Kıbrıs ve Kıbrıs Türk Tarihi. Kıbrıs Türk Tarihi 8

Citation preview

Kıbrıs ve Kıbrıs Türk Tarihi KIBRIS TÜRK TARİHİ

8

KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı

Kıbrıs ve Kıbrıs Türk Tarihi Kıbrıs Türk Tarihi

8 TEPGEP Proje Yürütücüsü Prof. Dr. Ahmet Pehlivan DAÜ Öğretim Üyesi

Yazarlar Prof. Dr. Ali Efdal Özkul Yrd. Doç. Dr. Bülent Kızılduman Mehmet Karamanoğlu Nazife Uçar (MA) Yurdagül Akcansoy Rasim Taş Halil Selçuk

KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı Bu kitap, Temel Eğitim Program Geliştirme Projesi (TEPGEP) kapsamında KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı, Talim ve Terbiye Dairesi tarafından ortaokullarda ders kitabı olarak kullanılması için hazırlatılmıştır.

©KKTC MİLLİ EĞİTİM VE KÜLTÜR BAKANLIĞI/2018 Kıbrıs Türk Tarihi 8

Akademik Danışman Prof. Dr. Mustafa Safran Dil Uzmanı Ebru Özkul Sanat Yönetmeni Ümit İnatçı Sayfa Düzeni Mehmet İlkerli Kapak Tasarımı Mehmet İlkerli Baskı Eylül 2018

1983

KKTC MİLLİ EĞİTİM VE KÜLTÜR BAKANLIĞI YAYINIDIR

Bu kitap, KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığına aittir ve her hakkı saklıdır. Kitabın metin, soru, resim ve şekilleri kısmen de olsa hiçbir surette alınıp yayımlanamaz.

İSTİKLÂL MARŞI Korkma! Sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak, Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak.

Bastığın yerleri "toprak!" diyerek geçme, tanı! Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehîd oğlusun, incitme, yazıktır, atanı; Verme, dünyâları alsan da, bu cennet vatanı.

Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilal! Kahraman ırkıma bir gül; ne bu şiddet, bu celal? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helal... Hakkıdır, Hakk’a tapan milletimin istiklal.

Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki fedâ? Şühedâ fışkıracak toprağı sıksan, şühedâ! Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Hüdâ, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüdâ.

Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim; bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım.

Ruhumun senden, İlâhî, şudur ancak emeli: Değmesin ma'bedimin göğsüne nâ-mahrem eli. Bu ezanlar-ki şehâdetleri dînin temeliEbedî yurdumun üstünde benim inlemeli.

Garb'ın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar; Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir îmânı boğar, "Medeniyet!" dediğin tek dişi kalmış canavar?

O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım; Her cerîhamdan, İlâhî, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır rûh-i mücerred gibi yerden na'şım; O zaman yükselerek Arş'a değer belki başım.

Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma sakın. Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va'dettiği günler Hakk'ın... Kim bilir, belki yarın... belki yarından da yakın.

Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl; Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl: Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet; Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklâl!

Mehmet Akif Ersoy

ATATÜRK’ÜN GENÇLİĞE HİTABESİ Ey Türk gençliği! Birinci vazifen; Türk istiklalini, Türk cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek dâhilî ve haricî bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklal ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin. Bu imkân ve şerait, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklal ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elim ve daha vahim olmak üzere, memleketin dâhilinde iktidara sahip olanlar, gaflet ve dalalet ve hatta hıyanet içinde bulunabilirler. Hatta bu iktidar sahipleri, şahsi menfaatlerini müstevlilerin siyasi emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr-u zaruret içinde harap ve bitap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evladı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen, Türk istiklal ve cumhuriyetini kurtarmaktır. Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur.

Mustafa Kemal ATATÜRK (1881 - 1938)

Dr. Fazıl KÜÇÜK (1906 - 1984)

Rauf R. DENKTAŞ (1924-2012)

ÜNİTE 1

II. DÜNYA SAVAŞI VE KIBRIS (1939-1945) 1. II. Dünya Savaşı Öncesi Dünyadaki Genel Durum

15

2. II. Dünya Savaşı'nın Nedenleri Evreleri ve Son

20

3. II. Dünya Savaşı'nın Kıbrıs'a Etkisi

24

4. Kıbrıs'ta Siyasi Örgütlenmeler

28

5. Dünya Savaşı Yıllarında Adada Toplumsal Hayat

34

Ünitede Öğrendiklerimizi Değerlendiriyoruz

38

Etkinlik Etkinlik Etkinlik Etkinlik Etkinlik

42 43 44 45 46

1 2 3 4 5

ÜNİTE 2

KIBRIS'TA 1945-1960 DÖNEMİ 1. Dünyadaki Gelişmeler

49

2. Rumların Siyasi Faaliyetlerini Yoğunlaştırması ve Silahlanma

51

3. Kıbrıs Sorununun Çözüm Denemeleri

54

4. Evkaf'ın Kıbrıslı Türklere Devri

58

5. Taksim Tezi ve 27-28 Ocak 1958 Olayları

60

6. Kıbrıs Türklerinin Örgütlenmeleri ve Türk Mukavemet Teşkilatı (TMT)

62

7. Toplumsal Yaşam

65

Ünitede Öğrendiklerimizi Değerlendiriyoruz

67

Etkinlik Etkinlik Etkinlik Etkinlik

69 70 71 72

1 2 3 4

ÜNİTE 3

KIBRIS CUMHURİYET'İ SÜRECİ (1959-1963) 1. İngiltere'nin Adanın Yönetiminden Çekilmesi

75

2. Kıbrıs Cumhuriyeti'nin Kuruluş Antlaşmaları

77

3. Kıbrıs Cumhuriyeti'nin Yapısı

80

4. Kıbrıs Cumhuriyeti'nin İlanı ve Yeni Devlete Bakış Açıları

82

5. Cumhuriyetin İlk Üç Yılı

86

6. Toplumsal Yaşam

88

Ünitede Öğrendiklerimizi Değerlendiriyoruz

89

Etkinlik Etkinlik Etkinlik Etkinlik

93 94 95 96

1 2 3 4

ÜNİTE 4

ORTAKLIK CUMHURİYETİ'NİN SORUNLU YILLARI 1963-1967 DÖNEMİ 1. Toplumlar Arası sorunların sebepleri

99

2. Akritas Planı

104

3. Toplumlar Arası Çatışmaların Başlaması

105

4. Birleşmiş Milletler Barış Gücü'nün Adaya Gelişi

111

5. Johnson Mektubu

112

6. 1964 Olayları

114

7. Kıbrıslı Türklerin İktisadi Abluka Yılları

118

8. Kıbrıslı Türklerin Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Hayatı

120

Ünitede Öğrendiklerimizi Değerlendiriyoruz

127

Etkinlik Etkinlik Etkinlik Etkinlik

131 132 133 134

1 2 3 4

ÜNİTE 5

GEÇİCİ KIBRIS TÜRK YÖNETİMİ'NDEN BARIŞ HAREKÂTINA (1967-1974) 1. 1963 Sonrası Kıbrıslı Türklerin Siyasi Örgütlenmeleri (Yönetim)

137

2. Rauf R. Denktaş'ın Gizlice Adaya Çıkma Olayı

140

3. Geçitkale – Boğaziçi Olayları

142

4. Toplumlar Arası Görüşmelerin Başlaması

146

5. Kıbrıslı Türklerin Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Hayatı

148

Ünitede Öğrendiklerimizi Değerlendiriyoruz

153

Etkinlik 1 Etkinlik 2

155 156

ÜNİTE 6

CUNTA DARBESİ VE BARIŞ HAREKÂTI (1974-1983) 1. 15 Temmuz Darbesi ve Sonuçları

159

2. Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin Müdahalesi ve I. Barış Harekâtı

162

3. Cenevre Konferansları

173

4. II. Barış Harekâtı ve Sonuçları

174

5. 1974 Barış Harekâtı'na Dünyanın Bakışı

176

6. Kıbrıs'ta Kayıplar Sorunu

177

7. Otonom Kıbrıs Türk Yönetiminin Kuruluşu

179

8. Kıbrıs Türk Federe Devleti'nin Kuruluşu ve Sonrası

180

9. Adada Barış Girişimleri ve Toplumlar Arası Görüşmelerin Yeniden Başlaması

183

Ünitede Öğrendiklerimizi Değerlendiriyoruz

186

Etkinlik Etkinlik Etkinlik Etkinlik

188 189 190 191

1 2 3 4

ÜNİTE 7

KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ DÖNEMİ (1983'TEN GÜNÜMÜZE) 1. KKTC'nin İlanı ve Yansımaları

195

2. KKTC'den Günümüze Siyasi Gelişmeler

203

3. KKTC'den Günümüze Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Yaşam

217

Ünitede Öğrendiklerimizi Değerlendiriyoruz

224

Etkinlik Etkinlik Etkinlik Etkinlik

226 227 228 229

1 2 3 4

Sözlük

230

Kaynakça

238

Başlarken: Bu bölümde öğrencileri üniteye hazırlayacak, ön bilgilerini yoklayacak sorular sorulur. İnceleme ve araştırmaya yönelik sorular sorulur. Güncel yaşamla ilgili, derse motivasyonu artıran soru ve tartışmalara yer verilir. Temel Kavramlar: Bu bölümde ünitede geçen temel kavramlar yer almaktadır. Öğretmen ünite konuları işlenirken yeri ve sırası geldikçe, uygun ve doğru yöntemlerle kavramları işler. Ünite sonunda öğrenciler bu kavramları doğru şekilde açıklar ve kullanır.

Okuma Parçası: Bu bölüm, öğrencilere konuyla ilgili ayrıntılı bilgiler vermek amacıyla oluşturulmuştur. Kültürel birçok özelliği de barındıran okuma parçaları öğrencilerin düzeylerine uygun olarak ünitelerde yer almıştır.

Tartışalım: Sınıfta öğrencilerin farklı fikirlerini ortaya çıkarmak amacıyla tartışma konusu olabilecek konuları sorgulatır.

İlişkilendirelim: İki olay arasındaki etkileşim ve bağlantıyı açıklar.

Araştıralım: Bu bölümde öğrencilerin konuyu daha iyi anlamalarını sağlayacak araştırmalara yer verilmiştir. Öğrencileri araştırmaya yönelterek bilgiye ulaşmalarını sağlamak ta amaçlar arasındadır.

Bunları Biliyor musunuz? Bu bölümde öğrencilerin çok fazla bilmedikleri düşünülen ilgi çekici konulara yer verilmiştir. Bu konularda Kıbrıs ön planda olmakla birlikte dünya ile ilgili bilgilere de yer verilmiştir. Sosyal, kültürel, tarihi ve güncel yaşamla ilişkili konular her ünitede verilerek tarih biliminin geleneksel öğretim amaçları dışında sosyal ve popüler tarih kullanılmıştır.

Etkinlik: Ünite içerisindeki konuları öğrencilerin daha iyi anlamalarını, daha aktif olmalarını sağlamak için yapılan faaliyetlerin tümüdür.

ÜNİTE 1

Kıbrıs Türk Tarihi

8

II. DÜNYA SAVAŞI VE KIBRIS (1939-1945)

1. II. Dünya Savaşı Öncesinde Dünyadaki Genel Durum 2. II. Dünya Savaşı’nın Nedenleri, Evreleri ve Sonuçları 3. II. Dünya Savaşı’nın Kıbrıs’a Etkisi 4. Kıbrıs’ta Siyasi Örgütlenmeler 5. II. Dünya Savaşı Yıllarında Adada Toplumsal Hayat

M lletler M llet yapan tar hler d r. Tar hs z b r m llet, k ş l ğ n kaybetm ş b r b reye benzer. Halil İnalcık

II. Dünya Savaşı Ve Kıbrıs (1939-1945)

14

ÜNİTE 1

Başlarken

II. DÜNYA SAVAŞI VE KIBRIS (1939-1945) 1 1. Dünya Savaşı’ndan sonra yıkılan imparatorlukların topraklarında hangi devletler kurulmuştur?

2 Milletler Cemiyeti (Cemiyet-i Akvam) hakkında bilgi toplayınız. 3 Nükleer bombaların savaşlarda kullanılması ve kitlesel imhalara yol açmasını nasıl değerlendirirsiniz?

4 I. Dünya Savaşı ile II. Dünya Savaşı'nın çıkış nedenlerini karşılaştırarak değerlendiriniz.

Temel Kavramlar

Faşizm Irkçılık

Sosyalizm Nazizm

Komünizm

Milliyetçilik

Atom Bombası

Bloklaşma

1. II. Dünya Savaşı Öncesi Dünyadaki Genel Durum I. Dünya Savaşı’nın sonunda galip devletler barışı düşünmek yerine kendi çıkarlarını düşünmüşlerdir. Bunun sonucunda, yenilen devletler ağır yükümlülükler içeren antlaşmalar imzalamak zorunda kalmışlardır. Birinci Dünya Savaşı’nın etkisiyle Osmanlı Devleti, Rus Çarlığı, Avusturya-Macaristan ve Alman İmparatorluğu yıkılmıştır. I. Dünya Savaşı sonucunda yenilen taraflara ağır yükümlülükler getiren adaletsiz barış antlaşmaları imzalattırılması gelecekte yeni bir dünya savaşının habercisi olmuştu.

İkinci Dünya Savaşı Sonrası Avrupa (1923)

15

II. Dünya Savaşı Ve Kıbrıs (1939-1945)

Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Uzak Doğu’da da önemli gelişmeler olmuştur. Sanayi gücünü sürekli artıran Japonya, yeni pazar arayışlarını kararlılıkla sürdürerek 1920 – 1930 yıllarında Uzak Doğu'nun en güçlü devleti olmuştu. I. Dünya Savaşı’ndan sonra, Osmanlı Devleti’nin yıkılma evresine girmesiyle birlikte ortaya çıkan Orta Doğu’daki siyasi kargaşa, İngiltere ve Fransa’nın manda yönetimleri oluşturma politikasına dönüşmüştü. Anadolu’da ise Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde Türk halkı, bağımsızlık mücadelesi vererek, Kurtuluş Savaşı’nı kazanmıştı. İtilaf Devletleri temsilcileri ve TBMM hükümeti arasında imzalanan Lozan Barış Antlaşması’ndan sonra 29 Ekim 1923 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti kurulmuştu.

Araştıralım! Manda yönetiminin anlamını ve Orta Doğu’da hangi topraklarda uygulandığını araştıralım.

II. Dünya Savaşı Ve Kıbrıs (1939-1945)

16

Sovyet Sosyal st Cumhur yetler B rl ğ (SSCB)’n n ülkede, komün st yönet m yerleşt rme düşünces uluslararası alandan soyutlanarak dışa kapalı b r pol t ka zlenmes ne yol açmıştı. Sovyet Rusya’dan sonra B r nc Dünya Savaşı’nın ortaya çıkardığı yen rej mlerden b r s de İtalya'da ortaya çıkan Faş zm olmuştur. İtalya’ya İt laf Devletler tarafından savaş önces Alman sömürgeler nden pay vaat ed ld ğ halde, savaş sonrası h çb r şey ver lmem şt r. Bunun yanında ülkede toplumsal ve ekonom k sorunların artması, Faş st Part 'n n kurulmasına ve güçlenmes ne yol açmıştır. 30 Ek m 1922 de Mussol n ’n n başkanlığa get r lmes , İtalya tar h nde Faş st d ktatörlüğün başlangıcı olarak kabul ed lmekted r. Bu d ktatörlük 1943'e kadar devam etm şt r.

Bunu biliyor musunuz? SSCB yıkılmadan önce yüzölçümü olarak dünyanın en büyük devleti olarak anılıyordu.

17

II. Dünya Savaşı Ve Kıbrıs (1939-1945)

I. Dünya Savaşı’nın ardından Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Başkanı Wilson’un desteği ile 10 Ocak 1920’de İsviçre’nin Cenevre kentinde Milletler Cemiyeti (Cemiyet-i Akvam) kuruldu. Birleşmiş Milletlerin temeli sayılabilecek bu organizasyonun amacı, ülkeler arasında yaşanabilecek sorunları barışçıl yollarla çözmekti. Dünya bu şekilde devamlı bir barış için çabalarken 1929 Dünya Ekonomik Buhranı, etkilerini her yerde göstermeye başlayarak, siyasi gelişmeleri de etkilemiştir. 1929 Dünya Ekonomik Buhranı’nın Alman ekonomisi üzerindeki kötü etkileri, Nazi Partisi’ne iktidar yolunu açacaktır. Almanya’da vergilerin yükü artarken, bir yandan da Versay Antlaşması’nın hükümlerine göre savaş borcu ödeniyordu. Bu durum Almanların İtilaf Devletlerine kinlenmesine neden oldu. Nazi Partisi lideri olan Hitler, Mart 1933’te, 4 yıl için olağanüstü yetkilerle iktidara geldi. Hitler, iktidara geldikten hemen sonra ülkedeki bütün siyasi partileri yasaklayarak Nazi Partisi’nin diktatörlüğünü hazırladı. Böylece 1945'e kadar yaşayacak olan Nazi Almanya’sı başlamış oldu.

II. Dünya Savaşı Ve Kıbrıs (1939-1945)

18

İlişkilendirelim 1929 Ekonomik Buhran’ı ile aynı dönemde Türkiye'de ilan edilen Yerli Malı Haftası hakkında bilgi elde ederek ilişkilendirelim.

Bunu biliyor musunuz? 1929 Ekonomik Buhran’ı, İngiliz idaresindeki Kıbrıs'ı da etkilemiş, bu krizden dolayı yönetim tarafından vergilerin artırılmak istenmesini bahane eden Kıbrıslı Rumlar 1931 isyanını çıkartmıştır.

Bu arada ABD I. Dünya Savaşı sırasında yirmi kadar Avrupalı devlete çeşitli miktarlarda borç para vermişti. Fakat savaş sonunda devletler bu borçları ödemeye bir türlü yanaşmadılar. Amerikan halkında oluşan olumsuz havanın sonucunda, ABD, Versay Antlaşması ve Milletler Cemiyeti Paktı’nı reddederek yalnızlık siyasetine dönmüştü. Yalnızlık siyasetine dönen ABD, Avrupa’dan ilgisini kesmekle beraber, Latin Amerika ve Uzak Doğu ile daha fazla ilgilenmeye başlamıştır.

İlişkilendirelim I. Dünya Savaşı’nın sonuçları ile II. Dünya Savaşı’nın nedenlerini ilişkilendirelim.

19

II. Dünya Savaşı Ve Kıbrıs (1939-1945)

2. II. Dünya Savaşı’nın Nedenleri, Evreleri ve Sonu I. Dünya Savaşı sonrasında imzalanan barış antlaşmalarının ağır yükümlülüklerinden kurtulmak isteyen Almanya ve İtalya’nın hızla silahlanarak yeni ham madde ve pazar arayışına girmeleri, sömürgeleri tehlikeye giren İngiltere’yi tedirgin etmişti. Japonya da II. Dünya Savaşı öncesinde yayılmacı bir politika izleyerek, gücünü sürekli artırmıştı. Bu durum devletlerin gruplaşmasına neden olmuş ve dünyayı yeni bir savaşa yaklaştırmıştı. Savaş, 1 Eylül 1939’da Almanya’nın, Polonya’ya saldırmasıyla başlamıştı.

a. II. Dünya Savaşı’nda Askerî Gruplar

Mihver Grubu

Müttefik Grubu

Almanya

İngiltere

İtalya

ABD

Japonya

SSCB Fransa

Etkinlik 1

Etkinlik 2

II. Dünya Savaşı Sırasında Devlet Adamlarını Tanıyalım

II. Dünya Savaşı İle İlgili Karikatür Analizi

Araştıralım! ABD’nin II. Dünya Savaşı’na girmesine neden olan Pearl Harbor Baskını’nı araştıralım.

II. Dünya Savaşı Ve Kıbrıs (1939-1945)

20

b. Savaşın Nedenleri Arasında; Almanya'nın, I. Dünya Savaşı sonunda imzaladığı Versay Antlaşması'na tepkili olması, Devletler arasında bloklaşma ve hızlı silahlanma yarışının tekrar başlaması, 1929 Ekonomik Buhranı’nın getirdiği olumsuz koşullar, Faşizm, komünizm gibi ideolojilerin yükselmeye başlaması, sayılabilir.

II. Dünya Savaşı'nın başlarında Almanya, Mihver Devletlerini üstün duruma getirmiştir. Ancak ABD’nin Müttefik Devletler grubunda savaşa katılmasıyla birlikte savaşın seyri değişmiştir. Savaş, Almanya’nın 1945 Mayıs’ı başlarında koşulsuz teslim olması ile Avrupa’da sona ermiştir. Büyük Okyanus’da ise; ABD’nin, Japonya’nın Hiroşima ve Nagazaki kentlerine Ağustos başlarında tarihte ilk kez atom bombası atması sonucunda Japonya'nın teslim olması üzerine bitmişti. Böylece yaklaşık 6 yıl süren II. Dünya Savaşı 1945 yılında Müttefik Devletlerin galibiyetiyle sona ermiştir.

Etkinlik 3 II. Dünya Savaşı’nın Analiz Çizelgesi

Bunu biliyor musunuz? Türkiye Cumhuriyeti II. Dünya Savaşı'na fiilen girmemesine rağmen savaşın son günlerinde Almanya ve Japonya’ya savaş ilan etmişti. Ayrıca savaş sırasında Almanya'dan kaçan birçok bilim adamına sığınma hakkı vermiştir.

21

II. Dünya Savaşı Ve Kıbrıs (1939-1945)

Nükleer Bombanın Tarihçesi: Nükleer enerji, 1896 yılında Fransız fizikçi Henri Becquerel tarafından kazara, uranyum maddesinin fotoğraf plakaları ile yan yana durması ve karanlıkta yayılan radyoaktif ışınların fark edilmesi ile keşfedilmiştir. Alman kimyacı O. Hahn; uranyuma çarpan nötronların, uranyum atomunu parçaladığını keşfetti. Meitner ise yeni yaptığı deneylerde bölünen uranyum atomlarının açığa enerji çıkardığını kanıtladı. İtalyan fizikçi E. Fermi, 1938’de ABD’ye kaçtı. Columbia Üniversitesinde uranyum atomlarını yavaş nötronlarla çarpıştırmaya karar verdi. Böylece reaksiyon hızlanır ve “zincirleme reaksiyon” başlatarak nükleer enerjiyi açığa çıkarabilirdi. Bu amaçla küçük bir “nükleer reaktör” yaptı. Sonuçlar çok iyi çıktı. Bu tarihlerde Almanya’da atom bombası yapılabileceği anlaşınca Einstein, durumu açıklayan bir mektup hazırlayıp elden Başkan Roosevelt’e gönderdi. Roosevelt, Einstein’nın mektubunu alınca “Uranyum Komitesi” adlı bir kurulu görevlendirdi ve atom bombası çalışması resmen başladı. Chicago Nükleer Reaktörü, 2 Aralık 1942’de kontrollü olarak çalıştırıldı ve dünyada ilk kez bir nükleer zincirleme reaksiyon gerçekleşti. Bomba yapma olasılığı daha da arttı. ABD’nin atom bombası projesi 1942’de ordu tarafından ele alındı ve “Manhattan Projesi” kod adı verildi. Projede çalışan 130.000 kişi bugünkü değerlerle 2 milyar dolar bütçeyle üç yılda atom bombasını üretti. İlk olarak Almanya’ya atılması düşünülen bomba Almanya’nın savaştan yenik ayrılması üzerine Japonya’ya atılmıştır. 6 Ağustos 1945'te ABD Hava Kuvvetleri'nin Hiroşima’ya attığı “Little Boy (Küçük Çocuk) lakaplı atom bombası en az 70 bin kişinin ölümüne neden olmuştur. "Fat Man"(Şişman Adam) isimli ikinci bomba içinse Kokura şehri hedef seçilmiş ancak zayıf görüş koşullarından dolayı 9 Ağustos’ta Nagazaki kentine atılmıştır. Patlama 22 kiloton TNT gücüne eşit 8 kg plütonyum kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Sovyetler Birliği (SSCB) de yaptığı çalışmalar sonucunda 1949 yılında ilk nükleer denemeyi gerçekleştirmiştir. 1952 yılında ABD tarafından "Little Boy"dan 700 kat daha güçlü Hidrojen Bombası üretilmiştir. Sovyetler hidrojen bombasını 1953 yılında, İngilizler ise 1957 yılında üretebilmişlerdir. Günümüzde ise ABD, Rusya, İngiltere, Fransa, Çin Halk Cumhuriyeti, Pakistan, Hindistan, Brezilya, Arjantin, Güney Afrika Cumhuriyeti, İsrail, Kazakistan, Ukrayna, Beyaz Rusya nükleer güce sahip devletlerdir. Nükleer çalışmalar sivil alanlarda da nefes kesen teknolojik gelişmeleri ardı ardına getirdi. Tarımda ve tıp alanında insan sağlığına yararlı nükleer teknikler Sterilizasyon, Röntgen, MR, Tomografi, SPECT, PET, Radyoterapi vb. çağımızın vazgeçilmezleri oldu. Bunun yanı sıra elektrik enerjisi üretmek için 400’den fazla nükleer santral inşa edildi. Bu santraller Dünyanın elektrik enerjisi gereksiniminin yaklaşık %15’ini karşıladı. Elektrik enerjisi üretiminin yanı sıra, “yan ürün” olarak, nükleer bomba yapımında kullanılabilecek plütonyum da elde edildi.

II. Dünya Savaşı Ve Kıbrıs (1939-1945)

22

23

II. Dünya Savaşı Ve Kıbrıs (1939-1945)

3. II. Dünya Savaşı’nın Kıbrıs’a Etkisi Kıbrıs, II. Dünya Savaşı’nda İngiliz Kolonisi olduğu için savaşa İngiltere’nin bloğunda katılmıştır. Kıbrıs adasına yakın bir konumda bulunan Girit’in Almanlar tarafından işgali adadaki İngiliz yönetimini ve ada halkını tedirgin etmesi üzerine çeşitli önlemler alınmıştır. İngilizler Kıbrıs’ta Birinci Dünya savaşındaki modeli takip ederek Mağusa Limanı’na çok sayıda kereste, insan ve katır getirmiştir. Trodos ve Baf ormanlarından binlerce ton kereste İngiliz ordusunun ihtiyaçları için kesilmişti. Ada yönetimi, Almanların olası bir hava saldırısına karşı İngiltere’den getirilen hava saldırı sirenlerini Lefkoşa’da yüksek yerlere yerleştirmiştir. Sirenlerin duyulmadığı bölgelerde ise bisikletli sokak bekçilerinden herhangi bir aletle gürültü çıkararak çevreyi uyarmaları istenmiştir.

Tartışalım

Kıbrıs'taki ormanların bugünkü durumunu ve ormanların korunması için alınması gereken önlemleri sınıfta tartışalım.

Bunu biliyor musunuz? Karne uygulaması savaş ve kıtlık zamanlarında halkın temel ihtiyaçlarını dengeli olarak dağıtmak için alınan tedbirler arasındaydı.

II. Dünya Savaşı Ve Kıbrıs (1939-1945)

24

Bu dönemde adada karne uygulaması başlatılarak ekmek ve benzeri temel gıda maddeleri karneyle dağıtılmaya başlanmıştı. Savaş ortamının getirdiği ekonomik koşullarda fakir ve işsiz olan Kıbrıslı Türk ve Rum gençler, savaşın ne anlama geldiğini dahi düşünmeden İngiliz idarecilerin teşvik ve yönlendirmeleriyle askere yazılmaya başlamışlardır. Hatta İngilizler Türk ve Rum gençleri eğitmek için Limasol yakınlarında askeri bir kamp dahi kurmuşlardı.

Etkinlik 4 Kıbrıs’ın Unutulan Savaşı Belgeseli

25

II. Dünya Savaşı Ve Kıbrıs (1939-1945)

II. Dünya Savaşı Ve Kıbrıs (1939-1945)

26

İngiliz ordusuna Kıbrıs’tan katılan askerler, kısa bir eğitimin ardından Fransa, Yunanistan, Kuzey Afrika ve İtalya’da savaşa katılmışlardır. Türk ve Rumlardan oluşan alaya Kıbrıs Alayı adı verilmiştir. Kıbrıs’ta gönüllü olarak askere yazılanlar genellikle cephe gerisindeki idarî işlerde, taşımacılıkta, mutfak, kantin, büro ve karargâh görevlerinde yer almışlardır. Bu birlikler içerisinde en çok bilinen ve bu askerlerin neredeyse hepsinin aynı isimle anılmasına sebep olanlar ise katırcılardı.

Araştıralım! II. Dünya Savaşı'nda Kıbrıs'la ilgili yazılan anı ve araştırma kitapları hakkında bilgi toplayalım.

Etkinlik 5 Mektup Yazmak

27

II. Dünya Savaşı Ve Kıbrıs (1939-1945)

4. Kıbrıs’ta Siyasi Örgütlenmeler İngiltere, Rumların çıkardığı 1931 isyanı sonucunda adadaki tüm siyasi faaliyetleri yasaklamıştı. Bu yasak II. Dünya Savaşı’nın başlarına kadar devam etmiştir. Ada yönetimi, savaşın getirdiği olumsuzlukları silmek için belediye seçimlerinin yapılmasına izin vermiştir. Ancak Belediye seçimlerinde Türkler birçok konuda organize olamadıkları için istedikleri sonuçları alamamışlardır. Bu arada Rumların artan Enosis faaliyetlerine karşı Kıbrıslı Türklerin birlikte hareket etmek için acilen bir çatı altında toplanması gerekiyordu.

II. Dünya Savaşı Ve Kıbrıs (1939-1945)

28

a. Kıbrıs Adası Türk Azınlığı Kurumu (KATAK-18 Nisan 1943) İngilizlerin adadaki siyasi faaliyetlerle ilgili yasağı kaldırılması ile birlikte kurulan ilk Türk siyasi partisi KATAK 1943 yılında kurulmuştur. Genel sekreterliğe Avukat Fadıl Korkut’un getirildiği partinin siyasi oluşumda Dr. Fazıl Küçük de yer almıştır. KATAK, tüzüğü ve programı olan bir siyasal örgütlenmedir. Partinin ana hedefleri arasında İngiliz sömürgecilerine ve Rumların Enosis düşüncesine karşı adadaki Türk varlığını korumak, Türk toplumunun ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınması için çalışmak bulunmaktaydı.

Tartışalım Kıbrıslı Türkler bu dönemde neden bu kadar çok siyasi parti kurma ihtiyacı duymuşlardır?

29

II. Dünya Savaşı Ve Kıbrıs (1939-1945)

b. Kıbrıs Milli Türk Halk Partisi (KMTHP-23 Nisan 1944) Dr. Fazıl Küçük ve bir grup arkadaşının KATAK’tan ayrılmasından sonra 23 Nisan 1944 tarihinde kuruldu. Partinin kuruluşu ile birlikte Dr. Küçük, genel sekreterliğe getirildi. Kuruluşu Halkın Sesi gazetesinin 25 Nisan 1944 tarihli sayısında duyurulan partinin üyeleri 1946 ve 1949'da yapılan Mahalli Seçimleri (Belediye Seçimleri) kazandılar. Partinin hedefleri arasında; Enosis’e ve muhtariyete karşı çıkmak, Evkafın ve Müftü seçiminin Türk toplumuna devredilmesini sağlamak, yönetimin önemli makamlarında Türklere de yer verilmesi için mücadele etmek, Türkiye’de hukuk eğitimi alan Kıbrıslı Türk avukatlara adada çalışma izni verilmesini sağlamak ve adada medeni bir aile hukukunun uygulanmasını gerçekleştirmek bulunmaktaydı.

II. Dünya Savaşı Ve Kıbrıs (1939-1945) Lozan Barış Antlaşması Sonrası Kıbrıs

160 30

c. Kıbrıs Milli Türk Birliği (KMTB-1949) KATAK ile Kıbrıs Millî Türk Halk Partisi idarecileri Kıbrıslı Türkleri daha güçlü temsil edebilmek için Kıbrıs Millî Türk Birliği adı altında birleşme kararı almışlardır. Yeni oluşturulan siyasi partinin genel sekreterliğine de Dr. Fazıl Küçük getirilmiştir. Partinin amaçları arasında; Kıbrıs Türklerinin kültürel, sosyal ve ekonomik kalkınmasını sağlayarak seslerini dünyaya tanıtmak ve Türkiye ile tüm alanlardaki ilişkileri artırarak devam ettirmek bulunmaktaydı.

161 31

Lozan Barış Antlaşması Kıbrıs II. Dünya Savaşı Ve KıbrısSonrası (1939-1945)

d. Kıbrıs Türk Kurumları Federasyonu (KTKF1949) İngiliz idaresinde Kıbrıslı Rumların yıllar geçtikçe artan Enosis faaliyetlerine karşı dağınık bir şekilde mücadele etmenin Kıbrıslı Türkleri bir sonuca ulaştıramayacağı ortaya çıkmıştı. Bu amaçla bir araya gelen tüm kurum ve kuruluşlar adadaki bütün Kıbrıslı Türkleri temsil edecek bir üst örgüt kurma yönünde karar almışlardı. Alınan karar doğrultusunda 1949 yılında Kıbrıs Türk Kurumları Federasyonu kurulmuştur. Federasyonun başkanlığına ise Faiz Kaymak seçilmiştir. Faiz Kaymak 1957 yıllına kadar görevde kalmıştır. 1957 yılında ise başkanlığa Rauf R. Denktaş getirilmiştir. Ayrıca federasyonun fikirlerini ve demeçlerini halka duyurmak için haftalık olarak yayınlanacak “Nacak” isminde bir de gazete çıkarılması kararlaştırılmıştır.

II. Dünya Savaşı Ve Kıbrıs (1939-1945)

32

e. Kıbrıs Türk Birliği (İstiklal) Partisi (1950) Kıbrıslı Türkleri temsilen 1949 yılında bir birliktelik kurulsa da birlik içerisinde yaşanan fikir ayrılıkları çeşitli gruplaşmalara neden olmuştur. Bunlardan birisi de Mısırlızade Necati Özkan’ın başını çektiği gruptur. Necati Özkan ve arkadaşları yeni bir siyasi oluşumun içerisine girerek ilk kongresini 4 Haziran 1950'de yapan Kıbrıs Türk Birliği (İstiklal) Partisi’ni kurmuşlardır. Partinin başkanlığına ise Necati Özkan seçilmiştir. Parti kendisini, Türkiye’deki Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)’nin Kıbrıs'taki temsilcisi olarak gördüğünden dolayı CHP’nin amblemi olan 6 Ok partinin amblemi olarak seçilmiştir. Partinin amaçları arasında Kıbrıs Türk Cemiyeti’nin ekonomik, kültürel ve siyasi sahadaki ilerlemesini temin etmek ön planda gelmektedir. Bu amaçları gerçekleştirmek için önce ada yönetimi, sonrasında ise Türkiye ve İngiltere hükümetleri ile temas etmek partinin görevleri arasında yer almaktaydı.

33

II. Dünya Savaşı Ve Kıbrıs (1939-1945)

5. Dünya Savaşı Yıllarında Adada Toplumsal Hayat 2. Dünya Savaşı, Avrupa cephesinde yayılırken Kıbrıs’ta insanlar gündelik hayatlarına devam edip savaştan bir hayli uzak olmalarına karşın savaşın tüm olumsuzluklarını da yakından hissetmişlerdi. Adanın belli merkezlerinde halkın moralini yükseltmek, birlik ve beraberliği sağlamak için tiyatro oyunları sahnelenmekte, filmler gösterilmekteydi. Bunlar arasında Kıbrıslı Türkler için çok önemli olan bir film de Limasol’da 1939 yılı Eylülü’nde gösterime girmişti. Söz konusu film Mustafa Kemal Atatürk’ün cenaze töreniyle ilgiliydi. Binlerce Kıbrıslı Türk adanın birçok yerinden bu filmi izleyebilmek için sinemaya akın etmiştir. Tiyatro alanında ise Lefkoşa Halk Kulübü Namık Kemal’in “Akif Bey” isimli eserini sahnelemişti. Ayrıca Adanın birçok yerinde gelenekselleşmiş panayırlar da düzenlenmekteydi.

Limasol’da Panayır yeri

Lefkoşa’da bayram yeri II. Dünya Savaşı Ve Kıbrıs (1939-1945)

34

Kıbrıs adasında askeri tedbirlerin uygulamaya konmasıyla birlikte ada halkı da savaş psikolojisini daha yakından hissetmeye başlamıştır. İngiltere idaresinin adada aldığı tedbirlerden birisi de eğitim alanında idi. Bu doğrultuda Lefkoşa’da bulunan Kıbrıs İslam Lisesi Lefkoşa’ya göre daha güvenli olan Lapta’ya taşınmıştı. İlgili yıllarda Kıbrıs’ta yaşayan insanların geçim kaynakları genellikle tarım ve hayvancılığa dayanmaktaydı. Adalıların umut bağladıkları tek sanayi kolu ise “Cyprus Mining Corporation/Kıbrıs Madencilik Şirketi” (CMC) isimli çok uluslu bir maden şirketiydi. Savaşın başlamasıyla birlikte CMC bazı bölgelerdeki bakır madenlerini kapatmıştır. Böylece buralarda çalışan birçok maden işçisi işsiz kalmıştı. Ayrıca Kıbrıs adasından yurtdışına ihraç edilen narenciye, zeytinyağı ve harnup gibi ürünlerin de yurtdışına çıkışı kesilmişti. Bu durum da başta ekonomik olmak üzere birçok yönden ada halkını olumsuz etkilemişti. Bu şartlarda insanların hayatlarını devam ettirebilmek için askere yazılmaktan başka seçenekleri de kalmamıştı.

Cyprus Mining Corporation / Kıbrıs Madencilik Şirketi (CMC)

35

II. Dünya Savaşı Ve Kıbrıs (1939-1945)

Adada savaş ekonomisine bağlı olarak her alanda olduğu gibi giyim ve gaz yağı konusunda da sıkıntılar yaşanıyordu. O yıllarda henüz köylerde elektrik yoktu. Akşamları aydınlatma, gazyağı ile çalışan lambalar aracılığıyla yapılmaktaydı. Yemek pişirmek için ise gazyağı ile çalışan “islim” adlı küçük ocaklar kullanılmaktaydı. Bu sebeple hem aydınlatmada hem de yemek pişirmede gerekli olan halk dilinde “lambasuyu” olarak bilinen gazyağı karneye bağlanmıştı.

İslim

II. Dünya Savaşı Ve Kıbrıs (1939-1945)

36

İngiltere tarafından II. Dünya Savaşı sırasında başta Yunanistan’dan olmak üzere çeşitli ülkelerden Kıbrıs’a mülteciler getirilip yerleştirilmişti. Adaya getirilen bu insanlar yanlarında çeşitli salgın hastalıkları da beraberlerinde getirmişlerdir. Bu nedenle mülteciler adanın farklı noktalarına dağıtılmadan önce Gemikonağı ve Lefke bölgesindeki madenci evlerinde karantina uygulamasına tabi tutulmuşlardır. Bu işlemin ardından mülteciler başta Lapta olmak üzere adanın çeşitli yerleşim merkezlerine dağıtılmışlardı.

37

II. Dünya Savaşı Ve Kıbrıs (1939-1945)

Ünitede Öğrendiklerimizi Değerlendiriyoruz

A- Aşağıda numaralandırılmış şekiller içerisinde cevaplar bulunmaktadır. Verilen soruları şekillerdeki numaraları kullanarak cevaplayınız.

1

Versay Barışı

5

Polonya

2

Milletler Cemiyeti

6

1945

3

Necati Özkan

7

Kıbrıs Alayı

4

CMC

8

Katırcılar

9 10

KATAK

Kıbrıs Türk Kurumları Federasyonu

1) I. Dünya Savaşı sonrasında hangi cemiyet kuruldu?

2) II. Dünya Savaşı'nda İngilizlerin oluşturduğu Kıbrıs Türkleri ve Rumlardan oluşan birliğin adı nedir?

3) Almanya I. Dünya Savaşı sonunda hangi antlaşmayı imzaladı?

4) II. Dünya Savaşı ne zaman bitti?

5) II. Dünya Savaşı'ndaki Kıbrıslı askerlere ne ad verilir?

6) Kıbrıs Türklerinin bütün kurum ve kuruluşlarını bir araya toplayan kurumun adı nedir?

7) II. Dünya Savaşı sırasında Kıbrıs'ta faaliyet gösteren maden şirketinin adı nedir?

8) İstiklal Partisi’nin kurucusu kimdir?

9) Kıbrıs Türklerinin ilk siyasi partisinin adı nedir?

10) II. Dünya Savaşı Almanya'nın hangi devlete saldırması ile başlamıştır?

II. Dünya Savaşı Ve Kıbrıs (1939-1945)

38

B. Metin yazma Aşağıdaki sözcükleri kullanarak II. Dünya Savaşı sırasında Kıbrıs isimli bir metin yazınız. İngiltere

KATAK

Katırcılar

CMC

İslim

Mülteci

Kıbrıs Alayı

......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... .........................................................................................................................

C. Sözcük ve Kavram Bilgisi Aşağıdaki sözcük ve kavramları birer cümle ile açıklayınız. Milletler Cemiyeti:............................................................................................

Mihver Grubu:..................................................................................................

Müttefik Grubu:................................................................................................

KMTHP:............................................................................................................

Plebisit:...........................................................................................................

39

II. Dünya Savaşı Ve Kıbrıs (1939-1945)

D. Verilen kavram şemasını doldurunuz.

Partinin Adı:...............................

Partinin Adı:...............................

Amaçları:....................................

Amaçları:....................................

...................................................

...................................................

...................................................

...................................................

...................................................

...................................................

...................................................

...................................................

...................................................

...................................................

Kıbrıs'ta Siyasi Partiler 1943-1950

Partinin Adı:...............................

Partinin Adı:...............................

Amaçları:....................................

Amaçları:....................................

...................................................

...................................................

...................................................

...................................................

...................................................

...................................................

...................................................

...................................................

...................................................

...................................................

II. Dünya Savaşı Ve Kıbrıs (1939-1945)

40

E. Aşağıdaki şemayı yönerge doğrultusunda tamamlayınız. Olaylar/ Kurumlar

Nedenleri

Sonuçları

II. Dünya Savaşı

Kıbrıs Türk Kurumları Federasyonu

Kıbrıs Alayı

Milletler Cemiyeti

41

II. Dünya Savaşı Ve Kıbrıs (1939-1945)

Etkinlik 1 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

II. Dünya Savaşı Sırasında Devlet Adamlarını Tanıyalım

Etkinliğin Amacı:

II. Dünya Savaşı ile ilgili kaynaklarda geçen devlet adamlarını tanımak

Etkinliğin Süresi:

2 hafta

Ünite:

Ünite 1

Konu:

II. Dünya Savaşı'nın Nedenleri, Evreleri ve Sonu

Kavramlar:

Devlet başkanı, cumhurbaşkanı, diktatör

Gerekli Araç - Gereçler:

Tanıtılacak devlet adamlarının renkli veya renksiz fotoğrafları. Almanya: Adolf Hitler İtalya: Benito Mussolini Japonya: İmparator Hirohito İngiltere: Winston Churchill Fransa: Mareşal Philippe Pétain ABD: Franklin Roosevelt SSCB: Josef Stalin Türkiye: İsmet İnönü

İşlem Basamakları: Sınıf çeşitli gruplara ayrılır. Her bir gruba hangi görselleri bulacakları söylenir. Görselle birlikte kişinin hayatı ile ilgilide bilgiler toplanır. Yazıcıda yazdırılan görseller panoya asılır. Ancak görselin hangi devlet adamına ait olduğu söylenmez. Panoya asılan görselin kime ait olduğunu görselin altına gruplar yazarlar ve gruptan bir kişi hayatı hakkında bilgiler verir.

II. Dünya Savaşı Ve Kıbrıs (1939-1945)

42

Etkinlik 2 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

II. Dünya Savaşı ile İlgili Karikatür Analizi

Etkinliğin Amacı:

Karikatür kullanarak II. Dünya Savaşı ile ilgili analiz yapmak

Etkinliğin Süresi:

Her karikatür için 5 dk sonunda 10 dk değerlendirme

Ünite:

Ünite 1

Konu:

II. Dünya Savaşı'nın Nedenleri, Evreleri ve Sonu

Gerekli Araç - Gereçler:

II. Dünya Savaşı ile ilgili karikatürlerin seçilmesi

İşlem Basamakları:

Karikatürler ile ilgili soruları cevaplayınız. 1. Karikatürde neler görüyorsunuz? 2. Karikatür neyi anlatıyor?

43

II. Dünya Savaşı Ve Kıbrıs (1939-1945)

Etkinlik 3 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

II. Dünya Savaşı'nın Analiz Çizelgesi

Etkinliğin Amacı:

II. Dünya Savaşı'nın neden ve sonuçlarını değerlendirerek analiz etmek.

Etkinliğin Süresi:

2 hafta

Ünite:

Ünite 1

Konu:

II. Dünya Savaşı ve Kıbrıs

Kavramlar:

Dünya Savaşı, faşizm, nasyonal sosyalizm, komünizm, atom bombası, Milletler Cemiyeti.

Gerekli Araç - Gereçler:

A4 kağıtları, kalemler, kaynak olarak kullanılacak II. Dünya Savaşı ile ilgili kitaplar seçilir.

İşlem Basamakları: Kitaplar değerlendirilir ve sonra analiz çizelgesi doldurulur. II. Dünya Savaşı Analiz Çizelgesi

Temel Nedenler

Temel Sonuçlar

Zaman

Savaşa Katılan Ülkeler

Savaştan Sonra Kurulan, Bağımsız Olan Devletler

II. Dünya Savaşı Ve Kıbrıs (1939-1945)

44

Etkinlik 4 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Kıbrıs'ın Unutulan Savaşı Belgeseli

Etkinliğin Amacı:

II. Dünya Savaşı'na katılan Kıbrıs Türklerinin yaşadıklarını öğrenmek.

Etkinliğin Süresi:

80 dk

Ünite:

Ünite 1

Konu:

II. Dünya Savaşı'nın Kıbrıs'a etkisi

Kavramlar:

Katırcılar, Kıbrıs Alayı, Dünya Savaşı

Gerekli Araç - Gereçler:

Belgesel izletmek için her türlü donanım, internet.

İşlem Basamakları:

Cengiz Özkırımlı, Kıbrıs'ın Unutulan Savaşı Belgesel aşağıda verilen linktedir. Süresi 44 dk dır. www.youtube.com/watch?v=8Tl2KhlGje4 Aşağıdaki soruları belgeseli izledikten sonra cevaplayınız. 1. Kıbrıs Alayı nasıl kuruldu? 2. Bu Alaya Kıbrıs Türkleri niçin katıldı? 3. Savaşta neler yaşandı? 4. Savaşa katılanların anlattıklarında size neler ilginç geldi? 5. Savaşın sonunda ne oldu?

45

II. Dünya Savaşı Ve Kıbrıs (1939-1945)

Etkinlik 5 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Mektup Yazmak

Etkinliğin Amacı:

II. Dünya Savaşı'na katılan katırcılardan biri olarak Kıbrıs'taki ailesine bir mektup göndermek

Etkinliğin Süresi:

Araştırma için 2 hafta , Sınıfta 80 dk

Ünite:

Ünite 1

Konu:

II. Dünya Savaşı ve Kıbrıs

Gerekli Araç - Gereçler:

Mektup yazmak için A4 kağıtları

İşlem Basamakları: II. Dünya Savaşı'na katılan Kıbrıs Türk Katırcıların anıları ile ilgili kitaplar okunur ve buralardan bilgiler alınır. Savaşta gidilen yerler hakkında bilgiler alınarak Katırcıların yaşamı göz önünde bulundurularak ailelerine birer mektup yazılır. Burada empati yapılarak öğrenci katırcılardan biri olarak Kıbrıs'ta yaşayan ailesine mektup yazacaktır.

II. Dünya Savaşı Ve Kıbrıs (1939-1945)

46

ÜNİTE 2

Kıbrıs Türk Tarihi

8

KIBRIS’TA 1945-1960 DÖNEMİ

1. Dünyadaki Gelişmeler 2. Rumların Siyasi Faaliyetlerini Yoğunlaştırması ve Silahlanma 3. Kıbrıs Sorununun Çözüm Denemeleri 4. Evkaf’ın Kıbrıslı Türklere Devri 5. Taksim Tezi ve 27-28 Ocak 1958 Olayları 6. Kıbrıs Türklerinin Örgütlenmeleri ve Türk Mukavemet Teşkilatı (TMT) 7. Toplumsal Yaşam

Herkes tarih yapabilir, ancak sadece büyük bir adam tarih yazabilir. Oscar Wilde

Kıbrıs’ta 1945 – 1960 Dönemi

48

ÜNİTE 2

Başlarken

KIBRIS’TA 1945 – 1960 DÖNEMİ 1 Soğuk Savaş Dönemi'nin dünyaya olan etkilerini araştırınız. 2

Birleşmiş Milletlerin faaliyetleri hakkında bilgi edininiz.

3

Büyüklerinizden Türk Mukavemet Teşkilatı hakkında bilgi toplayınız.

4

Türkiye'nin 1955 yılından önce Kıbrıs hakkındaki düşünceleri nelerdir? Açıklayınız.

5 Kıbrıs'ın deprem riski hakkında araştırma yapınız. Temel Kavramlar

Self Determinasyon BM NATO Soğuk Savaş

Pakt Varşova

Bağlantısızlar Plebisit

1. Dünyadaki Gelişmeler Dünya liderliği II. Dünya Savaşı’ndan sonra el değiştirmişti. O güne kadar lider konumda olan İngiltere ve Fransa savaştan yıpranmış olarak çıktığından dolayı liderlik, savaştan güçlü olarak çıkmayı başaran ABD ile SSCB devletlerine geçmiştir. SSCB, Orta Avrupa ve Balkanlarda kendisine bağlı komünist yönetimler kurarak güçlenmeye başlamıştı. Bu arada ABD ve SSCB arasında hangi ülkenin tek başına dünya lideri olacağı yarışı başlamıştır. Bu liderlik yarışıyla birlikte sıcak savaş artık yerini Soğuk Savaş’a bırakmıştır. İki kutuplu bir dünyada Soğuk Savaş Doğu Bloku ile Batı Bloku arasında 1947–1991 yılları arasında devam etmiştir. Sömürgecilik dönemi sona ererken sömürülen topraklarda bağımsız devletler kurulmaya başlamıştı. Bu arada savaş sonrasında Avrupa’daki Nazizm ve Faşizm rejimleri de güçlerini yitirmişlerdi. 2. Dünya Savaşı’nda atom bombasının kullanılmasıyla birlikte dünya artık Nükleer Çağ’a adım atmıştı.

Etkinlik 1 Karikatür Analizi

Bunu biliyor musunuz? Soğuk Savaş, II. Dünya Savaşı sonrasında ABD ve SSCB arasında sürdürülen sürekli gerginlik ve çatışma durumuna verilen isimdir. Soğuk Savaş döneminde dünya ülkeleri genellikle ABD ya da SSCB taraftarı olmuşlardır. Bu iki kutuplu dönemde ülkeler arasında silahlanma, uzay ve bilimsel çalışmalarda yarış yaşanmıştır.

4943

Kıbrıs'ta Osmanlı Egemenliği Kıbrıs’ta 1945 – 1960 Dönemi

İkinci Dünya Savaşı sürerken ABD, Çin, İngiltere, Fransa ve SSCB öncülüğünde Birleşmiş Milletler Yasası hazırlanmıştı. Aralarında Türkiye’nin de bulunduğu 51 ülke tarafından imzalanan bu yasanın onaylanması ile 24 Ekim 1945 tarihinde Birleşmiş Milletler Örgütü kurulmuştur. Bu örgüt dünya barışını ve güvenliğini koruyarak, uluslararası iş birliğini sağlamak için kurulan Milletler Cemiyeti’nin devamı olarak görülmüştür. Merkezi ABD'nin New York şehridir. Günümüzde Birleşmiş Milletlerin 193 üyesi bulunmaktadır.

Tartışalım Birleşmiş Milletlerin dünya barışını koruma konusunda günümüzde ne kadar başarılı olduğunu tartışalım.

Araştıralım! Bugün Kıbrıs'ta da bulunan BM Barış Gücü'nün kuruluş misyonunun ve dünyada hangi bölgelerde görev yaptıklarını araştıralım.

Etkinlik 2 Farklı Kaynaklar Kullanarak Araştırma Yapmak.

Kıbrıs’ta 1945 – 1960 Dönemi

50

2. Rumların Siyasi Faaliyetlerini Yoğunlaştırması ve Silahlanma a. 1950 Plebisiti 2. Dünya Savaşı’ndan sonra Rumların Enosis için artan faaliyetleri karşısında Kıbrıslı Türklerde tepkilerini göstermek için harekete geçmişlerdir. 1948 de Lefkoşa’da 15.000 Türk’ün yapmış olduğu mitingde adanın Yunanistan’a ilhak talepleri şiddetle reddedilmiştir. Buna karşın Rumların 1950 tarihinde plebisit yapma kararı üzerine, Kıbrıslı Türkler ikinci mitinglerini Aralık 1949’da binlerce Kıbrıslı Türk’ün katılımı ile Lefkoşa’da yapmışlardı. Rum Ortodoks Kilisesi, İngiliz hükümetinden Enosis sorununu, ada halkının kendi kaderini tayin hakkına (self-determinasyon) dayanarak referanduma koymasını istemiştir. İngiltere, Kıbrıslı Rumların bu talebini reddetmişti. İngiltere’nin bu kararı üzerine Rumlar ise kilise önderliğinde resmi olmayan referandumlarını gerçekleştirmek için harekete geçmişlerdir. Gizli oyla karar verilen modern seçimlerin aksine, 1950 referandumu halkın açık imza vermesi şeklinde kilisede gerçekleştirilmiştir. Sadece Rumların katıldığı ve adanın Yunanistan’a ilhakının sorulduğu oylamada %96 oranında “evet” sonucu çıkmıştır. İngiltere, gizli oylama yapılmadığından ve adada sadece Rumların yaşamadığını, Türklerin de yaşadığını belirterek, söz konusu plebisiti kabul etmemiştir. Türkiye de İngiltere gibi yapılan bu plebisiti tanımadığını açıklamıştır.

51

Bunu biliyor musunuz? 15 Ocak Pazar günü yapılan plebisit Kitium Piskoposu Mouskos'un öncülüğünde gerçekleşmişti. Mouskos daha sonra III. Makarios unvanıyla başpiskopos olacaktır.

Kıbrıs’ta 1945 – 1960 Dönemi

b. Kıbrıs BM Gündeminde 2. Dünya Savaşı sonrasında ABD yardımları ile toparlanan Yunanistan, Megali İdea (Büyük Ülkü) hedefleri içinde harekete geçmiştir. Yunanistan Kıbrıs sorununu bir adım daha ileriye taşımak amacıyla 14 Aralık 1954'te adaya self-determinasyon hakkı verilmesi için Birleşmiş Milletlere başvurmuştur. Böylece bu başvuru ile birlikte Kıbrıs sorunu ilk defa uluslararası platformda gündeme gelmiş oluyordu. İngiliz Hükümeti ve Türkiye, Yunanistan’ın BM'ye başvurusunun yanlış olduğunu savunmuşlardır. İngiltere, adada sadece Rumların yaşamadığına vurgu yaparak “Adada tek halk yoktur.” düşüncesini ileri sürmüştür. Türkiye ise Rumlara self-determinasyon hakkı tanınmasının Enosis anlamına geldiğini belirtmiştir. BM ise Kıbrıs için self-determinasyon hakkının verilmesi teklifini, adadaki huzuru ve bölgedeki barışı tehlikeye düşüreceği gerekçesiyle gündemine almamıştır. Böylece Yunanistan hükümeti BM'ye başvurarak elde etmek istediği faydayı sağlayamamıştır.

Yunanistan’ın Büyük Ülküsü Kıbrıs’ta 1945 – 1960 Dönemi

52

c. EOKA’nın Kuruluşu ve Faaliyetleri Birleşmiş Milletlerden istediği kararı çıkartamayan Yunanistan, Kıbrıs’a siyasi yollardan sahip olamayacağını anlayarak adayı silah kullanarak elde etmek için harekete geçmişti. Bu maksatla silahlı bir yeraltı örgütü olan EOKA’nın kurulması için ilk gizli görüşmeler Başpiskopos Makarios’un başkanlığında yapılmıştı. Kıbrıs Başpiskoposu Makarios, 1951 yılında Yunan Subayı Grivas’ı Kıbrıs’a davet ederek ona Rum Gençlik Teşkilatı PEON’u organize etme görevini vermişti. PEON örgütü zararlı faaliyetlerinden dolayı İngiliz Sömürge idaresi tarafından kapatılmasından sonra EOKA ismini alarak yeniden faaliyetine devam etmişti. 1954 yılından itibaren Yunanistan hükümetinin bilgisi dâhilinde adaya gizlice silah sevkiyatı da başlamıştı. Örgüt, yeraltında hastane kuracak kadar modern cihazlarla donatılmıştı. 1 Nisan 1955’te ise EOKA ilk silahlı saldırısını gerçekleştirmişti. Bu tarih EOKA’nın resmi kuruluş tarihi olarak kabul edilmişti. Başlangıçta İngilizleri hedef alan saldırılar, bir süre sonra Kıbrıslı Türklere karşı da yapılmaya başlanmıştı. EOKA’nın siyasi lideri olduğu İngilizler tarafından öğrenilen Makarios, 9 Mart 1956’da Seyşel Adalarına sürgüne gönderilmişti. EOKA ise eylemlerine devam ederek Türklerin ve İngilizlerin yanında kendisine ve Enosis’e karşı çıkan Kıbrıslı Rumları da öldürmüştü.

Bunu biliyor musunuz? EOKA'nın açılımı Ethniki Organosis Kyprion Agoniston, (Kıbrıslı Savaşçıların Ulusal Birliği)

53

Kıbrıs’ta 1945 – 1960 Dönemi

3. Kıbrıs Sorununun Çözüm Denemeleri a. 1955 Londra Konferansı Kıbrıs’ta olayların her geçen gün giderek içinden çıkılmaz bir hal alması üzerine İngiliz hükümeti Ağustos 1955’te Londra’da bir konferans düzenlemeyi planlamıştır. Adanın geleceğinin konuşulacağı konferansa İngiltere ve Yunanistan’ın yanında taraf olarak Türkiye de davet edilmiştir. Türkiye’nin konferansa davet edilmesi ile birlikte Türkiye Cumhuriyeti Lozan Barış Antlaşması’ndan itibaren ilk kez Kıbrıs meselesinde resmen taraf haline gelmiş oluyordu. İngiltere konferansa Türkiye’yi de davet ederek Türkiye ile Yunanistan’ı karşı karşıya getirmek suretiyle adada hâkimiyetini devam ettirmeyi düşünmüştü. Konferansın ilk günlerinde İngiltere, Kıbrıs’ın statüsünde herhangi bir değişikliğe gidilmemesini savunmuştur. Sonraki günlerde ise Kıbrıs’a sınırlı da olsa kendi geleceğini tayin etme hakkı tanınabileceğini kabul etmişti.

Londra Konferansı Kıbrıs’ta 1945 – 1960 Dönemi

54

Yunanistan, ada halkına self determinasyon hakkının tanınmasını ileri sürmüştür. Türkiye Cumhuriyeti ise adanın stratejik öneminden hareketle mevcut durumun devamını, ancak yönetimde herhangi bir değişikliğe gidilecekse, adanın eski sahibi Türkiye’ye geri verilmesi gerektiğini savunmuştur. Böylece Türkiye, izlediği bu politikayla İngiltere’yi değil, Yunanistan’ı karşısına almıştır. Ortaya atılan üç görüşün birbirinden tamamen farklı olması konferansta herhangi bir uzlaşmanın olmamasına neden olmuştur. Konferanstan iki önemli sonuç çıkmıştı. Bunlar; Kıbrıs’ın artık uluslararası bir sorun haline gelmesi ve meselede Türkiye’nin de taraf olduğunun Yunanistan tarafından kabul edilmesidir.

Bunu biliyor musunuz? Londra Konferansı sürerken Atatürk’ün Selanik’teki evinin bombalandığına dair yalan bir haber yayıldı. Bunun üzerine İstanbul ve İzmir’de 6–7 Eylül tarihlerinde Rumlar ve Türkler arasında sorunlar yaşanmıştı. Bu sorunlar sonucunda Türkiye’de yaşayan Rumların birçoğu Yunanistan’a göç etmişti.

55

Kıbrıs’ta 1945 – 1960 Dönemi

b. Radcliffe Anayasası Lord Radcliffe, adada yaşanan sorunlara çözüm getirebilmek amacıyla yeni bir anayasa taslağını hazırlayarak Kasım 1956’da tarafların görüşüne sunmuştur. Lord Radcliffe’in hazırlamış olduğu bu anayasa süresince Kıbrıs, İngiltere’nin egemenliğinde kalmaya devam edecekti. Radcliffe Anayasası Kıbrıs’a tam bağımsızlık veya özerklik vermediği için taraflar tarafından kabul görmemiştir.

Lord Radcliffe

c. Mac Millan Planı İngiltere Başbakanı Mac Millan, Kıbrıs sorununa yönelik çözüm planını Haziran 1958’de Avam Kamarası’nda bir konuşma ile açıklamıştır. Bu plan da daha önce yapılan muhtariyet planları gibi Kıbrıs’ın yönetimini İngiltere’ye bırakıyordu. Yunanistan, planın Türklerin taksim tezine zemin hazırlayacağı ve Kıbrıs’ta Türkiye’nin taraf olma hakkını kazanmasının resmileştireceği için reddetmiştir. Türkiye ise planın taksim tezi için geçici bir antlaşma olması durumunda kabul edilebileceğini belirtmiştir.

Mac Millan

d. Vali Foot Planı Sir Hugh Foot, İngiltere adına 1957-1960 yılları arasında Kıbrıs’ta görev yapan son sömürge valisidir. Foot, Şubat 1958’de Kıbrıs’ta 5-7 yıl arasında geçici, kendi kendine yönetim döneminden sonra tarafların uzlaşması ile gerçekleşecek bir çözüm planı teklif etmiştir. Ayrıca ilgili sürecin sonunda hem Türkiye’nin hem de Yunanistan’ın onayı olmadan hiçbir kesin düzenlemeye gidilmeyeceği garantisini vermiştir. Ancak Türkler garantiyi yetersiz bulunca planı reddetmişlerdir. Yunanistan ise iki toplumu ayrıştırdığı ve gelecekte taksimin yolunu açacağı endişesiyle bu planı da kabul etmemiştir.

Sir Hugh Foot

Tartışalım

Önerilen bu planlardan biri uygulansaydı Kıbrıs için kalıcı bir çözüm olur muydu? Kıbrıs’ta 1945 – 1960 Dönemi

56

e. NATO’da Kıbrıs Sorunu NATO (Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü), 2. Dünya Savaşı’ndan sonraki iki kutuplu dünya düzeninde Batı Bloku’nun askeri örgütlenmesidir. Kıbrıs sorununda taraf olan Türkiye, İngiltere ve Yunanistan NATO üyesi ülkelerdir. Kıbrıs sorununun Türk-Yunan ilişkilerini etkilemeye başlaması 1955 Londra Konferansı’ndan itibaren olmuştur. ABD, Kıbrıs’la ilgili sorunları iki önemli NATO üyesi ülke arasında ciddi bir engel olarak görmüştür. Dolayısıyla ABD, Türkiye ve Yunanistan arasında savaşa yol açabilecek herhangi bir çatışmanın, NATO’nun Balkanlar ve Orta Doğu’daki güvenliğini tehlikeye atacağı endişesini taşıyordu. Özellikle Soğuk Savaş dönemi içerisinde böyle bir durumun bölgede Sovyetler Birliği’nin güç kazanmasına neden olacağını savunuyordu.

Bunu biliyor musunuz?

1958 yılında Kıbrıs’ta Yunanistan ve Kıbrıslı Rumların artan talepleri yüzünden olayların şiddetlenmesi nedeniyle durum kötüleşmiş, Türk-Yunan ve İngiliz ilişkilerini karşılıklı olarak gerginleştirmiştir. Oluşan siyasi gerginlik NATO'nun Doğu Akdeniz'deki gücünü etkilemiştir. Bundan dolayı, bir yandan ABD’nin bir yandan da NATO'nun baskıları Türkiye ile Yunanistan üzerinde artmıştır. İki NATO üyesinin anlaşmazlığını çözmek için ABD, 1958’de Kuzey Atlantik Paktı toplantısında çözüm arayışlarına katılmıştır. Gelen baskılar üzerine bu toplantıda Türkiye Taksim politikasından, Yunanistan ise Enosis’ten vazgeçtiğini açıklamışlardır. Bunun üzerine 1959 yılından itibaren bağımsız Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kurulması yönünde çalışmalara başlanmıştır.

Soğuk Savaş bittikten sonra NATO'nun misyonu değişmiştir. Günümüzde, misyonları arasına terörizm, kaçakçılık ve uyuşturucu ile mücadele gibi konular yer almaktadır.

57

Kıbrıs’ta 1945 – 1960 Dönemi

4. Evkaf’ın Kıbrıslı Türklere Devri Kıbrıs adası 1923 yılında imzalanan Lozan Antlaşması’na göre Birleşik Krallık (İngiltere) toprağı kabul edilmişti. Lozan Antlaşması’yla birlikte adanın yasal sahibi haline gelen İngilizler, 1928 yılından itibaren Evkaf dairesi başkanlarını kendi istedikleri kişiler arasından atamaya başlamıştır. Evkaf üzerinden Kıbrıs Türk toplumunu kontrol etmeyi amaçlayan İngiliz Sömürge yönetimi, Kıbrıs Vakıflarını da ekonomik çıkar aracı olarak kullanmıştır. Zaman içerisinde vakıfların kaderi ile Türk Toplumunun geleceği bir noktada birleşmiş ve vakıflar için verilen mücadele toplumsal mücadeleye dönüşmüştür. Kıbrıs Türk halkının dik duruşu ve evkaf konusunda geri adım atmaması Kıbrıs Koloni Hükümeti üzerinde etkisini 2. Dünya Savaşı sonunda göstermiştir. Haziran 1948'de Kıbrıs Koloni Hükümeti yayınladığı bildiri ile Türk İşleri Komisyonu kurulduğunu ilân etmiştir. Kıbrıs Türk İşleri Komisyonu Başkanlığına ise Hakim Mehmet Zekâ Bey getirilmişti. Bu Komisyon, 1949 yılında Evkaf yönetiminin Kıbrıs Türk halkına devredilmesini önermiş, öneri 1956 yılına kadar Koloni Hükümeti tarafından kabul edilmemiştir.

Kıbrıs’ta 1945 – 1960 Dönemi

58

Dr. Fazıl Küçük’ün liderliğinde başlatılan Kıbrıs Türk toplumunun mücadelesi sonucunda, 1955 Ekimi’nde yayınlanan Evkaf Kanunu ile evkafın yönetiminin Kıbrıs Türklerince seçilecek bir meclise bırakılması kararlaştırılmıştır. Hazırlıkların tamamlanmasından sonra 15 Nisan 1956 tarihinde Evkaf’ın idaresi, Kıbrıs Türk halkına devredilmiştir. Kıbrıs’ta İngiliz Sömürge İdaresi’nin sona ermesinden sonra 1960 yılında Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla birlikte tüm vakıf işleri Türk Cemaat Meclisi’ne devredilmiştir.

Araştıralım!

Bunu biliyor musunuz?

Kıbrıs Türk Evkaf (Vakıflar) İdaresi’nin günümüzdeki faaliyetleri hakkında bilgi toplayınız.

Haziran 1948'de yayınlanan bildiri ile kurulan Türk İşleri Komisyonu'na; Müftülük, Mektep işleri, Aile Kanunu ve Şeriye Mahkemelerinin durumları hakkında Kıbrıs Koloni Hükümeti’ne öneri sunma yetkisi verilmiştir.

59

Kıbrıs’ta 1945 – 1960 Dönemi

5. Taksim Tezi ve 27-28 Ocak 1958 Olayları Türkiye Cumhuriyeti Kıbrıs siyasetinde 1950’den beri sürdürdüğü Kıbrıs’ın İngiltere’nin bir iç meselesi olduğuna dair politikasını 1954 yılından itibaren bırakmıştı. Türk Hükümeti, İngiltere’nin adadan ayrılması durumunda Kıbrıs’ın eski sahibi olan Türkiye’ye verilmesi gerektiğini savunmaya başlamıştı. Bu arada Ocak 1956’dan itibaren İngiltere’nin Kıbrıs politikasında değişiklikler görülmektedir. İngilizler adanın kontrolünü kaybetmemek için adada kendi idarelerinde özgürlükçü bir anayasal düzen kurulmasına yönelik girişimleri artırmışlardı. 1956 Aralık’ından itibaren Türkiye’nin Kıbrıs politikasında ciddi bir değişiklik meydana gelmiş ve Türk Hükümeti adada taksim tezini savunmaya başlamıştır. Taksim tezi, Kıbrıs’ta Türk ve Rum tarafı olarak ayrı ayrı yönetimler oluşturulmasını veya Türk tarafının Türkiye ile birleşmesini esas almaktaydı.

Kıbrıs’ta 1945 – 1960 Dönemi

60

Türkiye 1957 yılında, bu tezi bir yandan Türk kamuoyuna benimsetmek, bir yandan da İngiltere ve Yunanistan’a kabul ettirmek için uğraşmıştır. Türk hükümetinin, yeni tezi Türk kamuoyunda kabul görerek hemen benimsenmiş ve 1958 yılından itibaren Türkiye’de yapılan Kıbrıs mitinglerinde "Ya Taksim! Ya Ölüm!" sloganları atılmıştır. 27 Ocak 1958 tarihli Bozkurt gazetesinde İngiltere’nin taksimi kabul ettiğini yazması üzerine Kıbrıslı Türkler tarihe 1958 olayları olarak geçen mitingleri düzenlediler. 27 Ocak 1958 tarihinde Lefkoşa’da Kıbrıslı Türklerin gerçekleştirdiği taksimi kutlama mitingine İngilizler sert müdahalede bulunmuştur. İngilizlerin müdahalelerine karşı ertesi gün, 28 Ocak’ta başta Lefkoşa olmak üzere Mağusa, Larnaka, Limasol ve Baf’ta yüksek katılımlı tepki mitingleri düzenlenmiştir. Ada genelinde çıkan olaylarda 7 Kıbrıslı Türk hayatını kaybetmişti. Olayların daha da yayılmasından çekinen İngiliz Sömürge yönetimi adada sıkı yönetim ilan ederek gösteri ve yürüyüşleri yasaklamıştı.

Bunu biliyor musunuz? 27-28 Ocak olayları Kıbrıs Türklerinin İngiliz sömürge yönetimine karşı ilk toplumsal direnişi olarak anılmaktadır.

61

Kıbrıs’ta 1945 – 1960 Dönemi

6. Kıbrıs Türklerinin Örgütlenmeleri ve Türk Mukavemet Teşkilatı (TMT) EOKA’nın Kıbrıslı Türkler üzerine silahlı saldırılarını artırması, Kıbrıslı Türkleri kendilerini silahla savunmaya yöneltti. Kıbrıs Türkü her türlü saldırıya açık ve savunmasız durumda yaşıyordu. EOKA’nın saldırılarına karşı durmak için Türk Mukavemet Teşkilatı kurulmadan önce Volkan, Kara Çete, 9 Eylül Cephesi, Kıbrıs Türk Mukavemet Birliği isimli direniş örgütleri faaliyete geçmiştir. Bu örgütlenmelerin Rum saldırılarında yetersiz kalması Kıbrıs Türk liderlerini yeni arayışlara yöneltmişti. EOKA ile mücadele edebilmek için disiplinli ve örgütlü bir savunma teşkilatına ihtiyaç vardı. Bunun üzerine Dr. Burhan Nalbantoğlu, Rauf R. Denktaş ve Kemal Tanrısevdi öncülüğünde ve adının TÜRK MUKAVEMET TEŞKİLATI (TMT) olarak belirlendiği askeri teşkilat 23 Kasım 1957’de kurularak ada genelindeki Kıbrıslı Türkleri saflarına katılmaya çağırdı.

Dr. Burhan Nalbantoğlu

Tartışalım

Türkiye'den gönderilen komutanlara neden kod adı veriliyordu?

Kıbrıs’ta 1945 – 1960 Dönemi

62

TMT’nin Kurulmasının Amaçları: 1. Kıbrıs Türklerinin can ve mal güvenliğini sağlamak, 2. Türklere yapılacak saldırıları geri püskürtmek, 3. Kıbrıs Türk halkının moral ve mukavemet gücünü canlı tutmak, 4. Rumlara ve İngilizlere karşı Kıbrıs Türklerinin haklarını savunmak, 5. Kıbrıs Türklerinin Türkiye’ye bağlılığını sürdürmekti.

Etkinlik 3 Anılardan Öğrenmek

63

Kıbrıs’ta 1945 – 1960 Dönemi

Rauf R. Denktaş, Ocak 1958 günü Fazıl Küçük’le gittiği Ankara'da Türkiye Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu'yla görüşmüş ve TMT’den bahsetmişti. Nisan 1958'de Dr. Fazıl Küçük ve Rauf Denktaş TMT'nin durumunu konuşmak üzere yeniden Ankara'ya çağrılmışlar ve yapılan toplantıda Türkiye Genelkurmay Başkanlığı'na bağlı Özel Harp Dairesi TMT'yi teşkilatlandırma görevini üstlenmişti. Toplantı sonucunda TMT'nin ilk lideri olan Albay Ali Rıza Vuruşkan’ın Türkiye İş Bankası Müfettişi olarak adaya gönderilmesine karar verilmişti. Vuruşkan ve görevli diğer subaylar 1 Ağustos 1958’de Kıbrıs'ta çalışmaya başlamışlardır. TMT'nin fiili kuruluşu bu tarih kabul edildiğinden dolayı günümüzde 1 Ağustos günü KKTC’de TMT'nin kuruluş yıldönümü olarak kutlanmaktadır.

Fatin Rüştü Zorlu

TMT örgütlenmesinde en başta Bayraktar bulunmaktaydı. Bayraktarın altında bölgelerde kurulan sancaktarlıklar faaliyet göstermekteydi. Sancakların başında bulunan TMT komutanlarına “Sancaktar” deniliyordu. Bütün sancaklar da kendi içinde tabur ve bölüklere ayrılıyordu. Bayraktar, Sancaktarlar ve tabur komutanları Türkiye’den gönderilen subaylardan oluşuyordu. Türkiye'den adaya balıkçı sandallarıyla silah sevkiyatı yapılmaktaydı. Silahlar, Bereketçiler aracılığıyla Erenköy’e ulaştırılıyor oradan da adanın iç kesimlerine dağıtılıyordu. Albay Ali Rıza Vuruşkan

Bereketçiler Kıbrıs’ta 1945 – 1960 Dönemi

64

7. Toplumsal Yaşam Tartışalım

İngiliz Sömürge idaresi adanın yurtdışı bağını kurmak için deniz ve hava ulaşımını geliştirmiştir. Bu amaçla Aralık 1947’de Kıbrıs Havayolları Lefkoşa ile Londra arasında ilk düzenli seferine başlamıştı. Hava ulaşımının faydalarından birisi de turistlerin adaya daha kolay gelmelerini sağlamaktı. Adaya gelen turistlerin artması üzerine Ekim 1949 yılında, Orta Doğu’nun en güzel otellerinden birisi olan Ledra Palas Lefkoşa’da açılmıştır. Kısa zamanda Limasol, Mağusa, Girne ve Baf’ta üç ve dört yıldızlı çeşitli oteller de açılarak adanın turizm potansiyeli artırılmıştı. Bu arada 2. Dünya Savaşı’ndan sonra Kıbrıs ve Türkiye arasında ulaşım sorununu çözmek için de çeşitli girişimler yapılmıştır. 1945 yılında Türkiye ile Kıbrıs arasında bir vapur hattı oluşturulmuştu. 1948 yılında ise Kıbrıs Havayolları İstanbulAnkara-Lefkoşa arasında yeni seferlere başlamıştı. Kıbrıslı Türkler ve Anavatan Türkiye arasında bağları daha da güçlendirmek için eğitim alanında da çeşitli uygulamalara gidilmişti. 1945 yılında masraflarının kendileri tarafından karşılanması şartıyla Kıbrıs Türk Lisesi’nden 18, Victoria Kız Lisesi’nden 3 öğrenci Türkiye’de eğitim görmek üzere seçilmiştir. Türkiye Cumhuriyeti’nin Kıbrıs Türklerine yönelik ilk kararlarından birisi de her yıl Kıbrıslı Türk beş kız öğrencinin zorunlu hizmet şartı aranmaksızın burslu olarak Türkiye’deki hemşire ve laborant okullarında okutulması olmuştur. Bir diğer karar ise, Anavatandan Kıbrıs’a öğretmen gönderilmesidir. 1950 yılında çeşitli branşlarda toplam 12 öğretmen adaya gönderilmiştir. Bu öğretmenler yaklaşık iki yıllık süreyle Kıbrıs’ta orta dereceli okullarda görev yapmışlardır.

Lefkoşa Hava Limanı

Araştıralım! Ledra Palas Otel'in günümüzde hangi amaçla kullanıldığını araştıralım.

Bunu biliyor musunuz?

Ledra Palas Oteli

Etkinlik 4

Günümüzde ülke turizminin gelişmesi için neler yapılması gerektiğini tartışalım.

Kıbrıs Cumhuriyet’nin 1960 yılında kuruluş balosu Ledra Palas Otel’inde yapılmıştır. Bugün Ledra Palas Oteli yolu üzerinde bulunan sınır kapısına da Ledra Palas adı verilmiştir.

1945-1960 Döneminde Kıbrıs’ta Yaşam

65

Kıbrıs’ta 1945 – 1960 Dönemi

Bu dönemde adada görülen diğer bir gelişme ise 1949 yılının sonunda Kıbrıs’taki Rumların tahriklerine karşı Türk cemaatinin haklarını savunmak amacıyla İstiklal adındaki gazetenin yayınlanmaya başlanmasıdır. Deprem kuşağı üzerinde olan Kıbrıs’ta, son yüzyılda meydana gelen en büyük deprem 10 Eylül 1953’te Baf’ta olmuştu. Söz konusu depremde birçok köy büyük hasar görürken 40 kişi de hayatını kaybetmişti. Depremden sonra evsiz kalan veya hasarlı evlerine girmekten korkanlar için çadırlar kurulmuştu. Bu arada Baf’ta meydana gelen deprem felaketi nedeniyle Türk Kızılay’ı tarafından da adaya çadır ve yardım malzemesi gönderilmiştir.

Tartışalım

Bir deprem sırasında yapılması gerekenleri tartışalım.

Baf Depremi Kıbrıs’ta 1945 – 1960 Dönemi

66

Ünitede Öğrendiklerimizi Değerlendiriyoruz A. Aşağıda numaralandırılmış şekiller içerisinde cevaplar bulunmaktadır. Verilen soruları şekillerdeki numaraları kullanarak cevaplayınız.

1

Soğuk Savaş

4

BM

7

İstiklal gazetesi

2

Taksim Tezi

5

EOKA

8

Self determinasyon

3

TMT

6

Ledra Palas

1. Rumların Kıbrıs'ı Yunanistan'a bağlamak için kurdukları örgütün adı nedir? 2. Dünya barışını ve güvenliğini korumak için II. Dünya Savaşı sonrasında kurulan örgütün adı nedir? 3. Kıbrıs Türklerinin EOKA'nın saldırılarından korunmak ve direnmek için kurdukları örgütün adı nedir? 4. Necati Özkan'ın kurduğu gazetenin adı nedir? 5. Kıbrıs'ta 1949 yılında inşaa edilen ve bugün Lefkoşa’da ara bölgede bulunan otelin ismi nedir? 6. Bir toplumun veya milletin kendi kaderini belirleme hakkına ne ad verilir? 7. ABD ve SSCB arasında 1945-1991 yılları arasında süren döneme ne ad verilir? 8. Türkiye'nin Kıbrıs sorunu konusunda benimsediği politikalardan biri de her iki halka ayrı olarak kendi kaderlerini belirleme hakkı verilmesiydi. Bu politik tezin adı nedir? B. Kavram Bilgisi Bu ünitede öğrendiğiniz kavramlardan beşer örnek yazınız ve açıklayınız. Kavram

Açıklama

1

2

3

4

5

67

Kıbrıs’ta 1945 – 1960 Dönemi

C. Metin yazma Aşağıdak sözcükler kullanarak ve II. ün tey okuyarak b r met n yazınız.

Soğuk Savaş Taksim tezi

Enosis TMT

BM

Londra Konferansı İstiklal gazetesi

oteller

Nato

Vakıflar

deprem

......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... D. Aşağıdaki soruları cevaplayınız. 1. Soğuk Savaş nedir? Açıklayınız. 2. Birleşmiş Milletler örgütü kuruluş ve işleyişi hakkında bilgi veriniz. 3. Kıbrıs Sorunu Birleşmiş Milletlere niçin götürülmüştür? 4. EOKA niçin kurulmuş ve nasıl örgütlenmiştir? 5. Londra Konferansı'nın sonuçları nelerdir? 6. Kıbrıs Sorunu NATO'yu nasıl etkiliyordu? 7. Vakıflar, Kıbrıs Türkleri için neden önemlidir? 8. TMT'nin kurulma amaçları nelerdir? 9. TMT'nin örgütlenişi nasıldı? 10. 1953 yılında meydana gelen Baf depremi Kıbrıs'ı nasıl etkilemiştir? Kıbrıs’ta 1945 – 1960 Dönemi

68

Etkinlik 1 Adım:.................................................

Etkinliğin Adı:

Sınıfım:.......................

Karikatür Analizi

Etkinliğin Amacı:

Soğuk Savaş Dönemi ile ilgili karikatürleri analiz etmek.

Etkinliğin Süresi:

Her karikatür için 5 dk

Ünite:

Ünite 2

Konu:

Dünyadaki Siyasi gelişmeler

Kavramlar:

Soğuk Savaş, Kapitalizm, Sosyalizm, Batı Bloku, Doğu Bloku.

Gerekli Araç - Gereçler:

Soğuk Savaş dönemi ile ilgili karikatürler.

İşlem Basamakları: Karikatürler seçilir ve sorular sorularak analiz edilir. 1. Karikatürde neler görüyorsunuz? 2. Karikatür neyi anlatıyor?

69

Kıbrıs’ta 1945 – 1960 Dönemi

Etkinlik 2 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Farklı Kaynaklar Kullanarak Araştırma Yapmak

Etkinliğin Amacı:

Ders kitabı dışındaki kaynaklardan araştırma yaparak bilgi sahibi olmak

Etkinliğin Süresi:

2 hafta

Ünite:

Ünite 2

Konu:

1945-1960 Dönemi

Gerekli Araç - Gereçler:

II. Dünya Savaşı sonrasını içeren kitaplar ve II. Dünya Savaşı sonrasında Kıbrıs ile ilgili kaynaklar.

İşlem Basamakları: II. Dünya Savaşı sonrasındaki dönem ve Kıbrıs'ın durumu farklı kaynaklardan araştırılır ve tarama yapılır. Bulunan kaynaklarda aynı konu ile ilgili farklı ve aynı bilgiler sınıflandırılır. Daha sonra farklı görüşlerin nelerden kaynaklanabileceği ile ilgili görüşler sınıfta tartışılır.

Kıbrıs’ta 1945 – 1960 Dönemi

70

Etkinlik 3 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Anılardan Öğrenmek

Etkinliğin Amacı:

Sözlü tarih çalışmasıyla 1945-1960 yıllarında 20'li 30'lu 40'lı yaşlarında insanları günümüzde bularak Kıbrıs'ın tarihi, sosyal, siyasi ve ekonomik yaşam ile ilgili söyleşiler yaparak bunları yazıya geçirerek o dönemin yaşamını öğrenmek ve yorumlamak.

Etkinliğin Süresi:

4 hafta

Ünite:

Ünite 2

Konu:

1945-1960 Dönemi

Gerekli Araç - Gereçler:

Ses kaydı için akıllı telefon, söyleşi için sorular hazırlamak, A4 kağıtları.

İşlem Basamakları: Öğrenciler söyleşi yapacakları kişiyi seçerler. Söyleşi için sorularını hazırlarlar ve söyleşi yapacakları kişi ile gün tespit edip buluşup söyleşilerini yaparlar. Sonrasında söyleşilerini yazıya geçirirler ve sınıfta öğretmen ve arkadaşları ile paylaşırlar.

71

Kıbrıs’ta 1945 – 1960 Dönemi

Etkinlik 4 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

1945-1960 Döneminde Kıbrıs'ta Yaşam Gazetesi

Etkinliğin Amacı:

1945-1960 Döneminde Kıbrıs'ta neler olduğuna dair bilgileri öğrenmek için öğrencilerin kaynaklara ulaşıp bir gazete hazırlayarak bu döneme dair bilgiler edinmelerini sağlamak.

Etkinliğin Süresi:

3 hafta derste sunum için 80 dk (iki ders saati)

Ünite:

Ünite 2

Konu:

1945-1960 Dönemi

Kavramlar:

Soğuk Savaş, NATO, TMT, EOKA.

Gerekli Araç - Gereçler:

Gazete nasıl hazırlanır bakmak için birkaç gazete örnek olarak sınıfa getirilir.

İşlem Basamakları:

O döneme ait kaynaklar, anı kitapları, dünya tarihi ile ilgili kitaplar toplanarak içlerinden bilgiler alınır. Daha sonra önemli bilgiler açıklamaları ile haber olarak yazılarak gazete oluşturulur. Öğrenciler gazetelerini hazırlamak için gruplara ayrılabilir.

Kıbrıs’ta 1945 – 1960 Dönemi

72

ÜNİTE 3

Kıbrıs Türk Tarihi

8

KIBRIS CUMHURİYETİ SÜRECİ (1959-1963) 1. İngiltere’nin Adanın Yönetiminden Çekilmesi 2. Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Kuruluş Antlaşmaları 3. Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Yapısı 4. Kıbrıs Cumhuriyeti’nin İlanı ve Yeni Devlete Bakış Açıları 5. Cumhuriyet’in ilk Yılları 6. Sosyal Hayat

Takip ettiğimiz yol Atatürk’ün yoludur. Atatürk’ün yarattığı inkılabı benimsedik. Onu harfiyen kabul etmeye azmettik. Dr. Fazıl Küçük

Kıbrıs Cumhuriyeti Süreci (1959-1963)

74

ÜNİTE 3

KIBRIS CUMHURİYETİ SÜRECİ (1959-1963) Başlarken

1 II. Dünya Savaşı’ndan sonra İngiliz sömürgelerinde yaşanan olayları araştırınız.

2 1960 yılında kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti’nin ilanı ile ilgili büyüklerinizden bilgi toplayınız.

3 1960 yılında kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti bayrağının üstündeki semboller nelerdir?

4 Kıbrıs Cumhuriyeti’nin ilanı Türklerin ve Rumların sosyal yaşamını nasıl etkilemiş olabilir?

5 BM Örgütünün Kıbrıs sorunundaki rolü nedir? Temel Kavramlar

Sömürge Soğuk Savaş

İttifak siyaset

Cumhuriyet Milliyetçilik

Üniter Muhtariyet

1. İngiltere’nin Adanın Yönetiminden Çekilme Nedenleri İngiltere 2. Dünya Savaşı sonrası dünyada ve sömürgelerindeki gelişmeler üzerine Kıbrıs’ı daha yumuşak bağlarla kendisine bağlama yoluna gitmiştir. Üzerinde “Güneş Batmayan İmparatorluk” diye adlandırılan imparatorluk 1945’ten sonra İngiliz Uluslar Topluluğu haline dönüşmüştür. Kıbrıs’taki İngiliz varlığı ülkenin Akdeniz ve Orta Doğu’daki politik gücünün ve itibarının göstergesi olarak kabul ediliyordu. İngiltere bu nedenlerle bölgeden tamamen çekilmeyi düşünmemiştir.

Bunu biliyor musunuz? İngiliz Milletler (Uluslar) Topluluğuna üye ülkeler arasında her dört senede bir İngiliz Milletler Topluluğu Oyunları adıyla spor etkinlikleri düzenlenmektedir.

İngiliz Uluslar Topluluğu 75

Kıbrıs Cumhuriyeti Süreci (1959-1963)

Tartışalım Dünyada silahlanmaya harcanan paralarla alternatif olarak neler yapılabileceğini tartışalım.

İngiltere Mayıs 1957’de ilk hidrojen bombasını üretmesinin ardından, yeni güvenlik politikasını, nükleer silahların caydırıcılığı ilkesine dayandırmıştı. Böylece asker sayısı fazla bir ordu yerine daha küçük ama daha donanımlı birlikler kurulması fikrini benimsemiştir. Bu açıdan Kıbrıs’taki varlığının önemi artmıştır. Bu arada küçülmesi öngörülen bir ordu ile Kıbrıs’ın tamamında egemenliğini sürdürmesi de zorlaşmıştır. Ayrıca EOKA ile olan mücadelenin yarattığı maddi yük ve uluslararası itibar kaybı da buna eklenebilirdi. Bu yüzden adada askeri üslere sahip olmak ve Türkiye ile Yunanistan’ın anlaşması şartıyla Kıbrıs’ta yönetim değişikliğine hazır hale gelmiştir.

Kıbrıs Cumhuriyeti Süreci (1959-1963)

76

2. Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Kuruluş Antlaşmaları a. Zürih ve Londra Antlaşmaları Kıbrıs adası ile ilgili farklı dönemlerde İngiltere tarafından çeşitli çözüm önerileri ortaya atılmıştı. Ancak bu fikirlerin tamamı İngiltere’nin adadaki idaresinin devamı niteliğinde idi. Bağımsız Kıbrıs Cumhuriyeti fikrini ortaya atan ABD bu fikri ilk kez 1957 sonunda NATO toplantısında dile getirmiştir. O günün koşullarında kabul görmeyen bu düşünce şartların değişmesi ile birlikte 1958 yılından sonra, tarafların kabul ettiği bir çözüm alternatifine dönüşmüştü. 18 Aralık 1958’de İngiltere, Türkiye ve Yunanistan Dışişleri Bakanları, Kıbrıs sorununun çözümü için görüşme yapmayı kabul etmişlerdir. 1959 yılında Türk ve Yunan diplomatlar arasında Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kuruluşu ile ilgili ayrıntılı görüşmeler yapılmıştır. Yapılan görüşmeler sonucunda, Türkiye ve Yunanistan Başbakanları (Menderes ve Karamanlis) ile Dışişleri Bakanları (Zorlu ve Averof) Zürih’te bir araya gelerek 11 Şubat 1959’da Zürih Antlaşması’nı imzalamışlardı. Ancak bu antlaşmanın geçerlilik kazanabilmesi için İngiltere, Kıbrıslı Türk ve Rum liderlerince de imzalanması gerekiyordu. Bu amaçla ilgili taraflar 19 Şubat’a Londra’da bir araya gelerek Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kurulmasını sağlayacak olan Londra Antlaşması’nı imzaladılar. Söz konusu antlaşmayı İngiltere, Türkiye ve Yunanistan başbakanları ile Kıbrıslı Türkler adına Dr. Fazıl Küçük ve Kıbrıslı Rumlar adına ise Başpiskopos Makarios imzalamıştı.

77

Bunu biliyor musunuz? Adnan Menderes ve onunla birlikte Londra Antlaşması’nı imzalamaya giden Türkiye heyeti uçak kazası geçirmişlerdir. Adnan Menderes uçak kazasından yaralı kurtulmuştur.

Kıbrıs Cumhuriyeti Süreci (1959-1963)

b. Garanti Antlaşması Garanti Antlaşması, Kıbrıs Cumhuriyeti, İngiltere, Türkiye ve Yunanistan arasında imzalanmıştır. Antlaşmanın amacı; Kıbrıs Cumhuriyeti’nin anayasal düzeninin ve devamını garanti altına almaktır. Antlaşmayla ilgili aşağıdakiler söylenebilir: 1. Antlaşmayı imzalayan taraflar Kıbrıs Cumhuriyeti'nin toprak bütünlüğünü, bağımsızlığını, güvenliğini ve anayasasını tanır ve garanti ederler. 2. Zürih ve Londra Antlaşmalarını imzalayan uluslar, Kıbrıs Cumhuriyeti’nin herhangi bir devletle tamamen veya kısmen birleşmesini önlemeyi kabul ederler. 3. Bu Antlaşma hükümlerinin ihlali halinde Yunanistan, Türkiye ve İngiltere bu hükümlere saygıyı sağlamak için gerekli girişimlerin yapılmasını üstlenirler. 4. Birlikte ya da anlaşarak hareket edilmediğinde, garantör devletlerden her biri, bu anlaşma ile meydana gelen düzeni tekrar kurmak amacıyla harekete geçme hakkını saklı tutar.

Kıbrıs Cumhuriyeti Süreci (1959-1963)

78

Medrese Minyatürü

c. Askeri İttifak Antlaşması Kıbrıs Cumhuriyeti, Türkiye ve Yunanistan arasında imzalanan antlaşmanın özeti şöyledir: 1. Kıbrıs Cumhuriyeti, Yunanistan ve Türkiye, ortak savunmaları için iş birliği yapmayı kabul ederler. 2. Taraflar, Kıbrıs Cumhuriyeti’nin bağımsızlık ve ülke bütünlüğüne karşı yöneltilen herhangi bir saldırı veya tecavüze karşı koymayı üstlenirler. 3. Kıbrıs Cumhuriyeti’nde üçlü karargâh kurulacaktır. Karargâha, Türkiye 650, Yunanistan 950 kişilik birlikle katılacaktır. 4. Türk ve Yunan subayları Kıbrıs Cumhuriyeti ordusunun eğitilmesini sağlayacaktır. Ayrıca İngiliz Hükümeti Kıbrıs’ta iki bölgede tam egemenliğini koruyacağını ilan etmiştir. Bu iki askeri üs Ağrotur ve Dikelya bölgeleridir. Girne

Lefkoşa

Larnaka

Baf Ağrotur Askeri Üssü

Mağusa

Dikelya Askeri Üssü

Limasol

79

Kıbrıs Cumhuriyeti Süreci (1959-1963)

3. Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Yapısı Kıbrıs Cumhuriyeti, egemenlik ve garanti hakları bakımından özel bir yapıdadır. Bu yapı “Enosis” ve “Taksim” düşüncelerini ortadan kaldırmıştır. Kıbrıs Devleti federasyon esasına göre düzenlenmiştir. Bu antlaşma uyarınca kurulacak olan Kıbrıs Cumhuriyeti'nin anayasasının adadaki her iki toplumun da haklarını koruyacak şekilde hazırlanması kabul ediliyordu.

Kıbrıs Cumhuriyeti Süreci (1959-1963)

80

Antlaşma uyarınca kabul edilen bazı önemli maddeler şunlardır; 1. Kıbrıs Devleti, Cumhurbaşkanlığı rejimine dayanan bir Cumhuriyet olacaktır. Cumhurbaşkanı Rum toplumu tarafından, Cumhurbaşkanı Yardımcısı ise Türk toplumu tarafından seçilecektir. 2. Bakanlar Konseyi 7 Rum ve 3 Türk olmak üzere 10 bakandan oluşacaktı. Ayrıca toplumların tek taraflı kararlar çıkarmalarına engel olunması amacı ile yasalar Cumhurbaşkanı veya Cumhurbaşkanı yardımcısı tarafından veto edilebilecektir. 3. Yüksek Anayasa Mahkemesi bir Rum, bir Türk ve bir tarafsız yargıçtan oluşacaktı. Ayrıca toplumların ayrı mahkemeleri olacak, davalı ve davacı ayrı toplumlardan ise karma mahkemeler kurulacaktır. 4. İki toplum için ayrı ayrı Cemaat Meclisleri kurulacaktı. Bu meclisler dini, eğitim, kültürel ve öğretim gibi konular yanında vergilendirme hakkına da sahip olacaktır. 5. Kamu çalışanlarının %70'i Rum, %30'u Türk toplumundan olacaktır. 6. Kıbrıs Cumhuriyeti'nin beş büyük şehrinde Rum ve Türk toplumları için ayrı ayrı belediyeler kurulacaktır. 7. Yasama görevini %70 Rum, %30 Türk oranında oluşacak karma Temsilciler Meclisi yürütecektir.

İlişkilendirelim Daha önce Kıbrıs'ta yeni bir yönetim oluşturmak için yapılan çözüm önerileri ile 1960 Cumhuriyeti'nin siyasi yapısını karşılaştırınız.

81

Kıbrıs Cumhuriyeti Süreci (1959-1963)

4. Kıbrıs Cumhuriyeti’nin İlanı ve Yeni Devlete Bakış Açıları a. Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Kuruluş Aşamaları İngiliz egemenliğinden Kıbrıs Cumhuriyeti’ne geçişin sağlanmasını kolaylaştırmak için 3 komite oluşturulmuştur. 1. Anayasayı Hazırlayacak Komite: Bu komite, Kıbrıs Cumhuriyeti'nin Anayasa taslağını meydana getirmek için kurulmuştur. Komitede Kıbrıs Türklerini Rauf R. Denktaş temsil etmekteydi. 2. Geçici Komite: Adadaki mevcut İngiliz yönetiminin Kıbrıs Cumhuriyeti’ne devrini hazırlamak ve bu süreci hızlandırmak için kurulmuştur. Bu komitede Kıbrıs Türklerini Dr. Fazıl Küçük temsil etmişti. 3. Beşli Konsey (Ortak Komite): Londra Konferansı’nın ön gördüğü nihai antlaşmaları hazırlayacaktı. Komite, Kıbrıslı Türk ve Rum temsilciler yanında Türkiye, Yunanistan ve İngiltere temsilcilerinden oluşmaktaydı. Komitede Kıbrıs Türklerini Osman Örek temsil etmiştir. Geçici hükümet tarafından hazırlanan anayasa Nisan 1960 yılında kabul edilerek 16 Ağustos 1960 tarihinde Kıbrıs Cumhuriyeti’nin bağımsızlığı ilan edilmişti. Kıbrıs Cumhuriyeti, dünyada eşi benzeri olmayan kendi şahsına has bir siyasi oluşum olarak kurulmuştur.

Kıbrıs Cumhuriyeti Süreci (1959-1963)

82

OSMAN ÖREK (1925-1999) 26 Aralık 1925 yılında Lefkoşa’da doğan Osman Örek, lise öğreniminden sonra 1949 yılında İstanbul Hukuk Fakültesi’nden mezun oldu. 1952-1959 yılları arasında avukatlık mesleği yapmasının yanında, Türk toplumunun sömürge idaresine karşı giriştiği varoluş mücadelesinde ön saflarda bulundu. Toplumun kültürel, ekonomik ve siyasal sorunlarına çözüm getirecek birçok örgütte kurucu veya idareci olarak görev aldı. Londra ve Zürih Antlaşmaları’nın hazırlanıp yürürlüğe konmasında aktif rol alan Örek, Kıbrıs Cumhuriyeti’nde Savunma Bakanı olarak çalıştı. 1963-1967 yılları arasında toplumsal direnişi de yöneten Genel Komite üyesi olarak görev almış, Birleşmiş Milletler ile olan ilişkileri yürütmüştür. Otonom Kıbrıs Türk Yönetimi ve Kıbrıs Türk Federe Devleti’nde başkan yardımcılığı görevlerini yürüttü.1976 yılında milletvekili seçildi. Aynı yıl Federe Meclis Başkanı oldu.1978 yılında Kıbrıs Türk Federe Devleti’nin 2. Başbakanı olarak göreve başladı. 15 Kasım 1983 tarihinde kurulan KKTC’nin Kurucu Meclisi’nde de görev almış ve sonrasında aktif siyasetten ayrılmıştır. 24 Mart 1999 tarihinde hayatını kaybetmiştir.

83

Kıbrıs Cumhuriyeti Süreci (1959-1963)

b. Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Kuruluşu ile İlgili Tarafların Bakış Açıları: Türkiye ve Türk Tarafı: Türkiye Garanti Antlaşması’na göre adaya tek başına müdahale hakkını elde etmiştir. Kıbrıs Türkleri, Kıbrıs Cumhuriyeti anayasasına göre azınlık değil, eşit hak ve şartlara sahip iki halktan birisi olmuştur. Kıbrıs Cumhuriyeti kurularak Enosis’in engellenmiş olması ada Türklerini rahatlatmıştır. Yunanistan ve Rum Tarafı: Yunan hükümeti ABD’den gelen baskılar sonucunda Kıbrıs’ın bağımsızlığını kabul etmiş ve Türkiye ile anlaşmak zorunda kalmıştır. Bu nedenle Yunanistan 1960 yılında kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti’nde devam eden Enosis faaliyetlerini desteklemiştir. Rumlar ise, Türkiye’nin garantörlüğüne ve Kıbrıs Türklerinin yönetime eşit oranda ortak olmasından rahatsızlık duymaktaydılar. İngiltere: 1960 Kıbrıs Cumhuriyeti İngiltere’nin askeri ve siyasi isteklerine cevap veriyordu. İngiltere bir savaş anında adanın tüm deniz ve hava limanları ile yollarını kullanma hakkına sahip oluyordu. Ayrıca adanın iki bölgesinde bölgedeki varlığını koruyabileceği egemen üsler elde etmişti. Aynı zamanda Kıbrıs Cumhuriyeti’nin garantörlerinden biri olmuştu.

Kıbrıs KıbrısCumhuriyeti CumhuriyetiSüreci Süreci(1959-1963) (1959-63)

84 84

ABD: Petrol bölgesi olan Orta Doğu’ya hâkim bir konumda bulunan Kıbrıs’ın bağımsızlığı ABD’nin siyasi ve ekonomik isteklerine uygundu. Ayrıca NATO merkezli bir çözüm olan Kıbrıs Cumhuriyeti bölgedeki Sovyetler Birliği’nin etkisini de önlemiş olacaktı. Bu arada NATO üyesi ülkeler arasındaki Kıbrıs anlaşmazlığının çözümü NATO’nun bölgede daha da güçlü olması anlamına geliyordu. Sovyetler Birliği: Orta Doğu’da NATO ile güç yarışında olan Varşova Paktı’nın lideri Sovyetler Birliği’ne göre NATO merkezli bir çözüm olan Kıbrıs Cumhuriyeti’ni kabul etmek mümkün değildi. Ayrıca adada İngilizlere iki askeri üs verilmesi ve NATO üyesi ülkelerin adanın garantörü olması Sovyetler Birliği açısından sorundu. Bu yüzden Sovyetler Birliği Kıbrıslı Rumların siyasi partilerinden birisi olan AKEL aracılığı ile ada üzerinde etkili olmaya çalışmıştır.

85

Kıbrıs KıbrısCumhuriyeti CumhuriyetiSüreci Süreci(1959-1963) (1959-63)

5. Cumhuriyetin İlk Üç Yılı 1959 yılında imzalanan Zürih ve Londra Antlaşmaları uyarınca Kıbrıs Cumhuriyeti’nin resmi ilanına kadar olan ara dönemde (Geçici Dönem) yasama ve yürütme organları belirlenmiştir. Bu dönemde ilk olarak 13 Aralık 1959 tarihinde Cumhurbaşkanlığı ve Cumhurbaşkanlığı yardımcılığı için seçimler yapılmıştır. Ayrı ayrı yapılan seçimler sonunda Cumhurbaşkanlığı’na Başpiskos Makarios, Cumhurbaşkanlığı Yardımcılığına ise Dr. Fazıl Küçük seçilmiştir. Daha sonra ise sırasıyla yeni devletin anayasası, Temsilciler Meclisi ve Cemaat Meclisleri oluşturulmuştu. Türk Cemaat Meclisi başkanlığına Rauf R. Denktaş seçilmişti. 50 üyeli Temsilciler Meclisi’ndeki üyelerin 15’i Kıbrıslı Türk olurken 35’i ise Kıbrıslı Rum’du.

Bunu biliyor musunuz? Kıbrıslı Rumlar Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Makarios'un karşısına rakip çıkarmalarına rağmen Türkler Cumhurbaşkanlığı Muavinliği seçimlerinde tek aday olarak Dr. Fazıl Küçük'ü göstermiştir.

Zeytinyağı değirmeni

Araştıralım! Kıbrıs Cumhuriyeti bayrağının tasarımını yapan Kıbrıslı Türk ressam kimdir?

Kıbrıs Cumhuriyeti Temsilciler Meclisi Kıbrıs Cumhuriyeti Süreci (1959-1963)

86

Temsilciler Meclisi Başkanı Kıbrıslı Rumlar başkan yardımcısı ise Kıbrıslı Türkler arasından seçilecekti. 1960 yılında oluşturulan ilk Temsilciler Meclisi başkanı Glafkos Klerides olurken yardımcısı ise Dr. Orhan Müderrisoğlu olmuştur. 16 Ağustos 1960 tarihinde Kıbrıs Cumhuriyeti’nin ilan edilmesiyle birlikte adada görev yapan İngiltere’nin son valisi Sir Hugh Foot Kıbrıs’ın idaresini yeni oluşturulan yönetime devrederek adadan ayrılmıştır. Böylece önceden seçimleri yapılan Cemaat Meclisleri ve Temsilciler Meclisi’nin görevleri başlamıştır. Kıbrıs Cumhuriyeti’nin 10 üyeden oluşan bakanlar kurulunun 3 üyesi Kıbrıslı Türk’tü. Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasasına göre Kıbrıslı Türklere Tarım ve Doğal Kaynaklar, Sağlık ve Savunma Bakanlıkları bırakılmıştı. Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanı Fazıl Plümer, Sağlık Bakanı Niyazi Manyera ve Savunma Bakanı Osman Örek görev yapmışlardır. Ayrıca cumhuriyetin ilan edildiği gün Askeri İttifak Antlaşması gereği, Türkiye’den 650, Yunanistan’dan ise 950 askerden oluşan birlikler adaya gelmiştir.

Tartışalım

Kıbrıslı Türk ve Rumların ayrı ayrı Cemaat Meclisleri oluşturmalarının yönetim açısından faydaları neler olabilir?

Fazıl Plümer

Niyazi Manyera,

Osman Örek

Kıbrıs Cumhuriyeti ve Uluslararası Kurumlara Üyeliği Yeni kurulan cumhuriyet ilk olarak BM üyesi olmuştur. Kıbrıs, BM üyesi olduktan sonra Türkler ve Rumlar arasında sorunlar BM’ye yansıtılmıştır. Nitekim 1963 yılı sonlarında başlayan iki toplumlu çatışmalardan sonra 1964 yılı başlarından itibaren BM barış gücü Kıbrıs’ta göreve başlamıştır. Kıbrıs Cumhuriyeti, 1961 yılında İngiliz Milletler Topluluğu, Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankası’na da üye olmuştu. 1961 yılında yaşanan başka bir gelişme ise Makarios’un Kıbrıs Cumhuriyeti’ni Bağlantısızlar Hareketi’ne üye yapmasıdır. Makarios’un amacı Kıbrıslı Türklerin veto haklarını sınırlandırmak için kendisine uluslararası alanda destek bulmaktı. Türkiye bu harekete, kuruluş antlaşmaları şartlarına uymadığı gerekçesiyle karşı çıkmıştır. 87

Etkinlik 1 Uluslararası Örgütleri Öğrenmek

Kıbrıs Cumhuriyeti Süreci (1959-1963)

6. Toplumsal Yaşam Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kurulduğu dönemde adanın sosyoekonomik durumu iyi değildi. İlgili devrede ada genelinde büyük bir kuraklık yaşanması adalıları her yönden zor durumda bırakmıştı. Kuraklığa bağlı olarak ülkede yaşam şartları ağırlaşmış ve işsiz insan sayısı her geçen gün artmaktaydı. Ülkede yaşam şartlarının ağırlaşması sonucunda binlerce ada insanı başta Türkiye, Yunanistan ve İngiltere olmak üzere çeşitli ülkelere göç etmeye başlamıştı. Adanın içinde olduğu bu zor dönem BM genel kurulunda gündeme getirilerek adalılara yardım yapılması önerilmiştir. Kıbrıs Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında ülkenin sosyal hayatında spor faaliyetleri önemli bir yer tutuyordu. Söz konusu dönemde birçok spor dalında etkinlikler yapılmıştı. Bunlar arasında futbol karşılaşmaları öne çıkmaktadır. Ülkede Türk ve Rumların ayrı ayrı liglerde mücadele etmeleri yanında karma liglerde futbol müsabakaları oynanmaktaydı. Ayrıca Kıbrıslı Türk ve Rumlardan oluşan Kıbrıs Karması uluslararası karşılaşmalar yapmaktaydı. Ancak tüm bu gelişmeler diğer alanlarda olduğu gibi 21 Aralık 1963 olaylarından sonra durma noktasına gelmiş ve her toplum kendi bölgesinde spor faaliyetlerine devam etmiştir. Kıbrıs adasında Kıbrıslı Türkler İngiliz idaresinin başlangıcından itibaren basın yayın işleriyle uğraşmakta ve gazete çıkarmaktaydılar. 1960 yılına kadar ülkede çeşitli isimlerde büyüklü küçüklü günlük veya haftalık gazeteler çıkarılmıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında ise adada yayın hayatına yeni başlamış veya yayın hayatını sürdüren çeşitli gazeteler bulunmaktaydı. Bunlardan bazıları Halkın Sesi, Bozkurt, Cumhuriyet, Limasol’un Sesi, Nacak ve Akın’dır. Etkinlik 2 Fotoğraf Analizi

Kıbrıs Cumhuriyeti Süreci (1959-1963)

Etkinlik 3 Kıbrıs Cumhuriyeti Kavram Haritası

88

Etkinlik 4 Metin Yazma

Ünitede Öğrendiklerimizi Değerlendiriyoruz A. Aşağıdaki şemayı yönergeler doğrultusunda tamamlayınız. 1. Antlaşmalar ile ilgili bilgileri yazınız.

Antlaşmanın Adı:

Antlaşmanın Adı:

Amacı:

Amacı:

İmzalayan Devletler:

İmzalayan Devletler:

Kıbrıs Cumhuriyeti'nin Kuruluş Antlaşmaları

Antlaşmanın Adı:

Amacı:

İmzalayan Devletler:

89

Kıbrıs Cumhuriyeti Süreci (1959-1963)

2. Kıbrıs Cumhuriyeti'ne geçişe hazırlayan komiteleri şemada doldurunuz.

Anayasa Komitesi

Geçici Komite

Amacı:

Amacı:

Kıbrıs Cumhuriyeti'ne geçişe hazırlayan komiteler

Ortak Komite Amacı:

Kıbrıs Cumhuriyeti Süreci (1959-1963)

90

B. Aşağıda Kıbrıs Cumhuriyeti ile ilgili olarak verilen kurumların karşısına açıklamalarını yazınız.

Kurumlar

Açıklamalar

Cumhurbaşkanı ve Yardımcısı

Bakanlar Konseyi

Yüksek Mahkeme

Cemaat Meclisleri

Kamuda Çalışma

Yasama Görevi

91

Kıbrıs Cumhuriyeti Süreci (1959-1963)

C. Aşağıda numaralandırılmış şekiller içerisinde cevaplar bulunmaktadır. Verilen soruları şekillerdeki numaraları kullanarak cevaplayınız.

1

İngiliz Uluslar Topluluğu

4

Osman Örek

7

30

2

Adnan Menderes

5

Askeri İttifak Antlaşması

8

Niyazi Manyera

3

ABD

6

Dr. Fazıl Küçük

1. Kıbrıs Cumhuriyeti'nin sağlık bakanı kimdir?

2. Türk Cemaat Meclisi kaç kişiden oluşuyordu?

3. Geçici Komitede Kıbrıs Türklerinin temsilcisi kimdi?

4. Kıbrıs Türklerinin Ortak Komitede temsilcisi kimdi?

5. İngiltere 1945 yılından sonra sömürgelerinin birçoğuna bağımsızlık vererek hangi topluluğu oluşturdu?

6. Zürih Antlaşması'nı imzalayan Türkiye Başbakanı kimdir?

7. Kıbrıs Cumhuriyeti fikrini ilk ortaya atan devlet hangisidir?

8. Kıbrıs adasında iki üs İngiltere'ye hangi antlaşma ile verilmiştir?

Kıbrıs Cumhuriyeti Süreci (1959-1963)

92

Etkinlik 1 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Uluslararası Örgütleri Öğrenmek

Etkinliğin Amacı:

Öğrencilerin BM, NATO gibi örgütleri öğrenmek ve bu örgütler ile ilgili fikir sahibi olmak.

Etkinliğin Süresi:

4 hafta

Ünite:

Ünite 3

Konu:

Ünite 3 konuları

Kavramlar:

Uluslararası örgüt, NATO, BM.

Gerekli Araç - Gereçler:

İnternet e kaynak kitaplar.

İşlem Basamakları: Sınıf iki gruba ayrılır. Her grup seçtiği örgüt ile ilgili kaynak, bilgi ve belge toplar. Sonrasında her grup bunun ile ilgili bir metin yazar ve gruptan biri dört haftanın sonunda arkadaşları ile paylaşır.

93

Kıbrıs Cumhuriyeti Süreci (1959-1963)

Etkinlik 2 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Fotoğraf Analizi

Etkinliğin Amacı:

1959-1963 dönemi hakkında bilgi sahibi olmak.

Etkinliğin Süresi:

2 ders saati

Ünite:

Ünite 3

Konu:

1959-1963 dönemi

Gerekli Araç - Gereçler:

1959-1963 dönemine ait fotoğraflar. (Aile albümlerinden de olabilir.)

İşlem Basamakları: Öğretmen iki fotoğraf seçerek öğrencilerin görüşlerini ve neler gördüklerini yazmaları için öğrencilere süre verir. Yazılanlar sınıfta okunur. Sonrasında öğretmen fotoğrafların ne ile ilgili olduğu konusunda bilgiler verir.

Kıbrıs Cumhuriyeti Süreci (1959-1963)

94

Etkinlik 3 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Kıbrıs Cumhuriyeti Kavram Haritası

Etkinliğin Amacı:

Kıbrıs Cumhuriyeti ile ilgili bir kavram haritası hazırlayarak cumhuriyet kurulurken yapılan antlaşmaları ve gelişmeleri öğrenmek.

Etkinliğin Süresi:

20 dk

Ünite:

Ünite 3

Konu:

Kıbrıs Cumhuriyeti Süreci (1959-1963)

Kavramlar:

Cumhuriyet, Antlaşma, Komite.

Gerekli Araç - Gereçler:

A4 üzerine çizilip bazı yerleri boş bırakılan bir kavram şeması.

İşlem Basamakları: İşlem Basamakları : Öğrenciler bir çok yeri boş bırakılan kavram şemasını doldurmaları istenir. Daha sonra sınıfta kavram şeması kontrol edilir.

95

Kıbrıs Cumhuriyeti Süreci (1959-1963)

Etkinlik 4 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Metin Yazma

Etkinliğin Amacı:

III. Ünitede yer alan Kıbrıs Cumhuriyeti ile ilgili bir metin yazarak bu konuyu kavratmak.

Etkinliğin Süresi:

35 dk

Ünite:

Ünite 3

Konu:

Kıbrıs Cumhuriyeti Süreci (1959-1963)

Kavramlar:

Cumhuriyet, komite, cemaat meclisi.

Gerekli Araç - Gereçler:

Gazete nasıl hazırlanır baklamk için birkaç gazete örnek olarak sınıfa getirilir.

İşlem Basamakları:

III. Üniteyi okuyarak size verilen sözcükler ile terimleri kullanarak bir metin yazınız. Kullanılması gereken sözcükler ve terimler: Zürih ve Londra Antlaşmaları, Makarios, Dr. Fazıl Küçük, Cemaat Meclisleri, Bakanlar Kurulu, Geçici Komite.

Kıbrıs Cumhuriyeti Süreci (1959-1963)

96

ÜNİTE 4

Kıbrıs Türk Tarihi

8

ORTAKLIK CUMHURİYETİ’NİN SORUNLU YILLARI 1963-1967 DÖNEMİ 1. Toplumlar Arası Sorunların Sebepleri 2. Akritas Planı 3. Toplumlar Arası Çatışmaların Başlaması 4. Birleşmiş Milletler Barış Gücü’nün Adaya Gelişi 5. Johnson Mektubu 6. 1964 Olayları 7. Kıbrıslı Türklerin İktisadi Abluka Yılları 8. Kıbrıslı Türklerin Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Hayatı

Çoğu insan zekaya inanır, ben inanmıyorum. Bizi birbirimizden ayıran emektir. Ben, çalışmaya inanıyorum” Prof. Dr. Aziz Sancar

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

98

ÜNİTE 4

ORTAKLIK CUMHURİYETİ’NİN

Başlarken

SORUNLU YILLARI 1963-1967 DÖNEMİ 1

BM Barış Gücü günümüzde Kıbrıs’tan başka hangi ülkelerde görev yapmaktadır?

2 Kuzey Kıbrıs’ta günümüzde Bayrak Radyosu dışında hangi radyolar yayın yapmaktadır?

3 Erenköy çarpışmalarının yaşandığı Dillirga Bölgesi’nin bugünkü durumu hakkında bilgi toplayınız.

4 Johnson Mektubu Türkiye’nin Kıbrıs politikasını nasıl etkilemiştir? 5 Kıbrıslı Türklerin 1960’lı yıllarda kurdukları müzik toplulukları hangi tarz müzik yapıyorlardı? Araştırınız. Temel Kavramlar

Anayasa Akritas

Kamu Yeşil Hat

Veto Belediye Güvenlik Konseyi Barış Gücü

1. Toplumlar Arası Sorunların Sebepleri Kıbrıs sorunun çözümü için büyük umutlarla kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kuruluşundan kısa bir süre sonra Türk ve Rum ortaklar arasında Başpiskopos Makarios’un Enosis’i gerçekleştirmek için adımlar atmak istemesinden dolayı sorunlar ortaya çıkmıştır. Bu sorunlar ileride cumhuriyetin yıkılmasında etkili olacaktır.

99

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu YıllarıOsmanlı 1963-1967 Dönemi Kıbrıs'ta Egemenliği 43

a. Anayasa Sorunu: Alman anayasa profesörü olan E. Forsthoff’un başkanlığını yaptığı Anayasa Mahkemesi’nde Cumhuriyetin ilk yıllarında gerek belediyeler konusunda gerekse ordu konusunda önemli davalar açılmıştı. Açılan bu davaların düşürülmesi veya olumsuz sonuçlanması için Rumlar ve Makarios tarafından yargıçlar üzerine büyük baskılar yapılmaktaydı. Anayasa Mahkemesi’nin tarafsız başkanı Forsthoff, baskılara dayanamayıp istifa etmişti. Böylece Kıbrıslı Rumlar ve Makarios isteklerinde kısmen de olsa başarılı olmuşlar Anayasa Mahkemesi’ni çalışamaz bir duruma sokmuşlardı. b. Ayrı Belediyeler Sorunu: Anayasaya göre Türk tarafı ülkedeki en büyük 5 şehirde ayrı belediye kurabilecekti. Türklerin ayrı belediyelere sahip olmasını istemeyen Rum tarafı bu konuda gereken kanunun çıkmasını engellemiştir. Bunun üzerine Türk Cemaat Meclisi kendi belediyeler kanununu çıkartmıştır. Kıbrıslı Türklerin bu hamlesi üzerine Rumlar konuyu Yüksek Anayasa Mahkemesi’ne taşımıştır. Mahkeme, Türk Cemaat Meclisi’nin aldığı kararın yasallığını vurgulamasına rağmen Makarios, mahkeme kararını tanımayacağını açıklayarak ülkede kaos oluşmasına neden olmuştu.

E. Forsthoff

Tartışalım Kıbrıs Cumhuriyeti’nde Kıbrıs Türkleri eşit haklara sahip olmalarına rağmen, Kamu hizmetlerinde %30 luk bir hak ile temsil edilmelerini tartışalım.

Tartışalım Ordudaki birliklerin ayrı olmamasının sakıncaları neler olabilir?

Araştıralım! Anayasaya göre Türklere ait olan bu 5 belediye hangi şehirlerde olacaktır?

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

100

c. Kamu Görevlerinde Temsil Sorunu: Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası’nın ilgili maddesi, kamu görevlerinde temsiliyetin, %30 Türk ve %70 Rum oranına göre belirlenmesini emrediyordu. Ancak Kıbrıslı Rumlar bu maddenin uygulanmaması için de mücadele verdiler. Hatta Makarios, veto hakkını kullanarak Kıbrıslı Türklerin kamuda anayasada belirlenen %30 temsil hakkını kullanmasını engellemiştir. d. Ordu Sorunu: Antlaşmalara göre Kıbrıs’ta 2000 kişilik bir ordu kurulacaktı. Bu ordunun %40’ı Türklerden ve %60’ı da Rumlardan oluşacaktı. Makarios, ordudaki birliklerin iki toplumdan karma olarak oluşturulmasını istemiştir. Türkler ise birliklerin Türk ve Rumlardan ayrı ayrı oluşturulmasını savunmuştur. Bu anlaşmazlıktan dolayı Makarios, ordunun tamamlanmasını engellemiştir. Cumhurbaşkanı Yardımcısı Dr. Küçük de buna karşılık veto hakkını ilk olarak ordunun oluşumu konusunda kullanmıştır. e. Vergi Sorunu: Anayasa, vergi konusunda Temsilciler Meclisi’nde alınacak kararlarda her iki toplum milletvekillerinin ayrı ayrı oylama yapmasını ön görmekteydi. Geçerliliğini yitiren vergi yasalarının yerine yeni vergi yasaları çıkarılması gerekiyordu. Ancak Kıbrıslı Rumlar bir türlü karar alınmasına izin vermiyorlardı. Bu sırada Makarios keyfi olarak vergi dairelerine doğrudan emir vererek ilk 3 aylık sürenin dolmasından sonra da vergi dairelerinin vergi toplamayı sürdürmelerini istemiştir. Ancak Kıbrıs Türk liderliği bu yasa dışı uygulamayı kabul etmeyerek halkı vergi ödememeye çağırmıştır. Bu tartışmalar devam ederken Türk Cemaat Meclisi Şahsi Vergiler Yasası’nı kabul ederek Türk toplumunun gelir vergisini Türk Cemaat Meclisi’ne ödemesini sağlamıştır.

101

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

Kıbrıslı Rumlar Cumhuriyetin ve anlaşmaların bu yapıyla yürümeyeceğini kanıtlamak için tüm zorlukları çıkararak anayasanın kendi istedikleri şekilde değiştirilmesini istiyorlardı. Böylece anayasayı kendi istedikleri gibi değiştirerek antlaşmalarla Kıbrıslı Türklere tanınan hakları kısıtlayabileceklerdi. Bunun için de Kıbrıslı Rum siyasetçiler tarafından her fırsatta basında, kiliselerde, Zürih ve Londra Antlaşmaları aleyhine demeçler verilmekteydi. Kıbrıslı Rum siyasetçiler bu demeçlerde kimi zaman Kıbrıslı Türklerden azınlık olarak bahsetmekten de çekinmiyorlardı. Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kuruluş antlaşmaları olan Zürih ve Londra Antlaşmaları’nı ortadan kaldırmak isteyen Makarios, 13 maddelik bir anayasa değişiklik planı hazırlamıştır. Makarios, anayasada yapmak istediği bu değişikliklerle Türklerin 1960 Cumhuriyeti’ndeki anayasal haklarını ortadan kaldırarak zaman içerisinde Enosis hedefine ulaşmayı planlıyordu. Makarios, anayasa değişikliğini kabul ettirmek için Türkiye Cumhuriyeti’ne giderek İsmet İnönü hükümeti ile görüşmeler dahi yapmıştı. Fakat Türkiye Cumhuriyeti yetkilileri Makarios’un bu önerilerini kesin bir dille reddetmişlerdir.

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

102

Makarios’un Anayasada Değiştirmek İstediği 13 Madde: 1- Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkanı Yardımcısının veto haklarının kaldırılması. 2- Cumhurbaşkanının geçici yokluğunda veya görevini yerine getiremeyeceği durumlarda Cumhurbaşkanı Yardımcısının kendisine vekâlet etmesi. 3- Temsilciler Meclisi’nin Rum başkanı ve Türk başkan yardımcısının meclisin tüm üyeleri tarafından seçilmesi. (Anayasa, Rum başkanını Rum üyeler, Türk başkan yardımcısının ise Türk üyeler tarafından seçilmesini öngörmekteydi.) 4- Temsilciler Meclisi Başkanı’nın geçici yokluğu sırasında veya görevini yerine getiremeyeceği durumlarda, başkan yardımcısının kendisine vekâlet etmesi. 5- Temsilciler Meclisi’nin bazı yasaları geçirebilmesi konusunda anayasanın içerdiği ve ayrı çoğunluğu gerektiren maddelerin kaldırılması. 6- Belediyelerin karma duruma getirilmesi. 7- Adalet mekanizmasının birleştirilmesi. 8- Emniyet kuvvetlerinin polis ve jandarma diye iki ayrı güce ayrılma durumuna son verilmesi. 9- Emniyet kuvvetleri ile savunma kuvvetlerinin sayılarının bir yasa ile belirlenmesi. 10- Kamu hizmetlerinin ve cumhuriyet savunma gücünün oluşturulmasında, Rum ve Türk oranının, Rum ve Türk nüfus oranına göre uygulanması. 11- Dördü Rum ve biri de Türk olmak üzere, Kamu Hizmeti Komisyonu üyelerinin sayısının 10’dan 5’e indirilmesi. 12- Kamu Hizmeti Komisyonu’nun alacağı kararların basit çoğunluğa dayanması. 13- Rum Cemaat Meclisi’nin dağıtılması.

Tartışalım

Tartışalım

Makarios'un 13 maddelik anayasa değişiklik paketinin kabul edilmesi halinde Kıbrıslı Türklerin karşılaşacakları zorlukları tartışalım.

103

Rumlar Garanti ve İttifak Antlaşmaları’nı kaldırmakta niçin ısrar etmişlerdi? Tartışalım.

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

2. Akritas Planı 21 Nisan 1966’da Patris gazetesinde yayınlanan Akritas Planı’nın amacı, Kıbrıs Cumhuriyeti’ni ortadan kaldırıp adayı Yunanistan’la birleştirmektir. Siyasi ve askeri bir harekât planı olan Akritas, Rum İçişleri Bakanı Polikarpos Yorgacis tarafından hazırlanmıştı. Akritas Planı’nın amacına ulaşması için iç ve dış yöntemler bulunmaktaydı. Bu yöntemler kısaca şöyleydi: - Zürih ve Londra Antlaşmaları’nın Kıbrıs sorununu çözmediğini dünyaya yaymak, - Bu antlaşmalarda Rumlara haksızlık yapıldığı yönünde dünya kamuoyuna demeçler vermek, - Antlaşmalarla Türklere fazla haklar verildiğini belirterek anayasada değişiklik gerektiğini vurgulamak, - Garanti ve Askeri İttifak Antlaşmaları’nın ortadan kaldırılması için girişimlerde bulunmak, - Bu amaçlara ulaşmada Türkler zorluk çıkardığı takdirde silah kullanarak Enosis’i gerçekleştirmekti.

Polikarpos Yorgacis

Bunu biliyor musunuz? Akritas Planı adını Bizans’ın ünlü destanı Diğenis Akritas’tan almaktadır.

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

104

3-Toplumlar Arası Çatışmaların Başlaması Toplumlar arası çatışmalar başlamadan önce iki toplum arasında yaşanan sorunlar gerilimi iyice artırmıştır. Bu gergin ortama 1962 yılı Mart ayında Lefkoşa’daki Bayraktar ve Ömeriye Camilerinin bombalanması eklenince gerilim daha da artmıştır. Bu arada nisan ayında Cumhuriyet gazetesi yazarları Ahmet Gürkan ve Ayhan Hikmet’in öldürülmesi Kıbrıs Türk toplumunun iyice gerilmesine neden olmuştu. Olayların artmasıyla cumhuriyetin sorunları tam bir çıkmaza girmiştir. Makarios, iki toplum arasındaki sorunları aşabilmek için 13 maddelik anayasa değişiklik önerisini Dr. Fazıl Küçük’e vermiştir. Ancak bu öneriler hem Kıbrıs Türkleri hem de Türkiye Cumhuriyeti tarafından reddedilmiştir. Bunun üzerine Kıbrıs Rumları Akritas Planı’nı uygulamaya koyarak 1963 yılı sonunda iki toplum arasında çarpışmaların başlamasına neden oldular. 1963 yılı sonları Kıbrıs tarihinde Kanlı Noel olarak anılmaktadır. 20 Aralık’ı 21 Aralık’a bağlayan gece Lefkoşa’nın Tahtakale semtindeki evlerine gitmekte olan iki Türk araçlarına Rum polisler tarafından ateş açılarak şehit edilmişlerdi. 22 Aralık günü bu olayı okul bahçesinde protesto eden Lefkoşa Türk Lisesi öğrencileri üzerine Rum polisi tarafından ateş açılmıştı. Bu arada Girne Kapısı önünde bulunan Atatürk heykeli ve Türklere ait binalar kurşunlanmıştı. Kıbrıslı Türklere karşı saldırılar 2324 Aralık’ta da devam etmiştir. 24 Aralık’ta Lefkoşa Kumsal Bölgesi’nde, Kıbrıs Türk Kuvvetleri Alayı’nda görevli Dr. Binbaşı Nihat İlhan’ın eşi ve üç çocuğu Rumlar tarafından evlerinde öldürülmüştü.

Ayhan Hikmet

Ahmet Gürkan

Bunu biliyor musunuz? Tahtakale bölgesi bugün Surlariçi'nin Güney Lefkoşa kesminde bulunmaktadır.

Dr. Binbaşı Nihat İlhan

Bayraktar Camii

105

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

25 Aralık’ta Rum birlikleri Küçük Kaymaklı’ya saldırarak buradaki Türklerin bölgeden ayrılmasını sağlamışlardır. Aynı günlerde Boğaz’a, Ayvasıl’a ve Larnaka’ya da Rumlar tarafından çeşitli saldırılar düzenlenmiştir. 25 Aralık 1963’te Rumlar Ayvasıl köyündeki Türklere saldırarak birçok Türkü öldürmüşlerdi. Bu olaylar devam ederken 25 Aralık’ta Türk Hava Kuvvetleri’ne ait uçaklar Lefkoşa üzerinde bir ihtar uçuşu yapmıştır. Bunun üzerine aynı gün ateşkes antlaşması imzalanarak esir değişimi yapılmıştır. Yapılan bu ihtar uçuşu Türkiye Cumhuriyeti’nin Kıbrıslı Rumlara ilk ciddi askeri uyarısıydı.

Şht. Hüseyin Ruso

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

106

Şht. Özer Ekrem Emin

107

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

1963 yılı sonlarında olayların artması üzerine İngiliz askerleri, BM askerleri adaya gelene kadar Barış Gücü rolünü üstlenmişlerdi. 30 Aralık 1963’te Lefkoşa’yı boydan boya ikiye ayıran çizgiyi belirlemek için girişimde bulunulmuştur. İngiliz komutan Young, Lefkoşa haritasını alarak yeşil bir kalem ile Türk ve Rum bölgelerini belirlemiş ve dikenli tellerle Lefkoşa’nın ikiye bölünmesi sağlanmıştır. İngiliz komutanın kullandığı kalemden dolayı bu hat “YEŞİL HAT” adı ile anılmıştır. Çatışmalar sonrasında Kıbrıs Cumhuriyeti’nin havaalanı, limanları ve devlet televizyonu gibi önemli kurumları Kıbrıslı Rumların denetimine geçmiştir. 21 Aralık’ta başlayan ve bir hafta süren çarpışmalar Yeşil Hat Antlaşması ile bir süre durmuştur. Bu çatışmalarda Kıbrıs Türkleri önemli kayıplar vermiştir.

Etkinlik 1 Manşet

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

108

Bunu biliyor musunuz? Lefkoşa’da ilk barikatlar 1956 yılında yapılmıştı.

109

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

Rauf Raif Denktaş'ın Küçük Kaymaklı Hatırası Rumlar, boşalttığımız Küçük Kaymaklı’da her gün bir ev yakıyorlardı. Klerides’e görüşmeler sırasında yapılanları şikâyet ettim ve bu tip olayları durdurmalarını istedim. Klerides durumu kurtarmak için ayaküstü bir yalan söyledi. Klerides’in bana verdiği yanıt şu olmuştu: “Vallahi bu işleri yapan tımarhaneden yeni çıkmış birisiymiş, yakalanması için Makarios ‘un emri var.” dedi. Ertesi gün baktık ki yine iki, üç ev daha yaktılar. Toplantıda Klerides’e dedim ki; “Ya sizde herkes çıldırdı veya tımarhaneden bir iki deli daha kaçtı da bir türlü yakalayamıyorsunuz.” Klerides’le yaptığımız o görüşmelerde bir yere varılamadı. Çünkü Rumlar kararlarını vermişlerdi. Aldıkları kararda; tüm antlaşmalar ortadan kalkacak, biz azınlık, onlar meşru hükümet olacaklardı.

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

110

4. Birleşmiş Milletler Barış Gücü’nün Adaya Gelişi İngiltere’nin teklifi ile Kıbrıs’taki çatışmalara çözüm bulmak için Londra’da bir konferans düzenlenmesine karar verilmişti. 15 Ocak 1964 tarihinde Londra’da düzenlenen konferansa Türkiye ve Yunanistan ile TürkRum toplumlarının temsilcileri katılmıştır. Londra Konferansı’nda herhangi bir sonuç elde edilemeyince adanın bazı bölgelerinde çatışmalar yeniden başlamıştı. Amerika ve İngiltere’nin garantör ülkeleri bir araya getirme girişimleri sonuçsuz kalınca İngiltere ve Kıbrıs Rumları Kıbrıs Sorununu Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’ne taşımışlardır. BM Güvenlik Konseyi’nin 4 Mart’ta aldığı kararda, Kıbrıs’ta BM Barış Gücü’nün kurulması tavsiye edilmiştir. Böylece Yeşil Hat’ta bulunan İngiliz birliklerinin yerini Birleşmiş Milletler Barış Gücü askerlerinin alması kararlaştırılmıştır. Alınan bu karar doğrultusunda Kanadalı askerler adaya gönderilen ilk Birleşmiş Milletler Barış Gücü askerleri olmuşlardır.

111

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

5. Johnson Mektubu 1964 Mayısı’nda Kıbrıs Rumları anayasayı çiğneyerek Milli Muhafız Ordusu’nu kurmuştu. Bu gelişmeler üzerine Türkiye ve İngiltere Kıbrıs Rumlarına birer nota göndermişti. Dr. Fazıl Küçük ise Makarios’a bir mektup göndererek Yeşil Hat’ta ortak bir bakanlar kurulu toplanmasını önermişti. Fakat Makarios bu toplantı talebini reddetmişti. Makarios’un bu tavrı sonucunda harekete geçen Türkiye, adaya askeri bir müdahalede bulunma kararı almıştı. Bu durum üzerine ABD Başkanı Johnson’un yazdığı bir mektupla İsmet İnönü’yü uyarmıştır. Mektubunda Türkiye’yi olabilecek bir Sovyetler Birliği saldırısı karşısında yalnız bırakmakla tehdit eden Johnson, böylece Türkiye’nin Kıbrıs’a askeri bir müdahalede bulunmasını engellemiştir. Türkiye’nin Kıbrıs’a müdahale edemeyeceğinin anlaşılması üzerine Kıbrıslı Rumlar saldırılarını daha da artırmışlardır.

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

112

Johnson Mektubu, Türkiye ve ABD arasındaki ilişkileri de etkilemiştir. Türkiye müttefik ABD’nin her koşulda değil, kendi çıkarları zarar gördüğü durumlarda Türkiye ile birlikte hareket edeceğini anlamıştır. Bu durum Türkiye’de Amerika’ya olan güveni sarsmıştır.

Etkinlik 2 Mektup Yazmak

113

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

6. 1964 Olayları 21 Aralık 1963 tarihinde başlayan çatışmalar sonucunda 1964 yılı Mart ayında adaya BM Barış gücü gelerek iki toplum arasında herhangi bir çatışma yaşanmaması için göreve başlamıştı. Ancak BM Barış gücünün adada olması Kıbrıslı Rumların saldırılarını durdurmamıştı. Larnaka, Boğaz, Limasol ve Baf başta olmak üzere adanın birçok noktasında Rumların saldırıları meydana gelmekteydi. a. Erenköy ve Üniversiteli Gençler 1964 yılının en önemli çatışmalarından biri Erenköy (Dillirga) bölgesinde yaşanmıştı. Erenköy’de 1963 yılı sonlarından itibaren çarpışmalar yer yer devam etmekteydi. Erenköy bölgesi Kıbrıslı Türkler için oldukça önemli bir bölge idi. Bereketçilerin Türkiye’den Kıbrıs’a silah taşıdıkları tek bölge idi. 1964 yılından itibaren yurt dışındaki üniversitelerde eğitim gören Kıbrıslı Türk öğrenciler Erenköy’ün savunulması için gizlice adaya gelmişlerdir. Kıbrıslı Rumlar ile Yunanistan ise çatışmaların başladığı ilk günden itibaren Erenköy’ü ele geçirerek Kıbrıslı Türklerle Anavatan Türkiye’nin bağını kopararak Kıbrıslı Türkleri teslim olmaya zorlamak istiyorlardı.

Şht.Süleyman Uluçamgil

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

114

Kıbrıslı Rumlar 5 Ağustos günü Erenköy bölgesini ele geçirmek için saldırılarına başlamışlardı. Erenköy bölgesinde çatışmalar şiddetlenince Türkiye Cumhuriyeti ilk defa silah kullanmak zorunda kalmıştı. 8 ve 9 Ağustos sabahı Türkiye’den gelen savaş uçakları Rum mevzilerini bombalayarak Erenköy bölgesinde direnen Kıbrıslı Türklere destek olmuştu. Bu arada 8 Ağustos günkü çarpışmalarda Pilot Yüzbaşı Cengiz Topel’in uçağı uçaksavarlar tarafından vurularak düşürülmüştü. Cengiz Topel paraşütle atladıysa da Rumlar tarafından esir alınarak şehit edilmiştir. Kıbrıslı Rumlar Erenköy bölgesindeki Kıbrıslı Türk Üniversite öğrencilerinin direnişini kıramayarak 9 Ağustos’taki ateşkesi kabul etmişlerdir.

Bunu biliyor musunuz? KKTC'de Cengiz Topel Anıtı bugün Lefke ilçesine bağlı Gemikonağı köyündedir.

115

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

b. Türkiye ve Dünyanın Saldırılara Verdiği Tepkiler Türkiye Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel 25 Aralık günü İngiltere, Yunanistan, Almanya, Fransa ve ABD başkanlarına bir mesaj göndermişti. Gürsel mesajında, Kıbrıs Rumlarının adada yaptığı saldırıları anlattıktan sonra Türklere uygulanan katliamları durdurmak için yardım talep etmiştir. Türkiye Dışişleri Bakanı da yabancı gazetecileri Kıbrıs’a davet ederek olayları yerinde görmelerini ve dünyaya duyurmalarını istemiştir. Adaya gelen gazeteciler adadaki olayları dünya gündemine taşımışlardır. Bu arada TBMM gerektiğinde Kıbrıs’a müdahalede bulunması için hükümete yetki vermiştir.

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

116

Yüzbaşı Cengiz Topel (1934-1964) 2 Eylül 1934’te İzmit’te doğdu. Kuleli Askeri Lisesi’ni 1953 yılında bitirdi.1955 yılında Kara Harp Okulu’nu bitirip asteğmen olarak ordu saflarına katıldı. Küçük yaşlardan beri havacılığa olan merakı sonucu hava sınıfına ayrıldı. Pilotaj eğitimi için Kanada’ya gönderildi. Türkiye’ye döndükten sonra 1963 yılında yüzbaşılığa terfi etti. 8 Ağustos 1964 tarihinde Erenköy Harekâtı sırasında Eskişehir’den Kıbrıs’a dörtlü kol komutanı olarak gönderildi. Uçuş esnasında uçağı isabet alarak düşürüldü. Paraşütle atlamayı başardı fakat Rumlar tarafından esir alındı. Uluslararası savaş hukukuna aykırı olarak yapılan işkenceler sonucu şehit edildi. Türkiye’nin ısrarlı girişimleri sonucu cenazesi Rumlardan alınarak Türkiye’ye gönderildi. Cengiz Topel’in adı Türkiye’nin çeşitli yerleşim yerlerindeki birçok park, sokak, cadde ve okula verilmiştir. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde ise anıtı dikilmiş, bir köye ve bir hastaneye ismi verilmiştir. Ayrıca Kıbrıs’ta o dönemde doğan birçok erkek çocuğa Cengiz Topel adı verilmiştir.

117

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

7. Kıbrıslı Türklerin İktisadi Abluka Yılları Kıbrıs Türkleri 1963 yılı sonlarında başlayan saldırılardan sonra Kıbrıs Cumhuriyeti’nin organlarından ayrılmışlardı. 1963 yılı sonundan 20 Temmuz 1974 Barış Harekâtı’na kadar kuşatma altında yaşamışlardı. Kıbrıs Cumhuriyeti kurulduğu sırada adada 114 karma, 392 Rum ve 123 Türk yerleşim yeri vardır. 21 Aralık 1963’ten 1964 Ocak ayı sonuna kadar birçok Kıbrıslı Türk, yaşadıkları yerleri terk ederek daha güvenli bölgelere göç etmek zorunda kalmışlardır. 1963-1967 yılları arasında ise göç etmeyen Türk köyleri Kıbrıslı Rumların kuşatması altında tutulmuştur.

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

118

Karma köylerdeki Türklerin bir kısmı Türk köylerine ya da Lefkoşa gibi büyük yerleşim yerlerine göç etmiştir. Türklerin toplandıkları bu bölgelere “Kanton” adı verilmiştir. Toplamda adada 19 Türk kantonu oluşturulmuştu. Göçmen olan Türkler çadırlarda, sinema salonlarında, okullarda barınmak zorunda kalmıştır. Türk halkı üretimden kopmuş, her yaştan erkek eline silahı alıp savunma yapmak zorunda kalmıştır. Türk bölgelerine mektup gelmesi, mektupların dış dünyaya ulaşması, turistlerin Türk bölgelerine geçmesi Kıbrıslı Rumlar tarafından engellenmiştir. Türkler kendi bölgelerinin dışında adeta ikinci sınıf vatandaş muamelesi görmüşlerdir. Türkiye Kızılay’ı tarafından sorunlu yıllarda adadaki ihtiyaç sahiplerine gıda ve ilaç yardımı yapılmaktaydı. 1964 yılından itibaren Kıbrıslı Türkleri bezdirip adaya terk etmelerini sağlamak için ambargo uygulamaya başlayan Rumlar 1965 yılında ambargoyu genişletmişlerdir. Söz konusu dönemde Türklerin yaşadıkları bölgelere yaşam için gerekli birçok malzemenin girişi yasaklanmıştı.

Etkinlik 3 Fotoğraf Analizi

119

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

8. Kıbrıslı Türklerin Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Hayatı Kıbrıs’ta 21 Aralık 1963’te başlayan olaylardan adadaki her kesimin etkilendiği gibi eğitim de derinden etkilenmişti. Birçok Kıbrıslı Türk okullarını terk etmek, eğitimlerine ara vermek zorunda kalmıştı. Böylece kazalardaki okul sayıları yarıdan fazla azalmıştı. Bu arada Kıbrıslı Rumlar her alanda uygulamaya başladıkları engelleme politikalarını eğitimde de uygulamışlar ve devlet bütçesinden eğitime ayrılan paydaki Kıbrıslı Türklere ait kısmın verilmesini engellemişlerdir. Bu durum da gerek okulların gerekse de okullarda görev yapan öğretmenlerin zor duruma düşmelerine neden olmuştu.

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

120

Tüm bu nedenlerden dolayı Kıbrıslı Türk idareciler 1964 Ocak ayı sonuna kadar ada çapındaki Türk okullarındaki eğitimin dondurulmasına karar vermişlerdi. 1964’ün Mart ayında ise zorunlu olduğundan dolayı okulların sadece son sınıflarında bulunan öğrenciler için eğitim başlatılmıştı. Bu arada birçok lise öğrencisi ve öğretmen gündüz okulda iken geceleri bölgelerini savunmak için görev almışlardı. Kıbrıslı Türk idarecilerin aldıkları bir başka önlem ise Güney Lefkoşa’da bulunan İngiliz Koleji’ne güvenli olmadığından dolayı gidemeyen Türk öğrenciler için 1964 yılında Lefkoşa’nın Türk bölgesinde Türk Maarif Koleji adlı İngilizce eğitim verecek olan okulu kurmalarıdır. Bu arada Kıbrıslı Rum idarecilerin adadaki Türk nüfusu azaltmak için uyguladıkları bir başka yöntem ise yurt dışına çıkacak Kıbrıslı Türkler ile ilgiliydi. Farklı amaçlar için yurt dışına çıkacak olan Türklerde olduğu gibi eğitim için yurt dışına gidecek olanlara da her türlü kolaylığı sağlamalarına karşın adaya geri dönmeleri konusunda da her türlü zorluğu çıkartmaktaydılar.

121

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

Kızılay Yardımlı Günlerimiz Kıbrıslı Rumların, 21 Aralık 1963 günü Kıbrıslı Türklere yönelik başlattıkları saldırılar sonucunda birçok Kıbrıs Türkü bulunduğu bölgeyi terk etmek zorunda kalır. Lefkoşa başta olmak üzere adanın birçok bölgesinde kurulan kontrol noktaları birçok malzemenin Kıbrıs Türkü’ne ulaşmasına engel olur. Dolayısıyla 1963-1968 yılları arasında Kıbrıslı Türkler evlerinden, köylerinden, göçe zorlanarak insanlık dışı bir hayata itilirler. Dünyayla ilişkileri kesilir, açlığa, açıklığa terk edilirler. Bu zor dönemde ve sonraki zorluklarda Kıbrıslı Türklerin yardımına Türk Kızılayı koşar. Zorda olan Kıbrıs Türküne binlerce çadır, tonlarca un ve kuru yiyecek ve ilaç yardımı yapar. Ayrıca Türk Kızılayı 1964 yılının ilk aylarından itibaren adaya gönderdiği yardım malzemelerinin yanında Lefkoşa Kızılay İlk Yardım Hastanesi’ni Lefkoşa’da kurarak zorda olan Kıbrıs Türk halkına yıllarca hizmet vermişti. Köylüsü, kentlisiyle Kıbrıslı Türkler, bu zor yıllarında Türk Kızılayı yardımlarıyla ayakta kalmayı başarmışlardı.

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

122

1963 yılı sonlarında çatışmaların başlamasıyla birlikte Kıbrıs Türk toplumu içe kapalı bir yaşam sürmeye başlamıştı. Bu dönemde Kıbrıslı Türkler için müzik, tiyatro, sinema ve düğünler toplumun moralini yükseltmek için kullanılan önemli etkinlikler olmuşlardır. Bu dönemde üyeleri mücahitlerden oluşan Bayrak, Fırtınalar, Belevi Orkestrası ve Feveranlar gibi müzik toplulukları bulunmaktaydı. Bu topluluklar Kıbrıs Türklerinin zor günlerinde onlara müzikleri ile moral vermiştir. Ayrıca bu zorlu ortamda insanları dinlendirmek ve motive etmek için başkanlığını Yılmaz Taner’in yaptığı otuz kişiden oluşan Kıbrıs Türk Filarmoni Topluluğu kurulmuştu.

123

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

Bu dönemde halkın en önemli eğlencelerinden biri de sinema idi. 1963 olayları ile sinema salonlarının bir kısmı Rumların elinde kalınca Kıbrıslı Türkler kendi sinema salonlarını açmaya başlamışlardır. İstanbul’dan getirilen çeşitli Türk filmleri Kıbrıslı Rumların çeşitli engellemelerine rağmen yine de Kıbrıslı Türklerin izlemesi için sinemalarda gösterilmekteydi. Bu arada Kıbrıs’ta çekimleri yapılan Hancı’nın Kızı isimli film 1963 yılı sonlarında adada olaylar başlayınca Kıbrıs’ta izlenememişti.

1963 yılı Şubat ayında Kıbrıs Türk tiyatro hareketinde çok önemli bir dönem başlamıştı. Üner Ulutuğ’un öncülüğünde, Kemal Tunç, Ayla Haşmet, Hatice Söğüt, Yücel Köseoğlu ve Biler Demircioğlu ilk profesyonel özel tiyatro olan “İlk Sahne”yi kurmuşlardı. 1965 yılında Limasol’da toplumun kültür ve sanat değerlerine sahip çıkarak geliştirmek için Limasol Türk Kültür Derneği kurulmuştu. Bu dernek çeşitli tiyatro oyunları sahneleyerek Limasolluların morallerini yüksek tutmalarına yardımcı olmaya çalışmaktaydı.

Etkinlik 4 Sözlü Tarih İle Öğrenmek

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

124

1963 yılı sonlarında başlayan çatışmalar her alanda olduğu gibi Kıbrıs Türk basınını da derinden etkilemişti. Bu dönemden olumsuz etkilenen bazı gazeteler yayın hayatlarına kısa süreliğine ara verirken bazıları ise yayın hayatlarını tamamen bitirmek zorunda kalmışlardı. Yayın hayatına devam edebilen Kıbrıs Türk gazeteleri ise Lefkoşa başta olmak üzere adanın birçok bölgesinde meydana gelen olayları fedakâr basın emekçileri sayesinde Kıbrıs Türk halkına duyurabilmekteydi. 1963 sonrası Kıbrıs Türk basının gündemi milli mücadele olmuştu. Limasol’un Sesi gazetesi gibi kurulan bölgesel gazeteler hem bölgelerini örgütlemişler hem de direnişte halkın moralini yüksek tutmuşlardı. Kıbrıs Türk Mücahitler Derneği Mücahit gazetesini 1964 yılında yayınlamaya başlamıştı. Ayrıca bu dönemde tüm zorluklara rağmen Zafer, Akın, Bozkurt ve Halkın Sesi gazeteleri yayın faaliyetlerini sürdürmeyi başarmışlardı.

125

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

21 Aralık 1963’te başlayan olaylar sonucunda Kıbrıslı Türkler tüm devlet kurumlarında olduğu gibi Kıbrıs Radyo Yayın Kurumundan ayrılmak zorunda kalmışlardı. Böylece Kıbrıslı Rumlar adada meydana gelen olayları kendi bakış açılarına göre tek yönlü olarak vermeye başlamışlardır. Kıbrıs Türk halkının, adada yaşanan olaylardan haberdar edilmesi ve mücahitlere moral verilebilmesi için bir radyo istasyonuna ihtiyaç vardı. Kıbrıs Türkleri kısıtlı imkânları ile çeşitli bölgelerde dinleme servisleri ve radyo istasyonları kurmaya başladılar. O zor günlerde ilk olarak Kıbrıs Türk Mücahiti’nin sesi olacak olan Bayrak radyosu kuruldu. 3-5 dakika süren ilk deneme yayını 25 Aralık 1963 günü yapıldı. Kısıtlı imkânlarla yayına başlayan radyonun ilk anonsu, “Bayrak, Bayrak, Bayrak. Burası Kıbrıs Türk Mücahidinin Sesi” şeklinde olmuştu. Bayrak radyosunu diğer bölgelerde kurulan küçük verici istasyonları takip etmişti. Milli Mücadele döneminde yayın yapan radyolar Limasol Sancak radyosu, Lefke Sancak radyosu, Gazi Baf’ın Sesi radyosu, Mağusa Canbulat radyosu, Larnaka Doğan’ın Sesi radyosu ve Anamur (Türkiye) Kıbrıs’ın Sesi radyosudur. Bayrak radyosu dışında kalan radyoların büyük bir kısmı 1974 Barış Harekatı’ndan sonra kapatıldı. Bayrak radyosu ise günümüzde Bayrak Radyo Televizyon Kurumu adı ile KKTC’nin devlet radyo ve televizyonu olarak varlığını sürdürmektedir.

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

126

Ünitede Öğrendiklerimizi Değerlendiriyoruz A. Aşağıda numaralandırılmış şekiller içerisinde terimler verilmiştir. Verilen soruları şekillerdeki numaraları kullanarak cevaplayınız.

1

Akritas Planı

5

Johnson

2

Bayraktar Camii

6

Cengiz Topel

3

1964

7

Bereketçiler

4

Erenköy

8

Cemal Gürsel

9 10

Kanton

Hancının Kızı

1. 1963 yılında bombalanan caminin adı nedir? 2. 1964 yılında Türkiye Cumhuriyeti cumhurbaşkanı kimdir? 3. 1963-1967 yılları arasında Kıbrıs Türklerinin yaşadığı güvenli bölgelere ne nedir? 4. 1963 olayları öncesi Kıbrıs'ta çekilen filmin adı nedir? 5. 8 Ağustos 1964'de şehit olan pilot kimdir? 6. Türkiye'den Kıbrıs'a silah taşıyanlara ne isim verilirdi? 7. 1964 yılında en kanlı saldırıların olduğu üniversiteli Kıbrıs Türk gençlerinin savunmak için Türkiye'den geldiği bölgenin adı nedir? 8. Hangi ABD başkanı İsmet İnönü'ye mektup göndererek Kıbrıs'a müdahaleyi engellemiştir? 9. Birleşmiş Milletler Barış gücü adaya ne zaman gelmiştir? 10. Kıbrıs Cumhuriyeti'ni ortadan kaldırıp adayı Yunanistan'a bağlamak isteyen siyasi ve askeri plana verilen isim nedir?

B. Aşağıda verilen soruları cevaplayınız. 1. Kıbrıs Cumhuriyeti kurulduktan sonra niçin sorunlar yaşanmıştır? Açıklayınız. 2. Akritas Planı nedir? 3. Yeşil Hat neden, niçin çizilmiştir? 4. Johnson Mektubu Türkiye'de nasıl bir etki yaratmıştır? 5. 1964 Erenköy olaylarında neler yaşanmıştır? 6. Kıbrıs Türkleri 1963-1967 yılları arasında nasıl yaşamıştır? Açıklayınız. 127

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

C. Verilen kavram şemasını doldurunuz.

Sorunun Adı:...............................

Sorunun Adı:...............................

Nedeni:....................................

Nedeni:....................................

...................................................

...................................................

...................................................

...................................................

...................................................

...................................................

...................................................

...................................................

...................................................

...................................................

Kıbrıs Cumhuriyeti'nin sorunları

Sorunun Adı:...............................

Sorunun Adı:...............................

Nedeni:....................................

Nedeni:....................................

...................................................

...................................................

...................................................

...................................................

...................................................

...................................................

...................................................

...................................................

...................................................

...................................................

Sorunun Adı:............................... Nedeni:.................................... ................................................... ................................................... ................................................... ................................................... ...................................................

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

128

D. Verilen terim ve sözcükleri kullanarak 1963-1967 yıllarında Kıbrıs'ta sosyal hayat ile ilgili bir metin yazınız. Terim ve sözcükler: Kanton, göç, müzik grupları, sinema, tiyatro, basın, Bayrak radyosu, Sancak radyoları.

......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... .........................................................................................................................

129

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

E. Aşağıdaki şemayı yönerge doğrultusunda tamamlayınız.

Olaylar

Açıklamalar

Sonuçları

Akritas Planı

Yeşil Hat

21 Aralık 1963 Olayları

Birleşmiş Milletler Barış Gücünün adaya gelişi

Johnson Mektubu

Bereketçiler

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

130

Etkinlik 1 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Manşet

Etkinliğin Amacı:

Yeşil Hat ile ilgili bir gazete haberi hazırlamak ve böylece yeşil Hat ve barikatlar ile ilgili bilgi sahibi olmak.

Etkinliğin Süresi:

2 hafta

Ünite:

Ünite 4

Konu:

Toplumlar Arası Çatışmaların Başlaması

Kavramlar:

Manşet, makale, hat.

Gerekli Araç - Gereçler:

İşlem Basamakları:

Manşet ve gazete haberlerinin nasıl yayınlandığına dair örnek gazeteleri sınıfa getirmek. Gazete haberleri incelenir, Yeşil hat ile ilgili bilgiler ortaya çıkarılır ve Yeşil Hat ile ilgili haber ilk sayfada verilecek şekilde hazırlanır.

131

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

Etkinlik 2 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Mektup yazma

Etkinliğin Amacı:

İsmet İnönü'ye ABD başkanı Johnson'un Kıbrıs ile ilgili gönderdiği Johnson Mektubu’nu okuyarak o dönemde Kıbrıs'ta yaşayan bir Türk olarak bu mektuba bir karşılık yazarak o dönemi analiz etmek ve kavramak.

Etkinliğin Süresi:

2 hafta

Ünite:

Ünite 4

Konu:

Johnson Mektubu

İşlem Basamakları: Öğretmen Johnson Mektub’u ve içeriği konusundaki bilgileri öğrencilere dağıtır. Öğrencilerden o dönemde yaşayan bir Kıbrıs Türkü olarak dönemi ve Kıbrıs'ın durumunu değerlendirerek bir mektup yazmalarını ister. Daha sonra mektuplar sınıfta okunur.

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

132

Etkinlik 3 Adım:.................................................

Etkinliğin Adı:

Sınıfım:.......................

Fotoğraf Analizi

Etkinliğin Amacı:

1963-1967 yıllarına ait fotoğraflardan o döneme ait bilgilere ulaşmak ve o dönemi görseller ile kavramak.

Etkinliğin Süresi:

2 ders saati

Ünite:

Ünite 4

Konu:

1963-1967 Dönemi

Gerekli Araç - Gereçler:

O döneme ait fotoğraflar.

İşlem Basamakları: Öğretmen 1963-1967 yıllarına ait fotoğraflar seçer ve öğrenciler de o döneme ait ailelerinde bulunan fotoğrafları getirirler. Fotoğraflar sınıfta görülür. Gerekirse bilgisayar ortamına aktarılarak akıllı tahtada yansıtılabilir. Fotoğraflarda neler gördükleri, neler olduğu analiz edilerek o dönemin daha iyi kavranması sağlanır.

133

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

Etkinlik 4 Adım:.................................................

Etkinliğin Adı:

Sınıfım:.......................

Sözlü Tarih ile Öğrenmek

Etkinliğin Amacı:

Sözlü tarih çalışması yaparak Kıbrıs'ta 1963-1967 yıllarında sosyal, siyasi ekonomik hayat ile ilgili bilgilere ulaşmak ve kavramak.

Etkinliğin Süresi:

2 hafta

Ünite:

Ünite 4

Konu:

Toplumlar Arası Çatışmaların Başlaması

İşlem Basamakları: 1- Toplumlar arası çatışmaların başladığı dönemde yaşayan bir büyüğünüzü bularak onunla bir söyleşi yapınız. 2- O dönemde nerede olduğuna, neler yaşadığına dair sorular oluşturunuz. 3- Bir söyleşi günü tespit ederek sorularınızı sorup cevaplar alınız. Gerekirse ses kayıt cihazı kullanınız. 4- Anılarını yazdığınız kişinin isim, yaş meslek bilgilerini de öğreniniz. 5- Yaptığınız söyleşiden sonra bir metin yazınız. Sınıfta öğretmen ve arkadaşlarınızla paylaşınız.

Ortaklık Cumhuriyeti’nin Sorunlu Yılları 1963-1967 Dönemi

134

ÜNİTE 5

Kıbrıs Türk Tarihi

8

GEÇİCİ KIBRIS TÜRK YÖNETİMİ'NDEN BARIŞ HAREKÂTINA (1967-1974) 1. 1963 Sonrası Kıbrıslı Türklerin Siyasi Örgütlenmeleri (Yönetim) 2. Rauf R. Denktaş’ın Gizlice Adaya Çıkma Olayı 3. Geçitkale – Boğaziçi Olayları 4. Toplumlar Arası Görüşmelerin Başlaması 5. Kıbrıslı Türklerin Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Hayatı

Bizim iki gücümüz var: Hak ve Halk. Bülent Ecevit

Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi'nden Barış Harekâtına (1967-1974)

136

ÜNİTE 5

GEÇİCİ KIBRIS TÜRK YÖNETİMİ'NDEN

Başlarken

BARIŞ HAREKÂTINA (1967-1974) 1 Geçitkale ve Boğaziçi çarpışmalarının Kıbrıs sorununa etkilerini araştırınız. 2 Genel Komite’nin Kıbrıs Türk siyasetine etkileri hakkında bilgi toplayınız. 3 Kıbrıs Türklerinin bu dönemde yaptıkları mitinglerin nedenleri nelerdir? Araştırınız.

4 1964-1967 yılları arasında Rumlar tarafından Türklere uygulanan ambargoları siyasi, ekonomik ve sosyal yönlerden inceleyiniz.

5 Kıbrıs Türk tiyatrolarının geçmişten günümüze kadar geçirdiği değişimleri araştırınız. Temel Kavramlar

Komite Diplomasi

Yönetim Ültimatom Toplumlar arası görüşmeler

Barikat

1. 1963 Sonrası Kıbrıslı Türklerin Siyasi Örgütlenmeleri (Yönetim) 1963 sonrası Kıbrıs’ta Kurulan Türk Yönetimleri 1963-1967 Genel Komite 1967-1971 Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi 1971-1974 Kıbrıs Türk Yönetimi 1974-1975 Otonom Kıbrıs Türk Yönetimi 1975-1983 Kıbrıs Türk Federe Devleti 1983- ... Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti

137

Geçici Kıbrıs 43Türk Yönetimi'nden Barış Harekâtına (1967-1974)

Kıbrıs Türkleri, 1963 yılındaki toplumsal çatışmaların ardından Kıbrıs Cumhuriyeti’nin anayasal haklarından mahrum kalmışlardı. Ortak cumhuriyetin Temsilciler Meclisi’nde görev alan Kıbrıslı Türkler görevlerinin başına dönememişlerdi. Meclis çalışmalarında yalnız kalan Rumlar artık kendi çıkarları doğrultusunda kararlar alıp yasalar çıkarmaya başladıklarından dolayı Kıbrıs Türkleri, “Genel Komite” adı altında kendi öz yönetimlerini oluşturmuşlardı. Genel Komite’nin kurulmasıyla birlikte Kıbrıs Türkleri, yönetim ile ilgili tüm işlerini bu komite çatısının altında yürüteceklerdi.

İlişkilendirelim Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi'nin aldığı 19 maddelik kararların içinde yönetim kadrosu da oluşturuldu. Buna göre yönetimde görev alan kişiler; Geçici Türk Yönetimi Başkanı: Dr. Fazıl Küçük Geçici Türk Yönetimi Başkan Yardımcılığı: Rauf Raif Denktaş İçişleri ve Dış Münasebetler Üyeliği: Osman Örek Ziraat ve Tabii Kaynaklar Üyeliği: Fazıl Plümer Sağlık Hizmetleri Üyeliği: Dr. Niyazi Manyera Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi'nde görev alan kişilerin görevleri ile 1960 Cumhuriyeti’nde görev aldıkları mevkiler arasındaki ilişki nedir?

Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi'nden Barış Harekâtına (1967-1974)

138

Kıbrıs Türk Halkı siyasi kısıtlamaların yanı sıra soysal ve ekonomik ablukayla da mücadele etmek zorunda kalmaktaydı. Dolayısıyla Kıbrıslı Türklerin artan ihtiyaçlarının karşılanması doğrultusunda daha kapsamlı bir idari teşkilata ihtiyaç duyulmuştu. Bu ihtiyaçlar doğrultusunda idari teşkilatlanmada değişikliğe gidilerek 28 Aralık 1967’de yapılan görüşmeler sonucunda “Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi” Dr. Fazıl Küçük başkanlığında kurulmuştu. Geçici Türk Yönetim Meclisi ilk toplantısını bugünkü mahkemeler binasında yapmıştı. Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi’ndeki geçici ibaresi 1971 yılında kaldırılarak Kıbrıs Türk Yönetimi adını almıştır. Bu gelişmelerin yaşanması adadaki iki toplumun ayrılığının kesinleştiğinin göstergesi olarak kabul edilmiştir.

139

Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi'nden Barış Harekâtına (1967-1974)

2. Rauf R. Denktaş’ın Gizlice Adaya Çıkma Olayı 1963 yılında başlayan toplumlar arası çatışmalara çözüm bulmak amacıyla 17 Ocak 1964’de Londra’da bir konferans düzenlenmişti. Konferansta Kıbrıs Türklerini Cemaat Meclisi Başkanı Rauf R. Denktaş temsil etmiştir. Konferans sonuç almadan dağıldı. Bu arada Rauf Denktaş konferans sonrasında Birleşmiş Milletler Genel kurulunda Kıbrıslı Türklerin sorunlarını anlatan bir konuşma yapmıştı. Denktaş, yaptığı bu konuşmadan dolayı adaya gelmesi Kıbrıslı Rumlar tarafından engellenmişti. 1964-1967 yılları arasında adaya geri dönemeyen Denktaş, gizli yollardan Erenköy’e çıkarak buradaki direnişi desteklemiş ve tekrar Türkiye’ye geri dönmüştü. Denktaş, Ekim 1967’de bir balıkçı teknesiyle yeniden gizlice adaya çıkmak için girişimde bulunduğunda yanında Nejat Konuk ve Erol İbrahim de vardı. Ancak bu girişim Rum

Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi'nden Barış Harekâtına (1967-1974)

140

polisinin haber alması üzerine başarısız olmuş ve Denktaş ile yanındakiler tutuklanarak Lefkoşa’ya getirilmişlerdi. Rauf R. Denktaş ve arkadaşlarının tutuklanması Türkiye’nin de girişimleriyle uluslararası boyut kazanmıştı. Bu arada Lefkoşa’da binlerce kişi Girne Kapısı etrafında toplanarak Denktaş ve arkadaşlarının serbest bırakılması için gösteri yapmışlardı. Yoğun bir diplomasi trafiğinin ardından Denktaş ve arkadaşları sınır dışı edilerek Ankara’ya gönderilmişlerdi. Geçitkale ve Boğaziçi saldırılarından sonra büyük tepki toplayan Rumlar 1968 yılında yumuşama siyaseti izlemeye başlamışlardı. Diplomatik gerginliğin bitmesinden sonra Denktaş’ın adaya dönüşüne izin verilmişti. Böylece Rauf R. Denktaş 13 Nisan 1968’de Kıbrıs’a yasal yollardan giriş yapabilmişti.

141

Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi'nden Barış Harekâtına (1967-1974)

3. Geçitkale – Boğaziçi Olayları Geçitkale (Köfünye) ve Boğaziçi (Aytotoro) köyleri bağlı olduğu Larnaka kazasının kilit noktalarından biriydi. Boğaziçi’ni Geçitkale’ye bağlayan yol ile Boğaziçi’ni başkent Lefkoşa’ya ve kaza merkezi Larnaka’ya ve diğer bölgelere bağlayan anayol da Türklerin denetimi altındaydı. Bu durumdan rahatsız olan Rumlar, bölgenin denetimini ele geçirmek için ilk saldırılarını 1964 yılında Boğaziçi köyüne gerçekleştirdiler. Ateşkes sonrası yapılan görüşmelerde Türk tarafı, yolun silahsız olmak koşuluyla Rumlar tarafından da kullanılabileceğini belirtmiş ancak bölgeden silahlı ve üniformalı geçiş talebini ise reddetmişti. Toplantıda tam bir uzlaşma olmamasına rağmen Rumlar, Türklerin belirttiği koşullara uyarak uzun süre bu yolu kullanmışlardı. 1967’de bölgede gerçekleşecek Rum saldırısının gerekçesini de yine bu yolun durumu belirlemişti.

Etkinlik 1 Gazete Sayfası

Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi'nden Barış Harekâtına (1967-1974)

Araştıralım! Güney Kıbrıs'ta kalan Köfünye ve Aytotoro köylerinin haritadaki yerlerini araştıralım.

142

15 Kasım 1967 tarihinde Grivas’a bağlı RumYunan kuvvetleri söz konusu yoldan geçemediklerini bahane ederek iki köyü de işgal etmişlerdi. Rumların bu saldırıları Türkiye Cumhuriyeti hükümetini bir kez daha harekete geçirmişti. Türkiye 1964 Erenköy müdahalesinden sonra adaya yeni bir müdahalede bulunmak için hazırlıklarına başladı. Grivas Yunan ordusunda hala bir subay olduğundan ve Milli Muhafız subaylarının da hepsi Yunanlı olduğundan dolayı Türkiye bu saldırıdan Yunan hükümetini sorumlu tutmuştu. 16 Kasım’da Türk hükümeti, Yunanistan hükümetine saldırılar devam ettiği takdirde adaya müdahale edeceğini bildiren bir nota vermişti. Ertesi gün hükümet TBMM’den Kıbrıs’ta durum daha da kötüleşirse, Yunanistan ile savaşa kadar gitme konusunda yetki almıştı. Gerginliğin artması üzerine ABD harekete geçerek tarafların görüşmesini sağlamıştır.

143

Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi'nden Barış Harekâtına (1967-1974)

Türkiye’nin Yunanistan’a verdiği ültimatom ve diplomatik girişimler neticesinde; • İşgal edilen Geçitkale ile Boğaziçi köyleri derhal boşaltıldı. • Grivas adayı terk etmek zorunda kaldı. • Adaya gizlice sokulan Yunan tümeninin büyük kısmı geri çekildi. • Yıkılan ya da zarar gören binalar onarıldı.

Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi'nden Barış Harekâtına (1967-1974)

144

Geçitkale ve Boğaziçi çatışmalarından sonra Kıbrıs’ta yeni bir süreç başlamıştı. Yunanistan ile sorun yaşayan Makarios adada Türklere karşı uygulattırdığı baskılarını azaltarak Türklerin serbest dolaşımını kolaylaştırmıştı. Ayrıca önceleri stratejik olarak tanımlanan ve Türklere satılması yasak olan malların da satış yasağını kaldırmıştı. Kıbrıs Türk tarafı ise devlet örgütlenmesi konusunda önemli bir adım atarak Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi’ni kurmuştu. 1967’de Yunanistan’da darbe ile yönetime el koyan Albaylar Cuntası ile Kıbrıs Rum Yönetimi’nin arası zaman içinde iyice açıldı. Bu arada 1968 yılı başında Kıbrıs sorununa çözüm bulmak için Beyrut’ta toplumlar arası görüşmelere başlanmıştı.

Etkinlik 2 Fotoğraflarla Öğrenmek

145

Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi'nden Barış Harekâtına (1967-1974)

4. Toplumlar arası Görüşmelerin Başlaması Geçitkale ve Boğaziçi olayları, Kıbrıs sorununa diplomatik yollarla barışçı bir çözüm bulma çabalarını artırmıştı. Görüşmeler Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri U Thant’ın girişimiyle Haziran 1968’de Beyrut’ta başlamış ve daha sonra Lefkoşa’da devam etmiştir. Görüşmelerde Kıbrıs Türk tarafını Rauf Denktaş, Rum tarafını ise Glafkos Klerides temsil etmişti. Görüşmelerde genel olarak Kıbrıslı Rumlar önerilerinde 1960 Anayasası’ndan daha fazla hak elde etmek, Türkler ise adada azınlık statüsüne düşmemek için gayret göstermiştir. Bu tarihten itibaren Birleşmiş Milletler gözetimine aralıklarla devam eden toplumlar arası görüşmeler aynı misyon altında günümüze kadar sürdürülmüştür.

Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi'nden Barış Harekâtına (1967-1974)

146

BM Genel Sekreteri U Thant

Görüşmeler devam ederken Rumların Enosis için faaliyetlerini artırması ve EOKA-B örgütünü faaliyete geçirmesi Türkleri tedirgin etmişti. 1971 yılında bu gelişmelerden ötürü görüşmelerde ilerleme olmayınca BM Genel Sekreteri soruna çözüm bulmak amacıyla görüşmelere Yunanistan ve Türkiye’yi de dahil etmişti. Ancak görüşmeler yine de sonuçsuz kalmıştı. 1972 yılında Birleşmiş Milletlerin yeni Genel Sekreteri Kurt Waldheim’in de katılımıyla genişletilmiş görüşmelere tekrar başlanılmasına karşın, 1974 yılında kadar süren görüşmelerde ilerleme kaydedilememiştir.

BM Genel Sekreteri Kurt Waldheim

147

Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi'nden Barış Harekâtına (1967-1974)

5. Kıbrıslı Türklerin Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Hayatı 1963 yılından sonra Türklere uygulanan sosyal ve ekonomik abluka, idari baskı ve bölgesel saldırılar adadaki Türk nüfus oranını etkilemişti. Bunun sonucu olarak birçok Kıbrıslı Türk, Türkiye, İngiltere ve Avustralya gibi ülkelere göç etmişlerdir. Savaşın getirdiği olumsuz koşullara rağmen toplumun ihtiyaçlarının giderilmesi için ekonomik faaliyetlerin sürdürülmesi çabaları da devam etmiştir. 1967 yılından itibaren tarımsal alanda saban, sürgü ve diğer geleneksel tarım araçlarının yerini modern makineler almaya başlamıştır. Bu yıllarda traktör kullanımında da artış gözlenmişti. Tarımsal üretimdeki artışa rağmen tarımla uğraşanların sayısında giderek bir düşüş gözlemlenmiştir. Fakat bu düşüşe rağmen tarım sektörü, istihdamın en büyük kesimini oluşturmaya devam etmiştir.

Bunu biliyor musunuz? Kıbrıs'ta yetişen Sultani üzüm dünyaca meşhur olup dış pazarlara ihraç edilen en önemli tarım ürünlerinden biriydi.

Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi'nden Barış Harekâtına (1967-1974)

148

İlgili yıllarda turizm, adadaki sorunlara rağmen iyi yönde gelişim göstermekteydi. 1967 yılında adaya dışarıdan gelen turist sayısı 68 bin civarında iken bu sayı bir yıl sonra 88 binlere çıkmıştı. Ancak Kıbrıslı Türklerin elinde bulunan otel sayısı Rumlara oranla oldukça azdı. Bu durum da Türklerin ada turizminde elde edilen gelirin sadece %2’sini alabilmelerine neden oluyordu. 1972 yılı verilerine göre adada kişi başına düşen milli gelir Türklerde Rumlarınkinin yaklaşık yarısı kadardı. Bu duruma neden olarak Rum yönetiminin Türklerden vergi almaya devam etmesi ve gümrük kapılarını elinde tutması gösterilebilir.

149

Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi'nden Barış Harekâtına (1967-1974)

Kıbrıs Türk kültüründe müziğin özel bir yeri vardı. Söz konusu yıllarda yerel müzik gruplarının arasında en çok bilinen Mehmedaliler müzik grubuydu. Grupta, kemanda gözleri görmeyen Mehmet Ali Tatlıyay, darbukada Ahmet Altıparmak, tefte Ahmet Nadide yer alıyordu. Mehmetalilere eşlik eden Udcu Cahit ve cümbüş üstadı Ahmet Becerikli de dönemin ünlü müzisyenlerindendi. Kıbrıs Türk folk müziğinin efsanelerinden biri de Sıla 4 grubudur. Kıbrıs Türk Folkloruna ait şarkıları da toplayarak kendi tarzlarında seslendiren grup adanın her yerini gezerek konserler veriyordu.

Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi'nden Barış Harekâtına (1967-1974)

Araştıralım! Sıla 4 grubunun üyeleri ve şarkıları hakkında bilgi toplayarak sınıfta paylaşınız.

150

Kıbrıslı Türk müzisyenler dışında Türkiye’den gelen sanatçıların verdikleri konserler de Kıbrıs Türk halkı için oldukça büyük önem taşımaktaydı. Söz konusu dönemde Kıbrıs Türk halkının sosyal ve kültürel hayatında önemli bir katkı yapan Kıbrıs Türk Tiyatrosunun yanında 1969 yılında Türkiye Cumhuriyeti Devlet Tiyatrosu da adaya gelerek “Kaktüs Çiçeği” ve “Kahvede Şenlik Var” oyunlarını sergilemişti.

151

Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi'nden Barış Harekâtına (1967-1974)

KÂMRAN AZİZ (1922-2017) 1922 yılında Lefkoşa’da doğdu. Babası, İngiliz döneminde Sıhhiye Başmüfettişi olan ve adadaki malarya (sıtma) hastalığını bitiren Mehmet Aziz Bey’dir. Müzik yaşamına 8 yaşında piyano çalarak başladı. Ardından akordeon, armoni ve şan dersleri alarak müzik bilgisini ilerletti. 1940’lı yılların ortalarında “Kâmran Aziz ve Arkadaşları” topluluğu ile konserler vermeye ve radyo programları yapmaya başladı. 1960 Cumhuriyeti kurulduğunda devlete bağlı radyo - televizyon kurumunda programlarına devam etti. Adanın en önemli müzik eğitimcilerinden Jale Derviş ile yabancı şarkılara Türkçe sözler yazarak seslendirmeleri büyük beğeni kazandı. Kâmran Aziz seslendirdiği batı tarzındaki eserler yanında yaptığı besteler ile Kıbrıs Türk Folk Müziğinin temellerinde önemli mihenk taşlarından biri oldu. Bu bestelerinden “Al Yemeni Mor Yemeni”, “Kıbrıs’ım”, “Seni Orakta Gördüm” en çok bilinenler arasındadır. Bunların dışında 70’i aşkın çeşitli türlerde bestesi bulunmaktadı. Kâmran Aziz müzisyen kişiliği yanında Kıbrıslı Türklerin ilk eczacı kadınlarından birisiydi. Kıbrıs Türk Eczacılar Birliği’nin kurucuları arasında yer almıştı. Kâmran Aziz aynı zamanda hayvanlara olan sevgisi ile de bilinirdi. Bu sevgisini onlara yaptığı besteler ile de dile getiriyordu. Kıbrıslı Türklerin müzik kültürüne kalıcı etkiler bırakan Kâmran Aziz, 2017 yılında 95 yaşında iken hayata gözlerini kapattı.

Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi'nden Barış Harekâtına (1967-1974)

152

Ünitede Öğrendiklerimizi Değerlendiriyoruz A. Aşağıda tabloda verilen yönetimlerin açıklamalarını yazınız. Yönetimler

Açıklamalar

Genel Komite

Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi

Kıbrıs Türk Yönetimi

B. Aşağıda verilen olayların neden ve sonuçlarını analiz ediniz. 1967-1974 Dönemi Olayları

Nedenleri

Sonuçları

Rauf R. Denktaş'ın gizlice adaya çıkması

Geçitkale-Boğaziçi Olayları

Toplumlar arası görüşmelerin başlaması

153

Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi'nden Barış Harekâtına (1967-1974)

C. Metin yazma 1967-1974 dönemi ile ilgili olarak Kıbrıs'ın siyasi ve sosyal yapısı ile ilgili 5. Üniteyi okuyup iki paragraf yazınız.

......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... .........................................................................................................................

D. Aşağıda verilen soruları cevaplayınız. 1. Genel Komite hakkında bilgi veriniz. 2. Rauf R. Denktaş'ın Kıbrıs'a gelmesi niçin engellenmiştir? 3. Geçitkale-Boğaziçi olaylarının sonuçları nelerdir? 4. 1967-1974 döneminde Kıbrıs'ta siyasi ve sosyal yaşam nasıldı?

Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi'nden Barış Harekâtına (1967-1974)

154

Etkinlik 1 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Gazete Sayfası

Etkinliğin Amacı:

Geçitkale-Boğaziçi olayları ile ilgili bilgiler bularak bunlardan bir gazete sayfası hazırlamak ve bu olayları kavramak.

Etkinliğin Süresi:

2 hafta

Ünite:

Ünite 5

Konu:

Geçitkale-Boğaziçi Olayları

İşlem Basamakları: Gazete sayfası nasıl hazırlanır? Bilgileri alınır. O dönemde yaşayan kişilerin anılarına bakılır ve toplanan bilgiler ve fotoğraflar birleştirilerek bir gazete sayfası hazırlanır.

155

Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi'nden Barış Harekâtına (1967-1974)

Etkinlik 2 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Fotoğraflardan öğrenmek

Etkinliğin Amacı:

Fotoğraflardan bilgiler edinerek 1967-1974 döneminde Kıbrıs ile ilgili bilgileri kavramak

Etkinliğin Süresi:

4 hafta

Ünite:

Ünite 5

Konu:

1967-1974 Dönemi Kıbrıs

İşlem Basamakları: Öğrenciler 1967-1974 dönemine ait ailelerinden buldukları fotoğrafları sınıfa getirirler ve bu fotoğraflar ile ilgili aldıkları bilgileri de arkadaşları ve öğretmenleri ile de paylaşırlar.

Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi'nden Barış Harekâtına (1967-1974)

156

ÜNİTE 6

Kıbrıs Türk Tarihi

8

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983) 1. 15 Temmuz Darbesi ve Sonuçları 2. Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin Müdahalesi ve I. Barış Harekâtı 3. Cenevre Konferansları 4. II. Barış Harekâtı ve Sonuçları 5. 1974 Barış Harekâtı’na Dünyanın Bakışı 6. Kıbrıs’ta Kayıplar Sorunu 7. Otonom Kıbrıs Türk Yönetiminin Kuruluşu 8. Kıbrıs Türk Federe Devleti’nin Kuruluşu ve Sonrası 9. Adada Barış Girişimleri ve Toplumlar Arası Görüşmelerin Yeniden Başlaması

“Zafer, zafer benimdir diyebilenindir. Başarı ise başaracağım diye başlayarak sonunda başardım diyenindir.” Mustafa Kemal Atatürk

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

158

ÜNİTE 6

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı

Başlarken

(1974-1983) 1 15 Temmuz Darbesi'nin Kıbrıs sorununa olan etkilerini araştırınız. 2 Barış Harekâtı sırasında ailenizin bulunduğu bölgelerde neler yaşandığı hakkında bilgi toplayınız.

3 Yavuz Çıkarma Plajı bölgesindeki anıt, şehitlik ve müzeleri gezerek harekât sırasındaki olaylar hakkında bilgi toplayınız.

4 II. Barış Harekâtı sırasında katliama uğrayan köylerin yerlerini haritadan bulunuz.

5 Kayıp Şahıslar Komitesi'nin amaçları ve yürüttüğü faaliyetler hakkında bilgi toplayınız. Temel Kavramlar

Darbe Çıkarma

Cunta Otonom

Sınır Barış Harekâtı Federasyon Garantör Devletler

1. 15 Temmuz Darbesi ve Sonuçları Yunanistan’da Albaylar Cuntası iktidara geldiği 1967 yılından itibaren Yunanistan ve Makarios arasında Enosis’e ulaşma konusunda görüş ayrılıkları ortaya çıkmaya başlamıştı. Başpiskopos Makarios, Kıbrıs Türklerini uzun vadede asimile edip Enosis’e ulaşmayı hedeflerken Yunan askeri hükümeti (Cunta) ise kısa zamanda Enosis’in gerçekleştirilmesini istemekteydi. Ortaya çıkan siyasi görüş farklılığından dolayı Makarios ile Yunan Cuntası arasında adada bir hakimiyet mücadelesi başlamıştı. Bu mücadele sırasında EOKA’dan Yunanistan’ın desteklediği bir grup ayrılarak EOKA-B örgütünü kurmuştu. Bu da Makarios’a bağlı birliklerle Yunanistan’a bağlı birliklerin çatışması anlamını taşımaktaydı. Yunan Cuntası ve Grivas, Makarios’un Kıbrıs Cumhuriyeti’ni yönettiği sürece kendi planlarını uygulayamayacaklarını düşünüyorlardı. Yunanistan 1974 yılı Temmuz ayına gelene kadar çeşitli yollardan Makarios’tan kurtulmayı denemişse de bunda başarılı olamamıştı. Yunanistan hükümeti Grivas’ın ölmesi üzerine onun yerini alan Nikos Sampson liderliğindeki EOKA-B güçleriyle Makarios’a karşı 15 Temmuz 1974 tarihinde başarılı bir askeri darbe düzenlemişti.

159

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

Kıbrıs Rum radyosu, Makarios’un darbe sırasında öldürüldüğü haberlerini vermesine karşın Makarios, saldırıdan kurtulup gizlice Baf’a kaçmayı başarmıştı. Aynı gün Nikos Sampson, Yunanistan hükümeti tarafından Makarios’un yerine Kıbrıs Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı’na getirilmişti. Nikos Sampson Cumhurbaşkanı olur olmaz hemen Yunanistan’ın isteği üzerine Kıbrıs Helen Cumhuriyeti’ni ilan etmişti. Bu arada Makarios, Baf’taki korsan bir radyodan hayatta olduğunu duyurması üzerine Kıbrıslı Rumlar arasında çatışmalar başlamıştı. Bu karışık ortamda Makarios, 16 Temmuz günü bir İngiliz helikopteriyle Ağrotur üssüne gitmiş, oradan da İngilizler tarafından Malta’ya kaçırılmıştı. Sonraki günlerde Makarios, New York’ta BM Güvenlik Konseyi’nde Yunanistan aleyhine yaptığı konuşmasında; “Darbe, Yunanistan’daki askeri rejim tarafından planlanmış ve Rum Milli Muhafız Ordusu yönetimindeki Yunanlı subaylar tarafından gerçekleştirilmişti. Yunan askeri rejimi Kıbrıs’ın bağımsızlığını acımasızca katletmiştir. Yunanistan Kıbrıs Cumhuriyeti’ni işgal etmiştir.” demekteydi.

Görsel Hazırlama

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

160

161

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

2. Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin Müdahalesi ve I. Barış Harekâtı Makarios’a karşı darbe yapıldığı sırada Afyon’da haşhaş tarımı ile ilgili değerlendirmelerde bulunan Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Bülent Ecevit, gezisini yarıda kesip Ankara’ya dönmüştü. Acil bir şekilde Bakanlar Kurulu’nu toplayarak hükümet ortağıyla Kıbrıs’taki durumu ve adaya müdahale şartlarını görüşmüştü. Türkiye Cumhuriyeti hükümeti yetkilileri Yunan Cuntası’nın Makarios’a karşı düzenlediği darbenin ardından hedefin Enosis gerçekleştirmek olduğunu çok iyi biliyorlardı.

Tartışalım Başbakan Bülent Ecevit, Kıbrıs'a birlikte müdahalede bulunma önerisini diğer garantör ülke olan Yunanistan'a yapmamıştır? Bunun nedeni nedir?

Etkinlik 1 Barış Harekâtı Gazetesi

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

162

Bu olağan üstü durum üzerine Başbakan Bülent Ecevit, 17 Temmuz’da İngiltere’ye giderek garantör devletler olarak Kıbrıs’a birlikte müdahalede bulunmayı önermiş ancak İngiltere bu öneriyi kabul etmemişti. Bu arada olası bir askerî harekât için Türk ordusunda hazırlıklar başlatılmıştı. Türkiye Cumhuriyeti uluslararası platformda yürüttüğü diplomatik girişimlerden istediği sonucu alamayınca, Kıbrıs’a tek başına

Tartışalım Garanti Antlaşması, hangi durumlarda ve ne şekilde garantör devletlerin müdahalesini öngörüyordu?

1974 Kıbrıs Barış Harekâtı’nın nedenleri arasında; 1. Enosis’e engel olmak, 2. Kıbrıs’ta 15 Temmuz darbesi ile bozulan anayasal düzeni yeniden kurmak, 3. Kıbrıs Türklerinin can ve mal varlıklarını korumak, 4. Kıbrıs’a barış ve huzuru tekrar getirmek bulunmaktaydı.

163

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

164

165

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

Kıbrıs Türk toplum lideri olan Rauf R. Denktaş, 20 Temmuz 1974 günü sabah saat 05.00’te Bayrak radyosundan yayınlanan mesajında I. Barış Harekâtı’nın başladığını duyurmuştur. Türkiye Başbakanı Bülent Ecevit ise yaptığı açıklamasında: “Silahlı kuvvetlerimiz indirme ve çıkarma hareketine başlamış bulunuyor. Allah milletimize, bütün Kıbrıslılara ve insanlığa hayırlı etsin. Bu şekilde, insanlığa ve barışa büyük bir hizmette bulunmuş olacağımıza inanıyoruz. Öyle umarım ki, kuvvetlerimize ateş edilmez ve kanlı bir çatışmaya yol açılmaz. Biz aslında savaş için değil, barış için ve yalnız Türklere değil, Rumlara da barış getirmek için adaya gidiyoruz. Bu karara bütün diplomatik ve politik yolları denedikten sonra mecbur kalarak vardık…”

Bunu biliyor musunuz? Pladini Plajı’nın adı Barış Harekâtı sonrası Yavuz Çıkarma Plajı olmuştur. (Barış Harekâtı'nda şehit düşen Tank Üsteğmen Yavuz Sokullu'dan dolayı.)

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

166

I. Kıbrıs Barış Harekâtı, 20 Temmuz 1974 sabahı Girne Yavuz Çıkarma (Pladini) Plajından Türk ordusunun karaya asker çıkarmasıyla başlamıştı. Bu sahilin seçilme nedenlerinden biri, plajın gerisinde çok dik ve duvar gibi keskin bir arazinin bulunmasıydı. Bu, durum da kıyıya yanaşan çıkarma gemilerini düşman ateşinden koruyabilirdi.

Etkinlik 2 Milli Mücadele Müzesi’ni Ziyaret

167

- I. Kıbrıs Barış Harekâtı’nın başlamasıyla birlikte Kıbrıs Rum Yönetimi genel seferberlik ilan etmiştir. - 20 Temmuz akşamı Rum-Yunan kuvvetlerinin karşı saldırıları Türk askerleri tarafından geri püskürtülmüştür. - 22 Temmuz günü Girne ve çevresi (Çatalköy, Lapta, Alsancak ve Boğaz) Türk ordusunun eline geçmişti. - Yine aynı gün BM Güvenlik Konseyi’nin ateşkes çağrısına uyan Türkiye Cumhuriyeti askerî harekâtı durdurmuştu.

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

168

169

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

Türkiye Cumhuriyeti Kıbrıs’a müdahale ettiği sırada Türkiye Cumhuriyeti’nde Cumhurbaşkanı olarak Fahri Korutürk, Başbakan Bülent Ecevit, Başbakan Yardımcısı Necmeddin Erbakan ile Genel Kurmay Başkanı Orgeneral Semih Sancar görev yapmaktaydılar. T.C. Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk

T.C. Başbakanı Bülent Ecevit ve T.C. Başbakan Yardımcısı Necmettin Erbakan

T.C. Genel Kurmay Başkanı Orgeneral Semih Sancar

I. Kıbrıs Barış Harekâtı’nın Sonuçları Türk ordusunun Kıbrıs’ta gerçekleştirdiği harekâtın başarıya ulaşması, Kıbrıs Rum tarafı ve Yunanistan’da yeni siyasi gelişmelere yol açmıştı. 15 Temmuz darbesinden sonra Kıbrıs Rum yönetiminin başına getirilen Nikos Sampson, görevden alınarak yerine Glafkos Klerides getirilmişti. Yunanistan’da ise Cunta’nın yerine sivil bir hükümet kurulmuştu. Glafkos Klerides Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

170

171

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

Rauf Denktaş’ın, Bayrak Radyosu’ndan, Kıbrıs Barış Harekâtı’nın Başladığını Bildiren Konuşması “Sevgili kahraman, fedakâr Kıbrıs Türkü, 11 yıldır Kıbrıs’ta insan şeref ve haysiyeti ile yaşamak, can ve mal emniyetimizi koruduğuna inandığınız antlaşmalarla meydana gelmiş olan Bağımsız Kıbrıs Cumhuriyeti’nin varlığını korumak için her şeyinizi ortaya koydunuz. Tüm haklarınızın, bağımsızlığın koruyucusu ve garantörü Anavatanımıza güven ve inanç içinde tarihi ve şerefli bir mukavemet mücadelesi verdiniz. Bugün bu anda kahraman Türk Silahlı Kuvvetleri, Kıbrıs’ın her yanında havadan ve denizden çıkarma yapmaktadır. Gazanız mübarek olsun. Sevgili kardeşlerim, söyleyeceklerimi iyi dinleyiniz ve bunlara harfiyen riayet ediniz. Türk Silahlı Kuvvetleri’nin bugün başlatmış olduğu harekât, bağımsızlığımızın garantörü olarak 1960 antlaşmalarının Anavatanımız Türkiye’ye vermiş olduğu meşru hak ve yetkilere dayanmaktadır. Bu bir istila değildir. Kıbrıs’ın bağımsızlığını, ülke bütünlüğünü ve güvenliğini yeniden tesis etmek için girişilen ve sadece bu gayeye matuf sınırlı bir polis harekâtıdır. Bu müdahale, devamlı surette dost geçinmek istediğimiz ve bağımsızlığımızın müşterek koruyucusu olan Rum toplumuna karşı girişilmiş bir harekât değildir. Tam aksine, hak ve hürriyetleri, Yunanistan’daki Cunta adına ellerinden zorbalık ve silah zoru ile alınmış Rum halkını meşru hak ve hürriyetlerine kavuşturmak, başlarına konmuş olan Cunta yanlılarını bertaraf etmek ve meşru hükümeti kurmaktır. Bu nedenle kahraman Türk Silahlı Kuvvetleri’nin bu meşru harekâtı devam ederken, nerede olursanız olunuz Rumlara karşı herhangi bir saldırıda veya nümayişte bulunmamanızı ve kendinizi koruyucu tedbirler ötesinde herhangi bir tedbire tevessül etmemenizi içtenlikle rica ederim. Bağımsız Kıbrıs Cumhuriyeti’nin egemenliğinin, toprak bütünlüğünün koruyucusu olarak kahraman Türk Silahlı Kuvvetleri’ni, aziz vatan topraklarında kucaklamanın, bir asırlık hasreti gidermenin sevinci ve mutluluğu içindeyim. Hepimizin vazifesi, bu harekâtı hedefinden saptırmamak, kan akmasını önlemek, bir an evvel Kıbrıs’a barışı getirmektir. Bu nedenle harekât devam ettiği sürece, polisimizin, mücahitlerimizin, askeri komutanlarımızın görevini kolaylaştıracak şekilde hareket ediniz. Hiçbir şart altında sokaklara, açık yerlere çıkmayınız. Evlerinizde kalınız. Çocuklarınızı bodrum ve zemin katlarında muhafaza ediniz. Silah sesleri dindi diye açığa fırlamayınız. Sabırlı olunuz. Harekâtın zaferle bitmesini bekleyiniz. Hepimize bu günleri gösteren Ulu Tanrı’ya dua ediniz ve yeni tebligatımızı bekleyiniz. Zafer, Bağımsız Kıbrıs Cumhuriyeti’nin savunucusu tüm Kıbrıslılarındır. Tanrı, kahraman Türk Silahlı Kuvvetleri mensuplarına ve onların ayrılmaz bir parçası olan Mücahit ordumuza kuvvet bahşetsin. Zafer nasip eylesin. Zafer haktan yanadır. Zafer,11 yıl büyük bir adaletsizliğe, haksızlığa maruz kalan tüm Kıbrıslılarındır.” (Kaynak: Mesut Günsev:20 Temmuz 1974 Şafak Vakti Kıbrıs’ta, Kastaş Yayınları, İstanbul,1996)

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

172

3. Cenevre Konferansları Kıbrıs’ta oluşan durumu görüşmek üzere 25 Temmuz 1974’te İsviçre’nin Cenevre şehrinde I. Cenevre Konferansı toplanmıştır. Konferansa garantör devletler olarak Türkiye, Yunanistan ve İngiltere Dışişleri Bakanları katılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti’ni konferansta Dışişleri Bakanı Turan Güneş temsil etmekteydi. 30 Temmuz’da sona eren I. Cenevre Konferansı’nda varılan antlaşmaya göre: a- Taraflar, elde tuttukları bölgeleri genişletmeyecek ve ateşkese uyacaklardı. b- Rum-Yunan kuvvetlerince işgal edilen bölgeler boşaltılarak bu bölgelerin denetimi Birleşmiş Milletler Barış Gücüne brakılacaktı. c- Karma köylerin güvenliğini Birleşmiş Milletler Barış Gücü sağlayacaktı. II. Cenevre Konferansı ise 8 Ağustos 1974’te başlamıştı. Konferansın ikinci aşamasına Kıbrıs Türkleri adına Rauf Denktaş, Kıbrıs Rumları adına Glafkos Klerides de konferansa dahil olmuşlardı. İkinci Cenevre Konferansı’nda Türk tarafı bölgesel federasyon önerisinde bulunmuştu. Rum tarafı ise Kıbrıs Türkleri için yerel özerklik önerisi yapmıştı. Ancak konferansta bir uzlaşıya varılamaması üzerine 14 Ağustos’ta konferans dağılmıştır. Bu gelişmeler karşısında Türkiye Dışişleri Bakanı Turan Güneş, II. Barış Harekâtı’nın başlaması için Ankara’ya şifreli mesajı göndermek zorunda kalmıştır. Güneş mesajında “Ayşe tatile çıkabilir” cümlesini kullanmıştı.

Bunu biliyor musunuz? Turan Güneş

‘'Ayşe tatile çıkabilir ''cümlesinde geçen Ayşe, Turan Güneş'in kızının adıydı.

173

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

4. II. Barış Harekâtı ve Sonuçları Cenevre Konferanslarında bir antlaşmaya varılamaması ve adadaki Türk bölgelerine Rum saldırılarının devam etmesi üzerine II. Barış Harekâtı başlamıştı. Rumlar, harekât başladıktan sonra Taşkent, Atlılar, Muratağa, Sandallar köylerine saldırarak birçok sivil Kıbrıslı Türk’ün ölmesine neden olmuşlardı. 14 Ağustos 1974 günü başlayan II. Barış Harekâtı, 16 Ağustos’ta ateşkes ilanı ile sona ermiştir. Bu süre içerisinde Kıbrıs adasının Doğuda Mağusa, Batıda Lefke’ye kadar olan hattın kuzeyi Türk ordusunun denetimine geçmişti. II. Barış Harekâtı sonucunda, Kıbrıslı Türkler kuzeye, Rumlar da güneye göç ederek iki bölgelilik oluşmuştur. Böylece Kıbrıslı Türklerin ve Rumların can ve mal güvenliği sağlanmıştır. Barış Harekâtı’ndan hemen sonra Kıbrıslı Türkler adanın kuzeyinde kendi yönetimlerini oluşturmuştur.

Araştıralım! Mağusa ve Lefke'nin kurtuluş günlerini araştırınız.

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

174

175

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

5. 1974 Barış Harekâtı’na Dünyanın Bakışı 1974 yılında Türkiye Cumhuriyeti tarafından gerçekleştirilen Barış Harekâtı, Kıbrıs’ı dünya gündeminin başlıca konularından biri durumuna getirmişti. I. Barış Harekâtı’na dünyanın tepkisi olumlu yönde iken II. Barış Harekâtı’na Birleşmiş Milletler ve büyük devletlerin bakışı Kıbrıslı Rumların ve Yunanistan’ın yanlış yönlendirmeleri sonucunda farklı olmuştur. Birleşmiş Milletler, bütün ülkelerden Kıbrıs’a müdahalede bulunmamalarını isterken, adadaki yabancı askerleri çekilmeye davet etmiştir. Amerika Birleşik Devletleri, Türkiye’ye silah ambargosu kararı almıştı. Bu karar 1978 yılında kaldırılmıştı. İngiltere, adadaki askeri üslerini kaybetmek istemiyordu. Bu nedenle Kıbrıs sorununu kendi çıkarları açısından değerlendirilerek Kıbrıs Rum Yönetimi’ni adanın yasal hükümeti olarak gördüğünü açıklamıştı. Sovyetler Birliği, İkinci Barış Harekâtı sonrası silahlardan ve askeri üslerden arındırılmış Kıbrıs tezini gündeme getirmişti. Sonraki dönemde Sovyetler Birliği de Rum tarafını yasal hükümet olarak kabul etmiştir. Etkinlik 3 20 Temmuz Harekâtı Anıları

Kayıp Otobüs Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

176

6. Kıbrıs’ta Kayıplar Sorunu Kıbrıs’ta kayıplar konusu, adada yaşanan çatışma ve savaşların sonucuydu. 1 Nisan 1955’te EOKA terör örgütünün kurulmasıyla Kıbrıs Türkleri kayıplar vermeye başlamıştı. 20 Temmuz 1974 Barış Harekâtı’na kadar kayıplar devam etmiştir. Bu yıllar arasında meydana gelen olaylarda birçok Kıbrıslı Türk ve Rum kaybolmuştu. Bu arada 15 Temmuz 1974 askeri darbesi sırasında Kıbrıslı Rumlar arasında yaşanan iç çekişmede de Rumların kayıpları olmuştur. Kayıp Şahıslar Komitesi, adadaki kayıpların yerlerinin ve kimliklerinin belirlenmesini, ailelerine iade edilmesini gündeme taşımıştı. 1974’ten sonra kayıp şahıslar sorunu üzerine toplumlar arası bir dizi toplantı yapılmıştır. Bu toplantılarda ilerleme elde edilmemişti. BM’nin devreye girmesiyle Kıbrıs Türk ve Rum toplumları arasında Nisan 1981’de Kayıp Şahıslar Komitesi kurulmuştu. 2003’te sınırların karşılıklı açılmasından sonra Kıbrıs’ın her iki tarafında kazılara başlanması için uygun ortam oluşmuştu. Kayıp Şahıslar Komitesinin çalışmaları sayesinde birçok Kıbrıslı Türk ve Bunu biliyor musunuz? Rum kayıp kişinin mezarına ulaşılmış, DNA testiyle kimlikleri tespit edilip ailelerine teslim edilmişti. Günümüzde iki toplumlu oluşturulan Kıbrıs Kayıp Şahıslar Komitesi kurulduğu günden itibaren 800’den Kayıp Şahıslar Komitesi çalışmalarına devam fazla kayıp şahsa ulaşmıştır. etmektedir.

177

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

Kıbrıs Gazilerinin Buluşması Kıbrıs Barış Harekâtı esnasında Beşparmak Dağlarında 2 Ağustos 1974’te yapılan Lapta muhaberelerinde Rumlar tarafından pusuya düşürülen tanklardan biri dağın zirvesinde kalmıştı. Tank mürettebatında Üsteğmen Mahmut Şanlıtürk, Onbaşı Gürler Erdağ ve erler Abdülkadir Kurt ve Recep Doğanyiğit bulunuyordu. Er Abdülkadir Kurt ve Onbaşı Gürler Erdağ, 43 yıl sonra ilk kez tankın bulunduğu yerde buluştu. Erdağ, Beşparmak Dağları’nda çoğu zaman önlerindeki mayınları toplayarak ilerlediklerine işaret ederek Barış Harekâtı esnasında yaşadıklarını şöyle anlattı: "2 Ağustos günü 28.Tümen Komutanı Osman Fazıl Polat’ın emriyle bir özel kuvvet kuruldu. Bize 120 kişilik bir ekiple düşmanı yandan kuşatma görevi verildi. 2 tane tank, 6 adet top arabası verilmek suretiyle bu bölgeye taarruza geçildi. Rumların geri çekilen kuvvetlerinin bir amacı vardı. Pusu kuruyorlardı. Yollara mayın döşüyorlardı. Karnos tepesi dediğimiz yerden güney yamaçlara kadar pusu kurmuşlardı. Bu arada ateş aldığımız zamanlar da oluyordu. Herkes üzerine düşen görevini dört dörtlük yerine getirmeye çalıştı. Tankın mayına düşmesiyle biz 10-15 dakika şok geçirdik. Komutanımız, bu tankın halini görünce bizi arkamızdaki tanka aldı. Rumların kendilerine sürekli roket ve ağır silahlarla saldırdığına dikkati çeken Onbaşı Erdağ, "Bizim mücadelemiz devam etti. Alt nişancımız Recep Doğanyiğit'te makineli tüfek vardı. O arkadaşta 15 binden fazla mermimiz vardı. Bende de bir makineli ve tank topu vardı. Bu silahlarımızla karşıdaki düşmana büyük bir zayiat verdik" ifadelerini kullandı. Türk Ajansı Kıbrıs (TAK)

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

178

7. Otonom Kıbrıs Türk Yönetiminin Kuruluşu Barış Harekâtı’ndan sonra Kıbrıslı Türkler, Kıbrıs’ın güneyinden kuzeyine büyük çaplı göç hareketi başlatmıştı. Kıbrıslı Türkler 1974 öncesi adanın hemen hemen her tarafında dağınık bir şekilde yaşıyorlardı. Barış Harekâtı sonrasında ise Türk nüfusu kuzeyde toplanmaya başlamıştı. Oluşan bu yeni koşullarda Türkleri yönetmek zorlaşmıştı. Böylece daha etkin bir yönetim amacıyla Kıbrıs Türk Yönetimi, 1 Ekim 1974 tarihinde Otonom Kıbrıs Türk Yönetimi’ne dönüştürülerek başkanlığına da Rauf R. Denktaş seçilmişti.

Araştıralım! Otonom nedir?

Etkinlik 4 Dr. Fazıl Küçük Müzesi’ni Ziyaret

179

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

8. Kıbrıs Türk Federe Devleti’nin Kuruluşu ve Sonrası Cenevre Konferanslarında taraflar “Kıbrıs Rum Toplumu ve Kıbrıs Türk Toplumu” diye iki muhtar idarenin varlığını fiilen kabul etmişlerdi. 1 Kasım 1974 tarihli BM Genel Kurul kararlarında, adada iki toplumun varlığının ve eşitliğinin kabul edilmesinden dolayı tüm dünyanın federasyonu, 'Kıbrıs için en ideal çözüm' olarak benimsediği anlaşılmaktadır. Dolayısıyla Kıbrıs sorununda Türk tarafının 1974 Barış Harekâtı sonrası ortaya koyduğu çözüm modeli federasyon olmuştur. Bunun üzerine Kıbrıs Türkleri 13 Şubat 1975’te Kıbrıs Türk Federe Devleti’ni kurmuşlardır. Nejat Konuk ve Rauf R. Denktaş

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

180

Kıbrıs Türk Federe Devleti’nin kuruluş bildirisinde; iki bölgelilik temelinde Rum halkıyla birleşme amacının taşındığı vurgulanmıştı. Kıbrıs Türk Federe Devleti’nin kurulmasından sonra anayasayı hazırlamak için Kurucu Meclis oluşturulması kararlaştırılmıştır. Kurucu Meclis 50 üyeden oluşacaktı. Kurucu Meclis’in hazırladığı anayasa 8 Haziran 1975’te referanduma sunularak %99 evet oyuyla kabul edilmişti. Anayasanın yürürlüğe girmesinden sonra yeni bir sürece girilmişti. Genel seçimlerin yapılabilmesi için siyasi partilere ihtiyaç bulunmaktaydı. 1974 öncesi kurulan Cumhuriyetçi Türk Partisi dışında, federe devletin ilk yıllarında yeni partiler kurulmuştur. Bunlar; Ulusal Birlik Partisi, Halkçı Parti ve Toplumcu Kurtuluş Partisi’dir. 1976 yılında yapılan devlet başkanlığı seçimini Rauf R. Denktaş kazanarak Kıbrıs Türk Federe Devleti’nin ilk devlet başkanı olmuştu. 40 üyeden oluşacak federe devlet meclisini oluşturmak için de milletvekilliği seçimi yapılmıştı. Yapılan seçim sonucunda Nejat Konuk federe devletin ilk başbakanı olmuştu.

Araştıralım! Federal Devlet yapısının özelliklerini araştırarak Kıbrıs sorununun çözümüne olabilecek katkılarını tartışalım.

181

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

Nejat Konuk (1928-2015) 1928 yılında Lefkoşa’da doğdu. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden mezun olduktan sonra 1960 yılına kadar Bursa’da avukatlık yaptı.1960’dan sonra adaya döndü ve devlet hizmetine girdi. 1967 yılında Rauf Denktaş ve Erol İbrahim ile birlikte Karpaz bölgesinden gizlice Kıbrıs’a çıktıktan sonra Rumlara yakalandı. Türkiye’nin girişimleriyle serbest bırakılarak arkadaşlarıyla birlikte Türkiye’ye döndü. 1970 yılında Türk Cemaat Meclisi üyeliğine seçildi. 1975’te Federe Devlet’in Kurucu Meclisi’ne üye oldu. 1976’da Kıbrıs Türk Federe Devleti’nin ilk başbakanı olarak göreve başladı. 1982’de meclis başkanlığına seçildi. Aralık 1983’te Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti başbakanı oldu. 1 Ocak 2015’te vefat etti.

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

182

9. Adada Barış Girişimleri ve Toplumlar Arası Görüşmelerin Yeniden Başlaması a. Viyana Görüşmeleri Barış Harekâtı’ndan sonra Kıbrıs sorununa yönelik toplumlar arası görüşmeler Nisan 1975’te Viyana’da başlamıştı. 3. tur Viyana görüşmelerinde adanın güneyinde bulunan Türk nüfusla kuzeydeki Rum nüfusun yer değiştirmesine karar verilmişti. Nüfus Mübadelesi (Değişimi) Antlaşması: Barış Harekâtı’ndan sonra adanın güneyinde kalan Türklerin yaşamı daha da zorlaşmıştı. Bir an önce Türklerin kontrolündeki Kıbrıs’ın kuzeyine geçip kendi yönetimlerinde yaşamak istiyorlardı. Güneyde kalan Türklerin bazıları çeşitli yollardan gizlice kuzeye geçmeyi başarmıştı. Aynı durum adanın kuzeyinde bulunan Kıbrıslı Rumlar için de geçerliydi. Bu koşullarda nüfus değişimi zorunlu hale gelmişti. 3. tur Viyana görüşmelerinde kararlaştırıldığı şekilde Nüfus Değişimi Antlaşması imzalanmıştı. Antlaşmaya Kıbrıs Türkleri adına Rauf R. Denktaş, Rum tarafı adına da Glafkos Klerides imza atmıştı. Anlaşmanın uygulanması 9 Ağustos - 7 Eylül 1975 arasında gerçekleşmişti. Türk ve Rumların yer değiştirmesiyle Kıbrıs’ta iki bölgelilik fiilen sağlanmıştı.

Araştıralım!

Nüfus Değişimi Antlaşması'nın bazı maddeleri şunlardır:

1975 nüfus mübadelesi ile güneyden kuzeye geçen büyüklerimizden mübadele sırasında neler yaşadıklarını araştıralım.

1- Kıbrıs’ın güneyindeki Türkler, isterlerse BM Barış Gücü gözetiminde kuzeye geçebileceklerdi. 2- Kıbrıs’ın kuzeyindeki Rumlar, isterlerse güneye geçmelerine izin verilecekti. 3- Kuzeyde kalan Rumların serbestçe dolaşmaları, öğrenim kolaylığı ve dini inançlarını yerine getirmeleri sağlanacaktı.

183

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

b. Denktaş- Makarios Görüşmesi Kıbrıs Türk Federe Devlet Başkanı Rauf Denktaş ile Rum lider Başpiskopos Makarios, 27 Ocak 1977’de Lefkoşa’da ilk görüşmeyi yapmıştır. İkinci görüşme 12 Şubat 1977’de yine Lefkoşa’da yapılmıştır. Görüşmeye BM Genel Sekreteri Kurt Waldheim da katılmıştır. Görüşmeler sonunda Denktaş ile Makarios’un anlaştığı konular şunlardır: 1. Bağımsız, bağlantısız, iki toplumlu bir federal cumhuriyet kurulması esastır. 2. Her iki toplumun yönetiminde olacak topraklar, ekonomik yeterlilik veya verimlilik ve toprak mülkiyeti ışığında müzakere edilmelidir. 3. Dolaşım özgürlüğü, yerleşim özgürlüğü, mülkiyet halkı (üç özgürlük) gibi ilke sorunları ve öbür özellikle konular görüşülmeye açık olacaktır, ama iki toplumlu bir federal sistem esası ve Kıbrıs Türk toplumu için çıkabilecek belli uygulama güçlükleri göz önünde tutulacaktır. 4. Merkezi federal hükümetin yetkileri ve işlevleri, ülkenin birliğini, devletin iki toplumlu özelliğini dikkate alarak koruyacak biçimde düzenlenecektir. Makarios’un Ağustos 1977 de ölmesi üzerine kesintiye uğrayan görüşmelere Rum tarafı Kiprianu ile devam etme kararını almıştı. Ancak görüşmelere 1979 yılında başlanabilmiştir.

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

184

c. Rauf R. Denktaş ile Spiros Kiprianu Doruk Görüşmesi ve Anlaşması Kıbrıslı Türklerin lideri Denktaş ile Rum lider Kiprianu 1979 yılında BM Barış Gücü kontrolündeki Lefkoşa havaalanında bir araya gelerek Kıbrıs sorununu yeniden masaya yatırmışlardır. İki lider görüşmeler sonunda bir metin üzerinde anlaşmaya varmışlardı. Buna göre görüşmelerin esasını,12 Şubat 1977’de Denktaş ile Makarios arasında varılan ilkeler ve Kıbrıs’la ilgili BM kararları oluşturacaktı. Ancak Rum tarafı daha sonra bu doruk görüşmelerinde alınan kararları kabul etmemişti. Toplumlar arası görüşmeler 1982 yılı boyunca devam etmişti.

185

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

Ünitede Öğrendiklerimizi Değerlendiriyoruz A. Aşağıda tabloda verilen olayların neden önemli olduklarını yazınız. Olaylar

Sonuçlar

15 Temmuz Darbes

I. Barış Harekâtı

Cenevre Konferansları

II. Barış Harekâtı

Nüfus Değ ş m

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

186

B. Aşağıda numaralandırılmış şekiller içerisinde cevaplar bulunmaktadır. Verilen soruları şekillerdeki numaraları kullanarak cevaplayınız.

1

Bülent Ecev t

5

Fahr Korutürk

2

1 Ek m 1974

6

Rauf R. Denktaş

7

N kos Sampson

3 4

Garant Antlaşması

13 Şubat 1975

8

9

I. Cenevre Konferansı

10

V yana

Nejat Konuk

1. I. Barış Harekâtı sonrasında hangi görüşme yapıldı? 2. 20 Temmuz Barış Harekâtı sırasında Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı kimdir? 3. Otonom Kıbrıs Türk Yönetimi ne zaman kuruldu? 4. Kıbrıs Türk Federe Devleti ne zaman kuruldu? 5. KTFD'nin ilk devlet başkanı kimdir? 6. KTFD'nin ilk başbakanı kimdir? 7. Barış Harekâtı sonrasında görüşmeler nerede yapıldı? 8. 15 Temmuz Darbesi sonucu Kıbrıs Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı kim olmuştur? 9. Türkiye Barış Harekâtı'nı hangi antlaşmaya dayanarak yapmıştır? 10. Barış Harekâtı sırasında Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı kimdir?

C. Aşağıdaki soruları cevaplayınız. 1. Makarios ve Grivas Enosis'e ulaşmak için nasıl bir yol izlenmesini istiyorlardı? 2. Nikos Sampson hangi olay üzerine Rumların cumhurbaşkanı olmuştur? 3. I. Barış Harekâtı'nın nedenlerini yazınız. 4. II. Barış Harekâtı'nın sonuçlarını yazınız. 5. Kayıp Şahıslar Komitesi niçin kurulmuştur?

187

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

Etkinlik 1 Adım:................................................. Etkinliğin Adı:

Sınıfım:.......................

Barış Harekâtı Gazetesi

Etkinliğin Amacı: 20 Temmuz Barış Harekâtı'nı bilgiler toplayarak kavramak. Etkinliğin Süresi:

4 hafta

Ünite:

Ünite 6

Konu:

Cunta Darbesi ve Barış Harekâtı

Kavramlar:

Harekât, savunma.

Gerekli Araç - Gereçler:

Gazete örnekleri sınıfa getirilir. Barış Harekâtı ile ilgili kaynaklar, resim, fotoğraf, kitap getirilir.

İşlem Basamakları: Sınıf dört gruba ayrılır. I. Grup Barış Harekâtı’nın nedenlerini ve I. Barış Harekâtını, II. Grup Cenevre Konferanslarını, III. Grup II. Barış Harekâtı'nı ve IV. Grup Sonuçları inceler ve her biri bu konuda birer gazete sayfası hazırlar daha sonra hazırlanan bu gazete okul panosunda sergilenir.

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

188

Etkinlik 2 Adım:................................................. Etkinliğin Adı:

Sınıfım:.......................

Milli Mücadele Müzesi'ni ziyaret

Etkinliğin Amacı: Kıbrıs Türklerinin milli mücadelesini öğrencilere kavratmak Etkinliğin Süresi:

80 dk

Ünite:

Ünite 6

Konu:

1974-1983

Kavramlar:

Barış Harekâtı, milli mücadele.

Gerekli Araç - Gereçler:

Müzede notlar almak için birer not defteri. Müzede öğrencilerin müzeyi tanımaları için broşür ya da önceden hazırlanmış bilgi kağıtları.

İşlem Basamakları:

Öğretmen öğrencilerine bilgileri derslerinde anlattıktan sonra onları milli mücadele müzesine götürür ve öğrenciler orada milli mücadele ile ilgili bilgiler alır. Öğretmen müze gezisinden sonra öğrencilere sorular sorar. 1. Müze ziyaretinden hangi bilgileri öğrendiniz? 2. Müzeyi beğendiniz mi? 3. Müzede en çok ilginizi ne çekti? Gibi soruları öğrencilere sorar.

189

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

Etkinlik 3 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

20 Temmuz Barış Harekâtı Anıları

Etkinliğin Amacı:

Sözlü tarih çalışması yaparak insanların 20 Temmuz Barış Harekâtı sırasında yaşadıklarını analiz etmek ve kavramak.

Etkinliğin Süresi:

4 hafta

Ünite:

Ünite 6

Konu:

Barış Harekâtı

Kavramlar:

Harekât, savunma, saldırı.

İşlem Basamakları:

Öğrenciler söyleşi yapmak için o dönemi yaşamış insanları bularak sorular yöneltir. İnsanların anılarını yazıp sınıfta okurlar. Böylece 20 Temmuz Barış Harekâtı yaşayan insanlardan öğrenilir.

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

190

Etkinlik 4 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Dr. Fazıl Küçük Müzesi'ni Ziyaret

Etkinliğin Amacı:

Kıbrıs Türklerinin lideri Dr. Fazıl Küçük Müzesi’ni ziyaret ederek Dr. Fazıl Küçük'ün kişiliğini ve milli mücadeleyi kavramak.

Etkinliğin Süresi:

80 dakika

Ünite:

Ünite 6

Konu:

1974-1983 Dönemi

Gerekli Araç - Gereçler:

Müzede notlar alabilmek için defterler.

İşlem Basamakları: Öğrenciler müzeyi gezdikten sonra onlara sorular yöneltilir. 1. Dr. Fazıl Küçük'ün öğrenim hayatı ile ilgili neler öğrendiniz? 2. Dr. Fazıl Küçük'ün mesleği ile ilgili neler öğrendiniz? 3. Dr. Fazıl Küçük'ün gazetesinin adı nedir? Bu gazetenin milli mücadeleye nasıl katkısı oldu? 4. Dr. Fazıl Küçük Kıbrıs Türkleri için neler yapmıştır? 5. Dr. Fazıl Küçük Müzesi'nde en çok ilginizi ne çekmiştir?

191

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

Cunta Darbesi ve Kıbrıs Barış Harekâtı (1974-1983)

192

ÜNİTE 7

Kıbrıs Türk Tarihi

8 KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ DÖNEMİ (1983’TEN GÜNÜMÜZE)

1. KKTC’nin İlanı ve Yansımaları 2. KKTC’den Günümüze Siyasi Gelişmeler 3. KKTC’den Günümüze Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Yaşam

Hayatta hiçbir zaman yalpalamayacaksın, düşüncelerinde bir ileri bir geri adımlar atmayacaksın, her dönemin adamı değil, her dönem adam olacaksın. Rauf R. Denktaş

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

194

ÜNİTE 7

Başlarken

KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ DÖNEMİ (1983’TEN GÜNÜMÜZE) 1 KKTC Kurucu Meclisi’nin görevlerini araştırınız. 2 KKTC bayrağı üzerindeki sembollerin anlamlarını öğreniniz. 3 KKTC’ye kültürel ve sportif alanda uygulanan ambargoların etkisini araştırınız.

4 Rum tarafının Avrupa Birliği’ne üye yapılması Kıbrıs sorununu nasıl etkilemiştir?

5 Sınır kapılarının açılmasının iki toplum üzerindeki ekonomik ve kültürel etkilerini değerlendiriniz. Temel Kavramlar

Fikirler Dizisi Adalet Divanı

Ambargo Miting

Annan Planı Sınır Kapısı Narenciye Avrupa Birliği

1- KKTC’nin İlanı ve Yansımaları Kıbrıslı Türkler ile Rumlar arasında 1968-1982 yılları arasında yapılan barış görüşmelerinde mülkiyet, dolaşım, ekonomik yeterlilik, iki kesimli federal yapı gibi birçok konuda uzlaşı için çaba harcanmıştı. Ancak iki tarafın ortaya koyduğu önerilerde ortak bir paydada buluşulamaması nedeniyle görüşmelerde ilerleme sağlanamamıştı.

195

Kuzey Kıbrıs (1983’ten Kıbrıs'ta Osmanlı Günümüze) Egemenliği 43 Türk Cumhuriyeti Dönemi

Yunanistan’dan destek alan Rumlar, Kıbrıs sorununu barış ve güvenlik konularının görüşüldüğü BM Genel Kuruluna taşımışlardı. Kıbrıs Cumhuriyeti’ndeki resmî kurumlarda 1963 yılı sonundan itibaren Kıbrıslı Türkler yer almadığı için kurulda sadece Rum temsilciler adayı temsil ediyorlardı. Görüşmelerde Türk toplumunu temsil edecek biri bulunmuyordu. Dolayısıyla BM Genel Kurulu bu tutumuyla bugüne kadar yapılan toplumlar arası görüşmeleri yok saymıştır. 13 Mayıs 1983 tarihinde BM Genel Kurulunda Kıbrıs’ın geleceği için bazı kararlar alınmıştır. Bu kararlarda; - Türk askerinin adayı terk etmesi - Göçmen duruma düşenlerin evlerine geri dönmesi - Kıbrıs Cumhuriyeti’nin egemenlik hakkının korunması - Sorunun çözümü için uluslararası bir konferans toplanması hükümleri yer almıştı. 1977-1979 görüşmelerinde alınan kararları yok sayan bu hükümler, BM Genel Sekreteri’nin sürdürdüğü arabuluculuk çabalarına da ters düşmüştü.

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

196

197

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

Mayıs 1983’deki BM kararlarının ardından KTFD Meclisi 1983 yılı içerisinde aldığı bazı kararları uygulamaya koymuştu. - Rumların siyasi ve ekonomik baskılarını arttırmaya devam etmesi gerekçesiyle Kıbrıs Lirası yürürlükten kaldırılmıştı. - KTFD Meclisi, halkın kendi geleceğini kendisinin belirlemesini (self-determinasyon) öngören kararı kabul etmişti. - Türk tarafının Rum liderliğine sorunun çözümlenmesine yönelik çağrıları cevapsız kalınca, Kıbrıs Türk Federe Meclisi selfdeterminasyon hakkını kullanarak Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni 15 Kasım 1983 tarihinde ilan etmişti.

Bunu biliyor musunuz? KKTC bayrağının tasarımını yapan Kıbrıslı Türk ressam Em n Ç zenel'd r

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

198

KTFD MECLİSİ’NİN 15 KASIM 1983 TARİHLİ KURULUŞ KARARI VE BAĞIMSIZLIK BİLDİRİSİ: · “Kıbrıs Türk Halkının özgür iradesini temsil eden, doğuştan hür ve eşit olan bütün insanların hür ve eşit yaşamlarına inanan, · Bu inanç içinde, Kıbrıs Türk halkının kendi kaderini tayin etme hakkını 17 Haziran 1983 tarihli kararıyla dünyaya ilan etmiş olan, · Irk, milli menşe, dil ve din gibi farklara dayalı olarak insanlar arasında ayırım gözetilmesini, her türlü sömürgeciliği, ırkçılığı, baskı ve tahakkümü reddeden, · Kıbrıs’ta, Doğu Akdeniz’de, Orta-Doğu’da ve dünyada tam bir barış ve istikrarın, özgürlüğün, insan haklarının egemen olmasını isteyen, · Kıbrıs adasındaki iki halkın kendi milli benliklerini koruyarak, kendi kesimlerinde huzur ve güven içinde yaşamaya ve kendi kendilerini yönetmeye hakları olduğuna inanan; · Aynı adada yan yana yaşamaya mecbur bulunan bu iki halkın aralarındaki bütün sorunları, eşit düzeyde müzakerelerle, barışçı adil ve kalıcı bir çözüme ulaşmalarının mümkün ve zorunlu olduğu görüşüne sımsıkı bağlı bulunan, ·Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin ilanının iki eşit halk arasında ortaklığın bir federasyon çatısı altında yeniden kurulmasını ve sorunların çözülmesini engellemeyip, kolaylaştırabileceğine kani olan, · İki halk arasındaki bütün sorunların barışçı ve uzlaşıcı bir politika ile çözülmesi için BM Genel Sekreteri’nin gözetimi altında, eşit düzeyde müzakereler yürütülmesini yürekten dileyen ve önerilmiş bulunan zirve toplantısının bu açıdan yarar sağlayacağına inanan Meclisimiz, Kıbrıs Türk Halkı adına, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin kuruluşunu ve “Bağımsızlık Bildirisini”, onaylar.

199

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

a. KKTC Kurucu Meclisi ve Anayasa Çalışmaları Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin ilanının ardından 2 Aralık 1983 tarihinde KKTC Kurucu Meclisi’nin oluşturulması kararı alınmıştı. Kurucu Meclis, KTFD’nin 40 üyesinin yanında çeşitli kurum ve kuruluşların katılımıyla oluşturulan toplam 70 üyeden oluşacaktı. Kurucu Meclis kararı ile yeni cumhuriyetin anayasa çalışmaları için bir de komite oluşturulmuştu. Nejat Konuk başkanlığında kurulan kabine ise 1985 yılında yapılacak genel seçimlere kadar geçiş hükümetini temsil edecekti. Geçiş hükümeti döneminde Kıbrıs Türk siyasetine yeni partiler de katılmıştı. Kıbrıs Türk siyasi hayatına yeni katılan partiler Sosyal Demokrat Parti, Yeni Doğuş Partisi, Kıbrıs Demokrasi Partisi ve Toplumsal Atılım Partisi idi. Anayasa komitesinin hazırladığı KKTC Anayasası 5 Mayıs 1985 tarihinde halk oylamasına sunularak %70’lik bir oy oranıyla kabul edilmişti. 1985 yılının diğer önemli gelişmeleri de Cumhurbaşkanlığı ve Genel Seçimlerin yapılmasıydı. İlk Cumhurbaşkanlığı seçimini Rauf R. Denktaş kazanmıştı. Genel seçimlerde ise KKTC’nin 50 kişilik Cumhuriyet Meclisi belirlenmişti. KKTC’de kuruluşundan itibaren günümüze kadar sırasıyla Rauf R. Denktaş, Mehmet Ali Talat, Dr. Derviş Eroğlu ve Mustafa Akıncı Cumhurbaşkanlığı görevlerinde bulunmuşlardır.

Araştıralım! KKTC siyasetinde günümüzde aktif olarak faaliyet gösteren siyasi partileri araştırınız.

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

200

b. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin Kuruluşunun Dünyadaki Yansımaları Türkiye Cumhuriyeti Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni ilk tanıyan devlet olmuştu. Ardından Bangladeş ve Pakistan devletleri de tanısa da uluslararası baskılara dayanamayarak bu kararlarını geri çekmişlerdi. Yunanistan ve Kıbrıs Rum tarafı ise kararı tanımadıklarını açıklayarak konuyu BM’ye taşıyacaklarını belirtmişlerdi. 18 Kasım 1983 günü İngiltere’nin girişimiyle Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinde; bağımsızlık bildirisini kınayan ve adada Kıbrıs Cumhuriyeti dışında hiçbir hükümetin varlığının tanınmayacağı kararı alınmıştı. Güvenlik Konseyi’nin kararına ve dış baskılara rağmen Kıbrıs Türkleri tüm dünyaya bağımsızlık kararından vazgeçmeyeceği mesajını vermişti. Böylece Kıbrıs sorunu yeni bir döneme girmiş oluyordu. Artık Türk tarafı adil bir çözüm olana kadar yeni devlete sahip çıkarak dünyaya tanıtmak, Rum tarafı ise bu girişimleri engellemek çabasına girecekti.

201

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

Mustafa Çağatay (1937-1989) Kıbrıs Türk Federe Devleti'nin 1978-1983 arasında başbakanlık görevini yürüttü. 15 Kasım 1983'te KKTC'nin kuruluşu sırasında KTFD başbakanıydı. Kıbrıs’ta üç dönem başbakanlık yapan Mustafa Çağatay, 1937 yılında Limasol kentinde doğdu. İlk ve ortaokulu Limasol’da, lise öğrenimini ise, Lefkoşa Türk Erkek Lisesinde tamamladı. Üç yıl Limasol Kaza Mahkemesi’nde memur olarak çalıştı. 1959'da hukuk öğrenimi için Londra'ya gitti. 1963'te Londra'dan hukuk mezunu olarak Limasol’a döndü ve avukatlık yapmaya başladı. Bu yıllarda TMT saflarına katılarak Limasol Sancak Karargâhı’nda hukuk müşavirliği yaptı. 5 Temmuz 1970 seçimlerinde Limasol’dan Türk Cemaat Meclisi üyesi seçildi. 24 Şubat 1975'te oluşan Kurucu Meclis’te federe devletin anayasasını hazırlamak için seçilen komitenin üye ve sözcülüğünü yaptı. 1976 yılında genel seçimlerinde Girne milletvekili seçildi. Birinci Nejat Konuk Hükümeti (1976-1978) kabinesinde maliye bakanlığı görevini üstlendi. 1978'deki Osman Örek hükümetinde ise, çalışma-sosyal işler ve sağlık bakanlığı görevine atandı. 1978'de başbakan olarak görevlendirildi. Bu görevi 13 Temmuz 1981'e kadar devam etti. 1981 genel seçimlerinde Girne’den seçildi ve yeni hükümeti kurmak üzere yeniden başbakan olarak görevlendirildi. Bu dönemde, KKTC'nin ilânı kararı ve bağımsızlık bildirgesi gibi iki tarihi olaya imza atıldı. 3 Nisan 1989'da bir trafik kazasında hayatını kaybetti.

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

202

2. KKTC’den Günümüze Siyasi Gelişmeler KKTC’nin kuruluşuna karşı tepkilerin arttığı 1984 yılının Ocak ayında, Rauf Denktaş çözüm için “İyi Niyet Önerileri” adıyla girişimde bulunmuştur. BM Genel Sekreterliği aracılığı ile Rum tarafına iletilen öneriler arasında; - Maraş’ın kapsamlı bir antlaşmaya kadar; BM geçici idaresine girmesi, - Lefkoşa Havaalanının BM idaresinde her iki tarafın yararına açılması, - Kıbrıs Türk ve Rum kayıpları için Kayıp Şahıslar Komitesinin çalışmaya başlaması buluyordu.

Bunu biliyor musunuz? Büyük bir kısmını vakıf topraklarının oluşturduğu Maraş, 1974 öncesi Akdeniz'in en önemli turizm merkezlerinden birisiydi. İçinde barındırdığı lüks otelleri ile her yıl dünyanın çeşitli ülkelerinden çok sayıda turistin adayı ziyaret etmesini sağlıyordu.

203

Bu öneriler ışığında 1985 yılında taraflar arasında New York’da zirve görüşmeleri başlamıştı. Görüşmeler sonunda Türk tarafı BM Genel Sekreterliği’nin hazırladığı taslağı kabul ederken, Rumlar reddetmişti. New York görüşmelerinde Kıbrıslı Türkleri Denktaş temsil ederken Kıbrıslı Rumları ise Yorgo Vasiliu temsil etmişti. Bu arada 1992 yılına kadar yapılan girişimlerden de sorunun çözümüne yönelik herhangi bir gelişme sağlanamamıştır.

Araştıralım! Kayıp Şahıslar Komitesinin günümüzdeki faaliyetlerini araştıralım.

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

a. Ghali Fikirler Dizisi 1992 yılında dönemin BM Genel Sekreteri olan Butros Ghali, BM Güvenlik Konseyi’ne, Kıbrıs’la ilgili bir rapor sunmuştu. Ghali’nin buradaki amacı, sorunun çözümüne zemin hazırlamaktı. Kendi adıyla anılacak olan bu fikirler dizisinde; - İki toplumlu federal yapı ve siyasi eşitliği, - Her topluma kendi bölgesinde daha fazla mülkiyet hakkı, - Göçmenlere evlerine dönüş hakkı veya mal tazminatı hakkı, - 1960 Garanti Antlaşmaları’nın devamı konuları yer almıştır.

Araştıralım! Kıbrıs'a da uygulanmak istenen federal yapının dünyada hangi ülkelerde uygulandığını araştıralım.

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

İlişkilendirelim KKTC'nin ithalat ve ihracat verilerini araştırarak bu iki unsur arasındaki dengeyi karşılaştıralım.

204

1992 yılı Haziran ve Kasım ayları arasında New York'ta yapılan müzakerelerde, Kıbrıs Türk tarafı Fikirler Dizisi’nin büyük bir çoğunluğunu kabul etmiş, geriye kalanlar içinde müzakereye hazır olduğunu açıklamıştı. Rum tarafı ise, Kıbrıs Türklerinin, federe bir birim olarak da olsa, ayrı bir yapıya sahip olmalarını ve Garanti Antlaşması’nın devamını kabul etmemişti. Müzakereler 1993 Mayıs ayından itibaren, BM Genel Sekreteri'nin önerdiği Güven Artırıcı Önlemler (GAÖ) paketi üzerine odaklanmıştı. Bu arada, Avrupa Birliği Adalet Divanı, Rumların müracaatı üzerine Temmuz 1994'te KKTC'nin AB'ne ihracatını yasaklayan bir karar almıştı. KKTC'nin toplam ihracatının %60'a yakın bir bölümünü etkileyen bu karar, böylece GAÖ paketinin Kıbrıs Türk tarafına sağlayacağı somut yararları da ortadan kaldırmıştı. Rauf Denktaş ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY) Lideri Klerides arasında Ekim 1994’de Lefkoşa’daki Ara Bölge’de BM gözetiminde GAÖ paketinin kabulü için görüşmeler yapılmıştı. Klerides, görüşmelerde GKRY’nin 1990 yılında yaptığı tek yanlı AB üyeliği müracaatının Türk tarafınca kabulünü ön şart olarak ileri sürmesi üzerine görüşmeler sonuçsuz kalmıştı. AB’nin Mart 1995’de GKRY’ne adaylık statüsü vermesiyle, Rumlar tamamen AB üyeliğine odaklanmıştı.

205

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

b. Annan Planı Süreci Kıbrıs müzakere sürecinin yeniden canlandırılması girişimleri 1999 yılının ikinci yarısında hızlanmıştır. BM Genel Sekreteri Kofi Annan’ın girişimleriyle 3 Aralık 1999-10 Kasım 2000 tarihleri arasında Cenevre ve New York’ta 5 tur aracılı görüşme yapılmıştı. Aracılı görüşmelerde Denktaş ile Klerides’in herhangi bir şekilde karşı karşıya gelmeleri ve görüşmeleri söz konusu olmamıştı. Kıbrıs Türk toplumu lideri Denktaş 8 Kasım 2001 tarihinde, Kıbrıs sorununa bir çıkış yolu bulunması amacıyla GKRY lideri Klerides’e mektup göndererek adada yüz yüze görüşme önerisinde bulunmuştu. Bu çerçevede Rauf Denktaş ile Klerides 4 Aralık 2001’de Lefkoşa’da Ara Bölgede bir araya gelmişti.

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

206

Görüşmenin sonunda BM Kıbrıs Özel Temsilcisi De Soto tarafından yapılan açıklamada, iki liderin 2002 Ocak ayı ortalarında adada doğrudan görüşmeyi kabul ettikleri kaydedilmişti. BM gözetimi altında, önkoşulsuz, tüm konuların masada olacağı kapsamlı bir çözüme ulaşılana kadar görüşmelere devam edilmesi kararlaştırılmıştı. 12 Aralık 2002’de yapılacak olan Kopenhag Zirvesi yaklaşırken, Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Annan, 11 Kasım 2002 tarihinde taraflara, Annan Planı olarak da anılan “Kıbrıs Sorununa Kapsamlı Çözüm Temeli” başlıklı belgeyi sunmuştu. Son dakikaya kadar çözüm çabalarının sürdüğü Kopenhag’da hem Rum hem de Türk tarafı plana imza atmayı reddetmişti. Kopenhag Zirvesi’nin Sonuç Bildirgesi’nde, Kıbrıs’ın AB’ne bir bütün olarak üye olacağı vurgulanırken, anlaşma olmaması halinde topluluk müktesebatının Kuzey’de uygulanmayacağı kaydedilmişti. Türk tarafının “çözüm olana kadar Kıbrıslı Rumların üyeliğini erteleyin” yönündeki talebinin göz önüne alınmadığı zirve kararlarında, tarafların planı 28 Şubat’a kadar müzakere etmeyi taahhüt ettikleri de ifade edilmişti. Annan, 26 Şubat 2003 tarihinde adada Annan Planı’nın üçüncü versiyonunu taraflara sunmuş ve görüşlerini almak üzere iki toplumu 10 Mart 2003 tarihinde Lahey’e davet etmişti. Toplantıya Garantör ülkeler olarak Türkiye, Yunanistan ve İngiltere temsilcileri de katılmasına karşın bir sonuç alınamamıştı.

207

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

Dönemin en önemli siyasi gelişmelerinden biri de 23 Nisan 2003’te Ledra Palas sınır kapısının açılarak karşılıklı geçişlerin başlamış olmasıydı. Türkiye ve KKTC 2003 yılının sonunda Kıbrıs sorununa adil ve kalıcı bir çözümün bulunabilmesi amacıyla yeni bir girişim başlatmışlardı. Bu çerçevede, BM Genel Sekreteri Annan, ilgili tarafları müzakere sürecini başlatmak amacıyla 10 Şubat 2004 tarihinde New York’a davet etmişti. 10-13 Şubat 2004 tarihleri arasında New York’ta yapılan görüşmelerde, Türk tarafının olumlu ve yapıcı tutumu sayesinde başarılı geçmiş ve adada müzakerelerin tekrar başlaması yolu açılmıştı. Bu görüşmelerdeki amaç 1 Mayıs 2004 tarihinden önce Kıbrıs sorununda bir çözüme ulaşılması ve AB’ye birleşmiş bir Kıbrıs’ın katılımıydı.

Araştıralım! Günümüzde Türk tarafı ile Rum tarafı arasında kaç sınır kapısı olduğunu araştırınız.

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

208

Müzakerelerin ikinci aşaması ise, 24 Mart 2004 tarihinde İsviçre’nin Bürgenstock kasabasında, anavatanların da katılımıyla başlamış ve 31 Mart 2004 tarihinde BM Genel Sekreteri’nin Annan Planı’nın son halini taraflara sunması ile sonuçlanmıştı. Müzakereler neticesinde nihai hale getirilen çözüm planı 24 Nisan 2004 tarihinde eş zamanlı olarak GKRY ve KKTC’de referandumlarla Kıbrıs’taki iki halkın onayına sunulmuştu. Rum halkının yaklaşık %76’sı Planı reddederken, Kıbrıs Türk tarafı kendileri için getireceği pek çok zorluğa rağmen yaklaşık %65’i Plan’a “evet” demişti. Rum toplumunun reddi karşısında, BM ve AB dâhil tüm uluslararası camianın desteklediği bu kapsamlı çözüm planı geçersiz hale gelmiştir.

Etkinlik 1 Annan Planı

209

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

Rum tarafı 1 Mayıs 2004 tarihinde, “Kıbrıs Cumhuriyeti” adı altında AB’ye tam üye yapılmıştı. Türk tarafında ise çözümsüzlüğün yaratığı hayal kırıklığı uzun süre varlığını sürdürmüştü. c. Ban Ki-Moon Dönemi KKTC Cumhurbaşkanı Mehmet Ali Talat ile GKRY lideri Hristofyas 2008’de bir araya gelerek, BM Genel Sekreteri Ban Ki-Moon’un İyi Niyet Misyonu çerçevesinde Kıbrıs’ta kapsamlı çözüm müzakerelerini başlatmışlardır.

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

210

Talat ve Hristofyas arasında 2008’de başlayan sürece Mart 2010’da KKTC’de Cumhurbaşkanlığı seçimleri nedeniyle ara verilmişti. Seçimlerde cumhurbaşkanı seçilen Dr. Derviş Eroğlu başkanlığında görüşmeler kaldığı yerden devam etmiştir. 2012 tarihinde yapılan ve BM’nin ve uluslararası camianın önemli beklentileri olan ikinci Greentree üçlü görüşmesi Rum tarafının tutumu nedeniyle somut bir netice alınamadan sonuçlanmıştır.

Tartışalım

Kıbrıs'ta iki taraf arasında çözüm olmadan sadece Güney Kıbrıs'ın Avrupa Birliği'ne alınmasının günümüze kadar getirdiği sonuçları tartışalım.

211

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

KKTC Cumhurbaşkanı Mustafa Akıncı ile Rum lider Nikos Anastasiadis müzakere heyetleriyle birlikte BM gözetiminde 15 Mayıs 2015 tarihinde Ara Bölge’de bir araya gelerek görüşmeleri yeniden başlatmışlardı. 2016 yılı Nisan ayı itibarıyla “Yönetim ve Güç Paylaşımı”, “AB” ve “Ekonomi” başlıklarında ilerlemeler kaydedilmişti.

Tartışalım

Kıbrıs çevresinde doğal gaz bulunmasının adadaki çözüm arayışlarına olumlu veya olumsuz ne gibi katkılarda bulunabileceğini tartışalım.

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

212

Araştıralım! KKTC'de Cumhurbaşkanlığı yapmış isimleri sıralayarak kaç yıl görevde kaldıklarını araştıralım.

213

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

d. Antonio Guterres Dönemi Akıncı ve Anastasiadis arasında Mayıs 2015'ten bu yana devam eden müzakereler 2017 şubatında kesilmiştir. Görüşmeler Haziran 2017 tarihinde Cenevre'nin Crans Montana kasabasında başlamıştır. Yunanistan ve Kıbrıs Rum Kesimi'nin, "Bir çözümde sıfır asker sıfır garanti olmalı" yaklaşımı nedeniyle konferans, Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres’in tüm çabasına rağmen başarısızlıkla sonuçlanmıştır.

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

214

50 yıllık müzakere süreci, tarafların Kıbrıs konusundaki pozisyonları ve vizyonlarının taban tabana zıt olduğunu nihai bir şekilde ortaya koymuştur. Kıbrıs Türk tarafı, eşit ortaklık zemininde bir uzlaşı aramıştır. Kıbrıs Rum tarafı Kıbrıs’ın bir Elen adası olduğu noktasından hareketle hâkimiyetçi bir yaklaşım izlemiştir. Kıbrıs Türk halkına eşit bir statü tanınmasına ısrarla karşı çıkmıştır.

215

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

METE ADANIR 14 Kasım 1961 tarihinde Limasol’da doğan Mete, çocuk yaşlardan itibaren, futbolcularla dolu aileden futbol sevgisini alarak, atletizm ve futbolla iç içe bir yaşam tarzını benimseyerek büyüdü. Mete futbolda ilk dikkatleri ilkokul çağlarında çekmiş ve okul takımıyla şampiyonluğa ulaşmıştı. Gençlik döneminde Lefkoşa Türk Lisesi takımında futbol oynarken de başarıları devam etti. Türkiye Liselerarası Futbol Müsabakalarında attığı gollerle Türk Lisesi'nin şampiyon olmasında önemli rol oynadı. Lise yaşamıyla birlikte lisanslı futbolcu olarak da Kıbrıs 1'inci Liginde Doğan Türk Birliği'nde küçük yaşına rağmen ATakıma alınan Mete, Doğan Türk Birliği'nin ilk kupa şampiyonluğuna sahip olmasında önemli katkısı olmuştu. Kıbrıs'ta en başarılı genç futbolcu unvanını kazanan Mete, 1979 Eylülü’nde üniversite eğitimi için gittiği İngiltere’de tek Kıbrıslı Türk olarak, Orient takımının genç kadrosuna seçilmişti. Bir süre genç takımında futbol oynayan Mete, ardından A Takıma yükselmiş ve 1980 baharında Orient'le 2 yıllık profesyonel sözleşme imzalamıştı. İngiltere Futbol Federasyonu Mete'nin sözleşmesini onaylamak için Rum kesiminden (Kıbrıs Cumhuriyeti) "temiz kâğıdı" istemiş fakat Rum tarafındaki Futbol Federasyonu'nun tanınmayan Türk tarafının futbolcusudur" şeklinde yazı göndermesi üzerine Mete'nin profesyonellik anlaşmasını onaylamamıştı. 1980'de İzmir'de yapılan 1'inci İslam Oyunları'nda KTFD A Milli Takımı kadrosunda yer alan Mete, Altay takımının dikkatini çekti. 1981 Haziranı’nda Altay'la 2 yıllığına ve ardından da 1983 yılında 2'inci kez yine Altay'la 2 yıllık yeni bir anlaşma daha yaparak, 4 yıl boyunca Altay'da futbol oynamıştı. Daha sonra 1985 yılında Konyaspor’a transfer olarak burada hayatının en başarılı futbolunu oynamış ve 1985-1986 sezonu Türkiye 2'inci Liginde 25 gol atarak Gol Kralı olmuştu. Bu başarısıyla birlikte ayrıca Konya'da Yılın Sporcusu seçilmişti. 1987 yılında Samsunspor Mete'nin başarısını farketmiş ve transferini gerçekleştirmişti. Mete artık yeniden birinci ligde ve bu kez de Samsunspor’daydı. Samsunspor’da başarılı 2 yıl geçiren Mete golcülüğünü sürdürmüş ve Samsunsporluların gönlünü fethetmişti. Özellikle Kasım 1987'de Galatasaray ile oynanan karşılaşmada Mete'nin kaydettiği gol onu, sadece Samsun'da değil tüm Türkiye'de de bir anda flaş isimler arasına sokmuştu. 1989-90 sezonu için büyük takımlarla görüşmeler yapan Mete, ne yazık talihsiz bir trafik kazası sonucunda 27 yıllık hayatı son bulmuştu. Mete takım otobüsüyle Samsun'dan Malatya deplasmanına giderken 20 Ocak 1989 tarihinde Havza yakınlarında Samsunspor kafilesini taşıyan otobüsün geçirdiği trafik kazasında Mete hayatını kaybetmişti.

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

216

3- KKTC’den Günümüze SosyoEkonomik ve Kültürel Yaşam KKTC'ye uygulanan ambargolar, Kıbrıs Türkü'nün dünyayla bağlarını koparmış, izole şekilde yaşamını sürdürmeye mahkûm etmişti. 1973 yılında Avrupa Ekonomik Topluluğu’yla Kıbrıs Cumhuriyeti arasında imzalanan Gümrük Birliği Anlaşması çerçevesinde Kuzey Kıbrıs’tan Avrupa’ya 1994 yılına kadar doğrudan ihracat yapılmıştı. Özellikle, narenciye, patates ve konfeksiyon ürünleri yoğun bir şekilde Avrupa’ya ihraç edilmişti. Bu sektörlerde, bu süreçte modern fabrikalar kurulmuş ve binlerce insan istihdam edilmişti. Ancak 1994 yılında, Avrupa Adalet Divanı’nın KKTC’nin aleyhine aldığı kararla ürünlerimize %14 oranında vergi uygulamasına geçmesi, uluslararası alanda rekabet etme şansımızı ortadan kaldırmıştı. Diplomatik olarak tanınmaması nedeniyle her alanda ambargolara maruz kalan KKTC, Türkiye'den aldığı destekle bugünlere gelmişti. KKTC ile Türkiye arasında çok sayıda ikili anlaşma, protokol ve sözleşme imzalanmıştı. Antlaşmalarla yapılan katkılar bugün de devam etmektedir.

217

Etkinlik 2 Tanıtım Broşürü

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

Türkiye Cumhuriyeti, ülkemizde yaptığı yatırımlarla KKTC'nin daha çağdaş ve modern bir çehre kazanmasına katkıda bulunmaktadır. Son yıllarda yapılan katkılardan birisi de KKTC’ye Su-Temini Projesi olmuştu. Türkiye’den KKTC’ye içme ve sulama suyu sağlanması amacıyla, Anamur’daki Dragon çayından KKTC’deki Geçitköy Göleti’ne kadar denizaltından geçen boru hattı yapılmıştır. Yılda toplam 75 milyon metreküp kapasitesi olan hat 2015’te devreye sokulmuştur. Ekonomisini tarım, hayvancılık, turizm ve eğitim sektörüne dayanan KKTC’de toprakların yüzde 57'si tarıma elverişli olmasından dolayı bitkisel üretim tahıl, yemlik baklagiller, sebze, bostan, endüstri bitkileri, meyveler, bağlar ve turunçgillerden oluşmaktadır. KKTC genelinde kuru tahıl ziraatı yapılan ürünler içerisinde arpa ön plana çıkmaktadır. Arpadan sonra en fazla ekilen tahıl ürünü ise buğdaydır.

Tartışalım

KKTC'nin elektrik ihtiyacını karşılamak için yapılabilecek alternatif çözümler neler olabilir?

İlişkilendirelim Kıbrıs'ın iklim şartlarıyla tahıl üretimini ilişkilendirelim nasıl bir ilişki vardır?

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

218

Ülkemizde yetiştirilen bir diğer tarım ürünü ise patatestir. Yılda ortalama 8.500 dönüm alanda patates üretim yapılmaktadır. Bir diğer ürün olan Narenciye, KKTC’de uzun yıllardan beri binlerce insanın geçim kaynağı olmuştur. Narenciye ihracatı sayesinde ülkemizde yılda yaklaşık 30 milyon dolar gelir elde edilmektedir. Üretilen toplam ürünün yaklaşık %90’ı ihraç edilmektedir. İhracat yapılan başlıca ülkeler, Türkiye, Rusya, Ukrayna, İngiltere, bazı Orta Doğu ülkeleri ve bazı AB ülkeleri ile İran ve Irak’tır. Narenciye sektörü kadar olmasa da zeytin ve zeytin yağı üretimi adada önemli bir üretim dalı olarak göze çarpmaktadır. KKTC tarımında son yıllarda ön plana çıkan bir başka ürün ise çilektir. Tarımı gelişmiş ülkelerde tarımsal üretimin büyük bir kısmı hayvancılıktan elde edilirken KKTC’de hayvancılık üretiminin toplam tarımsal üretim içindeki payı %35 ile %50 dolaylarında değişmektedir. Bölgelere göre bakıldığı zaman, en fazla büyük ve küçükbaş hayvanın Gazimağusa’da olduğu anlaşılmaktadır. Ülkede kümes hayvanları sektörü de gelişmiş olup Yumurta tavuğu ve et tavukçuluğu olarak faaliyet gösteren işletmeler vardır.

Araştıralım! Yaşadığınız bölgede ne tür tarımsal faaliyetlerin yapıldığını araştıralım. Etkinlik 3 Kıbrıs Yemeği

219

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

Kuzey Kıbrıs’ta arıcılık önde gelen sektörlerden biridir. Kıbrıs Akdeniz ikliminin özelliklerinden ve bol çiçekli bitkileri barındırmasından dolayı adada kaliteli bal üretimi yapılabilmektedir. Arıcılar modern kovanlarla mesleklerini icra etmektedirler. Kıbrıs’a özgü arı ırkı arıcılıkta önemli bir değer olarak kendini göstermektedir. KKTC’de sanayi işletmeleri, ülkenin ekonomik ve doğal yapısı gereği, küçük ve orta büyüklükteki işletmelerden oluşmaktadır. Mobilya, PVC, alüminyum ve cam, temizlik ürünleri, plastik, tekstil, metal işleme gibi ürün ve sektörler özellikle turizm sektörüne ve iç tüketime yönelik sektörler olarak gelişme göstermiştir. Bu işletmeler büyük çoğunlukla aile şirketleri halinde faaliyet göstermektedir.

Tartışalım

Etkinlik 4 1980'li Yıllarda Sosyal Hayat

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

KKTC sanayisinin ham madde ihtiyacının çoğunu yurt dışından karşılamasının doğuracağı sonuçlar neler olabilir?

220

Eğitim sektörü ise son yıllarda önemli bir gelişme göstermiştir. KKTC, kurulan üniversiteler sayesinde adeta bir eğitim adası olmuştur. Bu üniversitelerin ekonomiye katkısı giderek artmaktadır. Kıbrıs’ta ilk açılan üniversiteler arasında: Gazimağusa'da Doğu Akdeniz Üniversitesi, Lefkoşa'da; Yakın Doğu Üniversitesi, Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi, Girne'de; Girne Amerikan Üniversitesi ve Lefke’de; Lefke Avrupa Üniversitesi vardır. Bu üniversitelerin sayısı 2017 yılında 17’yi bulmuştur. Okullar sosyal ve kültürel gelişimi canlandırdığı gibi, ciddi bir istihdam kaynağı da yaratmıştır. Özellikle son dönemlerde üçüncü dünya ülkelerinden gelen öğrenci sayısındaki artış dikkat çekicidir. Bu durum hem KKTC'nin tanınmasına yardımcı olmakta hem de ülke ekonomisine katkı sağlamaktadır.

Bunu biliyor musunuz? 2016-2017 öğretim yılında KKTC üniversitelerinde 93.292 öğrenci eğitim ve öğretim görmektedir. Bu öğrencilerin 52.135'i TC uyruklu, 27.538'i Türkiye Cumhuriyeti dışından gelen yabancı uyruklu, 13.619 öğrenci ise KKTC uyrukludur.

221

Tartışalım

Hava ulaşımında KKTC'ye direkt uçuşların Türkiye haricinde yapılamamasının getirdiği olumsuzluklar neler olabilir?

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

Kuzey Kıbrıs coğrafi konumunun etkisiyle sahip olduğu ılıman Akdeniz iklimi, güvenli sahilleri ve temiz deniziyle tüm yıl turizm yapabilmeye imkân sağladığı için, Türkiye’den ve diğer ülkelerden ciddi sayıda turist ağırlamaktadır. KKTC’nin önemli turizm merkezleri arasında; Girne, Gazimağusa ve İskele ilçeleri bulunmaktadır. Kıbrıslı Türkler maruz kaldıkları ambargolardan dolayı uluslararası sosyal, kültürel ve sportif organizasyonların birçoğuna katılamamaktadır. Katılabildiği organizasyonlarda ise ülkesini KKTC adıyla temsil edemediğinden dolayı Kuzey Kıbrıs adı altında, bireysel olarak veya dahil olduğu sivil toplum örgütleri adına yer almaktadır. KKTC’nin dahil olduğu organizasyonların en önemlilerinden biri CONİFA’dır. Bağımsız Futbol Federasyonları Birliği olan CONİFA, sportif etkinlikleri kısıtlanmış futbol takımlarının oluşturduğu bir kuruluştur. CONİFA 2017 EURO CUP şampiyonasına KKTC’nin ev sahipliği yapması bu konuda ülkeye önemli bir deneyim yaşatmıştır. Yurtdışındaki temsiliyetin yanında son yıllarda ülkedeki uluslararası kültür, sanat ve spor etkinlikleri de gittikçe artmaktadır.

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

Araştıralım! CONİFA'ya bugün hangi ülkelerin üye olduğunu araştıralım.

222

Kıbrıs Türk toplumunun karakteristik özelliklerinin başında toplumsal dayanışma duygusu gelir. Ailelerin düğün, sünnet, bayram, gibi sosyal törenlerde, bir araya gelip çeşitli etkinliklerde bulunması çok önemlidir. Kıbrıs Türk’ü “Misafir Ağırlama” geleneğine de sahiptir. Dünyada bilinen geleneksel Türk Konukseverliğini her fırsatta sergilemektedir. Misafir ağırlamada birbirinden güzel ve lezzetli macunların ikramı, özel bir seremoniyi gerektirir. Ceviz macunu, tercih edilen en kıymetli ikramdır. Küçük bir kapta, küçük çatallarla ve bir bardak suyla ikram edilir. Karpuz, bergamot, patlıcan, turunç, incir, kabak, ayva, hurma macunları, gibi tatlı çeşitleri misafirlere severek ikram edilen lezzetler arasındadır.

Araştıralım! Ceviz ağaçlarının Kuzey Kıbrıs'ta daha çok hangi bölgelerde yetiştirildiğini araştıralım

223

“Molehiya” Kıbrıs Türkü’nün simgeleşmiş yemeklerindendir. Ayrıca fırın kebabı, severek yenen yemeklerin başında gelir. Şeftali kebabı, tavuklu makarna (magarına bulli), kolakas, hamur işleri, balık çeşitleri ve çorbalar (tarhana çorbası) Kıbrıs mutfağının zengin menüsünü oluştururlar. Ekmek kadayıfı, samsı, lokma, fırın katmeri, şammali, tel kadayıfı, şamişi, sucuk, bişi, paluze, golifa, simit helvası, erişteli sütlaç, sütlü börek, kekler ve ev baklavaları ise yemek sonrası yenen tatlılardandır.

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

Ünitede Öğrendiklerimizi Değerlendiriyoruz A. Aşağıdaki olayları tarih çizelgesi üzerinde sıralayınız. Ledra Palas Sınır Kapısı'nın açılması Ghali Fikirler Dizisi Annan Planı Kopenhag Zirvesi Kıbrıs Cumhuriyeti'nin AB üyeliği

0

B. Annan Planı ile ilgili tabloyu doldurunuz. Sorular

Açıklamalar

Kofi Annan kimdir?

Alvere De Soto kimdir?

Annan Planı nedir?

Kopenhag zirvesi neden sonuçsuz kaldı?

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

224

C. Günümüz sosyal hayatı ile ilgili bir metin yazınız. …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………..

225

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

Etkinlik 1 Adım:................................................. Etkinliğin Adı:

Sınıfım:.......................

Annan Planı

Etkinliğin Amacı:

Annan Planı’nın ne olduğunu araştırmak olumlu ve olumsuz yönlerini kavramak.

Etkinliğin Süresi:

2 hafta

Ünite:

Ünite 7

Konu:

KKTC'den Günümüze Siyasi Gelişmeler

Kavramlar:

BM, genel sekreter, plan.

İşlem Basamakları:

Sınıf gruplara ayrılarak her grup Annan Planı ile ilgili araştırmalar yapar, bilgiler toplar ve sınıfta kısa sunumlar yapılır. Daha sonra ise Annan Planı'nın olumlu ve olumsuz yönleri tartışılır.

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

226

Etkinlik 2 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

1980'li Yıllarda Sosyal Hayat

Etkinliğin Amacı:

1980'li yıllardaki sosyal hayatı öğrenmek için sözlü tarih çalışması yaparak o dönemi kavramak.

Etkinliğin Süresi:

4 hafta

Ünite:

Ünite 7

Konu:

KKTC'den Günümüze Sosyal, Ekonomik ve Kültürel Yaşam

İşlem Basamakları: Her öğrenci söyleşi yapmak için iki kişi bulur ve bu kişilerle söyleşi yapar. Sonrasında bu söyleşileri yazıya geçirir ve sınıfta arkadaşları ile paylaşır. Söyleşi yapılmadan önce sorular hazırlanır.

227

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

Etkinlik 3 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Kıbrıs Yemeği

Etkinliğin Amacı:

Kıbrıs kültürünün önemli bir parçası olan yemeklerden birini öğrenerek, tanıtmak.

Etkinliğin Süresi:

1 hafta

Ünite:

Ünite 7

Konu:

KKTC'den Günümüze Sosyal, Ekonomik ve Kültürel Yaşam

İşlem Basamakları: Öğrencilerin her biri Kıbrıs kültürüne ait bir yemek seçer ve bu yemeğin nasıl yapıldığını, hangi yerlerde nasıl pişirildiğini öğrenirler. Sınıfta bu bilgileri öğretmenleri ve arkadaşları ile paylaşırlar.

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

228

Etkinlik 4 Adım:.................................................

Sınıfım:.......................

Etkinliğin Adı:

Tanıtım Broşürü

Etkinliğin Amacı:

KKTC'yi tanıtmak için bir broşür hazırlamak.

Etkinliğin Süresi:

2 hafta. Ve sınıfta sunumlar için 2 ders saati.

Ünite:

Ünite 7

Konu:

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi

İşlem Basamakları: Tanıtım broşürü hazırlarken dört kişilik gruplar oluşturulur. Her grup Kıbrıs'ı tanıtmak için Kıbrıs'a özgü yemekler, tarihi eserler, Kıbrıs ile ilgili bilgiler vb. bulur. Bunun için her grup araştırma yapar, bilgiler toplar ve broşürünü hazırlar. Daha sonra hazırlanan broşürler okul panosuna asılarak sergilenir.

229

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

Sözlük A Abluka: Kuşatma. Anayasa: Bir devletin yönetim biçimini belirten, yasama, yürütme, yargılama güçlerinin nasıl kullanılacağını gösteren, yurttaşların kamu haklarını bildiren temel yasa. Amblem: Soyut bir şeyin, bir kavramın sembolü olan varlık veya işaret. Antlaşma: İki veya daha çok devletin saldırmazlık, savaşta iş birliği vb. konularda kararlaştırdıkları ilkelere uygun davranmayı kabul etmeleri durumu, pakt, ahit. Antrenör: Bir spor dalında sporcuyu eğiten, yetiştiren ve çalıştıran kişi. Ateşkes: Savaşan iki kuvvetin karşılıklı olarak savaşı durdurması. Atom Bombası: Plütonyum 239 ya da uranyum 235 izotopları gibi ağır element çekirdeklerinin bölünmesiyle açığa çıkan enerjiden kaynaklanan büyük patlayıcı güce sahip nükleer silahtır. Bu bölünme, çok hızlı bir zincirleme tepkime içinde bölünebilir çekirdeklerin nötronlarla bombardımanıyla başlatılır. Ayrıştırma: Bütünün bozulmasına sebep olmak. B Barikat: Bir yolu veya geçidi kapamak için her türlü araçtan yararlanılarak yapılan engel Belediye: İl, ilçe, belde gibi yerleşim merkezlerinde temizlik, aydınlatma, su, toplu taşıma ve esnafın denetimi gibi kamu hizmetlerine bakan, başkanı ve üyeleri halk tarafından seçilen örgüt. Bloklaşma: Ülkelerin aralarında, özellikle politika ve askeri yönden iş birliği yapmak üzere ve diğer bazı ülkelere yönelik olarak antlaşmalar yoluyla gruplar kurmalarına, uluslararası siyaset dilinde bloklaşma denir. Buhran: Bunalım, kriz. C Cumhuriyet: Milletin , egemenliği kendi elinde tuttuğu ve bunu belirli süreler için seçtiği milletvekilleri aracılığıyla kullandığı yönetim biçimi. Cunta: Bir ülkede yönetime genellikle silah zoruyla el koyan kimselerden oluşan kurul. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

230

Ç Çar: Eskiden Rum imparatorlarına ve Bulgar krallarına verilen san. Çarlık: Bir çarın yönetiminde bulunan devlet. D Darbe: Zor kullanarak veya demokratik yollarla yönetimi devirme işi, ihtilal. Delege: Devlet, parti sendika vb. kuruluşları toplantılarda temsil eden kimse. Diktatör: Bütün siyasal yetkileri kendinde toplanmış bulunan kimse. Diplomasi: Uluslararası ilişkiler ve bu ilişkileri düzenleyen antlaşmalar bütünü. Diplomat: Dış politika ile uğraşan ve ülkesini temsil etmekle görevlendirilen meslek adamı. E Evkaf: Vakıflar. F Faşizm: Aşırı ulusçuluğa dayanan bir baskı düzeni kurmayı amaçlayan öğreti. Federasyon: Aynı alandaki çeşitli kuruluşları bir arada toplayan dayanışma birliği. G Gasp: Bir şeyi zorla, izinsiz alma. Garantör: Güvence veren ve bunun gerçekleşmesini gözeten ve denetleyen kimse, kuruluş veya devlet. H Harekât: Belli bir amaç gözetilerek bir askeri birliğe yaptırılan manevra, çarpışma, çevirme, kovalama gibi işler. Hidrojen Bombası: Ağır hidrojen atomları çekirdeklerinin kaynaşarak helyum durumuna girmesiyle elde edilen enerji temeline dayanan güçlü bomba. I Irkçılık: Bir ırkın başka ırklara üstün olduğunu öne süren öğreti.

231

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

İ İdeoloji: Siyasal veya toplumsal bir öğreti oluşturan düşünceler bütünü. İcra: Yürütme. İlhak: Savaş sonunda yenilen devletin topraklarının yenen devletin ülkesine katılmasına ve yenilen devletin ortadan kalkmasına denir. İmha: Ortadan kaldırma, yok etme. İmparatorluk: Kendi topraklarında yaşayan çeşitli milletleri egemenliği altına toplayan devlet biçimi. İstihdam: Bir görevde, bir işte kullanma. İtilaf: Anlaşma, uyuşma, uzlaşma. İttifak: Anlaşma, uyuşma, uzlaşma. K Kamu: Bir ülkedeki halkın bütünü halk. Karaborsa: Piyasada olmayan bir malın gizlice yüksek fiyatla alınıp satılması. Karantina: Bulaşıcı bir hastalığın yayılmasını önlemek için belli bir bölgenin veya yerin kontrol altında tutulup gözlemlenmesi biçiminde uygulanan sağlık önlemi. Karne: Kişilerin bir hatan yararlanmaları için bir kuruluş tarafından verilen belge. Karargah: Bir askeri birlik veya kurumun komutanıyla yardımcı şube ve bölümlerinden oluşan kuruluş. Katliam: Topluca öldürme. Kitle: İnsan topluluğu. Koloni: Sömürge. Bir devletin kendi ülkesinin sınırları dışında egemenlik kurarak yönettiği ekonomik veya siyasal çıkarlar sağladığı ülke. Konsey: Bazı sorunları görüşüp tartışmak için toplanan meclis.

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

232

Komisyon: Belirli bir konuyu ele almak amacıyla birkaç kişi seçilerek oluşturulan kurul, encümen, komite. Komite: Alt kurul, komisyon. Komünizm: Özel mülkiyetin olmadığı, bütün malların, üretim araçlarının topluma ait bulunduğu, bunları herkesin ortaklaşa kullandığı toplum düzeni. Konferans: Milletlerarası bir sorunun çözülmesi için yapılan toplantı. Kongre: Bir kuruluşun, gündemindeki sorunları konuşmak ve yeni kurullar seçmek üzere belli sürelerle yaptığı genel toplantı., kurultay. Korporasyon: Lonca. Belli bir iş esnafının, meslek çıkarlarını korumak i.in, usta, kalfa ve çırak olarak bir pirin, başkanın yönetiminde oluşturdukları meslek birliği. Korsan: Bir hakkı izinsiz olarak kullanma. Kutup: Birbiriyle karşıt olan şeylerden her biri. L Laborant: Araştırmalarda, laboratuvar deneylerinde yardımcı olarak çalıştırılan kimse. M Manda: Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra bazı az gelişmiş ülkeleri, kendi kendilerini yönetecek bir düzeye eriştirip bağımsızlığa kavuşturuncaya kadar Birleşmiş Milletler Cemiyeti adına yönetmek için bazı büyük devletlere verilen vekillik. Mihver Devletler: Dünyadaki sömürge alanlarının yeniden paylaşılması talebiyle, öteki emperyalist devletlerin ellerindeki sömürgeleri ele geçirmek amacıyla İkinci Dünya Savaşı’nı çıkaran Almanya, İtalya ve Japonya’dan oluşan emperyalist devletler bloğudur. Milliyetçilik: Maddi ve manevi açılardan millet ve ülkesinin çıkarlarını her şeyin üstünde tutma anlayışı, ulusçuluk. Misyon: Bir kimseye veya bir kurula verilen özel görev. Miting: Gösteri amacıyla veya bir olaya dikkati çekmek için, genellikle açık yerlerde yapılan toplantı. Muharip: Savaşa katılan, savaşan kimse. 233

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

Muhtariyet: Özerklik. Ayrı bir yasaya bağlı olarak kendi kendini yönetme yetkisi olan. Mukavemet: Dayanma, karşı durma, karşı koyma, direnme, direniş. Mübadele: Değiş tokuş, KARŞILIKLI DEĞİŞME. Müftü: Müslümanların din işlerine bakan en yüksek görevli. Mülteci: Sığınmacı. Başka bir ülkeye veya yere sığınmış olan kişi. Müttefik: Aralarında anlaşma veya sözleşme sağlanmış olan kimse veya topluluk. Müzakere: Bir konuyla ilgili fikir alışverişinde bulunma. N NATO: Sovyetler Birliği önderliğindeki sosyalist hareketin yayılmasını önlemek amacıyla 1948 yılında kurulmuştur. 1982 yılında üye devlet sayısı 15’e çıkmıştır. (Belçika, Fransa, Hollanda, Lüksenburg, İngiltere, ABD, Danimarka, İzlanda, İtalya, Norveç, Portekiz, Türkiye, Yunanistan, Almanya ve İspanya.) Nazizim: Hitler ve onun partisinin güttüğü siyaset. Alman ırkının üstünlüğünü öne süren faşist öğreti. Nötron: Yaklaşık olarak proton ağırlığında ve elektrik yüklü olmayan bir atom cisimciği. Nükleer: Atom çekirdeği ile ilgili. Nükleer Reaktör: Plutonyum, uranyum gibi elementlerin atom çekirdeklerinin parçalanmasından doğan enerji. O Orta Doğu: Güneybatı Asya’da tarihsel ve kültürel yakınlığı olan ülkelerin oluşturduğu coğrafi bölge. Otonom: Belli bir üst organa bağlı olmakla birlikte, ayrı bir yasaya göre kendi kendine yönetme yetkisi olan. Ö Özerklik: Bir topluluğun, bir kuruluşun ayrı bir yasaya bağlı olarak kendi kendini

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

234

yönetme hakkı. P Panayır: belli zamanlarda ve genellikle küçük yerleşim yerlerinde kurulan sergi niteliği de taşıyan büyük Pazar. Pakt: Antlaşma. Plebisit: Herhangi bir bölgede yaşayan insanların bağlanmak istedikleri devleti ya da bağımsızlıklarını seçmelerini sağlayan halk oylamasıdır. Politika: Siyasi, siyasal. Prensip: İlke. Temel düşünce, temel inanç. Protokol: Bir toplantı, oturum, soruşturma sonunda imzalanan belge.

R Radyoaktif: Fizyolojik değişikliklere yol açan ışınımları yayan. Reaksiyon: Tepki. Referandum: Halk Oylaması. Halkın türlü siyasal ve toplumsal sorunlar karşısında olumlu veya olumsuz görüşünü belirlemek için başvurulan oylama. Rejim: Düzen. Bir devletin yönetim biçimi. S Salgın: Kısa zamanda çevredeki insan, hayvan veya bitkilerin büyük bölümüne bulaşan. Bir hastalığın veya başka bir durumun yaygınlaşması veya birçok kimseye birden bulaşması. Sancak: Osmanlı yönetim teşkilatında illerle ilçeler arasında yer alan yönetim bölümü. Seferberlik: Bir ülkenin silahlı kuvvetlerini savaşa hazır duruma getiren, ülkenin ekonomisini, yönetimini savaş gereklerine uyacak duruma sokan hazırlık ve önlemlerin tümü. Self-Determinasyon: Ulusların kendi geleceklerini kendilerinin belirlemesi ilkesidir.

235

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

Sevkiyat: Silahlı kuvvetlerde, personel, silah, araç, yiyecek vb. ikmal maddelerinin stratejik ve taktik amaçlarla bir yerden başka bir yere gönderilmesi. Siren: İtfaiye, cankurtaran ve polis araçlarında bulunan tiz ses çıkaran uyarıcı alet. Siyaset: Politika. Devlet işlerini düzenleme ve yürütme sanatıyla ilgili özel görüş veya anlayış. Slogan: Kısa ve çarpıcı propaganda sözü. Sosyalizm: Üretim araçlarının kamunun, devletin elinde olması, ekonomik etkinliklerin kar yerine insanların gereksinimlerini karşılaması gerektiğini öne süren, değer olarak emeğe önem veren, toplumun örgütlenmesinde köklü değişiklikler amaçlayan siyasal öğreti. Sömürge: Bir devletin kendi ülkesinin sınırları dışında egemenlik kurarak yönettiği, ekonomik ve siyasal çıkarlar sağladığı ülke, sömürülen ülke. Stratejik: Askeri bir görüş açısının önemini belirten, savaşı doğrudan doğruya ilgilendiren her şey için kullanılır. Sürgün: Bir kişiyi kendi ülkesinin sınırları dışına çıkarma ya da belirli bir yerde oturmaya, yaşamaya zorlama cezasıdır. T Taraf: İstekleri, düşünceleri karşıt olan iki kişiden veya iki topluluktan her biri. Tez: Öne sürülerek savunulan düşünce. Tüzük: Herhangi bir kurumun veya kuruluşun tutacağı yolu ve uygulayacağı hükümleri sırasıyla gösteren maddelerin hepsi. Terörizm: Siyasal bir amaca ulaşmak için terör hareketlerini düzenli bir biçimde kullanma. U Uzak Doğu: Asya’nın doğu ve güneydoğusu. Ü Ültimatom: Bir devletin başka bir devlete verdiği ve hiçbir tartışma veya karşı Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

236

koymaya yer bırakmaksızın, tanıdığı sürede isteklerinin yerine getirilmesini istediği resmi belge. Üniter: Merkeziyetçi. Üs: Bazı görevleri yürütebilmek amacıyla kurulan, özel yapıları, donatımları, atölyeleri, onarım terleri, servis alanları olan sürekli veya geçici olarak konaklanan yer. Askeri bir harekâtın yürütülebilmesi için gerekli birliklerin, her türlü gereçlerin tamamlandığı, teçhizatın toplandığı dağıtıldığı bölge. V Varşova: 1955 yılında Sovyetler Birliği’nin önderliğinde Bulgaristan, Çekoslavakya, Doğu Almanya, Macaristan, Polonya ve Romanya tarafından kurulan ortak savunma örgütüdür.1991 yılında dağıtılmıştır. Veto: Bir yetkinin, bir yasanın bir kararın yürürlüğe girmesine karşı çıkma hakkı. Z Zirve: Bir işte ulaşılan en üst aşama.

237

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

Kaynakça Alasya, H.F.(1977). Kıbrıs Tarihi ve Kıbrıs Türk Eserleri. Ankara. An, Ahmet. (2007). İlk Türk Futbol Takımları ve Çetinkaya’nın Tarihi(19021963).Lefkoşa. Armaoğlu, F. (2007). 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi . (1914-1995) İstanbul: Alkım Yayınları. Başkaya, Y. (2016). TMT ve Kıbrıs Türkü. Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları. Bağcı, H. (2001). Türk Dış Politikasında 1950’li Yıllar. Ankara: ODTÜ Yayınları. Basın, O.(2013) Türk Dış Politikası. İstanbul: İletişim Yayınları. Behçet, H. (1969). Kıbrıs Türk Maarif Tarihi. Lefkoşa. Besim, F. (2011). Tarihe Sözüm Var. Kıbrıslı Türklerin Toplumsal ve Siyasal tarihine Kısa bir Yolculuk. İstanbul: Galata Yayıncılık. Billuroğlu, A. (2012). KKTC’nin İlanının Perde Gerisi. Kripto Geldi mi?. Lefkoşa: Söylem Yayınları. Birand, M.A. (1985). 30 Sıcak Gün. İstanbul: Milliyet Yayınları. Birinci, Ergin M. (2001). M. Necati Özkan (1899-1970). Cilt 1. İstanbul: Necati Özkan Vakfı Yayınları. Bozkurt, İ. (2016). Beştulum’dan Zirköy’e Bir Kıbrıs Çocukluğu ve İlkgençliği 19401943. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Bozkurt, İ. (2016). Zirköy’den Mermertepe’ye Kıbrıs’ta Direniş ve Mücahitlik Yılları. (1 Nisan 1955-1968 Baharı). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Bölükbaşı, S. (2001). Barışçı Çözümsüzlük. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları. Çinkayalar, E. (1990). Kıbrıs Türk Halk Oyunları. Lefkoşa: KKTC MEB Yayınları. Demirağ, F. (1999). Şu Müthiş Savaş Yılları. Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları. Demiryürek, M. (2005). II. Dünya Savaşı’nda Kıbrıs Alayı ve Lefkeli Mustafa Zeki Şakir’in Anıları. Lefkoşa: Işık Kitabevi Yayınları. Denktaş, R. R. (2004). Kıbrıs Girit Olmasın. İstanbul: Remzi Kitabevi. Druşotis, M. (2005). Karanlık Yön EOKA. Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları. Druşotis, M. (2006). Kıbrıs 1970-1974. EOKA B, Yunan Darbesi ve Türk İstilası. Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları. Druşotis, M. (2008). Kıbrıs 1963-1964 İlk Bölünme. Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları. Druşotis, M. Cunta ve Kıbrıs. 1967-1970 Köfünye Krizi, İki Suikast, Bir Cinayet. Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları. Erhürman, Tufan. (2009). 100 Soruda Kıbrıs’ta Federasyon. Lefkoşa: Işık Kitabevi.

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

238

Eroğlu, H. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni Yaratan Süreç ve Son Gelişmeler. Ankara: ATO. Erol, H.(2015). Kıbrıs Müzakereleri ve Rauf Denktaş,Tarih Okulu Dergisi (TOD) Aralık 2015 8(XXIV), ss. 717-760. Fırat, M. M. (1997). 1960-71 Arası Türk Dış Politikası ve Kıbrıs Sorunu. Ankara: Siyasal Kitabevi. Ersoy, Y. (1998). Kıbrıs Türk Tiyatro Hareketi.Lefkoşa. Gazioğlu,A.C. (1998). İngiliz Yönetiminde Kıbrıs (1951-1959)Enosise Karşı Taksim ve Eşit Egemenlik. Ankara: Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkezi. Gazioğlu,A.C. (2000). Direniş Örgütleri, gençlik Teşkilatı ve Sosyo-Ekonomik Durum(1958-1960).Lefkoşa: CYREP Yayınları. Gürel, Ş. S. (1985). Kıbrıs Tarihi (1878-1960). İstanbul: Kaynak Yayınları. Gürkan, N. (2005). Zirvedeki Yalnızlık Kulesi. Gazimağusa: Cümbez Yayınları. Hakeri B. H. (2003). Kıbrıs Türk Kültür ve Sanat Tarihi. Lefkoşa. Hasgüler, M. (2000). Kıbrıs’ta Enosis ve Taksim Politikalarının Sonu. İstanbul: İletişim Yayınları. Heraclides, A. (2002). Yunanistan ve “Doğudan Gelen Tehlike” Türkiye. Türk -Yunan İlişkilerinde Çıkmazlar ve Çözüm Yolları. İstanbul: İletişim Yayınları. İsmail, Sabahattin. (1992). Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Doğuşu-Çöküşü ve Unutulan Yıllar(1964-1974).Lefkoşa: Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı Yayınları. İzmen, M. A.(2005). II. Dünya Savaşı ve Kıbrıslıların Katkısı. Ankara: Özyurt Basımevi. İzmen M. A. (2015) .Lefkara ve Lefkaralılar. Ankara: Özyurt Basımevi. Kalaycı,İ. (Editör).(2004). Kıbrıs ve Geleceği Ekonomik-Politik Bir Tartışma. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Keser, U. (2013). Dünden Bugüne Kıbrıs (1913-2013). Ankara: Berkan Yayınevi. Keser, U. (2007). İngiliz Ordusunda Katırcılar. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık. Keser, U. (2007). Kıbrıs’ta Yeraltı Faaliyetleri ve Türk Mukavemet Teşkilatı. (19501963). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık. Kıralp, Şevki. (2015). Başpiskopos Makarios ve Kıbrıslı Rum Milliyetçiliği. Bir Lider, Siyaseti ve ‘ötekileri’. Limasol: Heterotopia Yayınları. Kızılyürek, N. (2002). Milliyetçilik Kıskacında Kıbrıs. İstanbul: İletişim Yayınları. Kızılyürek, N. (2016). Bir Hınç ve Şiddet Tarihi. Kıbrıs’ta Statü Kavgası ve Etnik Çatışma. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. Kürkçügil, M.(Derleyen). (2003). Kıbrıs Dün ve Bugün. İstanbul: İthaki Yayınları. 239

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

Manisalı, E.(2000). Dünden Bugüne Kıbrıs. İstanbul: Gündoğan Yayınları. Manizade, D. (1975). Kıbrıs Dün Bugün Yarın. İstanbul. Mirbagheri, F. (2016). Kıbrıs Tarihsel Sözlüğü. Lefkoşa: Khora Yayınları. Morgan, T. (2013). İngilizlerin Kıbrıs’taki Tarihi Acısıyla Tatlısıyla Bir Ada. Çev: Cumhur Atay. Lefkoşa: Khora Yayınları. Mütercimler, E. (2003). Satılık Ada Kıbrıs. Barış Harekatı’nın Bilinmeyen Öyküsü. İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları. Oberling, P. (1990). Kıbrıs Faciası. Ankara: Türk Tarih Kurumu. O’Malley, B -Craig, I. (2012). Amerika, Casusuluk ve İşgal. Kıbrıs Komplosu. Lefkoşa: Khora Yayınları. Özkarabekir, Cengiz. (2005). Her Cephede Savaştık. II. Dünya Savaşı’nda Türkler, İstanbul: Doğan Kitap. Özkul, A.E, Akcansoy, Y. ve Ülvay, G. F. (2018). Viktorya İslam İnas Sanayi Mektebi ve Kıbrıs Türk Kadınının Yaşamındaki Rolü, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (ÇTAD), 14(27), Ankara, 101-125. Özsezer, M. (2015). II. Dünya Savaşı Sırasında Kıbrıs İslam Lisesi’nin Lapta’daki Durumu. Uluslar arası sosyal Araştırmalar Dergisi, 8 (39) 319-325. Sadrazam, H. (2013). Tarihsel Süreçte Kıbrıs’ın Jeopolitik Önemi. İlk Silah Sesleri. Cilt :1, Lefkoşa: Söylem Yayınları Sadrazam, H. (2013). Erenköy Çatışmalarından Yunan Darbesine. Cilt: 2 Lefkoşa: Söylem Yayınları. Sadrazam, H. (2013). Birinci Harekat Temmuz 1974. Cilt: 3, Lefkoşa: Söylem Yayınları. Sadrazam, H. ( 2013). İkinci Harekat ve Sonrası. Cilt: 4, Lefkoşa: Söylem Yayınları. Sönmezoğlu, F. (2000). Türkiye -Yunanistan İlişkileri ve Büyük Güçler: Kıbrıs, Ege ve Diğer Sorunlar. İstanbul: Der Yayınları. Türel,O. (Derleyen). (2002). Akdeniz’de Bir Ada. KKTC’nin Varoluş Öyküsü. Ankara: İmge Kitabevi. Tuncer, H. (2005). Kıbrıs Sarmalı. Ankara: Ümit Yayıncılık. Uçarol, R. (1985). Siyasi Tarih. İstanbul: Filiz Kitabevi. Yiangou, A. (2016). II. Dünya Savaşı’nda Kıbrıs. Doğu Akdeniz’de Siyaset ve Çatışma. Lefkoşa: Khora Yayınları.

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dönemi (1983’ten Günümüze)

240

KKTC MİLLİ EĞİTİM VE KÜLTÜR BAKANLIĞI Bu ders kitabı KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı tarafından ücretsiz olarak verilmiştir. Para ile Satılmaz .