Kıbrıs ve Kıbrıs Türk Tarihi. Kıbrıs Türk Tarihi 7

Citation preview

KIBRIS TÜRK TARİHİ

KIBRIS VE KIBRIS TÜRK TARİHİ

7

KIBRIS TÜRK TARİHİ

KIBRIS VE KIBRIS TÜRK TARİHİ

BU DERS KİTABI KKTC MİLLİ EĞİTİM VE KÜLTÜR BAKANLIĞINCA ÜCRETSİZ OLARAK VERİLMİŞTİR. PARA İLE SATILMAZ.

7. Sınıf

KKTC MİLLİ EĞİTİM VE KÜLTÜR BAKANLIĞI

KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı

Kıbrıs ve Kıbrıs Türk Tarihi Kıbrıs Türk Tarihi

7 Yazarlar Prof. Dr. Ali Efdal Özkul Yrd. Doç. Dr. Bülent Kızılduman Mehmet Karamanoğlu Nazife Uçar (MA) Yurdagül Akcansoy Rasim Taş Halil Selçuk

KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı Bu kitap, Temel Eğitim Program Geliştirme Projesi (TEPGEP) kapsamında KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı, Talim ve Terbiye Dairesi tarafından ortaokullarda ders kitabı olarak kullanılması için hazırlatılmıştır.

©KKTC MİLLİ EĞİTİM VE KÜLTÜR BAKANLIĞI/2021 Kıbrıs Türk Tarihi 7

Proje Yürütücüsü Prof. Dr. Ahmet Pehlivan DAÜ Öğretim Üyesi Akademik Danışman Prof. Dr. Mustafa Safran Dil Uzmanı Prof. Dr. Ahmet Pehlivan Sanat Yönetmeni Ümit İnatçı İllüstrasyon-Vektörel Çizimler Mehmet İlkerli Sayfa Düzeni Mehmet İlkerli Kapak Tasarımı Mehmet İlkerli Baskı İlk Baskı: Ağustos 2017 Son Baskı: Haziran 2021

1983

KKTC MİLLİ EĞİTİM VE KÜLTÜR BAKANLIĞI YAYINIDIR

Bu kitap, KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığına aittir ve her hakkı saklıdır. Kitabın metin, soru, resim ve şekilleri kısmen de olsa hiçbir surette alınıp yayımlanamaz.

İSTİKLÂL MARŞI Korkma! Sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak, Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak.

Bastığın yerleri "toprak!" diyerek geçme, tanı! Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehîd oğlusun, incitme, yazıktır, atanı; Verme, dünyâları alsan da, bu cennet vatanı.

Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilal! Kahraman ırkıma bir gül; ne bu şiddet, bu celal? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helal... Hakkıdır, Hakk’a tapan milletimin istiklal.

Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki fedâ? Şühedâ fışkıracak toprağı sıksan, şühedâ! Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Hüdâ, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüdâ.

Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim; bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım.

Ruhumun senden, İlâhî, şudur ancak emeli: Değmesin ma'bedimin göğsüne nâ-mahrem eli. Bu ezanlar-ki şehâdetleri dînin temeliEbedî yurdumun üstünde benim inlemeli.

Garb'ın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar; Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir îmânı boğar, "Medeniyet!" dediğin tek dişi kalmış canavar?

O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım; Her cerîhamdan, İlâhî, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır rûh-i mücerred gibi yerden na'şım; O zaman yükselerek Arş'a değer belki başım.

Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma sakın. Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va'dettiği günler Hakk'ın... Kim bilir, belki yarın... belki yarından da yakın.

Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl; Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl: Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet; Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklâl!

Mehmet Akif Ersoy

ATATÜRK’ÜN GENÇLİĞE HİTABESİ Ey Türk gençliği! Birinci vazifen; Türk istiklalini, Türk cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek dâhilî ve haricî bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklal ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin. Bu imkân ve şerait, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklal ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elim ve daha vahim olmak üzere, memleketin dâhilinde iktidara sahip olanlar, gaflet ve dalalet ve hatta hıyanet içinde bulunabilirler. Hatta bu iktidar sahipleri, şahsi menfaatlerini müstevlilerin siyasi emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr-u zaruret içinde harap ve bitap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evladı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen, Türk istiklal ve cumhuriyetini kurtarmaktır. Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur.

Mustafa Kemal ATATÜRK (1881 - 1938)

Dr. Fazıl KÜÇÜK (1906 - 1984)

Rauf R. DENKTAŞ

ÜNİTE 1

Kıbrıs Türk Tarihi

7

Kıbrıs'ta Osmanlı Egemenliği 1. 16. Yüzyılda Doğu Akdeniz ve Kıbrıs’ın Durumu

2. Osmanlı Devleti'nin Adaya Geliş Nedenleri

3. Kıbrıs Adasının Fethi ve Sonrası

4. Adanın Şenlendirilmesi

5. Adadaki Gayrimüslimlerin Temsilcileri

“Tarih; kralların, generallerin çiftliği değil, milletlerin tarlasıdır. Her millet geçmişte bu tarlaya ne ekmişse, gelecekte onu biçer.” “Voltaire

Kıbrıs'ta Osmanlı Egemenliği

16

ÜNİTE 1

Başlarken

KIBRIS'TA OSMANLI EGEMENLİĞİ 1 16. Yüzyılda Akdeniz’de hüküm süren devletleri araştırınız. 2 Türklerin, Kıbrıs adası ile ilgilenmelerinin gerekçeleri hakkında bilgi toplayınız. 3 Kıbrıs'ın fethinden önce Osmanlı Devleti’nin sınırlarını haritaya bakarak inceleyiniz.

4 Osmanlı Devleti’nin yeni fethedilen topraklara nüfus aktarmasının nedenleri neler olabilir?

5 Günümüzde Türklerin dışında Kıbrıs’ta yaşayan toplumlar hangileridir? Temel Kavramlar

Üs Şenlendirme

Galaksi Fetva Dragoman

Korsan Konsolos

Fetih

1. 16. Yüzyılda Doğu Akdeniz ve Kıbrıs’ın Durumu Kıbrıs adası, Akdeniz'de özel bir konuma sahiptir. Ada, tarihi boyunca Akdeniz coğrafyasına hakim olmak isteyen çeşitli devletlere ev sahipliği yapmıştır. Ayrıca Doğu Akdeniz'deki ticaret yolları genellikle Kıbrıs ve çevresinden geçmektedir. Bu nedenle ada uluslararası ticaret bakımından da Doğu Akdeniz'de ön plana çıkmaktadır.

43 17

Kıbrıs'ta Osmanlı Egemenliği Kıbrıs'ta Osmanlı Egemenliği

Tartışalım İlk Çağ ve Orta Çağ’da Kıbrıs, hangi nedenlerden dolayı birçok devlet tarafından ele geçirilmişti?

Türklerin, Kıbrıs adası ile ilgilenmeleri ve ticaret yapmaları Anadolu Selçukluları zamanında başlar. Anadolu Selçuklu Sultanı I. Gıyaseddin Keyhüsrev Antalya'yı fethettikten sonra Kıbrıs Lüzinyan Krallığı’na çeşitli ticarî ayrıcalıklar tanımıştır. Osmanlı döneminde de Anadolu - Kıbrıs ilişkileri devam etmiştir. Kıbrıs, Osmanlı Devleti'ne karşı 1472 yılında oluşturulan askeri birliğe katılmıştır. Bu birliktelikte Lüzinyan, Rodos şövalyeleri ve Akkoyunlu Devleti bulunmaktadır. 1486'da Osmanlı Devleti, Memlük Devleti'ne karşı yapacağı seferde, Kıbrıs kralından donanması için üs talep etmiştir. Bu isteği geri çevrilince, sefere katılan donanma Kıbrıs kıyılarının bazı bölgelerine saldırılarda bulunmuştur.

Anadolu Selçuklu Devleti Arması

Bunları biliyor musunuz? Yavuz Sultan Selim döneminde 1517 Ridaniye Savaşı ile Memlük Devleti yıkılmış, toprakları Osmanlı Devleti'ne katılmıştır. Bu tarihten itibaren Venedik Devleti Kıbrıs için Memlüklere ödediği vergiyi Osmanlıya ödemeye başlar. Böylece bu tarihten itibaren Kıbrıs, Osmanlı Devleti'ne hukuken bağlanmış olur. 2. Osmanlı Devleti'nin Adaya Geliş Nedenleri II. Selim dönemine gelindiğinde, Osmanlı Devleti Doğu Akdeniz'de Mısır ve Rodos’u almıştı. Böylece Akdeniz’de kurulmaya başlanan Türk egemenliğinin tamamlanması için Kıbrıs ve Girit’in de alınması gerekmektedir. Adanın fethi, Doğu Akdeniz'de Osmanlı hâkimiyetinin kesin olarak kurulması için önemliydi. Dolayısıyla Kıbrıs’ın Türkler tarafından fetih sebepleri arasında siyasi, ekonomik ve dini birçok neden sayılabilir.

Etkinlik 1 Ferman Yazalım II. Selim

Kıbrıs'ta Osmanlı Egemenliği

18

19

Kıbrıs'ta Osmanlı Egemenliği

Osmanlı Devleti’nin Büyümesi (1299-1699)

Venedik,1540 yılında Osmanlı Devleti ile yaptığı barış antlaşmasına rağmen Kıbrıs adasını korsanların üs olarak kullanmasına izin vermekteydi. Adada üslenen korsanlar, Doğu Akdeniz’de ticaret gemileri ile Müslüman hacıları taşıyan gemilere saldırıyordu. Bu da Osmanlı hazinesinin Doğu Akdeniz'den sağladığı geliri düşürdüğü gibi Osmanlı’nın Müslüman dünyasındaki itibarını da zedeliyordu.

Venedik Mavnası

Ayrıca Katolik olan Venediklilerin Ortodoks Rumlara yaptıkları dini hoşgörüsüzlük ada halkını fazlasıyla rahatsız etmekteydi.

Venedikliler tarafından köle gibi çalıştırılan Kıbrıs halkı hem ekonomik hem dini baskılardan kurtulmak istiyordu. Bu sebeple adalılar, çeşitli dönemlerde İstanbul'a giderek Osmanlı sultanından yardım istemişlerdir.

II. Beyazıd dönemi Göke gemisi

Kıbrıs İslam Devleti zamanında Müslümanların hakimiyetine girmiştir. Bu nedenle adanın önceden İslam toprağı olması sefer kararında etkili olmuştur. Ayrıca Şeyhülislâm Ebussuud Efendi Kıbrıs seferi ile ilgili verdiği fetvada, Osmanlı Devleti’nin Kıbrıs’ta miras hakkı olduğunu belirtmiştir.

Şeyhülislâm Ebussuud Efendi

Kıbrıs'ta Osmanlı Egemenliği

20

Volgograd

LG O V

DON

A

AZAK DENİZİ

Astrahan

HAZAR DENİZİ KARADENİZ Bunu biliyor musunuz? Devrin ünlü sadrazamı Sokollu Mehmet Paşa’nın Kıbrıs seferine karşı çıkmasının nedenleri arasında oluşabilecek haçlı ittifakından çekinmesi, Don-Volga Irmaklarını birleştirme ile Süveyş Kanalı açma projelerinin bulunması gelmektedir. Kıbrıs seferine karar verilince ünlü sadrazam adanın fethi için gerekli tedbirleri aldırmıştır.

Tartışalım Sizce Kıbrıs Osmanlılar tarafından fethedilmeseydi ne olurdu?

Sokollu Mehmet Paşa

21

Kıbrıs'ta Osmanlı Egemenliği

Akdenizde Korsanlık Osmanlı Devleti'nin Kıbrıs adasını fethetmesinden önce özellikle Rodos, Girit ve Kıbrıs civarlarında korsanlık faaliyetlerinin yoğun olduğu kaynaklardan anlaşılmaktadır. Osmanlılar, ticareti canlandırmak ve ticaretten elde ettiği gelirleri artırmak için Akdeniz'deki korsanlarla ve kaçakçılıkla da mücadelesini sürdürmekteydi. Osmanlı Devleti adayı fethettikten sonra Kıbrıs'ta bulunan kaleleri hem Hristiyan korsanlara hem de olası bir Haçlı ittifakına karşı güçlendirmiştir. Devletin korsanlarla mücadele eden görevlileri de koruduğu ve kolladığı belgelerden öğrenilmektedir. Korsanlara karşı önlemler alınmasına rağmen Osmanlı ticaretini baltalayan ve ekonomisini zarara sokan faaliyetlerinin önüne tam olarak geçilemiyordu. Kıyı kesiminde oturan insanlar korsanların verebilecekleri zarar korkusundan, kurtuluşu iç kesimlere kaçmakta buluyorlardı. Bu durum üretimi olumsuz etkilemekteydi. Bu konuda, Kıbrıs adasındaki görevliler merkez tarafından uyarılıyordu. Hatta, gerekli önlemlerin alınmasını sağlamak için, bizzat İstanbul'dan bir görevli Kıbrıs'a gönderiliyordu. Bazı dönemlerde ise Osmanlı donanması Akdeniz’de güvenliği sağlamak için denize açılıyordu.

Türk korsanı tasviri

Etkinlik 2 Farklı Kaynaklar Kullanarak Araştırma Yapalım

Kıbrıs'ta Osmanlı Egemenliği

22

Osmanlı Devleti'nin Fetih Hazırlıkları:

Kıbrıs’ın fetih kararı alınması üzerine devletin tüm organlarında hazırlıklara başlanmıştır. Bunlar arasında aşağıdakiler sayılabilir: - Avusturya, Lehistan, İran, Fransa ve Rusya arasında dostluk ve saldırmazlık antlaşmaları imzalanarak devletin sınırları güvence altına alındı. - Sefer için tersanelerde yeni gemilerin yapımına başlandı. - Ordunun silah, cephane ve yiyecek ihtiyaçlarının karşılanması için tedbirler alındı. - Osmanlı ülkesinden Kıbrıs'a herhangi bir ürün satılması yasaklanarak, Kıbrıs adası ticarî ablukaya alındı.

Venedik Devleti’nin Savunma Hazırlıkları:

Osmanlı Devleti'nin Rodos'u alması üzerine sıranın Kıbrıs'a geldiğini anlayan Venedik Cumhuriyeti adada gerekli savunma önlemlerini almaya başladı. Bunlar arasında aşağıdakiler sayılabilir: - Venedik, Osmanlı Devleti’ne karşı büyük bir haçlı donanması oluşturmak için Papa ve Avrupa devletlerinin desteğini sağlamaya çalıştı. - Başta Lefkoşa ve Mağusa kaleleri olmak üzere adadaki bütün askerî yapılar güçlendirildi. - Adada bulunan Venedik askeri sayısı artırıldı. - Venedik Devleti, yönetiminden memnun olmayan ada halkının hoşgörüsünü kazanmak için adalılara çeşitli vaatlerde bulundu.

23

Kıbrıs'ta Osmanlı Egemenliği

3. Kıbrıs Adasının Fethi ve Sonrası Kıbrıs seferinde, Osmanlı ordusu serdarlığına Lala Mustafa Paşa, donanma komutanlığına ise Piyale Paşa atanmıştır. Osmanlı ordusu Serdar Lala Mustafa Paşa komutasında 1570 yılı baharında Kıbrıs seferine başlamıştır. İstanbul ve diğer merkezlerden farklı tarihlerde yola çıkan donanma Piyale Paşa idaresinde temmuz ayı başında Limasol kalesi önüne ulaşmıştır. Kale halkı, kaleyi terk ettiği için Limasol'un fethinde herhangi bir güçlük yaşanmamıştır. Bir gün sonra Larnaka önlerine gelen donanma sahile asker çıkarmıştır. Böylece Osmanlı ordusu artık tüm kuvvetleriyle adaya ayak basmıştır. Larnaka’nın alınmasından sonra adanın merkezi olan Lefkoşa’nın fethedilmesi hazırlıklarına başlanmıştır. Lefkoşa’nın alınması için Osmanlı askerleri adanın içlerine ilerlerken adalılardan zaman zaman kılavuzluk yapmaları için yardım almıştır.

Tartışalım Sizce Kıbrıs'ın fethine niçin Limasol'dan başlanmıştır?

Kıbrıs'ta Osmanlı Egemenliği

24

Mağusa kuşatması Minyatürü

Temmuz ayı sonunda Lefkoşa Kalesi önlerine gelen Osmanlı kuvvetleri, yaklaşık bir buçuk aylık bir kuşatmadan sonra 9 Eylül 1570 tarihinde Lefkoşa'yı ele geçirir. Lefkoşa'nın Osmanlı ordusunun eline geçmesi Girne ile Baf'ın da Osmanlılara savaşsız teslim olmasını sağlamıştır. Lala Mustafa Paşa, Lefkoşa'yı fethettikten sonra Kıbrıs adasında beylerbeylik teşkilatı kurar. Kıbrıs'ın ilk beylerbeyliğine ise Muzaffer Paşa’yı atayarak, Mağusa'nın fethi için gerekli hazırlıklara girişmiştir. Denizden ve karadan yaklaşık bir yıl kuşatılan Mağusa Kalesi’nin 1 Ağustos 1571 tarihinde alınmasıyla, Kıbrıs'ın fethi tamamlanmış olur. Mağusa, Lefkoşa'ya göre çok uzun ve zahmetli bir kuşatmadan sonra alınabilmiştir. Mağusa Kalesi’nin daha uzun sürede alınmasının nedenleri arasında; -Kış mevsiminin gelmesi ile fethe bahara kadar ara verilmesi. -Kalenin güçlü surlarının deniz suyu ile doldurulmuş hendeklerle çevrilmiş olması. -Deniz kıyısında bulunmasından dolayı ada dışından yardım alması sayılabilir.

Etkinlik 3 Osmanlı Devlet Adamlarını Tanıyalım

25

Kıbrıs'ta Osmanlı Egemenliği

Türk Denizciliği Orta Asya'dan gelerek Anadolu'yu yurt edinen Türkler, Anadolu coğrafyasında kalıcı olmanın başlıca şartlarından birisinin denizlere hâkim olmak olduğunu kısa sürede anlamıştır. Türkler, Anadolu Selçuklu Devleti'ni kurup Marmara kıyılarına ulaşmıştır. Burada tersaneler kurulmaya başlanmıştır. Bizans sarayında bir süre esir kalan, esaretten kurtulduktan sonra İzmir'e yerleşen Çaka Bey Ege'de bir Türk filosu oluşturmuştur. Ege adalarını hâkimiyetine alan Çaka Bey, Bizans'ı da tehdit etmiştir. Anadolu Selçuklu Sultanlığının parçalanmasından sonra ise Beylikler denizcilik faaliyetlerini yürütmüştür. Bu beyliklerin beylerinden biri olan Aydınoğlu Umur Bey, Türk denizciliğini canlandırmıştır. Osmanlı tarihinde Karesi Beyliği'nin devlete katılmasıyla denizcilikle ilgili faaliyetlere başlanmıştır. Fatih Sultan Mehmet döneminde parlayan Osmanlı denizcilği. II. Bayezid döneminde gemi teknolojisinde önemli gelişmeler sağladı. Kemal Reis devlet hizmetine alınmış, bu dönemde Türk denizciliği Venediklileri yenebilecek seviyeye ulaşmıştır. I. Selim zamanında ise Memlûk topraklarının Osmanlı topraklarına katılmasıyla Memlûk donanması da Osmanlı Devleti'nin hizmetine girmiştir. Osmanlı Devleti artık Kızıldeniz'de de faaliyet göstermeye başlamıştır. Türkler denizlerdeki en güçlü zamanına ise Kanuni Sultan Süleyman devrinde ulaşmıştır. Kanuni “ Akdeniz'in ve Karadeniz'in Sultanı” unvanını almıştır. Barbaros Hayrettin Paşa, Turgut Reis ve Kılıç Ali Paşa ile Türk donanması Akdeniz'de altın çağını yaşamaya başlamıştır. Osmanlı Devleti aynı zamanda nehir ve akarsulardan da hem ticaret hem de savaş amacıyla yararlanmıştır. Nehirler ve akarsular üzerinde “ince donanma” kurulmuştur.

Kıbrıs'ta Osmanlı Egemenliği

26

Osmanlı denizcilerinden büyük deniz kumandanı olan Piri Reis aynı zamanda devrin en büyük haritacılarından birisidir. Kristof Colomb'un haritasından da yararlanarak Doğu Amerika'nın gösterildiği modern dünya haritasını çizmiştir. Akdeniz’de korsanlık yapan Türk denizcisi Barbaros Hayrettin Paşa'nın Osmanlı Devleti'nin emrine girmesiyle beraber denizlerde zaferler dönemi tüm hızıyla devam etmiştir. Ünlü Amiral Andrea Doria komutasında Venedik, Papalık Ceneviz, Malta, İspanya ve Portekiz kuvvetlerinin oluşturduğu ittifak Osmanlı'nın Akdeniz'de hâkimiyetine son vermek istemiştir. Fakat Barbaros Hayrettin Paşa yönetimindeki Türk donanması Preveze Zaferi'ni (1538) kazanarak Akdeniz'in en büyük gücü olduğunu kanıtlamıştır Kemal Reis, Oruç Reis, Hızır Reis, Piri Reis, Turgut Reis gibi büyük Osmanlı denizcileri korsanlık kültüründen yetişmiştir. XVI. yüzyılın sonlarına doğru denizcilikte duraklama devrine girilmiştir. II. Selim zamanında Kıbrıs'ın alınmasından sonra haçlı birliği oluşturulmuştur. Bu birlikle İnebahtı'da yapılan savaşı Osmanlılar kaybetmiş ve bu olay haçlılar için büyük moral kaynağı olmuştur. İnebahtı yenilgisi kürekli gemi devrinin sonunu, yelken gemi devrinin başladığını Türklere göstermiştir.

27

Turgut Reis

Kıbrıs'ta Osmanlı Egemenliği

İnebahtı (Lepanto) Deniz Savaşı Venedik Devleti’nin fetih öncesi başlayan girişimleri sonucunda gecikmeli de olsa oluşturulan büyük haçlı donanması, Kıbrıs seferinden dönmekte olan Osmanlı donanmasını İnebahtı (Lepanto) Körfezinde kuşatır. Venedik, Papalık, Malta ve İspanya kuvvetlerinden oluşan haçlı donanması ile Osmanlı donanması arasında 7 Ekim 1571 tarihinde yapılan deniz savaşında Osmanlı donanmasından sadece Uluç Ali Paşa (Kılıç Ali Paşa) komutasındaki gemiler kurtulabilmiştir.

Uluç Ali Paşa

Kıbrıs'ta Osmanlı Egemenliği

28

Bu yenilgi ile Osmanlı Devleti’nin Barbaros Hayrettin Paşa zamanında 1538 tarihinde Preveze Deniz Savaşı ile kazanılan Doğu Akdeniz'deki hâkimiyeti sarsılmıştır. Osmanlı Devleti alınan yenilgiden sonra bir yıl gibi kısa bir sürede yeni donanmasını Akdeniz'e çıkarmayı başarmıştır. Ancak Akdeniz'de Osmanlı denizciliği eski gücüne ulaşamamıştır. Osmanlı Devleti'nin çok kısa bir zamanda tekrar donanmasını denize indirmesi üzerine Venedik, 7 Mart 1573 tarihli antlaşma ile Kıbrıs'ın Osmanlılara ait olduğunu kabul etmiştir.

Tartışalım Ülkelerin farklı yönetimler altına girmesi, o ülkede yaşayan insanları nasıl etkiler?

İnebahtı (Lepanto) Deniz Savaşı tasviri

29

Kıbrıs'ta Osmanlı Egemenliği

BOĞDAN

RE ST

GÜRCİSTAN

Lİ

EFLAK

KIRIM

Sİ

KARADENİZ TR

KARS

ERZURUM

RUM

RUMELİ

Dİ YA RB

LU

O AD

AN

DİR

KARAMAN A

A

N DA

A ULK

HALEP

M

KIBRIS

ŞA

AKDENİZ MISIR

4.

Adanın Şenlendirilmesi

Osmanlı Devleti’nde fethedilen bir yerin tam anlamıyla vatan toprağı yapılabilmesi hem de savunmasının kolay olabilmesi için ve o yerde Müslüman Türklerin yaşaması önemlidir. Bu nedenle Anadolu’dan Kıbrıs'a ne kadar nüfus aktarılacağının tespit edilmesi gerekmektedir. Bunun için de 1572 yılında adada nüfus sayımı (tahrir) yapılmıştır. Yapılan sayıma göre Kıbrıs'taki birçok yerleşim yerinin terkedildiği anlaşılmıştır. Hatta Mesarya ve Mazato bölgelerinde 76 köyde hiç kimsenin yaşamadığı ortaya çıkmıştır. Osmanlı Devleti yöneticileri, adanın şenlendirilmesi için özellikle Anadolu'dan (Konya, Karaman, Niğde, Kayseri, vd.) Kıbrıs'a sürgün fermanıyla Müslüman Türkleri göç ettirmiştir.

Tartışalım Osmanlı Devleti adaya Türkleri yerleştirebilmek için neden sürgün fermanına ihtiyaç duymuştur?

Kıbrıs'ta Osmanlı Egemenliği

30

VAN EK

İR

D

URFA

ABLUSSAM

GİRİT

R

DI

L ON ÇI ABZ

MUSUL

Sürgün fermanında; - Kazalarında arazi sıkıntısı çekenlerin - Vergi defterlerinde adı olmayanların - Çift bozan durumunda veya işçi olarak çalışanların - Şehirlerde ve köylerde işsiz olanların - Kasabalarda zanaat ve ticaretle uğraşanlardan her on haneden bir hanenin Kıbrıs'a gönderilmesi emredilmekteydi. Yapılan hesaba göre, bu fermanla Kıbrıs adasına 5.720 hane nakledilmesi düşünülmüştür. Söz konusu fermanda, adaya göçü özendirmek için, - Kıbrıs adasının topraklarının çok bereketli olduğu, - Adadaki asayişin tamamen sağlandığı, - Kıbrıs'ın imar ve inşası için gelenlerin iki yıl vergilerden muaf tutulacakları belirtilmiştir.

31

Kıbrıs'ta Osmanlı Egemenliği

1572 yılında yapılan sayımda eksik olan ada nüfusunu artırmak için, Kıbrıs'a genel olarak Aksaray, Beyşehir, Seydişehir, Develihisar, Ürgüp, Koçhisar, Niğde, Bor, Ilgın, İshaklı ve Akşehir'den olmak üzere toplam 1.689 aile sürülmüştür. Bu ailelerin ise sadece 777'si gönüllü olarak adaya gitmeyi kabul etmiştir. Kıbrıs adasının kalkınması için yapılan sürgünler, ada Osmanlı hakimiyetinde olduğu sürece devam etmiştir. Daha sonraki yıllarda bu sürgünlere çeşitli adi suçları olanlar, görevlerinde usulsüzlük yapan devlet görevlileri eklenmiştir. Mağusa Kalesi imparatorluğun ünlü sürgün yerlerinden birisi olmuştur.

1571 öncesi Kıbrıs Halkı Nüfus Grafiği Diğer Şehirler 134.926

Lefkoşa 56.044

Mağusa 6.616

Coronelli’ye göre toplam 196.986'dır.

Etkinlik 4 Milli Arşiv veya Kütüphanelerde Araştırma Yapalım

Kıbrıs'ta Osmanlı Egemenliği

32

Tarih boyunca Kıbrıs nüfusundaki dalgalanmalar Osmanlı döneminde de görülür. Bu durum; - Doğal afetler, - Osmanlı Devleti'nin resmî görevlilerinin yanlış uygulamaları, - Ortodoks temsilcilerin yasal olmayan uygulamaları gibi nedenlerle açıklanabilir.

47000

Lefkoşa 56.044

37000

28000

Müslüman ve Gayrimüslim Nüfus Dağılımı

8000

Osmanlı idarecileri büyük şehirlerdeki güvenliği sağlamak için de çalışmıştır. Bundan dolayı Lefkoşa ve Mağusa kaleleri içerisinde yaşayan zanaat mensupları dışında kalan gayrimüslimlerin evleri satın alınarak kale dışına çıkarıldı. Müslümanlar da boşalan kale içine yerleştirildi. Osmanlı yönetimi, Kıbrıs'tan Venedik Devleti'nin zulmü sonrası kaçan yerli halkı da adaya geri çağırmıştır. Osmanlılar yerli halktan alınan ağır vergilerin birçoğunu kaldırdığı gibi angaryayı da yasakladı. Buna karşılık yerli halktan sadece haftanın bir günü şekerhanelerde çalışması isteniyordu.

1777 1691-1695 Coronelli Kyprianos Müslüman Gayrimüslim

15585

29780

Kıbrıs’a İlişkin İlk Resmi Nüfus Sayımı 1831

Müslüman Gayrimüslim

Mağusa Kalesi

33

Kıbrıs'ta Osmanlı Egemenliği

5. Adadaki Gayrimüslimlerin Temsilcileri Osmanlı idaresinde Kıbrıs'ta gayrimüslim olarak Rum, Ermeni, Yahudi, Maronit cemaatleri, batılı devletlerin konsolosları ve ticaret adamları yaşamaktadır. Osmanlı devleti adada yaşayan her topluluğun dinî liderlerini aynı zamanda siyasî lider olarak kabul ettiğinden onlara cemaatlerini yönetme hakkı tanımıştır. Rumlar Osmanlı idaresinde, adada yaşayan en kalabalık gayrimüslim cemaat Ortodoks Rumlardır. Ortodoks kilisesi, Lusignan ve Venedik dönemlerinde, Katolik kilisesine bağlı olduğundan gerilemiştir. Osmanlı döneminde başpiskoposlar Kıbrıs'taki Ortodoksların hem ruhanî hem de siyasî lideri konumuna getirilmiştir. Geniş yetkiler verilen Başpiskoposlar, Rum halkı ve papazları tarafından seçilerek İstanbul'a bildirilmiştir. Padişah kendisine önerilen papazları, miri pişkeş vermeleri şartıyla göreve atamaktaydı. Ortodoks Rum toplumu, adlî, hukukî ve malî işlerini başpiskopos ve saray tercümanı aracılığıyla yürütmektedir. Kıbrıs'ın merkezi Lefkoşa'da kalan başpiskoposlar emrinde bulunan metropolitler ile papazlar aracılığıyla reayayı istedikleri gibi organize etmekteydiler. saray tercüman (dragoman)

Kıbrıs adasındaki Ortodoksların bir diğer temsilcisi ise, saray tercümanlarıdır (dragoman). Muhassılların yanında sarraflık ve yazıcılık da yapan bu kişiler para çeşitlerinin değerini belirleyip ona göre vergi tahsil etmektir. Ermeniler Kıbrıs'da Ermenilerin tarihsel varlığı Bizans dönemine kadar geriye gitmektedir. Osmanlı döneminde Kıbrıs adasında yaşayan Ermeni toplumunun liderleri olan murahhasalar İstanbul'daki Ermeni patrikliğine bağlıydılar. Ermeniler, Lefkoşa kazasında yoğun olarak Meryem Ana Kilisesi’nin bulunduğu bölgede yaşıyorlardı. Ermenilerin adadaki dini yapıları Meryem Ana Kilisesi ile Girne kazasındaki Megara (Saint Makar/Sourp Magar) Manastırı en önemli dini yapılarıdır. Kıbrıs'ta bulunan Ermeniler ticaretle, özellikle de ipek ticaretiyle uğraşmaktaydılar.

Saray Tercümanı (Dragoman)

Saint Makar/Sourp Magar Manastırı

Kıbrıs'ta Osmanlı Egemenliği

34

Yahudiler Osmanlı idaresi öncesinde Kıbrıs'ta yaşayan Yahudi cemaati Osmanlı döneminde de varlığını sürdürmüştür. Kıbrıs adası Osmanlılar tarafından fethedildiğinde Yahudiler, toplu halde Mağusa kentinde bir mahallede yaşamaktaydılar. Kıbrıs'ın ticarî hayatını canlandırabilmek için bir miktar Yahudi çeşitli dönemlerde adaya yerleştirilmiştir. Osmanlı devrinde Yahudiler Mağusa'nın yanı sıra Lefkoşa şehri ile Hirsofu, Lefke ve Girne kazalarının köylerinde yaşamışlardır.

OsmanlıdaYahudi Haham

Maruoni (Maronitler) Kıbrıs'ta yaşayan Hristiyan topluluklardan biri de Arap asıllı Maronitlerdir. Kıbrıs adasında Maronit olarak adlandırılan topluluğun gerçek ismi Maruni'dir. Lüzinyanların, Kıbrıs'ı satın almalarından sonra adadaki nüfuslarının arttığı bilinmektedir. Lefkoşa'da bir kiliseleri olduğu ve adanın çeşitli bölgelerinde toplam 19 yerleşim yerinde yaşadıkları bilinmektedir. Günümüzde, Kuzey Kıbrıs'ta Koruçam'da varlıklarını sürdürmektedirler.

Konsoloslar Maronit Kilisesi (Koruçam)

Kıbrıs adasında, kendilerine çeşitli ayrıcalıklar tanınan bir başka sınıf ise, Tuzla kazasında yaşayan konsoloslardır. Osmanlı Devleti konsoloslara geniş haklar tanımıştır. Osmanlı Devleti, konsolosları Tuzla kazasında toplayarak hem onların güvenliklerini sağlamayı hem de adadaki ticareti denetim altında tutmayı amaçlamıştır. Kıbrıs'ta kendi vatandaşı olan tüccarların haklarını korumak, konsolosların asıl görevleridir. Bunun yanında, 18. yüzyılda İngiliz ve Fransız konsolosları, bankerlik yapma ve faizle borç para verme hakkı da elde etmişlerdir. Belgelerden anlaşıldığına göre, Kıbrıs'ta ilk konsolosluk açan devletler, Akdeniz ticaretinde etkin olan Fransa, İngiltere, Venedik, Hollanda ve Ceneviz devletleridir. Venedik Elçisi

35

Kıbrıs'ta Osmanlı Egemenliği

D. Aşağıdaki şemaları yönergeler doğrultusunda tamamlayınız. 1- Kavram şeması üzerine aşağıda verilen olayları kronolojik olarak yazınız.

Limasol'un fethi Lefkoşa'nın fethi

Mağusa'nın fethi Girne ile Baf'ın teslimi

Sürgün fermanı İnebahtı Deniz Savaşı

E. Aşağıdaki soruları cevaplayınız. 1. Osmanlı Devleti Kıbrıs'ın fethi için ne gibi hazırlıklara girişmiştir? 2. İnebahtı deniz savaşının sonuçlarını yazınız. 3. Osmanlı devleti Kıbrıs'ın fethinden sonra adayı şenlendirmek için neler yapmıştır? 4. Osmanlı döneminde Kıbrıs nüfusunda zamanla değişiklikler olmuştur. Bu durumun nedenleri nelerdir? 5. Kıbrıs'ta Osmanlı döneminde konsolosluk açan ilk devletler hangileridir?

Kıbrıs'ta Osmanlı Egemenliği

38

F . Bulmaca 1. Sözcük Avı Aşağıda verilen sözcükler bulmaca içerisinde gizlenmiştir. Bu sözcükler bulmacada yukarıdan aşağıya, aşağıdan yukarıya, sağdan sola, soldan sağa ve çapraz olarak yerleştirilmiştir. Doğu Akdeniz Korsan Ortodoks Sokollu Mehmet Paşa İnebahtı Sinan Paşa Venedik Muzaffer Paşa Sürgün Fermanı Sourp Magar Tuzla İkinci Selim Maronitler Dragoman Cafer Paşa

A H L N H Y U R K N A M O G A R D İ Z M

S D İ G H B T H O L K U Y T R F D K A U

S O K O L L U M E H M E T P A Ş A İ E Z

İ Ğ Ş R A E Z N M K L Ö H Y U T R N R A

N U İ C D F L L O G A S C K İ Ğ D C Y F

39

A A E A S M A K K H D A E I Ş R Ö İ T F

N K R F Z A Y S O U R P M A G A R S U E

P D T E C R E R R R A D I F H J Y E Y R

A E Y R V O T T T G S B M T L U K L I P

Ş N U P B N E A O H R A S D H O İ İ B A

A İ I A N İ R D D İ I G N B L A I M N Ş

D Z O Ş Ö T B Y O E T B M N H Y B F M A

F J P A M A T A K A R G F D S A K E Ö Ç

G K Ğ Ü Ç T H G S Y T V E N E D İ K N V

Kıbrıs'ta Osmanlı Egemenliği

S Ü R G Ü N F E R M A N I P O U Y K M İ

Etkinlik 1 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Ferman Yazalım

Etkinliğin Amacı:

Ferman yazarak Kıbrıs’ın fetih gerekçelerini kavratmak.

Etkinliğin Süresi:

10 dakika

Ünite:

Ünite 1

Konu:

Kıbrıs Adasının Fethi Ve Sonrası

Kavramlar:

Ferman, Fetih.

Gerekli Araç - Gereçler:

Kağıt, kalem.

İşlem Basamakları: Osmanlı Devleti'nin Kıbrıs'ı alma nedenlerini araştırınız ve bilgiler toplayınız. Padişah II. Selimin yerinde kendinizin olduğunu düşünerek fetih gerekçelerini yazınız

Kıbrıs'ta Osmanlı Egemenliği

40

Etkinlik 2 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Farklı Kaynaklar Kullanarak Araştırma Yapmak

Etkinliğin Amacı:

Ders Kitabı dışındaki kaynaklardan araştırma yapmak.

Etkinliğin Süresi:

2 hafta

Ünite:

Ünite 1

Konu:

Osmanlı Devleti'nin Adaya Geliş Nedenleri

Kavramlar:

Fetih, Sürgün, Kaynak, Makale, Bilimsel Yayın.

Gerekli Araç - Gereçler:

Osmanlı Devleti'nin Kıbrıs'ı fethi ile ilgili kaynak kitaplar, dergiler, filmler, belgeseller, videolar vb.

İşlem Basamakları:

Osmanlı Devleti'nin adaya gelme nedenleri maddeler halinde yazılır. Daha sonra kaynak araştırması ve taraması yapılır. Bulunan kaynaklarda aynı konu ile ilgili farklı ve aynı bilgiler sınıflandırılır. Daha sonra farklı görüşlerin nelerden kaynaklanabileceği ile ilgili görüşler sınıfta tartışılır. Bu etkinlik yapılırken öğretmeninizden kaynak araştırmasının nasıl yapıldığı ile ilgili bilgi alınız.

41

Kıbrıs'ta Osmanlı Egemenliği

ÜNİTE 2

Kıbrıs Türk Tarihi

7

OSMANLI İDARESİNDE ADADA KURULAN YÖNETİM SİSTEMİ 1. İdari Düzen 2. Hukuk ve Adalet Teşkilatı 3. Askeri Örgütlenmeler ve Güvenlik 4. Toprak ve Vergi Düzenlemeleri 5. Kıbrıs’ta Meydana Gelen Ayaklanmalar

Bizim hayali Türk kahramanlara ihtiyacımız yok;biz her devirde, coğrafyanın her yerinde varız zaten.

Prof. Dr. İlber Ortaylı

OSMANLI İDARESİNDE ADADA KURULAN YÖNETİM SİSTEMİ

46

ÜNİTE 2

Başlarken

OSMANLI İDARESİNDE ADADA KURULAN YÖNETİM SİSTEMİ 1 Osmanlı devlet yönetimi hakkında neler biliyorsunuz? 2 İdari birim olarak kaza kelimesini hiç duydunuz mu? KKTC'de kaç kaza vardır? 3 Osmanlı devleti ada topraklarını değerlendirmek için neler yapmış olabilir? 4 Yeni fethedilen yerlerde yönetim nasıl olmalıdır? Temel Kavramlar

Beylerbeylik Örfi

Sancak Öşür

Kaza Cizye

Şeri Gayrimüslim

1. İdari Düzen Kıbrıs'ın ilk beylerbeyi olan Muzaffer Paşa’nın yerine -fethin tamamlanmasından sonra- Sinan Paşa getirildi. 1573 yılında Sinan Paşa da bu görevden alınarak yerine Cafer Paşa atanmıştır. Kıbrıs, Lefkoşa’nın fethinden sonra ilk olarak, İstanbul'a bağlı bir beylerbeylik durumuna getirilmiştir. Kıbrıs Beylerbeyliğine merkez Lefkoşa ile birlikte adadan Baf, Girne ve Mağusa sancakları, Kıbrıs dışından ise Alâiye, Tarsus, İçel, Zülkadriye (Maraş), Sis (Kozan) ve Trablusşam sancakları bağlanmıştır. Anadolu'dan Kıbrıs'a sancak bağlanmasının nedenleri arasında: - Adanın gelirinin düşük olması, - Güvenliğinin daha kolaylıkla sağlanacak olması sayılabilir.

47

OSMANLI İDARESİNDE ADADA KURULAN YÖNETİM SİSTEMİ

Osmanlı idaresinde Kıbrıs, sancaklardan daha küçük yönetim merkezi olan 16 kazaya ayrılmıştır. Adanın başkenti olan Lefkoşa ise birer kaza büyüklüğünde olan Değirmenlik ve Dağ adlı iki nahiyeye bölünmüştür. Kıbrıs adasındaki kazaların büyüklükleri ve gelirleri birbirleriyle eşit değildir. Bazı dönemlerde çeşitli nedenlerden dolayı adadaki kaza sayısı 8’e kadar düşmüştür. Tanzimat Fermanıyla birlikte adadaki kaza dağılımında ve sayısında yeniden düzenleme yapılmıştır.

GİRNE

OMORFO PENDAYA LEFKE

HIRSOFU

GİLAN BAF KUKLA

EVDİM PİSKOPU

OSMANLI İDARESİNDE ADADA KURULAN YÖNETİM SİSTEMİ

48

LİMASOL

LEFKOŞA

KARPAZ

DEĞİRMENLİK

MAĞUSA MESARYA

TUZLA

49

OSMANLI İDARESİNDE ADADA KURULAN YÖNETİM SİSTEMİ

Osmanlı Devleti'nin Venedikliler ile çatışmaları Akdeniz'deki ticareti durma noktasına getirmiştir. Ayrıca adada çekirgelerin ve iklimin yol açtığı kıtlık, halkın bir kısmının daha iyi bir yaşam için Suriye ve Anadolu kıyılarına göç etmelerine neden olmuştur. Bu sebeplerle nüfusu ve geliri azalan Kıbrıs, beylerbeylik yıllığını karşılayamayacak hâle gelmiştir. 1670 yılında Divan-ı Hümâyun, Kıbrıs adasındaki beylerbeylik teşkilatına son verilmiştir.

Kıbrıs Tanzimat Fermanı’na kadar, çeşitli statülerde yönetilmiştir. Tanzimat ile birlikte adada idarî, adlî, hukukî pek çok yenilik uygulamaya konulmuştur. Tanzimat Fermanı'nın getirdiği değişikliklere paralel olarak Kıbrıs altı kazaya bölünmüştür. Kazaların başına yönetici olarak kaymakamlar atanmıştır. Ayrıca Müslüman ve gayrimüslimlerin temsilcilerinin bulunacağı birer kaza idare meclisi ve yargı meclisi oluşturulmuştur. Eyalet merkezinde eyalet meclisi, kazalarda kaza meclisleri, nahiyelerde nahiye meclisleri kurulmuştur. Gayrimüslimlere tanınan yeni haklar ile meclislerde gayrimüslim temsilciler de yer almaya başlandı.

OSMANLI İDARESİNDE ADADA KURULAN YÖNETİM SİSTEMİ

50

Tanzimat Fermanı ile birlikte ilk kez muhtarlık teşkilatı oluşturulmuştur. Müslüman halk, muhtarlarını seçerken gayrimüslimler kâhyalarını seçmişlerdir. Muhtarın görevleri arasında; *Bölgenin asayişini ve temizlik işlerini yürütmek, *Bulundukları yerde, toplanması gereken vergileri kişi başına pay ederek toplanmasını sağlamak, * Yeni doğanların kayıtlarını yapıp, ölenleri kayıttan silmek sayılabilir. 1861'den İngiltere'ye devrine kadar Kıbrıs’ın yönetimi mutasarrıflık olarak bırakılmıştır.

Etkinlik 1 Görsel Analiz

Etkinlik 2 Birlikte Öğrenelim

Osmanlıda pazar yeri

51

OSMANLI İDARESİNDE ADADA KURULAN YÖNETİM SİSTEMİ

2. Hukuk ve Adalet Teşkilatı Osmanlılar, Kıbrıs adasını fethettikten sonra imparatorluğun diğer bölgelerinde olduğu gibi, adada da şer'iye mahkemeleri kurmuşlardır. Bu mahkemelerin, başında kadılar bulunurdu. Kadılar, kararlarını şer'i hukuk ve örf'i hukuk kurallarına göre verirlerdi. Esaslarını, Kur'an-ı Kerim ve İslam peygamberi Hz. Muhammed'in sünnetinden alan hukuk kurallarına şer'i hukuk denir. Örf'i hukuk kuralları ise padişah ve devlet yöneticilerinin emir ve buyruklarından oluşurdu. Şer'i mahkemeler, adadaki tüm anlaşmazlıkları Müslüman ve gayrimüslim farkı gözetmeksizin çözmeye çalışırdı. Kıbrıslı gayrimüslimler, kendi aralarında meydana gelen hukukî sorunlarını kilise mahkemelerinde çözme hakkına sahiptiler. Buna rağmen, şer'i mahkemeyi kullanmaktan çekinmemiş, kadı huzuruna çıkmışlardır. Kadı, aynı zamanda kazanın en büyük sivil ve adli amiri sayılmıştır.

Şeyhülislam ve görevliler

OSMANLI İDARESİNDE ADADA KURULAN YÖNETİM SİSTEMİ

52

Kadının başlıca görevleri üçe ayrılırdı. Bunlar; Adli Görevi: Kadı, tayin olduğu bölgede adaleti sağlayan kişidir. İdari Görevi: Kadı, mülki amir olarak devlet ile halk arasındaki iletişimi düzenlerdi. Yerel Yöneticilik Görevi: Kadı, bulunduğu kazanın belediye başkanı olarak temizlik ve imar faaliyetlerini düzenler, evlenme, boşanma, miras gibi meseleleri de çözümlerdi.

Subaşı ve diğer görevliler

Etkinlik 3 Kadı Terimini Kavramak

İstanbul Kadısı

İlmiye Teşkilatı üyeleri

53

OSMANLI İDARESİNDE ADADA KURULAN YÖNETİM SİSTEMİ

Kıbrıs'ta şer'i mahkemeler, adada yaşayan değişik topluluklara mensup insanlar arasında hiçbir fark gözetmeden işlem yapmıştır. Bu nedenle şer'i mahkemeler gayrimüslimler ve ülke dışından adaya gelen tüccarlar tarafından da tercih edilmiştir. Kiliseleri tarafından, evlendirilen gayrimüslim çiftlerden bazıları, aralarında sorun olduğunda şer'i mahkemede kadı huzurunda boşanmayı tercih etmişlerdir. Bunun en önemli sebeplerinden birisi kiliselerin boşanmaya karşı çıkarak, taraflara ağır şartlar ileri sürmesidir. Tanzimat Fermanı'nın ilânıyla birlikte, şeriye mahkemelerinin yetkileri kısıtlanarak yeni mahkemeler kuruldu. Bunlar, Ticaret, Nizamiye ve Temyiz Mahkemeleridir. Nizamiye Mahkemeleri: Kazalarda iki Türk ve iki Rum üyeden oluşan, başkanlığını kadının yaptığı mahkemelerdir. Nizamiye mahkemelerinde her türlü hukuk ve ceza davaları görülmüştür. Ticaret Mahkemeleri: Ticaretle ilgili her türlü konu bu mahkemelerde görüşülüp karara bağlanırdı. Kıbrıs adasındaki ticaret mahkemesi Batılı konsolosların isteği doğrultusunda Tuzla kazasında kurulmuştur. Temyiz Mahkemesi: Kıbrıs adasında sadece Lefkoşa'da bulunan mahkeme, Lefkoşa kadısı başkanlığında 3 Türk ve 3 Hristiyan üyeden oluşturulmuştur. Şeriye Mahkemeleri: Görev alanları daraltılmış olarak çalışmalarına devam etmiştir.

OSMANLI İDARESİNDE ADADA KURULAN YÖNETİM SİSTEMİ

54

Milli Arşiv ve Araştırma Dairesi Kıbrıs'ta İngiliz yönetiminin sona ermesinden sonra Kıbrıs Türklüğünü temsil eden maddi kültür belgelerini bir araya toplamak hedeflendi. Türkiye Cumhuriyeti'nden Mehmet Önder, 1961 yılı Haziran ayında, bu konuda incelemeler yapmak üzere görevlendirildi. Yapılan çalışma sonrasında hazırlanan rapor çerçevesinde, 3500'den fazla etnografik eser vatandaşlardan toplandı. Bu eserleri barındıran bir Türk Müzesi 1962 yılında Lefkoşa'da Mevlevi Tekkesi’nde açıldı. Kıbrıs Milli Arşivi’ni kurma faaliyetleri, 1969 yılında, aydınların talepleri üzerine, Kıbrıs Türk Yönetimi Başkan Yardımcısı Rauf Raif Denktaş'ın yaptığı girişimler sonucu başlamıştır. 1962 yılında oluşturulan müze, Rauf R. Denktaş'ın girişimleriyle, 9 Ağustos 1971'de Kıbrıs Milli Arşivi'ne dönüştürüldü. 1971 yılında, Kıbrıs'ta Müftülük Dairesi'nde çalışan Mustafa Haşim Altan, Türkiye'ye gönderildi, Türkiye'de arşiv ve müzelerde yapılan araştırmalar sonucu, 10,000 adet belge 4 mikro-filme alınarak Kıbrıs'a getirildi ve bunların Milli Arşiv’de yer alması sağlandı. Milli Arşiv, 1974 Mutlu Barış Harekatı sonrasında, 1975 yılında belge güvenliği nedeni ile Lefkoşa'daki yerinden, Girne'de Severis binası olarak adlandırılan, bugünkü yerine taşındı. 1978 yılında, Milli Arşiv ve Araştırma Merkezi, Uluslararası Arşivcilik Konseyi'ne “C” klasmanında üye kabul edilmiştir. 2000 yılında Gökhan Şengör'ün Milli Arşiv ve Araştırma Daire Müdürü olarak atanması ile birlikte “Yeniden Yapılanma Dönemi'ne girilmiştir. Gerçek anlamda arşiv standartlarına sahip bir arşiv deposu yaptırılması için çalışmalar başlamıştır. 20 Temmuz 2012 tarihinde 10 kilometre raf uzunluğunda olan, iklimlendirme koşullarına sahip modern arşiv binası hizmete açılmıştır. 2016 yılı Haziran ayında EBYS (Elektronik Belge Yönetim Sistemi) devreye alınmıştır.

55

OSMANLI İDARESİNDE ADADA KURULAN YÖNETİM SİSTEMİ

Sipahi

Yeniçeri Ağası

3. Askeri Örgütlenmeler ve Güvenlik Osmanlı Devleti, konumundan dolayı Kıbrıs adasının savunmasına büyük önem vermiştir. Tüm teşkilatlanmanın merkezi olan Lefkoşa, askeri teşkilatlanmanın da merkezidir. Kıbrıs'ın güvenliğinden sorumlu en rütbeli kişi Kıbrıs yeniçeri ağasıdır. Yeniçeri ağasının emrindeki yeniçeriler askeri görevleri dışında, adanın sosyal ve ekonomik hayatının canlanmasında da önemli roller üstlenmiştir. Yeniçeriler düzenli maaş alan, devletin sürekli askerleriydi. Adanın yönetiminden sorumlu olan beylerbeyi hem askeri hemde idari yapılanmanın da başıydı. Sancaklarda sorumluluk sancakbeylerinde bulunuyordu. Sancakbeyinin emrinde bulunan tımarlı sipahiler barış zamanında tarımla uğraşırlar, savaş zamanında ise orduya katılırlardı.

Nizam-ı Cedid askerleri resmi geçit sırasında

OSMANLI İDARESİNDE ADADA KURULAN YÖNETİM SİSTEMİ

56

Subaşı

Sancakbeylerine bağlı olarak kazaların savunmasından sorumlu görevli ise alay beyleriydi. Kazaların asayişini ise subaşılar sağlamaktaydılar. Subaşılar, polis ve zabıta görevlerini yerine getirmekteydiler. Kalelerde en üst rütbeli askeri yetkili ise dizdardı. Kıbrıs Beylerbeyi'nin emrinde belirli bir Deniz gücü vardı. Kıbrıs'taki deniz gücü Kıbrıs Beylerbeyi'nin, Mağusa, Baf, Tuzla, Limasol ve Girne sancak beylerinin altı kadırgasından oluşuyordu. Bunlar Kıbrıs kıyılarının güvenliğinden sorumluydular.

Kaptan Paşa ve denizciler

57

OSMANLI İDARESİNDE ADADA KURULAN YÖNETİM SİSTEMİ

4. Toprak ve Vergi Düzenlemeleri Osmanlılar Kıbrıs'ı fethettiğinde adada feodal sistem bulunuyordu. Kıbrıs'ın sosyal ve ekonomik yönden kendisine yeterli olması için dışarıdan adaya nüfus getirilmesine ihtiyaç vardır. Bu nedenle Müslüman Türkler Anadolu'dan sürgün yöntemiyle adaya göç ettirilmiştir. Ayrıca adadaki feodal yapıya ve angaryaya son verilmiştir. Böylece Kıbrıs dışına göç edenlerin adaya geri dönmeleri teşvik edilmiştir. Osmanlı Devleti adaya geldiğinde halkın çoğu topraksız ve fakirdi. Osmanlı, Venediklilerin Kıbrıs'tan aldığı ağır vergilerin bir kısmını kaldırdı. Diğerlerinde ise indirime gitti. Daha sonra halkın toprak sahibi olabilmesi için toprak sistemini değiştirdi. Osmanlı Devleti’nde ekilebilen bütün araziler miri arazi olarak padişahın şahsına aittir. Kıbrıs’ta araziler hükümdarın şahsi mülkü olmasıyla birlikte reayanın bu arazileri işlemesine belirli şartlar altında kullanmasına izin verilmiştir. Osmanlılarda genel olarak toprak iki kısma ayrılırdı. Bunlar: Mülk topraklar ve Miri topraklardır. Mülk topraklar; sahibinin malı sayılır, mal sahipleri tarafından istenildiği gibi kullanılıp, alınıp satılabilirdi. Miri Topraklar; Fetih yoluyla devlet mülkiyetine geçen arazilerdir. Fethedilen topraklar miri olarak tapu defterlerine kaydedilirdi. Bu topraklar devlete ait olduğu için devredilemez, satılamaz ve bağışlanamazdı. Miri topraklar toprağın kullanılış ve veriliş amaçlarına göre yedi bölüme ayrılmıştır. Bunlardan Dirlik Araziler geliri devlet tarafından savaşta yararlılık gösterenlere ve devlet memurlarına maaş karşılığı olarak verilen arazilerdir. Bu araziler üçe ayrılmıştır. Has topraklar: Şehzade, vezir, beylerbeyi gibi şahıslara verilirdi. Bu kişiler, bulunduğu makamda olduğu sürece bu arazilerden faydalanırdı.

OSMANLI İDARESİNDE ADADA KURULAN YÖNETİM SİSTEMİ

58

Zeamet topraklar: Subaşı gibi memurlara, eyalet merkezindeki defterdarlara ve sancaklarda alaybeylerine verilirdi. Tımar topraklar: Hizmet karşılığı askerlere verilmekteydi. Osmanlı Devleti'nde, şer’i ve örfi olmak üzere iki türlü vergi vardır. Bunlardan ilki İslâm hukukuna, ikincisi de padişahların emir ve iradeleri ile oluşan örfi hukuka dayanmaktadır. Şer’i vergiler: İslamiyetin şartlarından olan gönül rızası ile alınan zekat, Müslümanlardan alınan öşür ve gayrimüslimlerden alınan haraçtır. Ayrıca bir diğer şer’i vergi de gayrimüslim yetişkin erkeklerden askerlik bedeli olarak alınan cizye vergisidir. Kıbrıs, gayrimüslimlerin yoğun olarak yaşadığı bir yer olması dolayısıyla, toplanan vergilerde cizye vergisinin payı büyüktür. Örfi vergiler: Padişahın emir ve buyrukları ile yöneticilerin koyduğu vergilerdir. Doğal afetler ve savaş gibi özel durumlarda alınan vergiler de örfi vergiler içerisinde yer almaktadır. Osmanlı Devleti yöneticilerinin bazı dönemlerde vergi mükellefi olanların vergi yükünü azalttıkları görülmektedir. Tanzimat dönemi ile birlikte tüm kurumlarda olduğu gibi vergi sisteminde de değişikliğe gidilerek, günün koşullarına göre yeni düzenlemeler yapılmıştır.

59

OSMANLI İDARESİNDE ADADA KURULAN YÖNETİM SİSTEMİ

Etkinlik 4 Dikkatimizi Ölçüyoruz

5. Kıbrıs’ta Meydana Gelen Ayaklanmalar Kıbrıs adasında, Osmanlı idaresindeki Müslümanların (Türklerin) başlattığı ayaklanmalar, çoğunlukla iç sorunlar, kişisel kıskançlıklar, mevki ve nüfuz sahibi olma hırsı gibi nedenlerden çıkmıştır. Müslümanların öncülük ettikleri isyanlarda adayı Osmanlı yönetiminden ayırma amacı yoktu. Bu isyanlardaki amaç, adanın yönetimini değiştirmektir. Ancak devlet bu isteklerin gerçekleşmesine hiçbir zaman izin vermemiş ve isyanların bastırılması için gerekli önlemleri almıştır. İsyanların çıkma nedenleri tam olarak çözülemediğinden dolayı yeni isyanların çıkmasına engel olunamamıştır. Kıbrıs'ta Osmanlı'ya karşı oluşan başkaldırı hareketlerinin bazılarının adada konsolos bulunduran Avrupalı devletler tarafından desteklendiği bilinmektedir. Kıbrıs adasında Ortodoks kilisesi ve yöneticilerine verilen imtiyazları kötüye kullanmaları sonucunda isyanlar çıkmıştır. Kıbrıs'ta yönetime karşı oluşan tepkilerde, bazı dönemlerde papazlarla yerel yöneticilerin birleşerek ortak hareket ettikleri de görülmektedir. Osmanlı Devleti, Rum din adamlarına olağanüstü yetki vermekle birlikte isyana karıştıklarında onları cezalandırmıştır. Osmanlılar cezalandırdıkları din adamlarının yerine aynı geniş yetkilerle bir başka Ortodoks din adamını atamışlardır. Kıbrıs’ta Osmanlı idaresine karşı çıkan isyanlardan bazıları şunlardır:

OSMANLI İDARESİNDE ADADA KURULAN YÖNETİM SİSTEMİ

60

Mehmet Boyacıoğlu İsyanı: İsyanın sebebi, vergi toplamadaki adaletsizlik ile yönetimdeki hatalardır. Topladıkları verginin bir kısmını kendilerine ayırdıkları için ağalar arasında rekabet yaşanıyordu. 1685 yılında vergi toplama yüzünden ağalar yine birbirine düşünce kargaşa başladı. Bu kargaşa isyana dönüştü. Mehmet Boyacıoğlu’nun etrafında toplanan isyancılar adanın yöneticisini öldürdüler. İsyan, Mehmet Boyacıoğlu'nun yakalanıp idam edilmesiyle son buldu. Çil Osman Olayı: 1764 yılında Çil Osman Ağa, Kıbrıs'a muhassıl olabilmek için belirli miktarda para vermeyi kabul etmiştir. Osmanlı hükümetine taahhüt ettiği miktarı toplayabilmek için vergileri artırmıştır. Bunu kabul etmeyen Rumlar İstanbul'a bir heyet göndermişlerdir. Rumların şikayetini haklı bulan Osmanlı yönetimi adaya heyetle birlikte bir de görevli gönderir. Görevlinin getirdiği ferman, vali konağında okunurken konağın çökmesi üzerine bunu öğrenen Rumlar Başpiskoposun öldüğünü düşünerek konağa saldırmışlardır. Çıkan karışıklıkta Osman Ağa ve yanındakiler öldürülerek, konak yağmalanmıştır. Lefkoşa Kadısı’nın tarafları sakinleştirmesiyle olay sonuçlanmıştır. Dizdar Halil İsyanı: Çil Osman olayından sonra ortaya çıkan zarar ziyan, olayda yer almayan Türklere de ödetilmek istenmiştir. Bazı Türkler, bunu kabul etmeyerek yanlarına aldıkları yandaşları ile Değirmenlik'te isyan ettiler. Asiler, Girne Kale Komutanı Halil Ağa'yı da mütesellim tayin ettirecekleri vaadi ile yanlarına çektiler. Bir süre sonra üzerlerine gönderilen kuvvetleri gören isyancılar dağıldı. Dizdar Halil ise Girne'ye kaçmasına rağmen yakalanarak idam edilmiştir. 1821 İsyan Girişimi: 1814'te Rum ticaret ve siyaset adamlarının yer aldığı bir grup, Filiki Eteria (Dostluk Cemiyeti) adıyla gizli bir örgüt kurmuştur. Bu örgüt Osmanlı imparatorluğu içinde ve dışında Yunan bağımsızlığı için harekete geçmiştir. 1821'de Mora yarımadasında Yunan isyanını başlatmıştır. Kendilerini Yunanlı kabul eden Kıbrıs Rumları bu olayı desteklemek için adada da isyan çıkarmak istediler. Dönemin Kıbrıs Valisi Küçük Mehmet Efendi, Rumların devlete karşı isyan hareketini haber alarak elebaşlarını ve hazırlıklarını tüm ayrıntıları ile ortaya çıkardı. İsyan girişiminde bulunanların öncüleri cezalandırıldı. Böylece isyan başlamadan bitmiştir.

Girne Kalesi

61

OSMANLI İDARESİNDE ADADA KURULAN YÖNETİM SİSTEMİ

Ünitede Öğrendiklerimizi Değerlendiriyoruz A) Eşleştirme: 1. Aşağıdakileri uygun şekilde eşleştiriniz. Kaza

Saray Tercümanı

Şer’i Mahkeme

Başpiskopos

Ortodoks Kilisesi

Kadı

Sarraflık

Kaymakam

B) Aşağıda numaralandırılmış şekiller içerisinde terimler verilmiştir. Verilen soruları şekillerdeki numaraları kullanarak cevaplayınız.

1

16 kaza

2

Öşür

3

Tuzla Kazası

4

Lefkoşa

5

Cizye

6

Tanzimat

7

Kadı

8

Mutasarrıflık

9

Nizamiye Mahkemesi

1) Osmanlı döneminde Kıbrıs'ın merkezi neresidir? 2) Şeri mahkemelerin başında kim bulunurdu? 3) İslam hukukuna göre gayrimüslimlerden alınan verginin adı nedir? 4) Müslümanlardan alınan vergiye ne isim verilirdi? 5) Kıbrıs Osmanlı döneminde genel olarak kaç kazaya ayrılırdı? 6) Osmanlı'da idari, adli, hukuki pek çok yeniliklerin uygulamaya konulduğu döneme ne ad verilir? 7) Tanzimat sonrası kurulan mahkemelerden birinin adı nedir? 8) Ticaret mahkemeleri Kıbrıs'ta nerede kuruldu? 9) Kıbrıs İngiltere'ye devredilmeden önce nasıl yönetiliyordu?

OSMANLI İDARESİNDE ADADA KURULAN YÖNETİM SİSTEMİ

62

C) Metin yazma 1. Aşağıdaki sözcükleri kullanarak Osmanlı döneminde Kıbrıs'ın yönetimi ile ilgili iki paragraflık bir yazı yazınız. Beylerbeylik, 16 kaza, mutasarrıflık, şer’i mahkeme, sürgün yöntemi, isyan, şer’i vergiler, örfi vergiler.

……………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… D) Görsel malzemeyi analiz etme. 1.

Yukarıda Lefkoşa’ya ait iki harita görülmektedir. Bu haritalardan birincisi Osmanlı dönemine aittir. İkincisi ise günümüz Lefkoşa’sına aittir. Bu haritaları inceleyerek aşağıdaki soruları cevaplayınız. a.) Osmanlı dönemine ait Lefkoşa haritasında neler görüyorsunuz?

b.) Osmanlı dönemi haritasında ilginizi en çok ne çekti?

c.) Bugünkü Lefkoşa haritası ile benzerlikleri ve farklılıkları nelerdir? Karşılaştırınız.

63

OSMANLI İDARESİNDE ADADA KURULAN YÖNETİM SİSTEMİ

2- Yanda gördüğünüz Osmanlı mahkemesi resmini inceleyiniz. a.) Şer'i mahkemede neler görüyorsunuz? b.) En çok ilginizi ne çekti? c.) Günümüz mahkemelerinden farklılıkları nelerdir?

E) Kısa Cevaplı Sorular 1. Aşağıdaki soruları cevaplayınız. a- Kıbrıs beylerbeyliğine bağlı sancakları yazınız. b- Şer'i mahkemelerin başında hangi görevli bulunurdu? c- Tanzimat'ın ilanından sonra açılan mahkemeleri yazınız. d- Osmanlı dönemi Kıbrıs'ta,Müslümanların başlattığı ayaklanmalar (isyanlar) hangi nedenlere dayanmaktaydı? e- Günümüzde kıyıların korunmasından hangi kurum sorumludur?

F) Sözcük ve Kavram Bilgisi 1 Aşağıdaki sözcük ve kavramları birer cümlede kullanınız.

KAZA: ...................................................................................................................................................... ŞER'İ MAHKEME: ..................................................................................................................................................... ANGARYA: ..................................................................................................................................................... TİCARET MAHKEMESİ: .....................................................................................................................................................

OSMANLI İDARESİNDE ADADA KURULAN YÖNETİM SİSTEMİ

64

Etkinlik 1 Adım:.................................................

Etkinliğin Adı:

Sınıfım:.......................

Görsel Analiz

Etkinliğin Amacı:

Osmanlı devlet teşkilatı ile ilgili görsellere dayalı olarak tarihsel araştırma yapmak.

Etkinliğin Süresi:

2 hafta

Ünite:

Ünite II

Konu:

İdari Düzen

Kavramlar:

Şer'i Mahkeme, Kadı, Sicil Defteri, Beylerbeyi, Sancakbeyi

Gerekli Araç - Gereçler:

Kitaplar, makaleler, belgeseller, internet.

İşlem Basamakları: Osmanlı devlet teşkilatlanmasıyla ilgili kaynak taraması yapılır. Kaynaklarda tarama yöntemi ile bulunan örnek görseller sınıfa getirilir. Görseller incelenerek Osmanlı Devlet Teşkilatı ile ilgili bulgular sınıfta paylaşılır ve tartışılır.

65

OSMANLI İDARESİNDE ADADA KURULAN YÖNETİM SİSTEMİ

Etkinlik 2 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Birlikte Öğrenelim

Etkinliğin Amacı:

İşbirliği içerisinde idari düzen, hukuk gibi konularda bilgi sahibi olmak.

Etkinliğin Süresi:

10 dakika

Ünite:

Ünite II

Konu:

II ünite konuları

Gerekli Araç - Gereçler:

Kağıt, kalem

İşlem Basamakları: Sorulardan bir sütun bir öğrenciye, diğer sütun diğer öğrenciye verilerek cevapları istenir. Daha sonra öğrenciler kâğıtları değişerek birbirlerinin cevaplarını kontrol ederler. I. grup öğrencinin soruları

II. grup öğrencinin soruları

ADI SOYADI:

ADI SOYADI:

1. Osmanlı idaresinde Kıbrıs'ın idari merkezi neresidir?

1. Osmanlı idari sisteminde Kıbrıs'taki sancaklara 3 örnek veriniz.

2. Tanzimat Fermanı’ndan sonra Kıbrıs kaç kazaya ayrılmıştır?

2. Kadıların görevi nedir?

3. Kıbrıs adasındaki ticaret mahkemesi hangi kazada bulunuyordu?

3. Tanzimat Fermanı’ndan sonra adada kurulan mahkemelerin adlarını yazınız.

4. İslam hukukuna dayanan vergi türlerinin adı nedir?

4. Padişahın emir ve buyruklarıyla oluşan hukuka ne denir?

5. Kıbrıs adasında Müslümanların öncülük ettiği isyanlarda amaç neydi?

5. Kıbrıs, gayrimüslimlerin yoğun olarak yaşadıkları bir yer olması dolayısıyla, toplanan vergilerde hangi vergilerin payı büyüktür?

OSMANLI İDARESİNDE ADADA KURULAN YÖNETİM SİSTEMİ

66

Etkinlik 3 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Kadı Terimini Kavramak

Etkinliğin Amacı:

Kadı teriminin kökenini araştırıp, gelişimini incelemek ve bilgi sahibi olmak

Etkinliğin Süresi:

2 hafta

Ünite:

Ünite II

Konu:

Hukuk ve Adalet Teşkilatı

Kavramlar:

Şer’i Mahkeme, Şer’i Sicil.

İşlem Basamakları:

Bu etkinlik ile “kadı” teriminin anlamı, kökeni üzerinde durulur. Osmanlı'da kadıların görevleri, yaptıkları, şer’i mahkemeler ve şer’i siciller ile ilgili bilgiler araştırılarak iki haftanın sonunda sınıfta paylaşılır.

67

OSMANLI İDARESİNDE ADADA KURULAN YÖNETİM SİSTEMİ

Etkinlik 4 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Dikkatimizi Ölçüyoruz

Etkinliğin Amacı:

II. Ünitede yer alan sözcük ve terimleri kavratmak

Etkinliğin Süresi:

15 dk.

Ünite:

Ünite II

Konu:

II. Ünite içinde herhangi bir konu

Gerekli Araç - Gereçler:

Ders Kitabı, A4 kağıdı, kalem

İşlem Basamakları: Sınıf 4 gruba ayrılır. Ders kitapları kaldırılarak masalarda sadece kağıt ve kalem kalacak şekilde önlem alınır. Öğretmen II. Üniteden önceden belirlediği bir bölümdeki kelime veya kavramlardan üç tane seçer. Belirlenen bölümler öğretmen tarafından okunduktan sonra seçilen ilk kelime sınıfta söylenir. Bu kelimenin okunan metinde kaç kez geçtiği sorulur. Bu işlem diğer iki kelime veya kavram için de yapılır. Seçilen bu üç kelimenin metinde kaç kez geçtiği tespit edilerek gruplar tarafından sınıfta açıklanır. Öğretmen hangi grubun doğru tespitler yaptığını belirtir.

OSMANLI İDARESİNDE ADADA KURULAN YÖNETİM SİSTEMİ

68

ÜNİTE 3

Kıbrıs Türk Tarihi

7

OSMANLI İDARESİNDE KIBRIS’TA TOPLUMSAL HAYAT 1. Sosyal Hayat 2. Ekonomik Hayat 3. Osmanlı Döneminde Adada Mimari Yapı

Tarih bilmeyen diplomat, pusuladan anlamayan kaptana benzer, her ikisinde de karaya oturma tehlikesi, kaçınılmaz sonuçtur. Cenap Şehabeddin

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

70

ÜNİTE 3

OSMANLI İDARESİNDE

Başlarken

KIBRIS’TA TOPLUMSAL HAYAT 1 Osmanlı Devleti’nde vakıflar hakkında ne biliyorsunuz? 2 Aile büyüklerinden, “Kıbrıs’ta toplum yapısında ailenin yeri” hakkında bilgi toplayınız.

3 Osmanlı döneminde Kıbrıs'ta Müslümanlar ile gayrimüslimler arasında hangi alanlarda işbirliği yapılırdı?

4 Kıbrıs'ta geçmişte görülen salgın hastalıklar nelerdir? Araştırınız. 5 Kıbrıs'ta tarım ve hayvancılık faaliyetleri denince aklınıza ne geliyor? 6 Yaşadığınız çevrede bulunan “Osmanlı Dönemi Eserleri” hakkında bilgi toplayınız. Temel Kavramlar

Kadı Esnaf

Nafaka Rüştiye

Sıbyan okulu Aforoz

Medrese Miras

1. Sosyal Hayat Osmanlı döneminde, Kıbrıs toplumu farklı dil, din, milliyet ve kültüre mensup insanlardan oluşmaktadır. Müslüman kelimesiyle ilk olarak Türkler akla gelirdi. Gayrimüslim sözünden, Ortodoks Rumlar başta olmak üzere, Ermeniler, Maronitler, Yahudiler, Frenkler (Lâtinler) ve adaya ticaret için gelen izinli tüccarlar anlaşılırdı. Osmanlı idaresinde, Kıbrıs'ta toplumlar arasında bu farklılıklardan ileri gelen herhangi bir çatışma söz konusu değildir. Osmanlı yönetiminin, adaletli uygulamaları; adada barış ortamının yaşanmasında etkili olmuştur.

71

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

a. Aile Yapısı Kıbrıs’ta yaşayan insanlar arasında aile ilişkileri açısından evlilikler önemli yer tutmaktadır. Adada farklı dinler ve cemaatlere mensup kişiler arasında evlilikler de yapılmaktadır. İslâm hukuku, bir Müslüman kadının bir gayrimüslim erkekle evlenmesine izin vermemektedir. Bu nedenle adada toplumlar arası evliliklerin Müslüman erkeklerle gayrimüslim kadınlar arasında gerçekleştiği görülmektedir. Kıbrıs Ortodoks kilisesi, yapılan bu tür evliliklere şiddetle karşı çıkmıştır. Söz konusu evlilikleri yapanları kilise aforoz etmektedir. Kıbrıs'ta çoğunlukla tek eşli evlilik tercih edilmekle birlikte, kayıtlardan çok eşli evliliklerin de yapıldığı anlaşılmaktadır. Müslümanlar arasında, az da olsa görülen çok eşli evliliğin, kilisenin de baskısıyla gayrimüslimlerde bulunmamaktadır.

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

72

Evlenmenin olumsuz bir sonucu olan boşanmanın Kıbrıs adasında da yaygın olduğu görülmektedir. Adada boşanma, şer’i hükümlere göre gerçekleşmektedir. Meydana gelen boşanmaların nedenleri ise, kayıtlara çoğunlukla şiddetli geçimsizlik olarak geçmiştir. Kıbrıs'ta ölen kişinin mirası eşi, çocukları ve akrabaları arasında paylaştırılırdı. Gayrimüslimlerde ve Müslümanlarda kız çocukları mirastan erkek çocuklarının aldığı miktarın yarısını alırlardı. Yetim çocuklarda ise, onları himâyesine alan kişi mirastan nafaka alarak çocukların günlük masraflarını karşılardı.

73

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

b. Toplumlar Arası İlişkiler Kıbrıs'ta yaşayan cemaatler arasında en sık görülen ilişkilerden birisi mülk satışıdır. Müslümanlarla gayrimüslimler arasında diğer bir ilişki de ticarî ortaklıklardır. Ayrıca adadaki esnaf grupları da birbirleri ile dayanışma içerisinde üretim yapmaktaydılar. Müslümanlar gayrimüslimlerin hizmetinde çalıştıkları gibi, gayrimüslimler de Müslümanların hizmetinde çalışabilmektedirler. İki toplum arasında, bazı durumlarda farklı uygulamalar görülmektedir. Bunlardan biri de Lefkoşa'da bulunan hamamlara gidiş günlerinde ortaya çıkmaktadır. Gayrimüslimler salı ve cumartesi günlerinde Müslümanlar ise haftanın geri kalan günlerinde hamamları kullanmışlardır. Osmanlı Devleti, egemenliğinde yaşayan gayrimüslim halkı, her alanda serbest bırakmıştır. Kendi dinlerinde ibadet etmelerine ve mahkemelerde inançlarına göre yemin etmelerine olanak tanımıştır. Ayrıca dinlerini değiştirerek İslâmiyet'i seçmeleri için baskı yapmamıştır. İki toplum arasındaki ilişkilerin en önemlilerinden biri İslâmiyet'e geçme olayıdır. Müslümanlığı kabul edecek olan kişinin İslamiyetin şartlarını yerine getirerek, mahkemede rüştünü ispat etmesi yeterli oluyordu. Eğer İslâmiyet'i seçen kişi reşit değilse, ebeveynlerinin izni ile Müslümanlığı kabul edebilirdi.

Araştıralım! Osmanlı döneminde Kıbrıs'ta yaşayan toplumlar günlük yaşamda neleri paylaşmışlardır?

Mağusa Şehri

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

74

c. Vakıf Teşkilatı Osmanlı idaresi süresince, Kıbrıs adasında hayırseverler tarafından birçok vakıf kurulmuştur. Vakıf, bir kimsenin malını toplum yararına herhangi bir ihtiyacın karşılanması için bağışlamasıdır. Devlet ülke savunmasının dışında imar ve iskan işlerine karışmazdı. Bu hizmetler vakıflar aracılığı ile yapılırdı. Vakıf kurmak isteyenler, kadıya baş vurup onay almak zorundaydı. Müslümanların kurduğu vakıflara Kıbrıs muhassıllarından Ebubekir Paşa'nın kurmuş olduğu vakıf örnek verilebilir. Söz konusu vakfın amaçlarından biri, Tuzla kazasına, Bekirpaşa su kemerleri diye bilinen kemerlerle su götürmektir. Ebu Bekir Paşa'nın yanısıra Lala Mustafa Paşa, Cafer Paşa, Abdullah Paşa gibi paşalar da Kıbrıs adasının çeşitli yerlerinde halkın yararı için vakıflar kurmuş hayırseverlerden sadece birkaçıdır. Bugün gördüğümüz bütün camiler, tarihi yapılar (Han, hamam, kervansaray, medrese vb.) tamamen vakıflar tarafından yapılmıştır.

Bunları biliyor musunuz? Şer'i hukuk kurallarına göre idare edilen vakıf malları alınıp satılamazdı. Malını vakfeden kişi sonradan pişman olsa dahi malını geri alamazdı. Dolayısıyla kurulan vakıfları bozmaya kimsenin yetkisi yoktur.

Tartışalım Günümüzde yaşadığınız çevrede vakıf eserleri var mıdır? Varsa hangi amaçla kullanılmaktadır?

Dünyanın Oluşumu ve Kıbrıs

75 12

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

d. Eğitim Teşkilatı Osmanlı Devleti, Kıbrıs'a imparatorluğun tamamında uyguladığı eğitim ve öğretim sistemini getirmiştir. Gayrimüslimlerin eğitim ile ilgili her türlü işlemlerinin diğer alanlarda olduğu gibi Ortodoks Kilisesi tarafından yapılmasına izin verilmiştir. Osmanlılar döneminde Kıbrıs'taki Müslümanların (Türklerin) eğitim kurumları sıbyan okulları, rüştiye ve medreseler şeklinde idi. Kıbrıs'ta ilk sıbyan okulu Osmanlıların fethinden hemen sonra Lefkoşa'da kurulan Aya Sofya (Selimiye) sıbyan okuluydu. Aya Sofya (Selimiye) Camii

Kıbrıs adasının fethinden hemen sonra medreseler açılmıştır. Kıbrıs'ta ilk açılan ve en uzun süre eğitim veren medrese Lefkoşa'daki Büyük Medrese’dir. Osmanlı devrinde modern anlamda eğitim yapan öğretim kurumu olan rüştiyelerden ilki Lefkoşa'da Aya Sofya (Selimiye) Camii yanında açılmıştır. İngiliz idaresinin başladığı 1878 yılında Kıbrıs adasının genelinde 65 Müslüman (Türk) okuluna karşın 83 Hristiyan okulu vardır.

Etkinlik 1 Metin Çalışması

Tartışalım Osmanlı eğitim sistemi ile günümüz eğitim sisteminin benzer ve farklılıkları nelerdir?

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

Medrese Minyatürü

76

Sıbyan Mektebi tasviri

e. Doğal Afetler Kıbrıs'ta salgın hastalıkların yanında doğal afetler de yaşanmıştır. Doğal afetlerin sonuçlarından birisi olan kıtlığın birkaç nedeni bulunmaktadır. Bunlar arasında kuraklık ve çekirge istilâları sayılabilir. Kıbrıs, bulunduğu coğrafyadan dolayı bazı yıllar kurak, bazı yıllar ise yağışlı bir iklim yapısına sahiptir. Kuraklık dönemlerinde adada nüfus azalmasına neden olan kıtlıklar yaşanmıştır. Kıtlığın diğer bir nedeni ise çekirge istilalarıdır. Çekirgeler, adadaki kolakas bitkisi dışında her türlü yeşil bitkiye zarar vermişlerdir. Bazı dönemlerde çekirge istilâları yıllarca sürebilmekteydi. Tarihte çekirgelerle ilk önceleri dinî yöntemlerle mücadele edilmeye çalışılmıştır. Bu mücadele içerisinde kutsal topraklardan getirilen sular kullanılmıştır. Daha sonraki yıllarda çekirgelerden ve verdikleri zarardan kurtulmak için çeşitli yöntemler denenmiştir. Kıbrıs'ta kıtlık zamanlarında, devlet halka yiyecek ve tohumluk zahire dağıtırdı. Ayrıca reayanın vereceği vergilerde indirime gidilir, gerekli zahire Güney Anadolu ve Suriye'den temin edilirdi. Kıbrıs adasında yaşanan doğal afetlerin en tehlikeli olanlarından bir diğeri de depremlerdir. Kıbrıs’ta tarih boyunca çeşitli yıllarda irili ufaklı birçok depremin olduğu bilinmektedir. 1734 yılında meydana gelen depremde Aya Sofya (Selimiye) Camii büyük zarar görerek üçte ikisi yıkılmıştır. Ayrıca söz konusu deprem Mağusa şehrinde de büyük zarar vererek 200 Türk'ün ölmesine yol açmıştır.

Çekirgelerle yapılan mücadele ve kurulan tuzaklar.

Tartışalım Doğal afetlerin sosyal, ekonomik ve psikolojik etkileri neler olabilir?

Aya Sofya (Selimiye) Camii ve Bedesten

77

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

e. Salgın Hastalıklar ve Sağlık Teşkilatı Kıbrıs tarihi boyunca çeşitli salgın hastalıklara maruz kalmıştır. Kıbrıs'ı derinden etkileyen salgın hastalıklar arasında veba, cüzzam, sıtma, kolera ve trahom yer almaktadır. Kıbrıs'ı en fazla etkileyen salgın hastalık veba olmuştur. 1692 yılında meydana gelen veba salgını sırasında Kıbrıs adasında yaşayan insanların 2/3 ölmüştür. Adada 19. yüzyılın ortalarına kadar veba salgınları görülmüştür. Cüzzam, ilkçağlardan itibaren varlığı bilinen bulaşıcı bir deri hastalığıdır. Romalılar devrinde Avrupa’ya taşınan hastalık haçlı seferleri sırasında yayılmıştır. Cüzzam hastaları Kıbrıs’ta Miskinler Çiftliği (Atalasa Çiftliği) denilen bölgede zorunlu olarak ikamet etmekteydiler. Sıtma, Kıbrıs adasında özellikle yaz aylarında ve sonbahar başında etkili olmaktaydı. Kıbrıs'ta yağmurların bol olduğu yıllarda sıtmadan kurtulmak neredeyse imkânsızdı. Adada sıtmanın en fazla görüldüğü şehirler Mağusa, Tuzla ve Limasol'dur. Ayrıca, Mesarya bölgesinde de yağışların fazla olduğu yıllarda sıtma görülmekteydi. Adalılar sıtmadan kurtulabilmek için ya adayı terk etmişler ya da sıtmanın ulaşamayacağı dağlık bölgelere göç etmişlerdir. Sıtmayla en etkili mücadele İngiliz idaresinde yapılmıştır.

Vebayla mücadele eden doktor

Bunları biliyor musunuz? Fransız karantina cerrahları, vebadan korunmak için yüzlerini tamamen örten bir maske takıp tahta ayakkabı giyerlerdi.

Veba salgını sırasında ölen insanlar

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

78

Kıbrıs'ta toplumu etkileyen bir başka salgın hastalık ise koleradır. Kolera veba kadar olmasa da adada birçok ölüme neden olmuştur. En eski bulaşıcı ve tehlikeli hastalıklarından birisi olan Trahom tedavi edilmediğinde körlüklere neden olabilmekteydi. Kıbrıs adasının birçok bölgesinde tarih boyunca görülmüştür. Salgın hastalıklara karşı konsolosların baskısı ile bir çeşit karantina uygulaması yapılmaya çalışılmıştır. Uygulanan karantina sisteminde salgın hastalıkların adaya gelmesini önlemek için liman kentlerine gelen yabancıları 40 gün limanda bekletme uygulaması yapılmıştır. Kıbrıs'ta imparatorluğun genelinde olduğu gibi tam bir karantina teşkilatı ancak 1840'lı yıllarda kurulacaktır. Kıbrıs'ta, sağlık için bazı tıbbî çalışmaların da yapıldığı bilinmektedir. Kıbrıs halkı hasta olduklarında adada faaliyet gösteren doktorlara başvurarak Etkinlik 2dertlerine çare aramışlardır. Osmanlı idaresinde uygulanan çeşitli tedavi yöntemleri Kıbrıs'ta Görülen Salgın Hastalıklar arasında cerrahi müdahaleler de bulunmaktadır. Adada yapılan cerahi müdahaleler arasında fıtık ameliyatı ön plana çıkmaktadır.

Vebayla mücadele eden doktor

Bunları biliyor musunuz? Fransa’da karantina doktorları, vebalı hastalardan yayılan kokuları engellemesi için, içine hoş kokulu maddeler koydukları büyük gagalı maskeler kullanırlardı.

Etkinlik 2 Kıbrıs'ta Görülen Salgın Hastalıklar.

79

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

2. Ekonomik Hayat a. Esnaf Teşkilatı Osmanlı toplumundaki esnaf teşkilâtı, askerler haricindeki bütün şehirli nüfusu, kendi bünyesinde örgütlemiştir. Bu teşkilât, aynı zamanda şehrin ekonomik ve ticarî hayatında önemli bir yere sahiptir. Osmanlı döneminde Kıbrıs'ta 100 civarında zanaat grubu faaliyet göstermektedir. Söz konusu zanaat grupları içerisinde habbaz (ekmekçi), kasap, debbağ(derici), haffaf (ayakkabıcı), çangar, değirmenci, kazzaz (İpek üreten), sarraf, karcı, demirci, vd. sayılabilir. Bu zanaat dalları incelendiğinde, hemen hemen hepsinde adadaki gayrimüslim ve Müslüman halkın karışık olarak çalıştıkları görülür.

Sabancı

Araştıralım! Geçmişte var olan mesleklerden hangileri günümüzde devam etmektedir?

Dokuma tezgahı ve dokumacı

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

80

Osmanlı Devleti’nin genelinde olduğu gibi Kıbrıs'ta da esnaf çeşitli çarşılarda üretim ve satış yapmaktaydı. Adanın merkezi Lefkoşa'da balıkçılar, bakırcılar, iplikçiler, çangarlar, debbağlar, demirciler, sarraflar ve diğer esnafların çarşıları bulunmaktaydı. Kıbrıs adasının ihtiyaçları karşılandıktan sonra Batılı ülkelere ipekli, yünlü ve pamuklu kumaş, şarap, ilaç gibi ürünler ihraç edilmiştir.

Zeytinyağı değirmeni

Etkinlik 3 Resim Analizi

Ekmekçi

Limasol’da develer

81

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

b. Ziraat (Tarım) Osmanlı döneminde, Kıbrıs'ta en önemli ekonomik faaliyet tarımdır. Kıbrıs'ta iklimin düzensizliği ve su kaynaklarının yetersizliği nedeniyle geniş arazilerde kuru tarım yapılmaktadır. Bu arazilerden elde edilen verimi arttırmak için genellikle araziler bir yıl dinlendirilmekteydi. Kuru tarım yapılan arazilerde daha çok buğday, arpa, burçak, yulaf, susam, keten, nohut, mercimek, vb. üretilmekteydi. Bunlar içerisinde hayvanların temel besinlerinden olan arpa ile ekmeğin ham maddesi olan buğday çok daha geniş bir yer tutmaktaydı. Kuraklığın sık yaşandığı adada, günümüzde olduğu gibi tarih boyunca su çok önem kazanmıştır. Adalılar, su kullanma haklarını zaman zaman birbirlerine satmışlardır. Kıbrıs adasında kullanılan su, genellikle kuyulardan elde edilen yer altı suyudur. Bazı bölgelerde akarsu ve pınarlardan da faydalanılmıştır. Su kuyuları ise ayrı bir öneme sahiptir. Herhangi bir nedenle kullanılmayan veya gereken önem verilmeyen su kuyularına devlet el koymaktadır.

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

Harman yeri

82

Kıbrıs'ta tarımla uğraşan insanların en büyük problemleri az yağıştan meydana gelen kuraklıklar ve çekirge istilâlarıdır. Her iki faktör de o yıl elde edilecek ürünü doğrudan etkilemekteydi. Kıbrıs adasında şeker, şeker kamışından elde edilmekteydi. Kıbrıs’ta, düzenli şeker üretimine Lüzinyan döneminde Kraliçe Catherine Cornaro zamanında başlanır. Osmanlı döneminde de bu üretim devam ettirilmiştir. Adada elde edilen şeker, Kahire ve Şam şekerlerine göre daha az kaliteli ama daha beyazdır. Sadece saray için üretilen şeker, her türlü satışı yasak iken, bazı dönemlerde adadaki yüksek rütbeli görevliler tarafından Venedikli tüccarlara satılmıştır. Adadaki şeker üretimine 19. yüzyılın ilk yarısına kadar devam edilmiştir.

Araştıralım! Kıbrıs adasındaki pınar ve akarsularla ilgili araştırma yapalım.

Tarla süren çiftçi

83

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

Kıbrıs adasında üretilen ve ihraç edilen önemli ekonomik değerlerden biri de pamuk olmuştur. 16. yüzyılda itibaren Kıbrıs adasının birçok alanında pamuk ekimi yapılmıştır. Kıbrıs'ta üretilen ham pamuk ve pamuklu dokumalar, yabancı tüccarların ilgilendiği ürünler arasında önemli bir yer tutmaktaydı. Kıbrıs adasındaki konsoloslar, özellikle Venedik, Fransa ve Hollanda konsolosları pamuk ticareti ile uğraşmışlardır. Adada ziraati yapılan dış piyasada değerli bir başka ürün ise kırmızı boya (kök boya) bitkisidir. Kök boya bitkisi üretimi genellikle Mağusa ve Tuzla kazalarının kıyı bölgelerinde yapılmaktadır. Kıbrıs adasında bir başka ziraat dalı ise bağcılıktır. Kıbrıs'ın tarihi boyunca bağları ve şarapları ünlüdür. Üzüm hem yaş olarak hem de üzüm suyundan elde edilen çeşitli ürünlerle tüketilmektedir.

Harman yeri

İlişkilendirelim Kıbrıs'ta iklim ile tarımsal üretim arasında nasıl bir bağ kurulabilir?

Harnup hasadı gravürü

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

84

Kıbrıs'ta tarımsal üretimin önemli kollarından birisi de zeytinciliktir. Zeytin, sofralık ve yağı için yetiştirilirdi. Kıbrıs adasında bulunan yağ değirmenlerinde üretilen zeytinyağı gerek iç pazarda gerekse ihracatta önemli bir yere sahiptir. Adada yetiştirilen diğer zirai ürünler arasında tütün, gabbar (kapari), kolokas, harnup, badem ile ipek böcekçiliği için yetiştirilen dut ağaçları sayılabilir.
Zirai ürünler yanında işlenmiş orman ürünleri, madenler ve tuz Kıbrıs'ın önemli ihraç malları arasında bulunmaktadır. Kıbrıs tuzunun eski çağlardan beri Avrupa'da ünü bilinmekteydi. Kıbrıs’ta tuz Limasol ve Tuzla kazalarında üretilmektedir. Osmanlı Devleti’nin birçok yerinde tuz üretimi yapıldığından, Kıbrıs tuzuna imparatorluk genelinde pek ihtiyaç bulunmamaktaydı. Bundan dolayı Kıbrıs tuzunun fetihten sonra uluslararası ticaretteki önemi azalmış ve genellikle Suriye şehirlerine pazarlanmıştır.

85

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

c. Hayvancılık Kıbrıs adasında, Osmanlı devrinde tarımda olduğu gibi hayvancılık sektöründe de gelişme olmuştur. Hayvanlardan elde edilen yün (işlenmemiş) ve yünlü dokumalar Kıbrıs'ın ihraç malları arasında önemli bir yer tutmaktaydı. Yün ve yünlü dokumalar pamuk ile birlikte ülke dışına ihraç edilmekteydi. Bu dönemde Kıbrıs'ta yapılan hayvancılık büyükbaş ve küçükbaş hayvancılık olarak ikiye ayırılırdı.

Eşeklerle tarla sürülmesi

Küçükbaş hayvanların etlerinden, sütlerinden ve derilerinden faydalanılırken, büyükbaş hayvanların, daha çok gücünden yararlanılırdı. Kıbrıs'ta küçükbaş hayvan olarak koyun, keçi, domuz; büyükbaş hayvan olarak ise at, eşek, katır, deve ve inek beslenirdi.

Öküzlerle tarla sürülmesi

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

86

Hem binek hayvanı olarak hem de gücünden faydalanılan katırlar, Kıbrıs'ta oldukça fazla kullanılırdı. Katırlar, adada kuyulardan su çıkarmak için de kullanılmaktaydı. Katırlar, at ve eşeğe göre daha güçlü ve daha dayanıklıdır. Adadaki eşekler diğer eşek türlerinden farklı olup dünyaca ünlüdürler. Adada öküzlerin güçlerinden birçok alanda faydalanılmıştır. İstanbul'daki sarayın mutfaklarına odun taşıyan arabaları çeken öküzlerin bir kısmının Kıbrıs’tan karşılandığı bilinmektedir. Kıbrıs'ta ekonomik faaliyetlerden biri de arıcılıktır. Adada üretilen bal çok kaliteli olup Anadolu'da da değer görmekteydi. Kıbrıs'ta yetiştirilen hayvanların yanı sıra doğadan yakalanarak eğitilen ve sadece saraya gönderilen yırtıcı kuşlar da bulunmaktadır. Avcılıkta kullanılan bu kuşlar arasında çakır, atmaca, doğan ve şahinler bulunmaktadır.

Çoban ve keçileri

87

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

d. Ticaret Kıbrıs'ta ticaret ve sanayi Osmanlı Devleti’yle birlikte gelişme göstermiştir. Osmanlı idarecilerinin yaptıkları yeni düzenlemelerle söz konusu sektörler Lâtin kökenli tüccarların tekelinden çıkarılarak adalıların bu sahalarda etkin olması sağlanmıştır. Lüzinyan ve Venedik döneminde önemli bir ticaret limanı olan Mağusa'nın yanına Osmanlı devrinde Tuzla (Larnaka) limanı da eklenmiştir. Yabancı devletlerin temsilcileri olan konsolosların sadece Tuzla'da ikamet etmelerine izin verilmesinden dolayı Tuzla, Doğu Akdeniz ticaretinde önemli bir ihraç ve transit liman haline gelmiştir. Liman kentlerinin yanı sıra Lefkoşa adanın idarî merkezi olduğundan ticarî bir merkez haline gelmiştir.

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

88

Adadaki ticari ürünler içerisinde yünlü, pamuklu ve ipekli dokumalar ön sıralarda bulunmaktadır. Kıbrıs'ta üretilen ipek sarı ve beyaz olarak sınıflandırılmakta ve Avrupalılar tarafından ihraç edilen ürünler arasında yer almaktadır. İpek hem işlenmiş hemde işlenmemiş olarak ihraç edilmektedir. Akdeniz’deki deniz ticaretinin kesintiye uğramaması için korsan faaliyetlerinin önlenmesi önemliydi. Bu amaçla Osmanlı Devleti, zaman zaman donanmasını Akdeniz'e çıkarmıştır, Ayrıca İstanbul'a mal getiren gemilere donanma gemileri koruma görevi yapmışlardır.

İpek üreten kadınlar

İlişkilendirelim Ülkelerin coğrafi konumu ve ticaret hayatı arasında nasıl bir bağ kurulabilir?

Tuzla’da ticaret

89

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

3. Osmanlı Döneminde Adadaki Mimari Yapı Kıbrıs, İlk Çağlardan itibaren birçok farklı millet ve devletin egemenliği altında kalmıştır. Bunun sonucu olarak adada farklı maddi ve manevi kültürler oluşmuştur. Osmanlı Devleti'nin Kıbrıs'a hakim olmasıyla birlikte her alanda olduğu gibi mimari alanda da gelişme olmuştur. Dolayısıyla Osmanlı Devleti idaresinde adanın birçok yerinde mevcut eserler halkın yararına kullanıldığı gibi çeşitli mimari eserler de yapılmıştır.

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

90

Osmanlılar adayı fethettikten sonra adanın yeniden imarına başlamışlardır. Böylece savaş sırasında oluşmuş olan tahribat, tamir edilmiştir. Ada yeniden inşaa edilirken katedraller ilave edilen eklemelerle camiye çevrilmiştir. Osmanlı Devleti var olan mevcut yapıların tamiri yanında ihtiyaç olan durumlarda tamamen yeni mimari eserler de yapmıştır. Kültürel varlığımızın bir parçası olan bu eserleri yeni nesillere aktarmak toplumsal bir görevdir.

Araştıralım! Anayasa ve yasalarımızda tarihi ve kültürel yerlerin korunması ile ilgili alınan önlemler nelerdir?

Büyük Han

91

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

Katedral Olup Camiye Çevrilen Mimari Eserler: 1- St. Sophia Katedrali (Selimiye Camii) St. Sophia Katedrali, Lüzinyan dönemi Lefkoşası’nın en büyük katedralidir. 1208-1326 tarihleri arasında inşa edilmiş gotik mimari tarzda bir yapıdır. Lüzinyan kral ve kraliçeleri Kıbrıs Kraliyet tacını bu katedralde giyerlerdi. Osmanlılar döneminde camiye çevrilerek Aya Sofya adını almıştır. 1954 yılında caminin ismi Selimiye Camii olarak değiştirilmiştir.

St. Sophia Katedrali (Selimiye Camii)

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

92

2- St. Nicolas Katedrali (Lala Mustafa Paşa Camii) St. Nicholas Katedrali, Lüzinyan dönemi Mağusası'nın en büyük katedralidir. Lüzinyanlar tarafından 1298-1312 yılları arasında gotik mimari tarza göre yapılmıştır. Fransa'daki Rheims kilisesine benzemektedir. Lüzinyan kral ve kraliçeleri Kudüs krallık tacını bu katedralde giyerlerdi. Katerina Cornaro Kıbrıs'ı Venediklilere bırakan feragatnameyi burada imzalamıştır. Kıbrıs Osmanlılar tarafından alınınca camiye çevrilmiştir. 1954 yılında Lala Mustafa Paşa Camii adını almıştır.

St. Nicolas Katedrali (Lala Mustafa Paşa Cami)

93

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

Hanlar: Han: Kentlerde ve kasabalarda yolcuların hayvanlarıyla birlikte konaklamalarına yarayan yapıdır. Lefkoşa’daki önemli hanlar: Büyük Han, Komarizade Hanı (Kumarcılar Hanı), Deveciler Hanı. Büyük Han Kıbrıs'ın ilk beylerbeyi olan Muzaffer Paşa tarafından Lefkoşa’da XVI. yüzyılın sonlarına doğru inşa edilmiştir. Dikdörtgen bir avluyu çevreleyen yaklaşık 78 odadan ve yuvarlak sütunlu kemerlerden oluşan iki katlı yapıdır. Kesme taştan yapılmıştır. İç avlunun ortasında sekiz köşeli kubbeli küçük bir mescit vardır. Han iki kapılıdır.

Büyük Han

Tartışalım Tarihi mekânlar sosyal alan olarak nasıl kullanılabilir?

Su Kemerleri: Su kemeri, üzerinde su yolu bulunan kemerli köprüdür. Suyu taşımak için insanların inşa ettiği su kanallarıdır. Kıbrıs'taki su kemerleri: Ebu Bekir Paşa Su Kemerleri (Tuzla) Arif Paşa Su Kemerleri (Gaziköy) Lefke Su Kemerleri (Lefke) Lapta Su Kemerleri (Lapta) Cafer Paşa Su Kemerleri (Mağusa) Ebu Bekir Paşa Su Kemerleri (Tuzla)

Ebu Bekir Paşa Su Kemerleri Tuzla'nın (Larnaka) su ihtiyacını karşılamak için dönemin Osmanlı yöneticisi Ebu Bekir Paşa tarafından yapılmıştır. Ayaklar üzerinde yükselen kemerlerin üzerinde suyun aktığı bir kanal bulunmaktadır. Kemerler kesme taştan yapılmıştır.

Çamlıbel Su Kemeri

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

94

Çeşmeler: İnsanların su ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla çeşitli yerlere yapılmış yapılardır. Başlıca Çeşmeler: Sarayönü Çeşmesi (Lefkoşa), Ali Ruhi Çeşmesi (Lefkoşa), Cafer Paşa Çeşmesi (Mağusa), Kubbeli Çeşme (Limasol), Aşağı Baf Osmanlı Çeşmesi (Baf) Sarayönü Çeşmesi (Atatürk Meydanı Çeşmesi): Lefkoşa'da Sarayönü meydanında mahkeme binalarının doğu köşesinde bir meydan çeşmesidir. Sekizgen planlıdır. Nişler içerisinde çeşmeler bulunmaktadır.

Sarayönü Çeşmesi

Bedesten: Osmanlılarda kumaş, mücevher ve çeşitli kıymetli eşyaların alınıp satıldığı, eşit büyüklükte kubbelerle örtülü kentlerde bulunan kapalı çarşılardır. Bedesten, Lefkoşa'da Selimiye Camii’nin güneyinde yer alır. XIV. yüzyıla tarihlenen gotik mimari tarzda inşa edilen bir kilise yapısıdır. Osmanlılar döneminde bazı değişiklikler yapılarak kapalı çarşı olarak kullanılmıştır. 1573'te yapının ismi Bedesten olarak değiştirilmiştir.

Bedesten

Tekkeler ve Türbeler: Tekkeler, dini eğitim ve öğretim yapılan yerlerdi. Genellikle şehir ve kasabalarda kurulurdu. Bazen de ıssız alanda yol üzerlerinde yapılırdı. Tekkelerde, belirli bir tarikata bağlı kişiler şeyhleriyle birlikte bir araya gelerek ayin ve ibadet ederlerdi. Kıbrıs'ta yapılan tekke ve türbelere Tuzla'da Hala Sultan Tekkesi, Kırklar köyünde Kırklar Tekkesi, Lefkoşa'da Aziziye Tekkesi ve Mevlevi Tekkesi örnek verilebilir. Mevlevi Tekkesi Mevlevi Tekkesi Lefkoşa'da Girne Kapısı girişinde yer almaktadır. Adanın fethinden sonra göç eden halk tarafından Kıbrıs'a getirilen Mevlevi Tarikatı, Mevlana Celaleddin Rumi'nin öğretilerine bağlıydı. Mevlevi Tekkesi günümüzde müze olarak kullanılmaktadır.

95

Hala Sultan Camii (Tuzla)

Mevlevi Tekkesi

Tartışalım Tarihi ve Kültürel eserlerin ülkemizin tanıtımına katkıları yeterli midir? Değilse neler yapılabilir? Etkinlik 4 Mevlevi Tekkesini Ziyaret Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

Kütüphaneler: Osmanlı Devleti'nde kütüphaneler, kişilerin özel mülkiyeti veya vakıf olarak kurulmuşlardır. Eğitimde büyük önem taşıyan kaynaklar olan kitapların yer aldığı kütüphaneler, tekkelerin, camilerin içerisinde veya yanlarında yer almaktaydı. Sultan II. Mahmut Kütüphanesi Lefkoşa'da Selimiye Camii’nin doğu kapısı karşısında bulunmaktadır. Sultan II. Mahmut Dönemi'nde Kıbrıs Valisi Ali Ruhi Efendi tarafından yaptırılmıştır. Dönemin birçok değerli kitabı kütüphanede muhafaza edilmekteydi. Kütüphanenin yapımı ile ilgili olarak günümüze kadar gelen kitabede Sultan II. Mahmut'un yaptığı icraatlardan övgüyle bahsedilir.

Sultan II. Mahmut Kütüphanesi

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

96

Zindanlar ve Kaleler: Namık Kemal Zindanı Türk milliyetciliğinin öncülerinden olan Namık Kemal; yazar, gazeteci, devlet adamı ve şairdir. Arkadaşları ile “Yeni Osmanlılar Cemiyeti'ni” kurmuştur. “Vatan Yahut Silistre” tiyatro oyununun sahnelenmesi üzerine 1873 yılında Mağusa Kale’sine sürgüne gönderilmiştir. Namık Kemal’in hapsedildiği zindan Venedik Sarayı avlusundaki iki katlı kesme taştan yapılmıştır. Günümüzde Yapının üst katında Namık Kemal’e ait eşyalar ve belgeler sergilenmektedir. Namık Kemal 38 ay Mağusa Kalesi’nde kaldıktan sonra affedilerek İstanbul'a geri dönmüştür.

Namık Kemal Zindanı

97

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

Namık Kemal (1840-1888) 1840 yılında Tekirdağ'da doğdu. Zamanın seçkin hocalarından aldığı derslerle Arapça ve Farsça öğrendi. Avrupa'ya giderek Fransızcasını geliştirdi. Tasvir-i Efkar gazetesindeki yazılarıyla tanınmaya başlandı. Padişah Abdülaziz'in idaresine karşı olanların kurduğu yeni Osmanlılar Cemiyeti’nin içinde yer aldı. Bundan dolayı yurtdışına kaçmak zorunda kaldı. Sultan Abdülaziz'in ilan ettiği genel af ile İstanbul'a dönerek çeşitli gazetelerde yazılarını yayınladı. Vatan Yahut Silistre adlı piyesinden dolayı Sultan Abdülaziz tarafından 1873 yılında 38 ay yaşayacağı Mağusa'ya sürüldü. Zavallı Çocuk, Akif Bey ve Gülnihal Piyeslerini Kıbrıs'ta yazan Namık Kemal V. Murad'ın tahta çıkarılması ile affedilerek İstanbul'a geri döner. 1888 yılında mutasarrıflık da yaptığı Sakız adasında ölür.

15 Mart 1953 tarihindeki Namık Kemal büstünün açılış töreni

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

98

Kaleler: Osmanlı Devleti adanın güvenliğini sağlamak amacıyla mevcut kaleleri tamir ettirmiş ve yeni kaleler yaptırmıştır. Osmanlı idaresinde adada Lefkoşa, Mağusa, Girne, Baf, Limasol ve Tuzla Kaleleri kullanılmıştır. Camiler: Müslümanların namaz kılmak ve ibadet etmek için toplandıkları yerdir. Kıbrıs'ta Osmanlı döneminde yapılan camilerden bazıları şunlardır: Lefkoşa'da İplik Pazarı Camii, Lefke'de Piri Mehmet Paşa Camii, Girne'de Ağa Cafer Paşa Camii, Baf'ta Cami-i Kebir'dir.

Arabahmet Paşa Camii

Bu camiler içerisinde Arabahmet Paşa Camii yapı olarak diğerlerinden farklıdır. Arabahmet Paşa Camii Lefkoşa'da kubbeli olan tek eski camidir. Kıbrıs fatihlerinden Arabahmet Paşa adına 1845 yılında inşa edilmiştir. Bulunduğu mahalle de cami ile aynı adı taşımaktadır. 16. yüzyıl klasik Osmanlı tarzı ile kesme taştan inşa edilmiş, kare planlı ana mekânı olan bir yapıdır. Camiinin avlusunda mezarı bulunan kişilerden biri de Kıbrıslı Sadrazam Kamil Paşa’dır.

Baf Kalesi

99

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

Mescit: Genellikle mahalle aralarında namaz kılmak için yapılan minaresiz yapılardır. Osmanlı döneminde yapılan başlıca mescitler: Akkavuk Mescidi (Lefkoşa), Tabakhane Mescidi (Mağusa), Akkule Mescidi (Mağusa).

Hamam: Özel bir düzenle ısıtılan, sıcak ve soğuk suyu bulunan, yıkanma amacıyla kullanılan yapıdır.

Akkule Mescidi (Mağusa)

Osmanlı Döneminde Kıbrıs'ta yapılan başlıca hamamlar şunlardır: Büyük Hamam (Lefkoşa), Cafer Paşa Hamamı (Mağusa), Korkut Hamamı (Lefkoşa). Büyük Hamam Lefkoşa'da Orta Çağ’a ait St. George Kilisesi'nden Osmanlı devrinde hamama çevrilmiştir. Klasik hamamlara uygun olarak soyunmalık, soğukluk ve sıcaklık kısımları bulunmaktadır. Medrese: İslam ülkelerinde, genellikle İslam dini kurallarına uygun bilimlerin okutulduğu yerdir. Osmanlı Döneminde Kıbrıs'ta başlıca medreseler: Büyük Medrese (Lefkoşa), Küçük Medrese (Lefkoşa), Peristerona Medresesi’dir.

Büyük Hamam dıştan ve içten görüntüsü (Lefkoşa)

Tartışalım Tarihi ve kültürel eserler nasıl korunabilir?

Etkinlik 5 Tanıtım Broşürü Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

100

Ünitede Öğrendiklerimizi Değerlendiriyoruz

A) Aşağıdaki tabloda verilen olayların halk üzerindeki etkilerini karşılarına yazınız.

Salgın hastalıklar

Çekirge istilası

Su kaynaklarının yetersizliği

B) Kavram Bilgisi 1. Aşağıdaki tabloda Osmanlı idaresinde Kıbrıs'ta sosyal ve ekonomik hayatla ilgili başlıklar verilmiştir. Bu başlıklara uygun açıklamalar yazınız.

Vakıf Eserleri

Sıbyan Okulu

Doğal Afetler

İpek Böcekçiliği

Ticaret Limanları

101

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

C) Aşağıdaki şemayı yönerge doğrultusunda tamamlayınız. 1. Kıbrıs'ta ekonomik hayat ile ilgili verilen şemayı doldurunuz. Esnaf Grupları

Yetişen Tarım Ürünleri

1-

1-

2-

2-

3-

3-

4-

4-

5-

5-

Kıbrıs'ta Ekonomik Hayat

Ticaret Ürünleri

Yetiştirilen Hayvanlar

1-

1-

2-

2-

3-

3-

45-

45-

D) Verilen Metni Tamamlama Osmanlı dönemi tarihi eserleri ile ilgili verilen sözcükleri kullanarak iki paragraflık bir yazı yazınız. Selimiye Camii, Han, Ebu Bekir Paşa Su Kemeri, Bedesten, Mevlevi Tekkesi, Kale. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------102 Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

E) Aşağıdaki soruları cevaplayınız. 1. Vakıf nedir? Açıklayınız. 2. Osmanlı döneminde adada görülen salgın hastalıklar nelerdir? 3. Osmanlı yönetimi, adada konsolosların hangi kazada oturmalarına izin vermiştir? 4. Kütüphaneler hakkında bilgi veriniz.

F) Sözcük Avı Aşağıda verilen sözcükleri bulmacada bulunuz. Abdullah Paşa, Büyük Medrese, veba, çekirge , kolokas, debbağ, şekerkamışı, Büyük Han, Bedesten, Mevlevi Tekkesi, Baf Kalesi, Karantina

A

S

D

F

G

H

J

K

L

Ş

İ

L

Ş

M

K

D

A

B

D

U

L

L

A

H

P

A

Ş

A

E

O

M

Ö

Ç

A

S

D

C

V

G

B

N

M

B

V

L

E

R

T

K

A

R

A

N

T

İ

N

A

E

L

O

B

T

Y

U

T

I

J

K

L

Ö

M

N

V

E

K

Ş

E

K

E

R

K

A

M

I

Ş

I

E

Ç

V

A

İ

S

A

S

E

R

G

B

S

U

G

T

İ

İ

S

S

F

D

B

Ü

Y

Ü

K

H

A

N

S

D

T

E

E

B

G

M

Ğ

O

H

A

Z

T

N

E

U

E

S

L

N

Y

U

Ş

P

J

S

T

Ğ

R

D

Y

K

A

A

Ç

E

K

İ

R

G

E

A

F

A

E

İ

K

D

K

J

U

L

N

Y

N

D

B

E

M

B

O

E

F

F

K

I

O

B

U

B

F

H

V

A

A

B

S

N

A

L

K

Ş

P

I

D

E

B

B

A

Ğ

Ş

İ

M

B

Ü

Y

Ü

K

M

E

D

R

E

S

E

L

A

Ö

103

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

Etkinlik 1 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Metin Çalışması

Etkinliğin Amacı:

III. Ünite'de yer alan Sosyal Hayat konusunu metin yazarak kavratmak.

Etkinliğin Süresi:

15 dk

Ünite:

Ünite III

Konu:

Sosyal Hayat

Kavramlar:

Gayrimüslim, Cemaat, Şer’i, Esnaf,

İşlem Basamakları: III. Ünite'nin Sosyal Hayat bölümünü okuyunuz. Aşağıdaki sözcüklere yer vererek sosyal hayat ile ilgili bir metin yazınız. Kullanılması gereken sözcükler ve terimler: Müslümanlar, gayrimüslimler, evlilik, vakıf, sıbyan okulu, medrese, köle, veba, sıtma, çekirge.

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

104

Etkinlik 2 Adım:.................................................

Etkinliğin Adı:

Sınıfım:.......................

Kıbrıs'ta Görülen Salgın Hastalıklar

Etkinliğin Amacı:

Kıbrıs'ta görülen salgın hastalıklar hakkında bilgi sahibi olmak.

Etkinliğin Süresi:

2 hafta araştırma yapılması / 40 dk sunum

Ünite:

Ünite III

Konu:

Salgın Hastalıklar

Kavramlar:

Salgın, karantina

Gerekli Araç - Gereçler:

Karton, yapıştırıcı ve A4 kağıtları.

İşlem Basamakları:

Sınıfta dörtlü gruplara ayrılarak her bir grup bir salgın hastalığı araştıracaktır. Hastalığın tedavisinin nasıl bulunduğu, bu hastalıktan Osmanlı topraklarında ve dünyada ne kadar insan öldüğü araştırılır. O dönemde bu salgınlardan nasıl korunulur konuları hakkında bilgiler bulunarak karton üzerine sunumlar hazırlanır. Sınıfta sunum yapılır. O dönemde görülen salgın hastalıklar: Veba Sıtma Kolera Cüzzam Trahom

105

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

Etkinlik 3 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Resim Analizi

Etkinliğin Amacı:

Osmanlı çarşıları ve Osmanlı esnafı hakkında bilgi sahibi olmak.

Etkinliğin Süresi:

10 dk.

Ünite:

Ünite III

Konu:

Ekonomik Hayat

Kavramlar

Esnaf, Çarşı, Bedesten, Lonca.

Gerekli Araç - Gereçler:

Osmanlı çarşıları ile ilgili resimler. A4 kağıtları.

İşlem Basamakları:

Osmanlı çarşıları ile ilgili bulunan resimler seçilir. Bu resimleri öğrenciler inceledikten sonra öğrencilere sorular sorulur. 1- Resimde neler anlatılmaktadır? 2- Resimlerde hangi esnafları görüyorsunuz? 3- Bugünkü çarşılar ile eski çarşıların benzerlikleri nelerdir? 4- Bugünkü çarşıların eski çarşılarla farklılıkları nelerdir? Öğrenciler bu soruları A4 kağıtlarına cevaplayarak daha sonra sınıfta okurlar ve beğenilen yazılar sınıf panosuna asılır.

Adım:.................................................

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

106

Sınıfım:.......................

Etkinlik 4 Etkinliğin Adı:

Mevlevi Tekkesini Ziyaret

Etkinliğin Amacı:

Müze eğitimi ve Mevlevilik konusunda bilgi sahibi olmak.

Etkinliğin Süresi:

1 gün

Ünite:

Ünite III

Konu:

Osmanlıda mimari yapı.

Kavramlar:

Mevlevilik, Müze, Tekke.

Gerekli Araç - Gereçler:

Kağıt, kalem ve fotoğraf makinesi

İşlem Basamakları: Mevlevi Tekkesi’ni gezerken aşağıdaki sorulara cevap veriniz. 1- Mevlevi Tekkesi hangi amaçla nasıl kullanılmıştır? Bugün nasıl kullanılmaktadır? 2- Mevlevi Tekkesi'nde hangi araç ve gereçler sergilenmektedir? 3- Mevlevilerin yaşayışları hakkında müzede hangi bilgiler vardır? 4- Müzede size en ilginç gelen unsur ne oldu? 5- Müzede gezerken ne hissetiniz?

107

Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

Etkinlik 5 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Tanıtım Broşürü

Etkinliğin Amacı:

Kıbrıs'taki tarihi eserler ile ilgili bir broşür hazırlayarak bu tarihi eserleri tanımak ve öğrenmek.

Etkinliğin Süresi:

Araştırıp hazırlama 2 hafta / sınıfta her grubun sunumu 5'er dakika.

Ünite:

Ünite III

Konu:

Osmanlı döneminde adadaki mimari yapı.

Kavramlar:

Kadetral, Gotik, Han, Su Kemeri, Bedesten, Tekke, Türbe, Zindan, Kale.

Gerekli Araç - Gereçler:

Karton, yapıştırıcı, tarihi eserler ile ilgili fotoğraflar, resimler, renkli kalemler.

İşlem Basamakları: Tanıtım broşürü hazırlarken dört kişilik gruplar oluşturun. Her grup aşağıda sıralanan tarihi eserlerden birini alarak bunlar hakkında bir tanıtım broşürü hazırlayacaktır. Bu broşür o eseri gezecek olan kişilere bilgi vermelidir. Bu konuda araştırma yapıp, bilgileri toplamalı, görseller bulmalı ve broşürü hazırlamalısınız. Bu hazırlanan broşürü sınıfta arkadaşlarınıza ve öğretmeninize sununuz. St. Nicholas Katedrali Büyük Han Komarizade Hanı (Kumarcılar Hanı) Arabahmet Camii Ebu Bekir Paşa Su kemerleri Arif Paşa Su Kemerleri Sarayönü Çeşmesi Limasol Kubbeli Çeşme Bedesten Mevlevi Tekkesi Sultan II. Mahmut Kütüphanesi Namık Kemal Zindanı Baf Kalesi Büyük Hamam Öneriler: Broşür hazırlama konusunda öğretmeninizden bilgi alınız.

Dünyanın Oluşumu ve Kıbrıs Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Toplumsal Hayat

108

ÜNİTE 4

Kıbrıs Türk Tarihi

7

KIBRIS'TA BÜYÜK BRİTANYA İMPARATORLUĞU (1878-1914) 1. 19. Yüzyılda Dünya ve Osmanlı 2. Kıbrıs’ta Büyük Britanya 3. İdari Düzen

Tarih yazmak, tarih yapmak kadar mühimdir. Yazan yapana sadık kalmazsa değişmeyen hakikat, insanlığı şaşırtacak bir hâl alır. Mustafa Kemal Atatürk

Kıbrıs'ta Büyük Britanya İmparatorluğu (1878-1914)

110

ÜNİTE 4

KIBRIS'TA BÜYÜK BRİTANYA İMPARATORLUĞU

Başlarken

(1878-1914) 1 Sanayi devriminde hangi teknolojik gelişmeler yaşanmıştır? 2 Dünyadaki sömürgecilik Osmanlıyı nasıl etkilemiştir? 3 İngiltere ve sömürgeleri arasındaki ilişkiyi araştırınız. 4 Kıbrıs’ın İngiltere için önemini araştırınız. 5 Birinci Dünya Savaşı Kıbrıs'ı nasıl etkilemiştir? Temel Kavramlar

Sömürgecilik Politika

İlhak Anayasa

Antlaşma

Cemiyet

Taç Kolonisi Konferans

Vali Parlamento

Yüksek Komiser

1. 19. Yüzyılda Dünya ve Osmanlı Sanayi devrimi sonrasında giderek artan hammadde ihtiyacı bu dönemde dünyadaki büyük devletlerin sömürgecilik faaliyetlerini hızlandırmıştır. 19. yüzyılda İngiltere ''Üzerinde Güneş Batmayan İmparatorluk'' olarak adlandırılmaktadır. İngiltere dünyanın en geniş sömürge topraklarına sahip olduğundan dolayı Büyük Britanya olarak anılıyordu. 19. yüzyılın sonlarında siyasi birliklerini tamamlayan Alman ve İtalyan devletleri de sömürgecilik yarışına katılmıştı. Rusya ise Orta Asya'da yayılmacı politika izlemekteydi. Yeni kurulan Amerika Birleşik Devletleri'nin (ABD) dünya sahnesinde rekabete girmesi için daha zamana ihtiyacı vardı. Uzak Doğu’da ise Japonya güçlü bir devlet olma yolunda ilk adımlarını atmıştı.

Etkinlik 1 Sanayi Devriminin Makineleri

111

Kıbrıs'ta Osmanlı Egemenliği Kıbrıs'ta (1878-1914) 43Büyük Britanya İmparatorluğu

18. yüzyıla kadar dünyadaki en önemli güçlerinden biri olan Osmanlı İmparatorluğu gücünü kaybetmeye başlamıştır. Fransız İhtilali’nin getirdiği milliyetçilik akımının etkisiyle Osmanlı devletinin değişik bölgelerinde isyanlar çıkmıştı. Bu isyanların sonucunda yaşanan toprak kayıpları Osmanlıyı derinden etkilemiştir. Osmanlı İmparatorluğu milliyetçilik akımlarının yanında sömürgecilik faaliyetlerinden de etkilenmiştir. Kıbrıs'ın içinde bulunduğu Doğu Akdeniz bölgesinde de dengeler Osmanlının aleyhine değişmiştir. Rusya'nın, boğazları elde ederek Doğu Akdeniz'e inmek istemesi en fazla İngiltere'yi rahatsız etmiştir. Rusların bölgede güçlenmesini engellemek isteyen İngilizler, Osmanlı ve Rusya devletleri arasında çıkan çatışmalarda Türkleri desteklemişlerdir.

Süveyş Kanalı’nın açılma aşaması

Etkinlik 2 Süveyş Kanalı’nın Açılması

Kıbrıs'ta Büyük Britanya İmparatorluğu (1878-1914)

112

Süveyş Kanalı’nın açılması Doğu Akdeniz'in önemini daha da artırmıştır. Avrupa’dan İngiltere'nin en büyük sömürgesi olan Hindistan'a ve Uzak Doğu’daki ticaret limanlarına gitmenin en kısa yolu açılmış oluyordu. Böylece Süveyş Kanalı’nı güvence altına almak için Kıbrıs İngiltere açısından eskisinden daha kıymetli olmuştur. Dolayısıyla Kıbrıs adasının başka bir devlet tarafından işgal edilme ihtimali İngilizleri sıkıntıya sokacaktı. Bu yüzden Kıbrıs'ın en kısa zamanda Büyük Britanya'nın hakimiyetine girmesi gerekmekteydi.

Tartışalım Günümüzde savaşlar hangi nedenlerden dolayı yaşanmaktadır?

1877-78 Osmanlı - Rus Savaşı (Rus ordusu Tuna Nehri’ni geçerken)

113

Kıbrıs'ta Büyük Britanya İmparatorluğu (1878-1914)

2. Kıbrıs'ta Büyük Britanya Balkanlarda ve Akdeniz’de yayılmacı bir siyaset izleyen Rus Çarlığı, Osmanlı topraklarını tehdit ediyordu. Ruslar; İstanbul, boğazları, Balkanlar ve Doğu Anadolu’yu ele geçirmek için 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşının başlatmışlardır. 93 Harbi olarak da anılan bu savaş Osmanlı'nın yenilgisi ile sonuçlanmıştır. Savaş sonucunda ağır şartlar içeren Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşması 3 Mart 1878'de imzalanmıştır. Ayastefanos Antlaşması’nın başlıca maddeleri şunlardır:

1877-78 Osmanlı - Rus Savaşı

1- Karadağ, Sırbistan ve Romanya tam bağımsız olacak. 2- Osmanlı'ya vergi veren Bulgaristan’da bağımsız bir prenslik kurulacak. 3- Kars, Ardahan, Batum ve Doğu Beyazıt Rusya'ya bırakılacak.

Kıbrıs'ta Büyük Britanya İmparatorluğu (1878-1914)

114

Rusya bu antlaşmayla Balkanlarda ve Doğu Anadolu’da oldukça etkili bir duruma gelmiştir. Bu durum, başta İngiltere olmak üzere Avrupa devletlerini endişelendiriyordu. İngiltere'nin endişesi; sömürgelerine giden deniz yolunun güvenliğinin tehlike altına girmesinden kaynaklanmaktaydı. İngiltere'nin, sömürgelerine giden yolu koruyabilmesi için Kıbrıs'ı mutlaka alması gerekiyordu. Bunun için harekete geçen İngiltere adayı Osmanlı yönetiminden istemiştir. Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşması

Kıbrıs’ta İngiliz işgalinin başlangıcıın temsili görüntüsü

115

Kıbrıs'ta Büyük Britanya İmparatorluğu (1878-1914)

Osmanlı Devleti’nin, Rus tehlikesine karşı İngiltere'nin koruyuculuğuna ihtiyaç duyduğundan dolayı, Padişah II. Abdülhamit Kıbrıs'ın İngiliz idaresine kiralanmasını kabul etmiştir. Kıbrıs'ın Büyük Britanya'ya kiralanmasını sağlayan iki antlaşma yapılmıştır. Bu antlaşmalardan ilki; 4 Haziran 1878 tarihinde Osmanlı Devleti ile İngiltere arasında yapılan Savunma Antaşması’dır. Savunma Antlaşması’na göre; 1- Rusya; Kars, Ardahan ve Batum’u elinde tutmaya devam eder ve Osmanlıya saldırırsa İngiltere Osmanlının yanında olacaktır. 2- İngiltere'nin desteğine karşı Osmanlı Devleti Kıbrıs'ın idaresini geçici olarak İngiltere'ye bırakacaktır. İngiltere, Rusya'nın Ayastefanos Antlaşması’ndaki kazanımlarını ortadan kaldırmak için Avrupa devletleriyle hareket ederek Berlin Kongresi'ni topladı. Kongre sonucunda, Berlin Antlaşması 13 Temmuz 1878'de imzalandı.

Etkinlik 3 Müzakere (Görüşme)

Kıbrıs'ta Büyük Britanya İmparatorluğu (1878-1914)

116

II. Abdülhamit

Osmanlı Devleti Kıbrıs'ın İngiltere'ye devrini kabul ederken, ada halkının haklarını korumak için bazı isteklerde bulundu. Bu istekler İngiltere tarafından kabul edilerek 1 Temmuz 1878 Ek Anlaşması imzalandı. Ek Antlaşma’ya göre; 1- İngiliz idaresinde Kıbrıs'ta bir şer’i mahkeme bulunması, 2- İngiltere'nin adadaki harcamalardan artan geliri Osmanlı'ya vermesi, 3- Vakıfların yönetiminde bir Müslüman ve bir İngiliz temsilcinin bulunması, 4- Rusya, Kars, Ardahan ve Batum’u Osmanlı'ya geri verirse, İngiltere de Kıbrıs'ı iade edecekti. Böylece 4 Haziran Savunma Antlaşması da geçersiz olacaktı. 12 Temmuz 1878'de Amiral John Hay, son Osmanlı valisi Besim Paşa'dan Kraliçe Victoria (Viktorya) adına Kıbrıs'ın idaresini teslim almıştır. Böylece, Kıbrıs'ta İngiliz idaresi başlamıştır. Amiral John Hay

Etkinlik 3 Müzakere (Görüşme)

117

Kıbrıs'ta Büyük Britanya İmparatorluğu (1878-1914)

3. İdari Düzen Kıbrıs'ın devri için yapılan antlaşmalara göre ada Osmanlı toprağı olmaya devam ediyordu. Bu nedenle Kıbrıs bir İngiliz sömürgesi olmadığı için adaya bir sömürge valisi atanamazdı. Onun yerine Yüksek Komiser olarak Sir Garnet Wolseley görevlendirilmişti. İngiltere, Kıbrıs'ı 1878'de devraldığında, adayı Osmanlı idari düzenine göre yönetmeyi uygun görmüştür. Adanın ilk Yüksek Komiseri kazalara “sivil komiser” adı verilen altı İngiliz memur tayin etmiştir. Bu kazalar; Lefkoşa , Larnaka , Limasol , Mağusa, Girne ve Baf'tır. Sivil komiserler adli ve idari yetkilerle donatılmışlar, olağanüstü durumlarda da yetkilerini kullanmışlardır. İngiltere, Eylül 1878'de adanın yönetim yapısını belirleyen ilk anayasayı yürürlüğe koymuştur. Bu anayasaya göre adada iki meclis oluşturuldu. Bunlar yasama (kavanin) meclisi ve yürütme (icra) meclisidir.

Sir Garnet Wolseley

Araştıralım! İngiliz döneminde Yasama ve Yürütme Meclislerinin yetkilerini bugün ülkemizde hangi kurumlar yapmaktadır?

Girne

Lefkoşa

Baf

Limasol Kıbrıs'ta Büyük Britanya İmparatorluğu (1878-1914)

118

Başlangıçta Yasama Meclisi, altı üyeden oluşmuştur. Bu mecliste, üç İngiliz, bir Türk, bir Rum, bir de Latin üye yer alıyordu. 1882 yılında Yasama Meclisi’ndeki temsiliyet oranlarında değişikliğe gidildi. Bu yeni meclis yüksek komiserin başkanlığında toplam on sekiz üyeden oluşmaktaydı. Bu on sekiz üyenin altısı Yüksek Komiser tarafından seçilen İngilizlerdi. Rumlar bu mecliste dokuz üye ile temsil edilirken, Türkler meclise sadece üç üye gönderebilmişlerdi. Türkler Kavanin Meclisi’nde Rumlarla aynı sayıda üyeye sahip olmayı istedilerse de bu öneri yüksek komiser tarafından reddedilmiştir. Red kararında adada uygulanacak olan böl-yönet politikasının etkisi bulunmaktadır.

Bunları biliyor musunuz? Böl-yönet politikası; Sömürge devletlerinin ana politikasıdır. Günümüzde de geçerliliğini korumaktadır. Sömürge imparatorluğu olan Büyük Britanya, sömürgesi olan toplumların farklılıklarını ön plana çıkararak bu toplumlar arasında çatışmalara yol açar ve kendi yönetimini güçlendirirdi. Büyük Britanya bu politikayı tüm sömürgeleri gibi Kıbrıs’ta da uygulamıştır.

Girne

Mağusa

Larnaka

İngiliz idaresinde altı kazayı gösteren harita

119

Kıbrıs'ta Büyük Britanya İmparatorluğu (1878-1914)

Kıbrıs'ta bulunan Rumlar ve Türkler iki farklı dine ve kültüre sahiptirler. İngilizler bu farklılıkları ortaya çıkartarak iki toplum arasında sorunlar oluşmasını sağlamıştır. İngiltere bu şekilde adada daha kolay hâkimiyet kurabilmiştir. Kurdukları polis teşkilatında ve Yasama Meclisi'nde uyguladıkları yöntemler böl-yönet politikasına örnek verilebilir. İngilizler, Kıbrıs'ta Yasama Meclisi yanında Yürütme Meclisi adı altında bir meclis daha kurdular. Yürütme Meclisi yüksek komiserin başkanlığında yedi üyeden oluşmaktaydı. Meclise 1890 yılına kadar yerli halktan hiçbir üye alınmamıştır. Zaptiye

1888 yılında Kıbrıs’ta yaşanan kuraklık nedeniyle adalıların yaşam koşulları güçleşti. Halkın, bu olumsuz duruma gösterdiği tepkiler üzerine İngiliz yönetimi 1890 yılında Yürütme Meclisi'ne biri Türk diğeri Rum olmak üzere iki Kıbrıslı üye almıştır. Daha sonra Yürütme Meclisi’ndeki Rum üye sayısı bir kişi daha artırılarak meclisteki Kıbrıslı üye sayısı üçe çıkarılmıştır.

İngiliz idaresinde zaptiyeler

Kıbrıs'ta Büyük Britanya İmparatorluğu (1878-1914)

120

Yüksek komiser, adada Osmanlı yönetimi zamanında kurulan zabıta teşkilatının devam ettirilmesini kararlaştırdı. Kamu düzeninin korunmasını sağlamak amacıyla İngilizler, Kıbrıs'ı devralmalarının ikinci ayında yeni bir polis gücü de oluşturmuşlardı. "Cyprus Military Police" (Kıbrıs Askeri Polisi) adı verilen bu kuruluş, silah ve eğitim yönleriyle askeri bir güç niteliğini taşıyordu. 1936 yıllında bu teşkilatın ismi yasa ile "Kıbrıs Polisi" olarak değiştirildi.

İngiliz yaya polisi

Tartışalım Kıbrıs'ın İngiliz İdaresine geçmesi Kıbrıs’ta yaşayanları nasıl etkilemiştir?

İngiliz idaresinde polisler

121

Kıbrıs'ta Büyük Britanya İmparatorluğu (1878-1914)

Ünitede Öğrendiklerimizi Değerlendiriyoruz A) Aşağıdakileri uygun şekilde çizerek eşleştiriniz. A- 93 Harbi

1- Sir Garnet Wolseley

B- Sanayi Devrimi

2- Besim Paşa

C- Fransız İhtilali

3- Ayastefanos

D- Osmanlı Yöneticisi

4- Sömürgecilik

E- Yüksek Komiser

5- Milliyetçilik

B) Aşağıda numaralandırılmış şekiller içerisinde cevaplar bulunmaktadır. Verilen soruları şekillerdeki numaraları kullanarak cevaplayınız. 1- II. Abdülhamit

4- Süveyş

7- Milliyetçilik Akımı

2- Ayastefanos

5- Victoria

8- Besim Paşa

3- 4 Haziran 1878

6- İngiltere

9- Ek Antlaşma

1) Üzerinde “Güneş Batmayan İmparatorluk” diye anılan ülke hangisidir? 2) Fransız İhtilali'nin en önemli sonucu nedir? 3) Açılmasıyla Doğu Akdeniz bölgesinin önemini arttıran kanalın adı nedir? 4) 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonrası hangi antlaşma imzalandı? 5) Kıbrıs İngiltere'ye devredildiği dönemde Osmanlı padişahı kimdir? 6) Kıbrıs'ın İngiltere'ye devrini sağlayan savunma antlaşması ne zaman yapılmıştır? 7) Adada yaşayan halkın haklarını korumak için Osmanlı Devleti ile İngiltere arasında hangi antlaşma yapıldı? 8) Kıbrıs'ın son Osmanlı yöneticisi kimdir? 9) Kıbrıs İngiltere'ye devredilirken İngiltere kraliçesi kimdir?

Kıbrıs'ta Büyük Britanya İmparatorluğu (1878-1914)

122

C) Benzerlikler ve Farklılıklar 1- Kıbrıs'ta Osmanlı dönemi ile İngiliz dönemi arasındaki benzerlikleri ve farklılıkları şema üzerinde gösteriniz. Osmanlı Dönemi

İngiliz Dönemi

Benzerlikler 123-

Farklılıklar 123-

D) Metin Yazma Aşağıda verilen sözcükleri, terimleri kullanarak iki paragraflık bir metin yazınız. 1878, yüksek komiser, sivil komiser, yasama meclisi, yürütme meclisi, böl-yönet politikası, askeri polis. …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………… 123

Kıbrıs'ta Büyük Britanya İmparatorluğu (1878-1914)

E) Aşağıdaki şemaları yönergeler doğrultusunda tamamlayınız. 1. Aşağıda zaman çizelgesinde yer alan tarihlerin karşılarına olayları yazınız. 3 Mart 1878

4 Haziran 1878

1 Temmuz 1878

Yüksek Komiser

Vali

1-

1-

2-

2-

3-

3-

4-

4-

5-

5-

13 Temmuz 1878

Kıbrıs'ta İngiliz Döneminde İdari Düzen

Yürütme Meclisi

Yasama Meclisi

1-

1-

2-

2-

3-

3-

45-

Kıbrıs'ta Büyük Britanya İmparatorluğu (1878-1914)

45-

124

Etkinlik 1 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Sanayi Devrimi'nin Makineleri

Etkinliğin Amacı:

Sanayi Devrimi sırasında ve sonrasında icat edilen makineler hakkında bilgi sahibi olmak

Etkinliğin Süresi:

2 hafta

Ünite:

Ünite IV

Konu:

19. yüzyılda Osmanlı ve Dünya

Kavramlar:

Sanayi Devrimi, Buhar, Lokomotif

Gerekli Araç - Gereçler:

Renkli kartonlar, A4 kağıtlar ve yapıştırıcı

İşlem Basamakları:

Sınıf ikili gruplara ayrılır. Her grup o dönemde icat edilen makinelerden birini seçerek, kim tarafından icat edildiği, nasıl kullanıldığı, kimlerin hayatını nasıl kolaylaştırdığına dair bilgiler, resimler ve fotoğraflar bularak karton üzerinde afiş şeklinde hazırlar. Bu afişler daha sonra sınıf ve okul panolarında sergilenir.

125

Kıbrıs'ta Büyük Britanya İmparatorluğu (1878-1914)

Etkinlik 2 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Süveyş Kanalı'nın Açılması

Etkinliğin Amacı:

Doğu Akdeniz'in ve Kıbrıs'ın önemini artıran Süveyş Kanalı'nın açılması ile ilgili olarak yazı, araştırma, resim ve fotoğraflara yer vererek bir gazete haberi hazırlamak.

Etkinliğin Süresi:

40 dk

Ünite:

Ünite IV

Konu:

19. yüzyılda Osmanlı ve Dünya

Kavramlar:

Kanal, Doğu Akdeniz

İşlem Basamakları: Bir gazeteyi inceleyerek sınıfta neler yapılması gerektiğine karar verilir ve gazete hazırlanır. İlgi çekici başlıklar, resim, fotoğraf ve bilgiler kullanılır.

Kıbrıs'ta Büyük Britanya İmparatorluğu (1878-1914)

126

Etkinlik 3 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Müzakere (Görüşme)

Etkinliğin Amacı:

Ülkeler arası ilişkilerin siyasi açıdan kavratmak

Etkinliğin Süresi:

30 dk. (10 dk. hazırlık 20 dk. tartışma)

Ünite:

Ünite IV

Konu:

Osmanlı Devleti ve İngiltere arasındaki antlaşma

Kavramlar:

Antlaşma, I. Dünya Savaşı, Siyaset.

Gerekli Araç - Gereçler:

A4 kağıdı, kalem ve silgi

İşlem Basamakları: Sınıf üç gruba bölünür. 1. grup Osmanlı Devleti, 2. grup İngiltere'yi temsil eder. Kitapta verilen iki devlet arasındaki antlaşmanın maddeleri incelenir. Bu maddelerin yanına iki grup kendi isteklerini belirten 3'er madde daha ekler. Karşılıklı olarak bu maddeler okunur. Arabulucu rolünde olan 3. grup bu maddeleri değerlendirerek hangilerinin daha uygulanabilir olduğuna ve geçerli olduğuna karar verir. Uygun olmayan maddelerin düzeltilmesi için öneri sunar. Antlaşma sağlanan maddeler metne eklenerek bu maddelerin ada halkına yapacağı etkileri tartışılır.

127

Kıbrıs'ta Büyük Britanya İmparatorluğu (1878-1914)

ÜNİTE 5

Kıbrıs Türk Tarihi

7

I. DÜNYA SAVAŞI VE SONRASINDA ADADAKİ BRİTANYA EGEMENLİĞİ (1914–1923)

1. I. Dünya Savaşı’nda Kıbrıs 2. Milli Kongre (Meclis-i Milli) 3. Anadolu’daki Türk Kurtuluş Savaşı’nın Kıbrıs’a Yansımaları. 4. Toplumsal Hayat

Tarihi öğrenmeyenler, onu tekrar yaşamak zorunda kalırlar George Hegel

I. Dünya Savaşı ve Sonrasında Adadaki Britanya Egemenliği (1914–1923)

130

ÜNİTE 5

I. DÜNYA SAVAŞI VE SONRASINDA ADADAKİ

Başlarken

BRİTANYA EGEMENLİĞİ (1914–1923) 1 Birinci Dünya Savaşı Kıbrıs'ı nasıl etkilemiştir? 2 Osmanlı Devleti'nin Birinci Dünya Savaşı dönemindeki durumu hakkında neler biliyorsunuz?

3 Ham made ve pazar deyimleri nasıl ortaya çıkmıştır? 4 Kıbrıslı Türklerin Anadolu’daki Kurtuluş Savaşı'na olan ilgisinin nedenleri nelerdir? Temel Kavramlar

Ham made İmparatorluk Konferans

Pazar

Milliyetçilik

Katırcı

Erzak

Kongre

Savaş

İlhak Cephane

1. 1. Birinci Dünya Savaşı'nda Kıbrıs (1914-1918) Birinci Dünya Savaşı'nın görünen nedeni, Avusturya-Macaristan veliahtının bir Sırp milliyetçisi tarafından suikast sonucu öldürülmesidir. Bu suikast birçok cephede dört yıl sürecek olan I. Dünya Savaşı’nın başlamasına neden olmuştur. Savaşın gerçek nedenleri arasında : 1- Avrupa devletleri arasındaki siyasi ve askeri gruplaşma. 2- Bu devletler arasındaki ham madde ve pazar bulma rekabeti sayılabilir.

Tartışalım Ülkeler dünyada savaşları nasıl engelleyebilirler?

1. Dünya Savaşı

131

43

I. Dünya Savaşı ve Sonrasında Adadaki Britanya Egemenliği (1914–1923)

Etkinlik 1 I. Dünya Savaşı'nda Yaşamak

I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin savaştığı cepheler

Birinci Dünya Savaşı'nda savaşan devletler İttifak ve İtilaf Devletleri şeklinde iki gurupta yer almışlardır. Osmanlı Devleti, İngiltere’nin içerisinde bulunduğu İtilaf Devletleri grubunun karşısında Almanya’nın yanında savaşa katılmıştır. Bu durumu fırsat bilen İngiliz hükümeti, 5 Kasım 1914'te Kıbrıs'ı tek taraflı ilhak ettiğini açıklamıştır. Osmanlı Devleti, ilhak kararını İngiltere ile 1878'de imzaladığı Kıbrıs’la ilgili anlaşmalara uymadığı için tanımamıştır. İngiltere adayı ilhak ettikten sonra 1915'te İtilaf Devletlerinin yanında savaşa girmesi şartı ile Yunanistan'a bırakmayı teklif etmiştir. Fakat Yunanistan bu öneriyi içinde bulunduğu yönetim krizi nedeniyle değerlendirememiştir. Savaş sırasında, İngiltere adanın insan gücü yanında, yer altı ve yer üstü kaynaklarından da yararlanmıştır. Sömürge idaresi ihtiyacı olan tarım ürünlerini, binek hayvanlarını ve diğer ihtiyaçlarını karşılamıştır. Ayrıca, İngiltere adada olağanüstü hal uygulayarak yaşam şartlarının zorlaşmasına ve halkın fakirleşmesine neden olmuştur. I. Dünya Savaşı ve Sonrasında Adadaki Britanya Egemenliği (1914–1923)

132

Yaşam koşulları, savaş nedeniyle daha da zorlaşan bazı Türk ve Rumlar İngiliz ordusuna gönüllü paralı asker olarak yazılmışlardır. İngiliz ordusunda savaşa katılan Kıbrıslı Türk ve Rum askerlerin bir kısmından ''Katırcılar'' bölüğü oluşturulmuştur. Bu bölüğe katırcılar denmesinin nedeni ise savaşta katırlarla erzak ve cephane taşımalarından dolayıdır. Kıbrıslı Türk ve Rumların I. Dünya Savaşı’nda savaştığı cephelerden bir tanesi de Çanakkale Cephesi’dir. Birinci Dünya Savaşı’nın 1918 yılında sona ermesiyle; 1- İngilizlerin başını çektiği İtilaf Devletlerinin galibiyetiyle sonuçlandı. 2- Sınırların değişmesiyle Avrupa’da yeni devletler ortaya çıktı. 3- Birinci Dünya Savaşı sonunda imzalanan adaletsiz antlaşmalar, İkinci Dünya Savaşı'na neden oldu.

Etkinlik 2 Mani Yazmak

Araştıralım! I.Dünya Savaşı’nda Kıbrıs ile Çanakkale Cephesi arasındaki bağlantı nedir?

Kıbrıs askerlerinin kullandıkları arma

Katırcılar

133

I. Dünya Savaşı ve Sonrasında Adadaki Britanya Egemenliği (1914–1923)

2. Milli Kongre (Meclis-i Milli) 1919 yılının Ocak ayında Paris'te, I. Dünya Savaşı’nın galip devletleriyle savaşı kaybeden devletler arasında barış şartlarının görüşüleceği bir konferans düzenlenmesine karar verilmiştir. Kıbrıslı Rumlar bu konferansa katılarak adanın Yunanistan'a verilmesi için kamuoyu oluşturmak istediler. Gelişen bu durum üzerine Kıbrıs Türk Toplumu Mehmet Remzi Okan ve Müftü Hafız Ziyai Efendi önderliğinde Lefkoşa'da Meclis-i Milli adında bir kongre düzenleme kararı aldı. 10 Aralık 1918'de toplanan kongrede Paris Barış Konferansı’na Kıbrıslı Türklerin haklarını savunmak için temsilci gönderme kararı alınmıştır. Konferansa katılacak olan temsilci, aşağıda verilen maddeler doğrultusunda hareket edecektir.

Kardeş Ocağı

1. İngiliz yönetimine, uluslararası kurum ve kuruluşlara, Kıbrıs Türk halkının sesini duyurmak 2. Rumların Yunanistanla birleşmesi anlamındaki Enosis’e karşı çıkmak 3. Adanın gerçek sahibi olan Osmanlı Devleti’ne iade edilmesini sağlamaktır.

Mehmet Remzi Okan

Tartışalım Basın-yayın ve diğer iletişim araçlarının toplumların örgütlenmesine etkileri nelerdir?

Paris Barış Konferansı I. Dünya Savaşı ve Sonrasında Adadaki Britanya Egemenliği (1914–1923)

134

Meclis-i Milli'de alınan kararlar, Kıbrıs Türk halkının haklarını koruma ve adadaki varlığını sürdürme kararlılığının yansıtılması bakımından önem taşımaktadır. Böylece örgütlenmenin halka dayalı olması ve halkın seçeceği temsilciler yoluyla gerçekleştirilmesinin en doğru yol olduğu ortaya çıkmıştır. Ayrıca, Meclis-i Milli’de Kıbrıs Türk Halkı adanın Yunanistan'la birleşmesine karşı çıkarak, gelecekleri konusunda Türkiye'ye bağlı olduklarını belirtmişlerdir. İngiliz İdaresi, Meclis-i Milli kararları karşısında Kıbrıslı Türklerin milli heyecan ve örgütlenme yöntemine sıcak bakmamıştır. Bu nedenle, toplantıdan sonra heyet üyelerinin Kıbrıs dışına çıkışı yasaklanmış, bazıları da görevlerinden uzaklaştırılmıştır. 1918'de toplanan bu ilk ulusal meclisin devamı yine olağanüstü bir dönemde 1931 yılında İkinci Milli Kongre adıyla gerçekleşecektir.

Osmanlı Mebusan Meclisi

Mehmet Remzi Okan (1885-1942) 1885 yılında Karpaz bölgesindeki Kaleburnu köyünde doğdu. Rüştiye tahsilinden sonra öğretmenlik görevine başladı. 1907 yılında öğretmenlik görevinin yanında gazete muhabirliği de yapmıştır. 1919 yılında Doğru Yol Gazetesi'nin kurucularından biri olarak görev yaptı. 1920 yılında Doğru Yol Gazetesi'ne İngiliz Hükümeti tarafından sansür uygulandı. Mehmet Remzi Okan bu olaydan sonra 1921 yılında Söz Gazetesi’ni çıkarmaya başladı. 1926 yılında İngiliz idaresi aleyhine yazdığı bir yazıdan dolayı hapse mahkum edildi. Mehmet Remzi Okan, Türkiye Cumhuriyeti’nde yeni Türk harflerinin kullanılmaya başlamasından sonra sahibi olduğu Söz Gazetesi’ni yeni harflerle yayımlamağa başlamıştır. Böylece adada yeni Türk harfleriyle basılan ilk gazete olmuştur. 1942 yılında tedavi gördüğü İstanbul'da öldü. Kurucusu olduğu Söz Gazetesi 24 yıl boyunca yayın hayatına devam etti. Kıbrıs Türk toplumunun haklarını savunan Söz Gazetesi’nin Kıbrıs Türk basın tarihindeki yeri her zaman ayrı bir öneme sahip olmuştur.

135

Remzi Okan, eşi ve kızları

I. Dünya Savaşı ve Sonrasında Adadaki Britanya Egemenliği (1914–1923)

3. Anadolu’daki Kurtuluş Savaşı'nın Kıbrıs'a Yansımaları I. Dünya Savaşı’nda yenilgiye uğrayan Osmanlı Devleti Mondoros Ateşkes Antlaşması’nı imzalamıştır. Bu antlaşmayla İtilaf Devletleri Anadolu'yu işgal etmişlerdir. 19 Mayıs 1919'da Mustafa Kemal Paşa’nın önderliğinde başlayan Kurtuluş Savaşı'nda Kıbrıslı Türkler Anadolu'daki soydaşlarını Rumlar ise Yunanlıları desteklemişlerdir. Kıbrıslı Rumlar, Yunanlıların Anadolu’nun işgalinde başarılı olmalarını ve bu başarının sayesinde adada Enosis'in gerçekleşmesi umudunu taşıyorlardı. Kıbrıslı Türkler ise Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde yürütülen Kurtuluş Savaşı'nın başarılı olması ve Kıbrıs'ın tekrar Anadolu'ya bağlanması arzusundaydılar. Bu nedenle her iki taraf da Anadolu'daki Kurtuluş Savaşı’nı yakından takip ediyordu. Dolayısıyla Batı Cephesi'nde Yunanistan’la TBMM kuvvetleri arasında yapılan savaşların sonuçları Kıbrıs'taki iki toplum arasında zaman zaman gerginliklere yol açıyordu.

Atatürk, eşi ve devlet adamları, halkla birlikte

O dönemde, Kıbrıs ile Anadolu arasındaki iletişim olanakları sınırlıydı. Kıbrıs’ta çıkan Söz, Doğru Yol, Vatan gazeteleri ve diğer yazılı yayınlar sürekli olarak, Anadolu'daki Türk Kurtuluş Savaşı'na ilişkin haberler yaparak halkı bilgilendiriyorlardı. Gazetelerin yanında Kıbrıslı Türk aydınlar Kurtuluş Savaşı'na birçok alanda destek oluyorlardı. Adadaki dernek ve cemiyetler düzenledikleri gösteriler aracılığıyla halktan Kurtuluş Savaşı için yardım topluyorlardı. Toplanan yardımlar güçlükle de olsa Anadolu'ya ulaştırılıyordu.

İzmir’in Kurtuluşu

TBMM

İlişkilendirelim Kıbrıs Türkleri ile Türk Kurtuluş Savaşı arasında nasıl bir ilişki vardır?

I. Dünya Savaşı ve Sonrasında Adadaki Britanya Egemenliği (1914–1923)

136

4. Toplumsal Hayat Sinema Sinema, adaya geldiği ilk günden itibaren eğlence hayatının vazgeçilmezi oldu. Amerika'ya göçmen olarak giden Mustafa Ali 1913 yılında Kıbrıs'a dönerken bir film makinası getirmiştir. Bu makine ile ilk gösterimini Lefkoşa Sarayönü’nde etrafı branda bezi ile çevrili açık bir mekanda gerçekleştirmiştir. İlk filmler 15-20 dakikalık sessiz ve siyah beyaz olarak gösterilmekteydi. Kıbrıslı Türklerin ilk kapalı sinema salonu ise Lefkoşa'daki Beliğ Paşa Sineması’dır. Bu salonda sinema dışında okul müsamereleri, konserler ve tiyatrolar da yapılırdı.

Sinema salonu

Tartışalım Sinema toplumların gelişimine nasıl katkı sağlar?

Basın Kıbrıs'ta dönemin ekonomik şartlarının ve okuma yazma oranının yüksek olmamasına rağmen, basın ve yayın hayatı oldukça hareketliydi. Kıbrıs'ta ilk matbaa 1878 yılında İngilizler tarafından kuruldu. Bu matbaa aynı yıl Kıbrıs'ın ilk gazetesi olan Kipros/Cyprus'u çıkarır. Gazetenin ilk sayfası İngilizce sonraki sayfaları Rumca olarak yayımlanır. Kıbrıs'ta Osmanlı Türkçesi ile yazılan ilk gazete Ümid, Kıbrıslı bir Türk tarafından çıkarılan ilk Türkçe gazete ise Saded'tir. Bu dönemde adada Osmanlı Türkçesi ile yayımlanan 24 gazete vardı. Türkiye Cumhuriyeti’nde kabul edilen Yeni Türk Harfleriyle yazılan ilk gazete ise Söz Gazetesi’dir. Bu gazeteler daha sonraki dönemlerde İngiliz yönetimine karşı hak aramada ve Rumlarla mücadelede önemli rol oynadılar.

Bunları biliyor musunuz? Saded Gazetesi’nin ilk yayım tarihi olan 11 Temmuz ülkemizde Basın Günü olarak kutlanmaktadır. Kültür alanında atılan önemli bir adım da 1927 yılında İngiliz Valiliği tarafından oluşturulan Lefkoşa Halk Kütüphanesi’dir. O dönemde bu kütüphanede 4000 civarında kitap bulunuyordu.

Araştıralım! İlk çıkan Türk gazetelerinde hangi güncel haberler yer alıyordu? Bulduğunuz bu gazeteleri inceleyerek ilgili haberleri sınıfta paylaşınız. 137

I. Dünya Savaşı ve Sonrasında Adadaki Britanya Egemenliği (1914–1923)

Ulaşım İngilizler 1898'de kara, denizyolu ve demiryolu ulaşımının iyileştirilmesi, ticaret aktivitelerinin desteklenmesi ve ulaşım ağını iyileştirmek için Kıbrıs’ta yeni yollar inşa etmişlerdir. Tüm adada yerleşim yerleri arasındaki ulaşımı mümkün kılma ve özellikle limanlara olan bağlantıların güçlendirilmesi uğraşı verilmiştir. İngilizlerin adaya getirdiği ve sosyal hayatı etkileyen yeniliklerden biri de trendir. Ekonomik boyutu düşünülerek, bakır, krom ve asbest gibi madenleri çıkarıldıkları bölgeden Mağusa Limanı’na taşımak için 1905 yılında faaliyete geçen tren adaya farklı bir renk katmıştır. Lefke–Mağusa hattında çalışan tren belirli aralıklarla kurulan istasyonlardan yolcularını alırdı. İstasyon isimleri Türkçe, Rumca ve İngilizce olarak yazılırdı. Seferler günde iki defa yapılırdı. Mağusa'dan Güzelyurt'a trenle 4 saatte gidilirdi. Maliyetlerin artması, araba, otobüs ve kamyonların çoğalmasıyla birlikte Kıbrıs'taki tren yolculuğu 1951 yılının son günü yapılan seferle sona ermiştir.

Evrihu Tren İstasyonu

Tartışalım Ulaşım ve haberlerşme insan hayatını nasıl etkiler?

Etkinlik 3 Aytışma Ormanlar ve Çevre

Bunları biliyor musunuz? Eski Çağlarda Kıbrıs'ın sık ağaçlarla kaplı olduğu kaynaklarda yer alır. İngilizler adayı devraldığı sırada Kıbrıs'ın ormanları bakımsız ve haraptı. 1879 yılında hazırlanan raporda orman kıyımlarının temel nedenlerinin arasında bağların genişlemesi, ağaç kesimini kolaylaştıran denetimsizlik, yangınlar ve reçine toplama yöntemleri olduğu belirtildi. 1881 yılında ormanların korunması ile ilgili bir yasa çıkarılarak bütçeden de para ayrılmıştır. Ayrıca İngilizler ormanların korunması için bazı önlemler aldılar. Bunlar şunlardır: 1. Ağaç kesiminin engellenmesi, 2. Ormanlara zarar veren keçilerin köy dışına çıkarılması, 3. Ormanların korunması için müfettişler, orman memurları ve orman korucularının görevlendirilmesi. I. Dünya Savaşı ve Sonrasında Adadaki Britanya Egemenliği (1914–1923)

İngilizler bataklıkların kurutulması için Avustralya'dan Okaliptüs tohumları getirterek dikim yapmışlardır.

Tartışalım Ormanların korunması ile ilgili görüşlerinizi tartışınız.

Etkinlik 4 Orman Yangınlarının Engellenmesi

Etkinlik 5 Slogan Hazırlama 138

Tarım ve Hayvancılık Osmanlı idaresinde olduğu gibi İngiliz döneminde de Kıbrıs halkı geçiminin büyük bölümünü tarımdan sağlıyordu. Kıbrıs'ta çiftçiler nüfusun çoğunluğunu oluşturmasına rağmen sermayenin olmayışı tarımın geliştirilmesine büyük engeldi. Bu sorunu çözmek için 1897 yılında bir yasa çıkarılmıştır. Yasa uyarınca tarıma küçük krediler sağlamak için fon oluşturuldu. Özellikle köylüye verilen tohum kredileri köylünün rahatlamasını sağladı. Daha sonraki yıllarda ise köylerde Tarım Kooperatifi Şirketleri kurulmuştur.

Harman yerinde döven kullanılması

Tahıllarla birlikte Kıbrıs'ın en önemli ürünleri harnup, badem, üzüm ve zeytindi. Tarımın gelişmesi için birçok alanda ürünlere zarar veren hastalık ve zararlılarla da mücadele edilmiştir. Kıbrıs'tan yapılan hayvan ihracatına da önem verilmiş ve hayvan çiftlikleri kurularak hayvanların kaliteleri yükseltilmiştir. Kıbrıs'ın ünlü katırı da ihraç edilen hayvanlar arasında yer almıştır.

Tartışalım Sizce İngiliz döneminde tarım alanında yapılan en önemli düzenleme nedir?

Orakla ekinleri biçen çiftçiler

139

I. Dünya Savaşı ve Sonrasında Adadaki Britanya Egemenliği (1914–1923)

Adada tarımın bilimsel ve akılcı yapılabilmesi için Avrupa’ya gönderilen gençler ipek böcekçiliği, bağcılık ve pek çok konuda eğitim aldılar. İngiliz idaresi ayrıca başkente bir Ziraat Koleji kurdu. Tarım alanındaki en büyük problemlerden biri ekinlere zarar veren çekirgelerdi. Bu amaçla çekirge fonu oluşturuldu. İngilizler çekirgelerle farklı şekillerde mücadele etmişlerdir. Çekirgelerin verdiği zarar yanında kuraklık da tarım açısından problem yaratmıştır. Yeraltı kuyuları kazılarak sulama kanalları açılmış ve su ihtiyacı karşılanmaya çalışılmıştır.

Tarla süren çiftçi

İngiliz döneminde tarım alanında yeni tekniklerin çiftçilere öğretilmesi ve bunun adada yaygınlaştırılması amacıyla 1909'da tarım okulu kurulması da dikkat çekmektedir. Adada Birleşik Krallık döneminde tütün endüstrisi de gelişti. Adadaki tütün fabrikalarının sayısı 8'e çıkmıştır.

I. Dünya Savaşı ve Sonrasında Adadaki Britanya Egemenliği (1914–1923)

140

Ünitede Öğrendiklerimizi Değerlendiriyoruz A) Eşleştirme I. grupta verilen sözcükleri II. grupta yer alan ilgili sözcükler ile eşleştiriniz.

I. Grup

II. Grup

I. Dünya Savaşı

Mehmet Remzi Okan

Söz Gazetesi

Müftü

Meclis-i Milli

1931

II. Milli Kongre

1914-1918

Ziyai Efendi

10 Aralık 1918

B) Aşağıda numaralandırılmış şekiller içerisinde cevaplar bulunmaktadır. Verilen soruları şekillerdeki numaraları kullanarak cevaplayınız.

1. Almanya

4. İtilaf

7. Avusturya-Macaristan

2. Mehmet Remzi Okan

5. 4 yıl

8. 5 Kasım 1914

3. Meclis-i Milli

6. 1915

9. Katırcılar

1) I. Dünya Savaşı kaç yıl sürdü? 2) I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı hangi devletin yanında kaldı? 3) I. Dünya Savaşı'na katılan Kıbrıslı Türk ve Rum askerlere ne isim verilirdi? 4) I. Dünya Savaşı'nı hangi grup kazandı? 5) Söz Gazetesi’nin sahibi kimdir? 6) Kıbrıslı Türklerin ilk ulusal kongresinin adı nedir? 7) I. Dünya Savaşı'nı başlatan olayda hangi ülkenin veliahtı suikast sonucu öldürülmüştür? 8) İngiltere Kıbrıs'ı tek yanlı olarak ne zaman ilhak etti? 9) İngiltere Kıbrıs'ı Yunanistan'a vermeyi hangi yılda teklif etmiştir? 141

I. Dünya Savaşı ve Sonrasında Adadaki Britanya Egemenliği (1914–1923)

C) Aşağıdaki şemayı yönerge doğrultusunda tamamlayınız.

Olaylar

Nedenleri

I.Dünya Savaşı

Meclis-i Milli'nin toplanması

Kurtuluş Savaşı'nın başlaması

D) Aşağıda verilen Soruları cevaplayınız. 1. I. Dünya Savaşı'nın nedenleri nelerdir?

2. I. Dünya Savaşı sırasında İngiltere Kıbrıs'ı niçin ilhak etmiştir?

3. İngiltere I. Dünya Savaşı sırasında Kıbrıs'ı niçin Yunanistan'a vermek istedi?

4. I. Dünya Savaşı'nın sonuçlarından birini yazınız.

5. Meclis-i Milli niçin toplanmıştır?

I. Dünya Savaşı ve Sonrasında Adadaki Britanya Egemenliği (1914–1923)

142

E) Sözcük Avı Aşağıda verilen sözcükler ve terimler bulmaca içerisinde gizlenmiştir. Bu sözcükler bulmacada yukarıdan aşağıya, aşağıdan yukarıya, sağdan sola, soldan sağa ve çapraz olarak yerleştirilmiştir. Meclisi Milli

Vatan

ham madde

sömürgecilik

Doğru Yol

Söz

Milli Kongre

Katırcılar

Kurtuluş Savaşı

E R T Y U I O P Ğ Ü İ Ş L

İlhak

K J H G F D S

S A Z C V B N M İ Ş L K J H G F D S A K D F K A T I R C I L A R V Y U T R E D U O Y U K J K M N Ç Ö M N M B S N D H G R Ğ S R T Y U I O R E R T Y Ö H J K L Ş T R N B V C G D S E D E R M F G H L U K U U D E R M V A T A N S Ü R

F G K E R Y L

Y F L P O L Y R G H R F V Ö C U R A N U O R K U Y Ş M N E G D İ G H B H H Z M Ş L G B C O S E R E D L F H K L G A H A L D F

J Y U R S

C Y L Ö M K Ü Ş İ Ğ P O A

H D N S K E İ R İ T A S D F G H J K L V U F

M E R L H M L I H İ L

Y V Ö R İ Y İ

H A K K U T A

U E S C Z Ç Ş Ş P O K Y Ş

J N N K T S Ö Z T L O K U Y T R T F D I H M U F İ Ş İ

L Y U K O L

P A R E S D U

K U V L L D E R U H J K E R T Y U L U T L G C T A A S D F H A M M A D D E A S Ö I E F U R T Y U H K J L Ş

İ P O L

İ Ş M

M İ L L İ K O N G R E K Ü K L O G Y A N

143

I. Dünya Savaşı ve Sonrasında Adadaki Britanya Egemenliği (1914–1923)

Etkinlik 1 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

I. Dünya Savaşı'nda Yaşamak

Etkinliğin Amacı:

I. Dünya Savaşı'nda yaşayan insanların neler yaşadıkları ile ilgili empati kurmak

Etkinliğin Süresi:

2 hafta

Ünite:

Ünite V

Konu: Kavramlar:

I. Dünya Savaşı'nda Kıbrıs Savaş, dünya savaşı.

İşlem Basamakları: I. Dünya Savaşı’nda yaşadığınızı düşünün. Öncelikle I. Dünya Savaşı sırasında hangi ülkede yaşadığınızı hayal edin ve savaş döneminde o ülkede neler olduğuna dair araştırma yapıp, resimler, fotolar, karikatürleri inceleyiniz. Sonra topladığınız bilgileri ve hayal gücünüzü kullanarak bir yazı yazınız. Bunu sınıfta öğretmen ve arkadaşlarınıza okuyunuz.

I. Dünya Savaşı ve Sonrasında Adadaki Britanya Egemenliği (1914–1923)

144

Etkinlik 2 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Mani Yazmak

Etkinliğin Amacı:

”Katırcılar” için mani yazarak, konuyu pekiştirmek.

Etkinliğin Süresi:

30 dakika

Ünite:

Ünite v

Konu:

I. Dünya Savaşı'nda Kıbrıs

Kavramlar

Katırcı, Mani

Gerekli Araç - Gereçler:

A4 kağıdı, kalem ve silgi

İşlem Basamakları: I. Dünya Savaşı’nda, İngiliz ordusunda paralı asker olarak görev yapan, Kıbrıslı Türk ve Rumların bir kısmına “Katırcılar” denirdi. Her öğrenci kendisini savaşa katılan Kıbrıslı Türk “Katırcılar”ın ailesinden biri kabul edip onlar için birer mani yazar. Maniler sınıfta okunur, en çok beğenilen mani sınıf panosuna asılır.

145

I. Dünya Savaşı ve Sonrasında Adadaki Britanya Egemenliği (1914–1923)

Etkinlik 3 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Aytışma

Etkinliğin Amacı:

Öğrencilerin fikirlerini savunma becerisini artırmak

Etkinliğin Süresi:

30 dk. (10 dakika hazırlık, 20 dakika aytışma)

Ünite:

Ünite V

Konu: Kavramlar:

Kıbrıs'ta Ulaşım Tren, Demiryolu, Ulaşım

İşlem Basamakları: Sınıfta 4'er kişilik iki grup oluşturulur. 1. grup İngiliz dönemindeki gibi bir tren yolunun adadaki gerekliliğini ve uygulanabilirliğini; 2. grup ise böyle bir olayın gerekli ve uygulanabilir olmadığını savunur. Sınıfın geri kalanı hangi gurubun fikirlerini daha iyi savunduğunu oylamayla belirler.

I. Dünya Savaşı ve Sonrasında Adadaki Britanya Egemenliği (1914–1923)

146

Etkinlik 4 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Orman Yangınlarının Engellenmesi

Etkinliğin Amacı:

Ormanların önemini kavrama

Etkinliğin Süresi:

10 dk.

Ünite:

Ünite V

Konu:

Ormanlar ve Çevre

Kavramlar

Orman, Çevre, Doğal Denge.

Gerekli Araç - Gereçler:

Beyaz tahta, A4 kağıdı, kalem

İşlem Basamakları: İngiliz döneminde ormanların korunması için kitapta yazılan önlemler beyaz tahtaya yazılır. Bunların altına günümüzde başka hangi önlemlerin alınabileceği sıralanır. Ortaya çıkan maddeler kağıda yazılarak, ormanların korunması için alınabilecek önlemler adı altında sınıf panosuna asılır. Ayrıca ülkenin ilgili kurum ve kuruluşlarına öneriler olarak birer nüsha gönderilir.

147

I. Dünya Savaşı ve Sonrasında Adadaki Britanya Egemenliği (1914–1923)

Etkinlik 5 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Slogan Hazırlama

Etkinliğin Amacı:

Ormanların önemi ve korunması için farkındalık yaratmak

Etkinliğin Süresi:

30 dk.

Ünite:

Ünite V

Konu: Kavramlar: Gerekli Araç Gereçler:

Ormanlar ve Çevre Tren, Demiryolu, Ulaşım Karton, kalem

İşlem Basamakları: Sınıf gruplara ayrılır. Ormanların korunması ve önemini içeren sloganlar hazırlanır. Her grup sloganlarını okur daha sonar sınıf olarak değerlendirme yapılır.

I. Dünya Savaşı ve Sonrasında Adadaki Britanya Egemenliği (1914–1923)

148

ÜNİTE 6

Kıbrıs Türk Tarihi

7

LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI SONRASI KIBRIS 1. Lozan ve Kıbrıs 2. Taç Kolonisi 3. II. Milli Kongre 4. İngilizlere Karşı Oluşan Tepkiler 5. Toplumsal Hayat

Kıbrıs Türk’ü; bu topraklarda kan hakkı, tarih hakkı olan bir halktır. Dr. Fazıl Küçük

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

150

ÜNİTE 6

LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI SONRASI

Başlarken

KIBRIS 1 Lozan şehrinin haritadaki yerini biliyor musunuz? 2 İnsanların göç etmelerindeki nedenler nelerdir? 3 İngiliz yönetiminde Kıbrıs Türk Liderliğinin farklı görüşler ortaya koymasını nasıl değerlendirirsiniz?

4 Lozan Barış Antlaşması'nın önemi nedir?

Temel Kavramlar

1.

Hakk-ı Hıyar Taç Kolonisi

Göç Halkçı

Enosis Konsolos

İsyan Kemalist

Lozan ve Kıbrıs

Kurtuluş Savaşı'nın Türk milletinin zaferi ile sonuçlanmasından sonra, 24 Temmuz 1923 tarihinde Lozan Barış Antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşma ile TBMM Hükümeti Dünya tarafından tanınmıştır. Antlaşmanın Kıbrıs ile ilgili üç maddesi vardı. Bunlar: 16. Madde: Türkiye, Kıbrıs üzerindeki tüm haklarından vazgeçiyordu. Ancak adanın yönetiminde gelecekte değişiklik olursa söz hakkını saklı tutacaktı. 20. Madde: Türkiye, Britanya Hükümetince Kıbrıs'ın 5 Kasım 1914'te ilhakını tanıdığını kabul etmiştir. 21. Madde: Bu madde ile Kıbrıs Türklerine, Türk vatandaşlığı ile İngiliz vatandaşlığı arasında seçim yapma hakkı (Hakkı-ı Hıyar) tanınıyordu. Kıbrıslı Türkler, bu antlaşmanın yürürlüğe konulmasından itibaren iki yıllık bir süre içerisinde seçim haklarını kullanabileceklerdi. Eğer Türk vatandaşlığını seçerlerse seçme haklarını kullandıkları günü izleyen on iki ay içinde Kıbrıs adasından ayrılmak zorunda kalacaklardı. Eğer adada kalmayı seçerlerse Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığından çıkartılacaklardır. Etkinlik 1 Görsel Hazırlama

Lozan Konferansı

43 151

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs Kıbrıs'ta Osmanlı Egemenliği

Lozan Barış Antlaşması'nın imzalandığını bildiren telgrafın ardından, adanın çeşitli yerlerinde kutlamalar yapıldı. Fakat Kıbrıs Türk halkı, antlaşmanın kendi ihtiyaçlarını tatminden uzak olduğunu düşünüyordu. Kıbrıs'la ilgili maddenin, halkın isteklerinden uzak olduğu vurgulanarak yaşanan üzüntü dile getiriliyordu. Buna rağmen Türkiye'nin elinden geleni yaptığı söylenerek anavatana olan güven ve bağlılık ifade ediliyordu. Lozan Konferansı

2.
Taç Kolonisi Kıbrıs'ın statüsünü belirleyen Lozan Antlaşması, İngiliz Parlamentosu tarafından 1924'te onaylanmıştır. Antlaşmanın onaylanmasının ardından, İngiltere kralı 1925'te Kıbrıs'ın statüsünün İngiliz Taç Kolonisi olduğunu ilan eder. Böylece adadaki en yüksek İngiliz yöneticisi yüksek komiser yerine vali olarak anılmaya başlamıştır. Bu kararla birlikte Yüksek Komiser Sir Malcolm Stevenson adanın ilk valisi olur. Lozan Konferansı sonrası Mübadele

Etkinlik 1 Görsel Hazırlama

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

152

Lozan Konferansı

Kıbrıslı Türklerin geleceğini belirleyen Lozan Barış Antlaşması onaylanınca, Türkiye'ye göç faaliyetleri başlamıştır. Bu göç, bazen bireysel bazen de aile şeklinde gerçekleşmiştir. Anadolu'nun güney kıyılarında Silifke, Anamur, Alanya ve Antalya bölgelerinde yaşayan Kıbrıslı Türklerin varlığı bu göçün bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Kıbrıs Türklerinin Anadolu'ya yapmış olduğu göçün sebepleri arasında: 1- İngiltere'nin egemenliği altında yaşamaktan kurtulmak ve çocuklarına daha iyi bir gelecek hazırlayabilme düşüncesi, 2- Türklerin ekonomik alanda yoksulluk çekmeleri, 3- Kıbrıs'ta o dönemde üniversitenin olmaması nedeniyle Türk gençlerinin büyük bir çoğunluğunun yüksek öğrenimlerini Türkiye'de yapmak istemeleri sayılabilir. Kıbrıs'tan Anadolu'ya Türk göçünün düzenli bir şekilde yapılabilmesi için 10 Temmuz 1925'te adada Türk Konsolosluğu açılmış; ilk konsolos olarak da Ali Asaf Güvenir atanmıştır.

Lozan Antlaşması sonrasında Türkiye’ye göç eden bir aileye ait belge

153

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

3.
2. Milli Kongre Lozan Barış Antlaşması’yla Türkiye devleti Kıbrıs üzerindeki haklarından vazgeçmiştir. Bölgedeki bu değişim, İngiliz egemenliği altında yaşayan Türk halkı içerisinde gelecekleri ile ilgili farklı görüşler ortaya çıkmasına neden oldu. Bu görüşler doğrultusunda Kıbrıs’ta Evkafçılar (Gelenekselciler) ve Halkçılar (Kemalistler) adlarında iki grup oluşmuştur. Bu gruplardan biri olan Evkafçılar İngiliz idaresinin buyrukları doğrultusunda hareket etmeyi savunmaktaydılar. Diğer grubu oluşturan Halkçılar ise Türkiye ile beraber hareket ederek, Atatürk devrimlerinin Kıbrıs'ta uygulanmasını isteyen kendilerini Halkçı veya Kemalist Türk Milliyetçisi olarak tanıtan gruptu. İngiliz idaresinde Mehmet Münir Bey Evkaf üyesi olarak bulunduğundan dolayı onu destekleyenlere Evkafçılar deniliyordu. Mehmet Bey’e İngilizlerle birlikte hareket ettiği için 1931 yılında İngiltere kralından Sir unvanı verilmişti.

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

154

Halkçılar, Türkiye'deki devrimlerin Kıbrıs'ta da uygulanmasını İngiliz Sömürge Yönetimi’nden talep ediyorlardı. Ayrıca Evkaf idaresi, Müftülük, Liseler vb. makamların yöneticilerinin atama ile değil, toplum tarafından seçilmiş kişilerden olmasını istiyorlardı. Halkçıların başında, Atatürk’le de görüşme imkanı bulan gazeteci ve tüccar Necati Özkan bulunmaktaydı. Bu iki grup Kıbrıs'taki Türk toplumunun liderliği için sürekli rekabet halindeydiler. İki grubun anlaştığı tek konu ise Enosis ile mücadeleydi. Bu rekabette 1930 yılında gerçekleşen Kavanin Meclisi seçimlerinde M. Necati Özkan'ın seçilmesiyle Halkçılar önemli bir avantaj sağlamışlardır.

Necati Özkan

Tartışalım Evkafçılar ve Halkçılar olarak iki farklı görüşün ortaya çıkması Kıbrıs Türklerini nasıl etkilemiş olabilir?

Sir Münir İngilizlerle birlikte (sol başta siyah gözlüklü))

155

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

7 Haziran 1924 tarihinde Mağusa'da toplanan Kemalist Halkçılar ''Kıbrıs Türk Cemaat-ı İslamiyesi'' adında bir oluşumun temellerini atmışlardır. Bu oluşum, din işleri, müftülük makamı, eğitim ve evkaf yönetimi hakkında bazı kararlar aldı. Alınan bu kararlar arasında; - Müftünün adadaki Müslüman halk tarafından seçilmesi, - Evkafın Türklerin seçeceği 5 kişiden oluşan bir komisyon tarafından yönetilmesi, - Yargıda düzenlemeye gidilerek Şeriye mahkemelerinin kaza mahkemelerine bağlanması, - Kıbrıslı Türklerin eğitimde Rumlarla eşit haklara sahip olması yer almaktadır.

Mağusa

Tartışalım

Halkçıların isteklerinin gerçekleşmesi Türkler açısından neden önemliydi?

Müftü Ziyai Efendi (1850-1936) 1850 yılında Lefkoşa'da doğdu. Kıbrıs'ta başladığı eğitimini daha ileriye götürmek için önce Mısır, ardından İstanbul'a gitti. Adaya döndüğünde eğitim işleriyle ilgilendi. 1880 yılında Kıbrıslı Türklerin en yüksek öğretim kurumu olan Rüştiye Mektebi Başmuallimliğine atandı. Okulun idadiye dönüştürüldüğü 16 yıl boyunca bu kurumda görev yaptı. 1884 yılında Türk Maarif Encümenliği’ne seçilerek ilkokullara öğretmen yetiştirmek için öncülükte bulundu. İdadi'de din dersi öğretmenliği, Kavanin Meclisi’nde mebusluk yaptı. Lefkoşa-Girne kadılığından sonra 1912 yılında Kıbrıs Müftüsü olur. Müftü Ziyai Efendi'nin en önemli hizmetlerinden birisi de adanın İngiltere tarafından Yunanistan’a verilme tehlikesine karşı Meclis-i Milli'yi toplamasıdır. Türk mallarının Rumlara geçmesini önlemek için çaba sarfeden Müftü Ziyai Efendi 1931 yılında vefat etti.

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

156

Mehmet Necati Özkan (1899-1970) 1899 yılında Mısırlızade ailesinin bir ferdi olarak Lefkoşa'da doğdu. Rüştiyeyi bitirdikten sonra 1918'de Türk Lisesi'nden mezun olur. 1. Dünya Savaşı nedeniyle üniversiteye gidemez. 1919-1921 yılları arasında mezun olduğu lisede öğretmenlik yapar. Öğretmenliği bıraktıktan sonra ticaretle ilgilenir. Önce 1926'da Lefkoşa Belediye Meclisi üyeliği, 1930'da ise Kavanin Meclisi üyeliğini seçimle kazanır. 1931 tarihinde girişimi ile Kıbrıs Türk Milli Kongresi gerçekleşir. 1934 yılında Ankara'ya gider. Atatürk tarafından kabul edilen Mehmet Necati'ye Özkan soyadı bu görüşme sırasında verildi. 1943 yılında KATAK'ın kuruluşunda önemli rol oynadı. 1949 yılında Kıbrıs Türklerinin mücadelesine katkı koymak için İstiklal Gazetesi’ni yayınladı. 1950 yıllında İstiklal Partisi’ni kurdu. 1970 yılında vefat etti.

Etkinlik 2 Dilekçe Yazalım

157

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

4. İngilizlere Karşı Adada Oluşan Tepkiler İngiltere; 1929 dünya ekonomik krizini neden göstererek, adada gümrük vergilerini artırmak istedi. Bu amaçla hazırlanan yasa sert tartışmalara yol açtı. Bir Türk üyenin Rumlarla birlikte oy kullanmasıyla yasa meclisten geri döndü. Valinin meclisin verdiği kararı iptal etmesi adadaki gerginliği daha da arttırdı. Bu olayı bahane eden Rum liderleri ve Kition (Larnaka) Metropoliti İngiltere aleyhtarı bir kampanya başlattılar. Bu kampanyaya adadaki Yunan Konsolosu da destek vermiştir. Kition Metropoliti 21 Ekim'de Limasol'a giderek kışkırtıcı bir konuşma yaparak Rumları isyana teşvik etmiştir.

1931 İsyan’ı sırasında İngiliz askerleri

Bu durum üzerine Kavanin Meclisi'nin Rum üyeleri istifa etmişlerdir. Rum üyelerin istifa ettikleri günün akşamı Rumlar ''Enosis... Enosis...'' diye bağırarak vali konağına doğru yürümeye başlarlar. Oluşan karmaşada isyancılar vali konağını yakarlar.

İlişkilendirelim 1931 İsyanı'nın başlamasıyla Kavanin Meclisi'nin kapatılması arasında nasıl bir ilişki vardır?

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

158

Ayaklanma diğer kentlere ve köylere de sıçrar. İngilizler Mısır’dan getirdikleri takviye birliklerle ayaklanmayı zor da olsa bastırırlar. Ayaklanmada 5 kişi ölmüş, 68 kişi de yaralanmıştır. Olayları bahane eden İngiliz yönetimi adada sıkı yönetim ilan etmiştir. İngilizlerin almış olduğu bazı kararlar şunlardır: -

Kavanin Meclisi kapatılır. Yunan konsolosu sınır dışı edilir, Belediye ve muhtar seçimleri kaldırılır, Siyasi partiler kapatılır. Okullarda Türk ve Yunan tarihlerinin okutulması yasaklanır.

1931 İsyanında kullanılan zırhlı polis aracı

İlişkilendirelim 1931 İsyanı Türkleri ve Rumları nasıl etkiledi?

Etkinlik 3 Kronolojik Sıralama

1931 İsyanı sırasında vali konağı

159

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

5. Toplumsal Hayat İngiliz idaresinde Kıbrıslılar, bu dönemde dünyayı sarsan I. Dünya Savaşı ve sonrasındaki 1929 ekonomik buhranını yaşamıştır. Bu nedenle siyasi ve ekonomik yönden sıkıntılar yaşarken günlük yaşamına da devam etmiştir. Kıbrıs'ın sosyal hayatındaki en önemli olaylarından biri panayırlardı. Panayırlar adanın sosyal hayatına yaptığı katkıların yanında ekonomik yaşamını da canlandırıyordu. Çeşitli köy ve kasabalardan gelen insanlar panayırlarda ürettikleri ürünleri sergiliyorlardı. Meyve, sebze, hellim, pasteli vb. yiyecekler ile köfün, sele gibi ürünler satılırdı. Ayrıca inek, koyun, keçi ve tavuk gibi hayvanların satışı da yapılıyordu. Türklerde olduğu gibi Rumlarda da panayırların önemli bir yeri vardı.

Bayram yeri eğlencesi, Sarayönü Meydanı

Özellikle Sarayönü meydanı bayram günlerinde kurulan panayırlarda eğlence daha çok ön plana çıkardı. Çocukların eğlenecekleri salıncaklar, atlı karıncalar, cıncıraklar kurulurdu. Adanın merkezi Lefkoşa’da Sarayönü meydanı bayram eğlencelerinin yapıldığı mekandı.

Pazar yeri

Sokak satıcısı

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

160

Bayram yeri eğlencesi, Sarayönü Meydanı

Arap Ali Ağıtı ve Mağusa Limanı Türküsü “Mağusa Limanı limandır liman aman aman Beni öldürende yoktur din iman İskele'den çıktım yan basa basa aman aman Mağusa'ya vardım kan kusa kusa Uyan Alim uyan uyanmaz oldun Yedi bıçak yarasına dayanmaz oldun Ölür oldum hey hey bak neler oldu aman aman Elbiselerim gan ile doldu Mağusa Limanı'ndan aldılar beni aman aman Üç mil uzağına attılar beni Uyan Alim uyan uyanmaz oldun Yedi bıçak yarasına dayanmaz oldun Uyan Alim uyan uyanmaz oldun Yedi süngü yarasına dayanmaz oldun” Arap Ali, Limasol'un Arnavut Mahallesi'nde oturan Arap Mahmut Efendi ile Hatice Hanım'ın oğludur. Arap Ali'nin bir erkek, iki de kız kardeşi vardı. Arap Ali çok mert ve cesur bir Türk gencidir. Limasol’da limanda hamallık yapmaktadır. Yeni iş aramak için Mağusa gümrüğüne gelmiştir. 1943 ylında geçen olay günü Arap Ali işini bitirir ve yemek yemek için bir restoranta gider. Yemek yerken aynı mekanda bulunan İngiliz askerleri Arap Ali'ye sataşırlar. Arap Ali ile İngiliz askerleri arasında çıkan kavga sırasında, Arap Ali, İngiliz askerlerinden yedi süngü darbesi alarak yere yığılır. Orada can verir. Cenazesi yaşadığı yer olan Limasol'a getirilirek Türk mezarlığına defnedilir. Bu genç ve yiğit delikanlının ölümü Kıbrıs Türk toplumunda öylesine etkili olmuştur ki adına ağıtlar yakılmış ve bestelenmiştir. Böylece bu “ağıt-türkü”, günümüze kadar gelerek söylenmiştir.

Mağusa Limanı

161

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

Müzik İngiltere idaresinde müzik denince akla ilk gelen topluluk Darü'l-Elhan'dır. 1925 yılında resmi olarak kuruluşunu belgeleyen Darü’l-Elhan yetenekli müzisyenleri bir araya toplayarak Türk Müziği'nin Kıbrıs'ta yaygınlaşmasına önemli katkılarda bulunmuştur. Müzik alanında profesyonel olarak oluşturulan topluluklardan en önemlilerinden biri de Türk ve Rumlardan oluşan polis bandosudur. Polis bandosu resmi törenler dışında diğer zamanlarda da ada halkına konserler veriyordu. Ayrıca halk arasında çalgıcı denilen müzisyenler de Kıbrıs kültüründe önemli bir yer tutmaktadır.

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

162

Kıbrıslı Türk ve Rumların düğünlerinde müzik vazgeçilmezdi. Düğünlerde darbuka (deplek), def (tef) ve kemane (keman) en önemli müzik aletleriydi. Bunlara ud ve cümbüş de eşlik ederdi. Gerek Türklerde gerekse Rumlarda çalınan müzik aletleri ve oynanan oyunlar benzerlik gösterirdi.

163

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

Sağlık İngiliz idaresinde Kıbrıs’taki kazaların hepsinde hastahane bulunmaktaydı. Köylerde ise sağlık hizmeti vermek amacıyla köy sağlık kuruluşları kuruldu. Lefkoşa’da ruh ve sinir hastalıkları hastanesi vardı. Ayrıca sağlık kurumlarının yanında Lefkoşa’da cüzzam hastalarının barındığı Cüzzamlılar Çiftliği (Miskinler Çiftliği) bulunmaktaydı. İngiltere, sömürgelerinde ve yabancı ülkelerdeki İngilizlere hizmet vermek için sömürge hemşireler derneğini kurdu. Bu derneğe, Kıbrıs şubesi de eklenerek adaya eğitimli hemşire gönderilmeye başlandı. Adada salgın hastalıkları önlemek için karantina başta olmak üzere çeşitli önlemler alınmıştır. Hastanede kolera tedavisi

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

164

Tartışalım Günümüzde hangi salgın hastalıklar vardır?

Daha önceki devirlerde olduğu gibi, Kıbrıs'ta en çok rastlanan salgın hastalıklardan birisi olan sıtma sivrisinekler vasıtasıyla insandan insana bulaşan ateşli bir hastalıktır. Sıtma hastalığı yağışın bol olduğu dönemlerde daha fazla görülürdü. İngiliz idaresinde sıtmayla çeşitli yöntemlerle mücadele edilmiş ve sağlık müfettişi Mehmet Aziz tarafından hastalık Kıbrıs’ta yok edilmiştir. İngiliz idaresinde sıtmanın dışında görülen salgın hastalıklar arasında çiçek hastalığı, menenjit, tifo, cüzzam, trahom, kolera yer almaktadır. Cüzzam hastaları

165

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

Eğitim İngiliz idaresinde eğitim sistemine bağlı olarak okul sayısı ve eğitim koşullarının iyileştirilmesi kültürel alanda gelişimin göstergeleri olmuştur. Ayrı ayrı eğitim veren Türk ve Rum okullarında eğitimde etnik ayırım korunmuştur. İngilizlerin adayı kiralamasından hemen sonraki ilk uygulaması hızlı bir şekilde Kıbrıs’ta bir Eğitim Müdürlüğü’nün (1880) kurulmasıdır. Bu müdürlüğe bağlı olarak Kıbrıslı Türkler (Lefkoşa Türk Maarif Encümeni) için ayrı ve Rumlar için ayrı olmak üzere birer Eğitim Encümeni kurulmuştur. Bu encümenin faaliyetlerinin hafifletilmesi için de her kazada olacak şekilde ve o bölgenin eğitimine katkıda bulunmak maksadıyla Köy Komisyonları oluşturulmuştur. Lefkoşa’da kurulan Türk Maarif Encümeni, adadaki Türk ilköğretim okullarının idaresinden, öğretmen atamasından, maaşların belirlenmesinden ve yapılacak yardımların köylere dağıtılmasından sorumluydu. Türk Maarif Encümeni’nin önemli faaliyetlerinden biri 1896 yılında bugünkü lise düzeyinde erkek öğrenciler için İdadi adı verilen okulun açılmasıdır. Bir diğeri ise orta öğretim alanında kız öğrenciler için 1901 yılında açılan Victoria (Viktorya) Mektebi’dir.

Shakespeare okulu müdür ve öğrencileri

Viktorya kız lisesi öğrencileri

1900’lü yılların başından itibaren bu okullara Türkiye’den müdür ve öğretmenler ile kitaplar gelmiştir. Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra da Türkiye’nin Kıbrıs Türklerinin eğitimlerine katkıları kitap, müdür ve öğretmen gönderme konusunda devam etmiştir.

Etkinlik 4 İngiliz İdaresinin Kıbrıs Türk Eğitimine Etkileri

Tartışalım Türk ve Rumların eğitim sistemleri hangi bakımdan farklıydı? 1925 yılına ait diploma

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

166

1931 isyanının eğitim alanı açısından da önemli sonuçları olmuştur. Adadaki milliyetçiliği önlemek için İngiliz yönetimi Türkiye’den müdür, öğretmen ve kitap gelişini yasaklamıştır. 1931 ayaklanmasını takip eden süreçte, toplumsal hayatta, okullar ve öğretmenler üzerinde baskı ve yasaklar yoğunlaştırılmıştı. 1935 yılında hazırlanan Maarif Kanunu da bu isyan sonrasında ortaya çıkmış bir kanundur. İngilizlerin değiştirdiği Maarif Kanunu’nun Türklere yansıyan yönleri arasında aşağıdakiler sayılabilir..

1919-20 Viktorya mezunları

*Türk Maarif Encümeni nezaretinde hazırlanan müfredatın İngilizler tarafından denetlenmeye başlanması, *İlkokulların eğitim süresinin 5 yıldan 6 yıla çıkarılması, * Okullardaki yönetici, kurul ve komisyon üyelerinin İngilizler tarafından belirlenmesi, * Türkiye'den getirilen ders kitaplarının yasaklanarak kitapsız eğitime geçilmesi. Fakat bu kanuna rağmen eğitim sistemi Türkiye’deki eğitime paralel olarak yürütülmüş ve Atatürk devrimleri de okullarda uygulanmaya çalışılmıştır. İngiliz yönetimi eğitimdeki sıkıyönetimi II. Dünya Savaşı sırasında kaldırmıştır.

Viktorya mezunları

Etkinlik 5 İngiliz Döneminde Yaşanan Olumsuzluklar.

1927-28 yılına ait diploma

167

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

Dr. Hafız Cemal Lokman Hekim (1878-1967) 1878'de Baf'ta doğdu. İlkokulu da burada bitirdi. Beyrut idadisinde eğitimine devam etti. İstanbul'da Askeri Tıbbiye'den mezun oldu. Avrupa'daki inceleme gezilerinden sonra 1904'te Kıbrıs'a geri döndü. Lefkoşa'daki muayenehanesi dışında köy köy dolaşarak hastalarını tedavi etti. Yoksullara ücretsiz hizmet sağladı. Adada Türk eczacı yetiştirilmesi için girişimlerde bulundu. Kıbrıs Türk toplumunda fakir öğrencilerin eğitim görmesi için, Kıbrıs Cemiyyet-i Hayriyye-i İslamiyesi adında hayır kurumu kurdu. Kıbrıs Türk halkının daha çok okuması için adaya matbaa araçları getirerek gazete bastı, ücretsiz olarak sağlık ve eğitim bilgilerinin olduğu buroşürler dağıttı. 1906'da İngilizce, Rumca, Fransızca vb. dilleri içeren Osmanlı Lisan Mektebi'ni açtı. Bu mektepte okuma yazma bilmeyenlere kurslar düzenledi. Bir yıl sonra adanın mesleki gelişimini sağlamak için kunduracılık, sandıkçılık, doğramacılık, dülgerlik, kilimcilik gibi bölümlerin olduğu Sanayi Mektebi’ni kurdu. 1909 yılında adadan ayrılarak Türkiye'ye geri döndü. I. Dünya Savaşı'nda Türk ordusuna doktor olarak hizmet etti. Çeşitli tarihlerde Kıbrıs'a gelerek sağlık konularında adanın çeşitli yerlerinde konferanslar düzenledi. 1967 yılında İstanbul'da öldü. İbrahim Hakkı İbrahim Hakkı Bey 1884 yılında Lapta köyünde doğmuştur. İngiliz yönetimi tarafından Müslüman okulları başmüfettişliğine getirilmiştir. 1906 yılında Kıbrıs Türk ilkokuları için 'Kıbrıs Coğrafyası' ders kitabını yazmıştır. 1920 yılında ise Mustafa Mithat Bey ile “Kısa Kıbrıs Coğrafyası ve Kısa Kıbrıs Tarihi” kitabını yazmıştır. Bu kitaplar Kıbrıs Türklerinin kendi yazdıkları ilk ders kitapları özelliğini taşır. İbrahim Hakkı Bey 1928 yılında Türkiye Cumhuriyeti'nde gerçekleştirilen Harf Devrimi’nin Kıbrıs'ta da uygulanması için İngiliz yönetimini ikna etmiştir. Hazırlamış olduğu kitap yeni Türk alfabesiyle basılmıştır. İngiliz idaresinin güvendiği isimlerin arasında olması onun Halkçılar tarafından eleştirilmesine neden olmuştur. 1967 yılında vefat etmiştir

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

168

Ünitede Öğrendiklerimizi Değerlendiriyoruz A) Eşleştirme 1. I. grupta verilen sözcükleri II. grupta yer alan sözcükler ile eşleştiriniz. I. Grup

II. Grup

A- Taç Kolonisi

1- Ali Asaf Güvenir

B- Hakk-ı Hıyar

2- Mehmet Necati Özkan

C- Türkiye Konsolosu

3- Lozan Barış Antlaşması

D- Evkafçılar

4- Vali

E- Kemalistler

5- Sir Mehmet Münir

B. Aşağıda numaralandırılmış şekiller içerisinde cevaplar bulunmaktadır. Verilen soruları şekillerdeki numaraları kullanarak cevaplayınız.

9

Hakk-ı Hıyar

1

1931

5

Sıtma

2

Vali

6

Viktorya

10

Malcolm Stevenson

3

Lozan Barış Antlaşması

7

Trahom

11

1925

4

Darü'l-elhan

8

Necati Özkan

12

Kıbrıs Türk Cemaat-i İslamiyesi

1. Türkiye Devleti hangi antlaşma ile Kıbrıs adasının İngiltere'ye ait olduğunu kabul etti? 2. Kıbrıslı Rumlar hangi yılda İngiliz idaresine karşı isyan etmişlerdir? 3. Taç Kolonisi kurulduktan sonra adadaki en yüksek rütbeli İngiliz görevlisi kimdir? 4. İngiliz idaresinde Kıbrıs adasında anofel adlı sivri sinek tarafından bulaştırılan salgın hastalık hangisidir? 5. İngiliz idaresinde Kıbrıs'ta birçok kişinin görme duyularını kaybetmesine neden olan hastalığın ismi nedir? 6. İngiliz döneminde adadaki müzik topluluğu hangisidir? 7. İngiliz idaresinde açılan ilk kız okulunun adı nedir? 8. Lozan Barış Antlaşması sonrasında Kıbrıslı Türklere tanınan seçim hakkının adı nedir? 9. Kıbrıs adasında görev yapan ilk İngiliz valisinin adı nedir? 10. Halkçıların (Kemalistler) lideri olan kişi kimdir? 11. İngiltere Kıbrıs'ta Taç Kolonisini hangi yılda kurmuştur? 12. 1924 yılında Mağusa'daki Halkçıların kurmuş oldukları grubun adı nedir? 169

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

C) Benzerlikler ve Farklılıklar 1- Kıbrıs'ta Osmanlı dönemi ile İngiliz dönemi arasındaki benzerlikleri ve farklılıkları şema üzerinde gösteriniz.

Osmanlı Dönemi

İngiliz Dönemi

Benzerlikler 123-

Farklılıklar 123-

2- Halkçılar ve Evkafçılar arasındaki benzerlikleri ve farklılıkları şema üzerine yazınız. Evkafçılar

Halkçılar

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

170

D) Metin Yazma Kıbrıs'ın sosyal hayatında en önemli olaylardan biri panayırlardır. Bu panayırlardan birinde olduğunuzu düşünerek bir metin yazınız. -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------E) Yargılar - Kanıtlar A tablosunda verilen yargıları kanıtlayan cümleleri B tablosuna yazınız.

Ör:1925 yılında Kıbrıs İngiltere'ye bağlı bir Taç Kolonisi oldu.

1925'ten itibaren adayı vali yönetmeye başladı.

I. Dünya Savaşı'nın nedenlerinden biri sömürgecilikti. I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı ve İngiltere karşı karşıya geldi. Türkiye Lozan Antlaşması ile Kıbrıs'ın bir İngiliz toprağı olduğunu tanıdı. 1931 İsyanı sonucu İngiliz yönetimi sert önlemler aldı. Kıbrıs İngiltere için önemlidir.

171

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

F) Aşağıdaki soruları cevaplayınız. 1) 19. yüzyılda İngiltere nasıl adlandırılmıştır? 2) Ayastefanos Antlaşması ile hangi devletler bağımsız oldu? 3) İngiltere için Kıbrıs neden önemlidir? 4) 1 Temmuz 1878 ek antlaşmasının önemi nedir? 5) İngilizler böl - yönet politikasını Kıbrıs'ta nasıl uyguladılar? 6) I.Dünya Savaşı'nın nedenleri nelerdir?

G) SÖZCÜK AVI KAVANİN

AYASTEFANOS

İLHAK

LOZAN

EVKAF

KATIRCILAR

İSYAN

TREN

VALİ

MUSTAFA ALİ

R

E

T

Y

U

P

I

Ü

L

H

G

A

S

A

R

Z

A

N

V

C

F

Ö

U

Y

C

O

A

İ

L

A

V

F

N

A

Z

O

L

İ

R

U

L

V

M

E

L

N

K

V

A

N

A

M

A

I

T

E

K

A

E

V

E

T

B

P

U

G

C

A

Y

A

S

T

E

F

A

N

O

S

D

R

S

A

V

Z

C

V

B

N

M

Ö

T

M

I

Y

Y

A

T

V

C

U

L

O

Y

A

Ö

T

K

E

N

E

B

F

Y

A

İ

H

F

O

A

L

Ö

İ

L

H

A

K

D

S

D

A

P

K

A

U

N

G

S

R

T

C

Y

H

A

Y

E

T

N

R

İ

U

Ü

A

V

A

K

L

Z

A

V

E

R

M

E

N

L

İ

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

172

Ö

T

R

H) Aşağıda verilen şemaları doldurunuz. 1) Aşağıdaki şemada verilen isimlerin kim olduklarını karşılarına yazınız.

II. Abdülhamit Mehmet Necati Özkan Mehmet Remzi Okan

Mehmet Münir Bey

2) Aşağıda şekiller içerisinde kavramlar bulunmaktadır. Bu kavramları verilen paragrafta uygun boşluklara yazınız.

Ayastefanos Antlaşması

Ek antlaşma

Taç Koloni

Kars, Ardahan, Batum

Vali

Güneş batmayan imparatorluk

Lozan Antlaşması

1877-1878

Kurtuluş Savaşı

Katırcılar

İtilaf Devletleri

Osmanlı Devleti …………Osmanlı-Rus Savaşı sonunda Rusya ile ………….antlaşması imzaladı. Bu antlaşma …………………………tabiri kullanılan İngiltere'nin Akdeniz'deki çıkarlarına uygun değildi. İngiltere Rusya'ya karşı Osmanlı Devleti’ni destekleme karşılığında Osmanlı'dan Kıbrıs adasını istedi. 1 Temmuz 1878'de yapılan……………..ile Osmanlı adayı İngiltere’ye kiraladı. Antlaşma; Rusya, …………………çekilir ve Osmanlı'ya topraklarını geri verirse geçersiz olacaktı. Birinci Dünya Savaşı’na Kıbrıs İngiliz kolonisi olarak girdi. Savaşta bazı Türk ve Rumlar İngiliz ordusuna gönüllü paralı asker yazılmıştı. Kıbrıslı Türk ve Rum askerlere …………..denirdi. I. Dünya Savaşı’nda yenilgiye uğrayan Osmanlı Devleti Mondros Ateşkes Antlaşması’nı imzalamıştı. Bu antlaşmayla ……………..Anadolu'yu işgal ettiler 19 Mayıs 1919'da Mustafa Kemal'in önderliğinde başlayan ………......... nın zaferle sonuçlanmasından sonra 24 Temmuz 1923 tarihinde ………….imzalandı. Bu antlaşma ile Kıbrıs İngiliz toprağı olarak kabul ediliyordu. İngiltere adayı 1925 yılında Britanya Krallığı'na bağlı ……….ilan etmiştir. Bu tarihten itibaren ada, Yüksek Komiser yerine ……….tarafından yönetilmiştir.

173

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

3) Aşağıda verilen kelimeleri bir cümle içerisinde kullanınız. II. Abdulhamit Yüksek Komiser Hakk-ı Hıyar Mehmet Münir Bey Halkçılar Sıtma 4) Aşağıdaki zaman çizelgesinde verilen yıllarda, Kıbrıs'ta gerçekleşen olayları boşluklara yazınız. 1878

1914

1925

1931

5) İngiliz dönemi Kıbrıs'taki panayırlar ile günümüzdeki panayırları karşılaştırınız.

Eski panayırlar

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

Günümüz panayırları

174

6) Sinema ile ilgili aile fertlerinin birikmiş anıları vardır. Bu anılardan bazılarını aile bireylerden dinleyip yazarak sınıfta okuyunuz.

7) Günümüzde ülkemizde birçok festival ve panayır düzenlenmektedir. Bu festivallerden 5 tanesinin isimlerini ve nerelerde, hangi amaçla yapıldığını araştırarak yazınız.

175

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

Etkinlik 1 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Görsel Hazırlama

Etkinliğin Amacı:

Osmanlı eserleri ile İngiliz eserlerini Karşılaştırmalı şekilde resimlerle kavranma,

Etkinliğin Süresi:

30 dakika (10 dakika görselleri inceleme, 20 dk. Değerlendirme.)

Ünite:

Ünite VI

Konu:

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs.

Gerekli Araç - Gereçler:

Yazıcı, fotokopi makinası, bilgisayar, fotoğraf makinesi

İşlem Basamakları:

Önce Kıbrıs'ta Osmanlı Devleti döneminde; sonra da İngiliz döneminde günümüze kadar ulaşan eserlerin görselleri araştırılır. Hangi amaçlar için yapıldığı incelenir. Bu eserlerin benzerlikleri ve farklılıkları mimari ve amaçları dikkate alınarak değerlendirilir. Aynı amaçla yapılan eserler bir araya getirilir. Sınıf panosu Osmanlı- İngiliz dönemi olarak ikiye ayrılır. Toplanan görseller bu panoda sergilenir.

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

176

Etkinlik 2 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Dilekçe Yazalım

Etkinliğin Amacı:

1931 İsyanı’nın getirdiği olumsuzlukları kavramak.

Etkinliğin Süresi:

20 dk. (10 dk. dilekçelerin yazılması, 10 dk dilekçelerin okunması)

Ünite:

Ünite VI

Konu: Gerekli Araç - Gereçler:

1931 İsyanı A4 kağıdı, kalem, silgi

İşlem Basamakları: 1931 İsyanı konusu işlendikten sonra İngiliz yönetiminin halka karşı uyguladığı yasaklar tekrar gözden geçirilir. Bu konu ile ilgili İngiliz yönetimine, yasakların halk üzerinde nasıl olumsuz etkileri olduğunu ve bu yasakların kaldırılması gerektiğini içeren birer dilekçe yazılır ve sınıfta okunur.

177

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

Etkinlik 3 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Kronolojik Sıralama

Etkinliğin Amacı:

IV. ünitede geçen olayları kronolojik olarak sıralayıp kronolojik düşünmeyi kavramak

Etkinliğin Süresi:

30 dk. (10 dk. hazırlık, 20 dk. tartışma)

Ünite:

Ünite VI

Konu:

İngiliz dönemi

Gerekli Araç - Gereçler:

Karton, kalem, A4 kağıt, boya kalemi

İşlem Basamakları: Sınıfta ikişerli gruplar oluşturulur. Tarih şeridi yapmak için A4 kağıdına dikey olarak iki yönlü ok çizilir. Bu tarih şeridine ilk olarak miladi 0 (sıfır) rakam yazılır. Daha sonra sırasıyla en eski tarihten başlayarak verilen tarihler ve olaylar belirli bir süre içerisinde kronolojik olarak sıralanır. Ayastefanos Antlaşması 3 Mart 1878 Osmanlı – İngiliz Savunma Antlaşması 4 Haziran 1878 Kıbrıs'a trenin gelişi 1905 Ek Antlaşma 1 Temmuz 1878 Kıbrıs'a sinemanın gelişi 1913

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

178

Etkinlik 4 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

İngiliz İdaresinin Kıbrıs Türk Eğitimine Etkileri

Etkinliğin Amacı:

1930'lu yıllarda, İngiliz idaresinin Kıbrıs Türk eğitimi ile ilgili aldığı kararları kavratmak.

Etkinliğin Süresi:

30 dakika

Ünite:

Ünite VI

Konu:

Toplumsal Hayat - Eğitim

Gerekli Araç - Gereçler:

A4 kağıdı, kalem, silgi

İşlem Basamakları: Sınıf gruplara ayrılır. Her grup İngiliz idaresinin, Kıbrıs'ta eğitimle ilgili aldığı kararları gazete haberi şeklinde hazırlar Haber hazırlamak için, gazeteler örnek alınır. Ayrıca sınıfa örnek gazete haberleri getirilebilir. Gruplar, hazırladıkları haberi sunduktan sonra değerlendirme yapılır.

179

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

Etkinlik 5 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

İngiliz Döneminde Yaşanan Olumsuzluklar.

Etkinliğin Amacı:

İngiliz döneminde siyasi, dini ve eğitim alanında yaşanan olumsuzlukları kavramak.

Etkinliğin Süresi:

25 dakika (15 dakika nedenleri yazma,10 dakika değerlendirme yapılması)

Ünite:

Ünite VI

Konu:

İngiliz Egemenliği

Kavramlar

Egemenlik, Siyaset, Eğitim

Gerekli Araç - Gereçler:

A4 kağıt, Kalem, Silgi

İşlem Basamakları: Balık kılçığı şeması yapmak için A4 kağıtlar sınıfta dağıtılır. Sınıf iki gruba ayrılır. Sınıfın yarısı siyasi olumsuzlukları, diğer yarısı ise dini ve eğitim alanındaki olumsuzlukları yazacaktır. Daha sonra yazılanlar sınıfta tartışılacaktır.

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

180

Sözlük A Abluka: Kuşatma Adi Suç: Hırsızlık, adam öldürmek vs. suçların hukuki adıdır. Aforoz: Hristiyanlıkta kilise tarafından verilen cemaatten kovma cezası. Akım: Sanatta, siyasette, düşünce hayatında ortaya çıkan yeni bir görüş, yöntem. Akın: Düşman topraklarına çeşitli amaçlarla yapılan saldırı. Anayasa: Bir devletin yönetim biçimini belirten, yasama, yürütme, yargılama güçlerinin nasıl kullanılacağını gösteren, yurttaşların kamu haklarını bildiren temel yasa. Angarya: Bir kimseye veya bir topluluğa zorla, ücret vermeden yaptırılan iş. Antlaşma: İki veya daha çok devletin saldırmazlık, savaşta iş birliği vb. konularda kararlaştırdıkları ilkelere uygun davranmayı kabul etmeleri durumu, pakt, ahit. Afet: Çeşitli doğa olaylarının sebep olduğu yıkım. Arsenik: Yarı metal bir elementtir. Asayiş: Bir yerin düzen ve güvenlik içinde bulunması durumu, güvenlik. Asbest: Amyant. Isıya, aşınmaya ve kimyasal maddelere çok dayanıklı lifli yapıda kanserojen bir mineral. Atama: Birini bir göreve getirme, tayin etme. Avlu: Bir yapının önünde veya yapı grubunun ortasında kalan üstü açık, duvarla veya çitle çevrili alan.

B Banker: Para, altın vb. taşınır değerlerin ticareti ile uğraşan kimse. Başpiskopos: Katoliklerde piskoposların başı olan din adamı. Bataklık: Çok derin olmayan sularla örtülü batak bölge. Beylerbeylik: Osmanlı İmparatorluğu'ndaki idari yapılanmada yer alan eyaletlere verilen isimdir. Blok: Kocaman ve ağır kütle. Branda: Ambar kapaklarının veya filikaların üzerine örtülen, muşamba benzeri, su geçirmez, kalın bez.

181

C Celeb: Şehirlerde et gereksinimini karşılayan, canlı hayvan sürüleri getirip pazarlayan toptancılar. Cemaat: Bir dinden veya bir soydan olanların topluluğu. Cephane: Ateşli silahlarla atılmak için hazırlanan her türlü patlayıcı madde. Cephe: Üzerinde savaşın sürdüğü bölge. Cibinlik: Sivrisinek ve başka böceklerden korunmak için yatağın üstüne ve yanlarına gerilen çadır biçiminde tül. Cizye: Baş vergisi. Osmanlı topraklarından yaşayan gayrimüslim erkeklerin ödemekle yükümlü oldukları vergidir. Cümbüş: Metal gövdeli, tambura benzer bir saz. Cüzzam: Bulaşıcı bir deri hastalığı.

Ç Çangar: Keçi derisinden yapılan, burnu sivri dize kadar gelen çizme Çiçek Hastalığı: Her yaşta ve her cinste kişilerde görülen, irinli kabarcıklar dökerek yüzde izler bırakan, ateşli, ağır ve bulaşıcı bir hastalıktır. Çift Bozan Vergisi: Toprağını ekmeyen köyünü terk ederek kaçkın olup kente göçen çiftçi.

D Debbağ: Eski deri işleyicileri. Divan: Yüksek düzeydeki devlet adamlarının kurduğu büyük meclis. Donanma: Bir devletin deniz kuvvetleri. Dragoman: Saray tercümanı

E Ebeveyn: Anne ve baba. Encümen: Komisyon. Erzak: Uzun süre saklanabilen yiyeceklerin genel adı. Esnaf: Küçük sermaye ve zanaat sahibi. 182

Esir: Tutsak, köle. Esaret: Kölelik, tutsaklık, esirlik. Evkaf: Vakıflar. Eyalet: Osmanlı İmparatorluğu'nda en büyük sivil ve asker yönetim bölgesi.

F Faiz: İşletmek için bankaya veya bir yere ödünç verilen paraya karşılık alınan kar, getiri. Ferman: Buyruk, emir. Osmanlı Devleti'nde padişahın verdiği, uyulması gerekli hükümleri taşıyan yazılı buyruk. Feodal Sistem: Orta Çağ'da özellikle Batı Avrupa'da toprağı ve üzerinde yaşayan köylüleri tek bir kimsenin malı sayan siyasal düzen. Feragat: Hakkından kendi isteği ile vazgeçme. Fetih: Bir yeri veya ülkeyi savaşarak alma. Fetva: İslam hukukuyla ilgili bir sorunun dinsel hukuk kurallarına göre çözümünü açıklayan, şeyhülislam veya müftü tarafından verilebilen belge. Fıtık: İç organlardan bir parçanın, daha çok bağırsak bölümünün karın çeperlerini geçip deri altında yaptığı şişkinlik. Filo: Bir arada ve bir komuta altında bulunan savaş gemilerinin bütünü. Fon: Belirli bir iş için gerektikçe harcanmak üzere ayrılıp işletilen para.

G Gayrimüslim: Müslüman olmayan kimse. Gotik: Batı ve Orta Avrupa'da resim, heykel, mimarlık ve müzik alanlarında XII. yüzyılın ortalarından Rönesans'a kadar süren sanat anlayışıdır. Büyüklük duygusu, canlı imgeler, zengin bezemeler ve mistik dinsel coşku başlıca özellikleridir. Göç: Bireylerin veya toplulukların bir ülkeden başka bir ülkeye, bir yerleşim yerinden başka bir yerleşim yerine gitme işi taşınma. Gravür: Ağaç, taş, metal bir levhanın oyularak işlenmesi ve bunun bir yüzeye basılması tekniği.

H Habbaz: Ekmek yapan veya satan kimse. 183

Hac: Genellikle tek tanrılı dinlerde kutsal olarak tanınan yerlerin, o dinden olanlarca yılın belli aylarında ziyaret edilmesi. Hacı: Din buyruklarını yerine getirmek için hacca gitmiş Müslüman. Haçlı: Haçı olan. Haçlı seferlerine katılan. Haffaf: Ayakkabı, terlik vb. gibi şeyler yapan ve satan. Hafız: Kur'an'ı bütünüyle ezbere bilen kimse. Hakk-ı Hıyar: Seçim yapma hakkı. Ham madde: Bir ürün veya mal oluşturmak için gerekli maddelerin işlenmeden önceki doğal durum. Hakimiyet: Egemenlik. Milletin ve devletin yetkilerinin hepsi. Han: Eskiden yol üzerinde veya yerleşim yerlerinde yolcuların konaklamalarına yarayan yapı. Hane: Ev, konut. Hanedan: Hükümdar veya devlet büyüğü gibi bir kişiye dayanan soy. Hekim: İnsanlardaki hastalıkları teşhis ve onları Heyet: Kurul. Bir işi yapmak veya yönetmek için görevlendirilmiş kişilerden oluşmuş topluluk. Hoşgörü: Her şeyi anlayışla karşılayarak olabildiği kadar hoş görme durumu, müsamaha, tolerans. Hukuk: Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaların bütünü.

İ İcra: Yapma, yerine getirme, bir işi yürütme. İhraç: Yurt dışına mal satma. İhtilal: Bir ülkenin siyasal, sosyal ve ekonomik yapısını veya yönetim düzenini değiştirmek amacıyla kanunlara uymaksızın kuvvet kullanarak yapılan halk hareketi, devrim. İlhak: Egemenliği altına alma. İmar: Bayındırlık.Geliştirme. İmparatorluk: Kendi topraklarında yaşayan çeşitli milletleri egemenliği altında toplayan devlet biçimi.

184

İmtiyaz: Ayrıcalık. Başkalarından ayrı ve üstün tutulma durumu. İnce Donanma: 16. ve 17. yüzyıllarda Osmanlı donanmasının çektirilerinden oluşan filo. İstila: Yayılma, kaplama. İsyan: Herhangi bir amaçla kurulu düzene veya devlet güçlerine karşı gelme, başkaldırma, ayaklanma. İttifak: Anlaşma, uyuşma, uzlaşma.

K Kaçakçı: Yasalara karşı gelerek bir yere mal sokan, bir yerden mal kaçıran veya bir yerden mal satan kimse. Kadı: Eskiden mahkemelerin başkanlarına verilen ad. Şeriata ve örfe dayalı yargılama yapan ilmiye mensubu. Kale: Düşmandan korunmak için yapılmış kalın ve yüksek duvarlı yapı. Kamuoyu: Bir konuyla ilgili halkın genel düşüncesi, halk oyu. Kanal: Bazı bölgeleri sulamak, kurutmak veya gemilerin işlemesi amacıyla insan eliyle açılmış su yolu. Karantina: Bulaşıcı bir hastalığın yayılmasını önlemek için belli bir bölgenin veya yerin kontrol altında tutulup gözlemlenmesi biçiminde uygulanana sağlık yöntemi Katedral: Piskoposluk makamı bulunan büyük kilise.

Katolik: Roma kilisesinin kendisine verdiği ad. Hristiyanlığın mezheplerinden biri. Kavanin: Kanunlar. Kaza: İlçe, kaymakamlık. Kazaz: Ham ipeği işleyen, iplik ve ibrişim durumuna getiren kimse. Kılavuz: Genel olarak yol gösteren kimse, rehber. Kıtlık: Kıt olma durumu, ihtiyaca yetmeyecek kadar azlık, az ve zor bulunma. Kilise: Hristiyanların ibadet etkileri yer. Kinin: Sıtmanın tedavisinde kullanılan ilaç. Kredi: Ödünç alınan veya verilen mal, para. Kolera: Şiddetli ishal ve kusmalarla kendini gösteren, çok bulaşıcı, salgın ve öldürücü 185

bir hastalık. Konferans: Topluluğa bir konuda bilgi vermek amacıyla yapılan konuşma. Kongre: Bir kuruluşun gündemindeki sorunları konuşmak ve yeni kurullar seçmek üzere belli sürelerle yaptığı genel toplantı, kurultay. Konsolos: Yabancı ülkelerde, orada bulunan yurttaşlarının haklarını koruyan, bağlı bulunduğu hükümete siyasal ve ticari bilgileri veren dış işleri görevlisi. Kooperatif: Üreticilerin, aracıyı ortadan çıkarılarak ürünlerini daha iyi şartlarda pazarlamak için kurdukları ortaklık. Korsan: Düşman veya kendi ulusunun gemilerine saldıran deniz haydudu. Köle: Savaşta tutsak alınan, Kriz: Bir toplumun, bir kuruluşun içinde bulunduğu güç dönem, bunalım, buhran. Kubbe: Yarım küre biçiminde olan ve yapıyı örten dam, kümbet. Kuşatma: Bir ülkenin veya bir yerin dış dünya ile olan her türlü bağlantısını kuvvet kullanarak kesme, abluka. Kürtaj: Döl yatağının içini kazıyıp cenini alma işi.

L Latin: İtalya'da Latium bölgesi halkından olan. Dilleri Latinceden türemiş olan uluslar: İtalyanlar, İspanyollar, Fransızlar, Portekizliler, Romanyalılar. Güneybatı Avrupa Katoliklerinin topluca adı.

M Maarif: Öğretim ve eğitim sistemi. Makale: Bilim, fen konularıyla siyasal, ekonomik ve toplumsal konuları açıklayıcı veya yorumlayıcı niteliği olan gazete veya dergi yazısı. Manastır: Bazı kesin kurallara bağlı rahip veya rahibelerin dünya ile ilgilerini keserek yaşadıkları yapı. Matbaa: Basımevi. Medrese: İslam ülkelerinde, genellikle İslam dini kurallarına uygun bilgilerin okutulduğu yer. Melas: Şeker üretiminde, billurlaşan şeker alındıktan sonra kalan şekerli posa. Menenjit: Ateş, şiddetli baş ağrısı, kusma, sayıklama gibi belirtilerle ortaya çıkan, beyin zarlarının iltihaplanmasıyla oluşan bir hastalık. 186

Mesane: Vücutta idrarın biriktiği kas ve zardan oluşmuş torba. Mescit: Genellikle minaresiz, küçük cami. Mevki: Yer. Makam. Metropolit: Ortodokslarda patrikten sonra gelen ve bir bölgenin din işlerine başkanlık eden din adamı. Milliyetçilik: Maddi ve manevi açılardan millet ve ülkesinin çıkarlarını her şeyin üstünde tutma anlayışı, ulusçuluk. Mil: karada 1609, denizde 1852 metre olarak kabul edilen bir uzaklık ölçü birimi. Minyatür: Çoğunlukla el yazması kitaplarda görülen, ışık, gölge ve hacim duygusu yansıtılmayan küçük, renkli resim sanatı. Miras: Birine, ölen bir yakınından kalan mal, mülk, para veya servet. Bir neslin kendinden sonra gelen nesle bıraktığı şey. Miri Pişkeş: Hükümdarlara takdim edilen hediye. Miting: Gösteri amacıyla veya bir olaya dikkati çekmek için, genellikle açık yerlerde yapılan toplantı. Muaf: Ayrı tutulmuş. Muhassıl: 1840'dan itibaren vilayet, sancak ve kazalara gönderilen bağımsız memur. Bulunduğu yerde vergileri tespit edip, halka dağıtımından ve toplanmasından sorumlu görevlidir. Murahhassa: Kaza ve küçük merkezlerde görev alan Ermeni temsilcilere verilen ad. Mutasarrıf: Tanzimat döneminde liva veya sancak denen vilayetle kaza arasındaki yönetim bölgelerine atanan sivil yönetici. Müfettiş: Bir kurum veya kuruluştaki işlerin kanun ve tüzüklere uygun olarak yürütülüp yürütülmediğini denetleyen kimse. Müfredat: Bir konu veya maddeye ait şeylerin ayrıntıları. Müftü: İl ve ilçelerde Müslümanların din işlerine bakan en yüksek görevli. Mühimmat: Savaş gereçleri, cephane. Mükellef: Bir şeyi yapma zorunluluğu olan, yükümlü. Müsamere: Okullarda öğrencilerin sunduğu gösteri.

187

N Nafaka: Birinin geçindirmekle yükümlü bulunduğu kimselere, mahkeme kararıyla bağlanan aylık. Nahiye: Bucak. Nizamiye Mahkemeleri: Tanzimat döneminde açılan yargı kurullarıdır. Nüfuz: Güçlü olma.

O Ortodoks: Hristiyanlığın mezheplerinden biri. Bu mezhebe bağlı olan kimse. Okaliptüs: Asıl yurdu Avustralya olan, toprağın suyunu çekerek yerin bataklık duruma gelmesini önleyen bir ağaç.

Ö Örf: Yasalarla belirlenmeyen, halkın kendiliğinden uyduğu gelenek. Öşür: Müslüman çiftçinin tarım gelirlerinden alınan şer'i vergilerdir.

P Panayır: Belli zamanlarda ve genellikle küçük yerleşim yerlerinde kurulan, sergi niteliği de taşıyan büyük pazar. Papa: Roma Katolik Kilisesi’nin bir meclis tarafından seçilen, Vatikan'da oturan ve Hz. İsa'nın vekili sayılan başkanı. Papaz: Hristiyan din adamı, peder. Parazit: Asalak. Patrik: Ortodoks ve bazı Doğu kiliselerinin başkanlarına verilen ad. Profesyonel: Bir işi kazanç sağlamak amacıyla yapan kimse. Proje: Tasarlanmış şey, tasarı.

R Reaya: Genel olarak Osmanlı uyruğu, dar anlamda vergi yükümlüsü olan sınıflar. Restorasyon: Eski bir yapıda yıkılmış, bozulmuş olan bölümleri aslına uygun bir biçimde onarma, yenileme. Ruhani: Manevi. Din ve mezhep işlerini ele alan, bunlarla ilgili bulunan. 188

Rüştiye: İlk örnekleri II. Mahmud'un buyruğuyla İstanbul'da 1838'den itibaren açılmaya başlayan ortaokul düzeyindeki eğitim kurumu.

S Sadrazam: Osmanlı devletinde başbakan, veziriazam. Sanayi Devrimi: XVIII yüzyılın ortalarında başlayıp XIX. yüzyılın sonları ve XX. yüzyılın başlarına kadar süren, Batı'da özellikle Avrupa'da bilimsel ve teknolojik gelişme doğrultusunda buhar gücüyle çalışan makinelerin yapılması ve makineleşmiş sanayinin doğması süreci. Sancak: Osmanlı yönetim teşkilatında illerle ilçeler arasında yer alan yönetim bölümü. Sarraf: Kuyumcu. Mesleği, değerli kağıt ve metal paraları birbiriyle değiştirmek tahvil alışverişi yapmak olan kimse. Saraç: Koşum, semer ve eyer takımları yapan ve satan. Sefer: Genellikle ülke dışına yapılan askeri harekat, savaşa gitme, savaş. Sektör: Bölüm, kol, dal. Sele: Yayvan genişçe sepet. Serdar: Osmanlı Devleti'nde başkomutan. Sıbyan Okulu: Geleneksel Osmanlı ilköğretim okulları. Sıtma: Bir tür sivrisineğin sokmasıyla insandan insana bulaşan, titreme, ateş ve ter nöbetleriyle kendini gösteren bir hastalık. Siyaset: Politika. Devlet işlerini düzenleme ve yürütme sanatıyla ilgili özel görüş veya anlayış. Solisyon: Özellikle lastikleri yapıştırmakta kullanılan koyu, yapışkan madde. Çözelti. Soydaş: Soyları bir olan bireylerden her biri. Sömürge: Bir devletin kendi ülkesinin sınırları dışında egemenlik kurarak yönettiği, ekonomik veya siyasal çıkarlar sağladığı ülke, sömürülen ülke, koloni. Statü: Bir kimsenin bir kurum veya bir toplum içindeki durumu. Stratejik: Askeri bir görüş açısının önemini belirten, savaşı doğrudan doğruya ilgilendiren. Subaşı: Osmanlı'da kent ve kasabaların güvenlik amirleri. Suikast: Bir devlet büyüğünü veya önemli bir kişiyi plan kurarak öldürme. 189

Sumada: Acı badem şurubu. Sur: Kale duvarı. Sürgün Usulü: Osmanlı Devleti kuruluş devrinden itibaren fethedilen yeni topraklarda merkezi otoriteyi güçlendirmek için o bölgelere konar göçer Türkleri gönderirdi. Bu yönteme sürgün usulü denirdi. Sütun: Genellikle bir kaideye, bazen doğrudan doğruya yere dayalı düşey destek, kolon.

Ş Şekerhane: Osmanlı'da şeker kamışlarının işlendiği imalathanelere verilen isim. Şeri: İslam hukuku ile ilgili. Şeyhülislam: Osmanlı Devleti'nde din işlerine bakan en üst düzeyde kimse. Şirket: Ortaklık. Şövalye: Orta Çağ'da Avrupa'da özel eğitimle yetişmiş, belli ülküler taşıyan soylu, atlı savaşçı.

T Taç Koloni: Kraliyet kolonisi. Büyük Britanya İmparatorluğu'nda bir sömürge yönetim türüdür. Kraliyet kolonileri kralın atadığı valiler tarafından yönetilmekteydi Tahterevalli: İki ucuna birer kişi oturup karşılıklı olarak havada yükselip inerek eğlenmeyi sağlayan, ortasında bir yere dayalı tahta veya metal araç. Tahrir: Kaydetme, deftere geçirme, kadastrodur. Fatih Sultan Mehmet döneminden itibaren toprak sahiplerinin, vergi yükümlülüklerinin sayısı tahrir defterine kaydedilirdi. Tanzimat Fermanı: 1839'da İstanbul'daki Gülhane alanında okunup Tanzimat'ı resmi olarak ilan eden padişah buyruğudur. Osmanlı Devleti'ne yenilikler ve insan hakları ilkelerini getiren ferman ve dönemdir. Tedbir: Önlem. Tekel: Herhangi bir malın üretim alanını elinde tutma, satışı tek elden yönetme ve fiyata hakim olma durumu. Temyiz: Mahkemelerce verilen kararın kanun ve usul yönünden incelenmesini sağlayan yasal yoldur. Tercüme: Dilden dile çevirme. Tersane: Gemi yapılan yer. 190

Tespit: Bir durumu kuşkuya yer vermeyecek biçimde gösterme, belirleme, saptama. Teşkilat: Örgüt. Tımarlı Sipahi: Savaşta gösterdikleri yararlılıklar sonucu beratlı tımar verilen atlı asker. Tifo: Kirli sulardan, bu sularla sulanmış sebzelerden bulaşan ateşli ve tehlikeli bir bağırsak hastalığı. Transit: Bir yerden, dinlenmeden, beklemeden, durmadan geçme.

U Uluslararası: Milletlerarası. Milletler arasında yapılan, milletler arasındaki ilişkilerle ilgili olan. Unvan: Bir kimsenin işi, mesleği veya toplum içindeki durumu ile ilgili olarak kullandığı ad, san. Ud: Klasik Türk müziği araçlarından mızrapla çalınan bir çalgı.

Ü Üs: Bazı görevleri yürütebilmek amacıyla kurulan, özel yapıları, donatımları, atölyeleri, onarım yerleri, servis alanları olan, sürekli veya geçici olarak konaklanan yer.

V Vaat: Bir işi yerine getirmek için verilen söz. Vali: Bir ilde devleti temsil eden en yetkili yönetim görevlisi. Veba: Hasta farelerden insana geçen bir mikrobun oluşturduğu bulaşıcı, öldürücü bir hastalık. Veliaht: Bir hükümdarın ölümünden veya tahttan çekilmesinden sonra tahta geçmeye aday olan kimse.

Y Yasama: Yasa koyma, yasa yapma. Yeniçeri: 1826'ya kadar İstanbul'da silah altında tutulan paralı asker ordusu.

191

Z Zabıta: Belediye hizmetlerinin güvenliğini sağlamakla görevli yönetim. Zahire: Gereğinde kullanılmak için saklanan tahıl. Zanaat: İnsanların maddeye dayalı ihtiyaçlarını karşılamak için yapılan, öğrenimle birlikte deneyim, beceri ve ustalık gerektiren iş, sanat. Zindan: Tutuklu ve hükümdarların içine konulduğu kapalı yer. Zulüm: Güçlü bir kimsenin yasaya veya vicdana aykırı olarak başkasını uğrattığı kötü durum, eziyet, cefa.

Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

192

Kaynakça Adıyeke, A. N (2001). XVII. yüzyıl Girit (Resmo) kadı sicillerinde zımmi davaları, Pax Ottomana Studies In Memoriam Prof. Dr. Nejat Göyünç, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. Akalın, D. & Çelik, C. (2012). XIX. yüzyılda Doğu Akdeniz'de İngiliz-Fransız rekabeti ve Osmanlı Devleti, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7(3). Akcansoy, Y., Koruroğlu, A. & Ertaç, G. (2012). Kıbrıs Türk Basın Tarihi, Lefkoşa: Kıbrıs Türk Gazeteciler Birliği Yayınları. Alasya, H. F. (1971) Osmanlı hükümeti tarafından Ortodoks kilisesine verilen imtiyazlar, Milletlerarası Birinci Kıbrıs Tetkikleri Kongresi (14-19 Nisan 1969), Ankara. Alasya, H. F. (1977). Kıbrıs Tarihi ve Kıbrıs'ta Türk Eserleri, Ankara. Alasya, H. F. (1988). Tarihte Kıbrıs, Lefkoşa. Alçıtepe, A. G. (2003). Meclis-i Milli'nin Kıbrıs Türk Milli Mücadele tarihindeki yeri, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1). Altan, E. (2002). Kıbrıs Haçlı Krallığı (1191-1489), Türkler, IX, Ankara:Yeni Türkiye Yayınları. Altan, H. M. (1986). Belgelerle Kıbrıs Türk Vakıflar Tarihi 1571-1974, 2, Lefkoşa: Kıbrıs Vakıflar İdaresi Yayınları. An, A. (1997). Dinsel toplumdan ulusal topluma geçiş süreci ve Kıbrıs Türk liderliğinin oluşumu (1900-1942). Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları. An, A. (2000). Kıbrıs'ta kadın ve hukuk, Tarih ve Toplum, 195. An, A. (2002). Kıbrıs'ın yetiştirdiği değerler. Ankara:Akçay Yayınları. An. A. (2005). Kıbrıs'ın yetiştirdiği değerler 2. Lefkoşa:Galeri Kültür Yayınları Armaoğlu, F. (2009). 20. yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1995. İstanbul: Alkım Kitabevi. Aydın, M. A. (1992) Osmanlılarda aile hukukunun tarihi tekâmülü, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, Ankara. Aydın, M. A. (1993). Türk Hukuk Tarihi, İstanbul. Barkan, Ö. L. (1949-1950). Osmanlı İmparatorluğu'nda bir iskân ve kolonizasyon metodu olarak sürgünler, İktisat Fakültesi Mecmuası, XI. Bedevi, V. (1971). Kıbrıs şer'î mahkeme sicilleri üzerine araştırmalar, Milletlerarası Birinci Kıbrıs Tetkikleri Kongresi (14-19 Nisan 1969). Behçet, H. (1969). Kıbrıs Türk Maarif Tarihi (1571-1968), Lefkoşa. Bekir, S. B. (2000). Tarih Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İmge Kitabevi Beratlı, N. (1999). Kıbrıslı Türklerin Tarihi 3, Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları. Birinci, E. (1998). M. Necati Özkan (1899-1970), II, İstanbul: Umum Matbaası. Bostan, İ. (2001). Kıbrıs Seferi günlüğü ve Osmanlı donanmasının sefer güzergahı, Dünden Bugüne Kıbrıs Meselesi. Cin, H. (1988). İslâm ve Osmanlı hukukunda boşanma, Konya. Cobham, C. D. (1899). The Sieges of Nicosia and Famagusta with a Sketch of the Earlier History of Cyprus, London. Cobham, C. D. (1908). Excerpta Cypria: Materials for a history of Cyprus, Cambridge. Çetin, O. (1994). Sicillere göre Bursa'da İhtida hareketleri ve sosyal sonuçları (14721909), Ankara. Çiçek, K. (1996). Osmanlı Devleti'nde yabancı konsolosluk tercümânları, Tarih ve Toplum, 146. Çiçek, K. (1998). Osmanlılar zamanında Kıbrıs'ta Türk adaleti ve Rumlar, Kıbrıs'tan Kafkasya'ya Osmanlı Dünyasında Siyaset, Adalet ve Raiyyet, Trabzon. Çiçek, K. (1999). İki toplumlu bir şehirde adalet arayışları: Lefkoşa mahkemesinde Rumlar ve Türkler (1698-1726). Osmanlı, IV. Çiçek, K. (2000). Kıbrıs'ta su problemi: Suyun kullanımı, paylaşımı ve sosyal ilişkilerdeki rolü, Üçüncü Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Kongresi, 13-17 Kasım 2000, II. Gazimağusa: Doğu Akdeniz Üniversitesi. Çiçek, K. (2001). Cemaat mahkemesinden kadı mahkemesine zimmilerin yargı tercihi, Pax Ottomana, Studies In Memoriam Prof. Dr. Nejat Göyünç. 193

Çiçek, K. (2002). Kıbrıs, Osmanlı dönemi, TDVİA, XXV. Dağlı, O. (2014). Geçmişten geleceğe Mağusa. Popüler ve Sözlü Tarih Üzerine Yazılar. Mağusa: Mağusa İnsiyatifi Yazıları. Dağlı, U. (1999). Kıbrıs sokaklarında mimariye yaşama ve çevreye dair. Lefkoşa: Işık Kitabevi Yayınları. Darkot, B. (1988). Kıbrıs, İslam Ansiklopedisi, VI. Demirel, Ö. (2002). Osmanlı esnafı (1750-1850), Türkler, XIV. Demirkent, I. (2002). Kıbrıs (Tarih), TDVİA, XXV. Demirkent, I. (2004). Haçlı Seferleri, İstanbul. Demiryürek, M. (2010). Nizam-ı Cedid'den II. Meşrutiyete Osmanlı reform sürecinde Kıbrıs. İstanbul: Akademik Kitaplar. Demiryürek, M. (2010). Tanzimat Dönemi Kıbrıs Muhassıllarından Mehmet Talat Efendi ve Tanzimat Fermanı'nın Kıbrıs'ta Uygulanması (4 Ekim 1840-27 Ekim 1941), Perspectives on Ottoman studies, papers from the 18th Symposium of the CIEPO, Berlin. Drummond, A. (1754). Travels Through Different Cities of Germany, Italy, Greece And Several Lands of Asia, as far as The Banks of The Euphrates, London. Dündar, R. (1998). Kıbrıs Beylerbeyliği (1570-1670), İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Malatya. Dündar, R. (1999) Kıbrıs'ın fethi ve iskânı, Osmanlı, IV. Dündar, R. (2002). Kıbrıs'ın fethi, Türkler, IX. Erdoğru, M. A. (1993). Kıbrıs'ın Türkler tarafından fethi ve ilk iskan teşebbüsü (15701571), Kıbrıs'ın Dünü-Bugünü Uluslararası Sempozyumu (28 Ekim-2 Kasım 1991) Tebliğleri, Ankara. Erdoğru, M. A. (1996). Beyşehir ve Seydişehir Kazalarından Kıbrıs adasına sürülmüş aileler, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih İncelemeleri Dergisi, XI. Erdoğru, M. A. (1997). Kıbrıs adasının 1831 tarihli bir Osmanlı nüfus sayımı, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih İncelemeleri Dergisi, XII. Erdoğru, M. A. (1998). Osmanlı döneminde Kıbrıs Şekerhâneleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi Prof. Dr. Cengiz Orhonlu Hatıra Sayısı, 12. Erdoğru, M. A. (1999). Onsekizinci yüzyıl sonlarında Kıbrıs'ta Avrupalı konsoloslar ve tercümanları, İkinci Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Kongresi Bildirileri (24-27 Kasım 1998), II, Doğu Akdeniz Üniversitesi, Gazimağusa. Erdoğru, M. A. (1999) Osmanlı Kıbrıs'ında ihtida meselesi, Prof. Dr. İsmail Aka Armağanı, İzmir. Erdoğru, M. A. (2000). Osmanlı Kıbrıs'ında kadınlar (1580-1640), Tarih Boyunca Türklerde Ev ve Aile Semineri 25-26 Mayıs 1998, İstanbul: Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi. Erdoğru, M. A. (2001). The Judicial Court in Ottoman Cyprus (1580-1640), Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih İncelemeleri Dergisi, 16. Erdoğru, M. A. (2002). Kıbrıs Ermenileri Üzerine Notlar (1580-1640), Tarih İncelemeleri Dergisi, XXII(1). Erdoğru, M. A. (2002). Osmanlı Kıbrıs'ında pamuk tarımı (1572-1640), Yeni Türkiye, 45. Erdoğru, M. A. (2002). Kıbrıs Yahudileri (1580-1640), Kafalı Armağanı, Ankara. Erdoğru, M. A. (2004). Osmanlı Kıbrıs'ında tuz üretimi ve sorunları (1580-1640), Tuz Kitabı, İstanbul. Erdoğru, M. A. (2008). Kıbrıs'ta Osmanlılar I, Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları. Erdoğru, M. A. (2009). Kıbrıs'ta Osmanlılar II, Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları Erdoğru, M. A. (2010). Kubrus, Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları. Fedai, H. (1985). 1930 seçimleri sonrası, Yeni Kıbrıs Dergisi. Fedai, H. (1986). Bir yıldönümü: 11 Aralık 1918, Yeni Kıbrıs Dergisi. Gazioğlu, A. (1960). İngiliz idaresinde Kıbrıs-Statü ve Anayasa Meseleleri, 1, İstanbul: Ekin Basımevi. Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

194 192

Göktepe, C. (2002). Londra ve Zürih antlaşmalarının hazırlık süreci ve Türk-İngiliz ilişkileri (1955-1959), Türkler, 17. Göktürk, T. B. (2008). Rumların Kıbrıs'taki Enosis isteklerinin şiddete dönüşmesi: 1931 isyanı; öncesi ve sonrası. ÇTTAD, VII(16-17). Göyünç, N. (1971) Türk hizmetine giren bazı Kıbrıs Müdafileri, Milletlerarası Birinci Kıbrıs Tetkikleri Kongresi (14-19 Nisan 1969), Ankara. Green, A. O. (2015). Kıbrıs Tarihi ve mevcut durumun kısa anlatısı. Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları Gürel, Ş. S. (1984). Kıbrıs Tarihi (1878-1960) Kolonyalizm, ulusçuluk ve uluslararası politika. İstanbul: Kaynak Yayınları. Gürkan, H. M. (1986). Bir zamanlar Kıbrıs'ta (Tarih Yazıları 1860-1945). Lefkoşa: CYREP Yayınları. Gürkan, H. M. (2006). Dünkü ve Bugünkü Lefkoşa. Lefkoşa:Galeri Kültür Yayınları. Hakeri, B. H. (2003). Kıbrıs Türk Kültür ve Sanat Tarihi. Lefkoşa. Halaçoğlu,Y. (2001). Osmanlı döneminde Kıbrıs'ta iskân politikası, Dünden Bugüne Kıbrıs Meselesi. İstanbul:Tarih ve Tabiat Vakfı. Hasgüler, M. (1996). Kıbrıs'ta kooperatifçilik ve tüketim kooperatifleri uygulaması, Lefkoşa:Galeri Kültür Yayınları. Hill, Sir G. (1952). A history of Cyprus, IV, Cambridge. İlgürel, M. (2002). Zirveden dönüş: II. Selim'den III. Mehmed'e, Türkler, IX. İnalcık, H. (1964). Kıbrıs fethinin tarihi manası, Kıbrıs ve Türkler, Ankara. İnalcık, H. (1971). Ottoman policy and administration in Cyprus after the conquest, milletlerarası birinci Kıbrıs Tetkikleri Kongresi (14-19 Nisan 1969), Ankara. İnalcık, H. (1997). The recent history of Cyprus, Proceedings of the First International Congress on Cypriot Studies, 20-23 November 1996, Gazimağusa. İnalcık, H. (1964). Kıbrıs Türk idaresi altında nüfus, Kıbrıs ve Türkler, Ankara. Jennings, R. C. (1986). The population, taxation and wealth in the cities and villages of Cyprus, According to the detailed population survey (Defter-i Mufassal) of 1572, Journal of Turkish Studies, X. Jennings, R. C. (1987). The Origins of the locust problem in Cyprus, Byzantion. Jennings, R. C. (1988). The locust problem in Cyprus, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, LI(2). Jennings, R. C. (1990). Village agriculture in Cyprus, V. Milletlerarası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi Tebliğleri, Ankara. Jennings, R. C. (1993). Divorce in the Ottoman Sharia court of Cyprus, 1580-1640, Studia Islamica, LXXVIII. Jennings, R. C. (1993). Christians and Mulims in Ottoman Cyprus and the Mediterranean World, 1571-1640, New York. Kabasakal, H. (1990). Kıbrıs'ın fethi, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı, Ankara. Kılıç, O. (2002). Osmanlı Devleti'nde meydana gelen kıtlıklar, Türkler, X. Konur, İ. (1938). Kıbrıs Türkleri, İstanbul. Kortantamer, S. B. (1993). Memlûklarda üst yönetim mensupları ve aralarındaki ilişkiler, İzmir. Kökdemir, N. (1957). Dünkü ve bugünkü Kıbrıs, Ankara. Kumrular, Ö.(Ed) (2005). Dünyada Türk imgesi. İstanbul: Kitap Yayınevi. Lang, R. H. (1878). Cyprus: Its history, Its present resources and future prospects, London. Lewis, B. (1999). Çatışan kültürler keşifler çağında Hristiyanlar, Müslümanlar, Yahudiler, İstanbul. Luke, H. (1989). Cyprus under the Turks 1571-1878, London. Maier, F. G. (1968). Cyprus from earliest time to the present day, translated from German Peter George, England. Makhairas, L. (1932). Recital concerning the sweet land of Cyprus entitled 'Cronicle', Ed. and translated by R. M. Dawkins, I, Oxford. 195

Melek F. (2001). Yunanistan ile ilişkiler, Türk Dış Politikası, Ed. Baskın Oran, İstanbul. Metin, H. (1959). Kıbrıs Tarihine Toplu Bakış, Lefkoşa. Morgan, T. (2013). İngilizlerin Kıbrıs'taki tarihi acısıyla tatlısıyla bir ada, Lefkoşa: Khora Yayınları. Nasim Z. (1975). Kıbrıs'ın İngiltere'ye geçişi ve adada kurulan İngiliz idaresi, Ankara. Nesim, A. (1987). Batmayan eğitim güneşlerimiz. Kıbrıs Türk eğitimi hakkında araştırma. Lefkoşa: KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı. Newman, P. (1953). A short history of Cyprus, London. Olgun, K. & Balıkçıoğlu, E. (2012). The Times Gazetesi'ne göre Kıbrıs'ta idari ıslahat. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 9(1). Oran, B. (2009). Türk dış politikası kurtuluş savaşından bugüne olgular, belgeler, yorumlar. İstanbul: İletişim Yayınları. Orhonlu, C. (1969). Osmanlı Türklerinin Kıbrıs adasına yerleşmesi (1570-1580), Milletlerarası Birinci Kıbrıs Tetkikleri Kongresi (14-19 Nisan 1969), Ankara. Orr, C. W. (2013). İngiliz egemenliği altında Kıbrıs. Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları. Ortaylı, İ. (2014). Osmanlı toplumunda aile, İstanbul. Osmanlı İdaresinde Kıbrıs (Nüfusu-Arazi Dağılımı ve Türk Vakıfları), Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı yayın No. 43, Ankara 2000. Öğün, G. (1993). Kıbrıs'ta İslam hakimiyeti ve Selçuklular zamanında Kıbrıs ile ticaret ilişkileri, Kıbrıs'ın Dünü-Bugünü Uluslararası Sempozyumu (28 Ekim-2 Kasım 1991) Tebliğleri, Ankara. Öksüzoğlu, M. Lefkoşa Türk Lisesi (1862-2002). Lefkoşa: Ajans Yayınları Ltd. Özmatyatlı, İ. Ö. (2012). British colonial Influence on Cypriot Education Turkish and Greek Cypriot Curricula and Identity (1878-1960), Germany. Lambert Academic Publishing. Özmatyatlı, İ. Ö. ve Özkul, A. E. (2013). 20th century British colonialism in Cyprus through education. Eğitim Araştırmaları-Eurasian Journal of Educational Research, 50. Özkul, A. E. (1999). Kıbrıs Başpiskoposlarından Yovakim'e verilen tayin Beratı, Adım Dergisi, IV(1). Özkul, A. E., Akcansoy, Y. (2009). Yeni Türk harflerinin Kıbrıs'ta kullanılması ve yaşanan problemler, 80. Yılında Türk Harf İnkılabı Uluslararası Sempozyumu 10-11 Kasım 2008, İstanbul: Yeditepe Üniversitesi. Özkul, A. E. (2010). Kıbrıs adasının sosyo-ekonomik tarihi (1726-1750), Ankara: Dipnot yayınları. Özkul, A. E. (2011). Osmanlı idaresinde Kıbrıs'ta kahve ve kahvehaneler. Türk Kahvesi Kitabı, Ed. Emine G. Naskali, İstanbul: Kitabevi Yayıncılık. Özkul, A. E. (2014). Kıbrıs'ta Osmanlı izleri, Lefkoşa: Kıbrıs Türk Yazarlar Birliği Yayını. Özkul, A. E. (2014). Osmanlı idaresinde Kıbrıs'ta Ermeni toplumu ve faaliyetleri, Ermeni Özel Sayısı Eylül-Aralık 2014. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. Özkul, A. E. (2015). 18. yüzyılda Osmanlı İdaresinde Kıbrıs'ta meydana gelen boşanma olayları, Belleten, LXXIX (284). Özkul, A. E. (2015). The Ottoman Empire implemented tax policy in Cyprus in 18th Century, Archivum Ottomanicum Special Cyprus Issue, 32, Ed. by. György Hazai, Harrassowitz Verlag, Germany. Özkul, A. E. (2016). Osmanlı Devleti'nin Kıbrıs adasına yaptığı sürgünler ve sonuçları, Osmanlı Döneminde Kıbrıs, İstanbul:Bağcılar Belediyesi Yayınları. Özkul, A. E., Özsezer, M. & Tufan, H. (2017). Kıbrıs eğitim tarihinde önemli bir müfettiş: İbrahim Hakkı Bey, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXXII(1). Özkul, A. & Özsezer, M. (2017). Kıbrıs Türk eğitim tarihinde Shakespeare okulu ve Nejmi Sagıp Bodamyalızade. Journal of History Culture and Art Research, 6(3), 739756. Özoran, B. R. (1982). Kıbrıs adası'nda Bekir Paşa vakfı, Vakıflar Dergisi, XVI. Öztürk, N. (2001). Osmanlı'nın gayrimüslimlere bakışı, Türk Dünyası Araştırmaları, 131. Özveren, E. (1997). Marsilya ticaret odası belgelerinde Ondokuzuncu yüzyıl öncesi Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

196 192

Kıbrıs, EMU Journal of Cypriot Studies, 3(1). Panzac, D. (1997). Osmanlı İmparatorluğu'nda Veba (1700-1850), çev. Serap Yılmaz, İstanbul. Papadopoullos, T. (1965). Social and historical data on population (1571-1881), Nicosia. Parry, V. J., ve diğerleri. (1976). A history of the Ottoman Empire to 1730, Cambridge. Purcell, H.D. (1969). Cyprus, London. Sahillioğlu, H. (1967). Osmanlı idaresinde Kıbrıs'ın ilk yılı bütçesi, Belgeler, IV(7/8). Sakaoğlu, N. (2017). Osmanlı tarihi sözlüğü. Kavramlar, kurumlar, olaylar. İstanbul: Alfa Yayınları. Samani, H. (2006). Tanzimat devrinde Kıbrıs (1839-1878), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara. Sander, O. (1987). Anka'nın yükseliş ve düşüşü. İstanbul: İmge Kitabevi. Sander, O. Siyasi tarih 1918-1994.İstanbul: İmge Kitabevi. Sertoğlu, M. (1986). Osmanlı tarih lugatı. İstanbul: Enderun Kitabevi Spyridakis, C. A. (1963). Brief history of Cyprus, Nicosia. Süha, A. (1971). Kıbrıs'ta Türk Maarifi, Milletlerarası Birinci Kıbrıs Tetkikleri Kongresi (14-19 Nisan 1969), Ankara. Taşpınar, İ. (2003). Maruniler, TDVİA, XVIII. Tolgay, A. (2016). Kıbrıs'ın orta yeri sinema. Lefkoşa: Okman Printing Ltd. Turhan,T. (2010). Ada yazıları (2007-2009). Ankara: Yetkin Basımevi. Uçarol, R. Siyasi tarih 1789-2014. İstanbul: Der Yayınları Uzunçarşılı, İ. H. (1984). Osmanlı Tarihi, II-III, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Winbladh, M. L. (2013). Kıbrıs macerası 1927-1931, Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları. Yıldız, N. (2000). Kıbrıs'ta tarih öncesinden günümüze kadın, Kadın/Woman 2000, Kadın Araştırmaları Dergisi, I(1). Yıldırım, N. (2006). Osmanlı coğrafyasında karantina uygulamalarına isyanlar: Karantina İstemezük, Toplumsal Tarih, Sayı 150.

197

KIBRIS TÜRK TARİHİ

KIBRIS VE KIBRIS TÜRK TARİHİ

7

KIBRIS TÜRK TARİHİ

KIBRIS VE KIBRIS TÜRK TARİHİ

BU DERS KİTABI KKTC MİLLİ EĞİTİM VE KÜLTÜR BAKANLIĞINCA ÜCRETSİZ OLARAK VERİLMİŞTİR. PARA İLE SATILMAZ.

7. Sınıf

KKTC MİLLİ EĞİTİM VE KÜLTÜR BAKANLIĞI

KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı