitatus

est,

Lazarus

propter quod signum non multo post concilium habitum est. 2; Moris enim Iudaeis erat se praecepto legis sanctificare seipsos | ante pascha ipsamque sanctificationem initiari prima die mensis primi, qua die et tabernaculum dedicatum est, sicut in Exodo legimus loquente Domino ad Moysen : Mense rimo prima die mensis eriges tabernaculum testi3o monii et bones in eo arcam etc. Et paulo post: A ssumpuasis cum io wunclionis oleo unges tabernaculum suis, ut sanctificeniur etc. Illud quoque non praetereundum, quod eiusdem mensis initium, id est luna prima in sexta

feria tunc

exstiterit.

Siquidem

sexta

feria, qua

Dominus

35 crucifixus est, quinta decima exstitit ac per hoc ita esse, ut

dictum est, nemo qui dubitet. Nam quinta decima in eandem feriam semper occurrit in quam et prima. Igitur ex his, quae dicta sunt, quoniam ecclesiastici compositor officii supradictum euangelium de resuscitatione Lazari non sine causa 10 Ioh. r1, 51. 9 Ioh. rr, 49 s. V. 6 Ioh. 11, 47. 30 Ex. 40, 9. 28 Ex. 40, 2. 19 Ioh. 11, 55.

C 65

13 Ioh. r1, 55 s.

14 in V. ? aduersus lesum oz. Vulg. W . 11 populo Vulg. (uers. 51) 22/25 15 amb. apud Iudaeos — C Vulg. V . ilisoz.C palam Vulg. W/.— 38 quoniam] quomodo 4, et 386 qui] quis B plane 454. seipsos oz. B add.C 89 desupra lin. C

PL 121

^

146

RVPERTVS TVITIENSIS

4o sexta feria legi uoluit, quae quintadecima dies est ab illa, qua Dominus

crucifixus

est. Ex his, inquam,

quae

dicta sunt,

datur intelligi, quod Dominus | ipsa die neomeniae Lazarum B 6$ suscitauerit. Delectat ualde legitimus hic regis nostri processus, legitimus et sanctus summi sacerdotis nostri clangor in 4; die neomeniae huius. Ipse, qui quondam iusserat filiis Israel per Moysen dicens : Quando exibitis ad bellum contra hostes, qui dimicant aduersum uos, si quando habebitis epulum et dies festos et Kalendas, clangetis tubis super holocaustis et $acificis uictimis, ipse yorex noster exiturus ad bellum passionis contra diabolum jrincipem mundi, ipse summus sacerdos noster habiturus epulum corporis et sanguinis sui, quod cum traderet discipulis suis: Desiderio, inquit, desideraui hoc pascha manducare uobiscum, antequam $atiar, habiturus diem 55; festum suae sacrosanctae resurrectionis, habens, inquam, Kalendas, id est initium mensis uel lunae, cuius in plenitudine

haec facturus erat, clangit tuba tanti tamque excellentis miraculi, quo et hostes suos attonitos reddidit et corda piorum magis ac magis ad credendum animauit. Namque et 6o hostes eius turbati dicunt : S7 dimittimus | eum sic, C65," omnes credent im eum, et plebs ad credendum magis animata praecipue propter hoc signum postmodum illi uenienti Ierosolymam cum palmis et laudibus obuiam processit. Suscitato autem Lazaro non longum erat, ut hoc Pharisaei 6 audirent. Bethania namque ab Ierosolymis quindecim tantum stadiis, id est non integris duobus distat miliarüis. Et ex Iudaeis qui fuerant cum lesu, quando illum suscitauit Quidam, inquit euangelista, abierunt ad Pharisaeos et narrawerunt eis, quae fecit Iesus. Nec mora fuit post | A5" 7o hoc colligendi concilii. Mox enim sic euangelista coniungit : Collegerunt ergo pontifices et Pharisaei concilium. Rursus non longum erat aut difficile tunc illud colligi. Cum enim, ut ait euangelista, quia $roximum erat $ascha M^

Iudaeorum,

mulii

ascenderunt

Ierosolymam,

ut

7 sanctificarent seipsos, tunc uero praecipue pontifices et Pharisaei, qui erant clerici Iudaeorum, si qui forte | ex PL :zz ipsis procul abierant, solemniter conuenerant. Continuata quoque duorum solemnitas dierum, id est sabbati et neome46 Num. Io, 9.10. 51 cf. Ioh. 12, 51. 53 Lc. 22, 15. 68 Ioh. 11, 46. *1 Ioh. 11, 47. 73 Ioh. 11, 55.

60 Ioh. rr, 48.

41 inquam oz. /Á 42ipso BC 43regis]legis B — 46 quando] si 24 Vu. exibitis] exieritis l/u/c. 48 clangetis] canetis Vulg. sed v. 9 : clangetis Bisummusoz.B 5?haec]hoc 4 64 resuscitato B 66 miliariis] milibus B 67 qui cum Iesu fuerant — JA 69 narrauerunt] dixerunt /u/g. V7

DE DIVINIS OFFICIIS V, 1-2

147

niae, quae ut praedictum est, pridie fuerat, agendo concilio 8o frequentiores atque expeditiores reddiderat. Nihil igitur repugnat, quin eodem sabbato, cuius | in uespera dominicae passionis annuam inchoamus memoriam, illud impiorum concilium collectum fuerit, et quia ab illo die cogitauerunt, ut interficerent eum, idcirco in uespera, quasi 8; post horam eiusdem concilii luctum publicum incipiat ecclesia suo Domino per omnia compatiens ut corpus capiti. Hac ergo dominicae passionis, ut dictum est, commemoratione inchoata res digna spectaculo procedit. Praemissa namque per septem dominicas superius digestas quasi pompa oo funeris et secundum ritum officii procedente ecclesia in ordine suo per totidem aetates saeculi tandem ipsa mors Christi, cui omnis illa pompa ordinata est, effertur prae oculis et piis fidelium mentibus, ingeruntur uulnera cunctaque mortis insignia, quae pertulit pro cunctis unica salus, Deus et homo 9; Christus, Dei unigenitus. Nihil quippe tam frequens quam prodeuntia wexilla regis fulgidumque mysterium crucis, acetum quoque, fel et arundinem, clauos et lanceam perforata corporis tam in nocturnis quam in diurnis meditamur canticis, quae de authenticis ueteris pariter ac noui testamenti scripturis 100 congesta sunt. Sicque fiunt comae capitis ecclesiae, id est cogitationes cordis eius quasi purpura regis iuncta canalibus, dum passionem redemptoris meditatur sensum suum authenticis adhibens scripturis, uidelicet pretiosis purpurae tin|cturis, quae per ora prophetarum et apostolorum uelut per quos-

105 dam canales Spiritu sancto conficiente profluxerunt. 2

Cur Gloria Patri non dicatur.

Verumtamen hac dominica totaque hebdomada luctus ille remissior est, quia non statim post habitum concilium traditus est agnus in manus lanistarum impiorum, ut portaretur. ad 110 uictimam, sed quia iam ex tunc quaeri coepit et quia mandatum. dederant pontifices et. Pharisaei, ut s) quis cognouerit, ubi sit, indicet, ut abprehendant eum, et quia Iesus iam mon $alam ambulabat apud. Iudaeos. Nos quoque cum illo quodammodo secedimus, dum uocem laetitiae et laudis aliquantulum sup115 primimus. Nam de responsoriis Gloria Patri subtrahimus et apud quosdam ad missas quoque cum introitu officii non dicitur. Siquidem breuis licet uersiculus, quia sanctae Trinitatis FHyzn. 96 cf. Breu. Rom., Hymn. ad uesp. temp. pass. (Venantius Fortunatus Anal. 110 109 cf. Ier. 11, 19. so, 75). — 100 cf. Cant. 7, 5. — cf. Ier. 25, 2o. 112 Ioh. r1, 54. cf. Ioh. 11, 56.

87 hac] ITEM DE EADEM agenda 74 ?9 praedictum] supra dictum 4 fel sub lin. C — 101 inus. ia prodeunt 96/9? —— C B A praem. CA DOMINI 106 dicitur B, dicimus B 74 opera ora] 104 74 passionis 102 iuncta 44 113 quodammodo oz. B in palam Vulg. W— 112 non iam — 44 AC

B 68v

C 66

148

RVPERTVS TVITIENSIS

magis |expressa magisque propria laus est, bene capitis nostri B 69 solitudinem atque silentium non palam ambulantis, dum non 120 o dicitur, significat. 3

I2 A

15 Oo

I5 A

Cur hac dominica Ieremias legatur. Ieremias quoque propheta competenter per hos dies ad nocturnas legitur uigilias. Hic non solum dictis sed et passionibus suis redemptoris | nostri passionem praefigurauit, PL 125 et in eo quoque, quod in iisdem tribulationibus suis non decessit, sed ruinae ciuitatis uel templi superstes fuit, quamuis post haec a populo descendente in Aegyptum lapidatum illum Iudaei autument, et in eo, quod secundum prophetiam eius captus est Sedechias et occisis filiis eius oculos quoque ipsius eruit rex Babylonis. Nam et redemptor noster cum putaretur et desideraretur exstingui et conteri de terra uiuentium iuxta illud : Z52mc: mei dixerunt mala mihi : Quando morietur et peribit 94omen eius,cunctis tribulationibus suis et morti atque inferis emersit et superstes fuit, immo est atque erit peccatrici ciuitati, quae cum uocaretur Ierusalem, pars illius meretricis

effecta est, quae uocatur spiritualiter Sodoma et Aegyptus. Et secundum prophetiam eius, qua dixit : Z« iudicium ego ueni in hunc mundum, ut non uidentes uideant 140 e£. uidentes caeci fiant,captus est in superbia sua iudaicus populus et occisis filiis eius, id est carnalibus legis operibus, in quibus nihil uitalis gratiae Dei remansit, insuper oculos eius eruit spiritualis Nabuchodonosor, scilicet diabolus, et obscurati sunt oculi eorum, ne wideant, e dorsum eorum semper

14 ^ incuruatur. Bene itaque Ieremias propheta per hos dies legitur Christi Domini passionem in suis pressuris designans futuramque abiectionem gentis iudaicae sub typo eius captiuitatis, quae tunc accidit, lacrimosis lamentationibus deplorans. 150 4

15

I

De officio eiusdem diei. |

C 66v

Totum missae officium illud personat, quod per eandem passionem Domini erat futurum, uidelicet quod deserendum erat uetus sacerdotium Iudaeorum per ipsum noui testamenti mediatorem. nowique sacrificii Pontificem. Quod et sanctum euangelium mystice significat et praecurrens apostolica lectio manifeste denuntiat. Nam cum | dixisset euangelista : B 69" 132 Ps. 4o, 6. 138 Ioh. 9, 39. 153 cf. Hebr. 9, 15.

119 dum zÁA1G, supetstes uidentes]

142 cf. Ier. 52, 11.

144 cf. Ps. 68, 24.

oz. C 121 LEGITVR C 123 hic] enim zZZ. C 124 praesigniuit 128 autumant ;4 129 ipsius] illius 4 131 desideratur B 135 fuit] superfuit 74 136 meritis C 138 qua] quoniam B 140 et qui uident C Vz/g. W 148 quae] quod .A 152 erat oz. C

DE DIVINIS OFFICIIS V, 2-4

16 o

16 I

149

Tulerunt lapides Iudaei, ut iacerent in. eum, statim adiecit: Iesus autem abscondit se ét exiuit de templo. Et quid abscondendo se |, ait beatus Gregorius, Dominus designat, misi quod. eis ipsa ueritas absconditur, qui eius uerba sequi contemnunt ?Eam quippe, quam non inuenit humilem, ueritas fugit mentem. Hoc ergo innuit, quod templum et uniuersa Iudaeorum sancta propter superbiam et duritiam cordis eorum deserturus esset cunctaeque praesides templi uirtutes, quas losephus testatur, auditas esse dicentes : Tvanseamus

À. 32

ex hus sedibus, essent meliores aditurae sedes, quas inhabitante

Domino et ipsae protegerent. In lectione autem epistolae dicit apostolus : Christus assistens pontifex futurorum bonorum ber amplius Hm o et perfectius tabernaculum mon mamujactum. etc. Quibus dictis aperte declarat, ad quae meliora de templo Iudaeorum exiens pontifex noster emigrauerit. Introitus

uero

: Iwdica

ce,

Deus,

et

discerne

| PL 124

causam meam de genie mom sancía etc., itemque illud 17 A in graduali : Eripe me de imimicis meis, uoces sunt eiusdem exeuntis de templo et orantis secundum humanitatem, ut manifesto

o

discrimine

discernatur causa

eius id est

iustitia eius, scilicet fides euangelii a iustificationibus legis, quod et factum est in eo, quod et templum destructum est et sacrificia Iudaeorum abolita sunt. Nam si stetisset potentia iudaici regni cultusque templi ueteris, maiori fuissent impedimento christianae fidei, quia non facile discernere possent carnales et infirmi uacuitatem ueteris sacerdotii, si fulciretur

18 5

19 o

prosperitate et gloria temporali. Quomodo ergo prius mortuus est Moyses et postmodum filii Israel Iesu duce transierunt Iordanem, sic expediebat prius destrui templum uetusque sacerdotium, ut absque scrupulo salutarem Christi transiremus baptismum. Quod autem in graduali sequitur : Doce me facere woluntatem iwam, illud est, quod cum imminente mortis articulo dixisset orans : M? Pater, s? possibile est,

transeat a me calix iste, postulans non timore patiendi sed misericordia prioris populi, ne ab illis propinatum biberet calicem, unde et signanter non dixit : Transeat a me calix, sed : inquam, hoc orasset reuertens | in semetip-

C 6;

sum, | quod ex hominis persona trepidanter renuerat, ex Dei

B 7o

n9 A Calix iste. Cum,

137 Ioh. 8, 59. 159 Greg., Hoz. in eu. 18, 5 - PL 76, 1153 B. 165 Flauius los., Be/]. Iud. 6, 5. 168 Hebr. 9, r1. 173 Ps. 42, 1. 175 Ps. 17, 18. 189 Ps. 142, xo. 191 Mt. 26, 39.

160 designat] significat C ^ 168 dicit] ipse praez. B 172 emigrauerat C 174 itemque] item 24 176 eiusdem] eius C 180 si etsi 4 C 184 et gloria] et ozz. B 187 salutatem] ad praez. JA 192 calix] sed calix 227. C 195 hoc oz. B 14

VII

LI

I50

RVPERTVS TVITIENSIS

Filique confirmat : Verumtamen non sicut ego uolo sed sicut tu. Deinde tamquam si quaeras, cur de templo auersus 200

205

et iratus exierit, sequitur in tractu

: Saefje,

in-

quiens, expugnauerunt me à iwuentute mea, id est ab ecclesiae primordiis, & sanguine Abel iusti, saepe, inquam, expugnauerunt me in membris meis, in corpore meo, quod est ecclesia, occidendo prophetas et lapidando eos, qui ad. se missi sunt, ei brolongauerunt iniquitatem suam perseueranter occidendo usque ad meipsum, de quo nunc dicunt : Hic est heves,

uenite,

occidamus

eum,

et mostra

erit

here-

ditas. In offerenda : Confitebor 210

seruo

iuo,

diam,id

215

225

in toto corde

ut uiuam,

id est, ut resurgam, et tunc

est custodiri faciam,

sermones

iwos,

c«sto-

wiuifica

me secundum uerbum itwwm,id est per inhabitantis in me Verbi tui potentiam. Sequens uersus iuxta euangelica uerba, quae praedicta sunt : Quis ex uobis arguet me de peccato ? Qui est ex

220

tibi, Domine,

m0, praemium reposcit oboedientiae factus oboediens usque ad moriem, dum dicit secundwm formam serui : Retribue

Deo,

uerba

Dei

audit,

immaculatos

beatificat,

qw;

ambulant in lege Domini et scrutantur testimonia eius. Alius quoque uersus : Viam wervitatis elegi, totus uocalis, dictis elegans, neumisque canorus, uox est deuotae fidei conterritae et excitatae de hoc, quod paulo ante audiuit : 5; ueritatem dico, quare non creditis mihi ? Cum enim hunc ecclesiae chorus cum uociferatione extollit, exsilire | PL uidetur de coetu illorum, qui coarguuntur non credentes ueritatem dicenti, quique propterea uerba Dei non audiunt, quia ex Deo non sunt, apprehendensque uexillum ueritatis : Da

mihiinquit,

intellectum

etc., iuxta quod alibi dicunt

apostoli: 4dawge mobis fidem. Communio : Hoc corpus, quod $ro uobis tradetur, 230 notissima et percelebris est uox haec summi sacerdotis Christi noui Lestamenti mediatoris de templo saepe dicto egressi et secundum praeeuntis epistolae dicta : neque per samguinem hircorum aut. uitulorum, sed per proprium sanguinem iniroeuntis semel im samcía. Cuius sacer199 Ps. 128, 205 Mt. 21, Ps. 118, 219 Ps. 118, Lchr7553 9324

r. 201 cf. Mt. 25, 35. 203 Mt. 25, 35. 204. cf. Ps. 128, 5. 58. 208 Ps. 110, 1. 209 cf. Phil. 2, 8. 210 cf. Phil. 2, 7. 17.25. 216 Ioh. 8, 46 s. 2IV CE Ps rx8 re cR PIT S GTILAS 30; cf. PL 78, 671 A. 221 Ioh. 8, 46. 22? Ps. 118, 34. 228 229 Mt. 26, 27 ; I Cot. 11, 24. 231 cf. Hebr. 9, 15. 232 Hebr.

198 quaeras]tequiras C — 199aduersus C —202in membris]a membris /4 — ecclesiaest — C — 211 seruo oz. B 213 habitantis 74 216 arguit C ^ 216/ 21? ex Deo est Vig. 219 uersus oz. JÀ 222 dico] uobis add. 4A Vulg. quate] uos add. A 230 haec oz;. A 234 introiens 74

125

DE DIVINIS OFFICIIS V, 4-5 255

240

151

dotii quia beatus Petrus primus heres primusque post Christum tempore et dignitate pontifex est, quem et dicentem : Sequere

me, secutus est simili more cinctus et quo nolebat

Lem est.

recte ad ipsum | statio praesenti officio praescripta

5

«(De consonantia ferialium lectionum.» Feria secunda legitur hoc euangelium, in quo cum dictum

esset

: Miserunt

pontifices

et Pharisaei

ministros,

ut apprehenderent Ieswm, sequitur : lesus autem dixit eis : Adhuc modicum tempus uobiscum sum 245 et uado ad eum, qui misit me. Et quid deinde illis euenturum esset subiungit : Qwaeretis me, et wbt ego sum, wos mon potestis wenire, scilicet muro infidelitatis obsistente. Quo dicto perspicue se relictis illis ad gentes commigraturum esse minabatur. Vnde illi quoque quasi diuinantes 250 dicunt: Numquid in dispersionem gentium iturus est ei doctiurus gentes ? Huic euangelio recte illa praemittitur lectio de Iona, qui missus est praedicare Niniuae ciuitati magnae, fugit in Tharsos et fluctibus maris se | tradidit desertionem utique gentis 25 I suae ueritus futuram, ut ait Hieronymus, cum gentibus Deus

26 VA

27 o

B 7o* C 67*

innotesceret. lonas enim, quod interpretatur columba, missus ad praedicationem Niniuae ciuitatis magnae gratia Dei Christum significat Dominum ad salutem totius mundi a Deo Patre missum. Nam sicut Ionas magnam Niniuen nolens adire potius maris fluctibus se tradidit, sic Dominus noster corporali praesentia gentes adire nolens intra seditiones Iudaeorum persequentium remansit. Efferbuit mare ef 4 muerunt nautae. Audiens enim Pilatus accusationem dicentium: quia Filium Dei se fecit, magis timuit. Tandemque persistente graui fluctuatione clamantium Crucifige, crucifige lotis manibus in modum nautarum, qui dixerunt Quaesumus, Domine, me des super mos sanguinem innocentem dicensque : Imnocens ego sum a sanguine iusti huius, tradidit illis Iesum, ut crucifigerent quasi mari immittens. Et absorbuit eum cetus, id est mors, sed amburen-

te uentrem eius diuinitatis igne tertia die uruum rursus euo-

23* Ioh. 21, 19.

242 Ioh. 7, 32.

246 Ioh. 7, 34.

250 Ioh. 7, 35.

265 Ioh. 19, 6.

261 Ion. 1, 14.

255

956 Hier., Lib. imferpr. bebr. Hier., Comment. in lon. 4, 1 - PL 25, 1145 A. n07:. 52, 10 - CC 72, p. 124 ;Hiet., Ef. 55, 8, 10 - CSEL 54, p. 458, 12.

262 cf. Ion. 1, 5.

264 Ioh. r9, 8.

268

Mt. 27, 24.

241 cum dictum esset] 240 DE FERIA II A, £izulus deos? B C 234 morte /Á 243 Iesum] eum Vzig. W 242 pontifices] principes sg. W' dictum est B 251 244 uos oz. B dixit ergo eis Iesus Vulg. W/ — 245 me misit Vulg. 940 2b urente 28? magnae om. /A C — gratiam /4 — 269 mare C etom. B 971 rursus uiuum — C A, aburente C

À 32"

^

152

27 j

o

muit. Et tunc demum ad praedicationem eius territa Niniue magna, scilicet mundus, trina mersione baptismi quasi triduana paenitentia saluatur et hedera, quae | obumbrabat PL 126 capiti Ionae, uidelicet Iudaea, quondam habitaculum Christi, aruit. Feria tertia, ut dictum est in euangelio : Ambulabat Iesus in Galilaeam, | mon enim wolebat ire in Iu- B 71 daeam, quia quaerebant eum Iudaei interficere, et paulo post tamen: E! ise ascendit ad diem festum non mamijeste sed quasi im occulto, sequitur : Iudae: quaerebant eum in die fe|sto dicentes : Vbi est C 68 ille ? Et murmur multum erat de eo in turba. Alii dicebant

28

j

29 o

20 A

30 o

20 A

RVPERTVS TVITIENSIS

: Quia

bonus

est,

ali? : Non,

sed

seducit

turbam. Huic sane euangelio nonnulla similitudine congruit illa, quae praemittitur lectio de propheta Daniele, licet in hebraico non habeatur, quod congregati Babylonii aduersus regem dixerunt : Trade mobis Danielem, qui Bel desivuxit et draconem intev[ecit etc. Nam et Iudaei uere et spiritualiter Babylonii, qui nunc quaerebant Iesum, tandem congregati aduersus praesidem Romanae potestatis, Pilatum, quae Roma scribitur et est spiritualiter Babylon, petierunt excitata seditione, ut sibi traderet illum, feceruntque sicut ipse queritur per prophetam : Deduxevunt in lacum moriis uitam meam et posuerunt lapidem su$er me. Cumque uictor leonum scilicet malignorum spirituum uiuum se iterum praebuisset, exclamawit rex Babylonis uidelicet Romanum imperium uoce magna dicens : Magnus est Deus Damielis. Voce, inquam, magna : magnus quippe sonus exstitit, cum primum imperator Romanae urbis magnae utique Babylonis fidem Christi suscepit. Saluwtat wos ecclesia, quae est im Babylone collecta, inquit apostolus Petrus Romam tropice percutiens. Feria quarta in euangelio circumdantes Iudaei Dominum Iesum dicunt : Quousque animam nosiram tollis ? Si iu es Christus, dic nobis alam. Et respondens Iesus: Loqwor, inquit, «obis et nom creditis. Obera quae ego 244 loh. 7, rz. 280 Ioh. 7, 10 s. 281 Ioh. 7, 11.12. 287 Dan. 14, 28.27; Hier. pos? Dan. 12, 135. 295 "Thren. 3, 53. 299 Dan. 14, 40. $302 I Petr. 59 15: 806 Ioh. 1o, 24 ; cf. PL 78, 672 C. 808 Ioh. ro, 25.30.

24? DE FERIA III A 298 ire in Iudaeam] in Iud. ambulate Vzjg. W — 281 Iudaei]ergo a4. C Vulg. W' 282 dicentes] et dicebant V ug. W/ — 283 multus in tutba de eo Vzjg. 284 alii] autem ali] quidam enim Vg. W Gi dicebant add. Vulg. W. 293 et oz. C 295 deduxerunt in lacum mortis uitam meam] lapsa est in lacum uita mea V ujg. 296 super me] contra me C 297 malignorum scilicet — C 299 magnus es Domine Deus Danielis V//s. 305 DE FERIA IIII praez. 7A 806 Iesum ozz. C 808 uobis oz. JA

DE DIVINIS OFFICIIS V, 5 153 facio in nomine Patris mei, ipsa testimonium per310 ibent de me. Et post aliqua subiecit: Ego e! Pater unum SWmus. Audiat Arius: Vnum sumus, audiat Sabellius, quia non dixit unus, sed wwm. Volentibusque eum lapidare et de blasphemia calumniantibus: Ef si; mihi,inquit, nom «ul315 Lis credere, operibus credite. Hic quia non solum Christum, quod quaerebant, sed et Deum se esse protestatus est, quod intelligere nolunt haeretici, cum intellexerint Iudaei, dixerunt enim : Quia iu homo cum sis facis teipsum | Du Dewm, recte ila praemittitur lectio, qua patribus eorum 32 o per singula paene praecepta Dominum se protestatur et Deum tamquam contumacis serui ceruicem duram contundens. Nam et isti filii rebellium et incredulorum tentatorum et murmuriosorum tentantes et ceruicem suam obdurantes hoc merebantur, ut quemadmodum corpora illorum prostrata sunt 32; in deserto, sic ipsi longe a repromissione pellerentur stantes contra sanguinem proximi | et cuncta supradictae lectionis C 68v praecepta

transgredientes.

Feria quinta totum lugubre officium sterilitatem et surditatem| deplorat iudaicae gentis, quae in morem salicum uiridi-

PL 127

33o tatem habens per legis scientiam, nullum tamen fidei aut boni

operis frvctum referebat. Ipsi namque, ipsi praecipui Iudaei, qui Domino praedicante obsurduerant, quibus ipse dixerat : Cantauimus

uobis

et non

saltastis,

salices erant illae,

de quibus eadem die sub persona sanctorum antiquorum at33; que nouorum

luctuose cantatur

: /«

salicibus

in

medio

eius suspendimus orgama mosira etc. Nam ex quo pretiosum illud humanitatis Christi organum in ligno crucis confregerunt, cui dicit Pater in psalmo : Exsurge, gloria mea, exsurge, psalterium et cithara, suspenderunt 34o organa sua sancti patres et prophetae ad salices illas, quia propheta nullus ad Iudaeos ex tunc missus est et ipsos prophetarum libros quos legunt, quia non intelligunt, uelut organa suspensa uacare permittunt.

Videndum ergo est, quid tam lugubri officio consonum sit

34

A

in eiusdem diei | euangelio : Reuersi ministri, quos miserant

pontifices et Pharisaei, ut apprehenderent Iesum, reuersi, inquam, sine crimine pleni admiratione, cum dicerent eis illi : Quare non adduxisiis eum, responderunt : Numquam 314 Ioh. ro, 38. 318 Ioh. ro, 33. Ps. 56, 9. 348 Ioh. 7, 45.46.

333 Mt. 11, 17.

335 Ps. 136, 2.

338

809 ipsa] haec Vz/z. W 312 Arrius C 314 plasphemia C inquit mihi e 320 paene] poenae C 323 obdurantes ceruicem suam — JA 329 praecepta ozz. 44 828 Hiulusm DE FER V praem. A et surditatem oz. B 331 praecipue C 332 praedicante Domino ptaedicante 74 838 in psalmo] in ipsos 4 348 abduxisti 74 eum] illum V.

À 55

154 sic locutus 359

RVPERTVS TVITIENSIS est homo,

sicut

hic homo

loquitur. Plane

hoc dicendo cunctis organis cunctisque cantoribus, quicumque cantauerunt ab initio nobis hymnum de canticis Sion, dulciso-

nam illius cantionem, id est doctrinam, ueraciter praetulerunt. At illi inuidentes et intra semetipsos rixantes, attende, quid 355

tandem fecerint. Rewersi sunt, inquit euangelista, wnusquisque in domum suam. O salices infructuosae! Expressius significari non potuit summae ac salutaris cantilenae contemptus. Merito ergo | in domibus suis hactenus retrusi, quas distribuere non poterunt hi, qui distribuunt domos Sion, sicut illis in psalmo praecipitur : Ponite corda uestra in

B 72

360 uiriulie

eius et distribuite domos eius. In domibus, inquam, suis, id est in malis conscientiis, conclusi non meren-

tur ad publicum reuocari, ut audiant organa Scripturarum, quae illis suspensa sunt, nobis autem dulciter et aperte canunt. At illi coniuncti filiis Edom, immo caput illorum ef365 fecti, commisti, inquam, terrenis et sanguineis persecutoribus sanctae Sion, de quibus eodem | die cantamus : Memento, Domine, filiorum Edom in die Ierusalem, primum

3TO

C 69

illud proprium diuinitatis organum supplicio crucis confregerunt et deinde sapientes et scribas ad se missos occiderunt, flagellauerunt, lapidauerunt et persecuti sunt de ciuitate in ciuitatem et in ciuitatibus quoque gentium persecutionem apostolis per seditiones excitauerunt quodammodo dicentes : Exinamite, exinanite usque ad fundamentum in ea, ut funditus tunc, si possent, nascentem ecclesiam subruerent.

37/5

380

Et sicut in ecclesiasticis historiis legimus, cum spiritualis Nabuchodonosor, scilicet diabolus, Christianos compelleret ad idololatriam, isti nonnumquam uehementius urgebant. Bene ergo supradictum | euangelium lectio praecurrit de libro Danielis prophetae, quae est oratio trium puerorum, qui secundum historiam |super flumina Babylonis sedentes et flentes et in medio eius salicibus, id est infructuosis hominibus

laudem Dei se frustra canere dolentes, insuper statuam auream adorari iussi et quia noluerunt in fornacem proiecti martyria uictoriasque ecclesiae praecurrerunt. Idcirco autem hac potissimum die conuenienter positum 385 est hoc officium, quia post hanc diem nulla legitur euangelii lectio de eo, quod Dominus Iudaeis publice praedicauerit, et ecce illud diuinitatis organum in illis salicibus Babylonis suspensum est. 354 Ioh. 7, 53. Dan. 3.

359 Ps. 47, 14.

366 Ps. 136, 7.

373 ib.

319 cf.

349 loquitur oz. Vulg. W — 351 ab initio cantauerunt — C 888 domus 4 359 psalmos] ipsos 74 861 in malis] in oz. 7A 874 si possent tunc — 4A C 377 idolatriam 4 B C 383 proieci /4 386 euangelii oz. C

PL 128

DE DIVINIS OFFICIIS V, 5-6

155

39»

Feria sexta legitur hoc euangelium : Collegerunt pontifices et Pharisaei concilium. áduevsus Iesum et dicebant : Quid facimus, quia hic homo multa signa facit ? Si dimiltimus eum sic, omnes credent im

39

hibentes

ew, bo]

causamque suae sollicitudinis quasi rationabilem | ad- B 72» : Efí

wenient,

inquiunt,

Romami

et

tollent

nosirum locum ei gentem. Nam sub imperio Romanorum erant, quia iam ablatum erat sceptrum de Iuda et dux de femore eius, et Pilatum Romanae potestatis praesidem habebant. At illi quia sic tómuerunt bruinam, irruit super eos nix et 40 o duplici contritione contriti sunt. Nam et locum et gentem per-

diderunt et deleti de libro wiuentium in terra scripti sunt. Bene ergo illa lectio Ieremiae prophetae praemittitur ad-

uersus canes illos, qui Dominum circumdederunt aduersus illud concilium malignantium, quod obsedit illum : Domine, 4o; 096s, qui te derelinquunt, confundentur et recedenies a te in terram scribentur, et post pauca prauam sollicitudinem eorum intuens, qua dicunt: Venient Romani et tollent nosirum locum et | gentem : Paueant, in- C6ov quit, illi et non aucam ego, induc super eos diem 41 o affliciionis et duplici contritione contere eos. Quod factum est per Titum et Vespasianum, quando regno Dei iam perdito locum quoque et gentem perdiderunt. Quamuis autem multoties Iudaei Dominum quaesierunt occidere, nam et lapides non semel sustulerunt ut illum lapidarent, ministros 41 A quoque miserunt pontifices et Pharisaei, ut illum apprehenderent. Recte tamen de hoc concilio dixit euangelista : A5 $llo ergo die cogitauerunt, ut interficerent eum. Nunc enim quasi non tumultuarie uel populari seditione aut cum praeiudicio, sed legitima iudicii sessione sibi uidebantur 42 o actitare

sollicitudinem

suam,

ut dictum

est, praetendentes,

ne, cum rex appellaretur, ipsi rei maiestatis apud Romanum imperium, sub quo erant, addicerentur. 6

42

vA

De sabbato ante palmas, cur uacet. Sabbato uacat, quando domnus papa eleemosynam dat. Hoc sabbatum illud est, quo Dominus Bethaniam uenit et in domo

Lazari,

390 Ioh. 11, 47. cha ler. 1718;

quem

suscitauerat,

coenam

3895 Ioh. 11, 48. 397 cf. Gen. 49, 10. 401 cf. Ps. 68, 29. 404 Tet. 17, 135.

habuit,

sicut

399 cf. Iob 6, 16. 407 Ioh. 11, 48.

408 Ter. 17, 18. 416 Ioh. 11, 53. 424 Ord. Rom. 50, 22 (p. 161 Andtieu); cf. Amalar., Lib. off. 1, 9 (p. 56-58 Hanssens).

893 dimittamus B 892 signa multa — B 390 Zi/ulum DE FER VI praem. A 415 miserint C et oz. Vulg. 399 quia] qui C — 405 derelinquerunt 74 B 416 de hoc os. B. 428 VACAT .A, CVR SABBATVM — VACAT ANTE PALMAS B, CVR VACAT SABBATO ANTE PALMAS C

156

RVPERTVS TVITIENSIS

euangelista refert. : Iesws ergo amte sex des solemniialis jaschae wemit | Bethaniam, ubi Lazarus [uerai 43 o

^

quem

suscitauist.

Fecerunt

PL 129

autem

ei coenam ibi. Lazarus uevró unus erat ex discumbeniibus cum eo. Marsa ergo accepat labram unguen-

ii nardi 45

moriuus,

| bistici et unxit

| pedes

Iesu

et exterstit

B 75

capillis suis et domus impleta est ex odore unguenti. J ROM Ibi celebri mysterio commendatum est odoriferum opus eleemosynae. Maria namque typum gessit ecclesiae, pedes autem Domini pauperes sunt infimi, qui quamuis extrema, tamen eius membra sunt per coniunctionem et unitatem fidei. Mulier pedes Domini ungit et capillis suis, qui utique corpori superfluunt, extergit, quoties diuites, qui sunt in ecclesia, pauperes fideles misericordiae blandimento refouent et iis, quae sibi abundant, illorum inopiam supplent. Vt igitur Romanus papa celebrem cum

Maria Domino

coenam

exhibeat, hoc sabbato

eleemosynam dat atque ita circa pedes Domini occupato eo sabbatum uacat.

44 5 7

De dominica in palmis. Dominica hac, qua Dominus in ciuitatem Ierusalem passurus uenit, luna decima exstitit. De hac die praeceperat Dominus in lege filiis Israel : Decima. die mensis primi tollet unusquisque agnum ev familias et domos 450 suas et seruabitis eum usque ad quariam decimam diem mensis eiusdem et immolabit eum. uniuersa multiiudo filiorum Israel ad uesperam. Nota et celebris est mira|bilium historia, quae ante fuerant gesta, scilicet quod decem plagis Pharaonem et totam Aegyp45 5 tum Moyses in uirga manus suae percusserit, quibus Pharao, quamuis afflictus uictus tamen non est, donec agnus immolaretur in domibus Israel. Verum quid hoc significauerit, quomodo haec omnia in figura contingebant illis et ad praesens negotium pertinet, praetereundum non est. Pharao diaboli, Aegyptus 46 o mundi, filii Israel omnium,

qui ad uitam praeordinati sunt et

populus Dei uocantur, typum gesserunt. Captiuitas seruitusque filiorum Israel captiuitatem illam designant, qua diabolus hominem in paradisi libertate conditum per praeuaricationem in tenebris huius saeculi captiuauit et morti obnoxium fecit. 427 Ioh. 12, 1. 438 cf. Aug., Tract. in Iob. 50, 6-7 - CC 36, p. 435. T2326: 488 cf. I Cot. 10, 11.

448 Ex.

428 fuerat Lazatus — B 429 quem suscitauit ozz. /4, suscitauit lesus Vz/g. W 431 suscepit B C 432 pistici pretiosi /z/sz. W^ extetsit pedes eius V/z/g. W' 436 infirmi 4 C — 439 quoties] quo ciens C 441 igitur] ergo C 443 eo om. C 445 DE oz. JA 448 primi] huius l/z/z. 449 tollat I/z/z. 460 usque in 74 quartum decimum B 451 eiusdem] huius V/zg. 464 totum

A

45? quomodo] quoniam C

462 designat

4 BC

C 70

DE DIVINIS OFFICIIS V, 6-7

157

46; Stetit Moyses cum Aaron coram Pharaone tenensque uirgam in manu dixit: Haec dicit Dominus : Dimitte populum mewnm. Nimirum in uirga Moysi legis disciplinam, in Aaron eiusdem legis agnoscimus sacerdotium. Haec enim duo data sunt, ut Dei populum a seruitute Pharaonis, id est diaboli,

470 eriperent. Decem plagae, quibus Pharao |percussus est, decem B 75" legis praeceptorum, quibus populus Dei diabolo captiuatori humani generis repugnare iussus est, similitudinem praetulerunt. Nam tunc primum 7nors, quae regnawit ab Adam usque ad Moysen, coepit audire in regno suo contradictionem Deo 475 debitum sibi exigente ab hominibus cultum et suorum

dientiam praeceptorum.

oboe-

Sed sicut Pharao decem plagis non

adeo uictus est, ut filios Israel dimitteret, ita diabolus decem

praeceptorum legis | obseruatione non adeo superatus est, ut PL 150 homo in paradisum rediret. Igitur sicut post inefficacem uir48o gam Moysi tandem agnus immolari iussus est, et tunc mortua sunt primogenita Aegypti et hac una plaga tactus Pharao dimisit populum et ipse cum reliquis Aegyptiis persequens transeuntes in mari Rubro submersus est, sic postquam constitit, quod «il ad perfectun adduceret lex, agnus Dei Christus 48 immolatus est et in morte eius primogenitum, id est originale peccatum, deletum est et in mari Rubro baptismi Christi sanguine rubentis actualia quoque peccata cum diabolo penitus absorpta sunt. -

Luna ergo decima, ut dictum est, Dominus Christus uerus 49o agnus praecepto Patris oboediens ciuitatem Ierusalem passurus ingressus est. Sed nec ipse ingressus eius uacat a mysteriis. Quocumque | enim uerus hic sol procedit, similitudines eius, C 7o quas operatur salutis, quasi umbras interiecto corpori similes reddit. Veniens igitur ad passionem uideamus, quas iaciat fulgidae misericordiae, cuius in multitudine bene49 vA umbras dictus aduenit. Primum a monte Oliueti duos mittit discipulos in castellum, quod erat contra ipsos, ut asinam illic alligatam pullumque eius soluentes sibi adducerent etc. In his profecto, quae utilitas in sanguine suo, quis fructus suae passionis, ad

;o quam

50 A

ueniebat,

mystice

praesignauit.

Ascensurus

enim

propter passionem mortis gloria et honore coronatus ad dexteram Patris, qui est mons Oliuarum, id est pater misericordiarum et Deus totius consolationis, Deus pacis fonsque et origo luminis, atque inde dando hominibus dona missurus erat apostolos suos, qui ligandi atque soluendi potestate accepta asinam et pullum | eius, id est utrumque populum, iudaicum PB 74 473 cf. Rom. 5, 14. 466 cf. Ex. 7. 501 cf. Ps. 8, 6; Hebr. 2, 7. IO.

484 cf. Hebr. 7, 19. 502 cf. II Cor. rz, 3.

499 cf. Ps. 29,

493 quas] quam zd 491 a mystetiis uacat — 24 470 Pharao ozz. C 504 dona hominibus — 44 C ascensurus] erat adZ. B

500

158

RVPERTVS TVITIENSIS

atque gentilem, ab erroris stultitia peccatorumque oneribus absoluerent et abducto sibi humano genere per fidem ipse supersedens, iuxta quod scriptum est : Ef equitatus tuus 510

saluatio,

in caelestem

Ierusalem

animas

induceret

turbis

angelorum cum laude occurrentibus palmasque uictoriarum cum ramis oliuarum, quae sunt pacis insignia, subleuantibus.

8 535

520

Quod

propter processionem palmarum dominicalis processio non sit omittenda. Diligentibus euangelicae auctoritatis inspectoribus recte complacuit, ut cum hodierna processione palmarum, qua procul dubio redemptoris nostri recolimus passionem, non computent illam, quae dominicalis est, qua singulis dominicis gloriosam eiusdem commemoramus resurrectionem. Constat enim, quod contraria siue repugnantia non possint simul eodemque actu conuenienter exhiberi. Haec autem manifeste dissident sibique contraria sunt. Quid enim magis contrarium

quam tristitiae gaudium, morti uita, occasui resurrectio ? | 525

Singulis dominicis a prima sabbati, qua Dominus resurrexit, dedicatis hoc pro nobis processionis ordine significamus, | PI quod in Galilaeam, id est in /ransmigrationem ad uidendum

i13:

Dominum cum apostolis eius exire debeamus, scilicet, ut non simus uetusti homines, quod fuimus, sed 2» nowitate witae am-

bulemus. Vnde | semper in huiusmodi processionibus praelatos nostros praeeuntes quasi Dominum in Galilaeam sequimur, et locus ipse, quo processionem suprema statione terminamus, recte a nobis Galilaea nuncupatur. Hanc uero annuam palmarum processionem nemo, qui et illud nobis ob re5239 nesciat, passionis esse praeconium, creationem deuotionis actu renouari, quod $weri Hebraeorum tollentes ramos oliuarum. obuiauerunt Domino clamantes |et dicentes : Hosanna in excelsis. Rectius igitur faciunt hi, a quibus accepimus, ante tertiam 540 memoriam dominicae resurrectionis, quae per totum annum occurrit, de more peragentes sicut in ceteris dominicis et post tertiam cum processione palmarum dominicae passionis efferentes sacramentum. 250

9

545

C 71

Quod haec maior hebdomada mundanae creationis hebdomadae respondeat. Magnum illud est et admiratione dignum, quod die dominica, quae prima est, in qua | creationem mundi coepit Deus B 74* $09 Hab. 5, 8. cf. Rom. 6, 4.6.

508 adducto A eiusdem] eius 74 opt. 4À

526 Hier., Lib. interpr. bebr. nom. 58, 2 - CC 72, p. 131.

528

512 pacis oz. B 515 auctoritate euangelicae C 519 commemorans supra Jin. JA 541 currit C 544 HAEC

DE DIVINIS OFFICIIS V, 7-10

159

operari, ingreditur saluator ad laborem passionis et per totam hanc hebdomadam, quae maior hebdomada dicitur, salutem nostram operatus die septimo cessauit et in sepulchro requieuit. Tot diebus salutem hominis operatus est, quot diebus hominem et quidquid propter hominem creauit, in mundo disposuit. Et prout operum diuersorum creatione alii plus, alii dies minus illustrati sunt, item huius hebdomadae 55 5

dies

alii plus, alii minus rerum et officiorum diuersa quantitate consecrati sunt. Primus hic dies, in qua cum tanta claritate opus ingreditur salutiferae passionis, dignitati illius respondet, in qua dixit : Fiat lux et facta est lux, et de singulis ceterorum suo loco dicetur ; nunc de huius diei officio pauca perspiciamus. 10

De officio eiusdem diei.

Illa Domini nostri traditio, qua Pater illum tradidit, sicut

apostolus ait : Qui jrojrio Filio suo non pepercit, sed vo nobis ommibus tradidit illum, ila, inquam, 565 traditio materia uel causa tam magni tamque solemnis est officii. Hac enim die Pater illum tradidit in eo, quod ex uoluntate Patris in manus inimicorum uenit, qui hactenus multoties, cum seditiose quaereretur, omnes eorum frustauerat impetus. Oboediens namque uoluntati Patris calicem passionis 570 bibere uenit et, cum caro infirma esset ad bibendum, spiritu prompto dicebat : Verumtamen non mea uoluntas, sed iua fiat. Quia ergo Pater illum hac die tradidit et calicem passionis dedit illi, recte passio 575

580

| legitur cum

eisdem,

cum

quibus exceptus est, palmarum ramis totique officio uenerandam ipsa praebuit materiam. Nam ex eo, quod ait pendens in cruce : Deus meus, Deus meus, ut quid dereliquisti 7€, constat uicesimum primum psalmum | totum ex ipsius esse persona conscriptum, propter quod hac ipsa die paene totus in eiusdem nihilominus persona decantatur. Primum in introitu : Domine, ne longe facias auxilium iuum a me, orat ipse, qui tamquam uermis et non homo absque ullo respectu leuiter conculcabatur propter nos

derelictus ad tempus, orat, inquam, Patrem, ne elonget auxilium suum, id est festinet resurrectionem suam, et a

58 ^

potestate eorum, qui sunt wnicornes, id est singularis superbiae, liberet humilitatem suam.

9071 Lc. 22, 42. 920 cf. Mt. 26, 41. 563 Rom. 8, 32. 558 Gen. 1, 3. 5895 cf. Ps. 7. 21, Ps. cf. 581 20. 21, Ps. 580 2. 21, Ps. ; 46 27, 576 Mt. Aug., Enarr. in ps. 21 1I, 22 - CC 58, p. 128. 215/22.

554/558 dies 553 prout] pro 24 551 quot] quod C 568 est oz. .À 561 OFFICIO] MISSA C minus 44. alii minus o». 4 C 583 con581 tuum oz. B 578 ipsa die] hac causa 74 575 ait] dicit 44 C 4 relictus 583 44 culcatur B50 operatur 4

C 71*

PL 122

160

RVPERTVS TVITIENSIS

Deinde in tractu hoc ipsum amplius et morosius agit | B 75 ipse noster Dauid secundum titulum eiusdem psalmi tendens 399

29 5

in. finem, id est in uictoriam fro assumptione matutina, id est pro resurrectione, ut fiat ualde qune sicut et facta est, cum

adhuc tenebrae essent ad monumentum. Epistola quoque non dubio passionem legendam praecurrit praeconio. Nam quod orat Dominus secundo in passione dicens : Mi Pater, si non otest hic calix transare, nisi bibam illum, quod summus Deus in summa humilitate hominis

illuditur,

conspuitur,

dorsum

suum

dat fer-

600

cutientibus et genas suas uellentibus et cetera patienter fert oboediens uoluntati Patris usque ad mortem crucis, haec omnia nobis Paulus in epistola manifeste proponit imitanda dicens : Hoc sentite in uobis, quod et «m. Christo Iesu etc. Item in graduali, dum dicit : Tenuisti manum dexteram meam ei in uoluntate tua deduxisti me, pulcherrime illud insinuat, quod Deus Pater, quasi /aeua manu sua dexte-

605

fenderet, quodammodo compresserit et in potestatem inimico-

*a71 ilhus tenuerit, id est diuinam potentiam eius, we se derum, id est in ciuitatem Ierusalem, in uoluntate sua deduxerit.

610

61 5

620

Quaeri potest, cur graduale hoc cantetur hoc die, cum non totum eius personae conueniat. Neque enim illi congruit, ut dicat : Mes autem aene moti sunt pedes et paene effusi sunt gressus mei. Sed sciendum, quia psalmus, de quo sumptum est, correptio illorum est, qui pro sospitate corporis et prosperitate uel affluentia rerum temporalium Deum tantummodo laudabant. Huiusmodi autem laudes non defecerant, priusquam Dominus noster, vex omnium | saeculo- (172 "Wm, adueniret et ex his, quae passurus est, confirmaret nos, ne scandalizaremur malos prosperari, bonos autem non recte succedere uidentes. Quis enim iustus uidens ipsam iustitiam esse crucifixam ab his, quorum iniquitas quasi ex adipe prodiit, qui in labore hominum non erant et cum hominibus non flagellabantur, quis, inquam, iustus, cum sibi aliquid simile acciderit, dicatiam: Ergo | sime causa iustificaui cor meum et A. 34* laui inier immocentes manus meas. Nam si narrauerit sic, ecce nationem filiorum Dei, immo ipsam Filii Dei passionem

reprobauit. Bene ergo in ostensione flagellati et crucifixi iusti 62 ^

cantatur : Quam

bonus Israel Deus rectis

corde,

589 cf. Ps. 21, 1. 590 cf. Mc. 16, 2 ; Ioh. 20, r. 594 Mt. 26, 42. Is. 50, 6. 598 cf. Phil. 2, 8. 600 Phil. 2, 5. 601 Ps. 72, 24. anto 6: 604 cf. Rom. r2, 19. 609 Ps. 72, 2. 614 cf. I Tim. 618 cf. Ps. 72, 7.5. 621 Dsum Ero. 623 Ps. 72, 15. 625 Ps. 72,

| ut B7» 596 cf. 603 cf. r, 17. 1.

59v ceteras B 601 item] igitur C 603 manus C 604 illius] eius 74 605/606 potestate ... ciuitate B 608 illi ozz. B 616 bonis 4 C 620 acciderit] contigerit C

DE DIVINIS OFFICIIS V, ro-rr

IOI

non moueantur fedes nostri, id est ratio et iudicium nostrum, quando facem peccatorum uidemus. Offerenda quoque cum uersibus sumpta de |psalmo sexagesimo octauo, qui totus ex persona saluatoris orantis in pas-

PL 135

630 Sionis

agone conscriptus est, indicat, cum quanto desiderio caritatis illa susceperit, quae in passionis serie praelecta sunt,

dum dicit : Im$roperium exspectauit cor meum et miseriam. Improperium scilicet in uerbis exspectauit, id est desiderauit cor meum, e£ miseriam scilicet in factis, eí 635 sustinui, 1d est exspectaui, qw? simul comiristareiur

640

uidelicet de perditione sua mecum doleret, e£ «om fuit subauditur, qui id faceret, conmsolantem me quaestiui, id est bene operantem per paenitentiam, ei mom inuweni. Ei dederunt im escam meam [el, hoc est amaros se mihi reddiderunt. 11

De feria secunda hebdomadae sanctae.

Feria secunda minus ornata uidetur ceteris huius hebdomadae diebus, quarum omnium officia lectione passionis uel ceteris dominicae mortis insignibus purpurata sunt. Nec 645 mirum. Nam et eius primae hebdomadae, qua cuncta creata sunt, cuius haec similis est, ut supradictum est, dies secundus

minus aliquid quam ceteri creatoris placito commendatur. Cum enim dixisset : Fiat firmamentum in medio aquarum et diuidat aquas ab aquis, non est additum 650 sicut in operibus ceterorum dierum : E? widit Deus, quod esset. bonum. Hoc enim in septuaginta quidem additum est, sed in hebraico non habetur. In hoc quoque, ut ait beatus Hieronymus, binarius numerus infamatur, quia primus ab unitate degenerat et diuisionis initiator est. Et quia diuisio 655 aquarum superiorum atque inferiorum diuisionem significat bonorum et malorum, quamuis iustam, tamen propter poenam ipsorum, qui diuiduntur, malam ipsaque diuisio secunda die facta est, ipsumque, quod dicimus secundum, | a binario non uoce sed sensu proficiscitur, recte iuxta hebraicam uerita660 tem non est additum in opere diei secundi : e£ uidit Deus, quod esset bonum. Igitur, cum secunda dies mundanae creationis laude operis minus illustrata sit, non mirum est, quod huius hebdomadae, quae illam respicit, secunda dies minus passionali officio purpurata sit. 653 648 Gen. r, 6. 638 Ps. 68, 22. 632 Ps. 68, 21. 627 Ps. 72, 5. cf. Hier., Ep. 49 (48), 19, 4 - CSEL 54, p. 382, 23 ; - "du. louin. 1, 16 - PL 23, 660 Gen. 1, 6. 246 C ; Comment. in Zach. 1, 1 - PL 25, 1422 A.

640 reddiderunt] etc 247. C 638 et non inueni id est bene op. p. poen. — C 660 secundi diei 641 HEBDOMADAE SANCTAE oz. A, titulus deest B C -C 664 sit] est 4 C

C 72Y

162 665

RVPERTVS TVITIENSIS

Habet autem euangelium huius diei, quod exceptus cum ramis palmarum

ciuitatem

lerusalem

ingressus

est et, cum

gentiles eum uidere uellent utpote | salutem suam, de qua Iacob longe ante prophetauerat dicens : E? ifse erit exspectatio gentiwm, et propter hoc granum frumenti figurate se appel-

B 76

67o lasset mortificandum infidelitate Iudaeorum, multiplicandum fide populorum, cum, inquam, clarificationem suam saluti

gentium dilucescere postulasset orans ad Patrem et dicens : Pater

n»0men

saluifica

me

ex

hac

hora,

Pater,

clarifica

iuwm, uenit uox de caelo dicens : Et clarificaui

675; e£ dierum

clarificabo,

et quia uoluntati Patris oboediens

in manus quaerentium animam suam tradidit seipsum ueniens in saepedictam ciuitatem, bene haec prophetica lectio prae-

mittitur: Dominus Deus aperuit mihi | aurem, scilicet

PL 134

ut uoluntati eius oboedirem, ego autem non contradico, 68o reirorsum non abii, corpus meum dedi percutientibus ei genas meas uellentibus etc., quae cuncta ad hoc consonant, quod pati non refugiens pro salute mundi seipsum tradidit. Ad hoc autem, quod in euangelio sese orat clarificari scilicet 685; gloria resurrectionis, cuncta membra consonant officii, quo se eripi seque nocentes atque impugnantes iudicari postulat atque expugnari. 12

De feria tertia.

Feria tertia legendam passionem bene praecurrit illa Iere69o miae lectio, qua in persona eius dicit : Tw,

Domine,

de-

monsirasti miht et cognoui, tu ostendisti mihi studia eorum et ego quasi agnus, qui boríaiur ad wictimam ei mom cogmoui, quia cogitauerunt aduersum me consilia dicentes : Venite, mitiamus lignum 695i bamem eius et contieramus eum de terra uiuentum, tu Domine Sabaoth, qui iudicas iuste et probas

remes

et corda,

uideam,

quaeso,

ultionem

tuam

EXE) Nam per hos dies usque in quartam feriam haec studia,

7oo haec illorum consilia magis ac magis feruescebant, sed metuentibus, ne forte tumultus fieret in populo, facultas deerat. Namque ipse Dominus noster diebus quidem, ut ait Lucas euangelista,

erat

668 cf. Gen. 49, 10. 690 Ier. 11, 18.19.

666 est oz;. C 9688 692 agnus 694 uenite

docens

| im

669 Ioh. 12, 24. 702 Lc. 21, 37.

templo,

noctibus

673 Ioh. 12, 28.

uero

678 Is. 50, 5.6.

B 671 clarificationem] glorificationem 44 674 tuum nomen 74 B Zuls dest B.C 691 cognoui] non przez. B tu] tunc 4 B C mansuetus l/zjg. 693 non oz. C aduersum me] super me Vzig. 697 quaeso ozz. Vulg. ozz. V ujg.

C 75

DE DIVINIS OFFICIIS V, 11-13

163

exibat in moniem, qui wocatur Oliueti et ommis 75 $opulus mamnicabat ad ewm in templo. Et tantum nulli unquam adulatus est, ut ait Hieronymus, wt in magna et ampla ciwitale uel unius noctis hospitium unquam. habuenit. Et quomodo superbissimus Aman erecta cruce in domo sua, quam parauerat Mardochaeo, quaerebat opportunitatem, |qua. B 76" 71o suggerreret regi de illo mane, ut appenderetur, sic diabolus inito consilio in domo sua, id est in cordibus Iudaeorum di-

cendo : Venite, mittamus lignum im janem eius, quaerebat opportunitatem, ut Romanae potestati traderet Iesum. z5 Vltionem ergo uidentes ex eis, ut in epistola dictum est, gloriamur in cruce Domini nostri lesu Christi. Nam is, a quo consilium acceperunt, ut mitterent lignum in panem eius, eodem ligno transfixus et spoliatus est, et crux Christi gloriosa & $oena reorum sublewata est in frontibus 720 imperatorum. Ytaque in introitu cantamus : Gloriari mos oportet in cruce |Domini nostri Iesu Christi. Cetera quae sequuntur. A 55 in officio, manifeste uerba sunt personae eius agonizantis et resurrectionem suam exorantis.

13

De feria quarta. Feria quarta uenditio capitis nostri toti corpori ecclesiae contritionis et humilitatis inusitatae principium est. Hac namque die abiit Iudas et locutus est cum principibus sacerdotum et magistratibus, quemadmodum Iesum ivaderet eis. Et gauisi sunt et pacti sunt pecuniam 732lli dare, et spopondit. Igitur pro eo, quod ecclesia hac die capite | diminuta est, PL 155 deponit hac eadem die consuetudinalem processionis suae cultum totiusque nocturni atque diurni psallendi post hanc diem gaudium obscurat usitatum. Sed et per totum anni 735 circulum in paenitentialium obseruatione ieiuniorum propter causam supradictam quarta feria post sextam, in qua Dominus noster crucifixus est, secundum obtinet gradum. Nunc in officio huius quartae feriae, quia prae ceteris sacra dispositione praefulget, immo quia paene totum uenditi capitis nostri 74o luctuosa uox est, paulisper immorari libet.

73;

216 712 Ier. 11, 19. 706 Hier., Corzment. in Mt. 5, 21, 17 (PL 26, 158 C). 724 Lc. 719 Aug., Enarr. in bs. 36, 2, 4 - CC 58, p. 355, 21-22. Gal. 6, 14. 22:4:

405 ueniebat 4, omnis om. B 704 exiens morabatur in monte Vu/g. W 707 uel zsq. 906/707 magna z;4. ciuitate] urbe maxima Hier. manibat B 710 suggetet B habuerit] nullum hospitem nullum inuerit mansionem Hier. "29illipecuniam 727 abiit ludas] et abiit Vulg. W/ — ?28 Iesum] illum Vulg.W JA — paene totum 939 B psallentis 733 -ABC

LI

164

745

RVPERTVS TVITIENSIS

Primoque hoc dicendum, quod geminas lectiones longumque ac lugubrem, pro secundo graduali, tractum propter iam dictam Domini uenditionem praesentis diei meruit officium cunctaque officii membra reuerentiae Domini | orantis et in C 75* faciem suam prostrati uenerabiliter subseruiunt, de quo hac

die legitur |in passione secundum Lucam hoc modo : E£ 2$se auulsus

est ab

positis genibus 15S

755

eis

quantum

orabat

iactus

dicens

: Pater,

est lapidas,

et

sv wis, trams-

fer calicem istum a me. Et factus im agonia prolixius orabat et factus est | sudor eius tamquam guiiae sanguinis decurrentis in terram. Apparuit autem illi angelus de caelo confortiamns ewm. Et quidem ceteri quoque euangelistae orasse referunt eum ad Patrem, quo indubitanter minor est secundum humanitatem, in qua etiam minoratus est paulo minus ab angelis. Sed hic disertus uitulus, scilicet Lucas, uictimationem

salutaris

uituli elegantius prosequens ex habitu eius in infirmitate nostra orantis magis admirabile »undo et angelis et hominibus praebet s$ectaculum. Vnde contremiscit ecclesia tantorum 760 mirabilium contemplatrix ef in introitu quasi attonita repentino clamore concrepat : 4 nomine Domini omne genu flectatur caelestium, terrestrium et infernorum etc. Nimirum omnium angelorum hominumque dominum procidisse et in sudore sanguinis agonizare uidens humana corda 765 hoc terrifico clamore percutit, ne quis audeat stare rigidus et elatus, cum ille tantus in tam magna agonia sese propter nos humilitate deiciens genua posuerit. Magnum piumque huius diei dignumque spectaculo mentium nostrarum officium, quo laborat sancta ecclesia singulorum corda filiorum ad tantae TIO rei praesentiam per contemplationem reducere et per uoces apostolorum atque prophetarum quasi praesentem et agonizantem Dominum circumstantium in admirationem et compassionem excitare. Conclamata TI5

780

namque,

ut dictum

est, antiphona

introitus,

quae de apostolo sumpta est, quod ualde rarum est, paucae namque de nouo testamento sumptae sunt, protinus Isaias propheta desiderantissimus huius dominicae passionis exspectator et praeco, quasi praesens accurrit lectoris uoce nos ad uidendum agonem illum excitans atque dicens : Dicite, filiae Siom : Ecce saluator iuus wuemit, et addit Ecce merces eius cum eo et opus illius coram illo, 946 Lc. 22, 41.44.45. CES DIE 785.675. A.

955 cf. Ps. 8, 6. 9139 Is. 62, 11.

v858 cf. I Cor. 4, 9.

161 Phil. 2, 10 ;

942 secunda B 746 in passione legitur — 74 748 orat B 9750 sicut ^4 Vue. W . 954 minotem .C 761 Domini] lesu Vz/g. caelestium 4:4. etc] etc 7A 464 sanguinis] sui przez. C agonizari agonia ozz. A C 768 nostrarum mentium - 4 *769 laborauerat illius] eius 1/u/g.

tamquam] W . 62 C 766 B *781

B 77

DE DIVINIS OFFICIIS V, 13

165

pulchre satis breuiterque commendans et opus passionis, cui intendebat,

et mercedem

gloriae uel honoris, quo coronandus

erat |per diuinitatem, quae cum eo est, scilicet in unius eius- PL 136 78; demque unitate personae. Statimque et ipse admirans illius habitum : Qwis est, inquit, ;ste, qui wenit de Edom, id est de sanguineis siue terrenis Iudaeis, £?mctis uestibus,

id est membris.corporis, quae sunt uestimenta diuinitatis tincta ex purpura sanguinis, éinctis, | inquit, westibus | Br 7o de Bosra ? Bosra interpretatur firma aíque munita significat- C 74 que ciuitatem lerusalem, quam ipse, qui ab illa cruentatus est, Dominus suo quondam auxilio magis quam murorum ambitu firmauerat atque munierat. Est autem ciuitas in Moab, quo nomine fortiter ierosolymitanos percutit Iudaeos. 795 Consequitur enim, ut ipsi Moabitae sint, ut uere sunt. Moab quippe interpretatur ex 4jaíre. Et Dominus, cum dixisset Iudaeis: S? f;131 Abrahae estis, obera utique Abrahae facite, nunc autem quaeritis me antierficere, hoc Abraham non fecit, subsecutus adiunxit : Vos ex fatre 8oo estis diaboli. ltaque cum dixisset : Qs est iste ?, illo respondente atque dicente: Ego, qui loquor iustitiam et propugnator sum ad saluamndwm, rursus interrogat : Quare ergo rubrum est indumentum iuum et uestimenia

iwa sicut

calcantium

in torcular:

? Id est, cum

8o; tu loquaris iustitiam, quare cruentatus es pressura crucis ? At ile: Torcular, inquit, calcawi solus, subauditur pro omnibus, ut omnes liberarentur.

His auditis ecclesiae chorus sciens agonem Domini sudoremque sanguineum et orationem pro se, immo suam esse, suas $10 adiungit uoces nec tamen loquitur pluraliter, eo quod una sit persona cum Christo tamquam corpus cum capite suo succinitque graduale:| Ne awertas faciem tuam a puero Ass iwo,

id est

a me,

qui sum

puer tuus, id est seruus

tuus,

quoniam iribulor, scilicet pro te, uelociter exaudi me id est $1; resuscita me. Saluum me fac, quoniam aquae, id est Iudaei, qui semper sunt in motu inuidiae, inírauwerunt usque ad amimam meam, id est eo usque ut me occidant, inter quos commorans z»fixus sum in limo rofundi, qui ita sunt limus, quod »on est substantia, quia uerum 820 esse amiserunt. 783 cf. Ps. 8, 6.

786 Is. 63, 1. 990 Hier., In Esaiam Yo, 34, 1-7 - CC 73, P- 420, 99. 795 Hier., Lib. interpr. bebr. nom. 8, 1 (CC 72, p. 69) — 796 Aug., Enarr. in ps. 82, 7, CC 39, p. 1142, 6. 79* Io. 8, 55.39.40.44. 800 Is. 65,

1.2.3.

$12 Ps. 68, 18.

S15 Ps. 68, i. — S18 Ps. 68, 2.

483 incendebat 74 uel] et Á 788 personae unitate — 44 9789 ex] et C 4792 Domino B 494 percutit supra Jin. À 995 ut ipsi] quod ipsi C 293

utique oz. Vulg. W — ?99/800 patre diabolo estis V4/g. W' — 800 diaboli estis — 44 805 loqueris B 15

VII

*

166

RVPERTVS TVITIENSIS

Itemque altera lectione eiusdem prophetae declamata, quam ille cum eloqueretur, praeuidebat eum spiritali oculo in eodem schemate, in quo nunc ab euangelista repraesentatur, scilicet non habentem speciem neque decorem ascendentem 82 IA sicut uirgultum et sicut radicem de terra sitienti, despectum et nouissimum uirorum, uirum dolorum et scientem infirmita-

tem,

uulneratum

propter

iniquitates

nostras

et attritum

propter scelera nostra, cum sceleratis reputatum et pro trans-

gressoribus | exorantem. Hac, inquam, lectione pronuntiata fit, quod numquam alia die per annum agitur praeter hanc feriam quartam et magnum diem parasceuen et praeter sabbata quattuor temporalium ieiuni|orum, scilicet quod epistolam non graduale sed tractus C 77* sequitur. Nam praeter supra dictos dies semper graduale 85 VA sequitur epistolam aut alleluia, si ratio temporis graduale submoueat, quod fit per dies pentecostes. Causa | autem haec PE 137 est, quia musicus ille, qui dixit: Cantauimqus uobis et mon saltastis, lamentauimus et non blorastis, cuius cantationi alleluia quasi saltatio,lamentationi uero graduale quasi ploratio 830

84 o paenitentiae

respondet,

sicut suo loco iam

dictum

est. Ille,

inquam, musicus his diebus nobis aufertur. Nam feria quarta uenditur, feria sexta sequenti crucifigitur. Sed die parasceues singulas lectiones singuli tractus subsequuntur. Hac autem die, qua uenditus licet tamen adhuc cum discipulis habebatur,

84 A

unus tantum tractus pro graduali tamquam imperfectus adhuc luctus assumitur. Quod autem tractus lugentium sit magisque luctui congruat quam graduale, quod est paenitentiae lamentum, illud comprobat, quod non cum alleluia ut graduale, sed

pro alleluia canitur his diebus, quibus mortem, quae sub850 intrauit in mundum per inuidiam diaboli, id est a septuagesima usque in pascha lugemus. Tractus autem hic de psalmo centesimo primo est, qui rei et tempori ualde congruit. Nam et titulus ad articulum temporis pertinet, quo uel in agonia factus prolixius orauit sanguineo 85 v^ sudore madens, quod signum erat sanguinis plurimi caede martyrum effundendi uel quo $vo iransgressoribus orauit dicens

860

: Pater

dimitte

illis,

quia

nesciunt,

quid

faciunt, itemque : Paíer, im manus tuas commendo spiritum meum. Sic enim se habet titulus : Oratio $auperis, cum amxiavetur et coram Domino effuderit 821 Is. 55. Ec. 223824.

832 838 $4 non

834 Mt. 11, 17. 8358 Lc. 23, 46.

830 cf. Sap. 2, 24.

856 cf. Is. 53, 12.

853

859 Ps. ror, r.

temporalium 7z zarg. JA 833 graduale] gradus B 837 cecinimus l/z/g. plorastis] planxistis l/z/z. W 839 graduale] gradus B 842 parasceue.C paenitentium B $856 quo] quod .A ; exorauit B 85* quia nesciunt] enim sciunt 44 C Vz/g. W 860 anxiaretur] anxius fuerit B et oz. C coram Domino] in conspectu Domini l/z/g.

DE DIVINIS OFFICIIS V, 13-14

167

precem suam. Pauper hic ipse est, qui, ut ait apcstolus, cum diues esset gratia sua fropter mos egenus factus est. Cum hoc ergo paupere pro nobis orante, cuncti $auperes spiritu, quia corpus unum cum illo sunt, illo praeorante pariter orant. 865 Aurewnque thuribulum immaculati corporis tenenti huic summo angelo suaeque orationis incensum praeferenti suarum quoque chorus noster orationum incensa certatim simul inicit dicendo ac repetendo : Domime, exaudi orationem meam . 870 Lecta quoque passione | sacrificium eiusdem iteratae orationis in offerenda subicit. Communio quoque de eodem psalmo est : Potum meum cum fletu temperabam, ut aduertas totum hunc psalmum in persona eius esse conscriptum : Qw«i, ut ait apostolus, in | diebus carnis suae 875 preces supplicationesque ad eum, qui illum saluum facere possit a morte, cum clamore ualido ac multis lacrimis offerens exauditus est pro sua reuerentia. Illud ad summum non praetereundum, quod hac die conuenienter hic sol iustitiae ad nostram 880

890

895

C 75

salutem uenditus est,

quia in illa mundanae creationis hebdomada sol iste uisibilis ad lucendum

885

B 78"

mundo

formatus

est. Et, o uere mira diuinae

gratiae dispositio ! Magna et mira caritatis unicae dignatio ! Sic pro nobis perditis dignatus est pati, ut pro uenditis quoque non dedignaretur uenumdari. Venditi quippe fueramus nos uenditione miserabili, sicut et ipse per prophetam Dominus dicit: Gratis uenumdati estis et sine argento redimemini. Vera et | diuini ponderis sententia. Gratis uenumdati PL estis, id est falsi promissionibus decepti. Quid enim saltem temporalis emolumenti miser assecutus est homo, pro eo, quod recessit a Deo seipsum tradens diabolo ? E sine argento redimemini. Quid enim cajtiua filia Sion pro redemptione tua dedisti ? Nullis praecedentibus meritis sed sola gratia Christus uenditus uenumdatos redemit. 14 De feria quinta, quam coenam Domini nominamus. Feria quinta, quam coenam Domini nominamus, partim laetarum partim tristium uariatur commemoratione rerum, et secundum utriusque habitus, laetitiae scilicet ac tristitiae, distantiam regularium quoque officiorum diuersas ac paene contrarias retinet qualitates. 861 II Cor. 8, 9. 872 Ps. 1or, 10.

863 Mt. 5, 5. 874 Hebr. 5, 7.

868 Ps. ror, 2. 805 cf. Apoc. 8, 35. 891 Is. 52, 2. 886 Is. 52, 5.

$64 sunt cum 863 quia] qui B 862 cum hoc] hoc oz. B $875 possit illum saluum facere meam 07z. 4A, etc add. .A C 885 $82 unicae catitatis — 24 ac multis] et Vz/g. W $894 888 temporalis saltem — C gratis] inquit aZ. 4 C

illo — Vg. et oz. quinta

869 C 876 W' $886 JÀ , fetia — C

158

LI

168 9o

RVPERTVS TVITIENSIS

Missa namque integrum et ualde festiuum immo plus quam usitatum habet officium. Per regulares autem horas neque

festiuum neque more usitato integrum Deo | debitum reddi- A 6 mus seruitium, singulis horis capita id est initia praecidimus, fines quoque earum sub silentio abscondimus. go; Missa uero et plenarie solemniterque perficitur et per manus pontificis multiplicibus pietatis sacramentis singulariter fecundatur. Et sicut die quinta in hebdomada mundanae |creationis B 79 ex aquis ortum genus partim gurgiti remissum, partim in aera leuatum est, ut stirpe una prodita | diuersa raperent loca, sic C 75" 91 o feria quinta huius hebdomadae, qua sumus recreati, sacramenta unius eiusdemque salutis partim nos deprimunt in tristitiam, partim leuant in gaudium, ut pro una salute edita ualde diuerso cultu uel habitu celebrentur mysteria. Causas ergo iuxta textum requirentes euangelicum ab his, quae lecta 91; sunt, sumamus initium.

15

Cur solemnis sit missa eiusdem diei.

Solemnitatis, qua praedictae diei missa tristes inter horas exsultat, sicut medias inter nebulas sol interdum subrutilat, causa haec est, quod Dominus Christus, sanctus sanctorum, 920 cul a Patre cum iuramento dictum est : T'4 es sacerdos in

aeternum |secundum | ordinem |Melchisedech, ipse pontifex, ipse et hostia noui nobis sacrificii ritum instituit, qua nocte tradebatur accipiens panem et calicem uini benedicensque ac dicens: Hoc est corpus meum, hic est calix 92; Sanguinis mei. Tunc enim primum officio sui functus est sacerdotii finem imponens sacerdotio ueteri et post esum agni typici seipsum, qui uerus est agnus, Deo Patri suis offerens manibus. Atque hoc est, quod apostolus ait: Quia non ber sanguinem hircorum. aut. witulorum. sed pev. pro930 rium

samguimem

iniroiwit

semel

im

sancta

aeterna

redempiione inuenta. Ipsum namque corpus, quod occisum est ab impiis, ipsum eundem sanguinem, qui in cruce fusus est, ipse tunc sempiternus sacerdos obtulit et, de quo alio loco dictum est, cum illum

93; Iudaei lapidare uellent : Jesus autem abscondit se et exiuit de templo, nunc uere de | templo Iudaeorum exiuit PL 159

et eorum sacrificia dereliquit, sese in sacrificio panis et uini ita abscondit, ut ab impiis omnino agnosci non ualeat, quid ibi fit. Igitur, quia uerum sacrificium hodie contradidit nouum949 que

testamentum

suis

heredibus

moriturus

909 Breu. Rom., Hymn. ad vesp. fer. V. 920 Ps. 109, 4. T'Cof. 11, 23. 928 Hebr. 9, 12. 935 Ioh. 8, 59.

suo

sanguine

924 Mt. 26, 27;

908 genus ex aquis ortum — 24 B 914 leta B 916 SIT] FIT 44 B 917 solemnitas C 922 ipse et oz». B nobis noui — C 928 quia non] neque 938 ibi fit] sit B 937sese] seque C Vujg.W

DE DIVINIS OFFICIIS V, 14-16

169

conscripsit, i» spiritu humilitatis et in animo contrito sicut ipse

dixit : Tristis est anima mea "sque ad mortem, recte in medio tristitiae, quae per omnes horas significatur, sola

missa solemnem concentum laetumque ministrorum altaris | B 79" 94; meretur ornatum. Et ne quid uenustatis sancto sacrificio desit utpote in die suae institutionis, Gloria in excelsis quoque a pontifice decan |tatur. Et quisque pontifex, quidquid sui est officii, debet hac die de integro perficere. Itaque paenitentes ecclesiae restituit, 95» oleum benedicit, chrisma conficit, quo signati testimonium accipientes Spiritus sancti dicimus Deo : Signatum est sufer nos lumen uultus iui. Venerabilis et pius est ordo consecrationis, sed si causas eorum,

quae

in eadem

consecratione

aguntur,

uel tenuiter

95; inspexeris, multo amplius intima pietatis pulchritudine delectaberis. Ordo quidem ipse ab omnibus uidetur, sed nos iuxta propositum causas inquirimus. Quid ergo chrisma significet, aut quid illo in nobis agatur, uel cur hac die consecretur, quidue mysterii consecrationis eius ordo contineat, ueri lumi96 o nis largitore praeeunte considerare cupimus. 16

De chrismate.

Chrisma graece, latine dicitur unctio, a quo nomine Domi-

nus noster Christus id est wnctus nuncupatur. Chrismate wungendum. rimum Moyses instituit in Exodo, quod et iubente Domino composwi, et eo brimum Aaron et fihi ewwus umcti 96; sunt. Eratque eo tempore mystica unctio tantum $n regibus et sacerdotibus, qua Christus rex summus et sacerdos uerus praefigurabatur. Sed jostquam per seipsum ueniens Christus Dei Filius a Deo Patre caelesti et uero unguento est delibutus, iam nom soli pontifices et reges sed et ommis ecclesia unctione 97o chrismatis der impositionem |manwwm |consecratur. Quod solis debetur episcopis, ut consignent et. Spiritum. Paraclitum tradant, non solum consuetudo ecclesiastica demonstrat, uerum

et illa lectio Actwwm apostolorum, quae asserit quibusdam in nomine Domini lesu baptizatis ber impositionem manuwm 97; Pauli apostoli datum esse Spiritum sanctum, ut dbi legitur : Ei cum imposuisset mamus illis Paulus, wenit super eos Spiritus samcius et reliqua. Item. 4n. alio 941 Dan. 5, 39 (Ord. missae). 942 Mt. 26, 58 ;Mc. 14, 34. 947 cf. Ordo Rom.28,15(p.394 Àndrieu); 50, 25,63 (p. 208). — 951Ps.4,7. 963 Hlier., L;P. interpr. bebr. nom. 66, 17 - CC 72, p. 142 ; Raban., De nat. rer. 5, 31 - PL x11, 135 B; Ordo Rom. $50, 25, 145 (p. 241 s. Andtieu). «Eur 977 Act. 19, 6. 948 est sui — C 956 quidem] quippe 24 C sed] si JA iuxta ozz. 44 957 inquitamus 74 965 eo primum] in przez. C ^ 968 uero] mystico OrZ. Roz. 970 et? ozz. À 973 non solum] quae praez. .4, quod praez. B C demonstrat] quibusdam praez. B 973 quae] qua ;4 976 ilis manus Vul.W' . 99 Spititus sanctus super eos V/z/g. W

170

RVPERTVS TVITIENSIS

loco scribitur, quod apostoli ab Ierosolymis Petrum et Ioannem miseruni 98o sanctum

Samariam, wt iam baptizatis traderent. : Tunc imponebani illis manus,

cibiebant

Spiritum

sanctum.

Spiritum et ac-

Vbi aperte datur ntelligi

solis fonti|ficibus, apostolorum wicariis, deberi, ut consigneni

C 76"

et Paracletum tradant. Legitur autem m gestis pontificalibus, quod Sylvester 98 ^ Papa | constituit, ut baptizatum liniat presbyter chrismate le- PL 140 uatum de aqua fropter occasiones transitus mortis, ne propter absentiam episcopi et difficultatem eum consequendi sine manus impositione baptizati migrent. Presbyteris itaque chrismate baptizatos ungere licet, sed quod ab episcopo fuerit consecratum, 99o 10», iamen jroniem, quod solis debetur episcopis, sed uerticem. Forte aliquis dicat : Quid mhi Prodest Post bap|tismatis A36" mysterium. mysterium. confirmationis ? Nam st ost fontem adiectione noui generis indigemus, quantum wideo, nom totum fonte suscepimus. Non ita intellügendum est. Nam quid 2 o I3 de jrodest, si quisquam jarentum magnam paruulo conferat hereditatem, misi prowideat ill tutorem ? Paracletus. quippe regeneratis in Christo custos et consolator e£ tutor est, qui $ossent suadente diabolo sicut paruuli facultatem perdere 1000 scilicel baptismi utilitatem, si hunc mon haberent tutorem. Igitur chrisma Spiritus sancti signum est, cuius et uirtutem continet. Et pulchre Spiritui sancto per hac speciem suam nobis placuit dare gratiam. Fructus namque et pinguedo est oleae, quae arbor pacis et luminis ministra est commixto 100; balsamo, cuius arbor odorifera una est et praecipua arborum aromaticarum. Sanctus autem Spiritus diuinae substantiae pinguedo est, ita ut quicumque ex eo refectus fuerit, dicat : Impinguasti im oleo caput meum. Et balsami odor in oleo suauitatem eiusdem Spiritus sancti roro Significat, qua cunctos, qui nasum, id est uirtutem habent discretionis, bono odore allicit et suimet appetentes efficit. Quem quicumque accipiunt, cum apostolo dicunt : Christi bonus odor sumus Deo in omni loco. Bene ergo Spiritus sanctus, qui propter nos idcirco agit uisibilia, quo per haec 980 Act. 8, 17. 1008 Ps. 22, 5.

984 Lib. Pont.,(p. 49 Mommsen). 1012 II Cor. 2, 15.

— 988 Ordo Roz. ib., p. 243 *

978 ab oz;. AC 979 miserint C 980 illis manus] manus super illos Vz/g. W manum 4Á 981 ubi] ibi OrZ. Roz. 984 pontificibus C 986 occassionem Or4Z. Rom. 988 migrarent Org. Rom. 989 liceat OrZ. Rom.

992 dicat aliquis — 74 C, cogitat aliquis fide fragilis, quod non licet OrZ. Roz. 992/993 mysterium bapt. — C 993 post fontem supra /in. C ^ 9905 est] dilectissimi a4. Ord. Roz. 997 hereditatem] utilitatem Org. Roz. scilicet oz. C 1013/1014 Deo in omni 54. pet haec oz. C

1000

DE DIVINIS OFFICIIS V, 16-17

IA

1015 facilius capere queamus inuisibilia, per hoc simile suam nobis suauem et odoriferam infundit gratiam. 17

1020

102;

103o

1055

Quod recte hac die chrisma consecretur. Notum est hunc diem quartum decimum diem primi mensis referri; quo agnus immolari ad uesperam iussus est et de Sanguine eius uterque postis signari et superliminare domorum, in quibus comedendus esset, ut eo signo uiso exter[mina- C 77 tor | Aegypti sacri conuiuii domos intactas praeteriret. Con- B 8o* stat autem ideo frontibus nostris ex ipso chrismate imprimi signum crucis Christi, ut exterminator diabolus in domibus animarum corporumque nostrorum ius nocendi nullum habeat et hoc illius typici agni sanguine, quo postes signabantur, fuisse praefiguratum. Recte ergo, qua die figuratiuum illud agebatur, nobis hoc praesentis rei sacrum solemniter conficitur. Secundum hanc similitudinem consequens uideretur, ut hac ipsa nocte domus eorum, in quibus agnus comedendus est, id est frontes eorum, in quorum mentibus fides agni Dei Christi reconditur, sacro chrismate signarentur. Quod recte uideretur, si hac eadem nocte |paschale conuiuium celebrare conueniret cum eo, quod PL r4: lugemus scelus Iudaeorum. Nunc autem licet dominica passio salutis nostrae summa sit, rationabiliter tamen sancta ecclesia diem illum, in quo passus est, luctui potius et silentio dedicauit et gaudium solemnitatis eius diei, qua sumus redempti, usque in diem

104» tertium,

quo uictor ille resurrexit,

differendum

censuit, ut

tunc demum et pro recuperata animarum salute, quae sexta feria rata est et pro futura corporum resurrectione, quae illo resurgente prima sabbati nobis donata est, conuiuium celebremus in domibus nostris dicentes: Pascha nostrum im1045 2n0latius

est

Christus.

Itaque

epulemur

in

azymis

sinceritatis et ueritatis. Rectius ergo sumentes illud, unde postes nostrarum frontium signemus, quiescimus usque in uesperam sabbati, quae nobis est uespera paschalis conuiuii, et tunc signatis frontibus 105o baptizatorum, qui uerum Pharaonem scilicet diabolum effugientes per mare Rubrum baptismi ad Deum tendunt, illud nostrum i« woce exsuliationis et confessionis, Ànchoamus conuiuium. Et si quaeras, cur non ipsa quoque chrismatis consecratio dilata est, ideo scilicet, quod ab hac feria quinta usque 105;in

uesperam

sabbati

| qua

hora

utendum

est

chrismate,

uacamus a missarum solemniis. Ipsum autem chrisma nonnisi 1044 I Cot. 5, 7.8.

1052 cf. Ps. 41, 5.

1035 scelere ad uespetam oz. 7A 1019 referre C 1018 diem hunc — C 1043 conuiuium] 1042 rata] patrata J4 1039 eiusdem diei 4 C C 1045 epulemut] non in ferm. zs. nequitiae sed adZ. C paschalis agni adZ. 44 C 1049 paschali conuiuii uespera 74

C 77

172

RVPERTVS TVITIENSIS

inter missarum solemnia eo loco, quo pacem accipimus, fas

est consecrari. Et ante haec baptismum celebrari |hoc sabbato

sancto ratio exigit, de quo dicendum 1o6o

B 81

est suo loco, id est in

magno sabbati sancti officio. Non igitur chrismatis quoque consecratio differri debuit aut potuit. 18

1065

Quid mysterii contineat ordo consecrandi chrismatis. In eo loco, ubi solemus uuas benedicere, consecratur oleum pro infirmis concluditurque conclusione :Per quem haec omnia, Domine, semper bona creas etc. Non enim proprium habet officium, id est nec in capite uerba salutationis, hoc est Dominus uobiscum, nec Oremus, nec in fine concluditur, ut ceterae orationes, Per Dominum nostrum. Huius uero chris-

1070

matis el olei consecratio, quae dicitur brincipalis, quia ad eius unctionem. brincipalis tribuitur. Spiritus, id. est. septiformis Pavacletus, habet officium er se. Primo exorcizatur, deinde ad. Dominus

uobiscum et Sursum

corda es benediciio inchoatur fimiurque Per Dominum nostrum. Consecratur. autem. in. eo loco, ubi bacem solemus 1075 inier nos dare ei hoc est opus diwinae gratiae, ut pax et concordia regnet 4n nobis. Duodecim presbyteri, qui ordinantur circa episcopum testes et adiutores eiusdem mysterii, duodecim apostolos significant, quorum in praesentia summus pontifex Christus 1080 hodie testamentum con|scripsit totamque hereditatem salutis suaeque discessionis fructum, id est Spiritum Paracletum, ostendit dicens : Ns? ego abiero, Paracletus mom ueniet ad wos, si autem abiero, mitiam eum ad uos.

A 37

Eius namque gratiae sacramentum chrisma continet, qui ex 1085

1090

quo mortis Christi pretio |quodammodo emptus et acquisitus est, coepit, quod ante non fiebat, in remissionem peccatorum dari Vnde et Paracletus tunc primum appellatus est, quia pro damnatis nobis in primo parente peccatorum remissio sola paraclesis, id est consolatio, est, quae non nisi abeunte id est moriente Christo nobis unquam acquisita

fuisset |.

Dicit libellus Romani ordinis de consecratione chrismatis : Continuo duo acolythi imuolutas ampullas cum. sindone alba de serico teneant in brachio dextro, ita ut wideri possint a medio. 1095 Ampulla, antequam ueniat ante episcopum ad altare, media eius pars est cooperta et media nuda. Ampulla cum chrismate 1056 Ordo Roz. 50, 25, 75 ss. (p. e Andtieu). 1068 Ordo Rom. 50, 25, 144 (p. 239 Andtieu). 1082 Ioh. 16, 7. 1092 Ordo Rom. so, 24, x5 (p. 290 Andrieu) ;Amalat., De eccl. off. 1, 12 (p. 216, 80 Hanssens).

1062 ministerii 74 1064 concluditur B 1069 et o». .4 C 1078 ministerii A B 1085 mortis oz. B 1088 pro] ptae JA 1093 sinistra Ordo Roz. 1095 ampulla] cum crismate a4. C

PL 142

C 78

DE DIVINIS OFFICIIS V, 17-19

173

quodammodo significat corpus Christi sumptum ex Virgine corporaliter habitantem in se continens Spiritus sancti plenitudinem. Quod antequam transiret | ad altare crucis, aliquo B 8:" 1100 tempore erat coopertum, et aliquo nudum. Primaeuo tempore erat coopertum, quando ita fugit in Aegyptum, quasi non esset rex regum, et quando ita portatus est ad templum, quasi non esset omnipotens, et quando ita subditus erat parentibus, quasi non esset auctor parentum. In his et simili110; bus coopertum latebat. Nudum erat postquam miracula coepit facere simulque praedicare et se Deum demonstrare, ut Ego et Pater, inquit, unum sumus. In his et aliis nudum erat. Ampulla uero postquam benedicta fuerit et ab altari redit, a pontifice et ministris altaris uisibiliter et nuda salutatur. Hoc 1110 significat, quod Christus, postquam ab altari crucis transiuit, praesentiam suam corporalem eis praebuit, quos testes suae resurrectionis esse uoluit. Quod ceteris inuisibilis et operta ad salutandum

defertur,

siguificat,

quod

Christus

rediens

in

caelum inuisibilis hominibus factus est, ut ipse testatur : ius Exiwi a Paire el ueni im mundum, iterum velinquo mundum et uado ad Patrem. Nos uero, quamuis corporalem eius praesentiam non uideamus, tamen uenerando eum quotidie salutamus.

19 Ouod recte hac die paenitentes ecclesiae restituantur. Omni quidem tempore illa debent episcopi fungi legatione ad reconciliationem peccatorum, de qua apostolus loquens, cum dixisset : Deus erat im Christo mundum rveconcilians sibi et $oswit in nobis uerbum reconcilationis, protinus adiunxit: Pro Christo ergo legatione fun125 gimur tamquam Deo exhoriante per nos. Obsecramus $ro Christo, reconciliamini Deo. Maxime tamen hoc die huiusmodi legatis solemne est hac legatione fungi et peccatores, qui baptismum criminibus superductis perdiderunt et propter |hoc extra ecclesiam missi sunt et sicut ablactatum C 78" 1150 super matre sua facti sunt, oblata reconciliatione ultro in sinum matris eorum reuocare et, ut ipsam reconciliationem libenter acquiescentes suscipiant, palam et solemniter foras egrediendo obsecrare. Astitit enim hac die uultui Dei pro no [bis Christus, pontifex PL 145

110

1155 summus in multitudine misericordiae et, sicut supra dictum est, semel officio sacerdotii sui functus tradens sacramen-

tum corporis et sanguinis sui statimque sacerdos ipse, qui et

1106 Ioh. ro, 3o. 1098 cf. Col. 2, 9. 1124 II Cor. 5, 20. $2119:

1115 Ioh. 16, 28.

1122 II Cor.

1112 cooperta 44 1107 inquit ozz. 4À 1102 et oz. B 1097 sumpta B legationefungi- 44 — 1i21cumdixissetloquens — 44 ^ 1125 1120ilaoz.B 1136 suiom.B oblataoz.C 1130matrem;4 ^ suaom..4 petoz..4B

174 1140

RVPERTVS TVITIENSIS

hostia, captus | et ligatus ad passionem ductus est. Vtquid enim misericordia ligata est, nisi ut miseros peccatores solueret paenitentes ? Vt quid Christus nisi bro impus mor-

B 82

tuus est ? Commendat autemy, inquit apostolus, car:tatem suam Deus in nobis, quoniam cum inimici esse-

mus, Christus pro nobis mortuus est. Quamuis ergo a diuitiis bonitatis Dei nihil temporis uacet, 1145 nunc tamen et largior est per indulgentiam remissio peccatorum et copiosior per gratiam assumptio renascentium. Augemur renouandis, crescimus reuersis, lauant aquae, lauant lacrimae, inde est gaudium de assumptione uocatorum, hinc 1150

laetitia de absolutione paenitentium. Cuius peccatoris cor adeo frigore criminum induruit, ut non colliquescat calore pietatis, dum audit uocem saepe dicti sacerdotis Christi pro foribus ecclesiae dicentis per tubas suas rationales : Venite, ueniie,

I155

uenite,

filii,

audite

me,

timorem

Domini

docebo wos ? Nam ut probemus hanc eius esse uocem, sumptum est hoc de psalmo tricesimo tertio, cui titulus inscribitur

: Psalmus

Dauid,

cum

commutauit

uultum

suum coram Abimelech et ferebatur in manibus suis et dimisit eum et abiit. Est autem celeberrimum in Scripturis sacris et iam a nobis 1160

dictum

est, Dauid,

id est manu

fortis. et. desiderabilis,

qui

secundum historiam fugiens persecutionem Saul uenit ad Achis, qui hic appellatur Abimelech, et coram illo immutauit uultum suum et ferebatur dn manibus suis, significasse Domi-. num Iesum, qui coram Abimelech, quod interpretatur Patris 1165 mei regnum,

1170

scilicet coram Iudaeis immutauit uultum suum,

id est sacrificandi ritum, quando immolato iam paschae ueteris agno sumens panem et uinum ferebatur in manibus suis dicens | : Hoc est corpus meum, hic est sanguis meus. À 57* Hoc autem hac remissionis et gratiae die factum est. Cum ergo tantus pontifex Deo Patri assistit tenens panem et uinum et inuitat omnes ad corporis et sanguinis | sui con- C 79 uiuium nullum iustum nullum excipiens peccatorem dicensque per ora pontificum : Venite,

fili?2, audite

me, cuius

peccatoris uel saxeum pectus ad lamentum paenitentiae non 1140 1156 1162 1168

Rom. 5, 6.8. 1152 Ps. 35,12. Ordo Ro. 50, 25, 29-31 (p. 195 Andtieu). Ps. 35, r. 1160 Hier., Lib. inferpr. bebr. nom. 35, 11 - CC 72, p. 103. cf. I Reg. 21, 11 ss. 1164 Hier., Lib. interpr. bebr. nom. 3, 5 CC 72, p. 61. Mt. 26, 27. 1173 Ps. 35, 12.

1142 inimici] adhuc peccatotes

Vg. W 1144 ergo] igitur C 1148/1149 uocatotum Z4. absolutione ozz. B 1153 uenite Zan£uz una uice in Vulg. 1154 uocem esse — 24 1155 de psalmo xxxiii hoc — 24 1156 psalmus Dauid] Dauidi Vzg. immutauit l/zjg. 1157 et 4:4. suis ozz. Vulg. 1160 dictus 4 fortem et desidetabilem C 1161 secundum histotiam] secundo A4, oz. C Saulis JA 1162 mutauit 74 1163/11650 uultum suum 454g. immutauit 07. C | 1190 pontifex tantus — 74 1172 nullum iustum nullum excipiens peccatorem oz;z. A B

DE DIVINIS OFFICIIS V, 19-20

175

1175 emolliatur? Magna uox inuitantis est, magnus et capax suscipientis sinus est, omnes ecclesiae patent ianuae, ut aduertas neque ab austro:neque ab aquilone uenientes | id est neque iustos neque peccatores debere prohiberi, quin accedant ad apertos diuinae misericordiae fontes. 1180

1185

II9O

De lauatione pedum simul et officio. Quod Dominus ac Deus omnium pedes lauit discipulis suis, dupliciter nos uidelicet morali pariter atque allegorico sensu instruit. Si enim inquit, lawi fedes uestros, dominus el magister, quanto magis uos | debetis alter alterius PL lauave pedes ? Exemplum enim dedi uobis, ut quemadmodum ego feci uobis, ita et uos faciatis. Quomodo nos, cum simus puluis et cinis, non erubescamus rigidam ceruicem et siaturam, ad quam nemo nostrum cogitans cubitum «unum potest adicere, in contemptum nostri similium erigere, cum audimus humani plasmatis opificem solo flexis genibus curuatum lauandis discipulorum se applicuisse uestigiis ? Hoc igitur facto ualidum contra superbiam nostram suae humilitatis posuit exemplum. Quod ideo iam moriturus

20

egit, ut eorum,

quos

sSuos

conscribebat

heredes

1205

I210

144

mentibus

1195 arctius inhaereret. Solent enim piis et amantibus filiis arctius

1200

B 82*

inhaerere dicta uel facta, quae pater moriens ultima dixit, quae mandauit, quae locutus est, quae rogauit aut iussit. Porro per hoc humilitatis opus maius aliquid mystice significauit, quod ideo praetereundum non est, quia totum inde officium hodiernae missae pendet. Per hoc namque quodammodo elocutus est, quia swrrexerat a coena id est a conuiuio paternae gloriae et foswerat westimenta sua, semetipsum enim exinaniwit formam serui accipiens, et terrena carne nostra quasi linteo, cuius utique materia nascitur e terra, $raecincius sanguinem suum effudit uelut aquam in peluim atque inde quotidie lawat pedes nostros, cum illum in remissionem peccatorum nostrorum sumimus. Pedes quippe nostros id est actus nostros quotidie necesse habemus lauari, quamuis semel loti per baptismum | £o; simus mundi per fidem. Sv enim C 79" dixerimus, quia peccatum mon habemus, et sic lauari pedes nostros recusauerimus, wosipsos seducimus et ueritas im, nobis non est. Quamuis lotus, quamuis mundus esset Petrus: Eís:, inquit Dominus, $407 lauevo ie, non habebis partem camecum. Cui par est illud, quod alibi dicit : Nisi mandu

1201 cf. 1188 cf. Mt. 6, 27. 1187 cf. Gen. 18, 27. 1183 Ioh. 13, 14. 1206 Ioh. 15, 5. 1204 cf. Ioh. 15, 4. 1203 cf. Phil. 2, 7. oh: 1554: 1214 Ioh. 6, 54. 1212 Ioh. 15, 8. r, 8. 1209 cf. I Ioh.

et 1183 si enim] si ergo ego Vulg. W — 1184 quanto magis] 1181 ac] et B 1209 fudit C 1205 74 s audiuimu 1190 44 oz. tans 1188cogi Vulg.W etsi] si Vulg. W 1212 Petrus esset — 4Á enim oz. B

176 1215

1220

RVPERTVS TVITIENSIS

uerilis carnem meam et biberitis sanguinem | meum, non habebitis uitam in uobis. Secundum hunc ueracem et a patribus approbatum huius euangelicae lectionis sensum recte illa de apostolo praemittitur lectio :Conuenientibus uobis in wnwuwm iam non est dominicam coenam mamndwucare etc. Illic enim ostenditur, qualiter hoc sacramento lauemur,

et non

«dicium

nobis

manducemus

B 85

et bibamus,

uidelicet ut 2vobet se quisque nostrum et sic de pane illo edat et de calice bibat. Nullo quippe alio modo melius a sordibus terrenorum actuum fpurificamur, si peccata nostra non 122 E fouentes sed odio habentes et toto corde fugientes ad hanc mensam accedimus. Quoties sancto altari assistimus, Christi utique personam uicemque gerentes, sicut suo loco iam dictum est, nam et apostolus dicit : A« experimentum uultis eius, qui in me loquitur Christus ?, quoties haec uerba 1230 eius super panem uinumque effundimus : Hoc esí corjus mewm, hic est calix sanguinis mei etc, ipse minister Speciosus et elegans, qui «on wenmit ministrari sed ministrare, demissa quodammodo atque |complicata imperii'sui purpura birro substrictus byssino totusque ministrorum in morem I235 expeditus propinaturus nobis calicem salutis cum pane uitae aureum liquidumque diuinitatis suae superfundit pigmentum atque ita singulis subministrans hawrientibus nobis i» gaudio infundit usque in interiores sensus animae purificatque eos, qui terrena curantes, etsi non penitus ea conculcent,

PL 145

tamen

non possunt omnino euadere, quin ex aliqua parte uel leuiter sordidentur. Quod quanta caritate et humilitate faciat, ut sciremus, illud nobis sui corporis et sanguinis sacramentum traditurus prius pedes lauit, sicut iam dictum est, per hoc simile purificationem illam decentissime commendans. Recte ergo talis apostolica lectio iam dicto praemittitur 1245 euangelio. Quia uero fostquam lawit pedes eorum accepit uestimenta sua ei cum iterum vrecubuisset, dixit eis;2 Scitis, quid 1240

C 8o

fecerim uobis etc., apte haec offerenda sequitur : Dextera Domini non

1250 me,

fecit uiriutem, dextera Domini exaltauit moriar, sed uiuam et narrabo opera Do-

mini. Postquam enim ministerium nostrae salutis omne peregit, recepit uestimenta gloriae et claritatem, de qua dixe-

rat orans in forma serui : Clarifica me íu, Pater, apud temetipsum claritate, quam | | habui, priusquam 1218 I Cor. r1, 20. 1221 I Cor. 11, 20. 1222 I Cor. 11, 28. 1238 II Cor. To221230 I Cot. 11, 24 s. 1232 cf. Mt. 20, 28. 1237 Is. 12, 5. 1246

Tobhxsr2.

1248 Ps. 117, 16.

1253 Ioh. 17, 5

1222 unusquisque ;zpra Jin. C 1226 accedamus ;4 insistimus 74 1228 uultis] quaeritis /z/c. W' — 1235 propignaturus 74 i236liquidum C — 1239 etsi] non etsi 4, nec si B C — tamen non oz. B 1240 aliqua ex patte — ;4

A. 38 C 85Y

DE DIVINIS OFFICIIS V, 20-21 17 15; mundus esset, apud ie. Et recumbens iterum in dextera Dei aperuit illis sensum dato Spiritu sancto, wt intelligerent Scripturas et scirent, quid fecerit eis. Et tunc impletum est, quod multo ante prophetatum fuerat, nunc eo respectu canitur, ut dictum est. Quod enim hic dicitur: Nom moriar sed 1260 42445, hoc est, quod apostolus ait : Christus resurgens ex

moriuis

iam

mom

moritur,

mors

illi

ultra

mom

dominabitur, quod emim wiuit, uiuit Deo. Ex illo recubitu suo : Narrabo, inquit, opera Domini et dicit : Scitis, quid [fecerim uobis, per interpretem suum 1265; Spiritum sanctum, quem dedit nobis. Reliqua patenter ad eundem sensum pertinent. 21

Cur a praelatis lauari debeant pedes subditorum. Interea ualde notandum

est, quam

uere, quam

sapienter

nobis consuluit in eo quoque, quod exterius egit, dum aposto127» los suos omnesque praelatos ecclesiae talis seruitii quodammodo uectigales esse uoluit, ut solemni more subditorum suorum pedes eius exemplo lauare debeant. Per hoc enim quodammodo animis inculcat et replicat id quod ait : Reges gentium dominamniur eorum et qui potestatem ha127; bent. super illos benefici wocaniuvr, uos autem non sic, sed qui maior est uestrum, fiat sicut minor, et

qui jraecessor est, sicut ministrator. Valde namque repugnantes sunt, dominari ut reges gentium, et ex debito iussuque regulae euangelicae lauare pedes in modum seruo1280 rum. Vnde unus ex magnis apostolis : Non $raedicamaus, inquit, s0smetipsos sed Iesum Christum, nos autem seruos wesiros er Deum. Sed non in uitiis suis possunt subditi hac libertate uti. Cum enim ho|mines uitiose uiuunt, PL 146 bestiales, id est bestiis similes, fiunt. Vt autem praelati ec1285 clesiae bestialibus dominentur,

uetus quoque illis auctoritas

suffragatur, qua creatis primis hominibus praecipitur, ut bestiis terrae dominentur. Igitur ubi subditi similes fiunt bestiis, illic euangelicus homo dominari se debere iure recognoscit. :2;

Dum

ergo praelati subditis suis hac die pedes lauant, dum

cibum reuerenter porrigunt potumque miscent, perit auctoritas dominandi totumque regum gentium et eorum, qui | po- C 8e* testatem habentes benefici uocari affectant, deprimitur in

ipsis supercilium. 1256 cf. Lc. 24, 45. 1264 Ioh. 15, 12.

1259 Ps. 117, 16. 1273 Lc. 22, 25.

1260 Rom. 6, 9. 1263 Ps. 117, 16. 1280 II Cor. 4, 5.

1255 esset] fieret C 1258 prophetarum C — fuerat oz. A C 1259 dicitur hic — 4A 1275 ilos]eos Vzig. W/ — 1296 uestrum] in uobis z/g. . — 1280 non enim nosmetipsos praedicamus V/u/g. W 1281 Iesum Christum Dominum nostrum l/zlg. 1282 uestros] nostros C

^

178

RVPERTVS TVITIENSIS

Quod autem lotis pedibus discipulorum os suum aperuit | B84 Dominus sermonemque edidit splendidissimum, quo Paracletum illum tam sedule repromittit Spiritum sanctum quodque et nos lotis eius exemplo pedibus eundem sermonem legimus uel audimus, hoc significat, quod non nisi lotis et mundis 13oo gratia sancti Spiritus ostenditur. Vnde et in Apocalypsi, cum Ioanni dixisset angelus : Now inirabit in eam aliquid coinquinatwm et faciens iniquitatem eti mendacium, protinus adiungitur : E£ ostendit mihi fluuium aquae uiuae tamquam crystallum $rocedentem de sede Dei 135 e£ agni. De hoc fluuio et in Ezechiele legimus: Vidi aquam egredientem de templo a latere dextro, et omnes, ad quos peruenit aqua ista, salui facti sunt. Non enim omnes, ad quoscumque peruenit üisibilis baptismi fons, salui fiunt, alioquin Simonem magum uisibiles baptismi aquas 1310 ingredientem salus non refugisset. Sed de hoc uitae fonte pacisque fluuio dictum est, penes quem est omne arbitrium salutis, quam Dominus supradicto modo purificatis hoc subsequenti sermone se daturum repromittit. 1:255

22 13155

De mandato pauperum. Mandatum, quod agitur inter pauperes, non omnino eius-

dem rationis est. Illud enim Christi, hoc ecclesiae est, illud

diei praesentis, hoc praeteriti spectat historiam Sabbati. Sabbato namque, quando wewit Dominus Jesws Bethamiam, ubi fuerat Lazarus mortuus, quem, suscitaust, Maria. accepit 1320 [bram. unguenti mardi istic breliosi et. unxit pedes Iesu et extersit. capillis suis edes evus et domus impleta est ex odore unguenta. Mulierem illam imitatur ecclesia pedes Domini ungens, id est pauperes eleemosynis refouens, qui licet infima tamen 132; elus membra

sunt,

et sicut pedes,

ita magni

corporis

eius

extremae reputantur partes. Hos pedes capillis suis tersit id est superfluis rerum suarum reficit, sicut apostolus ait Vesira abundantia illorum inopiam subppleat. Hoc ergo mandatum ecclesiae obequium est ideoque cuncta con133o gregatio pedes lauat pauperum, in illo autem soli, ut dictum est, praelati uice Christi deseruiunt. In quo pulchre Dominum suum ecclesia praeuenit, ut antequam Christus discipulorum 1301 Apoc. 21, 27. 1303 Apoc. 22, 15. 1305 Ez. 47, 11. 1318 Ioh. 12, 1. 1323 cf. supta V, 439 ; cf. Gteg., Hom. in eu. 2, 33, 5 - PL 76, 1242 B. 1328 II Cot. 8, r4. 1296 edidit supra Jin. C 1297 illum] illius B 1302 ct faciens iniquitatem] aut abominationem faciens L/uig. W' 1304 splendidum tamquam ctrystallum Vaug.W Deiom.C 1305 de hoc z:54. legimus 7z zzarg. 7A 1311 profluuio e 1318 Dominus oz. A Vulg. 1321 pedes eius capillis suis I/z/g. 1326 pattes reputantut c 44 1332 pedes discipulorum 24 C

DE DIVINIS OFFICIIS V, 21-24 135;

1340

1345

1550

1355

179

pedes lauet ipsi discipuli pedes Christi, id est pauperum, et lauent et eleemosynae unguento ungant. Et domus in qua |PL 147 Christus praesens futurus est, hora |, qua | pedes nostros C8: ipse per praelatos nostros lauabit, praeparetur impleta huius B 84* odore unguenti. Haec ita esse ex eo quoque perspicuum est, quod cantamus : In diebus illis mulier et Maria ergo unxit pedes Iesu et extersit capillis suis et domus impleta ex odore unguenti. Causae huius respectu rationabilis mos institutus ab iis, apud quos religionis studium feruentius est, hoc modo tenetur. Primum pauperes intra claustrales officinas introducuntur et antequam fratres debitum illis in lauandis pedibus caritatis exhibeant obsequium, discumbunt ad conuiuium sufficientibusque ferculis reficiuntur. Nimirum tunc in illis Christus suscipitur in Bethaniam, id est domum. oboedientiae fidesque non uana gratulatur ibi se illi coenam fecisse. Tunc cuncta congregatio consurgens tamquam mulier illa euangelica, Maria quippe illa typum ecclesiae gesserat, consurgens, inquam, de mensa, ad quam considens et modice gustans ie|iunium fregerat A s8" propter tantum hospitem, qui procul dubio in pauperibus suscipitur, conuenit ante pauperes ferens libram unguenti id est intentionem eleemosynae suauiter coram Christo redolentis et procumbens coram illis sic per omnia tamquam Christo deseruit.

23

Quod per horas trium dierum ecclesia suum ordinem non seruet.

Consummatis

missarum solemniis, quae ob causas supra-

1360 dictas festiue celebrata mediis tristitiae nebulis, ut iam dictum est, quasi sol interfulserunt, statim profundiora eius-

dem tristitiae sequuntur et augescunt silentia. Non enim ecclesia suum ordinem seruat, quem a uigiliis nocturnis eiusdem diei mutare atque imminuere iam coeperat. A nocturnis 1365 ergo uigilis incipientes tantae mutationis seu diminutionis causas breuiter exsequi cupimus.

24

De mutatis trium noctium uigiliis. Primo dicendum est harum trium noctium uigilias, quas

et inusitato ordine decantamus et in tenebris consummamus, 1370 exsequias

esse triduanae

mortis

Domini

et ideo mortis

eius-

1339 Ordo Rom. 25, 112-113 (p. 229 Andrieu); Corp. 1335 cf. Ioh. 12, 3. 1347 Hier., Lib. interpr. bebr. nom. 60, 26 Antiph. Offic. 1 147 (p. 416 Hesbert). (GC aro ND. 155. 1353 cf. Ioh. 12, 5.

1340 causae] 1338]1340 haec ita 4:4. unguenti ozz. 44 1336 lauabit] lauat 74 1349 mulier illa] illa oz. QVALITER DE PAVPERIBVS AGATVR praez. 4A 1363 quema]quae C — 1364iamoz.;4 ^ 1366 coepimus A, illa mulier — C 1368 noctium harum trium — C 1367 MVTATIS] INVSITATIS C B

180

RVPERTVS TVITIENSIS

dem luctui quintae feriae uigilias attributas noctemque ipsam planctui deputari, quia wesperam sabbati noctemque ipsam, quae lucescit im rima sabbat, non decuit exsequiarum planctui deputari, cuius medio resurgens Dominus totam 137; noctem ipsam cum praecedente uespera uictoriae suae gaudiis illustrauit. Ex tunc namque coeptum | est, ut in omni solemnitate B8; diem praecedat | nox semperque uespera futuri diei claritate C 8:* praefulgeat. 1389 Vt ergo triduanae mortis Domini triduo peragamus exsequias, noctem feriae quintae asciuimus simul, quia miserrimi Iudae infami commercio iam uenditus fuerat Dominus. Itaque quod canonici numquam in priuatis diebus, monachi uero neque in priuatis neque solemnibus unquam facere consueue138; runt, uterque ordo uigilias nocturnas cum nouem expendit lectionibus, tali | ordine talique schemate, ut parum aut nihil PL 148 ab officio defunctorum distare uideatur. 25

Cur initia finesque horarum omittamus. Non solum autem noctis sed et cunctae diei sic transi159o guntur horae, ut neque initium neque finem habeant consueto more. Et recte, nam Dominus noster qui initium et finis est, sicut ipse ait : Ego jrincipium, qui et loquor wobis,et alibi : Ego sum alpha et omega, initium et 1595

finis. Ipse, inquam, qui est caput nostrum principiumque Iesus Christus per hos dies ablatus est nobis, traditus in manus impiorum et inter iniquos proiectus. Itaque recte iucunditatis nostrae laudibus, id est regularibus horis capita praecidimus finesque earum sub silentio abscondimus et inter psallendum

1400 Gloria Patri omnino subtrahimus. 26

Cur candelae exstinguantur. Quod candelae exstinguuntur, illud significat, quod crucifixo Domino £enebrae factae sunt super terram ab hora sexta usque in horam nonam. 1055.

Immo

idipsum

significat

exstinctio

candelarum,

quod

tenebrae illae significauerunt, scilicet excaecationem iudaicae gentis, quae prius occisis prophetis et lapidatis eis, qui ad se missi fuerant, tandem occiso ipso Domino prophetarum 1372 cf. Mt. 28, r. 1392 Ioh. 8, 25. 1407 cf. Mt. 25, 57. 45.

1393 Apoc. r, 8.

1403 cf. Mt. 27,

1372/1374 noctemque 4. deputari ozz. A C 1373 quae lucescit in prima sabbati zs zzarg. JA 1374 computari C — 1378 futurae 74 1381 simul quia] simulque C — 1383 in oz. A 1388 nocturnas uigilias — C — 1387 uideantur

«DIG

1388 OMITTIMVS

C

1389 nocti supra Jin. C ; sic transig.] sic ozz. C

1391 initium] principium L/z/g. W/ — 1396 oblatus TVRBC 1404in]ad A 1406 scilicet oz. /A

C

1401 EXSTINGVVN1408 Domino ipso C

DE DIVINIS OFFICIIS V, 24-28

181

merito in tenebras perfidiae proiecta et a lumine uultus Dei 1410 derelicta est. Numerosa quippe luminaria, quae surgentes ad uigilias ardentia reperimus, numerosos significant sanctos, qui prophetico sermone lucentes solemque iustitiae nasciturum et passurum tamquam stellae praeuiae nuntiantes lumen diuinae scientiae populo illi diuersis temporibus infundere 141; missi sunt. At illi uitam eorum exstinguentes corporalem caecitatem sibimet intulere spiritualem tandemque audire meruerunt : | 4«£ weniat super uos ommis sanguis B85" iustus qui effusus est super terram a sanguine Abel iusti etc. Igitur candelae in eo, quod singulae post singulos 1420 exstinguuntur psalmos, prophetas signifiloant, qui singuli C82 expleto prophetiae suae ministerio ab illis occisi sunt. Illa quoque, quae ultima non maior ceteris exstinguitur, ipsum Dominum significat, qui reputatus quasi unus ex prophetis tandem occisus est, post quem nullus apud illos 142; propheta surrexit et hic exstinctus profundas illis erroris et perfidiae tenebras reliquit. 21

Quid tropi significent. Plerisque moris est, ut exstinctis luminaribus in ipsis tenebris lugubres tropi praecinentibus cantoribus et choro respon140 dente flebili modulatione decantentur incipientes a Kyrie eleison. Significant autem lamenta sanctarum mulierum, quae ut in euangelio legimus /amentabantur Dominum sedentes conira sepulcrum. 1435 28

De nouo igne. Amisso igne, qui ad matutinos, ut dictum est, |exstinguitur, PL 149

ad lapidem per eosdem tres dies confugimus, ut uel lapidem percutientes ex abstrusis eius uenis ignem occultum eliciamus uel liquidum crystalii lapidem sereno caelo soli obicientes 144v radium eius traiectum per eiusdem crystalii orbiculum spectabili miraculo in subiectam suscipiamus escam. Nimirum per hoc nobis pulchre depingimus, quod Deus, qui dixit de tenebris lucem splendescere, ?//ucescat ?n cordibus

nostris ad illumi|nationem claritatis suae, per mortem Christi, 144; quem sicut in matutinis praefiguratum est, Iudaei sibimet

exstinxerunt et fenebrae factae sunt. Lapis enim, cum de illo sic ignem excipimus, Christum significat, quem /afidem re-

1433 1428 cf. Ordo Rom. 50, 25, 7 n. 6 (p. 188 Andrieu). 1417 Mt. 25, 55. 1444 Ps. 117, 22. 1446 Mt. 27, 45. 1443 II Cot. 4, 6. Mt. 27, 61.

1426 tene1419 post] per d C 1412 iustitiae ozz. 4 B 1409 tenebris C 1433 contra 1432 ut] sicut 4 B 1430 incipientibus C bras in zarg. C 1444 splendere B 1443 lucem] fidei a7. A B sepulcrum sedentes 74 1447 ignem sic B 1446 facti C uestris B 16

VII

A9

^

182

RVPERTVS TVITIENSIS

probauerunt aedificantes, qui factus est in caput anguli. Vnde et in benedictione eiusdem ignis oratio talis est : Deus, qui 1450 per Filium iuwm angularem scilicet. lapidem. caritatis ignem iuis fidelibus contulisti, productum e silice nostris profuturum usibus nouum hunc ignem sanctifica etc. Prudentius quoque in hymno suo, qui cantatur in sabbato sancto, cum dixisset :

.. lumina nos lamen Monstras saxigeno semine quaerere,

1455

ut ostenderet fieri hoc | ad commemorandum

illud, quod de

B 86

lapide Christo procedit nobis ignis sancti Spiritus, protinus adiunxit :

Ne nesciret homo spem sibi luminis In Christi solido corpore conditam

1460

1465

1470

1475

Qui dici stabi|lem se wolwit petram

C 82Y

Nostris igniculis unde genus uenit, — lapis ergo, quem percutientes ignem elicimus, Christum significat, qui percussus uerbere crucis Spiritum sanctum nobis effudit. Quod si crystalli lapidem soli obicimus escamque subicimus, ut mediante crystallo carbones exstincti reuiuiscant aspectu phoebaeae lampadis, illud nobis gratissime commemorari debet, quod mediator Dei et hominum homo Christus lesus inter Deum exstinctosque homines medius interueniens nostraeque infirmitati usque ad mortem appropinquans longe a nobis secretum ignem, id est sancti Spiritus altissimam diuinitatem infundit, ignem utique Spiritus sancti, quem sicut ipse testatur, uenit mittere tn terram et uoluit uehementer accendi. Non enim uana religio est solemni processione ad noui ignis benedictionem exire. Exeamwuws, inquit apostolus ad ewm exivra casira improperium eius portantes.

1480

1485

Procedentes namque ad illum ignem meminisse debemus exeundum nobis esse ad eum, quem Iudaei extra castra ciuitatemque suam proiecerunt, ut per ignem sancti Spiritus uitam aeternam habeamus credentes in eum, quem illi a praesenti uita exstinxerunt. Deinceps imminente uespera maiora tristitiae sequuntur incrementa. Altaria spoliantur, uino et aqua lauantur, campanae conticescunt, omnes praeter uigilias noc|turnas regulares horas absorbet triste silentium. Vsum nouimus, mysteria requiramus. 1449 Or4. Ro. 50, 25, 12 (p. 189 Andtieu).

50 app. (p. 396 s. Andrieu). Hebti15; 15. 14585 monstra Prz. 1478 eamus 4 C

1454. Cazbez. 5, 7-12 ; Ord. Rom. 1468 cf. I Tim. 2, 5. 1473 Lc. 12, 49. 1445

semina 7A 1469 Tesus oz;. A 1476 ad eum oz. B

1473 testatur ipse — B

PE 150

DE DIVINIS OFFICIIS V, 28-30

183

29

Cur campanae non sonent. Signa ecclesiae, quae campanas dicimus, sanctos Christi 1490 praecones significare suo loco iam dictum est, qui caritatis igne excocti et diuina institutione formati in protectione Dei caeli tamquam in turri fortitudinis commanentes, immo suspensa mente pendentes quadam fraternae dilectionis chorda commouentur /oíaque die et tola nocte commouentur, ut 1on 1495

taceant praedicare nomen Domini dicentes : Qu? reminiscimini

Domini,

Notum

ne

taceatis

est autem

primos

et ne

detis

huiusmodi

silentium

praecones

es.

scilicet

sanctos apostolos, non solum conticuisse, sed et relicto eo omnes fugisse. | Petrus quoque ceterorum princeps, cuius ab B 86" 1500

ore primum uerita|tis praeconium in omnem

terram exiuit

dicentis : T4 es Christus Filius Dei uiui, uocem illam clarissimam repressit, conticuit, Christum reliquit, fugit et

1505

tertio negauit. Igitur ea hora, qua Dominus traditus est, recte signis ecclesiae silentium indicimus Christumque solum torcular calcantem solumque in ligno crucis extenso corpore tympanizantem testimoniumque ueritati humili ac solitaria uoce perhibentem ligneo malleolo in tabula suspenso et personante populumque ad ecclesiam inuitante significamus.

1510 90

I515

1520

1525

Cur altaria nudentur.

Cur altare nudetur scire uolentibus facile liquet, si prius animaduerterint, quid ipsum altare significet. Significat autem Christum, quia sic illud templo, quomodo Christus toti corpori ecclesiae dignitate et honore praeeminet. Quod si et auctoritas desideratur, ocurrit illa Domini dicentis per Moysen : A//are de ierra facietis senili. Quod beatus Gregorius sic exponit : Altare de terra Deo facere est in incarnationem mediatoris sperare. Tunc quippe a Deo nostrum munus accipitur, quando in hoc altari nostra hwmilitas 4d. est. super dominicae incarnationis fidem posuerit, quidquid operatur. In altari ergo de terra oblatum munus bonimus, si actus nostros dominicae incarnationis fide solidamus. Cum itaque nudum altare conspicimus, dignum illud memoria, quod magnifice propheta flebiliter deplorat, nostris

intimis personare auribus nostris internis praesentialiter debet

1491 cf. Ps. 9o, 1. 1501 Mt. 16, 16.

1492 cf. Ps. 6o, 4. 1505 cf. Is. 65, 3.

1494 Is. 62, 6.7. 1815 cf. Ex. 20, 24.

1500 Ps. 18, 5. 1516 Greg.,

Moral. 3, 26 - PL 75, 624 C. 1508 et oz;. C 15085 solum oz. C 1504 ex hora C 1492 commonentut B 1518 munus nosttum c in oz. A B 1517 Deo oz. Á 1512 autem ozz. B

A

1520/1521 fidem 4:4. fide oz. A

1524 deplorat] declamat B

C 85

LI

184

1530

1535

1540

RVPERTVS TVITIENSIS

apparere conspectibus : Ecce uidimus ewm et nom est species ei neque decor et nos considerauimus eum despecium et nouissimum uirorum, uirum dolorum el scientem. infirmitatem. Vere languores mostros ipse tulit et peccata nostra ipse poriauit. Haec de passione eius dicta esse perspicuum est. Ille enim speciosus forma $rae filiis hominum, |qui semetipsum exinani- PL 151 wit formam serui accipiens maxime in passione sua uisus est non habens speciem neque decorem et quasi absconditus uultus eius. Nam antea decorus incedebat et magnificabatur ab omnibus, | quia sicut laudatur in Canticis: Venter eius C 85* eburneus distincius saphyris, id est nostrae naturae infirmitas interdum caelestibus in illo resplendebat mi|raculis. B 87 At nunc quia Dominus posuit in eo qniquitates omniwm nostrum, ascendit sicut wirgultum coram eo et sicut vadix de terra sitienti, | À 39* illa facies eius et oculi, ex quibus, ut ait Hieronymus, ?gneuwm

quiddam et sidereum vadiabat, uerbi gratia quando uendentes et ementes eiecit de templo, quod infinitus facere non posset exercitus, illa, inquam, facies nunc despiciebatur, alapis caeVellebant genae eius, quae

1545 debatur, uelabatur, conspuebatur.

sicut areolae aromatum gratum prope accedentibus spirant odorem, ita contuentibus benignitatem eius exprimebant et mansuetudinem. Manus eius, quae ita faciles erant ad operanda miracula diuini beneficii, ut merito dictae fuerint £ornatiles

1550

aureae plenae hyacinthis, uinculis astrictae sunt, clauis confixae sunt. Propter talia dictum est : E£ aspectus im eo non

est ei non

est ei species

neque

decor.

Insuper et hoc ad denudati altaris causam pertinet, quod idem Dominus noster uestimentis suis spoliatus est. Mies 1555

namque cwn. crucifixissent eum, diuiserunt sibi uestimenta eius

et. fecerunt. quattuor aries unicuique militi partem. Et de tunica dixerunt: Nom scindamus eam sed sortiamur de illa, cuius sit. Tale uinum bibit noster Noe, quod interpretatur requies, scilicet Dominus Iesus, in quo requiem |in-

156o 4enimus animabus nostris, tale, inquam, uinum bibit de uinea

sua, quam plantauit, scilicet ex gente iudaica, quam de Aegypto transtulit, quia cunctis amaritudinibus inebriatus soporatus est somno mortis et in cunctis diuinitatis suae glo1526 Is. 53, 3-4. 1532 cf. Ps. 44, 5. CES Philo 2:087 1536 Cant. 5, 1539 cf. Is. 55, 6.2. 1541 Hier., Cozzzent. in Mt. 3, 21, 15 - PL 26, 158 1549 cf. Cant. 5, 14. 1551 Is. 55, 2. 1555 Ioh. 19, 23. 1557 Ioh. 19, 1558 Hier., Lib. interpr. bebr. nom. 9, 4 - CC 72, p. 69 ; Raban., De sat. rer. 2, DI SEIT. S520. 1539 cf. Mt. 11, 29.

14. A. 24. 1 -

1526 aspectibus B 1827 ei species — C considerauimus] uidimus V/z/g. 1530 peccata nostra] dolores nostros /zig. 1537 distinctus] erat 42. B 1538 resplendeat B 1545 uellabantur C 1549 dicatae fuerant B 15382 non est species ei... et non erat aspectus T/z/g. 1553 hoc oz. B 1554 noster ozz. C

DE DIVINIS OFFICIIS V, 30-32

185

ria nudatus ad tempus apparuit. Cum ergo altare Christum 1565 significet, recte ob commemorationem horum uestitu et orna-

tu suo spoliatum est.

31

Cur uino et aqua lauentur.

Causa uero, cur lauentur altaria, non minus his, quae dicta sunt, scientem delectat. Videlicet idcirco illa lauari institutum 1570

1575

est, quia Dominus noster, quem altare significat, ut dictum est, de latere suo lancea militis perforato sanguinem et aquam effudit. Ideo lauantur |uino et aqua. Vinum enim pro sanguine in sacramento quoque sacrificii ipso Domino auctore ascitum est. Sanguinem et aquam effudit de latere suo summus nostrae opifex salutis, | quae prima sunt eiusdem elementa salutis. Sanguine redimimur, aqua abluimur. Haec enim aqua prima sui fuit origo baptismi, quo baptizamur nos, quem a nullo accepit, sed ipse primus auctor eius exstitit. Hoc ideo dicimus, ne putemus illum a Ioanne suum accepisse baptismum, quod

Romana | auctoritas non concedit Graecorum contradicens traditioni, ut die epiphaniae baptismum celebremus sicut in nocte paschali, quod et supra dictum est, ubi de die epiphaniae mentio facta est. Sed de origine baptismi opportunius dicimus, cum de morte Domini in sequenti parasceue uel sab1585 bati sancti officio tractatus uel ordo causarum poposcerit. Sciendum autem, quod rectius faciunt hi, quos et nos imitamur, et ordini euangelico magis eorum propinquat consuetudo, qui hodie quidem, id est feria quinta, altaria nudant, sed ipsa die parasceue lauant. Nam hac feria quinta coepit quidem 1590 Dominus ad uesperam agonizare, sed feria sexta sanguinem et aquam de latere suo lanceatus effudit. Idcirco et cum cantu ad passionem pertinente uel cum psalmodia paenitentiali lauare consueuimus. Hispidi quoque ramusculi, cum quibus lauantur, flagella 1595 significant, quae pectus illud sacratum Deique capax atrociter secuerunt. Non enim diuinitas inhabitans passibilitatem carnis excluserat, sed ueros dolores uerasque uirgarum uibices in illo nostra caro pertulit.

1580

92 1600

Cur horae sub silentio cantentur.

Quod non solum campanarum clangor silescit, sed regularium quoque concentum horarum noster omnino chorus 1564 Aug., Tract. in Iob. XLV, 9 - CC 36, p. 393, 43 : ibi patrem Christus, nobis Christus quod in altari Dei ponitur. 1571 cf. Ioh. 19, 34. 1580 cf. supra III 1429.

1567 CVR] ALTARIA aZ. A 1565 recte ob commemorationem horum oz. B LAVANTVR ALTARIA B 1569 scientiam 74 B 1578 eius auctor — B 1597 uerosque B C 1590 agonizari B 1589 hac] hic C 1579 suo B

1599 CVR HORAE] QVOD HORAS A 1598 caro oz. JÁ 44, CANTAMVS C

CANTEMVS

C 84

B 87"

PIz152

186

RVPERTVS TVITIENSIS

abscondit, illud significat, quod apostoli Christi non solum praedicare cessauerunt, ut soliti fuerant circuire per castella

euangelizantes et curantes ubique, sed et nocte hac, postquam 160; hymno dicto exierunt cum illo in montem Oliuarum diffugientes et oppressi tristitia cuncti a laude communi conticuerunt. Idcirco autem a completorio profundum hoc incipitur | silentium, quia circa hanc horam, cum dixisset discipulis : Ecce appropinquauit, qui me tradet, ipsi graues esse 1610 coeperunt et prae tristitia dormitabant tandemque ubi turba et qui uocabatur Iudas uenit, cum

C 84v

tenerent eum, relicto eo

omnes | fugerunt. Nec quisquam ex illis ad eum propius iam accessit nisi discipulus ille, qui ut Ioannes ait, motus erat pontific, quique d2xit ostiariae et introduxit Petrum, 1615 quem Hieronymus ipsum fuisse Ioannem asserit.

B 88

33 Cur matutinas sicut horas sub silentio non cantemus.

Quaeri hic potest, cur cum diurnas horas triste silentium operiat, nocturnas uigilias uel laudes intecta melodia depromat? Ad quod dicendum : tempus aliud per diem, aliud 1620 Significari per noctem. Nam diurnis horis praesentiam significamus dominicae passionis, nocturnis autem uigiliis tempora priora, per quae futuram eandem passionem prophetae praenuntiauerunt. Qui quia non tacentes interfecti sunt, idcirco nobis uoces illorum proferentibus candelae, ut supra 162; dictum est, exstinguuntur, quarum ultima, quae exstinguitur ad canticum euangelii, ipsum Dominum, qui euangelizans

occisus est, significat. |

1603 cf. Lc. 9, 6. 1613 Ioh. 18, 15.

PL 155

1605 cf. Mt. 26, 5o. 1609 Mt. 26, 50. 1611 Mt. 26, 56. 1615 Hier., Ep. 127, 5 - CSEL 56, p. 150, r.

1604 ct curantes oz. C —— noctem hanc B accessisset iam — C 1622 tandem B

1613 ait Ioannes

1609 appropinquabit C — 4

1616 CANTAMVS

1012 ABC

LIBER SEXTVS 1

De parasceue. Dies sextus ab illo, quo Dominus noster ciuitatem Ierusalem cum gloria, quam mox inui|dia sequeretur, ingressus est, illud

AA. 40

euidentius confirmat, quod superius commendatum est, scilicet

IO

r$

20

hanc hebdomadam humanae restaurationis respondere mysteriorum ordine primae illi hebdomadae mundanae creationis. Nam hominem, quem in illius sexta feria creator mirabiliter condidit, in huius nihilominus sexta feria idem ipse saluator mirabilius redemit. Dies hic $jarasceue uocatur, parasceue autem $raeparatio interpretatur. Quo nomine Iudaei, qui inter Graecos conuersabantur, sextam sabbati, quae nunc a nobis feria sexta nuncupatur, appellabant, quod eo uidelicet die quae in sabbatum forent necessaria praepararent, iuxta quod de manna quondam erat praeceptum : Sexta autem die colligetis duplum. Qui uero inter Romanos uitam ducebant Iwdaei, usitatius eam latine coenam juram cognominabant. Quia uero sexta die homo factus et tota | mundi est creatura perfecta, septima autem conditor ab opere suo requieuit, unde et hanc sabbatum, id est requiem uocari praecepit, recte Dominus eadem die sexta crucifixus humanae restaurationis impleuit arcanum. Vnde cum accepisset acetum, dixit:

Consuwmmatwm

C8;

est, id est sexta die,

quod pro mundi refectione suscepit, totum est opus perfectum.

25

30

55

2

Cur hac die missa non cantetur. | De hac die primum illud quaeritur, cur officium non habeat,

immo quod maxime mirum uidetur, cur a missarum solemniis uacet, cum passio dominica, quae hac die celebrata est, sacrificii principium nostraeque salutis summa sit. Videretur namque iure tanta res solemnibus summe celebranda esse gaudiis. Si enim martyris uniuscuiuslibet annua dies, qua per passionem mortis ad immortalitatis gloriam transmigrauit, et festiuis honoratur gaudiis et merito, quia jrefiosa 1n conspectu Domini mors sanctorum eius, cur dies haec solemnium gaudiorum orbata est instrumentis, qua martyrum et sanctorum omnium rex sanctis omnibus antiquis et nouis per mortem

suam paradisum aperuit et latroni quoque, cui dixit : Hodie

10 Aug., T7acz. in Iob. CXVII, VI. S8 cf. Ord. zissae, oratio ad aquam misc. 1? Aug., Joc. cif., CXX, 5, p. 665, 9-10. 15 Ex. 16, 5. 2 - CC 56, p. 651, 4. 39 Lc. 23, 45. 33 cf. Ps. 115, 15. 23 Ioh. 19, 50.

10 reformasti Ordo missae ^ 18 die VI. 8/9 fetia w:g. sexta im marg. AÀ 17 Iudaei uitam 16 duplum] etc aZ. 74 autem sexto ... sit duplum Vg. 30 celebrata C 22 archanum 2A 18 uocabant 74g. ducebant — 44

B 88*

^

188

4o

45

5o

5$

RVPERTVS TVITIENSIS

mecum eris in $aradiso? Hac die solutum est admirabile pretium, cuius pondere, ut cantauimus, captiwitas mundi vedempta est, inferni claustra confracta sunt et caelestis nobis aperia esí ianua vegni. Quaeritur | ergo, cur adeo publicis gaudiis exempta sit, ut nec missarum laetitiam ordinis ecclesiastici auctoritas illi ascripserit. Vnde consulto gratiae caelestis oraculo breuiter aliquid super hoc capitulo dicendum

PL 154

est.

Gloriari quidem, ut apostolus ait, nos oporíet in cruce Domini nostri Iesu Christi etin gratia tanti pretii, quod pro nostra redemptione datum est, fideliter cunctis posthabitis exsultare gaudiis. Sed sunt aliqua, quae gloriam hanc et exsultationem nostram nimium nimiumque obnubilant. Primum nostrae conscientia causae, propter quam imperiosa sanctae Trinitatis caritas hominem tantae reuerentiae tantaeque dignitatis, qui cum Deo Verbo una persona est, hominem | innocentem et morti nihil debentem morti addixit, sicut apostolus ait: Proprio Filio suo non bperpercit Deus, sed vo nobis omnibus tradidit ilium. Non enim ita gaudere debemus de gratia tradentis uel de caritate morientis, ut non etiam doleamus,

quod tanto Domino

C 85*

tor-

mentorum et mortis causa fuimus. Siquidem non gaudere in6 o gratitudinis, non dolere autem crudelitatis est. Non ita simus incauti laudatores prouidentiae uel praescientiae Dei, ut praescientiam eius et ordinationem idem esse arbitremur. Non enim haec, id est |praescientia et ordinatio Dei, aequalia

sunt aut conuerti possunt, quia praesciuit Deus quidem om6 I nia, quae ordinauit, sed non praeordinauit uel praedestinauit, ut fierent omnia, quae praesciuit Nam de homine, cum faceret eum, duo praesciuit : scilicet et quomodo per fraudem diaboli decipiendus esset, et quomodo per omnipotentiam suam deceptum et perditum restaurare posset. Haec, inquam, 79 duo praesciuit, sed eorum alterum id est lapsum hominis fieri permisit ad cumulum diabolo debitae damnationis, alterum autem, id est restaurationem eius praeordinauit, ut sicut ait apostolus ad Ephesios, ;"notesceret principatibus et potestatibus in caelestibus per ecclesiam multifor75 mis sapientia Dei. Vnde et Hieronymus in commentario eiusdem epistolae : S:, inquit, $rincipatibus et potestatibus in caelis, quas sanctas ministrasque Dei accipere debemus, ignota 38 Ordo Ro.

50, 27, 47 (p. 256 Andtieu).

93 Eph. 5, 1o. 38 erit 4 89 46 DE EODEM quod oz. JA sed... Vzle.. W omnia ut fierent mento 44

46 Gal. 6, 14. 58 Rom. 8, 32. 95 Hier., Cozzzzent. in ep. ad Eph. 2, 5, 10 - PL 26, 515.

cantamus B redempta est mundi — C 44 capitulo oz. C »praez. B mihi autem absit gloriari nisi ... V/z/g. W. — 41 50 obnubilent B 55 qui etiam proprio Filio suo non pepercit, 56 Deus oz. C 62 praescientiam eius] eius ox. 74 66 — C *3 innotescat L/u/g. W — ignotesceret 74 75 com-

B 89

DE DIVINIS OFFICIIS VI, 2

189

[wit multiplex sapientia Dei, quae wunc eis ber ecclesiam veuelata esi, quanto magis patriarchis et brophetis ignota. fwit, 80 quos supra non ignorasse mysteria Christi sed sta. wt apostolos nescisse monstrauwmus. Multiplex quippe sapientia Dei per ecclesiam eius wunc et brincipatibus et potestatibus veuelata. est, 8;

quam olim Deus futuram in sua mente decreuerat et vwwunc esse perfectam ex eo quod uidemus agnoscimus.

Crux itaque Christi non solum nobis, sed. et angelis | cunctisque in caelo wirtutibus brofwit et aperuit sacramentum, quod ante nesciebant. Denique ad caelum cum corpore Dominum veuertentem marantur ei dicunt : Quis est iste, qui uemit de Edom soiinclis uestibus de Bosva ? Iste formosus in stola sua. Etinalioloco: Quis est| iste vex gloriae? Dominus wirtulum ipse est rex gloriae. Non ergo putemus diuinae

PL 155

C 86

ordinationis utrumque fuisse et hominis | lapsum et eiusdem

A 40*

restitutionem, sed praescitum quidem lapsum fieri permisisse 9; Deum ad diaboli damnationem, restaurationem autem praeordinasse ad multiformis sapientiae suae ordinationem. Eí ^on sicut blaspbhemamqur, inquit apostolus, e£ sicut aiunt quidam nos dicere : Faciamus mala, wt weniant bona, quorum dammatio iusta est. Dixerat enim : Vbi 100 abwndawit $eccatum, swperabundauit gratia. Quod quidam iuste damnandi sic peruertebant, | ut illum dixisse

B 89"

assererent,

quod oporteat nos facere mala, wt wemiamt bona.

Quorsum haec ? Videlicet, ut aduertamus, quia multo magis Deus, cum faceret hominem, nec uoluit nec ullo modo dixit : 10; Fiant mala, ut ueniant bona, sed eo nolente, eo prohibente

mortemque comminante diabolo consentiens homo malum fecit, Deo autem disponente bonum uenit. Et ubi abundauit peccatum, superabundauit gratia, ut quia satisfactionem pro culpa nullus debebat nisi homo nullusque sol110 uere poterat nisi Deus miseratus Deus homo fieret, qui cum pro se nihil morti deberet, moriendo pro nobis debitum nostrum solueret. Igitur nostrae, ut supra dictum est, conscientia culpae gaudium nostrum reuerberat, ut non exsultemus hac die, sed ambulemus demisso capite, quia uulnera illa

11; nostra fecerunt crimina, quia contumaces serui commisimus, 96 Rom. 5, 8. 91 Ps. 25, 1o. 89 Is. 65, r1. Aug., Emarr. in Ps. 44, 7 - CC 358, p. 499, 23-25.

99 Rom. 5, 20.

109 cf.

89 uenit] ascendit 86 fuit C 82 eius] Dei Hier. 80 mysterium Hier. 90 tinctis 454. sua] fuluida uestimenta eius ex Bosor, sic formosus in Hier. 99 96 ordinationem] ostensionem C 92 rex oz. C stola candida Hier. 100 gratia] et Praez. 4A ubi autem abund. delictum Vz/g. W, exe. cod. Fuld. superabundauit] in tantum 108 peccatum] delictum Vz/g. W, nostrum a2. 44 113 culpa B . 115 contumaces] nos praem. C — 110 Deus supra Jin. .ÀA praem. A

I9O

RVPERTVS TVITIENSIS

quod uapulat ille omnium Dominus, quia quae ille exsoluit, nos rapuimaus. Deinde euangelicae quoque auctoritatis est et ex Domini dictis accepimus, ut hac die gaudere Iudaeis relinquamus et 120 nos contristemur. Nam cum dixisset : Modicum et iam non

uwidebilis

me

et iterum

modicum

eb uidebitis

me,

secutus adiunxit :Amen, amen dico uobis, quia plorabitis et flebilis uos, mundus autem gaudebit ; uos autem

coniristabimini,

sed ivistitia

uestva

uertetur

15i gaudium. Adhuc autem huic tantae rei tristitiam conuenire probabili exemplo confirmat dicens : Mulier, cum parit, tristitiam habet, quia uenit hora eius ; cum autem pepererit puerum,

iam nom meminit pressurae

propier gaudium, quia natus est homo | im mwun- C86 1:9 d471. Mulieri quippe ecclesiam suam assimilat, quae quia Christum diligit, quem ex Deo Patre genitum in nostram naturam suscepit, recte hac die moriente illo et per mortem quasi per partum in uitam aeternam et immortalitatis gloriam exeunte tristitiam habet et clamat «f£ ?n utero habens et clamat 13; fariuriens,

et quia postquam

resurrexit

aeterno

suo regno

natus gawisi sunt discipuli wiso Domino, sicut ipse dixe|rat: PL 156 Iterum autem uidebo uos et gaudebit cov uestrum et gaudium uestrum nemo tollet a uobis, perpulchre perfecta est, quae praemissa fuerat, mulieris similitudo, quae 140 postquam pepererit 2a9?0 nom meminit bressurae probter | gaudium, quia natus est homo in mundum. B 9o 9

Quod celebritas nostrae redemptionis a feria sexta ad dominicam transferatur. Differendum est igitur gaudium tantae salutis tantae tam14; que necessariae redemptionis, tanti pretii, cw?us ondere capiiwilas mundi vedempta est, inferni claustra confracta sunt, ianuae caelorum apertae sunt, latro paenitentiae exemplumcum Dominoparadisumingressusest. Differenduminquam usque in diem tertium, quo tantus ille uictor resurrexit, quo 15» nobis uictoriam suam annuntiauit, quo nobis in semetipso, quid de nobis speremus, ostendit, et tunc pro redemptione animarum, quae hac die patrata est, et pro resurrectione corporum, quae illa luce condita est, pro hoc, inquam, duplici munere inenarrabilis, inestimabilis, infinitae solemnitas digni116 cf. Ps. 68, 5. 120 Ioh. 16, 16.20. 126 Ioh. 16, 21. 134 cf. Apoc. D287 136 cf. Ioh. 20, 20. 137 Ioh. 16, 22. 140 Ioh. 16, 21. 145 cf. supra VI, 39 ss.

118 quoque euangelicae — C 120 et iam ozz. B 128 peperit V/z/c. V. — 130 quae ozz. C 135 quia] quae JA surrexit 74 137 autem oz. A 138 et gaudium uestrum i5 arg. JA 147 paenitentium C 148 ingressus est] est om. JA inquam] tamquam B

DE DIVINIS OFFICIIS VI, 2-4

IOI

155 tatis loto corde, toto ore totisque wiribus concelebranda est. Hac interim die tristitia regnet, hac inquam die a tristitia denominata,

id est tristi die, contristemur ad paenitentiam,

ferrum dominicae passionis nostram pertranseat animam, claui manuum ac pedum eius carnem nostram configant, crux 160 eius nostram suspendat concupiscentiam. Comhatiamur, ut conregnemus. Hodie non sacrificemus, dum nobis hostia tollitur de manibus. Non sacrificent amici, dum trucidant inimicl. Domnus,

inquit Moyses, $wgnabit pvo wobis et wos tacebitis. 165 Quamdiu ergo /orcular calcat solus et Àndwmentum .ews. sanguine conspergilur, quamdiu ligatus deridetur, uelata facie colaphizatus et alapatus, consputus, quamdiu | illuditur ueste alba indutus itemque arundinem accipiens in dextera uestemque purpuream et spineam coronam clauorumque fixuram, 17o quibus in cruce pendens /egis factus est maledictum bibitque aceti poculum, quamdiu tot opprobriis exsaturatur, tamdiu nos, id est a mane usque ad horam nonam iuge ac profundum teneamus silentium maerori amicum et interiorem penetrantes meditationis solitudinem soluentesque cum Moyse calceamen17 ta de pedibus nostris, audiamus illum tamquam de medio rubi dicentem : Videns uidi afflictionem populi mes, qui est in Aegypto, et gemitum eius audiui et de-

C 87

x]

18 o

scendi liberare eum. Nunc enim quasi in rubo spinis inhaeret clauis confixus spinisque coronatus crucisque arbustum guttis sanguinis

quasi | rubentibus pullulat | moris, ut sicut ait Prudentius : B 9o"

A 41

..irisles jurgeniur sanguine culpae

PL 157

quem. contoria rubus densis cruciatibus edit. |

4 1:3;

Cur hora nona

Hora autem clamauit uoce

conuenimus

adorare crucem.

fere nona, quando mox traditurus spiritum iuas in manus magna dicens : Pater,

commendo spiritum meum, uidensque quod factum fuerit et quod sic clamans emisisset spiritum, centurio nostrae fidei praecentor clamauit et ipse dicens : Vere Filius Dei iste, iussitque Pilatus ad petitionem Zosef/; reddi corerat 19o jus uenitque Nicodemus ferens myrrhae. et aloes quasi libras 163 cf. Aug., De Ciz. 160 c£, Rom. 8, 17. 155 cf. Deut. 5, 6 ; Lc. 1o, 27. 165 cf. Is. 65, Ex. 14, 14. Dei 10, 4 coll. 5 - CC 47, p. 276, 1o coll. 277, 22.

170 cf. Gal. 3, 15. 3.2. 189 Mt. 27, 54. 25, 46.

182 JApotb. 69-70. 176 Ex. 5, 7.8. 190 cf. Mt. 27, 58 s. ; Ioh. 19, 39.

186 Lc.

174 in oz. 44 168 arundine B 167 calaphizatur 44 B 156 a oz. À gemitum] 177 qui est zon. Vig. soluentes C —— 176 uidens zog Vig. 178 liberare eum] ut liberem eum Vg. (liberatem plur. codd.) clamorem T/z/z. 187/188 fueritfactum — 44, 182 purgantur Przd. 181 Prudentius] quidam C fuerat C

192

195

200

RVPERTVS TVITIENSIS

centum eL acceperunt corpus lesw et imuoluerunt linteis cum aromatibus. Tunc, inquam, licuit his et alis discipulis appropinquare et querelas tanto funeri depromere paulatim dilapsis persecutoribus, uel quia: diutino dominicae mortis satiati spectaculo discesserant, uel quia uiso /erraemotu, quo uelum templi scissum est et petrae scissae sunt ei monumenta aperia sunt, territi diffugerant. Circa nonam igitur horam conueniamus et nos et supremo funeri non tam missale officium quam funebrem exhibeamus planctum, quem et hoc ordine peragamus. 5

205

210

De officio uel ordine

dies, im die teviia

215

220

225

adorandae

crucis.

Narrandam sacrae passionis historiam illa duo praeeunt animalia, de quibus cantamus : I« snedio duorum animalium innotesceris, scilicet | lex et prophetae, quae illi concorditer attestantur, iuxta quod Moyses et Elias ajparuerunt iw monte, quando transfiguratus est, cum eo loquentes. Nam prima lectio Osee prophetae est : I» trzbulatione sua mane consurgent ad me : Venite et reuertamur ad. Dominum, quia cepit et sanabit mos, percutiet et curabit nos, uiuificabit mos post duos suscitabit

C 87"

mos.

Secunda de Exodo est : Dixit Moyses filiis Israel : Mensis iste principium uobis mensium, bvimus erit in mensibus ammi. Decima die mensis huius tollat unusquisque agnum per domos et familias uestras et immolabitis eum quarto decimo die mensis huius

ad wesperam etc. Prima sane resurrectionis praeconium est, secunda passionis et eidem passioni, quae hac die legenda est secundum Ioannem, proprie congruit, maxime pro eo, | quod idem euangelista sumpsit hoc ex illa testimonium : Os 405 comminwuetis €X60. Singulas lectiones singuli sequuntur tractus, quem cantum proprium esse lugentium longe supra in septuagesima dictum est:

Primus nos ad tremorem excitare molitur dicente Habacuc : Domine,

audiui

audiium

iuum

et

timui.

Si enim

196 cf. Mt. 27, 51. 204 (Hab. 5, 2) ; Missale Ror., 'Tractus I in parasceue, vets. 206 Mt. 17, 5 ; Mc. 9, 5. 208 Os. 6, 1 ss. 213 Ex. 12, 2.5.6. 222 Ioh.

I9, 36.

228 Hab. 5, 2.

193 inquam] inquit quia 74 B 199 funerisupremo — 4A C 201 peragimus C 204 cantamus] et praez. C in medio annorum notum facies l/z/g. 210 quia ipse Vzig. 211 curabit] sanabit 74 2138 Moyses] Dominus ad Moysen V/zg. 214 uobis principium l/u/g. 216 per familias et domos suas V/zg., exc. cod. Cass. 217 immolabitis] seruabitis eum usque ad quartam decimam diem mensis huius ... immolabitque eum uniuersa multitudo filiorum Istael ad uesperam Vulg. 218 etc] et reliqua B 224 tractus sequuntur — JA 226 est ozz. C

B 91

DE DIVINIS OFFICIIS VI, 4-6 230

193

Habacuc hic qui ex eo, quod in certamen et luctamen, ut ita dicam, amplexu cum Deo congreditur, amlexantis, id est luctantis, sortitus est nomen, — nullus enim, ut ait Hierony-

20

mus, tam audaci uoce ausus est Deum ad disceptationem iustitiae prouocare et dicere ei : Cur in rebus humanis tanta uersatur iniquitas ?, usquequo, |Domine, clamabo et non exaudies ? etc. —, si, inquam, hic Dei colluctator fortis et rigidus stans swper custodiam suam et figens gradum super munitionem, dum Christum in cruce contemplatur et uidet cornua in

PL 158

manibus eius et ibi absconditam fortitudinem eius : T?mwu1, 240

ait, e£. expau:, quid nos longe impares longeque minorem in die iudicii fiduciam habentes, quando widebimus manifestam in wubibus caeli fortitudinem illam, quam hic timet absconditam in cornibus crucis, quae erant in manibus eius?. Quid facient tabulae, si éremunt columnae ?

Recte ergo ut nostrum tractus hic magis ac magis excitet

245 timorem, in plerisque ecclesiis religione imitandis ita cantatur, ut post singulos uersus semper primus uicissim |nunc a principio, nunc à medio repetatur. 250

255

Sequens tractus : Eripe me, Domime, ab homine malo, secundum titulum eiusdem psalmi, qui est : Z« finem psalmus Dawid, uox est eiusdem manufortis propugnatoris nostri pro nostra salute in passione sua decertantis et haec illi oratio hac de causa attribuitur, ut nos quoque simili exemplo in periculo existentes orationis deuotione a Domino liberari mereamur.

6

Cur hac die legitur passio secundum Ioannem. Quamuis et ipse ordo scribendi poposcisse uideatur, ut hac die post alios euangelistas passio Domini secundum Ioannem

legeretur, constat 260

enim reuersum

illum de Pathmos

insula,

ubi exsilio relegatus fuerat, post omnes euangelium suum scripsisse ultimum, tamen haec altera maior causa est, quia praesens interfuit et ceteris adesse non audentibus ipse, quia, sicut de seipso ait et sicut Hieronymus perhibet, mot«s erat

$ontifici, fiducialius | secutus est et iuxta crucem stetit. Stantibus enim iuxta crucem Iesu, Maria maire evus et sorore

265

C 88

B 91"

matris eius, cum widisset Iesus matrem suam et discipulum | À stantem, quem diligebat, dicit matri suae : Mulier, ecce 236 234 Hab. r, 2. 230 Hier., Cozzzzent. in /"Abacuc, Prol. - PL 25, 1273 C. 243 cf. Iob 26, 11. 240 cf. Mt. 24, 30. 239 Iob 26, 11. cEMETAb: 2s 250 Ps. 129, 1 ; Hier., Lib. interpr. bebr. nom. 55, 11 - CC 72, 248 Ps. 139, 2. 266 Ioh. 264 Ioh. 18, 15. 262 Hier., Ep. 127, 5 - CC 56, 150, 1. p. 103. 19, 26 s.

232 disputationem 24 B 229 qui ozz. À 256 ipse ozz. /Á 253 a Domino ozz. 44 260 tamen] et add. 74 C reuersum — C

243 trement B 237 Christus 44 B 258 illum 257? loannem oz. 44 causa maior — C

41"

^

I94

RVPERTVS TVITIENSIS

filius tuus, deinde dicit discipulo: Ecce mater tua. Et ex illa hora accepit eam discipulus in suam. Et paulo post de se ait: Et qui widit, testimonium perhibuit et testimo270 14h.

eis

7

Non sanctus

werwum

est.

:

Cur euangelista suum interposuerit testimonium. praetereundum tantae huius rei sacramentum, cui euangelista

tam

diligenter suum

interposuit

testi-

monium et congrua de Scripturis subiecit exempla. Dixerat 27; enim, quia milites, qui fregerunt crura latronum, cum weAissent

ad

lesum

eti uiderunt

ewm

iam

moriuwm,

non jíregerunt crura eius, sed unus militum lancea laus eiws aperuit et continuo exiuit sanguis et aqua. Facta sunt, inquit, haec, ut Scriptura implere280íwr, quae dicit de eo : Os non comminuetis ex eo. Et item alia Scriptura dicit : Videbunt, in quem iransfixerunt. Cur agnus, qui immolatus est, noluit, ut os comminueretur

ex eo ? Non enim casu sed eo uolente et disponente actum est. 28; Siquidem non alia quam quae | uoluit ac disposuit ipse ab PL 159 his, qui eum uoluntate sua uel propria nequitia peremerunt,

tormenta perpessus est. Vnum de similibus nobis locutus est, hoc scilicet, quod ut nos mortalis ac passibilis homo natus est. Cetera dissimilia nobis cuncta locutus est ut quia quando 290 uoluit et quomodo uoluit natus est et quando uoluit | et Cs8* quomodo uoluit mortuus est. Cur ergo noluit, ut crura sua frangerentur sicut et illorum sceleratorum, inter quos reputatus est ? Videlicet idcirco, quia ossium fractura nullum usquam bonum sua similitudine commendat. 295 8 Quod singula eorum, quae Dominus passus est, aliquid mystice significent. Consideremus ea, quae in passione sua pertulit Dominus noster et inueniemus alia quaedam, quae nos spiritualiter amplius aedificent, per illa significari. Nam non solum, quae 5oo gessit, sed et quae pati uoluit, sic disposuit, ut cum interiora perspexeris, si exteriora haec attendas, | sic utrobique consonam inuenies similitudinem, quomodo ex qualitate seu ex proprietate figurarum uel apicum eandem scriptoris manum diuersis in locis recognoscis. 269 Ioh. 19, 35.

268 sua C

235 cf. Ioh. 19, 32 ss.

292 Is. 53, 12

210 et uerum testimonium eius — C, uerum est testimonium eius Vulg. uer. e. eius test. 7. — 9913 INTERPOSVIT A4 283 noluit ut os] uoluit ut os non C 287 petpessus] passus C 289/290 cetera zsq. natus iz zzarg. À 290 natus est et] et oz. C 291 sua oz;. À 298 inuenies C

B2

DE DIVINIS OFFICIIS VI, 6-10

305 9

195

Quid crucis figura significet.

Primum ipsa crucis figura nihilne mysticum significat ? Taceo, quod decentissimum esse nullus abnuat salutem humani generis in ligno crucis constitui, ut «nde mors oriebaiur, inde wita resurgeret, et qui in ligno uincebat, 3I o in ligno quoque wuinceretur. Quodque ait quidam : Neue quis ignoret speciem crucis esse colendam Quae Dominwm Doriawit owans ratione Dolenti Quattuor inde blagas quadrati colligit orbis. Illud non praeteream, quia salutis, quam operabatur, pri31; mas ianuas id est fidem, spem et caritatem quartamque illarum perseuerantiam in eiusdem crucis, qua pendebat, figura significabat. Habet enim crux longitudinem, latitudinem, sublime atque profundum. Profundum id est acumen, quo fixa terrae inlongitudinem inde usque ad brachia, latitudinem in usN o haeret, eorumdem expansione brachiorum, altitudinem ab ipsis brachiis sursum uersus, quo caput imminet. His autem quattuor supradictae uirtutes signantur : Profundo fides, quae occulta uoluntatis Dei uocatione prima in fundo cordis quasi 32; fundamentum in aedificio ponitur, longitudine perseuerantia,

35 o

altitudine spes, quae nobis vm caelestibus reposita est, latitudine caritas. Nam de his, inquit Augustinus, apostolum dixisse intelligo, wt fossitis comprehendere cum. omnibus sanctis, quae sit longitudo, latitudo, sublimitas et profundum. Salutis ergo primos aditus in supplicii sui figura saluator noster praedicabat.

Quid significet, quod aceti poculum, dum gustasset, noluit bibere. |

10

C 89

Per hoc autem, quod oblatum sibi acetum, fel/e | mistum, PL 160

cum. gustasset, noluit bibere, reprobationem significat uineae 33; suae

scilicet

gentis

iudaicae.

Vinea

emum

Domini

Sabaoth

domus Israel est, at illa, quam ipse exspectauerat, ut faceret wuas, fecit labruscas : tantam illi snortis miscuit amaritudinem,

qua gustata modice, id est per triduum, iam de genimine utis

ilius bibere non uult. | Resurgens enim a moriwis iam mon Byz

34o moritur, mors illi ultra non. dominabitur.

311 Sedulius, Carzz. pascb. 5, 188-190 - CSEL 308 Ord. missae, Praef. de cruce. 327 Aug., Tract. in Iob. CXVIII, 5, ; - CC 826 cf. I Cor. r1, 5. 16, p. 128. 336 3365 cf. Is. 5, 7. 333 cf. Mt. 27, 34. 328 cf. Eph. 3, 18. 36, p. 657. 339 cf. Rom. 6, 9. 838 cf. Mt. 26, 29. Is. 5, 4. 327/328 321 expansione]se passione C —— ipsis] illis 74 320 inde] id est C Nam zsq. intellige] Et tamen ea significari recte intellegitur quod ait apostolus 74zg. 334 significabat B 331 DVM] CVM C 328 intelligo corr. ex intelligite 74 337 fecit] et praez. C —— tantam] tandem C 338 Sabaoth] exercituum T/z/g. miscuit mortis — C

^

196

RVPERTVS TVITIENSIS

11.

Cur chlamidem coccineam sibi circumdari permiserit. Sed et quod chlamidem coccineam, cum illuderetur, non de-

545

550

555

dignatus est circumdari sibi, numquid non congruit illi, quod propter nos in passione sua fungebatur ministerio caritatis ? Coccus enim coloris ignei, qui in tabernaculo Domini offerri et in ueste sacerdotali bis £incius iubetur assumi, geminam significat dilectionem Dei et proximi, qua fit ut quidquid offerimus, ignitum et quasi bene coloratum coram diuinis placeat conspectibus. Ipse autem $ropíer nimiam. caritatem suam,

qua dilexit nos, bibebat calicem passionis, sicut ipse,

4i cognoscat,inquit, mundus, quia ego diligo Patrem et Mazorem caritatem nemo habet quam ut animam suam bonat quis pro amicis suis. Igitur huic regi nostro chlamis coccinea bene congruebat, ut ipso habitu se illum esse ostenderet, qui in lege significabatur per uitulam rufam, cuius corpus pro peccato iubebatur exíra castra cremari et cinis eius in aqua cum hysopo super populum aspergi. | 12

360

Cur arundinem in manu acceperit. Arundinem quoque siue calamum ab illudentibus accipere

non recusauit in manu

sua, quo, ut ait Hieronymus, sacrile-

guum. scriberet. Iudaeorum siue wenenata interficeret. animalia. Habebat namque in manu sua uirgam, id est, suam in propria potestate animam, ut wolens 9oneret atque iterum. sumet eam. 365 Et sicut Moyses coram. Pharaone suam proiecit uirgam, quae

Su

uersa. est in. colubrum deuorauitque uersas in colubros uirgas magorum iterumque rediit in uirgam, sic ipse nunc suam quodammodo $ositurus erat animam, ut descenderet in mortem, quae per colubrum intrauit in mundum colubrosque Aegyptiorum, id est mortes absumeret peccatorum atque iterum in uirgam id est in potestatem rediret pristinam.

13

575

Cur spineam coronam gestauerit. Per spineam autem coronam illud uisibiliter quoque significat, quod de illo propheta praedixit : E? eccata nostra ipsa jortawit. Spinae namque peccata desig|nant, quae C 89v animam | pungunt et lacerant. Nam et propter peccatum B 95 342 cf. Mt. 27, 28. 946 cf. Ex. 26, 51. 849 cf. Eph. 2, 4. 851 Ioh. 14, 2155 1914122 856 cf. Num. 19, 2.9. 361 Hier., Cozzzent. in Mt. 4, 27, 27 PI/L262216/€. 864 cf. Ioh. xo, 18. 365 cf. Ex. 7, 12. 868 cf. Ioh. 15, 15. 374 Is. 55, 4.

341 CIRCVMDARISIBI — C — 342etoz.C dignatusC — 343illi quo B 344 ministerio] in misterio C — 348 colaratum C — 360 siue] utadZ. C — 362 interficeret] occidit Hier. 364 ut uolens /z zzrg. C — 374 pecc. nostra] dolores nostros l/ujg.

DE DIVINIS OFFICIIS VI, 11-15

197

homini datae sunt dicente Domino ad Adam : Cum operatus |PL 16: fueris terram, non dabit fructus suos, sed sinas eti tribulos 38o germinabit tibi. Cetera quoque omnia, quae passus est, quibus illusus est, mysteria simul et moralia continent documenta. Nam in eo,

quod facies eius uelatur ac deinde colaphizatur, uelamen illud significat, quod super corda Iudaeorum expandebatur, ut 58s uldere illum non mereantur, quem nunc usque in synagogis suis conuiciis colaphizant et exalapant maledictis. Nobis autem fortissimum in his omnibus praebet humilitatis exemplum. Quis enim non erubescat collum erigere et bingui armari ceruice, cum Deus et Dominus omnium ab illudentibus sit pro nobis colaphi39o zatus? Nam hominis humilitatem imitari superbi dedignaremur,

humiliato sub tot conuiciis Deo superbire erubescamus. 14

Cur sibi crura frangi noluerit. Qui ergo cetera rationabiliter pertulit, non frustra sed dispensatiue frangi sibi crura noluit. Ossa namque quae ubique 39; in Scripturis mystice pro uirtutibus accipiuntur, nihil nobis mysterii praedicarent in eo, quod frangerentur. Sed contra crura eius in eo, quod integra conseruata sunt, illud nobis insinuant, quod «niuersae eius wiae rectae et inuiolabiles sunt. Crura namque eius uias eius significant, unde et in Canticis 4o» dicitur : Crura eius columnae marmoreae, quae fundatae sunt super bases aureas, id est itinera eius pulchra super diuinitatis sapientiam in rectitudine firmata. Quid igitur uitata crurum fractura fieri maluit ?

15

Cur sanguinem et aquam de latere suo fuderit. 40 Sed unus militum, inquit euangelista, lancea latus eius aperuit et continuo exiuit sanguis et aqua. Cur igitur hoc fieri maluit ? Videlicet ut illam super nos effunderet aquam cum sanguine suo, quam dum commendaret dixerat : Nisi quis venatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, 410 40v. potest widere regnum Dei. Siquidem huius aquae sacramentum ab hoc miraculo sumpsit exordium. Baptizatus ergo Dominus in passione sua talem ad nos |salutiferae mortis

participationem iam mortuus emisit. Non est nouum hoc aut mirum, quod illum in passione sua dicimus baptizatum matre 399 Gen. 3, 18. TI1. 29 [D

388 cf. Iob. 15, 26. 398 cf. Ps. 24, 10.

394 cf. Raban., De nat. rer. 1, 2 - PL

400 Cant. 5, 15.

405 Ioh. 19, 34.

409

Lob2502:5:

3938 SIBI] SVA .4 — 394 dispen381 0mniaizzarg.C 378 datae suntozm. B 396 quae ubique] quocumque 74 satiue] disponente eo 74, disposite C uiae eius — 24 398 insinuant] misticant B 397 in eo oz. C econtra C 400 399/400 namque 44. cruta ozz. C et inuiolabiles] inuiolabilesque 24 407 hoc] haec 24 403 crurarum C eius] illius zig.

17

B 9;*

^

198 41 5

o

42 5

45

o

RVPERTVS TVITIENSIS

filiorum Zebaedei postulante ac dicente: Magister, dc ut sedeant hi duo filii mei, unus ad dexteram et alius ad sinistram iuam in regmo iuo, respondens dixit : Potestis bibere calicem, quem ego bibiturus sum aut baptismo | quo ego bajtizor, baptizari ? Qui cum C respondissent :Posswmwus, Calicem, inquit, meum bzbetis et baptismo, quo ego baptizor, baptizabimimi etc. Nomine calicis siue baptismi passionem uoluit designare martyrii, qua et ipsum et illos dicebat consummari. Vnde et alibi de passione sua loquitur : Baptismo autem habeo baptizari et quomodo coarctor usque dum perficiatur ? Graece autem baptismus, latine ablutio dici|tur. Quas PL ergo sordes habebat Dominus, ut baptismo passionis ablueretur ? Nempe mortalitatem nostram et passibilitatem, propter quam sordidus et contemptibilis apparebat hominibus sicut et in Zacharia legimus : Jesus autem indutus erat sordidis uestibus. Dixit autem amgelus his, qui astabant coram se : Auferte ab eo uwestimenta sordida. lesus, inquit Hieronymus,

indutus

erat sordidis

9o

162

uestibus,

qui cum non fecisset beccatum bro nobis, beccatum factus ei ipse imfirmiltates mostras poriat. Et in apostolo IS est legimus : Christus mos redemit de maledicto legis, factus bro nobis maledictum. Hic in uicesimo primo psalmo loquitur: Longe a salute mea uerba delictorum meorwm, et in sexagesimo octauo : Deus, iw scis im440 sipientiam meam et delicia mea a te non sunt abscondita. Quae uniuersa, inquit, appellantur sordida uestimenta et auferunter peccata.

ab eo, cum

in morte

sua nostra

delet

Cum igitur widemus Dominum lesum roter | passionem 44 5 mortis gloria et honore coronatum, et à nostris, quae ipse portauerat, peccatis ablutum, recte illum accipimus suo baptismo in morte sua baptizatum atque, ut eundem suum ad nos transfunderet baptismum, sanguinem et aquam de latere suo profudisse iam mortuum. Baptismum autem, quo a Ioanne 45 o baptizatus est, non ad eandem| pertinuisse uirtutem alias iam dictum est. 415 Mt. 20, 21 ; Mc. 10, 55.58.

Zach. 5, 5. Dn Or 5270. Hebr. 2, 9.

420 Mt. 20, 22.23.

424. Lc. 12, 50.

430

433 Hier., Cozzzzett in Zacb., 1, 5 - PL 25, 1457 A. 434 Is. 55,4; 436 Gal. 5, 15. 438 Ps. 21, 2. 439 Ps. 68, 6. 444 cf.

415 filiorum oz. B 419 ego ozz. /Á 423 seipsum 74 428 et oz. C 430 et ozz. B et Iesus erat indutus uestibus sordidis ... auferte uestimenta sordida ab eo V'uig. 431 stabant C — 432 coram eo A 435 portat] tulit C 437 maledictio 74 439 septuagesimo B 444 igitur] ergo C 449 autem oz. ,Á 450 uirtutem ozz. 44

A. 42Y

B 94

DE DIVINIS OFFICIIS VI, 15-16

199

16

45

A

Cur nec solus sanguis nec sola aqua de latere eius exierit, uel cur aqua sanguini sociata sit. Idcirco nec solus sanguis nec sola de latere saluatoris aqua manauit, quia diuinus ordo nostrae salutis utrumque depoposcit. Sanguine namque redimimur, aqua abluimur. Nec ad hoc redempti sumus,

eramus

prius.

Vnde

ut tales nos ille possideret, quales

et apostolus

: Nom

enim,

inquit,

wocawit nos Deus im immmumnditiam, sed 4n samcti46o ficationem im Christo Iesu, et in alio loco, cum priora commemorasset peccata : E haec, inquit, fwistis, sed

abluti estis, sed sanctificat? estis etc. Vt ergo esset, unde a peccatis lauaremur, aqua, quae corporales tantum lauare | poterat sordes, sanguini, qui est pretium nostrae re- C go" 46; demptionis,

sociata est et ex eius societate uirtutem

atque

auctoritatem sumpsit, ut ad abluendas inuisibiles uniuersas peccatorum sordes digna sit sancto cooperari Spiritui. Societate, inquam, uiuifici ac pretiosi sanguinis hoc accepit, ut comparetur uera similitudine Rubro mari, per quod salua47» tus populus transiuit Pharaone submerso cum curribus et equitibus suis. Nam fugientes Aegyptum huius saeculi mundatos in ueram repromissionis terram transmittit diabolumque persequentem penitus absorbet cum praeteritis actibus et pompis suis. 47;

gitur ut supra dictum est, longe rationabilius fuit, ut lancea

militis latus Domini aperiretur, quam ut eius crura frangerentur. Rationabilius, inquam, ac decentius tanto fuit salutis artifici ualdeque accessit ad pulchritudinem | operis, ut illud PL 165 sibi mortuo de latere subduceret, unde nasceretur ecclesia, 48o qui dormienti Adae costam eduxit, unde formaretur Eua. Hac enim similitudine quid pulchrius, quid elegantius, quid dulcius ? Siquidem ille primus Adam obdormiuit, iste secundus, ut dictum est; resurrecturus obiit. Illi Dominus soporem

immisit, huic Pater calicem passionis dedit. 48 Egredimimi ergo et wuidete, filiae Sion, regem Salomonem in diademate, quo coronauit eum mater sua in die desponsationis eius et in die laetitiae cordis illius. Egredimini, inquam, de tenebris illis, quae super terram factae sunt ab hora sexta | usque in horam nonam, 456 cf. supra II 1469. 489 cf. Mt. 27, 45.

4581 Thess. 4, 7.

461 I Cor. 6, 11.

4885 Cant. 5, 11.

452DELATEREEHEIVSoz.B | 453EXIVITC . VEL»wrmq.SITom.B 4657 ille] ipse 74 4589 nos Deus oz. 466 uniuetsas oz. A C — 4904 Spiritui cooperati — C 493 actibus oz. C 446 militis oz. C ^ 497? tantae 74 salutis fuit — 44 C —— 483surrectutus B C — 485 ergo] igitur C, oz. Vulg. 486 eum] illum Vz., oz. 4A 484 desponsionis B, disponsionis C, desponsationis /z/z. eius] illius Vg. 488 illius] eius Vig.

B 94"

^

200

RVPERTVS TVITIENSIS

49o immo de illis, quae per istas significatae sunt et nunc operiunt faciem cordis Iudaeorum. De his ergo tenebris exite et uidete intenta contemplatione illum, qui «os wocauit n admirabile lumen suum: Regem magnum, regem pacificum in diademate spineo, quod est caritatis et magnae miserationis ornamentum,

495 quo coronauit eum mater sua synagoga in hac die desponsationis eius, qua ut dictum est, nasciturae sibi sponsae ecclesiae in laetitia cordis sui prima elementa produxit.

5oo

55

310

515

1? Cur hac die solemnes fiant orationes pro statu ecclesiae. Omni quidem tempore pro statu sanctae ecclesiae fideliter orandum est, sed hac die praecipue solemnes pro illa orationes secundum graduum uel dignitatum ordines ac diuersitates a sacerdote perorandae rationabiliter institutae sunt. Hac enim die saluator noster pro cunctis orauit et commune pro omnibus sacrificium factus est, de quibus et pasSioni appropinquans, immo iam ad aram crucis paene as|- Co: sistens, cum pro discipulis suis Patrem rogaret, dixit : Nox pro his tantum vogo, sed et pro his, qui credaturi suni per uerbum eorum in me. Nempe hic erat magni consilii angelus, de quo in Apocalypsi legimus : Stetit ange14s 2uxta aram templi habens thuribulum aureum in manu sua. Hodie iuxta aram templi, id est in conspectu ecclesiae assistens, aureum immaculati corporis thuribulum in conspectu Dei pendens in cruce sustulit et orationis incensum dignum cum clamore ualido et multis lacrimis, ut ait apostolus, pro nobis adoleuit. Recte ergo et nos cum illo solemnes pro nobis et pro cunctis orationes offerimus, iuxta quod illic additum est : Ef data sunt ei incensa multa. etc. 18

Cur pro Iudaeis genua non flectamus. 29. Ibi notandum, quod cum in singulis orationibus ad pronuntiationem diaconi genua flectamus, in ea tantum, quae pro Iudaeis dicitur, hoc non facimus, uidelicet, quia donec

plenitudo gentiwm subintroeat, caecitas, quae contingit 4m Israel, nullius orationis manu depelli uel expelli potest. Itaque

52 A

diuinis nec debere nec uelle aut posse contraire | iudiciis pro- PL 164 fitentes uehementer pro ilis nunc inten|dendam non esse B; 492 I Petr. 2, 9. 914 Hebr. 5, 7.

506 Ioh. 17, 20. 51v Apoc. 8, 3.

508 cf. Is. 9, 6.

509 Apoc. 8, s.

523 Rom. rtr, 25.

506 suis Patrem ozz. /4, Patrem oz. C 50? tantum rogo] autem rogo tantum Vul. W ; his!] eis Vzig., his? Vulg. W 508 hic] ille 227. C 509 et alius angelus uenit et stetit ante altare habens thuribulum aureum Vig. W 516 solemnes] et a4. C b17 efferimus C 018 ei]ilii Vulg. V. — 519 FLECTIMVS C .20ibi]ubi C — 525 nec uelle] uel uelle 44 iudiciis profitentes] confitentes iudiciis C 526 uehementem C

DE DIVINIS OFFICIIS VI, 16-19

2

o

201

orationem significamus in eo, quod genua non flectimus et tamen oramus utcumque pro his, quia futurum est, ut illos quoque trahat ad se, qui idcirco in cruce exaltatus est, ut ad seipsum omnia traheret. 19

55 5

54 o

545

Cur ab his, qui crucem apportant, cantetur : Popule meus, et aliae antiphonae, et ad singulasrespondeatur graece Agios et latine Sanctus Deus. Tres istae antiphonae : Pojfule meus, Quia eduxi te, Quid ultra debwi, quae apportando crucem decantantur sensibus parum aut nihil differentes uerbis quoque ac modulatione consimiles, triplicem sig|nificant scripturam tituli sensumque A. 435 eius consonant, qui super caput Domini hebraice, graece ac latine descriptus est : Jesus Nazavenus vex Iudaeorum. Nam quia ibi scriptum est Jesus Nazarenus, hic per singulas antiphonas in fine subicitur Sa/watori, saluatori two iuxta interpretationem eiusdem nominis. Et quia uere est rex Iudaeorum, licet hoc ei negauerint et titulum quoque mutari uoluerint dicentes : Noli scribere : vex Iudaeorum sed quia ipse dixit : Rex sum Iudaeorum, hoc in eisdem antiphonis astruitur ab effectu uerum et antiquum exponendo regis officium, uidelicet quod eduxerit eos de | terra Aegypti, C 91v quod deduxerit eos per desertum quadraginta annis, quod manna cibauerit, quod in terram satis bonam introduxerit. Et quia causa haec Iesus Nazarenus rex Iudaeorum tripliciter, ut dictum

55 5

56 o

est, scripta est, id est hebraice, graece et

latine, ad singulas antiphonas, quibus in fine subicitur Saluatori tuo, quod est in illo titulus Iesus, graece et latine respondetur: agios agios sanctus sanctus, quod est in eodem titulo Nazarenus. Hebraice uero non respondetur, uidelicet quia gens illa regem suum adhuc negat titulumque illum aduerso corde maledicit ac detestatur. Supradictas ergo cantando antiphonas illo defertur crux, quo sibi graece ac latine fideliter respondetur, quia uidelicet crucifixus Dominus a negantibus Iudaeis sese promouens ad confessionem gentium proficiscitur apportantibus apostolis et cantantibus, id est totis uiribus opprobrium crucis, quam non erubescunt, confitentibus et praedicantibus et interdum multa passis grauique persecutionum pondere fessis, quod | B 95" 529 cf. Ioh. 12, 32. 534 Miss. Rom., Fer. VI in parasceue ; Corp. "Antiph. Offic. 544 Ioh. 19, 639 Ioh. 19, 19. I 64 b. ; II 147 b (p. 152 s. p. 783 Hesbert). 21. 562 cf. I Cor. 1, 17 ;Rom. r, 16.

533 532 RESPONDETVR C 5341 CANTATVR C | PORTANT B 541 in oz. C - saluatoti 540 nam z:q. Nazarenus ozz. B DEVS oz. JA B 546 effectis B C mutare B 543 ei] illi 4 C D42 tex est 4 C op. A B titulo C —— 556 auerso B 553 ila C boi utom. C 549 manna oz. C 564 grauique ox. B 557 ac] et C — 559 ac] et 4

202 56 A

RVPERTVS TVITIENSIS

et pulchre significatur per hoc, quod eiusdem crucis portatores nunc eunt, nunc tamquam lassi subsistunt.

20

Quid significet, quod crux hactenus operta nunc autem discooperiatur. Velamen, quo hactenus tegebatur eadem crux, quodque ;7o aufertur dicendo : Ecce lignum crucis, uelamen illud significat, sub quo sese Dominus a Iudaeis quodque cordi eorum oppansum est, nobis autem reuelatur, quia ut ait apostolus, $5 Christo aufertur. Nobis enim seipsum ostendit in prophetis sensumque aferwit, wt intelh|gamus rophetas, non sicut PL 16; 2n Moyses $onebat uelamen super faciem suam, dum non possent filii Israel intendere in. faciem eius, sed faciem nobis reuelat, ut gloriam eius sbeculantes in eandem imaginem transjormemur a claritate legis in claritatem euangelii tamquam a Domini spiritu. ;:00 Haec reuelatio primum per illud figurata est, quod eo tradente spiritum welum templi scissum est a summo usque deorsum. Ex tunc enim omnia legis sacramenta patuerunt atque ad gentilium fidem arcana Iudaeorum transierunt. In euangelio quoque secundum Hebraeos superliminare 58 ^ templi infinitae magnitudinis, inquit Hieronymus, fractum esse atque diuisum legimus. Praeterea Iosephus refert uirtutes angelicas praesules quondam templi tunc pariter conclamas^

se : Transeamus ex his sedibus. |Sed et hoc, quod terra mota

est el petrae scissae sunt ei monumenta

aperia sunt,

59o iuxta litteram quidem magnitudo signorum est, quod crucifixum Dominum caelum et terra et omnia contremiscant, sed

mystice tremorem significat credentium, quod pristinis errorum uitiis derelictis et emollita cordis duritia, qui prius erant similes tumulis mortuorum, postea cognouerint creatorem. 595 Vnde

et in psalmo

coniurbast?i

: Commowisti,

eam,item

: Commota

Domine,

est

terram

et

et contremuit

lerra. 21

Item de cruce.

Haec ergo crucis adorandae reuelatio sicut et illa ueli templi 6oo scissio nobis illud mystice significat, quod credentibus in crucifixum clausa prius Scripturarum mysteria patefiant. 570 Miss. Rozz., Fer. VI in parasceue. 92 cf. Cot. 5, 14. 974 cf. Lc. 24, 27.45. 578 II Cor. 5, 18. 581 cf. Mt. 27, 51. 585 Hier., In Esaiaz 5, 6, 4 - CC 75, p. 87. 586 Be/l. iud. 6, 5. 58S Mt. 27, 51 s. 595 Ps. 59, 4. 596 Ps. T7585:

B65significat BC —. portitores BC — 566 nunc...tunc C 564 OPERATA C 568 AVTEM o». C DISCOOPERITVR B C 569 quo] qood C 570 aufertur] euacuatur V/uljg. W — 514 aperit C 580 figurata] significata C 584 secundum Hebraeos] hebraico 74 590 magnitudo quidem — 74 598 fitulus deest A

Cz

DE DIVINIS OFFICIIS VI, 19-21

203

Nam per creditam Christi passionem uel crucem nunc intelligimus sacramenta legis et arcana prophetarum, uerbi gratia cur Pharao uel Aegyptus, quae decem plagis uerberata non | 6o5 cessit, solo sanguine agni uicta filios Israel dimisit, et quis ille

6:10

sit in prophetis, cuius factu«s est principatus super humerum eius, quisue sicut owis ad occisionem ductus sit et sicul agnus coram lLondente se obmutuerit et mom aperuerit os suum.

Haec et cetera clausa prius, nunc crucem Christi suscipientibus aperta sunt. Sicque factum est, ut bibere iam possimus de aquis Mara, quas sicut in Exodo legimus, non poterat bibere populus, donec clamante Moyse ad Dominum ostendit ei Dominus lignum, quod cum misisset in aquas, in dulcedinem 615 uersae sunt. Aquae enim Mara legem significant, quae non paruam in se amaritudinem habet, dum dicit : Oculum ro oculo, dentem vo dente et similia. Dulcescit autem per lignum, dum proposito dominicae passionis exemplo ei, qui 1e percusserit in maxillam, braebes et aliam etc. 620 Adoramus igitur in cruce Domini nostri Iesu Christi opportunam, ut ait apostolus, gloriam, salutem acquisitam, reducem uitam,

625

saluationem perfectam, liberationem perpetuam. Adoramus crucem fidel praesidium,

spei |firmamentum,

PL 166

caritatis solium, misericordiae titulum, pietatis augmentum,

630

gratiae uehiculum, pacis uexillum. Adoramus crucem, quae superbiam excidit,

inuidiam |obtriuit, 635

À. 45"

culpam correxit,

poenam destruxit. Crux Christi ianua caeli,

clauis paradisi, diaboli deiectio, hominis erectio,

640

captiuitatis nostrae solatium,

liber |tatis pretium. 606 Is. o, 6. Mt. 5, 39.

607 Is. 55, 7. 612 cf. Ex. 15, 23-25. 621 Hebr. 4, 16.

C 92Y

616 Ex. 21, 24.

618

608 tondente oz. B sit ductus — JA 607 ducetur l/z/g. 605 inuicta B 610 suscipientibus] sapientibus B 609 aperiet l/z/g. obmutescet l/z/g. 616 habet amaritudinem — 614 aquis B 611 possimus iam bibere — 74 C 639 diabolo C 621 gloriam] gratiam Vulg. W, exce. cod. Fuld AC

204

RVPERTVS TVITIENSIS

Crux exspectatio patriarcharum, promissio prophetarum, triumphus regum, dignitas sacerdotum.

Crux tyrannos increpat, potentes inclinat, afflictos subleuat, 650

pauperes honestat. Crux tenebrarum excidium, lucis infusorium,

655

mortis effugium, uitae nauigium, salutis imperium. Quidquid Deo proficimus, quidquid Deo acquirimus, quidquid speramus, adorandae crucis est fructus. Per crucem Christus ad se traxit omnia :

660

Crux regnum Patris, sceptrum Filii,

sigillum Spiritus sancti, totius est testimonium Trinitatis.

22 Cur pridie dominicum corpus in hodiernum diem reconditum sit. 665 Causa poscere uidetur, ut hac die dominicum corpus conficientes et inde usque | in primam sabbati recondentes toto B 96v eodem sabbato iugi silentio consopiti usque in primam sabbati ab omni diurno psallentio cunctoque sacri altaris ministerio uacaremus. Sic enim rei propius accedere putaremur pro eo, 67 o quod hac die Dominus noster immolatus sabbato requieuit in sepulcro totamque sequentem noctem discipuli eius in tristitia transegerunt, donec diluculo redeuntibus a monumento mulieribus quaeque audierant et uiderant referentibus paulatim respirare et in gaudium reuiuiscere coeperunt. 67 VA Verius itaque triduanam Domini mortem obseruare suo tempore uideremur, et illam de ueteri historia similitudinem rectius tenere, qua dictum est de manna, quod filiis Israel in figuram dominici corporis datum est : De sexto colligant, quod inferant, sitque duplum, quam quod ev singulos dies 680 colligere solebant, quia die septima non inuenietur. Nunc autem econtra die septima apud nos inuenitur, quia 678 Ex. 16, 5.26.

651 excidium tenebratum — 4 65* Deo oz. C 664 SIT] EST C 665 666 in sabbatum B, ad sabbatum C 668 sacris C 669 67? est ozz. C 678 colligant] parent I/z/g. 679 coll. sol. per sing. dies — Tug.

uideretur C proprius C

DE DIVINIS OFFICIIS VI, 21-22

205

post meridiem corpus Domini solemniter 7» woce exsultationis et laudis conficimus. Hac uero die sexta quodammodo non inuenitur, quia non conficitur, sed pridie id est feria quinta,

685 illatum et reconditum est, quod hodie sumamus. Cur ita fiat, quia ratione non uacat, uigilanter intuendum est. Dominus noster non tunc solum uel tunc primum immolatus est, quando a ludaeis in cruce suspensus est, sed et pridie quam pateretur, quando accipiens panem et calicem bene69o dixit et dedit discipulis suis dicens: Hoc'est corpus mewm, hic est calix sanguinis mei, suis manibus immolatus est, suis ipse manibus nobis, ut iugiter immoletur, agnus commendatus est. Ab illa immolatione prima sabbati tertia dies, ab ista uero 69; sabbatum ipsum | tertia nihilominus dies est. Constat autem

C 93

quod, ut superius dictum est, noctem siue uesperam sabbati ab illo silentio uel tristitia, quam exigebat requies sepulcri, causa illa uehemens abstrahit, quod in parte eiusdem noctis Dominus |resurgens totam illam incomparabilis gaudii iubare PL 167 7oo sol uerus illustrauit. Triduum ergo dominicae mortis, quod perfici nequiuit eo respectu, quo ipse a Iudaeis est trucidatus, pulchre et rationabiliter ad hunc respectum transponitur, quod ipse suis manibus est immolatus. |Cuius rei uel maximum illud est indicium,

75; quod tribus his noctibus diminutas extinctis luminaribus celebramus uigilias ad similitudinem tenebrarum, quae patiente Domino super terram factae sunt significando, ut supra dictum est, caecitatem, quae ex tunc accidit in Israel. Sicque fit, ut sacrificium nouum, quod mortem Domini

710 pridie per manus ipsius praecesserat, resurrectioni eius nihilominus pridie, quod est in sacrosancti sabbati uespera, solemniter occurrat.

Itaque quomodo hac die, quae est feria sexta, qua Christus hostia salutaris a suis trucidatur inimicis, recte a nobis quasi 715 sepultum

est, sacrificii decus

et caeleste illud manna,

quia

hodie non inuenitur, feria quinta parauimus et intulimus, quod hac die sumamus, fuitque duplum quam per singulos dies colligere consueuimus.

682 cf, Ps. 41, 5.

690 Mt. 26, 27 ; Mc. 14, 22.24 ; Lc. 22, 19 s.

407 cf. Rom.

DIN25

694 ista] 691/692 immolatus 454. manibus oz. B 687 uel tunc] tunc oz. ZÀ 699 Dominus] 694 exiebat C 694/695 ab ista sg. dies est oz. JA illa C 710 resur705 diminutas oz. A C 903 suis ipse — 44 noster add. /Á rectionis B

711 sacrosancta B

B 97

206

RVPERTVS TVITIENSIS

23.

720

72 A

75 o

De eo, quod duo presbyteri corpus dominicum de loco, quo pridie reconditum fuerat, deferant, et quod dicatur super illud oratio dominica tantum. Tandem salutata cruce duo presbyteri deferunt ad altare corpus dominicum, quod pridie reconditum est, et assistens sacerdos praemissa oratione sic incipit : Oremus raeceptis salutaribus moniti.

Constat locum hunc esse in canone,

ubi

eleuato calice cum corpore Domini dicitur : Per omnia saecula saeculorum, et sequente dominica oratione rursus operitur calix, per quod nobis illud ex passione Domini repraesentatur, quod depositum corpus eius de cruce sepultum est. Sed de hoc in secundo huius opusculi libello iam dictum est, quo et cetera, quae secundum ordinem dominicae passionis in canone dicenda erant, adnotata sunt.

75

A

Nunc illud dicendum est, duos presbyteros, qui corpus Domini ad altare deferunt, significare Ioseph Iustum ab Arimathaea et Nicodemum, qui petitum et concessum sibi a Pilato corpus Iesu detulerunt ad sepeliendum. Nos autem cum silentio communicamus, sed sanguis ille, quem sumimus, ad Deum

de ore | nostro clamat, sicut scriptum est : Ecce

C 9s*

wox sanguinis fratris tuv Abel clamat ad me de 74o lerra. Nos enim, id est ecclesia, terra sumus, quae aperit os suum et sanguinem Abel, id est Christi, bibit fideliter, quem Cain, id est populus iudaicus, effudit crudeliter. At ille male-

dictus est super terram eandem uagusque et $rofugus | est B or» super eam, sicut scriptum est in psalmo: Disferge illos in 74; wiriu|te twa. Maledictus, inquam, illa maledictione, quam A 44 sibi posterisque suis ultro arrogauit dicendo : Samgwis eius

super nos et super filios nostros.

24

|

PL 168

De sabbato sancto.

Sabbato post profundam tristitiae noctem diescit nobis 75» post meridiem in summam laetitiae claritatem imminentemque uesperam noctis eius, qua uerus sol Christus ab inferis uictor ascendit. Omnis anima christiana uigilanter attendens et praeexsultans plaudit sibimet et dicit: E£ nox wt dies illuminabitur et mox illuminatio mea 4m deliciis 755 meis. Quapropter quotquot sacerdotalis aut leuitici sumus ordinis, iure pro /a«£i vegis wictoria iuba intonamus salutari iuxta illud psalmistae : Bwccinate in neomenia tuba, in 438 Gen. 4, 1o. P$. 138; 12.11.

$7483 Gen. 4, 16. 944 Ps. 58, 12. 9746 Mt. 27, 25. «56 Miss. Ros., Bened. cerei. *5* Ps. 80, 4.

753

9721 DICITVR B TANTVM oz. B 938 clamat ad Deum de ore nostro — C ecce ... Abel zoz in Vulg. 748 Ti/ulus INCIPIT DE SABBATO A B C 454. mea supra lin. B 455 quapropter supra Jin. C «56 insonamus B

DE DIVINIS OFFICIIS VI, 23-26

760

207

insigni die solemnitatis uestrae. Quis enim dies nocte hac insignior ? Quae solemnitas hac uictoria praestantior? Quae alia nostra est neomenia nisi illa, qua hac nocte in Christo per baptismum renascitur noua ecclesia ? Iure ergo nunc

angelica turba caelorum

exsultat, tuba salutaris vnsonat,

gaudet tellus, mater ecclesia laetatur, et omnis aula diwimi momawis magnis resultat bopulorum uocibus. 765 25

que

TI5

78o

Cur hoc sabbatum uocetur sanctum.

Sabbatum hoc pro magnitudine rei commune nomen excessit, quod est uigilia scilicet attenta exspectatio uel praeparatio cuiuslibet magnae et cum deuotione suscipiendae festiuitatis. Dicitur autem sabbatum sanctum cum propter alia plura tum maxime propter hoc, quod ad suscipiendum tantam luminis claritatem noua ecclesia sacro baptismi fonte sanctificatur. Hac enim die solemne est iuxta ueram et euangelicam Patrum traditionem fontes benedici et praeparata per fidem tam corporum quam animarum credentium uasa regeneratione noua sanctificari. Praeparantur animae, quae mortuae fuerant, uitae uictrici morte uicta de bello reuertenti, ut in

magna regis Christi curia nullus sit wermaculus aut serwus emplitius, qui non ad ingressum triumphantis Domini gratiae serico | uel sanctitatis auro uestiatur. Sed de hoc in sequen-

C 94

tibus suo loco dicemus. |

B 98

Quot uel quibus ex causis praefulgeat paschalis solemnitas. Nunc antequam de ordine uel ratione officii disseramus, dicendum est, quot uel quibus ex causis paschae solemnitas 785 tam illustris tamque celebris habeatur. Multi enim solum hoc in illa respiciunt, quod 2n $rima sabbati resurrexit Dominus, unde et dies dominicae resurrectionis appellatur. Magna plane solemnitatis et laetitiae cordis nostri materia, quia dum illo resurgente resurrectionem mortuorum esse credimus, nos resurrecturos esse sperantes iure gaudemus. Verum quoque 799 in huius contemplatione solemnitatis numquam illud gaudium memoriae nostrae debet praeterire oculum de nostrarum redemptione animarum, quod, ut superius dictum est, in hanc diem dilatum est a feria sexta, qua per crucem et sanguinem |PL 95 suum saluator noster illam operatus est. Haec sunt enim festa paschalia, in. quibus uerus ille agnus occiditur eiusque sanguine posles consecrantur. Pascha quippe 26

144 cf. Gen. 17, 12. 1 Cor. 5, 7.

486 cf. Mt. 28, 1.

296 Miss. Rozz., Bened. cerei.

797

noua oz;. /À 861 per baptismum ozz. ZA 758 uestrae] nostrae B C, eius 7A $30 suscipiendam ;4 C 765 SANCTVM VOCETVR -— A 762 salutari C 794 $90 sperantes] speramus et C $85 tamque] tam B 783 ucl] id est B qua] quia C

169

208

RVPERTVS TVITIENSIS

nosirum immolatus est Christus, qui mortem nostram moriendo destruxit et witam vesurgendo reparat. $00 Duae sunt istae paschalis magnae et admirabilis causae festiuitatis : redemptio animarum; quae die parasceues morte Christi parta est, et resurrectio corporum, quae prima sabbati Christo resurgente data est atque confirmata. Additur his tertia : necessarii baptismatis solemnitas omnem 8o5 nobis illarum conferens utilitatem uel fructum, quae pro eo,

quod ab illis exordium totumque suae rationis sumpsit sacramentum, recte eisdem in paschalibus gaudiis addita est. Tribus igitur ex causis nox haec ut dies illuminata refulsit in deliciis nostris. 810

815

820

O uere fesía dtes, uere beata nox, nobilitas anm, mensis decus, alma dierum,

splendor horarum, nox in qua desertus infernus, apertus est paradisus. Nox ista mortis exitus est, uitae reditus est,

lux gratiae, splendor gloriae, suauitatis poculum,

fluuius deliciarum,

825

inundatio pacis, acquisitio fortitudinis, laus consilii diuini. Hac nocte cessauit exactor,

830

855

quieuit tributum, captiui redditi sunt, lassi respirauerunt, confracta est uirga persequentium, computruit iugum dominantium. Pulchritudine noctis huius paradisus refloruit, caelum purpuratum est, angeli candidati,

homines | exhi [larati sunt.

B 98*

Nox ista pascha dicitur, pascha autem hebraice, latine C 94* dicitur £rans:ius. Quis ergo transiuit ? Vnde et quo transiuit ? 798 Miss. Roz., Praefat. pascb. — 810 Venantius Fortunatus, Misce//. 3, 10 - PL 88, 132 ;Ordo Rom. 50, 34, 4 (p. 3oo Andtieu). 837 Hier., Lzb. interpr. bebr. K07:. 64, 22 - CC 72, p. 140. 801 quae ] qua B 802 parata 74 803 atque confirmata est — C 806 quod oz. B illorum C 807 in eisdem B

805

DE DIVINIS OFFICIIS VI, 26-27 $40

209

Christus Dominus transiuit de hoc mundo ad Patrem, de morte ad uitam,

de ignobilitate ad gloriam, de seruitio ad regnum, de contumeliis ad honorem,

845

de fluctibus saeculi ad portum caeli, de medio latronum ad Patris consessum. Transiuimus et nos. Pascha nostrum Christus est, transitus

noster immolatus Christus est. Quo ergo transiuimus ? Quam ex longinquo ? Transiuimus a duplice perditione ad duplicem 85o corporis et animae salutem,

de diabolo ad |Deum,

AÀ 44"

de hoste ad Patrem,

detyranno, qui nec Deus est nec homo, ad regem nostrum, qui Deus est et homo. 85;

Transiuimus, inquam, de tenebris ad lucem,

de de de de de de

860

2;

fatigatione ad requiem, planctu ad canticum, nuditate ad tegumentum, paupertate ad opulentiam, reatu ad gratiam, poena ad gloriam.

Cur pascha non celebretur ante plenilunium, quod primum occurrit post uernum aequinoctium. Tam

iucundam

solemnitatem,

tam

miram

ueri

luminis

865 claritatem, tam splendidam gratiae celsitudinem omnis sexus agnoscere, omnis aetas in mente habere, omnis debet concio

suscipere. Nescire enim calamitatis, non habere captiuitatis,

non diligere damnationis est. Siquidem paganus, quia nescit, miser est, quia non habet Iudaeus, captiuus est, quia non 87o diligit haereticus, damnatus est. Vt ergo tantum hoc bonum maiorum sapientiam delectet, minorum infantiam laetificet,

mediocrum profectus aedificet, |diuina suffragatur auctoritas, PL 170 elementorum concurrit natura, ecclesiastica simul nititur

85,

industria. Diuinae namque auctoritatis est et ex antiqua lege Moysi traditum, ut non celebretur ante primi mensis plenilunium, uidelicet ubi primum plena luna post uernale occurrit aequi-

847 I Cot. 5, 7.

875 cf. Ex. 12, 18.

$46 confessum C — S48est Christus » C — quam ex longinquo transiuimus 44 866/867 condi866 concio] conditio B 864 est Deus — 4d $50 et oz. C 87? plena luna] plenilunium C tio suspicate C

^

As

RVPERTVS TVITIENSIS

noctium. Valde hoc delectat ingenia sapientium, quia magnum et perpulchrum in se continet mysterium. 889 Luna quippe, quae proprium non habet sed a sole mutuatur lumen, sanctam significat ecclesiam, quae non habet a semetipsa, sed a uero Christo sole interni luminis accipit gratiam. Aequinoctium uero, quo trans|acto iam dies noctem super-

B 99

greditur noctisque horas decerpens illi minuit et sibi adicit,

885 lllud significat, quod post ignorantiae noctem dies scientiae Dei longa coepit serenitate produci et multitudinem ignorantium studium et labor imminuit ueritatem Dei cognoscen-

tium |.

Dum ergo paschalis agnus immolatur et populus Dei sub-

89o merso

Pharaone

cum

exercitu

suo

de seruitute

C 95

liberatur,

plenilunium est et nox uincente die superatur, quia dum agnus Dei Christus patitur, plenitudo gratiae sanctam illustrat ecclesiam, ut tamquam luna reuelata facie ueri solis gloriam

contempletur et iam idonea iamque placens in thalamos eius 895 ire meditetur sicque dies noctem superat, quemadmodum scriptum est : Quia ubi abundauit peccatum, superabundauit gratia. Elementa quoque nos in hoc laetificant nostrique sensus lactant infantiam, quod post hiemis asperitatem mollis aer 9oo uernas spirat blanditias tellusque dudum seri frigore decrepita uiridi iuuenescit herba floresque ac segetes rediuiuo fructu uernant et uolucres caeli gelu tristi terso dulce iubilant. Nam inter gaudia, quae celebramus,

dum haec aspicimus,

ex ipsis uisibilibus similitudine congrua commoneri debemus, 9o5 qualiter in inuisibilibus per Christi resurrectionem profecerimus, scilicet, quia pulso perfidiae gelu uitiorumque imbribus fidei uirtutumque pulchritudine refloruit mundus, unde et in Canticis dicitur: Jam enim hiems transiit, imber abiit ei recessit, flores apparuerunt, wineae florentes 910 0dorem dederunt et uox turiuris audita esí in terra

nosíra. Temporis ergo siue elementorum considerata qualitas nonnihil gaudia piae contemplationis amplificat. Quantum autem ad cognoscendam solemnitatis eiusdem gratiam carnales quoque ecclesiastica iuuit industria. Nam 91; quia nequeunt ad spiritualia uidenda mentis oculos aperire, nisi causarum corporaliter accidentium ui maiore excitentur, quaesitae sunt causae, quarum impulsu uehementer excitandi percellerentur. Ieiunium quippe quadragesimale, quod pro

decimis | dierum offerri Deo alibi iam dictum est, sic disposi- B 99"

896 Rom. 5, 20.

880 muniatur solis oz. C A 901 ac odorem suum

900 cf. Lucan. PZars. 4, 108.

908 Cant. 2, 11.13.12.

C 892 Christus oz. /A B 892/893 sanctam illustrat 454. ueri $896 ubi autem abund. delictum Vig. W., exc. cod. Fuld. iniquitas oz;. ,A B 902 caeli oz. A 905 fecerimus B 910 dederunt Y/uig. 917 excitanda C

DE DIVINIS OFFICIIS VI, 27-29

211

920 tum sicque praefixum est, ut non ante hanc sacratissimam noctem ullo modo terminetur ac deinde quinquaginta dierum numerus continue sequatur, in quibus omnino ieiunia relaxantur. Itaque, dum per abstinentiam corpus atteri|ltur nec PL: aliunde laxatio nisi ab hac paschali nocte speratur, uel sic 92; eadem beata nox a carnalibus quoque ambitur et cum exspectatione suscipitur et antequam ueniat sic omnes dies quadragesimae, qui intersunt, tamquam diurna desiderati uiatoris itinera paene quotidie | diligenter computantur. C9;* Omnibus ergo, ut dictum est, dulcis est haec sacra solemnitas, 93o omnibus cara, cunctis desiderabilis est, sicut lux a»bulantibus

in tenebris, sicut sitientibus fons aquae de petra salientis, sicut peregrinantibus £abernaculum, quod Deus fixit. Sed iam nunc ipsum attingamus officium, quo tandem laeta laxamus ora post triste silentium. De cereo.

935 28

Proprium quoddam huius tantae solemnitatis decus est cereus a Zosimo Romanae ecclesiae pontifice tricesimo nono per ecclesias benedici institutus, a cuius dulcisona benedictione praeconia sanctae resurrectionis Christi inchoantur. Significat 940 uero

eundem

Dominum

| nostrum

resurgentem

suorum

tristitiam discipulorum immo mundum uniuersum laetitiae competentis claritate serenantem. Hoc uere congruit et uis ipsa significationis exposcit, ut sicut praeteritis noctibus exstincta luminaria faciem ecclesiae contristauerunt, sic noctem

94; hanc cereus laetificet.

illuminatus

iuge flammae

tripudiantis

iubare

Quid cereus significet. Supradictum est per candelas, quae exstinctae sunt, mortes significari prophetarum et iustorum, qui a sanguine Abel iusti 95o usque ad. Christum occisi sunt, ipsamque candelam, quae ad euangelium non maior ceteris exstinguitur, ipsum Dominum significare, qui euangelizans occiditur unus ex prophetis 29

reputatus.

Constat autem, quia qui contemptus et humilis occisus est,

95; hunc Deus suscitauit ac $roincipem et saluatorem exaliawit ad

dandam paenitentiam in remissionem peccatorum. Bene ergo significationis ordo procedit, dum claram resurgentis magnitudinem praeclari significat magnitudo cerei, eo 930 cf. Is. 9, 2. 91 Mommsen.

931 cf. Ioh. 4, 14. 949 cf. Mt. 23, 55.

932 cf. Hebr. 8, 2. 955 cf. Act. 5, 31.

937 Lib. Pont., p.

ambulantibus] uiantibus C ^ 932 fixit 920 perfixum C — 930 cunctisque 74 944 conttistauerant C tticesimo oz. C 937 Zozimo 44 C Deus — C 955 et] ac 4 B 946 laetificent B noctem hanc] eandem praem. C 956 in]et B Vulg. W — 958/959 co quod] eo uel C

A4;

212

RVPERTVS TVITIENSIS

quod maxime | cereus ad Christi similitudinem accedit, quod paruula, quae substantiam cerae educit, apis mater absque concubitu concipit et parit, cui recte comparatur Virgo Maria Dei genitrix, quae inuiolata nobis Deum in carne quasi mel in cera protulit. Cum ergo recte humanitatis Christi similitudinem gerat, 965 annus illi ab incarnatione eiusdem Domini Christi consequenter inscribitur. Et quia crucifixus est, crucis quoque figura congrue nihilominus insculpitur.

B 100

960

Amplius autem id, quod dictum est, eiusdem cerei bene579

dictio confirmat. Primo cum in praefatione benedicens rogat : Ví qui me non meis meritis intra lewitarum nu|merum dignatus est aggregare, luminis sui gratiam infundendo, cerei huius laudem implere praecipiat, laus enim'cerei nullo modo nominanda esset, nisi Christum

Dei Filium,

qui cum

C 96

Patre et Spiritu

sancto |unus Deus et solus laudandus est, significaret, praeser975 tim cum laus eadem cerei noctis huius iucundum ac praedulce praeconium sit et resurgentis gratiam atque uictoriam uetera cum nouis conferens tamquam tuba clarissima personet. Sed. iam columnae huius, inquit, $raeconia nouimus, quam n honorem Domini rutilans ignis ascendit. Qui licet diwisus an 980 paries mutuati tamen luminis detrimenta mon. nouit. Ex his quoque duobus uersiculis magis ac magis saepe dicta cerei significatio collucescit. Quod enim ait : Columnae hwius braeconia nouimus, aperte nobis innuit, quod illud idem per hanc pretiosam lampadem 985 intelligere debeamus, quod per illam praefigurabatur columna, quae castra filiorum Israel de Aegypto exeuntium per mare Rubrum praecedebat. Significabat autem illa columna nubis bene notam nobis nubem humanitatis Christi, in qua proprie thronum suum posuit sapientia Dei, sicut ipsa dicit : T'Azo299 "us meus in columna nubis. Siquidem nunc illa columna nubis populum suum a diaboli seruitute liberatum et mare Rubrum mare baptismi transeuntem praecedit lux itineris,

PL 172

ut inducat in terram ueram repromissionis, lerram uiuentium,

quam sicut Moyses ait, Dominus Deus noster die ac nocte in995 tuetur, nunc caelestibus doctrinis compluens, ut uere columna

nubis, nunc igne sui Spiritus accendens ut uere columna ignis. Iam ergo uerae columnae huius | mysteria nouimus. Quod autem adicit de natura ignis dicens : Qui licet diuisus in partes mutuati tamen luminis delrimenia mon nowit, multa 960 cf. Miss. Rom., Bened. cerei. lJeut-

r1

970.978 ib.

989 Eccli. 24, 7.

994 cf.

12.

960 apis mater eduxit 74, apis mater educit — C 965/966 annus illi ... inscribitur] annus ab ... illi inscr. C Christi] nostri C 971 congregare74 973 Dei oz. A C 91? conferens cum nouis — 74 991 rubrum mare — C 993 ueram terram — C 996 ascendens B 998 de nat. ig. adicit dicens — 74

B 100*

DE DIVINIS OFFICIIS VI, 29-30 IOOO

namque luminaria de uno uidemus accendi nec illud unum propterea sibimet lumen diminuit, nihilominus ad illud idem argumentum proficit. Numquid enim rem talem tali in loco praesertim omnibus notam non propter aliud quam propter semetipsam docere nos uoluit ? Siquidem ineptum fuisset hoc

1005 absque

IOIO

IOIS

213

mysterio tantis inserere laudibus.

Dum ergo columnam ceream rutilans ignis accendit sic de sua naturali copia laudatus, per hoc aliud perpulchrum piumque spectaculum nostrarum mentium oculis ingeritur. Denique sic illud innuitur, quod exstinctam in sepulcro iacentem humanitatis Christi sub|stantiam de supernis aspirans ignea diuinitatis potentia rursus animauit et sicut uere rutilans ignis gloria beatae resurrectionis hac nocte in perpetuum nobis gaudium feliciter illuxit. Item ex eodem igni consecrati cerei cuncti, qui in ecclesia sunt, illuminari debent cereoli. Quod cum fit, opportune nobis

C16v

illud in mentem subuenit, quod Dominus noster ea die, qua

IO20

resurrexit, cwm esset sero, stans in medio discipulorm suorum manusque el latus ostendens eis insufflawit. el. dixit eis :. Accipite Spiritum sanctum. Tllic enim coepit ille hominibus dari ignis, quem per hunc uisibilem ignem constat significari, quem «enit ipse mitiere in lerram ei uolwit uehementer ac- A 45*

cendi. || 30

1025

10230

1055

1040

PL 175

Cur diaconus cereum benedicat.

Hic ipsa rei nouitas admonet, ut quaeratur, cur tantae materiae, tantae dignitatis benedictionem super cereum pronuntiet diaconus praesente sacerdote uel etiam pontifice sacrisque indutus uestibus. Causa manifesta sese offert quaerentibus. Constat enim, quia bonum sanctae resurrectionis Christi nuntium per minorem sexum, id est per mulieres sanctis apostolis flentibus et lugentibus euangelizatum est. Hoc autem tam rationabili diuinitatis dispositione actum est, ut inter illa, quae significatiue fiunt in ecclesia, memoriale suum omnino iure habere debeat. Nam quia mulier a diabolo missa uiro mortem obtulit, pulchre sexus idem a rediuiuo Christo missus uirili sexui uitam euangelizauit. Recte igitur gradus inferioris | minister tam dulci tam pulchra tamque melliflua cerei benedictione tantae solemnitatis nostrae gaudium inchoat, quia per inferiorem sexum tam iucundum tamque pium dominicae resurrectionis miraculum uiris non quibuslibet sed ipsis apostolis annuntiatum est. 1017 Ioh. 20, 19.

1021 cf. Lc. 12, 49.

10011lumen supra/in.C ^ illdom..4C 1027 induto C 1024 Hic] Dic C 18

1018 eis? oz. B 1005tantis oz. 74 1032 significatione C VII

B 1or

^

214 31.

RVPERTVS TVITIENSIS Cur

ad

benedicendum cereum frustula portentur incensi.

quoque

Cumque diaconus cum ceteris subministris ad benedicendum accedit, frustula quoque portantur incensi ut cruciculae, quae 1045 cereo insculpta est, offerendo infigat. Et hoc quoque ad causam praedictam respicit. Illae namque mulieres, quae mortuum quaerebant

1050

Dominum

et uiuum

uidere meruerunt,

aromata

ferebant, sicut euangelista refert : Maria Magdalena et Maria Iacob? et Salome emerunt aromata, ut wenienies ungerent lesum.

32

Cur dicatur uel sit hoc sacrificium uespertinum. | Offerens igitur incensum dicit :-I» hwius gitur noctis gratia

C 97

suscipe, sancie Pater, incensi. huius. sacrificium. uespertimum. Vespertinum esse sacrificium totumque ad uesperam sabbati, 1055 quae lucescit in prima sabbati, diei praesentis pertinere officium,

1060

1065

clarum

est.

Cur

autem

haec

sacrosancta

solemnitas

utrumque, scilicet matutinum et uespertinum, habeat sacrificium, supradictis ex causis citius colligi potest. Supra namque dictum est duabus ex causis praesentem resplendere solemnitatem, scilicet ex redemptione animarum, quae die parasceues morte Christi parta est, et ex resurrectione mortuorum, quae illo resurgente prima sabbati confirmata. est. Constat autem, quod idem resurrectionis nostrae auctor imminente uespera cafut inclinans tradidit spiritum, et hora, qua primus Adam requisitus clamante Domino et dicente: Vbi es Adam,

inoboediens

deprehensus

est, eadem

hic secundus

Adam consummata passione sua clamans et dicens : Pater, in manus iwas commendo spiritum mewm, oboediens inuentus est. 1070

Oblaturi igitur sacrificium matutinum | pro eo, quod hic lucifer matutinus resurrectionis primogenitus diem nobis aeternitatis resurgendo aperuit. Sacrificium quoque uespertinum primum offerimus pro eo, quod ut dictum est, imminente uespera spiritum tradens eandem uesperam morte sua | fecit

1075 memorabilem, sed eius celebritas dilata, ut dictum est, et competenter in hanc transposita est.

1048 Mc. 16, 1. 1052 Miss. Rorz., Bened. cerei. 1038 cf. Mt. 28, 1. 1064 cf. Ioh. 19, 3o. 1065 Gen. 5, 9. 1067 Lc. 25, 46. 1071 cf. Is. 14, 12; II Petr. x, 19 ; Bened. cerei. 1072 ib. ; cf. Ps. 140, 2.

1041 FRVSTVLA oz. AA 1042 PORTATVR B C INCENSVM A 10651 VEL SIT o». B SACRIFICIVM HOC — C 1067 habeat oz. C 1061 parata 74 1066 hic] sic C 1067 pater oz. C 1074 sua morte — C

PI

B 1o1v

DE DIVINIS OFFICIIS VI, 31-34

215

33

1080

De baptismo. Aequa uictoriae lex est inter hostes, ut quicumque ante bellum fuerant uicti post bellum cedant in ius dominationemque uictoris mittanturque legati in uniuersam uicti potestatem, qui uictum esse priorem tyrannum annuntient titulosque uictoris recipiendos ostendant et eius mira praedicent. Vnde et ipse Dominus, qui ad debellandum humani generis inimicum uenerat, dicit in euangelio : Cum fortis armatus custodit

1085 airium

1090

1095

IIOO

1105

94

IIIO

suum,

in bace

sunt

omnia,

quae

possidet

:

s? autem fortior illo superueniens uicerit eum, uniuersa arma eius auferet, im quibus confidebat, et spolia eius disiribuet. Hac nocte aduersus illum fortem armatum scilicet diabolum fortior superueniens Filius Dei crucisque uexillum atrio eius bellator inferens ipsum cepit, alligauit, arma eius abstulit et spolia paradiso reddidit. Ille tam fortis, qui uniuersam Zerram conculcawit, hamo crucis captus | est, quia dum fragilitatem carnis in Christi morte C 97" appetiit, diuinitatis aculeo transfixus est. Recte igitur hac eadem nocte celebratur baptismi sacramentum, quo constanter aduersus uicti potestatem iniquam eunt sacerdotes nostri legati utique uictoriosi regis Christi titulosque uictoriae proferentes uicti abrenuntiationem uictorisque ab hominibus exigunt professionem. De cuius magnitudine sacramenti aliqua debere dici tempus et officii eius ordo nunc exigit atque in primis dicendum uidetur, quomodo uel quid mors Christi per baptismum operetur in nobis. Consequens enim esse uideretur, ut quomodo propter peccatum mortales facti sumus, in remissionem autem peccatorum baptizamur, iam post baptismum immortales existeremus. Quomodo

uel quid per baptismum mors Christi operetur in nobis. Paulus apostolus dicit : 4» vgnoratis, fratres, quia quicumque baptizati sumus wn Christo lesu, $m morie ipsius baptizati sumus ? Consepulti emim sumus cum | illo ber baptismum in mortem, ut quomodo vesurvexit Christus a. mortuis ev gloriam Pairis,

tta ei nos

1084 Lc. 11, 21 s. 1092 cf. Is. 16, 4.

im nouitate

uitae

ambulemus.

1090 cf. Sedulius, Carzzen pascb. 1, 337 - CSEL

ro, p. 40.

1109 Rom. 6, 3-4.

1077 INCIPIT DE BAPTISMO .A B

CVR DICATVR VEL SIT SACRIFI-

CIVM HOC SP. C 1079 dominationemque] damnationemque 74 1082 mira] uita 74, iura C ^ 1085 possidet] posset C — 1086 illo] eo V zs. 1087 aufert B 1093 Christo C 1095 nocte] die 74 1098 uictoria C 1101 officio C 1102 in nobis operetur — 4 1104 in] ad 4 1109 fratres ozr. Vul. 1113 surrexit C Vulg. W^

A 46

^

216

RVPERTVS TVITIENSIS

11.

Hic patenter ostendit lucrosam commutationem factam esse nostrae duplicis| ac sempiternae mortis, cui iuste fuera- B 102 mus addicti, scilicet ut per baptismum cum Christo iniustae morti addicto morientes mori ultra non debeamus. Idcirco namque mortuus mortis suae fluuium scilicet sanguinem et 112 aquam de latere suo Christus effudit, ut non deesset nobis, in quo eiusdem | mortis suae possemus participes fieri et sic PL 175 a nostra liberari. 112;

11:

115

1140

Valde namque repugnat iustitiae et cum iusto Christo mori et cum peccatore diabolo damnari. Sed non eadem iustitia pariter et hoc admittit, ut quicumque in morte Christ? Iesu baptizati sumus, statim quoque a morte corporis liberi simus. Nam in baptismo unius simplex mortis Christi, quam suscepit, similitudo est. Nos autem duplam scilicet corporis et animae mortem debentes baptismi subimus remedium. Igitur propter unam Christi mortem, cuius s?militudimi complantati facti sumus, unam a nobis mortem, quae erat animae saluatrix, gratia depulit, aliam uero, quae corporis est, iustitiae censura reseruauit. Corus, inquit apostolus, quidem mortuum, id est certissime moriturum est $ropter peccatum, spiri(us Wero uiuit propter iustificationem. Sed habent spei suae consolationem ipsa quoque baptizatorum corpora, quia quorum spiritus nunc uiuit propter iustificationem, | ipsa quoque immutabuntur per resurrectionem, C 98 id est fient impassibilia, quando absorbebitur id quod mortale €si à wita. Nec hoc dictum est, quod ideo resurrectio consequatur, quia baptizati sumus, alioquin quicumque non baptizantur non resurgerent, sed quia baptizati sumus, praemium recipiet fides, ut cum omnes mortul resurgant, soli immutentur fideles. Omnes quidem, inquit apostolus, resurgemus,

i15 sed nom ommes immuiabimur, canet emim iuba el moriui resurgent incorrujti, id est immortales effecti,

et nos immutabimur, id est impassibilitatem quoque obtinebimus, quae infidelium non erit. Nam, q«i mala egeruni, brocedent in resurrectionem iudicis. 1:150. Nunc ergo praesentem accipimus in baptismo spiritus iustificationem, futurae uero immutationis spem. Et sicut praecedens mors animae causa exstitit corporeae mortis omniumque corruptionum carnis, sic nunc uita uel iustificatio spiritus, quo in baptismo reuiuiscimus, causa efficiens erit in

1155 resurrectione, ut immutemur, id est impassibiles simus. | 1130 cf. Rom. 6, 5.

15, SI.52.

1133 Rom. 8, ro. 1148 cf. Ioh. 5, 29.

1139 cf. II Cor. 5, 4.

1144 I Cor.

1118 ultra moti — ;4 1123 namque oz. B tepugnant 74 1125 Iesu ozz. B 1126 a morte quoque — C 1127 unius] uniti B 1133 quidem inquit apostolus— 4C 1183? nunc oz. C 1144 apostolus oz. C 1149 iudicii supra lin. C — 1151 nunc etgo usq. iustificationem sub Jin. C — 1153 nunc in zarg. C

B 102"

DE DIVINIS OFFICIIS VI, 34-35

217

De morte uero corporis argumentandum non est, quod consequenter et ipsam baptismi uirtus absorbere debuerit. Quamuis enim et haec ab originali peccato, quod in baptismo deletur, initium acceperit, modo tamen diuerso mors utraque

1160 peccanti homini accidit. Nam mortem quidem animae contumax diuinitatis appetitus intulit, corpori autem materiam semper uiuendi subueniendo potius quam persequendo Deus abstulit.

Ecce,

inquiens,

Adam

quasi

unus

ex

nobis

facius est sciems bonum et malum. Nunc ergo ui116; dete, ne forie miltal manum suam et sumat de ligno wiiae et uiuat 2n aeternum. Videntur haec iram sonare uel uindictam, sed si recte considerentur, uerba sunt paternae prouidentiae nosque iam tunc a longe circumuolantis quaedam praeparatio misericordiae. Quid enim esset iam uitiato ho117o mini uita aeterna nisi aeterna miseria ? Quod Plotinus quoque gentilium quidam philosophorum recte Augustino teste in-

tellexisse laudatur. Nam cum de humanis | amimis ageret : PL 176

Pater, inquit, misericors mortalia illis wimcula faciebat. Ita hoc ipsum, ait Augustinus, quod mortales sunt homines corpore, ad 1175 ?nisericordiam Dei Patris pertinere arbitratus est, ne huius uitae masera semper Lenerentur. 'Tunc enim a daemonibus quid in

miseria different ? Nunc autem longe differunt, | quia cum Co8"

sit Dei beata aeternitas uel aeterna beatitudo, daemonum autem misera aeternitas uel aeterna miseria, homo, cuius est

118o miseria mortalis uel mortalitas misera, a Dei quidem beatitudine cecidit, sed usque ad daemonum miseriam non perueuit prouidente misericorde Deo ac dicente : V:dete, ne forte sumat de ligno witae et uiuat n. aeternum. Non ergo conquestione ulla uentilandum arbitramur, cur 118; in baptismo nostra corporea mors non deleatur, quin potius

uiro fideli optanda est ut ueniat et tamquam misericordiae profectus animam a miseria uitae praesentis absoluat. Now enim est Deus quasi homo, ut mentiatur, neque ut filius hominis, ut mutetur. Vnius eiusdemque gratiae 1190 propositum, quod tunc incepit, quando hominem immortalem esse uetuit, nunc in fide baptismatis ostendit, perficiet autem B 1o; in die resurrectionis.

35

Quod iuxta sententiam Domini nullus unquam nisi renatus ex aqua et Spiritu sancto regnum Dei in1163 Gen. 5, 22. 1171 Aug., De ciu. Dei9, 10 - CC 47, p. 258, 2-6. Gen. 3, 22. 1187 Num. 25, 19.

1156 CVR IN BAPTISMATE (-MO B) CARNIS QVOQVE MORS NON LEATVR praem. B C . 118? ipsam] quoque aZZ. À 1164 uidete oz. 1166 aeternum] etc ad7. C uidetur B 1174 ait] agit 4 1175 semper uitae misera Aug. 1176 in miseria ozz. B 1182 miseticorde ozz. 74 questione C 1187 miseria o7. 74 1188 Deus oz. .À C

1182

DEVulg. huius 1184

bI

218 1195

RVPERTVS TVITIENSIS troierit, et quod illa hora, qua Dominus noster sanguinem et aquam de latere suo fudit, uniuersa

ecclesia, quae iam erat uel fuerat ab origine mundi usque

ad

latronem

qui.in

cruce

confessus

est,

baptizata sit. 1200 Tantum autem tamque necessarium est hoc baptismi sacramentum, ut sine illo iuxta sententiam Domini «0n fossit quis uidere regnum Dei. Hic iam de illo latrone quaeri potest, cui confitenti in cruce et dicenti:

dum

ueneris

in

regnum

Memento

iuum,

mei,

| Amen

Domaine,

dico

tibi, A46

120; inquit Dominus, quia hodie mecum eris in jaradiso. Hic enim secundum regulam, qua singuli baptizamur nos, baptizatus non est. Quomodo ergo defenditur illa Domini sententia dicentis : Nis; qwis venatus fuerit ex aqua et Spirilu sancto, mon potest uidere regnum Des ? :219 Sj de huiusmodi permouemur angustiis, est adhuc clausus cordis nostri intellectus claramque maiestatem sacri baptismatis nondum

satis apertis intuemur

oculis. Solum

riuum,

quem ad nos, qui foris eramus, Christus emisit dicens discipulis suis: Euntes docete omnes gentes baptizantes eos :2315 25. nomine Pairis et. Fili? et Spiritus sancti, solum inquam, riuum sacri baptismatis, qui ad nos exiuit, attendimus ipsumque foniem domus Dawid, ubi, quando uel quantum,

priusquam

ad

nos

diligenter animaduertimus.

deriuaretur,

inundauerit,

minus

At ille fons salutaris uniuersae

1220 ecclesiae, quae ab initio per sex mundi aetates collecta propter originale peccatum ab ingressu paradisi arcebatur, cunctisque qui adhuc uiuentes iam in corpore erant eiusdem ecclesiae Dominum Christum audiendo | ipsumque fideliter sequendo, C 99 uniuersae, | inquam, ecclesiae ab Adam usque ad latronem PL 177 122; supradictum fons ille baptismi salutaris inundauit, qua hora patefacto lancea militis Christi latere sanguis et aqua prorupit. Ibi pariter totam ecclesiam, quae iam erat uel ab initio mundi fuerat, lauit Christus a peccatis | eius in sanguine suo, w ex- B 103"

hiberet sibi sponsam gloriosam mon habentem maculam aut 1250 YHga?/^. Nam ex quo primi parentis peccato maculata et propter hoc in medio corruptionum ueterascens corrugata est uel, ut Isaiae uerbis utar, ex quo bibit

de amu

Domini

calicem irae eius et usque ad fundum calicem soporis bibit et botauit usque ad faeces, non fuitut ait idem 1201 cf. Ioh. 5, 5. 1203 Lc. 25, 42 s. 1208 Ioh. 5, 35.5. 1214 Mt. 28, 19. 1217 cf. Zach. 13, r. 1226 cf. Ioh. 19, 34. 1228 cf. Eph. 5, 27. 1232 Is. 51; 17.18.20.

1196 SVO oz. A FVDERIT 4A C 1198/1199 OVI sg. SIT in zarg. A 1203 Domine memento mei Vg. W 1206 quia son im Vulg. W 1210 clausus oz. /4A C . 1212 aperte B 1234 idem ait — B

DE DIVINIS OFFICIIS VI, 35 1235 propheta,

qui suscitaret

genuit, et non ex

omnibus

prvoiecti tearum :247?7

124;

1250

:25;

1260

1265

127o

filiis,

suni,

quos

ex omnibus

enutriuit.

dormierunt

sicut

Quamuis

eam

fuit, qui apprehendevet bestia

enim

idem

in

Filii

capite

219 filiis,

quos

manum

eius

tui, inquit,

omnium

la-

illaqueata. salutiferae

curationis

auxilium,

cir-

cumcisio, in lege contra originalis peccati uulnus tunc ageret, quod nunc baptismus agere reuelatae gratiae tempore consueuit, hoc omnino exceptum est, quod regni caelestis ianuam necdum intrare poterant. Tantum in sinu Abrahae post mortem beata spe consolati supernae pacis ingressum feliciter exspectabant, donec adueniret ipse, qui in eodem propheta post pauca loquitur : Projtev hoc sciet populus meus nomen meum in die illa, quia ego ipse qui loquebar, ecce adsum. Et paulo post idem propheta de eodem : Iste, inquit, asperget multas gentes. De qua aspersione loquitur ecclesia per os Dauid, qui ex supradictis antiquae ecclesiae filis unus erat : Asferges me, inquit, hysopo et mundabor, lauabis me et super miuem dealbabor. Per hysopum, quae herba humilis est nasciturque in petrosis locis et. bibita tumorem pulmonis deponit, de qua in lege quoque praeceptum erat, ut fascicolo hysopi intincto in sanguine uictimae aspergerentur leprosi et sic mundarentur, per hysopum, inquam, herbam humilem atque salubrem passionis Christi significat humilitatem, qua aspergenda, lauanda et super niuem dealbanda erat ipsa, quae per Dauid hoc loquitur, ecclesia. Hinc et propheta Zacharias, cum dixisset de ingressu eius, quo in ciuitatem Ierusalem passurus intrauit : 15se pauper eí ascendens super asinam et super pullum filium Gs2*4a€, post pusillum conuersus | ad ipsum : T4 quoque, C 99* inquit, in sanguine testamenti tui emisisti | winctos B 104 tuos de lacu, im quo nom est aqua, id est in sanguine passionis tuae eos qui uincti in carcere tenebantur inferni, in quo non est ulla misericordia, tua clementia liberasti. Hanc autem munitionem, ad quam per eundem prophetam eosdem uinctos cohortatur Dominus statim adiungens : Conuertimini ad munitionem wincti spei, non aliam debemus accipere nisi 1247 Is. 52, 6.

1249 Is. 52, 15. 1252 Ps. 50, 9; cf. Corp. Antiph. Off. 127 c 1283 cf. Aug., Emarr. in Ps. 50, 12 - CC 38, p. 608, 2-6;

(p. 576 Hesbert). Isidor., E£yz. 17, 9, 1255 cf. 528 A. Zach. 3, 11. 1271

39 - PL 82, 628 C, coll. Raban, De zat. rer. 19, 8 - PL 111, 1265 1263 Zach. 3, 9 Leu. 14, 4 ss. ;Num. r9, 6. Zach. 5, 12.

1238 platearum] 1230/1237 genuit 1sg. quos ozz. 4 C 12365 sustentet l/z/z. 1250 gentes multas 1245 consolata C bestia] oryse 1//g. uiarum V/uig.

Vale. in C

1255 deponitur B 1251 ecclesiae filis antiquae — C 1272 mutationem B 1268 in? oz. A 1260 haec 44

1256 ut]

^

220

RVPERTVS TVITIENSIS

habitationem paradisi, in quam primus cum Domino latro

ingressus est. | 1275

1280

1285

1290

1295

1300

295

PL 178

Baptizatus ergo lesus in passione sua, de qua et ipse dixerat: Baptismo autem habeo baptizari et quomodo coarcior usque dum perficiatur, qua hora sanguinem et aquam de latere suo profudit, eadem hora totum corpus eius, quod est ecclesia, quantacumque ab initio mundi usque in eandem horam concreuerat, semel simulque baptizata est et aspersa hysopo, ut supra dictum est, mundata est et tota super niuem dealbata est. Propter eos autem, qui foris erant nec adhuc eiusdem ecclesiae corpori per fidem uniti fuerant, et idcirco non eos ille fluctus attigerat, nec enim baptizatur quis, priusquam eiusdem baptismi fidem habeat, propter eos, inquam, positum est quasi ante fores eiusdem ecclesiae deriuatum baptismi sacramentum, ut quicumque Iudaeorum siue gentilium ecclesiam ingredi cupiunt, baptizentur, quia ecclesia ipsa baptizata est. Inde est, quod singulariter Paulum quidem legimus baptizatum, uidelicet quia quando uniuersaliter, ut dictum est, ecclesia baptizata est, ipse in corpore eiusdem ecclesiae nondum erat | sed in synagoga Satanae, quae Christum caput eccle- À. 47 siae crucifixerat. Petrum autem uel quemlibet ceterorum, qui Christo adhaeserant, baptizatos singulariter non legimus, nec ipse Augustinus reperire potuit in epistola, quam ad Seleucianam interrogatus de baptismo apostolorum scripsit. Nam ante passionem suam lesus, inquit euangelista, non baptizabat sed discipuli eius. Quomodo autem baptizabant discipuli eius nisi quemadmodum et discipuli Ioannis, uidelicet in paenitentiam ? Siquidem et Romana papae Leonis auctoritas ex euangelica serie comprobat, quia baptizandi regula ante passionem Domini data non fuerat, sed post pasSionem ac resurrectionem eius ab ipso data est dicente : Euntes docete omnes gen|tes baptizantes eos in no- C 1oo mine Pairis et. Filia et. Spiritus sancti. Ceterum de his uiderit quisque, quid sentiat, utrum eos baptizatos | esse B 1o4v asserat.

1310

De latrone supradicto illo nemo est, qui dubitet quin cum Domino paradisum ingressus sit, et tamen nonnisi in uniuersali ecclesia simul illo, qui de latere Domini effluxit, flumine

praesentialiter baptizatus dictum

est. Baptizata

est, tunc est omnis,

1276 Lc. 12, 5. cf. supra II, 9.

quippe,

quae super terram

129? Ep. 265 - CSEL 57, 638 ss. 1306 Mt. 28, 19.

ut saepe uel subtus

1299 Ioh. 4, 2.

1302

1285 attingerat C — 1289 ecclesiam oz. 4A 1298 Seleuciam 44 B C 1301 et oz. A uidelicet /7z74rg. C ^ 1308 rebaptizatos B i310ilud C X 1312 simul] tenata aZ. 4

DE DIVINIS OFFICIIS VI, 35-36

221

131; terram erat ecclesia, sicque de mortui Christi latere renata sicut de latere dormientis Adae fabricata est Eua. Nam sicut costa Adae causa materialis exstitit, unde formaretur Eua, sic fluuius ille, qui de latere Christi fluxit, causa fuit effectiua,

ut paradiso uel caelo Christique spirituali coniugio sancta eius 1320 Sponsa renasceretur ecclesia. Siquidem nullus adhuc de omni genere humano regnum Dei uiderat. Dixerat autem ipsa absque ulla exceptione tam praeteritorum quam praesentium uel futurorum, quia : is? qwis renatus fierit ex aqua et Spiritu sancto, non $otest uidere regnum Dei. Omnes igitur oportuit renasci, omnem ecclesiam ueterum 13250 pariter ac nouorum, quia fuerat in praeuaricatione primi Adae generata, oportuit in fide | secundi Adae regenerari, ut PL 179 posset uidere regnum Dei. 36

1330

Cur nulli ueterum sanctorum sua iustitia suffecerit,

ut per eam ad id, unde primus homo lapsus est, posset restitui absque baptismo sanguinis Christi. Miretur aliquis, cur hactenus nemo iustorum, nemo sancto-

rum patriarcharum aut prophetarum nec ipse pater Abraham, cui primo contra spem in spem credenti fides ad vustitiam repu1335 lala est, quique ob eiusdem fidei meritum amicus Dei appellatus est, per laudabilem iustitiam saltem in seipso delere peccatum originale seque paradiso restituere potuerit. Sed de hoc profecto quicumque diuini uel etiam humani iuris peritiam habet, minime miratur. Reus enim uel condem1340 nati capitis seruus quomodo redimeret caput suum, si nihil addat ad seruitium uel etiam minuat, quod debuerat ante reatum ? Aliis enim et minoribus debitis alia maiora debita non redimuntur. Verbi gratia : Homo ille, qui descendebat ab

lerusalem

im

lericho

et

àimcidit

im

latrones,

1345 debebat regi suo Ierosolimitano decem milia talenta — quis enim

aestimare potest, quantum creatura | debeat creatori ? — | B 165 eratque diues et inclitus in illa ciuitate regia nec illi tanti debiti C roo"

persoluendi facultas deerat. Praemonitus fuerat ab illo domino

suo, ut esset fidelis ac subditus, praeceptumque acceperat, 155» quo non difficulter obseruato tunc demum emeritus iure altiori dignitatis gradu promoueretur. At ille ab anathemizato principe Iericho domini sui inimico spe regnandi sollicitatus, ut descenderet et tamquam regnare idoneus seruire contemneret, descendit secumque omne domini sui debitum abstulit : 1355 statimque ab illo deceptore spoliatus et plagis impositis semiuiuus relictus est. Hic proditor iacens in Iericho, qui antequam 1334 cf. Rom. 4, 18 ; 4, 5. 1323 Ioh. 5, 5. IO, 30. 1345 cf. Mt. 18, 24.

1335 cf. Iac. 2, 24.

1343 Lc.

1338 etiam ozz. C — 1339 uel] 1330 AD ID] ILLI A 1322 quam]iam C inclitus] et oz. C, in incl. B et 1347 — C possit 1346 — C redimet et C C ozz. Iericho in 1356 4 —— esset et 1349 fidelis

*

222

RVPERTVS TVITIENSIS

transfigeret, decem ilia talenta debebat, numquid pro satisfactione centum

offerens denarios,

debitum

omne

rependit,

suis quoque medetur plagis proditionisque opprobrium diluit, 1360 ut infamis inter famosos proceres in illa regali sedeat curia ? Immo bene ac misericorditer cum illo agitur, si tantum in illa ciuitate uel curia non receptus non etiam ignibus exuratur uel alia poena funditus a uita, qua indignus est, extrudatur.

Bene ergo cum Abraham et Isaac et Iacob uel quolibet 136; iusto egit clemens diuinitas, quod a paradiso exclusus non etiam aeternis cruciabatur ignibus sed in pace collocatus illum exspectabat legislatorem, qui weniens benedictionem daret, ut uideretur Deus deorum in Sion. Quidquid enim fidelis seruitii Deo quilibet iustus obtulit, 137» tantum erat ad comparationem eius laudis et glorificationis, quam homo conditus in paradiso suo debuerat creatori, quantum si compares centum denarios decem milibus talentis. Vnde ergo peccatum quoque originale redimeret ? Ad hoc etiam accedebat, quod uita haec misera sine actualibus quo137; que peccatis saltem leuibus sicut nunc, ita et tunc transigi

omnino non | poterat.

Non ergo summae Dei iustitiae congruebat, terrestri sanctuario suo maculatum quidpiam

PL 180

qui in hoc sibi offerri

prohibet, ut in illis caelestibus sanctis sanctorum aliquid nisi

138o immaculatum susciperet et inemendatam hu|manam creatu- A 47* ram angelicae dignitati penitus incorruptae coaequaret : fieretque iniustus sicut et iustus et clarissima caeli res|publica B 165" tali inordinatione confunderetur. | C 101 Et ne forte, quod absit, iudicia Dei reprehendamus

cum

1385 his qui iuxta Ezechielem intra se parabolam uertebant dicentes : Patres comederunt uuam acerbam et demtes filiorum obstubescunt, libet propositam similitudinem, quoniam ex euangelica parabola est, adhuc secundum humanae legis aequitatem persequi, quoniam homines sunt, qui 1390 reprehendunt iudicia Dei : Audiant haec et respondeant mundanae legis aequi censores et diuini examinis iniqui reprehensores. Supradictus homo postquam descendit in Iericho genwit sicut Scriptura refert, ad imaginem et similitudinem suam 1395 filios et filias. Quid namque est, quod ait: Genwit Adam ad imaginem et similitudinem suam ? Hoc utique uoluit intelligi, quod a latronibus despoliatus, ut supra dictum est, genuit nudos, plagatus morbidos, semiuiuus nihilominus et 1367 cf. Ps. 85, 8. 1372 cf. Mt. 18, 24.20. IO.I3. 1395 Gen. 5, 5.

1386 Ez. 18, 2.

1393 Gen. 5, 8.

1389 proditionis 4 1363 est] erat 4 1366 aeternis] inferni C 1370 eius] illius 74 et] uel 4 1372 si] nisi B 1390 haec] hoc B 1395 est supra lin. C

DE DIVINIS OFFICIIS VI, 36 1400

1405

223

ipsos semiuiuos. Vitiatae namque succus radicis nihilominus uitiose in fructibus erupit. Et quod ualde dolendum est, sic spoliatus et semiuiuus multo plures generauit, quam generare debuerat, si in priori sanitate custos paradisi fidelis et oboediens permansisset, tunc enim ex illo soli nascerentur hi, qui ad witam $raeordinati sunt, quique nunc per Christi gratiam ad eandem reuocantur uitam. Nam propter peccatum : Maledicía, inquit Deus, zerra im opere iuo, cum operatus fueris eam, mon dabit fructus suos, sed spinas et ivibulos germinabit tibi, cui terrae, scilicet mulieri

1410

: Multiplicabo,

inquit,

aerumnas

tuas

et conceptus tuos. Multiplices itaque conceptus de terra carnis, quae propter superbiam, qua diuinitatem appetiuit, luxuriae subiecta est tamquam tribulorum et spinarum densitas, excreuerunt super numerum

et tanti nascuntur reprobi,

ut ad comparationem illorum $awci sint electi. Dicant nunc 1415 hominis

illius filii, qui omnes

in Iericho nati sunt, hominis,

inquam, qui ciuitatem Ierusalem, quia sponte dereliquit, iuste perdidit. Dicant utrum iure hereditario ciuitatem eandem reposcant legaliter abiudicatam patri. Dicant, inquam, legisperiti, in qua Romanorum seu barbarorum curia simile quid 1420 iudicare praesumant. Sed dicit aliquis : Dominus ipse, cuius |2n ore lex clementiae est, Filius, inquit, non $ortabit iniquitatem patris et pater non portabit iniquitatem filii. Bene. Sed rursum alius |propheta dicit: Paíres nostr? peccauerunt et mon iniquitates eorum poriauimus. Et 1425 suni, nos auiem Moyses ad Deum : Qui reddes, inquit, peccata patrum in filios im tertiam et quartam generationem |. Quapropter quaerenda est harum consonantia tibiarum, quia cum spiritus illas unus idemque perflauerit, in ipsis dissonantia 1430 non debet intelligi. Videlicet portant iniquitatem patrum filii, qui sequuntur, non portant, qui non sequuntur. Dicis itaque mihi : Abraham, Isaac et Iacob et ceteri iusti non sunt secuti primorum iniquitatem parentum sed omm: testimonio fidei 5vobati inuenti sunt. Fateamur ergo quia nec portare 1455 debuerunt uerumtamen. inquantum non secuti sunt. Et qui omnino non secutus est Christus Deus carnem habens ex carne Adam et ossa ex ossibus Adam, omnino nec portare debuit. 1414 cf. Mt. 20, 1409 Gen. 5, 16. 1406 Gen. 5, 17. 1404 cf. Act. 13, 48. 1426 1424 Thren. 5, 7. 1422 Ez. 18, ro. 1421 cf. Prou. 51, 26. 16.

E205.

1433 cf. Hebr. 1r, 39.

1407 eam]terram A 1402fdeles C ^ 1406 Deusom..AB 1400 sic] sicut B 1418 1413 reprobi nascuntur — J4 1409 aerumnas tuas] inquit ad. 4 1425 quidozm.B /Á oz. cutia 1419 ^ C B,abiudicata — abiudicatam patti 1426 qui reddes] uisitans iniquitatem patrum Vuig. nos autem] et nos V'uig. 1434 ergo] igitur C

B 106

C 101*

PL 181

^

224

RVPERTVS TVITIENSIS

At illi quam longe ab illa parentum iniquitate ad altitudinem iustitiae prouecti sunt ? Vnus ex praecipuis Isaias dicit : 1440 Facti

sumus

nosirae

ut immundi

sicut bannus

omnes

nos,

mensiruatae.

omnes

iustitiae

Non igitur aequum

erat, ut illorum iustitia, quoniam menstruata erat, caeleste sanctuarium introiret, donec fons ila domus Dauid, fons

baptismi, de quo nunc sermo est, iuxta prophetam Zachariam 1445 (V. ablutionem. mensiruatae pateret, uidelicet /ancea militis aperiente latus Domini crucifixi. Interim illius ampla merces et omnem illorum iustitiam supergrediens erat apud inferos praesens requies et futurae per Christum glorificationis secura et beata spes. Gratias 145o misericordi Dei iustitiae et iustae Dei misericordiae, quae sic

aduersatus est ut subueniret, sic fercussit ut sanaret et iuxta illud psalmistae : Mzsericordia et ueritas obuiauerunt sibi,

iustitia

et pax

osculatae

sunt,

sic ueritatem

et

iustitiam aduersus culpam exercuit, ut misericordiam et pacem 145; reseruaret homini. Nam quia satisfactionem pro culpa nonnisi homo debebat et nonnisi Deus perficere poterat, Deus homo factus est, quatenus unus idemque Christus et uerus Deus ab homine exigeret et ut uerus homo persolueret. Igitur sicut supra dicere coepimus, ut participatione | B 1460 mortis Christi iustificaremur : i« morte ipsius baptizati sumus, consepulti cum sllo ber baptismum in mortem, ut quomodo resurrexit Christus a mortuis ber gloriam Paivis,

ida

nos

in nouiiate

uitae

ambulemus,

106v,

de cuius

renouationis sacramento uel ordine, qui post supra memora1465 tam cerei con|secrationem celebratur, iam dicendum est. 1440 Is. 64, 6. 1452 Ps. 84, 11.

1445 cf. Zach. 15, r. 1460 Rom. 6, 4.

cf. Ioh. 19, 34.

1451 cf. Is. 19, 22.

1438 ad] in 74 1439 profecti C 1440 immundus Y/ujg. immundi graec. (b. 1252 Hetzenauer) 1440/1441 et quasi pannus menstt. uniuersae nostrae l/zig. 1445 militis ozz. A 1446 crucifixi Domini — 4 C per Christum] profecto B 1450 quae] qui C 1456 debeat C

exiret C — 1462 surrexit

C V/z]g. W' — 1463 ita] et agd. C

C 102

CoZ. iust. 1449 1458

LIBER SEPTIMVS

1

VA

De ordine eiusdem baptismi. Ea quae in baptismo celebrantur, quae dicuntur, quae aguntur, crimina sunt illa, propter quae tamquam maleficia martyres accusabantur, rapiebantur, occidebantur. Diabolus enim, cui per christianae fidei professionem in sacro fonte renuntiatur, in quem iudiciales sententiae proferuntur, habens

IO

iram magnam saeuiebat in cordibus impiorum et tuba diuini nominis offensus illorum caecitate et insania pro suis aduersus Deum armis utebatur, et sicut in Apocalypsi legitur, quia canenie iuba magnus mons

1

20

2)

30

55

ardens missus est in mare, mons

iste tenebrarum emissus de cordibus credentium ardens iracundia confugiebat in profundum cordis impiorum et diuinis exorcismis, per quos eiectus fuerat, maleficii crimen effingens, leges econtra dictabat. Sed «os testes mei, dicit Dominus, uidelicet quia nihil malae artis nos a bono magistro didicisse optime conscii sumus. In his igitur, quae dicuntur uel aguntur, uirtutem, qua diabolus damnatur et confoditur, admoto fidei speculo contemplemur. 2

Quod lectiones et tractus praesentis diei ad baptismi pertineant sacramentum. In primis lectiones de ueteri testamento ad nouum hoc sacramentum pertinentes leguntur et cantica similiter, id est tractus ad idem respondentes succinuntur. Difficile namque est enumerare, quam familiare, quem frequens Spiritui sancto fuerit, etiam | ante aduentum Christi maxime circa aquas PL 182 operari et mysticis dictis aut factis gratiam praesignare baptismatis. Inde ergo lectiones sacrae baptismo congruentes ad instructionem baptizandorum solemniter recitantur. Et sicut seruus

Abrahae

missus,

ut filio domini

sui Isaac

uxorem

acciperet Sara matre eius mortua, Re|beccam inuenit ad fontem aquae et inaures dedit ad ornandum faciem eius et armillas in manibus eius et ita perornatam adduxit ad Isaac, sic legati Dei Patris, id est sacerdotes eius ad fontes baptismi uenientes nouam sponsam, id est nouam plebem Christo Filio eiusdem antiqui dierum per fidei doctrinam acquirunt. Adiurauit enim eos Deus Pater caritate magna coaeterni sibi Verbi incarnationem exhibens, cuius in typum ille senex VII. 8 cf. IV Reg. 22, 15.

11 cf. Apoc. 8, 8.

15 Is. 45, 10.

36 cf. Dan.

T; 9.

10 malefica C 4 ctimina] carmina 4 B C VII. 1 Ziber non indic. B C 11/12 missus 4:4. ardens oz. /4 C —— 12iracundiae C ^ 16 nos armis oz. B 81 mortua 26 etiam oz. B 16/17 nos ... sumus] uos ... estis C om. B praeotnatam B 382 ornandam B C . 33 eius oz. B matte eius c J4 38 in om. C

B 107

*

226

RVPERTVS TVITIENSIS

Abraham praedictum seruum adiurawit super femur suum, | C xoc 4o et ipsi quoque ierunt secum de omnibus bonis domini sui, quia diuites facti sunt im ommi uerbo eb im ommi scientia, magnarumque operatione uirtutum adiurauit, inquam, eos

Deus Pater, ut Filio suo uero Isaac, id est risu: «wel gaudio nostro nouam sponsam ecclesiam de gentibus accipiant : quia 4; mortua est, quae secundum carnem illum genuit, synagoga mater eius, et eiusdem filii sui, quem occidit, enecata est sanguine, quia dixit : Samgwis eius super mos eb super ilios nosiros. Dum ergo lectiones sacras baptizandis recitamus, quasi ;» Rebeccam, quae interpretatur oboedieniia, seruus Abrahae ad fontem aquae al|lequitur datque,inaures, id est fidei doctri- PL :3: nam, quae oboedientem bene perornat aurem. Accipit illa et armillas in manibus, dum quod credit in mortificatione suae carnis operatur, propter quod et in morte Christi baptizatam 55 se esse meminit, nec mora, libenter ad Isaac contendit oM;-

uiscens Populum suum ct domum $airis sui totamque expeditam se praebens caelestibus nuptiis. 3

De lectione prima, quid ad materiam pertineat. Illa, quae prima ponitur lectio, libri Genesis Z* Principio 6o creauit Deus caelum e£ terram, fortasse quaerat aliquis, quid ad baptismi pertineat sacramentum. Ei, qui talis est, quasi clausus adhuc sacculus est, qui antequam excutiatur

non apparet, quid in illo contineatur. Sed prophetae quorum Moyses primus uel maximus est, iam excussi sunt, ut inde, 6; quae clausa et operta sacramenta continebant, manifestata procederent. Quod quia primitus apostoli fecerunt, ipsi namque primi post Christum quasi excutiendo nobis prophetas

aperuerunt, idcirco dicuntur in psalmo Filii excussorum.

Et haec maxime lectio iam a magnis et fortibus uiris excussa

7o et exposita est, | a quibus et uocatur hexameron, id est opus B :oz* sex dierum. De quorum dictis, si omnia congregarentur, quae ad baptismi pertinent sacramentum, nimia prolixitas praesenti loco magnum afferret fastidium. Breuiter ergo dicendum, quia maxime ex hoc praeclarum baptismo Christi perhibet testi7 monium, quod ait : E£& Spiritus Dei ferebatur super aquas, simulque diuini nominis in quo baptizamur, id est sanctae Trinitatis, semel et iterum euidens personat oraculum.

Ait enim : In $rincipio 39 cf. Gen. 24, 2-3.

creauit

41 c£. I Cor. 1, 5.

Deus

caelum

ei ier-

33 Hier., Lib. imterbr. hebr. nom. 7,

15-16- CC 72, p. 675. — 4v Mt.27,25. — 30 Hier. Lib. inferr. bebr. tm. 9, 25 CC 72, p. 7o e£ alias : patientia. — BS cf. Ps. 44, r1. 89 Gen. 1, 1. 68 Ps. 126, 4.

15 Gen. 1, 2.

7S Gen. 1, 1.

40 sui Domini — B 41 sunt] estis .4 caelestibus praebens nuptiis — C

4i omnit ex. B

83 se om.C

227 DE DIVINIS OFFICIIS VIL, 2-4 putabimus nisi ram. Quod aliud principium íntelligendum quis esset : budecin ibus ínterrozant deípso ením Ipse ? s» Filium Principium, at, nin et loquor uobis, Exgo principium

Filius, |Per Filium

ífsum

[acta

sunt,

fecit Deus caelumet terram. Omnia per C19; sicut loannes euanzgelista narrat,

et

procul dubio in Dei sine ipso factum est nihil. Nam 1, nománe Pater, ín principii nomíne | Films intelligendus est. A49 cui dixisset ; Im d LA fe^ fecit Deus caelum Profecto Et Spiritus Dei ferebae terram, subsecutus adiunxit; iur swber aquas, quí tertía est ín Trinitate persona. ín eadem lectione: Faciamus hominem ad imagi-

y nun

d similtudinem

nostram.

Vnde Gregorius :Cuncta,

ínquit, dixit Deus et facta sunt. Cum vero facere hominem

decernit, hoc quod. vemerenter ponsandum est, praemittit dicens : Faciamus hominam ad imaginem et similitudinem nosivam,

ut uidelicet

quía rationalis

creatura

con-

s dehatur, quasi oum consilio facta, uideretur, quasi per studium de terra plasmatur et inspiratione conditoris yn, uirtutem uwitalis mon der iussionis uocem, sed. per (vilus erigitur, ut scilicet qui ad imaginem Dei conditoris existere, s operationi fapt Dei fiebat. we

Deeo,quod supra dictum :Et Spiritus Dei fereba|tur PL 124

suber aquas, et de similitudine, quae bic posita est : Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nosiram, plus aliquid eloquii praesenti negotio competit.

Nam uere íácirco nunc Spiritus sanctus fertur super aquas,

1o, ut similitudinem Dei, quae ín homine per peccatum abolita fuerat, per regenerantem baptismi gratiam restituat. Quod ut dicendum prius est, quae inter imagis fieri possit, commodiu nem similitudinemque Dei distantia sit. & Quae imaginis etsimilitudinis Dei distantia sit, etquod ^B :e$ seá similitudinem homo peccando per|230 non ímazi Christi. um baptism per ur didit, aÁ quam et reformat Ad ímaginem quippe Dei homo factus est in eo, quod ratáonalis est, 2d similitudinem uero in eo, quod diuinae bonita-

fis ímáíztor conditus est. Imago namque Dei uel figura 15 $4bsiantiae

eins, sicut apostolus ait, Filius est, bonitas

autem ucl caritas Dei et imaginis eius Spiritus sanctus est. Et idcirco non est dictum : Faciamus hominem ad similitudinem et imaginem nostram, sed 44 imaginem et similitudinem

$210h.z,2. $1 Lob. £, 25. Moral. 9, 49, 75 Fo 75, 900 B.

$6 Gen.1,1-. 114 Hebr. 1, 7.

$9 Gen. 1, 26.

99 Greg.,

conditoris Dei SAuo]ergo C — 982d]per.A Déce4 $4ínnomí 109 QV AE] QVOD A Sanctus ozz. C 1942:25c idcirco — C em. uc

DISTANTIA SITET QVOD sem.C . 1d2goippeom.C s /A quod in marg, uu. $n eo zla tation

— 112/113 quod

bI

228 120

125

RVPERTVS TVITIENSIS

nosiram, quia similitudo non unius tantum sed duarum personarum scilicet Patris et Filii est, imago autem non duarum personarum sed unius tantum scilicet Patris est. Filius namque Patris tantum, non etiam Spiritus sancti Filius, Spiritus sanctus autem non solum Patris sed et Filii Spiritus est. Potuit autem creatura rationalis amittere id quod ad similitudinem Dei facta est, non potuit uero | eo carere, quod C 105*

130

155

ad imaginem Dei condita est. Quare ? Quia uidelicet diuinae bonitatis imago, per quam Dei similitudo retinetur, creaturae quoque uoluntatem exigit, rationalitas autem quae impressione imaginis Dei humanae animae insculpta est, a sola creatoris arte processit. Igitur ut similitudinem Dei, quàm nostra uoluntate perdidimus, nostra nihilominus uoluntate recuperare possimus, bonitas Dei Spiritus sanctus illuc usque descendit quo peruenire nos facile possumus, dum. super[ertwr aquis, quae praesto sunt, de nostro solam uoluntatem postulans, cetera gratis omnia procurans. Nam et aquam illam, quae de mortuo Christi corpore profluxit, ille creauit, qui corpus ipsum Christi de nostrae aqua

naturae fotu suo concrescere fecit, sicut habemus in symbolo : Et incarnatus est de Spiritu sancto, uel in euangelio: Quod emim im ea naium, est de Spiritu sancto, et qui in mundi creatione, ut in praesenti lectione scriptum est, superferebatur aquis, in modum uolucris, ut ait Hieronymus, o4wa sua calore animantis ipse nunc superfertur aquis 145 baptismi, ut ingredientes sub gratiam suam confouens in ueram regeneret uitam expendens alas suas et assumens eos atque porians n humeris suis. Et si opus est, ut amplius appropinquet alicui, id est si ab aquis arceatur aliquis, ut uolens ad illas peruenire non possit, sicut arcebatur centurio Cornelius 150 Iudaeis prohibentibus gentiles recipi, uel sicut multi Christum in per|secutione confitentes | necdum baptizati ad aquas B 108v peruenire non poterant arctati carceribus et uinculis praepe- PL 185 diti, si inquam opus sit propter aliquid huiusmodi, tunc demum aduolat mater gratia Dei suasque ultra nidum aquaEO rum alas extendit, sicut adhuc loquente Petro cecidit Spiritus sanctius swper omnes, qui audiebant uerbum, et erant loquentes linguis et magnificantes Deum. 140

135 cf. Gen. 1, 2.

139 Or4. ziss.

141 Mt. r, 20.

Hier., Hebr. quaest. in Gen. 1, 2 - CC 72, p. 5. 153 cf. Act. 10, 44.46. IACECEION I.

142 Gen. r, 2.

146 cf. Deut. 52, 11.

143

149 cf.

119 non unius tantum sed duarum] duarum sed unius tantum B 122 Filius?] est add. B 123 Spiritus autem sanctus — B 126 Dei oz. A 128 imago] imitatio C 139 crescete JÀ 143 modum] similitudinem Hier. 144 superfertur] -fertut oz. C 146 regeneraret 44 C 148 aliquis arceatur ab 156 audiant C 149 centurio ozz. A aquis — 4

DE DIVINIS OFFICIIS VII, 4-5

229

59

Quod martyres baptismum non consecuti recte dicantur in sanguine et. morte sua baptizati. 160 Sed illos tanto defensore tutos iussit Petrus aqua baptizari in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, multi autem persecutionis articulo praeoccupati sine aquae baptismo suppliciis affecti pro Christi nomine consummati sunt. Quid ergo ? Numquid hi baptizati sunt ? Immo tanto maiorem gratiam 165 prae illis, qui in pace ecclesiae

| moriuntur,

assecuti sunt, C ro4

quanto grauiori dispendio morti et sanguini Christi communicauerunt. Nam in baptismo communi tantum similitudo mortis est, sicut ait apostolus: S? enim complantati facti sumus

similitudini

170 rféCciio is erimus,

et

resur-

in martyrio autem ipsa mors.

mortis

eius,

simul

Quodsi

martyrium baptismus non esset, numquam Dominus de passione sua dixisset, quod iam supra commemoratum est:

Baptismo habeo | baptizari et. quomodo coarctor, A49 usque dum perficiatur. Verum exceptis his, quos eius:7; modi articulus non intercipit, nulli Spiritus sanctus extra fontem occurrit totamque remissionem peccatorum intra aquas continet nec ultra extendit. Ex DS] ooo

his maxime

locis, de quibus

dictum

est, memorata

lectio baptismi sacramento congruit. Ceterum nisi uitandi subesset causa fastidii, poterat ex authenticis doctorum tractatibus

ostendi,

quod

tota series mundanae

quae in eadem lectione digesta est, nostrae, quae per baptismum agitur, in principio creauit caelum et terram 18; opera, nunc dicit: Nowos caelos et

creationis,

similitudines praeferat renouationis. Nam qui etc., fecit sex dierum nouam terram creo

ego, id est nouos sanctos et nouam ecclesiae plebem.

I9 o

Et diuidit aquas ab aquis et positum est firmamentum apostolorum et brophetarum diuidens diuinae aquas sapientiae, |quas B roo continet, ab aquis humanae uel carnalis prudentiae. De quo psalmista: Extendens, inquit, caelum sicut pellem qui legis aquis superiora

eius, et congregatis aquis in unum

locum circumdedit Deus mari, id est turbinibus huius saeculi terminos suos, poswitque uectem et ostia et dixit: Huc us que uenies et hic conjringes tumentes fluctus tuos, et sic 160 cf. Act. 1o, 48. 5 - PL 54, 344 B.

168 Rom. 6, 5. 173 Lc. 12, 50. 183 cf. Leo, Serz. 6o, 185 Is. 6, 17. 187 cf. Gen. 1, 6... cf. Eph. 2, 20. 189

cf. Rom. 8, 6. — 190 Ps. 103, 2.

191 cf. Gen. r, 9. — 193 Iob 58, 8.11.

Is. 35, 1

159 ET] VEL C MORTE SVA oz. B 160 iussit] dixit 4 161 persecutio B 164 hi ozz. A 168 apostolus ait — 44 C .. 193 baptismo aütem Vulg. W. : :184 creauit] Deus a4. 4 C 185 ecce enim ego creo nouos caelos 187 fundamentum. Vig. W 186 nouam oz. C et terram nouam T/ujg. 189 prudentiae] sapientia C 191 aquis] in praem. C 19

VII

^

230 195

200

RVPERTVS TVITIENSIS

terra ecclesiae a naufragio liberata germinauerunt campi eremi, id est latitudo gentilitatis, germen odoris Israel, quia floruit in gentibus patriarcharum et prophetarum fides. Et posita sunt in firmamento: propheticae et euangelicae Scripturae. Firmamentum enim, inquit Augustinus, contra insidiosios errores | Deus ponere uoluit in Scripturis, in firmamento, inquam, sacrae Scripturae, posita sunt sol et luna et numerositas

stellarum,

id est maiorum

minorumque

PL 186

ac

mediocrium luminaria doctorum et baptizatorum, quorum alii per contemplationem euolant dicentes : Nosíra autem 205

conuersatio

in caelis

est, alii saecularibus innatant curis

et proficiente cultu christianitatis animalia quoque quadrupedia id est carnalium turbae ad fidem Christi prorepsere. | Et

210

215

220

225

nihil debuit. Sed et ipsum tempus anni primum, id est uernum, eidem congruit similitudini, quia non solum in exitu Israel de Aegypto sanguis agni restitutio fuit libertatis, sed et totus mundus initium suae sumpsit creationis. Vnde et magnus Leo dixit : Nwnc ad $raemuntiatum festis omnibus festum sacer nouorum mensis emiluwit, uí in quo accepit mundus exordium, in, eodem. haberet christiana creatura brincipium. De qua noua creatura Paulus apostolus dixit : Scimus enim quoniam omnis creatura ingemiscit et bariurit usque adhuc, uidelicet usque ad reuelationem filiorum Dei, quam ipse praemiserat dicens : Nam exspectatio creaturae reuelationem filiorum Dei exspectat, ac deinde secutus: Non solum autem illa, sed nos ipsi primitias spiritus habentes, id est, qui primi dona Spiritus sancti accepimus,

7$js:

intra

nos

gemimuus

etc.

Quamuis

perfecti uideamur, tamen dum corruptibiles sumus, non uiuimus neque comfrehendisse nos arbitramur. 6 230

C 104"

talis creaturae dominus est nouus Adam custosque et possessor tam terreni quam caelestis paradisi, quem serpens non decepit, mulier non seduxit, qui peccatum non fecit et ideo morti

enim

| B 109"

securi

De lectione secunda.

Lectio secunda est illa libri Exodi: Factum est in uigilia maiuiina et ecce respiciens Dominus Super castra Aegyptiorum ber columnam mubis et ignis inter195 cf. Iob 38, 11.

199 Aug., Enarr. in bs. 93, 6 - CC 39,p. 1305.

204 Phil.

3, 20. 206 cf. Act. 10, 12. 216 Leo, Serzz. 60, 5 - PL 54, 344 B. 219 Rom. 8, 22. 222 Rom. 8, 19. 224 Rom. 8, 23. 228 cf. Phil. 5, 15. 230 Ex. 14, 24-25.

196 latitudines C 198 in firmamento oz. C 214 et oz. C 215 unde et om. C 216 dicit 4 B 219 dicit 4 B quoniam] quod Vz/r., quia 74 224 autem] inquit zgZ. C 228 nos comptehendisse — 24 230 illa libri est -À factum est in] iamque aduenerat l/z/g. 232 ignis et nubis V zje.

DE DIVINIS OFFICIIS VII, 5-7 fecit. exercitum eorum et subueviit ferebaniturque in profundum.

255

votas

231 curruum

Non dubie neque per partes, sed manifeste tota lectio haec salutaris baptismi Christi typum praefert, et notum est omnibus, quia passim in Scripturis sacris lectionis huius sacramentum a doctoribus concelebratum est. Et in supra memorata cerei benedictione sic dictum est : Haec nox est, in

240 qua. primum patres nostros filios Israel eduxisti de Aegypto, quos postea Rubrum mare sicco westigio transire fecisti. Qualiter hoc fiat, nunc in singulis per baptismum Christi sola suis fides intuetur oculis, et ideo cantat Domino canticum

Moysi, id est tractum sequentem : Cantemus Domino, 24 gloriose enim magnificatus est, equum et ascensorem deiecit im mare. Qualiter autem hoc gestum sit in patribus sanctis et omnibus electis, qui apud inferos hunc exspectabant transitum, quantus beatarum animarum exercitus duce potenti 25» anima. Christi per illud | mare transierit, quod de latere eius in aquam et sanguinem diuisum exiit, | quanta exsultatio de tenebris exeuntium, quanta laetitia paradisum introeuntium, nec oculus widit nec auris audiwit nec in cor hominis ascendit. ri

2;

C 105 PL 187

De lectione tertia.

mwlieres septem Lectio tertia : Ajf$rehenderunt uirum unum in die illa dicentes : Panem mosirum eti wuesiimentis mosiris operiemur etc. comedemus

Haec |quoque ad baptismi sacramentum et ad instructionem A 49*

manifeste pertinet baptizandorum. Sed iam nunc dicendum, 26o cur quattuor legantur lectiones de lege et prophetis assumptae. Videlicet lectio prima. idcirco legitur, quia ut dictum est de creatione mundi et hominis conditione narrans aquarum quoque mysteria cum Spiritus Dei auctoritate interserit. Tres uero reliquae tria mundi tempora respiciunt, id est primum 26; ante legem, secundum sub lege, tertium | sub gratia, quibus cunctis temporibus remedium baptismatis necessarium fuisse commendatur. De his, qui ante legem fuerunt, claret, quia sicut iam dictum est in secunda lectione, baptismum Christi praefigurauerunt 27 in eo, quod mare transierunt et sicut apostolus dicit : Omnes sub Moyse baptizati sunt in nube et mari. Nondum enim data erat lex. 244 Ex. 15, 1. 239 Miss. Rom., Bened. cerei. 270 I Cort. 1o, 2. 255 Is. 4, 1.

253 cf. Is. 64, 4; I Cor. z, 9.

241 in supra] nunc praezz. B 238 celebratum B 23? omnibus ozz. A C 249 exercitus 247 omnibus et — C 246 proiecit 74 mare rubrum — 74 animarum — C — 254 TERTIA] ET CVR QVATTVOR LEGANTVR add. B 2*1sub]in Vzg.W ^ inmati 256inoz.C 255 et apprehendent C lg. Vzul.W

B 110

^

232

275

280

285

290

295

300

395

310

"RVPERTVS TVITIENSIS

De his autem, qui sub lege erant, in tertia lectione dicit Isaias : Si abluerit Dominus sordem filiarum Sion ei sanguinem lerusalem lauerit de medio eius in

spiritu iudicii et spiritu ardoris, de quo ardore dicit Ioannes baptista in euangelio : I//e wos bajtizabit im Spiritu sancto et igni. Vir ille Christus est, quem iuxta hanc lectionem apprehendent septem mulieres, id est septem gratiae Spiritus sancti, de quibus idem propheta alibi dicit : Et requiescet super eum spiritus Domini, spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et fortitudwnis, spiritus scientiae el pietatis et replebit eum spiritus timoris Domini. Hae septem gratiae apprehenderunt Jesum, quem ut ait Hieronymus, multo tempore desiderauerant, quia wullum aliwm inuenire poluerunt, in quo aeterna statione requiescerent. Quod autem gratia Spiritus sancti cuncta possideat, exponi non indiget. |Ideo $anem nostrum, inquiunt, comedemwus et uestimentis nostris opberiemur. Sed quia in hominibus semper patiebantur opprobrium nullo uiuente ut sancti Spiritus dona poscebant, propterea Iesu nomen sibi cupiunt inuocari, ut quod in lege imperfectum erat, in euangelio compleretur.

8

(Cos

De lectione quarta. Lectio quarta : Scripsit Moyses canticum siue Haec est hereditas seruorum Domini. Vtraque enim uicissim leguntur in pascha et in pentecosten et ambae hoc tempus gratiae manifestius exprimunt. In ea quae est : Scripsit Moyses canticum, ait idem Moyses: Now: enim, quod post moriem meam inique agetis etc. Mortem Moysi finem legis accipiunt paene cuncti doctores sancti, id est | PL :88 aduentum Christi, cuius gratia sic legi, quemadmodum Iosue successit Moysi, qui populum Dei trans Iordanem eductum ingentibus proeliis in terram repromissionis dux uictoriosus introduxit Iesum Christum nomine praefigurans et opere, qui omnem electorum populum, quorum neminem lex ad perfectum adduxerat, | sanguine suo contra diabolum dimicans B 11ov uictor mortis per baptismi gratiam in paradisum reduxit. Profecto in hoc tempore iuxta canticum, quod Moyses scripsit, 234 Is. 4, 4.

2*4 Mt. 5, 11.

CC 735, p. 60, 28-30. Deaàt. 31, 29.

281 Is. 11, 2.

289 Is. 4, 1.

285 Hier., In Esaiam 2, 4, 1 -

296 Deut. 31, 22.

IS ES

ETT

299

276 Ioh. Bapt. dicit — JA 294 in euangelio oz. 4 B ile] ipse T/z/g. W' in? ozz. 7A 285 desiderauerunt 74 286 potuerant inuenire Hzer. 288 possideant C 290 uestimentis nostris] nostris ozz. A omnibus 4 C 291 semper iz zzarg. /À Spiritus sancti — C' 292 sibi nomen — C 300 idem Moyses ait —— C — 302 finem] siue C — id est oz. C — 309 mortis oz. C

DE DIVINIS OFFICIIS VII, 7-9

233

peccauerunt, Domino non filii, scilicet Iudaei, generatio jraua atque beruersa, bopulus stultus ei insipiens, quem constituerat Dominus et Pater suus swper excelsam terram, scilicet legis prophetarumque notitiam, ut sugerent mel caelestis doctrinae 315 de petra, quae Christus erat, oleumque, id est gratiam Spiritus sancti, de eodem saxo durissimo per resurrectionis potentiam immortaliter solidato, et ecce contrario de winea Sodomorum

winea eorum et de suburbanis Gomorrhae uua eorum, wua fellis el botrus amarissimus. Et propter haec ait, abscondam 320 faciem

meam

ab eis etc.

At uero caeli et terra, de quibus alibi per prophetam dicit : Nowos caelos et nouam terram ego creo, noui, inquam caeli et noua ecclesiae terra audiunt uerba oris eius, sicut in

sequenti tractu cantamus :E£ concrescit in eis ut bluuia 32; doctrina

Domini

et fluit

ut

vos

eloquium

Domini,

quasi imbev supev herbam et quas? stillae super gramina, quia nomen Domini inuocatur super nos, nomen Patris et Fili et Spiritus sancti, quia totam uim continet eius, quae per baptismum agitur nostrae regenerati33o onis. |

C roG

Non minus illa lectio Isaiae : Haec worum

Domini,

hoc idem,

ut supra

est hereditas dictum

ser-

est, tempus

gratiae respicit prouocans credentes et dicens : Omnes, silientes uenilie ad aquas, ut ueniant ad flumen Dei, qui 335 Yepleiwm est aquis et cuius impetus laetificat ciwitatem. Dei, ut bibant aquas de fontibus saluatoris, qui loquitur ad Samaritanam: Si scires donum Dei et quis est, qui dicat tibi : Da mihi bibere, tu forsitan petisses ab eo et dedisset iibi aquam wiuam, et aqua, quam ego 34o dedero

ei, fiet im eo fons

aeternam.

aquae

salientis

im witam

Sciendum autem, quod, ut ait Hieronymus, Aomo

tantum aquam tribuat, Deus autem Spiritwn sanclum, (a5. quo sordes abluuntur et beccata purgantur.

9 34;

De tractibus, quos lectionibus eisdem succinimus. Cantica, quae his tribus lectionibus chorus succinit, singula singulis exsultationem indicant renatorum, quod iure exsultare debeant, quia submersis omnibus |peccatis ipsi per mare 311 cf. Deut. cf. Tit. 3, 5. "155055 336 (CC: 73»4p- 61;

32, 5.6.13.232.20. 822 Is: 65, 17. 324 Deut. 32, 2 ss. 329 831 Is. 54, 17. — 333 Is. 55, 1. — 334 cf. Ps. 64, 1o. — 335 cf. Ps. cf. Is. 12, 5. 337 Ioh. 4, 10.14. 341 Hier., In Esaiam 2, 4, 4 TOIT.

318 uinea eorum ozz. /Á 319 haec] hoc 4 320 ab eis oz. A 323 audiuit C 324/327 et conctescit 454. supet nos] conctescat ... doctrina mea, fluat ... eloquium meum...inuocabo V/zjg. 331 Isaiaelectio — 24 C 332 supta ut dictum — C 33D repletus 4 C — 340 dedero] dabo V/z/g. W, ei om. C 841 ut oz. B 342 tantum. ozz. A C. a quo et sotdes abl. et sanguinis pecc. purg. Hier. 344 EISDEM LECTIONIBVS — C 845 cantica] tantam C

B ri1

^

234

RVPERTVS TVITIENSIS

baptismi transeunt liberati. Verum haec exsultatio 2» metu et tremore debet esse et cum laboriosa et necessaria carnis 35o mortificatione, | quamdiu sumus in corpore stantes, sicut in A 5o Apocalypsi legimus, s4fra mare wuiireum, quod graues et

rursum oneratos peccatis |sustinere non potest. Vnde oportet, PL 189 ut abiectis oneribus saeculi et simplici tunica contenti persistamus uel ambulemus super hoc uitreum mare baptismi mixtum

35; igne Spiritus sancti tenentes, sicut ibi legitur, citharas Dei, id

est tota carne mortificati et in laude Dei extenti canendo trementes et tremendo canentes iuxta illud : Ser«:te Domino in timore et exsultate ei cum tremore. Bene ergo uerba canticorum Moysi et prophetarum, quae succinimus, 36o in tractu efferimus,

quem

canticum lugentium esse et mise-

riae praesentis exsilii congruere, iam dictum est. Quartus tractus in hoc differt a ceteris, quod nulla lectione praemissa cantatur. Nec mirum. Non enim in officio praesenti sic est uox uniuersalis ecclesiae, quemadmodum et illi. Eorum 365 quippe solummodo uox est, qui in praesenti adsunt baptizandi adhuc peccati originalis ueneno infecti, et ideo festinant ad baptismum, ut iuuenescant, quemadmodwm desiderat ceruus ad fontes aquarum. Quod maxime ex subsequenti collecta confirmatur : Omnipotens sempiterne | Deus, vespice propitius C xo6* 37o ad. deuotionem obpuli renascentis, qui sicut. ceruus aquarum tuarum expetit fontem. Econtra lectio prima nullo subsequenti cantico terminata est, uidelicet quia creatis et completis mundi cunctis operibus non cantauit dignas homo ingratus Deo creatori gratias, sed obmutuit a laude Dei et audito serpente 37; contra praeceptum, quod audierat, obsurduit. Vnde et baptizando dicitur: Ephphetha, quod est adaperire, sumptum de euangelio, quo Dominus noster curationem humani generis, quod sic obsurduerat et obmutuerat, ut dictum est,

in eo quem

sanauit homine swrdo et muto significauit. Nec

38o praetereundum, quia neque collectis salutatio, id est Dominus

uobiscum, neque lectionibus supradictis ullae superscriptiones, id est tituli, praeferuntur, quos a nudiustertius cunctis lectio-

nibus tamquam a corporibus capita praescidimus, donec caput

nostrum Christus | resurgendo nobis reddatur, cuius resur- B iii" 38 ^

rectionis similitudo in his, qui baptizati de fontibus ascendunt, Christum induti, ut apostolus ait, fidei oculis repraesenta348 Phil. 2, 12. 330 cf. II Cor. 5, 6. 3851 Apoc. r5, 2. 357 Ps. 2, 11. 362 Ord. Roz. 50, 29, 39-40 (p. 275 Andrieu). 367 cf. Ps. 41, 2. 369 Miss. Rozz., Sabbato s. ante bened. fontis. 396 Mc. 7, 37. 3849 Mc. 7, 34. 386 cf. Gal75.27;

348 in metu] cum metu V/z/g. W, exc. cod. Fuld. 851 supra] super l/z/z. 864 uox oz. C 374 a laude Dei] in laude Christi B $7? generis humani — 74 8*8 obsorduetit C 384 Christum C

DE DIVINIS OFFICIIS VII, 9-10

235

tur, nec ante hoc signa ecclesiae concrepant, quorum causa lam superius dicta est. 10

39o

De consecratione fontis.

Consecratio fontis in nomine sanctae Trinitatis et maxime inuocatione perficitur Spiritus sancti. Quod idcirco recte fit, quia tota hominis regeneratio, licet totius sit opus Trinitatis, propria tamen est operatio Spiritus sancti. Sancta quippe Trinitas, ut ait Leo Magnus, ita s?bi diwisit opus hominis, ut

395 Pater conderet, Filius redimeret, Spiritus sanctus regeneraret uel igniret. Verumtamen et Pater cum Filio et Spiritu sancto condidit et Filius cum Patre et Spiritu sancto redemit et Spiritus sanctus cum Patre et Filio regenerat atque illuminat. Nam et Pater dum conderet : Faciamus,

inquit, hominem

4oo ad | imaginem et similitudinem mosiram, et Filius PL 19o dum redimeret, Pater illi calicem passionis dedit, et ipse Filius

45;

410

415

4:0

per Spiritum sanctum bibit, sicut apostolus Paulus ait : Sanguis Christi, qui pev Spiritum sanctum semetipsum obiulit Deo etc., et ut Spiritus sanctus regeneret, Pater eundem Paracletum Spiritum dat et Filius in eodem Spiritu baptizat sicut Ioannes baptista in euangelio sibi dictum insinuat : Super quem uideris Spiritum descendentem sicut columbam ei mamentem in eo, hic est, qui baptizat im Spiritu sancto. Spiritus sanctus ergo aquarum sanctificator est, Spiritus sanctus | fontis nostri sancti- C 1ro7 ficatio est, immo Spiritus ipse fons witae est, facis fluwius est. Spiritus sanctus illa paterni cordis benigna uena est, de qua usque ad nos miseratio larga tamquam flumen inundans procurrit. Amor Dei forrens uoluptatis Dei Spiritus sanctus est. Hic illum duorum patrem. filiorum evga. iuniorem filiwm, 1d est gentilem populum, ingenita sibi pietate flexit, qui luxuriose uiuendo suam paternae substantiae partem consumpserat, forcos alienos in longinqua regione pauerat, id est spurcos daemones coluerat, et nunc reuersum suscipit, festum diem omnibus amicis, id est coetibus indicit angelicis, iubetque

primam cum annulo stolam proferri.

402 Hebr. 9, 14. 399 Gen. r, 26. 416 414 cf. Ps. 35, 9. 411 cf. Ps. 55, 10; Is. 48, 18.

394 cf. Leo, Serz. 77, 2 - PL 54, 412.

407 Ioh. 1, 32.33. Ec. 15, 1r ss. 22.

389 /oco tituli QVID SIGNIFICET QVOD DOMINVS NOSTER NOCTE RE392 391/393 quod idcirco 4s4. Spiritus sancti sub /in. C SVRREXIT C 894 diuisit sibi — 74 393 est tamen — C opus sit — C generatio B

405 Spiritum] sanctum 403 immaculatum Deo V/z/g. W 402 Paulus oz. B 414 408 sicut] quasi Vulg. IW — 409 sanctus ergo Spiritus — 44 C add. A 421 iubet C 420 suscepit 74 procucurrit B C

^

236

42

^

RVPERTVS TVITIENSIS

Quid enim intelligimus per annulum nisi fidei signaculum ? Nam catechumenus dum baptizandus fidei sacrae, quam firmiter tenet, symbolum | reddit, profecto qui illam tabulis cordis eius inscripsit, decentem annulum in manu

eo, quod consignatus est cruce Christi, ut dicat cum apostolo : Christo confixus sum cruci, et quod tertio submergitur, ut triduanae morti Christi conformetur, hoc mirabili pietatis 43 o artificio uiuus et incolumis crucifixo et mortuo atque sepulto configitur, commoritur et consepelitur, procul dubio calceamenta accepit in fedibus. Calceamenta namque de mortuis animalibus fiunt. Et haec manifeste dominicae mortis insignia sunt, quae ideo suscipit, ut eius exemplo, qui | propter 435 nos crucifixus est, deinceps crucifigat carnem suam cum witiis el concupiscentiis et mortificans mémbra sua, quae sunt super terram, dicit:

me

i

Viuo

autem

iam

non

ego,

B rx2

eius dedit, et in

uiuii

uero

A $oY

in

Christus. Cum autem candidam uestem accipit, quae utique nouam

Christi consolationem significat, dicente apostolo : Omnes, qui in Christo baptizati estis, Christum induistis,

profecto $rimam. ili stolam induit Pater et mandwucemas, inquit, e£. bibamus, quia filius hic meus moriuus [uevat, 445

11

et veuixit,

berierat

et inuentus

est.

De missa eiusdem diei, et cur illi consuetudinalis cantus, id est introitus et communio, desit.

Statim ergo paschale uespertini sacrificii construitur conuiuium trina praeeunté litania | in honorem sanctae et indiuiduae Trinitatis, in | cuius nomine trino baptizatus Filius 450 hic, de quo loquimur, qui mortuus fuerat et reuwxit, berierat et inuentus esi, concrepant signa, quae hactenus fuerant muta et personante symphonia chorus exsultat. Gaudent nobiscum angeli et propter illorum gaudium nos repetimus omissum a septuagesima hymnum ipsorum id est Gloria in excelsis. Adducitur witulus ill saginatus scilicet Deus et homo Christus, cuius carnem manducare et sanguinem bibere debemus, qui ideo uitulus dicitur, quia homo pro nobis sacrificatus est et ideo saginatus, quia vm iso habitat plenitudo diuinitatis corporaliter. Sed huic conuiuio senior frater, id est iudaicus 428 Gal. 2, 1180 D. Gal. 5, 27. 450 Lc. 15, De nat. rer.

19. 431 cf. Lc. 15, 22. 432 cf. Greg., Hom. in eu. 2, 22, 9 - PL 76, 4385 cf. Gal. 5, 24. 436 cf. Col. 5, 5. 437 Gal. 2, 20. 440 442 Lc. 15, 22 ss. 448 Ord. Ro. 50, 29, 79 (p. 292 Andrieu). 24. 453 Ord. Roz. ib. 83 (p. 293). 465 Lc. 15, 25 ; cf. Raban., 7, 8 - PL 111, 209 B. 458 cf. Col. 2, 9.

438 Christus supra Jin. C

440 consolationem] conuersionem B

omnes qui]

quicumque L/ug. W. — 442 illiprimam — 4 443 bibamus] epulemur V. I/ hic filius — Vz/g. W 444 fuerat] erat V/z/g. W 446 CANTVS DESIT ID EST INTROITVS ETC B, CANTVS ET INTROITVS ETC .4, CANTVS DESINT IDEST INTROITVS ET CETERA C 480 hic oz. C . 4654. et opm. C

C 107" PL 1:91

DE DIVINIS OFFICIIS VII, 1o-1r

237

populus, interesse non uult stansque foris et audiens symphoniam et chorum detrahit fratri suo inuidia tortus et odio patrisque | clementiam reprehendens tristitia mauult et fame consumi quam cum fratre gaudere et epulari. Exibit autem pater quandoque et faciem laetam auerso et tristi filio 465 dignanter ingerens persuadebit et precabitur illum opportunis interesse gaudiis et epulis tenens manum eius et blandis consulens sermonibus, et tunc reliquiae Israel saluae fient. Interim

460

B 112"

donec illud fiat, plenum uel integrum non erit paternae domus,

id est praesentis ecclesiae, gaudium, quia licet iudaicus popu470 lus semper gentium oderit salutem, gentium tamen ecclesia dolet, quod ille populus stat foris quodque sua salus illi in scandalum facta. sit. Igitur huius diei sacrificio uespertino tam festiuo tamque iucundo conuenienter quaedam ornamenta detracta

sunt,

scilicet

introitus,

graduale,

offerenda

atque

communio, quae de psalmis quondam a Caelestino papa quadragesimo primo ad canendum institutis ante sacrificium excerpta et cum suaui modulatione in Romana ecclesia cantari instituta sunt. Interea dum witulus adducitur, conuiuium praeparatur, 480 accedit coram ille ministrorum primus atque fidissimus Paulus filiumque illum, qui reuersus est, iam habentem anuwlwm in manu, iam calceatum iamque stola prima indutum gratula|bundus alloquitur in praesenti epistola dicens : Si comsurrexistis cum Christo, quae sursum sunt sapite, non moriui emim estis et uita uestra 48 I quae super lerram, abscondita est cum Christo in Deo. O fidi procuratoris elegans facundia et officiosa sedulitas ! Mortui, inquit, estis, quia uidelicet mortuum est in uobis, quidquid super terram sapiebatis. Quid enim prius sapiebat 490 ille filius desertor patris luxuriosus et prodigus, nisi cum

475

meretricibus

495

conuiuia struere, sua dissipare,

alienis inhiare,

porcos alienos pascere ? Totum hoc mortuum et in baptismo Christi sepultum est, uita autem noua, quae de eodem baptismo surrexit, quae filium talem longe alterum fecit, uita, inquam, noua, quae cum Christo in Deo abscondita est, ipse idem nouus homo Christus est, quem et candida uestis baptizari significat. Cum enim, inquit, Christus apparuerit, uita uesira, iunc ei uos apparebitis cum ipso in

gloria.

|

467 cf. Rom. 9, 27. 419 cf. Lc. 15, 23.22.

442 cf. I Cor. 1, 25. 483 Col. 5, 1-3.

C 108

445 Lib. Ponft., p. 94 Mommsen. ; 497 Col. 5, 4.

facta sit] sit 74, 472 scandala 74 470 salutem oderit — C 464 et?] ac 74 483 481 illum supra /in. C 476 primum C 474. atque ozz. JÀ fit.C 498 ipso] illo B 486 est abscondita — Vg. epistola] ecclesia 74

PL 192

238 500

395

RVPERTVS TVITIENSIS

Vitam eandem diuina nouitate conditam significant | et in euangelio consequenti westimenta angeli, quae erant candida sicut nix. Ecce interea canore caelestis personat symphonia, quo laetificentur conuiuae tamquam de caelo remissum et ori nostro redditum alleluia. Quod a septuagesima nostra non cecinerunt organa, uidelicet quia diebus his captiuitas

B 115

praesentis uitae significata est, et ideo, quod futurae uitae

iucunditatem significat, alleluia tacendo uelut a4 salices Babylonis hwius flentibus mobis bependerunt. At nunc, quia nox illa sacratissima iam incumbit, qua Christus libertatis 510

auctor resurrexit, in qua lam, ut dictum est, prima resurrec-

515

tione resurgunt, qui baptizantur noui ecclesiae filii, protinus tamquam de salicibus direpta nostra certatim organa persultant alleluia dicuntque : Conf:temini Domino, causamque subiciunt : quoniam bonus, quod ab effectu comprobatur : quoniam in saeculum misericordia eius, subauditur exhibita in remissionem peccatorum, quam est in baptismo largitus, et hunc merito uersiculum alleluia primum arripit. Psalmus quippe centesimus septimus decimus, cuius hic primus uersus a/lelwia in titulo habet, multum hanc misericordiam et Aanc diem solemnem |, quam fecit Dominus,

520

fidei nostrae commendat,

u£ exsultemus

et laetemur

in

ea. |Hoc alleluia sicut et reliquum huius diei officium maxime baptizatorum est exsultatio, eo quod prima, ut dictum est, resurrectione iam comsurrexerunt. cum Christo. Restat uero grandis labor, ut habeant partem in resurrectione secunda, et inter ipsum laborem bonorum operum superest metus, superest fletus, uel propter periculum gehennae uel propter desiderium uitae aeternae. Recte ergo, quia nondum plenum est gaudium se? wocatorum, quod imminuit sollicitudo eorumdem 959 adhuc a Deo peregrinantium, cum alleluia tractus quoque cantatur, quem cantum lugentium esse superius iam dictum est. Itemque per totam paschalem hebdomadam usque ad sabbatum, quo albas ipsi deponunt, eadem pro causa graduale cantatur, qui cantus est laborantium nec nisi propter eos 535 pertineret ad dies pentecostes, quod tempus futurae requiei pacisque et gloriae signum est. Nam et in canone per hanc hebdomadam hoc pro ipsis additum est : Hanc igitur oblationem seruitutis nostrae sed. et cunctae familiae tuae, quam tibi offerimus bro his quoque, quos regenerare dignatus es ex aqua 540 et Shiritu sancto tribuens |eis remissionem omnium peccatorum.

C 108*

525

501 cf. Mt. 28, 5 ; Mc. 16, 5.

503 Bren. Roz., In Epiphania Dom. ad Bened. Antiph.

507 cf. Ps. 156, 2. 510 cf. Hebr. 2, 10. ct.3, 15: 513 Ps. 117, 1. 520 Ps. 117, 24. $24 cf. Col. 5, 1. 528 cf. Apoc. 2, r1 ; 20, 6. 529 cf. Eph. 1218. 537 Ord. Missae, Canon tempore paschali.

507 silices C 516 remissione C 528 necdum B 535 pertinent C 538 sed et supra Jin. C

531 esse lugentium — 74

B x15Y

DE DIVINIS OFFICIIS VII, r1-13

239

Et ab hac uespera, qua baptizati sunt, per singulas huius hebdomadae uesperas clerus ad fontes procedit cum Christi resurrectione solemnitatem sancti celebrans baptisterii. 12

Cur a nudiustertius omissum nunc

reddatur pacis osculum. Cur pacis osculum, quod papa Innocentius a beato Petro

54 5

tricesimus

55 o

dari instituit, omissum fuerit a nudiuster-

nonus

tius et hodie reddatur, ex ipso cano|nis loco, in quo datur, citius agnoscitur. Datur enim eo loco, quo iam secundo calicem discooperimus et dicimus : Pax domimi sif semper

PL 193

uobiscum. Hic autem locus, sicut in huius canonis tratatu iam

dictum est, illud significat, quod Dominus noster resurrexit a mortuis et stans in medio discipulorum suorum dixit eis : Pax uobis. Per quod illud nobis innuit, quod aries nimi-

55 5

ad quem dissoluendum Dominus noster transitu mortis profectus est. Quo effecto resurgendo rediens pacem annuntiauit, quam acquisierat nobis, prima uoce quam emisit in medio discipulorum suorum dicendo : Pax wobis. Recte igitur, ex quo ad faciendam eandem pacem profectus est, donec rediens diceret : Pax wobis, intermisimus : Pax domm sit semper

| dedimus pacis osculum, simul Iudae tradi- C 109

uobiscum, neque

56 A

erectus fuerat, id est peccatum,

citiarum inter nos ac Deum

toris probrosum exsecrantes et anathematizantes osculum, quo Filium hominis tradens sanctum et innocens apostolorum infamauit collegium apud eos, qui foris erant, occasionem maledicendi praebens ac detestandi eos, quorum sanctitatis aestimatio

magna

fuerat,

ut de illis tale quid cantitarent,

quale illud est :

Et crimine ab uno | disce omnes.

27) o 13

57 -

De

die dominicae

resurrectionis.

Octauam illam, quae in Paralipomenon et in superscriptionibus quorundam inuenitur psalmorum, haec sacra spectat dies, quam fecit Dominus, ut esset solemnitas solemnitatum, quemadmodum bro sui magnitudine dicuntur Sancta sanctorum uel Cantica canticorum. Sicut enim illa cetera superant sancta uel cantica sic solemnitates ceteras huius sacrosanctae solemnitatis am£ecedit | nobilitas. Octaua autem 554 cf. Eph. 2, 14. 553 cf. Ioh. 20, 19. 546 cf. supra II 717. 573cf.IIParal.7;Ps.117,24. 569 Vergil., 44ez. 2, 65-66. 20, 19.

559 Ioh. Greg.

Hom. in eu. 2, 22, 6 - PL 76, 1177 B.

570 INCIPIT DE DIE 569 ab una C 553 dicit C 551 huius] eiusdem C RESVRRESVRRECTIONIS LIBER VIII 4, INCIPIT DE DIE DOMINICAE RESVRRECTIONIS LIBER SEXTVS B, INCIPIT DE DIE DOMINICAE ABBARECTIONIS LIBER VII C, INCIPIT LIBER VII DOMNI RVBERTI RESVRNCAE DOMINI DIE DE INCIPIT OFFICIIS TIS DE DIVINIS RECTIONIS E

B 114

^

240

580

illa futura est perfectae atque consummatae resurrectionis gloria, in qua electi omnes, qui nunc post defositionem carnis una et simplici solius animae beatitudine perfruuntur, sicut in Apocalypsi legimus, quia datae sunt illis singulae stolae albae,

585

399

595

RVPERTVS TVITIENSIS

duplici, id est corporis et animae felicitate remunera-

buntur sicque binas perennis gloriae stolas accipient. Quam octauam sicut septem mundi aetates ordine suo praeeunt, quarum sexta nunc ab aduentu Christi uoluitur, septima uero animarum est carne deposita quiescentium, sicut alio loco iam dictum est, sic et hanc sacratissimam solemnitatem septem dominicae praecesserunt, quarum in prima : Crcumdederunt me gemitus mortis, in septima cantauimus : Laetare lerusalem, singulae singulis aetatum earumdem proprietate sui respondentes officii, sicut loco uel ordine suo iam dictum est, et interposita dominicae |passionis memoria per duas hebdomadas, quod ipsum cur fiat iam dictum est. Sequitur |haec octauae aetatis, quae extra septem est, quia PL aeterna est gloriosa Christi resurrectione commendata festi-

1:94

uitas, nobilis, admirabilis, decora et suauis, splendida, desi-

6oo

605

610

615

derabilis. Non enim parum est, quod in illa nobis octaua repositum est. Nam sicut octaua dies eadem quae prima est, sic 1n illa aetate restituitur homo in hoc ipsum, ad quod conditus est, eritque corpore et anima immortaliter felix et feliciter immortalis sicut angeli Dei, immo supra primae | originis reparatus | dignitatem, eo quod suam in unitate personae Filii Dei respiciat naturam super omnia opera manuum Patris constitutam adorari, laudari et glorificari ab angelis in coessentia summae et inuiduae Trinitatis. Idcirco dum sanctorum natalitia recolimus, de quibus dubium non est, quod egressi a corporibus gloriam sempiternam iam adepti sunt, diem quoque celebramus octauum beatificantes illos ex eo quoque, quod in futuro corporum receptorum immortalitatem gloriosam feliciter obtinebunt. Hoc et per octo beatitudines euangelicas significatur, ubi octaua redit ad caput. Namque et in prima et in octaua haec eadem beatitudinis sententia est, quoniam ipsorum est regnum caelorum. Vnde beatus Augustinus : Octaua, inquit, sententia, quae ad caput redit perfectumque hominem declarat, significatur | fortasse et in circumcisione octaua die in ueteri testamento et Domini resurrectione post sabbatum, qui est utique octauus, id est primus dies, et celebratione octauarum 979 cf. I Petr. 5, 21. 581 Apoc. 6, r1. 988 Ps. 17, 5. 590 Zach. 2, 10. 613 Mt. 5, 10. 614 Aug., Ezarr. in ps. 6, 2 - CC 38, p. 28 passim. 580 solius oz;. JA

praem. A B

5S4 septem] sex C

589 gemitus] dolores V/zig.

585 uero oz. A

586 alio loco] in

603 naturam] uel personam a44. B

604. coessentia] essentia 74 605 natalicia recolimus bus] a oz. B 614 beatus oz. A B C

— 4 C

606 a corpori-

À 51Y C 109*

B 114"

DE DIVINIS OFFICIIS VII, 13-14

241

feriarum, quas in regeneratione noui hominis celebramus. De 620 illa igitur octaua, quae est resurrectio, quae iam completa est in capite nostro scilicet Christo, nunc secundum diei praesentis,

in quo

resurrexit,

officium

ordinemque

mysticu

aliqua dicenda sunt.

'ü

14 Cur Dominus non ante diem tertiam resurgere uoluerit. 62; Ternarius numerus, qui apud saeculares quoque philosophos insignis habetur pro eo, quod imparium et eorum, qui praeter unitatem nullam aliam recipiunt sectionem, primus est numerorum, apud nos longe amplius praeclari nominis, : immo primae ac diuinae est auctoritatis, tam propter ipsam 63o essentiam sanctae et indiuiduae Trinitatis quam pro eo, quod saluator noster tertia die resurrexit a mortuis. Et profecto tertia dies haec ad idem ipsum eiusdem sanctae Trinitatis respicit sacramentum. Idcirco namque Dominus non ante tertiam diem resurrexit, quia congruum fuit, ut propitiationem 65 A sanctae Trinitatis triduana nobis obtineret mors carnis Christi. Alioquin cur, cum sub trina mersione baptizamur in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, complantati dicimur, immo uere complantati facii sumus similitudimi mortis eius, nisi quia eandem mortem suam, quam ante baptismum 64o suum appellauerat, triduo pertulit et ipse in nomine et in oboedientia Patris et Filii et Spiritus sancti. | Siquidem et C xo Pater Filio, sicut et ipse Filius testatur, calicem passionis dedit,

et ipse Filius ani|mae suae in sua potestate propinauit sicut PL ro; — ipse dicit : Potestatem habeo ponendi animam meam, 64; et Spiritus sanctus

Quia

Christus

illi propinari fecit, sicut apostolus

jer

Congruenter

obtulit.

Spiritum. ergo

mors

sanctum. Domini

ait :

semetipsum

triduana

exstitit,

quam sancta Trinitas disposuit, quamque ad obtinendum humano generi propitiationem eiusdem sanctae Trinitatis 65o nostra in illo natura sola pertulit. Non solum autem sed et tota uita eius annorum suorum numero sanctae Trinitati famulatum se exhibere et eius praecepto se oboedire innuit. Nam in triginta tribus annis, quibus super terram ambulauit, ternarius est repetitus hac sola 655 differentia, quod unus ternarius, ut triginta sint, in decenum

limitem | consurgit, alius ut simplex sit, in singulari limite B ::5 subsistit. Cuius in typum Isaac quoque ad immolandum

ternario dierum numero dictus est. Nam de Geraris, ubi tunc habitabat Abraham, usque ad montem Moria, id est sedem 638 Rom.6, 5. 95:14

642 cf. Ioh. 18, 11.

644 cf. Ioh. 18, 1o, 17.18.

646 Hebr.

:

634 diem oz. 74 E, tertia 626 insigni C 624 VOLVIT B 622 quaE 644 642 et ipse oz.A 640 in? oz.A die .C' 636 submersione E 648 ob obtinendam B 644 congrue B E dicit] ait 4 E

^

242

RVPERTVS TVITIENSIS

66o templi, iter dierum trium est, ut ait Hieronymus, et consequenter illuc die tertio peruenit, sicut historia refert, et uenit

in locum, quem dixit ei Deus in die tertia. Sed ut ad inceptum redeam, mira uelocitas mirabilis ille saluatricis gratiae cursus et recursus, ut triduo trium temporum 665 saeculi peccata deleret, omnes, qui ante legem fuerant, omnes, qui sub lege erant, cunctos, qui sub gratia uenturi erant, una Christi morte pariter solueret pro singulis temporibus singulos dies eiusdem mortis appendens. Totam eius uelocitatem Spiritus sanctus innuebat, cum prophetae imperans 670 dicebat : Voca momen eius : Accelera, spolia detrahere, festina praedari. 15

Item de celeritate resurrectionis. De hoc et illud in Canticis

: Rewertere,

similis

esto,

dilecte mi, capreae hinnuloque cervruorum super 67; »ontes Bethel. Accelerauit enim inferni spolia detrahere festinauitque praedari reuersusque ut caprea aut ceruorum hinnulus, id est patriarcharum filius ad saluandum uelocissimus, apparuit super montes Bethel, id est uisus est apostolis, ut eorum tristitiam cito in gaudium conuerteret, qui sunt 68o montes Bethel, id est domus De, quae est ecclesia, principes summis uirtutibus eminentes. Accelerauit, inquam, inferni spolia detrahere, | id est electos omnes iure uictoris educere. Quae enim mora fieret ad detrahendum, aut quae difficultas

C 110Y

ad discernendum ? Sol erat iste, illi autem qui quaerebantur,

68; tamquam specularia. Illorum fides erat speculum reddendo solis aspectum radio satis idoneum, sed ideo non splenduerat hactenus, quia soli obiectus medius obstabat |paries inimicitiarum, scilicet originale peccatum. At illum in carne sua moriens Christus parietem soluerat ac 69o diruerat,

quia

illà specularia

animarum

uerum

solem

À 52

ex-

spectantium umbra tegebat aduersa. Quae ergo mora fieret, ut diruto pariete et descendente ad inferos uero sole non statim relucerent illa uascula lucis exceptoria, id est electorum animae ? Statim ut illuc descendit hic sol, |id est anima Christi | PL 196 695 praepotens et insita sibi Verbi omnipotentis diuinitate corus- B 115v cans, illi resplenduerunt et tenebrarum principes dissipati 660 Hier., Hebr. quaest. in Gen. 22, 5 - CC 72, p. 26, 28-30. 670 Is. 8, 5. 673 Canta2; 77. 680 Hier., Iib. interpr. bebr. nom. 3, 138 -CC 72, p. 62 ; Ep. 118, 7 CSEL 55, p. 444, 22. 687 cf. Eph. 2, 14. 660 templi] tunc eZZ. C iter «upra Jin. C 663 uelocitate 74 668 totam] tantam B 669 innuebat cum prophetae oz. B 6:2 CELEBRITATE C 695 Bether l/u/g., exe. quibusdam codd. 67? soluendum B 682 adducere B 685/686 reddendum solis aspectu B 686 radio aspectum — C solis radio satis idoneum aspectum — ;4 690 quia] qui 4 693 reducerentur 4, reduceret C

DE DIVINIS OFFICIIS VII, 14-16

243

sunt sicut fumus et sicut fluit cera a facie ignis. Et iusti exeuntes de tenebris et in paradisum recepti, coeperunt epulari el exsultare in conspectu Dei latrone simul epulante, cui dixerat Dominus in cruce pendens: Hodie mecum eris im paradiso, totoque sabbato requieuit ab omni opere Dominus Christus cum illis et fascebatwr dilectus in liliis, donec aspiravel tertia dies et (nclimaventur wmbrae. Die igitur tertia propitia nobis facta diuinitatis Trinitate cito mortem, quam gustauerat, reiecit à se, sicut significauerat, quando in cruce nostram salutem sitiens et ideo se ueraciter sitire dicens, cum oblatum sibi gustasset acetum noluit bibere. Mortis enim acetum paululum gustabat, quam

790

795

cito, id est tertia die reiecturus

Resurgems enim ex moriuis illi ulira non dominabitur.

710

16

715

nec ultra bibiturus

iam

non

erat

moritur,

:

mors

quod Dominus noster nocte resurrexit. Certum tenet christiana fides, quod Dominus noster, qui Quid significet,

mortalis homo

factus ad hoc uenit, ut iudicaretur,

ad hoc

uenturus est in fine, ut iudicet et eandem formam serui, in qua iudicatus est, cum

suorum

cicatricibus uulnerum iudicandis

ostendet ad damnationis cumulum, ut wideant, in quem trans-

720

fixerunt, | dilectoribus autem suis ad aeternum caritatis suae monimentum. Illa autem dies non cum exspectatione, sed sicut fwr in nocle ueniet, quemadmodum factum est i» diebus Noe uel in

C 111

diebus Lot, quando uendentibus cunctis et ementibus, plan-

tantibus et aedificantibus, uxores ducentibus et dantibus ad

72

^

759

nuptias repentinus superuenit interitus, et secundum haec erit, quando Filius hominis reuelabitur. Conuenienter ergo, dum iudex uenturus iam cum iudiciaria potestate resurrexit, noctis tempus elegit, ut sicut in ceteris tam factis quam dictis exterioribus alia quaedam significare consueuit, sic et in hoc tempus significaret secundi aduentus sui, quod praeuideri non poterit. Itaque quemadmodum Sam-

son, quod interpretatur so] eorum, obsessus ab inimicis 7nedia nocie surrexit, Portas tulit et in uerticem montis ascendit, sic

uerus sol noster Christus obsessus custo|dibus et armis media 697 cf. Ps. 67, 5.

407 cf. Mt. 27, 34.

698 Ps. 67, 4. 710 Rom. 6, 9.

700 Lc. 23, 43.

222 cf. Mt. 24, 57-58. cf. I Thess. 5, 2. bebr. nom. 33, 25 - CC 72, p. ror.

697 et 44. ignis] et 707 721 732 quod] qui 4

illis] filiis 24 claritatis C

902 Cant. 2, 16; 4, 5.

718 cf. Zach. 12, 10 ; Ioh. 19, 37.

721

232 cf. Iud. 16 ; Hier., Lib. interpr.

02 sicut cera ignis C — 698 epulari coeperunt — AC 719 717 iudicandis] iudicatoribus B C gustasset ozz. C 930 significaret ozz. B sicut oz. À sed] ita adZ. 4 C media ozz. A C

B 116

bI

244

RVPERTVS TVITIENSIS

75; nocte de somno mortis exsurgens foríasque inferni id. est omne ius mortis attollens et ad dexteram maiestatis im excelsis ascendens ipso tempore innuit, quod semper debeamus esse arat, quia sicut tunc nocte cunctis quiescentibus surrexit, ita qua

hora non jutamus se uenturum esse praedixit. 74o 17

Quid significet, quod cum terraemotu resurrexit Dominus.

Terraemotus quoque magnus, qui factus esi, eiusdem secundi aduentus significationi cooperatur. Erit enim confusio maris ek fluctuum, et non solum terra sed etiam wirtutes caelorum

74; commouebuntur, et tunc |widebimus Filoum hominis uenientem PL 197 in nubibus caeli cum. potestate magna et maiestate. Passurus quippe uenit occultus, tunc autem iudicaturus manifestus ueniet Deus noster et tunc non silebit, ?gnis in conspectu eius ardebit et in circuitu eius /emfesias ualida. Et quia tunc 75e arescentibus reprobis prae timore iusti Jeuabunt capita sua, id est exhilarabunt corda. Pulchre et hic unius eiusdemque angeli habitu utrumque praefiguratur, cuius asfectus sicut fulgur, uestimenta autem sicut nix. Nam impii custodes prae fulgore aspectus eius exterriti facti sunt welut mortui, mulieres 75 autem, quae religiose Dominum quaerebant, niueis eius uestimentis et dulci alloquio consolatae sunt dicentis : No/;te timere «os etc. Hinc est quod hac die | cantamus : Terra tremuit et C xiv quieuit, cum resurgeret in 2udicio Deus. Dictum est 76o enim hoc de die illa, quando auditum faciet iudicium, dicens

his, qui a dextris eius erunt : Venite, 7we€i,

percipite

regnum,

his autem,

benedicti

Patris

qui à sinistris : Iíe

maledicti in ignem aeternum. Tunc enim exsurgente Deo in iudicium, qui nunc uidetur sopitus esse .uel non curare ea, 765 quae sub sole fiunt, terra tremet et quiescet, id est impii, qui terreni sunt, timebunt et quiescent, quia nocere desinent.

Igitur dies haec, cuius in nocte Dominus noster cum terrae

motu resurrexit, diem illum aeterni|tatis, diem significat futu- A 52" rae resurrectionis, cuius diluculo idem Dominus noster im77e prouisus, ut dictum est, caelis ardentibus caelorumque uirtu-

tibus trementibus apparebit. Ouem diem aeternum

tempus

935 cf. Mt. 16, 18. 936 cf. Hebr. r, 5. $34 cf. Lc. 12, 40. 942 cf. Mt. 28, 2: 943 cf. Lc. 21, 25. 745 cf. Mt. 24, 3o. 748 cf. Ps. 49, 5. *250 cf. Ecu21128.

75,9 S. DIS Petro

982 cf. Mt. 28, 5.

*761 Mt. 25, 34. 18.

9754 Mt. 28, 4.

762 Mt. 25, 41.

7356 Mt. 28, 5.

758 Ps.

963 cf. Ps. 75, 1o.

768 cf.

110 cf. Lc. 21, 26.

938 portas C — 736 maiestatis] Patris C 938 tunc oz. JA *40 DOMINVS om. A 9747 tunc oz. B C 951 et pulchre — B *53 uestimenta autem] candida .aZg. A $56 dicentes C 953 etc. ozz. B 759 cum] dum B 762 ite] discedite V/z/g. W 765 tremuit C 468 surrexit 74

DE DIVINIS OFFICIIS VII, 16-18 praesens tamquam

nox praecedit,

245

nox quidem sed Christi

resurrectione iam illustrata, nox, | inquam, sed prima resurdl D

B x16"

rectione nostra, quae est regeneratio baptismatis, illuminata uernaque luna, id est noua relucens ecclesia. 18

Quod Matthaeus non dissentiat a ceteris euangelistis in eo, quod dicit mulieres uenisse uespere sabbati, et quod uere uespere uenire coeperint et diluculo peruenerint, et cur ita egerint. o 78 Sed et illud mystice nobis aliquid innuit, quod deuotae Christo feminae, quae illum et uiuum dilexerant et mortuum desiderabant, per noctem ambulantes iuuante luna uenerunt ad monumentum. Per noctem enim ambulauerunt, quae diluculo ad monu78 ISI mentum fuerunt. Alioquin nisi per noctem uenissent, quomodo ad sepulcerum tam mane adfuissent ? Verbi gratia Maria Magdalena, cuius domus erat Bethaniae, qui uicus quindecim stadiis distat ab Ierosolymis, quomodo prima ante alias «na sabbati 9

o

tenebrae

iuxta

Ioannem

«valde

diluculo

uenisset,

essent. ad. monumentum ? Sepulto

dwm

quippe

adhuc

Domino

mulieres, quae illum secutae fuerant, Ierosolymis non remanse-

rant. Sed cum aspexissent, ubi poneretur, rewertentes, inquit Lucas, farauerunt aromata. Quando autem parauerunt 79 5

uel emerunt,

manifestius

Marcus

indicat

: Ef cwm

iransisset, inquit, sabbatum, Maria Magdalena et Maria Iacobi et Salome emerunt aromata, ut uenientes ungerent Iesum. Siquidem sabbato, ut ait Lucas, quieuerunt propter mandatum, subauditur legis, quia lex sabbato uetat operari. Constat itaque quia in lacrimis peruigiles amore | nimiumque longa PL 1:98 retardantis sabbati mora fatigatae, quo nec operari nec plus mille passibus ambulare |licitum erat Iudaeis, mox ut onero- C 1x12 sum illud sabbatum abiit, recessit, transiuit, non quieuerunt

8o

I

o

necnon dederunt oculis suis somnum, non luciferum ad proficiscendum Praestolatae sunt, noctem pro die, desiderium pro luce, lunam rapuere pro sole. Luna quippe nocti non defuit, quia tunc septima decima exstitit. Septima decima uero luna clauso uespere paulo post, id est fere post horam et dimidiam exsurgit, toti deinceps lumen suum ministratura nocti. Falso igitur quidam euangelistas calumniati sunt, quod contraria dixissent in eo, quod Matthaeus uespere | sabbati, ceteri cE c2, T. *89 cf. Ioh. 20, 1. 784 cf. Ioh. 1r, ro. 804 cf. Iob 3o, 26. 803 cf. Ps. 131, 4. 794 Mc. 16, 1.

4*5 uernaque] 774 nostta supra Jin. C $43 iam om. C 482 781i et! oz. C ET.CVR ITA EGERINT oz. B 493 parauetunt] 792 aspexisset C uenefint Jd 803 necnon] nec 793/796 aromata «sq. emerunt n zarg. /À 808 suum oz. A B 20

992 Lc. 25, 56. 810 cf. Mt. 28, 1.

939 unaque 24 -side- in marg. C apportauerunt 74 805 duce C C vH

B 117

^

246

RVPERTVS TVITIENSIS

prima sabbati diluculo mulieres uenisse dixerunt ad monumentum.

815

820

Matthaeus

enim,

ut earum

commendaret

deside-

rium, quando uenire coeperunt ; ceteri dixerunt, quando peruenerint. . Quid igitur illud mystice nobis innuit, quod mulieres illae sic uenerunt, nisi quod animae fideles paratae, id est mente uigiles, diligentes et Dominum quaerentes, inueniri festinanter satagunt ad illum Filii hominis aduentum, qui ut supra dictum est sicut. fur in nocte, ita ueniet non solum cum terraemotu

sed et trementibus

caelorum

uirtutibus,

ut consola-

tionem inueniant, dum impii non iam uelut sed uere mortui fient ? Et ideo nunc parant et secum portant aromata, id est collecta de Scripturarum areolis cum uirtutum odoribus dominicae resurrectionis testimonia, scilicet quod uere a»ma eius 825 non sit derelicta in inferno et caro eius non widerit corruptionem. Et sicut illis non satis fuit, quod Ioseph Iustus et Nicodemus condierant illum cum linteis et aromatibus ipsis praesentibus et aspicientibus, nisi et ipsae aliquid de suo tantae pietatis operi addidissent, sic sanctis et fidelibus mentibus semper 830 optabile est, ad ea, quae apostoli uel apostolici uiri scripserunt de fide resurrectionis, aliquid proprii superadicere laboris faciuntque hoc paene cuncti dictis aut factis, pauci etiam scriptis. Idcirco quemadmodum //is wiwwm se praebuit, et ut agnosceretur Mariam suo nomine uocauit, quod magnum est 85 I indicium suae dilectionis, unde et ad Moysen : Now: te ex nomine, inquit, sic omnibus tunc frope aderit quaerentibus nunc eum, in, ueritate et nomina ipsorum ostendet illis scripta in libro uitae.

19 840

Quanto rectius nunc sancta sit prima sabbati, qua mundi redemptor resurrexit a mor|tuis, quam olim sabbatum, quo idem mundi creator ab opere suo cessauit. Quanto

praeponderet

primae

sabbati

sanctificatio,

C rz12Y

quae

nobis est data, sanctificationi illi, qua Iudaeis sabbatum de845 dicatum

est, ex comparatione causarum uel temporum utriusque sanctificationis aduertere licet. Diuersis enim ex causis longeque imparibus | et sabbatum creator noster benedixit et primam sabbati idem ipse saluator noster dedicauit. Causa | namque benedictionis sabbato fuit haec, quod Deus 819 cf. I Thess. 5, 2. 836 cf. Ps. 144, 18.

824 cf. Ps. 15, 10. 838 cf. Apoc. 5, 5.

833 cf. Act. 1, 5.

812 Matthaeus] Marcus C 813 peruenerant 74 B 817 inuenire ;4 festinant C 819 ita oz. JA 829 mentibus semper oz. JA, —— B 835 et Moysi 74 B ex nomine lj. 836 quaerentibus] inuocantibus eorum B 838 uitae] aeternae adZ. B 844 data est

8358 Ex. 55, 17.

815 nobis mystice — ;4 821 fient mortui — C 835/836 teipsum noui Lug. 837 ipsorum] —— A C

B 117"

PL 199

DE DIVINIS OFFICIIS VII, 18-19

247

85o in illo cessauit ab omni opere, quod patrauit, causa uero primae sabbati, quod Deus homo factus in illa resurrexit a mortuis. Quis haec longius a se differre non uideat ? Si enim Dei requies causa sanctificationis diei est, consequenter ubi maior et uerior eius requies, illic et sanctificatio copiosior est. Itemque | ubi 855 maiorem in operante laborem attendimus, maiorem nihilominus in cessante requiem agnoscimus. Constat uero, quia Deus, cum conderet mundum, fatigatus non est utpote qui omnia per Verbum suum operatus est et uniuersa componens de singulis dixit : Fiat, et factum est. At ipse idem, cum ut 860 mundum redimeret, homo factus unus idemque Christus Deus et homo passus et crucifixus et sepultus est, procul dubio fatigatione non parua fatigatus est. Qua ergo die resurrexit, ueram utique requiem gloria et homore coromatus introiuit. Longe excellentius requieuit, quam cum a mundi creatione 865 cessauit. Deus enim non in mundanae creaturae mole uisibili sed in intellectualibus caelis, id est in sanctis animabus

re-

quiescit, quod nunc fit. Nunc enim gaudet sponsus super Sponsam, quam s«4o sangwine acquisiwit, et gaudet super nos Deus noster et delectant eum fi/iae regum, immo quia una est 87o ecclesia, illa delectat eum

regina, quae astilit a dextris eius,

quam et in praesenti praeparat et uocat amicam et in futuro torrente wolubptatis suae fotabit eam. Null itaque dubium, quin prima sabbati tanto uberius sanctificata sit, quanto uerius suam in requiem, quae sancti875 ficationis causa est, Deus et homo Christus resurgens introiuit.

Relinquamus igitur Iudaeis postremi sabbati sui uetus gaudium, quod est illis de creatione mundi uisibilis, cuius solius semper fructu transitorio delectati sunt, cuius solius prosperitatibus semper lactari | appetiuerunt, pro cuius solius 88o acquisitione creatorem eius seruiliter timentes colere uisi sunt. In tantum enim terrenis semper inhaeserunt, ut quaecumque de caelestibus illis promissa sunt, terrenarum, | quas amant, semper uelari oportuerit nominibus rerum, ut est illud : Audi Israel fraecepta Domini et ea in corde 88; £uo quasi in libro scribe, et dabo tibi terram fluentem lac et mel. Nam et ipsum Deum et Dominum, per quem mundus factus est, in $ropria uenientem, idcirco ipsi, qui sui erant, non receperunt nec intelligere uoluerunt eum esse regem Iudaeorum, quia contra carnalis sensus eorum opinionem 89o beatitudinem bawperibus et uae praedicabat diwitibus, cum ipsi existimarent, quod nunc quoque somniant, regnante 850 cf. Gen. 2, 3. 859 Gen. 1, 5 ss. 869 cf. Ps. 44, 10. 872 cf. Ps. 35, 9. 890 cf. Mc. 5, 5; Lc. 6, 21.24.

$866 in! oz. A hominem C

in?om.C

$63 cf. Ps. 8, 6. 884 Deut. 6, 5.6.

S$70regina] illa 244. supra/in.

868 cf. Act. 20, 28. 887 cf. Ioh. r, 11.

C — 886 Dominum]

C113

B 118

^

248

89 A

RVPERTVS TVITIENSIS

Christo auream atque gemmatam Ierusalem in terris stratasque auro mundo plateas eius se habituros. Noster sabbatismus hac die de septima transfertur in octauam, quae et prima est. Nam eadem octaua dies est quae et prima. Idcirco autem iure in octauam transfertur, quia de alio opere Dei quam de creatione mundi nostrum, ut dictum est, gaudium sumitur. Dupla namque est operatio Dei, prima est

creatio mundi, secunda saluatio mundi. Secun|dum creationem

PL 200

900 nihil nowwm

fit sub sole, quia qui uiuit in aeternum, creauit omnia simul. Secundum saluationem : Pater meus, inquit

Christus, «sque modo operatur et ego operior. De creatione mundi sabbatizant dilectores mundi. Nobis autem de saluatione mundi gaudendum est, quorum uita et requies 90 v^ in Deo cum Christo abscondita est. 20

Qua ratione uel auctoritate ab hac die dominicae resurrectionis processio cum benedictione aquae cunctis per annum agatur dominicis. Proprium hoc habet haec

dies,

quam

fecit Dominus,

idque ab ea sumpsit omnis prima sabbati, quod aqua benedicta populis aspersis agitur processio solemnis. Verumtamen hac ipsa prima et principali dominicarum omnium non benedicitur neque die sancto pentecostes, quia in praeteriti sabbati uespera sumpta est de sacro fonte baptismi, antequam im91 V^ mergatur aliquis et antequam chrisma immissum sit. Non enim ad hoc aspergimur, ut rebaptizemur, sed diuini nominis gratiam super nos, cum hoc memoriali baptismatis nostri frequenter inuocare debemus. Et idcirco singulis aspergimur dominicis, quia in sacrosancta primae huius dominicae uespera baptismum uniuersaliter sancta celebrat ecclesia pro causa superius memorata. Vnde et inter aspergendum hac die cantamus : Vidi aquam | egredientem de templo a latere dextro, alleluia etc. De propheta Ezechiele sumptum est hoc. Ciuita92 II tem illi ostenderat manus Domini facta super eum aedificatam super mon|tem excelsum et uergentem ad. austrum et in illa mirabile construi templum. Illa autem ciuitas ecclesiam significabat, de qua Dominus in euangelio : No» $fotest, inquit, ciuitas abscondi super moniem Posita. Quid ergo templum 959 templum nisi illud, de quo ipse idem : So/wite No Hn o

900 cf. Eccle. 1, 1o. 901 Ioh. 5, 17. 904. cf. Col. 5, 5. 922 Ez. 47, 1-2 ; Corp. Antiph. Offic. I, 75, e(p. 184 Hesbert). 928 Mt. 5, 14. 930 Ioh. 2, 19.21.

909 Ps. 117, 24. 9285 Ez. 40, 2.

892 gemmatamque 74 C 894 in octauam] ad octauam C 895 est quae et prima] est quae ptima est 74, quae prima C 903 nobis autem oz. C 908 PER ANNVM oz. JA AGITVR .A 910 ab eo B 911 agi C — 9234 alleluia oz. .A 927 autem oz. JA 930 inquit templum hoc — C

B 118v

C 115v

DE DIVINIS OFFICIIS VII, 19-20

249

hoc, inquit, e? $ost triduum excitabo illud, loquens de templo corporis sui ? Sed et Ioannes in Apocalypsi, cum de eadem ciuitate sibi ostensa loqueretur : E£ templum, inquit, 2o» widi in ea, Dominus enim Deus omni93; fotens templum illius est et agnus. Quam de hoc templo aquam uidit hic egredientem nisi uiuificum sacri baptismatis fontem ? Cum enim illud soluis|sent Iudaei, A5" sanguis et aqua,sicut supra dictum est, de latere eius exiuit. Et recte de latere dextro aqua exiuit, de qua dicitur : Ef om94o néSs, ad quos peruenit aqua ista, salui facti sunt. Nam huius quoque templi non manufacti latera duo sunt. Dextrum quippe latus diuina, laeuum latus humana natura est. Signanter ergo dicendum fuit, quo de latere aqua haec exiuit, qua, ad quoscumque perueuit, salu facti sunt : A latere dextro, 94; inquit. Et recte. Nam de diuina natura Christi Spiritus sanctus aqua inuisibilis procedit, qui aquae uisibili, quae de latere laeuo, id est de humanitate lanceata profluxit, saluandi uirtu-

tem tribuit. Hac igitur die dominicae resurrectionis, quae sacri quoque 950 bapti|sterii celebratione est solemnis, recte inter aspergendum PL zo: cantamus illud in laudem fluminis huius, cuius inundatione

per mortem Christi reuiximus. Ceteris autem post pentecosten dominicis cantamus : Aspevges me Domine, hysopo et mundabor, lauabis me 95; e£ super niuem dealbabor, quod et ipsum de fide baptismi propheta praedixit, per hysopum, quae herba est humilis et medicinalis, qua tumor pulmonis deponitur fidem humilitatis uel passionis Christi significans, per nomen lauacri super niuem dealbantis baptismum ipsius manifestius exprimens. 960

Deinde cum crucibus et uexillis, quae sunt insignia uictoriae Christi | omnes albati et exsultantes in laude resurrectionis

sanctae procedimus cum tanta populi exspectatione sexus utriusque maiorum pariter et minorum, ut corporaliter quoque illud propheticum in nobis impleri uideatur : Cum iu965 cunditate

montes

exibitis

el cum

gaudio

deducemini,

nam et

et colles exilient exspectantes uos cum gaudio.

933 Apoc. 21, 22. cf. supra VI, 1252.

938 Ioh. 19, 34. 939 Ez. 47, 8-9. 9583 Ps. 50, 9; 964 Is. 55, 12 ; Corp. JAntipb. Offic. I, 148 (p. 419 Hesbert).

931 post triduum] in ttibus diebus Vu/g. W' — 936 bic oz. 4 938 dictum] 944 inquit 942 diuinum C — 943 quo de latere] quod d.1. 74 scriptum 44 946 uisiblls C — 954 Domine 945 Christi natura — 44 C dextto — 44 0m. 4À 961 sanctae resuttectionis — ;4 964/966 in laetitia egrediemini et in pace deducemini, montes et colles cantabunt coram uobis laudem Vs.

B 1:9

LI

979

250

RVPERTVS TVITIENSIS

21

Cur Dominus discipulos ad uidendum se in Galilaeam inuitauerit, cum et Ierosolymis uisus sit, et quod ideo processio singulis dominicis fiat. Vt autem processio ageretur, ex mystica euangelii auctori-

tate tractum est, scilicet ex eo, quod angeli mulieribus praeci|piunt dicentes : Ife, dicite discipulis eius et Petro, quia braecedit uos in Galilaeam, et ipse Dominus occurrens ilis exeuntibus a monumento, cum tenuissent pedes eius et

975 adorassent

ut eant

C 114

eum : 7íe, inquit, suntiate fratribus meis, in Galilaeam, ibi me uidebunt. Primi huius

mandati, quod Dominus resurgens per angelos suos et per seipsum suis mandat discipulis, : ut eant in Galilaeam, 980

985 immo

9oo

e£ 2b:

me uidebunt, inquit, si causam agnouerimus, procul dubio fatebimur merito fieri, quod mandatum illud hac die cunctisque per annum dominicis memoria celebri, id est processione frequentamus solemni. Non enim sine causa, non absque diuini pondere consili sese illis in Galilaea uidendum esse promittit, cum et Ierosolymis sese illis ostendere potuerit, et quinquies ipsa die, qua resurrexit, ibidem uisus sit.

Quod si non aliud quam latus, manus et pedes palpandos et contrectandos illis in Galilaea ostendere disposuit, hoc frustra uel sine pondere rationis, quod omnino incongruum diuinae est maiestati, uidebitur agi. Hoc enim tam secundum Ioannem quam secundum Lucam hac eadem die Ierosolymis fecit, cum reuersis Ierosolymam duobus discipulis, quibus ostensus

fuerat euntibus Emmaus et referentibus, quae uiderant, illisque secum mirantibus, szetit Iesus in medio eorum et dixit eis : Pax wobis. Et cum hoc dixisset, ostendit eis manus et latus. 995

Ouid ergo amplius in Galilaeam euocatis ostenderit, quaerendum est. Hoc nimirum, quod inimicum erat Ierosolymis terrenae ciuitati, unde illos euocauit, et templo |sacerdotioque ueteri, propositum suum,

IOOO

1005

immo

ilis aperuit : Data est mihi, inquit, omnis otestas im caelo et in terra : | euntes docete omnes gentes baptizanies eos im momine Paíiris et Filii et Spiritus sancti. Ecce haec est illa magna transmigratio, quam Galilaea quoque suo commendat nomine. Magna, inquam, transmigratio Christi discipulis imperata, transmigrare de Iudaeis ad docen972 Mc. 16, 7. 999 Mt. 28, 18 s.

9*5 Mt. 28, 10.

B 119v

totius Trinitatis consilium

993 cf. Ioh. 20, 19 s.

Lc. 24, 36.39.40.

1003 Hier., Lib. interpr. bebr. nom. 58, 2 - CC 72, p. 131.

969 FIAT oz. C 970 ex] et C 973 quia] quae A praecedet B 976 983 diuino B (pondere metito fieti ozz. B ibi] et praezz. C 980 fatemur B 07.) ilisozm.C 984promisit 4 985 sit] est B 987 disponit C ^ 996 1005 imperata] in aperta 74 1001 eas B C inimicus 24

PI? 202

DE DIVINIS OFFICIIS VII, 21-22

IOIO

IOIS

das et baptizandas omnes gentes, cum ante dixisset : Im uiam geniiwm ne abieritis, et de uetustate circumcisionis ad nouam gratiam baptismi, cuius nunc regulam praescripsit, quam hactenus nusquam tradiderat illis. Magna sane causa et digna, quam Dominus non solum uerbis ediceret, sed et facto praesenti praefiguraret. Nam quomodo ante passionem suam plerisque dictis aut factis suis similitudines adhibere consueuit, uerbi gratia quomodo superius octaua abhinc die ueniens ad passionem, ut genus humanum redimeret, eandem generis humani redemptionem per asinae et ulli eius significauit solutionem, sic nunc apostolis suis dicens: Euntes docete omnes | gentes, baptizantes eos

IO2O

25I

im nomine

Paivss

et Filo?

et Spiritus

C 114*

sancti,

eandem gratiae suae transmigrationem significare uoluit per Galilaeam, quae latine uertitur i» transmigratione. Totum hoc ad nos, id est ad ecclesiam de gentibus respicit, ad quam salus ex Iudaeis hoc praecepto transmigrauit. Recte igitur et merito in primi huius mandati

commemorationem,

quod statim, | ut uisus est Dominus noster post resurrectio-

1025

nem

: Numntíiate,

inquit,

fratribus

meis,

ut

eamt

in

Galilaeam, ibi me widebunt, nos processionem agimus solemnem nosque et loca nostra aspergimus aqua benedicta in honorem huius diei, quod iussi sumus baptizari in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. 1030

22

Quo die discipuli in Galilaea uidentes Dominum adorauerint secundum Matthaeum.

1035

1040

Illud quidem nemo, qui dubitet, quod hac die, qua resurrexit Dominus, id est prima sabbati, discipulos in Galilaeam inuitauerit, sed illud per se non satis liquet, qua die illuc abeuntes iuxta Matthaeum illumque «dentes adorauerint. Verum Hieronymus item prima sabbati, |id est octaua die, factum hoc esse astruit et hanc eandem esse apparitionem, de qua Ioannes ait : E£ ost dies octo iterum erant discipuli intus et Thomas cum eis. Ait enim idem Hieronymus super Matthaeum : José resurrectionem |Dominus in Galilaea monte conspicitur, ibique adoratur, Licet quidam dubitent. Tunc manifestius ostenditur Thomae et latus lancea wulneratum clauisque fixas manus

demonstrat, et uere,

licet nonnulli numerando uices, quibus Dominus post resur1006 Mt. 1o, 5. 1016 cf. Mt. 21, 2. 1017 Mt. 28, 19. 1025 Mt. 28, 1o. 1035 cf. Mt. 28, 17. 1036 Hier., Cozzzent. in Mt. 4, 28, 16/17 - PL 26, 226 C. 1038 Ioh. 20, 26.

1020 trans1009 numquam hactenus 44 C ^ 1015 humani generis — 4 1028 baptizati] ut genus humanum redimeret eandem generis migrationem 24 1035 adoraue1031 ADORAVERVNT B humani redemptionem a4Z. 74 1043 et] se B et Thomas oz. Á 1039 discipuli eius I/2/g. runt 44

B 120

^

252

1045

RVPERTVS TVITIENSIS

rectionem suam uisus esse describitur, aliter sentire uideantur,

nos tamen praedicto doctori hunc sensum non improbandum esse arbitramur. Et ipsa ratio admittit, quod discipuli eadem die, qua Dominus resurrexit, toties in Galilaeam ire iussi, non ultra dies octo distulerint, | praesertim cum eadem die sero PL 203

1050

1055

1060

1065

1070

illum uidentes, quando Thomas non erat cum eis, spem festinantisimam iterum uidendi eum ardentiusque desiderium concipere potuerint. Nihil enim est, in quo Hieronymo auctoritas euangelica refragetur. Nam quod ait Ioannes : Posí dies octo iterum erant discipuli eius intus, nos non coarctat, ut in eodem loco intus eos fuisse fateamur. Intus erant non Hierosolymis, intus erant, sed in monte id est in

ciuitate Nazareth, quae in »oníe Galilaea sita est. Sic enim habemus in Luca. Qui, cum dixisset, quia Dominus postquam ieiunauit quadraginta diebus et quadraginta noctibus reuersus in uirtute Spiritus in Galilaeam et iam magnificatus in Capharnaum uenit Nazareth, ubi fuerat nutritus. Et cum dixissent ei: Quanta audiuimus de te facta in Capharnawm, fac et hic in $atria £ua, | ipseque respondisset eis: In ueritate dico uobis : Multae uiduae erant in Israel et ad nullam illarum missus est Elias misi in Sarebta Sidoniae ad mulierem uiduam, cum inquam, haec dixisset, euangelista statim secutus : Rejf/eti, inquit, ira SurrTexeruni eb eiecerunt eum exira ciuitatem et duxerunt eum usque ad supercilium montis, supra quem ciuitas illorum erat aedificata, ut praecipita-

C rs

rent eum.

Non erga alium in montem quam in Nazareth, quae super montem sita erat, Dominum praecessisse et discipulos suos euocasse putandum est. Itaque nulla, ut dictum est, auctoritas 1075

1080

euangelica Hieronymo refragatur. Intus enim erant post dies octo sed non in eadem domo nec in eadem ciuitate. Et pulchre, ubi persecutionem primam pertulit primoque | B desertionem Iudaeorum et transitum ad gentes praefigurauit, sicut post supradicta scriptum est : Jesus autem transiens per mediwm illorum ibat, ibidem post omnes persecutiones Iudaeos deseruit ritumque eorum immutauit circumcisione abolita gentes omnes praecipiens baptizari in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. 1053 Ioh. 20, 26. 1067 Lc. 4, 29.

1057 cf. Lc. 4, 29. 1079 Lc. 4, 3o.

1062 Lc. 4, 25.

1064 Lc. 4, 25.26.

1052 Hieronymum B, Hieronymus C 1034 eius oz. 4 B non nos — C 10585 codem in loco — 44 C 1056 non z:4. erant ozz. C sed in monte id est] sed non in monte B, in monte sed idem C 1062 de te oz. Vulg. W 1066 Sidoniorum 74A 1068.1069 eum] illum Vz/g. W 1070 ciuitas illorum ciuitas A 1075 Hieronymum B 1079 post supra dicta scriptum] post illud quod supradictum C Iesus] ipse Vr. W/ ^ 1080 ibidemque .4

120"

DE DIVINIS OFFICIIS VII, 22-24

253

29 Quod de saluatore nostro prophetice dictum sit : 108; .— Nephtalim ceruus emissus dans eloquia pulchritudinis. Simulque et hoc notandum, quod ubi ante passionem maxime praedicauit scilicet i» finibus Zabulon et Nephtalim, sicut habemus in euangelio, £raus Iordanem Galilaeae, et illic

post resurrectionem eandem consummauit doctrinam dando 1090 baptizandi et docendi praeceptum, ut sicut ab eodem euangelista testimonium subiunctum est de propheta, $oj$ulus gentium, qui ambulabat im tenebris, lucem. uideret :agnam, complens illam quoque prophetiam, qua dictum est: Nephtalim ceruus emissus dans eloquia pulchra1095 (ud? nis. Emissus enim per diuinam potentiam a canum insecutione, de quibus ipse dicit per os Dauid : Circumdederuni me

canes

multi, emissus, inquam, in plenam securita-

tem uelocissimo saltu resurrectionis recucurrit in fines Zabulon et Nephtalim, ubi et ante docere coeperat factus et ipse |PL 2o4 1100 Nephtalim, id est dilaíatus, uidelicet expeditione caritatis, et haec dedit, quae praedicta sunt, eloquia pulchritudinis de nobis gentibus baptizandis, quae sic finiuit : Ecce ego wobiscum sum ommibus diebus usque ad consummaionem saeculi. 11$; 24

Item de processione, secundum quod uariatur in diuersis monachorum et canonicorum ordinibus. Praedicta processio sic agitur, ut sacerdotem | praeceden- C 115" tem et officinas uisitantem semper in eo loco, quo suprema statione consistimus, ante nos cum cruce inueniamus. Quod 1110 et ipsum ex eadem euangelii pendet auctoritate. Nam Dominus noster, cuius personam sacerdos | in suo gerit officio, sicut A s4" alio loco iam dictum est, et antequam pateretur et postquam resurrexit, hac die discipulos suos in Galilaeam praecessurum

se dixit.

i10

Nam

|

qua nocte tradebatur,

resurrexero,

praecedam

$osíquam

uos

im

autem,

Galilaeam,

inquit, et cum

resurrexisset, sicut hac die legimus : l/e, inquit angelus, dicite discipulis eius et Petro, quia praecedet uos in

13:20.

Galilaeam. Huic significationi pulchre et ipsa, | quam ibidem, id est B rz: in suprema statione, sacerdos dicit, oratio concinit directa ad 1094 Gen. 49, 21. 1091 Mt. 4, 16 ; Is. 9, 2. 1087 cf. Mt. 4, 13.15 ; Is. 9, 1. 1102 1100 Hier., Lb. interpr. bebr. nom. 9.9 - CC 72, p. 70. 1096 Ps. 21, 17. Mt. 28, 20.

1115 Mc. 16, 7; Mt. 28, 7.

1084 SALVATORE] REDEMPTORE.A4 1087 scilicet ez. B 'TVDINIS om. 4 1101 haec] hic 4 emissarius B A 1114 praedixit 74

1086 DANS ELOQVIA PULCHRI1094 1092 uidit lucem Vj.

1105 SECVNDVM oz. C

1113 surrexit

254

RVPERTVS TVITIENSIS

personam Filii :Domine Iesu Christe, qui iniroitum portarum Ierusalem. waluas sanctificast; etc. Nam ad Fili personam dirigitur et sub nomine Ierusalem ecclesiae mentio fit, quae 112; de baptizatis omnibus gentibus.construitur,

et sub nomine

portarum eius nomen Patris et Filii et Spiritus sancti, in quo baptizantur, significatur secundum Apocalypsim, ubi in significatione eiusdem diuini nominis patent ciuitatis, quae significat ecclesiam, ab oriente portae tres et ab occidente i10 Portae ires et ab aquilone portae tres et a meridie $oriae ires, quia quacumque aetate ueniant ad fidem Christi seu in pueritia seu in adolescentia seu in iuuentute seu in senectute, ut ait Prudentius

:

occurrit trinum quadrina ad. compita momen. 1155 Sicque fit, ut tota haec processio nihil aliud quam gratiarum actio sit eo, quod resurgens Dominus statim memor nostri, qui eramus absque Deo, discipulos suos in Galilaeam ad hoc consilium euocauit, ut baptizaremur in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Vnde locum quoque, quo suprema 1140 statione processionem terminamus, nos Galilaeam nominamus et praeeuntem sacerdotem semper in huiusmodi id est dominicali processione maiores quique post praelatum nostrum ut caput digniora membra sequuntur. Et illud quoque maiorum exemplis edocti, quia rei iam dictae congruit, obseruamus, ut 114; in hac processione nulla umquam dominica quidquam, quod sit ueteris historiae, cantemus, sed semper quod de nouo testamento sit gloriamque personet euangelii. Sed de hoc principali die paschae sermo nunc est, a quo

omnis prima sabbati insignita et dominica dies dicta est, quo 115» Dominus noster patres nostros | apostolos ad audiendum, ut PL zo; dictum est, gratiae consilium in Galilaeam euocare e est. Huius diei statio, qua processio | terminanda est, C 116 medio templi splendide ordinata, rem ipsam, de qua dico est, pulchre commendat, dum sacer ecclesiae chorus totus 1155 festiuus sexus utriusque populo circumstante totis uiribus in uocem exsultationis et salutis feliciter erumpit cantando antiphonam : Sedit amgelus ad sepulchrum Domini. Haec enim antiphona rem ipsam patenter exprimit, quam perdocere omnes gentes iussi sunt apostoli, scilicet quod Deus 1122 R/eizauer Rituale ll (p. 107 ed. G. Hürlimann). 1129 cf. Apoc. 21, 15. 1134 lb. contra Symmach. 2, 115-776. 1137 cf. Eph. 2, 12. 1157 Corb. "Antiph. Off. Y, 75 c (p. 181 Hesbert).

1124/1125 nomine 754. construitur ozz. /A 1129 ab occidente] ab occasu Vig. 1130 a meridie] ab austro V/z/g. V. — 1134 ... sed compita eodem / fine coatctavi, simul et concurrere in unum PrzZ. 1139 suprema] summa 74 1141 praeeuntem] praetereuntem C — 1144 docti A 1148 nunc supra [;p. C — 1156 erumpat B 1157 sedit] stetit 74nZiph. (ed. Hesberf) ^ 1158 antiphona ow. .A

DE DIVINIS OFFICIIS VII, 24-25

255

1160 homo factus | mortem mnostram moriendo deuwicit et Byz wiiam nobis resurgendo veparauit. Cui rei ualde et ipsa, quae dictis insita est, congruit melodia, dum cantus is tetrardi garrulitate concinnus agili recursu festiua dicta suspendens frequenter tripudiat et laeta pronun1165 tians uelut alauda matutina per uocum suarum saepe uolitat acumina. Haec igitur statio nobis illud festiuo concentu commemorat, quod in Galilaea iussi a creatore suo caeli enarrauerunt gloriam Dei, gloriam resurrectionis Christi, sicut legimus, quia wrreddebant apostoli testimonium resur1170 iuie magna rectionis lesu Christi Domin mostri. Quod ideo totis uiribus est concinnendum et toto corde totoque ore in auditum populorum circumstantium efferendum, quia : Jn omnem terram exiuit sonus eorum et 1175 im fimes orbis terrae uerba eorum. 25 Quod nos recte beatam Mariam in principio nostrae laetitiae proponimus in hac processione, omni dominica ad eius memoriam prima statione diuertentes, et quod credendum non sit, quod Dominum 1180 resurgentem ipsa non uiderit, et quod inter testes mater scribi non debuerit. Recte

1185

1190

II95

et laudabiliter

a nostri, id est monachici

ordinis

maioribus traditum est, quod hactenus pro lege fixum atque inconuulsum conseruatur, ut in huiuscemodi processionibus cunctis per annum dominicis beatae Dei genitricis memoriam prima statione uisitemus decantando quidlibet, quod eius proprium sit, eaque salutata et oratione dicta tunc demum processionem ordine supradicto peragamus. Sicque feruente sacrae religionis studio prouisum est, ut infra claustrum habeatur eiusdem beatae Virginis diuersorium, scilicet sacratum in ipsius honore maxime propter hoc ipsum proprium nominis eius oratorium. Quid euangelicae fidei conuenientius christiana sedulitas comminisci potuit ? Quid pulchrius, quid uenerabilius quam congratulari matri Virgini super resurrectione Vnigeniti iam non morituri, in cuius passione gladius animam eius pertransiuit ? Perpendere gestit christiana deuotio, quantus torrens gaudii repente inundans locumque | uulneris replens animam eius 1160 Miss. Rom., Praef. pasch. PS3 18555:

1168 cf. Ps. 18, 2.

1169 Act. 4, 23.

1174

1195 cf. Lc. 2, 55.

1167 uestiuo C — 1171 Domini nostti Iesu Christi — C 1165 alaude 44 C 1179 ET om. A LAETITIAE NOSTRAE —.4 1176 BEATAM oz. À 1182et]ac C — iiS4obseruatur B — 1186 quidlibet 1184 MATER ow. A 1192 quod C — 1195 noniam — C 1187 eaque] ea B oz. /A, quodlibet C

C x16*

^

256

RVPERTVS TVITIENSIS

ferro doloris confossam 1200

1205

1210

| inebriauit, cum rediuiuus filius illi

ante omnes fortasse mortales materno Virginem non deíraudans honore uictoriam suam | annuntiauit et dulcia carnis suae uulnera, quam illi ueram de.carne sua carnem conceptam peperit, deosculanda praebuit. Quid ergo ? Repugnare hoc uidebitur euangelio referenti, quod surgens Iesus primo Mariae Magdalenae apparuit ? Absit ! Sed omnibus beatam Virginem | matrem excipimus testibus praeordinatis, quos solos nominare ad euangelistas pertinuit uel quos Christi resurrectionem annuntiare decuit. Numquid illam nuntiare decebat ut uerba eius tamquam deliramenta uiderentur ante apostolos ? Si enim extranearum «erba feminarum wisa sunt ante eos tamquam deliramenta, quomodo non magis matrem amore filii delirare crederent ? Verissime ergo matri filius resurgens apparuit, sed illa, ut ab initio coeperat, ita et nunc

1215

1220

1225

B 122

PL 206

comseruabat

omnia uerba haec comnfevens in corde suo. Quodsi idcirco uerum non uidetur, quia nullus euangelistarum scriptis hoc attestatur, consequens est, quod numquam post resurrectionem suam uisus sit matri, quia quando uel

ubi apparuerit illi, nullus eorum nominatim edixit. Sed absit hoc ab illo, qui in lege sua patrem et matrem honorare praecepit, absit inquam, ut matrem propter se doloris gladio transuerberatam tam dura negligentia talis filius inhonorauerit. Non sic apostolica sanctae Romanae ecclesiae sensit ueritas, quae hanc beatam Ierusalem in principio laetitiae suae proposuit. Nam cum hac prima die paschae stationem ad hanc, de qua loquimur, sanctam Mariam missae officio praescripsit, quid aliud quam Ierusalem in principio laetitiae suae proposuit ? Si enim omnis anima timens Dominum sic benedicitur,

1230

ut uideat bona Ierusalem et uideat filios filiorum suorum bacem super Israel, et ideo dicitur et est ipsa quoque Ierusalem, quod est wisio bacis, quanto magis ista ter quaterque beata Virgo

1235

uidit filium suum pacem super omnem uerum Israel, scilicet Christum, de quo apostolusait: Ifse enim est bax nostra, qut fecit uiraque unum ? Ipsa prae omnibus, ipsa ante omnes uidit hanc nostram pacem, ipsa est Ierusalem fulchra,

dicenda

est Ierusalem,

quae

benedicta

inter ommes

mulieres

electa, suauis et formosa, quam widerunt |filiae Sion et beatam

dixerunt et reginae laudauerunt eam. 1210 cf. Lc. 24, 11. 1213 Lc. 2, 19.51. 1219 cf. Ex. 20, 12. 1220 cf. Lc. 24251223 cf. Ps. 156, 6. 1228 cf. Ps. 127, 5 s. 1230 Hier., Lip. interpr. bebr. noz. 50, 9 - CC 72, p. 121. 1231 cf. Lc. t, 42. 1233 Eph. 2, 14. 1235 cf. Cant. 6, 5.8.

1199 stans 1222 1230

confossa B 1206 matrem excipimus oz. C 1211 matris B 1212 resurgens non] nam B apostolica] in przez. C terque 74 1233 enim oz. 44, est enim

74 1207 cuangelistas] euangelii fillus — C 1213 illa o». C ^ ecclesia B C 1228 et] ut C — C 1237 eam oz. C

B 122*

DE DIVINIS OFFICIIS VII, 25

257

Dum ergo hanc hodierna statione sancta Romana ecclesia in principio laetitiae suae, ut dictum |est, proposuit, non hoc C i17 1240 aestimauit, quod pacem super Israel uenientem, id est Filium

suum $rofter vustificationem nostram resurgentem, ipsa. non uiderit. Sed ut ad propriam, de qua supra dictum est, hodiernae et omnium dominicalium processionum causam sermo recurrat, numquid uel tunc, quando undécim discipuli abierunt in 1245 Galilaeam

in montem,

sicut constituit

illis Dominus

Iesus,

hanc beatam, de qua loquimur, Mariam praeterierunt et absque illa uidentes eum adorauerunt ? Immo non alias quam in domum

illius, non alium in montem

abierunt, ut uiderent

eum, quam in illum, super quem ciuitas eius | Nazareth sita PL 207 1250 erat, sicut iam supra dictum est. Igitur pulchre et laudabiliter, ut supra diximus, traditum est a nostris maioribus, ut in hodierna die cunctisque per annum dominicalibus processionibus beatae Dei Genitricis memoriam prima statione uisitemus eandem ob causam, qua 1255 hodiernae missae officio statio ad sanctam Mariam praescribitur, ut eam, sicut jam dictum est, in principio laetitiae nostrae proponamus ilud de canticis recolentes nouumque nouae ecclesiae sponsum mox ut resurrexit dixisse non uane arbitrantes : Vadam ad montem myrrhae et ad collem 1260 thuris. Qua. enim sui corporis parte altius post ipsum caput suum Christum ecclesiae sublimitas emicuit quam singularibus huius reginae angelorum meritis, cuius ex carne sine uiro Christus ut lapis de monte sine manibus est editus ? Et quo in uertice 1265 montium tantum myrrhae, id est mortificationis, cum thuris,

id est piae oratio[nis odoribus, inueniri potuit, quantum in PL zo8 huius beatae Virginis anima, quam singulariter dominicae passionis gladius pertransierat. Ad hunc ergo montem myrrhae uadimus et nos saepe dicta statione ad sanctam 1275 Mariam diuertentes et ipsa quoque eloquia cerwi emissi, de quo supra dictum est, eloquia pulchritudinis, quibus illic de baptizandis omnibus gentibus mandauit, exsultantes mystice depromimus hac die cantando : Tofa $uwlchra es. Nota namque omnium paene sententia doctorum est nouam his 127; uerbis ecclesiam inuitari, ut surgat et properet apostolica,

1241 cf. Rom. Gen. 49, 2I.

1259 Cant. 4, 6. 4, 25. 1273 Cant. 4, 7.

1264 cf. Dan. 2, 34.

1243 causam oz. /A — 1944 numquid uel tunc ;z zarg. ut uiderent eum ozz. C

1249 eius oz;. B

A —duodecim C

1250 supra oz. ,ÁÀ C

1270 cf.

1248 1251

1258 12852 die oz. C —— 1254 eandem] eamque B diximus] dictum est C 1262 Christum 1261 qua] quam B uanum B non uane dixisse — 4 1273 es] amica mea a44. C 1270/1271 de z:q. est oz. .4 opm..A eminuit C

258

RVPERTVS TVITIENSIS

quae tunc numero paruula erat, | ecclesia de Libano wenire, B 12; id est de candidatione baptismi gentes ad Christum adducere Maria matre fidei nostrae adiuuante, id est omnia uerba haec,

quae hactenus conseruabat in corde suo 1am aperiente. 1276 Cant. 4, 8.

1279 cf. Lc. 2, 19.

1279 hactenus i7 z;arg. A

LIBER OCTAVVS 1

i]

Io

m ^

20

25

3o

55

De missa eiusdem diei.

Totum diei praesentis officium cunctis partibus suis in illum aeternitatis diem intendit, cuius nobis aditum Deus per unigenitum suum deuicta morte reserauit, ubi epulabuntur vusti et exsultabunt in conspectu Dei, qui nunc epulantur, ut can|ta-

(C 112

mus ac legimus, in azymis sinceritatis et ueritatis bibentque uinum bonum, quod ex aqua factum est in illis caelestibus nuptiis, id est in gloria delectabuntur immortalitatis et impassibilitatis a corruptione mortalitatis penitus immutati. Et recte : Vt quia pascha transitus est, illo paschale praesentis diei canticum intendat, ubi transeuntibus pa|tria constituta IN-550 est. Tunc illa sancta ciuitas lerusalem splendebit nouitate aeterna nouumque cantabit canticum noua ipsa mom habens maculam aut vugam. Cuius cantici aeterni doctor ac praecentor erit nouus eius sponsus, qui primus resurrexit, cui cum diceret Pater, sicut habemus in psalmo : Exsurge gloria mea, exsurge psalterium et cithara, respondit : Exswrgam diluculo. Recte in introitu hodierni officii primam uocem emittit, qui primus resurrexit dicitque : Resurrexi et adhuc tecum sum. Ad huius cantici nouitatem nos inuitans et instruens Paulus in sequenti lectione epistolae : Exfwrgate, inquit, uetus fermentum, wt sitis noua comnspers?o etc. Aperta similitudine baptizatos edocet, dum nouam, id est absque fermento, conspersionem nos esse hortatur, eo quod ex multis hominibus unum ecclesiae corpus tamquam ex multis granis unus panis efficiatur. Quale autem sit illud, quo panis iste fermentetur et paschali mensa fiat indignus, ex his, quae supra Corinthiis dixerat, |patenter agnoscimus. Dixerat PL 2o8B enim : Omnino auditur inter uos fornicatio et talis fornicatio, qualis nec inter gentes, ita ut. uxorem patris sui quis habeat. Et paulo post : Nom bona, inquit, gloriatio uestra. An nescitis, quia modicum corrumpit ? Expurgate tolam massam. fermentum uetus fermentum etc. VIII. 5 cf. Ps. 67, 4. 18 Ps. 107, 5. 5, 6.7.

«4 cf. I Cot. 5, 8.

21 Ps. 158, 18.

14 cf. Eph. 5, 27.

23 I Cot. 5,7.

81 I Cor. 5, 1.

1? Ps. 56, 9. 33 I Cor.

6 epulantur C, epulentur l/z/. VIII. 1 LIBER VIII iz »arg. B, om. C 20 12 intendat] non Praez.. C 11 illo] in praezz. B 6 et exsult. iusti —- C panis] panis uiuus 28 panis unus — 74 24 multis ex granis —- B emisit B non est bona aliquis Vz/g. W 83 sui oz. À B conficiatur B add. B an om. Vulg. W Vig.

260

RVPERTVS TVITIENSIS

Hoc igitur ecclesiastici compositor officii per hanc lectionem

ecclesiae Christi intimare uoluit, ut illam, | quam accepit in 4o

B 125"

baptismo, seruet immaculatam nuptialem tunicam, utpote quam exhibere sibi cupit Christus sponsam gloriosam mom habentem maculam aut rugam. Fornicatio enim, propter quam eadem lectio scripta est, ut supra dictum est, uel aliud quodlibet damnabile uitium, uetus fermentum est, uetusti hominis

morbus est, ueteris uitae macula est. Itaque cum haec dies 4 ^ nouitatem uitae praedicet et aeternam iuuentutem annuntiet, miranda plane et laudanda Romanae ecclesiae diligentia in eo quoque, quod in officio praesenti legendum esse euangelium secundum Marcum instituit. Ille namque praeter hoc, quod in quattuor animalium admirabili figura leoni assimilatur, 5 o propter quod eius euangelium recte legi uideretur, ut leo ru|gitum leonis resurgentis euangelizaret, de quo praedictum

C 118

fuerat : Catulus leonis Iuda, ad $raedam, fili mi, ascendisii, requiescens accubuisto, ut leo et quasi leaena, quis suscitabit eum ?, praeter hoc, inquam, 5 v^

officio diei praesentis euangelium eius maxime pro eo congruit, quod sanctae resurrectionis nuntium, quem ceteri simpliciter appellant angelum, hic altiori mysterio iuuenem appellat : Viderunt, ium stola

inquit, iuuenem sedentem a dextris coopercandida. Haec enim duo, quae posui, iuuenem

et coopertum stola candida, duo itidem, quae ab apostolo in laudem | gloriosae ecclesiae dicta sunt, praedicant scilicet non habentem snaculam, non habentem «gam. Nam quia gloriosa ecclesia, pro qua Christus mortuus est et $ropíer cuius iustificationem resurrexit in ila gloria resurrectionis, cui se prae6 v^ parans nunc uetus fermentum expurgat, ut dictum est, rugam 6o

uetusti

hominis,

quem

exuit,

non

habebit,

recte

sanctus

euangelista resurrectionis eiusdem praeconem angelum iuuenem appellat. Et quia maculam non habebit, quam sponsus suus 7» sanguine suo lauit a. peccatis suis, pulchre coopertum 7o

stola candida, ut uere erat, diligenter expressit.

Diligentissima ergo institutione hac die secundum Marcum legitur resurrectionis Christi euangelium, quo baptizatis nostris, quibus renouata est ut aquilae iwuentus sua, iuuenis

sedens in dextris dominici sepulchri et coopertus stola candida 7 v^ ipso suo habitu, quid acceperint aut quid sperare debeant, praedicat consonantibus cunctis partibus officii et hoc maxime conclamantibus concorditer, ut expurgato ueteri fermento in 40 cf. Eph. 5, 27.

cf. Rom 4,25

32 Gen. 49, 9. 69 cf. Apoc. 22, 14.

58 Mc. 16, 5. 62 cf. Eph. 5, 27. 63 73 cf. Ps. 102, 5. 9? cf. I Cor. 5, 8.

47inom..A C O8indextris.4 Vulg. W. — 60itidem]idem C ^ 611aude.A B 62 non habentem rugam] aut rug. 4 69 lauit in sanguine suo — ;4 76 cunctis consonantibus — B

PL 209

DE DIVINIS OFFICIIS VIII, 1-2

261

azymis sinceritatis et ueritatis | epulantes primam baptismi B 1:24 resurrectionem ita seruemus, quatenus secundae resur8o rectionis aeternae iuuentuti praeparemur. Tunc, sicut in offerenda cantamus, resurgente Domino in iudicio, qui nunc sopitus esse et humana curare non putatur, lerra tremet et. quiescet, id est impii terrebuntur et traditi gehennae nocere desinent et erit i» ace locus Domini, scilicet 8; ecclesia, et in Sion iam iuuene iamque candida, sicut angeli supradicti habitus praedicat, confractae erunt omnes aduersariae potentiae, arcus, scutum gladiusque et bella uitiorum. Graduale, quod est cantus laborantium in hac peregrinatione, iam dictum est ad hos dies resurrectionis usque in go pentecosten non pertinere, sed propter baptizatos per hanc hebdomadam

in officiis additum

esse

|, ita tamen,

ut sicut C 118»

his, propter quos additum est, qui militiae laborem arripuerunt, praesens subleuat gaudium de recenti remissione peccatorum, sic consuetudinalem gradualium neumata serenent 9; uerba, diem, quam fecit Dominus, quotidie personantia exsultandum atque laetandum esse in ea, tam ex ipso quam ex uersibus eius accipimus, qui ex eodem psalmo sumpti per hebdomadam dispertiuntur.

2 De ordine inusitato uespertinae laudis, cuius causa r0 M estperbhanc hebdomadam solemnitas sancti baptisterii. Cum omnes horae regulares supradictae nouitatis et laetitiae proferant insignia, tunc uero splendidius | uespertina synaxis A 56 huius festiuitatis claritate secundum ordinem Romanum est illustrata. Nam quia uespera sabbati paschalis baptisma cele105 bratum est, eadem hora per totam hebdomadam festiuam regenerationis iucunditatem hoc modo retinet. Primum, quia in ipso baptismi ordine inceptum est Kyr:e eleison et litania trina decantata est ob honorem et reuerentiam adorandi nominis Patris et Filii et Spiritus sancti, quo in nomine baptismus pera110 gitur. |Idcirco non, ut fieri solet, à uersu Dews $n adiutorium PL 210

meum intende, sed a. Kyrie eleison festiuo concentu incipiuntur. Sequuntur ob eandem causam tres psalmi sub uno alleluia decantandi, qui et per totam hebdomadam non mutantur, tum quia tota hebdomada haec pro una die computatur, eo 11; quod uniuersalis diem resurrectionis aspiciat, tum quia tam

hi quam ceteri, qui processionibus, de quibus dicendum est, $83 cf. Ps. 75, 9.

$84 Ps. 75, 5.

102 cf, supra I, c. 6.

19 secundae n zzarg. A 82 non cutate c 44 81 et oz. A C 91 in oz. C 92 est ozz. À quioz.C laborem] quem agg. B C 93 subleuet B gaudium] ut aZ. A 94 neumatum D, pneumata C 95 petsonantia] et adZ. B C 96 ipsa 44 102 tunc] tum C 105 festiua 4À 109 quo oz. B 2I

VII

^

262

RVPERTVS TVITIENSIS

reseruantur, insigni titulo, quod est | alleluia, praenotantur, B :24*

quod rei uel tempore congruere immo proprium esse nouimus. Verumtamen primus, id est Dixit Dominus, solus alleluia. : 120 non habet in titulo, sed ad laudem Christi maxime et secun-

dum diuinitatem et secundum humanitatem auctoritate Dei Patris commendante decantatur agens per totam seriem de gloriosa et ineffabili exaltatione eius, qua mortis torrente bibito suum hodie exaltauit caput. 12; Post tres psalmos pro capitulo dicitur canticum : Haec dies, quam fecit Dominus, sicut et per omnes regulares horas nihilominus ob magnitudinem significandae laetitiae pro capitulo decantatur. Deinde alleluia cum uersu suo pro hymno canitur, quia proprius patriae caelestis hymnus alleluia :5 o est. Post canticum de euangelio cum antiphona dicta oratione proceditur ad fontes cum psalmo : Laudate pueri Domai^1", qui et ipse in titulo alleluia praenotatus perspicue congruit ipsis, quibus reseruatus est sacris fontibus. Admonitio namque diuinae laudis est ad pueros id est ad nouos ecclesiae 155 filios, qui per baptismum pueri, id est puri facti sunt a uitiis, totusque hic psalmus tautum ad fideles de gentibus |dirigitur, C ::9 quod ex eo facile perpenditur, quia dicit : Qw: habitare facit sterilem in domo matrem filiorum laetantem, id est gentilitatem prius sterilem nunc matrem filiorum secun14o dum fidem facit habitare in domo, id est in caelesti Ierusalem

completa prophetia, qua dictum est : Laetare sterilis, quae mon aris. Vnde nunc apud fontes ecclesia mater iubilans exsultat in laudem eiusdem gratiae, per quam meruit esse, sicut audiuit

145 in Canticis : Fons hortorum, buieus aquarum wiuentium, quae fluunt impetu de Libano, ut sint emissiones eius baradisus malorum Punicorum cum $omorum

fructibus,

cyprus

cum

nardo,

nardus

et crocus,

fistula et cinnamonum, myrrha et aloe cum uniuer150s7s lignis Libami. Quae omnia diuersis qualitatibus suis

Lo

^

diuersa merita uel profectus significant eorum, qui in fonte baptismi similitudini mortis Christi complantati sunt. De quibus non est modo dicendum per singula. Hac statione terminata transitur inde ad oratorium sancti Andreae apostoli cantando : In exitu Israel, quo significatur exitus illorum, qui Israel id est uidentes Deum renascendo facti de Aegypto huius saeculi et populo barbaro infidelium 119 Ps. 109, 1. 125 Ps. 117, 24. 131 Ps. 112, 1. 137 Ps. 112, 9. 141 Gal. 27:5. 1s. 5492 145 Cant. 4, 15. 147 Cant. 13.14. 152 cf. Rom.

6:5:

188 Ps. 115 ; Corp. Antiph. Offic. 1, 75 e (p. 184 Hesbert).

126 et oz. A 128 decantetur B PA EE om. C 143ecclesie 4 C igni C

133 ipsis] his C —— 134/135 laudis 4. — 148 cypri V'zug., exc. cod. Lond. 150

DE DIVINIS OFFICIIS VIII, 2

263

exeunt mari, id est profunditate gentium, et Iordane, id est Iudaeis, Iordanis enim terrae Iudaeorum est fluuius et a vetro 16o fluens interpretatur, gentilibus, inquam, et Iudaeis uidentibus

|ea, per quae exeuntes mirabilia facta sunt, |fugientibusque B 125 ab infidelitate ad fidem, a carne ad spiritum, a diabolo ad PL z:: Deum,

quem reliquerant, retrorsum.

apostoli,

et colles,

id est eorum

Vnde

et montes,

discipuli,

id est

exsultantes

ut

16; arietes et sicut agni ouium gratulantur et aiunt : Qwid est iibi mare, quod [ugisti, et tu Iordamis, quia conuersus es vreivorsum? Sic omnis paschalis hebdomadae uespera, qua hora sabbato in sanctae Trinitatis nomine baptisma celebratum est, trina 17e statione completur. Et idcirco fortassis ad sanctum Andream paene omnis uespera terminatur, quia beatus Gregorius, qui stationes, sicut hactenus

seruantur,

ordinauit,

eidem sancto

Andreae specialiter deuotus exstitit, cui et ?uxta basilicam sanctorum Ioannis e$ Paul; ad. chiuum Scauri monasteriwm in 175 jroprio domate fabricauit, im. quo relictis omnibus ex huius mundi naufragio nudus exiit, diu desideratum monachicum capiens indwmenitum. Nec mirum hanc illum uespertinam stationem pro deuotione tanto apostolo consecrasse, cum et stationem ad sanctos Cosmam et Damianum, qua die cantatur: 180 Salus opuli ego sum, fecerit illustriorem propriisque ac solemnibus collectis, sicut a plerisque usque nunc obseruatur, sanctis eisdem dedicauerit, idcirco quod a£awus eius, quartus Felix sedisque apostolicae bontifex, wiv magnae in Christi | C ecclesia veuerentiae basilicam eorundemque sanclorum wia sacra 185 juxia.

templum

Romuli,

sicut. hactenus

119"

cernitur, uenustissime

fabricauit. Forte et illud maiestatem diuini nominis respicit, Patris et Filii et Spiritus sancti, quo in nomine baptisma celebratum est, quod ad uigilias nocturnas tres tantum lectiones ordine 19o Romano leguntur. Nam quo respectu ultrà numerum hunc lectiones multiplicarentur ? Siquidem praedicatores nostri, quos, ut alio loco iam dictum est, significat amplior in solemnitatibus numerositas lectionum, quia sub tempore gratiae plures ueritatis praecones mitti | coeperunt. Praedicatores, 19; inquam, euangeli, id est apostoli, nunc erant muti et absconditi, neque ut solebant Domino cum illis commorante, circuibant per castella euangelizantes et curantes ubique. 1859 Aug., Enaerr. in ps. 113, 7 (p. 1639 CC 4o). 165 Ps. 115, 5. 171 Ioh. Diac., Viza Greg. 1, 6 - PL 75, 65 A. 182 zb. 1, 1 (63 A). 197 cf. Lc. 9, 6. 159 a oz. C 160 gentibus J4 161 fugientibusque] atque fugientibus C 162 in fidem B 174 Scauri] sanctuarii C 177 illum oz. B 180 sum oz. 4 fecerit] et praez. B 184 eorundem C 191 lectionis C

À 56v

^

264

RVPERTVS TVITIENSIS

Nec quisquam illud obiciat, quod tribus, quae praecesserunt, 200

Iuctuosis noctibus plures lectae sunt. Nam illarum alia ratio suo loco praescripta est. Igitur ternarius numerus auctoritate diuini nominis in baptismo illustratus pulchre in hac solemnitate tam in psalmis qam in lectionibus principatur. | 3

205

Cur non monachi aequi ut canonici per hos dies consuetam debeant immutare regulam. Quamuis ea, quae supra dicta sunt, rationem habeant

theoricam,

nostri

tamen,

id est monachici

ordinis,

aeque

authenticam non debent immutare regulam, ut uerbi gratia nocturnas ulla dominica ad tres lectiones contrahant uigilias 21 o aut per horas regulares litaniae remoueant supplicationes et pro ipsis iucundum alleluia personent, idcirco quod in illa beatitudine, quam significat haec paschalis solemnitas, nulla erit deprecatio miserorum, sed sola | laudatio beatorum. Sed nec illud, ut cum non habent fontes eas, quas propter 215 solemnitatem fontium fieri dictum est, uespertinas suis in locis imaginentur stationes. Hae namque pontificales et ad pastores plebium pertinentes sunt traditiones. Et licet beatus Gregorius, qui stationes ordinauit et paene omnem cleri decorem digito Dei doctus expoliuit, habitu monachico praefulserit, nec sic tamen monachico tenendae sunt ordini consuetudines huiusmodi, quas pontificali potius officio tradens inferioris, id est actiuae, uitae procuratoribus instituit. Numquam enim sancti patres talem habuere consuetudinem, ut contraria uel repugnantia praeciperent. Praeceperat autem ante illum 22 ^ beatus Benedictus, qui ut ipse asserit Gregorius, sfiritu omnium iustorum $jlenus fuit, ut dominica die numquam minus duodecim lectionibus | ad uigilias nocturnas legatur. Similiter et de ceteris regularibus horis uniuersalem absque ulla exceptione canonem suo praescripserat ordini. 230 Non igitur credendum est, quod beatus Gregorius, cum actiuae uitae ordinem institueret, ad quem se descendisse in suis deplorat epistulis, superiorem, id est contemplatiuae, uitae ordinem ex aliqua parte in contrarium deflectere uoluerit. Rectius itaque suam quisque ordo teneat regulam iuxta 25)

B 125"

illud : Eleuatus

est sol et luna

stetit im ordine

suo,

tantum in eo concordantibus cunctis, ut usque pentecosten 218 cf. supra I, 329. Greg., Dial. 2, 8 - PL 66, 150 B. 225/226 Bened., Reg. 11. 230 Greg., Ep. 5 - PL 77, 448 ss. 238 Ier. 31, 55 ; Hab. 5, 11. 199 abiciat C 202 illustratur C 207 monachici] diuini Przez. 74 209 ulla] illa corr. C 215 solemnitates 74 219/220 monachico 7:4. tamen oz. A 224perciperent C ^ perceperat C 227 duodecim]a praez. C ^ legantur BC 230 quod] qui C . 231 instituerit C — 233 contrarium] contraria parte C 234 tenet C

PI2TZ

C 120

DE DIVINIS OFFICIIS VIII, 2-4

265

genua non flectentes sed stando perorantes libertatem, quam nobis resurgendo Christus acquisiuit, hac significatione profiteamur et alleluia sine intermissione dicamus et nos fili 240 sponsi, quia nobiscum est sponsus, 1on ieiunemus. Ceterum quicumque monachici ordinis supradictam ob causam supplicationem litaniae, id est Kyrie eleison | de horis regularibus per hanc septimanam aiputant, consequens est, ut usque pentecosten non repetant, quoniam non solum haec 245 hebdomada sed uniuersi quinquaginta dies isti aeternum futurae resurrectionis significant iubilaeum, quo nihil iam supplicandum, sed solum in salute perfecta exsultandum erit et laetandum.

B 126

4

250

25

260

Quam congrue fides resurrectionis per quadraginta dies confirmata sit, simulque de miraculo cuidam fratri ostenso hoc anno ab incarnatione Domini millesimo centesimo undecimo. Miranda sane et praedicanda saluatoris nostri studiosa caritas, qui cum $assus $ropier delicia mostra veswrrexisset jropter iustificationem nostram, nihilominus propter eruditionem nostram distulit quadraginta diebus ascensionis suae gloriam, per quos et $raebwit seipsum uiwwuwm in multis argumentis apostolis suis, qwos elegit, ut essent lestes suae vesurvectionis. Poterat enim eadem die, qua resurgendo swper occasum ascendit, nubem quoque $onere ascensum suum, et semel

ostensum testibus suis uerum hominem uera Verbi diuinitas eadem uelocitate, qua suscita |uerat, post tres uel paulo plures dies in paternae maiestatis collocare dextera. Magna ergo caritas 265

270

2275

et uere 4o$

qwuaerems,

quae

sua

sunt, quae,

BI2215

ut

subueniret /ardis ad credendum, triumphalem Christi tardauit ascensum et, ut consummatam ostenderet gratiam, praeparatam uictori distulit gloriam. Itaque uae perfidis haereticis, quos legitimus hic quadraginta dierum numerus exspectatos et incorrectos iustae tandem sententiae subigit. Legitimus namque est quadragenarius dierum numerus apud homines quoque in protelandis consultationibus, ut is cui forte consulitur, etiam si lunaticus sit, id est stultus, | szultus quippe ut luna mutatur, cum tot dies exspectatus sanum consilium non admiserit, iustius iudicetur, quoniam ante quadraginta dies luna mutatur, unde et hic plus quam stultus est, qui per tot dies mutatus non est. 239 cf. Mt. 9, 15.

254 cf. Rom. 4, 25. DUICENUCU NIA 227 259 cf. Ps. 67, 5. 260 cf. Ps. 103, 3. 264 I Cor. 15, 5. 265 cf. Lc. 24, 25. 2943 Eccli. 27, 12.

245 quinquaginta] laetitia 74

254 resurrexit 74

259 qua] quo C

C 120Y

266

. RVPERTVS TVITIENSIS

Sed libet per aliud simile ex antiqua diuinae auctoritatis Scriptura comprobare, quod resurrectionis mortuorum detractores iure numquam ad eiusdem resurrectionis gloriam 28o peruenire mereantur, quam per quadraginta dies exploratam adhuc pertinaci impietate calumniantur. Legimus in libro Numeri, quia loquens Dominus ad Moysen in deserto Pharan : Mitte,

| inquit,

uiros,

qui considerent

terram,

quam

daturus sum filiis Israel singulos de singulis tri28; bubus ex principibus, id est duodecim. Qui cum ascendissent, explorauerunt terram |ascenderuntique |ad meridiem jpergentesque ad torrentem | Botri absciderunique balmitem cum uua sua, quam portiauerunt in uecte duo uiri etc. Reuersique exploratores terrae 290 bost. quadraginta dies ommi vegione circuiia ali deivaxerunt terrae, quam inspexerant, apud filios Israel dicentes : Terra quam lustrauimus, deuorat habitatores suos. At wero Caleph, filius lIephone :

295 lá SirTa ut mus, Dominus,

3oo

3o;

310

31;

walde

inducet

boma nos

A37

B 126v

losue, filius Nun et Terra, inquiunt, quam est. Si jrojpitius fuerit

in eam

et tradet

humum

lacte

et melle manantem. Cumque clamaret omnis multiiudo et eos lapidibus uellet opprimere, apparens Dominus: Omnes, inquit, homines, qui uiderunt maiestatem meam et signa, quae feci in Aegypto et in soliludine et tentauerunt me ecce iam ber decem uices, nec quisquam ex illis, qui detraxit mihi, intuebitur lerram, bro qua iuraui patribus eorum. Haec illis in figuram contigisse Paulus quoque apostolus testis est. Nam cum de hac eadem sacrosancta loquens historia dixisset Paires uestri omnes mare tramsierunt et omnes in Moyse baptizati sunt in nube et in, mari et ommes candem escam spitualem manducauerunt et omnes eundem polum spiritualem biberunt, bibebant autem de spirituali consequente eos petra, betra autem erat. Christus, sed nom in pluribus eorum, inquit, beneplacitum est Deo. Nam prostrati sunt in deserto et quia tentauerunt Christum a serpentibus perierunt, et quia. murmurauerunt, imierierunt ab exterminatore, et protinus adiungit : Haec autem omnia in figura contingebant

iis,

n

scripta

quos

sunt

| fines

autem

ad

saeculorum.

correptionem

deuenerunt.

nostram,

In figura

283 Num. 15, 2 ss. 285 Num. I5, 22 ss. 289 Num. 13, 26. 291 Num. 133023: 293 Num. 14, 6 s. 295 Num. 14, 7. ^ 297 Num. 14, 10. 299 Num. 14, 22. 302 Num. 14, 23. 306 I Cor. 1o, r. 318 I Cor. 1o, r1.

285 duodecim] nostros praem. 7A, uiros praem. C 289 absciderunt C 294 inquit 74 298 lapidibus eos V/z/g. 301 ecce non in Vulg. 302 ex illis ozz.

-4 C

808 haec oz. /A

911 inquit eorum — 74.

|

PL 214

DE DIVINIS OFFICIIS VIII, 4

267

uidelicet quorum, nisi eorum, quae in hoc fine saeculorum, id est in hac mundi sexta aetate, facta sunt ? Christus Dominus 320

325

Aegypti rege, id est tenebrarum principe, debellato per mare Rubrum baptismi sui traduxit illos et nunc per uitae praesentis desertum regit, ut inducat in repromissionem aeternae hereditatis, id est in eam, |de qua nunc loquimur, gloriam beatae re-

tatis, ut per illud

humilitatis suae ? 250

(ULT2Y

surrectionis. Quam enim.ab illo terram lacte et melle manantem sperare debemus nisi conformitatem corporis capitis nostri, quod surrexit, ?-« quo habitat ommis blenitudo diwimireformet,

nostrae

sicut

apostolus

configuratum

corpori

ait,

corj$wus

claritatis

Igitur et hi, qui ueritatem negant eiusdem resurrectionis sicut et illusores malorumque concupiscentes tentatores atque murmuratores, iuste prosternuntur in deserto et pereunt atque

ab exterminatore intereunt. Totidem quippe, id est quadraginta diebus, euangelica refert Scriptura, ?n multis arguexploratam esse terram carnis Christi, quod uere 355 meniis resurrexerit a mortuis, ut ueraciter agnoscamus, | qualis erit nobis status futurae resurrectionis. Ascenderunt fidei exploratores ad meridiem, id est ubi eleuatus erat uerus sol Christus per altissimam resurrectionem, 340 et attulerunt nobis botrum cum palmite suo, quem portant duo uiri in uecte, id est ipsum Christum, cui dicit sponsa in Canticis

345

gore,

: Boírus

cyjr?

dilectus

meus

mihi,

portant,

inquam, in uecte duo uiri, id est pendentem in ligno crucis cum ueritate corporis, in quo resurrexit. Hunc enim susceptum portant duo uiri, id est duo populi, iudaicus atque gentilis, et sicut anterior ex eis, qui botrum ferebant, portabat quidem, sed auerso dorso non uidebat, posterior autem et portabat et uidebat, sic anterior populus iudaicus testimonia passionis et resurrectionis Christi portat quidem in Scripturis, sed auerso corde non credit atque ideo non intelligit, posterior autem,

id est gentilis et portat et uidet, quia, quod legit, credens intelligit, intelligens credit. Hunc ergo botrum afferentes ueritatis exploratores, id est annuntiantes Christum, hunc nobis apostoli testes fideles dicunt scriptis miraculis de gloria sperandae resurrectionis : Terra, quam lusirauimus, ualde bona est, sicut ex his fructibus cogmosci $otest. Quo enim dissimile est 326 cf. Col. 2, 9. 327 Phil. 5, 21. Num. I5, 35 ; 14, 7 ; 15, 28.

333 Act. 1, 5.

342 Cant. 1, 15.

356

319 id est] uel C sexta mundi — J4 323 beatam 44 B 325/326 capitis nostri] eius B, capitis oz. C 326 omnis oz. C 835 exploratam esse argu337 agnoscamus] ex illa a47. 74 B 336 resurtexit 74 DB mentis — B fututae] fuerit C 3853 Hunc] Nunc C 854 hunc nobis oz. 4 dicunt] hoc nobis add. ;4 355 scriptis ozz. A

Br27

268

RVPERTVS TVITIENSIS

huic illud, quod nobis annuntiant incorruptibilem carni superindui resurrectionis gloriam ueramque et eandem carnis 360

eiusdem permanere naturam ? Lustrauimus, inquiunt, eam, uidimus et perspeximus et. manus mostrae contrectauerunt. de

uerbo uitae. Misimus enim manus nostras et palpauimus latus eius et contrectauimus cicatrices uulnerum in manibus et pedibus eius dicentis :Palpate et uidete, quia spiritus 565 carnem

et ossa non ha|bet, sicut me uidetis habere. Et manducawimmus, inquiunt, et bibimus cum eo, postquam

Gu21Y

resurrexit a mortuis. At illi, qui simul | ascenderunt explorare Scripturam pleni alieno spiritu falsi et fallentes, negant ueram

PL 215

resurrecturam corpoream naturam et corpus dominicum post | B 570

Terra 375

ista,

| quam

lustrauimus,

deuorat

habitatores

suos ? Deuorat quippe habitatores suos illa quam speramus in uita, si nos aliter non admittit, nisi uera in resurgentibus intereat corporum natura. Árgumentantur

enim et dicunt :

Quomodo corpus dominicum post resurrectionem uerum fuit, quod clausis ad discipulos introiuit ianuis ? Videbor v uentum uerba 1actare, si contra hos inimicos fidei 380

christianae multa uelim responsionis argumentosae spicula uibrare. Illae namque uulpeculae iamdudum tonitru caeli, id est clamore fulminantis ecclesiae, conterritae ubicumque sint, latitant in caueis subterraneis

585

299

395

127*

resurrectionem phantasticum fuisse suspicantur, id est uentis et aere subtilius. In quo isti murmuratoribus illis dissimiles sunt, qui detrahentes terrae, quam inspexerant, dicebant :

nec prodire audent,

ut

wineas florentes fructumque parturientes suo more putido dente demoliantur. Sed ecce, dum haec scribimus, iucundo per quendam fratrem nostrum gratia resurgentis nobis arridet miraculo. Testor illam beatam ac deliciosam noctem, in qua Christus ab inferis uictor ascendit, me nihil super hoc mentiri, nisi ille tam sacrilegus sit, ut de huiusmodi se quippiam fingere ausus fuerit, quod uita eius uel propositum omnino prohibet uel suspicari. Fratris tamen eiusdem nomen tacebitur, quoniam et hoc ille obnixe precatur. Nam factum quidem lucere coram hominibus cupit, ut glorificeiur Pater, qui est in caelis, se autem uideri non uult nec suis reputari meritis miraculum, cuius sola Dei gratia, quo iudicio nescimus, operatrix est. Multi enim uenient in 361 cf. I Ioh. r, x. 348 cf. Ioh. 20, 19. cf. Mt. 5, 16.

364 Lc. 24, 39. 366 Act. ro, 41. 8973 Num. 15, 33. 949 cf. Ouid., /Azz. 1, 6, 42. 884 cf. Cant. 2, 18. 394

$60 permanere] nobiscum a4Z. C 361 contrectauerunt] temptauerunt B C 364 eius oz. C 868 Scripturas 44 869 corporum C 870 id est oz. 4 875 in uita] in oz. C 878 ianuis introiuit — C 881 tonitrui C 388 uictor ab inferis — .4 393 hominibus] omnibus ;4 394 uideri o». C 395 reputari oz. C

À 57*

DE DIVINIS OFFICIIS VIII, 4

269

illa die dicentes: Domine, nonne in nomine tuo prophetauimus el in nomine iuo uiriutes multas fecimus ? Et respondebit eis : Amen dico wobis, nescio wos et 400 unde sitis. Res huiusmodi est : Hoc sancto paschae sabbato, quo cereo, de cuius quoque praeconiis superius aliqua diximus, annus ab incarnatione Domini millesimus centesimus undecimus inscriptus est, in ecclesia sancti Laurentii ad praece405 dentes eiusdem diei matutinos exstinctis de more cunctis luminaribus, dum eorum ultimum exstingueretur et ad canticum euangelii haec antiphona a domno abbate | Berengero imponeretur : Mulieres sedentes ad monumentum lamentabaniur flentes Dominwum, ecce repente ante pedes 410 illius proiectum cecidit ipsius, quo firmiter substrictus erat, cingulum. Ille solutum esse et sic cecidisse suspicatus, quod tamen mirum fuisset, quia non delapsum fuerat neque circum crura pedesque descenderat, sed ante pedes quasi

(9:127

proiectum, ut dictum est, exsiluerat, inclinauit se, ut tollens

415 illud rursum

sese accingeret.

Cumque

manus

iniecisset, ut

illud sibimet circumdaret, nodum ut erat fortiter astrictus, non cedere sibi ultra, quam dici potest, admiratus est, inten-

420

denti et secum cum stupore magno | reputanti, quidnam hoc sibi uellet, ecce uox facta est et | sibilum tamquam aurae tenuis audiuit dicentem sibi : Sic potuit clauso Christus jrodire sepulchro. Siquidem

haec,

ut ipse referens

testatus

est, admiratio

mentem eius persaepe subibat, quomodo uerum Domini corpus, unde ipse nullatenus dubitabat, clauso resurgere 42 monumento clausis potuit ianuis ingredi ad discipulos. Mox igitur illi ad memoriam simile illud rediit, quod Augustinus refert in libro De ciuitate Dei, factum per quandam Peironiam. clarissimam feminam, quae mirabiliter ex magno aique diutino, in. quo medicorum adiutoria cuncta. defecerant, 430 dolore sanata est. Haec a quodam Iudaeo dixi sibi fuisse perA

suasum, ut anulum capillario winculo inserere,

455

quo sub omna

ueste ad nuda corporis cingeretur, qui anulus haberet sub gemma lapidem in vemibus imwentum. bouis. Hoc alligato quasi remedio ad sancti martyris Stephani» limina ueniebat. Sed profecta a Carthagine, cum in confinio fluminis Bagrapae in sua 408 Breu. Roz., Sabbato 899 Mt. 25, 12; Lc. 15, 25. 397 Mt. 7, 22.25. 428 sancto, ad Ben. Antiph. ; Corp. AAntiph. Offic. I, 74 b (p. 176 s. Hesbett). Aug., De ciu. Dei 22, 8 - CC 48, p. 824, 365-387. 408/ C — 407 Beringero C,B..AB 410 illius 254. ipsius] eius cecidit 409 lamentabantur flentes Dominum oz. ^4 C 415/416 iniecisset sq. fortiter proiectum ipsius C — 414 ut dictum est oz. B 4i9factaestuox C — sibilium 44 C — 429 in quo oz. C — 430 sublin.C 435 Bagradae 4 B C dixit sibi haec a quodam Iudaeo — C 398 multas] magnas 74 — 402 superius oz.

B 128 PL 216

270

. RVPERTVS TVITIENSIS

possessione mansisse, surgens ut iler berageret, ante pedes suos: illum iacentem anulum uidit et capillariam. zonam, qua. fuerat alligatus, mirata tentawit. Quam cum omnino suis nodis firmissimis, sicul erat, comperisset astriclam, crepuisse alque exsila440 uisse anulum suspicata est. Qui etiam ipse cum integerrimus fuisset inuentus, futurae salutis quodammodo pignus de tanto miraculo se accepisse praesumpsit atque illud. wimculuwm soluzns simul cum eodem anulo 5roecit in. flumen. Non credant hoc, iaquit idem. Augustinus, qui etiam Domi445 nun lesum per iniegra uirginalia enixum et ad. discipulos clausis ostüs fwisse ingressum mon credunt. Comparentur nunc duo haec tam insignia diuinae pietatis miracula, recens hoc, quod hominem cingulum renum eius firmiter obstrictum et indissolutum transiit et exsiliuit, et illud

450 antiquius, quod zonae | insertus nodo integro persistente erupit anulus. Nescio quid mirer amplius, nisi quod hic pariter, ut supradictum est, uox diuinitus audita est : Sic soluit clauso Christus frodire sepulchro. Hoc igitur, ubi accepi mane quippe, ubi primum loquendi 455

460

46 A

copia fuit, duobus

tantum

fratribus, quorum

unus

exstitit,

attonitus adhuc frater ille rem gestam retulit obnixe postulans, ut creditum nobis secretum numquam cum suo nomine proderemus |, ubi, inquam, hoc accepi, tamquam in eis maxime oblatum a Deo usibus miraculum laetus | arripui. Siquidem eadem nocte et eandem paululum ante horam, qua illud accidit, supradictam similitudinem ruminare coeperam, scilicet quod hi, qui fidei resurrectionis detrahunt et ideo non ueram carnis naturam credunt resurrecturam, quia Dominus clauso sepulcro surrexit uel quia clausis ad discipulos ingressus est ianuis, similes sunt illis, qui terrae, quam inspexerant, detraxerunt apud filios Israel dicentes: Terra quam lustrawimus,

deuorat

habitatores

suos.

si ista deessent, Christiana fides comprehendere sapientes in astutia eorum, qui dum credere fugiunt clausis ianuis uerum potuisse corpus ingredi ad discipulos, quod supra naturam est, illo declinant iudicium, ut dicant illud uentis et aere subti-

lius effectum, quod contra naturam est. Non solum enim nihil sese adiuuant sed et magis implicant, dum defendendo naturam ab eo, quod supra illam est, ad id deuoluunt, quod contra 466 Num. 13, 35.

436 remansisset B, uenisset C 438 tentauit] rem uirginalia] matrix a4Z. C 446 ingressum fuisse — C

praem. A ista] ita C

A 58 B 128v

PIX2:7

Non igitur importune longior nunc trahitur sermo de resurrectionis gloria, cui incepto materiam adaugent caelestia, 470 quae sese ultro offerunt, miracula. Non poterat quidem, etiam

475

C 122Y

uel tacuit C 4465 444 insignia] magna,

4b1amplius mirer — 4 C —— 465illissunt — :4, suntoz. C 473 ad discipulos oz. C ,

471

DE DIVINIS OFFICIIS VIII, 4

271

illam est. Utrumque miraculum, sed hoc ut dictum est supra naturam, illud, quod haeretici suspicati sunt, scilicet impal480

485

pabile de palpabili corpus factum esse, maius quidem sed inutile et contra naturam miraculum est. Quid enim maluerit diuinitas, utrum id, quod contra naturam an id, quod supra. naturam est, in psalmo euidenter ostendit dicens : Posuisti super me manum iuam. i At nunc ponendo exempla supradicta, quod uerum corpus hominis,

uerum

cinguli sui corpus,

id est zonam

ceruinam

nodo firmiter obstrictam excessit olimque nodum irresolutu anulus exsiliuit, proponit diuinitas : Sic potuit clauso Christus prodire sepulchro. 499 Assumit ratio : Sed illa supra naturam facta sunt, concludit fides : supra naturam, ergo uerum Christi corpus clauso prodire sepulchro clausis potuit ianuis introire ad discipulos. Et hoc uere Deum decuit, uidel|icet sua taliter uti potentia, ut quam aedificauerat naturam, non destrueret, sed eandem permanen495

500

DO»

510

515

C 125

tem, immo perfectam, quo uellet et unde, traduceret uel educeret, quod, qui non concedit, superest, ut multo minus illud

concedat, quod corruptibiles atque mortales adhuc apostoli sic educti sint, quomodo in Actibus apostolorum scriptum | est: Carcerem quidem clausum inuenimus cum ommi diligentia et custodes stantes ante ianuas, aperienles autem carcerem neminem inius inuenimus, superest, ut istos quoque, qui necdum resurrexerant, in uentum et aerem subtilem, quo per patentes | rimas efflari possent, euanuisse asserant, siquidem sacram recepturi sunt Scripturam. Quam qui non recipiunt, nec audiendi sed ut infideles omnino uitandi sunt. Nobis credentibus illud pro argumento sufficit, quia de nihilo Deus cuncta creauit et cuncta quasi nihilum et inane reputata sunt ei ad agendum, quidquid uoluerit, ad traducendum quippiam, quodcumque uoluerit. Mirumque hoc potius esset, si ita non posset, cum nemo fere tam imperitus artifex sit, ut quod composuit ipse penetrare uel aperire non possit. At ille cum uoluit, aperta est terra et. deglutiuit Dathan statimque ora concludens operuit super congregationem Abiron, qui principes seditionis exstiterunt promissionibus Dei detrahentes et cum subsannatione dicentes: Rewera induxistt nos in terram, quae [luit riuis lactis et mellis. 483 Ps. 138, 5.

499 Act. 5, 23.

513 cf. Num. 16, 32.

516 Num. 16, 14.

419 impalpabile] 478/479 miraculum zsq. scilicet ozz. 74 418 illam ozz. A C 498 apostolorum 487 obstricta B palpabile /4 ^ 488 zona cetruina B 501 inuenimus clausum Vz/g. W 499 clausum] adhuc ?raezz. B om. B 507/508 uentos C 502 ut] et C intus ozz. B carcerem ozz. Vulg. W' 610quocumqueB C C quia 54. creauitoz. A ^ 509 reputatisuntei et inane TER 517 lactis] et praezz. A 512 penetrare ipse — B, ipse oz. C

B 129

272

RVPERTVS TVITIENSIS

Quorum exemplum cauere |debuerant hi, qui resurrectionis PL 2:8 fidei, ut supradictum est, detrahere ausi sunt, quoniam et ipsi 520 ex illis sunt, quibus vurawi, inquit Dominus, 2» ira mea, st iniroibunt in requiem meam: nullus eorum introibit in hereditatem credentibus promissam. Iurauit enim illis in ira sua. lacessitus eorum nequitia.

5

Cur haec sacra paschalis solemnitas octauas habeat, cum ipsa sit octaua, id est octauam mundi aetatem respiciat, quae est uniuersalis resurrectio. Iam de reliquis paschalis hebdomadae officiis locuturus opportunum esse arbitror, de ipsis paschae octauis communiter aliqua praeloqui. Quaeri etenim potest, cur, cum haec sacra 53o solemnitas octauam illam significet, ut superius dictum est, quae septem labentibus huius mundi aetatibus aeterna stabilisque succedet, ipsa quoque octauas habeat. Nam de ceteris solemnitatibus illud fere omnibus notum est, quod idcirco octauas habeant, quia principium iam illis adesse finemque, 555 id est consummationem felicitatis in resurrectione futuram esse pariter considerantes, iure in octauam usque diem celebritatis perducimus laetitiam. Haec autem solemnitas, quia resurrectionis est, ipsam totam respicit octauam et celebritas eius ultra dies octo, id est usque ad pentecosten protenditur. 54» Cur ergo et ipsa octauas habe|at, merito quaeritur. C 123" Sciendum itaque est, quia resurrectio nostra, quam exspectantes iam nunc huius solemnitatis occursu praeoccupando celebramus, uera et perfecta erit cir|cumcisio significata A 58* 5:3;

per illam,

quae

in ueteri

lege carnali

Israel

mandata

est,

545 Octaui diei circumcisionem. Huius autem uerae circumcisionis | octo, ut ait Hieronymus,

beatitudines

sunt, et considera, B 129*

inquiens, quia uerae circumcisionis octaua beatitudo martyrio terminetur : Beati, qui dersecutionem |batiuniur projbtev iustitiam, quoniam ipsorum est regnum $5o caelorum. Veram ergo circumcisionem resurrectionis recte solemnibus octo dierum celebramus officiis, quam Dominus ipse, ut magnificam esse ostenderet, tamquam plenum et solidum corpus longo, lato atque alto permensus est octonario beatitudinum numero commendans, qui eiusmodi est apud 55; geometras, ut plenum et solidum corpus primus perficiat. Nostris

enim

520 Ps. 94, 11. DE:265250D

numeris

illi uti familiare

544 cf. Gen. 17, 12. 548 Mt. 5, 10

est, immo

suis, cui

546 Hier., Cozzzent. in eu. Mt. I, 5 -

520 inquit Dominus ozz. B 524 HABEAT oz. A 525 OCTAVA ID EST om. C 526 RESPICIT B QVAE EST VNIVERSALIS RESVRRECTIO RESPICIAT 24, QVAE UNIV. RESVRR.RESPICIAT — C 529 proloqui C 532 succedat B 535 resurrectionem B 542 nunc] nec 74 5447 quia] ut ipsa JA 550 resurrectionis circumcisionem — C 554 commendans oz. 74

DE DIVINIS OFFICIIS VIII, 4-5

273

ueraciter dictum est : Omnia in numero et mensura et pondere posuisti. Verumtamen, quoniam non adeo geometricas traditiones, $6o sed potius aeterni musici Dei cantiones in Scriptura sacra cognoscere operae pretium est, qui et citharam se habere indicat, cui dicit in psalmo: Exsurge, gloria mea, exsurge, psalterium

et cithara, cantilenam eiusdem citharae, immo

citharam ipsam, in his octo beatitudinum sententiis tamquam 565 octo chordis, quae integram reddunt diapason, consideramus. Et hoc placeat uel maxime musicis, quia, cum, sicut tradunt

musicae artis scriptores, citharas antiquitus octo per diapason | chordis fieri mos fuerit, musicus caelestis Deus hanc illis in cithara sua, id est in ea, quam assumpsit, humanitate, de

PL 219

57o carnis nostrae silua similitudinem repraesentat, dum aeternae

laetitiae cantilenam per integram diapason, id est per octo beatitudinum chordas modulans scitos pueros ad saltandum, id est dociles discipulos ad bene operandum excitat. Illud. quippe fidei nostrae notissimum est, quia citharae ;7; huic de septem uocum discriminibus nihil deest. Quid enim sunt septem spiritus Dei, quibus dominicus homo requietionis locus unicus est, nisi septem uocum spiritualium discrimina,

quibus omnis eiusdem Domini nostri contexitur doctrina? Illud quoque praetereundum non est, quod sicut uocum non58o nisi septem sunt discrimina et idcirco in diapason octaua semper eadem est, quae et prima, sic secundum Spiritus sancti septem munera, dum nobis cithara haec octo chordis id est octo beatudinibus caelestem diapason | personat, octaua beatitudo eadem est, quae et prima, quoniam, vpsorwm est 585 regnum caelorum. Quod ne nullius auctoritatis patrocinio fultum forte ulli contemptibile uideatur, beati Augustini non longe dissimilem super eisdem Dei spiritibus eiusdemque |beatudinibus sententiam habemus. Ille namque septem gradus, quibus ad diuinam 59» contemplationem possit ascendi in libro De doctrina christiana

distinguens septem spiritibus Dei septem supradictas beatitudines hoc modo coaptat octauam nunc interim omittens, quoniam ipsa eadem est quae prima. De spiritu timoris Domini, £imor, inquit, iste cogitationem de 595 nostra sortalitate et. futura morie necesse est incutiat el. quast 567 Cassiodor., De ar£ibus ac disciplinis 562 Ps. 56, 5. 55v Sap. 11, 2r. liberal. litterarum N. - PL 70, 1210, quod Rupettus uetisimiliter ex Dialogo de zusica 594. Aug., De 584 Mt. 5, 1o. (G.S. I, 257 ed. Steglich p. 40) transscripsit. doctr. christ. 2, 9 - CC 32, p. 36, 3.

559 adeo non — C 857 in mensura et numero et pondere disposuisti V/z/r. non 579 quod] qui 74 508 caelestis in zarg. A 565 consideremus B, 584 etprima]etom..4 C ^ B862uctorum C — forte in marg. sunt nisi — 44 588 eisdem] eiusdem 74 A

C 124

B 130

^

:274

600

605

RVPERTVS TVITIENSIS

clauatis carnibus omnes superbiae motus ligno crucis affigens pauperes spiritu, id est humiles, efficiat. De spiritu autem pietatis deinde, inquit, opus est mitescere pietate neque contradicere diuinae Scripturae siue intellectae, cum uitia mostra. perculi, siue non intellectae, quasi nos aliquid melius possymus sapere. De spiritu uero scientiae /unc ille timor, inquit, quo cogitat de iudicio Dei et illa pietas, qua non potest mist cedere sanctorum librorum auctoritati, cogit eum seipsum lugere. Nam ista scientia bonae spei hominem non (se) iactantem sed lamentantem [acit. De spiritu fortitudinis hoc, inquit, affectu 1metrat sedulis recibus consolationem diuini adiutorüi, ne desperatione frangatur, et esse incipit in quarto gradu, hoc est fortitudinis, quo esuritur et sititur iustitia et ab omni morti fera iucundi-

tate verum transeuntium fortiter sése auertens animus abstrahit. 610

615

620

De spiritu consilii, 457, inquit, aspexerit,

que perjruitur : Initium 625

quantum. potest, 1n

longinqua radianiem incommutabilem Trinitatem eandemque unitatem swique aspectus infirmitate sustinere se illam lucem non. bosse fersenserit, in quinto gradu, hoc est in consilio masericordiae purgat animam tumultuantem seque in dilectione proximi gnauwiter exercens in ea perficitur. De spiritu intellectus, cun, inquit, Aoc modo $eruenerit (usque? ad inimici dilectionem, ascendit |in sextum gradum, ubi dam vpsum purgat oculum, quo uideri Deus potest, quantum potest ab his, qui huic saeculo moriuntur, uidelicet ber sbeculum et in aenigmate. : De spiritu sapientiae ita, inquit, Purgans oculum cordis talis filius ascendit ad sapientiam, quae septima est, qua pacatus tranquillus-

sapientiae timor Domini.| Ab|

C 124*Y

illo enim usque ad ipsam per hos gradus tenditur et beruemitur. Sed nos iam ad rationes officiorum considerationem uertamus et cum tanti doctoris auctoritate eadem officia, quae modo octo beatitudines mystice praedicant, a gradibus uel ordine donorum Spiritus sancti non dissonare firmemus. Adeo namque in his | paschalibus praesentis hebdomadae officiis

A. 59

illa octo beatitudinum consonantia obseruata est, ut sensibus 630

PL 220

uel ordini sententiarum,

quibus illas Dominus

beatitudines

contexuit, sensus et ordo officiorum, si diligenter examinetur,

consonare probetur. . Hoc autem superius in officio primi diei non dictum, sed usque adhuc opportune reseruatum est, uidelicet quia longa 598 ib. p. 36, 7-37, 9. 601 iP. p. 37, 25-29. ib. p. 37, 36-38, 42. 619 cf. I Cor. 15, 12. ib. p. 38, 53-39, 65. 622 Ps. rro, 1o.

(603 ib. p. 37, 29-33. 615 Aug., ib. 38, 45-47.

610 620

598 mitescere ozz. B, mitescete opus est — 4 C 603 sanctorum librorum] uerborum sactotum 7Á 608 iustitiam C 609 abstrahit] extrahit 44 C 614 purgat] pugnat B 618 potest ozz. /À 620 filius talis — 74 621 placatus 74 631 examinaretur ;4 633 autem] enim 44 634 adhuc iz zarg. A

B 130"

DE DIVINIS OFFICIIS VIII, 5-6

275

65; interiectio nouarum consuetudinum, de quibus dicendum uidebatur, lectoris memoriam fatigare uerum et fraudare poterat. Nunc ergo, ubi rationes officiorum paschalium continuandae sunt, competentius dicetur, quod illic est tacitum.

6 640

64;

65o

655

66o

Iterum de officio primi diei dominicae resurrectionis, — quod hoc et cetera huius hebdomadae officia secundum octo beatitudines et secundum paene totidem donorum Spiritus sancti ordinata sint ascensiones : Beati pauperes spiritu. Officium primi diei dominicae resurrectionis superius dictum est ad uniuersalis spectare diem nostrae resurrectionis idque planis et sponte occurrentibus comprobatum est argumentis maxime offerenda manifeste concurrente rationi: T'erra tremwuit et quieuit, dum resurgeret im iudicio Deus. Hoc procul dubio christianae fidei militiam ingressos pauperes spiritu, id est humiles, exigit fieri considerantes, quia timor magnus et tremor erit, quando dicet Patri rex et iudex omnium : Resurvexi et adhuc tecum swm, in sugillationem inimicorum suorum, qui dixerunt : Quando morieiur et peribit nomen eius, eo quod nesciat quisque nostrum, quis ad dextram, quis tunc statuendus sit ad sinistram. Quamuis epulemur in azymis et immolatus Christus pascha mostrum sii, quamuis carnes agni pretiosae sint, lactucae agrestes, cum quibus comedimus, ualde amarae sunt, et canes, propter quos bacwlos tenentes (m manibus et festinantes comedimus, tota nocta formidandi sunt. Atque hic est spiritus timoris Domini, qui in fundo cordis ut fundamentum ponitur, quo cetera, quae superaedificanda sunt, firmiter portentur. Haec illa paupertas, id est regina

humilitas, quae totius secuturae | beatitudinis cumulum, ne C 1:25 665 superbiae uento exsuffletur, praeposita seruat. Hic est septem graduum primus, per quos iuxta Ezechielem ad ortam orientalem ascenditur. |Et ne quem moueat, quod aliter a doctori- PL 221 bus quam a propheta gradus isti ordinentur, spiritus namque timoris, quem primum ponimus, ab Isaia ponitur ultimus, 670 Gregorii sententia ponenda est : Propheta, inquit, quia de caelestibus

ad ima

loquebatur,

coepit magis

| a sapientia

ei B [151]

descendit ad timorem. Sed nos, quia de terrenis ad caelestia ten-

656 cf. I Cor. 5, 7-8. 653 Ps. 40, 6. 652 Ps. 138, 18. 647 Ps. 75, 9. 670 Greg., Hoz. 669 c£. Is. 11, 3. 666 cf. Ez. 40, 6. 659 cf. Ex. 12, 11. in Ex. 2, 7, 7 - PL 76, 1016 D.

BEATI PAV6492 SANCTI SPIRITVS — C 636 uerum et] uel etiam 24 C 646 nostrae resurrectionis] misericordiae redemptionis PERES SPIRITV oz. B 658 654 eo] in praem. C 650 fieri] fidei 7A 647 manifeste ozz. /À A 661 hic] his 74 659 canes] catnes B lactuosae B

^

276

RVPERTVS TVITIENSIS

dimus, eosdem gradus ascendendo mumeremus,

ut a timore ad

sapientiam peruenire ualeamus. 675

Sed ut ad superiora reuertamur, quid aliud in eodem officio per hoc significatur, quod sedit. iuuenis in dexiris. coopertus stola candida, nisi quod beati Pauperes spiritu a timore Domini ascendentes regnum caelorum obtinebunt et ex ipsis collecta assistet regina a dextris eius in uestitu deaurato. Quod praeter superius memoratas causas statio ad sanctam

680

685

Mariam etiam secundum haec conueniat, ex abundanti est per conquisita probare argumenta. Omnes enim illam humilium nouimus esse reginam, cuius anima Dominum magnificans, cuius spiritus in Deo salutari suo exsultans causam reddit : Quia respexit, inquiens, humilitatem amcillae suae, quia dispersit superbos mente cordis sui, quia deposuit potentes et exaltawit humiles, uere atque fideliter. Nam $oswit swper eos orbem. Vbi enim habemus in cantico Annae : Domini

enim

sunt

cardines

terrae

et

fosuit super eos orbem, in hebraeo ita habetur :Domim enim sunt afflicti terrae. A filictos terrae Hebraei, nquit Hieronymus, $auperes spiritu et humiles corde intelligunt, super quos Dominum orbem posuisse dicunt, quia terram meritis eorum sare autwmant. Nos autem super fundamentum humilium 695 apostolorum et brophetarum orbem, id est ecclesiam, nouimus esse positam, et scimus quia lapis ille, qui factus est mons magnus, hunc imjlet orbem et sustinet et de uentre humilitatis Mariae, de qua loquimur, assumptus est. Et nunc quidem officium primi diei recapitulauimus ob 690

700

continuandas, ut dictum est, octo beatitudines, deinceps, ut

earum mystica series euidentius pateat, dabimus singula iuxta propositum percurrendo officia. ri 795

De officio secundae

feriae

: Beati

operam

mites.

Iam saepe dictum est euangelium cuiusque officii caput esse ceterasque partes ilii ut membra capiti concordi sensu cohaerere. Est autem diei praesentis hoc euangelium, quod duo ex discipulis Domini Iesu euntes in castellum nomine Emmaus

ostensum sibi Dominum in uia | sed in alia effigie | tandem

C 125Y

cognouerunt 1n fractione panis, et cum ipse euanuisset ex oculis A 59*

710 eorum,

676 689 694 910

illi ad inuicem dixerunt : No«ne

cf. Mc. 16, 5. I Reg. 2, 8. cf. Eph. 2, 20. Lc. 24, 32.

679 assistit est oz. B

DAE C

nostrum

ar-

677 cf. Mt. 5, 5. 679 cf. Ps. 44, 10. 685 Lc. r, 52. 691 Ps. - Hier., Quaest. bebr. in I Reg. 2, 8 - PL 25, 1394 C. 696 cf. Dan. 2, 34. 706 cf. Lc. 24. 709 cf. Lc. 24, 51.

C — 686 quia oz. A

693 Dominus B

cor

691 hebraei oz. B ^ 692 intelligitur B

terram eotum metitis — B, eorum mer. terram -— Hier.

697 et? oz;. B

humilitatis] humilis C

| BEATI MITES oz. B

709 ab oculis 74

696

703 FERIAE SECVN-

DE DIVINIS OFFICIIS VIII, 6-7 dens

erat in nobis, de Iesu, dum

loqueretur

277 in uia et

aperiret nobis Scripturas ? Primum ergo uidendum de ceteris partibus officii, quomodo huic euangelio consonent, et maxime de introitu 71 VA

72 o

72 A

Iniroduxit

uos

Dominus

in terram

fluentem

lac

| e£ B[rsi]

mel etc., et tunc | palam erit, quod beatitudini secundae totum officium consonet sententiae: Beat? mites, quomiam PL zzz psi possidebunt terram. Et quidem difficile hoc esset, nisi compunctionem lacrimosam, qua isti cor suum arsisse dixerunt, doctores nominati ante nos terram aquis irrigatam appellauissent. Et recte, quia compunctione lacrimas excitante fidelis anima tamquam bono terrae suae frumento refecta dicit : Faeerunt mihi lacrimae meae panes die ac ^"ocie. Huic animae beatus Gregorius Axam filiam Caleph eleganter assimilat, quae sedens asino, cum suspirasset dixissetque ei pater suus : Quid habes ? Ecce, inquit, terram arentem dedisti mihi, da et ivriguam aquis. Deditque ei paler suus irriguum superius et irriguum inferius.

Omnis

enim, inquit, fidelis anima sedens asino, id

73o est carnis suae motibus praesidens prius timore compungitur, quod est irriguum inferius, post amore, quod est irriguum superius, et quae prius flebat, ne duceretur ad supplicium, postmodum amarissime flere incipit, quia differtur a regno. Et competenter similitudo haec sese obtulit, quia cum in 755 singulis electorum perficiatur inuisibiliter, in his duobus, de quibus loquimur, uisibiliter quoque peracta est. Cum enim ambulantes secum tristes colloquerentur de his, quae acciderant, quid aliud quam anima eorum uelut Axa sedens asino suspirabat ? Et cum Iesus accedens et iungens se in uia : Qui sunt 74o hi sermones, inquit, quos confertis ad inuicem ambulanies et estis tristes, quo dissimile est ei, quod Caleph suspiranti dixit fiae : Quid habes ? Nam et ipsum nomen Caleph Domino nostro congruit, interpretatur enim Quasi cor. Verbum autem Domini Christus Deus de corde 74; Patris eructatum est, et paterno cordi, quo eructatum est, per omnia simile est. Sed et in hoc quasi cor idem erat Dominus, quod discipulorum cordi sic se conformauit, ut qui apud semetipsos intus amabant et dubitabant, eis foris Dominus et praesens adesset et quis esset non ostenderet. Cum autem 7b) o corda eorum tanta caritate ditauit, ut magnitudine diuitiarum 7158 Num.

14, 8. 717 Mt. 5, 4. 723 Ps. 41, 4. 724 cf. Gteg., Epist. /. 7, 23 - MGH Ep. I, 467 226 Ios. 15, 18.19. cf. Iud. 1, 15. 239 cf. Lc. 24, 14.17. 743 Hier., Lib. inferpr. bebr. noz. 17, 12 - CC 72, p. 80.

711 de Iesu sor in Vulg. W — 718 primo B 716 beatitudinem B C 220 nos] eos B ' irtiguam C 9724 Aram C 426 ei om. B ^ ecce mon in Vulg. 727 da] iunge Vig. aquis ozz. V'uig. 748 nomini C ^ Domino nostro] Christo a4. B 444 Domini] Dei C 747 qui] qua B 22

:

VII

278

RVPERTVS TVITIENSIS

eiusdem caritatis attoniti dicerent : Nomne ardens

erat in nobis,

dum

loqueretur

cor mosirum

| nobis

in uia, C 126v

quis non attendat illum animabus eorum dedisse irriguwum superius, scilicet ut superni amoris profundo uulnere com755 pungerentur ? Itaque dubium nil remanet, quin euangelio tali hic introitus consonet : Imiroduxit mos Dominus in terram fluentem lac et mel, atque ideo constans et comprobatum est secundae huius feriae officio secundam beatitudinis praedicari sententiam: Beati | mites corde, quoniam 76o ips? possidebunt terram. Mites autem spiritus pietatis efficit, quod et ipsa res indicat et Augustini sententia superius dicta confirmat. Itaque tam secunda beatitudinis sententia, quam secundus donorum Spiritus sancti gradus praesentis officii causa materialis habetur. : Lectio quoque Actuum apostolorum, quae praemittitur per 765

os Petri apostoli ex eo maxime loco |huic euangelio secundum

119

tg)

suae praecursionis officium succinit, ubi ait : H «ic omnes prophetae testimonium berhibent remissionem peccaiorum accipere jer nomen eius ommes, qui creduni in eum. Cum enim Dominus supradictos increpasset discipulos, quod tardi essent corde ad credendum : Ef inci$iens, inquit euangelista, « Moyse et omnibus frophetis interpretabatur illis im omnibus Scripturis, quae de ipso erant. Similiter offerenda : Angelus Domini descendit de caelo, dictis euangelicis consonat, ubi referentes discipuli Domino,

780

quem peregrinum esse arbitrantur, inter cetera dicunt : Sed et mulieres quaedam de mosiris terruerunt nos, quae diluculo fuerant ad momumenium: et. non inuento corpore eius wenerunt dicentes se etiam uisionem uidisse angelorum, qui dicunt eum uiuere, alleluia. Nonne cor nostrum futurum nobis illud inclamat, quod omnes, quorum nunc cor ardens est de Iesu in uia, dum lo-

quitur nobis per Scripturas, cum illum cognouerimus in 785 fractione panis, de quo dictum est : Beatus, qui mandwucabit banem in regno Dei, tunc aeterna exclamatione nos inuicem commemorabimus desiderium, quo nunc ardemus nostramque satietatem, quae tunc plena sine fastidio erit, $51 Lc. 24, 32. 756 Num. 14, 8. 959 Mt. 5, 4. c2 27. *35 Lc. 24, 22 s. $86 Lc. 14, 15.

76? Act. 10, 45.

771

952 nobis? oz. C Vus. W *56 euangelio] in praez. B *66 nos] uos C 759 praedicari beatitudinis — C corde ozz. C 467 suae oz. ,Á ?71 corde essent — /4, corde oz. C 7*3 interptetatur C 735 similiter] seduliter B ?*6 Domino oz. C 9*7? atbitrabantur C 778 ex nostris Vulg. W . «49 ante lucem Vig. W ?81 angelorum uidisse — C Vulg. W. 282 illud o». C 488 nunc cor] cor nostrum C dum] Dei C $486 tunc] nunc C :

B 131

PI7225

DE DIVINIS OFFICIIS VIII, 7-8

279

admirabimur re ipsa tandem experti, quod nunc suspirantes 799 credimus ? Cur

statio

ad sanctum

Petrum.

Secundum ea, quae dicta sunt, ualde congruit et hoc, quod

praesenti officio praescripta est statio ad sanctum Petrum. Cui enim Pater omnium Deus largiori gratia dedit irriguwm. | A 6o 795 superius et irriguum inferius, reuocemus ad memoriam, quae circa illum acta sunt et ecce sic esse manifestius apparebit. Mox ut trina negatione cecidit conuersus, inquit euangelista, Dominus respexit Petrum et vecordatus est Petrus uerbi Domini, quod dixerat ei, quia priusquam gallus cantet, tev me 800 46gabis, et egressus fovas fleuwit amare. Tunc uere beatus inter omnes mitis coepit possidere terram uero |timore C ra6" compunctus, quod est accepisse irriguum inferius. Quando autem resurrexit Dominus, sicut in euangelio legimus et in communione hac die cantamus : Surrexit Dominus et 8o VA apparuit Petro, quid putamus, quantus intro currenti ad se misericordiae

respondit gemitus uero amore

compunctus,

quod est accepisse iriguum superius ? Quia ergo et hic cunctis mitibus positus est | in exemplum et beata Dei geni- B 151" trix omnium regina est humilium, recte hodierna statione ad 810 sanctum Petrum beatos eius exemplo praedicamus mites, quia possidebunt terram, sicut hesterna statione ad sanctam Mariam beatos eius exemplo praedicauimus pauperes spiritu id est humiles, quoniam ipsorum est regnum caelorum.

8

De officio feriae tertiae: Beati, qui lugent. 81; Qualiter tertiae feriae officium tertiae consonet supradictarum sententiae beatitudinum, non citius approbaretur, nisi supra dictis suffragantis Scripturae |patrociniis fulciretur. PL 224 Nam constat quidem, quod nulla contrarietas, sed nec ulla sit in sensibus diuersitas, sed in uerbis manifesta dissonantia est,

820 uidelicet in illa sententia tertiae beatitudinis lugentes beatificantur : Beati, qui lugent, quoniam ipsi consolabuníur. In huius autem officii introitu aqua sapientiae beati uiri potati referuntur. In offerenda ?ntonante de caelo Domino et. aliissimo daníe uocem suam fontesque aquarum apparuisse 294 cf. Ios. 15, 19. 79? Lc. 22, 61 s. 804 Lc. 24, 34. 813 Mt. 5, 5. 821 Mt. 5, 5. 822 cf. Ps. 17, 14-16.

810 cf. Mt. 5, 4.

791 PETRVM] SIT agZ. B $96 ecce oz. C 799 quod dixerat ei] sicut dixerat Vuig.,sicut dixit /. — 801 timore] in amore B 805 Petro oz. 44 805/806 quantus 454. compunctus] quanto introrsus gaudio diuinae misericordiae respectu in amore uero compunctus est 44 809 est tegina -— 4 814 TERTIAE FERIAE — C BEATI QVI LVGENT oz. C 815 fetiae tertiae .— C consonet tertiae c J4

280

RVPERTVS TVITIENSIS

memorantur. In communione quoque qui cum Christo resurrexerunt, quae sursum sunt, sapere iubentur. Ita totum paene officium diuinam nobis commendat scientiam nusquam beatorum luctum propriis uocibus denuntians. Hic igitur necessario beati Augustini, quae superius inter 830 cetera dicta est, patronam tenemus sententiam. T'unc ille timor, inquit, e£ illa $ielas, qua non potest misi auctoritati sanctorum. librorum cedere, cogit ewm seipsum lugere. Nam ista scientia bonae spei hominem non se iactantem sed. lamentantem facit. Itaque nos ad tertium illum gradum considerationem 835 conferamus et hoc officium, quo scientia Dei sub nomine aquarum praedicatur, a beatitudine lugentium non discrepare probemus. Primo sciendum est luctum hunc, de quo dictum est : Beati, qui lugent, non esse mortuorum communi lege naturae 840 sed peccatis et uitiis mortuorum. Sic Paulus apostolus flere se ac /ugere dicit eos, qui post fornicationem. et iàmmunditiam non egerunt paenitentiam. Lugendi enim sunt, quia non luxerunt. Hic autem luctus in hodierno commendatur euangelio dicente Domino ad discipulos suos, quibus apparuerat : Qw:a et resurgere a moríuis 845 sic oporiuit pati Christum tertia die et praedicari im nomine eius paenitentiam 825

ei remissionem

850

me, 855

860

jeccatorum

in

omnes

gentes.

Paeni-

tere enim pro peccatis lugere est. Sed nec | ipsam, quae luctum hunc efficit, causam haec eadem euangelii lectio penitus omittit. Cum enim dixisset Dominus discipulis suis : Quoniam mecesse est impleri ommia, quae scripta sunt in lege Moy|si et brophetis et im psalmis de iwnc,

inquit euangelista,

aperuit

illàs

sensum,

ut

intelligerent Scripturas. Ipsum igitur effectum, id est paenitentiae luctum causamque efficientem, id est scientiam uel Scripturarum intelligentiam, euangelium nominatim exprimit, solam uero causam efficientem, id est scientiam, ceterae partes praedicant officii. Scripturarum quippe intelligentia lamentorum siue luctus causa est effectiua, quia sicut nemo fere adeo crudelis et stultus uiator est, ut cum forte per medium occisorum graditur, non saltem aliquantulum represso risu et cachinno subsistat compunctus : sic nemo est, qui non aliquanto dolore mordeatur, cum rite intellectis uersatus in Scripturis prophe825 cf. Col. 5, 1. 46.

830 cf. supta c. 6.

841 cf. II Cor. 12, 21.

844 Lc. 24,

851 Lc. 24, 44 s.

825 surrexerunt 74 834 ad tertium oz.. C 836 aquarum ozz. B 838 hunc oz. B 844 suos ozz. A 844/845 quia 1:4. Christum] quoniam sic oportebat Christum pati l/z/g. W. 849/850 luctum z5q. omittit supra /in. C $50 cum om. C enim oz. B.C 860 effectiua est. — JA, est ozz. C 864 in Scripturis]

inozm. C

prophetis C

(5327

Bx32

DE DIVINIS OFFICIIS VIII, 8

281

865 tas occisos Dominumque prophetarum crucifixum omnesque praecones ueritatis ab eo emissos tribulationem passos attendit, qui omne praesentis uitae gaudium uanitatem et deceptionem esse flendo et moriendo testati sunt. Intantum autem praedicandae scientiae Dei compositor studet huius officii, 87o ut cum uersus omnes gradualis per totam hanc hebdomadam

de | uno eodemque psalmo centesimo septimo decimo sumpti PL 225

sint, hodiernum uersum : Dicant nunc qui vedempti sunt & Domino, de alio id est centesimo sexto psalmo sumi placuerit, quia uidelicet totus psalmus ille exhortatio est ad 87; omnes fideles laudare Dominum, quod per scientiam sui a quadruplici tentatione eos |liberauit, scilicet quia eripuit eos de neccessitatibus eorum, id est de periculo infidelitatis, quia liberauit eos de necessitatibus eorum, id est a debilitate prauae consuetudinis, quia liberauit eos à taedio bonae actionis, quia 88o eduxit eos ab haereticorum impugnationibus et uersutiis, qui prius errabant in solitudine in inaquoso, id est in siccitate doctrinae sacrarumque penuria Scripturarum, antequam sicut in introitu cantamus, aqua sapientiae potaret eos, antequam sicut in offerenda canimus, intonante de caelo Do88; mino apparuissent fontes aquarum, id est apostoli, per quos altissimus

dedit

uocem

suam,

id est illam,

de qua

A. 6o*

nunc

loquimur, notam fecit uiarum suarum scientiam. Plane igitur huius tertiae feriae officium tertiam beatitudinis commendat sententiam praedicando eam, quae non 89o iactantes se lamentantes facit, scientiam. Cur statio sit ad sanctum Paulum.

Statio ad sanctum Paulum conuenienter huic officio praescripta est iuxta omnia, quae supra dicta sunt uel rationabiliter dici possunt. |Huic enim singulari gratia Dominus 895 aperuit sensum, ut intelligeret Scripturas, quod paulo ante de ceteris apostolis dictum est. Vnde et ipse ait: Euangelium meum, quod euangeli|zatum est, nom est a me neque enim ego ab homine accepi illud meque didici, sed pev reuelationem Iesu Christi Domin: nostri. 9oo Itemque quod in hoc eodem euangelio dictum est : Ef jraedicari im momine eius paemilentiam. el, remissionem. peccatorum in omnes genies, maxime per hunc adimpletum est, 872 Ps. 106, 2.

884 cf. Ps. 17, 14-16.

896 Gal. 1, 12.

900 Lc. 24, 47.

officii $69 compositor] compositio C 866 missos C 865 prophetam C 873 812 nunc non in Vulg. 870 cum uetsus] conuetsus ZÁ huius — C 884/885 Dominus B, Do881 in? ozz. A 875 2] de C sexto] septimo C 891 SIT 890 lamentantes ozz. /Á 888 igitut ozz. C mino de caelo — 74 om. A C 894 dicere B 896/897 euangelium 454. a me] euangelium quod

euangelizatum

est a me

quia non est secundum

Domini nostri (zzz. Vulg. W) lesu Christi — B

hominem

Vg.

P

899

B 132"

(e 122*

^

282

RVPERTVS TVITIENSIS

per quem omnes gentes cognouerunt gratiam Dei, et per eum aqua

sapientiae

gentes potatae

sunt

et maxime

per eum

9o; luctuosa Dei scientia dictis et scriptis apposita est, quod uberius in epistolis ad Corinthios inueniri potest. Dicit enim his, inter quos fornicatio audita fuerat: Ef uos nflati estis ei non magis luctum habuistis etc. Item: Contristati, inquit, estis ad faenitentiam,

contristati

estis secun-

910 dum. Deum et reliqua. Et in tantum ab eis, quibus praedicauerat, luctum exigebat, ut si ipsi non lugerent, humilitatem se a Deo ipse deplangeret et non lugentes lugeret sicut ad eosdem Corinthios : Ne cwm uwenero, inquit, iterum humiliet me Deus apud uos et lugeam multos, qui 931; ante pbeccauerunt et non egerunt baenitentiam super immunditiam et fornicationem et. impudicitiam, quam gesserunt. Hinc et beatus Iob, cum de scientia, quam habuerat, priusquam sibi Dominus de turbine loqueretur, dixisset : Auditu auris audiui te, et de augmento eius920 dem scientiae, quod accepit ex collocutione Dei subiunxisset : | Nunc autem oculus meus uidet te, statim multiplicem PL scientiam causam esse ostendens effectiuam luctus et paenitentiae, zdcirco, inquit, ifse me reprehendo et ago paenitentiam in fauilla et cinere. 92; Remoueamus igitur nostram a paschalibus gaudiis ineptam laetitiam neque carnes agni comedamus absque lactucis agrestibus, quia beati, qu? lugent, quoniam ipsi consolabuntiur. De officio quartae feriae : Beati, qui esuriunt et sitiunt iustitiam. Offiddum quartae feriae, qualiter quartae beatitudinum sententiae consonet, approbare operosum. non est. Verum illud potius quaerendum esset, qualiter quarta haec beatitudo, qua dictum est : Beati, qui esuriunt et sitiunt iusti93; iiam, quarto gradui gratiarum Spiritus sancti, id est fortitudini congruat, nisi ex supradictis Augustini uerbis constaret fortitudinis esse eo usque ab omni mortifera iucunditate rerum transeuntium | animum auellere, ut uacet illi iustitiam esurire et sitire. Hoc autem quod praemissum est scilicet 340 praesens officium quartae beatitudinis esse praeconium perspicue patet, quia per conuiuium illud, quod secundum

226

9

930

907 I Cor. 5, 2. 921 Iob. 42, 5. supra c. 6.

908 II Cor. 7, 9. 913 II Cor. 12, 21. 919 Iob 42, 5. 923 Iob. 42, 6. 929 Mt. 5, 5... 934 Mt. 5, G. 936 cf.

913 ne iterum cum uenero — V/v. impudicitia Vz/g. W, exc. cod. Fuld. IVSITIIAM oz. C 932 operosum gradui ozz. A 938 euellere 4 C

V. . 916 immunditia et fornicatione et 929/930 BEATI z:g. IUSTITIAM oz. B, oz. C 933 potius illud — C 935 939 et] ac C

B 133

DE DIVINIS OFFICIIS VIII, 8-9

283

hodiernum euangelium Dominus noster post resurrectionem cum septem. discipulis celebrauit, illa saturitas, ut beatus Gregorius exponit, significata est, quae hic esurientibus et 94; sitientibus iustitiam in illo aeterno conuiuio reposita est. Re|stat igitur hoc solum, ut praeeunte mystico sensu euangelii uideamus, qualiter illud ceterae consequantur partes officii. Veridica

doctorum

expositione traditum

nobis

C 128

est hoc,

quod Dominus noster post resurrectionem suam discipulis in o5o mari

laborantibus

s/efi£ jw litore,

illud

innuere,

quod ipse

resurgens ex mortuis iam mon moritur, mors illi ultra non dominabitur, ac si rebus ipsis loquatur in aeternitatis soliditate stabilitus : Jam uobis in mari mon appareo, quia uobiscum n perturbationum fluctibus non sum. Quod mane facto stans 955 in litore discipulis nescientibus, quia Dominus est : M ttite,

inquit, i& dexteram nauigi) rele et imuemietis, illud significat, quod mane id est in die iudicii transacta praesentis nocte saeculi omnes electos suos uniuersali resurrectione ad dexteram suam congregabit. Magni etenim | pisces et nume96o rati omnes centum quinquaginta tres omnes electos significant, qui meritis magni et sanctae Trinitatis fide perfecti tunc ad Litus maris, id est in finem saeculi sunt colligendi. Ibi septem discipulos ad conuiuium inuitat, quia perfecta ecclesia iamque tota septiformi spiritu constructa tunc receptis corporibus ad 96 V^ aeternas cum illo discumbet epulas. Quid ergo sibi uult hoc, quod cantamus in introitu dictum de die iudicii : Venite benedicti Patris mei, percipite regnum, nisi quia significatur hoc ipsum in euangelio praedicto per illud, quod exeuntibus discipulis ad litus tantum-

A 61

97» que numerum magnorum piscium trahentibus ait | Dominus : PL 227

Venite brandete. Regnum enim illud unum et aeternum prandium est, una et perpetua coena est. Illic inuenientur omnes electi, quos hic appellat benedictos Patris sui, quique per illos pisces magnos et numeratos signati sunt. Illic, inquam, 975 in litore illo, id est in saeculi fine, fvunas wmuenient et piscem

superpositum, piscem, inquam, assum, id est Christum Deum et hominem passum tunc in ignem non passionis sed amoris positum, de quo amore loquitur Isaias : Dicit Domimus, cuius ignis est im Sion et caminus eius im lerusa98o lem, quia uidelicet ignis amoris, qui in Sion, id est in praesenti ecclesia, nunc est aliquantulus, tunc in Ierusalem, 950 cf. Ioh. 21, 4.

951 cf. Rom. 6, 9.

6/7 - CC 36, p. 671 s. 48. 967 Mt. 25, 34. 954 quodque C piscium numerum in marg. 4À

955 Ioh. 21, 6. 971 Ioh. 21, 12.

| id est in B 135*

953 cf. Aug., Tract. in Iob. CX XII, 960 Ioh. 21, 11. 961 cf. Mt. 135, 975 Ioh. 21, 9. 9978 Is. 31, 9.

958 suos ozz. C 960 omnes supra Jin. .4 970 magnorum - 74 972 inuenient C 979/980 Sion 4:4. amoris qui in

284

RVPERTVS TVITIENSIS

illa uisione pacis aeternae perpetuus et inexstinguibilis erit

caminus. Inuenient et panem positum, id est ueram uitae aeternae alimoniam Deum, qui angelorum cibus est, quos 985 pascit aeterna perpetuus hic panis satietate. Epistola de Actibus apostolorum sumpta de beati Petri apostoli

999

995

IOOO

praedicatione

more

suo

cum

testimonio

secuturi

praecurrit euangelii illum maxime locum contingens, quo dicitur: Ascendit autem Simon Petrus et traxit vete im lerram jlenum magnis fiscibus. | Iam enim credo, inquit Gregorius, quod uestra caritas aduertit, quid. est, quod Petrus rete ad terram trahit. Ipsi enim sancta ecclesia commissa est, ipsi specialiter dicitur : Pasce oues meas. Hoc agit uerbis, hoc agit epistulis, hoc, ut ad inceptum redeam, illo sermone secundo egit, de quo praedicta lectio Actuum apostolorum sumpta est, quo milia quinque uirorum retibus fidei conclusa sunt. Versus gradualis : Dextera Domini fecit uiriuiem, pulchre ad hoc concinit, quod ait : Mittite in dexteram nauigii rele et imuemietis. Altius quoque intuentibus liquet, quia congrua uox est ipsius dominici hominis in litore stantis, ut supradictum est, et omnes mortalitatis nostrae fluctuationes egressi per potentiam resurrectionis. Dextera, inquit, Domini fecit uirtutem, id est potentia Verbi mihi

1005

uniti fecit me uincere mortem,

IOIO

id est laudabilem fecit me. Iterumque repetens : Dextera, inquit, Domini fecit uirtutem, ut ostendat eiusdem resurrectionis qualitatem scilicet aeternam, sicut sequitur in eodem psalmo : Nom moriar sed uwiuam. luxta quem sensum cantamus cum apostolo in alleluia et in communione : Chrisius Tesurgens

dextera Domini

exaltauwit me,

ex moriuis.

Offerenda : Porías cael? aperuit Dominus etc. tertio nobis inculcat et replicat, quid ille panis significet, quem IOIS

piscatores nostri cum copiosa multitudine magnorum piscium ad terram egressi cum asso pisce inuenerunt et ad prandium

1020

uocati sunt. Scilicet ille idem panis in illa est nobis patria repositus, quem nunc in uia gustamus, ut uideamus, quoniam suauwis ist. Dominus, quem in sacramento altaris sumimus. Aperuit enim Dominus portas caeli et hunc panem pluit nobis, portas, inquam, caeli, id est prophetas, qui praedixerunt, angelos, qui annuntiauerunt, Mariam, quae concepit et 989 Ioh. 21, 11. 991 Greg., Hoz. in eu. 2, 24, 4 - PL 76, 1185 D. 993 Ioh. 21917. 996 cf. Act. 4, 4. 998 Ps. 117, 16. 999 Lc. 21, 6. 1003 Ps. 117, 16. 1009 Ps. 117, 17. 1010 Rom. 6, 9. 1012 Ps. 77, 235 s. 1018 CLOUDS. 22.702

982 acterna B C 985 satietate] immortalitate C 991 aduertit] attendit C 994 agit oz. C — 999 ad hocoz. C ^ 1005 Dominioz. C ^ 1006 me fecit — A iterum B

C 128Y

DE DIVINIS OFFICIIS VIII, 9-11

285

peperit apostolos | et doctores alios, qui praedicando Dei uer- PL 228 bum immiserunt in ora animarum nostrarum egentium et suam inopiam anhelantium, ut gustaremus et agnosceremus | B 134 102; et ad patriam, ubi panis huius plenitudo est, tendentes in uia non deficeremus. 10

Cur statio ad sanctum Laurentium.

Beatus Laurentius unus et bene notus de magnis illis piscibus, piscis magnus idemque assus, cuius assatura suauiter in 1050 tota Christi fragrat ecclesia, im illa longa morte, in illis tormentis, quia bene manducauerat et. bene biberat, inquit Augustinus, tamquam illa esca saginatus et illo calice ebrius tormenta non sensit. Ibi enim erat, qui dixit : Spiritus est, qui wiuificat. Caro enim ardebat, sed. spiritus amimam wegetabat. 1055 Non. cessit et in regnum successit. Idcirco de cunctis eisdem piscibus, quos Simon Petrus ad terram trahit, conuenienter hic unus electus est, cuius magnitudinem hodierna statio spectandam nobis demonstraret. In hoc enim christianae fidei fortissimo propugnatore maxime claret illud, quod C 1:29 1040 Superius cum Scripturae auctoritate monstratum est, quartam

beatitudinem, quod est esurire et sitire iustitiam, quarto | A ér*

gradui congruere donorum Spiritus sancti, id est spiritui fortitudinis, quia martyr insignis esuriens in fortitudine et fortis in esurie adeo primo gustu panis illius saginatus est, ut tor104; menta non sentiret, qui et, sicut ait Augustinus, praeeuntem Sixtum episcopum sequi sitiens accepit oraculum, wicit diabolum, peruenit ad. triumphum.

11

De officio quintae feriae: Beati misericordes. Qualiter officium quintae feriae quintae beatitudinum con-

1050 gruat sententiae,

qua

dictum

est : Beati

misericordes,

quoniam ipsi misericordiam consequentur, promptum erit agnoscere proposito prius mystico sensu lectionis euangelicae. Maria Magdalenae, quae fuerat in ciuitate peccatrix quaeque amando ueritatem lawit lacrimis maculas criminis, ecclesiae 1055 de gentibus typum gessit : quae agnita ueritate turbas errorum, quibus prostituta fuerat, deserens ad fontem gratiae lauanda concurrit, et uox ueritatis impletur dicentis : Dimzssa suni ei peccata multa, 1udaico inuidente populo, cuius in typum pharisaeus ille misericordiae fontem reprehendebat 1060 dicens : Hic s? esset propheta, sciret utique, quae et 1030 Aug., T7ac/. in Iob. XXVII, 12 - CC 36, p. 276, 10-15. 1033 Ioh. 6, 65. 1046 Aug., ib. 5. 277, 24-25. 1050 Mt. 5, 7. 1054 Greg., Hoz. in eu. 25, 1 PL 76, 1189 B. 1057 Lc. 7, 47. 1060 Lc. 7, 39. 1023 nostrarum animatum — 44 C egentes C 1048 BEATI MISERICORDES oz. B 1051 misericordiam oz. C 1057 cucurrit C

286

1065

1070

qualis esset, quae tetigit eum, quia peccatrix est. Haec eadem mulier sicut in hodierno legimus euangelio, stabat ad monumentum foris blorans, et post allocutionem angelorum comwersa retrorsum uidit lesum, et ipsa prius ab illo uocata nomine suo uocat eum et ipsa |magistrum B 134* etc. In his quoque typum gerit eiusdem ecclesiae. Sic enim ecclesia de gentibus foris stabat, quia per legis et prophetarum scientiam non introierat et tamen Dominum quaerebat sicut ille beatissimus centurio Cornelius, uel sicut ille Aethiops eunuchus, qui wenerat adorare in Ie|rusalem et reuertebatur PL 229 legens Isaiam $rophetam, cuius aditum ad intelligendum inuenire non poterat. Sic et multi gentilium Deum quaerentes foris stabant, quia per quem ad ueritatis notitiam ingrederentur, non

1075

1080

RVPERTVS TVITIENSIS

inueniebant.

Futurum'erat

sed non

ante

Domini

ascensionem, ut illis ueritas illucesceret et fidem suam apostolis indicarent confitentes Christum ascendisse ad Deum et Patrem suum, id est aequalem illum esse Deo Patri secundum diuinitatem, quo minor est secundum humanitatem. Propter quod Mariae uolenti pedes eius tenere : Noli, inquit, 7e langere, nondum enim ascendi ad Paíirem meum. Vade autem ad fratres meos et dic eis : Ascendo ad Paíirem mewm, etc. Acsi ecclesiae de gentibus quaerenti eum, sicut supra dictum est, et sicut |ante passionem eius legimus gentiles quaesisse eum dicentes Philippo: Domine, uolumus

1085

1090

IO95

IIOO

lesum

uidere, dicat ipse : Nolite nunc me tenere, sed post-

quam ascendero ad Patrem, ipsam ascensionem meam credere uos apostolis meis ostendite, qui fratres mei sunt, id est per me idem quod ego uobis conferre poterunt. Itaque diei praesentis euangelium beatitudini illi consonat : Beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur. Nam in Osee de eadem ecclesia Dominus dicit: Vocabo non plebem meam plebem meam, et non misericordiam comseculam misericordiam consecutam. Et recte quinta haec beatitudo, immo beatitudinis causa, quod est misericordem esse Dominum secundum Augustinum, sicut supra dictum est, quinto rursum gradui confertur donorum Spiritus sancti, id est spiritus consilii. Quia sicut consilium regit animum, sic supradictam mulierem misericordia, et compassio, qua compungebatur plorans ad monumentum, iuuit, ut prima uideret Dominum, sic et Corne1063 Ioh. 20, 1o. 1070 cf. Act. 8, 27 ss. I2, 2I. 1090 Mt. 5, 7. 1092 Os. 2, 1.

1079 Ioh. 2o, 17. 1084 Ioh. 1096 cf. supra VIII, 589.

1061 tetigit] tangit B corr. ex tetigit 4 1066 in his 2:4. ecclesiae ozz. C 1070 in Ierusalem adotate — 4 1076 et oz. .A C 1081 autem oz. JÁ 1083 Sicut] ut 44 1085 nunc oz. /ÁÀ 1096 rursum] sursum 74 C 1099 misericordiam C :

C 129Y

DE DIVINIS OFFICIIS VIII, 11

1105

IIIO

III$

287

lium opera misericordiae, id est eleemosynae quas faciebat, ut indice angelo perueniret ad Dominum, immo sic omnium quaerentium Deum misericordiae consilium purgat oculum. Sed iam officii membra cetera capiti suo scilicet sensui coaptemus euangelico. Primum paene idem in eunucho miramur apparere mysterium, de quo narrat praecurrens lectio Actuum apostolorum. Nam quod in euangelio significatur per peccatricem, in epistola narratur coeptum agi per Aethiopem. Vterque enim | B iustificandae peccata significabat ecclesiae, illa peccatricis nomine, iste aethiopica nigredine. Ibi peccatrix Dominum . quaerens ipsos apostolos superabat amore, hic Aethiopia praeueniebat Domino Deo manus dare. Illa quasi mortuum Dominum plorabat, hic in Isaia prophetiam passionis Domini compatiendo legebat. Illi tenebrae erant ad monumentum, huic deerat lucerna scientiae ad intelligendum. Illa uidens Dominum non agnoscebat, hic de illo legens comparationem ouis et agni, de quo diceretur, nesciebat. Ad summum illius

155

aperti sunt oculi et os, ut diceret Rabboni, huic ut magisterio II20O

1125

II30

1155

ueritatis consentiens praedicante Philippo diceret : Qw:;d me prohibet baptizari ? | Iste est mutus per Mariam significatus et in eunucho tamquam in primitis assumptus est, iste, inquam, est mutus gentilium populus et isti sunt infantes scilicet idololatrae | Deum loqui nescientes, de quibus in introitu cantamus

: Viciricem

manum

iuam,

PL 230

A 62

Domine,

aperuit os quia sapientia pariter, laudauerunt Quam diserias. fecit infantium linguas et mutorum ob causam laudauerunt ? Videlicet quia sicut in eodem libro sapientiae praemissum est : Inimicos eorum operuit mare | scilicet baptismi, et ab altitudine inferorum educti sunt, quia per baptismum resurrectione prima, quae est animae, resurrexerunt. Haec ita esse manifestius ex subsequente collecta comprobatur : Deus, qui diuersitatem. gentium. im confessionem. twi nominis adunasti, da «t renatis fonte baptismatis una sit fides mentium, el bielas actionum. Versus quoque gradualis in eo congruit, quod ait: Deus Dominus et illuxit nobis,quia Mariae quaerenti uiuentem cum mortuis tenebrae erant ad monumentum, per quas significabatur ignorantia Dei in 1120 1119 cf. Ioh. 20, 16. 1107 cf. Act. 8, 27. 1101 cf. Act. 10, 1-2. 1137 Ps. 117, 55. 1129 Sap. ro, 19. 1125 Sap. 1o, 21. Act. 8, 36.

1113 Dominum 1106 primum] quidem adZ. C ^ paene idem] quidem .4 1121 prohibet me — Vg. W mortuum - .A ^ 1120 quid] quis 44 C 1129 eorum 1127 mutum JA de quibus] unde ZA 1124 idolatrae 44 B C

1131 educti sunt] eduxit illos operuit mare] illorum demersit in mare l/z/g. 1139significatur B Vul. . resuttectione] in praez. C —— 1133 esse ozz. C

C 130

288 1140

RVPERTVS TVITIENSIS

cordibus gentium, quae et manifestius expressa est per gentilem atque Aethiopem eunuchum. Nec aliud alleluia melius secundum hunc congruit sensum quam : Resurrexit Christus et illuxit populo suo, quem redemit sanguine suo. Dies ille solemnitatis nostrae, de quo in offerenda

1145 canimus : I2 die solemnitatis uestrae, dicit Dominus, inducam uos

in terram

[fluentem

lac

et mel eíc., dies magnus,

dies praeclarus Christus est, dies de die, lumen de lumine, in

1150

quo exiuimus de terra Aegypti, id est de tenebris, quas illae tenebrae significauerunt, | quae erant Mariae ad monumentum, siue supradicti aethiopica nigredo eunuchi. Dies, inquam, cuius in lumine gradiendo tendimus ad terram, quae uere lacte et melle fluit, quia praesens illic est Deus et homo Christus, semper ex diuinitate et humanitate suauis angelis et hominibus dulcis, semper praesens, semper desiderabilis. Hic

1155

nobis ex tunc illuxit, ex quo nobis ad Patrem ascendit, id est,

1160

ex quo illum agnouimus et credimus aequalem Patri. Eius ergo uirtutes recte in communione annuntiare iubemur, 40s $ofulus acquisitionis, quia secundum ea, quae dicta sunt, de malis et profundis tenebris wocawit nos in. admirabile lumen suum.

B 135*

12

1165

Cur statio ad sanctos apostolos. Statio ad sanctos apostolos perspicue supradicto congruit mysterio. Per apostolorum enim factum est mysterium, quod os muti apertum est, quod linguae infantium disertae factae sunt, quod Aethiops horridus agnelli candido uellere uestitus est, quod peccatrix quaelibet anima foramen crucis inuenit in maxilla Leuwiathan, per quod effugiens crucifixum non iam in monumento sed in caelo quaerens inueniat misericordiam. Propter quod eosdem apostolos in euangelio supradicto uocat

1170

Dominus

1175

nihil minus habeat gentium eccle|sia, quod eam Dominus sua corporali non illustrauit praesentia. Sed et Philippus, qui supra dictum fidei candore uestiuit Aethiopem, nomine suo cunctos mystice signat apostolos. Philippus enim interpretatur os lampadis. Lampas autem, id

fratres suos, quia studiis illorum actum est, ut eo PI225x

est lux, mundi saluator est, sicut Isaias dicit de illo: Projter

Sion

| non

tacebo

et propter

Ierusalem

non

quies-

1143 Corp. /Antipb. Offic. T, 77 a (p. 188 s. Hesbert). 1145 cf. Ex. 15, 5. 1158 CESIUPetto 2:9. 1167 cf. Iob 4o, 20 s. 1169 cf. Ioh. 20, 17. 1175 Hier., Lib. interpr. bebr. nozz. 64, 22 - CC 72, p. 140.

1176 Is. 62, 1.

1141 ethiopum C 1142 alleluia] Deus aZ. C 1143 surrexit C 1143/1144 quem 454. suo ozz. C 1145 uestrae] nostrae C 1145/1146 inducam z:q. mel etc. oz. .À C 1152 fluit] fuit C 1156 credidimus C 1161 SANCTOS om.C | APOSTOLOS]FIAT adz. B 1163 mysterio] ministerio 74 1167 crucifixam ;4 1174 mystice oz. B significat 74 1176 illo] eo 4

C r30Y

DE DIVINIS OFFICIIS VIII, r1-13 cam, 1180

1185

I195

I200

1205

I210

egrediatur

De officio sextae

feriae

splendor

iustus

eius

et

: Beati

mundo

corde.

Officium sextae feriae patenter respondet beatitudinum sextae sententiae : Beati mundo corde, quomiam | B ipsi Deum uidebunt. Agit enim de felicitate transmigrantium scilicet omnium, qui de wetustate carnis ad mowitatem spiritus transmigrantes mundato cordis oculo per longum desiderium gloriam summae Trinitatis tandem uisuri sunt. Eorum namque in typum patres nostri apostolici euocati

156

abierunt in Galilaeam, in montem, ubi constituit illis Iesus, sicut hodiernum refert euangelium : e£ uidentes eum adorauerunt simulque mandatum acceperunt : qualiter omnia uasa, quae forti armato fortior ipse superueniens abstulerat, emundarent dicente Domino : Ewntes docete omnes gentes baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Illud nemo, qui dubitet, quod cum dixerit : Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum widebunt,

per munditiam cordis obtineri intellectum ac per hoc supradictam Augustini in hoc quoque constare sententiam, sextam beatitudinis sententiam, sexto gradui donorum Spiritus sancti sursum uersus congruere id est munditiam cordis intellectui nunquam deesse. Igitur de ceteris partibus | officii superest, ut suo capiti scilicet euangelico conferantur sensui. Primum in praecedente lectione epistolae beatus Petrus, cum praemisisset dicens : 9

I215

wt

saluator eius ut lampas accendatur. Cuius os apostoli uel quique praedicatores sancti recte dicuntur, quia uerum a falso separant, sicut alibi dicitur : Si separaweris reiiosum a wili, quasi os meum eras. Philippus ergo cunctos, ut dictum est, nomine suo signat apostolos, qui usque hodie scriptis suis aethiopissas candidare non desinunt animas, insuper et redarguunt synagogam murmurantem contra Dominum propter gentium ecclesiam, sicut quondam Maria murmurauit contra Moysen propter uxorem eius aethiopissam. 13

1190

domec

289

diebus

Noe,

cum

fabricare-

(ur arca, qua pauci, id est octo animae saluae factae suni ber aquam, statim subiecit : quod et wos mumc similis formae salwos facit baptisma, mon carmis depositio sordium, sed conscientiae bonae interrogatio in Deum. 1193 cf. Rom. 1191 Mt. 5, 8. 1187 cf. Num. 12, r. 1181 Ier. 15, 19. 1204 1201 Mt. 28, 19. 1200 cf. Lc. 1t, 22. 1198 Mt. 28, 17. 7:16:

Mt. 5, 8.

1206 cf. supra VIII, 589.

1212 I Petr. 5, 20.

1214 I Petr. 5, 21.

1181 sepatauerunt C — 1189 BEATI MUNDO 1178 ut] uelut B 1201 emendarent .B 1196 euocati /7 arg. /À

om. B

CORDE |

A 62v

290

1220

RVPERTVS TVITIENSIS

Non quaesitu opus est, in quo lectio haec supradicto euangelio consonet, quo primum salutaris baptismi regula tradita est. Notum quippe est et in doctorum scriptis authenticis usitatum similis formae, ut ait in hac epistola Petrus apostolus,

esse baptisma et in | eius typum praecessisse hoc, quod paucae |id est octo animae saluae factae sunt per aquam in arca in diebus Noe. Christum namque praefigurauit Noe tam actu 1225 quam nomine, uidelicet quia Noe interpretatur requies, quod nomen illi a patre Lamech impositum est dicente : /s£e comsolabitur nos, uel ut in Septuaginta habetur : Requiescere nos faciet, ab operibus et laboribus manuum mnostrayum in ierra, cui maledixit Deus. Christus enim 1230 nostra requies est, sicut ipse dixit : Discite a me, quia milis sum et humilis corde, et inuenietis requiem animabus uestris. Cum ergo Noe gubernauit arcam super undas diluuii, quibus et peccatores deleti sunt et hi, qui cum illo erant, salui facti sunt per fidem, quia credentes iustitiae 1255 Dei sese ab incredulis diuiserunt, Christum actu quoque praefigurauit, ut dictum est, | qui nunc gubernat ecclesiam super undas baptismi, quibus, qw; non credunt, condemnantur, qui uero credunt et baptizantur, cum ipso saluantur. Et illis affert Spiritus sanctus pacem, id est peccatorum remissionem,cuius 1240 figuram tunc gessit colwmba ferens ad arcam in ore suo uirentis oliwae ramum. lpse autem octonarius numerus animarum, quae in arca saluae factae sunt, quia a primo pari, id est binario proficiscens solidum corpus creat, scilicet habens longitudinem, latitudinem atque altitudinem. Nam bis bina 1245 bis octo sunt, quod apud geometras et arithmeticos quoque usitatum est. Ipse, inquam, octonarius numerus animarum perfectionem designat corporis ecclesiae, quod pereunte mundo infidelium per aquae iudicium, quo nunc fideles ab infidelibus separantur, fide sua se saluat et in ligno crucis 1250 supernatat.

1255

Et pulchre arca illa fenestram habet in latere, per quam saluandi ili ingrederentur, quia Christus lancea militis in latere est uulneratus, per cuius uulneris sacramentum cuncti credentes ecclesiam ingrediuntur. Et quoniam ecclesia ex hominibus constat, pulchre arca illa, quae ecclesiam figurabat, quandam humani corporis similitudinem in ipsa forma sua praetendebat. Siquidem humanum corpus sic est, ut longitudinis suae sextam partem habeat in latitudine decimamque eiusdem longitudinis in altitudine. Sic arcam constructam 1225 Hier., Lib. interpr. bebr. nom. 9, 4 - CC 72, p. 69. Mt. 11, 29.

1237 cf. Mc. 16, 16.

1226 Gen. 5, 29.

1230

1240 Gen. 8, r1.

1218 consoneteuangelio — C —— 1223 factae oz. C 1226 positum C 1229 etenim C — 1235 quoque actu — 4 1249 in om. JA 1251 habuit C 1254 quoniam] quia B

PLE 232

C T3

B 156

DE DIVINIS OFFICIIS VIII, 13-14 1260

291

fuisse non dubium est. Tvecentorum enim cubitorum. erat in longitudine, quinquaginta. cubitorum in. latitudime, triginta cubitorum in altitudine. »Igitur per omnia lectioni epistolae euangelio consonante

cetera promptum est officii membra coaptare : Introitus Eduxit eos Dominus in spe et inimicos eorum opevYWii mare, itemque offerenda Evi? wobis hic dies memorialis cum uersibus suis, notis et propinquis sensibus tam euangelio | quam epistolae foederantur. Mittunt enim (rax nos ad historiam patrum celeberrimam, qui in typum baptismi 1270 nostri omnes in Mowse baptizati sunt in nube et in mari. Nam sicut illos in spe eduxit Dominus, scilicet sperantes liberari quamuis | Pharao cum suis persequeretur et PL 255 inimicos eorum uisibiles operuit mare, sic omnes in Christum credentes, quamlibet maxima. peccata se fecisse recordentur, 127j cum certa spe remissionis ad illum egrediuntur et omnia peccàta eorum in mari, id est in baptismi fluctibus, operiuntur. Et propterea dies hic scilicet Christus, cuius in lumine a

1265

tenebris exiuimus, memorialis esse iubetur, Christus, inquam, 1280

1285

1290

1295

qui dies noster est, id est pascha nostrum est, festus nobis atque solemnis semper celebrandus atque in mente |habendus B 137 est, qui tacentibus nobis solus pugnauit pro nobis, quia solus moriens pro cunctis mare illud, quo inimici, id est peccata nostra operiuntur, de latere suo lanceatus effudit. Versus gradualis : Laj$idem, quem reprobauerunt aedificantes, hic factus est in caput anguli, illi sententiae concorditer occurrit, quia Dominus noster gloriam et honorem, quo propter bassionem mortis coronatus est, exprimit dicens in eodem euangelio: Daía est mihi ommis potestas im caelo et in terra. Et |recte in sugillationem eorum, qui A. 65 lapidem talem reprobauerunt, supradictae sententiae euangelii. propheticum hoc iungitur testimonium. Et hoc est illud, quod cum despiceretur a pontificibus patienter ferens : widebitis dico wobis, inquit, amodo Verumiamen Filium hominis sedentem a dextris uirtutis Dez. 14

Cur statio ad sanctam Mariam.

Quod superius iam dictum est, cum non improbanda Hieronymi sententia discipulos undecim abeuntes in Galilaeam in montem, sicut hodierna euangelii lectio refert, in 1270 I Cor. ro, 2. 1266 Ex. 12, 14. 1265 Ps. 77, 55. 1260 cf. Gen. 6, 15. 1288 Mt. 28, 18. 1286 cf. Hebr. 2, 9. 1284 Ps. 117, 22 ;cf. PL 78, 680 A. 1295 ad mart. non additur cum PL 78, 680 A. — 1299 Hier., 1293 Mc. 14, 62. 1298 cf. Mt. 28, 16. Conment. in Mt. 4, 28, 16 - PL 26, 226 C.

1272 sequetetur C 1264 introitus oz. 7 1261 cubitorum oz. 7d est? oz. B qui zsq. est ozz. C infom..A ^ ' 1299 est noster — B

a] coram C add. B

1293 fiium hominis uidebitis

— C

1295 MARIAM]

1276 1292

FIAT

292

RVPERTVS TVITIENSIS

Nazareth, quae in monte sita est, et in domo Mariae Dominum 1300

13505

uidisse, illud quoque nonnihil affirmat, quod statio ad sanctam Mariam hodierno officio praescripta est. In hoc enim idem sensisse Romana probatur diligentia. Et pulchre hoc officium, quod secundum lectionem euangelii totum, ut supradictum est, ad sacramentum pertinet baptismi, apud ipsam decantari apostolica statione praescriptum est, apud quam intus erant discipuli et Thomas cum eis, ut Hieronymo placet, quoniam secundum hodiernam euangelii lectionem unica baptizandi regula tradita est. 15

1310

De officio sabbati : Beati pacifici. Septima beatitudinum sententia est : Beati jacifici, quoniam filii Dei wocabuniur. Pacifici uero hi sunt, qui pace inter se Deumque accepta nihil iam, quod Deo repugnet, admittentes simul et hoc satagunt, ut in uia uitae praesentis ad omnem hominem cum pace ambulent iuxta

1515 apostolum,

qui ait :| Sz fieri potest, quod ex wobis

est,

(2122

cum omnibus hominibus pacem habentes. Huius rei nobis exemplum in summo negotio praesentis sabbati praedicat officium. Ouod ut manifestius fiat, mysticum imprimis hodierni euangelii ponamus intellectum : Currebant, inquit

1320 euangelista,

duo simul, uidelicet Simon Petrus et ille | alius PL 234

discipulus, quem diligebat Iesus etc. Nota doctorum expositio est : Per Ioannem, qui prior ad monumentum uenit, sed non introiuit, synagogam significari, quae habens legem et prophetas jrior dominicam passionem legit, sed credere im |mortuum nolit. B 157" 1325

Per

Petrum

uero,

qui posterior

uenit,

sed prior introiuit,

1530

multitudinem. gentiwm designari, quae posterior ad eiusdem dominicae passionis notitiam peruenit, sed prior ad fidem accessit. Verum ad praesens pertinet negotium quaerere propter praedictam beatitudinis sententiam, quid ad ecclesiam spectet in eo, quod pacifica est. Ouod per praecurrentem epistolae lectionem fidelis indagatio citius consequi potest. Nam cum praemisisset apostolus Petrus de lapide Christo dicens : Ad quem accedentes lapidem uiuum ab hominibus qui-

1335

dem reprobatum, a Deo autem electum et honorificatum, paulo

post subiunxit : Vobis igitur honor credentibus, non credentibus autem lapis, quem reprobauerunt aedificantes, hic factus est im caput anguli et lapis 1306 Hier., ;7. 1310 Mt. 5, 9. 1315 Rom. 12, 18. 1319 Ioh. 20, 4. 1323 cf. Greg., Hoz. in eu. 2, 22, 5 - PL 76, 1175 C. 1333 I Petr. 2, 4. 1336 WDetr. 227.8.

1306 quoniam] quando C ^ 1309 BEATI PACIFICI ow. B — 1321 diligebat] amabat V/u/g. W 1324 nolit B candum C 1336 subiungit B C

noluit in mottuum — JA non credentibus oz. C

1335 honotrifi-

DE DIVINIS OFFICIIS VIII, 14-15

293 offensionis et petra scandali, his qui offendunt 1340 uerbo mec credunt, in quo et ositi sunt. Huiusmodi offensio uel scandalum manifeste paci opposita sunt, per quae Iudaei rebellionis et incredulitatis arguuntur, eo quod odio gentium concurrentium, quae per Petrum, ut dictum est, designantur, adeo torquentur, ut sicut per Ioan1545 nem figuratur, maluit nunc foris stando perire, quam cum societate gentium ad fidem passionis Christi introire. His ergo irae et rixae filiis exheredatis,

fiiv

Dei

uocabuntur : Vos

Petrus adiungens 1350

1360

pacifici,

autem,

inquit,

quoniam

epistolae lectione genus

electum,

regale sacerdotium, gens sancta, populus acquisiionis. etc. Talisque pacis filius, quia nullius hominis ad Deum

1555

Beati

sicut in eadem

tendentis

societate

offenditur,

ascendit,

inquit.

Au-

gustinus, ad. sapientiam, quae septima est im ascensu graduum, id est donorum sancti Spiritus, et ipsa sapientia tranquillus pacatusque berfruitur. Dictum est enim supra secundum eun-

dem Augustinum septem beatitudines, octaua enim eadem quae prima est, septem gradibus donorum Spiritus sancti sursum uersus coaptari, quorum primum siue infimum est spiritus timoris Domini, supremum autem spiritus sapientiae, ad quam ascendunt, ut nunc iam dictum est : Beati acifici

fili Dei.

Secundum ea, quae dicta sunt, consonanter praemittitur ad

introitum : Eduxit Dominus bobulum | suum in exsultatione et electos suos in laetitia. Per hoc enim 1365 mittitur ad aliam similitudinem antiquam, qua idem praefiguratum est, quod nunc in euangelio per Petrum et Ioannem

I370

I375

significari accipimus, scilicet ad historiam patrum, qua referuntur hi, qui primum promissionem acceperunt, reprobati esse propter incredulitatem, de quibus et illud in psalmo : Q«wadraginta annis offensus fui generationi illi, ac deinceps : Quibus | iuraui in ira mea : si introibunt in requiem meam. Filii autem, qui post ipsos surrexerunt, in illam | introducti repromissionis terram eundem populum gentium significauerant, | qui nunc per Petrum posterius uenientem, sed prius introeuntem in monumentum designatus est de illis, quippe, qui reprobatis patribus introierunt in illam repromissionem, dictum est in psalmo centesimo quarto

Et eduxit suos

in

populum laetitia.

suum

Eduxit

in exsultatione scilicet de deserto.

et electos Nam

1347 Mt. 5, 9. 1349 I Petr. 2, 9. 1351 cf. supra VIII, 589. 350 1363 Ps. 104, 45. 1369 Ps. 94, ro. 1371 Ps. 94, r1.

de eo, 1360 Mt. 1378 Ps.

104, 43. 1346 Christi ozz. B ergo] igitur C 1352 offenditur] ostenditur B 1360 nuncoz.;.4 C iamom.C 1374 significauerunt B C 1377 remissionem C quarto] tertio 24 23

VI

(91122

A 65* PI2235 B 158

294

RVPERTVS TVITIENSIS

quod de Aegypto educti sunt, supra dixerat : Eft eduxit eos cum argenio et auro et non erat inm ivribubus eorum infirmus. Sed et hoc quod sequitur, ita esse innuit: E£ dedit illis regiones gentium et. labores bopulorum possederunt. Supradictus ergo introitus gratiarum actio est, quod retar1585 dante populo iudaico iuxta mysticum euangeli sensum gentes admissae sunt secundum illud apostoli : Qua caecitias comiigit ex parie im Israel, domec jplemitudo gentium subiniraret. Graduale uero iam ex hac die in 1390 alleluia conuersum est, immo post hanc diem usque ad pentecosten omittitur, uidelicet quia hi, propter quorum acquisitionem nouamque conscriptionem hoc laboriosum carmen cantabatur, depositis albis iam ab hac die pares nobis in illius octauae, de qua saepe dictum est, contemplatione nobiscum 1595 feriantur. Quod autem sequitur : Alleluia, laudate pueri Dominum, duplici uersu adhortatio est ad ipsos, qui recenti baptismate pueri, id est puri facti sunt a uitiis, ut laudent Dominum et uoce et opere, quia sicut in Petro figuratum est, 1400 qui prior onéroiens in monwmnentum widit limteamima posita. el sudariwm capitis Domini, sic ipsi ad fidem ingressi, qui erant absque Deo, notitiam acceperunt humanitatis ac diuinitatis Christi. Totus enim ille psalmus ad electionem gentium dirigitur, quod maxime ex eo comprobatur, quod in fine eius dici1405 tur: Qui habitare facit sterilem in domo etc. Offerenda quoque : Benedictus, qui wenit in nomine Domini, patenter eisdem Dei pueris congruit. Hunc etenim uersiculum psalmi centesimi decimi septimi cantauerunt et illi pueri, qui uenienti ad passionem saluatori occurrerunt in 1410 manibus portantes ramos palmarum. Addit quoque mater ecclesia dicens pueris suis : Benediximus uobis de domo 1380

Domini, id est baptis|mate sacro signauimus uos, qui sumus familia Domini, quia Deus Dominus illuxit nobis, sicut alius 1415

propheta dicit : Pojfwlus gentium, qui ambulabat in tenebris, uidit lucem magnam. Gentium, inquam, quarum, ut iam dictum est, in euangelio praesenti Petrus gestat figuram. Duo quoque sequentes uersus ad idem spectant. Primus Haec dies, quam fecit Dominus ad gaudium gentium, quarum in typum Petrus introiuit in monumentum, 1380 Ps. 104, 37. 1387 Rom. 20, 6 s. 1401 cf. Eph. 2, 12. PS.rrz;

26.

1413 Ps. 117, 27.

r1, 25. 1396 Ps. 112, r. 1400 cf. Ioh. 1405 Ps. 112, 9. 1406 Ps. 117, 26. 1411 1414 Is. 9, 2.

1418 Ps. 117, 24; cf.

PL 78, 680 c.

1388 ex parte contigit /4 l/u/g. W' — caecitas ex parte contigit oz. C 1389 intraret V/z/e. WW. — 1393 cantabiturt C ^ inoz.C 1399 Dominum] Deum 24 1402 ac] et B 1407 pueris Dei — C 1416 iam oz. B gestabat C

(ee125

DE DIVINIS OFFICIIS VIII, 15-16

295

1420 secundus Lapidem, quem reprobauerunt aedificantes, ad sugillationem Iudaeorum, quibus Christus /apis offensionis el petra scandali est, quos designans Ioannes, cum prior uenisset quasi offensus substitit et a posteriore Petro 14:55

praeuentus est.

Communio : Omnes qui in Christo baptizati estis, | PL 256 Christum |induistis, manifeste consonat supra|dictae B x58v beatitudinis sententiae : Beati $acifici, quoniam filed Dei «wocabuniur. Praemiserat enim apostolus Paulus loquens ad Galatas, quos conturbabant quidam ex Iudaeis, 14350 quibus erat Christus lapis offensionis et petra scandali. Omnes,

inquit,

f???

De?

estis

per

fidem

im

Christo

Iesu, et mox causam hanc subdidit : Quicumque emim in Christo bajtizati estis, Christum. induistis. Quod omnino ad baptizatos respicit, ut non quaerant circumci1435 Slonem

carnis, sed solam seruent,

quam

acceperunt,

ueram

circumcisionem spiritus, nec magis scandalo Iudaeorum permoueantur, quam substitit Petrus pro eo, quod Ioannes ante se uel pariter in monumentum non ingrederetur. 16

Cur

statio

ad

sanctum

Ioannem

ad

Lateranas.

1449

Non solum hoc sabbato, quo deponuntur albae, sed et octaua superius die, id est sabbato sanctae paschae, maternum Lateranensis ecclesia priuilegium exigit, ut nusquam apostolicus alias procedat, sed in eadem ecclesia, qua sedes est apostolica, coeptas nihilominus sacri baptisterii concludat octauas. 144 Est autem in honore sancti saluatoris sanctique loannis baptistae ab imperatore Constantino constructa dicente Sit omnibus molum, nos iia Christi cultores effectos, ut vntra palatium nostrum templum eius nomini construamus, vn. quo $opulus Christianus una. nobiscum conueniens diwimitati illic 145o gratias referat. Nomen ipsum, quod dicitur ad Lateranas, antiqua probra spurci Neronis accusat, qui dedecorose potionibus usus maleficis illic, ut fertur, latens ranas euomuit.

Sed,

abundauit

ubi

iniquitas,

superabundante

gratia

1425 Gal. 5, 27. 1421 cf. I Petr. 2, 8. 1420 Ps. 117, 22 ; cf. PL 78, 680 C. 1447 Vita s. Siluestri (Mombritius II, £, 282Y 1431 Gal. 5, 26. 1427 Mt. 5, 9. [Hain 11554]. — 1450 cf. Graphia aureae urbis Romae, quorum compilatio ab anno £a. 1030 usque ad a. 1155 fere contemporalis : Palatium Lateranense fuit Neronis, dictum a latere septemtrionalis plagae, in quo situm est, uel a lata rana, quam Nero pepetit (eZ. P. E. Sebramm, Kaiser, Rom und Removatio 2 (1929) p. 77; ef. idem apud Martinum Trappauiensem, Chronicon MG. $5. 22, 400 l. 40 : ... uel a rana, 1453 Rom. 5, 20. quam Neto latenter ibi peperit.

1432 1428 Paulus apostolus — 74 1422/1424 quos 44. praeuentus est oz. B 1438 non oz. C 1435/1436 carnis 4. circumcisionem oz. B lesu om. 4A 1444 notum oz. B 1441 supernis C — sanctae oz. 1439 FIAT add. B

ita nos

decotose C

-

Mombritius

— 1449

deitati ... teferamus

Mozbritivs

— 1451

^

296

RVPERTVS TVITIENSIS

nunc illic Romani imperii mater est ecclesia, quae illos, quos 1455 sabbato sancto genuit et Christi candore uestiuit filios, nihilominus hac die octaua spirituali circumcidit petra, quam petram scandali Iudaeis, nobis | autem credentibus petram honoris et caput anguli in hodi|erna epistola, de qua supra dictum est, Petrus appellat. Circumcisio uero spiritualis et 1460 uera ipsa est, de qua in eadem epistolae lectione praemiserat : Fratres, debonentes omnem malitiam et omnem doium et simulationes et inuidias et omnes detracttiones sicut modo geniti infantes rationabiles et sime 1465

A 64 (123

dolo lac concupiscite, etc. Vera, inquam, et uere sancta solaque necessaria est circum-

cisio haec, qua nostri corporis sensus omnes et ipsum principale nostrum, id est mens, circumciditur. Nam sine hac circumcisione Christus in nobis moritur, id est Christi fides, nec prodest 1470

nobis illud, quod in communione gratulabundus nobis loquitur Paulus : Omnes, inquit, qui m Christo baptizati estis, Christum induistis,sicut et Iacobus apostolus ait: Fides sine operibus mortua est. Quod bene per illud ueteris historiae factum praefiguratum est : Cum esset Moyses in itinere in diuersorio, oc-

1475 currit ei Dominus et uolebat occidere | eum. | Tulit illico Sephora acutissimam petram et circumcidit jraeputium filio sui tetigitque pedes eius et ait Sponsus sanguimum iu mihi es. Et dimisit ewm, postquam dixit ei : Sponsus sanguinum iu mihi es 1480 ob circumcisionem. Moyses namque in eo, quod Sephoram uxorem habuit alienigenam, Christum significat, qui de gentibus alienigenam accepit uxorem ecclesiam. Vnde illud, quod Aaron et Maria locuti sunt contra Moysen propter uxorem eius aethiopissam, 1485 doctores nostri mystice ad hoc referunt, quod synagoga et uetus sacerdotium inuidentes saluti gentium usque hodie Christum blasphemant. Moyses itaque cum. esset im itinere in diuersorio nondum circumcisis filiis, occurrit ei Dominus 1490

et uolebat eum

occidere,

quia dum Christus inter nos per fidem in itinere uitae praesentis ambulans

in diuersorio

est, id est ad eos, qui nunc

1461 I Petr. 2, 1 s. 1483 cf. Num. 12, 1. 1488 cf. Ex. 4, 24.

1470 Gal. 5, 27. 1471.1ac.2; 17: 1474 Ex. 4, 24 s. 1483 cf. Isidor., Quaest. in V.T., in INum. 14 - PL 85, 345.

1454 nunc] nam C 1458 qua oz. B 1460 epistolae oz;. B 1461 fratres om. Vulg. 1470 omnes ... qui] quicumque enim T/z/g. 1472 sine operibus] si non habeat opera V/z/g. 1479 dixerat l/z/r. dixit ei ozz. B tu mihi es oz. Vulg. 1483 ecclesiam oz. C 1486 inuidendo 44 C 1491 eos] omnes C

PL 237 B 139

DE DIVINIS OFFICIIS VIII, 16-17

297

baptizantur, diuertit, nisi illi filii eius sic circumcidantur, ut

supra dictum est, fides ipsius in eis citius moritura est. Quod

ne fiat, tollit cito Sephora,

id est mater

ecclesia,

1495 petram acutissimam et circumcidit filiorum suorum praeputium, scilicet ea circumcisione, dé qua supra dictum est in lectione epistolae. Petra illa, quae idem Christus est, de qua in eadem lectione dictum est, carnem, id est opera carnis,

sollicite ac festinanter abscidit. Tangitque pedes eius, id est 150o uestigia sequitur dicitque eisdem filiis suis : Christus passus est pro mobis, uobis relinquens exemplum, ut sequamini uestigia eius. Sponsus, inquit, sangwui"wm iw mihi es, uidelicet quia me tibi despondens sanguinem tuum in dotem fudisti, et cum causae articulus exigit, 1505 ut pro te patiar, sanguinis mei uicem | reposcis, et nunc interim C 134 carnem meam nunc crucifigam cum uitiis et concupiscentiis. Igitur, ut supra dictum est, recte hac octaua die agitur statio ad sanctum Ioannem Lateranensem, quia mater et apostolica sedes illa ecclesia est, et quos Christo filios genuit, ipsa 1510 Spirituali circumcisione circumcidit. 1v

De octaua die sanctae paschae patiuntur propter Octaua beatitudo redit ad caput, quoniam ipsorum est regnum

: Beati qui persecutionem iustitiam. id est eadem est ac prima, caelorum, uerumtamen

1531; et paululum differt in eo scilicet, quod praecedens causa beatitudinis alia est hic, alia illic. Illic enim, id est in prima

dictum est : Beati pauperes spiritu, hic id est in octaua dicitur : Beati qui persecutionem atiuntur propter iustitiam. Vnde Hieronymus : £f considera, inquit, quod 1520 0Cclawa erae circumcisionis beatitudo martyrio terminetur. Igitur licet octaua die cantetur idipsum officium, quod et prima, eo quod octaua beatitudo ad caput, ut dictum est, redeat, recte tamen quoniam et praecedentes causae beatitudinum primae et octauae differunt, aliud in eodem officio ab 1525 his, qui | diligentiores sunt, retinetur hebdomadae sequentis B 139v

euangelium, scilicet illud | secundum Ioannem : Cum esset PL 258 sero die illa etc. Namet littera lectionis huius octauam diem commemorat : E£ ost dies octo iterum, inquit, erant discipuli iníus, et interior sensus octauam beatitu1550 dinis causam non praetergreditur. Quid enim est, quod 1500 I Petr. 2, 21. 1502 Ex. 4, 25. 1506 cf. Gal. 5, 24. 1514 Mt. 5, 10. 1518 Mt. 5, 1o. 1519 Hiert., Comzent. in Mt. 1, 5, 10 - PL 26, 355 D. 1526 Ioh. 20, r9. 1528 Ioh. 20, 26.

1492 illi ozz. A 1499 sollicitatae C — 1506 nuncoz. C . i511 DIE SANCTABR ox». C | SANCTAE PASCHAE oz. JA . BEATI z:g. IVSTITIAM om. B . 1513 ac] quae 4 C 1516 alia hic alia est illic —- 74 C — 1619 et] simulque Hier. quod oz. B

298

1555

RVPERTVS TVITIENSIS

discipulis foribus clausis intro manentibus Dominus in medio stetit bonum ferens nuntium consolationis et pacis, nisi quod his, qui persecutionem patiuntur propter iustitiam, quosque iuxta alium euangelistam oderunt homines et sebarauerunt eos, sicut iam apostoli separati erant, non audentes coram illis procedere ad publicum, Dominus et Deus ipsorum familiarius sese accommodat contemplandum, ut gustent iam in suis tribulationibus, ut uideant,

1540

1545

quoniam

suauwis

est

Domi-

^n"s, atque ideo certior spes illos in medio tribulationis ambulantes consoletur recolentes id, quod illa, de qua loquimur, sententia replicando inculcare nititur: Beat;, qui perseculionem patiuntur jrobier iustitiam, quoniam ipsorum est regnum caelorum ? Debet autem semper epistola |euangelio suae praecursionis officium et idcirco illa quoque, quae huius dominicae est lectio epistolae non omittitur :Omne quod natum est ex Deo,

uincit mundum.

A. 64*

Nam in hac lectione uictoriosa fides

nostra praedicatur et ipsa mundi uictoria nuncupatur, quae tribus 1550

adiuta

testibus,

nam

Pater

et Verbum

et Spiritus

sanctus in caelo attestantur totidemque in terra testes, id est idem ipse Spiritus sanctus et aqua baptismi Christique et martyrum eius sanguis ueritati eius astipulantur. Ternis, inquam, in caelo et in terra defensa testibus regnum caelorum adiudicat his, quorum iure belli est, scilicet his, qui $ersecu-

1555

1560

onem patiuntur jropter iustitiam. Introitus uero | Quas? modo geniti infantes per se- C 134* quentes hebdomadae dies decantandus est, qui etiam euangelio praedicto congruit, sed non per eandem sententiam, quae iam dicta est, scilicet quod propter metum Iudaeorum discipuli Domini clausis foribus intus erant persecutionem propter iustitiam pati incipientes, quae, ut diximus, octauae beatitu-

1565

dinis causa est. Respicit autem ad aliam sententiam, quam Dominus de futuris fidelibus proferens: Beat?, inquit, qu? non uiderunt et crediderunt. Nam ne solam nobis fidem sufficere arbitremur, opportune regula uiuendi, sine qua fides mortua est, hoc introitu praelibata est. Nam «os quidem signati sumus in eo, quod ait : Beati, qui widerunt et crediderunt, sed si fidem nostram operibus sequamur. Ille elenim uere credii, qui seruat operando, quod. credit. Quocontra de his, qui

1570 fidem nominetenus 1534 cf. Lc. 6, 22.

vetinent,

|Paulus dicit : Confitentur

1538 Ps. 35, 9.

1556 II Petr. 2, 2. 1563 Ioh. 20, 29. 76, 1202 B. 1570 Tit. r, 16.

1541 Mt. 5, 1o.

se

1546 I Ioh. 5, 4.

1566 Greg., Hoz. in eu. 2, 29, 9 - PL

1834 separant /4 C 1535 erant separati — 1539 tribulationibus C 1544 epistola sempet 44 C 1550totidem B — 1551 et? om. C — gem dn C 1559 quod oz. AA B add.

C 1538 et uideant — JA 1548 uictoria 1552 martyrium B 1560 persecutionem]

quam 4 mundi — 1557 dies patiuntur

B 140

DE DIVINIS OFFICIIS VIII, 17

299

nosse Deum, factis autem negant. Hinc et Iacobus dicit : Fides sine operibus mortua est. Recte ergo qualis uita fidem utilem efficiat, per hanc apostolici sermonis particulam in introitu demonstratur, ne seducamus nos audientes de nobis

1575; dictum : Beati, qui nom uiderunt et crediderunt. Ad hoc idem consonat et similiter accipienda est extrema praeeuntis epistolae | sententia : Qwi credit im Filium PL 239 Dei,

habet

testimonium

Dei

in se. Communio

: Mitte

manum iwam, plana quidem littera fidem nostram aedi1589 ficat, sed intus perspicientibus liquet, quod ad iudaicum spectat populum, qui hactenus in incredulitate persistit, cuius in typum Thomas apostolus diu dubitans tandem uidit, palpauit et credidit. Neque enim, si solam sequamur litteram, sensus per omnia stare poterit, quia beat? quidem, q«i mon 1538; 4iderunt et crediderunt, sed non ea comparatione uel intentione, quam littera sonat: Quia widisti me, credidisii,

beatt,

qui mon

uiderunt

et crediderunt.

Igitur

in persona Thomae reliquiae Israel, quae saluae fiunt, minoris fidei quam gentes arguuntur, quia gentes non uiderunt et 159o crediderunt. Israel autem nisi res apparuerit, Elia et Enoch praeeuntibus non credet, cum Paulus dicat fidem sperandarum substantiam

esse rerum

argumentum

non apparentium,

atque

ideo laudabilioris sumus fidei, qui rem nondum apparentem fideliter credimus. 1572 Iac. 2, 17. 1584 Ioh. 20, 29.

1575 Ioh. 20, 29. 1586 Ioh. 20, 29.

157? I Ioh. 5, 1. 1578 Ioh. 20, 27. 1591 cf. Hebr. 11, 1.

1871 Dominum B 1575 non] nunc C 1580 quod] oz. B, quia C 1581 perstitit C 1588 fient C 1594 LIBER X 4, LIBER IX anu posteriore in zarg. B, indict. om. C

LIBER NONVS

1

De dominica secunda post albas.

Quia dominica hac sanctae Romanae ecclesiae solemne est agendis instare conciliis, bene forma, quam sequi debeant ; pastores animarum, per eiusdem dominicae commendatur officium. : Per euangelium manifestissime id agitur, quod is, qui mom ex accidenti domo sed. substantialiter bomus est, dicit : Ego sum pastor bonus etc. Deinde ex opposita descriptione mercenar»rii suaeque iterata | commendatione bonitatis liquidum C :55 praebet ouibus iudicium, quo discernant, quos fugere, quibus suarum debeant animarum curam credere. Boni formam pastoris ceterae collaudant partes officii. Primo ad introitum cantamus de illa: M:sericordia Do15 35^)ni lema est tevra, uidelicet ut sicut ille non solum iudicium diligit sed et misericordiam, et primo loco misericordiam, secundo iudicium, sicut in eodem

psalmo, immo in

eodem uersiculo praemissum est : Diligit misericordiam eti iudicium, sic et omnes, qui iudices animarum positi 20 sunt, semper super iudicium exaltent misericordiam, ut idem ipsi consequantur. Quodque sequitur: Verbo Domini caeli firmati sunt, illud indicat, quod apostoli uel pastores apostolici, non sua fortitudine, sed Verbi Dei uirtute,

| tales effecti sunt, ut ui- B r4o*

25 dentes lupum uenientem non fugiant neque oues dimittant, ut mercenarii faciunt. Epistola uoce non dubia suae praecursionis implet officium, ubi praemisso de hoc singulariter bono pastore, qui posuit animam suam pro ouibus suis : Christus passus est pro 3o nobis, uobis relinquens exemplum, ut sequamini «uestigia eius, subiungitur in fine : Eratis emim aliquando sicut oues errantes, sed comuersi estis munc ad pastorem et episcobum animarum | uestrarum. A6; Offerenda uero non quidem adeo perspicue, sed non minus 35 consone cum eodem incedit sensu euangeli : Deus, Deus meus, ad te de luce wigilo. Psalmus namque ille sic intitulaatur:

Psalmus

Dauid,

cum

esset

in deserto

Idu-

maeae, id est psalmus iste tribuendus est Christo secundum DX, 4 cEEPetr35.5* Greg., Hoz. in eu. 14, 1 - PL 76, 1127. 8 Ioh. 1o, II. 14 Ps. 232, 6. 18 Ps. 32, 5. 22 Ps. 32, G. 29 I Petr. 2, 21. 31 [3B6tzy 2725. 35 Ps. 62, 2. 37 Ps. 62, 1.

IX. 4 consiliis B debeant sequi — C * quod] quo B 9 etc. om. B 17 sic A 19 sic oz. A omnes] apud Praez;. 7A posita C 20 super

exaltent misericordia iudicium C —— 22 quodque] quod B attribuendus C

38 id est] ideo 74

DE DIVINIS OFFICIIS IX, 1-2

301

quod egit uel pertulit positus inter Iudaeos, qui desertum 4o ideo uocantur,

quia deserentes

Deum

et ipsi iuste a Deo

deserti sunt. Idumaei quoque dicuntur zerreni uel sanguinei, quia prophetarum et ipsius Domini sanguinem fuderunt. At uero hic $astor bonus in illo deserto animam. suam poswit ro owibus suis. Recte ergo, qui exemplo eius idem facere debent, 45 uoce eius excitantur, ut ad Deum de luce uigilent supra gre-

|PL z49B

gem suum, ad Deum, non ad mercedem temporalem, anima et

carne quam multipliciter sitiant et 2» welamento alarum, id est in spe consolationis eius exsultantes lupum non timeant neque dimissis ouibus fugiant.

o 2

De dominica tertia post albas.

Ceterae, quae sequuntur dominicae usque ad ascensionem Domini, promissionem eius adimpletam suis officiis concelebrant, qua post habitam de morte sua tristitiam corda discipulorum de resurrectione sua laetificanda fore promiserat ea 55 qua tradebatur nocte loquens illis in coena. Vnde pulchre hac dominica cantamus in introitu:

J/4bilate Deo

ommis

tevva,

j$salmum dicite nomini eius. Nam huic psalmo sensibus suis competens titulus praescriptus est : Im fimem canticum jsalma veswrreciionis. Causa uero uel materia iubilationis, 6o quae hic imperatur, illa est, quam Dominus in euangelio subsequente praemisso tristitiae nuntio subiungit : Jíerum auiem uwidebo wos et gaudebit cov uesivum et gaudium nemo tollet a wobis. Vt autem similitudo, quae praemissa est apostolis | mulieris tristitiam habentis, cum parturit, C 155" 6 A nobis quoque congruat, quia sic expedit, bene hoc idem euangelium haec apostolica lectio praecurrit : Obsecro uos tamquam aduenas et peregrinos abstinere a carnalibus desideriis, quae militant aduersus animam etc. In hac enim abstinentia labor est, et sicut ait psalmista : Ib: 1 o dolores ut | parturientis. Praemiserat siquidem : Conturbati Bia sunt, commoti sunt, tremor apprehendit eos, loquens de illis, qui iuxta apostolum contristati sunt ad baenzteniiam. Sed sicut dolor parturientis fructuosus est, cwm. emim peperit, dam mon meminit jressurae propter gaw75 dium,

quia

natus

quod | Zetrectant

est

homo

de nobis

in

mundum,

tamquam

sic et illud,

de malefactori- PL 241

41 Hier., Lib. interpr. bebr. nom. 63, 22 - CC 72, p. 139. 43 cf. Ioh. 1o, rr. 47 cf. Ps. 62, 7. 56 Ps. 65, 1 s. 61 Ioh. 16, 22. 66 I Petr. 2, 11. 69 Ps. 47, 7. 90 Ps. 47, 6.7. 72. IL, Gor. 7, 9. 93 Ioh. 16, 21. 16 I Petr. 2: 12.

39 uel] et A 41 dicuntur] id est C rufa siue tettena Hier. 44 eius idem] eiusdem hoc C 465 eius ozz. B 50 DE 2:4. ALBAS oz. B, POST AEBAS om. C 65 quoque oz. B 69 sicut et — C $5 sic et] sicut JA, et ozz. C $6 uobis l/zz.

302

RVPERTVS TVITIENSIS

bus, sine consolatione non erit, cum tandem considerantes

8o

nos ex operibus bonis glorificabunt Deum in die uisitationis. Quod bene per Thamar in historia ueteri praefiguratum est. Quam cum accusarent dicentes : Fornicata est Thamar, nurus

iua,

et uidetur

uterus

eius

iniumescere,

illa

proferens anulum armillamque et baculum, quem $ro arrhabone dederat Iudas : De

wiro,

inquit,

cuius

haec

sumt,

concejpi. Iudas quippe, quod interpretatur Confessio, Chris8; tum

significat, Thamar,

quod interpretatur Amaritudo,

ec-

clesiam de gentibus, in qua est amaritudo paenitentiae, qua et Petrus egressus fleuit amare. Thamar igitur operiens uultum suum, id est ecclesia de praeteritis erubescens erroribus, sedit in itinere, quo ibat Zudas ad lauacrum ad tondendas oues, id

9o est occurrit Christo ad baptismum, quemadmodum. desiderat ceruus ad fontes aquarum. Quae cum de Christo uero Deo fidem per Spiritum sanctum conceperit, et eandem fidem tamquam anulum et opera fidei tamquam armillam iustificationemque Spiritus tamquam uirgam pro arrhabone, id 95 est pro $ignore, acceperit, accusatur tam a gentilibus quam a Iudaeis, quod cum mendacio fornicata et a spiritu erroris polluta sit. At illa patienter ferens fallaces accusationes tan-

dem obmutescere faciet imrudentiwn hominum ignorantiam probans per praedicta pignora, quod de uero Deo conceperit, 100 et cum eodem Deo glorificabitur in die uisitationis. Offerenda : Lauda, anima mea Dominwm, ad praedictum in euangelio pertinet huius mulieris de Christi resurrectione gaudium. Nam et hic psalmus alleluia habet in titulo. Quodque in uersu canimus : Dominus erigit elisos, Do10; inus soluit compeditos, congratulatio illorum est, quorum ristitia iuxta promissum Domini resurgente illo 2» gaudiwm conuersa est. 3

Deeuangelio dominicae quartae post albas, quo dictum est : Nisi ego abiero etc. i10. Nonnullis infirma uidetur et insufficiens huius sententiae uulgata expositio, uidelicet quod idcirco apostolis expedierit, A 65* ut Dominus noster hinc abiret, quia nisi corporalem praesen- C 136

tiam | suam illis abstulisset, ipsi | spiritualiter illum amare | B

80 Gen. 58, 24.

82 Gen. 38, 18.

83 Gen. 38, 25.

84 Hier., L;b. interpr.

bebr. nom. 1, 19 - CC 72, p. 67. 85 ib. 11, 21 (p. 73). 8? cf. Mt. 26, 75. 89 cf. Gen. 58, 12. 90 cf. Ps. 41, 2. 98 cf. I Petr. 2, 15. 101 Ps. 145,2 103 Ps. 145, 2. 104 Ps. 145, 8.7; cf. PL 78, 681 B. 106 cf. Ioh. 16, 20.

?8 glorificant 4 *9 bene oz. C —— estom. C 8i nutus tua Thamar -— .A, nurus tua oz. C eius] illius Vz/g. 83 ludas oz. C 94 pro arrhabone uirgam — 4 108 POST ALBAS oz. A 109 etc.] Paracletus z:g. mittam eum ad uos agg. A B C

141v

DE DIVINIS OFFICIIS IX, 2-3

303

nescirent, atque ideo dixerit : Sv? enim non abiero, Para15 clelus

non

weniet

ad

wos,

si autem

abiero,

mittam

eum ad wos. Minus enim expositum uidetur, quam exposcit maiestas doni Spiritus sancti, maxime quia Dominus ipse eiusdem sancti Spiritus aduentum baptismum uocat dicens in Actibus 120 apostolorum : Quia Ioannes quidem baptizauit aqua, uos autem bajptizabimini Spiritu sancto mon post multos dies. Baptizari autem Spiritu sancto non aliud est quam per Spiritum sanctum originalis peccati et omnium actualium 12; remissionem accipere peccatorum totumque hominem ueterem in uitae transferri nouitatem. Quo sensu praedicta expositio procul dubio minor est. | Non enim spiritualiter Deum amare PL 242 et Spiritu sancto baptizari paria sunt, alioquin ueteres sancti, qui sine dubio Deum spiritualiter amauerunt, immo et magna 130 eiusdem sancti Spiritus dona perceperunt prophetantes et signa facientes, baptizati Spiritu sancto fuissent, id est remissionem peccatorum accepissent neque apud inferos propter originale peccatum tenerentur usque ad Christi aduentum. Sed et illud repugnat, quod apostoli Dominum praesentem 135 spiritualiter,

quamuis

non

adeo

fortiter

amauerunt,

uerbi

gratia Petrus, cui dictum est amorem tertio confitenti : 57 diligis me, pasce oues meas. Nam hunc amorem ei son caro ei sanguis reuelauit, sed Pater qui in caelis est. Non igitur proprietatem sensus in his Domini dictis nos in14o uenisse arbitramur, nisi utramque eius sententiam exaequemus, ut scilicet idem sit: Sé enim nom abiero, Paracletus non ueniet ad uos, ac si dixisset : Si enim non abiero, uos non

baptizabimini Spiritu sancto. Quod facile est consequi, si prius aduertamus, quando uel quomodo abierit. Multi enim 145 illum tunc primum abiisse recolunt, quando uidentibus apostolis ascendit in caelum. Sed quando ascendit, apostoli gauisi sunt, et sicut cantamus : Lumine laeto, petentem sidera prosecuti sunt, immo ut ait Lucas : Et ?fs$ adorantes regressi sunt in Ierusalem cum gaudio magno, Dominus autem 15o se abeunte tristandos illos fore praedixerat : T'istitia, inquiens, imlebit cor westrum, et paulo post : Amen, amen, inquit, dico wobis, quia plorabitis et flebitis uos, mundus autem gaudebit, uos autem contristabimini etc. 114 Ioh. 16, 7.

Ioh. 16, 7. Lc. 24, 52.

141 137 cf. Mt. 16, 17. 136 Ioh. 21, 17. 120 Act. 1, 5. 14? forsitan : Amictus lumine... Lib. "Antiph. PL 78, 690 C — 148 150 Ioh. 16, 6.20.

137 ei 151 154 etc.] sed 5. tristitia uestra uertetur in gaudium add. 44

125 ueterem hominem — 74 123 non aliud est] nihil est aliud 4 C 149 autem oz. B 144 petentem laeta C 138 es in caelis C oz. B

impleuit Vz/z.

304 155

RVPERTVS TVITIENSIS

Igitur cum auctoritate euangelica non tunc primum illum abiisse constat, quando ascendit in caelum, sed quando mo-

riens reliquit mundum et iuit ad Patrem. Nam de morte eius loquebatur Ioannes euangelista, cum diceret : Sciens lesus quia wenit eius hora, ut transeat de hoc mundo ad Patrem etc. Eadem quippe nocte tradendus sermonem habuit

cum discipulis || suis, de quo haec lectio sumpta est, et circa finem orationis: E£ iam, inquit,2on sum

165

I7 o

MT - bu

180

18

^

C 136v

et hi B 142

in mundo sunt et ego ad te uenio, propter quod passio eius pascha dicitur, id est £ransitus. Itaque propter hunc eius abscessum datum esse Paracletum, scilicet Spiritum sanctum in eo quod Paracletus est, hoc modo colligimus : Spiritus sanctus idcirco Paracletus, id est consolator, dicitur, quia captiuos filios Adae filios efficit Dei per regenerationem baptismi et in hoc saeculo peregrinantes consolatur testimonium reddendo spiritui nostro quod. sumus filii Dei, quoniam non solum in prophetiae gratiam sed in remissionem originalis peccati omniumque actualium peccatorum datur per fidem Iesu Christi. Hoc autem non fieret nisi Christus unus pro omnibus nobis aeterno Patri Adae debitum soluisset et ueteris piaculi cautionem pio cruore detersisset. Nec antea quisquam ea gratia Spiritum sanctum acceperat testante in euangelio Ioanne | ac dicente: Nondum enim erat Sji- PL 245 rius datus, quia lesus nondum evat glorificatus. Nec alio modo nisi per sanguinem Christi reconciliationem accepimus, i» cuius morte iuxta apostolum bajtizati sumus et Spiritum sanctum, qui uera remissio est peccatorum, accepimus. Igitur quod ait: Si enim non abiero, Paracletus non ueniet ad uos, sic accipiendum est ac si dixisset : Nisi ego ad mortem traditus fuero, necessaria non dabitur uobis paraclisis id est peccatorum remissio. Nam si de ascensione accipiatur, repugnat et illud, quod antequam ascendisset, immo eadem die, qua resurrexit, insufflauit et dixit eis : Accifite Spiritum

190

in mundo,

sanctum,

uidelicet in remissionem

peccatorum.

Sequitur enim : Quorum vemiseritis peccata, remitiunLur eis, et quorum relinueritis, retenia suni. Ad summum et hoc nemo qui dubitet, quia si mortis expers Christus caelos ascendisset,

nobis

Paracletus

iste datus non

fuisset.

158 Ioh. 15, 1. 162 Ioh. 17, r1. 164 Hier., Lib. inferpr. bebr. nom. 64, 22 CC 72, p. 140. 167 cf. Aug., Tract. in Iob. LXXIV, 4 - CC 36, p. 514. 170 cf. Rom. 8, 16. 177 Ioh. 7, 39. 180 cf. Rom. 6, 5. 181 Miss. Rom., Fer. II p. pent. postcozam. 182 Ioh. 16, 7. 187 Ioh. 20, 22.

158 Iesus oz. AA C 159 hora eius l/zjg. 162 inquit oz. JA 163 uenio] uel 227. C 175 piaculi ueteris — C 178 nondum erat lesus — A 181 uera peccatorum remissio est — 74 C ^ 185 remissio peccatorum — C 191 expertus C Christus oz. B

DE DIVINIS OFFICIIS IX, 3

305

Dixit enim : Nis; granum frumenti cadens in terram moriuum [fueriti, ipsum solum manet ; si autem 195 moriuwm,. fuerit, multum fructum affert. Itaque et hoc et quidquid in illa coena de abscessu suo dixit, uerius, rectius atque constantius de morte quam de ascensione accipimus, et quod ait: Vado ad eum, ex wobis interrogat me : Quo

qui misit me, et nemo uadis ?, nullo modo me-

200 lius accipitur, quam ut idem sit, quod posterius dicit : Venit hora, wt dispergamini et me solum relinquatis, eadem | conquestione, qua per prophetam dixerat : T'orcalar calcaui solus, circumspexi et mom erat auxilator. 20 Itemque et quod ait: Rogabo Pairem meum et alium Paracletum dabit uobis, aequabilius est de passione quam de paternae dexterae consessu accipi. Nam quod in cruce | B 142* rogauerit, quod in morte clamauerit, Paulus asserit dicens de ilo: Qui im diebus carnis suae preces suppli|ca- C 137 z10 100nesque ad eum, qui illum saluum facere possit a morie cum clamore ualido ac multis lacrimis offevens, €xauditus est pro sua reuerentia. Non enim postquam ascendit in caelum, clamat ut saluetur a morte, ergo nec rogat, ut Paracletus nobis detur, sed dat iam ex tunc

215 utens data sibi potestate im caelo et in terra. Sed in cruce rogauit utpote $aulo minor ab angelis, ascendens autem in caelum : Ego maliam bromissum Pairis mes? in uos, ait. Quod uero apostolus ait : Praesenti tempore interpellat pro mobis Iesus Christus, qui moriuus est, 220 1404,^o

qui

ei resurrexit,

qui

est

a dextris

Dei,

qui

et;am antierpellat ro nobis, forte repugnare uideatur et astruere, quod nunc quoque supradicto sensu roget pro nobis. Sed si modus interpellationis rite animaduertitur, potius astipulatione firma his, quae praedicta sunt, suffragari 22; comprobatur. Illa namque interpellatio doctorum omnium uera assertione non submissa est postulatio | sed eius passionis, quae semel suscepta, semel pro nobis in sacrificium oblata est, aeterna commemoratio, semel in conspectu sanctae

Trinitatis admissa sanguinis eius innocentis exclamatio, homi230 cidas qui fuderunt

conuincens,

nos

autem,

qui bibimus

in

ministerio altaris, non indiga sed potenti interpellatione de193 Ioh. 12, 24.25. 198 Ioh. 16, 5. 200 Ioh. 16, 32. 202 Is. 65, 3.5. 205 Ioh. 1:4, 16. 209 Hebr. 5, 7. 915 cf. Mt. 28, 18. — 216 Ps. 8, 6. . Lc. 24, 49. 218 Rom. 8, 34. 197 accepimus

C 200 idem] dictum B 202 conquestione] quaestione B 205 ROGABO PATREM MEVM ET ALIVM PARACLYTVM DABIT VOBIS praem. B 206 de passione quam] de qua passione C 210 possit illum saluum facete V/uig. 211 multis ozz. V z/g. 212 auditus 7A 214 nec oz;. A 217 mitto l/z/g. 218 ait oz. B C 230 conuincens qui fuderunt — B

PL 244

306

22 A^

240

RVPERTVS TVITIENSIS

fendens. Alioquin quomodo et antequam ascendisset ait Daía est mihi omnis otestas in caelo et in terra, si et postquam ascendit, ut possit, interpellat uel rogat dari nobis Paracletum ? Sed dicit quis : Rogat per humanitatem, qui dat per diuinitatem. Hoc plane uerum est, quia tunc moriens faulo minus ab angelis minutus rogauit per humanitatem, nunc autem gloria et honore coronatus et constitutus super omnia opera manuum Patris dat per diuinitatem omnem habens potestatem utpote a dextris Dei sedens. Vnde sicut resurgens ex mortuis iam non moritur, sic illum ad hoc, ut roget Patrem,

iam nemo inuocat catholicus. Quomodo contrarium non sit : Rogabo Patrem meum et alium Paracletum dabit uobis, et : Non dico uobis, quae

245

ego rogabo Patrem de uobis. Amplius autem ea, quae dicta sunt, constare poterunt, si conferantur ipsius Domini sententiae, quae nisi discernantur, uidebuntur sibimet contrariae, uidelicet, quod ait : Rogabo Pairvem meum et alium Paracleium dabit uobis etc.,

25 o

et quod posterius in eodem sermone dicit : J//o die 4n nomaine meo petetis et non | dico uobis, quia ego rogabo B 145

255

Pater amat wos, statimque idipsum confirmat dicens Quia uos me amastis et credidistis, quia ex Deo exiwi. Quid est enim Rogabo et Non rogabo ? Hoc nempe quod in passione sua sacrificium futurus et |rogaturus erat, ut C 1377 Paracletum, id est spiritum remissionis peccatorum, acciperemus et sic faries nimaicitiarum, qui medius erat inter Deum

Pairem

de

wobis,

causamque

reddens

et homines, ?» carne eius solueretur. 26 o

26 x

inquit,

Quo soluto illo, inquit,

die, die pacis et consequentis gratiae non rogabo Patrem pro uobis. Quare? Ij$se enim Pater amat wos, inquit, id est semel enim moriens Deo reconciliaui uos in sanguine meo, et sicut superius dixi, facem reliqui uobis, pacem meam, id est per me inter Deum et uos reformatam, ded uobis. Et hoc per fidem et dilectionem uestram, quia uos me amastis et credidistis quia a. Deo exiui. Itaque, quod ait : Rogabo Patvem

270

: I$jse,

et alium

Paracletum

dabit

uobis,

nullo modo

melius accipitur, quam quod in cruce rogauerit, quod in morte sua clamauerit iuxta supradictam apostoli sententiam. Verumtamen, quia ex die ascensionis apostoli certi facti de potentia 283 Mt. 28, 18.

23* Hebr. 2, 9 ; Ps. 8, 6.

26. 252 Ioh. 16, 27. 258 cf. Eph. 2, 14. 14: 27. 266 Ioh. r4, 16. 234 ascendisset 4

248 Ioh. 14, 16.

261 Ioh. 16, 27.

235 dicit] rogat 74 236 ab 243 titulum om. A, QWVOMODO CONTARIVM NON B 244 ET NON DICO z:4. DE VOBIS oz. C ipse] enim agZ. A 257 id est] et A 261 pro]

250 Ioh. 16,

263 Ioh.

angelis paulo minus

— C SIT oz. C SIT] SVNT 232 Patrem] meum a4. .4 de C quare] quia ag. C

DE DIVINIS OFFICIIS IX, 3

307

eius exspectabant eundem Spiritum sanctum, quem promiserat, recte cantamus et legimus, quomodo moriturus illum promisit, quomodo item ascendens in caelum repromisit, ita ut mortem

eius causam

donationis

effectiuam,

ascensionem

275 eius dandi potestatem esse sciamus effectam. Sed iam nunc ad superiora reuertamur. Huic quartae dominicae euangelio recte illa praemittitur apostoli lectio: Omne datum optimum et | omne domum PL z45 peviectum desursum est descendens a Patre luminum 280 etc. Spiritus sanctus Dei donum est optimum atque perfectum, sine quo natura tam angelica quam humana misera et miserabilis est et caeca et nuda, quod euidentissimum est tam in daemonibus quam in perditis hominibus. Non enim substantialiter differt a diabolo Michael, a Pharaone Moyses, a Nerone

285 Petrus. Sed hoc solo discernuntur spiritu, quem isti accipere meruerunt, ilii indigni iudicati sunt. Hoc tantuin tamque necessarium donum duplici ope humanae subuenit inopiae. Prima largitione peccata nobis remittuntur, secunda diuisiones gratiarum distribuuntur. Et illo beneficio scilicet re290 missione peccatorum uniuersaliter | atque uniformiter eí- A 66" funditur hoc donum, id est hic Spiritus, in omnes, hac autem

adiectione, id est gratiarum diuisione, particulariter | atque B 145" multiformiter datur aliis aliter. Vnde et apostolus cum easdem diuisiones partim enumerasset

: Haec

autem,

inquit,

295 00nia operatur wnus atque idem Spiritus diuidens singulis Prout «ult. Vtraque largitio sanctis apostolis mirabiliter certis temporibus certisque diebus effusa est, id est dominicae |resurrectionis in remissionem peccatorum, die C 158 uero pentecostes abundanti effusione gratiarum ad omnium 400 mox futuram instructionem gentium. Nam Dominus, qua die resurrexit, mortuus propter delicta nostra, ut ostenderet se resurrexisse propter iustificationem nostram, stans 1n medio discipulorum suorum pacem, quam fecerat inter nos et Deum prima uice nuntiauit dicendo : Pax wobis, statimque in3o5 sufflauit et dixit : Accipite Spiritum sanctum. In quo remissionem peccatorum, quam sanguine suo acquisierat, sese dare ostendens non solum illis, sed per illos omnibus quoque, qui credituri erant in illum, statim adiecit : Quorum eis, et quorum remiseritlis $eccaia, vemiiiuniur

310 retimueritis,

retenta

suni.

Et ut

essent

idonei

remis-

sionem peccatorum, quam acceperant, uniuerso mundo praedicare et testificari, die pentecostes idem Spiritus sanctus illis

228 Iac. t, 17. 304 Ioh. 20, 19.

282 cf. Apoc. 5, 17. 305 Ioh. 20, 22.

294 Cor. 12, 11. 308 Ioh. 20, 235.

?77 Huic] DOMINICA QVARTA praem. B — 280 sancti B nuda] est add. C — 298 dominicae] die praem. C

302 cf. Rom. 4, 25.

282ct!om.C

308

35

RVPERTVS TVITIENSIS

charismatum dona tribuit, ut per haec, sicut in hodierno lectum est euangelio, argueret mundum de peccato et de iwstitia et de iudicio. Igitur ut supra dictum est, haec epistolae lectio recte huic praemittitur euangelio, quia. datum

320

325

550

355

optimum

et domum

ferfectum non est aliud nisi iste Spiritus sanctus. Qui Spiritus, quia gratis datur immo ipsa gratia est, bene de huius doni datore subiungitur : Voluntarie nos genuit uerbo ueritatis. Quod non est aliud quam si dixisset : Per gratiam Spiritus sancti nos regenerauit, quia per Spiritum sanctum semen, id est Verbum suum nostris, ut renasceremur, mentibus infundit. Item et quod ait : Scitis, fratres mes dilectissimi,

sit

autem

omnis

homo

welox

ad

audiendum,

tardus auiem ad loquendwm, magnifico nos erudire poterit exemplo, qui illam con|sideremus sententiam euangelicae lectionis, ad quam intendit ecclesiastici diligens compositor officii. Non enim cuiuslibet sed ipsius Paracleti exemplo praesumptionem humanae uanitatis conuenit, dum euangelio supradicto hanc apostoli lectionem praemittit. Nam quales nos Dominus esse uult ad loquendum, talem ipsum fore asserit Paracletum dicens : Now enim loquetur a semetipso, sed quaecumque audiet loquetur. | Firmissima ratio sententiae praecedentis, quam proposuerat dicens: Cum autem wenerit ille Spiritus ueritatis, docebit wos omnem

wuweritatem.

PL 246

Remouet namque oppositum, quod est

a semetipso loqui, sub quo continetur

omne

mendacium,

quod est sine dubio ueritati contrarium. Vt autem hoc eui340 dentius fiat, difiniamus utrumque contrarium, id est a semetipso loqui, non a semetipso loqui. A semetipso loqui est, non existentia fingere : de quo peccato diabolum culpat in euangelio Dominus dicens : Cum loquitur mendacium, ex propriis | loquitur, quia mendax est et pater eius, 545 subauditur mendacii. A semetipso non loqui est existentia proferre, etiam si nesciens proferat quis, ut Caiphas, qui

nesciens immo aliud intendens dixit expedire, wt unus moreretwr homo ro gente. Multo magis ergo, qui scienter existentia profert, non a semetipso loquitur, sicut ipse Christus, qui cum existentia proferret : Verba, inquit, quae ego 350scienter S loquor wobis, a memetipso mon loquor, scilicet non mendacium sed ueritatem, quam audiui et accepi ante meam, quam uidetis, humanam naturam existentem, sicut et alibi 314 Ioh. 16, 8. 317 Iac. r, 17. 820 Iac. 1, 18. 324 Iac. 1, 19. Ioh. 16, 15. 335 Ioh. 16, 13. 343 Ioh. 8, 44. 346 cf. Ioh. 11, 5o. Joh r4 10;

333 350

317/319 quia datum zsq. Spiritus quia ozz. C 318 iste 7n zzarg. /A $20 genuit nos — C 322 generauit B 332 nos esse uult Dominus — 74, Dominus nos — C 949/350 profert zsgq. proferret oz. ,A

C 158"

DE DIVINIS OFFICIIS IX, 3 Iudaeis dicit : Nwnc 355

hominem,

qui

autem

ueritatem

quaeritis locutus.

sum

309

me

interficere

wobis,

quam

audiui a Patre meo. Hoc autem et Spiritus sanctus agit. Veritatem enim quam audiuit à Deo, ueritatem increatam Deo Patri consubstantialem et coaeternam loquitur nobis uere existentem essentiamque ueracem et incommutabiliter 360 permanentem. Vera ergo ratio, non enim loquetur a semetipso, sed quaecumque audiet loquetur comprobans id, quod proposuerat dicens : Docebit wos ommem ueritatem. Quod iterum confirmat subiungens : J//e me clarificabit, quia de meo accipiet et annuntiabit uobis, causamque 565 reddens, cur de meo dixerit : Omnia, inquit, quae habet Paíer, mea sunt. Quaecumque enim habet Pater, quaecumque scit, quaecumque potest, dedit huic, qui haec loquitur dominico homini sicut ait in psalmo : Dico ego opera mea regi, ostendens, quod dixisset :Eructauit cor meum werbonum. Omnem suam sapientiam, cunctam fortitu279 bum. dinem, totum denique Verbum suum Pater in uterum Virginis eructauit et humanae naturae uniuit, propter quod nunc dicit : Omnia, quae habet Pater, mea sunt. Et non dixit : Mea accipiet, sed : De meo accipiet et anmun| Non enim Spiritus sanctus apostolis illam 375 tiabit wobis.

A 67

sapientiam totam comprehensibilem fecit, sed illa docuit eos,

280

quae erant necessaria fidei, scilicet mysteria incar|nationis, PL 247 natiuitatis, passionis et resurrectionis, quae discipuli hactenus portare non poterant, | quamdiu corruptibilem et mortalem B 144* esse uidebant, neque doctorem hunc dari fuerat aequum, nisi prius per mortem Christi Deo reconciliaretur genus humanum. Igitur ut ecclesiasticum persuadet officium, quod huic euangelio supradictam laudabiliter praemittit lectionem, non loquatur homo a semetipso, sed si? welox

385

399

ad audiendum,

lavdus autem ad loquendum, id est audiat prius, quid loquatur in eo Dominus Deus, et secundum illum loquatur pacem, quod facere noluit Arius et ideo bella et scandala locutus est, et omnes, qui a semetipsis loquuntur gloriam propriam quaerentes. Secundum hoc donum, secundum hunc Paracletum weterem cum swis actibus hominem. deponimus nouwwnque induimus, quod est cantare canticum nowwn, atque ideo recte hoc ipsum cantamus in introitu et in offerenda iubilamus, quia donum hoc aeternae iubilationis efficiens causa est, quae hic incipitur et in futuro perficietur. 354 Ioh. 8, 40. 362 Ioh. 16, 15. 363 Ioh. 16, 14. 865 Ioh. 16, 15. 368 Ps. 44, 2. 869 Ps. 44, 2. 313 Ioh. 16, 15. 384 Iac. 1, 19. 385 Ps. 84, 9. 390 Col. 23, 9. 891 Ps. 97, 1.

363 subiungens] dicens C 866 habet oz. JA passionis] et praez. C 391 cantate est — 44 24

369 quod] quid B

3878 VII

310 395

4

RVPERTVS TVITIENSIS

De dominica

ante

ascensionem

Domini.

|

C 139

Dominica ante ascensionem Domini competenter haec euangelii lectio ponitur : Vsque modo non petistis quidquam in nomine meo, petite et accipsetis, ut gaudium uestrum sit blenum. Haec enim Dominus de ascensuae gloria locutus est, per quam discipuli eius certi A o o sionis facti de illius omnipotentia petere coeperunt in nomine eius, ut gaudium eorum esset plenum. Et ferseuerantes unanvmater in oratione cum. mulieribus ei. Maria matre eius et fratribus eius decimo die acceperunt Spiritum sanctum. Hac ergo 40 lectione opportune nobis suggeritur, ut in nomine eius fiducialiter petamus illud ad memoriam reuocantes in ascensione eius, quod ait Ioannes apostolus : Qwia adwocatum habemus apud Patrem lesum Christum iustum, et ipse est propitiatio peccatorum. Nam ut spem nostram ad petendum animaret, abiturus in caelum per passionis uiam hoc circa finem sermonis, quem in coena habuit, inculcare et replicare dignatus est subiuncta protinus oratione, qua completa confestim traditus est. Verum non qualescumque simus nos, oblatam apostolis petendi facul415 tatem nobis aeque esse ut illis rapiendam putemus. Nisi enim illorum similes simus, qui haec audire merebantur, quibus et supra secundum Lucam dixerat : Vos estis, qui pbermanA

sistis mecum in tentationibus meis, nisl, inquam, illorum similes simus, eadem fiducia nos ad petendum uti non 42 o

possumus.

Quapropter haec apostoli lectio congrue praemit-

titur: Estote factores uerbi et nom | auditores tantum B 145 fallentes wosmetipsos. Fallit enim semetipsum miles, qui auditor tantum et non factor imperii larga pro solo auditu donatiua reposcit. Item post pauca: Sé quis autem butat se religiosum 425 esse nom vrefrenans limguam suam sed seducens cor suum, huius uana est veligio. Sane | quia petimus lin- PL 248 gua, quae quadam propria legatione fungitur, si absque freno et oris custodia per otiosa uel etiam noxa uerba facile uagatur, 430 difficile dum petit auditur, quia uidelicet a uanis, quibus assueta est, usque ad aures Domini Sabaoth tantum est inter-

ualum, ut non facile mereatur audiri. Et his quidem, qui eiusmodi sunt, alibi dicit idem apostolus : Petitis et non accipitis, 397 Ioh. 16, 24. 421 Iac. t, 22.

eo

quod

male

petatis.

His autem, qui, sicut

402 cf. Act. 1, 14 s. 40? Ioh. 2, 1 ss. 425 Iac. 1, 26. 433 Iac. 4, 5.

417 Lc. 22, 28.

396 Domini oz. C 3899 ascensionibus C 409 est oz. A peccatorum] nosttorum add. C, pto peccatis nostris l/z/g. 412 subiuncta] subiecta 74A 414 non oz. C 415 putamus 74 418 illorum supra Jin. A 419 sumus C

425 Item] NON ENIM LOQVETVR A SEMETIPSO AVDIET LOQVETVR praem. B

SED QVAECVMQVE

DE DIVINIS OFFICIIS IX, 4-5 455

ait in fine lectionis huius, immaculatos

31I

se ab hoc saeculo

custodiunt exemplo apostolorum, familiariter Dominus ait : Petite et accipietis, ut gaudium uestrum plenum sit. Quorum in typum Elisaeus magistrum non tantum corpore sed et corde secutus audire meruit:

Postula,

quod uis, ut

440 faciam tibi, antequam tollar a te. Et ille merito concessa cum magna fide utens fiducia : Obsecro,inquit, w£ fiat spirilus tuus duplex in me. Elias etenim currus Israel et auriga eius Dominum nostrum praesenti capitulo significat, qui ecclesiam suam ut auriga uerbo doctrinae suae 44 A regit | et ut currus diuinitatis suae uehiculo in caelum subuehit. Elisaeus uero, qui semel et iterum atque tertio residere sibimet permissus ob amorem magistri permisso noluit uti, apostolos atque apostolicos exprimit uiros, qui ob amorem Christi concessis quoque recusantes uti sequuntur illum ultra 450 terminum praecepti spontanei sectatores consilii quod in euangelio diues adolescens facere nolens abit tristis, et cum illo permanent in tentationibus suis. Igitur ei, qui eiusmodi est, petenti et dicenti : Obsecro, ut fiat spiritus tuus duplex in 7.6, dicit ascensor caeli Dominus Iesus : S: quando tollar a te, erit quod petisti. Si 455 wideris,

C 139"

uideris, id est, si oculos mentis ad terrena non deflexeris, sed

460

solis caelestibus inhiaueris, erit quod petisti. In talibus quippe duplex fit spiritus Christi, quia cum ille mitis inter homines ambulauerit, sicut signauit Spiritus sanctus, dum super eum in specie columbae apparuit, istos idem spiritus mites pariter et zelo feruentes reddit. Ad subditos namque prout causa uel tempus exigit, nunc in uirga, | nunc in spiritu ueniunt mansuetudinis. Haec illa iucunditas est, cuius uocem in introitu usque ad

465 extremum terrae nuntiare iubemur, hoc illud est beneficium,

A 67*

pro quo in offerenda gentes Deum be|nedicere et in communio- B 145" ne cantare et salutare ewus bene nuntiare commonentur,

quia

nostrae naturae participem aduocatwm habemus, cuius in nomine petentes plenum gaudium accipere mereamur. 5

De rogationibus a sancto Mamerto institutis. Huius sponsionis memor et in ea spem ponens sanctus Mamertus Viennensis episcopus, cum christianus populus longa et graui afflictione urgeretur, ausis etiam diuino iudicio 437 Ioh. 16, 24. 439 IV Reg. 2, 9. 441 IV Reg. 2 9. 451 cf. Mt. 19, 22. 453 IV Reg. 2, 9. 455 IV Reg. 2, 1o. 467 cf. Ps. 95, 2. 468 cf. I Ioh. DT 472 cf. Auitus, Hom. de rogat. - PL 59, 292 C. 439 postula] a me ag7. A quid B, oz. C 440et]at C — 442 in me duplex spiritus tuus T/ulg. 446 atque ozz. C —— 450 spectatores B — 455 si uideris me ... etit tibi ... //g. 459 significauit C 470 CONSTITVTIS .4 471 huius] cuius C eam B

312 4T5

480

'OHRVPERTVSSEVITIENSIS

lupis turmatim cum confertis confligere hominibus rabidamque dentium caedem non solum uillis sed et plenis inferre moenibus, rogationes fieri solemnes ante diem eiusdem do [minicae ascensionis instituit, ut tamquam abeunti in caelum Domino ac dicenti: Petite et accipietis, humanae miseriae commemoratio triduanis supplicationibus ambitiosius ingereretur. Et ut rememorata sponsoris potentia fida petentium spes roboretur, in iisdem processionibus triumphatoris caelos ascendentis insignia scilicet cruces atque uexilla praeferun-

PL 249

tur.

Horum usus in ecclesia coepit a Constantini temporibus, uidisset in somnis signum crucis in caelo splendide collocatum dictumque sibi fuisset : O Consiantime, in hoc wince, iussi uiros eruditos ex «wro ei lapidibus jretiosis in uexillum. sanctae crucis transformare signum, quod Labarum uocabatur. Hoc enim signum bellicum inter alia pretiosius erat, 490 eo quod impera|torem raecedere et adorari. illud à militibus moris esset. Sciendum autem has rogationes triduanas litania maiore, quam beatus Gregorius instituit, esse antiquiores. Siquidem a quintodecimo Zenonis anno imperii, quo Ma485 qui cum

495

C 140

mertus episcopus praedictas rogationes instituit, usque ad nonum Mauritii imperatoris annum, quo diluuium magnum in finibus Venetiae et Liguriae et Italiae factum est, quale post Noe tempus non creditur fuisse, et subsecuta est e

uestigio pestis inguinaria, qua cum Romanus populus paene 500

395

deleretur, Gregorius adhuc leuita litaniam maiorem indixit, Pelagio papa eadem peste exstincto paulo plus quam centum anni secundum chronographos inueniuntur. Vtrorumque salutares et opportunae traditiones eodem celebrantur officio, quo commonemur per euangelicam similitudinem ferseuerare pulsantes ad ostium amici, scilicet Domini nostri lesu Christi, cuius ostium iam clausum est et pueri eius cum ipso sunt in cubili, quia uidelicet ex quo ascendens in altum captiuam duxit captiuitatem in templa sua tamquam in cubile receptus illic post laborem |passionis in lectulo consummatae gloriae requiescit et cum eo pueri eius, id est sancti,

510

qui de mundi huius laboribus exierunt. Atque inde sicut in introitu cantamus: Exaudiuit uocem nosíram, sic quemadmodum in offerenda dicimus : Con fite478 Ioh. 16, 24. PL 95, 907 A-B. $06 cf. Ps. 67, 19.

486 cf. l/7a Constantini 1, 28-30 ; Paul. Diac., His£. zs. -

498 Lib. Pont, p. 160 s. Mommsen. 511 Ps. 17, 7. 312 Ps. 108, 3o.

504 cf. Lc. r1, 5.

174 confligere] confugere C 480 fide B 482 cruces oz;. B 486/487 uince in hoc — 4A O const. z;d. uince] hac uince V/;z. Consz., uince Paul Diac. 488 laborum C . 489 signum enim — 4 495 quo oz. C 499 tempus om. C 498 Romanus oz. B 508 cubili B 511 exaudit C uocem meam Vulg.

B 146

DE DIVINIS OFFICIIS IX, 5-6

313

mur Domino nimis in ore nostro, nimis, inquam, id est usque ad improbitatem, propter quam surgat amicus ille 515 euangelicus et det amico suo panes, quotquot habet necessarios. Epistola pulsantem ad amici ianuam competenter animat ad perseuerantiam de Elia proferens exemplum, ut argumentemur a simili posse amicum uinci improbitate pulsandi. Nec desperet is, qui pulsat, eo, quod sit peccator, et exemplum 520 propositum est de iusto. Peccatoribus enim propositum est. Siquidem peccatoribus loqui se indicat idem apostolus sic incipiens : Confitemini alterutrum eccata uestra. Sed hoc est iustitiae principium. Iustus enim in principio accusator est sui, id est ab accusatione sua incipit iusti525 ficari. Peccatorem ergo sed accusatione sua iustificatum illa concludit uniuersalis sententia. Multum enim ualet deprecatio | iusti assidua, et idcirco illi exemplo quoque PL z5o licet uti, quod propositum est de iusto Elia, ut pulsans, si non amicitiae

causa,

sicut in euangelio

dictum

est, saltem

47-

53o robitate berseuerantiae uincat.

6

De missa in uigilia ascensionis Domini. | C 140" In uigilia ascensionis Domini illa ponitur euangelii lectio, qua Dominus Iesus mox tradendus swbleuatis oculis in caelum dixit : Patev, uenit hora, clarifica filium tuum, ut :35 filius tuus clarificet te. Causa autem, cur in huius solemnitatis praeuentione legatur, haec est : Quia, quod tunc orauit passurus, quando ascendit, completum esse innotuit hominibus, uidelicet quia moriens, sicut dicit in Canticis, ascendit in palmam el resurgens apprehendit fructus eius. Quod quia per 54o ascensionem, ut dictum est, innotuit hominibus ad ipsorum salutem, homines quippe sine notitia uel fide eius non saluarentur. Recte haec ut dictum est, oratio legitur, qua hoc ipsum orauit, iamiam per passionis uiam, per mortiferi torrentis

potum ad illam iturus gloriam. $4;

Notandum autem, quod cum dixisset : Clar?fica Filium tuum, ut Filius tuus clarificet te, protinus adiunxit :

Sicut

dedisti

ei potestatem

dedisti ei, del eis uitam

omnis carnis e omne, quod

aeternam.

Sicut | dedisti ei potestatem. 5o

Quamuis

Non dicit : Et da ei, sed :

enim $rojier $assionem mortis gloria eb honore

515 cf. Lc. 11, 8. 523 Prou. 18, 17. 538 cf. Cant. 7, 8.

519 Iac. 6, 16-20 ; cf. III Reg. 18, 42 ss.

526 Tac. 5, 16. 545 Ioh. 17, rz.

513 in ore nostro Tl/z/g.

id est ozz. JA

522 Tac. 5, 16. 529 cf. Lc. xr, 8. 534 Ioh. 17, 1. 547 Ioh. 17, 1. 550 cf. Hebr. 2, 9.

523 est oz. C

iustus prior est

accusator sui l/z/e. 524 est! ozz. AÀ 531 DE MISSA IN oz. C 533 in caelum oculis — C 538 in canticis dicit — 74 542 ut dictum est haec — C 543 iam iam] in animam 4 548 dixit C sed dicit ei sed sicut dedisti C

A.68

314

RVPERTVS TVITIENSIS

coronatus sit Dominus Iesus et idcirco Deus illum exaltauerit, quia factus est pro mobis | oboediens usque ad mortem, mortem aulem crucis, tamen et ante ipsam mortem et ante ipsam 555

B 146v»

crucem dederat ei Pater regnum,. dederat ei potestatem omnis carnis. Sed non erat tempus, ut in eodem regno uel potestate, cum adhuc mortalis esset, clarificaretur. Quod ut euidentius comprobetur, libet.de ueteri proferre historia similitudinem authenticam cunctis paene uenerabilium litterarum studiosis cognitam.

560

56 I

9

o

57 -—

$8 o

Ecce sanctus Dauid, qui hunc desiderabilem atque manu fortem. Christum nomine suo significauit, factis praefigurauit, repromissionem hereditauit, psalmis cecinit propheticis, alio iuxta modum suum glorificatus est atque alio tempore Dei dono regni potestatem accepit. Tunc enim gloria sua glorificatus est, quando mortuo Saul ascendit in Hebron susceptus primum a tribu Iuda, deinde ab uniuerso Israel. Tunc autem eandem illi Deus dedit potestatem, quando sustulit eum de gregibus ouium, per manum Samuelis unxit in regem in medio fratrum suorum. O quantis a potestate accepta usque dum regno frueretur interfluentibus potatus est amaritudinibus, quantis persequente Saul Deus coronam eius fabricans erudiuit eum laboribus ? Plane hac similitudine res, quae proposita est, facile colligitur. Si enim et Dominus noster antequam

clarificaretur ea clarificatione, pro qua nunc orat dicens Pater clarifica | filium tuum, acceperat regiam dignitatem unctus oleo exsuliationis rae participibus swis, non tunc primum, quando Spiritus sanctus in specie colum|bae uenit super eum, sed iam tunc, quando in secreto Virginis

PI225s31 C 141

utero assumptus est homo uerus a uero Deo Dei Verbo per operationem sancti Spiritus, cuius uniuersa plenitudo, quae in illam incarnationem effusa est, bene per cornu olei designata est, quo Dauid in secreto paternae domus, ut ignoraret Saul, unctus est. Et sicut uitulus, quem ex praecepto Dei tulit secum Samuel, fefellit Saul, ut nesciret, quid ageretur in domo,

58 A

nec quidquam opinaretur, praeter quod praetendebat praeparatio uituli, id est uotum sacrificii, sic mortalis natura hominis, quae in mundo apparuit,fefellit diabolum, ut nesci-

ret, quid actum esset in utero Virginis, nec aliud quid opinaretur in Christo, nisi quod foris ostendebat caro passibilis, id est hominem purum per omnia nostrae obnoxium corruptioni, ut putabat, carnemque peccati. Deprehendit tamen processu temporis posse illum contraire suae ty|rannicae dominationi, B 147 552 cf. Phil. 2, 8. 5*5 Ioh. 17, 1.

560 Hier., Lib. interpr. bebr. noz. 35, 11 - CC 72, p. 103. 516 cf. Ps. 44, 8.

583 et ante] et oz. C A 565 in om. JÀ

556 clarificetur B 071 cius] est C

562 repromissionem] responsione 97? columbae specie — C

DE DIVINIS OFFICIIS IX, 6 315 quemadmodum et Saul daemoniosus in uirtutibus Dauid intellexit, quod contra thronum suum ageretur in illo per eum, 595 qui a se recesserat et in Dauid dirigebatur, Spiritus Domini. Igitur quod ait Dominus noster instante mortis articulo : Pater wemnit hora, clarifica filium, ut. filius tuus clarificet te, statimque subiungit, Lestatem omnis carnis, ut omne

sicut dedisti ei $oquod dedisti ei, det

6o eis witam aeternam, tale est ac si dicat Dauid persequente Saul on deserto Ziph siue in deserto Maon ad petram diuidentem, quando desperabat se bosse euadere a facie Saul, dicat, inquam, Deo, qui exauditor est omnium : Memor esto uerbi iui seruo iuo, in quo mihi spem dedisti, uel: Sicut iurasti 60 Dauid

in

weritate

iua, tunc uidelicet, quando tulisti me

de ouibus patris mei et unxisti me unctione misericordiae tuae. Quod autem post ait: E! nunc clarifica me, tu Pater, apud temetipsum claritate, quam habui, priusquam mundus

esset,

abud

te, sic omnino

accipiendum

est, ut

6:o nullatenus Verbi diuinitatem ab illa claritate, quam habuit in principio Deus apud Deum, obscuratam fuisse arbitremur. Nam neque orat Christus secundum diuinam naturam sed secundum eam, quae protinus moritura erat serui forma. Quomodo ergo natura serui claritate prius habita se poscit 615 clarificari, uel quomodo eam, priusquam mundus esset, habuit ? Videlicet propter personae unitatem suam claritatem, illam ueraciter asserit esse formam serui, quam habuit priusquam mundus esset apud Patrem illa, quae sibi unita erat, forma Dei. Et sic omnino claritatem tunc habuisse constanter 620 dicenda est forma serui, quomodo dicitur | de caelo descendisse Filius hominis. Sic enim ait : Ef «emo ascendit àm caelum, nisi qui descendit de caelo Filius hominis, qui est in caelo.

C 141*

|Non enim homo, qui uidebatur, de caelo PL 252

descendit. sed qui conceptus et natus est de carne Mariae 625 Virginis. Itemque homo, Filius hominis, qui, ut dictum est,

de terra carnis conceptus et natus erat et haec in terra consistens loquebatur, non in caelo erat, sed in terra gradiebatur paulo post capiendus, crucifipendus, in terra sepeliendus. lgitur quemadmodum propter personae unitatem Filius 63o hominis de caelo descendit, quia Verbum sibi unitum in Virgi-

nem descendit. Itemque Filius hominis in caelo erat, quia Verbum sibi unitum in caelo et ubique erat : sic propter eandem personae unitatem nunc ait orans natura hominis : | A. 599 Ioh. 17, 1 s. 601 cf. I Reg. 23, 15-28. 50. 607 Ioh. 17, 5. 621 Ioh. 3, 15.

603 Ps. 118, 49.

604 Ps. 88,

605 tunc] nunc A 607 post] paulo praezz. C 623 qui oz. B C 625 qui] inquit A 629 unitatem personae — 44 630 in Virginem] inde 74, in B 630/632 in Virginem 4:4. unitum ozz. C

68v

^

316

RVPERTVS TVITIENSIS

Clarifica me, | tu Pater, apud temetipsum, claritate, 655 quam

640

habui, briusquam mundus esset apud te. Sed iam nunc ad eas huius euangelicae lectionis partes sermo accedat, de quibus cetera pendent officii membra. Post pauca ubi ait: Nox $ro mundo rogo, sed ro his, quos dedisti mihi, continuo subiungit: Quia £ui sunt et mea omnia iua sunt et tua mea sunt et clarificatus sum in €is. Et circa finem eiusdem orationis : Nox» $ro his tanium rogo, inquit, sed e£ fro his, qui credituri sunt

jer uerbum eorum in me, ut sint unum, sicut iu, Paíer, in me et ego in ie, ut sint in nobis unum eic. Unum, inquit, sint in nobis, sicut et nos unum sumus, modo 645

uidelicet supradicto, quia quos dedisti mihi, tui sunt nec in meum

1us transeundo

tui esse désierunt,

et mea

omnia tua

sunt et ideo uerius tua, quia mea esse coeperunt. Delectat propius hunc intueri modum communicationis, 650 ut intelligamus

ea, quae Patris sunt, ex eo uerius Patris esse,

ex quo homini Christo data sunt. Hoc itaque non praetereundum, quod antequam in rempublicam Dei Patris introduceretur hic Filius hominis et, sicut Daniel asfexit in uisu noctis, adduceretur usque ad antiquum dierum, qui et dedit ei 65 v^ potestatem et honorem et regnum, ut omnes populi, tribus et Lhnguae ipsi seruirent, immunita atque inconiuncta creatori erat rerum uniuersitas, quia uidelicet inter creatorem et creaturam nullus erat medius. Nam quidquid erat, aut creator erat aut creatura. Vt ergo medium inueniretur, perfectae so660 cietatis uinculum hic introductus est, qui ex eo creatorem et creaturam firmius adnecteret, quia unus idemque Christus utrumque est, creator uidelicet atque creatura : creator, quia

66 ^

Deus, creatura, quia homo. Et licet apostolus dicat : N«squam enim angelos apprehendit, sed semen Abrahae apprehendit, nec sic tamen angeli expertes sunt huius dignationis, quia profecto, cum omnis creatura sit homo habens esse cum lapidibus, uiuere cum arboribus, sentire cum pecoribus,

670

creatura sit, hominem autem Deus assumpserit, relinquitur et an|gelis gratulari, quod is, qui super ipsos creator erat, creatura quoque cum ipsis est.

discernere cum angelis, cum, inquam, homo iuxta aliquid omnis

634 Ioh. 17, 5. 638 Ioh. 17, 9. 639 Ioh. 17, ro. 641 Ioh. 17, 20 s. 632 cf. Aug., De ciu. Dei 2, 21 - CC 47, p. 55, 117. 633 cf. Dan. 7, 13 s. 663 Hebr. 2; 16. 666 Greg. , Hozz. in eu. 29, 2 - PL 76, 1214.

637 concedat C 641 his tantum rogo] eis autem rogo tantum l/ujg. his] eis Vulg. 643 ut sint unum] ut omnes unum sint l/z/g. 644 ut sint in nobis unum] ut et ipsi in nobis unum sint V/zig. unum in nobis — 4 656 imminuta C . 661 firmis C — 662 atque] et B 663 licet] quia a4. C — 630 creator 0zz. /Á

B 147"

DE DIVINIS OFFICIIS IX, 6

317

Amplius autem et hoc ad rem attinet, quod homo, cum secundum solum corpus quamdam uisibiliter mundi similitudinem gerat ex quattuor elementis compositus, unde a Graecis 67; microcosmos id est minor mundus appellatur, | secundum PL z55 solam animam angelicae substantiae est, uidelicet rationalis atque immortalis hac sola ut angelus quoque a creatore distans substantiali differentia, quód creata est. Itaque | et B x4$ ad angelicae creaturae exsultationem illud attinet, quod Deus 68o homo

factus est. Igitur sicut supra dictum est, ut esset, quo

creator atque creatura firmius necteretur, hic in rempublicam creatoris Filius hominis mediator introductus est, qui in humana natura, quod non habuerat, accipiens potestatem non sibi usurparet, sed iuxta apostolum Deo et Patri regnum 685 traderet, dicens ut supra positum est : E£ mea omnia iua sunt et tua ommia mea suni. Atque hic est modus communicationis et similitudinis, quam intendens ait : Ví sini

in nobis

unwm,

sicul

ei nos

unum

sumus.

Quam uerissime tenens sacri compositor officii huic euange69olio lectionem illam de Actibus apostolorum praescripsit Maultitudimis credentium erat. cor unum et anima wna nec quisquam eorum, quae $ossidebat, aliquid suum esse dicebat. Diuwidebatur autem. singulis, prout cuique opus erat. Plane per hoc indicat, qualiter 69; acciplendum sit, quod Dominus ait orans, w£ sini wnum sicut eí nos, et quod praemiserat : Omnia mea tua sunt et iua mea sunt. Itaque si solem in sua prae infirmitate oculorum altitudine perspicere non possumus, progressum eius in gradibus sup7oo positis contemplemur, id est, si hominem deificum in communionem Trinitatis sine personarum augmento admissum in seipso peruidere non possumus, quantae plenitudinis sibi conscius dicat : Omnia

mea

iua sunt

et tua

mea

sunt,

ad imitatores eius respiciamus, de quibus dictum est : M ulti1o ludinis

credemtium

evat

cor unum

et anima

una

etc.

In hoc minori de maiore illo argumentemur. Necessario concedendum est minus esse communionis, minus esse concordiae

uel caritatis, minus gratiae Spiritus sancti in pluribus hominum personis, in multitudine hominum quamuis credentium, 710 quamuis iustorum, quamuis in ueritate et caritate ambulan675 Isidor. De nat. rer. 9, 2 (ed. Fontaine, p. 207) — 681 cf. Aug., De ciu. Dei 2, 21 (EA TNDISIS SEDIT 684 cf. I Cor. 15, 24. 685 Ioh. 17, 1o. 687 Ioh. 17, 21.

691 Act. 4, 32. Lob 17:410:

677 ut dicens do .4 praem.

693 Act. 4, 35.

693 Ioh. 17, 11.

696 Ioh. 17, 1o.

703

9404 Act. 4, 32.

685 683 quod ozz. C 678 creata] cteatura 7 a om. B oz. C 691 multitu688 in nobis ozz. V/z/g. positum] dictum C ozz. A B 706 in] et 696 nos] unum sumus a4. C 693 esse oz. JA B B C 707/208 esse! usq. caritatis ozz. C

318

RVPERTVS TVITIENSIS

tium, plus uero in Patre et in Christo Filio Deo et homine, in quo natura humana sic diuinae unita est naturae, ut cum

115

72e

723

illa personam duplicare non ualeat, adeo concordiae et caritatis fecunda, ut nulla unquam defuerit illi sancti septiformis Spiritus gratia. Sed ecce in his pluribus et longe minus habentibus tanta communio, tanta caritatis concordia est, ut in spritua|libus cor illis unum et anima una sit, in corporalibus quoque nihil proprium sed omnia sint | communia. De corporalibus liquet, quanta sit communionis caritas, quia tales profecti sunt de baptismo, ut eleganter comparentur gregi tonsarum, quae ascenderunt de lauacro, utpote spoliati uelleribus | rerum, quas ponebant ante pedes apostolorum. De spiritualibus quoque passim: in Scripturis et maxime in apostolo clarum et euidens habemus unitatis indicium. Qui cum dixisset : Diuisiones gratiarum sunt, idem autem Spiritus,

el diuisiones

ministrationum

sunt,

a9 membra,

Christus.

est, eti membra cum

sint

habet multa, omnia

multa,

corpus

unum

sunt,

autem sic

et

Sicut enim in uno corpore multa membra habe-

mus, omnia autem membra

non eundem

actum habent, ita

multi unum corpus sumus in Christo, singuli autem alter alterius membra. Tale quid et in beati Laurentii responsis inuenimus. Qui cum 755 Decio pauperes ostendisset, non de panniculis uel morbidis eorum corporibus sed de donis sancti Spiritus, quem credentes acceperant, dixit : Ecce 2st; sunt thesauri aeterni, qui numquam minuuntur nec decrescunt, qui in singulis disperguntur ei in 740 omnibus inueniuntur. Diuisiones namque gratiarum pauperes Christi accipiunt suoque singuli munere funguntur, sed suam singuli diuisiuam gratiam omnibus impertiuntur. Verbi gratia : spiritus scientiae, spiritusque pietatis bonae partes thesauri caelestis in singulis Petro et Paulo aspersae sunt, sed 745

in omnibus

inueniuntur,

dum

ab ore

Pauli scientia

cunctis

auditoribus pro captu ipsorum affluit, pietas autem Petri suomet erudita lapsu cunctis peccatoribus rite pulsantibus misericordiae competentis ianuas aperit. Sic uniuerso corpori et oculus uidet et auris audit «ec fotest dicere oculus manui : 722 cf. Cant. 4, 2.

726 I Cor. 12, 4 s.

Laurentii (Mozzbritius II, £. 5oY [Hain 11554]).

728 I Cor. 12, 12.

A. 69

B 148v

idem

autem Dominus, paulo post sub|didit : Szcu£ enim corjus unum

C 142Y

735 Vifa s.

949 I Cor. 12, 21.

711 in? oz. B 713 illam B 718 una sit anima /Á 721 sunt profecti — JÁ 928 autem membra corporis cum sint multa unum tantum corpus sunt ita et Christus /z/g. *30/731 multa 4:4. uno cotpote oz. C et sic — JA 939 asperguntur 44 B C Mozubritius (£. 50v) *41 suo C 742 omnibus] opetibus 74 746 ipsorum] auditorum 4 C *48 competentes C 749 uidit B

PL 254

DE DIVINIS OFFICIIS IX, 6

319

750 Opera tua non indigeo, nec caput pedibus : Nom estis mihi necessarii. Igitur et in illa Trinitatis communione assumptae naturae hominis longe firmior unanimitatis connexio est, propter quam dicit : Et mea omnia iua sunt et tua mea sunt, quam 755 etsi nunc uidere non possumus sicuti est, saltem fer speculum huius similitudinis nostrae nonnulla ex $arte speculamur. Et ecce magnum quiddam et mirabile caelisque ac caelorum uirtutibus spectabile apparet in illa beati Filii hominis natura, cui cum Patre sunt omnia communia, scilicet et quae in se 76o habet naturaliter et quae sub se condidit potentialiter. Habet etenim Pater in se naturaliter Verbum de se natum, sed hoc eructante illo, habet homo ille in se incarnatum, habet Pater

Spiritum sanctum nihilominus a se procedentem, habet homo ille Spiritum sanctum semper in se requiescentem. Condidit

765 Pater sub se | potentialiter caelum et terram et omnia, quae C 145 in eis sunt : angelos,

| archangelos,

thronos, dominationes,

principatus et potestates, uirtutes, cherubim atque seraphim. Drachmamque TI o

A

id est hominem,

coniunxit uero in

seipso et pacificauit haec omnia uerus hic homo Christus et super haec omnia constitutus est, et omnia subiecla sunt sub pedibus eius. Sedet super thronum Pater ille antiquus dierum, sedet et agnus hic Filius hominis, immo Pater non iudicat quemquam,

T]

decimam,

B 149

sed

omne

iudicium

dedst

Flo,

et, sicut alibi

dicitur, Potestatem dedit illi vudicium jacere, quia Filius homimis est. Omnes

ergo gentes, sicut in introitu cantamus,

$/audite

manibus, iubilate Deo in uoce exsultationis plorante et maerore seipsam consumente |diaboli inuidia, quia frustra78o ta. est, immo quia profuit, dum nocere cupit, quia priusquam caderet homo, tantum erat homo, nunc autem, dum casum corrigit, dum ascendit, Deus est et homo. Nunc est Dominus, nunc est excelsus, terribilis, vex magnus. Dominus, inquam, est,

et in uniuersa terra admirabile est nomen eius, excelsus, quia 785 super caelos eleuata est magnificentia eius, terribilis, quia quemadmodum ascendit, ita ad iudicandum wiwos ei mortuos reuer-

tetur. Et hic rex magnus nunc in illa sedet caeli curia, uictor ad dexteram Patris honore coronatus et gloria speciosus et exspectabilis rex in illa sua beata republica. Patris non mortui 79o sed et numquam morituri heres, mortuus semel et ultra iam 754 Ioh. 17, 1o. v55 cf. I Cor. 13, 9.12. 910 cf. Ps. 8, 7. 413 Ioh. 5, 22. *35 Ioh. 5, 27. V4 Ps. 46, 2 ; cf. PL 78, 689 A. 782 cf. Ps. 46, 5. 784 cf. Ps. 8, 2. —780 cf. II Tim. 4, 1. — V86 cf. I Petr. 4, 5 cf. Symbolum "Credo".

752 in illa] in uia C 957 admirabile C 762 eructuante C — 766 sub se Patet — 44 C 9*8 Deo oz. À 483 est? om. B C 786 iudicandos 74 790/791 semel uq. possidens supra Jin. C

PL 255

LI

320

795

8oo

805

810

non moriturus,cunctos Patris imperatoris antiqui possidens thesauros in arca pectoris sui reconditos, unde et dona dat hominibus, alii sapientiae uel scientiae sermonem, alit discretionem spirituum, alii genera linguarum, alii interpretationem sermonum, alii oberationem uirtutum et his similia. Omnes itaque gentes, ut dictum est, flaudite manibus, id est plaudite cum laetitia, bene operamini. Elegantius quidquam praemitti non potuit ad introitum secundum praedictum euangelii sensum siue lectionis Actuum apostolorum. Nam in eo, quod ait : Plaudite manibus, et operatio et supradicta caritatis communicatio breuiter commendatur. In plausu enim laetitia manuumque concussio conspicitur. Ita ergo manibus plaudere iubemur, ut hilari caritate, quidquid habemus, quidquid scimus, quidquid possumus, commune |faciamus, hoc pacto unum simus, ut Christo

tamquam amus.

corpus consona

4

De

820

825

officio in die dominicae

A. 69*

aptitudine cohaereascensionis.

in caelestibus

habitemus,

et spei certitudine iam

possidemus rem, ad quam illum peruenisse gaudemus. Nam sicut ipse ait: Vbicumque fuerit corpus, illic congregabuntur aquilae, id est illuc subsequentur ueri solis contemplatores et amatores claritatis eius, ubi ipse est, quorum animae uirtutum pennis cum terrenorum despectu ad caelestia subuolant | nec ad terram propter cadauera sese iterum de- C 145* uoluunt. Etenim corpus, quo solo huiusmodi aquilae pascuntur, in caelo est, corpus, inquam, Christi, ?» quo corporaliter habitat plenitudo diwinitatis, quae angelos pascit, quae cibus est et uita aeterna omnis creaturae rationalis. Hoc, inquam, gaudium diei praesentis praedicat officium, sed illud hoc ipsum sollicitat gaudium, quod pariter angelorum decantamus uoce dicentium : Sc wemiet, quemadmodum widistis eum euniem in caelum. Nam ascendit. quidem. Deus in iubilatione,

830

membrorum

Officium diei dominicae ascensionis gaudium cunctis eius cantat | dilectoribus : Qwia dwm eundem redemptorem B 149Y nosirum ad caelos ascendisse credimus, ipsi quoque menie

815

RVPERTVS TVITIENSIS

scilicet apostolorum,

qui

adorantes,

ut Lucas

refert, reuersi sunt | in Ierusalem cum gaudio magno, cuius gaudii participes maxime hi sunt, qui in se perfectionem habentes caritatis fiduciam habent in die iudicii. 792 cf. Ps. 67, 19. 820 cf. Col. 2, 9.

993 cf. I Cor. 12, 8 s. 995 Ps. 46, 1. 825 Act. 1, 11. 826 cf. Ps. 46, 6.

814 Mt. 24, 28. 82? Lc. 24, 52.

793 alii] fidem a447. B S00 plaudite oz. C 805 hoc pacto] ut praem. JA 808 IN DIE] DIEI B 813 quem C illuc C 817 pennis oz;. C 825 uoces C . 826 in iubilis C

PL 256

DE DIVINIS OFFICIIS IX, 6-7

321

Ascendit, inquam, Deus illorum in iubilatione, sed ascendit

et in uoce tubae, id est cum terrifico eiusdem iudicii praeconio dicentibus angelis : Sic «eniet quemadmodum widistis euniem in caelwm. Eorum quippe, qui in pace ecclesiae 835 finiuntur, nimirum rarus quisque est, qui ita pugnet, ita legitime decertet, ut illa uenientis regis insignia, scilicet crucem clauorumque signa, securus aspiciat et irreuerberata deosculetur conscientia : qui, inquam, ita crucem suam baiulando illum 840

secutus sit, ut iure larga reposcat pro laboriosa militia tanti triumphatoris donatiua, immo ut secundum parabolam dictum sit ab ipso propositam : Rarus est, qui talenta, quae homo hic peregre proficiscens sibi credidit, cum debito lucro reportet, id est dona, quae dedit hominibus ascendens im altum et capti-

uam ducens captiwitatem, scilicet carnem, cuius natura nostras 845 mentes in hoc saeculo retinet captiuas, ita proximorum utili-

tatibus impenderit, ut nihil ex eis in terra defossum, id est in

850

terrenos usus praue detortum, ab usura spirituali uacare permiserit. Sed esto. Inuenitur interdum, qui probe uiriliterque in huiusmodi studiis brachium suum roborauerit. Et merito laudatur, quia cum desides alii nudis ac disertis eant lateribus, hic multo milite stipatus incedit et illi regi cum decem milibus occursurus est ad bellum, id est ad discepta [tionem iudici. At illi vex iuxta parabolam euangelicam cum uiginti malibus wenii, quia uidelicet, cum

855

B 150

hic serwus bomus et fidelis

tantum de factis suis rationem reddere uix possit, illic Dominus eius de cogitationibus quoque rationem exiget, cum redierit. Atque ita duplici territus interrogationum exercitu

necesse est suis diffidat simplicibus ac dimidiatis responsio|ni- C 144

860

865

bus. Igitur dum de /egatione mittenda et pace roganda solliciti responsum pacis eiusdem exspectamus, gaudemus quidem, ut supradictum est, in spe, sed hoc ipsum gaudium spei magna ex parte metus imminuit. Et quia sollicitudo haec salubris est, competenter hic epistolae finalis aculeus et ad introitum et ad offerendam frequentatur : Sic weniet, quemadmodum uidistis eum euntem in caelum. Tota autem uis sententiae, tota paene huius euangelicae animositas tubae magis in ea personat dictiuncula, qua uerbo apposita est : Sic ueniet. Percutit enim acriter infelicem superbiam eorum, 831 cf. Ps. 46, 6. 851 cf. Lc. 14, 31.

833 Act. 1, 11. 843 cf. Mt. 25, 14 ;Ps. 67, 9 ; Eph. 4, 8. 854 cf. Mt. 25, 23. 860 cf. Lc. 14, 32. 868 Act. 1, 11.

$831 in illorum iubilatione — C 833 quemadmodum uid. euntem in caelum] et teliqua 4 C 834 horum 74 836 uenientis regis illa — 74 838 ita inquam - C 841 sit oz. C 845 tenet C 847 uocare C 850 cum oz. 44 851 cum decem millibus regi — 74 855 ille C 856 cognationibus C 858 simplis C 860 dum] cum C et oz. C

322 870

RVPERTVS TVITIENSIS

qui illum transfixerunt, perditamqué mundi sapientiam ac reprobam fulmine ferit prudentiam. Quia tunc uere quod infirmum est. Dei, fortius erit. hominibus,

875

et quod. stultum est

Dei, stultitiam quidem Iesum Christum crucifixum reputauerunt, hominibus sapientius erit ipsis cum dolore fatentibus. Tunc implebitur illis illud Isaiae terrificum uaticinium: Domine,

exaltetur

manus

tua,

ut non

ui|deant,

sub- P17257

auditur gloriam Domini. Gloriam enim Domini, id est diuinitatem Filii hominis Iesu Christi non uidebunt impii, quam uidere salus uidentium erit, sed uidebunt carnem, quam spre88 o uerunt, transfixerunt.

Hoc etenim secutus ait idem propheta : Vsdeant et con[wndantur. Quae confusio malae conscientiae, quanta sit exprimens : Ef 2gn?s, inquit, hostes tuos deuoret. Tunc trement angeli et archangeli, £m$ii auiem ubi parebumt? 88

A

Trement,

inquam,

angeli, et sicut ait Dominus

ad beatum

Iob : Territi $urgabuntur, quando Behemoth, qui factus est, ut nullum timeret, qui est rex swper omnes filios superbiae,

mirabiliter creatus, ut |in sua natura malitiaque et ferocitate conspicua formidabilis, coram Filii hominis fortitudine ad890 ducetur patefactis inferni uisceribus e£ «dentibus cunctis praecipitabitur. Et quidem sancti angeli purgatorio terrore non examinandi probantur, solidati namque sunt ut firmamentum, quomodo mollities aquarum fertur in solidum uerti crystallum, ex quo 895 peccante illo peccati principe ipsi peccare nolentes hoc in remuneratione acceperunt, ut iam peccare | non possint. Nisi quia conditionis eiusdem cum essent, peccare et ipsi potuissent, possibilitatem eandem sibi unquam fuisse fortassis intuitu praesentis irae pauebunt, quam et ipsi incurrere pote900 rant, si a gratia deserti fuissent. Ait quippe dominus Ephraem, quia ipsa agmina angelorum expauescent in die aduentus eius et contremiscent. Sed de hominibus sanctis, qui annuntiando ueritatem Dei supernorum imitantur officia spirituum et idcirco commune cum illis 905 uocabulum sortiuntur, ut angeli uocentur, angelus quippe

À 310

B 15o*

nomen est officii non naturae, de his, inquam, hominibus non

est dubium, | quin tremant et terrore pungantur. Si ergo C 144* trement sancti angeli, ubi parebunt impii ? Des illa super 872 cf. I Cor. 1, 25. 876 Is. 26, 11. 882 Is. 26, 11. S83 Is. 26, 11. 884 cf. I Petr. 4, 18. 886 Iob 41, 16. 887 Iob 41, 25. 891 Iob 4o, 28. 901 Ephtaem, Serzzones de diuersis 13, 7.9 ed. Assemani III, 655. 908 cf. Soph. r, 15; cf. Miss. Rom., Missa pro defunctis, Sequentia. 872 est om. A 876 ut] et Vzig. —-AÀ Domini?] gloriam «ZZ. C

$7? Domini!] Dei 4 Domini? enim 879 salus oz. B 885/886 trement sq. purgabuntur oz. C ^ 88? behemeth C — nullum] in illum C — 888 ut] et C 892 sancti] sicut 44 893 solida B 904 commune ozz. B 907 purgentur B

DE DIVINIS OFFICIIS IX, 7-8 eos

dies

910 "hàgna

irae,

et amara

dies

calamitatis

et

miseriae,

323 dies

ualde.

8

915

920

92;

93o

955

De eo, quod dictum est : Et sedet a dextris Dei. Haec itaque sollicitudo nobis gaudium praesens imperfectum reddit, cuius summam solus in euangelio Marcus perscribit. Nam cum dixisset: E? Dominus quidem Iesus, fosiquam locutus est eis, ascendit in caelum, addidit hoc: E! sedet a dextris Dei. Summa quippe gaudii nostri est, quod uera carnis nostrae natura in illo hominis Filio nos praecedens consedit a dextris Dei, quem uenientem iuxta Danielem 2» mubibus caeli hodie uenerandus ille antiquus dierum cum milibus milium sibi ministrantium et decies milies centenis milibus sibi assistentiwm in illo throno suo flammeo suscepit dignam cano capite suo sententiam elocutus iuxta Patrem ipsius secundum carnem Dauid : Sede «a dextris meis etc. Quod non sic accipiendum est, ut Humaniformii | PL 258 putant, quod Deus ita ut nos hinc dexteram atque inde habeat sinistram et humana forma circumscriptus sit, aut hoc ipsum, quod Deus sedere dicitur, flexis poplitibus fieri putandum est, nec illud incidamus sacrilegium, inquit Augustinus, in quo exsecratur apostolus eos, qui commautauerunt gloriam incorruptibilis Dei in |similitudinem |corruptibilis hominis. Tale enim simulacrum Deo nefas est Christiano in templo collocare, multo magis in corde nefarium est, ubi uere Dei templum est. Sedere ergo, quod dicitur Deus, non membrorum positionem sed iudiciariam significat potestatem. Et quod ait Christo Domino : Sede a dexivis meis, id est in mei aequalitate, quod idem est ac si dixisset : Conregna mecum, et hoc secundum humanam naturam illi dictum est, quia secundum illam datum est ei vegnum. et honor, et omnes populi,

tribus et linguae| isi seruient, unde in communione canimus : B 15: 94o Psallite Domino qui ascendit super caelos caelorum ad orientem. Humana quippe Christi natura dignitate uirtutum omnium et sanctitatis omnem spiritualem excessit creaturam in tantum, ut ascenderet usque ad orientem, id est usque ad Filium

945 Sibi personaliter unitum, quia praeter Deum nihil transcen-

dendo dimisit. Vbi notandum, quia non dixit ad ortum uel

914 Mc. 16, 19. 919 cf. Dan. 7, 13.10. 923 Ps. 109, 1. 924 cf. Raban, De cler. inst. 2, 58 (p. 180 Knoepfler). 928 cf. Aug., De doctr. christ. 2, 18 - CC 32, p. 53. 929 cf. Rom. r, 25. 9365 Ps. 109, r. 938 cf. Dan. 7, 14. 940

Ps. 57, 35 s. 911 et oz. B 916 gaudium C 917 nos hominis Filio — 74 C — 925 habet B 928 nec] ne B 939 seruient ei 4 cantamus J4 941 orgentem C 943 accessit C — creaturam] natutam C 944a3scendes C — Filium] Verbum C 945 transcendere C

^

324

RVPERTVS TVITIENSIS

oriturum sed ad orientem. Illa enim ineffabilis genitura non secundum praeteritum uel futurum consideratur, sed sempiterno praesenti Filius a Patre generatur. Verumtamen hoc 95o localiter quoque accipiendum est, quia ascendit super firmamentum caeli | et hoc uersus orientalem plagam. Nam quod C 145 dictum est : Vsque ad orientem, id est usque ad Filium sibi personaliter unitum, non utique secundum locum sed secundum humanae naturae immutationem dictum est, qua im95; mutatione e£ nos iuxta apostolum pro modo nostro zmmutabimur. Nec uero sic immutata est, ut in illam orientis substantiam uera carnis substantia transiret, sed accessit gloria, non deces-

sit natura. Absorpta est passibilitas, successit impassibilitas, 96o periit mortalitas, accquisita est carni Verbi coaeternitas.

Sic in similitudinem lapidis aquae durantur. Crystallum namque similitudo lapidis est, non suapte natura lapis, quia durata gelu aquae substantia, sicut aiunt physici, speciem hanc efficit. Ouod ad praedictam immutationem carnis apta 965 similitudine referri Gregorius perhibet in Ezechielem, dum dicit : Corpus redemptoris nostri, quia usque ad mortem assioni subiacwit, aquae simile iuxta aliquid. fuit, quia nascendo crescendo

lassescendo,

esuriendo,

sitiendo,

mouendo

usque

ad

passionem suam jer momenta temporum (mobiliter» decucurrit. 97o Sed quia per resurrectionis suae gloriam ex ipsa corruptione in incorruptionss uirtutem conualuit, quia crystallà more ex aqua durwit, ut in illo et haec eadem natura et ipsa iam, quae fuerat,

corruptionis muta|bilitas non esset. Aqua ergo 4n crystallum |A 7o» uersa est, quando corruptionis eius infirmitas ber vesurrectionem 975 |suam ad incorruptionis est firmitatem solidata.

PL 259

Et notandum, quia cum species crystalli perpulchra sit, dicitur in hac significatione quasi aspectus crystalli horribilis, quia redemptor noster unus idemque serenus iustis, iniustis autem ut supradictum est, apparebit terribilis. Igitur sicut 98» aqua non pereunte substantia uel substantiae quantitate sed solum qualitate, quae fluxa fuerat, in soliditatem transeunte in similitu|dinem lapidis duratur, sic dominicus homo, cui B r5:* psaliimus, non pereunte substantia membrorumque seruato numero uel quantitate ascendit primum, quando resurrexit, 985 ascendit, inquam, inlocaliter ad orientis, id est diuinitatis, de

qua supradictum est, conformitatem atque coaeternitatem sola penitus absorpta quasi fluxa qualitate, secundum quam

958 cf. I Cor. 15, 52.

947 "iq. :$68 979

965 Greg., Hoz. in Ex. 1, 7, 19 - PL 76, 849.

adoriturum C 948 uel] ez C 952 Filium] Verbum C 954/955 qua nos] et quia nos immutatione— B 960 carnis 74 965 referre C, oz. B mouendo] moriendo B 970 quia ozz. B 976 species crystalli cum — 24 igitur] itaque 74 982 dominicus] assumptus C 983 membrorum C

DE DIVINIS OFFICIIS IX, 8-9 325 timuit potuitque taedere et pauere, et dixit : Tristis esí anima mea usque ad mortem etc. talia, secundo autem 99» ascendit et localiter hac die uidentibus apostolis super firmamentum

caeli, ut dictum

est supra, ad orientem, id est ad

orientalem plagam. Vbi autem et quomodo sit dominicum corpus in caelo, curiosissimum et swberuacaneum est. quaerere, inquit Augusti99; nus in libro de fide catholica. Tantummodo in caelo esse credendum est. Non emim est fragilitatis nostrae | caelorum secreta C 145" discutere.

9

Li

Quod auctoritate euangelii processio fiat in die ascensionis (Domini.

1:0

— Quod hac die processionem agimus, illud nobis commendat, quod Dominum nostrum sequi debeamus in ipsum caelum, quo praecursor ipse introiit per eandem oboedientiae uiam, quam ipse factus oboediens usque ad mortem exemplo suo praemonstrauit. Nam et ipse mox ascensurus in caelum 1:00; hoc idem significare dignatus est, sicut Lucas euangelista refert. Cum enim dixisset Dominus : Ego mittam dromissum Pairis mei in uos, uos autem sedete im ciuitate, quoadusque induamimi uirtute ex alto, secutus

Lucas adiunxit : Eduxit autem eos foras im Betha1010 42835. Eductione illi, quod nos eum sequi debeamus, ut praedictum est, nomine Bethaniae, quod interpretatur oboedientia, significauit, quod imitando eius oboedientiam membra eius esse et cum illo omnia uerbo uirtutis suae portante ascendere ualeamus. 19:5 — Recte itaque de responsoriis, quod magis ad eandem pertineant eductionem, diligentiores ecclesiae ordines cantant in hac processione ut nos responsorium hoc : Eduxit Dominus lesus discipulos suos foras in Bethaniam et benedixit eis, quod ex euangelio Lucae sumptum est. Hoc enim cantando et proce1020 dendo nobis inuicem loquimur et commemoramus idipsum, quod illa Dominus eductione significabat, uidelicet, quod sequaces eius de mundo foras exire debeant, sicut iam dixerat ilis : Ego elegi uos de mundo, ut eatis et [fructum affevatis. Quo eatis ? Vtique in uniuersum mundum. Nam

1025 hoc est, quod et tunc ait illis secundum |Marcum : Entes in mundum

wniuersum

988 Mt. 26, 38 ; Mc. 14, 34. 188 A. 1003 cf. Phil. 2, 8.

braedicate euangelium

| PL

omni

995 Aug., Lib. de fide catb. et symbolo 6 - PL 40, 1006 Lc. 24, 49. 1009 Lc. 24, 50. 1011

Hier., Lib. znferpr. bebr. nom. 60, 26 - CC 72, p. 135. 1017 Corp. /Anziph. Offic. T, 93 b (p. 222 Hesbert). — 1023 Ioh. r5, 16. 1025 Mc. 16, 15. 989 secunda C 991 ut supta dictum est — 4 C 999 Domini oz. 4 B C 1013 portando ;4 1014 ualemus 74 1015 pertineat C 1016 diligentioris ecclesiae ordinis B C 1019 sumptum] sctiptum B 1025 tunc] nunc C VII 25

260

B 152

^

326

RVPERTVS TVITIENSIS

creaturae. In quo Iudaeos palam percutit uane gloriantes, quod peculiaris populus Dei sint. Nam praeter hoc, quod ?wxta aliquid, ut ait beatus Gregorius, homo omms creatura est, 1030 habet enim esse cum lapidibus, .uiwere cum, arboribus, sentire cum, bestiis, discernere cum angelis, praeter hoc, inquam, Iudaeos, ut dictum est, percutit dicendo omni creaturae. Compendio quippe usus est dicendo omni creaturae pro ommi 10355

1040

homini.

Si dixisset

: omni

homini,

reddenda

erat.

ratio, cur non Iudaeo soli. Quae autem ratio melior poterat reddi, nisi quia sicut Iudaeus creatura Dei est, ita et gentilis ? Vnde apostolus ait : A« ludaeorum Deus tamtum ? Nonne et gentium ? Immo et gentium ! Pulchre igitur compendio usus est dicens : Own? creaturae, quo nomine simul et omnem exprimit homihem et praecepti sui iustam apponit rationem.

10 Cur eadem processio non ante sed post tertiam agatur. Cum igitur hac die processionem rationabiliter agamus, nihilominus et hoc rationabile est, quod non sicut in die 1045 paschae uel ceteris dominicis, antequam tertia cantetur, sed ea cantata celebratur. Sola namque processio | dominicalis,

C 146

quia tunc aqua benedicitur in memoriam et uenerationem sacri baptismatis, sicut alias iam dictum est. Sola, inquam,

huiusmodi processio tertiam praecedit, qua hora Spiritus sanctus super apostolos aduenit, ut sicut prius baptizamur et sic Spiritum sanctum accipimus, sic aqua benedicta prius nos et loca nostra respergamus et sic aduentus Spiritus sancti memoriale scilicet horam tertiam decantemus. Cur autem dominica die sic nobis baptismatis sacri memo1055 ria renouetur, supra dictum est, ubi de sacra paschae solemnitate uel ordine pro posse diximus. Haec ergo et | ceterae, quae absque aquae benedictione aguntur, processiones iure 1050

praemissam sequuntur horam tertiam et secuturo sine inter-

ruptione iunguntur officio missae. 1060

11

De dominica post ascensionem Domini. Dominicae huius officium uox est apostolorum, qui iuxta praeceptum Domini ascendentis sedebamt im ciuitate, quoadusque indueventur uirlute ex alto et erant unanimiter

orantes

cum

mulieribus

1029 Greg., Hozz. in eu. 29, 2 - PL 76, 1214. 49. 1063 Act. r, 14.

et matre

1037 Rom. 5, 29.

1028 sit B 1034 homine J4 1035 meliot oz. JA 1043 cum] dum C 1047 benedicetur C uenerationem 1048 inquit B 1050 prius oz. JÀ 1054 die oz. JA secuturos 44 B 1060 de oz. A 1062 ascendentes uerantes unanimiter in oratione T/z/g.

Iesu, sicut 1062 Lc. 24,

1037 ait oz. A C et memoriam -— C 1058 praemissa C C 1063 petse-

7,65A:

DE DIVINIS OFFICIIS IX, 9-II

327

106; in Actibus apostolorum legitur. Non solum autem illorum sed et nostra uox est corde et ore proferenda in aures Domini, ut Spiritus eius gratia dignanter ad nos usque descendat, quia uidelicet corporis eiusdem, in quo praeeminent apostoli, nos

quoque membra sumus licet ultima. Descen|dat, inquam, in B 152» 1970 nos unguentum illud, quod plenarie redundans is capite, id est in Christo, descendit primum im barbam Aaron, id est

montani scilicet eiusdem |Christi Domini nostri super montem PL z6:

caeli exaltati, in barbam, inquam, id est in fortes atque per-

fectos uiros, patres nostros apostolos, descenditque et 2» ora

1075 «esbimenti eius, id est in uicinos apostolis electos ex Iudaeis, et sicut ros descendat in montem Sion, id est in omnem ex nobis

gentibus fidelem. Huic ergo exspectationi praesentis introitus officii ualde congruit: Exaudi, Domine, uocem meam, qua clama1080 42 ad ie. Psalmo namque uigesimo sexto, de quo sumptum est hoc, titulus hic inscribitur: Psalmus Dauid priusquam Wnireiur, id est in regem ungeretur. Qui et mittit nos ad historiam. Dauid adhuc in domo patris sui, scilicet in Bethlehem,

puerulus

unctus

est a Samuele,

regem

illum futurum

1085 Spiritu sancto sic praesignante. Deinde unctus est in Hebron et super tribum Iuda tantum regnauit mortuo Saule. Postea uero tertio unctus est, quando totius israelitici populi prouinciam accepit. Quae unctiones nobis mysticant aliquid. Sicut enim tertio unctus est Dauid, sic quique fideles participes

1090 debent

esse ternae unctionis.

Prius in baptismo,

ubi gratia

Spiritus sancti innouantur, secundo, quando per impositionem manuum episcopi donis eiusdem Spiritus sancti augmentantur, tertio in die iudicii, quando eiusdem spiritalis gratiae perfectam dulcedinem adipiscentur. 1995

Non

est autem

credendum

Dauid

| fecisse hunc psalmum C 1:46*

antequam in domo patris sui liniretur, sed an post illam unctionem statim, an. post secundam fecerit, incertum est. At nos quidem post secundam unctionem in exspectatione tertiae hoc officium canimus, iam enim impositionem manuum 1100 ab episcopis accepimus. Apostoli autem, quorum exspectationem imitamur, secundam post primam unctionem praestolabantur. Nam illi post peccatorum remissionem, quam in morte Christi acceperant insufflante illo ac dicente : Accijite quorum sancitum, peccata, Spiritum. remiseritis 110) emiliwniur eis, manuum impositionem exspectabant de caelo ab eodem $ontifice magno, qui benetrawit caelos, Iesu 1070 cf. Ps. 132, 2. 1074 Ps. 132, 2. 1081 Ps. 26, r1. 1103 Ioh. 20, 25.

1076 Ps. 132, 5. 1079 Ps. 26, 7. 1106 cf. Hebr. 4, 14.

1075 apostolos C 1086 mortuo Saule regnauit — ;4 1087 unctus est tertio -- À 1088 unctionis C 1090 esse debent — 74, debeant esse C 1095 autem ozz. B hunc fecisse — 74A 1096 sui ozz. A C

^

328

RVPERTVS TVITIENSIS

Christo, quae secunda

illis exstitit unctio.

Nos autem

hac

secunda per illorum officium ab episcopis cum sacro chrismate IIIO

III

1120

XI25

accepta tertiam exspectamus, gratiam pro gratia, quam in illa caelesti percipiemus ecclesia tanta plenitudine, ut merito uocetur ebrietas et affluens uoluptas, sicut dicit psalmista : Inebriabuntur ab ubertate domus tuae et torrente uoluptatis | tuae botabis eos. Et Isaias dicit : Dixit B Dominus, cuius ignis est im Sion et caminus | eius PL im lerusalem. Donum quippe Spiritus sancti in Sion, id est in praesenti ecclesia quantuslibet ignis est, in Ierusalem autem, id est in caelesti patria, caminus plenus et indeficiens est. Igitur secundum praedictam exspectationem cantamus

153

262

in introitu: Exaudi, Domine, uocem meam, qua clamaui ad ie, et quia non sufficit uox corporis, addimus :

Tibi dixit cor meum : quaesiui uultum iuwm etc. Epistola, qualiter hoc ipsum orare debeamus, indicat dicens : Estote brudentes et uigilate in oratiomibus etc. Euangelium : Cwm uenerit Paracletus, quem ego militiam uobis a Patre, idcirco congrue legitur, quia promissionem eandem apostoli, quam exspectabant, procul dubio in mente et in ore habebant simul et orationem, quam in fine sermonis pro ipsis et pro nobis, qui per uerbum eorum credituri eramus, orauit ad Patrem.

1130

Propter quod et communio congruit : Pater, cum essem cum, eis. Offerenda quoque : Lauda anima mea Doma"m,

ab re non discrepat, quia sic scribit Lucas : E£ erant

in templo

laudantes

et benedicentes

Deum.

12 Cur hactenus apostolicae litterae ad uigilias lectae sint. Idcirco per hos dies dominicae resurrectionis, id est a 1155 pascha usque ad pentecosten apostolicae litterae lectae sunt in uigiliis nocturnis, uidelicet Ac|tus apostolorum, Apocalypsis, cum septem canonicis epistulis, quia testimonium personant eiusdem resurrectionis, sicut scriptum est : Qwia uir1140 tute magna reddebant apostoli, uidelicet tam woce quam litteris testimonium resurrectionis Iesu Christi Domini nosiri. Diebus autem, quibus tempus illud significatur, quo ante passionem suam in hoc mundo uixit Dominus, idcirco Paulus 1145 legitur apostolus, quia paene ubique tota intentio eius est 1112 Ps. 55, 9. EDBetr.-42 7. PL 78, 69o A.

1113 Is. 31, 9. 1124 Ioh. 15, 26. 1132 Lc. 24, 53.

1119 Ps. 26, 7. 1121 Ps. 26, 7. 1123 1130 Ioh. 17, 12. 1131 Ps. 144, 2 ; cf. 1139 Act. 4, 55.

1107 exstitit illis — B 1115 domum A 1116 est ignis — C 1120 quia 07m. JA 1126 quam oz;. C 1128 pto ipsis ozz. C 1134 SVNT C 1139 quia] et zig. 1139/1141 sicut scriptum 754. resurrectionis sub Jin. alia manu B 1141 D. n. I. Chr. uidel. uoce quam litteris —— C 1145 eius oz;. C

A 7xv

DE DIVINIS OFFICIIS IX, r1-12

329

approbare gratiam toti mundo, id est | tam Iudaeis quam C x47 gentibus, fuisse necessariam, nec ullum ex operibus legis, sed sola fide Christi posse saluari. Itaque toto tempore, quo siue ante, siue post passionem suam Domini nostri praesentia 115o commemoratur, congrue noui testamenti praecones loquuntur, ut quasi ab sponsi praesentis uberibus filii eius lacte consolationis potentur. Haec siquidem Scripturae ubera illa sunt, de quibus eidem sponso in Canticis ecclesia dicit: Quia meliora sunt ubera 155iwa wino fragrantia unguentis optimis. 1154

Cant.

r, r.

1149 nostri] Iesu aZ. C

1154 meliores 74

11565 fraglantia B

LIBER DECIMVS. 1

Incipit de aduentu seu diuinitate atque operatione

sancti Spiritus. |

Quam uenerabilis et amplectenda sanctae matri ecclesiae 5 filiisque eius uniuersis debeat esse de aduentu Spiritus sancti solemnitas, consideráta personae aduenientis dignitas simulque causa aduentus eius euidenter demonstrat. Ipse enim Deus ac Domi[nus est Patri Filioque consubstantialis et coaeternus, increatus atque immensus,

B 155"

PL 263

utpote creatricis tertia

o persona Trinitatis, cuius absque gratia nulla in ordine caelorum consistit creatura rationalis. A quo recedens angelus diabolus factus est, ad quem accedens homo Deo similis redditus est. Causa autem aduentus eius haec est, ut quia sponsus ablatus est, filiorum eius curam atque tutelam pupillorum I A susciplat et testamento Patris legatam illi immo sanguine eius conscriptam hereditatem aduocatione legitima defendat in omni praetorio coram quouis iudice, rege aut tyranno siue principibus terrae. Proponenda namque erat lis in iudicio de terminis paternae ed o possessionis, et cum antiquus dierum dixerit huic, de quo loquimur, sponso, pupillorum patri: Postula a me et dabo tib; gentes hereditatem iuam et possessionem iuam terminos terrae, futuri tamen erant, qui hereditatem eius nimium uellent angustare aut etiam annullare, ut Iudaei, qui 2

;in sua tantum synagoga, ut Donatus, qui in sola coarctare

contendit Africa, ut pagani, qui nullam illius possessionem usquam esse uolebant. Praeterea caelorum praedia, quae perdere poterant filii supradicto patris testamento sibimet legata insidiantibus 3 o malignis spiritibus, tutorem hunc fidissimum adesse oportebat, qui illos erudiret, protegeret atque pro delinquentibus interueniret. Nam qwid oremus, inquit apostolus, sicut oportet nescimus, sed ipse Spiritus bro nobis postulat gemitibus inenarrabilibus. gitur iuxta personae aduenientis dignitatem et aduentus 3; causam gloriosa, splendida, uenerabilis et dulcis est sanctae ecclesiae domui solemnitas haec de aduentu Spiritus sancti aeque ut illa sacrosancta festiuitas dominicae resurrectionis, quia uidelicet sicut nihil nobis nasci pro |fuit, nisi redimi pro- C 147* X21: Ps; 2518.

382 Rom. 8, 26.

X.1 LIB XI 44, LIB X zz marg. alia matu B

28 quae] quia C 30 fidelissimum 74 pro nobis l/zjr. 39 nobis nihil — 4

8 SPIRITVS SANCTI — C 31 atque] et A 83 postulat

DE DIVINIS OFFICIIS X, 1-2 40 fuisset, ita nihil nobis

. 331

redimi profuit, nisi Spiritu sancto illu-

minari et peccatorum remissionem accipere profuisset.

2^ Qua auctoritate sabbato pentecostes sicut et sabbato paschae baptizandum sit. Quapropter haec duo tempora, id est paschae et pentecostes, 4 vA a Romanis pontificibus ad baptizandum praefixa sunt. Vnde magnus | Leo scribens ad uniuersos episcopos per Siciliam B 154 constitutos, cum de sabbato sancto paschae, quo baptizandum sit, dixisset, 5o

adiecit

: Addituv sane

huic obseruamtiae

etiam

pentecostes ex aduentu Spiritus sancti solemmitas, quae de paschalis festi bendet articulo, et cum ad alios dies cetera festa pertineant, haec semper ad. eam diem, quae resurrectione Domini

est. nsignas, occurrit porrigens quodammodo auxiliantis gratiae manwn, et eos, quos a die paschae aut molestia infirmitatis aut

longinquitas intineris. aut. mauigationis difficultas interclusit, 5 A onuians, ui quibuslibet necessitatibus impediti desiderii, sui effectum dono Spiritus sancti consequantur. Et paulo post : Hoc autem nos |non ex nostra bersuasione defendimus, sed ex apostolica auctoritate satis idoneo brobamus exemplo sequentes beatum Petrum apostolum, qui im ipso 6 o die, quo omnium credentium. numerum. jromissus Spiritus sanctus replewu, aduentus trium. milium. populum sua $raedicatione comuersum lauacro baptismatis comsecrauit, quod sancta Scriptura, quae apostolorum |continet Actus, fideli historia docet, dicens : His auditis combuncti sunt corde 6 vA et dixerunt ad. Petrum et ad veliquos apostolos Quid faciemus, wiri fratves ? Peirus uero ad. illos Paenitentiam, inquit, agzste et baptazetur unusquisque uesirum in nomine | Domini Iesu Christi etc. Digna sane et iusta tanti Domini reuerentia, quoniam 7 o aequitas paribus in rebus paria iura desiderat, ut quia Filius non nisi ?*« digito Dei foriem armatum resurgendo deuicit et uasa. eius eripuit atque mundauit, aeque huic digito Dei, scilicet Spiritui sancto aduenienti sicut et Filio resurgenti suum repraesentetur opus, id est sacri baptismatis effectus, 7 vA maxime quia baptismatis eiusdem regeneratio propria sancti Spiritus operatio est. De cuius regenerationis sacramento nonnulla superius dicta sunt in sancto paschae sabbato simulque de lectionibus et cantibus ad idem sacramentum pertinentibus, quantum proposita breuitas permisit, exposita sunt, 8o quae digna quaesitu uidebantur. 46 Leo, Ep. ad uniu. epp. per Siciliam const. 16, 5.4 - PL 54, 700. 71 cb Ec TT220)$.

44 duo haec — C sacra Scriptura C Vulg.

72 Mc. 5, 27 ; Lc. 11, 20 ss.

64 Act. 2, 57 s.

:

46 episcopos uniuersos — B 52 insignis est — /4 63 66 uero] ait z/Z. C — 6? inquit oz. C : 68 Domini oz.

PL 264

A 72

332 3

RVPERTVS TVITIENSIS Quid pertineat ad sancti Spiritus gratiam lectio

Tentauit Deus Abraham. Verumtamen nunc illud praetereundum non est, quid ad baptismi gratiam pertineat illa, quae hac die legitur lectio : 8 II Tentawit Deus Abraham. De qua requirentibus facilis et aperta patet respon |sio, quia uidelicet in illa, quam celebramus, effu- C 148 sione sancti Spiritus illud impletum est, quod in hac lectione patri | nostro Abrahae Dominus ait : Per memetipsum B 154* iwraui, quia fecisti hanc vem et nom bepercisti filao iuo unigenito, benedicam tibi et multiplicabo semen iuum sicut stellas caeli et sicut arenam, quae est im lLitore maris, maximeque quod addidit : Poss?debst semen iuum porias inimicorum suorum aique im semine iuo benedicentur ommes gentes terrae pro eo, 9 ^ quod oboedisti woci meae. Illud, inquam, nunc impleri coeptum est, quando Sfiritus sanctus apostolorum bectora imwisibilier penetrans nowum dedit sanctificationis signum ut in ore eorum omniwm genera nascerentur linguarum. Sanctus enim Spiritus tunc omnibus IO o dari coepit gentibus manifesto super gentiles Cornelium et alios nonnullos ueniens signo, qui una et sola Dei benedictio est, quia benedicuntur omnes gentes in semine Abrahae, qui est Christus, quem in utero Virginis idem Spiritus sanctus praeuenit in benedictionibus, id est omnium gratiarum suarum 105 effusionibus, ut de plenitudine eius nos omnes acciperemus. Tractus hanc enim lectionem idcirco nullus prosequitur, quia

canticum

IIO

| pater Abraham pro hoc facto nullum cecinisse

scribitur, quippe quibus uel cum quibus caneret non habebat, unus et paene solus Dei cultor idemque in terra aliena peregrinus. Cetera, ut supra dictum est, in officio sabbati paschalis pro posse dicta sunt. 4

I1

Quodin honorem septiformis Spiritus septem sint officia quinta uacante feria. In cunctis sacrosanctae solemnitatis huius officiis auctoritas Spiritus sancti praeeminet, cuius et maiestas materiam praebet, quod maxime in epistolis sumptis de Actibus apostolorum 85 cf. Gen. 22, 1 ; Ord. Rom. 50, 39, 5 (p. 343 Andtieu). 88 Gen. 22, 16 s. 96 Lib. respons., In uigilia Pentecosten - PL 78, 782 C ; Corp. Antiph. Offic. Y, 95 a (p. 226 Hesbert). 83 non est quid] id est quod C $84 hac die] de ?raez. JA 83 requirentibus] re quaerentibus 74 8? hac] die a4. C —— 89 rem hanc — .4, esse hanc C 91 sicut] uelut l/z/g. 93 atque] et zig. 94 pro eo oz. Vulg. 97 sanctus] procedens a throno add. L. respons. 98 in eorum ote — C 103 sanctus Spiritus — ;4 106 enim oz. C 115 solemnitas C

PL 265

DE DIVINIS OFFICIIS X, 3-5

333 clarum est. In quibusdam tamen euangeliis uel his, quae ad

introitus officiorum uel quae dicuntur in offerendis, non adeo

120 liquet in superficie litterae, quod personam uel propriam sancti Spiritus operationem praedicent, sed si perscrutemur et ut ad latentia grana perueniamus spicas manibus confricemus, cuncta ad illius operationem atque ad baptizatorum competentem pertinere patebit instructionem. 12, Sunt autem ab hoc sabbato usque ad aliud sabbatum officia septem uno die, id est feria quinta proprium non habente, sed de dominica mutuante

officium, uidelicet in ueneratione

posita septem eiusdem Spiritus sancti donorum. Sed in his eo contenti non erimus, ut iuxta propositum in officiis quaera150 mus partium concordiam, magisque opificem nostrae salutis inquirendo uenerabimur sancti Spiritus diuinitatem. Dignum quippe est, ut prophetica uel euangelica seu apostolica pensando dicta, | quae in his congesta sunt officiis, organistam C 148" antiquum suis ex uocibus non recentem agnoscamus | esse B 55 155 Deum, praesertim cum in his quoque, quae hoc minus in littera personare uidentur, magnificentius interdum comprobetur interiore fideliter ponderato sensu, ut est illud : Cibauit eos ex adipe frumenti et de petra melle saiurawit eos. 140 9. Cur apostolus Paulus eos, qui in Ioannis baptismate baptizati fuerant, nihilominus baptizari fecerit. Lectio Actuum apostolorum : Factum est cum Apollo esset. Corinthi etc. Cunctis huius hebdomadae diebus lectiones. de Actibus apostolorum sumptae sancti Spiritus 145 euidenter praedicant potentiam simul et gratiam, qua teneram nascentis

ecclesiae cum

tanta dulcedine lactabat infantiam,

ut imponentibus manus apostolis loquerentur linguis fideles et prophetarent. Sed hodierna, id est sabbati, lectio unicam baptismi Christi commendat dignitatem in eo, quod Paulum 15o discipulos, qui baptizati fuerant in Ioannis baptismate, rebaptizasse, immo quia baptizati non fuerant in nomine Domini Iesu, baptizasse commemorat. lia Causa autem manifesta est, uidelicet quia baptismus Ioannis non ad eandem uirtutem pertinuit, quam operatur in nobis 1$ baptismus Christi. Primo quia Ioannes baptizabat in paenitentiam, Christus uero baptizat in remissionem peccatorum. VA

Deinde, quod maximum est, Ioannes | non baptizabat in PL 266 nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, quae sola et unica

138 Ps. 80, 17.

142 Act. 19, 1.

118 quibus 74 119 quae om. 4 132 est quippe — 4 133 gesta JA officiis ozz. B 146 lactabant C 151/152 immo $4. baptizasse oz. C 154 operatur om. JÁ 155 baptizauit 74

334 160

16 A

RVPERTVS TVITIENSIS

regula est baptizandi, quam suo sanguine conscriptam | saluator post resurrectionem suam et non ante discipulis suis: contradidit. Quae tantae uirtutis atque auctoritatis est, ut quantacumque dicat quis inter aquae mersionem, si cuncta ex ordine quattuor euangelia percurrat totamque fidei catholicae decantet expositionem orthodoxam, hanc autem solam omittat regulam, uerbum abbreuiatum quidem sed consummans : Ego ie baptizo in nomine Patras et. Filis et Spiritus

r7 o

sanctt,

A 72*

si, inquam, illud omittat, non fecit opus

baptismi atque ideo frustratus, qui sic intinctus est, nihilominus baptizari indiget. Quod si sola haec uerba deprompta fuerint, quicumque sit ille uerbi et aquae minister, quicumque baptizet, siue columba siue coruus, id est siue castus siue adulter aut ebriosus, siue catholicus siue haereticus, siue etiam

ludo quis forte baptizet, nullatenus baptismum licet iterari, ne tanti nominis inuocatio uideatur annullari. Vnde licet fere 17 VA nemo dubitet, libet tamen quidquam ad hoc pertinens inserere, quod ecclesiastica de Athanasii principiis hoc modo refert historia. | C 149

Tempore

180

18

A

9

o

quo apud Alexandriam

Petri. martyris

| diem

Alexander episcopus agebat, cum ost expleta solemmia conuenturos ad comwiwiwm suos clericos exspectaret, in. loco mari wicimo widel eminus buerorum super oram maris ludum imitantum, ut fieri solet, ebiscobum atque ea, quae in ecclesiis geri mos est. Sed cum intentus diutino bueros inspectaret, widet ab his geri quaedam etiam secreliora ek mystica. Perturbatus 4llico wocari ad se clericos dubet aique eis ipse quid eminus wideret ostendit. Twm abire eos et comprehensos omnes ad. se perducere pueros imperat. Cumque adessent, quis eis ludus et quid. egissent uel quomodo bercunctatur. Illi, ut talis habet aetas, bauidi negare jrimo, dehinc vem. gestam er ordinem pandunt et baptizatos esse a se catechuwmenos quosdam confitentur ber Athanaswwm, qui ludi illus juerilis episcopus fuerat simulatus. Twm ille diligenter inquirens ab his, qui baptizati dicebantur, quid interrogati fuerint quidue resbonderint, simul et ab eo, qui wnlerrogauerat, wbi widet secundum religionis nostrae vitum

195 cuncta

consíare,

collocutus

cwm

concilio

clericorum |statuisse

traditur illis, quibus integris interrogationibus et resbonsionibus aqua fuerat infusa, iterari baptismum non debere sed adimpleri ea, quae a sacerdotibus mos est. 178 Rufin., His. ecc]. 1, 14 - PL 21, 486 B. 487 AB.

159 est regula AA C 165 ad breuiatum /4 167 istud omittit 4 C 168 sicut C 173 quis] qui C 174 annullare B nemo fete — C 176 principis B modo] mihi B 179 conuenturus Rf. 180 suum C 183 intentius diutine Rzf. 185 ad se oz. B eminus quid — 74 B 186 tunc B ad se perducere omnes — C 187 a se esse Rf. 190 quosdam catechumenos e B

B 155v

DE DIVINIS OFFICIIS X, 5-6 395 Manifestum est igitur baptismum Ioannis longeimparis fuisse

200 uirtutis a baptismo Christi neque ulla quaestione opus est, cur apostolus Paulus eos, qui tantum in Ioannis baptismate baptizati fuerant, nihilominus baptizari fecerit, quippe qui interrogati: SzSbiritumsanctum accepistis credentes ,vesponderuni: Sed neque si Spiritus sanctusest, audiuimus. 20 In quo satis liquet, quantae imperfectionis baptismus Ioan-

nis fuerit, in quo nec nominabatur is, in quo sola baptismi subsistit uir|tus, Spiritus sanctus, in quo baptizat Christus, PL 267 sicut idem loannes ait : Ego bajftizo «os in aqua, ille wos baptizabit im Spiritu sancto et igni. Et item : 210 Qui. misit me, inquit, baptizare, ille mihi dixit Super quem wideris Spiritum descendemtem sicut columbam et mamentem in eo, ille est, qui baptizat | 2n Spiritu sancto. 6

215

De proprietate consolationis secundum quam Spiritus sanctus alius datus est Paracletus. Spiritus sanctus sicut alia persona est quam Filius, sic proprietate consolationis suae, qua consolatur nos, alius est Paracletus, propter quod Dei Filius multa de seipso locutus ait in hodierna lectione sancti euangelii : | E? ego vogabo C 14»

220 Patrem.

et. alium

Paracletum

dabit

uobis,

quod ut

tandem commodius patefiat, | discretione diligenti opus est B 1:56 ad cognoscendum, quid proprie per Filium, quid proprie Pater per Spiritum sanctum operetur in creaturis. Omnium substantia creaturarum per Filium condita est, 225 Sicut euangelista testatur dicens: Omnia ber ipsum facta suni et sine ipso facium est mihil. Sed omnibus exceptis, quae

ad praesens

negotium

non

pertinent,

de angelica

et

humana tantum substantia dicendum est. Omnis humana uel angelica creatura omnesque substan23o tiales qualitates, sine quibus nusquam ulla potest uel cogitari: substantia, uidelicet esse, uiuere, sentire et discernere, quae naturaliter insunt, et idcirco eidem abesse substantiae non

possunt, per Filium simul cum ipsa substantia conditae sunt. At uero

bene

esse,

sancte

uiuere,

recte

sentire,

prudenter

235 discernere uel sapienter intelligere accidentales qualitates per Spiritum sanctum appositae sunt. Quas ex eo constat accidentales esse, quia uidelicet adsunt bono et absunt malo homini uel angelo natura uel substantia permanente. Et ne quis calumniae locus patere uideatur, sic dictum est has 203 Act. 19, 2. Ioh. r, 5.

208 Mt. 5, 11.

210 Ioh. r, 335.

219 Ioh. 14, 16.

225

200 opus est oz. /4 — 208 dicit C — uos baptizo — C — 208inoz..4 209 in 223 in creat. op. p. Sp. s. » C 228 ducendum C 232 substantiae 234 uidelicet ozz. B et oz. B

0g. 4À om. B

^

336 240

RVPERTVS TVITIENSIS

qualitates accidentales esse, cum ipse Spiritus sanctus, cuius

haec dona sunt, substantia sit, sicut mulieri procul dubio accidens est fetam esse, cum semen, quo impraegnata est, uel illud, de quo et per quod semen in ea transfusum est, substan-

tia sit. |

245

Sed ut ad proposita redeam, nimiam patiuntur penuriam, qui solius creatricis potentiae beneficium assecuti solis naturae suae

250

255

260

bonis

utentes,

quae

per Verbum

creata

sunt,

necdum

meruerunt superioribus ornari, quae a Patre uel Filio dantur per Spiritum sanctum. Amplius uero miseri sunt, qui illa numquam accipere merentur, qualibus dicit Dominus : Vae uobis, quia habetis consolationem uestram ! Apostoli autem non eiusmodi erant, qui numquam accipere mererentur, nondum tamen diuinde dispensationis ordo poscebat, ut iam acciperent iamque perficerentur. Et quod inter eos Filius Dei erat, quod nondum Spiritu dato cum illis loquebatur et inter eos ambulabat, praeparatio temporis erat, quo mentibus eorum per eundem Spiritum infunderetur, | per quem in utero Virginis humanae naturae fuerat unitus. Quodque dicebat eis: Rogabo Patrem meum et aláum Paracleium

dabit

uobis,

ui maneat

wobiscum

in

PL 268

aeternum,

tale est ac si sponsae amanti, quae dixerat : Osculetur me osculo oris sui, dicat inter oscula os amici fosí parietem stantis er fenestram vespicientis : Diruam parietem hunc, qui oscula nostra uix per fenestras admittit diuidens inter te

| meum eburneum distinctum sapphiris et mox | C in carne una fietque per infusorium seminis, ut B non sis. haec ante passionem suam loqueretur Dominus, adhuc stabat paries imimicitiarum, id est originale peccatum, 270 inter homines et Deum. Corporalis autem praesentia Christi 265

uentremque erimus duo ultra sterilis Cum enim tamquam

275

280

os erat dilecti, qui tot osculis amicam

alliciebat,

quot doctrinis uel miraculis ecclesiam in paucis discipulis adhuc paruulam ad fidem inuitabat. Sed sicut solo numquam amica concipit osculo, sic animae illorum impraegnari non poterant uirtute Verbi, quod est semen Dei Patris, nisi per ingressum Spiritus sancti copula Dei nostrarumque animarum perficeretur, et per illum usque ad interiora uentris earum semen, quod est Verbum Dei, perferretur. Quo facto statim rent consolari anima eorum in temporalibus seu naturalibus humanae creaturae bonis et idcirco omnem rerum saecularium consolationem 250 Lc. 6, 24. cf. Eph. 2, 14.

respuerunt, 259 Ioh. 14, 16. 279 Ps. 76, 3.4.

quia

memores

261 Cant. 1, x.

[uerunt 262 Cant. 2, 9.

Dei, 269

242 est accidens — JA 243 de oz. C eam C 251 qui A 252 apostoli] amplius C 253 merentur B 258 Dei Filius C 262 post] eius C 267 sterilis ultra — 4 C 270 et] ac C 271 et] ut A

150 156*

DE DIVINIS OFFICIIS X, 6 337 id est intellexerunt Deum esse incomparabiliter dignius et altius bonum, et hoc intelligentes delectat? sunt. De hac Patris et sui cognitione paulo superius dixerat Do285 minus: S2 cogmouissetis me, et Patrem meum utique cognouissetis. Nam de qua cognitione dixit nisi de experimento amoris ? Siquidem pro experimento copulae naturalis in sacra Scriptura tam honeste quam proprie dici consueuit uir uxorem uel uxor cognouisse uirum. Qua similitudine quia 290 cognoscendus erat Deus ab ecclesia per passionem Filii, qui haec loquebatur, acquisita, statim addidit : E£ amodo cognoscetis ewm. Et quia sic cognouisse uidisse est, continue subiecit : E£ wuidistis eum, praeteritum ponens pro futuro, quod certissime futurum est eo more loquendi, quo et paulo 29 [9 post dicturus est : E£ iam mon sum in mundo. Quod si cui non placet, ostendat quomodo aliter quam per amorem suum Deus ueraciter uel utiliter cognosci potest, aut quomodo iam uiderant Patrem, cum ipse Filius nunc dicat : S; 300

205

cognouwissetis me, et Patrem mewm uliique cogmowissetis. In qua propositione praecedens atque consequens discipuli non cohaerere arbitrabantur. Vnde ait Philippus : Domine, ostende nobis Patrem et sufficit nobis, acsi dicat : Te quidem ostendisti nobis et uidimus te, tantummodo Patrem nobis ostende. At ipse hunc illorum non approbans sensum, quia nihil superesse putabant de Filio, quod non uidissent, cum et ipse sit Deus, qui aeque ut Pater corde

uidetur, sicut alibi dixit: Beati mundo 310

| corde, quoniam

Quti uidet me, uidet et Patrem meum.

Sed Patrem non uidistis,

sicut ipsi fatemini, ergo nec me uidistis, quia ego ?n Patre | et Pater 1n me est. Quod non localiter accipiendum est nec sic esse potest, sed hoc est, quod ait : Cognitio Patris in cognitione 2I vA Fili, cognitio Filii in cognitione Patris est. Quae utriusque cognitio per Spiritum sanctum fit, et haec sola est consolatio sanctorum in hoc saeculo peregrinantium, quia subleuati ferunt 320

PL 269

ipsi Deum uwidebunt, ait : Tanto tempore uobiscum sum eí mon cogmouistis me ? Non enim me cognouistis, qui uisum me secundum hominem totum uidisse | putatis : B 157

patienter,

immo

gratanter,

quod

eos

mundus

odit,

exprobrat, eicit, persequitur, flagellat, occidit, et tam in prosperis quam ih aduersis orante pro illis hoc Spiritu gemitibus inenarrabilibus pro refectione habent flere, sicut scriptum 285 Ioh. 14, 7. 291 Ioh. 14, 7. 293 Ioh. 14, 7. 295 Ioh. 17, 11. 298 Ioh. 14, 7. 302 Ioh. 14, 8. 307 Mt. 5, 8. 308 Ioh. 14, 9. 311 Ioh. I4, 9. 312 Ioh. 14, r1. 320 cf. Rom. 8, 26.

284/286 dixerat z;4. 294 loquendi more Pattem — B non meum oz. 4A C

dixit oz. 74 289 uirum ... uxorem B 292 sic oz. C — C 297 Dominus 244 303 te? om. C 304 nobis supra lin. C 807 beati oz. C 310 uiso 4 C 311 316 soli C

C 150"

:338 est: Fuerunt

RVPERTVS TVITIENSIS mihi lacrimae

méae panes die et nocte

etc.

Igitur quia propria sancti Spiritus operatio haec est, recte 32; alius Paracletus dictus est. Sequiturque haec offerenda Emiiie Spiritum tuum etc. Hoc enim alio Paracleto dato, hoc Spiritu emisso creantur homines noui et sic renouatur facies terrae nostrae, quae maledicta est in peccato Adae et damnata spinas et tribulos pullulante carnis luxuria germinare, 330 renouatur,

inquam,

et nouam

profert creaturam,

spectatio, sicut ait apostolus, reue|lationem

cuius ex-

filiorum

Des AT

exspectat, quae ingemiscit et parturit, usque dum in illa reuelatione filiorum Dei reuelet semen Dei, quod per hunc Spiritum primum a baptismi gratia concepit. 355 Inde in sequenti uersu hortatur seipsam praegnans anima benedicere Dominum propter suam uehementem magnificentiam. Quae benedictio uel gratiarum actio, si tantum labiis fiat, adulatio est apud Deum, si autem corde diligente illam,

quam laudat, magnificentiam, beneuolentia praemio digna 34o iudicatur apud Deum. Vnde recte magis internum animae spiraculum quam linguae plectrum hortatur ad benedicendum Dominum. Talisque confessio decora est, quam induit Dominus, et ea tamquam luminoso amicitur uestimento. Causa benedicendi Dominum magis in hoc uersu expressa haec est : 34; Extendens caelum sicut pellem. Nam per hunc, de quo loquimur, Spiritum sanctum extenditur caelum, id est Scriptura prophetarum. Extenditur, inquam, sicut pellis, in qua nihil latet, cum

extensa

fuerit.

Qw:;

íegis,

inquit, in

aquis superiora eius, id est excellentem illis uiam caritatis 55 o in donis Spiritus sancti superfundis. Communionem ultimo festiuitatis die manifestum est ad donum Spiritus sancti pertinere, de quo ait : Qwi im me credit, flumina de uenire eius fluent aquae uiuae. Hoc enim dixit de Spiritu, quem | accepturi erant credentes im B x57" 355 eum. | PL 270

Y

De processione eiusdem Spiritus sancti a Patre Filioque procedentis. Sed quia propositum nunc est, non solum partium consonantiam sed et diuinam quaerere potentiam | Spiritus C rs: 822 Ps. 41, 4. 326 Ps. 103, 3o. 327 Ps. 103, 30. 330 Rom. 8, 19.22. 335 cf. PL 78, 69o C. 342 cf. PL 78, 650 C. 340 Ds: 10272 GETPE 78: 690 C. 348 Ps. 105, 5. 332 Ioh. 7, 38.39.

323 etc oz. C minare] Christi 247. spiraculum animae extenditur oz. C Spiritus — A officiis add. A C

8324 haec operatio est — .4, est op. haec — C 329 getC 332 qui A 335 in oz. C 358 diligentem C 340 internum — ;4 344 haec ozz. A C 345/346 caelum zsq. 348 1egis C 9350 sancti Spiritus — .4 352 sancti credit in me Jj. 3388 solam C consonantiam] in

DE DIVINIS OFFICIIS X, 6-8

339 56o sancti, praetereunda non est haec sententia saluatoris, quam non sola commendat dignitas sensus. sui sed et reuerenda auctoritas dicentis, maxime quia cum clamore, ut attentos faceret, dixit. Sic enim scriptum est : Im mouissimo autem die magmae [festiuitatis stabat lesus et clamabat 365 dicens : Si quis sitit, ueniat ad me et bibat etc. Itaque si auditores sumus non ingrati et tali oratore digni, non solum, quid dixerit, sed et quali tempore dixerit, nam et hoc ad rem attinet, consideremus beneuoli, dociles et at-

tenti. 37» Dies festus erat Iudaeorum scenopegia. Qwid sit scenopegia, nouerwnt, inquit Augustinus, quz Scripturas legerunt. Fa-

ciebant die [esto tabernacula ad similtudinem. tabernaculorum, in quibus habitauerant, cum, educti ex Aegypto peregrinarentur in. deserto. Iste erat dies festus, magna solemnitas. 375 Celebrabant hoc Iudaei uelut veminiscentes beneficia Domini, qui occisuri erant Dominum. In huius festiuitatis nouissimo die stabat Iesus et clamabat inuitans ad bibendum non qualescumque sed quosque sitientes. Bene. Interea dum reminiscerentur, ut dictum est, beneficiorum Dei, dirigebatur

38e ad eos clamor inuitantis ad poculum Spiritus sancti. Nos autem educti de Aegypto infidelitatis, liberati a captiuitate et seruitio spiritualis Pharaonis et traducti per mare baptismi nunc in eremo uitae praesentis peregrinantes habitamus in tabernaculis, quae sunt ecclesiae uel coenobia, in quibus 38; militamus, donec ad regnum supernae hereditatis perueniamus. $i ergo memores beneficiorum Dei festa celebramus a malis operibus uacantes et in contemplatione diuinae bonitatis exsultantes, quia per passionem unici Filii salutem nostram 359o operatus est, clamorem inuitantis audiuimus, in siti currimus,

bibimus, quia sic nobis benigna diuinitatis uena scilicet Spiritus sanctus aperitur. 8 Quo ordine fiat eadem processio sancti Spiritus. Magna res et a Deo speranda, quam considerare propo395 suimus, scilicet quo ad creaturam suam ordine ueniat Spiritus

sanctus. Quo ubi animaduersum fuerit, clarebit et hoc, quam recte in euangelio procedens dictus sit. Ordo necessarius hic est, ut prius in creatura rationali bona. uoluntas excitetur | B erga creatorem consideratione beneficiorum eius. Haec uero 363 Ioh. 7, 27.

370 Aug., Tracz. iz Iob. XXVIII, 7, 3 - CC 36, p. 278, 1-7.

3864 magno Vz/fgs. 3807 et om. C — 368 pertinet C — 3v1faciebat C — 392 die festa C — 396 erant occisuti — 74 C — nouissimo] ultimo B 877 non] in C 383 peregrinationis 74 B 388 uocantes C 389 unici ozz. À 393 SPIRITVS SANCTVS C 3894 adeo 4 396 quo] qui 4 ubi] uero C 398 in creatura] creaturae C

158

^

340

RVPERTVS TVITIENSIS

ut non deessent, ille ?rofrio Filio suo mon pepercit, sed ro nobis omnibus tradidit illum : Quomodo, inquit apostolus, non cwm illo nobis omnia donauit ? Sed sunt homines ingrati, qui sicut in operibus mundi nulla beneuolentia lau|dant Deum artificem, quos apostolus percutit dicens : Qw: 405 cum cognouissent Deum, non sicut Deum glorificauerunt aut gratias egeruni, ita cum prae|dicatur eis tanta caritas Dei, quod pro nobis Filium suum tradidit, non uenerantur magnitudinem beneficii, sed irrident ut stultitiam uerbum crucis Christi. Tales Spiritus sanctus numquam 410 dignatur, quia Deo odibiles ingratitudine nimia legem naturalem praeuaricantur. Naturale namque est homini amantem redamare et opus, quod laude dignum quodue indignum sit, posse discernere. Quod quia uitió suo, uidelicet quia ingrati sunt erga Deum, facere nolunt, merito Spiritus Dei semet415 ipsum non credit eis eosque 2» desideria cordis ipsorum, $n mmunditiam, in bassiones ignominiae et | in omnem vrejrobum sensum, sicut apostolus ait, traditos derelinquit. At uero quorum intuitum diabolicae non caecauit telum inuidentiae, cognoscentes ex operibus mundi artificem ueneran420 tur illum et beneuole sapientiam eius laudant, in qualitate operum magis autem incarnatum et passum pro omnibus audientes Dei wirtutem et Dei sapientiam Christum diligunt, approbant, amplectuntur, honorant. Vnde est illud in canticis: Oleum effusum nomen iuum, ideo adolescentulae 42 vA dilexerunt te. Itaque quemadmodum in sponsalibus primum sponsae ostenditur sponsus, laudatur genus, fortitudo prae400

dicatur,

diuitiae

enumerantur

et forma

commendatur,

per

quae omnia mutuus affectus uoluntariusque puellae exigitur assensus,

et tunc demum

per conuentum

amoris

is, qui in

430 suis placuerat, totus in seipso cognoscitur, ita creator noster prius animarum nostrarum in se excitat affectum suorum ostensione operum suaeque diuinitatis omnipotentissimae et incarnationis sacrosanctae fideli praedicatione, et deinde, ubi 455

seipsum placuisse uiderit, confidenter accedit, sicut de muliere forti scriptum est : Comnfidit in ea cor uiri sui, et

plenitudinem sui ;llam effundit. Ibi per aliud fit, nisi per tum, idcirco iamiam

amoris, id est Spiritum sanctum, im manifestat ille seipsum, quod numquam hunc, de quo loquimur, Spiritum sancpassurus Dominus et post eandem pas-

400 cf. Rom. 8, 32. 404 Rom. 1, 21. 409 cf. I Cot. 1, 25. 415 Rom. r, 24.26.28. 422 cf. I Cor. 1, 24. 424 Cant. 1, 2. 435 Prou. 31, rr.

402 omnia nobis T/z/g. 405 Deum oz. B 406 eis ozz. B 409 nusquam C 411 est namque — C 413 sunt ingrati — ;4 C 414 uolunt C 415 credidit 74 416 in? oz. A 417 dereliquit B 418 telum oz. C 422 diligenter 74 426/429 laudatur zsq. assensus sub Jig. A 431 primo C 431/432 suorum ostensione operum 7z zarg. A 4357 ili zd C — 439 iam C

PL 271

C 151Y

DE DIVINIS OFFICIIS X, 8 341 44» sionem suam hunc Spiritum daturus dilectionem attentius commendabat,

uidelicet ut dilectio cordis humani

dilectioni

Dei, quae est Spiritus sanctus, | occurreret locumque prae- B 15$

pararet.

Iam ut ad superiora reuertamur, talem dilectionis sitim 44; requirebat, cum in templo stans et clamans dicebat: Si quis

sitil, ueniat et bibat. Vbiet scenopegiae festiuitas, quando memores beneficioum Dei tabernacula faciebant, ut supra dictum est, ad similitudinem tabernaculorum, in

quibus habitauerant per desertum, quando de Aegypto educti 45o sunt, festiuitas, inquam, magna solemnitatis eius typus erat, quae nostris in mentibus splendere debet contemplantibus beneficia Dei, quae per Filium suum redemp|torem nostrum C 152 magnifice nobiscum egit, et ob hoc sitientibus illum in seipso PI: 272 contueri, quem in tantis |suis expertae sunt beneficiis. 45 In his nimirum clamor ille Domini non surdas aures inuenit dicentis :Si quis sitit, ueniat et bibat. Exponens quam sitim quaerat, quid bibendum offerat, adiungit : Qui credit 4n me, flumina de uenire eius fluent aquae uiwae. Qui credit in me, idem est ac si dixisset : Qui sitit me. 460 Quid enim est in Christum credere nisi Christum sitire ? Plus quippe multo est credere in Christum quam credere Christo uel credere Christum. Credere Christo subauditur, quod uerum dicat, uel credere Christum, subauditur esse, non

magnum est, siquidem e£ daemones credunt et contremiscunt. 465 At uero credere in Christum, id est per fidem ambulando tendere in Christum, uenerari et amare Verbum, per quod omnia facta sunt, amplius autem, quod Verbum caro factum

est et habitawit in nobis. Qui ergo sic sitit, illi datur bibere de 47» quanta de inopia subleuatur creatura, ut unum eundemque Spiritum habeat, qui diuitiarum cumulus est, quo ita inebriatur

Spiritu Christi. O cum creatore suo solus aeternarum et impletur uenter

animae, ut de illo f/uant aquae wiuae, scilicet dogmata diuinae

sapientiae, ut merito dicatur fons hortorum puteus aqua475 um

wiueniiwuwm. Igitur, ut supradictum

est, hic ordo con-

suetus, haec praeparatio competens est ante aduentum sancti Spiritus, ut prius bona creaturae uoluntas erga creatorem excitetur praedicatione beneficiorum eius, quia testante Scriptura, quae dicit: Hominis est praeparare animam, 480 Domini autem gubernare linguam, itemque: Hominis 445 Ioh. 7, 357. 486 Ioh. 7, 37. Ioh. 1, 14. 473 cf. Ioh. 7, 58. Prou. 16, 9.

461 Ioh. 7, 58. 474 Cant. 4, 15.

442/443 occurret ... praepatet 74, ocurrere faceret C debriatur 74 479 animum C, animam ptaepatare autem] et Domini Vg. 26

464 Iac. 2, 19. 479 Prou. 16, 1.

467 480

469 bibere oz;. A 472 -— l/ujg. 480 Domini VII

342

RVPERTVS TVITIENSIS

est disponere

uiam

suam,

gressus

haec,

inquam, Scriptura

eius,

sed Domini

est dirigere

testante

naturale

est, ut humanus affectus, id est bona uoluntas, erga creatoris benefacta moueatur. Quod ubi non fit, ingratitudinis uitium 485 et superbientis animi contemptus est. Nam quod ait apostolus: Deus enim est, qui operatur in nobis uelle et perficere vo bona woluniate, supradictae non | repugnat sententiae. Siquidem hominis est, animum praeparare, id est bona uelle, dum

rationali sensu bonum

discernit

B 159

et

490 approbat, sicut idem apostolus ait : Nam

uelle adiacet mihi, Deus uero hoc ipsum uelle operatur, dum gratia sua causas agere atque homini ostendere dignatur, quarum intuitu uoluntas eius ad amandum Deum excitetur, uerbi gra-

495

tia : Petri apostoli fuit, ut uellet Paratus esse cum Domino in mortem et in carcerem ire, sed hoc ipsum uelle operatus in eo fuerat Pater, qui Christum Filium suum in hunc mundum miserat et huic reuelauerat, et quia Iudaeis inuidentibus atque persequentibus hic et ceteri apostoli suum uelle Deo, sicut iam dictum

$00

est, accomodauerant,

idcirco

| quod suum

erat A 74"

perfecit Deus mittendo illis Spiritum sanctum, quo accepto Petrus, qui iam uelle ha|buerat, perficere quoque haberet, C 152Y scilicet ut potenter pro Christo in carcerem et in mortem iret. | PL 275

9 295

Cur proprie Spiritus sanctus procedens dicatur, cum Filius a Deo processerit, sicut ipse ait : Ego emim a Deo processi et ueni. Cum et Filius a Patre processerit, sicut ipse Iudaeis loquitur dicens: Si Deus pater uester esset, diligeretis utique me,

$10

315

520

ego emim

a Deo

jrocessi

et ueni, merito quaeritur,

cur proprie Spiritus sanctus procedens dicatur. Ad quod facilis et prompta patet responsio, uidelicet quia Filius semel missus semel uenit redimere mundum per incarnationis mysterium et sicut omnia per ipsum semel et simul facta sunt, ita et per ipsum omnia semel et simul restaurata sunt. Propter quod non praesenti tempore ait : Ego enim a Deo procedo, sed praeterito : Processi, inquit, e£ ueni.

At uero Spiritus sanctus non semel neque cuncta simul electorum pectora perlustrat, sed diuersis temporibus ueniens diuersis modis uisitat,id est gratiarum diuisiones unus idemque Deus ac Dominus uarie dispensat, de cuius sanctificatione ait Filius : Pater meus usque modo operatur et ego 486 Phil. 2, 15. 520 Ioh. 5, 17.

490 Rom. 7, 18.

494 cf. Lc. 22, 35.

507 Ioh. 8, 42.

481 cor hominis disponit l/z/g. 482 hac C 486 in uobis et uelle Vig. 4985 fuerat in eo —.C 501 quo C 508 ex Deo Vig. 517 sed] si C uenientes B, uenientis C 518 modis diuersis — 4 C i

DE DIVINIS OFFICIIS X, 8-1o 343 operor. Duplex enim est operatio Dei, et de alio opere Dei,

525

quod per Filium operatus est, scilicet de creatione omnium, scriptum est : Qu: wiuit in aeternum, creauit omnia Simul. Idcirco cum de Spiritu sancto loqueretur Filius dicens : Cum wenerit Paraclitus, quem ego mittam «uobis a Paire, spiritum ueritatis, praesenti tempore

ait: Qwi a Patre procedit.

Et sicut lunae corpus integrum semel in caelo formatum

est, semper

autem

beneficio solis, ut ab illo illustretur, in-

diget, quia lumine proprio non lucet, sic ecclesia sancta semel in baptismo nata est, sed semper inter praesentis uitae defectus uariosque labores gratia sancti Spiritus uisitari |ac refici opus habet. Quapropter uultui diuinitatis assistere satagit, dum quotidie creatori suo pro beneficiis eius gratias agit, uerbi 555 gratia, dum in consecratione eucharistiae dignum et iustum esse confitetur, illi semper et ubique gratias agere cum caeli caelorumque uirtutibus suas quoque uoces admitti deprecans, quia per Christum Dominum nostrum et ipsa condita et per eundem benedictum, qui uenit in nomine Domini, redempta 540 est. Hac enim maxime beneficiorum eius commemoratione uultui creatoris sui occurrit et tamquam luna uero soli faciem cordis obicit sicque spiritu sanctificationis et in illis, qui forte 350

B 159"

necdum acceperunt, initiatur, et in illis, qui iam acceperunt,

545

per adiectionem muneris perficitur. Recte igitur Spérüfus sanctus, qui a Patre jrocedit, solus

procedens dicitur, Filius uero, quia non Procedo sed Processi ait, e£ wen?, non procedens, sed genitus, ut uere est, asseritur.

Processit enim ante omnia tempora de corde Patris natus, uenit in tempore ex Maria Virgine incarnatus. 550

555

560

10

Item unde supra et quod Spiritus sanctus sit capabi|PL 274 lis humanae animae, quod est proprium diuinae substantiae. | C 155 Si prudenter uerba Domini superius posita aduertimus, qui loquens de Spiritu, quem accepturi erant credentes in eum : S4 quis sitit, inquit, weniat

et bibat etc., ueram

et per-

fectam sancti Spiritus diuinitatem in his quoque agnoscimus, de qua numquam aliquid Arius et inanis bibit Macedonius omnesque alii quicumque blasphemando in Spiritum sanctum aeterni delicti rei conuincuntur. Quod ut manifestum fiat, primo ponendum est illud, de quo nemo dubitat, scilicet potum hunc non carne sed spiritu percipi, non ore sed corde, non 523 Eccli. 18, 1. 525 Ioh. 15, 26. 527 Ioh. r5, 26. Praefatio. 545 cf. Ioh. 8.42. 588 Ioh. 7, 37.

938 Ord. missae,

B36 caelis 4 C — 542 spiritum B 546 non om. A 549 ex tempore 74 550 sanctus ozz. 74 585 ueniat sitit inquit — C D59 manifestius 74

^

344

RVPERTVS TVITIENSIS

palato sed ratione discerni. Quod autem bibibur, profecto bibentis interiora penetrat suaque subtilitate capabile crassiora atque ideo sui capacia complet receptacula. Constat igitur, quod Spiritus sanctus humanae animae 565 capabilis sit eiusque penetret interiora, utpote quem illa bibit, id est in interiora suae substantiae recipit. At uero hoc diuinae substantiae proprium est nihilque aliud humanum siue angelicum potest penetrare spiritum praeter ipsius DU omnemque creatorem Deum, cui dicitur : T4 solus most: corda

ommium

filiorum

hominum,

hic, inquam,

solus

implet animam spiritus. Nam quod homo arrepticius daemone plenus dicitur, non sic accipiendum est, ut malignus spiritus spiritum hominis substantialiter introisse credatur. Vterque 575 enim

580

585

creatus est, neuter altero adeo subtilior, ut alter alteri

capabilis alteriusue capax sit, sed ita plenus daemone quis esse potest, quo modo mero aut febri interdum non incongrue plenus dicitur. Quod utique secundum | corpus accipitur, quia uenas neruosque uel omnes occultos meatus corporis non etiam animae substantiam ingressa febris aut ebrietas habitantem illic in suis sedibus fatigat animam. | Igitur Spiritus sanctus Deus est, quia capabilis est humano spiritui, sicut iam dictum est, Christo auctore, qui ad bibendum illum sitientes inuitat animas, quo sensu et illud apostoli accipimus : Misit Deus Spiritum Filii sui in corda nostra, et talia quam plurima.

B 160

11

DOO

Item de processione Spiritus sancti eiusque minore uel maiore uisitatione iuxta illud, quod dictum est: Spiritus ubi uult spirat. Cum uero idem spiritus humani cordis circuit profundum, nemo quidem scit, nisi ipse, qui accipit. Flumina autem aquae wiwae consequenter de uenire eius fluentia, qui bibunt, de sapore magnitudinem infusi muneris agnoscunt. Vnde Dominus in euangelio : E£

595

600

«wocem,

inquit,

eus

audis,

sed

nescis unde uweniat aut quo uwadat. Flumen quippe aquae uiuae, id est affluentia salutaris doctrinae, quae de uentre fluit in Christum credentis, uox est Spiritus ubi uult spirantis, qui ubicumque spirauerit circulens mentis uterum fontem aquae uiuae, id est |sensum ueritatis, efficit riuumque eius ad os dirigens corporea uoce induit et in aures tuas emittit perque aures ad animam perfert, cui |bibenti saporis qualitas 5*0 Act. I, 24.

385 Gal. 4, 6.

$89 Ioh. 5, 8.

$91 cf. Ioh. 7, 58.

594

oh.

569 praeter] potest C ipsius] Dominum B 5*0 tu Domine qui corda nosti omnium Y/ujg. 575 neuter] an adZ. B 586 nostra et ozz. B 587 item ... sancti Spir. eius qui ... glorificatur iuxta ... 74, de maiore uel minore s. Spir. uis ... B, item ... sancti Spir. eiusdem ... C 601 ad] et C

C 155"

PL 275

6»;

6ro

615

62o

62;

65o

DE DIVINIS OFFICIIS X, ro-11 345 uerum perhibet, quia Spiritus sancti uox est, scilicet dum infusus pectori gratiam multis profuturam in electo uase componit. Siquidem nec ipse, qui accipit, scit unde ueniat aut quo uadat, licet sciat et sentiat quando uenit et quando uadit peracta uisitatione sensibili. Quasi enim sibilum aurae tenuis, ut ait Gregorius, subito percipit atque hoc est, quod. de incomprehensibili substantia aeternitatis conspicit. Verum per illum in Elia sibilum aurae temuem frequentior quoque uisitatio designatur, qua diuinitatis auram degustat mens, quoties in contemplationis sublimitate suspenditur. De illa magis uisitatione ad praesens pertinet opus, qua longe excellentius tunc mens humana clarificatur, quando ad publicum quis mittendus est, ut ad salutem multorum flumina de uentre ewus fluant aquae uiuae, uel ut alibi scriptum est, ut a timore Domini concipiens pariat et spiritum salutis eius faciat super terram. Quomodo missi sunt patres nostri apostoli uel apostolici uiri et si qui scribendi officio magis quam accessu uel praesentia corporis uiuam nobis aquam emiserunt, quam de hoc fonte saluatoris, de huius sancti Spiritus abundantia fideliter hauserunt. In his magnificentius tunc illud adimpletur, quod in Canticis canticorum dicitur : Dilectus meus misit manum suam per foramen et uenter meus intremuit ad tactum | eius. Subito enim, dum nescitur, insilit Spiritus sanctus et quasi per foramen interius animae claustrum illabitur intremiscente protinus ad introitum eius infirmitate humani spiritus ob insolitum uigorem, quem sentit, et pondus. At ipse, qui illapsus est, primitus familiari dulcedinis suae blandimento quasi osculo pauitantem animam consolatur. Deinde secundum opus, ad quod animam illam praeparat, exsurgens, uerbi gratia si hoc intendit, ut sicut dictum

est, de uentre eius fluant aquae uiuae, id est largiora dogmata uitae, exsurgens, inquam, circuit animae uterum et 65; circumeundo

dilatat

breuem

prius

et

angustum

mirabili

suorum incremento circulorum futurum eius significans in diuina scientia profectum tanta nonnumquam magnitudine inundans, ac si unum de paradisi fluminibus per dilatatum eiusdem animae fluat alueum. Interea miratur ipsa suimet 64o amplitudinem uastumque sinus sui deambulatorium, uere ter

quaterque beata, quae sicut scriptum est, quia dilexit cordis mundiiiam, propier gratiam labiorum suorum 606 Greg., Mora/. 5, 36, 66 - PL 75, 715. 609 cf. III Reg. 19, 12. 614 cf. Ioh. 7, 38. 616 cf. Is. 11, 2. 621 cf. Is. 12, 5. 623 Cant. 5, 4. 633 Ioh. 7, 38.

641 Prou. 22, 11.

605 et quando] aut quo A, aut quando C 607 subito oz. Greg. 610 signatur A C auram] saporem 74 C 615 scriptum] ut praem. C 616 Dei B 625 eius] sit C 641 qui diligit ... habebit l/z/g. 642 gratiam] gloriam C

B 16o*

^

346 habet

RVPERTVS TVITIENSIS amicum

regem,

uidelicet Christum,

| a quo

tale C 154

percipit donum. | Impleta tandem mensura, quam dare uult hic Sirius, 64 5 nam sicut spirat ubi uli, sic et diuidit singulis jroui uult, ubi miraculum conquiescit et anima in seipsam reuertitur, tum uero recusare non potest, quin surgat et dilecto aperiat, id est ad doctrinae ministerium se accingat et ea, quae clausa 65 o sunt, Christo corda aperiat semper uoce nonnumquam et litteris amouere contendens pessulum increduli|tatis sicque PL 276 progrediens ad publicum praeceptum exsequitur, quod intus audiuit : Deriwentur fontes tui foras et im plateis aquas iuas diuide. 65 ^ 12

Incipit de die pentecostes, quomodo dies, quo data est lex, quinquagesimus computetur a die, qua in Aegypto agnus immolatus est, cuius soiemnitatis die Spiritus sanctus datus est. Primo illud praetereundum non est diem illum, quo data 66 o est lex, in cuius rei memoriam solemnitas magna erat pentecostes, de quo die Spiritus sanctus apostolis datus est, diem, inquam, quo post transitum maris Rubri data est lex filiis Israel in monte Sinai, plane quinquagesimum fuisse ab immolatione paschalis agni. Nonnulli enim, maxime qui com66 MA putandi scientiae student, cum legunt quarta decima die mensis primi immolatum fuisse agnum | mense autem tertio A 75* tertia die mensis descendisse Dominum coram omni plebe super montem

Sinai, /am enim, inquit Scriptura,

adwenerat

dies tertius et mane inclaruerat et ecce coeberunt audiri tonitrua 67 o etc., cum, inquam, haec legunt, mirantur et haerent numerum

quinquagenarium a quarta decima die mensis primi usque ad tertiam diem mensis tertii non constare probantes. Nam cum Hebraei solos lunares habeant menses | et luna primi mensis B 16: undetriginta dies habeat, luna uero secundi triginta, profecto 67 I a quarta decima die primi usque ad tertiam diem mensis secundi non quinquaginta sed quadraginta nouem dies sunt. Itaque non praetermittenda est quaestio, quae hoc modo soluitur : Tertia quidem die mensis tertii descendit Dominus, ut praedictum est, super montem Sinai, sed uide, quid post 68 o haec sequitur : Moysi quoque dixit: Ascende ad Dominum iw et Aaron etc. Solusque Moyses ascendit ad Dominum et illi non appropinquabant. Venit ergo Moyses et narrauit $flebi omnia uerba Domini atque iudicia. Ac dein645 cf. Ioh. 5, 8. 646 cf. I Cor. 12, 11. 653 Prou. 5, 16. 12, 2 SS. 668 Ex. 12, 19. 680 Ex. 19, 24. 682 Ex. 24, 5.

665 cf, Ex.

655 dies 4:4. datus est oz. B 688 sanctus ozz. JÀ 6974 undetriginta]. unus xxx C . 676 quadraginta nouem] xlviii 74 678 tertii] secundi C — 680 ad Dominum oz. Vulg. 681 Dominum] Deum 74

DE DIVINIS OFFICIIS X, r1-12

347

ceps : Eft mane, inquit, consurgens aedificauit altare ad radices montis, et post pauca: Dixit autem Dominus ad Moysen : Ascende ad me in montem et esto ?b? daboque tibi duas tabulas lapideas ac legem ac mandata, quae scripsi, ut doceas filios Israel. Itaque non tertia die mensis, quando Dominus super montem ascen69 o dit, sed die quarta, quando tabulas | et scripta sua dedit, lex C 154* data est. Igitur diem datae legis ab immolatione paschalis agni quinquagesimum exstitisse planum est. Qua die, cum datur Spiritus sanctus, mira nobis operum eius concordia commendatur, de qua sufficienter tractatum est a sanctis doctoribus. Sciendum quoque est, quod ex praecepto legis hi dies quin69 quaginta non ab ipsa paschali uespera, qua immolabatur agnus, sed a subsequente prima sabbati incipiebant numerari. Sic enim scriptum est in Leuitico : Feretis manipulos spicavum jrimitias messis uestrae ad. sacerdotem. Qui leuabit eum 7o o coram Domino, ut accebtabilis sit bro uobis altera die sabbati e sanctificabit illum. Nwmerabitis ergo ab ipso die, im quo obtulistis | brimitiarum manipulos septem. hebdomadas plenas PL 277 usque ad. alteram. diem expletionis hebdomadae septimae et sic offerelis sacrificium mowwn Domino ex ommibus habitaculis 70 uestris banes jrimitiarum duos etc. Itaque a prima sabbati, quam nos dominicam diem dicimus, id est transacto magno die paschalis sabbati, dies quinquaginta incipiebant numerari. At uero Dominus noster illo die resurrexit corpusque suum uere nouarum frugum terrae nostrae o fasciculum uerus ipse sacerdos coram Domino Deo Patre suo leuauit et sanctificauit. Nihil ergo quaestionis remanet, cur dies ille, quo Spiritus sanctus datus est, qui utique a die, qua resurrexit, quinquagesimus est, Iudaeorum quoque fuerit pentecostes, quia 71 5 sicut iam dictum est, non ab ipsa uespera paschali sed a subsequente prima sabbati dies pentecostes incipiebant computari. Offeramus itaque Domino hac die panes primitiarum duos, id est pro duobus illis gratias agamus beneficiis, scilicet quod uno eodemque Spiritu suo | sancto et olim ueteribus legem B 161^ o ac mandata scripsit in tabulis lapideis, sicut Moyses in Deuteronomio ait : Deditique mihi duas tabulas lapideas scriptas digito Des, digitus enim Dei Spiritus sanctus est, et nunc nouis, id est euangelicis patribus gratiam 68 5

V^

A

684 Ex. 24, 4. 921 Deut. 9, ro.

685 Ex. 24, 12.

698 Leu. 21, 1o ss.

901 Leu. 21, r5.

687 duas oz. V zig. eleuabit fasciculum

ac] et B 688 filios Israel] eos V/z/g. 699 leuabit eum] Vz/g. | 700 acceptabile V/z/z. | *01 denumerabitis 4 ab ipso die] ab altero die sabbati /7/g. 702 manipulum primitiarum V/zig.

706 quam] dies praez. C —— *0? dies oz. C — ?1? primit. panes — 4 sancto oz. /ÁÀ C, sancto et ozz. B

421 lapideas oz. /4

719

^

348 72

^

RVPERTVS TVITIENSIS

in. tabulis scribit carnalibus, solemnemque agamus diem post septem septimanas emicantem et numero suo id est quinquagenario iubilaeum significantem, id est dimittentem, quo ab omni debito dimissi ad antiquam reuertemur possessionem, quam perdidimus sub $eccato uenumdati. Nam quomodo post septem hebdomadas festiuus hic dies erumpit, sic post mundi circuitum, in quo nunc laboramus, ille dies aeternaliter efful-

gebit, quo iam non laborabimus, sed felici otio compositi solem uerum

735

coronatum

spectabimus, mirabimur,

ponentes, qua eius narratur aduentus.

138

74 o

festo diademate

laudabimus. Nunc secundum officium eiusdem diei de eodem Spiritu sancto, ut coeptum est, prosequamur epistolam in capite |

(Eoi

Quid significet, quod sonus factus est de caelo adueniente Spiritu sancto. Sonus, qui adueniente Spiritu sancto repente factws est de

caelo, signum fuit soni, qui i» ommem

terram

exiturus

erat,

caelis illis, quos nunc firmare ueniebat, enarrantibus gloriam Dei et firmamento constantissimae fidei illorum annuntiante

745

opera manum eius cum magnifico uerbi tonitru et miraculorum coruscationibus. Six enim mox futurum erat hoc Spiritu per os illorum intonante Christi praeconia, ut ad paenitentiam commoueretur et contremisceret terra et fundamenta montium,

750

75

A

id est corda

superborum conturbarentur et commouerentur audito, quo"iam iratus est eis, nisi paenitentiam egerint. Vnde et in Apocalypsi cum accepisset angelus thuribulum et implesset illud de igne altaris et misisset in terram, facta sunt tonitrua et uoces et fulgura et terraemotus magnus. | Nunc ille ignis PL 278 mittebatur, unde e£ apparuerunt apostolis dispartitae limguae tamquam ignis. Ille, inquam, ignis mittebatur in terram, quo angelus ille magni consilii dudum impleuerat aureum thuribulum immaculati corporis sui et nunc assumptus in caelo agebat, quod dixerat : Ignem weni mittere im terram

et quid wolo nisi ut ardeat ? |

A. 76

14

76o

Cur Spiritus sanctus, cuius natura est inuisibilis, uisibilem foris ignem ostendit. Quod uero foris quoque uisibilis ostensus est ignis, qui utique non erat ipsa, quae inuisibilis est, substantia Spiritus 924. cf. II Cor. 5, 5. 726 cf. Leu. 25, 10. 928 cf. Rom. 7, 14. "ACo2:42740 cf. Ps. 18, 5. 942 Ps. 18, 2. 748 cf. Ps. 17, 8. Apoc. 8, 5. 953 cf. Act. 2, 5. 757" Lc. 12, 49.

424 reuertimur C

*3« SIGNIFICAVIT 24 C, SIGNIFICAT B

239 cf. 751 cf.

FACTVS

EST SONVS ^ A «41 caelis] e praem. JA 742 annuntiate C 243 uerbi om. C 782 ignis ille — C «88 atdeat] accendatur T/z/g. 759 INVISIBI-

LIS EST —e A

DE DIVINIS OFFICIIS X, 12-15

349

sancti, quod, inquam, ignis uisibilis ostensus est, signum nobis fuit diuinae eius operationis, ut per effectus, quos nouimus, 76; huius nostri ignis intelligamus, quid hic ignis, hic Deus, hic Spiritus sanctus operetur in nobis. . Est autem | multiplex in rerum uisibilium natura uisibilis ignis commoditas. Caelum in sole et luna sideribusque miris ornatibus illustrat. Terram autem non solum fuso desuper 77o lumine laetificat, sed et beneficio caloris ad gignendum prouocat et sinu eius recepta nutrit semina. Praeterea de silicum uenis exceptus et competentibus alimentis enutritus noctem nobis alleuiat absentemque diem lux agit aemula et innumera mortalibus praestat commoda, quibus uitae praesentis iuuatur 775 inopia. Adde quod tunc temporis ex iussu Domini semper ardebat in altari sacerdote iugiter ligna subiciente quodque consumebat holocaustum, quod sacrificium sic dicebatur, eo quod esset

B 162

totum incensum. Sed inter cetera naturalia praeclarum hoc | (8

OV

78o habet ignis, quod diuisus in partes mutuati non sentit detrimenta luminis Horum omnium significationes referri ad Spiritum sanctum et opera eius his qualitatibus assimilari nouerunt, qui Scripturas legunt. Igitur quod in igne Spiritus sanctus ostensus est, signum fuit non sibi sed nobis, quibus 785 diuina maiestas eis ab initio signis loqui consueuit.

15

Cur cum Patris et Fili et Spiritus sancti una sit substantia, magis Spiritus sanctus dicatur ignis. Nec

illud

omittendum

est, cur

cum

una

sit substantia

Patris et Filii et Spiritus sancti, magis et paene sola persona 79o Spiritus sancti appellatur ignis et nonnumquam ignis Domini, utibi: Jn igne enim Domini deuorabitur ommis terra. Quod tamen mirum non uidebitur, si ad memoriam reuoces quia proprie uel naturaliter amor est iste Spiritus. Amor, inquam, uel caritas, qua Pater Filium uel Filius diligit

795 Patrem, Spiritus sanctus est, qui et bonitas utriusque dicitur et est. Nam si quaeras, inquit Augustinus, quis omnia fecit, respondeo : Deus. Si quaeras : Per quid ? Per Verbum swwum. Si quaeras : Quare ? Quia bonus est, omnia fecu. Et haec Trinitas est unus Deus. Itaque amor Dei Spiritus sanctus est. 8oo Amor autem tam spiritualis quam carnalis reuera ignis dicitur

et est adeo sensibiliter | calens, ut nemo amantium calorem

eius nesciat. Sed cum Deo consubstantialis amor suus sit, sic eodem amore suo Deus ignitus est, ut sine distinctione 778 cf. Leu. 6, 8; Num. 18, r ss.

791 Soph. r, 18.

796 Aug., De ciu. Dei

11, 21, coll. 25 - CC 48, p. 340, 45 ; 345, 58. 764 eius diuinae — C **8 totum esset — J4 789; SVBSTANTIA SIT — zx 791 enim Domini] in die irae Domini in igne zeli eius l/z/g. 797 Verbum] Filium 24 802 Deus 24

PL 279

^

350 805

810

815

RVPERTVS TVITIENSIS

personarum dicatur Deus et sit inuisibilis atque incorporeus ignis iuxta illud apostoli: E£enim Deus noster ignis consumens est. Verumtamen ubi personarum distinctione opus est, cum quid cuiusque personae sit proprium distinguimus sicut Deum Patrem uitam in se immortaliter uiuentem Filiumque eius dicimus ueram et incommutabilem sapientiam, per quam uniuersam condidit creaturam, sic Spiritum sanctum dicimus amorem eius, per quem concupiscit rationabilem et inhabitare appetit creaturam. Qui amor quasi ignis, immo ut uere ignis ad eandem appositam sibi semper tendit rationalem creaturam, sicut hic ignis uisibilis semper in appositam sibi tendit | competentem materiam. At illo igne,

B 162"

quae conflatur, non consumitur creatura, sicut hoc igne uisibili non consumuntur ligna, fenum, stipula, sed quemadmodum aurum et argentum hoc igne liquescunt neque consumuntur sed persistunt et puriora sunt, sic illo igne, 7//o, ut 820

ait Isaias,

camino,

qui

est

im

Ierusalem,

beata

et

rationalis creatura inconsumptibiliter liquescit in incendio huius amoris, in Zorrente huius woluptatis semper pura, semper liquida, semper

ardens amore,

semper

fruens Deo

desiderando non indigens, fruendo non fastidiens. 825

830

855

840

amatore,

|

16

Cur Spiritus sanctus sic in igne apparuerit, ut de eodem igne linguas quoque formare dignatus sit. Cum igitur constet recte Spiritum sanctum in igne apparuisse, eo quod hic Deus noster ignis consumens sit, quaeritur et illud, cur sic in igne apparuerit, ut ex eodem igne linguas formare dignatus sit. Sed et hoc signo magnifice nobis Spiritus sancti commendatur operatio. Spiritus enim coaeternus Patri et Filio per linguam, quae maximam habet cognationem cum uerbo, non solum hoc expressit, quod eiusdem sit substantiae cum eodem Dei Verbo, sed et hoc, quod per ipsum Deus Pater suum nobis eloquatur Verbum, sicut ipse in psalmo dicit: Lingua mea calamus scribae uelocitev scribentis. Namque ut aduerteremus hunc eundem Spiritum per ilum psalmi uersiculum exprimi, ipse, qui incarnationem Filii Dei operatus est, cuius incarnationis ille psalmus epithalamium est, ipse, inquam, qui Verbum bonum de corde Patris eructatum in uterum Virginis humanae naturae uniuit, nunc in lingua Spiritus sanctus apparuit, ut idem ipsum Verbum mentibus apostolorum inscriberet, sic quoque comparandus calamo scribae uelociter scribentis. 805 Hebr. 12, 29.

815 sibi mat. B 822 uoluptabis

820 Is. 51, 9.

822 cf. Ps. 55, 9.

836 Ps. 44, 2.

$819 cuius ignis est in Sion et caminus eius in Ierusalem T/ulg. C — 828 CVR ITA...C . SlICow.C | APPARVIT AB C

841 nunc] tunc C

C 156

DE DIVINIS OFFICIIS X, 15-17

351

84; . Quapropter congrue uersus hic Lingua mea cum praecedenti Eructauit cor meum. in officiis quoque cantatur apostolorum, quod tamen frequentius est in officiis uirginum. Et recte quia Verbum hoc in signum uirginitatis plenius atque excellentius

eructatum

est, uidelicet

ita, ut inde

car|nem PL 28o

85o assumeret, in cordibus autem apostolorum ita, ut inde uoce corporea sumpta nobis audibile et intelligibile fieret. Igitur quia Spiritus sanctus illa Dei Patris |lingua est, qua A 76" uelut calamo scribae uelociter scribentis bonum Verbum suum humanae naturae uelociter, ut uoluit, totum inscripsit dicens 85; 0pera sua reg?, id est assumpto homini, ut idem omnino quod ipse operari sciat et possit, recte super apostolos ostensus est in lingua, quibus eiusdem Verbi et incarnationis eius notitiam, ut eloquenter praedicare secundum Scripturas homines hactenus idiotae scirent, eadem calami uelocitate inscribere

36o ueniebat. Per hoc maxime consonat et cohaeret euangelio, quoniam impletum est hic quod dicitur | illic : Haec locutus sum B 165 wobis apud wos manens. Paraclitus autem Spiritus sancius, quem miliet Pater 4n nomine meo, ille uos 86s docebit ommia et suggeret uobis omnia, quaecumque dixero wobis. Ecce enim missus statim doctorem illum se profitetur, qui iuxta promissum sponsi in morte agonizantis Paraclitus, id est consolator, filis eius orphanis aduenerit. Doctorem, inquam, qui illos doceat omnia, | se hoc signo C 156" 87o profitetur, dum ostenditur in lingua simulque omnium edocet gentium loquelas, ut omnibus eloquerentur hominibus ea de quibus soli docebantur interius, Dei magnalia.

17

Quod non, ut quidam opinantur, aposili ita locuti fuerint una tantum id est hebraea lingua, ita ut 875 cuique genti sua uideretur, quod miraculum, ut ait Beda, non loquentium esset sed audientium. Et non, sicut suspicantur nonnulli, sic in illorum uocibus omnes loquelae atque sermones audiebantur, ut tamen una lingua tantum scilicet hebraea loquerentur, sed uniuscuiusque 88o nationis

homini

sua

lingua

uideretur,

quod,

ut ait Beda,

miraculum non loquentium esset sed audientium, id est non in illis, qui loquebantur, erat uera uirtus, sed in audientium auribus prodigium, immo error, id est rei non existentis, erat sensus.

Non, inquam, sic egit ille Spiritus ueritatis, nec sic

846 Ps. 44, 2. 854 Ps. 44, 2. expos. - PL 92, 947 C. 845 hic] haec C uoce — 44 C

C

862 Ioh. 14, 26.

880 Beda, Super ZAct. ap.

$848 signum] sinum C 850 autem iz zzarg. Á corporea 873 LOQVEBANTVR 2A 871 eadem C $866 illum ozz. B

| 8:5 CVIQVAM

B

883 non tei — Jd

;

^

352 885

RVPERTVS TVITIENSIS

opinatur de illo, quicumque prudenter magistrum illum, qui omnem ueritatem Superest enim, ut scripta quoque per mundum uniuersum diuersagrum

discernit, quid deceat docere uenit. illorum, quae dispersi linguarum hominibus

mittebant isti, unius tantum id est hebraicae linguae litteris

89o eos asserant scripsisse omnemque hominem cuiusque linguae, quicumque uidisset hebraicos illorum apices, eodem miraculo suae linguae scripturam aestimauisse, quod ualde ridiculum est, saltem nos Latinos excipiant. Nam de nobis certum habemus, quia scripturas, quas 895 hebraice aut graece conscripserunt, absque translatoribus legere nequimus. Ilud quoque consequens est, ut quamcumque ipsi linguam audirent, putarent hebraeam, quamcumque uiderent scripturam, existimarent esse hebraicam. Quod nimis friuolum, ut dictum est, ineptumque et erroneum 900

905

sanctoque Spiritui pro|batur indignum per omnia. Nec difficile est hanc praesumptuosam suspicionem Scripturae quoque auctoritate explodere: E4 reflet? sunt, inquit, omnes Spiritu samcto et coeperunt loqui uariis linguis, prout Spiritus sanctus dabat eloqui ;illis. Coeperunt loqui uariis linguis, prout Spiritus sanctus

PL 281

dabat eloqui illis, Scripturae uerba sunt, quibus omnino re-

pugnat id, quod praedicta suspicio coniectat. Loquebantur ergo nec falso uidebantur loqui dabatque uere Spiritus sanctus eloqui illis, uere 40wwm hoc canticum, ut canimus, potens 91o sanctificationis | signum, ut im ore eorum ommiwm genera nascerentur linguarum. Nouum, inquam, signum, significabat enim, quod ecclesia Deum hactenus notum sibi in sola Iudaea linguis omnium gentium deinceps esset locutura. Ita uero signum fuit, ut causa quoque efficiens principiumque esset 915

futurae rei. |

Nam quomodo gentium magistri fierent, nisi per scientiam linguarum copiam habuissent conferendi cum eis sermonem : Quomodo, inquam, saltem respondissemus : Aem super benedictionem

920

B 165v

ilorum,

cum,

quid dicerent, nesciremus ?

Turrim isti aedificaturi erant nunc tempore accepto et opere diuino, iurrim, inquam, cuius cacumen caelos tangeret, per quam futurum quisque metuens iudicium in caelum fugere posset. At illi, qui olim absque Dei magisterio soloque humano opere superbia duce turrim sibi exstruere uoluerunt, 886 cf. Ioh. 16, 15. 902 Act. 2, 4. 909 I.P. resbons. In uigilia pentecosten - PL. 78, 7182 C; Corp. Antiph. Office. 1 95 a (p. 227 Hesbert). 918 I Cor. 14, 16. 921 cf. Gen. r1, 4. 891/892 quicumque 4:4. linguae o». C 893 nos latinos ;7 zarg. A uideret C — 901 est oz. A 904 sanctus] inquit ag. A 905 ut B Scripturae] uere praez;. B 909 canticum ozz. B ponens B C 911 significauit 74

898 906

potens] nouum supra lin. AA,

C 157

DE DIVINIS OFFICIIS X, 17-18

939

353 per quam ascenderent in caelum facta confusione linguarum, cum prius esset terra labii unius et sermonum eorundem, diuisi contra se ac dispersi sunt. Igitur nunc, quando Dei consilio turris corporis Christi, quod est ecclesia, de uiuis et electis lapidibus per uniuersum mundum rite et ordinate construitur, recte omnes linguae ad horum artificum ora

955

reuocantur nec sicut ibi, cum quis posceret lapidem, alius offerebat bitumen, cum peteret aquam, porrigebat trullam, ita et hic, cum constructores nostri annuntiarent pacem, nos suspicaremur bellum, cum praedicarent regnum Dei, nos putaremus gloriam mundi.

925

18

Quam

congrue

Spiritus sanctus in apostoles hora tertia aduenerit. Opportune Spiritus sanctus omnium arbiter sacramentorum hora tertia super apostolos adueniens uiuificis eandem horam 940 dedicauit mysteriis, qua homines adhuc sobrii et a carnalibus cibis adhuc ieiuni primum quaerere debent regnum | Dei. Nam quia Dominus noster, qua nocte tradebatur, post typicam agni coenam sacram corporis et sanguinis sui tradidit eucharistiam, forte parum aut nihil referre arbitraremur, utrum 925 pransi an ieiuni ad illud uitae epulum accederemus. At illic ratione et articulo temporis agebatur, ut tali hora sacramentum illud condere non moraretur, ratione, quia non ante consummationem ueteris inchoandus erat ordo noui sacrificii, 950

articulo temporis, quia sta|tim capiendus erat et ad passionem ducendus. Aliud non habebat spatium, ut ante mortem suam hoc heredibus suis conscriberet testamentum. Vnde cum ills tradens sanguinis sui calicem dixisset Bibite ex hoc ommes, hic est enim calix sanguinis mei etc., statim addidit : Dico

955

amodo

autem

uobis,

non

PL 282

bibam

de hoc genimine uitis usque in diem illum,

|B [164] cum illud bibam uobiscum mouum in vegno Patris mei. Et quidem cum in regno Patris sui, id est, cum iam factus immortalis post resurrectionem suam cum | discipulis Copt suis manducauit et bibit, potuit tunc primum tradere illis corpus suum et calicem noui et aeterni testamenti, sed nunc magis ordinate egit, quia testamentum ratum non fit, nisi ut ait apostolus, sors inieruenerit iestatoris. Igitur Spiritus sanctus, qui huius et omnium | sacramentorum auctor et uirtus est, congrue hora tertia dari dignatus est, ut tempus 928 cf. I Petr. 2, 5. 942 cf. I Cor. 11, 235. 953 Mt. 26, 27 ; Mc. 14, 25 ; Lc. 22; 18.5 Lc. 24, 30.43. 962 cf. Hebr. 9, 16.

931 ne B 932 cum oz. JÀ arbitremut C 945 illum 4

magis nunc

c 4

961 fuit B

934 nos om. C 940 qua] quod C illic] illud 4, ille C 95? sui oz. C

sit C — 962 ut ait apost. nisi — B

944 960

354

RVPERTVS TVITIENSIS

96; ostenderet, quo sua quoque omnia sacramenta dari uel celebrari magis conueniret. Vnde recte uniuersalis ecclesiae conuentus magis hac hora, nisi forte dies ieiunii sit, congregari consueuit et dicta hora tertia quae ceteris illustrior est, ob honorem eiusdem Spiritus 97o sancti

solemnia

missarum

celebrari

astantibus

choris

cum

psallentio communi. Nec cuiquam haec diuina traduntur mysteria post cibum corporis, nisi urgeat ea, quae retardari non potest, instantis necessitas mortis.

19

975

Quod signa praedicta Spiritus sanctus uisibiliter quidem ostendit, sed inuisibilis inuisibiliter operatus est et intrinsecus operatus corda repleuit. Et haec quidem, quae praedicta sunt, extrinsecus uisa uel

audita sunt, intrinsecus autem omnis erat gloria, cuius haec de foris apparentia signa fuerunt. Intus enim beati apostoli 98o mundo corde Deum uidebant animarum suarum secreta magna

cum maiestate subeuntem suamque fortitudinem largiflua dulcedine temperantem, ut adhuc fragilia mortalium hominum pectora non tam miraculo potentiae terreret, quam intimo sensu gratiae laetificaret. Ibi enim erat, de quo dictum est : 98; Fluminis

Spirilus Et uinum

impetus

laetificat.

ciuitatem.

Dei,

item

emim meus super mel dulcis, item laetificat cor hominis, de quo et Iudaei quasi

diuinantes : M &sto, inquiunt, $/eni sunt isti. Ibi, inquam, id est in «0owos uires cordium, missum erat feruidum 99» diuinae substantiae mustum, Spiritus sanctus, sicut ait illis

promittens eum Dominus Christus: Vos autem cognoscetis €um, quia apud uos manebit et im uobis erit.

20

Quod non eo minor sit Spiritus sanctus, quia capabilis est humano spiritui, cum idem de Patre et de Filio

995

debeat intelligi. In uobis, inquit, erit. Capabilis enim, ut superius iam dictum

est, humano uel angelico spiritui Spiritus sanctus est. Quod cum sufficere possit ad comprobandam eiusdem ueram diuinitatem, quidam | haereticorum in suae potius perfidiae PL 285 roo uerterunt argumentum. Dicentes enim Patre Filium esse minorem Spiritum quoque Filio minorem esse hinc asserere uoluerunt, quod in nobis sit atque humanarum patiatur contagium animarum. Sed hoc dicendo jeccatores errauerunt 985 Ps. 45, 5. cf. Mt. 9, 17.

986 Eccli. 24, 27. 991 Ioh. 14, 17.

987 Ps. 105, 15. 988 Act. 2, 13. 1003 cf. Ps. 57, 4.

989

969 tertia ozz. A 971 cuiquam 24. necessitas mottis sub /in. alia ztanu B ; haec diuina oz. B — 99b operatus oz. A B 981 cum oz. C 988 aiunt A C. 989 utres] uires C 993 eo oz. Á 994 de oz. .A 1001 Spiritum] sanctum add. C . 1003 contagia C

DE DIVINIS OFFICIIS X, 18-21

355

el falsa locuti sunt. | Consequitur enim eos, ut nec Patrem B [164"] 100; nec Filium confiteantur | esse Deum. Paria namque, immo C 158 eadem de illis dicta sunt, sicut exempli gratia hodiernum probat euangelium. Vbi cum dixisset Filius: S? quis diligit me, sermonem mewnm seruabit, protinus adiunxit: Et Pater meus dili1010 ge

eum

ei

ad

ewm

wemiemus

et

mansionem

apud

eum faciemus. Igitur cum Spiritum sanctum negant esse Deum, eo quod dictumsit: Aud uos manebit et in uobis erii, consequitur, ut nec Patrem nec Filium fateantur esse Deum, eo quod de Patre et de se dicat Filius: Veniemus et 1015 ?ansionem abud eum faciemus. Sed his explosis et cum fumo suo, cum quo de «teo abyssi tamquam /ocustae exierunt, euentilatis hoc potius in argumentum ueritatis catholica fides arripit Deum esse Spiritum sanctum comprobans eo, quod humano spiritui capabilis sit. 1020 (uod proprium est diuinae substantiae, sancto Spiritui cum Patre et Filio commune, qui unus et solus Deus nullius capax suaeque creaturae rationali capabilis est.

21

Quod licet apostolis dictum sit de Spiritu sancto, quia apud uos manebit, proprium tamen Filii Dei 1025 signum fuerit, quod dictum est Ioanni: Sw«er quem uideris Spiritum descendentem sicut columbam et manentem im eo. Sciendum uero quia in eo, quod ait Dominus discipulis suis de Spiritu sancto: A$ud wos manebit | et in uobis erit, Ar 103o longe differentem modum mansionis ratio cogit accipi ab eo, quo in unigenito Dei Filio idem Spiritus mansit, de quo dictum est : Su$er quem uideris Spiritum descendentiem sicut columbam

et manentem

in eo, hic est, qui

baptizat. 1935.

Quae manendi differentia si recte animaduersa fuerit, simul et illud clarebit, cur, cum tota Trinitas apud dilectorem suum

mansionem faciat, saepius et quasi singulariter hoc de Spiritu sancto Scriptura sacra contineat. Manere Spiritum sanctum in creatura sua duobus modis 1040 accipimus. Vnus quidem modus est manendi, cum illa creatrix

substantia per seipsam creaturae replens substantiam semper inhabitat, quod de beatis angelis sanctorumque hominum spiritibus, qui iam cum

Deo sunt, carne soluti, non est du-

bium. De his autem, qui adhuc in carne mortali sunt, non 1008 Ioh. 14, 23. 1009 Ioh. 14, 235. 1012 Ioh. 14, 17. 1016 cf. Apoc. 9, 2 1025 Ioh. 1r, 32. 1029 Ioh. 14, 17. 1032 Ioh. t, 32-33. 1009 adiecit 4 C COLVMBA B dubitandum 24

1020 diuinae est — 4 1035 recte] rite B 1039

1021 et?] est B, oz. C creatura] Scriptura B

1027 1043

^

356

RVPERTVS TVITIENSIS

1045; idem est arbitrandum, quia quamdiu corpus, quod. corrumpiiur, aggrauat animam, multis uarietatibus subiacet, et nunc quidem d2latato corde, si ualde perfecti sunt, uisitationem illam merentur, quae, ut ait Gregorius, sigwificaiur in Elia jer tenuem.

aurae

sibilum,

uirtutemque

resumunt,

ut idem

105o Elias, qui post eun|dem sibilum regna uertit reges alios ungens PL 284 prophetamque | Eli|saeum, nunc deficiente animo trepidant, B 1:64 ut idem rursus, qui paulo ante uerbo caelum clauserat et nunc C 158* propter uerba mulieris per deserta fugiebat. Alius uero manendi modus est, cum per fidem inhabitare 1955 inciplens Ecclesiam suam numquam in infidelitate derelinquit uel cetera charismatum dona semel tribuens postea numquam subtrahit. Verbi gratia : Paulo apostolo datam sapientiam non sic per tempora distinxit, ut nunc affluente dono sapiens, nunc relabente fieret insipiens. Et de hoc quidem modo dicit : Nox 1060 1€ deseram meque derelinquam, de modo autem supradicto: Auerte, inquit, oculos tuos, quia ipsi me auolare fecerunt. Itemque de hoc modo scriptum est : Quia quattuor animalia incedemtia mom reuertebantur, sed unumquodque ibat ante faciem suam, id est, in 106 II proposito suo permanebat. De modo autem supradicto Ibant, inquit, e£ reuertebantur in similitudine fulguris coruscantis. Nec quisquam mortalium exstitit, in quo hic Spiritus, qui diuini amoris

substantia

est, aeterna

statione requiesceret,

107o praeter illum uirum unum, quem septem mulieres, id est septem huius Spiritus gratiae, semel ajjrehenderunt semperque tenuerunt, propter quod et dictum est : Super quem uideris Spiritum descendentem et manentem in eo, non quod tunc primum in illum Spiritus descenderit, quippe qui 107; totam eius flenitudinem in se corporaliter habitantem |ab ipsa conceptione habuit, sicut scriptum est, quia Sapientia aedificauil

sibi

domum,

scidit

columnas

septem,

id est sapientia Dei Patris in aedificatione uel conceptione sui corporis statim septem Spiritus sancti gratias adhibuit, .sed 108o fideli praecursori et testi eius signum opportunum datum est, ut sciret, quale de illo testimonium perhibere deberet. Secundum fidem autem et cetera charismatum dona singulis prout uult ipsis diuisa semper, ut dictum est, in ecclesia sua Spiritus sanctus habitat. 1048 cf. Sap. 9, r5.

1047 Bened., Reg. Prol. 49.

1059 Hebr. 15, 5. — 1061 Cant. 6, 4. — 1062 Ez. r1, 9.

CEBISAETS

1072 Ioh. r, 25.

1075 cf. Col. 2, 9.

1048 cf. supra X, 606. 1066 Ez. I, I4.

1070

1076 Prou. 9, 1.

1049 resumant B 1063 cum incederent ... gradiebatur lg. 1070 uirum illum unum — C — mulieres id est septem oz. C 1079 sancti Spiritus gratias septem — JA 1083 ipse C

DE DIVINIS OFFICIIS X, 21-22 327 1:089 Quae dona, quia proprie sancti Spiritus opera sunt, idcirco saepius et quasi singulariter, ut supradictum est, mansionem sancti Spiritus in nobis sacra Scriptura commendat, cum tota Trinitas capabilis sit et mansionem sibi in nobis faciat, quia nunc in nobis peregrinantibus per illa dona sua Spiritus 1090 Sanctus inhabitat, in futuro autem aeternis complexibus ipsa

Trinitatis inhabitabit substantia. 22

Quod ubique esse nonnisi Deus possit, unde Spiritus Domini, quia repleuit orbem terrarum, Deus est. Nihilominus et per hoc, quod cantamus | ad introitum : C :59 109; Spiritus Domini rvepleuit orbem terrarum, diuinam eius ecclesia catholica praedicat potentiam. Quis enim nisi Deus incircumscriptus orbem terrarum implere et omnia potest continere ? Nisi Deus hic esset diuisis apostolis per orbem terrarum, quomodo uno et eodem tempore | posset B 164* 1100 omnibus adesse ? Verbi gratia : Thomae in |India, Petro uel PL 8; Paulo Romae, immo cum per annos singulos tam sabbato sancto pentecostes quam sabbato paschae baptismi sacramentum sancta celebrat ecclesia, quod absque sancto Spiritu nullam noscitur uirtutem habere, quomodo in toto orbe terra-

1105 rum, quo iam ecclesia diffusa est, posset adesse, ut in fontes

plenitudo eius ubique descenderet, ubique spirituales equitatus Pharaonis, id est peccatorum omnium turbas, fluctibus operireto Sic enim orbem terrarum illum replere dicimus, ut ecclesiam 11ro Uniuersam, quae per orbem terrarum est diffusa, intelligere debeamus. Mundi enim elementis uel corporibus inanimatis diuinitas non capitur, sed sanctam ecclesiam ubique diffusam implere recte creditur. Quodque magis dignum uerumque diuinae maiestatis est signum, ipsum eiusdem ecclesiae caput 111; implet Christum, sicut scriptum est : Iesus autem plenus

Spiriiu sancto regressus est a Ilordame. Diuinam igitur eius ubique testamur esse praesentiam cantando in introitu : Spiritus Domini vepleuit orbem terrarum, iam dicto sensu huius enumerationis illud respiciente |, quod A 7$ 1120 ecclesiam adhuc paruulam, sed toto orbe terrarum diffundendam, id est Christi discipulos repleuit progenitis in ore eorum pro signo uniuersi orbis terrarum linguis. Quod uero sequitur : E£ hoc, quod continet ommia, scientiam habet wocis, cur sapientia dixerit, manifestum 1125 est ex eo, quod addidit : Propter hoc, qui loquitur ini1095 Sap. rz, 7. Sap. 1, 8.

1115 Lc. 4, 1.

1118 Sap. r1, 7.

1123 Sap. 1, 7.

1087 Scriptura sacta — C 1097 replete C —— 1099 eodemque descendetet] et plenitudo eius a42. JA 1109 terrarum] est a27. C replere B 27

1125

B 1106 1113 recte VII

^

358

II30

II55

RVPERTVS TVITIENSIS

qua, nom poterit latere, uel quod praemisit : Et nom liberabit maledicum a labiis suis, quoniam venum illàus testis est Deus et cordis eius scrutatov est uerus eb linguae eius auditor. Per quae constat sic esse dictum : Scientiam habet 40cis, àc si dixisset : Nouit qua mente quisque loquatur. Verumtamen in ratione praesentis officii scientiam linguarum respicit, quarum diuersitatem dando fidelibus suis magnifice probauit scientiam se habere omnium, per quae potest uox humana uariari. 23

Quod sancti Spiritus effusio totius sit diuini operis confirmatio. Bene supradicto sancti Spiritus operi congruit haec offeren-

da:

Confirma

hoc, Deus,

quod operatus

es in nobis.

Nam ut nouerimus, quia sancti Spiritus effusio totius diuini operis confirmatio sit, hoc primo dicendum est, quid ante aduentum eiusdem sancti Spiritus in apostolis suis Dominus operatus sit. Fidem utique in illis operatus est, quae ex ore Petri pro omnibus sonuit : T4 es Christus Filius Dei 1145 «iwi. Sed | haec, quam infirma fuerit, antequam Spiritus sanctus adueniret, cunctis liquet scientibus, quia Petrus idem apostolorum princeps unius ancillae uoce territus illum, quem,

II40

C 159*

ut |iam dictum est, Christum Filium Dei uiui confessus fuerat, 1150

confitens

eadem

morte

sua

Christum

clarificauit.

igitur Spiritus sanctus in apostolis confirmauit

Fidem

hoc

Deus, quod operatus es in nobis, ut per eundem Spiritum fides eadem in nobis confirmetur, subiüngentes: A £em$lo iuo, quod est in lerusalem, id est ab ecclesia apostolica, quae utique coepit a Ierusalem, id est a Iudaea, sicut alibi loquitur ipse Dominus : Quia salus ex Iudaeis est.

1160

| PL 286

atque ideo

bene, ut dictum est, in offerenda canimus : Confirma II55

B [165]

se nosse negauit. Vbi uero Spiritus huius donum accepit, nec Romani principis imperium timuit, sed usque ad mortem

Per

eundem,

inquam,

Spiritum

confirmari

poscimus,

quia praeter hunc, quidquid credimus, quidquid baptizamur, quidquid molimur, infirmum et uacuum esse comprobatur. Nam et caeli, scilicet ordines supernorum spirituum, in eodem quidem /irmati sunt Verbo Domini, ut in sua natura rationales essent et aeterni, sed Spiritu oris eius omnis uirtus

1165 eorum firmata est, qua in similitudine Dei, id est in sanctitate, 1126 Sap. r, 6. 1153 Ps. 67, 29.

1130 Sap. r, 7. 115335 Ps. 67, 3o.

1139 Ps. 67, 29. 1158 Ioh. 4, 22.

1144 Mt. 16, 18. 1162 cf. Ps. 52, 6.

1126 potest /z/g. 1128 eius] illius V z/g. 1136 DIVINI... CONFIRMATIO SIT 44, DIV. TOT. OP. SIT CONF. C 1138 bene] uete C 1139 quod C 1146 idem] id est 4 1155 confirmaretur B 1164 rationabiles JA sed] et B

DE DIVINIS OFFICIIS X, 22-24 359 [seri cues Vnde alibi scriptum est : Spiritus eius ornauit caelos. In reliquis praesentis hebdomadae officiis, cum paene omnia sancti Spiritus nomen personent et gratiam, sola possunt euan117e gelia facere quaestionem, quid ad aduentus eius pertineant solemnitatem. Quapropter de illis breuiter aliquid dicendum est, ad hoc dumtaxat, ut eorum cum singulis officiis, quibus

deputata sunt, appareat concordia. 24

11755

es

De officio secundae

feriae.

Feria secunda legitur hoc euangelium : Sic Dews mundum,

uti

Filium

suum

wnigenilum

dilexit

daret,

ui

omnis, qui credit im ipsum, non pereat, sed habeat «itam aeternam etc. Hoc, quod dictum est, non quidem per se citius liquet, quid ad praesentem pertineat solemnita1180 tem, sed quae praemittitur lectio Actuum apostolorum considerata confestim quasi luminis radius causam eius elucidat. Loquente, inquit, Petro cecidit Spiritus sanctus supev gentiles, qui audiebant uerbum, et obstupuerunt ex circumcisione fideles, qui uenerant cum Petro, 185 quia et im mationes gratia Spiritus samcti. effusa est etc. Idcirco namque praedictum euangelium cum hac ponitur lectione Actuum apostolorum, ut comprobetur hoc opus Spiritus sancti, quo gentibus baenitentiam. ad uitam dedit, non 1190 esse factum mutabilitate consilii, cum Filius antequam pateretur, idem uoluerit, licet per seipsum tunc gentibus praedicare noluerit immo discipulos mittens dixerit eis: ZI» «iam gentiwm ne abserit?s. Nam quod hic ait Petrus : Iw ueritate comperi, quia non est persomarum acceptor Deus, 119 sed.

im

ommni

gemie,

qui

timet

| Deum

et

operatur

C160

iustitiam, acceptus est alli. Hoc in euangelio testatus est Filius Dei dicens missum se esse non ad iudicium sed ad salutem totius mundi, et subiun-

gens absque distinctione Iudaei atque gen|tilis : V£ omnis B [65"]

1200 Q4? credit in ipsum, aeternam

nom pereat, sed habeat

uitam

et cetera, quae sequuntur.

Adeo nihil quidem per se gentibus praedicauit Christus, sed de illarum salute suique apud illas glorificatione multa praedixit. Sic Isaac nihil quidem per |seipsum iuniori filio suo PL 287 1205 Iacob de afferendis sibimet cibis mandauit, sed per concor1166 Iob 26, 15. 1192 Mt. 1o, 5.

1175 Ioh. 5, 16. 1193 Act. 1o, 34.

1182 Act. Io, 44 ss. 1197 cf. Ioh. 12, 47.

1189 Act. 11, 18. 1199 Ioh. 5, 16.

1168 hebdomadae praesentis — 74 1174FERIAE SECVNDAE — C . 1176 daret] pro mundo a47. ;4 1183 gentiles] omnes T/zis. 1192 uoluerit C 1195 Deum oz. C, eum Vig. 1197 est oz. C. 1200 habebat C . 1202

quidem nihil — C

)

*

360

RVPERTVS TVITIENSIS

poralem illi coniugem Rebeccam Iacob subintroductus est, cum ille benedictionem Esau primogenito suo dare disponeret. Nam I210

I215

I220

1225

1230

1235

Isaac Christum, Esau populum iudaicum,

Iacob genti-

lem, Rebecca mater significat sancti Spiritus gratiam. Rebecca namque consulente id est sancto Spiritu consilii prouidente iunior ille filius, scilicet gentium populus ingreditur ad Isaac, uidelicet ad Christum tardante foris Esau et occupato in uenationibus, id est priore populo intento caeremoniis carnalibus. Ingreditur, inquam, iunior populus cum obseruantia decem mandatorum legis, quae tradita sunt | populo priori, et scientia legis et prophetarum perornatur, uelut ille Iacob a matre indutus est ualde bonis uestibus Esau habens circa manus collumque pelliculas haedorum, id est apertam proferens confessionem peccatorum cibosque offerens, id est fidem, quae operatur ber dilectionem, eandem praeripit benedictionem, quae in apostolos descendit, sicut audiuimus in supradicta lectione : Adhuc loquente Petro cecidit Spiritus sancius super omnes, qui audiebant werbum, et erant loquentes linguis eti magnificantes Deum. Magnitudinem tantae benedictionis hic introitus innuit : Cibauit eos ex adipe frumenti et de petra melle satiurauit eos. Per hoc enim felicitas gentium innuitur, quae per Spiritum sanctum interiorem sacrae Scripturae tamquam homines rationales percipiunt medullam, cum Iudaei carnales tantum exteriorem, ut irrationalia pecora sectentur paleam. Sermo namque diuinus frumentum est, in quo litterae superficies palea. Sensus uero spiritualis, qui a nobis quaeritur, medulla est. Vnde liquet, quod Spiritus sanctus quasi pinguedo diuinae substantiae sit, de quo in psalmo dicitur : S?cut adipe et pinguedine repleatur anima mea, quia uidelicet eius inspiratio Verbi Dei pinguedinem nostris animabus inserit. Cibauit, inquam, ecclesiam

A 78*

de gentibus ex adipe frumenti, ut dictum est, saturauit etiam 1240

eos melle fluente de petra, id est doctrina et sapientia et solutione arcanorum, quae processerunt de Domino Iesu, i» quo DUAL go tus thesauri sapientiae et scientiae absconalc.

Propter quod de eodem Spiritu in communione dicitur : | C Spirilus sanctus docebit uos, quaecumque dixero 1245 4obis. | Offerenda Intom«it non dubie ad hoc ipsum B congruit, quia per Spiritum sanctum a$$faruerunt fontes aquarum, id est intellectae sunt scripturae prophetarum. 1209 Raban., De nat. rer. 2, 2 - PL 111, 386. 44 SS. 1226 Ps. 80, 17. 1238 Ps. 62, 6. 26. 1245 Ps. 17, 14. 1246 Ps. 17, 16.

1220 cf. Gal. 5, 6. 1240 Col. 2, 5.

1222 Act. 10, 1244 Ioh. 14,

1210 Spiritu sancto — C 1221 audimus C 1224 magnificabant 74 irrationabilia 4 C 1236 pinguedinem] eius zZ7. C

1230

16ov

165

DE DIVINIS OFFICIIS X, 24-25 361 25 Quod Spiritus sanctus extra catholicam non datur ecclesiam. 1259 In officio tertiae feriae praedicatur nobis extra catholicam ecclesiam non posse dari Spiritum sanctum solisque apostolicae fidei praesulibus esse datum, ut per impositionem manus ipsorum hi, qui confirmandi uel ordinandi accedunt, accipiant eiusdem | Spiritus sancti donum. Sic enim habet, quae in hoc 1255 officio posita est lectio Actuum apostolorum : Cum audissent apostoli, qui erant lerosolymis, quia rveceisset. Samaria uerbum. Dei, miserunt ad eos Peirum et Ioannem. Nondum enim in quemquem illo"Yum wenerat Spiritus sanctus, sed baptizati tantum 126067anl in momine Domini Iesu. Tunc imponebant 2bbós mamus, et accipiebant Spiritum sanctum. Et ut sciamus nonnisi per apostolicae fidei ianuam intrari debere in sanctam ecclesiam nec aliter accipi Spiritus sancti gratiam, congrue lectioni huic coniungitur hoc euangelium, 126; in quo Dominus ait: Amen, amen dico uobis, qui non inirat jer ostium im ouile, sed ascendit aliunde, ?lle fur est et latro etc. Passim per libros patrum sententiae reperiuntur, quibus confirmatur talium sacramenta speciem. quidem pietatis habere, uirtutem. autem eius abnegare, 1270 quomodo palmes, cum fuerit abscisus de uite, palmes quidem est, sed iam fructificare non potest, et manus,

cum

abscisa

fuerit de corpore, manus quidem est, sed corporis uitam sensumque in se retinere non potest. Quapropter cum baptizati a talibus ad catholicam reuertuntur ecclesiam, non quidem 127; repetitur in illis lauacrum carnis, siquidem baptizati sunt in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, multae quippe haereses sic quoque baptizant. Sed per impositionem manuum accipiunt Spiritum sanctum, quem foris, ut dictum est, accipere non poterant. :1280 —Hoc igitur, ut supradictum est, officio declamatur foris non dari Spiritum sanctum sed intus per episcopos, quorum est manus imponere ex successione apostolorum, quorum et illa uox est in introitu manus imponentium et dicentium : Accijite iucunditatem gloriae uestrae gratias agentes 128; Deo, qui wos ad caelestia regna uocauit. Quod de apostolicis sumptum epistulis parce a littera detortum est. Nam pro eo, quod Dominus ait : Accipite Spiritum 1255 Act. 8, 14 ss. 1265 Ioh. ro, r. Ioh. r5, 4. 1283 IV Esdr. 2, 36.

1269 cf. II Tim. 5, 5.

12*0 cf.

1249 ecclesiam] DE OFFICIO TERTIAE FERIAE a44. B 1252 per oz. B 1256 qui erant lerosolymis oz. B ^ 1261 illis manus] manus supet illos Vz/z. 1262 per oz. C 1266 ouile ouium Y/ujg. 1285 Deo] ei Vig.

PL 288

*

362

1290

RVPERTVS TVITIENSIS

sanciwum, isti uerecunde utentes eius uice dicunt : Accipite iucunditatem gloriae uestrae, siquidem Paulus ad Corinthios scribens, qui ab eiusmodi furibus et latronibus, quos in supradicto euangelio Dominus percutit; multifarie subuersi fuerant,

1295

id est a pseudoapostolis, quia Gloria westra sumus, ait, et in alio loco: Gratias, inquit, agentes Deo | etc. Catholicorum quippe atque orthodoxorum gloria est, quod per ostium intrauerunt in ouile ouium, | id est per fidem illorum, qui non suam ut haeretici, sed Dei gloriam in Spiritu

B 165v C 161

sancto quaerunt. Vnde et in communione canimus : Spiritus,

1300

qui a Patre procedit, ille me clarificabit, quod idem est acsi dixisset : Spiritum, qui a Patre procedit, quicumque dabunt uel accipient, non suam sed Dei gloriam uel glori-

ficationem quaerent.

|

In offerenda quoque : Porías caeli aperwit Dominus, donum sancti Spiritus praedicatur, quo Scripturae sacrae apostolis et per apostolos nobis apertae sunt, u£ manna Verbi 1305 Dei $/ueret nobis Dominus i» abundantia, quorum auctoritate ecclesia catholica ab |insurgentibus in se haereticis exaltatur,

PL 289

sicut in sequenti uersu canimus. 26 1310

1315

Quod ieiunium aestatis in ipsa pentecostes hebdo-

mada celebrandum sit. |

In officio quartae feriae praedicamus eam, quae per Spiritum sanctum data est ecclesiae, multiplicem scientiam consonantibus maxime his, quae ieiunio deputatae sunt, euangelicis ac propheticis lectionibus. Illae namque lectiones trium dierum ieiunii magis consonant officiorum partibus reliquis non solum sensu sed interdum et littera ut ille introitus : Caritas Dei diffusa est im cordibus nosíris, qui de lectione epistolae, quae ieiunio deputatur, sumptus est. Vnde satis ecclesiastice et hoc Romana censet auctoritas, ut

1320

1325

semper in hac sacra pentecostes hebdomada, siue tardius siue temperius termini occurrant, ieiuniorum celebretur solemnitas, quod ab antiquis quoque praefinitum esse apostolicis non dubia testantur ipsorum scripta. Non enim ab illis tradita est noua haec allegoria, secundum quam uisum est quibusdam nostrorum a prima hebdomada Martii tres obseruare tessaraca decadas usque ad natale Domini ad similitudinem trium tessaraca decadum, quas Matthaeus in Christi generatione contexuit. 1288 Ioh. 20, 22. 26:361 14: 17, T.

1292 II Cor. r1, 14. 1293 Eph. 5, 20. 1297 Ioh. 15, 1302 Ps. 77, 25. 1304 Ps. 24.25. 1316 Rom. 5, 5.

1288 utentes] accipientes C —— 1293 per? oz. C 1296/1300 gloriam z5;4. sed Dei sub Jin. AA 1300 glorificationem] clarificationem 74 1302 portas] ianuas Vulg. Dominus oz. 74 1305 abundantiam B C 1324 tesserece decadas 44, thessaresce decades C

1326 tesseresce decadum C

À 79

DE DIVINIS OFFICIIS X, 25-27 Sed quia primum

ieiunium

ueris, secundum

363 aestatis

est,

et terminus quadragesimae numquam ante ueris initium, 155o pentecostes uero numquam ante aestatis occurrit introitum, placuit iure uenerandae matri Romanae ecclesiae in prima quadragesimae hebdomada et in ipsa pentecostes solemnitate ieiuniorum eorumdem officia praefigere nec umquam propter uelocitatem aut tarditatem terminorum eadem confundere. 1355 Nec uero contristat aut obscurat, sed magis illustrat obseruantia ieiuniorum illam de aduentu sancti Spiritus solemnitatem. Quippe quia deliciae sancti Spiritus deliciarum carnalium fastidium important electorum mentibus, et quia spon-

sus ablatus | est, ieiunandum est filiis eius hoc Spiritu sancto B 166

134o Paracleto sic suam dispensante gratiam et consolationem, ut delectentur gemitibus wnenarrabilibus, gementes ut columbae, gemitumque pro cantu habentes. Igitur haec officia secundum ieiunium quomodo suis in

partibus consonent, | breuiter est aperiendum.

C 161v

134 2*

De officio quartae feriae : multiplicem ecclesiae scientiam per Spiritum sanctum esse datam. Primo officium quartae feriae multiplicem, ut supradictum est, praedicat ecclesiae scientiam. Qw:, iuxta quod ait Daniel, perivansibunt plurimi et multiplex evit scientia,

135o Studio uirorum illustrium, qui Spiritu sancto illuminati sunt,

de libris Moysi paucisque prophetarum scriptis tanta creuit copia librorum, ut nos legentes tamquam lassi conuiuae plura relinquentes uideamur absistere. Hoc mystice sanctum nobis innuit euangelium de quinque panibus et duobus piscibus 135; satiatis quin|que milibus hominum, et duodecim cophini ex PL 29o fragmentis impleti sunt. Aucti sunt enim Domini benedictione sancti Spiritus effusionem significante, quo dato lex et prophetae inter studia tractantium sicut illi panes inter ora comedentium multiplicati sunt. 13(9 De quo Spiritu in lectione prima dicit sapientia, quia Shiritus Domini repleuit orbem terrarum, etc., et Isaias

in lectione

secunda

: Noi?

timere,

sevue

meus

Iacob et rectissime, quem elegi. Effundam emim aquam super sitientem et [fluenta super aridam, et 136; exponens, quid dixerit : Effwndam, inquit, spiritum 1341 cf. Rom. 8, 26. Nahum 2, 7. 1348 Dan. 12, 4. 1360 cf. Ord. Roz. 25, 44, 1 (p. 551 Andrieu). 1361 Sap. r, 7. 1362 Is. 44, 2 s.

1328 aestatis 454. uero numq. ante oz. C 1329 ante oz. JÁ 1333 eorundem 1343/1344 igitur 1339 sancto oz. C . 1340etom..A C ieiuniorum — C 1346 DATAM ESSB — A 1344 praeuiter C 4:q. apetiendum oz. B

1351 paucis B

creuit ozz. B

1364 aquas Vig.

sitientem oz. /À

L

364

1370

1575

1380

RVPERTVS TVITIENSIS

mewm super semen iuum et benedictionem meam super generationem iuam. His consone praecinit introitus: Deus, cum egredereris coram bopulo tuo iter facieus eis habitans in illis. Hic siquidem particulatim de psalmo quinquagesimo septimodecimo sumptus est, qui psalmus totus de exaltatione Christi et ecclesiae glorificatione compositus est. Nam per praedictam scientiam et cetera charismata Spiritus sancti egressus est Deus, id est notus factus est in conspectu populi christiani prosperum iter faciens eis remotis uidelicet pristinis errorum laqueis. Et quia praedicti doctoris sancti, quorum et illa uox esse potest in offerenda : Meditabor in mandatis tuis, quae dilexi ualde, qui meditando diligenter sacras exposuerunt Scripturas idipsum dicunt omnes et non sunt in eis schismata, bene in communione recitatur eis illud Domini dictum, quod amplectunturipsi: Pacem meam do uobis, bacem meam relinquo uobis.

28

1385

1390

De officio sextae feriae : synagogam per fidem esse resuscitandam. Feria sexta pulchro et mirabili mysterio significatur in euangelio nobis illud, quod futurum de synagoga speramus, uidelicet, quod tandem per fidem Christi suscitanda sit, quae nunc prae inuidia mortua est, ex quo Spiritus sancti gratia uenientem de gentibus ecclesiam suscepit. Mulier namque, quae a fluxu sanguinis tactu |fimbriae de uestimento saluatoris sanata est, ecclesiam de gentibus, archisynagogi filia, quam idem Dominus resuscitat, synagogam, quae nunc, ut dictum

B 166»

est, per infidelitatem mortua est, significat. 1595

1400

In quo illud mirabile ualde est mysticumque, quod quando filia nata est ar|chisynagogi, tunc mulier ista coepit infirmari, C 162 et quando haec sanata est, tunc illa obiit. Sic enim scriptum est in euangelio, quia puella erat annorum duodecim, et mulier fluxum sanguinis patiebatur annis duodecim. Quid pulchrius, quid conuenientius ? Nam | quando in Abraham, Isaac et Iacob synagoga nata A. 79* est, gentilitas sordibus idololatriae tamquam fluxu sanguinis coepit languere. Et quando trahente et suscipiente Spiritu 1368 Ps. 67, 8.5.20. 1378 Ps. 118, 17. 1380 cf. I Cor. 1, 1o. r4 27. 1398 cf. Mc. 5, 42. 1399 cf. Mt. 9, 20.

1382 Ioh.

1367 generationem] stirpem l/z/g. 1369 coram populo tuo] in conspectu populi tui l/zjg. 1371 Lvmr AB 1377 et? oz. A esse] ille C 13823 meam? oz. B C 1387/1388 futurum 45q. quae oz;. C 1389 per inuidiam B 1390 ueniens ... ecclesia 74 1392 ecclesia C archisynagoga C 1402

idolatriae 74 B C

— 1403 quando] quoniam B

DE DIVINIS OFFICIIS X, 27-29

365

sancto, sicut testificatus est in Cornelio, haec sanata est, tunc

140; Synagoga inuidens et indignam uitae aeternae se iudicans mortua est. Sed iterum reuiuiscet, postquam | plenitudo gentium subintroierit, quod praesenti factura praedicatur gratia Spiritus sancti. Huic in praeeunte prophetica lectione dicitur.sub nomine

PL 291

1410 ciuitatis suae Sion : Exsultate filii Sion et laetamini in Domino, qui dedit uobis doctorem iustitiae et descendere facit ad uos imbrem matutinum et serotinum in jrincipio. Per imbrem matutinum et serotinum doctrinam significat 1415 euangelicam, quae illis et primo tempore tamquam matutinus imber missa est et nouissimo tamquam serotinus mittenda est. Et.

comeditis,

et laudabitis wobiscum

inquit,

nomen

mirabilia.

uescentes

Domini

Dei

et saturabimini,

uestri,

qui fecit

Comedetis, inquam, non cibum, qui

1420 perit, sed qui permanet im uitam aeternam, de quo ad introitum in persona eius, quae suscitanda est, dicimus: Refleatuv os mewnm laude tua. Quapropter nec illud a mysterio uacat, quod cum puellam Dominus suscitasset additum est : Ef 2w«wssit illi dave 142; manducare. Refecta enim interius dicet id, quod in offerenda canimus

: Benedic

anima

mea

Domino,

etc.

Et tunc magis uniuersaliter impletum erit, quod in communione canimus : Spiritus,

ubi

uult,

spirat, uidelicet

habens potestatem, cum uult, uadere ad gentes et iterum 145o uenire ad Iudaeos, ubique sua se uoce prodens, quia nemo potest dicere Dominus Iesus nisi in Spiritu sancto.

29 De officio sabbati : duos populos gentilem et iudaicum pacem et concordiam habituros. Sabbati officio duorum concordia populorum praesignatur 145; Iudaei

scilicet

atque

gentilis,

qui tandem

uno

eodemque

Spiritu se illuminatos profitentes agnitum ambo sine controuersia sequentur Christum. Duo namque caeci, qui in euangelio referuntur illuminati, hos duos significant populos, quod ex praeeunte lectione |epistolae manifestum est. Quibus enim 144o nisi Iudaeorum pariter et gentium duobus contra se inuicem rixantibus populis Paulus ait : Iwstificat? igitur ex fide 1404 cf. Act. 1o, 44. 1406 cf. Rom. 11, 25. 2826: 1420 cf. Ioh. 6, 27. 1421 Ps. 7o, 8. XO2-8T. 1428 Ioh. 35, 8; c£. PL78, |692 C. cf. Mt. 20, 30 ss. 1441 Rom. 5, 1.

1410 Iocl 2, 25. 1417 Iocl 1424 Mc. 5, 4. 1426 Ps. 1431 cf. I Cor. 12, 5. 1437

1404 sicut ozz. /Á 1405 se uitae aeternae — C 1411 qui] quia /z/z. 1412 faciet Vig. B 1413/1414 in principio z;4. setotinum supra Jin. C 1419 mirabilia uobiscum V/z/g. 1422 tua] etc a27. C 1427 nunc B 1434 sabbato B 1436 controuersio C 1438 referuntur im zarg. JÀ

B 167

366

RVPERTVS TVITIENSIS

pacem habemus ad Deum jer Dominum lesum Christum. Quod superiora le|gentibus atque intelligentibus C 162" clarum est, ubi longa et ualida disputatione causatur Iudaeos 144; et Graecos omnes sub peccato esse nec istos excusabiles esse propter ignorantiam Dei nec illos iustificari potuisse ex operibus legis et omnibus aeque necessariam esse Christi gratiam. Quibus omnibus sub peccato conclusis tandem infert: Iustificati igiiur ex fide, etc. Itaque duo caeci illuminati 1450 mystice duo sunt populi, quorum et illa uox est in introitu sumpto de praedicta lectione epistolae : Caritas De: dif[usa est in cordibus nostris per inhabitantem Spirilum eius in nobis. Adeo ieiunium fieri in praesenti hebdomada ratio uel 145; auctoritas exigit, ut maxime officiis consonent lectiones et euangelia ad ieiunium pertinentia. Sed et lectiones quinque, Si considerentur, Spiritus sancti gratiam testantur omnes quidem significationibus rei | competentibus, quaedam autem PL 292 et apertis uocibus ut haec prima Ioelis prophetae: Effundam 1460de Spirilu meo super ommem carnem, etc. Secunda quoque, qua dicitur : Nwmerabitis septem hebdomadas plenas usque ad alteram diem expletionis hebdomadae septimae, praesentem solemnitatem contingit, quam numeratis a paschae die septem hebdomadibus pro aduentu 146; Spiritus sancti celebramus, quae magna et apud antiquos in memoriam datae legis festiuitas hebdomadarum erat et apud nos in memoriam datae gratiae id est remissionis peccatorum iucundus iubilaeus est: Et quia post factam duorum concordiam populorum in 147» breui Dominus uenturus est, recte filiis absentiam sponsi de-

flentibus et cum desiderio reditum eius exspectantibus illa consolantis uerba in communione canimus : Noa uos relinquam orbhanos, ueniam ad wos iterum et gaudebit coy uestrum.

147; 90

Quod singula officia, quae praedicta sunt, singulis sancti Spiritus donis conueniant. Nunc in quo singulis donorum Spiritus sancti singula conueniant officia, breuiter perstringendum est. Prima duo sabbati et sequentis diei pentecostes officia spiritum sapientiae 148o et intellectus praedicant. Sapientiam namque et intellectum apostolis dedit, ut sicut sabbato cantauimus : Flumina de 1448 Rom. 5, 1. 1451 Rom. 5, 5. 1459 Ioel 2, 28. 1461 Leu. 25, 8. 1472 Ioh. 14, 18 ; 16, 22 ;cf. PL 78, 695 A. 1481 Ioh. 7, 58.

1444 dispositione C — 1447 aeque oz. C 1451 epistolae lectione — 4 1454 in oz. C — 1456 quinque oz. JÁ 1461 numerabitisque 74, numerabis Vul. 1466/1467 legis 4:4. datae ozz. C 1469 populorum concotdantiam — € 1472 consolantibus C 1477 tunc C sancti oz. C

DE DIVINIS OFFICIIS X, 29-30

367

uenire eius fluent aquae uiuae, ut intelligerent Scripturas, sicut ipsa die pentecostes legimus Domino promittente : Paracletus autem Spiritus samcius, quem mittet 148; Pater

im

momine

meo,

ille

uos

docebit

ommia

et

suggeret uobis omnia, quaécumque dixevo uobis. Eosdem enim et sapientes qui nossent, quando deberent | B 1:67 proferre sermonem, et intelligentes, ut Scripturarum mysteria non ignorarent, qui hactenus idiotae fuerant et sine | litteris, C 165 149o caeleste magisterium reddidit.

Secundae feriae officium ad Spiritum consilii pertinet, quia de assumptione gentium Deum collaudant, quorum salus dum in secreta Dei uoluntate esset, ipsi apostoli illud ignorabant consilium, donec Petro diceretur in excessu mentis : 149 Quod Deus samctificauit, tw me commune dixeris, quo loquente post|modum cecidit Spiritus sanctus super 8o omnes, qui audiebant Verbum, quod ideo, ut supradictum est,

commemorat officium. Feriae tertiae officium

apostolos

et eorum

successores

15oo commendat in eo, quod aduersus fures et latrones, qui aliunde

ascendunt in owile owiwm, id est aduersus pseudoapostolos uel haeresiarchas, confortati Spiritu fortitudinis audent, dum causa exposcit, et dicunt : Nam

1505

15310

1515

1320

gloria

uestra

sumus,

et

gloriantur non insipienter sed ueritatem dicentes. Quapropter hoc officium ad Spiritum fortitudinis pertinet. Quartae feriae officium Spiritum scientiae praedicat, quod maxime ex euangelio claret, quo benedictione Domini panes multiplicati referuntur, | de cuius rei mystico sensu superius PL 295 iam dictum est. Sextae feriae officium respicit ad Spiritum pietatis. Opus enim pietatis est, quod Dominus puellam resuscitat iubetque illi dari ad manducandum, immo quod per illud significatur, quia mortuam nunc synagogam in fine resuscitans per fidem, replebit os eius laude, ut piam eloquatur iusti iudicii Dei confessionem. Sabbati officium ad Spiritum timoris pertinet, quia uidelicet cum duo caeci supradicti, id est duo | populi suum pariter PL 294A agnouerint illuminatorem, rope erit dues iudicii, quae causa timoris et tremoris erit etiam electis. Nec mirum hunc ordinem officiorum descendendo a Spiritu sapientiae ad Spiritum timoris deduci, paschalis uero hebdo1484 Ioh. 14, 26. 1503 II Cor. 1, 14.

1500 cf. Ioh. 1o, r. 1496 Act. 10, 44. 1495 Act. Io, 15. 1514 cf. Ps. 70, 15. 1518 cf. I Petr. 4, 17.

1482 eius] eorum C — fluerent C — 1492 collaudat C — 1495 sanctificauit] 1512 dari illi 1503 gloria] gratia C 1501 uel] et 44 putificauit T/ulg. -C

368

RVPERTVS TVITIENSIS

madae officia ascendendo a Spiritu timoris ad pientiae perduci, quia per haec descensus ad sancti, per illa uero noster ascensus ad ipsum 152; quod plenius dictum est in eisdem paschalibus

Spiritum sanos Spiritus digestus est, officiis.

LIBER VNDECIMVS.

1

Incipit de sancta Trinitate. Cur post solemnitatem PL 293B sancti Spiritus officium de sancta Trinitate ponatur. Celebrata solemnitate de aduentu sancti Spiritus statim e 5 uestigio gloriam sanctae Trinitatis dominicae subsequentis officio recta dispositione concinimus, uidelicet quia post aduentum eiusdem sancti Spiritus praedicari statim et credi et in baptismo celebrari coepit fides et confessio nominis Patris et Filii et | Spiritus sancti. Nam antea praesente in carne C 165" I o Domino nusquam | nominis huius distinctionem aperte B 168 traditam uel obseruatam legimus, nisi cum post resurrectionem suam ait discipulis suis : Ew«wntes docete ommes gentes baptizantes eos im nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. II Sed tunc quidem haec regula tradita est, nunc autem primum actu exhibita, ubi ipsa die pentecostes primitus in tribus milibus ecclesiae baptisma celebratum est. Sicque coepit innotescere turris fortitudinis nomen Domini propugnantibus magni Dauid regis Christi ducibus ipso quidem corporaliter 20 absente sed per diuinitatis praesentiam totam belli summam regente ac disponente summaque cura nitentibus fidissimis eius ducibus, dum capitur ciuitas aduersa, ut non in suo sed eius nomini ascribatur uictoria, quemadmodum et Dauid illi dictum legimus a duce suo obsidente Rabath filiorum Amon : zw I Congrega $opbulum et obside ciuitatem, quia capsenda est urbs, ne cum capta fuerit, nomini meo ascribatur uictoria. De quo subditur, quia iuit diadema regis eorum de capite eius ei impositum est super caput Dauid. Pro regis eorum in 3 o hebraeo scribitur Meichom. Vnde Hieronymus : Rex eorum uocatur idolum eorum, quod. hic uocatur Melchom. Cuius diadematis aurum conflasse et purgasse dicitur Dauid secundum legem et fecisse inde sibi diadema, quod hic positum super caput eius dicitur. Sic utique cultum idolorum tulit noster Dauid et de summis 55 principibus illa colentibus tam|quam de diademate illorum PL 294B se atque ecclesiam suam coronauit. Vnde eidem ecclesiae suae XI. 12 Mt. 28, 21. 25 II Reg., 12, 28. Lib. interpr. bebr. nom. 10, 5 - CC 72, p. 147. Reg. 12, 30.

28 II Reg. 12, 30. 32.c£ T Paral. 20; 2.

30 Hier., 33 cf. II

XI. 1 LIB XI oz. .A C, in zarg. B 7 Spiritus sancti — C 11 cum oz. B 12 suis oz. C 18 turtis oz. C 21 nitentibus cura — B fidelissimis 74 25 reliquam pattem populi Lg. 25/26 quia «s. utbs] et cape eam Vig. 26 capta] a me uastata Vg. 28 quo] et adZ. B 29 regibus C 34 caput supra lin. B

^

370

RVPERTVS TVITIENSIS

dicit in Canticis :Coronaberis tice

Sanivr

et.

Hermon,

de capite Amana de

cubilibus

de uer-

leomum,

de

4o

montibus bardorum. Nam et tunc tulit idem Dauid uxorem Vriae Ethaei ipsumque Vriam fecit occidi ferentem in manu sua scriptam suae mortis sententiam graue quidem committens piaculum secundum rem gestam sed grande praesignans

4 b]

desiderabilem suo tempore peragendum.

Sic enim hic uerus

Dauid, Dominus

domus

mysterium

per

Christum

regem

noster, cum

uere

in solario

anu

foriem

aique

suae

deam-

bularet, id est in paternae maiestatis solio iam regnaret, post meridiem id est post passionis suae pondus et aestum, iamque misisset apostolos suos ad praedicandum cunctis gentibus, quae hic per Rabath ciuitatem, filiorum Amon figurantur, uidit legem, quam dederat per Moysen, sanctam quidem et bonam, sed inutiliter carnali populo cohaerentem, sicut infructuoso coniugio Bersabee pulchra quidem ualde sed | C 164 sterilis iuncta erat Vriae Ethaeo, tollensque eam, scilicet 5 5 legem sacram et spiritui suo sensum eius copulans uirum eius superbum scilicet | iudaicum populum, cuius superbia signi- B 168v ficatur per Vriae uocabulum. Vrias enim interpretatur /ux mea. Dei, lucem quippe Dei ac scientiam ille populus putabat suam esse propriam tamquam Deus ludaeorum ianium sit 6 o Deus, non etiam gentium. Illum, inquam, carnalem populum hoc modo interficit ablato à corde eius interiore sensu legis suae litteram solam in manu eius derelinquit, qua accusante o

reus teneatur, sicut ait ipse Dominus:

Esí, qui accusat wos

Moyses, in quo uos speratis. Hoc bene per illud fi|gura6 I» tur, quod conscriptam a rege Dauid mortis suae sententiam Vrias ipse portare iubetur. Igitur celebrata, 7o

J I

ut supradictum

est, solemnitate

AÀ 8ov

de ad-

uentu sancti Spiritus, quo accepto statim sanctae Trinitatis fidem praedicare coeperunt apo|stoli, recte huius sequentis PL 295 dominicae tam nocturno quam diurno officio nomen et gloriam praedicamus eiusdem sanctae et indiuiduae Trinitatis. De cuius substantiae unitate personarumque Trinitate, quia magni et catholici patres magna et digna conscribentes sua quasi uindemiantes repleuere torcularia, nos quasi colligendo racemos post uindemiatores et ipsi in benedictione Dei sperantes nouissimi pro eadem fide uerba catholicae pacis effari cupimus. 88 Cant. 4, 7. c£. Mt. 20, I2. cf. Rom. 5, 29.

44 Hier., Lib. interpr. bebr. nom. 35, 11 - CC 72, p. 103. 97 Hier., Lib. interpr. bebr. nom. 40, 14 - CC 72, p. 109. 63 Ioh. 5, 45.

48 59

38 coronaberis] tu aZZ. 74 40 leopatdorum 74 tulit supra Jin. B 46 noster] dicitur B 48 passionem C 52 inutilem ;4 56 scilicet superbum - B B8 scientiam] praesentiam B 61 interfecit 74 63 accuset BC 66 portare super Jin. A *2 personarum B 46 per eandem C

DE DIVINIS OFFICIIS XI, 1-2

371

2

20

Quod nomen Patris et Filii et Spiritus sancti propria ueri Dei descriptio sit. Nomen Patris et Filii et Spiritus sancti perfecta et integra unius ueri Dei diffinitio est omnium quicumque dicantur uel aliquando dicti fuerint dii siue in caelo siue in terra cunctam amputans turbam, quorum omnium alii falso dicti sunt dii, quos uario errore delusa gentilitas coluit, alii non naturaliter

85 dii, sed accidentali dono a uero Deo deificati iuxta illud : Ego

dixi di? estis et filii excelsi ommes. Nam cetera quidem quamuis propria summae et unius diuinitatis nomina humana praesumptio falsis diis affinxit, ut creatores atque rectores orbis terrarum, immortales ac sempiternos, caelestes

9o

atque omnipotentes eos nuncuparet et similia, quae poeticis quoque figmentis inserta daemones pascere consueuere, uocabula illis imponeret. At uero nomen hoc a saeculo non fuit auditum,

ps

IOO

105

nec homines

de corde suo comminisci

potuerunt,

uidelicet quia significatum eius oculus mom widit eb auris mon audiit et in cor homimis non ascendit. Solent quippe ab hominibus prius res intelligi et post ad jlacitum nomina illis imponi, sicut aiunt magni quoque philosophi gentilium ; ea quae sunt in uoce, sunt earum, quae sunt in anima, passionum notae. Sed significatum supradicti nominis Patris | et Fili et B 169 Spiritus sancti nullus eorum nouit, qui deos sibi finxere, quos uoluerunt. Rebus ergo, quas deos appellauerunt, nomen hoc adinuenire uel im|ponere nequiuerunt. Solus ipse Deus nomen C 164" sibi hoc imposuit, ubi dixit: Ewntes docete ommes gentes baptizantes eos im nomine Patris et Filii et Spiritus sancii, cuius significatum, etsi prophetae utcumque nouerunt,

tamen

ipsum

nomen

edicere

non

debuerunt,

quia

uidelicet mundus adhuc infans ipsum nominis capere non posset significatum. IIO

115

Perfecta igitur, ut praedictum est, et integra ueri Dei dif-

finitio est nomen hoc Dei uiui manifestam faciens discretionem, quo pertineant hi, qui scriptum illud habent in frontibus suis, de quibus clamatum est in Apocalypsi ab angelo ascendente ab ortu solis et habente signum Dei uiui : Nolite nocere terrae et mari meque arboribus, quoadusque signemus seruos Dei mostri im frontibus eorum. Tunc enim angelus ille magni consilii clamauit quattuor ange-

97 Alcuin., Grazzzatiea - PL 101, 94 cf. Is. 64, 45; I Cot. 2, 9. 85 Ps. 81, 6. 117 cf. Is. 9, 6. 114 Apoc. 7, 3. 104 Mt. 28, 21. 859 B, coll. 854 C.

90 et similia oz. C — 96 ab hominibus ozz. B C — tes prius 85 accidenti B 111 110 supradictum B 101 fingere B 98 quae] non zZ7. B c LÁ 112 perscriptum C nomen 27. B

^

372

RVPERTVS TVITIENSIS

lis, id est quattuor principalibus regnis, id quod supra dictum est, quando cla|more praedicationis euincente factum est, ut PL 296 I2 o

reges quoque et imperatores ad fidem conuersi non obstarent docentibus et baptizantibus in nomine Patris et Filii et Spiri-

tus sancti. 3 I2 I

De

significato

eiusdem

nominis

Patris

et Fili

et

Spiritus sancti. Ad significatum uero siue mysterium huius tanti nominis intelligendum mundandus est ille, quo solo Deus uideri potest,

cordis oculus. Sicut cum solem aspicere uolumus, oculum corporeum a puluere, si forte incidit, mundare necesse habemus.

Nam nomen quidem Patris et Filii et Spiritus sancti carnales E quoque, qui sunt in ecclesia, multae quoque haereses, non solum carnis puluere caecutientes, sed in impietatis tenebris palpantes, nomen hoc memoriter tenent et confitentur, quia uidelicet euangelica auctoritate, quae uoce Domini tradita est, utcumque tenentur. At uero significatum nominis ab his tantum, qui cordis oculos emundauerunt, uidetur «wnc jer speculum in aenigmate, tunc autem facie ad. faciem uidebitur, cum uenerit, quod perfectum est. Qui ergo eiusmodi sunt, intelligunt per haec pia naturae uocabula Patris et Filii et Spiritus sancti ueram et unicam 14 o summae diuinitatis gloriam, uidelicet quia nunc et antequam quidquam faceret, unus idem et solus erat Deus, sed non o

desertus neque

solitarius, solus, inquam,

sed in substantia,

solus et unus, sed non in persona.

4

Quod his relatiuis nominibus magis quam substantialibus natura Dei significetur. Ipsum diuinae naturae arcanum his relatiuis magis quam quibuslibet substantialibus exprimitur nominibus. | Substantiallga namque dicimus nomina, quae tribus aeque personis sunt communia, qualia sunt Deus, omnipotens, increatus,

15 o

B 169*

immensus, aeternus et his similia. Haec autem relatiua sunt,

quia uidelicet Pater alicuius pater est et Filius alicuius filius est, et Spiritus sanctus alicuius spiritus est. Sciendum uero,

quia relatio non aeque in omnibus conuertitur. Nam

Pater

quidem ad Filium refertur et conuertitur, | quia Pater Filii

15

VA

pater est et Filius Patris filius est, Spiritus autem sanctus Patris quidem et Filii spiritus est, sed non conuertitur. Non enim Pater | sancti Spiritus pater est, neque Filius sancti 1335 cf. I Cor. 15, r2.

118 supra oz. 120 conuersi ozz. /ÁÀ 121 et baptizantibus ozz. A 127 in solem istum 24, solem istum B C 136 autem oz. B 140 et nunc — B,

et nunc et C 154 quia ozz. C

143 non oz. C

151 est Pater est — ;4

est filius — 44

A 81

C 165

160

DE DIVINIS OFFICIIS XI, 2-5 378 Spiritus filius est. Sed item Spiritus sanctus dicitur et est donum, quo nomine relatio recte reciprocari potest. Donum quippe datoris donum est et dator doni dator est. His inquam relatiuis nominibus magis quam substantialibus commendatur nobis, quid amemus, laudemus, glorificemus. Quid enim creaturae beneuolentia creatori suo magis cupiat quam illud, unde potissimum ipse gloriatur dicens : Nuwmquid ego, qui alios barere facio, ibse non pariam ? Et si ego, qui aliis gemevationem tribuo, sterilis ero ? Quod licet de adoptiuis dictum uideatur filiis, principium laudis ab illius |habet genitura Filii, qui solus naturalis PL 297 est, cuius participatione alii fiunt adoptiui filii, quia solum

17 o illum Pater, qui haec loquitur, genuit, alios autem creauit, nec de sua substantia genuit, sed per gratiam suam regenerauit. 3

Cur tres personas confitentes tres tamen deos dicere prohibemur. Idcirco autem tres personas confitentes tres deos nihilomi17 5 nus dicere prohibemur, quia nec ipsa, quae praedicta est, relatio Deo per accidens euenit nec aliud quodlibet accidens diuinae substantiae se interserit. Non enim in his tribus personis ulla est diuersitas aut quantitatis aut qualitatis aut temporis aut loci aut faciendi aut patiendi aut situs aut habendi. Quantitatis eo, quod substantialiter tam Pater quam Filius et Spiritus sanctus aeque sit immensus. Qualitatis eo, quod item substantialiter aeque sit sanctus, iustus et bonus. Temporis eo, quod aeque sine initio sit. Loci, eo quod aeque incircumscriptus et in omni loco sit. Faciendi eo, quod operatio 18 v^ Trinitatis aeque impermutabilis sit. Patiendi eo, quod aeque nulli subiaceat passioni. Situs eo, quod aeque nulla teneatur positione locali iacendi aut sedendi. Eius uero generis, quod habere dicitur : eo, quod numquam de Deo nisi figurate praedicetur calceatus, i) Oo

armatus,

coronatus

et his similia.

Vnde ergo numerus deorum in Trinitate potest astrui, ubi deest accidentium multitudo, quae sola in his, quae sub eadem specie sunt, indiuiduis numerum facit ? Nam uerbi gratia,

cum sit homo specialis unus et omnes homines specie sint | B I9 I

unus, ut ipsi quoque gentiles perhibent philosophi, scrutare quáecumque in indiuiduis numerum faciunt, et nihil omnino inuenies praeter solam multitudinem accidentium. Sed haec ut dictum est, a diuinitate penitus aliena sunt. Quapropter nec est, cur uel unde dicatur pluralitas deorum. 164 Is. 66, 9.

171 cf. Tit. 5, 5.

174 cf. Symbolum "Quicumque".

166 et oz. B aliis generationem] gen. ceteris 77/7. 180 Filius] et praez. AB 182 iustus] et praez. A 183 eo oz. C 193 homines omnes — 4 198 pluritas B 28 VII

170

H

374

6

RVPERTVS

Ouod

200

TVITIENSIS

diuina substantia propter sui simplicitatem nullis accidentibus subiaceat.

Causa manifesta est, cur substantia creatrix accidentia non

20 A

suscipiat, si primo attendas, cur eisdem creata substantia subiaceat. |Videlicet accidentibus idcirco subiacet, quia quaecumque illa sit, ex materia simul et ex forma consistit, uerbi gratia uelut artifex cum fabrili arte statuam figurat, materia eius est aeris species, forma uero quaeuis inducta per artem effigies scilicet imago imperatoris aut si maluerit simulacrum Iouis. Ita, quod statuam nominamus,

2I

C 165v

non est id, quod est,

quia non unum aut simplum aliquid est. Sic nec ipsum aes, antequam in illo aliquid figuretur, simplum quid est, utpote cuius materia terra est multum ab ipsa differens, quae uidetur aeris specie. Ipsam quoque si consideres terram, non est id quod est, utpote quae a forma nomen hoc habet. Dicitur enim terra eo, quod sit grauis et sicca. Suum autem dicunt materiam creatam informem. VA esse sumit ex hylen, quam Simi|liter homo non est simpliciter hoc uel hoc, uidelicet PL 298 quia constat ex partibus, quae sunt anima et corpus, quas solubili uinculo nexas proculdubio mors dissociat. Sic et cetera, quaecumque sunt, ex materia simul et ex forma, ut dictum est, consistunt ideoque accidentium multitu-

dini subiacent

et mutabilia sunt. At uero

simplex est, non

22 ^

2

o

formata

sed solummodo

Dei substantia

forma,

forma, in-

quam, carens materia. Vnde nescio, quod sancti Spiritus organum cecinit praemisso : Confirmatum est cor Virginis, in quo diwina mysteria angelo narrante concepit, statim subiciens : Et formam rae filios hominum castis suscepit wisceribus. Hoc uere catholicus ecclesiae praecentor edixit. Formam enim id est Deum beata Virgo castis uisceribus suscepit et hominem eadem forma sfecioswm prae filiis hominw, nobis protulit. Hoc unum est, quod formatum non est. Vnde ergo accidentibus subiaceat ? Nam quod cetera sunt mutabilia, de sua, ut dictum est, trahunt materia. Hoc unum

sine materia est, id ideo uere est nulloque accidenti subnixum est, quod est prae cunctis solidum, super omnia pulchrum. Non potest illi quidquam inesse praeter id, quod ipsum est,

nec enim potest accidentibus | esse subiectum. Cumque sit substantia, non est susceptibile contrariorum, licet hoc non 223 Ioan. Diac., Via s. Greg. 2, 18 - PL 75, 94 B. 224 Lib. Respons. In tertio nocturno (natiuitatis) - PL 78, 735 A ; Corp. Antiph. Offi. 1, 19 b (p. 36 Hesbert). 226 Ps. 44, 5.

229 cf. Ps. 44, 5.

200 NVLLIVS C 203 idcirco accidentibus — J4 205 aurifex B C 206 pet artem] partem 74 207 si oz;. B 208 est] aes A 216 uidelicet £7 zzarg. A 226 et formam] reforma Greg. 228 Virgo] Martia adZ. A 233 accidenti ozz. B nixum B C — 234 quod est oz. B 23* liceat B

A 81Y*

240

DE DIVINIS OFFICIIS XI, 6-7 375 capiat sapientia mundi, quam hic idem Deus stultam facit. | B xzo* * Quod relatio nominum Patris et Filii et Spiritus sancti nullatenus in Deo accidens sit, licet relatio unum accidentibus sit.

de

Igitur tres personas, ut supra dictum est, confitentes tamen tres dicere deos iure prohibemur, et quaecumque substantiae nomina sunt, numero plurali praedicare non debemus. Solum24; modo personas triplicamus, quoniam ad hoc manifesta relatione, id est relatiuis nominibus Patris et Filii et Spiritus sancti rite compellimur. Sed haec ipsa relatio, licet in multitudine accidentium secundum hominem recte computetur, sciendum tamen, quia Deo nullatenus accidisse concedimus. 25» Non enim ex tempore accidit Deo, ut Pater esset, aut Filium generaret, quemad|modum homini, qui longe ante in sua C:66 substantia perfectus est, quam Pater sit aut Filium generet. Transeunda est haec tota nostrae mutalibilitatis nebula et purgato cordis oculo, sicut iam in initio dictum est, uidendum

25; est saltem per speculum in aenigmate, quia longe aliter de Deo natus est Deus, quam de homine homo per carnis fluxum temporaliter et localiter nascitur. Ad quod nonnihil adiuuat, si nunc interim Patrem et Filium et Spiritum sanctum aliis et substantialibus uocabulis exprimamus. 260 Dicimus itaque sanctam Trinitatem esse uitam, sapientiam atque amorem. Nam Deum Patrem uitam dicimus immortaliter in se uiuentem. Filium Dei Patris sapientiam eius dicimus ineffabiliter de corde eius genitam, consubstantialem et coaeternam. Spiritum sanctum dicimus amorem Patris et Filii, |PL 299

265 nihilominus consubstantialem et coaeternum. Haec autem substantiae nomina sunt. Pater namque substantialiter uita est, non uiuificatum aliquid ut homo siue animal, quod uiuificatum siue animatum corpus est. Non ut anima, quae cum. sit uiuens, non est ipsa uita, unde multis perturbationibus 270 est obnoxia et uitae superioris indiga, sed ipsa uitae substantia, substantia subtilis, lucida, mobilis, acuta, nullis, ut supra dictum est, accidentibus subiecta, nullius indigens, omni

uitae rationali capabilis, nullius ipsa capax. Nam id quod alterius capax est, crassius utique densius 27; atque corpulentius est eo, cuius capax est, ut uasculum idcirco aquae capax est, quia materia eius terra est, quae profecto densior atque corpulentior aquae elemento est. 238 cf. I Cot. 1, 20.

243 cf. Symbolum Quicumque".

255 cf. I Cor. 15, 12.

238 fecit 4 B 243 dicere tres —— C — 249 nullatenus Deo —— C 280 Deo supra lin. B 2582 generatet .4 B C — 263tota haec —— C 256 homine] hoc praem. C —— 257 nihil C — 260 dicamus C 263 ineffabiliter] et praez. A 264]265 Spiritum 4sq. coaeternum ozz. B 265 nihilominus] et Prae. A 267 non oz. C 270 substantia o». .À

^

376

RVPERTVS TVITIENSIS

Sed haec uita, de qua loquimur, adeo cunctis subtilior, in-

corpulentior atque purior est, ut rebus omnibus 28o formaque constantibus, sicut iam superius dictum ipsa sine materia sit atque ideo simplex et id quod omni mutabilitate permanens forma boni, lumen

ex materia est, forma est, absque non illumi-

natum, sed tantum illuminans, lumen, inquam, uerum

fons-

que et origo sempiterni luminis. 5 :3; Nullius ergo haec uita capax est, sed tantum capabilis, cuius ad comparationem cetera densa atque corpulenta spirituum uascula sunt, sed ab hac uita in se uiuente | Deo capaci B r7: rationalitate formata eius capacia sunt, unde et beate sancteque uiuunt. 290 Filius uero item substantialiter sapientia est, id est non tantummodo sapiens, quod dici potest et de aliquo, qui accidentali dono sapientiae participat, sed ipsa sapientiae substantia. Nec idcirco dialecticorum uocibus utimur, quod eorum 295 uanitati sanctam |Trinitatem subiciendam ullatenus arbitre- C 166" mur, sed ut significanda notis significationibus, melius et compendiosius, exprimamus. Nam illis concedimus quidem, in duo scilicet, in substantiam et accidens omnia diuidentibus,

sed id quod est ultra omnia extra omnia et praeter omnia, 5o» uidelicet hanc sapientiam, immo totam beatam Trinitatem eorum descriptionibus nequaquam submittimus. Etenim substantia licet Deus

haec more

nullatenus contrariorum susceptibilis est, nostrae locutionis nunc irasci, nunc uero

placari dicatur. Et haec Dei sapientia accidens quidem est 3o; homini, quoniam potest adesse uel abesse praeter subiecti corruptionem, id est praeter humanae substantiae diminutionem uel absumptionem, sed in seipsa uere substantia est mobilibus omnibus mobilior, ubique attingens, omnia oferans, cuncta disponens, speciosa, suauis, lucida, gloriosa, /Jocules, 31o omnium a7tifex. Hanc sapientiam Dei esse Filium naturaliter ex illo genitum didicimus, credimus et confitemur, naturaliter,

inquam, non imaginarie uel per similitudinem: quomodo filios beati hominis interdum accipimus opera eius, sed quam naturaliter gignit homo hominem, tam naturaliter genitum 315; accipimus ex Deo Deum, ex lumine lumen. Genitum, inquam, non factum, natum, non adoptatum, coaequalem, coaeter-

num, consubstan|tialem. 308 cf. Sap. 7, 24; 8, 1.4.

248 incorpulentior oz;. 4 B

PL 300

309 Sap. 8, 5.6.

281 sine ozz. B

283 uerum supra lin. B

285

est capax — Z4 286 corpulentia C 288 et ozz. B sancteque] semper C 292 sapientiae dono — C 297 quidem concedimus — 44 299 est supra Jin. B extra omnia ozz. 7A 303 Deus licet — 74 more] in ore C 304 sapientia] substantia 44 307 uera B 309 gloriosa] generosa B 313/314 quam z:g. hominem oz. B 315 accipimus ozz. B

Idcirco sapientia, 32e Dominus mei, qui mater

DE DIVINIS OFFICIIS XI, 7 377 non consequitur, ut cum homini datur haec eadem filius cordis eius dicatur nisi figurate, quomodo ait : Quicumque fecerit uoluntatem Patris in caelis est, ipse meus frater et soror et

est.

Non, inquam, haec sapientia filius eius est, cui

datur, sed eius, de quo uere nata est, et a quo datur, quoniam

et radius, quo oculi nostri irradiantur, non noster, sed solis

325 est radius. Illius est filius haec sapientia, qui illam non aliunde accepit, cuius de corde

| nata est, ut splendor ex sole, ut

riuus ex fonte, ut uapor ex igne. Spiritus sanctus nihilominus substantialiter amor est, id est non tantum modo amans, quod dici potest et de aliquo, 350 qui accidentali dono eiusdem Spiritus sancti participans secundum quantitatem participationis amare incipit, sed ipse diuini amoris substantia est. Nec ideo caliginem noster sensus ullam patiatur, quo minus hunc amorem substantiam ueram atque perfectam arbitremur, quoniam humanae substantiae 555 diuinus hic idem amor adesse uel abesse potest praeter aliquam eiusdem substantiae nostrae absumptio|nem, quoniam hic amor homini quidem accidens est, id est accidentale donum est. Sed in seipso uera | substantia est, uiuida natura est, uerus Deus est. Qui idcirco proprie Spiritus sanctus dicitur, 34o cum et Pater spiritus et Filius spiritus sit, et Pater sanctus et Filius sanctus sit. Quia sicut spiritus aerius uerbi gratia meridianus auster, hic enim Spiritum sanctum significat, quia calidus est, sicut, inquam, meridianus auster a plaga sua in

oppositum septentrionem transcurrit et opportunos arentibus 34; terris imbres aduehit, sic iste Spiritus sanctus operatione sua, quae ipsius propria est, a creatore procedens in creaturam rationalem supradictam eius sapientiam inopi naturae, prout uult, Deus ipse ac Dominus infundit. Vnde et Spiritus sapientiae dicitur etiam extra disposi35o tionem uel ordinem, quo septem eius gratiae numerantur, Spiritus, inquam, safientiae, sanctus, unicus, multiincoinquinatus, mobilis, disertus, flex, subtilis, bonum, amans acuius, suauwis, cevius, humanus, habens wirtuomnem benignus, stabilis, securus, 355 tem, ommia brvospicsens. 820 Mt. 12, 50.

351 Sap. 7, 22 ss.

319 sapientia] substantia 74 820 ait oz. C quicumque inquit B 323 et om. AA C 324 nostri oculi — B C 329 et de aliquo potest — B 330 sancti oz. ,ÁÀ C 335 idem oz. .A C 836 nostrae substantiae — B 337 est! oz;. C 340/341 et Pater usq. sanctus sit oz. B 343 sicut] sic B 844 tettis arentibus — 74 845 Spiritus sanctus oz. B 3851 sapientiae] intelligentiae l/u/g. sanctus] spiritus B 353 acutus sequizur quem nihil uetat benefaciens l/ujg. 854 stabilis] certus aZ. 4 C Vulg.

A 82

B 171Y C 167

x

378

RVPERTVS TVITIENSIS

His igitur substantialibus nominibus, ut supradictum est, quae sunt uita, sapientia, amor uel caritas, his, inquam, ad

intellectum iuuamur, ut relationem, quae in nominibus Patris et Fili et Spiritus sancti consistit, nullatenus ex tempore 36 o

coepisse uel suspicemur. Nam cum Pater, ut dictum est, uita

sit et Filius sapientia, quisquis ex tempore coepisse contendit, nomen Patris aut generationem Filii consequitur, ut Deum aliquando sine sapientia, Deum, 36 I

349

375

380

cum eo ommi tempore, ludens in | orbe terrarum et PL yo deliciae meae esse cum filiis hominum. Cul par uel idem est illud : In $rincipio erat Verbum et Verbum erat apud Deum et Deus evat Verbum, etc. Rursus cum Spiritus sanctus amor sit, quisquis Patrem et Filium prius fuisse contendit quam Spiritum sanctum, consequitur fuisse, quando neque Filius Patrem neque Pater amabat Filium, quod uel suspicari dementissimum est atque impium. Nobis uero superuacaneum est testimoniis astruere, quod Pater diligat Filium, immo quod, sicut ipse ait, dilexerit eum, anie constitutionem, mundi, quia satis probabile, immo

necessarium Filium. 8 385

inquam, insipientem, quod

dictu quoque nefas est, fuisse concedat. Sed hoc abhorret fides, anathematizat pietas, omnis detestatur creatura. Itaque non ex tempore, sed ante omnia saecula Deus Pater est, quia Filius, id est sapientia eius sine initio cum illo est. Vnde ipsa eadem Sapientia dicit : Antequam Deus quidquam faceret, aderam cum eo cuncta componens ludens

est, quod

talis Pater

talem

semper

dilexerit

Quod hoc, quod ait sapientia : Ludens eram coram. eo, scilicet Deo, i» $rincipio, idem sit, quod de Verbo dictum est : Quod factum est in ipso, uita erat. | Attamen, ne capitulum praelibatum sub obscuro reliquisse

B 172

uideamur, quem alium arbitrari pos|sumus ludum, in eo, quod C 167*

ait sapientia ludens 39 o

im

: Ludens orbe

eram

terrarum,

coram

eo

omni

tempore,

nisi huius, de qua loquimur,

dilectionis gaudium ? Ludus enim erat amabilis Deo Patri, uidere in sapientia sua, quae facturus erat, primo beatam caeli curiam pulchramque rempublicam denis angelorum ordinibus distinguendam, deinde uisibilem mundi huius architecturam,

395

sphaericam caeli cameram solemque et lunam, lucida sidera, aquas superiores, aquas inferiores, omnes abyssos, niues atque 368 Prou. 8, 31.22.30. 312 Ioh. 1, r. 392 cf. supra IX, 764. 30 S.

319 cf. Ioh. 17, 24.

388 Prou. 8,

360 uel coepisse — 44 369 cum eo etam V/zjg. ludens coram eo Vg. 312 est oz;. B 316 fuisse supra Jin. B 871 Filium szpra lin. A 383 QVOD HOC ez. B, HOC oz. C 384 SIT] ESSEB C 388 coram] cum B 890 dilectionis oz;z. B

DE DIVINIS OFFICIIS XI, 7-9 379 grandines, montes et colles cunctamque terrae aream, mare et omnia, quae in eis sunt, quidquid sursum uolat, quidquid deorsum repit aut ambulat, bestias et uniuersa pecora, reges terrae et omnes populos. Nam de his omnibus ait euangelista : 400 Quod. factum est in ipso, witá erat. Quid uero est, quod addidit : Et deliciae meae esse cum filiis hominum ? Quid inquam, nisi quod iam tunc in eadem sapientia prouisum et hoc erat, ut in humana requiesceret natura et caput hominum effecta sanctorum et sapientium sibimet consociaret 4o; in suis deliciis agmina ? Haec, inquam, uidere antequam fierent, ludus erat Deo et sapientiae eius, ludus festiuus, ludus iucundus, ludus deliciosus.

At uero de huiusmodi gaudere, haec omnia spectare cum hilaritate in cordis amplitudine, amor est sapientiae, amor 410 Studiosus, amor sanctus, quem supra sanctum Spiritum esse diximus. Igitur quod sapientia, quae Filius est, de sua dicit antiquitate aeterna simul et de hoc amore, qui Spiritus sanctus est, necessario conceditur, uidelicet Dominus osin initio uiarum sedi suarum, antequam eum 415 quidquam faceret a principio, ab aeterno, ex antiquis, antequam terra fieret, etc. 9

42?

Quod fides catholica separet, neque ut

neque ut Arius substantiam Sabellius Trinitatis personas confundat. ta neque ut Arius substantiam separamus neque ut Sabel-

lius personas

uoraginem

in Trinitate

confundimus

| utriusque

erroris PL 5o2

| declinantes cum exsecratione et uia regia cur- A 82*

rentes uela pandimus insignia confessionis catholicae. Alter enim eorum Filium Patre minorem et creaturam at425 que conuertibilem esse contendens impie atque sceleratissime creatori hoc auferre molitus est, quod ille creaturis a se factis omnibus, quae uiuunt tantum, quaeque uiuunt simul et sentiunt, benigne largiri dignatus est. Sic enim singula distinxit, ut in specie sua generarent et non degenerarent : Germinet, 43o inquiens,

£erra

herbam

uirentem

et facventem

| Semen

B 72v

juxta genus swwum ligmumque faciens fructum et. habens unumquodque semem secundum speciem suam, item Creauwitque Deus ceie grandia et ommem amimam uiueniem aique motabilem, | quam d$roduxerunt C68 455aquae in species suas, et omne wuolatile secundum genus suum, ac deinceps: Producat terra animam wui400 Ioh. r, 3. * Quicumque".

896 et] atque B

401 Prou. 8, 51. 429 Gen. I, 11.

413 Prou. 8, 22-23. 433 Gen. 1, r1.

420 cf. Symbolum 436 Gen. 1, 24.

3899 euang. ait — B 408 gaudere de huiusmodi — B 410 diximus esse — B 411 estoz. C . 4i3estoz. C uidelicetoz. C ^ 429 tantum, quaeque uiuunt ozz. B 434. mutabiliter 4 C

^

380

RVPERTVS TVITIENSIS

ueniem im gemere suo, etc. Tandem et hominem sic plasmauit, ut generaret, sicut scriptum est, ad imaginem et similitudinem. suam. 440 Sic fatuus ille, ut non uideat, quantam creatori irroget contumeliam quantamque naturae eius criminetur sterilitatem atque inopiam, ut creaturis ab eo factis in genere suo semen afferentibus nullum ipse creator generis sui semen habeat, eodem utique bono, quod aliis contulit, ipse careat, sterilis, 445 desertus atque solitarius ? Nonne ergo merito contra huiusmodi derogatores queritur ipse in propheta dicens: Nwmquid ego, qui alios parere facio, ipse non bariam ? et qui aliis generationem tribuo, sterilis ero ? Vnde enim exemplar accepit, ut 450 fecunditatem suis daret creaturis, si in ipso sterilitate aridus

exstit, si creans tam multa,, nihil de seipso generare ualuit ?

455

Vt quid tantopere tota nocte uitae praesentis adolescentularum ostia circuit sibique poscit aperiri, si non insito sibi naturaliter calet amore, si non genuino uiret semine ? Instat enim et intrinsecus, ut suae naturae communionem eum, quem Spiritum sanctum dicimus, uehementem spiret amorem suumque Verbum iam Filium iamque a principio et ab aeterno natum,

et adhuc

tamen,

ut uere semen

sibimet insitum in

multas coniuges, id est in multas animas spargens deorum 460 quotidie multiplicet gentem, quibus ait propheta : Ego dixi : Dii estis et filiw excelsi omnes. Itemque euangelista de illo unico Filio Dei Deique Verbo loquens : Qwotquot autem receperunt ewm, inquit, dedit eis potestatem filios Dei fieri. At ille, de quo supra dictum est, Arius infelix et quicumque 465 similis eius animalis homo non percipiens ea, quae Dei sunt, et ea sola sapiens, quae carnis sunt, audiens Dei Filium natum toto sensu inhaeret carnis imaginibus consequens esse contendens, quod ut Filius generaretur uel nasceretur, substantia Patris defluxerit et Filius localiter ab eadem Patris substantia 470 traductus sit, et hanc passibilitatis calumniam quasi consequenter aduersum nos redarguit. Itemque de Filio subicit : Si natus est, profecto erat, quando non erat. Et |quasi necessario de temporalitate concludens coaeternitatem Patris Filio,

PL 303

quantum in se est, auferre contendit. | Sed de coaeternitate B 175

475

uel consubstantialitate iam superius dictum est. De argumento uero defluxionis uel diminutionis paternae substantiae, quam in generatione Filii contendit, consequenter intelligi oportere dicendum est male illos nimiumque carnali sensu 447 Is. 66, 9. 440 irrogaret B

460 Ps. 81, 6.

462 Ioh. r1, 12.

465 cf. I Cor. 2, 14.

443 nullam B 448 alis] ceteris V/z/g. 483 aperiri poscit — B insito] subito B 459 cotidie deorum — B 462 Dei Filio — BC 465 eius] est B 466 solum B 472 erat profecto —— C 475 iam om. B :

480

48

^

490

DE DIVINIS OFFICIIS XI, 9-1o 381 sibimet illusisse. Non enim a carne, quae in propagando passibiliter defluit, argumentum ducere debuerant in ratione diuinae generationis. Rebus quippe dissimilibus eadem non conueniunt. Quid autem tam dissimile quam carni spiritus et non quilibet spiritus, sed omnium spirituum creator spiritus ? Deus enim spiritus est et ewm, qut adorat, in spiritu et ueritate oportet adorare. Nobis ergo Filium Dei naturaliter ex Pa|tre natum confitentibus obicere non debuerant, quod confessionem nostram diuinae substantiae passibilitas, quae in generatione carnis non abest, id est fluxus uel diminutio, consequeretur. Nam est quidem aliqua similitudo a carne sumpta ad Deum, qui spiritus est, sacrisque inserta Scripturis, ut in canticis mysticisque prophetarum libris sub nominibus sponsi et sponsae aut uiri et uxoris, sed omnino figurate hoc

C 168v

fit, id est ut in eo, quod littera sonat, longe aliud intelligas, scilicet in uiro Deum, in semine Dei Filium, id est eius Ver-

495

500

295

510

bum, in amore Spiritum sanctum, in uxore creaturam rationalem, id est humanam animam uel angelicam substantiam. Sed est uerior illa similitudo, quae ab interiore homine sumpta suis hostem telis reuerberat. Nam si ab homine similitudo in Deum conquiritur, inde sumatur, ubi eius scilicet Dei imago splendere probatur. Non autem corpus hominis formatum est ad imaginem Dei, quod arbitrati sunt hi, qui dicuntur Humanoformii pro eo, quod Deum humanam habere formam suspicantes immane simulacrum in templo | cordis sui collocauerunt. Nam cum scriptum sit : Caelum mili sedes est et terra scabellum pedum meorum, consequebatur opinionem eorum, ut Deus in caelo tam uastus sederet, ut terram pedibus tangeret. Ab interiori ergo homine e contrario argumentari licet, quod generatio Filii Dei nullam paternae substantiae diminutionem fluxumue nos compellat recipere. 10

515

A. 83

Qua similitudine ualeat intelligi Filium absque fluxu uel diminutione paternae substantiae potuisse nasci.

Consilium itaque uel artem in anima hominis sitam operae pretium est aduertere, qualiter ab anima absque diminutione eius in auditorem quempiam uel in actum transeat. Si cunctis uel adesse uel audire possunt, tuum consilium proferas tuamue scientiam doctor sedulus in multorum aures dicendo et docendo transfundas, et quos | uacuos acceperas discentium B 175* 484 Ioh. 4, 24.

492 et] aut 24

505 Is. 66, 1.

493 ut oz. B

aliter 74

494 eius ozz. B

ore C 500 non autem] nam B 502 humanifotmii B 512 POSSE A 516 ucl] qui 4 B 517 aures] auditum C et oz. B C

495 amore]

4C 511 FLVXV oz. scientiam] doctrinam C

H

382

RVPERTVS TVITIENSIS

animos impleas, num idcirco sensus tuus defluxit, imminutus 520 est, et sui aliquid detrimentum passus est ? UBL. Itemque si artifex es et egregium aliquod opus meditaris modumque structurae prius in mente praepingis et postmodum 1n re mirandum atque laudandum in actu |componis, PL 5o4

numquid ingenii tui uena protinus aruit nec idem retinet, ;2; quod edidit ? Quanto magis ergo sapientia Dei, quae Deus est, quae Dei Filius est, omnium artifex, omnia prospiciens, quae attingit a fine usque ad finem, non sic nata est, ut efflueret,

non

sic genita

est, ut paternam

substantiam

diminueret ? Nec tunc, quando primum ad componendam 55o mundi fabricam emicuit et omnia uisibilia et inuisibilia condidit, nec tunc, quando in utero Virginis carnem assumens humanae naturae tota inscripta est, nihilominus in corde suo Pater habuit, nec ideo Verbum 55

A

in eius natura deletum

aut

detritum est, quia totum | illud in nostrae naturae pellem C 169 transcripsit. Hic ergo, Arius scilicet et quicumque Trinitatem consubstantialem.

non

confitentur,

anathema

sint,

inquit

sancta

synodus Nicaena. His autem, qui consubstantialem Trinitatem praedicant, regna caelorum sint praeparata. :49 14

Quod Alter

haeresis sabelliana personas confundens consequenter dicta sit patripassiana.

uero,

uidelicet

Sabellius

diuerso

quidem,

sed non

minus detestabili errore personas Trinitatis confundens unam esse personam asserit, id est ipsum sibi esse Filium, qui Pater 34; est, ipsumque Spiritum sanctum, ita caecus mente, ut uel haec tam praeclara tam aperta testimonia non attendat Domini dicentis : Ie bajftizate ommes gentes in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, itemque eo baptizato in Iordane uocem de caelo dicentem : Hzc est Filius meus »odilecius im quo mihi bene com$lacui, sanctumque Spiritum in columbae specie super eum descendentem. Hanc haeresim consequenter patripassianam dicimus. Nam si idem ipse Filius, qui Pater est, cum Filius incarnatus et passus sit, procul dubio Pater ipse incarnatus et passus est. Vnde recte 55; patripassianam, ut dictum est, hanc haeresim nominamus. Sed noc hunc errorem exsecrantes Verbum, quod erat in principio apud Deum, 527 Sap. 8, 1. 519 Dei 533 544 554

Verbum,

947 Mt. 28, 19.

inquam,

Deum,

non ipsum,

549 Mt. 5, 17.

numquam B defluxit] uel aZZ. B 520 et sui] etsi 521 et ozz. C 525 sapientiae — 4 B 529 nec] nam B 530 mundi fabr. ad compon. — B aut] atque C 934 pelle /4 536 scilicet Arrius — B 542 uero ozz. /Á Filium esse — B 841 docete ... baptizantes V/zjg. 552 ipse idem — C unde] et a7. B

DE DIVINIS OFFICIIS XI, ro-r2

383

apud quem erat hoc Verbum, credimus et confitemur carnem

factum, uidelicet alium eum, qui genuit, alium confitentes 55o eum esse, qui genitus est, alium, inquam, in persona, non aliud

in substantia. Vnde ait ipse Filius : Ego e? Pater unum swmus. Vnum utique secundum substantiam sumus secundum pluralitatem personarum eum dixisse non dubitamus.

12

Ouod in creatura rationali bene constituta sancta

565

Trinitas per suorum

distinctionem

ualeat. |

operum

agnosci

B 174

In creatura quoque- rationali bene et perfecto decore constituta tamquam in speculo perlucido paret quodammodo, quia non in una sola, sicut praedictus Sabellius errat, sed in tribus

57» personis adoranda subsistit diuinitas. Ecce enim, sicut superius dictum est, Patrem et Filium et Spiritum sanctum, quae relatiua nomina sunt, aliis et substantialibus nominibus dici

uel esse uitam, sapientiam atque | amorem. Sic in homine uel angelo sancto haec tria computamus, spiritum uel animam, 575 rationalitatem atque dilectionem. Haec tria sunt. Manifestumque est spiritum uel animam non ipsam esse, quae est rationalitas, alioquin nulla esset ratione carens anima. Sed est bruta pecoris anima, quae sicut ratione caret, sic et aeternitate. Et sicut solis fungitur carnis sensibus, sic et cum carne 58o moritur. Item rationalitas non est ipsa, quae dilectio, alioquin nullum rationale esset absque dilectione. Sed est omnis homo uel omnis angelus rationalis quidem, non autem omnis homo uel omnis angelus habet in se Dei dilectionem. Vnde arguitur per Ezechielem diabolus, qui illam in semetipso | spreuit 538; primus : Aurum, inquit, opus decoris tui et foramina iua in die, qua conditus es, braeparata sunt, et post pauca : Rejleta suni, ait, interiora tua imaiquitate. Rationaltatem, cum qua conditus est, foramina eius appellat, quia sicut lapis pretiosus auro ligatur, ita Spiritu sancto, qui

PL 305

59o utique dilectio est, ligari et in unitate | caelestis ordinis, cum

A 835*

posset astringi, recusauit. Sic et homo tumidus, quicumque superbiam eius imitatur. Non ergo, ut iam dictum est, dilectio ipsa, quae rationalitas,

nec rationalitas ipsa, quae anima uel spiritus est, sed tria 595 simul

unum

opus

perfectum

et creatori

simile

ostendunt.

In hoc igitur tamquam in speculo, ut supradictum est, contemplare creatorem Deum, non unius tantum sed trium personarum esse. Quarum quamlibet quisquis deneget, Deum non $61 Ioh. ro, 3o.

585 Ez. 28, 15.

589 Ez. 28, 16.

563 pluritatem B 564 RATIONABILI 4A ov0sicutom. C ^ supradictum A 543 uitam esse — 4 581/582 homo sq. omnis £z marg. A 589 quia] qua Z4 590 est dilectio — 4 596 in?oz. BC 598 quisC

C 169*

*

384 600

605

RVPERTVS TVITIENSIS

habet, sicut rationali creaturae quodlibet ex supradictis tribus detrahas, nullius dignitatis opus remanet. Amissa namque dilectione qui angelus lucis creatus fuerat, diabolus princeps tenebrarum factus. Et homo similiter absque dilectione malus et eiusdem diaboli filius est. Quod si rationalitas desit, brutum est omne, quod uiuit et sentit. Si anima uel spiritus non sit, multo magis nec rationalitas nec dilectio in ulla creatura est. Si, inquam, quamlibet trium personarum deneges, Deum non habes, quia si Spiritum sanctum abneges Patrem et Filium confitens, cum idem Spiritus amor sit, Deum sine amore, id est hostem et inimicum

610

tibi constituisti. Si Filium deneges, cum Filius Dei sapientia sit, Deum tibi brutum et insipientem phantastico errore con-

finxisti. Nam de Filio |male sentientes Nicaeni fides concilii B 174"

615

gentilium similes esse conuincit. Itaque iure catholica fides, ut supradictum est, sicut in Ario substantiae separationem, sic in Sabellio personarum anathematizat confusionem uel peremptionem.

19

Quomodo

numerus

trium

personarum

nihil inde

auctus sit, quod homo factus est Filius Dei, nec id-

circo quaternitas,

620

dicatur et sit nihilominus Trinitas. Quamuis autem Filius incarnatus sit idemque Deus et homo sit, non crescit ex eo personarum pluralitas, ut quae ante incarnationem eius erat Trinitas, post dicatur aut sit quaternitas. Non enim duos ecclesia catholica recipit filios,

625 immo

anathema|tizat

sed

Nestorium

et omnes,

qui unum

saecula, alium profitentur post carnis assumptionem.

ante PL 596

Nam

duo quidem, id est duas substantias, duo, inquam, neutro genere, non masculino, duos, id est duas in Christo praedica-

mus personas. Et sicut homo sedens in equo non duo sunt, sed unus eques, sic Deus in homine non duo christi sed unus Christus est. Quomodo enim de diuersarum specierum indiuiduis duos aut tres praedi|cabis, cum unum substantiae nomen subicere non possis ? Verbi gratia : Hic homo atque hic equus di655 uersarum specierum, id est hominis et equi indiuidua sunt. Si ergo de hoc equo et de hoc homine loquens duos dixeris, inconuenienter hoc mobile praedicabis, cum substantiale fixum non sit, quod subicere possis, quia neque homines neque 630

613 cf. supta 420.

599 tribus supradictis — B 601 fuerat creatus — 74 602 factus] est aZ. B 605 anima uel] animal A 606 est] erit B C — 607 trium person. quamlibet - B 609/611 Deum 2:4. sit i2 zzarg. A 609 et] uel B 610 construxisti A sapientia Dei — C 611 fanatico C 612 sentientes male — B 614 supfadictum] iam adZ. B 622 pluritas B 635 indiuidui B

C 170

DE DIVINIS OFFICIIS XI, 12-13

385

equos de uno homine et uno equo dicere ratio permittit. Non 64o minus inconuenienter de Christo praédicabis duos. Nam quomodo constat hic eques ex hoc homine et ex hoc equo, sic et Christus constat ex hoc indiuiduo Dei, quod est Verbum Patris, et ex hoc indiuiduo hominis, quod ex Virgine Maria nascendo initium sumpsit. Dubium. autem non est, quod 64; Deus et homo diuersae sint species omnino substantialibus differentiis longe ab inuicem distantes absque generalissimi generis, quod est substantia, diuisione prima. Nam sub corporeo longe infra continetur homo, Deus autem uerus sub incorporeo. ' 650 Si ergo de Christo loquens dixeris duos, inconuenienter praedicabis, quia non est fixum substantiale, quod congrue subicere possis. Nec si christos subieceris, recte dixisti, quia Christus nec substantiale nomen est, sed est nomen officii,

nec magis de Deo et homine duos recte potes praedicare 655 christos quam duos equites de homine et equo. Sed et minus conuenienter de Deo et homine duos dicis christos quam de homine et equo equites duos, quia Deus homini unitus numquam separabitur, homo autem equo sedens, quotiens des|cendit, toties separatur. 660 Nec incongrue similitudo haec pro argumento sumpta est, quoniam in Christo diuinitas humanitate tamquam equo usa est. Vnde in Zacharia propheta equus roseus ostenditur, et in euangelio Samaritanus hominem a latronibus conuulneratum iumento suo imposuisse legitur. Ita quemadmodum filius 665 tuus, si egressus pedes forte sedens equo ad te reuertitur, non idcirco tecum personas triplicat, sed tantum ut prius geminat. Non enim dignum est, ut cum filio tuo filius itumenti personam duplicet : sic Filius Dei, Verbum Patris in sola diuinitate eructatum in uterum Virginis, dum cum humanitate redit ad 670 dexteram

Patris, personarum

numerus

B 175

non inde succrescit,

quia dignum non est, ut cum natura Dei personam duplicet natura hominis, quae ab illa substantia pluribus et maioribus distat differentiis quam equus ab homine. Nam hominem ab equo rationalis differentia seiungit, hominem autem a Deo 675 plurimae secernunt, quas enumerare longum est, substantiales

differentiae |.

662 cf. Zach. rz, 8.

PL 507

663 cf. Lc. 17, 34.

641 homine et ex hoc oz. C

644 dubium] dudum C

645 sunt /Á

646

differentis C —— 663 Christo C — nec Christus —— B 604 praedicare potes - AÀ 657 duos equites — B 662 propheta oz. 4Á

^

386

RVPERTVS TVITIENSIS

14

680

68 -

Cur ante incarnationem Domini fides sanctae Trinitatis a uulgo non debuerit aut potuerit exigi. | Idcirco praeteritis generationibus ante aduentum Christi tacitum fuit uulgo mysterium tanti huius diuini nominis Patris et Filii et Spiritus sancti, quia necdum illud capere poterat infantia seu iuuentus mundi nimium carnalis, quippe qui ne nunc quidem iam grandaeuus, postquam incanuit, Christo adueniente sine magno praedicantium labore intelligere potuit, simul quia nec|dum illam, quam in hac fide confitemur, suam beata Trinitas fecerat misericordiam. Necdum, inquam,

nobiscum illam, pro qua nunc iure colitur, fecerat misericordiam, qua sibi circa salutem nostram beata Trinitas diuisit operationem

trinam,

ut hominem,

quem

Pater

creauerat,

Filius redimeret, Spiritus sanctus igniret, non quia Pater absque Filio sanctoque Spiritu quidquam creauerit, aut Filius sine Patre sanctoque Spiritu redemerit, aut Spiritus sanctus absque Patre Filioque illustrauerit et peccatorum remissione mundauerit, sed quia sic est communis quidem et 69 A ubique inseparabilis summae et unius diuinitatis operatio, ut tamen in proprietate uel ordine operis manifesta nullique fidelium ignoranda personarum sit discretio. Nam illa uox : Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nosiram, Patris uox est ad Filium et Spiritum sanctum, et illa caro, quae de Virgine sumpta, mortua 690

ac sepulta est et resurrexit, Filii caro est, et illa columba, quae

super Dominum descendit, et ille ignis, qui super apostolos eius apparuit, non quidem substantiam sed praesentem sancti Spiritus potentiam uisibiliter |exhibuit. 79 VA Praeteritis ergo saeculis iure a uulgo non exigebatur fides sanctae Trinitatis, quia, sicut dictum est, infanti adhuc et sub

jaedagogo seruienti populo declarata non fuerat haec eadem Trinitas adorandi exhibitione uel distinctione operis. 15

Quod uetus testamentum non

715

tacuerit,

nec

sine

eandem fidem Trinitatis illa

ueteres

sancti

Deo

placuerint. Non tamen penitus absque hac fide ueteres Deo placuerunt, quoniam hi, a quibus tamquam a radicibus suis multiplices rami portabantur, scilicet magni patres diuini huius nominis pinguedine non caruerunt, qua nunc pascimur nos. Qui cum oleaster essemus, naturalibus ramis propter incredulitatem fractis, per eandem fidem i» bonam olwam inserti sumus. 689 cf. Leo, Serz. 77, 2 - PL 54, 412 C. 4, 3.25. 716 cf. Rom. r1, 24.

698 Gen. 1, 26.

706 cf. Gal. 5, 24 ;

680fulgo C — 683canuit C 687 qua] quam 74 691 absque] sine B Spirituque sancto — 4 9706 sanctae om. AÀ 709 QVOD] TAMEN ad. C 'TRINITATIS FIDEM -— B *11 PLACVERIT C 7412 ueteres oz. /À

(ObryoY

DE DIVINIS OFFICIIS XI, 14-16

387

Plurima quippe illorum libri testimonia Trinitatis euangelio Christi conferunt. Vnde haec duo testamenta recte per duo 72e Seraphim significantur in Isaia, quorum ille est clamor : Sancius,

sanctius,

sanctus

Dominus

Deus

Sabaoth,

pleni sunt caeli et terra gloria tua. Et quia iudaicus populus hoc audito clamore per apostolorum ora post aduentum sancti Spiritus incredulitate caecatus est, bene et hoc 72; prophetae ostenditur in eo, | quod domus Domini fumo impletur. Fumus enim ille | Iudaeorum caecitatem designat, sicut et paulo post eidem prophetae dicitur : Excaeca cor $opuli

huius,

A 84 B 175Y

etc.

Sed nos ad librum, quem aperuit agnus, oculos cordis per 759 fidem apertos habentes cum supradictis seraphim uel cum quattuor quoque animalibus dicimus : Sanctus, sanctus, sanc(4s, adiungentes : Salus Deo nostro, qui sedet super thronum et agno, uidelicet quia librum iam dictum aperiens agnus Trinitatis mysterium in illo descriptum ostendit, quod 735 nesciebatur. Nam cum interrogantibus Iudaeis et dicentibus :

Tw, quis es ? respondisset : Ego jrincipium, qui et loquor wobis, aperuit nobis, quia iuxta quod et in psalmo dicit : In cajite libr? scriptum est de me, non aliud Moyses principium intelligi uoluit, ubi ait : I* $rincipio 740 creauit.

Deus

caelum

et

terram,

non

aliud,

inquam,

principium quam Filium, quoniam et Ioannes ait : Omnia pev ipsum facta sunt. Creauit Deus caelum et terram in principio, id est Pater in Filio. Cui adde, quod sequitur: E£ Spiritus Dei ferebatur 74 SWpevr aquas, et ecce in capite libri, quem agnus aperuit, beata praefulget Trinitas. Per has fores trifidas sanctam ingressus Scripturam passim deinde respersos inuenis aureos eiusdem diuini nominis titulos. 16 750

Quomodo

in operibus quoque sex dierum singulis Trinitas commendetur. Primum in opere sex dierum per singula, si uigilanter at-

tendas, eadem commendatur Trinitas, uerbi gratia : Dzxit Deus : Fiat lux, ac deinceps: Et widit | Deus, quod B 176 esset bonum. In eo, quod ait : Dixit Deus, Verbum, per

755 quod omnia facta sunt, cum Patre agnoscimus, et in eo, quod 721 Is. 6, 5. 725 Is. 6, 4. 727 Is. 6, 10. 75.10. 736 Ioh. 8, 25. 438 Ps. 39, 8. 744 Gen. 1, 2. 752 Gen. 1, 3.

*31 Apoc. 5, 8. 732 Apoc. 9339 Gen. 1, 1. 741 Ioh. r1, 5.

718 libri illorum — 74 B 720 estille — 74 B 422 Deus exercituum plena est omnis tetra gloria eius l/2/g. 726 caecitatem Iudaeorum — B ptaesignat B 728 huius] eius A 734 Trinitatis in illo mysterium B 734 quod nesciebatur ostendit — B 443 caelum et terram Deus — 74 744 inuenies 7A 754/756 bonum 254. quod esset i5 zarg. /À ait oz. C

388

76 o

RVPERTVS TVITIENSIS

addidit: Et widit Deus, quod. esset bonum, nimiam operantis diligentiam atque beneuolentiam intelligimus, quae procul dubio non est aliud quam qui tertia in Trinitate persona est Spiritus sanctus. Non enim casu, aut superuacue sic positum per singula : Vidit Deus, quod esset bonum, aestimare debemus. Sed magnam creatori diligentiam nobis commendatam fideliter aduertamus. Et ut scias, quantum

illa diligentia, de qua loquimur, in

opere Dei profecerit, conuertere ad cor tuum, o quicumque es 16 I

7T o

artifex alicuius laudandi

effector operis, ut, inquam,

scias,

quantum diligentia, quae est Spiritus, eius operi profecerit, respice, quantum in opere tuo diligentia tua contulit. Certe in mente tua quodammodo sic habebas artem, sicut erat in principio Verbum apud Deum. Eius artis tibi conscius non otiosum te esse passus es. Quare ? Vt de multis, quae subesse potuerunt, causam meliorem inferam : utilitatis amor, id est

intentio proficiendi plurimis otii te impatientem reddidit. Vna causa haec ab illo te seruo discernit; qui malus et piger arguitur, dum tu laudaris seruus bonus et fidelis. Nam de cetero 77; pares fuistis, uidelicet tam in illius quam in tua mente | ta- A 84* lentum bonae artis appensum est. Sed uide, quantam | inter PL 3o9 te atque illum distantiam diligen |tia siue beneuolentia, quae C r7:1* in te est, effecerit. Dum ille fodit in terram et abscondit becuniam Domini sui, tu operando in credito tibi talento duplicia 78» lucraris uidensque per singulos profectus, quia bonum est lucrum, amplius sitis et prae magnitudine desiderii laborem in opere non sentis. Crescit lucrum, crescit lucri desiderium. Ad hanc ergo similitudinem perpendis, quantum in opere Dei diligentia uel bonitas eius effecerit, quae magnifice de78 lectata esse monstratur in eo, quod per singula dicitur : Ef E

widit Deus,

quod esset bonum,

et ait: Fiat, etc.

Tantum in opere secundi diei non est illud additum certe gratia mysterii, de quo iam alias dictum est, illa uero diligentia uel bonitas, alia, ut dictum est, quam Spiritus sanctus

79» intelligi non quis ommia quid, aio : deo: Quia v356 Gen. r1, 3. 485 Gen. rt, 4.

debet. S; emm interroges, inquit Augustinus, fecerii, respondeo : Deus. Si quaevas : Per Per Verbum. Si quaeras : Quare ?, responbonus. Et haec Trinitas, inquit, vnus est. Deus. *60 Gen. 1, 35. 994 cf. Mt. 25, 21. 938 cf. Mt. 25, 18. *90 Aug., De ciu. Dei, 11, 21, 45, coll. 11, 23, 58 - CC 48, p. 340.

545.

956 addit

C —— Deus oz. B

766 diligentia] Dei a7. B

466/767 quae est

45q. diligentia ozz. C 469 apud Deum] erat Deus B *34 uidelis C 735 uidelicet] quia aZ. B **4 quae] quia 4 quae est in te — B 749 tu] in 4 790 si quaerimus ... Deus est ... 792 Verbum dixit : fiat et facta est ... 793 quia bona est z4ug. $91/793 Deus zsq. respondeo oz. C 793 et — Deus] utrum ... ipsa trinitas intimetur, ... est quaestio ZÁzg.

DE DIVINIS OFFICIIS XI, 16-17

389

1v

Quod in plasmatione hominis cuiusque personae Trinitatis proprium opus discernendum sit. Igitur in opere mundanae fabricae cunctorumque creatione omnipotens omnia sciens omnibus commendatur benigna Trinitas. Amplius autem in eo, quem uniuersis praeponere decernebat, id est in homine seipsam | exprimere dignata est B 176 8oo dicendo : Faciamus hominem. Nam in uerbo Faciamus manifeste personarum pluralitas innuitur, in quo per consilium, quod sic praemittitur, eadem diligentia, de qua iam dictum est, magnificentius commendatur. Et in hoc opere plasmatio propria Patris operatio est, duo 3o; uero, quae in hoc plasmate ultra cetera animalia, quae iam

795

creata fuerant, addita sunt, uidelicet, ut fieret ad Dei imaginem et similitudinem, ceterarum personarum, id est Filii et

Spiritus sancti, insignia sunt. Ad imaginem quippe Dei, quae Filius est, sicut apostolus 810 ait de illo loquens : Qwi est imago Dei inuisibilis, et alibi: Qui cum sit splendor gloriae et figura substani1ae eius, ad imaginem, inquam, Dei siue figuram substantiae eius homo conditus est in eo, quod rationalis est, ad

similitudinem uero in eo, quod diuinae bonitatis imitator $15 conditus est, quod proprie sancti Spiritus opus est. Bonitas quippe uel caritas Dei Spiritus sanctus est. Qui cum, ut supra dictum est, Patrem, ut omnia per Verbum operaretur, excita-

uerit, tum uero in plasmatione hominis ita studiosum reddidit, ut nihil eorum subtraheret, quae conferre potuit. $20 Quid enim taliter condito homini praeter naturalem diuinitatem defuit ? At uero id, quod per naturam Deus sit, generare utique Deus potuit. Deus enim est Verbum, quod genuit, creare autem uel plasmare tale quid, cum sit omnipotens, nullo modo potuit. Nec in hoc quidquam derogatur 82; omnipotentiae, cum aequale sibi, qui est ultra omnia extra omnia praeter omnia, dicitur Deus creare non potuisse. Igitur in plasmatione

uolentia Dei, quae est adhibuit, cum ei, qui 83o esse Deus, gratia sua similitudo, ut sedem

| hominis,

ut dictum

| est, bene- C 172

Spiritus sanctus, maxime operam suam PL 510 utpote creatus naturaliter non poterat similitudinem Dei contulit. Quae Dei uel receptaculum haberet, imago siue

figura substantiae Dei, quae est Filius, animae

hominis

im-

pressa est, ut a suo Spiritu sancto praedictam similitudinem reciperet, quomodo pretioso lapide foramen aperitur, per 800 Gen. r, 26.

810 Col. rz, 15.

811 Hebr. r, 5.

79€ benigna commendatur — B 799 dignatus 74 801 in quo] et a24. A 804 psalmatio C 805 psalmate C 8156 proprie oz. B 816 est om. JÀ 818 psalmatione C 820 praeter] pater C 825 est om. D 826 practer omnia] potest omnia C $30 Dei similitudinem — B 29

VII

^

390 835

840

RVPERTVS TVITIENSIS

quod gracilem auri uirgulam, qua constringatur et teneatur, recipiat. Quod et de angelica sentiendum est creatura. Vnde et arguitur in Ezechiele, ut superius dictum est, angelus ille: E£ foramina tua inquit, 4$ die, qua creatus es, praeparata suni. Quia rationalis conditus, quia per foramen

eiusdem rationis aurum,

id est sanctum

dilectionis

spiritum admittere noluit, ideo sequitur : Ref/eta sunt inieriora iua imiquitate. Sed ut ad hominem redeam, maxime in plasmatione hominis magnum et profundum Trinitatis consilium significari debuit, uidelicet quia non 845 solum conditus est, sed et unica materia est, per quam znoiescit principatibus et botestatibus in caelestibus, sicut ait apostolus, multiformis | sapientia Det, nam B 177 praeter hoc, quod haec uerba sonant : Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram, hoc quoque 852 in eodem consilio praefinitum est, qualiter perditum eundem hominem propria singularum operatione personarum eadem, quae plasmabat, Trinitas recuperaret, quod manifesta eiusdem operationis distinctione perspicuum est. Nam post plasmationem, immo post lapsum hominis ea855 dem, quae condidit, Trinitas hoc ordine sese in recuperando erexit. Primum Pater est, qui conquestionem hanc depromens : Ecce Adam quasi umus ex nobis factus est sciens bonum et malum, protinus adnectit : Nunc ergo uidetie, me forie mitiat manum suam et sumat de 860 ligno uitae ei uiuat in aeternum, eiecit illum etc. Viam enim

sic fecit pater misericordiarum,

uiam,

inquam,

fecit

misericordiae suae in eo, quod hominem post peccatum noluit uiuere in aeternum. Nam cum sit hominis post peccatum misera uita, si esset aeterna, quid esset nisi aeterna miseria ? est, scilicet aeterna miseria uel misera

865 Haec autem daemonum

870

aeternitas, | ex opposito Dei, cuius est aeterna beatitudo uel beata aeternitas. Igitur primum et magnum opus misericordiae, quod, sicut commemorat Augustinus, Plotinum quoque gentilium quemdam philosophum recte dixisse : Paíer müsericors mortalia nobis condidit corpora. Hoc enim modo custos hominum non solum sibi contrarium hominem posuit, sed et a daemonibus longe differre fecit, ut esset eius temporalis miseria uel misera 838 Ez. 28, 15. 841 Ez. 28, 16. 845 Eph. 5, 10. 848 Gen. 1, 26. 857 (56n;3, 22. 858 Gen. 3, 23. 864 Iob 7, 20; Greg., Moral. 11, 49 - PL 75, 985 B. 870 Aug., De ciu. Dei 9, 10 - CC 47, p. 258, 3-4 (— Enn. 4, 3, 12).

836 sentiendum] sciendum B 838 creatus] conditus V/zig. 886 conquestionem] cum questionem 24 889 uidete oz. B Vig. 864 acterna nisi — B 869 Plotinus B, Protinum C 871 nobis condidet corpora] illis uincla faciebat ZÁug. (Plot.)

DE DIVINIS OFFICIIS XI, 17-18

391

temporalitas. Est ergo proprium personae Patris opus morta875 litatis illatio, proprium personae Filii animarum redemptio pariterque corporum resurrectio, proprium sancti Spiritus animarum resuscitatio pariterque corporum immutatio illa, de qua dicit apostolus : Mortui resurgent ?ncorrupti et

nos immulabimur || id est impassibiles erimus. Soli namque C 172

88o hi, qui Spiritum sanctum acceperunt, post resurrectionem PL 511 impassibiles erunt. Itaque tam in creatione quam in recreatione hominis, ut praedictum est, Trinitas distincte operata esse comprobatur totumque opus hoc prouisum esse ab eo, cuius prouidentia in 885 sul dispositione non fallitur, testatur illa consilii diuini reuerenda expressio, qua dictum est : Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nosiram. Igitur, ut superius dictum est, recte in Isaia per duo seraphim duo intelliguntur testamenta, quae consona uoce ad

89o alterutrum clamant : Sanctus,

sanctus,

sancius

Domi-

nus Deus Sabaoth, dum eiusdem Trinitatis gloriam, quae in nouo testamento reuelatur, uetus quoque concorditer attestatur, sicut in ipsis antiquae Scripturae foribus apparere iam breuiter diximus. 89; Ceterum si introgressi undique eiusdem Trinitatis testimonia scrutari uelimus, prolixitas modum excedet nimiumque, praesertim cum aliud propositum sit, | fastidium pariet. B 177" Quapropter ad propositum festinantes illud solum considerare libet, qua ratione ad propitiationem Dei Patris humano 9oo generi impetrandam soli uel maxime Filio carnem assumere conuenerit.

18

Quam recte cum tres personae sint Deitatis, ad solam Fili personam carnem suscipere hominemque redimere pertinuerit. 9o; Diuina dispositio, qua Filii personam potius quam Patris aut Spiritus sancti incarnari complacuit, idcirco maxime miranda est, quia peccatum primi hominis maxime contra eundem Filium admissum est, ob cuius expiationem Filius ipse homo fieri dignatus est. Sed et diaboli peccatoris antiqui 91o superbia maxime propter Filium aduersus creatorem intumuit. Quod ex uerbis eius aduertere promptum est. Ait enim Satan : Ascemdam super altitudinem nubium et similis ero altissimo. Vtique cum haec diceret,

inuido

878 I Cot. 15, 52.

aduersus

Filium

886 Gen. r, 26.

liuore seruilis contumacia 890 Is. 6, 5.

912 Is. 14, I4.

879 id est oz. C |884 hoc] hiczd hocopus BC 885 falli non potest ce B 889 ad supra lin. B 894 breuiter iam 4 B 895introgresso C — 901 conueniret 74 902 QOVAM] QVOD 4 903 CARNEM oz. C HOMINEM B 906 placuit C 907 mirandum 74 912 Satan oz. A B

^

392

RVPERTVS TVITIENSIS

915 torquebatur, eo quod uni et soli nato non facto tota caelorum

curia aeque ut Patri pro tanta differentia iure famularetur. Grandi quippe differentia sese ab uno, qui erat in sinu Patris, distare indignabatur, cum se inter cetera ab artifice Deo factum, illum ex Patre Deo solum uideret super omnia natum. 920 Tunc seruilis tumor aduersus eundem unigenitum grassatus est, longe nequius quam Ismael ex ancilla procreatus dominum suum Isaac de libera genitum persequebatur, ut testatur apostolus, nequius, inquam, utpote ubi et longe subtilior malitia et multo longinquior conditionis erat differentia, quae 92 A superbientis odium concitabat. Propter quod odium iam erat homicida testante eodem Dei Filio in euangelio ac dicente : Ille homicida erat ab initio. Sed homicidium illud tunc actu perficere non poterat, cum nondum in illo Dei Filio esset humana, quae | posset occidi, natura. Perfecit autem, C 175 9,5cum illum ad terras descendisse hominemque mortalem factum esse agnoscens, | ex?bant enim, inquit euangelista, PL 512 daemonia a multis clamantia et dicentia : Scimus quia Filius Dei es, agnoscens, inquam, illum aduenisse in carne peccator antiquus insurrexit eumque per suos satelli935 tes patibulo crucis affixit. Nam sapientiam eius uidelicet dispositionem, qua per mortem suam redempturus erat humanum genus, 4e7mo jrincipum huius saeculi cognouit, inquit apostolus. Sé emim cognouisseni, mumquam Dominum gloriae crucifixissent. Virtus autem ipsa, 940 per quam se uicisse putabat, mortis infirmitate, persistit in eiusdem Dei Filii odio implacabili per Iudaeorum ora negantium, per haereticorum blasphemias creaturam | illum esse B 178 asserentium. Sed ut ad primi hominis peccatum redeam, sciendum quia, 945 priusquam per serpentem diabolus de uetito ligno comedere mulierem

| persuaderet,

uterque

scilicet uir et mulier,

oc-

culta eiusdem hostis insinuatione appetiuerant esse sicut dii. Alioquin frustra ad perpetrandum id, quod persuadebat, hac promissione usus fuisset dicens: Ef eritis sicut dii. Nemo 95o enim nisi id, quod sentit appeti, pro fructu repromittit alicuius operis. Quam autem contra Trinitatis personam | magis hic hominis quoque tumor sese intenderit, apparet per hoc, quod addidit: Sceentes bonum et malum. Vtique Filium, qui sa95 pientia Patris est, superbe aemulati sunt, 1d est pares illi sese x]

923 cf. Gal. 4, 22 ss. 927 Ioh. 8, 44. 954. Gen. 5, 5. 949 Gen. 5, 5. 915 solo C

autem Vulg. 941 Dei ozz. .4 950 appetit 74

922 gentium C

931 Lc. 4, 51.41.

937 I Cor. 2, 8.

testatut] ait 74 923 ubi] ut 4 931 enim] 938 apostolus inquit — ;4 939 gloriae Dominum -— ;4 Fili Dei — B 946 mulierem oz;. B 947 inspiratione B

A 85v

DE DIVINIS OFFICIIS XI, 18 393 fore arbitrati sunt habendo scientiam omnium. Vnde lignum praeuaricationis ironice nomen accepit, ut diceretur lignum scientiae boni et mali, licet a scriptore historiae sic uocetur etiam ante peccatum hominis. Quod per anticipationem 96» constat fieri. Eadem ironia dicit ipsa, quae unus Deus est Trinitas: Ecce Adam quasi unus ex nobis factus est sciens bonum et malum. Quasi unus ex nobis, id est quasi Filius, qui sapientia Patris est, cuius aequalitatem appetiuit, id est scientiam boni et mali. Non est autem idem omnino 965 discretio boni et mali, quod est scientia boni et mali. Nam scientia boni et mali solius Dei est, qui omnia scit et malo quoque bene nouit uti. Vnde cum dictum esset : Ecce Adam quasi unus ex nobis factus est, statim ironice additum est, in

quo uidelicet in eo, quod est sciens bonum et malum. Similiter 97» ironice diabolus quoque appellatur cherub in Ezechiele, quod interpretatur 9lenitudo scientiae. Igitur magis contra propriam personam Fili Dei diabolus et ipse intumuit et hominem erexit, dum uterque aequalitatem sapientiae Dei, quae Filius est, appetiuit eique subesse contempsit. 9755 Vnde miranda, ut superius iam dictum est, diuinitatis dispensatio, mira dignatio, ut ille contra quem potissimum peccatum admissum fuerat, scilicet Filius intercessor apud Patrem accederet homo | factus et pro inimicis suis morti C 175* spontanea caritate addictus, tamquam si Isaac idcirco se 98o patiatur immolari, ut Ismael in gratiam patris ac matris ueniat suusque coheres fiat, quia ideo fuerat eiectus, quia sese non ipsum patrem persequebatur. Sed neque Isaac neque alium quempiam sacra refert historia pro inimicis suis intercedendo spontaneam excepisse |mortem. Vix enim pro amico PL 315 985 suo, uel ut ait Paulus, wix fro iusto quis moritur. Commendat ergo caritatem suam in nobis Dei Filius, quoniam cum in ipsum peccando Patrem offendissemus, ipse naturam, in qua

pro nobis moreretur, assumere |dignatus est. In hac dilectione

quisquis illum imitatur, potest ad illam Dei similitudinem, 99o quam per superbiam diabolus uel ipse homo appetiuit, ascendere. Cum enim dixisset ipse: Diligite inimicos uestros, benefacite

his,

qui

oderunt

uos,

statim

adiecit

: Vt

sitis—]ili? Paíiris uestri, qui im caelis est, ac si diceret : Non magnificentia scientiae, de qua praesumens 995 Satanas

dixit in corde

suo

: Szmilis

evo

altissimo

uel

scientia,

sed

quam uestris parentibus promittens dixit : Erztis sicut dii

scientes

bonum

et

malum.

Non,

inquam,

961 Gen. 5, 22. 970 cf. Ez. 28, 14. 971 Greg., Hoz. in en. 2, 9, 18 - PL 76, 1054 B. 985 cf. Rom. 5, 7.8. 991 Mt. 5, 44.45. 995 Is. 14, 14. 996 Gen. 5, 5.

964 omnino oz. B 970 diab. quoque itonice — B jraem. 44 981 quia!] qui B quia? supra Jin. B

975 diuinitatis] iam

B 178v

^

394

RVPERTVS TVITIENSIS

supereminens scientiae caritas causa est efficiens, ut altissimo similes sitis, nec ego uobis filiorum Dei dignitatem inuideo,

10o0 4071 £hit, rapinam arbitratus sum me esse aequalem Deo, sed ascensum superbiae auersor, per quam, cum ascenderet Satan, uidebam ewm sicut fulgur de caelo cadentem. Discite ergo a me, quia mitis sum et humilis corde. Hoc miraculum diuinae dispensationis propheta intuens ait : 10055 Deus iudicium tuum vegi da et iustitiam tuam filio regis. Magnum est hoc et mirabile, quod Filius, cum aeque ut Pater Deus sit creaturae suae, rex quoque eius dignatus est dici et esse et hoc secundum iudicium legemque iustitiae. 1010 Quod hoc modo promptum est aduertere. Dignum erat, ut is ipse, scilicet Filius, per quem orhnia condita sunt, Dominus et rex esset omnium, neque per quemlibet alium regerentur, qui utique cum esset creatus, non esset creator eorum. Regis autem debitum ac legitimum est officium, ut subditis danda 1015 uel data praecepta prior ipse actibus impleat, ne dum militibus laboriosam mandat militiam, ipse in deliciis sua potestate abutendo causam praebeat eorum murmuratione procul dubio dicentium deliciosum esse ducem, qui subditis ea praecipiat,

quae facere fugiat aut non possit. Igitur ex hoc dignum fuit, 1020 ut ea, quae praeceperat uel praecepturus erat ut Deus, ipse praecipue opere impleret ut rex, uidelicet omnimodae humilitatis opus, quale est illud : Quanto magnus es, humilia ie in omnibus. Magnum hoc, ut supradictum est, et mirabile est, quod cum

102; dominari posset creaturae suae sola excellentia potentiae, maluit aequaliter cum ea iudicium legemque subire iustitiae.

Quapropter antequam in forma ser|ui militiam uitae subisset C 1:74 humanae, minora dedit hominibus praecepta, cum autem homo factus esset, imposuit altiora ad modum probi regis ac 1050 Strenui, qui dum in prima acie commiserit cum hoste acri certamine fessus cruentisque insignis uulneribus, cum discrimini uniuersos eripuerit, tunc demum dat praecepta fortitu-

dinis | fiducialius, iustius, constantius utpote [factis dicta B r79

iuuantibus, militibus|que murmurare de labore uel delicias PL 514 1055 quaerere uiso ducis sanguine non audentibus.

Ita priusquam uirtutum, dictum autem rex gloriae absque peccato et

circumdatus esset infirmitate Dominus est antiquis : Nom occides. Quando tentatus est per omnia pro similitudine didicit oboediens esse non seipsum defen-

998 cf. Eph. 5, 19. 1000 cf. Phil. 2, 6. 1002 cf. Lc. 1o, 18. 1003 Mt. 11, 29. 1005 Ps. 71, 2. 1022 Eccli. 3, 20. 1037 Ex. 20, 15.

1000 me aequalem Deo esse —— B. — 1002 cadentem de caelo — 4 —— 1007 hoc est —- B 1008 eius oz;. B 1017 murmurio BC — 1019ex]et 4 B 1034 militibus C

1040

DE DIVINIS OFFICIIS XI, 18-19 395 dens: Ego auiem dico uobis, inquit, quia ommis, qui ?rascitiur frairi suo, etc. Bene ergo propheta, ut supra dictum est, Deus, iudicium tuum regi da et iustitiam tuam [filio regis, quia uidelicet immensitate potentiae

nullatenus minor est diuinae tanta magnitudo | iustitiae. 1045 Quam iustitiam nos quoque, qui sub paterna praeuaricatione

A. 86

rei detinebamur, in eo suscipimus, sicut mox in eodem psalmo

additum est : Suscipiant montes bacem populo et colles iustitiam, in eo, inquam, suscipimus, quia quem primi parentes nostri contempserunt Deum in gloria sua fulgentem, 1050 nos

adoramus

in carne nostra nascentem, in cruce sua mo-

rentem. Hinc enim iustificamur, quia super antiquum seruitutis pensum, quod est adorare Deum, quod debebat etiam, si numquam peccasset genus humanum, hoc adicitur, ut hominem 1055

crucifixum

adoremus.

Hac, inquam,

satisfactione

efficitur, ut salua iustitia sua nos in antiquum statum restituat iustus Deus. 19

De

officio

eiusdem

sanctae

Trinitatis.

In officio eiusdem sanctae Trinitatis recte haec euangelii lectio ponitur, qua maxime necessarium salutaris baptismi 1062 remedium commendatur, uidelicet quia sine uirtute huius nominis, quantacumque dicas, irritum est lauacrum neque per aquam potest quisquam renasci nec aliter nomine hoc signamur, nisi cum illo baptismi sacramentum suscipiamus. Huic euangelio consonat ea quae praemittitur lectio libri 1065 Apocalypsis maxime in eo, quod ait : E£ in circuitu sedis lamquam mare uwilreum simile crystallo. Mare namque uitreum crystallo simile baptismum significat purae confessionis et solidae fidei. Et quod in euangelio dictum est : Ns? quis vematus 1070 [uerit ex aqua et Spiritu sancto, non $otest uidere regnum Dei, hic significatur per hoc, quod in circuitu sedis mare ostenditur. Nam quia in circuitu sedis est mare profecto, ut ad eandem sedem perueniatur, mare necesse est transmeare. Septem quoque lampades arden|tes ante thronum, id est C 174* 1075 septem spiritus Dei, quia non est dictum : N?s? qus remaius f[uevii ex aqua solum, sed ex aqua et Spiritu sancto. 1040 Mt. 5, 22. 1042 Ps. 71, 2. Ioh. 5, 5. 1074 c£. Apoc. 4, 5.

104? Ps. 71, 5. 1075 Ioh. 5, 5.

1065 Apoc. 4, 6.

1069

1042 Deus] inquit zZ7. B 1047 montes] me C X 1057 officio] MISSA C 1058 lectio euangelii — B 1060 huius uirtute — 4 1062 hoc nomine — B 1063 illo ozz. B suscipimus B 1065 circuitu] conspectu l/z/g. 1066/1067 simile 454. crystallo is zarg. 44 1067 simile crystallo — C ^ 1070 uidere] introire l/z/g. 1073 sedem oz. C

LI

396

RVPERTVS TVITIENSIS

Ei in medio animalia

die

sedis ac

nocte

et in circuitu dicentia

sedis

quattuor

: Sancius

sancíus,

1080 sanctus Dominus Deus omnipotens, | qui eras et Bxyo* qui es ei qui ueniurus es, catholici doctores sunt, qui meritorum qualitatibus tamquam diuersis discreti uultibus et ad cauendum haereticorum perfidiam siue ad subditorum suamque salutem prouidendam in circuitu et intus, id est in 1085 corporalibus et in spiritualibus pleni oculis scilicet illustratione |Spiritus sancti fidem sanctae Trinitatis tam in aduersis quam PL 515 in prosperis praedicare non cessant et inuitare populos ad illud mare baptismi. 1078 Apoc. 4, 6.

1080 Apoc. 4, 8.

1078 sedis?] eius C 1080 eras ... es ... es] erat ... est ... est Vul. cauendam C ad? oz;. B

1083

LIBER DVODECIMVS 1

i

Io

De dominica prima post octauas pentecostes. Dominicae primae post octauas pentecostes officium uoces emittit pauperis illius, qui per Lazarum in euangelio figuratur, scilicet gentilis populi, qui ad fidem Trinitatis praedicantibus, ut supra dictum est, apostolis confugiens de interiore sensu legis cupiebat refici tamquam de micis, quae cadebant de mensa diuitis uidelicet populi iudaici, populi qui dum doctrinam legis non ad caritatem habuit sed ad elationem, quasi de acceptis opibus tumuit. Ille autem scilicet gentilis populus, dum conuersus ad Deum peccata sua confiteri non erubuit, ulceribus plenus exstitit et ei uulnus in cute fuit. Huius, inquam, uoces sunt mendicantis, quod maxime claret in graduali

I

5

2o

: Ego

Domine,

dixi,

miserere

mei,

sana

ani-

mam meam, quia peccaui tibi. Epistola : Dews caritas est, primo aduersus iudaici populi depromitur inuidiam, qua pauperem iam dictum non debere admitti contendit iuxta illud : Quare introisti ad wiros jfraeputium |habentes ? Manifestum est enim Iudaeos semper gentium odisse salutem. Simul quia moralis

quoque sensus in hoc euangelio non deest, commonemur enim

zm A

utiliter hoc exemplo, ne ab ullo paupere auertamus faciem nostram. Caritatem, quae in praedicta commendatur epistola, promptum est eodem sensu, id est morali accipere, maxime quod ait : Qui enim non diligit fratrem suum, quem uidet,

Deum,

quem

mon

uidet,

quomodo

J9bpotest

diligere ? 2

3o

3A

De dominica secunda (post octauas pentecostes). Dominica secunda legitur hoc euangelium : Homo quidam jecit coenam magnam et uocauit multos. Notum est autem, quia per multos, qui uocati fuerant et hora coenae coeperunt se excusare, contemptores significantur, qui plus terrena quam caelestia diligunt, qui amplius rebus corporalibus quam spiritualibus occupantur. Et per hoc, quod ait quisque illorum : Rogo £e, habe me excusatum, quod, XII. 4 cf. Lc. 16, 20 ss. 12 cf. Leu. 13, 2 ; cf. Greg., Hoz. in eu. 40, 2 - PL 77, 1302 BC. 14 Ps. 40, 5. 16I Ioh. 4, 8. 18 Act. 11, 5. 26 Ioh. 4, 20. 80 Lc. 19, 16. 86 Lc. 19, 18; cf. Greg., ib. 36, 4 - PL 77, 1268 D.

XII. LIBER XII iz zarg. B, oy. C | 2 POST OCTAVAS PENTECOSTES om. A C B populus 74 6 apostolis ozz. B — 11 ad Deum conuersus — 74 12 in cute uulnus — C 29 POST OCTAVAS PENTECOSTES oz. AB C 33 se om. D

85 ait oz. B

398

RVPERTVS TVITIENSIS

inquam, dicit : Rogo, et tamen uenire contemnit, quod sonat humilitas

in uoce,

superbia

in actione,

per hoc

plane ut

dictum est, exprimitur, quod dum cuilibet carnalium dicitur : 4o Conuertere,

Deum

sequere,

mundum

relinque,

respondere

solet : Ora pro me, quia peccator sum, hoc facere non possum. |Dicendo : Peccator sum, humilitatem insinuat, subiungendo : B r8o Conuerti non possum, superbiam demonstrat. C 175

De his ergo /abiis iniquis, de hac lingua dolosa in graduali 4; nos liberari poscimus. Recte, pulchre atque consone seruus egregius, qui nos inuitat, dicit in praeeunte epistola: Fz/10l7 | mei, non diligamus uerbo neque lingua, sed opere PL 316 et ueritate. Quorum iniqua labia linguamque dolosam, qui contemnit, so solent enim alios quoque conuerti uolentes deuocare tum sanctum propositum uituperando, quod est iniqua labia habere, tum nimium laudando nimiasque difficultates artae uiae uel angusiae $oríae praetendere, | quod est linguam A 86* dolosam acuere, — qui, inquam, dehortantes eos contemnit 55 et audire non uult, confortat animam suam et dicit illud, quod in alleluia cantamus : Dews iudex iustus, fortis et

paliens, numquid Videlicet cum alibi non eiciam foras, 6o et uiam mandatorum fuerat, dilatato corde tumest: Factus est me in latitudine.

irasceiur ber singulos dies ? dicat : E? eum, qui wemit ad me, tandemque de infirmitate conualescens Domini, quae in angusto initio coepta percurrens dicit, quod in introitu cantaDominus protector meus et eduxit

3j

De dominica tertia (post octauas pentecostes». 6; In euangelio dominicae tertiae commendatur nobis, quanta de conuersis peccatoribus Deo cura sit, per parabolam centum ouium et unius perditae, quam bonus pastor inuentam imponit in humeros suos gaudens et sic reportat ad gregem, itemque per aliam parabolam decem drachmarum, quarum 7o unam, quae perdita fuit, mulier studiosa lucernam accendens, requirit et inuenit. Ad hunc sensum profecto respicit, quod Petrus in epistola sua uigilandum esse commonens : Quia aduervsarius uester, inquit, diabolus tamquam leo vugiens circuit 7 quaerens, quem deuoret, qui utique ouem illam centesimam deuorauerat et nunc inuentam esse dolens iterum circuit et amplius rugit. Ideo praemisit et hoc : Omnem. sol44 cf. Ps. 119, 2. 46IIoh.5,18. 53cf. Mt. 7, 13s. — 56 Ps. 7, 12. 88 Ioh. 6, 57. 60 cf. Ps. 118, 32. 62 Ps. 17, 20. 65 Lc. 15, 4. 69 Lc. 15, V4.1 Pett:us o7. 93 I Petr. 5, 8. 8.

45 liberati nos — 4 B0 conuerti quoque 70 mulier oz. B fuerant C

— 24

54 contendit 4

61

DE DIVINIS OFFICIIS XII, 2-5 399 licitudinem. uestram roicientes in eum, quoniam ipsi cura est de uobis. $o Cui sensui graduale succinit : Iacta cogitatum iuum, et offerenda : Sperent in te omnes, et quia praedictum euangelium pro peccatore contextum est, super quo paeniten-

tiam agente gaudium est angelis Dei, recte unicus et pauper clamat in introitu: Respice im me et miserere mei. 85 4

De dominica quarta (post octauas pentecostes». Dominicae quartae euangelium est : Es£ote misericordes, quia et Pater uester misericors est. Cui palam lectio epistolae, quae praemittitur, concinit iterum atque iterum creaturam asserens exspeciare rveuelationem |filiorum

9o Dei, quem Patrem nostrum esse praesenti euangelio Dominus

| asserit : Esíote, inquit, misericordes, «ester cae|lestis misericors est.

Introitus

: Dominus

ferenda : I/lumina

illuminatio

oculos

meos,

sicut

mea,

et Pater B18ov PL 317

itemque of-

idcirco congruunt, quia

9; trabem uel festucam peccati de oculo, id est odium, quod euangelium |monstrat oportere eici, cum gratia sancti Spiritus C r75* expellit. Dominus illuminatio cordis est et his, quibus uidendus est Deus, illuminantur oculi, ut sicut in graduali canimus :

Videat

cor

1c fem bium

communione etc.

mundum

eius,

woluntatem

et hoc non

dicimus

Domini

et uisitet

suis uiribus, sed eius, cui in

: Dominus

fivrmamenium

meum,

5

De dominica quinta (post octauas pentecostes). In euangelio quintae dominicae narratur, quia laxatis ad 15 imperium Domini retibus in capturam clausaque piscium multitudine copiosa et retia rumpebantur et impletae sunt nauiculae ita, ut mergerentur. Per hoc illud significatum est, quia carnalium turbis ecclesiam complentibus et super numerum multiplicatis tumultus et dissensiones orirentur, et 119 non solum ebriosorum raptorumque subintroeuntium malis moribus ecclesiae nauicula premeretur, sed haereticorum quoque disceptationibus rete fidei disrumperetur. Propter hoc illa magni piscatoris nostri Petri apostoli lectio opportune praemittitur pisces suos ad unitatem et pacem 115 cohortantis et dicentis: Omnes unanimes estote patienS0 Ps. 54, 25.

81 Ps. 9, 11.

84. Ps. 24, 16.

86 Lc. 6, 36.

8, 19. 91 Lc. 6, 36. 93 Ps. 26, 1. 94 Ps. 12, 4. DS; T7825. 104 Lc. 5, 4 ss. 115 I Petr. 5, 8.

89 Rom.

99 Ps. 26, 4.

101

80 cogitatum tuum] curam tuam T/ujg. 87 quia] sicut /z/r. 95 peccatori 74 96 Spiritus sancti — B 97 hi B 99 uideat cor mundum] uideam Vu. 106 repletae 74 110 subintroeuntibus C — 112 dirumperetur B 113 Pauli 4ABC 115 compatientis 4, compatientes V/z/g.

^

400 ies

120

125

130

RVPERTVS TVITIENSIS fraternitatis

amatores,

misericordes,

modesti,

humiles, non reddentes malum $ro malo meque maledictum ro maledicto, uidelicet quia per hoc tumultus crescit et seditio conualescit. Et post pauca : Sed etsi quid patimini propter iustitiam, beati, etc. In huiusmodi periculis constitutae ecclesiae uoces sunt ceterae partes officii. Introitus : Exaudi Domine uwocem meam, amplius autem graduale : Protector mosier aspice Deus, sensui supradicto consonat. Sumptum est enim de psalmo habente in titulo : Pro torcularibus. Quo nomine praesentem ecclesiam designari dubium non est, ubi electi reproborum tot scandala patiuntur, ut iuxta euangelicam similitudinem quasi rete tumultu piscium rumpi uideatur. Quorum schismata quisque cauens dicit in offerenda Benedicam

Dominum,

qui mihi

tribuit

intellectum,

et in communione : Vnam eti? a Domino, scissuras mentium sed unitatem fidei.

id est non

6 155

De dominica sexta (post octauas pentecostes». Dominica sexta dicendo Dominus in euangelio : A«dist?s, quia dicium est antiquis : Non occides, ego autem

dico

4«0bis,

etc., manifeste nobis illam nouitatem necessa-

riam inculcat, quae passim in sacris commendatur Scripturis, «uti renowemur 140

ueierem.

cundum

spirilu

hominem

Deum

meniis

induamus

mosirae

nouum

et

exuentes

eum,

qui

se-

| creatus est. Quod enim antiquis dictum

B 181

est, nos, qui noui dicimur, in melius trans|cendere debemus. PL 318 Recte ergo illa praemittitur lectio, qua demonstratur, ut

antiquitatem illam abdicauerimus et nouum hominem 145 Christum induerimus dicente apostolo : Quicumque baptizati sumus in Christo Iesu, im morte ipsius bajptizali swmaus, etc. Dicendo itaque : Eft mos im mouitate uitae ambulemus, plus quam illud, quod antiquis dictum est, nos debere testatur. 150

Ceterae | partes officii : introitus : Dominus

graduale

:

Conwertere,

gressus

Th»eos,

Domine,

ecclesiae uoces

offerenda

fortitudo, :

Perfice

sunt ad supradictam

per-

fectionem euangelicam | tendentis et auxilium implorantis, quia uera et perfecta iustitia nemo per se potest iustificari. 119 I Petr. 5, 14. Ps rS.7-

6, 4.

123 Ps. 26, 7.

132 Ps. 26, 7.

147 Rom. 6, 4.

125 de psalmo in marg. A C . 142 in melius oz. C mus oz. ;À 147 ita B

124 Ps. 85, 10.

135 Mt. 5, 21 s.

150 Ps. 17, 8.

126 Ps. 85, r.

139 Eph. 4, 24.

131

145 Rom.

151 Ps. 89, 15 ; Ps. 16, 5.

habente oz. A 133 cessutas C 140 induamur 143/144 qua z:4. abdicauetimus oz;. C, abdicaueri154 potest per se — 74 B

C 176

DE DIVINIS OFFICIIS XII, 5-8 401 15 . Et cuius iustitia sic abundauit, ut iuxta idem euangelium, si offer munus suum ad altare et recordatus est, quia frater suus habet aliquid aduersus ewm, velinquit ibi munus suwm et uadit prius reconciliari fratri suo, ille est, qui in communione dicit : Circuibo et immolabo in tabernaculo eius 160 hostiam iubilationis. Y

De dominica septima (post octauas pentecostes). Dominica septima legitur hoc euangelium, quo refecturus turbas Dominus, cum dixisset : M?sereor super turbam, etc., hanc miserationis suae causam subicit dicens: Quidam 16; enim ex eis de longe uenerunt. At uero hi, qui de longe uenerunt, illos designant, qui a criminalibus peccatis uel etiam ab idolorum cultura ad uerum Deum conuersi iustitiam,

a qua ieiuni sunt, esuriunt et sitiunt. Bene ergo illa lectio praemittitur, in qua talibus dicitur : 170 Cum enim serui essetis peccati, liberi fuistis iustitiae. Quem ergo fructum habuistis tunc in illis, in quibus nunc erubescitis ? Nam finis illorum mors est.

Talibus dicit ecclesia mater in graduali : Vemite, 17; audite me, etc., et isti, quia peccatores sunt, offerenda : S?cut in holocausio arietum,

filii,

dicunt in etc. Istis

nihilominus saturatis dicitur in introitu : Omnes gentes, jlaudite manibus, dicentes, quemadmodum et alibi refecti dixerunt : Vere hic est $ropheta, immo dominus 18o prophetarum, q«i wenturus est im mundum. 8

De dominica octaua (post octauas pentecostes». In euangelio dominicae octauae : Aftendite, inquit Dominus, a falsis prophetis, qui ueniunt ad wos im uestimenliis ouium, imnirinsecus autem sunt lupi 18; ra faces, etc. Hoc de omnibus quidem intelligi potest, qui aliud habitu ac sermone promittunt, aliud opere demonstrant,

sed specialiter de haereticis intelligendum est, qui uidentur continentia, castitate, ieiunio quasi quadam pietatis ueste se circumdare,

intrinsecus

uero

habentes

animum

uenenatum

19o simpliciorum fratrum corda decipiunt. 156 Mt. 5, 25 s. Rom. 6, 20 s.

Ioh. 6, 14.

159 Ps. 26, 6. 174 Ps. 55, 12.

163 Mc. 8, 2. 176 Dan. 5, 40.

164 Mc. 8, 5. 17? Ps. 46, 2.

170 179

182 Mt. 7, 15.

156/157 et recordatus 4:4. munus suum oz. B 160 iubilationis] uociferationis Vulg. 165 enim] autem 4 168 a qua] ipsi «ZZ. B 171 tunc habuistis — A in illis ozz. A habuistis supra Jin. B i73estozm.B 176 holocaustum B 185 et reliqua B 188 continentia] de praezz. /À

^

402

RVPERTVS TVITIENSIS

Lectio epistolae : Debitores secundum carnem wiuamus,

sumus mom carmi, uti consonat huic euangelio,

quo dicitur: A fructibus eorum cognoscetis eos. Nam | B 181" et paulo supra dixerat apostolus : | Sv qw?s autem Spiri- PL 319 195 14m. Christi

mon

habet,

hic nom

est eius, et nunc ait:

Quicumque emim Spiritu Dei aguntur, hi filis sunt Dei. Et facta carnis, de quibus ait : S; autem Spiritu facia

carnis

mortificaueritis,

wiuetis,

fructus

sunt,

ex quibus falsi prophetae cognoscuntur, a quibus filios Dei 200 discernit Spiritus Dei, qui testimonium reddit spiritui ipsorum. Hic Spiritus illa misericordia est, de qua in introitu cantamus : Su$cepimus, Deus, misericordiam iuam in medio templi tui, id est in nobis ipsis, qui sumus templum tuum

et hoc in medio, id est in manifesto.

Manifeste enim

205 uenit Spiritus sanctus super apostolos. Huic, inquam, Spiritui clamat ecclesia in graduali: Esto mihi im Deum rotectorem, etin offerenda :Populum humilem saluum facies, Domine, iuxta illud: Suder quem vequiescet Spiritus meus, nis) super humilem et quietum ? Abscondit 210 ewm. haec a sapientibus et prudentibus et veuelauit ea baruulis, unde congratulando dicitur eis in communione : G«sftaíte et uidete, quoniam suawis est Dominus. 9

De dominica nona (post octauas pentecostes». Euangelium nonae dominicae praepositos animarum instruit 21; ad misericordiam, ut compatientes moderatam iniungant paenitentiam confitentibus, quantum de|beant uel quanta C x76 peccata commiserint. Laudauit enim dominus uillicum iniquitatis, quia prudenter fecisset ea, quae de illo proposita narrat parabola. Et ad hoc apostoli lectio, quae praemittitur, 220 consonat, retexendo de illis, qui mare transierant et dona Dei gustauerant, et nihilominus concupiscentes et fornicantes a serpentibus uel ab exterminatore perierunt, et statim adiungendo : Jíaque, qui se existimat stare, uideat, me cadaí, etc.

22;

|Nam uillicus excidit, quoque

quomodo et hi, licet iam glorificati, perierunt, et ille in euangelio gratiam domini sui habuerat, a qua tamen sic et praelatus quisque weminisse debet ei scire se aut peccasse, aut si non peccauit, eiusdem iamen

191 Rom. 8, 12. 193 Mt. 7, 20. 194 Rom. 8, 9. 196 Rom. 8, 15. 197 Rom. 8, 15. 202 Ps. 47, 1o. 206 Ps. 50, 5. 207 Ps. 17, 28. 208 Is. 11, QUSS ONT. 209 Mt. 11, 25. 211 Ps. 35, 9. 217 cf. Lc. 16, 8. 220 cf. I Cot. 1o, 9 s. 223 I Cot. 1o, 12. 227 Bened., Reg. 2, 3o - CSEL 75, p. 24. 228 ib. 64, 13 p. 150.

192 euangelium C 195 Christi] Dei B 205 clamat Spiritui — B 209 quietum] etc. 224. B 210 haec oz;. B 214 dominicae nonae — B instruit animarum -— B 218propositaoz.C ^ ?19narrantC ^ 221et]atqueforn. B

DE DIVINIS OFFICIIS XII, 8-1o 230

25979)

403

fragilitatis esse, ut potuerit uel adhuc possit peccare atque de seipso commonitus recogitet infirmarum se suscepisse curam animarum, non super sanas tyrannidem.

Introitus : Ecce Deus adiuuat me, et graduale : Domine Dominus noster, offerenda quoque : Iustitiae Domini, uoces sunt supra dicti uillici gratias referentis Domino Deo suo misericordibus misericordiam facienti. Communio uero : Primum quaerite vegnum Dei, idem imperat, quod illa Domini sententia de euangelio iam dicto: Facite uobis amicos de mammona iniquitatis, etc.

^ De dominica decima (post octauas pentecostes). Dominica decima legitur hoc euangelium quo Dominus fleuisse refertur super ciuitatem Ierusalem. Qui et ingressus in templum | coepit eicere | uendentes et ementes 1n illo. B 182 Notum est paene cunctis tam in Scripturis quam in ore PL 320 245 omnium satis usitatum per hoc illud significatum esse, quod | A 87* illos de ecclesia sua Dominus eiciat, qui sacros ordines emunt aut uendunt, quia uidelicet tales negotiatores columbas 240

10

quoque, 250

id est sancti Spiritus dona, uenalia faciunt.

Itaque recte et opportune illa praemittitur apostoli lectio, quae satis aperte indicat non posse ab homine dari nedum uendi doni aliquid spiritualis sed a solo Spiritu Dei diuidente singulis, prout uult, dari gratuito, alii sermonem

205

tuum

in Domino

iacta cogitatum

et ipse te emutriet.

tuum,

scriptum est : Domine, 260

265

scientiae,

alii sermonem sapientiae, alii genera linguarum, alii fidem, ali prophetiam, etc. Et ei qui huius, id est sancti Spiritus exspectat electionem potius quam hominum, dicitur in introitu: Jacta cogitatum In Domino, inquit,

non in teipso, dicendo, mon

est

exaltatum

quod alibi cor

meum,

neque elati sunt oculi mei, neque ambulaui im magnis neque in mirabilibus super me, uidelicet ut Simon magus ille, qui Dei donum existimauit pecunia possideri, e£ ipse ie emutriet, inquit, dicentem scilicet, quod in graduali canitur : Custodi me, Domine, ut bujpillam oculi, sub umbra alarum iuarum drotege me, ne superbiendo et euagando fiam secuí ablaciatus swper maire 230 ib. 27, 6 p. 85.

232 Ps. 55, 6.

Ps. 18, 2.

233 Ps. 18, 9.

236 Mt.

6:33.; cf4 PI; 78, 714: B. 238 Lc. 16, 9. 241 cf. Lc. 19, 41. 242 Lc. 19, 45. 282 cf. I Cor. 12, 1o. 256 Ps. 54, 25. 259 Ps. 130, 1. 264 Ps.

16, 8.

266 cf. Ps. 130, 2.

230 curam suscepisse — B 238 quoque oz. B 235 suo Deo — B 236 uero] quoque B 241 hoc euangelium legitur — 24 242 in ozz. À 243 et ementes ozz. B 245 uisitatum C 251 aliquid doni — C 258 eios. BC 256 hominis 74 cogitatum tuum ozz. B 266 ablactatum B matrem suam p:

^

404

RVPERTVS TVITIENSIS

sua, potius de uultu tuo iudicium meum, id est, electio mea, prodeat, quam ipse me commendem praesumptione mea. Idem in offerenda dicit : Ad te, Domine, leuaui ami270 mam

meam,

elenim

uniuersi,

qui le exspectant,

conlundeniur. His autem, qui ab hominibus uel emunt, dicit sapientia Dei : Hereditas,

275

festinatur in brincipio, in nouissimo benedictione carebit. Et quod talium | sacerdotum sacrificia non acceptet Deus, quia sacrificia sunt iniustitiae, monstratur per oppositum in communione : Acceftabis sacrificium iustitiae, etc. 11

280

285

nom

exspectant ad quam (T7

De dominica undecima (post octauas pentecostes).

Dominica undecima ponitur Hoc euangelium : Duo homines ascenderunt in templum, ut orarent. Cui manifeste consonat ea, quae praecurrit epistolae lectio : Notum uobis facio ewangelium. Nam exemplum publicani in euangelio se accusantis et dicentis : Non sum dignus leware oculos meos ad caelum, optime in hac epistola Paulus imitatur dicens: Ego enim sum minimus ajpostolorum, qui non sum dignus uocari ajostolus, quoniam jersecutus sum ecclesiam Dei, etc. Et quia talis haec humilitas unitatem domesticorum Dei conseruat, ut non

290

alius aduersus alium infletur, recte hic introitus praemittitur, in quo dicitur : Deus, qui inhabitare facit unanimes in

domo.

295

Quodque in graduali dicitur : E/£ ex woluntate mea confitebor illi, itemque in offerenda : Domine, clamaui ad | te, et sanasti me, uocibus concordat publicani a longe PL 52: stantis et peccata sua confitentis. Et tali scilicet non pharisaice glorianti, quod decimas det omnium, | quae possidet, sed per B 182v humilem confessionem se ipsum prius offerenti dicitur in communione, ut sua demum de iua substantia, etc.

300

305

offerat : Honora

Dominum

12

De dominica duodecima post octauas pentecostes». Officium dominicae duodecimae quibusdam ex partibus ad illos respicit, qui surdum et mutum ad Dominum adducentes deprecantur eum, ut imponat ilii manus, quibusdam autem ad ipsum mutum adaperto ore iam recte loquentem. Nam ille surdus et mutus humanum significat genus, quod in primis 267 cf. Ps. 16, 2. 249 Lc. 18, 1o.

290 Ps. 67, 7.

269 Ps. 24, 1 ss. 242 Prou. 20, 21. 274 Ps. 50, 21. 281 I Cot. 15, 1. 283 Lc. 18, 15. 285 I Cor. r5, 9. 292 Ps. 27, 7. 293 Ps. 29, 3. 298 Prou. 5, 9.

271/292 his s:q. Dei oz. B 275 accipiet JA 238 DOM. XI oz. C 280 ascendebant 74 B pharis.] inpharisaice B 303 deprecabantur C

246 monstratur supra lin. B orarent] etc adz. B 295 non 3804ad operto C — iam oz. B

DE DIVINIS OFFICIIS XII, ro-13

310

405 parentibus ab audiendis praeceptis creatoris obsurduit et a praedicanda laude eius obmutuit. Qui autem illum adducunt et Dominum pro illo deprecantur, uniuersum praedicatorum significant chorum, qui genus humanum ad Christi gratiam uocé ac litteris inuitare non desinunt. Et huius surdi ac muti ualde congrua uox est introitus hio:

Deus

in adiutorium

meum

iniende,

tam-

quam si medicata paralysi, quae linguam suam subito ligauerat, primo eiusdem motu linguae Dei nomen repente ad 3I I adiuuandum inuocet. Inde ipse loquens recte dicit in graduali: Benedicam Dominum in omni tempore, semjer laus eius im ore meo. Epistola : Fiduciam talem habemus ber Christum ad Dewm, non quod sufficientes simus, etc., ad ipsos 320 respicit, qui illum adducunt fiduciam habentes non in seipsis, quasi a semetipsis os uel aures eius aperire possint, sed s«fficientia nostra ex Deo est, etc. Et pulchre haec offerenda ponitur : Precatus est Moy$es, nam eius exemplo, q«i im tempore iracundiae est reconciliatio, — iratus enim erat Dominus 525 factus propter uitulum, quem fecerat Aaron, et dixerat, ut disperderet eos, — eius, inquam, exemplo cuncti rectores sese debent

259

355

opponere pro peccatis subditorum et deprecari Dominum, ut imponat illis misericordiae manum. Et quia praedicatores iidem terra illa sunt, quae, sicut in psalmo legimus, satiata de fructu operum Domini, id est de donis Spiritus sancti, froducit femwm iwmentis, id est doctrinam carnalibus, qui Deum nesciebant, populis, recte et hoc in communione canitur : De fructu ojerum iuorum, Domine,

satiabiiur

terva.

13 De dominica decima tertia |(post octauas pentecostes). CITAS In officio dominicae tertiae decimae cunctae partes ad illud de euangelio spectant, quod Samaritanus ille, qui De? interpretatur cwsíos scilicet Dominus noster lesus Christus ap340 propians homini a latronibus despoliato et con[uulnerato, A 88 quem pertransierant sacerdos et leuita, id est omne uetus instrumentum, per quod Deo reconciliari non potuit genus humanum,

appropians, inquam, id est nostram humanitatem

312 Ps. 69, 2. 316 Ps. 55, 2. 318 II Cot. 5, 4. 321 II Cor. 5, 5. 323 [Exi0232: 11.f7. 331 cf. Ps. 105, 14. 334 Ps. 103, 15. 338 Lc. 10, 34 ss.; Hier., Lib. interpr. bebr. nom. 66, 5 - CC 72, p. 142 ; cf. Greg., Hozz. in eu. 1, 18, 2 -

PL 76, 1150 D-1151 A. 309 uniuersorum C 313 tuam B 314linguae motu — B 315 inuoces B C in uoces A 318/320 habemus z5q. habentes oz. A 325 Deus 4 326 et opr. C 331 Domini] Dei B 338 Domine oz. Vz/g. 334 partes ozz. JA

338 Dei oz. B 30

340 uulnerato C VII

406 345

550

RVPERTVS TVITIENSIS

assumens oleum consolationis et ui|num paenitentiae pec- PL 322 catorum plagis infudit et imponeus super iumentum suum, id est in corpore suo peccata nostra perferens super lignum,| B 185 ad stabulum ecclesiae perduxit et abiens in caelum stabulariis suis, id est apostolis et apostolicis uiris, uice sua curam atque prouidentiam nostri contradidit. Huic, ut dictum .est, euangelio ceterae concurrunt

partes

officii. Primum epistola : Abrahae dictae sunt jromissiones ei semini eius, per hoc, quod tali euangelio praemittitur, multum ad intelligendum aperitur ipsa simulque tota paene disputatio Pauli apostoli ad Galatas, unde haec 355 lectio sumpta est. Nam per hoc, quod tam sacerdos quam leuita uiso homine illo praeterierunt, innuitur, quod lex contulerit, quae post quadringentos 'et triginta annos data est a testamento Dei cum fideli Abraham per repromissionem confirmato, uidelicet quia non est quidem ipsa aduersus promissa Dei, sed nullus iustificari potuit coram Deo ex operibus eiusdem legis. Hic itaque intelligimus per hoc, quod, ut dictum est, tam sacerdos quam leuita uiso homine praeterierunt, quia sic subintrauit lex, quomodo medici puer ad aegrotum nonnumquam ingreditur morbi quidem causas sciens, sed quod 365 opponat antidotum, conficere non ualens tantumque hoc aegroto dicere nouit, quibus ab escis uel potibus abstinendum sit, ne morbus inualescat et de semiuiuo penitus mortuum reddat. Hoc namque illud est, quod in praedicta epistola dicit 57 o apostolus : Quid igitur lex ? Propter transgressionem $osita est, etc. Plagis namque originalis peccati semiuiuus homo nascitur, actualibus uero transgressionibus, propter quas lex posita est, si non abstineat, tamquam noxiis cibis penitus moritur. Itaque secundum haec bene in introitu praemittitur 575 Respice,

v2ooo

Domine,

in

testamentum

tuum,

quod et in

graduali repetitur. Vox enim haec erat antiquorum aduéntum Christi ad infirmitatem uel imperfectionem legis flagitantium, tamquam si praetereuntibus sacerdote et leuita Samaritanum supradictum uulneratus ille postulet appropiare, cui et dicat illud, quod canitur in offerenda : Iv te, Domine, etc.

sperauwi,

Et quia corpus Christi, quod sumimus, illa specialiter curat uulnera, bene et illud de libro Sapientiae canimus in commu-

385 nione:

Panem

351 Gal. 5, 6. Sap. 16, 20.

de caelo

390 Gal. 5, 19.

dedisti

nobis,

876 Ps. 73, 20.

Domine. 381 Ps. 50, 15.

385

344 peccatorum oz. JA 348 apostolis] suis adZ. B 361 hic] hoc B 371 posita est] lex a4. B 395 bene oz. B 9*6 Domine oz. Vg. 380 postulat 44 881 speraui Domine — B 382 etc oz. B 388 praestitisti

illis V/z/g.

DE DIVINIS OFFICIIS XII, 13-14

407

14 De dominica quarta decima (post octauas pentecostes). In euangelio dominicae quartae decimae decem uiri leprosi a Domino mundati referuntur, et unus tantum ex eis unicae

ecclesiae figuram gerens ceteris ingratis existentibus, qui 39e haereticorum typum praeferunt, reuersus et gratias |agens de C 178 fide sua, qua saluus factus est, ab eodem Domino laudatur. Eiusdem ecclesiae, quae per illum unum significatur, uox est illa in introitu

: Protector

moster,

aspice,

Deus,

maxime quod ait : Quia melior est dies una in atriis 39; 1u2s super milia. Nam idem est, ac si dicat : Melius est cor | unum et animam unam habere et idipsum sapere ac PL 525 dicere, quam

diuersis,

| immo

contrariis

sensibus

diuidi et B 185»

schismata facere. Quod obseruans sancta ecclesia et ideo «na columba dicta, 4oo bene per illum unum, ut dictum est, in euangelio figuratur. Epistola uero in eo praedicto euangelio congruit, quod patenter exprimit, quid per illorum lepram significatum sit, dum dicit: Manifesta autem sunt opera carnis, quae sunt

fornicatio,

immunditia,

luxuria,

etc., inter quae

405 sectae, id est haereses ponuntur. A quibus emundata ecclesia dicit gratias agens in graduali : Bonwum

est confidere in Domino, etc., uidelicet, quia non

homo, non principes sacrificiorum carnalium, de quibus dixit eisdem leprosis Dominus, peccatorum lepram tollere 410 possunt sed solus Dominus. Quod autem in offerenda dicitur : Immittet angelum Dominus in circuitu timentium eum et eripiet eos : gustate el uidete, quomiam suauis est Dominus, ad fructus illos spectat, qui exprimuntur in epistola : Fr«ctus 415 Spiritus

est caritas,

gaudium,

bax,

patientia,

etc.,

quos gustare est a lepra supradicta curari. Et quia praecepit Dominus illi, qui gratias egit : Vade, ostende te sacerdoti eL offer munus iuum, quod braecepit Movses in testimonium illis, bene in communione cani470 mus : Panis, quem ego dedero, caro mea est pro mwndi wita, uidelicet quia caro et sanguis munus est, quod pro emundatione sua iugiter offert unica ecclesia Christi. 387 cf. Lc. 10, 12 ss. 393 Ps. 85, 10 s. 394 Ps. 85, ro s. 396 cf. Act. 45-32. cEtoT Cor 1:10: 399 cf. Cant. 6, 8. 403 Gal. 5, 19. 407 Ps. T7788. 411 Ps. 33, 8 s. 414 Gal. 5, 22. 417 Mt. 8, 4. 420 Ioh. 6, S2 CESPIETS NUI62D.

899 columba una — ;4 400 unum ozz. B 401 praedicta C 402 quid] quod 74A 407 confiteri Domino 44 C — 408 princeps C de quibus oz. C 411 angelus Domini B, angelus Domini V/z/g. 415 est spiritus — C 418 ostende te oz;. C ; ostende te sacerdoti oz. 74 B tuum oz. B Vzle. 420 dabo Vig.

LI

408

RVPERTVS TVITIENSIS

15 De dominica quinta decima (post octauas pentecostes). Officium dominicae quintae decimae, si recte animaduerti42

v^

tur, claret, quia maxime

aduersus

extollentiam

et inanem

gloriam decantatur. Nam ad hoc pertinere illud, quod in huius dominicae euangelio Matthaeus ait : Notte solliciti esse dicentes : Quid mamducabimus aut quid bibemus,

etc., Lucas testatur, qui, cum eadem diceret, adiecit :

430 Et nolite in sublime tolli. Et quidem secundum eundem Lucam ante haec uerba Dominus parabolam de diuite stulto disseruit, cuius ager cum uberes illi fructus attulisset | et di- A 88v

xisset ipse: Destruam horrea mea et maiora faciam et dicam animae meae : Amima, habes multa reposita 435 in annos plurimos, requiesce, comede, bibe, epulare. Ait ad eum Deus : Stulte, hac nocte repetunt amimam iuam a ie, quae autem parasti, cuius erumi ? Igitur aduersus diuites, quibus praecipiendum est : Non superbe sapere neque sperare in incerto diuitiarum, 440 hoc in euangelio supradicto praecipitur : Nolite solliciti esse,

etc.

Cui et consonat praecedens epistola in eo, quod ait : Non efficiamini inanis gloriae cupidi, et rursum : Quae enim

seminauerit

homo,

haec

et metet,

et qui semai-

445 nai in carne, de carne et metet corruptionem. Eius itaque, qui hoc praeceptum fideliter amplectitur, illa uox est in introitu ad Patrem nostrum, qui scit omnia, quibus indigemus, sicut in eodem euangelio dictum | est. Vox, in- PL 324 quam, illa: Inclina, Domine, aurem iuam ad me, uox

450 est | pauperis de manu Dei primum regnum Dei et iustitiam

455

eius et deinde necessaria corporis, quae adicienda sunt, humiliter quaerentis. Qui et in graduali eodem respectu ait : Bonwm est confiteri. Domino, id est necessaria quaerere a Domino et in ea spe psallere, id est bene operari omini tuo, id est ad honorem nominis lui, Altissime,

ad annuniiandum

mane

mise-

ricordiam eius, quod est primum quaerere regnum Dei et iustitiam eius. Ipse idem gratulabundus, quod necessarium a Patre uictum 460

acceperit, narrat in offerenda aliis dicens : Exsfectans

ex-

427 Mt. 6, 31. 430 Lc. 12, 29. 433 ib. 12, 18 ss. 438 I Tim. 6, 17. 440 Mt. 6, 51. 442 Gal. 5, 26. 443 Gal. 6, 8. 449 Ps. 85, 1. 453 Ps: 9592) 456 Ps. 91, 5. 460 Ps. 39, 2.

42? euangelio oz. B 432 disseruit oz;. 436 dixit autem illi Deus V/z/g. animam Vulg. 444. et] quoniam Tug. 445 451 humiliter ozz. B 458 ad honorem

BC 434 reposita] bona posita l/u/g. tuam repetunt I/4/g. 443 efficiamur carne sua l/ujg. 448 indigeamus B nominis tui /7 zarg. 7A

C 178v B 184

DE DIVINIS OFFICIIS XII, 15-16

409

spectaut: Dominum, id est non aliunde sed a Domino quaerens eius regnum exspectaui, quae adicienda sunt, ef respexit uitae.

465

7^6,

id est adiecit ea, quae necessaria sunt huic

Communio clare exprimit cibum eiusdem regni Dei, qui primum quaerendus sit : Qui manducat carnem meam. ei bibit sanguinem meum, in me manet et ego im eo. Quid est enim regnum Dei, nisi mansio eius in nobis ? Hoc autem, ut maneat in nobis, fit manducando

carnem

eius et

479 bibendo sanguinem eius. Vnde et hoc in communione recte ponitur. 16 De dominica decima sexta (post octauas pentecostes». Dominica sexta decima legitur hoc euangelium, quo Dominus flenti uiduae matri mortuum unicum filium uiuum 475 reddidit, et accepit omnes timor et magnificabant Deum. Haec autem uidua sanctam significat matrem ecclesiam, id est uniuersum praelatorum ordinem, qui regenerandarum in Christo curam habent animarum, qui mortem cuiusque animae, quoties manifestis apparet criminibus, magnis prosequuntur 480 fletibus. Moritur enim tunc filius uiduae, quando quis per crimen aliquod separatur a corpore ecclesiae, quae uidua est Christo sponso in praesenti non manente cum illa. Huic ergo euangelio bene illa praemittitur apostoli lectio : Fratres, obsecro uos, ne deficiatis in tribulationibus mess bro 48; uobis, quae est gloria uestra. Huius vei gratia flecto genua

mea,

etc.

Paulus enim, qui ait : Fsliol?i mes, quos iterum pariurio, donec formetur Christus in uobis, pulchre in officio personam uerbis quoque exprimit ecclesiae uiduae 49o uitam filiorum magnis gemitibus postulantis. Introitus : Miserere mihi, Domine, quoniam ad te clamaui, itemque offerenda : Domine, im auxilium mewm respice, uoces sunt huius uiduae scilicet sanctae matris

ecclesiae,

quas emittere

debet pro filiorum suorum,

495 qui forte in mortem peccati prolapsi sunt, resuscitatione. Graduale uero : Tímebunt gentes nomen tuum, Domine, ad hoc consonat, quod dictum est in praedicto euangelo: Accepit autem omnes timor. Nam quomodo aedificat Dominus Sion iuxta eiusdem gradualis uersum, nisi 5o» procurando uitam et incolumitatem animabus spiritualium 466 Ioh. 6, 56 ; cf. PL 78, 716 C. 491 Ps. 85, 5. 48? Gal. 4, 19.

483 Eph. 3, 15 ; 4, 1. 475 cf. Lc. 7, 16. 498 496 Ps. 1or, 16. 492 Ps. 239, 14.

Dc275 16: 462 regnum eius — C

463 respexit me] intendit mihi l//g.

483 praemittitur illa — 74 482 hinc B .A 498 timor supra lin. B 497 praedictum 24 B

465 qui] quod

492 offerenda] in praem. AA 499 gradualis ozz. B

*

410

RVPERTVS TVITIENSIS

eius filiorum ? Quod quia perficit per cibum corporis et potum sanguinis sui, recte in communione poni|tur gratiarum actio PL 525 eadem uidua scilicet sancta ecclesia dicente : Domine, me-

morabor 505

510

iustitiae

tuae solius, etc. |

B 184Y

17 De dominica decima septima (post octauas pentecostes). In officio dominicae septimae decimae nobis innuitur, qualiter ad hoc contendere debeamus, ut in oculis Domini magni et honore digni iudicemur et in domo eius, quae est ecclesia | primos recubitus non nostra praesumptione praeripere, sed ab eius electione exspectare debeamus. Dicitur in euangelio huius dominicae parabola haec : C 4m uocatus fueris ad nuptias, non discumbas in primo

C 179

loco, etc., uidelicet hoc in suo caelesti conuiuio futurum esse indicans, quod ad ultimum infert : Omnis emim, qui se 515 exaltat, humiliabitur, e£ qui se humiliat, exaltabitur.

520

Hinc est, quod in praeeunte epistolae lectione apostolus ait : Obsecro uos ego uinctus in. Domino, ut digne ambuletis uocatione, qua uocati estis, etc. Quod utique idem est ac si diceret : Obsecro uos, ut uocati ad nuptias Christi et ecclesiae sic intretis et discumbatis, quomodo et ille, qui uos uocauit, qui et dixit: Ego autem in medio wesirum sum sicui qui ministrat. Et tamdiu ministra-

uit, donec diceret ille Pater Deus:

riws, 325

550

Amice,

ascende

id est donec oboedienti usque ad mortem

supe-

daret illi

nomen, quod. est super omne momen. Introitus : Iwstus es, Domine, manifeste illam collaudat sententiam, qua in | euangelio dicitur : Omnis, qui se exaltat, humiliabitur, et qui se humiliat, exalta-

bitur. Simulque oratio est pro illo, qui se humiliat

: Fac

cwm

seruo iuo secundum misericordiam iuam, hanc uidelicet misericordiam, ut dicas illi : Amice, ascende supe-

555

rius. Graduale : Beata gens, cuius est. Dominus Deus eius, uniuersalis beatificatio populi gentilis, qui superbiente iudaico populo humiliatus sub signo crucis Christi superius ascendere meruit, id est supra populum illum, qui primo loco consederat, immo de primo consessu superbiebat. In offerenda exemplum ponit efficacissimum, qui cum

540 humiliatus diceret :Peccauimus, 503 Ps. 70, 16.

511 Lc. 14, 8.

Ec. 22, 27-

523 Lc. 14, 1o.

qe r4 LI. Dan. 9, 5.

530 Ps. 118, 124.

iniquitatem

514 Lc. 14, 11.

525 cf. Phil. 2, 8. 532 Lc. 14, 1o.

514 infert] refert B 516 lectione epistolae — ;4 540 fecimus] impie egimus a42. B eius ozz. B

fecimus,

517 Eph. 4, 1.

521

—. 526 Ps. 118, 137.

529

534. Ps. 32, 12.

540

523 Deus oz. C

535

A. 89

DE DIVINIS OFFICIIS XII, 16-18

41I

etc., meruit ita exaltari, ut cum oraret, sicut in eadem offe-

54 I

559

555

560

renda ipse testatur, dicens : Oraui Deum meum ego Da^iel etc., mitteretur ili iudex futurorum archangelus Gabriel, sicut habet sequens uersus : Adhuc me loquente ,etc. Per illam namque uisionem sic exaltatus est, ut non tantum uenturum ad salutem nostram Christum praeuideret, quod ceteris prophetis commune est, sed et tempora aduentus eius propria quadam gratia praedisceret dicente sibi angelo Septuaginta hebdomades abbreuiatae sumt super

populum

iuum

ei super

urbem

sanciam

iuam,

utl

Domino wesiro, in eo maxime imperare uidetur, ut in nouissimo recumbamus, quod |ait : terribili, et ei, qui aufert ritum principum, id est superborum, quos utique uel uertendo uel deiciendo | factis ipsis dicit cuique illorum huic locum.

Deo loco spicon: Da

consuwmmeiur braeuwaricatio, etc. Communio quoque : Vowuete et reddite

scribae et Pharisaei, qui sederunt super cathedram Moysi, sed sint sicut ipse Moyses, de cuius exemplo, quod ecclesiastici sequi debeant rectores. Longa et ualida declamatio est in offerenda : Sanctificauit Moyses, et uersibus eius. Non enim ignorare debent animarum rectores, quale ad negotium superiorem in locum uocati sunt, scilicet ut non tam praeesse studeant quam prodesse, et sedentes in cathedra Moysi dicant et faciant, immo prius faciant, quod cum auctoritate dicant, neque

57 I

580

B 185

18 De dominica decima octaua (post octauas pentecostes)». Supradictum ergo officium hoc innuit, ut ad nuptias Christi quilibet inuitatus tali in loco recumbat, ut merito dicatur ei : Amice, ascende superius. Huius autem sequentis dominicae officium magna et mira declamatione demonstrat eidem, qui uocatus est superius, id est praelatus domui Christi, |et curam C 179* animarum suscepit, qualiter in eodem superiori loco se ha-

565 beat, uidelicet, ne iuxta euangelium eiusdem officii sint sicut

579

PL 326

uelint uocari rabbi, sed ad hoc tendant,

ut portare

possint peccata populi et a subditis suis auertere iram Dei. Bene ergo cum hoc euangelio positum est in offerenda exemplum Moysi, qui sic sedit in cathedra magisterii, ut per nimiam humilitatem posset interuenire pro subditis, immo et tenere Deum dicentem : Dimitte me, ut irascatur [uror meus conira eos. Fecerant enim uitulum, quando, sicut 542 Dan. 9, 4. IDSS 75 ep2212. Ex..32, I0.

544 Dan. 9, 4; cf. PL 78, 717 B. 561 Lc. 14, ro. 556 Lc. 14, 9.

549 Dan. 9, 24. 569 Ex. 24, 4 S.

552 579

561 550 ut] et B C 348 praedisceret] praeuideret B 546 praeuident C suis 515 B — sequi debeant 568 C 247. est praelatus] 563 amice ozz. B om. B

412

RVPERTVS TVITIENSIS

in uersu offerendae canimus : Videns Moyses procidens adorauit dicens : Obsecro, Domine, dimitte peccata populi tui, et dixit ad eum Dominus : Faciam se. cundum uerbum iuum. Haec est fidelitas sevwi, quem. constituit dominus super 58 VA familiam suam,

quam

postulabant ipsi dicentes in introitu,

ui prophetae twi fideles Ànueniantur Domine, 59 o

sustinentibus

: Da

facem, inquiunt,

te, id est eorum, quos nobis com-

misisti, peccata dimitte. Pax enim Dei peccatorum remissio est. Vt frophetae twi fideles inueniantur : ut nos fideles serui inueniamur,

dum

familiae tuae non

tantum

praesumus,

sed

et utiliter pro illis interueniendo prosumus, talibus in praeeunti lectione epistolae dicit apostolus : Gratias ago Deo meo

6o o

jrvo uobis,

in gratia

Dei,

quae

data

est uobis,

quoniam in ommibus diuites facti estis, etc. Ipsi enim dicunt in graduali: Faft fax in uirtute tua, id est remissio peccatorum in Spiritu sancto tuo. Ipsis nihilominus in communione dicitur: Tollite hosttas et introite in aliria eius, uidelicet quia uestrum officium est, ut pro subditis interueniatis exemplo Moysi in conspectu Domini stantes in confractione cordis. 19 De dominica decima nona | (post octauas pentecostes).

In euangelio paralytico 6o 5

o

^

nonae

fili,

decimae

remittuntur

ait Dominus ttbi

peccata

iua, et his, qui audierant, cogitantibus mala in cordibus suis et dicentibus: Blasphemat, etc., Vt sciatis, inquit, quia

Filius hominis habet $otestatem in terra dimittendi jeccata, tunc ait paralytico : Surge, tolle lectum tuum ei uade in domum iuam. Per hunc autem paralyticum significatur homo dissolutus et ab omni bono opere remissus, qui cum a Deo curatur | et iuxta praeeuntem epistolam renouatur spiritu mentis suae, complet apostolicum praeceptum, quod in eadem epistola sequitur: Qu: furabatur, yam non [uretur,

61

dominicae

: Confide,

B 185*

| PI27

habeat,

magis

unde

autem

| tribuat

operetur

manibus

mecessitatem.

suis,

batienti.

ul

Nam

quamdiu paralysi erat dissolutus, nihil boni operabatur, immo labores operantium furabatur. 581 ib. 31 ; cf. PL 78, 719 A. 585 cf. Lc. 12, 42. 587 Eccli. 36, 18. Eccli. 36, 18. 593 I Cor. 1, 4. 596 Ps. 36, 18. $98 Ps. 95, 8. Mt. 9, 2. 606 Mt. 9, 5 ss. 613 Eph. 4, 28.

C 180

590 604

581 offerendae uetsu — 74 586 in introitu dicentes — C 590 serui fideles - B 592 talibus iz zzarg. JA 594 Dei oz. C 595 quoniam] quod V/ziz. 596 enim oz. C 597 idem B 599 uidelicet oz;. B 600 subditis] uestris add. B 605 aderant B —— cogitantur C ^ 606 quia oz. B 611 Deo] Domino B 612 suae ozz. B 617 figurabatur B

A. 89

DE DIVINIS OFFICIIS XII, 18-20

620

625

630

413

Qualiter ergo praelati uel rectores animarum salutem procurare debeant subditorum, .sicut in praecedenti officio dictum est, hoc sequens exprimit officium. Nam ipsorum est offerre paralyticum in lecto iacentem, id est orare pro his, quorum peccata animas in mala conscientia a bono opere torpentes detinent, et ita pro eis interuenire, ut uidens Dominus fidem illorum dicat : Confide, fil?, vemittuntur tibi beccata

iua.

In introitu, dum dicit Dominus: Salus populi ego sum, hoc idem nobis de seipso testatur, quod et in euangelio iam dicto murmurantibus Pharisaeis curatione paralytici comprobatur, uidelicet quia potestatem haberet in terra dimittendi peccata. In graduali uero iam curatus idem paralyticus iamque laborans operando, quod bonum est manibus suis, quae prius dissolutae

fuerant,

dicit

: Elewatio

mamwum

mearum

sacrificium uespertinum. Et hoc experimento uirtutis confor655 tatus in fide et fidens de remissione peccatorum consequenda dicit in offerenda : Si ambulawuero in medio iribulalionis, etc., itemque roborans genua dissoluta quondam dicit in communione : T'u mandasii mandata iua custodiri nimis. Vtinam dirigantur uiae meae ad custo640 diendas iustificationes tuas. De dominica uicesima (post octauas pentecostes). Officium dominicae uicesimae partim ex uocibus constat eorum, qui ad nuptias intrauerunt, partim ex uocibus patrum gementium pro illis, qui ad nuptias easdem uocati, quas fecit 20

645 rex filio suo, non solum uenire noluerunt, sed et illos, qui ad se

missi sunt, seruos tenuerunt et contumeliis affectos occiderunt.

Hoc enim priores fecisse Iu|daeos notum est, qui missos ad se prophetas et sapientes persecuti sunt et apostolos Christi contumeliis affecerunt. Hos igitur homicidas iuste perdendos 650 et ciuitatem illorum subuertendam prophetae praeuiderunt, quorum illa uox est, quae in introitu ex uerbis Danielis decantatur: Omnia, quae fecisti nobis, Domine, in uero iudicio fecisti, etc., item in offerenda : Super flumina Babylonis illic sedimus et fleuimus, in hac enim seu 655 in uersibus eius hoc deplorant, quod ad salices Babylonis organa |sua suspenderint, id est propter infructuosos et steriles auditores praedicantium uoces conticuerunt, propter eos, 624 Mt. 9, 2. Ps. 118, 4 s.

626 cf. Ps. 34, 5. 642 cf. Mt. 22, 2 SS.

638 636 Ps. 137, 7. 633 Ps. 140, 2. 653 Ps. 136, 1. 652 Dan. 5, 31.

quondam dissoluta 631 itaque 7A 622 et oz. A B 626 populi] mei 242. B 649 igitur] 647 fecisse Iudaeos priores — 4 644 pro illis ozz. 7Á - B 657 contiguerunt C 653 fecisti] induxisti C —— 685 hoc oz. B ergo C

B 186

PL 328

*

414

RVPERTVS TVITIENSIS

inquam, qui uocati ad nuptias, ut dictum est, uenire noluerunt, 660

quia. non fuerunt digni. In lectione uero epistolae eos, qui de exitibus uiarum congregati sunt, ut implerentur nuptiae discumbentium, Paulus apostolus opportune commonet dicendo : Videte, quomodo caute ambuletis non quasi insipientes sed ut sa$ientes,

665

6710

etc., hoc uidelicet intendens,

ne inebriatus

uino,

in quo est luxuria, inueniatur quis absque ueste nuptiali, dum rex ad uidendos discumbentes intrauerit. Sed econtra imleamini Spiritu sancto loquentes uobismetipsis in psalmis et hymmis et canticis spiritualibus, quae uerae harum sunt epulae nuptiarum, | de quibus in sequenti graduali gratias agentes dicimus : Oculi; omnium in ie sperant, Domine, eic. uel quas in communione postulans dicit quisque nostrum : Memento werbi tui seruo

íuo,

C 18o*

Domine.

21 De dominica uicesima prima (post octauas pentecostes» Officium dominicae uicesimae primae uoces continet hominis 675 in conflictu uirtutum uitiorumque positi, qui interdum cum coeperit sanctis florere uirtutibus et iuxta benedictionem hominis timentis

Deum

uxor

illius, uidelicet domus

forte praesidet, sicut wis abundans 680

Dei, cui

excreuerit ?* lateribus

domus tuae, id est in amplitudine sanctae ecclesiae, et fi/i? eius, sicut nouellae oliwarum vn circuitu mensae suae, cum, inquam,

ita profecerit, repente tentator diabolus occulta Dei dispensatione permissus domum, id est constantiae eius statum concutiens euertit et filios eius, id est uirtutes animi, turbata in 685

690

cogitatione conscientia paene conterit. Hoc luce clarius ex offerenda comprobatur : Vir erat im tevra nomine lob. Moraliter enim in eiusmodi homine aguntur ea, quae in tentatione huius beati Iob historialiter acta memorantur. Huius ergo nobilis et praeliatoris animi concussionem uel periculum significat in euangelio febris, quae paene exstinxerat | reguli filium. Praecurrens autem epistola confortat eum circumuentum tentationibus

et consolatur,

«e abwndamntiori

tristitia. absor-

beatur dicendo :Confortamini in Domino et in potentia 69 A uwirlutis eius. Non enim est mobis colluctatio aduersus carnem et sanguinem, etc. 662 Eph. 5, 15. 664 Eph. 5, 18. 667 Eph. 5, 18 s. 670 Ps. 114, 15. 672 Ps. 118, 49. 679 cf. Ps. 127, 5. 686 Iob r, 1. 690 cf. Ioh. 4, 46 ss. 693 cf. II Cor. 2, 7. 694 Eph. 6, 1o.

660 uiae 44 666 intrauerat C ^ 667 impleatur B 670 sequentibus C 671 Domine] et tu das ... oportuno etc. agg. B 677 coeperint B 680 suae B 682 Dei oz;. B

B 186»

DE DIVINIS OFFICIIS XII, 20-22

415

Introitus autem : Z5 woluntate tua Domine, etc. uox est eiusdem | militis humili conscientia cum beato Iob in A 9o

terram corruentis,

id est terram se esse recognoscentis ac

joo dicentis : Dominus dedit, Dominus abstulit, sicut Domino placuit, ita factum 6st, sit momen Domini benedictum.

Post quam confessionem petit circumfusus tentationibus

effugium dicens in graduali: Domine 1o; 10bis,

refugium

et in communione : Zn» salutari

et àn uerbum

tuum speraui.

tuo

factus es

anima

mea

|

PL 529

Dedominica uicesima secunda «post octauas pentecostes)».

22

In officio dominicae uicesimae secundae troitum : Si iniquitates obseruaueris, Jz10 mime,

quis

susiimebit

? Nimirum

dicimus ad inDomine, Do-

in persona serui illius,

de quo euangelium narrat, semetipsum quisque nostrum humiliter recognoscit, qui decem milia talenta suo debebat regi procidensque rogabat dicens : Patientiam habe 1m me et omnia reddam tibi. Itaque magnitudinem debiti, 7315; id est peccati sui quisque nostrum perpendens dicit : S4 iniquitates obseruaueris, Domine etc. Vt autem laxationem quisque nostrum obtineat, agendum est, quod dicit Paulus in praeeunte epistola : E? hoc oro, wt cariias uesira magis ac magis abundet in scientia ít 09m

720 e

semsu, etc., subauditur enim, ut remittatis unus-

quisque fratri suo de cordibus uestris.

Vbi uero caritas haec abundat, sicut iam dictum est, recte

212 I

congratulatio illa depromitur, secundum quam in graduali dicimus : Ecce, quam bonum et quam iucundum, habitare fratres in unum. Et si quaeras, quantum uel quale bonum sit unitas, id est caritas fratrum cohabitantium, sequitur in uersiculo : S?c«t unguentum in capite etc., id est sicut remissio peccatorum effusa per Spiritum sanctum, quae de capite | nostro, scilicet C 18

73o Christo descendit in barbam

Aaron,

id est in fortes et per-

fectos Christi apostolos et ab illis usque ad nos. Tunc enim cohabitatio fratrum est sicut illud unguentum, cum donamus inuicem, si quid habemus aduersus alterutrum, fratres et conserui, sicut euangelicus rex Christus donauit nobis. Man697 Ps. Mt. $34

.

704 Ps. 89, 1. 700 Iob r, 21. Esth. 13, 9 ss. 915 Ps. 129, 5. 713 Mt. 18, 26. 129, 5. Vou Ds E2282. 424 Ps. 132, 1. 18, 35. cf. Ps. 132, 5.

709 705 Ps. 118, 81. 220 cf. 718 Phil. r, 9. 9733 cf. Mt. 18, 15-55.

4703 quam oz. B 699 id est 4:4. tecognoscentis oz. B 697 Domine ozz. B 706 supersperaui T/z/g. 703 defecit in salutari ... V/zig. circumfusae B 233 726 sit bonum — B 722iam oz. B C 712 recognoscit humiliter — C 934 conuersi 4 C si quid] sicut /4 — aduersus alterutrum] inuicem C

*

416 75 dauii

RVPERTVS TVITIENSIS namque

benedictionem,

id

est

eandem

remissionis

caritatem, ut donemus inuicem et uitam usque in saeculum,

subaudis fore promisit huius caritatis praemium. In offerenda uero : Recordare mei, Domine, quae sumpta est de oratione Esther, commonemur summopere | 74o curandum esse et orandum, ut placeant uerba nostra in conspectu principis, scilicet eiusdem regis magni, qui posuit

B 187

rationem cum seruis suis, uerba, inquam, nostra dicentium:

Dimitte nobis debita nostra. Non enim placebunt haec uerba nostra in conspectu principis, cum ille rationem 745 posuerit, si non dimittimus et nos debitoribus nostris. Quod autem canimus in communione ex auctoritate euangeli: Dico uobis gaudium est angelis Dei super uno jeccatore paenitentiam agente, de ilo sentiendum debitore, qui sic paenitet et sic sibi postulat dimitti, ut prinum 75o dimittat ipse conseruis suis. 23 De dominica uicesima tertia (post octauas pentecostes».

In tantum sacrosancta ecclesia iuxta edictum apostoli obsecrationes, bostulationes, gratiarum |actiones ro. omnibus agit, ut pro futura quoque filiorum Israel salute gratias agat, 75; quos suo quandoque corpori uniendos fore cognoscit. Nam quia in fine mundi reliquiae illorum saluae fient, in hoc ulti[mo anni officio gratulatur de illis, utpote futuris membris suis. Dicit ergo in introitu annuntians iugiter, quod prophetatum est de illis: Dicit Dominus : Ego coga»to cogitationes 76o bacis et nom afflictionis. Pacis enim cogitationes cogitat et non afflictionis, qui conuiuium gratiae suae facturum se repromittit cum illis secundum carnem fratribus suis, sicut in patriarcha Ioseph praefiguratum est. Nam sicut ad illum in tota terra Aegypti dominantem uenerunt, qui eum uen765 diderant, fratres sui fame compulsi, et ab eo recogniti atque recepti sunt et ipse cum illis celebrauit conuiuium, sic ad ipsum

Dominum

nostrum

toti

mundo

principantem

et

Aegyptios, id est gentiles, qui in peccatorum tenebris fuerant, pane uitae copiosius alentem reuertentur reliquiae filiorum 77e Israel et ab eo recipientur in gratiam, quem negauerunt et occiderunt,

et tunc mensam

suam

commounicabit

eis et in-

ebriabitur Ioseph iste cum fratribus suis. 938 Esth. 14, 12. 2743 Mt. 6, 12. 9344 Lc. 15, 10; cf. PL 78, 721 A. [c2 ARES 956 cf. Rom. 9, 27 ; 11, 5. 959 ler. 29, 11.

153

735 namque] Dominus a447. B 9738 uero oz. B *?38/$39 in offerenda Esther oz. C 448 sentiendum] est a4. B 454 ut pro z:q. agat ozz. C iungendos C 956 eorum 4A 738 dicit] dum 74 annuntiares 74 et non afflictionis 77 zzarg. /4, etc. add. B 761 se facturum — 4 769

sq. 7258 760 re-

uerenter C

PL 533o

DE DIVINIS OFFICIIS XII, 22-24

417

Huius mensae gratiam signat illud euangelium in officio dominicae, quo ipse Dominus narratur. de quinque panibus 775 Saturasse quinque milia hominum. Tunc enim quinque libros Moysi aperiet Iudaeis, quos nunc uelut integros panes portat puer scilicet idem populus sensu puerili edentque et saturabun(ur etiam ipsi et laudabunt Dominum requirentes eum.

Tunc implebitur

| illud Ieremiae uaticinium quod huic C r8:*

73o euangelio recte praemittitur : Ecce dies uenient, dicit Dominus, e non dicent ultra : Viuit Dominus, qui eduxit filios Israel de terra Aegypti, sed wiwit Dominus, qui eduxit et. adduxit semen domus Israel de terra aquilonis et de cunctis terris, ad quas eieceram eos illuc et habitabunt in terra sua. Soluti ergo illa, |qua nunc tenentur, captiuitate animarum, B 187" 38 V^ clamabunt

deuo|tione

alta

gratiarum

actionem,

quam

Sse- A go*

quens innuit graduale : Liberasti nos, Domine, ex affligentibus nos, etc. Supplicatio quoque, qua dicimus in offerenda : De fro-

79o fundis

clamauwi

ad

te,

Domine,

eidem rei uel tempori

manifeste congruit. Dicent enim ad hunc magnum Ioseph fratres sui in illa die: Obsecramus, ut obliuiscaris sceleyis fraivum tuorum. dico uobis, quidquid Communio quoque : Aem eiusdem Ioseph dicentis : est responsio etc., 79; orantes petitis, Nolite timere. Vos cogitastis de me malum et Deus ueviit

illud

in

bonum,

ut

exaltaret

me,

sicut

$n

cernitis, et saluos faceret multos praesentiarum populos. Nolite metuere, ego jascam wos et par$oo 4440s westros. 24

De nocturnalibus

lectionibus.

Nocturnae lectiones tota aestate sua uarietate suoque ordine seriem designant temporum uel profectum sanctae ecclesiae. Primum namque historia Regum, quae statim post pente$o; costen ponitur, primis duobus libris mystice assimilatur primis christianitatis temporibus, quando paulatim crescente fide Christi uetus idololatria decidit. Nam sicut regnanti | Sauli, PL 55: quem populus appetierat contra uoluntatem Dei, superuenit $1o electio Dauid, quem Dominus secundum cor suum se inuenisse dicit, tandemque totum regnum a domo Saulis auersum eidem Dauid se subdidit, sic daemonum cultui superuenit in 77:2 P8302159277; 134 cf. Ioh. 6, 5 ss. 4792 Gen. 50, 17. $89 Ps. 129, 1.

98 Ps. 45, 8. 780 cf. ler. 29, 14. 796 Gen. 50, 21.20. 9794 Mc. 11, 24.

781/*82 775 quinque] Dominus C 774 panibus] et decem piscibus add. C habitabit C — 785 ili B — 802 filios 4:4. eduxit om. C —— *84 eos] illos C regnante 7Á 808 idolatria ABC uatietate sua — C

*

418

8x

5

820

82

A

830

RVPERTVS TVITIENSIS

mundum cultus Dei statim post aduentum Spiritus sancti tandemque christiana fides per bella martyrum uictrix sedit in throno Romani imperii totusque deinceps mundus manu forti Christo se subdidit. . Duobus sequentibus libris, in quibus regnum diuisum est a domo Dauid, ex quo Ieroboam regni scissuras, sicut illi per manum Achiae Silonitis significatum est, inuasit et contempto templo Domini duos uitulos fecit, illa significantur tempora, quibus ecclesiam haereticorum insania scidit et contempto altari Christi reiecto cultu ueritatis falsitatum suarum simulacra diuersa fabricauit. Sequuntur deinde libri sapientissimi Salomonis, uidelicet sicut post pugnas haereticorum claruerunt in ecclesia ingenia doctorum, qui excitati contentionibus illorum non dormitantes sapientiae et scientiae studuerunt et disputauerunt quodammodo et ipsi, sicut de Salomone legitur : Super lignis a cedro, quae | est in Libano usque ad. hysopum, qui egreditur de $ariete, id est nihil omnino de sacra Scriptura nec paruum nec magnum aliquod uerbum ab allegoria uel aliqua utili

moralitate | uacari passi sunt.

Deinde nihilominus congrue sequitur liber Iob, quia uidelicet maxime in pace ecclesiae non desunt illae tentationes 85 5 uiris ad uirtutem tendentibus, quae in omnibus percussionibus uel consolationibus eiusdem sancti Iob auctore beato Gregorio moraliter figurantur. Tunc enim urgent interius tentationes spiritualium uitiorum, quorum quanto occultior pugna, tanto difficilior uictoria. 828 cf. III Reg. 4, 335.

I

1o

T ma

813 sancti Spiritus — JA 820 significant 74 824 libri supra Jin. B 823 in ecclesia claruerunt — B 827 et scientiae ozz. B 836 auctore ozz. B 839 EXPLICIT 44, EXPLICIT LIBER DE OFFICIIS PER CIRCVLVM ANNI C (a)b hinc iam mense septembris IIII imponuntur libri B fiz. abrupte, prosequuntur codices /A* e? C* : «Item de nocturnis lectionibus a mense Septembri». Abhinc iam mense Septembti quatuor imponuntur libri, uidelicet "Tobias, Iudith, Esther et Esdras. Quorum consideratio quam congrue quattuoft catdinales uirtutes, prudentiam scilicet, fortitudinem, temperantiam et iustitiam exprimat, palam est. Tobias quippe in figura prudentiae non inconuenienter accipitur, qui excaecatus oculis exterioribus uidenti filio mandata uiuendi largitur, ut illud Salomonis impleatur : Sapienzis oculi in capite eius (Eccle. 2, 14). Pet caput enim mentis industria, per oculos uero intelligitur prouidentia, quae idem est, quod prudentia. Bene ergo prudentiae titulo praefulget, qui menti illius munimen prouidet, cuius ducatu ipse fotis eget. Tudith uero fortitudinis speciem in hoc nimirum praetendit, quod formidantibus uiris bellicosis immanissimo tyranno pto liberatione pattiae se opposuit et principem militiae femina inermis Dei adiutorio superauit. Fortitudo enim eius a Deo fuit, sicut ipsa in oratione dicit : E£ mune, Dozine, subueni mibi uiduae, ut quod per Ze posse credidit, berficiaz (Iudith 9, 3). In quo, quam uete fottis fuerit, caput Holofernis ebrietate sopiti amputatura ipsius pugione ostendit dicens : Cozforía zze, Deus meus, in bac bora. Eit praecidit caput eius (ib. 13,7). Verum haec duo uolumina apud Hebraeos non sunt in canone, sed Nicaenae synodi auctoritate ad instructionem uenerunt sanctae ecclesiae.

C 18

B 188

DE DIVINIS OFFICIIS XII, 24 20

25

30

55

40

45

419

Esther autem pro temperantia ponitur, quae (quae oz;. 7/4*) repudiata ob arrogantiam Vasthi regina in regnum subrogatur. Nam ipsius temperantiae hoc indicium est speciale, quod leonem illum, de quo ipsa ad Dominum dicit : E7 dz mibi gratiam in conspectu leonis (Esth. 14, 13), id est Assueti regis, in mansuetudinem conuertit eiusque edictum ex instinctu Àman intempetantissime superbientis et genus Iudaeorum perdere cupientis in consolationem suae stirpis transtulit. Esdras autem, qui his adiungitur, priuilegium iustitiae in uerbis et factis habere demonstratur. Nam sicut iustitia restituit, quod iniustitia destruxit, sic iste dirutum propter peccata populi templum cum ciuitate testaurauit. Idem quoque sicut in duo uolumina diuisus unitur, nam Nehemias ei in eodem copulatur, sic iustitiae duo praecepta sibi conueniunt, scilicet : Quae uultis, ut faciant uobis bomines, eadem facite illis (Matth. 7, 12), et : Quod tibi non uis fieri, alii ne feceris (Yob. 4, 16). Hi itaque quattuor libri praedictis uirtutibus insigniti recte librum Iob, qui afflictiones sanctae ecclesiae beato Gregorio teste exprimit, sequuntur, quia post tentationes ualide superatas gloria uirtutum electis datur. Sed quia quamdiu in hoc mundo « Domino peregrinamur (11 Cor. 5, 6), inter uirtutes uitiorum bella patimur, e uestigio Machabaeorum libri leguntur, in quibus magnus ille hostis Antiochus contra iuge sacrificium praeualere refertur Deique martyres persequitur, qui tamen Iudae et fratrum eius labore uincitur, quia confessione operum malorum cum exercitio operum bonorum aliquando Deo donante supetatut. Post prophetarum libri usque in aduentum Domini concrepant, qui modo terrotem districti iudicis, modo blandimenta pii conditotis praedicant. Ex his Ezechiel, qui interpretatur fortitudo Dei, et Daniel qui sonat iudicium Dei, maiores et primi sunt, quia spes, quae ex fortitudine diuini auxilii et metus, qui est ex iudicio Dei, mentem aequaliter docent praesentibus uti, ne aut Deo desperans deficiat aut in se praesumens cottuat. De reliquis duodecim prophetis in unum uolumen coarctatis loqui supetsedemus, quia a sanctis patribus de his copiose disputatum scimus. Ideo autem usque ad aduentum Domini leguntur, ut inter tenebras et conflictus huius saeculi usque ad reditum Christi Scripturae nos illuminent et consolentur. Per eundem Dominum nostrum lesum Christum, qui cum Patre et Spiritu sancto uiuit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen (et «sq. amen om. 4A*).

:

|

|

-

'

-

"s

-

3v

ket

| ri

"JYx eirvs emen event iff T

4durd

5i

te

E PW

Es

í

»

:

L3

" L

LI

M

á

E

3

Ed -

-

d

"

"yt

E

TOES

L

E

$&

pede

»

*

-

ART

em

* Dd

213 add.

D

Led

4

lr

v

€

"

, M

z

X.

mi "

4

"M

Ee

i

j

2 1s

", E

3

E

:

,

S

1

34 x

ezj $8

626

n.

L

Lx

-

b

D

,

,

!

:

li

2i

2

L

1

M -tk i

*

Tm

2v

E

-

:

4

| d

^

E

pee

J

^

:

"

B

x "

r -

7 P

D

D

] -— * D

,

"

]

1

D

Jis

-

Qs

mtpt

.

qo

EN

*

t

* nr

1

vxlagibau i

a

X3

E

lur AN E

SA

cm

/

]

E

e

d.

4

INDICES INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE INDEX AÁVCTORVM INDEX LirvRGICVS INrTIA LocoRVM LiTVRGIAE Onpo RERVM

Jen

eR

d

AND »i

»

E

oir "Eme

P»

LNl

ee

uh Dec M

x cM Pusc ^ -» »-

TIT

|

TE

E

POS oss

be

TEN

i^.. | *

Fe. E

L

.

(

:z

3r

riiingikt —

1

Tiu;

T"

:

TRE bI

S

t

»

n

su m

2a

E L0 f

! »

-

f y

;7

Ál Y

LI

"

"

,

,

n

í L]

!

'

B

? [LJ

i

n^ er

Í

) n

"

^ TN

bon

E

,

Nes is

Tn.

»

X

|

j

"iN :

NT

)

;

w

»

]

j

?

- n ] j

uc

"s

&"

m

i

-Y enu

INT

1

"

:

*,

" E.

1

y

:

À

1

an!

hM

Rer e

i vethionct iut ]"

*

"

Ur

b

Du

n

wt NS

,

, üt

?

A]

*»

]

d

INDEX

LOCORVM

SACRAE

SCRIPTVRAE

Genesis : 22, 16s.

Genesis :

I 128* ; vix 78 (3)

1 LI

VII 59.78 ; XI 739

22, 18

vii 86

III 1145

1, 1-2

24, 2-5

Vii 39*

312

Vi3É

744 IH 976.1178 ; v 558*; XI 752.756.760

28, 28, 28, 28,

III 1022 III 1077

VII 859

32, 24

la]»

xw»

L v»

v OS La » MSND » NM M

9 N

MOM oM oH v» N ON.

(75:1349.142* 5 "XI

XI 785

14 16 17 18

v 648.660 ; v1i1 187* VII 191*

IX 80 IX 85 II 835

VIH 52 V 397*.668* VII 1094.1270*

vii 850* III 1189* II 916*

1777475

II $02

5o, 17 50, 21.20

XI 949.954.996 1065 I9I 1409 1406

5, 7.8

4» 24

4, 248.

IA421* VI I1142.1182 ; XI 857.

961

4, 25

5,17 7 7,12 12

5, 9.10.15

VI 1393

1295288. 125:272.0 12, 3.6 12, II I2, 14 I2, I5

5,29

VIII 1226

12, 18

4, 16

6, 15 16 8, 11

9, 27 11,4 17,12 18, 27 21, 8

224

rv

169*;

758

II 484*

VI 745 V1 1595 VIII 1260* I361* VII I240* Prol. 15*

IV 273 Prol. 24* x 921*

VI 777* ; VIII 544* v 1187* IV 728* x85*

12: 7x:6*

XII 797 XII 801

Exodus :

VI 379* IV 532*.13535*

4, 11

III 1085* I168* IV 970

I774*

848.886 IV 1475*

xi 858 II 482*;

III 10825

I 444* IX 89* IX 82*

XI 429 XI 455 X1 436 VII 89.399 ; X1 698.800.

Vi IV VI V1

x 88

vi

12, I2, 15, 13,

14

I9 21-29 5 I2

I4, 14 14, 20 I4, 248. 1551 15, 238$. 16, 4.6-7

vi 176 viii 1488*

VIII 1474 VII 1502 IV 365 v 466* VI 365* I1 61* x 665* IV 1267 ; VI 213 V 448

vin 659* vin 1266 11 828* v1 875* x 668 Tir22 vri 1145* 0225 II 64* VI 163 II 980* I I24*; VII 230

VII 244 VI 612* ri 665

(1)1 128 designatur libri primi linea 128. Asterisco distinguuntur loci ubi textus $. Scripturae non ad litteram affertur.

*

424

INDEX LOCORVM

Exodus :

SACRAE SCRIPTVRAE Numeti :

16, 5

VI IS

16, 5.26 16, 6 16, 6.7 16, 14.15 16, 20 1712 I9, 24 20, 5 20, I2 20, I3 20, 24 21, 24 23, 18 24 24563

v1 678 10, 2 1n 662 IO, 9.IO III 626.765 DSTI IIl 741 2 2S8 III 751 12202288. IV II30 3, 26 x 680 : I3, 28 VI 1426 135133 IV I075.1085 ; VII 1219* 14, 6s. XI 1037 14, 7 V I515* I4, 8 v1 616 I4, IO I1 855* I4, 22 IV 841* I4, 23 x 682 * I6, 14

IO

I 250* VII VIH vii vii VIH VII VIII VII VIII VIH VIII VIII vin

10359 V 46

1087*.1485* 285 285 289 356.373 291.356.373.466 293 295.356 715.756 297 299 302 516

24, 4

x 684

16, 32

VIII 5153*

24, 48. 24, 8 24, I2 252 25, 20 25-27 26, 51 26, 34 28, 13 28, 16 28, 51 28, 36 29, 53 29, 42 30 52378.

xii 569 IV 789* x 685 Ep. 43 I318* II 958* VI 346* III 1268* XI 585 XI 587 I 480* I 2396* II 290 1 61 v 963* IV 1199

18, I9, 19, 20, 23

CET VI VI IV VI

32, IO

IV I202 ; XII 584

22» TT IV I203 22 LINT XII 323 22 2T xir 586 52, 34 IV 1186.1209 32, 34 5; 23, 17 IV. 1186 25317 IV 1186 ; vix 855 36, 5.7 Ep. 46 40, 2 v 28 40, 9 V 30 Leuiticus : 2512

11 866*

6, 8

x 778*

1,3502:

XIn2*

I4, 48S.

VI 1255*

20, 26 2I, IOSS.

IV 1359* X 698

21, I5

X 7OI

23, 24 25,8 25: 0 26, 15

I250* X 1461 X 726* I 149*

1ss. 2.9 6 II I9

OS 356* I255* II3I* 1187

Deuteronomium : 5,6 XX I555 6, 3.6 vir 884 6, 5 IV 398 56 IV 1394* 8, 5 I 225* ; I1 434* ; 111 858 8, 5 irr 867 9, IO X 721 III2 VI 994* 12, 25 Ep. 40* 16, 4

II 828*

21, IO II 875* 26, 2-5 Ep. 20 26, 5 Ep. 31.61 26, 10 Ep. r*.9* 26, 10-11 Ep. 17 2122 VII 296 31, 29 VII 299 32, 28S. VII 324* 32,5.0.13.20.32 VII 311* 22. LT VII I46* Iosue :

6

I242^

15, 18.19

vin 726

152510

VIII 794*

Iudicum : I, I5

16 16, 19 16, 30

VII 726*

I IO2*; vi 732* II I084* II I087*

I Regum :

Numeti : 6

II 1078*

2, 8 21, IO-I$

vri 689 II032*

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE I Regum : 21, IISS. 213 15 2112s: 23, 15-28

255532

v 1162* I 64*.328*.550* 1422/53 IX 6o1* II 307

4, 13, I4, 14,

5 9ss. I2 15

II Regum :

6

6, 5

12, 28

12, 30 153, 16 22, j

3, 26 27 35

ONCE

20 24

18, 42Sss.

19

I9, 12

xi1 835* IV 913*.925* IV 1552 IV 1559 IX 517* IV 841*

X 609*

IV Regum : 2, 9 2 IO 2 T2

2502 4 4» 55 5, 10 14, 25 22415

IX 459.441.453 IX 455 Ep. 4* II 1076 IV 1047*.1496 xiI 835* IV IOI9

IV 1557* vir 8*

I Paralipomenon : I 253*.555* 15 15, 16 I 569* 15, 27 I5339* 16, 1-2 I345* xS opss 20,2 II Paralipomenon : VII 573* 7 I1 628* 20 rn 656* 20, 17 'Tobias : 4, 16

xm 859 (app-)

Iudith :

9.5 15, 7 IV Esdtas : 2, 36

x11 859 (app-)

xi 839 (app-)

X 1285

Xii 738 xu 839 (app.)

xi VI VI x

II 931*

IV 1182

IV 934*

xii 697

V 399*

XI 35*

IV I173

IV 505*

Xii 691 xii 686 IV 271

I2367* 153257 XI 25

III Regum : 3, 4. 17 17, 17,

. 425

Esthet :

864* 387*

239.2453* 1166

v1 804* 38, 8.11

40, 208. 40, 28 41, 16

41, 25 42; 5 42, 6 Psalmi : 2, 7 2, 8

2 ETT 4, 7 52 7.1 7,12 8,2

8,6 8, 6s.

8, 7 GEO

9, 19

VII 193 VII I95* II 332 IV 839* ViII 1167* IX 891* ix 886 IX 887* VIII 9I9.921 VIII 923 III II94.1200 X 2I VII 557 V 951 IV 595 I 696 xii 56 IX 784* V13501:7555.7835 5 VIE 865* ; 1x 216.257 IV I4I IX 770* XII 81

16, 2

IV 212 IV 292* XII 94. III 294 XII I3I vii 824* x1 267*

16, 5

IV 328 ; XII I5I

16, 8

IV 334 IV 3535 ; XII 264 XII IOI

12»T

12,4

127 15, 7

I5, IO

16, 7

17, 5 17, 5 17,7

IV 179 ; VII 588

17, 8

1V 186.196 ; IX 511 VI 596 ; x 748* ; X11 150

17, I7, 17, o

X 1245 vin 822*.884* X 1246

12 14 14-16 EOS

IV 455*

*

420

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE

Psalmi :

Psalmi :

17, 18

V 175

2252

XII 316

17, 20

xi 62

33,16

IV 408

17, 28 17, 45

XII 207 iv 827

35, 8s. 33, 9

XII 4II vHur IOI8*.1538;

18 18, 2

18, 6 18, 7

IV 657 VII 1168* ; x 742; Xil 232 III I300* IILI311* III I349* ; V 1500 ; VII 1174 ;X 740* III 548.1304*.1350 III 1056*

36, 18

18, 8

IV 535.984

275 12

III III3

18, 9

IV 652* ; xil 233

39, 2

XII 465

18, 10

IV 656.657

39, 7

I 688

19,5

IV 219

59, 8

XI 738 XII I4

T8275 18, 4 18, 5

23512 33, 12.6 2-02 35,9

35, IO

20, 4

II 737 v 589

49, 5

21:72 21,7 ZI 17

V 576 ; V1 438 v 581* VII 1096

40, 6 41, 2

V 132 ; ViII 653 IIX 166* ; vir 367*; 1X 9o*

215520 21520 215727 oS 22, 6 22, T 2222 222 23, 9 25, 7.10 25, IO 24

v 580 v 585 II 647 ; xii 782 v 1008 III 1276* III 685.693 III 703 III 395 III 696 111 698 V 91; VI 9I IV 650

41, 4 41, 5 42, T 42,4 43, 8 43, 23 44, 2

j/1105722541222 V 1053* ; v1 682 V 173 IV 240.348* xir 787 IV 29I IV I231* ; IX 368*.569; X 836.846.854 III 1415 ; IV I329*; v 1532* ; XI 226.229 III I236* ; 1v 1149* IX 576*

24 T 24, ISS.

IV 592 XII 269

24,2.3.4

irr 89*

44, YI

VII 55*

24, 5 24, 4

IV 589 I 922 ; III 62 III III VI 398*

44, 13 45 5

46, 1 46, 2

I 7753* VII 335 ; X 985

24, 15 24, 16 261

IV 628.650 IV 652 ; X11 84 IX IOBI ; XII 95

46, 5 46, 6 47, 6.3

IX 782* IX 826*.851* IX 7o

26, 6 26, 7

II 4I ; XII 159 IX IO79.III9.II2I ; XII 123.132

47, 10 47, 14 49, 2

XII 202 V 359 III 206*

214 T

24, 5 24, 10

26, 4

XII 99

39, 14

xir

21I V I152.1173 ; XII 174 IV 1578 xi1 626 IV. 1614; VII .414*. S725 x II12 8X 0225 IVOXOIOS V 411* 5 VIXI 41I* xil 6o1

44. 3 44, 5 44, 8 44, IO

40, 7

XII 492

IL .1020*; viri 679*

vir

IX 795 IX 777 ; X11 177

IX 69 '

27,7 29, 3 29, IO

XII 292 XII 293 II 478 ; V 499

49, 5 49. 5 49, 14

vir 748* . III 209* II 29*

30, 4

IV 378

$0, 9

VI 1252 ;VII 953

50, 21 53, 6 54, 23 $6205 56, 5

XII 232 XI 80.256 vin 562 vir 562

30, 3

30, 15 51, 1 225 32, 6 32, I2 223 I

IV 377 ;XI1 206 XII 381

I427 IX 18 IX 14.22 ; X 1162* XII 534 v 1156

49, 14.23 50, I9

I58*

II 620*

XII 277

869*;

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE Psalmi :

56, 5 56, 9 575,4 57. 338. 58, 12

59,4

I29 IV 107 ; V 338 ; VIII 17 X I003* IX 940 VI 744 IV 5320 ; VI 595 IV 324

75. 98 75, 10 75, 1I

I 499 ; I11 567

76, 15 20.25 T1, 238 DOS 75.24.25 "pes 77, 29 77. 58 TT», 54

I279*; V 1492*

IX 37 IX 5j

X 1255

IX 47* Ifa

IH 550

VII 3353*

II358;1x 56 IV I404 IV I414 IV 1390 II 566 I 138

vii 697* ViI 698 ; vin 5 VIII 259* 5.20

T5355 I2.13

76, 5 76. 4 76, 3.4

77, 60.68.70

78, 13

79, 2 79. 5 79,5.2 79, 4

XII 290 x 1368 IX 845* IX $06*; 792* X II39.1153 NUTS v 815 v 818

v1 116*

VI 439 v 812

IIo

70, 15 79, 16 T7352 71, 3 73:16 72,1 mbi à 7255 72, 7-5 72, 15 72, 15 72, 24 qc Ce) 75,2 7535 75.9

v v v v

627 618 621 623

v Gor xm 576 ni 817*; 1308* VIII 84

vui 83*.647

II 287 ; r11 289.558

HI 545 III 538.928* VI 757 X 158.1226 III I116 ; x1 85.460 VEA IV 313 XII 126 iv 660* 1v 662 I 79o* VI 1367* XII I24 XIT.395.304 Ep. 83* ; 111 290 III 219 5E 1452 XII 454 XII 491 III 1040 I11/1272* III I332 EEIiI3217 III I333.1341*; 1242* Ep. 130

V 40I 79, 8

vii 765* II125 XII 552 IV 505 IV 506* X 279 III 814* ; 1V 404 IV I303 ; X 1302 VII IOI2 11: 809*; 850* X 1304 III 855* IV 421 vin 1265 Ep. 65* I2346* IV 426* III 706

TD39427)5 XV P159

V 144* STU X I421 X I514 XII 503 XI 1005.1042 XI 1047 III 380* v 625 v 609

vii 758

IX 385

v 632 v 638

69, 2

427

Psalmi :

88, 16.17

Ep. 134 IX 604 XII 709 XII 151

IV 444* ;V 1491* IV 466*.473* IV 230 ; XII 453 I 257* ; Xil 461 IV 233 II I254.1270 II 1273*

HI 547*

^

428

INDEX LOCORVM

Psalmi :

SACRAE SCRIPTVRAE Psalmi :

94, 7 94, IO 94, II 95,2

II I247 VIH 1369 VII 520.1371 IX 467*

95 3

nr 815*

95,8

X11 598

1175527

VIII I413

95, II 075-1 97, 2 99,2

II III III IV

172025 IIBÉ, 1 IIS, 4S 118, 12

VII II37 Nd217* X11 658 IV 4II

I205 I315 ; IX 391 I225 ; IV 1223 407

101722 II7, 24

* I17, 26

V 1447; VIII 1284.1420 285731; V1: $$20:999/5 VIII I25.1418 HI 993*; viII 1406.

IA4II

IOI, I

v 859

118, 15

III 417

IOI, 2

v 868

TIS.

X 1378

IOI, IO

v 872

IIB8, 17.25

V 210

IOI, 16

XII 496

118, 30

V 219

IO2, I 102, 4 102, 5

X 1426 IV 856* VIH 73*

118, 30.22 * II8, 32 1I8, 34

IV 414 xn 6o v 227

Hore

VII 190 ; X 345

IIS, 49

IX 605 ; x11 677

103, 5

viii 260* ; x 348

II$, 58

IV 594

IO5, I3 103, I4

XII 334 XII 336*

118, 62 118, 81

I99 XII 705

103, I$

X 987

IIB8, 124

XII 555

103, 30 104, 7 104, 9SS

X 326.327 ir 816* IU 796

IIS, 155 EIST27 II9, 2

IO4, I4 IO4, 16 IO4, 23

III 802 Ir 788.829 III 790

IIO, $ I2I E2FTE

IV 246 xii 526 XII 44* IV 128* IV 748 IV 746.748

IO4M, 24

III 8or

T2155 122

104, IO4, O4, 105, 105, 106, 106, 107, 168, O9, 109, 109,

1H 805 VII 1380 VIII 1263.1378 III 574.576 III 806* vin 872 II 516* IV IO7 ; VIII 18 IX 512 VIII 119 ; IX 923.955 III 990* I 2350*; v 920

X2 1955 D215í T2157 225p 125 50x 125, 5 125, 6 126, 4 T2752 127, 58 128, 1 128, 5

IV 751*.760* IV 761* IV 743* IV 648 IV 739 I 767 IV 347* vii 68 xir 684* VII 1228* V 199 v 204*

26 37 43 4 9 2 34 3 30 I 3 4

Ii212

IIO, I

v 208

129, I

Xi 789

IIO, IO

vin 622

12953

XII 709.715

III, 4

III 977*

120, I

XII 259

II2, I II2, 9 II3 II2, j 113, 16 I14, I2 114, I3 I14, I5 II5, IO 115, I5 TET 117, 8 117, 16

VIII I31.1396 VIII 137.1405 VII 155 VIII 165 Ep 82* II 275 II 277 XII 670 IV 1422 IVUI7255 5VI $54* VII 515 XII 412 V 1248.1259.1265 ; vi3 998.1003

130, 2 I31, 4 I51, II 1225851 132502 152215 134, 22 1355.15 136, 1 136, 2 136, 6 136, 7 137557

xii 266* vir 805* II 1147 XII 724 DE45 2S ETVAETOA OST IO70*.1074 ; XII 732 IX 1076 ; X11 739* IV 754 IH 701 IV 43* ; xi1 655 IV 546 ; V 335 ; VI1 507* VII I225* V 366.575 xir 636

117. I7

VIII I009

128, 5

VII 483

INDEX LOCORVM

SACRAE SCRIPTVRAE

Psalmi : 138, 12.11 138, 18

139, I 12952 140, 2 142, IO 144, 2 144, 18 I45, I 145, 2

145, 8.7 149, 5

Prouetbia : 5, 9

5, 16

8, 228. 8, 308.

8, 8, 9, 16,

31.22.30 51 I 1

16, 9

18, 17

20, 229 25, STA 31,

21 TT 15 IE 26

V1 753 VIH 21.652 VI 250 VI 248

VI 1072* ; XII 633 v 189

IX vir IX IX IX

5» 2 54 » II 5» 14 5 8

»

II3I 836* IO3 IOI IO4

v

v

1854

NO X» Ooh O60 » Llv

L5

VII I235*

X Io61 XII 404 IV 1285* V I00* IX 538* 1 879

Sapientia :

XII 298

X 653

1,

XI 413

I,

XI 588

XI 368 XI 401 X 1076 X 479

I,

2,

X 480

6 7 8

24

X 435

14

Ecclesiasticus :

x11 839 (app-) II 204*

TX

v 850*

III 1406

VII 900*

Canticum Canticorum :

1361 X II25

18,

228SS.

8, 5.6

WIGTA IS

X I095.11I8.11235.1130.

9; 15 10, I9 IO, 21 EI 21 16, 20

2

T» 24 8 , I.4

195*

X 1126

IV I24.139 XI 35I XI 308* XI 308*.527* XI 309* X 1045* VII II29 IV 632* ; v1II 1125 VHI 557 Xil 585

4; T

IX 523 XII 272 X 641

1 SSmi 261*

METTE

1535* ; V 1536.1549*

VI 400

ONOSO ON

5; 20 26 18, I 20, 32 24, 5 7

6,

TOS

III 1022 x 625 II 10239 11808252: 10 17:5

v

Ecclesiastes :

I, IO 214 IO, I

429

Canticum canticorum :

1154; X

X 424 IH $69* ; rv 288* VIH 342 I 314*.316* v 603* 292 02/5

24, 24, 8 24, 2T 27; I2

35; 6

36,

18

XI I022

I 445* X 523

II 825

III I222 VI 989

I 286* X 986 VIII 273 192 XII 587.590

VI 908

II 535*

vii 702*

vit 673 vi 384* IV 1569 III I257 ; VI 485

IX 722*

II 909* vir 702* VII 1259

Isaias :

I, 16.18 5; 24

IV I37I II 206* VII 255.289 ; X 1070* VII 274 VI 336* IV 919*

VI 335* III 1225

II 215 ; XI 721.890

VII 1273 ; XI 58

XI 725*

VII 1276 VIH I47

XI 727

I 872* ; VIII 145 ; X 474

II 344* vu 185

430

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE

Isaias :

6, 56

II 344* III 1122 III 1123 III 1340 III I337* VII 1087* 11101295: VIIOSO CEVIE 1091 ; VIII 1414 ERISU2025 0 TT1081227755 1V 861* ; v1 508*.606* ; XI I17* III 418*.421 vi 281; x 616*; xi 208*

viii 669* VENT2277)5 621* I4, 12 14, I4 I4, 25 16, 1

16, 4

I9, I 19122 26, 11

26, 30, 30, 51,

17s. 7 I9 9

32,

20

35, I 35,4 40, 5 40, 5 409, 9 40, I 42,

IO

42,

22

45, 5 45, IO 44, 28.

45, 8 45, 15

45, 18 48, 18

50, 5.6

50, 6 51, 17.18.20

52,2 52, 3

52, 6 $2, 7 $2,

IO

52, 15 55 55,2 55, 5-4

VIT633

05 05c

Isaias : 55; 4 55; 6.2 55; 7 53, 8 55; IO 55; I2

54; 54;

17

55; I 55» 4 55;

6

55

12

58, 5 58, IO

61, I 62, I 62, 6

III 1239 II I003 IV 292* ; v 856* VIII I41 VII 296.331 IV 1607 ; VII 333 IV 1592 1v 829

VII 964 ERIUL25 II 1179* III I264 VIII 1176 I286*

V TI9 v 786 ; v1 89

II 535*

III 1043 VI 1092* 1/2125 111 1305* VI 1451* IX 876.882.883 IH 734 Xil 208* III3;

v 800 3.2

X

VII 193 III 298 TIIJ5277*

irr 768 1 486.864 IV 695 III I316 IV 1072* III 1373 VII IS X 1362 III 378.384 III 1303*

63, 65, 64, 64, 65, 66, 66, 66, 66, 66,

I92*; v 1505* VI 165*

3.5 5

IX 202

4

6 17

1n 650* VII 253* ; XI 94*

T

VI I440 VII 322 IV 36; XI 505

9 unt

XI 164.447 IV 733 Iv 689*

12

IV 52*.695

IO

letemias : 2,

9

T» 2 T» 4 II,

18

19 15, 19 17, 9 1 EI

17, 17, I5 17, 18 23, 20

III I180* VII 411* v 678

V 596* VI I232 v 891* v 886 VI 1247 I 518; 111 1306*.1551* III I217 VI I249 v 821*

IIÉIOOOGSIV2IS 1551 V 1526

V 1539*

vi 607

V 1494*.1495

VI 1071*

XI 912.995

III 178 VII 978; IX 820 II 890

VI 374-454

28, 14

29, 29, 31, 31, 31,

II I4 IO

24 35 48, ISS. 52, II

Hr 555* IV IV v V

IIO3.1109* 1106 690 109*.690.712

VIII IIB8I

XV49T IV 960 V 404.

V 399*.408 V 100*

I149* XII 759

XII 785

III 1298*

IV 719 VIH 235 II 645* V 142*

'Threni :

27/9

Vi

I

5; 30

III I379* HU

5; 25

V 295

I,

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE 'Threni :

55 5507.

$. 16

III I181*.1012*

VI I424 IV $21

t

Ezechiel :

1,9 1, r4

X 1062 X 1066 I 308* I2]4

I 279*

IV 529*

IV 353*

IV II05* IV 815 IV 815

III 645* IV I251 IV 1362 VII 925* vin 666* VII 922 VIY:959 V 1305

I 29o*

Ionas : I, 5 ID

Habacuc

XI 841

IV 1004*

6,.4

Iv 871 IV 873

III 915*

v 262*

v 267 :

III 393* V 579* xi 652 V 941* xi 176 vii 36* IX 655* IX 919* IX 938*

IV 902*

XII 542.544 XII 545 XII 554. X 1348

IUEDU25* v 287

14, 40

V'299'

Oseas :

2 UIS

:

2T 3,2 3, 5 3, 8 3, 1I

Sophonias : I, I5 i sit)

Zachatias : 1,8 2,9 2, IO

3,5

3»9

VIII 1092 vI 208

3, 12 9, 9 I2, IO T3907 14, 5 Malachias :

1,7

2,8

Matthaeus : I1

I, 16 I, 20 TORT 2:120 3, I 5, 5

3, 8 IV 524

VI 236 VI 204.228

IH 1366

I 922 (app.) ; V 509 VIII 225 IX 908*

X 791 xi 662* III 542 VII 590 VI 430 VI 1265 V1 1265 VI I27I II 71.542.1278 vir 718* VI 1217*.1445*

III 425

II 946 II 846

II Machabaeotum : I200* 1,4

3, 7-12

Ioel:

X 1341*

2,7

3, II

vir 1264* ; vii1 696*

14, 28.27

2, I 6, 1SsS.

Armos : 6, 1

Nahum

XI 585.838

X I410 X 1417 X 1459

2, 28

VI 1386 IV 851* VI 1422 III 1265

Daniel : 2, 54 2, 44 3 3» 3I 3, 39 5, 4o "b 9 7:158. 7585270 T7» 14 9 9,4 9, 5 9, 24 12,4 15

Ioel: 222 2526

— 431

3, IO

III 996.1132 III 1136

II 724.744.1129 ; VII 141 III I149.1162 II IOI7*.1387 I238*

IH 527 II 520* I765* I 762*

^

432

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE

Matthaeus : 25. EE

25 12. 3, 17 451-2: 4,2 4,4 Z2 BI ZNIS- TS 4, 16 35513 524

Matthaeus : II 54* ; VII 277 ; X 208

I785* IV 1586 ; X1 549 IU 1500* Dro I225 I 840 Vil 1087* VII IO9I V 865 ; vir 677*.815* VIII 717.759.810*

55

vii 821.927

56 5557. 5,8 59

I 807* ; viII 934 VIII 1050.1090 VIII II9I.I204 ; X 307 VIII I310.1347.1360 1427 VII 615 ; vii1 548.1514. 1518.1541

5, 10

IT2020

111949095:

V2

355957

II, 30 12, 9 12:512 12522 12, 28 T2243 I2, 50 I3 I5, 16

VIII I230 ; XI 1003 I 449* IV 475* IV 202 IV 614* IV I413* IV 621* XI 320 I201* IV I16*

TG»

IV I2I

I3, 52 I3, 43 13, 47 ^ r3, 48 129052 X55 T I5, 4

rn 671* IV 508* IV 1236*

vri 961* 1:972 GISSET 1v 1066 IV 1068

5, 14

VII 928

ISSUE

IV 1082

$515 55:16 $517 5, 21s. $3122 55.238; 5. 39

Ep. 115* VIII 394* I 639* ; rr1 14635* XII I35 XI 1040 XII 156 v1 618*

15, 16, 16, 16,

IV 1086 V ISOI IEXIEIAT n38006* NEN IAS YA425S NEN UA2I ENUE 75555 X 1144 III $92*

5» 44-45

XI 991

I7;.1

iv 880

6, 12 6, 20 6, 22 6:227 6, 31

xii 748 Ep. 127* Ep. 117*; I1 439*; III 840*.861* v 1188* XII 427.440

"yb 17, 18, 18, 18; 18,

VI 206 III 517* ; 1v 602* IV I029 XII 738* IV I029.1055* IV 1035

6:525

IIS

18, 21$.

IV 1042

7x12

x11 839 (app.)

18, 24

VI I345*

DEISS-

XII 553*

18, 24.20

VI I372*

SAIS 7, 20 ]2522:23 8,5

xii 182 XII 193 VIII 397 III I551

18, 18, I9, 19,

xii 718 Xi 725* XX! 45g III 428*

IM2206

12 16 17 18

16, 19 20 15 15-35 18 19

26 55 22 28

8,4

XII 422

20, I2

XI 48*

9,2

xii 604.624

20, 16

VI I414*

9, 38S. 9, 15

20, 18 20, 20 20, 21 20, 22.23 20, 28 20, 30SS. 2T 2122

II, 18s.

xiI 606 II I045 ; IV 131*.504* ; VIII 239* X 989* X 1399* I I98* ; r1 5 14* III I395* ; vi1 1006 ;X 1192 III 253.280* III 254* III 250.598* II 445* IV I12* II 16 ; V 333.837 I 240*

21, 8 21, 9 2117 21925 21, 38 21, 39

E1225

XII 209

21, 4I

9, 9, 9, IO,

17 20 38 5

10, 8 UISIO ETAT IIIS

II, 16s. DIST

IV 930 IV 945* VI 415 VI 420 V 1232* XX143;7/*

I 9I2 IEG22b

1016* II 213*

IIIS

80S

II 216 ; 1v 821 IV 821

IV 1162 I 700 ;IV 965 ; V 205

IV 974*

IV 962*

GOVT

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE Matthaeus :

Matthaeus 28 28,1

21, 45 22 2S. 2212 23, ISS. 23, 5 25, 7 2239112 23, 35 25, 55

IV 966* xii 642* IV 202 IV 906* IV 927* IV 908* IV 910

25, 5]

V 1407*

28, 16

II 165 III I518*

28, 17 28, 18

23,58 23, 45 24, 12

v 203* NEE2ONS

28,2 28, 5

NOU EAT

24, 50 24, 378. 25, 12 25, 14 25, 18 DT 25, 25 25» 205055 25, 34

VI 240* ; VII 745* vir 722* VIII 399 IX 845* XI 778*

ui

188;

iv

vnu

I 64*.74*.529 II 935*

II 940* IH 344* V 229.924.1168;

I 194*

VII 1035* ; viiI 1198 IV 1023 ; VIII I288 ; 1x

21152022 XP ODD) III 1446 ; V1 1214.1306 ; VII IOI17 ; VIII I20I ; XI 547 VII 1102 XI 12.104

26, 358

V 9425; 1X 988

26,39

V I9I

5,42 7,32

vi

1 3053*;v 570* V9 v 1609 V 1611 IX 87* TET v 268 VI 746 ; ViI 47 VI 342* I 28*

VI 333* ; VII 707*

I 45* ; V 1403*.1446* ; vi 489* v 576 I 49* ; 11 587.614 II 588* ; v1 196* ; 581* vi 588

II 597.615 ; v1 189 1 68* VI 190* II I008* V 14533

:

1, 7 I, 44 5 27 5I 55 54 5,5

690 ;X 953

VI 338* V 1605*

26, 41

818;

761 ; vixx 967 vi 762

26, 30

26, 29

Marcus

187; V 1572* ; V1 786* ; 1055* ; vri 810* VII 742* VII 5o1*.752*

VII 975.1025 viH 1298*

28, 20 28, 21

IX 854* Iv 808* III 545* ; 1v 809*

Dot

vir 756 VII III

28, 18s. 28, 19

XI 774*

:

VII 754*

II 480* IX 814

26, 14sS. 26, 27

4 5 7 9

28, 10

24, 28

25, 4I 26 26, 9 o3 T5

VA

949*

28, 28, 28, 28,

323

T. 54

75-59

I$1I III I461* Se miel vii 89o*

X 1424 X I451 X 1398* IV 615*

VII 379* VII 376 xir 163

XII 164

10, 55.58 II, 24 2 ET

14 14,9

VI 206* VI 4I5 XII 794. II 907* I 64*.329* IV 173*

14, 23

V1 690 X 955

14, 33

I g9o*

14, 62

VIH I293 IIS

I4, 22.24 14, 26

14, 34 14,65

14, 66ss.

15, 58 16, 1 16, 2

16,5 16,7

16, 15 16, 16

16, 19 Lucas : UT,

I 130*

V 942 ; IX 988

I 74* Ies

VI I048 ; VII 794

V 590* VII 501 ; Vriz 58.676* VI 972.1115 IX 1025 VHI I237 IX 914

1757

434

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE Lucas :

Lucas :

IH 757*

III 294*.1412* III 385 IH 420*

VII I221* III 408 ; viii 685 III 978* III I215.1228

1632

MON

1675

III 1245

oH ix] Mo Wr" VA TE we VA NO

Iv Lal oH M vA SO

"Ww

Nh NMwMSMNKX. 9

VII I279*

VII I2I3 II I1403*

IH 1580* I 46* ; 111 1561* III I400*

2, 54 2145 2, 49 2:52

5,6 5, 16 5, 17 3, 23 4, I

II I404* VII 1195*.1220*

III 1540 IH 1568* III 769.1354* IS51I I785* ;1: 516* III 1504*

X IIIj

4,14-15.22.29 III I512* IV 997; VII 1062; II 4, 25

4, 4, 4, 4, 4, 4,

24 25 258. 2588. 29 50

4, 31.388.

4; 31.41

1522 2VEUOD IV 915* VII I064 IV IOO3 ; VII 1064 IV 1008 ; v11 1057*1067 IV IOII; VII I079 III I519* XI 951 XII 104 vir 89o*

5. 4SS. 21.24 6, 22 6, 24 6, 36

X 250 xii 86.91

7, 16

XII 475*.498

IV I427 ; VIiI 1534*

7, 318. 7. 39 7; 47 8

I 230 viii 1060 VIH 1057 E20r* IV 263*.282

8, 12.15

IV 357*

, 5

9, 6

IO, I2SS. 10, 18

IO, IO, IO, IO, Io,

23 27 30 248$. 55

Il, j 11, 8

II, I9 II, 20 Xi 2T 21$. 22 24 5

I2, 12, 12, 12, 12,

29 57 40 42 49

12, 18ss.

. I2, 50 15, 25 14, 8

14, 9 14, IO 14, II 14, I5 I4, 51 I4, 3IS. 14, 52 15,4 15, 8

I5, IO 15,11S$.22 15, 11-22 152022 15,22SS. 15,25 15, 24 16 16, 8 16, 9 16, 20Ss. 17,5 X9. 2t 17, 34

IX 515* ;529*

XII 438 XII 435

I 152

Vn 757*

Xi 590* Vi14735- VL 1021* 757 VI 424 ;VII 173 VIII 399 XII 5II XII 556 XII 523.532.561 XII 519.532 vili 785 IX 851*

II 298* II 320* ; Ix 860* xir 65 I674* ; xu 69 XH 747 VII 416* I558* VII 431* VII 442.479*

VII 455

IV 982* ; VII 450 IV 848* XII 217* XII 238 XII 4* v 228

18, 13

XII 283

18, 34 18, 43

19, 16 I9, 18

21, 28

II 246* ; 1x 504*

VII I200* 1v 609 VI 1276

18, 10

V1 1345

I 739

VI 1084

II 136 XI 663* XII 279

XI 1002* IV 116* VI 155* XII 338

Iv 607*.658*.645*.668**, I410*

LI, 11, II, 12,

19, 40 I9, 4I I9, 45 21, 6 21. 5 21, 26 21927

V 1603* ; vri 197* Xil 387*

IV 1406 IyjOrahe x 2:52

21, 53 21, 57 22 22,4

II 590

IV 435*

XII 30 xi 36

IV 416* XII 241* XII 242*

VEEEOOD

VII 745*

vir 770* II 32 III 173.19I ; VII 750* III 216 v 702 I 64.329 v 727

5X

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE Lucas :

22,9 22, 15 22, 18

22, 198. 225/25 22:27 22, 28

22, 22, 22, 22, 22, 22,

55 41.44.45 42 45 558S. 61s.

25, 8.1I

23, 54

25, 428. 25, 43

25, 45

23, 46

23, 56 24 QT

24, 5

24, II 24,14.17 24, 1588. 24, 228. 24, 25 24, 27 24, 30.45

24, 31 24, 32

24, 54

24, 35

24, 56 24, 36.39.40

24, 39 24, 43 24, 448.

435

Iohannes :

II 8234

N53 X 955 VI 690 V 1273 XI 526 IX 417

X 494* V 746

Y25y1E Igi*

I 74*

VIII 797 II 422*

v 857

VI 1203 I 49* ; V1 57 ; VII 700 IV 462* v 858 ; v1 186.1067 VII 792 I 185* ; vii 706* vii 789* 178* vii 1210* VIII 739* r72* VIII 775 viii 265* VIH 771; VI 574* X 955 vin 709* VIII 710.751 viii 804

I, I4 16 17S.

Lad

"ow

H»

18

27 32 328. 55 la 51 2

Hv T

16 18.19.22 , I9.21

*» wv vv"

9

MNMNMHN

, 248.

VIII 851

IV 1581

IV 288* 1115557550 1:5:907/5

X 1025 VII 407 ; X 1032 X 210.1072 III 1061 IH 944 II 928

IV 1164 VII 930 IV 1180

IV 1166

II 356*.1097 VI I201* -

ISv

A

MS COMAS VA

VI 409.1208

INLAE TASSC UTVAESTSON. TOUS ON IEUT2224 M 1069.1075

X 594 3, 15 Cn

3, 3ISS.

4, 10

4, IO.I4 4, 138.

X 589.645* ; x 1428 II 492 ; IV 345 ; IX 621 II 492 ; IV 345 ; IX 621

X 1175.1199 I 450 VI I299 LYENEIT IV III3 VII 357 IV II24*

VI 931*

II 630* ; vir 265* ii 629

VII:.995 VII 364 X 955

II 465 ; 111 I119*.1244 ; X 467 III 419*

II 207*; X I158 XI 484 4, 46ss.

xir 695* IV 1470 ; VII 90I ; X 520 IV 1476 IX 775

24, 45

Ep. 70; Prol. 48* ;v

24, 46

viii 844

IV 1486

VIII 900 IX 216*.1006.1062 IX 1009

IX 775

IX 148.827

TNKOS Ep. 121* ; i11 561* IV 952 Xi 63 I651

24, 24, 24, 24, 24,

47 49 50 52 55

$74*.1256* ; VI 574*

IX II32

Iohannes :

TI I, 1-2 I, I.I4 UE

I, 3.10.14 1,9 III 1,12 1213

II 46*.201 ; X1 572

II 364* III 1293 vir 82; X 225 ; XI 400.

741 I115:255 III 1326*.1565* vii 887* XI 462

III 1457

IV 1481

VI 1148* IV 948

xi 779* XII 179 IV I093

IV IOQI ; X 1420*

IIIS12:5 5:5 XII 58

II 36* in 679 II 386

436

INDEX LOCORVM

Iohannes

:

6, 5o 6, 51 6, 52

6, 55 6, 54 6, 55

6, 56 6, 6o

6, 65 6, 64

6, 68 7,1

Jus IOS.

TS PISI2 7,19

7, 20 7,32 T7» 534 7.535 7.531

7. 58

7. 38.39 7. 39 7, 45-46 7.58 8 oow

I2 I3S. 178.

II 426/450 (app.) 1n 856

XII 425 12225 I 2331; V I214

II 426/430 (app.)

xii 466 II 401 (app.) VIII 1035 XIX s

II 401 (app.) v 277 v 280 v 281 IV 1189

IV II93 V 242 v 246

IV 900 ; V 250

X 365.445.555

í2X2T 12322 I2, 55 12, 47 I2»ET 15,4 I5, 5 13, 8 I2, IO 12) 12 15, I4 I3, 53 14, 7

v 675

IV 1574.1605 IV 1576

IV 844

OO 20 Oo 9o 9e

59 I 6 9-1 II 38

39 I II 16 17.18 18 oH oM HM MOM O00 OO OOo ooo oo TMM 24 EAE MI RATE MR MULCA NT MIU

IO, 25.30 IO, 30 IO, 353

Io, 55 IO, 38

1353* II 957*

12, 28

99 40 42 44

58 wv. "ww

II 177 118715:511:205. 22123 5:58

V 554 IV II44

V 15392 ; VII 81 ; XI 736

46 46s.

V 427.1318

V 348

21

v

II 172* V IIO*

X 352 I545.878* ;Ix 177

x 457.1481.

25

3539-40-44

IV 1530 v 68 II 154* ; V 6.71.390 V 60.395.407 W59 II 157 IX 346* V IO II 151* ; v 416 V I3 V II2 V I9.73

VIII 1084

II 248*;

v

vw

II, 48

II, 49S. II, 49.50.53 II, 50 TIS 11, 55 LIAS2S II, 54 II, 55 II, 55S. TIN56 I2 T2940 12, 5

vil 784*

473*.591*.614*.655

v

18

lohannes : II, IO XIII II, 46 II, 47

E233 I2, I9 T2:21 I2, 24 1253424-2$

IV I581 IV 1598 IV 897

v

SACRAE SCRIPTVRAE

V 797

IV 847 ; IX 354

X 507.545 IX 343 ; XI 927 V 221 v 216 I 646

V 157.935 IV I320*

IV IV IV IV

I327 I344 I424 1289*

V 138

X 1265.1500*

IX 8.45* YII-717 VII 644 VI 364* V 306 V 308

I 646; v 1106 ; x1 561

II 512*.894 ; v 669 IX I93 IV.617* v $T I 40* ; v1 529* I42 XEIO72 I 68* ; r1 449* ; Ix 158 V I201*.1204* v 1206 V I212 T2Y8:V 1246.1264 V 1183

II 450 X 285.291.292.298

14, 8

X 302

14, 9 I4, IO TAY

X 308.311

14, 16

14, 17

14, 18

14, 25 14, 26 14, 27 I4, 31.15.I5 15,4 15, 5 15, I5 15, 15 15, 16 15, 26

V 318

III I118* V 314

II 155

16, 5 16, 5

IX 550 X 312 IX 205.248.266 ; X 219. 259 X 99I.IOI2.1029 X 1472 X I008.1009

X 862.1244.1484 IX 263 ; X 1382 VI 351 X 1276* II 254 II 74 ; VI 358* I 489

IX 1023 IXSSEI24 129 15233» IX 198

3:50$2:3 8527.

INDEX LOCORVM lohannes

:

IX 150

16, 7

V 1085; 182

16, 8 TOT

IX 314

16, 14

16, 15 16, 16, 16, 16, 16, 16,

16.20 20 21 21.24 22 24

16, 26 T6227 16, 28 16, 32

16, 33 TORT

175.2 175.5

Y],9 17, X6 XOTA TEE 7 2 17220 17, 208. I7, 21 17, 24 I8; Lr 18, 15

19, 6 19, 6.15 19, 8

E95 19 19, 21 19, 25 19, 24 19, 26s. 19, 29 195429

19, 51 19, 325S$. 19, 34

19, 35

19, 36

19, 37

19, 39 20, I

20, 4

20, 6s.

20, IO 32

. 437

Iohannes :

16, 6.20

16,13

SACRAE SCRIPTVRAE VIH III9* VIII 1079.1169*

20, 16 IX

I14.141.

I 491*.879 IX 333.335.362 ; X 886* IX 365 ; X 1297

IX 365.573

20, 17 20, I9

III 488; VI 1017;

VII

$53.559.995* ; — vnu

20, 20, 20, 20,

378*.1526 ; IX 304. I 97* ; 11 629 ; VI 136

20 21 22 23

I I94* ; 589

437.418

2d

IX 187.305 ; X 1285 IX 308.1103 VII 1038.1055; VIII 1528 I 78 ; vin 1578 VII — I563.1575.1584. 1586 INTTESVILIT 0505

IX 252.261

21, 9 21, Li HI RUD 21, 17 21, I9

V 237

VI I20 17/56 xx- 106* VI I26.140 ; IX 73 III 2253* VIBGBSTUSEESSIO X2 Ec 4772. II I1071.1098* ; IX 397. IX 250

V III IX 200 II IOA41* IX 534.545.575.597 5 X 1297 IX 547 V 12535; IX 607.634. 638 IX 638 IX 639.685.696.703.754 IX 162.695 ; X 295 IX II30 Vi 506 IX 641 IX 687 XI 579 vir 642*V 1615 ; V1 264 v 265 1032 IV 1479 ; V 264

VI 539 VI 544

I 493* ; V 1555

V 1557 v1 266 Prol. 19 IY $592*.616; v1 23. 1064* III 344* VI 275 15545261; SQ ESTIS S VIE 405.1226*.1445* ; vil 938 ; viI1 9538

viQ 269 VI 222 vii 718

VI I9O v 590 ; Vix 789* VIII 1319 VIII 1400* VIII 1063

20, 26

202278. 20, 29

VIH VII viii VIH VII

21, 6

955 975 960.989 971 993 ; IX 136

Actus Apostolorum : I 78*; vnu 835*; vin I, 5

2228

hN N

v9 VA C

SP

NEP Neid Vi SN AIRE ENIMS). Jo MoHMon rj i9 oH NoH NM NS S H HH

2, 578. 5, 15

5, 16

3, 498. 4,4 4,» 1I 4, 32 4» 33 4» 55 5» 14 5,235 35:39:51 5, 5I 8, 8, 8, 85

14ss. 17 27 27SS.

8, 36 9, IO, IO, IO, 10,

15 I-2 I2 I$ 54

viii 257* I36;1X 120 IX 825.833.865 1I 662* ; rx 1063

IX 402 X 570

X 739* X 753* X 902 II 65*

X 988 x 64 VII S510* Ii22

III 510* VII 996*

IV 975*

IX 691.704 ; XII 401*

VII I169 ; IX 1139 IX 693 IV 507*

VIII 499 1I 638*

VI 955* X 1255 v 980

VIII I107* VIH I070* VII 1120 II 1096* VIII II1OI* vii 206* X 1495 X 1193 VII

INDEX LOCORVM

438

SACRAE SCRIPTVRAE

Actus Apostolorum : IO, 4I vir 366 viii 767 IO, 45 10, IO, IO, 10,

X 1404*.1496*

44 448$. 44.46 47

X 1182.12222

VII 155* VII 149* VII 160*

1o, 48

XII I8

II, 35,

I 903; X 1189* III 470* VI I1404* X 142 X 203 N OT.

II, I8

15, 5

I3, 48

I9, I 19, 2 19, 6

vii 868*

20, 28

Ad Romanos I, 3 I, 16 Tr 1325 I, 24.26.28 2116

3, 8 3, 27

3, 29 4, 5 4, 18 4, 25 5$, I

:

III 726 VI 562* X 404 IX 929* X 415

IV 1394*

vi 96 IV 257* IX 1037 ; XI 59*

VI 1354 VI 1354 TU245 wil. I241* 5 vdrr 63*.254* ; IX 302* III 165* ; X 1441.1448

55 5, 6.8

X 1316 V 1140

5, 7.8

XI 985*

5, IO 5,14 5, 20 6, 5

6, ss.

II 639*

V 473*

VI 99.896 ; viII 1453 IX 180* II 1436; IV I220; VI

1109 II 1036 ; v1 1460 ; xi 145.147 V 528*

VI II30* ; vi1 168.658 ; VIII I52* II 90 ; 111 760 ; v 1260 ; VI 339* ; VII 710 ; VIII 951*.1010

XII 170 IV I214* ; VIII 1195* X 728*

X 490 vii 189* XII 194 VI II33 XII I9I XII 197 IV I2I4* ; XII 196 IX I70*

Ad Romanos : vi 160* 8, r7 VII 222 ; X11 89* 19 , 19.22 X 3205 III 293* 21 22 VII 219 VII 224 vwm 25 X 32.320*.1341* v 26 III I236* v 29 fro30f. v 3655 3 $5. O0 Oo oo po OO OOv 32 X 400*

8, 8,

34 58

9; 20 9; 27 I0, 3 » IO, 4 10, 6 10, 8 IO, 9 IO, IO 10, 15 Y 13; II , II , i 1I, 125 12, 12, 12; 12. 12,

13, 13, 15, 14, 14, 14, 15,

5 15

18 .20.24

21 24 25 I

3 6 I2 18 19 II 15 I4 2) 17 18

II 652 ; IX 21 I 646 III 922 VII 467* ; xii 761* ID 7r1* III 1465 ir 88

Ep2lir3*;

ar 9r5 3d

1579*

II 48*

I 74* T0 2070 IL IOIS* xii 761* IHE 132777 III 1380*

31653*:

zv

IV 1397*

XI 716*

Vi815235.707*; 1387 ; X 1406*

VIII

11 678* III 9I3* I 295* IV 702 VIII 1315 v 6o4* III 97 I 922 III IOI II 967 I241*

VI 1334*

III 199

4

I Ad Corinthios : 1, I, I,

4 5 10

XII 595

VI 2326* ; vi1 41* "245 4x1 13805:

xg*

401*

I,

r; 20

Vi S62* XI 238*

I,

EE

IH 779.875* ; VII 472* ;

Li

24 25

II I231 ; X 422*

I,

»

30 2i

v"€ oH HH MOMoM 9 NO Oo0w

X 409*

III 782* ; 1x 872*

II 426/450 (app.) II 1054*

XI 957 VII 253 ; XI 94

INDEX LOCORVM

SACRAE SCRIPTVRAE

I Ad Corinthios : 2, II 2;

Lal

A

5;

PE 4; 4» 4 4; 5» 5» 5» 5» 5»

HOD N ub ON HON Awoo

»

co

6,

1I

9; 24 9; 34 IO, IO Li IO, 38. 10, 9s. IO 5 II 10, II, Y 20 LT. 23 T1 24 IX IX; II, uo "dnd II, 12, I2, 12 5 12 Li 12 Li 12 », 12 5

248. 25 27 28

29 20

48.

VI 797.847 ; VIII 23 II 899*; v 1044; vin

656* , II 859*.887*; VIHL.7*.

77*

X 918

I$;E 15, 9 TS2 1G 15; 24

XII 281 XII 285 IV 296 IX 684*

15, 26

I 366*

15, 42-45

II 1058*

15215/1-52 15, 52

IX 955* ; x1 878

15, 53

II 1545*

IV 208

v

3, I4

VI 572*

4, 5 4,5

I 882 v 1280

4, 6

V 1443*

5.4 56

VI 1139* IV 125* ; VII 550* ; xi,

5. 14 5, 19 53:20 5, 21

I 285 V II22 V II24 VI 4354

4, 13

v

x2

I 283

X 1431 Ep. 68* ; rv 427* IX 726 1:525

II

IX 294; 22:

XII 252

X 646*;

xr

IX 728

IX 749 IV I5o01* Prol. 33 ; 1V 393 IV 589

VIH 264* II 1065* ; IX 755* 1185255:5: 1V/ 29 T: 7/5 75 65S EVIUR OI9S XI

135*.255*

Prol. Prol. Prol. Ptol.

33* 33* 3o 36

X 724*

XII 318 Xi 326

V I218

V 924 ; X 942* II 834; 1v 1467*; 229 V 1230 H 444 II 400* V 1222 V 1221*

1858; v 1012

3,4 DES

5, 18

II 589

VI I144

1I Ad Corinthios : 1:8 v 50o2* T IA X 1292.1503 2e] XII 698*

3, 3

VIII 306 VII 270 ; VIII 1270

IX 795*

15 14

14, 16

25 1$

VI 461 IV 424

8s.

E25 12 12, 21 I2; 26 12, 3I 15, 13, 124012 15, 12

14, 14, 14, 14.

X 646* XI 465* IV I233* II I049* III 950* r1 268 III 245.275.312 V 758* VIII 31 VIII 907 VII 33

Xn 220* i 66; nr 1oo6*; 458* ; viii 315 XII 223 I 283* ; XII 1332

490

I Ad Corinthios :

I52*;1v 885* ; v1 578

II 42

859 (app-)

IV 515

6, 11

I285*

75 G)

VII 908 ; IX 72

8, 9

v 861

8, 14

V 1328

I1, 28 T2392 12, 21

III 320* Ep477* viri 841*.913

123555

V 1228

Ad Galatas : ic I, IIS. 112

IV I449 IV 1451 vii 896

2, I9

VII 428

2, 20 3, 6 2 ES 3, 19 3, 24 3, 26 2327

VII 437 XII 351 VI 170*.456 XII 375 X1 706* VIII I431 vi 386*.440*; vni 1425.1470 IH IA4IO* xi 706 nr 1408*.1462; iv

4» T

4512.25 4, 4

1235*

440

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE Ad Philippenses :

Ad Galatas :

2,8

4, 6

X 585

4, 22SS. 4, 26 45:27 56 5, 19 5,22 35:24: 5, 26 6, 8 6, 10 6, 14

XI 923 IV 572*.686*.741 VIII I4I II 850; X 1220* XII 403 XII 4I9VII 435* ; vix 1506* XII 442 XII 443 II 292* II I095 ; V 716; v1 46

4, 19

INASJ*C

IVOITI95

209550852155 25

XII 492

5

Er:

2 2T

552*.1005* ; XI1 525* v 761 VII 348* X 486 VII 228* 18277:8111 1329S5 VIT 204 VIII 327

4,4 4, 6

II 50.260 III 264

2:410 DEI 2 NIS 25135 3, 20

Ad Colossenses : Ad Ephesios :

T. T5

xi 810

1, I8 2.5 20

2,14 2T 3, T

III 1467* I 363; X 1240 IV 152* ; v 1098* ; vir 45855 wviIS 3265; crX 820*;/x 1075* IV 939 11 66 VII 524* ; viii 825*

3, 1-3 5.3

VII 485 VII go4*

2420

195

VII 187* ; viri 694*

3,4 3; 5

VII 497 VII 456*

2: IO

III 870 ; VI 75 ; X1 845

3, I3S. 3, 18

XII 485 VI 228*

3, 14

I 285*

I, 9

I, IO I, I8 1:23 2,4 2. 12 2, I4

2535

2,17

3, 19

I 524*

IV 1233 VII 529* II 128* ; 1v 150* III 1260* ; v1 349* IVEDNTIIOS T5 SSVIIE BAIT 30680: cI125672* EI 1478*; 1v 249*; vi 554*.687*.1235 ; IX 258* ; X 269* IV 148*.254*

3.9

3, 17

XI 998*

IX 390*

IV 1394*

I Ad Thessalonicenses : 2915 II 663 4, 3 IV 575

4, I

XII 485.517

4, 8

19256;

4, 14

845* IV 1535*

4. 24 4, 28 omo

XII 139 XII 613 II 232* ; 111 1369*

5.5

IV 642

5, 18 5, 18s. 5, 20

xii 669* xi1 672 II 665 ; x 1295

55127

11910125; vroum228*vin 14*.40*.62*

2 75T

XII 758

XiI 694 III 358* ;IV 1325 I425*

2702 285

III 357* I 704 ; V 1468

3, 16

III 1358

6, 17

XII 443

5,5

$31.32

6, 10 6, 12 6, 14

III

1342/55; TX

xii 662

II504

Ad Philippenses : 1,9

XII 718

19122

III 203*

DES 2, 6 2, 6s.

v 6oo XI 1000* IV 1516

2.7

Prol. 20* ; 1v 279* ; v 2105:1205*

4 7

VI 458

5212. 57

VII 721*.819* I301

55114.

IV 891

II Ad Thessalonicenses : 2515«0 III 536* I Ad Timotheum : 1; 13 v 614

II Ad Timotheum : 255 X 1269

4, I

IX 785

2512

I 290 ; I1 871

Ad Titum : I, 16 v 2 ET

VIII 1570 15325 IX 426/427 (app.)

INDEX LOCORVM

SACRAE SCRIPTVRAE

Ad Titum :

5,4 5 5 3 5-7

III 1264 VIT229* Ep. 66*

xr IT

Ad Hebraeos :

III I319 VII I114.736* ; x1 811

I I I 2 2v

XX 426/430 (app-) V s5or* VI 444* ; vin

4, 14

4, 16 57

7.4 T» 19 8,2

9,4 9, II 9, I2 9, 14 9, 15 9, 16 TIXT II, 39 T2 T5 D2222 I2, 29 15, 5 I5, I5 135, I4

1286*;

1X 237.550 VII 510* IV I303* IX 665 IX 1106* vi 621

I 691;v 874; VI 514;

IX 209 III 691

IV 1515 ; V 484* VI 9232*

I 365* v 168 V 232.928

VII 402.646 V 153*.231*

X 962* VIII I591*

VI 1435*

IV I251* I 264* X 805

X 1059

V 1475

1v 766*

Epistula Iacobi : IX 278.517* I, 17 IX 320 18 19 22 26

17 19 24 v9 v» *" v v»

3 16

, 16-20

NM -R QNA oH OM HH

IX 324.584

IX 421 IX 425 VIII 1471.1572 X 464*

VI 1355*

IX 435

IX 522.526 EXUSITUDS

I Petti : 2, II 2512 £5 5 2225

IV 895 ; IX 31

2, 78

VII 1336 XII IIS XII II9 VII I2I2 VII 579* ; VIII I214 1v 889* IX 786* IX 1123

2242

T

3, 25 4, 5 4, 7 4, 17 4, 18 55 5,6 5217 5,8 5, 13

X 1518* IX 884* IX 4*

IV 218*

XI 77 XII 73 V 302

II Petri : I, I9 22

VI I071*

3, I8

vir 768*

I Iohannis : TT 1,8

25 198. 2 ETT

5, 18 4, 8

4, 20

vIH 1556

VEHI 561* V 1209* IX 407.468* IV 396* II I1097* XII 46 xir 16

xii 26 VHI I577 VHI 1546

Apocalypsis : 1,8

2,7]

2PETT 5, 3. 5, 3,

5 7 I7 18

3, 20 4, 5

4, 8 VIII I461 X 928* IV 762* III 1088* VIII I421* IV 4236.1396* ; v1 492* ; VIII 1158*.1349

IX 98

VIII 1500 ; IX 29

4, 6 IV 1394*

IX 66 IX 76

22

3, 8 5, I4 3, 20

441

4 9

5,2

5 3

V 1595

II 44* VII 525* viI 858* Y521555 IX 282* IV 398

11577

XI I074* Xi 1065.1078 XI 1080

1655* 1653 IV 457* DOT

58

SCIUTAT

6, 11

IY I1056*; 1v 684* ; viri 581 :

7553

XI I14

^

442

INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE

Apocalypsis : m 19 9x

Apocalypsis : XI 732 I 658.666 ;v 865*; vi

509.517

12, 2 14, 6.7

VI I34* II 43*

I4, I4

III 1393

8,4 8, 5 8, 8 9, 3 IO, I

I 685* 37S TE VII II* x 1o16* IAIO*

JH: 20, 6 238 T 2I 21522

VII 351

IO, I-2 IO, 4.3

I 641 II 38*

2I, 27 22, I4

V I30I vin 69*

I2, I-2

II 77*

227 15

V 1305

IV I495*; VII 525* III 236* VII I129*

VII 933

INDEX AVCTORVM Alcuinus Grammatica de nomine —xXr97 Amalarius Codex Expositionis : I, I I 625 2215 DOLI Laber officialis : I, 9 Prol. 4 V 1092 15 12 V 1092 QUIS

I 589

25 I

I 416

2, 21, 5.8

I 475

2, 20 25122

I 449

I 485

I 565

21, ii, 22 33,4

36,5.2,4

44; 7

VI I09

VI I253 I 213 IV IIS

65, 4

I 28

82, 7

v 796

ZEE T7557

II 608 IV 865

93, 6 VII 199 II3, 7 VII, 159 II8, S. I5 II 361 125, 2 II 1072 Epistulae : 265 VI I297 Tractatus in Ioannis euangelium :

I 528

II 731

2712

3, 51

I 528

28, 5

Ambrosius Expositio in ps. 118 :

— V 719

$6, 12 50, I5 56, 16

»5

2,21

v 585 I 534

19, 8

IV 1479

VIII I030

X 570

X 1046

4, 28

I 922 (app.)

45, 9 5o, 6-7 74. 4

IO, 35

I 732

118, 5

VI 327

5, 67

III 1574

I20, 5 122, 6-7

VI I7 VIII 953

Expositio in Lucam :

Hexaemeron :

"Antiphonale uide : Corpus zAntiphonalium, Liber Antiphonarius. Augustinus Contra litteras Petiliani : 33197 IV I232 De ciuitate Dei : 2T IX 652 IX 681

9, IO

VI I17I Xi 870

IO, 4.5 II, 2I coll. 23

VI 163

16; 2.5

X 796 XI 790 Prol. 24

22, 8

VIII 428

De doctrina Christiana : 2,9 VIH 593 25 I8

XI 928

4, 12.10.21

1 899

De fide et syzabolo :

1X 995

De serzzoue Doszini in monte : I, IO

II 807

Enarrationes in psalmos :

2, 6

IH 1196

622

vit, 614

1179

V 1564 V 458 IX 167 VI IO

Auitus Homilia de rogationibus : IX 472

Beda In Lucae euangelium expositio : TE 26 II 1229

Super /Actus apostolorum expositio : 2

x 880

Benedictus Regula : Prol. 49 2, 30 II

X 1047 XI 227 vil 226 XII 230

27, 6 64, 13

xir 228

Berno Micrologus :

17 46 Breuiarium Hysmus "Antiph. "Antibb. "Antipb.

YI E X19722 Romanum uesp. fer. V^ uesp. epipb. laud. epipb. laud. sabb. s.

IVI099 IH 1525 VII 503 vii 408

b

444

INDEX AVCTORVM

Hymnus uesp. bascb. — v 96 Cassiodorus

De

artibus

ac

disciblinis liberalium

lJifferarum :

5

vni 567

Corpus "Antiphbonalium Officii 1, 19b XI 224 I, 52 IV 134 IV 144 1, 64b VI 534 1, 74b VIII 408 TASC VII 1157 I, 75€ VII 922 VIH I55 I, 77a VIII 1143 1, 93b IX I017

1, 95a

X 96

1: 127C 1, 148 1I, 13b

X 909 VI 1252 V11 964 III 691

II, 82, 9.88

1370

II, 147b

VI 534

Credo uide : Symbolum. Dialogus de musica (ed. Steglich, p. 4o) vitz 567

"Annales : xi 870

Ephraem Serzones de diuersis : I3, 7.9 IX 9o1 Eusebius Vita Constantini :

I, 28-30

IX 486

Flauius Iosephus De bello Iudaico : v 165 6, 5 Grapbia aureae urbis Romae : (ed. Schramm, p. 77) vir 1450 Gregorius I

Dialogi :

VIII 225 Epistulae : 2, 9, 26 I1 608 2, 8

j

VIII 230 VIII 724

9, 26 40

I 817

7, 26

7558

9, I

I 572 HI 597

IH I252

9, 18

XI 97I

11, 6 I4, I

III 1487 IX

18, 2

XII 345

I9, I I9, 3 225 22, 6 22, 9 24, 4 25 T 25,3

29, 9

IV 235 IV 204 VII 1325 VII 573 VII 432 VII 99I VIII 1054 I 285 I 959 IX 666 IX I029 vii 1566

36, 4

XII 36

40, 2

XII I2

18, 5

202

35 5

V 195

V 1323

Homiliae in Eszechielem : I, 7, 19 IX 965

Ennius 4, 5, I2

Hormiliae in euangelia : 1513 IH 231 ET IV 570 IV 1320 2.5 II 175 6, 6 III 254

III 303

2, 5, 16

H 973

3, 26 dd

v 1516 IV 270

2 ETT Moralia :

vii 670

5, 36, 66

x 606

8, 51 9, 48, 65

I 997 IV 1505

II, 49

xi 864

9, 49, 75

VII 9o

22 ELS AT

IV 1532

20, 40

11 890

545013

II 927

Hieronymus "Aduersus. Heluidium de perpetua. uir&ginilate b. Mariae : IO III 1225 "Aduersus Iouinianum : 1, 16 v 653 Contra Vigilantium : I3 II 960 "Apologia aduersus libros Rufini : 2 IV II52 Comm. in Esaiaz : 2504, MT

VII 285

5,6 4

VI 585

2,4, 4

VII 341

INDEX AVCTORVM 10,34, I-7 V 790 In Danielem :

35, 25

I2, I5

34, 24, 34, 55;

v 287

In Ionam : ZI v 256 In JAbacuc : Prol. VI 230 In Zachariam :

1:5

VI 433

In Malachbiam : I, IO II-949 In euangelium Matthaei : 1, 5

VIII

2 21,45 4, 25

V I541 I I04

4, 28, 16

VII 10356

TO SESTO 3, 21, 6

544

VII 1519 IV 823 rv 825

4,295 27

2, 3, IO

VI 75

48, 19

v 655

58, 11

Prol. 4

53, 8

64, 19

64, 21 127, 5

V 257

I 589

I 483 v 1615 vi 262

130, 2 1 960 Hebr. quaest. in genesim : T2 VII I43 29 vIIH 691 2253 vii 660 Liber interpretationis bebraicorum nori-

num :

5,4 55

IU 647 V 1164

4, II 7138 7, 15-16

vii 680 Prol. 22 Prol. 24 VII 43

2, 18

7, 19 8, 7

9, 4

36, 12 40, 14

44, 158. $0, 9 52, 10 55,22 58,2 6o, 26

VI 361

VIH I297 In epist. ad Ephesios : Epistulae :

25 19 20 II

v 1558

9, 9 9, 23 IO, 27 12, 6 14, 6 I5 27 17, 12

VII 1225 VII IIOO VII 50 III IO41 I 456 III IO4I III 647 VIH 743

18, I

I 419

32, 6 32, 9

II 1084 I 419

VII 732 II 310 I 334 I 2357 II 515 IV 451 v 1160 IX 560 XI 44 II 31I XI 57

IV 1557

VII 1230 v 257 IV 1346 v 526 IV 825 V 1547 IX IOII

65, 22

IX 4I

64, 5

XII 343

64, 22 71,4

vi 837 VIII 1175 IX 164 I735

78, 13 78, 14

III IO4I II 1084

Hincmarus Via s. Remigii :

54

I 599

Hrabanus Maurus De clericorum institutione :

5:02

II 695

2, 58

IX 924

De natura rerum : 132 VI 394 25 T

V 1558

2502

IU 716 IV 990 X 1209

SIE

v 965

HOS Te

IV I120

III IO4I

IX 84 IIt 647 VETOS

445 II 1084

7,8

VII 455

19, 8

VI I253

22, II

IV 1566

Innocentius I

Epistulae : 25

II 717

Ioannes Diaconus

Vita s. Gregorii : 2, 18

III 2330 11223

Irenaeus "Aduersus baereses :

2 IB2IS

II 361 II 431

^

446

INDEX AVCTORVM

Isidorus De natura rerum :

9, 2

IX 675

7Z16B

XII 425

7Z16C

XII 471

717 B

Ezymologiae : 17, 9, 39 VI 1253

XII 549

719 À R7230À

xir 586 XII 752

Quaestiones in uetus testamentum :

In Num. 14.

vr 1485

La* us

Liber Pontificalis i

Epistulae

9

$

IV

IH 455

16, 1 16, 2

49

III 1429 III 1450

I6, 3.4

III 1450

VI 937 II 695 VII 475

105

II 719

erzzones

60, 5 6

* I17 125 128 129 161

IV 72 I 977 3d

xi

" s

689

2 Hr6

3E

Leo IX . Epist.

II 726

VII £j MADUEN

d I 9,2 77, 2

p

€c

: "Scripta tuae

»

I7 Liber Antiphonarius

(PL 78, 641-724)

645 A

500

V 985

91 94

X 46

Ps

(ed. Mommsen) II 710

n

II 574

I 714 II 708 II 731 III 984 II 702

Liber Responsalis

(PL 78, 725-850)

733

"acd x 96 X 909 Liber Sacramentorum 782 €

A

1523 a

: À u7o IV 778 103 C III 442 ; T : : uide etiam : Jacrazentarium Gelasia-

645 C 646 D 647 A 655 C 656 B 66215

III 686 III 1332 III 1335 IV 235 IV 339 IV 593

665 B

IV e 656

4, 108

IV 754 IV 1404 V 217 V 219 V 306 v 761 :

Martinus T'roppauiensis Chronicon : VIII VIII I450

668 A. 669 B 671 A.

672 C PN

Iv 657

o

VIII 1284

680 C

VIII 1295 VIH 1418

681 B

VIII 1420 IX 104

689 A

690 AÀ 690 C

IX 777

IX IIAT IX 147 X 335 X 342

692 C 693 A. 714 B

X345

X 1428 X 1472 XII 236

e Lucanus :

Pharsalia : VI 900

Martyrologium — rr 1285

ad 25 dec.

Missale Romanum In parasceue tractus uers.

VI 204 In parasceue antiphonae

VI 534

VI 570 Sabbato s. benedictio cerei VI 756 VI he

VI 960 VI 1052 VI IO7I VII 239

INDEX AVCTORVM Sabbato s. benedictio fontis ViI 269 Fer. II pent. postcomm. IX I8I

Missa pro defunctis sequentia IX 908

Ordinarium Missae Oratio ad aquam miscendam vr 8

Oratio super oblata

V 941 Praefatio —x 535 Praefatio de eruce VI 308

Praefatio paschalis Vi 798

vir 1160 Infra canonem additio paschalis — v11 537

Prudentius Liber contra Sygsmachum

2, 775-7176 — VII 1134

Peristepbanon : 2, 2-4. 465-467 1v 670

Regino Chronicon :

T

II 695

Rszuale R.henaugiense (ed. Hürlimann) orat. ad proc. dom. |v1x 1122 Rufinus Hisz. eccles. : I, I4 X 178

Rupertus Cormentaria in Ioannem : Epist. nuncup. Ep. 48

II 402 IV 863

Ordines Romani

(ed. Andtrieu) 6 I1.5T 28, 15 30 À, 21 50, 22 50, 24, 15

IV 1308 IV 1294

VA, I 180 V 424 V 1092 50,.25, 7, n. 6 v 1428

$0,25,12 . V 1449

50525. 2052 1 VL 1192

50, 25, 44, 1 X 1360 $0,25,63 — v 947 50, 25, 75

50, 25, II2-II3

V 1058

V I339

50,25, 144 — V 965 50, 27, 47

V1 38

50,29, 79 50, 29, 83 50, 54, 4

VII 448 VII 455 VI 810

$0, 29, 59-40 VII 562 50, 39, 3 50, 42, 5

x 85 n 556

Liber in regulam s. Benedicti :

170, 477 Sacramentarium.

I, 29

Ep. 48 Gelasianum

IV 778

IV 1436

1327

IV 1300

Sedulius Carmina paschbalia : I 337 VI 1090 I 365 165 V 188-190 — VI3II Syzaboluga Credo" IV 1613 Ix 786 Symbolum * Quicumque" XI 174.242 XI 420 Venantius Fortunatus

Miscell.

3, 10 (— Ordo rom. 50, 27, 47 $ 50,34. 4)

Ouidius zAmores :

1, 6.42

447

v 96

VI 39

VIII 379

vi 810

Paulus Diaconus Via s. Gregorii : 28 III 326 Hist. misc. :

Vergilius 2, 65-66

I, 28-30

IX 486

Precun libelli

IV. aeui Carolini

Vita s. Siluestri VIII 1447 Vita s. Willibrordi

(ed. Wilmart) 57 I 544 160 I 792

vi 569

Vita s. laurent IV IIS

IX 735 1 605

INDEX

LITVRGICVS

ABBAs admittit professionem Ep. 31 ABEL sacrificium eius mystica interpretatio II 482.540 ABRAHAM cur sacrificium cius in

canone missae commemotretur II 553 AcrTIO sacrosancta requirit fidem quando iteratur I] 804 AÀDvENTVS nuncupatur quia totus ecclesiasticus ordo aduenientem Dominum contemplatur II] 20 ; — Deus aduenire dicitur qui inuisibili maiestate sua nostrum uisibile assumit et uisibillem

se

ostendit

II]

22;

—

dupliciter respicitur tamquam factus dominicis prima et quarta, futurus dominicis secunda et tertia III 25 *AcGwNus Drr" eius cantus in missa ascensionem Domini commemorat II 635; — tropi eius ex *'Gloria" sumpti /7.; — a clero inter communicandum cantari Sergius papa instituit II 733 Arras mundi aetates septem dominicis ante tempus passionis celebrantur IV 787, octaua per hebdomadem paschalem VII 569 ; — uide septuagesima ALBA designat nouam uitam sacer-

dotü I 424; II 1033; — lingula

albae innuit caelestem doctrinam I 429; — in albis stare proprium est monachorum nostri ordinis II 1031 ALEXANDER papa in missa aquam uino misceri decreuit II 728 ALLEGORIA noua et ideo non admittenda uidetur in eo, quod ieiunia secundum tesseradecadas Matthaei determinantur X 1321 ALLELUIA linguae latinae peregrinum I 779.810; — ininterpretatum remansit I 808; —per Spiritum sàánctum primum in mentem patriarcharum et prophetarum, post in apostolorum ora plenius delapsum 7 799; — consuetudo ad missam cantandi Romae a tempore Damasi papae defecerat, a Gregorio papa restituta est I 816; II 702 ;olim Romae non habita I 816, attamen non ab ecclesia Constantinopolitana sed lerosolymorum accepta I 823, ut Hieronymus

— mystice est quoddam gaudii stillicidium de diuitiis supernae lIerusalem I 796, significat conuiuium angelorum et beatarum animarum I 802; exprimit tendentiam ad perfectionem uitae I 806 ; — non quamlibet laudem Dei significat sed ipsum Christum II/ 94, non solum sponsum ecclesiae sed et ipsam sponsam ecclesiam IV 148 ALTARE Accedit sacerdos osculans I 841.851; — altaria nudantur V^ 1511; — oblatio in altari componitur, qui solemnis ritus ecclesiae in Melchisedech praefiguratur II 142; — altare uisibile est signum fidei II 807.810; sublime altare dicit quod altare sit ubique, quod est ecclesiae fides II 573, sed et seipsum uel cor suum offerre II 558 ; — caro Chtisti, granum frumenti, crescit in altari II 513

AMALARIVS Auctotitati eius nihil detrahatur Pro/. 60 AwicTVS est prima uestis sacetdotis I 116; — significat humanitatem Christi latentem I 414.466.506 AwPvrLLaE Vide chrisma "ANNUS" LrrvRGICVS Officia diuina per anni circulum constituta Pro/. 1 ANTIPHONAE ex psalmis excerptae ex constitutione Caelestini papae II 693, uoces et exspectationem patriarcharum et prophetarum praeferunt I 626 ; — paucae de nouo testamento sumptae l/ 774; — antiphonatium Gregorius papa centonizauit et compilauit II 699 ANVLVS significat dona Spiritus sancti I 522; anulus gemmatus eiusdem dona tam fulgida I 535 ; — significat diuisionem ordinum in ecclesia I 528

canitur I 831, in plures neumas protrahitur I 832; — a septuagesima

A»osrOLI ieiunium tradiderunt X 1322, quod tota uita sua amauerunt IV 500. Litterae apostolicae leguntur tempore paschali IX 1135 ArosroLrcvs Petrisuccessor nominaturI 578; Romanus pontifex maxime vice sancti Petri fungitur III 501; sabbatum ante palmas 'uacat" quia dominus papa elemosynam dat |] 424; "Romanus papa" ib. 441

omittitur

AÀQvA

tradit I 824 ; — iubilatur magis quam Il/

90,

sabbato

sancto

redditur VII 504, tempore paschali

magis frequentatur I 811; IV. 153;

uino

ad

consecrationem

miscetur I] 726 ARCHIEPISCOPI uocantur

ad-

qui a pa-

INDEX LITVRGICVS triatchis ad metropolítanas ecclesias 1máíttuntur I 555 AscENSIO in 2. processio fit post tertiam IX. 1044 AsrERSI0 Sabbato sancto nos et loca nostta aspergimus VII 1027; in processione domínical VII 910 AÀWCXYORITAS ECCLESIASTICA —— tfadit sígnifücatiuum IV/ 705; — mystica 2uctotitas e€uangelü círca processiones

VII

970.1110

; IX

19000;

parasceuen rníssam non asctipsit VI 42 ; Romana auctotitas tempus iciuní pro hebdomada pentecostes determáínauit X 1214; 2uctofitas Ro1naní otdinis duo collectas dom. IV

quaárages. et annuntiat. dom. praescripsit IV. 777; Romana papae Leonís auctotitas ca. regulam baptismi

VI

1202

AvREA LAMINA ueterum pontificum I 496 signo crucis cessit I 528, pallio atchíepiscopali substituta est I 465 AvrmENTICVM |"Vacat" dom. IV adu. nonnullis mínus 2. uidetur III 605 ex authenticis scríptutfis cantica passionis congesta sunt V 99.102; "2uthentící modi" in tractibus non adhibentur IV 222; authentica regula 2 monachis non immnutetur VIII 204

Azvwvw exleg2lieteuangelica aucto1ítate proficiscitur II 526

Barriswvs

Duo tempota pasch. et pent. ad baptízandum 2 Romanibus sunt praefixa X 45 ;vf. pontífcibus vi 1095 ;lectiones et tractus sabbati

sancti ad baptismi sacramentum pertínent VII 22; — gratia baptismatis tam familiariter quam frequentet 2 Spítitu sancto ptaesignatur VII 25 speciatim circumcisione VI 1246, et aspetsione cum hysopo VI 1250; — 1nors Christi per baptis13um opetatut ín nobis VI 1115, ita ut immortales existeremus VI 1105, sed :mors corporea non deletur VI 1156; — norte Christi ecclesia est VI 1275 ; — de baptisbaptízata no Pauli VI 1290, Petrí ceterorum-

que VI 1295, de latronis VI 1210 ; — zegula baptismi non ante pas;— sionem Christi data est VI 1278 est verbum abbreuiatum sed consummans X 165 BEATITYDINES Octo b. octauae paschali rationem dant VIII 427 "BexEDICAMVS DowiwO" ad quid in

449

fine rníssze edicatur II 622 ; — diebus solemnítatis "Ite 1niss2a est" loco ' eius cantatut ib. BzNEDICTVS

INvRSINYS

non

minus

quarn duodecim lectiones dorinicis recitati praecepit VIII 224; eius auctotitati Gtegotíi papae auctoritas non aduersatur VIII 220 BrRgENGARIVS IvRON. sub omine aduersarius" zuemeratur II 402

CarrEsriNvs PAPA psalmos antiphonatim canere constituit II 692 ; VII 455

CAEREMONIAE Quasdam caeremonias legis retinemus II $64 CAMPANAE sunt diuinae auctoritatis et antiquae consuetudinis I 248, sonant ad omnem horam diuini officii I 255 ; significant praedicatores I 264 et constantiam sermonis I 274 ; alia significatiua circa turrim, ligna,

funes, differentiam in quantitate et sonu iP. CANDELAE Víde ceteoli, triduum sacrum CawxoN MissAE est secteta passionis memotia II 224, cuttit ordine hebdormadae sanctae Il 225; laboriosum

non est inuestigare II 260, quaedam per se satis euidentia II 261; a **Te igitur" usque ad "Qui pridie" quattuor dies illationis Christi et a Iuda traditionis memorantur II] 268; — ipsa uerba "qui pridie..." uidentur sermo uix ullius momenti collatus cum re II 227 ; — "et calicem salutis ^ - abhinc usque dum corporale desuper calicem aufertur, spirat agon et passio Dornini II 540 ; — "sicut accepta habere" : "sicut" est similitudinis, non qualitatis II 440 ; "nobis quoque peccatoribus" : silentium rumpitur, ut memores simus latronis confessi et Domini respondentis II 477 "*per quem haec omnia" cum tribus crucibus passio consummatut et uoce magna" cormrmnemoratut II 486 ; *omnis honor et

gloria" cum duobus crucibus duo

sacramenta ex latere Dornini fluxa tepraesentantur 1l] 598; quinque crucis signacula memorant quinque plagas eas mystice interpretando II 544 ; discoopettio calicisscissum tern-

pli uelum et reuelationem Verbi us-

que huc absconditi significat II 588 ;

**per ipsum et..." uox centurionis i.e. 4 ueti Filii confessio commemoratur II 495 ; depositio et coopettio

450

INDEX LITVRGICVS

calicis comemmorant sepulturam 1I 602; — "Haec quotiescumque ..." assignatur, quod quotidie commemoratio salutis renouatut II 477, et haec quotidianae exsequiae JI 477 numquam sunt auferendae II 476, ita ut quotidie uox Abel reparetur II 483;

—

''Vnde

et

memotes..." :

triplex memoria excitat caritatem, fidem, spem I] 519; — *'Diesque nosttos..." usque *..grege numera" 2 Gregorio papa superaddita sunt II

703;

—

Sanctum

sactificium

immaculatam hostiam" a Leone papa addita II 720; —

*'Benedictam,

a-

scriptam, tatam" secundum ]legationis patabolam (L-. 14, 3155.) interpretantur II 296 Cawowici Vide clerici CANTICVM canticum psalmi et psalmus cantici commutantut ] 138 ; — cantica euangelica psalmos uesperae et matutini

decorant

I 133; apud

quosdam completotio adduntur I 136 ; — cantica passionis ex authenticis Scripturis congesta sunt 17 99. 102

CawTOR

graduale concinens stat inferiori gradu I 794 Cawrvs solemnis uel amplificatus significat conuiuium caeleste II 1026, laetificat animam III 367 CANTVARIA ECCLESIA Anglorum metropolis pallium accepit, Gregorio papa Augustinum mittente I 608 CarrrvLvM in fine horarum est uetbum Dei I 225 CarPA in maiotibus festis significat binas stolas, requiei et immortalitatis II 1053; — cappae cur patulae et fimbris ornatae II 1059 CAsvLA significat uestimentum Christi quod est ecclesia I 452; — demonstrat unitatem et integritatem fidei I 464 ; — est signum antiquae et nouae ecclesiae I 473; — manibus extensa crucifixum Dominum depingit I 472

CavsA Ortrdinis (officii) causas inquirere auctort sibi proponit l/ 956 ; — hostiae ueteris testamenti causas inuisibiles habent II 58.66 CmEREOLI ad introitum missae '"'gau-

dium magnum" significant I 630; ad euangelium gaudium et bonam opinionemI 854 ; — significant quod uisibile erat Christi III 1558.1571; — triduo sacro exstinguuntur ut "tenebras" indicent l7 1402, mortes iustorum VI 948

CxnEvs PascHaLIs Sabbato — sancto est decus solemnitatis proprium VT 936, a Zosimo papa institutus VT 937, significat resurrectionem Christi VI 959 ; a diacono benedicitur, quia resurrectio apostolis a mulieribus annuntiata est V/I 1024; ex eadem

significatione annus et crux insctibuntur l/I 1024 ; — sactificium uespertinum dicitur, quia nunc "Pater, in manus tuas..." commemoratur l/T 1052

CunrsMA Vnctione chrismatis omnis ecclesia consecratur l/ 970 ; — ptaefiguratur in signatione superliminatiorum l/ 1019 ; — a Syluestro papa constitutum l/ 985; — Presbyteris licet ungere, sed consecratio eius

episcopis reseruatum est, ut consuetudo ecclesiastica et lectio Actuum apostolorum demonstrat jb. ;— in coena Domini consecratur, sed unctio ad sabbatum sanctum differtur V

1029;

—

consecratio

dicitur

principalis V/ 1070, non nisi inter missarum solemnia fiat V/ 1057 ; — Ampullae sunt ualde significatiuae V^ 1092

CiNERES capiti imponere pertinet ad instrumenta necessaria, quia maxima pats nostrum nec sponte nec facile meminit, quod puluis simus I1/ 520 CrrenRvs solus cantet "Agnus Dei" II 733, necnon Kyrie II 700 ; — Clerici uel canonici uitam actiuam degunt, inde tantum nouem lectiones legunt

I 163; V 1383

Conicss euangelici pretiose decorati de uisibilibus inuisibiles ornatus admonent, perseuerantiam bonorum operum ac repositam in caelis glotiam II 1014 CoreNA Dowiwr Feria V hebd. mai. ita nominatut L7 895; — partim laeta partim tristia commemorantur, inde in officio diuersa et contraria habentur ijb.; — missa integra et ualde festiua, plus quam usitatum, sed horae neque festiuae neque integrae V. 900 ; — respicit diem quintam in hebdomada mundanae creationis 1 907;

—

gloria

cantatur, ne quid

uenustatis sacrificio hodie constituto desit V 946; — pontifex hodie quidquid est sui officii integre perficit ; consecratur chrisma, oleum in-

firmorum sine proptio officio ]/ 1066, peccatores solemniter reconciliantur l/ 1126, pedes subditorum lauantur l7 1268 duodecim presbyte-

451

INDEX LITVRGICVS ris circa episcopum ordinatis / 1078 CoLLECTAE dicuntut otationes secundum

otationes Domini

135 ; — passionem Chtisti ac tesutrectionem commemorat I 89 CowPvrvs Computatut quod Christus feria VI conceptus I]I 1181 et dominica nocte natus sit III 962.1177 ; — Iudaei solos menses lunares computantlIl] 1272 ; — mensis passionis fer. VI incipit, inde ante 1ó dies tesuscitatus

V 35; —

ka-

lendae I 56, neomeniae V 42.78, pascha non ante plenilunium VI 876, aequinoctium uernum 7b.; — quadragesima quotidie diligenter computatur L/I 928; — quomodo dies pentecostes computetur X 659; — dom. in palmis I7 446 CowcrLivM Concilium |Constantinopolitanum symbolum Credo decreuit II 723 ; — pallium principem concilii condecet I 568 CoNFIRMATIO quid prosit baptizatis VW 993

CONSTANTINOLITANA ECCLESIA haeteticos et haeresiarchos protulit multos II 773; Constantinolitanae sedis at-

togantia, multarum haeresium genitrix II 766 ; —

uide Alleluia

ConPORALE Cotpotale lineum tribulationem passionis et carnis Christi munditiam designat II 993 ; — cotpotale duplex linteamina capitis Christi significat II 1006 Conprvs Dowiwri Corpus, non cotpot2, Domini offerri recte dicitur II 105

Cnazpo Vide symbolum CnaucEs Cruces et uexilla in ptocessione togationum praeferunter IX 482; — de signis ctucis zie canon CvrTVs extetiot sancta tatione intertdum splendidior I] 918; —

quae in saeculatibus

ornatus esse debeat II 973 ; — habitu uisibilium ecclesia res imitatur inuisibiles II 983

I 683; de-

signantur in Apocalypsi I 685, fespiciunt mediatorem unicum I 702, significant orationem Christi in caelo sedentis II 651 CoroNriA Metropolis a Crescente ptimatum (pallium) obtinuit I 606 CowMvNIiO Communionis cantus est gratiarum actio II 646 ; — de pacis osculo ante communionem dando uide osculum CowPLETORIVM Psalmis eius canticum de euangelio et hymnus adduntur I

Lazarus

tetioris domus Dei, quod sumus nos,

officia, sunt insignia

ambitionis, in ecclesiasticis et diuinis

sunt pietatis II 921 ; — in altaris apparatu Christus honoratur II 941 ; —

in cultu exteriori elucet, qualis in-

DALMATICA .

betl

fationem sublimium ha-

880 ; — uide tunica

DaMasvs papa z/de alleluia. symbolum . Davrp ptaefigutat Christi sacerdotium I 325

Dro Gaarias in fine horae ad Deum eam fefett pariter ac initium I 140, in fine lectionum et capitulorum totum contentum respicit I 221.225 DEVSIN ADIVTORIVM est pfima pats hotae I 81, tefert eam ad Deum I 140

DrAcoNvs euangelium noui -testamenti significat I 635 ; III 141; — getit personam apostolorum et euangelistarum I 849, sed et mulierum, qui resuttectionem annuntiant l/I 1024; —

baiulans textum ad lectti-

cium efficitut pes Christi I 853 ; legit

conuetsus ad aquilonem loco eminentioti diebus

III 1362, festiuis I

$61; — dalmatica nonnisi festis diebus indutus est, in aduentu

casula, quam lecturus exuit I 876 ; II 666 ; III 139.149.150 ; —

stola

eius uirtutem fortitudinis praedicat I 867; — in altati componit oblationem II 142, accedit in fine canonis

coopetiens calicem, quod sepulturam Chtisti significat II 602 ; — cantans

**[ta missa est" futuram beatitudinem petfectam significat II 666, intendit memotiam

Chtisti stabilite 7b. ; —

benedicendo ^ cereum ^ gaudium paschale inchoat V/I 1024 DrpascALvs eruditus ad officia exponenda expetitur Prü/. à Dowrwvs voBIsCVM est salutatio sacerdotis, ut auditores praesentiam Domini attendant I 682.869.889 II 188

DvrrrcATIO habetur in officiis dom. IV quadfages. et annuntiationis BMV IV 777.836 ; —in solemnitatibus, quae pet octauas producuntur, duplicatione non opus est I7 785 EccrssiA dicitur mater, muliet casta III 105; — ecclesia ptaesens est peregtina Ierusalem III 228, personi-

ficatut in Iob IV/ 269; significatur luna, quia quintadecima die mensis ptimi sol Christus passione sua eam illuminat IV/ 1265 EPsrscopvs maiote auctotitate quam

452

INDEX LITVRGICVS

abbas est praeditus Ep. 79 ; — Cuno episcopus Ratisponensis a clero et populo spontanee electus est Ep. 59 EprsroLA graece, latine dicitur supermissio uel supererogatio I 732; — gerit personam legis et prophetarum I 715.848, quamuis de apostolicis litteris sumatur I 727; —

differt a maiestate euangelii, quia mortalitatem uitamque actiuam instruit I 729 ; — ptaefiguratur loanne baptista I 717. 753; — concordat cum euangelio uniuscuiusque officii 5255/77 ; — cum legitur, non iniuria sedemus I 750 EprPHANIA est tribus ex causis celebris Ill 1416, sed eminet adoratio magorum III 1474, non baptisma Ioannis III 1422.1470 ; V. 1579;

—

totum

eius officium ecclesiam de gentibus uocatam respicit III 1480, tota laudum eius materia dona regum sunt III 1483, munera mystica III 1153. 1484;

—

miraculum

Canae

eadem

die sed anno posteriore factum est III 1498;

—

non

sine auctotitate

ecclesiae una die haec tria celebrantur III 1509; — a nativitate usque ad epiphaniam i.e. tredecim diebus triginta anni Christicommemorantur III 1527, tres anni praedicationis tribus dominicis sequentibus ;P. EvawGELIVM Canticum de euangelio est octaua pats horae, spectat ad beatitudinem I 84 ; — continet maxima sactamenta I 132 ; — in eo tadiat

sublimitas uitae contemplatiuae I 729; differt maiestate ab epistolis, quia futura annuntiat I 744 ; — ptae-

sentiam Domini praesentat I 890; — regulis otatorum non subicit I 895 ; — totiofficio missae praeeminet I 907, cetera quae leguntur uel cantantur ei consentiunt I 910, quae concordia p4s5izz mystice intelligenda est I 921 ; III 75 ;— stamus cum audimus I 750, sacerdos ante sedit, tunc surgit accedens ad altare I 837, benedicens mittit diaconum I 851 ; — ad

aquilonem legitur III 1362; —

per "Dominus uobiscum" summa reuerentia exigitur I 889 ; *Glotia tibi Domine" respicit glotiam Dei in gentibus I 901

FERMENTVM De fermentato Graeci immolant II 751, quia incarnationem significari putant II 785; sed Romana ecclesia numquam in sactificio fermentum admisit II 748, quia est uitium panis II 794 et nil boni signi-

ficat II 799.828.856.901; immo Graecia haeresibus fermentata est IT 768

FrpEs Fides, quem habuit BMV, necessatia est ad consecrationem II 806 ; fides unit ecclesiam de multis hominibus II $15, sicut panis ex multis granis conficitur ;P. FrpnEs, Sees, CanrrAs cohaerent memoriae Christi in missa I] 486.523 FRAcTIO PANis in missa commemo-

tat, quod Christus panis cognoscibilem — assignat hostiam particulae immersio insinuat I7 632

se in fractione reddidit II 630 ; Trinitati zb. ; — personam Filii

' GLAsrUS papa tractus hymnos, praefationes et orationes composuit II 714

GroRiA PATRI est pats horae I 81; — significat gaudium psallendi ideo tempote passionis omittitur l/ 107. 119.733

GLORIA IN EXCELsIS est hymnus, quem ecclesia ab ore angelorum rapuit J 670; — cantatur ad missam die dominica et nataliciis martyrum ex constitutione Symmachi papae II 708; — repetitur tamquam gloria ascensionis in *Agnus Dei" II 635 ; — Jelesphorus papa tantum ad missas in natali Domini cantari iussit II 708; — idem uerba, quae ad angelorum uetba sequuntur, adiecit ib. ; — aduentus tempote intetmittitur III 155 GRADVALE significat paenitentiae lamentum I 777 etlaborem I 780 ; VII

534 — dicitur a gradibus humilitatis I 788 ; — excellentibus uocibus non

effertur I 778 ; — diebus pentecosten de officio tollitur, attamen

hebdomada paschali cantatur 1.780.786 ; inferiori gradu cantatur I 795 GnaEcri V/ide alleluia, azymum, fermentum, Pater noster

GRATIA quam habet sacerdos, non tantum in sacrificium influit II 119 sed gratia totius corporis ecclesiae ;P. GRATIARVM ACTIO significatur ^ unguento mulieris I7 197 ; — conficitur ex euangelio II 160; — implet ecclesiam attamen fetore haereticorum admixto II 205 GnEGORIVS papa s. Andreae specialiter deuotus VIII 173; —

monaste-

tium ss. Ioannis et Pauli fabricauit VIII 174; — ecclesiam ss. Cosmae et Damiani restaurauit VIII 180;

INDEX LITVRGICVS uide alleluia, Benedictus, canon, ecclesia, Kyrie, litaniae, officium Pater

noster, fogationes, stationes.

septuagesima,

HaBrrvs SacERDOTALIS Ratio in ueteri testamento : pontifex gerit similitudinem creatoris I 388, £t dignior in nouo I 392 HAERErICI gfatiartum actionem ecclesiae detutbant miscendo bono odori uetitatis fetorem errotis II 205

HEBDoMADA MAIOR correspondet hebdomadae mundanae creationis W 546; — fer. IV uenditio Domini commemoratur |/ 725.878 ; — uide

coena Domini, sabbatum sanctum, triduum sacrum HowrLiaE In homilis declamandis Leo papa multum ualuit II 720 HonaE Canonicae id est regulares Prol. 65 sunt debitae laudes et uectigales gratiarum actiones 1 5; —

septem 2 Chtisto illustratae et dedicatae sunt I 10 ; — rationes sumunt de thesauro

Scripturarum I 77; —

unaquaeque hora habet septem pattes, sed matutinis additur octaua pars scil. euangelium, quia beatam resurrectionem respicit [ 83 ; — dignitas appatet ex eo, quod initium et finis uniuscuiusque horae ad Deum referuntur I 140; — hora tettia aduentu Spiritus sancti sacra, inde hora tertia missatum solemnia celebrantut X 967 ; — diebus dominicis et sanctorum nataliciis ad horas stamus genua non flectentes I 146

HonMrzspAs papa V7de Remensis ecclesia Hywwvs est pats horae I 82; — est euangelicae laetitiae, inde psalmis matutinis et uespertinis coniunguntut I 129, apud quosdam et completotii I 136; — hymnos Gelasius papa composuit JI 714; — hymnus trium puetorum ad ordinationem

sacerdotum refertur III 519 IEREMIAS pftopheta, qui captiuitatem ac passionem Christi praefigurauit, legitur tempore passionis V/ 122.147 INsrRvMENTVM l/ide cinetes IcENsvM significat inhabitationem Spiritus sancti] 656 et Christi bonum odorem I 858, attamen orationes ecclesiae sunt incensa ueta I 664

INNocENTIVS papa pacis osculum dati decreuit II 717 55

453

INrROrTVS sacerdotis ad missam significat ingressum Filii Dei in hunc mundum I 625, inde congtuit pompa I 630 IoANNES BAPTISTA terminat initium missae usque ad euangelium, quod praeparat J 711.753 Isaras. propheta uttumque aduentum Domini nuntians per aduentum legitur III 617 IrA MrSSA EST fespicit missionem apostolorum II 665, futuram beatitudinem 7b., et memoriam

Christi in

missa celebratam ultimatim stabilire intendit ;b. ; aduentu intermittitur III 156

IvsE DOMNE necessitatem —missionis exprimit I 205 IvpAzr Pro perfidis Iudaeis orant fideles conuersionem praeuidentes III 710 ; — in patasceuen genua non flectimus et tamen oramus V/I 527 Kvnr& a cleto ad missam cantari Gregotius papa ptaecepit II 699; apud Graecos ab omni populo cantabatut zb. ; omnes univetsalis ecclesiae

preces significat I 664 ; uide litaniae LaAvnENTIVS Martyt, cuius passio statione celebratur I1 167 vxix 1028 1x

735 et in Abel praefigurata est 7b. LzEcrio0 est pars horae I 82; lectio sancta animae pabulum III 2350; laetificat animam

II 367;

officium

praedicandi significat I 206, inde pluralitas lectionum maiorem numerum praedicatorum indicat; — in feriis quattuot temporum numerus mutatuf, ut ieiunantes et tirones otdinum desctibantur III 430 ; — lectio

V sabb. quatt. temp. adu. numquam mutetur III 508; — clerici nouem, monachi duodecim legunt, sed tres in noctibus priuatis ac nocte paschali I 177.181, sed duodecim in pentecoste

I

189,

attamen

duodecim

lectiones in nocte paschali non minus rationabiliter leguntur I 194 ; noctutnales lectiones tempote natiuitatis ex nouo testamento, a septuagesima ex uetere sumuntur Il/ 252 ; ad uigilias temporis paschalis litterae apostolicae leguntut IX 1135; hebdomada pentecosten omnes lectiones ex Actibus apostolorum X 143; — ternarius numeftus tempore paschali auctofitate diuina in baptismo illustratur et pulchre principatur V/III 189.201 VII

^

454

INDEX LITVRGICVS

Lzo Papa Vide auctoritas, baptismus, canon, homiliae, ordinatio Lro Papa IX defendit usum azymi contta Graecos II 758 "Licer" Semper licuit semperque licebit cuique salua fide dicere quod senserit Pro/. 61 LisER EvANGELIORVM ad introitum clausus portatur, quia sacramentum passione in libro legis clausum erat I 652

LrrANIAE sunt pats horae I 83, a papa Gregotio adhuc leuita Pelagio papa instituta IX

499; feris IV

et VI

maxime deputantur tamquam diebus uenditionis ac passionis Christi III 347 ; tempote paschali monachis eas de horis amputare non licet VIII 105. 210.941;

dicitur litania trina

VIII

105

296.915 ; IX 860; —

tut I 320 ; — olim ad sola uetba Do-

minisolamque dominicam orationem consectabatur II 740, olim non tanto

appatatu nec ab unoquolibet II 676, sed missae uenustas paulatim petfecta est II 681.735, et officium eius, a Romanis pontificibus ordinatum II 693, maxime decet, ut fides deauretur

et similitudine fulgeat II 744; — prima pats missae uitam Christi a natiuitate usque ad loannis praedicationem repraesentat I 710 Mixrio uino aquae ab Alexandro papa instituta, ut effluxio de latere crucifixi

MacrisrERIVM ecclesiasticae disciplinae ieiunium apostolorum tempertauit II/ 510 MawrevLvs Manipuli in festis ab omnibus nostri ordinis necnon ab infantibus portantur II 1047 ; significant paenitentiam ad Ioannis baptistae praedicationem susceptam et fructus laete reportatos I 765 ; II 1049; fimbriae petseuerentiam uel completionem morum significant I 740 ; II 1063

Mawvs Manus Christi sactificium operantur pet manus sacerdotis IT 255, manibus Christi confortatas II 256, oleo sancto szgnaas II 257

MarERIA

uel substantia sacrificii II

est summum

sacramentum I 311, quod in ueteri testamento promissum, praesignatum et a longe salutatum, in nouo autem datum, freuelatum et palam factum est, hic ptaesentialiter exhibe-

memoretur

II 726

MocvwrriA Metropolis pallium tenet Crescente Pauli discipulo I 604 duodecim lectiones legunt MoNACcHI I 162 excepto triduo sacro l7 1383, ut amplius meditari queant I 169 ; — ptoptium monachorum nostri ordinis in festis est state in albis II 1031 ;

— licet Gregotius ... habitu monachico pfaefulserit, nec sic tamen monachico tenendae sunt ordini consuetudines uitae inferioris uel actiuae VIII 217 MYSTERIA uel signa ecclesiae pie et fideliter frequentantur Pro/. 38; — tempora insignia faciunt Pro. 34 ; — necessatia fidei LX alleluia, sacramenta

377;

—

Vide

358 est diuina et terrena II 361 ita,

utunum sactificium uita media Verbi uel Verbo medio interueniente efficitut I] 377

Mania Bv fideliter ac deuote diligenda Ep. 105 ; est maxima potta caeli III 728 ; sicut apes ceram producit, sic Maria Christum salua uteri integritate genuit III 15072 ; VI 960; quoties sacrosancta actio iteratur, non uterum BMV sed solam eius fidem, per quam concepit, necessatiam habemus II 804 MEDITATIO Compositot officii mentes occupate in meditatione intendit III 657? ; meditatio difficulter medicina-

lis, solius mentis, solius animae, ualde paucorum est I] 459; — est amplius monachorum I 169 MELCHISEDECH ptaefigurat sactificium altaris II 144.557 MissA dicitur quia legatio mittitur II

DoMINI In missis habentur duae lectiones ptoptet concordiam testamentorum III 934.1264; — duae missae geminam natiuitatem

NarrvirAs

honorant III 985.1093, quae tamen nec collectis exprimitur III 1207, nec lectionibus enarrati potest zb. 1240 ; — generatio Christi, de qua euangelium, per scalam lacob praefiguratur III 1000 ; — uide gloria in excelsis NowA HoRA EHHora nona Christus spifitum emittit, latronem admittit, ueniam dedicat, rescisso uelo faciem

glotiae reuelat, e latere perforato format ecclesiam I 48 ; VI 184 Nox, NocrURNALIA officia a diutna-

libus non discrepantia sunt praetereunda III 613; uide glotia, lectio, pascha NvMERVS

nouenaftius

significat

ae-

INDEX LITVRGICVS qualitatem I 163, duodenarius inaequalitatem I 165; — numerus duodenatius integer et solemnis I 1983 ; uide octaua

OsLATIO ad manus sacerdotis petuenit II 139, apud diligentiores in altati componitur II 142 ; traditur ad altare II 145 OcravA Euangelium quod in beatam fesutrectionem spectat canitur pro octaua I 84; — octaua in Paralipomenon et in titulis psalmorum tespicit gloriam resurrectionis V/II 571; — solemnitas paschae ipsa est octaua VIII 527, secundum octo beatitudines interptetanda zb. OrrzERRE Recte offerte est recte diuidere I] 546, est prius seipsum offerre II 563, est motrtificare libidines feras ib. OFFERENDA canitut quando offertur II 27, in Apocalypsi significatur II 37 ; — offerendae cantus est grauis et gtandisonus, neumis et uetsibus distenta, longa iubilatione II 86 OrricivM Officia diuina sunt signa altissimarum rerum Pro/. 4, continent caelestium sacramenta sectetotum

7b. ó, sunt

sequium

Christi

instituta in ob-

ecclesiae

capitis

ib. 9, ad aedificandum ecclesiam I 154, ad mentes in meditatione oc-

cupandas III 657 ; — cuiusque officii concofdia uelut compages corpotis perquirenda est III 226 ;— qualem concordiam inquitete non sufficit, sed Deus organista agnoscaturt X 184 ; — ex locis s. Scripturarum com-

posita sunt III 654 co/]. 624, a uitis sublimis intellectus Pro/. 8, uel com-

positore uere sapiente et scriba docto III 671; — ad praedicandum scientiam Dei VIII 869, uel ad consulan-

dum

rectores

305; ad eorum

ecclesiarum

III 240.

maiestatem contem-

plandam ac exponendam requiruntur

eruditi didascali atque religiosi symmistae Pro/. 4.7 OrrvM Oleum sanctum manus sacetdotis pto clauis passionis signat IT 256; ca. oleum infitnorum ide coena Domini Onario0 Oratio Chtisti continua pro nobis fuit tota eius uita I 684, semper unitum sibi pro nobis orabat Verbum Patremque et Spiritum sanctum I 689; — Gelasius papa orationes dictauit II 715 ; — oratio completiua est pats horae I 88 ; — orationes ad

455

complendum zide collectae ;— or. ad processionem dominicalem VII 1222

OnnpiNATIO Otdinationes sabbato quattuor temporum solent fieri, inde 6 lectiones III 435 ; — ordinatio ad

diem dominicam pertinet III 449; —$. Petrus primus et princeps ordinationes celebrauit III 500 Onpo Ordo diuinorum officiorum pet circulum anni constitutus est Prol. 1; — infitmitatem —Christi, quam haeteticus foris nuntiat, contegit Prol. 21; — est uenerabilis et pius, sed causae eius sunt multo amplius pulchritudine pietatis delectabiles V/ 953 OscvrLvM Osculum altaris I $51; — osculum libri aperti, qui post lectionem euangelii omnibus porrigitur II 20 ;— osculum pacis ante communionem dati decreuit Innocens papa II ?17 ; VII 546 ; — o. insinuit

pacem uinculum petfectionis et commemotat

—

ttiduo

reconciliationem

sacro

omittitur

II 641;

et uig.

pasch. redditur VII 456 ParnrvM Pallium archiepiscopis pro autea lamina summi pontificis datum est I 5665; significat missionem et humilitatem Christi I 587 ; — Pallia

patietibus sacrorum aedium appensa futuram sanctae ecclesiae gloriam significant II 987.1009 Pawis sacrificii significat ecclesiam II 814

PaRASCEVE graece, latine praepatatio interpretatur l/I 10, a latinis coena puta" uocatur VI 17, feria VI hebdomadae sacrae diei sexto mundanae creationis correspondet VT 6 hac die circam horam nonam non tam missale officium quam funebris planctus habetur et omnis celebritas ad dominicam transfertut V/I 25.199, cum silentio communicatur VI 737; — hodietna reuelatio crucis scissioni ueli eiusque significationi correspondet VI 569 ; — uide Iudaei PascrA hebraice, latine dicitur transitus

l/I 837; —

solemnitatem

eius

nescire paganotum, non habete Iudaeorum, non diligere haeteticorum

est

lV/I 867;

—

tres

causae

festiuitatis : redemptio a feria VI dilata, resurrectio corporum Christo resurgente data ac confirmata, baptismus omnium sacramentorum exotdium VI 800; — diuina et legis

INDEX LITVRGICVS

456

auctoritate non ante primi mensis plenilunium celebratur V/I 875; — elementa concelebrant VI 897, ieiunia omnino telaxata V/I 922 ; —

ante noctis medium non licet populos dimittere I 109 Passio Passio redemptoris a constitutione mundi praefigurata et exspectata septem dominicis septuagesimae quasi pompa funeris commemotatut IV 59.787 ; V 89 ; — passio Christi in plenilunio facta est, ut ecclesia in plenitudine fidei illuminetur IV/ 1274; — dominica in palmis passio rite legitur, quia lesus uoluntarie Ierusalem uenit ad calicem bibendum V 573 PaArER NosrER in missa oratio est super eucharistiam II 609 ; a Gregorio papa constitutum est II 607, qui eam a Graecis accepisse uidetur II 612; — apud Graecos ab omni populo dicitur II 613, apud nos a solo sacerdote cantatur I] 614; —

com-

memotat uocem magnam motientis, uocem centurionis confitentis necnon luctum sepelientium II 614

ParnES

catholici et apostolici officia

diuina ordinauerunt Pro/. 25 ; — non

conttatia uel repugnantia de numero lectionum praecepisse putandi sunt VIII 222

PATRIARCHAE dicuntur apostolorum successores I 577 Pavrtvs Apostolus cum Petro duobus discipulis asinam soluentibus praefigurantur III 132 ; — Pauli epistulae leguntur tempore septuagesimae ante passionem, quia gratiam mundo necessariam esse probat LX 1143 Pax quae in missa datur nuntiat resurrectionem II 626 ;—

uide oscu-

lum PEDES nudantur simili ex causa, qua cineres capiti imponuntur Il/ 525 PENTECOsTES À sabbato uigil. usque ad sabbatum septem officia septiformem Spiritum sanctum honorant, feria V uacante X 125 ; dignitas petsonae aduenientis et causa aduentus eius solemnitatem constituunt X 6,

aequalem ili dominicae resurrectionis X 38 ; — aduenit, ut fidelibus

inhabitet X 28.234.469 passim et ecclesiam usque ad terminos terrae destinatam contra coatctantes paganos, ludaeos, Donatistas defendat

dium important X 1337 ; —wuide al-

legotia, computus, hora tertia

PErRvs Apostolus side Paulus, ordinatio PrRrFECTIO sanctatum hac in uita ' idem mentis habitus est, qui cantat alleluia I 806 PrAGALEs Modi plagales adhibentur ad melodias tractuum IV/ 224 PowrirEx iuxta Ordinem Romanum uicatius apostolorum dicitur l7 983 Porvivs nec Kytie cantat nec Pater noster II 613.699 PRAEDICATIO Lectiones praedicationes habentur

tamquam I 170.196. 207 ; — permittitur nonnisi iis, qui missi sunt I ?06 PRAEFATIO Praefationes sacramento-

rum a Gelasio papa dictatae sunt II II 715

PnEsBYrER Ptresbytetis licet chrismate ungere l/ 986

PnRrMA HORA Prima hora ofhcii redemptoti offeratur, qui hora ptima passionem coepit et rediuiuus eadem hora resurgentem ecclesiam significauit I 15 Pnocsssro Processio palmarum a dominicali distinguitur l7 515, qua singulis dominicis ante tertiam glotiosa resurtectio commemoratur 7. ;

VII 911, ex mystica euangelii auctoritate V/II 970, cum aquae aspetsione 1b., cuius terminus Galilaea uocatut

W 532; VII 1139, in qua nihil de uetete,

omnia

de nouo

testamento

cantatur V/II 1145 ; — fer. IV post dom. Il pass. processio deponitur ecclesia capite diminuta I/ 732 ;—

processio palmarum renouat ptaeconium puerorum efferendo sacramentum passionis I/ 536, ptocedit post tertiam I/ 54? ; — zide ascensio, togationes

PRoPHETARI dicuntur iij, qui mente capiunt, quod orant aut psallunt Pro. 34 PsanMur sunt pats horarum I 82; — ex iis antiphonae excerptae sunt ex constitutione Caelestini papae II 693; VII 475; — psallendi gaudium — zide Gloria Patri — ab fer. IV hebd. mai. obscuratur I7 733 Pvrvirtvs qui libro euangeliorum substernatur, a subdiacono portatut, significat competens legis testimonium I 884

X 23; — solemnitas ieiunio aestiuo

non obscuratur, quia deliciae sancti Spiritus deliciarum carnalium fasti-

QvapnaGEsIMA

|Non solum dominica sed omne tempus ab hac die usque

INDEX LITVRGICVS ad pascha quadragesima nominatur ob quadraginta dies ieiunii Domini IV 479; — quattuor dies antecedentes adduntur diebus trigintasex

sequentibus, ut exemplo Domini magis correspondeatur Il/ 491; trigintasex autem dies constituunt decimam anni partem, significant inde decimam uitae offerendam ;b. 514; — quadragesimae dominicis aetates mundi a quatta usque ad septimam spectantur Il/ 444.547. 606.679 ; — ab hac dominica prima uela ante altaria dependent, quia Scriptura pfophetarum clausa fuit IV

459;

—

ieiunii obseruantiam,

quam apostoli tota uita sua amauerunt, Telesphotus papa ita temperauit, ut tamen continuatio habeatut

IV/

500.517;

—

dom.

II

quadrages. *uacat" et sumit officium de fer. IV; offiium dom. IV quadrages. continet duas collectas ad complendum IT/ 679 QvINQVAGESIMA tettiam mundi aetatem significat I7 351 RaAsvRA capitum corona nominatur II 1069, quia gloria II 1095, et ut nullo ornamento contegamut, quia gaudium nostrum non est plenum II 1071; quia filii Core sumus, id est calui, et filii ueri Elisaei

in Caluaria zb. 1073; ita legem Nazaraeorum immutamus zb. 1077 et decaluationem —ueti Samson per compassionem lugemus II 1090 RzMENsIS archipraesul pallium et delegationem ab Hotrsmisda papa accepit I 591 RzsroNsoRIVM est pats horae I 82; innuit monitis Dei in lectionibus factis nos respondere debere, ad concotdiam incitat, ne sint schismata I 227.242

Rrrvs Sactificium nouae legis dicitur solemnis titus ecclesiae I] 146; — Christus dicitur sacrificare secundum caelestis sactificii tritum II 336; — fitus tanti sacrificii ecclesiae traditus est II 483 RocaArroNEs Rogationum officia ac processio a s. Mamerto instituta sunt IX 471, in qua ctuces et uexilla praeferuntur ib. 482, et litaniis a Gregorio papa institutis antiquiores habentur ;b. 491

ROMANA ECCLESIA super petram apostolicae fidei semper firma stans II 778.905, caput mundi, Christi thro-

457

nus atque currus III 133, ad quam periclitata fides confugit II 908, sola sua auctoritate confutatet haereticos II

772;

Romanorum

Pontificum

auctotitas duo tempota ad tnum pfaefixit X 44, papae regulam baptismi VI 1302, Romani officium praescripsit

baptisLeonis ordinis IV/ 777

SABBATVM SANCTVM praecipue ptoptet sanctificationem sacro fonte baptismatis vocatur sanctum VI 770; — collectae et lectiones sine salutatione et titulis pracferuntur, quia resufrectio similitudine baptismi nondum celebrati potest V/II 380 ;— Officium parabola filii petditi praecipue interpretatur l/II 416. 454.473, detracta

hinc sunt

quaedam ornamenta ;b., attamen Gloria

cantatut, signa conceptant ib. 451, redditur alleluia VII 504 SACERDOS in officio altaris personam Christi gerit, I 407, qui in sacetdoti-

bus sacrorum ptinceps est I 383 ; — est legatus Dei Patris VII 234, Christum repraesentat II 210, cuius petsonam getit in suo officio, inde solus cantat Pater noster II 210 et in processione praecedit l/II 1111; — quod sacerdotium in Dauid est praefiguratum I 325 SACRAMENTVM [n officiis diuinis caelestium sacramenta sectetorum continentur Pro/. 5 ; — honestum sacta-

mentorum pallium infirmitatem Christi tegit et ornat Pro/. 26; — sacramenta celebrate et causas eorum non intelligere nostri indignum est Pro/. 29 quattuor sunt Christi sacramenta

III 142; IV

Gelasius SACRIFICIVM

1097; —

est distinguendum

uide

se-

cundum materiam, intentionem, utilitatem I] 350; — sacrificii materia

non est simpla, sed unita II 359 ; — unitas Verbi unitatem sactificii efficit II 109, 377 construit II 432 ;— est totius corpotis, quod est ecclesia IT 114; — passionem Christi cotidie innouatII 113 ; — est Christi caeleste sacrificium II 338, 419; — sed in-

fidelis mortuum corpus sactificii laniat ;nil de sacrificio in eum petuenit II 399.382 Sawcrvs (Ttishagion) cantatur ab ecclesia, muliere unguente praefigurata proptet passionem, ad quam Christus cum laudibus benedictus aduenit, cum angelis et pueris I] 215 ;

458

INDEX LITVRGICVS

sécratione disparet sermo II 330 ; — — Sixtus papa cantati instituit II 731 silentium breue post Pater nostef SaANDALIA pontifidis incarnationem quietem Domini in sepulchro signigentibus notam faciendam significant ficat II 623 I 498; — sandaliotum lingulae inaestimabilem insolubilemque copu- . Sixrvs papa hymnum "sanctus..." cantari instituit II 731 lam Verbi nostrae carnisque signiSprarrvs saNCTVS Pinguedo diuinae ficant I 513 substantiae / 1007, omnium sactaScuHoLasricvs orationem super eumentorum opifex Pro/. 44, ecclesiam charistiam composuit II 610 charismatum donis exornat Pro/. 38. ScmiPrVRA sacra est conuiuium, quo Signum eius est chrisma, quod et mundus a scientia Dei ieiunus reuirtutem eius continet I/ 1002 ; pet ficitur, iuxta conuiuium euangelicum hanc speciem suam (chrisma) pulchre de quinque panibus IV/ 704 ; XII ?78 dat gratiam / 1003 ; septiformis eius Scnvrimw1A habentur iuxta ordinem gratia inhabitans in thuribolo ad inRomanum, ut catechumenis septicensum significatur I 660 ; suauitas formis Spiritus detur IV 1295; — eius balsamo et oleo significantur praecipuum fer. IV post dom. IV V 1010 quadrages., ubi nomen datur et SpiurrUALIS VITA est sanctificatio et tegula fidei auditur, celebratur, ut benedictio, misericordia et uetitas, dies quindecim ieiunii habeantur, iustitia et pax II 425; uide petfectio noua ecclesia rite initietut, et ecclesia pulchra ut luna ad plenitudinem SrorA significat obedientiam et setuitutem Christi I 435.867 proficiat IV/ 1230.1250 SvspiAcoNvs significat legem, uetus SEPTVAGESIMA commemorat id quod testamentum, qua salutis ministecaptiuitate septuagenatia praefiguratum est, peregrinationem ecclesiae rium I 634 ; III 140; — epistolam pet septem aetates mundi I7 42 ; — lecturus non benedicitur, quia lex digressionem ad mundi initium in uetetis testamenti uisibiliter non lectionibus faciendam —Gregorius missa erat I 848; — manipulum papa ordinauit II/ 42.83, ut passio gestat, ut fructus paenitentiae facere Christi ab omnibus ab initio mundi admoneat I 760 ; — librum euangelii testificata rememoretut II/ 83; — ante lectionem clausam gestat, post lectiones ab hac ex uetere testamento omnibus apertum ad osculandum sumuntur IV/ 258 circumfert, quia lex non ante praeSERGIVs papa f'agnus Dei" cantati dicationem fidem euangelicam osteninstituit II 731 dit JI 20; — tempore aduentus SExrA HORA Hota sexta ideo sacra, tunica non utitur, sed casula quam quia Christus exaltatus omnia ad se lecturus exuit III 139.146 ttahit et lumine Iudaeorum exstincto SvgasvM CongpA diuinitatem Filii Dei gentes illuminat I 40 intendere facit II 188 SiGNvM Signum uisibile candelae in SyrvESTER papa wide chtisma putificatione BMV dicuntur, quia SyMMACHVS papa omni die dominico portamus, quem uisibiliter portare uel nataliciis martyrum Gloria ad nec necesse habemus nec possumus missam cantati constituit II 710 III 1569; — signum dicitur, quia SyMBOLVM quod est Credo maxime quod uisibile erat Christi significat Sacramentum dominicae resurtectiIII 1571; — signum apparet cononis uel pentecosten respicit, quibus ueniens, quia sic imaginamur prout temporibus baptizati symbolum redpossumus II] 1578; — Chrisma est dunt II 9; — respondet euangeliae signum Spiritus sancti, cuius uirtudoctrinae II 15, continet sacramenta tem et continet I/ 1002 ; — de signo euangelio maiora II 4; — est decrecrucis zide canon, chrisma tum a synodo Constantinopolitana, SILENTIVM in missa post offerendam et solemnibus diebus cantati a DaII 148 ; — in silentio stans sacerdos maso papa institutum II 722 II 168, silenter orationem super SvNAxis matutina et uespertina est oblata dicit ;5.; — canon choro laudis sacrificium I 58 ; — est magnis silentium indicit II 224 ; — significat sacramentis dedicata : holocaustum meditationem passionis salutaris II in his hoftis offertur, Christus in 171; — est non conttadicentium sed coena repraesentat, testamentum nosse cupientium II 349 ; — in conscribit, ualedicit, sepelitur, cognosci-

INDEX LITVRGICVS tur in fractione panis I 65; eadem hora Petrus lactimat, angeli resutgentem annuntiant, Chftistus se uiuum. ostendit jj. ; —

maxime in-

signis ex addito euangelio I 85 ; — a ceteris hortis numero psalmotum et ordine hymnorum differt, quia his horis sactificia antiqua, immolatio paschalis agni, interfectio aegyptiaci exetcitus fiebant I 122; —

in crea-

tione mundi commemoratur I 727 SrATIONES iuxta ordinationem Gregotii papae III 122.329 VIII 171, non sine Spiritu sancto adiuvante institutae

sunt

III

338;

ratio

ex

euangelio sumenda III 125; — ad s. Petrum (dom. I adu.) III 122 ad sanctam lerusalem (dom. II adu.) III 100 ad s. Petrum (dom. III adu.) III 316. 592

ad s. Mariam (fer. IV quatt. temp. adu.) III 368.402 ad ss. apostolos (fer. VI quatt. temp. adu.) III 404 ads.Petrum (sabb. quatt. temp. adu.) III 497 uacat (dom. IV adu.) III 605 ad s. Mariam (natiu. Dom. I) III 985 ad s. Mariam (natiu. Dom. II) III 1283

ad s. Anastasiam (natiu. Dom. II) ZII

. 1288

ad s. Petrum (natiu. Dom.

III) III

ad s. Laurentium (septuagesima) IT^ 167

ad s. Paulum (sexagesima) IV/ 283 ads. Petrum (quinquagesima) IT/ 434 ad s. Ioannem ad Lateranas (dom. I quadtrages.)IV/ 470 uacat (dom. II quadtages.) I7 541 omnes priuatae feriae quadragesimae stationibus inisignitae sunt, praeter

dom. II et sabbato ante palmas IT7 441

(dom. III quadrages.) I1 665 ad s. Ierusalem (dom. IV quadr. sed tatione a statione dom. II adu. diversa) IV 770 ad s. Paulum (fer. IV p. dom. IV ad s. Laurentium

quadr.) III 594 IV/ 1447

154

p. dom. III quadr.) VIII 179 Vespettinas stationes "ad fontes" monachi non imaginantur V/III 215 ad s. Petrum (fer. II pasch.) VIII 792 ad s. Paulum (fer. III pasch.) VIII $92

ads. Laurentium

(fer. IV pasch.) VII 1028 ad ss. apostolos (fer. V pasch.) VIII 1162

:

ad s. Mariam (fet. VI pasch.) VIII 1295

ad s.loannem ad Lateranas (sabb. pasch) VIII 1440.1507 'ÜlIzLESPHORVS papa missas in nocte natalis Domini instituit II 711 ; III

984, in quibus tantum Gloria cantari iussit, cui ttopos adiecit zb. — quadragesimale ieiunium constituit

IV 500 'lTEMPORA

tftia, ante legem, sub lege,

sub gratia V/II 665 'ERTIA HORA est insignis ex passione et glorificatione Christi necnon effusione Spiritus sancti I 27, inde missarum solemnia hac hora celebrare consueuit X 967 'Irrvir Sabbato quattuor temporum aduentus duodecim tituli lectionum ptaenotantuf, quamuis tantum sex legantur, ideo quia unaquaeque lectio et lingua graeca tecitabatur III 442

1858

ad s. uacat ads. VIII ad s.

459

ad ss. Cosmam et Damianum (fer. V

Petrum (dom. I pass.) V. 234 (sabbatum ante palmas) V^ 424 Mariam (pascha) VII 1185; 680 Andream (process. pasch.) VIII

ad ss. Ioannem et Paulum VIII 174

ÜTRACTvs pto alleluia cantantur ITI 228; sunt petegtinantium Tl/II 528, ideo gtauiotibus uocibus compositi IV. 220, non modis authenticis exaltantut sed terminis plagalium contenti II/ 223; — Gelasius papa eos composuit I] 714; — pto graduali cantantur fer. IV hebd. mai. I7 742, patasceuen et in sabbatis quattuor temporum L7 830; desunt post lectionem I sabbato sancto et sabb pent. X 106 ÜTRArECTVM —AÁtchiepiscopus pallium a Sergio papa per Willibrordum acce-

pit I 604

ÜTRzEvinENSIS Ecclesia pallium a Materno Petri discipulo hereditauit I 602

TRrpvvM SACRVM

Officium in triduo

sacto minuituft, inusitato ordine de-

cantatut, in tenebris consummatur,

quia sunt exsequiae mortis Domini V 1370; — patrum aut nihil ab officio defunctorum distat V/ 1386 : horae non cantantur, initia finesque

INDEX LITVRGICVS

460

et Gloria Patri omittuntur I/ 1389, candelae exstinguuntur | 1401, campanae

non

sonant

l/ 1489, al-

taria nudantur — rectius fer. V V^ 1511.1568 — et lauantut V 1588; — incipit uigilia noctis fer. V, quia uespera sabb. exsequiarum planctui deputari non licet / 1372, et fer. IV Dominus iam uenditus est I/ 1380,

ie. triduum non tespectu iudaicae trucidationis sed immolationis fer. V. numeratur l/I] 694 'Tv AVTEM DOMINE indicat, quod praedicator misericordia Dei indigeat, ne spiritu elationis tangetur I 210 TvwrCA pontificis tunicam inconsutilem Domini,

haeresibus

non

scin-

dendam ecclesiam significat I 477; ca. tunicam diaconi zide diaconus VaAcAT quia dominus papa elemosynam dat V/ 424 ; — uide authenticum, stationes ;

VrzsrirTVS ptetiosus est ad iucundum celebrandum conuiuium II 1026 VEXILLVM 4ide ptocessiones, rogationes VICARIVS Christi est pontifex, qui inuisibiles ordinum gratias uisibiliter distribuit I 527 ; — apostolorum est pontifex, cui chrisma consecrare reservatur l/ 371 ViGiLiA Ipsum nomen nos excitare debet, ut uigilanter aduertamus quae in officio congesta sunt III 652 ;— uigiliae ex traditione apostolica I 709 clare institutae, quia nocte Christus natus, nocte resurrexit, nocte pascha celebratur,

nocte

uerus

Samson

pottas confregit I 102 Zosrumvs papa solemnitatem circa cereum paschalem instituit l/I 937

INITIA LOCORVM Abiit Iesus Ez. (dozz. IV. quadrages.) YV

704

Abrahae dictae Ep. (Joz. XIV p. pent.) XII 5351 Acceptabis sacrificium Cozz. (doz. X p. pent.) XII 277 Accesserunt ad lesum Ez. (fer. IV. p. dom. III quadrages.) YV 1063 Accipite iucunditatem Izzr. (fer. III pent.) X. 1285 Adhuc me loquente* (3) Off. uers. (dom. XVII p.. pent.) XII 544 Ad te Domine leuaui* Gra. ers. (doz. II quadrages.) YV 955 ; Tract. (dom. 11I quadrages.) YV 648 ; Off. (dom. X p. pent.) XII 269 Aegtrotauit filius E.( fer. VI p. dom. IV quadrages.) IV. 1542 Ambulabat Iesus Ez.( fer. III pass.) V

27]

Amen dico uobis X 1265 Amen dico uobis XXIII p. penz.) Amen dico uobis

qui Ez.( fer. III penz.) quidquid Cozz. (doz. XII 794 si Ez. (dozz. p. ascens.)

IX 478

Angelus Domini descendit cum Azaria Lect. (sabb. IV. tezzp. adu.) 1I 508 Angelus Domini descendit de caelo Off. (fer. II paschb.) VIII 775 Anno quintodecimo Ez. (sabb. IV. Zemp. adu.) Ill 526 Apetiens Petrus Ep. (fer. IV. pascb.) VIII 985 Appatuit benignitas Ep. (zziss. II nazi.) III 1264 Apprehenderunt septem* Lec. (sabb. 5.) VII 255 Ante diem festum Ez. (n coena Domini) V 1198 Aqua sapientiae Imzr. (fer. III pascb.)

VIII 885 Ascende ad me Ep. (fer. IV. p. dom. I quadrages.) IV 841 Ascendens lesus Ez. (dom. XVIII p. pent.) XII 604 Asperges me hysopo* 4m. (process.

dom.) VY 1252 ; VII 953 Assimilatum est regnum Ex. (dozz. XXI p- pent.) XII 709 Assumpsit lesus Ez. (dozz. quinquages.) IV 358 Assumpsit lesus Petrum* Ez. (sabb. p. dom. I quadrages.) IV 880

LITVRGIAE

Attende caelum Tracz. (wig. pasch.) VII 345 Attendite a falsis prophetis Ez. (dom. VIIp. pent.) XII 182 Aurem tuam Or. (doz. III adu.) III 270 Beata gens Grad. (dom. XVII p. pent.)

XII 534

Beati immaculati* Off. uers. (dozz. pass.) V 217

Beati oculi Ez. (doz. XII p. pent.) XII

558

Benedic anima* Off. uers. (uig. pent.) X. 335

Benedicam Dominum in GraZ. (dom. XII p. pent.) XII 316 Benedicam Dominum qui Off. (dozz. V^ B- pent.) XII 121 Benedicite gentes Off. (fer. IV p. dom. IV quadrages.) IV. 1390 Benedicite gentes Off. (dozz. p. ascens.) IX 466 Benedictus Dominus* Off. zers. (dom. IV quadrages.) V 754 Benedictus es Domine Deus Hyznus

(sabb. IV zezzp. adu.) III 519 Benedictus es Domine doce Off. (doz. quinquages.) IV. 411 Benedictus qui uenit in nomine Domini benediximus Off. (sabb. pascb.) VI 1406

Benedictus q. u. i. n. D. Deus Graz. (miss. II. natiu.) III 1268 Benedixisti Domine Off. (dozz. III ada.) Ill 290 Bonum est confidere Grad. (doz. XIV. p. peni.) XII 407 Bonum est confiteri Off. (doz. septua-

ges.) IV. 230; pent.) XII 453

Grad. (dom. XV p.

Cantate Domino alleluia Cozz. (dozz. p. ascens.) IX. 466 Cantate Domino canticum Imfr. mers. (miss. III matin.) YII 1315 ; In£r. (dozz. IVp. pascb.) IX. 391 Cantemus Domino Trac. (ug. pascb.) VII 244

Caritas Dei Inr. (sabb. benz.) X. 1316 Christus assistens Ep. (dozz. pass.) V 168 Christus passus Ep. (doz.. II p. ajbas) IX 29 Christus resurgens Com. (fer. IV

pascb.) VIII roro

(1) Asterisco distinguuntur loci, qui hodiernae liturgiae desunt.

462

INITIA LOCORVM LITVRGIAE

Christus semel Ep.( fer. VI pascb.) VIII I2II Cibauit eos Inzr.(fer. II pent.) X. 1226 Circuibo Co. (dom. VI p. pent.) XII 159 Circumdederunt me Inr. (dozz. septua£65.) IV. 179 ; VII 588 Commouisti Domine T7acz. (dozz. sexa£65.) IV. 320 : Concede quaesumus omnipotens Deus ut qui ex merito Or. (dom. IV quadrages.) YV 735 Concede q. o. D. u. hodierna Or. (ascens.) IX. 810 Confessionem* Off. uers. (uig. benz.) X. 342 Confidimus in Domino Ep. (4o. XXIII p. pent.) XII 718 Confitemini alterutrum Ep. (Zrid. rogaz.) IX 516 Confirma hoc Off. (doz. pent.) X. 1139 Confirmatum est* zzz. (nocz. III natia.) XI 224

Confitebor Domino Off. (/rid. rogat.) IX 512 Confitebor tibi Domine Off. (dom. pass.) V 208 Confitemini Domino .4/. zers. (wig. pascb.) VII 515 Confortamini in Domino Ep. (4o. XXII p. pent.) XII 694 Congtegati sunt Babylonii Ep.( fer. III pass.) V 286 Collegerunt pontifices Ez. (fer. VI pass.) V 390 Conuenetunt filii Istael Ep. (fer. VI p. dom. III quadrages.) YV 1128 Conuenientibus uobis Ep. (s «coeza Domini) V 1218 Conuertere Domine GraZ. (dom. VI p. pent.) XII 151 Conuertimini Ep. (n die cinerum) YV 524 Cum apptopinquatet lesus Ez. (do. IX p. pent.) Xll 241 Cum apptopinquasset Dominus* Ex. (doz. I adu.) 1 912 ; III 20 Cum audissent apostoli Ep. (fer. III pent.) X. 1255 Cum audisset Ioannes* Ez. (dom. III adu.) lll 247 Cum clamatem ad Dominum Izrr. (dozz. X p. pent.) XII 256 Cum complerentur dies Ep. (dom. penr.)

X 755

Cum descendisset Iesus Ez. (oz. III p. epipb.) 1I 1549 Cum egressi fueritis Iecz. (sabb. pent.) X 1461

Cum esset desponsata Ex. (wig. nafim.) III 720

Cum factus esset lesus Ex. (oz. II p. epipb.) III 1538 Cum intratet lesus in domum Ex. (dom. XVI p. pent.) XII 5x1 Cum intrasset lesus Ierosolymam Ez. (fer. III p. dom. I quadrages.) IV 81

Gus duce ditas "Ant. (femp. pascb.) VII 964 Cum natus esset Iesus Ez. (i» epipbania) III 1416 Cum sero esset Ex. (doz. in albis) VIII 1525 Cum subleuasset oculos* Ex.(fer. IV pent.) X. 1354 ;(dom. XXIV p. pent.)

XII 775

Cum tutba multa Ez. (dozz. VI p. pent.)

* XII 162 Cum turba plurima Ez. (dozz. sexages.) IV 282 Cum turbae irruerent Ez. (oz. IV. p. pent.) XII 104 Cum uenerit Filius Ez. (fer. II p. dozz. I quadrages.) IV 807 Cum uenetit Paracletus Ez. (dozz. p. ascen.) TX. 1124 Custodi me Domine Grad. (doz. X p. pent.) XII 264

Da pacem Domine Inr. (oz. XVIII p. pent.) XII 587

Debitores sumus Ep. (dom. VIII p. pent.) XII 191 Decantabat populus* Respozs. (Zezzp. paseh.) I 370 De fructu opetum Cozz. (doz. XII p. pent.) XII 334 Deponentes igitur Ep. (sabb. pascb.) VIII 1331 De profundis Off. (doz. XXIII p. pent.) XII 789; Iract. (do. septuages.) YV 217 Descende de monte Ep.( fer. III p. do. IV quadrages.) V 1199 Deus catitas est Ep. (dozz. I p. pen.) XII

15

Deus Deus meus respice Trac. (dom. in palmis) V.580 Deus Dominus et illuxit* Grad. zers. (fer. V pascb.) VIII 11537 Deus dum egtedieris Imzr. (fer. IV pent.) X. 1368

Deus firmauit orbem Off. (miss. II tatíu.) III 1269 Deus in adiutorium Iz£r. (Jozz. XII p. pent.) XII 317 Deus in loco sancto Iszr. (dozz. XI p. pent.) XII 290 Deus iudex iustus* 24//. mers. (dom. II

p. pent.) XII 56

INITIA LOCORVM LITVRGIAE Deus qui conspicis omni Or. (Zo. II quadrages.) YV. 590 Deus q. c. quia ex Or. (dom. sexages.) IV

300 Deus qui diuetsitatem Or.( fer. V pascb.) VIII 1134 Deus qui hodierna die Or. (annuntiat. BMV)IV 1719 Deus qui in deserti* Poszcozz. (dozz. IV^ quadrages.) YV 777 Deus tu conuetsus Off. (doz. 1I adu.) III 219 Dextera Domini Off. (im coena Dozzini) V 1248; Grad. uers. (fer. IV. pascb.) VIII 998 Dicant nunc qui tedempti Gra. zer. (fer. III pascb.) VIII 872 Dicit Dominus ego cogito Izzr. (doz. XXIIIp. pent.) Xll 759 Dicite filiae Sion Lec. (fer. IV. p. pal-

mas) V 779

Dicite pusillanimes Cozz. (dozz. III adu.) III 298 Dico uobis gaudium"* Cozz. (dozz. XXII - pent.) XII 747 Dies irae dies (Jeqw. im zissa pro defunctis) IX. 908 Dies sanctificationis 74//. zers. (zziss. III natis.) lI 1325 Dixit Ioseph Ep. (fer. VI p. dom. II

quadrages.) YV Dixit Rebecca quadrages.) YV Domine audiui

968 Ep. (sabb. p. dom. II 986 Trac£. (Z2 parasceue) VI

228

Domine exaudi Off.( fer. IV/ pass.) V 868 Domine lesu Christe qui in introitu* Or. (process. bascb.) VII 1122 Domine in auxilium Off. (doz. XVI p. pent.) XII 497 Domine libera animam Grad. zers. (dozz. Il p. pent.) XII 44 Domine memorabor iustitiae —Cozz. (dom. XVI. p. pent.) XII 505 Domine ne longe facias Igfr. (dozz. in paleis) V 580 Domine omnes qui te Ep.( fer. VI pass.) V 404

Domine quis credidit Leer. (fer. IV. palm.) V 821 Domini est terra Infr. uers. (uig. natiu.) III 685 Dominus dabit benignitatem —Cozz. (dozz. I adu.) III 112 Dominus Deus aperuit Ep. (fer. II bebd. mai.) V 671 Dominus dixit ad me Ins£r. (miss. I natiu.) II 1193.1204 Dominus erigit elisos* Off. uers. (dom. IIIp. paschb.) 1X. 104

463

Dominus firmamentum Cozz. (dozz. IV B. pent.) XII 1o1 'Dominu$ fortitudo Is£r. (dom. VI p. pent.) XII 150 Dominus illuminatio Iszr. (doz. IV p. pent.) XII 93 Dominus regnauit Ig£r. uers. (guiss. II naliu.) MY 1254 ; AIL. uers. (miss. II nafin.) lll 1268 Ductus est Iesus Ex. (oz. I quadrages.) IV 464 Dum itet lesus Ez. (Joz. XIII p. pent.) XII 587 Dum medium silentium Ir. (octz. nafi4.) III 1406 Dum pfaesens est* Resposs. (uesp. sepiuages.) IV. 134. Duo ex discipulis Ez. (fer. II pascb.) VIII 706 Duo homines ascendetunt Ez. (doz. X p. peni.) XII 279 Ecce ascendimus Ez.( fer. IV. p. dozz. 1I quadrages.) YV 930 Ecce Deus adiuuat me Inzr. (dozz. LX p. pent.) XII 232 Ecce dies uenient* Ep. (Zozz. XXIV p. pent.) XII 780 Bcce Dominus ueniet Coz. (fer. VI quatt. temp. adu.) 1I 421 Ecce ego ipse Ep. (fer. II p. dom. I quadrages.) YV 813 Ecce lignum ctucis z4mZ. (n parascene) VI 569 Ecce quam bonum Gra4. (doz. XXII p. peni.) XII 724 Eduxit Dominus lesus* Respon. (proCe5$. G$664$.) LX. 1017 Eduxit Dominus populum Inz£r. (sabb. pasch.) VIII 12365 Eduxit eos Dominus Imm. (fer. VI pascb.) VIII 1265 Effundam spiritum leer. (sabb. pent.) X.

1459

Ego autem in iustitia* Off. uers. (dom. sexages.) IV 339

Ego dixi Domine miserere Grad. (dom. I p- pent.) XII x4

Ego sum lux mundi E». (sabb. p. dom. IV quadrages.) IV. 1573 Ego sum pastor bonus Ex. (dom. II p. albas) 1X. 7 Ego uado Ex.(fer. II p. dom. II quadrages.) IV. 895 Egtedietur uirga Ep. (fer. VI quat. Zemp. adu.) Ill 421 Egressus lesus* Ew. (sabb. p. dom. I quadrages.) YV 880 Eleuatio manuum meatum Grad. uers. (dom. XIX p. pent.) XII 655

464

INITIA LOCORVM LITVRGIAE

Emitte Spiritum tuum Off. (uig. pent.) X. 3325 Erant apptopinquantes Ez. (Zozz. III p. pent.) XII 65 Erant autem quidam gentiles* Ez.( fer. II bebd. zai.) V 665 Erat autem homo* Ex. (dozz. Trinitatis) XI 1058 Erat dies festus Ez. (fer. VI p. doz. I quadrages.) IV 855 Erat lesus eiciens Ex. (oz. III quadrages.) IV 607 Erat Ioseph et Maria Ez. (ocf. na£in.) ITI 1399 Erat quidam languens Lazarus Ez.( fer. VI p. doz. IV. quadrages.) IV 1527 Erat quidam regulus Ez. (doz. XX p. pent.) XII 69o Erat uir habitans Ep. (sabb. p. dozz. III quadrages.) IV. 1152 Erit in nouissimis Lecz.( fer. IV. quatt. emp. ada.) lll 390 Erit uobis haec dies Off. (fer. VI pascb.) VIII 1266 Eripe me Domine ab homine Tra. (in parasceue) VI 248 Eripe me Domine de inimicis Graz. (doz. bass.) V 175 Eructauit cor meum 24z/. (offic. apost. et uirgin.) X. 845 Eruntsigna* Ex. (Zoz. Il adu.) IH

173

Esto mihi in Deum Isfr. (doz. quinquages.) IV 377 ; Grad. (dom. VIII p. pent.) XII 206 Estote factores Ep. (doz. V p. pascb.) IX 421 Estote imitatores Ep. (oz. III quadrages.) IV 640 Estote misericordes* Ez. (doz. IV p. pent.) XII 86 Estote prudentes Ep. (dozz. p. ascens.) IX.

1122 Et erunt ut complaceant* Off. zers. (dozz. III quadrages.) YV 657 Et cum transcendisset lesus* Ez.( fer. VI pent.) X. 1587 Bt egredientibus illis* Ex. (sabb. pen.)

X 1457

Bt si ego testimonium* Ez.( fer. V p. Dor. II quadrages.) YV 948 Exaltabitur sicut unicornis* Off. uers. (dozz. sepfuages.) IV 235 Exaltabo te Domine Off. (dom. XI p. pent.) XII 298 Exaudi Domine uocem Imsfr. (dom. p. a5cet5.) IX. 1079.1119 ; Imzr. (doz. V. D. pent.) XII 123 Exaudiuit de templo Im;r. (rid. rogaHon.) IX. 511

Excita Domine cotda Or. (oz. 1I adu.) III 194 Excita Domine potentiam 24//. (dom. III adu.) III 288 . Exhortamur uos Ep. (doz. I quadrages.) IV 514 Exiens lesus Ez. (dozz. XI p. pent.) XII 298

Exiit edictum Ex. (ziss. I mafiu.) lll 1215 Expurgate uetus Ef. (dozz. pascb.) VIII

25

Ex Sion species Gra. (oz. II adu.) III 206 Exspectans exspectaui Off. (dozz. XV p. pent.) XII 465 .Exsulta filia Sion Coz. (zziss. II natia.) III 1278 Exsultate filii Sion Ep. (fer. VI pent.) X 1410

Exsultauit ut gigas Cozz. (sabb. quatt. emp. adu.) lI 548 Exsurge Domine non praeualeat Gra. (dozz. III quadrages.) YV 644 Exsurge quare obdormis Imzr. (doz. sexages.) IV. 289 Exsurgens Matia Ez.(fer. VI quatt. emp. adu.) YII 407 Extendens caelum* Off. zers. (uig. pent.)

X 345 Facta sunt encaenia Ez.( fer. IV pass.) V 305 Factum est in uigilia Lez. (sabb. s.) VIT 230 Factus est Dominus Is£r. (dozz. II p. pent.) XII 62 Fiat pax Grad. uers. (dom. XVIII p. pent.) XII 601 Fiduciam talem Ep. (dozz. XII p. pent.) XII 318 Gaudete in Domino Inr. (dozz. III adu.) III 50.260 Gratias ago Deo Ep. (doz. XVIII p. pent.) XII 595

Gustate et uidete Cozz. (doz. VIII p. pent.) XII 211 Haec dies quam Grad. (Zezzp. pascb.) VII 572; VIII 88.870 ; Off. uers.* (sabb. paschb.) VIII 1418 Haec est hereditas* Lez. (sabb. s.) VII 296 Hanc igitur oblationem Irfra canonem (Zezep. pascb.) VII 557 Hoc corpus Cozz. (dozz. pass.) V 229 Hodie scietis Infr. (uig. na£iu.) Ill 659.

765

INITIA LOCORVM LITVRGIAE Hoc enim sentite Ep. (dozz. in palmis) V 599 Homo erat paterfamilias Ex. (fer. VI p. dom. II quadrages.) YV 961 Homo quidam etat diues* Ez. (doz. II p. pent.) XIL 4 Homo quidem erat diues qui induebatur Ex. (dom. VIII p. pent.) XII 217 Homo quidam fecit coenam Ex. (doz. II p. pent.) XII 5o Homo quidam habuit Ez. (sabb. p. doz. II quadrages.) IV. 978 Honora patrem Ep.( fer. IV p. dom. III quadrages.) IV. 1075 Honora Dominum QCoz. (dom. XI p. pent.) XII 298 Humanum dico Ep. (dozz. VII p. pent.) XII 169 Humiliamini sub potenti Ep. (dozz. III p. peni.) XII 72

lacta cogitatum Grad. (dozz. III p. penr.) XII 8o lam die festo Ez. (fer. III p. doz. IV quadrages.) YV. 1184 Ibat lesus Ez. (dom. XV p. penz.) Xll

475

lerusalem quae aedificatur Cozz. (dom. IV quadrages.) YV 160 lerusalem sutge Cozz. (dozz. II ada.) III 230 Illumina faciem Cozz. (dom. sepiuages.) IV 246 Illumina oculos Of. (dozz. IV. p. pent.) XII 94 lmmittet angelus Off. (dom. XIV p. pent.) XII 411 Imptropetium exspectauit Off. (dozz. in palmis) V 632 In Deo spetauit Grad. (dozz. XI p. pent.) XII 233 In diebus illis muliert* 247. (zm coena Domini ad mand.) V 1339 In die solemnitatis Off. (fer. V pascb.) VIII 1145 In medio duotum Trac. mers. (im jarasceuen) VY 204 In multitudine uirtutis* O/f. mers. (fer. IV p. dom. IV. quadrages.) IV. 1404 In nomine Domini Iz£r. (fer. IV bebd. 721.) V 7161 In principio cteauit Lecz. (sabb. s.) VII 59

In principio etat Verbum Ez. (zziss. III tafiu.) YII 1293 In salutati tuo Cozz. (dozz. XXI p. pent.) XII 705 In te speraui Off. (dom. XIII p. penr.) XII 381

465

In tribulatione sua Lec. (in parasceue) VY 208

In uoluntate tua Im£r. (dom. XXI p. pent.) Xll 697 Intellige clamorem Cozz. (dozz. II quadrages.) IV 595 Intrate in conspectu Traez. uers. (doz. quinquages.) IV. 407 Inttoduxit uos Dominus Inr. (fer. II pascb.) VIII 715.756 Introibo ad altate Cos. (dozz. sexages.) IV 341 Iubilate Deo omnis tetra Inr. (dozz. III p- pascb.) IX. 56 Iubilate Deo uniuersa terra Off. (doz. IVp. pascb.) X. 395 Iudica me Deus Inr. (dozz. pass.) V 173 Iustificati ex fide Ep. (sabb. pent.) X I44I Iustitiae Domini rectae Off. (doz;. III quadrages.) IV 652 ; Off. (dom. IX p. pent.) X1I 233 ; Iustitiae Domini uerae* Off. zers. (doz. III quadrages.) IV. 656 Iustus es Domine Izzr. (doz. XVII p. pent.) XII 526 Laetare lerusalem Imzr. (doz. IV' quadrages.) IV 733 ; VII 59o Laetatus sum in his 74//. (dozz. II adu.) III 2xri; Grad. (dom. IV quadrages.)

IV 744

Laetentur caeli Off. (zziss. I mafiu.) III 1205

Lapidem quem reprtobauerunt*

Gra4.

uers. (fer. VI pasch.) VIII 1284 ; Off. uers. (sabb. pasch.) VIII 1396 Lauamini Ep. (fer. IV' p. dom. quadrages.) IV 1371 Lauda anima Off. (dozz. III p. pascb.) YX. 101; Off. (domi. p. ascens.) IX. 1131; Off. (fer. VI pent.) X. 1426 Laudate Dominum Tracz. (wig. pascb.) VII 530 Laudate pueti Grad. uers. (sabb. pascb.) VIII 1:396 Libenter suffertis Ei. (dozz. sexages.) IV

304

Libertasti nos Domine Grad. (dom. XXIII p. pent.) XII 787 Liber generationis Ez. (oc£. nafiu.) 1T

996

Locutus est Dominus Lec.(fer. IV quatt. temp. ada.) 1l 374 Loquente Petro* Ep.(fer. II pent.) X 1182

Loquete ad omnem coetum Ep.( fer. I^ ass.) V 319 Lutum fecit ex sputo Coz.( fer. IV. p. dog. IV. quadrages.) IV. 1419

466

INITIA LOCORVM LITVRGIAE

Lux fulgebit hodie Inzr. (zziss. I satin.) III 1255

Non simus concupiscentes Ef. (dom. IX p. pent.) Xll 249 Non uos relinquam* Cozz. (sabb. pent.) Magnae Deus potentiae Hyznus (ad X 1472 uesp. fer. VI) V 907 . Notum fecit Dominus GraZ. zers. (zziss. Magnus et metuendus* Off. sers. (zziss. III natu.) MI 1224 III natu.) ll 1332 Notum uobis facio euangelium Ef. Maledictus uit Ep. (fer. V p. dom. II (dozz. XI p. pent.) XII 285 quadrages.) IV 957 Nos autem glotiati Inr. (fer. III bebd. Manducauerunt et satutati Cozz. (dozz. zai.)N 716 quinquages.) YV 421 Nuptiae factae Ez. (dozz. II p. epipb.) III Manifestauit se iterum Ez. (fer. IV 1542 pascb.) VIII 948 Obsecro uos ego uinctus Ef. (om. Maria ergo unxit* 4f. (m coena DoXVIIp. pent.) Xll 517 zini ad mandatum) N 1339 Obsecro uos ne deficiatis Ep. (dom. Maria stabat Ez.(fer. V pascb.) VIII XVI p. pent.) Xll 485 IIS2 Miserunt Iudaei* Ez. (Zozz. IV' adu.) 1M Oculi mei semper Isfr. (doz;. III qua558 drages.) IV 628 Miserunt principes Exz.( fer. II pass.) V Oculi omnium in te Gra. (doz. XX p. 241 pent.) XII 670 Mensis iste principium Lec. (iz paOmne datum optimum Ep. (doz.. IV rasceue) VI 214 B. albas) 1X. 278 Missus est Ez.( fer. IV' quatt. femp. adu.) Omne quod natum Ep. (do. in albis) III 372 VIII 154 Meditabor in mandatis Off. (fer. IV. Omnes gentes plaudite Imzr.* (ug. pent.) X. 1378 ascens.) IX. 777 ; Intr. (dom. VII p. Memento Domine filiorum* Off. zers. peut.) XII 177 (fer. V. p. doza. pass.) V 306 Omnes qui in Christo Com. (sabb. Memento nostri Domine* Imgzr. (dom. pascb.) VIII 1432 IV ada.) lI 574 Omnes sitientes* Ep. (sabb. 5. dom. IV^ Memento uetbi tui Cozz. (doz. XX p. quadrages.) YV 1591 pent.) XII 672 Omnes unanimes estote Ep. (Joz. V. p. Miserete mei secundum eloquium Of. pent.) XII 145 uers. (dozaz. II quadrages.) 594 IV Omnia quae fecisti Inzr. (doz. XX p. Miserere mihi Domine quoniam Izzr. pent.) Xll 652 (dom. XVI p. pent.) Xll 491 Omnipotens sempiterne Deus infirmiMisericordia Domini plena Imzr. (doz. tatem Or. (dozz. III p. epiphan.) YII II p. pasch.) YX. 14 1549 Mitte manum tuam Cozz. (doz. in albis) Omnipotens s. D. respice propitius Or. VIII 1578 (uzg. pascb.) VII 369 Modicum et iam non Ez. (doz. III p. Oraui Deum meum ego Daniel Of. albas) 1X. 6o (doz.. XVII p. penz.) XJ 542 Multitudinis credentium —Ep. (ig. Orauit Azarias Ep.( fer. V' pass.) V 578 ascens.) IX. 690 Orauit Daniel Ep.(fer. II p. doz. II quadrages.) YV 902 Naaman princeps Ep.( fer. II p. dozz. III Orauit Mardochaeus Ep.(fer. IV p. quadrages.) IV. 1016 dor. II quadrages.) IV 934 Ne auertas faciem GraZ. (fer. IV. bebd. O uere festa dies* Hyzznus (emp. bascb.) 7i.) V 812 VI 810 Nemo potest duobus Ez. (dez. XIV. P. pent.) XII 427 Nescitis quod hi Ep. (dozz. sep£uages.) IV Pacem relinquo uobis Cor. (dom. IV. 208 B. pent.) X. 1382 Nisi abundauetit iustitia Ez. (doz. W Panem de caelo Com. (dom. XIII p. B. pent.) XII 155 pent.) XII 585 Noli timere serue* Lezz. (fer. IV' pent.) Panis quem ego* Coz. (dom. XIV p. X 1362 pent.) XII 425 (bodie dom. XV /) Nolite mirati E. (dozz. II p. pent.) XII Passer inuenit Cozz. (dozz. III quadrages.) 46 IV 660

INITIA LOCORVM LITVRGIAE Passio Domini n. I. C. secundum Matthaeum (doz. in palmis) V 575 Passio D. n. I. C. secundum Marcum

(fer. III bebd. zai.) V 689 Passio D. n. I. C. secundum Lucam (fer. IV. bebd. zai.) V 146 Passio D. n. I. C. secundum Ioannem (n parasceue) VI 219.256 Pastores loquebantur Ez. (zeiss. II naiu.) III 1244 Pater cum essem QCozz. (doz. p. ascens.) IX 1130 Patet noster Abraham* Ez.(fer. V p. dom. l quadrages.) YV. 845 Pater meus usque modo* Ez.(fer. V. p. dom. IV. quadrages.) IV. 1470 Paulus seruus lesu Ep. (uig. natiu.) 1II 726 Perfice gressus meos Off. (dozz. sexages.) IV 328 Perrexit lesus Ex. (sabb. p. dom. III quadrages.) IV 1143 Popule meus quid z4zz. (iz parasceue) VI

534

Populum

humilem saluum Off. (dom.

VI p. pent.) XII 207

Populus acquisitionis Cozz. (fer. V pascb.) VIII 1058 Populus Sion Im£r. (dom. II adm.) lll 49 Portas caeli Off. (fer. IV. pascb.) VIII 1oz2 ; Off. (fer. III pent.) X. 1302 Post haec uidi* Ep. (doz. Trimit) XI 1065 Postquam impleti Em. (im purificatione BMV) III 1558 Potum meum cum fletu Co. (fer. IV^ bebd. zai.) V 872 Praetetiens lesus Ex. (fer. IV serutin.) IV 1316 Precatus est Moyses Off. (doz. XII p. pent.) XII 323 Preces nosttas quaesumus Domine clementer Or. (dom. sexages.) YV 301 Preces populi tui quaesumus Or. (do. sep£uages.) IV. 215 Primum quaerite regnum* Cozz. (dom. IX p. pent.) XII 236 Primum quidem sermonem Ep. (ascen570) IX. 864 Prope etat pascha Ex.( fer. 1I p. dom. IV quadrages.) YV. 1161 Prope es tu Domine Inzr.( fer. VI quatt. zemp. adu.) III 417 Protectot nostet Grad. (do. V' p. pent.) XII 124; Intr. (dom. XIV p. pent.)

XII 595

Psallite Domino Cozz. (2sce2522) 1X. 940 Puer natus est nobis Iwzr. (zziss. IIT fiai.) 1II 1315

467

Quaecumque scripta Ep. (dozz. II ada.) III 199 Quaerite Dominum Ep.( fer. II p. dom. I quadrages.) IV 829 Quaetitis me* Ez. (fer. V p. dom. III "quadrages.) IV 1089 Quaesumus omnipotens Deus uota Or. (dozz. III quadrages.) YV 636 Quanto tempote Ef. (oc. mati.) lI 1408

Quasimodo geniti Ig£r. (doz. in albis) VIII 1556 Quia eduxi te per desertum 24m. (in parasceue) VI 534 Qui confidunt in Domino Trac. (dom. IV quadrages.) IV 748 Quicumque baptizati sumus Ep. (dom. VI p. pent.) XII 143 Qui manducat carnem* Cozz. (dom. Xl p. pent.) XII 466 Qui sedes Domine Grad. (dozz. III ada.)

III 545

Qui regis Israel Tracz. (sabb. IV zemp. adu.) MI 395 ; Grad. uers. (uig. natiu.) III 706 Quid est quod intet uos Ep.( fer. V. p. "dom. I quadrages.) IV. 850 Quid ultra debui facere 24sz. (n parasceue) VI 534 Quis ascendet in montem Grad. urrs. Cfer. IV. quatt. temp. adu.) MI 395 Quis ex uobis arguet Ex. (oz. pass.) V. j

Quis uestrum habebit amicum Ex. (/rid. rogation.) YX. 478 Quoniam non in finem Grad. uers. (doz. sepiuages.) IV 212

Recordare mei Domine Off. (dozz. XXII p. peni.) XII 738

Recumbentibus undecim E». (ascensio)

IX 054i

5

Reminiscere miserationum mr. (doz. II quadrages.) IV. 588 Renouamini spiritu Ep. (dozz. XLX p. pent.) Xll 615 Repleatur os meum Inzr. (fer. VI pent.) X 1421

Repleti cibo Poszcozz. (dozz. II adu.) III

233

Responderunt Iesu Ez.( fer. IV' p. dom. I quadrages.) IV. 836 Respice Domine Isir. (dom. XIII p. pent.) Xll 376 Respice in me Inzr. (dom. IlI p. pent.) XII 84

Resuttexi et adhuc Imfr. (dozz. pascb.) VII 21.652 Reuelabitur gloria Cozz. (uig. natin.) III 768

^

468

INITIA LOCORVM LITVRGIAE

Reuettere in thesauros* Respons. (dozz.

septuages.) IV. 144 Rogamus uos cottipite Ep. (sabb. p. doz. I quadrages.) YV 891 Rogamus uos et obsecramus Ep. (dozz. II quadrages.) IV. 574

Rogamus uos per aduentum Ep. (sabb. quatt. temp. adu.) MI 534 Rorate caeli In£r. (fer. IV' quatt. temp. ada.) III 378 Saepe expugnauerunt me Trac. (doz. pass.) V. 199 Salue festa dies ziZe o uere festa dies Salus populi ego Inzr.( fer. V p. dozz. III quadrages.) V1lI 180 ; Inzr. (dom. XIX p. pent.) XII 631 Sanctificabo nomen meum Ep.( fer. IV/ serutin.) IV' 1361 Sanctificauit Moyses Off. (doz. XVIII p. pent.) XII 569 Sciant gentes Grad. (dom. sexages.) IV. 315 Scientes quia hora Ep. (dozz. I adu.) III 97

Scitis quoniam cum gentes Ep. (dozz. X p. peut.) XII 249 Scripsit Moyses canticum Lec£. (sabb. 5.) VII 296 Scriptum est quoniam Abraham Ep. (dozz. IV. quadrages.) YV 740 Sedit angelus ad sepulchrum* .4z. (Zezmp. pascb.) VII 1157 Si ambulauero in medio Off. (doz. XLX

p. pent.) XII 656 Si consurrexistis Ep. (sabb. 5.) VII 485 ; Cozz. (fer. III pascb.) VIII 825 Si iniquitates obseruauetis Imfr. (doz. XXII p. pent.) XII 709 Si linguis Ep. (dozz. quinquagesima) 1V

589

Si peccauerit in te Ez. (fer. III p. doz. III quadrages.) IV 1028 Si quis diligit Ez. (dozz. pent.) X 221 Si spiritu uiuimus Ep. (dom. XV p. peni.) Xll 442

Sic Deus dilexit Ez. (fer. II pent.) X

1175

Sicut ceruus desiderat Tract. (mig. pascb.) VII 562 Sicut in holocaustis arietum Off. (doz. VII p. pent.) XII 176 Simile est regnum E». (dozz. septuages.) IV 201 Simile factum Ez. (dozz. XIX p. pent.)

XII 642 Speciosus forma Grad. (ocf. natiu.) TII 1413 Sperent in te Off. (doz. III p. pent.) XII 81

Spiritu ambulate Ep. (dom. XIV p. pent.) XII 403 Spiritus Domini repleuit Imzr. (doz. pent.) X. 1095 ; Lect.( fer. IV. pent.) X. 1360 Spiritus Domini super me* Ep. (ziss. II nain.) 1I 1264 Spiritus qui a Patre procedit Cozz.( fer. III pent.) X. 1297 Spiritus sanctus docebit Coz. (fer. II pent.) X. 1244 Spiritus sanctus procedens* Respon. (Zezzp. pent.) X. 909 Spiritus ubi uult Cozz.( fer. VI pent.) X 1428

Sta in porta Ep. (fer. V p. dom. III » dquadrages.) IV 11o1 Stans Petrus Ep.( fer. II pascb.) VIII 765 Stetit angelus zide Sedit angelus Stetit Iesus in medio Ez.( fer. III pascb.) VIII 844 Subleuatis Iesu oculis Ex. (uig. ascens.) IX 532 Super cathedram Moysi* Ez. (dom. XVIIp. pent.) XII 560 ; Ez.( fer. III B. dom. II quadrages.) IV 906 Super flumina Babylonis Off. (fer. V pass-) V 335 ; Off. (dom. XX p. pent.) XII 653 Surge et uade in Niniue Ep.(fer. II pass.) V 252 Surge et uade in Sarephta Ep. (fer. III p. dom. II quadrages.) IN 913 Surrexit Christus qui creauit 747/. zers. (fer. V. pascb.) VIII 1143 Surrexit Dominus et apparuit Cozz.( fer. II pascb.) VIII 804 Suscepimus Deus Izzr. (doz.. VIII p. pent.) Xll 202 Tentauit Deus Abraham* pent.) X. 85

Lee. (igi.

'Tenuisti manum dexteram Grad. (doz.

in palmis) V Go1 Terra tremuit Off. (dozz. pascb.) VII 742 ; VIII 83.647 Timebunt gentes Gra. (doz. XVI p. pent.) XII 496 Tollite hostias Coz. (dom. XVIII p. pent.) XII 598 Tollite portas* Off. (wig. natiu.) YII 686 Tota pulchra es Maria* 24m£. (ez. pascb.) VII 1275 Tu Domine demonstrasti Ep.( fer. IIT bebd. zai.) N. 690 Tu es Deus qui facis Grad. (doz. quinquages.) III 402 Tu humiliasti* Off. zers. (mss. III Hain.) 1l 1335

INITIA LOCORVM LITVRGIAE Tu mandasti Cozz. (dom. XIX p. pent.)

XII 658

Vadam ad montem* /4nz. (Zezp. pascb.) VIII 1259 Vado ad eum qui Ex. (oz. IV p. albas) IX 114

Venerunt duae mulieres Ep. (fer. II p. dom. IV. quadrages.) YV 140 Venerunt ergo ministri* Ez. (fer. W

Dass.) V 345

Veni et ostende Inr. (sabb. quat. temp. ada.) III 538 Venit Elias Lecz. (fer. IV p. dom. I quadrages.) YV. 841 Venit lesus Ez. (fer. VI p. dom. III quadrages.) IV. x111 Venit mulier Sunamitis Ep. (fer. V p. dom. IV. quadrages.) YV. 1496 Venite benedicti Imr. (fer. IV pascb.) VIII 967 Venite filii Gra. (fer. IV p. dom. IV. quadrages.) IV 1378 ; Grad. (dozs. VII D- pent.) XII 174 Vespere autem sabbati Ez. (sabb. s.) VII 500 Vexilla regis prodeunt Can. (fep. pascb.) V 96 Viam ueritatis* Off. uers. (dom. pass.) V 219

469

Vias tuas Domine Imgfr. uers. (dom. I adu.) lll 62 Victricem manum Inr. (fer. V' pascb.) VIII 1125 Videat cor mundum* Grad. (dom. IV D. pent.) XII 99 Viderunt omnes Grad. (zziss. III natiu.) III 1323 Videns Moyses* Off. uers. (dom. XVIII D. pent.) Xll 581 Videte quomodo caute Ep. (oz. XX B. pent.) XII 662 Vidi aquam egredientem .4mz. (Ze. paschb.) VII 922 Vinea facta Tracz. (uig. pascb.) VII 345 Viti Galilaei Imgzr. (ascenso) IX. 864; Off.* (ascens.) IX. 864 Vltimo festiuitatis Cozz. (uig. pent.) X. 351.1481

Vna sabbati Ez: (sabb. pascb.) VIII 1319 Vnam petii a Domino Cozz. (dozz. V p. pent.) XII 132 Vndecim discipuli Ez. (fer. VI pascb.) VIII 1268 Vocem iucunditatis ascens.) IX. 464

Ig£r.

(dom.

ante

Vovete et reddite Cozz. (doz. XVII p. pent.) XII 552

Vtique dicetis mihi Ez.( fer. II p. doz. III quadrages.) YV 994

VII

ORDO RERVM Ad uenerabilem Ratisponensis ecclesiae episcopum Cunonem Epistula Rüperti Abbatis pro libro de diuinis officiis Prologus Liber primus 1 De horis canonicis 2 De prima 3 De tertia 4 De sexta 5 De nona

6 7 8 9 1o 11 12 13 14 15 16

De matutina et uespertina synaxi De completotio De uigiliis nocturnis Cur uesperae uel matutini ordine a ceteris differant horis De ordine horarum in festiuitatibus Cut lectiones otatione praeuenimus De Izbe dozzne De Tz aufez De Deo gratias De responsotiis De campanis

17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

De ministerio altaris De habitu sacerdotis De amictu De alba De stola

De casula De tunica De sandaliis De anulo

Quod signo crucis aurea lamina cessit De pallio archiepiscopi De antiphona ad introitum De incenso et Kyrze eleison De G/oria in excelsis Deo

pag. I 5 7 7 7 8 8 8 9 9

IO IO 12 12 I2 12 I3 I5 I$ 17 17 18 18 18 I9 20 20 21 22 23 24 24

31 De collecta

25

32 35 34 35 36 37

26 27 27 28 29 31

De epistola De manipulo De graduali De Alleluia De euangelio Item de euangelio

Liber secundus 1 De symbolo Credo 2 De offerenda 3 Item de oblatione 4 De silentio post offerendam 5 De secreta

6 De Te zgizur 7 Hanc igitur oblationem 8 Qui pridie quam pateretur, usque : In zzei memoria facietis 9 Matetia 10 Intentio 1i Vtilitas 12 l/nde ef memores, Domine, usque : E£ calicem salutis perpetuae 13 Sicut accepta babere dignatus es

32 32 35 35 37

38 39 40 41 PE

46 47

ORDO RERVM 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

INobis quoque peccatoribus Per quem haec omnia, Dorine, Sezzper bona creas Pax Dorzini sit semper uobiscum Agnus Dei, qui tollis De communione De collecta De Benedicamus Dogino Quomodo uel a quibus missae officium ordinatum sit De azymo et fermento De ornatu altaris et templi De cappis De rasura capitum

Liber tertius

De ordine ecclesiastico ab aduentu Domini Prologus 1 De aduentu Domini 2 De prima dominica aduentus Domini Cur statio ad sanctum Petrum Cur in aduentu non utuntur consuetis uestibus sacris diaconus et subdiaconus 3 De dominica secunda 4 De dominicae tertiae officio Cur statio ad sanctum Petrum 5 De quattuor temporum ieiuniis 6 De ieiunio in aduentu Domini 7 De feria sexta ieiunii 8 Cur una tantum lectio legatur ad missam Cur sabbato ieiunii duodecim lectiones titulentur, cum sex tantum legantur 9 Sententia Leonis papae, quod ordinationes, cum sabbato et uespere fiant, ad diem dominicam pertineant 1o Item de sabbato, et cur statio ad sanctum Petrum 11 Curt dominica quarta uacat 12 De officio in uigilia natalis Domini 13 De officio eiusdem diei 14 De eo, quod solet quaeti, cur Deus lapsum hominis euenire petmiserit, pro quo incarnatio eius necessaria fuit 15 Cur duae lectiones legantur ad missas in natale Domini 16 Quod dominica nocte Christus natus sit 17 Cur duae missae in nocte canantur 18 De euangelio Iber generationis

19 Cur euangelista Christi generationem ita contexerit, ut illam ad Ioseph potius quam ad Mariam deduceret Quod Dominus fetia sexta conceptus sit et dominica natus 20 De officio primae missae 21 De officio secundae missae

22 25 24 25

De officio maiotis missae De officio Dauzz zedium silentium De sancto die epiphaniae Cur in putificatione Mariae candelae portentur

Liber quartus 1 De septuagesima 2 Cur septuagesimam nominemus 3 Quid septuagesima significet 4 Qua ratione sic ante passionem Domini septem dominicae ordinatae sint 5 Cur A//e/uía dimittatur 6 De officio septuagesimae et cur statio fiat ad sanctum Laurentium

471 48 48 49 49 49 5o jo 9o 52 56 6o 6o 62

62 62 65 65 65 66 68 7o 7o 7 72 75

75 74 76 78 78 81 86 86 87 87

90 92 92 94.

95 97 98 102 105 IO3 IO3 104 IO4 105 107

472

ORDO RERVM. 7 8 9 10 11 12 15

14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

De sexagesima De quinquagesima De prima dominica quadragesimae Cur cineres capitibus imponamus De secunda dominica quadragesimae, cur uacet De dominica tertia quadragesimae De dominica Laezare lerusalezz

: De euangeliis et epistolis feriarum quadragesimae, in quibus sibi concordent De feriis secundae hebdomadae De feriis tertiae hebdomadae De fetiis quartae hebdomadae De feria quarta scrutiniorum Cut quarta feria fiant scrutinia Quod hoc scrutinium praecipuum sit septem scrutiniorum De officio eiusdem quartae feriae Cur statio ad sanctum Paulum De feria quinta De fetia sexta De sabbato

Li ber quintus 1 De dominica in passione Domini 2 Cur Gloria Patri non dicatur

3 Cur hac dominica Ieremias legatur De officio eiusdem diei

4 5 6 7 8

9 1o 11 12 13

De consonantia ferialium lectionum De sabbato ante palmas, cur uacet

De dominica in palmis Quod propter processionem palmarum dominicalis processio non sit omittenda Quod haec maior hebdomada mundanae creationis hebdomadae tespondeat De officio eiusdem diei De feria secunda hebdomadae sanctae De feria tertia De feria quarta

14 De fetia quinta, quam coenam Domini nominamus

15 Cur solemnis sit missa eiusdem diei 16 De chrismate 17 Quod recte hac die chrisma consecretur

18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

Quid mysterii contineat ordo consecrandi chrismatis Quod recte hac die paenitentes ecclesiae restituantur De lauatione pedum simul et officio Cur a praelatis lauari debeant pedes subditorum De mandato pauperum Quod per horas trium dierum ecclesia suum ordinem non seruet De mutatis trium noctium uigiliis Cur initia finesque horarum omittamus Cur candelae exstinguantur Quid tropi significent De nouo igne Cur campanae non sonent Cur altaria nudentur Cur uino et aqua lauentur

32 Cur horae sub silentio cantentur 33 Cur matutinas sicut horas sub silentio non cantemus

Liber sextus 1 De parasceue

109 II2 II4 116

116 118

I20 123 126 128

1535 134 155

136 157 I40 I4I 142 143

145 145 I47

148 148

151 155 156

158

159

161 162 165 167 168 169 171 172 175 175 177 178 179 179

180 180 181 187

185 183 185 185

186

ORDO RERVM 2 Cut hac die missa non cantetur 3 Quod celebritas nostrae redemptionis a fetia sexta ad dominicam

transfetatut

4 Cut hora nona conuenimus adorate crucem 5 De officio uel ordine adotandae crucis

6 Cur hac die legitur passio secundum Ioannem 7 Cut euangelista suum interposuetit testimonium 8 Quod singula eorum, quae Dominus passus est, aliquid mystice

significent Quid crucis figura significet Quid significet, quod aceti poculum, dum gustasset, noluit bibere Cur chlamidem coccineam sibi circumdati permiserit Cur arundinem in manu accepetit Cur spineam coronam gestauerit Cut sibi crura frangi noluerit Cur sanguinem et aquam de latere suo fuderit Cur nec solus sanguis nec sola aqua de latere eius exierit, uel cur aqua sociata sit 17 Cut hac die solemnes fiant orationes pro statu ecclesiae 18 Cur pro TIudaeis genua non flectamus 19 Cur ab his, qui crucem apportant, cantetur : Popale zzeus, et aliae antiphonae, et ad singulas respondeatur graece agios et latine sazezaus Deus 20 Quid significet, quod crux hactenus operta nunc autem discooperiatur 21 Item de cruce 22 Curt pfidie dominicum corpus in hodiernum diem reconditum sit 25 De eo, quod duo presbyteri corpus dominicum de loco, quo pridie reconditum fuerat, deferant, et quod dicatur super illud oratio dominica tantum 24 De sabbato sancto 25 Cur hoc sabbatum uocetut sanctum 26 Quod uel quibus ex causis praefulgeat paschalis solemnitas 27 Cur pascha non celebretur ante plenilunium, quod primum occurrit post uernum aequinoctium 28 De cereo 29 Quid cereus significet 30 Cur diaconus cereum benedicat 31 Cur ad benedicendum cereum frustula quoque pottentur incensi 32 Cur dicatur uel sit hoc sactificium uespertinum 23 De baptismo 34 Quomodo uel quid pet baptismum mors Christi operetur in nobis 35 Quod iuxta sententiam Domini nullus unquam nisi renatus ex aqua et Spiritu sancto regnum Dei introietit, et quod illa hora, qua Dominus noster sanguinem et aquam de latere suo fudit, uniuersa ecclesia, quae iam erat uel fuerat ab origine mundi usque ad latronem qui in cruce confessus est, baptizata sit 36 Cur nulli ueterum sanctorum sua iustitia suffecetit, ut per eam ad id, unde primus homo lapsus est, posset restitui absque baptismo sanguinis Christi 9 1o 11 12 I3 14 15 16

Libet septimus 1 De otdine eiusdem baptismi 2 Quod lectiones et tractus praesentis diei ad baptismi pertineant sacramentum 3 De lectione prima, quid ad materiam pertineat 4 Quae imaginis et similitudinis Dei distantia sit, et quod non imaginem sed similitudinem homo peccando perdidit, ad quam et reformatur pet baptismum Christi 5 Quod martyres baptismum non consecuti recte dicantur in sanguine et morte sua baptizati

9 187

190 II 192 195 I94 i04 195 I95 196 196 196 HG I2 199 200 200

201 202 202 204 206 206 207 207

209 211 211 213 214 214 215 215

217

220

225

225 226

227 229

474

ORDO RERVM: 6 7 8 9 10

De De De De De

lectione secunda lectione tertia lectione quatta tractibus, quos lectionibus eisdem succinimus consecratione fontis :

11 De missa eiusdem diei, et cur illi consuetudinalis cantus, id est inttoitus et communio, desit

12 13 14 15 16 17 18 19 20

21 22 23

24 25

Cur a nudiustettius omissum nunc reddatur pacis osculum De die dominicae resurrectionis Cur Dominus non ante diem tertiam resurgere uoluerit Item de celeritate resurrectionis Quid significet, quod Dominus noster nocte resurrexit Quid significet, quod cum terraemotu resurrexit Dominus Quod Matthaeus non dissentiat a ceteris euangelistis in eo, quod dicit mulieres uenisse uespete sabbati, et quod uere uespere uenire coepetint et diluculo peruenetint, et cut ita egerint Quanto tectius nunc sancta sit prima sabbati, qua mundi redemptor tesutrexit a mortuis, quam olim sabbatum, quo idem mundi creator ab opete suo cessauit Qua ratione uel auctoritate ab hac die dominicae resurrectionis processio cum benedictione aquae cunctis per annum agatur dominicis Cur Dominus discipulos ad uidendum se in Galilaeam inuitauetit, cum et Ierosolymis uisus sit, et quod ideo processio singulis dominicis fiat Quo die discipuli in Galilaea uidentes Dominum adorauetint secundum Matthaeum Quod de saluatore nostro prophetice dictum sit : NNepbralizz ceruus ezmissus dans eloquia pulchritudinis Item de processione, secundum quod uariatur in diuersis monachorum et canonicorum ordinibus Quod nos recte beatam Mariam in principio nostrae laetitiae proponimus in hac processione, omni dominica ad eius memotiam prima statione diuertentes, et quod credendum non sit, quod Dominum resurgentem ipsa non uidetit, et quod inter testes mater scribi non debuerit

Liber octauus 1 De missa eiusdem diei 2 De ordine inusitato uespertinae laudis, cuius causa est pet hanc hebdomadam solemnitas sancti baptisterii 3 Cut non monachi aequi ut canonici per hos dies consuetam debeant immutare regulam 4 Quam congrue fides resurrectionis per quadraginta dies confirmata sit, simulque de miraculo cuidam fratri ostenso hoc anno ab incarnatione Domini millesimo centesimo undecimo 5 Cur haec sacra paschalis solemnitas octauas habeat, cum ipsa sit octaua, id est octauam mundi aetatem tespiciat, quae est uniuersalis

resuttectio 6 Iterum de officio primi diei dominicae resurrectionis, quod hoc et cetera huius hebdomadae officia secundum octo beatitudines et secundum paene totidem donorum Spiritus sancti ordinata sint ascensiones : Beati pauperes spiritu 7 De officio secundae feriae : Bea£i ies Cut statio ad sanctum Petrum 8 De officio feriae tertiae : Beazi qui |ugent Cur statio sit ad sanctum Paulum 9 De officio quartae feriae : Beazi qui esuriunt et sitiunt iustitiam IO Cur statio ad sanctum Laurentium 11 De officio quintae feriae : Beazi zeisericordes I2 Cut statio ad sanctos apostolos

230 251 232 222 235 236

239 239 241 242 245 244

245 246 248

250 251 253 255

255 259 261

264

265

272

275

276

279 2179 281 282

285 285 288

ORDO RERVM 15 14 15 16 17

De officio Cut statio De officio Cur statio De octaua iustitiam

sextae feriae : Beazi zzundo corde ad sanctam Mariam sabbati : Beazi pacifici ad sanctum Ioannem ad Lateranas die sanctae paschae : Bea£i qui persecutionez patiuntur propter

Liber nonus 1 De dominica secunda post albas 2 De dominica tertia post albas 5 De euangelio dominicae quartae post albas, quo dictum est : INisi ego abiero etc. Quomodo contratium non sit : Rogabo Patreza zseum et alium ParacleIum dabit uobis, et : INon dico uobis, quae ego rogabo Patrem de uobis 4 De dominica ante ascensionem Domini

5 6 7 8 9 ro 11 12

De rogationibus a sancto Mamerto institutis De missa in uigilia ascensionis Domini De officio in die dominicae ascensionis De eo quod dictum est : Ez sede? a dextris Dei Quod auctoritate euangelii processio fiat in die ascensionis Domini Cur eadem processio non ante sed post tertiam agatur De dominica post ascensionem Domini Cut hactenus apostolicae litterae ad uigilias lectae sint

Liber decimus I Incipit de aduentu seu diuinitate atque operatione sancti Spiritus 2 Qua auctotitate sabbato pentecostes sicut et sabbato paschae baptizandum sit 3 Quid pertineat ad sancti Spiritus gratiam lectio : Tezzauiz Deus /Abrabam

4 Quod in honorem septiformis Spiritus septem sint officia quinta uacante feria 5 Cut apostolus Paulus eos, qui in Ioannis baptismate baptizati fuerant, nihilominus baptizari fecerit 6 De proptietate consolationis secundum quam Spiritus sanctus alius datus est Paracletus

7 De processione eiusdem Spiritus sancti a Patre Filioque procedentis 8 Quo otdine fiat eadem ptocessio sancti Spiritus 9 Cut proptie Spiritus sanctus procedens dicatur, cum Filius a Deo processetit, sicut ipse ait : Ego enzzz a Deo processi e£ ueni 1o Item unde supta et quod Spiritus sanctus sit capabilis humanae animae, quod est proprium diuinae substantiae 11 Item de processione Spiritus sancti eiusque minore uel maiore uisitatione iuxta illud, quod dictum est: Spiritus ubi uult spirat 12 Incipit de die pentecostes, quomodo dies, quo data est lex, quinquagesimus computetut a die, qua in Aegypto agnus immolatus est, cuius solemnitatis die Spiritus sanctus datus est 15 Quid significet, quod sonus factus est de caelo adueniente Spiritu sancto 14 Cur Spiritus sanctus cuius natuta est inuisibilis, uisibilem foris ignem ostendit 15 Cut cum Patris et Filii et Spiritus sancti una sit substantia, magis Spiritus sanctus dicatur ignis 16 Cur Spiritus sanctus sic in igne apparuerit, ut de eodem igne linguas quoque formate dignatus sit 17 Quod non, ut quidam opinantur, apostoli ita locuti fuerint una tantum id est hebtaea lingua, ita ut cuique genti sua uideretur, quod miraculum, ut ait Beda, non loquentium esset sed audientium 18 Quam congrue Spititus sanctus in apostolos hota tertia deuenetit 19 Quod signa praedicta Spiritus sanctus uisibiliter quidem ostendit,

475 289

291 292 295 207, 300 301 302 306 310 31I 315 320 323 325 326 326 228

$59 D59 DOT 532 222 355 355 558 339 342 345

344 346 348

348 349 350 351 355

ORDO RERVM .

476 20

21 22

23 24 25 26 27 28 29 30

sed inuisibilis inuisibiliter operatus est, et intrinsecus operatus corda tepleuit 354 Quod non eo minor sit Spiritus sanctus, quia capabilis est humano spiritui, cum idem de Patre et de Filio debeat intelligi 354 Quod licet apostolis dictum sit de Spiritu sancto, quia apud uos zaneLit, proprium tamen Filii Dei signum fuerit, quod dictum est Ioanni : Super quem uideris Spiritum descendentem sicut columbam et manentem in eo 355 Quod ubique esse nonnisi Deus possit, unde Spiritus Domini, quia repleuit orbem terrarum, Deus est 357 Quod sancti Spiritus effusio totius sit diuini operis confirmatio 358 De officio secundae feriae 359 361 Quod Spiritus sanctus extra catholicam non datur ecclesiam Quod ieiunium aestatis in ipsa pentecostes hebdomada celebrandum 362 sit De officio quartae feriae : multiplicem ecclesiae scientiam per Spiritum sanctum esse datum 3565 De officio sextae feriae : synagogam per fidem esse resuscitandam 364 De officio sabbati : duos populos gentilem et iudaicum pacem et concordiam habituros 565 Quod singula officia, quae praedicta sunt, singulis sancti Spiritus 366 donis conueniant

Liber undecimus I Incipit de sancta Trinitate. Cur post solemnitatem sancti Spiritus officium de sancta Trinitate ponatur 2 Quod nomen Patris et Filii et Spiritus sancti propria ueri Dei descriptio sit 3 De significato eiusdem nominis Patris et Filii et Spiritus sancti 4 Quod his relatiuis nominibus magis quam substantialibus natura Dei significetur 5 Cur tres petsonas confitentes tres tamen deos dicere prohibemur 6 Quod diuina substantia ptopter sui simplicitatem nullis accidentibus subiaceat 7 Quod relatio nominum Patris et Filii et Spiritus sancti nullatenus in Deo accidens

sit, licet relatio unum

de accidentibus

sit

8 Quod hoc quod ait sapientia : Ladens erazz corazz eo, scilicet Deo, in principio, idem sit, quod de Verbo dictum est : Quod factum est in ipso, uita erat

9 Quod fides catholica neque ut Arius substantiam separet, neque ut Sabellius Trinitatis personas confundat 10 Qua similitudine ualeat intelligi Filium absque fluxu uel diminutione paternae substantiae potuisse nasci 11 Quod haeresis sabelliana personas confundens consequenter dicta

sit pattipassiana 12 Quod in creatura rationali bene constituta sancta Trinitas per suorum distinctionem operum agnosci ualeat 13 Quomodo numerus trium personarum nihil inde auctus sit, quod

369 369 AE 272 372 515 374 375

378

379 381 282

383

homo factus est Filius Dei, nec idcirco quaternitas, sed dicatur et sit

14 15

16 17

I8 19

nihilominus Trinitas Cur ante incarnationem Domini fides sanctae Trinitatis a uulgo non debuerit aut potuetit exigi Quod uetus testamentum eandem fidem Trinitatis non tacuerit, nec sine illa ueteres sancti Deo placuerint Quomodo in operibus quoque sex dierum singulis Trinitas commendeturt Quod in plasmatione hominis cuiusque personae Trinitatis proprium opus discetnendum sit Quam recte cum tres personae sint Deitatis, ad solam Filii pertinuerit personam carnem suscipere hominemque redimere De officio eiusdem sanctae Trinitatis

384 386 386

587

389 39x 395

ORDO RERVM Liber 1 De 2 De 3 De

duodecimus dominica prima post octauas pentecostes dominica secunda post octauas pentecostes dominica tertia post octauas pentecostes

4 5 6 7 8 9 ro 11 12 13 14 15 16 17 18

De De De De De De De De De De De De De De De

dominica dominica dominica dominica dominica dominica dominica dominica dominica dominica dominica dominica dominica dominica dominica

19 20 21 22 25 24

De De De De De De

dominica decima nona post octauas pentecostes dominica uicesima post octauas pentecostes dominica uicesima prima post octauas pentecostes dominica uicesima secunda post octauas pentecostes dominica uicesima tertia post octauas pentecostes nocturnalibus lectionibus

quarta post octauas pentecostes quinta post octauas pentecostes sexta post octauas pentecostes septima post octauas pentecostes octaua post octauas pentecostes nona post octauas pentecostes decima post octauas pentecostes undecima post octauas pentecostes duodecima post octauas pentecostes decima tertia post octauas pentecostes decima quarta post octauas pentecostes decima quinta post octauas pentecostes decima sexta post octauas pentecostes decima septima post octauas pentecostes decima octaua post octauas pentecostes

THEOLOGY LIBRARY GLAREMONT, CALIF.

477 397 397 397 398 399 399 400 401 401 402 403

404

404 405 407

408

409 410 411 412 415

414

415 416 417

err

Tr » bn m

Mildrid

CONSPECTVS MATERIAE MAGTOOIIAP CBS

T NCC

ERECTA

TTE

E.

VII

CINE e cn MM pep M EU DE Beschreibung der Handschriften ........... Weitere Kodizes und Fragmente .......... verlorene Hoandschrilten 2o x semeer ss Zwei Handschriften des zweiten Teiles ..... Verzeichnis der benutzten Handschriften ... Verzeichnis der verlorenen Offizien-HandSCHIERA CR MU SUE e heb. e eme iUe CPUS UM Mr M d S

IX-LVII XVII-XXXVII XXXVII-XL XL-L L-LIV LIV-LVI

EC EH CHOICUS Ie eeireeors cns AR ela qaa Ad uenerabilem Ratisponensis ecclesiae episcopum Cunonem Epistula Ruperti Abbatis pro'hbro de QOhuinisS-OÍlcHs -7.. 1... etuer Erolocus MS t Mis Lever sers eS iceie Mea eue ipersauteOno Pe Pa esc CEDE M

LVI-LVII LVII I-419

TAberoVndecitUs4 eue eigene dom Ie pets TIaberduodecinals e nose serere tx mee ness

I-4 5-6 7-31 32-61 62-102 103-144 145-186 187-224 225-258 259-299 300-329 330-368 369-396 397-419

Indices esce ccu de tees side Es qud Index locorum Sacrae Scripturae .......... Index UCEOEUTU oss certocesdiersam eaa e SESRUN Index PUO COS crew emo ar RIS In SCALES Initia locormmuLitUrgiwe 5.5. exe eres OO OSE GEH ir der Le cst ees raid. SI UUUt den

421-477 423-442 443-447 448-460 461-469 470-477

Ieibers ecd usi 202

2402 2

NEC

Pe IOS

L3DCPUDOEUSm. c. ees rese aru IE OU EUUS o. eeEC Rs eer nurse ee eir € age bon UI bus ee ed rece claires eue ras [DOES SEE UN EUN et bm RO AA arri Me fiaer eps ek see rel ine ee RN E NE IdberA CDU ases ood Eram sei MSS QS MEUM T'SOD NOUS qt ou essc er deu NIIe DES Une IDCM IDPCIIUSS. s d uesu cnt oo cEVS da IA

Imptimé par les Usines Brepols S. A. — Printed in Belgium

D/1967/0095/12

Turnhout (Belgique).