Kısa Rusya Tarihi [1 ed.] 9786050207767

Citation preview

Abraham Ascher

1928'de Almanya'da doğdu, 1943'te ABD'ye göç etti. Lisans eğitimini City University of New York'ta, yüksek lisans ve doktorasını ise Co­ lumbia University'de tarih bölümünde tamamladı. Çeşitli üniversiteler­ de akademisyen olarak görev aldı, pek çok ödül kazandı. Rusya tarihi alanında uzmandır. The Kremlin [Kremlin; 1972], The Revolution of 1905: Russia in Disarray [1905 Devrimi: Rusya' da Kargaşa; 1988] ve Rus Deııri­ minde Menşevikler [Metis Yay., 1992) kitapları arasındadır.

Yavuz Alogan

Yavuz Alogan, 195l'de Pazarören Köy Enstitüsü'nde doğdu. İlkokulu Balıkesir, Edime ve Ankara' da tamamladı. Yenişehir Koleji, AİTİA Eko­ nomi ve Maliye Bölümü ile AÜ Eğitim Bilimleri Fakültesi Halk Eğitimi Bölümü' nü bitirdi. Dev-Genç ve ADYÖD gibi gençlik örgütlerinde yer aldı; Sosyalist Parti, Birleşik Sosyalist Parti, Özgürlük ve Dayanışma Partisi'nde yöneticilik yaptı. Çeşitli sosyalist dergilerde, Sol ve Aydınlık gibi günlük gazetelerde yazdı. Yüze yakın eseri Türkçeye kazandırdı, çeşitli yayınevlerinde editör olarak çalıştı.

Abraham Ascher

KISA

RUSYA •

•

TARiHi lngilizceden çeviren: Yavuz Alogan

Say Yayınlan Tarih

Kısa Rusya Tarihi / Abraham Ascher Özgün adı: Russia: A

Short History

© Abraham Ascher 2002, 2009, 2017 Bu kitap, Oneworld Publications ile Say Yayınları arasında yapılan anlaşma sonucunda basılmışhr. Türkçe yayın hakları Kesim Ajans aracılığıyla© Say Yayınları Bu eserin tüm hakları saklıdır.

ISBN 978-605-02-0776-7 Sertifika no: 10962 İngilizceden çeviren: Yavuz Alogan Yayın koordinatörü: Levent Çeviker Yayıma hazırlayan: Eda Okuyucu Kapak ve sayfa tasarımı: Artemis İren Baskı ve cilt: Yıldız Mücellit Matbaacılık ve Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş. Maltepe Mah., Gümüşsuyu Cad., Dalgıç Çarşısı,

No: 3/4

Zeytinburnu/İstanbul Sertifika

No: 46025

1. baskı: Say Yayınlan, 2020

Say Yayınlan Ankara Cad. 22/ 12

•

Tel.: (0212) 512 21 58

TR-34110 Sirkeci-İstanbul •

Faks: (0212) 512 50 80

www.sayyayincilik.com

•

e-posta: [email protected]

www.facebook.com/ sayyayinlari

•

www.twitter.com/ sayyayinlari

www.instagram.com/ sayyayincilik Genel dağıhm: Say Dağıhm Ltd. Şti. Ankara Cad. 22/ 4

•

Tel.: (0212) 528 17 54

TR-34110 Sirkeci-İstanbul •

Faks: (0212) 512 50 80

İnternet sahş: www.saykitap.com

•

e-posta: [email protected]

İÇİNDEKİLE R Üçüncü Baskıya Önsöz Haritalar

.

. .... ... ........ 9

.............................. ............ ..

.

.

..

.......................................................................................

13

1. Kökenler ..................................................................................17 Coğrafya . . ..... . ... . . . . .. .. ....... 21 Kiev'in Yükselişi ... .. . . .. 23 .... ........

... .......

..

. ..... . . .

......... .... ..

.

... ....................

..........................................

Kiev'in Ekonomisi ......... ............ ... .

.

.

.......

.....

...........................

Moğol İmparatorluğu'nun Kuruluşu .. . .. . . ... . .

Moğol Hakimiyeti... .

.

. ......... ....

..

.. .. ...

27

.. .32

...........

.

..... .......................................

35

2. Muskovit Rusya'nın Yükselişi .. ..... . . ....... . ...... .......... .41 .

.. . ..

. .

Moğol Hükümdarlığına Meydan Okuma

..

.

44

.

................ .........

Moskova'nın Genişlemesi .. . .... . ...... ........... ... . ..

Korkunç İvan . . .

. . .....

Terörün Saltanah

....

... . .

. .. .....

. . .... .

..

... .

.

.

.

....................

....

.

.

......... ....

.. ...

.....

.

..

.49

.......

.

............. ...... .......................... .............

55

.61

3. Sorunlar ve Görkemli Zamanlar, 1584-1725.......................67 Toplumsal Koşullar .. .

..

.

.

. ...

.... . .... ..... ....... ..

Din Çalışması .. . . .

.

.

..... ....... ...............

. .

. ..

.. . ... .......... .. ........................ ...

Büyük Petro . .... ..... . . .

.

.

. ...

...

...

.

. .... .... .

Bahlılaşma Yanlısı .

.. ..........

...........

.....

. .

1. Pavel

. . ..

.

82

........................... .....

86

.............. ...................................

4. On Sekizinci Yüzyılda Çöküş ve Yeniden Canlanma

il. Katerina'nın Saltanah

74

.. . .. . . 80

. .

.

. .. .

...... .. ............. ...... .

..................................................

.

95

.......

..........

..

. . . . . . . ...........

..........

.

100

108

.........

5. Büyük Bir Güç Olarak Rusya, 1801-1855.......................... 111 Napolyon'un Rusya'yı İşgali .

.

. ...... ....

Ülkede Reform

İç Gelişmeler Kırım Savaşı

.

. . .. 114

.. ..... ........ ... ..

...

..

.

...... ............................. . ..............................

Politik Mayalanma Çar 1. Nikolay

... .

. ..

......... ..

. .

.... . .

. ..

.

...... .. . ........ ..........

..

122

126 130

.......

.

................................ ......................................

.

. .. .

.............................. ...... ... . ...

.

137 141

........... .............

..........................................................................

6. Reform ve Karşı-Reform, 1861-1894..................................145 Adli, İdari ve Askeri Reform Reformun Sonuçları

....................... ... ...................

.

151

............................................................

153

Politik Mayalanmanın Derinleşmesi Karşı-Reform

....

... . . .

158

.................................

.

.

.

................ ................. ..... ..........

.... . ..

164

....

7. Devrimci Rusya, 1894-1917 ................................................171 1905 Devrimi

.

.

Devrimin Sonucu

.................................................................

Stolipin'in Reformları Birinci Dünya Savaşı

1917 Devrimi

. 177

.

.... ..... ...................... ................................... ..

.

190

................. ........................................

. .

.............................. ... ........................

.

.............................................................. .....

..

............................................................

Bolşevikler İktidarı Ele Geçiriyor

.

... .................................

8. Lenin ve Stalin Yönetiminde Sovyetler Birliği ..........

..

208

.212

................

217

. .

.... ........................... .. .....................

İktidar Mücadelesi .

195

.. 203

Devriın Derinleşiyor

Onuncu Kongre

186

221

. 224

.. .......................................................... .

Yukarıdan Devrim .

.

. . . 229

.. .................. ................................. . . ...

Totalitarizm

...........................................................................

Stalinci Terör

. .

...................................... .. ...............................

Günlük Hayatta Stalincilik .

.

... ............................. ...............

Stalin'in Son Yılları .

. . . . .

. ..

240 244

.................

250

................................................

255

.... ... ... . . . ... .... ............ ...

9. Reform, Duraklama, Çöküş Stalinsizleştirme

.

236

.

.............................................. ....................

258

Kruşçev Döneminde Dış Politika ......................................264 Duraklama Dönemi .............................................................268 Reform Dönemi .................................................................... 275 Ekonomik Kriz .....................................................................280 Politik Çöküş ........................................................................285 Boris Yeltsin'in Başkanlığı ..................................................289 Politik Gerilimler .................................................................294 Vladimir Putin'in Başkanlığı..............................................298 10.Putin'in Sürekli Y ükselişi ...................................................317 Medvedev-Putin ..................................................................318 İlyin'in İdeolojisi ..................................................................321 Putin ve Kilise ......................................................................323 Ukrayna .................................................................................324 Balhk Ülkeleri.......................................................................328 Suriye .....................................................................................330 İç Sorunlar .............................................................................331 ABD'yle İlişkiler ...................................................................334 Putin'in Başarısı ...................................................................337 Notlar ..........................................................................................343 Kaynakça ....................................................................................349 Dizin

357

...... ......................................................................................

ÜÇÜNCÜ BASKIYA ÖN SÖZ

K

itap yazmak her zaman zordur fakat dokuzuncu yüzyıldaki başlangıcından Başkan Putin dönemin­ deki en yeni olaylara kadar yaklaşık doksan bin söz­

cükle bir Rusya tarihi yazmanın hayal ettiğimden çok daha

zor olduğunu gördüm. Birkaç sayfayı hak eden önemli olay­ ların ve gelişmelerin çoğu kez birkaç cümleye sıkıştırılması ve bazı konulara, özellikle kültürel ve entelektüel trendlere

istediğimden daha az yer ayrılması gerekti. Üzüntüyle far­ kındayım ki bunlar kitabın eksiklikleri; fakat Rusya'nın bin yıllık süre içinde evrim geçiren politik, toplumsal ve iktisadi kurumlarına ilişkin, okurun çağdaş Rusya'ya dair daha iyi bir anlayış edinmesini sağlayacak ölçüde hıtarlı bir değerlendir­ me sunma hedefime ulaşmayı başardığımı umuyorum. Bu anlayışla, daha önce 2009'a kadar getirdiğim kitabı güncellemeyi kabul ettim. Böylece kitaba, Vladimir Putin'in başkanlık döneminin ilk sekiz yılında Rusya tarihinin başlıca özelliklerini ana hatlarıyla ortaya koyan bir bölüm ekledim. Şimdi son güncellemeden bu yana gerçekleşen değişimle­ ri değerlendirmek, geçen bir yıl Rusya tarihinde bir dönüm noktasını belirlediği için bana önemli görünüyor. Çarlık re­ jiminin yıkılmasından ve Lenin'in liderliğinde Bolşeviklerin sosyalist bir ekonomi kurma amacıyla ülkenin denetimini ele almasından bu yana yüz yıl geçti. Üretim araçları devlet mül­ kiyetine geçirildi; böylece gelir farklılığı en aza inecekti. Bol-

10

Kısa Rusya Tarihi

şevikler eşitlikçi bir toplum hedefine asla ulaşamadılar. Sov­ yetler Birliği ekonomik olarak geri bir ülke olduğu için nihai hedeflere ulaşmanın zaman alacağı öne sürülebilirdi. Fakat 199l'de komünizmin çöküşünden sonra ülke Lenin'in hedef­ lerinden iyice uzaklaşb; Rusya liderleri artık sosyalist olma iddiası taşımıyorlardı. Putin devletin sıkı denetimi altında genellikle "piyasa ekonomisi" olarak bilinen yapıyı geliştirdi. Bu ekonomi zenginden yanaydı ve yolsuzluklarla delik deşik edilmişti. Üstelik Başkan Putin, Rusya'nın büyük bir dünya gücü olarak restorasyonunu giderek kendi yönetiminin odak nok­ tası haline getirdi. Bunun en açık örneği, 199l'de bağımsızlı­ ğını kazanan en geniş bölgeye, Ukrayna'ya yönelik Putin'in izlediği saldırgan politikadır. Baltık ülkeleri Estonya, Letonya ve Litvanya -199l'de bağımsızlık kazanan ülkeler- günü­ müzde Rusya'nın onları denetim altına almak isteyebilece­ ğinden korkmaktadırlar. Batı bu potansiyel gelişmeleri büyük bir kaygıyla izliyor, Batı ile Rusya arasında sürekli bir gerilim tehlikesi olduğunu görüyor. 1946'dan 1991'e kadar süren ve Soğuk Savaş olarak bilinen dönemin yeniden canlanmasın­ dan kaçınmanın mümkün olabileceği umuluyor. Bu kitabı okuyanların kafa yormak isteyebilecekleri bazı zor sorular var: 1917 devrimini tasarlayan Lenin, Troçki ve Stalin gibi devrimciler eşitlikçi bir toplum yaratabileceklerine inanırken kendilerini aldatıyorlar mıydı? Bu liderlerin ve on­ ları izleyenlerin sosyalizmin gerçekleşmesini sağlamak ya da en azından Sovyetler Birliği'nin çöküşünü önlemek için atabi­ lecekleri adımlar var mıydı? Putin'in Rusya'yı büyük bir güç olarak restore etme çabası Rusya yurttaşlarının sosyalist bir toplumun kurulmasından çok milliyetçilikle ilgilendiklerini gösterir mi? 1950'lerin başında Rus tarihini incelemeye başla­ dığımda çoğu tarihçi bu soruları önemli ya da ilginç bulmu­ yordu. Bolşeviklerin Rusya' da iktidarı ele geçirmelerinden

Üçüncü Baskıya ônsöz

11

bu yana geçen yüz yıl içinde ülkenin geçirdiği dönüşüm bu soruları kaçınılmaz hale getirir. Kırk yıldan fazla bir süredir Rus tarihi öğretme deneyi­ mim olmasaydı bu kitabı yazamazdım. Derslerimde öğren­ ciler sık sık bana zor sorular yönelttiler. Beni Rus tarihinin bazı yönlerine ilişkin bilgimi genişletmeye özendirdikleri için onlara minnettarım. Oneworld'deki ekip, Victoria Warner ve Rebecca Clare, ayrıca editörüm Anthony Nanson kitabın ilk baskısının yazımının her aşamasında çok yardımcı oldular. Elinizdeki baskının yayıma hazırlanmasını sağlayan Shadi Doosdar 2009 basımının güncellenmesi sırasında çok destek­ leyici oldu. Taslak metnin isimsiz okuru, kitabı geliştirirken dikkate aldığım değerli yorumlar yaph. Editör David Ingles­ field kitabı geliştiren pek çok öneride bulundu. Son olarak kitabı her zamanki dikkatiyle okuyan ve geliştirilmesi için pek çok öneride bulunan yakın arkadaşım Marc Raeff'e özel olarak teşekkür etmek isterim. Hatalardan ve eksikliklerden elbette ben sorumluyum.

Abraham Ascher New York, Eylül 2017

· ....

o

km

500

..

A

A

1. On birinci yüzyıldan on Oçüncii yiizyıhn ortalarına kadar Rusya

� �

BULGARLAR!/"\

::ı

A � h. .... / -, S? VOLGA A

-A�

A

l,A

'- -' Kiev devleti

bölgesi,yak. 1240

• önce Rus prenslikleri

Tatar s i tilasından

1--, On birinci yüzyılda

K

•

•••

D

�

D

•

•

Orda fetihlerinin sının

dördüncü yüzyılda Altın

On üçüncü ve on

Bölgesi

1462'de Novgorod

Prensliği

1462'de Moskova

bölge

1430'a kadar fethettiği

Türklye 'nln 1340'tan

şövalyeleri, Polonya ve

Lltvanya, r