خورشید نبوت (Khorshid Nobovat) - الرحيق المختوم (ArRahiq AlMakhtum) in Farsi/Persian

Citation preview

‫ﺧﻮﺭﺷﻴﺪ ﻧﺒﻮ‪‬ﺕ‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺎﺭﺳﻲ‬ ‫»ﺍﻟﺮﺣﻴﻖ ﺍﻟﻤﺨﺘﻮﻡ«‬ ‫ﻣﻮﻟﻒ‪:‬‬ ‫ﺷﻴﺦ ﺻﻔﻲ ﺍﻟﺮﺣﻤﻦ ﻣﺒﺎﺭﮐﻔﻮﺭﻱ‬ ‫ﺑﺮﮔﺮﺩﺍﻥ ‪:‬‬ ‫ﺩﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﻲ ﻟﺴﺎﻧﻲ ﻓﺸﺎﺭﮐﻲ‬ ‫‪ ۱۳۸۱‬ﺵ = ‪ ۱۴۲۳‬ﻕ = ‪ ۲۰۰۲‬ﻡ‬

‫ﷲ ﺍﻟﺮ‪‬ﺣ‪‬ﻤ ﹺﻦ ﺍﻟﺮ‪‬ﺣ‪‬ﻴ ﹺﻢ﴾‬ ‫ﺴ ﹺﻢ ﺍ ِ‬ ‫﴿ﹺﺑ ‪‬‬

‫ﻼ ‪‬ﻡ﴾‪.‬‬ ‫﴿ﹺﺇﻥﱠ ﺍﻟﺪ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﻋ‪‬ﻨ ‪‬ﺪ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ﺍ ِﻹ ‪‬ﺳ ﹶ‬ ‫»ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ«‬ ‫»ﺑﻲﮔﻤﺎن دﻳﻦ )ﺣﻖّ و ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه( در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﻼم اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﺔ ﻣﺆﻟﻒ )‪22..............................................................................................................(1‬‬ ‫ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﺔ ﻣﺆﻟّﻒ )‪25..............................................................................................................(2‬‬ ‫ﻣﻘّﺪﻣﺔ ﻣﺆﻟّﻒ )‪32..............................................................................................................(3‬‬ ‫ﺑﺨﺶ او‪‬ل‪ :‬ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه و ﻣﺤﻴﻂ ﻧﺸﻮ و ﻧﻤﺎي ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ‪-‬ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪35 ..-‬‬ ‫ﺗﻤﻬﻴﺪ ‪35...............................................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ او‪‬ل‪ :‬ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و ﺗﺎرﻳﺦ ﻗﻮم ﻋﺮب ‪36...............................................................‬‬ ‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ‪36...........................................................................................................................‬‬ ‫ﻗﻮم ﻋﺮب ‪37.........................................................................................................................‬‬ ‫ﻋﺮب ﻋﺎرﺑﻪ ‪37......................................................................................................................‬‬ ‫‪‬ﻋﺮَب ﻣ‪‬ﺴﺘﻌﺮﺑﻪ‪41...................................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دو‪‬م‪ :‬ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎ و اﻣﺎرتﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ‪50........................................................................‬‬ ‫ﺗﻤﻬﻴﺪ ‪50...............................................................................................................................‬‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻳﻤﻦ ‪50..................................................................................................................‬‬ ‫دورة او‪‬ل‪ -‬از ‪ 1300‬ﺗﺎ ‪ 620‬ﭘﻴﺶ از ﻣﻴﻼد ‪50..........................................................................‬‬ ‫دورة دو‪‬م‪ -‬از ‪ 620‬ﺗﺎ ‪ 115‬ﭘﻴﺶ از ﻣﻴﻼد ‪51...........................................................................‬‬ ‫دورة ﺳﻮ‪‬م‪ -‬از ‪ 115‬ﭘﻴﺶ از ﻣﻴﻼد ﺗﺎ ‪ 300‬ﻣﻴﻼدي‪52...............................................................‬‬ ‫دورة ﭼﻬﺎرم‪ -‬از ‪ 300‬ﻣﻴﻼدي ﺗﺎ ورود اﺳﻼم ﺑﻪ ﻳﻤﻦ ‪52..........................................................‬‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺣﻴﺮه ‪55.................................................................................................................‬‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﺎم ‪58......................................................................................................‬‬ ‫اﻣﻴﺮان ﺣﺠﺎز‪59.....................................................................................................................‬‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ‪70.................................................................................................‬‬ ‫اوﺿﺎع ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن )ﺧﻼﺻﻪ( ‪71.....................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮ‪‬م‪ :‬ادﻳﺎن و آﻳﻴﻦ ﻫﺎي ﻗﻮم ﻋﺮب ‪73............................................................................‬‬

‫‪2‬‬

‫ﺗﻤﻬﻴﺪ ‪73...............................................................................................................................‬‬ ‫ﺑﺖ ﻫﺎ و ﺑﺘﻜﺪه ﻫﺎ ‪74.............................................................................................................‬‬ ‫ردﻳﺎﺑﻲ ﺷﺮك در ﻋﻬﺪ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ‪78........................................................................................‬‬ ‫ﻣﺮاﺳﻢ و ﻣﻨﺎﺳﻚ ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﺎن‪79..............................................................................................‬‬ ‫آداب و رﺳﻮم ﻗﻮم ﻋﺮب ‪85..................................................................................................‬‬ ‫ﺑﻘﺎي دﻳﻦ و آﻳﻴﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ )ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ‪88..............................................................................‬‬ ‫ادﻳﺎن و ﻣﺬاﻫﺐ دﻳﮕﺮ‪90........................................................................................................‬‬ ‫اوﺿﺎع دﻳﻨﻲ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن )ﺧﻼﺻﻪ(‪94.........................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺳﻴﻤﺎي ﺟﻮاﻣﻊ ﻋﺮﺑﻲ‪96.....................................................................................‬‬ ‫اوﺿﺎع اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪96...............................................................................................................‬‬ ‫اوﺿﺎع اﻗﺘﺼﺎدي ‪102 ............................................................................................................‬‬ ‫اوﺿﺎع اﺧﻼﻗﻲ ‪102 ..............................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬دودﻣﺎن و ﺧﺎﻧﺪان ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪107 ........................................... -‬‬ ‫ﺳﻠﺴﻠﺔ َﻧﺴ‪‬ﺐ آن ﺣﻀﺮت ‪107 ................................................................................................‬‬ ‫ﺧﺎﻧﺪان آن ﺣﻀﺮت ‪109 .......................................................................................................‬‬ ‫* ﺣﻔّﺎري ﭼﺎه زﻣﺰم ‪112 ......................................................................................................‬‬ ‫* ﻣﺎﺟﺮاي اﺻﺤﺎب ﻓﻴﻞ ‪113 .................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ :‬وﻻدت و ﻛﻮدﻛﻲ و ﺟﻮاﻧﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪120 ................................................................‬‬ ‫وﻻدت و ﻧﺎﻣﮕﺬاري ‪120 ......................................................................................................‬‬ ‫دوران ﺷﻴﺮﺧﻮارﮔﻲ ‪121 .......................................................................................................‬‬ ‫ﺑﺎ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻨﻲ ﺳﻌﺪ ‪122 .............................................................................................................‬‬ ‫ﻣﺎﺟﺮاي َﺷﻖّ ﺻﺪر ‪126 .........................................................................................................‬‬ ‫ﺑﺴﻮي ﻣﺎدر ﻣﻬﺮﺑﺎن ‪126 .........................................................................................................‬‬

‫‪3‬‬

‫در ﭘﻨﺎه ﻧﻴﺎي ﻣﻬﺮﺑﺎن ‪127 ........................................................................................................‬‬ ‫ﺗﺤﺖ ﻛﻔﺎﻟﺖ ﻋﻤﻮي دﻟﺴﻮز و ﻣﻬﺮﺑﺎن ‪128 .............................................................................‬‬ ‫اﺑﺮﻫﺎ ﺑﻪ آﺑﺮوي او ﺑﺎران ﻣﻲ ﺑﺎرﻧﺪ ‪128 ....................................................................................‬‬ ‫ﺑﺤﻴﺮاي راﻫﺐ ‪129 ...............................................................................................................‬‬ ‫ﻧﺒﺮد ﺧﻮﻧﻴﻦ ﻓﺠﺎر ‪131 ...........................................................................................................‬‬ ‫ﺣﻠﻒ اﻟﻔﻀﻮل ‪132 ...............................................................................................................‬‬ ‫در ﭘﻲ ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر ‪133 .......................................................................................................‬‬ ‫ازدواج ﺑﺎ ﺧﺪﻳﺠﻪ ‪135 ..........................................................................................................‬‬ ‫ﺑﻨﺎي ﻛﻌﺒﻪ و ﻗﻀﻴﺔ ﺣﻜﻤﻴﺖ ‪137 ............................................................................................‬‬ ‫زﻧﺪﮔﻴﻨﺎﻣﺔ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﻴﺶ از ﻧﺒﻮت )ﺧﻼﺻﻪ( ‪139 .......................‬‬ ‫ﺑﺨﺶ دو‪‬م‪ :‬ﻣﻜّﺔ ﻣﻜّﺮﻣﻪ ﻛﺎﻧﻮن ﻧﺒﻮ‪‬ت و دﻋﻮت رﺳﻮل ﺧﺪا –ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪143 ..........-‬‬ ‫ﺗﻤﻬﻴﺪ ‪143 ............................................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ او‪‬ل‪ :‬ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺑﻌﺜﺖ ‪144 .................................................................................................‬‬ ‫در ﻏﺎر ﺣﺮاء ‪144 ..................................................................................................................‬‬ ‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ اﻣﻴﻦ وﺣﻲ ‪145 .........................................................................................................‬‬ ‫ﻓَﺘﺮت وﺣﻲ ‪149 ...................................................................................................................‬‬ ‫اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن وﺣﻲ ‪155 .....................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دو‪‬م‪ :‬دﻋﻮت ﻣﺨﻔﻲ ‪158 ...............................................................................................‬‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﺔ او‪‬ل دﻋﻮت‪ ،‬ﺳﻪ ﺳﺎل دﻋﻮت ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ‪158 .....................................................................‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴﺸﺘﺎز ‪158 .............................................................................................................‬‬ ‫ﺗﺸﺮﻳﻊ ﻧﻤﺎز ‪161 ....................................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮ‪‬م‪ :‬دﻋﻮت ﻋﻠﻨﻲ ‪164 ................................................................................................‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻓﺮﻣﺎن اﻧﺬار ﺟﻤﻌﻲ ‪164 ............................................................................................‬‬

‫‪4‬‬

‫دﻋﻮت ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ‪165 ......................................................................................................‬‬ ‫ﺑﺮ ﻓﺮاز ﻛﻮه ﺻﻔﺎ ‪167 ............................................................................................................‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ راﻳﺰﻧﻲ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ آﺋﻴﻦ ﺟﺪﻳﺪ‪171 ............................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺟﺒﻬﻪﮔﻴﺮي ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دﻋﻮت‪175 .......................................................................‬‬ ‫ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻛﺎرﺷﻜﻨﻲ ‪175 .......................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪197 ....................................................................‬‬ ‫ﻫﻴﺄت اﻋﺰاﻣﻲ ﻗﺮﻳﺶ ﻧﺰد اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪197 ...................................................................................‬‬ ‫ﺗﻬﺪﻳﺪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ از ﺳﻮي ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ ‪198 .............................................................................‬‬ ‫ﻣﺮاﺟﻌﺔ ﻣﺠﺪ‪‬د ﻫﻴﺎت اﻋﺰاﻣﻲ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ‪200 ...............................................................‬‬ ‫اذﻳﺖ و آزار ﻗﺮﻳﺶ ‪201 .......................................................................................................‬‬ ‫ﺧﺎﻧﺔ ارﻗﻢ ‪210 ......................................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ :‬ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي آن ‪212 ..................................................................‬‬ ‫ﻫﺠﺮت او‪‬ل ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ ‪212 ......................................................................................................‬‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﻬﺎﺟﺮان ‪213 .........................................................................................................‬‬ ‫ﻫﺠﺮت دوم ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ ‪216 .....................................................................................................‬‬ ‫ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮان ‪217 ............................................................................................‬‬ ‫ﺳﻮء ﻗﺼﺪ ﺑﻪ ﺟﺎن رﺳﻮل ﺧﺪا ‪221 .........................................................................................‬‬ ‫اﺳﻼم آوردن ﺣﻤﺰه ‪226 .......................................................................................................‬‬ ‫ﺧﻄّﺎب ‪227 ..........................................................................................‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن ‪‬ﻋﻤ‪‬ﺮﺑﻦ َ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪة ﻗﺮﻳﺶ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ‪237 ........................................................................................‬‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪241 ...............................................................................‬‬ ‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻗﻄﻌﻲ اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﺮ ﻗﺘﻞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪243 ................................................................................‬‬ ‫ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ و ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲ‪245 ....................................................................................................‬‬

‫‪5‬‬

‫ﺳﺮﮔﺮداﻧﻲ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن و ﻣﺮاﺟﻌﺔ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ‪248 ................................................................‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻊ ﮔﻴﺮي اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ و ﺧﺎﻧﺪان وي ‪251 ..............................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬ﺗﺤﺮﻳﻢ اﻗﺘﺼﺎدي ‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪252 ........................................................................‬‬ ‫ﭘﻴﻤﺎن ﺳﺘﻤﮕﺮي و ﺟﻔﺎﻛﺎري‪252 ...........................................................................................‬‬ ‫ﺳﻪ ﺳﺎل در ﺷ‪‬ﻌﺐ اﺑﻲﻃﺎﻟﺐ ‪253 ............................................................................................‬‬ ‫ﻧﻘﺾ ﭘﻴﻤﺎنﻧﺎﻣﻪ ‪254 ..............................................................................................................‬‬ ‫آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺮاﺟﻌﺔ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﻪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ‪258 ...............................................................................‬‬ ‫ﻋﺎم اﻟﺤﺰن )وﻓﺎت اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ( ‪261 ...........................................................................................‬‬ ‫وﻓﺎت ﺣﻀﺮت ﺧﺪﻳﺠﻪ ‪262 ..................................................................................................‬‬ ‫ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻏﻢ و اﻧﺪوه ‪263 .........................................................................................................‬‬ ‫ازدواج ﺑﺎ ﺳﻮده ‪265 .............................................................................................................‬‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ و ﭘﺎﻳﺪاري ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ‪266 ..............................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ‪ :‬ﮔﺴﺘﺮش دﻋﻮت اﺳﻼم در ﺑﻴﺮون ﻣﻜّﻪ ‪283 ..........................................................‬‬ ‫رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻃﺎﺋﻒ ‪283 ....................................................................‬‬ ‫ﻋﺮﺿﺔ اﺳﻼم ﺑﺮ ﻗﺒﺎﺋﻞ و اﻓﺮاد ‪291 ............................................................................................‬‬ ‫ﻗﺒﺎﺋﻠﻲ ﻛﻪ اﺳﻼم ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪ‪292 ..................................................................................‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻏﻴﺮاﻫﻞ ﻣﻜّﻪ ‪294 ....................................................................................................‬‬ ‫ﺷﺶ ﻣﺮد ﻳﺜﺮﺑﻲ ﭘﺎك ﺳﻴﺮت ‪301 ..........................................................................................‬‬ ‫ازدواج رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﺎ ﻋﺎﻳﺸﻪ ‪303 ...........................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ‪ :‬اﺳﺮاء و ﻣﻌﺮاج ‪304 ...............................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دﻫﻢ‪ :‬ﺑﻴﻌﺖﻫﺎي ﭘﻴﺶ از ﻫﺠﺮت‪316 .............................................................................‬‬ ‫ﺑﻴﻌﺖ ‪‬ﻋﻘَﺒﺔ اُوﻟﻲ ‪316 .............................................................................................................‬‬ ‫ﺳﻔﻴﺮ اﺳﻼم در ﻣﺪﻳﻨﻪ‪317 ......................................................................................................‬‬

‫‪6‬‬

‫ﻣﻮ ّﻓﻘّﻴﺖ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ‪318 ..........................................................................................................‬‬ ‫ﺑﻴﻌﺖ ﻋﻘﺒﺔ ﺛﺎﻧﻴﻪ ‪322 ..............................................................................................................‬‬ ‫آﻏﺎز ﮔﻔﺘﮕﻮ و ﻣﺬاﻛﺮه ‪323 ...................................................................................................‬‬ ‫ﻣﻮاد ﭘﻴﻤﺎن ﻧﺎﻣﻪ ‪325 ..............................................................................................................‬‬ ‫ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻴﻌﺖ ‪326 ....................................................................................................‬‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺑﻴﻌﺖ ‪328 .............................................................................................................‬‬ ‫دوازده ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه‪329 ...............................................................................................................‬‬ ‫اﻓﺸﺎي ﭘﻴﻤﺎن ﻋﻘﺒﻪ ‪330 ..........................................................................................................‬‬ ‫آﻣﺎدﮔﻲ اﻧﺼﺎر ﺑﺮاي ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻗﺮﻳﺶ ‪331 ...............................................................................‬‬ ‫اﻋﺘﺮاض ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ اﻧﺼﺎر ‪332 .................................................................................................‬‬ ‫ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ‪333 ...................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻳﺎزدﻫﻢ‪ :‬ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﺎت ﻫﺠﺮت ‪335 ......................................................................................‬‬ ‫ﻣﻬﺎﺟﺮان ﭘﻴﺸﺘﺎز‪335 ..............................................................................................................‬‬ ‫در ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻗﺮﻳﺶ ‪340 ..........................................................................................................‬‬ ‫رأي ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﺔ داراﻟﻨﺪوه ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪342 ................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﻫﺠﺮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪345 ........................................................................................‬‬ ‫ﺗﺪﺑﻴﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن ‪345 .....................................................................................................‬‬ ‫ﻣﺤﺎﺻﺮة ﺧﺎﻧﺔ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪346 .......................................................................................................‬‬ ‫ﻋﺰﻳﻤﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪348 .......................................................................................................‬‬ ‫در ﻏﺎر ﺛﻮر ‪350 ....................................................................................................................‬‬ ‫دو ﻳﺎر ﻏﺎر ‪351 .....................................................................................................................‬‬ ‫در راه ﻣﺪﻳﻨﻪ ‪354 ..................................................................................................................‬‬ ‫ورود ﺑﻪ ﻗُﺒﺎء ‪364 ..................................................................................................................‬‬

‫‪7‬‬

‫ورود ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪367 ................................................................................................................‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮ‪‬م‪ :‬ﻣﺪﻳﻨﺔ ﻣ‪‬ﻨﻮ‪‬ره ﻛﺎﻧﻮن دﻋﻮت و ﺟﻬﺎد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪373 ...... -‬‬ ‫ﺗﻤﻬﻴﺪ ‪373 ............................................................................................................................‬‬ ‫ﻣﺮاﺣﻞ دﻋﻮت و ﺟﻬﺎد در ﻋﻬﺪ ‪‬ﻣﺪ‪‬ﻧﻲ ‪373 .............................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ او‪‬ل‪ :‬ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬاري ﺟﺎﻣﻌﺔ اﺳﻼﻣﻲ ‪374 .............................................................................‬‬ ‫ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻣﺪﻳﻨﻪ و اوﺿﺎع و اﺣﻮال آﻧﺎن ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻫﺠﺮت ‪374 ...................................................‬‬ ‫ﺑﻨﺎي ﻣﺴﺠﺪاﻟﻨﺒﻲ ‪385 ............................................................................................................‬‬ ‫ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺮادري ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪388 ...........................................................................................‬‬ ‫ﭘﻴﻤﺎن ﻧﺎﻣﺔ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ اﺳﻼﻣﻲ‪391 ..........................................................................................‬‬ ‫اﺛﺮﮔﺬاري ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ‪393 .........................................................................................‬‬ ‫ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺎ ﻳﻬﻮد ‪399 .................................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دو‪‬م‪ :‬ﻧﺒﺮدﻫﺎي ﺧﻮﻧﻴﻦ ‪402 ............................................................................................‬‬ ‫ﻛﺎرﺷﻜﻨﻲﻫﺎي ﻗﺮﻳﺶ ‪402 ....................................................................................................‬‬ ‫ﺑﺴﺘﻦ راه ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ‪404 ...................................................................................................‬‬ ‫ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻬﺎﺟﺮان ‪404 .............................................................................................................‬‬ ‫روﻳﺪاد ﻛﺎرزار ‪406 ..............................................................................................................‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﺮاﻳﺎ و ﻏَﺰوات ‪408 .................................................................................................‬‬ ‫‪ .1‬ﺳ‪‬ﺮﻳﺔ ﺳﻴﻒاﻟﺒﺤﺮ‪409 ........................................................................................................‬‬ ‫‪ .2‬ﺳ‪‬ﺮﻳﺔ راﺑِﻎ ‪409 ..................................................................................................................‬‬ ‫ﺧﺮّار ‪410 ................................................................................................................‬‬ ‫‪ .3‬ﺳﺮﻳﺔ َ‬ ‫‪ .4‬ﻏﺰوة اَﺑﻮاء )ﻳﺎ‪ :‬و‪‬دان( ‪410 .................................................................................................‬‬ ‫‪.5‬ﻏﺰوة ﺑ‪‬ﻮاط ‪411 .................................................................................................................‬‬ ‫‪ .6‬ﻏﺰوة ‪‬ﺳﻔَﻮان ‪412 ..............................................................................................................‬‬

‫‪8‬‬

‫‪ .7‬ﻏﺰوة ذياﻟ ‪‬ﻌﺸَﻴﺮه ‪412 .......................................................................................................‬‬ ‫‪ .8‬ﺳﺮﻳﺔ ﻧَﺨﻠﻪ ‪413 .................................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮ‪‬م‪ :‬ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ‪421 ...................................................................................................‬‬ ‫ﻏﺰوة ﺑﺪر ﻛُﺒﺮي ‪421 ............................................................................................................‬‬ ‫اﻧﮕﻴﺰة ﺟﻨﮓ ‪421 .................................................................................................................‬‬ ‫ﺳﺎﻣﺎن و ﺳﺎزﻣﺎن ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم‪422 ..........................................................................................‬‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺪر ‪424 ...................................................................................‬‬ ‫ﺟﺎرﭼﻲ ﺧﻄﺮ در ﻣﻜّﻪ ‪424 ....................................................................................................‬‬ ‫آﻣﺎده ﺷﺪن اﻫﻞ ﻣﻜﻪ ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ ‪425 ...................................................................................‬‬ ‫ﺳﺎﻣﺎن ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜﻪ ‪425 ...........................................................................................................‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﺔ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺑﻨﻲ ﺑﻜﺮ‪425 .......................................................................................................‬‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜﻪ ‪426 ........................................................................................................‬‬ ‫رﻫﺎﻳﻲ ﻛﺎروان ﺗﺠﺎرﺗﻲ ﻗﺮﻳﺶ ‪426 ........................................................................................‬‬ ‫دو دﺳﺘﮕﻲ در ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜﻪ ‪427 ..............................................................................................‬‬ ‫ﺗﻨﮕﻨﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم ‪428 .................................................................................‬‬ ‫ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ‪429 ..................................................................................................‬‬ ‫اداﻣﺔ ﻣﺴﻴﺮ ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم ‪432 ..................................................................................................‬‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎت اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ ﺷﺨﺺ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪432 ......................................................................................‬‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻬﻢ درﺑﺎرة ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜﻪ ‪433 ....................................................................................‬‬ ‫ﺑﺎران ﻣ‪‬ﻌﺠﺰآﺳﺎ ‪434 ..............................................................................................................‬‬ ‫اﺳﺘﻘﺮار ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم ‪435 .......................................................................................................‬‬ ‫ﺳﺘﺎد ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ‪435 ..............................................................................................................‬‬ ‫آﻣﺎده ﺑﺎش ﻟﺸﻜﺮ ‪436 ...........................................................................................................‬‬

‫‪9‬‬

‫دودﺳﺘﮕﻲ و اﻧﺸﻌﺎب در ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜﻪ ‪437 ................................................................................‬‬ ‫روﻳﺎروﻳﻲ دو ﻟﺸﻜﺮ ‪440 .......................................................................................................‬‬ ‫ﺳﺎﻋﺖ ﺻﻔﺮ‪442 ...................................................................................................................‬‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺗﻦ ﺑﻪ ﺗﻦ ‪443 .............................................................................................................‬‬ ‫ﻳﻮرش ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ‪444 .............................................................................................................‬‬ ‫راز وﻧﻴﺎز رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪444 ................................................................... -‬‬ ‫ﻓﺮود آﻣﺪن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ‪445 .....................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺎﺗﻚ ‪447 ..................................................................................................................‬‬ ‫ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲ اﺑﻠﻴﺲ ‪450 ..........................................................................................................‬‬ ‫ﺷﻜﺴﺖ ﻗﻄﻌﻲ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜﻪ ‪451 ..............................................................................................‬‬ ‫ﭘﺎﻳﺪاري اﺑﻮﺟﻬﻞ‪451 ............................................................................................................‬‬ ‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن اﺑﻮﺟﻬﻞ ‪452 .......................................................................................................‬‬ ‫ﺣﻤﺎﺳﻪﻫﺎي ﺧﺪاﺑﺎوري ‪455 ...................................................................................................‬‬ ‫ﻛﺸﺘﻪﻫﺎي دو ﻃﺮف ‪460 .......................................................................................................‬‬ ‫ﺑﺎزﺗﺎب ﺧﺒﺮ ﺷﻜﺴﺖ ﻗﺮﻳﺶ در ﻣﻜﻪ ‪461 ...............................................................................‬‬ ‫ﺑﺎزﺗﺎب ﺧﺒﺮ ﭘﻴﺮوزي در ﻣﺪﻳﻨﻪ ‪465 ........................................................................................‬‬ ‫ورود ﻟﺸﻜﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ‪466 .............................................................................................‬‬ ‫ﻣﺮاﺳﻢ اﺳﺘﻘﺒﺎل از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪468 ..................................................................................................‬‬ ‫اﺳﻴﺮان ﺟﻨﮕﻲ ‪469 ................................................................................................................‬‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻗﺮآن ‪473 .............................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬از ﺑﺪر ﺗﺎ اُﺣ‪‬ﺪ ‪475 ............................................................................................‬‬ ‫ﺑﺎزﺗﺎب ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ‪475 .........................................................................................................‬‬ ‫ﻏﺰوة ﺑﻨﻲ ‪‬ﺳﻠَﻴﻢ ‪477 ..............................................................................................................‬‬

‫‪10‬‬

‫ﺗﻮﻃﺌﺔ ﻗﺘﻞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪478 ............................................................................................................‬‬ ‫ﻏﺰوة ﺑﻨﻲ ﻗَﻴﻨُﻘﺎع ‪481 .............................................................................................................‬‬ ‫ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﻨﻲ ﺑﻴﻦ ﻗَﻴﻨُﻘﺎع ‪484 ..................................................................................................‬‬ ‫ﻣﺤﺎﺻﺮه و ﺗﺴﻠﻴﻢ و آوارﮔﻲ ‪487 ..........................................................................................‬‬ ‫ﻏﺰوة ﺳﻮﻳﻖ ‪488 ...................................................................................................................‬‬ ‫ﻏﺰوة ذياَﻣﺮ ‪490 ..................................................................................................................‬‬ ‫ﻗﺘﻞ ﻛﻌﺐ ﺑﻦ اﺷﺮف ‪491 ......................................................................................................‬‬ ‫ﻏﺰوة ﺑﺤﺮان‪497 ...................................................................................................................‬‬ ‫ﺳﺮﻳﺔ زﻳﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ ‪498 .......................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺟﻨﮓ اُﺣ‪‬ﺪ ‪501 .................................................................................................‬‬ ‫آﻣﺎده ﺑﺎش ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎمﺟﻮﻳﻲ ‪501 ................................................................................‬‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻟﺸﻜﺮ ﻗﺮﻳﺶ ‪503 ................................................................................................‬‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜّﻪ و ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪504 ............................................................................‬‬ ‫آﻣﺎده ﺑﺎش داﺋﻤﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ ‪504 .................................................................................................‬‬ ‫ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜﻪ ﭘﺸﺖ ﺑﺎروي ﻣﺪﻳﻨﻪ ‪505 ........................................................................................‬‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ دﻓﺎع در ﻣﺪﻳﻨﻪ ‪505 ...............................................................................‬‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم ‪507 .................................................................................................‬‬ ‫ﺳﺎن دﻳﺪن ﻟﺸﻜﺮ ‪510 ............................................................................................................‬‬ ‫ﺑﻴﺘﻮﺗﻪ در اﺛﻨﺎي راه ‪510 .........................................................................................................‬‬ ‫ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اُﺑ‪‬ﻲ و ﻫﻮاداراﻧﺶ‪511 ..............................................................................‬‬ ‫روﻳﺎروﻳﻲ ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ‪513 .....................................................................................‬‬ ‫ﻧﻘﺸﺔ دﻓﺎع‪514 ......................................................................................................................‬‬ ‫ﻗﻬﺮﻣﺎن ﭘﺮوري ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪517 .....................................................................................................‬‬

‫‪11‬‬

‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪي ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜﻪ ‪518 .....................................................................................................‬‬ ‫ﻣﺎﻧﻮرﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻗﺮﻳﺶ ‪519 ................................................................................................‬‬ ‫ﻛﻮﺷﺶ ﻫﺎي زﻧﺎن ﻗﺮﻳﺶ ‪520 ...............................................................................................‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺷﺮارة ﻧﺒﺮد ‪521 ........................................................................................................‬‬ ‫از ﭘﺎي درآﻣﺪن ﻋﻠﻤﺪاران ‪522 ..............................................................................................‬‬ ‫ﭘﻴﻜﺎر در دﻳﮕﺮ ﺻﺤﻨﻪﻫﺎي ﻛﺎرزار ‪524 ..................................................................................‬‬ ‫ﺷﻬﺎدت ﺷﻴﺮ ﺧﺪا ﺣﻤﺰه ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ‪527 ..........................................................................‬‬ ‫ﺑﺮﺗﺮي رزﻣﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ‪528 ...................................................................................................‬‬ ‫از آﻏﻮش ﻫﻤﺴﺮ ﺑﻪ زﻳﺮ ﺑﺎل ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ ‪528 ..............................................................................‬‬ ‫ﺳﻬﻢ دﺳﺘﺔ ﺗﻴﺮاﻧﺪازان در ﻛﺎرزار ‪529 .....................................................................................‬‬ ‫ﺷﻜﺴﺖ ﻣﺸﺮﻛﺎن ‪529 ...........................................................................................................‬‬ ‫اﺷﺘﺒﺎه ﻓﺎﺟﻌﻪآﻣﻴﺰ ﺗﻴﺮاﻧﺪازان ‪530 ............................................................................................‬‬ ‫ﺣﻤﻠﺔ ﮔﺎزاﻧﺒﺮي ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ‪532 .........................................................................................‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻌﮕﻴﺮي ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﺔ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪532 ............................................................................................‬‬ ‫ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ در ﺻﻔﻮف ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ‪533 ......................................................................................‬‬ ‫اوج ﮔﻴﺮودار ﺟﻨﮓ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪536 .................................................................................‬‬ ‫دﺷﻮارﺗﺮﻳﻦ ﻟﺤﻈﺎت زﻧﺪﮔﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪538 ..................................................................................‬‬ ‫ﺟﻤﻊ ﺷﺪن ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪543 ....................................................................................‬‬ ‫ﺣﻔﺎﻇﺖ اﻋﺠﺎزآﻣﻴﺰ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪545 ..............................................................................................‬‬ ‫ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻲﻫﺎي ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ‪546 .......................................................................................................‬‬ ‫ﺷﺎﻳﻌﺔ ﻗﺘﻞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪549 .............................................................................................................‬‬ ‫ﺣﻀﻮر ﻣﺠﺪد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ در ﻋﺮﺻﺔ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ‪549 ........................................................................‬‬ ‫ﻗﺘﻞ اُﺑﻲ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ ﺑﻪ دﺳﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪551 ....................................................................................‬‬

‫‪12‬‬

‫ﻃﻠﺤﻪ دﺳﺘﻴﺎر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪553 ........................................................................................................‬‬ ‫آﺧﺮﻳﻦ ﺣﻤﻠﺔ ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ ‪553 ...................................................................................................‬‬ ‫ﻣ‪‬ﺜﻠﻪ ﻛﺮدن ﺷﻬﻴﺪان ‪554 ........................................................................................................‬‬ ‫آﻣﺎدﮔﻲ رزﻣﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺎر‪555 ..............................................................................‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ در ﺷﻌﺐ اُﺣ‪‬ﺪ ‪557 .......................................................................................................‬‬ ‫ﺷﻤﺎﺗﺖ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ‪558 ...........................................................................................................‬‬ ‫ﻗﺮار ﺟﻨﮓ ﺑﻌﺪي در ﺑﺪر ‪559 ...............................................................................................‬‬ ‫ﺧﺒﺮﮔﻴﺮي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺸﺮﻛﺎن‪560 ..............................................................................‬‬ ‫رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺷُﻬﺪا و ﻣﺠﺮوﺣﻴﻦ‪560 .......................................................................................‬‬ ‫ﮔﺮدآوري وﺧﺎﻛﺴﭙﺎري ﺷﻬﻴﺪان ‪562 ....................................................................................‬‬ ‫دﻋﺎ وﺛﻨﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪565 ............................................................................................................‬‬ ‫در راه ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ‪567 ................................................................................................‬‬ ‫ورود ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ‪569 ......................................................................................................‬‬ ‫ﺷﻤﺎر ﻛﺸﺘﻪﺷﺪﮔﺎن ﻃﺮﻓﻴﻦ‪569 ..............................................................................................‬‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ آﻣﺎده ﺑﺎش در ﻣﺪﻳﻨﻪ ‪570 ............................................................................................‬‬ ‫ﻏﺰوة ﺣﻤﺮاء اﻻَﺳﺪ ‪570 ........................................................................................................‬‬ ‫ﮔﺰارش ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ از ﺟﻨﮓ اﺣﺪ ‪578 .....................................................................‬‬ ‫دﺳﺘﺎوردﻫﺎي واﻻي ﺟﻨﮓ اﺣﺪ‪580 ......................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ :‬از اُﺣ‪‬ﺪ ﺗﺎ اﺣﺰاب ‪582 .........................................................................................‬‬ ‫ﺑﺎزﺗﺎب ﺟﻨﮓ اﺣﺪ‪582 .........................................................................................................‬‬ ‫ﺳﺮﻳﺔ اﺑﻮ ‪‬ﺳﻠَﻤﻪ ‪583 ...............................................................................................................‬‬ ‫ﺳﺮﻳﺔ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اُﻧَﻴﺲ ‪584 .....................................................................................................‬‬ ‫ﺳﺮﻳﺔ ر‪‬ﺟﻴﻊ ‪585 ....................................................................................................................‬‬

‫‪13‬‬

‫ﺳ‪‬ﺮﻳﺔ ﺑِﺌﺮ ﻣ‪‬ﻌﻮﻧﻪ ‪588 ...............................................................................................................‬‬ ‫ﻏﺰوة ﺑﻨﻲ ﻧﻀﻴﺮ ‪592 ..............................................................................................................‬‬ ‫ﻏﺰوة ﻧَﺠﺪ‪600 ......................................................................................................................‬‬ ‫ﻏﺰوة ﺑﺪر ﺛﺎﻧﻲ ‪602 ...............................................................................................................‬‬ ‫ﻏﺰوة د‪‬وﻣﻪ اﻟﺠﻨﺪل ‪603 ........................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬ﺟﻨﮓ اﺣﺰاب)ﺧﻨﺪق( ‪606 .................................................................................‬‬ ‫از ﺳﺮﮔﻴﺮي ﺗﺤﺮﻳﻜﺎت ﻳﻬﻮد ‪606 ..........................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ‪ :‬ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺧﻨﺪق ‪629 ...................................................................................‬‬ ‫ﻏﺰوة ﺑﻨﻲ ﻗﺮﻳﻈﻪ ‪629 .............................................................................................................‬‬ ‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ‪‬ﺳﻼّم ﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﻘﻴﻖ ‪639 .....................................................................................‬‬ ‫ﺳﺮﻳﺔ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ ‪641 ...................................................................................................‬‬ ‫ﻏﺰوة ﺑﻨﻲﻟَﺤﻴﺎن ‪644 ..............................................................................................................‬‬ ‫ﺳﺮﻳﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ‪645 .............................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ‪ :‬ﻏﺰوه ﺑﻨﻲ اﻟﻤ‪‬ﺼﻄﻠﻖ ‪650 .......................................................................................‬‬ ‫زﻣﻴﻨﻪ و اﻧﮕﻴﺰة وﻗﻮع ﺟﻨﮓ ‪650 ............................................................................................‬‬ ‫ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫﺎي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻏﺰوه ‪653 ...........................................................................‬‬ ‫ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫﺎي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن در ﻏﺰوة ﺑﻨﻲ اﻟﻤﺼﻄﻠﻖ ‪658 ...................................................................‬‬ ‫ﺳﺮﻳﻪﻫﺎي ﭘﺲ از ﻏﺰوة ‪‬ﻣﺮَﻳﺴﻴﻊ ‪667 .......................................................................................‬‬ ‫ﺣﺪ‪‬ﻳﺒﻴﻪ ‪671 ................................................................................................‬‬ ‫ﺻﻠﺢ ‪‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دﻫﻢ‪ :‬‬ ‫ﺣﺪ‪‬ﻳﺒﻴﻪ و اﻧﮕﻴﺰة آن ‪671 ..............................................................................................‬‬ ‫ﻋ‪‬ﻤﺮة ‪‬‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻜّﻪ‪672 .......................................................................................‬‬ ‫ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻗﺮﻳﺶ از رﻓﺘﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ زﻳﺎرت ﺧﺎﻧﺔ ﺧﺪا‪673 ......................................................‬‬ ‫ﭘﺮﻫﻴﺰ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از ﻧﺒﺮد ﺧﻮﻧﻴﻦ ‪673 .............................................................................................‬‬

‫‪14‬‬

‫ﻣﻴﺎﻧﺠﻴﮕﺮي ﺑ‪‬ﺪﻳﻞ ﻣﻴﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﻗﺮﻳﺶ ‪675 .............................................................................‬‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪676 ...........................................................................................‬‬ ‫ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ ﺟﻨﮓ اﻓﺮوزان ‪678 ...................................................................................................‬‬ ‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔّﺎن ﺳﻔﻴﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪679 .............................................................................................‬‬ ‫ﺑﻴﻌﺖ رﺿﻮان و اﻧﮕﻴﺰة آن ‪680 ..............................................................................................‬‬ ‫ﻣﻮاد ﺻﻠﺤﻨﺎﻣﻪ ‪681 ................................................................................................................‬‬ ‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪن اﺑﻮﺟﻨﺪل ‪683 ....................................................................................................‬‬ ‫ﮔﺸﻮدن اﺣﺮام ﻋﻤﺮه ‪684 ......................................................................................................‬‬ ‫ﺧﻮدداري ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪن زﻧﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮ‪685 ...................................................................‬‬ ‫دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻣﻔﺎد ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ‪686 .....................................................................................‬‬ ‫ﺗﺮدﻳﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ‪690 .......................................................................‬‬ ‫ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻞ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن ‪692 ...................................................................................................‬‬ ‫اﺳﻼم آوردن ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﻗﺮﻳﺶ ‪694 ........................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻳﺎزدﻫﻢ‪ :‬ﻣﺮﺣﻠﺔ ﻧﻮﻳﻦ دﻋﻮت و ﺟﻬﺎد ‪695 ......................................................................‬‬ ‫ﺗﻤﻬﻴﺪ ‪695 ............................................................................................................................‬‬ ‫اﻟﻒ‪ -‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ در ﻣﻴﺪان دﻋﻮت و ﺗﺒﻠﻴﻎ؛ ﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري ﺑﺮاي ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن ‪696 .............‬‬ ‫‪ .1‬ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻧﺠﺎﺷﻲ ﭘﺎدﺷﺎه ﺣﺒﺸﻪ ‪697 .......................................................................................‬‬ ‫‪ .2‬ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻗﺲ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺼﺮ ‪702 ........................................................................................‬‬ ‫‪ .3‬ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺧﺴﺮو ﭘﺎدﺷﺎه اﻳﺮان ‪704 .........................................................................................‬‬ ‫‪ .4‬ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻗﻴﺼﺮ روم ‪707 .......................................................................................................‬‬ ‫‪ .5‬ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻣ‪‬ﻨﺬ‪‬ر ﺑﻦ ﺳﺎوي ‪713 ................................................................................................‬‬ ‫‪ .6‬ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻫ‪‬ﻮذَه ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي ﻳﻤﺎﻣﻪ ‪714 .........................................................................‬‬ ‫‪ .7‬ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺣﺎرث ﺑﻦ اﺑﻲ َﺷﻤ‪‬ﺮ َﻏﺴ‪‬ﺎﻧﻲ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي دﻣﺸﻖ ‪716 ....................................................‬‬

‫‪15‬‬

‫‪ .8‬ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي ﻋ‪‬ﻤﺎن ‪716 ..............................................................................................‬‬ ‫ب ‪ .‬ﻓﻌ‪‬ﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ و رزﻣﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ‪721 .......................................................................‬‬ ‫ﻓﺘﺢ ﺧﻴﺒﺮ ‪724 .......................................................................................................................‬‬ ‫اﻧﮕﻴﺰة ﺟﻨﮓ ‪724 .................................................................................................................‬‬ ‫ﻋﺰﻳﻤﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺴﻮي ﺧﻴﺒﺮ‪726 ..............................................................................................‬‬ ‫آﻣﺎر ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن اﺳﻼم ‪726 ......................................................................................................‬‬ ‫ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﺮاي ﻳﻬﻮدﻳﺎن ‪728 .....................................................................................‬‬ ‫در راه ﺧﻴﺒﺮ ‪728 ...................................................................................................................‬‬ ‫روﻳﺪادﻫﺎي ﺑﻴﻦ راه ‪729 ........................................................................................................‬‬ ‫ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن اﺳﻼم ﭘﺸﺖ ﺑﺎروﻫﺎي ﺧﻴﺒﺮ ‪731 ...............................................................................‬‬ ‫ﻗﻠﻌﻪ ﻫﺎي ﺧﻴﺒﺮ ‪732 ...............................................................................................................‬‬ ‫اردوﮔﺎه ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن اﺳﻼم‪732 .................................................................................................‬‬ ‫آﻣﺎده ﺑﺎش رزﻣﻲ و ﻣﮋدة ﭘﻴﺮوزي ‪733 ...................................................................................‬‬ ‫آﻏﺎز ﺟﻨﮓ و ﻓﺘﺢ ﻗﻠﻌﺔ ﻧﺎﻋﻢ‪734 ...........................................................................................‬‬ ‫ﻓﺘﺢ ﻗﻠﻌﺔ ﺻﻌﺐ ﺑﻦ ﻣﻌﺎذ ‪737 .................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺘﺢ ﻗﻠﻌﺔ زﺑﻴﺮ ‪738 .................................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺘﺢ ﻗﻠﻌﺔ اُﺑ‪‬ﻲ ‪739 ..................................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺘﺢ ﻗﻠﻌﺔ ﻧَﺰار ‪739 .................................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺘﺢ ﻧﺎﺣﻴﺔ دوم ﺷﻬﺮك ﺧﻴﺒﺮ ‪740 ..........................................................................................‬‬ ‫ﻣﺬاﻛﺮات ﺻﻠﺢ ‪741 .............................................................................................................‬‬ ‫ﺤﻘَﻴﻖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ ‪742 ......................................................................‬‬ ‫ﻗﺘﻞ ﭘﺴﺮان اﺑﻮاﻟ ‪‬‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻏﻨﺎﻳﻢ ‪744 ..................................................................................................................‬‬ ‫ورود ﺟﻌﻔﺮﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ و اﺷﻌﺮﻳﺎن ‪745 ...................................................................................‬‬

‫‪16‬‬

‫ازدواج ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ ﺻﻔﻴﻪ ‪747 ....................................................................................................‬‬ ‫ﻣﺎﺟﺮاي ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺑﺮﻳﺎن زﻫﺮآﻟﻮد ‪748 ....................................................................................‬‬ ‫آﻣﺎر ﻛُﺸﺘﮕﺎن دو ﻃﺮف در ﺟﻨﮓ ﺧﻴﺒﺮ ‪749 ..........................................................................‬‬ ‫ﻓﺘﺢ َﻓﺪ‪‬ك ‪749 .....................................................................................................................‬‬ ‫ﻧﺒﺮد وادي اﻟﻘُﺮي ‪750 ...........................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺘﺢ ﺗَﻴﻤﺎء ‪752 ......................................................................................................................‬‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ‪753 ..........................................................................................................‬‬ ‫ﺳﺮﻳﺔ اﺑﺎن ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ‪754 ..........................................................................................................‬‬ ‫ﻏﺰوة ذات اﻟﺮﱠﻗﺎع ‪754 ...........................................................................................................‬‬ ‫ﻋﻤﺮه اﻟﻘﻀﺎء ‪762 ..................................................................................................................‬‬ ‫ﭼﻬﺎر ﺳﺮﻳﺔ دﻳﮕﺮ ‪767 ...........................................................................................................‬‬ ‫ﺟﻨﮓ ﻣ‪‬ﻮﺗﻪ ‪768 ...................................................................................................................‬‬ ‫اﻧﮕﻴﺰة ﻧﺒﺮد ‪768 ....................................................................................................................‬‬ ‫اﻣﻴﺮان ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ‪769 ...........................................................................................................‬‬ ‫وداع ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن اﺳﻼم ‪770 ...........................................................................................‬‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ‪771 ........................................................................................................‬‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﻮراي ﻣﺸﻮرﺗﻲ ‪771 ................................................................................................‬‬ ‫ﭘﻴﺸﺮوي ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﺑﺴﻮي دﺷﻤﻦ ‪772 ...................................................................................‬‬ ‫آﻏﺎز ﻧﺒﺮد و ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن‪772 ...................................................................................‬‬ ‫راﻳﺖ ﺟﻨﮓ در دﺳﺖ ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎي ﺧﺪا ‪775 ..............................................................‬‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺒﺮد ‪776 ......................................................................................................................‬‬ ‫ﻛﺸﺘﮕﺎن ﻃﺮﻓﻴﻦ ‪777 .............................................................................................................‬‬ ‫ﺑﺎزﺗﺎب ﻧﺒﺮد ﻣﻮﺗﻪ ‪777 ...........................................................................................................‬‬

‫‪17‬‬

‫ﺳﺮﻳﺔ ذات اﻟﺴﻼﺳﻞ ‪778 .......................................................................................................‬‬ ‫ﺳﺮﻳﺔ اﺑﻮﻗَﺘﺎده ‪780 .................................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﻓﺘﺢ ﻣﻜّﻪ ‪780 ...............................................................................................‬‬ ‫اﻫﻤﻴﺖ اﻳﻦ ﻏﺰوه ‪780 ...........................................................................................................‬‬ ‫اﻧﮕﻴﺰة اﻳﻦ ﻏﺰوه‪781 .............................................................................................................‬‬ ‫ﻣﻼﻗﺎت اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﺎﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪784 ................................................................................................‬‬ ‫آﻣﺎده ﺑﺎش رزﻣﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﺳﺘﺘﺎر اﻃﻼﻋﺎت‪787 ......................................................................‬‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﺑﺴﻮي ﻣﻜﻪ ‪790 .......................................................................................‬‬ ‫ﺳﭙﺎه اﺳﻼم در ‪‬ﻣﺮﱡاﻟﻈﱠﻬﺮان‪792 ................................................................................................‬‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن در ﻣﺤﻀﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪793 ..............................................................................................‬‬ ‫ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻜﻪ ‪796 ....................................................................................‬‬ ‫ﺣﻤﻠﺔ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﺑﻪ ﻗﺮﻳﺶ ‪797 .................................................................................‬‬ ‫ﺳﭙﺎه اﺳﻼم در ذي ﻃُﻮي ‪799 ................................................................................................‬‬ ‫ورود ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﻜﻪ‪800 .................................................................................................‬‬ ‫ورود ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ‪801 ...........................................................................................‬‬ ‫ﻧﻤﺎزﮔﺰاردن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ در ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ و اﻳﺮاد ﺧﻄﺎﺑﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺮﻳﺶ ‪802 ........................................‬‬ ‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪن ﻛﻠﻴﺪ ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ ﺑﻪ ﻛﻠﻴﺪدار ﺳﺎﺑﻖ آن ‪804 ...........................................................‬‬ ‫اَذان ﮔﻮﻳﻲ ﺑِﻼل ﺑﺮ ﺑﺎم ﻛﻌﺒﻪ ‪805 ...........................................................................................‬‬ ‫ﻧﻤﺎز ﻓﺘﺢ ﻳﺎ ﻧﻤﺎز ﺷﻜﺮ ‪805 .....................................................................................................‬‬ ‫ﺣ‪‬ﻜﻢِ اﻋﺪام ﺟﻨﺎﻳﺖ ﭘﻴﺸﮕﺎن ‪806 ...........................................................................................‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن ﺻ‪‬ﻔﻮان ﺑﻦ اُﻣﻴﻪ و ﻓَﻀﺎﻟﻪ ﺑﻦ ‪‬ﻋﻤ‪‬ﻴﺮ‪808 ................................................................‬‬ ‫ﺧﻄﺎﺑﺔ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ در روز دو‪‬م ﻓﺘﺢ ﻣﻜّﻪ ‪809 .................................................................................‬‬ ‫ﻫﺮاس اﻧﺼﺎر از اﻗﺎﻣﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ در ﻣﻜّﻪ ‪810 ..............................................................................‬‬

‫‪18‬‬

‫ﺑﻴﻌﺖ ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪811 .................................................................................................‬‬ ‫ﻋﻤﻠﻜﺮد و رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻣﻜّﻪ ‪814 ................................................................‬‬ ‫ﺳ‪‬ﺮﻳﻪﻫﺎ و ﺑﻌﺜﻪﻫﺎ ‪814 .............................................................................................................‬‬ ‫ﺣﻨَﻴﻦ ‪820 ...........................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻴﺰدﻫﻢ‪ :‬ﺟﻨﮓ ‪‬‬ ‫ﺳﻮ‪‬ﻣﻴﻦ ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺟﻬﺎد و دﻋﻮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪820 ...............................................................................‬‬ ‫اﻧﮕﻴﺰة ﺟﻨﮓ ‪821 .................................................................................................................‬‬ ‫دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم در اوﻃﺎس ‪821 ...............................................................................................‬‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﭘﻴﺮﻣﺮد ﺟﻨﮓ آزﻣﻮده ‪822 ........................................................................................‬‬ ‫ﺟﺎﺳﻮﺳﺎن دﺷﻤﻦ ‪823 ...........................................................................................................‬‬ ‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪824 ................................................................................................‬‬ ‫ﻋﺰﻳﻤﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از ﻣﻜّﻪ ﺑﻪ ﺣ‪‬ﻨﻴﻦ ‪824 ........................................................................................‬‬ ‫ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﺷﺪن ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن اﺳﻼم ‪825 ..........................................................................................‬‬ ‫ﻓﺮاﺧﻮان ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن و ﮔﺮم ﺷﺪن ﺗﻨﻮر ﺟﻨﮓ ‪827 ......................................................................‬‬ ‫ﺷﻜﺴﺖ ﺳﺮاﺳﺮي ﺳﭙﺎه دﺷﻤﻦ ‪828 ........................................................................................‬‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺗﻌﻘﻴﺐ و ﮔُﺮﻳﺰ ‪829 ..................................................................................................‬‬ ‫ﻣﻴﺰان ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺟﻨﮓ ﺣ‪‬ﻨﻴﻦ ‪830 ................................................................................................‬‬ ‫ﻏﺰوة ﻃﺎﺋﻒ‪830 ...................................................................................................................‬‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻏﻨﺎﺋﻢ در ﺟﻌﺮاﻧﻪ ‪834 ..................................................................................................‬‬ ‫ﺧﺸﻢ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻧﺼﺎر ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪836 ...........................................................................................‬‬ ‫ورود ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻫﻮازن‪838 ..................................................................................................‬‬ ‫اداي ﻋ‪‬ﻤﺮه و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ‪841 ......................................................................................‬‬ ‫اﻋﺰام ﺑﻌﺜﻪﻫﺎ و ﺳ‪‬ﺮﻳﻪﻫﺎ ‪841 ....................................................................................................‬‬ ‫اﻟﻒ‪ -‬ﺑﻌﺜﻪﻫﺎ ‪842 ..................................................................................................................‬‬

‫‪19‬‬

‫ب‪ -‬ﺳﺮﻳﻪﻫﺎ ‪843 ..................................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎردﻫﻢ‪ :‬ﻏﺰوة ﺗَﺒﻮك ‪850 .........................................................................................‬‬ ‫اﻧﮕﻴﺰة وﻗﻮع ﺟﻨﮓ ‪850 ........................................................................................................‬‬ ‫آﻣﺎدﮔﻲ روﻣﻴﺎن و ﻏﺴ‪‬ﺎﻧﻴﺎن ﺑﺮاي ﻛﺎرزار ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ‪851 ........................................................‬‬ ‫ﮔﺰارشﻫﺎي وﻳﮋه ﺑ‪‬ﺤﺮان ﺟﻨﮓ‪854 ......................................................................................‬‬ ‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻗﺎﻃﻌﺎﻧﺔ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪855 .....................................................................................................‬‬ ‫اﻋﻼن ﺟﻨﮓ ﺑﺎ روﻣﻴﺎن ‪855 ...................................................................................................‬‬ ‫ﺳﺒﻘﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ‪856 ................................................................................‬‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﺑﺴﻮي ﺗﺒﻮك ‪858 ...................................................................................‬‬ ‫ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم در ﺗﺒﻮك ‪861 ...................................................................................................‬‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ‪863 ..........................................................................................................‬‬ ‫ﻣﺎﺟﺮاي ﺑﺮ ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ‪865 ...............................................................................................‬‬ ‫ﺑﺎزﺗﺎب ﻏﺰوة ﺗﺒﻮك ‪868 .......................................................................................................‬‬ ‫ﻧُﺰول آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻏﺰوة ﺗﺒﻮك ‪870 .........................................................................‬‬ ‫دﻳﮕﺮ روﻳﺪادﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮت ‪870 .........................................................................‬‬ ‫ﺣﺞ ﮔﺰاردن اﺑﻮﺑﻜﺮ ‪871 .......................................................................................................‬‬ ‫ﻣ‪‬ﺮوري ﺑﺮ ﻏﺰوات ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪872 ................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ :‬ﻋﺎم اﻟﻮ‪‬ﻓُﻮد ‪878 ..............................................................................................‬‬ ‫ﺗﻤﻬﻴﺪ ‪878 ............................................................................................................................‬‬ ‫و‪‬ﻓﻮد‪ ،‬ﻫﻴﺄتﻫﺎي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ‪879 ............................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ :‬ﻛﺎرﻧﺎﻣﺔ ﭘ‪‬ﺮ ارج ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪904 .............................................................................‬‬ ‫ﺑﺎزﺗﺎب ﭘﻴﺮوزي دﻋﻮت اﺳﻼم‪904 .........................................................................................‬‬ ‫ﺣﺠ‪‬ﻪ اﻟﻮداع ‪909 .............................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ :‬‬

‫‪20‬‬

‫اﻧﮕﻴﺰة اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ‪909 ..............................................................................................................‬‬ ‫آﺧﺮﻳﻦ ﺳﺮﻳﺔ اﻋﺰاﻣﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪919 ............................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻫﺠﺪﻫﻢ‪ :‬آﺧﺮﻳﻦ ﺑﺨﺶ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪922 ..................................................................‬‬ ‫زﻣﺰﻣﻪﻫﺎي ﺑﺪرود‪922 ...........................................................................................................‬‬ ‫ﺑﻴﻤﺎري ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪923 .................................................................................................................‬‬ ‫ﻫﻔﺘﺔ آﺧﺮ ‪924 ......................................................................................................................‬‬ ‫ﭘﻨﺞ روز ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ آﺧﺮ ‪924 ....................................................................................................‬‬ ‫ﭼﻬﺎر روز ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن‪928 ..........................................................................................................‬‬ ‫ﺳﻪ روز ﭘﻴﺶ از وﻓﺎت‪930 ....................................................................................................‬‬ ‫ﻳﻜﻲ دو روز ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ وﻓﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪931 ..................................................................................‬‬ ‫ﻳﻚ روز ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪931 ..................................................................................‬‬ ‫آﺧﺮﻳﻦ روز زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪932 ...........................................................................................‬‬ ‫ا‪‬ﻟَﻲ اﻟﺮﱠﻓﻴﻖِ اﻻَﻋﻠﻲ ‪935 ..........................................................................................................‬‬ ‫رﮔﺒﺎر ﻏﻢ و اﻧﺪوه ‪936 ..........................................................................................................‬‬ ‫واﻛﻨﺶ ﻋ‪‬ﻤﺮ ‪937 ..................................................................................................................‬‬ ‫واﻛﻨﺶ اﺑﻮﺑﻜﺮ ‪937 ..............................................................................................................‬‬ ‫ﺧﺎك ﺳﭙﺎري ﭘﻴﻜﺮ ﭘﺎك ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪939 ......................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻧﻮزدﻫﻢ‪ :‬ﺧﺎﻧﻮادة ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪942 ..........................................................................................‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﺧﺪﻳﺠﻪ ‪942 .............................................................................................................‬‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻫﻤﺴﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪942 ......................................................................................................‬‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﻌﺪ‪‬د زوﺟﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪948 .............................................................................................‬‬ ‫ﺑﺎزﺗﺎب ازدواج ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ زﻳﻨﺐ ﺑﻨﺖ ﺟﺤﺶ‪950 ......................................................................‬‬ ‫رﻓﺘﺎر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮاﻧﺸﺎن ‪955 ...............................................................................................‬‬

‫‪21‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ :‬ﻣﻜﺎرم اﺧﻼق ﭘ‪‬ﻴﺎﻣﺒﺮ ‪957 ....................................................................................‬‬ ‫ﺧ ُﻠﻖٍ ﻋﻈﻴﻢ ‪957 .................................................................................................‬‬ ‫و‪ ‬ا‪‬ﻧﱠﻚ َﻟﻌ‪‬ﻠﻲ ُ‬ ‫ﺷﻤﺎﻳﻞ زﻳﺒﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪958 .......................................................................................................‬‬ ‫ﻛﻤﺎﻻت ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪966 ...................................................................................................‬‬

‫‪22‬‬ ‫*‬

‫ﻣﻘﺪﻣﺔ ﻣﺆﻟﻒ )‪(1‬‬

‫ﺍﳊﻤﺪﷲ ﺍﻟﺬﻱ ﺃﺭﺳﻞ ﺭﺳﻮﻟﻪ ﺑﺎﳍﺪﻯ ﻭ ﺩﻳﻦ ﺍﳊﻖ ﻟﻴﻈﻬﺮﻩ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﺪﻳﻦ ﮐﻠﻪ‪ ،‬ﻓﺠﻌﻠﻪ ﺷﺎﻫﺪﹰﺍ ﻭ ﻣﺒﺸﺮﹰﺍ‬

‫ﻭ ﻧﺬﻳﺮﹰﺍ‪ ،‬ﻭﺩﺍﻋﻴﹰﺎ ﺇﱃ ﺍﷲ ﺑﺎﺫﻧﻪ ﻭﺳﺮﺍﺟﹰﺎ ﻣﻨﲑﹰﺍ‪ ،‬ﻭﺟﻌﻞ ﻓﻴﻪ ﺃﺳﻮﺓ ﺣﺴﻨﺔ ﳌﻦ ﮐﺎﻥ ﻳﺮﺟﻮ ﺍﷲ ﻭﺍﻟﻴﻮﻡ ﺍﻵﺧﺮ‬

‫ﻭﺫﮐﺮ ﺍﷲ ﮐﺜﲑﹰﺍ‪ .‬ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺻﻞ ﻭﺳﻠﻢ ﻭﺑﺎﺭﻙ ﻋﻠﻴﻪ ﻭﻋﻠﻰ ﺁﻟﻪ ﻭﺻﺤﺒﻪ ﻭﻣﻦ ﺗﺒﻌﻬﻢ ﺑﺈﺣﺴﺎﻥ ﺇﱃ ﻳﻮﻡ‬ ‫ﺍﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬ﻭﻓﺠﺮ ﳍﻢ ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ ﺍﻟﺮﲪﺔ ﻭﺍﻟﺮﺿﻮﺍﻥ ﺗﻔﺠﲑﹰﺍ‪.‬‬

‫ﺟﺎي ﺑﺴﻲ ﺧﺮﺳﻨﺪي و ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ راﺑﻄﺔ اﻟﻌﺎﻟﻢ اﻻﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬در ﭘﻲ ﺑﺮﮔﺰاري‬ ‫ﻛﻨﮕﺮة ﺳﻴﺮة ﻧﺒﻮي‪ ،‬در ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬در ﻣﺎه رﺑﻴﻊاﻻو‪‬ل ﺳﺎل ‪ 1396‬ﻫﺠﺮي ﻗﻤﺮي‪ ،‬ﻓﺮاﺧﻮاﻧﻲ‬ ‫داد ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻚ ﻣﺴﺎﺑﻘﺔ ﻋﻠﻤﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶ در ﻣﻮﺿﻮع ﺳﻴﺮة ﻧﺒﻮي‪ -‬ﻛﻪ ﺑﺮ ﺻﺎﺣﺒﺶ ﻫﺰار ﻫﺰار درود و ﺳﻼم و ﺗﺤﻴﺖ‬ ‫ﺑﺎد‪ -‬ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺧﻮاﻫﺪ داد؛ ﺗﺎ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ ﻛﺎر آﻳﻨﺪ‪ ،‬و دﺳﺘﺎوردﻫﺎي اﻧﺪﻳﺸﻪ و‬ ‫داﻧﺶ ﺧﻮد را ﺳﺎﻣﺎن دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر از آﻧﭽﻨﺎن ارزش ﺑﺎﻻﻳﻲ‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻴﺎن از ﻋﻬﺪة وﺻﻒ آن ﺑﺮﻧﻴﺎﻳﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬ﺳﻴﺮة ﻧﺒﻮي و اُﺳﻮة‬ ‫ﻣﺤﻤﺪي‪ -‬ﻛﻪ ﺑﺮ ﺻﺎﺣﺒﺶ درود و ﺳﻼﻣﻲ ﺷﺎﻳﺎن و ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺎد‪ -‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ دﻳﺪة ﺑﻴﻨﺶ و‬ ‫ﺳﻨﺠﺶ در آن ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻳﮕﺎﻧﻪ ﭼﺸﻤﺔ ﻓﻴﺎﺿﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﺸﻤﻪﺳﺎرﻫﺎ و ﺟﻮﻳﺒﺎرﻫﺎي آب‬ ‫ﺣﻴﺎت در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‪ ،‬و ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﻲ و ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺑﺸﺮي در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن‪ ،‬از آن‬ ‫ﺑﺮ ﺟﻮﺷﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺧﻮﺷﻮﻗﺘﻲ و ﺧﻮش اﻗﺒﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺪارك و ﺗﻘﺪﻳﻢ‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪاي‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﻢ در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺴﺎﺑﻘﺔ ﭘﺮﺑﺮﻛﺖ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﺟﻮﻳﻢ؛ اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻣﻦ ﻛﺠﺎ ﺧﻮاﻫﻢ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ و ﻛﻴﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻢ ﺑﺮ زﻧﺪﮔﻴﻨﺎﻣﺔ ﺳﻴﺪ و ﺳﺎﻻر او‪‬ﻟﻴﻦ و آﺧﺮﻳﻦ‪ -‬ﻛﻪ درود و‬ ‫*‪ -‬اﻳﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ را ﻣﺆﻟﻒ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺷﺮﻛﺖ در ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ راﺑﻄﺔ اﻟﻌﺎﻟﻢ اﻻﺳﻼﻣﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫م‪.‬‬

‫‪23‬‬

‫ﺳﻼم ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ ﺑﺮ او ﺑﺎد‪ -‬ﭘﺮﺗﻮي ﺑﻴﺎﻓﻜﻨﻢ؟! ﻧﻬﺎﻳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﺧﻮد ﭘﻴﺎدهاي ﭘﺎي در راه‬ ‫ﻧﻬﺎدهام ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﻲ و رﺳﺘﮕﺎري را ﺑﺮاي ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ در آن ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ و ﻣﻲداﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ از ﭘﺮﺗﻮ اﻧﻮار آن ﺣﻀﺮت ﺿﻴﺎﺋﻲ ﺑﺮﮔﻴﺮد ﺗﺎ در ﻇﻠﻤﺎت ﺷﺐ دﻳﺠﻮر زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ از‬ ‫ﭘﺎي در ﻧﻴﻔﺘﺪ؛ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮدي از اﻣﺖ او ﺑﺴﺮ ﺑﺮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮدي از اُﻣ‪‬ﺖ او ﺑﻤﻴﺮد‪،‬‬ ‫و ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ ﺑﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ او ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺶ را ﺑﻴﺎﻣﺮزد‪.‬‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از آﻧﭽﻪ در ﻓﺮاﺧﻮان ﻣﺰﺑﻮر آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻴﻮة ﻛﺎر ﻣﻦ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب آن ﺑﻮده‬ ‫ﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎﻧﻪروي و اﻋﺘﺪال را ﭘﻴﺸﻪ ﻛﺮدهام‪ ،‬و از اﻃﻨﺎب ﻣﻼﻟﺖ ﺑﺎر و اﻳﺠﺎز‬ ‫اﺧﺘﻼلآور ﭘﺮﻫﻴﺰ داﺷﺘﻪام‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪ رﻏﻢ آﻧﻜﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺳﻴﺮه در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺑﺴﻴﺎري از‬ ‫ﺣﻮادث و وﻗﺎﻳﻊ آﻧﭽﻨﺎن ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺟﻤﻊ و ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻣﻦ‬ ‫ﺷﻴﻮة ﺗﺮﺟﻴﺢ و ﮔﺰﻳﻨﺶ را اﺗﺨﺎذ ﻛﺮدهام‪ ،‬و در ﻣﻮارد اﺧﺘﻼف‪ ،‬آن رواﻳﺖ و ﻣﻄﻠﺒﻲ را‬ ‫ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ دﻗﻴﻖ و ﻧﻈﺮﻋﻤﻴﻖ ﻧﺰد ﻣﻦ ﻣﺮﺟ‪‬ﺢ ﺑﻮده اﺳﺖ اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮدهام و در‬ ‫ﻛﺘﺎب آوردهام‪ ،‬و ﺑﺮ ﺷﻤﺮدن ادﻟﺔ و وﺟﻮه را واﻧﻬﺎدهام؛ زﻳﺮا در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻣﺘﻦ‬ ‫ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ و ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺑﻪ درازا ﻣﻲﻛﺸﻴﺪ‪.‬‬ ‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ رد‪ ‬و ﻗﺒﻮل رواﻳﺎت‪ ،‬ﻳﻜﺴﺮه از ﻧﻮﺷﺘﺔ ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن ﻧﻜﺘﻪﺳﻨﺞ در ﻋﻠﻮم و‬ ‫ﻓﻨﻮن اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺘﻪام‪ ،‬و ﺑﻪ اﺣﻜﺎم ﺻﺎدره از ﺳﻮي اﻳﺸﺎن داﻳﺮ ﺑﺮ »ﺻﺤﻴﺢ« ﻳﺎ‬ ‫»ﺣﺴﻦ« ﻳﺎ »ﺿﻌﻴﻒ« ﺑﻮدن رواﻳﺎت‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد ورزﻳﺪهام؛ زﻳﺮا‪ ،‬ﺑﺮاي درﮔﻴﺮ ﺷﺪن در اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻴﺪان زﻣﺎن ﻛﺎﻓﻲ در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺪاﺷﺘﻪام‪.‬‬ ‫ﮔﺎﻫﮕﺎه در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ از دﻻﻳﻞ و ﺗﻮﺟﻴﻬﺎت ﻧﻴﺰ اﺷﺎره ﻛﺮدهام؛ و اﻳﻦ‪،‬‬ ‫در ﻣﻮاردي ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮف آن داﺷﺘﻪام ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪة ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻣﻄﻠﺐ درﻧﻈﺮش‬

‫‪24‬‬

‫ﻋﺠﻴﺐ و ﻏﺮﻳﺐ ﺟﻠﻮه ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد دﻳﮕﺮ ﻛﻪ از ﺻﺪر ﺗﺎ ذﻳﻞ‪ ،‬ﻫﻤﮕﺎن را ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻮﻋﻲ ﻫﻤﺪﺳﺖ و ﻫﻢﺳﺨﻦ ﺑﺮﺧﻼف ﺣﻖّ و ﺻﻮاب ﻳﺎﻓﺘﻪام؛ واﷲ وﻟﻲ اﻟﺘّﻮﻓﻴﻖ‪.‬‬ ‫ﺵ ﺍ‪‬ﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﺍﻟﻠﹼﻬﻢ ﹶﻗﺪ‪‬ﺭ ﱄ ﺍﳋﲑ ﰲ ﺍﻟﺪ‪‬ﻧﻴﺎ ﻭﺍﻵﺧﺮﺓ‪ ،‬ﺇﻧﻚ ﺍﻟﻐﻔﻮ ‪‬ﺭ ﺍﻟﻮ‪‬ﺩﻭﺩ‪ ،‬ﺫﻭﺍﻟﻌﺮ ﹺ‬ ‫ﺑﻨﺎرس‪ ،‬ﻫﻨﺪ‬ ‫]ﺟﻤﻌﺔ ﻣﺒﺎرﻛﻪ ‪ 1396/7/24‬ق= ‪ 1976/7/23‬م[‬

‫*‬

‫ﺻﻔّﻲ اﻟﺮﺣﻤﻦ ﻣﺒﺎرﻛﻔﻮري‬

‫*‪ -‬ﻛﻠﻤﺎت داﺧﻞ ] [ از ﭼﺎپ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ راﺑﻄﺔ اﻟﻌﺎﻟَﻢ اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻣ ّﻜﻪ ﻣﻜّﺮﻣﻪ‪ 1400 ،‬ق‪ 1980 /‬م اﻓـﺰوده ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ -‬م‪.‬‬

‫‪25‬‬

‫ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﺔ ﻣﺆﻟّﻒ )‪(2‬‬

‫*‬

‫در راﺳﺘﺎي ﺗﺪارك ﺷﺮوﻃﻲ ﻛﻪ راﺑﻄﻪ اﻟﻌﺎﻟﻢ اﻻﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮاي ﻣﺤﻘﻘّﺎن در ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﺳﻴﺮة ﻧﺒﻮي ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﭽﻪ از زﻧﺪﮔﺎﻧﻲام ﺑﻪ ﻳﺎد دارم‪ ،‬و در ﻃﻮل ﺳﺎﻟﻴﺎن ﺑﺎ آن‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﺑﻮدهام‪ ،‬در اﻳﻦ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻣﻲآورم‪.‬‬ ‫اﺻﻞ و ﻧﺴﺐ‪ :‬ﺻﻔّﻲاﻟﺮّﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪاﻛﺒﺮﺑﻦ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪﻋﻠﻲﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﺆﻣﻦ‬ ‫ﺑﻦ ﻓﻘﻴﺮاﷲ ﻣﺒﺎرﻛﭙﻮري اﻋﻈﻤﻲ‪.‬‬ ‫دودﻣﺎن و ﺧﺎﻧﺪان‪ :‬دودﻣﺎن ﻣﺎﺑﻪ دودﻣﺎن اﻧﺼﺎرﻳﺎن ﺷﻬﺮت دارد‪ ،‬و ﻃﺎﻳﻔﺔ اﻧﺼﺎر ﻳﻜﻲ‬ ‫از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻃﻮاﻳﻒ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻨﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﻤﺔ ﻧﻮاﺣﻲ آن ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘﻪ‬ ‫وﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﻋﻤﻮم ﻣﻨﺘﺴﺒﻴﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃﺎﻳﻔﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ از‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪزادﮔﺎن ﺻﺤﺎﺑﻲ ﺟﻠﻴﻞ اﻟﻘﺪر اﺑﻮاﻳﻮب اﻧﺼﺎري ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﻣﻴﺰﺑﺎن رﺳﻮل‬ ‫اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻪ دو ﻗﺴﻢ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ :‬ﮔﺮوﻫﻲ از آﻧﺎن از‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪزادﮔﺎن اﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻲ ﺟﻠﻴﻞاﻟﻘﺪرﻧﺪ‪ ،‬و ﺣﺘّﻲ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن ﺷﺠﺮهﻧﺎﻣﺔ ﺧﻮد را‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ او ﻧﮕﺎﻫﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻌﺪود و اﻧﺪكاﻧﺪ؛ ﮔﺮوه دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎً‬ ‫از ﻓﺮزﻧﺪان اﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻲ ﺟﻠﻴﻞاﻟﻘﺪر ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از ﺳﺎﻛﻨﺎن دﻳﺮﻳﻨﺔ ﺳﺮزﻣﻴﻦ‬ ‫ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎناﻧﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﺎن در اﺛﻨﺎي ﮔﻴﺮودار ﻓﺘﻮﺣﺎت اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و از‬ ‫روي ﺗﺸﺒﻴﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ اﻧﺼﺎر ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان اﻧﺼﺎر ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ آﻧﻜﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ‬

‫*‪ -‬اﻳﻦ اﺗﻮﺑﻴﺮوﮔﺮاﻓﻲ را ﻣﺆﻟﻒ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ درﺧﻮاﺳﺖ راﺑﻄﺔ اﻟﻌﺎﻟﻢ اﻻﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﻪ ﻛﺘـﺎب ﻗـﺮار داده‪ ،‬و‬ ‫ﻣﺎ آﻧﺮا از ﭼﺎپ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ؛ ﻣﺆﻟّﻒ اﻳﻦ ﺷﺮح ﺣﺎل ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺧﻮد را »ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻛﻤـﺎ ﻋﺮﻓﺘُﻬـﺎ«‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪-‬م‪.‬‬

‫‪26‬‬

‫ﺑﻌﻀﻲ از اﻧﺼﺎر اﺳﻼم اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﺴﺒﺘﺸﺎن ﺑﺎ اﻧﺼﺎر ﻧﺴﺒﺖ وﻻءاﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻧﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي؛ و ﻣﻦ ﻧﻤﻲداﻧﻢ ﺧﺎﻧﺪان ﻣﻦ از ﻛﺪاﻣﻴﻚ اﻳﻦ دو ﻗﺴﻢاﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﻻدت‪ :‬ﺷﺸﻢ ژوﺋﻦ ‪ -1943‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻣﺪارك ﻣﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ -‬ﺑﻪ دﻧﻴﺎ‬ ‫آﻣﺪم؛ دردﻫﻜﺪهاي از ﺗﻮاﺑﻊ ﻣﺒﺎرﻛﭙﻮر‪ ،‬ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺣﺴﻴﻦآﺑﺎد ﻧﺎم دارد‪ ،‬و در‬ ‫اﺳﺘﺎن اﻋﻈﻢﻛﺪه از اﻳﺎﻟﺖ اوﺗﺮاﭘﺮادش واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺤﺼﻴﻼت و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‪ :‬در ﻛﻮدﻛﻲ ﺑﺨﺸﻲ از ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ را ﻧﺰد ﭘﺪرﺑﺰرگ و‬ ‫ﻋﻤﻮﻫﺎﻳﻢ آﻣﻮﺧﺘﻢ‪ ،‬ﺳﭙﺲ در ﺳﺎل ‪ 1948‬م ﺑﻪ ﻣﺪرﺳﺔ »داراﻟﺘّﻌﻠﻴﻢ« در ﻣﺒﺎرﻛﭙﻮر ﭘﻴﻮﺳﺘﻢ‬ ‫و در اﻧﺠﺎ ﺷﺶ ﺳﺎل ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ را ﮔﺬراﻧﻴﺪم‪ ،‬و دورة اﺑﺘﺪاﺋﻲ را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﺎﻧﻴﺪم و‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻓﺎرﺳﻲ را ﻧﻴﺰ آﻣﻮﺧﺘﻢ‪ .‬در ژوﺋﻦ ‪ 1954‬ﺑﻪ ﻣﺪرﺳﺔ »اﺣﻴﺎءاﻟﻌﻠﻮم« در‬ ‫ﻣﺒﺎرﻛﭙﻮر اﻧﺘﻘﺎل ﻳﺎﻓﺘﻢ‪ ،‬و ﺑﻪ آﻣﻮﺧﺘﻦ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ و ﺻﺮف و ﻧﺤﻮ و ﻗﻮاﻋﺪ آن ﭘﺮداﺧﺘﻢ‪،‬‬ ‫و ﻧﻴﺰ ﺑﻌﻀﻲ ﻓﻨﻮن دﻳﮕﺮ را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻢ؛ و ﭘﺲ از دو ﺳﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺪرﺳﺔ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از‬ ‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ داﻧﺸﻜﺪهﻫﺎي ﺷﺮﻳﻌﺖ در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪم؛ ﻣﺪرﺳﺔ‬ ‫»ﻓﻴﺾ ﻋﺎم«‪ ،‬در ﺷﻬﺮ ﻣﺌﻮ‪ ،‬ﺳﻲوﭘﻨﺞ ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷﻬﺮ ﻣﺒﺎرﻛﭙﻮر؛ در ﻣﺎه ﻣﻪ ‪ 1956‬م ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺪرﺳﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻢ و ﭘﻨﺞ ﺳﺎل در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻓﺮاﮔﻴﺮي زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ و ﻗﻮاﻋﺪ آن و ﻋﻠﻮم‬ ‫ﺷﺮﻋﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺣﺪﻳﺚ و ﻓﻘﻪ و اﺻﻮل و ﻏﻴﺮه ﭘﺮداﺧﺘﻢ‪ ،‬و در ﻣﺎن ژاﻧﻮﻳﺔ ‪1961‬‬ ‫از آن داﻧﺸﻜﺪه ﻓﺎرغاﻟﺘﺤﺼﻴﻞ ﺷﺪم‪ ،‬و ﮔﻮاﻫﻴﻨﺎﻣﺔ ﻓﺎرغاﻟﺘﺤﺼﻴﻠﻲ آن را ﻛﻪ ﻣﻌﺎدل ﻓﻮق‬ ‫ﻟﻴﺴﺎﻧﺲ در ﺷﺮﻳﻌﺖ و ﻋﻠﻮم اﺳﺖ و اﺟﺎزة ﺗﺪرﻳﺲ و ﻓﺘﻮا را ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪ ،‬درﻳﺎﻓﺖ‬ ‫ﻛﺮدم‪ ،‬و از ﺧﻮشاﻗﺒﺎﻟﻲ‪ ،‬در ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻣﺘﺤﺎﻧﺎت ﺑﺎ ﻧﻤﺮات ﻋﺎﻟﻲ رﺗﺒﺔ او‪‬ل در ُﻛﻞّ‬ ‫داﻧﺸﻜﺪه‪ ،‬ﻳﺎ دﺳﺖ ﻛﻢ در ﻣﻴﺎن ﻫﻤﻜﻼﺳﺎﻧﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآوردم‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖ در اﻣﺘﺤﺎﻧﺎت ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن دوﻟﺘﻲ ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاري‬ ‫اوﺗﺮاﭘﺮادش )ﻫﻨﺪ( ﻛﻪ ﺑﻪ »ﻫﻴﺌﺖ اﻣﺘﺤﺎﻧﺎت ﻋﻠﻮم ﺷﺮﻗﻲ در اﷲ آﺑﺎد« ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪،‬‬

‫‪27‬‬

‫آﻣﺎده ﻣﻲﺷﺪم‪ ،‬در ﻓﻮرﻳﺔ ‪ 1959‬در اﻣﺘﺤﺎن »ﻣﻮﻟﻮي« ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮدم‪ ،‬و در ﻓﻮرﻳﺔ ‪1960‬‬ ‫در اﻣﺘﺤﺎن »ﻋﺎﻟﻢ« ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮدم‪ ،‬و در ﻫﺮ دو اﻣﺘﺤﺎن ﺑﺎ ﻧﻤﺮة »ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب« ﻣﻮﻓّﻖ‬ ‫ﺷﺪم‪ .‬روال ﻛﺎر ﻫﻴﺌﺖ ﻣﺰﺑﻮر ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭽﻜﺲ ﻧﻤﺮة ﻋﺎﻟﻲ ﻧﻤﻲدادﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ‬ ‫ﺑﺎ ﭼﻨﺎن رﺗﺒﻪاي در ﻣﻴﺎن اﻗﺮاﻧﺶ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﺮ دوﮔﻮاﻫﻴﻨﺎﻣﻪ را ﻧﻴﺰ از ﻫﻴﺌﺖ‬ ‫ﻣﻤﺘﺤﻨﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدم‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ ﻓﺎﺻﻠﺔ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺲ ﻃﻮﻻﻧﻲ در ﺳﺎل ﺟﺎري ﻧﻴﺰ‪ ،‬در اﻣﺘﺤﺎن دﻳﮕﺮي‪ ،‬از‬ ‫ﻫﻤﺎن اﻣﺘﺤﺎﻧﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﺌﺖ ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻓﻌﻠﻲ ﻣﺪر‪‬ﺳﺎن ﺑﺮﮔﺰار‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬در اﻣﺘﺤﺎن ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﺪر‪‬ﺳﻲ در ادﺑﻴﺎت ﻋﺮﺑﻲ در ﻓﻮرﻳﺔ ﺳﺎل ﺟﺎري‪ 1976 -‬م‪-‬‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮدم‪ ،‬و ﺑﺤﻤﺪاﷲ ﺑﺎ ﻧﻤﺮة »ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب« ﻣﻮﻓّﻖ ﺷﺪم‪.‬‬ ‫در ﻣﻴﺪان ﻋﻠﻢ و زﻧﺪﮔﻲ‪ :‬از داﻧﺸﻜﺪة ﻓﻴﺾ ﻋﺎم ﻛﻪ ﻓﺎرغاﻟﺘﺤﺼﻴﻞ ﺷﺪم‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺲ‬ ‫و ﺧﻄﺎﺑﻪ اﺷﺘﻐﺎل ﭘﻴﺪا ﻛﺮدم‪ ،‬و ﺑﻪ اﻳﺮاد ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ در ﻣﺠﺎﻣﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﺳﺘﺎناﷲآﺑﺎد و‬ ‫ﻧﺎﻛﭙﻮر ﭘﺮداﺧﺘﻢ‪ .‬دو ﺳﺎل ﺑﻌﺪ درﻣﺎه ﻣﺎرس ‪ 1963‬رﻳﺎﺳﺖ ﻣﺪرﺳﺔ ﻓﻴﺾ ﻋﺎم ﻣﺮا ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﺪرﻳﺲ در آﻧﺠﺎ دﻋﻮت ﻛﺮد‪ .‬در آن داﻧﺸﻜﺪه ﺑﻴﺶ از دو ﺳﺎل ﺳﭙﺮي ﻧﻜﺮدم‪ ،‬و اوﺿﺎع‬ ‫و اﺣﻮال ﻣﺮا ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از ﻗﻄﻊ ﻫﻤﻜﺎري ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﻣﺪ‪‬ت ﻳﻜﺴﺎل ﻧﻴﺰ‪ -‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﺮاردادي‪-‬‬ ‫در داﻧﺸﮕﺎه رﺷﺎد‪ ،‬در اﻋﻈﻢ ﻛﺪه ﺗﺪرﻳﺲ ﻛﺮدم‪ ،‬و ﭘﺲ از آن ﺑﻪ ﻣﺪرﺳﺔ داراﻟﺤﺪﻳﺚ در‬ ‫ﺷﻬﺮ ﻣﺌﻮ‪ ،‬در ﻣﺎه ﻓﻮرﻳﺔ ‪ 1966‬دﻋﻮت ﺷﺪم‪ ،‬و ﺳﻪ ﺳﺎل در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﺸﻐﻮل‬ ‫ﺑﻮدم‪ ،‬و اﻣﻮر آﻣﻮزﺷﻲ وداﺧﻠﻲ ﻣﺪرﺳﻪ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻴﺎﺑﺖ از رﺋﻴﺲ ﻣﺪر‪‬ﺳﺎن اداره‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدم ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ در ﻣﻴﺎن اﻋﻀﺎي ﻫﻴﺌﺖ اﺟﺮاﺋﻲ ﻣﺪرﺳﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﻲ رخ داد ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻌﻄﻴﻞ ﻣﺪرﺳﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﮔﺮدد‪ ،‬و ﻣﻦ ﺑﺮاي دوري ﮔﺰﻳﺪن از ﭼﻨﺎن اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﻲ‪ ،‬از ﺗﺪرﻳﺲ‬ ‫در آن ﻣﺪرﺳﻪ اﺳﺘﻌﻔﺎ ﻛﺮدم‪.‬‬

‫‪28‬‬

‫در ﻃﻮل اﻳﻦ ﺳﺎﻟﻴﺎن‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺟﻨﮓ ﭘﻨﺠﻢ ﺣ‪‬ﺰﻳﺮان ‪ 1967‬م‪ ،‬ﺑﺎ دو ﺗﻦ از ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن‬ ‫ﺑﻨﺎم ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮدم‪ ،‬ﻛﻪ ﺳﻴﻨﻪﻫﺎﻳﺸﺎن آﻛﻨﺪه و دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﻟﺒﺮﻳﺰ ﺑﻮد از ﺟﻬﺎد‬ ‫ﻃﻠﺒﻲ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻓﺸﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ وﭘﻴﺎﭘﻲ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن وارد ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎ‬ ‫و ﻣﻠّﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻴﺮﻧﮓﻫﺎ و ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎ زﻧﺪﮔﺮ را در ﻛﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻠﺦ ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺟﻬﺎد در ﺗﻤﺎم ﺳﻄﻮح ﺑﻮد‪ ،‬و در ﻫﻤﺔ ﻣﻴﺪانﻫﺎي ﻓﻜﺮي و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و رزﻣﻲ و‬ ‫ﻏﻴﺮه؛ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ دو ﻗﻬﺮﻣﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻢ‪ ،‬و ﺳﻮ‪‬ﻣﻲ آﻧﺎن ﺷﺪم‪.‬‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم‪ ،‬در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﺪﻳﻢ؛ و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن را‬ ‫ﺑﻪ آﻣﺎده ﺷﺪن ﺑﺮاي ﺟﻬﺎد ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﺳﺮاﺋﻴﻞ‪،‬او‪‬ﻻً؛ و ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم و‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ‪ ،‬ﺛﺎﻧﻴﺎً؛ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻳﻢ‪ .‬ﺗﻘﺎﺿﺎﻫﺎي ﭘﻴﺎﭘﻲ از ﺳﻮي ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺎ‬ ‫ﻣﻲرﺳﻴﺪ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻋﺰم ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺟﺎﻧﺒﺎزي و اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ در اﻳﻦ راه ﺗﺎ آﺧﺮﻳﻦ ﻗﻄﺮة‬ ‫ﺧﻮن ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺗﺄﻛﻴﺪ و اﻋﻼم ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬از ﻣﻴﺎن آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺰﻳﻨﺶ‪ ،‬دو ﻫﺰار ﻧﻔﺮ را‬ ‫ﻣﺘﺸﻜّﻞ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ و ﺑﻪ آﻣﻮزش ﻧﻈﺎﻣﻲ آﻧﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻴﻢ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ روزﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻨﮕﺮة ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ‬ ‫در اﮔﻮﺳﺖ ‪ ،1967‬در دﻫﻠﻲﻧﻮ ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ از ﺗﺸﻜﱡﻞ ﺟﻮاﻧﺎن‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن در آن ﻛﻨﮕﺮه ﺣﻀﻮر ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ و ﺳﭙﺲ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻧﻴﺮﻧﮓﻫﺎ و ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﭘﺲ از دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻣﺎ در داﺧﻞ و ﺧﺎرج ﺷﻜﻞ‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ اوﺿﺎع و اﺣﻮال دﮔﺮﮔﻮن ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﻣﺎ ﺷﺮط ﺣﺰم و اﺣﺘﻴﺎط در آن‬ ‫دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻛﺎر ﺧﻮد را ﺑﺎ آن رواﻟﻲ ﻛﻪ داﺷﺖ رﻫﺎ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬و از راه دﻳﮕﺮي ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻮد را‬ ‫اداﻣﻪ دﻫﻴﻢ‪ .‬دﻳﺮي ﻧﭙﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ دﺳﺖ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر اﻟﻬﻲ ﻣﺎ ﺳﻪ ﺗﻦ را از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺟﺪا ﻛﺮد‪،‬‬ ‫و ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﻪ ﺷﻬﺮي دوردﺳﺖ ﻛﻮچ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬و دوﺳﺘﺎن ﺻﻤﻴﻤﻲ ﺑﻪ ﻓﺮاق ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺒﺘﻼ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬در ﭘﻲ اﺳﺘﻌﻔﺎ از ﻣﺪرﺳﺔ داراﻟﺤﺪﻳﺚ در ﺷﻬﺮ ﻣﺌﻮ‪ ،‬ﭼﻨﺪ روزي ﻧﮕﺬﺷﺘﻪ‬

‫‪29‬‬

‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ داﻧﺸﻜﺪة ﻓﻴﺾاﻟﻌﻠﻮم در ﺷﻬﺮ ﺳﻴﻮﻧﻲ‪ ،‬در اﻳﺎﻟﺖ ﻣﺎدﻳﺎﭘﺮادش‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻔﺘﺼﺪ‬ ‫ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬از ﺷﻬﺮ ﻣﺌﻮ ﻓﺎﺻﻠﻪ داﺷﺖ‪ ،‬دﻋﻮت ﺷﺪم‪.‬‬ ‫در ژاﻧﻮﻳﺔ ‪ 1969‬در ﺷﻬﺮ ﺳﻴﻮﻧﻲ اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺰﻳﺪم‪ .‬درداﻧﺸﻜﺪة ﻓﻴﺾاﻟﻌﻠﻮم ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺲ‬ ‫اﺷﺘﻐﺎل ورزﻳﺪم‪ ،‬و ادارة ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻣﻮر داﺧﻠﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ داﻧﺸﻜﺪه را ﺑﻪ ﻧﻴﺎﺑﺖ از‬ ‫رﻳﺎﺳﺖ ﻛﻞّ داﻧﺸﻜﺪه ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻢ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻛﺎر ﻣﺪر‪‬ﺳﺎن ﻧﻴﺰ ﻧﻈﺎرت ﻣﻲﻛﺮدم‪ .‬ﻫﻤﺰﻣﺎن‬ ‫در ﻣﺴﺠﺪ ﺟﺎﻣﻊ ﺳﻴﻮﻧﻲ ﺧﻄﺎﺑﻪ اﻳﺮاد ﻣﻲﻛﺮدم‪ ،‬و در اﻃﺮاف و اﻛﻨﺎف و ﺣﻮﻣﺔ آن ﺷﻬﺮ‬ ‫در ﻣﺠﺎﻣﻊ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻣﻲدادم‪ ،‬و آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺳﻼم آوردن از ﺳﺮ ﻧﻮ‪ ،‬دﻋﻮت‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدم‪ .‬در آﻧﺠﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻃﺮاز او‪‬ل ﻛﻪ در‬ ‫ﺟﻤﻴﻊ ﻧﻮاﺣﻲ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن دﺳﺖاﻧﺪرﻛﺎر ﺗﺒﻠﻴﻎ اﺳﻼم ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮدم‪ ،‬و از‬ ‫رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي ﺳﺎزﻧﺪه و ﺗﺠﺎرب ارزﻧﺪة اﻳﺸﺎن ﺑﻬﺮه ﺟﺴﺘﻢ‪.‬‬ ‫در آﻧﺠﺎ ﻛﻤﻴﺘﻪﻫﺎﻳﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ دادﻳﻢ ﻛﻪ اوﺿﺎع و اﺣﻮال و اﻣﻮر ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را ﺗﺤﺖﻧﻈﺮ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و راﻫﻬﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﭘﻴﺸﺘﺎزي را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ ،‬و ﺑﺤﻤﺪاﷲ‪ ،‬در ﺗﻤﺎﻣﻲ‬ ‫ﺟﻮاﻧﺐ زﻧﺪﮔﻲ دﻳﻨﻲ و ﻓﻜﺮي و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺴﺰاي داﺷﺖ؛ و در اﻳﺠﺎد‬ ‫وﺣﺪت ﻛﻠﻤﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﻬﺎن ﻳﺪ ﺑﻴﻀﺎﺋﻲ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن داد‪ ،‬و آﻧﺎن را از ﺷﺮّ‬ ‫ﺑﺪﻋﺖﻫﺎ و ﺧﺮاﻓﺎت ﻧﮕﺎه داﺷﺖ‪ ،‬و درﺟﻬﺖ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺑﻪ دﻳﻦ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ ﺗﻤﺎم را در آﻧﺠﺎ ﺑﺴﺮ ﺑﺮدم‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در اواﺧﺮ ﺳﺎل ‪1972‬‬ ‫ﻣﻴﻼدي ﺑﻪ زادﮔﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻢ‪ ،‬ﻫﻴﺌﺖ رﺋﻴﺴﺔ ﻣﺪرﺳﺔ دارﻟﺘّﻌﻠﻴﻢ در ﻣﺒﺎرﻛﭙﻮر اﺻﺮار‬ ‫ورزﻳﺪﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺪرﻳﺲ در آن ﻣﺪرﺳﻪ و ادارة اﻣﻮر آﻣﻮزﺷﻲ آن را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﺑﮕﻴﺮم‪،‬‬ ‫و ﻣﺮا ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ‪ ،‬در ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺪﻳﺪم‪ ،‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺪرﺳﻪاي ﻛﻪ‬ ‫روزﮔﺎري ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﻣﻮزﺷﮕﺎه ﻣﺤﻞ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻣﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪم‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ‬ ‫ﺳﻠَﻔﻲ‬ ‫ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ دو ﺳﺎل ﺗﺤﺼﻴﻠﻲ را در آن ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪم‪،‬رﻳﺎﺳﺖ داﻧﺸﮕﺎه ‪‬‬

‫‪30‬‬

‫ﺑﻨﺎرس از رﻳﺎﺳﺖ ﻣﺪرﺳﺔ دارﻟﺘّﻌﻠﻴﻢ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او ﻟﻄﻔﻲ ﺑﻜﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺳﻠَﻔﻴﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﻌﻤﻞ آورد‪ .‬وي ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ رﻋﺎﻳﺖ ﻣﺼﻠﺤﺖ‬ ‫ﺑﺎاﻧﺘﻘﺎل ﻣﻦ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﺔ ‪‬‬ ‫داﻧﺸﮕﺎه ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬و رواﺑﻂ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد و‬ ‫ﺳﻠَﻔﻲ ﺑﻨﺎرس‬ ‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺰﺑﻮر را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﻣﻦ در ﻣﺎه اﻛﺘﺒﺮ ‪ 1974‬ﺑﻪ داﻧﺸﮕﺎه ‪‬‬ ‫اﻧﺘﻘﺎل ﻳﺎﻓﺘﻢ‪ ،‬و ﺗﺎ اﻣﺮوز‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ ﻣﺤﻮ‪‬ﻟﻪ ﻣﺸﻐﻮل ﻫﺴﺘﻢ‪.‬‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻔﺎت‪ :‬در اﻳﻦ ﻣﺪ‪‬ت ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻛﻪ از ﻓﺎرغاﻟﺘﺤﺼﻴﻠﻲام ﻣﻲﮔﺬرد‪ ،‬ﻫﻴﭽﮕﺎه ﺟﺎﻧﺐ‬ ‫ﻧﮕﺎرش وﺗﺄﻟﻴﻒ را ﻓﺮوﻧﮕﺬاﺷﺘﻪام‪ ،‬و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‪ ،‬اﻧﺪك اﻧﺪك‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ اﻧﺪازه ﻛﻪ وﻗﺖ و‬ ‫ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻦ اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﻧﻮﺷﺘﻪام‪ .‬روي ﻫﻢ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻛﻨﻮن‪ ،‬ﻫﺸﺖ ﺗﺄﻟﻴﻒ و‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ داﺷﺘﻪام‪ ،‬و ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻧﻴﺰ از ﻣﻦ در ﻣﺠﻼّت و روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺮدﻳﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬آن ﻫﺸﺖ ﻓﻘﺮه ﺗﺄﻟﻴﻒ و ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫‪ (1‬ﺷﺮح ازﻫﺎراﻟﻌﺮب )ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ( ﺳﺎل ‪ 1962‬م‪» .‬ازﻫﺎراﻟﻌﺮب« ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي‬ ‫اﺳﺖ ﺑﺎ ﺣﺠﻢ ﻣﺘﻮﺳ‪‬ﻂ از اﺷﻌﺎر ﮔﺰﻳﺪة ﻋﺮﺑﻲ‪ ،‬ﮔﺮدآوري‪ :‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪﺑﻦ ﻳﻮﺳﻒ اﻟﺴﻮرﺗﻲ‬ ‫)ﭼﺎپ ﻧﺸﺪه(؛‬ ‫‪ (2‬ﺗﺮﺟﻤﺔ رﺳﺎﻟﺔ »اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ ﻓﻲ ﻣﺴﺄﻟﻪ اﻟﺘﺮاوﻳﺢ« از ﺳﻴﻮﻃﻲ )ﺑﻪ زﺑﺎن اردو(‪ ،‬ﺳﺎل‬ ‫‪ 1963‬م )ﭼﺎپ ﺷﺪه(؛‬ ‫‪ (3‬ﺗﺮﺟﻤﺔ »اﻟﻜﻠﻢ اﻟﻄﻴﺐ« از اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ )ﺑﻪ زﺑﺎن اردو(‪ ،‬ﺳﺎل ‪ 1966‬م )ﭼﺎپ ﻧﺸﺪه(؛‬ ‫‪ (4‬ﺗﺮﺟﻤﺔ »اﻻرﺑﻌﻴﻦ اﻟ ﱠﻨﻮ‪‬وﻳﻪ« ﺑﺎ ﺷﺮح و ﺗﻮﺿﻴﺢ )ﺑﻪ زﺑﺎن اردو(‪ ،‬ﺳﺎل ‪ 1969‬م‪.‬‬ ‫‪ (5‬ﺑﺸﺎرﺗﻬﺎي ﻇﻬﻮر ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري )ﺑﻪ زﺑﺎن اردو(‪ ،‬ﺳﺎل ‪1970‬‬ ‫م )ﭼﺎپ ﻧﺸﺪه(؛‬

‫‪31‬‬

‫‪ (6‬ﺷﺮح ﺣﺎل ﺷﻴﺦاﻻﺳﻼم ﻣﺤﻤ‪‬ﺪﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮ‪‬ﻫﺎب ﺗﻤﻴﻤﻲ ﻧﺠﺪي‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﺔ رﺳﺎﻟﺔ ﺷﻴﺦ‬ ‫ﺣﺠ‪‬ﺮ ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﻜﻤﺔ ﺷﺮع در ﻗﻄﺮ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺎﻣﻞ آل ﺳﻌﻮد را ﺑﺮ آن‬ ‫اﺣﻤﺪﺑﻦ ‪‬‬ ‫اﻓﺰودهام )ﺑﻪ زﺑﺎن اردو(‪ ،‬ﺳﺎل ‪ 1972‬م )ﭼﺎپ ﺷﺪه(؛‬ ‫‪ (7‬ﺣﺎﺷﻴﻪاي ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺮ ﺑﻠﻮغ اﻟﻤﺮام اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻋﺴﻘﻼﻧﻲ )ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ(‪ ،‬ﺳﺎل‬ ‫‪ 1974‬م )ﭼﺎپ ﻧﺸﺪه(؛‬ ‫‪ (8‬ﻗﺎدﻳﺎﻧﻴﻪ و ﻗﻬﺮﻣﺎن اﺳﻼم ﺷﻴﺦ ﺛﻨﺎءاﷲ اﻣﺮﺗﺴﺮي )ﺑﻪ زﺑﺎن اردو(‪ ،‬ﺳﺎل ‪1976‬م ﻛﻪ‬ ‫ﻫﻢ اﻳﻨﻚ دﺳﺖاﻧﺪرﻛﺎر ﺗﺮﺟﻤﺔ آن ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ ﻫﺴﺘﻢ )زﻳﺮ ﭼﺎپ(؛‬ ‫ﺑﺎﻻﺧﺮه‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻛﻪ آن را ﺑﻪ راﺑﻄﻪاﻟﻌﺎﻟﻢ اﻻﺳﻼﻣﻲ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﻲدارم‬ ‫ﻧُﻬﻤﻴﻦ ﻛﺘﺎب و رﺳﺎﻟﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻛﺮدهام؛ واﷲ اﻟﻤﻮﻓّﻖ‪ ،‬و اَز‪‬ﻣ‪‬ﻪ اﻻﻣﻮر‬ ‫ﻛﻠّﻬﺎ ﺑﻴﺪه‪ .‬رﺑ‪‬ﻨﺎ ﺗﻘﺒ‪‬ﻠﻪ‪ ‬ﻣﻨّﺎ ﺑﻘﺒﻮل ﺣﺴﻦٍ‪ ،‬و اَﻧﺒِﺘﻪ‪ ‬ﻧَﺒﺎﺗﺎً ‪‬ﺣﺴ‪‬ﻨﺎ‪.‬‬ ‫ﺻﻔﻲ اﻟﺮّﺣﻤﻦ ﻣﺒﺎرﻛﭙﻮري‬

‫ﻣﻘّﺪﻣﺔ ﻣﺆﻟّﻒ )‪(3‬‬

‫*‬

‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آن در ﻣﺴﺎﺑﻘﺔ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﻴﺮة ﻧﺒﻮي‪،‬‬ ‫ﻛﻪ از ﺳﻮي راﺑﻄﻪ اﻟﻌﺎﻟﻢ اﻻﺳﻼﻣﻲ ﺗﺪارك ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ ﺟﺴﺘﻢ‪.‬‬ ‫ﻓﺮاﺧﻮان اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺑﺮﮔﺰاري ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﻨﮕﺮة ﺳﻴﺮة ﻧﺒﻮي‪ ،‬از‬ ‫ﺳﻮي دوﻟﺖ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬در ﻣﺎه رﺑﻴﻊاﻻو‪‬ل ﺳﺎل ‪ 1396‬ﻫﺠﺮي ﻗﻤﺮي‪ ،‬داده‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻘﺪ‪‬ر ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺎ ﺣ‪‬ﺴﻦ ﻗﺒﻮل ﻣ‪‬ﻮاﺟﻪ‬ ‫ﮔﺮدد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﮕﺎرش و ﺗﺪوﻳﻦ آن ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ اﻣﻴﺪي را‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬در ﻣﺴﺎﺑﻘﺔ ﻣﺰﺑﻮر‪ ،‬ﻣﻘﺎم او‪‬ل را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ ،‬و‬ ‫ﺧﻮاص و ﻋﻮام‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب روي آوردﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﻏﺒﻄﻪ و‬ ‫ﺣﺴﺮت دﻳﮕﺮان واﻗﻊ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫از ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ از ﻓﺮاﺧﻮان‬ ‫ﻣﺴﺎﺑﻘﺔ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﻧﺸﺪم‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﺪ‪‬ﺗﻲ از آن ﻓﺮاﺧﻮان ﮔﺬﺷﺖ‬ ‫و ﻣﻦ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪم‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﻠﻲ ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ در آن ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪ ،‬و ﺣﺘّﻲ اﻳﻦ‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد را ﺑﻪ ﺟﺰم و ﻗﻄﻊ رد‪ ‬ﻛﺮدم؛ اﻣ‪‬ﺎ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر ﻛﺎر ﺧﻮدش را ﻛﺮد‪.‬‬ ‫آﺧﺮﻳﻦ ﻣﻬﻠﺖ درﻳﺎﻓﺖ آﺛﺎر ﺷﺮﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ از ﺳﻮي‬ ‫ﺑﺮﮔﺰارﻛﻨﻨﺪﮔﺎن او‪‬ل ﻣﺎه ﻣﺤﺮّم ﺳﺎل آﻳﻨﺪه‪ 1397 ،‬ﻫﺠﺮي ﻗﻤﺮي ﺑﻮد؛ ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫ﻧُﻪ ﻣﺎه از زﻣﺎن ﻓﺮاﺧﻮان‪ ،‬ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﺎه آن را ﻧﻴﺰ ﻣﻦ ﻋﻤﻼً از دﺳﺖ داده‬ ‫ﺑﻮدم‪ ،‬و ﻣﺪ‪‬ت زﻣﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﻫﺮﮔﺰﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﺪارم ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺘﺎﺑﻲ‬ ‫ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﺮد‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻋﺰم ﺟﺰم ﻛﺮدم از‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ و ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺘﻌﺎﻧﺖ ﺟﺴﺘﻢ‪ ،‬و دﺳﺖ و آﺳﺘﻴﻦ ﺟﺪ‪‬ﻳﺖ ﺑﺎﻻ‬ ‫زدم‪ ،‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬در ﻣﻮﻋﺪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه آﻣﺎده و ارﺳﺎل ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫*‪ -‬اﻳﻦ ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﻪ را ﻣﺆﻟّﻒ ﺑﺮ ﭼﺎپ ﺟﺪﻳﺪ و ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ ﺷﺪهء ﻛﺘﺎب )ﻣﻨﺼـﻮره‪ ،‬ﻣﺼـﺮ‪1420 ،‬‬ ‫ق‪ 1999 /‬م( ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم واﮔﺬاري ﻛﻠﻴ‪‬ﺔ ﺣﻘﻮق ﺗﺄﻟﻴﻒ و ﭼﺎپ و ﻧﺸﺮ اﺛـﺮ ﺑـﻪ داراﻟﻮﻓـﺎء‪-‬‬ ‫ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در آﻏﺎز ﭼﺎپ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﺑﻴﻦ ﻳـﺪي اﻟﻜﺘـﺎب« درج ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ -‬م‪.‬‬

‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﻨﮕﻲ وﻗﺖ و اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ ﻛﺎرﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬از ﻛﻤﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ رﻧﺞ‬ ‫ﻣﻲﺑﺮدم‪ ،‬و ﺣﺘّﻲ از ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺔ ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ ﻛﻪ در دﺳﺘﺮس داﺷﺘﻢ‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮان‬ ‫ﺑﻮدم‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه‪ ،‬دﻗّﺖ در ﻧﮕﺎرش ﻣﻄﺎﻟﺐ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﺣﺸﻮ و‬ ‫زواﺋﺪ‪ ،‬و ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺟﻮاﻧﺐ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪ‪‬اﻣﻜﺎن‪ ،‬ﺳﺨﺖ‬ ‫ﻣﻄﻠﻮب ﻣﻦ و ﻣﺪ‪‬ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺑﻮد‪ .‬آن زﻣﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮاﺿﻌﻲ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻲﻛﺮدم ﻛﻪ‬ ‫در آﻧﻬﺎ ﺣﻔﺮهﻫﺎ و ﺷﻜﺎﻓﻬﺎﻳﻲ ﻣﺤﺴﻮس ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻧﻜﺎﺗﻲ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ‬ ‫اﻓﺰوده ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬در آن اوﺿﺎع و اﺣﻮال‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري در ﺗﻮان ﻣﻦ‬ ‫ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻧﻬﺎﻳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ اﻣﻜﺎن وﺟﻮد داﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ و ﮔﺮدآﻣﺪهﻫﺎ و‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد را ﺷﺘﺎﺑﺰده ﺗﺪوﻳﻦ ﻛﻨﻢ‪ ،‬و ﺑﺪون ﻣﺮاﺟﻌﻪ و ﺗﻨﻘﻴﺢ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺴﺦ و اﺳﺘﻨﺴﺎخ آﻧﻬﺎ ﺑﭙﺮدازم‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘّﻪ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺗﻤﺎﻳﻞ و اﺷﺘﻴﺎق داﺷﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ آن ﺷﻜﺎﻓﻬﺎ و ﺣﻔﺮهﻫﺎ‬ ‫را ﻛﺎرﺳﺎزي ﻛﻨﻢ‪ ،‬و ﺑﺮﺧﻲ اﻓﺰودهﻫﺎي ﻻزم را ﺑﺮاﺻﻞ ﻛﺘﺎب ﺑﻴﺎﻓﺰاﻳﻢ؛‬ ‫اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬روزﻫﺎ و ﺳﺎﻟﻬﺎ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬و ﭼﻨﺎن ﻓﺮاﻏﺘﻲ ﺑﺮاﻳﻢ دﺳﺖ ﻧﺪاد‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ‬ ‫ﻛﻪ از آن ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻌﻴﺪاﻟﻌﻬﺪ ﺷﺪم‪ ،‬و زﻣﺎم ﺗﺄﻟﻴﻒ و ﺗﺪوﻳﻦ ﻛﺎﻣﻼً از‬ ‫ﻛﻔﻢ ﺑﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎوﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﮔﻬﮕﺎه‪ ،‬در ﻧﺴﺨﻪاي از ﻛﺘﺎب ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎر‬ ‫داﺷﺘﻢ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﻧﻮﺷﺘﻢ‪ ،‬و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻣﻄﺎﻟﺐ و ﻧﻜﺎﺗﻲ را ﭘﻴﺶ و ﭘﺲ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدم‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﻲاﻓﺰودم ﻳﺎ ﺗﻌﺪﻳﻞ و ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻣﻲﻛﺮدم‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻮﺷﺶ ﻣﺤﺪود‪،‬‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻴﻨﺎً آﻧﭽﻪ در اوان ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﺧﻮد وﻋﺪه داده ﺑﻮدم‪،‬‬ ‫ﻧﺒﻮده و ﻧﻴﺴﺖ؛ اﻧﺸﺎءاﷲ‪ ،‬در ﺑﻬﺒﻮد اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺳﻴﺮه از اﻫﻤﻴﺖ و ﻓﺎﺋﺪت‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺮﺧﻮردار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻗﺪﻳﻤﻲ دﺳﺖ‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎﻻﻳﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ارﺟﺎع داده ﺑﻮدم‪،‬‬ ‫و اﻳﻨﻚ ﻫﻤﺔ آن ﻣﻨﺎﺑﻊ دﺳﺖ او‪‬ل را در اﻳﻦ ﭼﺎپ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮﻓﻴﻖ اﻟﻬﻲ‪،‬‬ ‫ارﺟﺎع دادهام‪.‬‬ ‫ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺘﻢ ﻧﻘﺪﻫﺎي ارزﺷﻤﻨﺪي را از ﻛﺘﺎب ﺧﻮد‬ ‫درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﻢ‪ ،‬و در ﻣﺘﻦ ﺑﻌﻀﻲ از اﺑﻮاب و ﻓﺼﻮل ﻛﺘﺎب از آﻧﻬﺎ ﺑﻬﺮه‬ ‫ﺟﻮﻳﻢ؛ وﻟﻲ‪ ،‬ﻳﺎدداﺷﺘﻬﺎ و ﻧﻘﺪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻦ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺘﻦ و‬

‫‪34‬‬ ‫ﻣﺤﺘﻮاي ﻛﺘﺎب و ﮔﻮﻫﺮ اﺻﻠﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﺳﻴﺮة ﻧﺒﻮي ﻣﺮﺑﻮط ﻧﻤﻲﺷﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﺎﻧﺒﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻴﺰي را ﻛﻢ و زﻳﺎد‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﺮد‪ .‬از اﻳﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﻬﺎ آﺷﻜﺎرا ﻧﺎدرﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺎﻛﻲ از‬ ‫دﺳﺖ و ﭘﺎي زدنﻫﺎي ﺷﮕﻔﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن از ﻧﻮع ﻛﺘﺎﺑﺨﻮاﻧﺎن اﻧﺘﻈﺎر‬ ‫ﻧﻤﻲرﻓﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻣﺘﺨﺼﺼ‪‬ﺎن‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﭼﺎپ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﺿﺎﻓﺎت و ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻳﺎد ﺷﺪه را درﺑﺮدارد‪،‬‬ ‫اﻧﺸﺎءاﷲ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ و ﺑﺮﺗﺮ و ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮ از ﭼﺎپﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﺑﻮد؛ و اﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﭼﺎپ رﺳﻤﻲ و ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻛﺘﺎب ﺑﺎ آن ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮﻫﺎ و‬ ‫اﺿﺎﻓﺎت اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ‪ ،‬ﻛﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ از ﺳﻮي راﺑﻄﻪاﻟﻌﺎﻟﻢ اﻻﺳﻼﻣﻲ‬ ‫ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﭼﺎپ ﺷﺪه؛ ﺑﺮﺧﻲ از ﺑﺮادران ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﺟﺎزه ﻣﺆﻟّﻒ آن را ﺑﻪ ﭼﺎپ‬ ‫رﺳﺎﻧﻴﺪه اﻧﺪ؛اﻣﺎ دﻫﻬﺎ ﭼﺎپ ﻧﻴﺰ از اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ‬ ‫ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬وﻧﺎﺷﺮان ﺑﺎ ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده از ﺷﻬﺮت ﻛﺘﺎب‪،‬ﺑﺪون‬ ‫اﺟﺎزة ﻣﺆﻟﻒ و ﺣﺘّﻲ ﺑﺪون اﻃﻼع وي‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ اﻧﺘﺸﺎر آﻧﻬﺎ ﻳﺎزﻳﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺴﺘﺎﺧﻲ ﺑﻌﻀﻲ از اﻳﻦ ﻧﺎﺷﺮان ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺣﻘﻮق‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﺘﺎب را ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻣﺤﻔﻮظ داﺷﺘﻪاﻧﺪ! ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﻜﺘﺎ آﻧﺎن را‬ ‫ﺑﺴﻮي ﺣﻖّ و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻫﺪاﻳﺖ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﻖ را ﺑﻪ ﺣﻘﺪار ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ‬ ‫از آﻧﻜﻪ روزي ﻓﺮارﺳﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ دادوﺳﺘﺪ و دوﺳﺘﻲ در ﻛﺎر ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫وﺻﻠﱠﻲ اﷲ ﻋﻠﻲ ﺧﻴﺮ ﺧﻠﻘﻪ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬و ﻋﻠﻲ آﻟﻪ وﺻﺤﺒﻪ‪ ،‬وﺑﺎرك وﺳﻠﻢ‪.‬‬ ‫اﻟﺠﺎﻣﻌﺔ اﻻﺳﻼﻣﻴﺔ‪ ،‬ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻨﻮ‪‬ره‬ ‫‪ 18‬رﺑﻴﻊ اﻻو‪‬ل ‪ 26 = 1415‬آﮔﻮﺳﺖ ‪1994‬‬ ‫ﺻﻔّﻲ اﻟﺮّﺣﻤﻦ ﻣﺒﺎرﻛﻔﻮري‬

‫ﺑﺨﺶ او‪‬ل‬ ‫ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه و ﻣﺤﻴﻂ ﻧﺸﻮ و ﻧﻤﺎي‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ‪-‬ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺗﻤﻬﻴﺪ‬ ‫ﺳﻴﺮة ﻧﺒﻮي‪ -‬ﻛﻪ ﺑﺮ ﺻﺎﺣﺒﺶ درود و ﺳﻼم ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎد‪ -‬درﺣﻘﻴﻘﺖ‪،‬‬ ‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از رﺳﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﺎ ﻗﻮل و ﻓﻌﻞ و ﺗﻘﺮﻳﺮ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﺎر و‬ ‫ﻛﺮدار و رﻓﺘﺎر‪ ،‬و رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎ و ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﺔ‬ ‫ﺑﺸﺮي ادا ﻛﺮد؛ و ﺑﺎ اداي اﻳﻦ رﺳﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ را دﮔﻮﮔﻮن‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ؛ ﻧﻴﻜﻲ را ﺑﻪ ﺟﺎي ﺑﺪي ﻧﺸﺎﻧﻴﺪ؛ و در ﭘﺮﺗﻮ اﻧﻮار اﻳﻦ رﺳﺎﻟﺖ‬ ‫ﻋ‪‬ﻈﻤﻲ‪ ،‬ﻣﺮدﻣﺎن را از ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎ ﺑﺴﻮي روﺷﻨﺎﻳﻲ رﻫﻨﻤﻮن ﺷﺪ‪ ،‬و از ﺑﺮدﮔﻲ‬ ‫ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﻲ ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﺧﻂّ ﺳﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺦ را اﻋﺘﺪال ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺟﺮﻳﺎن زﻧﺪﮔﻲ را در ﺟﻬﺎن ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن دﮔﻮﮔﻮن ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪،‬‬ ‫ﺳﻴﻤﺎي ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ و دلاﻧﮕﻴﺰ اﻳﻦ رﺳﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺮﺳﻴﻢ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺤﻴﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭘﻴﺶ از رﺳﺎﻟﺖ ﺣﻀﺮت ﺧﺘﻤﻲ ﻣﺮﺗﺒﺖ را‬ ‫ﺑﺎ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺤﻴﻄﻬﺎ و ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻪ دﺳﺘﺎورد اﻳﻦ رﺳﺎﻟﺖ آﺳﻤﺎﻧﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﮕﺮﺷﻲ ﻣﻘﺘﻀﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺎ اﻳﺠﺎز ﻓﺮاوان‪ ،‬ﻃﻲ ﭼﻨﺪ ﻓﺼﻞ و ﭼﻨﺪ ﻋﻨﻮان‪ ،‬ﺑﻪ اﻗﻮام ﻋﺮب‪ ،‬و‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺮﻧﺸﻴﺐ و ﻓﺮازي ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﺳﻼم ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﭙﺮدازﻳﻢ؛‬ ‫و ﺣﻜﻮﻣﺘﻬﺎ و اﻣﺎرﺗﻬﺎ و ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻗﺒﻴﻠﮕﻲ را ﻛﻪ در آن روزﮔﺎر ﺑﺮﻗﺮار‬ ‫ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻴﻢ؛ و ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎي روﺷﻨﻲ از دﻳﻦ و آﻳﻴﻦ و آداب و‬ ‫رﺳﻮم و اوﺿﺎع ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي ﻗﻮم ﻋﺮب‪ ،‬در دوران‬ ‫ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﭘﻴﺶ از اﺳﻼم دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺼﻮل را ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ دﺳﺘﺎوردﻫﺎ ﮔﺸﻮدهاﻳﻢ‪. ...‬‬

‫‪36‬‬ ‫ﻓﺼﻞ او‪‬ل‬ ‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و ﺗﺎرﻳﺦ ﻗﻮم ﻋﺮب‬ ‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎﻥ‬ ‫ﻛﻠﻤﺔ » ‪‬ﻋﺮَب« از ﺻﺤﺮاﻫﺎ و ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎي ﺑﻲآب و ﻋﻠﻒ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ؛‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﻮرهزار و ﺳﻨﮕﻼﺧﻲ ﻛﻪ ﻧﻪ آﺑﻲ در آن ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻪ‬ ‫ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ و اﻳﻦ ﻧﺎم را از دﻳﺮﺑﺎز ﺑﺮ ﺟﺰﻳﺮهاﻟﻌﺮب‬ ‫ﻧﻬﺎدهاﻧﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻗﻮﻣﻲ را ﻛﻪ در آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﮔﺰﻳﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و آن‬ ‫ﺑﻴﺎﺑﺎنﻫﺎ و ﺻﺤﺮاﻫﺎ را وﻃﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪» ،‬ﻋﺮب« ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻏﺮﺑﺎً ﻣﺤﺪود اﺳﺖ ﺑﻪ درﻳﺎي ﺳﺮخ و ﺷﺒﻪ ﺟﺰﻳﺮة ﺳﻴﻨﺎ؛ ﺷﺮﻗﺎً‬ ‫ﻣﺤﺪود اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﻠﻴﺞﻓﺎرس و ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﺟﻨﻮب ﻋﺮاق؛ ﺟﻨﻮﺑﺎً ﻣﺤﺪود‬ ‫اﺳﺖ ﺑﻪ درﻳﺎي ﻋﺮب ﻛﻪ اﻣﺘﺪاد درﻳﺎي ﻫﻨﺪ اﺳﺖ؛ و ﺷﻤﺎﻻً ﻣﺤﺪود اﺳﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﺎم و ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻋﺮاق‪ ،‬اﻟﺒﺘّﻪ ﺑﺎ درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ‬ ‫اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﻦ ﺣﺪ‪ ‬و ﻣﺮزﻫﺎ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن را‬ ‫از ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﺎﻳﻞ ﻣﺮﺑ‪‬ﻊ ﺗﺎ ﺳﻴﺼﺪ ﻫﺰار ﻣﺎﻳﻞ ﻣﺮﺑ‪‬ﻊ ﮔﻔﺘﻪ و ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﺰﻳﺮهاﻟﻌﺮب‪ ،‬از ﺣﻴﺚ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ از اﻫﻤﻴﺖ‬ ‫ﺑﺴﺰاﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬در اﻧﺪرون‪ ،‬از ﻫﺮ ﺳﻮي در ﻣﺤﺎﺻﺮة ﺻﺤﺮاﻫﺎ و‬ ‫ﺷﻨﺰارﻫﺎﺳﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﻴﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺷﺒﻪ ﺟﺰﻳﺮه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن در آن زﻣﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﺻﻮرت دژ ﻣﺴﺘﺤﻜﻤﻲ در آﻣﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن ﺗﻮان اﺷﻐﺎل و ﻓﺘﺢ‬ ‫آن‪ ،‬ﺳﻴﻄﺮه ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﺮ آن‪ ،‬و ﻧﻔﻮذ ﻛﺮدن در آن را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺟﺰﻳﺮهاﻟﻌﺮب از دوراﻧﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر دﻳﺮﻳﻨﻪ در ﻫﻤﺔ اﻣﻮر‬ ‫آزاد ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﻜﻪ در ﻣﺠﺎورت دو اﻣﭙﺮاﻃﻮري ﺑﺰرگ زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ و اﮔﺮ اﻳﻦ ﺳﺪ‪ ‬ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻪ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻫﺠﻮم و‬ ‫ﺣﻤﻠﺔ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و دﻣﺎدم آﻧﻬﺎ را دﻓﻊ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺑﻴﺮون‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن در ﻣﻴﺎﻧﺔ ﻗﺎر‪‬هﻫﺎي ﻣﻌﺮوف در ﺟﻬﺎن ﻗﺪﻳﻢ واﻗﻊ‬ ‫ﺷﺪه‪ ،‬و از راه ﺧﺸﻜﻲ و درﻳﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺔ آﻧﻬﺎ دﺳﺘﺮﺳﻲ دارد‪ .‬ﻧﺎﺣﻴﺔ ﺷﻤﺎل‬

‫ﻏﺮﺑﻲ آن‪ ،‬در واﻗﻊ‪ ،‬دروازة ورود ﺑﻪ ﻗﺎرة اﻓﺮﻳﻘﺎﺳﺖ؛ ﻧﺎﺣﻴﺔ ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﻲ‬ ‫آن درب ورودي ﻗﺎر‪‬ة اروﭘﺎﺳﺖ؛ ﻧﺎﺣﻴﺔ ﺷﺮﻗﻲ‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن را ﺑﻪ ﻧﻮاﺣﻲ‬ ‫اﻳﺮان و دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻋﺠﻢ راه ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ‬ ‫و ﺟﻨﻮب آﺳﻴﺎ و ﺧﺎور دور ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ‬ ‫ﻗﺎر‪‬هﻫﺎ از راه درﻳﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺟﺰﻳﺮهاﻟﻌﺮب دﺳﺘﺮﺳﻲ دارﻧﺪ؛ و ﻛﺸﺘﻲﻫﺎي‬ ‫ﻛﻮﭼﻚ و ﺑﺰرﮔﺸﺎن ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً در ﺑﻨﺪرﻫﺎي ﺷﺒﻪ ﺟﺰﻳﺮة ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻟﻨﮕﺮ‬ ‫ﻣﻲاﻧﺪازﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎل و‬ ‫ﺟﻨﻮب اﻳﻦ ﺟﺰﻳﺮه ﻣﺤﻞّ ﺗﺠﻤ‪‬ﻊ ﻫﻤﺔ ﻣﻠّﺖﻫﺎ و ﻣﺮﻛﺰ داد و ﺳﺘﺪﻫﺎي‬ ‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻫﻨﺮي و ﻏﻴﺮه ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﻮﻡ ﻋﺮﺏ‬ ‫ﻣﻮ‪‬رﺧﺎن اﻗﻮام و ﻃﻮاﻳﻒ ﻋﺮب را‪ ،‬ﺑﺮﺣﺴﺐ دودﻣﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻣﻨﺴﻮﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻋﺮب ﺑﺎﺋﺪه‪ :‬ﻋﺮبﻫﺎي دﻳﺮﻳﻨﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻠّﻲ ﻣﻨﻘﺮض ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫اﻣﻜﺎن دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺴﻨﺪه و ﮔﺴﺘﺮده ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺗﺎرﻳﺦ آﻧﺎن وﺟﻮد‬ ‫ﻧﺪارد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻋﺎد‪ ،‬ﺛﻤﻮد‪ ،‬ﻃَﺴﻢ‪ ،‬ﺟ‪‬ﺪﻳﺲ‪،‬ﻋ‪‬ﻤﻼق‪ ،‬اُﻣﻴﻢ‪ ،‬ﺟ‪‬ﺮﻫ‪‬ﻢ‪ ،‬ﺣ‪‬ﻀﻮر‪،‬‬ ‫ﺣﻀَﺮﻣ‪‬ﻮت‪ ،‬و دﻳﮕﺮان‪.‬‬ ‫و‪‬ﺑﺎر‪ ،‬ﻋ‪‬ﺒﻴﻞ‪ ،‬ﺟﺎﺳﻢ‪ ،‬‬ ‫‪ -2‬ﻋﺮب ﻋﺎرﺑﻪ‪ :‬ﻋﺮبﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﺗﻴﺮه ﻳﺸﺠ‪‬ﺐ ﺑﻦ ﻳﻌﺮُب ﺑﻦ‬ ‫ﻗﺤﻄﺎناﻧﺪ‪ ،‬و »ﻋﺮبﻫﺎي ﻗﺤﻄﺎﻧﻲ« ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﻋﺮب ﻣ‪‬ﺴﺘﻌﺮﺑﻪ‪ :‬ﻋﺮبﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﺻﻠﺐ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم‪ -‬اﻧﺪ‪ ،‬و »ﻋﺮبﻫﺎي ﻋﺪﻧﺎﻧﻲ« ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﺮﺏ ﻋﺎﺭﺑﻪ‬ ‫»ﻋﺮب ﻋﺎرﺑﻪ« ﻫﻤﺎن اﻋﺮاب ﻗﺤﻄﺎﻧﻲاﻧﺪ‪ .‬ﺳﺮزﻣﻴﻨﺸﺎن ﺑﻼد ﻳﻤﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺒﻴﻠﻪﻫﺎ و ﻃﻮاﻳﻒ اﻳﺸﺎن ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﺑﺴﻴﺎر‪ ،‬ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪،‬و از‬ ‫ﺳﺒ‪‬ﺎء ﺑﻦ ﻳﺸﺠ‪‬ﺐ ﺑﻦ ﻳﻌﺮب ﺑﻦ ﻗﺤﻄﺎناﻧﺪ‪ .‬دو ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻣﻴﺎن اﻳﻨﻬﺎ‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان ‪‬‬

‫‪38‬‬ ‫ﺳﺒ‪‬ﺄ‪ .‬ﻗﺒﺎﺋﻞ و ﻃﻮاﻳﻒ‬ ‫ﺳﺒ‪‬ﺄ‪ ،‬ﻛﻬﻼن ﺑﻦ ‪‬‬ ‫ﺷﻬﺮت ﺑﻴﺸﺘﺮي دارﻧﺪ‪ :‬ﺣﻤﻴﺮﺑﻦ ‪‬‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻗﻮم ﺳﺒﺄ ﻛﻪ ﻳﺎزده ﻳﺎ ﭼﻬﺎرده ﻃﺎﻳﻔﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﺳ‪‬ﺒﺌَﻴﻮن )ﺳﺒﺎﺋﻴﺎن(‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﻗﺒﺎﺋﻞ و ﻃﻮاﻳﻒ اﻳﺸﺎن ﻋﻨﻮانﻫﺎي وﻳﮋهاي ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻟﻒ( ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﻳﻦ ﻃﻮاﻳﻒ ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺣﻤﻴﺮ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﻗُﻀﺎﻋﻪ؛ ﺷﺎﻣﻞ‪ :‬ﺑ‪‬ﻬﺮاء‪ِ ،‬ﺑﻠّﻲ‪ ،‬ﻗَﻴﻦ‪ ،‬ﻛَﻠﺐ‪ ،‬ﻋ‪‬ﺬر‪‬ه‪ ،‬و‪‬ﺑﺮَه‬ ‫‪ .2‬ﺳ‪‬ﻜﺎﺳ‪‬ﻚ؛ ﻓﺮزﻧﺪان زﻳﺪ ﺑﻦ واﺋﻠﻪ ﺑﻦ ﺣﻤﻴﺮ؛ ﻟﻘﺐ زﻳﺪ »ﺳﻜﺎﺳ‪‬ﻚ«‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﺎن ﻏﻴﺮ از ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺳﻜﺎﺳﻚ ﻛ‪‬ﻨﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ در ﻃﻮاﻳﻒ ﺑﻨﻲ‬ ‫ﻛﻬﻼن ﺑﺮﺷﻤﺮده ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ .3‬زﻳﺪ اﻟﺠﻤﻬﻮر؛ ﺷﺎﻣﻞ‪ :‬ﺣ‪‬ﻤﻴﺮَ اﺻﻐﺮ‪ ،‬ﺳﺒﺄ اﺻﻐﺮ‪ ،‬ﺣ‪‬ﻀﻮر‪ ،‬ذواَﺻﺒ‪‬ﺢ‪.‬‬ ‫ب( ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﻳﻦ ﻃﻮاﻳﻒ ﻛﻬﻼن ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻫ‪‬ﻤﺪان‪ ،‬اَﻟﻬﺎن‪ ،‬اَﺷ ‪‬ﻌﺮ‪،‬‬ ‫ﻃﻴﺊ‪ ،‬ﻣﺬﺣ‪‬ﺞ )ﺷﺎﻣﻞ‪ :‬ﻋ‪‬ﻨﺲ و ﻧَﺨﻊ(‪ ،‬ﻟَﺨﻢ )ﺷﺎﻣﻞ‪ :‬ﻛ‪‬ﻨﺪه؛ ﻛ‪‬ﻨﺪه ﺷﺎﻣﻞ‪ :‬ﺑﻨﻲ‬ ‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﺳ‪‬ﻜﻮن‪ ،‬ﺳ‪‬ﻜﺎﺳ‪‬ﻚ(‪ ،‬ﺟ‪‬ﺬام‪ ،‬ﻋﺎﻣ‪‬ﻠﻪ‪ ،‬ﺧَﻮﻻن‪ ،‬ﻣ‪‬ﻌﺎﻓ‪‬ﺮ‪ ،‬اَﻧﻤﺎر )ﺷﺎﻣﻞ‪:‬‬ ‫ﺧَﺜﻌ‪‬ﻢ‪ ،‬ﺑ‪‬ﺠﻠﻴﻪ؛ ﺑﺠﻴﻠﻪ ﺷﺎﻣﻞ‪ :‬اَﺣﻤ‪‬ﺲ(‪ ،‬اَزد )ﺷﺎﻣﻞ‪ :‬اوس‪ ،‬ﺧَﺰر‪‬ج‪ ،‬ﺧَﺰاﻋﻪ‪،‬‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺟ‪‬ﻔﻨﻪ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻣﻌﺮوف ﺷﺎم‪ :‬آل َﻏﺴ‪‬ﺎن(‪.‬‬ ‫ﺑﻨﻲ ﻛﻬﻼن از ﻳﻤﻦ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﻧﻮاﺣﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‬ ‫ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻫﺠﺮت ﻋﻤﺪة آﻧﺎن اﻧﺪﻛﻲ ﭘﻴﺶ از ﺳﻴﻞ ‪‬ﻋﺮِم ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ آﻧﺎن ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر روﻣﻴﺎن و ﺑﺮ اﺛﺮ ﺳﻴﻄﺮه ﻳﺎﻓﺘﻦ آﻧﺎن ﺑﺮ‬ ‫راﻫﻬﺎي ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ درﻳﺎﻳﻲ‪ ،‬و از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدن راه ﺗﺠﺎرت ﺧﺸﻜﻲ ﺑﺎ اﺷﻐﺎل‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎي ﻣﺼﺮ و ﺷﺎم‪ ،‬ورﺷﻜﺴﺘﻪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻴﺰ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭘﺲ از‬ ‫ﺳﻴﻞ ‪‬ﻋﺮِم‪ ،‬ﻛﻪ زراﻋﺖ و ﺧﺎﻧﻤﺎﻧﺸﺎن ﺑﺮ ﺑﺎد رﻓﺖ‪ ،‬و ﭘﻴﺶ از آن ﻧﻴﺰ دﭼﺎر‬ ‫ﺷﻜﺴﺖ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و دﻳﮕﺮ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﺳﺒﺎب و وﺳﺎﻳﻞ زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫را از دﺳﺖ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬روﻧﺪ ﺑﻴﺎن ﻗﺮآن ﻧﻴﺰ اﻳﻦ‬ ‫ﺳﺒ‪‬ﺄ‪ ،‬آﻳﺔ ‪.(19-15‬‬ ‫ﮔﺰارش اﺧﻴﺮ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﺳﻮرة ‪‬‬ ‫اﻓﺰون ﺑﺮ آﻧﭽﻪ آوردﻳﻢ‪ ،‬ﺟﺎي ﺷﮕﻔﺘﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻮﻋﻲ رﻗﺎﺑﺖ و‬ ‫درﮔﻴﺮي ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ ﻃﻮاﻳﻒ ﻛﻬﻼن و ﻃﻮاﻳﻒ ﺣ‪‬ﻤﻴﺮ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ‬

‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ آوارﮔﻲ ﻛﻬﻼن ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه ﺣﻤﻴﺮ ﭘﺲ از‬ ‫ﺟﻼي وﻃﻦ ﻛﻬﻼن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﺷﺎرﺗﻲ دارد‪.‬‬ ‫ﻣﻬﺎﺟﺮان ﻃﻮاﻳﻒ ﻛﻬﻼن را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﭼﻬﺎر دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪:‬‬ ‫‪ -1‬اَز‪‬د؛ ﻛﻪ ﻫﺠﺮﺗﺸﺎن ﻣﻄﺎﺑﻖ رأي ﺳﺮور و ﺳﺎﻻرﺷﺎن ﻋﻤﺮان ﺑﻦ‬ ‫ﻋﻤﺮو ﻣ‪‬ﺰَﻳﻘﻴﺎء ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻨﺎن در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻳﻤﻦ از اﻳﻦ ﺳﻮي ﺑﻪ آن ﺳﻮي ﻛﻮچ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ وﭘﻴﺸﻘﺮاوﻻن ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و از آن ﭘﺲ‪ ،‬راه ﺷﻤﺎل و ﻣﺸﺮق را‬ ‫ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﺮح و ﺗﻔﺼﻴﻞ اﻣﺎﻛﻨﻲ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﭘﺲ از ﻛﻮﭼﻴﺪن‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر در آن اﺳﺘﻘﺮار ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫* ﻋﻤﺮان ﺑﻦ ﻋ‪‬ﻤﺮو در ﻋ‪‬ﻤﺎن ﺑﺎر اﻓﻜﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﻮد او و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ در‬ ‫آﻧﺠﺎ ﺳ‪‬ﻜﻨﺎ ﮔﺰﻳﺪﻧﺪ؛ اﻳﻨﺎن »اَز‪‬د ﻋ‪‬ﻤﺎن« ﻧﺎم دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫* ﺑﻨﻲ ﻧﺼﺾ ﺑﻦ ازد در ﺗﻬﺎﻣﻪ اﻗﺎﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ؛ اﻳﻨﺎن اَز‪‬د ﺷَﻨﻮءه« ﻧﺎم‬ ‫دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫* ﺛﻌﻠﺒﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻣ‪‬ﺰَﻳﻘﻴﺎء ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺣﺠﺎز ﻋﻨﺎن ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﻣﺎﺑﻴﻦ‬ ‫ﺛﻌﻠﺒﻴﻪ و ذيﻗﺎر رﺣﻞ اﻗﺎﻣﺖ اﻓﻜﻨﺪ؛ آﻧﮕﺎه‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺑﺰرگ ﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫و ﻣﻜﻨﺖ و ﻗﻮ‪‬ﺗﻲ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬راه ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و در آﻧﺠﺎ اﻗﺎﻣﺖ‬ ‫ﮔﺰﻳﺪ و ﻣﺪﻳﻨﻪ را وﻃﻦ ﻗﺮار داد‪ ،‬ﻛﻪ اوس و ﺧﺰرج‪ ،‬ﭘﺴﺮان ﺣﺎرﺛﻪ ﺑﻦ‬ ‫ﺛﻌﻠﺒﻪ از ﻓﺮزﻧﺪان ﻫﻤﻴﻦ ﺛَﻌﻠﺒﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫* ﺣﺎرﺛﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو‪ -‬ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﺧُﺰاﻋﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ -‬ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﺳﻜﻮﻧﺖ ﺣﺠﺎز را در ﻧﻮر دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ در ‪‬ﻣﺮّاﻟ َﻈّﺰان ﺑﺎر اﻓﻜﻨﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺣﺮم‬ ‫را ﻓﺘﺢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﻣﻜّﻪ ﺳﻜﻮﻧﺖ اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﺎﻛﻨﺎن ﭘﻴﺸﻴﻦ آن‪،‬‬ ‫ﺟ‪‬ﺮاﻫ‪‬ﻤﻪ را آواره ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫* ﺟ‪‬ﻔﻨﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﺴﻮي ﺷﺎم راه ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﺧﻮد و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ درآﻧﺠﺎ‬ ‫اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪ .‬وي ﭘﺪر ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن آل َﻏﺴ‪‬ﺎن اﺳﺖ‪» .‬ﻏَﺴﺎﺳ‪‬ﻨﻪ« اﻳﻦ ﻧﺎم را‬ ‫از ﺑﺎب اﻧﺘﺴﺎب ﺑﻪ آﺑﮕﻴﺮي در ﺣﺠﺎز‪ ،‬ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ » َﻏﺴ‪‬ﺎن« ﺑﻪ ﺧﻮد‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﭘﻴﺶ از ﻛﻮچ ﻛﺮدن ﺑﻪ ﺷﺎم در ﻛﻨﺎر آن ﻓﺮود آﻣﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪40‬‬ ‫* ﻃﻮاﻳﻒ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﺒﺎﺋﻞ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﺠﺎز و‬ ‫ﺷﺎم ﻫﺠﺮت ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻛﻌﺐ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو‪ ،‬ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻋﻤﺮو‪ ،‬و ﻋﻮف ﺑﻦ‬ ‫ﻋﻤﺮو‪.‬‬ ‫‪-2‬ﻟَﺨﻢ و ﺟ‪‬ﺬام؛ ﺑﻪ ﺷﺮق و ﺷﻤﺎل ﻛﻮچ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻀﺮﺑﻦ رﺑﻴﻊ‪ -‬ﭘﺪر‬ ‫ﻣ‪‬ﻨﺎذ‪‬ره‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺣﻴﺮه‪ ،‬از ﻫﻤﻴﻦ ﻟَﺨﻤﻴﺎناﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﺑﻨﻲ ﻃَﻴﻲ؛ ﺑﺎ ﻛﻮچ ﻛﺮدن اَز‪‬د ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎل‪ ،‬ﺑﻪ راه ﺧﻮد اداﻣﻪ‬ ‫دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎﻻﺧﺮه در ﻛﻮﻫﭙﺎﻳﻪﻫﺎي اَﺟﺄ و ﺳ‪‬ﻠﻤﻲ اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ دو‬ ‫ﻛﻮه ﺑﻪ ﻛﻮﻫﻬﺎ ﻃﻴﻲء ﺷﻬﺮت ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﻛ‪‬ﻨﺪه؛ در ﺑﺤﺮﻳﻦ ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺷﺪﻧﺪ آﻧﺠﺎ را ﺗﺮك‬ ‫ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬و در ﺣﻀﺮﻣﻮت ﺑﺎر اﻓﻜﻨﺪﻧﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎن ﺑﺮ ﺳﺮﺷﺎن آﻣﺪ‬ ‫ﻛﻪ در ﺑﺤﺮﻳﻦ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه در ﻧَﺠﺪ ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و در آﻧﺠﺎ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﺑﺎﺷﻜﻮﻫﻲ ﺗﺮﺗﻴﺐ دادﻧﺪ؛ اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬ﺧﻴﻠﻲ زود ﺗﺒﺎه ﺷﺪﻧﺪ و آﺛﺎرﺷﺎن‬ ‫از ﻣﻴﺎن رﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻗﺒﺎﺋﻞ ﺣ‪‬ﻤﻴﺮ‪ ،‬ﻛﻪ در اﻧﺘﺴﺎب آن ﺑﻪ ﺣ‪‬ﻤﻴﺮ اﺧﺘﻼف اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺧُﺰاﻋﻪ‪ ،‬از ﻳﻤﻦ ﻣﻬﺎﺟﺮت اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮد و در ﺑﻴﺎﺑﺎن ﺳﻤﺎوه در ﺣﻮﻣﺔ‬ ‫ﻋﺮاق اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺰﻳﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از ﻃﻮاﻳﻒ آﻧﺎن ﻧﻴﺰ در اﻃﺮاف ﺷﺎم و ﻣﻨﺎﻃﻖ‬ ‫ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺣﺠﺎز ﺳ‪‬ﻜﻨﺎ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ اﻳﻦ ﻗﺒﺎﺋﻞ و ﻛﻮچﻫﺎﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﻧَﺴﺐ ﻣﻌﺪو ﻳﻤﻦ اﻟﻜﺒﻴﺮ؛‬ ‫ﺟﻤﻬﺮه اﻟﻨَﺴﺐ؛ اﻟﻌ‪‬ﻘﺪ اﻟﻔَﺮﻳﺪ؛ ﻗﻼﺋﺪ اﻟﺠ‪‬ﻤﺎن؛ ﻧﻬﺎﻳﻪ اﻻ‪‬ر‪‬ب؛ ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﻦ ﺧﻠﺪون؛ ﺳ‪‬ﺒﺎﺋﻚ‬ ‫اﻟﺬﱠﻫ‪‬ﺐ‪ ،‬و دﻳﮕﺮ ُﻛﺘُﺐ اَﻧﺴﺎب‪ ،‬و ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﺮب ﭘﻴﺶ از اﺳﻼم‪ .‬ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫در ﻣﻘﺎم ﺗﻌﻴﻴﻦ زﻣﺎن اﻳﻦ ﻛﻮﭼﻴﺪﻧﻬﺎ و ﻣﻬﺎﺟﺮﺗﻬﺎ ﻓﺮاوان اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ‪ ،‬و راه ﻣﺎ ﺑﺴﻮي‬ ‫ﻗﻄﻊ و ﻳﻘﻴﻦ در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﻫﻤﻪ ﻗﺮاﺋﻦ و ﺷﻮاﻫﺪ را از ﻧﻈﺮ‬ ‫ﮔﺬراﻧﻴﺪهاﻳﻢ‪ ،‬ﮔﺰارشﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻣ‪‬ﺮﺟ‪‬ﺢ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﻢ در ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎب آوردهاﻳﻢ‪ ،‬واﷲ اﻋﻢ‬ ‫ﺑﺎﻟﺼﻮاب‪.‬‬

‫‪‬ﻋﺮ‪‬ﺏ ﻣ‪‬ﺴﺘﻌﺮﺑﻪ‬ ‫ﺪ اﻋﻼﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺳﻴﺪﻧﺎ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪، -‬‬ ‫زادﮔﺎه ﻧﻴﺎي ﺑﺰرگ و ﺟ ‪‬‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻋﺮاق ﺑﻮد؛ ﺷﻬﺮي ﻛﻪ آن را »اور« ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺎﺣﻞ ﻏﺮﺑﻲ‬ ‫ﺷﻂّ ﻓﺮات‪ ،‬در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻛﻮﻓﻪ‪ .‬اﻣﺮوزه ﻛﺎوشﻫﺎ و ﺣﻔّﺎريﻫﺎي‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﺸﻨﺎﺳﺎن اﻃّﻼﻋﺎت ﮔﺴﺘﺮدهاي را در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﻬﺮ؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪،‬‬ ‫ﺧﺎﻧﺪان اﺑﺮاﻫﻴﻢ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬؛ و اوﺿﺎع و اﺣﻮال دﻳﻨﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﻦ‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ آوردهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬از اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﻧﺎﻣﺒﺮده ﺑﻪ ﺣﺎران‬ ‫ﻳﺎ ﺣﺮّان ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮد‪ ،‬و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ رﻫﺴﭙﺎر ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و آﻧﺠﺎ را‬ ‫ﭘﺎﻳﮕﺎه دﻋﻮت ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار داد‪ .‬ﺳﻔﺮﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻃﺮاف و اﻛﻨﺎف آن‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ و دﻳﮕﺮ ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎي دور و ﻧﺰدﻳﻚ داﺷﺖ‪ .‬در ﻳﻜﻲ از ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫ﺳﻔﺮﻫﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬ﺑﻪ درﺑﺎر ﻳﻜﻲ از ﺳﻼﻃﻴﻦ ﺟﺒ‪‬ﺎر‬ ‫وارد ﺷﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﺴﺮش ﺳﺎره ﻫﻤﺮاه او ﺑﻮد؛ و ﺳﺎره ﻳﻜﻲ از زﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ زﻧﺎن‬ ‫زﻣﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮد‪ .‬آن ﭘﺎدﺷﺎه ﺟﺒ‪‬ﺎر ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﺎره ﻧﻴﺮﻧﮕﻲ ﺑﺰﻧﺪ؛ اﻣ‪‬ﺎ‪،‬‬ ‫ﺳﺎره ﺑﻪ درﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل دﻋﺎ ﻛﺮد‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن ﻧﻴﺮﻧﮓ وي را‬ ‫ﺑﺮ ﺳﻴﻨﺔ ﺧﻮد او ﻛﻮﺑﻴﺪ‪ ،‬و آن ﺳﺘﻤﮕﺮ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺳﺎره زﻧﻲ ﺻﺎﻟﺤﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﺰد ﺧﺪا ﻣﻘﺎﻣﻲ واﻻ دارد‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺎس ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺳﺎره‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫از ﺗﺮس ﺧﺪا‪ ،‬ﻫﺎﺟﺮ را ﺑﻪ ﻛﻨﻴﺰي ﺑﻪ او ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .1‬ﺳﺎره ﻧﻴﺰ ﻫﺎﺟﺮ را ﺑﻪ‬ ‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻛﺮد‪.1‬‬ ‫‪ -1‬ﻣﺸﻬﻮر آﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﺘﻤﻜﺎر ﻳﻜﻲ از ﻓﺮﻋﻮنﻫﺎي ﻧﺎﻣﺪار ﻣﺼﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ و‬ ‫ﻫﺎﺟﺮ ﻛﻨﻴﺰ او ﺑﺮده زرﺧﺮﻳﺪ او ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪة ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‬ ‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﻨﺼﻮر ﭘﻮري )ره( ﺗﺮﺟﻴﺢ را ﺑﺮ آن ﻧﻬﺎده اﺳﺖ ﻛﻪ وي زﻧﻲ آزاده‪ ،‬و دﺧﺘﺮ‬ ‫ﻓﺮﻋﻮن ﻣﺼﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﻨﺎد اﻳﺸﺎن ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺗﺮﺟﻴﺢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻘﻘﺎن‬ ‫ﻳﻬﻮدي وﻣﺴﻴﺤﻲ در ُﺷﺮوح ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪ‪‬س ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ )ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‪ ،‬ﻧﻜـ ‪ :‬رﺣﻤﺔ‬ ‫ﻟﻠﻌﺎﻟﻤﻴﻦ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ .(37 ،36 ،34‬اﺑﻦ ﺧﻠﺪون‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ‬ ‫ﻋﺎص )رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ( و ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺼﺮﻳﺎن را ﮔﺰارش ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬آورده اﺳﺖ ﻛﻪ‬

‫‪42‬‬ ‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪-‬‬

‫ﺑﻪ ﭘﺎﻳﮕﺎه دﻋﻮت ﺧﻮﻳﺶ در ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ‬

‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل از ﻫﺎﺟﺮ ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﺴﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻪ‬ ‫او روزي ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬و اﻳﻦ روﻳﺪاد ﻣﻮﺟﺐ ﺣﺴﺎدت ﺳﺎره ﮔﺮدﻳﺪ؛ و ﻛﺎر ﺑﻪ‬ ‫ﺟﺎﻳﻲ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ را وادار ﻛﺮد ﺗﺎ ﻫﺎﺟﺮ را ﺑﺎ ﭘﺴﺮ ﺷﻴﺮﺧﻮارهاش‬ ‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ دور دﺳﺖ ﺑﺒﺮد‪ .‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬آن دو را ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺣﺠﺎز ﺑﺮد‪ ،‬و در ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ﺑﻲآب و ﻋﻠﻒ درﻣﺠﺎورت ﺑﻴﺖاﷲ‬ ‫اﻟﺤﺮام‪ -‬ﻛﻪ در آن روزﮔﺎر‪ ،‬ﻫﻨﻮز آﺛﺎري از آن ﺑﺠﺰ ﻗﺴﻤﺘﻲ ﺑﺮآﻣﺪه از‬ ‫زﻣﻴﻦ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ ﺗﭙ‪‬ﻪ ﻣﺸﻬﻮد ﻧﺒﻮد‪ ،‬و ﺳﻴﻼبﻫﺎ ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺑﻪ آن ﺗﭙ‪‬ﻪ‬ ‫ﻣﻲرﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬از ﺳﻤﺖ ﭼﭗ و راﺳﺖ آن ﻣﻲﮔﺬﺷﺘﻨﺪ ﺳ‪‬ﻜﻨﺎ داد‪ .‬ﻫﺎﺟﺮ و‬ ‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ را زﻳﺮ ﺳﺎﻳﻪ درﺧﺘﻲ ﺑﺎﻻي ﭼﺎه زﻣﺰم ﻣ‪‬ﺸﺮف ﺑﺮ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام‬ ‫ﻣﺴﺘﻘّﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬در آن روزﮔﺎر در ﻣﻜّﻪ اﺣﺪي ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬و در‬ ‫ﻣﻜّﻪ آب ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻫﻤﻴﺎﻧﻲ ﭘﺮ از ﺧﺮﻣﺎ و ﻣﺸﻜﻲ ﭘﺮ از آب ﻧﺰد آﻧﺎن ﻧﻬﺎد‪ ،‬و‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬ﭼﻨﺪ روزي ﺑﻴﺶ ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ آب و آذوﻗﻪ‬ ‫ﺗﻤﺎم ﺷﺪ‪ ،‬و در آن وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺤﺮاﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﺎه زﻣﺰم ﺑﻪ ﻓﻀﻞ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﺑﺮ ﺷﻜﺎﻓﺖ و ﺟﻮﺷﻴﺪ‪ ،‬و ﺗﺎ ﻣﺪ‪‬ﺗﻬﺎ وﺳﻴﻠﺔ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻗﻮت و ﻏﺬا و ﮔﺬران‬ ‫اﻳﺸﺎن ﮔﺮدﻳﺪ؛ ﻛﻪ داﺳﺘﺎن آن ﻃﻮﻻﻧﻲ اﺳﺖ و ﻣﺸﻬﻮر‪.2‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻳﻤﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺟ‪‬ﺮﻫ‪‬ﻢ دوم ﺳﺮ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬و ﺑﺎ اﺟﺎزه ﻣﺎدر‬ ‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺳﺎﻛﻦ ﻣﻜّﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻳﻨﺎن ﭘﻴﺶ از آن‪ ،‬در ﺑﻴﺎﺑﺎنﻫﺎي‬ ‫ﻣﺼﺮﻳﺎن ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻫﺎﺟﺮ ﻫﻤﺴﺮ ﻳﻜﻲ از ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و اﻫﺎﻟﻲ‬ ‫ﻋﻴﻦ ﺷﻤﺲ ﺟﻨﮕﻬﺎﻳﻲ رخ داد‪ .‬در ﻳﻜﻲ از آن ﺟﻨﮕﻬﺎ ﭘﻴﺮوزي ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺎ را‬ ‫ﻛﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺎﺟ‪‬ﺮ را اﺳﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و از آن ﻃﺮﻳﻖ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺪر ﺷﻤﺎ اﺑﺮاﻫﻴﻢ رﺳﻴﺪ‪) .‬ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﻦ‬ ‫ﺧﻠﺪون‪ ،‬ج ‪ ،1/2‬ص ‪.(77‬‬ ‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﺗﻔﺼﻴﻞ اﺻﻞ دادﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻧﻜـ ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬ح ‪،3358 ،3357 ،2635 ،2217‬‬ ‫‪.6950 ،5084‬‬ ‫‪ -2‬ﻧﻜـ ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻻﻧﺒﻴﺎء‪ ،‬ح ‪.3365 ،3364‬‬

‫اﻃﺮاف ﻣﻜّﻪ ﺳﻜﻮﻧﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬رواﻳﺖ ﺑﺨﺎري ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻛﺮده‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺟ‪‬ﺮﻫ‪‬ﻢ ﭘﺲ از اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺰﻳﺪن اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ در ﻣﻜّﻪ‪» ،‬ﭘﻴﺶ از‬ ‫آﻧﻜﻪ وي ﺑﻪ ﺳﻦّ ﺟﻮاﻧﻲ ﺑﺮﺳﺪ در ﻣﻜّﻪ رﺣﻞ اﻗﺎﻣﺖ اﻓﻜﻨﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﺑﻘﺎً اﻳﺸﺎن‬ ‫ﻫﺮازﮔﺎﻫﻲ از ﺑﻴﺎﺑﺎن ﻣﻜّﻪ ﻣﻲﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ ، -‬وﻗﺖ ﺑﻪ وﻗﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻜّﻪ ﺳﻔﺮ ﻛﺮد‪ ،‬ﺗﺎ در آﻧﺠﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده و داراﻳﻲاش ﺳﺮﻛﺸﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد اﻳﻦ ﺳﻔﺮﻫﺎ ﺑﻪ دﻗّﺖ ﻣﻌﻠﻮم‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺟﻤﻌﺎً ﭼﻬﺎر ﻓﻘﺮه از اﻳﻦ ﺳﻔﺮﻫﺎ را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺛﺒﺖ‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ (1‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻳﺎدآور ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ را‬ ‫ﺧﻮابﻧﻤﺎ ﻓﺮﻣﻮد ﻛﻪ ﻣﺸﻐﻮل ﺳﺮﺑﺮﻳﺪن اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﺎن‬ ‫را درﻳﺎﻓﺖ و ﻋﺰم ﺑﺮ اﻣﺘﺜﺎل آن ﺟﺰم ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺖ ﺍﻟﺮ‪ ‬ﺅﻳ‪‬ﺎ ﹺﺇﻧ‪‬ﺎ‬ ‫ﺻﺪ‪ ‬ﹾﻗ ‪‬‬ ‫ﲔ * ‪‬ﻭﻧ‪‬ﺎ ‪‬ﺩ‪‬ﻳﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﻩ ﹶﺃ ﹾﻥ ﻳ‪‬ﺎ ﹺﺇ‪‬ﺑﺮ‪‬ﺍﻫ‪‬ﻴ ‪‬ﻢ * ﹶﻗ ‪‬ﺪ ‪‬‬ ‫ﺠﹺﺒ ﹺ‬ ‫﴿ ﹶﻓ ﹶﻠﻤ‪‬ﺎ ﹶﺃ ‪‬ﺳ ﹶﻠﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﻭ‪‬ﺗﻠﱠ ‪‬ﻪ ‪‬ﻟ ﹾﻠ ‪‬‬ ‫ﺢ ‪‬ﻋﻈ‪‬ﻴﻢﹴ﴾ ‪.2‬‬ ‫ﲔ * ‪‬ﻭ ﹶﻓ ‪‬ﺪ‪‬ﻳﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﻩ ﹺﺑ ‪‬ﺬ‪‬ﺑ ﹴ‬ ‫ﲔ * ﹺﺇﻥﱠ ‪‬ﻫﺬﹶﺍ ﹶﻟ ‪‬ﻬ ‪‬ﻮ ﺍﹾﻟ‪‬ﺒﻠﹶﺎﺀ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤﹺﺒ ‪‬‬ ‫ﺴﹺﻨ ‪‬‬ ‫ﺤِ‬ ‫ﺠﺰﹺﻱ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬‬ ‫ﻚ ‪‬ﻧ ‪‬‬ ‫ﹶﻛ ﹶﺬ‪‬ﻟ ‪‬‬ ‫در ﺳ‪‬ﻔﺮ ﺗﻜﻮﻳﻦ ]ﺗﻮرات[ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺳﻴﺰده ﺳﺎل ﺑﺰرﮔﺘﺮ‬ ‫از اﺳﺤﺎق ﺑﻮده‪ ،‬و زﻣﻴﻨﺔ ﺑﻴﺎن داﺳﺘﺎن ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ دارد ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از‬ ‫وﻻدت اﺳﺤﺎق روي داده اﺳﺖ؛ زﻳﺮا‪ ،‬ﻣﮋدة وﻻدت اﺳﺤﺎق ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ‬ ‫داﺳﺘﺎن ﺑﻄﻮر ﻛﺎﻣﻞ آورده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ داﺳﺘﺎن دﺳﺖﻛﻢ ﻳﻜﻲ ازﺳﻔﺮﻫﺎي اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﻜّﻪ راﭘﻴﺶ از‬ ‫رﺳﻴﺪن اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻪ ﺳﻨﻴﻦ ﺟﻮاﻧﻲ‪ ،‬درﺑﺮدارد‪ .‬ﺳﻪ ﺳﻔﺮ دﻳﮕﺮ را ﺑﺨﺎري ﺑﺎ‬ ‫ﻃﻮل ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻦﻋﺒﺎس از ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻠﺨّﺺ آن رواﻳﺎت ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ (2‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬ﺑﻪ ﺳﻦّ ﺟﻮاﻧﻲ رﺳﻴﺪ‪ ،‬و زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ را از‬ ‫ﺟ‪‬ﺮﻫ‪‬ﻢ ﻓﺮاﮔﺮﻓﺖ؛ و ﻣﻮردﭘﺴﻨﺪ و ﻗﺒﻮل اﻳﺸﺎن اﻓﺘﺎد‪ ،‬و زﻧﻲ از ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺧﻮد‬

‫‪ -1‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ح ‪.3364‬‬ ‫‪ 2‬ﺳﻮره ﺻﺎﻓّﺎت‪ ،‬آﻳﺎت ‪ 103‬ﺗﺎ ‪.107‬‬

‫‪44‬‬ ‫را ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮي اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ درآوردﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎدرش ﻣﺮد‪ .‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﺮ آن ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎر‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﻳﺪار ﺧﺎﻧﻮادهاش ﺑﺮود‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻜّﻪ رﺳﻴﺪ‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ را‬ ‫ﻧﻴﺎﻓﺖ‪ .‬از ﻫﻤﺴﺮش ﺣﺎل او را ﭘﺮﺳﻴﺪ و از اوﺿﺎع زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ آﻧﺎن ﺟﻮﻳﺎ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻫﻤﺴﺮ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ از ﺳﺨﺘﻲ روزﮔﺎر و ﺗﻨﮕﻲ ﻣﻌﻴﺸﺖ ﮔﻼﻳﻪ ﺳﺮداد‪.‬‬ ‫ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﻴﻢ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬ﺑﻪ او ﺳﻔﺎرش ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﮕﻮﻳﺪ‬ ‫ﻛﻪ آﺳﺘﺎﻧﺔ ﺧﺎﻧﻪاش را ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﻛﻨﺪ! اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﻣﺮاد ﭘﺪر را درﻳﺎﻓﺖ؛‬ ‫ﻫﻤﺴﺮش را ﻃﻼق داد‪ ،‬و ﻫﻤﺴﺮ دﻳﮕﺮي ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮرﺧﺎن ﺑﺮ آن اﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﺴﺮ دو‪‬م‪ ،‬دﺧﺘﺮ ﻣﻀﺎض ﺑﻦ ﻋﻤﺮو‪ ،‬ﺑﺰرگ و رﺋﻴﺲ ﻗﺒﻴﻠﻪ‬ ‫ﺟﺮُﻫ‪‬ﻢ‪ ،‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ (3‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬ﺑﻪ ﻣﻜّﻪ آﻣﺪ‪ .‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﻫﻤﺴﺮ‬ ‫ﺟﺪﻳﺪ اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬در اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﻧﻴﺰ‬

‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ را ﻧﺪﻳﺪ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ ﭘﻴﺶ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ اﺣﻮال او را از‬ ‫ﻫﻤﺴﺮش ﭘﺮﺳﻴﺪ و وﺿﻊ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ آﻧﺎن را ﺟﻮﻳﺎ ﺷﺪ‪ .‬وي ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎي‬ ‫اﻟﻬﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي آورد و اﺑﺮاز ﺧﺮﺳﻨﺪي ﻛﺮد‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺳﻂ او‬ ‫ﺑﺮاي ﻫﻤﺴﺮش اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﭘﻴﺎم داد و ﺳﻔﺎرش ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮش ﺑﮕﻮﻳﺪ‪،‬‬ ‫آﺳﺘﺎﻧﺔ در ﺧﺎﻧﻪاش را اﺳﺘﻮار ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ (4‬ﻳﻚ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ‪ ،‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬ﺑﻪ ﻣﻜّﻪ آﻣﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎر‪،‬‬ ‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ را‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ زﻳﺮ ﺳﺎﻳﺔ درﺧﺘﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﭼﺎه زﻣﺰم ﻣﺸﻐﻮل‬ ‫ﺗﺮاﺷﻴﺪن ﺗﻴﺮ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ آن ﺣﻀﺮت را دﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﻴﺶ ﭘﺎي اﻳﺸﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ ،‬و ﭼﻮﻧﺎن ﭘﺪري ﺑﺎ ﭘﺴﺮ‪ ،‬و ﭘﺴﺮي ﺑﺎ ﭘﺪر‪،‬‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را در آﻏﻮش ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻼﻗﺎت‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻓﺘﺮﺗﻲ ﺑﺲ ﻃﻮﻻﻧﻲ‬ ‫دﺳﺖ ﻣﻲداد ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ ﭘﺪري ﺳﺎﻟﺨﻮرده و ﭘﺮﻋﺎﻃﻔﻪ و ﻣﻬﺮﺑﺎن و دﻟﺴﻮز‬ ‫در ارﺗﺒﺎط ﻓﺮزﻧﺪش‪ ،‬و ﻛﻤﺘﺮ ﻓﺮزﻧﺪي ﻧﻴﻜﻮﺳﻴﺮت و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و درﺳﺘﻜﺎر‬ ‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﭘﺪرش‪ ،‬ﺗﻮان ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ و ﺗﺤﻤ‪‬ﻞ آن را دارد‪ .‬ﻃﻲ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻔﺮ‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ و اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬ﻛﻌﺒﻪ را ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي‬

‫آن را ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﺑﺮاﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن‪ ،‬ﻓﺮاﺧﻮان ﺣﺞ‪‬‬ ‫داد‪.1‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ از دﺧﺘﺮ ﻣﻀﺎض دوازده ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﺴﺮ ﺑﻪ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم‪ -‬روزي ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي‪ :‬ﻧﺎﺑ‪‬ﺖ)ﻳﺎ‪ :‬ﻧﺒﺎﻳﻮط(؛ ﻗَﻴﺪار؛ اَدﺑﺎﺋﻴﻞ؛ ﻣ‪‬ﻴﺸﺎم؛‬ ‫ﻣ‪‬ﺸﻤﺎع؛ دوﻣﺎ؛ ﻣﻴﺸﺎ؛ ﺣﺪد؛ ﺗﻴﻤﺎ؛ ﻳﻄﻮر؛ ﻧَﻔﻴﺲ؛ ﻗَﻴﺪ‪‬ﻣﺎن؛ و از اﻳﻦ ﻓﺮزﻧﺪان‬ ‫دوازده ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻣﻨﺸﻌﺐ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺔ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻫﻪاي از زﻣﺎن را در ﻣﻜﻪ‬ ‫ﺳﺎﻛﻦ ﺑﻮدهاﻧﺪ و وﺳﻴﻠﺔ ﻋﻤﺪة ﮔﺬران زﻧﺪﮔﻲ آﻧﺎن در آن روزﮔﺎران‪،‬‬ ‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻳﻤﻦ ﺗﺎ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﺎم و ﻣﺼﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪﻫﺎ‪ ،‬اﻳﻦ‬ ‫ﻗﺒﻴﻠﻪﻫﺎ در اﻃﺮاف و اﻛﻨﺎف ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و ﺣﺘﻲ ﺑﻴﺮون آن‪ ،‬ﭘﺮاﻛﻨﺪه‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ آﻧﺎن در اﻋﻤﺎل ﺗﺎرﻳﻚ زﻣﺎن‬ ‫ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻓﺮزﻧﺪان ﻧﺎﺑ‪‬ﺖ و ﻗَﻴﺪار‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺪ‪‬ن َﻧﺒ‪‬ﻄﻴﺎن‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان ﻧﺎﺑ‪‬ﺖ‪ ،‬در ﺷﻤﺎل ﺣﺠﺎز ﺷﻜﻮﻓﺎ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺗﺸﻜﻴﻞ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ آن ﭘﺘﺮاء‪ -‬ﺷﻬﺮ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ ﻛﻬﻦ‬ ‫و ﻣﺸﻬﻮر در ﺟﻨﻮب اُرد‪‬ن‪ -‬ﺑﻮد‪ ،‬و اﻫﺎﻟﻲ اﻃﺮاف‪ ،‬ﻳﻜﺴﺮه ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن اﻳﻦ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﮔﺮدن ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺗﺎب ﺳﺘﻴﺰ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺎورد‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ روﻣﻴﺎن آﻣﺪﻧﺪ و آﻧﺎن را رﻳﺸﻪﻛﻦ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺤﻘﻘﺎن و اﻫﻞ ﻋﻠﻢ و آﺷﻨﺎﻳﺎن ﺑﻪ اﻧﺴﺎب ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮي‬ ‫ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن آلﻏﺴﺎن و ﻧﻴﺰ اﻧﺼﺎر‪ ،‬اوس و ﺧﺰرج‪ ،‬از‬ ‫ﺧﺎﻧﺪان ﻧﺎﺑﺖ ﺑﻦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ و ﺑﻘﺎي اﻳﻦ دودﻣﺎن در آن ﺳﺎﻣﺎن ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎم ﺑﺨﺎري )ره( ﻧﻴﺰ در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮي ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻮده اﺳﺖ؛ زﻳﺮا‪،‬‬ ‫ﺑﺎﺑﻲ ﮔﺸﻮده اﺳﺖ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻧﺴﺒﺔ ﺍﻟﻴﻤﻦ ﺇﱃ ﺇﲰﺎﻋﻴﻞ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻟﺴﻼﻡ‪ «-‬و‬ ‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ اﺣﺎدﻳﺚ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻻﻧﺒﻴﺎء‪ ،‬ح ‪.3365 ،3364‬‬

‫‪46‬‬ ‫ﻧﻴﺰ در ﺷﺮح ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ﺗﺮﺟﻴﺢ ﺑﺮ آن ﻧﻬﺎده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺤﻄﺎﻧﻴﺎن از‬ ‫دودﻣﺎن ﻧﺎﺑﺖ ﺑﻦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬اﻧﺪ‪.1‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻗﻴﺪار ﺑﻦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ در ﻣﻜﻪ ﻣﻲزﻳﺴﺘﻨﺪ و‬ ‫ﻧﺴﻞ وي در آﻧﺠﺎ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﻋﺪﻧﺎن و ﻓﺮزﻧﺪش ﻣﻌﺪ‪‬‬ ‫ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و از ﻋﺪﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬اﻋﺮاب ﻋﺪﻧﺎﻧﻲ ﺳﻠﺴﻠﺔ ﻧﺴﺐ ﺧﻮﻳﺶ را‬ ‫ﻣﺤﻔﻮظ داﺷﺘﻨﺪ؛ و ﻋﺪﻧﺎن ﻧﻴﺎي ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل در ﺳﻠﺴﻠﻪ‬ ‫ﻧﺴﺐ آن ﺣﻀﺮت اﺳﺖ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﻧﺒﻮي وارد اﺳﺖ ﻛﻪ آن‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﻧﺴﺐ ﺧﻮد اﺷﺎره ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﺪﻧﺎن ﻣﻲرﺳﻴﺪﻧﺪ‬ ‫ﺗﻮﻗّﻒ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﻛﺬب اﻟ ﱠﻨﺴ‪‬ﺎﺑﻮن(؛ اﻫﻞ اﻧﺴﺎب‬ ‫دروﻏﮕﻮﻳﻨﺪ! و از او ﻧﻤﻲﮔﺬﺷﺖ‪ .2‬درﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻋﺪ‪‬هاي از ﻋﻠﻤﺎي‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺮدن ﻧﺴﺐ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم را ﻓﺮاﺗﺮ از ﻋﺪﻧﺎن ﺟﺎﻳﺰ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪،‬‬ ‫و ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻮرد اﺷﺎره را ﺿﻌﻴﻒ ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ از‬ ‫َﻧﺴ‪‬ﺐ ﻧﺒﻮي آﻧﭽﻨﺎن اﺧﺘﻼفﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻤﻊ ﻣﻴﺎن اﻗﻮاﻟﺸﺎن ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﻨﺼﻮر ﭘﻮري )ره(‬ ‫ﺳﺨﻦ اﺑﻦﺳﻌﺪ را ﻛﻪ ﻃﺒﺮي و ﻣﺴﻌﻮدي و دﻳﮕﺮان در ﻋﺪاد اﻗﻮال دﻳﮕﺮ‬ ‫آوردها ﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻧﻬﺎدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻴﺎن ﻋﺪﻧﺎن و اﺑﺮاﻫﻴﻢ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم‪ -‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ دﻗﻴﻖ ﭼﻬﻞ واﺳﻄﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪3‬؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫آﻣﺪ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ‪ ،‬ﺑﺎب ﻧﺴﺒﻪ اﻟﻴﻤﻦ اﻟﻲ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ‪ ،‬ح ‪3507‬؛ ﻓﺘﺢاﻟﺒﺎري‪،‬‬ ‫ج‪ ،6‬ص ‪623-621‬؛ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻧﻜـ‪َ :‬ﻧﺴ‪‬ﺐ ﻣﻌﺪو اﻟﻴﻤﻦ اﻟﻜﺒﻴﺮ‪ ،‬ﻛﻠﺒﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪131‬؛ ﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫اﺑﻦ ﺧﻠﺪون‪ ،‬ج ‪ ،1/2‬ص ‪.242 ،241 ،46‬‬ ‫‪ -2‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻄﺒﺮي‪ ،‬ج‪ ،2‬ص ‪.276-272‬‬ ‫‪ -3‬اﻟﻄﺒﻘﺎت اﻟﻜﺒﺮي‪ ،‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪56‬؛ ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻄﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪273-272‬؛ ﻣﺮوج‬ ‫اﻟﺬﻫﺐ‪ ،‬ﻣﺴﻌﻮدي‪ ،‬ج‪ ،2‬ص ‪274-273‬؛ ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﻦ ﺧﻠﺪون‪ ،‬ج ‪ ،2/2‬ص ‪298‬؛‬ ‫ﻓﺘﺢاﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪622‬؛ رﺣﻤﻪ ﻟﻠﻌﺎﻟﻤﻴﻦ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.17-14 ،8 ،7‬‬

‫ﺗﻴﺮهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ دودﻣﺎن ﻣﻌﺪ‪ ‬از ﻃﺮﻳﻖ ﻓﺮزﻧﺪش ﻧﺰار ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻣ ‪‬ﻌﺪ‪ ‬ﺑﺠﺰ او ﻓﺮزﻧﺪ دﻳﮕﺮي ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﻧَﺰار ﭼﻬﺎر ﭘﺴﺮ‬ ‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻬﺎر ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي‪ :‬ا‪‬ﻳﺎد؛ اَﻧﻤﺎر؛ رﺑﻴﻌﻪ؛ ﻣ‪‬ﻀَﺮ از‬ ‫آﻧﺎن ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه‪ ،‬از رﺑﻴﻌﻪ و ﻣ‪‬ﻀَﺮ ﺗﻴﺮهﻫﺎ و ﻃﺎﻳﻔﻪﻫﺎي ﻓﺮاوان‬ ‫ﺿﺒ‪‬ﻴﻌﻪ‪ ،‬و اَﺳ‪‬ﺪ؛ ﻋ‪‬ﻨﺰَه و‬ ‫ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪهاﻧﺪ و ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬از رﺑﻴﻌﻪ‪ُ ،‬‬ ‫ﺟ‪‬ﺪﻳﻠﻪ؛ و از ﺟﺪﻳﻠﻪ‪ ،‬ﻗﺒﺎﺋﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻬﻮر‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻗﻴﺲ‪َ ،‬ﻧﻤ‪‬ﺮ‪ ،‬و ﺑﻨﻲواﺋﻞ‪،‬‬ ‫ﻛﻪ ﺑ‪‬ﻜﺮ و ﺗﻐﻠ‪‬ﺐ از آﻧﺎناﻧﺪ‪ ،‬و از ﺑﻨﻲﺑﻜﺮ‪ ،‬ﺑﻨﻲﻗﻴﺲ و ﺑﻨﻲﺷﻴﺒﺎن و‬ ‫ﺑﻨﻲﺣﻨﻴﻔﻪ و ﻃﻮاﻳﻒ دﻳﮕﺮ‪ .‬آلﺳﻌﻮد‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي‪ ،‬اﻣﺮوزه‬ ‫از دودﻣﺎن ﻋ‪‬ﻨﺰه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺒﻴﻠﻪﻫﺎي ﻣﻀﺮ ﺑﻪ دو ﺷﻌﺒﻪ ﺑﺰرگ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪ :‬ﻗﻴﺲ ﻋ‪‬ﻴﻼن ﺑﻦ ﻣ‪‬ﻀَﺮ‪،‬‬ ‫و ﻃﻮاﻳﻒ اﻟﻴﺎس ﺑﻦ ﻣ‪‬ﻀَﺮ؛ از ﻗﻴﺲ ﻋﻴﻼن‪ ،‬ﺑﻨﻲ ﺳ‪‬ﻠﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻨﻲ ﻫﻮازن‪ ،‬ﺑﻨﻲ‬ ‫ﺛﻘﻴﻒ‪ ،‬ﺑﻨﻲ ﺻﻌﺼﻌﻪ‪ ،‬ﺑﻨﻲ ﻏَﻄﻔﺎن؛ و از َﻏﻄَﻔﺎن‪ ،‬ﻋ‪‬ﺒﺲ ذُﺑﻴﺎن‪ ،‬اﺷﺠ‪‬ﻊ‪،‬‬ ‫اَﻋﺼ‪‬ﺮ؛ و از اﻟﻴﺎس ﺑﻦ ﻣ‪‬ﻀَﺮ‪ ،‬ﺗﻤﻴﻢ ﺑﻦ ﻣ‪‬ﺮّه‪ ،‬ﻫ‪‬ﺬﻳﻞ ﺑﻦ ﻣ‪‬ﺪرِﻛﻪ‪ ،‬ﺑﻨﻲ اَﺳ‪‬ﺪ ﺑﻦ‬ ‫ﺧﺰَﻳﻤﻪ‪ ،‬و ﻃﻮاﻳﻒ ﻛﻨﺎﻧﻪ ﺑﻦ ﺧﺰﻳﻤﻪ؛ و از ﻛﻨﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪان‬ ‫ُ‬ ‫ﻓﻬﺮﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧﻀﺮﺑﻦ ﻛﻨﺎﻧﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻗﺒﺎﺋﻠﻲ ﭼﻨﺪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺟ‪‬ﻤ‪‬ﺢ‪ ،‬ﺳ‪‬ﻬﻢ‪ ،‬ﻋﺪ‪‬ي‪ ،‬ﻣ‪‬ﺨﺰوم‪ ،‬ﺗَﻴﻢ‪ ،‬ز‪‬ﻫﺮه و ﻃﻮاﻳﻒ ﻗُﺼﻲ ﺑﻦ‬ ‫ﻛﻼب‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﺪارﻳﻦ ٌﻗﺼ‪‬ﻲ‪ ،‬اﺳﺪﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰّي ﺑﻦ ُﻗﺼ‪‬ﻲ‪ ،‬و‬ ‫ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف ﺑﻦ ُﻗﺼ‪‬ﻲ‪ .‬از ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف ﭼﻬﺎر ﺗﻴﺮه ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪﻧﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪﺷﻤﺲ‪،‬‬ ‫ﻧﻮﻓﻞ‪ ،‬ﻣﻄﻠّﺐ‪ ،‬ﻫﺎﺷﻢ؛ و ﺧﺎﻧﺪان ﻫﺎﺷﻢ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن از‬ ‫آن ﺧﺎﻧﺪان‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﻟﻤﻄﻠّﺐ ﺑﻦ ﻫﺎﺷﻢ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ؛‬ ‫ﺻ‪‬ﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و ﺳﻠﻢ‪.‬‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻲﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫‪48‬‬ ‫)ﺇﻥ ﺍﷲ ﺍﺻﻄﻔﻰ ﻣﻦ ﻭﻟﺪ ﺇﺑﺮﺍﻫﻴﻢ ﺇﲰﺎﻋﻴﻞ؛ ﻭﺍﺻﻄﻔﻰ ﻣﻦ ﻭﻟﺪ ﺇﲰﺎﻋﻴﻞ ﺑﲏ‬

‫ﮐﻨﺎﻧﺔ؛ ﻭﺍﺻﻄﻔﻰ ﻣﻦ ﮐﻨﺎﻧﺔ ﻗﺮﻳﺸﺎﹰ؛ ﻭﺍﺻﻄﻔﻰ ﻣﻦ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﲏ ﻫﺎﺷﻢ؛‬

‫ﻭﺍﺻﻄﻔﺎﱐ ﻣﻦ ﺑﲏ ﻫﺎﺷﻢ(‪.١‬‬

‫»ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ‪ ،‬از ﻓﺮزﻧﺪان اﺑﺮاﻫﻴﻢ‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ؛ و از‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ‪ ،‬ﺑﻨﻲﻛﻨﺎﻧﻪ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ؛ و از ﺑﻨﻲﻛﻨﺎﻧﻪ؛ ﻗﺮﻳﺶ‬ ‫را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ؛ و از ﻗﺮﻳﺶ؛ ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ؛ و ﻣﺮا از ﻣﻴﺎن‬ ‫ﻫﻤﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻫﺎﺷﻢ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ«‪.‬‬ ‫از ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫)ﺇﻥ ﺍﷲ ﺧﻠﻖ ﺍﳋﻠﻖ ﻓﺠﻌﻠﲏ ﻣﻦ ﺧﲑ ﻓﺮﻗﻬﻢ ﻭ ﺧﲑ ﺍﻟﻔﺮﻳﻘﲔ؛ ﰒ ﲣﲑ‬

‫ﺍﻟﻘﺒﺎﺋﻞ‪ ،‬ﻓﺠﻌﻠﲏ ﻣﻦ ﺧﲑ ﺍﻟﻘﺒﻴﻠﺔ؛ ﰒ ﲣﲑ ﺍﻟﺒﻴﻮﺕ‪ ،‬ﻓﺠﻌﻠﲏ ﻣﻦ ﺧﲑ‬

‫ﺑﻴﻮ‪‬ﻢ؛ ﻓﺄﻧﺎ ﺧﲑﻫﻢ ﻧﻔﺴﺎ‪ ،‬ﻭﺧﲑﻫﻢ ﺑﻴﺘﺎ‪ .‬ﺑﻪ ﺭﻭﺍﻳﺖ ﺩﻳﮕﺮ‪) :‬ﺇﻥ ﺍﷲ ﺧﻠﻖ‬

‫ﺍﳋﻠﻖ‪ ،‬ﻓﺠﻌﻠﲏ ﰲ ﺧﲑﻫﻢ ﻓﺮﻗﺔ؛ ﰒ ﺟﻌﻠﻬﻢ ﻓﺮﻗﺘﲔ‪ ،‬ﻓﺠﻌﻠﲏ ﰲ ﺧﲑﻫﻢ‬

‫ﻓﺮﻗﺔ؛ ﰒ ﺟﻌﻠﻬﻢ ﻗﺒﺎﺋﻞ‪ ،‬ﻓﺠﻌﻠﲏ ﰲ ﺧﲑﻫﻢ ﻗﺒﻴﻠﺔ‪ ،‬ﰒ ﺟﻌﻠﻬﻢ ﺑﻴﻮﺗﹰﺎ‪ ،‬ﻓﺠﻌﻠﲏ‬ ‫ﰲ ﺧﲑﻫﻢ ﺑﻴﺘﹰﺎ‪ ،‬ﻭﺧﲑﻫﻢ ﻧﻔﺴﹰﺎ(‪.٢‬‬

‫»ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎن را آﻓﺮﻳﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﻓﺮﻗﻪ ﻓﺮﻗﻪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪،‬‬ ‫و ﻣﺮا در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻓﺮﻗﺔ آﻧﺎن ﻗﺮار داد‪ .‬آﻧﮕﺎه آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪﻫﺎ‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬و ﻣﺮا در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻗﺮار داد؛ آﻧﮕﺎه آﻧﺎن را ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺎﻧﺪانﻫﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬و ﻣﺮا در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺧﺎﻧﺪانﻫﺎ ﻗﺮار داد‪.‬‬ ‫درﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ ﺷﺨﺼﻴﺖ‪ ،‬و ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ اﺻﻞ و ﻧﺴﺐ‪ ،‬ﻣﻦ‬ ‫از ﻫﻤﻪ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎن ﺑﻬﺘﺮ و ﺑﺮﺗﺮم«‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻟﻔﻀﺎﺋﻞ‪» ،‬ﺑﺎب ﻓﻀﻞ ﻧﺴﺐ اﻟﻨﺒﻲ«‪ ،‬ج‪ ،4‬ص ‪ ،1782‬ح‪1‬؛ ﺳﻨﻦ‬ ‫ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ‪» ،‬ﺑﺎب ﻓﻀﻞ اﻟﻨﺒﻲ«‪ ،‬ج‪ ،5‬ص ‪ ،544‬ح ‪ ،3605‬و ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‬ ‫ﻣﻀﻤﻮن‪ ،‬ح ‪.3606‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ‪» ،‬ﺑﺎب ﻓﻀﻞ اﻟﻨﺒ‪‬ﻲ«‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪ ،545‬ح ‪.3608 ،3607‬‬

‫وﻗﺘﻲ ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﺪﻧﺎن ﻓﺮاوان ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬در اﻃﺮاف و اﻛﻨﺎف ﻣﻨﺎﻃﻖ‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺳﻮي و آن ﺳﻮي‪ ،‬رد ﭘﺎي ﺑﺎرش‬ ‫ﺑﺎران و روﻳﺶ ﮔﻴﺎﻫﺎن را دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫* ﻋﺒﺪاﻟﻘﻴﺲ‪ ،‬و ﺗﻴﺮهﻫﺎﻳﻲ از ﺑﻜﺮ ﺑﻦ واﺋﻞ‪ ،‬و ﺗﻴﺮهﻫﺎﻳﻲ از ﺗﻤﻴﻢ ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺤﺮﻳﻦ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮدﻧﺪ و در آﻧﺠﺎ اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺰﻳﺪﻧﺪ؛‬ ‫* ﺑﻨﻲ ﺣﻨﻴﻔﻪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺑﻜﺮ ﺑﺴﻮي ﻳﻤﺎﻣﻪ ﻛﻮچ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﺣﺠﺮ‪،‬‬ ‫ﻗﺼﺒﺔ ﻳﻤﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺳﻜﻨﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و دﻳﮕﺮ ﺗﻴﺮهﻫﺎي ﺑﻜﺮﺑﻦ واﺋﻞ در اﻣﺘﺪاد آن‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ‪ ،‬از ﻳﻤﺎﻣﻪ ﺗﺎ ﺑﺤﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺎ ﺳﻴﻒ ﻛﺎﻇﻤﻪ‪ ،‬ﺗﺎ درﻳﺎ‪ ،‬اﻃﺮاف ﺳﻮاد‬ ‫ﻋﺮاق‪ ،‬ﺗﺎ اُﺑ‪‬ﻠّﻪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﻴﺖ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﮔﺰﻳﺪﻧﺪ؛‬ ‫* ﺗﻐﻠﺐ در ﺟﺰﻳﺮه ﻓﺮاﺗﻴﻪ ا ﻗﺎﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻌﻀﻲ از ﺗﻴﺮهﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺎ‬ ‫ﺑﻨﻲ ﺑﻜﺮ ﻫﻤﺨﺎﻧﻪ ﺷﺪﻧﺪ؛ و ﺑﻨﻲ ﺗﻤﻴﻢ در ﺑﻴﺎﺑﺎن ﺑﺼﺮه ﺳﺎﻛﻦ ﺷﺪﻧﺪ؛‬ ‫* ﺑﻨﻲ ﺳﻠﻴﻢ در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬از وادي اﻟﻘﺮي ﺗﺎ ﺧﻴﺒﺮ‪ ،‬ﺗﺎ ﺷﺮق‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺗﺎ ﺣﺪاﻟﺠﺒﻠﻴﻦ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﻴﻦﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺮه ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺳﻜﻮﻧﺖ‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮدﻧﺪ؛‬ ‫* ﺑﻨﻲاﺳﺪ در ﺳﻤﺖ ﺷﺮق ﺗﻴﻤﺎء و ﺳﻤﺖ ﻏﺮب ﻛﻮﻓﻪ‪ ،‬ﺳﻜﻨﺎ ﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻛﻪ از ﻳﻚ ﺳﻮي ﺑﺎ ﺗﻴﻤﺎء در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑ‪‬ﺤﺘُﺮ از ﻃَﻴﻲ‪ ،‬و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺑﺎ‬ ‫ﻛﻮﻓﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺎﻓﺖ ﭘﻨﺞ روزه راه ﻓﺎﺻﻠﻪ داﺷﺘﻨﺪ؛‬ ‫* ذُﺑﻴﺎن از ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺗَﻴﻤﺎء ﺗﺎ ﺣﻮران ﺳﻜﻮﻧﺖ اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺗﻴﺮهﻫﺎي ﻛﻨﺎﻧﻪ در ﺗﻬﺎﻣﻪ ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬و در ﻣﻜّﻪ و ﺣﻮﻣﺔ آن ﻃﻮاﻳﻒ‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬و ا ز ﻫﻢ ﭘﺮاﻛﻨﺪه زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ُﻗﺼ‪‬ﻲ ﺑﻦ ﻛﻼب در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﻇﻬﻮر ﻛﺮد و ﻃﻮاﻳﻒ ﻗﺮﻳﺶ را ﮔﺮد آورد‪،‬‬ ‫و ﺑﺮاي آﻧﺎن وﺣﺪﺗﻲ ﭘﺪﻳﺪ آورد ﻛﻪ ﻗﺪر و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن را ﺑﺴﻲ ﺑﺎﻻ‬ ‫ﺑﺮد‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ر‪.‬ك‪» :‬ﺟﻤﻬﺮه اﻟﻨﺴﺐ؛ ﻧﺴﺐ ﻣﻌﺪ واﻟﻴﻤﻦ اﻟﻜﺒﻴﺮه؛ اﻧﺴﺎب اﻟﻘﺮﺷﻴﻴﻦ؛‬ ‫ﻧﻬﺎﻳﻪ ا ﻻرب؛ ﻗﻼﺋﺪ اﻟﺠﻤﺎن‪ ،‬ﺳﺒﺎﻧﻚ ا ﻟﺬﻫﺐ«؛ و‪...‬‬

‫‪50‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دو‪‬م‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎ و اﻣﺎرتﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ‬

‫ﺗﻤﻬﻴﺪ‬ ‫ﺣﺎﻛﻤﺎن ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﻇﻬﻮر دﻋﻮت ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ﺑﺮ دو ﻧﻮع ﺑﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺗﺎﺟﺪار‪ ،‬ﻛﻪ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﺒﻮدﻧﺪ؛‬ ‫‪ .2‬رؤﺳﺎي ﻗﺒﺎﺋﻞ و ﻋﺸﺎﻳﺮ‪ ،‬ﻛﻪ از ﺟﻬﺖ ﺣﻜﻮﻣﺖ و ﻣﺰاﻳﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫دﺳﺖ ﻛﻤﻲ از ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺗﺎﺟﺪار ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ؛ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن داراي‬ ‫اﺳﺘﻘﻼل ﺗﺎم ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن از ﻳﻚ ﭘﺎدﺷﺎه ﺗﺎﺟﺪار ﺗﺒﻌﻴﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺗﺎﺟﺪار‪ ،‬ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻳﻤﻦ‪ ،‬و ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺗﻮاﺑﻊ‬ ‫ﺷﺎم )ﻳﻌﻨﻲ آل ﻏﺴﺎن( و ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺣﻴﺮه؛ دﻳﮕﺮ ﺣﺎﻛﻤﺎن ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺗﺎج‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪاي از ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ اﻳﻦ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻋﺮب‪ ،‬و‬ ‫رؤﺳﺎي ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺎﺩﺷﺎﻫﺎﻥ ﻳﻤﻦ‬ ‫ﻗﺪﻳﻤﻲﺗﺮﻳﻦ ﻗﻮم ﻋﺮب ﻛﻪ از ﻧﮋاد ﻋﺮب ﻋﺎرﺑﻪ در ﻳﻤﻦ ﺷﻬﺮت‬ ‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻮم ﺳﺒﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺣﻔّﺎريﻫﺎي ﺷﻬﺮ ﻗﺪﻳﻤﻲ اور آﺛﺎر آﻧﺎن ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺑﻴﺴﺖوﭘﻨﺞ ﻗﺮن ﭘﻴﺶ از ﻣﻴﻼد ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬آﻏﺎز‬ ‫ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ ﺗﻤﺪ‪‬ن و ﺷﻮﻛﺖ و ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﮔﺴﺘﺮش ﻗﻠﻤﺮوﺷﺎن ﻳﺎزده ﻗﺮن‬ ‫ﭘﻴﺶ از ﻣﻴﻼد ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬دورانﻫﺎي ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺳﻼﻃﻴﻦ ﻳﻤﻦ را ﻣﻲﺗﻮان‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ذﻳﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪:‬‬ ‫ﺩﻭﺭﺓ ﺍﻭ‪‬ﻝ‪ -‬ﺍﺯ ‪ ۱۳۰۰‬ﺗﺎ ‪ ۶۲۰‬ﭘﻴﺶ ﺍﺯ ﻣﻴﻼﺩ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻳﻤﻦ در اﻳﻦ دوره ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﻴﻨﻴﺎن ﺷﻬﺮت ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫در »ﺟﻮف« ﻳﻌﻨﻲ دﺷﺖ واﻗﻊ ﺷﺪه‪ ،‬ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ ﻧﺠﺮان و ﺣﻀﺮﻣﻮت‪ ،‬ﻇﻬﻮر‬ ‫ﻛﺮد‪ ،‬و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻧﺸﻮ و ﻧﻤﺎ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬و وﺳﻌﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﺑﺮ ﺳﻴﻄﺮه و‬

‫ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ آن اﻓﺰوده ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﻧﻔﻮذ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻋﻼ‬ ‫و ﻣﻌﺎن در ﺷﻤﺎل ﺣﺠﺎز ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻳﻤﻦ ﺑﻪ ﺧﺎرج از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻛﺸﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﺗﺠﺎرت و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻣﺘﻦ اﻗﺘﺼﺎدﺷﺎن را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲداد‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺪ‪ ‬ﻣﺄرب را ﻛﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻳﻤﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ‬ ‫ﻋﻤﺪه دارد‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ؛ اﻳﻦ ﺳﺪ‪ ‬ﺧﻴﺮات و ﺑﺮﻛﺎت ﻓﺮاوان ﺑﺮاي آﻧﺎن داﺷﺖ؛‬ ‫﴿ ‪‬ﺣﺘ‪‬ﻰ ‪‬ﻧﺴ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﺬﱢ ﹾﻛ ‪‬ﺮ ‪‬ﻭﻛﹶﺎﻧ‪‬ﻮﺍ ﹶﻗﻮ‪‬ﻣﹰﺎ ﺑ‪‬ﻮﺭﹰﺍ﴾‪» .١‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎم ﺧﺪا را‬ ‫ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﺒﺎه ﺑﺮ ﺑﺎد ﺷﺪﻧﺪ!«‬ ‫در اﻳﻦ دوره‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻳﻤﻦ را »ﻣﻜﺮب ﺳﺒﺎ« ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﭘﺎﻳﺘﺨﺘﺸﺎن‬ ‫ﺻﺮواح ﺑﻮد ﻛﻪ وﻳﺮاﻧﻪﻫﺎي آن در ﭘﻨﺠﺎه ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﻲ ﺷﻬﺮ‬ ‫ﻣﺄرب‪ ،‬و ‪ 142‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷﺮق ﺻﻨﻌﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺮﺑﻴﻪ‬ ‫ﻣﺸﻬﻮر ا ﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن اﻳﻦ دوره را ‪ 22‬ﺗﺎ ‪ 26‬ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺮآورد‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.2‬‬ ‫ﺩﻭﺭﺓ ﺩﻭ‪‬ﻡ‪ -‬ﺍﺯ ‪ ۶۲۰‬ﺗﺎ ‪ ۱۱۵‬ﭘﻴﺶ ﺍﺯ ﻣﻴﻼﺩ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻳﻤﻦ در اﻳﻦ دوره ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺳﺒﺎ ﻣﺸﻬﻮر ﺷﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن ﻳﻤﻦ ﻟﻘﺐ ﻣﻜﺮب را واﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﻣﻠﻮك ﺳﺒﺎ«‬ ‫ﺷﻬﺮت ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺄرب را ﺑﻪ ﺟﺎي ﺻﺮواح ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫وﻳﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻣﺄرب در ﻓﺎﺻﻠﺔ ‪ 192‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷﺮق ﺻﻨﻌﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن‬ ‫ﺑﺎﻗﻴﺴﺖ‪.3‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻓﺮﻗﺎن‪ ،‬آﻳﻪ ‪.18‬‬ ‫‪ -2‬اﻟﻴﻤﻦ ﻋﺒﺮاﻟﺘﺎرﻳﺦ‪ ،‬ص ‪130 ،124 ،83 ،77‬؛ ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻌﺮب ﻗﺒﻞ اﻻﺳﻼم‪ ،‬ص ‪-101‬‬ ‫‪.113‬‬ ‫‪ -3‬اﻟﻴﻤﻦ ﻋﺒﺮ اﻟﺘﺎرﻳﺦ‪ ،‬ص ‪130 ،124 ،83 ،77‬؛ ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻌﺮب ﻗﺒﻞ اﻻﺳﻼم‪ ،‬ص ‪-101‬‬ ‫‪.113‬‬

‫‪52‬‬ ‫ﺩﻭﺭﺓ ﺳﻮ‪‬ﻡ‪ -‬ﺍﺯ ‪ ۱۱۵‬ﭘﻴﺶ ﺍﺯ ﻣﻴﻼﺩ ﺗﺎ ‪ ۳۰۰‬ﻣﻴﻼﺩﻱ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻳﻤﻦ در اﻳﻦ دوره‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »دوﻟﺖ ﺣﻤﻴﺮي اُوﻟﻲ« ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا در اﻳﻦ دوره ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺣﻤﻴﺮ در ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺳﺒﺎ ﭼﻴﺮﮔﻲ و اﺳﺘﻘﻼل‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬و ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن اﻳﻦ دوره ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﻣﻠﻮك ﺳﺒﺎ و ذي رﻳﺪان« ﺷﻬﺮت‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن‪ ،‬ﺷﻬﺮ رﻳﺪان را ﺑﻪ ﺟﺎي ﺷﻬﺮ ﻣﺄرب ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﺧﻮد‬ ‫ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬رﻳﺪان ﺑﻪ ﻧﺎم ﻇﻔﺎر ﻧﻴﺰ ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ‪ ،‬و وﻳﺮاﻧﻪﻫﺎﻳﺶ در داﻣﻨﻪ‬ ‫ﻛﻮﻫﻲ ﻛﻠّﻪﻗﻨﺪي در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻳﺮﻳﻢ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ دوره‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ‬ ‫ﺳﻘﻮط و اﻧﺤﻄﺎط در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن‪ ،‬ﭘﻴﺎﭘﻲ ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻲ ﻛﺮد‪ :‬ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ اﻳﺸﺎن‪-‬‬ ‫ﺗﺎﺣﺪود زﻳﺎدي‪ -‬ﺑﻪ ﺳﻪ ﺟﻬﺖ از دﺳﺖ رﻓﺖ‪ :‬او‪‬ﻻ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﻜﻪ ﻧﺒﻄﻴﺎن‬ ‫ﻧﻔﻮذ ﺧﻮﻳﺶ را در ﺷﻤﺎل ﮔﺴﺘﺮاﻧﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ ،‬روﻣﻴﺎن راه ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ‬ ‫درﻳﺎﻳﻲ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آﻧﻜﻪ ﻣﺼﺮ و ﺳﻮرﻳﻪ و ﺷﻤﺎل ﺣﺠﺎز را ﺗﺤﺖﻧﻔﻮذ‬ ‫ﺧﻮد درآوردﻧﺪ‪ ،‬در اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ؛ ﺛﺎﻟﺜﺎً‪ ،‬ﻗﺒﺎﺋﻞ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺳﺨﺖ‬ ‫رﻗﺎﺑﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪن ﻃﻮاﻳﻒ آل ﻗﺤﻄﺎن‪ ،‬و‬ ‫ﻣﻬﺎﺟﺮت اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎي دوردﺳﺖ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺩﻭﺭﺓ ﭼﻬﺎﺭﻡ‪ -‬ﺍﺯ ‪ ۳۰۰‬ﻣﻴﻼﺩﻱ ﺗﺎ ﻭﺭﻭﺩ ﺍﺳﻼﻡ ﺑﻪ ﻳﻤﻦ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻳﻤﻦ در اﻳﻦ دوره ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »دوﻟﺖ ﺣﻤﻴﺮي دوم« ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن اﻳﻦ دوره را »ﻣﻠﻮك ﺳﺒﺎ و ذيرﻳﺪان و ﺣﻀﺮﻣﻮت‬ ‫و ﻳﻤﻨﺖ« ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪهاﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ دوره از ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻳﻤﻦ‪ ،‬ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲﻫﺎ و‬ ‫ﺣﻮادث ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﭘﻲ در ﭘﻲ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬و ﺷﻮرشﻫﺎ و ﺟﻨﮕﻬﺎي‬ ‫داﺧﻠﻲ ﻳﻜﻲ ﭘﺲ از دﻳﮕﺮي ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن اﻳﻦ دوره را ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار داد‪،‬‬ ‫و ﺣﻜﻮﻣﺖ آﻧﺎن را ﺑﺎزﻳﭽﻪاي در دﺳﺖ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن ﻗﺮار داد‪ ،‬و ﺑﺎﻻﺧﺮه‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ اﺳﺘﻘﻼل اﻳﺸﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ دوران‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ روﻣﻴﺎن ﺑﻪ ﻋﺪن ﭘﺎي ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ آﻧﺎن ﺣﺒﺸﻴﺎن ﺑﺮاي‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر در ﺳﺎل ‪ 340‬ﻣﻴﻼدي ﻳﻤﻦ را اﺷﻐﺎل ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ا ز رﻗﺎﺑﺖ دو‬

‫ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻫﻤﺪان و ﺣﻤﻴﺮ ﺑﻬﺮه ﺟﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ اﺷﻐﺎل ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 378‬ﻣﻴﻼدي‬ ‫اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻳﻤﻦ اﺳﺘﻘﻼل ﺧﻮد را ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ‬ ‫ﭘﻴﺮوزي‪ ،‬ﺳﻮراﺧﻬﺎﻳﻲ در ﺳﺪ‪ ‬ﻣﺄرب ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺧﺮه آن ﺳﻴﻞ ﻋﻈﻴﻢ‬ ‫ﻛﻪ در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﺳﻴﻞ اﻟﻌﺮم« ﻣﺬﻛﻮر اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ ،‬در ﺳﺎل‬ ‫‪ 450‬ﺗﺎ ‪ 451‬ﻣﻴﻼدي ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺮ اﺛﺮ اﻳﻦ ﻓﺎﺟﻌﺔ ﺑﺰرگ‪،‬‬ ‫آﺑﺎديﻫﺎي ﻳﻤﻦ ﺑﻪ وﻳﺮاﻧﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه‪ ،‬و ﻃﻮاﻳﻒ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺎﻛﻦ ﻳﻤﻦ ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻮي و آن ﺳﻮي ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 523‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬ذوﻧﻮاس ﻳﻬﻮدي ﻳﻮرﺷﻲ ﺳﺨﺖ ﻛﺎرﺳﺎز را ﺑﺮ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﻧﺠﺮان آﻏﺎز ﻛﺮد‪ ،‬و درﺻﺪد ﺑﺮآﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ زور و ﻓﺸﺎر‬ ‫اﻫﺎﻟﻲ ﻧﺠﺮان را از آﻳﻴﻦ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ؛ و ﭼﻮن اﺑﺎ ﻛﺮدﻧﺪ و‬ ‫ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻮدالﻫﺎي ﭘﺮ از آﺗﺶ ﺑﺮاي آﻧﺎن درﺳﺖ ﻛﺮد‪ ،‬و ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن‬ ‫ﻧﺠﺮان را در آﺗﺶ اﻓﻜﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮآن در ﺳﻮرة‬ ‫ﺑﺮوج ﻣﻮرد اﺷﺎره ﻗﺮار داده و ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺏ ﺍﹾﻟﹸﺄ ‪‬ﺧﺪ‪‬ﻭ ‪‬ﺩ﴾‪.1‬‬ ‫ﺻﺤ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫﴿ ﹸﻗ‪‬ﺘ ﹶﻞ ﹶﺃ ‪‬‬ ‫اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ‪ ،‬ﺣﺲ‪ ‬اﻧﺘﻘﺎم ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم‬ ‫ﻓﺘﻮﺣﺎت و ﺗﻮﺳﻌﻪﻃﻠﺒﻲﻫﺎﻳﻲ ﺗﺤﺖ رﻫﺒﺮي اﻣﭙﺮاﻃﻮران روم در ﺑﻼد ﻋﺮب‬ ‫واداﺷﺖ‪ .‬روﻣﻴﺎن ﺣﺒﺸﻴﺎن را ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي آﻧﺎن‬ ‫ﻧﻴﺮوي درﻳﺎﻳﻲ ﺗﺮﺗﻴﺐ دادﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 525‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬ﻫﻔﺘﺎد ﻫﺰار رزﻣﻨﺪه از‬ ‫ﺣﺒﺸﻪ ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻳﻤﻦ را ﺑﺮاي ﺑﺎر دو‪‬م اﺷﻐﺎل ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ‬ ‫اﻳﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺎ ارﻳﺎط ﺑﻮد‪ .‬ارﻳﺎط از ﺳﻮي ﭘﺎدﺷﺎه ﺣﺒﺸﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي ﻳﻤﻦ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﻟﺸﻜﺮش‪ ،‬اﺑﺮﻫﻪ ﺑﻦ ﺻﺒﺎح اﺷﺮم‪ ،‬در‬ ‫ﺳﺎل ‪ 549‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﭘﺲ از راﺿﻲ ﻛﺮدن ﭘﺎدﺷﺎه‬ ‫ﺣﺒﺸﻪ و ﺟﻠﺐ رﺿﺎﻳﺖ او‪ ،‬ﺧﻮد را ﭘﺎدﺷﺎه ﻳﻤﻦ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬اﺑﺮﻫﻪ ﻫﻤﺎن‬ ‫ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ وﻳﺮان ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻛﻌﺒﻪ ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻲ ﻛﺮد‪ ،‬و ﺧﻮد و‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره ﺑﺮوج‪ ،‬آﻳﻪ ‪.4‬‬

‫‪54‬‬ ‫ﻟﺸﻜﺮﻳﺎﻧﺶ ﺑﻪ »اﺻﺤﺎب اﻟﻔﻴﻞ« ﻣﻌﺮوف ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﺑﺮﻫﻪ را ﭘﺲ از‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺻﻨﻌﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﺎﺟﺮاي ﻓﻴﻞ‪ ،‬ﻫﻼك ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﭘﺴﺮش‬ ‫ﻳﻜﺴﻮم‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﭘﺴﺮ دوم او‪ ،‬ﻣﺴﺮوق‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ او ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ‬ ‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ دو ﺑﺪﺗﺮ از ﭘﺪرﺷﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﻴﺮﺗﻲ ﭘﻠﻴﺪﺗﺮ از او داﺷﺘﻨﺪ و‬ ‫اﻫﺎﻟﻲ ﻳﻤﻦ را ﺳﺨﺖ ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار دادﻧﺪ و ﺑﻴﭽﺎره ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﻮار‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻫﻞ ﻳﻤﻦ‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﺎﺟﺮاي ﻓﻴﻞ‪ ،‬از ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻛﻤﻚ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺒﺸﻴﺎن اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻘﺎوﻣﺖ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن‬ ‫دادﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎﻻﺧﺮه آﻧﺎن را از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ راﻧﺪﻧﺪ و در ﺳﺎل ‪575‬‬ ‫ﻣﻴﻼدي ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﻣﻌﺪﻳﻜﺮب ﺳﻴﻒﺑﻦ ذيﻳﺰن ﺣﻤﻴﺮي ﺑﻪ اﺳﺘﻘﻼل‬ ‫رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و او را ﭘﺎدﺷﺎه ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﺪﻳﻜﺮب ﮔﺮوﻫﻲ از ﺣﺒﺸﻴﺎن‬ ‫را ﻛﻨﺎ ر ﺧﻮد ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ او را ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و در رﻛﺎب او‬ ‫راه ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪ .‬روزي از روزﻫﺎ‪ ،‬آن ﺣﺒﺸﻴﺎن ﻛﺎر وي را ﻳﻜﺴﺮه ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺮگ وي‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ از ﺧﺎﻧﺪان ذيﻳﺰن ﺑﻴﺮون ﺷﺪ‪ ،‬و ﻳﻤﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫ﻣﺴﺘﻌﻤﺮهاي از ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات ﭘﺎرﺳﻴﺎن درآﻣﺪ‪ ،‬و واﻟﻴﺎن و دﺳﺖﻧﺸﺎﻧﺪﮔﺎن‬ ‫اﻳﺮاﻧﻲﻧﮋاد‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﭘﺲ از دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﺑﺮ ﻳﻤﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﻧﺨﺴﺖ‪،‬‬ ‫و‪‬ﻫﺮَز‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻣﺮزﺑﺎن ﭘﺴﺮ و‪‬ﻫﺮَز؛ ﺳﭙﺲ ﭘﺴﺮش ﺗﻴﻨﺠﺎن؛ ﺳﭙﺲ ﺧﺴﺮو ﭘﺴﺮ‬ ‫ﺗﻴﻨﺠﺎن؛ ﺳﭙﺲ ﺑﺎذان؛ ﻛﻪ وي آﺧﺮﻳﻦ واﻟﻲ اﻳﺮاﻧﻲ ﻳﻤﻦ ﺑﻮد‪ ،‬و در ﺳﺎل‬ ‫‪ 628‬ﻣﻴﻼدي اﺳﻼم آورد‪ ،‬و ﺑﺎ اﺳﻼم آوردن وي ﻗﺪرت و ﻧﻔﻮذ ﭘﺎرﺳﻴﺎن‬ ‫در ﻳﻤﻦ ﭘﺎﻳﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪.1‬‬ ‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻧﻜـ‪ :‬اﻟﻴﻤﻦ ﻋﺒﺮ اﻟﺘﺎرﻳﺦ‪ ،‬ص ‪...،161-157 ،130-124 ،83-77‬؛‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ أرض اﻟﻘﺮآن‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ 133‬ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺘﺎب؛ ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻌﺮب ﻗﺒﻞ اﻻﺳﻼم‪ ،‬ص‬ ‫‪ .151-101‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﻨﻮات و ﺗﻔﺼﻴﻼت ﺑﺮﺧﻲ ﺣﻮادث‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻳﻜﻲ از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن در اﻳﻦ ﺑﺎره ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ان‬ ‫ﻫﺬا اﻻ اﺳﺎﻃﻴﺮ اﻻو‪‬ﻟﻴﻦ!‪.‬‬

‫ﭘﺎﺩﺷﺎﻫﺎﻥ ﺣﻴﺮﻩ‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻋﺮاق و اﻃﺮاف آن را‪ ،‬از ﻫﻤﺎن اوان ﻛﻪ ﻛﻮرش ﻛﺒﻴﺮ )‪-557‬‬ ‫‪ 529‬ق‪.‬م( آﻧﺠﺎ را ﺳﺎﻣﺎن و ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ ،‬ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﺮ آن ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻛﺸﻤﻜﺶ و ﺧﺼﻮﻣﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 326‬ﭘﻴﺶ از ﻣﻴﻼد‪ ،‬اﺳﻜﻨﺪر ﻣﻘﺪوﻧﻲ ﻗﻴﺎم ﻛﺮد‪ ،‬و دارا‪ ،‬ﺷﺎه‬ ‫اﻳﺮان‪ ،‬را ﺷﻜﺴﺖ داد و ﭘﺎرﺳﻴﺎن را درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻗﺪرت و‬ ‫ﺷﻮﻛﺖ آﻧﺎن ﭘﺎﻳﺎن داد‪ .‬ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎي ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺷﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﻠﻮكاﻟﻄﻮاﺋﻒ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن را در اﺧﺘﻴﺎر ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺟﺪاﺟﺪا‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﺮان ﻓﺮﻣﺎن‬ ‫ﻣﻲراﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 230‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬و درﻋﻬﺪ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن‬ ‫ﻣﻠﻮكاﻟﻄﻮاﺋﻒ‪ ،‬ﻗﺤﻄﺎﻧﻴﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺨﺸﻲ از ﺣﻮﻣﺔ ﻋﺮاق را‬ ‫اﺷﻐﺎل ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺳﭙﺲ ﻣﻬﺎﺟﺮان ﻋﺪﻧﺎﻧﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﻴﻮﺗﺴﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺸﻤﻜﺶ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺎﻻﺧﺮه‪ ،‬در ﺑﺨﺸﻲ از ﺟﺰﻳﺮه ﻓُﺮاﺗﻴﻪ ﺳﺎﻛﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﺎدﺷﺎه ﺣﻴﺮه از اﻳﻦ ﻣﻬﺎﺟﺮان ﻋﺮب‪ ،‬ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻓﻬﻢ ﺗﻨﻮﺧﻲ از‬ ‫آل ﻗﺤﻄﺎن ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﺤﻞ اﻗﺎﻣﺖ او ﺷﻬﺮ اﻧﺒﺎر ﻳﺎ در ﻧﺰدﻳﻜﻲ اﻧﺒﺎر ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ‬ ‫از وي‪ ،‬ﺑﺮادرش ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻓﻬﻢ‪ ،‬ﺑﻪ رواﻳﺘﻲ‪ ،1‬و ﺟﺬﻳﻤﻪ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ‬ ‫ﻣﻠﻘّﺐ ﺑﻪ »اَﺑﺮش« و »و‪‬ﺿّﺎح« ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮي‪ ،2‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ وي ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻋﻬﺪ اردﺷﻴﺮ ﭘﺴﺮ ﺑﺎﺑﻚ‪ ،‬دوﺑﺎره‪ ،‬ﻗﺪرت ﺑﻪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪.‬‬ ‫اردﺷﻴﺮ ﻣﺆﺳ‪‬ﺲ ﺳﻠﺴﻠﺔ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 236‬ﻣﻴﻼدي ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬار‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬وي ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲﻫﺎ و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲﻫﺎي اﻣﻮر ﭘﺎرﺳﻴﺎن را ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺎﻣﺎن آورد‪ ،‬و ﺑﺮ ﻋﺮبﻫﺎي ﻣﻘﻴﻢ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﺤﺖ ﺳﻴﻄﺮة ﺧﻮﻳﺶ ﭼﻴﺮه ﺷﺪ؛‬ ‫‪ -1‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻄﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ .540‬اﺑﻦ ﺧﻠﺪون در ﻛﺘﺎب ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮد ﻫﻤﻴﻦ رواﻳﺖ را‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )ج ‪ ،2/2‬ص ‪ (238‬و ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻓﻬﻢ ﺟﺬﻳﻤﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮادرزاده ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻓﻬﻢ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻳﻌﻘﻮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪169‬؛ ﻣﺴﻌﻮدي‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.90‬‬

‫‪56‬‬ ‫و ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻛﻮچ ﻛﺮدن ﻗﻀﺎﻋﻪ ﺑﻪ ﺷﺎم ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و اﻫﻞ ﺣﻴﺮه و‬ ‫اﻧﺒﺎر ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن او ﮔﺮدن ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻋﻬﺪ اردﺷﻴﺮ ﺑﺎﺑﻜﺎن وﻻﻳﺖ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺟﺬﻳﻤﺔ وﺿّﺎح ﺑﺮ ﺣﻴﺮه‪ ،‬و‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺣﻜﻮﻣﺖ و وﻻﻳﺖ دﻳﮕﺮ ﻋﺮبﻫﺎي رﺑﻴﻌﻪ و ﻣﻀﺮ ﻛﻪ در ﺳﺮزﻣﻴﻦ‬ ‫ﻋﺮاق و ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲراﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻮد‪ .‬اردﺷﻴﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪ‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺤﺎل اﺳﺖ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﺮ ﻋﺮبﻫﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻜﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﮕﺬارد‬ ‫ﻛﻪ آﻧﺎن ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎن او را ﻏﺎرت ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﻓﺮدي را از‬ ‫ﻣﻴﺎن ﻋﺮﺑﻬﺎ ﭘﺎدﺷﺎه آﻧﺎن ﮔﺮداﻧﺪ ﻛﻪ ا ز ﻳﻚ ﺳﻮي وي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن‬ ‫را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﻨﺪ و دﺳﺘﻴﺎر و ﭘﺎﺳﺪار ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺑﺎﺷﺪ؛ و از ﺳﻮي‬ ‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﺑﻪ او ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن روم ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺳﺨﺖ از اﻳﺸﺎن در ﻫﺮاس ﺑﻮد؛ و در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﻋﺮبﻫﺎي ﻣﻘﻴﻢ ﺷﺎم ﻛﻪ دﺳﺖ ﭘﺮوردة ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن روم ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺮبﻫﺎي‬ ‫ﻣﻘﻴﻢ ﻋﺮاق را در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﺎن ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﻮاره در ﻣﻘﺮّ ﭘﺎدﺷﺎه ﺣﻴﺮه‬ ‫ﻳﻚ ﺗﻴﭗ از ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن اﻳﺮان را آﻣﺎده ﻧﮕﺎه ﻣﻲداﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺪد آﻧﺎن ﺑﺮ‬ ‫ﻋﺮبﻫﺎي ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ او ﺧﺮوج ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺮوز‬ ‫آﻳﺪ‪ .‬ﺟﺬﻳﻤﻪ ﺣﺪود ﺳﺎل ‪ 268‬ﻣﻴﻼدي از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺟﺬﻳﻤﻪ‪ ،‬ﻋﻤﺮوﺑﻦ ﻋﺪي ﺑﻦ ﻧﺼﺮ ﻟﺨﻤﻲ )‪288 -268‬م(‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي ﺣﻴﺮه ﺷﺪ‪ .‬وي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﺎدﺷﺎه از ﻟﺨﻤﻴﺎن و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﻴﺮه را ﻣﻘﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار داد‪ .‬وي ﻫﻢ ﻋﺼﺮ‬ ‫ﺧﺴﺮو ﺷﺎﭘﻮر ﭘﺴﺮ اردﺷﻴﺮ ﺑﺎﺑﻜﺎن ﺑﻮد‪ .‬از آن ﭘﺲ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻟﺨﻤﻴﺎن ﺑﺮ‬ ‫وﻻﻳﺖ ﺣﻴﺮه ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﺎد ﭘﺴﺮ ﻓﻴﺮوز )‪-448‬‬ ‫‪531‬م( ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي اﻳﺮان ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در ﻋﻬﺪ وي‪ ،‬ﻣﺰدك ﻇﻬﻮر ﻛﺮد‪ ،‬و‬ ‫دﻋﻮت ﺑﻪ رﻫﺎﻳﻲ از ﺷﺮﻳﻌﺖ و ﻗﺎﻧﻮن را آﻏﺎز ﻛﺮد‪ .‬ﻗﺒﺎد ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻋﺪه‬ ‫ﻓﺮاواﻧﻲ از ﻣﺮدم اﻳﺮان آﻳﻴﻦ او را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗﺒﺎد ﭘﻴﻜﻲ ﻧﺰد ﭘﺎدﺷﺎه ﺣﻴﺮه؛‬ ‫ﻣﻨﺬرﺑﻦ ﻣﺎءاﻟﺴ‪‬ﻤﺎء )‪554-512‬م( ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬و او را ﺑﻪ اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮدن آن‬

‫آﻳﻴﻦ ﭘﻠﻴﺪ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻣ‪‬ﻨﺬ‪‬ر از روي ﺧﻮد ﺑﺰرگﺑﻴﻨﻲ و ﻏﻴﺮت و ﺗﻌﺼﺐ‬ ‫ﻋﺮﺑﻴﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد او را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬ﻗﺒﺎد ﻧﻴﺰ او را ﺑﺮﻛﻨﺎر ﻛﺮد‪ ،‬و ﺣﺎرث ﺑﻦ‬ ‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻛﻨﺪي را‪ ،‬ﻛﻪ دﻋﻮت او ﺑﻪ آﻳﻴﻦ ﻣﺰدك را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ او ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺴﺮو اﻧﻮﺷﻴﺮوان )‪ 578-531‬م( ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻗﺒﺎد ﺷﺪ‪ .‬وي را آﻳﻴﻦ‬ ‫ﻣﺰدك ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻣﺰدك را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻋﺪ‪‬ة‬ ‫زﻳﺎدي از ﭘﻴﺮوان آﻳﻴﻦ وي ﻛُﺸﺖ‪ ،‬و ﻣ‪‬ﻨﺬر را ﺑﻪ ﺗﺨﺖ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺣﻴﺮه‬ ‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻋﻤﺮو را اﺣﻀﺎر ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬وي ﺑﻪ ﻧﺰد ﺑﻨﻲ ﻛﻠﺐ‬ ‫ﮔﺮﻳﺨﺖ‪ ،‬و در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﻣ‪‬ﺮد‪.‬‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﭘﺲ از ﻣﻨﺬرﺑﻦ ﻣﺎءاﻟﺴﻤﺎء در ﻧﺴﻞ وي ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﺗﺎ ﻧﻮﺑﺖ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﻨﺬر )‪605-583‬م( رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺧﺴﺮو‬ ‫اﻧﻮﺷﻴﺮوان ﺑﺮ اﺛﺮ ﺳﻌﺎﻳﺖ و ﺳﺨﻦ ﭼﻴﻨﻲ زﻳﺪﺑﻦ ﻋﺪي ﻋﺒﺎدي ﺑﺮ او ﺧﺸﻢ‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻧﺰد ﻧﻌﻤﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد و او را اﺣﻀﺎر ﻛﺮد‪ .‬از ﺣﻴﺮه ﺑﻴﺮون ﺷﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﻫﺎﻧﻲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺳﺮور و ﺳﺎﻻر آل ﺷﻴﺒﺎن درآﻣﺪ‪ ،‬و ﺧﺎﻧﻮاده و‬ ‫داراﻳﻲاش را ﺑﻪ او ﺳﭙﺮد؛ آﻧﮕﺎه ﺑﺴﻮي ﺧﺴﺮو اﻳﺮان رﻫﺴﭙﺎر ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺴﺮو اﻧﻮﺷﻴﺮوان ﻧﻴﺰ او را زﻧﺪاﻧﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﺗﺎ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﻨﺬر‪ ،‬ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه اﻳﺮان‪ ،‬اﻳﺎس ﺑﻦ ﻗﺒﻴﺼﺔ ﻃﺎﺋﻲ را ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ‬ ‫ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﺎن داد ﻛﻪ ﻧﺰد ﻫﺎﻧﻲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬و از او‬ ‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﻧﺰد اوﺳﺖ ﺗﺤﻮﻳﻞ دﻫﺪ‪ .‬ﻫﺎﻧﻲ را ﺣﻤﻴﺖ ﻋﺮﺑﻴﺖ از‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺑﺎزداﺷﺖ‪ ،‬و ﻫﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎه ﺟﺪﻳﺪ ﺣﻴﺮه اﻋﻼن‬ ‫ﺟﻨﮓ داد‪ .‬دﻳﺮي ﻧﭙﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺮزﺑﺎﻧﺎن ﺧﺴﺮو اﻳﺮان ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻗﺸﻮن‬ ‫رزﻣﻨﺪﮔﺎن اﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬در رﻛﺎب اﻳﺎس‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ او رﻳﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬و در ﻣﻜﺎن ذيﻗﺎر‬ ‫ﻣﻴﺎن دو ﮔﺮوه ﻛﺎرزاري ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻛﻪ در اﺛﻨﺎي آن‬ ‫ﺑﻨﻲﺷﻴﺒﺎن ﭘﻴﺮوز ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺷﻜﺴﺖ ﺳﺨﺖ ﺧﻮردﻧﺪ؛ و اﻳﻦ‬

‫‪58‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ روزي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺮب ﺑﺮ ﻋﺠﻢ ﭘﻴﺮوز ﻣﻲﺷﺪ‪ ،1‬و اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﭘﺲ از‬ ‫ﻣﻴﻼد رﺳﻮل اﻋﻈﻢ ر‪‬خ داد‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘّﻪ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦﻧﮕﺎران در ﻣﻘﺎم ﺗﻌﻴﻴﻦ زﻣﺎن دﻗﻴﻖ اﻳﻦ ﻛﺎرزار ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﺮآناﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا اﻧﺪﻛﻲ ﭘﺲ از وﻻدت‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬روي داده اﺳﺖ‪ ،‬و آن ﺣﻀﺮت در‬ ‫ﻣﺎه ﻫﺸﺘﻢ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ اﻳﺎس ﺑﻦ ﻗﺒﻴﺼﻪ ﺑﺮ ﺣﻴﺮه ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﮔﺮوﻫﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮ اﻳﻦاﻧﺪ ﻛﻪ اﻧﺪﻛﻲ ﭘﻴﺶ از ﺑﻌﺜﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲﺗﺮ اﺳﺖ؛ ﺑﻌﻀﻲ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ اﻧﺪﻛﻲ ﭘﺲ از ﺑﻌﺜﺖ ﺑﻮده؛ و ﺑﺮﺧﻲ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﭘﺲ از ﻫﺠﺮت ﺑﻮده؛ و ﺣﺘﻲ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ‬ ‫ﺑﺪر!‪ ،‬و‪. ...‬‬ ‫ﺧﺴﺮو اﻧﻮﺷﻴﺮوان ﭘﺲ از اﻳﺎس ﻳﻚ ﺣﺎﻛﻢ اﻳﺮاﻧﻲ را ﺑﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬ ‫ﺣﻴﺮه ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﺎم وي آزاد ﺑﻪ ﭘﺴﺮ ﻣﺎﻫﻴﺎن ﭘﺴﺮ ﻣﻬﺮاﺑﻨﺪاد ﺑﻮد‪ ،‬و‬ ‫ﻫﻔﺪه ﺳﺎل )‪ 631-614‬م( ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 632‬ﻣﻴﻼدي‪،‬‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺣﻴﺮه ﺑﻪ آل ﻟﺨﻢ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬و از آن دودﻣﺎن‪ ،‬ﻣ‪‬ﻨﺬر ﺑﻦ ﻧُﻌﻤﺎن‪،‬‬ ‫ﻣﻠﻘّﺐ ﺑﻪ ﻣﻌﺮور‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺣﻴﺮه رﺳﻴﺪ؛ اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ او ﺑﻴﺶ از‬ ‫ﻫﺸﺖ ﻣﺎه ﺑﻪ ﻃﻮل ﻧﻴﺎﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬و ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﺑﺎ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن اﺳﻼم ﺑﺮ او‬ ‫وارد ﮔﺮدﻳﺪ‪.2‬‬ ‫ﭘﺎﺩﺷﺎﻫﺎﻥ ﺳﺮﺯﻣﻴﻦ ﺷﺎﻡ‬ ‫در ﻫﻤﺎن دوراﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻮج ﻫﺠﺮتﻫﺎ و ﻛﻮچ ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﻤﻪﺟﺎ را‬ ‫ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻴﺮهﻫﺎﻳﻲ از ﻗﻀﺎﻋﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻮاﺣﻲ اﻃﺮاف ﺷﺎم ﺳﻔﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫‪ -1‬اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﺪﻳﺚ ﻧﺒﻮي ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﻦ ﺧﻴﺎط در ﻣﺴﻨﺪ ﺧﻮﻳﺶ آورده اﺳﺖ‬ ‫)ص ‪(24‬؛ ﻧﻴﺰ‪ ،‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪.77‬‬ ‫‪ -2‬ﺗﻔﺼﻴﻞ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﻃﺒﺮي و ﻣﺴﻌﻮدي واﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ واﺑﻦ ﺧﻠﺪون وﺑﻼذري واﺑﻦ اﺛﻴﺮ و‬ ‫دﻳﮕﺮان آوردهاﻧﺪ‪.‬‬

‫و در آﻧﺠﺎ رﺣﻞ اﻗﺎﻣﺖ اﻓﻜﻨﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻬﺎﺟﺮان از ﺑﻨﻲ ﺳﻠﻴﺢ ﺑﻦ ﺣﻠﻮان‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻨﻲ ﺿﺠﻌﻢ ﺑﻦ ﺳ‪‬ﻠﻴﺢ‪ ،‬ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ »ﺿﺠﺎﻋ‪‬ﻤﻪ« از آﻧﺎناﻧﺪ‪.‬‬ ‫روﻣﻴﺎن آﻧﺎن را دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪة ﺧﻮد ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻋﺮب ﺑﺎدﻳﻪ را از‬ ‫ﻛﺎرﺷﻜﻨﻲ ﺑﺎزدارﻧﺪ‪ ،‬و از آﻧﺎن ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪاي ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﺮاي ﺧﻮد‬ ‫ﺑﺴﺎزﻧﺪ‪ ،‬و از ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن ﮔﻤﺎﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺳﺎﻟﻬﺎ اﻳﻦ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ‬ ‫اﺳﺘﻤﺮار ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬و ﻳﻜﻲ از ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﻳﻦ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن اﻳﺸﺎن زﻳﺎدﺑﻦ ﻫ‪‬ﺒﻮﻟﻪ‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و زﻣﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖ آﻧﺎن را از اواﺋﻞ ﻗﺮن دوم ﻣﻴﻼدي ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن‬ ‫آن‪ -‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً – ﺑﺮآورد ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ورود آلﻏﺴ‪‬ﺎن ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﺎم‪،‬‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ اﻳﺸﺎن ﻣﻨﻘﻀﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬آلﻏﺴﺎن ﺑﺮ ﺿﺠﺎﻋﻤﻪ ﭼﻴﺮه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ‬ ‫ﻫﺮآﻧﭽﻪ در اﺧﺘﻴﺎر آﻧﺎن ﺑﻮد دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ آﻧﺎن ﭘﻴﺮوز آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﭙﺮاﻃﻮري روم ﻧﻴﺰ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻋﺮب ﺑﺮ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﺎم‬ ‫ﻣﺴﻠّﻂ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ اﻳﻦ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺷﻬﺮ ﺑﺼﺮي ﺑﻮد‪ .‬ﻏﺴﺎﺳﻨﻪ ﭘﻴﺎﭘﻲ ﺑﺎ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻛﺎرﮔﺰاران ﺳﻼﻃﻴﻦ روم ﺑﺮ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﺎم ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ‬ ‫آﻧﻜﻪ در ﺳﺎل ﺳﻴﺰدﻫﻢ ﻫﺠﺮت واﻗﻌﺔ ﻳﺮﻣﻮك اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ ،‬و آﺧﺮﻳﻦ‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎه آل ﻏﺴ‪‬ﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم ﺟﺒﻠﻪ ﺑﻦ اﻳﻬﻢ در ﻋﻬﺪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻤﺮﺑﻦ‬ ‫ﺧﻄﺎب ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن اﺳﻼم ﮔﺮدن ﻧﻬﺎد‪.1‬‬ ‫ﺍﻣﻴﺮﺍﻥ ﺣﺠﺎﺯ‬ ‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬در ﺳﺮاﺳﺮ زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬زﻋﻴﻢ ﻣﻜّﻪ و ﻣﺘﻮﻟّﻲ ﻛﻌﺒﻪ‬ ‫ﺑﻮد؛ و ﻳﻜﺼﺪوﺳﻲ و ﻫﻔﺖ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ درﮔﺬﺷﺖ‪ .2‬ﭘﺲ از وي‪ ،‬ﻳﻜﻲ‬ ‫از ﭘﺴﺮاﻧﺶ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ ،‬دو ﺗﻦ از ﭘﺴﺮاﻧﺶ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﻧﺎﺑ‪‬ﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻗﻴﺪار‪،‬‬ ‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ او ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ را ﺑﻪ ﻋﻜﺲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ‬ ‫‪ -1‬ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺰد ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﻣﺴﻌﻮدي‪ ،‬اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ‪ ،‬اﺑﻦ ﺧﻠﺪون‪ ،‬ﺑﻼذري‪ ،‬ﺑﻦاﺛﻴﺮ‬ ‫و دﻳﮕﺮان ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻔﺮ ﺗﻜﻮﻳﻦ‪17:25 ،‬؛ ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻄﺒﺮي‪ ،‬ج‪ ،1‬ص ‪314‬؛ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ رواﻳﺘﻲ از ﻃﺒﺮي و ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻳﻌﻘﻮﺑﻲ )ج ‪ ،1‬ص ‪ (222‬و دﻳﮕﺮان‪ ،‬وي ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم وﻓﺎت ﻳﻜﺼﺪ و ﺳﻲ ﺳﺎل داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪60‬‬ ‫دو‪ ،‬ﻣ‪‬ﻀﺎض ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺟ‪‬ﺮﻫ‪‬ﻤﻲ‪ ،‬ﭘﺪرﺑﺰرگ ﻣﺎدري آﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﻣﻜﻪ‬ ‫را ﺑﺮﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻮاﻳﻲ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ‬ ‫ﺟ‪‬ﺮﻫ‪‬ﻢ اﻧﺘﻘﺎل ﻳﺎﻓﺖ و در دﺳﺖ آﻧﺎن ﻣﺎﻧﺪ؛ اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻓﺮزﻧﺪان اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ‬ ‫ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ واﻻ داﺷﺘﻨﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬ﭘﺪرﺷﺎن در ﺑﻨﺎي ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ ﺳﻬﻴﻢ ﺑﻮد؛ در‬ ‫ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬در ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻫﻴﭻ ﺳﻬﻤﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.1‬‬ ‫روزﮔﺎران و دورانﻫﺎ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬و ﻓﺮزﻧﺪان اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﻧﺎم و ﻋﻨﻮاﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ ذﻛﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ؛ ﺗﺎ آﻧﻜﻪ اﻧﺪﻛﻲ ﭘﻴﺶ از ﻇﻬﻮر ﺑﺨﺘﻨﺼﺮ ﺟ‪‬ﺮﻫ‪‬ﻤﻴﺎن‬ ‫رو ﺑﻪ ﺿﻌﻒ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺳﺘﺎرة ﻋﺪﻧﺎﻧﻴﺎن در آﺳﻤﺎن ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‬ ‫درﺧﺸﻴﺪن ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ا ز آن زﻣﺎن ﻛﻮﻛﺐ ﺑﺨﺖ ﻋﺪﻧﺎﻧﻴﺎن از اﻓﻖ ﻣﻜﻪ‬ ‫ﻃﺎﻟﻊ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ اوﺿﺎع‪ ،‬آن ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻳﻮرش ﺑﺨﺘﻨﺼﺮ‬ ‫در ذات ﻋﺮق ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﻋﺮاب‪ ،‬ﭘﻴﺸﻮاي رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻋﺮب در آن ﻣﺎﺟﺮا از‬ ‫ﺟ‪‬ﺮﻫ‪‬ﻢ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺷﺨﺺ ﻋﺪﻧﺎن ﺑﻮد‪.2‬‬ ‫در ﺣﻤﻠﺔ دوم ﺑﺨﺘﻨﺼﺮ )ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 587‬ق‪.‬م( ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﺪﻧﺎن ﺑﺴﻮي‬ ‫ﻳﻤﻦ ﻣﺘﻔﺮّق ﺷﺪﻧﺪ و ﺑ‪‬ﺮﺧﻴﺎ ﻫﻤﺮاه ﻳﺮﻣﻴﺎ‪ -‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ‪ -‬ﻣ ‪‬ﻌﺪ‪‬‬ ‫]ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﺪﻧﺎن[ را ﺑﻪ ﺣﺮّان ﺷﺎم ﺑﺮد‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﻓﺸﺎر و ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﺨﺘﻨﺼﺮ از‬ ‫ﻣﻜّﻪ ﻣﺮﺗﻔﻊ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻣ ‪‬ﻌﺪ‪ ‬ﺑﻪ ﻣﻜّﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬و از ﺟﺮﻫﻤﻴﺎن ﻛﺴﻲ را ﺟﺰ‬ ‫ﺟ‪‬ﻮﺷﻢ ﺑﻦ ﺟ‪‬ﻠﻬ‪‬ﻤﻪ ﻧﻴﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎ دﺧﺘﺮ وي ﻣ‪‬ﻌﺎﻧﻪ ازدواج ﻛﺮد‪ ،‬و از او‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﺴﺮي ﺑﻨﺎم ﻧَﺰار ﺷﺪ‪.3‬‬ ‫از آن ﭘﺲ‪ ،‬ﻛﺎر ﺟﺮﻫﻤﻴﺎن در ﻣﻜّﻪ ﺑﻪ ﺑﺪي و زﺷﺘﻲ ﮔﺮاﻳﻴﺪ؛ و روزﮔﺎر‬ ‫ﺑﺮ آﻧﺎن ﺳﺨﺖ ﺷﺪ؛ و دﺳﺖ ﺳﺘﻢ ﺑﺮ ﺳﺮ زاﺋﺮان ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺪا ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮدﻧﺪ؛ و‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮه اﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪113-111‬؛ اﺑﻦ ﻫﺸﺎم ﻓﻘﻂ از ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﺎﺑﺖ از اوﻻد‬ ‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ )ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻄﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.559‬‬ ‫‪ -3‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻄﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،560 -559‬ج‪ ،2‬ص ‪271‬؛ ﻓﺘﺢاﻟﺒﺎري ج ‪ ،6‬ص ‪.622‬‬

‫اﻣﻮال ﻛﻌﺒﻪ را ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺣﻼل ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪1‬؛ و ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺼﻮص‪ ،‬ﻛﻴﻨﺔ ﻋﺪﻧﺎﻧﻴﺎن را ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ آﻧﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﺑﺮ ﺳﺮ‬ ‫ﻏﻴﻆ آورد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺧﺰاﻋﻪ در ﻣﺮّاﻟﻈّﻬﺮان ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﺎﺧﺮﺳﻨﺪي‬ ‫ﻋﺪﻧﺎﻧﻴﺎن را از ﺟﺮاﻫﻤﻪ دﻳﺪﻧﺪ؛ از اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ‬ ‫ﻛﻤﻚ ﻳﻜﻲ از ﻃﻮاﺋﻒ ﻋﺪﻧﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺑﻨﻲﺑﻜﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف ﺑﻦ ﻛﻨﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻨﮓ‬ ‫ﺑﺎ ﺟﺮﻫﻤﻴﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را از ﻣﻜّﻪ آواره ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و در اواﺳﻂ ﻗﺮن‬ ‫دوم ﻣﻴﻼدي زﻣﺎم ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻜﻪ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺟﺮاﻫﻤﻪ ﺧﻮد را ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از ﺟﻼي وﻃﻦ دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬دﻫﺎﻧﺔ ﭼﺎه‬ ‫زﻣﺰم را ﻣﺴﺪود ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻮﺿﻊ آن را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﺪﻳﻦ‬ ‫ﺷﻴﺊ ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎ را در آن ﻣﺪﻓﻮن ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮوﺑﻦ‬ ‫ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻣ‪‬ﻀﺎض ﺟ‪‬ﺮﻫ‪‬ﻤﻲ‪ 2‬دو آﻫﻮي ﻛﻌﺒﻪ‪ 3‬را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد ﺑﺎ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬و در ﭼﺎه زﻣﺰم ﻣﺪﻓﻮن ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و ﺧﻮد ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺟﺮﻫﻤﻴﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻮي ﻳﻤﻦ رﻫﺴﭙﺎر ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬آﻧﺎن از اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻜﻪ را‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ رﻫﺎ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬و از اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻣﻜّﻪ را از دﺳﺖ دادهاﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺳﺨﺖ اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺮوده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻛــﺎن ﻟــﻢ ﻳﻜــﻦ ﺑــﻴﻦ اﻟﺤﺠــﻮن اﻟــﻲ اﻟﺼــﻔﺎ‬

‫اﻧــﻴﺲ‪ ،‬وﻟــﻢ ﻳﺴــﻤﺮ ﺑﻤﻜــﻪ ﺳــﺎﻣﺮ‬

‫‪ -1‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻄﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.284‬‬ ‫‪ -2‬اﺑﻦ ﻣﻀﺎض ﻏﻴﺮ از ﻣﻀﺎض ﺟ‪‬ﺮﻫ‪‬ﻤﻲ اﻛﺒﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ او در داﺳﺘﺎن‬ ‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ)ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﻣﺴﻌﻮدي ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آن روزﮔﺎران ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﺟﻮاﻫﺮ و اﻣﻮاﻟﻲ را اﻫﺪا‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﺎﺳﺎن ﭘﺴﺮ ﺑﺎﺑﻚ دو آﻫﻮي ﻃﻼﻳﻲ را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺟﻮاﻫﺮات و ﻳﻚ‬ ‫ﺷﻤﺸﻴﺮ و ﻃﻼي ﻓﺮاوان اﻫﺪا ﻛﺮد‪ ،‬وﻟﻲ ﻋﻤﺮو آن ﻫﺪاﻳﺎ را در ﭼﺎه زﻣﺰم اﻓﻜﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از‬ ‫ﻣﺼﻨّﻔﺎن ُﻛﺘُﺐ ﺗﺎرﻳﺦ و ﺳﻴﺮه و دﻳﮕﺮان ﺑﺮآناﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ دو آﻫﻮي زر‪‬ﻳﻦ از آن ﺟﺮﻫﻤﻴﺎن‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﻜّﻪ ﺑﺴﺮ ﻣﻲﺑﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬ﺟﺮﻫﻢ ﻫﻴﭽﮕﺎه داراﻳﻲ و اﻣﻮاﻟﻲ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻛﻪ از آن ﻗﺒﺎﻳﻞ دﻳﮕﺮ‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ؛ واﷲ اﻋﻠﻢ )ﻣﺮوج اﻟﺬﻫﺐ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.(243-242‬‬

‫‪62‬‬ ‫ﺑﻠـــﻲ‪ ،‬ﻧﺤـــﻦ ﻛﻨـــﺎ اﻫﻠﻬـــﺎ ﻓﺎﺑﺎدﻧـــﺎ‬

‫ﺻــﺮوف اﻟﻠﻴــﺎﻟﻲ واﻟﺠــﺪود اﻟﻌــﻮاﺛﺮ‬

‫»ﺗﻮ ﮔﻮﻳﻲ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ‪ ،‬از ﺣﺠﻮن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺻﻔﺎ‪ ،‬دﻳﺎري ﺑﺮﺟﺎي‬ ‫ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﻣﻜﻪ ﭘﺮﻧﺪهاي ﭘﺮﻧﻤﻲزﻧﺪ؛ ﻣﺎ ﺑﻮدﻳﻢ‬ ‫ﺳﺎﻛﻨﺎن دﻳﺮﻳﻨﻪ ﻣﻜﻪ؛ اﻣﺎ ﻓﺮاز و ﻧﺸﻴﺐ روزﮔﺎر‪ ،‬و ﺑﺨﺖ ﭘﺮ‬ ‫ادﺑﺎر‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﺮ ﺑﺎد داد!«‬ ‫زﻣﺎن زﻳﺴﺖ ﺣﻀﺮت اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬را در ﻣﻜّﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺴﺖ ﻗﺮن‬ ‫ﭘﻴﺶ از ﻣﻴﻼد ﺑﺮآورد ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺪت اﻗﺎﻣﺖ ﺟﺮﻫﻢ در ﻣﻜﻪ‬ ‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻚ ﻗﺮن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﺪت ﺣﻜﻮﻣﺘﺸﺎن را ﺑﺮ ﻣﻜّﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﺣﺪود ﺑﻴﺴﺖ ﻗﺮن داﻧﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺧُﺰاﻋﻪ ﺑﺎ ﻛﻤﺎل اﺳﺘﺒﺪاد‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻜّﻪ را در اﺧﺘﻴﺎر ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي‬ ‫ﺑﻨﻲﺑﻜﺮ ﺳﻬﻤﻲ در ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﺸﺪﻧﺪ؛ ﺟﺰ آﻧﻜﻪ ﺳﻪ اﻣﺘﻴﺎز ذﻳﻞ را ﺑﺮاي‬ ‫ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻣﻀﺮ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ (1‬ﺑﺮدن ﻣﺮدم از ﻋ‪‬ﺮﻓﺎت ﺑﻪ ﻣﺰد‪‬ﻟﻔﻪ‪ ،‬و »اﺟﺎزه« ﻳﻌﻨﻲ رواﻧﻪ ﻛﺮدن‪-‬‬ ‫ﺳﻤ‪‬ﺖ ﭘﻴﺶ از آن‪ ،‬از آن ﺑﻨﻲ ﻏﻮث ﺑﻦ‬ ‫ﻣﺮدم در »ﻳﻮماﻟﻨﱠﻔﺮ« از ﻣ‪‬ﻨﻲ‪ .‬اﻳﻦ ‪‬‬ ‫ﻣ‪‬ﺮﱠه‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻃﻮاﺋﻒ اﻟﻴﺎسﺑﻦ ﻣﻀﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﺎن را »ﺻﻮﻓﻪ« ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻨﺎي اﻳﻦ »اﺟﺎزه« آن ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻳﻮماﻟﻨﱠﻔﺮ )روز دوازدﻫﻢ‬ ‫ﺟﻤ‪‬ﺮات را ﺷﺮوع ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﻣﺮدﻣﻲ از ﻃﺎﻳﻔﺔ‬ ‫دﻳﺤﺠ‪‬ﻪ( ﻣﺮدم ر‪‬ﻣﻲ ‪‬‬ ‫ﺻﻮﻓﻪ رﻣﻲ ﺟﻤﺮات را اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم از ر‪‬ﻣﻲ‬ ‫ﺟﻤ‪‬ﺮات ﻓﺎرغ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣ‪‬ﻨﻲ ﺑﻴﺮون ﺑﺮوﻧﺪ‪،‬‬ ‫‪‬‬ ‫ﺻﻮﻓﻪ دو ﺳﻮي ﺟﻤﺮه ‪‬ﻋﻘَﺒﻪ را ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻤﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺑﺮود‪،‬‬ ‫ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﻲ ﻏﻮث ﺑﻦ ﻣ‪‬ﺮه‪ ،‬ﺗﺎ آﺧﺮﻳﻦ ﻧﻔﺮ ﺑﮕﺬرﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه راه ﻣﺮدم را‬ ‫ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از اﻧﻘﺮاض ﺻﻮﻓﻪ‪ ،‬ﺑﻨﻲﺳﻌﺪ ﺑﻦ زﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﺎه از ﻗﺒﺎﺋﻞ‬ ‫ﺗﻤﻴﻢ وارث اﻳﻦ ﻣﻘﺎم ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ (2‬ﺣﺮﻛﺖ دادن ﺣﺎﺟﻴﺎن از ﻣﺰدﻟﻔﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻲ در ﺑﺎﻣﺪاد ﻋﻴﺪ ﻗﺮﺑﺎن‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫اﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎز از آن ﺑﻨﻲ ﻋﺪوان ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ (3‬ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻣﺎهﻫﺎي ﺣﺮام‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﻤﺖ از آن ﺑﻨﻲ ﻓﻘﻴﻢ ﺑﻦ‬ ‫ﻋﺪي از ﺑﻨﻲ ﻛﻨﺎﻧﻪ ﺑﻮد‪.1‬‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﺧﺰاﻋﻪ ﺑﺮ ﻣﻜّﻪ ﺳﻴﺼﺪ ﺳﺎل اﺳﺘﻤﺮار ﻳﺎﻓﺖ‪ .2‬در دوران‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ آﻧﺎن‪ ،‬ﻋﺪﻧﺎﻧﻴﺎن در ﻧﺠﺪ و اﻃﺮاف ﻋﺮاق و ﺑﺤﺮﻳﻦ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‬ ‫و ﺗﻨﻬﺎ در اﻃﺮاف ﻣﻜّﻪ ﺗﻴﺮهﻫﺎﻳﻲ از ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ ﺻﻮرت »ﺣﻠﻮل« و »ﺻﺮم«‬

‫‪3‬‬

‫دور از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺧﺎﻧﺪانﻫﺎﻳﻲ از ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﭘﺮاﻛﻨﺪه در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻨﻲﻛﻨﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺴﺮ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و در‬ ‫ﻛﺎر ﻣﻜّﻪ ﺑﻴﺖاﻟﺤﺮام ﻫﻴﭻ ﻣﺪﺧﻠﻴﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﻗﺼﻲ ﺑﻦ ﻛﻼب‬ ‫روي ﻛﺎر آﻣﺪ ‪.4‬‬ ‫درﺑﺎرة ﻗﺼﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﭘﺪرش از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ ،‬وي در آﻏﻮش‬ ‫ﻣﺎدرش ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺮدي از ﺑﻨﻲﻋﺬره‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم رﺑﻴﻌﻪ ﺑﻦ ﺣﺮام‪ ،‬ﻣﺎدر او را ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﺴﺮي ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و او را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ اﻃﺮاف ﺷﺎم ﺑﺮد‪ .‬ﻗﺼﻲ ﭼﻮن ﺑﻪ ﺳﻨﻴﻦ‬ ‫ﺟﻮاﻧﻲ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻜّﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬واﻟﻲ ﻣﻜّﻪ در آن ﻫﻨﮕﺎم ﺣﻠﻴﻞ ﺑﻦ ﺣﺒﺸﻴﻪ‬ ‫از ﺧﺰاﻋﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺼﻲ دﺧﺘﺮ ﺣﻠﻴﻞ را ﻛﻪ ﺣﺒﻲ ﻧﺎم داﺷﺖ از وي‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري رد‪ .‬ﺣﻠﻴﻞ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ او ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﺷﺪ و دﺧﺘﺮش را ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮي‬ ‫او درآورد‪ .5‬ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺣﻠﻴﻞ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﺧﺰاﻋﻪ و ﻗﺮﻳﺶ ﺟﻨﮕﻲ درﮔﺮﻓﺖ‪،‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج‪1‬؛ ص ‪.122 ،119 ،44‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﻌﺠﻢاﻟﺒﻠﺪان‪ ،‬ﻳﺎﻗﻮت ﺣﻤﻮي‪ ،‬ﻣﺎد‪‬ه »ﻣﻜّﺔ«؛ ﻓﺘﺢاﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪633‬؛ ﻣﺮوج اﻟﺬﻫﺐ‪،‬‬ ‫ﻣﺴﻌﻮدي‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.58‬‬ ‫‪» -3‬ﺣ‪‬ﻠﻮل« ﺟﻤﻊ »ﺣﺎل« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﻧﺎزل« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣ‪‬ﻘﻴﻢ؛ »ﺻ‪‬ﺮم« ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﮔﺮوﻫﻲ از‬ ‫ﻣﺮدم ﻛﻪ اﺷﺘﺮاﻧﺸﺎن در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻨﺎر آب ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﻨﺪ؛ ﺟﻤﻊ‪» :‬اَﺻﺮام«‬ ‫‪ -4‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.117‬‬ ‫‪ -5‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ .118-117‬ﺣ‪‬ﻠﻴﻞ ﻣﺼﻐّﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺒﺸﻴﺔ ﺑﻦ ﺳﻠﻮل ﺑﻦ ﻋﻤﺮوﺑﻦ‬ ‫ﻟﺤﻲ ﺑﻦ ﺣﺎرﺛﺔ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮﺑﻦ ﻣﺎءاﻟﺴﻤﺎء‪ .‬ﺣﺒﻲ ﺑﺎ اﻣﺎﻟﻪ اﻟﻒ ﻣﻘﺼﻮره؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﺑﻦ‬ ‫ﺣﺠﺮ در ﻓﺘﺢاﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪ 633‬ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬دﻳﮕﺮان ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﺣﺒﺸﻴﻪ‬

‫‪64‬‬ ‫و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزي ﻗﺼﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﻗﺼﻲ زﻣﺎم اﻣﻮر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻜﻪ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﻣﺘﻮﻟﻲ ﺧﺎﻧﺔ ﺧﺪا ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﺖ ﺑﺮوز اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻧﺤﻮ در رواﻳﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫رواﻳﺖ اول‪ :‬آﻧﻜﻪ ﻗﺼﻲ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺛﺮوت‬ ‫ﻓﺮاوان ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ ،‬و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ وي ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﺣﻠﻴﻞ از‬ ‫دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ از ﺧﺰاﻋﻪ و ﺑﻨﻲﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺖ ﻛﻌﺒﻪ و‬ ‫زﻣﺎﻣﺪاري ﻣﻜﻪ ﺳﺰاوارﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻗﺮﻳﺶ ﺳﺮان آلاﺳﻤﺎﻋﻴﻞاﻧﺪ و اﺻﻞ و‬ ‫ﺑﻨﻴﺎد اﻳﻦ ﺧﺎﻧﺪاناﻧﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻨﻲ ﭼﻨﺪ از رﺟﺎل ﻗﺮﻳﺶ و ﺑﻨﻲ ﻛﻨﺎﻧﻪ‬ ‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﺧﺮاج ﺧﺰاﻋﻪ و ﺑﻨﻲﺑﻜﺮ از ﻣﻜﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮد‪ ،‬و آﻧﺎن رأي و‬ ‫ﻧﻈﺮ او را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮدﻧﺪ‪.1‬‬ ‫رواﻳﺖ دوم‪ :‬ﺧﺰاﻋﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻠﻴﻞ ﺑﻪ ﻗﺼﻲ وﺻﻴﺖ ﻛﺮده‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﻟﻴﺖ ﻛﻌﺒﻪ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬و زﻣﺎم اﻣﻮر ﻣﻜّﻪ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ‬ ‫دﺳﺖ ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬ﺧﺰاﻋﻪ از اﺟﺮاي اﻳﻦ وﺻﻴﺖ ﺧﻮدداري ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺖ و اﻣﺎرت ﻗﺼﻲ ﺗﻦ در ﻧﺪادﻧﺪ؛ در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ ﻃﺮﻓﻴﻦ‬ ‫درﮔﺮﻓﺖ ‪.2‬‬ ‫رواﻳﺖ ﺳﻮم‪ :‬ﺣﻠﻴﻞ ﺗﻮﻟﻴﺖ ﺑﻴﺖاﻟﺤﺮام را ﺑﻪ دﺧﺘﺮش ﺣﺒﻲ ﺑﺨﺸﻴﺪه‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬و اﺑﻮﻏﺒﺸﺎن‪ 3‬ﺧﺰاﻋﻲ را وﻛﻴﻞ ﻗﺮار داده ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﺑﻮﻏﺒﺸﺎن‬ ‫ﭘﺮدهداري ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ را ﺑﻪ ﻧﻴﺎﺑﺖ از ﺣﺒ‪‬ﻲ ﻋﻬﺪهدار ﺷﺪ‪ .‬از آن ﻃﺮف‪،‬‬ ‫اﺑﻮﻏﺒﺸﺎن دﭼﺎر ﻧﻘﺺ ﻋﻘﻞ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺣﻠﻴﻞ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ ،‬ﻗﺼﻲ ﺑﻪ او‬ ‫اﺳﺖ ﻧﻪ ﺣﺒﺸﻲ )ﺑﺮاي ﺗﻔﺎوت ﻣﻌﻨﺎي اﻳﻦ دو ﺿﺒﻂ‪ ،‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﭘﺎورﻗﻲ ص‪ ...‬درﺑﺎرهء‬ ‫»اﺣﺒﺎش«‪-‬م(‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪118-117‬؛ ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻄﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.256-255‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪118‬؛ اﻟﺮوض اﻻﻧﻒ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.142‬‬ ‫‪ -3‬ﻧﺎم اﺑﻮﻏﺒﺸﺎن‪ ،‬ﻣﺤﺮش )ﻳﺎ‪ :‬ﺳﻠﻴﻢ( ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺘﺢاﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪633‬؛‬ ‫اﻟﺮوض اﻻﻧﻒ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.142‬‬

‫ﻧﻴﺮﻧﮓ زد‪ ،‬و ﺗﻮﻟﻴﺖ ﺑﻴﺖاﷲ را ﺑﻪ ﺑﻬﺎي ﭼﻨﺪ ﻗﻄﺎر ﺷﺘﺮ ﻳﺎ ﺧﻤﺮهاي ﭘﺮ از‬ ‫ﺷﺮاب ﺧﺮﻳﺪاري ﻛﺮد‪ .‬ﺧﺰاﻋﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ دادوﺳﺘﺪ رﺿﺎﻳﺖ ﻧﺪادﻧﺪ‪ ،‬و در ﭘﻲ‬ ‫آن ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺼ‪‬ﻲ را از ﺧﺎﻧﺔ ﺧﺪا ﺑﺎزدارﻧﺪ‪ .‬ﻗﺼﻲ ﻧﻴﺰ ﻋﺪهاي از‬ ‫رﺟﺎل ﻗﺮﻳﺶ و ﺑﻨﻲ ﻛﻨﺎﻧﻪ را ﮔﺮدآورد ﺗﺎ ﺧﺰاﻋﻪ را از ﻣﻜّﻪ اﺧﺮاج ﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬ ‫و آﻧﺎن دﻋﻮت وي را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺣ‪‬ﻠﻴﻞ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ ،‬و ﺻﻮﻓﻪ ﻛﻤﺎﻛﺎن ﺑﻪ اﺟﺮاي‬ ‫ﻣﺮاﺳﻢ ﺳﺎﻟﻬﺎي ﭘﻴﺶ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ؛ ﻗُﺼﻲ ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﺪهاي از ﻗﺮﻳﺶ‬ ‫و ﻋﺪهاي از ﻛﻨﺎﻧﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺰد آﻧﺎن رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻤﺖ و‬ ‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ از ﺷﻤﺎ ﺳﺰاوارﺗﺮﻳﻢ! ﺻﻮﻓﻪ ﺑﺎ او از ﺳﺮ ﺟﻨﮓ درآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻗُﺼﻲ ﺑﺮ‬ ‫آﻧﺎن ﭘﻴﺮوز ﺷﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ آﻧﭽﻪ را در اﺧﺘﻴﺎر آﻧﺎن ﺑﻮد‪ ،‬در اﺧﺘﻴﺎر ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﺰاﻋﻪ و ﺑﻨﻲﺑﻜﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺼﻲ ﺟﺒﻬﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ؛ ﻗﺼﻲ ﺑﺎ آن ﺑﻨﺎي ﺟﻨﮓ‬ ‫ﻧﻬﺎد‪ ،‬و ﮔﺮوﻫﻲ را ﺑﺮاي ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﺎ آﻧﺎن ﮔﺮدآورد‪ .‬ﻃﺮﻓﻴﻦ در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺻﻒآراﻳﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﺨﺖ ﺑﻪ ﻛﺎرزار ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻛﺸﺘﮕﺎن‬ ‫ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻨﺎي ﺻﻠﺢ و ﺳﺎزش ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫و ﻳﻌﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﻮف را از ﺑﻨﻲﺑﻜﺮ ﺣﻜﻢ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬وي ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ داوري‬ ‫ﻛﺮد ﻛﻪ ﻗﺼﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺖ ﻛﻌﺒﻪ و اﻣﺎرات ﻣﻜﻪ از ﺧﺰاﻋﻪ ﺳﺰاوارﺗﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺣﻜﻢ ﻛﺮد ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮنﻫﺎﻳﻲ از ﺳﻮي ﻗﺼﻲ رﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬از دﻳﻪ ﻣﻌﺎف اﺳﺖ‪ ،‬و ﻗﺼﻲ ﻫﻤﺔ آن ﺧﻮنﻫﺎ را زﻳﺮ ﭘﺎﻫﺎﻳﺶ‬ ‫ﭘﺎﻳﻤﺎل )ﺷﺪخ( ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد؛ اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬ﺧﻮنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﺧﺰاﻋﻪ و ﺑﻨﻲﺑﻜﺮ‬ ‫رﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬دﻳﻪ دارد؛ و ﻫﻤﮕﺎن ﻣﻮﻇﻒاﻧﺪ ﻛﻌﺒﻪ را در اﺧﺘﻴﺎر‬ ‫ﻗﺼﻲ ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ .‬از آن زﻣﺎن‪ ،‬ﻳﻌﻤﺮ را »ﺷﺪاخ« ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪.2‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻴﻌﻘﻮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪239‬؛ ﻓﺘﺢاﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪634‬؛ ﻣﺮوج اﻟﺬﻫﺐ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‬ ‫‪.58‬‬ ‫‪ -2‬ﺑﺮاي ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪124 -123‬؛ ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻄﺒﺮي‪ ،‬ج ‪،2‬‬ ‫ص ‪.258 -255‬‬

‫‪66‬‬ ‫دوران ﺗﻮﻟﻴﺖ ﻛﻌﺒﻪ از ﺳﻮي ﺧﺰاﻋﻪ ﺳﻴﺼﺪ ﺳﺎل ﺑﻪ ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬و‬ ‫آﻏﺎز ﺗﻮﻟﻴﺖ و اﻣﺎرت ﻗﺼﻲ‪ ،‬اواﺳﻂ ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 440‬م ﺑﻮد ‪ .1‬ﺑﺎ‬ ‫اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺳﺮوري و ﺳﻴﺎدت ﺗﺎم‪ ‬و ﻧﻔﻮذ ﻛﻠﻤﻪ در ﻣﻜّﻪ ﺑﺮاي ﻗﺼﻲ‪،‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺑﺮاي ﻗﺮﻳﺶ ﺗﺜﺒﻴﺖ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﻗﺮﻳﺶ ﭘﻴﺸﻮاي ﻣﺬﻫﺒﻲ و رﻫﺒﺮ دﻳﻨﻲ‬ ‫زاﺋﺮان ﺑﻴﺖاﷲ اﻟﺤﺮام ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﻃﻮاﻳﻒ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﺮب‪ ،‬از ﻫﻤﻪ‬ ‫ﮔﻮﺷﻪ و ﻛﻨﺎر ﺟﺰﻳﺮةاﻟﻌﺮب ﺑﻪ زﻳﺎرت آن ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬از ﻛﺎرﻫﺎي ﻣﺪﺑ‪‬ﺮاﻧﻪ و‬ ‫ﺑﻲﺳﺎﺑﻘﺔ ﻗﺼﻲ آﻧﻜﻪ ﻫﻤﺔ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن را از ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻛﻪ در آن اﻗﺎﻣﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻜّﻪ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ و در آﻧﺠﺎ ﮔﺮدآورد‪ ،‬و اراﺿﻲ ﻣﻜّﻪ را ﺑﻪ ﻗﻄﻌﺎت‬ ‫زﻳﺎدي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪ ،‬و ﻫﺮ ﮔﺮوه از ﻗﺮﻳﺶ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻗﻄﻌﻪ ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﺎن ﺟﺎ ﺳﻜﻨﻲ داد؛ و ﻣﺘﺼﺪﻳﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮام‪ ،‬و ﻧﻴﺰ آل ﺻﻔﻮان و‬ ‫ﻋﺪوان و ﻣﺮه ﺑﻦ ﻋﻮف را در ﻣﻨﺎﺻﺐ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬاﺷﺖ؛ زﻳﺮا‪ ،‬آن‬ ‫ﻣﻘﺎﻣﺎت را ﻋﺒﺎرت از ﺳﻤﺖﻫﺎي دﻳﻨﻲ ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ دادن آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺳﺰاوار ﻧﻴﺴﺖ ‪.2‬‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻨﺎﻗﺒﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻗﺼﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻗﻮم ﻋﺮب ﺛﺒﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻳﻜﻲ آن ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ وي »داراﻟﻨﺪوه« را در ﻗﺴﻤﺖ ﺷﻤﺎل ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام‬ ‫در وﺿﻌﻴﺘﻲ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﺮد ﻛﻪ در آن ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﺑﺎز ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬داراﻟﻨﺪوه‬ ‫ﻣﺤﻞ ﺗﺠﻤﻊ ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮد‪ ،‬و در آﻧﺠﺎ اﻣﻮر ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺣﻞ‬ ‫و ﻓﺼﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﻪ داراﻟﻨﺪوه ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺪﻳﻮناﻧﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬ﺳﺎﻟﻴﺎن‬ ‫ﻣﺘﻤﺎدي وﺣﺪت ﻛﻠﻤﺔ آﻧﺎن و ﺣﻞّ ﻣﺸﻜﻼت اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﺣﺴﻦ‬ ‫ﻋﻬﺪهدار ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ﻣﻘﺎﻣﺎت و اﺣﺘﺮاﻣﺎت و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫﺎي ﻗﺼﻲ از اﻳﻦ ﻗﺮار ﺑﻮد‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻓﺘﺢاﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪633‬؛ ﻣﺮوج اﻟﺬﻫﺐ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪58‬؛ ﻗﻠﺐ ﺟﺰﻳﺮةاﻟﻌﺮب‪ ،‬ص ‪.232‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.125-124‬‬ ‫‪ -3‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪1‬؛ ص ‪125‬؛ اﺧﺒﺎراﻟﻜﺮام ﺑﺎﺧﺒﺎر اﻟﻤﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام‪ ،‬ص ‪.152‬‬

‫‪ (1‬رﻳﺎﺳﺖ داراﻟﻨﺪوه‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آﻧﻜﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺸﻮرتﻫﺎي ﺳﺮان‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ در ﺑﺎب ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻣﻜّﻪ و اﻣﻮر ﺳﻴﺎﺳﻲ و‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺗﺤﺖﻧﻈﺮ او اﻧﺠﺎم ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬ﻗﺮﻳﺸﺎن ﻣﺮاﺳﻢ ازدواج‬ ‫دﺧﺘﺮاﻧﺸﺎن را ﻧﻴﺰ در آﻧﺠﺎ اﺟﺮا ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ (2‬ﻟﻮاء و راﻳﺖ‪ :‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻟﻮاء و راﻳﺘﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن ﺑﺴﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ او ﻳﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻳﻜﻲ از‬ ‫ﭘﺴﺮان او‪ ،‬در ﻣﺤﻞّ داراﻟﻨﺪوه‪.‬‬ ‫‪ (3‬ﻗﻴﺎدت‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻣﺎرت ﻛﺎروانﻫﺎي ﺗﺠﺎرﺗﻲ و ﻏﻴﺮﺗﺠﺎرﺗﻲ؛‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﻮﻛﺐ ﻳﺎ ﻛﺎرواﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺠﺎرت ﻳﺎ ﻛﺎرﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬از‬ ‫ﺳﻮي اﻫﻞ ﻣﻜﻪ ﺑﻪ راه ﻧﻤﻲاﻓﺘﺎد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺗﺤﺖ اﻣﺎرت او ﻳﺎ ﻳﻜﻲ از ﭘﺴﺮان‬ ‫او‪.‬‬ ‫‪ (4‬ﺣﺠﺎﺑﺖ‪ :‬وي »ﺣﺎﺟﺐ ﻛﻌﺒﻪ« ﺑﻮد؛ در ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ را ﺟﺰ او‬ ‫ﻫﻴﭽﻜﺲ ﻧﻤﻲﮔﺸﻮد؛ و او ﻣﺘﻮﻟّﻲ ﻫﻤﺔ ﺧﺪﻣﺎت و ﭘﺮدهداري ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ (5‬ﺳﻘﺎﻳﺖ ﺣﺠﺎج‪ :‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ در ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ‪ ،‬ﺣﻮضﻫﺎﻳﻲ را‬ ‫ﺑﺮاي ﺣﺎﺟﻴﺎن ﭘﺮ از آب ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻛﻤﻲ ﺧﺮﻣﺎ و ﻛﺸﻤﺶ آن‬ ‫ﺣﻮضﻫﺎي ﭘﺮ از آب را ﻣﻲآراﺳﺘﻨﺪ؛ و ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ورود ﺑﻪ ﻣﻜّﻪ از‬ ‫آن آبﻫﺎ ﻣﻲآﺷﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ (6‬رﻓﺎدت ﺣﺠﺎج‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺎر ﻋﺎم ﺑﺮاي اﻃﻌﺎم ﺣﺎﺟﻴﺎن ﺑﻪ ﺷﻜﻞ‬ ‫ﺿﻴﺎﻓﺖ و ﻣﻬﻤﺎﻧﻲ‪ .‬ﻗﺼﻲ ﺑﺮ ﻫﻤﺔ اﻓﺮاد ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻗﺮﻳﺶ ﺳﺮاﻧﻪاي ﻣﻘﺮّر ﻛﺮده‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻬﻨﮕﺎم ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ از اﻣﻮال ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻪ ﻗﺼﻲ ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻗﺼﻲ از ﻣﺤﻞ اﻳﻦ ﺳﺮاﻧﻪﻫﺎ ﺿﻴﺎﻓﺖ ﻣﻔﺼ‪‬ﻠﻲ در ﻃﻮل ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ‪ ‬ﺑﺮاي‬ ‫ﺣﺠﺎج ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻲداد ﻛﻪ ﺣﺎﺟﻴﺎن ﻓﺎﻗﺪ ﺗﻮﺷﻪ و ﻏﺬا از آن ﺑﺮﺧﻮردار‬ ‫ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪.1‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪130‬؛ ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻴﻌﻘﻮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.241 ،240‬‬

‫‪68‬‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﻣﺰاﻳﺎ و ﻣﻘﺎﻣﺎت از آن ﻗﺼﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺴﺮش ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف در‬ ‫ﺣﻴﺎت ﭘﺪر ﺷﺮف و ﺳﻴﺎدت ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺪار ﻓﺮزﻧﺪ ارﺷﺪ‬ ‫ﻗﺼﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻗﺼﻲ ﺑﻪ ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف ﻣﻲﮔﻔﺖ‪» :‬ﻻﻟﺤﻘﻨﻚ ﺑﺎﻟﻘﻮم وان‬ ‫ﺷﺮﻓﻮا ﻋﻠﻴﻚ«؛ ﻣﻦ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺳﺮوري و ﺳﻴﺎدت ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﻮم ﻣﻲرﺳﺎﻧﻢ‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺷﺮفﻫﺎ و ﻣﺰﻳﺖﻫﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ! و ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺔ‬ ‫ﺳﻤﺖﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﺷﺖ ﺑﺮاي او وﺻﻴﺖ‬ ‫ﻛﺮد ﻳﻌﻨﻲ رﻳﺎﺳﺖ داراﻟﻨﺪوه؛ ﺑﺴﺘﻦ ﻟﻮاء و راﻳﺖ‪ ،‬ﻗﻴﺎدت؛ ﺣﺠﺎﺑﺖ؛‬ ‫ﺳﻘﺎﻳﺖ؛ رﻓﺎدت‪ ،‬ﻫﻤﻪ را ﺑﻪ او ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﺼﻲ ﻫﻴﭽﻜﺲ‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻲ ﻧﻤﻲﻛﺮد‪ ،‬و ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﻛﺎرﻫﺎي او را ﻛﺴﻲ ﺑﺮ او ﺧﺮده‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﺮﻓﺖ؛ و در زﻣﺎن ﺣﻴﺎت و ﭘﺲ از ﻣﻤﺎت‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن او را ﻫﻤﮕﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺜﺎﺑﺔ دﻳﻦ و آﻳﻴﻦ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از وﻓﺎت وي ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﺴﺮش‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن او را ﺑﺪون ﭼﻮن و ﭼﺮا اﺟﺮا ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﻴﭻ ﻧﺰاﻋﻲ ﻣﻴﺎن آﻧﺎن‬ ‫درﻧﮕﺮﻓﺖ؛ اﻣ‪‬ﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ ،‬ﭘﺴﺮان ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف ﺑﺎ‬ ‫ﻋﻤﻮزادهﻫﺎﻳﺸﺎن‪ ،‬ﭘﺴﺮان ﻋﺒﺪاﻟﺪار‪ ،‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺻﺐ ﻳﺎد ﺷﺪه ﺑﻪ‬ ‫رﻗﺎﺑﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ دو ﻓﺮﻗﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﻛﺎرزاري ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد؛ اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻫﺮ دو ﻃﺮف ﺑﻨﺎي ﺻﻠﺢ و‬ ‫ﺳﺎزش ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻨﺎﺻﺐ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ و اﻣﺎرت را ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ ﺧﻮد‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺳﻘﺎﻳﺖ و رﻓﺎدت و ﻗﻴﺎدت ﺑﻪ ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف واﮔﺬار‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و رﻳﺎﺳﺖ داراﻟﻨّﺪوه و ﻟﻮاء و ﺣﺠﺎﺑﺖ در دﺳﺖ ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪاﻟﺪار‬ ‫ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻗﺮار ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ داراﻟﻨﺪوه را ﻣﺸﺘﺮﻛﺎً اداره ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف ﻧﻴﺰ در ﻣﻴﺎن ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮاي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻘﺎﻣﺎت و ﻣﻨﺎﺻﺒﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻧﺼﻴﺐ آﻧﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد؛ ﻗﺮﻋﻪ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ؛ ﺳﻘﺎﻳﺖ و رﻓﺎدت ﺑﻪ ﻫﺎﺷﻢ رﺳﻴﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻗﻴﺎدت ﺑﻪ ﻋﺒﺪﺷﻤﺲ‪ .‬ﻫﺎﺷﻢ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﻣﻨﺎف در ﺳﺮاﺳﺮ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲاش ﺳﻘﺎﻳﺖ‬ ‫و رﻓﺎدت را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﺷﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺮادرش ﻣﻄﻠّﺐ ﺑﻦ‬ ‫ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ وي ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از وي ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠّﺐ ﺑﻦﻫﺎﺷﻢ ﺑﻦ‬

‫ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف‪ ،‬ﺟﺪ‪ ‬رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬و ﭘﺲ از وي‪ ،‬ﭘﺴﺮاﻧﺶ ﻳﻜﻲ ﭘﺲ از دﻳﮕﺮي‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻨﺼﺐ را ﻋﻬﺪهدار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ اﺳﻼم ﻇﻬﻮر ﻛﺮد‪ ،‬و اﻳﻦ ﻣﻘﺎم ﺑﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎس رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻴﺰ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻗﺼﻲ؛ ﺧﻮد ﻣﻨﺎﺻﺐ ﻣﺬﻛﻮر را ﻣﻴﺎن‬ ‫ﭘﺴﺮاﻧﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬و ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻣﺎت را ﺑﻪ ارث ﺑﺮدﻧﺪ؛ واﷲ اﻋﻠﻢ‪.1‬‬ ‫ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن‪ ،‬ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺻﺐ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻴﺎن‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و در ﻣﺠﻤﻮع‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺻﺐ و ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺰﺑﻮر‪،‬‬ ‫دوﻟﺖ ﻛﻮﭼﻜﻲ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ درﺳﺖﺗﺮ‪ ،‬ﻳﻚ ﺷﺒﻪ دوﻟﺖ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و در آن روزﮔﺎران‪ ،‬ادارات و ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻲ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ‬ ‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﺸﻜﻴﻼت ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ و دﻳﮕﺮ ﺗﺸﻜﻴﻼت ﺳﻴﺎﺳﻲ‬ ‫اﻣﺮوزي اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻬﺮﺳﺖ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺻﺐ دﻳﮕﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ (1‬اﻳﺴﺎر‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻮﻟﻴﺖ ﺟﻌﺒﻪﻫﺎي ﻓﺎﻟﮕﻴﺮي )اﺳﺘﻘﺴﺎم( ﻛﻪ در ﭘﻴﺸﮕﺎه‬ ‫ﺑﺘﺎن ﻧﺼﺐ ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ؛ اﻳﻦ ﻣﻘﺎم از آن ﺑﻨﻲ ﺟﻤﺢ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ (2‬ﺗﺤﺠﻴﺮ اﻣﻮال‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﻫﺪاﻳﺎ و ﻧﺬوراﺗﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺖﻫﺎ اﻫﺪا ﻣﻲﺷﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺣﻞّ و ﻓﺼﻞ دﻋﺎوي و ﻣﺮاﻓﻌﺎت ﻣﺮدم؛‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻘﺎم از آن ﺑﻨﻲﺳﻬﻢ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ (3‬ﺷﻮرا‪ :‬ﻛﻪ از آن ﺑﻨﻲ اﺳﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ (4‬آﺷﻨﺎق‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ دﻳﺎت و ﻏﺮاﻣﺖﻫﺎ؛ اﻳﻦ ﻣﻘﺎم از آن ﺑﻨﻲ‬ ‫ﺗﻴﻢ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ (5‬ﻋ‪‬ﻘﺎب‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﺣﻤﻞ راﻳﺖ و ﭘﺮﭼﻤﺪاري ﻗﺮﻳﺶ؛ اﻳﻦ ﻣﻘﺎم از آن‬ ‫ﺑﻨﻲاُﻣﻴﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ُ (6‬ﻗﺒ‪‬ﻪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻧﻈﺎﻣﻲ و رزﻣﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﭘﺮورش و ﻧﮕﻬﺪاري‬ ‫اﺳﺒﺎن ﻛﺎرآﻣﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎم از آن ﺑﻨﻲ ﻣﺨﺰوم ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪179-178 ،142 ،137 ،132 ،129‬؛ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫اﻟﻴﻌﻘﻮﺑﻲ‪ ،‬ج‪ ،1‬ص ‪.241‬‬

‫‪70‬‬ ‫‪ (7‬ﺳﻔﺎرت‪ :‬ﻛﻪ از آن ﺑﻨﻲ ﻋﺪي ﺑﻮد ‪.1‬‬ ‫ﺩﻳﮕﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎﻱ ﻋﺮﺑﻲ‬ ‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﺠﺮت ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻗﺤﻄﺎﻧﻲ و ﻋﺪﻧﺎﻧﻲ را ﺑﺎز ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ ،‬و دﻳﺪﻳﻢ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮان ﻋﺮب ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻴﺎن ﺧﻮدﺷﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آن ﻗﺒﺎﺋﻠﻲ ﻛﻪ در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺣﻴﺮه اﻗﺎﻣﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﭘﺎدﺷﺎه ﻋﺮب‬ ‫ﻧﮋاد ﺣﻴﺮه ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﻗﺒﺎﺋﻠﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎدﻳﺔ ﺷﺎم ﻣﻲزﻳﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﻏﺴﺎﺳﻨﻪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﺎﺑﻌﻴﺖﻫﺎ اﺳﻤﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ رﺳﻤﻲ‪ .‬ﻗﺒﺎﺋﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ در‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎي داﺧﻞ ﺟﺰﻳﺮهاﻟﻌﺮب زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻘﺎً آزاد ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﺮاي ﺧﻮدﺷﺎن رﺋﻴﺲ ﻗﺒﻴﻠﻪاي‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﺮوري و ﺳﺎﻻري او را در ﻫﻤﺔ اﻣﻮر ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ؛ و‬ ‫ﻗﺒﻴﻠﻪ‪ ،‬ﺧﻮد ﻳﻚ دوﻟﺖ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻮﭼﻚ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻛﻴﺎن اﺳﺎﺳﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ‬ ‫ﻗﺒﻴﻠﻪ را ﺣﻤﻴﺖ و ﻋﺼﺒﻴﺖ ﻗﺒﻴﻠﮕﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲداد‪ ،‬و ﻣﺼﻠﺤﺖﻫﺎ و ﻣﻨﺎﻓﻊ‬ ‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و ﻣﺸﺘﺮك در راﺳﺘﺎي ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﺳﺮزﻣﻴﻦ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن‪،‬‬ ‫ﭘﺸﺘﻮاﻧﺔ آن ﺑﻮد‪ .‬ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ رؤﺳﺎي ﻗﺒﺎﺋﻞ در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﺧﻮدﺷﺎن‪،‬‬ ‫درﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﺟﺎﻳﮕﺎه ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻓﺮاد ﻗﺒﻴﻠﻪ در ﺟﻨﮓ و ﺻﻠﺢ‬ ‫ﺗﺎﺑﻊ رأي و ﻧﻈﺮ رﺋﻴﺲ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻴﭻوﺟﻪ‪ ،‬در ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري او‬ ‫ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ و رﺋﻴﺲ ﻗﺒﻴﻠﻪ از ﻧﻈﺮ ﻗﺪرت و ﻧﻔﻮذ و اﺳﺘﺒﺪاد‬ ‫ﻓﺮدي‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ دﻳﻜﺘﺎﺗﻮر ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮد؛ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ‬ ‫از اﻳﻦ رؤﺳﺎي ﻗﺒﺎﺋﻞ ﭼﻨﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه رﺋﻴﺲ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺧﺸﻢ ﻣﻲآﻣﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﺰاران ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ از ﻧﻴﺎمﻫﺎ ﺑﺮﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬و ﻫﻴﭻ از او ﻧﻤﻲﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ از ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ ﺧﺸﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ؟ اﻟﺒﺘّﻪ‪ ،‬رﻗﺎﺑﺖ در ﺳﻴﺎدت و ﺳﺮوري‬ ‫ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ ﻋﻤﻮزادﮔﺎن آﻧﺎن را واﻣﻲداﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﺪارا ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺨﺸﺶ‬ ‫‪ -1‬ﺗﺎرﻳﺦ ارض اﻟﻘﺮآن‪ ،‬ج‪ ،2‬ص ‪106 ،104‬؛ ﻣﺸﻬﻮر آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺪاري ﻗﺮﻳﺶ‪،‬‬ ‫ﺣﻖ ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪاﻟﺪار ﺑﻮده اﺳﺖ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﺬﺷﺖ؛ و ﻗﻴﺎدت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺣﻖ ﺑﻨﻲاﻣﻴﻪ ﺑﻮده‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫و دﻫﺶ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻬﻤﺎﻧﺪاري ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻛﺮاﻣﺖ و ﻣﺘﺎﻧﺖ ﻧﺸﺎن‬ ‫دﻫﻨﺪ‪ ،‬و ﺷﺠﺎﻋﺖ و ﺷﻬﺎﻣﺖ از ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺑﻨﻤﺎﻳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬و از ﻏﻴﺮت و ﺣﻤﻴﺖ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ دﻓﺎع ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﭼﺸﻤﺎن ﺛﻨﺎ و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺧﻮد‬ ‫ﺟﻠﺐ ﻛﻨﻨﺪ؛ و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮان را ﺑﺴﻮي ﺧﻮد ﻓﺮاﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ در آن‬ ‫روزﮔﺎر‪ ،‬زﺑﺎن ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎ ﻫﻤﻮاره در ﭘﻲ آن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﻗﻴﺒﺎﻧﺸﺎن ﻳﻚ ﭘﻠّﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﻨﺸﻴﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻴﻮخ و رؤﺳﺎي ﻗﺒﺎﺋﻞ ﺣﻘﻮق وﻳﮋهاي ﻧﻴﺰ داﺷﺘﻨﺪ؛ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻜﻪ از‬ ‫ﻏﻨﺎﺋﻢ ﺟﻨﮕﻲ »ﻣﺮﺑﺎع« و »ﺻﻔﻲ« و »ﻧﺸﻴﻄﻪ« و »ﻓﻀﻮل« ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻋﺮ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻟــﻚ اﻟﻤﺮﺑــﺎع ﻓﻴﻨــﺎ واﻟﺼــﻔﺎﻳﺎ‬

‫وﺣﻜﻤـــﻚ واﻟﻨﺸـــﻴﻄﻪ واﻟﻔﺼـــﻮل‬

‫»ﺗﻮ راﺳﺖ در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺮﺑﺎع و ﺻﻔﻲ و ﻫﺮآﻧﭽﻪ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻲ‪ ،‬و‬ ‫ﻧﺸﻴﻄﻪ و ﻓﻀﻮل«‪.‬‬ ‫»ﻣﺮﺑﺎع« ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ﻳﻚ ﭼﻬﺎرم ﻛﻞّ ﻏﻨﻴﻤﺖﻫﺎ؛ »ﺻﻔﻲ« ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد‬ ‫از ﻫﺮآﻧﭽﻪ از ﻏﻨﺎﺋﻢ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﺗﻘﺴﻴﻢ‪ ،‬رﺋﻴﺲ اراده ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺧﻮدش‬ ‫ﺑﺮﮔﻴﺮد و ﺑﺮدارد؛ »ﻧﺸﻴﻄﻪ« ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ﻏﻨﺎﺋﻤﻲ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن راه و ﭘﻴﺶ‬ ‫از آﻧﻜﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻨﮓ رﺋﻴﺲ ﺑﻴﻔﺘﺪ؛ »ﻓﻀﻮل« ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ﻏﻨﺎﺋﻤﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار و ﺗﻌﺪادﺷﺎن ﭼﻨﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻌﺪاد‬ ‫رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﺑﺪرﺳﺘﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢﭘﺬﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺘﺮ و اﺳﺐ و اﻣﺜﺎل آن‪.‬‬ ‫ﺍﻭﺿﺎﻉ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎﻥ )ﺧﻼﺻﻪ(‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎ و اﻣﺎرﺗﻬﺎي دﻳﺮﻳﻦ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن را ﺑﺎزﺷﻨﺎﺧﺘﻴﻢ؛ اﻳﻨﻚ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬ ‫ذﻛﺮ ﺷﻤﻪاي از اﺣﻮال و اوﺿﺎع ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻗﻮم ﻋﺮب ﺑﭙﺮدازﻳﻢ ﺗﺎ‬ ‫ﺻﺤﻨﻪﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ آن روزﮔﺎران ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﮔﺮاﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻛﻪ ﻫﻤﺴﺎﻳﺔ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اوﺿﺎع ﺳﻴﺎﺳﻲ آﻧﻬﺎ از‬ ‫ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ ﻓﺮاواﻧﻲ رﻧﺞ ﻣﻲﺑﺮد و در ﺳﺮاﺷﻴﺒﻲ ﺳﻘﻮط ﺑﺴﺮ ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬در اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻨﺎﻃﻖ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻋﺪة ﻣﻌﺪودي ارﺑﺎﺑﺎن و ﻋﺪ‪‬ه زﻳﺎدي ﺑﺮدﮔﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه‬

‫‪72‬‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﮔﺮوه اول ﻫﻤﻮاره ﺣﺎﻛﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﺮوه دوم ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﺤﻜﻮم‪.‬‬ ‫ارﺑﺎﺑﺎن )ﺳﺎدات( ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﺎن ﻛﻪ ﻋﺮب ﻧﮋاد ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬از‬ ‫ﻫﻤﺔ ﻣﺰاﻳﺎ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮدﮔﺎن )ﻋﺒﻴﺪ( ﺑﻪ ﻫﻤﺔ ﮔﺮﻓﺘﺎريﻫﺎ و‬ ‫دردﺳﺮﻫﺎ دﭼﺎر! و ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت روﺷﻦﺗﺮ‪ ،‬رﻋﺎﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻛﺸﺘﺰارﻫﺎﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎ درو و ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻲﺷﺪ؛ و‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎ‪ ،‬آﻧﺎن را درﺟﻬﺖ ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲﻫﺎ و ﺷﻬﻮﺗﺮاﻧﻲﻫﺎ و ﺗﻤﺎﻳﻼت و‬ ‫زورﮔﻮﻳﻲﻫﺎ‪ ،‬و ﺗﻌﺪ‪‬ي و ﺗﺠﺎوزﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺘﺨﺪام ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم‬ ‫ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺎ اﻓﺖ و ﺧﻴﺰﻫﺎي ﻛﻮرﻛﻮراﻧﺔ ﺧﻮد ﺳﺮﮔﺮم ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﺘﻢﻫﺎ و‬ ‫ﺣﻖﻛﺸﻲﻫﺎ از ﻫﺮ ﺳﻮي ﺑﺮ ﺳﺮ آﻧﺎن ﻓﺮو ﻣﻲرﻳﺨﺖ‪ ،‬و ﺣﺘﻲ ﺗﻮان ﮔﻼﻳﻪ و‬ ‫ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻧﻴﺰ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ؛ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‪ ،‬ﺳﺘﻢﻫﺎ و ﺑﻲﻗﺎﻧﻮﻧﻲﻫﺎ و ﺷﻜﻨﺠﻪﻫﺎي‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و رﻧﮕﺎرﻧﮓ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﺎﻣﻼً‬ ‫اﺳﺘﺒﺪادي ﺑﻮد‪ ،‬و ﺣﻘﻮق ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺮدم اﺻﻼً ﺑﻪ ﺣﺴﺎب‬ ‫ﻧﻤﻲآﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻫﻤﺴﺎﻳﺔ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﺔ دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﺑﻲﺳﺎﻣﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﻨﺪﺑﺎد‬ ‫ﻫﻮسﻫﺎ و ﻏﺮضﻫﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮي و آن ﺳﻮي ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﻴﺪ؛ ﮔﺎه‪ ،‬در‬ ‫زﻣﺮة اﻫﻞ ﻋﺮاق درﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ؛ و ﮔﺎه‪ ،‬در ﻋﺪاد اﻫﻞ ﺷﺎم ﺑﻪ ﺣﺴﺎب‬ ‫ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ!‬ ‫درون ﺟﺰﻳﺮهاﻟﻌﺮب ﻧﻴﺰ‪ ،‬اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻗﺒﺎﺋﻞ از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪه ﺑﻮد و‬ ‫زﻣﺎم اﻣﻮرﺷﺎن را درﮔﻴﺮيﻫﺎي ﻗﺒﻴﻠﮕﻲ و اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻧﮋادي و دﻳﻨﻲ در‬ ‫دﺳﺖ داﺷﺖ؛ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﺨﻨﮕﻮي آﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺮود‪:‬‬ ‫وﻣﺎ اﻧﺎ اﻻ ﻣﻦ ﻏﺰﻳﻪ؛ ان ﻏﻮت‬

‫ﻏﻮﻳﺖ‪ ،‬وان ﺗﺮﺷﺪ ﻏﺰﻳﻪ ارﺷﺪ‬

‫»ﺑﺎري‪ ،‬ﻣﻦ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺟﻨﮓ ﻧﻴﺴﺘﻢ؛ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ رود‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ ﻣﻲروم؛ و اﮔﺮ ﺑﻪ راه راﺳﺖ ﺑﺮود‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺳﺮ ﺑﻪ راه‬ ‫ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻮد!«‪.‬‬

‫اﻫﻞ ﺟﺰﻳﺮه ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن اﺳﺘﻘﻼل آﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﻣﻠﺠﺄ و ﻣﺮﺟﻌﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ او ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و در ﻫﻨﮕﺎﻣﺔ‬ ‫ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ و ﮔﺮﻓﺘﺎريﻫﺎ ﺗﻜﻴﻪﮔﺎﻫﻲ ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺣﺠﺎز را ﻗﻮم ﻋﺮب ﺑﺎ دﻳﺪة ﺳﺘﺎﻳﺶ و اﺣﺘﺮام ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫و ﺣﺎﻛﻤﺎن ﺣﺠﺎز را ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن و ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻨﺼﺒﺎن ﻣﺮﻛﺰ دﻳﻨﻲ ﻣﻜّﻪ‬ ‫ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و آن ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ ،‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬آﻣﻴﺨﺘﻪاي از زﻣﺎﻣﺪاري دﻧﻴﺎﻳﻲ و‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ و ﭘﻴﺸﻮاﻳﻲ و رﻫﺒﺮي دﻳﻨﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﻋﺮب‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫رﻫﺒﺮي دﻳﻨﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲﻛﺮد؛ ﺑﺮ ﺣﺮم و ﻣﺘﻌﻠّﻘﺎت آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻲ ﻛﻪ اﻣﻮر زاﺋﺮان ﺑﻴﺖاﷲ اﻟﺤﺮام را ﺳﺎﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬و اﺣﻜﺎم‬ ‫ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺑﺮاﻫﻴﻢ را اﺟﺮا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ داﺷﺖ؛ و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ‬ ‫ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ ،‬ادارات و ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﺸﻜﻴﻼت ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ اﻣﺮوزي‬ ‫داﺷﺖ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﺿﻌﻴﻒ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺎب و ﺗﻮان ﺗﺤﻤﻞ‬ ‫ﻓﺸﺎرﻫﺎي زﻳﺎد را ﻧﺪاﺷﺖ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻣﺎﺟﺮاي ﻳﻮرش اﺣﺒﺎش‪ ،‬اﻳﻦ‬ ‫ﺿﻌﻒ آﺷﻜﺎر ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮ‪‬م‬ ‫ادﻳﺎن و آﻳﻴﻦ ﻫﺎي ﻗﻮم ﻋﺮب‬ ‫ﺗﻤﻬﻴﺪ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﻮم ﻋﺮب ﺑﻪ دﻳﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و از آن‬ ‫زﻣﺎن ﻛﻪ دودﻣﺎن اﺑﺮاﻫﻴﻢ در ﻣﻜﻪ ﻧﺸﻮ و ﻧﻤﺎ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و در ﺳﺮاﺳﺮ‬ ‫ﺟﺰﻳﺮهاﻟﻌﺮب ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و در اﻃﺮاف و اﻛﻨﺎف ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن رﺣﻞ اﻗﺎﻣﺖ‬ ‫اﻓﻜﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺷﻌﺎﺋﺮ دﻳﻦ ﺣﻨﻴﻒ اﺑﺮاﻫﻴﻤﻲ‬ ‫ﻣﻠﺘﺰم ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬دورانﻫﺎي دﻳﺮﻳﻦ ﺑﺮ آﻧﺎن ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬و اﻧﺪك اﻧﺪك‪ ،‬ﻧﺴﻮا‬ ‫ﺣﻈﺎ ﻣﺎ ذﻛﺮوا ﺑﻪ؛ دﻳﻦ و آﻳﻴﻦﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ را ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ و از آﺛﺎر‬ ‫و ﺑﺮﻛﺎت آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻊاﻟﻮﺻﻒ‪ ،‬اﺻﻞ ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﺗﻌﺪادي از ﺷﻌﺎﺋﺮ دﻳﻦ ﺣﻨﻴﻒ اﺑﺮاﻫﻴﻤﻲ‪،‬‬

‫‪74‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﻣﺘﺪاول ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬ ‫ﻋﻤﺮوﺑﻦ ﻟﺤﻲ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺧﺰاﻋﻪ رﺳﻴﺪ‪ .‬وي از آﻏﺎز‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺘﮕﻴﺮي از‬ ‫ﺑﻴﻨﻮاﻳﺎن و ﻛﺎرﺳﺎزي اﻣﻮر ﺑﻴﭽﺎرﮔﺎن ﺷﻬﺮﺗﻲ ﻛﻢﻧﻈﻴﺮ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده ﺑﻮد؛ از‬ ‫اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻣﺮدم او را دوﺳﺖ ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺳﺮ ﺑﺮ ﺧﻂ ﻓﺮﻣﺎن او ﺳﭙﺮده‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و او را از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻋﻈﺎم و اوﻟﻴﺎي ﮔﺮام ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺖ ﻫﺎ ﻭ ﺑﺘﮑﺪﻩ ﻫﺎ‬ ‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻟﺤﻲ‪ ،‬در اوج ﺷﻬﺮت ﺑﻪ دﻳﻨﺪاري و دﻳﻦﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺎم‬ ‫ﺳﻔﺮ ﻛﺮد و در آﻧﺠﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺖﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮد‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﻬﺎ را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻧﻈﺮش ﺣﻖ ﺟﻠﻮه ﻛﺮد‪ ،‬و ﻣﻮرد‬ ‫ﭘﺴﻨﺪش ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ؛ زﻳﺮا‪ ،‬در آن روزﮔﺎر‪ ،‬ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﺎم‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰ رﺳﺎﻟﺖ‬ ‫و ﻣﻮﻃﻦ ﻛﺘﺐ آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﺖ ﻫﺒﻞ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺣﺠﺎز‬ ‫آورد‪ ،‬و آﻧﺮا درون ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ ﻗﺮار داد‪ ،‬و اﻫﻞ ﻣﻜّﻪ را‪ -‬رﺳﻤﺎً‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺮك‬ ‫ﺑﺎﷲ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ؛ ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ دﻋﻮت او را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻃﻮﻟﻲ ﻧﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻫﻞ ﺣﺠﺎز ﻧﻴﺰ از ﻣﻜﻴﺎن ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻛﺮدﻧﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬ﻣﺘﻮﻟﻴﺎن ﺑﻴﺖاﷲ و‬ ‫اﻫﻞ ﺣﺮم اﻣﻦ اﻟﻬﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺒﻞ‪ ،‬از ﻋﻘﻴﻖ ﺳﺮخ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﺴﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و دﺳﺖ‬ ‫راﺳﺘﺶ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺮﻳﺶ ﻫﺒﻞ را در ﻫﻤﻴﻦ وﺿﻌﻴﺖ درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي‬ ‫او دﺳﺘﻲ از ﻃﻼ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻫﺒﻞ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ و ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ و‬ ‫ﻣﻘﺪسﺗﺮﻳﻦ ﺑﺖ در ﻧﺰد ﻣﺸﺮﻛﺎن ﮔﺮدﻳﺪ ‪.1‬‬ ‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻛﻬﻦﺗﺮﻳﻦ ﺑﺖﻫﺎي ﻗﻮم ﻋﺮب‪ ،‬ﻣﻨﺎت ﺑﻮد ﻛﻪ از آنِ‬ ‫ﻫﺬﻳﻞ و ﺧﺰاﻋﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و در ﻣﺸﻠﻞ واﻗﻊ در ﻛﺮاﻧﺔ درﻳﺎي ﺳﺮخ ﺑﻪ ﻣﻮازات‬ ‫ﻗﺪﻳﺪ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬ﻣﺸﻠﻞ داﻣﻨﺔ ﻛﻮﻫﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﺪﻳﺪ‬

‫‪ -1‬ﻛﺘﺎب اﻻﺻﻨﺎم‪ ،‬اﺑﻦ ﻛﻠﺒﻲ‪ ،‬ص ‪.28‬‬

‫ﺳﺮازﻳﺮ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .1‬ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﻻت را ﻣﺮدم ﻃﺎﺋﻒ ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺖ از آن ﺛﻘﻴﻒ ﺑﻮد‪ .‬ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه آن ﻣﻜﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻣﻨﺎرة‬ ‫ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻣﺴﺠﺪ ﻃﺎﺋﻒ در آﻧﺠﺎ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .2‬از آن ﭘﺲ‪،‬‬ ‫ﻋﺰي را در وادي ﻧﺨﻠﻪ ﺷﺎﻣﻴﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺗﺮ از ذات ﻋﺮق‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ؛‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺖ از آن ﻗﺮﻳﺶ و ﺑﻨﻲ ﻛﻨﺎﻧﻪ و ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻗﺒﻴﻠﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﻮد ‪.3‬‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻪ ﺑﺖ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ و ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺑﺖﻫﺎي ﻗﻮم ﻋﺮب ﺑﻮدﻧﺪ؛ از آن‬ ‫ﭘﺲ‪ ،‬داﻣﻨﺔ ﺷﺮك در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﻋﺮب ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬و در ﻫﺮ ﻧﺎﺣﻴﻪ از‬ ‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﺖﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ ﻇﻬﻮر ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮوﺑﻦ ﻟﺤﻲ ﻫﻤﺰادي از ﺟﻨﻴﺎن داﺷﺖ‪ .‬ﻫﻤﺰاد ﺟﻨﻲ وي ﺑﺮاي‬ ‫او ﺑﺎزﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻗﻮم ﻧﻮح‪ ،‬ود و ﺳﻮاع و ﻳﻌﻮث و ﻳﻌﻮق و‬ ‫ﻧﺴﺮ‪ ،‬در ﺟﺪه ﻣﺪﻓﻮناﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮو ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺟﺪه رﻓﺖ و ﻣﻘﺒﺮة آن ﺑﺘﺎن را‬ ‫ﺑﺮﺷﻜﺎﻓﺖ‪ ،‬و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺷﺎم آورد‪ .‬و ﭼﻮن ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‪ ،‬آن ﺑﺘﻬﺎ‬ ‫را ﻣﻴﺎن ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻋﺮب ﺗﻮزﻳﻊ ﻛﺮد‪ ،‬و آﻧﺎن ﺑﺘﻬﺎي ﻣﺬﻛﻮر را ﺑﻪ ﻣﻨﺎزل و‬ ‫اﻗﺎﻣﺘﮕﺎﻫﻬﺎي ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ود‪ ،‬از آن ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻛﻠﺐ ﮔﺮدﻳﺪ و در ﺟﺮش واﻗﻊ در دوﻣﻪ اﻟﺠﻨﺪل‪ ،‬در‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﺎم ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻋﺮاق‪ ،‬اﺳﺘﻘﺮار ﻳﺎﻓﺖ؛ ﺳﻮاع‪ ،‬از آن ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻫﺬﻳﻞ ﺑﻦ‬ ‫ﻣﺪرﻛﻪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و در ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم رﻫﺎط‪ ،‬در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺣﺠﺎز‪ ،‬ﺳﻤﺖ‬ ‫ﺳﺎﺣﻞ‪ ،‬در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻣﻜّﻪ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﮔﺮدﻳﺪ؛ ﻳﻐﻮث‪ ،‬از آن ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺑﻴﻦﻏﻄﻴﻒ از‬ ‫ﺑﻨﻲﻣﺮاد ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و در ﺟﺮف‪ ،‬ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻗﻮم ﺳﺒﺎ ﻗﺮار داﺷﺖ؛ ﻳﻌﻮق‪ ،‬از آن‬ ‫ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻫﻤﺪان ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺔ ﺧﻴﻮان را‪ ،‬در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻳﻤﻦ ﻣﻘﺮ آن ﻗﺮار‬ ‫دادﻧﺪ‪ .‬ﺧﻴﻮان ﻧﺎم ﺷﺎﺧﻪاي از ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻫﻤﺪان ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ؛ ﻧﺴﺮ ﻧﻴﺰ‪ ،‬از آن‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ح ‪4861 ،4495 ،1790 ،1643‬؛ ﻓﺘﺢاﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪ ،499‬ج ‪،8‬‬ ‫ص ‪.613‬‬ ‫‪ -2‬ﻛﺘﺎب اﻻﺻﻨﺎم‪ ،‬اﺑﻦ ﻛﻠﺒﻲ‪ ،‬ص ‪.16‬‬ ‫‪ -3‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪19 ،18‬؛ ﻓﺘﺢاﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪612‬؛ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻘﺮﻃﺒﻲ‪ ،‬ج ‪ ،17‬ص‪.99‬‬

‫‪76‬‬ ‫ﺣﻤﻴﺮ و ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ آل ذياﻟﻜﻼع ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺣﻤﻴﺮ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ‬ ‫ﺷﺪ ‪.1‬‬ ‫از آن ﭘﺲ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻃﺎﻏﻮتﻫﺎ و ﺑﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺘﻜﺪهﻫﺎﻳﻲ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺘﻜﺪهﻫﺎ را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﻌﺒﺔ ﺑﺰرگ ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ؛ ﭘﺮدهداران و ﺣﺎﺟﺒﺎن ﺑﺮ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻣﻲﮔﻤﺎﺷﺘﻨﺪ؛ و ﻫﻤﭽﻮن ﻛﻌﺒﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮاي آن ﻫﺪاﻳﺎﻳﻲ ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺑﺘﻜﺪهﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﺪاﻳﺎﻳﻲ ﻣﻲرﺳﻴﺪ؛ اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮي ﻛﻌﺒﻪ را ﺑﺮ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺘﻜﺪهﻫﺎ اذﻋﺎن داﺷﺘﻨﺪ ‪.2‬‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻋﺮب ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ راه رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺖﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي ﺧﻮدﺷﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي آﻧﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺘﻬﺎي ﺑﺰرگ ﺑﺘﺨﺎﻧﻪﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﺑﺘﺨﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ذواﻟﺨﻠﺼﻪ ﺑﻮد‪ ،‬از آن دوس و ﺧﺜﻌﻢ و ﺑﺠﻴﻠﻪ در‬ ‫ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺘﺸﺎن در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻳﻤﻦ؛ ﺑﺘﺒﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ ﻣﻜﻪ و ﻳﻤﻦ؛ ﺑﺘﺨﺎﻧﺔ‬ ‫ﻓﻠﺲ‪ ،‬از آن ﺑﻨﻲ ﻃﻴﻲ و واﺑﺴﺘﮕﺎﻧﺸﺎن‪ ،‬ﺑﻴﻦ دو ﻛﻮه ﺳﻠﻤﻲ و اﺟﺄ‪ ،‬در‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻃﺎﺋﻴﺎن‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رﺋﺎم )رﻳﺎم(‪ ،‬ﺑﺘﺨﺎﻧﻪاي ﺑﻮد از آن اﻫﻞ ﻳﻤﻦ و‬ ‫ﺣﻤﻴﺮ؛ رﺿﺎء ﺑﺘﺨﺎﻧﺔ دﻳﮕﺮي ﺑﻮد از آن ﺑﻨﻲ رﺑﻴﻌﻪ ﺑﻦ ﻛﻌﺐ ﺑﻦ ﺳﻌﺪﺑﻦ‬ ‫زﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ آن را »ﻣﻨﺎت ﺑﻨﻲ ﺗﻤﻴﻢ« ﻧﻴﺰ ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫ﺑﺘﻜﺪهﻫﺎي ﻣﺸﻬﻮر ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ذواﻟﻜﻌﺒﺎت ﺑﻮد از آن دودﻣﺎنﻫﺎي ﺑﻜﺮ و‬ ‫ﺗﻐﻠﺐ‪ -‬ﭘﺴﺮان واﺋﻞ‪ -‬و اﻳﺎد در ﺳﻨﺪاد ‪.3‬‬ ‫دوس‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺘﻲ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﺮا ذواﻟﻜﻔﻴﻦ ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫دودﻣﺎنﻫﺎﻳﻲ ﺑﻜﺮ و ﻣﺎﻟﻚ و ﻣﻠﻜﺎن‪ ،‬ﭘﺴﺮان ﻛﻨﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺘﻲ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ح ‪4920‬؛ ﻓﺘﺢاﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪ ،549‬ج ‪ ،8‬ص ‪669‬؛ اﻟﻤﻨﻤﻖ‪،‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﺣﺒﻴﺐ‪ ،‬ص ‪328-327‬؛ ﻛﺘﺎب اﻻﺻﻨﺎم‪ ،‬ص ‪.58-56 ،11-9‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.83‬‬ ‫‪ -3‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪89 ،78‬؛ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ‪ ،‬ﺳﻮرة ﻧﻮح‪.‬‬

‫ﺳﻌﺪ؛ ﻃﺎﻳﻔﻪاي از ﺑﻦ ﻋﺬر ﺑﺘﻲ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺷﻤﺲ‪ 1‬ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﻲ‬ ‫ﺧﻮﻻن ﻧﻴﺰ ﺑﺘﻲ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﻴﺎﻧﺲ ﻧﺎم داﺷﺖ ‪.2‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺑﺖﻫﺎ و ﺑﺘﻜﺪهﻫﺎ ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و‬ ‫اﺑﺘﺪا ﻫﺮ ﻗﺒﻴﻠﻪ‪ ،‬و ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻫﺮ ﺧﺎﻧﺪاﻧﻲ از ﺧﺎﻧﺪاﻧﻬﺎي ﻳﻚ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻚ ﺑﺖ‬ ‫اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام را ﻧﻴﺰ از ﺑﺘﻬﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ آﻛﻨﺪه ﺳﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ وﻗﺘﻲ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻣﻜﻪ را ﻓﺘﺢ ﻛﺮد‪ ،‬در اﻃﺮاف ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ‬ ‫ﺳﻴﺼﺪ و ﺷﺼﺖ ﺑﺖ ﭼﻴﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬آن ﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﭼﻮﺑﺪﺳﺘﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻣﻲزدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﻤﻪ آن ﺑﺘﻬﺎ روي زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ آﻧﻬﺎ را‬ ‫از ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﺑﻴﺮون ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و آﺗﺶ زدﻧﺪ‪ .‬در داﺧﻞ ﻛﻌﺒﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺖﻫﺎ و‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎﻳﻲ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺘﻲ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺖ دﻳﮕﺮي ﺑﻮد ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ‪ -‬ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺼﻼه و اﻟﺴﻼم‪ -‬ﻛﻪ‬ ‫ازﻻم در دﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺖﻫﺎ از ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﺑﻴﺮون ﺑﺮده ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫اﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎ ﻧﻴﺰ در روز ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﻣﺤﻮ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ﻣﺮدم ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﻴﺮاﻫﻪ روي ﻫﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﺑﻮرﺟﺎء‬ ‫ﻋﻄﺎردي)رض( ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﺳﻨﮕﻲ را ﻣﺪﺗﻬﺎ ﭘﺮﺳﺘﺶ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ؛ ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﺳﻨﮕﻲ از آن ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬آﻧﺮا ﻣﻲاﻧﺪاﺧﺘﻴﻢ و‬ ‫اﻳﻦ ﻳﻚ را ﺑﺮﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻴﻢ‪ .‬ﻫﺮ وﻗﺖ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﺳﻨﮕﻲ ﻧﻤﻲﻳﺎﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺸﺘﻲ‬ ‫ﺧﺎك ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآوردﻳﻢ و ﺷﻴﺮ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ را روي آن ﻣﻲدوﺷﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬و‬ ‫ﮔﺮداﮔﺮد آن ﺑﻪ ﻃﻮاف ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻴﻢ‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ﺧﻼﺻﺔ ﻣﻄﻠﺐ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﺮك و ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﻲ دو ﺷﺎﺧﺺ ﻣﻬﻢ دﻳﻦ و آﻳﻴﻦ‬ ‫ﻣﺮدم دوران ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻣﺘﺪﻳﻦ ﺑﻪ دﻳﻦ‬ ‫ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﻴﻢ)ع( ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻴﻌﻘﻮﺑﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.255‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.80‬‬ ‫‪ -3‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ح ‪.4720 ،4288 ،4287 ،3352 ،3351 ،2478 ،1610‬‬ ‫‪ -4‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ح ‪.4376‬‬

‫‪78‬‬

‫ﺭﺩﻳﺎﺑﻲ ﺷﺮﮎ ﺩﺭ ﻋﻬﺪ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ‬ ‫آﻳﻴﻦ ﺷﺮك و ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﻲ از آﻧﺠﺎ در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﻋﺮب ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ‬ ‫دﻳﺪﻧﺪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و اﻧﺒﻴﺎ و رﺳﻞ و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺻﺎﻟﺢ ﺧﺪا و اوﻟﻴﺎ و اﺗﻘﻴﺎ و‬ ‫ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران‪ ،‬از ﻫﻤﻪ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﺑﻪ او ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﺰد او رﺗﺒﻪ و‬ ‫ﻣﻨﺰﻟﺘﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ و واﻻﺗﺮ دارﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮﺧﻲ ﻛﺮاﻣﺎت و ﺧﻮارق ﻋﺎدات ﺑﻪ‬ ‫دﺳﺖ آﻧﺎن ﺟﺎري ﻣﻲﮔﺮدد؛ ﭼﻨﺎن ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﺑﻬﺮهاي از ﻗﺪرت ﺧﺪاوﻧﺪي را داده اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭘﺮﺗﻮ آن ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ‬ ‫ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن دارد اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺎرﻫﺎي ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺟﺎه و‬ ‫ﻣﻘﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل دارﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺤﻘﺎق آن رادارﻧﺪ ﻛﻪ واﺳﻄﻪﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ -‬ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ و ﺗﻌﺎﻟﻲ‪ -‬و ﻋﻤﻮم ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬ ‫اﺣﺪي را ﺳﺰاوار ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺣﺎﺟﺘﺶ را ﺑﺮ ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ‬ ‫ﺑﻪ واﺳﻄﻪ آﻧﺎن؛ زﻳﺮا آﻧﺎن ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺟﺎه‬ ‫و ﻣﻘﺎﻣﻲ ﻛﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻔﺎﻋﺖ آﻧﺎن را رد ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪،‬‬ ‫ﺳﺰاوار ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﺎ وﺳﺎﻃﺖ آﻧﺎن؛‬ ‫زﻳﺮا آن ﺷﻔﻴﻌﺎن ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻨﺰﻟﺖ و رﺗﺒﻪاي ﻛﻪ ﻧﺰد ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ دارﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا را ﺑﻪ او ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ اﻳﻦ ﮔﻤﺎن در اذﻫﺎن اﻳﺸﺎن ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد در‬ ‫ﻗﻠﻮﺑﺸﺎن رﺳﻮخ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬آﻧﺎن را »اوﻟﻴﺎء« ﻳﻌﻨﻲ وﺳﻴﻠﻪﻫﺎ و واﺳﻄﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﻴﺎن‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن و ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ‪ -‬ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ و ﺗﻌﺎﻟﻲ‪ -‬ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ذﻫﻨﺸﺎن ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ ،‬درﺻﺪد ﻧﺰدﻳﻚ ﮔﺮداﻧﻴﺪن ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ؛ از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮاي ﺑﻴﺸﺘﺮ آن اوﻟﻴﺎء اﻟﻬﻲ ﭼﻬﺮهﻫﺎ و ﺗﻤﺜﺎلﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﺗﺮاﺷﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﺎه آن ﭼﻬﺮهﻫﺎ و ﺗﻤﺜﺎلﻫﺎ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﺎ ﭼﻬﺮهﻫﺎي اﺻﻠﻲ‬ ‫آﻧﺎن ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ داﺷﺖ؛ ﮔﺎه ﻧﻴﺰ ﭼﻬﺮهﻫﺎ و ﺗﻤﺜﺎﻟﻬﺎ ﺧﻴﺎﻟﻲ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﺎ ﺗﺨﻴﻼت‬

‫و ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎي ذﻫﻨﻲ آﻧﺎن در اذﻫﺎن ﭘﺮﺳﺘﻨﺪﮔﺎﻧﺸﺎن ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ داﺷﺖ‪،‬‬ ‫ﺻﻨَﻢ« ﻋﻨﻮاﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﭼﻬﺮهﻧﮕﺎريﻫﺎ و‬ ‫»اَﺻﻨﺎم« ﺟﻤﻊ » ‪‬‬ ‫ﻣﺠﺴﻤﻪﺳﺎزيﻫﺎ ﺗﺤﻘﻖ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ اوﻗﺎت‪ ،‬ﺑﺮاي اوﻟﻴﺎي اﻟﻬﻲ ﭼﻬﺮهﻧﮕﺎري ﻳﺎ ﻣﺠﺴﻤﻪﺳﺎزي‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ اﻣﺎ آراﻣﮕﺎهﻫﺎي آﻧﺎن و ﺿﺮﻳﺢﻫﺎﻳﺸﺎن و ﻣﻘﺮ زﻧﺪﮔﻲ آﻧﺎن‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﺟﺎﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻓﺮود آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﺎﻛﻦ‬ ‫ﻣﻘﺪس ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﺬورات و ﻗﺮﺑﺎﻧﻲﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ آن اﻣﺎﻛﻦ‬ ‫ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﺑﺮاﺑﺮ آن اﻣﺎﻛﻦ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت و ﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫»اَوﺛﺎن« ﺟﻤﻊ »وﺛﻦ« ﻋﻨﻮاﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺿﺮﻳﺢﻫﺎ و ﺟﺎﻳﮕﺎهﻫﺎ و‬ ‫ﻣﻮاﺿﻊ و اﻣﺎﻛﻦ ﻣﻘﺪس داده ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺮﺍﺳﻢ ﻭ ﻣﻨﺎﺳﮏ ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﺎﻥ‬ ‫ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﺎن ﻋﺮب ﺑﺮاي ﭘﺮﺳﺘﺶ اﺻﻨﺎم و اوﺛﺎن ﺧﻮﻳﺶ آداب و رﺳﻮم‬ ‫و اﻋﻤﺎﻟﻲ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﻬﺎ را ﻋﻤﺮوﺑﻦ ﻟﺤﻲ ﺑﺪﻋﺖ ﻧﻬﺎده ﺑﻮد‪ ،‬و‬ ‫ﻣﺮدم ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮاﺳﻢ و ﻣﻨﺎﺳﻚ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﻋﻤﺮوﺑﻦ ﻟﺤﻲ ﻫﻤﻪ‬ ‫ﺑﺪﻋﺖﻫﺎي ﺣﺴﻨﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﺮﻳﻒ آﻳﻴﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪-‬‬ ‫ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﻲآﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮارد ذﻳﻞ از ﺟﻤﻠﻪ آﻳﻴﻦﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬ ‫ﭘﺮﺳﺘﺶ اﺻﻨﺎم و اوﺛﺎن ﺧﻮﻳﺶ داﺷﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ (1‬در ﺟﻮار آﻧﻬﺎ اﻋﺘﻜﺎف ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﺎم‬ ‫آﻧﻬﺎ را ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲزدﻧﺪ‪ ،‬و در ﮔﺮﻓﺘﺎريﻫﺎ از آﻧﻬﺎ ﻓﺮﻳﺎدرﺳﻲ ﻣﻲﻃﻠﺒﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺮاي رﻓﻊ ﻧﻴﺎزﻫﺎﻳﺸﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺎﻳﺶ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻧﺰد ﺧﺪا ﺷﻔﺎﻋﺘﺸﺎن را ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺮآورده‬ ‫ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ (2‬ﺑﺴﻮي آن اﻣﺎﻛﻦ و ﻧﺰد آن ﺑﺘﺎن ﺣﺞ ﻣﻲﮔﺰاردﻧﺪ‪ ،‬و اﻃﺮاف آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻃﻮاف ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﺑﺮاﺑﺮﺷﺎن ﻛُﺮﻧﺶ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎك ﻣﻲاﻓﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪80‬‬ ‫‪ (3‬اﻧﻮاع ﻗﺮﺑﺎﻧﻲﻫﺎ را ﺑﺮاي ﺧﻮﺷﺎﻣﺪ آﻧﻬﺎ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮﺑﺎﻧﻲﻫﺎ‬ ‫ﮔﺎه ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻮد ﻛﻪ در آﺳﺘﺎﻧﺔ آن اﺻﻨﺎم و اوﺛﺎن ) ُﻧﺼ‪‬ﺐ‪-‬‬ ‫اﻧﺼﺎب( ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﺎه ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻫﺮ ﻣﻜﺎن‬ ‫دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم آن ﺻﻨﻢ ﻳﺎ وﺛﻦ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ دو ﻧﻮع را ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻳﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺐ﴾‪.١‬‬ ‫ﺼ ﹺ‬ ‫ﺢ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ﺍﻟﻨ‪ ‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﻣ‪‬ﺎ ﹸﺫﹺﺑ ‪‬‬

‫﴿ﻭ‪‬ﻻ ﺗ‪ ‬ﹾﺄ ﹸﻛﻠﹸﻮﺍ ‪‬ﻣﻤ‪‬ﺎ ﹶﻟ ‪‬ﻢ ‪‬ﻳ ﹾﺬ ﹶﻛ ﹺﺮ ﺍ ‪‬ﺳ ‪‬ﻢ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ‪‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴ ‪‬ﻪ﴾‪.2‬‬ ‫)ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻳﻦ آﻳﺎت ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻲ ﻛﻪ در آﺳﺘﺎﻧﺔ ﺑﺖﻫﺎ‪،‬‬ ‫ﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم آﻧﻬﺎ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺮام ﺷﺪه اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫‪ (4‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ آن ﺑﻪ اﺻﻨﺎم و اوﺛﺎن ﺗﻘﺮّب‬ ‫ﻣﻲﺟﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎ و آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ‬ ‫ﻫﺮ ﻣﻴﺰاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﺸﺎن ﻣﻲاﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺘﺎن اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲدادﻧﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪،‬‬ ‫ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزي و داﻣﭙﺮوري ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﻪ ﺑﺖﻫﺎ‬ ‫اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐﺗﺮ از ﻫﻤﻪ آﻧﻜﻪ ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ‪» -‬اﷲ« ‪ -‬ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺳﻬﻤﻲ درﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﻮﻗﺖ‪ ،‬ﺗﺮﺗﻴﺒﺎﺗﻲ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺳﻬﻢ ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ را ﺑﻪ ﺑﺖﻫﺎ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‪ ،‬ﻫﻴﭽﮕﺎه ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ را‬ ‫ﻣﻌﻤﻮل ﻧﻤﻲداﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻬﻢ ﺑﺘﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺑﺸﻮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺙ ﻭ‪‬ﺍﹾﻟﹶﺄ‪‬ﻧﻌ‪‬ﺎ ﹺﻡ ‪‬ﻧﺼ‪‬ﻴﺒﹰﺎ ﹶﻓﻘﹶﺎﻟﹸﻮﺍ ‪‬ﻫﺬﹶﺍ ‪‬ﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ﹺﺑ ‪‬ﺰ ‪‬ﻋ ‪‬ﻤ ﹺﻬ ‪‬ﻢ‬ ‫ﺤ ‪‬ﺮ ‪‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭ ‪‬ﺟ ‪‬ﻌﻠﹸﻮﺍ ‪‬ﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ‪‬ﻣﻤ‪‬ﺎ ﹶﺫ ‪‬ﺭﹶﺃ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﺍﹾﻟ ‪‬‬

‫ﺼ ﹸﻞ ﹺﺇﻟﹶﻰ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭﻣ‪‬ﺎ ﻛﹶﺎ ﹶﻥ ‪‬ﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ﹶﻓ ‪‬ﻬ ‪‬ﻮ‬ ‫ﺸ ‪‬ﺮﻛﹶﺎ‪‬ﺋ ﹺﻬ ‪‬ﻢ ﻓﹶﻼ ‪‬ﻳ ‪‬‬ ‫ﺸ ‪‬ﺮﻛﹶﺎ‪‬ﺋﻨ‪‬ﺎ ﹶﻓﻤ‪‬ﺎ ﻛﹶﺎ ﹶﻥ ‪‬ﻟ ‪‬‬ ‫‪‬ﻭ ‪‬ﻫﺬﹶﺍ ‪‬ﻟ ‪‬‬

‫ﺤ ﹸﻜﻤ‪‬ﻮ ﹶﻥ﴾‪.3‬‬ ‫ﺼ ﹸﻞ ﹺﺇﻟﹶﻰ ‪‬ﺷ ‪‬ﺮﻛﹶﺎ‪‬ﺋ ﹺﻬ ‪‬ﻢ ﺳ‪‬ﺎ َﺀ ﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﻳ ‪‬‬ ‫‪‬ﻳ ‪‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻣﺎﺋﺪه‪ ،‬آﻳﻪ ‪.3‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره اﻧﻌﺎم‪ ،‬آﻳﻪ ‪.121‬‬ ‫‪ -3‬ﺳﻮره اﻧﻌﺎم‪ ،‬آﻳﻪ ‪.136‬‬

‫»و ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ ﻧﻴﺰ از آﻓﺮﻳﺪهﻫﺎي ﺧﻮدش‪ ،‬ﻛﺸﺘﺰارﻫﺎ و‬ ‫دامﻫﺎ ﺳﻬﻤﻲ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬اﻳﻦ از آن ﺧﺪاﺳﺖ‪ -‬ﺑﻪ‬ ‫ﮔﻤﺎن ﺧﻮدﺷﺎن‪ -‬و اﻳﻦ از آن ﺧﺪاﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺎﺳﺖ؛ آن وﻗﺖ‪،‬‬ ‫ﺳﻬﻢ ﺧﺪا ﮔﻮﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ ﻧﻤﻲرﺳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﻬﻢ‬ ‫ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ ﺑﻪ ﺧﺪاﮔﻮﻧﻪﻫﺎي اﻳﺸﺎن ﻣﻲرﺳﺪ! ﭼﻪ ﺑﺪ ﺣﻜﻢ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ!«‬ ‫‪ (5‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ آن ﺑﻪ اوﺛﺎن و اﺻﻨﺎم ﺗﻘﺮب‬ ‫ﻣﻲﺟﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺬر ﻛﺮدن ﻛﺸﺘﺰارﻫﺎ و داﻣﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﺮاي ﺑﺖﻫﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺠ ‪‬ﺮ ﻻ ‪‬ﻳ ﹾﻄ ‪‬ﻌ ‪‬ﻤﻬ‪‬ﺎ ﹺﺇﻟﱠﺎ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ‪‬ﻧﺸ‪‬ﺎ ُﺀ ﹺﺑ ‪‬ﺰ ‪‬ﻋ ‪‬ﻤ ﹺﻬ ‪‬ﻢ ‪‬ﻭﹶﺃ‪‬ﻧﻌ‪‬ﺎ ‪‬ﻡ‬ ‫ﺙ ‪‬ﺣ ‪‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﻗﹶﺎﻟﹸﻮﺍ ‪‬ﻫ ‪‬ﺬ ‪‬ﻩ ﹶﺃ‪‬ﻧﻌ‪‬ﺎ ‪‬ﻡ ‪‬ﻭ ‪‬ﺣ ‪‬ﺮ ﹲ‬

‫ﺠﺰﹺﻳ ﹺﻬ ‪‬ﻢ‬ ‫ﺖ ﹸﻇﻬ‪‬ﻮﺭ‪‬ﻫﺎ ‪‬ﻭﹶﺃ‪‬ﻧﻌ‪‬ﺎ ‪‬ﻡ ﻻ ‪‬ﻳ ﹾﺬ ﹸﻛﺮ‪‬ﻭ ﹶﻥ ﺍ ‪‬ﺳ ‪‬ﻢ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ‪‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴﻬ‪‬ﺎ ﺍ ﹾﻓ‪‬ﺘﺮ‪‬ﺍ ًﺀ ‪‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴ ‪‬ﻪ ‪‬ﺳ‪‬ﻴ ‪‬‬ ‫‪‬ﺣﺮ‪ ‬ﻣ ‪‬‬

‫ﹺﺑﻤ‪‬ﺎ ﻛﹶﺎﻧ‪‬ﻮﺍ ‪‬ﻳ ﹾﻔ‪‬ﺘﺮ‪‬ﻭ ﹶﻥ﴾‪.1‬‬

‫»و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ داﻣﻬﺎ و اﻳﻦ ﻛﺸﺘﺰارﻫﺎ ﻣﻤﻨﻮعاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ از آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﻮﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎن‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن‪ -‬و اﻳﻦ داﻣﻬﺎ ﺳﻮاري ﮔﺮﻓﺘﻨﺸﺎن ﺣﺮام اﺳﺖ؛ و ﺑﻌﻀﻲ‬ ‫ﭼﺎرﭘﺎﻳﺎن را ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ذﺑﺢ آﻧﻬﺎ ﻧﺎم ﺧﺪا را‬ ‫ﻧﻤﻲﺑﺮﻧﺪ! اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪ را ﺑﻪ ﺧﺪا اﻓﺘﺮا ﻣﻲزﻧﻨﺪ«‪.‬‬ ‫‪» (6‬ﺑﺤﻴﺮه« و »ﺳﺎﺋﺒﻪ« و »وﺻﻴﻠﻪ« و »ﺣﺎﻣﻲ«‪ .‬ﺳﻌﻴﺪﺑﻦ ﻣﺴﻴﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫»ﺑﺤﻴﺮه« دامﻫﺎﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻴﺮﺷﺎن ﺑﻪ ﺑﺘﺎن اﺧﺘﺼﺎص داده ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬و‬ ‫دوﺷﻴﺪن آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي آﺣﺎد ﻣﺮدم ﻣﻤﻨﻮع ﺑﻮد؛ »ﺳﺎﺋﺒﻪ« دامﻫﺎﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪاﮔﻮﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺮاي ﭼﺮﻳﺪن رﻫﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﮔﺮدة‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﺎري ﻧﻤﻲﻧﻬﺎدﻧﺪ؛ »وﺻﻴﻠﻪ« ﻧﺎﻗﻪﻫﺎي ﺗﺎزهاﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر‬ ‫اﺷﺘﺮ ﻣﺎده ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻣﻲآوردﻧﺪ و دوﻣﻴﻦ ﺑﺎر ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻣﻲزاﻳﻴﺪﻧﺪ اﺷﺘﺮ ﻣﺎده‬ ‫ﻣﻲزاﻳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺎﻗﻪاي را ﻛﻪ دو ﻣﺎده ﺷﺘﺮ ﭘﻴﺎﭘﻲ ﻣﻲزاﻳﻴﺪ‪ ،‬و در ﻓﺎﺻﻠﻪ‬ ‫آﻧﺪو ﺷﺘﺮ ﻧﺮ ﻧﻤﻲزاﻳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺖﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺮاي ﭼﺮﻳﺪن رﻫﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره اﻧﻌﺎم‪ ،‬آﻳﻪ ‪.138‬‬

‫‪82‬‬ ‫»ﺣﺎﻣﻲ« اﺷﺘﺮان ﻧﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺎردار ﻛﺮدن اﺷﺘﺮان ﻣﺎده ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ اﺷﺘﺮ ﻧﺮ ﺗﻌﺪاد ﻣﻌﻴﻨﻲ از اﺷﺘﺮان ﻣﺎده ]ده ﺷﺘﺮ ﻣﺎده[ را‬ ‫ﺑﺎردار ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و از ﻋﻬﺪة ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬آﻧﺮا ﺑﺮاي ﺑﺖﻫﺎﻳﺸﺎن‬ ‫واﻣﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و از ﺑﺎرﺑﺮي ﻣﻌﺎف ﻣﻴﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻴﭽﮕﺎه ﺑﺎري ﺑﺮ ﮔﺮدة او‬ ‫ﻧﻤﻲﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺮا »ﺣﺎﻣﻲ« ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪.1‬‬ ‫اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﺤﻴﺮة ﺑﻨﺖ ﺳﺎﺋﺒﻪ« ﺷﺘﺮ ﻣﺎدهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ده ﻧﺎﻗﺔ‬ ‫ﭘﻴﺎﭘﻲ زاﻳﻴﺪه و در آﻧﻬﺎ ﺷﺘﺮ ﻧﺮي ﻧﺰاﻳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺎﻗﻪ را ﺳﺎﺋﺒﻪ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ و ﺑﺮاي ﭼﺮﻳﺪن رﻫﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ و ﻛﺴﻲ ﺑﺮ ﮔﺮدة آن ﺳﻮار‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮد؛ و ﭘﺸﻢﻫﺎي او را ﻧﻤﻲﭼﻴﻨﻨﺪ؛ و ﺷﻴﺮ آن را ﺟﺰ ﻣﻬﻤﺎن ﻛﺴﻲ‬ ‫ﻧﻤﻲﻧﻮﺷﺪ‪ .‬از آن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺷﺘﺮ ﻣﺎدهاي ﻛﻪ ﺑﺰاﻳﺪ ﮔﻮﺷﻬﺎي آﻧﻬﺎ را‬ ‫ﻣﻲﺷﻜﺎﻓﺪ‪ ،‬و آﻧﻬﺎ را ﻫﻤﺮاه ﻣﺎدرﺷﺎن رﻫﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﭽﺮﻧﺪ‪ ،‬و دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻛﺴﻲ ﺑﺮ ﮔﺮدة اﻧﻬﺎ ﺳﻮار ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﭘﺸﻢﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﭼﻴﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬و‬ ‫ﺷﻴﺮ آﻧﻬﺎ را ﺟﺰ ﻣﻬﻤﺎن‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲﻧﻮﺷﺪ؛ »وﺻﻴﻠﻪ« ﮔﻮﺳﻔﻨﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫در ﭘﻨﺞ ﺷﻜﻢ ﭘﻴﺎﭘﻲ ده ﻣﺎده ﺑﺼﻮرت دوﻗﻠﻮ ﺑﺰاﻳﺪ‪ ،‬و در ﻓﺎﺻﻠﺔ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻧﺮﻳﻨﻪاي ﻧﺰاﻳﺪ؛ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﻗﺪوﺻﻠﺖ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﻴﺎﭘﻲ ﻣﺎدﻳﻨﻪ آورد! و آن را‬ ‫»وﺻﻴﻠﻪ« ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآورﻧﺪ‪ .‬از آن ﭘﺲ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺰاﻳﺪ‪ ،‬از آن ﭘﺴﺮان و‬ ‫ﻣﺮدان اﺳﺖ ﻧﻪ زﻧﺎن و دﺧﺘﺮان‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ در ﺷﻜﻢ ﺣﻴﻮان ﻣﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫در آن ﺻﻮرت ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮان و زﻧﺎن و ﻣﺮدان ﻣﺸﺘﺮﻛﺎً ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ‬ ‫ﮔﻮﺷﺖ آن را ﺑﺨﻮرﻧﺪ؛ »ﺣﺎﻣﻲ« ﺷﺘﺮ ﻧﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ از وي ﺑﻪ ﻃﻮر ﭘﻴﺎﭘﻲ‬ ‫ده ﻣﺎده ﺷﺘﺮ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺷﺘﺮ ﻧﺮي ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﺣ ‪‬ﻤﻲ َﻇﻬﺮُه‪ «‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دﻳﮕﺮ ﮔﺮدة اﻳﻦ ﺣﻴﻮان داغ ﺷﺪه اﺳﺖ! از‬ ‫]ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ » [:‬‬ ‫آن ﭘﺲ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺑﺮ ﭘﺸﺖ او ﺳﻮار ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﺸﻢﻫﺎي او را ﻧﻤﻲﭼﻴﻨﻨﺪ‪،‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ح ‪4623‬؛ ﻓﺘﺢاﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪123‬؛ اﻻﺣﺴﺎن ﺑﺘﺮﺗﻴﺐ ﺻﺤﻴﺢ اﺑﻦ‬ ‫ﺣﺒﺎن‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪53‬؛ ﺗﻮﺿﻴﺢ داﺧﻞ ][ از ﺻﺤﻴﺢ اﺑﻦ ﺣﺒﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫و در ﻣﻴﺎن اﺷﺘﺮان او را رﻫﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي ﺑﺎردار ﻛﺮدن اﺷﺘﺮان‬ ‫ﻣﺎده از او ﻛﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻨﻔﻌﺖ دﻳﮕﺮي از او ﻧﻤﻲﺑﺮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ‬ ‫ارﺗﺒﺎط‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻳﻦ آﻳﺎت را در ﻗﺮآنﻛﺮﻳﻢ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﲑ ‪‬ﺓ ﻭ‪‬ﻻ ﺳ‪‬ﺎ‪‬ﺋ‪‬ﺒ ‪‬ﺔ ﻭ‪‬ﻻ ‪‬ﻭﺻ‪‬ﻴ ﹶﻠ ‪‬ﺔ ﻭ‪‬ﻻ ﺣ‪‬ﺎ ﹴﻡ ‪‬ﻭﹶﻟ ‪‬ﻜﻦ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ‬ ‫ﺤ‪‬‬ ‫﴿ﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﺟ ‪‬ﻌ ﹶﻞ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ‪‬ﺑ ‪‬‬ ‫ﺏ ‪‬ﻭﹶﺃ ﹾﻛﹶﺜ ‪‬ﺮ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ﻻ ‪‬ﻳ ‪‬ﻌ ‪‬ﻘﻠﹸﻮ ﹶﻥ﴾‪» .1‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﹶﻛ ﹶﻔﺮ‪‬ﻭﺍ ‪‬ﻳ ﹾﻔ‪‬ﺘﺮ‪‬ﻭ ﹶﻥ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ﺍﹾﻟ ﹶﻜ ‪‬ﺬ ‪‬‬ ‫ﻧﻪ ﺑﺤﻴﺮه ﻗﺮار داده اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺳﺎﺋﺒﻪ‪ ،‬و ﻧﻪ وﺻﻴﻠﻪ و ﻧﻪ‬ ‫ﺣﺎﻣﻲ؛ وﻟﻲ ﻛﻔﺮﭘﻴﺸﮕﺎن ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ دروغ ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻧﺎن درﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪«.‬‬ ‫ﻧﻴﺰ‪:‬‬ ‫ﺤﺮ‪ ‬ﻡ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ﹶﺃ ‪‬ﺯﻭ‪‬ﺍ ﹺﺟﻨ‪‬ﺎ‬ ‫ﺼ ﹲﺔ ‪‬ﻟ ﹸﺬﻛﹸﻮ ﹺﺭﻧ‪‬ﺎ ‪‬ﻭ ‪‬ﻣ ‪‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﻗﹶﺎﻟﹸﻮﺍ ﻣ‪‬ﺎ ﻓ‪‬ﻲ ‪‬ﺑﻄﹸﻮ ‪‬ﻥ ‪‬ﻫ ‪‬ﺬ ‪‬ﻩ ﺍﹾﻟﹶﺄ‪‬ﻧﻌ‪‬ﺎ ﹺﻡ ﺧ‪‬ﺎ‪‬ﻟ ‪‬‬ ‫ﺻ ﹶﻔ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ﹺﺇﻧ‪ ‬ﻪ ‪‬ﺣﻜ‪‬ﻴ ‪‬ﻢ ‪‬ﻋﻠ‪‬ﻴ ‪‬ﻢ﴾‪.2‬‬ ‫ﺠﺰﹺﻳ ﹺﻬ ‪‬ﻢ ‪‬ﻭ ‪‬‬ ‫‪‬ﻭﹺﺇ ﹾﻥ ‪‬ﻳ ﹸﻜ ‪‬ﻦ ‪‬ﻣ ‪‬ﻴ‪‬ﺘ ﹰﺔ ﹶﻓ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ﻓ‪‬ﻴ ‪‬ﻪ ‪‬ﺷ ‪‬ﺮﻛﹶﺎ ُﺀ ‪‬ﺳ‪‬ﻴ ‪‬‬

‫»و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﻧﭽﻪ در ﺷﻜﻢ اﻳﻦ دامﻫﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺎص ﭘﺴﺮان و ﻣﺮدان‬ ‫ﻣﺎ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺮ زﻧﺎن ﻣﺎ ﺣﺮام اﺳﺖ؛ اﻣﺎ اﮔﺮ ﻣﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮد و‬ ‫زن در آن ﺷﺮﻳﻚاﻧﺪ!«‬ ‫درﺑﺎرة اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻓﻘﺮه دامﻫﺎي وﻳﮋه در دوران ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺐ دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻧﻴﺰ آوردهاﻧﺪ‪ .3‬ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ آوردﻳﻢ ﻛﻪ ﺳﻌﻴﺪﺑﻦ ﻣﺴﻴﺐ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ‬ ‫دامﻫﺎ را از آن ﻃﺎﻏﻮتﻫﺎﻳﺸﺎن‪ -‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺖﻫﺎﻳﺸﺎن‪ -‬ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺻﺤﻴﺤﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫)رأﻳﺖ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﻟﺤﻲ اﻟﺨﺰاﻋﻲ ﻳﺠﺮ ﻗﺼﺒﻪ ﻓﻲ اﻟﻨﺎر‪ 1‬ﻻﻧﻪ‬ ‫اول ﻣﻦ ﻏﻴﺮ دﻳﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻓﻨﺼﺐ اﻻوﺛﺎن‪ ،‬و ﺳﻴﺐ اﻟﺴﺎﺋﺒﺔ‪ ،‬و ﺑﺤﺮ‬ ‫اﻟﺒﺤﻴﺮة‪ ،‬و وﺻﻞ اﻟﻮﺻﻴﻠﺔ‪ ،‬و ﺣﻤﻲ اﻟﺤﺎﻣﻲ(‪.2‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻣﺎﺋﺪه‪ ،‬آﻳﻪ ‪.103‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره اﻧﻌﺎم‪ ،‬آﻳﻪ ‪.139‬‬ ‫‪ -3‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪90-89‬؛ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻧﻜـ‪ :‬اﻟﻤﻨﻤﻖ‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﺒﻴﺐ‪ ،‬ص ‪.329-328‬‬

‫‪84‬‬ ‫»ﻋﻤﺮوﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮﺑﻦ ﻟﺤﻲ ﺧﺰاﻋﻲ را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺷﻜﻤﺒﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ‬ ‫آﺗﺶ ﻣﻲﻛﺸﻴﺪ! زﻳﺮا‪ ،‬وي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ دﻳﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ را‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ داد‪ ،‬و ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﻲ را رواج داد‪ ،‬و ﺳﺎﺋﺒﻪ را ﺳﺎﺋﺒﻪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪،‬‬ ‫و ﺑﺤﻴﺮه ﺑﺎ ﺑﺤﻴﺮه ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬وﺻﻴﻠﻪ را وﺻﻴﻠﻪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﺣﺎﻣﻲ‬ ‫را ﺣﺎﻣﻲ ﮔﺮداﻧﻴﺪ«‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻮم ﻋﺮب‪ ،‬اﻳﻦ اﺣﺘﺮاﻣﺎت و ﺗﺸﺮﻳﻔﺎﺗﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮاي‬ ‫ﺑﺖﻫﺎﻳﺸﺎن ﻗﺎﺋﻞ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻘﺮّب آﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاي‬ ‫ﻳﻜﺘﺎ‪» -‬اﷲ«‪ -‬ﻣﻲﺷﻮد و آﻧﺎن را ﺑﻪ او ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺷﻔﻴﻌﺎن ﻧﺰد ﺧﺪاي‬ ‫ﺳﺒﺤﺎن ﺷﻔﺎﻋﺖ اﻳﺸﺎن را ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻗﺮآن آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫﴿ﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﻧ ‪‬ﻌ‪‬ﺒ ‪‬ﺪ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ﹺﺇﻟﱠﺎ ‪‬ﻟ‪‬ﻴ ﹶﻘﺮ‪‬ﺑ‪‬ﻮﻧ‪‬ﺎ ﹺﺇﻟﹶﻰ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ‪‬ﺯﹾﻟﻔﹶﻰ﴾‪» .٣‬اﺑﻦ ﺑﺖﻫﺎ را ﻧﻤﻲﭘﺮﺳﺘﻴﻢ‬ ‫ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ واﺳﻄﻪ ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ ﻧﺰدﻳﻚ‬ ‫ﮔﺮداﻧﻨﺪ«‪.‬‬ ‫ﻀﺮ‪ ‬ﻫ ‪‬ﻢ ﻭ‪‬ﻻ ‪‬ﻳ ‪‬ﻨ ﹶﻔ ‪‬ﻌ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ‪‬ﻭ‪‬ﻳﻘﹸﻮﻟﹸﻮ ﹶﻥ ‪‬ﻫﺆ‪‬ﻻ ِﺀ‬ ‫﴿ ‪‬ﻭ‪‬ﻳ ‪‬ﻌ‪‬ﺒﺪ‪‬ﻭ ﹶﻥ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﺩ‪‬ﻭ ‪‬ﻥ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ﻣ‪‬ﺎ ﻻ ‪‬ﻳ ‪‬‬ ‫‪‬ﺷ ﹶﻔﻌ‪‬ﺎ ‪‬ﺅﻧ‪‬ﺎ ‪‬ﻋ ‪‬ﻨ ‪‬ﺪ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ﴾‪» .4‬و ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﺠﺰ ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ‬ ‫ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻧﻪ زﻳﺎﻧﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺗﻮاﻧﻨﺪ رﺳﺎﻧﻴﺪ و ﻧﻪ ﺳﻮدي ﺑﻪ‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ح ‪4623 ،3521 ،1212‬؛ ﻓﺘﺢاﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪ ،98‬ج ‪ ،6‬ص ‪،633‬‬ ‫ج ‪ ،8‬ص ‪.132‬‬ ‫‪ -2‬ذﻳﻞ ﺣﺪﻳﺚ را ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در ﻓﺘﺢاﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪ 643‬از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻧﻘﻞ ﻛﺮده‬ ‫اﺳﺖ؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺑﻦ اﻟﻜﻠﺒﻲ در ﻛﺘﺎب اﻻﺻﻨﺎم‪ ،‬ص ‪ 8‬و اﺑﻦ ﺣﺒﻴﺐ در ﻛﺘﺎب اﻟﻤﻨﻤﻖ‪ ،‬ص‬ ‫‪ ،328‬ﻗﺴﻤﺘﻲ از اﻳﻦ ﻋﺒﺎرات در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم )ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ( ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﻗﺴﻤﺖ دﻳﮕﺮ آن را ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮﺑﻪ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ارﺟﺎع داده‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ رواﻳﺖ از اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻜﺮ‪ :‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪.285‬‬ ‫‪ -3‬ﺳﻮره زﻣﺮ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.3‬‬ ‫‪ -4‬ﺳﻮره ﻳﻮﻧﺲ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.18‬‬

‫آﻧﺎن ﺗﻮاﻧﻨﺪ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻳﻨﺎن ﺷﻔﻴﻌﺎن ﻣﺎ ﻧﺰد ﺧﺪاي‬ ‫ﻳﻜﺘﺎﻳﻨﺪ!«‬ ‫ﺁﺩﺍﺏ ﻭ ﺭﺳﻮﻡ ﻗﻮﻡ ﻋﺮﺏ‬ ‫در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﻋﺮب »اﺳﺘﻘﺴﺎم ﺑﻪ ازﻻم« رواج داﺷﺖ‪» .‬زﻟﻢ« ﭼﻮﺑﺔ‬ ‫ﺗﻴﺮي را ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﻜﺎن ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ »ازﻻم« ﺑﺮ ﺳﻪ ﻧﻮع ﺑﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻧﻮع اول‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﺳﻪ ﺗﻴﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻜﻲ از آن ﺳﻪ »ﻧﻌﻢ« )آري( ﺑﻮد؛‬ ‫دوﻣﻲ »ﻻ« )ﻧﻪ( و ﺳﻮﻣﻲ »ﻏﻔﻞ« )ﻣﻴﺎﻧﻪ(‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺎري را ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‬ ‫اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬از ﻗﺒﻴﻞ ﺳﻔﺮ و ازدواج و اﻣﺜﺎل آن‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﻮع از ازﻻم‬ ‫اﺳﺘﻘﺴﺎم ﻣﻴﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ »ﻧﻌﻢ« درﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬آن ﻛﺎر را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدادﻧﺪ؛ و اﮔﺮ‬ ‫»ﻻ« درﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي آن ﺳﺎل از آن ﻛﺎر ﻣﻨﺼﺮف ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ‬ ‫ﺑﻪ زﻳﺎرت ﺑﺖ ﺑﺰرگ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ؛ و اﮔﺮ »ﻏﻔﻞ« درﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬دو ﻣﺮﺗﺒﻪ اﺳﺘﻘﺴﺎم‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻳﻜﻲ از آن دو ﺗﻴﺮ »ﻧﻌﻢ« ﻳﺎ »ﻻ« درﺑﻴﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻮع دوم‪ ،‬آﺑﻬﺎ و ﻛﺸﺘﺰارﻫﺎ و دﻳﻪﻫﺎ در آﻧﻬﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﻮع ﺳﻮم‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي ﺑﻮد از ﺳﻪ ﺗﻴﺮ »ﻣﻨﻜﻢ« )ﺧﻮدي(‪» ،‬ﻣﻦ ﻏﻴﺮﻛﻢ«‬ ‫)ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ(؛ »ﻣﻠﺼﻖ« )واﺑﺴﺘﻪ(‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه درﺑﺎرة اﺻﻞ و ﻧﺴﺐ ﻳﻜﻲ از اﻓﺮاد‬ ‫ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺷﻚ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬او را ﻧﺰد ﻫﺒﻞ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻳﻜﺼﺪ درﻫﻢ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ‬ ‫ﻳﻚ ﺷﺘﺮ ﺟﺰور ﺑﻪ ﻣﺘﺼﺪي آن ﺗﻴﺮﻫﺎي ازﻻم‪» -‬ﺻﺎﺣﺐ اﻟﻘﺪاح«‪-‬‬ ‫ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ »ﻣﻨﻜﻢ« درﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬او را ﻳﻚ ﻓﺮد اﺻﻴﻞ )وﺳﻴﻂ(‬ ‫ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ؛ و اﮔﺮ »ﻣﻦ ﻏﻴﺮﻛﻢ« درﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬او را ﻳﻚ ﻫﻢﭘﻴﻤﺎن )ﺣﻠﻴﻒ(‬ ‫ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ؛ و اﮔﺮ »ﻣﻠﺼﻖ« درﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺟﺎﻳﮕﺎه او ﻧﺰد آﻧﺎن‬ ‫ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‪ ،‬ﻧﻪ اﺻﻞ و ﻧﺴﺒﻲ ﺑﺮاي او ﻗﺎﺋﻞ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻪ او را‬ ‫ﻫﻢﭘﻴﻤﺎن ﺧﻮد ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬ﻓﺘﺢاﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪277‬؛ ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.153-152‬‬

‫‪86‬‬ ‫»ﻣﻴﺴﺮ« و »ﻗﺪاح« ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻧﻮﻋﻲ از ﻗﻤﺎر ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ‬ ‫اﺳﺘﻘﺴﺎم ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎاﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﮔﻮﺷﺖ ﺷﺘﺮي را ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ آن ﻗﻤﺎر‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﻴﻮة اﻳﻦ ﻗﻤﺎر ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﺘﺮ را ﻧﺴﻴﻪ‬ ‫ﻣﻲﺧﺮﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺮا ﻧﺤﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﻮﺷﺖ آن ﺷﺘﺮ را ﺑﻪ ‪ 28‬ﻗﺴﻤﺖ ﻳﺎ‬ ‫‪ 10‬ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ آن ﻗﺴﻤﺖﻫﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺴﺎم‬ ‫ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻴﺮﻫﺎ ﺑﺮ دو ﻧﻮع ﺑﻮدﻧﺪ‪» :‬راﺑﺢ« )ﺑﺮﻧﺪه( و »ﻏﻔﻞ«‬ ‫)ﺑﺎزﻧﺪه(‪ .‬ﻫﺮﻛﺲ ﺗﻴﺮ »راﺑﺢ« ﺑﻪ ﻧﺎم او درﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺪه ﺑﻮد و ﺳﻬﻢ‬ ‫ﺧﻮدش را از ﮔﻮﺷﺖ ﺷﺘﺮ ﻧﺤﺮ ﺷﺪه درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﺮد؛ و ﻫﺮﻛﺲ ﺗﻴﺮ‬ ‫»ﻏﻔﻞ« ﺑﻪ ﻧﺎم او درﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و از او ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﻬﺎي ﺷﺘﺮ را‬ ‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫در ﻋﻬﺪ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي ﻛﺎﻫﻨﺎن و ﻋﺮاﻓﺎن و ﻣﻨﺠﻤﺎن‬ ‫اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪» .‬ﻛﺎﻫﻦ« از ﺣﻮادث و وﻗﺎﻳﻊ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻣﺎن آﻳﻨﺪه ﺧﺒﺮ‬ ‫ﻣﻲداد‪ ،‬و ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ اﺳﺮار داﻧﺎﺳﺖ؛ ﺑﻌﻀﻲ از ﻛﺎﻫﻨﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎن‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺰادي از ﺟﻨﻴﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﺎن ﻣﺪﻋﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫وﺳﻴﻠﺔ ﻓﻬﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ او داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از ﻏﻴﺐ ﺑﺎﺧﺒﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از‬ ‫آﻧﺎن ﻧﻴﺰ‪ ،‬ادﻋﺎ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ را از ﻃﺮﻳﻖ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎ و ﺷﻮاﻫﺪ و ﻗﺮاﺋﻦ‬ ‫ﺑﺎزﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪ ،‬و از ﻻﺑﻼي ﺳﺨﻨﺎن ﻳﺎ رﻓﺘﺎر ﻳﺎ اﺣﻮال ﻣﺨﺎﻃﺒﺸﺎن ﺑﻪ ﻓﻬﻢ‬ ‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻮردﻧﻈﺮ دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع از ﻛﺎﻫﻨﺎن را »ﻋﺮاف«‬ ‫ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺎل دزدﻳﺪه ﺷﺪه و‬ ‫ﻣﻜﺎن ﺳﺮﻗﺖ و ﺣﻴﻮان ﮔﻤﺸﺪه و اﻣﺜﺎل آن را ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪» .‬ﻣﻨﺠﻢ« ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﻛﻮاﻛﺐ آﺳﻤﺎن ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺳﻴﺮ‬ ‫و ﺣﺮﻛﺖ آﻧﻬﺎ و زﻣﺎن ﻃﻠﻮع و ﻏﺮوب و ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﺷﺪن آﻧﻬﺎ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬

‫‪ -1‬ﻳﻌﻘﻮﺑﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮد اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺷﺮح و ﺑﺴﻂ داده اﺳﺖ‪ :‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،261 ،259‬و‬ ‫در ﺑﻌﻀﻲ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺑﺎ آﻧﭽﻪ در ﻣﺘﻦ آوردهاﻳﻢ اﺧﺘﻼف دارد‪.‬‬

‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ آن ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت‪ ،‬اوﺿﺎع و اﺣﻮال آﻳﻨﺪه و ﺣﻮادﺛﻲ‬ ‫را ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ روي ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ ،‬ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي ﻣﻨﺠﻤﺎن در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻧﺠﻮم؛ و‬ ‫در راﺳﺘﺎي ﻫﻤﻴﻦ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻧﺠﻮم و ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺳﺘﺎرﮔﺎن آﺳﻤﺎن در زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺑﻪ »اﻧﻮاء« اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻓﻼن و ﻓﻼن‬ ‫»ﻧﻮء« از ﺑﺎرش ﺑﺎران ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪﻳﻢ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫»ﻃﻴﺮه« ﻧﻴﺰ در دوران ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎر راﻳﺞ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از اﻳﻨﻜﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﺎل ﺑﺪ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ .‬اﺻﻞ و ﺑﻨﻴﺎد اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪة ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ آن‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﭘﺮﻧﺪه ﻳﺎ آﻫﻮﻳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و او را از ﺳﺮ راه‬ ‫ﺧﻮد ﻣﻲراﻧﺪﻧﺪ؛ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻣﻲرﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻛﺎري ﻛﻪ ﻗﺼﺪ‬ ‫آن را داﺷﺘﻨﺪ ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و آن ﻛﺎر را ﻧﻴﻜﻮ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻣﻲرﻓﺖ‪ ،‬از اﻧﺠﺎم ﻛﺎري ﻛﻪ در ﭘﻲ آن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻓﺎل ﺑﺪ ﻣﻲزدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ راﻫﻲ ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ و ﭘﺮﻧﺪه ﻳﺎ‬ ‫ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﺳﺮ راه آﻧﺎن ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ آن ﻓﺎل ﺑﺪ ﻣﻲزدﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻫﻤﻴﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑﻮده اﺳﺖ رﺳﻢ آوﻳﺰان ﻛﺮدن اﺳﺘﺨﻮان ﻗﻮزك ﭘﺎي‬ ‫ﺧﺮﮔﻮش‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ روزﻫﺎ و ﻣﺎهﻫﺎ و ﺑﺮﺧﻲ از ﺟﺎﻧﻮران و ﺑﺮﺧﻲ‬ ‫از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ و ﺑﺮﺧﻲ از زﻧﺎن ﻓﺎل ﺑﺪ ﻣﻲزدﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﺪﺷﮕﻮن‬ ‫ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ »ﻋﺪوي« و »ﻫﺎﻣﻪ« ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﺴﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬روﺣﺶ آرام ﻧﻤﻲﮔﻴﺮدﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي او‬ ‫ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻲ ﺷﻮد و اﻧﺘﻘﺎل ﺧﻮن او ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬و روح ﺷﺨﺺ ﻣﻘﺘﻮل ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﻫﺎﻣﻪ –ﻳﻌﻨﻲ ﺟﻐﺪ‪ -‬درﻣﻲآﻳﺪ و در دﺷﺖ و ﺑﻴﺎن ﺑﻪ ﭘﺮواز‬ ‫درﻣﻲآﻳﺪ؛ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﺸﻨﻪام! ﻳﺎ‪ :‬آﺑﻢ دﻫﻴﺪ! آﺑﻢ ﺑﺪﻫﻴﺪ! وﻗﺘﻲ اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮن‬ ‫او ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬آرام ﻣﻲﮔﻴﺮد و آﺳﻮده ﻣﻲﺷﻮد ‪.2‬‬ ‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ص ‪7503 ،4147 ،1038 ،846‬؛ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪،83‬‬ ‫ح ‪.71‬‬ ‫‪ -2‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ح ‪ 5770 ،5757‬و ﺣﻮاﺷﻲ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻫﻨﺪي ﺑﺮ آن‪.‬‬

‫‪88‬‬

‫ﺑﻘﺎﻱ ﺩﻳﻦ ﻭ ﺁﻳﻴﻦ ﺍﺑﺮﺍﻫﻴﻢ )ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻟﺴﻼﻡ(‬ ‫ﻗﻮم ﻋﺮب‪ -‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ دﻳﺪﻳﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﻇﻬﻮر اﺳﻼم در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺑﺴﺮ‬ ‫ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻘﺎﻳﺎﻳﻲ از دﻳﻦ ﺣﻨﻴﻒ و آﻳﻴﻦ ﺣﻀﺮت‬ ‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ )ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم( در ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺟﺎﻣﻌﺔ آﻧﺎن وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬و دﻳﻦ‬ ‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ را ﺑﻪ ﻛﻠﻲ ﺗﺮك ﻧﻜﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻴﺖاﷲ اﻟﺤﺮام را ﻫﻤﭽﻨﺎن‬ ‫ﺑﺰرگ ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ؛ دور آن را ﻃﻮاف ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺣﺞ ﻣﻲﮔﺰاردﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮه‬ ‫ﺑﺠﺎي ﻣﻲآوردﻧﺪ؛ وﻗﻮف ﺑﻪ ﻋﺮﻓﺎت و وﻗﻮف در ﻣﺰدﻟﻔﻪ داﺷﺘﻨﺪ؛ و ﺷﺘﺮان‬ ‫ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ را در ﻣﻨﻲ ﻧﺤﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺟﺰ آﻧﻜﻪ اﻳﻦ ﻣﻮارد ﻳﺎد ﺷﺪه را ﺑﺎ‬ ‫ﺑﺪﻋﺖﻫﺎﻳﻲ درآﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ (1‬ﻗﺮﻳﺶ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻓﺮزﻧﺪان اﺑﺮاﻫﻴﻢ واﻫﻞ ﺣﺮم ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬و ﻣﺘﻮﻟﻴﺎن‬ ‫ﺧﺎﻧﺔ ﺧﺪاو ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻣﻜﻪ؛ از ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﻋﺮب ﻫﻴﭽﻜﺲ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻖ و‬ ‫ﻣﻨﺰﻟﺘﻲ ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻣﺎ دارﻳﻢ‪ ،‬و ﺧﻮدﺷﺎن را »ﺣ‪‬ﻤﺲ« ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ .‬و ﺑﺮاﺳﺎس‬ ‫آن‪ ،‬ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ را ﺳﺰاوار ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ از ﻣﺤﺪودة »ﺣﺮم« ﺑﻴﺮون ﺑﺮوﻳﻢ و‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ »ﺣﻞ« )ﺧﺎرج از ﺣﺮم( ﭘﺎي ﺑﮕﺬارﻳﻢ! از اﻳﻦ رو‪،‬در ﻋﺮﻓﺎت‬ ‫وﻗﻮف ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮدم از ﻋﺮﻓﺎت ﺑﻪ ﻣﺸﻌﺮاﻟﺤﺮام ﺳﺮازﻳﺮ‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﺪﻧﺪ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ از ﻣﺰدﻟﻔﻪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﺣﺎﺟﻴﺎن‬ ‫ﻣﻲﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻧﺎن اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎن را ﻓﺮﺳﺘﺎده‬ ‫اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺱ﴾‪» .1‬آﻧﮕﺎه ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﻮﻳﺪ از‬ ‫ﺽ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫ﺚ ﹶﺃﻓﹶﺎ ‪‬‬ ‫﴿ﹸﺛﻢ‪ ‬ﹶﺃﻓ‪‬ﻴﻀ‪‬ﻮﺍ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ‪‬ﺣ ‪‬ﻴ ﹸ‬ ‫ﻫﻤﺎن ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺳﺮازﻳﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ!«‬ ‫‪ (2‬و ﻧﻴﺰ ﻗﺮﻳﺶ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺣﻤﺲ« را ﺳﺰاوار ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﺮﺷﻴﺮ‬ ‫درﺳﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ از ﺷﻴﺮ روﻏﻦ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﺮماﻧﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪،‬‬ ‫ﻧﺒﺎﻳﺪ داﺧﻞ ﺧﻴﻤﻪاي ﺑﺸﻮﻧﺪ ﻛﻪ از ﻣﻮي ﭼﺎرﭘﺎﻳﺎن درﺳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ و‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﺑﻘﺮه آﻳﻪ ‪199‬‬

‫ﻧﻴﺰ ﻧﺒﺎﻳﺪ زﻳﺮ ﺳﺎﻳﺒﺎن ﺑﺮوﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﺮماﻧﺪ؛ و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ زﻳﺮ‬ ‫ﺳﺎﻳﺒﺎﻧﻲ ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ در ﺧﻴﻤﻪﻫﺎﻳﻲ ﺳﺮﭘﻨﺎه ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ از ﭼﺮم ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫‪ (3‬ﻫﻢ آﻧﺎن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻫﻞ ﺣﻞ«‪ -‬ﻳﻌﻨﻲ ﻏﻴﺮ اﻫﻞ ﺣﺮم‪ -‬ﺳﺰاوار‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ از ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﻞ ﺑﻪ ﻣﺤﺪودة ﺣﺮم آوردهاﻧﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﺣﺮم ﺑﺨﻮرﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﺣﺞ ﻣﻲﮔﺰارﻧﺪ ﻳﺎ ﻋﻤﺮه ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﻲآورﻧﺪ‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫‪ (4‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن‪ -‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻫﻞ ﺣﺮم‪ -‬اﻫﻞ ﺣﻞ )دﻳﮕﺮ ﻣﺮدم( را اﻣﺮ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ وارد ﺣﺮم ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر‪ ،‬ﻛﻌﺒﻪ را‬ ‫ﻃﻮاف ﻧﻜﻨﻨﺪ ﻣﮕﺮ در ﺟﺎﻣﺔ »ﺣﻤﺲ«؛ و در اﺟﺮاي اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬اﻓﺮاد ﻗﺒﻴﻠﻪ‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ ﻣﺮدم را ﺗﺤﺖﻧﻈﺮ و ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ؛ ﻣﺮد ﺟﺎﻣﻪاش را ﺑﻪ ﻣﺮد‬ ‫ﻣﻲداد ﺗﺎ ﺑﺎ آن ﻃﻮاف ﻛﻨﺪ‪ ،‬و زن ﺟﺎﻣﻪاش را ﺑﻪ زن ﻣﻲداد ﺗﺎ ﻃﻮاف ﻛﻨﺪ‬ ‫و ﺟﺎﻣﻪ را ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎل‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻌﻀﻲ از ﺣﺞﮔﺰاران دﺳﺘﺸﺎن ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻪاي‬ ‫ﻧﻤﻲرﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺮدان ﺑﺮﻫﻨﻪ ﻃﻮاف ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و زﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺔ ﺟﺎﻣﻪﻫﺎﻳﺸﺎن را‬ ‫از ﺗﻦ ﺑﻴﺮون ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻧﻴﻢ ﺗﻨﺔ ﺗﻮري ﻣﻲﭘﻮﺷﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ آن‬ ‫ﻃﻮاف ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﺣﻴﻦ ﻃﻮاف ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﺳﺮودﻧﺪ‪:‬‬ ‫اﻟﻴﻮم ﻳﺒﺪو ﺑﻌﻀﻪ او ﻛﻠﻪ‬

‫و ﻣﺎ ﺑﺪا ﻣﻨﻪ ﻓﻼ اﺣﻠﻪ‬

‫»اﻣﺮوز ﻗﺴﻤﺘﻲ از آن ﻳﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ آن ﻫﻮﻳﺪا ﻣﻴﮕﺮدد‪ ،‬و ﻫﺮ اﻧﺪازه‬ ‫از آن ﻛﻪ ﻫﻮﻳﺪا ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﺣﻼل ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ!«‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط‪ ،‬در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﺎن داد‪:‬‬ ‫ﺠ ‪‬ﺪ﴾‪» .3‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم رﻓﺘﻦ ﺑﻪ‬ ‫ﺴﹺ‬ ‫﴿ﻳ‪‬ﺎ ‪‬ﺑﻨﹺﻲ ﺁ ‪‬ﺩ ‪‬ﻡ ‪‬ﺧﺬﹸﻭﺍ ﺯﹺﻳ‪‬ﻨ‪‬ﺘ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ‪‬ﻋ ‪‬ﻨ ‪‬ﺪ ﹸﻛﻞﱢ ‪‬ﻣ ‪‬‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ آراﻳﺶﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪«.‬‬ ‫ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ اﻳﻦ ﺑﺪﻋﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺮد ﻳﺎ زﻧﻲ ﺗﻦ ﺑﻪ اﺟﺮاي ﺣﻜﻢ ﻣﺰﺑﻮر‬ ‫ﻧﻤﻲداد‪ ،‬و ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻪاي ﻛﻪ از ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﻞ ﺑﺮ ﺗﻦ داﺷﺖ ﻃﻮاف ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﭘﺲ‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪202‬‬ ‫‪ -2‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﺳﻮره اﻋﺮاف‪ ،‬آﻳﻪ ‪.31‬‬

‫‪90‬‬ ‫از ﻃﻮاف ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ آن ﺟﺎﻣﻪ را از ﺗﻦ ﺑﺪر ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻪ ﺧﻮد او و ﻧﻪ‬ ‫ﻫﻴﭽﻜﺲ دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲﺑﺎﻳﺴﺖ از آن ﺟﺎﻣﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ ‪.1‬‬ ‫‪ (5‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن در ﺣﺎل اﺣﺮام‪ ،‬از در ورودي ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن وارد‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از ﭘﺸﺖ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﻧﻘﺐ ﻣﻲزدﻧﺪ و از آن ﺳﻮراﺧﻲ‬ ‫ﻛﻪ در ﭘﺸﺖ ﺧﺎﻧﻪ ﺗﻌﺒﻴﻪ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ وارد و ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ‬ ‫ﺟﻔﺎي ﻣﺴﻠﻢ را ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻴﻜﻮ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮآن از اﻳﻦ ﻋﻤﻞ آﻧﺎن را‬ ‫ﻧﻬﻲ ﻓﺮﻣﺪ‪ .‬ﻗﺎل اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻲ‪:‬‬ ‫ﺕ ‪‬ﻣﻦ‪ ‬ﹸﻇﻬ‪‬ﻮ ﹺﺭﻫ‪‬ﺎ ‪‬ﻭﹶﻟ ‪‬ﻜﻦ‪ ‬ﺍﹾﻟﹺﺒﺮ‪ ‬ﻣ ﹺﻦ ﺍﺗ‪‬ﻘﹶﻰ ‪‬ﻭﹾﺃﺗ‪‬ﻮﺍ‬ ‫ﺲ ﺍﹾﻟﹺﺒﺮ‪ ‬ﹺﺑﹶﺄ ﹾﻥ ‪‬ﺗ ﹾﺄﺗ‪‬ﻮﺍ ﺍﹾﻟ‪‬ﺒﻴ‪‬ﻮ ‪‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﹶﻟ ‪‬ﻴ ‪‬‬ ‫ﺕ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﺃﹶ‪‬ﺑﻮ‪‬ﺍﹺﺑﻬ‪‬ﺎ ﻭ‪‬ﺍﺗ‪‬ﻘﹸﻮﺍ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ﹶﻟ ‪‬ﻌﻠﱠ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ‪‬ﺗ ﹾﻔ ‪‬ﻠﺤ‪‬ﻮ ﹶﻥ﴾‪.2‬‬ ‫ﺍﹾﻟ‪‬ﺒﻴ‪‬ﻮ ‪‬‬

‫»ﻧﻴﻜﻲ ﺑﻪ آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ از ﭘﺸﺖ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺘﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ درآﻳﻴﺪ؛‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻴﻜﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﮕﺎن ﺗﻘﻮا ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻨﻨﺪ؛ و از در‬ ‫ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺘﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ درآﻳﻴﺪ؛ و ﺑﺎ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﻴﺪ ﺗﺎ آﻧﻜﻪ رﺳﺘﮕﺎر‬ ‫ﺷﻮﻳﺪ«‪.‬‬ ‫ﺍﺩﻳﺎﻥ ﻭ ﻣﺬﺍﻫﺐ ﺩﻳﮕﺮ‬ ‫آﻳﻴﻦﻫﺎي ﺷﺮك و ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﻲ و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺧﺮاﻓﺎت و اوﻫﺎم‪ ،‬دﻳﻦ و‬ ‫آﻳﻴﻦ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻣﺮدم ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﻮد‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن و ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن و‬ ‫ﻣﺠﻮﺳﻴﺎن و ﺻﺎﺑﻴﺎن ﻧﻴﺰ راﻫﻬﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ورود ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‬ ‫ﭘﻴﺪا ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫* ﻳﻬﻮﺩﻳﺎﻥ دﺳﺖ ﻛﻢ ﻃﻲ دو دوره ﺑﻪ ﺟﺰﻳﺮه اﻟﻌﺮب ﻫﺠﺮت‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪203 ،202‬؛ ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ح ‪.1665‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﻳﻪ ‪189‬؛ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ذﻳﻞ آﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ‪ ،‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ح‬ ‫‪4512 ،1803‬؛ ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.622-621‬‬

‫دورة اول‪ :‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن درﮔﻴﺮ و دار ﻓﺘﻮﺣﺎت ﺑﺎﺑﻠﻴﺎن و آﺷﻮرﻳﺎن در‬ ‫ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻫﺠﺮت ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻫﺠﺮت ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﺸﺎر ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ ﻳﻬﻮدﻳﺎن وارد ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺷﻬﺮ و دﻳﺎرﺷﺎن را وﻳﺮان‪ ،‬و ﻣﻌﺒﺪﺷﺎن را ﺑﻪ دﺳﺖ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺨﺘﻨﺼﺮ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺎل ‪ 587‬ﭘﻴﺶ از ﻣﻴﻼد‪،‬ﻧﺎﺑﻮد ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﺎن را ﺑﻪ‬ ‫اﺳﺎرت ﺑﻪ ﺑﺎﺑﻞ ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻲ از آﻧﺎن ﺳﺮزﻣﻴﻦ‬ ‫ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ را ﺗﺮك ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺣﺠﺎز روي آوردﻧﺪ و در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻤﺎﻟﻲ آن‬ ‫اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪.1‬‬ ‫دورة دوم‪ :‬دوﻣﻴﻦ دورة ﻫﺠﺮت ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬از اﺷﻐﺎل‬ ‫ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﺗﻮﺳﻂ روﻣﻴﺎن ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺗﻴﺘﻮس‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 70‬ﻣﻴﻼدي آﻏﺎز‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮ اﺛﺮ ﻓﺸﺎر ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ روﻣﻴﺎن ﺑﺮ ﻳﻬﻮدﻳﺎن و وﻳﺮان ﺷﺪن وﻧﺎﺑﻮد‬ ‫ﺷﺪن ﻣﻌﺒﺪﺷﺎن‪ ،‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻗﺒﻴﻠﻪ از ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻳﻬﻮد ﺑﻪ ﺣﺠﺎز ﻛﻮﭼﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و در‬ ‫ﻳﺜﺮب و ﺧﻴﺒﺮ و ﺗﻴﻤﺎء اﺳﺘﻘﺮار ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و در آن ﻣﻨﺎﻃﻖ‪ ،‬ﻗﺮﻳﻪﻫﺎ و ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ و‬ ‫ﺑﺮج و ﺑﺎروﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬آﻳﻴﻦ ﻳﻬﻮد در ﻣﻴﺎن ﻋﺪهاي از‬ ‫اﻋﺮاب از ﻃﺮﻳﻖ اﻳﻦ ﻣﻬﺎﺟﺮان اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬و در ﺣﻮادث ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭘﻴﺶ‬ ‫از اﺳﻼم و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ روﻳﺪادﻫﺎي ﺻﺪر اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮي ﺑﺴﺰا داﺷﺖ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ اﺳﻼم ﻇﻬﻮر ﻛﺮد‪ ،‬ﻗﺒﻴﻠﻪﻫﺎي ﻣﺸﻬﻮر ﻳﻬﻮد ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬ﺧﻴﺒﺮﻳﺎن؛‬ ‫ﺑﻨﻲ اﻟﻨﻀﻴﺮ؛ ﺑﻨﻲ اﻟﻤﺼﻄﻠﻖ؛ ﺑﻨﻲ ﻗﺮﻳﻈﻪ؛ ﺑﻨﻲ ﻗﻴﻨﻘﺎع‪ .‬ﺳﻤﻬﻮدي آورده‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻳﻬﻮدي ﻣﻬﺎﺟﺮ در ﻳﺜﺮب ﻣﺘﺠﺎور از ‪ 20‬ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻮده‬ ‫اﺳﺖ ‪.2‬‬ ‫آﻳﻴﻦ ﻳﻬﻮدﻳﺖ در ﻳﻤﻦ‪ ،‬از ﺳﻮي ﺗﺒﺎن اﺳﻌﺪ اﺑﻮﻛﺮب ﻧﻔﻮذ ﻛﺮد‪ .‬وي‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رزﻣﻨﺪه ﺑﻪ ﻳﺜﺮب رﻓﺖ‪ ،‬و در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ آﻳﻴﻦ ﻳﻬﻮد ﮔﺮدن ﻧﻬﺎد‪ ،‬و‬ ‫دو ﺗﻦ از اﺣﺒﺎر ﺑﻨﻲ ﻗﺮﻳﻈﻪ را ﺑﻪ ﻳﻤﻦ آورد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺖ‬

‫‪ -1‬ﻗﻠﺐ ﺟﺰﻳﺮةاﻟﻌﺮب‪ ،‬ص ‪.251‬‬ ‫‪ -2‬وﻓﺎءاﻟﻮﻓﺎ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪165‬؛ ﻗﻠﺐ ﺟﺰﻳﺮةاﻟﻌﺮب‪ ،‬ص ‪.251‬‬

‫‪92‬‬ ‫درﻳﻤﻦ رو ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش و رواج ﻧﻬﺎد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﭘﺲ از وي ﻳﻮﺳﻒ ذوﻧﻮاس‬ ‫ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﻧﺠﺮان ﻫﺠﻮم ﺑﺮد‪ ،‬و آﻧﺎن را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﺑﻪ آﻳﻴﻦ ﻳﻬﻮدﻳﺖ ﮔﺮدن ﻧﻬﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﺤﻴﺎن ﻧﺠﺮان از ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ آﻳﻴﻦ ﻳﻬﻮد اﺑﺎ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ وذوﻧﻮاس ﺧﻨﺪقﻫﺎي آﺗﺶ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮد‪ ،‬و آﻧﺎن را ﺑﻪ‬ ‫آﺗﺶ ﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻣﺮد و زن و ﻛﻮدﻛﺎن ﺧﺮدﺳﺎل و ﭘﻴﺮان ﺳﺎﻟﺨﻮرده‬ ‫ﻳﻜﺴﺎن رﻓﺘﺎر ﻛﺮد‪ .‬ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺗﻌﺪاد ﻛﺸﺘﮕﺎن ﺑﻴﺴﺖ ﻫﺰار ﺗﺎ ﭼﻬﻞ ﻫﺰار ﺑﻮده‬ ‫اﺳﺖ ‪ .1‬اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا در ﻣﺎه اﻛﺘﺒﺮ ﺳﺎل ‪ 523‬ﻣﻴﻼدي اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ ‪.2‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل داﺳﺘﺎن اﺻﺤﺎب اﻻﺧﺪود را در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ در ﺳﻮره‬ ‫ﺑﺮوج آورده اﺳﺖ؛ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺕ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻮﻗﹸﻮ ‪‬ﺩ * ﹺﺇ ﹾﺫ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ‪‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴﻬ‪‬ﺎ ﹸﻗﻌ‪‬ﻮ ‪‬ﺩ *‬ ‫ﺏ ﺍﹾﻟﹸﺄ ‪‬ﺧﺪ‪‬ﻭ ‪‬ﺩ * ﺍﻟﻨ‪‬ﺎ ﹺﺭ ﺫﹶﺍ ‪‬‬ ‫ﺻﺤ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫﴿ ﹸﻗ‪‬ﺘ ﹶﻞ ﹶﺃ ‪‬‬ ‫ﲔ ‪‬ﺷﻬ‪‬ﻮ ‪‬ﺩ﴾‪.٣‬‬ ‫‪‬ﻭ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﻳ ﹾﻔ ‪‬ﻌ ﹸﻠﻮ ﹶﻥ ﺑﹺﺎﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﺆ ‪‬ﻣﹺﻨ ‪‬‬

‫»ﺑﺮ ﺑﺎد اﺻﺤﺎب اﺧﺪود‪ .‬آﺗﺶ ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ و ﻣﺎﻳﻪدار‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺑﺮ‬ ‫ﺳﺮ آن ﺧﻨﺪقﻫﺎي آﺗﺶ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و ﺧﻮد ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﺎ اﻫﻞ‬ ‫اﻳﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻮاﻫﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪«.‬‬ ‫* ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ اﺷﻐﺎل ﺣﺒﺸﻴﺎن و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﻌﻀﻲ ﻣﺒﻠﻐﺎن‬ ‫ﻣﺴﻴﺤﻲ آﻳﻴﻦ ﺧﻮد را در ﺑﻼد ﻋﺮبﻧﺸﻴﻦ رواج دادﻧﺪ‪ .‬آﻏﺎز اﺷﻐﺎل ﻳﻤﻦ‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺒﺸﻴﺎن ﺳﺎل ‪ 340‬ﻣﻴﻼدي ﺑﻮد؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻳﻦ اﺷﻐﺎل آﻧﭽﻨﺎن‬ ‫اﺳﺘﻤﺮار ﻧﻴﺎﻓﺖ و در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 370‬ﺗﺎ ‪ 378‬ﻣﻴﻼدي ﺣﺒﺸﻴﺎن از ﻳﻤﻦ‬ ‫ﺑﻴﺮون راﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ؛‪ 4‬اﻣﺎ زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي ﻧﺸﺮ و ﮔﺴﺘﺮش آﻳﻴﻦ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ‬ ‫ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ و ﻣﺮدم ﻳﻤﻦ در راﺳﺘﺎي ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺳﺨﺖ‬ ‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪35 ،31 ،27 ،22-20‬؛ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺳﻮره‬ ‫ﺑﺮوج در ﻛﺘﺐ ﺗﻔﺴﻴﺮ‪.‬‬ ‫‪ -2‬اﻟﻴﻤﻦ ﻋﺒﺮاﻟﺘﺎرﻳﺦ‪ ،‬ص ‪.159-158‬‬ ‫‪ -3‬ﺳﻮره ﺑﺮوج‪ ،‬آﻳﺎت ‪.7-4‬‬ ‫‪ -4‬اﻟﻴﻤﻦ ﻋﺒﺮاﻟﺘﺎرﻳﺦ‪ ،‬ص ‪159-158‬؛ ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻌﺮب ﻗﺒﻞ اﻻﺳﻼم‪ ،‬ص ‪.432 ،122‬‬

‫ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص‪ ،‬در اﺛﻨﺎي ﺳﺎﻟﻴﺎن اﺷﻐﺎل ﻳﻤﻦ ﻣﺮدي زاﻫﺪ‬ ‫ﭘﻴﺸﻪ و ﻣﺴﺘﺠﺎباﻟﺪﻋﻮه و ﺻﺎﺣﺐ ﻛﺮاﻣﺎت‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﻓﻴﻤﻴﻮن‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺠﺮان‬ ‫آﻣﺪ‪ ،‬و ﻣﺮدم را ﺑﻪ آﻳﻴﻦ ﻧﺼﺮاﻧﻴﺖ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ دﻋﻮت او را‬ ‫اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و آﻳﻴﻦ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ؛ زﻳﺮا ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ از‬ ‫راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ او وﺣﻘﺎﻧﻴﺖ دﻳﻦ او ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 525‬ﻣﻴﻼدي ﺣﺒﺸﻴﺎن ﻳﻤﻦ را اﺷﻐﺎل ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫در واﻗﻊ‪ ،‬اﻳﻦ اﺷﻐﺎل ﺑﺎزﺗﺎب ﻛﺎرﻫﺎي ذوﻧﻮاس و ﺳﻮزاﻧﻴﺪن ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن در‬ ‫ﺧﻨﺪقﻫﺎي آﺗﺶ ﺑﻮد‪ ،‬و اﺑﺮﻫﻪ اﻻﺷﺮم ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻳﻤﻦ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ؛ ﺑﺎ‬ ‫ﻧﺸﺎط ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﺎ وﺳﻌﺖ اﻓﺰونﺗﺮ ﺑﻪ ﻧﺸﺮ و ﮔﺴﺘﺮش آﻳﻴﻦ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬و ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ ﻛﻪ در ﻳﻤﻦ ﻛﻌﺒﻪاي ﺑﻨﺎ ﻛﺮد‪ ،‬و ﺧﻮاﺳﺖ‬ ‫زاﺋﺮان ﻋﺮب را از ﺣﺞ ﺑﻴﺖاﷲ ﺑﺎزدارد و ﺑﻪ ﺣﺞ ﮔﺰاردن ﺑﺴﻮي ﻛﻌﺒﺔ‬ ‫ﻳﻤﻦ وادار ﺳﺎزد‪ ،‬و ﺧﺎﻧﺔ ﺧﺪا را ﻛﻪ در ﻣﻜﻪ اﺳﺖ وﻳﺮان ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل او را ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮ دﻧﻴﺎ و آﺧﺮﺗﺶ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫آل ﻏﺴﺎن و ﻗﺒﺎﺋﻞ ﺗﻐﻠﺐ و ﻃﻴﻲ و ﺑﻌﻀﻲ ﻗﺒﺎﺋﻞ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮ اﺛﺮ‬ ‫ﻫﻤﺠﻮاري ﺑﺎ روﻣﻴﺎن ﺑﻪ آﻳﻴﻦ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ درآﻣﺪﻧﺪ؛ ﺣﺘﻲ ﺑﻌﻀﻲ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن‬ ‫ﺣﻴﺮه ﻧﻴﺰ ﺑﺮ آﻳﻴﻦ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﮔﺮدن ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪.‬‬ ‫* ﻣﺠﻮﺳﻴﺎن ﻧﻴﺰ درﻣﻴﺎن ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻋﺮب ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻫﻤﺠﻮار اﻳﺮان ﻧﻔﻮذ‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و آﻳﻴﻦ ﻣﺠﻮس در ﻋﺮاق ﻋﺮب و ﺑﺤﺮﻳﻦ‪ -‬اﺣﺴﺎء و ‪‬ﻫﺠ‪‬ﺮ و‬ ‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺠﺎور آن در ﺳﻮاﺣﻞ ﺧﻠﻴﺞﻓﺎرس ﻃﺮﻓﺪاراﻧﻲ داﺷﺖ‪ .‬ﻋﺪهاي از‬ ‫رﺟﺎل ﻳﻤﻦ ﻧﻴﺰ در اﺛﻨﺎي اﺷﻐﺎل ﻳﻤﻦ از ﺳﻮي اﻳﺮاﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺑﻪ آﻳﻴﻦ ﻣﺠﻮس‬ ‫ﮔﺮوﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫* ﺻﺎﺑﻴﺎن‪ ،‬ﺷﺎﺧﺺ دﻳﻦ و ﻣﺬﻫﺒﺸﺎن ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و‬ ‫اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ »اﻧﻮاء« در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻧﺰول ﺑﺎران‪ ،‬و ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺳﺘﺎرﮔﺎن در زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ‬ ‫اﻧﺴﺎن‪ ،‬و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺗﺪﺑﻴﺮ ﺟﻬﺎن آﻓﺮﻳﻨﺶ را ﺑﻪ دﺳﺖ‬

‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻧﻚ‪ :‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.34-31‬‬

‫‪94‬‬ ‫دارﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎوشﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ و ﺣﻔﺎريﻫﺎ در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻋﺮاق و‬ ‫ﺟﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮ دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻛﻠﺪاﻧﻴﺎن‪ -‬ﻗﻮم ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﻴﻢ ‪-‬‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬ﺑﺮ اﻳﻦ آﻳﻴﻦ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم ﺷﺎم وﻣﺮدم ﻳﻤﻦ ﻧﻴﺰ‬ ‫در ﮔﺬﺷﺘﻪﻫﺎي دور ﺑﻪ آﻳﻴﻦ ﺻﺎﺑﻴﺎن ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﻴﺪاﻳﺶ و‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش ادﻳﺎن ﺟﺪﻳﺪﺗﺮ ﻳﻬﻮدﻳﺖ وﻣﺴﻴﺤﻴﺖ‪ ،‬ﺻﺎﺑﻴﺎن ﭘﺎﻳﻪ و ﻣﺎﻳﻪ ﺧﻮد را‬ ‫از دﺳﺖ دادﻧﺪ و روﻧﻘﺸﺎن ﻓﺮوﻛﺶ ﻛﺮد؛اﻣﺎ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن آﺛﺎر و ﺑﻘﺎﻳﺎﻳﻲ از‬ ‫ﭘﻴﺮوان اﻳﻦ آﻳﻴﻦ‪ ،‬آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﺎ ﻣﺠﻮﺳﻴﺎن ﻳﺎ ﻫﻢﺟﻮار ﻣﺠﻮﺳﻴﺎن‪ ،‬در ﻋﺮاق‬ ‫ﻋﺮب و در ﺳﻮاﺣﻞ ﺧﻠﻴﺞﻓﺎرس وﺟﻮد دارد‪.1‬‬ ‫از »ﺯﻧﺪﻗﻪ« ﻧﻴﺰ در ﻣﻴﺎن ﻋﺮب آﺛﺎري وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬و زﻧﺪﻳﻘﺎﻧﻲ در‬ ‫ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و راه ﻧﻔﻮذ زﻧﺪﻗﻪ در ﻣﻴﺎن ﻋﺮب از ﻃﺮﻳﻖ ﺣﻴﺮه‬ ‫ﺑﻮد؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻣﻴﺎن ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﻧﻴﺰ زﻧﺪﻳﻘﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ‬ ‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺑﺎ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺮﺧﻮرد ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ‬ ‫زﻧﺪﻗﻪ روي آورﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺍﻭﺿﺎﻉ ﺩﻳﻨﻲ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎﻥ )ﺧﻼﺻﻪ(‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺳﻼم ﻇﻬﻮر ﻛﺮد‪ ،‬آﻳﻴﻦﻫﺎ و ادﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎزﺷﻨﺎﺧﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻚ‬ ‫در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﻋﺮب ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮد را داﺷﺖ‪ ،‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻳﻦ‬ ‫ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي دﻳﻨﻲ دﭼﺎر اﺧﺘﻼف و در آﺳﺘﺎﻧﺔ ﻧﺎﺑﻮدي ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮ آﻳﻴﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﻲ‬ ‫ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﺪور ﺑﻮدﻧﺪ و ﻓﻀﺎﺋﻞ اﺧﻼﻗﻲ ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺑﺮاﻫﻴﻢ در ﻣﻴﺎن‬ ‫آﻧﺎن رﻧﮓ ﺑﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﺮدم ﺳﺨﺖ ﮔﻨﺎﻫﻜﺎر ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ اﺛﺮ ﻣﺮور‬ ‫زﻣﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺎن آداب و رﺳﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺧﺮاﻓﺎت دﻳﻨﻲ ﺑﻮد و در ﻣﻴﺎن‬ ‫ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﺎن از ﭘﻴﺶ رواج داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮاغ آﻧﺎن آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و در زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ و دﻳﻨﻲ ﻗﻮم ﻋﺮب ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺴﺰاﻳﻲ ﺑﺮﺟﺎي ﻧﻬﺎده ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﺗﺎرﻳﺦ ارض اﻟﻘﺮان‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.208-193‬‬

‫ﻳﻬﻮدﻳﺖ‪ ،‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ آﻳﻴﻨﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺳﺮاﺳﺮ رﻳﺎو ﺗﺤﻜﻢ‪ ،‬و ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن‬ ‫ﻳﻬﻮد ﺧﺪاﻳﺎﻧﻲ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ در ﻛﻨﺎر ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ زور در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم‬ ‫داوري و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺣﺘﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺨﻨﺎن زﻳﺮ ﻟﺒﻲ و‬ ‫ﺧﻄﻮرات ذﻫﻨﻲ ﻣﺮدم را ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﻤﺎم ﻫﻢ و ﻏﻢ ﺧﻮدﺷﺎن‬ ‫را ﺑﻪ ﺟﻤﻊ ﻣﺎل و ﻣﻨﺎل و ﺣﻔﻆ ﺟﺎه و رﻳﺎﺳﺖ ﻣﺼﺮوف ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺗﺒﺎﻫﻲ دﻳﻦ و ﻧﺸﺮ و ﮔﺴﺘﺮش اﻟﺤﺎد و ﻛﻔﺮ واﻫﺎﻧﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ اﻟﻬﻲ ﺗﻤﺎم ﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻫﻤﮕﺎن را ﺑﻪ ﺣﻔﻆ و رﻋﺎﻳﺖ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻓﺮﻣﻮده و ﺑﻪ ﺗﻘﺪﻳﺲ آﻧﻬﺎ واداﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ وﺛﻨﻴﺖ دﺷﻮار و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ درآﻣﺪه‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺧﺪا و اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻃﺮز ﺷﮕﻔﺘﻲ ﺧﻠﻂ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ آﻳﻴﻦ‪ ،‬از‬ ‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺣﻘﻴﻘﻲ در ﻗﻠﻮب ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺒﻮد؛ زﻳﺮا‪ ،‬ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ آن از روﻧﺪ‬ ‫زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻗﻮم ﻋﺮب ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﻋﺎدت ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ از آن‬ ‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬دور ﺑﻮد‪.‬‬ ‫دﻳﮕﺮ ادﻳﺎن ﻗﻮم ﻋﺮب ﻧﻴﺰ‪ ،‬وﺿﻊ ﭘﻴﺮوان آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اوﺿﺎع و اﺣﻮال‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻮد‪ .‬اﻓﻜﺎرﺷﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺷﺒﻴﻪ و ﻋﻘﺎﻳﺪﺷﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد‪ ،‬و آداب و رﺳﻮم اﻳﺸﺎن ﺑﺎ آداب و رﺳﻮم ﻣﺸﺮﻛﺎن‬ ‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻳﻜﺴﺎن ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪96‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﺳﻴﻤﺎي ﺟﻮاﻣﻊ ﻋﺮﺑﻲ‬ ‫اﻳﻨﻚ‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ اوﺿﺎع ﺳﻴﺎﺳﻲ و اوﺿﺎع دﻳﻨﻲ ﺟﺰﻳﺮهاﻟﻌﺮب را ﺑﺎز ﺷﻨﺎﺧﺘﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اوﺿﺎع و اﺣﻮال اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي و اﺧﻼﻗﻲ ﻋﺮﺑﻲ در‬ ‫ﻋﻬﺪ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺑﻴﺎﻓﻜﻨﻴﻢ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ در ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻳﺠﺎز‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﺍﻭﺿﺎﻉ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫در ﺟﻮاﻣﻊ ﻋﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻴﻄﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ اوﺿﺎع و اﺣﻮال آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺳﺨﺖ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﻴﺎن اﺷﺮاف‪ ،‬رواﺑﻂ ﻣﺮدان ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮاﻧﺸﺎن ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ و ﻣﺘﺮﻗﻴﺎﻧﻪ ﺑﻮد‪ .‬زﻧﺎن از آزادي اراده و ﻧﻔﻮذ ﻛﻠﻤﻪ ﺳﻬﻢ ﺑﺴﺰاﻳﻲ داﺷﺘﻨﺪ؛ ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام ﺑﻮدﻧﺪ؛ و از ﻫﺮﺟﻬﺖ اﻣﻨﻴﺖ و ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و درﺟﻬﺖ ﺣﻤﺎﻳﺖ از‬ ‫آﻧﺎن ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬و ﺧﻮﻧﻬﺎ رﻳﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮدان ﻫﺮﮔﺎه ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﻪ‬ ‫واﺳﻄﺔ ﻓﻀﺎﺋﻞ و ﻣﻨﺎﻗﺒﻲ در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﻋﺮب ﻣﻮرد ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﮕﺎن از‬ ‫ﺳﺨﺎوت و ﺷﺠﺎﻋﺘﺸﺎن ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬در ﺑﻴﺸﺘﺮ اوﻗﺎت‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ از راﺑﻄﺔ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺎ زﻧﺎن‬ ‫ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻲآوردﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻴﺎن اﺷﺮاف ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻳﻦ زن ﺑﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻫﻤﺔ ﻗﺒﺎﺋﻞ را ﮔﺮد ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﺪ و ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﺻﻠﺢ و ﺻﻔﺎ ﺑﺮﻗﺮار‬ ‫ﻛﻨﺪ‪،‬و ﻧﻴﺰ اﮔﺮ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن آﺗﺶ ﺟﻨﮓ و ﻛﺎرزار را ﺷﻌﻠﻪور‬ ‫ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺮدان رﺋﻴﺲ ﺑﻼﻣﻨﺎزع ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺣﺮف ﺣﺮف اﻳﺸﺎن‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ارﺗﺒﺎط ﻣﺮد ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮش از ﻃﺮﻳﻖ ﻋﻘﺪ و ازدواج ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬و ﺣﺘﻤﺎً ازدواج‬ ‫زن ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺗﺤﺖﻧﻈﺮ و ﺑﺎ اﺷﺮاف اوﻟﻴﺎي او ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻘﻲ را‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﺎن ﺧﻮدرأﻳﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺟﺮﻳﺎن اﻳﻦ اوﺿﺎع واﺣﻮال در ﻣﻴﺎن اﺷﺮاف‪ ،‬در ﻣﺤﻴﻄﻬﺎي دﻳﮕﺮ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬اﻧﻮاع آﻣﻴﺰش ﻣﻴﺎن ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﺮاي آن رواﺑﻂ‬ ‫ﺑﻲﺣﺪ و ﻣﺮز ﺟﻨﺴﻲ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻲ ﺟﺰ ﺑﻲﺑﻨﺪوﺑﺎري و ﻓﺤﺸﺎ و زنﺑﺎرﮔﻲ و ﻓﺴﺎد ﻧﻤﻲﺗﻮان‬ ‫ﺳﺮاغ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺨﺎري ودﻳﮕﺮان از ﻋﺎﻳﺸﻪ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪:‬‬ ‫ازدواج در ﻋﻬﺪ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﺷﻴﻮه ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ :‬ﺷﻴﻮة اول ﻫﻤﺎن اردواﺟﻲ‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ اﻣﺮوزه در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻣﻌﻤﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮد ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﻣﺮدي دﻳﮕﺮ ﻣﻲرود و دﺧﺘﺮ‬ ‫ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ او ﻳﺎ دﺧﺘﺮ ﺧﻮد او را ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻬﺮﻳﻪ ﻣﻲﭘﺮدازد و ﺑﺎ او‬ ‫ازدواج ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﻴﻮة دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮدﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮش ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ از ﺣﻴﺾ ﭘﺎك ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻔﺮﺳﺖ ﻓﻼن ﻣﺮد ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﺧﻮدت را در اﺧﺘﻴﺎر او ﺑﮕﺬار! و ﺷﻮﻫﺮ آن زن از‬ ‫ﻫﻤﺴﺮش ﻛﻨﺎره ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ او دﺳﺖ ﻧﻤﻲزد ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺸﻮد ﻛﻪ آﻳﺎ از آن‬ ‫ﻣﺮدي ﻛﻪ ﺧﻮدش را در اﺧﺘﻴﺎر او ﻗﺮار داده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎردار ﺷﺪه اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ؛ وﻗﺘﻲ اﻳﻦ‬ ‫ﻗﻀﻴﻪ روﺷﻦ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬دوﺑﺎره ﻣﺮد اﮔﺮ دوﺳﺖ داﺷﺖ ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﻫﻤﺴﺮش ﻣﻲرﻓﺖ؛ و اﻳﻦ‬ ‫ﻛﺎر را از آن ﺟﻬﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﻲداد ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﻓﺮزﻧﺪي از ﻧﻈﺮ ﻃﺒﻘﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫ﻧﺠﻴﺐﺗﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ازدواج را »ﻧﻜﺎح اﻻﺳﺘﺒﻀﺎع« ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺷﻴﻮة دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ‬ ‫وﺟﻮد داﺷﺖ‪ :‬ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺮدان ﻛﻪ ﺗﻌﺪادﺷﺎن ﻛﻤﺘﺮ از ده ﻧﻔﺮ ﺑﻮد ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﺪﺗﻲ ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﺎن ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﺮاغ آن زن ﻣﻲرﻓﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ‬ ‫ﺑﺎردار ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬و وﺿﻊ ﺣﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬و ﭼﻨﺪ ﺷﺐ از وﺿﻊ ﺣﻤﻞ او ﻣﻲﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫دﻧﺒﺎل آن ﻣﺮدان ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺎد؛ ﻫﻴﭽﻴﻚ از آن ﻣﺮدان ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ از ﺣﻀﻮر ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن‬ ‫ﻧﺰد آن زن ﺧﻮدداري ﻛﻨﺪ؛ ﻫﻤﻪ ﻧﺰد او ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آن زن ﺧﻄﺎب ﻫﻤﺔ آن ﻣﺮدان‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻮب ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺔ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻣﻦ ﭼﻪ راﺑﻄﻪاي داﺷﺘﻪاﻳﺪ! اﻳﻨﻚ ﻣﻦ ﻓﺮزﻧﺪي‬ ‫آوردهام! و اﻳﻦ ﻓﺮزﻧﺪ از آن ﺗﻮ اﺳﺖ‪ ،‬اي ﻓﻼن! و ﻧﺎم ﻫﺮ ﻳﻚ از آن ﻣﺮدان را ﻛﻪ‬ ‫دوﺳﺖ داﺷﺖ ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﻲآورد‪ ،‬و ﻓﺮزﻧﺪش را ﺑﻪ آن ﻣﺮد ﻣﻠﺤﻖ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬آن ﻣﺮدﻧﻴﺰ‬

‫‪98‬‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ از ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ آن ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮدداري ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﺷﻴﻮة ازدواج ﭼﻨﺎن ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺮدان ﺑﻲﺷﻤﺎري ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﻳﻚ زن راﺑﻄﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﺎن ﻫﺮ ﻗﻮت ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮ آن زن وارد ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬آن زن ﻧﻴﺰ از ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﺎ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از آن ﻣﺮدان ﻛﻪ‬ ‫ﻧﺰد او ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮدداري ﻧﻤﻲﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ زﻧﺎن ﻓﺎﺣﺸﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮ در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن‬ ‫ﺑﻴﺮﻗﻲ ﻣﻲزدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻼﻣﺖ ﺑﺎز ﺑﻮدن در ﺧﺎﻧﺔ آﻧﺎن ﺑﻪ روي ﻫﻤﺔ ﻣﺮدان ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻫﺮﻛﺲ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎ آن زن راﺑﻄﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ زﻧﻲ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺎردار ﻣﻲﺷﺪو ﻓﺮزﻧﺪ‬ ‫ﻣﻲآورد‪ ،‬ﻣﺮدان ﻫﻤﻪ ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻗﻴﺎﻓﻪﺷﻨﺎس ﻣﻲآوردﻧﺪ‪ ،‬و ﻃﺒﻖ داوري‬ ‫ﻗﻴﺎﻓﻪﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪ آن زن ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از آن ﻣﺮدان ﻣﻠﺤﻖ ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬از آن ﭘﺲ آن زن‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪش را ﺑﻪ ﻧﺎم وﻧﺴﺐ آن ﻣﺮد ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪ و ﻓﺮزﻧﺪ آن ﻣﺮد ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬آن ﻣﺮد ﻧﻴﺰ‬ ‫از ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻓﺮزﻧﺪ آن زن ﻓﺎﺣﺸﻪ ﺧﻮدداري ﻧﻤﻲﻛﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﻪ ﺣﻖ ﻣﺒﻌﻮث ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬ازدواجﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮل در دوران‬ ‫ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ را ﺑﺠﺰ ﻫﻤﻴﻦ ازدواج اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﻣﻌﻤﻮل اﺳﺖ‪ ،‬از ﻣﻴﺎن ﺑﺮد‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﮔﺎه رواﺑﻂ ﺟﻨﺴﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﺮدان و زﻧﺎن را ﻟﺒﺔ ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ و ﻧﻮك ﻧﻴﺰهﻫﺎ‬ ‫ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﻛﺮد؛ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ در ﺟﻨﮕﻬﺎي ﻗﺒﻴﻠﮕﻲ‪ ،‬زﻧﺎن ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرده‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدان ﻗﺒﻴﻠﺔ ﭘﻴﺮوز ﺷﺪه ﺑﻪ اﺳﺎرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و آن ﻣﺮدان ﺑﺪون ﻫﻴﭻ رادع‬ ‫و ﻣﺎﻧﻌﻲ آن زﻧﺎن را از آن ﺧﻮد ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺎدران ﺑﻪ دﻧﻴﺎ‬ ‫ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﺧﺮ ﻋﻤﺮ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ اﻳﻦ ﻋﺎر و ﻧﻨﮓ را ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﻋﺮف اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دوران ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ‪ ،‬ﻣﺮدان ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻫﺮﭼﻨﺪ زﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮي ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺣﺪو اﻧﺪازهاي ﻧﺪاﺷﺖ؛ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﺷﻤﺎر زﻧﺎن و ﻫﻤﺴﺮان‬ ‫ﻳﻚ ﻣﺮد را ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﺗﻦ ﻣﺤﺪود ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﺧﻮاﻫﺮان را ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﻪ ﻋﻘﺪ ﻳﻚ ﻣﺮد‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ح ‪5127‬؛ ﺳﻨﻦ اﺑﻲ داود‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻟﻨﻜﺎح‪ ،‬ﺑﺎب وﺟﻮه اﻟﻨﻜﺎح اﻟﺘﻲ ﻛﺎن ﻳﺘﻨﺎﻛﺢ ﺑﻬﺎ اﻫﻞ‬ ‫اﻟﺠﺎﻫﻠﻴﻪ‪.‬‬

‫درﻣﻲآوردﻧﺪ؛ و ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮان ﭘﺪرﺷﺎن ﭘﺲ از ﻃﻼق دادن ﭘﺪر‪ ،‬ﻳﺎ وﻓﺎت ﭘﺪر ازدواج‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ از اﻳﻦ ﻧﻮع ازدواج ﻧﻴﺰ ﻧﻬﻲ ﻓﺮﻣﻮد )ﺳﻮرة ﻧﺴﺎء‪ ،‬آﻳﺔ ‪ 22‬و آﻳﺔ‬ ‫‪ .(23‬ﻃﻼق و رﺟﻮع ﻧﻴﺰ ﻳﻜﺴﺮه در دﺳﺖ ﻣﺮدان ﺑﻮد‪ ،‬و ﺷﻤﺎر ﻣﻌﻴﻦ و اﻧﺪازه ﻣﺸﺨﺼﻲ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ؛ اﺳﻼم‪ ،‬ﻫﻢ ﻃﻼق و ﻫﻢ رﺟﻮع را ﺑﻪ ﺣﺪود و ﺿﻮاﺑﻄﻲ ﻣﺤﺪود ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫زﻧﺎ و ﻓﺤﺸﺎ در ﻣﻴﺎن ﻫﻤﺔ اﻗﺸﺎر ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻋﺮب در آن روزﮔﺎر راﻳﺞ ﺑﻮد‪ .‬و ﻫﻴﭽﻴﻚ‬ ‫از اﻗﺸﺎر ﻳﺎ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻳﺎ ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ﻣﺴﺘﺜﻨﻲ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺪه ﻣﻌﺪودي از‬ ‫ﻣﺮدان و زﻧﺎن‪ ،‬ﺷﺨﺼﻴﺖ و ﺧﻮي و ﺧﻠﻖ آﻧﺎن ﺑﺮﺗﺮ و واﻻﺗﺮ از آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﺎﺿﺮ‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ رذﻳﻠﺖ دﭼﺎر ﺑﺸﻮﻧﺪ‪ .‬زﻧﺎن آزاد وﺿﻌﺸﺎن ﺑﻬﺘﺮ از ﻛﻨﻴﺰان ﺑﻮد‪ .‬ﻓﺎﺟﻌﺔ‬ ‫ﺑﺰرگ؛ ﺣﺎل و روز ﻛﻨﻴﺰان ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ ،‬اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﺮدان و زﻧﺎن‬ ‫در ﻋﻬﺪ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ اﺣﺴﺎس ﻋﺎر و ﻧﻨﮓ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر زﺷﺖ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫داده ﺷﻮد‪ .‬اﺑﻮداود از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺷﻌﻴﺐ از ﭘﺪرش از ﺟﺪش رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮدي در ﻣﺤﻀﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ؛‬ ‫ﻓﻼن ﺷﺨﺺ ﭘﺴﺮ ﻣﻦ اﺳﺖ! ﻣﻦ در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺑﺎ ﻣﺎدرش راﺑﻄﺔ ﺟﻨﺴﻲ داﺷﺘﻪام! رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫)ﻻ ﺩﻋﻮﺓ ﰲ ﺍﻻﺳﻼﻡ! ﺫﻫﺐ ﺃﻣﺮ ﺍﳉﺎﻫﻠﻴﺔ! ﺍﻟﻮﻟﺪ ﻟﻠﻔﺮﺍﺵ‪ ،‬ﻭﻟﻠﻌﺎﻫﺮ ﺍﳊﺠﺮ(‪.2‬‬ ‫»در اﺳﻼم اﻳﻦ ﻧﻮع اﻧﺘﺴﺎب وﺟﻮد ﻧﺪارد! دوران ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺳﭙﺮي ﺷﺪه اﺳﺖ!‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪ از آن ﺑﺴﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و زﻧﺎﻛﺎر را ﺟﺰ ﺳﻨﮓ ﻧﺼﻴﺒﻲ ﻧﻴﺴﺖ!«‬ ‫داﺳﺘﺎن ﻛﺸﻤﻜﺶ ﺳﻌﺪﺑﻦ اﺑﻲ وﻗﺎص و ﻋﺒﺪﺑﻦ زﻣﻌﻪ ﻧﻴﺰ درﺑﺎرة ﭘﺴﺮ ﻛﻨﻴﺰ زﻣﻌﻪ‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ زﻣﻌﻪ‪ -‬ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ‪.1‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻨﻦ اﺑﻲ داود‪ ،‬ﺑﺎب ﻧﺴﺦ اﻟﻤﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻌﺪ اﻟﺘﻄﻠﻴﻘﺎت اﻟﺜﻼث؛ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﻟﻄﻼق ﻣﺮﺗﺎن )ﺳﻮرة‬ ‫ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﻳﻪ ‪ (229‬در ﻛﺘﺐ ﺗﻔﺴﻴﺮ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻨﻦ اﺑﻲ داود‪ ،‬ﺑﺎب »اﻟﻮﻟﺪ ﻟﻠﻔﺮاش«‪ :‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.207‬‬

‫‪100‬‬ ‫رواﺑﻂ ﻣﺮدان ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﻧﻴﺰ اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﺎن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫اﻧﻤﺎ اوﻻد ﻧﺎ ﺑﻴﻨﻨﺎ‬

‫اﻛﺒﺎدﻧﺎ ﺗﻤﺸﻲ ﻋﻠﻲ اﻻرض‬

‫»اﻳﻦ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺎ در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ‪ ،‬ﺟﮕﺮ ﮔﻮﺷﻪﻫﺎي ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ روي زﻣﻴﻦ راه‬ ‫ﻣﻲروﻧﺪ!«‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ از آﻧﺎن‪ ،‬دﺧﺘﺮاﻧﺸﺎن را از ﺗﺮس ﺑﻲآﺑﺮوﻳﻲ ﻳﺎ ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲ‪ ،‬زﻧﺪه ﺑﻪ ﮔﻮر‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﺴﺮاﻧﺸﺎن را از ﺗﺮس ﺑﻴﻨﻮاﻳﻲ و ﺗﻬﻴﺪﺳﺘﻲ ﻣﻲﻛﺸﺘﻨﺪ )ﺳﻮرة اﻧﻌﺎم‪ ،‬آﻳﻪ‬ ‫‪151‬؛ ﺳﻮرة ﻧﺤﻞ؛ آﻳﺔ ‪ 58‬و آﻳﺔ ‪59‬؛ ﺳﻮرة اﺳﺮاء آﻳﻪ ‪31‬؛ ﺳﻮرة ﺗﻜﻮﻳﺮ‪ ،‬آﻳﺔ ‪ .(8‬اﻟﺒﺘﻪ‪،‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻮرد اﺧﻴﺮ‪ -‬ﻗﺘﻞ ﭘﺴﺮان‪ -‬را ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺧﻠﻖ و ﺧﻮي راﻳﺞ در آن دوران ﺑﺪاﻧﻴﻢ؛‬ ‫زﻳﺮا‪ ،‬ﻗﻮم ﻋﺮب ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﺔ اﻗﻮام‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺴﺮاﻧﺸﺎن ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻮاﺳﻄﺔ آﻧﺎن ﺷﺮ‬ ‫دﺷﻤﻦ را از ﺳﺮ ﺧﻮدﺷﺎن ﻛﻮﺗﺎه ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫رواﺑﻂ ﻣﺮدان ﺑﺎ ﺑﺮادران و ﭘﺴﺮﻋﻤﻮﻫﺎﻳﺸﺎن و ﺧﺎﻧﺪاﻧﺸﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ و ﭘﺮﺗﻮان‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻌﺼﺐ ﻗﺒﻴﻠﮕﻲ رﻣﺰ ﺣﻴﺎت و ﻣﻤﺎت آﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد ﻫﺮ ﻗﺒﻴﻠﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬روح اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺣﺲ ﻧﻮع دوﺳﺘﻲ ﻛﺎﻣﻼ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻮد‪ ،‬و ﺗﻌﺼﺐ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ آن‬ ‫اﻓﺰوده ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﭘﺎﻳﻪ و ﺑﻨﻴﺎد ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺗﻌﺼ‪‬ﺐ ﻧﮋادي و ﺣﻤﻴﺖ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲداد‪ .‬آﻧﺎن ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻀﻤﻮن اﻳﻦ ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞ ﻋﺮﺑﻲ رﻓﺘﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬اﻧﺼﺮ اﺧﺎك ﻇﺎﻟﻤﺎ اوﻣﻈﻠﻮﻣﺎ«‪ ،‬ﺑﺮادرت را در ﻫﺮ ﺣﺎل ﻳﺎري ﻛﻦ؛ ﺧﻮاه‬ ‫ﺳﺘﻤﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮاه ﺳﺘﻤﺪﻳﺪه! آﻧﻬﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺣﻘﻴﻘﻲ واژﮔﺎن اﻳﻦ ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺎ آن‬ ‫ﺗﻌﺪﻳﻞ و ﺗﺼﺤﻴﺤﻲ ﻛﻪ اﺳﻼم در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻳﺎري‬ ‫ﻛﺮدن ﺷﺨﺺ ﺳﺘﻤﮕﺮ‪ -‬در واﻗﻊ ﺑﺎزداﺷﺘﻦ او از ﺳﺘﻤﮕﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ رﻗﺎﺑﺖ و ﻛﺸﻤﻜﺶ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺟﺎه و ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﺳﺮوري‪ ،‬آﺗﺶ ﺟﻨﮓ را‬ ‫‪ -1‬ﺑﺮاي اﻳﻦ داﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﻧﻜـ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ح ‪،6749 ،4303 ،2745 ،2533 ،2421 ،2218 ،2053‬‬ ‫‪7182 ،6817 ،6765‬؛ ﻓﺘﺢاﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪.342‬‬

‫در ﻣﻴﺎن ﻗﺒﺎﺋﻞ و ﻃﻮاﻳﻔﻲ روﺷﻦ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ در اﺻﻞ ﻫﻤﻪ از ﻳﻚ ﭘﺪر ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ‬ ‫در ﻣﺎﺟﺮاي اوس و ﺧﺰرج‪ ،‬ﻋﺒﺲ و ذﺑﻴﺎن؛ ﺑﻜﺮ و ﺗﻐﻠﺐ‪ ،‬و دﻳﮕﺮ ﻗﺒﺎﺋﻞ روي داد‪.‬‬ ‫ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﻫﺮﺟﻬﺖ از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻧﻴﺮوي‬ ‫ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻋﺮب در ﺟﻨﮓ ﺻﺮف ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺗﺎ ﺣﺪودي از ﺷﺪت‬ ‫و ﺣﺪت اﻳﻦ ﺟﻨﮕﻬﺎ ﺑﻜﺎﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻢ و ﻫﺮاﺳﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻲ آداب و رﺳﻮم‬ ‫ﻣﺸﺘﺮك ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ دﻳﻨﻲ و ﺧﺮاﻓﺎت‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﺎﻛﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﺎه ﻧﻴﺰ‪» ،‬ﻣﻮاﻻت« و‬ ‫»ﺣﻠﻒ« و »ﺗﺒﻌﻴﺖ« ﺑﻪ ﮔﺮدﻫﻢ آﻣﺪن ﻗﺒﺎﺋﻞ ﺑﺴﻴﺎر دور از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎهﻫﺎي ﺣﺮام ﺑﺮاي ﻗﻮم ﻋﺮب رﺣﻤﺘﻲ ﺑﻮد‪ ،‬و ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪاي ﺑﺮاي ﺗﺜﺒﻴﺖ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ و ﺗﺄﻣﻴﻦ‬ ‫ﻣﻌﺎش آﻧﺎن؛ ﭼﻪ‪ ،‬ﻗﻮم ﻋﺮب در ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮام‪ ،‬در ﭘﺮﺗﻮ ﺷﺪت رﻋﺎﻳﺖ و اﺣﺘﺮاﻣﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺮﻣﺖ ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮام داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬از اﻣﻨﻴﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮرﺟﺎء‬ ‫ﻋﻄﺎردي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻣﺎه رﺟﺐ ﻓﺮا ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬از ﻛﺎر اﻧﺪازﻧﺪة ﻧﻴﺰهﻫﺎ!‬ ‫ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺰهاي را ﻛﻪ ﻗﺴﻤﺖ آﻫﻨﻴﻦ ﻣﻲداﺷﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﻴﺮي ﻛﻪ ﻧﻮك آﻫﻨﻴﻦ ﻣﻲداﺷﺖ‪،‬‬ ‫واﻧﻤﻲﮔﺬاﺷﺘﻴﻢ ﺟﺰ آﻧﻜﻪ آﻧﻬﺎ را از ﺧﻮدﻣﺎن دور ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬و ﻛﻨﺎري ﻣﻲاﻓﻜﻨﺪﻳﻢ‪ ،‬در‬ ‫ﺳﺮاﺳﺮ ﻣﺎه رﺟﺐ‪1‬؛ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻮد در دﻳﮕﺮ ﻣﺎهﻫﺎي ﺣﺮام‪.2‬‬ ‫ﻛﻮﺗﺎه ﺳﺨﻦ آﻧﻜﻪ اوﺿﺎع اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻗﻮم ﻋﺮب ﺑﻪ ﺣﻀﻴﺾ ﺿﻌﻒ و ﻧﺎﺑﺨﺮدي‬ ‫ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺎداﻧﻲ و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺧﻴﻤﻪ و ﺧﺮﮔﺎه زده ﺑﻮد‪ ،‬و ﺧﺮاﻓﺎت ﺑﺮاي‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن ﺷﻮﻛﺖ و ﺻﻮﻟﺘﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﻫﻤﭽﻮن ﭼﺎرﭘﺎﻳﺎن زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬زﻧﺎن‬ ‫ﮔﺎه ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺑﻴﺠﺎن دﻳﮕﺮ ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن‬ ‫اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺴﺖ و از ﻫﻢ ﮔﺴﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎﻳﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻫﻢ‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ح ‪.4376‬‬ ‫‪ -2‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪.91‬‬

‫‪102‬‬ ‫و ﻏﻢ اﻳﺸﺎن ﻣﺼﺮوف ﭘﺮ ﻛﺮدن ﺧﺰاﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن از دﺳﺘﻤﺎﻳﻪﻫﺎي رﻋﻴﺖ و ﺗﻮدة ﻣﺮدم‪ ،‬و‬ ‫ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺑﺪﺧﻮاﻫﺎن و دﺷﻤﻨﺎﻧﺸﺎن‪ ،‬ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺍﻭﺿﺎﻉ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ‬ ‫اوﺿﺎع اﻗﺘﺼﺎدي ﻗﻮم ﻋﺮب ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻣﺘﻐﻴﺮ اوﺿﺎع اﻗﺘﺼﺎدي آﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﮔﺬران زﻧﺪﮔﻲ در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﻋﺮب ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻴﺎﻓﻜﻨﻴﻢ؛ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ وﺳﻴﻠﺔ آﻧﺎن ﺑﺮاي رﻓﻊ و رﺟﻮع ﻧﻴﺎزﻫﺎي زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﺳﻔﺮﻫﺎي ﺗﺠﺎري ﺗﻨﻬﺎ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻣﻴﺴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺤﻴﻂ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن را ﺳﻼﻣﺖ‬ ‫و اﻣﻨﻴﺖ ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ دو ﺷﺮط ﻣﻬﻢ و اﺳﺎﺳﻲ رواج ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ در ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪،‬‬ ‫ﺑﺠﺰ ﻣﺎهﻫﺎي ﺣﺮام‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﻣﻔﻘﻮد ﺑﻮد‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬در ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺎهﻫﺎي ﺣﺮام ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺎزارﻫﺎي ﻣﻌﺮوف ﻋﺮب از ﻗﺒﻴﻞ ﻋﻜﺎظ‪ ،‬ذياﻟﻤﺠﺎز‪ ،‬ﻣﺠﻨﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺻﻨﺎﻳﻊ‪ ،‬ﻗﻮم ﻋﺮب ﺑﻲﺑﻬﺮهﺗﺮﻳﻦ اﻗﻮام ﺑﺸﺮي از ﻫﻨﺮ و ﺻﻨﻌﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن رواج داﺷﺖ‪ ،‬از ﻗﺒﻴﻞ ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﻲ و دﺑﺎﻏﻲ و اﻣﺜﺎل‬ ‫آن‪ ،‬در ﻳﻤﻦ و ﺣﻴﺮه و اﻃﺮاف ﺷﺎم ﺑﻮد‪ .‬آري‪ ،‬در داﺧﻞ ﺷﺒﻪ ﺟﺰﻳﺮه ﻧﻴﺰ اﻧﺪﻛﻲ‬ ‫ﻛﺸﺎورزي وﻛﺸﺖ و ﻛﺎر و داﻣﺪاري وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﮕﻲ زﻧﺎن ﻋﺮب ﺑﻪ رﻳﺴﻨﺪﮔﻲ‬ ‫اﺷﺘﻐﺎل داﺷﺘﻨﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‪ ،‬ﻫﺮ آﻧﭽﻪ داﺷﺘﻨﺪ در ﻣﻌﺮض ﻗﺘﻞ وﻏﺎرت ﺑﻮد‪ ،‬و ﺗﻬﻴﺪﺳﺘﻲ‬ ‫و ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ و ﺑﺮﻫﻨﮕﻲ ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺍﻭﺿﺎﻉ ﺍﺧﻼﻗﻲ‬ ‫ﺑﻲﺷﻚ در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻋﺮب در ﻋﻬﺪ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﭘﺴﺘﻲﻫﺎ و ذﻟﺖﻫﺎﻳﻲ وﺟﻮد داﺷﺖ‪،‬‬ ‫و ﺑﺎ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ درﮔﻴﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ ﺑﺸﺮ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬و‬ ‫وﺟﺪان اﻧﺴﺎن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ آﻧﺮا ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ ﺧﻠﻖ و ﺧﻮيﻫﺎي ارزﺷﻤﻨﺪ‬

‫و ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﻧﻴﺰ در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﻪ ﺷﮕﻔﺘﻲ ﻣﻲاﻧﺪازد‪ ،‬و ذﻫﻦ اﻧﺴﺎن را ﺑﺎ ﺳﺆاﻻت ﻣﺘﻌﺪدي دﭼﺎر ﻛﺸﻤﻜﺶ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﺧﻼق ﻓﺎﺿﻠﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫‪َ (1‬ﻛﺮَم‪ :‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻛﺮم و ﺳﺨﺎوﺗﻤﻨﺪي ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﻣﻲدادﻧﺪ و ﺑﻪ‬ ‫آن اﻓﺘﺨﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻴﻤﻲ از اﺷﻌﺎرﺷﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺧﺘﺼﺎص داﺷﺖ‪ .‬ﮔﺎه‬ ‫ﺧﻮدﺳﺘﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و از ﻛﺮم و ﺳﺨﺎوﺗﻤﻨﺪي ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﮔﺎه دﻳﮕﺮان‬ ‫را ﺑﻪ ﺳﺨﺎ و ﻛﺮم ﻣﻲﺳﺘﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮد ﻋﺮب‪ ،‬ﻣﻬﻤﺎن ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﻲرﺳﻴﺪ؛ ﺧﻮد او از ﺷﺪت‬ ‫ﺳﺮﻣﺎو ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ رﻧﺞ ﻣﻲﺑﺮد؛ از داراﻳﻲ دﻧﻴﺎ ﺑﺠﺰ ﻳﻚ ﺷﺘﺮ ﻣﺎده ﻛﻪ ﺗﻤﺎم زﻧﺪﮔﻲ او و‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ ﺧﺎﻧﻮادة او ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺪاﺷﺖ؛ دﻳﮓ ﺑﺨﺸﺎﻳﺶ در وﺟﻮد او ﺑﻪ ﺟﻮش ﻣﻲآﻣﺪ؛ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺮاغ آن ﻣﻲرﻓﺖ و آن ﻧﺎﻗﻪ را ﺑﺮاي ﻣﻬﻤﺎﻧﺶ ذﺑﺢ ﻣﻲﻛﺮد! از ﺟﻤﻠﻪ دﻳﮕﺮ آﺛﺎر ﻛﺮم‬ ‫اﻳﺸﺎن آن ﺑﻮد ﻛﻪ دﻳﻪﻫﺎي ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ و ﻏﺮاﻣﺖﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ‬ ‫واﺳﻄﺔ آن از ﺧﻮﻧﺮﻳﺰي و ﺗﺒﺎه ﺷﺪن ﺟﺎن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﻨﻨﺪ؛ و از ﺑﺎﺑﺖ اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﻲﻫﺎ و ﮔﺬﺷﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮ دﻳﮕﺮ رؤﺳﺎ و ﺳﺮان ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻓﺨﺮ ﻣﻲﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮ اﺛﺮ ﮔﺮاﻳﺶ ﻓﺮاواﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﻮم ﻋﺮب ﺑﻪ ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﻲ و ﻛﺮم داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻴﮕﺴﺎري و‬ ‫ﺑﺎدهﻧﻮﺷﻲ را ﻗﺎﺑﻞ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ؛ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﻛﺎري‬ ‫ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه و ﺳﺘﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از آن ﺟﻬﺖ ﻛﻪ راه ﺳﺨﺎوﺗﻤﻨﺪي و ﻛﺮم را ﺑﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫و زﻳﺎده روي از ﺑﺨﺸﺶ و دﻫﺶ را ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن آﺳﺎن ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻟﺤﺎظ‪،‬‬ ‫درﺧﺖ اﻧﮕﻮر را » ُﻛﺮْم« و ﺷﺮاب اﻧﮕﻮر را »ﺑﻨﺖاﻟﻜﺮم« ]دﺧﺘﺮ ر‪‬ز[ ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ‬ ‫دﻳﻮانﻫﺎي اﺷﻌﺎر ﺟﺎﻫﻠﻲ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻴﺎﻓﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻴﺪ دﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﺮاﺑﺨﻮاري و ﺑﺎدهﮔﺴﺎري‬ ‫و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﺎﻧﺒﻲ آن ﻳﻜﻲ از اﺑﻮاب ﻣﺪﻳﺢ و ﻓﺨﺮ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻨﺘﺮه ﺑﻦ ﺷﺪ‪‬اد ﻋﺒﺴﻲ در ﻣﻌﻠﻘﺔ ﺧﻮﻳﺶ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺮوده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫وﻟﻘـــﺪ ﺷـــﺮﺑﺖ ﻣـــﻦ اﻟﻤﺪاﻣـــﻪ ﺑﻌـــﺪﻣﺎ‬

‫رﻛـــﺪ اﻟﻬـــﻮاﺟﺮ ﺑﺎﻟﻤﺸـــﻮف اﻟﻤﻌﻠـــﻢ‬

‫‪104‬‬ ‫ﺑﺰﺟﺎﺟــــــﺔ ﺻــــــﻔﺮاء ذات اﺳــــــﺮة‬

‫ﻗﺮﻧــــﺖ ﺑــــﺎزﻫﺮ ﺑﺎﻟﺸــــﻤﺎل ﻣﻘــــﺪم‬

‫ﻓــــﺎذا ﺷــــﺮﺑﺖ ﻓــــﺎﻧﻨﻲ ﻣﺴــــﺘﻬﻠﻚ‬

‫ﻣـــﺎل و ﻋﺮﺿـــﻲ واﻓـــﺮ ﻟـــﻢ ﻳﻜﻠـــﻢ‬

‫واذا ﺻـــﺤﻮت ﻓﻤـــﺎ اﻗﺼـــﺮﻋﻦ ﻧـــﺪي‬

‫وﻛﻤـــﺎ ﻋﻠﻤـــﺖ ﺷـــﻤﺎﺋﻠﻲ و ﺗﻜﺮﻣـــﻲ‬

‫»ﺑﺎري‪ ،‬ﺷﺮاب ﻓﺮاوان ﻧﻮﺷﻴﺪم‪ ،‬ﺑﺎ دﻳﻨﺎرﻫﺎي ﻧﺸﺎندار و ﺧﻮشرﻧﮓ‪ ،‬آن‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﺷﺪﻳﺪ آﻓﺘﺎب ﻧﻴﻤﺮوز ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد؛‬ ‫در ﺟﺎﻣﻲ ﺑﻠﻮرﻳﻦ ﻛﻪ داراي ﺧﻄﻮط راه راه ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺑﻮد؛ ﺑﺎ دﺳﺖ ﭼﭗ‪ ،‬از‬ ‫ﺳﺎﻏﺮي ﺳﻴﻤﻴﻦ ﻛﻪ درﺧﺸﻨﺪه و ﺳﺮ ﺑﻪ ﻣﻬﺮ ﺑﻮد؛‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺎده ﻣﻲﻧﻮﺷﻢ‪ ،‬داراﻳﻲام را ﺑﻲﺣﺴﺎب ﺑﻪ اﻳﻦ و آن ﻣﻲدﻫﻢ‪ ،‬و‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﺛﺮوت ﻣﻦ آﻧﻘﺪر ﻓﺮاوان اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺧﻠﻠﻲ وارد ﻧﻤﻲﺷﻮد!‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ از ﻣﺴﺘﻲ درﻣﻲآﻳﻢ‪ ،‬از ﻛﺮم و ﺑﺨﺸﺶ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ؛‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻣﻦ و دﺳﺖ و دلﺑﺎزي ﻣﻦ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﻫﺴﺘﻲ!«‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬از دﻳﮕﺮ آﺛﺎر ﮔﺮاﻳﺶ ﻗﻮم ﻋﺮب ﺑﻪ ﻛﺮم و ﺳﺨﺎوﺗﻤﻨﺪي‪ ،‬آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻗﻤﺎر ﺳﺮﮔﺮم ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ آن ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬آﻧﺮا ﻳﻜﻲ از راهﻫﺎي ﺳﺨﺎوت و‬ ‫ﻛﺮم ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ؛ و از ﺳﻮد ﻗﻤﺎر ﻳﺎ آﻧﭽﻪ از ﺳﻬﺎم ﺑﺮﻧﺪﮔﺎن اﻓﺰون ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻴﻨﻮاﻳﺎن ﻣﻲدادﻧﺪ و آﻧﺎن را از آن ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪﻛﻪ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺮاب و ﻗﻤﺎر را ﻧﻴﺰ اﻧﻜﺎر ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ؛ و ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﺗﻌﺒﻴﺮي‬ ‫ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﹺﺇﹾﺛ ‪‬ﻤ ‪‬ﻬﻤ‪‬ﺎ ﹶﺃ ﹾﻛ‪‬ﺒ ‪‬ﺮ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ‪‬ﻧ ﹾﻔ ‪‬ﻌ ﹺﻬﻤ‪‬ﺎ﴾‪» .1‬ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺷﺮاب و ﻗﻤﺎر از ﻣﻨﺎﻓﻊ آن دو‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﻳﻪ ‪.219‬‬

‫‪ (2‬وﻓﺎي ﺑﻪ ﻋﻬﺪ‪ :‬ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﻧﺰد ﻗﻮم ﻋﺮب ﻳﻚ دﻳﻦ و آﻳﻴﻦ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻣﺪ‪،‬‬ ‫و آﻧﺎن ﺳﺨﺖ ﺑﻪ آن ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و در راه وﻓﺎي ﺑﻪ ﻋﻬﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﻛﺸﺘﻦ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن‪ ،‬و‬ ‫وﻳﺮان ﮔﺮداﻧﻴﺪن ﺧﺎﻧﻪ و ﻛﺎﺷﺎﻧﺔ ﺧﻮد راآﺳﺎن ﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻲ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه‪،‬‬ ‫ﻛﺎﻓﻴﺴﺖ ﺷﻤﺎ داﺳﺘﺎن ﻫﺎﻧﻲﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺷﻴﺒﺎﻧﻲ‪ ،‬و داﺳﺘﺎن ﺳﻤﻮأل ﺑﻦ ﻋﺎدﻳﺎ و داﺳﺘﺎن‬ ‫ﺣﺎﺟﺐ ﺑﻦ زرارة ﺗﻤﻴﻤﻲ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ ‪.1‬‬ ‫‪ (3‬ﻋﺰّت ﻧﻔﺲ و اﻣﺘﻨﺎع از ﺟﻔﺎﻛﺸﻲ و ﺳﺘﻢﭘﺬﻳﺮي‪ :‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎزﺗﺎبﻫﺎي اﻳﻦ ﺧﻮي‬ ‫و ﻓﻀﻴﻠﺖ در ﻗﻮم ﻋﺮب‪ ،‬ﺷﺠﺎﻋﺖ ﻓﺮاوان اﻳﺸﺎن و ﺷﺪت ﻏﻴﺮتورزي و ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞ‬ ‫ﻧﺸﺎن دادن ﺳﺮﻳﻊ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺳﺨﻨﻲ از دﻫﺎن ﻛﺴﻲ درﻣﻲآﻣﺪ و ﺑﻮي ﺧﻮار ﻛﺮدن و‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﺮ از آن ﺑﻪ ﻣﺸﺎم ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻓﻮراً دﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ و ﻧﻴﺰه ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻛﺎرزارﻫﺎي‬ ‫ﺳﺨﺖ ﺑﻪ راه ﻣﻲاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎﻛﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﺟﺎن ﺧﻮدﺷﺎن را در اﻳﻦ راه ﻓﺪا‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -1‬داﺳﺘﺎنﻫﺎﺋﻲ در ﻓﺼﻮل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺣﻴﺮه« ﮔﺬﺷﺖ‪ :‬داﺳﺘﺎن ﺳﻤﻮال ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻣﺮؤاﻟﻘﻴﺲ ﭼﻨﺪ زره را ﺑﻪ رﺳﻢ اﻣﺎﻧﺖ ﺑﻪ او ﺳﭙﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺎرثﺑﻦ اﺑﻲﺷﻤﺮ ﻏﺴﺎﻧﻲ ﺧﻮاﺳﺖ آن‬ ‫زرهﻫﺎ را از او ﺑﺴﺘﺎﻧﺪ‪ .‬وي ﺧﻮدداري ﻛﺮد و ﻧﺪاد‪ ،‬و در ﻗﺼﺮ ﺧﻮد‪ ،‬درﺗﻴﻤﺎء ﺑﺴﺖ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﭘﺴﺮان‬ ‫وي ﺑﻴﺮون ﻗﺼﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺎرث او را ﮔﺮﻓﺖ و ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻛﺮد‪ .‬ﺳﻤﻮال ﺑﺎز ﻫﻢ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﺪ زرهﻫﺎي‬ ‫اﻣﺮؤاﻟﻘﻴﺲ را ﺑﻪ او ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬و ﺟﺎن ﻓﺮزﻧﺪش را ﺑﺨﺮد؛ و ﺑﺎﻻﺧﺮه‪ ،‬ﺣﺎرث ﭘﺴﺮ او را در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ ﻛﺸﺖ‪ .‬داﺳﺘﺎن ﺣﺎﺟﺐ ﻧﻴﺰ از اﻳﻦ ﻗﺮار ﺑﻮد ﻛﻪ وي از ﺧﺴﺮو اﻳﺮان اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﻗﻮم‬ ‫ﺧﻮدش را ﺑﻪ ﻣﺮزﻫﺎي ﻗﻠﻤﺮو او ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛﻨﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬دﭼﺎر ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺴﺮو اﻳﺮان از آن ﺗﺮﺳﻴﺪ‬ ‫ﻛﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻏﺎرت و ﻣﻔﺴﺪه ﺟﻮﻳﻲ ﺑﺰﻧﻨﺪ؛ ﺑﺪون ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺿﻤﺎن از ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ او اﻣﺘﻨﺎع ورزﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺎﺟﺐ ﻗﻮم ﺧﻮد را ﺿﻤﺎﻧﺖ ﻛﺮد‪ ،‬و ﻛﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﺮوﮔﺎن ﺑﻪ ﺧﺴﺮو اﻳﺮان داد‪ .‬ﺣﺎﺟﺐ‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ وﻓﺎدار ﺑﻮد ﺗﺎ آﻧﻜﻪ درﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ ﻫﻢ ﭘﺎﻳﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﻗﻮم ﺣﺎﺟﺐ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺤﻞ اﻗﺎﻣﺖ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮزﻧﺪ وي‪ ،‬ﻋﻄﺎردﺑﻦ ﺣﺎﺟﺐ ﻧﺰد ﺧﺴﺮو اﻳﺮان رﻓﺖ ﺗﺎ ﻛﻤﺎن‬ ‫ﭘﺪرش را ﺑﺎزﭘﺲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺧﺴﺮو اﻳﺮان ﻧﻴﺰ ﻛﻤﺎن ﺣﺎﺟﺐ را ﺑﻪ ﭘﺎس وﻓﺎي ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﭘﺪرش ﺑﻪ او ﺑﺎز ﭘﺲ داد‪.‬‬

‫‪106‬‬ ‫‪ (4‬اﺟﺮاي ﻣﻮارد ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮ ﻛﺎري ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ آن ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺠﺪ و اﻓﺘﺨﺎرﺷﺎن درﮔﻴﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻣﺎﻧﻌﻲ آﻧﺎن را از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻘﺼﻮدﺷﺎن ﺑﺎزﻧﻤﻲداﺷﺖ‪ ،‬و ﺗﺎ ﭘﺎي ﺟﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﺧﻮدﺷﺎن را در اﻳﻦ راه ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ (5‬ﺑﺮدﺑﺎري و ﺣﻮﺻﻠﻪ و آراﻣﺶ‪ :‬ﻗﻮم ﻋﺮب ﺧﻮد را ﺑﺎ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ ﻣﻲﺳﺘﻮدهاﻧﺪ؛‬ ‫اﻣﺎ‪ ،‬ﺑﺮ اﺛﺮ ﺷﺠﺎﻋﺖ ﻓﺮاوان و اﻗﺪام ﺳﺮﻳﻊ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و ﻛﺎرزار‪ ،‬اﻳﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﻛﻤﻴﺎب ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ (6‬ﺳﺎدﮔﻲ ﺑﻴﺎﺑﺎن ﻧﺸﻴﻨﻲ و ﭘﻴﺮاﺳﺘﮕﻲ از آﻟﻮدﮔﻲﻫﺎ و ﻧﻴﺮﻧﮓﻫﺎي ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻨﻲ‪ :‬ﻧﺘﻴﺠﺔ‬ ‫ﺳﺎدﮔﻲ ﻗﻮم ﻋﺮب آن ﺑﻮد ﻛﻪ راﺳﺘﮕﻮ و اﻣﺎﻧﺘﺪار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و از ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﻓﺮﻳﺐ ﺳﺨﺖ‬ ‫ﺑﻴﺰار ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ وﺟﻮد ﻫﻤﻴﻦ اﺧﻼق ارزﺷﻤﻨﺪ در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﻋﺮب‪ ،‬در‬ ‫ﻛﻨﺎر ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺮدﻳﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰوﺟﻞ ﻗﻮم ﻋﺮب را ﺑﺮاي ﻋﻬﺪهدار ﺷﺪن اﻳﻦ رﺳﺎﻟﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬و‬ ‫رﻫﺒﺮي ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺑﺸﺮي‪ ،‬و اﺻﻼح ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا‪ ،‬اﻳﻦ ﺧﻠﻖ و‬ ‫ﺧﻮيﻫﺎي ﻳﺎد ﺷﺪه‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮارد ﺑﻪ ﺷﺮور و آﻓﺎﺗﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫و ﺣﻮادﺛﻲ دردﻧﺎك را ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآورﻧﺪ؛ در اﺻﻞ اﺧﻼق ﻓﺎﺿﻠﻪ و ارزﺷﻤﻨﺪي ﺑﻮدهاﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﺑﺎ اﻧﺪﻛﻲ ﺗﺼﻤﻴﻢ و اﺻﻼح‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﺴﻴﺎري را ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮي‬ ‫ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ؛ و اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﻛﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﻼم اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از وﻓﺎي ﺑﻪ ﻋﻬﺪ‪ ،‬ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎﺗﺮﻳﻦ و ارزﺷﻤﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﻋﺮب رواج داﺷﺖ‪ ،‬ﻋﺰت ﻧﻔﺲ و ﭘﺎﻓﺸﺎري ﺑﺮ اﺟﺮاي‬ ‫ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت‪ ،‬و وﻓﺎداري ﺑﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ؛ زﻳﺮا‪ ،‬ﺟﺰ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﻴﺮوي اراده و‬ ‫ﻗﻮت ﺗﺼﻤﻴﻢ و ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺑﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎ و آرﻣﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬رﻳﺸﻪﻛﻦ ﻛﺮدن ﺷﺮ و ﻓﺴﺎد اﻣﻜﺎن‬

‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﺧﻼق ﭘﺴﻨﺪﻳﺪة ﻗﻮم ﻋﺮب‪ ،‬اﻓﺰون ﺑﺮ آﻧﭽﻪ آوردﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻈﺎﻫﺮ و‬ ‫ﺟﻠﻮهﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ در اﻳﻨﺠﺎ ﻗﺼﺪ ﻣﺎ اﺳﺘﻘﺼﺎي ﻫﻤﺔ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫دودﻣﺎن و ﺧﺎﻧﺪان ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺳﻠﺴﻠﺔ ﹶﻧﺴ‪‬ﺐ ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ‬ ‫ﻧﺴﺒﻨﺎﻣﺔ ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺨﺶ اول‪،‬‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق ﻗﺎﻃﺒﺔ ﺳﻴﺮهﻧﻮﻳﺴﺎن و ﻧﺴﺐﺷﻨﺎﺳﺎن اﺳﺖ‪ ،‬از آن ﺣﻀﺮت ﺷﺮوع‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻋﺪﻧﺎن ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬آﻧﻘﺪر ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف ﻓﺮاوان اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﺟﻤﻊ و ﺗﻠﻔﻴﻖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬از ﻋﺪﻧﺎن ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﻴﻢ ‪-‬‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﺟﻤﻌﻲ از ﻋﻠﻤﺎي اﺳﻼم در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﻧﺴﺒﺎﻣﺔ‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﻮﻗﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺮدن‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ آن ﺣﻀﺮت و رﺳﺎﻧﻴﺪن آن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﺟﻤﻌﻲ دﻳﮕﺮ ﺟﺎﻳﺰ‬ ‫داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ و اﻳﻦ ﺑﺨﺶ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺑﺨﺶ ﻧﺨﺴﺖ آوردهاﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﺪه از‬ ‫داﻧﺸﻤﻨﺪان اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻴﺰ درﺑﺎرة ﺗﻌﺪاد ﻧﻴﺎﻛﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و‬ ‫ﻧﺎﻣﻬﺎي اﻳﺸﺎن اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻴﺰان ﺷﺪت اﺧﺘﻼف و ﻛﺜﺮت اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ در اﻳﻦ‬ ‫ارﺗﺒﺎط‪ ،‬ﻓﺮاﺗﺮ از ﺳﻲ ﻗﻮل اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﻤﮕﺎن ﻣﺘﻔﻖاﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺪﻧﺎن ﺑﺎ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﻗﻄﻌﻲ و ﺻﺤﻴﺢ از ﻓﺮزﻧﺪان اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ ،‬از ﭘﺪر‬ ‫ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﻴﻢ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ آدم اﺑﻮاﻟﺒﺸﺮ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪-‬‬ ‫ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﻣﺄﺧﺬ ﻋﻤﺪه‪ ،‬ﻣﻨﻘﻮﻻت اﻫﻞ ﻛﺘﺎب اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ‬ ‫ﺗﻔﺼﻴﻼﺗﻲ از ﻗﺒﻴﻞ ﮔﺰارش ﺳﻦ و ﺳﺎل اﻓﺮاد اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺗﺮدﻳﺪي در ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻧﺪارﻳﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺑﻘﻴﺔ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺿﻊ ﻣﺎ ﺗﻮﻗﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﻧﻪ‬ ‫ﺗﺼﺪﻳﻖ‪.‬‬

‫‪108‬‬ ‫ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﻳﺎد ﺷﺪه از ﻧﺴﺒﻨﺎﻣﺔ ﻣﺒﺎرك ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬ ‫ذﻳﻞ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫* ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ )ﺷﻴﺒﻪ( ﺑﻦ ﻫﺎﺷﻢ )ﻋﻤﺮو( ﺑﻦ‬ ‫ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف )ﻣﻐﻴﺮه( ﺑﻦ ﻗﺼﻲ )زﻳﺪ( ﺑﻦ ﻛﻼب ﺑﻦ ﻣﺮه ﺑﻦ ﻛﻌﺐ ﺑﻦ ﻟﻮي ﺑﻦ ﻏﺎﻟﺐ ﺑﻦ‬ ‫ﻓ‪‬ﻬﺮ )ﻗﺮﻳﺶ( ‪ 1‬ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧﻀﺮ )ﻗﻴﺲ( ﺑﻦ ﻛﻨﺎﻧﻪ ﺑﻦ ﺧﺰﻳﻤﻪ ﺑﻦ ﻣﺪرﻛﻪ )ﻋﺎﻣﺮ( ﺑﻦ‬ ‫اﻟﻴﺎس ﺑﻦ ﻧﺰار ﺑﻦ ﻣﻌﺪ‪ ‬ﺑﻦ ﻋﺪﻧﺎن‪.2‬‬ ‫* ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﻋﺪﻧﺎن ﺑﻦ اُد‪‬د ﺑﻦ ‪‬ﻫﻤ‪‬ﻴﺴ‪‬ﻊ ﺑﻦ ﺳﻼﻣﺎن ﺑﻦ ﻋﻮص ﺑﻦ ﺑﻮز ﺑﻦ ﻗﻤﻮال‬ ‫ﺑﻦ اﺑﻲ ﺑﻦ ﻋﻮام ﺑﻦ ﻧﺎﺷﺪ ﺑﻦ ﺣﺰا ﺑﻦ ﺑﻠﺪاس ﺑﻦ ﻳﺪﻻف ﺑﻦ ﻃﺎﺑﺦ ﺑﻦ ﺟﺎﺣﻢ ﺑﻦ ﻧﺎﺣﺶ‬ ‫ﺑﻦ ﻣﺎﺧﻲ ﺑﻦ ﻋﻴﺾ ﺑﻦ ﻋﺒﻘﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ ﺑﻦ اﻟﺪﻋﺎ ﺑﻦ ﺣﻤﺪان ﺑﻦ ﺳﻨﺒﺮ ﺑﻦ ﻳﺜﺮﺑﻲ ﺑﻦ‬ ‫ﻳﺤﺰن‪ ،‬ﺑﻦ ﻳﻠﺤﻦ ﺑﻦ ارﻋﻮي ﺑﻦ ﻋﻴﺾ ﺑﻦ دﻳﺸﺎن ﺑﻦ ﻋﻴﺼﺮ ﺑﻦ اﻓﻨﺎد ﺑﻦ اﻳﻬﺎم ﺑﻦ ﻣﻘﺼﺮ‬ ‫ﺑﻦ ﻧﺎﺣﺚ ﺑﻦ زارح ﺑﻦ ﺳﻤﻲ ﺑﻦ ﻣﺰي ﺑﻦ ﻋﻮﺿﻪ ﺑﻦ ﻋﺮام ﺑﻦ ﻗﻴﺪار ﺑﻦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻦ‬ ‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪.3-‬‬ ‫* ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬ﺑﻦ ﺗﺎرح )آذر( ﺑﻦ ﻧﺎﺣﻮر ﺑﻦ ﺳﺎروع‬ ‫)ﺳﺎروغ( ﺑﻦ راﻋﻮ ﺑﻦ ﻓﺎﻟَﺦ ﺑﻦ ﻋﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﺷﺎﻟَﺦ ﺑﻦ اَرﻓَﺨﺸَﺪ ﺑﻦ ﺳﺎم ﺑﻦ ﻧﻮح ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ‬

‫‪» -1‬ﻗﺮﻳﺶ« ﻟﻘﺐ ﻓﻬﺮﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧﻀﺮ ﺟﺪ اﻋﻼي ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﺳﺖ‪ ،‬و ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻗﺮﻳﺶ‬ ‫ﺑﻪ او اﻧﺘﺴﺎب ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪2-1‬؛ ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻄﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.271-239‬‬ ‫‪ -3‬ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪) 57-56‬ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻛﻠﺒﻲ(؛ ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻄﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪272‬؛ ﺑﺮاي اﻃﻼع از‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ اﺧﺘﻼﻓﺎت در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ از ﻧﺴﺒﻨﺎﻣﻪ ﻣﺒﺎرك آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻄﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪-271‬‬ ‫‪276‬؛ ﻓﺘﺢاﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪.623-621‬‬

‫اﻟﺴﻼم‪ -‬ﺑﻦ ﻻﻣﻚ ﺑﻦ ﻣﺘﻮﺷﻠَﺦ ﺑﻦ اُﺧﻮخ‪ 1‬ﺑﻦ ﻳﺮد ﺑﻦ ﻣ‪‬ﻬﻼﺋﻴﻞ ﺑﻦ ﻗﻴﻨﺎن ﺑﻦ اَﻧﻮش ﺑﻦ‬ ‫ﺷﻴﺚ ﺑﻦ آدم ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪.2-‬‬ ‫ﺧﺎﻧﺪﺍﻥ ﺁﻥ ﺣﻀﺮﺕ‬ ‫ﺧﺎﻧﺪان آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ »ﺧﺎﻧﺪان ﺑﻨﻲ ﻫﺎﺷﻢ« )ﻫﺎﺷﻤﻲ( ﺷﻬﺮت دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺎ‬ ‫ﺷﻤﻪاي از اﺣﻮال و اوﺻﺎف ﻫﺎﺷﻢ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ‪ -‬اﺟﺪاد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ - -‬را ذﻳﻼً ﻣﻲآورﻳﻢ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﻫﺎﺷﻢ‪ :‬ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻫﺎﺷﻢ ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻘﺎﻳﺖ و رﻓﺎدت‬ ‫ﺣﺎﺟﻴﺎن را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ از ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ؛ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺑﻨﻲ‬ ‫ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف و ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪاﻟﺪار در ﻣﻮرد ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻨﺎﺻﺐ ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺎﺷﻢ ﻣﺮدي ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻧﻔﻮذ و ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻮد‪ .‬وي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در‬ ‫ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﺣﺠﺎج ﺧﻮراك ﻧﺎن و آﺑﮕﻮﺷﺖ داد‪ .‬ﻧﺎم وي ﻋﻤﺮو ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫ﻛﺎري ﻛﻪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺮد ﻛﺮدن )ﻫﺸﻢ( ﻧﺎن در آﺑﮕﻮﺷﺖ و ﺗﻬﻴﺔ ﺛﺮﻳﺪ ﺑﺮاي ﺣﺎﺟﻴﺎن‬ ‫»ﻫﺎﺷﻢ« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دو ﺳﻔﺮ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻗﺮﻳﺶ‪ -‬ﺳﻔﺮ‬ ‫ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﻪ و ﺳﻔﺮ زﻣﺴﺘﺎﻧﻪ‪ -‬را ﺳﻨﺖ و آﻳﻴﻦ ﻗﺮﻳﺶ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﺷﺎﻋﺮ ﻋﺮب در اﻳﻦﺑﺎره‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻋﻤـــﺮو اﻟـــﺬي ﻫﺸـــﻢ اﻟﺜﺮﻳـــﺪ ﻟﻘﻮﻣــــﻪ‬

‫ﻗــــﻮم ﺑﻤﻜــــﺔ ﻣﺴــــﻨﺘﻴﻦ ﻋﺠــــﺎف‬

‫ﺳـــــﻨﺖ اﻟﻴـــــﻪ اﻟﺮﺣﻠﺘـــــﺎن ﻛﻼﻫﻤـــــﺎ‬

‫‪1‬‬

‫ﺳـــﻔﺮ اﻟﺸـــﺘﺎء و رﺣﻠـــﺔ اﻻﺻـــﻴﺎف‬

‫‪ -1‬ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﺧﻨﻮخ ﻫﻤﺎن ادرﻳﺲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪4-2‬؛ ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻄﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ .276‬در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻣﺘﻦ اﻳﻦ ﻧﺴﺒﻨﺎﻣﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﻛﻠﻤﺎﺗﻲ ﺑﻴﺶ و ﻛﻢ‪ ،‬و ﺿﺒﻂ ﻧﺎمﻫﺎي آن ﺑﻪ اﺧﺘﻼف آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪110‬‬ ‫»ﻋﻤﺮو‪ -‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺎﺷﻢ‪ -‬آن ﺑﺰرگ ﻣﺮدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻗﻮم ﺧﻮد ﺧﻮراك ﻧﺎن‬ ‫و آﺑﮕﻮﺷﺖ )ﺛﺮﻳﺪ( آﻣﺎده ﻛﺮد؛ ﻗﻮﻣﻲ ﻛﻪ در ﻣﻜﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ ﺷﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﻮﺳﺖ ﺑﺪﻧﺸﺎن ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎﻳﺸﺎن ﭼﺴﺒﻴﺪه ﺑﻮد؛‬ ‫»دو ﺳﻔﺮ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﻫﺮ دو ﺑﻪ او اﻧﺘﺴﺎب دارﻧﺪ؛ ﺳﻔﺮ زﻣﺴﺘﺎﻧﻲ‪ ،‬و‬ ‫ﺳﻔﺮ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﻲ«‪.‬‬ ‫درﺑﺎرة او ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ وي ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺑﺴﻮي ﺷﺎم رﻫﺴﭙﺎر ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺳﻠﻤﻲ‬ ‫ﺑﻨﺖ ﻋﻤﺮو را ﻛﻪ ﭘﺪرش ﻳﻜﻲ از اﻓﺮاد ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺑﻨﻲ ﻋﺪي ﺑﻦ ﻧﺠﺎر ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ زﻧﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﺪﺗﻲ در ﻣﺪﻳﻨﻪ اﻗﺎﻣﺖ ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﺎم ﺳﻔﺮ ﺧﻮد را اداﻣﻪ داد‪ ،‬و ﻫﻤﺴﺮش را‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻧﺰد ﺧﺎﻧﺪان ﺧﻮدش ﺑﻪ ﻣﻬﻤﺎﻧﻲ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﻃﻮﻟﻲ ﻧﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎرداري ﻫﻤﺴﺮش‬ ‫ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻣﻌﻠﻮم ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻫﺎﺷﻢ در ﻏﺰه از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ درﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﻫﻤﺴﺮش ﺳﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ را ﺑﻪ ﺳﺎل‪ 497‬ﻣﻴﻼدي ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آورد‪ .‬ﻧﺎم او را »ﺷﻴﺒﻪ«‬ ‫ﻧﻬﺎدﻧﺪ؛ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺸﺘﻲ ﻣﻮي ﺳﻔﻴﺪ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻣﻮﻫﺎي ﺳﺮش دﻳﺪه ﻣﻲﺷﺪ‪ ،2‬ﻣﺎدر‪ ،‬در‬ ‫ﺧﺎﻧﺔ ﭘﺪري ﺧﻮد در ﻳﺜﺮب‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ را ﺑﺰرگ ﻛﺮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻫﻴﭽﻜﺲ از اﻓﺮاد‬ ‫ﺧﺎﻧﺪان وي در ﻣﻜﻪ از اﻳﻦ روﻳﺪاد ﺧﺒﺮي ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺎﺷﻢ ﭼﻬﺎر ﭘﺴﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎي‪» :‬اﺳﺪ‪،‬‬ ‫اﺑﻮﺻﻴﻔﻲ‪ ،‬ﻧﻀﻠﻪ‪ ،‬و ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ«؛ و ﭘﻨﺞ دﺧﺘﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎي‪ »:‬ﺷﻔﺎء‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪه‪ ،‬ﺿﻌﻴﻔﻪ‪،‬‬ ‫رﻗﻴﻪ‪ ،‬ﺟ‪‬ﻨﻪ« داﺷﺖ ‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫‪ -2‬ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ‪ :‬ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ داﻧﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻘﺎم ﺳﻘﺎﻳﺖ و رﻓﺎدت ﺣﺠﺎج‪ ،‬ﭘﺲ از‬ ‫ﻫﺎﺷﻢ ﺑﻪ ﺑﺮادرش ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻣﻄﻠﺐ ﻣﺮدي ﺷﺮﻳﻒ و ﺑﺎﻧﻔﻮذ ﺑﻮد‪ ،‬و در‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪157‬؛ اﻟﺮوض اﻻﻧﻒ‪ ،‬ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﺟﺎي ﻛﻠﻤﻪ »اﻻﺻﻴﺎف«‪ ،‬ﻛﻠﻤﻪ‬ ‫»اﻻﻳﻼف« آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.137‬‬ ‫‪ -3‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.107‬‬

‫ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﺧﻮد ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﻣﻤﺘﺎز داﺷﺖ‪ ،‬و ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺳﺨﺎوﺗﺶ او را »ﻓﻴﺎض«‬ ‫ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻴﺒﻪ )ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ( ﻛﻮدﻛﻲ ﻧﻮرس ﻳﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از آن‪ ،‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ‬ ‫ﻫﻔﺖ ﺳﺎﻟﻪ ﻳﺎ ﻫﺸﺖ ﺳﺎﻟﻪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﺐ از وﺟﻮد او ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪ‪ ،‬و او را در آﻏﻮش‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و او را ﭘﺸﺖ ﺳﺮش ﺑﺮ ﻣﺮﻛﺒﺶ ﺳﻮار ﻛﺮد‪ .‬ﺷﻴﺒﻪ از رﻓﺘﻦ ﻫﻤﺮاه ﻋﻤﻮﻳﺶ‬ ‫اﻣﺘﻨﺎع ورزﻳﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﻣﺎدرش ﺑﻪ او اﺟﺎزه دﻫﺪ‪ .‬ﻣﻄﻠﺐ از ﻣﺎدر ﺷﻴﺒﻪ درﺧﻮاﺳﺖ‬ ‫ﻛﺮد ﻛﻪ او را ﻫﻤﺮاه وي ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪ .‬ﻣﺎدر ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﻄﻠﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻴﺒﻪ ﺑﺴﻮي ﺧﺎﻧﻪ و‬ ‫ﻛﺎﺷﺎﻧﺔ ﭘﺪرش و ﺑﺴﻮي ﺣﺮم اﻣﻦ اﻟﻬﻲ ﻣﻲرود! ﻣﺎدر اﺟﺎزه داد‪ .‬ﻣﻄﻠﺐ ﺷﻴﺒﻪ را ﭘﺸﺖ‬ ‫ﺳﺮش ﺑﺮ ﺷﺘﺮي ﻛﻪ ﺳﻮار ﺑﻮد ﺳﻮار ﻛﺮد و راﻫﻲ ﻣﻜﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ او را ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻫﺬا ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ!« اﻳﻦ ﭘﺴﺮ ﻏﻼم ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ! ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬واي ﺑﺮ‬ ‫ﺷﻤﺎ؛ اﻳﻦ ﭘﺴﺮ‪ ،‬ﺑﺮادرزادة ﻣﻦ و ﻓﺮزﻧﺪ ﻫﺎﺷﻢ اﺳﺖ! ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻧﺰد ﻋﻤﻮﻳﺶ اﻗﺎﻣﺖ‬ ‫ﻛﺮد و ﻧﺸﻮ و ﻧﻤﺎ ﻳﺎﻓﺖ ﺗﺎ ﺟﻮاﻧﻲ ﺑﺮازﻧﺪه ﺷﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻄﻠﺐ درﻣﺤﻞ ردﻣﺎن‬ ‫در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻋﺮب از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ او ﺷﺪ‪ ،‬و ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻣﻮري را ﻛﻪ‬ ‫ﭘﺪران و ﻧﻴﺎﻛﺎﻧﺶ ﻋﻬﺪهدار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ را ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻗﻮﻣﺸﺎن ﺑﺮﻋﻬﺪه داﺷﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫وي ﺑﺮﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و از ﻧﻈﺮ ﺷﺮاﻓﺖ و ﻣﻜﺎﻧﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭽﻜﺲ‬ ‫از ﭘﺪران و ﻧﻴﺎﻛﺎن وي ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺤﺒﻮب ﻫﻤﺔ اﻓﺮاد ﻗﻮم ﺧﻮد ﮔﺮدﻳﺪ‪،‬‬ ‫و ﻧﺰد آﻧﺎن ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ واﻻ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪.1‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻣﻄﻠﺐ وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻧﻮﻓﻞ ﺑﺮ روي ارث و ﻣﻴﺮاث ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ دﺳﺖ‬ ‫ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬و آﻧﻬﺎ را ﻏﺼﺐ ﻛﺮد‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺑﻪ ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﺮد و از آﻧﺎن‬ ‫ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻤﻮﻳﺶ از او ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ ﺗﻮ و ﻋﻤﻮﻳﺖ‬ ‫دﺧﺎﻟﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ! ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﻪ داﺋﻲﻫﺎﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻨﻲاﻟﻨﺠﺎر‪ ،‬ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬و از آﻧﺎن‬ ‫ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬داﺋﻲ وي‪ ،‬اﺑﻮﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺪي ﺑﺎ ﻫﺸﺘﺎد ﺳﻮار ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد و در اﺑﻄﺢ‪،‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪138 ،137‬؛ ﺑﺮاي ﺳﻦ دﻗﻴﻖ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺗﺎرﻳﺦ ا ﻟﻄﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.247‬‬

‫‪112‬‬ ‫ﻧﺎﺣﻴﻪاي در ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﻓﺮود آﻣﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل او رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬داﺋﻲ؛ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻴﺪ‬ ‫ﻣﻨﺰل! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ ﺑﺨﺪا؛ ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻧﻮﻓﻞ را ﺑﺒﻴﻨﻢ! آﻣﺪ و آﻣﺪ ﺗﺎ ﺑﺎﻻي ﺳﺮ ﻧﻮﻓﻞ ﻗﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻧﻮﻓﻞ در ﺣﺠﺮ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ در ﻛﻨﺎر ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻮ ﺳﻌﺪ‬ ‫ﺷﻤﺸﻴﺮش را از ﻧﻴﺎم ﺑﺮﻛﺸﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻛﻌﺒﻪ؛ اﮔﺮ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ارث و‬ ‫ﻣﻴﺮاث ﺧﻮاﻫﺮزادة ﻣﺮا ﺑﻪ او ﺑﺎزﻧﮕﺮداﻧﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﻤﺸﻴﺮ را در ﺟﺎي ﺟﺎي اﻧﺪاﻣﺖ ﻓﺮود‬ ‫ﺧﻮاﻫﻢ آورد! ﻧﻮﻓﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﻪ را ﺑﻪ او ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﻴﺪم! ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺮﻳﺶ را ﺑﺮ اﻗﺮار و‬ ‫ﺳﺨﻦ او ﺷﺎﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ وارد ﺷﺪ‪ ،‬و ﺳﻪ روز ﻧﺰد او ﻣﺎﻧﺪ؛ آﻧﮕﺎه‬ ‫ﻋﻤﺮه ﺑﻪ ﺟﺎي آورد و ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا‪ ،‬ﻧﻮﻓﻞ ﺑﺎ ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪ ﺷﻤﺲ‬ ‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ‪ ،‬ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺧﺰاﻋﻪ ﭼﻮن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺑﻨﻲاﻟﻨﺠﺎر را‬ ‫از ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ! ﻣﺎ از‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ او ﺳﺰاوارﺗﺮﻳﻢ! ﻣﻨﻈﻮرﺷﺎن اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺎدر ﻋﺒﺪ ﻣﻨﺎف از ﺧﺰاﻋﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺧﺰاﻋﻪ ﺑﻪ داراﻟﻨﺪوه درآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﻨﻲﻋﺒﺪﺷﻤﺲ و ﻧﻮﻓﻞ‪ ،‬ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎن‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻓﺼﻞ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪهاي در ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﮔﺮدﻳﺪ ‪.1‬‬ ‫***‬ ‫اﻳﻨﻚ‪ ،‬ﺑﻪ دو روﻳﺪاد ﻣﻬﻢ ﻛﻪ در دوران ﺗﻮﻟﻴﺖ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ‬ ‫اﻣﻮر ﺣﺮم و ﺑﻴﺖاﷲ روي داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪:‬‬ ‫* ﺣﻔﹼﺎﺭﻱ ﭼﺎﻩ ﺯﻣﺰﻡ‬ ‫در ﻋﺎﻟﻢ ﺧﻮاب‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻓﺮﻣﺎن ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﭼﺎه زﻣﺰم را ﺣﻔﺎري ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎر دﻳﮕﺮ‬ ‫ﺑﻪ راه ﺑﻴﺎﻧﺪازد‪ .‬در ﻋﺎﻟﻢ ﺧﻮاب‪ ،‬وﺿﻊ ﭼﺎه زﻣﺰم را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ او ﻧﺸﺎن داده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺑﺮ ﺣﻔﺎري ﭼﺎه زﻣﺰم ﻫﻤﺖ ﮔﻤﺎﺷﺖ‪ .‬اﺷﻴﺎي ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺟﺮاﻫﻤﻪ ﺑﻪ‬ ‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﺗﻔﺼﻴﻞ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻄﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪251-248‬؛ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮازي دﻳﮕﺮ‪.‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎم ﮔﺮﻳﺨﺘﻦ و ﺟﻼي وﻃﻦ اﺿﻄﺮاري از ﻣﻜﻪ در ﭼﺎه زﻣﺰم دﻓﻦ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ‪ .‬آن اﺷﻴﺎء ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از ﺗﻌﺪادي ﺷﻤﺸﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻌﺪادي زره‪ ،‬و دو آﻫﻮي زرﻳﻦ‪.‬‬ ‫ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ را ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ درﺑﻲ ﺑﺮاي ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ درﺳﺖ ﻛﺮد‪ .‬آن دو‬ ‫آﻫﻮي زرﻳﻦ را ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺷﻜﺎﻓﺖ و از آﻧﺪو ورﻗﻪﻫﺎﻳﻲ از ﻃﻼ درﺳﺖ ﻛﺮد و ﺑﺮ روي‬ ‫درب ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ ﻛﻮﺑﻴﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺮاﺳﻢ ﺳﻘﺎﻳﺖ ﺣﺎﺟﻴﺎن ﺑﺎ آب زﻣﺰم را دوﺑﺎره ﺑﻪ راه‬ ‫اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﭼﺎه زﻣﺰم آﺷﻜﺎر ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺎ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ در ﻧﺰاع درآﻣﺪﻧﺪ و‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ را ﻧﻴﺰ در زﻣﺰم ﺷﺮﻳﻚ ﮔﺮدان! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﻛﺮد؛ اﻳﻦ ﭼﻴﺰي‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺧﺘﺼﺎص دادهاﻧﺪ! ﻗﺮﻳﺶ دﺳﺖ از ﺳﺮ او ﺑﺮﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه‪ ،‬او را‬ ‫ﺑﺮاي داوري ﺑﻪ ﻧﺰد ﻛﺎﻫﻨﺔ ﺑﻨﻲﺳﻌﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺬﻳﻢ ﻧﺎم داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬وي در اﻃﺮاف ﺷﺎم‬ ‫اﻗﺎﻣﺖ داﺷﺖ‪ .‬در ﻣﻴﺎن راه‪ ،‬آب ﺗﻤﺎم ﺷﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮاي ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻗﻄﻌﺔ اﺑﺮي‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﺎران ﺑﺮ ﺳﺮ او ﺑﺎرﻳﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﺳﺮ آﻧﺎن ﻗﻄﺮهاي ﻫﻢ ﻧﺒﺎرﻳﺪ‪ .‬درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﺎه‬ ‫زﻣﺰم ﺑﻲﺟﻬﺖ ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ اﺧﺘﺼﺎص ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ!؟ و ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻧﺬر ﻛﺮد‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ او ده ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﺴﺮ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫ﻫﻤﺮاه و ﻣﺪدﻛﺎر و دﺳﺘﻴﺎر او ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و از او دﻓﻊ ﺳﺘﻢ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از آن ده ﭘﺴﺮ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ‪.1‬‬ ‫* ﻣﺎﺟﺮﺍﻱ ﺍﺻﺤﺎﺏ ﻓﻴﻞ‬ ‫اﺑﺮﻫﻪ ﺑﻦ ﺻﺒﺎح ﺣﺒﺸﻲ‪ ،‬واﻟﻲ ﺗﺎم اﻻﺧﺘﻴﺎر ﻧﺠﺎﺷﻲ در ﻳﻤﻦ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد ﻛﻪ‬ ‫ﻗﻮم ﻋﺮب ﺑﺮ ﻛﻌﺒﻪ ﺣﺞ ﻣﻲﮔﺰارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺒﺪي ﺑﺰرگ در ﺻﻨﻌﺎ ﺑﻨﺎ ﻛﺮد و درﺻﺪد ﺑﺮآﻣﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺣﺞﮔﺰاران ﻋﺮب را ﺑﺴﻮي آن ﻣﻌﺒﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدي از ﻛﻨﺎﻧﻪ از اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ‬ ‫اﺑﺮﻫﻪ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺷﺒﺎﻧﻪ وارد آن ﻣﻌﺒﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و آﺳﺘﺎﻧﺔ درب ورودي آن را ﺑﺎ ﺳﺮﮔﻴﻦ‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.147-142‬‬

‫‪114‬‬ ‫آﻟﻮده ﻛﺮد‪ .‬اﺑﺮﻫﻪ از اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪ‪ ،‬و آﺗﺶ ﺧﺸﻤﺶ ﺷﻌﻠﻪور ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻟﺸﮕﺮي‬ ‫ﺟﺮار‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از ﺷﺼﺖ ﻫﺰار ﺳﺮﺑﺎز‪ ،‬ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺖ و ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﻛﻌﺒﻪ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد‪ ،‬و‬ ‫ﻋﺰم ﺟﺰم ﻛﺮد ﻛﻪ ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ را وﻳﺮان ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻓﻴﻞ را‬ ‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ‪ .‬در ﻟﺸﮕﺮ اﺑﺮﻫﻪ ‪ 9‬ﻳﺎ ‪ 13‬ﻓﻴﻞ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ راه ﺧﻮﻳﺶ اداﻣﻪ داد ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻐﻤﺲ رﺳﻴﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﻟﺸﮕﺮﻳﺎن ﺧﻮد را آﻣﺎدة ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮد‪ ،‬و ﻓﻴﻞ ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﻴﺰ آﻣﺎده‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﻮار ﺷﺪ‪ ،‬و آﻣﺎده ﺷﺪ ﺗﺎ وارد ﻣﻜﻪ ﺷﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ وادي ﻣﺤﺴﺮ‪ ،‬ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ‬ ‫ﻣﺰدﻟﻔﻪ و ﻣﻨﻲ‪ ،‬رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻓﻴﻞ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬و از ﺟﺎي ﺑﺮﻧﺨﺎﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺴﻮي ﻛﻌﺒﻪ ﺑﺮود‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ روي او را ﺑﻪ ﻃﺮف ﺟﻨﻮب ﻳﺎ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺷﻤﺎل ﻳﺎ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺸﺮق ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫از ﺟﺎي ﺑﺮﻣﻲﺧﺎﺳﺖ و ﻫﺮوﻟﻪ ﻛﻨﺎن ﺑﻪ راه ﻣﻲاﻓﺘﺎد؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ او را ﺑﻪ‬ ‫ﻃﺮف ﻛﻌﺒﻪ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻣﻲﻧﺸﺴﺖ‪ .‬در ﻫﻤﺎن اﺛﻨﺎ ﻛﻪ در ﭼﻨﻴﻦ وﺿﻌﻴﺘﻲ ﺑﺴﺮ‬ ‫ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل »ﻃﻴﺮ اﺑﺎﺑﻴﻞ« را ﺑﺎﻻي ﺳﺮ آﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬و آن ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﺎ‬ ‫ﺳﻨﮕﺮﻳﺰهﻫﺎي ﺳﺠﻴﻞ ﻟﺸﮕﺮﻳﺎن اﺑﺮﻫﻪ را ﻧﺸﺎﻧﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ؛ و آﻧﻬﺎ ﻫﻤﻪ را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺎه ﺧﺮد‬ ‫ﺷﺪه و ﻧﻴﻢ ﺧﻮرده ﺑﺮ زﻣﻴﻦ رﻳﺨﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺟﺜﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ اﻧﺪازة ﭘﺮﺳﺘﻮ ﭼﻠﭽﻠﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺮ ﻳﻚ از آن ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺳﻪ ﺳﻨﮕﺮﻳﺰه در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺖ؛ ﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻘﺎر‪ ،‬و دو ﺗﺎ در ﻣﻴﺎن‬ ‫اﻧﮕﺸﺘﺎن ﭘﺎﻫﺎﻳﺶ‪ .‬ﺳﻨﮕﺮﻳﺰهﻫﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازة داﻧﻪﻫﺎي ﻧﺨﻮد ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از آن‬ ‫ﺳﻨﮕﺮﻳﺰهﻫﺎ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﻟﺸﮕﺮﻳﺎن اﺑﺮﻫﻪ اﺻﺎﺑﺖ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬اﻋﻀﺎي او را ﻣﺘﻼﺷﻲ ﻣﻲﮔﺮد‪،‬‬ ‫و ﻫﻼﻛﺶ ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺳﻨﮕﺮﻳﺰهﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺔ آﻧﺎن اﺻﺎﺑﺖ ﻧﻜﺮد‪ .‬ﭘﺎي ﺑﻪ ﻓﺮار ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﭼﻮن اﻣﻮاج درﻳﺎ در ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻓﺮو رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در راه و ﺑﻴﺮاﻫﻪ ﻳﻜﻲ ﭘﺲ از دﻳﮕﺮي از‬ ‫ﻣﺮﻛﺒﺸﺎن ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻣﻲاﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﺳﺮ ﻫﺮ آﺑﺸﺨﻮري در ﻣﻴﺎن راه‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از آﻧﺎن ﺑﺮ‬ ‫زﻣﻴﻦ ﻣﻲاﻓﺘﺎدﻧﺪ و از ﻣﻴﺎن ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮد اﺑﺮﻫﻪ را ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ او دردي‬ ‫ﺑﻲدرﻣﺎن ﻣﺴﻠﻂ ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ آن اﻧﮕﺸﺘﺎﻧﺶ ﺑﻨﺪﺑﻨﺪ ﺟﺪا ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و ﻣﻲاﻓﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺻﻨﻌﺎ رﺳﻴﺪ‪ ،‬از ﺷﺪت ﻻﻏﺮي و ﻧﺰاري ﻫﻤﭽﻮن ﺟﻮﺟﻪاي ﭘﺮﻛﻨﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫دﻳﺮي ﻧﭙﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﻨﻪاش ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺷﻜﺎﻓﺖ و ﻗﻠﺒﺶ از ﻗﻔﺴﺔ ﺳﻴﻨﻪ ﺑﻴﺮون اﻓﺘﺎد‪ ،‬و ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻼﻛﺖ رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫اﻓﺮاد ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬زن و ﻣﺮد و ﻛﻮﭼﻚ و ﺑﺰرگ‪ ،‬در ﺷﻜﺎﻓﻬﺎي ﻛﻮهﻫﺎ و درهﻫﺎ‬ ‫ﺳﺮﭘﻨﺎه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و از ﺗﺮس ﺟﺎﻧﺸﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻟﺸﮕﺮ ﺟﺮار اﺑﺮﻫﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻠﻪﻫﺎي ﻛﻮه‬ ‫ﭘﻨﺎه ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ آن ﻣﺎﺟﺮا ﺑﺮ ﺳﺮ ﻟﺸﮕﺮ اﺑﺮﻫﻪ آﻣﺪ‪ ،‬در ﻛﻤﺎل اﻣﻨﻴﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪. 1‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا در ﻣﺎه ﻣﺤﺮم‪ ،‬ﭘﻨﺠﺎه‪ -‬ﻳﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﭘﻨﺠﺎه و ﭘﻨﺞ روز‪ -‬ﭘﻴﺶ از ﻣﻴﻼد‬ ‫ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬روي داد‪ .‬وﻗﻮع اﻳﻦ واﻗﻌﻪ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻮد ﺑﺎ اواﺧﺮ ﻓﻮرﻳﻪ‬ ‫ﻳﺎ اواﺋﻞ ﻣﺎرس ‪ 571‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬و اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻜﺸﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫و ﺧﺎﻧﺔ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺜﺎر ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻴﺖاﻟﻘﺪس ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﻗﺒﻠﻪ ﺑﻮدﻧﺶ‪ ،‬ﻣﺸﺮﻛﺎن‬ ‫ودﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا دو ﺑﺎر ﺑﺮ آن اﺳﺘﻴﻼ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ؛ آﻧﻬﻢ در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ اﻫﺎﻟﻲ ﺑﻴﺖاﻟﻘﺪس‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ از ﺳﻮي ﺑﺨﺘﻨﺼﺮ ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 587‬ﭘﻴﺶ از ﻣﻴﻼد‪ ،‬و از ﺳﻮي‬ ‫روﻣﻴﺎن ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 70‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬ﺑﻴﺖاﻟﻘﺪس ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﺔ ﺷﺪﻳﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬ﻧﺼﺎراي‬ ‫ﺣﺒﺸﻪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﻜﻪ در آن روزﮔﺎر‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ و اﻫﺎﻟﻲ ﻣﻜﻪ ﻣﺸﺮك‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻛﻌﺒﻪ ﭼﻴﺮه ﻧﺸﺪﻧﺪ و ﺑﺮ آن دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮاي ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ در ﺷﺮاﻳﻄﻲ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ﻛﻪ ﺧﺒﺮ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ وﻗﺎﻳﻊ ﺧﻴﻠﻲ زود‬ ‫ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﻋﻤﺪة ﺑﻼد و ﻣﻤﺎﻟﻚ و ﺗﻤﺪنﻫﺎي آن روزﮔﺎر ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ .‬ﺣﺒﺸﻪ ﭘﻴﻮﻧﺪي‬ ‫ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ ﺑﺎ روﻣﻴﺎن داﺷﺖ‪ .‬ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﻛﻤﻴﻦ آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺮ‬ ‫ﺳﺮ روﻣﻴﺎن و ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﺎن آﻧﺎن ﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬زﻳﺮﻧﻈﺮ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل وﻗﻮع‬ ‫اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ‪ ،‬ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﻪ ﻳﻤﻦ درآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬در آن روزﮔﺎر‪ ،‬دو ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻘﺘﺪر اﻳﺮان و‬ ‫روم‪ ،‬در واﻗﻊ‪ ،‬دو ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه و ﺷﺎﺧﺺ ﺟﻬﺎن ﻣﺘﻤﺪن آن روز ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪56-43‬؛ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺳﻮره ﻓﻴﻞ در ﻛﺘﺐ ﺗﻔﺴﻴﺮ‪.‬‬

‫‪116‬‬ ‫ﻣﺎﺟﺮا ﺗﻮاﻧﺴﺖ دﻳﺪﮔﺎن ﻫﻤﺔ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن را ﺑﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺳﺎزد‪ ،‬و ﺷﺮاﻓﺖ ﺑﻴﺖاﷲ را ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﻬﺎن ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﺳﺎزد‪ ،‬و ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﻨﻤﺎﻳﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه‬ ‫و ﻣﻮرد ﺗﻘﺪﻳﺲ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل‪ ،‬اﮔﺮ ﻓﺮدي از اﻫﺎﻟﻲ ﻣﻜﻪ ﻗﻴﺎم ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ادﻋﺎي‬ ‫ﻧﺒﻮت ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻴﻨﺎً ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﻣﻘﺘﻀﻲ آن ﺑﻮده و زﻣﻴﻨﺔ آن را ﻓﺮاﻫﻢ‬ ‫آورده اﺳﺖ؛ و ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ اﺳﺖ ﺑﺮ آن ﺣﻜﻤﺘﻲ ﻛﻪ در ﻳﺎري رﺳﺎﻧﻴﺪن ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﻫﻞ اﻳﻤﺎن و دﻳﻨﺪاران‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﻓﺮاﺗﺮ از ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺒﺎب‪،‬‬ ‫ﻧﻬﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ده ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﺴﺮ داﺷﺖ‪ :‬ﺣﺎرث‪ ،‬زﺑﻴﺮ‪ ،‬اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ‪ ،‬ﺣﻤﺰه‪ ،‬اﺑﻮﻟﻬﺐ‪،‬‬ ‫ﻏﻴﺪاق‪ ،‬ﻣﻘﻮم‪ ،‬ﺿﺮار‪ ،‬ﻋﺒﺎس‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻳﺎزده ﭘﺴﺮ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﺎم ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﺴﺮ‬ ‫ﻳﺎزدﻫﻢ او را ﻗﺜﻢ ذﻛﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﻧﻴﺮ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﺳﻴﺰده ﭘﺴﺮ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﺎﻣﻬﺎي‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﻜﻌﺒﻪ و ﺣﺠﻞ را اﻓﺰودهاﻧﺪ؛ ﮔﺮوﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﻜﻌﺒﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻘﻮم ﺑﻮده‬ ‫اﺳﺖ و ﺣﺠﻞ ﻫﻤﺎن ﻏﻴﺪاق‪ ،‬و ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﺴﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻗُﺜﻢ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫دﺧﺘﺮان ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻧﻴﺰ ﺷﺶ ﺗﻦ ﺑﻮده و ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدهاﻧﺪ از ‪ :‬ام اﻟﺤﻜﻴﻢ )ﺑﻴﻀﺎء(‪ ،‬ﺑﺮه‪،‬‬ ‫ﻋﺎﺗﻜﻪ‪ ،‬ﺻﻔﻴﻪ‪ ،‬اَروي‪ ،‬اﻣﻴﻤﻪ ‪.1‬‬ ‫‪ -3‬ﻋﺒﺪاﷲ‪ :‬ﻣﺎدر ﻋﺒﺪاﷲ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﺔ ﺑﻨﺖ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎﺋﺬ ﺑﻦ ﻋﻤﺮان ﺑﻦ ﻣﺨﺰوم ﺑﻦ‬ ‫ﻳﻘﻈﻪ ﺑﻦ ﻣﺮه ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ زﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ و ﻋﻔﻴﻒﺗﺮﻳﻦ ﭘﺴﺮان ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ و ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﻳﻦ‬ ‫آﻧﺎن ﻧﺰد وي ﺑﻮد‪ ،‬و ﻫﻢ اوﺳﺖ ﻛﻪ ﻟﻘﺐ »ذﺑﻴﺢ« ﺑﻪ او دادهاﻧﺪ‪ .‬داﺳﺘﺎن »ذﺑﻴﺢ« ﻟﻘﺐ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ وﻗﺘﻲ ﺗﻌﺪاد ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﺴﺮش ﺑﻪ ده ﺗﻦ رﺳﻴﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺮاد وي ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ داﺷﺘﻦ ده ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﺴﺮ ﻛﻪ دﺳﺘﻴﺎر و ﻣﺪدﻛﺎر و ﻣﺪاﻓﻊ او‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺬري راﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن ﻛﺮده ﺑﻮد ﺑﻪ اﻃﻼع آﻧﺎن رﺳﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﮕﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آوردهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن آن ده ﭘﺴﺮش ﻗﺮﻋﻪ ﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﮔﺮدد ﻛﻪ‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪،1‬ص ‪109-108‬؛ ﺗﻠﻔﻴﺢ ﻓﻬﻮم اﻫﻞ اﻻﺛﺮ‪ ،‬ص ‪.9-8‬‬

‫ﻛﺪاﻣﻴﻚ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺑﺸﻮد؟! ﻗﺮﻋﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺒﺪاﷲ درآﻣﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﻳﻦ ﻛﺴﺎن‬ ‫ﻧﺰد ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاﻳﺎ‪ ،‬او ﻳﺎ ﻳﻜﺼﺪ ﺷﺘﺮ؟! آﻧﮕﺎه ﻗﺮﻋﻪ را ﻣﻴﺎن او و ﻳﻜﺼﺪ‬ ‫ﺷﺘﺮ ﺣﻜﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺮﻋﻪ ﺑﺮ ﻳﻜﺼﺪ ﺷﺘﺮ اﻓﺘﺎد‪.1‬‬ ‫ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻧﺎم ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ را روي ﺗﻴﺮﻫﺎي ازﻻم ﻧﻮﺷﺖ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﺘﻮﻟﻲ ﻫﺒﻞ‬ ‫داد؛ ﺑﺎ آن ﺗﻴﺮﻫﺎ ﻗﺮﻋﻪ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻗﺮﻋﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺒﺪاﷲ درآﻣﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ دﺳﺖ ﻋﺒﺪاﷲ‬ ‫را ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﭼﺎﻗﻮي ﺗﻴﺰي ﻧﻴﺰ ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬و آﻫﻨﮓ ﻛﻌﺒﻪ ﻛﺮد ﺗﺎ او را ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه داﺋﻲﻫﺎي وي از ﺑﻨﻲ ﻣﺨﺰوم‪ ،‬و ﺑﺮادرش اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺳﺮ راه او را‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻧﻮﻗﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﺬري ﻛﻪ ﻛﺮدهام ﭼﻪ ﺑﻜﻨﻢ؟ ﺑﻪ او ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺰد ﻋﺮاﻓﻪاي ﺑﺮود و ﺑﺎ او ﻣﺸﻮرت ﻛﻨﺪ‪ ،‬و از او ﻧﻈﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ .‬ﻧﺰد ﻋﺮاﻓﻪ‬ ‫رﻓﺖ‪ .‬وي دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻴﺮﻫﺎي ازﻻم ﺑﺮ ﻋﺒﺪاﷲ و ده ﺷﺘﺮ ﻗﺮﻋﻪ ﺑﻜﺸﻨﺪ؛ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ در آﻣﺪ‪ ،‬ده ﺷﺘﺮ دﻳﮕﺮ ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ‪ :‬و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎﻻ ﺑﺮود‪ ،‬ﺗﺎ ﺧﺪاي او راﺿﻲ ﺑﺸﻮد‪.‬‬ ‫در ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪاي ﻛﻪ ﻗﺮﻋﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺷﺘﺮان درآﻣﺪ‪ ،‬آن ﺷﺘﺮان را ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻣﻴﺎن ﻋﺒﺪاﷲ و ده ﺷﺘﺮ ﻗﺮﻋﻪ ﻛﺸﻴﺪ؛ ﻗﺮﻋﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺒﺪاﷲ درآﻣﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﺎن ده‬ ‫ﺷﺘﺮ‪ ،‬ده ﺷﺘﺮ اﻓﺰود‪ ،‬و ﻫﺮ ﺑﺎر‪ ،‬ﻗﺮﻋﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺒﺪاﷲ درﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﻳﻜﺼﺪ ﺷﺘﺮ رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﻮﻗﺖ‪ ،‬ﻗﺮﻋﻪ ﺑﺮ ﺷﺘﺮان درآﻣﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻳﻜﺼﺪ ﺷﺘﺮ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﺮدو ﮔﺬاﺷﺖ و‬ ‫ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﻴﭻ اﻧﺴﺎن ﻳﺎ ﺣﻴﻮان درﻧﺪهاي ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﮔﻮﺷﺘﻬﺎي ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ دﺳﺖ‬ ‫ﻧﻴﺎﺑﺪ‪ .‬در ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﻋﺮب‪ ،‬ﺧﻮﻧﺒﻬﺎي اﻧﺴﺎن ده ﺷﺘﺮ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از اﻳﻦ روﻳﺪاد ﺑﻪ ﻳﻜﺼﺪ ﺷﺘﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ؛ اﺳﻼم ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ دﻳﻪ را ﻣﻘﺮر داﺷﺖ‪.‬‬ ‫آن ﺣﺪﻳﺚ ﻧﺒﻮي ﻣﺸﻬﻮر ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ داﺳﺘﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ‬

‫‪ -1‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻄﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.239‬‬

‫‪118‬‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬ﺍﻧﺎ ﺍﺑﻦ ﺍﻟﺬﺑﻴﺤﲔ« ﻣﻦ ﻓﺮزﻧﺪ دو ذﺑﻴﺢ ﻫﺴﺘﻢ! ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫ﺟﺪﺷﺎن اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ‪ ،‬و ﭘﺪرﺷﺎن ﻋﺒﺪاﷲ‪.1‬‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧﺪش ﻋﺒﺪاﷲ‪ ،‬آﻣﻨﺔ ﺑﻨﺖ وﻫﺐ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف ﺑﻦ زﻫﺮه ﺑﻦ‬ ‫ﻛﻼب را ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﻛﺮد‪ ،‬ﻛﻪ در آن روزﮔﺎران ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ و ﺑﺎ اﺻﻞ و ﻧﺴﺐﺗﺮﻳﻦ و‬ ‫ﻣﻤﺘﺎزﺗﺮﻳﻦ زن در ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬و ﭘﺪرش از ﻧﻈﺮ ﺣﺴﺐ و ﻧﺴﺐ‪،‬‬ ‫ﺳﻴﺪ و ﺳﺎﻻر ﺑﻨﻲزﻫﺮه ﺑﻮد‪ .‬وﻫﺐ دﺧﺘﺮش را ﺑﻪ ازدواج ﻋﺒﺪاﷲ درآورد‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ در‬ ‫ﻣﻜﻪ ﺑﺎ او زﻓﺎف ﻛﺮد‪ ،‬و دﻳﺮي ﻧﭙﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ وي را ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺧﺮﻣﺎي ﻣﻮرد‬ ‫ﻧﻴﺎز ﺧﺎﻧﺪان ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬وي در ﻣﺪﻳﻨﻪ درﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﺑﻪ‬ ‫ﻗﺼﺪ ﺗﺠﺎرت ﺑﺴﻮي ﺷﺎم رﻫﺴﭙﺎر ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻛﺎرواﻧﻲ از ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﻫﻤﺮاه ﺷﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎر ﺑﻮد؛ و در آﻧﺠﺎ وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬و در ﺧﺎﻧﺔ ﻧﺎﺑﻐﺔ ﺟﻌﺪي ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺎك ﺳﭙﺮده ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﻫﻨﮕﺎم وﻓﺎت ‪ 25‬ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد‪ .‬وﻓﺎت ﻋﺒﺪاﷲ ﭘﻴﺶ از وﻻدت‬ ‫رﺳﻮلاﷲ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬روي داد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﻛﺜﺮ ﺗﺎرﻳﺦﻧﻮﻳﺴﺎن ﺑﺮآناﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬دو ﻣﺎه ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﺲ از وﻻدت رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ 2 .‬وﻗﺘﻲ ﺧﺒﺮ ﻣﺮگ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ رﺳﻴﺪ‪ ،‬آﻣﻨﻪ ﺑﺎ دلاﻧﮕﻴﺰﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺛﻴﻪﻫﺎ‬ ‫از ﺷﻮﻫﺮش ﻳﺎد ﻛﺮد‪:‬‬ ‫ﻋﻔﺎ ﺟﺎﻧﺐ اﻟﺒﻄﺤﺎء ﻣﻦ اﺑﻦ ﻫﺎﺷﻢ‬

‫وﺟﺎور‬

‫ﻟﺤﺪاً‬

‫ﺧﺎرﺟﺎً‬

‫ﻓﻲ‬

‫اﻟﻐﻤﺎﻏﻢ‬

‫دﻋﺘﻪ‬

‫اﻟﻤﻨﺎﻳﺎ‬

‫دﻋﻮة‬

‫ﻓﺎﺟﺎﺑﻬﺎ‬

‫و ﻣﺎ ﺗﺮﻛﺖ ﻓﻲ اﻟﻨﺎس ﻣﺜﻞ اﺑﻦ ﻫﺎﺷﻢ‬

‫ﻋﺸﻴﺔ‬

‫راﺣﻮا‬

‫ﻳﺤﻤﻠﻮن‬

‫ﺳﺮﻳﺮه‬

‫اﻟﺘﺰاﺣﻢ‬

‫ﻓﺎن‬

‫ﺗﻚ‬

‫ﻏﺎﻟﻨﻪ‬

‫اﻟﻤﻨﺎﻳﺎ‬

‫و‬

‫رﺑﻴﻬﺎ‬

‫ﺗﻌﺎوره‬ ‫ﻓﻘﺪ‬

‫اﺻﺤﺎﺑﻪ‬ ‫ﻛﺎن‬

‫ﻣﻌﻄﺎء‬

‫ﻓﻲ‬ ‫ﻛﺜﻴﺮ‬

‫اﻟﺘﺮاﺣﻢ‬

‫‪3‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪155-151‬؛ ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻄﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.243-240‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪158 ،156‬؛ ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻄﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪246‬؛ اﻟﺮوض اﻻﻧﻒ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.184‬‬ ‫‪ -3‬ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.100‬‬

‫»ﭘﻬﻨﻪ ﺑﻄﺤﺎ از اﺑﻦ ﻫﺎﺷﻢ ﺗﻬﻲ ﻣﺎﻧﺪ؛ و ﻻﺑﻼي ﻛﻔﻦ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺷﺪ و از ﺧﺎﻧﻪ‬ ‫درآﻣﺪ و ﺟﻮار ﮔﻮرﺳﺘﺎن را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ؛‬ ‫ﻗﺎﺻﺪان ﻣﺮگ او را ﺑﺴﻮي ﺧﻮد دﻋﻮت ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و او دﻋﻮﺗﺸﺎن را اﺟﺎﺑﺖ‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬آري‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﺎﺻﺪان ﻣﺮگ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺑﻦﻫﺎﺷﻢ را در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم‬ ‫واﻧﻤﻲﮔﺬارﻧﺪ!‬ ‫ﺷﺎﻣﮕﺎﻫﺎن ﻛﻪ رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎﺑﻮت وي را از زﻣﻴﻦ ﺑﺮدارﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎراﻧﺶ ازدﺣﺎم ﻛﺮده‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﺎﺑﻮت را دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛‬ ‫ﺑﺎري‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﭼﻨﮕﺎﻟﻬﺎي ﻣﺮگ ﺑﻲرﺣﻤﺎﻧﻪ او را دررﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‪ ،‬او ﺧﻮد‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺨﺸﻨﺪه و ﺑﺲ ﭘﺮﻣﻬﺮ و ﻣﺤﺒﺖ ﺑﻮد‪«.‬‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺎﺗﺮك ﻋﺒﺪاﷲ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ﭘﻨﺞ ﺷﺘﺮ ﻧﺮ‪ ،‬ﻳﻚ ﮔﻠﺔ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻨﻴﺰي ﺣﺒﺸﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﺮﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻨﻴﻪ ام اﻳﻤﻦ‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺘﺎر دوران ﻛﻮدﻛﻲ رﺳﻮلاﷲ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮد‪.1‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪ ،1392‬ح ‪1771‬؛ ﺗﻠﻘﻴﺢ ﻓﻬﻮم اﻫﻞ اﻻﺋﺮ‪ ،‬ص ‪.4‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‬ ‫وﻻدت و ﻛﻮدﻛﻲ و ﺟﻮاﻧﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﻭﻻﺩﺕ ﻭ ﻧﺎﻣﮕﺬﺍﺭﻱ‬ ‫ﺣﻀﺮت ﺳﻴﺪاﻟﻤﺮﺳﻠﻴﻦ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎﻣﺪاد روز دوﺷﻨﺒﻪ ﻧﻬﻢ رﺑﻴﻊاﻻول‪،‬‬ ‫ﺳﺎل ﻋﺎماﻟﻔﻴﻞ‪ ،‬ﭼﻬﻠﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﺧﺴﺮو اﻧﻮﺷﻴﺮوان‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻳﺎ ﺑﻴﺴﺖ و‬ ‫دوم آورﻳﻞ ‪ 571‬ﻣﻴﻼدي‪ ،1‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﻨﺼﻮر‬ ‫ﭘﻮري )ره(‪ ،‬در ﺷﻌﺐ ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ‪ ،‬در ﺷﻬﺮ ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪ‪.2‬‬ ‫اﺑﻦ ﺳﻌﺪ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎدر رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم زادن وي‪ ،‬از دﻫﺎﻧﺔ رﺣﻢ ﻣﻦ ﻧﻮري ﺑﺮآﻣﺪ ﻛﻪ ﻗﺼﺮﻫﺎي ﺷﺎم در ﭘﺮﺗﻮ آن ﻧﻤﺎﻳﺎن‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎم اﺣﻤﺪ و دارﻣﻲ و دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻀﻤﻮن را رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‬ ‫‪.3‬‬ ‫آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﻣﻴﻼد ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻮاﻫﺪي ﮔﻮﻳﺎ از‬ ‫ﺑﻌﺜﺖ آن ﺣﻀﺮت را ﻫﻤﮕﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ‪ :‬ﭼﻬﺎرده ﻛﻨﮕﺮه از اﻳﻮان ﻣﺪاﺋﻦ ﻓﺮو‬ ‫رﻳﺨﺖ؛ آﺗﺸﻜﺪة ﻓﺎرس‪ ،‬ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺎه ﻣﺠﻮس‪ ،‬ﺧﺎﻣﻮش ﺷﺪ؛ آب درﻳﺎﭼﺔ ﺳﺎوه ﻓﺮو‬ ‫ﻛﺸﻴﺪ؛ و ﻛﻨﺸﺖﻫﺎي اﻃﺮاف آن درﻳﺎﭼﻪ ﻫﻤﻪ وﻳﺮان ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ را ﻃﺒﺮي و‬

‫‪ 20 -1‬آورﻳﻞ‪ ،‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﻘﻮﻳﻢ ﻣﻴﻼدي ﻗﺪﻳﻢ‪ ،‬و ‪ 22‬آورﻳﻞ ﻣﻴﻼدي ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻧﻜـ‪:‬‬ ‫رﺣﻤﺔاﻟﻠﻌﺎﻟﻤﻴﻦ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،39-38‬ج ‪ ،2‬ص ‪.361-360‬‬ ‫‪ -2‬ن ك‪ :‬ﻧﺘﺎﺋﺞ اﻻﻓﻬﺎم ﻓﻲ ﺗﻘﻮﻳﻢ اﻟﻌﺮب ﻗﺒﻞ اﻻﺳﻼم‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد ﭘﺎﺷﺎ ﻓﻠﻜﻲ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ص ‪.35-28‬‬ ‫‪ -3‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪ ،185 ،128-127‬ح ‪ ،5‬ص ‪262‬؛ ﺳﻨﻦ اﻟﺪارﻣﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪9‬؛ ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪،‬‬ ‫ج ‪1‬؛ ص ‪.102‬‬

‫ﺑﻴﻬﻘﻲ و دﻳﮕﺮان ﻧﻘﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ؛‪ 1‬اﻣﺎ‪ ،‬ﺳﻨﺪ ﻣﺤﻜﻤﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻠﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺣﻮادث در ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﻳﺸﺎن روي داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺤﺖ آﻧﻬﺎ را ﮔﻮاﻫﻲ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ؛ در‬ ‫ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﭼﻨﻴﻦ وﻗﺎﻳﻌﻲ اﮔﺮ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي ﺑﺮاي‬ ‫ﺛﺒﺖ و ﺿﺒﻂ آﻧﻬﺎ وﺟﻮد ﻣﻲداﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺎدر رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وﻗﺘﻲ آن ﺣﻀﺮت را ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آورد‪ ،‬ﻧﺰد‬ ‫ﻧﻴﺎي اﻳﺸﺎن ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬و وﻻدت ﻧﻮادهاش را ﺑﻪ وي ﻣﮋده داد‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ‬ ‫ﺧﻨﺪان و ﺷﺎدﻣﺎن آﻣﺪ‪ ،‬و ﻗﻨﺪاﻗﺔ ﻧﻮزاد را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ درون ﻛﻌﺒﻪ ﺑﺮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻧﻴﺎﻳﺶ و‬ ‫ﺷﻜﺮاﻧﻪ ﭘﺮداﺧﺖ‪ 2‬و ﺑﺮاي او ﻧﺎم »ﻣﺤﻤﺪ« )ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و ﻫﻤﻮاره ﺳﺘﻮده و ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه(‬ ‫را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺎم‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آن ﻧﺰد ﻗﻮم ﻋﺮب ﺑﻲﺳﺎﺑﻘﻪ ﺑﻮد‪ .‬در روز ﻫﻔﺘﻢ وﻻدت‪،‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﻋﺮب ﻣﺮﺳﻮم ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻮزاد را ﺧﺘﻨﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.3‬‬ ‫ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺷﻴﺮﺧﻮﺍﺭﮔﻲ‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﻣﺎدر‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ داﻳﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪت ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺷﻴﺮ داد‪ 4،‬ﺛﻮﺑﻴﻪ ﻛﻨﻴﺰ آزاد ﺷﺪة اﺑﻮﻟﻬﺐ ﺑﻮد ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮت را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ‬

‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬دﻻﺋﻞ اﻟﻨﺒﻮه‪ ،‬ﺑﻴﻬﻘﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪127-126‬؛ ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻄﺒﺮي‪ ,‬ج ‪ ،2‬ص ‪167 ،166‬؛ اﻟﺒﺪاﻳﺔ و اﻟﻨﻬﺎﻳﺔ‪،‬‬ ‫ج ‪ ،2‬ص ‪.269-268‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪160-159‬؛ ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻄﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪157-156‬؛ ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‬ ‫‪.103‬‬ ‫‪ -3‬ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬آن ﺣﻀﺮت ﺧﺘﻨﻪ ﻛﺮده ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﻧﻜـ‪ :‬ﺗﻠﻘﻴﺢ ﻓﻬﻮم اﻫﻞ اﻻﺛﺮ‪ ،‬ص ‪ .4‬اﺑﻦ ﻗﻴﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺣﺪﻳﺜﻲ در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺑﻪ ﺛﺒﻮت ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ؛ ﻧﻚ‪ :‬زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.18‬‬ ‫‪ -4‬اﻧﺤﺎف اﻟﻮري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.57‬‬

‫‪122‬‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪ ﺷﻴﺮﺧﻮارش ﻣﺴﺮوح ﺷﻴﺮ داد؛ و ﭘﻴﺶ از آن ﺣﻤﺰه ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ را ﺷﻴﺮ داده‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬و ﭘﺲ از آن ﻧﻴﺰ‪ ،‬اﺑﻮﺳﻠﻤﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻻﺳﺪ ﻣﺨﺰوﻣﻲ را ﺷﻴﺮ داد ‪.1‬‬ ‫ﺑﺎ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻨﻲ ﺳﻌﺪ‬ ‫ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻨﺎن ﻋﺮب را در آن روزﮔﺎر‪ ،‬ﻣﺮﺳﻮم ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن‬ ‫داﻳﻪﻫﺎي ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻦ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ؛ ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻨﻮﺳﻴﻠﻪ آﻧﺎن را از ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي زﻧﺎن ﺷﻬﺮي دور‬ ‫ﻧﮕﻪ دارﻧﺪ؛ و ﭘﻴﻜﺮﻫﺎﻳﺸﺎن ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ‪ ،‬و اﻋﺼﺎﺑﺸﺎن ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ ﮔﺮدد؛ و از ﻫﻤﺎن اوان‬ ‫ﻛﻮدﻛﻲ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ و درﺳﺘﻲ ﻓﺮاﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي رﺳﻮلﺧﺪا‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺟﺴﺘﺠﻮي داﻳﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ وي را ﺑﻪ زﻧﻲ ﺷﻴﺮده از ﻗﺒﻴﻠﺔ‬‫ﺑﻨﻲ ﺳﻌﺪﺑﻦ ﺑﻜﺮ ﺳﭙﺮد‪ .‬وي ﺣﻠﻴﻤﻪ ﺑﻨﺖ اﺑﻲ ذؤﻳﺐ‪ ،‬و ﻫﻤﺴﺮش ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰي‪،‬‬ ‫ﺑﺎ ﻛﻨﻴﺔ اﺑﻮﻛﺒﺸﻪ‪ ،‬از ﻫﻤﺎن ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺧﻮاﻫﺮان و ﺑﺮادران رﺿﺎﻋﻲ آن ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪ [1] :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺎرث؛‬ ‫]‪ [2‬اﻧﻴﺴﻪ ﺑﻨﺖ ﺣﺎرث؛ ]‪ [3‬ﺣﺬاﻗﻪ )ﻳﺎ‪ :‬ﺟﺬاﻣﻪ( ﺑﻨﺖ ﺣﺎرث‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﺷﻴﻤﺎء اﺳﺖ؛ و‬ ‫]‪ [4‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻋﻤﻮزاده رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪. -‬‬ ‫ﺣﻤﺰه ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻧﻴﺰ ﻧﺰد ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺑﻨﻲ ﺳﻌﺪﺑﻦ ﺑﻜﺮ دوران ﺷﻴﺮﺧﻮارﮔﻲاش را‬ ‫ﻣﻲﮔﺬراﻧﻴﺪ‪ .‬و ﻣﺎدر ﺣﻤﺰه آﻧﺤﻀﺮت را ﻛﻪ ﻧﺰد ﺣﻠﻴﻤﻪ ﺑﺴﺮ ﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬ﺷﻴﺮ داد‪ .‬و ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺣﻤﺰه از دو ﺟﻬﺖ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮادر رﺿﺎﻋﻲ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺛﻮﻳﺒﻪ؛ و دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﺣﻠﻴﻤﺔ ﺳﻌﺪﻳﻪ ‪.2‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ح ‪5372 ،5107 ،5101 ،5100 ،2645‬؛ ﺗﺎرﻳﺦاﻟﻄﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ .158‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻲﺳﺨﻦ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻧﻜـ‪ :‬دﻻﺋﻞ اﻟﻨﺒﻮة‪ ،‬اﺑﻮﻧﻌﻴﻢ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.157‬‬ ‫‪ -2‬زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.19‬‬

‫ﺣﻠﻴﻤﻪ از ﺑﺮﻛﺎت وﺟﻮد آن ﺣﻀﺮت ﭼﻴﺰﻫﺎ دﻳﺪ ﻛﻪ وي را ﺳﺨﺖ ﺑﻪ ﺷﮕﻔﺖ آورد‪.‬‬ ‫ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﺧﻮد او آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ دﻳﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﺎزﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻠﻴﻤﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎزﻣﻲﮔﻔﺖ ﻛﻪ وي ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ و ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﺮدﺳﺎﻟﺶ‬ ‫ﻛﻪ وي را ﺷﻴﺮ ﻣﻲداد‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻨﻲ ﭼﻨﺪ از زﻧﺎن ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺑﻨﻲﺳﻌﺪﺑﻦﺑﻜﺮ‪ ،‬از ﺧﺎﻧﻪ درآﻣﺪ‬ ‫و در ﭘﻲ ﺟﺴﺘﺠﻮي ﺷﻴﺮﺧﻮارﮔﺎن ﺑﺮآﻣﺪ و ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬آن ﺳﺎل‪ ،‬ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ و ﻗﺤﻄﻲ‬ ‫ﻫﻤﻪﺟﺎ را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬و ﻫﺴﺖ و ﻧﻴﺴﺖ ﻣﺎ را از ﻣﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﺎده اﻻﻏﻲ‬ ‫را ﻛﻪ داﺷﺘﻢ ﺳﻮار ﺷﺪه ﺑﻮدم‪ .‬ﻣﺎده ﺷﺘﺮ ﭘﻴﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا؛ ﻳﻚ‬ ‫ﻗﻄﺮه ﺷﻴﺮ ﻧﻤﻲداد! ﺗﻤﺎم ﺷﺐ‪ ،‬از دﺳﺖ ﭘﺴﺮ ﺑﭽﻪاي ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮده ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬از ﺷﺪت‬ ‫ﮔﺮﻳﺔ او ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺧﻮاﺑﻤﺎن ﻧﻤﻲﺑﺮد‪ .‬در ﭘﺴﺘﺎن ﻣﻦ ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺎرش ﺑﺨﻮرد؛ ﻣﺎده ﺷﺘﺮﻣﺎن ﻫﻢ ﺷﻴﺮ ﻧﻤﻲداد ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺠﺎي ﺷﻴﺮ ﻣﺎدرش ﺑﺨﻮرد‪ .‬اﻣﺎ‪،‬‬ ‫ﺳﺨﺖ اﻣﻴﺪوار ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎراﻧﻲ ﺑﺒﺎرد‪ ،‬و ﻓﺮﺟﻲ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺳﻮار ﺑﺮ ﻫﻤﺎن ﻣﺎده اﻻغ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺎرواﻧﻴﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻢ‪.‬در ﻃﻮل راه‪ ،‬از ﻓﺮط ﻻﻏﺮي و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﻣﺮﻛﺐ ﻣﻦ از رﻓﺘﺎر‬ ‫ﺑﺎز ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﻛﺎرواﻧﻴﺎن ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﻦ‪ ،‬رﻓﺘﺎرﺷﺎن دﺷﻮار ﻣﻲﺷﺪ؛ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻫﻤﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻦ ﺑﻪ زﺣﻤﺖ اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻜﻪ رﺳﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬و در ﭘﻲ ﺟﺴﺘﺠﻮي‬ ‫ﺷﻴﺮﺧﻮارﮔﺎن ﺑﺮآﻣﺪﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﻣﺎ زﻧﺎن ﺷﻴﺮده ﻧﺒﻮد ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮ او‬ ‫ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬و از ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ وي ﺧﻮدداري ﻣﻲﻛﺮد؛ زﻳﺮا‪ ،‬ﺑﻪ او ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻛﻮدك‬ ‫ﺷﻴﺮﺧﻮار ﻳﺘﻴﻢ اﺳﺖ! ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻄﻠﺐ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎ زﻧﺎن ﺷﻴﺮده‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻪ ﺑﺬل و ﺑﺨﺸﺶ‬ ‫ﭘﺪر ﻛﻮدك اﻣﻴﺪ ﻣﻲﺑﺴﺘﻴﻢ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬ﻳﺘﻴﻢ! ﭼﻪ اﻣﻴﺪي ﻫﺴﺖ ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎدرش ﻳﺎ ﭘﺪرﺑﺰرﮔﺶ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻛﺎر ﺑﻜﻨﺪ؟! ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ ﺧﻮش‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ آن ﻛﻮدك را ﺑﺮﮔﻴﺮﻳﻢ‪ .‬ﻳﻜﺎﻳﻚ زﻧﺎن ﺷﻴﺮده ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫ﺷﻴﺮﺧﻮارﮔﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮدﺷﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ؛ اﻣﺎ ﻣﻦ دﺳﺖ ﺧﺎﻟﻲ ﻣﺎﻧﺪم‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ‬

‫‪124‬‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ ﺑﺮﮔﺮدﻳﻢ؛ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮم ﮔﻔﺘﻢ ﺑﺨﺪا؛ ﺳﺨﺖ ﺑﺮاﻳﻢ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق‬ ‫دﻳﮕﺮ زﻧﺎن ﻫﻤﺴﻔﺮم ﺑﺎزﮔﺮدم و ﺷﻴﺮﺧﻮارهاي را ﺑﺮﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ! ﺑﺨﺪا؛ ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﻫﻤﺎن‬ ‫ﻛﻮدك ﻳﺘﻴﻢ ﻣﻲروم و او را ﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮم! ﻫﻴﭻ اﺷﻜﺎﻟﻲ ﻧﺪارد ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻴﻢ؛ اﻣﻴﺪ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ وﺟﻮد او را ﻣﺎﻳﺔ ﺑﺮﻛﺖ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﻠﻴﻤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺮاغ آن ﻛﻮدك ﻳﺘﻴﻢ رﻓﺘﻢ‪ ،‬و او را ﺑﺮاي ﺷﻴﺮ دادن ﺗﺤﻮﻳﻞ ﮔﺮﻓﺘﻦ‬ ‫ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻣﺮا وادار ﻧﻜﺮد ﻛﻪ او را ﺑﺮﮔﻴﺮم‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻛﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮدم‬ ‫ﺷﻴﺮﺧﻮارة دﻳﮕﺮي را ﺑﺮﮔﻴﺮم! ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ او را ﺗﺤﻮﻳﻞ ﮔﺮﻓﺘﻢ‪ ،‬وي را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻮي ﺑﺎر و ﺑﻨﻪام ﺑﺮدم‪ .‬ﭼﻮن وي را در آﻏﻮش ﻛﺸﻴﺪم‪ ،‬ﻫﺮ دو ﭘﺴﺘﺎن ﻣﻦ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺒﺎز او‬ ‫رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ اﻧﺪازه ﻛﻪ او ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻨﻮﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﺷﻴﺮ دادﻧﺪ‪ .‬ﻧﻮﺷﻴﺪ و ﻧﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ آﻧﻜﻪ‬ ‫ﺳﻴﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮادرش ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه او ﻧﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﺳﻴﺮ ﺷﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻫﺮ دو ﺧﻮاﺑﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶ از آن‪،‬‬ ‫ﻫﻴﭽﮕﺎه ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ از دﺳﺖ ﺑﭽﻪام ﺑﺨﻮاﺑﻴﻢ! ﻫﻤﺴﺮم ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﺮاغ آن ﻣﺎده ﺷﺘﺮي ﻛﻪ‬ ‫داﺷﺘﻴﻢ رﻓﺖ‪ .‬دﻳﺪ ﻛﻪ ﭘﺴﺘﺎﻧﻬﺎﻳﺶ ﭘﺮ از ﺷﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻘﺪر ﺷﻴﺮ از او دوﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﻮدش‬ ‫ﻧﻮﺷﻴﺪ؛ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ او ﻧﻮﺷﻴﺪم ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﻛﺎﻣﻼ! ﺳﻴﺮ و ﺳﻴﺮاب ﺷﺪﻳﻢ‪ .‬آن ﺷﺐ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬ ‫ﺷﺐ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻣﺎ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﺒﺢ روز ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺴﺮم ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺪرش را ﺑﺪان ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﺣﻠﻴﻤﻪ!‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺒﺎرﻛﻲ را ﺑﺎ ﺧﻮد آوردهاي! ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﺨﺪا؛ ﻣﻦ ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﻣﻴﺪوارم!‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻳﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺮ ﻫﻤﺎن ﻣﺎده اﻻغ ﺧﻮدم ﺳﻮار ﺷﺪم‪ ،‬و آن ﻛﻮدك‬ ‫را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺧﻮد داﺷﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺨﺪا؛ آﻧﭽﻨﺎن از ﻫﻤﺴﻔﺮاﻧﻢ ﺟﻠﻮ اﻓﺘﺎدم ﻛﻪ ﻫﻴﭽﻴﻚ از اﺷﺘﺮان‬ ‫ﺳﺮخ ﻣﻮي آﻧﺎن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﮔﺮدﭘﺎي ﻣﺮﻛﺐ ﻣﻦ ﺑﺮﺳﺪ! زﻧﺎن ﻫﻤﺴﻔﺮم ﺑﻪ زﺑﺎن آﻣﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي دﺧﺘﺮ اﺑﻮذؤﻳﺐ! واي ﺑﺮ ﺗﻮ! ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﮕﻮ! ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﻣﺎده‬ ‫اﻻغ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﺑﻪ ﺳﻔﺮ آﻣﺪه ﺑﻮدي؟ ﻣﻦ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭼﺮا‪ ،‬ﺑﺨﺪا اﻳﻦ ﻫﻤﺎن و‬ ‫ﻫﻤﺎن اﺳﺖ! و آﻧﺎن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺨﺪا؛ در ﻛﺎر اﻳﻦ ﻣﺎده اﻻغ ﻣﻌﺠﺰهاي رﻓﺘﻪ اﺳﺖ!‬

‫ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه وارد ﻣﻨﺎزﻟﻤﺎن در دﻳﺎر ﺑﻨﻲﺳﻌﺪ ﺷﺪﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻳﺎد ﻧﺪارم ﻛﻪ ﺗﺎ آن روز‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ را ﺷﺎدابﺗﺮ و ﭘﺮآب و ﮔﻴﺎهﺗﺮ از آن دﻳﺪه ﺑﺎﺷﻢ! ﮔﻮﺳﻔﻨﺪاﻧﻢ از آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ‬ ‫آن ﻛﻮدك را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮده ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﺷﺐ ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻴﺮ و ﺳﺮﺷﺎر از ﺷﻴﺮ‪ ،‬ﺑﺎز‬ ‫ﻣﻲﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺎ ﻣﻲدوﺷﻴﺪﻳﻢ و ﻣﻲﻧﻮﺷﻴﺪﻳﻢ؛ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭽﻜﺲ در آن ﺣﻮاﻟﻲ‬ ‫ﻗﻄﺮهاي ﺷﻴﺮ ﻧﻤﻲﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﻮﺷﺪ‪ ،‬و ﭘﺴﺘﺎن ﻫﻴﭽﻴﻚ از دامﻫﺎ در آن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻗﻄﺮهاي‬ ‫ﺷﻴﺮ ﻧﺪاﺷﺖ! دﻳﮕﺮ ﻛﺎر ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ داﻣﺪاران ﺑﻨﻲﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﭼﻮﭘﺎنﻫﺎﻳﺸﺎن‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬واي ﺑﺮ ﺷﻤﺎ! ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭼﻮﭘﺎن دﺧﺘﺮ اﺑﻮذؤﻳﺐ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪاﻧﺶ را‬ ‫ﻣﻲﭼﺮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮوﻳﺪ! اﻣﺎ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪﻫﺎي آﻧﺎن از ﻫﻤﺎن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﻴﺰ ﮔﺮﺳﻨﻪ ﺑﺮﻣﻲﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻗﻄﺮهاي ﺷﻴﺮ ﻧﻤﻲدادﻧﺪ؛ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﻣﻦ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺳﻴﺮ و ﺳﺮﺷﺎر از ﺷﻴﺮ‬ ‫ﺑﺎزﻣﻲﮔﺸﺘﻨﺪ!‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪﻧﻴﻜﻲ و زﻳﺎدﺗﻲ ﻣﻲدﻳﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺎ »او« دو ﺳﺎﻟﻪ ﺷﺪ‪،‬‬ ‫و ﻣﻦ او را از ﺷﻴﺮ ﺑﺎزﮔﺮﻓﺘﻢ‪ .‬رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ او‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﭽﻪ ﭘﺴﺮﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻫﻴﭻ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻫﻨﻮز‬ ‫دو ﺳﺎﻟﺶ ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﭘﺮﺗﻮان و ﭼﺎﻻك ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲآﻣﺪ‪ .‬ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ‪ :‬او را‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺎدرش ﺑﺎزآوردﻳﻢ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎﻧﺪن او در ﺟﻤﻊ ﺧﻮدﻣﺎن اﺷﺘﻴﺎق ﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷﺘﻴﻢ؛‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﻫﻤﻪ ﺑﺮﻛﺘﻲ ﻛﻪ از وﺟﻮد او ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺎدرش ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫او ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬اي ﻛﺎش ﭘﺴﺮم را ﻧﺰد ﻣﻦ واﻣﻲﻧﻬﺎدي ﺗﺎ ﺟﻮاﻧﻲ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﮔﺮدد؛ ﻣﻦ از ﺑﺎﺑﺖ‬ ‫وﺑﺎي ﻣﻜﻪ ﺑﺮ او ﺑﻴﻤﻨﺎﻛﻢ!‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﻘﺪر اﺻﺮار ورزﻳﺪﻳﻢ ﺗﺎ ﻣﺎدرش او را ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪ ‪.1‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪164-162‬؛ ﺗﺎرﻳﺦاﻟﻄﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪159-158‬؛ اﺑﻦ ﺣﺒﺎن‪ ،‬اﻻﺣﺴﺎن‪ ،‬ج ‪،8‬‬ ‫ص ‪84-82‬؛ ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ .111‬ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬داﺳﺘﺎن ﻣﺬﻛﻮر را ﺑﺎاﻧﺪﻛﻲ اﺧﺘﻼف در‬ ‫ﻣﺘﻦ‪ ،‬از ﺳﻴﺮه اﺑﻦ ﻫﺸﺎم آوردهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪126‬‬ ‫ﻖ ﺻﺪﺭ‬ ‫ﺷ ‪‬‬ ‫ﻣﺎﺟﺮﺍﻱ ﹶ‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﻴﺎن ﺑﻨﻲﺳﻌﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻨﺪ‬ ‫ﻣﺎه ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﺰارش اﺑﻦ اﺳﺤﺎق‪ ،1‬ﻳﺎ در ﺳﻦ ﭼﻬﺎر ﺳﺎﻟﮕﻲ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺤﻘﻘﺎن‪،2‬‬ ‫ﻣﺎﺟﺮاي ﺷﻜﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪن ﺳﻴﻨﻪاش ﭘﻴﺶ آﻣﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ از اﻧﺲ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ ، -‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻧﺰدش آﻣﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺴﺮﺑﭽﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ‬ ‫ﺑﺎزي ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬او را از ﺟﺎي ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﺧﻮاﺑﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﺳﻴﻨﺔ او را ﺑﺮﺷﻜﺎﻓﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﻗﻠﺐ او را ﺧﺎرج ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و از درون آن‪ ،‬ﻟﺨﺘﺔ ﺧﻮﻧﻲ را ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﻬﺮة ﺷﻴﻄﺎن از ﺗﻮ! آﻧﮕﺎه‪ ،‬دل او را در ﻃﺸﺘﻲ زرﻳﻦ ﺑﺎ آب زﻣﺰم ﺷﺴﺘﺸﻮ داد؛‬ ‫ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﺳﺮ آن را ﺑﻪ ﻫﻢ آورد‪ ،‬و ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﺨﺴﺘﻴﻨﺶ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﭘﺴﺮﺑﭽﻪﻫﺎ ﻧﺰد ﻣﺎدرش‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ داﻳﻪاش ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ را ﻛﺸﺘﻨﺪ! ﻫﻤﮕﻲ در ﭘﻲ ﻳﺎﻓﺘﻦ او ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ‬ ‫او را ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬رﻧﮓ رﺧﺴﺎرهاش دﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻧﺲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺟﺎي آن دوﺧﺖ و‬ ‫دوز ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ را روي ﺳﻴﻨﺔ آن ﺣﻀﺮت ﻣﻲدﻳﺪم‪.3‬‬ ‫ﺑﺴﻮﻱ ﻣﺎﺩﺭ ﻣﻬﺮﺑﺎﻥ‬ ‫ﺣﻠﻴﻤﻪ‪ ،‬ﭘﺲ از اﻳﻦ واﻗﻌﻪ‪ ،‬ﭼﺸﻤﺶ ﺗﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬و او را ﺑﻪ ﻣﺎدرش ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﻧﺰد ﻣﺎدر‬ ‫ﻣﻲزﻳﺴﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﻦ ﺷﺶ ﺳﺎﻟﮕﻲ رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج‪ ،1‬ص ‪ ،165-164‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻄﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.160‬‬ ‫‪ -2‬ن ك‪ :‬ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪112‬؛ ﻣﺮوج اﻟﺬﻫﺐ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ :281‬دﻻﺋﻞ اﻟﻨﺒﻮة‪ ،‬اﺑﻮﻧﻌﻴﻢ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‬ ‫‪ .162-161‬در ﻣﻨﺒﻊ اﺧﻴﺮ رواﻳﺘﻲ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس آﻣﺪه اﺳﺖ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا در ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ﻋﻤﺮ‬ ‫آن ﺣﻀﺮت روي داده اﺳﺖ؛ ﻧﻜـ‪ :‬ج ‪ ،1‬ص ‪ .162‬ﺳﺨﻦ اﺑﻦ ﻫﺸﺎم ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ؛ زﻳﺮا ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‬ ‫ﭼﺮاﻧﻲ ﻛﻮدﻛﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز دو ﺳﺎل ﺗﻤﺎم از ﻋﻤﺮش ﻧﮕﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺣﺘﻲ در اوان ﺳﻪ ﺳﺎﻟﮕﻲ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻻﻳﻤﺎن‪ ،‬ﺑﺎب اﻻﺳﺮاء‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،147‬ح ‪.261‬‬

‫آﻣﻨﻪ ﺑﺮ آن ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻋﻬﺪ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮ ﺳﻔﺮ ﻛﺮدهاش‪ ،‬ﺑﻪ زﻳﺎرت ﻗﺒﺮ او در‬ ‫ﻳﺜﺮب ﺑﺮود‪ .‬از ﻣﻜﻪ ﺑﻴﺮون ﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﺎﻓﺘﻲ ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ راه را ﻃﻲ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪ ﻳﺘﻴﻤﺶ ﻣﺤﻤﺪ و ﺧﺪﻣﺘﮕﺎرش ام اﻳﻤﻦ‪ ،‬و ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ وي ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ در اﻳﻦ‬ ‫ﺳﻔﺮ ﺑﺎ او ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻣﺎه در ﻳﺜﺮت ﻣﺎﻧﺪ؛ ﺳﭙﺲ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎر‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬و در اوان ﺳﻔﺮ‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎرياش ﺷﺪت ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و در ﻣﺤﻞ »اﺑﻮاء« ﻣﻴﺎن ﻣﻜﻪ و ﻣﺪﻳﻨﻪ‪،‬‬ ‫از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ ‪.1‬‬ ‫ﺩﺭ ﭘﻨﺎﻩ ﻧﻴﺎﻱ ﻣﻬﺮﺑﺎﻥ‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻣﺤﻤﺪ را ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪ؛ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺷﻔﻘﺖ و ﻋﻄﻮﻓﺖ او ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻮادة ﻋﺰﻳﺰش ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻧﻮادة ﻳﺘﻴﻢ وي اﻳﻨﻚ ﺑﻪ ﻣﺼﻴﺒﺘﻲ ﺗﺎزه‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻣﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ زﺧﻢﻫﺎي ﻛﻬﻨﺔ درون او را ﻧﻮ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ آﻧﭽﻨﺎن‬ ‫ﻣﺤﺒﺖ و ﻣﺮﺣﻤﺘﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺮاز ﻣﻲداﺷﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻴﺞ ﻳﻚ از ﻓﺮزﻧﺪان‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔﺰ او را در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي او ﭘﻴﺶ آﻣﺪه ﺑﻮد ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻤﻲ‬ ‫ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬و او را از ﻫﻤﻪ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺑﺮﺗﺮ ﻣﻲﻧﺸﺎﻧﻴﺪ‪ .‬اﺑﻦﻫﺸﺎم ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺳﺎﻳﺔ ﺧﺎﻧﺔ‬ ‫ﻛﻌﺒﻪ ﺑﺮاي ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ زﻳﺮاﻧﺪازي ﭘﻬﻦ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﺴﺮاﻧﺶ در اﻃﺮاف آن زﻳﺮاﻧﺪاز‬ ‫ﻣﻲﻧﺸﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺑﻴﺎﻳﺪ و آﻧﺠﺎ ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ؛ و ﺑﻪ ﭘﺎس ﺣﺮﻣﺖ وي‪ ،‬ﻫﻴﭽﻴﻚ از‬ ‫ﭘﺴﺮاﻧﺶ روي آن زﻳﺮاﻧﺪاز ﻧﻤﻲﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ - -‬ﻛﻪ‬ ‫در آن اوان ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﻛﻢ ﺳﻦ و ﺳﺎل ﺑﻮد‪ -‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ از راه ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺳﺮﺟﺎي ﺟﺪش‬ ‫ﻣﻲﻧﺸﺴﺖ؛ ﻋﻤﻮﻫﺎﻳﺶ دﺳﺘﺎن وي را ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ او را از روي زﻳﺮاﻧﺪاز ﻛﻨﺎر ﺑﻜﺸﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻫﺮﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﻲدﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﻳﻚ ﭘﺴﺮ ﻣﻦ را ﺑﻪ ﺣﺎل‬ ‫ﺧﻮد ﺑﮕﺬارﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺨﺪا او را ﺷﺄن و ﻣﻘﺎم وﻳﮋهاي اﺳﺖ! آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ روي‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪168‬؛ ﺗﻠﻘﻴﺢ ﻓﻬﻮم اﻫﻞ اﻻﺋﺮ‪ ،‬ص ‪.7‬‬

‫‪128‬‬ ‫زﻳﺮاﻧﺪاز ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬و ﺑﺮ ﮔﺮدة آن ﺣﻀﺮت دﺳﺖ ﻧﻮازش‬ ‫ﻣﻲﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬و از اﻳﻦ ﻛﺎري ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻲﻛﺮد ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺎد و ﺧﺮﺳﻨﺪ ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ ‪.1‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻫﺸﺖ ﺳﺎل و دو ﻣﺎه و ده روز از ﻋﻤﺮ‬ ‫ﺷﺮﻳﻔﺸﺎن ﻣﻲﮔﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻧﻴﺎي ﮔﺮاﻧﻘﺪرﺷﺎن‪ ،‬در ﻣﻜﻪ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ ،‬و ﭘﻴﺶ‬ ‫از وﻓﺎت‪ ،‬ﻣﺼﻠﺤﺖ ﭼﻨﺎن دﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ ﻧﻮادهاش را ﺑﻪ ﻋﻤﻮي وي اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪ -‬ﻛﻪ‬ ‫از ﻫﺮ ﺟﻬﺖ ﻫﻢﺷﺄن ﭘﺪرش ﺑﻮد‪ -‬واﮔﺬار ﻛﻨﺪ ‪.2‬‬ ‫ﺗﺤﺖ ﮐﻔﺎﻟﺖ ﻋﻤﻮﻱ ﺩﻟﺴﻮﺯ ﻭ ﻣﻬﺮﺑﺎﻥ‬ ‫اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ وﺟﻬﻲ ﻛﻔﺎﻟﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ ﺑﺮادرزادهاش را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮد و ﺑﺮ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮﻳﺶ اﻓﺰود‪ ،‬و او را ﺑﺮ ﻫﻤﺔ آﻧﺎن ﻣﻘﺪم‬ ‫داﺷﺖ‪ ،‬و ﺣﺮﻣﺖ و رﻋﺎﻳﺖ وﻳﮋه ﺑﺮاي او درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ و از آن زﻣﺎن ﺗﺎ ﭼﻬﻞ ﺳﺎل‬ ‫ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن وي ﺑﻮد‪ ،‬و از ﻫﻴﭻ ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﻣﻮاﻇﺒﺘﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او درﻳﻎ‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﺮد‪ ،‬و ﺗﻤﺎﻣﻲ دوﺳﺘﻲﻫﺎ و دﺷﻤﻨﻲﻫﺎﻳﺶ را ﺑﺎ اﻳﻦ و آن ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ﺣﺮاﺳﺖ و‬ ‫ﭘﺎﺳﺪاري از اﻳﻦ ﺑﺮادرزادهاش ﺳﺎﻣﺎن ﻣﻲداد‪ ،‬ﻛﻪ در ﺟﺎي ﺟﺎي ﺳﻴﺮة ﻧﺒﻮي ﺑﻪ ﺑﻴﺎن‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي از آن ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬ ‫ﺍﺑﺮﻫﺎ ﺑﻪ ﺁﺑﺮﻭﻱ ﺍﻭ ﺑﺎﺭﺍﻥ ﻣﻲ ﺑﺎﺭﻧﺪ‬ ‫اﺑﻦ ﻋﺴﺎﻛﺮ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺟﻠﻬﻤﻪ ﺑﻦ ﻋﺮﻓﻄﻪ آورده اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻜﻪ وارد ﺷﺪم‪،‬‬ ‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ ﺳﺮاﺳﺮ ﻣﻜﻪ و اﻃﺮاف آن را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫اي اﺑﺎﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺳﺮزﻣﻴﻨﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺤﻄﻲ دﭼﺎر آﻣﺪه؛ زﻧﺎن و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻤﺎن ﺑﻲﻗﻮت و ﻏﺬا‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.168‬‬ ‫‪ -2‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪169‬؛ ﺗﻠﻘﻴﺢ ﻓﻬﻮم اﻫﻞ اﻻﺛﺮ‪ ،‬ص ‪.7‬‬

‫ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ؛ ﻫﻤﺘﻲ ﻛﻦ و ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﺑﺎران ﺑﻴﺮون ﺷﻮ! اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺑﺮاي اﺳﺘﺴﻘﺎ ﺑﻴﺮون ﺷﺪ؛ ﭘﺴﺮ‬ ‫ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﻫﻤﺮاه او ﺑﻮد ﻫﻤﭽﻮن ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺗﺎﺑﺎن‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﻤﺎﻣﻪاي ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي ﺑﺮ ﺳﺮ داﺷﺖ‪،‬‬ ‫و در اﻃﺮاف او ﭼﻨﺪ ﻧﻮﺟﻮان دﻳﮕﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ وي را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﮔﺮدة او را ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ ﭼﺴﺒﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و آن ﻧﻮﺟﻮان ﺑﺎزوان ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﺔ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﻲ ﺑﺮ ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ‬ ‫ﻧﻬﺎد‪ .‬در آﺳﻤﺎن اﺛﺮي از اﺑﺮ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻧﺎﮔﻬﺎن اﺑﺮﻫﺎ از اﻳﻦ ﺳﻮي و آن ﺳﻮي آﻣﺪﻧﺪ و‬ ‫آﻣﺪﻧﺪ؛ ﺑﺎرﻳﺪﻧﺪ و ﺑﺎرﻳﺪﻧﺪ‪ :‬ﭘﺴﺖ و ﺑﻠﻨﺪ زﻣﻴﻦ ﺑﺴﺎن ﭼﺸﻤﻪﻫﺎﻳﻲ ﭘﺮآب ﺳﺮﺷﺎر از آب‬ ‫ﺑﺎران ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و آﺑﺎدي و ﺻﺤﺮا را ﺳﺮﺳﺒﺰ و ﺧﺮم ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ در اﺷﻌﺎر ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ داﺳﺘﺎن اﺷﺎره دارد‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫و‬

‫اﺑﻴﺾ‬

‫ﻳﺴﺘﺴﻘﻲ‬

‫اﻟﻐﻤﺎم‬

‫ﺑﻮﺟﻬﻪ‬

‫ﺛﻤﺎل‬

‫اﻟﻴﺘﺎﻣﻲ‬

‫ﻋﺼﻤﺔ‬

‫ﻟﻼراﻣﻞ‬

‫‪1‬‬

‫»و آن آﻓﺘﺎﺑﺮوﻳﻲ ﻛﻪ اﺑﺮﻫﺎ ﺑﻪ آﺑﺮوي او ﺑﺎران ﻣﻲﺑﺎرﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻳﺎدرس و‬ ‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﻳﺘﻴﻤﺎن‪ ،‬و ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه ﺑﻴﻮه زﻧﺎن!«‬ ‫ﺑﺤﻴﺮﺍﻱ ﺭﺍﻫﺐ‬ ‫ﭼﻮن رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﺳﻦ دوازده ﺳﺎﻟﮕﻲ رﺳﻴﺪﻧﺪ؛ ﺑﺮﺧﻲ‬ ‫ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻋﻤﺮ ﺷﺮﻳﻒ آن ﺣﻀﺮت را ﺑﻪ دﻗﺖ‪ 12 ،‬ﺳﺎل و ‪ 2‬ﻣﺎه و ‪ 10‬روز‬ ‫ﺛﺒﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ؛ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﺠﺎرت آﻫﻨﮓ ﺷﺎم ﻛﺮد‪ .‬در ﺑﻴﻦ راه ﺑﻪ ﻗﺮﻳﺔ ﺑﺼﺮي‬ ‫رﺳﻴﺪ ﻛﻪ از ﺗﻮاﺑﻊ ﺷﺎم ﺑﻮد‪ ،‬و ﻗﺼﺒﻪاي از ﻗﺼﺒﺎت ﺣﻮران ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و در‬ ‫آن زﻣﺎن ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻋﺮبﻧﺸﻴﻦ ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮ ﺳﻠﻄﺔ روﻣﻴﺎن ﺑﻮد‪ .‬در آن ﺷﻬﺮ راﻫﺒﻲ‬ ‫ﺑﻮد ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺑﺤﻴﺮي ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻧﺎم او ﺟﺮﺟﻴﺲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﻛﺎرواﻧﻴﺎن ﺑﺎر‬ ‫اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺰد آﻧﺎن ﺷﺘﺎﻓﺖ‪ .‬وي ﭘﻴﺶ از آن ﻫﻴﭽﮕﺎه ﺑﻪ ﻧﺰد ﻛﺎرواﻧﻴﺎن ﻧﻤﻲآﻣﺪ‪ .‬ﻳﻚ‬ ‫‪ -1‬ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﺴﻴﺮة‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﷲ‪ ،‬ص ‪16-15‬؛ ﻫﻴﺜﻤﻲ در ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻃﺒﺮاﻧﻲ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن‬ ‫را در ﺑﺨﺶ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻼﻣﺎت ﻧﺒﻮت )ج ‪ ،8‬ص ‪ (222‬آورده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪130‬‬ ‫ﺑﻪ ﻳﻚ ﻛﺎرواﻧﻴﺎن را از ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﺬراﻧﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﺳﻴﺪ‬ ‫و دﺳﺖ آن ﺣﻀﺮت را در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ‪ ،‬ﺳﺮور ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن اﺳﺖ! اﻳﻦ‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪاي ﺑﻨﻲ ﻧﻮع اﻧﺴﺎن اﺳﺖ! اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﺷﺨﺼﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ او را ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺜﺎﺑﺔ رﺣﻤﺘﻲ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﻋﺎﻟﻤﻴﺎن ﺑﺮﺧﻮاﻫﺪ اﻧﮕﻴﺨﺖ! اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ و دﻳﮕﺮ ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺮﻳﺶ‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ از ﻛﺠﺎ ﻣﻲداﻧﻲ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﻫﻤﺎن ﻟﺤﻈﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﮔﺮدﻧﺔ ورودي ﺷﻬﺮ‬ ‫ﻓﺮاز آﻣﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺔ ﺳﻨﮕﻬﺎ و درﺧﺖﻫﺎ ﺳﺮاﺳﺮ ﺑﻪ ﻗﺪوم او ﺳﺠﺪه ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﺳﺠﻮد را اﺣﺠﺎر و اﺷﺠﺎر ﺟﺰ در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﻤﻲآرﻧﺪ؛ ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ‪،‬‬ ‫ﻣﻦ از روي ﻣﻬﺮ ﻧﺒﻮت ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﺮدي ﻳﻚ داﻧﻪ ﺳﻴﺐ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از ﻏﻀﺮوف ﺷﺎﻧﺔ‬ ‫راﺳﺖ او ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻢ؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺎ ﻳﺎد و وﺻﻒ وي را در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي‬ ‫آﺳﻤﺎﻧﻲﻣﺎن دارﻳﻢ! آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺮاﻣﻴﺪاﺷﺖ ﺑﺴﻴﺎر آﻧﺎن را ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﻲ ﻛﺮد‪ ،‬و از اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‬ ‫ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ او را ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺷﺎم ﻧﺒﺮد؛ زﻳﺮا ﺧﻮف آن دارد ﻛﻪ روﻣﻴﺎن و‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻪ او آﺳﻴﺒﻲ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻧﻴﺰ ﻣﺤﻤﺪ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻳﻜﻲ از ﭘﺴﺮان ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺑﺎز ﻓﺮﺳﺘﺎد ‪.1‬‬

‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺘﺮﻣﺬي‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪ ،551-550‬ح ‪3620‬؛ ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻄﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪279-278‬؛ اﻟﻤﺼﻨﻒ‪،‬‬ ‫اﺑﻦ اﺑﻲ ﺷﺒﻴﺔ‪ ،‬ج ‪ ،11‬ص ‪ ،489‬ح ‪11782‬؛ دﻻﺋﻞ اﻟﻨﺒﻮة‪ ،‬ﺑﻴﻬﻘﻲ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ ,25-24‬اﻳﻀﺎ دﻻﺋﻞ اﻟﻨﺒﻮة‪،‬‬ ‫اﺑﻮﻧﻌﻴﻢ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ .170‬ﺳﻨﺪ اﻳﻦ رواﻳﺖ ﺛﺎﺑﺖ و ﻗﻮي اﺳﺖ‪ .‬در ذﻳﻞ اﻳﻦ رواﻳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬ ‫ﺑﻼل را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آن ﺣﻀﺮت ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا‪ ،‬ﺑﻼل در آن زﻣﺎن ﻫﻨﻮز ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و‬ ‫اﮔﺮ ﻫﻢ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻫﻤﺮاه ﻋﻤﻮي رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻫﻤﺮاه اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻧﻜﺘﻪ را اﺑﻦ ﻗﻴﻢ در زاداﻟﻤﻌﺎد )ج ‪ ،1‬ص ‪ (17‬آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻔﺎﺻﻴﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي اﻳﻦ داﺳﺘﺎن رواﻳﺖ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻦ ﺳﻌﺪ در ﻃﺒﻘﺎت )ج ‪ ،1‬ص ‪ (120‬ﺑﺎ ﺳﻨﺪﻫﺎي ﺳﺴﺖ و ﺑﻲاﻋﺘﺒﺎر‪ ،‬و اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﺑﺪون‬ ‫ﺳﻨﺪ‪ ،‬آوردهاﻧﺪ؛ اﺑﻦ ﻫﺸﺎم )ج ‪ ،1‬ص ‪ (183-180‬و ﻃﺒﺮي )ج ‪ ،2‬ص ‪ (277‬و ﺑﻴﻬﻘﻲ و اﺑﻮﻧﻌﻴﻢ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻧﻘﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺒﺮﺩ ﺧﻮﻧﻴﻦ ﻓﺠﺎﺭ‬ ‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎﻟﮕﻲ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ ،-‬در ﺳﻮق ﻋﻜﺎظ‪،‬‬ ‫ﻧﺒﺮد ﺧﻮﻧﻴﻨﻲ ﻣﻴﺎن ﻗﺮﻳﺶ‪ -‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻛﻨﺎﻧﻪ‪ -‬و ﻗﻴﺲ ﻋﻴﻼن در ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ »ﺣﺮب‬ ‫اﻟﻔﺠﺎر«‪ 1‬ﻧﺎﻣﺒﺮدار ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬زﻣﻴﻨﺔ ﺑﺮوز اﻳﻦ ﺟﻨﮓ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮدي از ﺑﻨﻲﻛﻨﺎﻧﻪ‪ -‬ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺎم ﺑﺮاص‪ -‬ﺳﻪ ﺗﻦ از ﻣﺮدان ﺟﻨﮕﺠﻮي ﻗﻴﺲ ﻋﻴﻼن را ﻧﺎﺟﻮاﻧﻤﺮداﻧﻪ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﺑﺎزار ﻋﻜﺎظ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺮآﺷﻔﺘﻨﺪ‪ .‬رﻫﺒﺮ ﻗﺮﻳﺶ و ﺑﻨﻲﻛﻨﺎﻧﻪ ﺣﺮب ﺑﻦ اﻣﻴﻪ ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﺳﻨﻲ و ﻣﻜﺎﻧﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از ﻫﻤﻪ ﺑﺮﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬در ﻧﻴﻤﺔ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ روز‪ ،‬ﭘﻴﺮوزي‬ ‫ﺑﺎ ﻗﻴﺲ ﺑﻮد و ﻛﻨﺎﻧﻪ ﻣﻐﻠﻮب ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﻧﻴﻤﺮوز‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﮔﺮدوﻧﺔ ﺟﻨﮓ ﺑﻪ زﻳﺎن‬ ‫ﻗﻴﺲ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ ﻧﺪاي ﺻﻠﺢ در دادﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮ آن ﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﮕﺎن‬ ‫دو ﻃﺮف را ﺑﺮﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺸﺘﻪ داده ﺑﻮد‪ ،‬دﻳﺔ ﻛﺸﺘﮕﺎن‬ ‫اﻓﺰوﻧﺘﺮ را ﺑﺴﺘﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺒﻨﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺻﻠﺢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و دﺳﺖ از ﺟﻨﮓ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫دﺷﻤﻨﻲﻫﺎ و ﺑﺪﺧﻮاﻫﻲ ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ را از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻨﮓ را‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﻜﻪ ﺗﻮأم ﺑﺎ‬ ‫ﻫﺘﻚ ﺣﺮﻣﺖ ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮام ﺑﻮد ﺣﺮب ﻓﺠﺎر ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﻨﮓ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬‬

‫‪ -1‬ﺣﺮبﻫﺎي ﻓﺠﺎر ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو ﮔﺮوه‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﻓﻘﺮه ﺑﻮده اﺳﺖ؛ ﺳﻪ ﻓﻘﺮه ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺳﺘﻴﺰ و ﻣﺸﺎﺟﺮهاي‬ ‫ﺧﻔﻴﻒ ﺑﻴﺶ ﻧﺒﻮده‪ ،‬و ﺑﺪون ﻛﺸﺘﺎر و ﺧﻮﻧﺮﻳﺰي ﺑﻪ ﺻﻠﺢ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ .‬درﮔﻴﺮي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰهاش ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ‬ ‫ﻓﺮدي از ﻗﻴﺲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﺪﻫﻲاش ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮدي از ﻛﻨﺎﻧﻪ داﺷﺖ‪ ،‬درﮔﻴﺮي دوم‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰهاش‬ ‫ﻓﺨﺮ ﻓﺮوﺷﻲ ﻣﺮدي از ﻛﻨﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﻗﻴﺴﻴﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﻮﻣﻴﻦ درﮔﻴﺮي‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰهاش ﺗﻌﺮض ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از‬ ‫زﻧﺎن زﻳﺒﺎ اﻧﺪام و زﻳﺒﺎروي ﻗﻴﺲ ﺑﻮد؛ ﻓﻘﺮه ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﻓﺠﺎر ﺑﺮاض ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻣﺘﻦ آوردهاﻳﻢ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻔﺼﻴﻞ‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮاﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻚ‪ :‬اﻟﻤﻨﻤﻖ ﻓﻲ اﺧﺒﺎر ﻗﺮﻳﺶ ‪ ،‬ص ‪164-160‬؛ اﻟﻜﺎﻣﻞ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪467‬؛ اﺑﻦ اﺛﻴﺮ آن ﺳﻪ‬ ‫درﮔﻴﺮي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ را ﻳﻚ ﻧﺒﺮد واﺣﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آورده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪132‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺮاي ﻋﻤﻮﻫﺎﻳﺸﺎن ﺗﺪارﻛﺎت ﺟﻨﮕﻲ ﻓﺮاﻫﻢ‬ ‫ﻣﻲآوردﻧﺪ و ﺗﻴﺮﻫﺎي آﻧﺎن را ﺑﺮاي ﺗﻴﺮاﻧﺪازي آﻣﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫ﺣﻠﻒ ﺍﻟﻔﻀﻮﻝ‬ ‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل واﭘﺴﻴﻦ ﻧﺒﺮد داﺧﻠﻲ ﻓﺠﺎر‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﺣﻠﻒ اﻟﻔﻀﻮل« در‬ ‫ذﻳﻘﻌﺪه‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻣﺎهﻫﺎي ﺣﺮام‪ ،‬ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻓﺮاﺧﻮان اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎن از ﺳﻮي ﭼﻨﺪ ﻃﺎﻳﻔﻪ‬ ‫از ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻗﺮﻳﺶ‪ :‬ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ؛ ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ؛ اﺳﺪﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰي؛ زﻫﺮه ﺑﻦ ﻛﻼب؛ ﺗﻴﻢ ﺑﻦ‬ ‫ﻣﺮه؛ داده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬آﻧﺎن در ﺧﺎﻧﺔ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﺪﻋﺎن ﺗﻴﻤﻲ‪ -‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻛﻬﻨﺴﺎﻟﻲ و‬ ‫ﻣﻜﺎﻧﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ وي‪ -‬ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﺳﻮﮔﻨﺪ و ﻫﻢﭘﻴﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺒﻨﻲ‬ ‫ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺮﮔﺎه در ﺷﻬﺮ ﻣﻜﻪ ﻳﻜﻲ از اﻫﺎﻟﻲ ﻣﻜﻪ ﻳﺎ دﻳﮕﺮ ﻣﺮدﻣﺎن از ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎي دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﻈﻠﻮم واﻗﻊ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ او ﺑﺮﺧﻴﺰﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ آن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ او ﺳﺘﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ‬ ‫ﻗﻴﺎم ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ داد او را ﺑﺴﺘﺎﻧﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎن‬ ‫ﻋﻀﻮﻳﺖ داﺷﺘﻨﺪ و از آن ﭘﺲ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺧﺪ اوﻧﺪ اﻳﺸﺎن را ﺑﺎ ﺗﻔﻮﻳﺾ رﺳﺎﻟﺖ اﻛﺮام‬ ‫ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﻟﻘﺪ ﺷﻬﺪﺕ ﰲ ﺩﺍﺭ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺑﻦ ﺟﺪﻋﺎﻥ ﺣﻠﻔﹰﺎ‪ ،‬ﻣﺎ ﺃﺣﺐ ﺃﻥ ﱄ ﺑﻪ ﲪﺮ ﺍﻟﻨﻌﻢ‪ ،‬ﻭﻟﻮ ﺃﺩﻋﻰ‬ ‫ﺑﻪ ﰲ ﺍﻹﺳﻼﻡ ﻷﺟﺒﺖ(‪.٢‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪187-184‬؛ اﻟﻤﻨﻤﻖ ﻓﻲ اﺧﺒﺎر ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ص ‪185-164‬؛ اﻟﻜﺎﻣﻞ‪ ،‬اﺑﻦ اﺛﻴﺮ‪ ،‬ج ‪،1‬‬ ‫ص ‪472-468‬؛ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻧﺒﺮد در ﻣﺎه ﺷﻮال ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ‪ ،‬اﻳﻦ درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ! زﻳﺮا ﻣﺎه‬ ‫ﺷﻮال ﻣﺎه ﺣﺮام ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﻋﻜﺎظ ﻫﻢ ﺑﻴﺮون از ﻣﺤﺪوده ﺣﺮم اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻛﺪام ﺣﺮﻣﺖ ﻫﺘﻚ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ؟ ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺎزار ﻋﻜﺎظ‪ ،‬در آن روزﮔﺎر‪ ،‬از آﻏﺎز ﻣﺎه ذﻳﻘﻌﺪه داﻳﺮ ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،135 ،113‬ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺳﻴﺮة اﻟﺮﺳﻮل‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻧﺠﺪي ص ‪.31 -30‬‬

‫»در ﺧﺎﻧﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﺪﻋﺎن در اﻧﻌﻘﺎد ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﺟﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ دوﺳﺖ‬ ‫ﻧﺪارم آن ﺣﻀﻮر و ﻋﻀﻮﻳﺖ را ﺑﺎ اﺷﺘﺮان ﺳﺮخ ﻣﻮي ﻓﺮاوان ﻋﻮض ﻛﻨﻢ‪ ،‬و‬ ‫ﻫﻢ اﻳﻨﻚ دردوران اﺳﻼم ﻧﻴﺰ اﮔﺮ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺳﻮي ﭼﻨﺎن ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﻨﺪ‪،‬‬ ‫اﺟﺎﺑﺖ ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد«‪.‬‬ ‫روح ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎن ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺎ ﺣﻤﻴﺖ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻛﻪ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ و دروﻧﻤﺎﻳﺔ آن‬ ‫ﺗﻌﺼﺐ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺑﻮد‪ .‬درﺑﺎرة اﻧﮕﻴﺰة اﻧﻌﻘﺎد اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎن ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮدي از ﻃﺎﻳﻔﺔ‬ ‫زﺑﻴﺪ ﻛﺎﻻﻳﻲ را ﺑﺮاي ﻓﺮوش ﺑﻪ ﻣﻜﻪ آورد‪ .‬ﻋﺎص ﺑﻦ واﺋﻞ ﺳﻬﻤﻲ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻛﺎﻻي وي را‬ ‫از او ﺧﺮﻳﺪاري ﻛﺮد‪ ،‬و ﺣﻖ و ﺣﻘﻮق او را ﻧﺪاد‪ .‬ﺑﻪ دادﺧﻮاﻫﻲ ﻧﺰد ﻃﻮاﻳﻒ ﻫﻢﭘﻴﻤﺎن‪،‬‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﺪار‪ ،‬ﻣﺨﺰوم‪ ،‬ﺟﻤﺢ‪ ،‬ﺳﻬﻢ و ﻋﺪي رﻓﺖ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از آن ﻃﻮاﻳﻒ ﺑﻪ اﻇﻬﺎرات‬ ‫او وﻗﻌﻲ ﻧﻨﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬آن ﻣﺮد ﺑﺎزرﮔﺎن زﺑﻴﺪي ﺑﺮﻓﺮاز ﻛﻮه اﺑﻮﻗﻴﺲ ﺑﺮآﻣﺪ و اﺷﻌﺎري را ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺎﻟﺒﺪاﻫﻪ ﺳﺮوده ﺑﻮد ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺮﺧﻮاﻧﺪ و ﻓﺮﻳﺎد ﺗﻈﻠﻢ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﮔﻮش ﻫﻤﮕﺎن‬ ‫رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬زﺑﻴﺮﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط اﻗﺪام ﻛﺮد‪ ،‬و اﻳﻦ و آن را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﺮد اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﻜﺲ و ﺑﻲﻓﺮﻳﺎدرس ﺑﻤﺎﻧﺪ؟! ﺗﺎ آﻧﻜﻪ اﻓﺮاد ﻣﺬﻛﻮر در‬ ‫ﺣﻠﻒ اﻟﻔﻀﻮل ﮔﺮدآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و آن ﭘﻴﻤﺎن را ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻛﺮدﻧﺪ؛ آﻧﮕﺎه ﻫﻤﮕﻲ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻋﺎص‬ ‫ﺑﻦواﺋﻞ رﻓﺘﻨﺪ و داد آن ﺑﺎزرﮔﺎن زﺑﻴﺪي را از او ﺳﺘﺎﻧﺪﻧﺪ‪.1‬‬ ‫ﺩﺭ ﭘﻲ ﮐﺴﺐ ﻭ ﮐﺎﺭ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در آﻏﺎز ﺳﻨﻴﻦ ﺟﻮاﻧﻲ ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر ﻣﺸﺨﺼﻲ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬رواﻳﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺘﻌﺪدي ﺣﺎﻛﻲ از آناﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن در دوران‬ ‫اﻗﺎﻣﺖ ﻧﺰد ﺑﻨﻲﺳﻌﺪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪﭼﺮاﻧﻲ ﻣﻲﻛﺮدهاﻧﺪ‪2‬؛ در ﻣﻜﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي اﻫﻞ ﻣﻜﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫‪ -1‬ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪128-126‬؛ ﻧﺴﺐ ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬زﺑﻴﺮي‪ ،‬ص ‪.291‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.166‬‬

‫‪134‬‬ ‫ﭼﻨﺪ ﻗﻴﺮاط ﮔﻮﺳﻔﻨﺪاﻧﺸﺎن را ﻣﻲﭼﺮاﻧﻴﺪهاﻧﺪ‪1‬؛ و ﻇﺎﻫﺮاً در ﺳﻨﻴﻦ ﺟﻮاﻧﻲ از ﭼﻮﭘﺎن‬ ‫دﺳﺖ ﻛﺸﻴﺪه و ﺑﻪ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ رواﻳﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﺎﺋﺐ ﺑﻦ اﺑﻲ ﺳﺎﺋﺒﻪ‬ ‫ﻣﺨﺰوﻣﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬و ﺷﺮﻳﻚ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮاي وي ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬و در‬ ‫ﻣﻘﺎم ﺷﺮاﻛﺖ ﻧﻪ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ و ﻧﻪ ﺟﺪال و ﺳﺘﻴﺰ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬روز ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﻧﻴﺰ وﻗﺘﻲ‬ ‫ﺳﺎﺋﺐ ﺑﻪ ﻧﺰد آﻧﺤﻀﺮت آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﺧﻮﺷﺎﻣﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﻣﺮﺣﺒﺎً ﺑﺄﺧﻲ و‬ ‫ﺷﺮﻳﻜﻲ( ﺧﻮش آﻣﺪي اي ﺑﺮادر و ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻦ!‬

‫‪2‬‬

‫در ﺳﻦ ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﺠﺎرت ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﺔ ﺧﺪﻳﺠﻪ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﺎ‪-‬‬ ‫ﻋﺎزم ﺳﻔﺮ ﺷﺎم ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺪﻳﺠﻪ ﺑﻨﺖ ﺧﻮﻳﻠﺪ ﺑﺎﻧﻮﻳﻲ ﺑﺎزرﮔﺎن و‬ ‫ﺷﺮﻳﻒ و ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﺮدان را اﺟﻴﺮ ﻣﻴﮕﺮداﻧﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﺔ او ﺗﺠﺎرت ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ‬ ‫ﻣﺒﻨﺎي ﻣﻀﺎرﺑﻪ دﺳﺘﻤﺰدي ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻗﺮار ﻣﻲداد‪ .‬ﻗﺮﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﻧﻮﻋﺎً ﺑﺎزرﮔﺎن ﭘﻴﺸﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺻﻴﺖ ﺷﻬﺮت رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬داﻳﺮ ﺑﺮ راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ و‬ ‫اﻣﺎﻧﺘﺪاري و ﻣﻜﺎرم اﺧﻼق آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﮔﻮش وي رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻧﺰد اﻳﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﻪ‬ ‫اﻳﺸﺎن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺨﺸﻲ از ﺳﺮﻣﺎﻳﺔ وي‪ ،‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻏﻼم وي‪ ،‬ﻣﺴﻴﺮه‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻔﺮ‬ ‫ﺗﺠﺎرﺗﻲ ﺷﺎم ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬و ﻗﻮل داد ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن دﺳﺘﻤﺰد ﻣﻴﺪاده‬ ‫اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ آن‬ ‫دﺳﺘﻤﺎﻳﻪاي ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎرﺷﺎن ﮔﺬاﺷﺖ ﺑﻪ ﺗﺠﺎرت رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻴﺴﺮه‪ ،‬ﻏﻼم ﺧﺪﻳﺠﻪ ﺧﺎﺗﻮن‪،‬‬ ‫ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﺳﻔﺮ اﻳﺸﺎن را ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻣﻲﻛﺮد؛ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﺎم رﺳﻴﺪﻧﺪ ‪.3‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻻﺟﺎرات‪ ،‬ﺑﺎب رﻋﻲ اﻟﻐﻨﻢ ﻋﻠﻲ ﻗﺮارﻳﻂ‪ ،‬ح ‪2262‬؛ ﻛﻠﻤﻪ ﻣﺘﻦ »ﻗﺮارﺑﻂ« ﺟﻤﻊ‬ ‫»ﻗﻴﺮاط«‪ -‬در اﺻﻞ أﻗﺮاط‪ -‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺑﻴﺴﺘﻢ دﻳﻨﺎر ﺑﻮده اﺳﺖ )اﺑﻦ اﺛﻴﺮ(‪-‬م‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻨﻦ اﺑﻲ داود‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪611‬؛ ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ ،768‬ح ‪2287‬؛ ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.425‬‬ ‫‪ -3‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.188-187‬‬

‫ﺍﺯﺩﻭﺍﺝ ﺑﺎ ﺧﺪﻳﺠﻪ‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬آﺛﺎر اﻣﺎﻧﺘﺪاري و‬ ‫ﺑﺮﻛﺖ آﻧﭽﻨﺎن در اﻣﻮال ﺧﺪﻳﺠﻪ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﺎ‪ -‬ﻣﺸﻬﻮد ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن ﺳﺎﺑﻘﻪ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻏﻼم وي‪ ،‬ﻣﻴﺴﺮه‪ ،‬ﻧﻴﺰ راﺟﻊ ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ﻫﺮ آﻧﭽﻪ در ﻃﻲ ﺳﻔﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه‬ ‫ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎز ﮔﻔﺖ‪ ،‬و ﺧﻮي ﺧﻮش و رﻓﺘﺎر ﺑﺮازﻧﺪه و اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻛﺎرآﻣﺪ و ﮔﻔﺘﺎر‬ ‫ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ و ﻛﺮدار اﻣﺎﻧﺘﺪاراﻧﺔ اﻳﺸﺎن را ﺑﺮاي ﺧﺪﻳﺠﻪ ﺧﺎﺗﻮن ﮔﺰارش ﻛﺮد‪ .‬ﭘﻴﺶ از آن‪،‬‬ ‫ﺑﺰرﮔﺎن و ﺳﺮان ﻣﻜﻪ ﺳﺨﺖ ﺑﻪ وﺻﻠﺖ ﺑﺎ ازدواج ﺑﺎ او اﺷﺘﻴﺎق ﻣﻲورزﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬و او ﻫﻤﺔ‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎران را ﻳﻜﻲ ﭘﺲ از دﻳﮕﺮي رد ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻨﻚ ﮔﻤﺸﺪة ﺧﻮد را ﻛﻪ ﺳﺎﻟﻴﺎن‬ ‫ﻣﺘﻤﺎدي در ﺟﺴﺘﺠﻮي آن ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬راز درون ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ دوﺳﺖ ﺻﻤﻴﻤﻲاش‬ ‫ﻧﻔﻴﺴﺔ ﺑﻨﺖ ﻣﻨﺒ‪‬ﻪ در ﻣﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎﻧﻮ ﻧﻔﻴﺴﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺷﺘﺎﻓﺖ و ﺳﺮ ﺻﺤﺒﺖ را ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺑﺎز ﻛﺮد و ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺪﻳﺠﻪ‬ ‫ﺧﺎﺗﻮن ازدواج ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﺸﺎن رﺿﺎﻳﺖ دادﻧﺪ‪ ،‬و در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻋﻤﻮﻫﺎﻳﺸﺎن ﺻﺤﺒﺖ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻋﻤﻮي ﺧﺪﻳﺠﻪ ﺧﺎﺗﻮن رﻓﺘﻨﺪ و ﺧﺪﻳﺠﻪ ﺧﺎﺗﻮن را ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ازدواج ﺧﺪﻳﺠﺔ ]ﻃﺎﻫﺮه[‬

‫‪1‬‬

‫ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ اﻣﻴﻦ‬

‫ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬در ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﻘﺪ ازدواج اﻳﺸﺎن ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ و ﺳﺮان ﻣﻀﺮ ﺣﻀﻮر‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ازدواج آن ﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﺧﺪﻳﺠﻪ ﺧﺎﺗﻮن دو ﻣﺎه ﭘﺲ از ﺑﺎز ﮔﺸﺖ اﻳﺸﺎن از ﺳﻔﺮ‬ ‫ﺗﺠﺎرﺗﻲ ﺷﺎم اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ ‪ .2‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻬﺮﻳﺔ ﺣﻀﺮت‬ ‫‪» -1‬ﻃﺎﻫﺮة« ﻟﻘﺒﻲ اﺳﺘﻜﻪ در ﻋﻬﺪ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﺧﺪﻳﺠﻪ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﺎ‪ -‬ﺑﺎ آن ﺷﻬﺮت ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺗﻘﺎرن آن ﺑﺎ ﻟﻘﺐ »اﻣﻴﻦ« ﻛﻪ در ﻋﻬﺪ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ آن ﺷﻬﺮت‬ ‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻲ ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ -‬م‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﺴﻌﻮدي ﻋﺰﻳﻤﺖ آﻧﺤﻀﺮت را ﺑﻪ ﺳﻔﺮ ﺗﺠﺎرﺗﻲ ﺷﺎم‪ 4 ،‬ﺳﺎل و ‪ 9‬ﻣﺎه و ‪ 6‬روز ﭘﺲ از ﻧﺒﺮد ﻓﺠﺎر ﺛﺒﺖ‬ ‫ﻛﺮده‪ ،‬و ﺗﺎرﻳﺦ ازدواج اﻳﺸﺎن را ﺑﺎﺧﺪﻳﺠﻪ –رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﺎ‪ 2 -‬ﻣﺎه و ‪ 24‬روز ﭘﺲ از ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺑﻪ ﺷﺎم‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ؛ ﻧﻚ‪ :‬ﻣﺮوج اﻟﺬﻫﺐ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.278‬‬

‫‪136‬‬ ‫ﺧﺪﻳﺠﻪ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﺎ‪ -‬را ﺑﻴﺴﺖ ﻣﺎده ﺷﺘﺮ ﺟﻮان ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬ﺳﻦ ﺣﻀﺮت ﺧﺪﻳﺠﻪ‬ ‫رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﺎ‪ -‬در ﻫﻨﮕﺎم ازدواج ]ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻣﺸﻬﻮر[ ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﺑﻮد‪ ،‬و در آن اوان‪ ،‬وي‬‫از ﺣﻴﺚ اﺻﻞ و ﻧﺴﺐ و داراﻳﻲ و ﺛﺮوت و ﺑﻴﻨﺶ و ﺧﺮد ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ زن ﺧﺎﻧﺪان ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﺧﺪﻳﺠﻪ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﺎ‪ -‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ زﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮي ﺧﻮﻳﺶ درآوردﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎم وﻓﺎت اﻳﺸﺎن ﻫﻤﺴﺮ‬ ‫دﻳﮕﺮي اﺧﺘﻴﺎر ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺔ ﻓﺮزﻧﺪان آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﺑﺠﺰ اﺑﺮاﻫﻴﻢ‪ ،‬از ﺣﻀﺮت ﺧﺪﻳﺠﻪ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﺎ‪ -‬اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﺪﻳﺠﻪ ﺧﺎﺗﻮن ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻗﺎﺳﻢ ﻛﻪ ﻛﻨﻴﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب اوﺳﺖ؛ زﻳﻨﺐ؛ رﻗﻴﻪ؛ امﻛﻠﺜﻮم؛ ﻓﺎﻃﻤﻪ؛ ﻋﺒﺪاﷲ ﻛﻪ ﮔﺎه‬ ‫ﻃﻴﺐ و ﮔﺎه ﻃﺎﻫﺮ ﻟﻘﺐ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﺴﺮ اﻳﺸﺎن ﻫﻤﮕﻲ در ﺧﺮدﺳﺎﻟﻲ‬ ‫درﮔﺬﺷﺘﻨﺪ؛ اﻣﺎ دﺧﺘﺮان‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ دوران اﺳﻼم را درك ﻛﺮدﻧﺪ و اﺳﻼم آوردﻧﺪ و‬ ‫ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻪ در ﻃﻮل ﺣﻴﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬از دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻨﺪ؛ ﺑﺠﺰ ﻓﺎﻃﻤﻪ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﻛﻪ ﭘﺲ از آﻧﺤﻀﺮت ﺷﺶ ﻣﺎه‬ ‫درﻧﮓ ﻛﺮد و آﻧﮕﺎه ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﭘﻴﻮﺳﺖ ‪.1‬‬ ‫ﺑﻨﺎﻱ ﮐﻌﺒﻪ ﻭ ﻗﻀﻴﺔ ﺣﮑﻤﻴﺖ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﻲوﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺑﻨﺎي‬ ‫ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ ﻫﻤﺖ ﮔﻤﺎﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗﻀﻴﻪ از اﻳﻦ ﻗﺮار ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ ﺑﺎ ﺗﺨﺖ ﺳﻨﮓﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ از ﻗﺎﻣﺖ اﻧﺴﺎن ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع ﻧﻪ ذراع در ﻋﻬﺪ ﺣﻀﺮت اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺳﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد؛ ﺳﻘﻒ ﻧﻴﺰ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻋﺪهاي از ﺳﺎرﻗﺎن دﺳﺖ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻨﺠﻴﻨﻪاي را‬ ‫ﻛﻪ در داﺧﻞ ﻛﻌﺒﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮﻗﺖ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﻜﻪ ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪191-189‬؛ ﻓﺘﺢاﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪105‬؛ ﺗﻠﻘﻴﺢ ﻓﻬﻮم اﻫﻞ اﻻﺛﺮ‪ ،‬ص ‪.7‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺪﻳﻤﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻨﻴﺎدش ﺳﺴﺖ ﺷﺪه‪ ،‬و دﻳﻮارﻫﺎﻳﺶ‬ ‫ﺷﻜﺎف ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از ﺑﻌﺜﺖ ﻧﻴﺰ ﺳﻴﻠﻲ ﺑﻨﻴﺎن ﻛﻦ در ﻣﻜﻪ ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪ و‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺠﺮام راه ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﭼﻴﺰي ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻨﺎي ﻛﻌﺒﻪ ﻛﺎﻣﻼً ﻓﺮو رﻳﺰد‪ .‬ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻔﻆ ﺣﺮﻣﺖ و ﻣﻜﺎﻧﺖ ﻛﻌﺒﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻨﺎي آن را ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﻫﻢ ﺳﺨﻦ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ در ﻛﺎر ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺑﻨﺎي ﻛﻌﺒﻪ ﺟﺰ داراﻳﻲﻫﺎي ﭘﺎك و ﭘﺎﻛﻴﺰه را راه‬ ‫ﻧﺪﻫﻨﺪ؛ از اﻳﻦ رو ﻣﻬﺮﻳﺔ زﻧﺎن زﻧﺎﻛﺎر‪ ،‬ﺳﻮد ﺣﺎﺻﻞ از داد و ﺳﺘﺪﻫﺎي آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﻪ رﺑﺎ‪ ،‬و‬ ‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻣﻮال ﺷﺒﻬﻪﻧﺎك و ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺣﻖاﻟﻨﺎس را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑﺘﺪا‪ ،‬از وﻳﺮان ﻛﺮدن‬ ‫ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ ﻫﺮاس داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﻐﻴﺮة ﻣﺨﺰوﻣﻲ ﻛﺎر را آﻏﺎز ﻛﺮد‪ .‬ﺗﺒﺮ را‬ ‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎر ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬ﻣﺎ ﺟﺰ ﻛﺎر ﺧﻴﺮ ﻫﺪﻓﻲ ﻧﺪارﻳﻢ! آﻧﮕﺎه‪ ،‬دو رﻛﻦ‬ ‫اﺻﻠﻲ ﻛﻌﺒﻪ را ﺑﺎ ﺿﺮﺑﺎت ﺧﻮﻳﺶ وﻳﺮان ﻛﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻣﺮدم دﻳﺪﻧﺪ ﺑﻪ او آﺳﻴﺒﻲ ﻧﺮﺳﻴﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺒﻊ وي‪ ،‬روز ﺑﻌﺪ وﻳﺮان ﻛﺮدن ﻛﻌﺒﻪ را اداﻣﻪ دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ آن ﭘﺎﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت‬ ‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬ﻧﻬﺎده ﺑﻮد‪ ،‬رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺑﻨﺎي ﻛﻌﺒﻪ را آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ ﻛﻌﺒﻪ را ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﺮ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺳﻬﻤﻲ از آن رااﺧﺘﺼﺎص دادﻧﺪ‪ .‬اﻓﺮاد ﻫﺮ‬ ‫ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﻧﻮع ﺳﻨﮓ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص را ﮔﺮد آوردﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ ﻣﺸﻐﻮل‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺑﻨﺎي ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ را ﺑﻨﺎﻳﻲ روﻣﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﺎﻗﻮم ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺟﺪﻳﺪ ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻊ ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد رﺳﻴﺪ‪ ،‬راﺟﻊ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﻣﺘﻴﺎز ﻗﺮار‬ ‫دادن ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد در ﺟﺎي ﺧﻮدش از آن ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺧﺘﻼفﻧﻈﺮ ﭘﻴﺪا‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﺰاع ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﭼﻬﺎر ﻳﺎ ﭘﻨﺞ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﺑﻪ ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬و ﺗﺎ آﻧﺠﺎ‬ ‫ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺟﻨﮕﻲ ﺧﺎﻧﻤﺎﻧﺴﻮز در ﺣﺮم اﻣﻦ اﻟﻬﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫اﺑﻮاﻣﻴﻪ ﺑﻦ ﻣﻐﻴﺮة ﻣﺨﺰوﻣﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ در ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام‬ ‫درآﻳﺪ‪ ،‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺸﺎﺟﺮة ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ ﺣﻜﻢ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺸﻴﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﺮ آن ﺗﻌﻠﻖ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ آن ﻓﺮدي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ از راه ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ‬

‫‪138‬‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ اﻳﺸﺎن را از دور دﻳﺪﻧﺪ ﺟﻤﻠﮕﻲ ﻓﺮﻳﺎد ﺑﺮآوردﻧﺪ‪ :‬اﻳﻦ‬ ‫ﺷﺨﺺ اﻣﻴﻦ اﺳﺖ؛ ﻣﺎ او را ﻗﺒﻮل دارﻳﻢ! اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﻣﺤﻤﺪاﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻜﻲ‬ ‫آﻧﺎن رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﺰارش ﻣﺎﺟﺮا را از آﻧﺎن درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎﺑﻲ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد را ﻣﻴﺎن آن ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﺮان ﻗﺒﺎﺋﻞ درﮔﻴﺮ را واداﺷﺘﻨﺪ ﻫﻤﮕﻲ اﻃﺮاف آن‬ ‫ﻋﺒﺎ را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ آﻧﺎن دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎي ﺣﺎﻣﻞ ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد را ﺑﺎﻻ و ﺑﺎﻻ‬ ‫ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد را ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻊ ﺧﻮدش ﻧﺰدﻳﻚ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬آن ﺣﻀﺮت ﺑﺎ‬ ‫دﺳﺖ ﻣﺒﺎرك ﺧﻮدﺷﺎن ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد را ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و در ﺟﺎي ﺧﻮدش ﻗﺮار دادﻧﺪ؛ و اﻳﻦ‬ ‫راهﺣﻞ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ و ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪاي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﮕﺎن ﺑﺮ آن رﺿﺎﻳﺖ دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬از ﺑﻮدﺟﺔ ﭘﺎﻛﻴﺰهاي ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺑﻨﺎي ﻛﻌﺒﻪ اﺧﺘﺼﺎص داده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﺴﺮ‬ ‫آوردﻧﺪ؛ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ‪ ،‬از ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎل‪ ،‬ﺣﺪود ﺷﺶ ذراع از ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ را ﺑﻴﺮون از‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺟﺪﻳﺪ آن ﻗﺮار دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي »ﺣﺠﺮ« و »ﺣﻄﻴﻢ« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد؛ درب‬ ‫ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ را از زﻣﻴﻦ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻧﻬﺎدﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺰ آن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮان‬ ‫ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ وارد ﺷﻮﻧﺪ؛ و ﭼﻮن ﺑﻠﻨﺪاي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻛﻌﺒﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﻧﺰده ﻣﺘﺮ رﺳﻴﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺮ ﺷﺶ ﺳﺘﻮن ﺳﻘﻒ آن را زدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﻌﺒﻪ ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺑﻨﺎ‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺷﻜﻞ ﻳﻚ ﻣﺮﺑﻊ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ‬ ‫ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ارﺗﻔﺎع آن ‪ 15‬ﻣﺘﺮ؛ ﻃﻮل ﺿﻠﻌﻲ ﻛﻪ ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد ﺑﺮ آن ﻧﺼﺐ ﺷﺪه‪،‬‬ ‫و ﻃﻮل ﻣﻘﺎﺑﻞ آن‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻚ ‪ 10‬ﻣﺘﺮ؛ ارﺗﻔﺎع ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻧﺼﺐ ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد از ﻣﺤﻠﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺣﺎﺟﻴﺎن ﻃﻮاف ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ 1/5 ،‬ﻣﺘﺮ؛ ﺿﻠﻌﻲ ﻛﻪ درب ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ در آن ﻗﺮار دارد‪ ،‬و ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺿﻠﻊ ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ‪ 12‬ﻣﺘﺮ‪ ،‬و ارﺗﻔﺎع درب ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ ﻛﻪ ﺣﺎﺟﻴﺎن ﻃﻮاف ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ 2 ،‬ﻣﺘﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬از ﺑﻴﺮون ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ‪ ،‬دﻳﻮاري در ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ ،‬اﻃﺮاف ﻛﻌﺒﻪ را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده ﻛﻪ‬ ‫ارﺗﻔﺎع ﻣﺘﻮﺳﻂ آن ‪ 25‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ و ﭘﻬﻨﺎي ﻣﺘﻮﺳﻂ آن ‪ 30‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اﺳﺖ و آﻧﺮا‬

‫»ﺷﺎذروان« ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ در اﺻﻞ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ از ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻗﺮﻳﺶ آن را‬ ‫واﻧﻬﺎدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﺯﻧﺪﮔﻴﻨﺎﻣﺔ ﺣﻀﺮﺕ ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ ﺍﷲ ﻋﻠﻴﻪ ﻭﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﻴﺶ ﺍﺯ ﻧﺒﻮﺕ‬ ‫)ﺧﻼﺻﻪ(‬ ‫ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در دوران ﺟﻮاﻧﻲ و ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد در ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺮدﻣﺎن را دارا ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪي و ﺧﺮدﻣﻨﺪي و‬ ‫دﻗﺖﻧﻈﺮ و ﻋﻤﻖ ﺑﺼﻴﺮت در ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ؛ و از ژرفﻧﮕﺮي و زﻳﺮﻛﻲ و‬ ‫اﺳﺘﻘﻼل ﻓﻜﺮي و ﺷﻨﺎﺧﺖ درﺳﺖ ﻫﺪف و وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻤﺪاد از‬ ‫ﺳﻜﻮتﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺄﻣﻼت ﻃﻮﻻﻧﻲ و ﺗﻔﻜﺮ ﻋﻤﻴﻖ و ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ژرﻓﺎي‬ ‫ﺣﻘﺎﻳﻖ‪ ،‬ﻧﺎﺋﻞ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﭘﺮﺗﻮ ﺧﺮد ﺳﺮﺷﺎر و ﻓﻄﺮت ﺑﻲآﻻﻳﺶ ﺧﻮﻳﺶ؛ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ‬ ‫ﻣﻨﺸﻮر ﻃﻮﻻﻧﻲ و ﭘﺮداﻣﻨﺔ زﻧﺪﮔﻨﻲ ﺑﺸﺮ‪ ،‬و اﻣﻮر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻣﺮدم‬ ‫ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ؛ ﺧﺮاﻓﺎت را ﺑﺨﻮﺑﻲ ﺑﺎز ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ و از آﻧﻬﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ؛ و ﺑﺎ‬ ‫ﺑﺼﻴﺮت ﻛﺎﻣﻞ در ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ و در ﻛﺎر دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﻫﻢزﻳﺴﺘﻲ ﺑﺎ ﻫﻤﻨﻮﻋﺎن اداﻣﻪ‬ ‫ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ راه و رﺳﻢ ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در آن ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲﺟﺴﺘﻨﺪ‪2‬؛ در‬

‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻄﻠﺐ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺑﻨﺎي ﻛﻌﺒﻪ‪ ،‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪197-192‬؛ ﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫اﻟﻄﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ 289‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ؛ ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ﺑﺎب ﻓﻀﻞ ﻣﻜﻪ و ﺑﻨﻴﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪215‬؛ داﺳﺘﺎن‬ ‫ﺣﻜﻤﻴﺖ ﻣﺬﻛﻮر را در ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻲ داود ﻃﻴﺎﻟﺴﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ؛ ﻧﻴﺰ ﻧﻜـ‪ :‬ﻣﺤﺎﺿﺮات ﺗﺎرﻳﺦ اﻻﻣﻢ‬ ‫اﻻﺳﻼﻣﻴﺔ‪ ،‬ﺧﻀﺮي‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.65-64‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﺜﻼً‪ ،‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن در دوران ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ روز ﻋﺎﺷﻮرا روزه ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻧﻴﺰ در دوران ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ روز ﻋﺎﺷﻮرا را روزه ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ؛ ﻧﻜـ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ح ‪2002‬؛ ﻧﻴﺰ‪ :‬ﻓﺘﺢ‬ ‫اﻟﺒﺎري‪،‬ج ‪ ،4‬ص ‪.287‬‬

‫‪140‬‬ ‫ﻏﻴﺮ اﻳﻨﺼﻮرت‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن زاوﻳﺔ ﻋﺰﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮﻳﺶ اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز‬ ‫ﻣﻲﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺮاب ﻧﻤﻲﻧﻮﺷﻴﺪﻧﺪ؛ از ﮔﻮﺷﺖ ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻲ ﻛﻪ در آﺳﺘﺎﻧﺔ ﺑﺘﺎن ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ﺗﻨﺎول‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺟﺸﻦﻫﺎ و ﻣﺤﻔﻞﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺘﺎن ﺗﺪارك ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻀﻮر ﭘﻴﺪا‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬از ﻫﻤﺎن اوان ﻧﻮﺑﺎوﮔﻲ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻣﻌﺒﻮدﻫﺎي ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻔﺮت داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ‬ ‫درﻧﻈﺮ اﻳﺸﺎن ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪﺗﺮ از ﺑﺘﺎن ﻧﺒﻮد؛ ﺣﺘﻲ ﺗﺤﻤﻞ ﺷﻨﻴﺪن ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردن ﺟﺎﻫﻠﻴﺎن‬ ‫را ﺑﻪ ﻻت و ﻋﺰي ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﺑﻲﺷﻚ‪ ،‬دﺳﺖ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر اﻟﻬﻲ ﻧﻴﺰ ﻧﮕﻬﺪار اﻳﺸﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻫﺮﮔﺎه‬ ‫اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي دروﻧﻲ و ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ اﻳﺸﺎن را واﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﺑﺮﺧﻮرداري‬ ‫دﻧﻴﻮي را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﺮﮔﺎه ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي ﺑﻌﻀﻲ آداب و رﺳﻮم ﻧﺎﭘﺴﻨﺪﻳﺪه‬ ‫رﺿﺎﻳﺖ ﺧﺎﻃﺮي اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻨﺎﻳﺖ رﺑﺎﻧﻲ دﺧﺎﻟﺖ ﻣﻲﻛﺮد و اﻳﺸﺎن را از آن‬ ‫دﺳﺘﺮﺳﻲﻫﺎ و دﺳﺖاﻧﺪازيﻫﺎ ﺑﺎزﻣﻲداﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن اﻫﻞ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻣﻌﻤﻮل و ﻣﺮﺳﻮم ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﺮاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻧﻜﺮدم ﻣﮕﺮ دوﺑﺎر‪ ،‬و ﻫﺮ‬ ‫ﺑﺎر ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻴﺎن و ﻣﻦ آن ﭼﻴﺰ ﻣﺎﻧﻌﻲ اﻳﺠﺎد ﻛﺮد‪ ،‬و ﻣﻦ از آن ﮔﺮاﻳﺸﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده‬ ‫ﺑﻮدم ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ ﻛﺮدم‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﻣﺸﻤﻮل اﻛﺮام ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺪم و ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪم‪.‬‬ ‫ﺷﺒﻲ از ﺷﺒﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ در ﺑﻠﻨﺪيﻫﺎي ﻣﻜﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻣﻲﭼﺮاﻧﻴﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬ ‫ﻛﺎش از ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﻣﻦ ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﻣﻲﻛﺮدي ﺗﺎ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺑﺮوم و ﺑﺎ ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﻜﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻗﺼﻪﮔﻮﻳﻲ و اﻓﺴﺎﻧﻪﭘﺮدازي و ﺧﻮﺷﮕﺬراﻧﻲ ﺷﺐ را ﺑﻪ ﺻﺒﺢ ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻢ!‬ ‫ﺑﺴﻮي ﻣﻜﻪ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدم‪ .‬ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺧﺎﻧﻪ در ﺷﻬﺮ ﻣﻜﻪ رﺳﻴﺪم‪ .‬آواي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ از آن‬ ‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﺗﻔﺼﻴﻞ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻧﻚ‪ :‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪128‬؛ ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻄﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪161‬؛ ﺗﻬﺬﻳﺐ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ دﻣﺸﻖ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.376 ، 373‬‬

‫ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭼﻪ ﺧﺒﺮ اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺟﺸﻦ ﻋﺮوﺳﻲ ﻓﻼن ﻛﺲ ﺑﺎ‬ ‫ﻓﻼن ﻛﺲ اﺳﺖ! ﻧﺸﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﮔﻮش ﻓﺮادﻫﻢ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ درﭘﻮﺷﻲ ﺑﺮ ﮔﻮﺷﻬﺎﻳﻢ‬ ‫ﻗﺮار داد‪ .‬ﻣﺮا ﺧﻮاب در رﺑﻮد‪ ،‬و آﻧﻘﺪر در ﺧﻮاب ﻣﺎﻧﺪم ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﺣﺮارت آﻓﺘﺎب ﻓﺮداي‬ ‫آن ﺷﺐ ﻣﺮا از ﺧﻮاب ﺑﻴﺪار ﻛﺮد‪ .‬ﻧﺰد رﻓﻴﻘﻢ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻢ‪ .‬ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﺷﺪ؟ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ‬ ‫اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده ﺑﻮد ﺑﺮاي او ﺑﺎزﮔﻔﺘﻢ‪ .‬دﻳﮕﺮ ﺷﺒﻲ ﻧﻴﺰ دوﺑﺎره ﻫﻤﺎن ﺗﻘﺎﺿﺎ را از رﻓﻴﻘﻢ‬ ‫ﻛﺮدم‪ ،‬و ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﻣﻜﻪ وارد ﺷﺪم‪ ،‬و ﻫﻤﺎن ﭘﻴﺸﺎﻣﺪ ﺷﺐ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ دوﺑﺎره ﺑﺮاي ﻣﻦ روي‬ ‫ﻧﻤﻮد‪ ...‬و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻫﻴﭽﮕﺎه ﻣﻦ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﺎﭘﺴﻨﺪي ﮔﺮاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻧﻜﺮدم«‪.1‬‬ ‫ﺑﺨﺎري از ﺟﺎﺑﺮﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬در اﺛﻨﺎي ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺑﻨﺎي ﻛﻌﺒﻪ‪،‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻫﻤﺮاه ﻋﺒﺎس ﺑﺮاي آوردن ﺳﻨﮓ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎس ﺑﻪ‬ ‫اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬داﻣﺎن ﺟﺎﻣﻪات را ﺑﺮﮔﺮدﻧﺖ ﺑﻴﺎﻓﻜﻦ ﺗﺎ ﺳﻨﮕﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﺎﻧﻪ ﻣﻲﮔﺬاري ﺗﻮ‬ ‫را آزار ﻧﺪﻫﻨﺪ! در ﮔﻴﺮو دار ﻛﺎر‪ ،‬ﺑﺮ زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺧﻴﺮه ﺷﺪ و‬ ‫از ﻫﻮش رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻫﻮش آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬داﻣﺎن ﺟﺎﻣﻪام! داﻣﺎن ﺟﺎﻣﻪام! و ﺟﺎﻣﺔ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ ﺗﻦ ﭘﻴﭽﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬از آن ﭘﺲ دﻳﮕﺮ ﻫﻴﭽﮕﺎه ﻋﻮرت اﻳﺸﺎن‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ﻫﻴﺠﻜﺲ رؤﻳﺖ ﻧﺸﺪ ‪.2‬‬ ‫ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺧﺎﻧﺪان ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬از ﺟﻬﺖ ﺧﺼﻠﺖﻫﺎي‬ ‫ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه‪ ،‬اﺧﻼق ﻛﺮﻳﻤﻪ‪ ،‬و ﺳﺮ و وﺿﻊ ﺑﺮازﻧﺪه ﻣﻤﺘﺎز ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از ﻫﻤﺔ اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﺪاﻧﺸﺎن‬ ‫ﺟﻮاﻧﻤﺮدﺗﺮ‪ ،‬ﺧﻮشاﺧﻼقﺗﺮ‪ ،‬ﻧﻮﻋﺪوﺳﺖﺗﺮ‪ ،‬ﺑﺮدﺑﺎرﺗﺮ‪ ،‬راﺳﺘﮕﻮيﺗﺮ‪ ،‬ﻧﺮﻣﺨﻮيﺗﺮ‪،‬‬ ‫ﭘﺎﻛﺪاﻣﺎنﺗﺮ‪ ،‬ﻧﻴﻜﻮﻛﺮدارﺗﺮ‪ ،‬وﻓﺎدارﺗﺮ و اﻣﺎﻧﺘﺪارﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﻫﻤﮕﻲ‬ ‫‪ -1‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﻃﺒﺮي )ج ‪ ،2‬ص ‪ (279‬ودﻳﮕﺮان آوردهاﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﻛﻢ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري آن را ﺻﺤﻴﺢ داﻧﺴﺘﻪ؛ ذﻫﺒﻲ‬ ‫ﻧﻴﺰ از او ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻛﺮده؛ وﻟﻲ اﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ آن را ﺿﻌﻴﻒ ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ )اﻟﺒﺪاﻳﺔ و اﻟﻨﻬﺎﻳﺔ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.(287‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ح ‪3829 ،1582‬؛ ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪513‬؛ ج ‪ ،7‬ص ‪180‬؛ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻧﻜـ‪ :‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪،‬‬ ‫ج ‪ ،3‬ص ‪517‬؛ ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.380 ،333 ،310 ،295‬‬

‫‪142‬‬ ‫اﻳﺸﺎن را »اﻣﻴﻦ« ﻟﻘﺐ داده ﺑﻮدﻧﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬ﻫﻤﺔ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺑﺮازﻧﺪه‪ ،‬و ﺧﺼﻠﺖﻫﺎي‬ ‫ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه‪ ،‬در وﺟﻮد ﻣﺒﺎرك اﻳﺸﺎن ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و آن ﭼﻨﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت‬ ‫اماﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﺧﺪﻳﺠﻪ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﺎ‪ -‬ﻣﻲﻓﺮﻣﻮد‪ :‬رﻧﺞ ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر را ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ‬ ‫ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ و ﺑﻪ درﻣﺎﻧﺪﮔﺎن و ﺑﻴﻨﻮاﻳﺎن رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ و از ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ و در راه ﺣﻖ و ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻫﻤﻴﺎري و ﻫﻤﻜﺎري داﺷﺘﻨﺪ‪.1‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪3‬‬

‫ﺑﺨﺶ دو‪‬م‬ ‫ﻣﻜّﺔ ﻣﻜّﺮﻣﻪ ﻛﺎﻧﻮن ﻧﺒﻮ‪‬ت و دﻋﻮت رﺳﻮل ﺧﺪا –ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺗﻤﻬﻴﺪ‬ ‫ﺣﻴﺎت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﺷﺮف ﻧﺒﻮت و رﺳﺎﻟﺖ‬ ‫آراﺳﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دو دوران ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫‪ .1‬دوران ﻣﻜّﻲ‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺳﻴﺰده ﺳﺎل؛‬ ‫‪ .2‬دوران ‪‬ﻣﺪ‪‬ﻧﻲ‪ ،‬ده ﺳﺎل ﺗﻤﺎم‪.‬‬ ‫ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ دو دوران ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ داراي‬ ‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ از ﻣﺮاﺣﻞ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻔﺎوتﻫﺎ و ﺧﺼﻮﺻﻴﺖﻫﺎ در ﭘﺮﺗﻮ‬ ‫ﻧﮕﺮش دﻗﻴﻖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اوﺿﺎع واﺣﻮال و ﺷﺮاﻳﻂ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ دﻋﻮت ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ دورانﻫﺎ و ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻪ وﺿﻮح آﺷﻜﺎر ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫دوران ﻣﻜﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﻣﺮﺣﻠﺔ دﻋﻮت ﻣﺨﻔﻲ‪ ،‬ﺳﻪ ﺳﺎل؛‬ ‫‪ .2‬ﻣﺮﺣﻠﺔ دﻋﻮت ﻋﻠﻨﻲ در ﻣﻴﺎن اﻫﻞ ﻣﻜﻪ‪ ،‬از آﻏﺎز ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم ﺑﻌﺜﺖ ﺗﺎ ﻣﺒﺪأ‬ ‫ﻫﺠﺮت رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ؛‬ ‫‪ .3‬ﻣﺮﺣﻠﺔ ﮔﺴﺘﺮش دﻋﻮت ﺑﻴﺮون از ﻣﻜﻪ و رواج ﻳﺎﻓﺘﻦ آن در ﻣﻴﺎن ﻣﻜﻴﺎن‪ ،‬از‬ ‫اواﺧﺮ ﺳﺎل دﻫﻢ ﺑﻌﺜﺖ؛ اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬دوران ﻣﺪﻧﻲ را ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﺗﺎ واﭘﺴﻴﻦ‬ ‫ﻟﺤﻈﺎت ﺣﻴﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻣﺘﺪاد ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﺮاﺣﻞ‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ دوران ﻣﺪﻧﻲ در ﺟﺎي ﺧﻮدش ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ او‪‬ل‬ ‫ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺑﻌﺜﺖ‬ ‫ﺩﺭ ﻏﺎﺭ ﺣﺮﺍﺀ‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﺳﻦ ﭼﻬﻞ ﺳﺎﻟﮕﻲ ﻧﺰدﻳﻚ‬ ‫ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ؛ و ﻫﺮ اﻧﺪازه ﺑﺮ ژرﻓﺎي ﺑﻴﻨﺶ و ﮔﺴﺘﺮة اﻧﺪﻳﺸﺔ اﻳﺸﺎن اﻓﺰوده‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺷﻜﺎف ﻋﻘﻼﻧﻲ و ﻓﻜﺮي ﻣﻴﺎن اﻳﺸﺎن ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻫﻢ روزﮔﺎرﺷﺎن ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ؛ و ﺑﻴﺸﺘﺮ اوﻗﺎت دوﺳﺖ ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺧﻠﻮت ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آب و ﻏﺬاﻳﻲ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻏﺎر‬ ‫ﺣﺮاء‪ -‬واﻗﻊ در ﺟﺒﻞاﻟﻨﻮر‪ ،‬در ﻓﺎﺻﻠﺔ دو ﻣﻴﻞ ﺗﺎ ﻣﻜﻪ‪ -‬ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻏﺎر‬ ‫ﺣﺮاء ﻏﺎر ﺗﻨﮓ و ﺑﺎرﻳﻜﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ درازاي ﭼﻬﺎر ذراع ﻛﻪ ﭘﻬﻨﺎي آن ﻳﻚ‬ ‫و ﺳﻪ ﭼﻬﺎرم ذراع ﻓﻠﺰي اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮاﺳﺮ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن را ﻫﻤﻪ ﺳﺎﻟﻪ در ﻏﺎر‬ ‫ﺣﺮاء اﻗﺎﻣﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و اوﻗﺎت ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺧﺪاو ﺗﻔﻜﺮ و‬ ‫ﺗﺄﻣﻞ در اﻃﺮاف ﺻﺤﻨﻪﻫﺎي ﻋﺒﺮتآﻣﻮز آﻓﺮﻳﻨﺶ در ﻣﺤﻴﻂ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬و دﺳﺖ ﻗﺪرت و اﺑﺘﻜﺎري ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره در ﻣﺎوراي اﻳﻦ ﺻﺤﻨﻪﻫﺎ‬ ‫و در ﺧﻮد اﻳﻦ ﺻﺤﻨﻪﻫﺎ در ﻛﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﮔﺬراﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬آن ﺣﻀﺮت ﻫﺮﮔﺰ‬ ‫زﻣﺎن اﻧﺪﻳﺸﺔ ﺧﻮد را ﺑﻪ دﺳﺖ اﻓﻜﺎر و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺳﺴﺖ و ﺑﻲﭘﺎﻳﻪ و اﺳﺎس‬ ‫ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺪاده ﺑﻮدﻧﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬راه روﺷﻦ و روش‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬و ﻣﺴﻴﺮ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ روي ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آن دل ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ و آن‬ ‫را ﺑﭙﺴﻨﺪﻧﺪ و ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﮔﻮﺷﺔ ﻋﺰﻟﺖ اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮدن‪ ،‬ﺧﻮد ﮔﻮﺷﻪاي از ﺗﺪﺑﻴﺮ ﺧﺪاوﻧﺪي در‬ ‫ﻛﺎر اﻳﻦ ﺑﻨﺪة ﺑﺮﮔﺰﻳﺪة ﺧﺪاي ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻦ ﺑﺮﻳﺪن از ﺳﺮﮔﺮﻣﻲﻫﺎ و‬ ‫اﺷﺘﻐﺎﻻت زﻣﻴﻨﻲ و ﻫﻴﺎﻫﻮي زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺑﺸﺮي‪ ،‬و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺣﻘﻴﺮ‬ ‫آدﻣﻴﺰادﮔﺎن‪ ،‬ﻧﻘﻄﺔ ﺗﺤﻮﻟﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي آﻣﺎده ﺷﺪن اﻳﺸﺎن در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ و رﺳﺎﻟﺖ ﻋﻈﻴﻤﻲ ﻛﻪ در اﻧﺘﻈﺎر اﻳﺸﺎن ﺑﻮد‪ ،‬و از اﻳﻦ راه‪،‬‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ آﻣﺎدﮔﻲ ﻻزم را ﺑﺮاي ﻛﺸﻴﺪن ﺑﺎر اﻣﺎﻧﺖ ﺑﺰرگ اﻟﻬﻲ و دﮔﺮﮔﻮن‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭼﻬﺮة زﻣﻴﻦ و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﺴﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬از ﺳﻪ ﺳﺎل‬

‫ﭘﻴﺶ از ﺗﻔﻮﻳﺾ ﻣﻘﺎم رﺳﺎﻟﺖ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﺰﻟﺖ ﮔﺮاﻳﻲ را ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن‬ ‫ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮد‪ ،‬و آن ﺣﻀﺮت ﻫﺮ از ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻣﺪت ﻳﻚ ﻣﺎه در ﭘﻨﺎه‬ ‫اﻳﻦ ﮔﻮﺷﻪﻧﺸﻴﻨﻲ روزﮔﺎر ﻣﻲﮔﺬراﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ روح ﺳﺮﮔﺮدان ﻫﺴﺘﻲ‬ ‫دﻣﺴﺎز ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و راز ﺳﺮ ﺑﻪ ﻣﻬﺮ اﻳﻦ ﻋﺎﻟﻢ وﺟﻮد را ﻣﻮرد ﺗﺄﻣﻞ و ﺗﺪﺑﺮ‬ ‫ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آن زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﻋﺪ ﻫﻤﺮازي ﺑﺎ اﻳﻦ ﮔﻨﺠﻴﻨﺔ اﺳﺮار ﻏﻴﺒﻲ‬ ‫ﺑﻪ اذن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮا ﺑﺮﺳﺪ ‪.1‬‬ ‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺍﻣﻴﻦ ﻭﺣﻲ‬ ‫ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﺗﻤﺎم از ﻋﻤﺮ ﺷﺮﻳﻒ آن ﺣﻀﺮت ﮔﺬﺷﺖ‪ -‬ﻛﻪ ﻗﻠﺔ‬ ‫ﻛﻤﺎل اﺳﺖ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻫﻤﮕﻲ در اﻳﻦ ﺳﻦ ﻣﺒﻌﻮث ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ -‬ﻃﻼﻳﻪﻫﺎي ﻧﺒﻮت آﺷﻜﺎر‪ ،‬و اﺛﺎر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي در وﺟﻮد آن ﺣﻀﺮت‬ ‫ﻣﺸﻬﻮد ﺑﻮد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻨﻜﻪ در ﻣﻜﻪ ﺗﺨﺘﻪﺳﻨﮕﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﺣﻀﺮت‬ ‫ﺳﻼم ﻣﻲﻛﺮد؛ رؤﻳﺎﻫﺎي ﺻﺎدﻗﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ و ﻫﺮﮔﺎه ﻛﻪ ﺧﻮاب‬ ‫ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻮري را در ﻋﺎﻟﻢ ﺧﻮاب ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﭙﻴﺪي ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ؛‬ ‫ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻨﻮال‪ ،‬ﺷﺶ ﻣﺎه ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺪت رﺳﺎﻟﺖ و ﻧﺒﻮت‬ ‫ﺣﻀﺮت ﺧﺘﻤﻲ ﻣﺮﺗﺒﺖ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻪ ﺳﺎل‬ ‫درﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬اﻳﻦ رؤﻳﺎﻫﺎي ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ ﺑﺮاي آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬در واﻗﻊ اﻣﺮ‪،‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از اﺟﺰاء ﭼﻬﻞ و ﺷﺶ ﮔﺎﻧﺔ دوران ﻧﺒﻮت و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻣﺤﺴﻮب‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻣﺎه رﻣﻀﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻏﺎر ﺣﺮاء ﻋﺰﻟﺖ ﻣﻲﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦ ﻣﺎه‬ ‫رﻣﻀﺎن اراده ﻓﺮﻣﻮد ﻛﻪ رﺣﻤﺖ ﺑﻲﻣﻨﺘﻬﺎي ﺧﻮد را ﺑﺮ اﻫﻞ زﻣﻴﻦ ارزاﻧﻲ‬ ‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﻣﺘﻦ ﻛﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻧﻚ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ح ‪3‬؛ ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸـﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‬ ‫‪ 236-235‬و دﻳﮕﺮ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺣﺪﻳﺚ و ﺳﻴﺮه‪ .‬ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ :‬ﻋﺒـﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ‬ ‫ﻛﺴﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﻨﺚ در ﻏﺎر ﺣﺮاء را ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘـﻪ‪ ،‬و ﻫﻤـﻪ ﺳـﺎﻟﻪ ﻫﻤﻴﻨﻜـﻪ ﻣـﺎه‬ ‫رﻣﻀﺎن ﻓﺮا ﻣﻲرﺳﻴﺪه ﺑﺮ ﻏﺎر ﺣﺮاء ﻓﺮاز ﻣﻲآﻣﺪه‪ ،‬و ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﻣﺎه رﻣﻀـﺎن ﺑﻴﻨﻮاﻳـﺎن را‬ ‫اﻃﻌﺎم ﻣﻲﻛﺮده اﺳﺖ؛ ﻧﻜـ‪ :‬اﻟﻜﺎﻣﻞ‪ ،‬اﺑﻦ اﺛﻴﺮ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.553‬‬

‫‪146‬‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ ،‬و آن ﺣﻀﺮت را ﺑﺎ اﻋﻄﺎي ﻣﻘﺎم ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﮔﺮاﻣﻲ داﺷﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ را ﺑﺎ آﻳﺎﺗﻲ از ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﺑﻪ ﻧﺰد اﻳﺸﺎن ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎد ‪.1‬‬ ‫ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮاﺋﻦ و ﺷﻮاﻫﺪ و دﻻﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺳﺎﻟﺮوز ﺑﻌﺜﺖ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺷﺎﻣﮕﺎﻫﺎن دوﺷﻨﺒﻪ ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ‬ ‫رﻣﻀﺎن‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ دﻫﻢ اﮔﻮﺳﺖ ﺳﺎل ‪ 610‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬ﺷﺐ ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬ﻣﻌﻴﻦ‬ ‫ﺳﺎزﻳﻢ ﻛﻪ در آن اوان‪ ،‬اﻳﺸﺎن دﻗﻴﻘﺎً ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﻗﻤﺮي و ﺷﺶ ﻣﺎه و‬ ‫دوازده روز از ﻋﻤﺮ ﺷﺮﻳﻔﺸﺎن ﻣﻲﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ‪ 39‬ﺳﺎل ﺷﻤﺴﻲ و‬ ‫‪ 2‬ﻣﺎه و ‪ 20‬روز ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ‪.2‬‬

‫‪ -1‬اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻴﻬﻘﻲ ﮔﺰارش ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﻮل ﻣﺪت رؤﻳﺎﻫﺎي ﺻـﺎدﻗﻪ ﺷـﺶ ﻣـﺎه‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬آﻏﺎز ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ رؤﻳﺎﻫﺎي ﺻﺎدﻗﻪ و ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺎه رﺑﻴﻊاﻟﻤﻮﻟﻮد‪ ،‬در ﺳﻦ ﭼﻬﻞ ﺳﺎﻟﮕﻲ اﻳﺸﺎن ﺑﻮده‪ ،‬و آﻏﺎز ﻧﺰول وﺣﻲ ﺑﺮ آن ﺣﻀﺮت‬ ‫در ﺑﻴﺪاري‪ ،‬ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ؛ ﻧﻚ‪ :‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.27‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮهﻧﻮﻳﺴﺎن در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺎه ﮔﺮاﻣﻴﺪاﺷﺖ ﺣﻀـﺮت ﻣﺤﻤـﺪ ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻧﺒﻮت از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎدن وﺣﻲ ﺑﺮ آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬اﺧﺘﻼف‬ ‫ﻓﺮاوان دارﻧﺪ‪ .‬ﻋﺪه زﻳﺎدي از ﺳﻴﺮهﻧﻮﻳﺴﺎن ﺑﺮ آن ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎه رﺑﻴﻊاﻻول ﺑﻮده اﺳﺖ؛‬ ‫ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي ا ز آﻧﺎن ﺑﺮ آناﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ؛ ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻴـﺰ ﮔﻔﺘـﻪاﻧـﺪ‪ :‬ﻣـﺎه‬ ‫رﺟﺐ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﺗﺮﺟﻴﺢ دادهاﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ آﻳﺔ ﺷﺮﻳﻔﻪ‬ ‫ﻛﻪ ﻣـﻲﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪ ﴿ :‬ﺷ ‪‬ﻬ ‪‬ﺮ ‪‬ﺭ ‪‬ﻣﻀ‪‬ﺎ ﹶﻥ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻱ ﹸﺃ‪‬ﻧ ﹺﺰ ﹶﻝ ﻓ‪‬ﻴ ‪‬ﻪ ﺍﹾﻟ ﹸﻘ ‪‬ﺮﺁ ﹸﻥ﴾ )ﺍﻟﺒﻘـﺮﺓ‪ .(۱۸۵ :‬و اﻳـﻦ آﻳـﻪ‬ ‫ﺷﺮﻳﻔﻪ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪﴿ :‬ﹺﺇﻧ‪‬ﺎ ﹶﺃ‪‬ﻧ ‪‬ﺰﹾﻟﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﻩ ﻓ‪‬ﻲ ﹶﻟ ‪‬ﻴ ﹶﻠ ‪‬ﺔ ﺍﹾﻟ ﹶﻘ ‪‬ﺪ ﹺﺭ﴾‪) .‬ﺍﻟﻘـﺪﺭ‪ .( (۱ :‬ﻛـﻪ درﻧﺘﻴﺠـﻪ‬ ‫ﺷﺐ ﻗﺪر در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬و ﺷﺐ ﻗﺪر ﻫﻤﺎن ﺷﺒﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در آﻳـﻪ ‪،2‬‬ ‫ﺳﻮره دﺧﺎن‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ درﺑﺎره آن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪﴿ :‬ﹺﺇﻧ‪‬ﺎ ﹶﺃ‪‬ﻧ ‪‬ﺰﹾﻟﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﻩ ﻓ‪‬ﻲ ﹶﻟ ‪‬ﻴﻠﹶـ ‪‬ﺔ ‪‬ﻣﺒ‪‬ﺎ ‪‬ﺭﻛﹶـ ‪‬ﺔ ﹺﺇﻧ‪‬ـﺎ ﹸﻛﻨ‪‬ـﺎ‬ ‫‪‬ﻣ ‪‬ﻨ ‪‬ﺬﺭﹺﻳ ‪‬ﻦ﴾‪) .‬ﺍﻟﺪﺧﺎﻥ‪ .(۳ :‬و ﻧﻴﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ آﻧﻜﻪ اﻗﺎﻣﺖ آن ﺣﻀﺮت در ﻏﺎر ﺣـﺮاء در ﻣـﺎه‬ ‫رﻣﻀﺎن ﺑﻮده‪ ،‬و واﻗﻌﻪ ﻧﺰول ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ در ﻫﻤﻴﻦ ﻣـﺎه ﺑـﻮده اﺳـﺖ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ‬ ‫ﻫﻤﮕﺎن ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬ﻗﺎﺋﻼن ﺑﻪ آﻏﺎز ﻧﺰول وﺣﻲ در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﻧﻴﺰ در ﺑﺎب ﺗﻌﻴـﻴﻦ دﻗﻴـﻖ‬ ‫اﻳﻦ روز ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ‪ ،‬و رواﻳﺎت در اﻳﻦ زﻣﻴﻨـﻪ ﻣﺨﺘﻠـﻒ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀـﻲ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ :‬روز ﻫﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ ،‬و ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻫﺠـﺪﻫﻢ‪ .‬اﺑـﻦ‬

‫اﻳﻨﻚ‪ ،‬ﮔﻮش ﻓﺮادﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻋﺎﻳﺸﺔ ﺻﺪﻳﻘﻪ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﺎ‪-‬‬ ‫ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ اﻳﻦ روﻳﺪاد ﻋﻈﻴﻢ را ﻛﻪ ﻧﻘﻄﺔ آﻏﺎز ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮده‪ ،‬و از آن ﻧﻘﻄﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺐﻫﺎي دراز و ﺗﻴﺮه و ﺗﺎر‬ ‫و ﻇﻠﻤﺎت ﻛﻔﺮ و ﺿﻼﻟﺖ ﺑﻪ ﺳﭙﻴﺪه دم اﻳﻤﺎن و ﻫﺪاﻳﺖ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاﻧﺪ؛ ﻫﻤﺎن‬ ‫ﻧﻘﻄﺔ آﻏﺎزي ﻛﻪ ﻣﺠﺮاي ﻫﺴﺘﻲ را ﺗﻐﻴﻴﺮ داده‪ ،‬و ﺧﻂﻣﺸﻲ ﺗﺎرﻳﺦ را ﺗﻌﻴﻴﻦ‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اماﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﺎﻳﺸﻪ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﺎ‪ -‬ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﻛﻪ ﻧﺰول وﺣﻲ ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫رؤﻳﺎي ﺻﺎدﻗﻪ و در ﺧﻮاب ﺑﻮد‪ .‬آن ﺣﻀﺮت ﻣﻜﺮر در ﻋﺎﻟﻢ ﺧﻮاب ﻣﻨﻈﺮة‬ ‫ﻃﻠﻮع ﻓﺠﺮ و ﺷﻜﺎﻓﺘﻦ ﻧﻴﺰهﻫﺎي ﺑﺮاق ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎي ﺷﺐ ﺗﺎر‬ ‫را‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻧﺪك اﻧﺪك‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻠﻮت ﮔﺰﻳﺪن از ﻣﺮدم و دوري‬ ‫ﻛﺮدن از ﻏﻮﻏﺎي ﺷﻬﺮ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ وﻗﺖ ﻳﻚﺑﺎر‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﺎر ﺣﺮاء‬ ‫اﺳﺤﺎق و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ از ﺳﻴﺮهﻧﻮﺳﺎن ﺑﺮ آناﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ روز‪ ،‬روز ﻫﻔﺪﻫﻢ ﺑـﻮده اﺳـﺖ؛‬ ‫اﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺎ ﺗﺮﺟﻴﺢ دادﻳﻢ ﻛﻪ روز ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜـﻢ ﺑـﻮده ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ اﻳـﻦ دﻟﻴـﻞ ﻛـﻪ ﺗﻤـﺎﻣﻲ‬ ‫ﺳﻴﺮهﻧﻮﻳﺴﺎن ﻳﺎ اﻛﺜﺮ آﻧﺎن ﻣﺘﻔﻖاﻟﻘﻮلاﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻌﺜﺖ رﺳﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬در روز دوﺷﻨﺒﻪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ آن ﺣﻀﺮت ﺧﻮد ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪» :‬ﻓﻴـﻪ‬ ‫وﻟﺪت و ﻓﻴﻪ اﻧﺰل ﻋﻠﻲ« و ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ‪» :‬ذاك ﻳﻮم وﻟـﺪت ﻓﻴـﻪ و ﻳـﻮم ﺑﻌﺜـﺖ او‬ ‫اﻧﺰل ﻋﻠﻲ ﻓﻴﻪ« )ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴـﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪368‬؛ ﻣﺴـﻨﺪ اﺣﻤـﺪ‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪299 ،297‬؛‬ ‫ﺑﻴﻬﻘﻲ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪ :300 ،286‬ﺣﺎﻛﻢ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ .(62‬روز دوﺷـﻨﺒﻪ در ﻣـﺎه‬ ‫رﻣﻀﺎن ﻧﻴﺰ در آن ﺳﺎل ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﺎ روز ﻫﻔﺘﻢ؛ روز ﭼﻬﺎردﻫﻢ؛ روز ﺑﻴﺴـﺖ و‬ ‫ﻳﻜﻢ‪ ،‬و روز ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﺸﺘﻢ؛ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ دﻻﻟﺖ اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ‪ ،‬ﺷـﺐ ﻗـﺪر‬ ‫ﺟﺰ ﺑﺎ ﻳﻜﻲ از ﺷﺒﻬﺎي ﻓﺮد در دﻫﻪ آﺧـﺮ رﻣﻀـﺎن ﻣﻨﻄﺒـﻖ ﻧﻤﻴﮕـﺮدد‪ ،‬و ﺷـﺐ ﻗـﺪر در‬ ‫ﻣﺤﺪوده اﻳﻦ ﺷﺒﻬﺎ ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ را ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪﴿ :‬ﹺﺇﻧ‪‬ﺎ ﹶﺃ‪‬ﻧ ‪‬ﺰﹾﻟﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﻩ‬ ‫ﻓ‪‬ﻲ ﹶﻟ ‪‬ﻴ ﹶﻠ ‪‬ﺔ ﺍﹾﻟ ﹶﻘ ‪‬ﺪ ﹺﺭ﴾‪ .‬ﺑﺎ رواﻳﺖ اﺑﻮﻗﺘﺎده ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺑﻌﺜﺖ آن ﺣﻀﺮت روز دوﺷﻨﺒﻪ ﺑـﻮده‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﺑﮕﺬارﻳﻢ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﻮﻳﻢ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ﻛﻪ ﻣﻮارد ﻣﻄﺎﺑﻘـﺖ روز‬ ‫دوﺷﻨﺒﻪ را ﺑﺎ اﻳﺎم رﻣﻀﺎن در آن ﺳﺎل ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻳﻘﻴﻨـﻲ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﻌﺜﺖ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺷـﺐ ﻫﻨﮕـﺎم‪ ،‬ﺷـﺎﻣﮕﺎه روز ‪21‬‬ ‫رﻣﻀﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪148‬‬ ‫ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ و در آﻧﺠﺎ ﺧﻠﻮت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﺤﻨﺚ )ﻋﺒﺎدت( ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻏﺎﻟﺒﺎ‪ ،‬ﻣﻘﺪاري آب و ﻏﺬا ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ و ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺷﺐ ﻣﺘﻮاﻟﻲ در ﻏﺎر‬ ‫ﻣﻲﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﻧﺰد ﺧﺎﻧﻮادهﺷﺎن ﺑﺎزﻧﻤﻲﮔﺸﺘﻨﺪ؛ ﮔﺎه ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﻣﻮﻗﻊ ﺑﻪ ﻧﺰد‬ ‫ﺧﺪﻳﺠﻪ ﺑﺎزﻣﻲﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ ﺷﺐ دﻳﮕﺮ آب و ﻏﺬا ﺑﺮﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ و‬ ‫دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻏﺎر ﺣﺮاء ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ؛ ﺗﺎ آﻧﻜﻪ در ﻳﻜﻲ از آن روزﻫﺎ ﻛﻪ وي در‬ ‫ﻏﺎر ﺣﺮاء ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻚ ﺣﻖ ﺑﻪ ﺳﺮاغ اﻳﺸﺎن آﻣﺪ‪ .‬ﻓﺮﺷﺘﺔ وﺣﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺰد آن ﺣﻀﺮت آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻗﺮأ«؛ ﺑﺨﻮان! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ اﻧﺎ ﺑﻘﺎري« ﻣﻦ‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﻲداﻧﻢ! ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪ :‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻣﺮا درﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺤﻜﻢ ﻓﺸﺎر داد‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﺣﺪي ﻛﻪ ﺑﻲﺗﺎب ﺷﺪم‪ .‬آﻧﮕﺎه رﻫﺎﻳﻢ ﻛﺮد و اﻳﻦ ﺑﺎر ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻚ‬ ‫ﻚ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻱ ‪‬ﺧ ﹶﻠ ‪‬ﻖ * ‪‬ﺧ ﹶﻠ ‪‬ﻖ ﺍﹾﻟ‪‬ﺄ‪‬ﻧﺴ‪‬ﺎ ﹶﻥ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ‪‬ﻋ ﹶﻠ ﹴﻖ * ﺍ ﹾﻗ ‪‬ﺮﹾﺃ ‪‬ﻭ ‪‬ﺭﺑ‪ ‬‬ ‫﴿ﺍ ﹾﻗ ‪‬ﺮﹾﺃ ﺑﹺﺎ ‪‬ﺳ ﹺﻢ ‪‬ﺭﺑ‪ ‬‬ ‫ﺍﹾﻟﹶﺄ ﹾﻛ ‪‬ﺮ ‪‬ﻡ * ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻱ ‪‬ﻋﻠﱠ ‪‬ﻢ ﺑﹺﺎﹾﻟ ﹶﻘ ﹶﻠ ﹺﻢ * ‪‬ﻋﻠﱠ ‪‬ﻢ ﺍﹾﻟ‪‬ﺄ‪‬ﻧﺴ‪‬ﺎ ﹶﻥ ﻣ‪‬ﺎ ﹶﻟ ‪‬ﻢ ‪‬ﻳ ‪‬ﻌ ﹶﻠ ‪‬ﻢ﴾‪.1‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻗﻠﺒﺸﺎن ﺑﻪ ﺷﺪت‬ ‫ﻣﻲﻃﭙﻴﺪ‪ ،‬ﻧﺰد ﺧﺪﻳﺠﻪ ﺑﻨﺖ ﺧﻮﻳﻠﺪ رﻓﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬زﻣﻠﻮﻧﻲ! زﻣﻠﻮﻧﻲ!«‬ ‫ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻴﺪم! ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻴﺪم! آن ﺣﻀﺮت را در ﮔﻠﻴﻤﻲ ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻫﺮاس و‬ ‫وﺣﺸﺖ اﻳﺸﺎن ﭘﺎﻳﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺧﺪﻳﺠﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎﻟﻲ؟« ﭼﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ‬ ‫ﻣﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ؟! و ﻣﺎﺟﺮا را ﺑﺮاي ﺧﺪﻳﺠﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮد و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻟﻘﺪ‬ ‫ﺧﺸﻴﺖ ﻋﻠﻲ ﻧﻔﺴﻲ« ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺗﺮﺳﻴﺪهام! ﺧﺪﻳﺠﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪،‬‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ! ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ! ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻴﭽﮕﺎه ﺗﻮ را ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ؛ ﺗﻮ‬ ‫ﺻﻠﺔ رﺣﻢ ﻣﻲﻛﻨﻲ؛ و ﺑﺎر ﻧﺎﺗﻮاﻧﺎن را ﺑﺮ دوش ﻣﻲﻛﺸﻲ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان‬ ‫رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻲ؛ و ﻣﻬﻤﺎنﻧﻮاز ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬و در راه ﺣﻖ ﻣﺮدﻣﺎن را ﻳﺎري‬ ‫ﻣﻲرﺳﺎﻧﻲ! ﺧﺪﻳﺠﻪ آن ﺣﻀﺮت را ﺑﺮداﺷﺖ و ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺮ ورﻗﻪ ﺑﻦ‬ ‫ﻧﻮﻓﻞ ﺑﻦ اﺳﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰي ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮي ﺧﺪﻳﺠﻪ وارد ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬وي ﻣﺮدي‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻋﻬﺪ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻧﺼﺮاﻧﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﻛﺘﺎﺑﺖ ﻋﺒﺮاﻧﻲ را ﻧﻴﻚ‬

‫‪ -1‬ﻋﻠﻖ ‪.5-1 :‬‬

‫ﻣﻲداﻧﺴﺖ و آﻳﺎت اﻧﺠﻴﻞ را ﻫﺮ اﻧﺪازه ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﻋﺒﺮاﻧﻲ ﻣﻲﻧﻮﺷﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺮﻣﺮدي ﻛﻬﻨﺴﺎل ﺑﻮد و از دو ﭼﺸﻢ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺧﺪﻳﺠﻪ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﭘﺴﺮﻋﻤﻮ‪ ،‬ﺑﺸﻨﻮ‪ ،‬ﺑﺒﻴﻦ ﺑﺮادرزادهات ﭼﻪ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ! او ﺑﺎزﮔﻔﺖ‪ .‬ورﻗﻪ ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﻧﺎﻣﻮﺳﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﺮ ﻣﻮﺳﻲ ﻧﺎزل ﮔﺮده اﺳﺖ‪ .‬اي ﻛﺎش ﻣﻦ ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم دﻋﻮت ﺗﻮ ﺗﺎزه ﺟﻮاﻧﻲ ﺑﻮدم! اي ﻛﺎش ﻣﻦ زﻧﺪه ﺑﺎﺷﻢ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ‬ ‫ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪات ﺗﻮ را از ﺷﻬﺮ و دﻳﺎرت آواره ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ! رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اَو‪ ‬ﻣ‪‬ﺨﺮﺟﻲ ﻫ‪‬ﻢ؟« ﻣﮕﺮ آﻧﺎن ﻣﺮا اﺧﺮاج‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؟! ﮔﻔﺖ‪ :‬آري‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻣﺮدي ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺗﻮ‬ ‫آوردهاي ﻧﻴﺎورده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﻫﻤﮕﺎن ﺑﺎ او دﺷﻤﻨﻲ آﻏﺎز ﻛﺮدهاﻧﺪ!‬ ‫اﮔﺮ روزﮔﺎر ﺗﻮ را درﻳﺎﺑﻢ ﺗﻮ را ﻳﺎري ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد! آﻧﮕﺎه‬ ‫ﻃﻮﻟﻲ ﻧﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ ورﻗﻪ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ ،‬و ﻓﺘﺮت وﺣﻲ ﻧﻴﺰ آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ ‪.1‬‬ ‫ﻓﹶﺘﺮﺕ ﻭﺣﻲ‬ ‫راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺪت زﻣﺎن ﻓﺘﺮت وﺣﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻈﺮات و اﻗﻮال‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﺻﺤﻴﺢ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﺪ روزي ﺑﻴﺶ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ‬ ‫رواﻳﺖ اﺑﻦ ﺳﻌﺪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ دارد‪ .‬ﻗﻮل ﻣﺸﻬﻮر‪ ،‬داﻳﺮ ﺑﺮ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺪت زﻣﺎن ﻓﺘﺮت وﺣﻲ ﺳﻪ ﺳﺎل ﻳﺎ دو ﺳﺎل و ﻧﻴﻢ ﺑﻮده اﺳﺖ؛ ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻴﭻ وﺟﻪ درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫در ﭘﻲ ﺑﺎزﻧﮕﺮي رواﻳﺎت و اﻗﻮال اﻫﻞ ﻋﻠﻢ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻓﺘﺮت وﺣﻲ‪،‬‬ ‫ﻧﻜﺘﺔ ﺷﮕﻔﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﻦ آﺷﻜﺎر ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺪﻳﺪهام ﻫﻴﭽﻴﻚ از داﻧﺸﻤﻨﺪان‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و آن اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ اﻳﻦ رواﻳﺎت و اﻗﻮال‬ ‫ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻫﺮ ﺳﺎل ﻣﺎه‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢاﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ح ‪ ،3‬ﺑﺨﺎري اﻳﻦ رواﻳﺖ را ﺑﺎ اﻧـﺪك اﺧﺘﻼﻓـﻲ در ﻋﺒـﺎرت در ﻛﺘـﺎب‬ ‫اﻟﺘﻔﺴﻴﺮ و ﻛﺘـﺎب ﺗﻌﺒﻴـﺮ اﻟﺮؤﻳـﺎ‪ ،‬ح ‪6982 ،4957 -4953 ،3392‬؛ ﺻـﺤﻴﺢ ﻣﺴـﻠﻢ‪،‬‬ ‫ﻛﺘﺎب اﻻﻳﻤﺎن‪ ،‬ح ‪.252‬‬

‫‪150‬‬ ‫رﻣﻀﺎن را‪ -‬در ﻏﺎر ﺣﺮاء اﻗﺎﻣﺖ ﻣﻲﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ آﻳﻴﻦ را ﺳﻪ ﺳﺎل‬ ‫ﭘﻴﺶ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي آﻏﺎز ﻛﺮده ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬وﺳﺎل ﺑﻌﺜﺖ آﺧﺮﻳﻦ ﺳﺎل ﺑﻮده‪ ،‬و ﺑﺎ‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن اﻗﺎﻣﺖ اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ در ﻏﺎر ﺣﺮاء ﭘﺎﻳﺎن‬ ‫ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬و اﻳﺸﺎن ﺑﺎﻣﺪاد روز اول وﻣﺎه ﺷﻮال از ﻏﺎر ﺣﺮاء ﺑﻪ زﻳﺮ‬ ‫ﻣﻲآﻣﺪهاﻧﺪ و راﻫﻲ ﺧﺎﻧﺔ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در رواﻳﺖ ﺻﺤﻴﺤﻴﻦ ﻧﻴﺰ‬ ‫آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﺰول وﺣﻲ ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﻓﺘﺮت ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫اﻳﺸﺎن ﻋﺎزم ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻣﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ رواﻳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ وﺣﻴﻲ ﻛﻪ ﭘﺲ از‬ ‫دورة ﻓﺘﺮت ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺎزل ﺷﺪه‪ ،‬در‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ روز ﺷﻮال‪ ،‬ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﻫﻤﺎن ﻣﺎه رﻣﻀﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺸﺮﻳﻒ ﻧﺒﻮت‬ ‫ﺑﺮ ﻗﺎﻣﺖ آﻧﺤﻀﺮت ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪه ﺷﺪه‪ ،‬ﻓﺮود آﻣﺪه اﺳﺖ؛ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ‬ ‫آﺧﺮﻳﻦ اﻗﺎﻣﺖ و اﻋﺘﻜﺎف ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻏﺎر‬ ‫ﺣﺮاء ﺑﻮده‪ ،‬و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ اﺛﺒﺎت ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬آﻏﺎز ﻧﺰول وﺣﻲ‬ ‫ﺷﺎﻣﮕﺎه روز ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﻓﺘﺮت وﺣﻲ ﺗﻨﻬﺎ ده روز ﺑﻪ ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﻴﺪه‪ ،‬و ﭘﺲ از‬ ‫ﮔﺬﺷﺖ آن ده روز‪ ،‬ﺑﺎﻣﺪاد ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ اول ﺷﻮال ﺳﺎل ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻌﺜﺖ ﺑﺎر‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻧﺰول وﺣﻲ اﺳﺘﻤﺮار ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ و ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻄﻠﺐ راز‬ ‫اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻦ دﻫﺔ آﺧﺮ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺑﻪ ﻣﺠﺎورت ﺑﻴﺖاﷲ و اﻗﺎﻣﺖ و‬ ‫اﻋﺘﻜﺎف در ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام و دﻳﮕﺮ ﻣﺴﺎﺟﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ راز ﻋﻴﺪ ﮔﺮﻓﺘﻦ روز اول‬ ‫ﺷﻮال ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ؛ واﷲ اﻋﻠﻢ‪.‬‬ ‫در اﺛﻨﺎي روزﻫﺎي ﻓﺘﺮت وﺣﻲ‪ -‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ رواﻳﺎت رﺳﻴﺪه‪ -‬ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ - -‬ﮔﺎه آﻧﭽﻨﺎن اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﻣﻲﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ و در ﭘﻲ آن ﺑﺮﻣﻲآﻣﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را از ﻓﺮاز‬ ‫ﻗﻠﻪﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﻛﻮه ﺑﻪ زﻳﺮ اﻓﻜﻨﻨﺪ؛ اﻣﺎ ﻫﺮﺑﺎر ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻗﻠﺔ ﺑﻠﻨﺪي‬ ‫ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺑﻪ ژرﻓﺎي درهﻫﺎي ﻋﻤﻴﻖ ﺑﻴﺎﻓﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ‬

‫در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﻧﻤﻮدار ﻣﻲﺷﺪه و ﻣﻲﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺗﻮ ﺑﺮاﺳﺘﻲ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪاﻳﻲ! و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺟﻮش و ﺧﺮوش درون آن ﺣﻀﺮت‬ ‫ﺗﺴﻜﻴﻦ ﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻪ و آرام ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬و از ﻛﻮه ﺑﻪ زﻳﺮ ﻣﻲآﻣﺪه و‬ ‫ﺑﺎزﻣﻲﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ؛ و ﺑﺎز‪ ،‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﻣﺪﺗﻲ ﻧﺰول وﺣﻲ ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ‬ ‫ﻣﻲاﻓﺘﺎده‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻛﺎر راﺗﻜﺮار ﻣﻲﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎز ﻫﻢ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺑﺮ‬ ‫ﻓﺮاز ﻗﻠﻪ ﻛﻮه ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ در ﺑﺮاﺑﺮﺷﺎن ﻧﻤﻮدار ﻣﻲﺷﺪه و‬ ‫ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻦ ﻳﺎد ﺷﺪه را ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﻲراﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ )ﭼﻨﺪ روز ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪن ﻧﺰول وﺣﻲ( ﺑﺪان‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻮد ﻛﻪ آن ﻫﻴﺠﺎن و دﻫﺸﺖ دروﻧﻲ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬آرام ﮔﻴﺮد‪ ،‬و ﺣﺎﻟﺖ و ﺷﻮق و اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺮاي ﻧﺰول ﻣﺠﺪد وﺣﻲ ﺑﻪ‬ ‫آن ﺣﻀﺮت دﺳﺖ ﺑﺪﻫﺪ‪2‬؛ و ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت دﺳﺖ‬ ‫داد‪ ،‬و ﺑﻪ اﻧﺘﻈﺎر آﻣﺪن وﺣﻲ اﻟﻬﻲ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ دو ﻣﺮﺗﺒﻪ اﻳﺸﺎن را ﺑﺎ‬ ‫ﻧﺰول ﻣﺴﺘﻤﺮ وﺣﻲ ﮔﺮاﻣﻲ داﺷﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫»ﻳﻚ ﻣﺎه ﺗﻤﺎم در ﻏﺎر ﺣﺮاء اﻋﺘﻜﺎف ﻛﺮده ﺑﻮدم‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ دورة‬ ‫اﻋﺘﻜﺎف ﺑﻪ ﺳﺮآﻣﺪ از داﻣﻨﺔ ﻛﻮه ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪم؛ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺷﺖ ﭘﺎي‬ ‫ﻧﻬﺎدم ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻣﺮا ﺻﺪا ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻢ‪،‬‬ ‫ﭼﻴﺰي ﻧﺪﻳﺪم؛ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻢ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻧﺪﻳﺪم؛ روﺑﺮو ﻧﮕﺎه‬ ‫ﻛﺮدم‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻧﺪﻳﺪم؛ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻧﮕﺎه ﻛﺮدم‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻧﺪﻳﺪم؛ ﺳﺮم را ﺑﺎﻻ‬ ‫ﻛﺮدم‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻲدﻳﺪم‪ ،‬دﻳﺪم؛ آن ﻓﺮﺷﺘﻪاي ﻛﻪ در ﻏﺎر ﺣﺮاء ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺰد ﻣﻦ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻴﺎن آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ روي ﻳﻚ ﻛﺮﺳﻲ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫وﺣﺸﺖ ﺳﺮاﺳﺮ وﺟﻮدم را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻧﻘﺶ زﻣﻴﻦ ﺷﺪم‪.‬‬ ‫ﻧﺰد ﺧﺪﻳﺠﻪ آﻣﺪم و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬زﻣﻠﻮﻧﻲ‪ ،‬زﻣﻠﻮﻧﻲ‪ ،‬دﺛﺮوﻧﻲ‪ ،‬دﺛﺮوﻧﻲ! ﻣﺮا‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ح ‪.6982‬‬ ‫‪ -2‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.27‬‬

‫‪152‬‬ ‫ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻴﺪ‪ ...‬و ﺑﺮ ﺳﺮ و روي ﻣﻦ آب ﺳﺮد ﺑﭙﺎﺷﻴﺪ! آﻧﮕﺎه اﻳﻦ آﻳﺎت ﻧﺎزل‬ ‫ﺷﺪ‪:‬‬ ‫ﻚ ﹶﻓ ﹶﻄﻬ‪ ‬ﺮ * ﻭ‪‬ﺍﻟﺮ‪ ‬ﺟ ‪‬ﺰ‬ ‫ﻚ ﹶﻓ ﹶﻜﺒ‪ ‬ﺮ * ‪‬ﻭ‪‬ﺛﻴ‪‬ﺎ‪‬ﺑ ‪‬‬ ‫﴿ﻳ‪‬ﺎ ﹶﺃﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤﺪ‪‬ﺛﱢ ‪‬ﺮ * ﹸﻗ ‪‬ﻢ ﹶﻓﹶﺄ‪‬ﻧ ‪‬ﺬ ‪‬ﺭ * ‪‬ﻭ ‪‬ﺭﺑ‪ ‬‬

‫ﺠ ‪‬ﺮ﴾‪.١‬‬ ‫ﻓﹶﺎ ‪‬ﻫ ‪‬‬

‫ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﺎت ﭘﻴﺶ از واﺟﺐ ﺷﺪن ﻧﻤﺎز ﺑﻮد؛ ﭘﺲ از آن ﺗﻨﻮر وﺣﻲ‬ ‫داغ ﺷﺪ و ﻧﺰول وﺣﻲ اﺳﺘﻤﺮار ﻳﺎﻓﺖ‪.2‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﺎت‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﻲ رﺳﺎﻟﺖ ﺧﺎﺗﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ آﻏﺎز ﺑﻌﺜﺖ اﻳﺸﺎن‪،‬‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازة ﻓﺘﺮت وﺣﻲ ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد‪ ،‬و ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺗﺒﻴﻴﻦ و اﺑﻼغ دو‬ ‫ﻧﻮع وﻇﻴﻔﻪ ﺑﺮاي آن ﺣﻀﺮت اﺳﺖ‪ ،‬و ﺿﻤﻨﺎً‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ اﻗﺪام ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ اﻣﻮر را ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي آن ﺣﻀﺮت ﺑﺮﻣﻲﺷﻤﺮد‪.‬‬ ‫ﻧﻮع اول‪ :‬وﻇﻴﻔﺔ اﺑﻼغ و اﻧﺬار؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در آﻳﺔ ﺷﺮﻳﻔﺔ ﴿ ﹸﻗ ‪‬ﻢ ﹶﻓﹶﺄ‪‬ﻧ ‪‬ﺬ ‪‬ﺭ﴾‬ ‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮدﻣﺎن را از ﻋﺬاب ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺣﺬر دار‪ ،‬ﻛﻪ اﮔﺮ از اﻳﻦ‬ ‫ﻛﺠﺮويﻫﺎ و ﮔﻤﺮاﻫﻲﻫﺎ و ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪاﻳﺎن دﻳﮕﺮ ﺟﺰ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬و‬ ‫ﺷﺮك آوردن ﺑﻪ ﺧﺪا در ذات و ﺻﻔﺎت و ﺣﻘﻮق و اﻓﻌﺎل‪ ،‬دﺳﺖ‬ ‫ﺑﺮﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪن آﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ ﺣﺘﻤﻲ اﺳﺖ!‬ ‫ﻧﻮع دوم‪ :‬وﻇﻴﻔﺔ ﺗﻄﺒﻴﻖ اواﻣﺮ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺧﻮﻳﺶ و‬ ‫ﺗﻌﻬﺪ و اﻟﺘﺰام دروﻧﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺟﺮاي آن‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻨﻮﺳﻴﻠﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺧﺸﻨﻮدي‬ ‫ﺧﺪاي ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ ،‬و اﺳﻮة ﺣﺴﻨﻪ و اﻟﮕﻮﻳﻲ ﻧﻴﻜﻮ ﺑﺮاي‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﺔ اﻫﻞ اﻳﻤﺎن ﮔﺮدد؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در آﻳﺎت ﺑﻌﺪي آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻨﺎي‬ ‫ﮏ ﻓﹶﮑﺒ‪‬ﺮ‪ ﴾‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﺧﺪاي ﺧﻮدت را ﺑﺰرگ ﺑﺪار‪ ،‬و در‬ ‫﴿ﻭ‪‬ﺭﺑ‪ ‬‬ ‫ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﺧﺪاي ﺧﻮﻳﺶ ﻫﻴﭽﻜﺲ را ﺷﺮﻳﻚ ﻣﮕﺮدان‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻇﺎﻫﺮ‬ ‫ﻚ ﹶﻓ ﹶﻄﻬ‪ ‬ﺮ﴾ ﻫﻤﺎن ﭘﺎﻛﻴﺰه ﮔﺮداﻧﻴﺪن و ﭘﺎك ﻧﮕﺎه‬ ‫ﻛﻼم در آﻳﺔ ﺷﺮﻳﻔﺔ ﴿ ‪‬ﻭ‪‬ﺛﻴ‪‬ﺎ‪‬ﺑ ‪‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮرة ﻣﺪ‪‬ﺛﺮ‪ ،‬آﻳﺎت ‪.5-1‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺳـﻮرة اﻟﻤـﺪﺛﺮ‪ ،‬ﺑـﺎب ‪ 1‬ﺑـﻪ ﺑﻌـﺪ‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪447-445‬؛ ﻧﻴـﺰ‪،‬‬ ‫ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻻﻳﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،144‬ح ‪.257‬‬

‫داﺷﺘﻦ ﺟﺎﻣﻪ و ﺗﻦ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا‪ ،‬آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﺗﻜﺒﻴﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ و در ﭘﻴﺸﮕﺎه‬ ‫ﺧﺪا ﻣﻲاﻳﺴﺘﺪ‪ ،‬روا ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻪاش ﻧﺠﺲ و آﻟﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬اﻋﻤﺎل‬ ‫ﺠ ‪‬ﺮ﴾‬ ‫و اﺧﻼق ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ اوﻟﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻨﺎي ﴿ﻭ‪‬ﺍﻟﺮ‪ ‬ﺟ ‪‬ﺰ ﻓﹶﺎ ‪‬ﻫ ‪‬‬ ‫اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ‪ :‬از ﻣﻮﺟﺒﺎت و ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﺨﻂ و ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را دور‬ ‫ﮔﺮدان! و اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ از راه اﻟﺘﺰام ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري و ﺗﺮك ﻣﻌﺼﻴﺖ‬ ‫ﺴ‪‬ﺘ ﹾﻜ‪‬ﺜ ‪‬ﺮ﴾ ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬وﻗﺘﻲ اﺣﺴﺎن‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﴿ﻭ‪‬ﻻ ‪‬ﺗ ‪‬ﻤ‪‬ﻨ ‪‬ﻦ ‪‬ﺗ ‪‬‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭘﺎداش آن را از ﻣﺮدم ﺑﺨﻮاﻫﻲ‪ ،‬ﻳﺎ در ﻫﻤﻴﻦ رواﺑﻂ دﻧﻴﻮي‬ ‫اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻲ ﻛﻪ اﺣﺴﺎﻧﻲ ﺑﺮﺗﺮ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ روا دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫آﺧﺮﻳﻦ آﻳﻪ از اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻳﺎدآوري اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺑﻪ دﻳﻦ و آﻳﻴﻨﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ دﻳﻦ و آﻳﻴﻦ ﻣﺮدم روزﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدد؛ و ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫و آﻧﺎن را از ﻋﺬاب و ﺑﺮﺧﻮرد ﺷﺪﻳﺪ او ﺑﺮﺣﺬر ﻣﻲدارد‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫اﻧﺘﻈﺎر اﻧﻮاع آزار و ﺷﻜﻨﺠﻪ را از ﺳﻮي آﻧﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ از اﻳﻦ رو‪،‬‬ ‫ﺻﹺﺒ ‪‬ﺮ﴾‪.‬‬ ‫ﻚ ﻓﹶﺎ ‪‬‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ ﴿ :‬ﻭ‪‬ﻟ ‪‬ﺮﺑ‪ ‬‬ ‫واﻧﮕﻬﻲ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻊ اﻳﻦ آﻳﺎت‪ ،‬در ﺑﺮدارﻧﺪة ﻳﻚ ﻧﺪاي آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ‬ ‫ﻃﻨﻴﻦ دلاﻧﮕﻴﺰ ﺻﺪاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺒﻴﺮ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻲ از اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺒﻲ‬ ‫اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاي اﻳﻦ اﻣﺮ ﻋﻈﻴﻢ درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ آن ﺣﻀﺮت را ﺑﺎ اﻳﻦ ﺧﻄﺎب اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﻲ‬ ‫از ﺧﻮاب و راﺣﺖ و آﺳﺎﻳﺶ ﺟﺪا ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳﻮي ﺟﻬﺎد و ﻣﺒﺎرزه و‬ ‫رﻧﺞ و ﻣﺸﻘﺖ ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬ ‫﴿ﻳ‪‬ﺎ ﹶﺃﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤﺪ‪‬ﺛﱢ ‪‬ﺮ * ﹸﻗ ‪‬ﻢ ﹶﻓﹶﺄ‪‬ﻧ ‪‬ﺬ ‪‬ﺭ﴾ ﮔﻮﻳﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬ ‫ﺧﻮدش زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻲﺧﻴﺎل و آﺳﻮده زﻳﺴﺖ ﻛﻨﺪ؛‬ ‫اﻣﺎ‪ ،‬ﺗﻮ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎر ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ را ﺑﺮ دوش داري‪ ،‬ﺗﻮ راﺑﺎ ﺧﻮاب ﭼﻪ‬ ‫ﻛﺎر؟! ﺗﻮ را ﺑﺎ آﺳﺎﻳﺶ ﭼﻪ ﻛﺎر؟! ﺗﻮ را ﺑﺎ ﺑﺴﺘﺮ ﻧﺮم و ﮔﺮم ﭼﻪ ﻛﺎر؟! ﺗﻮ‬ ‫را ﺑﺎ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ آرام و ﺗﻮأم ﺑﺎ ﻋﻴﺶ و ﻋﺸﺮت ﭼﻪ ﻛﺎر؟! ﺑﺮاي اﻣﺮ ﻋﻈﻴﻤﻲ‬ ‫ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﺗﻮ را ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ ،‬و آن وﻇﻴﻔﺔ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮ درﻧﻈﺮ‬

‫‪154‬‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺎﺧﻴﺰ! ﺑﺮاي ﻛﺎر و ﻛﻮﺷﺶ و رﻧﺞ و ﺗﻌﺐ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺎﺧﻴﺰ! ﺑﻪ ﭘﺎﺧﻴﺰ‪ ،‬ﻛﻪ وﻗﺖ ﺧﻮاب و راﺣﺖ ﺳﭙﺮي ﺷﺪه‪ ،‬و از ﭘﺲ اﻣﺮوز‪،‬‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻴﺪار ﺧﻮاﺑﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ و ﻣﺒﺎرزة ﻃﺎﻗﺖﻓﺮﺳﺎي دراز‬ ‫ﻣﺪت! ﺑﻪ ﭘﺎﺧﻴﺰ و ﺑﺮاي اﻳﻦ اﻣﻮر آﻣﺎده و ﻣﻬﻴﺎ ﺷﻮ‪.‬‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺑﺰرگ اﺳﺖ و ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬را از ﺑﺴﺘﺮ ﻧﺮم در ﺧﺎﻧﺔ آﺳﻮده و آرام و ﻛﺎﻧﻮن ﮔﺮم ﺧﺎﻧﻮاده‬ ‫ﺟﺎﻳﻜﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ او را ﺑﻪ ﻛﺎم ازدﺣﺎم‪ ،‬و ﻛﺎﻧﻮن ﻏﻮﻏﺎ و ﺑﻠﻮاي‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﺎﻓﻜﻨﺪ‪ ،‬و آن ﺣﻀﺮت را ﺑﺎ ﮔﺮدوﻧﺔ ﮔﺮدان اﺣﺴﺎﺳﺎت و‬ ‫ﻋﻮاﻃﻒ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬و واﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﺗﻠﺦ و ﺷﻴﺮﻳﻦ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ درﮔﻴﺮ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫آري‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎن »ﻗﻢ«‬ ‫از ﺟﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ ،‬و از آن ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﺪت ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﺗﻤﺎم‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪،‬‬ ‫اﺳﺘﻮار و ﭘﺎﻳﺪار اﻳﺴﺘﺎد‪ ،‬و ﻟﺤﻈﻪاي اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻧﻜﺮد و ﻧﻴﺎﺳﻮد‪ ،‬و ﺣﺘﻲ‬ ‫دﻗﻴﻘﻪاي ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻳﺎ ﺧﺎﻧﻮادهاش زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻜﺮد‪ .‬از ﺟﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮﭘﺎي اﻳﺴﺘﺎد و ﻛﺎر دﻋﻮت اﻟﻲاﷲ را ﺳﺎﻣﺎن داد‪ .‬ﺑﺎر ﺳﻨﮕﻴﻦ اﻳﻦ‬ ‫رﺳﺎﻟﺖ ﻋﻈﻴﻢ را ﺑﺮ دوش ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬و ﻫﻴﭽﮕﺎه اﺣﺴﺎس ﺧﺴﺘﮕﻲ و‬ ‫درﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﻧﻜﺮد‪ .‬ﺑﺎر اﻣﺎﻧﺖ ﺑﺰرگ اﻟﻬﻲ و آﺳﻤﺎﻧﻲ را در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ و‬ ‫اوﺿﺎع و اﺣﻮال زﻣﻴﻨﻲ ﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺑﺸﺮﻳﺖ‪ ،‬و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺒﺮد و ﻣﺒﺎرزه در ﻣﻴﺪانﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد و ﻣﺘﻨﻮ‪‬ع‬ ‫را ﻳﻚ ﺗﻨﻪ ﻋﻬﺪهدار ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻣﺘﺠﺎوز از ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل‪ ،‬در ﻣﻴﺪان ﻧﺒﺮد ﺑﻲاﻣﺎن‬ ‫زﻳﺴﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻫﺮﻛﺲ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮد‪ .‬از ﻟﺤﻈﻪاي ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺪاي‬ ‫ﭘﺮﻃﻨﻴﻦ و ارﺟﻤﻨﺪ آﺳﻤﺎﻧﻲ را ﺷﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻔﺲ واﭘﺴﻴﻦ را ﻛﺸﻴﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺎري‪ ،‬وي را از ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻛﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﺎزﻧﺪاﺷﺖ؛‬ ‫زﻳﺮا‪ ،‬ﻫﻴﻤﻨﺔ وﻇﻴﻔﻪ و ﺗﻜﻠﻴﻒ را آﻧﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ و ﺷﺎﻳﺪ درﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد!‪...‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺎ و از ﺟﺎﻧﺐ ﻗﺎﻃﺒﺔ ﺑﺸﺮﻳﺖ‪ ،‬آﻧﺤﻀﺮت را ﺑﺎ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬ ‫ﺟﺰاي ﺧﻴﺮ ﭘﺎداش دﻫﺎد‪.‬‬

‫ﺻﻔﺤﺎت آﺗﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮي ﻛﻮﭼﻚ ﺷﺪه و ﺳﻄﺤﻲ از اﻳﻦ ﻧﺒﺮد‬ ‫ﺑﻲاﻣﺎن و ﺟﻬﺎد ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﻃﺎﻗﺖﻓﺮﺳﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻃﻮل اﻳﻦ ﻣﺪت ﭘﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺍﻧﻮﺍﻉ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻥ ﻭﺣﻲ‬ ‫ﭘﻴﺶ از وارد ﺷﺪن ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻳﻌﻨﻲ ﺟﻬﺎد و ﻧﺒﺮد‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ ،-‬ﻧﻴﻜﻮﺗﺮ ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ اﺳﺘﻄﺮاداً ﺑﻪ ﺑﻴﺎن‬ ‫اﻧﻮاع وﺣﻲ و ﻣﺮاﺗﺐ آن ﺑﭙﺮدازم‪ .‬اﺑﻦ ﻗﻴﻢ‪ ،‬در ﻣﻘﺎم ﻳﺎد ﻛﺮد ﻣﺮاﺗﺐ و‬ ‫درﺟﺎت وﺣﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫‪ .1‬رؤﻳﺎي ﺻﺎدﻗﻪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺳﺮآﻏﺎز ﻧﺰول وﺣﻲ اﻟﻬﻲ ﺑﺮ ﺣﻀﺮت ﺧﺘﻤﻲ‬ ‫ﻣﺮﺗﺒﺖ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .2‬اﻟﻘﺎي ﻣﻌﺎﻧﻲ و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺮﺷﺘﺔ وﺣﻲ در ذﻫﻦ و ﻗﻠﺐ آن‬ ‫ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﺑﺪون آﻧﻜﻪ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﺷﺘﺔ وﺣﻲ را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﻧﺒﻮي ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﻥ ﺭﻭﺡ ﺍﻟﻘﺪﺱ ﻧﻔﺚ ﰲ ﺭﻭﻋﻲ ﺃﻧﻪ ﻟﻦ ﲤﻮﺕ ﻧﻔﺲ ﺣﱴ ﺗﺴﺘﮑﻤﻞ ﺭﺯﻗﹶﻬﺎ‪،‬‬

‫ﻓﺎﺗﻘﻮﺍ ﺍﷲ ﻭﺃﲨﻠﻮﺍ ﰲ ﺍﻟﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻭﻻ ﳛﻤﻠﻨﮑﻢ ﺍﺳﺘﺒﻄﺎ ُﺀ ﺍﻟﺮﺯﻕ ﻋﻠﻰ ﺃﻥ‬ ‫ﺗﻄﻠﺒﻮﻩ ﲟﻌﺼﻴﺔ ﺍﷲ؛ ﻓﺈﻥ ﻣﺎ ﻋﻨﺪ ﺍﷲ ﻻ ﻳﻨﺎﻝ ﺇﻻ ﺑﻄﺎﻋﺘﻪ(‪.‬‬

‫»روحاﻟﻘﺪس اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ را در ذﻫﻦ ﻣﻦ اﻟﻘﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻣﺰه‬ ‫ﻣﺮگ را ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﭼﺸﻴﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﭘﻴﺶ از آن رزق و روزياش‬ ‫را در اﻳﻦ دﻧﻴﺎ ﺗﻤﺎم و ﻛﻤﺎل درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ! ﺣﺎل ﻛﻪ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬در ﭘﺮﺗﻮ ﺗﻘﻮاي اﻟﻬﻲ »اﺟﻤﺎل در ﻃﻠﺐ«‬ ‫)زﻳﺒﻨﺪه و ﻧﻴﻜﻮ ﻛﺴﺐ درآﻣﺪ ﻛﺮدن( را ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬و اﻧﺪﻛﻲ‬ ‫دﻳﺮﺗﺮ رﺳﻴﺪن رزق و روزي‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ آن وا ﻧﺪارد ﻛﻪ از راه‬ ‫ﻣﻌﺼﻴﺖ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺧﺪا ﺑﻪ رزق و روزي ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﺮﺳﻴﺪ!‬ ‫زﻳﺮا‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪوﺧﺘﻪﻫﺎي ارزﺷﻤﻨﺪ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺰ از راه ﻃﺎﻋﺖ‬ ‫و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري او ﻧﻤﻲﺗﻮان دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ«‪.‬‬

‫‪156‬‬ ‫‪ .3‬ﺗﺠﺴ‪‬ﻢ ﻓﺮﺷﺘﻪ وﺣﻲ ﻧﺰد آن ﺣﻀﺮت در ﻗﺎﻟﺐ ﻳﻚ ﻓﺮد ﻋﺎدي و‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮت را ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬و اﻳﺸﺎن ﻫﺮ آﻧﭽﻪ را‬ ‫ﻛﻪ او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ درﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ؛ در اﻳﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ از وﺣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺎه ﺑﺮﺧﻲ از‬ ‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻓﺮﺷﺘﻪ وﺣﻲ را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ﻧﺰول وﺣﻲ ﺑﺎ ﺻﺪاﻳﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺻﺪاي ﺑﺎﻧﻚ ﺟﺮَس‪ ،‬ﻛﻪ ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮﻳﻦ‬ ‫و دﺷﻮارﺗﺮﻳﻦ اﻧﻮاع وﺣﻲ ﺑﺮاي آن ﺣﻀﺮت ﺑﻮده‪ .‬و ﻣﻮﺟﺐ آن ﻣﻲﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﺷﺘﺔ وﺣﻲ را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺎزﻧﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‪ .‬دﺷﻮاري و ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ از وﺣﻲ ﭼﻨﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺮﻣﺎي ﺳﺨﺖ ﻗﻄﺮات‬ ‫ﻋﺮق ﺑﺮ ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ آن ﺣﻀﺮت ﻣﻲﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﻳﺎ ﭼﻨﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ در‬ ‫ﺣﺎل ﻧﺰول وﺣﻲ از اﻳﻦ ﻧﻮع‪ ،‬اﮔﺮ ﺳﻮار ﺑﺮ ﭼﺎرﭘﺎﻳﻲ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬آن ﭼﺎرﭘﺎ‬ ‫ﺑﻲاﺧﺘﻴﺎر ﺷﻜﻢ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻣﻲﭼﺴﺒﺎﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﺑﺎر‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ران‬ ‫ﭘﺎي آن ﺣﻀﺮت در ﻣﺠﺎورت ران ﭘﺎي زﻳﺪﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮد‪ ،‬وﺣﻴﻲ از اﻳﻦ‬ ‫ﻧﻮع ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ وﺣﻲ‪ ،‬آﻧﭽﻨﺎن ﭘﺎي آن ﺣﻀﺮت را ﺗﺤﺖ‬ ‫ﻓﺸﺎر ﻗﺮار داد ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﭘﺎي زﻳﺪﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺸﻜﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .5‬ﻧﺰول ﻓﺮﺷﺘﺔ وﺣﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺻﻠﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﺮ‬ ‫آن ﺻﻮرت آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ از وﺣﻲ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﺔ وﺣﻲ ﻫﺮ‬ ‫آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اراده ﻓﺮﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ او وﺣﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ اﻳﻦ ﻧﻮع از‬ ‫وﺣﻲ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺳﻮرة ﻧﺠﻢ ﻳﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬دو ﻧﻮﺑﺖ ﺑﺮاي‬ ‫رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬روي داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .6‬وﺣﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺷﺐ ﻣﻌﺮاج ﺑﺮ‬ ‫ﻓﺮاز آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ وﺟﻮب ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﻳﻮﻣﻴﻪ و ﺑﻌﻀﻲ اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻋﻲ دﻳﮕﺮ را ﺑﻪ‬ ‫اﻳﺸﺎن وﺣﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬ ‫‪ .7‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺑﺪون وﺳﺎﻃﺖ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪،‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮان ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ از وﺣﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻊ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺢ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﺑﺮاي‬

‫ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺛﺒﻮت آن ﺑﺮاي‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺣﺪﻳﺚ اﺳﺮاء اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺮﺗﺒﺔ ﻫﺸﺘﻢ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي وﺣﻲ اﻟﻬﻲ ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت‬ ‫اﻓﺰودهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن‪ ،‬روﻳﺎروي و‬ ‫ﺑﻲﭘﺮده‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف ﻧﺰد ﺳﻠﻒ و ﺧﻠﻒ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.1‬‬

‫‪ -1‬زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،18‬ﺑﺎ اﻧﺪﻛﻲ ﺗﻠﺨﻴﺺ در ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ و ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻫﺸﺘﻢ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ دو‪‬م‬ ‫دﻋﻮت ﻣﺨﻔﻲ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺍﻭ‪‬ﻝ ﺩﻋﻮﺕ‪ ،‬ﺳﻪ ﺳﺎﻝ ﺩﻋﻮﺕ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ‬ ‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻧﺎزل ﺷﺪن آﻳﺎت ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﻮرة ﻣﺪ‪‬ﺛﺮ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ آوردﻳﻢ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاي دﻋﻮت ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ‪ -‬ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ و ﺗﻌﺎﻟﻲ‪ -‬ﺑﻪ‬‫ﭘﺎﺧﺎﺳﺘﻨﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ آن ﺣﻀﺮت ﻣﺮدﻣﻲ ﺑﻲﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﺟﺰ‬ ‫ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﻲ و وﺛﻨﻴﺖ دﻳﻦ و آﺋﻴﻨﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺪران و ﻧﻴﺎﻛﺎﻧﺸﺎن را ﺑﺮ آن دﻳﻦ‬ ‫و آﻳﻴﻦ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬دﻟﻴﻞ و ﺑﺮﻫﺎن دﻳﮕﺮي ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ؛ و ﺟﺰ ﻏﻴﺮت ﺟﺎﻫﻼﻧﻪ و ﺣﻤﻴﺖ و‬ ‫ﻓﺨﺮ و ﻣﺒﺎﻫﺎت ﺑﻲاﺳﺎس‪ ،‬از اﺧﻼق اﻧﺴﺎﻧﻲ ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ؛ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺸﻜﻼت‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎ ﻫﻴﭻ راهﺣﻞ دﻳﮕﺮي ﺑﺠﺰ ﺷﻤﺸﻴﺮ آﺷﻨﺎ ﻧﺒﻮدﻧﺪ؛ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺻﺪارت و‬ ‫زﻋﺎﻣﺖ دﻳﻦ و دﻧﻴﺎي ﻣﺮدم در ﺟﺰﻳﺮهاﻟﻌﺮب ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﺮﻛﺰ اﺻﻠﻲ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫ﻣﻜﻪ را در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﻮد را ﺿﺎﻣﻦ ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﻬﺪاري ﻛﻴﺎن آن ﻣﻌﺮﻓﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرد ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ وﺿﻌﻴﺖ و ﺑﺎ ﭼﻨﺎن ﻣﺨﺎﻃﺒﺎﻧﻲ اﻗﺘﻀﺎي‬ ‫آن را داﺷﺖ ﻛﻪ دﻋﻮت آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬در آﻏﺎز ﻛﺎر‪ ،‬ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻳﻜﺒﺎره و‬ ‫ﺑﻄﻮر ﻏﻴﺮﻣﻨﺘﻈﺮه ﺑﺎ دﻋﻮت آﺳﻤﺎﻧﻲ اﺳﻼم روﻳﺎروي ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮﻧﻴﺎﺷﻮﺑﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﭘﻴﺸﺘﺎﺯ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﺳﻼم را‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮﻳﻦ ﻛﺴﺎن از ﺧﺎﻧﺪان و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان و دوﺳﺘﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻋﺮﺿﻪ ﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪ .‬آن‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ؛ اﺑﺘﺪا ﺑﺴﺘﮕﺎن و دوﺳﺘﺎﻧﺸﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮي اﺳﻼم ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ اﻣﻴﺪ ﺧﻴﺮي از آﻧﺎن ﻣﻲرﻓﺖ؛ اﻳﺸﺎن آﻧﺎن را ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫آﻧﺎن اﻳﺸﺎن را ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ؛ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺟﺰ راﺳﺘﻲ و درﺳﺘﻲ در‬

‫ﻛﺎرﺷﺎن ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻫﻤﻪ را ﺑﻪ اﺳﻼم ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬از ﻣﻴﺎن اﻳﻦ اﻓﺮاد‪ ،‬ﻛﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ‬ ‫رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﺟﻼﻟﺖ ﻗﺪر و راﺳﺘﻲ و درﺳﺘﻲ آن ﺣﻀﺮت‬ ‫ﻫﻴﭽﮕﺎه ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﺗﺮدﻳﺪي ﺑﻪ دل راه ﻧﻤﻲدادﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ دﻋﻮت آن ﺣﻀﺮت را‬ ‫اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﺳﺎﺑﻘﻴﻦ او‪‬ﻟﻴﻦ« ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫درﺻﺪر آﻧﺎن ﻫﻤﺴﺮ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ام‪‬اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﺧﺪﻳﺠﺔ ﺑﻨﺖ ﺧﻮﻳﻠﺪ؛‬ ‫و ﺑﺮدة آزاد ﺷﺪة وي‪ ،‬زﻳﺪﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ ﺑﻦ ﺷﺮاﺣﻴﻞ ﻛﻠﺒﻲ‪ ،1‬ﭘﺴﺮﻋﻤﻮي اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ‬ ‫اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ‪ -‬ﻛﻪ ﻧﻮﺟﻮان و ﺗﺤﺖ ﻛﻔﺎﻟﺖ رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮد‪ ،-‬و‬ ‫دوﺳﺖ ﺻﻤﻴﻤﻲ اﻳﺸﺎن‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮﺻﺪﻳﻖ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﻛﻪ در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ روز دﻋﻮت‪ ،‬اﺳﻼم‬ ‫آوردﻧﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ در راﺳﺘﺎي دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮي اﺳﻼم ﻓﻌﺎل ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬وي ﻣﺮدي ﻧﺮﻣﺨﻮي‬ ‫و دوﺳﺖداﺷﺘﻨﻲ و ﺧﻮش ﻣﺸﺮب و ﺧﻮش اﺧﻼق و دﺳﺖ و دل ﺑﺎز ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺮدان ﻗﻮم‬ ‫و ﻗﺒﻴﻠﻪاش ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ داﻧﺸﻮري و ﻣﺮدﻣﺪاري و ﺧﺒﺮﮔﻲ وي در ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻧﺰد او‬ ‫آﻣﺪ و ﺷﺪ داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺎ او دﻣﺴﺎز ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻴﺰ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان و دوﺳﺘﺎن و‬ ‫ﻫﻤﻨﺸﻴﻨﺎﻧﺶ را ﻛﻪ ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد او ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬در ﭘﺮﺗﻮ دﻋﻮت و‬ ‫ﺗﺒﻠﻴﻎ اﺳﻼم ﺗﻮﺳﻂ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ ،-‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن اﻣﻮي؛ زﺑﻴﺮﺑﻦ‬ ‫ﻋﻮام اﺳﺪي؛ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻮف زﻫﺮي؛ ﺳﻌﺪﺑﻦ اﺑﻲ وﻗﺎص زﻫﺮي؛ و ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻦ‬ ‫‪ -1‬وي در ﻳﻜﻲ از ﺟﻨﮓﻫﺎ اﺳﻴﺮ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺮده زرﺧﺮﻳﺪ او را ﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪﻳﺠـﻪ ﻧﺨﺴـﺖ وي‬ ‫را ﺑﻪ ﻣﻠﻜﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ درآورد و ﺳﭙﺲ او را ﺑﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑﺨﺸـﻴﺪ‪ .‬ﭘـﺪر و‬ ‫ﻋﻤﻮﻳﺶ آﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ او را ﺑﻪ ﻧﺰد ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪاش ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻨﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬وي رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫را ﺑﺮ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪ و ﺧﺎﻧﺪاﻧﺶ ﺗﺮﺟﻴﺢ داد‪ .‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴـﺰ وي را‬ ‫ﺑﺮﺣﺴﺐ آداب و روﺳﻢ ﻗﻮم ﻋـﺮب ﺑـﻪ ﻓﺮزﻧـﺪي ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬و ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﺟﻬـﺖ‪ ،‬او را زﻳـﺪﺑﻦ ﻣﺤﻤـﺪ‬ ‫ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼم ﭘﺪرﺧﻮاﻧﺪﮔﻲ را ﺑﺎﻃﻞ اﻋـﻼم ﻛـﺮد‪ .‬وي در ﺟﻨـﮓ ﻣﻮﺗـﻪ در ﻣـﺎه‬ ‫ﺟﻤﺎدياﻻوﻟﻲ‪ ،‬ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪ‪.‬‬

‫‪160‬‬ ‫ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺗﻴﻤﻲ اﺳﻼم آوردﻧﺪ؛ و اﻳﻦ ﻫﺸﺖ ﻧﻔﺮ‪ 1‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﻴﺸﺘﺎزان و ﭘﻴﺸﻘﺮاوﻻن‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦاﻧﺪ ﻛﻪ در اﺳﻼم آوردن از ﻫﻤﮕﺎن ﺳﺒﻘﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫از ﭘﺲ اﻳﻦ ﮔﺮوه‪» ،‬ﺃﻣﲔ ﻫﺬﻩ ﺍﻷﻣﺔ«‪ 2‬اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪه ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﺟﺮاح از ﺑﻨﻲ ﺣﺎرث ﺑﻦ‬ ‫ﻓﻬﺮ؛ اﺑﻮﺳﻠﻤﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻻﺳﺪ ﻣﺨﺰوﻣﻲ؛ ﻫﻤﺴﺮش ام ﺳﻠﻤﻪ؛ ارﻗﻢ ﺑﻦ اﺑﻲ اﻻرﻗﻢ‬ ‫ﻣﺨﺰوﻣﻲ؛ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﻈﻌﻮن ﺟﻤﺤﻲ؛ دو ﺑﺮادر وي ﻗﺪاﻣﻪ و ﻋﺒﺪاﷲ؛ ﻋﺒﻴﺪه ﺑﻦ ﺣﺎرث‬ ‫ﺑﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﻣﻨﺎف؛ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ زﻳﺪ ﻋﺪوي؛ ﻫﻤﺴﺮش ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﻨﺖ اﻟﺨﻄﺎب ﻋﺪوﻳﻪ‪،‬‬ ‫ﺧﻮاﻫﺮ ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب؛ ﺧﺒﺎب ﺑﻦ ارت ﺗﻤﻴﻤﻲ؛ ﺟﻌﻔﺮﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ؛ ﻫﻤﺴﺮش اﺳﻤﺎء‬ ‫ﺑﻨﺖ ﻋﻤﻴﺲ؛ ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻋﺎص اﻣﻮي؛ ﻫﻤﺴﺮش اﻣﻴﻨﺔ ﺑﻨﺖ ﺧﻠﻒ؛ آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺑﺮادرش‬ ‫ﻋﻤﺮوﺑﻦ ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻋﺎص؛ ﺣﺎﻃﺐ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﺟﻤﺤﻲ؛ ﻫﻤﺴﺮش ﻓﺎﻃﻤﺔ ﺑﻨﺖ ﻣﺠﻠﻞ؛‬ ‫ﺑﺮادرش ﺧﻄﺎب ﺑﻦ ﺣﺎرث؛ ﻫﻤﺴﺮ ﺑﺮادرش ﻓﻜﻴﻬﺔ ﺑﻨﺖ ﻳﺴﺎر؛ ﺑﺮادرش ﻣﻌﻤﺮﺑﻦ‬ ‫ﺣﺎرث؛ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻦ ازﻫﺮ زﻫﺮي؛ ﻫﻤﺴﺮش رﻣﻠﺔ ﺑﻨﺖ اﺑﻲﻋﻮف؛ و ﻧﻌﻴﻢ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ‬ ‫ﻧﺤ‪‬ﺎم ﻋﺪوي اﺳﻼم آوردﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﺎن ﻫﻤﮕﻲ از ﺗﻴﺮهﻫﺎ و ﻃﺎﻳﻔﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻗﺮﻳﺶ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺳﺎﺑﻘﻴﻦ او‪‬ﻟﻴﻦ ﻛﻪ از ﻏﻴﺮ ﻗﺮﻳﺶ در اﺳﻼم آوردن ﭘﻴﺸﺘﺎز ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﻫﺬﻟﻲ؛ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ اﻟﻘﺎري‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﺤﺶ اﺳﺪي؛ ﺑﺮادرش‬ ‫اﺑﻮاﺣﻤﺪﺑﻦ ﺟﺤﺶ؛ ﺑﻼل ﺑﻦ رﺑﺎح ﺣﺒﺸﻲ؛ ﺻﻬﻴﺐ ﺑﻦ ﺳﻨﺎن روﻣﻲ؛ ﻋﻤﺎر ﺑﻦ ﻳﺎﺳﺮ‬ ‫ﻋﻨﺴﻲ؛ ﭘﺪرش ﻳﺎﺳﺮ؛ ﻣﺎدرش ﺳﻤﻴﻪ؛ ﻋﺎﻣﺮﺑﻦ ﻓﻬﻴﺮه‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻇﺎﻫﺮاً ‪ 9‬ﻧﻔﺮ‪ -‬م‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺑﺮاي وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ وي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻟﻘﺐ‪ ،‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ﻣﻨﺎﻗﺐ اﺑﻲ ﻋﺒﻴﺪة ﺑﻦ ﺟﺮاح‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.530‬‬

‫دﻳﮕﺮ زﻧﺎن ﭘﻴﺸﺘﺎز در ﺗﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم‪ ،‬ﺟﺰ آن ﺑﺎﻧﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻳﺎد ﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ام‪ ‬ﻳﻤﻦ؛ ﺑﺮﻛﻪ ﺣﺒﺸﻴﻪ؛ ام‪ ‬اﻟﻔﻀﻞ ﻟﺒﺎﺑﺔ ﻛﺒﺮي ﺑﻨﺖ ﺣﺎرث ﻫﻼﻟﻴﻪ ﻫﻤﺴﺮ‬ ‫ﻋﺒ‪‬ﺎس ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ؛ و آﺳﻤﺎء ﺑﻨﺖ اﺑﻲﺑﻜﺮ ﺻﺪ‪‬ﻳﻖ‪ -‬رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﻤﺎ‪.1‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﺎﻣﺒﺮدﮔﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﺳﺎﺑﻘﻴﻦ او‪‬ﻟﻴﻦ« ﺷﻬﺮت ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ؛ در‬ ‫ﭘﺮﺗﻮ ﺗﺘﺒﻊ و اﺳﺘﻘﺮاي ﺗﺎم‪ ،‬ﺷﻤﺎر دﻗﻴﻖ اﻓﺮادي ﻛﻪ در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﭘﻴﺸﺘﺎزي‬ ‫در اﺳﻼم ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻜﺼﺪ و ﺳﻲ ﺗﻦ ﻣﺮد و زن ﻣﻲرﺳﺪ؛ ﻟﻴﻜﻦ ﺑﻪ دﻗﺖ‬ ‫ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ اﻓﺮاد ﭘﻴﺶ از ﻋﻠﻨﻲ ﺷﺪن دﻋﻮت‪ ،‬اﺳﻼم آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫اﺳﻼم آوردن ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﺔ دﻋﻮت ﻋﻠﻨﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺸﺮﻳﻊ ﻧﻤﺎﺯ‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼم‪ ،‬دﺳﺘﻮر ﺷﺎرع ﻣﻘﺪس داﺋﺮ ﺑﺮ وﺟﻮب ﻧﻤﺎز‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﭘﻴﺶ از اﺳﺮاء‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎً رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻤﺎز‬ ‫ﻣﻲﮔﺰاردهاﻧﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬اﺻﺤﺎب اﻳﺸﺎن ﻧﻤﺎز ﻣﻲﮔﺰاردهاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﭘﻴﺶ از ﺗﺸﺮﻳﻊ ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ ﻳﻮﻣﻴﻪ ﻧﻤﺎز واﺟﺒﻲ در ﻛﺎر ﺑﻮده اﺳﺖ ﻳﺎ‬ ‫ﻧﻪ؟ ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬در آن اوان‪ ،‬ﻳﻚ ﻧﻤﺎز ﭘﻴﺶ از ﻃﻠﻮع آﻓﺘﺎب ‪ ،‬و ﻳﻚ ﻧﻤﺎز ﭘﻴﺶ از‬ ‫ﻏﺮوب آﻓﺘﺎب واﺟﺐ ﺑﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ﺣﺎرث ﺑﻦ اﺑﻲ اﺳﺎﻣﻪ از ﻃﺮﻳﻖ اﺑﻦ ﻟﻬﻴﻌﻪ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﻣﻮﺻﻮل از زﻳﺪﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ رواﻳﺖ‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻪ در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ دﻓﻌﺎت ﻧﺰول وﺣﻲ‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪ و وﺿﻮ را ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻳﺎد داد‪ .‬وﻗﺘﻲ از وﺿﻮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺸﺘﻲ آب ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻋﻮرت ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺎﺷﻴﺪﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﻧﺰدﻳﻚ‬ ‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪262-245‬؛ اﻟﺒﺘﻪ ﻧﺎم ﺑﺮدن ﺑﺮﺧـﻲ از ﻧﺎﻣﺒﺮدﮔـﺎن در‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ وي ﺧﺎﻟﻲ از اﺷﻜﺎل ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪162‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻀﻤﻮن رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻴﺰ ﻧﻈﻴﺮ آن را از ﺑﺮاءﺑﻦ ﻋﺎزب و اﺑﻦ ﻋﺒ‪‬ﺎس‬ ‫رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ اﺑﻦ ﻋﺒ‪‬ﺎس آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬اﻳﻦ از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻓﺮاﺋﺾ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫اﺑﻦ ﻫﺸﺎم ﻳﺎدآور ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﺻﺤﺎﺑﺔ آن‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ وﻗﺖ ﻧﻤﺎز داﺧﻞ ﻣﻲﺷﺪ ﺑﻪ درهﻫﺎي اﻃﺮاف ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻧﻤﺎزﺷﺎن را از ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ روزي دﻳﺪ ﻛﻪ‬ ‫رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ ﻋﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻳﺴﺘﺎدهاﻧﺪ؛ در آنﺑﺎره ﺑﺎ‬ ‫ﻫﺮدوي اﻳﺸﺎن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ؛ اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ اﻣﺮ آﺷﻨﺎ ﺷﺪ‪ ،‬آن دو را اﻣﺮ ﺑﻪ ﺛﺒﺎت‬ ‫ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﻋﺒﺎدﺗﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ]دردوران ﻣﻜّﻲ[ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آن ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫زﻳﺎده ﺑﺮ آن ]در آن دوران[ اﻣﺮ و ﻧﻬﻲ و ﻋﺒﺎدﺗﻲ در ﻛﺎر ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﺣﻲ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺟﻮاﻧﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﺗﺰﻛﻴﺔ ﻧﻔﺲ ﻣﺸﺘﺎق ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻪ؛ و درﺟﻬﺖ ﻣﻜﺎرم اﺧﻼق ﺗﺮﻏﻴﺐ و‬ ‫ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲﻛﺮده‪ ،‬و ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ را آﻧﭽﻨﺎن ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﮔﻮﻳﻲ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺳﺮ آﻧﻬﺎ را ﻣﻲدﻳﺪهاﻧﺪ؛ و ﺑﺎ ﻣﻮاﻋﻆ ﻣﺆﺛﺮ و ﺗﻜﺎن دﻫﻨﺪه دلﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫را روﺷﻦ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪه‪ ،‬و ارواﺣﺸﺎن را ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲﻛﺮده اﺳﺖ؛ و آﻧﺎن را آرام آرام ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻮي ﺟﻮ دﻳﮕﺮي ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﺟﻮي ﻛﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ در آن روزﮔﺎر ﺑﺎ آن ﺧﻮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﺳﻮق ﻣﻲداده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺳﻪ ﺳﺎل ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻮال ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬و دﻋﻮت اﺳﻼم ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺤﺪود ﺑﻪ‬ ‫دﻋﻮتﻫﺎي ﻓﺮدي ﺑﻮد‪ ،‬و ﻫﻨﻮز ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﺠﺎﻣﻊ‬ ‫و ﻣﺤﺎﻓﻞ ﺑﻪ دﻋﻮت ﻋﻠﻨﻲ ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬در ﻧﺰد ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن دﻋﻮت اﺳﻼم ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬ ‫‪ -1‬ﻣﺨﺘﺼﺮه اﻟﺴﻴﺮة‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﷲ اﻟﻨﺠﺪي‪ ،‬ص ‪.88‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪،‬ج ‪ ،1‬ص ‪247‬؛ ﻧﻴﺰ ﻧﻜـ‪ :‬ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻲ داود اﻟﻄﻴﺎﻟﺴﻲ‪ ،‬ص ‪.26‬‬

‫ﺷﺪه‪ ،‬و ﺻﻴﺖ ﺷﻬﺮت اﺳﻼم در ﺷﻬﺮ ﻣﻜﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﺮدم ﻫﻤﻮاره از آن ﺳﺨﻦ‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﺎه ﻧﻴﺰ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺮدم در ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﻼم ﻣﻮﺿﻊ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ‬ ‫از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺘﻢﻫﺎﻳﻲ را روا ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ؛ اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ دﻳﻦ و آﺋﻴﻦ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺗﻌﺮﺿﻲ ﻧﻜﺮده ﺑﻮد‪ ،‬و راﺟﻊ ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﺎن و‬ ‫ﺑﻨﻬﺎﻳﺸﺎن ﺳﺨﻨﻲ ﻧﮕﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬دﻋﻮت اﺳﻼم را ﭼﻨﺪان ﺑﻪ ﺧﺮج ﺑﺮﻧﻤﻲداﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪164‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮ‪‬م‬ ‫دﻋﻮت ﻋﻠﻨﻲ‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻓﺮﻣﺎﻥ ﺍﻧﺬﺍﺭ ﺟﻤﻌﻲ‬ ‫ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ در ﺷﻬﺮ ﻣﻜﻪ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻛﻮﭼﻜﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ﺑﺮادري و ﻫﻤﻴﺎري‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺨﺸﻲ از ﺑﺎر ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺗﺒﻠﻴﻎ رﺳﺎﻟﺖ اﺳﻼم و ﺗﺜﺒﻴﺖ و ﺗﺤﻜﻴﻢ‬ ‫آن را ﺑﺮ دوش ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬وﺣﻲ اﻟﻬﻲ ﺑﺮ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و آن ﺣﻀﺮت را ﺑﻪ ﻋﻠﻨﻲ ﺳﺎﺧﺘﻦ دﻋﻮت‪ ،‬و روﻳﺎروﻳﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺎ ﺟﺒﻬﺔ‬ ‫ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻮﻇﻒ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺻﺎدر ﮔﺮدﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﺑﻮد‪:‬‬ ‫ﲔ﴾‪» .1‬و اﻳﻨﻚ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﻧﺰدﻳﻚ ﺧﻮﻳﺶ را اﻧﺬار‬ ‫ﻚ ﺍﹾﻟﹶﺄ ﹾﻗ ‪‬ﺮﹺﺑ ‪‬‬ ‫ﲑ‪‬ﺗ ‪‬‬ ‫ﺸ‪‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﹶﺃ‪‬ﻧ ‪‬ﺬ ‪‬ﺭ ‪‬ﻋ ‪‬‬ ‫ﻛﻦ«‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﻪ در ﺳﻴﺎق آﻳﺎﺗﻲ ﺟﺎي داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ آﻳﺎت‪ ،‬اﺑﺘﺪا‬ ‫داﺳﺘﺎن ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ ،-‬از آﻏﺎز ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﺗﺎ ﻫﺠﺮت آن ﺣﻀﺮت ﺑﺎ‬ ‫ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ‪ ،‬و داﺳﺘﺎن رﻫﺎﻳﻲ اﻳﺸﺎن از ﭼﻨﮕﺎل ﻓﺮﻋﻮن و ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن‪ ،‬و ﻏﺮق ﺷﺪن‬ ‫ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻓﺮﻋﻮن ﮔﺰارش ﺷﺪه‪ ،‬و اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺮاﺣﻠﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮ‬ ‫دﻋﻮت اﻟﻬﻲ و آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬در روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ ﻓﺮﻋﻮن و‬ ‫ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬درﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﻮﻳﻲ‪ ،‬داﺳﺘﺎن ﻣﻮﺳﻲ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻃﻮل و ﺗﻔﺼﻴﻞ در اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬در ﻛﻨﺎر‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦ دﻋﻮت‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﺷﻌﺮاء‪ ،‬آﻳﻪ ‪.214‬‬

‫اﻟﻬﻲ و آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺧﻮﻳﺶ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﻧﻤﻮدار ﻣﺸﺨﺺ و ﮔﻮﻳﺎﻳﻲ از اﻧﻮاع ﺳﺘﻴﺰ‬ ‫و ﺗﻜﺬﻳﺐ و ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻋﻠﻨﻲ ﻛﺮدن‬ ‫دﻋﻮت در اﻧﺘﻈﺎر داﻋﻴﺎن اﻟﻲاﷲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮاروي آن ﺣﻀﺮت و ﻳﺎراﻧﺸﺎن ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و‬ ‫از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر و ﺑﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺼﻴﺮت و ﺑﻴﻨﺶ ﻻزم را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﻮره ﻋﻼوه ﺑﺮ ﮔﺰارش ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﻓﺮﻋﻮن و ﻗﻮم ﻓﺮﻋﻮن‬ ‫ﻣﺸﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻳﺎد ﻛﺮد ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻛﺎر دﻳﮕﺮ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﻧﺒﻴﺎء اﻟﻬﻲ‪ :‬ﻗﻮم ﻧﻮح؛‬ ‫ﻗﻮ ﻋﺎد؛ ﻗﻮم ﺛﻤﻮد؛ ﻗﻮم اﺑﺮاﻫﻴﻢ؛ ﻗﻮم ﻟﻮط؛ و اﺻﺤﺎب اﻳﻜﻪ؛ ﺗﺎ آن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎم‬ ‫ﺗﻜﺬﻳﺐ آﺧﺮﻳﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪا ﺑﺮﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺟﺎم ﻛﺎرﺷﺎن ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬و در‬ ‫ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻜﺬﻳﺐ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺧﻮﻳﺶ اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻮرد ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬و اﻫﻞ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺴﻦ ﻋﺎﻗﺒﺖ‪ ،‬و ﻓﺮﺟﺎم ﻧﻴﻚ و‬ ‫ﭘﻴﺮوزﻣﻨﺪاﻧﻪ از آن اﻳﺸﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ از آن ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‪.‬‬ ‫ﺩﻋﻮﺕ ﺧﻮﻳﺸﺎﻭﻧﺪﺍﻥ‬ ‫ﭘﺲ از ﻧﺎزل ﺷﺪن اﻳﻦ آﻳﻪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺑﻨﻲ ﻫﺎﺷﻢ‬ ‫را‪ -‬ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان آن ﺣﻀﺮت ﺑﻮدﻧﺪ‪ -‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﮕﻲ آﻣﺪﻧﺪ؛ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺗﻦ از ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻄﻠّﺐ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف ﻫﻤﺮاه آﻧﺎن آﻣﺪﻧﺪ؛ ﻫﻤﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﻫﻢ ﺣﺪود ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺞ ﺗﻦ ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺑﻮﻟﻬﺐ ﭘﻴﺸﺪﺳﺘﻲ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪ ﻋﻤﻮزادﮔﺎن ﺗﻮ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮ‪ ،‬و دﻳﻦ ﮔﺮﻳﺰي را واﮔﺬار! اﻳﻦ را ﻧﻴﺰ ﺑﺪان ﻛﻪ ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺗﻮ آن ﺗﺎب و‬ ‫ﺗﻮان را ﻧﺪارﻧﺪ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺎﻃﺒﺔ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب ﺑﺎﻳﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ ﺳﺰاوارﺗﺮﻳﻦ ﻛﺲ ﺑﺮاي‬ ‫ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ از ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻢ! ﺗﻮ را ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﺪرت ﺑﺲ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﺗﻮ ﺷﻮﻧﺪ؛ و اﮔﺮ ﺑﺮ اﻓﻜﺎر‬ ‫و ﻋﻘﺎﻳﺪت ﭘﺎﻓﺸﺎري ﻛﺮدي‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ درﮔﻴﺮي ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﺮاي ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞﺗﺮ از آن‬

‫‪166‬‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺔ ﻃﻮاﻳﻒ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﻮ ﻓﺮود آﻳﻨﺪ‪ ،‬و ﺟﻤﻠﮕﻲ ﻋﺮب آﻧﺎن را ﻣﺪد‬ ‫رﺳﺎﻧﻨﺪ! ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻫﻴﭽﻜﺲ را ﻧﺪﻳﺪهام ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﺪرش ﺑﺪﺗﺮ از آن ﭼﻴﺰي ﻛﻪ‬ ‫ﺗﻮ آوردهاي ﺑﻴﺎورد! رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﻜﻮت اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و در‬ ‫آن ﻣﺠﻠﺲ ﻫﻴﭻ ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ آﻧﺎن را دﻋﻮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و ﺑﺮاي آﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻄﺎﺑﻪ اﻳﺮاد ﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﳊﻤﺪﷲ‪ ،‬ﺃﲪﺪﻩ ﻭﺃﺳﺘﻌﻴﻨﻪ ﻭﺃﻭﻣﻦ ﺑﻪ ﻭﺃﺗﻮﮐﻞ ﻋﻠﻴﻪ‪ ،‬ﻭﺃﺷﻬﺪ ﺃﻥ ﻻ ﺇﻟﻪ ﺇﻻ ﺍﷲ ﻭﺣﺪﻩ‪ ،‬ﻻ‬

‫ﺷﺮﻳﮏ ﻟﻪ‪ ...‬ﺇﻥ ﺍﻟﺮﺍﺋﺪ ﻻ ﻳﮑﺬﺏ ﺃﻫﻠﻪ! ﻭﺍﷲ ﺍﻟﺬﻱ ﻻ ﺍﻟﻪ ﺍﻻ ﻫﻮ‪ ،‬ﺃﱐ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ﺇﻟﻴﮑﻢ‬ ‫ﺧﺎﺻﺔ‪ ،‬ﻭﺇﻟﯽ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﻋﺎﻣﺔ؛ ﻭﺍﷲ ﻟﺘﻤﻮﺗﻦ ﮐﻤﺎ ﺗﻨﺎﻣﻮﻥ‪ ،‬ﻭﻟﺘﺒﻌﺜﻦ ﮐﻤﺎ ﺗﺴﺘﻴﻘﻈﻮﻥ‪ ،‬ﻭﻟﺘﺤﺎﺳﱭ‬ ‫ﲟﺎ ﺗﻌﻤﻠﻮﻥ‪ ،‬ﻭﺇ‪‬ﺎ ﺍﳉﻨﺔ ﺃﺑﺪﹰﺍ ﺃﻭ ﺍﻟﻨﺎﺭ ﺃﺑﺪﹰﺍ(‪.‬‬

‫»ﺳﭙﺎس ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎي را اﺳﺖ‪ .‬او را ﺳﭙﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ‪ ،‬و از او ﻣﺪد ﻣﻲ‬ ‫ﺟﻮﻳﻢ‪ ،‬و ﺑﻪ او اﻳﻤﺎن و ﺑﺮ او ﺗﻮﻛﻞ ﻛﺮدهام؛ و ﺷﻬﺎدت ﻣﻲدﻫﻢ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ‬ ‫ﺧﺪاﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺠﺰ ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎﺳﺖ و ﺷﺮﻳﻚ و ﻫﻤﺘﺎﻳﻲ ﻧﺪارد‪...‬‬ ‫ﻫﻴﭽﮕﺎه دﻳﺪهﺑﺎن ﺑﻪ ﻛﺎرواﻧﻴﺎن ﻫﻤﺮاه ﺧﻮﻳﺶ دروغ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ! ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ ﻛﻪ ﺟﺰ او ﺧﺪاﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ ﻫﺴﺘﻢ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻮي ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳﻮي ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﻮم‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا‬ ‫ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ ﺷﻤﺎﻳﺎن ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻣﺮد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﺑﻴﺪ؛ و ﻫﻤﮕﻲ‬ ‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻴﺪار ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ؛ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻴﻔﺮ و ﭘﺎداش ﺧﻮاﻫﻴﺪ دﻳﺪ؛ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻬﺸﺖ اﺑﺪي اﺳﺖ‪ ،‬و ﻳﺎ‬ ‫دوزخ اﺑﺪي«‪.‬‬ ‫اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻴﺶ از اﻧﺪازه‪ ،‬ﻣﺎ دوﺳﺘﺪار ﻫﻤﺮاﻫﻲ و ﻫﻤﺪﺳﺘﻲ ﺑﺎ ﺗﻮاﻳﻢ؛ از‬ ‫ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﺎﻧﺔ ﺗﻮ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ؛ و ﮔﻔﺘﺎر ﺗﻮ را ﺑﺎور ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻳﻨﺎن ﻫﻤﻪ‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﺪر ﺗﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻲ از آﻧﺎﻧﻢ‪ ،‬ﺟﺰ آﻧﻜﻪ از ﻫﻤﮕﻲ‬

‫اﻳﻨﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﺗﻮﺳﺖ اﺷﺘﻴﺎق دارم‪ .‬ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ اﻟﻬﻲ ﺧﻮﻳﺶ را‬ ‫دﻧﺒﺎل ﻛﻦ؛ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ از ﺗﻮ ﺣﻔﺎﻇﺖ و ﺣﺮاﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻢ؛ ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ‬ ‫روح و روان ﻣﻦ درﺟﻬﺖ ﻣﻔﺎرﻗﺖ از دﻳﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺑﺎ ﻣﻦ راه ﻧﻤﻲآﻳﺪ!‬ ‫اﺑﻮﻟﻬﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ اﻳﻦ رﺳﻮاﻳﻲ اﺳﺖ! ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ دﻳﮕﺮان ﺑﺮ ﺳﺮ او‬ ‫ﺑﺮﻳﺰﻧﺪ ﺷﻤﺎ ﺧﻮد ﻣﺎﻧﻊ او ﺑﺸﻮﻳﺪ! اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ دم آﺧﺮ‪ ،‬از او‬ ‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد!‬

‫‪1‬‬

‫ﺑﺮ ﻓﺮﺍﺯ ﮐﻮﻩ ﺻﻔﺎ‬ ‫ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﺑﺎﺑﺖ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ و ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‬ ‫در راﺳﺘﺎي ﺗﺒﻠﻴﻎ و دﻋﻮت ﺧﻮد ﺧﺎﻃﺮ ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬روزي ﺑﺮ ﻛﻮه ﺻﻔﺎ ﻓﺮاز آﻣﺪﻧﺪ و‬ ‫ﺑﺮ روي ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﺻﺨﺮة آن ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻓﺮﻳﺎد ﺑﺮآوردﻧﺪ‪ :‬ﻳﺎ ﺻﺒﺎﺣﺎه! در آن دوران‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻠﻤﺔ اﻧﺬار‪ ،‬ﻫﺸﺪار و اﺧﻄﺎري ﺑﻮد ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻟﺸﻜﺮي ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮده‪ ،‬و ﻳﺎ اﻣﺮي‬ ‫ﻋﻈﻴﻢ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻃﻮاﻳﻒ ﻗﺮﻳﺶ را‪ ،‬ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻧﺎم ﺑﺮدﻧﺪ‪ :‬ﻳﺎ ﺑﻨﻲ ﻓﻬﺮ؛ ﻳﺎ ﺑﻨﻲ‬ ‫ﻋﺪي‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻨﻲ ﻓﻼن؛ ﻳﺎ ﺑﻨﻲ ﻓﻼن؛ ﻳﺎ ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف؛ ﻳﺎ ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠّﺐ‪.‬‬ ‫ﺻﺪاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ‬ ‫ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﺪاي »ﻳﺎ ﺻﺒﺎﺣﺎه« ﺳﺮداده اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ! ﺟﻤﻠﮕﻲ ﺑﺴﻮي آن‬ ‫ﺣﻀﺮت ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ؛ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺧﻮدش ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮي را ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ‬ ‫ﺑﺒﻴﻨﺪ ﭼﻪ ﺧﺒﺮ اﺳﺖ و ﺑﺮاي او ﺑﺎز ﮔﻮﻳﺪ‪ .‬اﺑﻮﻟﻬﺐ آﻣﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﺔ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻫﻤﻪ ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬اﻟﻜﺎﻣﻞ‪ ،‬اﺑﻦ اﺛﻴﺮ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.585-584‬‬

‫‪168‬‬ ‫ﻼ ﺑﺎﻟﻮﺍﺩﻱ ﺑﺴﻔﺢ ﻫﺬﺍ ﺍﳉﺒﻞ ﺗﺮﻳﺪ ﺃﻥ ﺗﻐﲑ ﻋﻠﻴﮑﻢ؛ ﺃﮐﻨﺘﻢ‬ ‫)ﺃﺭﺃﻳﺘﮑﻢ ﻟﻮ ﺃﺧﱪﺗﮑﻢ ﺃﻥ ﺧﻴ ﹰ‬ ‫ﻣﺼﺪﻗﻲ؟(‬

‫»ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﺑﺒﻴﻨﻢ! اﮔﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎزﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻟﺸﮕﺮي آﻣﺎده در اﻳﻦ ﺑﻴﺎﺑﺎن‪ ،‬ﺑﺮ داﻣﻨﻪ‬ ‫ﭘﺸﺖ اﻳﻦ ﻛﻮه‪ ،‬ﻗﺼﺪ ﻳﻮرش ﺑﻪ ﺷﻤﺎ و ﻗﺘﻞ و ﻏﺎرت ﺷﻤﺎ را دارد؛ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺳﺨﻦ ﻣﺮا ﺑﺎور ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آري؛ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﺪارد ﻛﻪ از ﺷﻤﺎ ﺳﺨﻦ دروﻏﻲ ﺷﻨﻴﺪه ﺑﺎﺷﻴﻢ! ﻫﺮﮔﺎه ﻫﺮ‬ ‫ﺳﺨﻨﻲ از ﺷﻤﺎ ﺷﻨﻴﺪهاﻳﻢ راﺳﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ!«‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻓﺈﱐ ﻧﺬﻳﺮ ﻟﮑﻢ ﺑﲔ ﻳﺪﻱ ﻋﺬﺍﺏ ﺷﺪﻳﺪ! ﺇﳕﺎ ﻣﺜﻠﻲ ﻭﻣﺜﻠﮑﻢ ﮐﻤﺜﻞ ﺭﺟﻞ ﺭﺃﯼ ﺍﻟﻌﺪﻭ‬

‫ﻓﺎﻧﻄﻠﻖ ﻳﺮﺑﺄ ﺃﻫﻠﻪ ﻓﺨﺸﻲ ﺃﻥ ﻳﺴﺒﻘﻮﻩ ﻓﺠﻌﻞ ﻳﻨﺎﺩﻱ‪ :‬ﻳﺎ ﺻﺒﺎﺣﺎﻩ!(‬

‫»ﺣﺎل ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ آﻣﺪهام ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻫﺸﺪار ﺑﺪﻫﻢ ﻛﻪ ﻋﺬاﺑﻲ ﺳﺨﺖ در‬ ‫اﻧﺘﻈﺎر ﺷﻤﺎ اﺳﺖ! ﻣﺜﻞ ﻣﻦ و ﺷﻤﺎ ﻣﺜﻞ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﺪهﺑﺎﻧﻲ ﻛﺮده و‬ ‫دﺷﻤﻦ را دﻳﺪه‪ ،‬و ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎده اﺳﺖ ﺗﺎ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪاش را ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺳﺎزد؛ اﻣﺎ‪،‬‬ ‫ﺗﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا دﺷﻤﻦ زودﺗﺮ از وي ﺑﺮﺳﺪ؛ و ﻓﺮﻳﺎد ﺳﺮ داده اﺳﺖ‪ :‬ﻳﺎ‬ ‫ﺻﺒﺎﺣﺎه!«‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻫﻤﺔ ﺣﺎﺿﺮان را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﺬاب‬ ‫اﻟﻬﻲ ﻫﺸﺪار دادﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﺎه ﺧﺼﻮﺻﻲ و ﮔﺎه ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻧﺬار ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻳﺎ ﻣﻌﺸﺮ ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﺍﺷﺘﺮﻭﺍ ﺃﻧﻔﺴﮑﻢ ﻣﻦ ﺍﷲ! ﺃﻧﻘﺬﻭﺍ ﺃﻧﻔﺴﮑﻢ ﻣﻦ ﺍﻟﻨﺎﺭ! ﻓﺈﱐ ﻻ ﺃﻣﻠﮏ ﻟﮑﻢ‬ ‫ﻣﻦ ﺍﷲ ﺿﺮﹰﺍ ﻭﻻ ﻧﻔﻌﹰﺎ!( )ﻭﻻ ﺃﻏﲏ ﻋﻨﮑﻢ ﻣﻦ ﺍﷲ ﺷﻴﺌﹰﺎ(‪.‬‬

‫»اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﺧﻮدﺗﺎن را از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎز ﺧﺮﻳﺪ ﻛﻨﻴﺪ! ﺧﻮدﺗﺎن را از‬ ‫آﺗﺶ دوزخ رﻫﺎ ﺳﺎزﻳﺪ! ﻛﻪ ﻣﻦ در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎﻟﻚ ﻫﻴﭻ ﺳﻮد و زﻳﺎﻧﻲ‬ ‫ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ از ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻢ‬ ‫ﺑﻜﻨﻢ!«‬

‫)ﻳﺎ ﺑﲏ ﮐﻌﺐ ﺑﻦ ﻟﻮﻱ‪ ،‬ﺃﻧﻘﺬﻭﺍ ﺃﻧﻔﺴﮑﻢ ﻣﻦ ﺍﻟﻨﺎﺭ؛ ﻓﺈﱐ ﻻ ﺃﻣﻠﮏ ﻟﮑﻢ ﺿﺮﹰﺍ ﻭﻻ ﻧﻔﻌﹰﺎ!‬ ‫ﻳﺎ ﺑﲏ ﻣﺮﺓ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ‪ ،‬ﺃﻧﻘﺬﻭﺍ ﺃﻧﻔﺴﮑﻢ ﻣﻦ ﺍﻟﻨﺎﺭ!‬

‫ﻳﺎ ﻣﻌﺸﺮ ﺑﲏ ﻗﺼﻲ‪ ،‬ﺃﻧﻘﺬﻭﺍ ﺃﻧﻔﺴﮑﻢ ﻣﻦ ﺍﻟﻨﺎﺭ؛ ﻓﺈﱐ ﻻ ﺃﻣﻠﮏ ﻟﮑﻢ ﺿﺮﹰﺍ ﻭﻻ ﻧﻔﻌﹰﺎ!‬

‫ﻳﺎ ﻣﻌﺸﺮ ﺑﲏ ﻋﺒﺪﻣﻨﺎﻑ‪ ،‬ﺃﻧﻘﺬﻭﺍ ﺃﻧﻔﺴﮑﻢ ﻣﻦ ﺍﻟﻨﺎﺭ؛ ﻓﺈﱐ ﻻ ﺃﻣﻠﮏ ﻟﮑﻢ ﻣﻦ ﺍﷲ ﺿﺮﹰﺍ ﻭﻻ‬ ‫ﻧﻔﻌﺎﹰ‪ ،‬ﻭﻻ ﺃﻏﲏ ﻋﻨﮑﻢ ﻣﻦ ﺍﷲ ﺷﻴﺌﺎ!‬

‫ﻳﺎ ﺑﲏ ﻋﺒﺪ ﴰﺲ‪ ،‬ﺃﻧﻘﺬﻭﺍ ﺃﻧﻔﺴﮑﻢ ﻣﻦ ﺍﻟﻨﺎﺭ!‬

‫ﻳﺎ ﺑﲏ ﻫﺎﺷﻢ‪ ،‬ﺃﻧﻘﺬﻭﺍ ﺃﻧﻔﺴﮑﻢ ﻣﻦ ﺍﻟﻨﺎﺭ!‬

‫ﻳﺎ ﻣﻌﺸﺮ ﺑﲏ ﻋﺒﺪﺍﳌﻄﻠﺐ‪ ،‬ﺃﻧﻘﺬﻭﺍ ﺃﻧﻔﺴﮑﻢ ﻣﻦ ﺍﻟﻨﺎﺭ؛ ﻓﺎﱐ ﻻ ﺃﻣﻠﮏ ﻟﮑﻢ ﺿﺮﹰﺍ ﻭﻻ ﻧﻔﻌﺎ‪،‬‬

‫ﻭﻻ ﺃﻏﲏ ﻋﻨﮑﻢ ﻣﻦ ﺍﷲ ﺷﻴﺌﺎ! ﺳﻠﻮﱐ ﻣﻦ ﻣﺎﱄ ﻣﺎ ﺷﺌﺘﻢ؛ ﻻ ﺃﻣﻠﮏ ﻟﮑﻢ ﻣﻦ ﺍﷲ ﺷﻴﺌﺎ!(‬

‫»اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ‪ ،‬ﺧﻮدﺗﺎن را از آﺗﺶ دوزخﻫﺎ رﻫﺎ ﺳﺎزﻳﺪ! ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻦ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻟﻚ ﻫﻴﭻ ﺳﻮد و زﻳﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ از ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻜﻨﻢ! از داراﻳﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﻣﻦ ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ‬ ‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻨﻴﺪ؛ در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪا ﻣﻦ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻟﻚ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻧﻴﺴﺘﻢ!«‬ ‫)ﻳﺎ ﻋﺒﺎﺱ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﺍﳌﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻻ ﺃﻏﲏ ﻋﻨﻚ ﻣﻦ ﺍﷲ ﺷﻴﺌﺎ!(‬ ‫»اي ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ از ﺗﻮ‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻜﻨﻢ!«‬ ‫)ﻳﺎ ﺻﻔﻴﺔ ﺑﻨﺖ ﻋﺒﺪﺍﳌﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻋﻤﺔ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‪ ،‬ﻻ ﺃﻏﲏ ﻋﻨﻚ ﻣﻦ ﺍﷲ ﺷﻴﺌﹰﺎ!(‬ ‫»اي ﺻﻔﻴﻪ ﺑﻨﺖ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻋﻤﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ از ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻜﻨﻢ!«‬ ‫)ﻳﺎ ﻓﺎﻃﻤﺔ ﺑﻨﺖ ﳏﻤﺪ ﺭﺳﻮﻝﺍﷲ‪ ،‬ﺳﻠﻴﲏ ﻣﺎﺷﺌﺖ ﻣﻦ ﻣﺎﱄ؛ ﺃﻧﻘﺬﻱ ﻧﻔﺴﮏ ﻣﻦ ﺍﻟﻨﺎﺭ؛ ﻓﺈﱐ‬

‫ﻻ ﺃﻣﻠﮏ ﻟﻚ ﺿﺮﹰﺍ ﻭﻻ ﻧﻔﻌﺎﹰ‪ ،‬ﻭﻻ ﺃﻏﲏ ﻋﻨﮏ ﻣﻦ ﺍﷲ ﺷﻴﺌﹰﺎ!(‬

‫»اي ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬ﻫﺮ آﻧﭽﻪ از داراﻳﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﻣﻦ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ از ﻣﻦ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻦ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﺗﻮ ﺧﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮدت را از آﺗﺶ‬

‫‪170‬‬ ‫دوزخ رﻫﺎ ﺳﺎزي‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻣﺎﻟﻚ ﻫﻴﭻ ﺳﻮد و زﻳﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺘﻢ و در‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ از ﺗﻮ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻜﻨﻢ!«‬ ‫)ﻏﲑ ﺃﻥ ﻟﮑﻢ ﺭﲪﹰﺎ ﺳﺄﺑﻠﻬﺎ ﺑﺒﻼﳍﺎ(‪.‬‬ ‫»ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻘﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﻣﻦ دارﻳﺪ‪ ،‬ﺣﻖ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي اﺳﺖ؛ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ آن را‬ ‫رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻢ و ﺣﻖ ﺻﻠﻪ رﺣﻢ را ادا ﻣﻲﻛﻨﻢ!«‬ ‫وﻗﺘﻲ اﻳﻦ ﻣﺠﻠﺲ اﻧﺬار ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪﻧﺪ و ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻫﻴﭻ ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻠﻲ از آﻧﺎن در ﺗﺎرﻳﺦ ﺛﺒﺖ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؛ ﺟﺰ آﻧﻜﻪ اﺑﻮﻟﻬﺐ روﻳﺎروي‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ﭘﺮﺧﺎش ﻛﺮد و‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﺒﺎً ﻟﻚ ﺳﺎﺋﺮ اﻟﻴﻮم! اﻟﻬﺬا ﺟﻤﻌﺘﻨﺎ؟ »ﺗﻤﺎم ﻋﻤﺮ و ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺧﺸﻚ و‬ ‫ﺑﻲﻣﺼﺮف ﺷﻮي؛ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺮفﻫﺎ ﻣﺎ را در اﻳﻨﺠﺎ ﮔﺮدآوردي؟!«‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺳﻮرة ‪‬ﻣﺴ‪‬ﺪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫﴿ َﺗ ‪‬ﺒﺖ‪ ‬ﻳﺪ‪‬ا أَﺑِﻲ َﻟ ‪‬ﻬﺐٍ و‪َ ‬ﺗﺐ‪.1﴾...‬‬ ‫»ﺧﺸﮕﻴﺪه ﺑﺎد دو دﺳﺖ اﺑﻮﻟﻬﺐ؛ ﺧﻮد او ﻧﻴﺰ ﺧﺸﻜﻴﺪه و ﺑﻲﻣﺼﺮف ﺑﺎد!‪«...‬‬ ‫اﻳﻦ ﻓﺮﻳﺎد ﺑﻠﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻗﺪام در راﺳﺘﺎي ﺗﺒﻠﻴﻎ و دﻋﻮت اﺳﻼم ﺑﻮد ﻛﻪ ﻃﻲ آن‪،‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاي ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮﻳﻦ ﻛﺴﺎﻧﺸﺎن روﺷﻦ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺗﺼﺪﻳﻖ و ﺗﺄﻳﻴﺪ اﻳﻦ رﺳﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺷﺮط ﺑﺮﻗﺮار ﻣﺎﻧﺪن رواﺑﻂ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي و ﻗﻮﻣﻲ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬و زﻧﺠﻴﺮة اﺻﻞ و ﻧﺴﺐ و ﻧﮋاد ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻗﻮم ﻋﺮب ﺑﺮ ﻣﺤﻮر آن ﺑﻨﻴﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬در ﺣﺮارت اﻳﻦ اﻧﺬار اﻟﻬﻲ رﺳﺎﻟﺖ آﺳﻤﺎﻧﻲ ذوب ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ح ‪4771 ،3527-3525 ،2753‬؛ ﻓﺘﺢاﻟﺒـﺎري‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪ ،449‬ج ‪ ،6‬ص ‪ ،637‬ج ‪،8‬‬ ‫ص ‪360‬؛ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪114‬؛ ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺘﺮﻣﺬي‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺳﻮرة اﻟﺸﻌﺮاء‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪،317-316‬‬ ‫ح ‪3186-3184‬؛ ﻣﻮﻟﻒ‪ ،‬ﻣﺘﻮن اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ را ﮔﺮدآوري‪ ،‬و در ﻗﺎﻟـﺐ ﻳـﻚ رﺳـﺎﻟﻪ ﺟﺪاﮔﺎﻧـﻪ ﺗـﺎﻟﻲ و‬ ‫ﺗﺪوﻳﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﺎن آواي اﻳﻦ دﻋﻮت در اﻃﺮاف و اﻛﻨﺎف ﻣﻜﻪ ﻃﻨﻴﻦاﻧﺪاز ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﻪ آﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ‪:‬‬ ‫ﲔ﴾‪ .1‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫ﺸ ﹺﺮ ‪‬ﻛ ‪‬‬ ‫ﺽ ‪‬ﻋ ﹺﻦ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬‬ ‫ﻉ ﹺﺑﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﺗ ‪‬ﺆ ‪‬ﻣ ‪‬ﺮ ‪‬ﻭﹶﺃ ‪‬ﻋ ﹺﺮ ‪‬‬ ‫ﺻ ‪‬ﺪ ‪‬‬ ‫﴿ﻓﹶﺎ ‪‬‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ از آن ﭘﺲ‪ ،‬در ﻫﻤﺔ ﻣﺠﺎﻣﻊ و ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ ﻧﺪاي دﻋﻮت ﺧﻮﻳﺶ را‬ ‫ﺑﻠﻨﺪ و ﺑﺮ آﻧﺎن ﻛﺘﺎب ﺧﺪا را ﺗﻼوت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ آﻧﺎن ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻨﻲ را ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻧﺒﻴﺎء اﻟﻬﻲ ﺑﻪ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫﴿ﻳ‪‬ﺎ ﹶﻗ ‪‬ﻮ ﹺﻡ ﺍ ‪‬ﻋ‪‬ﺒﺪ‪‬ﻭﺍ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ﻣ‪‬ﺎ ﹶﻟ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﹺﺇﹶﻟ ‪‬ﻪ ﹶﻏ ‪‬ﻴ ‪‬ﺮ ‪‬ﻩ﴾‪.2‬‬ ‫»اي ﻗﻮم ﻣﻦ‪ ،‬ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ را ﺑﭙﺮﺳﺘﻴﺪ؛ ﻛﻪ ﺟﺰ او ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺧﺪاﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ!«‬ ‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬از آن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎن ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در وﺳﻂ روز‪ ،‬در ﻣﻼﻋﺎم‪ ،‬در ﺣﺮﻳﻢ ﻛﻌﺒﺔ ﻣﻌﻈﻤﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻠﻨﻲ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﻲاﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ‪ ،‬دﻋﻮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺰد ﻣﻜّﻴﺎن ﻣﺰﻳﺪ ﻗﺒﻮل ﻳﺎﻓﺖ‪،‬‬ ‫و ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ ﻳﻜﻲ ﭘﺲ از دﻳﮕﺮي ﺑﻪ دﻳﻦ ﺧﺪا وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و رواﺑﻂ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ و‬ ‫ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﻣﻴﺎن ﺗﺎزه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻃﻮاﻳﻒ و ﻗﺒﺎﻳﻠﺸﺎن دﺳﺘﺨﻮش ﻛﺪورت و ﺗﻴﺮﮔﻲ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﻟﺠﺎﺟﺖ و ﻛﻴﻨﻪ ودﺷﻤﻨﻲ ﻣﻴﺎن ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ؛ و ﻗﺮﻳﺶ از اﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ‬ ‫ﺳﺨﺖ رﻧﺠﻴﺪه ﺧﺎﻃﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺻﺤﻨﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺭﺍﻳﺰﻧﻲ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮﺍﻱ ﻣﺒﺎﺭﺯﻩ ﺑﺎ ﺁﺋﻴﻦ ﺟﺪﻳﺪ‬ ‫در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﺔ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﻗﺮﻳﺶ را ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار داد‪.‬و ﻫﻨﻮز از آﻏﺎز‬ ‫دﻋﻮت ﻋﻠﻨﻲ اﺳﻼم روزﻫﺎ ﻳﺎ ﻣﺎﻫﻬﺎﻳﻲ ﭼﻨﺪ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‪ ،‬و‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﺣﺠﺮ؛ آﻳﻪ ‪.94‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره اﻋﺮاف‪ ،‬آﻳﺎت ‪.85 ،73 ،65 ،59‬‬

‫‪172‬‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ ﻧﮕﺮان آن ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ دﺳﺘﻪﺟﺎت ﻋﺮب ﻳﻜﻲ ﭘﺲ از دﻳﮕﺮي در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﻜﻪ ﺑﺮ‬ ‫آﻧﺎن وارد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ در ﭘﻲ آن ﺑﺮآﻳﻨﺪ ﺳﺨﻨﻲ آﻣﺎده و ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺎﺟﻴﺎن ﻋﺮب درﺑﺎره ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎزﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ دﻋﻮت اﺳﻼم در ﺟﺎن و‬ ‫دل اﻋﺮاب اﺛﺮ ﻧﮕﺬارد‪.‬‬ ‫ﻳﻜﺠﺎ ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﺰد وﻟﻴﺪﺑﻦ ﻣﻐﻴﺮه رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ راﻳﺰﻧﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫وﻟﻴﺪﺑﻦ ﻣﻐﻴﺮه ﮔﻔﺖ‪ :‬در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ اﺟﻤﺎع ﻛﻨﻴﺪ و ﻳﻚ ﺳﺨﻦ ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ‬ ‫ﻳﻚ ﺑﻪ راﻫﻲ ﻧﺮوﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ درﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﻨﻴﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ آراء و‬ ‫ﻧﻈﺮات ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺎﻳﺴﺘﻴﺪ! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﺧﻮد ﺑﮕﻮي ﻛﻪ ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ و ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد! و‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪﻧﻈﺮ ﭘﺪﻳﺪآور ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻫﻤﺎن را ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻌﻜﺲ؛ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﺗﺎ ﻣﻦ ﺑﺸﻨﻮم! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪ :‬ﻛﺎﻫﻦ اﺳﺖ! ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا؛ او ﻛﺎﻫﻦ ﻧﻴﺴﺖ!‬ ‫ﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺎﻫﻨﺎن را دﻳﺪهاﻳﻢ؛ اﻳﻦ ﺑﺎ وردﻫﺎ و ﺳﺠﻊﻫﺎي ﻛﺎﻫﻨﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ!‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪ :‬ﻣﺠﻨﻮن اﺳﺖ! ﮔﻔﺖ‪ :‬او ﻣﺠﻨﻮن ﻧﻴﺴﺖ! ﻣﺎ ﺟﻨﻮن را ﻓﺮاوان ﻣﺸﺎﻫﺪه‬ ‫ﻛﺮدهاﻳﻢ و ﻧﻴﻚ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻴﻢ ﻛﻪ ﺟﻨﻮن ﭼﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﻋﻼﺋﻢ ﺟﻨﻮن از ﻗﺒﻴﻞ‬ ‫ﻋﻮارض ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ؛ درﮔﻴﺮيﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ و رواﻧﻲ‪ ،‬و ﺣﺎﻻت وﺳﻮاس و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ را‬ ‫در وﺟﻮد او ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻴﻢ! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪ :‬ﺷﺎﻋﺮ اﺳﺖ! ﮔﻔﺖ‪ :‬او ﺷﺎﻋﺮ ﻧﻴﺴﺖ! ﻣﺎ اﻧﻮاع‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﻌﺮ‪ :‬رﺟﺰ و ﻫﺰج و ﻗﺮﻳﺾ و ﻣﻘﺒﻮض و ﻣﺒﺴﻮط را ﺧﻮب ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻴﻢ؛ اﻳﻦ‬ ‫ﺷﻌﺮ ﻧﻴﺴﺖ! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﻴﮕﻮﻳﻴﻢ‪ :‬ﺳﺎﺣﺮ اﺳﺖ! ﮔﻔﺖ‪ :‬وي ﺳﺎﺣﺮ ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ! ﻣﺎ ﺟﺎدوﮔﺮان و‬ ‫ﺟﺎدوﻫﺎﻳﺸﺎن را ﻓﺮاوان دﻳﺪهاﻳﻢ؛ ﻧﻪ دﻣﻴﺪﻧﻲ در ﻛﺎر او ﻫﺴﺖ‪ ،‬و ﻧﻪ ﮔﺮهزدﻧﻲ! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﭘﺲ ﭼﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا! ﺳﺨﻨﺎن وي ﺷﻴﺮﻧﻲ ﺧﺎﺻﻲ دارد‪ ،‬و از آب و رﻧﮕﻲ‬ ‫ﻛﻢﻧﻈﻴﺮ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬رﻳﺸﻪاي ﺳﺘﺮگ دارد‪ ،‬و ﺷﺎﺧﻪﻫﺎﻳﻲ ﭘﺮﺑﺎر؛ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ‬ ‫ﺳﺨﻨﺎن را ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ ﻣﻄﺮح ﻛﻨﻴﺪ ﺑﺮ ﻫﻤﮕﺎن ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ؛ ﺑﺎز‬ ‫ﻫﻢ از ﻫﻤﻪ ﺑﻬﺘﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ :‬ﺳﺎﺣﺮ اﺳﺖ! ﮔﻔﺘﺎري آورده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺤﺮ‬

‫اﺳﺖ؛ ﻣﻴﺎﻧﺔ ﺷﺨﺺ را ﺑﺎ ﭘﺪرش‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺮادرش‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮش و ﺑﺎ ﺧﺎﻧﺪاﻧﺶ ﺑﺮﻫﻢ ﻣﻲزﻧﺪ!‬ ‫ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻫﻤﻴﻦ رأي و ﻧﻈﺮ را از او ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ رواﻳﺎت ﺣﺎﻛﻲ از آناﻧﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ وﻟﻴﺪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن را رد‬ ‫ﻛﺮد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آن رأي و ﻧﻈﺮ ﺑﻲﺣﺮف و ﺳﺨﻦ ﺧﻮدت را ﺑﻪ ﻣﺎ اراﺋﻪ ﻛﻦ! وﻟﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻣﻬﻠﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪﻫﻴﺪ ﺗﺎ در اﻳﻦﺑﺎره ﺑﻴﺎﻧﺪﻳﺸﻢ! ﻣﺪﺗﻲ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪ و اﻧﺪﻳﺸﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬ ‫ﻫﻤﺎن رأي و ﻧﻈﺮي را ﻛﻪ اﺧﻴﺮاً از او ﻧﻘﻞ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي آﻧﺎن اﺑﺮاز ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻧﺰده آﻳﻪ از ﺳﻮرة ﻣﺪ‪‬ﺛّﺮ )آﻳﺎت ‪ 11‬ﺗﺎ ‪ 2 (26‬را در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺎﺟﺮاي راﻳﺰﻧﻲ ﻗﺮﻳﺶ و اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ وﻟﻴﺪﺑﻦ ﻣﻐﻴﺮه ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺿﻤﻨﺎً ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺑﺮرﺳﻲ و ﺑﺮﺧﻮرد و ﻣﻮﺿﻌﮕﻴﺮي وﻟﻴﺪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺴ ‪‬ﺮ‬ ‫ﺲ ‪‬ﻭ‪‬ﺑ ‪‬‬ ‫ﻒ ﹶﻗﺪ‪ ‬ﺭ * ﹸﺛﻢ‪ ‬ﻧ ﹶﻈ ‪‬ﺮ * ﹸﺛﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﺒ ‪‬‬ ‫ﻒ ﹶﻗﺪ‪ ‬ﺭ * ﹸﺛﻢ‪ ‬ﹸﻗ‪‬ﺘ ﹶﻞ ﹶﻛ ‪‬ﻴ ‪‬‬ ‫﴿ﹺﺇﻧ‪ ‬ﻪ ﹶﻓﻜﱠ ‪‬ﺮ ‪‬ﻭ ﹶﻗﺪ‪ ‬ﺭ * ﹶﻓ ﹸﻘ‪‬ﺘ ﹶﻞ ﹶﻛ ‪‬ﻴ ‪‬‬ ‫ﺤ ‪‬ﺮ ‪‬ﻳ ‪‬ﺆﹶﺛ ‪‬ﺮ * ﹺﺇ ﹾﻥ ‪‬ﻫﺬﹶﺍ ﹺﺇﻟﱠﺎ ﹶﻗ ‪‬ﻮ ﹸﻝ ﺍﹾﻟ‪‬ﺒ ‪‬‬ ‫* ﹸﺛﻢ‪ ‬ﹶﺃ ‪‬ﺩ‪‬ﺑ ‪‬ﺮ ﻭ‪‬ﺍ ‪‬ﺳ‪‬ﺘ ﹾﻜ‪‬ﺒ ‪‬ﺮ * ﹶﻓﻘﹶﺎ ﹶﻝ ﹺﺇ ﹾﻥ ‪‬ﻫﺬﹶﺍ ﹺﺇﻟﱠﺎ ‪‬ﺳ ‪‬‬ ‫ﺸ ﹺﺮ﴾‪.٣‬‬ ‫»او ﺑﺮرﺳﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮآورد ﻛﺮد‪ .‬ﺧﺪا ﺑﻜﺸﺪش؛ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮآورد ﻛﺮد! ﺑﺎز‬ ‫ﻫﻢ‪ ،‬ﺧﺪا ﺑﻜﺸﺪش‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮآورد ﻛﺮد! آﻧﮕﺎه ﺑﺎز ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﭼﻬﺮه‬ ‫درﻫﻢ ﻛﺸﻴﺪ و روي ﺗُﺮش ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه روي ﮔﺮداﻧﻴﺪ و اﺳﺘﻜﺒﺎر ورزﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﻳﻚ ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدوي ﻣﻤﺘﺎز و ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ اﺳﺖ! اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ‬ ‫ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺘﺎر ﺑﺸﺮ ﻧﻴﺴﺖ!«‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﺷﻮراي ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬و ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن در ﭘﻲ اﺟﺮاي‬ ‫آن ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ‪ ،‬ﺳﺮ راه ﻣﺮدم ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺮﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻲﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬او‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪271‬؛ ﺑﻴﻬﻘﻲ و اﺑﻮﻧﻌﻴﻢ ﻧﻴﺰ در دﻻﺋﻞ و دﻳﮕﺮ آﺛﺎرﺷﺎن آوردهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻇﺎﻫﺮا آﻳﺎت ‪ 11‬ﺗﺎ ‪ -31‬م‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﺳﻮره ﻣﺪﺛّﺮ‪ ،‬آﻳﺎت ‪.25-18‬‬

‫‪174‬‬ ‫را از ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ آﺋﻴﻦ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮﺣﺬر ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻗﻀﻴﺔ دﻋﻮت ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﺮاي او ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﻘﺎم دﻋﻮت و ﺗﺒﻠﻴﻎ‪ ،‬ﻫﺮﺟﺎ‬ ‫ﻛﻪ ﺣﺎﺟﻴﺎن و ﻣﺴﺎﻓﺮان ﺑﺎر ﻣﻲاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ در ﻋﻜﺎظ و ﻣﺠﻨّﻪ و ذواﻟﻤﺠﺎز‪ ،‬ﻣﺮدم را‬ ‫ﺑﻪ دﻳﻦ ﺧﺪا دﻋﻮت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و اﺑﻮﻟﻬﺐ از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ آن ﺣﻀﺮت ﻣﻲآﻣﺪ و ﻣﻲﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺮد از دﻳﻦ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ و دروغﺳﺎز اﺳﺖ!‬

‫‪2‬‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ آن ﺳﺎل‪ ،‬ﻫﻤﺔ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﺮب ﺑﻪ ﺣﺞ رﻓﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻃﻼع ﻛﺎﻓﻲ از اﺧﺒﺎر دﻋﻮت رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻣﻮﺳﻢ‬ ‫ﺣﺞ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬وﺻﻴﺖ ﺷﻬﺮت و دﻋﻮت ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﺮاﺳﺮ ﺑﻼد ﻋﺮب را در َﻧﻮ‪‬ردﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.271‬‬ ‫‪ -2‬اﻳﻦ ﻛﺎر اﺑﻮﻟﻬﺐ را اﻣﺎم اﺣﻤﺪ در ﻣﺴﻨﺪ ﺧﻮد رواﻳﺖ ﻛـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ج ‪ ،3‬ص ‪492‬؛ ج ‪ ،4‬ص ‪341‬؛ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﻧﻚ‪ :‬اﻟﺒﺪاﻳﺔ و اﻟﻨﻬﺎﻳﺔ‪ ،‬ج ‪ ،12‬ص ‪.450-449‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﺟﺒﻬﻪﮔﻴﺮي ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دﻋﻮت‬ ‫ﺷﻴﻮﻩﻫﺎﻱ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻥ ﮐﺎﺭﺷﮑﻨﻲ‬ ‫ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن از ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﺞ‪ ‬آن ﺳﺎل ﻓﺮاﻏﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺰم ﺟﺰم ﻛﺮدﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ اﻳﻦ دﻋﻮت ﺟﺪﻳﺪ را در ﮔﻬﻮارهاش ﺳﺮ ﺑﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﺳﺎزﻧﺪ؛ و ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر‬ ‫ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﻣﺴﺨﺮه ﻛﺮدن‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻛﺮدن‪ ،‬اﺳﺘﻬﺰا‪ ،‬ﺗﻜﺬﻳﺐ و ﻧﻴﺸﺨﻨﺪ‪ :‬آﻧﺎن ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را درﻧﻈﺮ اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺧﻮار ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي آﻧﺎن را ﺧﻨﺜﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻬﻤﺖﻫﺎي ﻧﺎروا و ﻛﻮدﻛﺎﻧﻪ ﺑﻪ رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬زدﻧﺪ‪ ،‬دﺷﻨﺎمﻫﺎي‬ ‫ﻧﺎﺑﺨﺮداﻧﻪ ﻧﺜﺎر آن ﺣﻀﺮت ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﮔﺎه اﻳﺸﺎن را »ﻣﺠﻨﻮن« ﺻﺪا ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺠﻨ‪‬ﻮ ﹲﻥ﴾‪.1‬‬ ‫ﻚ ﹶﻟ ‪‬ﻤ ‪‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﻗﹶﺎﻟﹸﻮﺍ ﻳ‪‬ﺎ ﹶﺃﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻱ ‪‬ﻧﺰ‪ ‬ﹶﻝ ‪‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴ ‪‬ﻪ ﺍﻟﺬﱢ ﹾﻛ ‪‬ﺮ ﹺﺇﻧ‪ ‬‬ ‫ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ﺗﻬﻤﺖ ﺟﺎدوﮔﺮي و دروﻏﮕﻮﻳﻲ ﻣﻲزدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺏ﴾‪.2‬‬ ‫ﺠﺒ‪‬ﻮﺍ ﹶﺃ ﹾﻥ ﺟ‪‬ﺎ َﺀ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ‪‬ﻣ ‪‬ﻨ ‪‬ﺬ ‪‬ﺭ ﻣ‪ ‬ﻨ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ‪‬ﻭﻗﹶﺎ ﹶﻝ ﺍﹾﻟﻜﹶﺎ ‪‬ﻓﺮ‪‬ﻭ ﹶﻥ ‪‬ﻫﺬﹶﺍ ﺳ‪‬ﺎ ‪‬ﺣ ‪‬ﺮ ﹶﻛﺬﱠﺍ ‪‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭ ‪‬ﻋ ﹺ‬ ‫ﻫﻤﻪ ﺟﺎ دﻧﺒﺎل اﻳﺸﺎن ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ و ﻧﮕﺎهﻫﺎي ﻫﺮاساﻧﮕﻴﺰ از روي ﺧﺸﻢ و اﻧﺘﻘﺎم ﺑﺮ آن‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻣﻲاﻓﻜﻨﺪﻧﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﺷﺪ‪‬ت ﻧﺎراﺣﺘﻲ و ﻧﺎآراﻣﻲ ﺧﻮدﺷﺎن را در ارﺗﺒﺎط‬ ‫ﺑﺎ ﻋﻤﻠﻜﺮد دﻋﻮت و ﺗﺒﻠﻴﻎ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدادﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻚ ﹺﺑﹶﺄ‪‬ﺑﺼ‪‬ﺎ ﹺﺭ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ﹶﻟﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﺳ ‪‬ﻤﻌ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﺬﱢ ﹾﻛ ‪‬ﺮ ‪‬ﻭ‪‬ﻳﻘﹸﻮﻟﹸﻮ ﹶﻥ ﹺﺇﻧ‪ ‬ﻪ‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﹺﺇ ﹾﻥ ‪‬ﻳﻜﹶﺎ ‪‬ﺩ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﹶﻛ ﹶﻔﺮ‪‬ﻭﺍ ﹶﻟ‪‬ﻴ ‪‬ﺰ‪‬ﻟﻘﹸﻮ‪‬ﻧ ‪‬‬

‫ﺠﻨ‪‬ﻮ ﹲﻥ﴾‪.3‬‬ ‫ﹶﻟ ‪‬ﻤ ‪‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره ﺣﺠﺮ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.6‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره ﺻﺎد‪ ،‬آﻳﻪ ‪.4‬‬ ‫‪ -3‬ﺳﻮره ﻗﻠﻢ‪ ،‬آﻳﻪ ‪510‬‬

‫‪176‬‬ ‫ﻫﺮﮔﺎه ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺸﺴﺘﻪاﻧﺪ و ﻋﺪهاي از‬ ‫ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﻴﻦ‪ ،‬ﻳﺎران و اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن‪ ،‬ﮔﺮداﮔﺮد اﻳﺸﺎن ﺣﻠﻘﻪ زدهاﻧﺪ؛ از روي اﺳﺘﻬﺰا‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫﴿ﹶﺃ ‪‬ﻫﺆ‪‬ﻻ ِﺀ ‪‬ﻣﻦ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ‪‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴ ﹺﻬ ‪‬ﻢ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ‪‬ﺑ ‪‬ﻴﹺﻨﻨ‪‬ﺎ﴾‪» .‬آﻳﺎ ﻫﻢ اﻳﻨﺎناﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻣﻴﺎن‬ ‫ﻣﻤﺘﺎزﺷﺎن ﮔﺮداﻧﻴﺪه و ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻨﺖ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ؟!«‬ ‫ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﭘﺎﺳﺦ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﺲ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ﹺﺑﹶﺄ ‪‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻢ ﺑﹺﺎﻟﺸ‪‬ﺎ ‪‬ﻛﺮﹺﻳ ‪‬ﻦ﴾‪» .1‬آﻳﺎ ﺧﺪا ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ و ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻨﺪﮔﺎن‬ ‫﴿ﹶﺃﹶﻟ ‪‬ﻴ ‪‬‬ ‫ﺷﻜﺮﮔﺰارش را ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﺪ؟!«‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﺟﺎ اﻓﺮاد ﺑﺎ اﻳﻤﺎن را ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫آﻧﺎن ﻣﻲﺧﻨﺪﻳﺪﻧﺪ؛ از ﻛﻨﺎرﺷﺎن ﻛﻪ ﻣﻲﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن اﺷﺎرهﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎدار‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ! ﻧﺰد رﻓﻘﺎﻳﺸﺎن ﻛﻪ ﺑﺮﻣﻲﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎدﻣﺎﻧﻪ و ﺳﺮﺧﻮش‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎي ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﺎ آب وﺗﺎب ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ وﻗﺘﻲ ﻧﮕﺎﻫﺸﺎن ﺑﻪ اﻫﻞ اﻳﻤﺎن ﻣﻲاﻓﺘﺎد‪،‬‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﮔﻤﺮاﻫﻨﺪ! ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﭘﺎﺳﺨﺸﺎن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﻣﺎ‬ ‫ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻤﺎن را ﺑﻪ اﻳﻨﺎن ﺳﭙﺮدهاﻳﻢ ﻛﻪ در ﻫﻤﻪ ﻛﺎر و ﺑﺎرﺷﺎن ﻓﻀﻮﻟﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؟! ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ‬ ‫در اﻳﻦ آﻳﺎت ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬ ‫ﺤﻜﹸﻮ ﹶﻥ * ‪‬ﻭﹺﺇﺫﹶﺍ ‪‬ﻣﺮ‪‬ﻭﺍ ﹺﺑ ﹺﻬ ‪‬ﻢ ‪‬ﻳ‪‬ﺘﻐ‪‬ﺎ ‪‬ﻣﺰ‪‬ﻭ ﹶﻥ * ‪‬ﻭﹺﺇﺫﹶﺍ‬ ‫ﻀ‪‬‬ ‫﴿ﹺﺇﻥﱠ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﺃﹶ ‪‬ﺟ ‪‬ﺮﻣ‪‬ﻮﺍ ﻛﹶﺎﻧ‪‬ﻮﺍ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﺁ ‪‬ﻣﻨ‪‬ﻮﺍ ‪‬ﻳ ‪‬‬ ‫ﲔ * ‪‬ﻭﹺﺇﺫﹶﺍ ‪‬ﺭﹶﺃ ‪‬ﻭ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ﻗﹶﺎﻟﹸﻮﺍ ﹺﺇﻥﱠ ‪‬ﻫﺆ‪‬ﻻ ِﺀ ﹶﻟﻀ‪‬ﺎﻟﱡﻮ ﹶﻥ * ‪‬ﻭﻣ‪‬ﺎ ﹸﺃ ‪‬ﺭ ‪‬ﺳﻠﹸﻮﺍ‬ ‫ﺍ‪‬ﻧ ﹶﻘ ﹶﻠﺒ‪‬ﻮﺍ ﹺﺇﻟﹶﻰ ﹶﺃ ‪‬ﻫ ‪‬ﻠ ﹺﻬ ‪‬ﻢ ﺍ‪‬ﻧ ﹶﻘ ﹶﻠﺒ‪‬ﻮﺍ ﹶﻓ ‪‬ﻜ ﹺﻬ ‪‬‬

‫ﲔ﴾‪.٢‬‬ ‫‪‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴ ﹺﻬ ‪‬ﻢ ﺣ‪‬ﺎ ‪‬ﻓ ‪‬ﻈ ‪‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره اﻧﻌﺎم‪ ،‬آﻳﻪ ‪.53‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره ﻣﻄﻔﻔﻴﻦ‪ ،‬آﻳﺎت ‪.33-29‬‬

‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ در راﺳﺘﺎي اﺳﺘﻬﺰا و ﻧﻴﺸﺨﻨﺪ و ﺳﺮزﻧﺶ و ﻣﺴﺨﺮه ﻛﺮدن اﻫﻞ اﻳﻤﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر روز اﻓﺰون ﻣﻲاﻓﺰودﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ روح و روان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار داد؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺻ ‪‬ﺪ ‪‬ﺭ ‪‬ﻙ ﹺﺑﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﻳﻘﹸﻮﻟﹸﻮ ﹶﻥ﴾‪» .‬ﻣﺎ ﻧﻴﻚ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻮ از ﺑﺎﺑﺖ‬ ‫ﻚ ‪‬ﻳﻀ‪‬ﻴ ‪‬ﻖ ‪‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﹶﻟ ﹶﻘﺪ‪ ‬ﻧ ‪‬ﻌ ﹶﻠ ‪‬ﻢ ﹶﺃﻧ‪ ‬‬ ‫اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي اﻳﺸﺎن دﻟﺘﻨﮓ ﻣﻲﺷﻮي‪«.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه روﺣﻴﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ‬ ‫ﻣﺆﺛﺮي را ﺑﺮاي زدودن دﻟﺘﻨﮕﻲ ﺑﺮ آن ﺣﻀﺮت اراﺋﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﲔ﴾‪0.1‬‬ ‫ﻚ ﺍﹾﻟ‪‬ﻴ ‪‬ﻘ ‪‬‬ ‫ﻚ ‪‬ﺣﺘ‪‬ﻰ ‪‬ﻳ ﹾﺄ‪‬ﺗ‪‬ﻴ ‪‬‬ ‫ﻚ ‪‬ﻭ ﹸﻛ ‪‬ﻦ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﺍﻟﺴ‪‬ﺎ ﹺﺟﺪ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ * ﻭ‪‬ﺍ ‪‬ﻋ‪‬ﺒ ‪‬ﺪ ‪‬ﺭﺑ‪ ‬‬ ‫ﺤ ‪‬ﻤ ‪‬ﺪ ‪‬ﺭﺑ‪ ‬‬ ‫ﺢ ﹺﺑ ‪‬‬ ‫ﺴﺒ‪ ‬‬ ‫﴿ ﹶﻓ ‪‬‬ ‫»ﺗﺴﺒﻴﺢ و ﺣﻤﺪ ﺧﺪاي ﺧﻮﻳﺶ را ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي آر‪ ،‬و ﻫﻤﻮاره در زﻣﺮة‬ ‫ﺳﺠﻮدآورﻧﺪﮔﺎن ﺑﺎش؛ و ﺗﺎ ﺟﺎن در ﺑﺪن داري ﺧﺪاي ﺧﻮﻳﺶ را ﻋﺒﺎدت‬ ‫ﻛﻦ‪«.‬‬ ‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ آﻳﺎت‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺧﻄﺎب ﺑﻪ رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻑ ‪‬ﻳ ‪‬ﻌ ﹶﻠﻤ‪‬ﻮ ﹶﻥ﴾‪.٢‬‬ ‫ﺴ ‪‬ﻮ ‪‬‬ ‫ﺠ ‪‬ﻌﻠﹸﻮ ﹶﻥ ‪‬ﻣ ‪‬ﻊ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ﹺﺇﻟﹶﻬﹰﺎ ﺁ ‪‬ﺧ ‪‬ﺮ ﹶﻓ ‪‬‬ ‫ﲔ * ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ‪‬ﻳ ‪‬‬ ‫ﺴ‪‬ﺘ ‪‬ﻬﺰﹺﺋ ‪‬‬ ‫﴿ﹺﺇﻧ‪‬ﺎ ﹶﻛ ﹶﻔ ‪‬ﻴﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﻙ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬‬ ‫»ﻣﺎ ﺷﺮّ اﺳﺘﻬﺰا ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را از ﺗﻮ دﻓﻊ ﻛﺮدهاﻳﻢ! آن ﻛﺴﺎن ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺧﺪاي‬ ‫ﻳﻜﺘﺎ‪ ،‬ﺧﺪاي دﻳﮕﺮي را ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ؛ ﻧﻴﻚ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﻧﺴﺖ!«‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم را ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ﺴ‪‬ﺘ ‪‬ﻬ ﹺﺰﺋﹸﻮ ﹶﻥ﴾‪.٣‬‬ ‫ﺨﺮ‪‬ﻭﺍ ‪‬ﻣ ‪‬ﻨ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ﻣ‪‬ﺎ ﻛﹶﺎﻧ‪‬ﻮﺍ ﹺﺑ ‪‬ﻪ ‪‬ﻳ ‪‬‬ ‫ﻕ ﺑﹺﺎﻟﱠ ‪‬ﺬﻳ ‪‬ﻦ ‪‬ﺳ ‪‬‬ ‫ﻚ ﹶﻓﺤ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫ﺉ ﹺﺑ ‪‬ﺮ ‪‬ﺳ ﹴﻞ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﹶﻗ ‪‬ﺒ ‪‬ﻠ ‪‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﹶﻟ ﹶﻘ ‪‬ﺪ ﺍ ‪‬ﺳ‪‬ﺘ ‪‬ﻬ ﹺﺰ ‪‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره ﺣﺠﺮ‪ ،‬آﻳﺎت ‪.99-98‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره ﺣﺠﺮ‪ ،‬آﻳﺎت ‪.96-95‬‬ ‫‪ -3‬ﺳﻮره اﻧﻌﺎم‪ ،‬آﻳﻪ ‪.10‬‬

‫‪178‬‬ ‫»ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺧﺪا ﻣﻮرد اﺳﺘﻬﺰاي ﻣﺮداﻧﺸﺎن ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و‬ ‫اﺳﺘﻬﺰاﻫﺎي آﻧﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ ﺧﻮد آن ﻣﺴﺨﺮهﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻓﺮود آﻣﺪ!«‬ ‫‪ .2‬اﻟﻘﺎي ﺷﺒﻬﻪ و ﺟﻮﺳﺎزيﻫﺎي دروﻏﻴﻦ‪ :‬در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط‪ ،‬آﻧﻘﺪر ﮔﺴﺘﺮده و ﻣﺘﻨﻮع‬ ‫ﻋﻤﻞ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻓﺮﺻﺖ و ﻣﺠﺎل ﺗﺄﻣﻞ و ﺗﻔﻜﺮ ﭘﻴﺮاﻣﻮن دﻋﻮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم را از ﻣﺮدم‬ ‫ﺳﻠﺐ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬درﺑﺎرة ﻗﺮآن‪ ،‬ﮔﺎه ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺙ ﹶﺃﺣ‪‬ﻼ ﹴﻡ﴾‪» .‬ﺧﻮابﻫﺎي آﺷﻔﺘﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ وي ﺷﺒﻬﺎ ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ و روزﻫﺎ‬ ‫ﺿﻐ‪‬ﺎ ﹸ‬ ‫﴿ﹶﺃ ‪‬‬ ‫ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ!«‬ ‫و ﮔﺎه ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫﴿‪‬ﺑ ﹺﻞ ﺍ ﹾﻓ‪‬ﺘﺮ‪‬ﺍ ‪‬ﻩ﴾‬

‫‪1‬‬

‫»از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮدش ﻣﻲﺳﺎزد و ﻣﻲﭘﺮدازد!«‬ ‫ﮔﺎه ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺸ ‪‬ﺮ﴾‪.2‬‬ ‫﴿ﹺﺇﻧ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﻳ ‪‬ﻌﻠﱢ ‪‬ﻤ ‪‬ﻪ ‪‬ﺑ ‪‬‬ ‫»ﻳﻚ ﻓﺮد ﺑﺸﺮ ﺑﻪ اوﺗﻌﻠﻴﻢ دﻫﺪ!«‬ ‫دﻳﮕﺮ ﮔﺎه ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﻚ ﺍ ﹾﻓ‪‬ﺘﺮ‪‬ﺍ ‪‬ﻩ ‪‬ﻭﹶﺃﻋ‪‬ﺎ‪‬ﻧ ‪‬ﻪ ‪‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴ ‪‬ﻪ ﹶﻗ ‪‬ﻮ ‪‬ﻡ ﺁ ‪‬ﺧﺮ‪‬ﻭ ﹶﻥ﴾‪» .‬اﻳﻦ ﻳﻚ دروغ ﺑﺰرگ و‬ ‫﴿ﹺﺇ ﹾﻥ ‪‬ﻫﺬﹶﺍ ﹺﺇﻟﱠﺎ ﹺﺇﻓﹾ ‪‬‬ ‫ﺑﻲاﺳﺎس اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ و دﻳﮕﺮ دﺳﺘﻴﺎراﻧﺶ در ﺳﺎﺧﺘﻦ و‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻦ آن ﺑﻪ او ﻛﻤﻚ ﻛﺮدهاﻧﺪ!«‬ ‫ﻳﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﻼ﴾‪.3‬‬ ‫ﲔ ﺍ ﹾﻛﺘ‪‬ﺘ‪‬ﺒﻬ‪‬ﺎ ﹶﻓ ﹺﻬ ‪‬ﻲ ‪‬ﺗ ‪‬ﻤﻠﹶﻰ ‪‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴ ‪‬ﻪ ‪‬ﺑ ﹾﻜ ‪‬ﺮ ﹰﺓ ‪‬ﻭﹶﺃﺻ‪‬ﻴ ﹰ‬ ‫ﲑ ﺍﹾﻟﹶﺄﻭ‪‬ﻟ ‪‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﻗﹶﺎﻟﹸﻮﺍ ﹶﺃﺳ‪‬ﺎ ‪‬ﻃ ‪‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره اﻧﺒﻴﺎء‪ ،‬آﻳﻪ ‪.5‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره ﻧﺤﻞ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.103‬‬ ‫‪ -3‬ﺳﻮره ﻓﺮﻗﺎن‪ ،‬آﻳﻪ ‪5‬‬

‫»اﻳﻨﻬﺎ اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﺨﻪﺑﺮداري ﻛﺮده و ﺑﺎﻣﺪادان و‬ ‫ﺷﺎﻣﮕﺎﻫﺎن آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ او اﻣﻼ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ!«‬ ‫ﻳﻚ ﺑﺎر ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﻳﻚ ﻓﺮد ﺟﻨّﻲ ﻳﺎ ﻳﻚ ﺷﻴﻄﺎن ارﺗﺒﺎط دارد و ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ‬ ‫ﺟﻨّﻴﺎن و ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﺑﺮ ﻛﺎﻫﻨﺎن ﻧﺎزل ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮد ﺟﻨّﻲ ﻳﺎ ﺷﻴﻄﺎن ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ او ﻧﻴﺰ ﺑﺮ‬ ‫او ﻧﺎزل ﻣﻲﺷﻮد! ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫ﲔ * ‪‬ﺗ‪‬ﻨﺰ‪ ‬ﹸﻝ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ﹸﻛﻞﱢ ﹶﺃﻓﱠﺎ ‪‬ﻙ ﹶﺃﺛ‪‬ﻴ ﹴﻢ﴾‪.١‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻫ ﹾﻞ ﹸﺃ‪‬ﻧﺒ‪‬ﹸﺌ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ‪‬ﺗ‪‬ﻨﺰ‪ ‬ﹸﻝ ﺍﻟﺸ‪‬ﻴ‪‬ﺎ ‪‬ﻃ ‪‬‬

‫»ﺑﻪ اﻳﻨﺎن ﺑﮕﻮ ﻛﻪ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﺑﺮ ﺗﺒﻬﻜﺎران دروغ زن و آﻟﻮده ﺑﻪ اﻧﻮاع ﮔﻨﺎﻫﺎن‬ ‫ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﻨﺪ؛ ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺳﺨﺘﻲ دروغ‪ ،‬ﻳﺎ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻓﺴﻖ و ﻓﺠﻮري از ﻣﻦ‬ ‫ﻧﺪارﻳﺪ؛ آن وﻗﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻗﺮآن را دﺳﺘﺎورد ﻓﺮود آﻣﺪن ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻦ ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺴﺎب ﻣﻲآورﻳﺪ؟!«‬ ‫ﺑﺎر دﻳﮕﺮ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬وي ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﻴﻤﺎري‬ ‫ﺟﻨﻮن ﻣﺒﺘﻼ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺎﻧﻲ و ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ را ﺗﺨﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ آﻧﮕﺎه آن ﻣﻌﺎﻧﻲ وﻣﻔﺎﻫﻴﻢ را‬ ‫در ﻗﺎﻟﺐ ﻛﻠﻤﺎت و ﺟﻤﻼت و ﻋﺒﺎرات زﻳﺒﺎ و دلاﻧﮕﻴﺰ ﻣﻲرﻳﺰد؛ درﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‬ ‫ﺷﻴﻮهاي ﻛﻪ ﺷﺎﻋﺮان ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬وي ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻋﺮ اﺳﺖ و ﻛﻼﻣﺶ ﺷﻌﺮ!‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﭘﺎﺳﺦ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫﴿ﻭ‪‬ﺍﻟﺸ‪ ‬ﻌﺮ‪‬ﺍ ُﺀ ‪‬ﻳﺘ‪‬ﹺﺒ ‪‬ﻌ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ﺍﹾﻟﻐ‪‬ﺎﻭ‪‬ﻭ ﹶﻥ * ﹶﺃﹶﻟ ‪‬ﻢ ‪‬ﺗ ‪‬ﺮ ﹶﺃﻧ‪ ‬ﻬ ‪‬ﻢ ﻓ‪‬ﻲ ﹸﻛﻞﱢ ﻭ‪‬ﺍ ‪‬ﺩ ‪‬ﻳﻬﹺﻴﻤ‪‬ﻮ ﹶﻥ * ‪‬ﻭﹶﺃﻧ‪ ‬ﻬ ‪‬ﻢ ‪‬ﻳﻘﹸﻮﻟﹸﻮ ﹶﻥ ﻣ‪‬ﺎ ﻻ‬

‫‪‬ﻳ ﹾﻔ ‪‬ﻌﻠﹸﻮ ﹶﻥ﴾‪.2‬‬

‫»ﺷﺎﻋﺮان‪ ،‬ﻫﻮاداراﻧﺸﺎن ﻛﺠﺮواناﻧﺪ؛ و ﻫﺮ زﻣﺎن در اﻳﻦ وادي و آن وادي‬ ‫ﺳﺮﮔﺮداناﻧﺪ؛ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﻨﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ آن ﻧﺪارﻧﺪ‪«.‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره ﺷﻌﺮا‪ ،‬آﻳﺎت ‪.222-221‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره ﺷﻌﺮاء‪ ،‬آﻳﺎت ‪.226-224‬‬

‫‪180‬‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻪ وﻳﮋﮔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻋﺮان دارﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻴﭽﻴﻚ از اﻳﻨﻬﺎ در ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﻴﺮوان آن ﺣﻀﺮت راه ﻳﺎﻓﺘﮕﺎناﻧﺪ و راﻫﻨﻤﺎي دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﭘﺎرﺳﺎ و‬ ‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬و دﻳﻦ و اﺧﻼق و ﻛﻮﺷﺶﻫﺎ و اﻗﺪاﻣﺎﺗﺸﺎن ﺷﺎﻳﺎن ﺗﺤﺴﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬و در‬ ‫ﻫﻴﭻ ﺟﻨﺒﻪاي و در ﻫﻴﭻ زﻣﻴﻨﻪاي اﺛﺮي از ﻛﺠﺮوي در وﺟﻮد اﻳﺸﺎن ﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬از‬ ‫ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺎﻋﺮان در ﻫﺮ وادي ﺳﺮﮔﺮدان‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﻠﻜﻪ او ﺑﺴﻮي ﺧﺪاي واﺣﺪ و دﻳﻦ واﺣﺪ و ﺻﺮاط واﺣﺪ دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ؛ آﻧﻮﻗﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻟﻬﻲ‬ ‫ﻛﺠﺎ و ﺷﺎﻋﺮان ﻛﺠﺎ؟! ﺷﺎﻋﺮان ﻛﺠﺎ و اﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻟﻬﻲ ﻛﺠﺎ؟!‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺮ ﺷﺒﻬﻪاي ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺑﺮﺿﺪ‪ ‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫و ﻗﺮآن و اﺳﻼم اﻟﻘﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻮابﻫﺎي ﻛﺎﻓﻲ و ﺷﺎﻓﻲ و واﻓﻲ ﻣﻲداد‪.‬‬ ‫ﻋﻤﺪة ﺷﺒﻬﺎت ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻣﺤﻮر ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﻧﺒﻮت و ﻣﻌﺎد دور ﻣﻲزد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺷﺒﻬﺎت آﻧﺎن در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ‪ ،‬و ﻋﻼوه ﺑﺮ آن‪ ،‬زﻳﺎداﺗﻲ‬ ‫را ﺑﺮ آن ﻣﺒﺎﺣﺚ اﻓﺰود‪ ،‬و ﻗﻀﻴﺔ ﺗﻮﺣﻴﺪ را از ﻫﺮ ﺳﻮي روﺷﻦ و واﺿﺢ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ و درﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﺧﺪاﻳﺎن ﻗﺮﻳﺶ و دﻳﮕﺮ اﻋﺮاب را ﺑﺎ ﻋﻤﻖ و وﺳﻌﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از‬ ‫آن ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮد؛ و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ و ﺟﺪال ﮔﺴﺘﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺸﻢ و ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري آﻧﺎن را ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﺑﺮﻣﻲاﻧﮕﻴﺨﺖ‪ ،‬و آن ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎﻳﻲ را ﭘﺪﻳﺪآورد‬ ‫ﻛﻪ ﭘﺪﻳﺪ آورد‪.‬‬ ‫ﺷُﺒﻬﺎت ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﭘﻴﺮاﻣﻮن رﺳﺎﻟﺖ ﻧﺒ‪‬ﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬داﺋﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺎ وﺟﻮد اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و اﻣﺎﻧﺖ و ﺻﻼﺣﻴﺖ و ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎري آن‬ ‫ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺼﺐ ﻧﺒﻮت و رﺳﺎﻟﺖ ﺑﺮﺗﺮ و ﺑﺰرﮔﺘﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻳﻚ ﻓﺮد ﺑﺸﺮ ﻋﻄﺎ ﺷﻮد؛ ﺑﺸﺮ ﻫﻴﭽﮕﺎه ﻓﺮﺷﺘﻪ )ﻓﺮﻳﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻓﺮﺳﺘﺎده( ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪا ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻋﻘﺎﻳﺪ اﻳﺸﺎن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺸﺮ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا‬

‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دﻋﻮت ﺧﻮﻳﺶ را ﻋﻠﻨﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺮدﻣﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮي دﻳﻦ و‬‫اﻳﻤﺎن ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دﭼﺎر ﺣﻴﺮت ﺷﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫ﻕ﴾‪.١‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﻗﹶﺎﻟﹸﻮﺍ ﻣ‪‬ﺎ ﹺﻝ ‪‬ﻫﺬﹶﺍ ﺍﻟﺮ‪‬ﺳ‪‬ﻮ ﹺﻝ ‪‬ﻳ ﹾﺄ ﹸﻛ ﹸﻞ ﺍﻟﻄﱠﻌ‪‬ﺎ ‪‬ﻡ ‪‬ﻭ‪‬ﻳ ‪‬ﻤﺸ‪‬ﻲ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﹾﻟﹶﺄ ‪‬ﺳﻮ‪‬ﺍ ﹺ‬

‫»اﻳﻦ ﭼﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﻓﺮﺳﺘﺎدهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﺬا ﻣﻲﺧﻮرد و در ﻛﻮﭼﻪ و ﺑﺎزار‬ ‫ﻗﺪم ﻣﻲزﻧﺪ؟!«‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺸﺮ اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﺮاي ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﭼﻴﺰي‬ ‫ﻧﺎزل ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺸ ﹴﺮ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ‪‬ﺷ ‪‬ﻲ ٍﺀ﴾‪.‬‬ ‫﴿ﻣ‪‬ﺎ ﹶﺃ‪‬ﻧ ‪‬ﺰ ﹶﻝ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ‪‬ﺑ ‪‬‬ ‫و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﭘﺎﺳﺦ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫ﺱ﴾‪.٢‬‬ ‫ﻯ ﻟ‪‬ﻠﻨ‪‬ﺎ ﹺ‬ ‫ﺏ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻱ ﺟ‪‬ﺎ َﺀ ﹺﺑ ‪‬ﻪ ﻣ‪‬ﻮﺳ‪‬ﻰ ﻧ‪‬ﻮﺭﹰﺍ ‪‬ﻭﻫ‪‬ﺪ ‪‬‬ ‫﴿ ﹸﻗ ﹾﻞ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﹶﺃ‪‬ﻧ ‪‬ﺰ ﹶﻝ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻜﺘ‪‬ﺎ ‪‬‬

‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬آن ﻛﺘﺎﺑﻲ را ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ آورد‪ ،‬و ﻧﻮر و ﻫﺪاﻳﺖ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻧﺎزل ﻛﺮده ﺑﻮد؟!«‬ ‫ﭘﺮواﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ و اﻋﺘﺮاف داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻳﻚ ﻓﺮد ﺑﺸﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﺷﺒﻬﺔ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺟﻤﻠﮕﻲ اﻗﻮام ﭘﻴﺸﻴﻦ در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫رﺳﻮﻻن ﺧﺪا از راه ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺸ ‪‬ﺮ ‪‬ﻣ ﹾﺜ ﹸﻠﻨ‪‬ﺎ﴾‪.3‬‬ ‫﴿ﹺﺇ ﹾﻥ ﹶﺃ‪‬ﻧ‪‬ﺘ ‪‬ﻢ ﹺﺇﻟﱠﺎ ‪‬ﺑ ‪‬‬ ‫»ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﻫﺴﺘﻴﺪ!«‬ ‫و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﺪا ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدادﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺸ ‪‬ﺮ ‪‬ﻣ ﹾﺜ ﹸﻠ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ‪‬ﻭﹶﻟﻜ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ‪‬ﻳ ‪‬ﻤﻦ‪ ‬ﻋﻠﹶﻰ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ‪‬ﻳﺸ‪‬ﺎ ُﺀ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ‪‬ﻋﺒ‪‬ﺎ ‪‬ﺩ ‪‬ﻩ﴾‪.4‬‬ ‫ﺤ ‪‬ﻦ ﹺﺇﻟﱠﺎ ‪‬ﺑ ‪‬‬ ‫﴿ﹺﺇ ﹾﻥ ‪‬ﻧ ‪‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻓﺮﻗﺎن‪ ،‬آﻳﻪ ‪.7‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره اﻧﻌﺎم‪ ،‬آﻳﻪ ‪.91‬‬ ‫‪ -3‬ﺳﻮره اﺑﺮاﻫﻴﻢ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.10‬‬ ‫‪ -4‬ﺳﻮره اﺑﺮاﻫﻴﻢ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.11‬‬

‫‪182‬‬ ‫»ﻣﺎ ﻫﻢ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎﻳﻴﻢ؛ اﻣﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻨّﺖ ﻣﻲﮔﺬارد!‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻄﻠﺐ اﻳﻨﻜﻪ اﻧﺒﻴﺎء و رﺳﻞ ﺑﺎﻳﺪ از اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﺑﺸﺮ ﺑﻮدن ﺑﺎ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻮدن ﻫﻴﭻ ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﻲ ﻧﺪارد‪«.‬‬ ‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم اﻋﺘﺮاف داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ و‬ ‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ و ﻣﻮﺳﻲ ‪-‬ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم‪ -‬ﻫﻢ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺧﺪا و ﻫﻢ از اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪،‬‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻣﺠﺎﻟﻲ ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷﺒﻬﻪ ﭘﺎﻓﺸﺎري ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﻋﻬﺪهدار ﺷﺪن رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺴﻲ را ﺟﺰ اﻳﻦ ﻳﺘﻴﻢ ﻣﺴﻜﻴﻦ‬ ‫ﻧﻴﺎﻓﺖ؟! اﻳﻦ درﺳﺖ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺰرﮔﺎن و ﺳﺮان ﻣﻜﻪ و ﻃﺎﺋﻒ را ﻛﻨﺎر ﺑﺰﻧﺪ و اﻳﻦ‬ ‫ﺑﻴﻨﻮا را ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار دﻫﺪ‪:‬‬ ‫﴿ﹶﻟﻮ‪‬ﻻ ‪‬ﻧﺰ‪ ‬ﹶﻝ ‪‬ﻫﺬﹶﺍ ﺍ ﹾﻟ ﹸﻘﺮ‪‬ﺁ ﹸﻥ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ‪‬ﺭ ‪‬ﺟ ﹴﻞ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﺍﹾﻟ ﹶﻘ ‪‬ﺮ‪‬ﻳ‪‬ﺘ ‪‬ﻴ ﹺﻦ ‪‬ﻋﻈ‪‬ﻴ ﹴﻢ﴾‪.1‬‬ ‫»ﭼﺮا اﻳﻦ ﻗﺮآن ﺑﺮ ﻳﻜﻲ از ﻣﺮدان ﺑﺰرگ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ دو ﺷﻬﺮ ﺑﺰرگ ﻓﺮود‬ ‫ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ؟!«‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﭘﺎﺳﺦ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﻚ﴾‪.2‬‬ ‫ﺖ ‪‬ﺭﺑ‪ ‬‬ ‫ﺴﻤ‪‬ﻮ ﹶﻥ ‪‬ﺭ ‪‬ﺣ ‪‬ﻤ ‪‬‬ ‫﴿ﹶﺃ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ‪‬ﻳ ﹾﻘ ِ‬ ‫»ﻣﮕﺮ اﻳﻨﺎن ﻣﺘﺼﺪ‪‬ي ﺗﻮزﻳﻊ رﺣﻤﺖ ﺧﺪاي ﺗﻮاﻧﺪ؟!«‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر اﻳﻨﻜﻪ وﺣﻲ و رﺳﺎﻟﺖ رﺣﻤﺖ ﺧﺪا اﺳﺖ‪ ،‬و ﺧﺪا ﺧﻮد ﻧﻴﻚ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﻛﺠﺎ ﻗﺮار دﻫﺪ‪:‬‬ ‫ﺠ ‪‬ﻌ ﹸﻞ ﹺﺭﺳ‪‬ﺎﹶﻟ‪‬ﺘ ‪‬ﻪ﴾‪.3‬‬ ‫ﺚ ‪‬ﻳ ‪‬‬ ‫﴿ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ﹶﺃ ‪‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻢ ‪‬ﺣ ‪‬ﻴ ﹸ‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره زﺧﺮف‪ ،‬آﻳﻪ ‪.31‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره زﺧﺮف‪ ،‬آﻳﻪ ‪.32‬‬ ‫‪ -3‬ﺳﻮره اﻧﻌﺎم‪ ،‬آﻳﻪ ‪.124‬‬

‫از اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﺒﻬﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪﻧﺪ؛ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن دﻧﻴﺎ ﺑﺎ‬ ‫ﺣﺸَﻢ اﻳﻦ ﻃﺮف و آن ﻃﺮف ﻣﻲروﻧﺪ و از اﺑﻬﺖ و ﺟﻼل و‬ ‫ﺧﺪ‪‬م و ‪‬‬ ‫ﻣﻮﻛﺐ ﺧﺎص‪ ‬و َ‬ ‫ﺟﺒﺮوت ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﻪ اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﺑﺮگ و ﺳﺎز زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻓﺮاﻫﻢ اﺳﺖ؛‬ ‫اﮔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ در ﻛﻮﭼﻪ و ﺑﺎزار ﺑﻪ دﻧﺒﺎل‬ ‫ﻟﻘﻤﻪاي ﻧﺎن ﺑﺮود؟!‬ ‫ﻚ ﹶﻓ‪‬ﻴﻜﹸﻮ ﹶﻥ ‪‬ﻣ ‪‬ﻌ ‪‬ﻪ ‪‬ﻧﺬ‪‬ﻳﺮﹰﺍ * ﹶﺃ ‪‬ﻭ ‪‬ﻳ ﹾﻠﻘﹶﻰ ﹺﺇﹶﻟ ‪‬ﻴﻪ‪ ‬ﹶﻛ ‪‬ﻨ ‪‬ﺰ ﹶﺃ ‪‬ﻭ ‪‬ﺗﻜﹸﻮ ﹸﻥ ﹶﻟ ‪‬ﻪ ‪‬ﺟﻨ‪ ‬ﹲﺔ ‪‬ﻳ ﹾﺄ ﹸﻛ ﹸﻞ ‪‬ﻣ ‪‬ﻨﻬ‪‬ﺎ‬ ‫﴿ﹶﻟﻮ‪‬ﻻ ﹸﺃ‪‬ﻧ ﹺﺰ ﹶﻝ ﹺﺇﹶﻟ ‪‬ﻴ ‪‬ﻪ ‪‬ﻣ ﹶﻠ ‪‬‬

‫ﺴﺤ‪‬ﻮﺭﹰﺍ﴾‪.١‬‬ ‫ﻼ ‪‬ﻣ ‪‬‬ ‫‪‬ﻭﻗﹶﺎ ﹶﻝ ﺍﻟﻈﱠﺎ‪‬ﻟﻤ‪‬ﻮ ﹶﻥ ﹺﺇ ﹾﻥ ‪‬ﺗﺘ‪‬ﹺﺒﻌ‪‬ﻮ ﹶﻥ ﹺﺇﻟﱠﺎ ‪‬ﺭ ‪‬ﺟ ﹰ‬

‫»ﭼﺮا ﻫﻤﺮاه او ﻳﻚ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻓﺮود ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ او ﻣﺸﺘﺮﻛﺎً ﺑﻪ اﻧﺬار ﻣﺮدم‬ ‫ﺑﭙﺮدازد؟ ﻳﺎ آﻧﻜﻪ ﮔﻨﺠﻲ ﭘﺮ زر و ﺳﻴﻢ از آﺳﻤﺎن ﺑﺮاي او اﻓﻜﻨﺪه ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؟‬ ‫ﻳﺎ دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﺎغ و ﺑﺎﻏﭽﻪاي ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺑﺎ آن روزﮔﺎر ﺑﮕﺬارﻧﺪ؟!« و ﺑﺎﻻﺧﺮه‬ ‫اﻳﻦ ﺳﺘﻤﻜﺎران ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ آﻣﺪهاﻳﺪ ﭘﻴﺮو ﻣﺮدي ﺟﺎدو ﺷﺪه ﮔﺮدﻳﺪهاﻳﺪ!«‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﺷﺒﻬﻪ را ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ داد ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮلﺧﺪا اﺳﺖ؛ ﻳﻌﻨﻲ‪ ،‬وﻇﻴﻔﻪ او‬ ‫اﺑﻼغ رﺳﺎﻟﺖ اﻟﻬﻲ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻐﻴﺮ و ﻛﺒﻴﺮ‪ ،‬و ﻧﺎﺗﻮان و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮﺗﺮ و ﻓﺮوﺗﺮ‪ ،‬و آزاده و‬ ‫ﺑﺮده‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ؛ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺎ اﺑﻬﺖ و ﺟﻼل و ﺟﺒﺮوت و ﺧﺪم و ﺣﺸﻢ و‬ ‫ﭘﺎﺳﺪاران و ﭘﻴﺸﻘﺮاوﻻن‪ -‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن‪ -‬در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم‬ ‫رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﻣﺮدم ﻧﺎﺗﻮان و ﺿﻌﻴﻒ ﺑﻪ داﻣﺎن او ﻧﻤﻲرﺳﺪ و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از‬ ‫وﺟﻮد او ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺑﺸﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﻫﻢ ﻋﺒﺎرت از ﻫﻤﻴﻦ اﻓﺮادي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺴﺎب ﻧﻤﻲآﻳﻨﺪ؛ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻧﻘﺾ ﻏﺮض ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و دﻳﮕﺮ ﺧﺎﺻﻴﺖ و ﻓﺎﻳﺪهاي‬ ‫ﺑﺮاي رﺳﺎﻟﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻓﺮﻗﺎن‪ ،‬آﻳﺎت ‪.8-7‬‬

‫‪184‬‬ ‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻌﺎد و ﺣﺸﺮ و ﻧﺸﺮ و رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﭘﺲ از ﻣﺮگ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺠﺰ ﺗﻌﺠﺐ و اﺳﺘﺒﻌﺎد‪ ،‬و اﮔﺮ و ﻣﮕﺮ‪ ،‬ﭼﻴﺰي در‬ ‫ﭼﻨﺘﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫﴿ﻗﹶﺎﻟﹸﻮﺍ ﹶﺃﹺﺇﺫﹶﺍ ‪‬ﻣ ‪‬ﺘﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﻭ ﹸﻛﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﺗﺮ‪‬ﺍﺑﹰﺎ ‪‬ﻭ ‪‬ﻋﻈﹶﺎﻣﹰﺎ ﹶﺃﹺﺇﻧ‪‬ﺎ ﹶﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﺒﻌ‪‬ﻮﺛﹸﻮ ﹶﻥ * ﹶﺃﻭ‪‬ﺁﺑ‪‬ﺎ ‪‬ﺅﻧ‪‬ﺎ ﺍﹾﻟﹶﺄﻭ‪‬ﻟﹸﻮ ﹶﻥ﴾‪.١‬‬ ‫»ﻣﮕﺮ ﻣﻲﺷﻮد ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﻣﺎ ﻣﺮدﻳﻢ و ﺧﺎك ﺷﺪﻳﻢ و اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎي ﻣﺎ‬ ‫ﭘﻮﺳﻴﺪ؛ از ﻧﻮ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﻮﻳﻢ؟ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﺪران و ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻣﺎ؟!«‬ ‫ﻳﺎ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﻚ ‪‬ﺭ ‪‬ﺟ ‪‬ﻊ ‪‬ﺑﻌ‪‬ﻴ ‪‬ﺪ﴾‪» .‬اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻲ ﺧﻴﻠﻲ ﺑﻌﻴﺪ اﺳﺖ!«‬ ‫﴿ ﹶﺫ‪‬ﻟ ‪‬‬ ‫ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﻳﻚ ﻓﺮد ﻋﺠﻴﺐ و ﻏﺮﻳﺐ ﺟﻠﻮه‬ ‫دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﻋﺠﻴﺐ و ﻏﺮﻳﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺣﺮﻓﻬﺎي ﻋﺠﻴﺐ و ﻏﺮﻳﺐ ﻣﻲزﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻳﺎ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﻕ ﹺﺇﻧ‪ ‬ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﹶﻟﻔ‪‬ﻲ ‪‬ﺧ ﹾﻠ ﹴﻖ ‪‬ﺟﺪ‪‬ﻳ ‪‬ﺪ * ﹶﺃ ﹾﻓ‪‬ﺘﺮ‪‬ﻯ‬ ‫﴿ ‪‬ﻫ ﹾﻞ ‪‬ﻧ ‪‬ﺪﱡﻟ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ‪‬ﺭ ‪‬ﺟ ﹴﻞ ‪‬ﻳ‪‬ﻨﺒ‪‬ﹸﺌ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﹺﺇﺫﹶﺍ ‪‬ﻣﺰ‪ ‬ﹾﻗ‪‬ﺘ ‪‬ﻢ ﹸﻛﻞﱠ ‪‬ﻣ ‪‬ﻤﺰ‪ ‬ﹴ‬ ‫‪‬ﻋﻠﹶﻰ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ﹶﻛﺬ‪‬ﺑﹰﺎ ﹶﺃ ‪‬ﻡ ﹺﺑ ‪‬ﻪ ﹺﺟﻨ‪ ‬ﹲﺔ﴾‪.٢‬‬

‫»ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻣﺮدي را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺘﻼﺷﻲ ﺷﺪﻳﺪ و از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ از ﻧﻮ ﺑﺎ آﻓﺮﻳﻨﺸﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﻴﺪ‬ ‫ﮔﻔﺖ؟ ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ اﻳﻦ ﻣﺮد ﺑﻪ ﺧﺪا دروغ ﻣﻲﺑﻨﺪد؟ ﻳﺎ دﭼﺎر ﺟﻨﻮن ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ؟!«‬ ‫ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﺎﻋﺮﺷﺎن ﻣﻲﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫اَ ‪‬ﻣﻮ‪‬ت‪ُ ‬ﺛﻢ‪ ‬ﺑ ‪‬ﻌﺚٌ ُﺛﻢ‪ ‬ﺣ‪‬ﺸﺮُ؟‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره ﺻﺎﻓّﺎت‪ ،‬آﻳﺎت ‪.17-16‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره ﺳﺒﺄ‪ ،‬آﻳﺎت ‪.8-7‬‬

‫ﺣﺪﻳﺚُ ﺧُﺮاﻓﺔٍ ﻳﺎ اُم‪ ‬ﻋﻤﺮوٍ!‬

‫»آﻳﺎ ﻣﺮگ اﺳﺖ و ﭘﺲ از آن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪن و ﭘﺲ از آن ﺣﺸﺮ و ﻧﺸﺮ و‬ ‫رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ؟ اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪ ﺧﺮاﻓﺎت اﺳﺖ‪ ،‬اي ام‪ ‬ﻋﻤﺮو!«‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن‪ ،‬از راه ﺑﺎز ﻛﺮدن ﭼﺸﻢ ﺑﺼﻴﺮت آﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در دﻧﻴﺎ‬ ‫ﻣﻲﮔﺬرد‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﺎﺳﺦ داد‪ :‬ﺳﺘﻤﮕﺮان اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺳﺰاي ﺳﺘﻤﮕﺮي‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﻣﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺘﻤﺪﻳﺪﮔﺎن ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺣﻖ ﺧﻮدﺷﺎن را از‬ ‫ﺳﺘﻤﮕﺮان ﺑﺎزﺳﺘﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﻣﻴﺮﻧﺪ؛ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران ﺧﻮش ﻋﻤﻞ و درﺳﺘﻜﺎر‪ ،‬ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﭘﺎداش‬ ‫اﺣﺴﺎن و راﺳﺘﻲ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬از دﻧﻴﺎ ﻣﻲروﻧﺪ؛ و ﺗﺒﻬﻜﺎران ﺑﺪﻋﻤﻞ و ﺑﺪﻛﺮدار‪،‬‬ ‫ﺑﺪون آﻧﻜﻪ از ﺑﺎﺑﺖ ﻋﻤﻞ ﺑﺪﺷﺎن ﻛﻴﻔﺮ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬از دﻧﻴﺎ ﻣﻲروﻧﺪ؛ اﮔﺮ ﺣﺸﺮ و ﻧﺸﺮ و‬ ‫رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ و زﻧﺪﮔﻲ اﺑﺪي و ﭘﺎداش و ﻛﻴﻔﺮ ﭘﺲ از ﻣﺮگ در ﻛﺎر ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺘﻤﮕﺮ و‬ ‫ﺳﺘﻤﺪﻳﺪه ﻳﻜﺴﺎن و ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر و ﺑﺪﻛﺮدار ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺳﺘﻤﮕﺮان و‬ ‫ﺗﺒﻬﻜﺎران ﺧﻮﺷﺒﺨﺖﺗﺮ و ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪﺗﺮ از ﺳﺘﻤﺪﻳﺪﮔﺎن و ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد؛ و‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي – ﺑﻲﺣﺮف و ﺳﺨﻦ‪ -‬ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻈﺎم ﺧﻠﻘﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻓﺴﺎدي اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻛﻨﺪ؟! ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺤ ﹸﻜﻤ‪‬ﻮ ﹶﻥ﴾‪.1‬‬ ‫ﻒ ‪‬ﺗ ‪‬‬ ‫ﲔ * ﻣ‪‬ﺎ ﹶﻟ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﹶﻛ ‪‬ﻴ ‪‬‬ ‫ﺠ ﹺﺮ ‪‬ﻣ ‪‬‬ ‫ﲔ ﻛﹶﺎﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬‬ ‫ﺴ ‪‬ﻠ ‪‬ﻤ ‪‬‬ ‫ﺠ ‪‬ﻌ ﹸﻞ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬‬ ‫﴿ﹶﺃ ﹶﻓ‪‬ﻨ ‪‬‬ ‫»ﻣﮕﺮ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﺑﺎ ﻣﺠﺮﻣﺎن ﻳﻜﺴﺎن ﻗﺮار دﻫﻴﻢ؟! ﭼﻪ ﺧﺒﺮﺗﺎن‬ ‫اﺳﺖ؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ داوري ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟!«‬ ‫و ﻧﻴﺰ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﲔ‬ ‫ﺠ ‪‬ﻌ ﹸﻞ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤﺘ‪ ‬ﻘ ‪‬‬ ‫ﺽ ﹶﺃ ‪‬ﻡ ‪‬ﻧ ‪‬‬ ‫ﺴﺪ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﹾﻟﹶﺄ ‪‬ﺭ ﹺ‬ ‫ﺕ ﻛﹶﺎﹾﻟﻤ‪ ‬ﹾﻔ ِ‬ ‫ﺠ ‪‬ﻌ ﹸﻞ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﺁ ‪‬ﻣﻨ‪‬ﻮﺍ ‪‬ﻭ ‪‬ﻋ ‪‬ﻤﻠﹸﻮﺍ ﺍﻟﺼ‪‬ﺎ‪‬ﻟﺤ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫﴿ﹶﺃ ‪‬ﻡ ‪‬ﻧ ‪‬‬

‫ﻛﹶﺎﹾﻟ ﹸﻔﺠ‪‬ﺎ ﹺﺭ﴾‪.2‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻗﻠﻢ‪ ،‬آﻳﺎت ‪.36-35‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره ﺻﺎد‪ ،‬آﻳﻪ ‪.28‬‬

‫‪186‬‬ ‫»ﻳﺎ ﻣﮕﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ اﻫﻞ اﻳﻤﺎن و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻔﺴﺪﻳﻦ‬ ‫ﻓﻲاﻻرض ﻗﺮار دﻫﻴﻢ؟ ﻳﺎ ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎران را در ردﻳﻒ ﺗﺒﻬﻜﺎران ﻗﺮار دﻫﻴﻢ؟!«‬ ‫و ﻧﻴﺰ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺕ‬ ‫ﺠﻌ‪ ‬ﹶﻠ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ﻛﹶﺎﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﺁ ‪‬ﻣﻨ‪‬ﻮﺍ ‪‬ﻭ ‪‬ﻋ ‪‬ﻤﻠﹸﻮﺍ ﺍﻟﺼ‪‬ﺎ‪‬ﻟﺤ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫ﺕ ﹶﺃ ﹾﻥ ‪‬ﻧ ‪‬‬ ‫ﺐ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﺍ ‪‬ﺟ‪‬ﺘ ‪‬ﺮﺣ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﺴ‪‬ﻴ‪‬ﺌﹶﺎ ‪‬‬ ‫ﺴ ‪‬‬ ‫﴿ﹶﺃ ‪‬ﻡ ‪‬ﺣ ِ‬

‫ﺤ ﹸﻜﻤ‪‬ﻮ ﹶﻥ﴾‪.1‬‬ ‫ﺤﻴ‪‬ﺎ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ‪‬ﻭ ‪‬ﻣﻤ‪‬ﺎ‪‬ﺗ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ﺳ‪‬ﺎ َﺀ ﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﻳ ‪‬‬ ‫‪‬ﺳﻮ‪‬ﺍ ًﺀ ‪‬ﻣ ‪‬‬

‫»ﻳﺎ آن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﺑﺪ ﺑﺴﺮ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن‬ ‫ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ آﻧﺎن را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﺑﺎ اﻳﻤﺎن و درﺳﺖ ﻛﺮدار ﻗﺮار‬ ‫دﻫﻴﻢ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ زﻧﺪﮔﻲ و ﻣﺮﮔﺸﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪ داوري‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ!«‬ ‫در ﭘﺎﺳﺦ اﺳﺘﺒﻌﺎدﻫﺎي ﻣﻨﻜﺮان زﻧﺪﮔﻲ دوﺑﺎره و ﺣﻴﺎت اﺑﺪي اﻧﺴﺎن ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫﴿ﹶﺃﹶﺃ‪‬ﻧ‪‬ﺘ ‪‬ﻢ ﹶﺃ ‪‬ﺷﺪ‪ ‬ﺧﻠﹾﻘﹰﺎ ﹶﺃ ﹺﻡ ﺍﻟﺴ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ُﺀ ‪‬ﺑﻨ‪‬ﺎﻫ‪‬ﺎ﴾‪.2‬‬ ‫»آﻳﺎ ﺷﻤﺎ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮي دارﻳﺪ ﻳﺎ آﺳﻤﺎن؟!«‬ ‫و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﺨ ﹾﻠ ‪‬ﻘ ﹺﻬﻦ‪ ‬ﹺﺑﻘﹶﺎ ‪‬ﺩ ﹴﺭ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ﹶﺃ ﹾﻥ‬ ‫ﺽ ‪‬ﻭﹶﻟ ‪‬ﻢ ‪‬ﻳ ‪‬ﻌ ‪‬ﻲ ﹺﺑ ‪‬‬ ‫ﺕ ﻭ‪‬ﺍﹾﻟﹶﺄ ‪‬ﺭ ‪‬‬ ‫﴿ﹶﺃ ‪‬ﻭﹶﻟ ‪‬ﻢ ‪‬ﻳ ‪‬ﺮﻭ‪‬ﺍ ﹶﺃﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻱ ‪‬ﺧ ﹶﻠ ‪‬ﻖ ﺍﻟﺴ‪‬ﻤ‪‬ﺎﻭ‪‬ﺍ ‪‬‬

‫ﺤﹺﻴﻲ‪ ‬ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﻮﺗ‪‬ﻰ ‪‬ﺑﻠﹶﻰ ﹺﺇﻧ‪ ‬ﻪ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ﹸﻛﻞﱢ ‪‬ﺷ ‪‬ﻲ ٍﺀ ﹶﻗﺪ‪‬ﻳ ‪‬ﺮ﴾‪.3‬‬ ‫‪‬ﻳ ‪‬‬

‫»و آﻳﺎ ﻧﺪﻳﺪهاﻳﺪ و ﻧﺴﻨﺠﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪي ﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را آﻓﺮﻳﺪه‪،‬‬ ‫و از آﻓﺮﻳﺪن آﻧﻬﺎ ﺧﺴﺘﻪ و ﻣﺎﻧﺪه ﻧﮕﺮدﻳﺪه‪ ،‬ﻫﻢ ﺗﻮاﻧﺎ اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺮدﮔﺎن را‬ ‫زﻧﺪه ﮔﺮداﻧﺪ؛ و اﻟﺒﺘﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛ زﻳﺮا ﻛﻪ او ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﺗﻮاﻧﺎ اﺳﺖ‪«.‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﺟﺎﺛﻴﻪ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.21‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره ﻧﺎزﻋﺎت‪ ،‬آﻳﻪ ‪.27‬‬ ‫‪ -3‬ﺳﻮره اﺣﻘﺎف‪ ،‬آﻳﻪ ‪.33‬‬

‫و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﺸﹶﺄ ﹶﺓ ﺍﹾﻟﺄﹸﻭﻟﹶﻰ ﹶﻓ ﹶﻠﻮ‪‬ﻻ ‪‬ﺗ ﹶﺬﻛﱠﺮ‪‬ﻭ ﹶﻥ﴾‪.1‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﹶﻟ ﹶﻘ ‪‬ﺪ ‪‬ﻋ ‪‬ﻠ ‪‬ﻤ‪‬ﺘ ‪‬ﻢ ﺍﻟﻨ‪ ‬‬ ‫»ﺷﻤﺎ ﻛﻪ از ﻣﺮدم ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺎﺧﺒﺮﻳﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻧﻤﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﺪ و‬ ‫درﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻴﺪ؟!«‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﻳﻚ اﺻﻞ ﻛﻠّﻲ را ﻛﻪ ﻋﻘﻼً و ﻋﺮﻓﺎً ﻣﻌﻠﻮم و ﻗﻄﻌﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﻣﻄﺮح ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ،‬داﺋﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪن اﻧﺴﺎن ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺳﺎدهﺗﺮ از‬ ‫اﺻﻞ آﻓﺮﻳﻨﺶ آﻧﺎن اﺳﺖ‪ ﴿ :‬ﻭ ‪‬ﻫ ‪‬ﻮ ﹶﺃ ‪‬ﻫ ‪‬ﻮ ﹸﻥ ‪‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴ ‪‬ﻪ﴾‪ .2‬و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮد‪ ﴿ :‬ﹶﻛﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﺑ ‪‬ﺪﹾﺃﻧ‪‬ﺎ ﹶﺃﻭ‪ ‬ﹶﻝ ‪‬ﺧ ﹾﻠ ﹴﻖ‬ ‫‪‬ﻧﻌ‪‬ﻴ ‪‬ﺪ ‪‬ﻩ﴾‪» .٣‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ را آﻏﺎز ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬آﻧﺮا دوﺑﺎره ﺑﺎزﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ! و‬ ‫ﺨ ﹾﻠ ﹺﻖ ﺍﹾﻟﹶﺄﻭ‪ ‬ﹺﻝ﴾‪» 4‬ﻣﮕﺮ ﻣﺎ از آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺧﺴﺘﻪ و ﻣﺎﻧﺪه ﺷﺪﻳﻢ؟!«‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮد‪﴿ :‬ﹶﺃ ﹶﻓ ‪‬ﻌﻴﹺﻴﻨ‪‬ﺎ ﺑﹺﺎﹾﻟ ‪‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺷﺒﻬﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن دﻋﻮت‬ ‫اﺳﻼم اﻟﻘﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻮابﻫﺎي ﻛﺎﻓﻲ و ﺷﺎﻓﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮد ﻛﻪ ﻫﺮ اﻧﺴﺎن ﺧﺮدﻣﻨﺪ‬ ‫و ﺻﺎﺣﺒﺪﻟﻲ را ﻗﺎﻧﻊ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬آﻧﺎن اﺳﻴﺮ ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲﻫﺎي درون ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ از راه اﺳﺘﻜﺒﺎر و ﺑﺮﺗﺮيﺟﻮﻳﻲ‪ ،‬رأي و ﻧﻈﺮ ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﺮ دﻳﮕﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﺧﺪا ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﻨﻨﺪ؛ از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻫﻤﻮاره در وادي ﺣﻴﺮت ﺳﺮﮔﺮدان ﻣﻲﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﺗﺤﺮﻳﻢ ﮔﻮش ﻓﺮادادن ﺑﻪ ﻗﺮآن‪ ،‬و ﺗﺮوﻳﺞ اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎي ﻛﻬﻦ ﺑﺮاي روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ‬ ‫ﻗﺮآن‪ :‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻟﻘﺎي اﻳﻦ ﺷﺒﻬﺎت‪ ،‬ﻋﻤﻼً ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﺮ ﺷﻴﻮهاي ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻗﺮآن ﮔﻮش ﻓﺮا دﻫﻨﺪ‪ ،‬و دﻋﻮت اﺳﻼم ﺑﻪ‬ ‫ﮔﻮش ﻣﺮدم ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮام اﺳﻼم در ﻣﻘﺎم دﻋﻮت ﻓﺮد ﻳﺎ‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره واﻗﻌﻪ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.62‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره روم‪ ،‬آﻳﻪ ‪.27‬‬ ‫‪ -3‬ﺳﻮره اﻧﺒﻴﺎء‪ ،‬آﻳﻪ ‪.104‬‬ ‫‪ -4‬ﺳﻮره ﻗﺎف‪ ،‬آﻳﻪ ‪.15‬‬

‫‪188‬‬ ‫اﻓﺮادي ﺑﻪ دﻳﻦ ا ﺳﻼم ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ا ﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻧﻤﺎز اﻳﺴﺘﺎدهاﻧﺪ ﻳﺎ ﻗﺮآن‬ ‫ﺗﻼوت ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم را از اﻃﺮاف آن ﺣﻀﺮت دور ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ؛ ﺳﺮو ﺻﺪا و ﻏﻮﻏﺎ‬ ‫راه ﻣﻲاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ؛ آواز ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ؛ ﻣﻌﺮﻛﻪﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺴ ‪‬ﻤﻌ‪‬ﻮﺍ ‪‬ﻟ ‪‬ﻬﺬﹶﺍ ﺍﹾﻟ ﹸﻘﺮ‪‬ﺁ ‪‬ﻥ ﻭ‪‬ﺍﹾﻟ ‪‬ﻐﻮ‪‬ﺍ ﻓ‪‬ﻴ ‪‬ﻪ ﹶﻟ ‪‬ﻌﻠﱠ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ‪‬ﺗ ‪‬ﻐ ‪‬ﻠﺒ‪‬ﻮ ﹶﻥ﴾‪.1‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﻗﹶﺎ ﹶﻝ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﹶﻛ ﹶﻔﺮ‪‬ﻭﺍ ﻻ ‪‬ﺗ ‪‬‬ ‫»ﻛﺎﻓﺮ ﻛﻴﺸﺎن ﻣﻜﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﺮآن ﮔﻮش ﻓﺮا ﻧﺪﻫﻴﺪ‪ ،‬و درﺣﻴﻦ ﺗﻼوت‬ ‫ﻗﺮآن ﺳﺮو ﺻﺪاﻫﺎي ﺑﻲﻣﻌﻨﺎ راه ﺑﻴﺎﻧﺪازﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴﺪ ﺑﺮ او ﻏﻠﺒﻪ ﻛﻨﻴﺪ!«‬ ‫ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ آﻧﭽﻨﺎن ﭘﺎي اﻳﻦ ﻛﺎر اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﺎ اواﺧﺮ ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻌﺜﺖ ﻫﺮﮔﺰ اﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ را ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﺠﺎﻟﺲ و‬ ‫ﻣﺤﺎﻓﻞ آﻧﺎن ﺗﻼوت ﻗﺮآن ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن ﺑﻨﺤﻮي روي ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺻﻮرت ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻄﻮر ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬و ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﻛﻔّﺎر‬ ‫ﭘﻲ ﺑﺒﺮﻧﺪ ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮت ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺗﻼوت ﻗﺮآن را آﻏﺎز ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻀﺮﺑﻦ ﺣﺎرث‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺷﻴﻄﺎنﻫﺎي ﻧﺎﻣﺪار ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻴﺮه رﻓﺖ‪ ،‬و در آﻧﺠﺎ‬ ‫ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﻳﺮان و اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎي رﺳﺘﻢ و اﺳﻔﻨﺪﻳﺎر را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﻫﺮﮔﺎه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﻴﺎن ﺣﻠﻘﻪاي از ﻣﺮدﻣﺎن ﻣﻲﻧﺸﺴﺖ و‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ -‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن‪ -‬ﺧﻮش ﮔﻔﺘﺎرﺗﺮ از اوﻳﻢ! آﻧﮕﺎه درﺑﺎرة‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن اﻳﺮان و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن اﻓﺴﺎﻧﻪاي‪ ،‬رﺳﺘﻢ و اﺳﻔﻨﺪﻳﺎر‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻮش ﮔﻔﺘﺎرﺗﺮ از ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ؟!‬

‫‪2‬‬

‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﺰارش رواﻳﺘﻲ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪ ،‬ﻧﻀﺮﺑﻦ ﺣﺎرث ﻛﻨﻴﺰك آوازﺧﻮاﻧﻲ ﺧﺮﻳﺪاري‬ ‫ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﻲﺷﻨﻴﺪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ اﺳﻼم ﺗﻤﺎﻳﻞ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬وي را ﺑﻪ آن‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻓﺼﻠﺖ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.26‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،358 ،300-299‬ﺑﺎ ﺗﻠﺨﻴﺺ‪.‬‬

‫ﻛﻨﻴﺰك ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﺳﭙﺮد‪ ،‬و ﺑﻪ او ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻮراك و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲ ﺑﺮاﻳﺶ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻦ و‬ ‫آواز ﺑﺮاﻳﺶ ﺑﺨﻮان! آﻧﮕﺎه ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آن ﻧﻮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﺑﺴﻲ ﺑﻬﺘﺮ از آن‬ ‫ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻮ را ﺑﺴﻮي آﻧﻬﺎ ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ! اﻳﻦ آﻳﺔ ﺷﺮﻳﻔﻪ درﺑﺎرة ﻧﻀﺮ‬ ‫و ﻋﻤﻠﻜﺮد او در ﺟﻬﺖ روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ ﻗﺮآن ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻀﻞﱠ ‪‬ﻋ ‪‬ﻦ ‪‬ﺳﺒﹺﻴ ﹺﻞ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ﴾‪.١‬‬ ‫ﺚ ‪‬ﻟ‪‬ﻴ ‪‬‬ ‫ﺤﺪ‪‬ﻳ ‪‬‬ ‫ﺸﺘ‪‬ﺮﹺﻱ ﹶﻟ ‪‬ﻬ ‪‬ﻮ ﺍﹾﻟ ‪‬‬ ‫ﺱ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ‪‬ﻳ ‪‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎ ﹺ‬

‫»و از اﻳﻦ ﻣﺮدﻣﺎن‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎزار ﻳﺎوه ﺳﺮاﻳﻲ را ﮔﺮم ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﺑﺪﻳﻨﻮﺳﻴﻠﻪ ﻣﺮدم را از راه ﺧﺪا ﮔﻤﺮاه ﮔﺮداﻧﻨﺪ«‪.2‬‬ ‫‪ -4‬آزارﻫﺎ و ﺷﻜﻨﺠﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ :‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜّﻪ ﺑﻪ ﻣﻮازات ﻇﻬﻮر اﺳﻼم و ﻋﻠﻨﻲ‬ ‫ﺷﺪن دﻋﻮت آن در آﻏﺎز ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬ﺷﻴﻮهﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻳﺎد ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ‬ ‫ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﭼﺮاغ دﻋﻮت اﺳﻼم را ﺧﺎﻣﻮش ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬ﻫﻔﺘﻪﻫﺎ و ﻣﺎهﻫﺎ‬ ‫ﮔﺬﺷﺖ و ﻛﻔﺎر و ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻛﺘﻔﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﻪ آزار و ﺷﻜﻨﺠﻪ و ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻧﻤﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ؛ اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ دﻳﺪﻧﺪ آن ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ درﺟﻬﺖ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺳﺎﺧﺘﻦ روﻧﺪ دﻋﻮت اﺳﻼم ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﺸﻮرت ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و از دﻳﻦ ﺟﺪﻳﺪ‬ ‫ﺑﻴﺰارﺷﺎن ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬از آن ﭘﺲ‪ ،‬ﻫﺮ رﺋﻴﺲ ﻗﺒﻴﻠﻪاي ﺗﺎزه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺧﻮﻳﺶ را ﺗﺤﺖ‬ ‫آزار و ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻗﺮار ﻣﻲداد و ﻫﺮﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﺮدﮔﺎﻧﻲ داﺷﺖ‪ ،‬در ﺻﻮرت ﺗﻤﺎﻳﻞ آﻧﺎن ﺑﻪ‬ ‫اﺳﻼم و اﻳﻤﺎن‪ ،‬آﻧﺎن را ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻣﻲﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ اراذل و اوﺑﺎش و ﺳﻴﺎﻫﻲ ﻟﺸﮕﺮﻫﺎ ﻧﻴﺰ‪ -‬در ﭼﻨﻴﻦ اوﺿﺎع و اﺣﻮاﻟﻲ‪-‬‬ ‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺑﺰرﮔﺎن و رؤﺳﺎي ﺧﻮدﺷﺎن راه ﺑﻴﻔﺘﻨﺪ و درﺟﻬﺖ ﺗﻤﺎﻳﻼت و ﺟﻠﺐ رﺿﺎﻳﺖ‬ ‫اﻳﺸﺎن ﻓﻌﺎل ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ‪ ،‬آزارﻫﺎ و ﺷﻜﻨﺠﻪﻫﺎﻳﻲ را ﺑﻪ وﻳﮋه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﺎﺗﻮان و‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻟﻘﻤﺎن‪ ،‬آﻳﻪ ‪.6‬‬ ‫‪ -2‬اﻟﺪر اﻟﻤﻨﺜﻮر‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺳﻮره ﻟﻘﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪.307‬‬

‫‪190‬‬ ‫اﻓﺮاد ﺑﻲدﺳﺖ و ﭘﺎ‪ -‬ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻋﻤﺎل ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺪن اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﻟﺮزه‬ ‫درﻣﻲآورد‪ ،‬و آﻧﭽﻨﺎن از اﻳﻦ ﺗﺎزه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ دﻟﻬﺎ ﺑﺎ ﺷﻨﻴﺪن ﮔﺰارش‬ ‫آﻧﻬﺎ از ﺟﺎي ﻛﻨﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ!‬ ‫اﺑﻮﺟﻬﻞ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﻣﻲﺷﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدي ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻘﺎم و ﺻﺎﺣﺐ ﻋﻨﻮان در ﻣﻴﺎن ﻗﺒﺎﻳﻞ‬ ‫ﻋﺮب ﺑﻪ اﺳﻼم ﮔﺮوﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬او را ﺳﺨﺖ ﻣﻮرد ﺳﺮزﻧﺶ و ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻗﺮار ﻣﻲداد‪ ،‬و او‬ ‫را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﺧﺴﺎرات ﻣﺎﻟﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮاي او در ﭘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ؛ و اﮔﺮ‬ ‫آن ﻣﺮد ﺗﺎزه ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺿﻌﻴﻒ و ﺑﻲدﺳﺖ و ﭘﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ او ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻲﺑﺮد و او را آزار و‬ ‫ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﻲداد ‪.1‬‬ ‫ﻋﻤﻮي ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔّﺎن وي را در ﺣﺼﻴﺮي ﻣﻲﭘﻴﭽﻴﺪ و ﺑﺮگ درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ روي او‬ ‫ﻣﻲرﻳﺨﺖ و او را روي آﺗﺶ دود ﻣﻲداد ‪.2‬‬ ‫ﻣﺎدر ﻣﺼﻌﺐﺑﻦﻋﻤﻴﺮ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻓﻬﻤﻴﺪ ﭘﺴﺮش اﺳﻼم آورده اﺳﺖ‪ ،‬آب و ﻏﺬا را ﺑﺮ‬ ‫او ﺑﺴﺖ‪ ،‬و او را از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﻛﺮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ وي از ﻣﺮﻓﻪﺗﺮﻳﻦ و ﺑﺮﺧﻮردارﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﻋﺮبﻫﺎي آن روزﮔﺎر ﺑﻮد‪ ،‬و ﻛﺎر ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺼﻌﺐ ﭘﻮﺳﺖ ﺑﺪﻧﺶ از ﺷﺪت‬ ‫ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ و ﺗﺸﻨﮕﻲ‪ -‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎري ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﭘﻮﺳﺖ ﺑﻴﺎﻧﺪازد‪ -‬ورﻗﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ‪.3‬‬ ‫ﺻ‪‬ﻬ‪‬ﻴﺐ ﺑﻦ ﺳ‪‬ﻨﺎن روﻣﻲ را آﻧﻘﺪر ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﻲدادﻧﺪ ﺗﺎ از ﻫﻮش ﻣﻲرﻓﺖ و دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻧﻤﻲﻓﻬﻤﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ‪.4‬‬ ‫ﺑِﻼل‪ ،‬ﺑﺮدة زرﺧﺮﻳﺪ اُﻣﻴﻪ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ ﺟ‪‬ﻤﺤﻲ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﻴﻪ ﻃﻨﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﮔﺮدن او ﻣﻲﺑﺴﺖ و‬ ‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﭽﻪﻫﺎ ﻣﻲداد‪ ،‬ﺗﺎ او را در ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻬﺎي اﻃﺮاف ﻣﻜﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮي و آن ﺳﻮي‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.320‬‬ ‫‪ -2‬رﺣﻤﺔﻟﻠﻌﺎﻟﻤﻴﻦ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.57‬‬ ‫‪ -3‬اﺳﺪاﻟﻐﺎﻳﺔ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪406‬؛ ﺗﻠﻘﻴﺢ ﻓﻬﻮم اﻫﻞ اﻻﺛﺮ‪ ،‬ص ‪.60‬‬ ‫‪ -4‬اﻻﺻﺎﺑﺔ‪ ،‬ج ‪ ،4-3‬ص ‪255‬؛ ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.248‬‬

‫ﺑﻜﺸﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﭽﻪﻫﺎ آﻧﻘﺪر او را اﻳﻦ ﻃﺮف و آن ﻃﺮف ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻃﻨﺎب در‬ ‫ﺣﺪ‪ !‬اُﻣﻴﻪ ﺑﻼل را ﺑﺎ‬ ‫ﺣﺪ‪ !‬اَ ‪‬‬ ‫ﮔﻮﺷﺘﻬﺎي ﮔﺮدن ﺑﻼل ﻓﺮو ﻣﻲرﻓﺖ‪ ،‬و او ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬اَ ‪‬‬ ‫ﻃﻨﺎﺑﻬﺎي ﻣﺤﻜﻢ ﻣﻲﺑﺴﺖ و ﺑﺎ ﭼﻮﺑﺪﺳﺘﻲ ﺑﻪ ﺟﺎن او ﻣﻲاﻓﺘﺎد‪ ،‬و او را وادار ﻣﻴﻜﺮد ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺪﺗﻬﺎ زﻳﺮ آﻓﺘﺎب ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬او را ﭘﻴﺎﭘﻲ ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ ﻣﻲداد‪ .‬از ﻫﻤﺔ اﻳﻨﻬﺎ‬ ‫ﺳﺨﺖﺗﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﮔﺮﻣﺎ ﮔﺮم آﻓﺘﺎب ﻧﻴﻤﺮوز او را از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورد و ﺑﺮ ﭘﺸﺖ‪،‬‬ ‫روي رﻳﮕﺰار داغ ﻣﻜﻪ ﻣﻲﺧﻮاﺑﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و دﺳﺘﻮر ﻣﻲداد ﺗﺨﺖ ﺳﻨﮕﻲ ﺑﺰرگ را روي ﺳﻴﻨﻪ‬ ‫او ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ او ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬در ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺎل ﺧﻮاﻫﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﺗﺎ وﻗﺘﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻤﻴﺮي ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﻮي و ﻻت و ﻋﺰي را ﺑﭙﺮﺳﺘﻲ! ﺑﻼل در آن ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﻤﻮاره‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬اَﺣ‪‬ﺪ! اَﺣ‪‬ﺪ! و ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﻛﻠﻤﺔ دﻳﮕﺮي را ﻳﺎد داﺷﺘﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻴﺸﺘﺮ‬ ‫از اﻳﻦ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺧﺸﻢ آورد‪ ،‬ﻫﻤﺎن را ﻣﻲﮔﻔﺘﻢ! روزي‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮ او ﻣﻲﮔﺬﺷﺖ و او را‬ ‫زﻳﺮ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﻼل را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻳﻚ ﻏﻼم ﺳﻴﺎه دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﺑﻬﺎي ‪ 7‬اوﻗﻴﻪ ﻳﺎ ﭘﻨﺞ‬ ‫اوﻗﻴﻪ ﻧﻘﺮه ﺧﺮﻳﺪاري ﻛﺮد و آزاد ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.1‬‬ ‫ﻋﻤ‪‬ﺎرﺑﻦﻳﺎﺳﺮ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﺑﺮدة زر ﺧﺮﻳﺪ ﺑﻨﻲﻣﺨﺰوم ﺑﻮد‪ .‬او ﺧﻮد و ﭘﺪر و‬ ‫ﻣﺎدرش اﺳﻼم آوردﻧﺪ‪ .‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ‪ ،‬و در رأس آﻧﺎن اﺑﻮﺟﻬﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻴﻤﺮوز ﻛﻪ‬ ‫رﻳﮕﺰارﻫﺎي ﻣﻜﻪ ﺳﺨﺖ ﺗﻔﺘﻴﺪه ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﺮﻫﻨﻪ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ و روي آن‬ ‫ﺳﻨﮕﻬﺎي آﺗﺸﻴﻦ ﻣﻲﺧﻮاﺑﺎﻧﻴﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ آﻧﺎن را ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﻲداد‪ .‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻫﺮﮔﺎه از ﻛﻨﺎر آﻧﺎن ﻣﻲﮔﺬﺷﺘﻨﺪ و آﻧﺎن را زﻳﺮ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺻ‪‬ﱪﹰﺍ ﺁ ﹶﻝ ﻳﺎﺳﺮ‪ ،‬ﻓﺈﻥﱠ ﻣ‪‬ﻮ ‪‬ﻋ ‪‬ﺪﮐﹸﻢ ﺍﳉﻨﺔ« ﺷﻜﻴﺒﺎ ﺑﺎﺷﻴﺪ اي ﺧﺎﻧﺪان ﻳﺎﺳﺮ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻴﻌﺎد‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ! ﻳﺎﺳﺮ زﻳﺮ ﺷﻜﻨﺠﻪ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ .‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺳﻤﻴﻪ ﻣﺎدر ﻋﻤﺎر را ﺑﺎ‬ ‫ﺿﺮﺑﺔ ﺷﺪﻳﺪ ﻧﻴﺰه‪ -‬از روﺑﺮو‪ -‬از ﭘﺎي درآورد‪ .‬وي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ زن ﺷﻬﻴﺪ در اﺳﻼم ﺑﻮد؛‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪318-317‬؛ ﺗﻠﻘﻴﺢ ﻓﻬﻮم اﻫﻞ اﻻﺛﺮ‪ ،‬ص ‪61‬؛ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ‪ ،‬ذﻳـﻞ آﻳـﻪ ‪،106‬‬ ‫ﺳﻮره ﻧﺤﻞ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.648‬‬

‫‪192‬‬ ‫ﺳﻤﻴﻪ ﺑﻨﺖ ﺧﻴﺎط‪ ،‬ﻛﻨﻴﺰ اﺑﻮﺧﺪﻳﺠﻪ ﺑﻦ ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦﻋﻤﺮﺑﻦ ﻣﺨﺰوم‪ ،‬ﭘﻴﺮزﻧﻲ‬ ‫ﺳﺎﻟﺨﻮرده و ﻧﺎﺗﻮان‪ .‬ﻋﻤﺎر را‪ ،‬ﮔﺎه ﺑﺎ ﮔﺮﻣﺎي آﻓﺘﺎب ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ ﮔﺎه‬ ‫ﺗﺨﺘﻪﺳﻨﮓﻫﺎي آﺗﺸﻴﻦ ﺑﺮ روي ﺳﻴﻨﻪاش ﻣﻲﻧﻬﺎدﻧﺪ؛ و ﮔﺎه ﺳﺮ او را آﻧﻘﺪر زﻳﺮ آب ﻧﮕﺎه‬ ‫ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ از ﻫﻮش ﻣﻲرﻓﺖ؛ و ﺑﻪ او ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ دﺳﺖ از ﺗﻮ ﺑﺮﻧﻤﻲدارﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ دﺷﻨﺎم ﺑﺪﻫﻲ ﻳﺎ درﺑﺎرة ﻻت و ﻋﺰي ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻲ‪ .‬از روي‬ ‫اﺟﺒﺎر و اﻛﺮاه‪ ،‬ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻋﻤﺎر ﺧﻮاﺳﺘﺔ آﻧﺎن را اﻧﺠﺎم داد‪ ،‬و ﮔﺮﻳﺎن و ﻧﺎﻻن ﺑﻪ‬ ‫ﻋﺬرﺧﻮاﻫﻲ ﻧﺰد ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﺘﺎﻓﺖ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ آﻳﻪ را درﺑﺎرة‬ ‫وي ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫﴿ﹺﺇﻟﱠﺎ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﹸﺃ ﹾﻛ ﹺﺮ ‪‬ﻩ ‪‬ﻭ ﹶﻗ ﹾﻠ‪‬ﺒ ‪‬ﻪ ‪‬ﻣ ﹾﻄ ‪‬ﻤ‪‬ﺌﻦ‪ ‬ﺑﹺﺎﹾﻟ‪‬ﺄﳝ‪‬ﺎ ‪‬ﻥ﴾‪.١‬‬

‫»ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺲ از اﻳﻤﺎن آوردن ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﺎﻓﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ از روي اﻛﺮاه در‬ ‫ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ دﻟﻬﺎي اﻳﺸﺎن ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﭘﺮﺗﻮ اﻳﻤﺎن آرام ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ«‪.2‬‬ ‫اﺑﻮﻓﻜﻴﻬ‪‬ﻪ‪ -‬ﻛﻪ ﻧﺎم وي اَ َﻓﻠَﺢ ﺑﻮد‪ -‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺰرﮔﺎن ﺑﻨﻲﻋﺒﺪاﻟﺪار‪ ،‬و ﺧﻮد از ﻃﺎﻳﻔﺔ‬ ‫ازد ﺑﻮد‪ .‬وي را ﻧﻴﻤﺮوز‪ ،‬زﻳﺮ ﺣﺮارت ﺷﺪﻳﺪ آﻓﺘﺎب‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ زﻧﺠﻴﺮي آﻫﻨﻴﻦ ﺑﺮﭘﺎي‬ ‫او ﺑﻮد‪ ،‬از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﻣﻲﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺟﺎﻣﻪﻫﺎﻳﺶ را از ﺗﻦ وي درﻣﻲآوردﻧﺪ‪ ،‬و روي‬ ‫رﻳﮕﺰارﻫﺎي ﻣﻜﻪ ﺑﺪﻧﺶ را ﻛﺒﺎب ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ آﻧﮕﺎه ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻨﮕﻲ روي ﮔﺮدهاش‬ ‫ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺗﻜﺎن ﺑﺨﻮرد‪ .‬آﻧﻘﺪر در اﻳﻦ ﺣﺎل ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﺗﺎ از ﻫﻮش ﻣﻲرﻓﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺷﻜﻨﺠﻪﻫﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اداﻣﻪ داﺷﺖ ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ وي در ﻫﺠﺮت دوم ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ‪ ،‬در زﻣﺮة‬ ‫ﻣﻬﺎﺟﺮن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻳﻜﺒﺎر‪ ،‬ﭘﺎي او را ﺑﺎ ﻃﻨﺎب ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و او را ﻛﺸﺎن ﻛﺸﺎن ﺑﺮ‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻧﺤﻞ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.106‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪320-139‬؛ ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪ .249-248‬ذﻳﻞ رواﻳﺖ را ﻋﻮﻓﻲ از‬ ‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس آورده اﺳﺖ؛ ﻧﻜـ‪ :‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪648‬؛ ﻧﻴﺰ‪ :‬اﻟﺪر اﻟﻤﻨﺜﻮر‪ ،‬ذﻳﻞ ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﻪ ‪،106‬‬ ‫ﺳﻮره ﻧﺤﻞ‪.‬‬

‫روي رﻳﮕﺰارﻫﺎ اﻓﻜﻨﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﻘﺪر ﮔﻠﻮي او را ﻓﺸﺎر داده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‬ ‫از دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در آن ﺣﺎل‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ از آﻧﺠﺎ ﻣﻲﮔﺬﺷﺖ؛ او را ﺧﺮﻳﺪاري ﻛﺮد و در‬ ‫راه ﺧﺪا آزاد ﺳﺎﺧﺖ ‪.1‬‬ ‫ﺧﺒ‪‬ﺎب ﺑﻦ اَر‪‬ت‪ ‬ﺑﺮدة زرﺧﺮﻳﺪ اُم‪ ‬اَﻧﻤﺎر ﺑﻨﺖ ﺳﺒﺎع ﺧﺰاﻋﻲ ﺑﻮد؛ ﺣﺮﻓﻪاش آﻫﻨﮕﺮي‬ ‫َ‬ ‫ﺑﻮد؛ وﻗﺘﻲ اﺳﻼم آورد‪ ،‬ارﺑﺎب وي او را ﺑﺎآﺗﺶ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﻲداد‪ .‬آﻫﻦ ﮔﺪاﺧﺘﻪ را‬ ‫ﻣﻲآورد و ﺑﺮ ﮔﺮده ﻳﺎ ﺳﺮ و ﺻﻮرت او ﻣﻲﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻛﺎﻓﺮ ﺷﻮد؛ اﻣﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﻜﻨﺠﻪﻫﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﺮ اﺳﻼم و اﻳﻤﺎن او ﻣﻲاﻓﺰود‪ .‬دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ ﻧﻴﺰ او را ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﻲدادﻧﺪ؛ ﮔﺮدﻧﺶ را ﻣﻲﭘﻴﭽﺎﻧﺪﻧﺪ؛ ﻣﻮﻫﺎﻳﺶ را‬ ‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﻲﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و در آﺗﺶ ﻣﻲاﻓﻜﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻣﻮﻫﺎﻳﺶ او را در آﺗﺶ ﺑﺎﻻ و‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬آن آﺗﺶ ﺧﺎﻣﻮش ﻧﻤﻲﺷﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﺮ اﺛﺮ روﻏﻨﻲ ﻛﻪ از ﮔﺮدة‬ ‫او ﺑﺮﻣﻲآﻣﺪ!‬

‫‪2‬‬

‫زِﻧّﻴﺮَه ﻳﻚ ﻛﻨﻴﺰ روﻣﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺳﻼم آورد و در راه ﺧﺪا ﺑﺴﻴﺎر ﺷﻜﻨﺠﻪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ آﻧﻘﺪر آﺳﻴﺐ دﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻮري وي ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻻت و ﻋﺰي ﺗﻮ را ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ روز اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻻت و ﻋﺰي ﻫﻴﭽﻜﺎرهاﻧﺪ؛ اﻳﻦ ﺑﻼﻳﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﺑﻬﺒﻮد ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺨﺸﻴﺪ! ﺑﺎﻣﺪاد ﻓﺮداي آن روز وﻗﺘﻲ از‬ ‫ﺧﻮاب ﺑﻴﺪار ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﺸﻤﺎن او را ﺑﻪ وي ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺑﻮد؛ ﻗﺮﻳﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ‬ ‫ﮔﻮﺷﻪاي از ﺟﺎدوﮔﺮي ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺖ!‬

‫‪3‬‬

‫اُم‪ ‬ﻋ‪‬ﺒ‪‬ﻴﺲ‪ ،‬ﻛﻨﻴﺰ ﺑﻨﻲزﻫﺮه ﻧﻴﺰ اﺳﻼم آورد‪ .‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ او را ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﻲدادﻧﺪ؛ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺼﻮص ارﺑﺎﺑﺶ اﺳﻮدﺑﻦ ﻋﺒﺪﻳﻐﻮث‪ ،‬ﻛﻪ از ﺳﺮﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦ دﺷﻤﻨﺎن ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫‪ -1‬أﺳﺪاﻟﻐﺎﺑﺔ‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪248‬؛ اﻻﺻﺎﺑﺔ‪ ،‬ج ‪ ،8/7‬ص ‪152‬؛ و ﻣﻨﺎﺑﻊ دﻳﮕﺮ‪.‬‬ ‫‪ -2‬أﺳﺪاﻟﻐﺎة‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪592-591‬؛ ﺗﻠﻘﻴﺢ ﻓﻬﻮم اﻫﻞ اﻻﺛﺮ‪ ،‬ص ‪60‬؛ و ﻣﻨﺎﺑﻊ دﻳﮕﺮ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪256‬؛ ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.318‬‬

‫‪194‬‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و از ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺘﻬﺰاﻛﻨﻨﺪﮔﺎن داﺋﻤﻲ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺑﻮد ‪.1‬‬ ‫ﻛﻨﻴﺰ ﻋﻤﺮﺑﻦ ﻣﺆﻣ‪‬ﻞ از ﺑﻨﻲ ﻋﺪي‪ .‬اﻳﻦ زن را ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ -‬آن زﻣﺎن ﻛﻪ ﻫﻨﻮز در‬ ‫زﻣﺮة ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻮد‪ -‬ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﻲداد؛ آﻧﻘﺪر او را ﻛﺘﻚ ﻣﻲزد ﺗﺎ از ﺣﺎل ﻣﻲرﻓﺖ؛ آﻧﮕﺎه‬ ‫رﻫﺎﻳﺶ ﻣﻲﻛﺮد و ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬رﻫﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻦ از زدن ﺗﻮ‬ ‫ﺧﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮم! وي ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاي ﺗﻮ ﻫﻢ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺎر را ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد!‬

‫‪2‬‬

‫از ﺟﻤﻠﻪ دﻳﮕﺮ ﻛﻨﻴﺰان ﻛﻪ در راه ﺧﺪا ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺳﻼم آوردن‪ ،‬ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻬﺪﻳﻪ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬و دﺧﺘﺮش‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮ دو از آن ﺑﻨﻲﻋﺒﺪاﻟﺪار ﺑﻮدﻧﺪ‪.3‬‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ دﻳﮕﺮ ﻏﻼﻣﺎن و ﺑﺮدﮔﺎن ﻛﻪ در راه اﺳﻼم ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻣﺮﺑﻦ ﻓﻬﻴﺮه‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬آﻧﻘﺪر او را ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﻲدادﻧﺪ ﺗﺎ از ﻫﻮش ﻣﻲرﻓﺖ و دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲﻓﻬﻤﻴﺪ ﭼﻪ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪.4‬‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﻫﻤﺔ اﻳﻦ ﻏﻼﻣﺎن و ﻛﻨﻴﺰان را‪ -‬ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻫﻤﮕﻲ زﻧﺎن‬ ‫و ﻣﺮداﻧﺸﺎن ﺧﺸﻨﻮد ﺑﺎد‪ -‬ﺧﺮﻳﺪاري ﻛﺮد و در راه ﺧﺪا آزاد ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﭘﺪرش اﺑﻮﻗﺤﺎﻓﻪ‬ ‫در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط او را ﺳﺮزﻧﺶ ﻣﻲﻛﺮد و ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﺮدﮔﺎن ﻧﺎﺗﻮان و ﻧﺎﻛﺎرآﻣﺪ‬ ‫را آزاد ﻣﻲﻛﻨﻲ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺮدان زرﺧﺮﻳﺪ ﻛﺎرآﻣﺪ را اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﺧﺮﻳﺪي و آزاد‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدي‪ ،‬دﺳﺖ ﺗﻮ را در اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎزﻧﻤﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ! اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪا‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎ را ﻣﻲﻛﻨﻢ! ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ در ﺷﺄن اﺑﻮﺑﻜﺮ آﻳﺎﺗﻲ از ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‬ ‫و او را ﺳﺘﻮد و دﺷﻤﻨﺎن وي را ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻛﺮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫‪ -1‬اﻻﺻﺎﺑﺔ‪ ،‬ج ‪ ،8/7‬ص ‪.258‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪319‬؛ ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪.256‬‬ ‫‪ -3‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.319-318‬‬ ‫‪ -4‬ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.248‬‬

‫ﺼﻠﹶﻰ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﺭ ﺍﹾﻟ ﹸﻜ ‪‬ﺒﺮ‪‬ﻯ﴾‪.١‬‬ ‫﴿ ﹶﻓﹶﺄ‪‬ﻧ ﹶﺬ ‪‬ﺭ‪‬ﺗ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﻧ‪‬ﺎﺭﹰﺍ ‪‬ﺗ ﹶﻠﻈﱠﻰ * ﹶﻻ ‪‬ﻳﺼ‪‬ﻼﻫ‪‬ﺎ ﹺﺇﻻﱠ ﺍﹾﻟﹶﺄ ‪‬ﺷﻘﹶﻰ * ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻱ ‪‬ﻳ ‪‬‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬اﻣﻴﻪ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ ﺑﻮد‪ ،‬و دﻳﮕﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻢ ﺷﺎﻛﻠﺔ او ﺑﻮدﻧﺪ؛‬ ‫ﺠﺰ‪‬ﻯ * ﹺﺇﻻﱠ‬ ‫ﺠﻨ‪‬ﺒﻬ‪‬ﺎ ﺍﹾﻟﹶﺄ‪‬ﺗﻘﹶﻰ * ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻱ ‪‬ﻳ ‪‬ﺆﺗ‪‬ﻲ ﻣ‪‬ﺎﹶﻟ ‪‬ﻪ ‪‬ﻳ‪‬ﺘ ‪‬ﺰﻛﱠﻰ * ‪‬ﻭﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﻟﹶﺄ ‪‬ﺣ ‪‬ﺪ ‪‬ﻋ ‪‬ﻨ ‪‬ﺪ ‪‬ﻩ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﹺﻧ ‪‬ﻌ ‪‬ﻤ ‪‬ﺔ ‪‬ﺗ ‪‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭ ‪‬ﺳ‪‬ﻴ ‪‬‬ ‫ﺍ‪‬ﺑ‪‬ﺘﻐ‪‬ﺎ َﺀ ‪‬ﻭ ‪‬ﺟ ‪‬ﻪ ‪‬ﺭﺑ‪ ‬ﻪ ﺍﹾﻟﹶﺄ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ﴾‪.٢‬‬

‫ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﺑﻮد‪.3‬‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﺧﻮد ﻧﻴﺰ آزار و ﺷﻜﻨﺠﻪ دﻳﺪ‪ .‬ﻧﻮﻓﻞ ﺑﻦ ﺧﻮﻳﻠﺪ‬ ‫‪‬ﻋﺪ‪‬وي‪ ،‬او را ﺑﺎ ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻛﺮد و ﺑﺎ ﻳﻚ ﻃﻨﺎب ﻫﺮ دو را ﺑﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺎ‬ ‫ﻧﮕﺬارد ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ و آن دو را از دﻳﻨﺸﺎن ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ؛ اﻣﺎ آن دو ﮔﻮش ﺑﻪ ﺣﺮف وي‬ ‫ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻮﺟﺐ ﺷﮕﻔﺘﻲ ﻧﻮﻓﻞ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬آن ﺑﻮد ﻛﻪ دﻳﺪ آن دو از ﺑﻨﺪ‬ ‫رﻫﺎ ﺷﺪهاﻧﺪ و دارﻧﺪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ! ﺑﻪ ﻣﻼﺣﻈﺔ ﻫﻤﻴﻦ داﺳﺘﺎن اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻃﻠﺤﻪ‬ ‫ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ را »ﻗﺮﻳﻨﻴﻦ« ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮي‪ ،‬اﻳﻦ آزارﻫﺎ را ﻋﺜﻤﺎنﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ‬ ‫ﺑﺮادر ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﻣﻲﻛﺮده اﺳﺖ‪.4‬‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻄﻠﺐ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺧﺒﺮ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﺮدان و زﻧﺎن اﻫﻞ ﻣﻜﻪ‬ ‫اﺳﻼم آورده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎي آزار و ﺷﻜﻨﺠﺔ او را ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎر در ارﺗﺒﺎط‬ ‫ﺑﺎ اﻓﺮاد ﺿﻌﻴﻒ و دون ﭘﺎﻳﺔ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﺮدﮔﺎن و ﻛﻨﻴﺰان‪ ،‬ﺳﺎده و آﺳﺎن ﺑﻮد؛ آﻧﺎن‬ ‫ﻛﺴﻲ را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮﺷﺎن ﺑﻪ ﺧﺸﻢ ﺑﻴﺎﻳﺪ ﻳﺎ از آﻧﺎن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ؛ ﺣﺘّﻲ ﺑﺰرﮔﺎن‬ ‫و ﺳﺮان ﻣﻜﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺷﻜﻨﺠﻪ آﻧﺎن دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎزﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬و اوﺑﺎش را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻟﻴﻞ‪ ،‬آﻳﺎت ‪.16 ،14‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره ﻟﻴﻞ‪ ،‬آﻳﺎت ‪.21-17‬‬ ‫‪ -3‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪319-318‬؛ ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪256‬؛ ﻛﺘﺐ ﺗﻔﺴﻴﺮ‪ ،‬ذﻳـﻞ آﻳـﺎت ‪-14‬‬ ‫‪ ،21‬ﺳﻮره ﻟﻴﻞ‪.‬‬ ‫‪ -4‬اُﺳﺪ‪‬اﻟﻐﺎﻳﺔ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.486‬‬

‫‪196‬‬ ‫آﻧﺎن را آزار ﺑﺪﻫﻨﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﺷﺮاف و ﺑﺰرﮔﺎن اﻫﻞ ﻣﻜﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺳﻼم‬ ‫ﻣﻲﮔﺮوﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار ﺑﻮد؛ زﻳﺮا آﻧﺎن از ﻋﺰّت و ﺷﻮﻛﺖ در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﺧﻮدﺷﺎن‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻮردي ﭘﻴﺶ ﻣﻲآﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﺳﺮان و اﺷﺮاف و‬ ‫ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﺧﻮد آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﺰاران ﺣﺰم و اﺣﺘﻴﺎط‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﺗﻌﺮّﺿﻲ ﺑﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا‬ ‫ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﺗﻌﺮض ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﻛﺎر‬ ‫آﺳﺎﻧﻲ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺮدي ﺑﺎ ﺷﻬﺎﻣﺖ و ﺑﺎ وﻗﺎر ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫و داراي ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﻛﻢﻧﻈﻴﺮ؛ ﻫﻴﺒﺖ و ﻋﻈﻤﺖ آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬آﻧﭽﻨﺎن در دل دوﺳﺖ و‬ ‫دﺷﻤﻦ ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﺸﺎن ﺟﺰ ﺑﺎ اﺣﺘﺮام و ﺗﻜﺮﻳﻢ روﻳﺎروي‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺟﺰ ﺑﺮﺧﻲ از اراذل و اوﺑﺎش و ﺑﻴﺨﺮدان ﺟﺮأت ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻛﺎرﻫﺎي زﺷﺖ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ دﺳﺖ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬اﻳﺸﺎن ﺗﺤﺖ‬ ‫ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ از ﻣﻌﺪود ﻣﺮدان ﺑﺰرگ ﻣﻜﻪ ﺑﻮد‪ ،‬از ﻧﻈﺮ اﺻﻞ و‬ ‫ﻧﺴﺐ ﺑﺰرگ ﺑﻮد‪ ،‬و در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫دﺷﻮار ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﺮﻳﻢ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺗﻌﺮض ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺣﺮﻣﺖ ﺣﻤﺎﻳﺖ او را‬ ‫ﺑﺸﻜﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ‪ ،‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن را ﺑﺴﻴﺎر ﻧﮕﺮان ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬و ﺧﻮاب و آرام را از آﻧﺎن‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و آﻧﺎن را واداﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﻜﺮﺷﺎن را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﻴﺎﻧﺪازﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي‬ ‫از آن ﺗﻨﮕﻨﺎ ﺑﻴﺮون ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎري و ﭘﻴﺸﺎﻣﺪي ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺪ ﺧﻮﺑﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫دﭼﺎر ﻧﮕﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎ و ﻣﺸﻮرتﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ آﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻴﻮة ﻣﺬاﻛﺮه را‬ ‫ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﻫﻤﺔ ﺟﻮاﻧﺐ ﺧﺮدورزي و ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﻮﻋﻲ اﻋﻼم وﺟﻮد‬ ‫و ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺿﻤﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻴﺦ ﻛﺒﻴﺮ ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬وارد ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را وادار ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي آﻧﺎن ﺗﻦ‬ ‫دردﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻴﺄﺕ ﺍﻋﺰﺍﻣﻲ ﻗﺮﻳﺶ ﻧﺰﺩ ﺍﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‬ ‫اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺪهاي از رﺟﺎل و اﺷﺮاف ﻗﺮﻳﺶ‪ -‬ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ از دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن‪ -‬ﻧﺰد اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﺑﺮادر ﺷﻤﺎ ﺧﺪاﻳﺎن ﻣﺎ را‬ ‫دﺷﻨﺎم ﻣﻲدﻫﺪ؛ از دﻳﻦ ﻣﺎ ﻋﻴﺒﺠﻮﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ اﻓﻜﺎر ﻣﺎ را ﻧﺎﺑﺨﺮداﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآورد؛‬

‫‪198‬‬ ‫و ﭘﺪران و ﻧﻴﺎﻛﺎن ﻣﺎ راه ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ! دﺳﺖ وي را از ﻣﺎ ﺑﺎز دارﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ از‬ ‫ﺳﺮ راه ﻣﺎ و او ﻛﻨﺎر ﺑﺮوﻳﺪ؛ ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﺧﻮدﺗﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎ ﺑﺎ او ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻫﺴﺘﻴﺪ؛ ﻣﺎ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺷﺮ او را از ﺳﺮ ﺷﻤﺎ ﻛﻮﺗﺎه ﻛﻨﻴﻢ! اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺑﻪ ﻧﺮﻣﻲ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي آﻧﺎن داد‪ .‬ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ؛ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ اداﻣﻪ داد؛ دﻳﻦ ﺧﺪا را ﺗﺮوﻳﺞ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮد و ﻫﻤﮕﺎن‬ ‫را ﺑﻪ ﺳﻮي اﺳﻼم ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ .1‬اﻣﺎ‪ ،‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن وﻗﺘﻲ ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮت ﺳﺨﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮلاﻧﺪ‪ ،‬و از دﻋﻮت اﻟﻲاﷲ ﻟﺤﻈﻪاي ﻓﺮوﮔﺬار ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ؛ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ زﻳﺎد‬ ‫ﺗﺎب ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺔ ﻓﻜﺮ و ذﻛﺮﺷﺎن ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫و ﺗﻮﻃﺌﻪ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﺳﺮﺳﺨﺘﺎﻧﻪﺗﺮ و‬ ‫ﺧﺸﻦﺗﺮ از ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺰد اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺑﺮوﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺍﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺍﺯ ﺳﻮﻱ ﺳﺮﺍﻥ ﻗﺮﻳﺶ‬ ‫ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺎز ﻧﺰد اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺷﻤﺎ در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ‬ ‫ﺷﺮف و ﻣﻨﺰﻟﺖ وﻳﮋهاي دارﻳﺪ و ﺑﺰرگ ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ .‬از ﺷﻤﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ‬ ‫دﺳﺖ ﺑﺮادرزادة ﺧﻮدﺗﺎن را از ﺳﺮﻣﺎ ﻛﻮﺗﺎه ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺛﺮ ﻧﺪادﻳﺪ‪ .‬ﻣﺎ‪-‬ﺑﺨﺪا‪-‬‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺗﺎب ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ را ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬ﭘﺪران و ﻧﻴﺎﻛﺎن ﻣﺎ را دﺷﻨﺎم‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ؛ اﻓﻜﺎر ﻣﺎ را ﻧﺎﺑﺨﺮداﻧﻪ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ ﺧﺪاﻳﺎن ﻣﺎرا ﻋﻴﺒﺠﻮﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ! اﻳﻨﻚ‬ ‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺧﻮد دﺳﺖ او را از ﺳﺮ ﻣﺎ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻳﺎ آﻧﻜﻪ ﻣﺎ ﻫﻤﮕﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻤﺎ‬ ‫و ﺑﺮادرزادة ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﺑﺮﻣﻲﺧﻴﺰﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ﻳﻜﻲ از دو ﻃﺮف ﺳﺮ ﺑﻪ ﻧﻴﺴﺖ و رﻳﺸﻪﻛﻦ‬ ‫ﮔﺮدد!؟‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.265‬‬

‫اﻳﻦ وﻋﺪ و وﻋﻴﺪ و ﺗﻬﺪﻳﺪ اﺷﺮاف ﻣﻜﻪ ﺑﺮ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺑﺲ ﮔﺮان آﻣﺪ‪ .‬ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﺳﺘﺎد و اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن‬‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﭘﺴﺮ ﺑﺮادر ﻣﻦ‪ ،‬ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺰد ﻣﻦ آﻣﺪهاﻧﺪ و ﺑﺎ ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن‬ ‫ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ؛ رﻋﺎﻳﺖ ﺣﺎل ﻣﻦ و ﺧﻮدﺗﺎن را ﺑﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬و ﻣﺮا ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﺎب ﺗﺤﻤﻞ آن را‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ دﭼﺎر ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪ! ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻋﻤﻮﻳﺸﺎن ﺑﻨﺎي ﺳﻠﺐ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺧﻮﻳﺶ را از اﻳﺸﺎن دارد‪ ،‬و در ﻛﺎر ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ و‬ ‫ﻣﺪدرﺳﺎﻧﻲ آن ﺣﻀﺮت ﻧﺎﺗﻮان ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫) ﻳﺎ ﻋﻢ‪ ،‬ﻭﺍﷲ ﻟﻮ ﻭﺿﻌﻮﺍ ﺍﻟﺸﻤﺲ ﰲ ﳝﻴﲏ ﻭﺍﻟﻘﻤﺮ ﰲ ﻳﺴﺎﺭﻱ ﻋﻠﻰ ﺃﻥ ﺃﺗﺮﮎ ﻫﺬﺍ ﺍﻷﻣﺮ‬

‫ﺣﱴ ﻳﻈﻬﺮﻩ ﺍﷲ ﺃﻭ ﺃﻫﻠﮏ ﻓﻴﻪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺗﺮﻛﺖ(‪.‬‬

‫»ﻋﻤﻮﺟﺎن‪ ،‬ﺑﺨﺪا؛ اﮔﺮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ را در دﺳﺖ راﺳﺖ ﻣﻦ‪ ،‬و ﻣﺎه را در دﺳﺖ‬ ‫ﭼﭗ ﻣﻦ ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﻦ اﻳﻦ دﻋﻮت اﻟﻬﻲ ﺧﻮﻳﺶ را‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫آن را ﭘﻴﺮوز ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎﻣﻦ ﺧﻮددر اﻳﻦ راه از ﻣﻴﺎن ﺑﺮوم‪ ،‬رﻫﺎ ﺳﺎزم‪ ،‬ﻣﻦ‬ ‫دﺳﺖ از اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﻤﻲﻛﺸﻢ!«‬ ‫آﻧﮕﺎه اﺷﻚ در ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن ﺟﻤﻊ ﺷﺪ و ﮔﺮﻳﺴﺘﻨﺪ و از ﺟﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮوﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ‬ ‫ﻗﺪﻣﻲ ﻛﻪ دور ﺷﺪﻧﺪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ اﻳﺸﺎن را ﺻﺪا ﻛﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي وي ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮو‪ ،‬ﺑﺮادرزادة ﻋﺰﻳﺰم‪ ،‬و ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ ﺑﮕﻮي؛ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻴﭽﻜﺲ و‬ ‫ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ دﺳﺖ از ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺗﻮ ﺑﺮﻧﻤﻲدارم! ‪ 1‬و اﻳﻦ اﺑﻴﺎت را ﺳﺮود‪:‬‬ ‫و‪‬اﷲ ﻟـــــﻦ ﻳﺼـــــﻠﻮا اﻟﻴـــــﻚ ﺑﺠﻤﻌﻬـــــﻢ‬

‫ﺣﺘـــﻲ اوﺳـــﺪ ﻓـــﻲ اﻟﺘـــﺮاب دﻓﻴﻨـــﺎ‬

‫ﻓﺎﺻـــﺪع ﺑـــﺎﻣﺮك ﻣـــﺎ ﻋﻠﻴـــﻚ ﻏﻀﺎﺿـــﺔٌ‬

‫‪2‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.166-165‬‬ ‫‪ -2‬دﻻﺋﻞ اﻟﻨﺒﻮة‪ ،‬ﺑﻴﻬﻘﻲ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.188‬‬

‫و‪‬اﺑﺸـــﺮْ و ﻗـــﺮ ﺑـــﺬاك‪ ‬ﻣﻨـــﻚ‪ ‬ﻋ‪‬ﻴﻮﻧـــﺎ‬

‫‪200‬‬ ‫»ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻤﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺮا در ﻣﻴﺎن ﮔﻮر ﺑﻪ ﺧﺎك ﺳﭙﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﺑﺮو در ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﺑﻜﻮش؛ ﻛﻪ ﺗﻮ را ﻫﻴﭻ ﺑﺎﻛﻲ ﻧﻴﺴﺖ؛ و ﻣﮋده ﺑﺪه‪ ،‬و از اﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ ﺷﺎدﻣﺎن و‬ ‫ﺧﺸﻨﻮد ﺑﺎش!«‬ ‫اﺷﻌﺎر اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ در اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﭼﻨﺪ ﺑﻴﺖ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ اداﻣﻪ دارد‪.‬‬ ‫ﻣﺮﺍﺟﻌﺔ ﻣﺠﺪ‪‬ﺩ ﻫﻴﺎﺕ ﺍﻋﺰﺍﻣﻲ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ ﺍﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﺨﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺸﻐﻮلاﻧﺪ‪ ،‬درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ راﺿﻲ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ دﺳﺖ از ﺣﻤﺎﻳﺖ اﻳﺸﺎن‬ ‫ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬و ﻋﺰم ﺟﺰم ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن دﺷﻤﻨﻲ آﻏﺎز ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺻﻒ ﺧﻮد را از آﻧﺎن‬ ‫ﺟﺪا ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﺎرهﺑﻦ وﻟﻴﺪﺑﻦ ﻣﻐﻴﺮه را ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و ﻧﺰد اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي‬ ‫اﺑﺎﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﻮان رﺷﻴﺪﺗﺮﻳﻦ و زﻳﺒﺎ اﻧﺪامﺗﺮﻳﻦ ﺟﻮان ﻗﺮﻳﺶ اﺳﺖ؛ او را ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و از‬ ‫ﺧﺮد و ﻣﺪد وي ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬و او را ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ؛ از آن ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ؛ و در‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺮادرزادة ﺧﻮدﺗﺎن را ﻛﻪ ﺑﺎ دﻳﻦ ﺷﻤﺎ و دﻳﻦ ﭘﺪران و ﻧﻴﺎﻛﺎن ﺷﻤﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬ ‫آﻏﺎز ﻛﺮده‪ ،‬و ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺷﻤﺎ را از ﻣﻴﺎن ﺑﺮده‪ ،‬و ﻋﻘﺎﻳﺪ و اﻓﻜﺎر آﻧﺎن را‬ ‫ﺳﻔﻴﻬﺎﻧﻪ و ﻧﺎﺑﺨﺮداﻧﻪ ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺎ ﺑﮕﺬارﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ او را ﺑﻜﺸﻴﻢ؛ ﻳﻚ ﻣﺮد در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻳﻚ ﻣﺮد! اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﺧﻴﻠﻲ ﺑﺪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ! ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ‬ ‫ﭘﺴﺮﺗﺎن را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪﻫﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﻴﺎﺑﺖ از ﺷﻤﺎ او را ﺑﺰرگ ﻛﻨﻢ‪ ،‬و در ﺑﺮاﺑﺮ‪ ،‬ﻣﻦ ﭘﺴﺮم را‬ ‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺪﻫﻢ ﺗﺎ او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﺪ؟! ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي اﻣﻜﺎن ﻧﺨﻮاﻫﺪ‬ ‫داﺷﺖ! ﻣﻄﻌﻢ ﺑﻦ ﻋﺪ‪‬ي ﺑﻦﻧﻮﻓﻞ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف ﮔﻔﺖ‪ :‬اي اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ از در اﻧﺼﺎف درآﻣﺪهاﻧﺪ و ﻫﺮﭼﻪ در ﺗﻮان داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را از‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻧﺎﺧﻮش ﻣﻲدارﻳﺪ رﻫﺎ ﺳﺎزﻧﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﺬﻳﺮش ﻧﺸﺎن‬

‫ﺑﺪﻫﻴﺪ! اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻣﻦ از در اﻧﺼﺎف درﻧﻴﺎﻣﺪهاﻳﺪ! ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻮ ﺗﺼﻤﻴﻢ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪاي ﻛﻪ ﻣﺮا ﺗﻨﻬﺎ ﺑﮕﺬاري‪ ،‬و ﺑﺎ اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻦ ﻗﻴﺎم ﻛﻨﻲ؛ اﻳﻨﻚ‪ ،‬ﺑﻜﻦ ﻫﺮ‬ ‫آﻧﭽﻪ ﺧﻮاﻫﻲ!‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻗﺮﻳﺶ در اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ و ﻣﺬاﻛﺮات ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‬ ‫را راﺿﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را از اداﻣﺔ ﻛﺎرﺷﺎن‬ ‫ﺑﺎزدارد‪ ،‬وﻣﺎﻧﻊ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﻳﺸﺎن در دﻋﻮت ﺑﺴﻮي دﻳﻦ ﺧﺪا ﺑﺸﻮد؛ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﺎن راﻫﻲ ﺑﺮوﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻛﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ از ﮔﺎم ﻧﻬﺎدن در آن راه ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را از ﭘﻴﻤﻮدن ﭼﻨﺎن راه ﭘﺮﺧﻄﺮ و ﭘﺮﻓﺮاز و ﻧﺸﻴﺒﻲ دور ﻧﮕﺎﻫﺪارﻧﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ راه‬ ‫ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد آزار رﺳﺎﻧﻴﺪن و ﺗﻌﺪي و ﺗﻌﺮض ﻛﺮدن ﺑﻪ رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪. -‬‬ ‫ﺍﺫﻳﺖ ﻭ ﺁﺯﺍﺭ ﻗﺮﻳﺶ‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﻪ ﻛﺎري ﻛﻪ ﺳﺨﺖ از آن وﺣﺸﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و از آﻏﺎز ﻇﻬﻮر‬ ‫دﻋﻮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم‪ ،‬از آن ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺖ زدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻛﺒﺮ و ﻧﺨﻮت دﻳﺮﻳﻨﺔ‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار ﻣﻲآﻣﺪ ﺑﻴﺶ از آن ﺑﻪ ﺻﺒﻮري اداﻣﻪ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬دﺳﺖ آزار و اذﻳﺘﺸﺎن‬ ‫را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﺸﻮدﻧﺪ؛ ﻣﺴﺨﺮه ﻛﺮدﻧﺪ؛ اﺳﺘﻬﺰا‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺣﻘﺎﻳﻖ را ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻛﺮدﻧﺪ؛ اﻓﻜﺎر ﻣﺮدم را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت‬ ‫آﺷﻔﺘﻪ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ؛ واز ﻫﺮ ﺷﻴﻮة ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺮاي اذﻳﺖ و آزار آن ﺣﻀﺮت اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺑﻮﻟﻬﺐ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﻫﻤﻪ و در رأس ﻫﻤﺔ اﻳﻦ آزار ﻫﻨﺪﮔﺎن ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫وي ﻳﻜﻲ از ﺳﺮان ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ ﺑﻮد‪ ،‬و از ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان وﺣﺸﺖ داﺷﺘﻨﺪ وﺣﺸﺖ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬دﺷﻤﻦ ﺳﺮﺳﺨﺖ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻮد‪ ،‬و از ﻫﻤﺎن روز اول ﻣﻮﺿﻊ ﺧﺼﻤﺎﻧﺔ‬ ‫ﺧﻮد را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻋﻼم ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ‬

‫‪202‬‬ ‫ﻛﻪ ﻫﻨﻮز دﻳﮕﺮ ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ ﻓﻜﺮ آزار ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ذﻫﻨﺸﺎن‬ ‫ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬وي دﺳﺖ ﺗﻌﺪي ﺑﺮ آن ﺣﻀﺮت دراز ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ دﻳﺪﻳﻢ در‬ ‫ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ ﭼﻪ ﻛﺮدو ﻧﻴﺰ دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ در ﻛﻨﺎر ﻛﻮه ﺻﻔﺎ ﭼﻪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫اﺑﻮﻟﻬﺐ دو ﭘﺴﺮش ﻋ‪‬ﺘﺒﻪ و ﻋﺘﻴﺒﻪ را ﭘﻴﺶ از ﺑﻌﺜﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮي دو ﺗﻦ از دﺧﺘﺮان‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﻗﻴﻪ و امﻛﻠﺜﻮم درآورده ﺑﻮد؛ ﭘﺲ از ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺴﺮاﻧﺶ دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﻫﻤﺴﺮاﻧﺸﺎن را ﻃﻼق ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬و آن دو را ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﮔﺬاﺷﺖ‬ ‫ﺗﺎ ﻫﺮ دو ﻫﻤﺴﺮاﻧﺸﺎن را ﻃﻼق دادﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻋﺒﺪاﷲ ﭘﺴﺮ دوم ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪،‬‬ ‫اﺑﻮﻟﻬﺐ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺎدﻣﺎن ﮔﺮدﻳﺪ و ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺷﺘﺎﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺸﺎرت ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ اَﺑﺘَﺮ ﺷﺪ!‬

‫‪2‬‬

‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ آوردﻳﻢ ﻛﻪ اﺑﻮﻟﻬﺐ در ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ و در ﺑﺎزارﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ‬ ‫آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ راه ﻣﻲاﻓﺘﺎد‪ ،‬و اﻳﺸﺎن را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﻃﺎرق ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺤﺎرﺑﻲ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻮﻟﻬﺐ ﺑﻪ ﺗﻜﺬﻳﺐ و ﺑﺪﮔﻮﻳﻲ اﻛﺘﻔﺎ ﻧﻤﻲﻛﺮد‪ ،‬و ﺑﺎ ﺳﻨﮓ‬ ‫ﺑﻪ ﭘﺎي آن ﺣﻀﺮت ﻣﻲزد ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ آن ﻫﺮ دو ﻗﻮزك ﭘﺎي آن ﺣﻀﺮت ﺟﺮاﺣﺖ‬ ‫ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﻮد ‪.3‬‬ ‫ﻫﻤﺴﺮ اﺑﻮﻟﻬﺐ‪ ،‬ام‪‬ﺟﻤﻴﻞ‪ ،‬اروي‪ ،‬دﺧﺘﺮ ﺣﺮبﺑﻦاﻣﻴﻪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺮ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن‪ ،‬ﻧﻴﺰ دﺳﺖ‬ ‫ﻛﻤﻲ در آزار و دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺧﺎر و ﺧﺎﺷﺎك‬ ‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورد‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﺑﺮ در ﺧﺎﻧﺔ آن‬ ‫‪ -1‬اﻳﻦ ﺧﺒﺮ را ﻃﺒﺮاﻧﻲ از ﻗﺘﺎده رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬رواﻳﺖ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳـﺮان ﻗـﺮﻳﺶ‬ ‫ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﻛﺎر دﺧﺎﻟﺖ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻚ‪ :‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.652‬‬ ‫‪ -2‬ﺑﻪ رواﻳﺖ از ﻋﻄﺎء‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ‪ ،‬ﺳﻮره ﻛﻮﺛﺮ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪.595‬‬ ‫‪ -3‬ﻛﻨﺰاﻟﻌﻤ‪‬ﺎل‪ ،‬ج ‪ ،12‬ص ‪.449‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﻣﻲرﻳﺨﺖ‪ .‬زﻧﻲ ﺑﻲﺣ‪‬ﺠﺐ و ﺣﻴﺎ ﺑﻮد‪ ،‬و زﺑﺎن ﺑﻪ اﻧﻮاع دﺷﻨﺎم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻣﻲﮔﺸﻮد‪ ،‬و اﻧﻮاع ﺗﻬﻤﺖ و اﻓﺘﺮا و ﻧﺎﺳﺰا را ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت روا ﻣﻲداﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ‬ ‫ﺳﺨﻦ ﭼﻴﻨﻲﻫﺎﻳﺶ آﺗﺶ ﻓﺘﻨﻪ را ﻫﻤﻮاره ﺷﻌﻠﻪورﺗﺮ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﺟﻨﮕﻲ ﺑﻲاﻣﺎن را ﺑﺮ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮﻣﻲاﻓﺮوﺧﺖ؛ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ‪ ،‬ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ‬ ‫او را »ﺣﻤﺎﻟﻪ اﻟﺤﻄﺐ« ﻧﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ ‪.1‬‬ ‫ام‪ ‬ﺟﻤﻴﻞ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪ ﭼﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮاﺗﻲ درﺑﺎرة او و ﻫﻤﺴﺮش در ﻗﺮآن ﻧﺎزل ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪ‪ .‬آن ﺣﻀﺮت در ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﻛﻨﺎر‬ ‫ﻛﻌﺒﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﻧﻴﺰ در ﻛﻨﺎر آن ﺣﻀﺮت ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ام‪ ‬ﺟﻤﻴﻞ ﭘﺎره‬ ‫ﺳﻨﮕﻲ در دﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ داﺷﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻧﺰد آن دو رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ را ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﺑﻪ دﻳﺪار ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻛﻮر ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﻓﻘﻂ اﺑﻮﺑﻜﺮ را‬ ‫دﻳﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي اﺑﺎﺑﻜﺮ‪ ،‬رﻓﻴﻘﺖ ﻛﺠﺎﺳﺖ؟ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪام ﻛﻪ ﻣﺮا ﻫﺠﻮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ! ﺑﺨﺪا‪ ،‬اﮔﺮ‬ ‫وي را ﺑﻴﺎﺑﻢ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﺎرهﺳﻨﮓ دﻫﺎﻧﺶ را ﺧﻮﻧﻴﻦ ﺧﻮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ! ﭼﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ؟ ﺑﺨﺪا‪،‬‬ ‫ﻣﻦ زﻧﻲ ﺷﺎﻋﺮهام! آﻧﮕﺎه ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺮود‪:‬‬ ‫و‪‬اَﻣﺮَه أﺑﻴﻨﺎ‬

‫» ‪‬ﻣﺬَﻣ‪‬ﻤﺎً ﻋﺼ‪‬ﻴﻨﺎ‬

‫و‪ ‬دﻳ َﻨﻪ‪َ ‬ﻗﻠَﻴﻨﺎ«‬

‫»ﻣ‪‬ﺬﻣﻢ را ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻛﺮدﻳﻢ! ﻓﺮﻣﺎﻧﺶ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻴﻢ! و ﺑﺎ دﻳﻨﺶ ﺳﺮﺳﺨﺘﺎﻧﻪ‬ ‫دﺷﻤﻨﻲ ﻛﺮدﻳﻢ!«‬ ‫آﻧﮕﺎه ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬ﻓﻜﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ ﺷﻤﺎ رادﻳﺪه ﺑﺎﺷﺪ؟!‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ »ﻣﺎ ﺭﺃﺗﲏ؛ ﻟﻘﺪ ﺃﺧﺬ ﺍﷲ ﺑﺒﺼﺮﻫﺎ ﻋﲏ« ﻣﺮا ﻧﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﺸﻤﺎن او را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫دﻳﺪار ﻣﻦ ﻛﻮر ﮔﺮداﻧﻴﺪ!‬

‫‪2‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻣﺴﺪ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.4‬‬ ‫‪ -2‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ .336-335‬ﻗﺮﻳﺶ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬را از روي‬ ‫ﻛﻴﻨﻪ و ﻋﺪاوت‪» ،‬ﻣﺬﻣﻢ« ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ؛ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻋﻤﻼ دﺷـﻨﺎمﻫﺎﻳﺸـﺎن را از آن ﺣﻀـﺮت‬

‫‪204‬‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺰار ﻧﻴﺰ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن را رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ رواﻳﺖ وي‪ ،‬وﻗﺘﻲ امﺟﻤﻴﻞ‬ ‫ﻧﺰد اﺑﻮﺑﻜﺮ اﻳﺴﺘﺎد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﺎﺑﻜﺮ‪ ،‬رﻓﻴﻘﺖ ﻣﺎ را ﻫﺠﻮ ﻛﺮده اﺳﺖ! اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن! او ﻫﻴﭽﮕﺎه زﺑﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﺷﻌﺮ ﺑﺎز ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﺷﻌﺮ از دﻫﺎن وي‬ ‫ﺑﺮﻧﻤﻲآﻳﺪ! امﺟﻤﻴﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﺗﻮ را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ!‬

‫‪1‬‬

‫اﺑﻮﻟﻬﺐ در ﺣﺎﻟﻲ اﻳﻦ آزارﻫﺎ را ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﺪ‬ ‫ﻛﻪ وي ﻋﻤﻮي ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﻫﻤﺴﺎﻳﺔ اﻳﺸﺎن ﺑﻮد‪ ،‬و‬ ‫ﺧﺎﻧﻪاش ﭼﺴﺒﻴﺪه ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ آن ﺣﻀﺮت ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮت در ﺧﺎﻧﺔ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﺸﺎن را‬ ‫آزار ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را در ﺧﺎﻧﺔ ﺧﻮد‬ ‫آن ﺣﻀﺮت ﻣﻮرد آزار و اذﻳﺖ ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از اﺑﻮﻟﻬﺐ‪ ،‬ﺣﻜﻢ ﺑﻦ‬ ‫اﺑﻲاﻟﻌﺎص ﺑﻦ اﻣﻴﻪ‪ ،‬ﻋﻘﺒﻪﺑﻦ اﺑﻲﻣﻌﻴﻂ‪ ،‬ﻋﺪيﺑﻦ ﺣﻤﺮاء ﺛﻘﻔﻲ‪ ،‬اﺑﻦ اﻻﺻﺪاء ﻫﺬﻟﻲ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ‬ ‫ﻫﻤﻪ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻴﭽﻴﻚ از آﻧﺎن ﺑﺎﻻﺧﺮه‬ ‫اﺳﻼم ﻧﻴﺎوردﻣﮕﺮ ﺣﻜﻢ ﺑﻦاﺑﻲاﻟﻌﺎص‪ ،‬ﭘﺪر ﻣﺮوان ﺧﻠﻴﻔﺔ اﻣﻮي‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از اﻳﻨﺎن ﺷﻜﻤﺒﺔ‬ ‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻲاﻓﻜﻨﺪﻧﺪ؛ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ‪،‬‬ ‫ﻫﺮﮔﺎه ﻇﺮف ﻏﺬاﻳﻲ ﺑﺮاي آن ﺣﻀﺮت ﺑﺮ روي آﺗﺶ ﻣﻲﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻜﻤﺒﺔ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ در آن‬ ‫دور ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﻧﻜـ‪ :‬اﻟﺘﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺑﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪11‬؛ ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻓـﺘﺢاﻟﺒـﺎري‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص‬ ‫‪162‬؛ ﻣﺴﻨﺪ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.369 ،340 ،244‬‬ ‫‪ -1‬ﺣﺎﻛﻢ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري ﻧﻴﺰ در اﻟﻤﺴﺘﺪرك )ج ‪ ،2‬ص ‪ ،(361‬اﺑﻦ اﺑﻲ ﺷـﺒﻴﺔ در اﻟﻤﺼـﻨﻒ )ج ‪ ،11‬ص ‪ ،498‬ح‬ ‫‪ ،(1187‬اﺑﻮﻳﻌﻠﻲ در ﻣﺴﻨﺪ ﺧﻮﻳﺶ )ج ‪ ،4‬ص ‪ ،246‬ح ‪ (2358‬اﺑﻮﻧﻌﻴﻢ اﺻﻔﻬﺎﻧﻲ در دﻻﺋﻞ اﻟﻨﺒـﻮة )ص‬ ‫‪ ،71‬ح ‪ ،(54‬ﻃﺒﺮاﻧﻲ‪ ،‬اﺑﻦ اﺑﻲﺣﺎﺗﻢ و دﻳﮕﺮان اﻳﻦ داﺳـﺘﺎن را ﺑـﺎ اﻧـﺪﻛﻲ اﺧـﺘﻼف در ﻣـﺘﻦ‪ -‬رواﻳـﺖ‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻲاﻓﻜﻨﺪﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎر ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻤﺎز ﺗﺨﺘﻪﺳﻨﮕﻲ را‬ ‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﭘﺸﺖ آن ﺗﺨﺘﻪﺳﻨﮓ از آزار اﻳﻨﺎن در اﻣﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻫﺮﮔﺎه آن ﭘﻠﻴﺪيﻫﺎ را ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﺸﺎن ﻣﻲرﻳﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ ﺳﺮ‬‫ﭼﻮﺑﺪﺳﺘﻲ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ در ﺧﺎﻧﺔ ﺧﻮد ﻣﻲاﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ و ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻳﺎ ﺑﻨﻲ‬ ‫ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف‪ ،‬اي ﺟﻮار ﻫﺬا؟« اي ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف‪ ،‬اﻳﻦ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪداري اﺳﺖ؟! آﻧﮕﺎه‬ ‫آن را ﻛﻨﺎر ﻛﻮﭼﻪ ﻣﻲاﻓﻜﻨﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻦاﺑﻲ ﻣﻌﻴﻂ از اﻳﻦ ﻫﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﺷﻘﺎوت و ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺧﻮﻳﺶ اﻓﺰود‪ .‬ﺑﺨﺎري از‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦﻣﺴﻌﻮد ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻛﻨﺎر ﺑﻴﺖاﷲ اﻟﺤﺮام ﻧﻤﺎز ﻣﻲﮔﺰاردﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﺎ ﻋﺪهاي از ﻳﺎراﻧﺶ‬ ‫ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻛﺪاﻣﻴﻚ از ﺷﻤﺎ ﻣﻲرود ﺷﻜﻤﺒﺔ ﺷﺘﺮي را ﻛﻪ ﺑﻨﻲ‬ ‫ﻓﻼن ﻛﺸﺘﻪاﻧﺪ ﺑﺮداردو ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﺑﺮ ﮔﺮدة ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺠﻮد‪ ،‬ﺑﮕﺬارد؟ ﺷﻘﻲﺗﺮﻳﻦ‬ ‫آﻧﺎن‪ -‬ﻛﻪ ﻋﻘﺒﻪﺑﻦ اﺑﻲﻣﻌﻴﻂ ﺑﻮد‪ -2‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و رﻓﺖ و آن ﺷﻜﻤﺒﺔ ﺷﺘﺮ را آورد‪ .‬ﻣﻨﺘﻈﺮ‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺳﺠﺪه رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺮا روي ﮔﺮدة اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﻣﻴﺎن دو ﻛﺘﻒ‬ ‫اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﻗﺮار داد‪ .‬ﻣﻦ آﻧﺠﺎ ﺑﻮدم و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﺮدم؛ اﻣﺎ ﻛﺎري از دﺳﺘﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﺒﻮد‪.‬‬ ‫اي ﻛﺎش‪ ،‬ﻧﻔﻮذي ﻳﺎ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ داﺷﺘﻢ! ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﺮوع ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻨﺪﻳﺪن؛ آﻧﻘﺪر ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﻲﺧﻨﺪﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ از ﻓﺮط ﺳﺮﺧﻮﺷﻲ و ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ روي ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﻲاﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﺳﺠﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و‬ ‫ﺳﺮﺑﺮﻧﻤﻲداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ آﻣﺪ و آن ﺷﻜﻤﺒﻪ را از روي ﮔﺮدة اﻳﺸﺎن‬ ‫ﺑﺮداﺷﺖ‪ .‬آن ﺣﻀﺮت ﺳﺮ از ﺳﺠﺪه ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪو ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)اﻟﻠّﻬﻢ‪ ‬ﻋﻠﻴﻚ ﺑﻘُﺮﻳﺶ(‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.416‬‬ ‫‪ -2‬در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري )ج ‪ ،1‬ص ‪ (543‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪206‬‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬ﻛﺎر ﻗﺮﻳﺶ را ﺑﺴﺎز!«‬ ‫ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن را اﻳﻦ ﻧﻔﺮﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮان آﻣﺪ‪ .‬اﺑﻦ‬ ‫ﻣﺴﻌﻮد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ دﻋﺎ و ﻧﻔﺮﻳﻦ در آن ﻣﻜﺎن ﻣﺴﺘﺠﺎب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬آن ﺣﻀﺮت ﻧﺎم ﺑﺮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)اﻟﻠّﻬﻢ‪ ‬ﻋﻠﻴﻚ ِﺑﺎَﺑﻲ ﺟﻬﻞ! و ﻋﻠﻴﻚ‪ ‬ﺑﻌ‪‬ﺘﺒﺔ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﺔ‪ ،‬و ﺷﻴﺒﺔ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﺔ‪ ،‬واﻟﻮﻟﻴﺪ ﺑﻦ‬ ‫ﻋﺘﺒﺔ‪ ،‬و اُﻣﻴﺔ ﺑﻦ ﺧﻠَﻒ‪ ،‬و ﻋﻘﺒﺔ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻣ‪‬ﻌﻴﻂ(‬ ‫»ﻫﻔﺘﻤﻴﻦ آﻧﺎن را ﻧﻴﺰ ﻧﺎم ﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﺎدﻣﺎن ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ آن‬ ‫ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﺟﺎن ﻣﻦ در دﺳﺖ اوﺳﺖ؛ ﻫﻤﺔ آن ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در آن روز ﻧﺎم ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻧﮕﻮن اﻓﺘﺎده در ﭼﺎه ﺑﺪر‬ ‫دﻳﺪم!«‬

‫‪1‬‬

‫اُﻣﻴﻪ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﻣﻲدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻌﻨﻪ زدن‬ ‫و ﻋﻴﺒﺠﻮﻳﻲ ﻛﺮدن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت آﻏﺎز ﻣﻲﻛﺮد و اﻳﻦ آﻳﺎت درﺑﺎرة او ﻧﺎزل ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭ‪‬ﻳ ﹲﻞ ‪‬ﻟ ﹸﻜﻞﱢ ‪‬ﻫ ‪‬ﻤ ‪‬ﺰ ‪‬ﺓ ﹸﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﺰ ‪‬ﺓ﴾‪.2‬‬ ‫اﺑﻦ ﻫﺸﺎم ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻫ‪ ‬ﻤﺰَه« ﻛﺴﻲ را ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان را ﺑﻄﻮر ﻋﻠﻨﻲ دﺷﻨﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪،‬‬ ‫و ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ را ﻛﺞ و راﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ اﺷﺎرة ﭼﺸﻢ ﻃﻌﻨﻪ ﻣﻲزﻧﺪ؛ » ُﻟﻤ‪‬ﺰه« ﻛﺴﻲ را‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢاﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻟﻮﺿﻮء‪ ،‬ﺑﺎب »اذا اﻟﻘﻲ ﻋﻠـﻲ اﻟﻤﺼـﻠﻲ ﻗـﺬر او ﺟﻴﻔـﺔ«‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،37‬ح ‪،240‬‬ ‫‪3960 ،3854 ،3185 ،2934 ،520‬؛ ﻫﻔﺘﻤﻴﻦ اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻋﻤﺎرة ﺑﻦ اﻟﻮﻟﻴﺪ ﺑـﻮده اﺳـﺖ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ در‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ‪ 520‬ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره ﻫﻤﺰه‪ ،‬آﻳﻪ ‪ 1‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ از دﻳﮕﺮان ﺑﻄﻮر ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﻋﻴﺒﺠﻮﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و آﻧﺎن را ﺑﻄﻮر ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ آزار‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪.1‬‬ ‫ﺑﺮادر وي‪ ،‬اُﺑﻲ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻦ اﺑﻲﻣﻌﻴﻂ دوﺳﺖ ﺻﻤﻴﻤﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﺒﺎر‬ ‫ﻋﻘﺒﻪ ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﻪ ﻛﻼم اﻳﺸﺎن ﮔﻮش ﻓﺮا داد‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ اُﺑ‪‬ﻲ رﺳﻴﺪ‪ ،‬زﺑﺎن ﺑﻪ ﺳﺮزﻧﺶ و ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻋﻘﺒﻪ ﮔﺸﻮد‪ ،‬و از او ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺎر دﻳﮕﺮ آب دﻫﺎن ﺑﻪ ﭼﻬﺮة رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻴﻔﻜﻨﺪ؛ و او ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫ﻛﺎر را ﻛﺮد‪ .‬اﺑﻲ ﻧﻴﺰ ﺧﻮد اﺳﺘﺨﻮان ﭘﻮﺳﻴﺪهاي را در دﺳﺘﺎﻧﺶ ﻧﺮم ﻛﺮد و در آن دﻣﻴﺪ و‬ ‫آن را ﺑﺎد داد ﺗﺎ ﻏﺒﺎر آن ﺑﺮ ﭼﻬﺮة رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ‪.2‬‬ ‫اﺧﻨﺲ ﺑﻦ ﺷﺮﻳﻖ ﺛﻘﻔﻲ ﻧﻴﺰ از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آزار ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﺪ؛ و ﻗﺮآن ﺑﺎ ﻧﻪ ﺧﺼﻠﺖ او را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ؛ آﻧﺠﺎ‬ ‫ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺨ ‪‬ﻴ ﹺﺮ‬ ‫ﻉ ‪‬ﻟ ﹾﻠ ‪‬‬ ‫ﲔ * ‪‬ﻫﻤ‪‬ﺎ ﹴﺯ ‪‬ﻣﺸ‪‬ﺎ ٍﺀ ﹺﺑ‪‬ﻨﻤ‪‬ﻴ ﹴﻢ * ‪‬ﻫﻤ‪‬ﺎ ﹴﺯ ‪‬ﻣﺸ‪‬ﺎ ٍﺀ ﹺﺑ‪‬ﻨﻤ‪‬ﻴ ﹴﻢ * ‪‬ﻣﻨ‪‬ﺎ ﹴ‬ ‫ﻑ ‪‬ﻣ ﹺﻬ ﹴ‬ ‫﴿ﻭ‪‬ﻻ ‪‬ﺗ ‪‬ﻄ ‪‬ﻊ ﹸﻛﻞﱠ ‪‬ﺣﻠﱠﺎ ‪‬‬ ‫ﻚ ‪‬ﺯﻧﹺﻴ ﹴﻢ﴾‪.٣‬‬ ‫‪‬ﻣ ‪‬ﻌ‪‬ﺘ ‪‬ﺪ ﹶﺃﺛ‪‬ﻴ ﹴﻢ * ‪‬ﻋ‪‬ﺘﻞﱟ ‪‬ﺑ ‪‬ﻌ ‪‬ﺪ ﹶﺫ‪‬ﻟ ‪‬‬ ‫»و ﭘﻴﺮو و ﻫﻤﺮاه ﻣﺸﻮ ﺑﺎ ﻫﺮ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮرﻧﺪه زﺑﻮن؛ ﻃﻌﻨﻪ زﻧﻨﺪه ﺳﺨﻦﭼﻴﻨﻲ؛‬ ‫ﻣﺎﻧﻊ ﻫﺮ ﻛﺎر ﺧﻴﺮ؛ ﺗﺠﺎوزﮔﺮ ﮔﻨﺎﻫﻜﺎر؛ ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮ ﺑﻲاﺻﻞ و َﻧﺴ‪‬ﺐ!«‬ ‫اﺑﻮﺟﻬﻞ‪ ،‬ﮔﻬﮕﺎه ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻲآﻣﺪ و آﻳﺎت ﻗﺮآن را از‬ ‫آن ﺣﻀﺮت ﻣﻲﺷﻨﻴﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻣﻲرﻓﺖ؛ ﻧﻪ اﻳﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﻪ ﻃﺎﻋﺘﻲ‪ ،‬ﻧﻪ ادﺑﻲ‪ ،‬ﻧﻪ ﺧﺸﻴﺘﻲ؛ از آن‬ ‫ﺳﻮي‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را زﺧﻢ زﺑﺎن ﻣﻲزد‪ ،‬و راه ﺧﺪا را ﺑﺮ اﻳﻦ و‬ ‫آن ﻣﻲﺑﺴﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه از ﺑﺎﺑﺖ اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﻛﺮد ﻣﺒﺎﻫﺎت ﻣﻲﻛﺮد و ﻓﺨﺮ ﻣﻲﻓﺮوﺧﺖ‪،‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.357-356‬‬ ‫‪ -2‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.362-361‬‬ ‫‪ -3‬ﺳﻮره ﻗﻠﻢ‪ ،‬آﻳﺎت ‪.13 ،10‬‬

‫‪208‬‬ ‫و از اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎي ﺑﺪي ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻓﺘﺨﺎراﺗﻲ ﻳﺎد ﻛﺮدﻧﻲ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آﻳﺎت در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ درﺑﺎرة او ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺻﻠﱠﻰ‪.١﴾...‬‬ ‫ﻕ ﻭ‪‬ﻻ ‪‬‬ ‫ﺻﺪ‪ ‬‬ ‫﴿ﻓﹶﻼ ‪‬‬

‫از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ روزي ﻛﻪ دﻳﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺣﺮم اﻣﻦ اﻟﻬﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻤﺎز اﻳﺴﺘﺎده اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﺸﺎن را از ﻧﻤﺎز ﺑﺎز ﻣﻲداﺷﺖ‪ .‬ﻳﻜﺒﺎر‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮت‬ ‫در ﻣﻘﺎم اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻣﺸﻐﻮل ﻧﻤﺎز ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﻛﻨﺎر ﺣﻀﺮت ﮔﺬﺷﺖ و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺗﻮ را از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎزﻧﺪاﺷﺘﻪام؟ و اﻳﺸﺎن را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ او ﺑﺎ ﺧﺸﻮﻧﺖ رﻓﺘﺎر ﻛﺮدﻧﺪ و او را از ﺳﺮ راه‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻨﺎر زدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻪ ﺟﺮأﺗﻲ ﻣﺮا ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﻲ؟ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪،‬‬ ‫ﺑﺨﺪا ﻣﻦ از ﻫﻤﺔ اﻫﻞ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻳﺎر و ﻃﺮﻓﺪار دارم! ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ آﻳﺎت را‬ ‫ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﺏ﴾‪.2‬‬ ‫ﺠ ‪‬ﺪ ﻭ‪‬ﺍ ﹾﻗ‪‬ﺘ ﹺﺮ ‪‬‬ ‫ﻉ ﺍﻟﺰ‪‬ﺑ‪‬ﺎﹺﻧ‪‬ﻴ ﹶﺔ * ﹶﻛﻠﱠﺎ ﻟﹶﺎ ‪‬ﺗ ‪‬ﻄ ‪‬ﻌ ‪‬ﻪ ﻭ‪‬ﺍ ‪‬ﺳ ‪‬‬ ‫﴿ ‪‬ﺳ‪‬ﻨ ‪‬ﺪ ‪‬‬ ‫»اﻳﻨﻚ ﺑﺮود و ﻫﻮاداراﻧﺶ را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ؛ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻋﺬاﺑﻤﺎن را‬ ‫ﻓﺮاﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺧﻮاﻧﺪ!«‬

‫‪3‬‬

‫ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻠﻮﮔﺎه اﺑﻮﺟﻬﻞ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و او‬ ‫ﻚ ﹶﻓﹶﺄ ‪‬ﻭﻟﹶﻰ﴾!‪ ٤‬ﺑﺎش ﺗﺎ‬ ‫ﻚ ﹶﻓﹶﺄ ‪‬ﻭﻟﹶﻰ * ﹸﺛﻢ‪ ‬ﹶﺃ ‪‬ﻭﻟﹶﻰ ﹶﻟ ‪‬‬ ‫را ﺳﺨﺖ ﺗﻜﺎن دادﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪﴿ :‬ﹶﺃ ‪‬ﻭﻟﹶﻰ ﹶﻟ ‪‬‬ ‫ﺑﻨﮕﺮي! ﺑﺎش ﺗﺎ ﺑﻨﮕﺮي! ﺑﺎز ﻫﻢ‪ ،‬ﺑﺎش ﺗﺎ ﺑﻨﮕﺮي!‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬آﻳﻪ ‪ 31‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره ﻋﻠﻖ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.19-18‬‬ ‫‪ -3‬اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي اﻳﻦ رواﻳﺖ را در ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﺎت آورده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﻴﺮ اﻳـﻦ رواﻳـﺖ را ﻧﻴـﺰ ﺗﺮﻣـﺬي در‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻔﺴﻴﺮ‪ ،‬ﺳﻮره اﻗﺮأ‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪ ،414‬ح ‪ 3349‬و ﺟﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮ آورده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﺳﻮره ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬آﻳﺎت ‪.35-34‬‬

‫دﺷﻤﻦ ﺧﺪا ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮا ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ اي ﻣﺤﻤﺪ؟! ﺑﺨﺪا از ﺗﻮ و ﺧﺪاي ﺗﻮ ﻫﻴﭻ‬ ‫ﻛﺎري ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ! ﻣﻦ ﻋﺰﺗﻤﻨﺪﺗﺮﻳﻦ اﻓﺮادي ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو ﻛﻮه در اﻳﻦ ﺷﻬﺮ‬ ‫زﻳﺴﺖ ﻣﻲﻛﻨﻢ!‬

‫‪1‬‬

‫اﺑﻮﺟﻬﻞ ﭘﺲ از اﻳﻦ ﺑﺮﺧﻮرد ﺧﺸﻮﻧﺖ آﻣﻴﺰ ﻧﻴﺰ‪ ،‬از آن ﺣﺎﻟﺖ ﺣﻤﺎﻗﺖ و ﺷﻘﺎوت‬ ‫درﻧﻴﺎﻣﺪ‪.‬‬ ‫* ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ رواﻳﺖ از اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه آورده اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ در‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎن ﺷﻤﺎ ﺻﻮرﺗﺶ را ﺑﻪ ﺧﺎك ﻣﻲﻣﺎﻟﺪ؟! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آري! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﻻت‬ ‫و ﻋﺰي‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺒﻴﻨﻢ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮدن او را ﻟﮕﺪ ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد‪ ،‬و ﺻﻮرﺗﺶ را‬ ‫ﻣﺎﻻﻣﺎل ﺧﺎك و ﺧﻮن ﺧﻮاﻫﻢ ﮔﺮداﻧﻴﺪ! آﻧﮕﺎه ﺑﺴﻮي رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬رﻓﺖ‪ .‬آن ﺣﻀﺮت در ﺣﺎل ﻧﻤﺎز ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﻋﺰم ﺟﺰم ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﺮدن اﻳﺸﺎن را‬ ‫ﻟﮕﺪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻫﻤﺔ ﺣﺎﺿﺮان دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﺑﻮﺟﻬﻞ ﻋﻘﺐ ﻋﻘﺐ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬و‬ ‫دﺳﺘﺎﻧﺶ را ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﺔ اﻣﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻦ ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي اﺑﺎاﻟﺤﻜﻢ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﻪ ﺳﺮت‬ ‫آﻣﺪه اﺳﺖ؟! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و او ﺧﻨﺪﻗﻲ ﭘﺮ از آﺗﺶ‪ ،‬اﺷﺒﺎح ﺗﺮﺳﻨﺎك‪ ،‬و ﺑﺎﻟﻬﺎي‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬ﺣﺎﺋﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻟﹶﻮ ﺩ‪‬ﻧﺎ ‪‬ﻣﻨ‪‬ﻲ ﻻ ‪‬ﺣ‪‬ﺘﻄﹶﻔﺘ ‪‬ﻪ ﺍﳌﹶﻼ‪‬ﺋ ﹶﮑ ﹸﺔ ﻋ‪‬ﻀﻮﹰﺍ ﻋ‪‬ﻀﻮﹰﺍ(‪.2‬‬ ‫»اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن او را ﺗﻜﻪ ﺗﻜﻪ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ!«‬ ‫***‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﻧﻤﻮدار ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ از ﺟﻮر و ﺟﻔﺎ و ﺳﺘﻤﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از دﺳﺖ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻃﻐﻴﺎﻧﮕﺮ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫اﻫﻞ اﷲاﻧﺪ و ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺣﺮم اﻣﻦ اﻟﻬﻲ!‬ ‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪477‬؛ اﻟﺪراﻟﻤﻨﺜﻮر‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪478‬؛ و ﻣﻨﺎﺑﻊ دﻳﮕﺮ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﻛﺘﺎب ﺻﻔﺎت اﻟﻤﻨﺎﻓﻘﻴﻦ واﺣﻜﺎﻣﻬﻢ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪ ،2154‬ح ‪.38‬‬

‫‪210‬‬ ‫ﻣﻘﺘﻀﺎي اﻳﻦ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﺑﺤﺮاﻧﻲ آن ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻮﺿﻌﻲ ﻗﺎﻃﻊ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از ﺑﻼ و ﻣﺼﻴﺒﺘﻲ ﻛﻪ در آن ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻣﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ رﻫﺎ ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ در ﺗﻮان داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ اذﻳﺖ و آزار‬ ‫ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﺎﻫﺶ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دو ﮔﺎم ﻋﻈﻴﻢ ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ دﻋﻮت اﺳﻼم‬ ‫و ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاف آن ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ داﺷﺖ‪ .‬آن دو ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻬﻢ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫از اﻳﻨﻜﻪ اوﻻً‪ ،‬ﺧﺎﻧﺔ ارﻗﻢ ﺑﻦ اﺑﻲ اﻻرﻗﻢ را ﻣﺮﻛﺰ دﻋﻮت و ﭘﺎﻳﮕﺎه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ؛ و ﺛﺎﻧﻴﺎً ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺎﻧﺔ ﺍﺭﻗﻢ‬ ‫ﺧﺎﻧﺔ ارﻗﻢ ﺑﻦاﺑﻲاﻻرﻗﻢ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻛﻮه ﺻﻔﺎ واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و از دﻳﺪرس و ﻣﺠﺎﻟﺲ و‬ ‫ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻃﺎﻏﻴﺎن ﻣﻜﻪ دور ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪ را درﻧﻈﺮ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ در آﻧﺠﺎ ﻧﺰد ﺧﻮد ﮔﺮدآورﻧﺪ‪ ،‬و در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺗﻼوت‬ ‫آﻳﺎت و ﺗﺰﻛﻴﺔ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻛﺘﺎب و ﺣﻜﻤﺖ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﺒﺎدات و‬ ‫اﻋﻤﺎل ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺧﻮدﺷﺎن را در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺟﺎ ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ ،‬و در ﻛﻤﺎل اﻣﻨﻴﺖ و ﺳﻼﻣﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ‬ ‫اﻟﻬﻲ و آﺳﻤﺎﻧﻲ را درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و در اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﻫﻤﺔ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺳﻼم ﻣﻲآورﻧﺪ‬ ‫داﺧﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻃﺎﻏﻴﺎن ﺳﻠﻄﻪﮔﺮ و اﻧﺘﻘﺎﻣﺠﻮي ﻣﻜﻪ از وﺟﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﺎﺧﺒﺮ‬ ‫ﻧﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪي در آن ﻧﺒﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ رﺳﻮلﺧﺪا‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻄﻮر ﻋﻠﻨﻲ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺮﻛﺎن‬‫ﻣﻜﻪ ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ آن ﻗﺴﺎوت و ﺑﻲرﺣﻤﻲ ﻛﻪ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺎ آﻧﺎن روﻳﺎروي ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﺗﺰﻛﻴﺔ ﻧﻔﻮس ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺗﻌﻠﻴﻢ‬

‫ﻛﺘﺎب و ﺣﻜﻤﺖ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﺷﺪﻳﺪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺘﻲ ﻣﻮردي اﻳﻨﭽﻨﻴﻦ ﻋﻤﻼ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق آورده اﺳﺖ‪ .‬اﺻﺤﺎب‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺑﻌﻀﻲ درهﻫﺎي ﮔﻮﺷﻪ و ﻛﻨﺎر ﻣﻜﻪ ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ ﻧﻤﺎز‬ ‫ﻣﻲﮔﺰاردﻧﺪ؛ ﻋﺪهاي از ﻛﻔﺎر ﻗﺮﻳﺶ آﻧﺎن را دﻳﺪﻧﺪ؛ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺑﺎ آﻧﺎن درﮔﻴﺮ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﻌﺪﺑﻦ اﺑﻲوﻗّﺎص ﻣﺮدي را ﺿﺮﺑﺖ زد و ﺧﻮن او ﺟﺎري ﺷﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‬ ‫ﺧﻮﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در اﺳﻼم رﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪ ‪.1‬‬ ‫ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻳﻦ ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎ ﻣﺘﻌﺪد و ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و از ﻣﻴﺎن رﻓﺘﻦ ﻫﻤﺔ آﻧﺎن ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ و ﺳﺮي ﻋﻤﻞ ﻛﺮدن‪،‬‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ ﻣﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻋﻤﻮم ﻳﺎران ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫اﺳﻼم و ﻋﺒﺎدات و اﺟﺘﻤﺎﻋﺎﺗﺸﺎن را ﻣﺨﻔﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﺨﺺ رﺳﻮلاﷲ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﻴﺎن اﻧﺒﻮه ﻣﺸﺮﻛﺎن آﺷﻜﺎرا ﺑﻪ دﻋﻮت اﺳﻼم و ﻋﺒﺎدت ﺧﺪا ﻣﻲ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ آن ﺣﻀﺮت را از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎزدارد؛ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر رﻋﺎﻳﺖ ﺣﺎل ﻳﺎراﻧﺸﺎن‪ ،‬و ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ ﻧﺰد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻲ‬ ‫آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.263‬‬

‫‪212‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‬ ‫ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي آن‬ ‫ﻫﺠﺮﺕ ﺍﻭ‪‬ﻝ ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ‬ ‫آﻏﺎز دﺷﻤﻨﻲﻫﺎي ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬اواﺳﻂ ﻳﺎ اواﺧﺮ ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم ﺑﻌﺜﺖ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬اﺑﺘﺪا اﻳﻦ ﺧﺼﻮﻣﺖﻫﺎ ﺧﻔﻴﻒ ﺑﻮد؛ اﻣ‪‬ﺎ روز ﺑﻪ روز و ﻣﺎه ﺑﻪ ﻣﺎه ﺷﺪ‪‬ت ﺑﻴﺸﺘﺮي‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ؛ ﺗﺎ آﻧﻜﻪ در اواﺳﻂ ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ﺳﺨﺖ ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و اﻗﺎﻣﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در ﻣﻜﻪ‬ ‫ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﻜﺮ اﻓﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﺎرهاي ﺑﻴﺎﻧﺪﻳﺸﻨﺪ ﺗﺎ از اﻳﻦ ﻋﺬاب اﻟﻴﻢ‬ ‫ﻧﺠﺎت ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﺑﻮد ﻛﻪ آﻳﺎﺗﻲ از ﺳﻮرة زﻣﺮ ﻧﺎزل ﺷﺪ و‬ ‫اﺷﺎره ﺑﻪ اﻳﻦ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ راه ﻫﺠﺮت را ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖ‬ ‫اﻋﻼم ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﺧﺪا ﺗﻨﮓ ﻧﻴﺴﺖ‪:‬‬ ‫ﺽ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ﻭ‪‬ﺍ ‪‬ﺳ ‪‬ﻌ ﹲﺔ ﹺﺇﻧ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﻳ ‪‬ﻮﻓﱠﻰ ﺍﻟﺼ‪‬ﺎﹺﺑﺮ‪‬ﻭ ﹶﻥ ﹶﺃ ‪‬ﺟ ‪‬ﺮﻫ‪‬ﻢ‬ ‫ﺴ‪‬ﻨ ﹲﺔ ‪‬ﻭﹶﺃ ‪‬ﺭ ‪‬‬ ‫ﺴﻨ‪‬ﻮﺍ ﻓ‪‬ﻲ ‪‬ﻫ ‪‬ﺬ ‪‬ﻩ ﺍﻟﺪ‪‬ﻧﻴ‪‬ﺎ ‪‬ﺣ ‪‬‬ ‫﴿‪‬ﻟﻠﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﹶﺃ ‪‬ﺣ ‪‬‬ ‫ﺏ﴾‪.1‬‬ ‫ﹺﺑ ‪‬ﻐ ‪‬ﻴ ﹺﺮ ‪‬ﺣﺴ‪‬ﺎ ﹴ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اَﺻﺤ‪‬ﻤﺔ ﻧﺠﺎﺷﻲ ﭘﺎدﺷﺎه ﻳﻤﻦ‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ دادﮔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و در ﻣﻤﻠﻜﺖ او ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﺳﺘﻢ روا ﻧﻤﻲ دارﻧﺪ؛ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و دﻳﻨﺸﺎن را از آﺳﻴﺐ ﻓﺘﻨﻪﻫﺎ و‬ ‫آزارﻫﺎي ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ و ﻛﻔّﺎر دور ﺳﺎزﻧﺪ‪.2‬‬ ‫در ﻣﺎه رﺟﺐ ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮔﺮوه از ﺻﺤﺎﺑﺔ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ‬ ‫ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻣﺘﺸﻜّﻞ از دوازده ﻣﺮد و ﭼﻬﺎر زن ﺑﻮد‪ .‬رﻳﺎﺳﺖ اﻳﻦ ﮔﺮوه‬ ‫را ﻋﺜﻤﺎنﺑﻦ ﻋﻔّﺎن ﺑﺮﻋﻬﺪه داﺷﺖ و ﻫﻤﺴﺮ وي رﻗﻴﻪ دﺧﺘﺮ ﮔﺮاﻣﻲ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره زﻣﺮ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.10‬‬ ‫‪ -2‬ﻧﻜـ‪ :‬اﻟﺴﻨﻦ اﻟﻜﺒﺮي‪ ،‬ﺑﻴﻬﻘﻲ‪ ،‬ج ‪ ،9‬ص ‪.9‬‬

‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه او ﺑﻮد‪ ،‬و ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬درﺑﺎرة آن دو‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇ‪‬ﻤﺎ ﺍﻭﻝ ﺑﻴﺖ ﻫﺎﺟﺮ ﰲ ﺳﺒﻴﻞ ﺍﷲ ﺑﻌﺪ ﺇﺑﺮﺍﻫﻴﻢ ﻭﻟﻮﻁ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎﺍﻟﺴﻼﻡ(‪.1‬‬ ‫»اﻳﻦ زن و ﺷﻮﻫﺮ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺧﺎﻧﻮاده اي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺮاﻫﻴﻢ ‪-‬‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬و ﺧﺎﻧﻮاده ﻟﻮط ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬در راه ﺧﺪا ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮهاﻧﺪ‪«.‬‬ ‫اﻳﻦ ﮔﺮوه از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺷﺐ ﻛﻮچ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺎدا ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن از رﻓﺘﻦ‬ ‫ﺷﻌ‪‬ﻴﺒﻪ را ﻣﻘﺼﺪ ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار‬ ‫آﻧﺎن ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ آﻫﻨﮓ درﻳﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﺪر ُ‬ ‫دادﻧﺪ‪ .‬دﺳﺖ ﺗﻘﺪﻳﺮ‪ ،‬دو ﻛﺸﺘﻲ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻋﺎزم ﺣﺒﺸﻪ را ﭘﻴﺶ ﭘﺎي آﻧﺎن ﻗﺮار داد‪.‬‬ ‫ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن از ﺧﺮوج اﻳﻦ ﻋﺪ‪‬ه از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﮔﺎه ﺷﺪﻧﺪ؛ اﻣ‪‬ﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ درﭘﻲ ﻳﺎﻓﺘﻦ آﻧﺎن‬ ‫ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﺎﺣﻞ درﻳﺎ رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻣﻨﻴﺖ ﺳﻮار ﺑﺮ‬ ‫ﻛﺸﺘﻲ ﺷﺪه و از آﻧﺠﺎ ﻛﻮچ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮوه از ﻣﻬﺎﺟﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺣﺒﺸﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺟﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻘﺒﺎل و ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪.2‬‬ ‫ﺑﺎﺯﮔﺸﺖ ﻣﻬﺎﺟﺮﺍﻥ‬ ‫در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﻫﻤﺎن ﺳﺎل‪ ،‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﺔ ﺣﺮم ﻋﺰﻳﻤﺖ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﻋﺪ‪‬ه زﻳﺎدي از ﻣﺮدﻣﺎن ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﺮان و ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﮔﺮد‬ ‫آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم در ﺟﻤﻊ آﻧﺎن ﺑﻪ ﭘﺎي اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺗﻼوت‬ ‫ﺳﻮرة ﻧﺠﻢ را آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﺪ‪‬ه از ﻛﻔّﺎر‪ ،‬ﺗﺎ آن زﻣﺎن ﻛﻼم ﺧﺪا را ﻧﺸﻨﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ؛‬ ‫زﻳﺮا‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﻤﺎن ﻗﺎﻋﺪه و ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻛﻪ داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺳﻔﺎرش ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪،‬‬

‫‪ -1‬زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.24‬‬ ‫‪ -2‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬

‫‪214‬‬ ‫ﻧﻤﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻫﻴﭽﮕﺎه ﺑﻪ آﻳﺎت ﻗﺮآن ﮔﻮش ﻓﺮا ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ آن‬ ‫ﺳﺮوﺻﺪا اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺴ ‪‬ﻤﻌ‪‬ﻮﺍ ‪‬ﻟ ‪‬ﻬﺬﹶﺍ ﺍﹾﻟ ﹸﻘﺮ‪‬ﺁ ‪‬ﻥ ﻭ‪‬ﺍﹾﻟ ‪‬ﻐﻮ‪‬ﺍ ﻓ‪‬ﻴ ‪‬ﻪ ﹶﻟ ‪‬ﻌﻠﱠ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ‪‬ﺗ ‪‬ﻐ ‪‬ﻠﺒ‪‬ﻮ ﹶﻥ﴾‪.1‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﻗﹶﺎ ﹶﻝ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﹶﻛ ﹶﻔﺮ‪‬ﻭﺍ ﻟﹶﺎ ‪‬ﺗ ‪‬‬ ‫وﻗﺘﻲ آن ﺣﻀﺮت ﺑﻲﻣﻘﺪﻣﻪ ﺗﻼوت اﻳﻦ ﺳﻮره را ﺑﺮ آﻧﺎن آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻛﻼم‬ ‫دلاﻧﮕﻴﺰ اﻟﻬﻲ در ﮔﻮش آﻧﺎن ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬دلاﻧﮕﻴﺰﺗﺮﻳﻦ ﻛﻼﻣﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺎ آن ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻪ‬ ‫ﮔﻮﺷﺸﺎن ﻣﻲﺧﻮرد؛ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺣﻮاس‪ ‬آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻛﺮد‪ ،‬و ﻗﺎﻋﺪه و ﻗﺎﻧﻮن‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﺧﻮدﺷﺎن را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻴﭽﻴﻚ از آﻧﺎن ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم وﺟﻮد ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻼوت آﻳﺎت ﺳﻮرة ﻧﺠﻢ ﮔﻮش ﻓﺮا ﻧﺪﻫﺪ‪ .‬ﺑﺠﺰ اﻳﻦ ﻫﻴﭻﭼﻴﺰ ﺑﻪ ذﻫﻨﺸﺎن ﺧﻄﻮر‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﺮد‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﻮرة ﻧﺠﻢ را ﺗﻼوت ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻓﺮازﻫﺎي ﺗﻜﺎن دﻫﻨﺪه و ﻛﻮﺑﻨﺪة ﭘﺎﻳﺎن ﺳﻮره ﻛﻪ دﻟﻬﺎ را از ﺟﺎي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬رﺳﻴﺪﻧﺪ و‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺠﺪ‪‬ﻭﺍ ‪‬ﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ﻭ‪‬ﺍ ‪‬ﻋ‪‬ﺒﺪ‪‬ﻭﺍ﴾‪.2‬‬ ‫﴿ﻓﹶﺎ ‪‬ﺳ ‪‬‬ ‫»ﺣﺎل ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ درﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺠﺪه ﺑﻴﺎورﻳﺪ و ﺑﻨﺪﮔﻲ او ﻛﻨﻴﺪ!«‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﺲ از ﺗﻼوت اﻳﻦ آﻳﻪ و اﺑﻼغ اﻳﻦ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن‪ ،‬ﺧﻮد ﺳﺠﺪه ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻴﭽﻴﻚ از آن ﺣﺎﺿﺮان ﻧﻴﺰ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺧﻮد را ﻧﮕﺎه دارد؛‬ ‫ﻫﻤﻪ دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ ﺳﺠﺪه ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﻫﻴﺒﺖ و ﻋﻈﻤﺖ ﺣﻖّ و ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻓﺼﻠﺖ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.26‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره ﻧﺠﻢ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.62‬‬

‫آن ﻟﺠﺎج و ﻋﻨﺎد را در اﻋﻤﺎق ﺟﺎن آن ﻣﺴﺘﻜﺒﺮان اﺳﺘﻬﺰاﮔﺮ درﻫﻢ ﻛﻮﺑﻴﺪه ﺑﻮد؛ و‬ ‫ﻫﻤﮕﻲ آﻧﺎن ﺑﻲاﺧﺘﻴﺎر در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺠﺪه اﻓﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫اﻳﻨﻚ‪ ،‬ﺳﺮرﺷﺘﺔ ﻛﺎر از دﺳﺖ ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺟﻼل و‬ ‫ﺟﺒﺮوت ﻛﻼم ﺧﺪا ﻣﻬﺎر ﻧﻔﺲ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﻋﻤﻼً ﻫﻤﺎن ﻛﺎري‬ ‫را ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻮﺷﺶ ﺧﻮدﺷﺎن را در ﺟﻬﺖ ﻣﺤﻮ و ﻧﺎﺑﻮدي آن ﺑﻪ ﻛﺎر‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از ﻫﺮ ﻃﺮف اﻣﻮاج ﺳﺮزﻧﺶ و ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺑﺮ ﺳﺮ آﻧﺎن ﻓﺮود آﻣﺪ‪ ،‬و آن ﻋﺪ‪‬ه‬ ‫از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻛﻪ در آن ﺻﺤﻨﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺑﺎد ﻃﻌﻦ و ﻣﻼﻣﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﺎرهاي ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دروغ ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن اﻓﺘﺮا ﺑﺰﻧﻨﺪ و ﭼﻨﻴﻦ واﻧﻤﻮد ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮت آﻳﺎﺗﻲ را در ﺳﺘﺎﻳﺶ اﺻﻨﺎم‬ ‫ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺗﻼوت ﻛﺮده‪ ،‬و ﻫﻤﺎن ﺳﺮودي را ﻛﻪ آﻧﺎن ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﻣﻘﺎم ﺗﺠﻠﻴﻞ و ﺗﻜﺮﻳﻢ‬ ‫ﻻت و ﻋﺰّي و ﻣﻨﺎت زﻣﺰﻣﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ زﺑﺎن ﺟﺎري ﻓﺮﻣﻮده و ﺿﻤﻦ آﻳﺎت ﺳﻮرة ﻧﺠﻢ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻼوت ﻛﺮده اﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺗﻠﻚ اﻟﻐﺮاﻧﻴﻖ اﻟﻌﻠﻲ‬

‫وان ﺷﻔﺎﻋﺘﻬﻦ ﻟﺘﺮﺗﺠﻲ‬

‫»اﻳﻨﺎن ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺮواز آﺑﻲ رﻧﮓاﻧﺪ؛ و ﺷﻔﺎﻋﺖ اﻳﺸﺎن اﻣﻴﺪوار ﻛﻨﻨﺪه‬ ‫اﺳﺖ!«‬ ‫اﻳﻦ دروغ ﺑﺰرگ را ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ در ﭘﻨﺎه آن ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ از ﺑﺎﺑﺖ ﺳﺠﺪه اي ﻛﻪ ﺑﻲاﺧﺘﻴﺎر‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم از آﻧﺎن ﺳﺮزده اﺳﺖ ﻋﺬرﺧﻮاﻫﻲ ﻛﻨﻨﺪ! و اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻠﻲ از ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪ اي ﭼﻮن ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ دروغ و ﻧﻴﺮﻧﮓ اﻧﺲ و اﻟﻔﺘﻲ‬

‫‪ -1‬ﺑﺨﺎري داﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺳﺠﺪه اﻓﺘﺎدن ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر از ﻗﻮل اﺑﻦ ﻣﺴـﻌﻮد و اﺑـﻦﻋﺒـﺎس آورده اﺳـﺖ؛‬ ‫ﻧﻚ‪» :‬ﺑﺎب ﺳﺠﺪةاﻟﻨﺠﻢ« و »ﺑﺎب ﺳﺠﻮداﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ و اﻟﻤﺸـﺮﻛﻴﻦ« )ج ‪ ،1‬ص ‪ (146‬و »ﺑـﺎب ﻣـﺎ ﻟﻘـﻲ‬ ‫اﻟﻨﺒﻲ و اﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﻦ اﻟﻤﺸﺮﻛﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻤﻜﺔ« )ج ‪ ،1‬ص ‪.(543‬‬

‫‪216‬‬ ‫دﻳﺮﻳﻨﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و از ﺳﺎﺑﻘﺔ ﻃﻮﻻﻧﻲ در ﻛﺎر دﺳﻴﺴﻪ و اﻓﺘﺮا ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﮕﻔﺖ‬ ‫ﻧﺒﻮد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮان ﺣﺒﺸﻪ رﺳﻴﺪ؛ ﻟﻴﻜﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺎ روﻳﺪادﻫﺎي واﻗﻌﻲ‬ ‫آن ﺗﻔﺎوت داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﺧﺒﺮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻫﻤﻪ اﺳﻼم آوردهاﻧﺪ! ﻣﻬﺎﺟﺮان‬ ‫ﺣﺒﺸﻪ ﻧﻴﺰ‪ ،‬در ﻣﺎه ﺷﻮ‪‬ال ﻫﻤﺎن ﺳﺎل ﺑﻪ ﻣﻜّﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ دو ﻣﻨﺰل ﺑﺎ ﻣﻜّﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ از واﻗﻌﻴﺖ اﻣﺮ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﺪ‪‬هاي از آﻧﺎن ﻓﻮراً ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﺎﻳﺮ‬ ‫ﻣﻬﺎﺟﺮان ﻧﻴﺰ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻜّﻪ وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ در ﭘﻨﺎه ﻳﻜﻲ از رﺟﺎل ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ ﻣﻜّﻪ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ ‪.1‬‬ ‫از آن ﭘﺲ‪ ،‬ﺷﺪ‪‬ت آزار و ﺷﻜﻨﺠﺔ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮان ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ و‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻜّﻪ دو ﭼﻨﺪان ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﻃﻮاﻳﻒ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺮﻳﺶ و دﻳﮕﺮ ﻃﻮاﻳﻒ‬ ‫ﻋﺮب ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص اﻳﻨﻜﻪ ﺣ‪‬ﺴﻦ اﺳﺘﻘﺒﺎل و ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ‬ ‫ﻧﻴﻜﻮي ﻧﺠﺎﺷﻲ از ﻣﻬﺎﺟﺮان‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﺑﺮ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﮔﺮان آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭼﺎرهاي ﻧﺪﻳﺪﻧﺪ ﺟﺰ آﻧﻜﻪ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن را ﺑﻪ ﻫﺠﺮت ﺑﺴﻮي‬ ‫ﺣﺒﺸﻪ وادار ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺠﺮﺕ ﺩﻭﻡ ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ‬ ‫ﺑﺎر دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻣﺎدة ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺑﺎر داﻣﻨﺔ ﻫﺠﺮت وﺳﻴﻊﺗﺮ ﺑﻮد؛‬ ‫اﻣﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﺠﺮت دوم از ﻫﺠﺮت اول ﺑﺴﻲ دﺷﻮارﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﻴﺪار ﻛﺎر ﺑﻮدﻧﺪ و‬ ‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻧﮕﺬارﻧﺪ اﻳﻦ ﻫﺠﺮت ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬در ﻋﻴﻦ‬ ‫ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺮﻋﺖ ﻋﻤﻠﺸﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮد؛ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ دﺷﻮاريﻫﺎي اﻳﻦ ﺳﻔﺮ را ﺑﺮاي‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪،‬ج ‪ ،1‬ص ‪364‬؛ زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،24‬ج ‪ ،2‬ص ‪.44‬‬

‫آﻧﺎن آﺳﺎن ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ آﻧﺎن دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬در ﭘﻨﺎه‬ ‫ﻧﺠﺎﺷﻲ ﭘﺎدﺷﺎه ﺣﺒﺸﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺎر‪ ،‬ﺷﻤﺎر ﻣﻬﺎﺟﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﺸﺘﺎد و ﺳﻪ ﻣﺮد و ﻫﺠﺪه ﻳﺎ ﻧﻮزده زن ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺷﻤﺎر ﻣﺮدان ﺑﺎ اﺣﺘﺴﺎب ﻋﻤ‪‬ﺎر ﻳﺎﺳﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺣﻀﻮر وي در اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ اﺳﺖ ‪.1‬‬ ‫ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎﻥ ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮﺍﻥ‬ ‫ﺑﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜّﻪ ﮔﺮان آﻣﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮاي ﺟﺎن و ﻣﺎل و دﻳﻨﺸﺎن‬ ‫ﻣﺄﻣﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬دو ﻣﺮد ﻫﺸﻴﺎر و آﮔﺎه را ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ‬ ‫ﻋﺎص و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻲرﺑﻴﻌﻪ‪ -‬و ﻫﻨﻮز اﺳﻼم ﻧﻴﺎورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ -‬ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﺪاﻳﺎي‬ ‫ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻧﺠﺎﺷﻲ و اﺳﻘﻒﻫﺎي درﺑﺎر ﺣﺒﺸﻪ ﻫﻤﺮاه آن دو ﮔﺴﻴﻞ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﺮوﻋﺎص و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻲرﺑﻴﻌﻪ آن ﻫﺪاﻳﺎ را ﺑﻪ اﺳﻘﻒﻫﺎ رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و دﻻﻳﻞ و‬ ‫ﺑﺮاﻫﻴﻨﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﺿﺮورت ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪن ﻣﻬﺎﺟﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎن داﺷﺘﻨﺪ در اﺧﺘﻴﺎر‬ ‫آﻧﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﺳﻘﻔﺎن ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻳﻚ ﺳﺨﻦ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺠﺎﺷﻲ را وادار ﻛﻨﻨﺪ‬ ‫ﻣﻬﺎﺟﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻛﺎر ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮوﻋﺎص و ﻋﺒﺪاﷲ‬ ‫ﺑﻦ اﺑﻲرﺑﻴﻌﻪ ﻧﺰد ﻧﺠﺎﺷﻲ ﺑﺎر ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺪاﻳﺎي ﺧﻮد را ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎب ﻣﺬاﻛﺮه را‬ ‫ﺑﺎ او ﮔﺸﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻨﻲ ﭼﻨﺪ از ﺑﺮدﮔﺎن ﻧﺎﺑﺨﺮد ﻣﺎ ﺑﻪ ﻛﺸﻮر ﺷﻤﺎ‬ ‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﺎن از دﻳﻦ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺧﻮدﺷﺎن ﺧﺎرج ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺑﻪ دﻳﻦ ﺷﻤﺎ‬ ‫داﺧﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﺎن ﺑﺮاي ﺧﻮدﺷﺎن دﻳﻨﻲ ﻣﻦ درآوردي اﺑﺪاع ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﻣﺎ آن را‬ ‫ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻴﻢ و ﻧﻪ ﺷﻤﺎ! ﻫﻢ اﻳﻨﻚ‪ ،‬اﺷﺮاف ﻗﻮم‪ ،‬ﭘﺪران و ﻋﻤﻮﻫﺎ و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻬﺎﺟﺮان‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻧﺪ ﺗﺎ ازﺷﻤﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻨﺎن‬ ‫‪ -1‬ﻧﻚ‪ :‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.24‬‬

‫‪218‬‬ ‫را ﺑﻪ ﻧﺰد ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ اﻳﺸﺎن ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪ؛ آﻧﺎن ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ از اﻳﻦ‬ ‫ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﮔﻔﺘﺎر و ﻛﺮدار اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ آﺷﻨﺎﺗﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﻚ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﭼﻪ ﺑﻜﻨﻨﺪ!‬ ‫اُﺳﻘﻔﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ دو ﺗﻦ راﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﻬﺎﺟﺮان را ﺑﻪ اﻳﺸﺎن واﮔﺬار‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺎن‬ ‫را ﺑﻪ ﻧﺰد ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺧﻮدﺷﺎن و ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻨﺪ!‬ ‫اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻧﺠﺎﺷﻲ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪدر اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و اﻃﺮاف و ﺟﻮاﻧﺐ ﻛﺎر را‬ ‫ﺑﻪ دﻗﺖ ﺑﺴﻨﺠﺪ‪ ،‬و ﺳﺨﻨﺎن ﻃﺮﻓﻴﻦ را ﺑﺸﻨﻮد‪ .‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد و آﻧﺎن‬ ‫را ﺑﻪ درﺑﺎر ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﺎ را ﺑﺮ آن ﻧﻬﺎده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺳﺨﻦ‬ ‫راﺳﺖ ﭼﻴﺰي ﻧﮕﻮﻳﻨﺪ؛ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺸﻮد!‬ ‫ﻧﺠﺎﺷﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ دﻳﻦ ﺟﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﺑﺎ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺧﻮدﺗﺎن از درِ‬ ‫ﺗﻔﺮﻗﻪ درآﻣﺪهاﻳﺪ ﭼﻴﺴﺖ؟ و ﭼﺮا ﺷﻤﺎﺑﻪ دﻳﻦ ﻣﻦ ﻳﺎ ﺑﻪ دﻳﻦ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ دﻳﮕﺮ ﻣﻠﺖﻫﺎي‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه در ﻧﻴﺎﻣﺪهاﻳﺪ؟‬ ‫ﺟﻌﻔﺮﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ‪ -‬ﻛﻪ ﺳﺨﻨﮕﻮي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮد‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺎ ﻗﻮﻣﻲ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ‬ ‫ﻣ‪Ĥ‬ب ﺑﻮدﻳﻢ؛ ﺑﺖﻫﺎ را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻳﻢ و ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮدار ﻣﻲﺧﻮردﻳﻢ؛ و ﺑﻪ اﻧﻮاع ﻓﺤﺸﺎ‬ ‫آﻟﻮده ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻗﻄﻊ رﺣﻢ ﻋﺎدت داﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎي ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﻲ را ﺑﻪ‬ ‫راﺣﺘﻲ ﻣﻲﺷﻜﺴﺘﻴﻢ‪ :‬و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪان ﻣﺎ ﻧﺎﺗﻮان ﻣﺎ را ﻣﻲﺑﻠﻌﻴﺪﻧﺪ‪ .‬اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻣﺎ ﺑﺪﻳﻦ‬ ‫ﻣﻨﻮال ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاي را از ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺑﺴﻮي ﻣﺎ ﻣﺒﻌﻮث ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﻛﻪ‬ ‫اﺻﻞ و َﻧﺴ‪‬ﺐ و ﺻﺪق و وﻓﺎداري و اﻣﺎﻧﺖ و ﻧﺠﺎﺑﺖ او را ﻧﻴﻚ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪ .‬وي ﻣﺎ را‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﺑﻨﺪﮔﻲ او درآﻳﻴﻢ‪ ،‬و ﻫﺮ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﺎ و ﭘﺪران‬ ‫و ﻧﻴﺎﻛﺎن ﻣﺎ از ﻗﺒﻴﻞ ﺳﻨﮓ و ﭼﻮب و اﻧﻮاع ﺑ‪‬ﺘﺎن ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪهاﻳﻢ‪ ،‬رﻫﺎ ﺳﺎزﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺎ‬ ‫دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ راﺳﺘﮕﻮ ﺑﺎﺷﻴﻢ؛ اﻣﺎﻧﺘﺪار ﺑﺎﺷﻴﻢ؛ ﺻﻠﺔ رِﺣ‪‬ﻢ ﻛﻨﻴﻢ؛ ﺣﻖّ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲ را‬ ‫رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺣﺮﻳﻢﻫﺎ را ﻧﺸﻜﻨﻴﻢ؛ ﺧﻮنرﻳﺰي ﻧﻜﻨﻴﻢ؛ از ﻓﺤﺸﺎ و دروغ و ﺗﻬﻤﺖ و‬

‫اﻓﺘﺮا‪ ،‬ﺧﻮردن ﻣﺎل ﻳﺘﻴﻢ‪ ،‬و ﻧﺴﺒﺖ ﻧﺎروا ﺑﻪ زﻧﺎن ﺷﻮﻫﺮدار دادن‪ ،‬ﻧﻬﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬و ﻣﺎ را اﻣﺮ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ را ﺑﭙﺮﺳﺘﻴﻢ‪ ،‬و ﺷﺮﻳﻜﻲ ﺑﺮاي او ﻗﺎﺋﻞ ﻧﺸﻮﻳﻢ؛ و ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻧﻤﺎز و‬ ‫زﻛﺎت و روزه ﻓﺮﻣﺎن داده اﺳﺖ‪ .... ،‬و ﻋﺒﺎدات و آﻳﻴﻦﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ را ﺑﺮﺷﻤﺮد‪ ...‬ﻣﺎ او‬ ‫را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬و ﺑﻪ او اﻳﻤﺎن آوردﻳﻢ‪ ،‬و او و دﻳﻦ ﺧﺪا را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ آورده ﺑﻮد‬ ‫ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ روي آوردﻳﻢ‪ ،‬و ﺑﺮاي او ﺷﺮﻳﻜﻲ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﺸﺪﻳﻢ‪ ،‬و‬ ‫ﺣﺮامﻫﺎي ﺧﺪا را ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬و ﺣﻼلﻫﺎي ﺧﺪا را ﺑﺮاي ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ‬ ‫ﺣﻼل داﻧﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻣﺎ دﺳﺖ ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎ دراز ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺎ را زﻳﺮ‬ ‫ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ ،‬ودر ﺻﺪد ﺑﺮ آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ را از دﻳﻨﻤﺎن ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨﺪ و ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ‬ ‫ﺑﺘﺎن ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬و از ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺎزدارﻧﺪ؛ ﺗﺎ دوﺑﺎره ﭘﻠﻴﺪيﻫﺎ را ﺑﺮاي‬ ‫ﺧﻮدﻣﺎن ﺣﻼل ﮔﺮداﻧﻴﻢ! وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺟﻔﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻣﺎ ﺳﺘﻢ روا داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻣﺎ‬ ‫ﺳﺨﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺎﻧﻊ از اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ دﻳﻨﻲ ﻣﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﻤﺎ ﻓﺮاز‬ ‫آﻣﺪﻳﻢ‪ ،‬و ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ دﻳﮕﺮان ﺗﺮﺟﻴﺢ دادﻳﻢ‪ ،‬و ﺑﻪ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﻲ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ راﻏﺐ ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬و‬ ‫اﻣﻴﺪ ﺑﺪان ﺑﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ در ﻗﻠﻤﺮو ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﺷﻤﺎ ﻣﻮرد ﺳﺘﻢ ﻗﺮار ﻧﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎ!‬ ‫ﻧﺠﺎﺷﻲ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺟﻌﻔﺮﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬از آن ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ ﻛﻪ او از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا‬ ‫آورده اﺳﺖ ﭼﻴﺰي ﻧﺰد ﺗﻮ ﻫﺴﺖ؟ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬آري‪ .‬ﻧﺠﺎﺷﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﺨﻮان!‬ ‫ﺟﻌﻔﺮ آﻳﺎﺗﻲ را از آﻏﺎز ﺳﻮرة ﻣﺮﻳﻢ ﺑﺮاي او ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻧﺠﺎﺷﻲ آﻧﻘﺪر ﮔﺮﻳﺴﺖ ﻛﻪ‬ ‫رﻳﺶﻫﺎﻳﺶ ﺧﻴﺲ ﺷﺪ‪ .‬اﺳﻘﻔﺎن درﺑﺎر ﻧﺠﺎﺷﻲ ﻧﻴﺰ وﻗﺘﻲ آﻳﺎﺗﻲ را ﻛﻪ ﺟﻌﻔﺮ ﺗﻼوت‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻘﺪر ﮔﺮﻳﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺼﺤﻒﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در دﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ ﺧﻴﺲ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻧﺠﺎﺷﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﺮوﻋﺎص و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻲرﺑﻴﻌﻪ روي ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻋﻴﺴﻲ آورده‪ ،‬از ﻳﻚ ﻛﺎﻧﻮن ﻧﻮر آﻣﺪه اﺳﺖ! ﺑﻪ راه ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺨﺪا اﻳﻦ‬ ‫ﺟﻤﺎﻋﺖ را ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲدﻫﻢ؛ ﻫﺮﮔﺰ!‬

‫‪220‬‬ ‫آن دو از ﻧﺰد ﻧﺠﺎﺷﻲ ﺑﻴﺮون ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮوﺑﻦاﻟﻌﺎص ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻲرﺑﻴﻌﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪا‪ ،‬ﻓﺮدا ﺻﺒﺢ ﻣﻄﻠﺒﻲ را ﻧﺰد ﻧﺠﺎﺷﻲ ﭘﻴﺶ ﻣﻲﻛﺸﻢ ﻛﻪ زراﻋﺘﺸﺎن را از رﻳﺸﻪ‬ ‫ﺑﺨﺸﻜﺎﻧﺪ! ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻲرﺑﻴﻌﻪ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻜﻦ؛ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ! اﻣﺎ‪ ،‬ﻋﻤﺮوﻋﺎص ﺑﺮ رأي ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺎﻓﺸﺎري ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﻓﺮدا‬ ‫ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﻋﻤﺮوﻋﺎص ﺑﻪ ﻧﺠﺎﺷﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎ‪ ،‬اﻳﻨﺎن درﺑﺎره ﻋﻴﺴﻲﺑﻦﻣﺮﻳﻢ ﺳﺨﻨﺎن‬ ‫ﻫﻮﻟﻨﺎك ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ! ﻧﺠﺎﺷﻲ ﻧﺰد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬و از آﻧﺎن ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ درﺑﺎرة ﻋﻴﺴﻲ‬ ‫ﻣﺴﻴﺢ ﭼﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ وﺣﺸﺖ اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻨﺎ را ﺑﺮ آن ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﺰ راﺳﺘﻲ و‬ ‫درﺳﺘﻲ ﭘﻴﺶ ﻧﮕﻴﺮﻧﺪ؛ ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺸﻮد! وﻗﺘﻲ ﺑﺮ ﻧﺠﺎﺷﻲ وارد ﺷﺪﻧﺪ و ﻧﺠﺎﺷﻲ‬ ‫ﺳﺆال ﺧﻮدرا ﻣﻄﺮح ﻛﺮد‪ ،‬ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬درﺑﺎرة ﻋﻴﺴﻲ ﻣﺴﻴﺢ‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﻤﺎن را ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬او ﺑﻨﺪة ﺧﺪا و ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪا و روح ﺧﺪا و ﻛﻠﻤﻪاﷲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ آن روح ﺧﻮد را در وﺟﻮد ﻣﺮﻳﻢ ﻋ‪‬ﺬراي ﺑﺘﻮل اﻟﻘﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺠﺎﺷﻲ ﭘﺮ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺧﺸﻜﻴﺪه را از روي زﻣﻴﻦ ﺑﺮداﺷﺖ وﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ‬ ‫ﻣﺮﻳﻢ ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﺪه ﺗﻮ ﮔﻔﺘﻲ ﺑﻪ اﻧﺪازة اﻳﻦ ﭘﺮ ﮔﻴﺎه ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻔﺎوت ﻧﺒﻮده اﺳﺖ! اﺳﻘﻔﺎن درﺑﺎر‬ ‫ﻧﺠﺎﺷﻲ ﻓﺮﻳﺎدﺷﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺠﺎﺷﻲ ﮔﻔﺖ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻓﺮﻳﺎد ﺑﺮآورﻳﺪ!‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻧﺠﺎﺷﻲ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮوﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ در ﻣﻤﻠﻜﺖ ﻣﻦ در اﻣﺎﻧﻴﺪ!‬ ‫ﻫﺮﻛﺲ ﺷﻤﺎ را دﺷﻨﺎم ﺑﺪﻫﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﭙﺮدازد؛ ﻫﺮﻛﺲ ﺷﻤﺎ را دﺷﻨﺎم ﺑﺪﻫﺪ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﭙﺮدازد؛ ﻫﺮﻛﺲ ﺷﻤﺎ را دﺷﻨﺎم ﺑﺪﻫﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬ﻫﻴﭻ دوﺳﺖ ﻧﺪارم‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻳﻚ ﻛﻮه ﻃﻼ ﺑﺪﻫﻨﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻣﻦ ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎﻫﺎ را آزار دﻫﻢ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ درﺑﺎرﻳﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺪاﻳﺎي اﻳﻦ دو ﻧﻔﺮ را ﺑﻪ آن دو ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻦ ﻧﻴﺎزي‬ ‫ﺑﻪ آن ﻫﺪاﻳﺎ ﻧﺪارم‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪ‬ ‫از ﻣﻦ رﺷﻮه ﻧﮕﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﻦ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﺠﺎم ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻻزﻣﺔ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻣﻦ اﺳﺖ‬

‫رﺷﻮه ﺑﮕﻴﺮم! ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻦ از ﻣﺮدم ﭘﻴﺮوي ﻧﻜﺮد‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﻦ در‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ او از ﻣﺮدم ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻢ!‬ ‫ﺳﻠَﻤﻪ ﻛﻪ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن را رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮوﻋﺎص و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻲ‬ ‫ام‪ ‬‬ ‫رﺑﻴﻌﻪ ﺷﺮﻣﮕﻴﻦ و ﺳﺮاﻓﻜﻨﺪه از درﺑﺎر ﻧﺠﺎﺷﻲ ﺑﻴﺮون ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﺪاﻳﺎي آن دو را ﺑﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺎ در آﻧﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪﻳﻢ؛ اﻗﺎﻣﺖ ﺧﻮﺷﻲ داﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬و از ﻣﺎ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺟﻪ‬ ‫ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ ﻣﻲﺷﺪ ‪.1‬‬ ‫• اﻳﻦ ﺑﻮد رواﻳﺖ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق‪ ،‬دﻳﮕﺮان آوردهاﻧﺪ ﻛﻪ دﻳﺪار ﻋﻤﺮوﻋﺎص ﺑﺎ ﻧﺠﺎﺷﻲ‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﺑﻮده اﺳﺖ؛ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻴﻦ دو رواﻳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت‬ ‫ﺟﻤﻊ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ دﻳﺪار وي را ﺑﺎ ﻧﺠﺎﺷﻲ دو ﺑﺎر درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ؛ اﻣﺎ ﺳﺆال و‬ ‫ﺟﻮابﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ ﻧﺠﺎﺷﻲ و ﺟﻌﻔﺮﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ در دﻳﺪار دوم آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‬ ‫ﺳﺆال و ﺟﻮابﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق در اﻳﻨﺠﺎ آورده اﺳﺖ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪،‬‬ ‫ﻓﺤﻮاي اﻳﻦ ﺳﺆال و ﺟﻮاﺑﻬﺎ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﻋﺪﺗﺎً ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺠﺎﺷﻲ ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻮﺀ ﻗﺼﺪ ﺑﻪ ﺟﺎﻥ ﺭﺳﻮﻝ ﺧﺪﺍ‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜّﻪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﺗﺰوﻳﺮﺷﺎن ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﻣﻬﺎﺟﺮان را ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬آﺗﺶ ﺧﺸﻤﺸﺎن ﺷﻌﻠﻪور ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و از ﺷﺪت ﺧﺸﻢ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺘﻼﺷﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬درﻧﺪه ﺧﻮﻳﻲ آﻧﺎن ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬و ﻋﺮﺻﻪ را ﺑﺮ دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ در ﻣﻜّﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻨﮓ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و دﺳﺖ ﺗﻌﺮّض و ﺗﻌﺪ‪‬ي ﺑﻪ‬ ‫ﺷﺨﺺ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ دراز ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و رﻓﺘﺎر و ﻛﺮدارﻫﺎﻳﻲ از‬ ‫آﻧﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﺳﻮء ﻗﺼﺪ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺟﺎن رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪338 ،334‬؛ ﺑﺎ ﺗﺨﻠﻴﺺ‪.‬‬

‫‪222‬‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬داﺷﺖ‪ .‬اﻳﻨﻚ دﻳﮕﺮ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن در اﻧﺪﻳﺸﺔ آن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ رﻳﺸﻪﻫﺎي ﻓﺘﻨﻪاي را ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﭘﻨﺪار آﻧﺎن ﺧﻮاب و راﺣﺖ را از اﻳﻨﺎن ﺑﺎزﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﺎي ﺑﺮﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺷﻤﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺷﻬﺮ ﻣﻜﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫اﻧﺪك ﺑﻮد‪ .‬از آن ﺷﻤﺎر اﻧﺪك ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ ﺧﻮد از اﺷﺮاف و ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﻜﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫آﻧﻜﻪ در ﭘﻨﺎه ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﻜﻪ ﺑﺴﺮ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ؛ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬اﺳﻼﻣﺸﺎن را‬ ‫ﻣﺨﻔﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و از ﭼﺸﻤﺎن ﻃﺎﻏﻴﺎن ﻣﻜﻪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﺧﻮدﺷﺎن را دور‬ ‫ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰ و اﺣﺘﻴﺎط‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﻄﻮر ﻛﺎﻣﻞ از آزار و ﺳﺘﻢ و ﻓﺸﺎر‬ ‫و ﺗﻌﺪي ﻣﻜﻴﺎن در اﻣﺎن ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﺸﻤﺎن آن ﻃﺎﻏﻴﺎن ﺑﻪ ﻧﻤﺎز‬ ‫ﻣﻲاﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﺪا را ﻋﺒﺎدت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻬﺎن و آﺷﻜﺎر ﺑﻪ دﻋﻮت اﻟﻲاﷲ‬ ‫ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻴﭽﻜﺲ و ﻫﻴﭻﭼﻴﺰ ﻣﺎﻧﻊ آن ﺣﻀﺮت ﻧﺒﻮد‪ ،‬و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ‬ ‫آن ﺣﻀﺮت را از اداﻣﺔ ﻛﺎرﺷﺎن ﺑﺎزدارﻧﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬اﻳﻦ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮارد ﺗﺒﻠﻴﻎ رﺳﺎﻟﺖ ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮد‪:‬‬ ‫ﲔ﴾‪.1‬‬ ‫ﺸ ﹺﺮ ‪‬ﻛ ‪‬‬ ‫ﺽ ‪‬ﻋ ﹺﻦ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬‬ ‫ﻉ ﹺﺑﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﺗ ‪‬ﺆ ‪‬ﻣ ‪‬ﺮ ‪‬ﻭﹶﺃ ‪‬ﻋ ﹺﺮ ‪‬‬ ‫ﺻ ‪‬ﺪ ‪‬‬ ‫﴿ﻓﹶﺎ ‪‬‬ ‫»در اﻧﺠﺎم ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﻣﺎ ﺳﺨﺘﻜﻮش ﺑﺎش‪ ،‬و از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮ!«‬ ‫از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜّﻪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه اراده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ﺗﻌﺮّض‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻇﺎﻫﺮ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻌﻲ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎﻳﺸﺎن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺟﺰ‬ ‫آﻧﻜﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺧﻮد ﻣﺮدي ﺻﺎﺣﺐ ﺣﺸﻤﺖ و وﻗﺎر‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ؛ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻧﻴﺰ از ﺣﺮﻣﺖ و ﻣﻨﺰﻟﺖ واﻻﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد؛ و ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜّﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﻗﺪاﻣﺎت اﻳﺬاﺋﻲ آﻧﺎن ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﺑﺪي ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره ﺣﺠﺮ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.94‬‬

‫ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ آﻧﺎن ﻗﻴﺎم ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﻴﭽﻴﻚ از اﻳﻦ‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ آﻧﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ و ﺷﺎﻳﺪ در وﺟﻮد آﻧﺎن اﺛﺮﮔﺬار ﺷﻮد‪ ،‬و ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ‬ ‫اﺣﺴﺎس ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻴﺎن آﻳﻴﻦ و‪‬ﺛَﻨﻴﺖ و ﭘﻴﺸﻮاﻳﻲ دﻳﻨﻲ آﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ دﻋﻮت اﺳﻼم رو‬ ‫ﺑﻪ اﻧﻘﺮاض ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﻤﻲ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻮادﺛﻲ ﻛﻪ در ﻛﺘﺐ ﺣﺪﻳﺚ و ﺳﻴﺮه ﮔﺰارش ﺷﺪه‪ ،‬و ﻗﺮاﺋﻦ و ﺷﻮاﻫﺪ‬ ‫ﮔﻮﻳﺎي آناﻧﺪ ﻛﻪ در ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬روي داده‪ ،‬ﻣﺎﺟﺮاي ﻋ‪‬ﺘَﻴﺒﻪ ﺑﻦاﺑﻲﻟﻬﺐ اﺳﺖ‪ .‬وي روزي ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﻧﺠﻢ اذا ﻫﻮي و ﺑﻪ آﻧﻜﻪ د‪‬ﻧﺎ َﻓ َﺘﺪ‪‬ﻟﻲ ﻛﺎﻓﺮم! ‪ .1‬آﻧﮕﺎه‬ ‫آﻧﮕﺎه دﺳﺖ ﺑﻪ اذﻳﺖ و آزار آن ﺣﻀﺮت ﮔﺸﻮد و ﭘﻴﺮاﻫﻦ اﻳﺸﺎن را ﭘﺎره ﻛﺮد‪ .‬و آب‬ ‫دﻫﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻳﺸﺎن اﻓﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮ ﺻﻮرت آن ﺣﻀﺮت ﻧﻴﻔﺘﺎد‪ .‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬او را ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺳﻠﻂ ﻋﻠﻴﻪ ﮐﻠﺒﹰﺎ ﻣﻦ ﮐ‪‬ﻼﺑﹺﮏ(‪.‬‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬ﺳﮕﻲ از ﺳﮕﺎن ﺧﻮد را ﺑﺮ وي ﮔﻤﺎر!«‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻔﺮﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺴﺘﺠﺎب ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا‬ ‫ﻋﺘﻴﺒﻪ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن از ﻣﻜﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ زرﻗﺎء ﺷﺎم رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺐ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﺷﻴﺮ درﻧﺪهاي ﺑﻪ آﻧﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﻋﺘﻴﺒﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اي واي ﺑﺮادرم! اﻳﻦ ﺷﻴﺮ درﻧﺪه‬ ‫ﺑﺨﺪا ﻗﺼﺪ درﻳﺪن و ﺑﻠﻌﻴﺪن ﻣﺮا دارد؛ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ؛‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ از آﻧﺠﺎ‪ ،‬از ﻣﻜﻪ‪ ،‬در اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬در ﺷﺎم‪ ،‬ﻣﺮا ﻛﺸﺖ! ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ او را در ﻣﻴﺎن‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﺟﺎن او در اﻃﺮاف وي ﺧﻮاﺑﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه آن ﺷﻴﺮ‬ ‫درﻧﺪه آﻣﺪ و از ﻳﻜﺎﻳﻚ آﻧﺎن ﮔﺬﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻋ‪‬ﺘَﻴﺒﻪ رﺳﻴﺪ‪ ،‬و ﻣﻐﺰ او را ﻣﺘﻼﺷﻲ ﻛﺮد ‪.2‬‬ ‫‪ -1‬اﺷﺎره ﺑﻪ آﻳﻪ ‪ 1‬و آﻳﻪ ‪ ،8‬ﺳﻮره ﻧﺠﻢ‪.‬‬ ‫‪ -2‬دﻻﺋﻞ اﻟﻨﺒﻮة‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪585‬؛ ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﺴﻴﺮة‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻧﺠﺪي‪ ،‬ص ‪.135‬‬

‫‪224‬‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ دﻳﮕﺮ ﺣﻮادث اﻳﻦ دوران‪ ،‬ﻣﺎﺟﺮاﻳﻲ اﺳﺖ داﺋﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻦ اﺑﻲﻣﻌﻴﻂ‬ ‫ﻳﻜﺒﺎر در ﺣﺎل ﺳﺠﺪه‪ ،‬ﮔﺮدن ﻣﺒﺎرك آن ﺣﻀﺮت را زﻳﺮ ﻓﺸﺎر ﻟﮕﺪ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮﻓﺖ و‬ ‫آﻧﻘﺪر ﻓﺸﺎر داد ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد دو ﭼﺸﻢ ﻣﺒﺎرك اﻳﺸﺎن از ﺣﺪﻗﻪ درآﻳﺪ ‪.1‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﺷﻮاﻫﺪي ﻛﻪ دﻻﻟﺖ دارد ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺮان ﺳﺮﻛﺶ ﻗﺮﻳﺶ ﻗﺼﺪ ﻛﺸﺘﻦ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬رواﻳﺖ اﺑﻦاﺳﺤﺎق از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ‬ ‫ﻋﻤﺮوﺑﻦ ﻋﺎص اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻲ از اﻳﻨﻜﻪ وي ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬در ﺟﻤﻊ آﻧﺎن ﺑﻮدم‪ .‬ﻫﻤﮕﻲ در‬ ‫ﺣ‪‬ﺠﺮ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﮔﺮد آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎم رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮده ﺷﺪ‪ .‬آﻧﺎن‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺻﺒﺮ و ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﻣﺎ در ﻛﺎر اﻳﻦ ﻣﺮد ﺑﻲ ﺳﺎﺑﻘﻪ اﺳﺖ؟ ﻣﺎ ﺑﻴﺶ از اﻧﺪازه در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫وي ﺻﺒﻮري ﻧﺸﺎن داده اﻳﻢ! در اﺛﻨﺎي اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﺮرﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬آﻣﺪﻧﺪ و ر‪‬ﻛﻦ ﺣﺎﻣﻞ ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد را اﺳﺘﻼم ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ‬ ‫ﻃﻮاف ﺧﻮدﺷﺎن اداﻣﻪ دادﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﻪ ﻃﻌﻨﻪ و ﺳﺮزﻧﺶ آن ﺣﻀﺮت زﺑﺎن ﮔﺸﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ‬ ‫ﺑﺎزﺗﺎب ﮔﻔﺘﺔ آﻧﺎن را در ﺳﻴﻤﺎي رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدم‪ .‬ﺑﺎر‬ ‫دوم ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎن زﺧﻢ زﺑﺎﻧﺸﺎن را ﺗﻜﺮار ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎزﺗﺎب ﺗﻌﺮّض آﻧﺎن را در‬ ‫ﺳﻴﻤﺎي آن ﺣﻀﺮت دﻳﺪم‪ .‬ﺑﺎر ﺳﻮم ﻧﻴﺰ‪ ،‬آن زﺧﻢ زﺑﺎن را ﺗﻜﺮار ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﺃﺗﺴﻤﻌﻮﻥ ﻳﺎ ﻣﻌﺸ‪‬ﺮ ﻗﺮﻳﺶ؛ ﺃﻣﺎ ﻭ‪‬ﺍﻟﹼﺬﻱ ﻧﻔﺴﻲ ﺑﻴﺪﻩ‪،‬‬ ‫ﹶﻟﻘﹶﺪ ﺟﹺﺌﺘﮑﻢ ﺑﹺﺎﻟﺬﹼﺑﺢ(‪ .‬آﻳﺎ ﻣﻲﺷﻨﻮﻳﺪ اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺮﻳﺶ؟ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ‬

‫ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﻢ در دﺳﺖ اوﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮگ را ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آورده ام‪ .2‬آن ﺟﻤﺎﻋﺖ‬

‫‪ -1‬ﻣﺨﺘﺼﺮاﻟﺴﻴﺮة‪ ،‬ص ‪113‬‬ ‫‪ 2‬در اﻳﻨﺠﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻇﺎﻟﻢ و ﺳﺘﻤﮕﺮ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﮔﻮﺷﺰد‬ ‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ روزي ﺳﺰاي اﻳﻦ ﺳﺘﻤﻬﺎ و آزارﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺣﻖ ﻣﺆﻣﻨﺎن روا ﻣﻲ دارﻧﺪ را ﺧﻮاﻫﻨـﺪ‬ ‫دﻳﺪ‪ ...‬ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻣﺤﺘﺮم ﮔﻮﻳﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﺸﺪه ﻓﺮﻣﻮدة آﻧﺤﻀﺮت ‪-‬ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬

‫ﻣﻨﻈﻮر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﺎن ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻲ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻲ ﻋﻘﺎب روي ﺳﺮﺷﺎن ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ! اﻳﻨﻚ‪ ،‬ﺳﺮﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦ آﻧﺎن‬ ‫درﺻﺪد آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺸﻜﻞ ﭘﻴﺶ آﻣﺪه را ﺑﻪ ﻧﺤﻮي رﻓﻊ و رﺟﻮع ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻲﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﺑﮕﺬار اي اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ؛ ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﺗﻮ ﺟﺎﻫﻞ ﻣﺴﻠﻚ ﻧﺒﻮدي!‬ ‫ﻓﺮداي آن روز دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺗﺮﺗﻴﺐ ﮔﺮدﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و درﺑﺎرة آن ﺣﻀﺮت‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻃﺮف آﻧﺎن آﻣﺪ‪ .‬آن ﺟﻤﺎﻋﺖ‬ ‫ﻳﻜﺠﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ آن ﺣﻀﺮت رﻳﺨﺘﻨﺪ و اﻃﺮاف اﻳﺸﺎن را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘّﻲ دﻳﺪم ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از‬ ‫آﻧﺎن رداي آن ﺣﻀﺮت را در دﺳﺘﺎﻧﺶ ﺟﻤﻊ ﻛﺮده و ﭘﻴﭽﺎﻧﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﻛﻨﺎر‬ ‫اﻳﺸﺎن اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد و ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻲﻛﺮد و ﻣﻲﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻼ ﺃﹶﻥ ‪‬ﻳﻘﹸﻮ ﹶﻝ ‪‬ﺭﺑ‪ ‬ﻲ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ﴾‪.1‬‬ ‫﴿ﹶﺃ‪‬ﺗ ﹾﻘ‪‬ﺘﻠﹸﻮ ﹶﻥ ‪‬ﺭ ‪‬ﺟ ﹰ‬ ‫»ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ اﻳﻦ ﻣﺮد را ﺑﻜﺸﻴﺪ ﻓﻘﻂ ﺑﺠﺮم اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺧﺪاي ﻣﻦ ﻫﻤﺎن‬ ‫ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ اﺳﺖ؟!«‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬دﺳﺖ از آن ﺣﻀﺮت ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺴﺮ ﻋﻤﺮوﻋﺎص ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ‬ ‫ﺳﺮﺳﺨﺘﺎﻧﻪﺗﺮﻳﻦ ﺑﺮﺧﻮرد ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﺎ رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻦ‬ ‫دﻳﺪم؟‬

‫‪2‬‬

‫* در رواﻳﺖ ﺑﺨﺎري از ﻋﺮوه ﺑﻦزﺑﻴﺮ ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ وي ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﭘﺴﺮ‬ ‫ﻋﻤﺮوﻋﺎص ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ :‬ﺷﺪﻳﺪﺗﺮﻳﻦ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺎ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻛﺪام ﺑﻮد؟ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﺎزﮔﻮي! وي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺣ‪‬ﺠﺮ‬ ‫را ﺑﺪﻳﻨﺼﻮرت ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ‪» :‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺮﻳﺶ! ﻣﻦ ﺑﻪ آﻫﻨﮓ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺷﺪن ﺑﺴﻮي ﺷﻤﺎ‬ ‫آﻣﺪه ام!«‪.‬‬ ‫‪ -1‬اﻗﺘﺒﺎس از آﻳﻪ ‪ ،28‬ﺳﻮره ﻣﺆﻣﻦ )ﻏﺎﻓﺮ(‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،290 ،289‬ﺑﺎ ﺗﻠﺨﻴﺺ‪.‬‬

‫‪226‬‬ ‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻦاﺑﻲﻣ‪‬ﻌ‪‬ﻴﻂ آﻣﺪ و ﺟﺎﻣﺔ آن ﺣﻀﺮت را ﺑﺮ ﮔﻠﻮي‬ ‫اﻳﺸﺎن ﭘﻴﭽﺎﻧﻴﺪ و ﺳﺨﺖ ﻓﺸﺎر داد ﺗﺎ آن ﺣﻀﺮت را ﺧﻔﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺟﻠﻮ آﻣﺪ و دو‬ ‫زاﻧﻮي ﻋﻘﺒﻪ را ﮔﺮﻓﺖ و او را ﻛﻨﺎر زد‪ ،‬و او را از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻼ ﺃﹶﻥ ‪‬ﻳﻘﹸﻮ ﹶﻝ ‪‬ﺭﺑ‪ ‬ﻲ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ﴾؟!‪.‬‬ ‫دور ﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪﴿ :‬ﹶﺃ‪‬ﺗ ﹾﻘ‪‬ﺘﻠﹸﻮ ﹶﻥ ‪‬ﺭ ‪‬ﺟ ﹰ‬

‫‪1‬‬

‫* اﺳﻤﺎء ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺮﻳﺦ ﻧﺰد اﺑﻮﺑﻜﺮ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬رﻓﻴﻘﺖ‬ ‫را درﻳﺎب! اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﻧﺰد ﻣﺎ رﻓﺖ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﭼﻬﺎر دﺳﺘﻪ ﻣﻮي ﭘﺮﭘﺸﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻼ ﺃﹶﻥ ‪‬ﻳﻘﹸﻮ ﹶﻝ ‪‬ﺭﺑ‪ ‬ﻲ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ﴾؟ آن ﺟﻤﺎﻋﺖ از‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﺎن رﻓﺖ و ﻣﻲﮔﻔﺖ‪﴿ :‬ﹶﺃ‪‬ﺗ ﹾﻘ‪‬ﺘﻠﹸﻮ ﹶﻥ ‪‬ﺭ ‪‬ﺟ ﹰ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻏﺎﻓﻞ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ روي آوردﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬ ‫ﻧﺰد ﻣﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از آن دﺳﺘﻪ ﻣﻮﻫﺎي ﭘﺮﭘﺸﺖ وي ﻛﻪ ﻣﻲزدﻳﻢ‪،‬‬ ‫ﻣﻮﻫﺎي وي در دﺳﺖ ﻣﺎ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ!‬

‫‪2‬‬

‫ﺍﺳﻼﻡ ﺁﻭﺭﺩﻥ ﺣﻤﺰﻩ‬ ‫در آن ﻓﻀﺎي ﺗﻴﺮه و ﺗﺎر و در اﺛﻨﺎي آن ﺧﻔﻘﺎن و ﺗﺠﺎوز و دﺷﻤﻨﻲ ﻓﺮاﮔﻴﺮ‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن‬ ‫از اﻓﻖ آﺳﻤﺎن ﺑﺮﻗﻲ درﺧﺸﻴﺪن ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ راه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را روﺷﻦ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎرﻗﺔ‬ ‫روﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺨﺶ و ﺣﻴﺎتآﻓﺮﻳﻦ‪ ،‬اﺳﻼم آوردن ﺣﻤﺰه ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪-‬‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬وي در اواﺧﺮ ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﮔﻮاﻫﻲ ﺷﻮاﻫﺪ و ﻗﺮاﺋﻦ‪ ،‬در ﻣﺎه ذي ﺣﺠﻪ‬ ‫اﺳﻼم آورد‪.‬‬ ‫اﻧﮕﻴﺰة اﺳﻼم آوردن وي آن ﺑﻮد ﻛﻪ روزي در ﻛﻨﺎر ﻛﻮه ﺻﻔﺎ اﺑﻮﺟﻬﻞ ﮔﺬارش ﺑﻪ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻓﺘﺎد‪ .‬آن ﺣﻀﺮت را آزار و اذﻳﺖ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﺎﻛﺖ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﺨﻨﻲ ﺑﺎ او ﻧﻤﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﺎ‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري«‪ ،‬ﺑﺎب ذﻛﺮ ﻣﺎ ﻟﻘﻲ اﻟﻨﺒﻲ و اﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﻦ اﻟﻤﺸﺮﻛﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻤﻜﻪ«‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.544‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﺨﺘﺼﺮاﻟﺴﻴﺮة‪ ،‬ص ‪.113‬‬

‫ﭘﺎرهﺳﻨﮕﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ آن ﺣﻀﺮت زد‪ .‬ﻓﺮق آن ﺣﻀﺮت را ﺷﻜﺎﻓﺖ و ﺧﻮن ﻓﻮ‪‬اره زد‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه دﺳﺖ از آن ﺣﻀﺮت ﺑﺮداﺷﺖ و ﻧﺰد ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻛﻪ در ﻛﻨﺎر ﻛﻌﺒﻪ اﻧﺠﻤﻦ ﻛﺮده‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪآﻣﺪ و در ﻛﻨﺎر آﻧﺎن ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻛﻨﻴﺰان ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﺪﻋﺎن ﻛﻪ ﺑﺮ داﻣﻨﺔ ﺻﻔﺎ‬ ‫ﻣﻨﺰل داﺷﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺻﺤﻨﻪ را دﻳﺪ‪ .‬ﺣﻤﺰه از ﺷﻜﺎر ﺑﺎزﻣﻲﮔﺸﺖ و ﺗﻴﺮ و ﻛﻤﺎن ﺣﻤﺎﻳﻞ‬ ‫ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬آن ﻛﻨﻴﺰ ﺻﺤﻨﻪاي را ﻛﻪ دﻳﺪه ﺑﻮد ﺑﺮاي ﺣﻤﺰه ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮد‪ .‬ﺣﻤﺰه ﺑﻪ ﺧﺸﻢ‬ ‫آﻣﺪ‪ .‬ﺣﻤﺰه ﻋﺰﺗﻤﻨﺪﺗﺮﻳﻦ و ﻏﻴﺮﺗﻤﻨﺪﺗﺮﻳﻦ و ﺣﺴﺎسﺗﺮﻳﻦ ﺟﻮان ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮد‪ .‬دوان دوان‬ ‫ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد‪ .‬در ﻛﻨﺎر ﻫﻴﭽﻜﺲ درﻧﮓ ﻧﻤﻲﻛﺮد‪ .‬ﺧﻮد را آﻣﺎده ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ‬ ‫ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ اﺑﻮﺟﻬﻞ ﻛﺎر او را ﻳﻜﺴﺮه ﻛﻨﺪ! ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ وارد ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻻي ﺳﺮ‬ ‫ﺳﺘَﻪ؟ )اي ﻣﺮدك ﮔﻮزو!( ﭘﺴﺮ ﺑﺮادر ﻣﺮا دﺷﻨﺎم‬ ‫ﺼ ﱢﻔﺮَ ا‪ ‬‬ ‫اﺑﻮﺟﻬﻞ اﻳﺴﺘﺎد و ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﺎ ﻣ‪ ‬‬ ‫ﻣﻲدﻫﻲ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺮ دﻳﻦ او ﻫﺴﺘﻢ؟! آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﻛﻤﺎن ﻛﻪ ﺣﻤﺎﻳﻞ داﺷﺖ ﺑﺮ‬ ‫ﺳﺮ او زد و زﺧﻤﻲ ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر ﺑﺮ ﺳﺮ او ﭘﺪﻳﺪ آورد‪ .‬ﻣﺮداﻧﻲ از ﺑﻨﻲﻣﺨﺰوم‪ -‬ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان‬ ‫اﺑﻮﺟﻬﻞ‪ -‬ﺑﺮآﺷﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﺣﻤﺰه ﺑﻮدﻧﺪ‪ -‬ﺑﺮآﺷﻔﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑﻮﺟﻬﻞ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺴﺮ ﻋﻤﺎره را واﮔﺬارﻳﺪ! ﻣﻦ ﭘﺴﺮ ﺑﺮادرش را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي زﺷﺖ ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﻪام!‬

‫‪1‬‬

‫اﺳﻼم آوردن ﺣﻀﺮت ﺣﻤﺰه ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬در آﻏﺎز ﻛﺎر‪ ،‬از روي ﻏﻴﺮت و‬ ‫ﺣﻤﻴﺖ ﺑﻮد؛ ﺑﺮ او ﮔﺮان آﻣﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮادرزادهاش را اﻫﺎﻧﺖ ﻛﻨﻨﺪ! آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ دل‬ ‫او را ﺑﻪ اﺳﻼم ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻋ‪‬ﺮوةاﻟﻮﺛﻘﺎي اﺳﻼم ﭼﻨﮓ زد‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺴﻤﺎن ﺷﺪن وي ﻋﺰّت و ﺷﻮﻛﺘﻲ دو ﭼﻨﺪان ﺑﻪ دﺳﺖ آوردﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻄﹼﺎﺏ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻥ ﺷﺪﻥ ‪‬ﻋﻤ‪‬ﺮﺑﻦ ﹶ‬ ‫در ﻫﻤﺎن اﺛﻨﺎي ﻫﺠﻮم اﺑﺮﻫﺎي ﺗﻴﺮه وﺗﺎر ﺟﻮر و ﺳﺘﻢ ﺑﺮ آﺳﻤﺎن ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﺑﺮق دﻳﮕﺮي‬ ‫ﻧﻴﺰ از اﻓﻖ ﺗﺎرﻳﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ اﺳﻼم ﺳﺮزد ﻛﻪ از آن ﺑﺮق ﭘﻴﺸﻴﻦ درﺧﺸﻨﺪهﺗﺮ و‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،292-291‬ﺑﺎ ﺗﻠﺨﻴﺺ‪.‬‬

‫‪228‬‬ ‫ﻛﺎرﺳﺎزﺗﺮ ﺑﻮد؛ ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ .-‬وي در ﻣﺎه‬ ‫ذﻳﺤﺠﺔ ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ﺑﻌﺜﺖ‪ -‬ﺳﻪ روز ﺑﻌﺪ از اﻳﻤﺎن آوردن ﺣﻤﺰه ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪--‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪ .1‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ درﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﻴﺎﻳﺶ ﺑﺮده‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ وي اﺳﻼم ﺑﻴﺎورد‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺗﺮﻣﺬي از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ آورده و ﺣﺪﻳﺚ را ﺻﺤﻴﺢ‬ ‫داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻃﺒﺮاﻧﻲ از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد و اﻧﺲ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﮔﺮاﻣﻲ‬ ‫اﺳﻼم ﺑﻪ درﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻋﺮﺿﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺃﻋﺰ ﺍﻻﺳﻼﻡ ﺑﺄﺣﺐ ﺍﻟﺮﺟﻠﲔ ﺇﻟﻴﻚ‪ :‬ﺑﻌﻤﺮ ﺑﻦ ﺍﳋﻄﺎﺏ‪ ،‬ﺃﻭ ﺑﺎﰊ ﺟﻬﻞ ﺑﻦ ﻫﺸﺎﻡ(‪.2‬‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬اﺳﻼم را ﺑﺎ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ دو ﻧﻔﺮ ﻛﻪ ﻧﺰد ﺗﻮ ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ اﺳﺖ‬ ‫ﻳﺎري ده و ﻋﺰت ﺑﺨﺶ‪ :‬ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻳﺎ اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﻦ ﻫﺸﺎم«‪.‬‬ ‫ﻛﻪ ﻋﻤﻼً ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ آن ﻓﺮد ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺮوري ﺑﺮ ﻣﺠﻤﻮع آﻧﭽﻪ در رواﻳﺎت اﺳﻼﻣﻲ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن ﻋﻤﺮﺑﻦ‬ ‫ﺧﻄﺎب آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ورود و ﻧﻔﻮذ اﺳﻼم در ﻗﻠﺐ ﻋﻤﺮ ﺗﺪرﻳﺠﻲ‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﻚ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺧﻼﺻﺔ آن رواﻳﺎت را ﺑﻴﺎورﻳﻢ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺮآﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬از ﻧﻈﺮ ﻋﻮاﻃﻒ و اﺣﺴﺎﺳﺎت‬ ‫اﺷﺎرهاي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﺑﻪ ﺗُﻨﺪﺧﻮﻳﻲ و ﺳﺮﺳﺨﺘﻲ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫از ﻧﺎﺣﻴﺔ وي آزارﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﺎ‪ ،‬در وﺟﻮد وي اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺘﻨﺎﻗﻀﻲ‬ ‫ﺑﺎﻫﻢ درﮔﻴﺮ ﺑﻮد‪ .‬از ﻳﻚ ﺳﻮي‪ ،‬ﺑﻪ آداب و رﺳﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﺪران و ﻧﻴﺎﻛﺎن وي ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻬﺎده‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ اﺣﺘﺮام ﻣﻲﮔﺬاﺷﺖ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻌﺼ‪‬ﺐ داﺷﺖ؛ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ‬ ‫ﺷﺠﺎﻋﺖ و ﺻﻼﺑﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺧﺴﺘﮕﻲﻧﺎﭘﺬﻳﺮي و ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ آﻧﺎن و‬ ‫‪ -1‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻤﺮﺑﻦ اﻟﺨﻄّﺎب‪ ،‬اﺑﻦ ﺟﻮزي‪ ،‬ص ‪.11‬‬ ‫‪ -2‬ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺘﺮﻣﺬي‪ ،‬اﺑﻮاب اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ‪» ،‬ﻣﻨﺎﻗﺐ ﻋﻤﺮﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب«‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪ ،576‬ح ‪.3681‬‬

‫ﺗﺤﻤﻞ آزارﻫﺎ و ﺷﻜﻨﺠﻪﻫﺎ در راه ﻋﻘﻴﺪه و آﺋﻴﻨﺸﺎن ﺑﺮاي وي ﺳﺨﺖ ﺷﺎﻳﺎن ﺗﺤﺴﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲﻧﻤﻮد؛ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﺮد ﻋﺎﻗﻞ و ﻓﺮزاﻧﻪ‪ ،‬ذﻫﻦ وي درﮔﻴﺮ ﺑﺎ اﻧﻮاع‬ ‫ﺷﻚ و ﺷﺒﻬﻪﻫﺎ ﺑﻮد‪ ،‬داﺋﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ واﻗﻌﺎً آﻧﭽﻪ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺳﻮي آن ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ ﺑﺮﺗﺮ‬ ‫و ﭘﺎﻛﻴﺰهﺗﺮ از ﻏﻴﺮ آن اﺳﺖ؟ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ ﻣﺤﺾ آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﺟﻮش و‬ ‫ﺧﺮوش ﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬ﻳﻜﺒﺎره ﻫﻤﺔ ﺷﺮارهﻫﺎي دروﻧﻲاش اﻓﺴﺮده ﻣﻲﮔﺸﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﻼﺻﺔ رواﻳﺎت درﺑﺎرة ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ‬ ‫ﻫﻤﺔ ﮔﺰارﺷﻬﺎي رﺳﻴﺪه را ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﭙﻴﻮﻧﺪﻳﻢ و ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻄﻠﺐ را اراﺋﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ -‬ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ وي ﺷﺒﻲ از ﺷﺒﻬﺎ ﺑﻨﺎ را ﺑﺮ آن ﻧﻬﺎد ﻛﻪ ﺧﺎرج از ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺐ را ﺑﻪ ﺻﺒﺢ‬ ‫ﺑﻴﺎورد‪ .‬ﺑﻪ ﺣﺮم رﻓﺖ‪ ،‬و ﭘﺸﺖ ﭘﺮدة ﻛﻌﺒﻪ ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻧﻤﺎز اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﺣﺎل ﻧﻤﺎز ﺳﻮرة ﺣﺎﻗّﻪ را آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻼوت ﻗﺮآن ﮔﻮش ﻓﺮا داد‪ ،‬و ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ اﻧﺘﻈﺎم و اﻧﺴﺠﺎم آﻳﺎت ﻗﺮآن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﻮد او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﺧﻮدم ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﻳﻦ ﻣﺮد ﺑﺨﺪا ﺷﺎﻋﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺶ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ! ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻲدرﻧﮓ آن ﺣﻀﺮت ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻼوت ﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻼ ﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﺗ ‪‬ﺆ ‪‬ﻣﻨ‪‬ﻮ ﹶﻥ﴾ »اﻳﻦ ﻗﺮآن ﺳﺨﻦ‬ ‫
ﹺﺇﻧ‪ ‬ﻪ ﹶﻟ ﹶﻘ ‪‬ﻮ ﹸﻝ ‪‬ﺭﺳ‪‬ﻮ ﹴﻝ ﹶﻛ ﹺﺮ ﹴﱘ * ‪‬ﻭﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﻫ ‪‬ﻮ ﹺﺑ ﹶﻘ ‪‬ﻮ ﹺﻝ ﺷ‪‬ﺎ ‪‬ﻋ ﹴﺮ ﹶﻗﻠ‪‬ﻴ ﹰ‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدهاي ﻣﻜﺮّم اﺳﺖ؛ و ﻫﺮﮔﺰ ﺳﺨﻦ ﻳﻚ ﺷﺎﻋﺮ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢ‬ ‫اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻳﺪ!«‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻛﺎﻫﻦ! ﺑﻲدرﻧﮓ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻼوت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﲔ﴾‪.‬‬ ‫ﻼ ﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﺗ ﹶﺬﻛﱠﺮ‪‬ﻭ ﹶﻥ * ﺗ‪‬ﻨـﺰﹺﻳ ﹲﻞ ﻣ‪‬ﻦ ﺭ‪‬ﺏ‪ ‬ﺍﹾﻟﻌ‪‬ﺎﹶﻟ ‪‬ﻤ ‪‬‬ ‫‪‬ﻭﻟﹶﺎ ﹺﺑ ﹶﻘ ‪‬ﻮ ﹺﻝ ﻛﹶﺎ ‪‬ﻫ ﹴﻦ ﹶﻗﻠ‪‬ﻴ ﹰ‬ ‫»اﻳﻦ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﻛﺎﻫﻦ ﻧﻴﺰ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﺪ و درﻣﻲﻳﺎﺑﻴﺪ!‬ ‫اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪاي ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن اﺳﺖ!«‬

‫‪230‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺗﻼوت آﻳﺎت را ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﺳﻮره اداﻣﻪ‬ ‫دادﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺳﻼم‪ -‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ -‬در ﻗﻠﺐ ﻣﻦ ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺖ ‪.1‬‬ ‫اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﺴﺘﺔ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﺳﻼم ﺑﻮد ﻛﻪ در زﻣﻴﻦ دل وي ﻛﺎﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ؛ اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬ﭘﻮﺳﺘﺔ‬ ‫ﺳﺘُﺮگ ﺗﻤﺎﻳﻼت و ﮔﺮاﻳﺸﻬﺎي ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ‪ ،‬و ﺗﻌﺼﺒﺎت ﻣﻮروﺛﻲ‪ ،‬و اﻓﺘﺨﺎر ﺑﻪ آﺋﻴﻦ آﺑﺎء و‬ ‫اﺟﺪادي ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﺮ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺤﺾ و ﺧﺎﻟﺼﻲ ﻛﻪ در ﮔﻮش دﻟﺶ زﻣﺰﻣﻪ داﺷﺖ‪ ،‬ﭼﻴﺮه‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ وي ﺑﺎ ﺟﺪﻳﺖ ﺗﻤﺎم ﺑﺮ ﺿﺪ اﺳﻼم ﻣﻲﻛﻮﺷﻴﺪ‪ ،‬و اﺣﺴﺎس ﺗﻌﻴﻴﻦ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪهاي را ﻛﻪ در ژرﻓﺎي وﺟﻮد وي در ﭘﺲ آن ﭘﻮﺳﺘﺔ ﺿﺨﻴﻢ ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺮج ﺑﺮﻧﻤﻲداﺷﺖ‪.‬‬ ‫روزي‪ ،‬از ﻓﺮط دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و از ﺳﺮ آن ﺗﻨﺪﺧﻮﻳﻲ‬ ‫و ﭘﺮﺧﺎﺷﺠﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺣﻤﺎﻳﻞ ﻛﺮد و از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﺷﺪ‪ ،‬و ﻗﺼﺪ‬ ‫آن داﺷﺖ ﻛﻪ ﻛﺎر آﻧﺤﻀﺮت را ﻳﻜﺴﺮه ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﻌﻴﻢﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻧﺤ‪‬ﺎم ‪‬ﻋﺪ‪‬وي‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺮدي از‬ ‫ﺑﻨﻲ زﻫﺮه‪ ،‬ﻳﺎﻣﺮدي از ﺑﻨﻲ ﻣﺨﺰوم‪ ،‬ﺳﺮ راه را ﺑﺮ او ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻛﺠﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﺘﺎب‪،‬‬ ‫اي ﻋﻤﺮ؟! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺼﺪ دارم ﺑﺮوم و ﻣﺤﻤﺪ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ! آن ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫را ﺑﻜﺸﻲ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ و ﺑﻨﻲزﻫﺮه در اﻣﺎن ﺑﻤﺎﻧﻲ؟! ﻋﻤﺮ ﺑﻪ‬ ‫او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻦ ﺗﻮ ﺻﺎﺑﻲ ﺷﺪهاي و از دﻳﻦ و آﺋﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﺑﻮدهاي‬ ‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻪاي!؟ آن ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻋﻤﺮ‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ ﺧﺒﺮ ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰي را ﺑﺮاي ﺗﻮ‬ ‫ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﻨﻢ! ﺧﻮاﻫﺮ و ﺷﻮﻫﺮ ﺧﻮاﻫﺮت ﺻﺎﺑﻲ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و دﻳﻦ و آﺋﻴﻨﻲ را ﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﺮ آن‬ ‫ﺑﻮدهاي رﻫﺎ ﻛﺮدهاﻧﺪ! ﻋﻤﺮ ﺑﺎ رﺧﺴﺎرهاي ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻪ آﻫﻨﮓ ﺧﺎﻧﺔ آﻧﺎن ﻛﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ‬ ‫‪ -1‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻤﺮﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب‪ ،‬اﺑﻦ ﺟﻮزي‪ ،‬ص ‪ .6‬رواﻳﺖ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻋﻄﺎء و ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻧﻴﺰ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ‬ ‫ﻣﻀﻤﻮن اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ذﻳﻞ آن ﺑﺎ اﻳﻦ رواﻳﺖ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ؛ ﻧﻚ‪ :‬اﺑـﻦ ﻫﺸـﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ .348-346‬ﻧﻴـﺰ‪،‬‬ ‫رواﻳﺘﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻀﻤﻮن را اﺑﻦ ﺟﻮزي از ﺟﺎﺑﺮ آورده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎز ﻫﻢ ذﻳﻞ آن ﺑﺎ اﻳﻦ رواﻳﺖ‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ؛ ﻧﻚ‪ :‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻤﺮﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب‪ ،‬ص ‪.10-9‬‬

‫آﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺧﺒ‪‬ﺎب ﺑﻦ ارت‪ ‬ﻧﺰد آﻧﺎن ﺑﻮد‪ ،‬و از روي ﺻﺤﻴﻔﻪاي ﻛﻪ ﺳﻮرة ﻃﺎﻫﺎ ﺑﺮ آن‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﺮ آﻧﺎن ا‪‬ﻗﺮاء ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﺧﺒ‪‬ﺎب ﻣﻌﻠّﻢ ﻗﺮآن آﻧﺪو ﺑﻮد و ﻫﺮازﮔﺎﻫﻲ ﻧﺰد‬ ‫آﻧﺎن ﻣﻲآﻣﺪ و ﻗﺮآن ﻳﺎدﺷﺎن ﻣﻲداد‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺧﺒ‪‬ﺎب ورود ﻋﻤﺮ را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ اﺣﺴﺎس‬ ‫ﻛﺮد‪ ،‬ﺧﻮد را در ﮔﻮﺷﻪاي ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺮد‪ .‬ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺧﻮاﻫﺮ ﻋﻤﺮ ﻧﻴﺰ آن ﺻﺤﻴﻔﻪ را در ﺟﺎﻳﻲ‬ ‫ﻣﺨﻔﻲ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬ﻋﻤﺮ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ داﺷﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ ﺧﻮاﻫﺮش ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺻﺪاي‬ ‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻗﺮآن ﺧﺒ‪‬ﺎب را ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺪو ا‪‬ﻗﺮاء ﻣﻲﻛﺮد ﺷﻨﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺮ و ﺷﻮﻫﺮ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺮش وارد ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻧﺪو ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﺮو ﺻﺪاﻳﻲ ﻛﻪ از ﺧﺎﻧﺔ ﺷﻤﺎ ﺷﻨﻴﺪم‬ ‫ﭼﻪ ﺑﻮد؟! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﻴﺰي ﻧﺒﻮد؛ ﮔﻔﺘﮕﻮﻳﻲ ﻋﺎدي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ داﺷﺘﻴﻢ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻜﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺻﺎﺑﻲ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻴﺪ؟! ﺷﻮﻫﺮ ﺧﻮاﻫﺮش ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻓﻜﺮ ﻛﺮدهاي ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﺣﻖ ﺑﺎ دﻳﻦ دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮ از دﻳﻦ و آﺋﻴﻦ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ؟! ﻋﻤﺮ ﺑﺮ او ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و او را‬ ‫زﻳﺮ ﺿﺮﺑﺎن ﻣﺸﺖ و ﻟﮕﺪ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺧﻮاﻫﺮش آﻣﺪ ﺗﺎ او را از ﺷﻮﻫﺮش ﺟﺪا ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﺮ ﺳﻴﻠﻲ ﻣﺤﻜﻤﻲ ﺑﺮ ﺻﻮرت ﺧﻮاﻫﺮش ﻧﻮاﺧﺖ ﻛﻪ ﺳﺮ و روي او را ﻣﺎﻻﻣﺎل ﺧﻮن‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﺧﻮاﻫﺮش را ﻛﺘﻚ زد و ﺳﺮ و ﺻﻮرت او را زﺧﻤﻲ‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ -‬ﻛﻪ ﺳﺨﺖ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺣﺎل ﻛﻪ ﺣﻖ ﺑﺎ دﻳﻦ‬ ‫دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮ از دﻳﻦ و آﺋﻴﻦ ﺗﻮﺳﺖ؛ اﺷﻬﺪان ﻻاﻟﻪاﻻاﷲ‪ ،‬و أﺷﻬﺪ أن ﻣﺤﻤﺪاً رﺳﻮلاﷲ!‬ ‫ﻋﻤﺮ ﻛﻪ از ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﺑﺮ اﻓﻜﺎر و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺧﻮاﻫﺮ و ﺷﻮﻫﺮﺧﻮاﻫﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﺷﺪه‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬و ﺳﺮ روي ﺧﻮنآﻟﻮد ﺧﻮاﻫﺮش ﻓﺮا روي او ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺸﻴﻤﺎن و ﺷﺮﻣﺴﺎر‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪاي را ﻛﻪ ﻧﺰدﺗﺎن ﺑﻮد ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪﻫﻴﺪ و ﺑﺮ ﻣﻦ اﻗﺮاء ﻛﻨﻴﺪ!‬ ‫ﺧﻮاﻫﺮش ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﭘﻠﻴﺪ ﻫﺴﺘﻲ؛ و ﴿ ﹶﻻ ‪‬ﻳ ‪‬ﻤﺴ‪ ‬ﻪ ﹺﺇﻟﱠﺎ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ﹶﻄﻬ‪‬ﺮ‪‬ﻭ ﹶﻥ﴾‪ 1‬ﺟﺰ ﭘﺎﻛﺎن ﻛﺴﻲ ﻧﺒﺎﻳﺪ‬ ‫ﻗﺮآن را ﻟﻤﺲ ﻛﻨﺪ! ﺑﺮﺧﻴﺰ و ﻏﺴﻞ ﻛﻦ! ﻋﻤﺮ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﻏﺴﻞ ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺻﺤﻴﻔﺔ‬ ‫ﷲ ﺍﻟﺮ‪‬ﺣ‪‬ﻤ ﹺﻦ ﺍﻟﺮ‪‬ﺣ‪‬ﻴ ﹺﻢ﴾ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎي ﭘﺎك و‬ ‫ﺴ ﹺﻢ ﺍ ِ‬ ‫ﺳﻮرة ﻃﺎﻫﺎ را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﺧﻮاﻧﺪ‪﴿ :‬ﹺﺑ ‪‬‬ ‫‪ -1‬اﻗﺘﺒﺎس از آﻳﻪ ‪ ،79‬ﺳﻮره واﻗﻌﻪ‪.‬‬

‫‪232‬‬ ‫ﭘﺎﻛﻴﺰهاي! ﺳﭙﺲ ﺧﻮاﻧﺪ‪﴿ :‬ﻃﻪ﴾ و ﺧﻮاﻧﺪ و ﺧﻮاﻧﺪ ﺗﺎ رﺳﻴﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ‪﴿ :‬ﹺﺇﻧ‪‬ﻨﹺﻲ ﹶﺃﻧ‪‬ﺎ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ﻟﹶﺎ‬ ‫ﹺﺇﹶﻟ ‪‬ﻪ ﹺﺇﻟﱠﺎ ﹶﺃﻧ‪‬ﺎ ﻓﹶﺎ ‪‬ﻋ‪‬ﺒ ‪‬ﺪﻧﹺﻲ ‪‬ﻭﹶﺃ ‪‬ﻗ ﹺﻢ ﺍﻟﺼ‪‬ﻠﹶﺎ ﹶﺓ ‪‬ﻟ ‪‬ﺬ ﹾﻛﺮﹺﻱ﴾‪ 1‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻘﺪر اﻳﻦ ﻛﻼم ﻧﻴﻜﻮ و ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﺖ! ﻣﺮا‬ ‫ﻧﺰد ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺒﺮﻳﺪ!‬ ‫ﺧﺒ‪‬ﺎب اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻋﻤﺮ را ﺷﻨﻴﺪ‪ ،‬از ﻧﻬﺎﻧﮕﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﺮون آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﮋده‬ ‫وﻗﺘﻲ َ‬ ‫ﺑﺪه‪ ،‬اي ﻋﻤﺮ! ﻛﻪ ﻣﻦ اﻣﻴﺪوارم ﺗﻮ ﻣﺼﺪاق دﻋﺎي رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫در ﺷﺐ ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﺔ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻲ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﻪاي ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻛﻮه ﺻﻔﺎ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻪ درﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺮﺿﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪ :‬ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺃﻋﺰ ﺍﻻﺳﻼﻡ ﺑﻌﻤﺮ ﺑﻦ ﺍﳋﻄﺎﺏ ﺃﻭ ﺑﺄﰊ ﺟﻬﻞ‬ ‫ﺑﻦ ﻫﺸﺎﻡ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﺮ ﺷﻤﺸﻴﺮش را ﺑﺮداﺷﺖ و ﺣﻤﺎﻳﻞ ﻛﺮد و ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد‪ .‬رﻓﺖ و رﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ‬ ‫داراﻻرﻗﻢ رﺳﻴﺪ‪ .‬در را ﻛﻮﺑﻴﺪ‪ .‬ﻣﺮدي ﺑﻪ ﭘﺎي ﺧﺎﺳﺖ و از ﺷﻜﺎف در ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ را‬ ‫دﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺣﻤﺎﻳﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ! ﺧﺒﺮ ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺮﻳﺸﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﻤﺰه ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﺮا ﭘﺮﻳﺸﺎن ﺷﺪﻳﺪ؟! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﻋﻤﺮ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﺎﺷﺪ؟! در را ﺑﺮوي او ﺑﮕﺸﺎﻳﻴﺪ؛ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺧﻴﺮ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺑﺎ او ﺑﻪ ﺧﻴﺮ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ؛ و اﮔﺮ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺷﺮّ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﻮدش او‬ ‫را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﻢ! رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬درون ﺧﺎﻧﺔ ارﻗﻢ ﺣﻀﻮر‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ و آﻳﺎﺗﻲ از ﻗﺮآن داﺷﺖ ﺑﺮ آﻧﺤﻀﺮت وﺣﻲ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﺰد ﻋﻤﺮ آﻣﺪﻧﺪ و او را در اﺗﺎق دﻳﮕﺮ ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻘﺔ ﺟﺎﻣﺔ‬ ‫او را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﻨﺪ ﺷﻤﺸﻴﺮش در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﺷﺪ‪‬ت ﻫﺮﭼﻪ ﺗﻤﺎﻣﺘﺮ ﺗﻜﺎن دادﻧﺪ و‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)أﻣﺎ أﻧﺖ ﻣﻨﺘﻬﻴﺎ ﻳﺎ ﻋﻤﺮ؟ ﺣﺘﻲ ﻳﻨﺰل اﷲ ﺑﻚ ﻣﻦ اﻟﺨﺰي واﻟﻨﻜﺎل ﻣﺎ ﻧﺰل ﺑﺎﻟﻮﻟﻴﺪ ﺑﻦ‬ ‫اﻟﻤﻐﻴﺮة؟ اﻟﻠﻬﻢ ﻫﺬا ﻋﻤﺮ ﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب! اﻟﻠﻬﻢ أﻋﺰ اﻻﺳﻼم ﺑﻌﻤﺮ ﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب(‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻃﻪ‪ ،‬آﻳﺎت ‪.14-1‬‬

‫»ﻋﻤﺮ! ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻲ از ﻛﺎرﻫﺎﻳﺖ دﺳﺖ ﺑﺮداري ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﺎن ﺧﻮاري و‬ ‫ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﻐﻴﺮه ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﻧﺎزل ﮔﺮداﻧﺪ؟!‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب اﺳﺖ! ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬ﺑﺎ )ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن( ﻋﻤﺮﺑﻦ‬ ‫ﺧﻄﺎب اﺳﻼت را ﻋﺰب ﺑﺨﺶ!«‬ ‫ﻋﻤﺮ ﺑﻲدرﻧﮓ ﮔﻔﺖ‪) :‬اﺷﻬﺪان ﻻاﻟﻪاﻻاﷲ‪ ،‬و اﻧﻚ رﺳﻮلاﷲ( و اﺳﻼم آورد‪ .‬ﺳﺎﻛﻨﺎن در‬

‫داراﻻرﻗﻢ آﻧﭽﻨﺎن ﺗﻜﺒﻴﺮي ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺎﺿﺮان در ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﺻﺪاﻳﺸﺎن را ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪.1‬‬

‫ﻋﻤﺮ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬در دﻟﻴﺮي و ﺳﺮﺳﺨﺘﻲ ﻛﻢ ﻧﻈﻴﺮ ﺑﻮد‪ .‬اﺳﻼم آوردن وي ﺑﺮاي‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻳﻚ ﻓﺎﺟﻌﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺸﺮﻛﺎن اﺣﺴﺎس ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻜﺒﺎره ﺧﻮار و ﺧﻔﻴﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ؛‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻜﺲ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﺎﻣﺔ ﻋﺰّت و ﺷﺮف و ﺳﺮور ﺑﺮ ﺗﻦ آراﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫* اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺧﻮدش از ﻋﻤﺮ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬وﻗﺘﻲ اﺳﻼم‬ ‫آوردم‪ ،‬در ﺧﺎﻃﺮات ﺧﻮد ﻣﺮور ﻣﻲﻛﺮدم ﻛﻪ از اﻫﻞ ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ در دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﺮﺳﺨﺖﺗﺮ اﺳﺖ؟ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﺑﻮﺟﻬﻞ! رﻓﺘﻢ ﺗﺎ‬ ‫در ﺧﺎﻧﺔ او را ﺑﻪ ﺻﺪا درآورم‪ .‬ﺑﻴﺮون آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻫﻼ و ﺳﻬﻼ!؟ ﭼﻪ ﻋﺠﺐ؟! ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آﻣﺪهام ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺧﺒﺮ ﺑﺪﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ و ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدة او ﻣﺤﻤﺪ اﻳﻤﺎن‬ ‫آوردهام و ﻫﺮ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ وي آورده اﺳﺖ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﺮدهام! ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮﺟﻬﻞ در را ﺑﻪ‬ ‫روي ﻣﻦ ﺑﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮدهﺷﻮي ﺧﻮدت را و آن ﺧﺒﺮي را ﻛﻪ آوردهاي ﺑﺒﺮد!‬

‫‪2‬‬

‫* اﺑﻦ ﺟﻮزي آورده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه‬ ‫ﻣﺮدي از اﻫﻞ ﻣﻜﻪ اﺳﻼم ﻣﻲآورد‪ ،‬ﻣﺮدان دﻳﮕﺮ را ﺑﺎ او درﮔﻴﺮ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و او را‬ ‫ﻣﻲزدﻧﺪ و او آﻧﺎن را ﻣﻲزد‪ .‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ وﻗﺘﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪم‪ -‬ﻧﺰد داﺋﻲام رﻓﺘﻢ‪ -‬ﻋﺎﺻﻲﺑﻦ‬ ‫ﻫﺎﺷﻢ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﻢ را ﺑﻪ او اﻋﻼم ﻛﺮدم؛ ﺑﻪ درون ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪،‬‬ ‫‪ -1‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻤﺮﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب‪ ،‬ص ‪11-10 ،7‬؛ ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.346-343‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.350-349‬‬

‫‪234‬‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﻣﺮدي از ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺮﻳﺶ‪ -‬ﺷﺎﻳﺪ اﺑﻮﺟﻬﻞ‪ -‬رﻓﺘﻢ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﻢ را ﺑﻪ او‬ ‫اﻋﻼم ﻛﺮدم؛ ﺑﻪ درون ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ!‬

‫‪1‬‬

‫* ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﺑﻦاﺳﺤﺎق از ﻧﺎﻓﻊ از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬وﻗﺘﻲ‬ ‫ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب اﺳﻼم آورد ﻗﺮﻳﺶ از ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن او ﺑﺎﺧﺒﺮ ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ‬ ‫ﻛﺴﻲ از اﻫﻞ ﻣﻜﻪ ﺑﺮاي ﺳﺨﻨﮕﻮﻳﻲ و ﻧﺸﺮ اﺧﺒﺎر و اﺣﺎدﻳﺚ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ و ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ؟‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺟ‪‬ﻤﻴﻞ ﺑﻦ ﻣ‪‬ﻌﻤ‪‬ﺮ ﺟ‪‬ﻤ‪‬ﺤﻲ! ﻧﺰد او ﺷﺘﺎﻓﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه وي ﺑﻮدم و ﺑﺎ ﭼﺸﻢ و‬ ‫ﮔﻮش ﺑﺎز‪ ،‬ﺑﻪ دﻗﺖ‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﻣﻲدﻳﺪم و ﻣﻲﺷﻨﻴﺪم درﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻢ‪ .‬ﻧﺰد ﺟﻤﻴﻞ رﻓﺖ و ﺑﻪ او‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺟﻤﻴﻞ‪ ،‬ﻣﻦ اﺳﻼم آوردهام! ﻋﺒﺪاﷲﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺨﺪا ﺟﻤﻴﻞ ﺣﺘﻲ ﻳﻚ‬ ‫ﻛﻠﻤﻪ در ﭘﺎﺳﺦ وي ﻧﮕﻔﺖ‪ :‬ﺑﻲدرﻧﮓ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام رﻓﺖ و ﺑﺎ ﺻﺪاي‬ ‫ﺑﻠﻨﺪ ﻧﺪا در داد‪ :‬اي ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﺧﻄﺎب ﺻﺎﺑﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ! ﻋﻤﺮ‪ -‬ﻛﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ او‬ ‫اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬دروغ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ! ﻣﻦ اﺳﻼم آوردهام و ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ اﻳﻤﺎن آوردهام‬ ‫و ﻓﺮﺳﺘﺎدة او را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﺮدهام! ﻣﺮدم ﺑﺮ ﺳﺮ او رﻳﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎ آﻧﺎن زد و‬ ‫ﺧﻮرد ﻣﻲﻛﺮد و ﻣﺮدم ﺑﺎ وي زد و ﺧﻮرد ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺎﻻي ﺳﺮ‬ ‫آﻧﺎن در وﺳﻂ آﺳﻤﺎن اﻳﺴﺘﺎد‪ .‬ﻋﻤﺮ ﻛﻪ از اداﻣﺔ زد و ﺧﻮرد ﺧﺴﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد روي زﻣﻴﻦ‬ ‫ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﻣﺮدم ﺑﺎﻻي ﺳﺮ او اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺮﻛﺎر‬ ‫دوﺳﺖ دارﻳﺪ ﺑﻜﻨﻴﺪ! ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲﺧﻮرم ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﻋﺪ‪‬ة ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﻴﺼﺪﺗﻦ ﺑﺮﺳﺪ‬ ‫)ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻛﺎر را ﻳﻜﺴﺮه ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد( ﻳﺎ ﻣﺎ ﻣﻜﻪ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ واﻣﻲﮔﺬارﻳﻢ و ﻣﻲروﻳﻢ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻣﻜﻪ را ﺑﻪ ﻣﺎ واﮔﺬارﻳﺪ و ﻣﻲروﻳﺪ!‬

‫‪2‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻤﺮﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب‪ ،‬اﺑﻦ ﺟﻮزي‪ ،‬ص ‪.8‬‬ ‫‪ -2‬ﺳ‪‬ﻨﻦ اﺑﻦ ﺣﺒﺎن )اﻻﺣﺴﺎن(‪ ،‬ج ‪ ،9‬ص ‪16‬؛ ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪349-348‬؛ ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻤﺮﺑﻦ اﻟﺨﻄـﺎب‪،‬‬ ‫اﺑﻦ ﺟﻮزي‪ ،‬ص ‪8‬؛ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻀﻤﻮن در‪ :‬اﻟﻤﻌﺠﻢ اﻻوﺳﻂ‪،‬ﻃﺒﺮاﻧﻲ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ ،172‬ح ‪.1315‬‬

‫ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا‪ ،‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻋﻤﺮ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﻗﺼﺪ ﻛﺸﺘﻦ او را داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺨﺎري از ﻋﺒﺪاﷲﺑﻦ ﻋﻤﺮ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬در آن اﺛﻨﺎ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ در ﺧﺎﻧﺔ‬ ‫ﺧﻮد ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﺮ ﺟﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬اﺑﻮﻋﻤﺮو ﻋﺎص ﺑﻦ واﺋﻞ ﺳﻬﻤﻲ‪ ،‬در‬ ‫ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺣﻠّﺔ ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎﻳﻲ ﺑﺮ ﺷﺎﻧﻪ اﻓﻜﻨﺪه‪ ،‬و ﭘﻴﺮاﻫﻨﻲ ﺑﺎ آﺳﺘﺮ ﺣﺮﻳﺮ ﺑﺮ ﺗﻦ داﺷﺖ‪ ،‬ﻧﺰد‬ ‫ﻋﻤﺮ آﻣﺪ‪ .‬ﻋﺎصﺑﻦ واﺋﻞ از ﺑﻨﻲ ﺳﻬﻢ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﻨﻲﺳﻬﻢ در دوران ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎن ﻣﺎ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺎص ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﺮا ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ؟! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﻮم ﺗﻮ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﻢ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺸﺖ! ﮔﻔﺖ‪ :‬دﺳﺖ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﻤﻲرﺳﺪ! و ﭘﻴﺶ از آن ﺑﻪ او‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬ﺗﻮ در اﻣﺎﻧﻲ! ﻋﺎصﺑﻦ واﺋﻞ از ﺧﺎﻧﺔ ﻋﻤﺮ ﺑﻴﺮون ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮدم را ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻴﻞ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺧﺎﻧﻪ ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺼﺪ ﻛﺠﺎ را دارﻳﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫اﻳﻦ ﭘﺴﺮ ﺧﻄﺎب ﺻﺎﺑﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻛﺴﻲ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﻣﺘﻌﺮض او ﺑﺸﻮد! ﻣﺮدم‬ ‫ﺑﻲدرﻧﮓ ﻣﺘﻔﺮق ﺷﺪﻧﺪ!‪ .1‬و ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻦاﺳﺤﺎق‪ :‬ﮔﻮﻳﺎ آن ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻧﺒﻮه‪ ،‬ﭘﺎرﭼﻪاي‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ روي آن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻛﻨﺎر زده ﺷﺪ!‬

‫‪2‬‬

‫اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺠﺎﻫﺪ از اﺑﻦﻋﺒﺎس رواﻳﺖ‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺗﻮ را »ﻓﺎروق«‬ ‫ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻪ روز ﭘﻴﺶ از ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن ﻣﻦ ﺣﻤﺰه اﺳﻼم آورده ﺑﻮد‪ ...‬و داﺳﺘﺎن‬ ‫اﺳﻼم آوردن ﺧﻮد را ﺑﺮاي او ﺑﺎزﮔﻔﺖ و در ﭘﺎﻳﺎن آن ﮔﻔﺖ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ اﺳﻼم آوردم‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﻧﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺮﺣﻘّﻴﻢ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﻤﻴﺮﻳﻢ‬ ‫و ﭼﻪ زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﻴﻢ؟! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺑﻠﻲ‪ ،‬واﻟﺬي ﻧﻔﺴﻲ ﺑﻴﺪه‪ ،‬إﻧﻜﻢ ﻋﻠﻲ اﻟﺤﻖ إن ﻣﺘﻢ وإن ﺣﻴﻴﺘﻢ(‬ ‫»ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﺣﻖ ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﻤﻴﺮﻳﺪ و ﭼﻪ زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ!«‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪» ،‬ﺑﺎب اﺳﻼم ﻋﻤﺮﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب«‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.545‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.349‬‬

‫‪236‬‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺨﻔﻲ ﺑﺎﺷﻴﻢ؟! ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻜﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺤﻖ ﻣﺒﻌﻮث ﺑﻪ‬ ‫رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﺻﻒآراﻳﻲ و ﺧﺮوج ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد!‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻫﻤﺮاه آن ﺣﻀﺮت دو ﺻﻒ آراﺳﺘﻴﻢ و رواﻧﻪ ﺷﺪﻳﻢ؛ ﻣﻦ در ﻳﻜﻲ از آن دو‬ ‫ﺻﻒ ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺘﻢ‪ ،‬و ﺣﻤﺰه در ﺻﻒ دﻳﮕﺮ؛ ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﻪ ﻫﻮا ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ﺑﻮد؛‬ ‫رﻓﺘﻴﻢ و رﻓﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ رﺳﻴﺪﻳﻢ‪ .‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻣﻦ و ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺣﻤﺰه‬ ‫اﻓﻜﻨﺪﻧﺪ؛ آﻧﭽﻨﺎن دﻟﺘﻨﮕﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن دﺳﺖ داد ﻛﻪ ﺗﺎ آن زﻣﺎن ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬آن‬ ‫روز‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺮا »ﻓﺎروق« ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﻗﺎدر ﻧﺒﻮدﻳﻢ ﻛﻨﺎر ﻛﻌﺒﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰارﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺎ‬ ‫آﻧﻜﻪ ﻋﻤﺮ اﺳﻼم آورد ‪.2‬‬ ‫از ﺻ‪‬ﻬﻴﺐ ﺑﻦ ﺳ‪‬ﻨﺎن روﻣﻲ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻋﻤﺮ‬ ‫اﺳﻼم آورد‪ ،‬اﺳﻼم ﻇﻬﻮر ﻛﺮد‪ ،‬و دﻋﻮت اﺳﻼم ﻋﻠﻨﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﻣﺎ اﻃﺮاف ﺑﻴﺖاﻟﺤﺮام‬ ‫ﺣﻠﻘﻪ زدﻳﻢ و ﻧﺸﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬و ﻃﻮاف ﺧﺎﻧﺔ ﺧﺪا ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬و از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺸﻮﻧﺖ‬ ‫رﻓﺘﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ داد ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺘﺎﻧﺪﻳﻢ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺑﺨﺸﻲ از آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺎ آورده ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﺎﺳﺦ‬ ‫درﺧﻮر دادﻳﻢ!‬

‫‪3‬‬

‫ﻧﻴﺰ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬از وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ اﺳﻼم آورد‪،‬‬ ‫از آن ﭘﺲ‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﻤﻮاره ﻋﺰﻳﺰ ﺑﻮدﻳﻢ!‬

‫‪4‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب‪ ،‬اﺑﻦ ﺟﻮزي‪ ،‬ص ‪.7-6‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺳﻴﺮةاﻟﺮﺳﻮل‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﷲ اﻟﻨﺠﺪي‪ ،‬ص ‪.103‬‬ ‫‪ -3‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻤﺮﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب‪ ،‬ص ‪.13‬‬ ‫‪ -4‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪» ،‬ﺑﺎب اﺳﻼم ﻋﻤﺮﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب«‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.545‬‬

‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﺓ ﻗﺮﻳﺶ ﻧﺰﺩ ﺭﺳﻮﻝ ﺧﺪﺍ‬ ‫ﭘﺲ از اﺳﻼم آوردن اﻳﻦ دو ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺣﻤﺰه ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ و ﻋﻤﺮﺑﻦ‬ ‫اﻟﺨﻄﺎب ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬اﺑﺮﻫﺎي ﺗﻴﺮه و ﺗﺎر از ﻓﻀﺎي اﺳﻼم ﺑﻪ ﻛﻨﺎري رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن از آن ﺳﺮﻣﺴﺘﻲ ﻛﻪ در ﺷﻜﻨﺠﻪ و آزار ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮد آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬و در‬ ‫ﺑﺮﺧﻮرد ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﭘﻴﺮوان آن ﺣﻀﺮت ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺷﻴﻮهﻫﺎي دادوﺳﺘﺪ و ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻫﺪاﻳﺎي ﻧﻔﻴﺲ و ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﭘﻴﺸﻜﺶﻫﺎي‬ ‫ارزﻧﺪه روي آوردﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻴﭽﺎرهﻫﺎ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ آﻧﭽﻪ آﻓﺘﺎب ﺑﺮ آن ﻣﻲﺗﺎﺑﺪ‪،‬‬ ‫در ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﻦ ﺧﺪا دﻋﻮت ﺑﺴﻮي ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎل ﭘﺸّﻪاي ﻧﻤﻲارزد! از اﻳﻦ رو‪ ،‬در اﻳﻦ‬ ‫راﺳﺘﺎ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺗﻴﺮﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺳﻨﮓ آﻣﺪ‪ ،‬و ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﻧﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﺰﻳﺪﺑﻦ زﻳﺎد از ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻛﻌﺐ ُﻗﺮَﻇﻲ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻧﻘﻞ ﻛﺮد ﻛﻪ او‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮاي ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ روزي ﻋ‪‬ﺘﺒﻪﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ‪ -‬ﻛﻪ رﺋﻴﺲ ﻃﺎﻳﻔﺔ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ و از ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮد‪ -‬در اﻧﺠﻤﻦ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺪا درداد‪ :‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺮﻳﺶ‪،‬‬ ‫ﻣﻮاﻓﻘﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺮﺧﻴﺰم و ﺑﺴﻮي ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮوم و ﺑﺎ او ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﻨﻢ‪ ،‬و ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ را ﺑﺎ او در‬ ‫ﻣﻴﺎن ﺑﮕﺬارم‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ را ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ ،‬و ﻫﺮ ﻳﻚ از آن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺎ را ﻛﻪ‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي او اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﻴﻢ‪ ،‬و او ﻧﻴﺰ دﺳﺖ از ﺳﺮ ﻣﺎ ﺑﺮدارد؟ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ زﻣﺎﻧﻲ‬ ‫روي داد ﻛﻪ ﺣﻤﺰه ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬اﺳﻼم آورده ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﺎران‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻃﻮر روزاﻓﺰون ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﮕﻲ‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا‪ ،‬اي اﺑﺎاﻟﻮﻟﻴﺪ؛ ﺑﺮﺧﻴﺰ و ﺑﺴﻮي او ﺑﺮو و ﺑﺎ او ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﻦ! ﻋﺘﺒﻪ آﻫﻨﮓ آن‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻛﺮد‪ .‬ﻧﺰد اﻳﺸﺎن رﻓﺖ و در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﻧﺸﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﺑﺮادرزاده ﻣﻦ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺧﻮد ﺷﻤﺎ ﻣﻲداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ در ﺧﺎﻧﺪان ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬از ﻣﻨﺰﻟﺖ واﻻﻳﻲ‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردارﻳﺪ‪ ،‬و از ﻧﻈﺮ اﺻﻞ و ﻧﺴﺐ ﻣﻜﺎﻧﺖ ﺑﻠﻨﺪي دارﻳﺪ؛ اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻣﺴﺌﻠﺔ ﻋﺠﻴﺒﻲ را‬

‫‪238‬‬ ‫ﻣﻄﺮح ﻛﺮدهاﻳﺪ‪ ،‬و در ﻣﻴﺎن ﺟﻤﻊ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺗﻔﺮﻗﻪ اﻓﻜﻨﺪهاﻳﺪ‪ ،‬و اﻓﻜﺎر و ﻋﻘﺎﻳﺪﺷﺎن را‬ ‫ﺳﻔﻴﻬﺎﻧﻪ ﻗﻠﻤﺪاد ﻛﺮدهاﻳﺪ‪ ،‬و ﺧﺪاﻳﺎن دﻳﻦ و آﺋﻴﻨﺸﺎن را ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﻪاﻳﺪ‪ ،‬و ﭘﺪران و‬ ‫ﻧﻴﺎﻛﺎن ﭘﻴﺸﻴﻦ آﻧﺎن را ﻛﺎﻓﺮ داﻧﺴﺘﻪاﻳﺪ! ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻮش ﻓﺮا دﻫﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ را ﺑﺎ ﺷﻤﺎ‬ ‫در ﻣﻴﺎن ﺑﮕﺬارم؛ ﺷﻤﺎ در اﻳﻦ ﭘﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ ﺗﺄﻣﻠّﻲ ﺑﻜﻨﻴﺪ؛ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻌﻀﻲ از ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺎ‬ ‫ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻗﻞ ﻳﺎ اﺑﺎاﻟﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬اﺳﻤﻊ(‬ ‫»ﺑﮕﻮ اي اﺑﺎاﻟﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺷﻨﻮم!«‬ ‫ﻋﺘﺒﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺑﺮادرزاده ﻣﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎروﺑﺎري ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻪ ﻛﺮدهاﻳﺪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل‬ ‫ﺛﺮوت و داراﻳﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺟﻤﻠﮕﻲ از داراﻳﻲﻫﺎي ﺧﻮدﻣﺎن آﻧﻘﺪر ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲدﻫﻴﻢ و‬ ‫ﺑﺮ ﺛﺮوت ﺷﻤﺎ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻣﺎ ﺑﺸﻮﻳﺪ؛ اﮔﺮ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻛﺴﺐ ﺟﺎه و‬ ‫ﻣﻘﺎم و ﭘﺎﻳﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﻤﮕﻲ ﺷﻤﺎ را ﺳﻴﺪ و ﺳﺎﻻر ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻫﻴﭻﻛﺎري را ﺟﺰ ﺑﻪ رأي و ﻓﺮﻣﺎن ﺷﻤﺎ اﻧﺠﺎم ﻧﺪﻫﻴﻢ؛ اﮔﺮ ﺟﻮﻳﺎي‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺷﻤﺎ را ﭘﺎدﺷﺎه ﺧﻮدﻣﺎن ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ؛ اﮔﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬از ﻧﻮع ﺧﻮاﺑﻬﺎي آﺷﻔﺘﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ آﻧﻬﺎ را از ﺧﻮدﺗﺎن دور ﻛﻨﻴﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻃﺒﻴﺐ را ﻣﻲآورﻳﻢ‪ ،‬و از داراﻳﻲ ﺧﻮدﻣﺎن ﻫﺮﻗﺪر ﻛﻪ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي‬ ‫درﻣﺎن ﺷﻤﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ از اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎري ﺑﻬﺒﻮد ﻳﺎﺑﻴﺪ؛ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﺷﺨﺺ ﺟﻦزده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ آن ﺟﻨّﻲ ﻣﺰاﺣﻢ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺪاوا‬ ‫ﺷﻮد‪ ،‬و از دﺳﺖ او رﻫﺎ ﮔﺮدد! ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺒﺎرات دﻳﮕﺮي را ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﻳﺸﺎن در اﻳﻨﺠﺎ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻋﺘﺒﻪ ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ ﭘﺎﻳﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻛﻪ ﺗﺎ‬ ‫آن ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻪ دﻗﺖ ﮔﻮش ﻓﺮا داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)اﻗﺪ ﻓﺮﻏﺖ ﻳﺎ اﺑﺎ اﻟﻮﻟﻴﺪ(‬

‫»آﻳﺎ ﺳﺨﻨﺎﻧﺖ ﭘﺎﻳﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬اي اﺑﺎاﻟﻮﻟﻴﺪ!«‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬آري ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻓﺎﺳﻤﻊ ﻣﻨّﻲ(‬ ‫»ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﮔﻮش ﻓﺮاده ﺗﺎ ﻣﻦ ﺑﮕﻮﻳﻢ!«‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻢ!‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺖ ﺁﻳ‪‬ﺎ‪‬ﺗ ‪‬ﻪ ﹸﻗﺮ‪‬ﺁﻧﹰﺎ ‪‬ﻋ ‪‬ﺮﹺﺑﻴ‪‬ﹰﺎ ﻟﱢ ﹶﻘ ‪‬ﻮ ﹴﻡ ‪‬ﻳ ‪‬ﻌ ﹶﻠﻤ‪‬ﻮ ﹶﻥ *‬ ‫ﺏ ﹸﻓﺼ‪ ‬ﹶﻠ ‪‬‬ ‫﴿ﺣﻢ * ﺗ‪‬ﻨﺰﹺﻳ ﹲﻞ ﻣ‪ ‬ﻦ ﺍﻟﺮ‪ ‬ﺣ ‪‬ﻤ ﹺﻦ ﺍﻟﺮ‪‬ﺣ‪‬ﻴ ﹺﻢ * ‪‬ﻛﺘ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫ﺴ ‪‬ﻤﻌ‪‬ﻮ ﹶﻥ * ‪‬ﻭﻗﹶﺎﻟﹸﻮﺍ ﹸﻗﻠﹸﻮ‪‬ﺑﻨ‪‬ﺎ ﻓ‪‬ﻲ ﹶﺃ ‪‬ﻛﻨ‪ ‬ﺔ ﻣ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﺗ ‪‬ﺪﻋ‪‬ﻮﻧ‪‬ﺎ ﹺﺇﹶﻟ ‪‬ﻴ ‪‬ﻪ‬ ‫ﺽ ﹶﺃ ﹾﻛﹶﺜ ‪‬ﺮ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ﹶﻓ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ﻟﹶﺎ ‪‬ﻳ ‪‬‬ ‫‪‬ﺑﺸ‪‬ﲑﹰﺍ ‪‬ﻭ‪‬ﻧﺬ‪‬ﻳﺮﹰﺍ ﹶﻓﹶﺄ ‪‬ﻋ ‪‬ﺮ ‪‬‬ ‫ﻚ ‪‬ﺣﺠ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫‪‬ﻭﻓ‪‬ﻲ ﺁﺫﹶﺍﹺﻧﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﻭ ﹾﻗ ‪‬ﺮ ‪‬ﻭﻣ‪‬ﻦ ‪‬ﺑ ‪‬ﻴﻨﹺﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﻭ‪‬ﺑ ‪‬ﻴﹺﻨ ‪‬‬ ‫ﺏ ﻓﹶﺎ ‪‬ﻋ ‪‬ﻤ ﹾﻞ ﹺﺇﻧ‪‬ﻨ‪‬ﺎ ﻋ‪‬ﺎ ‪‬ﻣﻠﹸﻮﻥ﴾‪.١‬‬

‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻼوت آﻳﺎت ﺳﻮرة ﻓﺼ‪‬ﻠﺖ اداﻣﻪ‬ ‫دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻊ ﺳﺠﺪه در آن ﺳﻮره‪ 2‬رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﺘﺒﻪ در اﺛﻨﺎي ﺗﻼوت آن ﺣﻀﺮت‪،‬‬ ‫ﻛﺎﻣﻼً ﮔﻮش ﻓﺮا داده ﺑﻮد‪ ،‬و دﺳﺘﻬﺎﻳﺶ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ روي زﻣﻴﻦ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻜﻴﻪﮔﺎه‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار داده ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻗﺮآن ﺧﻮاﻧﺪن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻮش‬ ‫ﻓﺮا ﻣﻲداد‪ .‬وﻗﺘﻲ آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ آﻳﺔ ﺳﺠﺪه رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺠﺪه ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﻗﺪ ﺳﻤﻌﺖ ﻳﺎ اﺑﺎ اﻟﻮﻟﻴﺪ ﻣﺎ ﺳﻤﻌﺖ‪ ،‬ﻓﺎﻧﺖ و ذاك(‬ ‫»اي اﺑﺎاﻟﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻨﻴﺪي آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪي‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻣﻄﻠﺐ ﻫﻤﻴﻦ ﺑﻮد؛ ﺧﻮد‬ ‫داﻧﻲ!«‬ ‫ﻋﺘﺒﻪ ﻧﺰد ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﺳﻴﻤﺎي اﺑﻮاﻟﻮﻟﻴﺪ ﺑﺎ آن ﺳﻴﻤﺎﻳﻲ ﻛﻪ وي وﻗﺖ رﻓﺘﻦ داﺷﺖ ﻣﺘﻔﺎوت ﺷﺪه اﺳﺖ! وﻗﺘﻲ‬ ‫ﻧﺰد آﻧﺎن ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﺧﺒﺮ؟ اﺑﺎاﻟﻮﻟﻴﺪ؟! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺒﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺳﺨﻨﻲ را‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻓﺼﻠﺖ‪ ،‬آﻳﺎت ‪.5-1‬‬ ‫‪ -2‬آﻳﻪ ‪.38‬‬

‫‪240‬‬ ‫ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن را ﻧﺸﻨﻴﺪه ﺑﻮدم! ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻧﻪ ﺷﻌﺮ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺳﺤﺮ و ﻧﻪ‬ ‫ﻛﻬﺎﻧﺖ! اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻦ ﻫﻤﺮاه ﺷﻮﻳﺪ و ﻣﺰاﺣﻢ اﻳﻦ ﻣﺮد ﻧﺸﻮﻳﺪ‪ ،‬و ﺑﮕﺬارﻳﺪ‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺎرش اداﻣﻪ ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬و ﻓﻘﻂ از او ﻛﻨﺎره ﮔﻴﺮﻳﺪ! زﻳﺮا ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﻼﻣﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻦ از وي ﺷﻨﻴﺪم‪ ،‬داﺳﺘﺎن ﺑﺰرﮔﻲ را ﺳﺎﻣﺎن ﺧﻮاﻫﺪ داد؛ اﮔﺮ ﻗﻮم ﻋﺮب ﻛﺎر او را‬ ‫ﻳﻜﺴﺮه ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﺪون آﻧﻜﻪ درﮔﻴﺮ ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬از ﺷﺮّ او آﺳﻮده ﺷﺪهاﻳﺪ؛ و اﮔﺮ وي ﺑﺮ‬ ‫ﻗﻮم ﻋﺮب ﭘﻴﺮوز ﮔﺮدد‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ او ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺷﻤﺎﺳﺖ و ﻋﺰّت و ﺷﻜﻮه او ﺷﻜﻮه و‬ ‫ﻋﺰّت ﺷﻤﺎ اﺳﺖ؛ و ﺷﻤﺎ در ﭘﺮﺗﻮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ او از ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم ﺧﻮﺷﺒﺨﺖﺗﺮ ﺧﻮاﻫﻴﺪ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﺟﺎدوﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﺑﺎ زﺑﺎﻧﺶ‪ ،‬اﺑﺎاﻟﻮﻟﻴﺪ! ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ رأي ﻣﻦ ﺑﻮد‬ ‫درﺑﺎره وي؛ ﺧﻮد داﻧﻴﺪ؛ ﻫﺮ ﻛﺎري ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻜﻨﻴﺪ!‬

‫‪1‬‬

‫در رواﻳﺎت دﻳﮕﺮ ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺘﺒﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮔﻮش ﻓﺮا داده و اﺳﺘﻤﺎع‬ ‫ﻣﻴﻜﺮد‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ اﻳﻦ آﻳﺔ ﺷﺮﻳﻔﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪:‬‬ ‫﴿ ﹶﻓﹺﺈ ﹾﻥ ﹶﺃ ‪‬ﻋ ‪‬ﺮﺿ‪‬ﻮﺍ ﹶﻓ ﹸﻘ ﹾﻞ ﺃﹶﻧ ﹶﺬﺭ‪‬ﺗ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﺻ‪‬ﺎ ‪‬ﻋ ﹶﻘ ﹰﺔ ﻣ‪ ‬ﹾﺜ ﹶﻞ ﺻ‪‬ﺎ ‪‬ﻋ ﹶﻘ ‪‬ﺔ ﻋ‪‬ﺎ ‪‬ﺩ ‪‬ﻭﹶﺛﻤ‪‬ﻮﺩ‪.2﴾‬‬ ‫»ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻴﺪ و اﻋﺮاض ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺷﻤﺎ را ﻫﺸﺪار‬ ‫ﻣﻴﺪﻫﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﺎﻋﻘﻪاي آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺻﺎﻋﻘﻪ ﻋﺎد و ﺛﻤﻮد!«‬ ‫ﻋﺘﺒﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺲ ﻛﻦ! ﺑﺲ ﻛﻦ! و دﺳﺘﺶ را ﺟﻠﻮي دﻫﺎن رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬و اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﺣﻖ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﺳﻮﮔﻨﺪ داد ﻛﻪ دﻳﮕﺮ اداﻣﻪ ﻧﺪﻫﻨﺪ؛‬ ‫زﻳﺮا ﺗﺮﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ آن ﻫﺸﺪار ﺗﺤﻘﻖ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ! آﻧﮕﺎه ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﻧﺰد ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﮔﻔﺖ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﮔﻔﺖ ‪.3‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪294-293‬؛ ﻗﺴﻤﺘﻲ از اﻳﻦ رواﻳﺖ در ﻣﻌﺠﻢ ﺻﻐﻴﺮ ﻃﺒﺮاﻧﻲ ﻧﻴﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ج‬ ‫‪ ،1‬ص ‪.265‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره ﻓﺼ‪‬ﻠﺖ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.13‬‬ ‫‪ -3‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ‪ ،‬ذﻳﻞ آﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ‪ ،‬ص ‪.96-95‬‬

‫ﮔﻔﺘﮕﻮﻱ ﺳﺮﺍﻥ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺎ ﺭﺳﻮﻝ ﺧﺪﺍ‬ ‫ﮔﻮﻳﺎ ﺑﺎ آن ﻧﺤﻮه ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻋﺘﺒﻪ‪ ،‬و آن‬ ‫ﺷﻴﻮهاي ﻛﻪ آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﻋﺘﺒﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﻴﺪ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﻜﻠﻲ ﻗﻄﻊ‬ ‫ﻧﺸﺪ‪ .‬ﭘﺎﺳﺦ آن ﺣﻀﺮت ﻧﻪ در ﺟﻬﺖ ﭘﺬﻳﺮش آن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ ﺻﺮاﺣﺖ داﺷﺖ و ﻧﻪ در‬ ‫ﺟﻬﺖ رد‪ ‬آﻧﻬﺎ‪ .‬اﻳﺸﺎن در ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺨﻨﺎن ﻋﺘﺒﻪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ آﻳﺎﺗﻲ را از ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﺗﻼوت‬ ‫ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺘﺒﻪ ﭼﻴﺰي از ﻣﺤﺘﻮاي آﻧﻬﺎ درﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و دﺳﺖ از ﭘﺎ درازﺗﺮ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ ﻣﺴﺌﻠﻪ را در ﻣﻴﺎن ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻪ ﺷﻮر ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و راﺟﻊ ﺑﻪ ﻫﻤﺔ‬ ‫اﻃﺮاف و ﺟﻮاﻧﺐ ﻗﻀﻴﻪ ﻧﻴﻚ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﻧﻮاع ﻣﻮﺿﻌﮕﻴﺮﻳﻬﺎي ﻣﻤﻜﻦ را ﺑﺎ دﻗّﺖ و‬ ‫ﺗﺄﻣ‪‬ﻞ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﻨﺠﻴﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬روزي‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻏﺮوب آﻓﺘﺎب‪ ،‬ﭘﺸﺖ‬ ‫ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﺟﻤﻊ ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت ﻧﻴﺰ ﺷﺘﺎﺑﺎن آﻣﺪﻧﺪ و اﻣﻴﺪ ﺧﻴﺮ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻧﺰد ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ را ﻛﻪ ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻪ آﻧﺤﻀﺮت داده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺠﺪدا‬ ‫ﺗﻜﺮار ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﻲ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﻣﺬﻛﻮر را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﻜﻪ ﻋﺘﺒﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻣﻄﺮح ﻛﺮده اﺳﺖ ﺟﺪ‪‬ي ﻧﮕﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ؛ ﺣﺎل‪ ،‬اﮔﺮ ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻳﻚ ﺳﺨﻦ ﺑﺎ‬ ‫اﻳﺸﺎن ﻣﻄﺮح ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‪ ،‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫) ﻣﺎ ﰊ ﻣﺎ ﺗﻘﻮﻟﻮﻥ؛ ﻣﺎ ﺟﺌﺘﮑﻢ ﲟﺎ ﺟﺌﺘﮑﻢ ﺑﻪ ﺃﻃﻠﺐ ﺃﻣﻮﺍﻟﮑﻢ ﻭﻻ ﺍﻟﺸﺮﻑ ﻓﻴﮑﻢ‪ ،‬ﻭﻻ‬ ‫ﺍﳌﻠﮏ ﻋﻠﻴﮑﻢ؛ ﻭﻟﮑﻦ ﺍﷲ ﺑﻌﺜﲏ ﺇﻟﻴﮑﻢ ﺭﺳﻮﻻ‪ ،‬ﻭﺃﻧﺰﻝ ﻋﻠﻲ ﮐﺘﺎﺑﺎ‪ ،‬ﻭﺃﻣﺮﱐ ﺍﻥ ﺃﮐﻮﻥ ﻟﮑﻢ‬

‫ﺑﺸﲑﺍ ﻭ ﻧﺬﻳﺮﺍ‪ ،‬ﻓﺒﻠﻐﺘﮑﻢ ﺭﺳﺎﻻﺕ ﺭﰊ ﻭﻧﺼﺤﺖ ﻟﮑﻢ؛ ﻓﺎﻥ ﺗﻘﺒﻠﻮﺍ ﻣﲏ ﻣﺎ ﺟﺌﺘﮑﻢ ﺑﻪ‪ ،‬ﻓﻬﻮ‬

‫ﺣﻈﮑﻢ ﰲ ﺍﻟﺪﻧﻴﺎ ﻭﺍﻵﺧﺮﺓ‪ ،‬ﻭﺇﻥ ﺗﺮﺩﻭﺍ ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﺃﺻﱪ ﻻﻣﺮﺍﷲ ﺣﱴ ﳛﮑﻢ ﺍﷲ ﺑﻴﲏ ﻭﺑﻴﻨﮑﻢ(‪.‬‬

‫»ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ! آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ‬ ‫آوردهام‪ ،‬ﻧﻴﺎوردهام ﺗﺎ اﻣﻮال ﺷﻤﺎ را از دﺳﺘﺘﺎن ﺑﺎزﺳﺘﺎﻧﻢ‪ ،‬ﻳﺎ در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺟﺎه‬

‫‪242‬‬ ‫و ﻣﻘﺎم وﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﻛﺴﺐ ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻳﺎ ﭘﺎدﺷﺎه و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي ﺷﻤﺎ ﺑﺸﻮم! ﺧﺪاي‬ ‫ﻳﻜﺘﺎ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﺳﻮل ﺧﻮد ﺑﺴﻮي ﺷﻤﺎ ﻣﺒﻌﻮث ﮔﺮداﻧﻴﺪه‪ ،‬و ﺑﺮ ﻣﻦ ﻛﺘﺎﺑﻲ‬ ‫ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده‪ ،‬و ﻣﺮا ﻓﺮﻣﺎن داده اﺳﺖ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﺸﺎرت و ﻫﺸﺪار دﻫﻢ‪.‬‬ ‫اﻳﻨﻚ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﻬﺎي ﺧﺪاي ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ رﺳﺎﻧﻴﺪم و ﺑﺎ ﺷﻤﺎ از در ﻧﺼﻴﺤﺖ و‬ ‫ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ درآﻣﺪم؛ اﮔﺮ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ آوردهام از ﻣﻦ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﺪ‪ ،‬در‬ ‫دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت ﺑﺮﺧﻮردار ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و اﮔﺮ از ﻣﻦ ﻧﭙﺬﻳﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ‬ ‫ﻣﻲورزم ﺗﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ در رﺳﺪ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﺷﻤﺎ ﺣﻜﻢ ﻛﻨﺪ!«‬ ‫ﻳﺎ ﻣﻄﺎﻟﺐ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺟﻤﺎﻋﺖ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﻳﻚ ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺑﻌﺪي‪ ،‬از آن ﺣﻀﺮت درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ از ﺧﺪاي ﺧﻮدش‬ ‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺗﺎ ﻛﻮﻫﻬﺎي اﻃﺮاف ﻣﻜﻪ را ﺑﻪ دوردﺳﺖﻫﺎ ﺑﺒﺮد‪ ،‬و ﺳﺮزﻣﻴﻦ آﻧﻬﺎ را ﮔﺴﺘﺮده‬ ‫ﺳﺎزد‪ ،‬و در ﺷﻬﺮ ﻣﻜﻪ و اﻃﺮاف آن ﭼﺸﻤﻪﻫﺎ ﺑﺮﺷﻜﺎﻓﺪ و ﺟﻮيﻫﺎي آب ﭘﺪﻳﺪ آورد‪ ،‬و‬ ‫ﻣﺮدﮔﺎﻧﺸﺎن‪ -‬ﺑﺨﺼﻮص‪ُ ،‬ﻗﺼ‪‬ﻲ ﺑﻦ ﻛﻼب‪ -‬را زﻧﺪه ﮔﺮداﻧﺪ؛ اﮔﺮ ﻗﺼﻲ و دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻧﻴﺎﻛﺎﻧﺸﺎن او را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ او اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻫﻤﺎن ﺟﻮاب ﻣﺮﺣﻠﺔ ﻗﺒﻠﻲ را ﺑﻪ آﻧﺎن دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺳﻮم‪ ،‬از آن ﺣﻀﺮت درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ از ﺧﺪاي ﺧﻮدش ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﻪاي را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰاﻧﺪ و ﻫﻤﺮاه وي ﺑﻨﺰد آﻧﺎن ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي اﻳﺸﺎن را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫و ﻣﺮدم ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ از آن ﻓﺮﺷﺘﻪ‪ ،‬راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را ﺟﻮﻳﺎ ﺷﻮﻧﺪ؛ و ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن ﺑﺎﻏﻬﺎ و‬ ‫ﮔﻨﺞﻫﺎ و ﻛﺎخﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه از ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ﺗﺪارك ﻛﻨﺪ؛ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﻫﻤﺎن ﺟﻮاب ﭘﻴﺸﻴﻦ را ﺑﻪ آﻧﺎن دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬از آن ﺣﻀﺮت درﺧﻮاﺳﺖ ﻋﺬاب ﻛﺮدﻧﺪ؛ از اﻳﺸﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎ و وﻋﺪه و وﻋﻴﺪﻫﺎﻳﺶ ﻗﻄﻌﺎﺗﻲ از آﺳﻤﺎن را ﺑﺮ ﺳﺮ آﻧﺎن ﺑﻜﻮﺑﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬ ‫اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ذﻟﻚ إﻟﻲ اﷲ؛ إن ﺷﺎء ﻓﻌﻞ« اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎ‬

‫ﺧﺪاﺳﺖ؛ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ! آﻧﺎن ﻧﻴﺰ در ﺟﻮاب آﻧﺤﻀﺮت ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﺧﺪاي‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬و از ﺷﻤﺎ ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﻢ و درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ؟‬ ‫ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﻌﻠﻴﻢ ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺪﻫﻴﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﺎز‬ ‫ﮔﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺎ ﻧﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ﺑﺎ ﻣﺎ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد؟!‬ ‫ﺑﺎﻻﺧﺮه‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺪت ﻫﺮﭼﻪ ﺗﻤﺎمﺗﺮ آﻧﺤﻀﺮت را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ!‬ ‫ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻣﺎ دﺳﺖ از ﺳﺮ ﺗﻮ ﺑﺮﻧﻤﻲدارﻳﻢ و ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺎ آوردهاي ﻧﺎدﻳﺪه‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ اﻧﮕﺎﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﻣﺎ ﺗﻮ را از ﺳﺮِ راه ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﺮدارﻳﻢ‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﻮ ﻣﺎ را از ﺳﺮ راه‬ ‫ﺧﻮدت ﺑﺮداري!‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻧﺰد آﻧﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﻧﺰد ﺧﺎﻧﻮادة ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ و ﻣﺘﺄﺳﻒ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺧﻴﺮي ﻛﻪ ﺑﺪان دل‬ ‫ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.1‬‬ ‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻗﻄﻌﻲ ﺍﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﺮ ﻗﺘﻞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم از ﻧﺰد آﻧﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﺎ ﻳﻚ دﻧﻴﺎ ﻛﺒﺮ‬ ‫و ﻧﺨﻮت ﻳﺎراﻧﺶ را ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮار داد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻨﺎي آن را دارد ﻛﻪ دﻳﻦ و آﺋﻴﻦ ﻣﺎ را ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻛﻨﺪ؛ و ﭘﺪران و ﻧﻴﺎﻛﺎن ﻣﺎ را‬ ‫دﺷﻨﺎم دﻫﺪ؛ و اﻓﻜﺎر و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺎ را ﺳﻔﻴﻬﺎﻧﻪ و ﻧﺎﺑﺨﺮداﻧﻪ ﻗﻠﻤﺪاد ﻛﻨﺪ؛ و ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﺎن ﻣﺎ‬ ‫ﻧﺎﺳﺰا ﺑﮕﻮﻳﺪ! اﻳﻨﻚ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﻣﻲﺑﻨﺪم ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺨﺘﻪﺳﻨﮕﻲ ﻛﻪ ﺣﺘّﻲ‬ ‫ﺧﻮدم ﺗﺎب و ﺗﻮان ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﻛﺮدن آن را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬در ﻛﻤﻴﻦ او ﺑﻨﺸﻴﻨﻢ‪ ،‬و ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻤﺎز اﻳﺴﺘﺪ و ﺑﻪ ﺳﺠﺪه ﺑﺮود‪ ،‬آن ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻨﮓ را دﻓﻌﺘﺎً ﺑﺮ ﺳﺮ او ﺑﻜﻮﺑﻢ! آن وﻗﺖ‪،‬‬ ‫‪ -1‬رواﻳﺖ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق در ﺳﻴﺮه اﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪) ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،(298-295‬و رواﻳﺖ اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ و اﺑﻦاﻟﻤﻨﺬر و اﺑـﻦ‬ ‫اﺑﻲ ﺣﺎﺗﻢ در اﻟﺪ‪‬راﻟﻤﻨﺜﻮر )ج ‪ ،4‬ص ‪ (366-365‬ﺑﺎ ﺗﻠﺨﻴﺺ‪.‬‬

‫‪244‬‬ ‫اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ ﻣﺮا ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﺎن وي ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻫﻢ ﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ از ﻣﻦ ﺣﻤﺎﻳﺖ و‬ ‫دﻓﺎع ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ ﻣﻦ ﻣﺤﻤﺪ را ﻛﺸﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف ﻫﺮ ﻛﺎر ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫ﺑﻜﻨﻨﺪ!! ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ ﻫﻤﮕﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻣﺎ ﺗﻮ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻴﭻﭼﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻴﭽﻜﺲ‬ ‫ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻧﻤﻲدﻫﻴﻢ؛ ﺑﺮو و ﻣﻘﺼﻮدت را ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻦ!‬ ‫ﻓﺮدا ﺻﺒﺢ‪ ،‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻨﮕﻲ را ﺑﺎ ﻫﻤﺎن اوﺻﺎف ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد آﻣﺎده ﻛﺮد‪ ،‬و در‬ ‫ﻛﻤﻴﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺸﺴﺖ و اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲﻛﺸﻴﺪ‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺎﻣﺪاد‬ ‫آن روز ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ روزﻫﺎي دﻳﮕﺮ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻧﻤﺎز اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ؛ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻧﻴﺰ در ﻗﺎﻟﺐ‬ ‫اﻧﺠﻤﻦﻫﺎ و ﺟﻤﻌﻴﺖﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪ‪‬د در ﮔﻮﺷﻪ و ﻛﻨﺎر ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‬ ‫اﺑﻮﺟﻬﻞ ﭼﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﺮ ﺑﻪ ﺳﺠﺪه ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪،‬‬ ‫اﺑﻮﺟﻬﻞ آن ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻨﮓ ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ را روي دﺳﺘﺎﻧﺶ ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻧﺰد آن ﺣﻀﺮت آﻣﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻜﻲ اﻳﺸﺎن رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻋﻘﺐ ﻋﻘﺐ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ رﻧﮓ از رﺧﺴﺎرش‬ ‫ﭘﺮﻳﺪه و ﺳﺨﺖ وﺣﺸﺖزده ﺑﻮد‪ ،‬و ﻫﺮ دو دﺳﺘﺶ روي آن ﺗﺨﺘﻪﺳﻨﮓ ﺧﺸﻚ ﺷﺪه‬ ‫ﺑﻮد؛ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﻮد ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ آن ﺗﺨﺘﻪﺳﻨﮓ را از دﺳﺘﺎﻧﺶ رﻫﺎ ﻛﺮد‪ .‬ﺳﺮان‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ ﻧﺰد او آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ‪ ،‬اﺑﺎاﻟﺤﻜﻢ؟! ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻫﻨﮓ وي ﻛﺮدم ﺗﺎ‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻛﺎري را ﻛﻪ دﻳﺸﺐ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدم ﺑﺮ ﺳﺮ او ﺑﻴﺎورم؛ وﻗﺘﻲ ﺑﻪ او ﻛﺎﻣﻼً ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪم‪،‬‬ ‫ﻳﻚ اﺷﺘﺮ ﻧﺮ ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و او ﺣﺎﻳﻞ ﮔﺮدﻳﺪ؛ ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﺗﺎ آن ﻟﺤﻈﻪ اﺷﺘﺮي را ﺑﺎ آن ﺟﻤﺠﻤﻪ و‬ ‫آن ﭘﻴﻪ و دﻧﺒﻪ و آن دﻧﺪاﻧﻬﺎي ﻧﻴﺶ ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮدم! ﺑﺴﻮي ﻣﻦ ﺣﻤﻠﻪ آورد ﺗﺎ ﻣﺮا ﺑﺨﻮرد!‬ ‫اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ دادﻧﺪ‪:‬‬ ‫»ﺫﻟﮏ ﺟﱪﻳﻞ‪ ،‬ﻟﻮﺩﻧﺎ ﻷﺧﺬﻩ« ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﻮد‪ ،‬اﮔﺮ اﻧﺪﻛﻲ ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ ﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬وي را‬ ‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ!‬

‫‪1‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪،1‬ص ‪.299-298‬‬

‫ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻭ ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲ‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن در ﻣﺬاﻛﺮات و ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ - -‬ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ ﻫﻤﺔ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﺗﺤﺮﻳﻚ و ﺗﺮﻏﻴﺐ و ﺗﻬﺪﻳﺪ و ارﻋﺎب را ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ -‬ﻳﻜﺴﺮه ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ‪ ،‬و اﺑﻮﺟﻬﻞ‪ -‬ﺑﺎ آﻧﻬﻤﻪ ﺧﺸﻮﻧﺖ و ﺑﻲرﺣﻤﻲ و‬ ‫در‪‬ﻧﺪه ﺧﻮﻳﻲ ﻛﻪ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن داد‪ -‬ﻛﺎري از ﭘﻴﺶ ﻧﺒﺮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻤﺎﻳﻞ در اذﻫﺎن آﻧﺎن‬ ‫ﻗﻮ‪‬ت ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ راهﺣ ّﻠﻲ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺑﻴﺎﻧﺪﻳﺸﻨﺪ ﺗﺎ در ﭘﺮﺗﻮ آن‪ ،‬از آن‬ ‫وﺿﻊ ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎن ﻧﺠﺎت ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺟﺰم و ﻗﻄﻊ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﺑﺮ‬ ‫ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﹺﺇﻧ‪ ‬ﻬ ‪‬ﻢ ﹶﻟﻔ‪‬ﻲ ‪‬ﺷﻚ‪ ‬ﻣ‪ ‬ﻨ ‪‬ﻪ ‪‬ﻣﺮﹺﻳﺐ﴾‬ ‫»در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ دﻋﻮت آن ﺣﻀﺮت در ﺷﻚ‪ ‬و ﺗﺮدﻳﺪ ﻓﺮاوان ﺑﺴﺮ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ«‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺎر‪ ،‬ﺑﻨﺎ را ﺑﺮ آن ﮔﺬاردﻧﺪ ﻛﻪ در اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دﻳﻦ و آﺋﻴﻦ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وارد ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻴﺎﻧﺔ ﻗﻀﻴﻪ را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻌﻀﻲ‬ ‫از ﻣﻌﺘﻘﺪاﺗﺸﺎن را رﻫﺎ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و از آن ﺣﻀﺮت ﻧﻴﺰ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از‬ ‫ﻣﻌﺘﻘﺪاﺗﺶ را ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬارد! ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺣﻖ را ﻧﻴﺰ درﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ‬ ‫دﻋﻮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺣﻖ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫* اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺧﻮدش رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻃﻮاف ﻛﻌﺒﻪ ﺑﺎ اﺳﻮدﺑﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻦ اﺳﺪﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰّي و‬ ‫وﻟﻴﺪﺑﻦ ﻣﻐﻴﺮه و اُﻣﻴﻪ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ و ﻋﺎصﺑﻦ واﺋﻞ ﺳﻬﻤﻲ‪ -‬ﻛﻪ از اﺷﺮاف ﻗﻮم ﻗﺒﻴﻠﻪ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ‪ -‬ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎ‪ ،‬ﻣﺎ ﺧﺪاﻳﻲ را ﻛﻪ ﺗﻮ ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻲ‬ ‫ﺑﭙﺮﺳﺘﻴﻢ‪ ،‬و ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﺧﺪاﻳﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﻢ ﺑﭙﺮﺳﺖ؛ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ در‬ ‫اﻳﻦ اﻣﺮ اﺷﺘﺮاك ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ؛ اﮔﺮ آﻧﻜﻪ ﺗﻮ ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻲ ﺑﻬﺘﺮ از آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ‬

‫‪246‬‬ ‫ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺎ از آن ﺑﻲﺑﻬﺮه ﻧﻤﺎﻧﺪهاﻳﻢ؛ و اﮔﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﻢ ﺑﻬﺘﺮ از آن ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺗﻮ ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻲ‪ ،‬ﺗﻮ از آن ﺑﻲﺑﻬﺮه ﻧﻤﺎﻧﺪهاي! ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬اﻳﻦ آﻳﺎت را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫﴿ ﹸﻗ ﹾﻞ ﻳ‪‬ﺎ ﹶﺃﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﹾﻟﻜﹶﺎ ‪‬ﻓﺮ‪‬ﻭ ﹶﻥ * ﻟﹶﺎ ﹶﺃ ‪‬ﻋ‪‬ﺒ ‪‬ﺪ ﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﺗ ‪‬ﻌ‪‬ﺒﺪ‪‬ﻭ ﹶﻥ * ‪‬ﻭﻟﹶﺎ ﺃﹶﻧ‪‬ﺘ ‪‬ﻢ ﻋ‪‬ﺎﹺﺑﺪ‪‬ﻭ ﹶﻥ ﻣ‪‬ﺎ ﹶﺃ ‪‬ﻋ‪‬ﺒ ‪‬ﺪ * ‪‬ﻭﻟﹶﺎ ﹶﺃﻧ‪‬ﺎ ﻋ‪‬ﺎﹺﺑ ‪‬ﺪ‬ ‫ﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﻋﺒ‪‬ﺪﺗ‪ ‬ﻢ * ‪‬ﻭﻟﹶﺎ ﺃﹶﻧ‪‬ﺘ ‪‬ﻢ ﻋ‪‬ﺎﹺﺑﺪ‪‬ﻭ ﹶﻥ ﻣ‪‬ﺎ ﹶﺃ ‪‬ﻋ‪‬ﺒ ‪‬ﺪ * ﹶﻟ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﺩ‪‬ﻳ‪‬ﻨ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ‪‬ﻭ‪‬ﻟ ‪‬ﻲ ﺩ‪‬ﻳﻦﹺ﴾‪.١‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻫﺎن اي ﻛﺎﻓﺮان‪ .‬ﻣﻦ ﻧﻤﻲﭘﺮﺳﺘﻢ آﻧﭽﻪ را ﺷﻤﺎ ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪ؛ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ ﭘﺮﺳﺘﻴﺪ آﻧﭽﻪ را ﻣﻦ ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻢ؛ دﻳﻦ ﺷﻤﺎ از آن ﺧﻮدﺗﺎن‪ ،‬و دﻳﻦ ﻣﻦ‬ ‫ﻧﻴﺰ از آن ﺧﻮدم!«‬

‫‪2‬‬

‫ﻋﺒﺪﺑﻦ ﺣﻤﻴﺪ و دﻳﮕﺮان از اﺑﻦﻋﺒ‪‬ﺎس رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺗﻮ‬ ‫ﺧﺪاﻳﺎن ﻣﺎ را ﻧﻴﺎﻳﺶ ﻛﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺧﺪاي ﺗﻮ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد! ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻮرة‬ ‫ﻛﺎﻓﺮون را در ﭘﺎﺳﺦ آﻧﺎن ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪.3‬‬ ‫اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ و دﻳﮕﺮان از اﺑﻦﻋﺒ‪‬ﺎس ﻧﻘﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻳﻜﺴﺎل‪ ،‬ﺗﻮ ﺧﺪاﻳﺎن ﻣﺎ را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻲ؛ و ﻳﻜﺴﺎل‪ ،‬ﻣﺎ ﺧﺪاي‬ ‫ﺗﻮ را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﻢ! ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫﴿ ﹸﻗ ﹾﻞ ﹶﺃ ﹶﻓ ‪‬ﻐ ‪‬ﻴ ‪‬ﺮ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ‪‬ﺗ ﹾﺄ ‪‬ﻣﺮ‪‬ﻭﻧ‪‬ﻲ ﹶﺃ ‪‬ﻋ‪‬ﺒ ‪‬ﺪ ﹶﺃﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﹾﻟﺠ‪‬ﺎ ‪‬ﻫﻠﹸﻮﻥﹶ﴾‪.٤‬‬

‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬آﺧﺮ ﻏﻴﺮ ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ را ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﻴﺪ ﺑﭙﺮﺳﺘﻢ؟ ﻫﺎن اي‬ ‫ﻧﺎداﻧﺎن؟!«‬

‫‪5‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻛﺎﻓﺮون‪ ،‬آﻳﺎت ‪ 1‬ﺗﺎ ‪) 6‬ﺗﻤﺎم ﺳﻮره(‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.362‬‬ ‫‪ -3‬اﻟﺪراﻟﻤﻨﺜﻮر‪ ،‬ﺳﻴﻮﻃﻲ‪ ،‬ج ‪.962 ،6‬‬ ‫‪ -4‬ﺳﻮره زﻣﺮ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.64‬‬ ‫‪ -5‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ذﻳﻞ ﺳﻮره ﻛﺎﻓﺮون‪.‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ و ﻣﺬاﻛﺮات ﺧﻨﺪهآور را ﺑﺎ اﻳﻦ ﺟﻮاب ﻗﺎﻃﻊ و ﻳﻜﺴﺮه‬ ‫ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺧﺎﺗﻤﻪ داد؛ اﻣ‪‬ﺎ ﻛﻔّﺎر ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻄﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﻣﺄﻳﻮس و ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﻧﺸﺪﻧﺪ؛‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ ﻣﻴﺰان ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲﻫﺎﻳﺸﺎن اﻓﺰودﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﻧﻴﺰ ﺑﻌﻀﻲ از‬ ‫دﺳﺘﻮرات و ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت را ﻛﻪ آورده اﺳﺖ ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺖ ﹺﺑ ﹸﻘﺮ‪‬ﺁ ‪‬ﻥ ﹶﻏ ‪‬ﻴ ﹺﺮ ﻫ‪‬ـﺬﹶﺍ ﹶﺃ ‪‬ﻭ ‪‬ﺑﺪ‪‬ﻟﹾﻪ﴾‪.‬‬ ‫﴿ﺍﹾﺋ ‪‬‬ ‫»ﻗﺮآﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ ﺑﻴﺎور‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺮآن را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺪه!«‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ راه را ﺑﺮ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﭘﺎﺳﺦﻫﺎﻳﻲ در ﻗﺎﻟﺐ آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻲ‬ ‫ﺑﺴﺖ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﭘﺎﺳﺦ درﺧﻮاﺳﺖ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﻑ ﹺﺇ ﹾﻥ‬ ‫﴿ ﹸﻗ ﹾﻞ ﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﻳﻜﹸﻮ ﹸﻥ ﻟ‪‬ﻲ ﹶﺃ ﹾﻥ ﹸﺃ‪‬ﺑﺪ‪‬ﹶﻟ ‪‬ﻪ ﻣ‪‬ﻦ ‪‬ﺗ ﹾﻠﻘﹶﺎﺀ ‪‬ﻧ ﹾﻔﺴِﻲ ﹺﺇ ﹾﻥ ﹶﺃﺗ‪‬ﹺﺒ ‪‬ﻊ ﹺﺇﻻﱠ ﻣ‪‬ﺎ ﻳ‪‬ﻮﺣ‪‬ﻰ ﹺﺇﹶﻟﻲ‪ ‬ﹺﺇﻧ‪‬ﻲ ﹶﺃﺧ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫ﺏ ‪‬ﻳ ‪‬ﻮ ﹴﻡ ‪‬ﻋﻈ‪‬ﻴﻢﹴ﴾‪.١‬‬ ‫ﺖ ‪‬ﺭﺑ‪‬ﻲ ‪‬ﻋﺬﹶﺍ ‪‬‬ ‫ﺼ ‪‬ﻴ ‪‬‬ ‫‪‬ﻋ ‪‬‬

‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻘّﻲ را ﻧﺪارم ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺧﺪا را از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺪﻫﻢ!‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﻢ؛ ﻣﻦ ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ‬ ‫ﺧﺪاي ﺧﻮدم را ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻛﻨﻢ ﺑﻪ ﻋﺬاب و ﺷﻜﻨﺠﻪ آن روز ﺑﺰرگ ﮔﺮﻓﺘﺎر‬ ‫آﻳﻢ!«‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در آﻳﺎت ذﻳﻞ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻫﻤﻴﺖ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪﮔﻲ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ را‬ ‫ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﻼ‬ ‫ﺨﺬﹸﻭ ‪‬ﻙ ‪‬ﺧﻠ‪‬ﻴ ﹰ‬ ‫ﻱ ‪‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴﻨ‪‬ﺎ ﹶﻏ ‪‬ﻴ ‪‬ﺮ ‪‬ﻩ ‪‬ﻭﺇﹺﺫﹰﺍ ﻻﱠﺗ‪ ‬‬ ‫ﻚ ﻟ‪‬ﺘ ﹾﻔ‪‬ﺘ ﹺﺮ ‪‬‬ ‫ﻚ ‪‬ﻋ ﹺﻦ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻱ ﹶﺃ ‪‬ﻭ ‪‬ﺣ ‪‬ﻴﻨ‪‬ﺎ ﹺﺇﹶﻟ ‪‬ﻴ ‪‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﺇﹺﻥ ﻛﹶﺎﺩ‪‬ﻭﹾﺍ ﹶﻟﻴ‪ ‬ﹾﻔ‪‬ﺘﻨ‪‬ﻮ‪‬ﻧ ‪‬‬ ‫ﺤﻴ‪‬ﺎ ‪‬ﺓ‬ ‫ﻒ ﺍﹾﻟ ‪‬‬ ‫ﺿ ‪‬ﻌ ‪‬‬ ‫ﻼ * ﺇﹺﺫﹰﺍ ﻟﱠﹶﺄ ﹶﺫ ﹾﻗﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﻙ ‪‬‬ ‫* ‪‬ﻭﹶﻟ ‪‬ﻮ ﹶﻻ ﺃﹶﻥ ﹶﺛﺒ‪ ‬ﺘﻨ‪‬ﺎﻙ‪ ‬ﹶﻟ ﹶﻘ ‪‬ﺪ ﻛ‪‬ﺪﺕ‪ ‬ﺗ ‪‬ﺮ ﹶﻛ ‪‬ﻦ ﹺﺇﹶﻟ ‪‬ﻴ ﹺﻬ ‪‬ﻢ ‪‬ﺷﻴ‪‬ﺌﹰﺎ ﹶﻗﻠ‪‬ﻴ ﹰ‬

‫ﻚ ‪‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﻧﺼ‪‬ﲑﺍﹰ﴾‪.٢‬‬ ‫ﺠ ‪‬ﺪ ﹶﻟ ‪‬‬ ‫ﺕ ﹸﺛﻢ‪ ‬ﹶﻻ ‪‬ﺗ ﹺ‬ ‫ﺿ ‪‬ﻌﻒ‪ ‬ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤﻤ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫‪‬ﻭ ‪‬‬

‫»اﻳﻨﻚ اﻳﻨﺎن درﺻﺪد ﺑﺮآﻣﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻧﺤﻮي از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ وﺣﻲ‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻳﻢ ﻣﻨﺼﺮف ﮔﺮداﻧﻨﺪ و ﺗﻮ را وادار ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻄﺎﻟﺐ و ﺳﺨﻨﺎن دﻳﮕﺮي‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻳﻮﻧﺲ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.15‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره اﺳﺮاء‪ ،‬آﻳﺎت ‪.75-73‬‬

‫‪248‬‬ ‫را ﺑﻪ دروغ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﺒﻨﺪي‪ ،‬و در آن ﺻﻮرت‪ ،‬ﺗﻮ را دوﺳﺖ و رﻓﻴﻖ ﺧﻮدﺷﺎن‬ ‫ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﺗﻮ را ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪه ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺗﻮ ﻫﻢ در ﭘﻲ آن‬ ‫ﺑﺮﻣﻲآﻣﺪي ﻛﻪ اﻧﺪﻛﻲ ﺑﺴﻮي آﻧﺎن ﺗﻤﺎﻳﻞ ﭘﻴﺪا ﺑﻜﻨﻲ‪ .‬در آن ﺻﻮرت‪ ،‬ﺗﻮ را‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﺮگ و زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻌﺬّب ﻧﮕﺎه ﻣﻲداﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬و آﻧﮕﺎه در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﺮاي‬ ‫ﺧﻮدت ﻳﺎر و ﻳﺎوري ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲﻛﺮدي!«‬ ‫ﺳﺮﮔﺮﺩﺍﻧﻲ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎﻥ ﻭ ﻣﺮﺍﺟﻌﺔ ﺁﻧﺎﻥ ﺑﻪ ﻳﻬﻮﺩﻳﺎﻥ‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜّﻪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ و ﻣﺬاﻛﺮات و ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲﻫﺎ و‬ ‫اﻣﺘﻴﺎزدادنﻫﺎ‪ ،‬ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ‪ ،‬از ﻫﺮ ﻃﺮف‪ ،‬راﻫﻬﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻧﺸﺎن ﺗﺎرﻳﻚ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺳﺮﮔﺮدان ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺑﻜﻨﻨﺪ؛ ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﻳﻜﻲ از ﺷﻴﻄﺎﻧﻬﺎي ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﻧﻀﺮﺑﻦ‬ ‫ﺣﺎرث‪ ،‬درﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﻪ آﻧﺎن از روي ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ و ﻧﺼﻴﺤﺖ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪهاﻳﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻫﻴﭻ راه ﭼﺎرهاي‬ ‫ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ! ﻣﺤﻤﺪ در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻣﻲزﻳﺴﺖ‪ .‬ﺟﻮاﻧﻲ ﺑﻮد از ﻫﻤﻪ‬ ‫ﺟﻮاﻧﺎن ﭘﺴﻨﺪﻳﺪهﺗﺮ‪ ،‬راﺳﺘﮕﻮﺗﺮ‪ ،‬اﻣﺎﻧﺘﺪارﺗﺮ؛ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ آﺛﺎر ﻣﻴﺎﻧﺴﺎﻟﻲ را روي ﺷﻘﻴﻘﻪﻫﺎي‬ ‫وي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬و آورد ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ آﻧﭽﻪ را آورد؛ آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺘﻴﺪ‪ :‬ﺳﺎﺣﺮ اﺳﺖ!‬ ‫ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬او ﺳﺎﺣﺮ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻣﺎ ﺟﺎدوﮔﺮان ﺑﺴﻴﺎر دﻳﺪهاﻳﻢ و ﺑﻪ دﻣﻴﺪنﻫﺎ و‬ ‫ﮔﺮهزدنﻫﺎﻳﺸﺎن آﺷﻨﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ! ﮔﻔﺘﻴﺪ‪ :‬ﻛﺎﻫﻦ اﺳﺖ! ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬او ﻛﺎﻫﻦ ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻣﺎ‬ ‫ﻛﺎﻫﻨﺎن را ﺑﺴﻴﺎر دﻳﺪهاﻳﻢ و ﻳﺎوهﮔﻮﻳﻲﻫﺎ و ﺳﺠﻊﭘﺮدازيﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺷﻨﻴﺪهاﻳﻢ! ﮔﻔﺘﻴﺪ‪:‬‬ ‫ﺷﺎﻋﺮ اﺳﺖ! ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬او ﺷﺎﻋﺮ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻣﺎ ﺷﻌﺮ ﺑﺴﻴﺎر دﻳﺪهاﻳﻢ و ﺷﻨﻴﺪهاﻳﻢ و ﺑﺎ ‪‬ﻫﺰَج‬ ‫و ر‪‬ﺟ‪‬ﺰ آن ﻛﺎﻣﻼ آﺷﻨﺎﻳﻴﻢ! ﮔﻔﺘﻴﺪ‪ :‬ﻣﺠﻨﻮن اﺳﺖ! ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬او ﻣﺠﻨﻮن ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻣﺎ‬ ‫ﺟﻨﻮن را ﺧﻮب ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻴﻢ؛ ﻫﻴﭽﻴﻚ از آﺛﺎر ﺟﻨﻮن از ﻗﺒﻴﻞ ﺗﻨﮕﻲ ﻧﻔﺲ‪ ،‬وﺳﻮﺳﻪﻫﺎي‬

‫دروﻧﻲ‪ ،‬و اﻓﻜﺎر آﺷﻔﺘﻪ را در وﺟﻮد او ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻴﻢ! اي ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬در ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﻧﻴﻚ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ؛ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﺼﻴﺒﺘﻲ ﺳﺨﺖ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪهاﻳﺪ!‬ ‫ﮔﻮﻳﺎ‪ ،‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن وﻗﺘﻲ ﻛﻪ دﻳﺪﻧﺪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﻫﻤﺔ آن ﻣﺒﺎرز ﻃﻠﺒﻲﻫﺎﻳﺸﺎن اﺳﺘﻮار اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﺔ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي دلاﻧﮕﻴﺰ آﻧﺎن را رد‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺮاﺣﻞ روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ ﺻﻼﺑﺖ و ﺷﺠﺎﻋﺖ ﺗﻤﺎم ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ؛‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ‪ ،‬در راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ و ﭘﺎﻛﺪاﻣﻨﻲ و دﻳﮕﺮ ﺧﺼﻠﺖﻫﺎي ﻧﻴﻜﻮي آن ﺣﻀﺮت‬ ‫ﻫﻴﭻ ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﺒﻬﻪ در اذﻫﺎن آﻧﺎن ﻗﻮت ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎﺷﻨﺪ! ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ درﺑﺎرة آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﻗﻄﻌﻲ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻧﻀﺮﺑﻦ ﺣﺎرث‬ ‫ﭘﻴﺸﻘﺪم ﺷﺪه و از در ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬وي را ﺑﺎ ﻳﻚ ﺗﻦ ﻳﺎ ﭼﻨﺪﻳﻦ‬ ‫ﺗﻦ دﻳﮕﺮ ﻣﺄﻣﻮر ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮوﻧﺪ‪ .‬ﻧﻀﺮﺑﻦ ﺣﺎرث ﺑﻪ اﺗﻔﺎق‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﻳﺎ ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﻧﺰد اﺣﺒﺎر ﻳﻬﻮد رﻓﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﻪ ﺳﺆال را ﺑﺎ او ﻣﻄﺮح ﻛﻨﻴﺪ؛‬ ‫اﮔﺮ ﭘﺎﺳﺦ داد‪ ،‬ﻧﺒﻲﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪ ،‬و اﮔﺮ ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺪاد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺪ! )ﻧﺨﺴﺖ( از او‬ ‫ﺳﺆال ﻛﻨﻴﺪ درﺑﺎرة آن ﺟﻮاﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ در روزﮔﺎران ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﺴﻴﺎر زﺑﺎﻧﺰد ﺑﻮده اﻧﺪ‪،‬‬ ‫داﺳﺘﺎﻧﺸﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؟ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﻮاﻧﺎن ﺳﺮﮔﺬﺷﺘﻲ ﺷﮕﻔﺖ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪) .‬دوم( از او‬ ‫ﺳﺆال ﻛﻨﻴﺪ درﺑﺎرة ﻣﺮدي ﺟﻬﺎﻧﮕﺮد ﻛﻪ ﺧﺎوران و ﺑﺎﺧﺘﺮان زﻣﻴﻦ را ﺳﺮاﺳﺮ در َﻧﻮ‪‬ردﻳﺪ؛‬ ‫داﺳﺘﺎن او ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؟ )ﺳﻮم( از او ﺳﺆال ﻛﻨﻴﺪ درﺑﺎرة روح‪ ،‬ﻛﻪ روح ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﻧﻀﺮ ﺑﻦ ﺣﺎرث‪ ،‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ اﻋﻼم ﻛﺮد‪ :‬ﺳﺨﻦ آﺧﺮ را ﺑﺮاي ﻳﻜﺴﺮه‬ ‫ﻛﺮدن ﻛﺎر ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎ ﺧﻮد آوردهاﻳﻢ! و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮاي‬ ‫اﻳﺸﺎن ﺑﺎز ﮔﻔﺖ‪ .‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن آن ﺳﻪ ﺳﺆال را ﻧﺰد رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻣﻄﺮح ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ روز ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺳﻮرة ﻛﻬﻒ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬و در آن ﺳﻮره داﺳﺘﺎن آن‬ ‫ﺟﻮاﻧﺎن‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻤﺎن اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و داﺳﺘﺎن آن ﻣﺮد ﺟﻬﺎﻧﮕﺮد ﻛﻪ ﻫﻤﺎن‬

‫‪250‬‬ ‫ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻣﺪه ﺑﻮد؛ و ﭘﺎﺳﺦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺳﺆال ﺳﻮ‪‬م آﻧﺎن ﻛﻪ روح‬ ‫ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻧﻴﺰ در ﺳﻮرة اﺳﺮاء ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻛﺎﻣﻼً روﺷﻦ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﺣﻖ رﺳﻮل ﺧﺪاﻳﻨﺪ و در دﻋﻮت ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫راﺳﺘﮕﻮﻳﻨﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﺳﺘﻤﮕﺮان ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﻴﺸﻪ راﻫﻲ ﺟﺰ ﻛﻔﺮ و ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ ﭘﻴﺶ ﻧﮕﺮﻓﺘﻨﺪ ‪.1‬‬ ‫***‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﭼﻨﺪ از ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮيﻫﺎي ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ دﻋﻮت رﺳﻮلﺧﺪا‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ . -‬آﻧﺎن ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﺷﻴﻮهﻫﺎ را ﺑﺎ ﻫﻢ در ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ؛ از‬‫اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮ‪ ،‬و از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﻪ آن ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮﺧﻮرد دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎر‬ ‫ﻣﻲدادﻧﺪ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﻛﺮدارﺷﺎن ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬از ﺳﺨﺘﮕﻴﺮي ﺑﻪ ﻧﺮﻣﺶ و ﻣﺪارا؛ از‬ ‫ﻣﺪارا و ﻧﺮﻣﺶ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﮕﻴﺮي و ﺧﺸﻮﻧﺖ؛ از ﺗﺮﻏﻴﺐ ﺑﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﺮﻏﻴﺐ؛ ﮔﺎه ﺑﺮﻣﻲآﺷﻔﺘﻨﺪ‬ ‫و ﭘﺮﺧﺎش ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﺎه ﺑﻪ ﺳﺴﺘﻲ ﻣﻲﮔﺮاﻳﻴﺪﻧﺪ و آرام ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ‬ ‫ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﺎﻫﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺗﻤﻠّﻖ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ؛ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﺒﺎرزه‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ دﻳﮕﺮ ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ ﮔﺎﻫﻲ وﻋﺪ و وﻋﻴﺪ ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﺎﻫﻲ دﻳﮕﺮ‬ ‫ﺑﺸﺎرت و ﻧﻮﻳﺪ؛ ﮔﻮﻳﻲ‪ ،‬ﮔﺎه ﺟﻠﻮ ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ و ﮔﺎه ﻋﻘﺐ ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ؛ آرام و ﻗﺮار ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ؛‬ ‫ﺑﻨﺎي ﮔﺮﻳﺰ و ﻓﺮار ﻧﻴﺰ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻘﺼﺪ و ﻣﻘﺼﻮدﺷﺎن از ﻫﻤﺔ اﻳﻦ رﻧﮓﻫﺎ و ﻧﻴﺮﻧﮓﻫﺎ‪،‬‬ ‫ﺑﻲاﺛﺮ ﻛﺮدن دﻋﻮت اﺳﻼم ﺑﻮد‪ .‬آﻧﺎن ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺟﺒﻬﺔ ﻛﻔﺮ را دوﺑﺎره ﺳﺎﻣﺎن ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ‪،‬‬ ‫ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻛﻮﺷﺶﻫﺎ و ﺗﻜﺎﭘﻮﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺮج دادﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﺔ آن اﻧﻮاع ﻧﻘﺸﻪﻛﺸﻲﻫﺎ و‬ ‫ﭼﺎرهاﻧﺪﻳﺸﻲﻫﺎ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻚ آزﻣﻮدﻧﺪ؛ در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﺎن راﻫﻲ ﺑﺠﺰ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺗﻔﺮﻗﻪ را ﺷﺪت ﻣﻲﺑﺨﺸﻴﺪ‪ ،‬و ﺣﺎﺻﻠﻲ ﺟﺰ درﮔﻴﺮي و ﻧﺒﺮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ را‬ ‫رﻳﺸﻪﻛﻦ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺳﺮﮔﺮدان ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻜﻨﻨﺪ؟!‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.301-299‬‬

‫ﻣﻮﺿﻊ ﮔﻴﺮﻱ ﺍﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻭ ﺧﺎﻧﺪﺍﻥ ﻭﻱ‬ ‫اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ از وي ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺗﺤﻮﻳﻞ آﻧﺎن ﺑﺪﻫﺪ ﺗﺎ اﻳﺸﺎن را ﺑﻜﺸﻨﺪ؛ و در دﻳﮕﺮ‬ ‫رﻓﺘﺎرﻫﺎ و ﻛﺮدارﻫﺎي ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﺮاﺋﻦ و ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺘﻌﺪد‪ ،‬درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ ،‬و ﺣﺮﻣﺖ ﺣﻤﺎﻳﺖ‬ ‫اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ را ﺑﺸﻜﻨﻨﺪ؛ و ﺣﺮﻛﺎت اﻣﺜﺎل ﻋﻘﺒﻪﺑﻦ اﺑﻲﻣ‪‬ﻌ‪‬ﻴﻂ و اﺑﻮﺟﻬﻞﺑﻦ ﻫﺸﺎم و ﻋﻤﺮﺑﻦ‬ ‫ﺧﻄّﺎب را زﻳﺮ ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ؛ ﻓﺮزﻧﺪان ﻫﺎﺷﻢ و ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻄﻠﺐ را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ و آﻧﺎن را‬ ‫ﮔ‪‬ﺮد آورد‪ ،‬و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻗﻴﺎم ﺑﺮاي ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫دﻋﻮت ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﮕﻲ آﻧﺎن‪ -‬ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻛﺎﻓﺮ‪ -‬از روي ﻏﻴﺮت و ﺣﻤﻴﺖ و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬ ‫ﺣﻔﻆ ﺣﺮﻣﺖ ﻗﺎﻧﻮن »ﺟﻮار« درﻓﺮﻫﻨﮓ ﻗﻮﻣﻲ ﻋﺮب‪ ،‬دﻋﻮت اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫و در ﻛﻨﺎر ﻛﻌﺒﻪ ﺑﺎ وي ﻫﻢﭘﻴﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻋﻬﺪ ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در آن ﻣﻴﺎن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ اﺑﻮﻟﻬﺐ‪ ،‬ﺑﺮادر‬ ‫اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬از آﻧﺎن ﻛﻨﺎره ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ ﭘﻴﻮﺳﺖ‪.1‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.269‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ‬ ‫ﺗﺤﺮﻳﻢ اﻗﺘﺼﺎدي ‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫ﭘﻴﻤﺎﻥ ﺳﺘﻤﮕﺮﻱ ﻭ ﺟﻔﺎﮐﺎﺭﻱ‬ ‫ﺳﺮﮔﺮداﻧﻲ و ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ روزﺑﺮوز اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﭼﺎرهﻫﺎﻳﺸﺎن‬ ‫ﻧﺎﭼﺎر ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻫﺎﺷﻢ ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻄﻠﺐ ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎن ﺷﺪهاﻧﺪ و‬ ‫ﻋﺰم ﺑﺮ ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺧﺪا ﺟﺰم ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﺎ دارﻧﺪ ﻛﻪ از اﻳﺸﺎن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ؛‬ ‫ﻛﺎر ﺑﻪ ﻫﺮ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻜﺸﺪ!‬ ‫ﺼﺐ اﺟﺘﻤﺎع ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻗﺮﻳﺶ در ﺧﻴﻒ ﺑﻨﻲﻛﻨﺎﻧﻪ در وادي ﻣﺤ ‪‬‬ ‫ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ و ﺑﻨﻲﻣﻄﻠﺐ ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن وﺻﻠﺖ ﻧﻜﻨﻨﺪ؛‬ ‫دادوﺳﺘﺪ ﻧﻜﻨﻨﺪ؛ ﻫﻤﻨﺸﻴﻨﻲ ﻧﻜﻨﻨﺪ؛ ﻣﻌﺎﺷﺮت ﻧﻜﻨﻨﺪ؛ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي آﻧﺎن وارد ﻧﺸﻮﻧﺪ؛ و ﺑﺎ‬ ‫آﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻮﻳﻨﺪ؛ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را در اﺧﺘﻴﺎر آﻧﺎن‬ ‫ﺑﮕﺬارﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎنﻧﺎﻣﻪ را در ﺻﺤﻴﻔﻪاي ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎنﻫﺎي‬ ‫ﻣﺤﻜﻢ آﻧﺮا ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮدﻧﺪ داﺋﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ »ﻫﺮﮔﺰ درﺧﻮاﺳﺖ ﺻﻠﺢ و ﺳﺎزش را از‬ ‫ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ ﻧﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺤﻤﺪ را ﺑﺮاي ﻛﺸﺘﻦ‬ ‫ﺗﺴﻠﻴﻢ آﻧﺎن ﻛﻨﻨﺪ«‪.‬‬ ‫اﺑﻦ ﻗﻴﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ را ﻣﻨﺼﻮرﺑﻦ ﻋﻜﺮﻣﻪ ﺑﻦﻋﺎﻣﺮﺑﻦ ﻫﺎﺷﻢ ﻧﻮﺷﺖ؛ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ آﻧﺮا ﻧﻀﺮﺑﻦ ﺣﺎرث ﻧﻮﺷﺖ؛ اﻣﺎ‪ ،‬درﺳﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑ‪‬ﻐﻴﺾ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮﺑﻦ‬ ‫ﻫﺎﺷﻢ ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬و رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ او ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و دﺳﺘﺶ‬ ‫ﻧﺎﻛﺎر ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢاﻟﺒﺨﺎري ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻓـﺘﺢاﻟﺒـﺎري‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪ ،529‬ح ‪،4285 ،4284 ،3882 ،1590 ،1589‬‬ ‫‪7479‬؛ زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.46‬‬

‫اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎنﻧﺎﻣﺔ ﺗﺤﺮﻳﻢ اﻗﺘﺼﺎدي‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ و ﺑﻨﻲﻣﻄﻠﺐ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬ﭘﻴﻤﺎنﻧﺎﻣﻪ را درون ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ آوﻳﺨﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻳﻦ ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﺪان ﻫﺎﺷﻢ و‬ ‫ﺧﺎﻧﺪان ﻣﻄﻠﺐ از دﻳﮕﺮ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺟﺪاﺳﺎزي ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و در ﺷ‪‬ﻌﺐ اﺑﻲﻃﺎﻟﺐ زﻧﺪاﻧﻲ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﺸﻬﻮر‪ ،‬اﻳﻦ واﻗﻌﻪ در ﺷﺐ اول ﻣﺎه ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ ﺑﻌﺜﺖ روي داده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻪ ﺳﺎﻝ ﺩﺭ ﺷ‪‬ﻌﺐ ﺍﺑﻲﻃﺎﻟﺐ‬ ‫ﺣﺼﺮ اﻗﺘﺼﺎدي ﺷﺪت ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺧﻮار و ﺑﺎر و ﻣﻮاد ﻏﺪاﻳﻲ ﺑﻪ روي آﻧﺎن ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ و دﻳﮕﺮ ﻛﺎﻻﻫﺎ را ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻛﺎرواﻧﻴﺎن وارد ﺷﻬﺮﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﻴﺸﺪﺳﺘﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و از آﻧﺎن ﺧﺮﻳﺪاري ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺷﺪﮔﺎن ﺗﺎب و ﺗﻮان از‬ ‫دﺳﺖ دادﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﻮردن ﺑﺮگ درﺧﺘﺎن و ﭘﻮﺳﺖ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﭘﻨﺎه ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎر ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ‬ ‫رﺳﻴﺪ ﻛﻪ از آن ﺳﻮي ﺷ‪‬ﻌﺐ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﺻﺪاي زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن ﻛﻪ از ﺷﺪت ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ‬ ‫ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲزدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ ﻗﻮت و ﻏﺬاي اﻧﺪﻛﻲ ﺑﻪ‬ ‫آﻧﺎن ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺧﺮﻳﺪاري ﻣﺎﻳﺤﺘﺎج ﺧﻮدﺷﺎن‪ ،‬ﺑﺠﺮ در ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮام ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ‬ ‫از ﺷ‪‬ﻌﺐ ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﮔﺎه ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ از ﻣﻜﻪ ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻴﺮون ﺷﻬﺮ ﺑﻠﻜﻪ‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ از ﻛﺎرواﻧﻴﺎن ﭼﻴﺰي ﺧﺮﻳﺪاري ﻛﻨﻨﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﻣﻜّﻴﺎن ﺳﺮ ﻣﻲرﺳﻴﺪﻧﺪ و آﻧﻘﺪر ﺑﺮ ﺑﻬﺎي‬ ‫ﻛﺎﻻي ﻣﻮردﻧﻈﺮ آﻧﺎن ﻣﻲاﻓﺰودﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ از ﻋﻬﺪة ﭘﺮداﺧﺖ ﻗﻴﻤﺖ آن ﺑﺮآﻳﻨﺪ!‬ ‫ﻫﺮ از ﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺣﻜﻴﻢﺑﻦ ﺣﺰام ﻗﺪري ﮔﻨﺪم ﺑﺮاي ﻋﻤﻪاش ﺧﺪﻳﺠﻪ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﺑﻪ‬ ‫داﺧﻞ ﺷ‪‬ﻌﺐ ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬ﻳﻜﺒﺎر اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺳﺮ راه را ﺑﺮ او ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎ او درﮔﻴﺮ ﺷﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﻧﮕﺬارد ﻛﻪ آن ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺻﺮهﺷﺪﮔﺎن ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺒﺨﺘﺮي ﺳﺮ رﺳﻴﺪ و ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺣﻜﻴﻢ ﻛﻤﻚ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﮔﻨﺪمﻫﺎ را ﺑﻪ ﺷﻌﺐ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﻧﺰد ﻋﻤﻪاش ﺑﺒﺮد‪.‬‬

‫‪254‬‬ ‫اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺑﺮ ﺟﺎن رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم‬ ‫ﺷﺐ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻪ رﺧﺘﺨﻮاب ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺑﻪ آﻧﺤﻀﺮت دﺳﺘﻮر ﻣﻲداد ﻛﻪ در‬ ‫رﺧﺘﺨﻮاب او ﺑﺨﻮاﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻗﺼﺪ ﻛﺸﺘﻦ ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮاﻧﺔ آن ﺣﻀﺮت را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﻴﺮش ﺑﻪ ﺳﻨﮓ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻲ‪ ،‬ﮔﺎه ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ وﻗﺖ ﺧﻮاب‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﭘﺴﺮان ﻳﺎ‬ ‫ﺑﺮادران ﻳﺎ ﻋﻤﻮزادﮔﺎﻧﺶ ﻣﻲﮔﻔﺖ ﻛﻪ در ﺑﺴﺘﺮ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺑﺨﻮاﺑﺪ‪ ،‬و آن ﺣﻀﺮت در ﺑﺴﺘﺮ ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن ﺷﺐ را ﺑﻪ ﺻﺒﺢ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ‪،‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﺷ‪‬ﻌﺐ ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﻣﺮدم‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ آوردﻳﻢ ﻛﻪ‬ ‫اﺑﻮﻟﻬﺐ در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﭼﻪ ﺣﺮﻛﺎﺗﻲ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد‪.‬‬ ‫ﻧﻘﺾ ﭘﻴﻤﺎﻥﻧﺎﻣﻪ‬ ‫دو ﺳﺎل ﻳﺎ ﺳﻪ ﺳﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻮال ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬در ﻣﺎه ﻣﺤﺮم ﺳﺎل دﻫﻢ ﺑﻌﺜﺖ‪،‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﭘﻴﻤﺎنﻧﺎﻣﻪ ﻧﻘﺾ ﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎﺟﺮا از اﻳﻦ ﻗﺮار ﺑﻮد ﻛﻪ در اﺻﻞ‪،‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن از اﻧﻌﻘﺎد اﻳﻦ ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ ﺧﺸﻨﻮد ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪﺷﺎن‬ ‫ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ‪ ،‬آن ﻋﺪه از ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻛﻪ از اﻧﻌﻘﺎد ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﻤﺎنﻧﺎﻣﻪاي ﻧﺎﺧﺸﻨﻮد ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ آن را ﻧﻘﺾ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺮد ﺷﺎﺧﺼﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ اﻗﺪام ﻛﺮد‪ ،‬ﻫﺸﺎمﺑﻦ ﻋﻤﺮو‪ ،‬ﻣﺮدي از ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺑﻨﻲ ﻋﺎﻣﺮﺑﻦ‬ ‫ﻟُﺆي ﺑﻮد‪ .‬وي ﺷﺒﺎﻧﻪ و ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ ﻗﻮت و ﻏﺬا ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻌﺐ ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎر‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫‪ -1‬دﻟﻴﻞ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻘﺾ ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ در ﻣﺎه ﻣﺤﺮم روي داده اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺷﺶ ﻣﺎه ﭘـﺲ از ﻧﻘـﺾ‬ ‫ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬وﻓﺎت اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ در ﻣﺎه رﺟﺐ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن از دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬وﻓﺎت اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻫﺸﺖ ﻣﺎه و ﭼﻨﺪ روز‬ ‫ﭘﺲ از ﻧﻘﺾ ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ روي داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﺰد زﻫﻴﺮﺑﻦ اﺑﻲاﻣﻴﺔ ﻣﺨﺰوﻣﻲ رﻓﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺎدر وي ﻋﺎﺗﻜﺔ ﺑﻨﺖ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ او‬ ‫روي ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬زﻫﻴﺮ! ﻣﻲﭘﺴﻨﺪي ﻛﻪ ﺗﻮ ﻏﺬاﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮ‪‬ع ﺑﺨﻮري‪ ،‬و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲﻫﺎي‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻨﻮﺷﻲ‪ ،‬و داﻳﻲﻫﺎ و داﻳﻲزادﮔﺎﻧﺖ در آن وﺿﻊ ﻓﻼﻛﺖﺑﺎر ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﻮد ﻣﻲداﻧﻲ؟! ﮔﻔﺖ‪ :‬واي ﺑﺮ ﺗﻮ! ﻣﻦ ﭼﻪ ﻛﻨﻢ‪ .‬ﻳﻚ دﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺪا ﻧﺪارد؟! ﺑﺎ ﺗﻮ‬ ‫ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﻳﻚ ﻣﺮد دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻫﻢﺻﺪا ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻘﺾ اﻳﻦ ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ‬ ‫ﻗﻴﺎم ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد! ﻫﺸﺎم ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻨﻚ آن ﻣﺮد دﻳﮕﺮ را ﻳﺎﻓﺘﻪاي! زﻫﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬آن ﻣﺮد‬ ‫ﻛﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ! زﻫﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﻚ ﻣﺮد ﺳﻮم را ﻧﻴﺰ ﺑﺮاﻳﻤﺎن ﭘﻴﺪا ﻛﻦ!‬ ‫ﻫﺸﺎم ﻧﺰد ﻣ‪‬ﻄﻌ‪‬ﻢ ﺑﻦ ‪‬ﻋﺪ‪‬ي رﻓﺖ‪ ،‬و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي وي را ﺑﺎ ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ و ﺑﻨﻲﻣﻄﻠﺐ ﺑﺎ‬ ‫او ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و او را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺶ در ﭼﻨﻴﻦ ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ آﺷﻜﺎر‬ ‫ﺳﺮزﻧﺶ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻄﻌﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬واي ﺑﺮ ﺗﻮ! ﭼﻪ ﻛﻨﻢ! ﻣﻦ ﻳﻚ ﻣﺮد ﺗﻨﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻴﺴﺘﻢ!‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮد دوﻣﻲ را ﻧﻴﺰ در ﻛﻨﺎر ﺧﻮﻳﺶ داري! ﮔﻔﺖ‪ :‬آن ﻣﺮد ﻛﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ!‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﻚ ﻣﺮد ﺳﻮﻣﻲ ﺑﺮاﻳﻤﺎن ﭘﻴﺪا ﻛﻦ! ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻛﺮدهام! ﮔﻔﺖ‪ :‬او ﻛﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬زﻫﻴﺮﺑﻦ اﺑﻲ اﻣﻴﻪ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﻚ ﻣﺮد ﭼﻬﺎرﻣﻲ ﺑﺮاﻳﻤﺎن دﺳﺖ و ﭘﺎ ﻛﻦ!‬ ‫ﻫﺸﺎم اﻳﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ ﻧﺰد اﺑﻮاﻟﺒﺨﺘﺮي ﺑﻦﻫﺸﺎم رﻓﺖ‪ ،‬و ﻧﻈﻴﺮ آن ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﻌﻢ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ وي در ﻣﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮي ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ را در اﻳﻦ‬ ‫اﻣﺮ ﻳﺎري ﻛﻨﻨﺪ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬آري‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ؟ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬زﻫﻴﺮﺑﻦ اﺑﻲ اﻣﻴﻪ‪،‬‬ ‫ﻣﻄﻌﻢﺑﻦ ﻋﺪي‪ ،‬و ﻣﻦ؛ ﻣﺎ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد؛ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﻚ ﻣﺮد ﭘﻨﺠﻤﻲ‬ ‫ﺑﺮاﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎب!‬ ‫ﻫﺸﺎم ﺑﻪ ﻧﺰد زﻣﻌﻪ ﺑﻦ اﺳﻮدﺑﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻦ اَﺳ‪‬ﺪ رﻓﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ او ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﺮد‪ ،‬و ﺣﻖ‬ ‫ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ و ﺑﻨﻲﻣﻄﻠﺐ را ﺑﻪ ﻳﺎد او آورد‪ .‬زﻣﻌﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬در اﻳﻦ ﻛﺎر ﻛﻪ ﺗﻮ‬ ‫ﻣﺮا ﺑﺴﻮي آن ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاهاﻧﺪ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬آري! آﻧﮕﺎه آن ﭼﻬﺎر‬ ‫ﻧﻔﺮ ﻳﺎد ﺷﺪه را – ﻛﻪ ﺧﻮد ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن ﺑﻮد‪ -‬ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬در ﻣﺤﻞّ ﺣ‪‬ﺠﻮن‪ -‬ﮔ‪‬ﺮد آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و‬

‫‪256‬‬ ‫ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﻘﺾ ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﺔ ﺗﺤﺮﻳﻢ اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ‬ ‫و ﺑﻨﻲﻣﻄﻠﺐ ﻗﻴﺎم ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬زﻫﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ از ﻫﻤﺔ ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺶﺗﺮ ﺑﻮدم؛ اﻛﻨﻮن ﻣﻦ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻮد ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ!‬ ‫ﺑﺎﻣﺪاد ﻓﺮداي آن روز‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺮاﻛﺰ ﺗﺠﻤ‪‬ﻊ ﻫﻤﻪ روزة ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬ ‫زﻫﻴﺮ‪ ،‬ﻛﻪ ﺣ‪‬ﻠّﻪاي ﺑﺮ دوش داﺷﺖ‪ ،‬از راه رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻫﻔﺖ ﺷﺮط دور ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ ﻃﻮاف‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮدم روي ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي اﻫﻞ ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن را‬ ‫ﺑﺨﻮرﻳﻢ و ﻟﺒﺎﺳﻬﺎي ﻣﺘﻨﻮع ﺑﭙﻮﺷﻴﻢ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ دارﻧﺪ ﻫﻼك ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺑﺎ آﻧﺎن دادوﺳﺘﺪ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ؟! ﺑﺨﺪا‪ ،‬آرام ﻧﻤﻲﻧﺸﻴﻨﻢ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﺔ ﻣﺒﻨﻲ‬ ‫ﺑﺮ ﻗﻄﻊ رﺣﻢ و ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ ﭘﺎره ﮔﺮدد!‬ ‫اﺑﻮﺟﻬﻞ ﻛﻪ در آن ﺳﻮي ﻣﺴﺠﺪ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬دروغ ﮔﻔﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬آن‬ ‫ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ ﭘﺎره ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ!‬ ‫زﻣﻌﻪ ﺑﻦ اﺳﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﺑﺨﺪا ذروﻏﮕﻮيﺗﺮ از اوﻳﻲ! ﻣﺎ آن زﻣﺎن ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪،‬‬ ‫از آن ﺧﺸﻨﻮد ﻧﺒﻮدﻳﻢ!‬ ‫اﺑﻮاﻟﺒﺨﺘﺮي ﮔﻔﺖ‪ :‬زﻣﻌﻪ راﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ! ﻣﺎ از آﻧﭽﻪ در اﻳﻦ ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺧُﺸﻨﻮد ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬و آن را ﻗﺒﻮل ﻧﺪارﻳﻢ!‬ ‫ﻣﻄﻌﻢ ﺑﻦ ﻋﺪ‪‬ي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ دو ﺗﻦ راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻴﺪ؛ و ﻫﺮﻛﺲ ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ‬ ‫ﺑﮕﻮﻳﺪ دروﻏﮕﻮي اﺳﺖ! ﻣﺎ دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ از اﻳﻦ ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ درﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ اﻋﻼم‬ ‫ﺑﺮاﺋﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬و از ﻣﺤﺘﻮاي آن ﺑﻴﺰاري ﻣﻲﺟﻮﻳﻴﻢ!‬ ‫ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻧﻴﺰ ﻧﻈﻴﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺨﻨﺎن را ﮔﻔﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻮﺟﻬﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﺷﺪه‪ ،‬و در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮ از‬ ‫اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﺸﻮرت ﻧﻬﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ!‬

‫اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻧﻴﺰ در آن ﺳﻮي ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬آﻣﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫رﺳﻮلﮔﺮاﻣﻲ ﺧﻮد را از وﺿﻊ ﺻﺤﻴﻔﻪاي ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎن ﻣﺬﻛﻮر در آن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‬ ‫ﻣﻄﻠﻊ ﮔﺮداﻧﻴﺪه‪ ،‬ﺣﺎﻛﻲ از آﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻮرﻳﺎﻧﻪ را ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ ﺗﺎ ﻫﻤﺔ ﻣﺤﺘﻮاي‬ ‫ﺟﻔﺎﻛﺎراﻧﻪ و ﺳﺘﻤﻜﺎراﻧﺔ آﻧﺎن را ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻤﺎل ﻛﻨﻨﺪة رواﺑﻂ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﺑﻮد ﺑﺨﻮرد‪ ،‬ﻣﮕﺮ‬ ‫آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰّوﺟﻞ در آن ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آن ﺣﻀﺮت ﻧﻴﺰ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﺎ‬ ‫ﻋﻤﻮي ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻚ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺑﺴﻮي ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن آﻣﺪه ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺮاي آﻧﺎن‬ ‫ﺑﺎزﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮادرزادهاش ﺑﻪ او ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ؛ اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي وي دروغ‬ ‫ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎ او را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ واﮔﺬار ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد؛ و اﮔﺮ راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ دﺳﺖ‬ ‫از ﻗﻄﻊ رﺣﻢ و ﺳﺘﻢ روا داﺷﺘﻦ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﺮدارﻳﺪ! ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ اﻧﺼﺎف ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻲ!‬ ‫ﭘﺲ از اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮي اﻳﺸﺎن ﺑﺎ اﺑﻮﺟﻬﻞ ﭘﺎﻳﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻄﻌﻢ آﻫﻨﮓ آن ﺻﺤﻴﻔﺔ‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ ﻛﺮد؛ دﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ آن را ﻣﻮرﻳﺎﻧﻪ ﺧﻮرده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺠﺰ ﺟﻤﻠﺔ‬ ‫»ﺑﺎﺳﻤﻚ اﻟﻠﻬﻢ« و ﻫﺮ ﺟﺎي دﻳﮕﺮ آن ﻗﺮارداد ﻛﻪ ﻧﺎم »اﷲ« آﻣﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻗﺮارداد ﺗﺤﺮﻳﻢ اﻗﺘﺼﺎدي‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ و‬ ‫ﺑﻨﻲﻣﻄﻠﺐ ﻧﻘﺾ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺸﺎن از ﺷ‪‬ﻌﺐ‬ ‫اﺑﻲﻃﺎﻟﺐ ﺑﻴﺮون آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﻴﺰ اﻳﻨﻚ ﻣﻌﺠﺰة ﺑﺰرﮔﻲ را در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻧﺒﻮت و‬ ‫رﺳﺎﻟﺖ آن ﺣﻀﺮت ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ درﺑﺎرة اﻳﻦ ﻗﻮم‬ ‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺴ‪‬ﺘ ‪‬ﻤﺮ‪﴾‬‬ ‫ﺤ ‪‬ﺮ ﻣ‪ ‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﺇﹺﻥ ‪‬ﻳ ‪‬ﺮﻭ‪‬ﺍ ﺁ‪‬ﻳ ﹰﺔ ‪‬ﻳ ‪‬ﻌ ﹺﺮﺿ‪‬ﻮﺍ ‪‬ﻭ‪‬ﻳﻘﹸﻮﻟﹸﻮﺍ ‪‬ﺳ ‪‬‬

‫‪١‬‬

‫»ﻫﺮﮔﺎه ﻣﻌﺠﺰهاي را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻋﺘﺮاض ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﻫﻤﺎن ﺟﺎدوي ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ اﺳﺖ!«‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰه را ﻧﻴﺰ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ اﻓﺰودﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻗﻤﺮ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.2‬‬

‫‪258‬‬ ‫ﺁﺧﺮﻳﻦ ﻣﺮﺍﺟﻌﺔ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎﻥ ﺑﻪ ﺍﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﺷ‪‬ﻌﺐ اﺑﻲﻃﺎﻟﺐ ﺑﻴﺮون آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و دوﺑﺎره‬ ‫ﻛﺎرﺷﺎن را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﺳﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻪ آن ﺟﻔﺎﻛﺎري و‬ ‫ﻗﻄﻊ رﺣﻢ ﭘﺎﻳﺎن داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﺳﻠﻄﻪﮔﺮاﻧﺔ ﺧﻮﻳﺶ‪،‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را آزار ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﺧﺪا ﺳﻨﮓ ﻣﻲاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪،‬‬ ‫اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻨﺎن از ﺑﺮادرزادهاش ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﺮد؛ اﻣﺎ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺳﻦ وي از‬ ‫ﻫﺸﺘﺎد ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و دردﻫﺎ و ﭘﻴﺸﺎﻣﺪﻫﺎي ﻃﺎﻗﺖﻓﺮﺳﺎي ﻣﺘﻮاﻟﻲ‪ ،‬ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ او‬ ‫را ﻧﺎﺗﻮان و اﻓﺴﺮده ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد؛ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص‪ ،‬ﻣﺤﺎﺻﺮة ﺷ‪‬ﻌﺐ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﭘﺸﺖ وي را‬ ‫ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﻣﻔﺎﺻﻞ وي را از ﻛﺎرآﻳﻲ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮد؛ ﭘﺲ از ﺧﺮوج از ﺷ‪‬ﻌﺐ‪ ،‬ﭼﻨﺪ‬ ‫ﻣﺎﻫﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ در ﺑﺴﺘﺮ ﺑﻴﻤﺎري اﻓﺘﺎد‪ ،‬و روز ﺑﻪ روز ﺑﻴﻤﺎرياش ﺷﺪت ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺗﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﭘﺲ از وﻓﺎت اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻼﻳﻲ ﺑﺮ‬ ‫ﺳﺮ ﺑﺮادرزادهاش ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﻋﺮب ﺑﺪﻧﺎم ﮔﺮدﻧﺪ! اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﻚ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ‬ ‫در ﺻﺪد ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ در ﺣﻀﻮر اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺑﺎ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﻨﺸﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬و اﻣﺘﻴﺎزاﺗﻲ را ﺑﺪﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ دادن آن اﻣﺘﻴﺎزات‬ ‫ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ؛ و ﺑﺮاي آﺧﺮﻳﻦ ﺑﺎر‪ ،‬ﻫﻴﺄﺗﻲ را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﻧﺰد اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﮔﺴﻴﻞ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ‬ ‫آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺮاﺟﻌﺔ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫* اﺑﻦ اﺳﺤﺎق و دﻳﮕﺮان ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺑﻴﻤﺎر ﺷﺪ‪ ،‬و ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﺣﺎل‬ ‫وي ﺑﻪ ﮔﻮش ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺣﻤﺰه و ﻋﻤﺮ اﺳﻼم آوردهاﻧﺪ! آوازة‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ و آﺋﻴﻦ ﺟﺪﻳﺪ وي درﻣﻴﺎن ﻫﻤﺔ ﻃﻮاﻳﻒ ﻗﺮﻳﺶ ﻇﻨﻴﻦ اﻓﻜﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ! ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﻧﺰد‬ ‫‪ -1‬ﺗﻔﺼﻴﻼت اﻳﻦ ﺗﺤﺮﻳﻢ اﻗﺘﺼﺎدي‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را از ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨـﺎري‪» ،‬ﺑـﺎب ﻧـﺰول اﻟﻨﺒـﻲ ﺑﻤﻜّـﺔ« ج ‪ ،1‬ص‬ ‫‪216‬؛ »ﺑﺎب ﺗﻘﺎﺳ‪‬ﻢ اﻟﻤﺸﺮﻛﻴﻦ ﻋﻠﻲاﻟﻨﺒﻲ«‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪548‬؛ زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪46‬؛ ﺳﻴﺮه اﺑﻦ ﻫﺸـﺎم‪،‬‬ ‫ج ‪ ،1‬ص ‪ 377-374 ،351-350‬و دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮔﺮدآوري ﻛﺮدهاﻳﻢ‪.‬‬

‫اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺑﺮوﻳﻢ‪ ،‬و از او ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺴﺮ ﺑﺮادرش ﺳﺨﺖ ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬و او را در اﺧﺘﻴﺎر‬ ‫ﻣﺎ ﺑﮕﺬارد! ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻫﻴﭻ اﻳﻤﻨﻲ ﻧﺪارﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺳﺮرﺷﺘﺔ ﻫﻤﺔ ﻛﺎرﻫﺎ را از دﺳﺖ‬ ‫ﻣﺎ ﺑﻴﺮون ﻧﮕﺮداﻧﻨﺪ! ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺧﻮف آن را دارﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺮﻣﺮد‬ ‫ﺑﻤﻴﺮد‪ ،‬و ﻣﺮدم ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﻌﺪي را ﺑﺎ وﻓﺎت وي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﻗﻮم ﻋﺮب ﻣﺎ را‬ ‫ﺳﺮزﻧﺶ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ :‬او را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد واﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ؛ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﻮﻳﺶ از دﻧﻴﺎ‬ ‫رﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺮ او دﺳﺖ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ!‬ ‫ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ‪ :‬ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ؛ ﺷﻴﺒﻪ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ؛ اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﻦ ﻫﺸﺎم؛ اﻣﻴﻪ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ؛‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﺣﺮب؛ ﺑﺎ ﻋﺪهاي دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺞ ﺗﻦ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺰد‬ ‫اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ رﻫﺴﭙﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي اﺑﺎﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺧﻮد ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻪ در ﻧﺰد ﻣﺎ ﭼﻪ‬ ‫ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺘﻲ دارﻳﺪ‪ .‬اﻳﻨﻚ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل و وﺿﻌﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ دﭼﺎر ﺷﺪهاﻳﺪ‪ ،‬و از‬ ‫ﺑﺎﺑﺖ وﻓﺎت ﺷﻤﺎ ﺗﺮس ﺗﻤﺎﻣﻲ وﺟﻮد ﻣﺎ را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻧﻴﻚ ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن‬ ‫ﻣﺎ و ﺑﺮادرزادة ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻣﻲﮔﺬرد‪ .‬وي را ﻧﺰد ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﻴﺪ‪ ،‬و از‬ ‫او ﺑﺮاي ﻣﺎ و از ﻣﺎ ﺑﺮاي او اﻟﺘﺰام ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ وي ﻛﺎري ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻛﺎري ﺑﻪ ﻛﺎر او ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ؛ او ﻣﺎ را و آﺋﻴﻦ ﻣﺎ را واﮔﺬارد‪ ،‬و ﻣﺎ او‬ ‫را و آﺋﻴﻦ او را واﮔﺬارﻳﻢ!‬ ‫اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ در ﭘﻲ ﺣﻀﺮتﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬آن ﺣﻀﺮت ﻧﺰد‬ ‫اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﭘﺴﺮ ﺑﺮادر ﻣﻦ‪ ،‬اﻳﻨﺎن اﺷﺮاف و ﺳﺮان ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺪ؛ در اﻳﻨﺠﺎ ﮔ‪‬ﺮدﻫﻢ آﻣﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ اﻣﺘﻴﺎزاﺗﻲ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬و اﻣﺘﻴﺎزاﺗﻲ از ﺗﻮ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ؛‬ ‫آﻧﮕﺎه ﺳﺨﻨﺎن ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ را ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن ﺑﺎزﮔﻔﺖ و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد آﻧﺎن را داﺋﺮ ﺑﺮ ﻋﺪم‬ ‫ﺗﻌﺮّض ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ﻋﺮﺿﻪ داﺷﺖ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﭘﺎﺳﺦ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺃﺭﺃﻳﺘﻢ ﺇﻥ ﺃﻋﻄﻴﺘﮑﻢ ﮐﻠﻤﺔ ﺗﮑﻠﻤﺘﻢ ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻣﻠﮑﺘﻢ‪ ،‬ﺎ ﺍﻟﻌﺮﺏ‪ ،‬ﻭﺩﺍﻧﺖ ﻟﮑﻢ ‪‬ﺎ ﺍﻟﻌﺠﻢ؟(‬

‫‪260‬‬ ‫»ﻧﻈﺮﺗﺎن در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﭼﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻛﻠﻤﻪاي را ﺑﺪﻫﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ آن ﻛﻠﻤﻪ‬ ‫را ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎن ﻋﺮب را زﻳﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬و ﻏﻴﺮﻋﺮب ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن ﺷﻤﺎ درآﻳﻨﺪ؟!«‬ ‫ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻦ از اﻳﻨﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ‬ ‫ﻛﻠﻤﻪ را ﺑﺮ زﺑﺎن آورﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻗﻮم ﻋﺮب ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن اﻳﺸﺎن ﮔﺮدن ﻧﻬﻨﺪ‪ ،‬و ﻏﻴﺮﻋﺮب ﻧﻴﺰ ﺑﻪ‬ ‫آﻧﺎن ﺟﺰﻳﻪ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ! و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اي ﻋﻤﻮي ﻣﻦ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ از ﻣﻦ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﺴﻮي ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺧﻴﺮﺷﺎن در آن اﺳﺖ دﻋﻮت ﻧﻜﻨﻢ؟! اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‬ ‫ﮔﻔﺖ ﺑﻪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰي آﻧﺎن را ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﻲ؟ آن ﺣﻀﺮت ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﻦ اﻳﺸﺎن را دﻋﻮت‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻢ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻛﻠﻤﻪ را ﺑﺮ زﺑﺎن آورﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﻤﻪ اﻗﻮام ﻋﺮب ﺳﺮ در ﺧﻂ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺸﺎن ﻧﻬﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻫﻤﺔ اﻗﻮام ﻋﺠﻢ ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺷﺮاف ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮﺟﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻴﺨﻜﻮب ﺷﺪﻧﺪ و‬ ‫ﺳﺮﮔﺮدان ﺷﺪﻧﺪ و در ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﺔ واﺣﺪهاي را ﻛﻪ ﺗﺎ اﻳﻦ اﻧﺪازه‬ ‫ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬رد ﻛﻨﻨﺪ؟! اﺑﻮﺟﻬﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬آن ﻛﻠﻤﻪ ﻛﺪام اﺳﺖ؟ ﺑﻪ ﺟﺎن ﭘﺪرت‬ ‫ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻳﻚ ﻛﻠﻤﻪ و ده ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﻮ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﻔﺖ! ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﻛﺮم‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬‫)ﺗﻘﻮﻟﻮﻥ‪ :‬ﻻﺍﻟﻪﺍﻻﺍﷲ‪ ،‬ﻭﲣﻠﻌﻮﻥ ﻣﺎ ﺗﻌﺒﺪﻭﻥ ﻣﻦ ﺩﻭﻧﻪ(‪.‬‬ ‫»ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ :‬ﻻاﻟﻪاﻻاﷲ‪ ،‬و ﻫﻤﻪ ﺑﺘﺎن و ﻣﻌﺒﻮدان ﻧﺎروا را از ﻣﻘﺎم ﻣﻌﺒﻮدﻳﺖ ﺧﻠﻊ‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ‪«.‬‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن دﺳﺖ زدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ‪ -‬اي ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‪ -‬ﻛﻪ ﻫﻤﺔ آن ﺧﺪاﻳﺎن را‬ ‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ ﻛﻨﻲ؟! ﻛﺎر ﻋﺠﻴﺒﻲ را آﻏﺎز ﻛﺮدهاي! آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺮد ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ‬ ‫داد‪ .‬راه ﺧﻮد را ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻫﻤﺎن دﻳﻦ ﭘﺪراﻧﺘﺎن ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ‬

‫ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ و او ﺣﻜﻢ ﻛﻨﺪ! ﺳﭙﺲ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آﻳﺎت آﻏﺎزﻳﻦ ﺳﻮرة ﺻﺎد در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ اﻓﺮاد ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻕ * ﹶﻛ ‪‬ﻢ ﹶﺃ ‪‬ﻫ ﹶﻠ ﹾﻜﻨ‪‬ﺎ ﻣ‪‬ﻦ ﹶﻗ ‪‬ﺒ ‪‬ﻠﻬﹺﻢ‬ ‫ﺹ ﻭ‪‬ﺍﹾﻟ ﹸﻘﺮ‪‬ﺁ ‪‬ﻥ ﺫ‪‬ﻱ ﺍﻟﺬﱢ ﹾﻛ ﹺﺮ * ‪‬ﺑ ﹺﻞ ﺍﻟﱠ ‪‬ﺬﻳ ‪‬ﻦ ﹶﻛ ﹶﻔﺮ‪‬ﻭﺍ ﻓ‪‬ﻲ ‪‬ﻋﺰ‪ ‬ﺓ ‪‬ﻭ ‪‬ﺷﻘﹶﺎ ﹴ‬ ‫ﺠﺒ‪‬ﻮﺍ ﺃﹶﻥ ﺟ‪‬ﺎﺀﻫ‪‬ﻢ ﻣ‪‬ﻨ ‪‬ﺬ ‪‬ﺭ ﻣ‪ ‬ﻨ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ‪‬ﻭﻗﹶﺎ ﹶﻝ ﺍﹾﻟﻜﹶﺎ ‪‬ﻓﺮ‪‬ﻭ ﹶﻥ ‪‬ﻫﺬﹶﺍ‬ ‫ﺹ * ‪‬ﻭ ‪‬ﻋ ﹺ‬ ‫ﲔ ‪‬ﻣﻨ‪‬ﺎ ﹴ‬ ‫ﺕ ‪‬ﺣ ‪‬‬ ‫ﻣ‪‬ﻦ ﹶﻗ ‪‬ﺮ ‪‬ﻥ ﹶﻓﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﺩﻭ‪‬ﺍ ‪‬ﻭﻟﹶﺎ ‪‬‬ ‫ﺏ * ﻭ‪‬ﺍﻧ ﹶﻄ ﹶﻠ ‪‬ﻖ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ﹶﻠﹸﺄ ‪‬ﻣ ‪‬ﻨ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ‬ ‫ﺸ ‪‬ﻲ ٌﺀ ‪‬ﻋﺠ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫ﺏ * ﺃﹶ ‪‬ﺟ ‪‬ﻌ ﹶﻞ ﺍﻟﹾﺂ‪‬ﻟ ‪‬ﻬ ﹶﺔ ﹺﺇﻟﹶﻬﹰﺎ ﻭ‪‬ﺍﺣ‪‬ﺪﹰﺍ ﹺﺇﻥﱠ ‪‬ﻫﺬﹶﺍ ﹶﻟ ‪‬‬ ‫ﺳ‪‬ﺎ ‪‬ﺣ ‪‬ﺮ ﹶﻛﺬﱠﺍ ‪‬‬ ‫ﺸ ‪‬ﻲ ٌﺀ ‪‬ﻳﺮ‪‬ﺍ ‪‬ﺩ * ﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﺳ ‪‬ﻤ ‪‬ﻌﻨ‪‬ﺎ ﹺﺑ ‪‬ﻬﺬﹶﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤﻠﱠ ‪‬ﺔ ﺍﻟﹾﺂ ‪‬ﺧ ‪‬ﺮ ‪‬ﺓ‬ ‫ﺻﹺﺒﺮ‪‬ﻭﺍ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ﺁ‪‬ﻟ ‪‬ﻬ‪‬ﺘ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﹺﺇﻥﱠ ‪‬ﻫﺬﹶﺍ ﹶﻟ ‪‬‬ ‫ﹶﺃ ‪‬ﻥ ﺍ ‪‬ﻣﺸ‪‬ﻮﺍ ﻭ‪‬ﺍ ‪‬‬

‫ﹺﺇ ﹾﻥ ‪‬ﻫﺬﹶﺍ ﹺﺇﻟﱠﺎ ﺍ ‪‬ﺧ‪‬ﺘﻠﹶﺎﻕٌ﴾‪.١‬‬

‫»ﺻﺎد‪ .‬ﺑﻪ ﻗﺮآن ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻫﺮ داﻧﺶ و آﮔﺎﻫﻲ ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎﻓﺮاناﻧﺪ ﻛﻪ در‬ ‫ﻛﺎم ﺧﻮدﺑﻴﻨﻲ و اﺧﺘﻼف ﻓﺮورﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر اﻗﻮاﻣﻲ را ﻛﻪ ﻫﻼك‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬و آﻧﺎن ﻓﺮﻳﺎد ﺑﺮآوردﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ روي راهﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ! و ﺑﻪ‬ ‫ﺷﮕﻔﺖ آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا ﻳﻜﻲ از ﻣﻴﺎن اﻳﺸﺎن ﺑﻪ اﻧﺬار ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ اﺳﺖ؛ و ﻛﺎﻓﺮان‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﺟﺎدوﮔﺮي دروﻏﮕﻮﺳﺖ! آﻳﺎ آﻧﻬﻤﻪ ﺧﺪاﻳﺎن را ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ‬ ‫ﻳﻚ ﺧﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ؟ اﻳﻦ ﭼﻴﺰي ﺳﺨﺖ ﺷﮕﻔﺖآور اﺳﺖ! ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ را ﺳﺎﻟﻴﺎن ﺳﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺸﻨﻴﺪهاﻳﻢ؛ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ ﻳﻚ ﺑﺪﻋﺖ‬ ‫ﻧﻮﻇﻬﻮر!«‬

‫‪2‬‬

‫ﻋﺎﻡ ﺍﻟﺤﺰﻥ )ﻭﻓﺎﺕ ﺍﺑﻮﻃﺎﻟﺐ(‬ ‫ﺑﻴﻤﺎري اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺷﺪت ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬و ﻃﻮﻟﻲ ﻧﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ وي از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪،‬‬ ‫وﻓﺎت اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ در ﻣﺎه رﺟﺐ ﺳﺎل دﻫﻢ ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬ﺷﺶ ﻣﺎه ﭘﺲ از ﺑﻴﺮون آﻣﺪن از ﺷ‪‬ﻌﺐ‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره ص‪ ،‬آﻳﻪ ‪.7-1‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪،‬ج ‪ ،1‬ص ‪419-417‬؛ ﻧﻴﺰ ﻧـﻚ‪ :‬ﺳـﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣـﺬي‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪ ،341‬ح ‪3232‬؛ ﻣﺴـﻨﺪ اﺑـﻲ‬ ‫ﻳﻌﻠﻲ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪ ،456‬ح ‪2583‬؛ اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي ﻧﻴﺰ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن را آورده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪262‬‬ ‫روي داد‪ 1 .‬ﺑﻌﻀﻲ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ وي در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﻫﻤﺎن ﺳﺎل‪ ،‬ﺳﻪ روز ﭘﻴﺶ از‬ ‫وﻓﺎت ﺧﺪﻳﺠﻪ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬از دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻭﻓﺎﺕ ﺣﻀﺮﺕ ﺧﺪﻳﺠﻪ‬ ‫ﺣﺪود دو ﻣﺎه‪ ،‬ﻳﺎ ﺳﻪ روز ﭘﺲ از وﻓﺎت اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪ -‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﺧﺘﻼف اﻗﻮال‪ -‬اُم‪‬اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ‬ ‫ﺧﺪﻳﺠﺔ ﻛُﺒﺮي ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﻧﻴﺰ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ .‬وﻓﺎت وي در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺳﺎل دﻫﻢ‬ ‫ﺑﻌﺜﺖ روي داد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﻳﻦ رواﻳﺖ‪ ،‬ﺷﺼﺖ و ﺳﻪ ﺳﺎل‬ ‫داﺷﺖ‪ ،‬و رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم وﻓﺎت ﻫﻤﺴﺮﺷﺎن ﺧﺪﻳﺠﻪ ‪-‬‬ ‫رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ﺧﺪﻳﺠﺔ ﻛﺒﺮي از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ارزاﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻚ ر‪‬ﺑﻊ ﻗﺮن ﺧﺪﻳﺠﻪ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬در ﻛﻨﺎر آن‬ ‫ﺣﻀﺮت ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﮕﺮاﻧﻲ و ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ ﻫﻤﺪم اﻳﺸﺎن ﺑﻮد؛ و در ﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪،‬‬ ‫ﻳﺎر و ﻳﺎور و ﻫﻤﺮاه اﻳﺸﺎن ﺑﻮد؛ و در راﺳﺘﺎي ﮔﺴﺘﺮش دﻋﻮت و اداي رﺳﺎﻟﺖ ﺑﻪ آن‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻣﺪد ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و در ﺻﺤﻨﻪﻫﺎي ﺗﻠﺦ ﻣﺒﺎرزه و ﺟﻬﺎد ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﻧﺪﻳﻢ و دﻣﺴﺎز‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬و ﺟﺎن و ﻣﺎل ﺧﻮﻳﺶ را در ﻃﺒﻖ اﺧﻼص ﭘﻴﺶ روي آن ﺣﻀﺮت ﻗﺮار داده ﺑﻮد‪.‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬درﺑﺎرة ﺣﻀﺮت ﺧﺪﻳﺠﻪ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﺴﻴﺮة‪ ،‬ص ‪.111‬‬ ‫‪ -2‬اﺑﻦ ﺟﻮزي در ﺗﻠﻘﻴﺢ )ص ‪ ،(7‬ﺑﺮ وﻓﺎت ﺣﻀﺮت ﺧﺪﻳﺠﻪ –رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﺎ‪ -‬در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺳـﺎل ﻣـﺬﻛﻮر‬ ‫ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫)ﺁﻣﻨﺖ ﰊ ﺣﲔ ﮐﻔﺮ ﰊ ﺍﻟﻨﺎﺱ؛ ﻭ ﺻﺪﻗﺘﲏ ﺣﲔ ﮐﺬﺑﲏ ﺍﻟﻨﺎﺱ‪ ،‬ﻭﺃﺷﺮﮐﺘﲏ ﰲ ﻣﺎﳍﺎ ﺣﲔ‬

‫ﺣﺮﻣﲏ ﺍﻟﻨﺎﺱ‪ ،‬ﻭ ﺭﺯﻗﲏ ﺍﷲ ﻭﻟﺪﻫﺎ ﻭﺣﺮﻡ ﻭﻟﺪ ﻏﲑﻫﺎ(‬

‫‪١‬‬

‫»وي ﺑﻪ ﻣﻦ اﻳﻤﺎن آورد‪ ،‬آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻣﻦ ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﻣﺮا ﺗﺼﺪﻳﻖ‬ ‫ﻛﺮد‪ ،‬آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﺮا ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮا ﺷﺮﻳﻚ داراﻳﻲ ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﺮا ﻣﺤﺮوم ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ؛ و ﺧﺪاوﻧﺪ از وي‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻲ روزي ﻛﺮد؛ اﻣﺎ از ﻫﻤﺴﺮان دﻳﮕﺮم ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮزﻧﺪي ﻧﺪاد‪«.‬‬ ‫* در ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ از اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﺮ ﻧﺒﻲاﻛﺮم‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ‪ ،‬اﻳﻦ ﺧﺪﻳﺠﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ دارد‬‫ﻣﻲآﻳﺪ! ﻇﺮﻓﻲ در دﺳﺖ دارد ﻛﻪ در آن ﻧﺎن ﺧﻮرش اﺳﺖ‪ -‬ﻳﺎ ﻏﺬاﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ‪ :‬ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺗﻮ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺳﻼم ﺧﺪاي ﺧﺪﻳﺠﻪ را ﺑﻪ وي ﺑﺮﺳﺎن و ﺑﻪ او ﺑﺸﺎرت‬ ‫ﺑﺪه ﻛﻪ در ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺎﻧﻪاي از ﻧﻲ ﺑﺮاي او ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬اﺛﺮي‬ ‫از ﺧﺴﺘﮕﻲ و ﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ!‬

‫‪2‬‬

‫ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻏﻢ ﻭ ﺍﻧﺪﻭﻩ‬ ‫اﻳﻦ دو ﺣﺎدﺛﺔ دردﻧﺎك‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﺔ ﭼﻨﺪ روز‪ ،‬اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ .‬ﺳﻴﻞ ﻏﻢ و اﻧﺪوه ﺑﻪ ﻗﻠﺐ‬ ‫ﻣﺒﺎرك ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪ‪ .‬از آن ﭘﺲ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و ﭘﻴﺎﭘﻲ‬ ‫رﻧﺠﻬﺎ و ﻣﺼﻴﺒﺖﻫﺎ از ﺳﻮي ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪ آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ اﻳﺸﺎن روي آورد‪ .‬ﭘﺲ از‬ ‫وﻓﺎت اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﺮ ﮔﺴﺘﺎﺧﻲ ﺧﻮﻳﺶ اﻓﺰودﻧﺪ‪ ،‬و آﺷﻜﺎرا ﺑﻪ ﺷﻜﻨﺠﻪ و آزار آن‬ ‫ﺣﻀﺮت ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻏﻢ و اﻧﺪوه از در و دﻳﻮار ﺑﺮ آن ﺣﻀﺮت ﻣﻲﺑﺎرﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ‬ ‫ﺑﺎﻻﺧﺮه از ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻗﻄﻊ اﻣﻴﺪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و راﻫﻲ ﻃﺎﺋﻒ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪان اﻣﻴﺪ ﻛﻪ اﻫﻞ ﻃﺎﺋﻒ‬

‫‪ -1‬اﻳﻦ رواﻳﺎت را اﻣﺎم اﺣﻤﺪﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ در ﻣﺴﻨﺪ ﺧﻮﻳﺶ آورده اﺳﺖ‪ :‬ج ‪ ،6‬ص ‪.118‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪» ،‬ﺑﺎب ﺗﺰوﻳﺞ اﻟﻨﺒﻲ ﺧﺪﻳﺠﺔ و ﻓﻀﻠﻬﺎ« ج ‪ ،1‬ص ‪.539‬‬

‫‪264‬‬ ‫دﻋﻮت اﻳﺸﺎن را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﭘﻨﺎه ﺑﺪﻫﻨﺪ و از اﻳﺸﺎن ﺣﻤﺎﻳﺖ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺧﻮدﺷﺎن اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻛﺴﻲ را‬ ‫ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن را ﭘﻨﺎه ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ؛ ﺣﺘّﻲ آن ﺣﻀﺮت را ﺳﺨﺖ آزار‬ ‫دادﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻼﻫﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ آن ﺣﻀﺮت آوردﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﭼﻨﺎن ﻧﻜﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻮازات اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻠﻄﻪ و ﻓﺸﺎر و ﺷﻜﻨﺠﻪ و آزار اﻫﻞ ﻣﻜّﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﺨﺘﮕﻴﺮي آﻧﺎن ﺑﺮ ﻳﺎران آن ﺣﻀﺮت ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬و ﻛﺎر‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪ‪‬ﻳﻖ‪ ،‬دوﺳﺖ ﺻﻤﻴﻤﻲ و دﻳﺮﻳﻨﺔ آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﻫﺠﺮت از ﻣﻜّﻪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺧﻮد را ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻫﺠﺮت ﺑﻪ‬ ‫ﺪ‪ُ ‬ﻏﻨّﻪ ﺑﻪ او اﻣﺎن داد‪ ،‬و او را‬ ‫ﺣﺒﺸﻪ از ﻣﻜّﻪ ﺑﻴﺮون ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ‪‬ﺑﺮْكاﻟﻐ‪‬ﻤﺎد رﺳﻴﺪ؛ اﻣ‪‬ﺎ اﺑﻦ اﻟ ّ‬ ‫در ﭘﻨﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫* اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ از اﻳﻦ ﺟﻬﺎن رﺧﺖ ﺑﺮﺑﺴﺖ‪ ،‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﺑﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آزارﻫﺎﻳﻲ را واداﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ در زﻣﺎن ﺣﻴﺎت‬ ‫اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺣﺘّﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ اﻧﺪﻳﺸﺔ آن را در ﺳﺮ ﺑﭙﺮوراﻧﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘّﻲ ﻳﻜﺒﺎر‪ ،‬ﻣﺮدي ﻧﺎﺑﺨﺮد‬ ‫از ﺳﻔﻴﻬﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﺳﺮ راه را ﺑﺮ آن ﺣﻀﺮت ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺸﺘﻲ ﺧﺎك ﺑﺮ ﺳﺮ آن ﺣﻀﺮت‬ ‫رﻳﺨﺖ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل ﻛﻪ ﺳﺮ ﻣﺒﺎرﻛﺸﺎن ﺧﺎكآوﻟﺪ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از دﺧﺘﺮان آن ﺣﻀﺮت از ﺟﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﻪ ﺳﻮي‬ ‫اﻳﺸﺎن آﻣﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻮﻫﺎي ﺳﺮ آن ﺣﻀﺮت ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮﻳﺴﺖ؛ اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ او ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﻻ ﺗﺒﮑﻲ ﻳﺎ ﺑﻨﻴﺔ‪ ،‬ﻓﺈﻥ ﺍﷲ ﻣﺎﻧﻊ ﺃﺑﺎﮎ(‬ ‫»دﺧﺘﺮﻛﻢ‪ ،‬ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻜﻦ؛ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺪرت را ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد!«‬ ‫‪ -1‬اﻳﻦ داﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻃﻮل و ﺗﻔﺼﻴﻞ آن‪ ،‬در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪553 ،552‬؛ و ﺳﻴﺮه اﺑﻦ ﻫﺸـﺎم‪ ،‬ج‬ ‫‪ ،1‬ص ‪ 374 ،372‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫و ﻧﻴﺰ‪ ،‬در ﻫﻤﺎن اﺛﻨﺎ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻣﺎ ﻧﺎﻟﺖ ﻣﲏ ﻗﺮﻳﺶ ﺷﻴﺌﺎ ﺃﮐﺮﻫﻪ ﺣﱴ ﻣﺎﺕ ﺍﺑﻮﻃﺎﻟﺐ(‬

‫‪١‬‬

‫»ﻗﺮﻳﺶ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎ ﻣﻦ رﻓﺘﺎري ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮا ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ!«‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﻴﻦ رﻧﺞﻫﺎ و اﻧﺪوهﻫﺎي ﭘﻴﺎﭘﻲ ﻛﻪ در ﺳﺎل دﻫﻢ ﺑﻌﺜﺖ ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬روي آور ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺎل را »ﻋﺎم اﻟﺤﺰن« ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ اﻳﻦ‬ ‫ﻧﺎم و ﻋﻨﻮان در ﺳﻴﺮة ﻧﺒﻮي و ﺗﺎرﻳﺦ آن روزﮔﺎر ﺷﻬﺮت ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺍﺯﺩﻭﺍﺝ ﺑﺎ ﺳﻮﺩﻩ‬ ‫در ﻣﺎه ﺷﻮال ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺎل دﻫﻢ ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ ﺳﻮدة ﺑﻨﺖ زﻣﻌﻪ‪ -‬ﻛﻪ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﻳﺮﻳﻦ ﺑﻮد‪ ،‬و در ﻫﺠﺮت دوم ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ‬ ‫در ﺷﻤﺎر ﻣﻬﺎﺟﺮان ﺑﻮد‪ -‬ازدواج ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﻮﻫﺮ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺳﻮده‪ ،‬ﺳﻜﺮان ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫او ﻧﻴﺰ اﺳﻼم آورده ﺑﻮد‪ ،‬و ﻫﻤﺮاه وي ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ ﻫﺠﺮت ﻛﺮد‪ ،‬و در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺣﺒﺸﻪ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﭘﺲ از ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ ﻣﻜّﻪ‪ ،‬از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺘﻦ ﻋﺪ‪‬ه وﻓﺎت‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از وي ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و او را ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮي ﺧﻮﻳﺶ درآوردﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻮده ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ زﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺲ از وﻓﺎت ﺧﺪﻳﺠﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮي آن ﺣﻀﺮت درآﻣﺪ‪ ،‬و‬ ‫در ﺳﻨﻮات اﺧﻴﺮِ ﻫﻤﺴﺮياش‪ ،‬ﻧﻮﺑﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ )رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﺎ( ﺑﺨﺸﻴﺪ ‪.2‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮه اﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.416‬‬ ‫‪ -2‬ﺗﻠﻘﻴﺢ ﻓﻬﻮم اﻫﻞ اﻻﺛﺮ‪ ،‬ص ‪.10‬‬

‫‪266‬‬ ‫ﻋﻮﺍﻣﻞ ﺷﮑﻴﺒﺎﻳﻲ ﻭ ﭘﺎﻳﺪﺍﺭﻱ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ‬ ‫وﻗﺘﻲ اﻧﺴﺎن اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪ در راﺳﺘﺎي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﭘﻴﮕﻴﺮي روﻧﺪ ﺳﻴﺮة ﻧﺒﻮي ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ‬ ‫ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬اﻧﮕﺸﺖ ﺣﻴﺮت ﺑﻪ دﻫﺎن ﻣﻲﮔﺰد؛ و ﺧﺮد ورزان ﺟﻬﺎن از ﻫﺮ ﺳﻮي‪ ،‬زﺑﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻲﮔﺸﺎﻳﻨﺪ؛ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻋﻮاﻣﻞ و ﻣﻮﺟﺒﺎﺗﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻏﺎﻳﻪاﻟﻘﺼﻮاي‬ ‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ رﺳﺎﻧﻴﺪه اﺳﺖ؟! و اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ آزارﻫﺎ و‬ ‫ﺷﻜﻨﺠﻪﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و زﻳﺮ اﻳﻦ ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ ﺗﺎب آوردﻧﺪ؟ ﻛﻪ‬ ‫اﻣﺮوزه وﻗﺘﻲ ﺧﺒﺮ آن را ﻣﻲﺷﻨﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺪﻧﻤﺎن ﻣﻲﻟﺮزد‪ ،‬و ﻗﻠﺒﻤﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ از ﻗﻔﺴﺔ ﺳﻴﻨﻪ‬ ‫ﺧﺎرج ﺷﻮد؟! ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ذﻫﻨﻴﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﭘﺮﺳﺶ ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺮآﻧﻴﻢ ﻛﻪ در ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ و ﻣﻮﺟﺒﺎت‪ ،‬اﺷﺎرهاي ﺳﺎده و ﮔﺬرا داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪:‬‬ ‫‪ (1‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا‪ :‬ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻲ ﻣﻘﺎوﻣﺖ و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ‪ ،‬اوﻻً و ﺑﺎﻟﺬّات‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاي‬ ‫ﻳﻜﺘﺎ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺷﻨﺎﺧﺖ آو‪ ،‬آﻧﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ و ﺷﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎور و اﻳﻤﺎن ﻗﻄﻌﻲ و ﺗﺰﻟﺰلﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‪،‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ در دل اﻧﺴﺎن ﺟﺎي ﮔﻴﺮد‪ ،‬دل را ﻫﻢ وزن ﻛﻮﻫﻬﺎ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻗﻠﺒﻲ دﻳﮕﺮ از ﺟﺎي ﺧﻮد ﺗﻜﺎن ﻧﻤﻲﺧﻮرد‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻳﻤﺎﻧﻲ اﺳﺘﻮار‪ ،‬و ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻳﻘﻴﻨﻲ ﻗﻄﻌﻲ دارد‪ ،‬ﻫﻤﺔ دﺷﻮاريﻫﺎ و ﺳﺨﺘﻲﻫﺎي دﻧﻴﺎ را‪ ،‬در ﻛﻨﺎر اﻳﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ دارد‪،‬‬ ‫ﻋﻠﻔﻬﺎي ﻫﺮزهاي ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ روي ﺳﻴﻞ ﺑﻨﻴﺎنﻛﻨﻲ ﻛﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺳﺪ‪‬ﻫﺎي ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻪ‬ ‫را ﺑﺸﻜﻨﺪ‪ ،‬و ﻗﻠﻌﻪﻫﺎي ﻣﺤﻜﻢ را درﻫﻢ ﺧﺮد ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮاز آﻣﺪهاﻧﺪ! اﻧﺴﺎن ﺑﺎ اﻳﻤﺎن‪ ،‬در‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ و ﺣﻼوت اﻳﻤﺎن‪ ،‬و ﺷﺎداﺑﻲ ﻣﻌﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ ﻳﻘﻴﻦ‪ ،‬ﻛﻪ از آن‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭽﻴﻚ از آن دﺷﻮاريﻫﺎ و ﮔﺮﻓﺘﺎريﻫﺎ اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻧﻤﻲدﻫﺪ؛‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﺑﻴﺎن ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺽ﴾‪.١‬‬ ‫ﺚ ﻓ‪‬ﻲ ﺍ َﻷ ‪‬ﺭ ﹺ‬ ‫ﺱ ﹶﻓ‪‬ﻴ ‪‬ﻤ ﹸﻜ ﹸ‬ ‫ﺐ ‪‬ﺟﻔﹶﺎﺀ ‪‬ﻭﹶﺃﻣ‪‬ﺎ ﻣ‪‬ﺎ ﻳ‪‬ﻨ ﹶﻔ ‪‬ﻊ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫﴿ﹶﺃﻣ‪‬ﺎ ﺍﻟﺰ‪‬ﺑ ‪‬ﺪ ﹶﻓ‪‬ﻴ ﹾﺬ ‪‬ﻫ ‪‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره رﻋﺪ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.17‬‬

‫از اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺒﺎت و ﻋﻮاﻣﻞ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺄت ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺪاري‬ ‫و ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ اﻫﻞ اﻳﻤﺎن ﻣﻲاﻓﺰاﻳﻨﺪ؛ از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫‪ (2‬رﻫﺒﺮي دلاﻧﮕﻴﺰ‪ :‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻛﻪ رﻫﺒﺮ ﺑﺰرگ اﻣﺖ اﺳﻼم‪،‬‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ رﻫﺒﺮ ﺑﺰرگ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺟﻬﺎن ﺑﺸﺮﻳﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﭼﻨﺎن ﺧﻮي ﺧﻮش‪ ،‬و ﺧﻠﻖ ﻧﺎزﻧﻴﻦ‪ ،‬و‬ ‫ﻛﻤﺎل ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت واﻻ‪ ،‬و ﺳﺮ و وﺿﻊ آراﺳﺘﻪاي ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺔ‬ ‫دلﻫﺎ ﺑﺴﻮي آن ﺣﻀﺮت ﺟﺬب ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﺔ ﺟﺎﻧﻬﺎ در آﺗﺶ اﺷﺘﻴﺎق ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺷﺪن‬ ‫در آﺳﺘﺎﻧﺔ آن ﺣﻀﺮت ﻣﻲﺳﻮﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻬﺮة ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از‬ ‫ﻛﻤﺎﻻت اﻧﺴﺎﻧﻲ و زﻳﺒﺎﻳﻲﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي و روﺣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﺒﻮب ﻫﻤﮕﺎن ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺪازهاي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻓﺮد دﻳﮕﺮ ﺑﺸﺮ روزي ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﻣﺘﺎﻧﺖ و ﺷﺮاﻓﺖ و‬ ‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻣﺘﻴﺎزات و ﻓﻀﺎﺋﻞ و ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺑﺮﻓﺮاز ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻗﻠّﻪ ﺟﺎي داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫از ﻧﻈﺮ ﻋﻔﺖ و اﻣﺎﻧﺖ و ﺻﺪاﻗﺖ‪ ،‬و ﻫﺮ وﻳﮋﮔﻲ ﻧﻴﻚ دﻳﮕﺮ‪ ،‬داراي ﻣﻘﺎم و درﺟﻪاي‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ دﺷﻤﻨﺎن آن ﺣﻀﺮت در آن ﺷﻚ‪ ‬و ﺗﺮدﻳﺪي ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ؛ دﻳﮕﺮ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ‬ ‫دوﺳﺘﺎن و ﻫﻤﺮاﻫﺎن اﻳﺸﺎن‪ .‬دوﺳﺖ و دﺷﻤﻦ در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﺮﮔﺎه اﻳﺸﺎن ﺳﺨﻨﻲ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ درﺳﺘﻲ و راﺳﺘﻲ آن ﻳﻘﻴﻦ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻚ ﺑﺎر‪ ،‬ﺳﻪ ﺗﻦ از ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻳﻜﺠﺎ ﮔﺮد آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ ﻳﻚ‪ -‬ﺑﻪ ﺧﻴﺎل ﺧﻮدﺷﺎن_‬ ‫دور از ﭼﺸﻢ آن دو ﺗﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺘﻤﺎع ﻗﺮآن ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻃﻮﻟﻲ ﻧﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ‬ ‫رازﺷﺎن آﺷﻜﺎر ﺷﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن از اﺑﻮﺟﻬﻞ‪ -‬ﻛﻪ ﺧﻮد ﻳﻜﻲ از آن ﺳﻪ ﺗﻦ ﺑﻮد‪-‬‬ ‫ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﻧﻈﺮت راﺟﻊ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ از ﻣﺤﻤﺪ ﺷﻨﻴﺪي ﭼﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﺷﻨﻴﺪم؟! ﻣﺎ ﺑﺎ ﺑﻨﻲ‬ ‫ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف ﺑﺮ ﺳﺮ ﺟﺎه و ﻣﻘﺎم ﻫﻤﻮاره ﻧﺰاع داﺷﺘﻪاﻳﻢ‪ .‬آﻧﺎن اﻃﻌﺎم ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ اﻃﻌﺎم‬ ‫ﻛﺮدﻳﻢ؛ آﻧﺎن ﻏﺮاﻣﺖﻫﺎي اﻳﻦ و آن را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ؛ ﺑﺬل و‬ ‫ﺑﺨﺸﺶ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺬل و ﺑﺨﺸﺶ ﻛﺮدﻳﻢ؛ ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ دوﺷﺎدوش ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻗﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دو اﺳﺐ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪه در ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ و ﺷﺮطﺑﻨﺪي‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮازات ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬

‫‪268‬‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺎﺧﺖ درآﻣﺪﻳﻢ؛ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي دارﻳﻢ ﻛﻪ از آﺳﻤﺎن ﺑﻪ او وﺣﻲ ﻣﻲرﺳﺪ! اﻳﻦ‬ ‫ﻳﻚ اﻣﺘﻴﺎز را دﻳﮕﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﻴﺎورﻳﻢ؟ ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ او اﻳﻤﺎن‬ ‫ﻧﻤﻲآورﻳﻢ‪ ،‬و او را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ!‬

‫‪1‬‬

‫اﺑﻮﺟﻬﻞ ﻫﻤﻮاره ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺷﺨﺺ ﺗﻮ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻓﻘﻂ آﻧﭽﻪ‬ ‫را ﻛﻪ ﺗﻮ آوردهاي ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ! ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ -‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ‪ -‬اﻳﻦ آﻳﺔ‬ ‫ﺷﺮﻳﻔﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﺕ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ‬ ‫ﲔ ﺑﹺﺂﻳ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫ﻚ ‪‬ﻭﹶﻟ ‪‬ﻜﻦ‪ ‬ﺍﻟﻈﱠﺎ‪‬ﻟ ‪‬ﻤ ‪‬‬ ‫ﻚ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻱ ‪‬ﻳﻘﹸﻮﻟﹸﻮ ﹶﻥ ﹶﻓﹺﺈﻧ‪ ‬ﻬ ‪‬ﻢ ﹶﻻ ‪‬ﻳ ﹶﻜﺬﱢﺑ‪‬ﻮ‪‬ﻧ ‪‬‬ ‫ﺤ ‪‬ﺰ‪‬ﻧ ‪‬‬ ‫﴿ ﹶﻗ ‪‬ﺪ ‪‬ﻧ ‪‬ﻌ ﹶﻠ ‪‬ﻢ ﹺﺇﻧ‪ ‬ﻪ ﹶﻟ‪‬ﻴ ‪‬‬

‫ﺤﺪ‪‬ﻭﻥﹶ﴾‪.٢‬‬ ‫ﺠ‪‬‬ ‫‪‬ﻳ ‪‬‬

‫»اﻳﻨﺎن ﺷﺨﺺ ﺗﻮ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﺳﺘﻢ ﭘﻴﺸﮕﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ آﻳﺎت‬ ‫اﻟﻬﻲ اﻧﻜﺎر و ﺟﺤﻮد ﻣﻲورزﻧﺪ«‪.3‬‬ ‫روزي‪ ،‬ﺳﻪ ﺑﺎر ﭘﻴﺎﭘﻲ‪ ،‬ﻛﻔّﺎر ﻣﻜّﻪ آن ﺣﻀﺮت را آزار دادﻧﺪ؛ در ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺳﻮم‪ ،‬آن‬ ‫ﺣﻀﺮت ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﻳﺎ ﻣﻌﺸﺮ ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﺟﺌﺘﮑﻢ ﺑﺎﻟﺬﺑﺢ(‪.‬‬

‫»اي ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن‪ ،‬ﻣﺮگ را ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آورده ام«‪.4‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.316‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره اﻧﻌﺎم‪ ،‬آﻳﻪ ‪.33‬‬ ‫‪ -3‬ﺗﺮﻣﺬي اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را در ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ در ﺳﻮره اﻧﻌﺎم آورده اﺳﺖ‪ :‬ج ‪ ،5‬ص ‪ ،243‬ح ‪.3064‬‬ ‫‪4‬‬

‫در اﻳﻨﺠﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻗﺮﻳﺸـﻴﺎن ﻇـﺎﻟﻢ و ﺳـﺘﻤﮕﺮ را ﺗﻬﺪﻳـﺪ ﻛـﺮده‪ ،‬ﺑـﺪاﻧﻬﺎ‬ ‫ﮔﻮﺷﺰد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ روزي ﺳﺰاي اﻳﻦ ﺳﺘﻤﻬﺎ و آزارﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺣﻖ ﻣﺆﻣﻨﺎن روا ﻣـﻲ دارﻧـﺪ را‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ دﻳﺪ‪ ...‬ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻣﺤﺘﺮم ﮔﻮﻳﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﺸﺪه ﻓﺮﻣﻮدة آﻧﺤﻀﺮت ‪-‬ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﺪﻳﻨﺼﻮرت ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ‪» :‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺮﻳﺶ! ﻣﻦ ﺑﻪ آﻫﻨـﮓ ﻗﺮﺑـﺎﻧﻲ ﺷـﺪن‬ ‫ﺑﺴﻮي ﺷﻤﺎ آﻣﺪه ام!«‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺳﺨﻦ آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ اﻧﺪازهاي در ﻋ‪‬ﻤﻖ ﺟﺎن آﻧﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺣﺘﻲ‬ ‫ﺳﺮﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦ دﺷﻤﻨﺎن اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻋﺒﺎرات و ﺗﻌﺒﻴﺮاﺗﻲ ﻛﻪ در ﺗﻮان داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﺻﺪد دﻟﺠﻮﻳﻲ آن ﺣﻀﺮت ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫روزي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺠﺪه‪ ،‬ﺷﻜﻤﺒﺔ ﺷﺘﺮ ﺑﺮ ﮔُﺮده آن ﺣﻀﺮت اﻓﻜﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬واﻳﺸﺎن‬ ‫ﻧﻔﺮﻳﻨﺸﺎن ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺧﻨﺪه از ﻟﺒﺎن ﻣﺸﺮﻛﺎن رﺧﺖ ﺑﺮﺑﺴﺖ‪ ،‬و ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ و ﻫﺮاس ﺳﺮاﺳﺮ‬ ‫وﺟﻮدﺷﺎن را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﻳﻘﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻼﻛﺘﺸﺎن ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋ‪‬ﺘﺒﻪ ﺑﻦ اﺑﻲﻟﻬﺐ را ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬وي ﻧﻴﺰ ﻳﻘﻴﻦ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻪ زودﺗﺮ اﺛﺮ ﻧﻔﺮﻳﻦ‬ ‫آن ﺣﻀﺮت را ﺧﻮاﻫﺪ دﻳﺪ؛ ﺗﺎ آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ آن ﺷﻴﺮ درﻧﺪه را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد در ﻣﻜﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮا در اﻳﻨﺠﺎ ﻛﺸﺖ!‬ ‫ﺧﻠَﻒ آن ﺣﻀﺮت را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اُﺑﻲﺑﻦ َ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﺑﻪ او ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺃﻧﺎ ﺃﻗﺘﻠﮏ ﺇﻥ ﺷﺎﺀﺍﷲ(‪.‬‬ ‫»اﻧﺸﺎءاﷲ ﻣﻦ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﻲرﺳﺎﻧﻢ!«‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ اُﺣ‪‬ﺪ‪ ،‬آن ﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﺳﺮﻧﻴﺰه ﺑﻪ ﮔﺮدن وي اﺷﺎره ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺑﺎ آﻧﻜﻪ‬ ‫ﻳﻚ ﺧﺮاش ﺟﺰﺋﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﺒﻮد‪ ،‬اُﺑ‪‬ﻲ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬او در ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮا‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺸﺖ! ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬اﮔﺮ آب دﻫﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻦ اﻓﻜﻨﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﺮا ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ‬ ‫ﻣﻲداد! ‪ 1‬ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن در ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌﺎذ‪ -‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﻜّﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ -‬ﺑﻪ اُﻣﻴﻪﺑﻦ ﺧﻠﻒ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ‬ ‫از رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﻴﺪهام ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻮ را ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫ﻛﺸﺖ! دﭼﺎر وﺣﺸﺘﻲ ﺷﺪﻳﺪ ﮔﺮدﻳﺪ و ﺑﺎ ﺧﻮد ﻋﻬﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﭘﺎي از ﻣﻜّﻪ ﺑﻴﺮون ﻧﮕﺬارد‪.‬‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ اﺑﻮﺟﻬﻞ او را ﺑﺮاي ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺪر وادار ﻛﺮد‪ ،‬راﻫﻮارﺗﺮﻳﻦ ﺷﺘﺮ‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.84‬‬

‫‪270‬‬ ‫ﻣﻜﻪ را ﺧﺮﻳﺪاري ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﻓﺮاز آن ﺑﺮآﻳﺪ و از ﺻﺤﻨﺔ ﻧﺒﺮد ﺑﮕﺮﻳﺰد؛ زﻳﺮا‪،‬‬ ‫ﻫﻤﺴﺮش ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬اي اﺑﺎ ﺻﻔﻮان‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدهاي ﻛﻪ آن ﺑﺮادر ﻳﺜﺮﺑﻲات‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻮ ﭼﻪ ﮔﻔﺖ؟! اُﻣﻴﻪ ﻧﻴﺰ ﭘﺎﺳﺦ داده ﺑﻮد‪ :‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻦ ﻗﺼﺪ ﻧﺪارم ﭼﻨﺪ ﻣﻨﺰﻟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬ ‫ﺗﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﺎ اﻳﻨﺎن ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﻢ!‬

‫‪1‬‬

‫اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﺣﺎل دﺷﻤﻨﺎن آن ﺣﻀﺮت؛ ﻳﺎران و ﻫﻤﻨﺸﻴﻨﺎن آن ﺣﻀﺮت ﻛﻪ اﻳﺸﺎن‬ ‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺣﻜﻢ ﺟﺎن در ﺗﻦ و روح در ﻛﺎﻟﺒﺪ ﺑﻲﺟﺎﻧﺸﺎن را داﺷﺖ؛ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻗﻠﺐ و ﭼﺸﻢ آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ آب ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺮازﻳﺮ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﺤﺒ‪‬ﺖ ﻗﻠﺒﻲ و ﻋﺸﻖ راﺳﺘﻴﻦ ﻫﻤﮕﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﻮي آن ﺣﻀﺮت ﺳﺮازﻳﺮ‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬و ﺟﺎن ﻫﻤﮕﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻫﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻫﻦرﺑﺎ ﺟﺬب ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺠﺬوب ﺟﻤﺎل آن‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺷﺎﻋﺮ ﻋﺮب ﺳﺮوده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﻓﺼﻮرﺗﻪ ﻫﻴﻮﻟﻲ ﻛﻞ ﺟﺴﻢ‬

‫و ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ اﻓﺌﺪة اﻟﺮﺟﺎل«‬

‫»ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺻﻮرت وي ﻫﻴﻮﻻي ﻫﺮ ﭘﻴﻜﺮي ﺑﻮد‪ ،‬و ﭼﻮﻧﺎن ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‬ ‫دلﻫﺎي ﻣﺮدان را ﻣﻲرﺑﻮد!«‬ ‫ﺑﺮ اﺛﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﺸﻖ و ﻋﻼﻗﺔ ﺷﺪﻳﺪ و ﺧﺎﻃﺮﺧﻮاﻫﻲ اﺻﺤﺎب و ﻳﺎران آن ﺣﻀﺮت‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﺮدﻧﺶ ﺧﺮد ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﺎﺧﻦ آن ﺣﻀﺮت‬ ‫ﺧﺮاﺷﻲ ﻧﺨﻮرد‪ ،‬و ﺧﺲ و ﺧﺎﺷﺎﻛﻲ ﺑﻪ ﭘﺎي آن ﺣﻀﺮت ﻧﺨﻠَﺪ!‬ ‫روزي‪ ،‬در ﺷﻬﺮ ﻣﻜﻪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﺔ ﻛﻔّﺎر واﻗﻊ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و او را ﺳﺨﺖ ﻛﺘﻚ‬ ‫زدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺘﺒﻪﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﻧﺰدﻳﻚ وي آﻣﺪ و آﻧﻘﺪر ﺑﺎ ﻧﻌﻠﻴﻦ ﻣﻴﺨﺪار ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﺮ اﻧﺪام و ﺳﺮ و‬ ‫روي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻛﻮﺑﻴﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﺷﻜﻢ وي ﻟﮕﺪ ﻧﻮاﺧﺖ‪ ،‬ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﭼﺸﻢ و ﺑﻴﻨﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ دﻳﺪه‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﻲﺗَﻴﻢ او را در ﭘﺎرﭼﻪاي ﭘﻴﭽﻴﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪاش ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﻚ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬

‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.563‬‬

‫ﻣﻲﻣﻴﺮد‪ .‬ﺷﺎﻣﮕﺎه آن روز ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻫﻮش آﻣﺪ و ﺧﻮاﺳﺖ ﺣﺮف ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﭼﻪ ﺣﺎل اﺳﺖ؟ ﺑﻪ او زﺧﻢ زﺑﺎنﻫﺎ زدﻧﺪ و‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر او را ﺳﺮزﻧﺶ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه از ﻧﺰد او ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺎدرش‪ ،‬ام‪ ‬اﻟﺨﻴﺮ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﺑﺪه ﻛﻪ ﺑﻪ او ﭼﻴﺰي ﺑﺨﻮراﻧﻲ ﻳﺎ ﺷﺮﺑﺖ آﺑﻲ ﺑﻪ وي ﺑﺪﻫﻲ!‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎ ﻣﺎدرش ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ داﻣﺎن او ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬از رﺳﻮلﺧﺪا‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭼﻪ ﺧﺒﺮ داري؟ ﻣﺎدرش ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻣﻦ از رﻓﻴﻖ ﺗﻮ ﺧﺒﺮي‬‫ﻧﺪارم! اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺰ اُم‪ ‬ﺟﻤﻴﻞ دﺧﺘﺮ ﺧﻄﺎب ﺑﺮو‪ ،‬و از او ﺳﺌﻮال ﻛﻦ ﻛﻪ از‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭼﻪ ﺧﺒﺮ دارد؟ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﺷﺪ و ﻧﺰد ام‪‬ﺟﻤﻴﻞ‬ ‫رﻓﺖ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﺗﻮ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦﻋﺒﺪاﷲ ﺧﺒﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد؟ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬ ‫ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻢ و ﻧﻪ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦﻋﺒﺪاﷲ! اﮔﺮ دوﺳﺖ داري ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻴﺎﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺰد ﭘﺴﺮت ﺑﺮوﻳﻢ؟‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬آري! اُم‪‬ﺟﻤﻴﻞ ﻫﻤﺮاه ام‪‬اﻟﺨﻴﺮ آﻣﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﺎﻟﻴﻦ اﺑﻮﺑﻜﺮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﻮﻧﻴﻦ و‬ ‫ﻣﺎﻟﻴﻦ در ﺑﺴﺘﺮ اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬اُم‪‬ﺟﻤﻴﻞ ﺑﻪ او ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ و ﺻﺪا ﺑﻪ ﺷﻴﻮن ﺑﺮآورد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﻼ را ﺑﺮﺳﺮ ﺗﻮ آوردهاﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﻓﺎﺳﻖ و ﻛﺎﻓﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ‬ ‫اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺘﻘﺎم ﺗﻮ را از آﻧﺎن ﺑﮕﻴﺮد!‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬از رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭼﻪ ﺧﺒﺮ داري؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎدرت‬ ‫اﻳﻨﺠﺎ اﻳﺴﺘﺎده و ﺣﺮﻓﻬﺎي ﻣﺎ را ﻣﻲﺷﻨﻮد! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎﻛﻲ از او ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎش! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﺎﻟﻢاﻧﺪ‬ ‫و ﺑﺮﻗﺮار! اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻛﺠﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟! اُم‪‬ﺟﻤﻴﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﺧﺎﻧﺔ اﺑﻦارﻗﻢ! اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺬر ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻫﻴﭽﺨﻮراﻛﻲ و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲ ﻧﺨﻮرم و ﻧﻨﻮﺷﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺰد‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬درآﻳﻢ! ﺻﺒﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ رﻓﺖوآﻣﺪﻫﺎ ﻛﻢ ﺷﺪ و ﻣﺮدم‬ ‫آرام ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه اﺑﻮﺑﻜﺮ را در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺎدرش و ﺑﺮ ام‪‬ﺟﻤﻴﻞ ﺗﻜﻴﻪ داﺷﺖ‬ ‫ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮدﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫‪ -1‬اﻟﺒﺪاﻳﺔ و اﻟﻨﻬﺎﻳﺔ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.30‬‬

‫‪272‬‬ ‫در ﻓﺼﻮل ﺑﻌﺪي ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺳﺮﮔﺬﺷﺖﻫﺎي ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮدي را از ﻋﺸﻖورزي ﻳﺎران‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬و ﺟﺎنﻧﺜﺎري و ﻓﺪاﻛﺎري آﻧﺎن‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن در ﺟﺎﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺧﻮاﻫﻴﻢ آورد؛ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص‪ ،‬ﻣﺎﺟﺮاي‬ ‫ﺧﺒ‪‬ﻴﺐ و اﻣﺜﺎل او‪.‬‬ ‫ﺟﻨﮓ اُﺣ‪‬ﺪ‪ ،‬و ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ُ‬ ‫‪ (3‬اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‪ :‬ﺻﺤﺎﺑﺔ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺳﻨﮕﻴﻦ و ﺳﻬﻤﮕﻴﻨﻲ‬ ‫را ﻛﻪ ﺑﺮ دوش ﺑﺸﺮﻳﺖ ﻧﻬﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎور‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻوﺟﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي ﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ از زﻳﺮ ﺑﺎر آن‬ ‫ﺷﺎﻧﻪ ﺧﺎﻟﻲ ﻛﻨﻨﺪ؛ زﻳﺮا ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻓﺮار از زﻳﺮ ﺑﺎر ﺗﺤﻤ‪‬ﻞ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر وﺧﻴﻢﺗﺮ و زﻳﺎنﻣﻨﺪﺗﺮ از آن ﺷﻜﻨﺠﻪ و ﻓﺸﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ در راﺳﺘﺎي ﺗﺤﻤﻞ اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺎر ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﺴﺎراﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﮔﺮﻳﺨﺘﻦ از اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن‪ -‬و ﺑﻪ‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺑﺸﺮﻳﺖ‪ -‬روي ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ روي‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﺨﺘﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻤﻞ‬ ‫ﺑﺎر اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺎ آن درﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪ (4‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ آﺧﺮت‪ :‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ آﺧﺮت ﻧﻴﺰ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻳﺎران رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬آﻧﺎن ﻳﻘﻴﻦ ﻗﻄﻌﻲ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ روزي در‬ ‫ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاي رب‪‬اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ ﺧﻮاﻫﻨﺪ اﻳﺴﺘﺎد‪ ،‬و ﺑﺮاي ﺟﺰء و ﻛﻞْ و ﻛﻮﭼﻚ و ﺑﺰرگ‬ ‫اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺣﺴﺎب ﭘﺲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد؛ آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻧﻌﻤﺖ ﺟﺎوﻳﺪان‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي‬ ‫ﻋﺬاب ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ در وﺳﻂ دوزخ! اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره ﺷﺐ و روز زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺧﻮد را‬ ‫ﻣﻴﺎن ﺧﻮف و رﺟﺎ ﻣﻲﮔﺬراﻧﻴﺪﻧﺪ؛ اﻣﻴﺪ و رﺟﺎ ﺑﻪ رﺣﻤﺖ ﺧﺪا‪ ،‬و ﺧﻮف و ﺑﻴﻢ از‬ ‫ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫﴿ﻭ‪‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ‪‬ﻳ ‪‬ﺆﺗ‪‬ﻮ ﹶﻥ ‪‬ﻣﺎ ﺁﺗ‪‬ﻮﺍ ﻭ‪ ‬ﹸﻗﻠﹸﻮ‪‬ﺑ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ‪‬ﻭ ﹺﺟ ﹶﻠ ﹲﺔ ﹶﺃﻧ‪ ‬ﻬ ‪‬ﻢ ﹺﺇﻟﹶﻰ ‪‬ﺭﺑ‪ ‬ﹺﻬ ‪‬ﻢ ﺭ‪‬ﺍ ﹺﺟﻌ‪‬ﻮﻥﹶ﴾‪.١‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻣﺆﻣﻨﻮن‪ ،‬آﻳﻪ ‪.60‬‬

‫»و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻪ از آﻧﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬در ﻋﻴﻦ‬ ‫ﺣﺎل‪ ،‬دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺗﺮﺳﺎن و ﻫﺮاﺳﺎن اﺳﺖ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﺑﭙﻴﻮﻧﺪﻧﺪ!«‬ ‫آﻧﺎن ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ دﻧﻴﺎ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﺷﻜﻨﺠﻪﻫﺎ ﻳﺎ ﺑﺮﺧﻮرداريﻫﺎﻳﺶ در ﻗﻴﺎس ﺑﺎ آﺧﺮت‬ ‫ﺑﻪ اﻧﺪازة ﺑﺎل ﭘﺸﻪاي ﻧﻤﻲارزد؛ و اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ و ﺗﻠﺨﻲﻫﺎ و‬ ‫دﺷﻮاريﻫﺎ و ﮔﺮﻓﺘﺎريﻫﺎي دﻧﻴﺎ را ﺑﺮاي آﻧﺎن آﺳﺎن ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ؛ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ اﺻﻼً آﻧﻬﺎ‬ ‫را ﺑﻪ ﺧﺮج ﺑﺮﻧﻤﻲداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﻫﻤﻴﺘﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲدادﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ (5‬ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ‪ :‬در اﺛﻨﺎي اﻳﻦ ﺗﻨﮕﻨﺎﻫﺎي ﺗﺎرﻳﻚ و ﻫﻮﻟﻨﺎك‪ ،‬و در ﻛﺸﺎﻛﺶ اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺤﺮانﻫﺎي دردﻧﺎك ﺳﻮرهﻫﺎ و آﻳﺎت ﻗﺮآن ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺎ آن اﺳﻠﻮب ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد و دﻟﭙﺬﻳﺮ‪،‬‬ ‫ﻳﻜﻲ ﭘﺲ از دﻳﮕﺮي ﻧﺎزل ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و درﺟﻬﺖ اﺛﺒﺎت راﺳﺘﻲ و درﺳﺘﻲ اﺻﻮل و ﻣﺒﺎﻧﻲ‬ ‫اﺳﻼم ﻛﻪ دﻋﻮت اﺳﻼم ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ آﻧﻬﺎ ﺻﻮرت ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪ ،‬دﻻﻳﻞ ﻗﻮي و ﺑﺮﻫﺎنﻫﺎي ﻣﺤﻜﻢ‬ ‫اﻗﺎﻣﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮي اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻘﺪ‪‬ر ﻓﺮﻣﻮده‬ ‫ﺑﻮد ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ و ﭼﺸﻤﮕﻴﺮﺗﺮﻳﻦ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺑﺸﺮي را در ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺟﺎﻣﻌﺔ اﺳﻼﻣﻲ‬ ‫را‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس آﻧﻬﺎ ﺑﺴﺎزﻧﺪ‪ ،‬رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ؛ و اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻋﻮاﻃﻒ و اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي‬ ‫دروﻧﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺻﺒﺮ و ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ و ﺣﻠﻢ و ﺣﻮﺻﻠﻪ و ﺑﺮدﺑﺎري ﺳﻮق‬ ‫ﻣﻲدادﻧﺪ؛ و در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ‪ ،‬ﻣﺜَﻞﻫﺎ ﻣﻲزدﻧﺪ و ﺣﻜﻤﺖﻫﺎ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺠﻨ‪ ‬ﹶﺔ ‪‬ﻭﹶﻟﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﻳ ﹾﺄ‪‬ﺗﻜﹸﻢ ﻣ‪‬ﹶﺜ ﹸﻞ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ‪‬ﺧ ﹶﻠ ‪‬ﻮﹾﺍ ﻣ‪‬ﻦ ﹶﻗ ‪‬ﺒ ‪‬ﻠﻜﹸﻢ ﻣ‪‬ﺴ‪ ‬ﺘ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ﺍﹾﻟ‪‬ﺒ ﹾﺄ ‪‬ﺳﺎﺀ‬ ‫ﺴ ‪‬ﺒ‪‬ﺘ ‪‬ﻢ ﺃﹶﻥ ‪‬ﺗ ‪‬ﺪ ‪‬ﺧﻠﹸﻮﹾﺍ ﺍﹾﻟ ‪‬‬ ‫﴿ﹶﺃ ‪‬ﻡ ‪‬ﺣ ِ‬

‫ﺼ ‪‬ﺮ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ‬ ‫ﺼ ‪‬ﺮ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ﺃﹶﻻ ﹺﺇﻥﱠ ‪‬ﻧ ‪‬‬ ‫ﻭ‪‬ﺍﻟﻀ‪‬ﺮ‪‬ﺍﺀ ‪‬ﻭ ‪‬ﺯﹾﻟ ﹺﺰﻟﹸﻮﹾﺍ ‪‬ﺣﺘ‪‬ﻰ ‪‬ﻳﻘﹸﻮ ﹶﻝ ﺍﻟﺮ‪‬ﺳ‪‬ﻮ ﹸﻝ ﻭ‪‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﺁ ‪‬ﻣﻨ‪‬ﻮﹾﺍ ‪‬ﻣ ‪‬ﻌ ‪‬ﻪ ‪‬ﻣﺘ‪‬ﻰ ‪‬ﻧ ‪‬‬ ‫ﹶﻗﺮﹺﻳﺐ‪.١﴾‬‬

‫»ﻳﺎ ﭼﻨﺎن ﭘﻨﺪاﺷﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ درآﻳﻴﺪ؟ ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻫﻨﻮز ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ‬ ‫اﻣﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﺷﻤﺎ در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن زﻳﺴﺘﻪاﻳﺪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ روي ﻧﺪاده‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﻳﻪ ‪.214‬‬

‫‪274‬‬ ‫اﺳﺖ! ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ و ﮔﺮﻓﺘﺎرﻳﻬﺎ آﻧﭽﻨﺎن درﮔﻴﺮﺷﺎن ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ دلﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﻟﺮزه درﻣﻲآﻣﺪ و ﻛﺎر ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﻣﻲرﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه او‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻳﺎري ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﻲ ﻣﻲرﺳﺪ؟! ﻫﻤﮕﺎن ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﺎري‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎر زود ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ!«‬ ‫ﺱ ﺃﹶﻥ ‪‬ﻳ ‪‬ﺘ ‪‬ﺮﻛﹸﻮﺍ ﺃﹶﻥ ‪‬ﻳﻘﹸﻮﻟﹸﻮﺍ ﺁ ‪‬ﻣﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﻭ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ﻟﹶﺎ ‪‬ﻳ ﹾﻔ‪‬ﺘﻨ‪‬ﻮ ﹶﻥ * ‪‬ﻭﹶﻟ ﹶﻘ ‪‬ﺪ ﹶﻓ‪‬ﺘﻨ‪‬ﺎ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﻣ‪‬ﻦ‬ ‫ﺐ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫ﺴ ‪‬‬ ‫﴿ﺍﱂ * ﹶﺃ ‪‬ﺣ ِ‬ ‫ﺻ ‪‬ﺪﻗﹸﻮﺍ ‪‬ﻭﹶﻟ‪‬ﻴ ‪‬ﻌ ﹶﻠ ‪‬ﻤﻦ‪ ‬ﺍﹾﻟﻜﹶﺎ ‪‬ﺫﹺﺑﲔ‪.١﴾‬‬ ‫ﹶﻗ ‪‬ﺒ ‪‬ﻠ ﹺﻬ ‪‬ﻢ ﹶﻓ ﹶﻠ‪‬ﻴ ‪‬ﻌ ﹶﻠ ‪‬ﻤﻦ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ‪‬‬

‫»اﻟﻒ‪ ،‬ﻻم‪ ،‬ﻣﻴﻢ‪ .‬آﻳﺎ ﻣﺮدم ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻳﻤﺎن‬ ‫آوردﻳﻢ‪ ،‬دﺳﺖ از آﻧﺎن ﺑﺪارﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را اﻣﺘﺤﺎن ﻧﻜﻨﻨﺪ؟! ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد و‬ ‫اﻣﺖﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻨﺎن ﺑﻮدهاﻧﺪ اﻣﺘﺤﺎن ﻛﺮدهاﻳﻢ؛ و اﻟﺒﺘﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن‬ ‫را ﻛﻪ راﺳﺘﮕﻮي ﺑﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﻧﻴﺰ ﻛﻪ‬ ‫دروﻏﮕﻮي ﺑﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﻨﺎﺧﺖ!«‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻲ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﺮادﻫﺎ و ﺷﺒﻬﻪﻫﺎي ﻛﺎﻓﺮان و ﻣﻌﺎﻧﺪان‪ ،‬ﭘﺎﺳﺨﻬﺎي‬ ‫دﻧﺪانﺷﻜﻦ اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و راه ﭼﺎره را ﺑﺮ روي آﻧﺎن ﻣﻲﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﺎه‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‬ ‫دﻋﻮت اﺳﻼم را از ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻫﻮﻟﻨﺎﻛﻲ ﻛﻪ در ﺻﻮرت اﺻﺮار ورزﻳﺪن ﺑﺮ ﻟﺠﺎﺟﺖ و‬ ‫ﺿﻼﻟﺖ ﺧﻮﻳﺶ داﻣﻨﮕﻴﺮ آﻧﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ روﺷﻨﻲ و وﺿﻮح ﺑﺮﺣﺬر ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ؛ و‬ ‫در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﺎماﷲ و ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ دالّ ﺑﺮ اﺟﺮاي ﺳﻨّﺖﻫﺎي اﻟﻬﻲ درﺑﺎرة‬ ‫دوﺳﺘﺎن ﺧﺪا و دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا اﺳﺘﺪﻻل و اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ و ﮔﺎه از درِ ﻣﻼﻃﻔﺖ و‬ ‫ﻧﺮﻣﺶ درﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و از راهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻔﻬﻴﻢ و ارﺷﺎد و ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﻫﺪاﻳﺖ‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ از آن ﺿﻼل ﻣﺒﻴﻦ ﻛﻪ در آن ﻓﺮو اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﺮدارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﻋﺎﻟَﻢ دﻳﮕﺮي ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﺻﺤﻨﻪﻫﺎﻳﻲ را از‬ ‫ﺷﻜﻮه و ﺟﻼل آﻓﺮﻳﻨﺶ و ﺟﻤﺎل رﺑﻮﺑﻴﺖ و ﻛﻤﺎل اﻟﻮﻫﻴﺖ‪ ،‬و آﺛﺎر رﺣﻤﺖ و رأﻓﺖ‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻋﻨﻜﺒﻮت‪ ،‬آﻳﺎت ‪.3-1‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺧﺸﻨﻮدي و رﺿﺎﻳﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد‪ ،‬و آن ﭼﻨﺎن‬ ‫آﻧﺎن را ﺷﻴﻔﺘﻪ و ﻣﺸﺘﺎق آن ﻋﺎﻟﻢ دﻳﮕﺮ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﮔﺮدﻧﺔ ﺻﻌﺐاﻟﻌﺒﻮري ﺑﺮ‬ ‫ﺳﺮ راه آﻧﺎن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﭘﺎﺑﺮﺟﺎي ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﺳﺪ‪ ‬راه آﻧﺎن ﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ﻻﺑﻼي اﻳﻦ آﻳﺎت‪ ،‬ﺧﻄﺎبﻫﺎﻳﻲ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻮش ﺟﺎن و دل ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻧﻮازش‬ ‫ﻣﻲداد‪:‬‬

‫ﺕ ﻟﱠ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ﻓ‪‬ﻴﻬ‪‬ﺎ ‪‬ﻧﻌ‪‬ﻴ ‪‬ﻢ ﻣ‪‬ﻘ‪‬ﻴﻢ‪.١﴾‬‬ ‫ﺿﻮ‪‬ﺍ ‪‬ﻥ ‪‬ﻭ ‪‬ﺟﻨ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫﴿‪‬ﻳ‪‬ﺒﺸ‪ ‬ﺮ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ‪‬ﺭﺑ‪‬ﻬ‪‬ﻢ ﹺﺑ ‪‬ﺮ ‪‬ﺣ ‪‬ﻤ ‪‬ﺔ ﻣ‪ ‬ﻨ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭ ﹺﺭ ‪‬‬ ‫»ﺧﺪاي اﻳﺸﺎن ﺑﺸﺎرﺗﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﻪ رﺣﻤﺘﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺸﻨﻮدي ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬و ﺑﺎﻏﺴﺘﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪«.‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬آﻳﺎﺗﻲ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻧﺎزل ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻠﻮﻫﺎﻳﻲ را از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ و ﻓﺮﺟﺎم‬ ‫ﻛﺎﻓﺮان ﻃﻐﻴﺎن ﭘﻴﺸﻪ و ﺳﺘﻤﮕﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد ﻛﻪ در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺆاﺧﺬه و ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫ﺤﺒ‪‬ﻮﻥﹶ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎ ﹺﺭ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ‪‬ﻭﺟ‪‬ﻮ ‪‬ﻫ ﹺﻬ ‪‬ﻢ ﺫﹸﻭﻗﹸﻮﺍ ‪‬ﻣﺲ‪ ‬ﺳﻘﹶﺮ﴾‪.٢‬‬ ‫ﺴ‪‬‬ ‫﴿‪‬ﻳ ‪‬ﻮ ‪‬ﻡ ‪‬ﻳ ‪‬‬ ‫»آن روز ﻛﻪ اﻳﻨﺎن را ﺑﺮ روي ﺻﻮرتﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ آﺗﺶ ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ؛ ﺑﭽﺸﻴﺪ ﻣﺰه‬ ‫آﺗﺶ دوزخ را!«‬

‫‪ (6‬ﻣ‪‬ﮋدهﻫﺎي ﭘﻴﺮوزي‪ :‬از ﻫﻤﺔ اﻳﻨﻬﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﻛﻪ در راه‬ ‫اﺳﻼم دﭼﺎر ﺗﻨﮕﻨﺎﻫﺎ و ﻓﺸﺎرﻫﺎ و ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺣﺘﻲ ﭘﻴﺶ از آن‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ‬ ‫ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ وارد ﺷﺪن ﺑﻪ اﺳﻼم ﻟﺰوﻣﺎً ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﺼﻴﺒﺖﻫﺎ و ﻗﺘﻞ و‬ ‫ﻏﺎرتﻫﺎ و ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢﻫﺎ ﻧﺒﻮده و ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﻠﻜﻪ دﻋﻮت اﺳﻼم‪ ،‬از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ روز‪ ،‬از ﻣﻴﺎن‬ ‫ﺑﺮدن ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ و ﻗﻠﻊ و ﻗﻤﻊ اﺛﺎر آن و ﺳﺎﻗﻂ ﻛﺮدن ﻧﻈﺎم ﻏﻴﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ آن را ﻫﺪف‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.21‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره ﻗﻤﺮ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.48‬‬

‫‪276‬‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و از ﺟﻤﻠﻪ دﺳﺘﺎوردﻫﺎي دﻧﻴﻮي آن ﮔﺴﺘﺮش ﻧﻔﻮذ دﻳﻦ اﻟﻬﻲ در ﺳﺮاﺳﺮ‬ ‫ﺟﻬﺎن‪ ،‬و در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﺮرﺷﺘﺔ ﺳﻴﺎﺳﺖ و ﻫﺪاﻳﺖ در ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺸﺮﻳﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬ ‫رﻫﺒﺮي اﻣﺖ اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺑﺸﺮي در راﺳﺘﺎي ﺧﺸﻨﻮدي ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮔﺮداﻧﻴﺪن‬ ‫ﻫﻤﮕﺎن از ﻧﻴﺎﻳﺶ و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺑ‪‬ﺘﺎن و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ و ﻋﺒﺎدت ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن‪،‬‬ ‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ اﻳﻦ ﺑﺸﺎرتﻫﺎ و ﻣﮋدهﻫﺎ را ﮔﺎه ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖ ﻧﺎزل ﻣﻲﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬و ﮔﺎه در‬ ‫ﻗﺎﻟﺐ ﻛﻨﺎﻳﻪ و اﺷﺎرت‪ .‬در آن روزﮔﺎران ﻃﺎﻗﺖﻓﺮﺳﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻨﮓ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﺧﻔﻘﺎن ﺷﺪﻳﺪ آن ﭼﻨﺎن ﺑﺮ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آﻧﺎن ﺳﺎﻳﻪ اﻓﻜﻨﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﻛﺎر آﻧﺎن را ﺑﺴﺎزد؛ آﻳﺎت ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻧﺎزل ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺎﺟﺮاﻫﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‬ ‫ﭘﻴﺸﻴﻦ را ﺑﺎ اﻗﻮاﻣﺸﺎن ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﻜﺬﻳﺐ آﻧﺎن‬ ‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬و در ﺑﺮاﺑﺮ دﻋﻮت اﻟﻬﻲ آﻧﺎن ﻛﻔﺮﭘﻴﺸﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺤﻮة ﺑﻴﺎن اﻳﻦ آﻳﺎت‪ ،‬ﭼﻨﺎن‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن را ﺑﺮ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﺟﺎري ﻣﻜّﻪ و روﻳﺎروﻳﻲ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻛﺎﻓﺮان و ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻲﻛﺮد؛ آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎ و ﻋﻮاﻗﺒﻲ ﻛﻪ آن‬ ‫اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﺑﺪان ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬و ﻋﺒﺎرت از ﻫﻼﻛﺖ ﻛﺎﻓﺮان و ﻧﺎﺑﻮدي ﺳﺘﻤﮕﺮان‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲﭘﺮداﺧﺖ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ دﻣﺎر از روزﮔﺎر آﻧﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺷﺎﻳﺴﺘﺔ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ وارث ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎﻳﻲ ﻣﻤﻠﻜﺖﻫﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ داﺳﺘﺎنﻫﺎ اﺷﺎرات‬ ‫واﺿﺤﻲ را در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﻧﻬﺎﺋﻲ اﻫﻞ ﻣﻜﻪ درآﻳﻨﺪه‪ ،‬و ﭘﻴﺮوزي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در‬ ‫ﭘﺮﺗﻮ ﭘﻴﺮوزي دﻋﻮت اﺳﻼم درﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﮔﻴﺮودار آن اوﺿﺎع و اﺣﻮال‪ ،‬و در اﺛﻨﺎي ﻧﺰول آﻳﺎت و ﺳ‪‬ﻮ‪‬ر ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﺑﺎ‬ ‫ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ و ﻣﺘﻨﻮع‪ ،‬آﻳﺎﺗﻲ ﻧﻴﺰ ﻧﺎزل ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﭘﻴﺮوزي‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺮ ﺟﺒﻬﻪﻫﺎي ﻣﺨﺎﻟﻒ‪ ،‬ﻧﻮﻳﺪ ﻣﻲدادﻧﺪ‪:‬‬

‫ﲔ * ﹺﺇﻧ‪ ‬ﻬ ‪‬ﻢ ﹶﻟ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ﺍﹾﻟﻤ‪‬ﻨﺼ‪‬ﻮﺭ‪‬ﻭ ﹶﻥ * ‪‬ﻭﹺﺇﻥﱠ ﺟ‪‬ﻨ ‪‬ﺪﻧ‪‬ﺎ ﹶﻟ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ‬ ‫ﺖ ﹶﻛ ‪‬ﻠ ‪‬ﻤ‪‬ﺘﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﻟ ‪‬ﻌﺒ‪‬ﺎ ‪‬ﺩﻧ‪‬ﺎ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﺮ ‪‬ﺳ ‪‬ﻠ ‪‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﹶﻟﻘﹶ ‪‬ﺪ ‪‬ﺳ‪‬ﺒ ﹶﻘ ‪‬‬ ‫ﺠﻠﹸﻮ ﹶﻥ‬ ‫ﺴ‪‬ﺘ ‪‬ﻌ ﹺ‬ ‫ﺼﺮ‪‬ﻭ ﹶﻥ * ﹶﺃ ﹶﻓﹺﺒ ‪‬ﻌﺬﹶﺍﹺﺑﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﻳ ‪‬‬ ‫ﻑ ‪‬ﻳ ‪‬ﺒ ‪‬‬ ‫ﺴ ‪‬ﻮ ‪‬‬ ‫ﺼ ‪‬ﺮ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ﹶﻓ ‪‬‬ ‫ﲔ * ‪‬ﻭﹶﺃ‪‬ﺑ ‪‬‬ ‫ﺍﹾﻟﻐ‪‬ﺎ‪‬ﻟﺒ‪‬ﻮ ﹶﻥ * ﹶﻓ‪‬ﺘ ‪‬ﻮﻝﱠ ‪‬ﻋ ‪‬ﻨ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ‪‬ﺣﺘ‪‬ﻰ ‪‬ﺣ ﹴ‬ ‫ﺡ ﺍﹾﻟﻤ‪‬ﻨ ﹶﺬﺭﹺﻳ ‪‬ﻦ﴾‪.1‬‬ ‫ﺻﺒ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫* ﹶﻓﹺﺈﺫﹶﺍ ‪‬ﻧ ‪‬ﺰ ﹶﻝ ﹺﺑﺴ‪‬ﺎ ‪‬ﺣ‪‬ﺘ ﹺﻬ ‪‬ﻢ ﹶﻓﺴ‪‬ﺎﺀ ‪‬‬ ‫»ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺎ از دﻳﺮﺑﺎز ﺑﻨﺪﮔﺎن و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎﻧﻤﺎن ﺻﺎدر ﺷﺪه اﺳﺖ؛ آﻧﺎن ﻗﻄﻌﺎً‬ ‫ﭘﻴﺮوز ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮدﻳﺪ؛ و ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﻣﺎ ﺣﺘﻤﺎً ﭼﻴﺮه ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻨﻚ‪ ،‬ﺗﺎ‬ ‫ﻣﺪﺗﻲ از اﻳﻨﺎن ﭼﺸﻢ ﺑﺮدار! و ﭼﺸﻤﺎن را ﺑﻴﻨﺎ ﮔﺮدان؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﻴﻨﺎ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ! آﻳﺎ ﺑﺮاي ﻋﺬاب ﻣﺎ ﺷﺘﺎبزدﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؟! آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺤﻴﻂ‬ ‫زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ آﻧﺎن ﻓﺮود آﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺪ ﺑﺎﻣﺪادي ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ اﻧﺬار ﺷﻮﻧﺪﮔﺎن!!«‬ ‫ﺠ ‪‬ﻤ ‪‬ﻊ ‪‬ﻭ‪‬ﻳ ‪‬ﻮﻟﱡﻮ ﹶﻥ ﺍﻟﺪ‪‬ﺑ ‪‬ﺮ﴾‪.2‬‬ ‫﴿ ‪‬ﺳ‪‬ﻴ ‪‬ﻬ ‪‬ﺰ ‪‬ﻡ ﺍﹾﻟ ‪‬‬ ‫»اﻳﻦ ﺟﻤﻊ‪ ،‬ﻃﻮﻟﻲ ﻧﻤﻲﻛﺸﺪ ﻛﻪ درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﭘﺎي ﺑﻪ ﻓﺮار‬ ‫ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ!«‬

‫ﻚ ‪‬ﻣ ‪‬ﻬﺰ‪‬ﻭ ‪‬ﻡ ﻣ‪ ‬ﻦ ﺍﹾﻟﹶﺄ ‪‬ﺣﺰ‪‬ﺍﺏ﴾‪.٣‬‬ ‫﴿ﺟ‪‬ﻨ ‪‬ﺪ ﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﻫﻨ‪‬ﺎ‪‬ﻟ ‪‬‬

‫»ﻟﺸﻜﺮﻳﺎﻧﻲ اﻧﺪﻛﻨﺪ ﻛﻪ دﺳﺘﻪﺟﺎت ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺧﻮردهاي ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ!«‬ ‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ آﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪:‬‬ ‫ﺴ‪‬ﻨ ﹰﺔ ‪‬ﻭﹶﻟﹶﺄ ‪‬ﺟ ‪‬ﺮ ﺍﻵ ‪‬ﺧ ‪‬ﺮ ‪‬ﺓ‬ ‫﴿ﻭ‪‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﻫ‪‬ﺎ ‪‬ﺟﺮ‪‬ﻭﹾﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ﻣ‪‬ﻦ ‪‬ﺑ ‪‬ﻌ ‪‬ﺪ ﻣ‪‬ﺎ ﹸﻇ ‪‬ﻠﻤ‪‬ﻮﹾﺍ ﹶﻟ‪‬ﻨ‪‬ﺒﻮ‪‬ﺋﹶﻨ‪ ‬ﻬ ‪‬ﻢ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺪ‪‬ﻧﻴ‪‬ﺎ ‪‬ﺣ ‪‬‬

‫ﹶﺃ ﹾﻛ‪‬ﺒ ‪‬ﺮ ﹶﻟ ‪‬ﻮ ﻛﹶﺎﻧ‪‬ﻮﹾﺍ ‪‬ﻳ ‪‬ﻌ ﹶﻠﻤ‪‬ﻮﻥﹶ﴾‪.٤‬‬

‫»آن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در راه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺳﺘﻢ ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻫﻤﻴﻦ دﻧﻴﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺟﺎي و ﻣﺄواي ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ ﺗﺪارك‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬و اﻟﺒﺘﻪ ﭘﺎداش آﺧﺮت ﺑﺰرگﺗﺮ اﺳﺖ؛ اي ﻛﺎش ﻣﻲﻓﻬﻤﻴﺪﻧﺪ!«‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﺻﺎﻓّﺎت‪ ،‬آﻳﺎت ‪.177 ،171‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره ﻗﻤﺮ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.45‬‬ ‫‪ -3‬ﺳﻮره ﺻﺎد‪ ،‬آﻳﻪ ‪.11‬‬ ‫‪ -4‬ﺳﻮره ﻧﺤﻞ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.41‬‬

‫‪278‬‬ ‫درﺑﺎرة داﺳﺘﺎن ﻳﻮﺳﻒ از آن ﺣﻀﺮت ﺳﺆال ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﻴﺰ در ﺧﻼل‬ ‫اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫ﲔ﴾‪.١‬‬ ‫ﺕ ﻟﱢﻠﺴ‪‬ﺎ‪‬ﺋ ‪‬ﻠ ‪‬‬ ‫ﻒ ‪‬ﻭﹺﺇ ‪‬ﺧ ‪‬ﻮ‪‬ﺗ ‪‬ﻪ ﺁﻳ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫﴿ﻟﱠ ﹶﻘ ‪‬ﺪ ﻛﹶﺎ ﹶﻥ ﻓ‪‬ﻲ ﻳ‪‬ﻮ ‪‬ﺳ ‪‬‬

‫»در ﻣﺎﺟﺮاي ﻳﻮﺳﻒ و ﺑﺮادراﻧﺶ آﻳﺎت و ﺣﻜﻤﺖﻫﺎي ﻓﺮاوان ﺑﺮاي‬ ‫ﭘﺮﺳﺸﮕﺮان ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ!«‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻫﻞ ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﺳﺆال ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺎﺟﺮاي ﻳﻮﺳﻒ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺮادران ﻳﻮﺳﻒ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﻧﻘﺶ ﺑﺮ آب ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﻀﺮت‬ ‫ﻳﻮﺳﻒ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬از ﺳﺮ ﺗﺴﻠﻴﻢ درآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻫﻞ ﻣﻜﻪ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ وﺿﻌﻴﺘﻲ ﺗﻠﺦ و‬ ‫دﺷﻮار ﺑﺮ ﺳﺮ راﻫﺸﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ!‬ ‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻗﻮام ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﭘﻴﺸﻴﻦ اﻟﻬﻲ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﺷﺎره ﻓﺮﻣﻮده‪:‬‬ ‫ﺿﻨ‪‬ﺎ ﺃﹶ ‪‬ﻭ ﹶﻟ‪‬ﺘﻌ‪‬ﻮ ‪‬ﺩﻥﱠ ﻓ‪‬ﻲ ‪‬ﻣﻠﱠ‪‬ﺘﻨ‪‬ﺎ ﹶﻓﹶﺄ ‪‬ﻭﺣ‪‬ﻰ ﹺﺇﹶﻟ ‪‬ﻴ ﹺﻬ ‪‬ﻢ‬ ‫ﺨ ﹺﺮ ‪‬ﺟﻨ‪‬ـﻜﹸﻢ ﻣ‪ ‬ﻦ ﹶﺃ ‪‬ﺭ ‪‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﻗﹶﺎ ﹶﻝ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﹶﻛ ﹶﻔﺮ‪‬ﻭﹾﺍ ‪‬ﻟ ‪‬ﺮ ‪‬ﺳ ‪‬ﻠ ﹺﻬ ‪‬ﻢ ﹶﻟ‪‬ﻨ ‪‬‬ ‫ﻑ ‪‬ﻣﻘﹶﺎﻣ‪‬ﻲ‬ ‫ﻚ ‪‬ﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﻦ ﺧ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫ﺽ ﻣ‪‬ﻦ ‪‬ﺑ ‪‬ﻌ ‪‬ﺪ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ﹶﺫ‪‬ﻟ ‪‬‬ ‫ﺴ ‪‬ﻜ‪‬ﻨﻨ‪‬ـ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﺍ َﻷ ‪‬ﺭ ‪‬‬ ‫ﲔ * ‪‬ﻭﹶﻟ‪‬ﻨ ‪‬‬ ‫‪‬ﺭﺑ‪ ‬ﻬ ‪‬ﻢ ﹶﻟ‪‬ﻨ ‪‬ﻬ ‪‬ﻠ ﹶﻜﻦ‪ ‬ﺍﻟﻈﱠﺎ‪‬ﻟ ‪‬ﻤ ‪‬‬

‫ﻑ ‪‬ﻭﻋ‪‬ﻴﺪ‪.٢﴾‬‬ ‫‪‬ﻭﺧ‪‬ﺎ ‪‬‬

‫»و ﮔﻔﺘﻨﺪ آﻧﺎن ﻛﻪ ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪﻧﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن‪ :‬ﺷﻤﺎ را از ﺷﻬﺮ و‬ ‫دﻳﺎرﻣﺎن ﺑﻴﺮون ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ؛ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻛﻴﺶ و آﺋﻴﻦ ﻣﺎ ﺑﺎزﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ! ﺧﺪاي‬ ‫اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آﻧﺎن وﺣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻣﺎ ﺳﺘﮕﺮان را ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ ﺧﻮاﻫﻴﻢ رﺳﺎﻧﻴﺪ؛‬ ‫و ﺷﻤﺎ را ﭘﺲ از آﻧﺎن در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﺳﻜﺎن ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد؛ اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪ ﺑﺮاي‬ ‫آن ﻛﺴﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در دل ﺧﻮف و ﺧﺸﻴﺖ ﻣﺮا داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و از‬ ‫وﻋﻴﺪ و ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻦ ﺗﺮﺳﺎن ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ!«‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻳﻮﺳﻒ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.7‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره اﺑﺮاﻫﻴﻢ‪ ،‬آﻳﺎت ‪.14-13‬‬

‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﺗﺶ ﺟﻨﮓ ﻣﻴﺎن اﻳﺮان و روم ﺷﻌﻠﻪ ﻛﺸﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻛﺎﻓﺮان دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﭘﻴﺮوز ﮔﺮدﻧﺪ؛ زﻳﺮا ﻛﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻣﺸﺮك ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫روﻣﻴﺎن ﭘﻴﺮوز ﮔﺮدﻧﺪ؛ زﻳﺮا ﻛﻪ روﻣﻴﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل و وﺣﻲ اﻟﻬﻲ و ﻛﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﻲ‬ ‫و ﺳﺮاي آﺧﺮت اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻋﻤﻼً اﻳﺮان ﺑﺮ روم ﭘﻴﺮوز ﺷﺪه و ﺑﺮﻧﺪة‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬در آن ﻣﻴﺎن‪ ،‬ﻧﻮﻳﺪ ﭘﻴﺮوزي روﻣﻴﺎن ﺑﺮ اﻳﺮاﻧﻴﺎن را در ﻃﻮل‬ ‫ﭼﻨﺪ ﺳﺎل آﻳﻨﺪه )ﺣﺪاﻛﺜﺮ ‪ 9‬ﺳﺎل( ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن داد‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻳﻚ ﺑﺸﺎرت اﻛﺘﻔﺎ ﻧﻜﺮد؛‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﻳﻚ ﺑﺸﺎرت ﺻﺮﻳﺢ دﻳﮕﺮ را ﻧﻴﺰ آورد ﻛﻪ ﺣﺎﻛﻲ از اﻣﺪاد ﻏﻴﺒﻲ اﻟﻬﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫اﻫﻞ اﻳﻤﺎن ﺑﻮد‪:‬‬ ‫ﺼ ‪‬ﺮ‬ ‫ﺼ ﹺﺮ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ﻳ‪‬ﻨ ‪‬‬ ‫ﺡ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﺆ ‪‬ﻣﻨ‪‬ﻮ ﹶﻥ * ﹺﺑ‪‬ﻨ ‪‬‬ ‫ﲔ ‪‬ﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ﺍﹾﻟﹶﺄ ‪‬ﻣ ‪‬ﺮ ﻣ‪‬ﻦ ﹶﻗ ‪‬ﺒﻞﹸ ‪‬ﻭﻣ‪‬ﻦ ‪‬ﺑ ‪‬ﻌ ‪‬ﺪ ‪‬ﻭ‪‬ﻳ ‪‬ﻮ ‪‬ﻣ‪‬ﺌ ‪‬ﺬ ‪‬ﻳ ﹾﻔ ‪‬ﺮ ‪‬‬ ‫ﻀ ﹺﻊ ‪‬ﺳﹺﻨ ‪‬‬ ‫﴿ﻓ‪‬ﻲ ﹺﺑ ‪‬‬ ‫ﻣ‪‬ﻦ ‪‬ﻳﺸ‪‬ﺎﺀُ﴾‪.١‬‬

‫»و آن روز‪ ،‬اﻫﻞ اﻳﻤﺎن ﺷﺎدﻣﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؛ ﺑﺎ اﻣﺪاد ﭘﻴﺮوزﮔﺮاﻧﻪ اﻟﻬﻲ‪«.‬‬ ‫ﺷﺨﺺ رﺳﻮلاﷲ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻫﺮازﮔﺎه‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ ﺑﺸﺎرتﻫﺎ و‬ ‫ﻧﻮﻳﺪﻫﺎ را ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ازدﺣﺎم ﻣﺮدﻣﺎن در‬ ‫ﺑﺎزار ﻋﻜّﺎظ و ﺑﺎزار ‪‬ﻣﺠ‪‬ﻨﻪ و ﺑﺎزار ذياﻟﻤ‪‬ﺠﺎز ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺒﻠﻴﻎ اﺳﻼم ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻧﻮﻳﺪ ﻧﻤﻲدادﻧﺪ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﻛﻤﺎل ﺻﺮاﺣﺖ‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﻳﺎ ﺃﻳﻬﺎﺍﻟﻨﺎﺱ‪ ،‬ﻗﻮﻟﻮﺍ ﻻ ﺍﻟﻪ ﺍﻻ ﺍﷲ‪ ،‬ﺗﻔﻠﺤﻮﺍ ﻭﲤﻠﮑﻮﺍ ﺑﻪ ﺍﻟﻌﺮﺏ‪ ،‬ﻭﺗﺪﻳﻦ ﻟﮑﻢ ‪‬ﺎ ﺍﻟﻌﺠﻢ‪،‬‬

‫ﻓﺎﺫﺍ ﻣﺘﻢ ﮐﻨﺘﻢ ﻣﻠﻮﮐﹰﺎ ﰲ ﺍﳉﻨﺔ(‪.٢‬‬

‫»ﻫﺎن اي ﻣﺮدم! ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻻاﻟﻪاﻻاﷲ‪ ،‬ﺗﺎ رﺳﺘﮕﺎر ﺷﻮﻳﺪ و ﺑﺮ ﻫﻤﻪ اﻗﻮام ﻋﺮب‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬و ﻫﻤﻪ اﻗﻮام ﻋﺠﻢ ﺳﺮ در ﺧﻂ ﻓﺮﻣﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﻨﻬﻨﺪ؛‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ از دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻴﺪ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮﻳﻦ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻮد‪«.‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره روم‪ ،‬اﻳﺎت ‪.5-4‬‬ ‫‪ -2‬ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.261‬‬

‫‪280‬‬ ‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﻪ ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻦرﺑﻴﻌﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺎل و ﻣﻨﺎل و ﺟﺎه و ﻣﻘﺎم دﻧﻴﺎ ﺑﺎ آن ﺣﻀﺮت ﺑﻨﺎي دادوﺳﺘﺪ داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﻪ‬ ‫ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬و دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﺘﺒﻪ از ﭘﺎﺳﺦ آن ﺣﻀﺮت ﭼﻪ ﺑﺮداﺷﺘﻲ ﻛﺮد‪ ،‬و ﭼﮕﻮﻧﻪ آﻳﻨﺪة‬ ‫درﺧﺸﺎن دﻋﻮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم را از ﻧﺤﻮة ﭘﺎﺳﺦ اﻳﺸﺎن ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ آﺧﺮﻳﻦ ﻫﻴﺄت ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ‬ ‫ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻛﻪ ﻧﺰد اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺘﻮاﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ داﺷﺖ؛ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﻦ از اﻳﻦ ﻗﻮم ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻛﻠﻤﻪ ﺑﺮ زﺑﺎن ﺑﻴﺎورﻧﺪ ﺗﺎ در ﭘﺮﺗﻮ آن ﻫﻤﺔ ﻗﻮم‬ ‫ﻋﺮب ﺳﺮ در ﺧﻂ ﻓﺮﻣﺎﻧﺸﺎن ﻧﻬﻨﺪ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي ﻫﻤﺔ اﻗﻮام ﻋﺠﻢ ﮔﺮدﻧﺪ!‬ ‫ﺧﺒ‪‬ﺎب ﺑﻦ اَر‪‬ت‪ ‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺰد ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﻓﺘﻢ‪ .‬اﻳﺸﺎن ﺑ‪‬ﺮد ﻳﻤﺎﻧﻲ‬ ‫َ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را زﻳﺮ ﺳﺮ ﻧﻬﺎده ﺑﻮدﻧﺪ و در ﺳﺎﻳﺔ ﻛﻌﺒﻪ آرﻣﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در آن اﻳﺎم‪ ،‬ﻣﺎ از‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺷﻜﻨﺠﻪﻫﺎي ﺳﺨﺖ ﻣﻲدﻳﺪﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬دﻋﺎ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ و از ﺧﺪا‬ ‫ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ؟! آن ﺣﻀﺮت ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﭼﻬﺮة اﻳﺸﺎن ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﻟﻘﺪ ﮐﺎﻥ ﻣﻦ ﻗﺒﻠﮑﻢ ﻟﻴﻤﺸﻂ ﲟﺸﺎﻁ ﺍﳊﺪﻳﺪ ﻣﺎ ﺩﻭﻥ ﻋﻈﺎﻣﻪ ﻣﻦ ﳊﻢ ﻭ ﻋﺼﺐ؛ ﻣﺎ ﻳﺼﺮﻓﻪ‬

‫ﺫﻟﮏ ﻋﻦ ﺩﻳﻨﻪ! ﻭﻟﻴﺘﻤﻦ ﺍﷲ ﻫﺬﺍ ﺍﻷﻣﺮ ﺣﱴ ﻳﺴﲑ ﺍﻟﺮﺍﮐﺐ ﻣﻦ ﺻﻨﻌﺎﺀ ﺇﱃ ﺣﻀﺮﻣﻮﺕ‪ ،‬ﻣﺎ‬ ‫ﳜﺎﻑ ﺇﻻ ﺍﷲ(‪.‬‬

‫»ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ ﺷﺎﻧﻪﻫﺎي آﻫﻨﻴﻦ ﮔﻮﺷﺖ و رگ و ﭘﻲ اﻳﺸﺎن را از روي‬ ‫اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲﺗﺮاﺷﻴﺪﻧﺪ اﻣ‪‬ﺎ از دﻳﻨﺸﺎن ﺑﺮﻧﻤﻲﮔﺸﺘﻨﺪ! ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد‪ ،‬اﻳﻦ‬ ‫اﻣﺮ را ﺑﻪ ﺗﻤﺎم و ﻛﻤﺎل ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﺳﻮار ﺑﺮ ﻣﺮﻛﺐ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻴﺎن ﺻﻨﻌﺎ ﺗﺎ ﺣﻀﺮﻣﻮت را ﻃﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و در اﺛﻨﺎي اﻳﻦ‬ ‫راه ﻃﻮﻻﻧﻲ و ﻣﺨﻮف‪ ،‬ﺑﺠﺰ از ﺧﺪا از ﻫﻴﭻﻛﺲ و ﻫﻴﭻﭼﻴﺰ ﻧﺘﺮﺳﺪ!«‬

‫راوي ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ‪ :‬و ﻧﻴﺰ از ﮔﺮگ ﺑﺮاي ﮔﻮﺳﻔﻨﺪاﻧﺶ! ‪ .1‬ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬آن ﺣﻀﺮت‬ ‫در ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﻛﻼم ﻣﺒﺎرﻛﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪) :‬ﻭﻟﮑﻨﮑﻢ ﺗﺴﺘﻌﺠﻠﻮﻥ(! وﻟﻴﻜﻦ ﺷﻤﺎ ﺷﺘﺎبزدﮔﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ!‬

‫‪2‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﮋدهﻫﺎ و ﺑﺸﺎرتﻫﺎ‪ ،‬ﭘﻨﻬﺎن و ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ و ﺳﺮي ﻧﻴﺰ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ ،‬آﺷﻜﺎر و ﻓﺎش و‬ ‫ﺑﻲﭘﺮده ﺑﻮده اﺳﺖ؛ ﻛﺎﻓﺮان ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺑﺸﺎرﺗﻬﺎ را ﻣﻲﺷﻨﻴﺪهاﻧﺪ و در ﺟﺮﻳﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ؛‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از آﻧﻬﺎ ﺧﺒﺮدار ﻣﻲﺷﺪهاﻧﺪ ﺣﺘﻲ ﻛﺎر ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫اﺳﻮدﺑﻦ ﻣ ّﻄﻠﺐ و رﻓﻘﺎﻳﺶ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﻳﺎران ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را‬ ‫ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﺷﺎرات ﮔﻮﺷﺔ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ ﺗﻤﺴﺨﺮ و اﺳﺘﻬﺰا ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﻳﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺟﻬﺎن ﻛﻪ وارﺛﺎن ﺧﺴﺮوان اﻳﺮان و ﻗﻴﺼﺮان روماﻧﺪ‪ ،‬از راه‬ ‫رﺳﻴﺪﻧﺪ!! آﻧﮕﺎه ﺳﻮت ﻣﻲﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و دﺳﺖ ﻣﻲزدﻧﺪ‪.3‬‬ ‫در ﭘﺮﺗﻮ اﻳﻦ ﺑﺸﺎرتﻫﺎ و ﻣﮋدهﻫﺎي ﻛﺎرﺳﺎز‪ ،‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ آﻳﻨﺪهاي درﺧﺸﺎن و‬ ‫ﺑﺎﺷﻜﻮه در ﻫﻤﻴﻦ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ‪ ،‬و در ﻛﻨﺎر آن‪ ،‬اﻣﻴﺪواري راﺳﺘﻴﻦ و ﻋﻤﻴﻖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن ﺧﻮش زﻧﺪﮔﻲ در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن و رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻓﻮز اﺑﺪي و ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲ و ﻛﺎﻣﺮاﻧﻲ در‬ ‫ﺑﻬﺸﺖ؛ ﺻﺤﺎﺑﻪ رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاﺳﺘﻲ و ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ و‬ ‫درﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ آن ﻓﺸﺎرﻫﺎ و ﺷﻜﻨﺠﻪﻫﺎ و آزارﻫﺎ ﻛﻪ از ﻫﺮ ﺳﻮي ﺑﻪ آﻧﺎن ﻫﺠﻮم‬ ‫ﻣﻲآورﻧﺪ‪ ،‬و آن ﻣﺼﺎﺋﺐ و ﻣﺼﺎﻋﺒﻲ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ آﻧﺎن را از ﻫﺮ ﻃﺮف درﺑﺮﻣﻲﮔﺮﻓﺖ؛‬ ‫ﻟﻜّﺔ اﺑﺮي ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﻪ ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از دﻗﺎﻳﻘﻲ ﭼﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎرهﭘﺎره و ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣﻲﮔﺮدد؛‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞ ﻋﺮﺑﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺳﺤﺎﺑﺔ ﺻﻴﻒ ﻋﻦ ﻗﻠﻴﻞ ﺗﻘﺸّﻊ!«‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.543‬‬ ‫‪ -2‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج ‪.510 ،1‬‬ ‫‪ -3‬اﻟﺴﻴﺮة اﻟﺤﻠﺒﻴﺔ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.512-511‬‬

‫‪282‬‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ روح و روان‬ ‫ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﻧﻮادر ﻧﻔﻴﺲ اﻳﻤﺎن ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺟﺎن اﻫﻞ اﻳﻤﺎن را ﺑﺎ ﺗﻌﻠﻴﻢ‬ ‫ﺣﻜﻤﺖ و ﻗﺮآن ﺗﺰﻛﻴﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ دﻗﺖ و ﻋﻤﻖ ﻫﺮﭼﻪ ﺗﻤﺎﻣﺘﺮ ﺑﻪ ﺗﺮﺑﻴﺖ آﻧﺎن‬ ‫ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺟﺎﻧﻬﺎي اﻳﺸﺎن را‪ ،‬ﻣﻨﺰل ﺑﻪ ﻣﻨﺰل‪ ،‬در راﺳﺘﺎي اﻋﺘﻼل روح‪ ،‬و ﭘﺎﻛﻲ ﻗﻠﺐ‪،‬‬ ‫و ﺧﻮﺷﺨﻮﻳﻲ‪ ،‬و آزادﮔﻲ‪ ،‬و رﻫﺎﻳﻲ از ﺳﻴﻄﺮة ﻣﺎدﻳﺎت‪ ،‬و ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻬﻮات‪ ،‬و‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﺧﺪاي زﻣﻴﻦ و آﺳﻤﺎن‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ؛ و آﺗﺶ درون ﺳﻴﻨﺔ آﻧﺎن را ﻫﻤﻮاره‬ ‫ﺷﻌﻠﻪور ﻧﮕﺎه ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ؛ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬آﻧﺎن را از ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎ ﺑﻪ روﺷﻨﺎﻳﻲ ﻣﻨﺘﻘﻞ‬ ‫ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻨﺪ؛ و آﻧﺎن را واﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ آزار و ﺷﻜﻨﺠﺔ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ‬ ‫ﺑﻮرزﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ زﻳﺒﺎﻳﻲ از ﺧﻄﺎ و اﺷﺘﺒﺎه آﻧﺎن درﮔﺬرﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻮاﻫﺎي ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ ﺧﻮﻳﺶ را‬ ‫ﻣﻘﻬﻮر ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮدﻛﻪ ﻳﺎران آن ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﻫﻤﻮاره در دﻳﻦ راﺳﺦﺗﺮ‪ ،‬و از ﺷﻬﻮات‬ ‫دورﺗﺮ‪ ،‬و درﺟﻬﺖ ﻛﺴﺐ ﺧﺸﻨﻮدي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﻌﺎلﺗﺮ‪ ،‬و در ﻫﻮاي ﺑﻬﺸﺖ ﻣﺸﺘﺎقﺗﺮ‪ ،‬و‬ ‫در ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﺣﺮﻳﺺﺗﺮ‪ ،‬و در اﻣﺮ دﻳﻦ ﻓﻘﻴﻪﺗﺮ‪ ،‬و در ﺳﻠﻮك ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﻋﺎرفﺗﺮ و وارﺳﺘﻪﺗﺮ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻋﻮاﻃﻒ و اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي دروﻧﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﭼﻴﺮهﺗﺮ و ﻏﺎﻟﺐﺗﺮ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺮ اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻫﻴﺠﺎﻧﺎت ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺴﻠﻂﺗﺮ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ و آراﻣﺶ و وﻗﺎر ﻣﻘﻴﺪﺗﺮ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش دﻋﻮت اﺳﻼم در ﺑﻴﺮون ﻣﻜّﻪ‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﮐﺮﻡ ‪-‬ﺻﻠﻰ ﺍﷲ ﻋﻠﻴﻪ ﻭﺳﻠﻢ‪ -‬ﺩﺭ ﻃﺎﺋﻒ‬ ‫در ﻣﺎه ﺷﻮ‪‬ال ﺳﺎل دﻫﻢ ﺑﻌﺜﺖ )ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ اواﺧﺮ ﻣﺎه ﻳﺎ اواﺋﻞ ژوﺋﻦ ﺳﺎل ‪619‬‬ ‫ﻣﻴﻼدي( ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻃﺎﺋﻒ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﺎﺻﻠﺔ ﺷﻬﺮ‬ ‫ﻃﺎﺋﻒ از ﺷﻬﺮ ﻣﻜّﻪ ﺣﺪود ‪ 60‬ﻣﻴﻞ اﺳﺖ‪ .‬آن ﺣﻀﺮت اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻓﺖ ﻃﻮﻻﻧﻲ را‪ ،‬رﻓﺖ و‬ ‫ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﺎي ﭘﻴﺎده ﻃﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺳﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺮدة آزاد ﺷﺪة اﻳﺸﺎن زﻳﺪﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ‬ ‫ﻫﻤﺮاه اﻳﺸﺎن ﺑﻮد‪ .‬در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺴﻴﺮ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن راه‪ ،‬ﺑﺮ ﻫﺮ ﻗﺒﻴﻠﻪاي ﻛﻪ ﻣﻲﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را‬ ‫ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﺣﺘّﻲ ﻳﻜﻲ از آن ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻧﻴﺰ دﻋﻮت آن ﺣﻀﺮت را‬ ‫اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻜﺮد‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﻃﺎﺋﻒ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺰد ﺳﻪ ﺑﺮادر ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ از ﺳﺮان ﺛﻘﻴﻒ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬رﻓﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﻋﺒﺪﻳﺎﻟﻴﻞ؛ ﻣﺴﻌﻮد؛ و ﺣﺒﻴﺐ‪ ،‬ﭘﺴﺮان ﻋﻤﺮوﺑﻦ ﻋ‪‬ﻤ‪‬ﻴﺮ ﺛﻘﻔﻲ‪ .‬ﺑﺎ آﻧﺎن ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و آﻧﺎن را‬ ‫ﺑﺴﻮي ﺧﺪا دﻋﻮت ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻳﺎري اﺳﻼم ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺧﺪا‬ ‫ﺗﻮ را ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺮدة ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ را ﭘﺎره ﻛﺮده اﺳﺖ! دﻳﮕﺮي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا ﻛﺴﻲ را‬ ‫ﻏﻴﺮ از ﺗﻮ ﭘﻴﺪا ﻧﻜﺮد؟! ﺳﻮﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻣﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻢ‪ .‬اﮔﺮ‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪا ﺑﺎﺷﻲ‪ ،‬ﺷﺄن ﺗﻮ اﺟﻞّ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺨﻮاﻫﻢ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻫﻢ ﺳﺨﻦ ﺑﺸﻮم؛ و‬ ‫اﮔﺮ دروغ ﺑﺮ ﺧﺪا ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﻲ‪ ،‬ﺳﺰاوار ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻢ! رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻧﺰد آﻧﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﺫ ﻓﻌﻠﺘﻢ ﻣﺎ ﻓﻌﻠﺘﻢ ﻓﺎﮐﺘﻤﻮﺍ ﻋﻨ‪‬ﻲ(‬ ‫»ﺣﺎل ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﻣﻦ رﻓﺘﺎر ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ اﻳﻦ راز را ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ ﻣﻦ و‬ ‫ﺧﻮدﺗﺎن ﻧﮕﺎه دارﻳﺪ!«‬

‫‪284‬‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ده روز در ﻣﻴﺎن اﻫﻞ ﻃﺎﺋﻒ ﺑﻪ ﺳﺮ‬ ‫ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻴﭽﻴﻚ از اﺷﺮاف ﻃﺎﺋﻒ را ﻓﺮوﮔﺬار ﻧﻜﺮدﻧﺪ؛ ﻧﺰد ﻳﻜﺎﻳﻚ آﻧﺎن رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ آﻧﺎن‬ ‫ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﻳﻚ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺎ ﺧﺎرج ﺷﻮ! و اراذل و اوﺑﺎش را‬ ‫ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ آزار اﻳﺸﺎن واداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ از ﻃﺎﺋﻒ‬ ‫ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اراذل و اوﺑﺎش ﻃﺎﺋﻒ آن ﺣﻀﺮت را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﻳﺸﺎن را‬ ‫دﺷﻨﺎم ﻣﻲدادﻧﺪ و ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲزدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ اﻧﺒﻮﻫﻲ از ﻣﺮدم ﻃﺎﺋﻒ در‬ ‫اﻃﺮاف آن ﺣﻀﺮت ﮔﺮدآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و در دو ﺳﻮي اﻳﺸﺎن ﺻﻒ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﺎﭘﻲ ﺑﺴﻮي‬ ‫اﻳﺸﺎن ﺳﻨﮓ ﻣﻲاﻓﻜﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎن اﺑﻠﻬﺎﻧﻪ اﻳﺸﺎن را آزار ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬آﻧﻘﺪر ﺑﺮ ﻣ‪‬ﭻ‬ ‫ﭘﺎﻫﺎي آن ﺣﻀﺮت ﺳﻨﮓ زدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻌﻠﻴﻦ آن ﺣﻀﺮت ﻣﺎﻻﻣﺎل ﺧﻮن ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬زﻳﺪﺑﻦ‬ ‫ﺣﺎرﺛﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺳﭙﺮ ﺑﻼي آن ﺣﻀﺮت ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬و ﺿﺮﺑﺎت ﺳﻨﮕﻬﺎ را ﺑﻪ ﺟﺎن‬ ‫ﻣﻲﺧﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﭼﻨﺪ ﺟﺎي ﺳﺮ او ﺷﻜﺎف ﺑﺮداﺷﺖ‪ .‬اراذل و اوﺑﺎش ﺑﺮ ﺳﺮ آن‬ ‫ﺣﻀﺮت رﻳﺨﺘﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﺎن اﻳﺸﺎن را ﻣﻲزدﻧﺪ و ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ آن دو را ﺑﻪ ﺑﺎﻏﻲ‬ ‫ﻛﻪ از آنِ ﻋﺘﺒﻪ و ﺷﻴﺒﻪ ﭘﺴﺮان رﺑﻴﻌﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺳﻪ ﻣﻴﻞ ﺑﺎ ﻃﺎﺋﻒ ﻓﺎﺻﻠﻪ داﺷﺖ رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺑﻪ آن ﺑﺎغ درآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از آن دو دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﺳﻮي درﺧﺖ اﻧﮕﻮري در ﻛﻨﺎر ﺑﺎغ آﻣﺪﻧﺪ و زﻳﺮ‬ ‫ﺳﺎﻳﺔ آن ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ دﻳﻮار ﺗﻜﻴﻪ دادﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ آرام ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﻗﺪري آﺳﻮده ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آن‬ ‫دﻋﺎي ﻣﺸﻬﻮر را ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻏﻢ و اﻧﺪوه ﺑﺮ ﻗﻠﺐ ﻣﺒﺎرك آن ﺣﻀﺮت‪،‬‬ ‫و ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺷﺪت ﺗﺄﺛّﺮ و ﺗﺄﺳﻒ و اﻓﺴﺮدﮔﻲ آن ﺣﻀﺮت اﺳﺖ‪ ،‬از آن ﺑﺎﺑﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﻳﻚ‬ ‫ﺗﻦ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورده ﺑﻮد‪:‬‬ ‫)ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺇﻟﻴﮏ ﺃﺷﮑﻮ ﺿﻌﻒ ﻗﻮﰐ‪ ،‬ﻭﻗﻠﺔ ﺣﻴﻠﱵ‪ ،‬ﻭﻫﻮﺍﱐ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻨﺎﺱ‪ ،‬ﻳﺎ ﺃﺭﺣﻢ ﺍﻟﺮﺍﲪﲔ‪.‬‬

‫ﺃﻧﺖ ﺭﺏ ﺍﳌﺴﺘﻀﻌﻔﲔ‪ ،‬ﻭﺃﻧﺖ ﺭﰊ‪ .‬ﺇﱃ ﻣﻦ ﺗﮑﻠﲏ؟ ﺇﱃ ﺑﻌﻴﺪ ﻳﺘﺠﻬﻤﲏ؟ ﺃﻡ ﺇﱃ ﻋﺪﻭ ﻣﻠﮑﺘﻪ‬

‫ﺃﻣﺮﻱ؟ ﺇﻥ ﱂ ﻳﮑﻦ ﺑﮏ ﻋﻠﻲ ﻏﻀﺐ ﻓﻼ ﺃﺑﺎﱄ‪ ،‬ﻭﻟﮑﻦ ﻋﺎﻓﻴﺘﮏ ﻫﻲ ﺃﻭﺳﻊ ﱄ! ﺍﻋﻮﺫ ﺑﻨﻮﺭ‬

‫ﻭﺟﻬﮏ ﺍﻟﺬﻱ ﺃﺷﺮﻗﺖ ﻟﻪ ﺍﻟﻈﻠﻤﺎﺕ‪ ،‬ﻭﺻﻠﺢ ﻋﻠﻴﻪ ﺃﻣﺮ ﺍﻟﺪﻧﻴﺎ ﻭﺍﻵﺧﺮﺓ‪ ،‬ﻣﻦ ﺃﻥ ﻳﻨـﺰﻝ ﰊ‬

‫ﻏﻀﺒﮏ‪ ،‬ﺃﻭ ﳛﻞ ﻋﻠﻲ ﺳﺨﻄﮏ‪ ،‬ﻟﮏ ﺍﻟﻌﺘﱮ ﺣﱴ ﺗﺮﺿﻰ‪ ،‬ﻭﻻ ﺣﻮﻝ ﻭﻻ ﻗﻮﺓ ﺇﻻ ﺑﮏ(‪.‬‬

‫»ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲﺑﺮم از ﻛﻢ ﺷﺪن ﺗﺎب و ﺗﻮاﻧﻢ؛ و ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن راه‬ ‫ﭼﺎره در ﺑﺮاﺑﺮم؛ و ﺧﻔّﺖ و ﺧﻮاريام در ﻧﺰد ﻣﺮدﻣﺎن؛ اي ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﺘﺮﻳﻦ‬ ‫ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﺎن‪ .‬ﺗﻮ ﺧﺪاي ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎﻧﻲ‪ ،‬و ﺗﻮ ﺧﺪاي ﻣﻨﻲ؛ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﺳﭙﺎري؟ ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻴﮕﺎﻧﻪاي ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﭘﺮﺧﺎش ﻛﻨﺪ؟ ﻳﺎ ﺑﻪ دﺷﻤﻨﻲ ﻛﻪ زﻣﺎم ﻛﺎر را در دﺳﺖ او‬ ‫ﻗﺮار دادهاي؟ اﮔﺮ ﺑﺮ ﻣﻦ ﺧﺸﻢ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻛﻲ ﻧﺪارم‪ ،‬اﻣﺎ‪ ،‬آﺳﺎﻳﺶ و‬ ‫آراﻣﺸﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﺪﻫﻲ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﮔﻮاراﺗﺮ و ﺳﺎزﮔﺎرﺗﺮ اﺳﺖ! ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺑﺮم ﺑﻪ ﻧﻮر‬ ‫ﺟﻤﺎل ﺗﻮ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺗﺎرﻳﻜﻲ و ﻇﻠﻤﺘﻲ از ﺑﺮاﺑﺮ آن رﺧﺖ ﺑﺮﻣﻲﺑﻨﺪد؛ و ﻫﻤﻪ ﻛﺎر‬ ‫دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت را اﺻﻼح ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ از اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺸﻢ ﺗﻮ ﺑﺮ ﻣﻦ ﻓﺮود آﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدي ﺗﻮ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل ﻣﻦ ﮔﺮدد‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻲ ﻣﺮا ﻋﺘﺎب ﻛﻦ ﺗﺎ‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم از ﻣﻦ ﺧﺸﻨﻮد ﮔﺮدي! ﻫﻴﭽﻜﺲ را ﺟﺰ ﺗﻮ ﺗﻮان و ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ﻣﮕﺮ از ﺟﺎﻧﺐ ﺗﻮ!«‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان رﺑﻴﻌﻪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ وﺿﻊ و ﺣﺎل ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﺪﻳﻦ‬ ‫ﻣﻨﻮال دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺲ‪ ‬ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي آﻧﺎن ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺷﺪ‪ ،‬و ﻏﻼم ﻧﺼﺮاﻧﻲ ﺧﻮﻳﺶ را‪ ،‬ﺑﻨﺎم‬ ‫ﻋﺪ‪‬اس‪ ،‬ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻗﺪري از اﻳﻦ اﻧﮕﻮرﻫﺎ ﺑﭽﻴﻦ‪ ،‬و ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﺮد ﺑﺒﺮ!‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻇﺮف اﻧﮕﻮر را ﭘﺶ روي آن ﺣﻀﺮت ﻧﻬﺎد‪ ،‬آن ﺣﻀﺮت دﺳﺘﺸﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮي‬ ‫ﻇﺮف اﻧﮕﻮر دراز ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﺴﻢاﷲ« ﺑﻨﺎم ﺧﺪا؛ و ﺳﭙﺲ ﺗﻨﺎول ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﺪ‪‬اس ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﻫﻴﭽﻴﻚ از اﻫﺎﻟﻲ اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻨﺪ! رﺳﻮل ﺧﺪا‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬از ﻛﺪام ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﺗﻮ؟ دﻳﻦ و آﺋﻴﻦ ﺗﻮ ﭼﻴﺴﺖ؟‬‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻧﺼﺮاﻧﻲ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬اﻫﻞ ﻧﻴﻨﻮا‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬از ﺷﻬﺮ آن ﻣﺮد ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬ﻳﻮﻧﺲ ﺑﻦ ‪‬ﻣﺘّﻲ؟‬ ‫ﻋﺪ‪‬اس ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﻳﻮﻧﺲ ﺑﻦ ‪‬ﻣ ّﺘﻲ را از ﻛﺠﺎ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻲ؟ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬

‫‪286‬‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬او ﺑﺮادر ﻣﻦ اﺳﺖ؛ او ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮم! ﻋﺪ‪‬اس ﺧﻮد را ﺑﺮ‬ ‫ﺳﺮ و روي و دﺳﺘﻬﺎ و ﭘﺎﻫﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻓﻜﻨﺪ و ﺷﺮوع ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻮﺳﻴﺪن ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان رﺑﻴﻌﻪ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻏﻼﻣﺘﺎن را ﻫﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺮد از دﺳﺘﺘﺎن ﮔﺮﻓﺖ!‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻋﺪ‪‬اس آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬واي ﺑﺮﺗﻮ؛ اﻳﻦ ﭼﻪ ﻛﺎري ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺮدي؟! ﮔﻔﺖ‪ :‬اي‬ ‫ﺳﺮور ﻣﻦ‪ ،‬در ﺳﺮاﺳﺮ روي زﻣﻴﻦ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺑﻬﺘﺮ از اﻳﻦ ﻣﺮد ﻧﻴﺴﺖ! ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻣﻄﻠﺒﻲ را‬ ‫ﺑﺎزﮔﻔﺖ ﻛﻪ آﻧﺮا ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! آن دو ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬واي ﺑﺮ ﺗﻮ‪ ،‬ﻋﺪ‪‬اس! ﻣﺒﺎدا اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺮد ﺗﻮ را از دﻳﻦ و آﺋﻴﻨﺖ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ! دﻳﻦ ﺗﻮ ﺑﻬﺘﺮ از دﻳﻦ اوﺳﺖ!!‬

‫‪1‬‬

‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ از ﺑﺎغ ﻓﺮزﻧﺪان رﺑﻴﻌﻪ ﺑﻴﺮون‬ ‫آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻓﺴﺮده و اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ و دلﺷﻜﺴﺘﻪ‪ ،‬راه ﻣﻜﻪ را ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻗَﺮن‬ ‫اﻟﻤ‪‬ﻨﺎزل رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ را ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﻓﺮﺷﺘﺔ ﻛﻮﻫﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه‬ ‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﻮد؛ آﻣﺪه ﺑﻮد ﺗﺎ از آن ﺣﻀﺮت ﻛﺴﺐ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ اﮔﺮ ﺻﻼح ﻣﻲداﻧﻨﺪ دو‬ ‫ﻛﻮه ﺑﻠﻨﺪ دو ﺳﻮي ﻣﻜﻪ را ﺑﺮ ﺳﺮ اﻫﻞ ﻣﻜﻪ ﻓﺮود آورد!‬ ‫* ﺑﺨﺎري ﺗﻔﺼﻴﻞ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن راﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺧﻮدش از ﻋﺮوهﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻛﺮده‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﺎ‪ -‬ﺑﺮاي او ﺣﺪﻳﺚ ﻛﺮده ﺑﺎز ﮔﻔﺖ ﻛﻪ روزي ﺑﻪ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ روزي دﺷﻮارﺗﺮ از روز ﺟﻨﮓ‬ ‫اُﺣ‪‬ﺪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬از ﻗﻮم ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺗﻮ ﭼﻪﻫﺎ دﻳﺪم‪ ،‬ﺑﻤﺎﻧﺪ! دﺷﻮارﺗﺮﻳﻦ آزاري‬ ‫ﻛﻪ از آﻧﺎن دﻳﺪم‪ ،‬روز ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻮد‪ .‬آﺋﻴﻦ و دﻋﻮت ﺧﻮد را ﺑﺎ اﺑﻦ ﻋﺒﺪﻳﺎﻟﻴﻞ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﻛُﻼل‬ ‫ﻣﻄﺮح ﻛﺮدم؛ ﻣﺮاد ﻣﺮا ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻜﺮد و دﻋﻮت ﻣﺮا ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬ﻏﻤﮕﻴﻦ و ﻏﺼ‪‬ﻪدار ﺑﻪ راه‬ ‫اﻓﺘﺎدم‪ .‬ﺳﺮم را ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮدم؛ دﻳﺪم ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺔ اﺑﺮي ﺑﺮ ﺳﺮم ﺳﺎﻳﻪ اﻓﻜﻨﺪه اﺳﺖ! ﻧﻴﻚ‬ ‫ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻢ‪ ،‬دﻳﺪم ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ از ﻣﻴﺎن آن ﻗﻄﻌﻪ اﺑﺮ ﻣﺮا ﻧﺪا ﻣﻲدﻫﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪421-419‬؛ ﺑﺎ ﺗﻠﺨﻴﺺ‪.‬‬

‫ﺳﺨﻨﺎن ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺗﻮ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻨﻴﺪ‪ ،‬و ﭘﺎﺳﺦ آﻧﺎن را درﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬و اﻳﻨﻚ‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﺔ ﻛﻮﻫﻬﺎ را ﻧﺰد ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ ﺗﺎ ﻫﺮ دﺳﺘﻮري ﻛﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ ﺑﻪ‬ ‫او ﺑﺪﻫﻲ! آﻧﮕﺎه ﻓﺮﺷﺘﺔ ﻛﻮﻫﻬﺎ ﻣﺮا ﻧﺪا داد و ﺑﺮ ﻣﻦ ﺳﻼم ﻛﺮد؛ ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ‪،‬‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ ﺗﻮ ﺧﻮاﻫﻲ! اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻲ ﺗﺎ دو ﻛﻮه ﺑﻠﻨﺪ دو ﺳﻮي ﻣﻜﻪ ﺑﺮ ﺳﺮﺷﺎن‬ ‫ﻓﺮود آورم! ﻣﻨﻈﻮر وي‪ ،‬ﻛﻮه اﺑﻮﻗﺒﻴﺲ در ﻳﻚ ﺳﻮي‪ ،‬و ﻛﻮه ُﻗﻌ‪‬ﻴﻘﻌﺎن در ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﻜّﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻛﻪ اﻣﻴﺪوارم ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰّوﺟﻞ‬ ‫از ﻧﺴﻞ اﻳﻨﺎن اﻓﺮادي را ﺑﻴﺮون آورد ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰّوﺟﻞ را ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺑﭙﺮﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي‬ ‫او ﻫﻴﭻ ﺷﺮﻳﻜﻲ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﺸﻮﻧﺪ!‬

‫‪1‬‬

‫از اﻳﻦ ﺟﻮاﺑﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اراﺋﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺨﺼﻴﺖ‬ ‫ﻣﻤﺘﺎز آن ﺣﻀﺮت ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ژرﻓﺎي ﺧُﻠﻖ ﻋﻈﻴﻢ ﺣﻀﺮت‬ ‫رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﺧﻮد آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻗﻠﺐ ﻣﺒﺎرﻛﺸﺎن آرام ﮔﺮﻓﺖ؛‬ ‫زﻳﺮا ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻓﺮاز ﻫﻔﺖ آﺳﻤﺎن اﻳﻦ اﻣﺪاد ﻏﻴﺒﻲ را ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎ‪ ،‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ راه ﻣﻜﻪ را ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ وادي ﻧﺨﻠﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﭼﻨﺪ روز در آﻧﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬در وادي ﻧﺨﻠﻪ دو آﺑﺎدي ﻗﺎﺑﻞ اﻗﺎﻣﺖ وﺟﻮد دارد‪ :‬اﻟﺴ‪‬ﻴﻞ‬ ‫اﻟﻜﺒﻴﺮ و اﻟﺰّﻳﻤﻪ ﻛﻪ ﻫﺮ دو آﺑﺎد و ﭘﺮﻣﺤﺼﻮلاﻧﺪ؛ در ﻫﻴﺞ ﻣﻨﺒﻌﻲ ﻧﻴﺎﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﻣﺤﻞ اﻗﺎﻣﺖ‬ ‫آن ﺣﻀﺮت را در وادي ﻧﺨﻠﻪ ﺑﻪ دﻗﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ﻛﺘﺎب ﺑﺪءاﻟﺨﻠﻖ‪ ،‬ح ‪7389 ،3231‬؛ ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪360‬؛ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪» ،‬ﺑـﺎب‬ ‫ﻣﺎﻟﻘﻲ اﻟﻨﺒﻲ ﻣﻦ اذي اﻟﻤﺸﺮﻛﻴﻦ و اﻟﻤﻨﺎﻓﻘﻴﻦ« ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.109‬‬

‫‪288‬‬ ‫در اﺛﻨﺎي اﻗﺎﻣﺖ آن ﺣﻀﺮت در وادي ﻧﺨﻠﻪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﺮوﻫﻲ از ﺟﻨﻴﺎن را ﻧﺰد‬ ‫اﻳﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد ‪ 1‬ﻛﻪ وﺻﻒ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن در دو ﻣﻮﺿﻊ از ﻗﺮآن آﻣﺪه اﺳﺖ؛ ﻳﻜﺠﺎ در‬ ‫ﺳﻮره اﺣﻘﺎف و ﺟﺎي دﻳﮕﺮ در ﺳﻮرة ﺟﻦّ‪:‬‬ ‫ﺼﺘ‪‬ﻮﺍ ﹶﻓ ﹶﻠﻤ‪‬ﺎ‬ ‫ﻀﺮ‪‬ﻭ ‪‬ﻩ ﻗﹶﺎﻟﹸﻮﺍ ﺃﹶﻧ ‪‬‬ ‫ﺴ‪‬ﺘ ‪‬ﻤﻌ‪‬ﻮ ﹶﻥ ﺍﹾﻟﻘﹸﺮ‪‬ﺁ ﹶﻥ ﹶﻓ ﹶﻠﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﺣ ‪‬‬ ‫ﺠﻦ‪ ‬ﻳ ‪‬‬ ‫ﻚ ‪‬ﻧﻔﹶﺮﹰﺍ ﻣ‪ ‬ﻦ ﺍﹾﻟ ﹺ‬ ‫ﺻ ‪‬ﺮ ﹾﻓﻨ‪‬ﺎ ﹺﺇﹶﻟ ‪‬ﻴ ‪‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﹺﺇ ﹾﺫ ‪‬‬ ‫ﻀ ‪‬ﻲ ‪‬ﻭﻟﱠﻮ‪‬ﺍ ﹺﺇﻟﹶﻰ ﹶﻗ ‪‬ﻮ ‪‬ﻣﻬﹺﻢ ﻣ‪‬ﻨ ‪‬ﺬﺭﹺﻳ ‪‬ﻦ * ﻗﹶﺎﻟﹸﻮﺍ ﻳ‪‬ﺎ ﹶﻗ ‪‬ﻮ ‪‬ﻣﻨ‪‬ﺎ ﹺﺇﻧ‪‬ﺎ ‪‬ﺳ ‪‬ﻤ ‪‬ﻌﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﻛﺘ‪‬ﺎﺑﹰﺎ ﺃﹸﻧ ﹺﺰ ﹶﻝ ﻣ‪‬ﻦ ‪‬ﺑ ‪‬ﻌ ‪‬ﺪ ﻣ‪‬ﻮﺳ‪‬ﻰ‬ ‫ﹸﻗ ‪‬‬ ‫ﺴ‪‬ﺘﻘ‪‬ﻴ ﹴﻢ * ﻳ‪‬ﺎ ﹶﻗ ‪‬ﻮ ‪‬ﻣﻨ‪‬ﺎ ﹶﺃﺟﹺﻴﺒ‪‬ﻮﺍ ﺩ‪‬ﺍ ‪‬ﻋ ‪‬ﻲ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ‬ ‫ﺤﻖ‪ ‬ﻭﹺﺇﻟﹶﻰ ﹶﻃﺮﹺﻳ ﹴﻖ ﻣ‪ ‬‬ ‫ﺼﺪ‪‬ﻗﹰﺎ ﻟﱢﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﺑ ‪‬ﻴ ‪‬ﻦ ‪‬ﻳ ‪‬ﺪ‪‬ﻳ ‪‬ﻪ ‪‬ﻳ ‪‬ﻬﺪ‪‬ﻱ ﹺﺇﻟﹶﻰ ﺍﹾﻟ ‪‬‬ ‫‪‬ﻣ ‪‬‬

‫ﺠ ‪‬ﺮﻛﹸﻢ ﻣ‪ ‬ﻦ ‪‬ﻋﺬﹶﺍ ﹴ‬ ‫ﻭ‪‬ﺁ ‪‬ﻣﻨ‪‬ﻮﺍ ﹺﺑ ‪‬ﻪ ‪‬ﻳ ‪‬ﻐ ‪‬ﻔ ‪‬ﺮ ﹶﻟﻜﹸﻢ ﻣ‪‬ﻦ ﹸﺫﻧ‪‬ﻮﹺﺑ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ‪‬ﻭ‪‬ﻳ ﹺ‬ ‫ﺏ ﹶﺃﻟ‪‬ﻴﻢﹴ﴾‪.٢‬‬

‫»و آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ از ﺟﻨﻴﺎن را ﻧﺰد ﺗﻮ ﮔﺴﻴﻞ داﺷﺘﻢ ﺗﺎ ﻗﺮآن را اﺳﺘﻤﺎع‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ در ﻣﺤﻀﺮ ﻗﺮآن ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺳﺎﻛﺖ‬ ‫ﺑﺎﺷﻴﺪ! و ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺗﻼوت آﻳﺎت ﻗﺮآن ﭘﺎﻳﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺟﻬﺖ اﻧﺬار ﺑﻪ ﺳﻮي‬ ‫ﻗﻮﻣﺸﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻗﻮم ﻣﺎ‪ ،‬اﺧﻴﺮاً ﻣﺎ ﺧﺒﺮ از ﻛﺘﺎﺑﻲ ﺷﻨﻴﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﭘﺲ از ﻣﻮﺳﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪه و ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﺣﻖ‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ .‬اي ﻗﻮم ﻣﺎ‪ ،‬ﭘﻴﻚ ﺧﺪاي را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ او اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻳﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﺑﺨﺸﻲ از ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺘﺎن را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺎﻣﺮزد‪ ،‬و ﺷﻤﺎ را‬ ‫از ﻋﺬاب اﻟﻴﻢ در ﭘﻨﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار دﻫﺪ!«‬ ‫ﺠﻦ‪ ‬ﹶﻓﻘﹶﺎﻟﹸﻮﺍ ﹺﺇﻧ‪‬ﺎ ‪‬ﺳ ‪‬ﻤ ‪‬ﻌﻨ‪‬ﺎ ﹸﻗﺮ‪‬ﺁﻧﹰﺎ ‪‬ﻋﺠ‪‬ﺒﹰﺎ * ‪‬ﻳ ‪‬ﻬﺪ‪‬ﻱ ﹺﺇﻟﹶﻰ‬ ‫﴿ ﹸﻗ ﹾﻞ ﺃﹸﻭ ‪‬ﺣ ‪‬ﻲ ﹺﺇﹶﻟﻲ‪ ‬ﹶﺃﻧ‪ ‬ﻪ ﺍ ‪‬ﺳ‪‬ﺘ ‪‬ﻤ ‪‬ﻊ ‪‬ﻧ ﹶﻔ ‪‬ﺮ ﻣ‪ ‬ﻦ ﺍﹾﻟ ﹺ‬ ‫ﺸ ﹺﺮ ‪‬ﻙ ﹺﺑ ‪‬ﺮﺑ‪‬ﻨ‪‬ﺎ ﹶﺃﺣ‪‬ﺪﹰﺍ‪.٣﴾...‬‬ ‫ﺍﻟﺮ‪ ‬ﺷ ‪‬ﺪ ﻓﹶﺂ ‪‬ﻣﻨ‪‬ﺎ ﹺﺑ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭﻟﹶﻦ ﻧ‪ ‬‬

‫»ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﻲ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ از ﺟﻨﻴﺎن اﺳﺘﻤﺎع ﻛﺮدهاﻧﺪ‪،‬‬ ‫وآﻧﮕﺎه ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻗﺮآﻧﻲ ﺷﮕﻔﺖ را ﺷﻨﻴﺪﻳﻢ؛ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي رﺷﺪ ﻫﺪاﻳﺖ‬ ‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻟﺼﻼة‪» ،‬ﺑﺎب اﻟﺠﻬﺮ ﺑﻘﺮاءة ﺻﻼة اﻟﻔﺠﺮ«‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.195‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره اﺣﻘﺎف‪ ،‬آﻳﺎت ‪.31-29‬‬ ‫‪ -3‬ﺳﻮره ﺟﻦ‪ ،‬آﻳﺎت ‪.15-1‬‬

‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آن اﻳﻤﺎن آوردﻳﻢ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺧﺪاي ﺧﻮدﻣﺎن اﺣﺪي را ﺷﺮﻳﻚ‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ‪«. ...‬‬ ‫از ﺳﻴﺎق اﻳﻦ آﻳﺎت‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ رواﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﺷﺮح و ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ‬ ‫روﻳﺪاد رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ‬ ‫ﺟﻨّﻴﺎن ﺣﻀﻮر ﭘﻴﺪا ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﻗﺮآن را اﺳﺘﻤﺎع ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻄﻠﻊ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ؛‬ ‫و وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن ﺣﻀﺮت را از اﻳﻦ واﻗﻌﻪ ﻣﻄﻠﻊ ﮔﺮداﻧﻴﺪه‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ‪،‬‬ ‫اﻳﻦ ﺣﻀﻮر ﺟﻨﻴﺎن در ﻣﺤﻀﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬از ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ رواﻳﺎت ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ از آن ﭘﺲ ﺑﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺰد آن ﺣﻀﺮت‬ ‫ﺑﺮاي اﺳﺘﻤﺎع ﻗﺮآن آﻣﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺣ ّﻘﺎً‪ ،‬اﻳﻦ روﻳﺪاد‪ ،‬اﻣﺪاد ﻏﻴﺒﻲ دﻳﮕﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﮔﻨﺠﻴﻨﻪﻫﺎي ﻏﻴﺐ ﻣﻜﻨﻮن‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﺧﻮد ﻛﻪ ﺟﺰ ﺧﻮد او ﻫﻴﭽﻜﺲ را از آن ﺧﺒﺮي ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﺮاي آن ﺣﻀﺮت رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬واﻧﮕﻬﻲ‪ ،‬آﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻳﻦ روﻳﺪاد ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺑﺸﺎرﺗﻬﺎ و ﻣﮋدهﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد داﺋﺮ ﺑﺮ ﭘﻴﺮوزي و ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ دﻋﻮت ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮد‪ ،‬و اﺷﺎراﺗﻲ را در ﺑﺮ داﺷﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺮوﻳﻲ‬ ‫از ﻧﻴﺮوﻫﺎي آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻊ ﭘﻴﺮوزي و ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ دﻋﻮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﮔﺮدد‪:‬‬ ‫ﻚ ﻓ‪‬ﻲ‬ ‫ﺲ ﹶﻟ ‪‬ﻪ ﻣ‪‬ﻦ ﺩ‪‬ﻭﹺﻧ ‪‬ﻪ ﺃﹶﻭ‪‬ﻟﻴ‪‬ﺎﺀ ﹸﺃ ‪‬ﻭﹶﻟ‪‬ﺌ ‪‬‬ ‫ﺽ ‪‬ﻭﹶﻟ ‪‬ﻴ ‪‬‬ ‫ﺠ ﹴﺰ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﹾﻟﹶﺄ ‪‬ﺭ ﹺ‬ ‫ﺲ ﹺﺑ ‪‬ﻤ ‪‬ﻌ ﹺ‬ ‫ﺐ ﺩ‪‬ﺍ ‪‬ﻋ ‪‬ﻲ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ﹶﻓ ﹶﻠ ‪‬ﻴ ‪‬‬ ‫ﺠ ‪‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﻣ‪‬ﻦ ﻟﱠﺎ ‪‬ﻳ ﹺ‬

‫ﲔ﴾‪.١‬‬ ‫ﺿﻠﹶﺎ ﹴﻝ ﻣ‪‬ﹺﺒ ﹴ‬ ‫‪‬‬

‫»و ﻫﺮآﻧﻜﺲ ﻛﻪ ﭘﻴﻚ ﺧﺪا را اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻣﻨﺸﺄ ﻫﻴﭻ دﺧﻞ و‬ ‫ﺗﺼﺮﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﻳﺎروﻳﺎوري ﻧﻴﺴﺖ؛ آﻧﺎن در‬ ‫ﮔﻤﺮاﻫﻲﻳﻲ وﺻﻒ ﻧﺎﺷﺪﻧﻲ ﮔﺮﻓﺘﺎرﻧﺪ!«‬

‫ﺠ ‪‬ﺰ ‪‬ﻩ ‪‬ﻫﺮ‪‬ﺑﺎﹰ﴾‪.١‬‬ ‫ﺽ ‪‬ﻭﻟﹶﻦ ﻧ‪ ‬ﻌ ﹺ‬ ‫ﺠ ‪‬ﺰ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﹾﻟﹶﺄ ‪‬ﺭ ﹺ‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﹶﺃﻧ‪‬ﺎ ﹶﻇ‪‬ﻨﻨ‪‬ﺎ ﺃﹶﻥ ﻟﱠﻦ ﻧ‪‬ﻌ ﹺ‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره اﺣﻘﺎف‪ ،‬آﻳﻪ ‪.32‬‬

‫‪290‬‬ ‫»و ﻣﺎ ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ درﻳﺎﻓﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ در ﻛﺎر ﺧﺪا‬ ‫دﺧﺎﻟﺘﻲ ﺑﻜﻨﻴﻢ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺎ ﮔﺮﻳﺨﺘﻦ ﺧﻮد را از دﺳﺖ وي ﺧﻼص‬ ‫ﺳﺎزﻳﻢ!«‬ ‫در ﭘﺮﺗﻮ اﻳﻦ اﻣﺪاد ﻏﻴﺒﻲ‪ ،‬و در ﭘﺮﺗﻮ اﻳﻦ ﺑﺸﺎرﺗﻬﺎ‪ ،‬آن اﺑﺮﻫﺎي دﻟﺴﺮدي و اﻧﺪوه و‬ ‫ﻧﻮﻣﻴﺪي ﻛﻪ از اوان ﺑﻴﺮون آﻣﺪن از ﻃﺎﺋﻒ و ﻃﺮد ﺷﺪن و اﺧﺮاج ﺷﺪن از آن ﺷﻬﺮ‪،‬‬ ‫ﻓﻀﺎي ﻗﻠﺐ آن ﺣﻀﺮت را ﭘﺮ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻨﺎري رﻓﺘﻨﺪ و ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آن‬ ‫ﺣﻀﺮت ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﺎن ﺷﻴﻮة ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ را در‬ ‫راﺳﺘﺎي دﻋﻮت اﺳﻼم و اﺑﻼغ رﺳﺎﻟﺖ ﺧﺪاوﻧﺪي‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻮر و ﻧﺸﺎﻃﻲ ﻣﺠﺪ‪‬د و ﺑﺎ ﺟﺪ‪‬ﻳﺖ‬ ‫و ﺷﻮﻗﻲ ﺑﻲﺳﺎﺑﻘﻪ‪ ،‬از ﺳﺮ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ زﻳﺪﻳﻦ ﺣﺎرﺛﻪ ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن وارد‬ ‫ﺷﻮي‪ -‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮ ﻗﺮﻳﺶ‪ -‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ را اﺧﺮاج ﻛﺮدهاﻧﺪ؟! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي زﻳﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ ﻣﻲﻧﮕﺮي راﻫﻬﺎي رﻫﺎﻳﻲ وﺷﻴﻮهﻫﺎي ﺧﻼص ﻧﻴﺰ ﻗﺮار داده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﺮوز ﮔﺮداﻧﻨﺪة دﻳﻦ ﺧﻮد‪ ،‬و ﭼﻴﺮه ﮔﺮداﻧﻨﺪة ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ!‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ را اداﻣﻪ دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻣﻜّﻪ‬ ‫رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻛﻨﺎر ﻏﺎر ﺣ‪‬ﺮاء درﻧﮓ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺮدي از ﺧﺰاﻋﻪ را ﺑﻪ ﺳﻮي اَﺧﻨَﺲ ﺑﻦ‬ ‫ﺷَﺮﻳﻖ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت اﻣﺎن ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬اَﺧﻨَﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎن‬ ‫ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬و ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﺴﻲ اﻣﺎن ﺑﺪﻫﺪ! آن ﺣﻀﺮت ﻧﺰد ﺳﻬﻴﻞ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻬﻴﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻨﻲﻋﺎﻣﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻨﻲﻛﻌﺐ را اﻣﺎن ﺑﺪﻫﻨﺪ! آﻧﺤﻀﺮت ﻧﺰد‬ ‫ﻣ‪‬ﻄﻌ‪‬ﻢ ﺑﻦ ‪‬ﻋﺪ‪‬ي ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻌﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﭼﺸﻢ! آﻧﮕﺎه اﺳﻠﺤﻪ ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﻓﺮزﻧﺪان و‬ ‫ﻣﺮدان ﻗﺒﻴﻠﻪاش را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻼح ﺑﺮﮔﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬و در ﭼﻬﺎرﮔﻮﺷﺔ ﺧﺎﻧﺔ‬ ‫ﻛﻌﺒﻪ ﻛﻤﻴﻦ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ؛ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﺤﻤﺪ را اﻣﺎن دادهام! آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﺟﻦ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.12‬‬

‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ داﺧﻞ ﺷﻮﻳﺪ! رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وارد ﺷﻬﺮ‬ ‫ﻣﻜﻪ ﺷﺪﻧﺪ؛ زﻳﺪﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه اﻳﺸﺎن ﺑﻮد‪ .‬رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام رﺳﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻄﻌﻢ ﺑﻦ ﻋﺪي ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﻣﺮﻛﺐ اﻳﺴﺘﺎد و ﻧﺪا در داد‪ :‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﻣﻦ ﻣﺤﻤﺪ را‬ ‫اﻣﺎن دادهام؛ ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﺷﻤﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﻌﺘﺮّض او ﮔﺮدد! رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺰدﻳﻚ رﻛﻦ ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آن را اﺳﺘﻼم ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ را ﻃﻮاف‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ؛ دو رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﮔﺰاردﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬در راه ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل‪،‬‬ ‫ﻣﻌﻄﻢ ﺑﻦ ﻋﺪي ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﭘﺴﺮش ﺑﺎ اﺳﻠﺤﻪ ﺑﺎ آن ﺣﻀﺮت ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ درآﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬اﺑﻮﺟﻬﻞ از ﻣﻄﻌﻢ ﺳﺆال ﻛﺮد‪ :‬ﺗﻮ اﻣﺎن دادهاي ﻳﺎ ﭘﻴﺮو )ﻣﺴﻠﻤﺎن( ﺷﺪهاي؟!‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬اﻣﺎن دادهام! اﺑﻮﺟﻬﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﺗﻮ اﻣﺎن دادهاي اﻣﺎن ﻣﻲدﻫﻴﻢ!‬ ‫رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻳﻦ رﻓﺘﺎر ﻣﻄﻌﻢ را ﻫﻴﭽﮕﺎه از ﻳﺎد ﻧﺒﺮدﻧﺪ؛‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﺳﻴﺮان ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻟﻮ ﮐﺎﻥ ﺍﳌﻄﻌﻢ ﺑﻦ ﻋﺪﻱ ﺣﻴﹰﺎ ﰒ ﮐﻠﻤﲏ ﰲ ﻫﺆﻻﺀ ﺍﻟﻨﺘﲏ ﻟﺘﺮﮐﺘﻬﻢ ﻟﻪ(‪.‬‬ ‫»اﮔﺮ ﻣﻄﻌﻢ ﺑﻦ ﻋﺪي زﻧﺪه ﺑﻮد و درﺑﺎره اﻳﻦ ﺟﺴﺪﻫﺎي ﺑﺪﺑﻮ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺳﺨﻦ‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺖ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ او واﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻢ!«‬ ‫ﻋﺮﺿﺔ ﺍﺳﻼﻡ ﺑﺮ ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻭ ﺍﻓﺮﺍﺩ‬ ‫در ﻣﺎه ذﻳﻘﻌﺪة ﺳﺎل دﻫﻢ ﺑﻌﺜﺖ )اواﺧﺮ ژوﺋﻦ ﻳﺎ اواﺋﻞ ﺟﻮﻻي ﺳﺎل ‪ 619‬ﻣﻴﻼدي(‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺮدن اﺳﻼم را ﺑﺮ‬ ‫ﻗﺒﺎﺋﻞ و اﻓﺮاد از ﺳﺮﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺮدم ﭘﻴﺎده و ﺳﻮاره‪ ،‬از‬ ‫ﺳﻮي ﻫﺮ ﻛﻮه و در‪‬ه‪ ،‬ﺑﺮاي اداي ﻓﺮﻳﻀﺔ ﺣﺞ‪ ،‬و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از آﺛﺎر و ﺑﺮﻛﺎت ﺣﺞ‪ ‬و‬ ‫ﻳﺎد ﻛﺮد ﻧﺎم ﺧﺪا در روزﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ‬

‫‪292‬‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ را ﻣﻐﺘﻨﻢ داﻧﺴﺘﻨﺪ؛ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻪ ﺳﺮاغ آﻧﺎن آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫اﺳﻼم را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ از ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم ﺑﻌﺜﺖ آﻏﺎز‬ ‫ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ از اﻣﺴﺎل ﺳﺎل دﻫﻢ ﺷﺮوع‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ از آﻧﺎن ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮت را ﻳﺎري دﻫﻨﺪ و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ‬ ‫ﺗﺎ رﺳﺎﻟﺖ اﻟﻬﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ادا ﻛﻨﻨﺪ و ﭘﻴﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﻜﺘﺎ را ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﮕﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺒﺎﺋﻠﻲ ﮐﻪ ﺍﺳﻼﻡ ﺑﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪ‬ ‫زﻫﺮي ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﺒﻴﻠﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﺎم ﺑﺮدهاﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺰد آﻧﻬﺎ رﻓﺘﻪاﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺼ‪‬ﻔﻪ؛ ﻓﺰاره؛‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺑﻨﻲﻋﺎﻣﺮﺑﻦ ﺻﻌﺼﻌﻪ‪ ،‬ﻣ‪‬ﺤﺎرب ﺑﻦ َ‬ ‫ﻏﺴ‪‬ﺎن؛ ﻣ‪‬ﺮّه؛ ﺣﻨﻴﻔﻪ؛ ﺳﻠﻴﻢ؛ ﻋ‪‬ﺒﺲ؛ ﺑﻨﻲﻧﺼﺮ؛ ﺑﻨﻲاﻟﺒﻄّﺎء؛ ﻛ‪‬ﻨﺪه؛ ﺣﺎرثﺑﻦ ﻛﻌﺐ؛ ﻋ‪‬ﺬره؛ و‬ ‫ﺣﻀﺎرﻣﻪ ﻛﻪ ﻫﻴﭽﻴﻚ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻠﻪﻫﺎ دﻋﻮت آن ﺣﻀﺮت را اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫اﻳﻦ ﻗﺒﺎﺋﻠﻲ ﻛﻪ زﻫﺮي ﻧﺎم ﺑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ در ﻳﻚ ﺳﺎل ﻳﺎ در ﻳﻚ ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ‪،‬‬ ‫اﺳﻼم ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻋﺮﺿﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؛ ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ روﻧﺪ از ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم ﺑﻌﺜﺖ آﻏﺎز ﺷﺪه و ﺗﺎ‬ ‫آﺧﺮﻳﻦ ﻣﻮﺳﻢ ﻗﺒﻞ از ﻫﺠﺮت اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ‪ ،‬و ﻧﺎم ﺑﺮدن و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮدن ﺳﺎل ﻣﺸﺨﺺ و‬ ‫ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺑﺮاي ﻋﺮﺿﺔ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻠﻪﻫﺎ ﻣﻴﺴ‪‬ﺮ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺗﻨﻬﺎ اﻳﻦ را ﻣﻲﺗﻮان‬ ‫ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮاً در ﺳﺎل دﻫﻢ ﺑﻌﺜﺖ روي داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻋﺮﺿﺔ اﺳﻼم ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﺒﺎﺋﻞ و ﭘﺎﺳﺦﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ دﻋﻮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﺑﺮاز داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻦاﺳﺤﺎق ﺑﺎ ﺗﻠﺨﻴﺺ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.216‬‬

‫‪ (1‬ﺑﻨﻲ ﻛﻠﺐ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﻳﻜﻲ از ﺗﻴﺮهﻫﺎي اﻳﻦ‬ ‫ﺧﺎﻧﺪان‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﻨﻲﻋﺒﺪاﷲ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا دﻋﻮت ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﻮدﺷﺎن را‬ ‫ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺣﺘﻲ در ﻣﻘﺎم ﺗﺸﻮﻳﻖ و ﺗﺮﻏﻴﺐ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻳﺎ ﺑﲏ‬ ‫ﻋﺒﺪﺍﷲ‪ ،‬ﺇﻥ ﺍﷲ ﻗﺪ ﺃﺣﺴﻦ ﺍﺳﻢ ﺃﺑﻴﮑﻢ« اي ﻓﺮزﻧﺪان »ﻋﺒﺪاﷲ« ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺎم ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ را ﺑﺮ ﭘﺪر‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ! اﻣ‪‬ﺎ آﻧﺎن ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ (2‬ﺑﻨﻲ ﺣﻨﻴﻔﻪ‪ :‬در ﺑﺎراﻧﺪاز ﻛﺎرواﻧﺸﺎن ﺑﻪ دﻳﺪار آﻧﺎن رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا‬ ‫دﻋﻮت ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﻫﻴﭽﻴﻚ از اﻓﺮاد و ﻗﺒﺎﺋﻞ ﺗﺎ آن‬ ‫ﺣﺪ ﺑﻪ زﺷﺘﻲ ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺪاده ﺑﻮد!‬ ‫‪ (3‬ﺑﻨﻲ ﻋﺎﻣﺮﺑﻦ ﺻﻌﺼﻌﻪ‪ :‬آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا دﻋﻮت ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﻪ‬ ‫آﻧﺎن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺑﻴﺤﺮهﺑﻦ ﻓﺮاس )ﻣﺮدي از آن ﻗﺒﻴﻠﻪ( ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﺟﻮاﻧﻤﺮد را از ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﺎزﮔﻴﺮم‪ ،‬ﺑﻪ واﺳﻄﺔ او ﻫﻤﺔ ﻗﻮم ﻋﺮب را ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻠﻌﻴﺪ! آﻧﮕﺎه‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻲ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ آﺋﻴﻦ ﺗﻮ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﺮ‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎﻧﺖ ﭘﻴﺮوز ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬زﻣﺎﻣﺪاري ﭘﺲ از ﺗﻮ از آن ﻣﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻷﻣﺮ ﺇﱃ ﺍﷲ‪ ،‬ﻳﻀﻌﻪ ﺣﻴﺚ ﻳﺸﺎﺀ(‪.‬‬ ‫»اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﺟﺎ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ آن را ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ!«‬ ‫آن ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﺎﻫﺮگﻫﺎﻳﻤﺎن را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﻮ آﻣﺎج ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎي ﻗﻮم ﻋﺮب ﮔﺮداﻧﻴﻢ؛‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺗﻮ را ﭘﻴﺮوز ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬زﻣﺎﻣﺪاري از آن دﻳﮕﺮان ﺑﺎﺷﺪ؟! ﻣﺎ را ﺑﻪ‬ ‫آﺋﻴﻦ ﺗﻮ ﻧﻴﺎزي ﻧﻴﺴﺖ! و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬دﻋﻮت آن ﺣﻀﺮت را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﻲﻋﺎﻣﺮ از ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻜﻲ از ﭘﻴﺮان ﺑﺰرگ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺎﻃﺮ ﻛﻬﻨﺴﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ ﻧﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﻀﻴﻪ را ﻣﻄﺮح ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺟﻮاﻧﻤﺮدي از ﻗﺮﻳﺶ از ﺑﻨﻲﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻧﺰد ﻣﺎ آﻣﺪ ﻛﻪ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﺮد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ را‬

‫‪294‬‬ ‫دﻋﻮت ﻣﻲﻛﺮد ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ از او ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬و ﻫﻤﺮاه او ﻗﻴﺎم ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬و او را ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ‬ ‫ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﺒﺮﻳﻢ! آن ﭘﻴﺮ ﻛﻬﻨﺴﺎل دو دﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻧﻬﺎده و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺑﻨﻲﻋﺎﻣﺮ‪،‬‬ ‫ﻣﮕﺮ دﻳﮕﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺟﺒﺮان اﺳﺖ؟! ﻣﺮغ از ﻗﻔﺲ ﭘﺮﻳﺪ!! ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻜﻪ ﺟﺎﻧﻢ در دﺳﺖ‬ ‫اوﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اوﻻد اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ؛ اﻳﻦ ﺣﻖ اﺳﺖ!‬ ‫ﺷﻤﺎﻫﺎ ﻋﻘﻠﺘﺎن ﻛﺠﺎ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد؟‬

‫‪1‬‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﻏﻴﺮﺍﻫﻞ ﻣﮑﹼﻪ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﺳﻼم را ﺑﺮ ﻗﺒﻴﻠﻪﻫﺎ و ﻫﻴﺄتﻫﺎي‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﻓﺮاد و اﺷﺨﺎص ﻧﻴﺰ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و از‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ اﻓﺮاد و اﺷﺨﺎص ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و اﻧﺪﻛﻲ ﭘﺲ از‬ ‫ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ ﺳﺎل دﻫﻢ ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻛﻪ اﻫﻞ ﻣﻜّﻪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت‬ ‫اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫‪ (1‬ﺳ‪‬ﻮ‪‬ﻳﺪﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ‪ :‬وي ﺷﺎﻋﺮي ﺧﺮدﻣﻨﺪ از ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻳﺜﺮب ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺘﺎﻧﺖ‬ ‫و ﺷﺮاﻓﺖ و اﺻﻞ و ﻧﺴﺐ و ﺷﺎﻋﺮياش‪ ،‬ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ وي او را »ﻛﺎﻣﻞ« ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺣﺞ‪ ‬ﻳﺎ ﻋﻤﺮه ﺑﻪ ﻣﻜﻪ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬او را‬ ‫ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﺎﻳﺪ آﻧﭽﻪ در اﺧﺘﻴﺎر ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﭼﻴﺰي ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻦ اﺳﺖ؟! رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰ در‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر ﺗﻮﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﻜﻤﺖ ﻟﻘﻤﺎن! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮ ﻣﻦ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻦ! ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﻥ ﻫﺬﺍ ﻟﮑﻼﻡ ﺣﺴﻦ‪ ،‬ﻭﺍﻟﺬﻱ ﻣﻌﻲ ﺃﻓﻀﻞ ﻣﻦ ﻫﺬﺍ؛ ﻗﺮﺁﻥ ﺃﻧﺰﻟﻪ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ ﻋﻠﻲ؛ ﻫﻮ ﻫﺪﻯ‬

‫ﻭﻧﻮﺭ(‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.425-424‬‬

‫»اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ آﻧﭽﻪ در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻦ اﺳﺖ ﺑﺮﺗﺮ و ﺑﻬﺘﺮ از اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ؛ ﻗﺮآﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ ﻣﻦ ﻧﺎزل ﻛﺮده اﺳﺖ؛ ﻫﺪاﻳﺖ اﺳﺖ‬ ‫و ﻧﻮر!«‬ ‫آﻧﮕﺎه ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻗﺮآن را ﺑﺮاي او ﺗﻼوت ﻛﺮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫و او را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬او ﻧﻴﺰ اﺳﻼم آورد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ اﺳﺖ!‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻃﻮﻟﻲ ﻧﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ در ﻳﻚ درﮔﻴﺮي ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ اوس و ﺧﺰرج ﭘﻴﺶ‬ ‫از ﺟﻨﮓ ﺑِﻌﺎث ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪ‪ .1‬ﺑﻴﺸﺘﺮ رواﻳﺎت ﺣﺎﻛﻲ از آناﻧﺪ ﻛﻪ وي در اواﺋﻞ ﺳﺎل‬ ‫ﻳﺎزدﻫﻢ ﺑﻌﺜﺖ اﺳﻼم آورده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ (2‬اﻳﺎس ﺑﻦ ﻣﻌﺎذ‪ :‬وي ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ از ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻳﺜﺮب ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ از ﻃﺎﻳﻔﺔ‬ ‫اوس ﺑﻪ ﻣﻜﻪ آﻣﺪه ﺑﻮد اﻳﻦ ﮔﺮوه آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺧﺰرج‬ ‫ﻫﻢﭘﻴﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ورود آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﻜﻪ اﻧﺪﻛﻲ ﭘﻴﺶ از ﺟﻨﮓ ﺑِﻌﺎث‪ ،‬اواﺋﻞ ﺳﺎل ﻳﺎزدﻫﻢ‬ ‫ﺑﻌﺜﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﻪ آﺗﺶ دﺷﻤﻨﻲ در ﺷﻬﺮ ﻳﺜﺮب ﻣﻴﺎن دو ﻃﺎﻳﻔﺔ اوس و ﺧﺰرج ﺷﻌﻠﻪور‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﺷﻤﺎر ﻣﺮدان ﺟﻨﮕﻲ اوس ﻛﻤﺘﺮ از ﺧﺰرج ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺑﻪ ﻣﻜﻪ آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺰد آﻧﺎن آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎ آﻧﺎن‬ ‫ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﻫﻞ ﻟﮑﻢ ﰲ ﺧﲑ ﳑ‪‬ﺎ ﺟﺌﺘ‪‬ﻢ ﻟﻪ؟(‬ ‫»آﻳﺎ ﻣﺎﻳﻠﻴﺪ ﺑﻬﺘﺮ از آن ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن آﻣﺪهاﻳﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬ ‫ﻛﻨﻢ؟«‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آن ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺃﻧﺎ ﺭﺳﻮﻝﺍﷲ؛ ﺑﻌﺜﲏ ﺇﱃ ﺍﻟﻌﺒﺎﺩ؛ ﺃﺩﻋﻮﻫﻢ ﺇﱃ ﺃﻥ ﻳﻌﺒﺪﻭﺍ ﺍﷲ ﻭﻻ ﻳﺸﺮﮐﻮﺍ ﺑﻪ ﺷﻴﺌﺎ‪ ،‬ﻭﺃﻧﺰﻝ‬

‫ﻋﻠﻲ ﺍﻟﮑﺘﺎﺏ(‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪427-425‬؛ اﻻﺳﺘﻴﻌﺎب‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪677‬؛ اﺳﺪاﻟﻐﺎﺑﻪ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.337‬‬

‫‪296‬‬ ‫»ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻢ؛ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‬ ‫ﺗﺎآﻧﺎن را دﻋﻮت ﻛﻨﻢ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮاي او ﻫﻴﭻ‬ ‫ﻫﻤﺘﺎﻳﻲ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﺸﻮﻧﺪ؛ و ﺑﺮ ﻣﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ!«‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬اﺳﻼم را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻗﺮآن ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺗﻼوت ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﺎس‬ ‫ﺑﻦﻣﻌﺎذ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻗﻮم ﻣﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺨﺪا ﺑﻬﺘﺮ از آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن آﻣﺪهاﻳﺪ!‬ ‫اﺑﻮاﻟﺤﻴﺴﺮ اﻧﺲ ﺑﻦ راﻓﻊ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻣﺮدان ﺣﺎﺿﺮ در آن ﺟﻤﺎﻋﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺘﻲ ﺧﺎك از زﻣﻴﻦ‬ ‫ﻣﻜﻪ ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻳﺎس ﭘﺎﺷﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬دﺳﺖ از ﺳﺮﻣﺎن ﺑﺮدار! ﻣﺎ ﺑﺮاي ﻛﺎر‬ ‫دﻳﮕﺮي آﻣﺪهاﻳﻢ! اﻳﺎس ﺳﻜﻮت ﻛﺮد‪ ،‬و رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻧﺰد آﻧﺎن‬ ‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و رﻓﺘﻨﺪ؛ و آن ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﻮﻧﺪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن‬ ‫ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ آن ﮔﺮوه ﺑﻪ ﻳﺜﺮب‪ ،‬ﻃﻮﻟﻲ ﻧﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﺎس از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم‬ ‫ﻣﺮگ‪ ،‬اﻳﺎس ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻻاﻟﻪ اﻻاﷲ‪ ،‬اﷲاﻛﺒﺮ‪ ،‬اﻟﺤﻤﺪﷲ و ﺳﺒﺤﺎناﷲ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪،‬‬ ‫ﻣﻮرﺧﺎن ﺗﺮدﻳﺪي ﻧﺪارﻧﺪ در اﻳﻨﻜﻪ وي ﻣﺴﻠﻤﺎن از دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.1‬‬ ‫‪ (3‬اﺑﻮذر ﻏﻔﺎري‪ :‬وي ﻧﻴﺰ از ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻳﺜﺮب ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺒﺮ ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪن‬ ‫ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻃﺮﻳﻖ ﺳﻮﻳﺪﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ و اﻳﺎسﺑﻦ ﻣﻌﺎذ ﺑﻪ ﻳﺜﺮب‬ ‫رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮش اﺑﻮذر ﻧﻴﺰ رﺳﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬اﺳﻼم آورده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫* ﺑﺨﺎري از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻮذر ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﺮدي از ﺑﻨﻲﻏﻔﺎر‬ ‫ﺑﻮدم‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﺧﺒﺮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدي در ﻣﻜّﻪ ﺧﺮوج ﻛﺮده اﺳﺖ و ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﺮادرم ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺮاغ اﻳﻦ ﻣﺮد ﺑﺮو و ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮ‪ ،‬و ﺧﺒﺮش را ﺑﺮاي ﻣﻦ‬ ‫ﺑﻴﺎور! ﺑﺮادرم ﺑﻪ ﻣﻜﻪ رﻓﺖ و ﺑﺎ آن ﺣﻀﺮت ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬ ‫ﭼﻪ ﺧﺒﺮ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮدي را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ اﻣﺮ ﻣﻲﻛﺮد و از ﺷﺮّ ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﺮد! ﺑﻪ او‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪428 ،427‬؛ ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪.427‬‬

‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺧﺒﺮ ﺷﺎﻓﻲ و ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻧﻴﺎوردي! ﻳﻚ ﻫﻤﻴﺎن و ﻳﻚ ﭼﻮﺑﺪﺳﺘﻲ ﺑﺮداﺷﺘﻢ و‬ ‫راﻫﻲ ﻣﻜّﻪ ﺷﺪم‪ .‬او را ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺘﻢ ﻛﻪ درﺑﺎرة او از ﻛﺴﻲ ﺳﺆال‬ ‫ﻛﻨﻢ! در ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام اُﻃﺮاق ﻛﺮده ﺑﻮدم‪ .‬و از آب زﻣﺰم ﻣﻲﻧﻮﺷﻴﺪم و روزﮔﺎر ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻮال ﻣﻲﮔﺬراﻧﻴﺪم‪ .‬روزي ﻋﻠﻲ از ﻛﻨﺎر ﻣﻦ ﮔﺬﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮔﻮﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﺮد‬ ‫ﻏﺮﻳﺐ اﺳﺖ؟ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آري‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮوﻳﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل! ﻫﻤﺮاه او رﻓﺘﻢ؛ ﻧﻪ او از ﻣﻦ‬ ‫ﺳﺆاﻟﻲ ﻣﻲﻛﺮد و ﻧﻪ ﻣﻦ از او ﺳﺆاﻟﻲ ﻣﻲﻛﺮدم و ﺑﺎ او ﺳﺨﻨﻲ ﻣﻲﮔﻔﺘﻢ‪ .‬ﻓﺮدا ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام رﻓﺘﻢ ﺗﺎ درﺑﺎرة او ﺳﺆال ﻛﻨﻢ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺧﺒﺮي از او ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺪاد‪.‬‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻋﻠﻲ ﺑﺮ ﻣﻦ ﮔﺬﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﺮد ﻫﻨﻮز ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺧﺎﻧﻪاش‬ ‫را ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ؟! ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻧﻪ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺎل ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﻣﻦ ﺑﻴﺎ! ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻛﺎرت ﭼﻴﺴﺖ؟ و ﺑﺮاي ﭼﻪ ﻣﻨﻈﻮري ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻬﺮ آﻣﺪهاي؟ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﮔﺮ راز‬ ‫ﻣﺮا ﻓﺎش ﻧﻤﻲﻛﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﮕﻮﻳﻢ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻢ! ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﺧﺒﺮ رﺳﻴﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺮدي ﺧﺮوج ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ اد‪‬ﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪاﺳﺖ! ﻣﻦ ﺑﺮادرم‬ ‫را ﻓﺮﺳﺘﺎدم؛ ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ اﻣ‪‬ﺎ ﺧﺒﺮ او ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺷﺎﻓﻲ و ﻛﺎﻓﻲ ﻧﺒﻮد؛‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺧﻮدم او را ﻣﻼﻗﺎت ﻛﻨﻢ!‬ ‫ﻋﻠﻲ ﺑﻪ اﺑﻮذر ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ رﺷﺪو ﻫﺪاﻳﺖ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪاي! ﻣﻦ دارم ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺰد او ﻣﻲروم ﻫﺮﺟﺎ ﻛﻪ ﻣﻦ رﻓﺘﻢ ﺗﻮ ﻫﻢ ﺑﻴﺎ‪ .‬در ﻃﻮل راه‪ ،‬اﮔﺮ ﻛﺴﻲ را ﺑﺒﻴﻨﻢ ﻛﻪ از او‬ ‫ﺑﺮ ﺗﻮ ﺧﻮﻓﻨﺎك ﮔﺮدم ﺑﻪ ﻛﻨﺎر دﻳﻮار ﻣﻲروم‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻲ دارم ﻧﻌﻠﻴﻦ ﺧﻮدم را‬ ‫درﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻢ! و ﺗﻮ ﺑﻪ راه ﺧﻮدت ﺑﺮو! ﺑﻪ راه ﺧﻮد اداﻣﻪ داد و رﻓﺖ‪ ،‬و ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ او‬ ‫رﻓﺘﻢ؛ ﺗﺎ ﺑﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وارد ﺷﺪ و ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه او ﺑﺮ‬ ‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وارد ﺷﺪم‪ .‬ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﺳﻼم را ﺑﺮ ﻣﻦ ﻋﺮﺿﻪ‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ! ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻲدرﻧﮓ اﺳﻼم آوردم‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﻳﺎ ﺍﺑﺎﺫﺭ‪ ،‬ﺍﮐﺘﻢ ﻫﺬﺍﺍﻷﻣﺮ؛ ﻭﺍﺭﺟﻊ ﺇﱃ ﺑﻠﺪﮎ؛ ﻓﺈﺫﺍ ﺑﻠﻐﮏ ﻇﻬﻮﺭﻧﺎ ﻓﺎﻗﺒﻞ(‪.‬‬

‫‪298‬‬ ‫»اي اﺑﺎذر‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﮕﺎه دار‪ ،‬و ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺮد‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه‬ ‫ﺧﺒﺮ ﻇﻬﻮر ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎ ﺑﻴﺎ!«‬ ‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻜﻪ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺣﻖ ﻣﺒﻌﻮث ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ را در‬ ‫ﻣﻴﺎن اﻧﺒﻮه ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻳﺎد ﺧﻮاﻫﻢ زد! ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام رﻓﺘﻢ؛ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن آﻧﺠﺎ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﻣﻦ ﺷﻬﺎدت ﻣﻴﺪﻫﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﺟﺰ ﺧﺪاي‬ ‫ﻳﻜﺘﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻨﺪه و رﺳﻮل اوﺳﺖ! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮﺧﻴﺰﻳﺪ و ﺑﺮ‬ ‫ﺳﺮ اﻳﻦ ﺻﺎﺑﻲ ﺑﺮﻳﺰﻳﺪ! ﻫﻤﮕﻲ از ﺟﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺮا آﻧﻘﺪر زدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻤﻴﺮم! ﻋﺒﺎس‬ ‫ﺑﻪ داد ﻣﻦ رﺳﻴﺪ و ﺧﻮد را روي ﭘﻴﻜﺮ ﻣﻦ اﻓﻜﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ آﻧﺎن روي ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬واي‬ ‫ﺑﺮ ﺷﻤﺎ؛ ﻣﺮدي از ﺑﻨﻲﻏﻔﺎر را ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻜﺸﻴﺪ؟! ﻫﻤﺔ ﺗﺠﺎرت و رﻓﺖ و آﻣﺪﺗﺎن ﺑﺎ‬ ‫ﺑﻨﻲﻏﻔﺎر اﺳﺖ! ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن دﺳﺖ از ﺳﺮ ﻣﻦ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻣﺪاد روز دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺘﻢ و‬ ‫ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ را ﻛﻪ دﻳﺮوز ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدم ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻢ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮﺧﻴﺰﻳﺪ و ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﺻﺎﺑﻲ ﺑﺮﻳﺰﻳﺪ! و ﻫﻤﺎن ﺑﻼﻳﻲ را ﻛﻪ دﻳﺮوز ﺑﺮ ﺳﺮم آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺗﻜﺮار‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﻋﺒﺎس ﺑﻪ داد ﻣﻦ رﺳﻴﺪ‪ ،‬و ﺧﻮد را روي ﭘﻴﻜﺮ ﻣﻦ اﻓﻜﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻦ‬ ‫روز ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺧﻮد را ﺗﻜﺮا رﻛﺮد‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫‪ (4‬ﻃﻔﻴﻞ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو د‪‬و‪‬ﺳﻲ‪ :‬وي ﻣﺮدي ﺷﺮﻳﻒ‪ ،‬و ﺷﺎﻋﺮي ﺧﺮدﻣﻨﺪ‪ ،‬و رﺋﻴﺲ ﻗﺒﻴﻠﺔ‬ ‫د‪‬وس ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺒﻴﻠﺔ او در ﺑﻌﻀﻲ از ﻧﻮاﺣﻲ ﻳﻤﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻳﺎ ﺷﺒﻪ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در‬ ‫ﺳﺎل ﻳﺎزدﻫﻢ ﺑﻌﺜﺖ وارد ﻣﻜﻪ ﺷﺪ‪ .‬اﻫﻞ ﻣﻜﻪ ﺑﻴﺮون ﺷﻬﺮ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ وي در ﺷﻬﺮ‬ ‫درآﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺒﺎز او آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﺳﻼم و ﺗﺤﻴﺖ و ﺗﻘﺪﻳﺮ و ﺗﻜﺮﻳﻢ ﺑﺴﻴﺎر از او اﺳﺘﻘﺒﺎل‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻃﻔﻴﻞ‪ ،‬ﺗﻮ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺎ آﻣﺪهاي‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮدي ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن‬ ‫ﻣﺎﺳﺖ ﻛﺎر را ﺑﺮ ﻣﺎ دﺷﻮار ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺎ را ﻣﺘﻔﺮق ﮔﺮداﻧﻴﺪه‪ ،‬و ﺷﻴﺮازة اﻣﻮر ﻣﺎ‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪» ،‬ﺑﺎب ﻗﺼﺔ زﻣﺰم«‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ :500-499‬ﻧﻴﺰ‪» :‬ﺑﺎب اﻟﺴﺎم اﺑﻲ ذر«‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪-544‬‬ ‫‪.545‬‬

‫را از ﻫﻢ ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ! ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺎدوﺳﺖ؛ اﻓﺮاد را از ﭘﺪراﻧﺸﺎن ﺟﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ؛‬ ‫اﻓﺮاد را از ﺑﺮادراﻧﺸﺎن ﺟﺪا ﻣﻴﻜﻨﺪ؛ ﺷﻮﻫﺮ را از ﻫﻤﺴﺮش ﺟﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ! ﻣﺎ ﻧﮕﺮان آﻧﻴﻢ‬ ‫ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﻮ و ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎﻳﺪ! ﺑﺎ او ﺳﺨﻨﻲ ﻣﮕﻮي‬ ‫و از او ﻧﻴﺰ ﭼﻴﺰي ﮔﻮش ﻣﻜﻦ!‬ ‫ﻃﻔﻴﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا آﻧﻘﺪر ﺑﺎ ﻣﻦ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي از‬ ‫او ﮔﻮش ﻧﻜﻨﻢ‪ ،‬و ﺑﺎ او ﺳﺨﻨﻲ ﻧﮕﻮﻳﻢ! ﺣﺘﻲ وﻗﺘﻲ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﺑﺮوم‬ ‫ﮔﻮﺷﻬﺎﻳﻢ را ﺑﺎ ﭘﻨﺒﻪ ﭘﺮ ﻛﺮدم‪ ،‬از ﺧﻮف آﻧﻜﻪ ﻣﺒﺎدا ﻛﻠﻤﻪاي از ﺳﺨﻨﺎن او در ﮔﻮش ﻣﻦ‬ ‫ﻛﺸﻴﺪه ﺷﻮد! ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام رﻓﺘﻢ‪ .‬دﻳﺪم ﻛﻪ وي در ﻛﻨﺎر ﻛﻌﺒﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز اﻳﺴﺘﺎده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺰدﻳﻚ او اﻳﺴﺘﺎدم‪ .‬ﺧﺪا ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺨﺸﻲ از ﺳﺨﻨﺎن وي را‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﻦ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬ﻛﻼم ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪم‪ .‬ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي ﻣﺎدر ﻣﺮده! ﺑﺨﺪا‪،‬‬ ‫ﻣﻦ ﻣﺮدي ﺧﺮدﻣﻨﺪ و ﺷﺎﻋﺮم‪ ،‬زﻳﺒﺎ و زﺷﺖ از ﻧﮕﺎه ﻣﻦ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ! ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻦ‬ ‫از ﺷﻨﻴﺪن ﺳﺨﻨﺎن اﻳﻦ ﻣﺮد ﺧﻮدداري ﻛﻨﻢ؟! اﮔﺮ ﻧﻴﻜﻮ و زﻳﺒﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲﭘﺬﻳﺮم؛ و اﮔﺮ‬ ‫زﺷﺖ و ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر ﺑﻮد‪ ،‬رﻫﺎ ﻣﻲﻛﻨﻢ! درﻧﮓ ﻛﺮدم ﺗﺎ او ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪاش ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬او را دﻧﺒﺎل‬ ‫ﻛﺮدم‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪاش درآﻣﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ او وارد ﺷﺪم‪ ،‬و داﺳﺘﺎن ورودم را ﺑﻪ ﻣﻜﻪ‬ ‫ﺑﺮاي او ﺑﺎزﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺮدم ﻣﺮا از او ﺗﺮﺳﺎﻧﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﻮﺷﻬﺎﻳﻢ را ﺑﺎﭘﻨﺒﻪ‬ ‫آﻛﻨﺪه ﺑﻮدم‪ ،‬و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﺨﺸﻲ از ﻛﻼم وي را ﺷﻨﻴﺪم‪ .‬ﺑﺎ او ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آﺋﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ‬ ‫ﻣﻦ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻦ! اﺳﻼم را ﺑﺮ ﻣﻦ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺮد‪ ،‬و ﻗﺮآن ﺑﺮاﻳﻢ ﺗﻼوت ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﺗﺎآن‬ ‫وﻗﺖ ﺳﺨﻨﻲ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮ و زﻳﺒﺎﺗﺮ از آن ﻧﺸﻨﻴﺪه ﺑﻮدم‪ ،‬و آﺋﻴﻨﻲ ﻣﻌﺘﺪلﺗﺮ از آن ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻢ‪.‬‬ ‫اﺳﻼم آوردم و ﺑﻪ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ آن ﺣﻀﺮت و آﺋﻴﻦ او ﺷﻬﺎدت دادم‪ ،‬وﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﻦ‬ ‫در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪام ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺘﻲ دارم؛ ﻧﺰد آﻧﺎن ﺑﺎزﻣﻲﮔﺮدم‪ ،‬و آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺳﻼم‬ ‫دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﻢ؛ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﺠﺰهاي را از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻣﻦ‬ ‫ﺑﻨﻤﺎﻳﺎﻧﺪ‪ .‬آن ﺣﻀﺮت ﻧﻴﺰ دﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪300‬‬ ‫ﻣﻌﺠﺰهاي ﻛﻪ ﺧﺪا از ﻃﺮﻳﻖ وي ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪ‪ ،‬آن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪاش‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻮري در ﭼﻬﺮهاش ﻗﺮار داد ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭼﺮاغ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬در‬ ‫ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﻏﻴﺮ از ﭼﻬﺮهام! ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎه ﮔﺮﻓﺘﮕﻲ اﺳﺖ! آن ﻧﻮر ﺑﻪ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪاش‬ ‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪ‪ .‬وي ﭘﺪرش و ﻫﻤﺴﺮش را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻛﺮد؛ آن دو ﻧﻴﺰ اﺳﻼم آوردﻧﺪ؛‬ ‫اﻣ‪‬ﺎ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪاش ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ اﺳﻼم ﻧﻴﺎوردﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬وي دﺳﺖ از دﻋﻮت و‬ ‫ﺗﺒﻠﻴﻎ ﺑﺮﻧﺪاﺷﺖ ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺧﻨﺪق‪ 1‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻫﻔﺘﺎد ﻳﺎ ﻫﺸﺘﺎد ﺧﺎﻧﻮار از ﻗﻮم و‬ ‫ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮد‪ ،‬و در راه اﺳﻼم ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﺷﻴﺪ و ﺟﻬﺎد ﻛﺮد‪ ،‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬ ‫در ﺟﻨﮓ ﻳﻤﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪ ‪.2‬‬ ‫‪ (5‬ﺿ‪‬ﻤﺎد اَز‪‬دي‪ :‬وي ﻣﺮدي از ﻃﺎﻳﻔﺔ ازدﺷﻨﻮءه از ﻣﺮدم ﻳﻤﻦ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻛﺎرش آن ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﺟﻦ زدﮔﻲ را درﻣﺎن ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬وارد ﻣﻜﻪ ﺷﺪ‪ ،‬و از اوﺑﺎش ﻣﻜﻪ ﺷﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻦ زده ﺷﺪه اﺳﺖ! وي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻛﺎش ﻣﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻧﺰد اﻳﻦ ﻣﺮد ﺑﺮوم؛ ﺷﺎﻳﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻔﺎي او را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻦ ﻗﺮار دﻫﺪ! ﺑﻪ دﻳﺪار آن ﺣﻀﺮت رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫اي ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺟﻦ زدﮔﻲ را درﻣﺎن ﻣﻲﻛﻨﻢ! ﻣﺎﻳﻠﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ را ﻫﻢ درﻣﺎن ﻛﻨﻢ؟!‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد وي ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﻥ ﺍﳊﻤﺪ ﷲ‪ ،‬ﳓﻤﺪﻩ ﻭﻧﺴﺘﻌﻴﻨﻪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻳﻬﺪﻩ ﺍﷲ ﻓﻼ ﻣﻀﻞ ﻟﻪ‪ ،‬ﻭﻣﻦ ﻳﻀﻠﻠﻪ ﻓﻼ ﻫﺎﺩﻱ ﻟﻪ‪،‬‬

‫ﻭﺃﺷﻬﺪ ﺃﻥ ﻻ ﺇﻟﻪ ﺇﻻ ﺍﷲ ﻭﺣﺪﻩ ﻻ ﺷﺮﻳﮏ ﻟﻪ؛ ﻭﺃﺷﻬﺪ ﺃﻥ ﳏﻤﺪﹰﺍ ﻋﺒﺪﻩ ﻭﺭﺳﻮﻟﻪ‪ .‬ﺃﻣﺎ ﺑﻌﺪ(‪.‬‬

‫ﺿ‪‬ﻤﺎد ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎﻧﺖ را ﻳﻚ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺗﻜﺮار ﻛﻦ! رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﻪ ﺑﺎر ﻛﻠﻤﺎت ﻣﺬﻛﻮر را ﺗﻜﺮارﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬وي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺳﺨﻨﺎن‬ ‫ﻛﺎﻫﻨﺎن را ﺷﻨﻴﺪه ام؛ ﺳﺨﻨﺎن ﺟﺎدوﮔﺮان را ﻧﻴﺰ ﺷﻨﻴﺪه ام؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ از ﻗﺒﻴﻞ‬ ‫‪ -1‬ﺑﻠﻜﻪ ﭘﺲ از ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ او ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ وارد ﺷﺪ‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در‬ ‫ﻗﻠﻌﻪ ﺧﻴﺒﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.385‬‬ ‫‪ -2‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.385-382‬‬

‫اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺗﻮ ﻧﺸﻨﻴﺪه ام‪ :‬اﻳﻦ ﻛﻠﻤﺎت ﺗﻮ ﺑﻪ اﻋﻤﺎق درﻳﺎ رﺳﻴﺪه اﻧﺪ! دﺳﺘﺖ را ﺑﻴﺎور ﺗﺎ‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﺮ اﺳﻼم ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻢ! آن ﺣﻀﺮت ﺑﺎ وي ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫ﺷﺶ ﻣﺮﺩ ﻳﺜﺮﺑﻲ ﭘﺎﮎ ﺳﻴﺮﺕ‬ ‫در ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ ﺳﺎل ﻳﺎزدﻫﻢ ﺑﻌﺜﺖ )ﺟﻮﻻي ‪ 620‬ﻣﻴﻼدي( دﻋﻮت اﺳﻼم ﺑﻪ ﺑﺬرﻫﺎي‬ ‫ﻗﺒﺎﻳﻠﻰ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺧﻴﻠﻲ زود ﺑﻪ درﺧﺘﺎن ﺳﺮﺑﺮﻛﺸﻴﺪه ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫زﻳﺮ ﺳﺎﻳﻪﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮدة آن درﺧﺘﺎن از آﺳﻴﺐ اﻧﻮاع ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ آﺳﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﺟﻬﺖ ﮔﻴﺮي ﺣﻮادث و وﻗﺎﻳﻊ و ﻣﺴﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺦ را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﺔ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺎرﺷﻜﻨﻲ‬ ‫ﻫﺎ و ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻫﺎي اﻫﻞ ﻣﻜﻪ‪ ،‬آن ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺷﺐ ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻲ‬ ‫رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﻛﺎر آن ﺣﻀﺮت ﻧﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﺷﺐ ﻫﺎ‪ ،‬رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق اﺑﻮﺑﻜﺮ و‬ ‫ﻋﻠﻲ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻣﺴﻜﻮﻧﻲ ذُﻫﻞ و ﺷﻴﺒﺎن ﺛﻌﻠﺒﻪ رﻓﺘﻨﺪ و در ﺑﺎره‬ ‫اﺳﻼم ﺑﺎ آﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻣﺮدي از ﺑﻨﻲذﻫﻞ ﺳﺆال‬ ‫و ﺟﻮاب ﻫﺎي ﺟﺎﻟﺒﻲ ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﻳﺪ؛ ﺑﻴﻦ ﺷﻴﺒﺎن اﻣﻴﺪوار ﻛﻨﻨﺪه ﺗﺮﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﻫﺎ را دادﻧﺪ‪،‬‬ ‫اﻣ‪‬ﺎ ﻋﻤﻼً از ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﺳﻼم ﺧﻮدداري ﻛﺮدﻧﺪ ‪.2‬‬ ‫آﻧﮕﺎه رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮ ﻋﻘﺒﺔ ﻣﻨﻲ ﮔﺬر ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺻﺪاي ﭼﻨﺪ ﺗﻦ‬ ‫را ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﻫﻨﮓ آﻧﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن‬ ‫رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺷﺶ ﺗﻦ از ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ از ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺧﺰرج‪ ،‬و ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪:‬‬ ‫‪ (1‬اﺳﻌﺪﺑﻦ ز‪‬راره )از ﺑﻨﻲ ﻧﺠ‪‬ﺎر(؛‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻟﺠﻤﻌﺔ‪» ،‬ﺑﺎب ﺗﺨﻔﻴﻒ اﻟﺼﻼة و اﻟﺨﻄﺒﺔ« ‪ ،‬ح ‪.(868) 46‬‬ ‫‪ -2‬ﻧﻜـ‪ :‬ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﺴﻴﺮة‪ ،‬ص ‪.152-150‬‬

‫‪302‬‬ ‫‪ (2‬ﻋﻮف ﺑﻦ ﺣﺎرث ﺑﻦ رﻓﺎﻋﻪ ﺑﻦ ﻋ‪‬ﻔﺮاء)از ﺑﻨﻲ ﻧﺠ‪‬ﺎر(؛‬ ‫‪ (3‬راﻓﻊ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻋﺠﻼن )از ﺑﻨﻲ ز‪‬ر‪‬ﻳﻖ(‬ ‫‪ (4‬ﻗُﻄﺒ‪‬ﻪ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮﺑﻦ ﺣﺪﻳﺪه )از ﺑﻨﻲ ﺳ‪‬ﻠﻤﻪ(؛‬ ‫‪ (5‬ﻋ‪‬ﻘﺒﻪ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮﺑﻦ ﻧﺎﺑﻲ )از ﺑﻨﻲ ﺣﺮام ﺑﻦ ﻛﻌﺐ(؛‬ ‫‪ (6‬ﺟﺎﺑﺮﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ رﺋﺎب )از ﺑﻨﻲ ﻋﺒﻴﺪﺑﻦ ﻏَﻨﻢ(‪.‬‬ ‫از ﺳﻌﺎدت اﻫﻞ ﻳﺜﺮب آن ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﺎن ﺧﻮد ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲ ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه‬ ‫ﺑﻴﻦ ﺷﺎن ﻧﺰاﻋﻲ رخ ﻣﻲ داد‪ ،‬ﻣﻴﮕﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻛﻪ در زﻣﺎن ﻣﺎ ﻣﺒﻌﻮث‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺮوج ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ ،‬و ﻣﺎ ﭘﻴﺮو او ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ‪ ،‬و در رﻛﺎب او ﺷﻤﺎ را‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻋﺎد و ا‪‬ر‪‬م از دم ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﺬراﻧﻴﺪ!‬

‫‪1‬‬

‫وﻗﺘﻲ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻧﺰد آﻧﺎن رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣ‪‬ﻦ‬ ‫ﺍﹶﻧﺘﻢ؟« ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻋﺪه اي از ﻣﺮدم ﺧﺰرج! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﻦ ﻣﻮﺍﱄ‬ ‫ﺍﻟﻴﻬﻮﺩ؟« از ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﺎن ﻳﻬﻮد؟! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آري‪ .‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻗﺪري ﻧﻤﻲ ﻧﺸﻴﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﻣﻦ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻢ؟! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا! در ﻛﻨﺎر آن‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺣﻘﻴﻘﺖ و دﻋﻮت اﺳﻼم را ﺑﺮاي‬ ‫آﻧﺎن ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰوﺟﻞ دﻋﻮت ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاﻳﺸﺎن‬ ‫ﻗﺮآن ﺗﻼوت ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آن ﺷﺶ ﺗﻦ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﺑﺮادران‪ ،‬ﻣﻲداﻧﻴﺪ؟‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻪ واﺳﻄﺔ او ﺷﻤﺎ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ!‬ ‫ﻣﺒﺎدا آﻧﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ در اﻳﻦ اﻣﺮ ﺳﺒﻘﺖ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ! در اﺟﺎﺑﺖ دﻋﻮت وي ﺷﺘﺎب ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬و‬ ‫اﺳﻼم ﺑﻴﺎورﻳﺪ!‬ ‫اﻳﻦ ﺟﻮاﻧﺎن از ﺧﺮدﻣﻨﺪان و اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﻳﺜﺮب ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﻨﮓ ﺧﺎﻧﻤﺎﻧﺴﻮز داﺧﻠﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺗﺎزه ﭘﺎﻳﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺷﻌﻠﻪاش ﺑﺎﻻ ﻣﻲﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﺳﺘﻮه آورده‬ ‫‪ -1‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪50‬؛ ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج‪ ،1‬ص ‪.541-429‬‬

‫ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻨﺎن اﻣﻴﺪ ﺑﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ دﻋﻮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻮﺟﺒﺎت‬ ‫دﺳﺖ ﻛﺸﻴﺪن ﻃﺮﻓﻴﻦ را از ﺟﻨﮓ ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺧﻮد را ﺑﺪورد‬ ‫ﮔﻔﺘﻪاﻳﻢ‪ -‬ﭼﻪ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪاي!‪ -‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ دﺷﻤﻨﻲ و ﺑﺪﺧﻮاﻫﻲ در ﻣﻴﺎن اﻳﺸﺎن ﺑﻴﺪاد‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ! اﻣﻴﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﺷﻤﺎ آﻧﺎن را ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﺤﺪ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ آﻧﺎن‬ ‫وارد ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﺑﻪ آﺋﻴﻦ ﺷﻤﺎ دﻋﻮت ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد؛ اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را در‬ ‫ﭘﺮﺗﻮ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﭙﻴﻮﻧﺪد؛ از آن ﭘﺲ ﻋﺰت ﻫﻴﭻ ﻣﺮدي در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻣﺎ‬ ‫ﻓﺮاﺗﺮ از ﻋﺰّت ﺷﻤﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ!‬ ‫وﻗﺘﻲ اﻳﻦ ﺷﺶ ﻣﺮد ﺟﻮان ﻳﺜﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ )ﻳﺜﺮب( ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎﻳﮕﺎه رﺳﺎﻟﺖ اﺳﻼم‬ ‫را ﺑﻪ آن ﺷﻬﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ؛ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي اﻧﺼﺎر ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ‬ ‫آﻧﻜﻪ در آن وﺻﻒ و ﻳﺎد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺍﺯﺩﻭﺍﺝ ﺭﺳﻮﻝ ﺧﺪﺍ ﺑﺎ ﻋﺎﻳﺸﻪ‬ ‫در ﻣﺎه ﺷﻮ‪‬ال ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﺳﺎل ﻳﺎزدﻫﻢ ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻋﺎﻳﺸﺔ ﺻﺪ‪‬ﻳﻘﻪ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﺎ‪ -‬را ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮي ﺧﻮﻳﺶ درآوردﻧﺪ‪ .‬وي در آن‬ ‫اوان‪ ،‬دﺧﺘﺮي ﺷﺶ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و آن ﺣﻀﺮت در ﻣﺎه ﺷﻮ‪‬ال ﺳﺎل ﻧﺨﺴﺖ ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫وي ﻧُﻪ ﺳﺎﻟﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ او زﻓﺎف ﻛﺮدﻧﺪ ‪.1‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻠﻘﻴﺢ ﻓﻬﻮم اﻫﻞ اﻻﺛﺮ؛ ﺻﺤﻴﺤﻲ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.551‬‬

‫‪304‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ‬ ‫اﺳﺮاء و ﻣﻌﺮاج‬ ‫در ﻫﻤﻴﻦ اﺛﻨﺎ ﻛﻪ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از دﻋﻮت اﺳﻼم را‬ ‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و آﺋﻴﻦ اﺳﻼم در َﻧﻮ‪‬ﺳﺎن ﻣﻴﺎن ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ و ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ‬ ‫ﺣﺎل‪ ،‬راه ﺧﻮدش را ﺑﺎز ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬و ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﻣﻴﺪ از اﻓﻖﻫﺎي دور دﺳﺖ ﭼﺸﻤﻚ زدن‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد؛ اﺳﺮاء و ﻣﻌﺮاج ﻧﻴﺰ ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫اﺧﺘﻼف اﺳﺎﺳﻲ در ﻣﺴﺌﻠﺔ اﺳﺮاء و ﻣﻌﺮاج ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ زﻣﺎن وﻗﻮع آن اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ‪ 6‬ﻗﻮل اﺳﺖ‪:‬‬ ‫* ﻗﻮل او‪‬ل آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺮاء در ﻫﻤﺎن ﺳﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﻪ ﻛﺮاﻣﺖ ﻧﺒﻮت ﺗﻜﺮﻳﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ؛ ﻃﺒﺮي اﻳﻦ ﻗﻮل را‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫* ﻗﻮل دو‪‬م آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ﺑﻌﺜﺖ روي داده اﺳﺖ؛ اﻳﻦ ﻗﻮل را َﻧﻮ‪‬وي‬ ‫و ﻗﺮﻃﺒﻲ ﺗﺮﺟﻴﺢ دادهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫* ﻗﻮل ﺳﻮ‪‬م آن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺷﺐ ‪ 27‬رﺟﺐ ﺳﺎل ‪ 10‬ﺑﻌﺜﺖ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫* ﻗﻮل ﭼﻬﺎرم آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻧﺰده ﻣﺎه ﭘﻴﺶ از ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺳﺎل‬ ‫‪ 12‬ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬روي داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫* ﻗﻮل ﭘﻨﺠﻢ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﺎل و دو ﻣﺎه ﭘﻴﺶ از ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ در ﻣﺎه ﻣﺤﺮم‬ ‫ﺳﺎل ‪ 13‬ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫* ﻗﻮل ﺷﺸﻢ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ در ﻣﺎه رﺑﻴﻊاﻻو‪‬ل ﺳﺎل‬ ‫‪ 13‬ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻪ ﻗﻮل اول ﻣﺮدودﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ ﺧﺪﻳﺠﻪ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﺎ‪ -‬در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن‬ ‫ﺳﺎل دﻫﻢ ﺑﻌﺜﺖ از دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻪ‪ ،‬و وﻓﺎت وي ﭘﻴﺶ او واﺟﺐ ﺷﺪن ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ‬

‫ﺑﻮده‪ ،‬و اﺧﺘﻼﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ در اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺸﺮﻳﻊ وﺟﻮب ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﭘﻨﺠﮕﺎﻧﻪ در ﺷﺐ اﺳﺮاء ﺑﻮده‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻪ ﻗﻮل اﺧﻴﺮ‪ ،‬در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي آﻣﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﺴﺘﻨﺪي ﺑﺮاي ﺗﺮﺟﻴﺢ‬ ‫ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ اﻗﻮال وﺟﻮد ﻧﺪارد؛ ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﻴﺎق ﺳﻮرة اﺳﺮاء ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ دارد ﻛﻪ‬ ‫اﺳﺮاء ﺑﺴﻴﺎر دﻳﺮﺗﺮ ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﺤﺪ‪‬ﺛﻴﻦ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ‪ ،‬ﻣﺎﺟﺮاي اﺳﺮاء را ﮔﺰارش ﻛﺮدهاﻧﺪ؛ ﻛﻪ ذﻳﻼً ﻣﺎﺣﺼﻞ‬ ‫ﮔﺰارشﻫﺎي اﻳﺸﺎن ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ اﻳﺠﺎز و اﺧﺘﺼﺎر ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪:‬‬ ‫اﺑﻦ ﻗﻴﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﻴﻜﺮ ﺧﺎﻛﻲ‪ -‬ﺑﻨﺎﺑﺮ‬ ‫ﺻﺤﻴﺢ – از ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﺑﻪ ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺳﻴﺮ دادﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻮار ﺑﺮ ﺑﺮاق‪ ،‬و ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه آن ﺣﻀﺮت ﺑﻮد‪ .‬در آﻧﺠﺎ از ﺑﺮاق ﭘﻴﺎده ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﺸﻨﻤﺎز‬‫ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻧﺒﻴﺎ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑ‪‬ﺮاق را ﺑﻪ ﺣﻠﻘﺔ در ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗﺼﻲ ﺑﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬در ﻫﻤﺎن ﺷﺐ‪ ،‬اﻳﺸﺎن را از ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس ﺑﻪ آﺳﻤﺎن دﻧﻴﺎ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدﻧﺪ؛ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن اﺟﺎزة ورود ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و درِ آﺳﻤﺎن اول ﺑﻪ روي اﻳﺸﺎن ﮔﺸﻮده ﺷﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ‬ ‫آدم اﺑﻮاﻟﺒﺸﺮ را دﻳﺪﻧﺪ و ﺑﺮ او ﺳﻼم ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آدم ﺟﻮاب ﺳﻼم آن ﺣﻀﺮت را داد و ﺑﻪ‬ ‫اﻳﺸﺎن ﺧﻮﺷﺎﻣﺪ ﮔﻔﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي اﻳﺸﺎن اﻗﺮار ﻛﺮد‪ ،‬و ارواح ﺳﻌﺪا را در ﺳﻤﺖ‬ ‫راﺳﺖ ﺧﻮد‪ ،‬و ارواح اﺷﻘﻴﺎ را در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ﻧﺸﺎن داد‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ آﺳﻤﺎن دوم ﺑﺎﻻ ﺑﺮدﻧﺪ؛ ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن اﺟﺎزة ورود ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬در‬ ‫آﻧﺠﺎ ﻳﺤﻴﻲﺑﻦ زﻛﺮّﻳﺎ و ﻋﻴﺴﻲﺑﻦ ﻣﺮﻳﻢ را دﻳﺪﻧﺪ و ﺑﺎ آن دو ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﺤﻴﻲ و‬ ‫ﻋﻴﺴﻲ ﭘﺎﺳﺦ ﺳﻼم را دادﻧﺪ و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺧﻮﺷﺎﻣﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي آن ﺣﻀﺮت‬ ‫اﻗﺮار ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪306‬‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺳﻮم ﺑﺎﻻ ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ﺣﻀﺮت ﻳﻮﺳﻒ را دﻳﺪﻧﺪ و ﺑﺮ‬ ‫او ﺳﻼم ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬وي ﻧﻴﺰ ﭘﺎﺳﺦ ﺳﻼم آن ﺣﻀﺮت را داد و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺧﻮﺷﺎﻣﺪ ﮔﻔﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي آن ﺣﻀﺮت اﻗﺮار ﻛﺮد‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﭼﻬﺎرم ﺑﺎﻻ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ادرﻳﺲ را دﻳﺪﻧﺪ و ﺑﺮ او‬ ‫ﺳﻼم ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬وي ﻧﻴﺰ ﭘﺎﺳﺦ ﺳﻼم آن ﺣﻀﺮت را داد و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺧﻮﺷﺎﻣﺪ ﮔﻔﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي آن ﺣﻀﺮت اﻗﺮار ﻛﺮد‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﭘﻨﺠﻢ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﻫﺎرون ﺑﻦ ﻋﻤﺮان را دﻳﺪﻧﺪ و ﺑﺮ‬ ‫او ﺳﻼم ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬وي ﻧﻴﺰ ﺟﻮاب ﺳﻼم آن ﺣﻀﺮت را داد و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺧﻮﺷﺎﻣﺪ ﮔﻔﺖ و‬ ‫ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي اﻳﺸﺎن اﻗﺮار ﻛﺮد‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺷﺸﻢ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮان را ﻣﻼﻗﺎت‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ او ﺳﻼم ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬وي ﻧﻴﺰ ﭘﺎﺳﺦ اﺳﻼم آن ﺣﻀﺮت را داد و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن‬ ‫ﺧﻮﺷﺎﻣﺪ ﮔﻔﺖ و ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي آن ﺣﻀﺮت اﻗﺮار ﻛﺮد‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ از آﺳﻤﺎن ﺷﺸﻢ ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻲ ﮔﺮﻳﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا ﮔﺮﻳﺴﺘﻲ؟ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﮔﺮﻳﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﻜﻪ ﭘﺴﺮ ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻣﻦ ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از اﻣ‪‬ﺖ او‬ ‫ﺷﻤﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﺖ ﻣﻦ وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ!‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﻫﻔﺘﻢ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬را‬ ‫ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ او ﺳﻼم ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬وي ﻧﻴﺰ ﺟﻮاب ﺳﻼم آن ﺣﻀﺮت را داد و ﺑﻪ‬ ‫اﻳﺸﺎن ﺧﻮﺷﺎﻣﺪ ﮔﻔﺖ و ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي اﻳﺸﺎن اﻗﺮار ﻛﺮد‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﺳﺪره اﻟﻤﻨﺘﻬﻲ ﺑﺮﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ .‬دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﻮه ﻫﺎي آن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮﺷﻪ‬ ‫ﻫﺎي ﺧﺮﻣﺎي ‪‬ﻫﺠ‪‬ﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺮﮔﻬﺎي آن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﮔﻮﺷﻬﺎي ﻓﻴﻞ؛ آﻧﮕﺎه ﭘﺮواﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﻃﻼﻳﻲ آن را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻨﺪ؛ و ﻧﻮر و رﻧﮕﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در آن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ‪ ،‬و ﺣﺎﻟﺖ آن‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮد؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻫﻴﭽﻴﻚ از آﻓﺮﻳﺪﮔﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آن را از ﻓﺮط زﻳﺒﺎﻳﻲ‬

‫وﺻﻒ ﻛﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮاي آن ﺣﻀﺮت ﺑﻴﺖ اﻟﻤﻌﻤﻮر ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ‬ ‫روز ﻫﻔﺘﺎد ﻫﺰار ﻓﺮﺷﺘﻪ وارد آن ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﺎر ﺑﺎز ﻧﻤﻲﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬آن‬ ‫ﺣﻀﺮت را ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮﻳﻦ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ رﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﻣﺮوارﻳﺪ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺎك ﺑﻬﺸﺖ ﻣ‪‬ﺸﻚ اﺳﺖ؛ و آن ﺣﻀﺮت را ﺑﺎﻻ ﺑﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ‬ ‫رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺻﺪاي ﺣﺮﻛﺖ ﻗﻠﻢﻫﺎ ﺑﺮ اﻟﻮاح ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬آن ﺣﻀﺮت را ﺑﻪ ﻧﺰد ﺟﺒ‪‬ﺎر ﺟﻞّ ﺟﻼﻟﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﻘﺪر ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺰدﻳﻚ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺎﺻﻠﺔ آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ اﻧﺪازة دو ﻛﻤﺎن ﺑﻮد ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ؛ و در آن ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻫﺮ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺖ وﺣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﻨﺪهاش وﺣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬و ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻤﺎز در ﺷﺒﺎﻧﻪ روز‬ ‫ﺑﺮ او واﺟﺐ ﻛﺮد‪ .‬رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و در راه ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺮﺧﻮردﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاي ﺗﻮ ﺑﻪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺗﻮ را اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮد؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ‬ ‫ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻤﺎز! ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣ‪‬ﺖ ﺗﻮ ﺗﺎب آن را ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻧﺰد ﺧﺪاي ﺧﻮدت ﺑﺎزﮔﺮد و از او ﺑﺮاي‬ ‫اﻣﺘﺖ ﺗﺨﻔﻴﻒ ﺑﮕﻴﺮ! آن ﺣﻀﺮت روي ﺑﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎ‬ ‫او ﻣﺸﻮرت ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ اﺷﺎرﺗﻲ ﻛﺮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ آري‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ! ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ‬ ‫آن ﺣﻀﺮت را ﺑﺎﻻ ﺑﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺟﺒ‪‬ﺎر ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﻲ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺘﻦ رواﻳﺖ ﺑﺨﺎري‬ ‫در ﺑﻌﻀﻲ ُﻃﺮُق رواﻳﺖ اوﺳﺖ؛ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺒ‪‬ﺎر‪ ،‬ده ﻧﻤﺎز را ﺑﻪ او ﺗﺨﻔﻴﻒ داد‪ .‬ﺳﭙﺲ‬ ‫ﻓﺮود آورده ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺮﺧﻮردﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ او ﺑﺎزﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺰد‬ ‫ﺧﺪاي ﺧﻮدت ﺑﺎزﮔﺮد و ﺑﺎز ﻫﻢ از او ﺗﺨﻔﻴﻒ ﺑﮕﻴﺮ! ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻴﺎن ﻣﻮﺳﻲ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰوﺟﻞ در رﻓﺖ وآﻣﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﻳﻮﻣﻴﻪ را ﺑﻪ‬ ‫ﭘﻨﺞ ﻧﻤﺎز ﻛﺎﻫﺶ دادﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ وﺗﺨﻔﻴﻒ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ‬ ‫اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﻦ از ﺧﺪاي ﺧﻮدم ﺷﺮم ﻛﺮدم؛ ﻣﻦ ﺧﺸﻨﻮدم و ﺗﺴﻠﻴﻢ اواﻣﺮ او ﻫﺴﺘﻢ!‬

‫‪308‬‬ ‫وﻗﺘﻲ دور ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎدي ﻧﺪا در داد‪ :‬ﻓﺮﻳﻀﺔ ﻣﺮا اﺟﺮا ﻛﺮدي و ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻦ‬ ‫ﺗﺨﻔﻴﻒ ﮔﺮﻓﺘﻲ‪.1‬‬ ‫اﺑﻦ ﻗﻴﻢ‪ ،‬ﭘﺲ از آن‪ ،‬اﺧﺘﻼﻓﻲ را ﻛﻪ در ﺑﺎب دﻳﺪار آن ﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﺎرك و‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻲ وﺟﻮد دارد ﻳﺎدآور ﺷﺪه‪ ،‬و در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط‪ ،‬ﺳﺨﻦ اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ را آورده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ اﻳﻦ ﻣﺒﺤﺚ آن اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﺪار ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺳﺮ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺑﻪ ﺛﺒﻮت ﻧﺮﺳﻴﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ آن ﻧﺸﺪهاﻧﺪ؛ دو رواﻳﺖ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻛﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﻣﻄﻠﻖ رؤﻳﺖ دارد و دﻳﮕﺮي دﻻﻟﺖ‬ ‫ﺑﺮ رؤﻳﺖ ﺑﺎ ﭼﺸﻤﺪل‪ ،‬و ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦﻗﻴﻢ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻣﻲ اﻓﺰاﻳﺪ‪ :‬اﻣ‪‬ﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﺳﻮرة ﻧﺠﻢ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪﴿ :‬ﹸﺛﻢ‪‬‬ ‫‪‬ﺩﻧ‪‬ﺎ ﹶﻓ‪‬ﺘ ‪‬ﺪﻟﱠﻰ﴾‪ 2‬ﻏﻴﺮ از آن ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻗﺼ‪‬ﺔ اﺳﺮاء ﻣﻄﺮح اﺳﺖ آﻧﻜﻪ در‬ ‫ﺳﻮرة ﻧﺠﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ و ﭼﺮﺧﺶ و ﮔﺮدش‬ ‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ و اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﻴﺎق آﻳﺎت ﺳﻮرة ﻧﺠﻢ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ آن‬ ‫دﻻﻟﺖ دارد؛ اﻣ‪‬ﺎ د‪ُ ‬ﻧﻮ‪ ‬و َﺗﺪ‪‬ﻟّﻲ در ﺣﺪﻳﺚ اﺳﺮاء ﺻﺮﻳﺢ در آن اﺳﺖ ﻛﻪ د‪ُ ‬ﻧﻮ‪ ‬و َﺗﺪ‪‬ﻟّﻲ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و در ﺳﻮرة ﻧﺠﻢ اﺻﻼً ﺑﻪ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬ ‫در آﻧﺠﺎ ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‪:‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﹶﻟ ﹶﻘ ‪‬ﺪ ﺭ‪‬ﺁ ‪‬ﻩ ‪‬ﻧ ‪‬ﺰﹶﻟ ﹰﺔ ﹸﺃ ‪‬ﺧﺮ‪‬ﻯ * ﻋ‪‬ﻨ ‪‬ﺪ ‪‬ﺳ ‪‬ﺪ ‪‬ﺭ ‪‬ﺓ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﻨ‪‬ﺘﻬ‪‬ﻰ﴾‪.3‬‬ ‫واﻳﻦ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وي را ﺑﺎ ﺻﻮرت‬ ‫اﺻﻠﻲ اش دوﺑﺎر دﻳﺪﻧﺪ‪ :‬ﻳﻜﺒﺎر در زﻣﻴﻦ و ﻳﻜﺒﺎر در ﺳﺪره اﻟﻤﻨﺘﻬﻲ؛ واﷲ اﻋﻠﻢ‪.1‬‬

‫‪ -1‬زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ ،48-47‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻓﺰودهﻫﺎﻳﻲ از رواﻳﺎت و اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره ﻧﺠﻢ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.8‬‬ ‫‪ -3‬ﺳﻮره ﻧﺠﻢ‪ ،‬آﻳﺎت ‪.14-13‬‬

‫در ﺑﺮﺧﻲ رواﻳﺎت آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺷﺐ ﻣﻌﺮاج ﻧﻴﺰ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺳﻴﻨﺔ آن ﺣﻀﺮت را‬ ‫ﺷﻜﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫و در اﺛﻨﺎي اﻳﻦ ﺳﻔﺮ آﺳﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬آن ﺣﻀﺮت ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻓﺮاواﻧﻲ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪:‬‬ ‫* ﺷﻴﺮ و ﺷﺮاب ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه‪ ،‬و اﻳﺸﺎن ﺷﻴﺮ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﺑﻪ ﻓﻄﺮت راه ﻳﺎﻓﺘﻲ! ﻳﺎ‪ :‬ﻓﻄﺮت را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪي! اﻳﻦ‬ ‫را ﺑﺪان ﻛﻪ اﮔﺮ ﺷﺮاب را ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدي اﻣ‪‬ﺖ ﺗﻮ ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ ﻣﻲ رﻓﺘﻨﺪ!‬ ‫* آن ﺣﻀﺮت ﭼﻬﺎر ﺟﻮﻳﺒﺎر را دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ از ﭼﺸﻤﻪ اي ﻣﺠﺎور رﻳﺸﺔ ﺳﺪره‬ ‫اﻟﻤﻨﺘﻬﻲ ﺟﺎري ﺷﺪه اﻧﺪ‪ :‬دو ﺟﻮﻳﺒﺎر آﺷﻜﺎر و دو ﺟﻮﻳﺒﺎر ﭘﻨﻬﺎن؛ آن دو ﺟﻮﻳﺒﺎر آﺷﻜﺎر‪،‬‬ ‫ﻧﻴﻞ و ﻓﺮات ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻨﺼﺮ اﺻﻠﻲ آن دو؛ و آن دو ﺟﻮﻳﺒﺎر ﭘﻨﻬﺎن‪ ،‬دو ﺟﻮﻳﺒﺎر در ﺑﻬﺸﺖ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪة ﻧﻴﻞ و ﻓﺮات اﺷﺎره ﺑﻪ ﭘﺎي ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺳﻼم در اﻳﻦ دو ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻮد؛‬ ‫واﷲ اﻋﻠﻢ‪.‬‬ ‫* ﻣﺎﻟﻚ‪ ،‬ﺧﺎزن ﺟﻬﻨﻢ‪ ،‬را دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻲﺧﻨﺪد‪ ،‬و ﺑﺮ ﭼﻬﺮة او اﺛﺮي از ﺷﺎدي‬ ‫و ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫* ﺑﻪ ﺳﺘﻢ ﺧﻮرﻧﺪﮔﺎن اﻣﻮال ﻳﺘﻴﻤﺎن را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻟﺐ و دﻫﺎن آﻧﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬ ‫دﻫﺎن اﺷﺘﺮان اﺳﺖ و ﭘﺎرهﻫﺎي آﺗﺶ را ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻗﻄﻌﻪﻫﺎي ﺳﻨﮓ اﺳﺖ در دﻫﺎﻧﺸﺎن‬ ‫ﻣﻲ اﻧﺪازﻧﺪ و از ﻣﻘﻌﺪﺷﺎن ﺧﺎرج ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫* رﺑﺎﺧﻮاران را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻜﻤﻬﺎي ﺑﺰرﮔﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬آن ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬ ‫ﺑﺰرﮔﻲ ﺷﻜﻢ ﻫﺎﻳﺸﺎن ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﺟﺎﻳﺸﺎن ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم‬ ‫ﻋﺮﺿﻪ ﺑﺮ آﺗﺶ از ﻛﻨﺎر آﻧﺎن ﻣﻲ ﮔﺬرﻧﺪ و آﻧﺎن را ﻟﮕﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪48-47‬؛ ﻧﻴﺰ ﻧﻜـ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨـﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪،481 ،471-470 ،456-455 ،50‬‬ ‫‪ ،550-548‬ج ‪ ،2‬ص ‪684‬؛ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.92-91‬‬

‫‪310‬‬ ‫* زﻧﺎﻛﺎران را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮﺷﺎن ﮔﻮﺷﺖ ﻓﺮﺑﻪ و ﭘﺎﻛﻴﺰه ﻧﻬﺎده اﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫در ﻛﻨﺎر آن ﮔﻮﺷﺖ ﺑﻲ رﻣﻖ و ﻣﺘﻌﻔّﻦ؛ و آﻧﺎن ﮔﻮﺷﺖ ﺑﻲ رﻣﻖ و ﻣﺘﻌﻔّﻦ را ﻣﻲ ﺧﻮرﻧﺪ‪،‬‬ ‫و ﮔﻮﺷﺖ ﻓﺮﺑﻪ و ﭘﺎﻛﻴﺰه را واﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬ ‫* زﻧﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﭽﻪ ﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﻣﺮداﻧﻲ ﻛﻪ واﻗﻌﺎً ﭘﺪر آن ﺑﭽﻪ ﻫﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲ‬ ‫ﺑﻨﺪد‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﻴﻨﻪ ﻫﺎﻳﺸﺎن آوﻳﺰان ﻛﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫* در ﻃﻮل ﻣﺎه‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم رﻓﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻛﺎرواﻧﻲ از ﻣﻜّﻴﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ‬ ‫آﻧﺎن ﻛﻤﻚ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ اﺷﺘﺮي را ﻛﻪ ﮔﻢ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ؛ و در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﺧﻮاب ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﻇﺮف ﺳﺮﭘﻮﺷﻴﺪة آﻧﺎن آب ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻇﺮف ﺧﺎﻟﻲ را ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﭘﻮﺷﻴﺪه واﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬واﻳﻦ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪ اي ﺑﺮاي درﺳﺘﻲ اد‪‬ﻋﺎي اﻳﺸﺎن در ﺑﺎﻣﺪاد ﻟﻴﻠﻪ‬ ‫اﻻﺳﺮاء ﮔﺮدﻳﺪ ‪.1‬‬ ‫اﺑﻦ ﻗﻴﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎﻣﺪاد روز ﺑﻌﺪ‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻗﻮم و‬ ‫ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺧﻮﻳﺶ آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﺎزﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰّوﺟﻞ آﻳﺎت ﻛُﺒﺮاي ﺧﻮد را‬ ‫ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻜﺬﻳﺐ و آزار و ﺷﻜﻨﺠﺔ آﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت اﻓﺰوده‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬از آن ﺣﻀﺮت درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس را ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن وﺻﻒ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس را در ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎن آن ﺣﻀﺮت آﺷﻜﺎر ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و اﻳﺸﺎن‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً زواﻳﺎ و ﺟﻮاﻧﺐ آن را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺑﺎزﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ و آﻧﺎن ﻧﻤﻲ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎي اﻳﺸﺎن را رد ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬راﺟﻊ ﺑﻪ آن ﻛﺎرواﻧﻲ ﻛﻪ در ﺑﻴﻦ راه‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم رﻓﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﺑﺎزﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ وﻗﺖ آن ﻛﺎروان ﺑﻪ ﻣﻜّﻪ ﻣﻲ رﺳﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺎزﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺷﺘﺮي‬ ‫ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﻛﺎروان در ﺣﺮﻛﺖ اﺳﺖ ﭼﻪ رﻧﮓ اﺳﺖ؛ و ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ روي داد ﻛﻪ آن‬

‫‪ -1‬ﻫﻤﺎن ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ؛ ﻧﻴﺰ‪ :‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.406-402 ،379‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬اﻳﻦ آﻳﺎت و ﻣﻌﺠﺰات ﺟﺰ ﺑﺮ ﮔﺮﻳﺰﭘﺎﻳﻲ آﻧﺎن ﻧﻴﺎﻓﺰود‪ ،‬و ﺟﺰ‬ ‫ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ و ﻛﻔﺮورزي ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞ دﻳﮕﺮي ﻧﺸﺎن ﻧﺪادﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﺔ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ »ﺻﺪ‪‬ﻳﻖ« ﻫﻤﻴﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ وي اﻳﻦ روﻳﺪاد را‬ ‫ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﺮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم آن را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.2‬‬ ‫ﻣﻮﺟﺰﺗﺮﻳﻦ و ﮔﻮﻳﺎﺗﺮﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮي ﻛﻪ در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﻋﻠﺖ و ﺟﻬﺖ اﻳﻦ‬ ‫ﺳﻔﺮ ﺷﺒﺎﻧﻪ آﻣﺪه‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫﴿‪‬ﻟ‪‬ﻨ ﹺﺮ‪‬ﻳ ‪‬ﻪ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﺁﻳ‪‬ﺎ‪‬ﺗﻨ‪‬ﺎ﴾‪.3‬‬ ‫»ﺗﺎ ﺑﺮﺧﻲ از آﻳﺎت ﺧﻮد را ﺑﻪ او ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﻴﻢ!«‬ ‫اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﺳ ّﻨﺖ دﻳﺮﻳﻨﺔ ﺧﺪاوﻧﺪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﭘﻴﺸﻴﻦ اﺳﺖ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﲔ﴾‪.4‬‬ ‫ﺽ ‪‬ﻭ‪‬ﻟ‪‬ﻴﻜﹸﻮ ﹶﻥ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﺍﹾﻟﻤ‪‬ﻮ ‪‬ﻗﹺﻨ ‪‬‬ ‫ﺕ ﻭ‪‬ﺍ َﻷ ‪‬ﺭ ﹺ‬ ‫ﺕ ﺍﻟﺴ‪‬ﻤ‪‬ﺎﻭ‪‬ﺍ ‪‬‬ ‫ﻚ ‪‬ﻧﺮﹺﻱ ﹺﺇ‪‬ﺑﺮ‪‬ﺍﻫ‪‬ﻴ ‪‬ﻢ ‪‬ﻣ ﹶﻠﻜﹸﻮ ‪‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭ ﹶﻛ ﹶﺬ‪‬ﻟ ‪‬‬ ‫»و اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻴﻢ ﻣﻠﻜﻮت آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را‪ ...‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ‬ ‫وي از ﻳﻘﻴﻦ دارﻧﺪﮔﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻚ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﺁﻳ‪‬ﺎ‪‬ﺗﻨ‪‬ﺎ ﺍﹾﻟ ﹸﻜ ‪‬ﺒﺮ‪‬ﻯ﴾ »ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎت ﻛﺒﺮاي ﺧﻮدﻣﺎن را ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ!«‬ ‫﴿‪‬ﻟ‪‬ﻨ ﹺﺮ‪‬ﻳ ‪‬‬ ‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺣﻀﺮت اﺑﺮاﻫﻴﻢ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬ﻣﻘﺼﻮد از اﻳﻦ اراﺋﺔ آﻳﺎت را در‬ ‫ﲔ﴾ ﺑﻴﺎن ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬وﻗﺘﻲ داﻧﺴﺘﻪ ﻫﺎي‬ ‫ﻋﺒﺎرت ﴿ ‪‬ﻭ‪‬ﻟ‪‬ﻴﻜﹸﻮ ﹶﻥ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﺍﹾﻟﻤ‪‬ﻮ ‪‬ﻗﹺﻨ ‪‬‬ ‫‪ -1‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪48‬؛ ﻧﻴـﺰ ﻧـﻚ‪ :‬ﺻـﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨـﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪684‬؛ ﺻـﺤﻴﺢ ﻣﺴـﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪96‬؛‬ ‫ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.403-402‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.399‬‬ ‫‪ -3‬ﺳﻮره اﺳﺮاء‪ ،‬اﻳﻪ ‪.1‬‬ ‫‪ -4‬ﺳﻮره اﻧﻌﺎم‪ ،‬آﻳﻪ ‪.75‬‬

‫‪312‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪة ﻋﻴﻨﻲ آﻳﺎت اﻟﻬﻲ ﻣ‪‬ﺴﺘﻨﺪ ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﻋﻴﻦاﻟﻴﻘﻴﻦ ﻣﻲ رﺳﻨﺪ؛‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺣﺪ‪ ‬و اﻧﺪازه آن ﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻋﻴﺎن اﺳﺖ ﭼﻪ ﺣﺎﺟﺖ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن‬ ‫اﺳﺖ؛ و ﺷﻨﻴﺪن ﻛﻲ ﺑﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻳﺪن؟! اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان در راه ﺧﺪا‬ ‫ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﺗﺎب ﺗﺤﻤﻞ آن را ﻧﺪارﻧﺪ؛ و ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻧﻴﺮوﻫﺎ و‬ ‫ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﻫﺎي دﻧﻴﻮي در ﻧﻈﺮ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﺑﺎل ﭘﺸﻪ اي ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬و ﻣﺤﻨﺖ ﻫﺎ و آزارﻫﺎي‬ ‫اﻳﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﻫﻴﭻ روي اﻫﻤﻴﺖ ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫رازﻫﺎ و ﺣﻜﻤﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آن ﺳﻮي اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﺷﺒﺎﻧﺔ زﻣﻴﻨﻲ‪ -‬آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺟﺎي ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺘﮕﻮ درﺑﺎرة آﻧﻬﺎ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ و اﺳﺮار ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﺖ‪ .‬در‬ ‫ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺣﻘﺎﻳﻖ و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ آﺷﻜﺎرﺗﺮ و ﺳﺎده ﺗﺮي ﻧﻴﺰ از ﺳﺮﭼﺸﻤﺔ اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﭘﺮﺑﺮﻛﺖ‬ ‫ﻣﻲ ﺟﻮﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺮﻓﺮاز ﺑﻮﺳﺘﺎن و ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺳﻴﺮة ﻧﺒﻮي ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﻮ‪‬اره ﻣﻲ‬ ‫زﻧﺪ و ﺑﺮ ﻃﺮاوت آن ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﺟﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ‬ ‫را ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ اﻳﺠﺎز در اﻳﻨﺠﺎ درج ﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬ ‫ﻋﺰﻳﺰان اﻫﻞ ﻗﺮآن در ﺳﻮرة اﺳﺮاء ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ داﺳﺘﺎن اﺳﺮاء‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺗﻨﻬﺎ در ﻳﻚ آﻳﻪ ﻳﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ‬ ‫ﮔﺰارش ﺗﺒﻬﻜﺎري ﻫﺎ و رﺳﻮاﻳﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﻗﻮم ﻳﻬﻮد ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬و آﻧﮕﺎه ﻳﺎدآور ﺷﺪه اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ‪:‬‬ ‫﴿ﹺﺇﻥﱠ ﻫ‪‬ـﺬﹶﺍ ﺍﹾﻟ ﹸﻘﺮ‪‬ﺁ ﹶﻥ ﹺﻳ ‪‬ﻬﺪ‪‬ﻱ ‪‬ﻟﻠﱠﺘ‪‬ﻲ ‪‬ﻫ ‪‬ﻲ ﹶﺃ ﹾﻗ ‪‬ﻮﻡ‪.1 ﴾‬‬ ‫»اﻳﻦ ﻗﺮآن ﻫﻤﻮاره ﻫﻤﮕﺎن را ﺑﻪ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ درﺳﺖﺗﺮﻳﻦ اﺳﺖ رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲ‬ ‫ﮔﺮدد‪«.‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره اﺳﺮاء‪ ،‬آﻳﻪ ‪.9‬‬

‫ﭼﻪ ﺑﺴﺎ وﻗﺘﻲ اﻧﺴﺎن اﻳﻦ آﻳﺎت را ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﭘﻨﺪارد ﻛﻪ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ آﻳﺎت‬ ‫ارﺗﺒﺎﻃﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد؛ اﻣ‪‬ﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺒﻚ ﺑﻴﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ اﺷﺎره ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﺳﺮاء در ﻣﺤﻞ ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪاي ﺑﺎﺷﺪ از آﻧﻜﻪ ﻗﻮم ﻳﻬﻮد ﺧﻴﻠﻲ زود از ارﻳﻜﺔ رﻫﺒﺮي ﺟﺎﻣﻌﺔ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ زﻳﺮ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬آﻧﺎن ﺟﺮاﺋﻤﻲ ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ را ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪن ﺑﺮ‬ ‫ارﻳﻜﺔ رﻫﺒﺮي ﺑﺸﺮﻳﺖ ﻣﺠﺎﻟﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ ﻣﻨﺼﺐ را ﻋﻤﻼً ﺑﻪ‬ ‫رﺳﻮلاﷲ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ دو ﻣﺮﻛﺰ دﻋﻮت‬ ‫اﺑﺮاﻫﻴﻤﻲ را ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت اﺧﺘﺼﺎص ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬اﻳﻨﻚ زﻣﺎن آن ﻓﺮا رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫رﻫﺒﺮي روﺣﺎﻧﻲ و ﻣﻌﻨﻮي از اﻣ‪‬ﺘﻲ ﺑﻪ اﻣ‪‬ﺖ دﻳﮕﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ؛ از اﻣ‪‬ﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﺧﻴﺎﻧﺖ و ﺗﺒﻬﻜﺎري و ﺳﺘﻢ آﻛﻨﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﺘﻲ ﻛﻪ ﺳﺮﺷﺎر از‬ ‫ﻧﻴﻜﻲﻫﺎ و ﺧﻴﺮات و ﺑﺮﻛﺎت اﺳﺖ‪ ،‬و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ آن اﻣﺖ ﻫﻤﭽﻨﺎن از وﺣﻲ ﻗﺮآن ﺑﺮﺧﻮردار‬ ‫اﺳﺖ؛ ﻗﺮآﻧﻲ ﻛﻪ ﴿ﹺﻳ ‪‬ﻬ ‪‬ﺪﻱ ‪‬ﻟﻠﱠﺘ‪‬ﻲ ‪‬ﻫ ‪‬ﻲ ﹶﺃ ﹾﻗﻮ‪‬ﻡ﴾!‬ ‫اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻳﻦ رﻫﺒﺮي ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در ﺣﺎل ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬راﻧﺪه ﺷﺪه و آواره در ﻓﺮاز و ﻧﺸﻴﺐ ﻛﻮﻫﻬﺎي ﻣﻜّﻪ در ﺗﻜﺎﭘﻮﺳﺖ؟! اﻳﻦ ﺳﺆال‪،‬‬ ‫ﺧﻮد ﭘﺮده از روي ﺣﻘﻴﻘﺖ دﻳﮕﺮي ﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬و آن اﻳﻨﻜﻪ دوران ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻳﻦ دﻋﻮت‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﭘﺬﻳﺮد و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد‪ ،‬و از اﻳﻦ ﭘﺲ‪ ،‬دوران دﻳﮕﺮي‬ ‫آﻏﺎز ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ از ﻫﺮﺟﻬﺖ ﺑﺎ دوران ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‬ ‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ آﻳﺎت در ﺳﻮرة اﺳﺮاء ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻫﺸﺪارﻫﺎي ﺑﻲﭘﺮده و ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎي‬ ‫ﺷﺪﻳﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪314‬‬ ‫ﺤﻖ‪ ‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴﻬ‪‬ﺎ ﺍﹾﻟ ﹶﻘ ‪‬ﻮ ﹸﻝ ﹶﻓ ‪‬ﺪﻣ‪ ‬ﺮﻧ‪‬ﺎﻫ‪‬ﺎ‬ ‫ﺴﻘﹸﻮﺍﹾ ﻓ‪‬ﻴﻬ‪‬ﺎ ﹶﻓ ‪‬‬ ‫ﻚ ﹶﻗ ‪‬ﺮ‪‬ﻳ ﹰﺔ ﹶﺃ ‪‬ﻣ ‪‬ﺮﻧ‪‬ﺎ ‪‬ﻣ ‪‬ﺘ ‪‬ﺮﻓ‪‬ﻴﻬ‪‬ﺎ ﹶﻓ ﹶﻔ ‪‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﹺﺇﺫﹶﺍ ﹶﺃ ‪‬ﺭ ‪‬ﺩﻧ‪‬ﺎ ﺃﹶﻥ ﻧ‪ ‬ﻬ ‪‬ﻠ ‪‬‬ ‫ﲑﹰﺍ‬ ‫ﺏ ‪‬ﻋﺒ‪‬ﺎ ‪‬ﺩ ‪‬ﻩ ‪‬ﺧﹺﺒ ‪‬‬ ‫ﻚ ﹺﺑ ﹸﺬﻧ‪‬ﻮ ﹺ‬ ‫ﺡ ‪‬ﻭ ﹶﻛﻔﹶﻰ ﹺﺑ ‪‬ﺮﺑ‪ ‬‬ ‫‪‬ﺗ ‪‬ﺪﻣ‪‬ﲑﹰﺍ * ‪‬ﻭ ﹶﻛ ‪‬ﻢ ﹶﺃ ‪‬ﻫ ﹶﻠ ﹾﻜﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﺍﹾﻟ ﹸﻘﺮ‪‬ﻭ ‪‬ﻥ ﻣ‪‬ﻦ ‪‬ﺑ ‪‬ﻌ ‪‬ﺪ ﻧ‪‬ﻮ ﹴ‬ ‫‪‬ﺑﺼ‪‬ﲑﹰﺍ﴾‪.1‬‬ ‫»آري‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه اراده ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﻫﺎﻟﻲ ﺷﻬﺮي را ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﻢ و اﺛﺮي از‬ ‫آﺛﺎر آن ﺷﻬﺮ ﺑﺮﺟﺎي ﻧﮕﺬارﻳﻢ‪ ،‬رﻓﺎهزدﮔﺎن آن ﺷﻬﺮ را واﻣﻲدارﻳﻢ ﺗﺎ در آن‬ ‫ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﺗﺒﻬﻜﺎري و ﺑﻲﺑﻨﺪوﺑﺎري ﺑﭙﺮدازﻧﺪ؛ آﻧﮕﺎه ﺳﺨﻦ ﻣﺎ درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﺗﺤﻘﻖ‬ ‫ﻳﺎﺑﺪ؛ آﻧﮕﺎه آن ﺷﻬﺮ را از ﺑﻴﺦ و ﺑﻦ زﻳﺮوزﺑﺮ ﻛﻨﻴﻢ! ﭼﻪ ﺑﺴﺎ اﻣﺘﻬﺎ و ﻣﻠﺘﻬﺎ ﻛﻪ‬ ‫ﭘﺲ از ﻗﻮم ﻧﻮح ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ رﺳﺎﻧﻴﺪهاﻳﻢ؛ و ﺧﺪاي ﺗﻮ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﺎ آن آﮔﺎﻫﻲ و ﺑﻴﻨﺸﻲ ﻛﻪ دارد‪ ،‬ﺑﺴﻨﺪه اﺳﺖ!«‬ ‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﻛﻨﺎر اﻳﻦ آﻳﺎت‪ ،‬آﻳﺎت دﻳﮕﺮي را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ آﻳﻴﻦﻫﺎي‬ ‫ﺗﻤﺪ‪‬ن و اﺻﻮل و ﻣﺒﺎﻧﻲ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و روشﻫﺎ و ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﺳﺎزﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﺔ اﺳﻼﻣﻲ را ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻳﺎد ﻣﻲدﻫﻨﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ وارد‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و در آن ﻣﺄوا ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ ﺑﺮ ﻫﻤﺔ اﻣﻮر ﺧﻮﻳﺶ از ﻫﺮﺟﻬﺖ ﻣﺴﻠﻂ‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﻧﺴﺠﺎم و وﺣﺪﺗﻲ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ آﺳﻴﺎي ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻧﻮﭘﺎﻳﺸﺎن ﺑﺮ ﻣﺤﻮر‬ ‫آن ﺑﻪ ﮔﺮدش درﻣﻲآﻳﺪ! اﻳﻦ ﺧﻮد اﺷﺎرﺗﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻛﻪ رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دﻳﺮي ﻧﻤﻲﭘﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻠﺠﺄ و ﻣﺄﻣﻨﻲ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﺨﺶ دﺳﺖ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ ﻛﺎرﻫﺎﻳﺶ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ را اﺳﺘﻘﺮار ﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬و آﻧﺠﺎ را ﻣﺮﻛﺰي ﺑﺮاي ﻧﺸﺮ و‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش دﻋﻮت ﺧﻮﻳﺶ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻳﻜﻲ از آن اﺳﺮار ﻧﻬﺎن اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﻣﺒﺎرك ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ زﻣﻴﻨﺔ ﺑﺤﺚ ﻣﺎ ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ‬ ‫آن دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره اﺳﺮاء‪ ،‬آﻳﺎت ‪.17-16‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺣﻜﻤﺖ و اﻣﺜﺎل آن‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﻢ ﻛﻪ روﻳﺪاد ا‪‬ﺳﺮاء اﻧﺪﻛﻲ ﭘﻴﺶ از‬ ‫ﺑﻴﻌﺖ ﻋ‪‬ﻘﺒﺔ اُوﻟﻲ ﻳﺎ در ﻓﺎﺻﻠﺔ دو ﭘﻴﻤﺎن ‪‬ﻋﻘَﺒﻪ ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ واﷲ اﻋﻠﻢ‪.‬‬

‫‪316‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دﻫﻢ‬ ‫ﺑﻴﻌﺖﻫﺎي ﭘﻴﺶ از ﻫﺠﺮت‬ ‫ﺑﻴﻌﺖ ‪‬ﻋﻘﹶﺒﺔ ﺍﹸﻭﻟﻲ‬ ‫ﺞ ﺳﺎل ﻳﺎزدﻫﻢ ﺑﻌﺜﺖ‬ ‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ آوردﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﺶ ﺗﻦ از اﻫﻞ ﻳﺜﺮب در ﻣﻮﺳﻢ ﺣ ‪‬‬ ‫اﺳﻼم آوردﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻗﻮل دادﻧﺪ ﻛﻪ رﺳﺎﻟﺖ اﻳﺸﺎن‬ ‫را در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن‪ ،‬در ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ‪ ‬ﺳﺎل ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺎل دوازدﻫﻢ ﺑﻌﺜﺖ )ﺟﻮﻻي ‪621‬‬ ‫ﻣﻴﻼدي( دوازده ﺗﻦ از ﻳﺜﺮﺑﻴﺎن ﻧﺰد آن ﺣﻀﺮت آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﻨﺞ ﺗﻦ از اﻳﻦ ﻳﺎزده ﺗﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‬ ‫ﺟﻮاﻧﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دﻳﺪار ﻛﺮده‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ؛ و ﺷﺸﻤﻴﻦ ﻧﻔﺮ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺎر ﺣﻀﻮر ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺟﺎﺑﺮﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ رﺋﺎب ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻔﺖ‬ ‫ﺗﻦ دﻳﮕﺮ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪:‬‬ ‫‪ (1‬ﻣﻌﺎذﺑﻦ ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻋﻔﺮاء‪ ،‬از ﺑﻨﻲﻧﺠ‪‬ﺎر‪ ،‬از ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺧﺰرج؛‬ ‫‪ (2‬ذﻛﻮان ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻘﻴﺲ‪ ،‬از ﺑﻨﻲ زرﻳﻖ‪ ،‬از ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺧﺰرج؛‬ ‫‪ (3‬ﻋ‪‬ﺒﺎده ﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ‪ ،‬از ﺑﻨﻲ َﻏﻨْﻢ‪ ،‬از ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺧﺰرج؛‬ ‫‪ (4‬ﻳﺰﻳﺪﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ‪ ،‬از ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﺎن ﺑﻨﻲ ﻏَﻨﻢ‪ ،‬از ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺧﺰرج؛‬ ‫‪ (5‬ﻋﺒ‪‬ﺎس ﺑﻦ ﻋ‪‬ﺒﺎده ﺑﻦ ﻧًﻀﻠﻪ‪ ،‬از ﺑﻨﻲ ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬از ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺧﺰرج؛‬ ‫‪ (6‬اﺑﻮاﻟﻬﻴﺜﻢ ﺑﻦ ﺗَﻴﻬﺎن‪ ،‬از ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪاﻻﺷﻬﻞ‪ ،‬از ﻃﺎﻳﻔﺔ اوس؛‬ ‫‪ (7‬ﻋ‪‬ﻮ‪‬ﻳﻢ ﺑﻦ ﺳﺎﻋﺪه‪ ،‬از ﺑﻨﻲ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﻮف‪ ،‬از ﻃﺎﻳﻔﺔ اوس ‪.1‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.433-431‬‬

‫اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ در ﻣﺤﻞّ ﻋﻘﺒﻪ واﻗﻊ در ﻣﻨﻲ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺑﻴﻌﺖ زﻧﺎن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻄﺎﺑﻖ دﺳﺘﻮر ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ زﻧﺎن ﻛﻪ‬ ‫ﭘﺲ از ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻪ ﺻﺎدر ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫* ﺑﺨﺎري از ﻋ‪‬ﺒﺎده ﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻴﭻﭼﻴﺰ و ﻫﻴﭻﻛﺲ را ﺑﺎ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺮﻳﻚ ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و دزدي ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬و زﻧﺎ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺘﺎن را ﻧﻜُﺸﻴﺪ‪ ،‬و در‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮدﺗﺎن و دﻳﮕﺮان اﻓﺘﺮا و ﺑﻬﺘﺎن ﻧﺰﻧﻴﺪ‪ ،‬و در اﻣﻮر ﻣﺘﻌﺎرف از ﻣﻦ‬ ‫ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ .‬ﻫﺮﻳﻚ از ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻬﺪ وﻓﺎ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎداﺷﺶ ﺑﺎ ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﺮ‬ ‫ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﻣﻮارد را ﻧﻘﺾ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﻋﻘﻮﺑﺖ ﺧﻮﻳﺶ را در ﻫﻤﻴﻦ دﻧﻴﺎ‬ ‫ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻛﻔّﺎرة ﮔﻨﺎه و ﺧﻄﺎي اوﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﺮﻛﺲ ﻛﻪ ﻣﻮردي از اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻫﺪه را ﻧﻘﺾ‬ ‫ﻛﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ وي ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ؛ ﻛﺎرش ﺑﺎ ﺧﺪاﺳﺖ؛ اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬او را ﻛﻴﻔﺮ ﻛﻨﺪ؛ و اﮔﺮ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬از او درﮔﺬرد! ﻋ‪‬ﺒﺎده ﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮارد ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺎ‬ ‫آن ﺣﻀﺮت ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدم؛ و در ﻧﺴﺨﻪ دﻳﮕﺮ‪ :‬ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻳﻢ ‪.1‬‬ ‫ﺳﻔﻴﺮ ﺍﺳﻼﻡ ﺩﺭ ﻣﺪﻳﻨﻪ‬ ‫ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺑﻴﻌﺖ اﻧﺠﺎم ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ ﻃﻲ ﺷﺪ؛ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﻔﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﻫﻤﺮاه اﻳﻦ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻳﺜﺮب ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ‬ ‫در آﻧﺠﺎ اﺣﻜﺎم و ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ اﺳﻼم را ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻳﺎد ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را در دﻳﻦ ﺧﺪا ﻓﻘﻴﻪ‬ ‫ﮔﺮداﻧﺪ؛ و در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﺷﺮك ﭘﺎﻳﺪار ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺸﺮ دﻋﻮت‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪»،‬ﺑﺎب ﻋﻼﻣﺔ اﻻﻳﻤـﺎن ﺣـﺐ‪ ‬اﻻﻧﺼـﺎر«‪ .‬ج ‪ ،1‬ص ‪7‬؛ »ﺑـﺎب وﻓـﻮد اﻻﻧﺼـﺎر« ج ‪ ،1‬ص‬ ‫‪ ،551-550‬ﻣﺘﻦ را از اﻳﻦ ﺑﺎب ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ؛ »ﺑﺎب ﻗﻮﻟﻪ ﺗﻌﺎﻟﻲ »اذا ﺟﺎءك اﻟﻤﺆﻣﻨـﺎت«‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪727‬؛‬ ‫»ﺑﺎب اﻟﺤﺪود ﻛﻔّﺎرة«‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.1003‬‬

‫‪318‬‬ ‫اﺳﻼم ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺳﻔﺎرت‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم‪ ،‬ﺟﻮاﻧﻤﺮدي از ﺟﻮاﻧﺎن اﺳﻼم‪،‬‬ ‫از ﺳﺎﺑﻘﻴﻦ او‪‬ﻟﻴﻦ‪ ،‬ﻣ‪‬ﺼﻌ‪‬ﺐ ﺑﻦ ﻋﻤﻴﺮ ﻋ‪‬ﺒﺪ‪‬ري ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬را درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻮ ﹼﻓﻘﹼﻴﺖ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ‬ ‫ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ ﻋﻤﻴﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ اﺳﻌﺪﺑﻦ زراره وارد ﺷﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ دو ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺎ‬ ‫ﺟﺪﻳﺖ و ﺷﻮر و ﻧﺸﺎط ﺑﻪ ﻧﺸﺮ و ﺗﺮوﻳﺞ اﺳﻼم در ﻣﻴﺎن اﻫﻞ ﻳﺜﺮب ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﺼﻌﺐ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻋﻤﺪة ﻛﺎرش ا‪‬ﻗﺮاء و ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻗﺮآن ﺑﻮد ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﻣﻘﺮي« ﺷﻬﺮت‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﺟﺎﻟﺐﺗﺮﻳﻦ داﺳﺘﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎب ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻣﺼﻌﺐ در ﻛﺎر دﻋﻮت و‬ ‫ﺗﺒﻠﻴﻎ اﺳﻼم رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺷﺮح اﺳﺖ ﻛﻪ روزي اﺳﻌﺪﺑﻦ زراره ﺑﻪ اﺗﻔﺎق وي‬ ‫از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻗﺼﺪ دﻳﺪار ﺑﺎ ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪاﻻﺷﻬﻞ و ﺑﻨﻲ َﻇﻔَﺮ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد‪ .‬ﺑﻪ ﻳﻜﻲ‬ ‫از ﺑﺎغﻫﺎي ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺑﻨﻲ ﻇﻔﺮ درآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻛﻨﺎر ﭼﺎﻫﻲ ﻛﻪ آﻧﺮا »ﺑِﺌﺮ ‪‬ﻣﺮَق« ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺮدان ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻴﺰ در ﻛﻨﺎر آن دو ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ آن زﻣﺎن‬ ‫ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌﺎذ و اُﺳﻴﺪﺑﻦ ﺣﻀﻴﺮ ﻛﻪ از ﺳﺮان ﻗﻮم در ﻣﻴﺎن ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪاﻻﺷﻬﻞ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻨﻮز‬ ‫ﻣﺸﺮك ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻨﺎن ﺑﺎ ﻋﺪ‪‬هاي از ﺗﺎزه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺮدﻫﻢ آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻌﺪ‬ ‫ﺑﻦ اُﺳﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺮاغ اﻳﻦ دو ﻧﻔﺮ ﺑﺮو ﻛﻪ آﻣﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ اﻓﺮاد ﻛﻢ ﺟﻨﺒﺔ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻧﺎﺑﺨﺮدي‬ ‫و ﺳﻔﺎﻫﺖ ﺑﻜﺸﺎﻧﻨﺪ؛ و ﺑﺎ آن دو درﮔﻴﺮ ﺷﻮ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﺑﺎزدار از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ‬ ‫زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻣﺎ ﭘﺎي ﺑﮕﺬارﻧﺪ! زﻳﺮا‪ ،‬اﺳﻌﺪﺑﻦ ز‪‬راره ﭘﺴﺮﺧﺎﻟﺔ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬و اﮔﺮ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬ ‫ﻧﺒﻮد ﻣﻦ ﺧﻮد اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﻮ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدادم!‬ ‫اُﺳﻴﺪ ﻧﻴﺰهاش را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﻧﺰد آن دو رﻓﺖ‪ ،‬وﻗﺘﻲ اَﺳ‪‬ﻌﺪ ﭼﺸﻤﺶ ﺑﻪ او اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺼﻌﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﻣﺮد‪ ،‬ﺑﺰرگ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺰد ﺗﻮ آﻣﺪه اﺳﺖ؛ او را‬ ‫ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ ﺑﻪ دﻳﻦ ﺧﺪا دﻋﻮت ﻛﻦ‪ .‬ﻣﺼﻌﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ! اُﺳﻴﺪ‬

‫ﻧﺰدﻳﻚ آﻣﺪ و ﺑﺎﻻي ﺳﺮ آن دو اﻳﺴﺘﺎد و ﻧﺎﺳﺰاﮔﻮﻳﻲ آﻏﺎز ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮاي ﭼﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ و ﻛﺎﺷﺎﻧﻪ ﻣﺎ ﭘﺎي ﻧﻬﺎدهاﻳﺪ؟! ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ اﻓﺮاد ﻛﻢ ﺟﻨﺒﺔ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻧﺎﺑﺨﺮدي و‬ ‫ﺳﻔﺎﻫﺖ ﺑﻜﺸﺎﻧﻴﺪ؟! اﮔﺮ ﺟﺎن ﺧﻮدﺗﺎن را ﻻزم دارﻳﺪ‪ ،‬از ﻣﺎ ﻛﻨﺎر ﮔﻴﺮﻳﺪ! ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻪ او‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﻲ و ﮔﻮش ﻓﺮادﻫﻲ؟! آﻧﮕﺎه‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻄﻠﺒﻲ را ﭘﺴﻨﺪﻳﺪي‪،‬‬ ‫ﻣﻲﭘﺬﻳﺮي؛ و اﮔﺮ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪت ﺑﻮد‪ ،‬از ﭘﺬﻳﺮش آﻧﭽﻪ ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪت ﻧﻴﺴﺖ ﺧﻮدداري‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻲ! ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ اﻧﺼﺎف اﺳﺖ! آﻧﮕﺎه ﻧﻴﺰهاش را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻛﻮﺑﻴﺪ و ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﻣﺼﻌﺐ‬ ‫راﺟﻊ ﺑﻪ اﺳﻼم ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ ،‬و ﻗﺮآن ﺑﺮاي او ﺗﻼوت ﻛﺮد‪ ،‬اُﺳﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا‪،‬‬ ‫ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻧﻴﺰ‪ ،‬اﺳﻼم را در ﺳﻴﻤﺎي او ﺑﺎ آن ﻧﻮراﻧﻴﺖ و ﺻﻔﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬ ‫داﺷﺖ ﺑﺎزﺷﻨﺎﺧﺘﻴﻢ! آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﻧﻴﻜﻮ و ﭼﻪ زﻳﺒﺎ اﺳﺖ! وﻗﺘﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ وارد اﻳﻦ‬ ‫دﻳﻦ ﺑﺸﻮﻳﺪ ﭼﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟‬ ‫ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻏﺴﻞ ﻣﻲﻛﻨﻲ‪ ،‬و ﺟﺎﻣﻪات را ﭘﺎﻛﻴﺰه ﻣﻲﮔﺮداﻧﻲ‪ ،‬اﻧﮕﺎه ﺷﻬﺎدﺗﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ‪ ،‬آﻧﮕﺎه دو رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﮔﺰاري! اُﺳﻴﺪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﻏﺴﻞ ﻛﺮد و ﺟﺎﻣﻪاش را‬ ‫ﭘﺎﻛﻴﺰه ﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﺷﻬﺎدﺗﻴﻦ ﮔﻔﺖ و دو رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﮔﺰارد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮدي ﻫﻤﺮاه‬ ‫ﻣﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ از ﺷﻤﺎ دو ﺗﻦ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺪي از ﻗﻮم وي از راه او ﺑﺎز ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن اورا ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬وي ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌﺎذ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻧﻴﺰهاش‬ ‫را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﻳﻜﺮاﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺳﻌﺪ رﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ از ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪاش در اﻧﺠﻤﻦ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬اُﺳﻴﺪ ﺑﺎ ﺳﻴﻤﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﺰد‬ ‫ﺷﻤﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﻴﻤﺎي وي ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم رﻓﺘﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ!‬ ‫ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ اُﺳﻴﺪ ﻧﺰد اﻧﺠﻤﻦ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﻛﺮدي؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎ آن دو ﻣﺮد‬ ‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻢ؛ ﺑﻪ ﺧﺪا اﺷﻜﺎﻟﻲ در آن دو ﻧﺪﻳﺪم! آن دو را ﻧﻬﻲ ﻛﺮدم و ﺑﺎزداﺷﺘﻢ از‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻗﺮار ﺑﻮد ﺑﺎزدارم؛ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﻧﭽﻪ ﺗﻮ دوﺳﺖ داري اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد! اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬از ﻃﺮف‬ ‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﺎزﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﻲﺣﺎرﺛﻪ آﻫﻨﮓ اﺳﻌﺪﺑﻦ زراره ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺗﺎ او را ﺑﻜﺸﻨﺪ؛ ﺑﻪ‬

‫‪320‬‬ ‫اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻛﻪ ﻓﻬﻤﻴﺪهاﻧﺪ وي ﭘﺴﺮﺧﺎﻟﺔ ﺗﻮﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﻪ ﺣﺮﻳﻢ ﺣﺮﻣﺖ ﺗﻮ را‬ ‫ﺑﺸﻜﻨﺪ! ﺳﻌﺪ ﺑﺎ ﺷﻨﻴﺪن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺧﺸﻢ ﮔﺮﻓﺖ و ﻧﻴﺰة ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و آﻫﻨﮓ آن‬ ‫دو ﺗﻦ ﻛﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ دﻳﺪ ﻛﻪ اَﺳ‪‬ﻌﺪ و ﻣ‪‬ﺼﻌ‪‬ﺐ آرام ﻧﺸﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ اُﺳﻴﺪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ ﺳﺨﻨﺎن آن دو را ﺑﻪ ﮔﻮش وي ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻي ﺳﺮ آن دو اﻳﺴﺘﺎد و ﻧﺎﺳﺰاﮔﻮﻳﻲ‬ ‫آﻏﺎز ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ اﺳﻌﺪﺑﻦ زراره ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬اي اﺑﺎاﻣﺎﻣﻪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي‬ ‫ﻣﻦ و ﺗﻮ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻲ اﻳﻦ ﺑﻼ را ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻦ ﺑﻴﺎوري! در ﺧﺎﻧﺔ و ﻛﺎﺷﺎﻧﻪ ﻣﺎ دﺳﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲزﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺧﻮش ﻧﺪارﻳﻢ؟!‬ ‫اﺳﻌﺪ ﺑﻦ زراره ﻫﻨﮕﺎم ورود ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌﺎذ ﺑﻪ ﻣﺼﻌﺐ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﺮدي از‬ ‫ﺑﺰرﮔﺎن و ﺷﻴﻮخ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺗﻮ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪاش ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل او ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬ ‫وي از ﺗﻮ ﭘﻴﺮوي ﺑﻜﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺪي از ﻣﺮدان ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ وي ﺑﺮﺟﺎي ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ! ﻣﺼﻌﺐ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌﺎذ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﻲ و ﮔﻮش ﻓﺮادﻫﻲ؟ اﮔﺮ ﻣﻄﻠﺒﻲ را ﭘﺴﻨﺪﻳﺪي‬ ‫ﻣﻲﭘﺬﻳﺮي‪ ،‬و اﮔﺮ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪت ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدي ﺗﻮ‪ ،‬از ﺗﻮ ﻛﻨﺎري‬ ‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ اﻧﺼﺎف ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻨﻲ! آﻧﮕﺎه ﻧﻴﺰهاش را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻛﻮﺑﻴﺪ و‬ ‫ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﻣﺼﻌﺐ اﺳﻼم را ﺑﺮ وي ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺮد‪ ،‬و ﺑﺮاي او ﻗﺮآن ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪا ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻣﺼﻌﺐ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬اﺳﻼم را در ﺳﻴﻤﺎي وي‪ ،‬ﺑﺎ آن ﺻﻔﺎ و‬ ‫ﻧﻮراﻧﻴﺘﻲ ﻛﻪ دارد‪ ،‬ﺑﺎز ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻳﻢ! آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ اﺳﻼم ﺑﻴﺎورﻳﺪ ﭼﻪ‬ ‫ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻏﺴﻞ ﻣﻲﻛﻨﻲ‪ ،‬و ﺟﺎﻣﻪات را ﭘﺎﻛﻴﺰه ﻣﻲﮔﺮداﻧﻲ؛ آﻧﮕﺎه ﺑﺮ زﺑﺎن‬ ‫ﺟﺎري ﻣﻲﻛﻨﻲ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ دو رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﮔﺰاري! او ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻧﻴﺰهاش را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳﻮي ﺟﻤﻊ اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮادة ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ‬ ‫ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﺳﻌﺪ او را از دور دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲﺧﻮرﻳﻢ‬ ‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﭼﻬﺮه ﺑﺎ آن ﭼﻬﺮهاﻳﻜﻪ ﺳﻌﺪ ﻫﻨﮕﺎم رﻓﺘﻦ داﺷﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺮق دارد!‬

‫وﻗﺘﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻻي ﺳﺮﺷﺎن اﻳﺴﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺑﻨﻲﻋﺒﺪاﻻﺷﻬﻞ! ﻣﺮا در ﻣﻴﺎن‬ ‫ﺧﻮد ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﺪ؟! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺳﺮور ﻣﺎﻳﻲ‪ ،‬و از ﻫﻤﺔ ﻣﺎ ﺧﺮدﻣﻨﺪﺗﺮ‪ ،‬و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺔ ﻣﺎ‬ ‫اﻣﺎﻧﺘﺪارﺗﺮ و ﺑﺎوﻓﺎﺗﺮ ﻫﺴﺘﻲ! ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﻣﻦ ﺑﺎ ﻣﺮدان ﺷﻤﺎ‬ ‫وزﻧﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﻣﻦ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺧﺪا اﻳﻤﺎن‬ ‫ﺑﻴﺎورﻳﺪ! ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ روز ﺑﻪ ﺷﺐ ﮔﺮاﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺔ ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌﺎذ‬ ‫اﺳﻼم آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺠﺰ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم اٌﺻ‪‬ﻴﺮِم‪ ،‬ﻛﻪ اﺳﻼم آوردﻧﺶ ﺗﺎ ﺟﻨﮓ اُﺣ‪‬ﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﺎﺧﻴﺮ اﻓﺘﺎد‪ .‬وي ﻧﻴﺰ در روز ﺟﻨﮓ اُﺣ‪‬ﺪ اﺳﻼم آورد‪ ،‬و ﺑﻲدرﻧﮓ ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﻛﻔﺎر و‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ ﭘﺮداﺧﺖ و ﺑﻪ درﺟﺔ ﺷﻬﺎدت ﻧﺎﺋﻞ ﺷﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻳﻚ ﺳﺠﺪه ﻫﻢ ﺑﻪ‬ ‫درﮔﺎه ﺧﺪا ﻧﺒﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻼ ﻭ ﹸﺍ ﹴﺟ ‪‬ﺮ ﮐﺜﲑﹰﺍ(‪.‬‬ ‫) ‪‬ﻋ ‪‬ﻤ ﹶﻞ ﻗﻠﻴ ﹰ‬ ‫»ﻋﻤﻞ اﻧﺪك ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮد‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ ﭘﺎداش ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮﻓﺖ!«‬ ‫ﻣ‪‬ﺼﻌ‪‬ﺐ در ﺧﺎﻧﺔ اﺳﻌﺪﺑﻦ زراره اﻗﺎﻣﺖ داﺷﺖ و ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﻮي اﺳﻼم دﻋﻮت‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد؛ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻣﺎﻛﻨﻲ ﻛﻪ اﻧﺼﺎر ﺳﺎﻛﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدان و زﻧﺎن‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن وﺟﻮد داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺧﺎﻧﺪانﻫﺎي ﺑﻨﻲاﻣﻴﻪ ﺑﻦزﻳﺪ و ﺧﻄﻤﻪ و واﺋﻞ‪ .‬در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن‬ ‫ﺷﺎﻋﺮي ﺑﻮد ﺑﻨﺎم ﻗﻴﺲﺑﻦ اَﺳﻠَﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺮدم از او ﺣﺮف ﺷﻨﻮي داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و او آﻧﺎن را از‬ ‫روي آوردن ﺑﻪ اﺳﻼم ﺑﺎزداﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﺳﺎل ﺟﻨﮓ ﺧﻨﺪق‪ ،‬ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬ﻓﺮا‬ ‫رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ‪ ‬ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﻓﺮا ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺎل ﺳﻴﺰدﻫﻢ ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ‬ ‫ﻋﻤﻴﺮ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺗﺎ ﻣﮋدهﻫﺎي ﭘﻴﺮوزي و ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ را ﺑﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﺒﺮ اﺳﻼم آوردن ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻳﺜﺮب و زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﺧﻴﺮي را ﻛﻪ در آن‬ ‫ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻫﺴﺖ‪ ،‬و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪيﻫﺎ و ﻗﺪرت و ﻣ‪‬ﻜﻨﺘﻲ ﻛﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي آن ﺣﻀﺮت ﺑﺎزﮔﻮﻳﺪ‪.1‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪438-435‬؛ ج ‪ ،2‬ص ‪90‬؛ زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.51‬‬

‫‪322‬‬

‫ﺑﻴﻌﺖ ﻋﻘﺒﺔ ﺛﺎﻧﻴﻪ‬ ‫در ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ‪ ‬ﺳﺎل ﺳﻴﺰدﻫﻢ ﺑﻌﺜﺖ )ژوﺋﻦ ‪ 622‬ﻣﻴﻼدي( ﻫﻔﺘﺎد و ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻫﻞ ﻳﺜﺮب ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﺣﺎﺟﻴﺎن ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ ﻣﺸﺮك ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺮاي اداي ﻣﻨﺎﺳﻚ ﺣﺞ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺑﻴﻦ راه و ﻧﻴﺰ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﻨﻮز در ﻳﺜﺮب ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﺎ ﻛﻲ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫را واﮔﺬارﻳﻢ ﻛﻪ در ﻛﻮﻫﻬﺎي ﻣﻜّﻪ ﻧﮕﺮان و ﺗﺮﺳﺎن ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﺮوﻧﺪ؟!‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ دﻳﺪار ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﻣﻴﺎن آﻧﺎن و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دﺳﺖ داد‪ ،‬و ﺑﻪ آﻧﺠﺎ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ ﻛﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻗﺮار ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ در روز‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﻲ اﻳﺎم ﺗﺸﺮﻳﻖ در ﺷ‪‬ﻌﺐ ‪‬ﻋﻘَﺒﻪ در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺟﻤﺮة اُوﻟﻲ در ﻣ‪‬ﻨﻲ ﮔﺮدﻫﻢ آﻳﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ‬ ‫ﮔﺮدﻫﻤﺎﻳﻲ ﺑﻄﻮر ﻛﺎﻣﻼً ﺳﺮّي در ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺷﺐ ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﺣﺎل ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﻳﻜﻲ از رﻫﺒﺮان اﻧﺼﺎر ﮔﻮش ﻓﺮا دﻫﻴﻢ ﺗﺎ اﻳﻦ ﮔﺮدﻫﻤﺎﻳﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ را‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺴﻴﺮ ﮔﺮدش روزﮔﺎر را در ﻧﺒﺮد اﺳﻼم ﺑﺎ وﺛﻨﻴﺖ ﺑﻪ ﻛﻠّﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ داد‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺎ‬ ‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﻨﺪ! ﻛﻌﺐﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ اﻧﺼﺎري ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻋﺎزم ﺣﺞ‪ ‬ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻗﺮار ﮔﺬاﺷﺘﻴﻢ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎﻧﺔ‬ ‫اﻳﺎم ﺗﺸﺮﻳﻖ در ﻣﺤﻞ ﻋﻘﺒﻪ دﻳﺪار ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬وﻗﺘﻲ از ﺑﺮﮔﺰاري ﺣﺞ‪ ‬ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬و ﺷﺐ‬ ‫ﻣﻴﻌﺎد ﻣﺎ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺟﺎﺑﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮوﺑﻦ‬ ‫ﺣﺮام ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرﮔﺎن و اﺷﺮاف ﻗﻮم ﻣﺎ ﺑﻮد‪ .‬وي را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮدﻳﻢ‪ ،‬و ﻛﺎر‬ ‫و ﺑﺎر ﺧﻮدﻣﺎن را از دﻳﮕﺮ ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﻤﺎن ﻛﻪ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺨﻔﻲ ﻧﮕﺎه ﻣﻲداﺷﺘﻴﻢ‪ .‬ﺑﺎ‬ ‫وي ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻴﻢ و ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬اي اﺑﺎﺟﺎﺑﺮ‪ ،‬ﺗﻮ ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﺎ و ﻳﻜﻲ از اﺷﺮاف‬ ‫ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻲ؛ ﻣﺎ ﻧﮕﺮان وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻮ در آن ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻣﺪهاي و ﺧﻮف‬ ‫آن دارﻳﻢ ﻛﻪ ﻓﺮدا ﻫﻴﺰم آﺗﺶ دوزخ ﺑﺸﻮي! آﻧﮕﺎه‪ ،‬وي را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬و‬

‫ﺑﻪ او ﺑﺎزﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻋﻘﺒﻪ ﻗﺮار ﻣﻼﻗﺎت دارﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وي اﺳﻼم آورد‪ ،‬و در ﭘﻴﻤﺎن ﻋﻘﺒﻪ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺣﻀﻮر ﺑﻪ ﻫﻢ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﻳﻜﻲ از‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺎ در آن ﭘﻴﻤﺎن ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻛﻌﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن ﺷﺐ‪ ،‬در ﻛﻨﺎر دﻳﮕﺮ ﻫﻤﺴﻔﺮاﻧﻤﺎن در ﺑﺎراﻧﺪاز ﺧﻮﻳﺶ ﺧﻮاﺑﻴﺪﻳﻢ؛‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﻲ از ﺷﺐ ﮔﺬﺷﺖ از ﻣﺤﻞ اُﻃﺮاق ﻛﺎرواﻧﻤﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺤﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻗﺮار ﻣﻼﻗﺎت داﺷﺘﻴﻢ رﻫﺴﭙﺎر ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮﻏﺎن‬ ‫ﺧﺎﻧﮕﻲ‪ ،‬ﭘﺎورﭼﻴﻦ ﭘﺎورﭼﻴﻦ راه ﻣﻲرﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬و ﺧﻮدﻣﺎن را ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ؛ ﺗﺎ ﻫﻤﮕﻲ در‬ ‫ﻣﺤﻞّ ﻋﻘﺒﻪ در ﺷﻌﺐ ﮔﺮدﻫﻢ آﻣﺪﻳﻢ‪ .‬در آن ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﻔﺘﺎدوﺳﻪ ﻣﺮد ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬دو ﺗﻦ از‬ ‫زﻧﺎن ﻣﺎ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ام‪‬ﻋﻤﺎره‪ُ ،‬ﻧﺴ‪‬ﻴﺒﻪ ﺑﻨﺖ ﻛﻌﺐ‪ ،‬از ﺑﻨﻲ ﻣﺎزن ﺑﻦﻧﺠ‪‬ﺎر؛ و ام‪‬ﻣﻨﻴﻊ‪ ،‬اﺳﻤﺎء ﺑﻨﺖ‬ ‫ﺳﻠَﻤﻪ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﺮو از ﺑﻨﻲ ‪‬‬ ‫در ﺷ‪‬ﻌﺐ ‪‬ﻋﻘَﺒﻪ ﮔﺮدﻫﻢ آﻣﺪﻳﻢ و در اﻧﺘﻈﺎر رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮدﻳﻢ‬ ‫ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﻮي اﻳﺸﺎن ﻋﺒ‪‬ﺎس ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه اﻳﺸﺎن ﺑﻮد وي آن‬ ‫زﻣﺎن ﻫﻨﻮز ﺑﺮ آﻳﻴﻦ ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻛﺎر و ﺑﺎر ﭘﺴﺮ ﺑﺮادرش‬ ‫ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ و از او ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و او ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﺁﻏﺎﺯ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻭ ﻣﺬﺍﮐﺮﻩ‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺠﻠﺲ آراﺳﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺬاﻛﺮات و ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﻻزم ﺑﺮاي اﻧﻌﻘﺎد ﻳﻚ ﭘﻴﻤﺎن‬ ‫دﻳﻨﻲ‪ -‬رزﻣﻲ آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺳﺮرﺷﺘﺔ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪،‬‬ ‫ﻋﺒ‪‬ﺎسﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻋﻤﻮي رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮد‪ .‬وي ﻟﺐ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺨﻦ ﮔﺸﻮد ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻳﺜﺮﺑﻴﺎن اﻫﻤﻴﺖ و ﻋﻈﻤﺖ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻲ را ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﺔ اﻳﻦ ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﻲ‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.441-440‬‬

‫‪324‬‬ ‫ﺑﺮ دوش آﻧﺎن ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖ ﻫﺮﭼﻪ ﺗﻤﺎﻣﺘﺮ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﻨﺪ‪ .‬وي‬ ‫ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺧﺰرج! )ﻗﻮم ﻋﺮب‪ ،‬اﻧﺼﺎر را اﻋﻢ‪ ‬از ﺧﺰرﺟﻴﺎن و اوﺳﻴﺎن‪ ،‬ﻫﻤﻪ را‬ ‫»ﺧﺰرج« ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ(‪ .‬ﻧﻴﻚ ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﭼﻪ ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺘﻲ دارد‪ .‬ﻣﺎ‬ ‫ﺗﺎﻛﻨﻮن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻢ رأي ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺧﻮدﻣﺎن از او‬ ‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﺮده اﻳﻢ ‪ ،‬و او ﻫﻢ اﻳﻨﻚ در ﺷﻬﺮ ﺧﻮدش در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺧﻮدش از‬ ‫ﻋﺰّت و ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ؛ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬اﺻﺮار دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﻤﺎ ﺑﮕﺮو‪‬د‪،‬‬ ‫و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﭙﻴﻮﻧﺪد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ او را ﺑﺪان دﻋﻮت ﻛﺮدهاﻳﺪ‪ ،‬وﻓﺎ دارﻳﺪ‪،‬‬ ‫و در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن از او ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﻤﺎ و آن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﻬﺪة‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ! اﻣ‪‬ﺎ اﮔﺮ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﻤﺎ ﻋﺰﻳﻤﺖ‬ ‫ﻛﺮد او را ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﻨﻴﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﮕﺬارﻳﺪ‪ ،‬از ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺎﻻ او را رﻫﺎ ﻛﻨﻴﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬وي در‬ ‫ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺧﻮد و در ﺷﻬﺮ ﺧﻮدش از ﻋﺰت و ﺣﻤﺎﻳﺖ‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ!‬ ‫ﻛﻌﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪﻳﻢ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻲ‪ .‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻤﺎ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﺧﻮد و ﺧﺪاﻳﺘﺎن ﻫﺮ ﻗﻮل و ﻗﺮار و ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ از ﻣﺎ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ!‬

‫‪1‬‬

‫اﻳﻦ ﺟﻮاب‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻋﺰم ﻗﻄﻌﻲ و ﺷﺠﺎﻋﺖ و اﻳﻤﺎن و اﺧﻼص آﻧﺎن در ﻣﻘﺎم ﻗﺒﻮل‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺰرگ و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﻬﻢ آن ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ از آن‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺧﻄﺎﺑﺔ ﺧﻮد را اﻳﺮاد ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻴﻌﺖ ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.442-441‬‬

‫ﻣﻮﺍﺩ ﭘﻴﻤﺎﻥ ﻧﺎﻣﻪ‬ ‫اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺑﻪ رواﻳﺖ از ﺟﺎﺑﺮ‪ ،‬ﻣﻮاد ﭘﻴﻤﺎنﻧﺎﻣﺔ ﻋﻘﺒﺔ ﺛﺎﻧﻴﻪ را ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ آورده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﺎﺑﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻴﻌﺖ‬ ‫ﻛﻨﻴﻢ؟‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻋﻠﻰ ﺍﻟﺴﻤﻊ ﻭﺍﻟﻄﺎﻋﺔ ﰲ ﺍﻟﻨﺸﺎﻁ ﻭﺍﻟﮑﺴﻞ؛ ﻭﻋﻠﻰ ﺍﻟﻨﻔﻘﺔ ﰲ ﺍﻟﻌﺴﺮ ﻭﺍﻟﻴﺴﺮ؛ ﻭﻋﻠﻰ ﺍﻻﻣﺮ‬

‫ﺑﺎﳌﻌﺮﻭﻑ ﻭﺍﻟﻨﻬﻲ ﻋﻦ ﺍﳌﻨﮑﺮ؛ ﻭﻋﻠﻰ ﺃﻥ ﺗﻘﻮﻣﻮﺍ ﷲ‪ ،‬ﻻ ﺗﺄﺧﺬﮐﻢ ﰲ ﺍﷲ ﻟﻮﻣﺔ ﻻﺋﻢ؛ ﻭﻋﻠﻰ‬

‫ﺃﻥ ﺗﻨﺼﺮﻭﱐ ﺇﺫﺍ ﻗﺪﻣﺖ ﺇﻟﻴﮑﻢ‪ ،‬ﻭ ﲤﻨﻌﻮﱐ ﳑﺎ ﲤﻨﻌﻮﻥ ﻣﻨﻪ ﺃﻧﻔﺴﮑﻢ ﻭﺃﺯﻭﺍﺟﮑﻢ ﻭﺃﺑﻨﺎﺀﮐﻢ؛‬

‫ﻭﻟﮑﻢ ﺍﳉﻨﺔ( ‪.١‬‬

‫»ﺑﺮ ﮔﻮش ﻛﺮدن و ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮدن ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ و اﻓﺴﺮدﮔﻲ؛ و ﻫﺰﻳﻨﻪ‬ ‫ﻛﺮدن ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲ و ﻓﺮاﺧﻲ؛ و اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮف و ﻧﻬﻲاز ﻣﻨﻜﺮ؛ و ﺑﺮ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪا ﻗﻴﺎم ﻛﻨﻴﺪ و ﺳﺮزﻧﺶ ﺳﺮزﻧﺸﮕﺮان ﺑﻪ ﻫﻴﭻ روي ﺷﻤﺎ را‬ ‫ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻧﺪﻫﺪ؛ و آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ آﻣﺪم ﻣﺮا ﻳﺎري ﻛﻨﻴﺪ؛ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﺧﻮد و ﻫﻤﺴﺮان و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺘﺎن از ﻣﻦ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻴﺪ؛ و ﭘﺎداش ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺸﺖ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ« ‪.2‬‬ ‫در رواﻳﺖ ﻛﻌﺐ‪ ،‬ﻛﻪ اﺑﻦاﺳﺤﺎق آن را آورده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﺑﻨﺪ اﺧﻴﺮ آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ رواﻳﺖ‪ ،‬ﻛﻌﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﺨﻦ‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.442-441‬‬ ‫‪ -2‬اﻳﻦ رواﻳﺖ از اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺣﺴﻦ آورده‪ :‬ج ‪ ،3‬ص ‪322‬؛ ﺑﻴﻬﻘﻲ ﻧﻴﺰ در اﻟﺴـﻨﻦ اﻟﻜﺒـﺮي‪ ،‬ج ‪ ،9‬ص‬ ‫‪ 9‬آورده و ﺣﺎﻛﻢ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري و اﺑﻦ ﺣﺒ‪‬ﺎن آن را ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﺑـﻦ اﺳـﺤﺎق ﻧﻴـﺰ ﻧﻈﻴـﺮ اﻳـﻦ‬ ‫رواﻳﺖ را از ﻋﺒﺎده ﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ آورده اﺳﺖ ﻛـﻪ در آن اﻳـﻦ ﺑﻨـﺪ را اﻓـﺰوده دارد‪ ...:‬و اﻳﻨﻜـﻪ ﺑـﺮ ﺳـﺮ‬ ‫زﻣﺎﻣﺪاري در اﺳﻼم ﺑﻪ ﻧﺰاع ﺑﺮﻧﺨﻴﺰﻳﻢ‪ :‬و آن را ﺑﻪ اﻫﻠﺶ واﮔﺬارﻳﻢ »اﻻ ﻧﻨﺎزع ﻫﺬا اﻻﻣﺮ اﻫﻠﻪ«؛ ﻧـﻚ‪:‬‬ ‫ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.545‬‬

‫‪326‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻗﺮآن ﺗﻼوت ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا دﻋﻮت ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﺳﻼم آوردن‬ ‫ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺃﺑﺎﻳﻌﮑﻢ ﻋﻠﻰ ﺃﻥ ﲤﻨﻌﻮﱐ ﳑ‪‬ﺎ ﲤﻨﻌﻮﻥ ﻣﻨﻪ ﻧﺴﺎﺀﮐﻢ ﻭﺃﺑﻨﺎﺀﮐﻢ(‪.‬‬ ‫ﺑ‪‬ﺮاءﺑﻦ ﻣﻌﺮور دﺳﺖ آن ﺣﻀﺮت را در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬آري؛ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻜﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺣﻖ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻣﺒﻌﻮث ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺟﺎن و ﻧﺎﻣﻮس ﺧﻮدﻣﺎن از ﺗﻮ‬ ‫ﻣﻮاﻇﺒﺖ و ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد؛ ﺣﺎل‪ ،‬اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻦ؛ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻓﺮزﻧﺪان‬ ‫ﺟﻨﮓ و ﻣﺮدان رزم و ﻧﺒﺮدﻳﻢ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺧﺼﻠﺖ را ﻧﺴﻞ اﻧﺪر ﻧﺴﻞ از ﭘﺪران و ﻧﻴﺎﻛﺎﻧﻤﺎن‬ ‫ﺑﻪ ارث ﺑﺮدهاﻳﻢ!‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺑ‪‬ﺮاء ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲﻛﺮد‪،‬‬ ‫اﺑﻮاﻟﻬﻴﺜﻢ ﺑﻦ ﺗﻴﻬﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ ، -‬ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و رﺟﺎل‬ ‫ﻳﺜﺮب ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻬﻮد رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻣﻮد‪‬ت و ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ آﻧﻬﺎ را ﻗﻄﻊ ﺧﻮاﻫﻴﻢ‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬آن وﻗﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﻣﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬و آﻧﮕﺎه ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را‬ ‫ﭘﻴﺮوزي ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺰد ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺮدﻳﺪ و ﻣﺎ را واﮔﺬارﻳﺪ؟! ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﺒﺴﻤﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻟﺪﻡ ﺍﻟﺪﻡ؛ ﻭﺍﳍﺪﻡ ﺍﳍﺪﻡ! ﺃﻧﺎ ﻣﻨﮑﻢ ﻭﺃﻧﺘﻢ ﻣﲏ؛ ﺃﺣﺎﺭﺏ ﻣﻦ ﺣﺎﺭﺑﺘﻢ‪ ،‬ﻭﺃﺳﺎﱂ ﻣﻦ ﺳﺎﳌﺘﻢ(‪.‬‬ ‫»ﻫﺮﮔﺰ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﺧﻮن و ﻫﻢ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻫﺴﺘﻴﻢ؛ ﻣﻦ از ﺷﻤﺎﻳﻢ و ﺷﻤﺎ از‬ ‫ﻣﻨﻴﺪ؛ ﺑﺎ ﻫﺮﻛﻪ از در ﺟﻨﮓ درآﻳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺟﻨﮕﻢ؛ و ﺑﺎ ﻫﺮ ﻛﻪ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬از‬ ‫درِ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ درﺧﻮاﻫﻢ آﻣﺪ!«‬

‫‪1‬‬

‫ﺗﺄﮐﻴﺪ ﺑﺮ ﺍﻫﻤﻴﺖ ﺑﻴﻌﺖ‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻣﺬاﻛﺮات ﭘﺎﻳﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﺷﺮوط ﺑﻴﻌﺖ ﺑﻪ ﻗﺪر ﻛﻔﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺘﮕﻮ‬ ‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﻪ ﻳﻚ ﺳﺨﻦ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ دﺳﺖ اﻧﺪرﻛﺎر ﺑﺴﺘﻦ ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬دو‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.442‬‬

‫ﺗﻦ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴﺸﺘﺎز ﻳﺜﺮب ﻛﻪ در ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ‪ ‬ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻳﺎزدﻫﻢ و دوازدﻫﻢ ﺑﻌﺜﺖ‬ ‫اﺳﻼم آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﭘﺲ از دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﭘﺎي ﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﻫﻤﻴﺖ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﻧﻌﻘﺎد‬ ‫آن ﭘﻴﻤﺎن را ﺑﺮاي ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺸﺎن ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮرد ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺎ آﮔﺎﻫﻲ ﻛﺎﻣﻞ‬ ‫و اﻃﻼع ﻛﺎﻓﻲ از ﻣﻮاد ﭘﻴﻤﺎنﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ آن ﺣﻀﺮت دﺳﺖ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻴﺰان آﻣﺎدﮔﻲ‬ ‫آن ﺟﻤﺎﻋﺖ را ﺑﺮاي ﻓﺪاﻛﺎري ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪ ،‬و از اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ آﻧﺎن اﻃﻤﻴﻨﺎن‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺮاي ﺑﻴﻌﺖ آﻣﺎده ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒ‪‬ﺎس ﺑﻦ ﻋ‪‬ﺒﺎده ﺑﻦ ﻧﻀﻠﻪ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺮد ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آري! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ‬ ‫دارﻳﺪ ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎ ﺳﺮخ و ﺳﻴﺎه و ﻫﻤﻪ ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ! اﮔﺮ ﻓﻜﺮ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ آﺳﻴﺒﻲ ﺑﻪ اﻣﻮال ﺷﻤﺎ ﺑﺮﺳﺪ و ﺟﺎن ﺑﺰرﮔﺎن و اﺷﺮاف ﺷﻤﺎ درﺧﻄﺮ‬ ‫اﻓﺘﺪ‪ ،‬او را ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺮد؛ از ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺎﻻ ﭼﻨﺎن ﻛﻨﻴﺪ! اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪا‪ ،‬ﺧﻮاري دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛ و اﮔﺮ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ او‬ ‫ﻗﻮل دادهاﻳﺪ و او را ﺑﺪان ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪهاﻳﺪ وﻓﺎدار ﻣﻲﻣﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ اﻣﻮاﻟﺘﺎن ﻏﺎرت‬ ‫ﺷﻮد و اﺷﺮاف و ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﻮﻣﺘﺎن ﺟﺎﻧﺸﺎن را از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﺧﻴﺮ دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ ﭘﻴﻤﺎﻧﻤﺎن وﻓﺎدار ﻣﻲﻣﺎﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻣﻮاﻟﻤﺎن آﺳﻴﺐ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬و‬ ‫اﺷﺮاف و ﺑﺰرﮔﺎﻧﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﻨﺪ! آن وﻗﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﺎن‪ ،‬اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ‬ ‫ﳉﻨ‪‬ﻪ« ﺑﻬﺸﺖ!‬ ‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ رﺳﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎن وﻓﺎدار ﻣﺎﻧﺪﻳﻢ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺍ ﹶ‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬دﺳﺘﺘﺎن را ﺑﮕﺸﺎﻳﻴﺪ! آن ﺣﻀﺮت دﺳﺘﺸﺎن را ﮔﺸﻮدﻧﺪ‪ ،‬و آن ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺎ‬ ‫اﻳﺸﺎن ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.1‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.446‬‬

‫‪328‬‬ ‫در رواﻳﺖ ﺟﺎﺑﺮ ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﺎ آن ﺣﻀﺮت ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫اﺳﻌﺪﺑﻦ زراره ﻛﻪ از ﻫﻤﻪ ﻣﺎ ﻫﻔﺘﺎدﻧﻔﺮ ﻛﻢ ﺳﻦ و ﺳﺎﻟﺘﺮ ﺑﻮد دﺳﺖ اﻳﺸﺎن را ﮔﺮﻓﺖ و‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﺘﺎب ﻧﻜﻴﻨﺪ‪ ،‬اي اﻫﻞ ﻳﺜﺮب! ﻣﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﺴﺎﻓﺖ ﻃﻮﻻﻧﻲ را ﻃﻲ ﻧﻜﺮدهاﻳﻢ و‬ ‫ﺷﻜﻢ اﺷﺘﺮاﻧﻤﺎن را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻧﻜﻮﺑﻴﺪهاﻳﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آﻧﻜﻪ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻪاﻳﻢ وي‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا اﺳﺖ‪ ،‬و اﻣﺮوز ﺑﺮدن آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻳﺜﺮب‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺟﺪاﻳﻲ‬ ‫ﮔﺰﻳﺪن از ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻗﻮم ﻋﺮب اﺳﺖ و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮدان ﺷﻤﺎ‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ‬ ‫از ﻫﺮ ﺳﻮي ﺷﻤﺎ را ﻓﺮاﮔﻴﺮﻧﺪ! ﺣﺎﻻ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺷﻜﻴﺒﺎ ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬دﺳﺖ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﺮاي ﺑﻴﻌﺖ در دﺳﺖ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ؛ اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬اﮔﺮ از ﺑﺎﺑﺖ ﺧﻮدﺗﺎن‬ ‫ﺣﺮف و ﻫﺮاﺳﻲ دارﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻢاﻛﻨﻮن او را واﮔﺬارﻳﺪ و ﺑﺮوﻳﺪ؛ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻧﺰد‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺬرﺗﺎن ﻣﻌﺬورﺗﺮ اﺳﺖ!‬

‫‪1‬‬

‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺑﻴﻌﺖ‬ ‫ﭘﺲ از ﺗﻌﻴﻴﻦ وﺗﻌﺒﻴﺖ ﻣﻮاد ﭘﻴﻤﺎنﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺗﺎﻛﻴﺪات و ﺗﻘﺮﻳﺮات دوﺑﺎره و‬ ‫ﭼﻨﺪﺑﺎره ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬اﻧﻌﻘﺎد ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﻣﺼﺎﻓﺤﻪ )دﺳﺖ دادن( آﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻪ‬ ‫دﻧﺒﺎل ﮔﺰارش ﺳﺨﻦ اﺳﻌﺪﺑﻦ زراره ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي اﺳﻌﺪ‪ ،‬دﺳﺖ از ﺳﺮﻣﺎن ﺑﺮدار! ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﺎ اﻳﻦ ﺑﻴﻌﺖ را ﻓﺮو ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻴﺰ آن را ﻧﻘﺾ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد!‬

‫‪2‬‬

‫وﻗﺘﻲ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ رﺳﻴﺪ‪ ،‬اﺳﻌﺪ ﻣﻴﺰان آﻣﺎدﮔﻲ ﺟﻮاﻧﺎن و ﺟﻮاﻧﻤﺮدان ﻳﺜﺮب را‬ ‫ﺑﺮاي ﻓﺪاﻛﺎري در اﻳﻦ راه درﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬و از آﻧﺎن اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺮد‪ .‬وي ﻫﻤﺎن دﻋﻮﺗﮕﺮ‬ ‫ﺑﺰرگ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ ﻋﻤﻴﺮ ﻫﻤﺮاﻫﻲ و ﻫﻤﻜﺎري داﺷﺖ‪ ،‬و اﻳﻨﻚ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‬ ‫ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬اﺑﻦاﺳﺤﺎق‬ ‫‪ -1‬ﻣﺴﻨﺪ اﻻﻣﺎم اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺟﺎﺑﺮ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪322‬؛ ﺑﻴﻬﻘﻲ‪ ،‬اﻟﺴﻨﻦ اﻟﻜﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ،9‬ص ‪.9‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﺴﻨﺪ اﻻﻣﺎم اﺣﻤﺪ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪322‬؛ ﺑﻴﻬﻘﻲ‪ ،‬اﻟﺴﻨﻦ اﻟﻜﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ،9‬ص ‪.9‬‬

‫ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ‪ :‬ﺑﻨﻲﻧﺠ‪‬ﺎر ﻣﺪ‪‬ﻋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺑﻮاﻣﺎﻣﻪ اﺳﻌﺪﺑﻦ زراره ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫دﺳﺘﺎﻧﺶ را در دﺳﺘﺎن رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻗﺮار داد‪ 1 .‬از آن ﭘﺲ‪ ،‬ﺑﻴﻌﺖ‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﻲ آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺟﺎﺑﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮدان ﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻚ از ﺟﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻴﻢ و ﺑﻪ ﻃﺮف‬ ‫رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬و آن ﺣﻀﺮت از ﻳﻜﺎﻳﻚ ﻣﺎ ﺑﻴﻌﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫و ﺑﻪ ﻣﺎ ﻗﻮل ﺑﻬﺸﺖ را دادﻧﺪ‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬ﺑﻴﻌﺖ آن دو زﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﻧﻌﻘﺎد اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎن ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻔﺎﻫﻲ ﺑﻮد؛‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻫﻴﭽﮕﺎه ﺑﺎ ﻳﻚ زن اﺟﻨﺒﻲ دﺳﺖ ﻧﺪادﻧﺪ‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ﺩﻭﺍﺯﺩﻩ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ‬ ‫ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺑﻴﻌﺖ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ و ﭘﻴﻤﺎن ‪‬ﻋﻘَﺒﺔ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻴﻌﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ دوازده ﺗﻦ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه و ﺳﺨﻨﮕﻮي ﺧﻮد و ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﺪ و ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ از ﺟﺎﻧﺐ‬ ‫آﻧﺎن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺮاي ﻣﻮاد ﭘﻴﻤﺎنﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬آن ﺣﻀﺮت ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آن‬ ‫ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺃﺧﺮﺟﻮﺍ ﺇﱄ ﻣﻨﮑﻢ ﺍﺛﲏ ﻋﺸﺮ ﻧﻘﻴﺒﺎ ﻟﻴﮑﻮﻧﻮﺍ ﻋﻠﻰ ﻗﻮﻣﻬﻢ ﲟﺎ ﻓﻴﻬﻢ!(‬ ‫ﻓﻮراً‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب آن ‪ 12‬ﻧﻔﺮ ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ 9 :‬ﻧﻔﺮ ار ﺧﺰرج‪ ،‬و ‪ 3‬ﻧﻔﺮ از اوس؛ ﻛﻪ‬ ‫ﻧﺎﻣﻬﺎﻳﺸﺎن ذﻳﻼ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‬ ‫‪ -1‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎ ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪاﻻﺷﻬﻞ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﺑﻮاﻟﻬﻴﺜﻢ ﺑﻦ ﺗﻴﻬﺎن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺲ ﺑﻮد؛ و ﻛﻌﺐ ﺑـﻦ ﻣﺎﻟـﻚ‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮاء ﺑﻦ ﻣﻌﺮور‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻮد؛ ﻧﻜـ‪ :‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ .477‬ﻣﺆﻟﻒ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷـﺎﻳﺪ‬ ‫اﻳﻨﺎن ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ اﻓﺮاد و رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬روي داده اﺳﺖ ﺑﻴﻌﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﺣﺴﺎب آورده ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ و ﮔﺮﻧﻪ ﺳﺰاوارﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد در ﻣﻴﺎن آن ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺮاي آﻏـﺎز ﺑﻴﻌـﺖ و ﺟﻠـﻮ اﻓﺘـﺎدن‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان اﺳﻌﺪﺑﻦ زراره ﺑﻮده اﺳﺖ؛ واﷲ اﻋﻠﻢ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﺴﻨﺪ اﻻﻣﺎم اﺣﻤﺪ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.322‬‬ ‫‪ -3‬ﻧﻚ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪» ،‬ﺑﺎب ﻛﻴﻔﻴﺔ ﺑﻴﻌﺔ اﻟﻨﺴﺎء«‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.131‬‬

‫‪330‬‬ ‫* ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺧﺰرج‪ (1 :‬اﺳﻌﺪﺑﻦ زراره ﺑﻦ ﻋﺪس؛ ‪ (2‬ﺳﻌﺪﺑﻦ رﺑﻴﻊ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو؛‬ ‫‪ (3‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ رواﺣﻪ ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ؛ ‪ (4‬راﻓﻊ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻋﺠﻼن؛ ‪ (5‬ﺑ‪‬ﺮاء ﺑﻦ ﻣﻌﺮور ﺑﻦ‬ ‫ﺻﺨﺮ؛ ‪ (6‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮوﺑﻦ ﺣﺮام؛ ‪ (7‬ﻋ‪‬ﺒﺎده ﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ؛ ‪ (8‬ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻋﺒﺎده‬ ‫ﺧﻨَﻴﺲ‪.‬‬ ‫ﺑﻦ دﻟﻴﻢ؛‪ (9‬ﻣﻨﺬرﺑﻦ ﻋﻤﺮوﺑﻦ ُ‬ ‫* ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن اوس‪ (1 :‬اُﺳﻴﺪﺑﻦ ﺣ‪‬ﻀَﻴﺮﺑﻦ ﺳ‪‬ﻤﺎك؛ ‪ (2‬ﺳﻌﺪﺑﻦ ﺧَﻴﺜَﻤﻪ ﺑﻦ ﺣﺎرث؛ ‪(3‬‬ ‫رِﻓﺎﻋﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻨﺬرﺑﻦ ز‪‬ﺑﻴﺮ ‪.1‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﺎر اﻧﺘﺨﺎب اﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﭘﺎﻳﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن و ﻣﺴﺌﻮﻻن اﺟﺮاي ﭘﻴﻤﺎنﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎن دﻳﮕﺮي ﺑﺴﺘﻨﺪ‪.‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ‬ ‫آﻧﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺃﻧﺘﻢ ﻋﻠﻰ ﻗﻮﻣﮑﻢ ﲟﺎ ﻓﻴﻬﻢ ﮐﻔﻼﺀ‪ ،‬ﮐﮑﻔﺎﻟﺔ ﺍﳊﻮﺍﺭﻳﲔ ﻟﻌﻴﺴﻰ ﺑﻦ ﻣﺮﱘ‪ ،‬ﻭﺃﻧﺎ ﮐﻔﻴﻞ ﻋﻠﻰ‬

‫ﻗﻮﻣﻲ(‪.‬‬

‫»ﺷﻤﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺧﻮدﺗﺎن در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ آﻧﺎن ﻛﻔﻴﻞ و‬ ‫ﺿﺎﻣﻦ ﻫﺴﺘﻴﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺣﻮارﻳﻮن ﻛﻔﻴﻞ ﺑﻦ ﻋﻴﺴﻲﺑﻦ ﻣﺮﻳﻢ ﺷﺪﻧﺪ؛ و ﻣﻦ از‬ ‫ﺟﺎﻧﺐ ﻗﻮم ﺧﻮدم ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻔﻴﻞ و ﺿﺎﻣﻦ ﻣﻲﺷﻮم!«‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آري!‬

‫‪2‬‬

‫ﺍﻓﺸﺎﻱ ﭘﻴﻤﺎﻥ ﻋﻘﺒﻪ‬ ‫در ﻫﻤﺎن اﺛﻨﺎ ﻛﻪ ﻛﺎر اﻧﻌﻘﺎد ﭘﻴﻤﺎن ﻋﻘﺒﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﺎن رﺳﻮلﺧﺪا‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺣﺎل ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﻣﻜّﻪ از اﻣﻀﺎي اﻳﻦ‬‫‪» -1‬زﺑﻴﺮ« را در اﻳﻦ رواﻳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ »ز‪‬ﻧَﻴﺮ« ﺿﺒﻂ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ ﻧﻴﺰ ﻧﺎم اﺑﻮاﻟﻬﻴﺜﻢ ﺑﻦ ﺗﻴﻬـﺎن را ﺑـﻪ ﺟـﺎي‬ ‫رﻓﺎﻋﺔ ﺛﺒﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.446 ،444-443‬‬

‫ﭘﻴﻤﺎنﻧﺎﻣﻪ ﻣﻄﻠﻊ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﭼﻮن اﻳﻦ اﻃﻼع درﺳﺖ در آﺧﺮﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ وي رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪،‬‬ ‫و ﺑﺮاي او اﻣﻜﺎن ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﺒﺮ را ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آن ﺟﻤﺎﻋﺖ‬ ‫را در ﺷ‪‬ﻌﺐ ‪‬ﻋﻘَﺒﻪ ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﻛﻨﻨﺪ؛ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﺑﻠﻨﺪي ﻓﺮاز آﻣﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻠﻨﺪ و‬ ‫ﺑﻲﺳﺎﺑﻘﻪاي ﻓﺮﻳﺎد زد‪ :‬اي آرﻣﻴﺪﮔﺎن در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ! ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺎر ﻣ‪‬ﺬﻣ‪‬ﻢ و از دﻳﻦ‬ ‫ﺑﺮﮔﺸﺘﮕﺎن ﻫﻤﺮاه او را ﻳﻜﺴﺮه ﻛﻨﻴﺪ؟! اﻳﻨﺎن ﺑﺮاي ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﭘﻴﻤﺎن‬ ‫ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ! رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻫﺬﺍ ﺃ ‪‬ﺯﺏ‪ ‬ﺍﻟﻌﻘﺒﺔ! ﺍﻣﺎ ﻭﺍﷲ ﻳﺎ ﻋﺪﻭ ﺍﷲ؛ ﻷ‪‬ﺗ ﹶﻔ ‪‬ﺮ ﹶﻏﻦ‪ ‬ﻟﮏ(‪.‬‬ ‫»اﻳﻦ ﺷﻴﻄﺎن ﻋﻘﺒﻪ اﺳﺖ؛ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﮕﻮﻳﻢ! ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬اي دﺷﻤﻦ ﺧﺪا‪ ،‬ﻛﺎرت را‬ ‫ﻳﻜﺴﺮه ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد!«‬ ‫آﻧﮕﺎه آن ﺟﻤﺎﻋﺖ را اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺎر اﻧﺪازﻫﺎﺷﺎن ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ‪.1‬‬ ‫ﺁﻣﺎﺩﮔﻲ ﺍﻧﺼﺎﺭ ﺑﺮﺍﻱ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻗﺮﻳﺶ‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﺎن ﻳﺜﺮﺑﻲ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺻﺪاي آن ﺷﻴﻄﺎن را‬ ‫ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋ‪‬ﺒﺎده ﺑﻦ ﻧﻀﻠﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻜﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺣﻖ ﻣﺒﻌﻮث‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ‪ ،‬ﻓﺮدا در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣ‪‬ﻨﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎﻳﻤﺎن ﺑﺮ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن‬ ‫ﺣﻤﻠﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺮد! ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﱂ ﻧﺆﻣﺮ ﺑﺬﻟﮏ؛ ﻭﻟﮑﻦ ﺍﺭﺟﻌﻮﺍ ﺇﱃ ﺭﺟﺎﻟﮑﻢ(‪.٢‬‬

‫»ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﺄﻣﻮر ﻧﺸﺪهاﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎر اﻧﺪازﻫﺎﻳﺘﺎن ﺑﺎزﮔﺮدﻳﺪ!«‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺑﻘﻴﺔ ﺷﺐ را ﺗﺎ ﺑﺎﻣﺪاد ﺧﻮاﺑﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪447‬؛ زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.51‬‬ ‫‪ -2‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.448‬‬

‫‪332‬‬ ‫ﺍﻋﺘﺮﺍﺽ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ ﺍﻧﺼﺎﺭ‬ ‫وﻗﺘﻲ اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﮔﻮش ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻏﻮﻏﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺷﺪ‪ ،‬و ﻧﮕﺮاﻧﻲ و ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ‬ ‫ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﮕﻴﺮﺷﺎن ﮔﺮدﻳﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬ﺧﻮب ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﻤﺎن و ﺑﻴﻌﺘﻲ ﭼﻪ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي‬ ‫ﺷﻮﻣﻲ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬و ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﺟﺎن و ﻣﺎل آﻧﺎن را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎﻣﺪادان‪ ،‬ﺟﻤﻊ ﻛﺜﻴﺮي از ﺳﺮان ﻣﻜّﻪ و ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ آﻫﻨﮓ دﻳﺪار ﺣﺞﮔﺰاران‬ ‫ﻳﺜﺮب ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ اﻋﺘﺮاض ﺷﺪﻳﺪ ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎنﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﮔﻮش ﻳﺜﺮﺑﻴﺎن‬ ‫ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺧﺰرج! ﺑﻪ ﻣﺎ ﺧﺒﺮ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ آﻣﺪهاﻳﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ‬ ‫رﻓﻴﻖ ﻣﺎ را از ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺑﻴﺮون ﺑﺒﺮﻳﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ او ﻫﻢﭘﻴﻤﺎن ﺑﺸﻮﻳﺪ و ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ! ﺑﻪ ﺧﺪا‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺷﻌﻠﻪور ﺷﺪن آﺗﺶ ﺟﻨﮓ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﻫﻴﭻ ﻃﺎﻳﻔﻪ و ﻗﺒﻴﻠﻪاي از ﻋﺮب ﺑﻪ اﻧﺪازة‬ ‫ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺘﻦ آﺗﺶ ﺟﻨﮓ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ و ﻧﺎراﺣﺖﻛﻨﻨﺪه ﻧﻴﺴﺖ!‬

‫‪1‬‬

‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺧﺰرج از اﻳﻦ ﺑﻴﻌﺖ ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎن در ﺷﺮاﻳﻂ‬ ‫ﻛﺎﻣﻼً ﺳﺮّي و ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ در دل ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺷﺐ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺧﺰرج ﺑﺮآﺷﻔﺘﻨﺪ و‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردﻧﺪ ﻛﻪ اﺻﻼً ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺎ از ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي‬ ‫ﺑﻲﺧﺒﺮﻳﻢ! ﻧﺰد ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اُﺑ‪‬ﻲ ﺑﻦ ﺳﻠْﻮل رﻓﺘﻨﺪ‪ :‬وي ﻧﻴﺰ ﺑﺎرﻫﺎ و ﺑﺎرﻫﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮد ﺑﺮ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ! ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﻧﺒﻮده اﺳﺖ! ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻣﻦ ﻫﻴﭽﮕﺎه ﺑﺮ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻦ دﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻗﺪاﻣﻲ ﻧﻤﻲزﻧﻨﺪ! ﺣﺘّﻲ اﮔﺮ ﻣﻦ در ﻳﺜﺮب ﺑﻮدم‪ ،‬اﻓﺮاد ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻣﻦ‬ ‫ﺑﺪون ﻣﺸﻮرت ﺑﺎ ﻣﻦ دﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﻧﻤﻲزدﻧﺪ!‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﺰرج ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳﻜﻮت ﭘﻨﺎه آوردﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻴﭽﻴﻚ از‬ ‫آﻧﺎن در ﻧﻔﻲ و اﺛﺒﺎت اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺳﺨﻨﻲ ﻧﮕﻔﺖ‪ .‬ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ ﻧﻴﺮ ﻃﺒﻌﺎً ﺗﺄﻛﻴﺪات‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺧﺰرج را ﺑﺎور ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و دﺳﺖ ﺧﺎﻟﻲ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬

‫ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺑﻴﻌﺖ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎﻥ‬ ‫ﺳﺮان ﻣﻜّﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻳﻘﻴﻦ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺒﺮ ﺑﻴﻌﺖ ‪‬ﻋﻘَﺒﻪ‬ ‫دروغ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﭘﻴﮕﻴﺮ ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﺒﺮ و ﻛﺴﺐ اﻃﻼع و ﺗﺄﻣ‪‬ﻞ‬ ‫درﺑﺎرة آن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻳﻘﻴﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﺒﺮ درﺳﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﻴﻌﺖ ﻋﻘﺒﻪ ﻋﻤﻼً ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻛﺎر از ﻛﺎر ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺣﺎﺟﻴﺎن‬ ‫راﻫﻲ زادﮔﺎهﻫﺎﻳﺸﺎن ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻮارﻛﺎران ﻣﻜﻪ ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻳﺜﺮﺑﻴﺎن ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫ﻛﺎري از ﭘﻴﺶ ﻧﺒﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻋﺒﺎده و ﻣﻨﺬرﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﺮﺧﻮردﻧﺪ و آن دو را‬ ‫ﺗﺤﺖ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﺬر آﻧﺎن را درﻣﺎﻧﺪه ﻛﺮد و ﺑﻪ ﮔَﺮد‪ ‬ﭘﺎي او ﻧﻴﺰ ﻧﺮﺳﻴﺪﻧﺪ؛ اﻣﺎ‪،‬‬ ‫ﺳﻌﺪ را ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬دﺳﺘﺎن او را ﺑﻪ ﮔﺮدﻧﺶ آوﻳﺨﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺑﺎرﺑﻨﺪ ﺷﺘﺮش‬ ‫ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ او را ﻣﻲزدﻧﺪ و ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻮﻫﺎي ﺳﺮش را ﻣﻲﻛﺸﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻜّﻪ واردش ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣ‪‬ﻄﻌ‪‬ﻢ ﺑﻦ ﻋﺪ‪‬ي و ﺣﺎرث ﺑﻦ ﺣﺮب ﺑﻦ اﻣﻴﻪ ﺳﺮ رﺳﻴﺪﻧﺪ و او را‬ ‫از ﭼﻨﮓ ﻣﺸﺮﻛﺎن رﻫﺎﻳﻲ دادﻧﺪ؛ زﻳﺮا ﺳﻌﺪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺳﻼﻣﺖ رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻛﺎرواﻧﻬﺎي آن‬ ‫دو را در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬اﻧﺼﺎر وﻗﺘﻲ ﻓﻬﻤﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻌﺪ را ﺟﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺸﻮرت ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ و ﭘﻲﺟﻮي او ﺷﻮﻧﺪ؛ ﻛﻪ‬ ‫ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻋ‪‬ﺒﺎده ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﻴﺪ و ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ وارد ﺷﺪﻧﺪ‪.1‬‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻴﻌﺖ ﻋﻘﺒﻪ دوم ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﺑﻴﻌﺖ ‪‬ﻋﻘَﺒﺔ ﻛُﺒﺮي ﺷﻬﺮت ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﭘﻴﻤﺎن در ﻓﻀﺎﻳﻲ آﻛﻨﺪه از ﻣﺤﺒﺖ و ﻣﻮد‪‬ت و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻫﻤﻴﺎري‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻫﺮ ﺳﻮي و اﻋﺘﻤﺎد و دﻻوري و ﺷﺠﺎﻋﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﻳﻦ راه ﺣﻜﺎﻳﺖ‬ ‫داﺷﺖ‪ .‬ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ از اﻫﻞ ﻳﺜﺮب‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮادر ﻛﻢ ﺗﻮان ﺧﻮد ﻛﻪ در ﻣﻜّﻪ ﺗﺤﺖ‬ ‫ﺳﺘﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺒﺖ ﻣﻲورزد‪ ،‬و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺘﻤﮕﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ او ﺳﺘﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪،‬‬

‫‪ -1‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪450 ،448‬؛ زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.52-51‬‬

‫‪334‬‬ ‫ﺧﺸﻢ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬و در اﻋﻤﺎق ﻗﻠﺐ وي اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺤﺒﺖآﻣﻴﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮادري ﻛﻪ او‬ ‫را ﻧﺪﻳﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪا دوﺳﺘﺶ دارد‪ ،‬ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﻲﺟﻮﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻋﻮاﻃﻒ‪ ،‬ﺑﺮ اﺛﺮ ﻳﻚ اﻧﮕﻴﺰة ﮔﺬرا ﭘﺪﻳﺪ ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ‬ ‫زﻣﺎن ﺑﮕﺬرد و ﺑﺮﮔﺰار ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻨﺸﺄ اﻳﻦ ﻋﻮاﻃﻒ واﺣﺴﺎﺳﺎت‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل او‬ ‫و ﺑﻪ ﻛﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﻲ او ﺑﻮده اﺳﺖ؛ اﻳﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻧﺴﻴﻢ آن ﻣﻲوزد‪ ،‬ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎ در‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه و ﻋﻤﻞ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآورد‪ .‬ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ اﻳﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ را از‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﻳﺎدﮔﺎر‪ ،‬و ﺑﺮ ﺻﻔﺤﺎت ﺗﺎرﻳﺦ ﺛﺒﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و آﺛﺎري از ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺑﺮﺟﺎي ﮔﺬارﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻧﻈﻴﺮ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻧﻪ در زﻣﺎﻧﻬﺎي ﭘﻴﺶ از آﻧﺎن و ﻧﻪ در دورانﻫﺎي ﭘﺲ از آﻧﺎن‪ ،‬و‬ ‫ﻧﻪ در آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﻧﻴﺎﻣﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﻳﺎزدﻫﻢ‬ ‫ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﺎت ﻫﺠﺮت‬ ‫ﻣﻬﺎﺟﺮﺍﻥ ﭘﻴﺸﺘﺎﺯ‬ ‫ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻋﻘﺒﺔ دو‪‬م ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و اﺳﻼم اﻳﻦ ﺗﻮﻓﻴﻖ را ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ در‬ ‫ﻣﺮﻛﺰ آن ﺻﺤﺮاي ﺳﻮزان آﻛﻨﺪه از ﻛﻔﺮ و ﺿﻼﻟﺖ و ﺟﻬﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺧﻮد وﻃﻨﻲ‬ ‫ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎزي ﺑﻮد ﻛﻪ اﺳﻼم از آﻏﺎز دﻋﻮﺗﺶ ﺑﺪان دﺳﺖ‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد؛ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﺟﺎزه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ وﻃﻦ ﺟﺪﻳﺪ ﻫﺠﺮت ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي از دﺳﺖ دادن ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻣﻜﺎﻧﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻓﺪا ﻛﺮدن‬ ‫داراﻳﻲ‪ ،‬و ﺟﺎن ﺧﻮد ﺑﺮداﺷﺘﻦ و رﻓﺘﻦ‪ ،‬ﺑﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﻬﺎﺟﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲداﺷﺖ‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮﻧﺶ را ﻫﺪر اﻋﻼم ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؛ اﻣﻮاﻟﺶ را ﻏﺎرت ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ ،‬و ﻣﻌﻠﻮم‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در آﻏﺎز راه ﺳﺮ ﺑﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد ﻳﺎ در ﭘﺎﻳﺎن راه! و ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻲداﻧﺴﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺴﻮي آﻳﻨﺪهاي ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺒﻬﻢ راه ﻣﻲﺳﭙ‪‬ﺮَد‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲﻫﺎ و ﺳﺮﮔﺮداﻧﻲﻫﺎ و‬ ‫ﻧﮕﺮاﻧﻲﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن ﺑﺮآورد ﻛﺮدﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ!‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻤﺔ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ را ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﭘﻲ آﻫﻨﮓ ﻫﺠﺮت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫و ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﺎﻧﻊ ﺧﺮوج آﻧﺎن از ﻣﻜّﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ؛ زﻳﺮا ﺑﻪ ﺷﺪ‪‬ت در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط اﺣﺴﺎس‬ ‫ﺧﻄﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ذﻳﻼً ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ ﻫﺠﺮتﻫﺎ را ﻣﻲآورﻳﻢ‪.‬‬ ‫‪ .1‬ﻳﻜﻲ از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﻬﺎﺟﺮان‪ ،‬اﺑﻮﺳﻠﻤﻪ ﺑﻮد‪ .‬وي ﻳﻜﺴﺎل ﭘﻴﺶ از ﺑﻴﻌﺖ ﻋﻘﺒﺔ ﻛﺒﺮي‬ ‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻦاﺳﺤﺎق ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮش و ﭘﺴﺮش ﺑﻨﺎي ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻧﻬﺎد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ‬ ‫ﺑﺮ ﺧﺮوج از ﻣﻜﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﻫﻤﺴﺮش ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬در ﻣﻮرد ﺟﺎن ﺧﻮدت ﻣﺎ‬ ‫ﺣﺮﻳﻒ ﺗﻮ ﻧﺸﺪﻳﻢ ﻛﻪ آن را ﺑﺮاﻳﺖ ﺣﻔﻆ ﻛﻨﻴﻢ؛ اﻣ‪‬ﺎ راﺟﻊ ﺑﻪ اﻳﻦ زن ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ ﻣﺎ‬ ‫اﺳﺖ ﭼﻪ ﻓﻜﺮي ﻣﻲﻛﻨﻲ؟ ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﺬارﻳﻢ او را ﺳﺮﮔﺮدان ﺑﻴﺎﺑﺎنﻫﺎ و آوارة‬

‫‪336‬‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎي دور ﮔﺮداﻧﻲ؟! ﻫﻤﺴﺮش را از او ﺑﺎزﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺎﻧﺪان اﺑﻮﺳﻠﻤﻪ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﻪ دﻓﺎع‬ ‫از ﭘﺴﺮش ﻛﻪ ﻣﺮدي از ﺧﺎﻧﺪاﻧﺸﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮآﺷﻔﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﺬارﻳﻢ‪ -‬ﺣﺎﻻ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻫﻤﺴﺮ ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺎ از او ﺟﺪا ﺳﺎﺧﺘﻴﺪ‪ -‬ﭘﺴﺮﻣﺎن را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ او‬ ‫ﺑﺒﺮﻳﺪ! ﺑﺮ ﺳﺮِ ﺑﺮدن ﭘﺴﺮﺑﭽﻪ ﻛﺸﻤﻜﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎﻻﺧﺮه دﺳﺖ وي را از دﺳﺖ‬ ‫ﺳﻠَﻤﻪ ﻳﻜّﻪ و ﺗﻨﻬﺎ راﻫﻲ‬ ‫آﻧﺎن ﺧﻼص ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و او را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬اﺑﻮ ‪‬‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ام‪‬ﺳﻠﻤﻪ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﺎ‪ -‬ﭘﺲ از رﻓﺘﻦ ﺷﻮﻫﺮش و ﮔﻢ ﺷﺪن ﻓﺮزﻧﺪش‪ ،‬ﻫﺮ روز‬ ‫ﺻﺒﺢ ﺳﺮ ﺑﻪ ﺻﺤﺮاي ﻣﻜﻪ ﻣﻲﮔﺬاﺷﺖ و ﺗﺎ ﺷﺎم ﻣﻲﮔﺮﻳﺴﺖ‪ ،‬و ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻨﻮال‪ ،‬ﻳﻜﺴﺎل‬ ‫ﮔﺬراﻧﻴﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪاﻧﺶ ﺑﻪ ﺣﺎل او رﻗّﺖ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﮕﺬارﻳﺪ‬ ‫اﻳﻦ زن ﺑﻴﭽﺎره ﺑﺮود؟! ﻣﻴﺎن او و ﺷﻮﻫﺮ و ﻓﺮزﻧﺪش ﺟﺪاﻳﻲ اﻓﻜﻨﺪهاﻳﺪ! ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮت ﻣﻠﺤﻖ ﺷﻮ! ام‪‬ﺳﻠﻤﻪ ﭘﺴﺮش را ﻧﻴﺰ از ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﺎﻧﺶ ﺑﺎزﮔﺮﻓﺖ و‬ ‫آﻫﻨﮓ ﺳﻔﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﺳﻔﺮي ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ﻃﻲ ﻣﺴﺎﻓﺘﻲ در ﺣﺪود ﭘﺎﻧﺼﺪ‬ ‫)‪ (500‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ‪ ،‬از ﻻﺑﻼي ﻛﻮﻫﻬﺎي ﺳﺮ ﺑﻪ ﻓﻠﻚ ﻛﺸﻴﺪه‪ ،‬و درهﻫﺎي ﺧﻮﻓﻨﺎك و ﻫﻼﻛﺖ‬ ‫ﺑﺎر‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﺣﺪي از ﺧﻼﻳﻖ ﺑﺎ او ﻫﻤﺮاه ﻧﺒﻮد‪ .‬رﻓﺖ و رﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﻌﻴﻢ رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫در آﻧﺠﺎ ﻋﺜﻤﺎنﺑﻦ ﻃﻠﺤﻪﺑﻦ اﺑﻲﻃﻠﺤﻪ او را دﻳﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن از وﺻﻒ ﺣﺎل وي ﻣﻄﻠﻊ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬او را ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ واردش ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﭼﺸﻤﺶ ﺑﻪ آﺑﺎدي ﻗﺒﺎء‬ ‫اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻮﻫﺮت در اﻳﻦ آﺑﺎدي اﺳﺖ؛ ﺑﻪ اﻣﻴﺪ ﺧﺪا ﺑﺮ او وارد ﺷﻮ! و ﺑﺎزﮔﺸﺖ و‬ ‫راﻫﻲ ﻣﻜّﻪ ﺷﺪ ‪.1‬‬ ‫‪ .2‬ﺻ‪‬ﻬ‪‬ﻴﺐ ﺑﻦ ﺳﻨﺎن روﻣﻲ ﭘﺲ از رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻬﺎﺟﺮت‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ آﻫﻨﮓ ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻛﻔّﺎر ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ در زي دروﻳﺸﻲ‬ ‫ﺑﻴﻨﻮا ﻧﺰد ﻣﺎ آﻣﺪي‪ ،‬و در ﻛﻨﺎر ﻣﺎ داراﻳﻲ ﺗﻮ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺟﺎﻫﺎﻳﻲ رﺳﻴﺪي ﻛﻪ‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.470-468‬‬

‫رﺳﻴﺪي؛ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ ﻫﻢ ﺟﺎﻧﺖ را ﺧﻼص ﻛﻨﻲ و ﺑﺮوي‪ ،‬و ﻫﻢ اﻣﻮاﻟﺖ را ﺑﺒﺮي؟‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﺷﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ! ﺻﻬﻴﺐ در ﭘﺎﺳﺦ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ اﻣﻮاﻟﻢ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫واﮔﺬارم‪ ،‬ﻧﻈﺮﺗﺎن ﭼﻴﺴﺖ؟ آﻳﺎ ﻣﻲﮔﺬارﻳﺪ ﺑﺮوم؟! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آري! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻫﻤﺔ اﻣﻮال و‬ ‫داراﻳﻲام را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ واﮔﺬار ﻛﺮدم! اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫رﺳﻴﺪ! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺭﺑﺢ ﺻﻬﻴﺐ! ﺭﺑﺢ ﺻﻬﻴﺐ!« ﺻﻬﻴﺐ ﺳﻮد ﺳﺮﺷﺎري ﺑﺮد! ﺻﻬﻴﺐ ﺳﻮد‬ ‫ﺳﺮﺷﺎري ﺑﺮد!!‬

‫‪1‬‬

‫‪ .3‬ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄّﺎب و ﻋﻴﺎش ﺑﻦ اﺑﻲرﺑﻴﻌﻪ‪ ،‬و ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻋﺎصﺑﻦ واﺋﻞ در ﻣﺤﻠﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺮِف ﺑﺎ ﻫﻢ ﻗﺮار ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺻﺒﺢ ﻫﻨﮕﺎم آﻧﺠﺎ ﮔﺮدﻫﻢ آﻳﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﺎم ﺗﻨﺎﺿُﺐ‪ ،‬ﺑﺎﻻ دﺳﺖ ‪‬‬ ‫و ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ و ﻋﻴﺎش ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ دﻳﺪار ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‪ ،‬ﻫﺸﺎم را‬ ‫ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ ﻧﺰد آن دو ﺑﻴﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻋﻤﺮ و ﻋﻴﺎش ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ وارد ﺷﺪﻧﺪ و در ﻗﺒﺎء ﻣﻨﺰل ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺟﻬﻞ و‬ ‫ﺑﺮادرش ﺣﺎرث ﻧﺰد ﻋﻴﺎش آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻪ ﺗﻦ از ﻳﻚ ﻣﺎدر ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺎدرﺷﺎن اﺳﻤﺎء‬ ‫ﺨﺮﱢﺑ‪‬ﻪ ﺑﻮد‪ .‬آن دو ﺑﻪ ﻋﻴﺎش ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎدرت ﻧﺬر ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻧﺰﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻨﺖ ﻣ‪َ ‬‬ ‫و در ﺗﺎﺑﺶ آﻓﺘﺎب ﺑﻪ زﻳﺮ ﺳﺎﻳﻪ ﻧﺮود‪ ،‬ﺗﺎ ﺗﻮ را ﺑﺒﻴﻨﺪ! ﻋﻴﺎش ﺑﻪ ﺣﺎل ﻣﺎدرش رﻗﺖ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻋﻴﺎش‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﺪﻓﺸﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮ را از دﻳﻨﺖ‬ ‫ﺑﺎزدارﻧﺪ؛ از آﻧﺎن ﺑﺮﺣﺬر ﺑﺎش! ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﺷﭙﺶ ﻣﺎدرت را آزار دﻫﺪ‪ ،‬ﺳﺮش را‬ ‫ﺷﺎﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد؛ و ﻫﺮﮔﺎه آﻓﺘﺎب ﻣﻜﻪ او را آزار دﻫﺪ‪ ،‬زﻳﺮ ﺳﺎﻳﻪ ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ! ﻋﻴﺎش‬ ‫اﺻﺮار ورزﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آن دو ﻧﻔﺮ ﺑﺎزﮔﺮدد ﺗﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﺎدرش را راﺳﺖ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ او‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺎل ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﻜﻨﻲ دﺳﺖ ﻛﻢ اﻳﻦ ﻧﺎﻗﺔ ﻣﺮا ﺑﮕﻴﺮ؛ ﻧﺎﻗﺔ ﻧﺠﻴﺐ و‬ ‫راﻫﻮاري اﺳﺖ‪.‬ﺑﻪ ﮔُﺮدهاش ﺑﭽﺴﺐ؛ و ﻫﺮﮔﺎه از ﺳﻮي اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ اﺣﺴﺎس ﺧﻄﺮ‬ ‫ﻛﺮدي‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آن ﺧﻮدت را از ﻣﻬﻠﻜﻪ ﻧﺠﺎت ﺑﺪه!‬ ‫‪ -1‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.477‬‬

‫‪338‬‬ ‫ﺑﺮ آن ﻧﺎﻗﻪ ﺳﻮار ﺷﺪ و ﻫﻤﺮاه آن دو ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد‪ .‬در ﺑﻴﻦ راه‪ ،‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫اي ﭘﺴﺮ ﻣﺎدر ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻦ ﺷﺘﺮ ﻣﻦ از راه ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ؛ ﻣﺮا ردﻳﻒ ﺧﻮدت ﺑﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﻧﺎﻗﻪات ﺳﻮار ﻧﻤﻲﻛﻨﻲ؟! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﺮا! آﻧﮕﺎه ﺷﺘﺮش را ﺧﻮاﺑﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬آن دو ﻧﻴﺰ ﺷﺘﺮاﻧﺸﺎن را‬ ‫ﺧﻮاﺑﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﺷﻮد و ﺑﺮ ﻧﺎﻗﺔ وي ﺳﻮار ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﭘﺎﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ‬ ‫زﻣﻴﻦ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮ او ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و او را درﺑﻨﺪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﻧﺎﻗﻪ ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم روز او را دﺳﺖ و ﭘﺎ ﺑﺴﺘﻪ وارد ﻣﻜﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي اﻫﻞ ﻣﻜﻪ! اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺮدان اﺑﻠﻪ و ﻧﺎﺑﺨﺮدﺗﺎن ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﺪ! ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺮد اﺑﻠﻬﻤﺎن رﻓﺘﺎر ﻛﺮدﻳﻢ ‪.1‬‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﺳﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞ ﻣﺸﺮﻛﺎن‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﻗﺼﺪ ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ را دارﻧﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬ﺑﻪ رﻏﻢ اﻳﻦ ﺧﺸﻮﻧﺖﻫﺎ و ﺑﻲرﺣﻤﻲﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻓﻮج‬ ‫ﻓﻮج‪ ،‬ﭘﻴﺎﭘﻲ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪﻧﺪ؛ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ دو ﻣﺎه و ﭼﻨﺪ روز ﭘﺲ از ﺑﻴﻌﺖ‬ ‫ﻋ‪‬ﻘﺒﺔ ﻛﺒﺮي‪ ،‬از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻪ ﺗﻦ در ﻣﻜﻪ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ! ﺷﺨﺺ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻛﻪ آن دو ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﻜﻪ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪﺗﻦ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ در ﺑﻨﺪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﻛﺮم‬

‫‪ -1‬ﻫﺸﺎم و ﻋﻴﺎش در ﺑﻨﺪ ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻣﻬـﺎﺟﺮت‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬روزي‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﻦ ﻟﻲ ﺑﻌﻴﺎش و ﻫﺸﺎم؟« ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮود و ﻋﻴﺎش و ﻫﺸﺎم را ﺑـﻪ ﻧـﺰد ﻣـﻦ‬ ‫ﺑﻴﺎورد؟ وﻟﻴﺪﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ ،-‬ﻣﻦ آن دو را ﺑﻪ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﻣﻲآورم!‬ ‫آﻧﮕﺎه وﻟﻴﺪ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ وارد ﻣﻜﻪ ﺷﺪ‪ .‬زﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮاي آن دو ﻏﺬا ﻣﻲﺑﺮد ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬او را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﺮد ﺗﺎ ﻣﺤـﻞ‬ ‫اﻗﺎﻣﺖ آن دو را ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ .‬ﻫﺸﺎم و ﻋﻴﺎش را در ﻳﻚ ﭼﺎردﻳﻮاري ﺑﺪون ﺳـﻘﻒ زﻧـﺪاﻧﻲ ﻛـﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺐ ﻫﻨﮕﺎم از دﻳﻮار ﺑﺎﻻ رﻓﺖ‪ ،‬و ﺑﻨﺪ از دﺳﺖ و ﭘﺎﻳﺸﺎن ﺑﺮداﺷﺖ و آن دو را ﺑﺮ ﭘﺸـﺖ ﺷـﺘﺮ ﺧـﻮﻳﺶ‬ ‫ﺳﻮار ﻛﺮد و راﻫﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪ؛ ﻧﻚ‪ :‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪] .476-474‬ﺑﻪ رواﻳﺘﻲ[ ورود ﻋﻤﺮ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺑﻴﺴﺖ ﺗﻦ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ :‬ﻧﻚ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.558‬‬

‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻫﻢ ﺳﺎز و ﺑﺮگ ﺳﻔﺮ آﻣﺎده ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ‬‫ﺑﺮاي ﺧﺮوج از ﻣﻜﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻴﺰ ﺳﺎز و ﺑﺮگ ﺳﻔﺮ ﻣﻬﻴﺎ ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫* ﺑﺨﺎري از ﻋﺎﻳﺸﻪ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺖ ﺩﺍ ‪‬ﺭ ﻫ‪‬ﺠﺮﺗﮑﹸﻢ‪ ،‬ﺫﺍﺕ ﳔ ﹺﻞ ﺑﲔ ﻻﺑﺘﲔ(‬ ‫)‪‬ﺍﻧ‪‬ﻲ ﺍﹸﺭﻳ ‪‬‬ ‫»ﻫﺠﺮﺗﮕﺎه ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺸﺎن دادهاﻧﺪ؛ درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ ﻓﺮاوان دارد‪ ،‬و ﻣﻴﺎن‬ ‫دو ﻛﻮه داراي ﺳﻨﮕﻬﺎي ﺳﻴﺎه ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ!«‬ ‫از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ آﻫﻨﮓ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺪﻳﻨﻪ‬ ‫رﻫﺴﭙﺎر ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺣﺒﺸﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻴﺰ آﻣﺎدة ﺳﻔﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮد‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻋﻠﻰ ‪‬ﺭ ‪‬ﺳﻠ‪‬ﮏ‪ ،‬ﻓﺈﱐ ﺃﺭﺟﻮ ﺃﻥ ﻳﺆﺫﻥ ﱄ(‪.‬‬ ‫»ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﺎش؛ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ اﻣﻴﺪوارم ﺑﻪ ﻣﻦ اذن داده ﺷﻮد!«‬

‫‪2‬‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﭘﺎﺳﺦ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ واﻗﻌﺎً ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺘﻈﺎر دارﻳﺪ؛ ﭘﺪرم ﻓﺪاي ﺷﻤﺎ ﺑﺎد؟!‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آري! اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ورزﻳﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﺴﻔﺮ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﻣﺪت ﭼﻬﺎر ﻣﺎه دو ﺷﺘﺮ راﻫﻮار را ﺑﺎ ﺑﺮگ ﺳﻤﺮ ]ﻛﻪ ﺧﻮراك‬

‫‪ -1‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.52‬‬ ‫‪ 2‬ﻃﻮرﻳﻜﻪ ﺳﻴﺎق ﻗﺒﻠﻰ و ﺑﻌﺪى اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪﻫﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬از اﺑـﻮ‬ ‫ﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﺠﺮت ﻧﻜﻨﺪ و ﻣﻨﺘﻈﺮ اﻳﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ...‬ﻣﺘـﺮﺟﻢ ﻣﺤﺘـﺮم‬ ‫ﮔﻮﻳﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﺸﺪه ﻓﺮﻣﻮدة آﻧﺤﻀـﺮت ‪-‬ﺻـﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬را ﺑﺪﻳﻨﺼـﻮرت‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ‪ » :‬راه ﺧﻮﻳﺶ در ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮ؛ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ اﻣﻴﺪوارم ﺑﻪ ﻣﻦ اذن داده ﺷﻮد!«‪.‬‬

‫‪340‬‬ ‫ﻣﺮﻏﻮﺑﻲ ﺑﺮاي ﺷﺘﺮ ﺑﻮد[ ﻋﻠﻮﻓﻪ ﻣﻲداد و در اﻧﺘﻈﺎر ﺗﺼﻤﻴﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺑﺴﺮ ﻣﻲﺑ‪‬ﺮد ‪.1‬‬ ‫ﺩﺭ ﭘﺎﺭﻟﻤﺎﻥ ﻗﺮﻳﺶ‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﻳﺪﻧﺪ ﻳﺎران رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻳﻜﻲ ﭘﺲ‬ ‫از دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﮔﺮوه ﮔﺮوه ﺑﺎر ﺳﻔﺮ ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و از ﻣﻜﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ زﻧﺎن و ﻓﺮزﻧﺪان و‬ ‫ﻣﺎل و ﻣﻨﺎﻟﺸﺎن ﺑﻪ اوس و ﺧﺰرج ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺨﺖ اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ و اﻓﺴﺮده و ﭘﺮﻳﺸﺎن‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻃﺮز ﺑﻲﺳﺎﺑﻘﻪاي‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ آﻧﺎن را دﭼﺎر اﻧﺪوه و ﺣﺴﺮت و اﻓﺴﻮس‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪ؛ و ﻳﻚ ﺧﻄﺮ واﻗﻌﻲ و ﺟﺪ‪‬ي و ﺑﺰرگ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﺠﺴﻢ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻜﻪ‪ ،‬و ﻛﻴﺎن و ﺛَﻨﻴﺖ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺷﺪ‪‬ت ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻧﻴﻚ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﺎ‬ ‫ﭼﻪ اﻧﺪازه از ﻗﻮ‪‬ت ﺗﺄﺛﻴﺮ و ﺟﺎذﺑﺔ ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬و آن ﺣﻀﺮت ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ‪ ‬در‬ ‫راﺳﺘﺎي رﻫﺒﺮي و ارﺷﺎد ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻳﺎران اﻳﺸﺎن ﺗﺎ ﭼﻪ ﻣﻴﺰان ﺻﺎﺣﺐ اراده و اﻫﻞ‬ ‫اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ و آﻣﺎدة ﻓﺪاﻛﺎري در راه اﻫﺪاف اﻳﺸﺎناﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬از ﻗﺪرت و ﻣﻜﻨﺖ اوس‬ ‫و ﺧﺰرج ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﻮب ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻘﻼي اﻳﻦ دو ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺷﻴﻔﺘﺔ ﺻﻠﺢ و‬ ‫ﺳﺎزش و آﺳﺎﻳﺶ و آراﻣﺶ و آﻣﺎدة ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻛﻴﻨﻪﻫﺎ و دﺷﻤﻨﻲﻫﺎﻳﻨﺪ؛ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺼﻮص‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ ﺗﻠﺨﻲ و ﻣﺮارت ﺟﻨﮕﻬﺎي ﺧﺎﻧﮕﻲ را ﺳﺎلﻫﺎي ﺳﺎل ﭼﺸﻴﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻜﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺷﺎﻫﺮاه ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻳﻤﻦ‪-‬‬ ‫ﺷﺎم‪ ،‬ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﺳﺎﺣﻞ ﺑﺤﺮاﺣﻤﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻫﻞ ﻣﻜّﻪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻴﺰان رﺑﻊ ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻳﻨﺎر ﻃﻼ در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﺎم ﺗﺠﺎرت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪» ،‬ﺑﺎب ﻫﺠﺮة اﻟﻨﺒﻲ و اﺻﺤﺎﺑﻪ«‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.553‬‬

‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ اﻫﻞ ﻃﺎﺋﻒ و ﻣﻨﺎﻃﻖ دﻳﮕﺮ؛ و ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﻗﺮاري اﻳﻦ رواﺑﻂ ﺗﺠﺎري‬ ‫ﻣﻨﻮط و ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺮار اﻣﻨﻴﺖ و آراﻣﺶ در آن راه ﻣﻬﻢ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻳﺎﻓﺘﻦ دﻋﻮت اﺳﻼم در ﻳﺜﺮب و‬ ‫روﻳﺎروﻳﻲ اﻫﻞ ﻳﺜﺮب ﺑﺎ ﻣﻜّﻴﺎن ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺧﻄﺮﻧﺎك‬ ‫ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜّﻪ‪ ،‬ﺟﺪ‪‬ي ﺑﻮدن ﺧﻄﺮي را ﻛﻪ از ﻫﺮ ﺟﻬﺖ ﻛﻴﺎن اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫اﻳﺸﺎن را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺪ‪‬ت اﺣﺴﺎس ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻣﻲﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﻣﺆﺛّﺮﺗﺮﻳﻦ ﺷﻴﻮه را ﺑﺮاي دﻓﻊ اﻳﻦ ﺧﻄﺮ ﺑﺰرگ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻨﺸﺄ آن ﭘﺮﭼﻤﺪار دﻋﻮت اﺳﻼم‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫روز ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ‪ 26‬ﻣﺎه ﺻﻔﺮ ﺳﺎل ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﺑﻌﺜﺖ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ‪ 12‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪622‬‬ ‫ﻣﻴﻼدي‪ ،1‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً دو ﻣﺎه و ﻧﻴﻢ ﭘﺲ از ﺑﻴﻌﺖ ‪‬ﻋﻘَﺒﺔ ﻛُﺒﺮي‪ ،‬ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻣﻜّﻪ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ‬ ‫»داراﻟﻨﺪوه« ﺣﺴﺎسﺗﺮﻳﻦ و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖﺳﺎزﺗﺮﻳﻦ ﺟﻠﺴﺔ ﺧﻮد را در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﺎﻋﺎت‬ ‫روز‪ 2‬ﺗﺸﻜﻴﻞ داد‪.‬و ﻫﻤﮕﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻗﺮﻳﺶ در اﻳﻦ ﺟﻠﺴﻪ ﺣﻀﻮر ﺑﻪ ﻫﻢ‬ ‫رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻃﺮح ﻗﺎﻃﻊ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪهاي را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻫﺮﭼﻪ ﺳﺮﻳﻌﺘﺮ‬ ‫ﭘﺮﭼﻤﺪار دﻋﻮت اﺳﻼم را از ﭘﺎي درﺑﻴﺎورد‪ ،‬و ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ روزﻧﻪﻫﺎي ﺗﺎﺑﺶ اﻧﻮار‬ ‫ﻣﺒﺎرك آن ﺣﻀﺮت را ﻣﺴﺪود ﮔﺮداﻧﺪ! ﭼﻬﺮهﻫﺎي ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪه در اﻳﻦ ﺟﻠﺴﺔ‬ ‫‪ -1‬اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ دﻗﻴﻖ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻋﻠﻤﻲ ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺳـﻠﻴﻤﺎن ﻣﻨﺼـﻮرﭘﻮري در ﻛﺘـﺎب رﺣﻤـﺔ‬ ‫ﻟﻠﻌﺎﻟﻤﻴﻦ )ج ‪ ،1‬ص ‪ : ،102 ،97 ،95‬ج ‪ ،2‬ص ‪ (471‬ﺑﻪ دﺳﺖ آوردهاﻳﻢ‪.‬‬ ‫‪ -2‬دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ اﻳﻦ ﺟﻠﺴﻪ در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﺎﻋﺎت روز رواﻳﺖ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق اﺳﺖ ﺣـﺎﻛﻲ از اﻳﻨﻜـﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴـﻞ‬ ‫ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را از ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎي اﻳﻦ ﺟﻠﺴﻪ داراﻟﻨﺪوة ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن اذن‬ ‫ﻫﺠﺮت داد؛ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬رواﻳﺖ ﺑﺨﺎري از ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ،‬ﻣﺒﻨﻲ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﻧﺒـﻲاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬در »ﻧﺤﺮاﻟﻈﻬﻴﺮة« ﻳﻌﻨﻲ ﮔﺮﻣﺎﮔﺮم آﻓﺘﺎب ﻧﻴﻤﺮوز ﺑﻪ ﺳﺮاغ اﺑﻮﺑﻜﺮ آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻗـﺪ‬ ‫ﺃﺫﻥ ﱄ ﰲ ﺍﳋﺮﻭﺝ« ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزه ﺧﺮوج از ﻣﻜﻪ داده ﺷﺪ! ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬

‫‪342‬‬ ‫ﺣﺴ‪‬ﺎس و ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﻪ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻃﻮاﻳﻒ ﻗﺮﻳﺶ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫از‪:‬‬ ‫‪ (1‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﻦ ﻫﺸﺎم از ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺑﻨﻲ ﻣﺨﺰوم؛‬ ‫‪ 2‬و ‪ 3‬و‪ (4‬ﺟ‪‬ﺒﻴﺮﺑﻦ ﻣ‪‬ﻄﻌ‪‬ﻢ؛ ُﻃﻌ‪‬ﻴﻤﻪ ﺑﻦ ﻋ‪‬ﺪي؛ ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ‪ ،‬از ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺑﻨﻲ َﻧﻮ‪‬ﻓَﻞ‬ ‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف؛‬ ‫‪ 5‬و ‪ 6‬و ‪ (7‬ﺷﻴﺒﻪ و ﻋ‪‬ﺘﺒﻪ ﭘﺴﺮان رﺑﻴﻌﻪ؛ و اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﺣﺮب‪ ،‬از ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺑﻨﻲﻋﺒﺪ‬ ‫ﺷﻤﺲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﻣﻨﺎف؛‬ ‫‪ (8‬ﻧﻀﺮﺑﻦ ﺣﺎرث‪ ،‬از ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪاﻟﺪار؛‬ ‫‪ 9‬و ‪ 10‬و ‪ (11‬اﺑﻮاﻟﺒ‪‬ﺨﺘَﺮي ﺑﻦ ﻫﺸﺎم؛ زﻣﻌﻪ ﺑﻦ اَﺳﻮ‪‬د؛ و ﺣﻜﻴﻢ ﺑﻦ ﺣ‪‬ﺰام‪ ،‬از ﻃﺎﻳﻔﺔ‬ ‫ﺑﻨﻲاﺳﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰّي؛‬ ‫‪ 12‬و ‪ (13‬ﻧُﺒﻴﻪ و ﻣ‪‬ﻨﺒﻪ‪ ،‬ﭘﺴﺮان ﺣﺠ‪‬ﺎج‪ ،‬از ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺑﻨﻲ ﺳﻬﻢ؛‬ ‫‪ (14‬اُﻣﻴﻪ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ‪ ،‬از ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺑﻦ ﺟ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪.‬‬ ‫ﺭﺃﻱ ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﺔ ﺩﺍﺭﺍﻟﻨﺪﻭﻩ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻃﻮاﻳﻒ ﻗﺮﻳﺶ ﻃﺒﻖ ﻗﺮار ﻗﺒﻠﻲ ﺑﻪ داراﻟﻨﺪوه آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻠﻴﺲ در‬ ‫زي ﭘﻴﺮﻣﺮدي ﺑﺎ وﻗﺎر ﻛﻪ ﻋﺒﺎي ﺿﺨﻴﻤﻲ ﺑﺮ دوش داﺷﺖ‪ ،‬ﺳﺮ راه را ﺑﺮ آﻧﺎن ﮔﺮﻓﺖ و‬ ‫ﺑﺮ درِ داراﻟﻨﺪوه اﻳﺴﺘﺎد‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﻗﺎ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﻴﺮﻣﺮدي از اﻫﻞ ﻧﺠﺪ‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫ﺧﺒﺮ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي ﭼﻪ ﻛﺎري ﮔﺮدﻫﻢ ﻣﻲآﻳﻴﺪ؛ آﻣﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺳﺨﻨﺎن ﺷﻤﺎ را‬ ‫ﺑﺸﻨﻮد‪ ،‬و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ رأي و ﻧﻈﺮ و ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ او ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻲﻓﺎﻳﺪه ﻧﺒﺎﺷﺪ! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ؛ داﺧﻞ ﺷﻮ! اﺑﻠﻴﺲ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه آﻧﺎن داﺧﻞ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺟﻠﺴﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ ،‬اراﺋﺔ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات و راهﺣﻞﻫﺎ آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮي اﻋﻀﺎي ﺟﻠﺴﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ .‬اﺑﻮاﻻﺳﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﻣﻴﺎن ﺧﻮدﻣﺎن او را‬

‫اﺧﺮاج ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮدﻣﺎن وي را ﺗﺒﻌﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬و ﻛﺎري ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﻣﻲرود‪ ،‬و ﭼﻪ ﺑﺮ ﺳﺮش ﻣﻲآﻳﺪ؛ ﻣﺎ ﻛﺎر ﺧﻮدﻣﺎن را درﺳﺖ ﻛﺮدهاﻳﻢ و‬ ‫اﺗّﺤﺎد و اﻟﻔﺖ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﺎ ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ!‬ ‫آن ﭘﻴﺮﻣﺮد ﻧﺠﺪي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬اﻳﻦ رأي ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻛﺎرﺳﺎز ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد!‬ ‫ﻧﺪﻳﺪهاﻳﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺑﻴﺎن زﻳﺒﺎ و ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ دارد و از ﭼﻪ ﻧﻄﻖ ﺷﻴﻮاﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻣﻲآورد و ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ دﻟﻬﺎي ﻣﺮدان را از ﺟﺎي ﻣﻲﻛﻨﺪ؟! ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬اﮔﺮ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬اﻳﻤﻦ ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻮد از اﻳﻨﻜﻪ وي ﺑﺮ ﻗﺒﻴﻠﻪاي از ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻋﺮب وارد ﺷﻮد‪ ،‬و‬ ‫آﻧﺎن ﭘﻴﺮو او ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺷﻤﺎ راه ﺑﻴﺎﻧﺪازد‪ ،‬و ﺑﻪ اﺗﻔﺎق آﻧﺎن ﺑﺮ ﺳﺮزﻣﻴﻦ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺑﺘﺎزد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻫﺮﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻜﻨﺪ! درﺑﺎرة او ﻃﺮح دﻳﮕﺮي ﺟﺰ اﻳﻦ‬ ‫ﺑﻴﺎﻧﺪﻳﺸﻴﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻮاﻟﺒ‪‬ﺨﺘﺮي ﮔﻔﺖ‪ :‬وي را ﻏُﻞ و زﻧﺠﻴﺮ ﻛﻨﻴﺪ و زﻧﺪاﻧﻲاش ﻛﻨﻴﺪ و در ﺑﻪ روي او‬ ‫ﺑﺒﻨﺪﻳﺪ؛ آﻧﮕﺎه اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻜﺸﻴﺪ ﺗﺎ وي ﺑﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺷﺎﻋﺮان دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از وي‬ ‫ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺜﺎل زﻫﻴﺮ و ﻧﺎﺑﻐﻪ و دﻳﮕﺮ ﺷﻌﺮاي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻛﻪ ﻣﺮگ ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﻫﻤﺔ آﻧﻬﺎ آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬دﭼﺎر ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫آن ﭘﻴﺮﻣﺮد ﻧﺠﺪي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ ﺑﺨﺪا‪ ،‬اﻳﻦ رأي ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻛﺎرﺳﺎز ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد! ﺑﻪ ﺧﺪا‪،‬‬ ‫اﮔﺮ او را زﻧﺪاﻧﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬ﺧﺒﺮ زﻧﺪاﻧﻲ ﺷﺪن او از آن ﺳﻮي دري ﻛﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺑﺮ روي او ﺑﺴﺘﻪاﻳﺪ ﺑﻪ ﻳﺎراﻧﺶ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬و دﻳﺮي ﻧﻤﻲﭘﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ‪ ،‬و او را از دﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﺧﻼص ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﺑﺮﻣﻲﺧﻴﺰﻧﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺮه ﺷﻮﻧﺪ! اﻳﻦ رأي ﺑﻪ درد ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲﺧﻮرد؛ ﻓﻜﺮ دﻳﮕﺮي ﺑﻜﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻗﺮﻳﺶ اﻳﻦ دو ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد را رد ﻛﺮد‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺗﺒﻬﻜﺎراﻧﻪ و‬ ‫ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﺔ دﻳﮕﺮي ﺗﻘﺪﻳﻢ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺔ اﻋﻀﺎء ﺑﻪ اﺗﻔﺎق آراء آن را ﺗﺼﻮﻳﺐ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اراﺋﻪ ﻛﻨﻨﺪة اﻳﻦ ﻃﺮح‪ ،‬ﺗﺒﻬﻜﺎر ﺑﺰرگ ﻣﻜّﻪ اﺑﻮﺟﻬﻞﺑﻦ ﻫﺸﺎم ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫‪344‬‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻦ درﺑﺎرة او رأﻳﻲ دارم ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﻪ ذﻫﻦ ﺷﻤﺎ رﺳﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ!‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي اﺑﺎاﻟﺤﻜﻢ! آن ﭼﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬رأي ﻣﻦ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ از ﻫﺮ ﻃﺎﻳﻔﻪاي ﻣﺮد ﺟﻮان‬ ‫و ﭼﺎﺑﻜﻲ را ﻛﻪ ﺷﺮﻳﻒ و ﺑﺎ اﺻﻞ و ﻧﺴﺐ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮﮔﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺮدان ﺟﻮان ﻳﻚ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮّان ﺑﺪﻫﻴﻢ؛ آﻧﮕﺎه ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﻮي او ﺑﺮوﻧﺪ و ﻫﻤﺰﻣﺎن‬ ‫ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ را ﺑﺮ ﭘﻴﻜﺮ او ﻓﺮود آرﻧﺪ‪ ،‬و او را ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﻳﻚ ﺿﺮﺑﻪ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺎ از‬ ‫ﺷﺮّ او آﺳﻮده ﺷﻮﻳﻢ! اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮن وي در ﻣﻴﺎن ﻫﻤﺔ ﻃﻮاﻳﻒ ﻗﺮﻳﺶ ﺗﻮزﻳﻊ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﻨﻲﻋﺒﺪ ﻣﻨﺎف ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻃﻮاﺋﻒ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ؛ درﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ دﻳﻪ رﺿﺎﻳﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ؛ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ دﻳﺔ ﻗﺘﻞ او را‬ ‫ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ!‬ ‫آن ﭘﻴﺮﻣﺮد ﻧﺠﺪي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺮف آﺧﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺖ آن‬ ‫رأﻳﻲ ﻛﻪ رأي دﻳﮕﺮي ﺟﺰ آن ﻛﺎرﺳﺎز ﻧﻴﺴﺖ! ‪ 1‬ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻣﻜﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ را ﺑﻪ‬ ‫اﺗﻔﺎقآراء ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛﺮد‪ ،‬و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻃﻮاﻳﻒ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﺼﻤﻴﻢ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻪ زودﺗﺮ اﻳﻦ ﻗﺮار ﺻﺎدره از داراﻟﻨﺪوه را ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﺔ اﺟﺮا درﺑﻴﺎورﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.482-480‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوازدﻫﻢ‬ ‫ﻫﺠﺮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺗﺪﺑﻴﺮ ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎﻥ‬ ‫ﺟﻠﺴﺔ وﻳﮋه و ﺣﺴ‪‬ﺎس داراﻟﻨﺪوة ﻗﺮﻳﺶ ﻛﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي راﺟﻊ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺤﻮة ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻛﻠّﻲ ﺳﺮّي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و در ﻇﺎﻫﺮ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﺗﺤﺮﻛﺎت روزﻣﺮّه و ﻣﻌﻤﻮل‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﺻﻮرت ﻧﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺗﺎ ﻛﺴﻲ ﻧﺘﻮاﻧﺪ اﺣﺴﺎس ﺗﻮﻃﺌﻪ و ﺧﻄﺮ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ذﻫﻦ ﻛﺴﻲ‬ ‫ﺑﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﺧﺎﺻ‪‬ﻲ ﭘﻴﺶ آﻣﺪه و دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﺷﺮي دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻜﺮ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ و ﺗﻌﺎﻟﻲ را ﻫﺪف اﺟﺮاي ﻣﻜﺮ و ﻧﻴﺮﻧﮓ ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار‬ ‫داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از راﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻوﺟﻪ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ آن ﭘﻲ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺘﺸﺎن را رو‬ ‫ﻛﺮد!‬ ‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬وﺣﻲ اﻟﻬﻲ را ﺑﺮ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮود‬ ‫آورد‪ ،‬و آن ﺣﻀﺮت را از ﺗﻮﻃﺌﺔ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺎز ﮔﻔﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن اذن ﺧﺮوج از ﻣﻜﻪ را داده‪ ،‬و زﻣﺎن ﻫﺠﺮت را ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي آن ﺣﻀﺮت‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮداﻧﻴﺪه‪ ،‬و ﻃﺮح ﭘﺎﺗﻚ زدن ﺑﻪ ﻗﺮﻳﺶ را ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي آن ﺣﻀﺮت ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮده‬ ‫و ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﻣﺸﺐ ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮي ﻛﻪ ﻫﺮ ﺷﺐ در آن ﻣﻲﺧﻮاﺑﻴﺪي ﻧﺨﻮاب!‬

‫‪1‬‬

‫ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﮔﺮﻣﺎﮔﺮم آﻓﺘﺎب ﻧﻴﻤﺮوز‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم در‬ ‫ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮاغ اﺑﻮﺑﻜﺮ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ او ﺗﺮﺗﻴﺐ‬ ‫ﻫﺠﺮت را ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﺎ‪ -‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آن اﺛﻨﺎ ﻛﻪ ﻣﺎ در ﺧﺎﻧﺔ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﮔﺮﻣﺎي ﺷﺪﻳﺪ ﻇﻬﺮ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﻛﺴﻲ آﻣﺪ و ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪482‬؛ زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.52‬‬

‫‪346‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻘﺎب ﺑﺮ ﭼﻬﺮه آﻣﺪهاﻧﺪ! در وﻗﺖ و ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﺳﺮاغ‬ ‫ﻣﺎ ﻧﻤﻲآﻣﺪﻧﺪ! اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﺑﻪ ﻓﺪاي اﻳﺸﺎن ﺑﺎد! ﺑﻪ ﺧﺪا در اﻳﻦ وﻗﺖ و‬ ‫ﺳﺎﻋﺖ اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺎﻣﺪهاﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي اﻣﺮي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ! ﻋﺎﻳﺸﻪ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﺎ‪ -‬ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪﻧﺪ و اﺳﺘﻴﺬان ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن اذن‬ ‫دﺧﻮل داد‪ .‬داﺧﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺃﺧﺮﺝ ﻣﻦ ﻋﻨﺪ‪‬ﮎ« اﻃﺮاﻓﻴﺎﻧﺖ را ﺑﻴﺮون‬ ‫ﻛﻦ! اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻨﺎن ﺧﺎﻧﻮادة ﺧﻮد ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺪرم ﻓﺪاي ﺷﻤﺎ ﺑﺎد اي رﺳﻮلﺧﺪا!‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻓﺎﻧ‪‬ﻲ ﺃﺫﻥ ﱄ ﰲ ﺍﳋﺮﻭﺝ« ﺣﺎل ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ اذن ﺧﺮوج داده ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ! اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﺴﻔﺮي‪ ،‬ﭘﺪرم ﻓﺪاي ﺷﻤﺎ ﺑﺎد‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا؟ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آري!‬

‫‪1‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﺑﺎ وي ﻃﺮح ﻫﺠﺮت را ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺷﺐ ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‪ .‬در ﻃﻮل روز‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻛﺎرﻫﺎي روزاﻧﺔ ﺧﻮد را ﭘﻲ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻛﺴﻲ ﭘﻲ ﻧﺒﺮد ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﺸﺎن دارﻧﺪ ﺑﺮاي ﻫﺠﺮت ﻳﺎ ﻫﺮ ﻣﺴﺌﻠﺔ ﺧﺎص‪‬‬ ‫دﻳﮕﺮي آﻣﺎده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺧﻮدﺷﺎن را از اﺟﺮاي ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻗﺮﻳﺶ دور ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﺎﺻﺮﺓ ﺧﺎﻧﺔ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺗﺒﻬﻜﺎران ﺑﺰرگ ﻗﺮﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺳﺎﻋﺎت ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه از روز را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺮّي‬ ‫ﺳﺮﮔﺮم آﻣﺎده ﺷﺪن ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﻧﻘﺸﺔ ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪهاي ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺻﺒﺢ آن روز ﻣﻮرد‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻣﻜّﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻳﺎزده ﺗﻦ از ﺳﺮان و ﺑﺰرﮔﺎن‬ ‫ﺣﻜَﻢ ﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﻌﺎص؛‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از‪( 1 :‬اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﻦ ﻫﺸﺎم؛ ‪ (2‬‬ ‫ﺧﻠَﻒ؛ ‪ (6‬ز‪‬ﻣﻌﻪ ﺑﻦ اﺳﻮد؛ ‪(7‬‬ ‫‪ (3‬ﻋ‪‬ﻘﺒﻪ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻣ‪‬ﻌﻴﻂ؛ ‪ (4‬ﻧﻀﺮﺑﻦ ﺣﺎرث؛ ‪ (5‬اﻣﻴﻪ ﺑﻦ َ‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪» ،‬ﺑﺎب ﻫﺠﺮة اﻟﻨﺒﻲ و اﺻﺤﺎﺑﻪ«‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،553‬ﻧﻴـﺰ‪ :‬ح ‪،2264 ،2263 ،2138 ،476‬‬ ‫‪.6079 ،5807 ،4093 ،3905 ،2297‬‬

‫ﺧﻠَﻒ؛ ‪ُ (10‬ﻧﺒ‪‬ﻴﻪ ﺑﻦ ﺣﺠ‪‬ﺎج؛ ‪ (11‬ﻣﻨﺒﻪ ﺑﻦ‬ ‫ﻃﻌﻴﻤﻪ ﺑﻦ ﻋﺪي؛ ‪ (8‬اﺑﻮﻟﻬﺐ؛ ‪ (9‬اُﺑ‪‬ﻲ ﺑﻦ َ‬ ‫ﺣﺠﺎج ‪.1‬‬ ‫ﻋﺎدت رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ اواﺋﻞ ﺷﺐ ﭘﺲ از ﻧﻤﺎز‬ ‫ﻋﺸﺎ ﻣﻲﺧﻮاﺑﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﺲ از ﻧﻴﻤﻪ ﺷﺐ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ و در آﻧﺠﺎ ﻧﻤﺎز ﺷﺐ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬آن ﺷﺐ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬را ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﺑﺴﺘﺮ اﻳﺸﺎن ﺑﺨﻮاﺑﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﭘﺎﺳﻲ از ﺷﺐ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﻪ ﺟﺎ آرام ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﻣﺮدم در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻮاب رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آن ﻳﺎزده ﻧﻔﺮي ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺸﺎن ﺑﺮده ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﺑﺴﻮي ﺧﺎﻧﺔ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ در ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻤﻴﻦ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎن اﻳﺸﺎن ﺣﻀﺮت‬ ‫رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮاﺑﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از ﺧﻮاب‬ ‫ﺑﺮﺧﻴﺰﻧﺪ و ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ از ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﺸﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ رﻳﺨﺖ و ﻧﻘﺸﺔ‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن را اﺟﺮا ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﻳﻘﻴﻦ و اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻛﺎﻣﻞ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﻃﺌﺔ ﭘﺴﺖ و زﺑﻮﻧﺎﻧﺔ اﻳﺸﺎن‬ ‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖآﻣﻴﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺑﻮﺟﻬﻞ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺴﺖ و ﻣﻐﺮور‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻳﺎراﻧﺶ‬ ‫ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪ را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از روي ﻣﺴﺨﺮه و اﺳﺘﻬﺰا ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ادﻋﺎ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﺎﺑﻊ دﻳﻦ و آﺋﻴﻦ او ﺑﺸﻮﻳﺪ ﭘﺎدﺷﺎه ﻋﺮب و ﻋﺠﻢ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺪ؛‬ ‫واﻧﮕﻬﻲ ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﻣﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻏﻬﺎﻳﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﺑﺎﻏﻬﺎي اردن ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ داد؛ اﻣ‪‬ﺎ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻫﺎي ﺷﻤﺎ را از ﺗﻦ ﺟﺪا‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ ،‬واﻧﮕﻬﻲ ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﻣﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ آﺗﺸﻲ‬ ‫ﻓﺮاﻫﻢ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد و ﺷﻤﺎ را در آن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺳﻮزاﻧﻴﺪ!‬

‫‪ -1‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.52‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.483-482‬‬

‫‪2‬‬

‫‪348‬‬ ‫ﻗﺮار اﺟﺮاي ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻧﻴﻤﻪ ﺷﺐ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺮوج ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻮد‪ .‬آﻧﺎن ﺑﻴﺪار ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و رﺳﻴﺪن ﺳﺎﻋﺖ ﺻﻔﺮ را اﻧﺘﻈﺎر‬ ‫ﻣﻲﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺧﺪا ﺑﺮ ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﭼﻴﺮه اﺳﺖ‪ ،‬زﻣﺎم اﻣﻮر آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ در دﺳﺖ‬ ‫اوﺳﺖ؛ ﻫﺮ ﻛﺎر ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﻫﻤﮕﺎن را ﭘﻨﺎه ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻫﻴﭙﻜﺲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﻛﺴﻲ را ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ او ﭘﻨﺎه دﻫﺪ! ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﺎن ﻛﺎري را ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﺮاي رﺳﻮلاﻛﺮم‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎزﮔﻔﺖ‪:‬‬‫ﺨ ﹺﺮﺟ‪‬ﻮ ‪‬ﻙ ‪‬ﻭ‪‬ﻳ ‪‬ﻤ ﹸﻜﺮ‪‬ﻭ ﹶﻥ ‪‬ﻭ‪‬ﻳ ‪‬ﻤ ﹸﻜ ‪‬ﺮ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ‬ ‫ﻚ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﹶﻛ ﹶﻔﺮ‪‬ﻭﹾﺍ ‪‬ﻟ‪‬ﻴ ﹾﺜﹺﺒﺘ‪‬ﻮ ‪‬ﻙ ﹶﺃ ‪‬ﻭ ‪‬ﻳ ﹾﻘ‪‬ﺘﻠﹸﻮﻙ‪ ‬ﹶﺃ ‪‬ﻭ ‪‬ﻳ ‪‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﹺﺇ ﹾﺫ ‪‬ﻳ ‪‬ﻤ ﹸﻜ ‪‬ﺮ ﹺﺑ ‪‬‬ ‫ﻭ‪‬ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ‪‬ﺧ ‪‬ﻴ ‪‬ﺮ ﺍﹾﻟﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﻛﺮﹺﻳ ‪‬ﻦ﴾ ‪.١‬‬

‫»و آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﻛﻔّﺎر ﻣﻜﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻮ را درﺑﻨﺪ و‬ ‫زﻧﺪاﻧﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ از ﻣﻜﻪ اﺧﺮاج ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻣﻜﺎراﻧﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺧﺪا ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﻜﺮ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﻜﺮ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬ ‫اﺳﺖ!«‬ ‫ﻋﺰﻳﻤﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺍﮐﺮﻡ‬ ‫ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن‪ ،‬ﺑﺎ آن ﻫﻤﻪ آﮔﺎﻫﻲ و ﺑﻴﺪاري و ﻫﺸﻴﺎري ﻛﻪ در ﻛﺎرﺷﺎن داﺷﺘﻨﺪ در ﻣﻘﺎم‬ ‫اﺟﺮاي ﻧﻘﺸﺔ ﺷﻮﻣﺸﺎن ﺷﻜﺴﺖ ﻓﺎﺣﺸﻲ ﺧﻮردﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫از ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ؛ ﺣﻠﻘﻪ ﻣﺤﺎﺻﺮه آﻧﺎن را ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺸﺘﻲ ﺳﻨﮕﺮﻳﺰه ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺮ ﺳﺮ و روي آﻧﺎن ﭘﺎﺷﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ دﻳﺪﮔﺎن آﻧﺎن را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ﻛﻮر ﻛﺮده‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬و آﻧﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﻧﻤﻲدﻳﺪﻧﺪ و اﻳﺸﺎن اﻳﻦ آﻳﺔ ﺷﺮﻳﻔﻪ‬ ‫را ﺗﻼوت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺼﺮ‪‬ﻭﻥﹶ﴾‪.1‬‬ ‫ﺸ ‪‬ﻴﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ﹶﻓ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ﹶﻻ ‪‬ﻳ ‪‬ﺒ ‪‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭ ‪‬ﺟﻌ‪ ‬ﹾﻠﻨ‪‬ﺎ ﻣ‪‬ﻦ ‪‬ﺑ ‪‬ﻴ ﹺﻦ ﹶﺃ‪‬ﻳﺪ‪‬ﻳ ﹺﻬ ‪‬ﻢ ‪‬ﺳﺪ‪‬ﹰﺍ ‪‬ﻭ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ‪‬ﺧ ﹾﻠ ‪‬ﻔﻬﹺ ‪‬ﻢ ‪‬ﺳﺪ‪‬ﹰﺍ ﹶﻓﹶﺄ ﹾﻏ ‪‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره اﻧﻔﺎل‪ ،‬آﻳﻪ ‪.30‬‬

‫»و ﻗﺮار دادﻳﻢ روﺑﺮوي اﻳﺸﺎن ﺳﺪ‪‬ي را‪ ،‬و ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻳﺸﺎن ﺳﺪ‪‬ي را‪ ،‬و‬ ‫ﭘﺮدهاي ﺑﺮ ﺳﺮ و روي اﻳﺸﺎن اﻓﻜﻨﺪﻳﻢ؛ از اﻳﻦ رو آﻧﺎن ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻨﺪ!«‪.‬‬ ‫ﺑﺮ ﺳﺮ ﻳﻜﺎﻳﻚ اﻳﺸﺎن ﺧﺎك رﻳﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬و راﻫﻲ ﺧﺎﻧﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ‬ ‫ﻧﻴﺰ‪ ،‬از در اﺿﻄﺮاري ﭘﺸﺖ ﺧﺎﻧﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻏﺎر ﺛﻮر ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﻳﻤﻦ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪.2‬‬ ‫ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻨﺘﻈﺮ رﺳﻴﺪن ﺳﺎﻋﺖ ﺻﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻧﺪﻛﻲ ﻗﺒﻞ از ﻓﺮا‬ ‫رﺳﻴﺪن ﺳﺎﻋﺖ ﻣﻮردﻧﻈﺮ‪ ،‬ﺑﺎﺧﺖ و ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮدﺷﺎن را درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدي را ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از‬ ‫آن ﺑﺎ آﻧﺎن ﻧﺒﻮد‪ ،‬دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ درِ ﺧﺎﻧﻪ اﻳﺴﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻨﺘﻈﺮ ﭼﻪ ﻫﺴﺘﻴﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎﺧﺘﻴﺪ و زﻳﺎن ﻛﺮدﻳﺪ! ﺑﻪ ﺧﺪا وي از ﻛﻨﺎر ﺷﻤﺎ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬و ﺑﺮ ﺳﺮ و‬ ‫روﻳﺘﺎن ﺧﺎك و ﺳﻨﮕﺮﻳﺰه ﭘﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻛﺎر ﺧﻮدش رﻓﺖ! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا او را‬ ‫ﻧﺪﻳﺪﻳﻢ! از ﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﺧﺎكﻫﺎ و ﺳﻨﮕﺮﻳﺰهﻫﺎ را از ﺳﺮ و روﻳﺸﺎن‬ ‫ﻣﻲﺗﻜﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬از ﺳﻮراخ در ﺧﺎﻧﻪ ﺳﺮك ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و ﻋﻠﻲ را دﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا‪،‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮاﺑﻴﺪه اﺳﺖ! ﺑ‪‬ﺮد ﻣﺨﺼﻮص او ﻫﻢ روي ﭘﻴﻜﺮ و ﺳﺮ و ﺻﻮرت‬ ‫او ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ! از آﻧﺠﺎ ﺗﻜﺎن ﻧﺨﻮردﻧﺪ ﺗﺎ ﺻﺒﺢ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲ از ﺑﺴﺘﺮ آن ﺣﻀﺮت‬ ‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎر از ﻛﺎر ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد! ﺳﺮاغ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را از او‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻃﻼﻋﻲ از اﻳﺸﺎن ﻧﺪارم!‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻳﺎﺳﻴﻦ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.9‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪483‬؛ زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.52‬‬

‫‪350‬‬ ‫ﺩﺭ ﻏﺎﺭ ﺛﻮﺭ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺧﺎﻧﺔ ﺧﻮد را در ﻣﻜّﻪ در ﺷﺐ ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﻔﺘﻢ‬ ‫ﻣﺎه ﺻﻔﺮ ﺳﺎل ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﺑﻌﺜﺖ‪ -‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ‪ 12‬ﻳﺎ ‪ 13‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 622‬ﻣﻴﻼدي‪ -1‬ﺗﺮك‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ رﻓﻴﻘﺸﺎن اﺑﻮﺑﻜﺮ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﻫﺮﻛﺲ دﻳﮕﺮ اﻣﻴﻦ‬ ‫آنﺣﻀﺮت و ﻣﺤﺮم راز اﻳﺸﺎن در اﻣﻮر ﻣﺎﻟﻲ و ﻏﻴﺮه ﺑﻮد‪ ،‬رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺎﻧﺔ وي را ﻧﻴﺰ از در‬ ‫ﭘﺸﺖ ﺧﺎﻧﻪ ﺗﺮك ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺷﺘﺎﺑﺎن ﭘﻴﺶ از ﻃﻠﻮع ﻓﺠﺮ از ﻣﻜﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﺎ ﺟﺪﻳﺖ ﻫﺮﭼﻪ ﺗﻤﺎمﺗﺮ‬ ‫در ﭘﻲ اﻳﺸﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬راه اﺻﻠﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎل‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬و در وﻫﻠﺔ اول ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ ،‬واﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬و راﻫﻲ را ﻛﻪ درﺳﺖ ﻧﻘﻄﺔ‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ آن در ﺳﻤﺖ ﺟﻨﻮب ﻣﻜﻪ ﺑﻮد در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻳﻤﻦ ﻣﻲرﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫راه را ﺗﺎ ﺣﺪود ﭘﻨﺞ ﻣﻴﻞ ﻃﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻛﻮﻫﻲ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﻛﻮه ﺛﻮر رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻮه‬ ‫ﺑﻠﻨﺪي ﺑﻮد‪ ،‬و راه ﻧﺎﻫﻤﻮاري داﺷﺖ و ﺻﻌﺐاﻟﻌﺒﻮر و ﺳﻨﮕﻼخ ﺑﻮد؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﭘﺎﻫﺎي‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﻣﺠﺮوح ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮ ﺑﺮ روي ﻛﻨﺎرة ﭘﺎﻫﺎﻳﺸﺎن راه ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ رد‪ ‬ﭘﺎي ﺧﻮدﺷﺎن را ﮔﻢ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫درﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﺎﻫﺎي اﻳﺸﺎن زﺧﻤﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬در ﺑﺎﻻي ﻛﻮه‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ اﻳﺸﺎن را ﺑﺮ‬

‫‪ -1‬رﺣﻤﺔﻟﻠﻌﺎﻟﻤﻴﻦ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،95‬اﻳﻦ ﻣﺎه ﺻﻔﺮ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻨﺎ را ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﮕﺬارﻳﻢ ﻛﻪ ﺳﺎل از ﻣﺎه ﻣﺤﺮم ﺷﺮوع ﺷﺪه‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﺰء ﺳﺎل ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد؛ اﻣﺎ اﮔـﺮ ﺷـﻤﺎرش ﺳـﻨﻮات را از آن ﻣـﺎﻫﻲ ﻛـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬ ‫رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﻪ ﻛﺮاﻣﺖ ﻧﺒﻮت ﺗﻜﺮﻳﻢ ﻓﺮﻣﻮد آﻏﺎز ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺎه ﺻﻔﺮ ﻗﻄﻌـﺎً‬ ‫ﺟﺰء ﺳﺎل ﺳﻴﺰدﻫﻢ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻏﺎﻟﺐ ﺳﻴﺮهﻧﻮﻳﺴﺎن ﮔﺎه اﻳﻦ ﻣﺒﻨﺎ را ﻣـﻲﮔﻴﺮﻧـﺪ و ﮔـﺎه آن ﻣﺒﻨـﺎي‬ ‫دﻳﮕﺮ را ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬و در ﻧﺘﻴﺠﻪ در ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺣﻮادث و وﻗﺎﻳﻊ ﺑـﻪ اﺷـﺘﺒﺎه ﻣـﻲاﻓﺘﻨـﺪ و دﭼـﺎر ﺳـﺮدرﮔﻤﻲ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻨﺎ را ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻬﺎدﻳﻢ ﻛﻪ آﻏﺎز ﺳﺎﻟﻬﺎ را ﻣﺎه ﻣﺤﺮم ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪.‬‬

‫دوش ﺧﻮد ﺣﻤﻞ ﻛﺮد‪ ،‬و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﭼﺴﺒﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﻏﺎري در ﻗﻠّﺔ‬ ‫ﻛﻮه رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ درﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ »ﻏﺎر ﺛﻮر« ﺷﻬﺮت ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.1‬‬ ‫ﺩﻭ ﻳﺎﺭ ﻏﺎﺭ‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻏﺎر رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺷﻤﺎ داﺧﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮﻳﺪ ﺗﺎ ﻣﻦ ﭘﻴﺶ از‬ ‫ﺷﻤﺎ داﺧﻞ ﺷﻮم‪ ،‬و اﮔﺮ ﺧﻄﺮي در ﻏﺎر ﭘﻴﺶ آﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺻﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‪ .‬داﺧﻞ‬ ‫ﻏﺎر ﺷﺪ‪ ،‬و ﻏﺎر را ر‪‬ﻓﺖ و روب ﻛﺮد‪ .‬در ﻛﻨﺎر ﻏﺎر ﺳﻮراﺧﻲ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد؛ ﭘﻴﺮاﻫﻦ‬ ‫ﺧﻮد را درﻳﺪ و آن ﺳﻮراخ را ﭘﺮ ﻛﺮد‪ .‬دو ﺳﻮراخ دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬دو ﭘﺎي ﺧﻮﻳﺶ را‬ ‫در آﻧﻬﺎ ﻗﺮار داد؛ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬داﺧﻞ ﺷﻮﻳﺪ!‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬داﺧﻞ ﺷﺪﻧﺪ و ﺳﺮﺷﺎن را در آﻏﻮش اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻬﺎدﻧﺪ‬ ‫و ﺧﻮاﺑﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺎي اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺟﺎﻧﻮري از داﺧﻞ آن ﺳﻮراخ ﮔﺰﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ وي از ﺟﺎي ﺧﻮد‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ ﻧﻜﺮد‪ ،‬ﻣﺒﺎدا رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻴﺪار ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﺷﻜﻬﺎي وي ﺑﺮ‬ ‫ﺻﻮرت رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭼﻜﻴﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎﻟﻚ ﻳﺎ اﺑﺎﺑﻜﺮ؟« ﭼﻪ‬ ‫ﺧﺒﺮت اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﺎﺑﻜﺮ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮا ﮔﺰﻳﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺪرم ﺑﻪ ﻓﺪاي ﺷﻤﺎ ﺑﺎد! رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آب دﻫﺎن زدﻧﺪ و از آﺳﻴﺐ آن ﺟﺎﻧﻮر رﻫﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺖ ‪.2‬‬ ‫ﺳﻪ ﺷﺐ در آن ﻏﺎر ﻣﺨﻔﻲ ﺷﺪﻧﺪ؛ ﺷﺐ ﺟﻤﻌﻪ و ﺷﺐ ﺷﻨﺒﻪ و ﺷﺐ ﻳﻜﺸﻨﺒﻪ ‪.3‬‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ ﭘﺴﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آﻧﺎن درون ﻏﺎر ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وي ﺟﻮاﻧﻲ ﺑﺎ‬

‫‪ -1‬ﻣﺨﺘﺼﺮاﻟﺴﻴﺮة‪ ،‬ص ‪.167‬‬ ‫‪ -2‬اﻳﻦ داﺳﺘﺎن را رزﻳﻦ از ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب –رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در ذﻳـﻞ اﻳـﻦ رواﻳـﺎت آﻣـﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ در آﺧﺮ ﻋﻤﺮ اﺛﺮ زﻫﺮ اﻳﻦ ﺟﺎﻧﻮر ﺑﻪ اﻧﺪام اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻣﻮﺟﺐ ﻣـﺮگ او ﮔﺮدﻳـﺪ؛ ﻧـﻚ‪:‬‬ ‫ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪» ،‬ﺑﺎب ﻣﻨﺎﻗﺐ اﺑﻲﺑﻜﺮ«‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.556‬‬ ‫‪ -3‬ﻧﻚ‪ :‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪.336‬‬

‫‪352‬‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﺖ وﺧﻮش ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﻮد؛ از ﻧﺰد آﻧﺎن ﺳﺤﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﺑﻴﺮون ﻣﻲﺧﺰﻳﺪ و ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺻﺒﺢ‬ ‫ﻫﻤﺮاه دﻳﮕﺮ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن در ﻣﻜﻪ از ﺧﻮاب ﺑﻴﺪار ﻣﻲﺷﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺷﺐ را در ﻣﻜﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺻﺒﺢ رﺳﺎﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﺮ ﺧﺒﺮ و اﺛﺮي از ﻧﻘﺸﻪﻫﺎ و ﻧﻴﺮﻧﮓﻫﺎي ﻗﺮﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﺮد ﺑﻪ‬ ‫ذﻫﻦ ﻣﻲﺳﭙﺮد‪ ،‬و ﺷﺐ ﻫﻨﮕﺎم وﻗﺘﻲ ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ را ﻓﺮا ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي رﺳﻮلﺧﺪا‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺧﺒﺮ ﻣﻲآورد‪ .‬ﻋﺎﻣﺮﺑﻦ ُﻓﻬ‪‬ﻴﺮه‪ -‬ﺑﺮدة آزاد ﺷﺪه اﺑﻮﺑﻜﺮ‪-‬‬‫ﻧﻴﺰ ﮔﻠﺔ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪي را ﻛﻪ داﺷﺖ در اﻃﺮاف ﻏﺎر ﻣﻲﭼﺮاﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن ﺳﺎﻋﺘﻲ از وﻗﺖ‬ ‫ﻋﺸﺎء ﻣﻲﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬آن ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان را ﺑﻪ ﻃﺮف ﻏﺎر ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬از ﺷﻴﺮ آن ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﻛﻪ در‬ ‫واﻗﻊ از آن ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻲﻧﻮﺷﻴﺪﻧﺪ و ﺷﺐ را ﺑﻪ آراﻣﺶ ﺳﭙﺮي ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺗﺎ وﻗﺘﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺳﺤﺮﮔﺎه ﻣﻲﺷﺪ و ﻋﺎﻣﺮﺑﻦ ﻓﻬﻴﺮه ﮔﻮﺳﻔﻨﺪاﻧﺶ را ﺻﺪا ﻣﻲزد‪ .‬وي اﻳﻦ ﻛﺎر را در‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻪ ﺷﺐ ﻣﺮﺗﺒﺎً اﻧﺠﺎم داد ‪ .1‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺳﺤﺮﮔﺎﻫﺎن ﻋﺒﺪاﷲﺑﻦاﺑﻲﺑﻜﺮ راﻫﻲ ﻣﻜﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻣﺮ ﻧﻴﺰ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪاﻧﺶ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻋﺎﻣﺮ روي رد‪ ‬ﭘﺎﻫﺎي او ﻣﻲﭼﺮاﻧﻴﺪ ﺗﺎ ﻛﺴﻲ‬ ‫ﻣﺘﻮﺟﻪ رد ﭘﺎي وي ﻧﺸﻮد ‪.2‬‬ ‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺑﺎﻣﺪاد ﻓﺮداي آن ﺷﺐ از اﺟﺮاي ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﭘﻴﺪا‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻣﻜﻪ ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻜﺒﺎره دﻳﻮاﻧﻪ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺎري ﻛﻪ در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻠﻲ را ﻛﺘﻚ زدﻧﺪ و‬ ‫او را ﺑﺴﻮي ﻛﻌﺒﻪ ﻛﺸﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺑﺎزداﺷﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ از ﻃﺮﻳﻖ وي ﺧﺒﺮي از‬ ‫آن دو ﻧﻔﺮ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ ‪.3‬‬ ‫از ﻃﺮﻳﻖ ﻋﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﻧﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﻮي ﺧﺎﻧﺔ اﺑﻮﺑﻜﺮ رﻓﺘﻨﺪ و دقاﻟﺒﺎب ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺳﻤﺎء ﺑﻨﺖ اﺑﻲﺑﻜﺮ در را ﺑﺎز ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﺪرت ﻛﺠﺎﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻤﻲداﻧﻢ ﺑﻪ‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.554 ،553‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.486‬‬ ‫‪ -3‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻄﺒﺮي‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.374‬‬

‫ﺧﺪا ﭘﺪرم ﻛﺠﺎﺳﺖ! اﺑﻮﺟﻬﻞ ﻛﻪ ﻣﺮد ﺑﺪﺧﻮي و ﭘﻠﻴﺪي ﺑﻮد دﺳﺖ ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮد و آن ﭼﻨﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺳﻤﺎء ﺳﻴﻠﻲ زد ﻛﻪ ﮔﻮﺷﻮاره از ﮔﻮش وي اﻓﺘﺎد ‪.1‬‬ ‫رؤﺳﺎي ﻃﻮاﻳﻒ ﻗﺮﻳﺶ در ﻳﻚ ﺟﻠﺴﺔ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﻓﻮري ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ‬ ‫وﺳﺎﺋﻞ ﻣﻤﻜﻦ را ﺑﺮاي دﺳﺘﮕﻴﺮي آن دو ﻣﺮد ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺔ راﻫﻬﺎي اﻃﺮاف ﻣﻜﻪ را‬ ‫ﺑﻪ ﺷﺪت ﺗﺤﺖ ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ ،‬و ﺟﺎﻳﺰة ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻳﻜﺼﺪ ﻧﺎﻗﻪ در‬ ‫ازاي ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻫﺮ ﻳﻚ از آن دو ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻗﺮﻳﺶ زﻧﺪه ﻳﺎ ﻣﺮده ﻗﺮار دادﻧﺪ؛ آورﻧﺪه ﻫﺮ‬ ‫ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎﺷﺪ ‪.2‬‬ ‫ﺳﻮارﻛﺎران و ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﮕﺮدان ﭘﻴﺎده و رد‪ ‬ﭘﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻄﻮر ﺟﺪي در ﭘﻲ ﻳﺎﻓﺘﻦ آن دو ﻧﻔﺮ‬ ‫از ﻫﺮ ﺳﻮي ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و در ﻛﻮﻫﻬﺎ و درهﻫﺎ و ﭘﺴﺘﻲﻫﺎ و ﺑﻠﻨﺪيﻫﺎي اﻃﺮاف ﻣﻜﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻫﻴﭻ ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﻋﺎﻳﺪﺷﺎن ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺗﻌﻘﻴﺐﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺗﺎ در‬ ‫ﻏﺎر ﻧﻴﺰ رﻓﺘﻨﺪ؛ اﻣﺎ ﺧﺪا ﻛﺎردان ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ!‬ ‫* ﺑﺨﺎري از اَﻧَﺲ از اﺑﻮﺑﻜﺮ رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ در ﻏﺎر ﺑﻮدم‪.‬‬ ‫ﺳﺮم را ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮدم؛ ﭘﺎﻫﺎي آﻧﺎن را ﻛﻨﺎر در ﻏﺎر ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدم‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺧﺪا‪،‬‬ ‫اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از اﻳﻨﺎن ﭼﺸﻤﺶ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮي و آن ﺳﻮي ﺑﻴﻨﺪازد‪ ،‬ﻣﺎ را ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻣﺎ ﻇﻨﮏ ﻳﺎ ﺃﺑﺎﺑﮑﺮ ﺑﺎﺛﻨﲔ‪ ،‬ﺍﷲ ﺛﺎﻟﺜﻬﻤﺎ؟(‬ ‫»ﮔﻤﺎن ﺗﻮ راﺟﻊ ﺑﻪ دو ﺗﻦ ﻛﻪ ﺳﻮﻣﻲ آن دو ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺴﺖ؟!«‬

‫‪3‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.487‬‬ ‫‪ -2‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.554‬‬ ‫‪ -3‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪516‬؛ ‪558‬؛ ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ ﻣﻀﻤﻮن آن‪ :‬ﻣﺴﻨﺪاﻻﻣﺎماﺣﻤـﺪ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ 4‬ﻛـﻪ ﻣـﺘﻦ آن ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫اﺳﺖ‪ :‬در آن اﺛﻨﺎ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻏﺎر ﺑﻮدﻧﺪ‪ -‬ﻳﺎ‪ :‬ﻣﺎ در ﻏﺎر ﺑﻮدﻳﻢ‪ -‬ﺑـﻪ اﻳﺸـﺎن‬ ‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از اﻳﻨﺎن ﺑﻪ ﭘﺎﻫﺎي ﺧﻮدش ﻧﮕﺎه ﻛﻨﺪ ﻣﺎ را ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻳﺎ اﺑﺎﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻣﺎﻇﻨﻚ ﺑـﺎﺛﻨﻴﻦ‬ ‫اﷲ ﺛﺎﻟﺜﻬﻤﺎ؟! اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﺗﺮس ﺟﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ وﺣﺸﺖ ﻧﻴﻔﺘﺎده ﺑﻮد؛ ﺗﻨﻬـﺎ ﻋﻠـﺖ اﺿـﻄﺮاب و وﺣﺸـﺖ او‬ ‫ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺣﺎﻛﻲ از اﻳﻨﻜﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ وﻗﺘـﻲ ﻗﻴﺎﻓـﻪ ﺷﻨﺎﺳـﺎن )ردﭘﺎﺷﻨﺎﺳـﺎن( را‬

‫‪354‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰهاي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ آن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را ﮔﺮاﻣﻲ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻌﻘﻴﺐﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬درﺳﺖ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﮔﺎم ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ اﻳﻦ دو ﻳﺎر ﻏﺎر ﻓﺎﺻﻠﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺩﺭ ﺭﺍﻩ ﻣﺪﻳﻨﻪ‬ ‫ﺳﻪ روز ﺑﻌﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺷﻌﻠﻪﻫﺎي ﺗﻌﻘﻴﺐ و ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻓﺮوﻛﺶ ﻛﺮد‪ ،‬و ﮔﺮوهﻫﺎي ﻛﺎوش‬ ‫و ردﻳﺎﺑﻲ ﻛﺎرﺷﺎن را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﺧﺒﺎﺛﺖ و ﺑﻲرﺣﻤﻲ آن دو را‬ ‫ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻚ آرام ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ؛ و رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ‬ ‫ﻫﻤﺴﻔﺮﺷﺎن آﻣﺎدة ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺶ از آن‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اُرﻳﻘ‪‬ﻂ ﻟﻴﺜﻲ را اﺟﻴﺮ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وي راهﺷﻨﺎس ﻣﺎﻫﺮي ﺑﻮد‪،‬‬ ‫و ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮ دﻳﻦ و آﻳﻴﻦ ﻛﻔّﺎر ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮد‪ ،‬او را اﻣﻴﻦ ﺧﻮد ﻗﺮار داده ﺑﻮدﻧﺪ و‬ ‫ﻧﺎﻗﻪﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻪ او ﺳﭙﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻗﺮار ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺳﻪ ﺷﺐ‬ ‫ﻣﺮﻛﺐﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﻏﺎر ﺛﻮر ﺑﻴﺎورد‪ .‬ﺷﺐ دوﺷﻨﺒﻪ آﻏﺎز ﻣﺎه رﺑﻴﻊاﻻول ﺳﺎل ﻳﻜﻢ‬ ‫ﻫﺠﺮت ‪ 16‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 622‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اُرﻳﻘﻂ آن دو ﻣﺮﻛﺐ را ﺑﺮاﻳﺸﺎن آورد‪.‬‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺸﻮرت و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ در ﺧﺎﻧﺔ ﺧﻮدش ﺑﻪ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬ﭘﺪرم ﺑﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﺘﺎن‪ ،‬اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ دو ﻣﺮﻛﺐ ﻣﺮا‬ ‫ﺑﺮﮔﻴﺮﻳﺪ! و آن ﻳﻜﻲ را ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮ از دﻳﮕﺮي ﺑﻮد ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ﭘﻴﺸﻜﺶ ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬

‫دﻳﺪ‪ ،‬ﻏﻢ و اﻧﺪوﻫﺶ ﺑﺮاي رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﺪت ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬اﮔـﺮ ﻣـﻦ ﻛﺸـﺘﻪ‬ ‫ﺷﻮم ﻣﻦ ﻳﻚ ﻣﺮد ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻴﺴﺘﻢ؛ اﻣﺎ اﮔﺮ ﺗﻮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮي ﻳﻚ اﻣـﺖ ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪهاﻧـﺪ! اﻳﻨﺠـﺎ ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻻ ﺗﺤـﺰن ان اﷲ ﻣﻌﻨـﺎ! ﻧﻜــ‪ :‬ﻣﺨﺘﺼـﺮ ﺳﻴﺮةاﻟﺮﺳـﻮل‪ ،‬ص‬ ‫‪.168‬‬

‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺑﺎﻟﺜﻤﻦ« ﺑﻪ ﺷﺮط آﻧﻜﻪ ﺑﻬﺎﻳﺶ را از‬ ‫ﻣﻦ ﺑﮕﻴﺮي!‬ ‫اﺳﻤﺎء دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﺎ‪ -‬اﻧﺒﺎن ﻏﺬاﻳﺸﺎن را آورد؛ اﻣﺎ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮده‬ ‫ﺑﻮد ﺑﺮاي آن ﺑﻨﺪي درﺳﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ آﻣﺎدة ﺳﻔﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺖ اﻧﺒﺎن را ﺑﻪ ﭘﺸﺖ ﺷﺘﺮ‬ ‫ﺑﺒﻨﺪد‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻨﺪ ﻧﺪارد‪ .‬ﻛﻤﺮﺑﻨﺪش را ﺑﺎز ﻛﺮد و آن را ﺑﻪ دو ﻧﻴﻢ ﻛﺮد؛ ﺑﺎ‬ ‫ﻳﻜﻲ اﻧﺒﺎن ﻏﺬا را ﺑﺴﺖ و دﻳﮕﺮ را ﺑﻪ ﻛﻤﺮش ﺑﺴﺖ؛ از اﻳﻦ رو‪ ،‬وي را اَﺳﻤﺎء ذات‬ ‫اﻟﻨﱠﻄﺎﻗﻴﻦ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﻋﺎزم ﺳﻔﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﺎﻣﺮﺑﻦ ﻓُﻬﻴﺮه ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه آن دو ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد‪ .‬راﻫﺪارﺷﺎن‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اُرﻳﻘﻂ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻤﺖ ﺳﻮاﺣﻞ ﺑﺤﺮاﺣﻤﺮ ﻫﺪاﻳﺘﻜﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ از ﻏﺎر ﺑﻴﺮون آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺪﺗﻲ در ﺟﻬﺖ‬ ‫ﺟﻨﻮب ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻳﻤﻦ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه آﻫﻨﮓ ﻏﺮب ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺳﻮاﺣﻞ ﺑﺤﺮ‬ ‫اﺣﻤﺮ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﺟﺎدهاي رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎ آن آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬وي ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬ ‫ﺷﻤﺎل روي آورد و در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺳﺎﺣﻞ درﻳﺎي اﺣﻤﺮ ﺑﻪ ﺟﺎدهاي رواﻧﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺪرت ﻛﺴﺎﻧﻲ از آن راه ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻣﻮاﺿﻌﻲ را ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در اﻳﻦ ﺟﺎدة‬ ‫ﻧﺎﻣﺄﻧﻮس از آن ﮔﺬﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎم ﺑﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬راﻫﺪار آن دو را اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫ﻣﻜﻪ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ آن دو را ﺑﻪ ﺳﺎﺣﻞ ﺑﺮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﺟﺎدهاي ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از ﻋ‪‬ﺴﻔﺎن‪،‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه آن دو را از ﺳﻤﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ اَﻣ‪‬ﺞ ﺑﺮد؛ ﺳﭙﺲ آن دو را از آﻧﺠﺎ ﮔﺬراﻧﻴﺪ‬ ‫ﺧﺮّار ﺑﺮد‪،‬‬ ‫ﺗﺎ ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺘﻦ او ُﻗﺪ‪‬ﻳﺪ ﺟﺎده اﺻﻠﻲ را ﻗﻄﻊ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ آن دو را ﺑﻪ َ‬ ‫و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺛﻨﻴﻪاﻟﻤﺮه‪ ،‬و از آﻧﺠﺎﺑﻪ ﻟ‪‬ﻘﻒ ﺑﺮد؛ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﻴﺎﺑﺎن ﻟﻘﻒ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و از‬ ‫آﻧﺠﺎ ﭘﻴﭽﻴﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﻴﺎﺑﺎن ﻣ‪‬ﺠﺎح رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺻﺤﺮاي ﻣ‪‬ﺠﺎح را زﻳﺮ ﭘﺎي‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪555 ،553‬؛ ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.486‬‬

‫‪356‬‬ ‫ﮔﺬاردﻧﺪ‪ ،‬و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺳﺮازﻳﺮي ذياﻟﻐﻀﻮﻳﻦ ﺑﻪ راﻫﺸﺎن اداﻣﻪ دادﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ‬ ‫ﺸﺮ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ازآﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺟﺪاﺟﺪ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ اﺟﺮد‪ ،‬و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬ ‫وادي ذي َﻛ ْ‬ ‫ذيﺳﻠﻢ از راه ﺑﻴﺎﺑﺎن ﺗ‪‬ﻌﻬِﻦ روي آوردﻧﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺑﻴﺪ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و از ﻓﺎﺟﻪ ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‬ ‫و ﺑﻪ ﺻﺤﺮاي ﻋﺮج ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن از ﺗﻨﻴﻪاﻟﻌﺎﺋﺮ‪ ،‬از ﺳﻤﺖ راﺳﺖ رﻛﻮﺑﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻔﺮ ﺧﻮﻳﺶ اداﻣﻪ دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ وادي رِﺋﻢ ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و از آﻧﺠﺎ ﺑﺴﻮي ﻗُﺒﺎء رﻫﺴﭙﺎر‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫اﻳﻨﻚ ﺑﺮﺧﻲ از وﻗﺎﻳﻌﻲ ﻛﻪ در اﺛﻨﺎي راه روي داد‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﺑﺨﺎري از اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪ‪‬ﻳﻖ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬آن ﺷﺐ‬ ‫را ﺗﺎ ﺻﺒﺢ ﺳﻴﺮ ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬ﻓﺮداي آن ﺷﺐ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻮدﻣﺎن اداﻣﻪ دادﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺖ ﻇﻬﺮ‬ ‫ﻓﺮا رﺳﻴﺪ و ﺟﺎده ﻛﻼً ﺧﻠﻮت ﺷﺪ؛ ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺗﺮد‪‬د ﻧﻤﻲﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻨﮓ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻠﻨﺪي‬ ‫رﺳﻴﺪﻳﻢ ﻛﻪ روي زﻣﻴﻦ ﺳﺎﻳﻪ اﻓﻜﻨﺪه ﺑﻮد و ﺣﺮارت آﻓﺘﺎب ﺑﻪ آن ﻗﺴﻤﺖ ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫آﻧﺠﺎ اُﻃﺮاق ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺎ دﺳﺘﻬﺎي ﺧﻮد ﺟﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺎده ﻛﺮدم ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﺑﺨﻮاﺑﻨﺪ‪ .‬ﻗﻄﻌﻪ ﭘﻮﺳﺘﻲ ﻧﻴﺰ روي آن ﻗﺴﻤﺖ ﻛﻪ آﻣﺎده ﻛﺮده‬ ‫ﺑﻮدم ﭘﻬﻦ ﻛﺮدم و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬ﺑﺨﻮاﺑﻴﺪ؛ ﻣﻦ در ﻛﻨﺎر ﺷﻤﺎ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲدﻫﻢ!‬ ‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻢ و در آن اﻃﺮاف ﺑﻪ ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻢ‪ .‬ﻧﺎﮔﻬﺎن دﻳﺪم ﭼﻮﭘﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪاﻧﺶ ﺑﺎ‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻣﻨﻈﻮري ﻛﻪ ﻣﺎ از آﻣﺪن ﻛﻨﺎره آن ﺻﺨﺮه داﺷﺘﻴﻢ ﺑﺴﻮي ﺻﺨﺮه ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي‬ ‫ﭘﺴﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺷﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﻲ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮاي ﻣﺮدي از اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻳﺎ ﻣﻜّﻪ ‪ .2‬ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬ ‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪاﻧﺖ ﺷﻴﺮ ﻫﻢ دارﻧﺪ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬آري‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﻲﺷﻮد آﻧﻬﺎ را دوﺷﻴﺪ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬آري!‬ ‫آﻧﮕﺎه ﮔﻮﺳﻔﻨﺪي را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭘﺴﺘﺎﻧﺶ را از ﺧﺎك و ﻣﻮي و آﻟﻮدﮔﻲ ﭘﺎك‬ ‫ﻛﻦ! ﻣﻘﺪاري ﺷﻴﺮ در ﻳﻚ ﻇﺮف دوﺷﻴﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﺧﻮد ﻇﺮﻓﻲ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﻮدم ﻛﻪ آن‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.492-491‬‬ ‫‪ -2‬ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ‪ :‬ﻣﺮدي از ﻗﺮﻳﺶ‪.‬‬

‫ﺣﻀﺮت از آن آب ﻣﻲﻧﻮﺷﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮ و روﻳﺸﺎن را ﺧﻨﻚ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و وﺿﻮ‬ ‫ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮﮔﺸﺘﻢ‪ .‬ﻧﺨﻮاﺳﺘﻢ اﻳﺸﺎن را ﺑﻴﺪار‬ ‫ﻛﻨﻢ‪ .‬ﺻﺒﺮ ﻛﺮدم ﺗﺎ ﺑﻴﺪار ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻗﺪري آب روي آن ﺷﻴﺮ رﻳﺨﺘﻢ ﺗﺎ ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ آن‬ ‫ﺳﺮد ﺷﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬آب روي آن ﺷﻴﺮ رﻳﺨﺘﻢ ﺗﺎ ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ آن ﺳﺮد‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻨﻮﺷﻴﺪ! آﻧﻘﺪر ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ دل ﻣﻦ راﺿﻲ ﺷﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺃﱂ ﻳﺄﻥ ﻟﻠﺮﺣﻴﻞ؟( آﻳﺎ وﻗﺖ ﻛﻮﭼﻴﺪن ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؟! ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭼﺮا! آﻧﮕﺎه ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻳﻢ ‪.1‬‬ ‫‪ .2‬ﻋﺎدت اﺑﻮﺑﻜﺮ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮ ﻣﺮﻛﺐ ﺳﻮار ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬وي ﭘﻴﺮﻣﺮدي ﺳﺮﺷﻨﺎس ﺑﻮد‪ ،‬و ﻫﺮﻛﺲ ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬ ‫ﺑﺮﻣﻲﺧﻮرد‪ ،‬ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﻣﺮدي ﻛﻪ ﺟﻠﻮي ﺗﻮ ﺑﺮ ﻣﺮﻛﺐ ﺳﻮار اﺳﺖ ﻛﻴﺴﺖ؟ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﻣﺮد راه را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪﻫﺪ! ﺳﺆال ﻛﻨﻨﺪه ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮرش‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﺑﻴﺎﺑﺎن اﺳﺖ؛ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺑﻮﺑﻜﺮ راه ﺧﻴﺮ و ﻫﺪاﻳﺖ اﻳﻦ ﺑﻮد!‬

‫‪2‬‬

‫‪ .3‬در روز دوم ﻳﺎ ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﻪ دو ﺧﻴﻤﻪ از آن ام‪ ‬ﻣﻌﺒﺪﺧﺰاﻋﻴﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺧﻴﻤﻪﻫﺎي‬ ‫ﺸ َﻠّﻞ از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻗَﺪﻳﺪ‪ ،‬در ‪ 130‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﻣﻜﻪ واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ام‪‬ﻣﻌﺒﺪ در ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣ‪َ ‬‬ ‫ام‪‬ﻣﻌﺒﺪ زﻧﻲ ﺑﺮازﻧﺪه و ﭘﺮﺗﻮان ﺑﻮد‪ .‬ﻛﻨﺎر آن ﺧﻴﻤﻪﻫﺎ ﻣﻲﻧﺸﺴﺖ و ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮان آب و‬ ‫ﻏﺬا ﻣﻲداد‪ .‬از او ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﺑﺮاي ﺧﻮردن ﻳﺎ ﻧﻮﺷﻴﺪن دارد؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا‬ ‫اﮔﺮ ﭼﻴﺰي ﻧﺰد ﻣﺎ ﺑﻮد از ﺷﻤﺎ درﻳﻎ ﻧﻤﻲداﺷﺘﻴﻢ‪ :‬ﺑﺰﻫﺎ و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪﻫﺎ ﻫﻤﻪ ﺗﺸﻨﻪ و‬ ‫ﮔﺮﺳﻨﻪاﻧﺪ! آن ﺳﺎل ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪي را ﻛﻨﺎر ﻋﻤﻮد ﺧﻴﻤﻪ دﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫»ﻣﺎﻫﺬﻩ ﺍﻟﺸﺎﺓ ﻳﺎ ﹸﺍﻡ‪ ‬ﻣﻌﺒﺪ؟« اي ام‪ ‬ﻣﻌﺒﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﺑﻲﻃﺎﻗﺘﻲ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ ﻫﻤﺮاه ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﺑﻪ ﭼﺮا ﺑﺮود! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﻫﻞ ‪‬ﺎ ﻣﻦ ﻟﱭ؟( آﻳﺎ ﺷﻴﺮ دارد؟! ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.510‬‬ ‫‪ -2‬ﺑﺨﺎري اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را از اﻧﺲ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ :‬ج ‪ ،1‬ص ‪.556‬‬

‫‪358‬‬ ‫ﻧﺎﺗﻮانﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻴﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬أتأذنين لي أن أحلبھا؟( ﺑﻪ ﻣﻦ‬ ‫اﺟﺎزه ﻣﻲدﻫﻲ ﻛﻪ آن را ﺑﺪوﺷﻢ؟! ﮔﻔﺖ‪ :‬آري‪ ،‬ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﺑﻪ ﻓﺪاﻳﺘﺎن‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﻴﺮي در‬ ‫ﭘﺴﺘﺎنﻫﺎﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻴﺪ ﺑﺪوﺷﻴﺪ! رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﺴﺘﺎﻧﻬﺎي آن ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‬ ‫را ﺑﺎدﺳﺘﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻟﻤﺲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﺎم ﺧﺪا را ﺑﺮ زﺑﺎن آوردﻧﺪ و دﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﻴﺮ از‬ ‫ﭘﺴﺘﺎﻧﻬﺎي آن ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻓﻮ‪‬اره زد‪ .‬آن ﺣﻀﺮت ﻇﺮﻓﻲ را ﻛﻪ ام‪‬ﻣﻌﺒﺪ در آن‬ ‫ﻛﺎرواﻧﻬﺎ را آب ﻣﻲداد ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﻘﺪر ﺷﻴﺮ در آن ﻇﺮف دوﺷﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ روي آن ﻇﺮف‬ ‫را ﻛﻒ ﺷﻴﺮ ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬آن زن را ﺷﻴﺮ ﻧﻮﺷﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﻘﺪر ﻧﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﺳﻴﺮاب ﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﺻﺤﺎب آن ﺣﻀﺮت ﻧﻴﺰ ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﻴﺮاب ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮد اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﺪ و دوﺑﺎره‬ ‫دوﺷﻴﺪﻧﺪ؛ ﺗﺎ ﻇﺮف ﭘﺮ ﺷﺪ‪ .‬آن ﻇﺮف ﭘﺮ از ﺷﻴﺮ را ﻧﺰد او ﻧﻬﺎدﻧﺪ و رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻃﻮﻟﻲ ﻧﻜﺸﻴﺪ ﺷﻮﻫﺮش اﺑﻮﻣﻌﺒﺪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬وي ﭼﻨﺪ ﺑ‪‬ﺰ ﺧﺸﻜﻴﺪه را ﺑﻪ ﭼﺮا ﺑﺮده ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ از ﻻﻏﺮي در ﺣﺎل ﻣﺮدن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺷﻴﺮﻫﺎ را دﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﮕﻔﺖ آﻣﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ‬ ‫ﺷﻴﺮ از ﻛﺠﺎﺳﺖ؟ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻴﺮ ﻧﺪاﺷﺖ؛ اُﺷﺘﺮ ﻣﺎدهاي ﻫﻢ ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺪارﻳﻢ!‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ ﺑﺨﺪا‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﺮدي ﻣﺒﺎرك ﺑﺮ ﻣﺎ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺎﺟﺮاي وي ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد‪ ،‬و‬ ‫ﺣﺎل و وﺿﻊ او ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن! اﺑﻮﻣﻌﺒﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻫﻤﺎن ﻣﺮد‬ ‫ﻗﺮﻳﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن در ﺟﺴﺘﺠﻮي اوﻳﻨﺪ! اي ام‪‬ﻣﻌﺒﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﻦ او را ﺗﻮﺻﻴﻒ‬ ‫ﻛﻦ! ام‪‬ﻣﻌﺒﺪ اوﺻﺎف زﻳﺒﺎي آن ﺣﻀﺮت را ﺑﺮاي وي آن ﭼﻨﺎن ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ و دﻗﺖ‬ ‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮد‪ ،‬ﻛﻪ ﺷﻨﻮﻧﺪه ﮔﻮﻳﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺣﻀﺮت اﻳﺴﺘﺎده اﺳﺖ و اﻳﺸﺎن را‬ ‫ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در اواﺧﺮ ﻛﺘﺎب‪ ،‬در ﺑﺎب ﺷﻤﺎﻳﻞ اوﺻﺎف آن ﺣﻀﺮت ﺧﻮاﻫﻴﻢ آورد‪.‬‬ ‫اﺑﻮﻣﻌﺒﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﻣﺮد ﻗﺮﻳﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ درﺑﺎرهاش ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن‬ ‫ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻗﺼﺪداﺷﺘﻢ ﻫﻤﺮاه و ﻫﻤﺴﻔﺮ او ﺑﺸﻮم؛ و ﻫﺮﮔﺎه راﻫﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬ ‫ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻢ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺎر را ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد!‬

‫آن روز‪ ،‬اﻫﻞ ﻣﻜﻪ ﺻﺪاي ﻫﺎﺗﻔﻲ را ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ اﺷﻌﺎر ذﻳﻞ را‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ؛ ﻣﺮدم ﺻﺪاي او را ﻣﻲﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ او را ﻧﻤﻲدﻳﺪﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺟﺰﻯ‬ ‫ﳘﺎ‬

‫ﻓﻴﺎ‬

‫ﻟﻴﻬﻦ‬

‫ﺳﻠﻮﺍ‬

‫ﺍﷲ‬

‫ﻧﺰﻻ‬

‫ﻟﻘﺼﻲ‬

‫ﺑﲏ‬

‫ﺃﺧﺘﮑﻢ‬

‫ﺭﺏ‪‬ﺍﻟﻌﺮﺵ‬ ‫ﻣﺎ‬

‫ﺑﺎﻟﱪ‬

‫ﮐﻌﺐ‬

‫ﺯﻭﻱ‬

‫ﻋﻦ‬

‫ﺧﲑ‬

‫ﻭﺍﺭﲢﻼ‬ ‫ﺍﷲ‬

‫ﻣﮑﺎﻥ‬ ‫ﺷﺎ‪‬ﺎ‬

‫ﺟﺰﺍﺋﻪ‬

‫ﺑﻪ‬

‫ﻋﻨﮑﻢ‬

‫ﻓﺘﺎﺋﻬﻢ‬

‫ﻭﺇﻧﺎﺋﻬﺎ‬

‫ﺭﻓﻴﻘﲔ‬

‫ﻭﺃﻓﻠﺢ‬ ‫ﺑﻪ‬

‫ﺣﻠﹼﺎ‬

‫ﻣﻦ‬

‫ﻭﻣﻘﻌﺪﻫﺎ‬

‫ﻓﺎﻧﮑﻤﻮ‬

‫ﻣﻦ‬

‫ﻓﻌﺎﻝ‬

‫ﺇﻥ‬

‫ﺧﻴﻤﺘ‪‬ﻲ‬

‫ﺃﻣﺴﻰ‬ ‫ﻻ‬

‫ﻟﻠﻤﺆﻣﻨﲔ‬

‫ﺗﺴﺄﻟﻮﺍ‬

‫ﺍﻡ‬

‫ﺭﻓﻴﻖ‬

‫ﳛﺎﺫﻱ‬

‫ﺍﻟﺸﺎﺓ‬

‫ﻣﻌﺒﺪ‬

‫ﳏﻤﺪ‬

‫ﻭﺳﺆﺩﺩ‬ ‫ﲟﺮﺻﺪ‬

‫ﺗﺸﻬﺪ‬

‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺻﺎﺣﺐ ﻋﺮش ﺟﺰاي ﺧﻴﺮ دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺟﺰاي ﺧﻴﺮ‪ ،‬دو ﻫﻤﺴﻔﺮي را ﻛﻪ‬ ‫وارد ﺧﻴﻤﻪ ام‪‬ﻣﻌﺒﺪ ﺷﺪﻧﺪ؛‬ ‫آن دو ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﺑﺮ او وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ از آﻧﺠﺎ ﻛﻮچ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻪ رﺳﺘﮕﺎر‬ ‫اﺳﺖ آن ﻛﺲ ﻛﻪ رﻓﻴﻖ و ﻫﻤﺴﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﺮدد؛‬ ‫ﺷﮕﻔﺘﺎ از ﻓﺮزﻧﺪان ﻗﺼ‪‬ﻲ! ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻴﭻ ﻳﻜﻲ از ﻛﺮدارﻫﺎي ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ و ﺳﺮوريﻫﺎ و‬ ‫ﺑﺮﺗﺮيﻫﺎ را از ﺷﻤﺎ درﻳﻎ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ!‬ ‫ﮔﻮارا ﺑﺎد ﺑﻨﻲﻛﻌﺐ را‪ ،‬ﻛﻪ دﺧﺘﺮﺷﺎن ﻣﻜﺎن و ﻣﺄواﻳﻲ ﺑﺮاي اﻓﺮاد ﺑﺎ اﻳﻤﺎن ﻓﺮاﻫﻢ‬ ‫آورده اﺳﺖ!‬ ‫از ﺧﻮاﻫﺮﺗﺎن درﺑﺎره ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ او و ﻇﺮف او ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ؛ اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ از ﺧﻮد ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬ﮔﻮاﻫﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داد!«‬ ‫اﺳﻤﺎء ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻛﺪام ﺳﻮي‬ ‫رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدي از ﺟﻨﻴﺎن از ﺳﻤﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻜﻪ وارد ﺷﻬﺮ ﺷﺪ و اﻳﻦ اﺑﻴﺎت‬ ‫را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﻫﻤﺮاه او ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ درآﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺻﺪاﻳﺶ را ﻣﻲﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫ﺧﻮد او را ﻧﻤﻲدﻳﺪﻧﺪ؛ ﺗﺎ از ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻي ﻣﻜﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ اﻳﻦ ﺳﺮودهﻫﺎي‬

‫‪360‬‬ ‫آن ﻣﺮد ﺟﻨّﻲ را ﺷﻨﻴﺪم‪ ،‬ﻓﻬﻤﻴﺪم ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻛﺪام ﺳﻮي‬ ‫روي آوردهاﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻘﺼﺪﺷﺎن ﻣﺪﻳﻨﻪ اﺳﺖ ‪.1‬‬ ‫‪ .4‬در ﻣﻴﺎن راه ﺳ‪‬ﺮاﻗﻪ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ آن دو را دﻧﺒﺎل ﻛﺮد‪ .‬ﺳﺮاﻗﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻣﻴﺎن ﻣﺮداﻧﻲ‬ ‫از ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪاﻧﻢ ﺑﻨﻲﻣ‪‬ﺪﻟ‪‬ﺞ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدم و ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﮕﻮ داﺷﺘﻴﻢ‪ .‬ﻣﺮدي از آﻧﺎن‬ ‫ﭘﻴﺶ آﻣﺪ و ﺑﺎﻻي ﺳﺮ ﻣﺎ ﻛﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬اﻳﺴﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺳﺮاﻗﻪ‪ ،‬ﻣﻦ ﭼﻨﺪ ﻟﺤﻈﻪ‬ ‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻛﻨﺎر ﺳﺎﺣﻞ ﺷﺒﺢﻫﺎﻳﻲ را دﻳﺪم؛ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻣﺤﻤﺪ و‬ ‫ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﺑﻮدﻧﺪ! ﺳﺮاﻗﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻓﻬﻤﻴﺪم ﻛﻪ ﻫﻢ آﻧﺎن ﺑﻮدهاﻧﺪ؛ اﻣ‪‬ﺎ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬ ‫ﻫﻴﭽﻮﻗﺖ آﻧﺎن ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ! ﺗﻮ ﻓﻼن ﻛﺲ و ﻓﻼن ﻛﺲ را دﻳﺪهاي ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﻢ ﺑﺎ ﭼﺸﻤﺎﻧﻤﺎن‬ ‫آن دو را دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺳﻮي ﻣﻲﮔﺬرﻧﺪ! ﺳﺎﻋﺘﻲ در آن اﻧﺠﻤﻦ ﻧﺸﺴﺘﻢ؛ آﻧﮕﺎه‬ ‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻢ‪ ،‬وﺑﻪ اﻧﺪرون وارد ﺷﺪم و ﺑﻪ ﻛﻨﻴﺰم ﮔﻔﺘﻢ ﻛﻪ اﺳﺐ ﻣﺮا ﻣﻬﻴﺎ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و آن را‬ ‫ﭘﺸﺖ ﺗﭙ‪‬ﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﻦ ﻧﮕﺎه دارد‪ .‬ﻧﻴﺰهام را ﺑﺮداﺷﺘﻢ‪ ،‬و از ﭘﺸﺖ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪم‪ .‬ﻧﻴﺰهام‬ ‫را واژﮔﻮن ﺑﺴﻮي زﻣﻴﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدم و ﻟﺒﺔ آن را در دﺳﺖ داﺷﺘﻢ‪ .‬رﻓﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ اﺳﺒﻢ‬ ‫رﺳﻴﺪم‪ .‬ﺑﺮ آن ﺳﻮار ﺷﺪم و ﺳﺨﺖ ﺗﺎﺧﺘﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻜﻲ آﻧﺎن رﺳﻴﺪم‪ .‬اﺳﺒﻢ ﻣﺮا ﺑﺮ‬ ‫زﻣﻴﻦ زد‪ ،‬و از روي اﺳﺐ ﺑﻪ زﻳﺮ اﻓﺘﺎدم‪ .‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻢ و دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻴﺮدان ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮدم و‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻴﺮﻛﺸﻲ )اﺳﺘﻘﺴﺎم ﺑﻪ اَزﻻم( ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪم ﻛﻪ‪ :‬ﺑﻪ آﻧﺎن زﻳﺎﻧﻲ ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ ﻳﺎ ﻧﻪ؟ ﺟﻮاب‬ ‫ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪم ﻧﺒﻮد‪ .‬از دﺳﺘﻮر اَزﻻم ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ ﻛﺮدم و ﺑﺮ اﺳﺒﻢ ﺳﻮار ﺷﺪم و ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺧﻮد‬ ‫را ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻜﻲ آﻧﺎن رﺳﺎﻧﻴﺪم‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻗﺮاﺋﺖ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫را ﻣﻲﺷﻨﻴﺪم! رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﺮﺷﺎن را ﺑﺮﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺴﻴﺎر روي ﺑﺮﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﻧﺎﮔﻬﺎن دو دﺳﺖ اﺳﺐ ﻣﻦ در زﻣﻴﻦ ﻓﺮو رﻓﺖ‪ ،‬و‬ ‫‪ -1‬زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ .54-53‬ﺣﺎﻛﻢ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري در اﻟﻤﺴﺘﺪرك )ج ‪ ،3‬ص ‪ (10 ،9‬اﻳﻦ رواﻳـﺖ را آورده‬ ‫و آن را ﺻﺤﻴﺢ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ذﻫﺒﻲ رأي او را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮده؛ ﺑﻐﻮي ﻧﻴﺰ اﻳﻦ رواﻳﺖ را آورده اﺳﺖ‪ :‬ﺷﺮح‬ ‫اﻟﺴﻨﺔ‪ ،‬ج ‪ ،13‬ص ‪.264‬‬

‫اﺳﺐ ﺑﻪ زاﻧﻮ درآﻣﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ از روي اﺳﺐ ﺑﻪ زﻳﺮ اﻓﺘﺎدم‪ .‬ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪاي ﺑﺮ او زدم‪ .‬از ﺟﺎي‬ ‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ اﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ دﺳﺘﺎﻧﺶ را از زﻣﻴﻦ ﺑﻴﺮون ﺑﻜﺸﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ راﺳﺖ اﻳﺴﺘﺎد دﻳﺪم‬ ‫ﻛﻪ از ﺟﺎي ﻓﺮو رﻓﺘﻦ دﺳﺘﺎن وي در زﻣﻴﻦ ﻏﺒﺎري ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دود ﺑﺮ آﺳﻤﺎن ﻣﻲرود‪ .‬ﺑﺎر‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺗﻴﺮﻛﺸﻲ ﻛﺮدم‪ .‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﻫﻤﺎن ﺟﻮاب ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﭘﻴﺸﻴﻦ درآﻣﺪ‪ .‬آﻧﺎن را ﻧﺪا دادم‬ ‫ﻛﻪ دراﻣﺎﻧﻴﺪ! اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺒﻢ ﺳﻮار ﺷﺪم و رﻓﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﻴﺪم‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻢ اﻓﺘﺎد‪ -‬ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺎﻃﺮ آن وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﭘﻴﺶ آﻣﺪه ﺑﻮد و آﻧﮕﻮﻧﻪ از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ آﻧﺎن درﻣﺎﻧﺪه‬ ‫ﺑﻮدم‪ -‬ﻛﻪ آﺋﻴﻦ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ!؟ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن‬ ‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺷﻤﺎ ﺟﺎﻳﺰه ﻗﺮار دادهاﻧﺪ! و ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﺎزﮔﻔﺘﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺮدم درﺑﺎرة اﻳﺸﺎن ﭼﻪ ﻣﻘﺎﺻﺪي دارﻧﺪ‪ ،‬و آب و ﻏﺬا ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺗﻌﺎرف ﻛﺮدم‪ .‬آن دو‪،‬‬ ‫ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ آزاري رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ و ﻧﻪ از ﻣﻦ درﺧﻮاﺳﺘﻲ ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﻓﻘﻂ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻒ ﻋﻨﺎ( اﻳﻦ راز را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﺪار! ﻣﻦ از اﻳﺸﺎن‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﺍﹶﺧ ‪‬‬ ‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮدم ﻛﻪ ﺧﻂ اﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﻨﻮﻳﺴﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺎﻣﺮﺑﻦ ﻓُﻬﻴﺮه دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ روي‬ ‫ﻗﻄﻌﻪاي از ﭼﺮم ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺧﻂّ اﻣﺎن ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺑﻪ راﻫﺸﺎن اداﻣﻪ دادﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫در رواﻳﺘﻲ دﻳﮕﺮ از اﺑﻮﺑﻜﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﻔﺮ ﺧﻮﻳﺶ اداﻣﻪ ﻣﻴﺪادﻳﻢ و‬ ‫ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻧﻴﺰ در ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻣﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻴﭽﻴﻚ از آن ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻣﺎ دﺳﺖ ﭘﻴﺪا‬ ‫ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﺑﺠﺰ ﺳﺮاﻗﻪ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﺟ‪‬ﻌﺸُﻢ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﻮار ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺰدﻳﻚ‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج‪ ،1‬ص ‪554‬؛ ﻣﺤﻞ اﻗﺎﻣﺖ ﺑﻨﻲ ﻣﺪﻟﺞ در ﻧﺰدﻳﻜﻲ راﺑﻎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﺳﺮاﻗﻪ‪ ،‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ‬ ‫ﻛﻪ آن دو از ﻗُﺪﻳﺪ ﻓﺮاز ﻣﻲآﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬آن دو را دﻧﺒﺎل ﻛﺮده اﺳﺖ‪ :‬زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪53‬؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ اﻳﻦ روﻳﺪاد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ روز ﺳﻮم ﺳﻔﺮ آن دو ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪362‬‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﻳﻦ ﺗﻌﻘﻴﺐﻛﻨﻨﺪﮔﺎناﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ رﺳﻴﺪﻧﺪ؛ اي رﺳﻮلﺧﺪا! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﻻ ﲢﺰﻥ‬ ‫ﺍﻥ ﺍﷲ ﻣﻌﻨﺎ(‬

‫‪١‬‬

‫ﺳﺮاﻗﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و دﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺟﺴﺘﺠﻮﮔﺮان در ﺗﻜﺎﭘﻮي ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن آﻧﺎناﻧﺪ؛‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻮي و آن ﺳﻮي ﻓﺮﻳﺎد زد‪ :‬ﻣﻦ از ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺧﺒﺮ ﮔﺮﻓﺘﻢ! ﻣﻦ‬ ‫ﻛﺎر را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ آﺳﺎن ﻛﺮدم! ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺳ‪‬ﺮاﻗﻪ در آﻏﺎز روز ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ آن دو در‬ ‫ﺗﻜﺎﭘﻮ ﺑﻮد‪ ،‬و در ﭘﺎﻳﺎن روز ﻧﮕﻬﺒﺎن آن دو ﺷﺪه ﺑﻮد!‬

‫‪2‬‬

‫‪ .5‬در اﺛﻨﺎي راه‪ ،‬ﺑﺮﻳﺪه ﺑﻦ ﺣ‪‬ﺼ‪‬ﻴﺐ اَﺳﻠَﻤﻲ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را‬ ‫ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮد‪ .‬ﻫﺸﺘﺎد ﺧﺎﻧﻮار ﺑﺎ او ﻫﻤﺮاه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وي اﺳﻼم آورد و آن ﻫﺸﺘﺎد ﺧﺎﻧﻮار‬ ‫ﻧﻴﺰ اﺳﻼم آوردﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎ را ﺑﺎ آﻧﺎن ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و‬ ‫آﻧﺎن ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻧﻤﺎز اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺑ‪‬ﺮَﻳﺪ ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﺟﺪادياش ﺑﺎﻗﻲ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ اُﺣ‪‬ﺪ ﺑﺮ آن ﺣﻀﺮت وارد ﺷﺪ‪.‬‬ ‫از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺑ‪‬ﺮﻳﺪه رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﺑﻪ ﻓﺎل ﻧﻴﻚ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻫﻴﭽﮕﺎه ﻓﺎل ﺑﺪ ﻧﻤﻲزدﻧﺪ‪ .‬ﺑ‪‬ﺮﻳﺪه ﺑﻪ‬ ‫اﺗﻔﺎق ﻫﻔﺘﺎد ﺳﻮار از ﺧﺎﻧﺪاﻧﺶ‪ ،‬ﺑﻨﻲﺳﻬﻢ‪ ،‬ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد و ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬از ﻛﺪام ﻗﺒﻴﻠﻪاي؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬اَﺳﻠَﻢ! ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬‬ ‫ﺳﻠ‪‬ﻤﻨﺎ« ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ رﺳﺘﻴﻢ! آﻧﮕﺎه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬از‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ » :‬‬ ‫ﻛﺪام ﻃﺎﻳﻔﻪ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﺑﻨﻲ ﺳﻬﻢ! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺧﺮج ﺳﻬﻤﻚ( ﺗﻴﺮت ﻓﺮاز آﻣﺪ! )ﺑﺮﻧﺪه‬ ‫ﺷﺪي!(‬

‫‪3‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.516‬‬ ‫‪ -2‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.53‬‬ ‫‪ -3‬اُﺳﺪاﻟﻐﺎﺑﺔ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.209‬‬

‫‪ .6‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻗﺤﺪاوات‪ ،‬ﺑﻴﻦ ﺟﺤﻔﻪ و ﻫﺮﺷﻲ‪ -‬واﻗﻊ در‬ ‫ﻋﺮج‪ -‬ﺑﺎ اﺑﻮاوس ﺗﻤﻴﻢ ﺑﻦ ﺣﺠﺮ‪ -‬ﻳﺎ‪ :‬اﺑﻮﺗﻤﻴﻢ اوس ﺑﻦ ﺣﺠﺮ‪ -‬دﻳﺪار ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮔُﺮدة آن‬ ‫ﺣﻀﺮت اﻧﺪﻛﻲ دردﻧﺎك ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﻲ راه را دو ﻧﻔﺮي ﺑﺎ ﻳﻚ ﺷﺘﺮ ﻃﻲ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اوس اﻳﺸﺎن را ﺑﺮ ﻳﻜﻲ از اﺷﺘﺮان ﻧﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﻮار ﻛﺮد و ﻳﻜﻲ از ﻏﻼﻣﺎﻧﺶ را ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آن دو ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪ :‬از راهﻫﺎي اﻣﻦ و ﺧﻠﻮﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻲ آﻧﺎن‬ ‫را ﺑﺒﺮ و از آن دو ﺟﺪا ﻣﺸﻮ‪ .‬وي ﺗﻤﺎﻣﻲ راه را ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻮد ﺗﺎ وارد ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺴﻌﻮد را ﻧﺰد ﻣﻮﻻﻳﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫از ﺟﺎﻧﺐ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﻮﻻﻳﺶ دﺳﺘﻮر دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﮔﺮدن اﺳﺒﻬﺎﻳﺶ داغ )ﻗﻴﺪاﻟﻔﺮس( ﺑﻨﻬﺪ‪،‬‬ ‫ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از دو ﺣﻠﻘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن آن دو ﺣﻠﻘﻪ ﻳﻚ ﺧﻂ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻦ ﻋﻼﻣﺖ اﺳﺒﺎن او‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن در روز اﺣﺪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬اوس ﻏﻼﻣﺶ ﻣﺴﻌﻮدﺑﻦ ﻫ‪‬ﻨﻴﺪه را از ﻋﺮج ﺗﺎ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎ ﭘﺎي ﭘﻴﺎده ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ آن ﺧﺒﺮ را ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫را اﺑﻦ ﻣﺎﻛﻮﻻ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻃﺒﺮي آورده اﺳﺖ‪ .‬اوس ﭘﺲ از ورود رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ اﺳﻼم آورده ﺑﻮد‪ ،‬و در ﻋﺮج ﺳﻜﻮﻧﺖ داﺷﺖ ‪.1‬‬ ‫‪ .7‬در ﺑﻴﻦ راه‪ ،‬در ﺑﻄﻦ رﺋﻢ‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬زﺑﻴﺮ را ﻣﻼﻗﺎت‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﺳﻔﺮ ﺗﺠﺎرﺗﻲ ﺷﺎم ﺑﺎزﻣﻲﮔﺸﺖ‪ .‬زﺑﻴﺮ رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺟﺎﻣﻪﻫﺎي ﺳﻔﻴﺪ ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪ ‪.2‬‬

‫‪ -1‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪173‬؛ ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.491‬‬ ‫‪ -2‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﺨﺎري از ﻋﺮوة ﺑﻦ زﺑﻴﺮ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ :‬ج ‪ ،1‬ص ‪.554‬‬

‫‪364‬‬ ‫ﻭﺭﻭﺩ ﺑﻪ ﻗﹸﺒﺎﺀ‬ ‫روز دوﺷﻨﺒﻪ ﻫﺸﺘﻢ رﺑﻴﻊاﻻول ﺳﺎل ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﺑﻌﺜﺖ‪ -‬ﺳﺎل ﻳﻜﻢ ﻫﺠﺮت‪ -‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ‬ ‫‪ 23‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 622‬ﻣﻴﻼدي‪ -‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻗُﺒﺎء ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫ﻋ‪‬ﺮوه ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﻨﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻣﻜﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ روز ﺑﺎﻣﺪادان ﺑﻪ ﺣﺮه ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ و در‬ ‫اﻧﺘﻈﺎر ﻗﺪوم آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺣﺮارت آﻓﺘﺎب ﻧﻴﻤﺮوز آﻧﺎن را وادار ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬روزي‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﻣﻌﻤﻮل ﭘﺲ از اﻧﺘﻈﺎر ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدي از ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻛﺎري ﻛﻪ داﺷﺖ ﺑﺮ ﺑﺎم ﻳﻜﻲ از‬ ‫ﻗﻠﻌﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﻓﺮاز آﻣﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا و ﻫﻤﺮاﻫﺎن آن ﺣﻀﺮت را ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻪﻫﺎي ﺳﻔﻴﺪ‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد‪ .‬ﮔﺎه درﺧﺸﺶ ﺳﺮاب آﻧﺎن را ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﮔﺎه ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫آن ﻣﺮد ﻳﻬﻮدي ﺑﻲاﺧﺘﻴﺎر ﺑﺎ ﺻﺪاي ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ ﻓﺮﻳﺎد زد‪ :‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻋﺮب! اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ آن ﺑﺨﺖ و اﻗﺒﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎرش را ﻣﻲﻛﺸﻴﺪﻳﺪ! ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻤﮕﻲ ﺳﻼح‬ ‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ 2،‬و ﺑﺮﻓﺮاز ﺑﻠﻨﺪي ﺣﺮّه ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را‬ ‫ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦ ﻗﻴﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﺮو ﺻﺪا و ﺗﻜﺒﻴﺮ از ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﺑﻨﻲ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﻮف ﺷﻨﻴﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ورود ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﻜﺒﻴﺮ‬ ‫‪ -1‬رﺣﻤﺔﻟﻠﻌﺎﻟﻤﻴﻦ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪102‬؛ در اﻳﻦ روز‪ ،‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﻨﺠـﺎه و ﺳـﻪ‬ ‫ﺳﺎل ﺗﻤﺎم داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻛﻤﺘﺮ و ﻧﻪ زﻳﺎدﺗﺮ؛ از ﺑﻌﺜﺖ اﻳﺸﺎن ﺳﻴﺰده ﺳﺎل ﺗﻤﺎم ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻨـﺎﺑﺮ ﻗـﻮل‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ اﻳﺸﺎن ﻧﻬﻢ ﻣﺎه رﺑﻴﻊاﻻول ﺳﺎل ‪ 41‬از ﻋﺎماﻟﻔﻴﻞ ﻣﺒﻌﻮث ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﺷﺪهاﻧـﺪ؛ اﻣـﺎ‪،‬‬ ‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻗﻮل ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ اﻳﺸﺎن در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺳﺎل ‪ 41‬از ﻋﺎماﻟﻔﻴﻞ ﺑـﻪ ﻛﺮاﻣـﺖ ﻧﺒـﻮت ﻧﺎﺋـﻞ‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و در اﻳﻦ روز دوازده ﺳﺎل و ﭘﻨﺞ ﻣﺎه و ‪ 18‬روز ﻳﺎ ‪ 22‬روز از ﺑﻌﺜﺖ اﻳﺸﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.555‬‬

‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي دﻳﺪار آن ﺣﻀﺮت ﻣﻲﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل اﻳﺸﺎن آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﺗﺤﻴﺖ‬ ‫ﻧﺒﻮ‪‬ت ﺑﺮاﻳﺸﺎن درود ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮔﺮداﮔﺮد آن ﺣﻀﺮت را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از آراﻣﺶ ﻓﺮاوان ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و وﺣﻲ اﻟﻬﻲ داﺷﺖ ﺑﺮ‬ ‫اﻳﺸﺎن ﻧﺎزل ﻣﻲﺷﺪ‪:‬‬

‫ﲑ﴾‪.١‬‬ ‫ﻚ ﹶﻇ ﹺﻬ ‪‬‬ ‫ﲔ ﻭ‪‬ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤﻠﹶﺎ‪‬ﺋ ﹶﻜ ﹸﺔ ‪‬ﺑ ‪‬ﻌ ‪‬ﺪ ﹶﺫ‪‬ﻟ ‪‬‬ ‫ﺢ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﺆ ‪‬ﻣﹺﻨ ‪‬‬ ‫﴿ ﹶﻓﹺﺈﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ‪‬ﻫ ‪‬ﻮ ‪‬ﻣ ‪‬ﻮﻟﹶﺎ ‪‬ﻩ ‪‬ﻭ ﹺﺟ ‪‬ﺒﺮﹺﻳ ﹸﻞ ‪‬ﻭﺻ‪‬ﺎ‪‬ﻟ ‪‬‬

‫»ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﺎر و ﻳﺎور اﺳﺖ و ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‪ ،‬و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ آن‪ ،‬ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن اوﻳﻨﺪ!«‬

‫‪2‬‬

‫ﻋﺮوهﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آن ﺣﻀﺮت ﺟﻤﻌﻴﺖ را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ در ﻣﺤﻠﺔ‬ ‫ﺑﻨﻲﻋﻤﺮوﺑﻦ ﻋﻮف در ﻣﻴﺎن ﺟﻤﺎﻋﺖ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬روز دوﺷﻨﺒﻪ در ﻣﺎه‬ ‫رﺑﻴﻊاﻻو‪‬ل ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد و ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺳﻼم وﻋﻠﻴﻚ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬و رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﺎﻛﺖ و آرام ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ از اﻳﻦ رو‪ ،‬اﻧﺼﺎر ﻛﻪ دﺳﺘﻪدﺳﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ و ﺗﺎ آن روز رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺰد اﺑﻮﺑﻜﺮ‬ ‫ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ و او را ﺗﺤﻴﺖ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ؛ ﺗﺎ آﻧﻜﻪ آﻓﺘﺎب ﺑﺮ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﺎﺑﻴﺪ و اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭘﻴﺶ آﻣﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻋﺒﺎﻳﺶ ﻣﺎﻧﻊ آزار رﺳﺎﻧﻴﺪن آﻓﺘﺎب آن ﺣﻀﺮت‬ ‫ﺷﻮد؛ و در آن ﺳﺎﻋﺖ‪ ،‬ﻫﻤﮕﺎن رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ ‪.3‬‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮاي اﺳﺘﻘﺒﺎل آن ﺣﻀﺮت ﺑﺴﻴﺞ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬روزي ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﺪاﺷﺖ و ﺗﺎ آن روز ﻣﺪﻳﻨﻪ ﭼﻨﻴﻦ روزي را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﺪﻳﺪه‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره ﺗﺤﺮﻳﻢ‪ ،‬آﻳﻪ ‪4‬‬ ‫‪ -2‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.54‬‬ ‫‪ -3‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.555‬‬

‫‪366‬‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻧﻴﺰ راﺳﺘﻲ و درﺳﺘﻲ ﺑﺸﺎرت ﺣ‪‬ﺒﻘﻮق ﻧَﺒﻲ را ﺑﻪ رأياﻟﻌﻴﻦ دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮد‪» :‬ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺗَﻴﻤﺎن آﻣﺪ‪ ،‬و ُﻗﺪ‪‬وس از ﻛﻮﻫﻬﺎي ﻓﺎران«‪.1‬‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﺤﻞ ﻗُﺒﺎء در ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻠﺜﻮم ﺑﻦ ﻫ‪‬ﺪم‪-‬‬ ‫و ﺑﻪ رواﻳﺘﻲ ﺑﺮ ﺳﻌﺪﺑﻦ ﺧَﻴﺜَﻤﻪ وارد ﺷﺪﻧﺪ؛ ﻛﻪ رواﻳﺖ اوﻟﻲ درﺳﺖﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﺳﻪ روز در ﻣﻜﻪ ﻣﺎﻧﺪ ﺗﺎ از ﺟﺎﻧﺐ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﭙﺮدهﻫﺎي ﻣﺮدم را ﻛﻪ ﻧﺰد آن ﺣﻀﺮت ﺑﻮد ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎﻧﺶ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ؛ آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﭘﺎي ﭘﻴﺎده ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮد ﺗﺎ در ﻣﺤﻞ ﻗُﺒﺎء ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت و اﺑﻮﺑﻜﺮ‬ ‫ﻣﻠﺤﻖ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻛﻠﺜﻮم ﺑﻦ ‪‬ﻫﺪ‪‬م وارد ﺷﺪ ‪.2‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم‪ ،‬ﭼﻬﺎر روز در ﻗُﺒﺎء اﻗﺎﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ :‬دوﺷﻨﺒﻪ‪ ،‬ﺳﻪﺷﻨﺒﻪ‪ ،‬ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ‬ ‫و ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ‪ .3‬ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺒﺎء را ﺑﻨﺎ ﻛﺮدﻧﺪ و در آن ﻧﻤﺎز ﮔﺰاردﻧﺪ‪ ،‬و آن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺴﺠﺪي‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺑﻌﺜﺖ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻘﻮا ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ روز ﭘﻨﺠﻢ رﺳﻴﺪ‪ ،‬روز ﺟﻤﻌﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻮار ﺑﺮ ﻣﺮﻛﺐ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﺑﻮﺑﻜﺮ‬ ‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻳﺸﺎن ﺳﻮار ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺑﻨﻲاﻟﻨﺠﺎر‪ -‬داﺋﻲﻫﺎﻳﺸﺎن‪ -‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﻧﻴﺰ‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﻔﻪ ﺣﺒﻘﻮق ﻧﺒﻲ‪.3:3 ،‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪493‬؛ زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.54‬‬ ‫‪ -3‬اﻳﻦ رواﻳﺖ اﺑﻦاﺳﺤﺎق اﺳﺖ‪ :‬ﺳـﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸـﺎم‪،‬ج ‪ ،1‬ص ‪494‬؛ در ﺻـﺤﻴﺢ ﺑﺨـﺎري آﻣـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ آن‬ ‫ﺣﻀﺮت در ﻗﺒﺎء ‪ 24‬ﺷﺐ اﻗﺎﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ :‬ج ‪ ،1‬ص ‪61‬؛ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺷﺐ ﺑﻴﺶ از ده ﺷﺐ‪ :‬ج ‪ ،1‬ص ‪555‬؛ ﻳﺎ‬ ‫‪ 14‬ﺷﺐ‪ :‬ج ‪ ،1‬ص ‪560‬؛ رواﻳﺖ اﺧﻴﺮ را اﺑﻦ ﻗﻴﻢ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬اﺑﻦ ﻗﻴﻢ ﺧـﻮد ﺗﺼـﺮﻳﺢ‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ورود رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑـﻪ ﻗﺒـﺎء روز دوﺷـﻨﺒﻪ‪ ،‬و ﺧـﺮوج آن‬ ‫ﺣﻀﺮت از ﻗﺒﺎء روز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ :‬زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪55-54‬؛ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ روﺷـﻦ اﺳـﺖ ﻓﺎﺻـﻠﻪ‬ ‫ﻣﻴﺎن دوﺷﻨﺒﻪ و ﺟﻤﻌﻪ اﮔﺮ در دو ﻫﻔﺘﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑـﻮده ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﺑـﺪون اﺣﺘﺴـﺎب روز ورود و روز ﺧـﺮوج‬ ‫ﺑﻴﺶ از ‪ 10‬روز ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ اﺣﺘﺴﺎب آن دو روز ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺶ از ‪ 12‬روز ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ ﺣﻤﺎﻳﻞ ﻛﺮدﻧﺪ و آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ آﻧﺎن اﻃﺮاف آن ﺣﻀﺮت را ﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺪﻳﻨﻪ رﻫﺴﭙﺎر ﺷﺪﻧﺪ ‪ .1‬وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﺑﻨﻲﺳﺎﻟﻢ‬ ‫ﺑﻦﻋﻮف رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻮﺿﻊ ﻣﺴﺠﺪي ﻛﻪ ﻫﻢاﻛﻨﻮن در آن وادي ﻫﺴﺖ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺷﻤﺎر ﻧﻤﺎزﮔﺰاران ﻳﻜﺼﺪ ﺗﻦ ﺑﻮد‪.2‬‬ ‫ﻭﺭﻭﺩ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‬ ‫ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﺲ از ﺑﺮﮔﺰاري ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬از آن روز‪ ،‬ﺷﻬﺮ ﻳﺜﺮب را »ﻣﺪﻳﻨﻪاﻟﺮﺳﻮل« )ﺷﻬﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ(‬ ‫ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر »ﻣﺪﻳﻨﻪ« ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد آن روز‪ ،‬روزي ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﺑﺰرگ و‬ ‫درﺧﺸﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﺻﺪاي ﺣﻤﺪ و ﺗﺴﺒﻴﺢ ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻛﻮﭼﻪﻫﺎي ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺑﻪ ﻟﺮزه‬ ‫درآورده ﺑﻮد‪ ،‬و دﺧﺘﺮان اﻧﺼﺎر‪ ،‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺷﺎدي و ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ اﻳﻦ اﺑﻴﺎت را‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻃﻠــــــﻊ اﻟﺒــــــﺪر ﻋﻠﻴﻨــــــﺎ‬

‫ﻣــــــﻦ ﺛﻨﻴــــــﺎت اﻟــــــﻮداع‬

‫وﺟـــــﺐ اﻟﺸـــــﻜﺮ ﻋﻠﻴﻨـــــﺎ‬

‫ﻣــــــــــﺎ دﻋــــــــــﺎ ﷲ داع‬

‫اﻳﻬـــــﺎ اﻟﻤﺒﻌـــــﻮث ﻓﻴﻨـــــﺎ‬

‫ﺟﺌـــــﺖ ﺑـــــﺎﻻﻣﺮ اﻟﻤﻄـــــﺎع‬

‫»ﻣﺎه ﺷﺐ ﭼﻬﺎرده از ﻓﺮاز ﺗﭙﻪﻫﺎي ﺑﺪرﻗﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮان )ﺛﻨﻴﺎت اﻟﻮداع( ﺑﺮ ﻣﺎ‬ ‫ﺗﺎﺑﻴﺪن ﮔﺮﻓﺖ؛ ﺷﻜﺮ ﺧﺪا ﺑﺮ ﻣﺎ واﺟﺐ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺎدام ﻛﻪ ﺑﻨﺪهاي از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج‪ ،1‬ص ‪.560 ،555‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪494‬؛ زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.55‬‬

‫‪368‬‬ ‫درﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺎﻳﺶ ﻛﻨﺪ؛ اي آﻧﻜﻪ در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﻣﺒﻌﻮث ﮔﺮدﻳﺪهاي؛ ﻓﺮﻣﺎن‬ ‫ﺗﻮرا ﻫﻤﻮاره ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدارﻳﻢ!«‬

‫‪1‬‬

‫اﻧﺼﺎر‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺛﺮوتﻫﺎي ﻛﻼن ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ ﻳﻜﺎﻳﻚ آﻧﺎن آرزو داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاﻳﺸﺎن وارد ﺷﻮﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از درِ ﺧﺎﻧﺔ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻧﺼﺎر ﻛﻪ ﻣﻲﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻣﺎم ﺷﺘﺮ آن ﺣﻀﺮت را‬ ‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬ﻋﺪ‪‬ه و ﻋ‪‬ﺪ‪‬ه و اﺳﻠﺤﻪ و ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﺎ از آن ﺷﻤﺎ اﺳﺖ!‬ ‫و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺧﻠﻮﺍ ﺳﺒﻴﻠﻬﺎ ﻓﺎ‪‬ﺎ ﻣﺄﻣﻮﺭﺓ( از ﺳﺮ‬ ‫راﻫﺶ ﻛﻨﺎر ﺑﺮوﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺄﻣﻮر اﺳﺖ! ﺷﺘﺮ آن ﺣﻀﺮت ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻲرﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻊ‬ ‫ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﺴﺠﺪاﻟﻨﺒﻲ رﺳﻴﺪ‪ ،‬و آﻧﺠﺎ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﺧﻮاﺑﻴﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻓﺮاز ﺷﺘﺮ ﺑﻪ زﻳﺮ ﻧﻴﺎﻣﺪﻧﺪ؛ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و اﻧﺪﻛﻲ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ دوﺑﺎره روي‬ ‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ و در ﻫﻤﺎن ﻣﻮﺿﻊ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﺧﻮاﺑﻴﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻓﺮاز ﺷﺘﺮ ﺑﻪ زﻳﺮ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻜﺎن در ﻣﺤﻠﺔ ﺑﻨﻲاﻟﻨﺠ‪‬ﺎر‪ -‬داﺋﻲﻫﺎي‬ ‫آن ﺣﻀﺮت‪ -‬واﻗﻊ ﺑﻮد‪ ،‬و اﻳﻦ ﻳﻚ ﺗﻮﻓﻴﻖ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﺑﻮد؛ زﻳﺮا‪،‬‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دوﺳﺖ ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ داﺋﻲﻫﺎﻳﺸﺎن‬

‫‪ -1‬اﺑﻦ ﻗﻴﻢ ﺗﺮﺟﻴﺢ داده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺑﻴﺎت ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫از ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك ﺳﺮوده ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ اﻳﻦ اﺑﻴﺎت ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ورود آن ﺣﻀـﺮت ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺳﺮوده و ﺧﻮا ﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه و ﺗﻮﻫﻢ ﻣﻨﺴﻮب ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ‪ ،‬وي ﺑﺮاي اﻳﻦ ادﻋـﺎ‬ ‫و داوري ﺧﻮﻳﺶ دﻟﻴﻞ ﻛﺎﻓﻲ و ﺷﺎﻓﻲ اراﺋـﻪ ﻧﻜـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬از ﺳـﻮي دﻳﮕـﺮ‪ ،‬ﻋﻼﻣـﻪ ﻣﻨﺼـﻮرﭘﻮري از‬ ‫اﺷﺎرات و ﺗﺼﺮﻳﺤﺎت ﻣﻮﺟﻮد در ﺻﺤﺎﺋﻒ اﻧﺒﻴﺎي ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺸﺎد اﻳﻦ اﺷـﻌﺎر‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ورود ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛـﻪ اﻳـﻦ اﺳـﺘﻨﺒﺎط از ﻗـﻮ‪‬ت ﻓـﺮاوان‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ؛ اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻌﻴﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺑﻴﺎت در ﻫـﺮ دو ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ ﺳـﺮوده و ﺧﻮاﻧـﺪه ﺷـﺪه‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫وارد ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ از آﻧﺎن ﺗﻜﺮﻳﻢ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم از اﻳﻦ ﺳﻮي و آن‬ ‫ﺳﻮي ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ و ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را دﻋﻮت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻨﺰل آﻧﺎن وارد ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮاﻳﻮب اﻧﺼﺎري ﭘﻴﺸﺪﺳﺘﻲ ﻛﺮد و ﺑﺎ ر و ﺑ‪‬ﻨﺔ آن ﺣﻀﺮت را‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ ﺧﻮدش ﺑﺮد‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺍﳌﺮ ُﺀ ﻣﻊ ﺭﺣﻠﻪ(‬ ‫ﺷﺨﺺ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎر و ﺑﻨﻪاش ﺑﺎﺷﺪ! اﺳﻌﺪﺑﻦ ز‪‬راره ﻧﻴﺰ زﻣﺎم ﺷﺘﺮ آن ﺣﻀﺮت را‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺮﻛﺐ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺰد او ﻣﺎﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫در رواﻳﺖ اﻧﺲ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ ﺑﺨﺎري آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺃﻱ ﺑﻴﻮﺕ ﺃﻫﻠﻨﺎ ﺍﻗﺮﺏ؟(‬ ‫»ﻛﺪاﻣﻴﻚ از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي اﻃﺮاﻓﻴﺎﻧﻤﺎن ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ؟«‬ ‫اﺑﻮ اﻳﻮب ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ‪ ،‬اي رﺳﻮلﺧﺪا! اﻳﻦ ﺧﺎﻧﺔ ﻣﻦ اﺳﺖ! و اﻳﻦ درِ آن اﺳﺖ!‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫)ﻓﺎﻧﻄﻠﻖ ﻓﻬﻴﺊ ﻟﻨﺎ ﻣﻘﻴﻼ(‪.٢‬‬ ‫»اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮو ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﺤﻞ اﺳﺘﺮاﺣﺘﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻦ!«‬

‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮﺧﻴﺰﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﻴﺪ ﺧﺪا ﺑﺮوﻳﻢ!‬ ‫ﭼﻨﺪ روز ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺴﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ ، -‬ﺳ‪‬ﻮد‪‬ه‪ ،‬و دو دﺧﺘﺮ‬ ‫اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ و امﻛﻠﺜﻮم‪ ،‬و اُﺳﺎﻣﻪﺑﻦ زﻳﺪ‪ ،‬و اُم‪‬اﻳﻤﻦ ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺮاه آﻧﺎن‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲﺑﻦ اﺑﻲﺑﻜﺮ ﻧﻴﺰ ﺧﺎﻧﻮادة اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آورده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻧﻴﺰ‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪496-494‬؛ زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.55‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.556‬‬

‫‪370‬‬ ‫در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬زﻳﻨﺐ ﻧﺰد اﺑﻮاﻟﻌﺎص ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ و ﺷﻮﻫﺮش ﻧﮕﺬاﺷﺖ ﻛﻪ وي از ﻣﻜﻪ‬ ‫ﺧﺎرج ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮد ‪.1‬‬ ‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وارد ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬و ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﺑﺎﺧﻴﺰﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ زﻣﻴﻦ ﺧﺪا ﺑﻮد؛‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺳﺮاﺳﺮ زﻣﻴﻦﻫﺎي آن آب ﻟﺠﻦ ﺳﺮازﻳﺮ ﺑﻮد!‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وارد ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﺑﻼل‬ ‫ﻫﺮ دو ﺑﻴﻤﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺮ آن دو واردﺷﺪم و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭘﺪرﺟﺎن‪ ،‬ﭼﻄﻮري؟! ﺑِﻼل‪ ،‬ﺗﻮ‬ ‫ﭼﻄﻮري؟!‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ وﻗﺘﻲ ﺗﺐ ﻣﻲﻛﺮد اﻳﻦ ﺷﻌﺮ را زﻣﺰﻣﻪ ﻣﻲﻛﺮد‪:‬‬ ‫ﻭﺍﳌﻮﺕ ﺃﺩﱏ ﻣﻦ ﺷﺮﺍﮎ ﻧﻌﻠﻪ‬

‫ﮐﻞ ﺍﻣﺮﺉ ﻣﺼﺒ‪‬ﺢ ﰲ ﺃﻫﻠﻪ‬

‫»ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎﻣﺪاد و در ﻣﻴﺎن ﺧﺎﻧﻮادهاش ﺑﻪ او ﺻﺒﺢ ﺑﺨﻴﺮ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻣﺮگ از ﺑﻨﺪ ﻧﻌﻠﻴﻦ وي ﺑﻪ او ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ اﺳﺖ!«‬ ‫ﺑﻼل‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﺗﺒﺶ ﻗﻄﻊ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬داروﻳﺶ را ﺑﺮﻣﻲداﺷﺖ و ﻣﻲﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﺃﻻ ﻟﻴﺖ ﺷﻌﺮﻱ ﻫﻞ ﺃﺑﻴﱳ ﻟﻠﻴﺔ‬

‫ﻭﻫﻞ‬

‫ﺃﺭﺩﻥ‬

‫ﻳﻮﻣﺎ‬

‫ﻣﻴﺎﻩ‬

‫ﳎﻨﺔ‬

‫ﺑﻮﺍﺩ ﻭ ﺣﻮﱄ ﺍﺫﺧﺮ ﻭ ﺟﻠﻴﻞ‬

‫ﻭ ﻫﻞ ﻳﺒﺪﻭﻥ ﱄ ﺷﺎﻣﺔ ﻭ ﻃﻔﻴﻞ‬

‫»ﻫﺎن‪ ،‬اي ﻛﺎش ﻣﻲداﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻳﻚ ﺷﺐ دﻳﮕﺮ را در وادي ﻣﻜﻪ‬ ‫ﺑﮕﺬراﻧﻢ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺑﻮﺗﻪﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺧﻮﺷﺒﻮي ا‪‬ذﺧﺮو ﺟﻠﻴﻞ اﻃﺮاﻓﻢ را‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟‬ ‫و آﻳﺎ روزي ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﺮﻛﻪﻫﺎي آب ﻣﺠﻨﻪ ﺑﺮوم؟ و آﻳﺎ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ‬ ‫ﺷﺎﻣﺔ و ﻃﻔﻴﻞ‪ -‬ﻛﻮﻫﻬﺎي ﻣﻜﻪ‪ -‬در ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻧﻢ ﻧﻤﻮدار ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؟!«‬

‫‪ -1‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.55‬‬

‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﻓﺘﻢ و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ دﻳﺪه و‬ ‫ﺷﻨﻴﺪه ﺑﻮدم ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ﺑﺎز ﮔﻔﺘﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺍﻟﻌﻦ ﺷﺒﻴﺔ ﺑﻦ ﺭﺑﻴﻌﺔ ﻭﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ ﺭﺑﻴﻌﺔ‪ ،‬ﻭﺃﻣﻴﺔ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ‪ ،‬ﮐﻤﺎ ﺃﺧﺮﺟﻮﻧﺎ ﻣﻦ ﺃﺭﺿﻨﺎ‬

‫ﺇﱃ ﺃﺭﺽ ﺍﻟﻮﺑﺎﺀ(‪.‬‬

‫»ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬ﺷﻴﺒﻪ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ و ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ‪ ،‬و اﻣﻴﻪ ﺑﻦﺧﻠﻒ را ﻟﻌﻨﺖ ﻛﻦ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺎ را از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮدﻣﺎن آواره ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ وﺑﺎﺧﻴﺰ دﭼﺎر‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ!«‬ ‫آﻧﮕﺎه رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ درﮔﺎه اﻟﻬﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺎﻳﺶ ﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺣﺒﺐ ﺇﻟﻴﻨﺎ ﺍﳌﺪﻳﻨﺔ ﮐﺤﺒﻨﺎ ﻣﮑﺔ ﺃﻭ ﺃﺷﺪ‪ ،‬ﻭﺻﺤﺤﻬﺎ‪ ،‬ﻭ ﺑﺎﺭﮎ ﰲ ﺻﺎﻋﻬﺎ ﻭ ﻣﺪﻫﺎ‪،‬‬

‫ﻭﺍﻧﻘﻞ ﲪﺎﻫﺎ ﻓﺎﺟﻌﻠﻬﺎ ﺑﺎﳉﺤﻔﺔ(‪.١‬‬

‫»ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻣﻜﻪ‪ ،‬و ﺣﺘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﺤﺒﻮب ﮔﺮدان‪ ،‬و‬ ‫از ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ دورش ﮔﺮدان‪ ،‬و ﺑﻪ وزن و ﭘﻴﻤﺎﻧﻪاش ﺑﺮﻛﺖ ده‪ ،‬و وﺑﺎي ﻣﺪﻳﻨﻪ‬ ‫را ﺑﻪ ﺟﺤﻔﻪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻓﺮﻣﺎ!«‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ دﻋﺎي آن ﺣﻀﺮت را ﻣﺴﺘﺠﺎب ﻛﺮد‪ .‬آن ﺣﻀﺮت در ﺧﻮاب دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫زﻧﻲ ﺳﻴﺎهﭘﻮﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﻮﻫﺎي ﭘﺮﻳﺸﺎن از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻴﺮون ﺷﺪ و رﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣ‪‬ﻬﻴﻌ‪‬ﻪ‪ -‬ﺟ‪‬ﺤﻔﻪ‪-‬‬ ‫رﺳﻴﺪ؛ و اﻳﻦ‪ ،‬اﺷﺎرﺗﻲ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﻳﺎﻓﺘﻦ وﺑﺎي ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﺟﺤﻔﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪،‬‬ ‫ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ از رﻧﺞ ﺑﺪي آب و ﻫﻮاي ﻣﺪﻳﻨﻪ آﺳﻮده ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫***‬ ‫ﺗﺎ اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬ﮔﺰارش ﺑﺨﺸﻲ از زﻧﺪﮔﻴﻨﺎﻣﺔ ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﭘﺲ از ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪن آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﻳﻌﻨﻲ دوران اﻗﺎﻣﺖ آن ﺣﻀﺮت در ﻣﻜﻪ‬ ‫‪ -1‬ﺻـﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨــﺎري‪ ،‬ﻫﻤــﺮاه ﺑــﺎ ﻓــﺘﺢ اﻟﺒــﺎري‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪ ،119‬ح ‪1889‬؛ ﻧﻴــﺰ‪ :‬ح ‪،5677 ،5654 ،3926‬‬ ‫‪.6372‬‬

‫‪372‬‬ ‫ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪ‪ .‬از اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ اﻳﺠﺎز‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺑﺨﺶ دﻳﮕﺮ زﻧﺪﮔﻴﻨﺎﻣﺔ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻳﻌﻨﻲ دوران اﻗﺎﻣﺖ آن ﺣﻀﺮت در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ؛ وﺑﺎﷲ اﻟﺘﻮﻓﻴﻖ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮ‪‬م‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﺔ ﻣ‪‬ﻨﻮ‪‬ره ﻛﺎﻧﻮن دﻋﻮت و ﺟﻬﺎد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺗﻤﻬﻴﺪ‬ ‫ﻣﺮﺍﺣﻞ ﺩﻋﻮﺕ ﻭ ﺟﻬﺎﺩ ﺩﺭ ﻋﻬﺪ ‪‬ﻣﺪ‪‬ﻧﻲ‬ ‫دوران اﻗﺎﻣﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم در ﻣﺪﻳﻨﺔ ﻣﻨﻮره و ﻣﺮاﺣﻞ دﻋـﻮت و ﺟﻬـﺎد آن ﺣﻀـﺮت را‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪:‬‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﺔ اول‪ ،‬ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬاري ﺟﺎﻣﻌﺔ اﺳﻼﻣﻲ و ﺗﺜﺒﻴﺖ دﻋﻮت اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬در داﺧﻞ‪ ،‬آﺷﻮبﻫﺎ و ﻓﺘﻨﻪﻫﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ ،‬و از ﺧﺎرج‪ ،‬دﺷﻤﻨﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻗﻠﻊ و ﻗﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و دﻋﻮت اﺳﻼم را رﻳﺸﻪﻛﻦ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل‬ ‫ﭘﻴﺮوزيﻫﺎي ﭘﻴﺎﭘﻲ‪ ،‬و ﺗﺴﻠﻂ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ اوﺿﺎع‪ ،‬ﺑﺎ ﻗﺮارداد ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ در ذﻳﻘﻌـﺪة‬ ‫ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮت ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﺔ دوم‪ ،‬ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺻﻠﺢ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﺑﺰرگ‪ ،‬و ﻓﺮاﻏﺖ ﺑﺮاي دﻋﻮت ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن ﺟﻬـﺎن‬ ‫ﺑﺴﻮي اﺳﻼم‪ ،‬و ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﻮﻃﺌﻪﭼﻴﻨﻲﻫﺎ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎ ﻓﺘﺢ ﻣﻜّﻪ ﻣﻜﺮﻣﻪ در ﻣﺎه‬ ‫رﻣﻀﺎن ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮت ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺳﻮم‪ ،‬ﻣﺮﺣﻠﺔ ﭘﺬﻳﺮش ﻫﻴﺄتﻫﺎي اﻋﺰاﻣﻲ‪ ،‬و داﺧﻞ ﺷﺪن ﻣﺮدﻣﺎن ﻓﻮج ﻓـﻮج در‬ ‫دﻳﻦ ﺧﺪا‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺎ زﻣﺎن رﺳﻮلﺧﺪا در ﻣﺎه رﺑﻴﻊاﻻول ﺳﺎل ﻳﺎزدﻫﻢ ﻫﺠﺮت اﻣﺘﺪاد‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻘﺸﺔ ﺷﻤﺎره ‪ :1‬ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻳﺜﺮب در زﻣﺎن ﻫﺠﺮت‬

‫‪374‬‬ ‫ﻓﺼﻞ او‪‬ل‬ ‫ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬاري ﺟﺎﻣﻌﺔ اﺳﻼﻣﻲ‬ ‫ﺳﺎﮐﻨﺎﻥ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻭ ﺍﻭﺿﺎﻉ ﻭ ﺍﺣﻮﺍﻝ ﺁﻧﺎﻥ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﻫﺠﺮﺕ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎي ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ رﻫﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘﻦ و آﺳﻮده ﺷﺪن از ﻓﺘﻨﻪﻫﺎي ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﺒﻮد؛ ﻋﻼوه ﺑـﺮ‬ ‫اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻌﺎون و ﻫﻤﻴﺎري ﺑﺮاي ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻧﻮﻳﻦ در ﻳـﻚ ﺷـﻬﺮ‬ ‫اﻣﻦ واﻣﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻮان ﻫﺠـﺮت داﺷـﺖ‪،‬‬ ‫ﻓﺮض ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﻨﺪ‪ ،‬و در ﺳﺎزﻧﺪﮔﻲ ﻣﻴﻬﻦ ﺟﺪﻳﺪ ﺳـﻬﻴﻢ ﺷـﻮد‪ ،‬و درﺣـﺪ‪‬‬ ‫ﺗﻮان و اﻣﻜﺎن درﺟﻬﺖ ﺣﻔﺎﻇﺖ از آن و ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﻣﻘﺎم و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ آن ﺑﻜﻮﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻲﺷﻚ‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﭘﻴﺸـﻮا و رﻫﺒـﺮ و راﻫﻨﻤـﺎي ﻣـﺮدم در‬ ‫ﺳﺎزﻧﺪﮔﻲ اﻳﻦ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻧﻮﭘﺎي اﺳﻼم ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و زﻣﺎم ﻫﻤﺔ اﻣﻮر‪ ،‬ﺑﺪون ﭼـﻮن و ﭼـﺮا‪ ،‬در‬ ‫دﺳﺖ آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺮدﻣﺎن و اﻗﻮاﻣﻲ ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ آﻧـﺎن روﻳـﺎروي‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻫﺮ دﺳﺘﻪ از آﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ آن دو دﺳـﺘﺔ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺗﻔﺎوت آﺷﻜﺎر داﺷﺖ‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت ﻧﻴﺰ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﺳـﻪ دﺳـﺘﻪ از‬ ‫ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺘﻌﺪدي داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﻛﻪ ﺑـﺎ دو دﺳـﺘﺔ دﻳﮕـﺮ‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪:‬‬ ‫‪ (1‬ﻳﺎران وﻓﺎدار و ﮔﺮاﻣﻲ آﻧﺤﻀﺮت؛ ‪ (2‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورده ﺑﻮدﻧﺪ؛‬ ‫‪ (3‬ﻳﻬﻮد‪.‬‬ ‫‪ .1‬ﺻﺤﺎﺑﻴﺎن آن ﺣﻀﺮت‪ :‬ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ارﺗﺒﺎط ﺑـﺎ‬ ‫ﻳﺎراﻧﺸﺎن داﺷﺘﻨﺪ ﻋﺒﺎرت از اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ و اوﺿﺎع در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺎ اوﺿـﺎع و‬ ‫ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﻜﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮد‪ .‬درﻣﻜـﻪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨـﺪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑـﺎ‬

‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ وﺣﺪت ﻛﻠﻤﻪ داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻳﻚ ﻫﺪف واﺣـﺪ ﺗﺸـﺮﻳﻚ ﻣﺴـﺎﻋﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ در ﻣﻴﺎن ﺧﺎﻧﺪانﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻣﻘﻬﻮر و ﻣﻄﺮود و ﺧﻮار و ذﻟﻴﻞ ﻣﻲزﻳﺴـﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫و زﻣﺎم اﻣﻮر ﻫﻴﭽﻴﻚ از اﻣﻮر زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮدﺷﺎن را در دﺳﺖ ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻤـﻪ ﻛـﺎره‪،‬‬ ‫دﺷﻤﻨﺎن دﻳﻦ و آﺋﻴﻦ آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻳـﻚ ﺟﺎﻣﻌـﺔ‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻮﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﺎﻳﻪﻫﺎ و ﻣﺎﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺟﺎﻣﻌﺔ اﻧﺴﺎﻧﻲ در ﺟﻬـﺎن از آن ﺑـﻲﻧﻴـﺎز‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺧﻮدﺷﺎن ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺳﻮرهﻫـﺎي ﻣﻜّـﻲ ﻗـﺮآن‬ ‫ﻛﺮﻳﻢ ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﺒﺎﻧﻲ اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬و ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت دﻳﻨﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻓﺮد ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻋﻤـﻞ‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري و ﻣﻜﺎرم اﺧﻼق و ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺘﻦ از رذاﺋﻞ و ﻣﺴﺎوي‬ ‫اﺧﻼق ﺑﺴﻨﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ‪ ،‬در ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬از روز ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬زﻣـﺎم اﻣـﻮر ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن در دﺳـﺖ ﺧﻮدﺷـﺎن ﺑـﻮد‪ ،‬و‬ ‫ﻫﻴﭽﻜﺲ‪ ،‬از ﻫﻴﭻ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪاي‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﺎن ﺳﻠﻄﻪ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي آن ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫وﻗﺖ آن رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻤﺪن و ﻋ‪‬ﻤـﺮان‪ ،‬و ﻛﺴـﺐ و‬ ‫ﻛﺎر و اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬و ﺳﻴﺎﺳﺖ و ﺣﻜﻮﻣﺖ‪ ،‬و ﺻﻠﺢ و ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﺟﺪ‪‬ي روﺑﺮو ﺷـﻮﻧﺪ؛ و‬ ‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺣﻼل و ﺣﺮام و ﺟﺰﺋﻴﺎت و ﻋﺒﺎدات و اﺧﻼق اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ودﻳﮕﺮ ﺷـﺌﻮن زﻧـﺪﮔﻲ‬ ‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻴﺎن ﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﻳﻨﻚ وﻗﺖ آن رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﺔ اﺳـﻼﻣﻲ ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﺑﺪﻫﻨـﺪ ﻛـﻪ در‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺮاﺣﻞ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺟﺎﻫﻠﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و از ﻫـﺮ ﺟﺎﻣﻌـﺔ ﻣﻮﺟـﻮد در‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺑﺸﺮي‪ ،‬در آن زﻣﺎن ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻧﻤﻮدار و ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪه و اﻟﮕـﻮﻳﻲ ﺑـﺮاي‬ ‫دﻋﻮت اﺳﻼﻣﻲ‪ -‬ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺨﺎﻃﺮ آن اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﺷﻜﻨﺠﻪ و ﻋﺬاب را در ﻃﻮل ده‬ ‫ﺳﺎل ﻣﺘﻤﺎدي ﺗﺤﻤﻞ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ -‬ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﺎزﻧﺪﮔﻲ و ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬاري ﻳﻚ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪاي اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻳـﻚ‬ ‫روزه‪ ،‬ﻳﺎ ﻳﻚ ﻣﺎﻫﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻳﻚ ﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﭘﺬﻳﺮد‪ ،‬و ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺳﺖ زﻣـﺎﻧﻲ ﻃـﻮﻻﻧﻲ‬

‫‪376‬‬ ‫ﻣﻲﮔﺬﺷﺖ ﺗﺎ ﺗﺸﺮﻳﻊ و ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاري و ﻛﺎر ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و آﻣـﻮزش و ﭘـﺮورش و اﺟـﺮاي‬ ‫ﻣﻮازﻳﻦ اﺳﻼﻣﻲ اﻧﺪك اﻧﺪك ﺷﻜﻞ ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﻔﻴـﻞ و ﺳﺮﭘﺮﺳـﺖ اﺻـﻠﻲ اﻳـﻦ‬ ‫ﺗﺄﺳﻴﺲ و ﺗﺸﺮﻳﻊ ﺑﻮد‪ ،‬و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم ﻧﻴﺰ ﻣ‪‬ﺠﺮي اواﻣـﺮ اﻟﻬـﻲ و ﻣ‪‬ﺮﺷ‪‬ـﺪ ﺗـﺎزه‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و دﻳﮕﺮ ﻳﺎران دﻳﺮﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ در راﺳﺘﺎي ﺗﺮﺑﻴﺖ دﻳﻨﻲ و اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن و‬ ‫ﺗﺰﻛﻴﺔ آﻧﺎن‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﻣﻮازﻳﻦ ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼم ﺑﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫ﺤ ﹾﻜ ‪‬ﻤﺔﹶ﴾‪.١‬‬ ‫ﺏ ﻭ‪‬ﺍﹾﻟ ‪‬‬ ‫ﲔ ‪‬ﺭﺳ‪‬ﻮ ﹰﻻ ﻣ‪ ‬ﻨ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ‪‬ﻳ ‪‬ﺘﻠﹸﻮ ‪‬ﻋ ﹶﻠﻴ‪ ‬ﹺﻬ ‪‬ﻢ ﺁﻳ‪‬ﺎ‪‬ﺗ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭ‪‬ﻳ ‪‬ﺰﻛﱢﻴ ﹺﻬ ‪‬ﻢ ‪‬ﻭ‪‬ﻳ ‪‬ﻌﻠﱢ ‪‬ﻤ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻜ‪‬ﺘﺎ ‪‬‬ ‫ﺚ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﹾﻟﹸﺄﻣ‪‬ﻴ‪ ‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻫ ‪‬ﻮ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻱ ‪‬ﺑ ‪‬ﻌ ﹶ‬

‫»ﺧﺪاي ُﻗﺪ‪‬وس ﻫﻤﻮﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن اُﻣﻴﺎن رﺳﻮﻟﻲ را از آﻧﺎن ﻣﺒﻌﻮث ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﺗﺎ آﻳﺎت‬ ‫وي را ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺗﻼوت ﻛﻨﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﺗﺰﻛﻴﻪ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬و ﺑـﻪ آﻧـﺎن ﻛﺘـﺎب و ﺣﻜﻤـﺖ‬ ‫ﺑﻴﺎﻣﻮزد‪«.‬‬ ‫ﺻﺤﺎﺑﺔ آﻧﺤﻀﺮت ﻧﻴﺰ‪ ،‬از ﺟﺎن و دل ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﺗﻌـﺎﻟﻴﻢ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻗﺒﺎل داﺷﺘﻨﺪ؛ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﻪ زﻳﻮر اﺣﻜﺎم اﺳﻼﻣﻲ ﻣـﻲآراﺳـﺘﻨﺪ؛ و از‬ ‫اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺷﺎدﻣﺎن ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪:‬‬

‫ﺖ ‪‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴ ﹺﻬ ‪‬ﻢ ﺁﻳ‪‬ﺎ‪‬ﺗ ‪‬ﻪ ﺯ‪‬ﺍ ‪‬ﺩ‪‬ﺗ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ﹺﺇﳝ‪‬ﺎﻧﹰﺎ‪.٢ ﴾...‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﹺﺇﺫﹶﺍ ‪‬ﺗ ‪‬ﻠ‪‬ﻴ ‪‬‬

‫»‪ ...‬و ﻫﺮﮔﺎه آﻳﺎت اﻟﻬﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺗﻼوت ﺷﻮد ﺑﺮ اﻳﻤﺎن اﻳﺸﺎن ﺑﻴﺎﻓﺰاﻳﺪ‪.«...‬‬ ‫ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻫﻤﺔ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‪ ،‬در ﻋﻬﺪة ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧـﺪازة ﻧﻴـﺎز‬ ‫ﺑﺴﻨﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﻀﺮت رﺳـﻮلاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬در‬ ‫روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺧﻮد‪ ،‬ﻫﺪف اﻋﻼ و ﻣﻘﺼﻮد اﺻﻠﻲ و ﻣﺮاد ﺧﺪا و‬ ‫رﺳﻮل از دﻋﻮت اﺳﻼﻣﻲ و رﺳﺎﻟﺖ ﻣﺤﻤﺪي ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﻌﻠـﻮم اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻳـﻚ ﻣﺴـﺌﻠﺔ‬ ‫ﻋﺎرﺿﻲ و در ﺧﻮرِ ﺷﺘﺎﺑﺰدﮔﻲ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻳﻚ ﻗﻀﻴﺔ اﺻﻴﻞ ﺑﻮد و ﻧﻴﺎز ﺑﻪ زﻣـﺎن ﺑـﺮاي‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﺟﻤﻌﻪ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.2‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره اﻧﻔﺎل‪ ،‬آﻳﻪ ‪.2‬‬

‫ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻳﺎﻓﺘﻦ در آن ﻣﺤﺴﻮس و ﻣﻌﻘﻮل ﺑﻮد‪ .‬آري‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣـﻮردي و ﻋﺎرﺿـﻲ‬ ‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﻫﺮﭼﻪ ﺗﻤﺎﻣﺘﺮ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ و ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺣـﻞّ‬ ‫ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ از اﻳﻦ دﺳﺖ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﺪﻳﻨﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻳﻚ دﺳﺘﻪ از آﻧﺎن در ﺷﻬﺮ و دﻳﺎر و در ﻛﻨﺎر اﻣﻮال و ﺧﺪم و ﺣ‪‬ﺸﻢ ﺧﻮدﺷـﺎن ﺑﻮدﻧـﺪ؛‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﻧﮕﺮاﻧﻲ آﻧﺎن در ﺣﺪ‪ ‬ﻧﮕﺮاﻧﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛـﻪ در ﻛﻤـﺎل اﻣـﻦ و اﻣـﺎن در ﺧﺎﻧـﻪ و‬ ‫ﻛﺎﺷﺎﻧﺔ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺴﺮ ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬اﻳﻨﺎن »اﻧﺼﺎر« ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ از دﻳﺮﺑﺎز درﻣﻴﺎن اﻳﺸﺎن دﺷـﻤﻨﻲ‬ ‫رﻳﺸﻪدار و ﻧﻔﺮت دﻳﺮﻳﻨﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻮد‪ .‬دﺳﺘﺔ دﻳﮕﺮ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻫﻤـﺔ ﭼﻴﺰﻫـﺎي از اﻳـﻦ‬ ‫ﻗﺒﻴﻞ را از دﺳﺖ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺟﺎﻧﺸﺎن را ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﮔﺮﻳﺨﺘـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻨﺎن »ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ« ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻠﺠﺄ و ﻣﺄواﻳﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮﻧﺪ؛ ﺷـﻐﻠﻲ ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ از راه آن ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻌﺎش و رﻓﻊ ﻧﻴﺎز ﻛﻨﻨﺪ؛ ذﺧﻴﺮه و ﭘﺲاﻧﺪازي ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ‬ ‫ﮔﺬران ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎر آن ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﻴﺰ ﻛﻢ ﻧﺒﻮد‪ ،‬و ﻫﺮ روز ﺑﺮ ﺷﻤﺎرﺷﺎن اﻓﺰوده‬ ‫ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ا‪‬ذن ﻫﺠﺮت ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺻﺎدر ﺷﺪه ﺑﻮد؛ و ﻣﻌﻠـﻮم‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﻴﺰ آﻧﭽﻨﺎن ﺛﺮوت ﻓﺮاواﻧﻲ ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر اﻧﺒﻮه ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن ﻣﻮازﻧﺔ‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدياش ﺑﺮﻫﻢ ﻧﺨﻮرد‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ دﺷﻮار‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي دﺷـﻤﻦ ﻧﻴـﺰ در ﺑﺮاﺑـﺮ‬ ‫اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺪﻳﻨـﻪ را‬ ‫ﺗﺤﺮﻳﻢ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ورود ﻗﻮت و ﻏـﺬا ﺑـﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ رو ﺑـﻪ ﻛـﺎﻫﺶ‬ ‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و اوﺿﺎع و اﺣﻮال روز ﺑﻪ روز ﺳﺨﺖﺗﺮ و دﺷﻮارﺗﺮ ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ :‬اﻳﻨﺎن در ﻣﻴﺎن ﻗﺒﺎﺋﻞ ﺳﺎﻛﻦ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻲزﻳﺴﺘﻨﺪ؛ ﻫﻴﭻ ﺳﻴﻄﺮه و ﺳﻠﻄﻪاي‬ ‫ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ؛ ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﺎن دﭼﺎر ﺷـﻚ و ﺗﺮدﻳـﺪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧﺴـﺘﻨﺪ‬ ‫ﻳﻜﺴﺮه دﻳﻦ آﺑﺎء و اﺟﺪادﺷﺎن را ﺗﺮك ﮔﻮﻳﻨﺪ؛ اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬دﺷﻤﻨﻲ و ﻧﻴﺮﻧﮕﻲ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ؛ دﻳﺮي ﻫﻢ ﻧﭙﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺔ آﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و در‬ ‫ﻣﻘﺎم ﺗﺪﻳﻦ ﺑﻪ دﻳﻦ ﺧﺪا ﺑﻪ اﺧﻼص ﺗﻤﺎم زﻳﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪378‬‬ ‫ﻣﻌﺪودي از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻗﺒﺎﺋﻞ ﺳﺎﻛﻦ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﺳﺮﺳﺨﺖ و ﻛﻴﻨﻪﺗـﻮزي‬ ‫ﺑﺮاي رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ؛ اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬ﺗـﻮان‬ ‫آن را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻇﻬﺎر ﺧﺼﻮﻣﺖ ﻛﻨﻨﺪ و ﻧـﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ در‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ -‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اوﺿﺎع و اﺣﻮال‪ -‬اﻇﻬﺎر ﻣﻮ‪‬دت وﺻﻤﻴﻤﻴﺖ ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬در‬ ‫رأس اﻳﻦ ﻋﺪة ﻣﻌﺪود‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اُﺑ‪‬ﻲ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬ﻣﺮدي ﻛﻪ دو ﻃﺎﻳﻔﺔ اوس و ﺧﺰرج‪،‬‬ ‫ﭘﺲ از ﻧﺒﻮد ﺑ‪‬ﻌﺎث‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﻫﻤﮕﻲ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺮوري و رﻳﺎﺳﺖ ﻳـﻚ‬ ‫ﺗﻦ ﮔﺮدن ﻧﻬﻨﺪ‪ ،‬و آن ﻳﻚ ﺗﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اُﺑ‪‬ﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮاي او ﻃﻮﻗﻬﺎي رﻧﮕﻴﻦ‬ ‫از ﻣﻬﺮه ﻫﺎي رﻧﮕﺎرﻧﮓ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ او را ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮداﻧﻨﺪ و ﺗـﺎج‬ ‫ﺑﺮ ﺳﺮ او ﻧﻬﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺸﻮد؛ اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وارد ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻣـﺮدم از او ﮔﺴﺴـﺘﻨﺪ و ﺑـﻪ آﻧﺤﻀـﺮت‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اُﺑ‪‬ﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮداﺷﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﻀـﺮت رﺳـﻮلاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ او را از او ﺑﺎزﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﺤﻀـﺮت ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﺪت اﺣﺴﺎس دﺷﻤﻨﻲ و ﻋﺪاوت ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ درﻳﺎﻓـﺖ‪ ،‬ﻣﺸـﺮك‬ ‫ﻣﺎﻧﺪن او اوﺿﺎع و اﺣﻮال را ﺑﺮاي وي ﻧﺎﻣﺴـﺎﻋﺪﺗﺮ ﺧﻮاﻫـﺪ ﮔﺮداﻧﻴـﺪ‪ ،‬و ﺑـﻪ ﺗـﺪرﻳﺞ‬ ‫واﭘﺴﻴﻦ آﺛﺎر ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه از ﻋﺰت و ﺷﺮف دﻳﺮﻳﻨﻪاش را در ﺟﺎﻣﻌﺔ اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺪﻳﻨـﻪ از‬ ‫دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ ،‬و ﺑﺮ اﺛﺮ آن‪ ،‬از ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻨﺎﻓﻊ دﻧﻴﻮي ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﻣﺤـﺮوم ﺧﻮاﻫـﺪ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ؛ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ اﺳﻼم آورد‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ در ﺑﺎﻃﻦ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛـﺎﻓﺮ ﺑـﻮد‪ ،‬و‬ ‫ﻫﺮﮔﺎه ﻛﻪ ﻓﺮﺻﺘﻲ ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬از ﻧﻴﺮﻧﮓ زدن ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬و‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮوﮔﺬار ﻧﻤﻲﻛﺮد‪ .‬ﻳﺎران وﻓﺎدار وي ﻧﻴﺰ‪ -‬ﻛﻪ ﻗﺮار ﺑﻮد در ﭘﺮﺗﻮ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ وي‬ ‫در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ و ﻣ‪‬ﻜﻨﺖ و ﺟﺎه و ﻣﻘﺎم ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ -‬ﺑﺎ او ﺗﺸﺮﻳﻚ ﻣﺴﺎﻋﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫در اﺟﺮاي ﻧﻘﺸﻪﻫﺎﻳﺶ او را ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺪد ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪﻧﺪ؛ و ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲﺷﺪ‬

‫ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﺟﻮاﻧﺎن و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺎدهﻟﻮح را ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻧﺎآﮔﺎﻫﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﻧﻘﺸﻪﻫﺎﻳﺸﺎن‬ ‫اﺟﻴﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن در ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ :‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺳﺎﻛﻦ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﻣﻬﺎﺟﺮاﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻓﺸﺎر‬ ‫آﺷﻮرﻳﺎن و روﻣﻴﺎن‪ -‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ آوردﻳﻢ‪ -‬ﺑﺴﻮي ﺣﺠﺎز روي آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻋﺒﺮاﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‪ ،‬ﭘﺲ از راه ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﺠﺎز‪ ،‬ﺑﻪ رﻧﮓ زي و زﺑﺎن و ﺗﻤﺪن‬ ‫ﻗﻮم ﻋﺮب درآﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻧﺎمﻫﺎي اﻓﺮادو ﻗﺒﺎﺋﻠﺸﺎن را ﻧﻴﺰ از ﻧﺎمﻫﺎي ﻋﺮﺑـﻲ‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻋﺮبﻧﮋاد ﺣﺠﺎز وﺻﻠﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ ﺷـﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺗﻌﺼ‪‬ﺐ ﻧﮋادي ﺧﻮد را ﻣﺤﻔﻮظ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻪ‪ ،‬و ﺑـﻪ ﻃـﻮر‬ ‫ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﻋﺮبﻧﮋادان درﻧﻴﺎﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﮋاد اﺳﺮاﺋﻴﻠﻲ‪ -‬ﻳﻬﻮدي ﺧﻮدﺷﺎن‬ ‫اﻓﺘﺨﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻋﺮبﻧﮋادان را ﺑﺴﻴﺎر ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و اﻣﻮال ﻗﻮم ﻋﺮب را ﺑﺮاي‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن ﻣ‪‬ﺒﺎح ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻖ دارﻧﺪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨـﺪ اﻣـﻮال‬ ‫آﻧﺎن را ﭼﭙﺎول ﻛﻨﻨﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻚ ‪‬ﻭ ‪‬ﻣ ‪‬ﻨﻬ‪‬ﻢ ﻣ‪ ‬ﻦ ﺇﹺﻥ ‪‬ﺗ ﹾﺄ ‪‬ﻣ ‪‬ﻨ ‪‬ﻪ ﹺﺑﺪ‪‬ﻳﻨ‪‬ﺎ ﹴﺭ ﻻﱠ ‪‬ﻳ ‪‬ﺆﺩ‪ ‬ﻩ ﹺﺇﹶﻟ ‪‬ﻴﻚ‪.١﴾‬‬ ‫ﺏ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﺇﹺﻥ ‪‬ﺗ ﹾﺄ ‪‬ﻣ ‪‬ﻨ ‪‬ﻪ ﹺﺑﻘ‪‬ﻨﻄﹶﺎ ﹴﺭ ‪‬ﻳ ‪‬ﺆﺩ‪ ‬ﻩ ﹺﺇﹶﻟ ‪‬ﻴ ‪‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﹶﺃ ‪‬ﻫ ﹺﻞ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻜﺘ‪‬ﺎ ﹺ‬ ‫»و ﺑﺮﺧﻲ از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﺟﻨﻴﻦاﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻗﻨﻄﺎري را ﺑﻪ دﺳـﺖ آﻧـﺎن ﺑﺴـﭙﺎري ﺑـﻪ ﺗـﻮ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻨﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﭼﻨﺎناﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ دﻳﻨﺎري را ﺑﻪ دﺳﺖ آﻧﺎن ﺑﺴﭙﺎري‪ ،‬ﺑﻪ ﺗـﻮ‬ ‫ﺑﺎزﻧﮕﺮداﻧﻨﺪ؛ اﻳﻦ ﺑﺪان ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜـﻪ ﻣـﺎ را ﺑـﻪ اﻣﻴـﺎن‬ ‫ﻛﺎري ﻧﻴﺴﺖ!«‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺷﻮر و ﻧﺸﺎﻃﻲ در ﺟﻬﺖ ﻧﺸﺮ و ﺗﺮوﻳﺞ دﻳﻦ و آﺋﻴﻨﺸـﺎن ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ؛ دﺳـﺘﻤﺎﻳﺔ‬ ‫دﻳﻨﻲ اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﭼﻴﺰي ﻓﺮاﺗﺮ از ﻓﺎﻟﮕﻴﺮي و ﺟﺎدوﮔﺮي و دﻣﻴﺪن و ﻃﻠﺴﻢ ﻛﺮدن و اﻣﺜﺎل‬ ‫آن ﻧﺒﻮد؛ ﻣﻊاﻟﻮﺻﻒ‪ ،‬ﺧﻮدﺷﺎن را داﻧﺸﻤﻨﺪ و اﻫﻞ ﻓﻀﻞ و ﺳـﺰاوار رﻫﺒـﺮي روﺣـﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان‪ ،‬آﻳﻪ ‪.75‬‬

‫‪380‬‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن در ﻓﻨﻮن ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر و ﻣﻌﻴﺸﺖ و اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺎﻫﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻏﻼت‬ ‫و ﺣﺒﻮﺑﺎت و ﺧﺮﻣﺎ و ﺷﺮاب و ﭘﻮﺷﺎك درﺑﺴﺖ در دﺳﺖ آﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻮﺷﺎك و ﺧﺸﻜﺒﺎر‬ ‫و ﺷﺮاب ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ وارد ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﺮﻣﺎ ﺻﺎدر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﻐﻞﻫﺎي ﭘﻮلﺳﺎز دﻳﮕﺮي‬ ‫ﻫﻢ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺨﺖ دﺳﺖاﻧﺪر ﻛﺎر آن زﻣﻴﻨﻪﻫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از ﺗﻮدة ﻋﺮبﻧﮋادان ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬دو‬ ‫ﭼﻨﺪان و ﺻﺪ ﭼﻨﺪان در ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﻛﺎﻻﻫﺎ ﺳﻮد ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ؛ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻧﻴـﺰ اﻛﺘﻔـﺎ‬ ‫ﻧﻤﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و رﺑﺎﺧﻮاري در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن رواج داﺷﺖ‪ .‬واﻣﻬـﺎي ﺳـﻨﮕﻴﻦ ﺑـﻪ ﺷـﻴﻮخ و‬ ‫رؤﺳﺎي ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻋﺮب ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آن ﭘﻮلﻫﺎ را ﺑﻴﻬﻮد و ﺑﻲﻓﺎﻳﺪه ﺑﺬل و ﺑﺨﺸﺶ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﺪﻳﺤﻪﺳﺮاﻳﻲﻫﺎي ﺷﺎﻋﺮان و ذﻛﺮ ﺧﻴﺮ ﻣﺮدﻣﺎن را ﺑﺮاي ﺧﻮدﺷﺎن ﺧﺮﻳﺪاري ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و در‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ آن وامﻫﺎ‪ ،‬زﻣﻴﻦﻫﺎ و ﺑﺎغﻫﺎ و زراﻋﺖﻫﺎي آﻧﺎن را از اﻳﺸﺎن ﮔﺮوﮔﺎن ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻲ ﻃﻮل ﻧﻤﻲﻛﺸﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚ آن اﻣﻮال ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن‪ ،‬ﺧﺒﺮﮔﺎن ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﺗﻮﻃﺌﻪ و ﻇﻠﻢ و ﺟﻮر و ﻓﺴـﺎد اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬در ﻣﻴـﺎن‬ ‫ﻗﺒﻴﻠﻪﻫﺎي ﻋﺮب ﻛﻪ در ﻣﺠﺎورت ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺳﻜﻮﻧﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬آﺗﺶ دﺷﻤﻨﻲ و ﻛﻴﻨﻪﺗﻮزي را‬ ‫ﺷﻌﻠﻪور ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻧﻘﺸﻪﻛﺸﻲﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬آﻧـﺎن را ﺑـﺮ ﻋﻠﻴـﻪ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ﺗﺤﺮﻳـﻚ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻫﻴﭽﻴﻚ از آن ﻗﺒﺎﺋﻞ از ﻣﻨﺸﺄ اﻳﻦ اﻣـﻮر ﺳـﺮ درﻧﻤـﻲآوردﻧـﺪ‪.‬‬ ‫درﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﺒﺮدﻫﺎي ﻓﺮﺳﺎﻳﺸﻲ ﻣﻴﭙﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﺗـﺎ اﻧـﺪازهاي آﺗـﺶ‬ ‫ﺟﻨﮓ در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﻓﺮوﻛﺶ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺳﺮاﻧﮕﺸﺖ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ درﻣﻲآﻣﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﻣﺠﺪ‪‬داً آﺗﺶ ﺟﻨﮓ را در ﻣﻴﺎن اﻳﺸﺎن ﺷﻌﻠﻪور ﺳﺎزد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎﻳﺸﺎن‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﺎﻳـﺪ‬ ‫و ﺷﺎﻳﺪ ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و دﺳـﺘﺎوردﻫﺎي ﺗﺤﺮﻳـﻚ و ﻓﺮﻳـﺐ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻣﻲﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و از ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ و ﺑﻲﺧﺎﻧﻤﺎﻧﻲ ﻣﺮدم ﻋﺮب ﺑﻴﭽـﺎره و ﺑﻴﻨـﻮا‬ ‫ﻟﺬت ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ واﻣﻬﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﻬﺮهدار آﻧﺎن را ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ ﻣﺒﺎدا‪ ،‬ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬ ‫ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲ و ﺑﻲﭘﻮﻟﻲ دﺳﺖ از ﺟﻨﮓ ﺑﻜﺸﻨﺪ! ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺪﺑﻴﺮ‪ ،‬ﺑﺮ دو ﻓﺎﻳـﺪة ﺑـﺰرگ‬ ‫دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻨﺪ؛ ﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺣﺮاﺳﺖ و ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﻛﻴﺎن ﻳﻬﻮدﻳﺘﺸﺎن و دﻳﮕـﺮي‪ ،‬روﻧـﻖ دادن‬

‫ﺑﻪ ﺑﺎزار رﺑﺎﺧﻮاري ﺧﻮدﺷﺎن‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺎ ﺧﻮردن آن ﺑﻬﺮهﻫﺎي دو ﭼﻨﺪان و ﺻـﺪ ﭼﻨـﺪان‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﺛﺮوﺗﻬﺎي ﺑﻲﻛﺮان دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﻳﺜﺮب‪ ،‬ﺳﻪ ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻳﻬﻮدي ﻣﺸﻬﻮر ﺳﺎﻛﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ (1 :‬ﺑﻨﻲ ﻗﻴﻨﻘﺎع‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﺎن ﺧﺰرج‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن در داﺧﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮد؛ ‪ (2‬ﺑﻨﻲﻧًﻀﻴﺮ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﺎن ﺧﺰرج ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫و ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن در ﺣﻮﻣﺔ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮد؛ ‪ (3‬ﺑﻨﻲ ﻗُﺮﻳﻈـﻪ ﻛـﻪ ﻫـﻢﭘﻴﻤﺎﻧـﺎن اوس ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن در ﺣﻮﻣﺔ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻳﻬﻮدي ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ از دﻳﺮﺑﺎز آﺗﺶ ﺟﻨـﮓ‬ ‫را ﻣﻴﺎن دو ﻃﺎﻳﻔﺔ اوس و ﺧﺰرج ﺷﻌﻠﻪور ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﻧﺒﺮد ﺑ‪‬ﻌﺎث‪ ،‬ﻫﺮ ﺳـﻪ‬ ‫ﻗﺒﻴﻠﻪ در ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﺎﻧﺸﺎن ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎن ﺑﻐﺾ و ﻋﺪاوت ﺑﻪ اﺳﻼم ﺑﻨﮕﺮﻧﺪ‪ ،‬و از آﻧﺎن ﺟﺰ اﻳﻦ‬ ‫ﻧﻴﺰ اﻧﺘﻈﺎر ﻧﻤﻲرﻓﺖ‪ .‬رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻧﮋاد آﻧﺎن ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺗﻌﺼ‪‬ﺐ‬ ‫ﻧﮋادي آﻧﺎن را ﻛﻪ ﺑﺮ روح و روان و ﻋﻘﻞ و ﺧﺮد آﻧﺎن ﭼﻴﺮه ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ دﻫﺪ؛‬ ‫دﻋﻮت اﺳﻼم ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻮي آﺋﻴﻨﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ دﻟﻬﺎي ﭘﺮاﻛﻨﺪه را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴـﺪ‪ ،‬و‬ ‫آﺗﺶ ﻛﻴﻨﻪﺗﻮزي و دﺷﻤﻨﻲ را ﻓﺮو ﻣﻲﻧﺸﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و در ﻫﻤﺔ اﻣﻮر ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﻣﺎﻧﺘﺪاري ﻓﺮا‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻤﮕﺎن ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻼل ﺧـﻮاري و ﭘـﺎﻛﻴﺰه ﻧﮕـﺎه داﺷـﺘﻦ‬ ‫اﻣﻮال ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﻘﻴﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻨﺎي اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻋﺮب دﻳـﺮي ﻧﺨﻮاﻫـﺪ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ اُﻧﺲ و اُﻟﻔﺖ ﭘﻴﺪا ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ ،‬و در آﻧﺼﻮرت‪ ،‬از ﭼﻨﮕﺎل ﻳﻬﻮد ﺑﻪ در‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ‪ ،‬و روﻧﻖ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻳﻬﻮد ﻓـﺮوﻛﺶ ﺧﻮاﻫـﺪ ﻛـﺮد‪ ،‬و از رﺑـﺎﺧﻮاري ﻛـﻪ‬ ‫ﮔﺮدوﻧﺔ ﺛﺮوت اﻳﺸﺎن ﺑﺮ ﻣﺤﻮر آن ﮔﺮدش ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﻣﺤﺮوم ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ اﺣﺘﻤـﺎل‬ ‫دارد ﻛﻪ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب ﺑﻴﺪار ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺣﺴﺎب اﻣﻮاﻟﻲ ﻛﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن از ﻃﺮﻳﻖ رﺑﺎ از آﻧﺎن‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬و درﺻﺪد ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪن زﻣﻴﻦﻫﺎ و ﺑﺎﻏﻬﺎي ﺧﻮدﺷﺎن ﻛﻪ ﻳﻬﻮدﻳـﺎن ﺑـﻪ‬ ‫ﺣﺴﺎب ﺳﻮد ﭘﻮﻟﺸﺎن از آن ﺳﺘﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮآﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن‪ ،‬از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﻛﻪ درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ دﻋﻮت اﺳﻼم در اﻧﺪﻳﺸﺔ اﺳﺘﻘﺮار ﻳﺎﻓﺘﻦ در ﻳﺜـﺮب‬

‫‪382‬‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦ دﺷﻤﻨﻲ را ﺑﺎ اﺳﻼم و‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ ، -‬از ﻟﺤﻈﻪاي ﻛﻪ آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻪ ﻳﺜﺮب وارد ﺷـﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﺴﺘﺎﺧﻲ اﻇﻬﺎر دﺷﻤﻨﻲ را ﺗﺎ ﭼﻨﺪي ﺑﻌﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻴﺰان ﻋﺪاوت ﻳﻬﻮد را ﺑﺎ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از رواﻳﺖ ذﻳﻞ ﻛـﻪ اﺑـﻦ‬ ‫اﺳﺤﺎق ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ام‪‬اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﺻﻔﻴﻪ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﺎ‪ -‬آورده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان درﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫* اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺻﻔﻴﺔ ﺑﻨﺖ ﺣﻴﻲ ﺑﻦ اَﺧﻄَﺐ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﺎزﮔﻔﺘﻪاﻧـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫وي ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ از ﻫﻤﺔ ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﺪرم ﻧﺰد وي ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ ﺑﻮدم؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧـﺰد ﻋﻤـﻮﻳﻢ‬ ‫اﺑﻮﻳﺎﺳﺮ؛ ﻫﻴﭽﮕﺎه آﻧﺪو را در ﻛﻨﺎر ﻳﻜﻲ از ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻤﻲﻛﺮدم‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜـﻪ او‬ ‫را رﻫﺎ ﻣﻴﻜﺮدﻧﺪ و ﻣﺮا در آﻏﻮش ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺻﻔﻴﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و در ﻗُﺒﺎء‪ -‬در ﻣﺤﻠـﺔ ﺑﻨـﻲﻋﻤـﺮو ﺑـﻦﻋـﻮف‪ -‬ﺑـﺎر‬ ‫اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮداي آﻧﺮوز ﭘﺪرم ﺣ‪‬ﻴﻲ ﺑﻦاﺧﻄﺐ و ﻋﻤﻮﻳﻢ اﺑﻮﻳﺎﺳﺮ ﺻﺒﺢ ﺧﻴﻠﻲ زود‪ ،‬ﭘـﻴﺶ‬ ‫از ﻃﻠﻮع آﻓﺘﺎب ﺑﻪ ﺳﺮاغ آﻧﺤﻀﺮت رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻧﺪو ﺑﺎزﻧﮕﺸـﺘﻨﺪ ﺗـﺎ ﻏـﺮوب آﻓﺘـﺎب!‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎﻻﺧﺮه‪ ،‬ﺧﺴﺘﻪ و درﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﺑﻲﺣﺎل و ﺑﻲﻗﺮار‪ ،‬اﻓﺘـﺎن و ﺧﻴـﺰان‪ ،‬از راه رﺳـﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺻﻔﻴﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ ﻟﺒﺨﻨﺪ و ﺷﻴﺮﻳﻦزﺑﺎﻧﻲ ﺑـﻪ ﺳـﺮاغ اﻳﺸـﺎن رﻓـﺘﻢ‪ .‬ﺑﺨـﺪا‪،‬‬ ‫ﻫﻴﭽﻴﻚ از آﻧﺪو ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﻮﺟ‪‬ﻬﻲ ﻧﻜﺮدﻧﺪ؛ ﺳﺨﺖ ﻏﻤﮕﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﻋﻤﻮﻳﻢ اﺑﻮﻳﺎﺳﺮ‬ ‫ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺪرم ﺣ‪‬ﻴﻲ ﺑﻦ اَﺧﻄَﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻮدش اﺳﺖ؟! و ﭘﺪرم ﮔﻔـﺖ‪ :‬آري‪ ،‬ﺑﺨـﺪا!‬ ‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪ :‬او را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻲ و ﺑﻪ ﻗﻄﻊ و ﻳﻘﻴﻦ ﻣﻲداﻧﻲ؟! ﭘﺪرم ﮔﻔﺖ‪ :‬آري! ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﭼـﻪ‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او داري؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ او‪ ،‬ﻣﺎدام ﻛﻪ زﻧﺪه ﺑﺎﺷﻢ!‬

‫‪1‬‬

‫ﮔﻮاه دﻳﮕﺮ ﺑﺮ ﺷﺪت ﻋﺪاوت ﻳﻬـﻮد‪ ،‬رواﻳـﺖ ﺑﺨـﺎري در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ اﺳـﻼم آوردن‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲﺑﻦ ﺳﻼم ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وي ﻳﻜﻲ از داﻧﻤﺸﻨﺪان ﺑﺰرگ و ﻧﺎﻣﺪار ﻳﻬﻮد ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ از ورود رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.519-518‬‬

‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ در ﻣﺤﻠﺔ ﺑﻨﻲ ﻧﺠ‪‬ﺎر ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺷﺘﺎﺑﺎن ﻧﺰد آﻧﺤﻀﺮت آﻣﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺳﺆاﻻﺗﻲ را ﻧﺰد اﻳﺸﺎن ﻣﻄﺮح ﻛﺮد ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ آﻧﻬﺎ را ﺟﺰ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻛﺴـﻲ ﻧﻤـﻲداﻧﺴـﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﻳﻜﻲ ﭘﺲ از دﻳﮕﺮي ﺷـﻨﻴﺪ‪،‬‬ ‫ﻓﻮرا ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ اﻳﻤﺎن آورد؛ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ آﻧﺤﻀﺮت ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﺑﻬﺘﺎنزناﻧﺪ؛ اﮔﺮ‬ ‫ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ درﺑﺎرة ﻣﻦ از آﻧﺎن ﺳﺆال ﻛﻨﻲ‪ ،‬ﺧﺒﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن ﻣﺮا ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣـﺮا ﻧـﺰد‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻣﺘﻬﻢ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺳﺎﺧﺖ! رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل ﻳﻬﻮدﻳـﺎن‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻼم ﺑﻪ درون اﺗﺎق رﻓﺖ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﺃﻱ ﺭﺟﻞ ﻓﻴﮑﻢ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺑﻦ ﺳﻼﻡ؟( ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻼم در ﻣﻴﺎن ﺷـﻤﺎ‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ آدﻣﻲ اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬داﻧﺎﺗﺮﻳﻦ ﻣﺎ و ﭘﺴﺮ داﻧﺎﺗﺮﻳﻦ ﻣﺎ؛ و آﮔـﺎهﺗـﺮﻳﻦ ﻣـﺎ و ﭘﺴـﺮ‬ ‫آﮔﺎهﺗﺮﻳﻦ ﻣﺎ! و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺳﺮور ﻣﺎ و ﭘﺴﺮِ ﺳﺮور ﻣﺎ! و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮي‪ :‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬ ‫ﻣﺎ و ﭘﺴﺮِ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺎ‪ ،‬و ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﻣﺎ و ﭘﺴﺮِ ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﻣﺎ! رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺃﻓﺮﺃﻳﺘﻢ ﺇﻥ ﺃﺳﻠﻢ ﻋﺒﺪﺍﷲ( ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را از ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮّي ﭘﻨـﺎه دﻫـﺎد! )دو‬ ‫ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻳﺎ ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ(‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻼم از اﺗﺎق ﺑﻴﺮون آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬أﺷﻬﺪ أن ﻻ إﻟـﻪ‬ ‫إﻻ اﷲ! وأﺷﻬﺪ أن ﻣﺤﻤﺪا رﺳﻮلاﷲ! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﻣﺎ و ﭘﺴﺮ ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﻣﺎ! و او را ﺑـﻪ ﺑـﺎد‬ ‫ﻧﺎﺳﺰا ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻳﻬﻮد! از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ! ﺳـﻮﮔﻨﺪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ ﻛﻪ ﺟﺰ او ﺧﺪاﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺷﻤﺎ ﺧﻮد ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻪ او رﺳﻮل ﺧـﺪا اﺳـﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺤﻖ آﻣﺪه اﺳﺖ! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬دروغ ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ!‬

‫‪1‬‬

‫اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺗﺠﺮﺑﺔ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از رﻓﺘﺎر ﻳﻬﻮدﻳـﺎن‪ ،‬ﻫﻤـﺎن روز‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ ورود ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد اوﺿﺎع داﺧﻠﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ورود ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎ آن روﻳﺎروي ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻣ‪‬ﺎ از ﺧﺎرج‪ ،‬ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﻫﻮاداران دﻳﻦ ﻗﺮﻳﺶ درﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮﻳﺶ ﺳﺮﺳـﺨﺖﺗـﺮﻳﻦ‬ ‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.561 ،556 ،459‬‬

‫‪384‬‬ ‫دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻃﻲ ده ﺳﺎل ﺗﻤﺎم ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن زﻳﺮ دﺳﺖ آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﺗﻬﺪﻳﺪ و ارﻋﺎب و ﺷﻜﻨﺠﻪ و ﻋﺬاب و ﺗﺤﺮﻳﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺼـﺎدي را‬ ‫روي آﻧﺎن ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ و ﻧﺎراﺣﺘﻲﻫﺎ را ﺑﻪ آﻧﺎن ﭼﺸﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫و ﻳﻚ ﺟﻨﮓ رواﻧﻲ ﻃﺎﻗﺖﻓﺮﺳﺎ را ﺑﺎ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ﮔﺴﺘﺮده و ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ آﻧﺎن ﺑﺮاه‬ ‫اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬زﻣﻴﻦ و ﺧﺎﻧﻪ و ﻛﺎﺷﺎﻧﻪ و‬ ‫داراﻳﻲ آﻧﺎن را ﻣﺼﺎده ﻛﺮدﻧﺪ؛ آﻧـﺎن را از ﻫﻤﺴـﺮان و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸـﺎن دور ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧـﺪ؛‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺗﻦ از آﻧﺎن را ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ زﻧﺪاﻧﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺷﻜﻨﺠﻪ دادﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳـﻦ ﻧﻴـﺰ اﻛﺘﻔـﺎ‬ ‫ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺧﻮن ﺻﺎﺣﺐ دﻋﻮت را ﺑﺮﻳﺰﻧﺪ‪ ،‬و او را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ آﺋـﻴﻦ‬ ‫وي ﺳﺮ ﺑﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻨﻨﺪ؛ و در ﻣﻘﺎم اﺟﺮاي اﻳـﻦ ﺗﻮﻃﺌـﻪ از ﻫـﻴﭻ ﻛﻮﺷﺸـﻲ ﻓﺮوﮔـﺬار‬ ‫ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﻚ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻣﻜّﻪ رﻫـﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘـﻪاﻧـﺪ و ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ دﻳﮕﺮي در ﻓﺎﺻﻠﺔ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﻧﻘﻞ ﻣﻜﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺮﻳﺸـﻴﺎن ﻧﻴـﺰ ﻧﻘـﺶ‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺧﻮد را اﻳﻔﺎ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺻﺪارت و زﻋﺎﻣﺖ دﻧﻴﻮي و دﻳﻨـﻲ‬ ‫ﻛﻪ داﺷﺘﻨﺪ و در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﻋﺮب ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﺳـﺎﻛﻨﺎن ﺣـﺮم و ﻣﺠـﺎوران و ﭘـﺮدهداران‬ ‫ﺑﻴﺖاﷲاﻟﺤﺮام ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻣ‪‬ﺸﺮﻛﺎن ﻋﺮﺑﺴـﺘﺎن را ﺑـﺮ ﻋﻠﻴـﻪ اﻫـﻞ ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬ ‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﻼً‪ ،‬ﻗﺮﻳﺶ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺪﻳﻨﻪ را اﻧـﻮاع ﺧﻄـﺮات ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﻛـﺮد‪ ،‬و‬ ‫ﻧﻮﻋﻲ ﺗﺤﺮﻳﻢ اﻗﺘﺼﺎدي در ﻣﻮرد ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ اﺟﺮا درآﻣﺪ ﻛﻪ ﺑـﺮ اﺛـﺮ آن واردات ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬ ‫ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺷﻤﺎر ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ روز ﺑﻪ روز اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﻓـﺖ؛ و‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﺟﻨﮕﻲ ﻣﻴﺎن ﻃﺎﻏﻴﺎن ﻣﻜّـﻪ و ﻫـﻢ دﻳﻨـﺎن اﻳﺸـﺎن از ﻳﻜﺴـﻮ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﻴﻬﻦ ﺟﺪﻳﺪﺷﺎن از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮار ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺣﻖّ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺰاي ﻣﺼﺎدرة اﻣﻮاﻟﺸﺎن‪ ،‬اﻣﻮال اﻳﻦ ﻃﺎﻏﻴﺎن را ﻣﺼـﺎدره‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳﺰاي آن ﺷﻜﻨﺠﻪﻫﺎ و ﻧﺎراﺣﺘﻲﻫﺎ ﻛﻪ از آﻧﺎن دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را ﻋﺬاب و‬ ‫ﺷﻜﻨﺠﻪ دﻫﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﺳﺮ راه زﻧﺪﮔﻲ آﻧﺎن ﺳﻨﮓاﻧﺪازي ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﭘـﻴﺶ از آن‪،‬‬

‫آﻧﺎن ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و از ﻫﻤﺎن دﺳﺘﻲ ﻛﻪ داده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﺲ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﺎ راه ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن ﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬و ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﻨـﺪ و آﻧـﺎن را از رﻳﺸـﻪ‬ ‫درآورﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻨﻬﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﺲ از ورود ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ از ﻧﺎﺣﻴﺔ ﺑﻴﺮون ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺎ ﺣﻜﻤﺖ ﺑﺎﻟﻐﺔ ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ از ﻻﺑﻼي آﻧﻬﺎ ﻣﻮﻓّﻖ و ﺳﺮاﻓﺮاز ﺑﻴﺮون آﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ ،-‬در ﭘﺮﺗﻮ ﺗﻮﻓﻴﻖ و ﺗﺄﻳﻴﺪ اﻟﻬﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺟﻬﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﺣﻞّ و ﻓﺼﻞ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﻜﻼت ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻫﺮ دﺳﺘﻪ از ﻣﺮدﻣـﺎن در داﺧـﻞ و‬ ‫ﺧﺎرج ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎ ﺷﻴﻮهاي ﻛﻪ ﺳﺰاوارﺷﺎن ﺑﻮد‪ ،‬اﻋﻢ‪ ‬از رأﻓﺖ و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﺳـﺨﺘﮕﻴﺮي و‬ ‫ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪ ﻓﺮع ﺑﺮ ﺗﺰﻛﻴﺔ ﻣﺮدم و ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻛﺘـﺎب و ﺣﻜﻤـﺖ‬ ‫ﺑﻪ آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺻﻞ ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﻛﺎر آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻮد؛ و ﺑﻲ ﺷﻚ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺔ ﺗﺰﻛﻴﻪ و ﺗﻌﻠـﻴﻢ را‬ ‫رأﻓﺖ و رﺣﻤﺖ ﺑﺮ ﺟﻨﺒﺔ ﺷﺪ‪‬ت و ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻏﺎﻟﺐ ﺑﻮد؛ ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﺳـﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﻃـﻲ ﭼﻨـﺪ‬ ‫ﺳﺎل‪ ،‬زﻣﺎم اﻣﻮر ﺑﻪ دﺳﺖ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪة ﮔﺮاﻣﻲ در ﺻﻔﺤﺎت‬ ‫آﻳﻨﺪه ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﻱ ﻣﺴﺠﺪﺍﻟﻨﺒﻲ‬ ‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ ورود رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑـﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ در ﻣﺤﻠّـﺔ‬ ‫ﺠﺎر‪ ،‬روز ﺟﻤﻌﻪ ‪ 12‬رﺑﻴﻊاﻻول ﺳﺎل ﻳﻜﻢ ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ‪ 27‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ﺳﺎل ‪622‬‬ ‫ﺑﻨﻲﻧ ‪‬‬ ‫ﻣﻴﻼدي ﺑﻮد‪ ،‬و اﻳﺸﺎن در ﻗﻄﻌﻪ زﻣﻴﻨﻲ روﺑﺮوي ﺧﺎﻧﺔ اﺑﻮاﻳﻮب ﺑﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻨـﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬ ‫)ﻫﺎﻫﻨﺎ ﺍﳌﻨـﺰ ﹸﻝ ﺇﻥ ﺷﺎﺀﺍﷲ( اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺤﻞ ﻓﺮود آﻣﺪن ﻣﺎ اﺳـﺖ! آﻧﮕـﺎه ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﺎﻧﺔ اﺑﻮاﻳﻮب ﻧﻘﻞ ﻣﻜﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮔﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم اﺳﻼم ﭘﺲ از آن ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎي ﻣﺴﺠﺪاﻟﻨﺒﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺑـﺮاي‬

‫‪386‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ ﻣﺴﺠﺪ ﻫﻤﺎن ﻗﻄﻌﻪ زﻣﻴﻨﻲ را ﻛﻪ ﻧﺎﻗﺔ اﻳﺸﺎن در آن ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻧﺸﺴـﺘﻪ ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و آن ﻗﻄﻌﻪ زﻣﻴﻦ را از ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﺶ ﻛﻪ دو ﭘﺴﺮﺑﭽ‪‬ﻪ ﻳﺘﻴﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺮﻳﺪاري‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﻛﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺨﺼﺎً ﺳﻬﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﺸﺖ و ﺳﻨﮓ ﻣﻲآوردﻧـﺪ و‬ ‫ﺑﺎ ﺧﻮد زﻣﺰﻣﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺍﻟﻠــﻬﻢ ﻻ ﻋــﻴﺶ ﺇﻻ ﻋــﻴﺶ ﺍﻵﺧــﺮﺓ‬

‫ﻓـــﺎﻏﻔﺮ ﻟﻸﻧﺼـــﺎﺭ ﻭﺍﳌﻬـــﺎﺟﺮﺓ‬

‫»ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ ﺟﺰ زﻧﺪﮔﻲ آﺧﺮت ﻧﻴﺴـﺖ؛ ﭘـﺲ آﻣـﺮزش ﺧـﻮد را ﺑـﺮ اﻧﺼـﺎر و‬ ‫ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ارزاﻧﻲ ﻓﺮﻣﺎ«‪.‬‬ ‫و ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪:‬‬ ‫ـﱪ‬ ‫ـﺎﻝ ﺧﻴــ‬ ‫ـﺎﻝ ﻻ ﲪــ‬ ‫ـﺬﺍ ﺍﳊﻤــ‬ ‫ﻫــ‬

‫ﻫـــﺬﺍ ﺃﺑـــﺮ‪ ‬ﺭﺑﻨـــﺎ ﻭﺃﻃﻬـــﺮ‬

‫»اﻳﻦ ﺑﺎرﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺎرﻫﺎي ﺧﻴﺒﺮ! اﻳﻦ ارزﺷﻤﻨﺪﺗﺮ اﺳﺖ‪ -‬اي ﺧﺪاي ﻣﺎ‪ -‬و ﭘﺎﻛﻴﺰهﺗﺮ!«‬ ‫اﻳﻦ ﺗﺸﺮﻳﻚ ﻣﺴﺎﻋﻲ ﺷﺨﺺ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺴـﺠﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﺸﺎط ﺻﺤﺎﺑﻪ را ﺑﺮاي ﻛﺎر دو ﭼﻨﺪان ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ؛ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛـﻪ ﻳﻜـﻲ از آﻧـﺎن ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻟـــــﺌﻦ ﻗﻌـــــﺪﻧﺎ و اﻟﻨﺒـــــﻲ ﻳﻌﻤـــــﻞ‬

‫ﻟــــﺬاك ﻣﻨــــﺎ اﻟﻌﻤــــﻞ اﻟﻤﻀــــﻠﻞ‬

‫»اﮔﺮ ﻣﺎ ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﻢ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻛﺎر ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﺎ‪ ،‬ﻛﺎري ﻧﺎﺑﻬﻨﺠﺎر اﺳﺖ!«‬ ‫در آن ﻗﻄﻌﻪ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﮔﻮرﻫﺎي ﻣﺸﺮﻛﺎن‪ ،‬وﻳﺮاﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﭼﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎري درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ‪ ،‬و ﻳﻚ‬ ‫درﺧﺖ ﻏَﺮﻗَﺪ ﺑﻮد‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﮔﻮرﻫﺎي ﻣﺸﺮﻛﺎن‬ ‫را ﺷﻜﺎﻓﺘﻨﺪ؛ وﻳﺮاﻧﻪﻫﺎ را ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ؛ درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ و آن درﺧﺖ را ﻗﻄﻊ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﭼﻮب آﻧﻬﺎ را در ﺳﻤﺖ ﻗﺒﻠﺔ ﻣﺴﺠﺪ روي ﻫﻢ ﭼﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و دﻳﻮارﻫﺎﻳﺶ را ﺑﺎ ﺧﺸﺖ و ﮔﻞ‬ ‫ﺑﺎﻻ ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﻘﻒ آن را ﺑﺎ اﻟﻴﺎف ﺧﺮﻣﺎ ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺳـﺘﻮنﻫـﺎﻳﺶ را ﺑـﺎ ﺗﻨـﻪﻫـﺎي‬

‫درﺧﺘﺎن ﺧُﺮﻣﺎ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ؛ ﻛﻒ ﻣﺴﺠﺪ را ﺑﺎ ﺷﻦ و ﺳﻨﮕﺮﻳﺰه ﻓﺮش ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي آن ﺳﻪ‬ ‫درب ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬درازاي زﻣﻴﻦ ﻣﺴﺠﺪ از ﺳﻤﺖ ﻗﺒﻠﻪ ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎي آن ﻳﻜﺼـﺪ ذراع ﺑـﻮد؛‬ ‫دو ﻃﺮف دﻳﮕﺮ زﻣﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ‪ ،‬و ﭘﻲ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣﺴﺠﺪ ﺳﻪ ذراع ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در ﻛﻨﺎر ﻣﺴﺠﺪ ﭼﻨﺪ اﺗﺎق ﺑﺎ ﺳﻨﮓ و ﺧﺸﺖ درﺳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﻘﻒ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎ‬ ‫و اﻟﻴﺎف درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﺣﺠﺮه ﻫﺎي ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻫﻤﺴﺮان ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﻛﺮم‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺣ‪‬ﺠـﺮات آﻣـﺎده ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺤﻀـﺮت از ﺧﺎﻧـﺔ‬‫اﺑﻮاﻳﻮب ﺑﻪ آن ﺣﺠﺮهﻫﺎي ﻣﺠﺎور ﻣﺴﺠﺪ ﻧﻘﻞ ﻣﻜﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻣﺴﺠﺪ در آن زﻣﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﻧﻤﺎزﮔﺰاران ﻧﺒﻮد؛ داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن در آن‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ و رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي اﺳﻼم را ﻓﺮا ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ؛ ﺑﺎﺷﮕﺎﻫﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﺒﺎﻳﻞ و ﻃﻮاﻳﻒ ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬ ‫ﻛﻪ از دﻳﺮﺑﺎز ﺑﺮ اﺛﺮ ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي ﺟﺎﻫﻠﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ در ﺳﺘﻴﺰ و ﻧﺒﺮد ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ﻓـﺮاﻫﻢ‬ ‫ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ؛ ﭘﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﺔ اﻣﻮر از آﻧﺠﺎ اداره ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬و ﻫﻤـﺔ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎ از آﻧﺠـﺎ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن داده ﻣﻲﺷﺪ؛ و ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در آن ﺟﻠﺴﺎت ﻣﺸﻮرﺗﻲ و ﻛﻤﻴﺘـﻪﻫـﺎي اﺟﺮاﺋـﻲ‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫از ﻫﻤﺔ اﻳﻨﻬﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺧﺎﻧﻪاي ﺑﻮد ﻛﻪ در آن ﺷﻤﺎر ﺑﺴﻴﺎري از ﺑﻴﻨﻮاﻳﺎن ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ و‬ ‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎن ﻛﻪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺧﺎﻧﻪ و ﺛﺮوت و ﺧﺎﻧﻮاده و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫در اواﺋﻞ ﻫﺠﺮت‪ ،‬اذان ﺗﺸﺮﻳﻊ ﺷﺪ‪ .‬آن ﻧﻐﻤـﺔ آﺳـﻤﺎﻧﻲ ﻛـﻪ در آﻓـﺎق ﻣـﻲﭘﻴﭽﻴـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻛﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻫﺴﺘﻲ را ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ درﻣﻲآورد‪ ،‬در ﻫﺮ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﭘﻨﺞ ﻣﺮﺗﺒﻪ اﻋﻼم ﻣﻲﻛـﺮد‬ ‫ﻛﻪ ﺟﺰ ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ ﺧﺪاﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ؛ و ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﺳﻮلﺧﺪا اﺳﺖ؛‬ ‫و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺑﺰرﮔﻲ و ﺳﺮوري را در ﺟﻬﺎن آﻓﺮﻳﻨﺶ و ﻫﺮ دﻳـﻦ و آﺋﻴﻨـﻲ را در ﺑﻴﻜـﺮان‬ ‫ﻫﺴﺘﻲ ﻧﻔﻲ ﻣﻲﻛﺮد ﻣﮕﺮ ﻛﺒﺮﻳﺎي اﻟﻬﻲ و دﻳﻦ ﺧﺪا ﻛﻪ ﺑﻨﺪة او ﻣﺤﻤﺪرﺳـﻮلاﷲ ‪-‬ﺻـﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آورده ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻧﻴﻜﺎن اﺻﺤﺎب آﻧﺤﻀـﺮت‪ ،‬ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ زﻳـﺪﺑﻦ‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪560 ،555 ،71‬؛ زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.56‬‬

‫‪388‬‬ ‫ﻋﺒﺪرﺑ‪‬ﻪ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ ،-‬اذان را در ﺧﻮاب دﻳﺪه ﺑﻮد و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬او را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن رؤﻳﺎ را ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺎﻫﺪه‬ ‫ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬و آﻧﺤﻀﺮت او را ﻧﻴﺰ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ داﺳﺘﺎن آن در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﺣـﺪﻳﺚ‬ ‫و ﺳﻴﺮه آﻣﺪه اﺳﺖ ‪.1‬‬ ‫ﭘﻴﻤﺎﻥ ﺑﺮﺍﺩﺭﻱ ﻣﻴﺎﻥ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ‬ ‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺴﺠﺪ‪ ،‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻛﻨﺎر ﺗﺄﺳـﻴﺲ‬ ‫آن ﻣﺮﻛﺰ ﻫﻤﺎﻳﺶ و اُﻧـﺲ و اُﻟﻔـﺖ‪ ،‬اﻗـﺪام دﻳﮕـﺮي ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ از دلاﻧﮕﻴﺰﺗـﺮﻳﻦ‬ ‫ﮔﺰارشﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸﺮي اﺳﺖ‪ ،‬و آن ﻋﺒـﺎرت ﺑـﻮد از ﺑﺴـﺘﻦ ﭘﻴﻤـﺎن ﺑـﺮادري ﻣﻴـﺎن‬ ‫ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر‪.‬‬ ‫* اﺑﻦ ﻗﻴﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺧﺎﻧﺔ اَﻧﺲ ﺑـﻦ ﻣﺎﻟـﻚ‬ ‫ﻣﻴﺎن ﻋﺪ‪‬هاي از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر ﻛﻪ ﺟﻤﻌﺎً ‪ 90‬ﻣﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ 45 ،‬ﺗﻦ از ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ‪ ،‬و‬ ‫‪ 45‬ﺗﻦ از اﻧﺼﺎر ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻘﺪ اﺧﻮ‪‬ت ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ در ﻫﻤﺔ اﻣـﻮر ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﻮاﺳﺎت ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪاﻧﺸﺎن‪ ،‬از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ارث ﺑﺒﺮﻧـﺪ؛ ﺗـﺎ زﻣـﺎن وﻗـﻮع‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺑﺪر‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰّوﺟﻞ‪:‬‬ ‫ﺏ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ﴾‪.2‬‬ ‫ﺾ ﻓ‪‬ﻲ ‪‬ﻛﺘ‪‬ﺎ ﹺ‬ ‫ﻀ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ﹶﺃ ‪‬ﻭﻟﹶﻰ ﹺﺑ‪‬ﺒ ‪‬ﻌ ﹴ‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﹸﺃ ‪‬ﻭﻟﹸﻮﹾﺍ ﺍ َﻷ ‪‬ﺭﺣ‪‬ﺎ ﹺﻡ ‪‬ﺑ ‪‬ﻌ ‪‬‬ ‫»و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اوﻟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬ ‫ارث ﺑﺮدن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ از ﻋﻘﺪ اﺧﻮ‪‬ت ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﻧﺴﺒﻲ ﻣﻮﻛﻮل ﮔﺮدﻳـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻋﻼوه ﺑﺮ آن‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻴـﺎن ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ ﻧﻴـﺰ‬ ‫‪ -1‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﺗﺮﻣﺬي در ﻛﺘﺎب اﻟﺼﻼة‪» ،‬ﺑﺎب ﺑ‪‬ﺪء‪ ‬اﻻذان«‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،359-358‬ح ‪189‬؛ و اﺑﻮداود و‬ ‫اﺣﻤﺪﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ و دﻳﮕﺮان رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره اﻧﻔﺎل‪ ،‬آﻳﻪ ‪.75‬‬

‫ﻋﻘﺪ اﺧﻮ‪‬ت ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺛﺒﻮت رﺳﻴﺪه‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻗﻮل او‪‬ل اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن‬ ‫ﺑﺮادري اﺳﻼﻣﻲ و ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻴﻬﻨﻲ و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﻧﺴﺒﻲ‪ ،‬ﺑﻲﻧﻴﺎز از ﻋﻘﺪ اﺧـﻮ‪‬ت ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﭘﻴﺶ از آن ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم اﻳﻦ ﺑﺮادري آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻌﺼﺒﺎت ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ رﻧﮓ ﺑﺒﺎزد‪ ،‬و اﻣﺘﻴﺎزات اﺻـﻞ‬ ‫و ﻧﺴﺐ و رﻧﮓ و ﻧﮋاد و وﻃﻦ ﻣ‪‬ﻠﻐﻲ ﮔﺮدد و ﻫﻴﭻ ﭘﺎﻳـﻪ و ﻣﺎﻳـﻪاي ﺑـﺮاي ﭘﻴﻮﺳـﺘﻦ و‬ ‫ﮔﺴﺴﺘﻦ ﺑﺠﺰ اﺳﻼم ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺮادري‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻮاﻃﻒ اﻳﺜﺎر و ﻣﻮاﺳﺎت و اُﻧﺲ و اُﻟﻔﺖ و ﺧﻴﺮﺧـﻮاﻫﻲ درﻫـﻢ‬ ‫آﻣﻴﺨﺖ‪ ،‬و ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻧﻮﭘﺎي ﻣﺪﻳﻨﻪ را از ﭼﺸﻤﮕﻴﺮﺗﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ و ﻧﻤﻮدارﻫـﺎي ﺑـﺮادري و‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮي آﻛﻨﺪه ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬ ‫* ﺑﺨﺎري ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن وارد ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻴﺎن ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﺎ ﺳﻌﺪﺑﻦ رﺑﻴﻊ ﻋﻘﺪ اﺧﻮت ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳـﻌﺪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ از ﻫﻤﺔ اﻧﺼﺎر ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪﺗﺮم؛ داراﻳﻲام را ﺑﺎ ﺗﻮ ﻧﺼﻒ ﻣﻴﻜﻨﻢ‪ .‬دو‬ ‫ﻫﻤﺴﺮ ﻧﻴﺰ دارم؛ ﺑﻨﮕﺮ ﻛﺪاﻣﻴﻚ از آﻧﺎن را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﭘﺴﻨﺪي‪ ،‬ﻧﺎم ﺑﺒﺮ ﺗﺎ او را ﻃﻼق دﻫﻢ‬ ‫و ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﻋﺪ‪‬ه اش ﺑﺴﺮ آﻣﺪ او را ﺑﻪ ﻫﻤﺴـﺮي ﺧـﻮﻳﺶ درآور! ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﮔﻔـﺖ‪:‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻮ و ﺧﺎﻧﻮاده و داراﻳﻲ ﺗﻮ ﺑﺮﻛﺖ دﻫﺎد! ﺑﺎزارﺗﺎن از ﻛﺪام ﺳﻮي اﺳـﺖ؟ او‬ ‫را ﺑﻪ ﺑﺎزار ﺑﻨﻲﻗﻴﻨﻘﺎع راه ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻣﻘﺪاري روﻏﻦ و ﻛﺸﻚ ﻛﺎﺳﺒﻲ ﻛﺮده‬ ‫ﺑﻮد؛ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر اداﻣﻪ داد؛ ﺗﺎ آﻧﻜﻪ روزي ﺑﺎ ﺳﺮ و وﺿﻊ ﻣﺮﺗـﺐ و ﻋﻄـﺮزده‬ ‫آﻣﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣ‪‬ﻬﻴﻢ؟« ﭼﻪ ﺧﺒﺮ؟! ﮔﻔـﺖ‪ :‬ازدواج ﻛـﺮدم! ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪» :‬ﻛـﻢ‬ ‫ﺳﻘﺖ اﻟﻴﻬﺎ؟« ﭼﻘﺪر ﭘﻴﺸﻜﺶ او ﻛﺮدي؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﻚ »ﻧُﻮاه« ﻃﻼ!‬

‫‪2‬‬

‫‪ -1‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.56‬‬ ‫‪ -2‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪» ،‬ﺑﺎب ا‪‬ﺧﺎء اﻟﻨﺒﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻬﺎﺟﺮﻳﻦ واﻻﻧﺼﺎر«‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪553‬؛ »ﻧُـﻮاة« ﻃـﻼ در آن‬ ‫زﻣﺎن ﻣﻌﺎدل ﭘﻨﺞ درﻫﻢ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻣﻌﺎدل رﺑﻊ دﻳﻨﺎر ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪390‬‬ ‫* از اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻧﺼﺎر ﺑﻪ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬درﺧﺘـﺎن ﺧﺮﻣـﺎ را‬ ‫ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﺑﺮادراﻧﻤﺎن ﻧﺼﻒ ﻛﻨﻴﺪ! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻧَﻪ! اﻧﺼـﺎر ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﺷـﻤﺎ ﺑـﺎ ﻛـﺎر ﻛـﺮدن‬ ‫ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﺎر ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻧﺨﻠﺴﺘﺎن را از دوش ﻣﺎ ﺑﺮدارﻳﺪ؛ ﻣﺎ ﻧﻴـﺰ ﺷـﻤﺎ را در ﻣﺤﺼـﻮل‬ ‫ﺧﺮﻣﺎ ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ! ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺳ‪‬ﻤﻌﻨﺎ و اَﻃَﻌﻨﺎ!‬

‫‪1‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﻮارد ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻧﺼﺎر ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮادران ﻣﻬﺎﺟﺮﺷـﺎن ﻣﺤﺒ‪‬ـﺖ‬ ‫ﻣﻲورزﻳﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎآﻧﺎن در ﻣﻘﺎم ﻓﺪاﻛﺎري و اﻳﺜﺎر و ﻣﻮد‪‬ت و ﺻﻔﺎ و ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ ﺑﻮدهاﻧﺪ؛‬ ‫و ﻣﻬﺎﺟﺮان ﻧﻴﺰ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﻗﺪرﺷﻨﺎس اﻳﻦ دﺳﺖ و دل ﺑـﺎزي اﻧﺼـﺎر ﺑـﻮدهاﻧـﺪ؛ ﺑـﻪ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ اﺻﻼ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻲﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺟﺰ ﺑﻪ اﻧﺪازهاي ﻛﻪ اﻣﻮرﺷﺎن ﺑﮕﺬرد‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫داراﻳﻲ ﺑﺮادران ﻣﻬﺎﺟﺮﺷﺎن دﺳﺖاﻧﺪازي ﻧﻤﻲﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاﺳﺘﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻘﺪ اُﺧﻮ‪‬ت ﺣﻜﻤﺘﻲ ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ و ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬و راهﺣﻠّﻲ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺑﺮاي‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ آن روﺑﺮو ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪» ،‬ﺑﺎب اذا ﻗﺎل‪ ،‬اﻛﻔﻨﻲ ﻣﺆﻧﺔ اﻟﻨﺨﻞ‪ «...‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻓـﺘﺢ اﻟﺒـﺎري‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪ ،237‬ح ‪،2049‬‬ ‫ﻧﻴﺰ‪6386 ،6082 ،5167 ،5155 ،5153 ،5148 ،5072 ،3937 ،2293 :‬؛ داﺳﺘﺎن ﻋﻘـﺪ اﺧـﻮ‪‬ت در‬ ‫ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ح ‪2529‬؛ ﺳﻨﻦ اﺑﻲ داود‪ ،‬ح ‪2926‬؛ اﻻدب اﻟﻤﻔﺮد‪ ،‬ح ‪561‬؛ ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻲ ﻳﻌﻠـﻲ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص‬ ‫‪ 366‬و ﺟﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﻴﻤﺎﻥ ﻧﺎﻣﺔ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺍﺳﻼﻣﻲ‬

‫‪1‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﻘـﺪ اُﺧـﻮت ﺑﺴـﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﻴﻤﺎنﻧﺎﻣﻪاي را ﻫﻢ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﺗﺎ درﮔﻴﺮي ﻫﺎي ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ دوران ﺟﺎﻫﻠﻴـﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﻛﺸﻤﻜﺶﻫﺎي ﻗﺒﻴﻠﻪاي ﺳﺘﻢ ﻣﺪاراﻧﻪ از ﻣﻴﺎن ﺑﺮود؛ و در ﭘﺮﺗﻮ اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎنﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬آﻧﺤﻀﺮت‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻳﻚ وﺣﺪت اﺳﻼم ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﭘﺪﻳﺪ آورﻧﺪ‪ .‬ﻣﺘﻦ ﭘﻴﻤﺎنﻧﺎﻣﺔ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﻛـﺮم‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪:‬‬‫»اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎنﻧﺎﻣﻪاي اﺳﺖ از ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺒﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻗﺮﻳﺶ و ﻳﺜـﺮب‪ ،‬و‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻊ آﻧﺎن ﺷﺪه و ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‪ ،‬و ﻫﻤﺮاه آﻧﺎن ﺟﻬﺎد ﻛﺮده و ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ -1‬اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﭘﻴﻤﺎنﻧﺎﻣﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻧﺘﻘﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻠﺖﻫﺎ در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺷﻜﻞﮔﻴـﺮي و ﺳـﺎزﻧﺪﮔﻲ ﺟﺎﻣﻌـﻪ‪،‬‬ ‫ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻗﺮار و اﺳﺘﻘﺮار ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬از آن ﻣﻲﮔﺬرﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﺗﻌﺒﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺗـﺪرﻳﺞ‬ ‫از واﺣﺪﻫﺎي ﻗﺒﻴﻠﻪاي ﺟﺪا از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪ -‬ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اوﻗﺎت ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ در ﺳﺘﻴﺰ و ﻧﺒﺮد ﻧﻴـﺰ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ -‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻳﻚ وﺣﺪت ﻣﻠﻲ ﻣﻨﺴﺠﻢ و اﺳﺘﻮار ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺎزﻧﺪﮔﻲ و ﺗﺄﺳﻴﺲ اﻧﺠﺎم ﺷـﺪ و‬ ‫ﺑﻪ ﻛﻤﺎل رﺳﻴﺪ‪ ،‬و اﻣﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ و ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﺑﺮادري دﻳﻨﻲ در ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد اﻣﺖ اﺳﺘﻮار‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ؛ اﺧﻮ‪‬ت اﺳﻼﻣﻲ در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن وﺣﺪﺗﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺣﻘﻮﻗﻲ را اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ ﭘـﺲ از‬ ‫آن دﻳﮕﺮ ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻫﻢﭘﻴﻤـﺎﻧﻲ ﻣﻴـﺎن ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘـﻴﺶ‬ ‫آﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﻪ رﺳﻮلﺧﺪا –ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﻻ ﺣ‪‬ﻠﻒ‪ ‬ﻓﻲ اﻻﺳﻼم‪ ،‬و اﻳﻤﺎ ﺣﻠﻒ‬ ‫ﻛﺎن ﻓﻲ اﻟﺠﺎﻫﻠﻴﺔ ﻟﻢ ﻳﺰده اﻻﺳﻼم اﻻﺷﺪة( در اﺳﻼم ﻫﻴﭻ ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﻫﺮ ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺑـﻮده‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ اﺳﻼم ﺗﻐﻴﻴﺮي در آن ﻧﺪاده ﺟﺰ آﻧﻜـﻪ آﻧـﺮا ﻣﺤﻜﻤﺘـﺮ ﮔﺮداﻧﻴـﺪه اﺳـﺖ‪) .‬ﺻـﺤﻴﺢ ﻣﺴـﻠﻢ‪ ،‬ﻓﻀـﺎﺋﻞ‬ ‫اﻟﺼﺤﺎﺑﺔ‪» ،‬ﺑﺎب اﻟﻤﺆاﺧﺎة«( اﻣﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﺗﻜﻮﻳﻦ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ و در ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻧﺘﻘﺎل‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎن اﻣﺮي ﻣﻄﻠـﻮب‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺒﻲاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣـﻮده‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪) :‬ﻻ ﺣﻠﻒ ﻓﻲ اﻻﺳﻼم(؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻴﺎن ﻗﺮﻳﺶ و اﻧﺼـﺎر در ﺧﺎﻧـﻪ‬ ‫اﻣﻦ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺴﺘﻨﺪ )ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬اﻟﻜﻔﺎﻟﺔ‪ ،‬ح ‪7340 ،6083 ،2294‬؛ ﻧﻴﺰ ﻧﻚ‪ :‬ﺻـﺤﻴﺢ ﻣﺴـﻠﻢ‪ ،‬ج ‪،4‬‬ ‫ص ‪ ،1960‬ح ‪2529‬؛ ﺳﻨﻦ اﺑﻲ داود‪ ،‬ح ‪2926‬؛ اﻻدب اﻟﻤﻔﺮد‪ ،‬ح ‪561‬؛ ﻣﺴـﻨﺪ اﺑـﻲ ﻳﻌﻠـﻲ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص‬ ‫‪.(366‬‬

‫‪392‬‬ ‫‪.1‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻳﻚ اﻣﺖ واﺣﺪه ﺟﺪا از دﻳﮕﺮ ﻣﺮدﻣﺎناﻧﺪ‪.‬‬

‫‪.2‬‬

‫ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺷﻴﻮه ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺗﻀـﺎﻣﻦ ﻗﺒﻴﻠـﻪاي ﺧﻮدﺷـﺎن را دارﻧـﺪ‪،‬‬

‫اﺳﻴﺮاﻧﺸﺎن را ﺑﺎ ﻓﺪﻳﻪ آزاد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻗﺴﻂ در ﻣﻴﺎن ﻣﺆﻣﻨﺎن؛ و ﻫﺮ ﻗﺒﻴﻠـﻪ از‬ ‫اﻧﺼﺎر ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺷﻴﻮه ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺗﻀﺎﻣﻦ ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ ﺧﻮدﺷﺎن را دارﻧـﺪ‪ ،‬و ﻫـﺮ ﻃﺎﺋﻔـﻪ از‬ ‫اﻳﺸﺎن اﺳﻴﺮاﻧﺶ را ﺑﺎ ﻓﺪﻳﻪ آزاد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪،‬ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻗﺴﻂ ﻣﻴﺎن ﻣﺆﻣﻨﺎن‪.‬‬ ‫‪.3‬‬

‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻓﺮدي را ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﺑﺪﻫﻲ و ﻋﻴﺎﻟﻮاري ﺑﺎﺷﺪ رﻫﺎ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬و ﺑـﻪ‬

‫ﻣﻌﺮوف در ﻫﺮ ﻣﻮرد از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻓﺪﻳﻪ و اداي دﻳﻪ او را ﻳﺎري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪.4‬‬

‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﺘﻘﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﺑﺨﻮاﻫﻨـﺪ ﺳـﺘﻢ ﻛﻨﻨـﺪ ﻳـﺎ از‬

‫ﺳﺘﻤﮕﺮي ﭘﺎداش ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﮔﻨﺎه ﻳﺎ ﻋﺪوان ﻳﺎ ﻓﺴﺎدي در ﻣﻴﺎن ﻣﺆﻣﻨﺎن دﺳﺖ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪.5‬‬

‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻫﻤﻪ دﺳﺘﻬﺎﻳﺸﺎن در دﺳﺖ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ آن ﻓـﺮد ﺳـﺘﻢﭘﻴﺸـﻪ و‬

‫ﺧﻄﺎﻛﺎر‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ وي ﭘﺴﺮ ﻳﻜﻲ از ﺧﻮد آﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪.6‬‬

‫ﻫﻴﭻ ﻓﺮد ﻣﺆﻣﻨﻲ ﻣﺆﻣﻦ دﻳﮕﺮ را ﺑﻪ ﻗﺼﺎص ﻛﺎﻓﺮي ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪.7‬‬

‫و ﻧﻴﺰ ﻫﻴﺞ ﻛﺎﻓﺮي را ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺆﻣﻨﻲ ﻳﺎري ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪.8‬‬

‫ذﻣ‪‬ﻪ و اﻣﺎن ﺧﺪا ﻳﻜﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﺟﺎﻧـﺐ ﻫﻤـﻪ‬

‫آﻧﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﻣﺎن دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪.9‬‬

‫از ﻳﻬﻮﻳﺎن ﻫﺮ ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺎ ﺷﻮد از ﻳﺎري و ﻣﻮاﺳﺎت ﻣﺎ ﺑﺮﺧﻮردار ﺧﻮاﻫﺪ ﺷـﺪ‪ ،‬و‬

‫ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺳﺘﻢ ﺷﻮد ﻳﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻋﻠﻴﻪ آﻧﺎن ﻫﻤﺪﺳﺖ ﺑﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .10‬ﺻﻠﺢ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻳﻜﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻫﻴﺞ ﻓﺮد ﻣـﺆﻣﻨﻲ ﺑـﺪون ﻣﻮاﻓﻘـﺖ ﻓـﺮد ﻣـﺆﻣﻦ‬ ‫دﻳﮕﺮي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺻﺤﻨﺔ ﻧﺒﺮد در راه ﺧﺪا ﺻﻠﺢ و ﺳﺎزش ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺗﺴـﺎوي و‬ ‫ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪.‬‬ ‫‪ .11‬ﻣﺆﻣﻨﺎن واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و ﻣـﺪاﻓﻊ و ﺣـﺎﻣﻲ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ آﻧﻜـﻪ‬ ‫ﺧﻮﻧﺸﺎن را در راه ﺧﺪا ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .12‬ﻫﻴﭻ ﻓﺮد ﻣﺸﺮﻛﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎل ﻳﺎ ﺟﺎن ﻗﺮﻳﺸـﻴﺎن را اﻣـﺎن دﻫـﺪ‪ ،‬ﻳـﺎ ﻣـﺎﻧﻊ از‬ ‫دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻓﺮد ﻣﺆﻣﻨﻲ ﺑﻪ آن ﺑﺸﻮد‪.‬‬ ‫‪ .13‬ﻫﺮﻛﺲ ﻣﺆﻣﻨﻲ را ﺑﻲﮔﻨﺎه ﺑﻜﺸﺪ و ﺛﺎﺑـﺖ ﮔـﺮدد‪ ،‬در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺧـﻮن او ﻗﺼـﺎص‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ وﻟﻲ ﻣﻘﺘﻮل رﺿﺎﻳﺖ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ .14‬ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻫﻤﻪ ﻋﻠﻴﻪ او ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي آﻧﺎن روا ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺰ آﻧﻜﻪ ﻋﻠﻴﻪ او ﻗﻴﺎم ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .15‬ﺑﺮاي ﻫﻴﭻ ﻓﺮد ﻣﺆﻣﻨﻲ روا ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﻄﺎﻛﺎري را ﻳﺎري ﻛﻨﺪ ﻳـﺎ ﻣـﺄوا دﻫـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻫﺮﻛﻪ ﮔﻨﺎﻫﻜﺎري را ﻳﺎري ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﻣﺄوا دﻫﺪ‪ ،‬ﻟﻌﻨﺖ و ﺧﺸﻢ ﺧﺪا ﺑﺮ او ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد در‬ ‫روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬و از او ﻋ‪‬ﻮض و ﻓﺪﻳﻪاي درﻳﺎﻓﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ .16‬ﺷﻤﺎ ﻫﺮﮔﺎه درﺑﺎره ﭼﻴﺰي اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺟـﻊ ﺣـﻞ آن اﺧـﺘﻼف‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰوﺟﻞ و ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺖ«‪.1‬‬ ‫ﺍﺛﺮﮔﺬﺍﺭﻱ ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ ﺩﺭ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﻜﻤﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺪﺑﻴﺮ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻧﻮﺑﻨﻴﺎد اﺳﻼﻣﻲ‬ ‫را اﺳﺘﻮار ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻤـﺎي ﻇـﺎﻫﺮي و ﺑﻴﺮوﻧـﻲ آن ﺑﻴـﺎﻧﮕﺮ و ﻧﺸـﺎﻧﮕﺮ ﻣﻌـﺎرف و‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ آن ﻓﺮﻫﻴﺨﺘﮕﺎن و ﻓﺮزاﻧﮕﺎن در ﭘﺮﺗﻮ ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ ﻧﺒﻲاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ و ﺗﺰﻛﻴﺔ ﻧﻔﻮس اﻳﺸﺎن‪ ،‬و ﺗﺸﻮﻳﻖ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﻜﺎرم اﺧﻼق ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫و آﻧﺎن را ﺑﺎ آداب ﻣﻮد‪‬ت و ﺑـﺮادري و ﻋـﺰْت و ﺷـﺮف‪ ،‬و ﻧﻴـﺰ ﻋﺒـﺎدات و ﻃﺎﻋـﺎت‬ ‫ﻣﻲآراﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫* ﻣﺮدي از آﻧﺤﻀﺮت ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﮔﺰﻳﺪه ﺗﺮﻳﻦ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ دﺳﺘﻮرات اﺳـﻼم ﻛـﺪام اﺳـﺖ؟‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.503-502‬‬

‫‪394‬‬ ‫ﺉ ﺍﻟﺴﻼﻡ ﻋﻠﻰ ﻣﻦ ﻋﺮﻓﺖ ﻭﻣﻦ ﱂ ﺗﻌﺮﻑ(‪.1‬‬ ‫)ﺗ‪‬ﻄﻌﻢ ﺍﻟﻄﻌﺎﻡ‪ ،‬ﺗ‪‬ﻘﺮ ‪‬‬ ‫»اﻳﻨﻜﻪ اﻃﻌﺎم ﻃﻌﺎم ﻛﻨﻲ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻠﻨﺪ ﺳﻼم ﻛﻨﻲ!«‬ ‫* ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻼم ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻧﺒﻲاﻛﺮم وارد ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻣـﺪم؛ ﻫﻤﻴﻨﻜـﻪ ﺳـﻴﻤﺎي‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت را وراﻧﺪاز ﻛﺮدم‪ ،‬ﻳﺎﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﺳﻴﻤﺎي اﻳﺸـﺎن ﺳـﻴﻤﺎي ﻳـﻚ ﻓـﺮد دروغزن و‬ ‫ﻛﺬّاب ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﻄﻠﺒﻲ ﻛﻪ آﻧﺤﻀﺮت ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫)ﻳﺎ ﺃﻳﻬﺎ ﺍﻟﻨﺎﺱ‪ ،‬ﺃﻓﺸﻮﺍ ﺍﻟﺴﻼﻡ‪ ،‬ﻭﺃﻃﻌﻤﻮ ﺍﻟﻄﻌﺎﻡ‪ ،‬ﻭﺻﻠﻮﺍﻻﺭﺣﺎﻡ‪ ،‬ﻭﺻﻠﻮﺍ ﺑﺎﻟﻠﻴﻞ ﻭﺍﻟﻨﺎﺱ ﻧﻴﺎﻡ؛ ﺗﺪﺧﻠﻮﺍ‬

‫ﺍﳉﻨﺔ ﺑﺴﻼﻡ(‪.٢‬‬

‫»ﻫﺎن اي ﻣﺮدﻣﺎن‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪ ﺳﻼم ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬و دﻳﮕﺮان را اﻃﻌﺎم ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬و ﺻﻠﻪ رﺣﻢ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬و ﺷﺐ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﻣﺮدم در ﺧﻮاباﻧﺪ ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰارﻳﺪ؛ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ وارد ﺑﻬﺸﺖ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺪ!«‬ ‫* ﻧﻴﺰ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫)ﻻ ﻳﺪﺧﻞ ﺍﳉﻨ‪‬ﺔ ﻣﻦ ﻻ ﻳﺄﻣﻦ ﺟﺎﺭﻩ ﺑﻮﺍﺋﻘﹶﻪ(‪.٣‬‬

‫»ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪاش از دﺳﺘﺶ در اﻣﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ!«‬ ‫* ﻧﻴﺰ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫)ﺍﳌﺴﻠﻢ ﻣﻦ ﺳﻠﻢ ﺍﳌﺴﻠﻤﻮﻥ ﻣﻦ ﻟﺴﺎﻧﻪ ﻭ ﻳﺪﻩ(‪.٤‬‬

‫»ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از زﺑﺎن او و دﺳﺖ او در اﻣﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪«.‬‬ ‫* ﻧﻴﺰ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫)ﻻ ﻳﺆﻣﻦ ﺃﺣﺪﮐﻢ ﺣﱴ ﳛﺐ ﻷﺧﻴﻪ ﻣﺎ ﳛﺐ ﻟﻨﻔﺴﻪ( ‪.٥‬‬

‫»ﻳﻜﺎﻳﻚ ﺷﻤﺎ اﻫﻞ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﻫﺮﭼﻪ را ﺑﺮاي ﺧﻮد دوﺳـﺖ دارﻳـﺪ ﺑـﺮاي‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.9 ،6‬‬ ‫‪ -2‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﺗﺮﻣﺬي و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ و دارﻣﻲ رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ؛ ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.168‬‬ ‫‪ -3‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﻣﺴﻠﻢ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ؛ ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.422‬‬ ‫‪ -4‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.6‬‬ ‫‪ -5‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬

‫ﺑﺮادرﺗﺎن ﻧﻴﺰ دوﺳﺖ ﺑﺪارﻳﺪ!«‬ ‫* ﻧﻴﺰ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫)ﺍﳌﺆﻣﻨﻮﻥ ﮐﺮﺟﻞ ﻭﺍﺣﺪ‪ ،‬ﺇﻥ ﺍﺷﺘﻜﻰ ﻋﻴﻨﻪ ﺍﺷﺘﻜﻰ ﮐﻠﻪ‪ ،‬ﻭ ﺇﻥ ﺍﺷﺘﻜﻰ ﺭﺃﺳﻪ ﺍﺷﺘﻜﻰ ﮐﻠﻪ( ‪.١‬‬

‫»ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻤﭽﻮن ﻳﻚ واﺣﺪاﻧﺪ؛ اﮔﺮ ﭼﺸﻢ او ﺑﻪ درد آﻳﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻧﺪامﻫﺎي او ﺑﻪ درد‬ ‫آﻳﻨﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺳﺮ او ﺑﻪ درد آﻳﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻧﺪامﻫﺎي او ﺑﻪ درد آﻳﻨﺪ!«‬ ‫* ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫)ﺍﳌﺆﻣﻦ ﻟﻠﻤﺆﻣﻦ ﮐﺎﻟﺒﻨﻴﺎﻥ ﻳﺸﺪ ﺑﻌﻀﻪ ﺑﻌﻀﺎ( ‪.٢‬‬

‫»ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﻤﭽﻮن اﺟﺰاء ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎناﻧﺪ‪ ،‬ﻛـﻪ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ را اﺳـﺘﻮار ﻧﮕـﺎه‬ ‫ﻣﻲدارﻧﺪ!«‬ ‫* ﻧﻴﺰ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻻ ﺗﺒﺎﻏﻀﻮﺍ‪ ،‬ﻭﻻ ﲢﺎﺳﺪﻭﺍ‪ ،‬ﻭ ﻻ ﺗﺪﺍﺑﺮﻭﺍ‪ ،‬ﻭ ﮐﻮﻧﻮﺍ ﻋﺒﺎﺩﺍﷲ ﺇﺧﻮﺍﻧﺎ‪ ،‬ﻭﻻ ﳛﻞ ﳌﺴﻠﻢ ﺃﻥ ﻳﻬﺠﺮ ﺃﺧـﺎﻩ‬

‫ﻓﻮﻕ ﺛﻼﺛﺔ ﺃﻳﺎﻡ(‪.٣‬‬

‫»ﻛﻴﻨﻪ ﺗﻮزي ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺣﺴﺎدت ﻧﻮرزﻳﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻊ راﺑﻄﻪ ﻧﻜﻨﻴﺪ؛ و ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‪ -‬اي ﺑﻨـﺪﮔﺎن‬ ‫ﺧﺪا‪ -‬ﺑﺮادر ﺑﺎﺷﻴﺪ؛ و ﺑﺮاي ﻫﻴﭻ ﻓﺮد ﻣﺴـﻠﻤﺎن روا ﻧﻴﺴـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻴﺶ از ﺳـﻪ روز از‬ ‫ﺑﺮادرش دوري ﮔﺰﻳﻨﺪ!«‬ ‫* ﻧﻴﺰ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﳌﺴﻠﻢ ﺃﺥ ﺍﳌﺴﻠﻢ؛ ﻻ ﻳﻈﻠﻤﻪ ﻭﻻ ﻳﺴﻠ‪‬ﻤﻪ؛ ﻭﻣﻦ ﮐﺎﻥ ﰲ ﺣﺎﺟﺔ ﺃﺧﻴﻪ ﮐﺎﻥ ﺍﷲ ﰲ ﺣﺎﺟﺘﻪ؛ ﻭﻣﻦ ﻓﺮﺝ‬

‫ﻋﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﮐﹸﺮﺑﺔ ﻓﺮﺝ ﺍﷲ ﻋﻨﻪ ﮐﺮﺑﺔ ﻣﻦ ﹸﮐ ‪‬ﺮﺑﺎﺕ ﻳﻮﻡ ﺍﻟﻘﻴﺎﻣﺔ؛ ﻭ ﻣﻦ ﺳﺘﺮ ﻣﺴـﻠﻤﺎ ﺳـﺘﺮﻩ ﺍﷲ ﻳـﻮﻡ‬ ‫ﺍﻟﻘﻴﺎﻣﺔ(‪.٤‬‬

‫‪ -1‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﻣﺴﻠﻢ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ؛ ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.422‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.422‬‬ ‫‪ -3‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.896‬‬ ‫‪ -4‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ؛ ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.422‬‬

‫‪396‬‬ ‫»ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ؛ ﺑﺮ او ﺳﺘﻢ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و او را ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ؛ و ﻫـﺮﻛﺲ‬ ‫در ﭘﻲ اﻧﺠﺎم ﻛﺎر ﺑﺮادرش ﺑﺮود‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﭘﻲ روا ﻛﺮدن ﺣﺎﺟﺖ او ﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﻮد؛ و‬ ‫ﻫﺮ ﻛﺲ ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ را از ﻣﻴﺎن ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺸﻲ از ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲﻫـﺎي او را در‬ ‫روز ﻗﻴﺎﻣﺖ از ﻣﻴﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮد؛ وﻫﺮ ﻛﺲ ﻋﻴﺐ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ در روز‬ ‫ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻋﻴﺐ او را ﺧﻮاﻫﺪ ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪ!«‬ ‫•‬

‫ﻧﻴﺰ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫)ﺍﺭﲪﻮﺍ ﻣﻦ ﰲ ﺍﻻﺭﺽ ﻳﺮﲪﮑﻢ ﻣﻦ ﰲ ﺍﻟﺴﻤﺎﺀ( ‪.١‬‬ ‫»ﺑﻪ آﻧﺎن ﻛﻪ در زﻣﻴﻦاﻧﺪ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ در آﺳﻤﺎن اﺳﺖ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﻨﺪ!«‬ ‫* ﻧﻴﺰ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫)ﻟﻴﺲ ﺍﳌﺆﻣﻦ ﺑﺎﻟﺬﻱ ﻳﺸﺒﻊ ﻭﺟﺎﺭﻩ ﺟﺎﺋﻊ ﺇﱃ ﺟﺎﻧﺒﻪ( ‪.٢‬‬

‫»ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺳﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﺴﺎﻳﻪاش در ﻣﺠﺎورت او ﮔﺮﺳﻨﻪ ﺑﺎﺷﺪ!«‬ ‫* ﻧﻴﺰ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫)ﺳﺒﺎﺏ ﺍﳌﺆﻣﻦ ﻓﺴﻮﻕ‪ ،‬ﻭ ﻗﺘﺎﻟﻪ ﮐﻔﺮ( ‪.٣‬‬

‫»دﺷﻨﺎم دادن ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻓﺴﻖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﺒﺮد ﺑﺎ او ﻛﻔﺮ!«‬ ‫* ﻛﻨﺎر زدن ﺧﺲ و ﺧﺎﺷﺎك را از ﺳﺮ راه ﻣﺮدﻣﺎن ﺻﺪﻗﻪ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ و اﻳـﻦ ﻋﻤـﻞ را‬ ‫ﺷﻌﺒﻪاي از ﺷﻌﺒﻪﻫﺎي اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآورﻧﺪ ‪.4‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ اﻧﻔﺎق ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻫـﺎي ﺻـﺪﻗﻪ و اﻧﻔـﺎق را آﻧﭽﻨـﺎن‬

‫‪ -1‬ﺳﻨﻦ اﺑﻲ داود‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪335‬؛ ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺘﺮﻣﺬي‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.14‬‬ ‫‪ -2‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﺑﻴﻬﻘﻲ در ﺷﻌﺐ اﻻﻳﻤﺎن رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ؛ ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.424‬‬ ‫‪ -3‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪893‬؛ ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻟﺒﺮّ و اﻟﺼﻠﺔ‪ ،‬ﺑﺎب ‪ ،52‬ج ‪ ،4‬ص ‪ ،311‬ح ‪.1983‬‬ ‫‪ -4‬ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ در ﺻﺤﻴﺤﻴﻦ رواﻳﺖ ﺷـﺪه اﺳـﺖ؛ ﻧﻜــ‪ :‬ﻣﺸـﻜﺎة اﻟﻤﺼـﺎﺑﻴﺢ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪،12‬‬ ‫‪167‬‬

‫ﺑﺮﻣﻲﺷﻤﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در دﻟﻬﺎ اﺛﺮ ﻣﻲﮔﺬاﺷﺖ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻟﺼﺪﻗﺔ ﺗﻄﻔﺊ ﺍﳋﻄﺎﻳﺎ‪ ،‬ﮐﻤﺎ ﻳﻄﻔﺊ ﺍﳌﺎﺀ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺭ(‪.١‬‬

‫»ﺻﺪﻗﻪ ﻟﻐﺰشﻫﺎ را ﺑﻲاﺛﺮ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ آب آﺗﺶ را ﺧﺎﻣﻮش ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ!«‬ ‫* ﻧﻴﺰ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺃﳝﺎ ﻣﺴﻠﻢ ﮐﺴﺎ ﻣﺴﻠﻤﹰﺎ ﺛﻮﺑﹰﺎ ﻋﻠﻰ ﻋﺮﻱ ﮐﺴﺎﻩ ﺍﷲ ﻣﻦ ﺧﻀﺮ ﺍﳉﻨﺔ؛ ﻭﺃﳝﺎ ﻣﺴﻠﻢ ﺃﻃﻌﻢ ﻣﺴﻠﻤﹰﺎ ﻋﻠـﻰ‬

‫ﺟﻮﻉ ﺃﻃﻌﻤﻪ ﺍﷲ ﻣﻦ ﲦﺎﺭ ﺍﳉﻨﺔ؛ ﻭﺃﳝﺎ ﻣﺴﻠﻢ ﺳﻘﻲ ﻣﺴﻠﻤﹰﺎ ﻋﻠﻰ ﻇﻤﺄ ﺳﻘﺎﻩ ﺍﷲ ﻣﻦ ﺍﻟﺮﺣﻴﻖ ﺍﳌﺨﺘﻮﻡ(‪.٢‬‬

‫»ﻫﺮ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن دﻳﮕﺮي را ﻛﻪ ﺑﺮﻫﻨﻪ اﺳﺖ ﺟﺎﻣﻪاي ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ از‬ ‫ﺟﺎﻣﻪﻫﺎي ﺳﻴﺰ ﺑﻬﺸﺘﻲ ﺑﺮ او ﺧﻮاﻫﺪ ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن دﻳﮕـﺮي‬ ‫را ﻛﻪ ﮔﺮﺳﻨﻪ اﺳﺖ ﻏﺬا ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻣﻴﻮهﻫﺎي ﺑﻬﺸﺘﻲ ﺑﻪ او ﺧﻮاﻫـﺪ ﺧﻮراﻧﻴـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻫﺮ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن دﻳﮕﺮي را ﻛﻪ ﺗﺸﻨﻪ اﺳﺖ آب ﺑﻨﻮﺷﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را از‬ ‫رﺣﻴﻖ ﻣﺨﺘﻮم ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻮﺷﺎﻧﻴﺪ؛«‬ ‫* ﻧﻴﺰ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫)ﺍﺗﻘﻮﺍ ﺍﻟﻨﺎﺭ ﻭﻟﻮ ﺑﺸﻖ ﲤﺮﺓ‪ ،‬ﻓﺎﻥ ﱂ ﲡﺪ ﻓﺒﮑﻠﻤﺔ ﻃﻴﺒﺔ( ‪.٣‬‬

‫»ﺧﺪاي را در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺎ ﺻﺪﻗﻪ دادن ﻧﺼﻒ ﺧﺮﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ؛ و اﮔﺮ آن را‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻧﻴﺎﻓﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﺨﻦ ﺧﻮش!«‬ ‫* در ﻛﻨﺎر اﻳﻦ ﺗﻮﺻﻴﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺪ‪‬ت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ ﺑـﻪ اﻳﻨﻜـﻪ ﻋﻔّـﺖ‬ ‫ورزﻧﺪ‪ ،‬و دﺳﺖ از ﺳﺆال و درﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺪارﻧﺪ؛ و ﻫﻤﻮاره ﻓﻀﻴﻠﺖ و ﺻﺒﺮ و ﻗﻨﺎﻋﺖ را‬ ‫ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻮﺷﺰد ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬و دﺳﺖ ﺳـﺆال ﻧـﺰد دﻳﮕـﺮان دراز ﻛـﺮدن را ﺗﻴﺮﮔـﻲ و‬ ‫ﺧﺪﺷﻪدار ﺷﺪن و ﺑﻲآﺑﺮو ﺷﺪن ﭼﻬﺮة درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻨﻨﺪه ﻋﻨـﻮان ﻣـﻲﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪4‬؛ آري‪،‬‬ ‫‪-1‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را اﺣﻤﺪ و ﺗﺮﻣﺬي و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.14‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻨﻦ اﺑﻲ داود‪ ،‬ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪169‬؛ ﺟﺎﻣﻊاﻟﺘﺮﻣﺬي ج ‪ ،4‬ص ‪ ،546‬ص ‪.2449‬‬ ‫‪ -3‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،190‬ج ‪ ،2‬ص ‪.890‬‬ ‫‪ -4‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را اﺑﻮداود و ﺗﺮﻣﺬي و ﻧَﺴﺎﺋﻲ و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ و دارﻣﻲ رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ؛ ﻣﺸـﻜﺎة اﻟﻤﺼـﺎﺑﻴﺢ‪ ،‬ج‬

‫‪398‬‬ ‫ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﺷﺨﺺ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ و ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﻀﻴﻠﺖ و اﺟـﺮ و ﺛـﻮاب‬ ‫ﻋﺒﺎدات را ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﻮﻧﺪ آﻧﺎن را ﺑﺎ وﺣﻲ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه از‬ ‫آﺳﻤﺎن ﻣﺤﻜﻢ و اﺳﺘﻮار ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬وﺣﻲ را ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و آﻧﺎن ﻧﻴـﺰ‬ ‫وﺣﻲ را ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻦ آﻣﻮزش ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ داﺋﻤﺎ ﺣﻘﻮق و ﺗﻜـﺎﻟﻴﻒ دﻋـﻮت و‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎ و ﻟﻮازم رﺳﺎﻟﺖ را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻳﺎدآور ﺷﻮد‪ ،‬ﺻﺮفﻧﻈﺮ از اﻳﻨﻜـﻪ ﻓﻬـﻢ و ﺗـﺪﺑ‪‬ﺮ را‬ ‫ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﻣﻲآورد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﺔ آﻧﺎن را ﺗﻬﺬﻳﺐ ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬و ﺳﻄﺢ ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ آﻧـﺎن‬ ‫را ﺑﺎﻻ ﺑﺮد‪ ،‬و اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎي ﻧﻬﻔﺘﺔ آﻧﺎن را ﺷﻜﻮﻓﺎ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﺑﺎ ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ارزﺷﻬﺎ و‬ ‫ارﺟﻤﻨﺪيﻫﺎ ﻣﺠﻬﺰ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ُﻗ ّﻠﺔ ﻛﻤﺎل ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻣﻘـﺎم و رﺗﺒـﺔ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان در ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫* ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﻗﺘﺪا ﻛﻨﺪ‬ ‫ﺑﻪ آﻧﺎﻧﻜﻪ از دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻪاﻧﺪ اﻗﺘﺪا ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ زﻧﺪﮔﺎن ﻧﻤﻲﺗﻮان از اﻧﻮاع ﻓﺘﻨﻪ در‬ ‫اﻣﺎن ﺑﻮد‪ .‬آﻧﺎن اﺻﺤﺎب ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮدﻧـﺪ؛ ﺑﺮﺗـﺮﻳﻦ اﻳـﻦ اﻣـﺖ؛‬ ‫دلرﺣﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬داﻧﺎﺗﺮﻳﻦ و ﺑﻴﻨﺶﻣﻨﺪﺗﺮﻳﻦ آﻧﺎن؛ از ﻫﻤﻪ ﺑﻲﺗﻜﻠﻒﺗـﺮ؛ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬ ‫آﻧﺎن را ﺑﺮاي ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﺮﭘﺎ داﺷﺘﻦ دﻳﻦ ﺧﻮد را ﺑـﻪ اﻳﺸـﺎن‬ ‫ﺳﭙﺮده ﺑﻮد؛ ﻓﻀﻴﻠﺖ اﻳﺸﺎن را ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﺪ‪ ،‬و از آﻧﺎن ﭘﻴﺮوي و دﻧﺒﺎﻟﻪروي ﻛﻨﻴﺪ؛ و ﺑﻪ ﻫـﺮ‬ ‫آﻧﭽﻪ از اﺧﻼق و ﺳﻴﺮة آﻧﺎن ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺗﻤﺴﻚ ﻛﻨﻴﺪ؛ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺮ ﻫﺪاﻳﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺮ ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ‪.1‬‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم‪ ،‬ﻗﺎﺋﺪ اﻋﻈﻢ‪ ،‬از ﭼﻨﺎن وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي و ﻇﺎﻫﺮي‪ ،‬و ﻛﻤﺎﻻت و‬ ‫‪ ،1‬ص ‪.163‬‬ ‫‪ -1‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد را رزﻳﻦ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ؛ ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.32‬‬

‫اﻣﺘﻴﺎزات‪ ،‬و ﺷﻜﻮﻫﻤﻨﺪي ﻫﺎ و ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻫﺎ‪ ،‬و ﻣﻜﺎرم اﺧﻼق و ﻣﺤﺎﺳﻦ اﻋﻤﺎل ﺑﺮﺧﻮردار‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺔ دﻟﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﻮاي اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﭘﺮواز درﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﻪ ﺟﺎن ﺧﻮدﺷﺎن را ﻓﺪاي‬ ‫او ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺳﺨﻦ از دﻫﺎن ﻣﺒﺎرك آﻧﺤﻀﺮت درﻣـﻲآﻣـﺪ؛ ﺻـﺤﺎﺑﺔ ﮔﺮاﻣـﻲ‬ ‫اﻳﺸﺎن ﻓﻮرا اﻣﺘﺜﺎل ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ و ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ راﻫﻨﻤـﺎﻳﻲ و ﺗﻮﺻـﻴﻪاي از ﻧﺎﺣﻴـﺔ آﻧﺤﻀـﺮت‬ ‫ﺻﺎدر ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﺟﺮاي آن از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺳﺒﻘﺖ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ در ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺟﺎﻣﻌـﺔ ﻧـﻮﻳﻨﻲ را‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮﺗﺮﻳﻦ و ارﺟﻤﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪاي اﺳـﺖ ﻛـﻪ در ﺗـﺎرﻳﺦ ﺑﺸـﺮ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﻣﺸﻜﻼت اﻳﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ راهﺣﻞﻫﺎﻳﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑـﺮ‬ ‫اﺛﺮ آﻧﻬﺎ اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ ﻧﻔﺲ راﺣﺘﻲ ﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ ﺳﺎﻟﻴﺎن ﺳﺎل در ﭼﺎهﻫﺎي زﻧﺪان زﻣﺎن‬ ‫و دﻳﺠﻮرﻫﺎي ﻇﻠﻤﺎت ﺑﻴﻜﺮان ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮده ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻮﻳﺎت ﺑﺮازﻧﺪه و ارزﻧﺪه‪ ،‬ارﻛﺎن ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻧﻮﻳﻦ ﺷـﻜﻞ ﮔﺮﻓـﺖ‪ ،‬و اﻳـﻦ ﺟﺎﻣﻌـﺔ‬ ‫ﻧﻮﻳﻦ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻣﻮاج ﻛﻮﺑﻨﺪة زﻣﺎﻧﻪ اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ ﻛﺮد و ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺳﻴﺮ آﻧﻬﺎ را ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬ ‫دﻫﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻴﺮ روزﮔﺎر و ﺗﺎرﻳﺦ را ﻋﻮض ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﻤﺎﻥ ﺑﺎ ﻳﻬﻮﺩ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻧﻮﻳﻦ را اﺳﺘﻮار ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬و وﺣﺪت‬ ‫ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻧﻈﺎﻣﻲ را ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮﻗﺮار ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮﻗﺮاري رواﺑﻂ ﺑﺎ ﻏﻴﺮ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻘﺼﻮد آﻧﺤﻀﺮت از ﺑﺮﻗﺮاري اﻳﻦ رواﺑﻂ‪ ،‬ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺳﻼﻣﺖ و اﻣﻨﻴﺖ‬ ‫و ﺳﻌﺎدت و ﺧﻴﺮ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺑﺸﺮﻳﺖ‪ ،‬و ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﻳﻚ ﻧﻈﺎم واﺣﺪ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮراﺗﻲ را ﻣﺒﻨـﻲ ﺑـﺮ‬ ‫ﮔﺬﺷﺖ و ﻧﻮع دوﺳﺘﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در آن دوران و زﻣﺎن آﻛﻨﺪه از ﺗﻌﺼـﺐ و‬ ‫ﻏﺮﺿﻬﺎي ﻓﺮدي و ﮔﺮاﻳﺸﻬﺎي ﻧﮋادي ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬

‫‪400‬‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮﻳﻦ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ﻏﻴﺮﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ -‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﭘـﻴﺶ از اﻳـﻦ ﮔﻔﺘـﻴﻢ‪ -‬ﻳﻬﻮدﻳـﺎن‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ در ﺑﺎﻃﻦ دﺷﻤﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ ﻫﻨـﻮز ﻫﻴﭽﮕﻮﻧـﻪ‬ ‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻳﺎ ﺧﺼﻮﻣﺘﻲ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻧﺪاده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آﻧﺎن ﭘﻴﻤﺎنﻧﺎﻣﻪاي اﻣﻀﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻃﻲ آن ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺧﻴﺮﺧـﻮاﻫﻲ و ﻫﻤﺮاﻫـﻲ را ﺑـﺎ‬ ‫آﻧﺎن ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻛﻤﺎل آزادي آﻧﺎن را در اﻣﻮر دﻳﻨﻲ و اﻣﻮر ﻣﺎﻟﻲ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺗﺒﻌﻴﺪ و ﻣﺼﺎدره و ﺧﺼﻮﻣﺖ را ﭘﻴﺶ ﻧﮕﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻮاد اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎنﻧﺎﻣﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﻳﻬﻮد ﺑﻨﻲ ﻋﻮف اﻣ‪‬ﺘﻲ از ﻣﺆﻣﻨﺎناﻧﺪ؛ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻪ دﻳﻦ ﺧﻮدﺷﺎن‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ دﻳـﻦ‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن‪ ،‬اﻋﻢ‪ ‬از ﺧﻮدﺷﺎن و ﺑﺮدﮔﺎﻧﺸﺎن؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻳﻬﻮدﻳﺎن دﻳﮕﺮ ﺟﺰ ﺑﻨﻲﻋﻮف‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻳﻬﻮد ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن را ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻣﺮﺑـﻮط‬ ‫ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن را ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻣﻀﺎﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎنﻧﺎﻣﻪ ﺑﺠﻨﮕﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻳـﺎري‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻲﺷﺘﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ و ﻫﻤﺮاﻫﻲ‪ ،‬رواﺑﻂ ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ اﻣﻀﺎﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﻳـﻦ ﭘﻴﻤـﺎنﻧﺎﻣـﻪ را ﺗﺸـﻜﻴﻞ‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري‪ ،‬ﻧﻪ ﺧﻄﺎﻛﺎري‪.‬‬ ‫‪ .5‬ﮔﻨﺎه ﻫﻢﭘﻴﻤﺎن ﻛﺴﻲ ﺑﺮ ﻋﻬﺪة او ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪ .6‬ﻣﻈﻠﻮم را ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎري ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .7‬در زﻣﺎن ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .8‬ﺣ‪‬ﺮﻣﺖ ﻣﺤﺪودة ﻳﺜﺮب را ﻫﻤﮕﻲ اﻣﻀﺎﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎنﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎﻳﺪ رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .9‬ﻫﺮﮔﺎه در ﻣﻴﺎن اﻣﻀﺎﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎنﻧﺎﻣﻪ ﻣﺸﺎﺟﺮه و اﺧﺘﻼف و ﻧﺰاﻋﻲ روي دﻫﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻧﮕﺮان ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺟﻊ ﺣﻞ اﺧـﺘﻼف‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻋﺰوﺟـﻞ و ﻣﺤﻤـﺪ رﺳـﻮلاﷲ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ .10‬ﻫﻴﭽﻜﺲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻗﺮﻳﺶ و ﻳﺎريﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻗﺮﻳﺶ اﻣﺎن ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ .11‬ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﺎن ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﺜﺮب ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﺪ ﻳﺎري ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪...‬‬ ‫ﻫﺮ ﮔﺮوﻫﻲ ﺳﻬﻢ ﺧﻮدﺷﺎن را از ﺳﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﻣـﻮرد ﺣﻤﻠـﻪ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪاﻧـﺪ ﻋﻬـﺪهدار‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .12‬اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎنﻧﺎﻣﻪ ﻫﻴﭽﮕﺎه ﻣﺎﻧﻊ ﻣﺠﺎزات و ﻣﺆاﺧﺬه ﻓﺮد ﺳﺘﻤﮕﺮ و ﺧﻄﺎﻛـﺎر ﻧﺨﻮاﻫـﺪ‬ ‫ﺑﻮد‪.1‬‬ ‫ﺑﺎ ﻗﻄﻌﻴﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎن ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻣﺪﻳﻨﻪ و اﻃﺮاف آن ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﻳـﻚ دوﻟـﺖ ﻓ‪‬ـﺪ‪‬رال‬ ‫درآﻣﺪ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ آن ﻣﺪﻳﻨﻪ و رﺋﻴﺲ آن دوﻟﺖ‪ -‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪ -‬ﺷﺨﺺ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﻗﺪرت و ﻧﻔﻮذ و ﺳﻠﻄﻪ در ﭼﺎرﭼﻮب آن دوﻟﺖ‬ ‫از آن ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر وﺳﻌﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﻣﻨﻄﻘﺔ اَﻣﻦ و اﻣﺎن‪ ،‬ﻧﺒ‪‬ﻲاﻛﺮم ﺑﺎ ﻗﺒﺎﻳﻞ دﻳﮕـﺮ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ‬ ‫اﻗﺘﻀﺎي اوﺿﺎع و اﺣﻮال‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﮔﺰارش ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.504-503‬‬

‫‪402‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دو‪‬م‬ ‫ﻧﺒﺮدﻫﺎي ﺧﻮﻧﻴﻦ‬ ‫ﮐﺎﺭﺷﮑﻨﻲﻫﺎﻱ ﻗﺮﻳﺶ‬ ‫ﭘﻴﺶ از آن آوردﻳﻢ ﻛﻪ ﻛﻔّﺎر ﻣﻜّﻪ ﭼﻪ ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ و ﻧﺎراﺣﺘﻲﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن در‬ ‫ﻣﻜّﻪ ﭘﻴﺶ آوردﻧﺪ؛ آﻧﮕﺎه‪ ،‬در آﺳﺘﺎﻧﺔ ﻫﺠﺮت ﭼﻪ ﺟ‪‬ﺮمﻫﺎﻳﻲ را ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن را‬ ‫ﺳﺰاوارﻣﺼﺎدرة اﻣﻮاﻟﺸﺎن از ﺳﻮي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻧﺒﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬از آن‬ ‫ﭘﺲ ﻧﻴﺰ‪ ،‬دﺳﺖ از اﻳـﻦ ﺑﻴﺮاﻫـﻪ روي ﻧﻜﺸـﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و از دﺷـﻤﻨﻲ و ﺗﺠـﺎوز ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﻮدداري ﻧﻜﺮدﻧﺪ؛ ﺑﻪ ﻋﻜﺲ وﻗﺘﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﭼﻨﮓ آﻧﺎن درآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه و ﭘﺎﻳﮕﺎﻫﻲ اﻣﻦ و اﻣﺎن ﭘﺪﻳﺪ آوردﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺸـﻢ ﻗﺮﻳﺸـﻴﺎن ﺑـﺮ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺪت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اُﺑ‪‬ﻲ ﺑﻦ ﺳـﻠّﻮل‪ -‬ﻛـﻪ در آن‬ ‫زﻣﺎن ﻫﻨﻮز ﻣﺸﺮك ﺑﻮد‪ -‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﺋﻴﺲ اﻧﺼﺎر‪ -‬ﭘﻴﺶ از ﻫﺠـﺮت‪ -‬ﻧﺎﻣـﻪاي ﻧﻮﺷـﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ اﻧﺼﺎر ﺑﺮ ﻗﺒﻮل رﻳﺎﺳﺖ و ﺳﺮوري وي ﻳﻚ ﺳﺨﻦ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﻛﻪ او را ﭘﺎدﺷﺎه و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي ﺧﻮدﺷﺎن ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺴﻮي آﻧﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻧﻔﺮﻣﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و اﻧﺼﺎر ﺑـﻪ آﻧﺤﻀـﺮت اﻳﻤـﺎن‬ ‫ﻧﻴﺎورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻧﻴﺰ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اُﺑ‪‬ﻲ و ﻳـﺎران ﻣﺸـﺮك وي‬ ‫ﻧﺎﻣﻪاي ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و ﻃﻲ آن ﻧﺎﻣﻪ ﺳﺮﺳﺨﺘﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻫﺸﺪار دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫»ﺷﻤﺎ ﺣﺮﻳﻒ ﻣﺎ را ﺟﺎ و ﻣﻜﺎن دادهاﻳﺪ؛ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ او ﺑﻪ ﻧﺒﺮد‬ ‫ﺑﺮﻣﻲﺧﻴﺰﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ او را اﺧﺮاج ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎ ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ ﺑﺴﻮي ﺷـﻤﺎ ﻣـﻲﺗـﺎزﻳﻢ‪ ،‬و‬ ‫ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎﻧﺘﺎن را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﻢ و زﻧﺎﻧﺘﺎن را ﺑﻪ اﺳﺎرت ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ!«‬

‫‪1‬‬

‫ﺑﻪ ﻣﺤﺾ آﻧﻜﻪ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اُﺑ‪‬ﻲ رﺳﻴﺪ‪ ،‬وي ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺖ ﺗﺎ دﺳﺘﻮرات‬ ‫‪ -1‬ﺳﻨﻦ اﺑﻲداود‪» ،‬ﺑﺎب ﺧﺒﺮاﻟﻨﻀﻴﺮ«‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.154‬‬

‫ﺑﺮادران ﻣﻜّﻲ و ﻣﺸﺮك ﺧﻮﻳﺶ را اﺟﺮا ﻛﻨﺪ‪ .‬وي از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺗﺼﻮر ﻣـﻲﻛـﺮد رﺳـﻮل‬ ‫ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ را از او ﺑﺎزﺳﺘﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻴﻨﺔ آﻧﺤﻀﺮت را ﺑﻪ دل‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻛﻌﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ اُﺑ‪‬ـﻲ و دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﺎن و ﻫﻮاداران وي رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﺒﺮد ﺑﺎ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻳﻚ‬ ‫ﺳﺨﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﺳـﻴﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ دﻳـﺪار آﻧـﺎن‬ ‫ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﻟﻘﺪ ﺑﻠﻎ ﻭﻋﻴﺪ ﻗﺮﻳﺶ ﻣﻨﮑﻢ ﺍﳌﺒﺎﻟﻎ! ﻣﺎ ﮐﺎﻧﺖ ﺗﮑﻴﺪﮐﻢ ﺑﺄﮐﺜﺮ ﻣﺎ ﺗﺮﻳﺪﻭﻥ ﺇﻥ ﺗﮑﻴﺪﻭﺍ ﺑﻪ ﺃﻧﻔﺴـﮑﻢ!‬

‫ﺗﺮﻳﺪﻭﻥ ﺃﻥ ﺗﻘﺎﺑﻠﻮﺍ ﺃﺑﻨﺎﺀﮐﻢ ﻭﺇﺧﻮﺍﻧﮑﻢ!(‬

‫»وﻋﺪ و وﻋﻴﺪ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ! آﻧﺎن آﻧﻘﺪر ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻛﺎر دﺳﺖ ﺷـﻤﺎ‬ ‫ﺑﺪﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﻮدﺗﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺎر دﺳﺖ ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﺪﻫﻴﺪ! ﺷـﻤﺎ ﻣـﻲﺧﻮاﻫﻴـﺪ ﺑـﺎ‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان و ﺑﺮادران ﺧﻮدﺗﺎن ﻛﺎرزار ﻛﻨﻴﺪ!؟«‬ ‫وﻗﺘﻲ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن را از ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪.1‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲﺑﻦ اُﺑ‪‬ﻲﺑﻦ ﺳﻠّﻮل‪ ،‬از ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷـﻴﺪ؛ ﺷـﺎﻳﺪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﺎﻃﺮ آﻧﻜﻪ ﻳﺎراﻧﺶ را ﺳﺴﺖ دﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﻜﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﻳﺎراﻧﺶ آﮔﺎهﺗﺮ از آناﻧـﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه وي ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﺑﺮﺧﻴﺰﻧﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬از رﻓﺘﺎر و ﻛﺮدار وي ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣـﻲآﻳـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺶ ﻫﻤﺮازي و دﻣﺴﺎزي داﺷﺖ‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺎه ﻓﺮﺻﺘﻲ ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬از ﺷﺮّ ﺑـﻪ ﭘـﺎ‬ ‫ﻛﺮدن ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻛﻮﺗﺎه ﻧﻤﻲآﻣﺪ‪ .‬وي ﻳﻬﻮدﻳﺎن را ﻧﻴﺰ ﺑـﺎ ﺧـﻮد ﻫﻤـﺮاه‬ ‫ﻛﺮده ﺑﻮد ﺗﺎ در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط او را ﻳﺎري ﻛﻨﻨﺪ؛ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺣﻜﻤﺖ ﻧﺒﻲاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻫﺮ ﺑﺎر آﺗﺶ ﻓﺘﻨﻪ و ﺷﺮّ آﻧﺎن را ﺧﺎﻣﻮش ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ ‪.2‬‬

‫‪ -1‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬ ‫‪ -2‬در اﻳﻦ ﺑﺎره‪ ،‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.924 ،916 ،656-655‬‬

‫‪404‬‬ ‫ﺑﺴﺘﻦ ﺭﺍﻩ ﻣﺴﺠﺪﺍﻟﺤﺮﺍﻡ‬ ‫ﭼﻨﺪي ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌﺎذ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ اداي ﻋ‪‬ﻤﺮه ﺑﻪ ﻣﻜّﻪ رﻓﺖ‪ ،‬و در ﻣﻜّﻪ ﺑﺮ اُﻣﻴﻪ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ‬ ‫وارد ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﻣﻴﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻨﮕﺮ ﺳﺎﻋﺖ ﺧﻠﻮﺗﻲ را درﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮي ﺗﺎ ﻣﻦ ﺧﺎﻧـﺔ ﺧـﺪا را‬ ‫ﻃﻮاف ﻛﻨﻢ! ﻧﺰدﻳﻚ ﻇﻬﺮ او را ﺑﺮاي ﻃﻮاف ﺧﺎﻧﺔ ﺧﺪا ﺑﺮد‪ .‬اﺑﻮﺟﻬـﻞ آﻧـﺪو را دﻳـﺪ و‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي اﺑﺎﺻﻔﻮان! اﻳﻦ ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﺗﻮ اﺳﺖ؟! ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﻌﺪ اﺳﺖ! اﺑﻮﺟﻬـﻞ‬ ‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ؟ ﺗﻮ داري در ﻣﻜّﻪ ﺑﻪ اﻣﻦ و اﻣﺎن ﻃﻮاف ﻣـﻲﻛﻨـﻲ‪ ،‬در‬ ‫ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ از دﻳﻦ ﺑﺮﮔﺸﺘﮕﺎن ﺻﺎﺑﻴﺎن را ﺟﺎ و ﻣﻜﺎن دادهاﻳﺪ!؟ و ﺷﻤﺎ ﺑﻨﺎ دارﻳﺪ ﻛﻪ‬ ‫آﻧﺎن را ﻳﺎري ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﺪد ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﺪ! ﻫﺎن ﺑﺨـﺪا‪ ،‬اﮔـﺮ ﻧﺒـﻮد اﻳﻨﻜـﻪ ﺗـﻮ ﻫﻤـﺮاه‬ ‫اﺑﻮﺻﻔﻮان آﻣﺪه اي‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﻧﺰد ﺧﺎﻧﻮاده ات ﺑﺎز ﻧﻤﻲﮔﺸـﺘﻲ! ﺳـﻌﺪ در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﺻﺪاﻳﺶ را ﺑﺮاي او ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ -‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺎن‪ ،‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻲ اﻳﻦ راه را ﺑﺮ‬ ‫ﻣﻦ ﺑﺒﻨﺪي‪ ،‬ﻣﻦ راﻫﻲ را ﺑﺮ ﺗﻮ ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ دﺷﻮارﺗﺮ ﺑﻴﺎﻳﺪ! راﻫﺖ را ﺑﺴـﻮي‬ ‫اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﺴﺖ!‬

‫‪1‬‬

‫ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻬﺎﺟﺮﺍﻥ‬ ‫ﮔﻮﻳﺎ‪ ،‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻋﺰﻣﻲ ﻓﺮاﺗﺮ از اﻳﻦ ﺑﺮاي ﺷﺮّ ﺑﻪ ﭘﺎ ﻛﺮدن داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و در اﻧﺪﻳﺸﺔ آن ﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺧﻮدﺷﺎن رأﺳﺎً ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻗﻴﺎم ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ وﻫﻢ و ﺧﻴﺎل ﻧﺒﻮد‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﺰم ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﺮ ﺷﺮارت و ﻧﻴﺮﻧﮓ زدن ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛـﻪ‬ ‫ﺷﺒﻬﺎ ﺧﻮاب ﺑﻪ ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲآﻣﺪ‪ ،‬ﻳﺎ آﻧﻜﻪ ﻳﺎران آﻧﺤﻀﺮت ﭘﺎﺳﺪاري ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ ﺗـﺎ‬ ‫اﻳﺸﺎن ﻗﺪري ﺑﺨﻮاﺑﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻟﻤﻐﺎزي‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.563‬‬

‫* ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﻴﺤﻴﻦ از ﻋﺎﻳﺸﻪ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫در آﻏﺎز ورود ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺷﺒﻲ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑـﻲﺧـﻮاب ﺷـﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﻼ ﺻﺎﳊﹰﺎ ﻣﻦ ﺃﺻﺤﺎﰊ ﳛﺮﺳﲏ ﺍﻟﻠﻴﻠﺔ(‪.‬‬ ‫)ﻟﻴﺖ ﺭﺟ ﹰ‬ ‫»اي ﻛﺎش ﻣﺮدي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ از ﻳﺎران ﻣﻦ اﻣﺸﺐ ﻣﺮا ﺣﺮاﺳﺖ ﻣﻲﻛﺮد!«‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻫﻤﺎن اﺛﻨﺎ‪ ،‬ﺻﺪاي ﺣﺮﻛﺖ و ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ اﺳﻠﺤﻪ ﺷـﻨﻴﺪﻳﻢ؛ آﻧﺤﻀـﺮت ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬ ‫»ﻣﻦ ﻫﺬا؟« ﻛﻴﺴﺘﻲ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻌﺪﺑﻦ اﺑﻲ وﻗّﺎص! رﺳﻮلﺧﺪا ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﻣﺎ ﺟـﺎﺀ ﺑـﮏ؟!(‬ ‫ﺑﺮاي ﭼﻪ آﻣﺪهاي؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬در دل ﺧﻮف و ﻫﺮاﺳﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬اﺣﺴﺎس ﻛﺮدم؛ آﻣﺪهام از او ﺣﺮاﺳﺖ ﻛﻨﻢ! رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫او را دﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺧﻮاﺑﻴﺪﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺪاري و ﺣﺮاﺳﺖ از آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﺷـﺒﻬﺎ اﺧﺘﺼـﺎص ﻧﺪاﺷـﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫* از ﻋﺎﻳﺸﻪ رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺷـﺒﻬﺎ‬ ‫ﻚ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱﹺ﴾‪ 2‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت ﺳﺮﺷﺎن‬ ‫ﺼ ‪‬ﻤ ‪‬‬ ‫ﺣﺮاﺳﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ آﻳﺔ ﴿ﻭ‪‬ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ‪‬ﻳ ‪‬ﻌ ‪‬‬ ‫را از ﺧﻴﻤﻪ ﺑﻴﺮون ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﻳﺎ ﺃﻳﻬﺎ ﺍﻟﻨﺎﺱ‪ ،‬ﺍﻧﺼﺮﻓﻮﺍ ﻋﲏ ﻓﻘﺪ ﻋﺼﻤﲏ ﺍﷲ ﻋﺰﻭﺟﻞ(‪.‬‬ ‫»ﻫﺎن اي ﻣﺮدﻣﺎن‪ ،‬از اﻃﺮاف ﻣﻦ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻋﺰوﺟـﻞ ﺣﻔﺎﻇـﺖ ﻣـﺮا‬ ‫ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ!«‬

‫‪3‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻟﺠﻬﺎد‪» ،‬ﺑﺎب اﻟﺤﺮاﺳﺔ ﻓﻲ اﻟﻐﺰو ﻓﻲ ﺳﺒﻴﻞاﷲ«‪ ،‬ح ‪2885‬؛ ﻓﺘﺢ اﻟﺒـﺎري‪،‬ج ‪ ،6‬ص‬ ‫‪ ،95‬ﻧﻴﺰ ح ‪7231‬؛ ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،13‬ص ‪232‬؛ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﻛﺘﺎب ﻓﻀﺎﺋﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﺔ‪» ،‬ﺑـﺎب ﻓﻀـﻞ‬ ‫ﺳﻌﺪﺑﻦ اﺑﻲوﻗّﺎص‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪ ،1875‬ح ‪.40‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره ﻣﺎﺋﺪه‪ ،‬آﻳﻪ ‪.67‬‬ ‫‪ -3‬ﺟﺎﻣﻊاﻟﺘﺮﻣﺬي‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺳﻮرة اﻟﻤﺎﺋﺪة‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪ ،234‬ح ‪.3046‬‬

‫‪406‬‬ ‫اﻳﻦ ﺧﻄﺮ ﺑﻪ رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻧﺒـﻮد؛ ﺧﻄـﺮي ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده ﺑﻮد؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اُﺑ‪‬ﻲ ﺑﻦﻛﻌﺐ رواﻳﺖ ﻛﺮده و ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﻳﺎراﻧﺸـﺎن ﺑـﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ وارد ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫اﻧﺼﺎر آﻧﺎن را ﺟﺎ و ﻣﻜﺎن دادﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻮم ﻋﺮب ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ آﻧﺎن ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺐ ﺑﺪون اﺳﻠﺤﻪ ﻧﻤﻲﺧﻮاﺑﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ اﺳﻠﺤﻪ از ﺧﻮاب ﺑﺮﻣﻲﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺭﻭﻳﺪﺍﺩ ﮐﺎﺭﺯﺍﺭ‬ ‫در اﻳﻦ اوﺿﺎع و ﺷﺮاﻳﻂ ﻫﻮﻟﻨﺎك‪ ،‬ﻛﻪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﻮرد ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬و ﺷﻮاﻫﺪ و ﻗﺮاﻳﻦ ﺣﺎﻛﻲ از آن ﺑﻮد ﻛـﻪ ﻗﺮﻳﺸـﻴﺎن از اﻳـﻦ ﺑﻴﺮاﻫـﻪ روي دﺳـﺖ‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬و از اﻳﻦ ﺳﺮﻛﺸﻲ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ روي ﺧﻮدداري ﻧﺨﻮاﻫﻨـﺪ ﻛـﺮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل اذن ﻗﺘﺎل را ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد؛ اﻟﺒﺘﻪ در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﻧﺒﺮد و ﻛـﺎرزار را‬ ‫ﺑﺮاي آﻧﺎن واﺟﺐ ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫ﺼ ﹺﺮ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ﹶﻟ ﹶﻘﺪ‪‬ﻳﺮ‪.١﴾‬‬ ‫﴿ﹸﺃ ‪‬ﺫ ﹶﻥ ‪‬ﻟﻠﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ‪‬ﻳﻘﹶﺎ‪‬ﺗﻠﹸﻮ ﹶﻥ ﹺﺑﹶﺄﻧ‪ ‬ﻬ ‪‬ﻢ ﹸﻇ ‪‬ﻠﻤ‪‬ﻮﺍ ‪‬ﻭﹺﺇﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ‪‬ﻧ ‪‬‬ ‫»ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻃﺮف ﻛﺎرزار ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬روادﻳﺪ ﻛﺎرزار داده ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آﻧﻜـﻪ‬ ‫ﺑﺮ آﻧﺎن ﺳﺘﻢ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ آﻧﺎن ﺑﺲ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ اﺳﺖ!«‬ ‫در ﻛﻨﺎر اﻳﻦ روادﻳﺪ ﻧﺒﺮد‪ ،‬آﻳﺎت دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﺣﺎﻛﻲ از اﻳﻦ ﻛﻪ روادﻳﺪ ﺟﻨـﮓ‬ ‫و ﻧﺒﺮد و ﻛﺎرزار‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺑﺎﻃﻞ‪ ،‬و ﺑﺮﭘﺎ داﺷﺘﻦ ﺷﻌﺎﺋﺮ اﻟﻬﻲ اﺳـﺖ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﻑ ‪‬ﻭ‪‬ﻧ ‪‬ﻬﻮ‪‬ﺍ ‪‬ﻋ ﹺﻦ ﺍﹾﻟﻤ‪‬ﻨﻜﹶـ ﹺﺮ‬ ‫ﺽ ﹶﺃﻗﹶﺎﻣ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﺼ‪‬ﻠﹶﺎ ﹶﺓ ﻭ‪‬ﺁ‪‬ﺗﻮ‪‬ﺍ ﺍﻟﺰ‪‬ﻛﹶﺎ ﹶﺓ ‪‬ﻭﹶﺃ ‪‬ﻣﺮ‪‬ﻭﺍ ﺑﹺﺎﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﻌﺮ‪‬ﻭ ‪‬‬ ‫﴿ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﺇﹺﻥ ﻣ‪‬ﻜﱠﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﹾﻟﹶﺄ ‪‬ﺭ ﹺ‬

‫‪‬ﻭ‪‬ﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ﻋ‪‬ﺎ ‪‬ﻗ‪‬ﺒ ﹸﺔ ﺍﹾﻟﹸﺄﻣ‪‬ﻮﺭ﴾‪.٢‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره ﺣﺞ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.39‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره ﺣﺞ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.41‬‬

‫»آن ﻛﺴﺎن اﮔﺮ در زﻣﻴﻦ اﺳﺘﻘﺮارﺷﺎن دﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻤﺎز را ﺑﻪ ﭘﺎ دارﻧﺪ و زﻛﺎت را ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲ از ﻣﻨﻜﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬اذن ﻗﺘﺎل‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺶ اﺧﺘﺼﺎص داﺷﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﺎ دﮔﺮﮔـﻮن‬ ‫ﺷﺪن اوﺿﺎع و اﺣﻮال‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﺔ وﺟﻮب اﻧﺠﺎﻣﻴـﺪ‪ ،‬و از ﻗـﺮﻳﺶ ﻧﻴـﺰ ﻓﺮاﺗـﺮ رﻓـﺖ و‬ ‫دﻳﮕﺮان را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬در اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﮔﺰارش وﻗـﺎﻳﻊ و ﺣـﻮادث‬ ‫ﺑﭙﺮدازﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺮاﺣﻞ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر از ﻧﻈﺮ ﺑﮕﺬراﻧﻴﻢ‪:‬‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﺔ او‪‬ل‪ :‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن را »ﻣ‪‬ﺤﺎرب« ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬ﺑﻨﺎي دﺷـﻤﻨﻲ را ﻧﻬﺎدﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ -‬ﻟﺰوﻣﺎ‪ -‬ﺣﻖ دارﻧﺪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻧﺒﺮد ﻛﻨﻨﺪ و اﻣﻮال آﻧﺎن را ﺑﺮاي ﺧـﻮد ﻣﺼـﺎدره‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ؛ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﻗﺮﻳﺶ ﻳﻌﻨﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻗﻮم ﻋﺮب ﻛﺎري ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﺔ دو‪‬م‪ :‬ﻛﺎرزار را ﺑﺎ ﻫﻤﺔ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻋﺮب ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺶ ﻫﻤﺪﺳﺖ و ﻣﺘﺤﺪ‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ؛ و ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺔ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﻏﻴﺮ ﻗﺮﻳﺶ ﻣﻨﻔﺮداً ﺑﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻌـﺪ‪‬ي و ﺗﺠـﺎوز روا‬ ‫دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺳﻮ‪‬م‪ :‬ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﻫﻤﮕﻲ ﻳﻬﻮدﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻛﻨﻨـﺪ ﻳـﺎ ﺑـﻪ ﻣﺸـﺮﻛﺎن ﺑﭙﻴﻮﻧـﺪد؛ در‬ ‫ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺑﺎ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻋﻬـﺪ و ﭘﻴﻤـﺎن دارﻧـﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﻤﺎﻧﺸـﺎن را‬ ‫ﺑﺸﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﺔ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻛﺎرزار ﺑﺎ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺼﺎرا در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ ﺑﻪ دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﺑﺮﺧﻴﺰﻧﺪ؛ ﺗﺎ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺟﺰﻳﻪ دﻫﻨﺪ‪ ،‬و ﺑـﺮ ﺣﻘـﺎرت ﺧـﻮﻳﺶ اﻋﺘـﺮاف‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﺔ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬دﺳﺖ ﺑﺎزداﺷﺘﻦ از ﻫﺮ آﻧﻜﻪ اﺳﻼم ﺑﻴﺎورد؛ ﻣﺸﺮك ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻳﻬـﻮدي ﻳـﺎ‬ ‫ﻧﺼﺮاﻧﻲ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ آن؛ در آن ﺻﻮرت‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎن و ﻣﺎل او ﻫﻴﭻ ﺗﻌﺮّﺿﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﻼم‪ ،‬و ﺣﺴﺎب او ﺑﺎ ﺧﺪا اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ اذن ﻗﺘﺎل از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺻﺎدر ﺷﺪ‪ ،‬رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬

‫‪408‬‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮ آن ﺷﺪﻧﺪ ﺟﺎدة اﺻﻠﻲ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻗﺮﻳﺸـﻴﺎن را از ﻣﻜّـﻪ ﺑـﻪ ﺷـﺎم در اﺧﺘﻴـﺎر‬ ‫ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر دو راﻫﻜﺎر اﺳﺎﺳﻲ را ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻗﺒﺎﻳﻠﻲ ﻛﻪ در ﺣﺎﺷﻴﺔ اﻳﻦ ﺟﺎد‪‬ه‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ راه اﻳﻦ ﺟﺎد‪‬ه در ﻓﺎﺻـﻠﺔ ﻣﻜّـﻪ و‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺳﻜﻮﻧﺖ داﺷﺘﻨﺪ ﻫﻢﭘﻴﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ آﻧﺎن ﭘﻴﻤﺎن ﻋﺪم ﺗﻌﺮّض ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‪،‬‬ ‫در اﺛﻨﺎي ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻲﻫﺎﻳﺸﺎن ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﮔﺰارش آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬ ‫دو‪‬م‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﭘﺲ از دﻳﮕﺮي ﻫﻴﺄتﻫﺎي اﻋﺰاﻣﻲ ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﻦ ﺟـﺎد‪‬ه‬ ‫ﮔﺴﻴﻞ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﺮﺍﻳﺎ ﻭ ﻏﹶﺰﻭﺍﺕ‬

‫‪1‬‬

‫در اﺟﺮاي اﻳﻦ دو ﻃﺮح ﺳﺎزﻧﺪه‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻧﺎزل ﺷﺪن اذن ﻗﺘﺎل‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻋﻤﻼً ﺗﺤﺮﻛﺎت رزﻣﻲ را آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ اﻋﺰام ﮔـﺮوهﻫـﺎي‬ ‫اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ ﺑﻮد‪ ،‬و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬اﻫﺪاف ذﻳﻞ از آﻧﻬﺎ ﻣﺪ‪‬ﻧﻈﺮ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫ ﻋﻤﻠﻴﺎت اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ‪ ،‬و ﻛﺴﺐ اﻃﻼع درﺑﺎرة راﻫﻬﺎي ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬و ﺟﺎدهﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ‬‫از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﻣﻲرﻓﺖ‪.‬‬ ‫ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺴﺘﻦ ﺑﺎ ﻗﺒﺎﻳﻠﻲ ﻛﻪ در راﺳﺘﺎي اﻳﻦ ﺟﺎد‪‬ه ﺳﻜﻮﻧﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬‫ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻛﺮدن ﺑﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻣﺪﻳﻨﻪ و اﻋﺮاب ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻦ اﻃـﺮاف ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬‫ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و از آن ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﭘﻴﺸﻴﻦ رﻫﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ ﻫﺸﺪار دادن ﺑﻪ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن از ﺑﺎﺑﺖ ﻓﺮﺟﺎم ﺗﻨﺪﺧﻮﻳﻲﻫﺎ و ﺑﻲرﺣﻤﻲﻫﺎﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺗﺎ از اﻳـﻦ‬‫ﺑﻴﺮاﻫﻪ روي ﻛﻪ در ﺳﺮاﺷـﻴﺒﻲ آن ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪاﻧـﺪ و ﺑـﻪ ﺳـﻮي ﭘﺮﺗﮕﺎﻫﻬـﺎي آن در‬ ‫‪ -1‬ﻣﻮر‪‬ﺧﺎن ﺟﻨﮓﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬در آﻧﻬـﺎ ﺣﻀـﻮر داﺷـﺘﻪاﻧـﺪ‪ ،‬ﭼـﻪ‬ ‫ﺟﻨﮕﻴﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭼﻪ ﻧﺠﻨﮕﻴﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪» ،‬ﻏﺰوه« )ﺟﻤﻊ‪ :‬ﻏﺰوات(؛ و ﺟﻨﮓﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ آﻧﺤﻀﺮت ﻳﻜـﻲ از‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﺳﭙﺎﻫﺸﺎن را اﻋﺰام ﻛﺮدهاﻧﺪ‪» ،‬ﺳﺮﻳﺔ« )ﺟﻤﻊ‪ :‬ﺳﺮاﻳﺎ( ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺮﻛﺖاﻧﺪ ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺷﺎﻳﺪ ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﺧﻄﺮي را ﻛﻪ اﻗﺘﺼﺎد و ﻣﻌﻴﺸﺖ آﻧﺎن را ﺗﻬﺪﻳـﺪ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬درﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺻﻠﺢ و ﺳﺎزش ﺗﻦ دردﻫﻨﺪ‪ ،‬و از ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن در‬ ‫اﻧﺪرون ﺧﺎﻧﻪ و ﻛﺎﺷﺎﻧﺔ آﻧﺎن دﺳﺖ ﺑﺮدارﻧﺪ‪ ،‬و از ﺳﺪ‪ ‬راه ﺧﺪا ﻛﺮدن دﺳﺖ ﺑﻜﺸـﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫از ﺷﻜﻨﺠﻪ دادن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ در ﻣﻜّﻪ ﺧﻮدداري ﻛﻨﻨﺪ؛ و درﻧﺘﻴﺠـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در ﺳﺮاﺳﺮ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن در ﻧﻬﺎﻳﺖ آزادي و آﺳﻮدﮔﻲ رﺳﺎﻟﺖ اﻟﻬﻲ را ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫از اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﮔﺰارش اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﺮاﻳﺎ را ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ اﻳﺠﺎز‪ ،‬ﻣﻲآورﻳﻢ‪:‬‬ ‫‪ .۱‬ﺳ‪‬ﺮﻳﺔ ﺳﻴﻒﺍﻟﺒﺤﺮ‬ ‫در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺳﺎل ﻳﻜﻢ ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻣﺎرس ‪ 623‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬رﺳﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺣﻤﺰهﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ ﮔﻤﺎﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و او را ﺑـﺎ‬ ‫ﺳﻲ ﺗﻦ از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ اﻋﺰام ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺮ راه را ﺑﺮ ﻳﻚ ﻛﺎروان ﺗﺠﺎرﺗﻲ ﻗـﺮﻳﺶ ﻛـﻪ از‬ ‫ﺷﺎم ﺑﺎزﻣﻲﮔﺸﺖ‪ ،‬و اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﻦﻫﺸﺎم ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺳﻴﺼﺪ ﻣﺮد ﺟﻨﮕﻲ ﻫﻤـﺮاه آن ﻛـﺎروان‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﻴﻒاﻟﺒﺤﺮ از ﻧﺎﺣﻴﺔ ﻋﻴﺺ‪ 1‬رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬روﻳﺎروي ﺷﺪﻧﺪ و ﺻﻒ‬ ‫آراﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ‪ .‬ﻣ‪‬ﺠﺪي ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺟ‪‬ﻬﻨﻲ‪ -‬ﻛﻪ ﻫﻢﭘﻴﻤﺎن ﻫﺮ دو ﻃـﺮف ﺑـﻮد‪-‬‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﺠﻴﮕﺮي ﻛﺮد‪ ،‬و ﻣﺎﻧﻊ ﺟﻨﮕﻴﺪن آﻧﺎن ﺷﺪ‪ ،‬و درﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﺎرزاري ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻟﻮاي ﺣﻤﺰه‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻟﻮاﻳﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬رﻧﮓ آن‬ ‫ﺳﻔﻴﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻋﻠﻤﺪار وي اﺑﻮﻣ‪‬ﺮﺛَﺪ َﻛﻨّﺎز ﺑﻦ ﺣﺼﻴﻦ َﻏﻨَﻮي ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ .۲‬ﺳ‪‬ﺮﻳﺔ ﺭﺍﺑﹺﻎ‬ ‫در ﻣﺎه ﺷﻮال ﺳﺎل ﻳﻜﻢ ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ آورﻳﻞ ‪ 623‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻋﺒﻴﺪهﺑﻦ ﺣﺎرثﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ را ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺷﺼﺖ ﺗﻦ از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫‪ -1‬ﻋﻴﺺ‪ :‬ﻣﻜﺎﻧﻲ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻳﻨﺒﻊ و ﻣﺮوة‪ ،‬در ﺳﺎﺣﻞ ﺑﺤﺮ اﺣﻤﺮ‪.‬‬

‫‪410‬‬ ‫ﺳﺮﻳﻪ اﻋﺰام ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن‪ -‬ﻛﻪ دوﻳﺴﺖ ﻣﺮد ﺟﻨﮕﻲ ﺑﻬﻤﺮاه داﺷـﺖ‪ -‬در ﺑ‪‬ﻄـﻦ‬ ‫راﺑﻎ روﻳﺎروي ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ﺗﻴﺮاﻧـﺪازي ﻛﺮدﻧـﺪ؛ اﻣ‪‬ـﺎ‪ ،‬ﻋﻤـﻼً ﻛـﺎرزاري‬ ‫درﻧﮕﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫در اﺛﻨﺎي اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ دو ﺗﻦ از ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ دو ﺗﻦ ﻣﻘﺪاد‬ ‫ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻬﺮاﻧﻲ‪ ،‬و ﻋﺘﺒﻪﺑﻦ ﻏﺰوان ﻣﺎز‪‬ﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﺑﺎ ﻛﻔّﺎر ﻋﺰﻳﻤـﺖ‬ ‫ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬ﻟﻮاي ﻋﺒﻴﺪه ﻧﻴﺰ ﺳـﻔﻴﺪ رﻧـﮓ ﺑـﻮد‪ ،‬و‬ ‫ﻋﻠﻤﺪار وي ﻣ‪‬ﺴﻄﺢﺑﻦ اﺛﺎﺛﻪﺑﻦ ﻣﻄﻠّﺐﺑﻦ ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺧﺮ‪‬ﺍﺭ‬ ‫‪ .۳‬ﺳﺮﻳﺔ ﹶ‬ ‫در ﻣﺎه ذﻳﻘﻌﺪة ﺳﺎل ﻳﻜﻢ ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻣﺎه ﻣ‪‬ﻪ ‪ 623‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﻌﺪﺑﻦ اﺑﻲوﻗّﺎص را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺑﻴﺴﺖ ﺗﻦ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ اﻳـﻦ ﺳـﺮﻳﻪ‬ ‫ﮔﻤﺎﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺳﺮ راه را ﺑﺮ ﻳﻜﻲ از ﻛﺎرواﻧﻬﺎي ﻗﺮﻳﺶ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﺎن دادﻧﺪ ﻛﻪ از‬ ‫ﻣﺤﻞّ َ‬ ‫ﺧﺮّار‪ 1‬ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﺮوﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮوه ﭘﻴﺎده ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮدﻧﺪ؛ روزﻫﺎ ﭘﻨﻬﺎن ﻣـﻲ ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺧﺮّار رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺎروان‬ ‫ﺷﺒﻬﺎ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺑﺎﻣﺪاد روز ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻪ ﻣﺤﻞّ َ‬ ‫دﻳﺮوز از آﻧﺠﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻟﻮاي ﺳﻌﺪ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﺳﻔﻴﺪ رﻧﮓ‪ ،‬و ﻋﻠﻤﺪار وي ﻣﻘﺪادﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ .۴‬ﻏﺰﻭﺓ ﺍﹶﺑﻮﺍﺀ )ﻳﺎ‪ :‬ﻭ‪‬ﺩﺍﻥ(‬ ‫در ﻣﺎه ﺻﻔﺮ ﺳﺎل دوم ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ اوﮔﻮﺳﺖ ‪ 623‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﺨﺼﺎً ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻫﻔﺘﺎد ﺗﻦ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺼـﺪ اﻳـﻦ‬

‫‪َ -1‬ﺧﺮّار‪ :‬ﻣﻮﺿﻌﻲ در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺣ‪‬ﺤﻔﺔ‪.‬‬

‫ﻏﺰوه ﺑﺮاي ﺑﺴﺘﻦ راه ﻳﻜﻲ از ﻛﺎرواﻧﻬﺎي ﻗﺮﻳﺶ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ود‪‬ان‪ 1‬رﺳﻴﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫و آﺛﺎر ﺗﻮﻃﺌﻪ و ﻧﻴﺮﻧﮕﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت ﭘﻴﺶ از ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻏـﺰوه‪،‬‬ ‫ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻋﺒﺎده ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬را در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫در اﺛﻨﺎي اﻳﻦ ﻏﺰوه‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﺑـﺎ ﻋﻤـﺮوﺑﻦ ﻣﺨﺸـﻲ‬ ‫ﺿﻤ‪‬ﺮي‪ -‬ﻛﻪ رﺋﻴﺲ ﺑﻨﻲﺿﻤﺮه در زﻣﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮد‪ -‬ﺑﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﻦ آن ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫َ‬ ‫»اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪاي اﺳﺖ از ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑـﺮاي ﺑﻨـﻲﺿـﻤﺮه‪،‬‬ ‫ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﺸﺎن ﻣﺎل و ﺟﺎﻧﺸﺎن در اﻣﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﻗﺼﺪ ﺳﺘﻴﺰ ﺑﺎ‬ ‫اﻳﺸﺎن را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎري ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﺑﺎ دﻳﻦ ﺧﺪا از ﺳﺮ ﺟﻨﮓ درآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ درﻳﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازهاي آب داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛـﻪ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ ﺟﺎﻣـﺔ ﭘﺸـﻤﻴﻨﻲ را ﻣﺮﻃـﻮب‬ ‫ﮔﺮداﻧﺪ! و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﻴﺰ ﻫﺮﮔﺎه آﻧﺎن را ﺑﺮاي ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬اﺟﺎﺑﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد«‪.2‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻏﺰوهاي اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﺨﺼﺎً ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻧﺒﺮد‬ ‫ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺪ‪‬ت ﻏﻴﺒﺖ اﻳﺸﺎن از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﭘﺎﻧﺰده ﺷﺐ ﺑﻮد‪ .‬ﻟﻮاي اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺳـﻔﻴﺪ‬ ‫رﻧﮓ‪ ،‬و ﻋﻠﻤﺪارﺷﺎن ﺣﻤﺰهﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪.۵‬ﻏﺰﻭﺓ ﺑ‪‬ﻮﺍﻁ‬ ‫در ﻣﺎه رﺑﻴﻊاﻻو‪‬ل ﺳﺎل دو‪‬م ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 623‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق دوﻳﺴﺖ ﺗﻦ از ﻳﺎراﻧﺸﺎن ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺮ راه را ﺑﺮ ﻳﻜﻲ‬ ‫از ﻛﺎروانﻫﺎي ﻗﺮﻳﺶ ﻛﻪ اُﻣﻴﻪﺑﻦ ﺧﻠﻒ ﺟ‪‬ﻤ‪‬ﺤﻲ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻳﻜﺼﺪ ﻣﺮد ﺟﻨﮕﻲ از ﻗﺮﻳﺶ و‬ ‫ﻳﻜﻬﺰار و ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺷﺘﺮ ﻫﻤﺮاه آن ﻛﺎروان ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﻮاط از ﻧﺎﺣﻴﺔ رﺿﻮي‬ ‫‪ -1‬و‪‬د‪‬ان‪ :‬ﻣﻮﺿﻌﻲ ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ ﻣﻜﻪ و ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ آن ﺑﺎ راﺑﻎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ 29 ،‬ﻣﻴـﻞ اﺳـﺖ‪ .‬اﺑـﻮاء ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﻣﻮﺿﻌﻲ در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ود‪‬ان اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻧﻜـ‪ :‬اﻟﻤﻮاﻫﺐ اﻟﻠﺪ‪‬ﻳﻨﺔ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪75‬؛ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺷﺮح آن از زرﻗﺎﻧﻲ‪.‬‬

‫‪412‬‬ ‫رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻋﻤﻼ درﮔﻴﺮ ﻧﺸﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻏﺰوه‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎذ را در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺟﺎﻧﺸـﻴﻦ‬ ‫ﺧﻮد ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻟﻮاي اﻳﺸﺎن ﺳﻔﻴﺪرﻧﮓ‪ ،‬وﻋﻤﻠﺪارﺷﺎن ﺳﻌﺪﺑﻦ اﺑﻲوﻗّﺎص ‪-‬رﺿﻲ‬ ‫اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺳﻔﹶﻮﺍﻥ‬ ‫‪ .۶‬ﻏﺰﻭﺓ ‪‬‬ ‫در ﻣﺎه رﺑﻴﻊاﻻول ﺳﺎل دوم ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 623‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬ﻛُﺮزﺑﻦ ﺟﺎﺑﺮ ﻓﻬﺮي‬ ‫ﺑﺎ ﺳﺎز و ﺑﺮگ ﺳﺒﻚ و ﮔﺮوه اﻧﺪﻛﻲ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﭼﺮاﮔﺎﻫﻬﺎي ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﻏﺎرت ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ از ﭼﺎرﭘﺎﻳﺎن را ﺑﻪ ﻏﺎرت ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑـﻪ اﺗﻔـﺎق‬ ‫ﻫﻔﺘﺎد ﺗﻦ از ﻳﺎراﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﻌﻘﻴﺐ و ﻣﺘﻮاري ﻛﺮدن آﻧﺎن ﻋﺰﻳﻤـﺖ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﻔَﻮان از ﻧﺎﺣﻴﺔ ﺑ‪‬ﺪر رﺳﻴﺪﻧﺪ؛ اﻣ‪‬ﺎ دﺳﺘﺸﺎن ﺑﻪ ﻛُﺮز و اﻓـﺮادش ﻧﺮﺳـﻴﺪ‪ ،‬و‬ ‫وادﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ‪‬‬ ‫ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﻛﺎرزاري روي دﻫﺪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻏﺰوه را »ﻏﺰوة ﺑ‪‬ﺪر اوﻟﻲ« ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در اﻳﻦ ﻏﺰوه زﻳﺪﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ را در ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬ ‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬ﻟﻮاي اﻳﺸﺎن ﺳﻔﻴﺪ‪ ،‬و ﻋﻠﻤﺪار اﻳﺸﺎن ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻌﺸﹶﻴﺮﻩ‬ ‫‪ .۷‬ﻏﺰﻭﺓ ﺫﻱﺍﻟ ‪‬‬ ‫در ﺟﻤﺎدياﻻوﻟﻲ و ﺟﻤﺎدياﻵﺧﺮة ﺳﺎل دو‪‬م ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻧﻮاﻣﺒﺮ و دﺳـﺎﻣﺒﺮ ‪623‬‬ ‫ﻣﻴﻼدي‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻳﻜﺼﺪ و ﭘﻨﺠﺎه ﺗﻦ‪ -‬و ﺑﻪ ﻗـﻮﻟﻲ‪،‬‬ ‫دوﻳﺴﺖ ﺗﻦ‪ -‬از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻏﺰوه ﻋﺰﻳﻤـﺖ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ ﻏـﺰوه آﻧﺤﻀـﺮت‬ ‫ﻫﻴﭽﻜﺲ را وادار ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺧﻮد ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻲ ﺷﺘﺮ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺳﻮار‬ ‫ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﺪف از اﻳﻦ ﻏﺰوه ﺗﻌﺮّض ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﻛﺎروان ﻫﺎي ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ‬ ‫ﺷﺎم ﻣﻲرﻓﺖ و ﺧﺒﺮ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻣﻜّﻪ ﺑﻴﺮون آﻣﺪه و اﻣﻮاﻟﻲ از آنِ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن در آن‬

‫اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم ﺑﻪ ذياﻟﻌ‪‬ﺸﻴﺮه‪ 1‬رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺎروان ﭼﻨﺪ روز ﭘﻴﺶ از‬ ‫آن از دﺳﺘﺸﺎن ﺑﺪر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﻛﺎرواﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻬﻨﮕﺎم ﻣﺮاﺟﻌﺖ آن از ﺷﺎم‪،‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاي ﺗﻌـﺮض ﺑـﻪ آن از ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺧـﺎرج ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﻮﺟﺐ آن ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻏﺰوة ﺑﺪر ﻛُﺒﺮي ﺑﻪ وﻗﻮع ﺑﭙﻴﻮﻧﺪد‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮ آﻧﭽﻪ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬ﻋﺰﻳﻤﺖ آن ﺣﻀﺮت در اواﺧـﺮ ﻣـﺎه ﺟﻤـﺎدياﻻوﻟـﻲ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﺸﺎن در اواﺋﻞ ﻣﺎه ﺟﻤﺎدياﻵﺧﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ؛ و ﭼﻪ ﺑﺴـﺎ ﻫﻤـﻴﻦ ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﺑﺎﻋـﺚ‬ ‫اﺧﺘﻼف ﺳﻴﺮهﻧﻮﻳﺴﺎن در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺎرﻳﺦ دﻗﻴﻖ اﻳﻦ ﻏﺰوه ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در اﺛﻨﺎي اﻳﻦ ﻏﺰوه‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ ﺑﻨﻲ ﻣ‪‬ﺪﻟ‪‬ﺞ و ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﺸﺎن از‬ ‫ﺑﻨﻲ ﺿﻤﺮه ﭘﻴﻤﺎن ﻋﺪم ﺗﻌﺮض ﺑﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻏﺰوه‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﺪﻳﻨﻪ اﺑﻮﺳـﻠﻤﻪ ﺑـﻦ ﻋﺒﺪاﻻﺳـﺪ‬ ‫ﻣﺨﺰوﻣﻲ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧـﺪ‪ .‬ﻟـﻮاي آﻧﺤﻀـﺮت ﺳـﻔﻴﺪرﻧﮓ‪ ،‬و ﻋﻠﻤﺪارﺷـﺎن‬ ‫ﺣﻤﺰهﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ .۸‬ﺳﺮﻳﺔ ﻧﹶﺨﻠﻪ‬ ‫در ﻣﺎه رﺟﺐ ﺳﺎل دو‪‬م ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ژاﻧﻮﻳﺔ ‪ 624‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﺤﺶ اﺳﺪي را ﺑﻪ اﺗﻔﺎق دوازده ﺗﻦ از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ‬ ‫اﻋﺰام ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﺗﻦ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﺮ ﻳﻚ ﺷﺘﺮ ﺳﻮار ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاي او ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ او دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﻛـﻪ‬ ‫در آن ﻧﻨﮕﺮﻧﺪ ﺗﺎ دو روز از ﻣﺪﻳﻨﻪ دور ﺷﻮﻧﺪ؛ آﻧﮕﺎه در آن ﻧﻈﺮ ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻪ راه‬ ‫اﻓﺘﺎد‪ ،‬و ﭘﺲ از دو روز راه آن را ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬در آن ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪:‬‬ ‫)ﺍﺫﺍ ﻧﻈﺮﺕ ﰲ ﮐﺘﺎﰊ ﻫﺬﺍ ﻓﺎﻣﺾ ﺣﱴ ﺗﻨـﺰﻝ ﳔﻠﺔ ﺑﲔ ﻣﮑﺔ ﻭﺍﻟﻄﺎﺋﻒ؛ ﻓﺘﺮﺻﺪ ‪‬ﺎ ﻋﲑ ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﻭ ﺗﻌﻠﻢ‬ ‫‪ -1‬اﻟﻌ‪‬ﺸﻴﺮة )ﻳﺎ‪ :‬اﻟﻌ‪‬ﺸﻴﺮاء‪ ،‬ﻳﺎ‪ :‬اﻟﻌﺸﻴﺮة( ‪ :‬ﻣﻮﺿﻌﻲ اﺳﺖ در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻳﻨﺒ‪‬ﻊ‪.‬‬

‫‪414‬‬ ‫ﻟﻨﺎ ﻣﻦ ﺃﺧﺒﺎﺭﻫﻢ(‪.‬‬ ‫»آﻧﮕﺎه ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻦ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻲ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﭘﻴﺶ ﺑﺮو ﺗﺎ ﺑـﻪ ﻧﺨﻠـﻪ ﻓﻴﻤـﺎﺑﻴﻦ ﻣﻜـﻪ و‬ ‫ﻃﺎﺋﻒ ﺑﺮﺳﻲ؛ در آﻧﺠﺎ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺷﻮ ﺗﺎ ﻛﺎروان ﻗـﺮﻳﺶ از راه ﺑﺮﺳـﺪ‪ ،‬و درﺑـﺎره آﻧـﺎن و‬ ‫ﻛﺎرواﻧﺸﺎن ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻛﺴﺐ ﺧﺒﺮ ﻛﻦ!«‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻤﻌﺎً و ﻃﺎﻋﺘﺎً! و ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﺑﺮاي ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﮔﻔﺖ‪ ،‬و ﻋﻨﻮان ﻛﺮد ﻛﻪ اﺻﺮاري‬ ‫ﺑﺮ ﻫﻤﺮاه ﺑﺮدن آﻧﺎن ﻧﺪارد‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﻪ دوﺳﺘﺪار ﺷﻬﺎدت اﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﺎي ﺑﺮﺧﻴﺰد؛ و ﻫﺮ ﻛـﻪ‬ ‫از ﻣﺮگ ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺮدد! اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻣﻦ ﺧﻮد از ﺟﺎي ﺑﺮﻣﻲﺧﻴـﺰم! ﻫﻤـﻪ از ﺟـﺎي‬ ‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﻋﺎزم ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺰ آﻧﻜﻪ در ﺑﻴﻦ راه‪ ،‬ﺳﻌﺪﺑﻦ اﺑﻲوﻗّﺎص و ﻋﺘﺒـﻪﺑـﻦ ﻏـﺰوان‬ ‫ﺷﺘﺮي را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﺖ ﺳﻮار ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ﮔﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن آن از ﺳﺮﻳﻪ ﻋﻘﺐ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲﺑﻦ ﺟﺤﺶ ﺑﻪ راه ﺧﻮد اداﻣﻪ داد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺨﻠﻪ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻛﺎرواﻧﻲ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻗـﺮﻳﺶ از‬ ‫آﻧﺠﺎ ﻣﻲﮔﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﻳﺰ و ﭼﺮم و دﻳﮕﺮ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺗﺠﺎرﺗﻲ ﺑﺎ ﺧﻮد داﺷﺖ‪ ،‬و ﻋﻤﺮوﺑﻦ‬ ‫ﺣﻀﺮﻣﻲ و ﻋﺜﻤﺎن و ﻧَﻮﻓ‪‬ﻞ ﭘﺴﺮان ﻋﺒﺪاﷲﺑﻦ ﻣﻐﻴﺮه‪ ،‬و ﺣﻜﻢ ﺑﻦ ﻛﻴﺴﺎن ﻣﻮﻟﻲﺑﻨﻲ ﻣﻐﻴﺮه ﺑﺎ‬ ‫آن ﻛﺎروان ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺸﻮرت ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ در آﺧﺮﻳﻦ روز از‬ ‫ﻣﺎه رﺟﺐ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺎه ﺣﺮام اﺳﺖ؛ اﮔﺮ ﺑﺎ اﻳﻨﺎن ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﭘﺮدازﻳﻢ‪ ،‬ﺣﺮﻣﺖ ﻣﺎه ﺣﺮام را‬ ‫ﺣﺮَم ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه‪ ،‬ﻳـﻚ‬ ‫ﺷﻜﺴﺘﻪاﻳﻢ؛ و اﮔﺮ اﻣﺸﺐ دﺳﺖ از آﻧﺎن ﺑﺪارﻳﻢ‪ ،‬وارد ‪‬‬ ‫ﺳﺨﻦ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎ ﻛﺎرواﻧﻴﺎن ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﻤﺮوﺑﻦ ﺣﻀـﺮﻣﻲ‬ ‫را ﺑﺎ ﺗﻴﺮ زد و ﻛُﺸﺖ؛ ﻋﺜﻤﺎن و ﺣﻜﻢ را ﻧﻴﺰ اﺳﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ؛ اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻧَﻮﻓ‪‬ﻞ ﮔﺮﻳﺨﺖ‪ .‬ﻛﺎروان را‬ ‫ﺑﺎ آن دو اﺳﻴﺮ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﺮﻛﺖ دادﻧﺪ‪ ،‬و ﺧُﻤﺲ آن را ﺟﺪا ﻛﺮدﻧﺪ؛ اﻳـﻦ او‪‬ﻟـﻴﻦ‬ ‫ﺧُﻤﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺟﺪا ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬و او‪‬ﻟﻴﻦ ﻛﺸﺘﻪ در راه ﺟﻬـﺎد اﺳـﻼﻣﻲ ﺑـﻮد‪ ،‬و‬ ‫آﻧﺪو ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﺳﻴﺮان اﺳﻼم ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻛﺎر آﻧﺎن اﺑﺮاز ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدي ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫)ﻣﺎ ﺃﻣﺮﺗﮑﻢ ﺑﻘﺘﺎﻝ ﰲ ﺍﻟﺸﻬﺮ ﺍﳊﺮﺍﻡ(‪.‬‬ ‫»ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻛﺎرزار در ﻣﺎه ﺣﺮام دﺳﺘﻮر ﻧﺪاده ﺑﻮدم!«‬ ‫و آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻪ آن ﻛﺎروان و ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺗﺠﺎرﺗﻲ و آن دو اﺳﻴﺮ دﺳﺖ ﻧﺰدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ روﻳﺪاد‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖ ﺧﻮﺑﻲ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺸﺮﻛﺎن داد ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻣﺘﻬﻢ ﻛﻨﻨﺪ‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﺮام ﺧﺪا را ﺣﻼل ﻛﺮدهاﻧﺪ! و در اﻳﻦﺑﺎره ﻗﻴﻞ و ﻗﺎل ﻓﺮاوان ﺑﻪﭘﺎ ﺷﺪ؛ ﺗﺎ آﻧﻜﻪ‬ ‫وﺣﻲ اﻟﻬﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﺑﻪ آن ﻳﺎوهﺳﺮاﻳﻲﻫﺎ ﺧﺎﺗﻤﻪ داد‪ ،‬و ﻋﻨﻮان ﻛﺮد ﻛﻪ ﺟﻨﺎﻳـﺖﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺰرگﺗﺮ و ﺳﻬﻤﮕﻴﻦﺗﺮ از ﮔﻨﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪهاﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺠ ‪‬ﺪ‬ ‫ﺴﹺ‬ ‫ﲑ ‪‬ﻭﺻ‪‬ﺪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦ ‪‬ﺳﺒﹺﻴ ﹺﻞ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭ ﹸﻛ ﹾﻔ ‪‬ﺮ ﹺﺑ ‪‬ﻪ ﻭ‪‬ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬‬ ‫ﺤﺮ‪‬ﺍ ﹺﻡ ‪‬ﻗﺘ‪‬ﺎ ﹴﻝ ﻓ‪‬ﻴ ‪‬ﻪ ﹸﻗ ﹾﻞ ‪‬ﻗﺘ‪‬ﺎ ﹲﻝ ﻓ‪‬ﻴ ‪‬ﻪ ﹶﻛﹺﺒ ‪‬‬ ‫ﻚ ‪‬ﻋ ﹺﻦ ﺍﻟﺸ‪ ‬ﻬ ﹺﺮ ﺍﹾﻟ ‪‬‬ ‫ﺴﹶﺄﻟﹸﻮ‪‬ﻧ ‪‬‬ ‫﴿‪‬ﻳ ‪‬‬ ‫ﺤﺮ‪‬ﺍ ﹺﻡ ‪‬ﻭﹺﺇ ‪‬ﺧﺮ‪‬ﺍ ‪‬‬ ‫ﺍﹾﻟ ‪‬‬ ‫ﺝ ﹶﺃ ‪‬ﻫ ‪‬ﻠ ‪‬ﻪ ‪‬ﻣ ‪‬ﻨ ‪‬ﻪ ﹶﺃ ﹾﻛ‪‬ﺒ ‪‬ﺮ ﻋ‪‬ﻨ ‪‬ﺪ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ﻭ‪‬ﺍﹾﻟ ‪‬ﻔ ‪‬ﺘ‪‬ﻨ ﹸﺔ ﹶﺃ ﹾﻛ‪‬ﺒ ‪‬ﺮ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﺍﹾﻟ ﹶﻘ ‪‬ﺘ ﹺﻞ﴾‪.١‬‬

‫»از ﺗﻮ درﺑﺎره ﻣﺎه ﺣﺮام ﻣﻲﭘﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻛﺎرزار در آن ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟! ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻛـﺎرزار در‬ ‫ﻣﺎه ﺣﺮام ﮔﻨﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﺑﺰرگ و ﺑﺴﺘﻦ راه ﺧﺪا اﺳﺖ و ﻣﺤـﺮوم ﮔﺮداﻧﻴـﺪن ﻣﺮدﻣـﺎن از‬ ‫ورود ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام و ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪن ﺑﻪ ﺧﺪا اﺳﺖ؛ اﻣﺎ‪ ،‬اﺧﺮاج اﻫﻞ ﺣﺮم از ﺣﺮم اﻣﻦ‬ ‫اﻟﻬﻲ ﻧﺰد ﺧﺪا ﮔﻨﺎﻫﻲ ﺑﺲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ؛ و ﻓﺘﻨﻪاﻧﮕﻴـﺰي ﺑـﺲ ﺳـﻬﻤﮕﻴﻦﺗـﺮ از ﻛﺸـﺘﻦ‬ ‫اﺳﺖ!«‬ ‫اﻳﻦ وﺣﻲ ﺻﺮﻳﺢ اﻟﻬﻲ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻏﻮﻏﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺸـﺮﻛﺎن ﺑـﻪ راه‬ ‫اﻧﺪاﺧﺘﻪاﻧﺪ ﺗﺎ رﻓﺘﺎر و ﻛﺮدار رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن را زﻳﺮ ﺳﺆال ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﭘﺎﻳﻪ و ﺑﻨﻴﺎدي‬ ‫ﻧﺪارد؛ زﻳﺮا‪ ،‬ﺣﺮﻣﺖ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻘﺪ‪‬ﺳﺎت در اﺛﻨﺎي ﻣﺤﺎرﺑﺔ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑـﺎ اﺳـﻼم و ﻓﺸـﺎر و‬ ‫ﺷﻜﻨﺠﻪاي ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن روا داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ! ﻣﮕﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺎﻛﻦ ‪‬ﺑﻠَـﺪ‬ ‫ﺣﺮام ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ ﻣﺼﺎدرة اﻣﻮال آﻧﺎن و ﻛﺸﺘﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺷـﺎن دﺳـﺖ زدﻧـﺪ؟!‬ ‫ﺣﺎل‪ ،‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻗﺪاﺳﺖ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺪ‪‬ﺳﺎت ﺑﺎزﮔﺮدد؟‬ ‫و ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻫﺘﻚ ﺣﺮﻣﺖ آﻧﺎن ﻧﻨﮓ و ﻋﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺸـﺮﻛﺎن‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﻳﻪ ‪.217‬‬

‫‪416‬‬ ‫داﻣﻦ زدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ وﻗﺎﺣﺖ و ﺑﻲﺷﺮﻣﻲ و ﮔﺴﺘﺎﺧﻲ اﺳﺖ!‬ ‫ﺑﻌﺪ از آن رﺳﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬آن دو اﺳـﻴﺮ را آزاد ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺧﻮﻧﺒﻬﺎي ﻣﻘﺘﻮل را ﺑﻪ وارﺛﺎﻧﺶ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ‪.1‬‬ ‫***‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﺳﺮﻳﻪﻫﺎ و ﻏﺰوهﻫﺎي ﭘﻴﺶ از ﻏﺰوه ﺑﺪر؛ در ﻫﻴﭽﻴﻚ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ روي ﻗﺘـﻞ‬ ‫و ﻏﺎرﺗﻲ ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﭘﺲ از آن ﻳﻮرش و ﻏﺎرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪﻫﻲ‬ ‫ﻛﺮزﺑﻦ ﺟﺎﺑﺮ ﻓﻬﺮي ﺗﺮﺗﻴﺐ دادﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺮﻛﺎن آﻏﺎزﮔﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از آن ﻛﺎرﻫﺎي ﻛﺎرﺳﺘﺎن ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ!‬ ‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﺎﺟﺮاﻳﻲ ﻛﻪ در ﺳﺮﻳﺔ ﻋﺒﺪاﷲﺑﻦ ﺟﺤﺶ روي داد‪ ،‬ﻣﺸـﺮﻛﺎن را ﺟـﺪ‪‬اً ﺧـﻮف‬ ‫وﻫﺮاس ﻓﺮاﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﺧﻄﺮ ﺣﻘﻴﻘﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻧﺸﺎن ﻣﺠﺴـﻢ ﮔﺮدﻳـﺪ‪ ،‬و ﻫـﺮ آﻧﭽـﻪ‬ ‫ﻣﺪﺗﻲ از آن ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮﺷﺎن آﻣﺪ‪ ،‬و درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﺎﻣﻼ ﺑﻴـﺪار و ﺳـﺨﺖ‬ ‫در ﻛﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬و ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺣﺮﻛﺎت و ﺳﻜﻨﺎت ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ آﻧﺎن را ﺗﺤﺖ ﻣﺮاﻗﺒـﺖ دارد‪ ،‬و‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﺎب و ﺗﻮان آن را دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻣﺴﺎﻓﺖ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﺳﻴﺼﺪ ﻣﻴﻞ ﻳﻮرش ﺑﺮﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﺮدان آﻧﺎن را ﺑﻜﺸﻨﺪ و ﺑﻪ اﺳﺎرت ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬و اﻣﻮال اﻳﺸـﺎن را ﻣﺼـﺎدره ﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬و ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﻼﻣﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺸﺮﻛﺎن دﻳﮕﺮ درﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ ﺗﺠﺎرﺗﺸـﺎن ﺑـﺎ ﺷـﺎم‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﺧﻄﺮ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد آﻳﻨﺪ و از ﺑﻴﺮاﻫﻪ ﺑﺎزﮔﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و راه و‬ ‫روش ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ و ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺟﻬﻴﻨﻪ و ﺑﻨﻲﺿﻤﺮه رﻓﺘﺎر ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮ‬ ‫ﺧﺸﻢ و ﻛﻴﻨﺔ ﺧﻮﻳﺶ اﻓﺰودﻧـﺪ‪ ،‬و ﺳـﺮان و ﺑﺰرﮔﺎﻧﺸـﺎن ﺗﺼـﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ وﻋﻴـﺪﻫﺎ و‬ ‫ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﺔ اﺟﺮا درآورﻧـﺪ‪ ،‬و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن را در اﻧـﺪرون‬ ‫‪ -1‬ﺗﻔﺎﺻﻴﻞ اﻳﻦ ﺳﺮاﻳﺎ و ﻏﺰوات را از زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ 85-83‬و ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪605-591‬‬ ‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ‪ .‬ﻣﻨﺎﺑﻊ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪﻫﺎ و ﻏﺰوهﻫﺎ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﺷﻤﺎر ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻋﺰاﻣـﻲ در آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ؛ ﻣﺎ در اﻳﻦ ﻣﻮارد ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻋﻼﻣﻪ اﺑﻦﻗﻴﻢ را ﻣﻼك ﻗﺮار دادهاﻳﻢ‪.‬‬

‫ﺧﺎﻧﻪ و ﻛﺎﺷﺎﻧﺔ اﻳﺸﺎن ﺳﺮ ﺑﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﻮاب و ﺧﻴﺎل ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻨـﮓ‬ ‫ﺑﺪر روي آوردﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﺎرزار ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن واﺟﺐ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل‬ ‫ﻣﺎﺟﺮاﻳﻲ ﻛﻪ در ﺳﺮﻳﺔ ﻋﺒﺪاﷲﺑﻦ ﺟﺤﺶ روي داد‪ ،‬در ﻣﺎه ﺷﻌﺒﺎن ﺳﺎل دوم ﻫﺠﺮت‪ ،‬اﻳﻦ‬ ‫آﻳﺎت ﺑﻴﻨﺎت را در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ وﺟﻮب ﺟﻬﺎد ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﺚ‬ ‫ﺤﺐ‪ ‬ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﻌ‪‬ﺘﺪ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ * ﻭ‪‬ﺍ ﹾﻗ‪‬ﺘﻠﹸﻮ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ‪‬ﺣ ‪‬ﻴ ﹸ‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﻗﹶﺎ‪‬ﺗﻠﹸﻮﹾﺍ ﻓ‪‬ﻲ ‪‬ﺳﺒﹺﻴ ﹺﻞ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ﺍﻟﱠ ‪‬ﺬﻳ ‪‬ﻦ ‪‬ﻳﻘﹶﺎ‪‬ﺗﻠﹸﻮ‪‬ﻧ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ‪‬ﻭﻻﹶ ‪‬ﺗ ‪‬ﻌ‪‬ﺘﺪ‪‬ﻭﹾﺍ ﹺﺇﻥﱠ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ﹶﻻ ‪‬ﻳ ‪‬‬ ‫ﺠ ‪‬ﺪ‬ ‫ﺚ ﹶﺃ ‪‬ﺧ ‪‬ﺮﺟ‪‬ﻮ ﹸﻛ ‪‬ﻢ ﻭ‪‬ﺍﹾﻟ ‪‬ﻔ ‪‬ﺘ‪‬ﻨ ﹸﺔ ﹶﺃ ‪‬ﺷﺪ‪ ‬ﻣ ‪‬ﻦ ﺍﹾﻟ ﹶﻘ ‪‬ﺘ ﹺﻞ ‪‬ﻭ ﹶﻻ ‪‬ﺗﻘﹶﺎ‪‬ﺗﻠﹸﻮ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ﻋ‪‬ﻨـ ‪‬ﺪ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤﺴ‪‬ـ ﹺ‬ ‫ﹶﺛ ‪‬ﻘ ﹾﻔ‪‬ﺘﻤ‪‬ﻮ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ‪‬ﻭﹶﺃ ‪‬ﺧ ﹺﺮﺟ‪‬ﻮﻫ‪‬ﻢ ﻣ‪ ‬ﻦ ‪‬ﺣ ‪‬ﻴ ﹸ‬ ‫ﻚ ‪‬ﺟﺰ‪‬ﺍﺀ ﺍﹾﻟﻜﹶﺎ ‪‬ﻓﺮﹺﻳ ‪‬ﻦ * ﹶﻓﹺﺈ ‪‬ﻥ ﺍﻧ‪‬ﺘ ‪‬ﻬ ‪‬ﻮﹾﺍ ﻓﹶـﹺﺈﻥﱠ ﺍﻟﻠﹼـ ‪‬ﻪ‬ ‫ﺤﺮ‪‬ﺍ ﹺﻡ ‪‬ﺣﺘ‪‬ﻰ ‪‬ﻳﻘﹶﺎ‪‬ﺗﻠﹸﻮ ﹸﻛ ‪‬ﻢ ﻓ‪‬ﻴ ‪‬ﻪ ﹶﻓﺈﹺﻥ ﻗﹶﺎ‪‬ﺗﻠﹸﻮ ﹸﻛ ‪‬ﻢ ﻓﹶﺎ ﹾﻗ‪‬ﺘﻠﹸﻮ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ﹶﻛ ﹶﺬ‪‬ﻟ ‪‬‬ ‫ﺍﹾﻟ ‪‬‬ ‫ﻼ ﻋ‪‬ـ ‪‬ﺪﻭ‪‬ﺍ ﹶﻥ ﹺﺇﻻﱠ ‪‬ﻋﻠﹶـﻰ‬ ‫ﹶﻏﻔﹸﻮ ‪‬ﺭ ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻴ ‪‬ﻢ * ‪‬ﻭﻗﹶﺎ‪‬ﺗﻠﹸﻮﻫ‪ ‬ﻢ ‪‬ﺣﺘ‪‬ﻰ ﹶﻻ ‪‬ﺗﻜﹸﻮ ﹶﻥ ‪‬ﻓ ‪‬ﺘ‪‬ﻨ ﹲﺔ ‪‬ﻭ‪‬ﻳﻜﹸﻮ ﹶﻥ ﺍﻟﺪ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ‪‬ﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ﹶﻓﹺﺈ ‪‬ﻥ ﺍﻧ‪‬ﺘﻬ‪‬ﻮﹾﺍ ﹶﻓ ﹶ‬ ‫ﺍﻟﻈﱠﺎ‪‬ﻟ ‪‬ﻤﲔ‪.١﴾‬‬

‫»و ﻧﺒﺮد ﻛﻨﻴﺪ در راه ﺧﺪا ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺳﺮ ﺟﻨﮓ دارﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﺠﺎوز ﻧﻜﻨﻴـﺪ‪ ،‬ﻛـﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺠﺎوزﮔﺮان را دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪ .‬و آﻧﺎن را در ﻫﺮ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻳﺎﻓﺘﻴﺪﺷﺎن ﺑﻜﺸﻴﺪ‪ ،‬و‬ ‫از ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را اﺧﺮاج ﻛﺮدﻧﺪ اﺧﺮاﺟﺸﺎن ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻓﺘﻨﻪاﻧﮕﻴﺰي ﺳﺨﺖﺗﺮ از ﻛﺸﺘﻦ‬ ‫اﺳﺖ! و ﺑﺎ آﻧﺎن در ﻛﻨﺎر ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﻛﺎرزار ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛـﻪ در آﻧﺠـﺎ ﺑـﺎ ﺷـﻤﺎ‬ ‫ﻛﺎرزار ﻛﻨﻨﺪ؛ و ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻧﺒﺮد آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ آﻧﺎن را ﻗﺘﻞ ﻋـﺎم ﻛﻨﻴـﺪ؛‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﺳﺰاي ﻛﺎﻓﺮان‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬اﮔﺮ دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻏﻔﻮر و رﺣﻴﻢ اﺳﺖ! و‬ ‫ﺑﺎ آﻧﺎن ﻛﺎرزار ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ دﻳﮕﺮ اﺛﺮي از ﻓﺘﻨﻪاﻧﮕﻴﺰي ﺑﺮﺟـﺎي ﻧﻤﺎﻧـﺪ و دﻳـﻦ از آنِ ﺧـﺪا‬ ‫ﮔﺮدد؛ آﻧﮕﺎه‪ ،‬اﮔﺮ دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺠﺎوز ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻛﺮد ﻣﮕﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺠﺎوز ﺳﺘﻤﮕﺮان‪«.‬‬ ‫ﭘﺲ از آن‪ ،‬دﻳﺮي ﻧﭙﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل آﻳﺎﺗﻲ از ﻧﻮع دﻳﮕﺮ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﺎزل ﻓﺮﻣـﻮد‪ ،‬و‬ ‫ﻃﻲ آن آﻳﺎت‪ ،‬راه و روش ﻧﺒﺮد و ﻛﺎرزار را ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬و آﻧـﺎن را ﺑـﻪ‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﺮد‪ ،‬و ﺑﺮﺧﻲ از اﺣﻜﺎم ﺟﻨﮓ و ﺟﻬﺎد را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻴﺎن ﻛﺮد‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﻳﺎت ‪.193-190‬‬

‫‪418‬‬ ‫ﻕ ﹶﻓﹺﺈﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﻣﻨ‪‬ﹰﺎ ‪‬ﺑ ‪‬ﻌ ‪‬ﺪ ‪‬ﻭﹺﺇﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﻓﺪ‪‬ﺍﺀ‬ ‫ﺸﺪ‪‬ﻭﺍ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻮﺛﹶﺎ ‪‬‬ ‫ﺏ ‪‬ﺣﺘ‪‬ﻰ ﹺﺇﺫﹶﺍ ﹶﺃﺛﹾﺨ‪‬ﻨ‪‬ﺘﻤ‪‬ﻮ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ﹶﻓ ‪‬‬ ‫ﺏ ﺍﻟﺮ‪‬ﻗﹶﺎ ﹺ‬ ‫ﻀ ‪‬ﺮ ‪‬‬ ‫﴿ ﹶﻓﺈﹺﺫﺍ ﹶﻟﻘ‪‬ﻴ‪‬ﺘ ‪‬ﻢ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﹶﻛ ﹶﻔﺮ‪‬ﻭﺍ ﹶﻓ ‪‬‬

‫ﺾ ﻭ‪‬ﺍﻟﱠـﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ‬ ‫ﻀﻜﹸﻢ ﹺﺑ‪‬ﺒ ‪‬ﻌ ﹴ‬ ‫ﺼ ‪‬ﺮ ‪‬ﻣ ‪‬ﻨ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ‪‬ﻭﹶﻟﻜ‪‬ﻦ ﻟﱢ‪‬ﻴ ‪‬ﺒ ﹸﻠ ‪‬ﻮ ‪‬ﺑ ‪‬ﻌ ‪‬‬ ‫ﻚ ‪‬ﻭﹶﻟ ‪‬ﻮ ‪‬ﻳﺸ‪‬ﺎ ُﺀ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ﻟﹶﺎﻧ‪‬ﺘ ‪‬‬ ‫ﺏ ﹶﺃ ‪‬ﻭ ‪‬ﺯﺍ ‪‬ﺭﻫ‪‬ﺎ ﹶﺫ‪‬ﻟ ‪‬‬ ‫ﺤ ‪‬ﺮ ‪‬‬ ‫ﻀ ‪‬ﻊ ﺍﹾﻟ ‪‬‬ ‫‪‬ﺣﺘ‪‬ﻰ ‪‬ﺗ ‪‬‬

‫ﺠﻨ‪ ‬ﹶﺔ ‪‬ﻋﺮ‪ ‬ﹶﻓﻬ‪‬ﺎ ﹶﻟ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ *‬ ‫ﺢ ﺑ‪‬ﺎﹶﻟ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ * ‪‬ﻭ‪‬ﻳ ‪‬ﺪ ‪‬ﺧ ﹸﻠ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ﺍﹾﻟ ‪‬‬ ‫ﺼ ‪‬ﻠ ‪‬‬ ‫ﻀﻞﱠ ﹶﺃ ‪‬ﻋﻤ‪‬ﺎﹶﻟ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ * ‪‬ﺳ‪‬ﻴ ‪‬ﻬﺪ‪‬ﻳ ﹺﻬ ‪‬ﻢ ‪‬ﻭ‪‬ﻳ ‪‬‬ ‫ﹸﻗ‪‬ﺘﻠﹸﻮﺍ ﻓ‪‬ﻲ ‪‬ﺳﺒﹺﻴ ﹺﻞ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ﹶﻓﻠﹶﻦ ‪‬ﻳ ‪‬‬

‫ﺼ ‪‬ﺮ ﹸﻛ ‪‬ﻢ ‪‬ﻭ‪‬ﻳﹶﺜﺒ‪ ‬‬ ‫ﺼﺮ‪‬ﻭﺍ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ﻳ‪‬ﻨ ‪‬‬ ‫ﻳ‪‬ﺎ ﹶﺃﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﺁ ‪‬ﻣﻨ‪‬ﻮﺍ ﺇﹺﻥ ﺗ‪‬ﻨ ‪‬‬ ‫ﺖ ﹶﺃ ﹾﻗﺪ‪‬ﺍ ‪‬ﻣ ﹸﻜﻢ‪.١﴾‬‬

‫»ﭘﺲ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻔﺮﭘﻴﺸﮕﺎن روﺑﺮو ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ زدن ﮔﺮدﻧﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﭙﺮدازﻧﺪ؛ ﺗﺎ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ‬ ‫ﻛﺎﻣﻼ آﻧﺎن را از ﭘﺎي درآورﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺪﻫﺎ را ﻣﺤﻜﻢ ﻛﻨﻴﺪ؛ و ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﻣﻨﺖ ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻳﺎ ﻓﺪﻳـﻪ‬ ‫ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ؛ ﺗﺎ ﺟﻨﮓ ﺑﺎر و ﺑﻨﻪ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﺑﻴﺎﻓﻜﻨﺪ؛ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣـﻲﺧﻮاﺳـﺖ‬ ‫ﺷﻤﺎ را ﻳﻜﺴﺮه ﺑﺮ آﻧﺎن ﭘﻴﺮوز ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑـﻪ واﺳـﻄﻪ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﺑﻴﺎزﻣﺎﻳﺪ‪ ،‬و آن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در راه ﺧﺪا ﻛﺸﺘﻪ ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔـﺰ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻛﺎرﻫﺎﻳﺸـﺎن را‬ ‫ﺑﻴﻬﻮده ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬آﻧﺎن را ﻫﺪاﻳﺖ ﺧﻮاﻫـﺪ ﻛـﺮد و ﻛـﺎر و ﺑﺎرﺷـﺎن را درﺳـﺖ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و آﻧﺎن را ﺑﻪ آن ﺑﻬﺸﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸـﺎن ﺗﻌﺮﻳـﻒ ﻛـﺮده ﺑـﻮد وارد ﺧﻮاﻫـﺪ‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﻫﺎن‪ ،‬اي اﻳﻤﺎن آوردﮔﺎن‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻳﺎري ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬او ﻧﻴﺰ ﺷﻤﺎ را ﻳـﺎري و‬ ‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ ،‬و ﻗﺪمﻫﺎﻳﺘﺎن را ﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﺎه ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪«.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻓﺮﻣﺎن ﺟﻬﺎد ﺑﻪ ﮔﻮﺷﺸﺎن رﺳﻴﺪ‪ ،‬دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻟـﺮزه‬ ‫اﻓﺘﺎدو ﻧﻔﺲ در ﺳﻴﻨﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺣﺒﺲ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺳﺮزﻧﺶ و ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﻚ ‪‬ﻧﻈﹶـ ‪‬ﺮ‬ ‫ﺽ ﻳ‪‬ﻨ ﹸﻈﺮ‪‬ﻭ ﹶﻥ ﹺﺇﹶﻟ ‪‬ﻴ ‪‬‬ ‫ﺖ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﻓ‪‬ﻲ ﹸﻗﻠﹸﻮﹺﺑﻬﹺﻢ ﻣ‪ ‬ﺮ ‪‬‬ ‫ﺤ ﹶﻜ ‪‬ﻤ ﹲﺔ ‪‬ﻭ ﹸﺫ ‪‬ﻛ ‪‬ﺮ ﻓ‪‬ﻴﻬ‪‬ﺎ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻘﺘ‪‬ﺎ ﹸﻝ ‪‬ﺭﹶﺃ‪‬ﻳ ‪‬‬ ‫ﺖ ﺳ‪‬ﻮ ‪‬ﺭ ﹲﺓ ﻣ‪ ‬‬ ‫﴿ ﹶﻓﹺﺈﺫﹶﺍ ﺃﹸﻧ ﹺﺰﹶﻟ ‪‬‬ ‫ﺸﻲ‪ ‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴ ‪‬ﻪ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﻮﺕ‪.٢﴾‬‬ ‫ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﻐ ‪‬‬

‫»آﻧﮕﺎه وﻗﺘﻲ ﺳﻮرهاي ﻣﺤﻜﻢ ﻧﺎزل ﻣﻲ ﺷﻮد و در آن ﺳﺨﻦ از ﻛﺎرزار ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻲآﻳـﺪ‪،‬‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎر دلاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﻓﺮدي ﻏﺶ ﻛﺮده و‬ ‫ﻣﺸﺮف ﺑﻪ ﻣﻮت ﻣﻲﻧﮕﺮد!«‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‪ ،‬آﻳﺎت ‪.7-4‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.20‬‬

‫واﺟﺐ ﮔﺮداﻧﻴﺪن ﻛﺎرزار و ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺑﺮ آن‪ ،‬و ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺑﻪ آﻣﺎدﮔﻲ ﺑﺮاي آن‪ ،‬دﻗﻴﻘـﺎ ﻫﻤـﺎن‬ ‫ﭼﻴﺰي ﺑﻮد ﻛﻪ اوﺿﺎع و اﺣﻮال اﻗﺘﻀﺎ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬اﮔـﺮ ﻳـﻚ ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪه ﺟﻨﮕـﻲ اﻃـﺮاف و‬ ‫ﺟﻮاﻧﺐ ﻛﺎر را ﻣﻲﺳﻨﺠﻴﺪ‪ ،‬ﻟﺸﻜﺮ ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺧﻮﻳﺶ را ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻴـﺪاد ﻛـﻪ ﺑـﺮاي‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮي ﺑﺎ ﻫﺮ ﭘﻴﺶآﻣﺪي ﺧﻮد را آﻣﺎده ﻛﻨﻨﺪ؛ دﻳﮕﺮ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاي داﻧـﺎي ﻣﺘﻌـﺎل‪.‬‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﻳﻚ ﻧﺒﺮد ﺧﻮﻧﻴﻦ ﻣﻴﺎن ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ درﮔﻴـﺮ ﺷـﻮد‪ .‬ﻣـﺎﺟﺮاي‬ ‫ﺳﺮﻳﺔ ﻋﺒﺪاﷲﺑﻦ ﺟﺤﺶ ﺿﺮﺑﺔ ﻫﻮﻟﻨﺎﻛﻲ ﺑﺮ ﻏﻴﺮت و ﺣﻤﻴﺖ ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ ﻓﺮود آورده ﺑـﻮد؛‬ ‫دل آﻧﺎن را ﺑﻪ درد آورده ﺑﻮد‪ ،‬و ﻛﺎري ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﻫﻲ در ﻣـﺎﻫﻲ ﺗﺎﺑـﻪ از‬ ‫اﻳﻦ رو ﺑﻪ آن رو ﺑﻴﻔﺘﻨﺪ!‬ ‫آﻳﺎت در ﺑﺮدارﻧﺪة ﻓﺮﻣﺎن ﻛﺎرزار‪ ،‬ﻓﺤﻮاﻳﺸﺎن دﻻﻟﺖ ﺑﺮ آن دارد ﻛﻪ ﻧﺒﺮد ﺧﻮﻧﻴﻦ ﻧﺰدﻳﻚ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﻓﺘﺢ و ﭘﻴﺮوزي ﻧﻬﺎﺋﻲ از آن ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ .‬ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن را از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن را اﺧﺮاج ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬اﺧـﺮاج ﻛﻨﻨـﺪ! و‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻋﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻟﺸﻜﺮ ﻓﺎﺗﺢ و ﻏﺎﻟﺐ را ﺑﻪ آﻧﺎن ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬ ‫اﺳﻴﺮان ﭼﻪ ﻛﻨﻨﺪ! و آﻧﻘﺪر ﺧﻮن ﺑﺮﻳﺰﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﺎي دﺷﻤﻦ در ﮔ‪‬ﻞ آﻏﺸﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﻮن ﻓﺮو رود‪،‬‬ ‫و ﺟﻨﮓ ﺑﺎر و ﺑﻨﻪاش را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﺑﮕﺬارد! اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪ اﺷﺎراﺗﻲ داﺋﺮ ﺑﺮ ﻏﻠﺒـﻪ و ﭘﻴـﺮوزي‬ ‫ﻧﻬﺎﺋﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد؛ اﻣﺎ‪ ،‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﭘﻨﻬـﺎن ﻧﮕﺎﻫﺪاﺷـﺘﻪ ﺷـﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬و ﺑـﺎ‬ ‫ﺻﺮاﺣﺖ ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ در ﻃﺒﻖ اﺧﻼص دارد در راه ﺧﺪا ﻧﺜـﺎر‬ ‫ﻛﻨﺪ و ﺣﻤﺎﺳﻪ ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻃﻲ ﻫﻤﻴﻦ روزﻫﺎ‪ -‬در ﻣﺎه ﺷﻌﺒﺎن ﺳﺎل دوم ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻓﻮرﻳﺔ ‪ 624‬ﻣﻴﻼدي‪ -‬ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮد ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺒﻠﻪ از ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨـﺪ‪،‬‬ ‫و ﺑﺎزﺗﺎب آن اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺳﺴﺖ ﻋﻬﺪ و ﻣﻨﺎﻓﻘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻓﺘﻨﻪاﻧﮕﻴـﺰي در‬ ‫ﺻﻔﻮف ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ داﺧﻞ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺪر آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺣـﺎل و وﺿـﻊ‬ ‫ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺻﻔﻮف ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ از ﺑﺴﻴﺎري ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻧﻴﺮﻧﮕﺒﺎز و‬

‫‪420‬‬ ‫ﺧﻴﺎﻧﺖ ﭘﻴﺸﻪ ﭘﺎﻛﻴﺰه ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﺔ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﺒﻠﻪ اﺷﺎرهاي ﻟﻄﻴﻒ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آﻏـﺎز دوران ﺟﺪﻳـﺪي داﺷـﺖ ﻛـﻪ آن‬ ‫دوران ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ ﻣﮕﺮ ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن اﻳـﻦ ﻗﺒﻠـﻪ را ﺑـﻪ ﺗﺼـﺮف‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ درآورده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬آﻳﺎ اﻳﻦ ﺷﮕﻔﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﻠﺔ ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ در دﺳﺖ دﺷﻤﻨﺎﻧﺸﺎن‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺣﺎل‪ ،‬اﮔﺮ ﻋﻤﻼً ﻗﺒﻠﺔ اﻳﻦ ﻗﻮم در دﺳﺖ اﻳﺸﺎن اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺣﻖّاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫روزي آن را از دﺳﺖ دﺷﻤﻦ ﺧﺎرج ﮔﺮداﻧﻨﺪ؟!‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﻬﺎ و ﺑﺎ اﻳﻦ اﺷﺎرات‪ ،‬ﺷﻮر و ﻧﺸـﺎط ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن دو ﭼﻨـﺪان ﮔﺮدﻳـﺪ‪ ،‬و ﺑـﺮ‬ ‫اﺷﺘﻴﺎق اﻳﺸﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﻓﻲ ﺳﺒﻴﻞاﷲ اﻓﺰوده ﺷﺪ‪ ،‬و از ﻫﺮ ﺟﻬﺖ آﻣﺎده ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ‬ ‫دﺷﻤﻦ در ﻳﻚ ﺻﺤﻨﺔ ﻧﺒﺮد ﺳﺮﻧﻮﺷﺖﺳﺎز در ﺟﻬﺖ اﻋﻼء ﻛﻠﻤﻪاﷲ روﻳﺎروي ﺷﻮﻧﺪ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮ‪‬م‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺑﺪر‬ ‫ﻏﺰﻭﺓ ﺑﺪﺭ ﮐﹸﺒﺮﻱ‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺑﺪر‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺟﻨﮓ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖﺳﺎز در ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم اﺳـﺖ‪] .‬وﺟـﻪ ﺗﺴـﻤﻴﺔ اﻳـﻦ‬ ‫ﺳﻔَﻮان‪ -‬در ﻧﺎﺣﻴﺔ ﺑﺪر‪ -‬در ﻣـﺎه رﺑﻴـﻊاﻻو‪‬ل‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﻏﺰوة ﺑﺪر ﻛُﺒﺮي آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻏﺰوة ‪‬‬ ‫ﺳﺎل دوم ﻫﺠﺮت‪ -‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﮔﺰارش ﺷـﺪ‪ -‬در ﺗـﺎرﻳﺦ ﺳـﺮاﻳﺎ و ﻏـﺰوات‪،‬‬ ‫»ﻏﺰوة ﺑ‪‬ﺪر اُوﻟﻲ« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ[‪.‬‬ ‫ﺍﻧﮕﻴﺰﺓ ﺟﻨﮓ‬ ‫در ﻓﺼﻞ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬در ﮔﺰارش ﻏﺰوة ﻋ‪‬ﺸﻴﺮه‪ ،‬آوردﻳﻢ ﻛﻪ ﻛﺎرواﻧﻲ از آن ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ از ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﺷﺎم ﻣﻲ رﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﻌﻘﻴﺐ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻗـﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﮔﺮﻳﺨﺖ و دﺳﺖ آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ آن ﻛﺎروان ﻧﺮﺳﻴﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬ ‫ﻛﺎروان ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻃﻠﺤﻪ ﺑـﻦ ﻋﺒﻴـﺪاﷲ و‬ ‫ﺳﻌﻴﺪﺑﻦ زﻳﺪ را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎل ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ درﺑﺎرة آن ﻛﺎروان ﻛﺴﺐ ﺧﺒﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﺪو‬ ‫ﺑﻪ ﺣﻮراء رﺳﻴﺪﻧﺪ و در آﻧﺠﺎ درﻧﮓ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﺎ ﻛﺎروان ﺗﺠﺎرﺗﻲاش از ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫آﻧﺎن ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬آﻧﺪو ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎزﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺎروان ﺛﺮوت ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ را از آن ﺳﺮان و ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﻜﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد داﺷﺖ؛ ﻳﻜﻬﺰار‬ ‫ﺷﺘﺮ ﺑﺎ ﺑﺎرﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ از ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺗﺠﺎرﺗﻲ ﻛﻪ ارزش آﻧﻬﺎ ﻛﻤﺘﺮ از ﭘﻨﺠﺎه ﻫـﺰار دﻳﻨـﺎر‬ ‫ﻃﻼ ﻧﺒﻮد؛ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﻛﺎروان ﻧﻴﺰ ﭼﻬﻞ ﺗﻦ ﺑﻴﺶ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻳﻚ ﻓﺮﺻﺖ ﻃﻼﻳﻲ ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻳﻚ ﺿﺮﺑﺔ اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻤﺮﺷـﻜﻦ‬ ‫ﺑﻪ اﻫﻞ ﻣﻜﻪ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ‪ ،‬ﻃﻲ ﻗﺮون و اﻋﺼﺎر‪ ،‬دلﻫﺎي آﻧﺎن را ﺑﻪ درد آورﻧﺪ‪.‬‬

‫‪422‬‬ ‫از اﻳﻦ رو‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬در ﻣﻴـﺎن ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼﻨـﻴﻦ اﻋـﻼم‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﲑ ﻗﹸﺮﻳﺶ‪ ،‬ﻓﻴﻬﺎ ﺍﹶﻣﻮﺍﹶﻟﻬ‪‬ﻢ؛ ﻓﹶﺎﺧﺮ‪‬ﺟﻮﺍ ‪‬ﺍﻟﹶﻴﻬﺎ ﻟ ‪‬ﻌﻞﱠ ﺍﷲ ﻳﻨﻔﻠﮑﹸﻤﻮﻫﺎ(‪.‬‬ ‫)ﻫ ‪‬ﺬ ‪‬ﻩ ﻋ ‪‬‬ ‫»اﻳﻦ ﻛﺎروان ﻗﺮﻳﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻮال ﻗﺮﻳﺶ در آن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﺑﻪ ﺳـﻮي آن ﻋﺰﻳﻤـﺖ‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ؛ اﻣﻴﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﭘﻴﺸﻜﺶ ﺷﻤﺎ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ!«‬ ‫ﻫﻴﭽﻜﺲ وادار ﺑﻪ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻧﺸﺪ؛ ﻛﺎر ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻣﻄﻠﻖ اﻓﺮاد واﮔﺬار ﺷـﺪه ﺑـﻮد‪ .‬زﻳـﺮا‪،‬‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﻳﻦ ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد‪ ،‬ﺑـﻪ ﻫـﻴﭻ روي‪،‬‬ ‫اﻧﺘﻈﺎر ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ‪ -‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﻛﺎروان‪ -‬ﺑﺎ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜّﻴﺎن ﺑﺎ آن وﺿـﻌﻴﺖ و ﺗﺠﻬﻴـﺰات در‬ ‫ﻧﺎﺣﻴﺔ ﺑﺪر ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از ﺻﺤﺎﺑﻪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫و ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺰﻳﻤﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺴـﻮي ﻛـﺎروان‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن‪ ،‬از آن ﺣﺪودي ﻛﻪ در ﺳﺮاﻳﺎ و ﻏﺰوات ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﻌﻬﻮدﺷﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ‬ ‫رﻓﺖ؛ و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﺑﺮ ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪن ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن وﻋﺰﻳﻤﺖ ﻧﻜﺮدن آﻧﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺒﻬﺔ ﺟﻨﮓ ﻣﻮرد ﺳﺮزﻧﺶ ﻳﺎ ﻣﺆاﺧﺬه ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﺎﻣﺎﻥ ﻭ ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ ﻟﺸﮑﺮ ﺍﺳﻼﻡ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺎدة ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﻴﺼﺪ و ﺳﻴﺰده ﺗﻦ‪ ،‬ﻳﺎ ‪314‬‬ ‫ﺗﻦ‪ ،‬ﻳﺎ ‪ 317‬ﺗﻦ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻧﺤﻀﺮت را ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ ﻫﺸﺘﺎد و دو ﺗﻦ‪ ،‬ﻳـﺎ ‪83‬‬ ‫ﺗﻦ‪ ،‬ﻳﺎ ‪ 86‬ﺗﻦ از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ‪ ،‬و ﺷﺼﺖ و ﻳﻚ ﺗـﻦ از اوس و ﻳﻜﺼـﺪ و ﻫﻔﺘـﺎد ﺗـﻦ از‬ ‫ﺧﺰرج‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻧﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ و ﺷﺎﻳﺪ‬ ‫آﻣﺎدﮔﻲ روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﺪان اﻳﻦ ﺣﻤﻠﻪ را ﺑـﻪ ﺧـﺮج ﺑﺮﻧﺪاﺷـﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ اﺳﺐ‪ 1‬ﻳﺎدو اﺳﺐ ﺑﺎ ﺧﻮد داﺷﺘﻨﺪ؛ ﻳﻚ اﺳﺐ از آن زﻳﺪﺑﻦﻋﻮام‬ ‫‪ -1‬اﻳــﻦ‪ ،‬ﻣﻄــﺎﺑﻖ رواﻳــﺖ ﻣﺴــﻨﺪ اﺑــﻮﻳﻌﻠﻲ اﺳــﺖ‪ :‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،242‬ح ‪ ،280‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،260‬ح ‪305‬؛ ﻧﻴــﺰ‪:‬‬

‫ﺑﻮد‪ ،‬و اﺳﺐ دﻳﮕﺮ از آن ﻣﻘﺪاد ﺑﻦ اَﺳﻮ‪‬د ﻛﻨﺪي‪ .‬ﻫﻔﺘﺎد ﺷﺘﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺧﻮد داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫـﺮ‬ ‫دو ﻳﺎ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﺮ ﻳﻚ ﺷﺘﺮ ﺳﻮار ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺘﺮ ﺳﻮاري ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛـﺮم‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﻋﻠﻲ و ﻣﺮﺛﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻣﺮﺛﺪ ﻏﻨﻮي ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻲ ﺑﻮد‪.‬‬‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕـﺎم ﻋﺰﻳﻤـﺖ از ﻣﺪﻳﻨـﻪ‪ ،‬اﺑـﻦام‪ ‬ﻣﻜﺘـﻮم را‬ ‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻧﺪ و ﻧﻴﺰ او را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰارد‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ر‪‬وﺣﺎء رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻨﺬر را ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ و او را واﻟـﻲ ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬ ‫ﻗﺮار دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻟﻮاي ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻣﺤﻞّ ﻟﺸﻜﺮ را ﺑﺮاي ﻣ‪‬ﺼﻌ‪‬ﺐ ﺑﻦ ﻋ‪‬ﻤﻴﺮ ﻗُﺮﺷﻲ ﻋﺒﺪري ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻟﻮاء‬ ‫ﺳﻔﻴﺪ رﻧﮓ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻟﺸﻜﺮ را ﺑﻪ دو ﮔﺮدان ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﮔُﺮدان ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﺮﭼﻢ آن را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ دادﻧﺪ‪ ،‬و اﻳـﻦ ﮔـﺮدان‬ ‫»ﻋﻘﺎب« ﻧﺎم داﺷﺖ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﮔُﺮدان اﻧﺼﺎر‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﺮﭼﻢ آن را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌﺎذ دادﻧـﺪ؛ اﻳـﻦ ﻫـﺮ دو ﭘـﺮﭼﻢ‬ ‫ﺳﻴﺎﻫﺮﻧﮓ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻣﻴﻤﻨﻪ را ﺑﻪ زﺑﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﻮام‪ ،‬و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻣﻴﺴـﺮه را ﺑـﻪ ﻣﻘـﺪاد ﺑـﻦ ﻋﻤـﺮو‪-‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ اﻳﻦ دو ﺗﻦ از ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮ اﺳﺐ‬ ‫ﺳﻮار ﺑﻮدﻧﺪ‪ -‬واﮔﺬار ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺳﺎﻗﻪ )ﻣﻴﺎﻧﺔ( ﻟﺸﻜﺮ را ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﻗـﻴﺲﺑـﻦ‬ ‫ﺻﻌﺼﻌﻪ واﮔﺬار ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻛﻞّ ﻟﺸﻜﺮ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮﻣﺎﻧﺪة ﻛﻞّ ُﻗﻮا‪ ،‬ﺷﺨﺼـﺎً‬ ‫ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺴﻨﺪاﻻﻣﺎم اﺣﻤﺪ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.138 ،125‬‬

‫‪424‬‬ ‫ﺣﺮﮐﺖ ﻟﺸﮑﺮ ﺍﺳﻼﻡ ﺑﻪ ﺳﻮﻱ ﺑﺪﺭ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻟﺸﻜﺮ ﻧﻪ ﭼﻨـﺪان آﻣـﺎده از ﺣـﺪود ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺟﺎد‪‬ة اﺻﻠﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ را ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻊ ﺑﺌﺮ ر‪‬وﺣﺎء رﺳﻴﺪﻧﺪ‬ ‫و در آﻧﺠﺎ اﻃﺮاق ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧـﺪ‪ ،‬راه ﻣﻜـﻪ را در ﺳـﻤﺖ ﭼـﭗ‬ ‫واﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺴﻮي ﻧﺎزﻳﻪ رﻓﺘﻨﺪ ﺗـﺎ از آﻧﺠـﺎ آﻫﻨـﮓ »ﺑـﺪر« ﻛﻨﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻧﺎزﻳﻪ را ﻃﻲ ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﭘﺲ از آن وادي ر‪‬ﺣﻘﺎن‪ -‬ﺑﻴﻦ ﻧﺎزﻳﻪ و ﺗﻨﮕﺔ ﺻﻔﺮاء‪ -‬را‬ ‫ﻗﻄﻊ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ ﺗﻨﮕﻪ ﻓﺮاز آﻣﺪﻧﺪ و از آﻧﺠﺎ ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ وادي ﺻﻔﺮاء رﺳـﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫در آن وﺿﻊ ﺗﻮﻗﻒ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و از آﻧﺠﺎ ﺑﺴﺒﺲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺟ‪‬ﻬﻨﻲ و ﻋﺪي ﺑﻦ اﺑـﻲاﻟﺰﻏﺒـﺎء‬ ‫ﺟﻬﻨﻲ را ﺑﺴﻮي ﺑﺪر ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ درﺑﺎرة آن ﻛﺎروان ﻛﺴﺐ ﺧﺒﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﺎﺭﭼﻲ ﺧﻄﺮ ﺩﺭ ﻣﮑﹼﻪ‬ ‫اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﻛﺎروان‪ ،‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن‪ -‬ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮل ﻛﺎروان ﺑﻮد‪ -‬ﻧﻬﺎﻳﺖ دﻗـﺖ و ﻣﺮاﻗﺒـﺖ را‬ ‫داﺷﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ روي اﺣﺘﻴﺎط را از دﺳﺖ ﻧﻤﻲﮔﺬاﺷﺖ؛ زﻳﺮا‪ ،‬ﻧﻴﻚ ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ راه‬ ‫ﻣﻜﻪ آﻛﻨﺪه از ﺧﻄﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﺧﺒﺎر ﺟﺎده و ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﻫﺸﻴﺎراﻧﻪ دﻧﺒـﺎل ﻣـﻲﻛـﺮد‪ .‬ﻃـﻮﻟﻲ‬ ‫ﻧﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺒﺮﭼﻴﻨﺎن وي ﺑﻪ او ﺧﺒﺮ رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻳﺎراﻧﺶ را ﻛـﻮچ داده اﺳـﺖ‬ ‫ﺗﺎ ﺑﺮ ﻛﺎروان ﺑﺘﺎزد! اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﻲدرﻧﮓ ﺿﻤﻀﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻏﻔﺎري را اﺟﻴﺮ ﻛـﺮد ﺗـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻜﻪ ﺑﺮود‪ ،‬و ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﻴﺸﻴﺎن ﻓﺮﻳـﺎد ﺑﺰﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺑﺴـﻮي ﻛﺎرواﻧﺸـﺎن ﺑﺘﺎزﻧـﺪ‪ ،‬و آن را از‬ ‫دﺳﺘﺮس ﻣﺤﻤﺪ و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ دور ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺿﻤﻀﻢ ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻜﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛـﺮد‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺑﻪ وادي ﻣﻜﻪ ﭘﺎي ﻧﻬﺎد‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﺷﺘﺮش اﻳﺴﺘﺎد‪ ،‬و در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺑﻴﻨﻲ ﺷـﺘﺮش را‬ ‫ﺷﻜﺎﻓﺘﻪ و ﺟﻬﺎز ﺷﺘﺮ را واژﮔﻮن ﻛﺮده‪ ،‬و ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﺧﻮد را ﭼﺎك داده ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺮﻳﺎد ﺑﺮآورد‬ ‫و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺮﻳﺶ! اﻟﻠﻄﻴﻤﻪ! اﻟﻠﻄﻴﻤﻪ! ‪ 1‬اﻣﻮاﻟﺘﺎن در ﻛﺎروان اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن! ﻣﺤﻤـﺪ‬ ‫‪» -1‬ﻟﻄﻴﻤﺔ«‪ :‬ﺷﺘﺮان ﺑﺎ ﺑﺎر ﻋﻄﺮﻳﺎت؛ ]ﻣﻨﻈﻮرش اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ‪ :‬ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺗﺠﺎرﺗﻲ ﺧﻮد را درﻳﺎﺑﻴﺪ![‬

‫ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻳﺎراﻧﺶ ﻣﺘﻌﺮض ﻛﺎروان ﺷﺪهاﻧﺪ! ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻢ دﻳﮕﺮ دﺳﺘﺘﺎن ﺑﻪ آن ﺑﺮد! اﻟﻐـﻮث!‪...‬‬ ‫اﻟﻐﻮث!‪...‬‬ ‫ﺁﻣﺎﺩﻩ ﺷﺪﻥ ﺍﻫﻞ ﻣﮑﻪ ﺑﺮﺍﻱ ﺟﻨﮓ‬ ‫ﻣﺮدم ﺷﺘﺎﺑﺎن از ﺟﺎي ﺟﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ و ﻳﺎراﻧﺶ ﮔﻤﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎروان‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪﻛﺎروان اﺑﻲﺣﻀﺮﻣﻲ اﺳﺖ؟! ﻫﺮﮔﺰ! ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻓﻬﻤﻴﺪ ﻛﻪ ﻏﻴﺮ از آن اﺳﺖ!‬ ‫ﻋﺪهاي ﻋﺎزم ﻧﺒﺮد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻋﺪهاي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻓﺮادي را ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﻮدﺷﺎن آﻣﺎده ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ آﻣﺎدة ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﻧﺒﺮد ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬از اﺷﺮاف ﻣﻜﻪ ﺟﺰ اﺑﻮﻟﻬﺐ ﻛﺴﻲ ﺑـﺮ‬ ‫ﺟﺎي ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬او ﻧﻴﺰ ﻣﺮدي را ﻛﻪ از او ﻃﻠﺒﻜﺎر ﺑﻮد ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﻮدش اﻋﺰام ﻛـﺮد‪ .‬ﻗﺒﺎﻳـﻞ‬ ‫ﻋﺮب را ﺑﺎ ﺧﻮدﺷﺎن ﻫﻤﺮاه ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻴﺮهﻫﺎ و ﻃﻮاﻳﻒ ﻗﺮﻳﺶ ﻫﻤﻪ ﺑﺴﻴﺞ ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺟـﺰ‬ ‫ﺑﻨﻲﻋﺪي ﻫﻤﻪ ﻋﺎزم ﺷﺪﻧﺪ؛ از ﺑﻨﻲﻋﺪ‪‬ي ﻫﻴﭽﻜﺲ در اﻳﻦ ﺑﺴﻴﺞ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻜﺮد‪.‬‬ ‫ﺳﺎﻣﺎﻥ ﻟﺸﮑﺮ ﻣﮑﻪ‬ ‫در آﻏﺎز ﺣﺮﻛﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎر ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن اﻳﻦ ﻟﺸﻜﺮ ﻳﻜﻬﺰار و ﺳﻴﺼﺪ ﺗﻦ ﺑﻮد؛ ﻳﻜﺼﺪ اﺳـﺐ‬ ‫ﺗﺎزي و ﺷﺸﺼﺪ زره داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﺷﺘﺮان راﻫﻮار ﻓﺮاوان ﻛﻪ ﺷﻤﺎرﺷﺎن ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺮاه‬ ‫آﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻛﻞ ﻟﺸﻜﺮ اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﻦ ﻫﺸﺎم ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ و ﺗﺪارﻛﺎت ﻟﺸﻜﺮ‬ ‫ﻧﻪ ﺗﻦ از اﺷﺮاف ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ روز ﻧﻪ ﺷﺘﺮ و روز دﻳﮕﺮ ده ﺷﺘﺮ ﻣﻲﻛﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﺔ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺑﻨﻲ ﺑﮑﺮ‬ ‫ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻟﺸﻜﺮ آﻣﺎدة ﺣﺮﻛﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺳﺎﺑﻘﺔ دﺷﻤﻨﻲ و ﻧﺒﺮد ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑـﺎ‬ ‫ﻃﻮاﻳﻒ ﺑﻨﻲ ﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﻳﺎد آوردﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﺮاس اﻓﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا ﺑﻨﻲﺑﻜﺮ از ﭘﺸﺖ ﺳـﺮ ﺑـﻪ‬ ‫آﻧﺎن ﺿﺮﺑﺖ ﺑﺰﻧﻨﺪ و در ﻣﻴﺎن دو آﺗﺶ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ! ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﻨﺪار آﻧـﺎن را‬ ‫از ﻛﺎرزار ﺑﺎزدارد‪ ،‬ﻛﻪ اﺑﻠﻴﺲ ﺑﺎ ﭼﻬﺮة ﺳﺮاﻗﻪ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﺟﻌﺸﻢ ﻣﺪﻟﺠﻲ‪ -‬رﺋﻴﺲ ﻗﺒﻴﻠﺔ‬

‫‪426‬‬ ‫ﺑﻨﻲ ﻛﻨﺎﻧﻪ‪ -‬ﺑﺮ آﻧﺎن ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ و ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ و ﻧﻤﻲﮔﺬارم ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻨﻲﻛﻨﺎﻧﻪ از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ دردﺳﺮ درﺳﺖ ﻛﻨﻨﺪ!‬ ‫ﺣﺮﮐﺖ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﮑﻪ‬ ‫ﻣﻜﻴﺎن ﺧﺎﻧﻪ و ﻛﺎﺷﺎﻧﺔ ﺧﻮد را ﺗﺮك ﻛﺮدﻧﺪ و ﻋﺎزم ﻧﺒﺮد ﺷﺪﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﺼﺪ‪‬ﻭ ﹶﻥ ﻋ‪‬ﻦ ‪‬ﺳﺒﹺﻴ ﹺﻞ ﺍﻟﻠﹼﻪ‪» .١﴾‬از روي ﺳﺮﻛﺸﻲ و ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻲ و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬ ‫ﺱ ‪‬ﻭ‪‬ﻳ ‪‬‬ ‫﴿‪‬ﺑﻄﹶﺮﹰﺍ ‪‬ﻭ ﹺﺭﺋﹶﺎﺀ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎ ﹺ‬ ‫ﺑﺴﺘﻦ راه ﺧﺪا!«‬ ‫ﺤﺪ‪‬ﻫ‪‬ﻢ و ﺣ‪‬ﺪﻳﺪ‪‬ﻫ‪‬ﻢ« ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ‬ ‫و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ِ » :‬ﺑ ‪‬‬ ‫ﺗﻮان و اﻣﻜﺎﻧﺸﺎن! ﺑﺮاي ﺧﺼﻮﻣﺖ ﺑﺎ ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺧﺪا؛ ﴿ ‪‬ﻭ ﹶﻏ ‪‬ﺪﻭ‪‬ﺍ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ‪‬ﺣ ‪‬ﺮ ‪‬ﺩ ﻗﹶـﺎ ‪‬ﺩﺭﹺﻳﻦ﴾‪.٢‬‬ ‫ﺳﺮﻣﺴﺖ و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ ﻋﺎزم ﻧﺒﺮد ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آﻛﻨﺪه از ﺣﻤﻴﺖ و ﺧﺸﻢ و ﻛﻴﻨﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و اﺻﺤﺎب آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ اﻳﻨـﺎن ﺟـﺮأت‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﺎرواﻧﻬﺎﻳﺸﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﻨﺪ؟!‬ ‫ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻲ زاﺋﺪاﻟﻮﺻﻒ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺷـﻤﺎل ﺑـﻪ ﺳـﻮي ﺑـﺪر ﺷـﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬از وادي ﻋ‪‬ﺴـﻔﺎن‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻗﺪﻳﺪ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺟ‪‬ﺤﻔﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﻧﺎﻣﺔ ﺟﺪﻳﺪي از ﺳـﻮي‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻋﺎزم ﻧﺒﺮد ﺷﺪهاﻳﺪ ﺗﺎ ﻛﺎرواﻧﺘـﺎن و‬ ‫اﻣﻮاﻟﺘﺎن و اﻓﺮاد ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺧﻮدﺗﺎن را ﺣﻔﺎﻇﺖ و ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻴﺪ؛ و ﺧـﺪا ﻛـﺎروان را‬ ‫ﻧﺠﺎت داد؛ ﺣﺎل ﺑﺎزﮔﺮدﻳﺪ!‬ ‫ﺭﻫﺎﻳﻲ ﮐﺎﺭﻭﺍﻥ ﺗﺠﺎﺭﺗﻲ ﻗﺮﻳﺶ‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن در ﺟﺎدة اﺻﻠﻲ ﺑﺴـﻮي ﻣﻜـﻪ در ﺣﺮﻛـﺖ ﺑـﻮد؛ اﻣـﺎ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ ﻫﺸـﻴﺎراﻧﻪ و‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره اﻧﻔﺎل‪ ،‬آﻳﻪ ‪.47‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره ﻗﻠﻢ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.25‬‬

‫ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﻛﺎراﻧﻪ ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ و ﺧﺒﺮﮔﻴﺮي دو ﭼﻨﺪان؛ ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﺪر‬ ‫رﺳﻴﺪ‪ ،‬از ﻛﺎروان ﺟﻠﻮ اﻓﺘﺎد‪ ،‬و رﻓﺖ ﺗﺎ ﻣﺠﺪي ﺑﻦ ﻋﻤﺮو رادﻳﺪ و از او درﺑﺎرة ﻟﺸـﻜﺮ‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﺴﺐ ﺧﺒﺮ ﻛﺮد‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻓﺮد ﻧﺎﺷﻨﺎﺳﻲ را در اﻳﻦ ﺣﻮاﻟﻲ ﻧﺪﻳﺪهام‪ ،‬ﺟﺰ اﻳﻦ ﻛﻪ‬ ‫دو ﺗﻦ ﺷﺘﺮﺳﻮار را دﻳﺪم ﻛﻪ ﭘﺸﺖ آن ﺗﭙﻪ ﺷﺘﺮاﻧﺸـﺎن را ﺧﻮاﺑﺎﻧﻴـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬رﻓـﺖ و‬ ‫ﭘﺸﮕﻞ ﺷﺘﺮاﻧﺸﺎن را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﺧُﺮد ﻛﺮد؛ در آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻪ ﺧﺮﻣﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد؛ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ‬ ‫ﻋﻠﻮﻓﺔ ﻳﺜﺮب اﺳﺖ! ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻛﺎروان ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬و ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﺟﻬـﺖ داد‪ ،‬و از‬ ‫ﺳﻮي ﻏﺮب آﻫﻨﮓ ﺳﺎﺣﻞ ﺑﺤـﺮ اﺣﻤـﺮ ﻛـﺮد‪ ،‬و ﺟـﺎدة اﺻـﻠﻲ ﻣﻜـﻪ را ﻛـﻪ از ﺑـﺪر‬ ‫ﻣﻲﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ واﮔﺬاﺷﺖ؛ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻛﺎروان ﻗﺮﻳﺶ را رﻫﺎﻧﻴـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻧﮕﺬاﺷﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﮓ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻴﻔﺘﺪ؛ و آن ﻧﺎﻣﻪ را ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻟﺸـﻜﺮ ﻣﻜـﻪ در ﻣﺤـﻞّ‬ ‫ﺟﺤﻔﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺩﻭ ﺩﺳﺘﮕﻲ ﺩﺭ ﻟﺸﮑﺮ ﻣﮑﻪ‬ ‫ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﺑﺎ درﻳﺎﻓﺖ ﻧﺎﻣﺔ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن‪ ،‬ﻋـﺎزم ﺑﺎزﮔﺸـﺖ ﺷـﺪﻧﺪ؛ اﻣـﺎ‪ ،‬ﻃﺎﻏﻴـﺔ ﻗـﺮﻳﺶ‪،‬‬ ‫اﺑﻮﺟﻬﻞ‪ ،‬ﺑﺎ دﻧﻴﺎﻳﻲ از ﻏﺮور و ﺗﻜﺒﺮ ﺑﺮﭘﺎي ﺧﻮاﺳﺖ و ﻧﺪا درداد‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﺎزﻧﻤﻲﮔﺮدﻳﻢ‬ ‫ﺗﺎ وارد ﺑﺪر ﺷﻮﻳﻢ؛ آﻧﺠﺎ ﺳﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪروز ﺑﻤﺎﻧﻴﻢ؛ ﺷﺘﺮﻫﺎ ﺑﻜﺸﻴﻢ؛ ﻣـﺮدم را اﻃﻌـﺎم ﻛﻨـﻴﻢ؛‬ ‫ﺷﺮاب ﺑﻨﻮﺷﻴﻢ؛ ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن ﺑﺮاﻳﻤﺎن ﺑﻨﻮازﻧـﺪ؛ و ﺗﻤـﺎﻣﻲ ﻗـﻮم ﻋـﺮب آوازة ﺣﺮﻛـﺖ و‬ ‫ﺷﻮﻛﺖ ﻣﺎ را ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ؛ آﻧﮕﺎه ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻫﻴﺒﺖ ﻣﺎ را درﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ!‬ ‫ﺑﻪ رﻏﻢ اﻳﻦ ﻓﺮاﺧﻮان اﺑﻮﺟﻬﻞ‪ ،‬اﺧﻨَﺲ ﺑﻦ ﺷَﺮﻳﻖ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن را ﺑﻪ ﺑﺎزﮔﺸـﺖ ﻓﺮاﺧﻮاﻧـﺪ؛‬ ‫اﻣﺎ‪ ،‬از ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ رأي او ﺧﻮدداري ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺧﻨﺲ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺑﻨﻲزﻫﺮه ﻛﻪ ﻫﻢﭘﻴﻤﺎن آﻧـﺎن‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬و در اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖ رزﻣﻲ رﻳﺎﺳﺖ آﻧﺎن را ﺑﺮﻋﻬﺪه داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸـﺖ‪ ،‬و در ﺟﻨـﮓ‬ ‫ﺑﺪر اﺣﺪي از ﺑﻨﻲزﻫﺮه ﺣﻀﻮر ﭘﻴﺪا ﻧﻜﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮوه در ﺣﺪود ﺳﻴﺼﺪ ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌـﺪ‬ ‫از آن ﺑﻨﻲزﻫﺮه ﻫﻤﻮاره رأي اﺧﻨﺲ ﺑﻦ ﺷﺮﻳﻖ را ارج ﻣﻲﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺮاﺗﺐ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري‬

‫‪428‬‬ ‫و ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او اﺑﺮاز ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﻲ ﻫﺎﺷﻢ ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ؛ اﻣﺎ اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺳـﺨﺖ ﮔﺮﻓـﺖ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬اﻳـﻦ‬ ‫ﮔﺮوه از ﻣﺎ ﺟﺪا ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺎزﮔﺮدﻳﻢ!‬ ‫ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜﻪ ﺑﻪ راه ﺧﻮد اداﻣﻪ داد‪ .‬ﺷﻤﺎر ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن اﻳﻦ ﻟﺸﻜﺮ اﻳﻨـﻚ ﻛـﻪ ﺑﻨـﻲزﻫـﺮه‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻬﺰار ﺗﻦ ﺑﻮد‪ .‬آﻫﻨﮓ ﺑﺪر ﻛﺮدﻧﺪ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ راه ﺳﭙﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻜﻲ‬ ‫ﺑﺪر رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﺸﺖ ﺗﭙﻪاي واﻗﻊ در ﻋﺪوه اﻟﻘُﺼﻮي در ﻣﺠﺎورت وادي ﺑـﺪر اﻃـﺮاق‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻨﮕﻨﺎﻱ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻟﺸﮑﺮ ﺍﺳﻼﻡ‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ‪ -‬اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮاي رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻛـﻪ‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻋﺎزم وادي ﺑﺪر ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻨﻚ ﺑﻪ وادي ذﻓﺮان رﺳﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﺧﺒـﺎر رﻫـﺎﻳﻲ‬ ‫ﻛﺎروان و ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜﻴﺎن را ﻳﻜﺠﺎ آوردﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺗﺄﻣ‪‬ﻞ در ﭼﻨﺪ و ﭼﻮن آن اﺧﺒﺎر‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻄﻊ و ﻳﻘﻴﻦ درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ راﻫﻲ ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰ‬ ‫از ﻳﻚ ﻧﺒﺮد ﺧﻮﻧﻴﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ اﻗـﺪاﻣﻲ ﻣﺒﻨـﻲ ﺑـﺮ ﺷـﺠﺎﻋﺖ و‬ ‫ﺷﻬﺎﻣﺖ و ﮔﺴﺘﺎﺧﻲ و ﺟﺴﺎرت ﻓﺮاوان ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد! ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻟﺸـﻜﺮ ﻣﻜـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺣﺎل ﺧﻮد واﻧﻬﺎده ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺟﻮﻻن ﺑﺪﻫﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ ﻧﻈـﺎﻣﻲ ﻗـﺮﻳﺶ‬ ‫ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺳﻠﻄﺔ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻗﺮﻳﺶ ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳـﺪ؛ اﻣـﺎ‬ ‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﻜﺲ ﺗﻀﻌﻴﻒ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﻮرد اﻫﺎﻧﺖ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﺘﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از آن ﭘﺲ ﻧﻬﻀﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺎﻟﺒﺪي ﺑﻲﺟﺎن درآﻳﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ‬ ‫ﻛﻪ در آن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﻴﻨﻪ و ﺧﺸﻤﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮ ﺷـﺮارت ﺧـﻮﻳﺶ‬ ‫ﮔﺴﺘﺎخ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ!‬ ‫واﻧﮕﻬﻲ‪ ،‬ﭼﻪ ﺗﻀﻤﻴﻨﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜﻪ از اداﻣﺔ ﻣﺴﻴﺮ ﺑﺴﻮي ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺧﻮدداري‬

‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻴﺪان ﻛﺎرزار را از وادي ﺑﺪر ﺑﻪ درون دژﻫﺎ و ﺑﺎروﻫﺎي ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﻧﺪرون ﺧﺎﻧﻪ و ﻛﺎﺷﺎﻧﺔ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و ﺳﺘﻴﺰ ﻧﭙﺮدازﻧﺪ؟! ﻫﻴﭻ ﺗﻀﻤﻴﻨﻲ‬ ‫وﺟﻮد ﻧﺪارد! ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ را از ﺧﻮد ﻧﺸـﺎن ﺑﺪﻫـﺪ‪،‬‬ ‫آﺛﺎر زﻳﺎﻧﺒﺎري ﺑﺮ ﻫﻴﺒﺖ و آﺑﺮوي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮﺟﺎي ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻬﺎد!‬ ‫ﺷﻮﺭﺍﻱ ﻋﺎﻟﻲ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ‬ ‫ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﻮﻻت ﻣﻬﻢ وﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ اﺧﻴﺮ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ‬ ‫ﺟﻠﺴﺔ ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ را در ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم ﺗﺸﻜﻴﻞ دادﻧﺪ‪ .‬وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻮﺟـﻮد را‬ ‫ﺑﺮاي ﻳﺎران و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺸﺎن ﺗﻮﺿﻴﺢ دادﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن و دﻳﮕـﺮ رزﻣﻨـﺪﮔﺎن ﻟﺸـﻜﺮ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺒﺎدلﻧﻈﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوﻫﻲ از آﻧﺎن‪ ،‬دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻟﺮزه درآﻣﺪ‪ ،‬و ﺗﺮس و ﻫـﺮاس‬ ‫از ﺑﺎﺑﺖ اﻣﻜﺎن ﻛﺎرزاري ﺧﻮﻧﻴﻦ ﺑﺮ وﺟﻮد آﻧﺎن ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻨﺎن ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ درﺑﺎرة آﻧﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﺤﻖ‪ ‬ﺑ ‪‬ﻌ ‪‬ﺪ‬ ‫ﻚ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﹾﻟ ‪‬‬ ‫ﲔ ﹶﻟﻜﹶﺎ ﹺﺭﻫ‪‬ﻮ ﹶﻥ * ‪‬ﻳﺠ‪‬ﺎ ‪‬ﺩﻟﹸﻮ‪‬ﻧ ‪‬‬ ‫ﺤﻖ‪ ‬ﻭﹺﺇﻥﱠ ﹶﻓﺮﹺﻳﻘﹰﺎ ﻣ‪ ‬ﻦ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﺆ ‪‬ﻣﹺﻨ ‪‬‬ ‫ﻚ ﺑﹺﺎﹾﻟ ‪‬‬ ‫ﻚ ﻣ‪‬ﻦ ‪‬ﺑ ‪‬ﻴ‪‬ﺘ ‪‬‬ ‫ﻚ ‪‬ﺭﺑ‪ ‬‬ ‫﴿ ﹶﻛﻤ‪‬ﺎ ﹶﺃ ‪‬ﺧ ‪‬ﺮ ‪‬ﺟ ‪‬‬ ‫ﺕ ‪‬ﻭ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ﻳ‪‬ﻨ ﹸﻈﺮ‪‬ﻭ ﹶﻥ﴾‪.1‬‬ ‫ﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﺗ‪‬ﺒﻴ‪ ‬ﻦ ﹶﻛﺄﹶﻧ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﻳﺴ‪‬ﺎﻗﹸﻮ ﹶﻥ ﹺﺇﻟﹶﻰ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﻮ ‪‬‬ ‫»ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺗﻮ را ﺧﺪاي ﺗﻮ از ﺧﺎﻧﻪات‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ و درﺳﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺮون آورده و ﻋـﺎزم ﻧﺒـﺮد‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺗﻮ را ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮ درﺑﺎره ﺣﻖ‬ ‫و ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﻛﻪ از ﻫﺮ ﻧﻈﺮ آﺷﻜﺎر اﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﻮن و ﭼﺮا ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ؛ ﮔﻮﻳﻲ دارﻧﺪ آﻧﺎن را‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺸﺘﺎرﮔﺎه ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ؛ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ!«‬ ‫اﻣﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﻟﺸﻜﺮ؛ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ از ﺟﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ زﻳﺒﻨﺪه ﮔﻔﺖ؛ آﻧﮕﺎه‪،‬‬ ‫ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب از ﺟﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ زﻳﺒﻨﺪه ﮔﻔﺖ؛ آﻧﮕﺎه ﻣﻘﺪاد ﺑـﻦ ﻋﻤـﺮو از‬ ‫ﺟﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﻮي ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ ﻧﺸـﺎن‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره اﻧﻔﺎل‪ ،‬آﻳﺎت ‪.6-5‬‬

‫‪430‬‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ ﭘﻴﺶ ﺑﺮوﻳﺪ؛ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎﻳﻴﻢ! ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫ﻚ ﹶﻓﻘﹶﺎﺗ‪‬ﻼ ﹺﺇﻧ‪‬ﺎ ﻫ‪‬ﺎ ‪‬ﻫﻨ‪‬ﺎ ﻗﹶﺎ ‪‬ﻋﺪ‪‬ﻭﻥﹶ﴾‪.١‬‬ ‫ﺖ ‪‬ﻭ ‪‬ﺭﺑ‪ ‬‬ ‫ﺐ ﺃﹶﻧ ‪‬‬ ‫﴿ﻓﹶﺎ ﹾﺫ ‪‬ﻫ ‪‬‬ ‫»ﺗﻮ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺧﺪاي ﺧﻮدت ﺑﺮوﻳﺪ و ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ؛ ﻣﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎ ﻧﺸﺴﺘﻪاﻳﻢ«‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪ :‬ﻓَﺎذْﻫ‪‬ﺐ أﻧﺖ‪ ‬ورﺑﻚ ﻓﻘﺎﺗ‪‬ﻼ اﻧﱠﺎ ﻣ ‪‬ﻌﻜُﻤﺎ ﻣ‪‬ﻘﺎﺗ‪‬ﻠﻮ‪‬ن! ﺷﻤﺎ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺧﺪاي ﺧﻮدﺗﺎن‬ ‫ﺑﺮوﻳﺪ و ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ؛ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺟﻨﮕﻴﻢ! ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻜﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺤـﻖ ﻣﺒﻌـﻮث‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺎ را ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻪ ﺑ‪‬ﺮكاﻟﻐ‪‬ﻤﺎد ]ﻣﻮﺿﻌﻲ ﺑﺴﻴﺎر دوردﺳﺖ در ﻳﻤـﻦ[‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﺒﺮﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺷﻤﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﻮاﻫﻴﻢ زد ﺗﺎ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﺮﺳﻴﺪ!‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻧﻴﻜـﻮ ﺑـﻪ او دادﻧـﺪ و ﺑـﺮاي او دﻋـﺎ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﻫﺮ ﺳﻪ از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻗﻠﻴﺘﻲ را در ﻟﺸﻜﺮ ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﻣـﻲدادﻧـﺪ؛‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دوﺳﺖ ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن اﻧﺼﺎر را ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺑﺪاﻧﻨﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬آﻧﺎن اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻟﺸﻜﺮ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﺑﺎر ﺟﻨﮓ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ‬ ‫دوش آﻧﺎن ﻣﻲ اﻓﺘﺎد؛ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﻛﻪ ﻣﺘﻦ ﭘﻴﻤﺎن ﻫﺎي ﻋﻘﺒـﻪ ﺑـﺮاي اﻧﺼـﺎر ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﻴﺮون از ﺷﻬﺮ و دﻳﺎرﺷﺎن اﻟﺰاﻣﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻤﻲآورد‪ .‬اﻳـﻦ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﭘـﺲ از‬ ‫ﺷﻨﻴﺪن ﺳﺨﻨﺎن آن ﺳﻪ ﺗﻦ رﻫﺒﺮان ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺃﺷﲑﻭﺍ ﻋﻠﻲ ﺃﻳﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ( ﻫـﺎن اي‬ ‫ﻣﺮدﻣﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻈﺮ ﻣﺸﻮرﺗﻲ ﺑﺪﻫﻴﺪ! ﻣﻨﻈﻮرﺷﺎن اﻧﺼﺎر ﺑﻮد‪ .‬ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪه اﻧﺼـﺎر و ﺣﺎﻣـﻞ‬ ‫ﻟﻮاي رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌﺎذ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﺑﻪ ﻓﺮاﺳﺖ درﻳﺎﻓﺖ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑﺨـﺪا‪،‬‬ ‫ﺣﺘﻢ ﻣﻲداﻧﻢ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ ﻣﻨﻈﻮرﺗﺎن ﻣﺎﻳﻴﻢ‪ ،‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا؟! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آري!‬ ‫ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌﺎذ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﻳﻤﺎن آوردهاﻳﻢ‪ ،‬و ﺷـﻤﺎ را ﺗﺼـﺪﻳﻖ ﻛـﺮدهاﻳـﻢ‪ ،‬و‬ ‫ﮔﻮاﻫﻲ دادهاﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ آوردهاﻳﺪ ﺣﻖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻤﺎن را ﺑـﺮ اﺳـﺎس آن‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻣﺎﺋﺪه‪ ،‬آﻳﻪ ‪.24‬‬

‫ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﮔﻮش ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري اﺳﺘﻮار ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺳـﻮي ﻫـﺮ آﻧﭽـﻪ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﭘﻴﺶ ﺑﺮوﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻜﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺣﻖ ﻣﺒﻌﻮث ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺎ‬ ‫را ﺑﻪ ﻛﻨﺎر اﻳﻦ درﻳﺎ ﺑﺒﺮﻳﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﻣﻮاج درﻳﺎ ﺑﺰﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه ﺷﻤﺎ ﺑﻪ درﻳـﺎ ﺧـﻮاﻫﻴﻢ‬ ‫زد‪ ،‬و ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﺗﻦ از ﻣﺎ ﺑﺮﺟﺎي ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ! ﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﻧﺎﺧﻮﺷـﺎﻳﻨﺪ ﻧﻤـﻲدارﻳـﻢ ﻛـﻪ‬ ‫ﻓﺮداي اﻣﺮوز ﻣﺎ را ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎﻧﻤﺎن روﻳﺎروي ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﺟﻨﮓ آزﻣﻮده ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬و آﻣـﺎدة‬ ‫ﻧﺒﺮد! و اﻣﻴﺪوارﻳﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﺸﻤﺎن ﺷﻤﺎرا ﺑﺎ ﻛﻮﺷﺸﻬﺎي ﻣﺎ روﺷﻨﻲ ﺑﺨﺸـﺪ؛ ﻣـﺎ را‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ دﻫﻴﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﺮﻛﺔ ﺍﷲ!‬ ‫ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌﺎذ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔـﺖ‪:‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ ﺷﻤﺎ واﻫﻤﺔ آن را دارﻳﺪ ﻛﻪ اﻧﺼﺎر اﻳﻦ ﺣﻖ را ﺑﺮاي ﺧﻮدﺷﺎن ﻗﺎﺋﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﺰ‬ ‫در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮدﺷﺎن ﺷﻤﺎ را ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻧﻜﻨﻨﺪ؛ ﻣﻦ از ﺟﺎﻧﺐ اﻧﺼﺎر ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ و از‬ ‫ﺟﺎﻧﺐ آﻧﺎن ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ؛ ﻫﺮﺟﺎ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﺎراﻧﺪازﻳﺪ؛ ﺑﺎ ﻫﺮ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﭙﻴﻮﻧﺪﻳـﺪ؛‬ ‫و از ﻫﺮ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﺒﺮﻳﺪ! از داراﻳﻲ ﻣﺎ ﻫﺮﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻣﺎ ﻫﺮﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻴﺪ‬ ‫ﺑﺪﻫﻴﺪ؛ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺷﻤﺎ از ﻣﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ ﻧﺰد ﻣﺎ ﻣﺠﺒﻮبﺗﺮ از آن ﭼﻴﺰﻫـﺎﻳﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺎ واﻧﻬﺎدهاﻳﺪ! ﻫﺮ اﻣﺮي ﻛﻪ در ﻫﺮ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺮ ﻣﺎ ﺗﺎﺑﻊ اﻣﺮ ﺷﻤﺎﺳـﺖ!‬ ‫ﺑﺨﺪا‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﺮك ﻏﻤﺪان ﺑﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻫﻴﻢ آﻣـﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ درﻳﺎ ﺑﺰﻧﻴﺪ و در آن درآﻳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑـﻪ درﻳـﺎ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ زد!‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﺳﺨﻨﺎن ﺳﻌﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺎدﻣﺎن ﺷﺪﻧﺪ؛ آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﷲ ﻟﹶﮑﺄﻧ‪‬ﻲ ﺍﻵﻥ ﺃﻧﻈﹸـ ‪‬ﺮ ﺇﱃ ﻣ‪‬ﺼـﺎﺭﻉ‬ ‫)ﺳﲑ‪‬ﻭﺍ ‪‬ﻭﺍﹶﺑﺸ‪‬ﺮﻭﺍ‪ ،‬ﻓﺈﻥﹼ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ ﻗﹶﺪ ‪‬ﻭﻋ‪‬ﺪﱐ ﺇﺣ ‪‬ﺪﻯ ﺍﻟﻄﺎﺋﻔﺘ‪‬ﲔ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍ ِ‬ ‫ﺍﻟﻘﹶﻮﻡ(‪.‬‬

‫»ﭘﻴﺶ ﺑﺮوﻳﺪ و ﻣﮋده ﺑﺪﻫﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﻮﻳﺪ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ »ﻳﻜﻲ از دو ﮔﺮوه«‬ ‫را داده اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻲ ﻫﻢ اﻳﻨﻚ ﻛﺸﺘﻪﻫﺎي ﺑﺮ زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎده اﻳﻦ ﻗـﻮم را‬

‫‪432‬‬ ‫ﻣﻲﻧﮕﺮم!«‬ ‫ﺍﺩﺍﻣﺔ ﻣﺴﻴﺮ ﻟﺸﮑﺮ ﺍﺳﻼﻡ‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ذَﻓ‪‬ﺮان ﺑﺎر ﺑﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻠﻨـﺪيﻫـﺎﻳﻲ را ﻛـﻪ‬ ‫اَﺻﺎﻓ‪‬ﺮ ﻧﺎم داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺷﻬﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم د‪‬ﺑ‪‬ﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﭙـﺔ‬ ‫ﺣﻨّﺎن را‪ -‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻮه ﺑﻮد‪ -‬ﺳﻤﺖ راﺳﺘﺸـﺎن واﻧﻬﺎدﻧـﺪ‪ ،‬و رﻓﺘﻨـﺪ ﺗـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﺪر رﺳﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎﺕ ﺍﮐﺘﺸﺎﻓﻲ ﺷﺨﺺ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﺨﺼﺎً ﺑـﻪ اﺗﻔـﺎق ﻳـﺎر ﻏﺎرﺷـﺎن‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ ،-‬دﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ زدﻧﺪ‪ .‬در اﺛﻨﺎي آﻧﻜـﻪ در‬ ‫ﺣﻮاﻟﻲ اردوﮔﺎه ﻣﻜﻴﺎن ﮔﺸﺖ ﻣﻲزدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﻴﺮﻣـﺮد ﻋﺮﺑـﻲ ﺑﺮﺧـﻮرد ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﺣﻀـﺮت‬ ‫رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از او ﻫﻢ درﺑﺎرة ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن‪ ،‬و ﻫﻢ درﺑـﺎرة ﻣﺤﻤـﺪ و‬ ‫ﻳﺎراﻧﺶ ﻛﺴﺐ ﺧﺒﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر آﻧﺤﻀﺮت از اﻳﻦ ﻧﻮع ﺳﺆال ﻛﺮدن ﻛﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻫـﺮ‬ ‫دو ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜﻪ و ﻣﺪﻳﻨﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺘﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬آن ﭘﻴﺮﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺷـﻤﺎ‬ ‫ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﮔﻔﺖ ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ از ﻛﺠﺎ آﻣﺪهاﻳﺪ؟! رﺳﻮل ﺧﺪا‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺍ‪‬ﺫﺍ ﺍﹶﺧﱪﺗ‪‬ﻨﺎ ﺍﹶﺧﱪﻧﺎﮎ( وﻗﺘﻲ ﺟﻮاب ﻣـﺎ را دادي‪،‬‬‫ﻣﺎ ﻫﻢ ﺟﻮاب ﺗﻮ را ﻣﻲدﻫﻴﻢ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ در ﺑﺮاﺑﺮ آن؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آري!‬ ‫آن ﭘﻴﺮﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ و ﻳﺎراﻧﺶ ﻓﻼن و ﻓﻼن روز ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ؛‬ ‫اﮔﺮ آﻧﻜﻪ اﻳﻦ ﺧﺒﺮ را ﺑﻪ ﻣﻦ داده اﺳﺖ راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﺎن اﻣﺮوز‪ -‬در ﻓﻼن و ﻓﻼن‬ ‫ﻣﻜﺎناﻧﺪ!‪ -‬درﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪-‬؛ و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‬ ‫ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻓﻼن و ﻓﻼن روز ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ؛ اﮔﺮ آﻧﻜﻪ اﻳﻦ ﺧﺒﺮ را ﺑـﻪ ﻣـﻦ داده اﺳـﺖ‬

‫راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﺎن اﻣﺮوز در ﻓﻼن و ﻓﻼن ﻣﻜﺎناﻧﺪ! ﻫﻤﺎن ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻟﺸـﻜﺮ ﻣﻜـﻪ‬ ‫اُﻃﺮاق ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ از ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﺮدن ﺧﺒﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ داﺷـﺖ ﻓﺮاﻏـﺖ ﺣﺎﺻـﻞ ﻛـﺮد‪ ،‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺷـﻤﺎ از‬ ‫ﻛﺠﺎﻳﻴﺪ؟! رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ او ﭘﺎﺳﺦ دادﻧـﺪ‪» :‬ﳓ ‪‬ﻦ ﻣ‪‬ﻦ ﻣﺎﺀ« ﻣـﺎ از‬ ‫آب ﻫﺴﺘﻴﻢ! و از ﻧﺰد او رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺮﻣﺮد ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد و زﻳﺮ ﻟﺐ ﻣﻲﮔﻔـﺖ‪:‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻪ از آب؟ آﻳﺎ از آب ﻋﺮاق؟!‬ ‫ﺍﻃﻼﻋﺎﺕ ﻣﻬﻢ ﺩﺭﺑﺎﺭﺓ ﻟﺸﮑﺮ ﻣﮑﻪ‬ ‫ﺷﺎﻣﮕﺎه آن روز‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺮوﻫـﺎي ﺧﻮدﺷـﺎن را‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ درﺑﺎرة دﺷﻤﻦ ﻛﺴﺐ ﺧﺒﺮ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻤﻠﻴـﺎت را ﺳـﻪ ﺗـﻦ از ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪﻫﺎن‬ ‫ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ و زﺑﻴﺮﺑﻦ ﻋﻮام و ﺳﻌﺪﺑﻦ اﺑﻲوﻗّﺎص ﺑﺎ ﭼﻨﺪ‬ ‫ﺗﻦ دﻳﮕﺮ از اﺻﺤﺎب رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﭼﺎهﻫﺎي ﺑﺪر رﻓﺘﻨـﺪ‪.‬‬ ‫دو ﻏﻼم را دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜﻪ آب ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﺪو را دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧـﺰد‬ ‫رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آوردﻧﺪ‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت ﻣﺸﻐﻮل ﻧﻤﺎز ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣـﺮدم از‬ ‫آﻧﺪو ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﺮاي ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن آب ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ‪ .‬ﻣـﺎ را ﻓﺮﺳـﺘﺎدهاﻧـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن آب ﺑﺒﺮﻳﻢ! ﻣﺮدﻣﺎن را ﺧﻮش ﻧﻴﺎﻣﺪ؛ اﻣﻴﺪوار ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﺪو ﻏﻼﻣﺎن اﺑﻮﺳـﻔﻴﺎن‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﻨﻮز در دروﻧﺸﺎن اﻣﻴﺪ اﻧﺪﻛﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ ﻛﺎوران اﺑﻮﺳـﻔﻴﺎن دﺳـﺖ‬ ‫ﭘﻴﺪا ﺑﻜﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﺪو ﻏﻼم را ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ زدﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﺪو ﻣﺠﺒﻮر ﺷـﺪﻧﺪ ﺑﮕﻮﻳﻨـﺪ‪ :‬ﻣـﺎ ﻏﻼﻣـﺎن‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻫﺴﺘﻴﻢ! آﻧﮕﺎه رﻫﺎﻳﺸﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻧﻤـﺎز ﻓﺮاﻏـﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ ﺣـﺎﻟﺘﻲ ﺷـﺒﻴﻪ‬ ‫ﺳﺮزﻧﺶ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍ‪‬ﺫﺍ ﺻ‪‬ﺪﻗﺎﮐﻢ ﺿﺮﺑﺘﻤﻮﻫﺎ‪ ،‬ﻭﺇﺫﺍ ﮐﺬﺑﺎﮐﻢ ﺗﺮﮐﺘﻤﻮﻫﺎ؟ ﺻﺪﻗﺎ ﻭﺍﷲ؛ ﺇ‪‬ﻤﺎ ﻟﻘﺮﻳﺶ(‪.‬‬

‫‪434‬‬ ‫»وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ راﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻣﻲزﻧﻴﺪﺷﺎن‪ ،‬اﻣـﺎ‪ ،‬وﻗﺘـﻲ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ دروغ ﻣـﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ‬ ‫رﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟! ﺑﺨﺪا‪ ،‬راﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ دو ﺗﻦ از ﻏﻼﻣﺎن ﻗﺮﻳﺶاﻧﺪ!«‬ ‫آﻧﮕﺎه ﺷﺨﺼﺎً ﺑﺎ آن دو ﻏﻼم ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻛﺠـﺎ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﺸﺖ اﻳﻦ ﺗﭙﻪاي ﻛﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ در ﻋﺪوهاﻟﻘُﺼﻮي! ﺑﻪ آﻧﺪو ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭼﻨـﺪ‬ ‫ﻧﻔﺮﻧﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬زﻳﺎدﻧﺪ! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎر آﻧﺎن ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﻤﻲ داﻧﻴﻢ! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫روزاﻧﻪ ﭼﻨﺪ ﺷﺘﺮ ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻳﻚ روز ﻧﻪ ﺗﺎ و ﻳﻚ روز ده ﺗﺎ! رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎر اﻳﻨﺎن ﺣﺪود ﻧﻬﺼﺪ ﺗﺎ ﻫﺰار ﺗﻦ اﺳﺖ! آﻧﮕﺎه ﺑـﻪ آﻧـﺪو‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬از اﺷﺮاف ﻗﺮﻳﺶ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎ آﻧﺎن آﻣﺪهاﻧﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻋﺘﺒـﻪ و ﺷـﻴﺒﻪ ﭘﺴـﺮان‬ ‫رﺑﻴﻌﻪ؛ اﺑﻮاﻟﺒﺨﺘﺮي ﺑﻦ ﻫﺸﺎم؛ ﺣﻜﻴﻢﺑﻦ ﺣﺰام؛ ﻧَﻮﻓَﻞ ﺑﻦ ﺧُﻮﻳﻠﺪ ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ؛ ﻃﻌﻴﻤﻪ‬ ‫ﺑﻦ ﻋﺪي؛ ﻧﺼﺮﺑﻦ ﺣﺎرث؛ زﻣﻌﻪ ﺑﻦ اﺳﻮد؛ اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﻦ ﻫﺸﺎم؛ اﻣﻴﻪ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ؛ و ﻋﺪهاي‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﻧﺎم ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬روي ﺑﻪ اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﻫﺬ‪‬ﻩ ‪‬ﻣﮑﱠﺔ‪،‬ﻗﺪ ﺍﹶﻟﻘﹶﺖ ﺍﻟﻴﮑﹸﻢ ﺍﹶﻓﻼ ﹶﺫﮐ‪‬ﺒﺪ‪‬ﻫﺎ(‪.‬‬ ‫»اﻳﻦ ﻣﻜﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﮕﺮ ﮔﻮﺷﻪﻫﺎﻳﺶ را ﺑﻪ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ اﻓﻜﻨﺪه اﺳﺖ!«‬ ‫ﺑﺎﺭﺍﻥ ﻣ‪‬ﻌﺠﺰﺁﺳﺎ‬ ‫آن ﺷﺐ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰّوﺟﻞ ﺑﺎراﻧﻲ از آﺳﻤﺎن ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد ﻛﻪ در ﻋﻴﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻚ ﺑـﺎران‬ ‫ﺑﻮد و در ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻓﺮود آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺳﻴﻞ راه اﻧـﺪاﺧﺖ و ﻣـﺎﻧﻊ ﭘـﻴﺶ روي‬ ‫آﻧﺎن ﺷﺪ؛ و ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎران ﻣﻼﻳﻤﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ واﺳـﻄﺔ آن اﻳﺸـﺎن را‬ ‫ﭘﺎﻛﻴﺰه ﺳﺎﺧﺖ و آﻟﻮدﮔﻲ ﺷﻴﻄﺎن را از اﻳﺸﺎن زدود‪ ،‬و زﻣﻴﻦ زﻳﺮﭘﺎﻫﺎﻳﺸﺎن را ﻫﻤﻮار‪ ،‬و‬ ‫ﺷﻨﺰار اردوﮔﺎﻫﺸﺎن را اﺳﺘﻮار‪ ،‬و ﻗﺪم ﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺛﺎﺑـﺖ‪ ،‬و ﻣﺤـﻞ ﺑﺎراﻧﺪازﺷـﺎن را ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﺎﻣﺎن‪ ،‬و دلﻫﺎﻳﺸﺎن را ﭘﺮﺗﻮان ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺍﺳﺘﻘﺮﺍﺭ ﻟﺸﮑﺮ ﺍﺳﻼﻡ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻟﺸﻜﺮﺷﺎن را ﺣﺮﻛﺖ دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻴﺶ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ‬ ‫آﺑﻬﺎي ﺑﺪر ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﮕﺬارﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺨﺎزن آب وادي ﺑﺪر دﺳﺖ ﺑﻴﺎزﻧـﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕـﺎم‬ ‫ﻋﺸﺎء ﭘﺎﺳﻲ از ﺷﺐ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮﻳﻦ ﭼﺎه آب در وادي ﺑﺪر رﺳـﻴﺪﻧﺪ و ﻣﻨـﺰل‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣ‪‬ﺒﺎب ﺑﻦ ﻣ‪‬ﻨﺬر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻛﺎرﺷﻨﺎس ﻧﻈﺎﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻳﻨﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻨﺰل ﻛﺮدهاﻳﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﻨﺰﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺣﻖ ﻧﺪارﻳﻢ ﭘﻴﺸﺘﺮ از آن ﺑﺮوﻳﻢ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﻘﺐﺗﺮ از آن ﺑﺎزﭘﺲ روﻳﻢ؟ ﻳﺎ‬ ‫ﺏ ﻭﺍﳌﻴﮑﺪﺓ( ﻧﻪ‪،‬‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ اﺳﺖ و ﺟﻨﮓ اﺳﺖ و ﻧﻴﺮﻧﮓ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺑ ﹾﻞ ﻫﻮ ﺍﻟﺮﺃﻱ ﻭﺍﳊﺮ ‪‬‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪ اﺳﺖ و ﺟﻨﮓ اﺳﺖ و ﻧﻴﺮﻧﮓ! ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬اﻳﻨﺠﺎ ﺟﺎي ﻣﻨﺰل ﻛـﺮدن‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ! ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن را ﺣﺮﻛﺖ دﻫﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮﻳﻦ ﭼﺎه ﺑـﻪ ﻃـﺮف ﻣﻘﺎﺑـﻞ‪ -‬ﻗـﺮﻳﺶ‪-‬‬ ‫ﺑﺮﺳﻴﻢ‪ .‬آﻧﺠﺎ ﻣﻨﺰل ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬و ﭼﺎهﻫﺎي آﻧﻄﺮفﺗﺮ را ﻛﻮر ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺣﻮﺿﻲ ﺑﺴﺎزﻳﻢ و‬ ‫آن ﺣﻮض را از آب ﭘﺮ ﻛﻨﻴﻢ؛ آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﺣﺮﻳﻔﺎن ﺑﺠﻨﮕﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺎ آب داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻴﻢ و آﻧـﺎن‬ ‫ﺕ ﺑﹺـﺎﻟﺮﺃﻱ(‬ ‫آب ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ! رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪) :‬ﻟﻘﺪ ﺍﹶﺷ ‪‬ﺮ ‪‬‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﺔ درﺳﺖ را ﺗﻮ اراﺋﻪ ﻛﺮدهاي!‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻟﺸﻜﺮ را ﺣﺮﻛﺖ دادﻧﺪ؟‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﭼﺎه آب ﺑﻪ دﺷﻤﻦ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ در دل ﺷﺐ ﻣﻨﺰل ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺣـﻮضﻫـﺎي‬ ‫آب را ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﭼﺎهﻫﺎي آن ﻃﺮفﺗﺮ ﻫﻤﻪ را ﻛﻮر ﻛﺮدﻧﺪ و آﺑﺸﺎن را در آن ﺣﻮضﻫﺎ‬ ‫اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺘﺎﺩ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ‬ ‫از ﻛﺎر اﺳﺘﻘﺮار ﺑﺮ ﺳﺮ ﭼﺎه ﺑﺪر ﻛﻪ ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳـﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌـﺎذ ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد ﻛـﺮد ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮي از ﺣﻮادث ﻏﻴﺮﻣﺘﺮﻗﺒﻪ و ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻳﻚ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻮﻗـﺖ‬

‫‪436‬‬ ‫اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﭘﻴﺶ از ﭘﻴﺮوز ﻧﻬﺎﺋﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي آﻧﺤﻀﺮت ﻳﻚ ﻣﻘﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺪﻫﻨـﺪ‪ .‬وي‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺧﺪا‪ ،‬ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻳﻚ ﺳﺎﻳﺒﺎن درﺳـﺖ ﻧﻜﻨـﻴﻢ ﻛـﻪ ﺷـﻤﺎ در آن ﻣﺴـﺘﻘﺮ‬ ‫ﺷﻮﻳﺪ؟ و ﻣﺮﻛﺐﻫﺎي آﻣﺎدهاي را در اﻃﺮاف آن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻧﮕـﺎه دارﻳـﻢ؟ ﻣـﺎ ﺑـﺎ دﺷـﻤﻦ‬ ‫روﻳﺎروي ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ؛ اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎ را ﻓﺎﺗﺢ ﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﺑﺮ دﺷﻤﻦ ﻏﻠﺒﻪ داد‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﻤـﺎن‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ دوﺳﺖ دارﻳﻢ؛ اﻣﺎ اﮔﺮ ﻃﻮر دﻳﮕﺮي ﺷﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﺮ آن ﻣﺮﻛﺐﻫﺎي آﻣﺎده ﺳـﻮار‬ ‫ﺷﻮﻳﺪ و ﺑﻪ دﻳﮕﺮ اﻓﺮاد ﻣﺎ ﻛﻪ ﭘﺸﺖ ﺟﺒﻬﻪاﻧﺪ ﺑﭙﻴﻮﻧﺪﻳﺪ؛ زﻳﺮا ﻛﻪ ﮔﺮوه ﻛﺜﻴﺮي‪ -‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺧﺪا‪ -‬ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺟﺒﻬﻪ ﻧﻴﺎﻣﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﺒﺖ و ارادت ﻣـﺎ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ ﺑـﻴﺶ از ﻣﺤﺒـﺖ و‬ ‫ارادت آﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ و اﮔﺮ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑـﻪ ﺟﻨـﮓ ﻣـﻲروﻳـﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺟـﺎي‬ ‫ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮاﺳﻄﺔ آﻧﺎن ﺷﻤﺎ را ﺣﻔﻆ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و آﻧـﺎن از‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻤﺮاه ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ!‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬او را ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﺳـﺘﻮدﻧﺪ و ﺑـﺮاي او دﻋـﺎي ﺧﻴـﺮ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ روي ﻳﻚ ﺗﻞّ ﺑﻠﻨﺪ در ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﻲ ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ ﺳﺎﻳﺒﺎﻧﻲ ﺑـﺮاي‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﺗﻌﺒﻴﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﺮﺻﺔ ﻛﺎرزار اﺷﺮاف ﻛﺎﻣﻞ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻲ از ﺟﻮاﻧﺎن اﻧﺼﺎر را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪﻫﻲ ﺳـﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌـﺎذ در‬ ‫اﻃﺮاف ﻣﻘﺮّ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ آﻧﺤﻀﺮت از اﻳﺸﺎن ﺣﻔﺎﻇﺖ و ﺣﺮاﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲآوردﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺁﻣﺎﺩﻩ ﺑﺎﺵ ﻟﺸﮑﺮ‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬در ﻫﻤﺎن دل ﺷﺐ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻟﺸﻜﺮ ﺧﻮﻳﺶ را آﻣـﺎده‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪1‬؛ و در وﺳﻂ ﻣﻴﺪان ﻗﺪم ﻣﻲزدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ دﺳﺘﺸﺎن اﺷﺎره ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻉ ﻓﹸﻼ ‪‬ﻥ ﻏﺪﹰﺍ ﺇﻥ ﺷﺎﺀﺍﷲ‪ ،‬ﻭ ﻫﺬﺍ ﻣﺼﺮﻉ ﻓﻼﻥ ﻏﺪﹰﺍ ﺇﻥ ﺷﺎﺀﺍﷲ( ‪.2‬‬ ‫)ﻫﺬﺍ ﻣﺼﺮ ‪‬‬ ‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺟﺎﻣﻊاﻟﺘﺮﻣﺬي‪ ،‬اﺑﻮاب اﻟﺠﻬﺎد‪» ،‬ﺑﺎب ﻣﺎ ﺟﺎء ﻓﻲ اﻟﺼ‪‬ﻒ واﻟﺘﻌﺒﺌﺔ«‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.201‬‬ ‫‪ -2‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﻣﺴﻠﻢ از اﻧﺲ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ؛ ﻧﻜـ‪ :‬ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.543‬‬

‫»ﻓﻼن ﻛﺲ ﻓﺮدا اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ روي زﻣﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد‪ ،‬اﻧﺸﺎءاﷲ؛ و ﻓﻼن ﻛﺲ ﻓﺮدا اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ‬ ‫روي زﻣﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد‪ ،‬اﻧﺸﺎءاﷲ!«‬ ‫ﻣﺎﺑﻘﻲ ﺷﺐ را ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻛﻨـﺎر ﺗﻨـﺔ درﺧﺘـﻲ در آن‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﮔﺰاردﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﺧﻴﺎل راﺣﺖ و دﻟﺨﻮش ﺧﻮاﺑﻴﺪﻧﺪ‪ .‬دلﻫﺎﻳﺸـﺎن‬ ‫ﺳﺮﺷﺎر از اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﺣﺴﺎﺑﻲ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آرزو ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺻـﺒﺢ‬ ‫ﺷﻮد و ﺑﺸﺎرتﻫﺎي ﺧﺪاي ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﺎ ﭼﺸﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺐ ﻋ‪‬ـﻨ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﹺﺭﺟ‪‬ـ ‪‬ﺰ‬ ‫ﺱ ﹶﺃ ‪‬ﻣ‪‬ﻨ ﹰﺔ ﻣ‪ ‬ﻨ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭ‪‬ﻳ‪‬ﻨﺰ‪ ‬ﹸﻝ ‪‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴﻜﹸﻢ ﻣ‪‬ﻦ ﺍﻟﺴ‪‬ﻤ‪‬ﺎﺀ ﻣ‪‬ﺎﺀ ﻟﱢ‪‬ﻴ ﹶﻄﻬ‪ ‬ﺮﻛﹸﻢ ﹺﺑ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭ‪‬ﻳ ﹾﺬ ‪‬ﻫ ‪‬‬ ‫﴿ﹺﺇ ﹾﺫ ‪‬ﻳ ‪‬ﻐﺸ‪‬ﻴ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﺍﻟﻨ‪‬ﻌ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫ﺖ ﹺﺑ ‪‬ﻪ ﺍ َﻷ ﹾﻗﺪ‪‬ﺍﻡ‪.١﴾‬‬ ‫ﻂ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ﹸﻗﻠﹸﻮﹺﺑ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ‪‬ﻭ‪‬ﻳﹶﺜﺒ‪ ‬‬ ‫ﺍﻟﺸ‪ ‬ﻴﻄﹶﺎ ‪‬ﻥ ‪‬ﻭ‪‬ﻟ‪‬ﻴﺮ‪‬ﹺﺑ ﹶ‬

‫»آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﺑﻲ ﻛﻮﺗﺎه و ﻟﺬﺗﺒﺨﺶ را ﺑﺮاي آراﻣﺶ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ دراﻓﻜﻨـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از آﺳﻤﺎن آب ﺑﺎران ﻣﻲ ﻓﺮﺳـﺘﺎد ﺗـﺎ ﺑﻮاﺳـﻄﻪ آن ﺷـﻤﺎ را ﭘـﺎﻛﻴﺰه‬ ‫ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬و آﻟﻮدﮔﻲ ﺷﻴﻄﺎن را از ﺷﻤﺎ ﺑﺰداﻳﺪ‪ ،‬و دلﻫﺎﻳﺘﺎن را ﭘﺮﺗﻮان‪ ،‬و ﻗـﺪمﻫﺎﻳﺘـﺎن را‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ ﮔﺮداﻧﺪ‪«.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺷﺐ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﺷﺐ ﺟﻤﻌﻪ ﻫﻔﺪﻫﻢ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺳﺎل دوم ﻫﺠﺮت ﺑﻮد؛ ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ در‬ ‫روز ﻫﺸﺘﻢ ﻳﺎ دوازدﻫﻢ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺎه‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻴـﺮون‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺩﻭﺩﺳﺘﮕﻲ ﻭ ﺍﻧﺸﻌﺎﺏ ﺩﺭ ﻟﺸﮑﺮ ﻣﮑﻪ‬ ‫ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻧﻴﺰ‪ ،‬آن ﺷﺐ را در اردوﮔﺎه ﺧﻮد در ﻋﺪوهاﻟﻘُﺼﻮي ﺑﻪ ﺳـﺮ ﺑﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﺑﺎﻣـﺪادان‬ ‫ﮔﺮداﻧﻬﺎي رزﻣﻲ ﺧﻮﻳﺶ را ﺣﺮﻛﺖ دادﻧﺪ و از ﺑﺎﻻي ﺗﭙﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ وادي ﺑﺪر ﺳـﺮازﻳﺮ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﺪهاي از آﻧﺎن ﺑﻪ ﻃﺮف ﺣﻮض رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬رﻓﺘﻨـﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬د‪‬ﻋ‪‬ﻮﻫﻢ« ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﺑـﻪ ﺣـﺎل ﺧﻮدﺷـﺎن‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره اﻧﻔﺎل‪ ،‬آﻳﻪ ‪.11‬‬

‫‪438‬‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ! ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﺎن ﻛﻪ از آب ﺣﻮض آﺷﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬در آن روز ﻛُﺸﺘﻪ ﺷﺪ؛ ﻣﮕـﺮ ﺣﻜـﻴﻢ‬ ‫ﺑﻦ ﺣﺰام ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻧﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬و ﺑﻌﺪﻫﺎ اﺳﻼم آورد و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻧﻴﻚ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺎه ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺳﻮﮔﻨﺪي ﺳﺨﺖ ﺑﺮ زﺑﺎن ﺟﺎري ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ ﺑﻪ آﻧﻜﻪ ﻣـﺮا از ﺟﻨـﮓ‬ ‫ﺑﺪر ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ رﻫﺎﻧﻴﺪ!‬ ‫ﻧﻘﺸﺔ ﺷﻤﺎرة ‪ :2‬ﻧﻘﺸﺔ ﺟﻨﮓ ﺑﺪر‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن در وادي ﺑﺪر اﺳﺘﻘﺮار ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋ‪‬ﻤﻴﺮﺑﻦ وﻫﺐ ﺟﻤﺤـﻲ را ﻓﺮﺳـﺘﺎدﻧﺪ ﺗـﺎ‬ ‫ﻣﻴﺰان ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي ﻟﺸﻜﺮ ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺑﺮآورد ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﻴﺮ ﺳﻮار ﺑﺮ اﺳـﺐ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن اردوﮔـﺎه‬ ‫ﻟﺸﻜﺮ ﻣﺪﻳﻨﻪ دوري زد و ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻴﺼﺪﺗﻦ‪ ،‬اﻧﺪﻛﻲ ﺑـﻴﺶ ﻳـﺎ‬ ‫اﻧﺪﻛﻲ ﻛﻢ! اﻣﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﺻﺘﻲ ﺑﺪﻫﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻨﮕﺮم ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ و اﻣﺪادي ﻧﻴﺰ دارﻧـﺪ‬ ‫ﻳﺎ ﻧﻪ؟ آﻧﮕﺎه در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ وادي ﺑﺪر اﺳﺐ ﺗﺎﺧـﺖ و ﻫـﻴﭻ ﭼﻴـﺰ ﻧﻴﺎﻓـﺖ و ﻧـﺰد آﻧـﺎن‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺎﻓﺘﻢ؛ اﻣﺎ دﻳﺪم ﻛﻪ‪ -‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺮﻳﺶ‪ -‬ﻛﺎرزاري ﻣﺮﮔﺒـﺎر‬ ‫در اﻧﺘﻈﺎر ﺷﻤﺎﺳﺖ! ﺷﺘﺮﻫﺎي آﺑﻜﺶ ﻳﺜﺮب ﻣﺮگ زﻫﺮآﮔﻴﻦ ﺑﺎر زدهاﻧـﺪ! اﻳﻨـﺎن ﻣﺮدﻣـﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ دﻓﺎع و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺑﺠﺰ ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎﻳﺸﺎن ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ‬ ‫از ﻣﺮدان رزﻣﻨﺪة اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﻳﻜﺘﻦ از ﺷﻤﺎ را ﻛﺸـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ! و‬ ‫اﮔﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد‪ ،‬از ﻣﺮدان ﺷﻤﺎ ﺑﻜﺸﻨﺪ دﻳﮕﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﭘﺲ از آﻧﺎن ﭼﻪ ﻓﺎﻳـﺪه ﺧﻮاﻫـﺪ‬ ‫داﺷﺖ؟! ﺧﻮد ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد!!‬ ‫ﻫﻤﺰﻣﺎن‪ ،‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﻜﻴﺎن ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﺑﻮﺟﻬﻞ‪ -‬ﻛﻪ ﻣﺼﻤﻢ ﺑﺮ ﻛﺎرزار ﺑﻮد‪ -‬ﻗﻴﺎم‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن را ﺑﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﺴﻮي ﻣﻜﻪ ﺑﺪون ﻛﺎرزار ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﻜﻴﻢ ﺑﻦ‬ ‫ﺣﺰام در ﻣﻴﺎن ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﻧﺰد ﻋﺘﺒﻪ ﺑـﻦ رﺑﻴﻌـﻪ آﻣـﺪ وﮔﻔـﺖ‪ :‬اي‬ ‫اﺑﺎوﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﺰرگ ﻗﺮﻳﺶ و ﺳﻴﺪ و ﺳﺎﻻر ﻗﺮﻳﺶ ﻫﺴﺘﻴﺪ؛ ﻫﻤﻪ از ﺷﻤﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲﺑﺮﻧـﺪ؛‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ اﻗﺪام ﻧﻴﻜﻲ ﺑﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن روزﮔﺎر ﺑﻪ ﻧﺎم ﺷﻤﺎ ﺑﺎزﮔﻮ ﺷﻮد؟! ﮔﻔـﺖ‪ :‬آن‬ ‫ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬اي ﺣﻜﻴﻢ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮدم را ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و دﻳﺔ ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧـﺎن ﺧﻮدﺗـﺎن ﻋﻤـﺮوﺑﻦ‬

‫ﺣﻀﺮﻣﻲ را‪ -‬ﻛﻪ در ﺳﺮﻳﺔ ﻧﺨﻠﻪ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ -‬ﺑﻪ ﮔﺮدن ﺑﮕﻴﺮﻳـﺪ؟! ﻋﺘﺒـﻪ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻢ! ﺗﻮ ﻧﻴﺰ وﻛﻴﻞ ﻣﻦ در اﻳﻦ اﻣﺮ ﻫﺴﺘﻲ! او ﻫﻢﭘﻴﻤﺎن ﻣـﻦ ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ ،‬و ﻣـﻦ‬ ‫ﻋﻬﺪهدار ﺧﻮﻧﺒﻬﺎي او و ﺧﺴﺎرتﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ او ﻫﺴﺘﻢ! آﻧﮕﺎه ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻪ ﺣﻜـﻴﻢ ﺑـﻦ ﺣـﺰام‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻨﻚ‪ ،‬ﻧﺰد اﺑﻦ ﺣﻨﻈﻠﻴﻪ‪ -‬ﻳﻌﻨﻲ اﺑﻮﺟﻬﻞ‪ ،‬ﺣﻨﻈﻠﻴـﻪ ﻧـﺎم ﻣـﺎدر او ﺑـﻮد‪ -‬ﺑـﺮو؛ از‬ ‫ﻫﻴﭽﻜﺲ واﻫﻤﻪ ﻧﺪارم ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻟﺸﻜﺮ دودﺳﺘﮕﻲ ﺑﻴﺎﻓﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ او!‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﺧﻄﺎﺑﻪاي اﻳﺮاد ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﺷـﻤﺎ ﺑﺨـﺪا از‬ ‫روﻳﺎروي ﺷﺪن ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ و ﻳﺎراﻧﺶ ﻃﺮﻓﻲ ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ ﺑﺴﺖ‪ .‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎ او از در ﺟﻨﮓ‬ ‫درآﻳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﺸﻤﺘﺎن در ﭼﺸﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻴﻔﺘﺪ ﻛﻪ ﭘﺴﺮﻋﻤﻮ ﻳﺎ ﭘﺴـﺮداﻳﻲ‬ ‫ﻳﺎ ﻣﺮدي از ﺧﺎﻧﺪان ﺷﻤﺎ را ﻛﺸﺘﻪاﻧﺪ! ﺑﺎزﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﻛﺎر ﻣﺤﻤﺪ را ﺑﻪ دﻳﮕـﺮ ﻃﻮاﻳـﻒ و‬ ‫ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب واﮔﺬارﻳﺪ؛ اﮔﺮ ﺑﺎ او دراﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ؛ و اﮔﺮ‬ ‫ﺟﺰ اﻳﻦ ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺪ دﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻗﺼﺪ ﺗﻌﺮض ﺑﻪ او ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻳﺪ!‬ ‫ﺣﻜﻴﻢ ﺑﻦ ﺣﺰام ﺑﻪ ﻧﺰد اﺑﻮﺟﻬﻞ رﻓﺖ‪ .‬اﺑﻮﺟﻬﻞ داﺷﺖ زرهاش را روﺑﺮاه ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ او‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي اﺑﺎاﻟﺤﻜﻢ‪ ،‬ﻋﺘﺒﻪ ﻣﺮا ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﮕـﻮﻳﻢ! اﺑﻮﺟﻬـﻞ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻣﺤﻤﺪ و ﻳﺎراﻧﺶ را دﻳﺪه زﻫﺮه َﺗﺮَك ﺷﺪه اﺳﺖ! ﻫﺮﮔﺰ! ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﺑـﺎز‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﺮدﻳﻢ ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻴﺎن ﻣﺎو ﻣﺤﻤﺪ داوري ﻛﻨﺪ! ﻋﺘﺒﻪ ﻫﻢ ﺗﻘﺼﻴﺮي ﻧﺪارد؛ ﻣـﻲﺑﻴﻨـﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ و ﻳﺎراﻧﺶ ﻣﺮدﻣﻲ ﮔﻮﺷﺖ ﺷﺘﺮ ﺧﻮرﻧﺪ! ﭘﺴﺮ او ﻫﻢ در اﺧﺘﻴـﺎر آﻧـﺎن اﺳـﺖ‬ ‫)اﺑﻮﺣﺬﻳﻔﻪ ﭘﺴﺮ ﻋﺘﺒﻪ ﻣﺪﺗﻲ ﭘﻴﺶ اﺳﻼم آورده و ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮده ﺑﻮد(؛ ﺑﺮ ﺟـﺎن وي از‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺗﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ!‬ ‫ﺳﺨﻦ اﺑﻮﺟﻬﻞ را ﺑﻪ ﮔﻮش ﻋﺘﺒﻪ رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﺘﺒﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻮدش ﺑﺨﺪا زﻫﺮهﺗـﺮك ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ! ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺮدك ﮔﻮزو ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﻢ داد ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ زﻫﺮه ﺗﺮك ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣـﻦ‬ ‫ﻳﺎ او؟!‬ ‫اﺑﻮﺟﻬﻞ‪ ،‬از ﺑﻴﻢ آﻧﻜﻪ ﻣﺒﺎدا اﻳﻦ ﺟﻨﺎح ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻗﻮت ﺑﮕﻴـﺮد‪ ،‬ﺑـﻲدرﻧـﮓ ﭘـﺲ از اﻳـﻦ‬

‫‪440‬‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮ‪ ،‬ﻧﺰد ﻋﺎﻣﺮﺑﻦ ﺣﻀﺮﻣﻲ‪ -‬ﺑﺮادر ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﻀـﺮﻣﻲ ﻛـﻪ در ﺳـﺮﻳﺔ ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ‬ ‫ﺟﺤﺶ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ -‬ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﻫﻢﭘﻴﻤﺎن ﺷﻤﺎ‪ -‬ﻋﺘﺒﻪ‪ -‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ اﻳﻦ‬ ‫ﺟﻤﺎﻋﺖ را ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ! اﻳﻨﻚ ﻗﺎﺗﻼن ﺑﺮادرت ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﺸﻤﺎن ﺗﻮ اﻧـﺪ‪ .‬ﺑﭙـﺎﺧﻴﺰ و ﻋﻬـﺪ و‬ ‫ﭘﻴﻤﺎﻧﺖ را درﻳﺎب‪ ،‬و اﻧﺘﻘﺎم ﻛﺸﺘﻦ ﺑﺮادرت را ﺑﮕﻴﺮ! ﻋﺎﻣﺮ از ﺟﺎي ﺧـﻮد ﺑﺮﺧﺎﺳـﺖ و‬ ‫ﻧﺸﻴﻤﻦ ﺧﻮد را ﺑﺮﻫﻨﻪ ﺳﺎﺧﺖ و ﻓﺮﻳﺎد زد‪ :‬واﻋ‪‬ﻤﺮاه! و اﻋ‪‬ﻤﺮاه! ﻗﺮﻳﺸـﻴﺎن ﺑـﻪ ﺟـﻮش و‬ ‫ﺧﺮوش آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﺷﺮارﺗﻲ ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ ﺑﺮ آن ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻋﻬﺪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد و ﻓﺮاﺧﻮان ﻋﺘﺒﻪ درﻧﻈﺮ اﻳﺸﺎن ﻧﺎدرﺳﺖ ﺟﻠـﻮه ﻛـﺮد‪ ،‬و‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﭘﺮﺧﺎﺷﺠﻮﻳﻲ ﺑﺮ ﺧﺮدورزي ﭼﻴﺮه ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ‬ ‫آﻣﺪه ﺑﻮد ﺑﻲاﺛﺮ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺭﻭﻳﺎﺭﻭﻳﻲ ﺩﻭ ﻟﺸﮑﺮ‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﻣﺸـﺮﻛﺎن از راه رﺳـﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻃـﺮﻓﻴﻦ رودرروي ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪،‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻟﻠﻬﻢ ﻫﺬﻩ ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﻗﺪ ﺃﻗﺒﻠﺖ ﲞ‪‬ﻴﻼﺋﻬﺎ ﻭﻓﺨﺮﻫﺎ ﺗ‪‬ﺤﺎﺩ‪‬ﮎ ﻭﺗﮑﺬﱢﺏ ﺭﺳﻮﻟﮏ؛ ﺍﻟﻠﻬﻢ ﻓﻨﺼﺮﮎ ﺍﻟـﺬﻱ‬

‫ﻭﻋﺪﺗﲏ؛ ﺍﻟﻠﻬﻢ ﹶﺍﺣ‪‬ﻨﻬﻢ ﺍﻟﻐﺪﺍﺓ(‪.‬‬

‫»ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬اﻳﻦ ﻃﻮاﻳﻒ ﻗﺮﻳﺶاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ دﻧﻴﺎﻳﻲ از ﻏﺮور و ﻛﺒﺮ و ﻧﺎز آﻣﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ ﺑـﺎ ﺗـﻮ‬ ‫ﺑﺴﺘﻴﺰﻧﺪ و ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺗﻮ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﻨﻨﺪ؛ ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬دﻳﮕﺮ آن ﭘﻴﺮوزي را ﻛﻪ ﻧﻮﻳـﺪش را‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻦ دادهاي ﺑﺮﺳﺎن! ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮوز ﺻﺒﺢ ﻛﺎرﺷﺎن را ﻳﻜﺴﺮه ﻓﺮﻣﺎ!«‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬وﻗﺘﻲ رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻦ رﺑﻴﻌـﻪ را دﻳﺪﻧـﺪ ﻛـﻪ در‬ ‫ﻣﻴﺎن ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﺮ ﺷﺘﺮ ﺳﺮخﻣﻮﻳﻲ ﺳﻮار اﺳﺖ؛ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﻥ ﻳﮑﻦ ﰲ ﺃﺣﺪ ﻣﻦ ﺍﻟﻘﻮﻡ ﺧﲑ ﻓﻌﻨﺪ ﺻﺎﺣﺐ ﺍﳉﻤﻞ ﺍﻻﲪﺮ‪ ،‬ﺃﻥ ﻳﻄﻴﻌﻮﻩ ﻳﺮﺷﺪﻭﺍ(‬ ‫»اﮔﺮ در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﻗﻮم‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺰد ﻳﻚ ﺗﻦ از آﻧﺎن ﺧﻴﺮي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن ﺧﻴﺮ ﻧﺰد ﺻـﺎﺣﺐ آن‬

‫ﺷﺘﺮ ﺳﺮخﻣﻮي اﺳﺖ؛ اﮔﺮ ﻫﻤﻪ از او ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ راه رﺷﺪ و ﺻﻼح ﺧﻮاﻫﻨﺪ رﻓﺖ!«‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺻﻔﻮف ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺳﺎن دﻳﺪﻧﺪ‪ .‬در آن اﺛﻨـﺎ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺸﻐﻮل ﺳﺎن دﻳﺪن ﺳﭙﺎﻫﺎن اﺳﻼم ﺑﻮدﻧﺪ روﻳﺪادي ﺷﮕﻔﺖ روي داد‪ .‬ﭼﻮﺑـﺔ ﺗﻴـﺮي در‬ ‫دﺳﺖ آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ اﺷﺎرة آن ﺻﻔﻮف را ﻣﺮﺗﺐ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻮادﺑﻦ ﻏﺰﻳﻪ ﻗﺪري‬ ‫از ﺻﻒ ﺟﻠﻮﺗﺮ اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ آن ﭼﻮﺑـﺔ‬ ‫ﺗﻴﺮ ﺑﻪ ﺷﻜﻢ او زدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ا‪‬ﺳﺘَﻮ ﻳﺎ ﺳﻮاد« اي ﺳﻮاد‪ ،‬درﺳﺖ ﺑﺎﻳﺴﺖ! ﺳﻮاد ﮔﻔـﺖ‪:‬‬ ‫اي رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻜﻢ ﻣﺮا ﺑﻪ درد آوردﻳﺪ؛ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻗﺼﺎص ﭘـﺲ‬ ‫ﺑﺪﻫﻴﺪ! رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻜﻤﺸﺎن را ﺑﺮﻫﻨﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﺍ‪‬ﺳ‪‬ﺘﻘ‪‬ﺪ(‬ ‫»ﻗﺼﺎص ﻛﻦ!« ﺳﻮاد آﻧﺤﻀﺮت را در آﻏﻮش ﮔﺮﻓﺖ و ﺑـﺮ ﺷـﻜﻢ اﻳﺸـﺎن ﺑﻮﺳـﻪ زد‪.‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﻣﺎ ﲪﻠﹶﮏ ﻋﻠﻰ ﻫﺬﻩ ﻳﺎ ﺳﻮﺍﺩ؟( »ﭼﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدي‪ ،‬اي ﺳﻮاد؟!« ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪا ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﺶ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ؛ ﺧﻮاﺳﺘﻢ آﺧﺮﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮهام از ﺷﻤﺎ اﻳـﻦ ﺑـﻮده‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﻮﺳﺖ ﺑﺪن ﻣﻦ ﺑﺎ ﭘﻮﺳﺖ ﺑﺪن ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎس ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ!‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاي او دﻋﺎي ﺧﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ از آراﺳﺘﻦ ﺻﻔﻮف ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻟﺸﻜﺮ ﺻﺎدر ﻛﺮدﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺒﺮد آﻏﺎز ﻧﻜﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﻌﺪي آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺮﺳـﺪ! آﻧﮕـﺎه ﻟﺸـﻜﺮﻳﺎن را در اﻣـﺮ‬ ‫ﺟﻨﮓ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ وﻳﮋهاي ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ‪:‬‬

‫ﺴﻠﱡﻮﺍ ﺍﻟﺴﻴﻮﻑ ﺣﱴ ﻳﻐﺸ‪‬ﻮﮐﻢ( ‪.٢‬‬ ‫)ﺍﺫﺍ ﺍﹶﮐﺜﹶﺒﻮﮐﹸﻢ ﻓﹶﺎﺭﻣ‪‬ﻮﻫ‪‬ﻢ ﻭ ﺍﺳﺘﺒﻘﻮﺍ ﻧ‪‬ﺒﻠﹶﮑﻢ‪ ،١‬ﻭﻻ ‪‬ﺗ ِ‬

‫»وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﺗﻴﺮاﻧﺪازي ﻛﻨﻴـﺪ‪ ،‬و ﺗﻴﺮﻫﺎﻳﺘـﺎن را ﺻـﺮﻓﻪﺟـﻮﻳﻲ‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ؛ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﻧﻜﺸﻴﺪ ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﮔﻼوﻳﺰ ﺷﻮﻧﺪ!«‬ ‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ اﺗﻔﺎق اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ -‬دو ﺑﻪ دو‪ -‬ﺑﻪ ﻣﻘﺮ ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺳـﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌـﺎذ ﺑـﺎ ﻓـﻮج‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.568‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﺴﻦ اﺑﻦ داود‪» ،‬ﺑﺎب ﻓﻲ ﺳﻞ اﻟﺴﻴﻮف ﻋﻨﺪاﻟﻠﻘﺎئ« ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.13‬‬

‫‪442‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺪاران ﻣﺨﺼﻮص ﺑﺮ در ﺳﺘﺎد ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺑﻪ ﮔﺸﺖزﻧﻲ و ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫از آن ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬در اردوﮔﺎه ﻣﺸﺮﻛﺎن‪ ،‬اﺑﻮﺟﻬـﻞ ﻧﻴـﺰ ﺑﺎﻣـﺪاد ﻫﻤـﺎن روز در ﻣﻘـﺎم‬ ‫اﺳﺘﻔﺘﺎح‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ دﻋﺎ ﺑﺮداﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬او ﺑﺎ ﻣﺎ ﻗﻄﻊ رﺣﻢ ﻛﺮد‪ ،‬و ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺎ آورد ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﻤﺎن ﻧﺎﺷﻨﺎس ﺑﻮد؛ ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮوز ﺻـﺒﺢ ﻛـﺎر او را ﻳﻜﺴـﺮه ﻛـﻦ!‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺎ دو ﻧﻔﺮ را ﻛﻪ ﻧﺰد ﺗﻮ ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ و ﭘﺴﻨﺪﻳﺪهﺗﺮﻳﻢ اﻣـﺮوز ﭘﻴـﺮوز‬ ‫ﮔﺮدان! و ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦﺑﺎره اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﺢ ‪‬ﻭﺇﹺﻥ ﺗ‪‬ﻨ‪‬ﺘﻬ‪‬ﻮﹾﺍ ﹶﻓ ‪‬ﻬ ‪‬ﻮ ‪‬ﺧ ‪‬ﻴ ‪‬ﺮ ﻟﱠ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ‪‬ﻭﺇﹺﻥ ‪‬ﺗﻌ‪‬ﻮﺩ‪‬ﻭﹾﺍ ‪‬ﻧ ‪‬ﻌ ‪‬ﺪ ‪‬ﻭﻟﹶﻦ ‪‬ﺗ ‪‬ﻐﹺﻨ ‪‬ﻲ ﻋ‪‬ﻨ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ‪‬ﻓﹶﺌ‪‬ﺘ ﹸﻜ ‪‬ﻢ‬ ‫ﺴ‪‬ﺘ ﹾﻔ‪‬ﺘﺤ‪‬ﻮﹾﺍ ﹶﻓ ﹶﻘ ‪‬ﺪ ﺟ‪‬ﺎﺀ ﹸﻛ ‪‬ﻢ ﺍﹾﻟ ﹶﻔ ‪‬ﺘ ‪‬‬ ‫﴿ﺇﹺﻥ ‪‬ﺗ ‪‬‬

‫ﺕ ‪‬ﻭﹶﺃﻥﱠ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ‪‬ﻣ ‪‬ﻊ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﺆ ‪‬ﻣﹺﻨﲔ‪.﴾‬‬ ‫‪‬ﺷﻴ‪‬ﺌﺎﹰ ‪‬ﻭﹶﻟ ‪‬ﻮ ﹶﻛﹸﺜ ‪‬ﺮ ‪‬‬

‫»اﮔﺮ اﺳﺘﻔﺘﺎح ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﻓﺘﺢ در ﭼﻨﺪ ﻗﺪﻣﻲ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ؛ و اﮔﺮ دﺳﺖ ﺑﺎزﭘﺲ ﺑﻜﺸـﻴﺪ‬ ‫ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ؛ و اﮔﺮ ﺑﺎزﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺮدﻳﻢ‪ ،‬و دار و دﺳﺘﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻛﺎرﺳﺎز ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮدﻳﺪ؛ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﺧﺪاي ﺑﺎ ﺧﺪاﺑﺎوران اﺳﺖ!«‬ ‫ﺳﺎﻋﺖ ﺻﻔﺮ‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﺗﺶ ﺑﻴﺎر ﻣﻌﺮﻛﺔ ﺟﻨﮓ‪ ،‬اﺳﻮدﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻻﺳﺪ ﻣﺨﺰوﻣﻲ ﺑﻮد‪ .‬وي ﻣﺮدي ﺗﻨﺪﺧﻮي‬ ‫و ﺑﺪاﺧﻼق ﺑﻮد‪ .‬از اردوﮔﺎه ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﻴﺮون زد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎ ﺧﺪا ﻋﻬﺪ ﺑﺴﺘﻪام ﻛﻪ از آب‬ ‫ﺣﻮض اﻳﻨﺎن ﺑﻴﺎﺷﺎﻣﻢ ﻳﺎ آن را وﻳﺮان ﺳﺎزم‪ ،‬ﻳﺎ در اﻳﻦ راه ﺑﻤﻴـﺮم! ﻫﻤﻴﻨﻜـﻪ ﺳﺮرﺳـﻴﺪ‪،‬‬ ‫ﺣﻤﺰه ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﺑﺴﻮي او رﻓﺖ‪ .‬وﻗﺘـﻲ ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ﺑﺮﺧـﻮرد‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻤﺰه ﺿﺮﺑﺘﻲ ﺑﺮ او زد‪ ،‬و در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ وي در ﻛﻨﺎر ﺣﻮض ﺑﻮد‪ ،‬ﭘـﺎي او را ﺗـﺎ‬ ‫ﻧﻴﻤﻲ از ﺳﺎق وي ﭘﺮاﻛﻨﺪ‪ .‬اﺳﻮد ﺑﻪ ﭘﺸﺖ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎد و ﭘﺎﻳﺶ را ﺑﻪ ﺳـﻤﺖ ﻳـﺎراﻧﺶ‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺧﻮن از آن ﻣﻲﭘﺎﺷﻴﺪ؛ آﻧﮕﺎه ﺧﻮدش را ﺑﻪ ﺣﻮض رﺳﺎﻧﻴﺪ و ﺧﻮد را‬ ‫در آن اﻓﻜﻨﺪ؛ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺳﻮﮔﻨﺪش را ادا ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﺣﻤﺰه ﺿـﺮﺑﺔ دﻳﮕـﺮي در‬ ‫ﻫﻤﺎن داﺧﻞ ﺣﻮض ﺑﺮ او زد‪ ،‬و ﻛﺎرش را ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫ﺟﻨﮓ ﺗﻦ ﺑﻪ ﺗﻦ‬ ‫اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻗﺘﻠﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ آﺗﺶ ﺟﻨﮓ را ﺷﻌﻠﻪور ﮔﺮداﻧﻴـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ از آن‪ ،‬ﺳـﻪ ﺗـﻦ از‬ ‫زﺑﺪهﺗﺮﻳﻦ ﺳﻮارﻛﺎران ﻗﺮﻳﺶ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺳﻪ از ﻳﻚ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻋ‪‬ﺘﺒﻪ و ﺑـﺮادرش ﺷـﻴﺒﻪ‬ ‫ﭘﺴﺮان رﺑﻴﻌﻪ و وﻟﻴﺪﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ‪ ،‬از اردوﮔﺎه ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑـﺎ اردوﮔﺎﻫﺸـﺎن ﻓﺎﺻـﻠﻪ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺎرز ﻃﻠﺒﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﻪ ﺗﻦ از ﺟﻮاﻧﺎن اﻧﺼﺎر‪ :‬ﻋ‪‬ﻮف و ﻣ‪‬ﻌﻮذ ﭘﺴﺮان ﺣـﺎرث‪ -‬ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺎدرﺷﺎن ﻋﻔﺮاء ﺑﻮد‪ -‬و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ رواﺣﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻨـﮓ آﻧـﺎن ﺷـﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳـﻴﺪﻧﺪ‪ :‬ﺷـﻤﺎ‬ ‫ﻛﻴﺎﻧﻴﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﮔﺮوﻫﻲ از اﻧﺼﺎر! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻫﻤﺎورداﻧﻲ ارﺟﻤﻨﺪﻳﺪ؛ اﻣـﺎ‪ ،‬ﻣـﺎ را ﺑـﺎ ﺷـﻤﺎ‬ ‫ﻛﺎري ﻧﻴﺴﺖ! ﻣﺎ ﻋﻤﻮزادﮔﺎﻧﻤﺎن را ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ! آﻧﮕـﺎه ﻳﻜـﻲ از آﻧـﺎن ﻧـﺪا درداد‪ ،‬اي‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ! ﻫﻤﺎوردان ﻣﺎ ار از ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﻔﺮﺳﺖ! رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻗﻢ ﻳﺎ ﻋ‪‬ﺒﻴﺪﺓ ﺑﻦ ﺍﳊﺎﺭﺙ؛ ﻭ ﻗﹸﻢ ﻳﺎ ﲪﺰﺓﹸ‪ ،‬ﻭ ﻗﹸﻢ ﻳﺎ ﻋﻠﻲ(‪.‬‬ ‫»ﺑﺮﺧﻴﺰ‪ ،‬ﻋﺒﻴﺪة ﺑﻦ ﺣﺎرث؛ ﺑﺮﺧﻴﺰ‪ ،‬ﺣﻤﺰه؛ ﺑﺮﺧﻴﺰ‪ ،‬ﻋﻠﻲ!«‬ ‫از ﺟﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺳﺮاغ آن ﺳﻪ ﺗﻦ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻛﻴﺎﻧﻴﺪ؟ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺎزﮔﻔﺘﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻫﻤﺎوردان ارﺟﻤﻨﺪ ﻣﺎﻳﻴﺪ! ﻋﺒﻴﺪه‪ -‬ﻛﻪ از ﻫﻤﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑﻮد‪ -‬ﭘﻴﺶ رﻓﺖ و ﺑـﺎ‬ ‫ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ درﮔﻴﺮ ﺷﺪ؛ ﺣﻤﺰه ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺷﻴﺒﻪ‪ ،‬و ﻋﻠﻲ ﺑﺎ وﻟﻴﺪ‪ ،‬درﮔﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ ‪ .1‬ﺣﻤـﺰه و‬ ‫ﻋﻠﻲ ﻫﻤﺮزﻣﺎﻧﺸﺎن را ﻣﻬﻠﺖ ﻧﺪادﻧﺪ و درﺟﺎ ﻛﺸﺘﻨﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﻋﺒﻴﺪه ﺑﺎ ﻫﻤﺎوردش دو ﺿـﺮﺑﻪ‬ ‫داد و ﺳﺘﺪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ دو ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﺧﻮنآﻟﻮد ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲ و ﺣﻤﺰه ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺳـﺮ‬ ‫ﻋﺘﺒﻪ ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ و او را از ﭘﺎي درآوردﻧﺪ‪ ،‬و ﻋﺒﻴﺪه را ﻛﻪ ﭘﺎﻳﺶ ﻗﻄﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ‬ ‫اردوﮔﺎه ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﻴﺪه از آن ﭘﺲ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻴﻤﺎر ﺑﻮد ﺗﺎ در ﺻﻔﺮاء‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﻳـﺎ ﭘـﻨﺞ روز‬ ‫‪ -1‬اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ رواﻳﺖ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق اﺳﺖ‪ .‬در رواﻳﺖ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ و اﺑﻮداود ﭼﻨﻴﻦ آﻣـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻋﺒﻴـﺪه ﺑـﺎ‬ ‫وﻟﻴﺪ؛ ﻋﻠﻲ ﺑﺎ ﺷﺒﻴﻪ؛ و ﺣﻤﺰه ﺑﺎ ﻋﺘﺒﻪ درﮔﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.343‬‬

‫‪444‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺑﺪر‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در راه ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ .‬ﻋﻠﻲ ﺳﻮﮔﻨﺪ‬ ‫ﻳﺎد ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎرة او و ﺣﻤﺰه و ﻋﺒﻴﺪه ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺼﻤ‪‬ﻮﺍ ﻓ‪‬ﻲ ‪‬ﺭﺑ‪ ‬ﹺﻬﻢ‪.١﴾‬‬ ‫ﺼﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﻥ ﺍ ‪‬ﺧ‪‬ﺘ ‪‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻫﺬﹶﺍ ‪‬ﻥ ‪‬ﺧ ‪‬‬

‫»اﻳﻦ دو ﮔﺮوه ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﺧﺪاﻳﺸﺎن ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻛﺸﻤﻜﺶ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ!«‬ ‫ﻳﻮﺭﺵ ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ‬ ‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﺗﻦ ﺑﻪ ﺗﻦ ﺑﺮاي ﻣﺸﺮﻛﺎن آﻏﺎز ﻧﺎﻓﺮﺟﺎﻣﻲ ﺑﻮد؛ زﻳـﺮا‪ ،‬ﺳـﻪ ﺗـﻦ از‬ ‫زﺑﺪهﺗﺮﻳﻦ ﺳﻮارﻛﺎراﻧﺸﺎن را ﻳﻜﺠﺎ از دﺳﺖ دادﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ ﺧﺸﻢ و ﻧﻔـﺮت ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻫﻤﺰﻣﺎن دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن رﻳﺨﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ‪ ،‬از ﺧﺪاي ﺧﻮﻳﺶ ﻳﺎري ﻃﻠﺒﻴﺪﻧـﺪ و ﺑـﻪ درﮔـﺎه او اﺳـﺘﻐﺎﺛﻪ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﻪ او ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ راز و ﻧﻴﺎز ﺑﺎ او ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻳﻮرشﻫـﺎي ﻣﺸـﺮﻛﺎن را‬ ‫ﻳﻜﻲ ﭘﺲ از دﻳﮕﺮي درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﺎن اﺳﺘﻮار و ﭘﺎﻳﺪار در ﻣﻮاﺿﻊ ﺧﻮدﺷـﺎن‬ ‫ﭘﺎﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و از ﺧﻮدﺷﺎن دﻓﺎع ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﺎﭘﻲ ﺧﺴـﺎرات ﺳـﻨﮕﻴﻦ ﺑـﺮ‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن وارد ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اَﺣ‪‬ﺪ! اَﺣ‪‬ﺪ!‬ ‫ﺭﺍﺯ ﻭﻧﻴﺎﺯ ﺭﺳﻮﻝ ﺧﺪﺍ ‪-‬ﺻﻠﻰ ﺍﷲ ﻋﻠﻴﻪ ﻭﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم‪ ،‬از آن ﻟﺤﻈﻪاي ﻛﻪ ﺻـﻔﻮف رزﻣﻨـﺪﮔﺎن را آراﺳـﺘﻨﺪ و ﺳـﭙﺎﻫﻴﺎن‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺳﺎن دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ راز و ﻧﻴﺎز ﺑﺎ ﺧﺪاي ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺸـﻐﻮل ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ آن‬ ‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ و ﭘﻴﺮوزي را ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺪش را درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﻃﻠﺒﻴﺪﻧﺪ و ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺍﳒﺰﱄ ﻣﺎ ﻭﻋﺪﺗﲏ‪ ،‬ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺇﱐ ﺃﻧﺸﺪﮎ ﻋﻬﺪﻙ ﻭﻭﻋﺪﻙ(‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬آن ﻧﻮﻳﺪي را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ داده ﺑﻮدي ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺑﺮﺳﺎن؛ ﺧﺪاوﻧﺪا ﻣﻦ وﻓﺎي ﺑـﻪ‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﺣﺞ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.19‬‬

‫ﻋﻬﺪ و ﺗﺤﻘﻖ وﻋﺪه ﺗﻮ را از ﺗﻮ ﻣﻲﻃﻠﺒﻢ!«‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺗﻨﻮر ﺟﻨﮓ داغ ﺷﺪ‪ ،‬و ﮔﺮدوﻧﺔ ﺟﻨﮓ ﺑﺸﺪت ﺑﻪ ﮔﺮدش اﻓﺘﺎد‪ ،‬و ﻛﺸﺖ و ﻛﺸﺘﺎر‬ ‫ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﺟﻨﮓ ﻣﻘﻠﻮﺑﻪ ﺷﺪ؛ دﺳﺖ ﺑﻪ دﻋﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺇﻥ ‪‬ﻠﮏ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﻌﺼﺎﺑﺔ ﺍﻟﻴﻮﻡ ﻻ ﺗﻌﺒﺪ؛ ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺇﻥ ﺷﺌﺖ ﱂ ﺗﻌﺒﺪ ﻣﻦ ﺑﻌﺪ ﺍﻟﻴﻮﻡ ﺃﺑﺪﹰﺍ(‪.‬‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻣﺮوز از دﺳﺖ ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻛﺴﻲ ﺗﻮ را ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﭘﺮﺳﺘﻴﺪ؛‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻲ‪ ،‬از ﭘﺲ اﻣﺮوز‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻫﺮﮔﺰ ﭘﺮﺳﺘﻴﺪه ﻧﺸﻮي!«‬ ‫و آﻧﻘﺪر ﺗﻀﺮّع و زاري ﻛﺮدﻧﺪ و اﻟﺘﻤﺎس‪ ،‬ﻛﻪ رداﻳﺸﺎن از ﺷـﺎﻧﺔ اﻳﺸـﺎن ﭘـﺎﻳﻴﻦ اﻓﺘـﺎد‪.‬‬ ‫ﺻﺪ‪‬ﻳﻖ‪ ،‬رداي آﻧﺤﻀﺮت را ﺑﺮ ﺟﺎي ﺧﻮد اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺲ اﺳﺖ اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪،‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ و ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ درﮔﺎه ﺧﺪا اﺻﺮار و اﻟﺘﻤﺎس ﻛﺮدﻳﺪ!‬ ‫ﻓﺮﻭﺩ ﺁﻣﺪﻥ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻥ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺧﻮﻳﺶ وﺣﻲ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪:‬‬ ‫ﺏ ﺍﻟﱠـﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﹶﻛﻔﹶـ ‪‬ﺮﻭﹾﺍ‬ ‫ﻚ ﹺﺇﻟﹶﻰ ﺍﹾﻟﻤ‪‬ﻶ‪‬ﺋ ﹶﻜ ‪‬ﺔ ﹶﺃﻧ‪‬ﻲ ‪‬ﻣ ‪‬ﻌ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﹶﻓﹶﺜﺒ‪‬ﺘ‪‬ﻮﹾﺍ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﺁ ‪‬ﻣﻨ‪‬ﻮﹾﺍ ‪‬ﺳﹸﺄﹾﻟﻘ‪‬ﻲ ﻓ‪‬ﻲ ﹸﻗﻠﹸـﻮ ﹺ‬ ‫﴿ﹺﺇ ﹾﺫ ﻳ‪‬ﻮﺣ‪‬ﻲ ‪‬ﺭﺑ‪ ‬‬ ‫ﺐ﴾‪.١‬‬ ‫ﺍﻟﺮ‪ ‬ﻋ ‪‬‬

‫»ﻣﻦ ﺑﺎ ﺷﻤﺎﻳﻢ‪ ،‬اﻳﻤﺎن آوردﮔﺎن را ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم ﺑﺪارﻳﺪ؛ در دﻟﻬﺎي ﻛﻔﺮ ﭘﻴﺸـﮕﺎن ﺗـﺮس و‬ ‫وﺣﺸﺖ ﺧﻮاﻫﻢ اﻓﻜﻨﺪ!«‬ ‫ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻴﺰ وﺣﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫ﻒ ﻣ‪ ‬ﻦ ﺍﹾﻟﻤ‪‬ﻶ‪‬ﺋ ﹶﻜ ‪‬ﺔ ‪‬ﻣ ‪‬ﺮ ‪‬ﺩ ‪‬ﻓﲔ‪.٢﴾‬‬ ‫﴿ﹶﺃﻧ‪‬ﻲ ‪‬ﻣ ‪‬ﻤﺪ‪‬ﻛﹸﻢ ﹺﺑﹶﺄﹾﻟ ‪‬‬ ‫»ﻣﻦ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻳﻚ ﻫﺰار ﺗﻦ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻛﻪ ﭘﻴﺎﭘﻲ ﻓﺮود آﻳﺪ ﺷـﻤﺎ را اﻣـﺪاد ﺧـﻮاﻫﻢ‬ ‫ﻛﺮد!«‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻟﺤﻈﻪ اي از ﺧﻮد ﺑﻲﺧﻮد ﺷﺪﻧﺪ؛ آﻧﮕﺎه ﺳـﺮ ﺑﻠﻨـﺪ‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره اﻧﻔﺎل‪ ،‬آﻳﻪ ‪.12‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره اﻧﻔﺎل‪ ،‬آﻳﻪ ‪.9‬‬

‫‪446‬‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺃﺑﺸﺮ ﻳﺎ ﺍﺑﺎﺑﮑﺮ؛ ﻫﺬﺍ ﺟﱪﻳﻞ ﻋﻠﻰ ﺛﻨﺎﻳﺎﻩ ﺍﻟﻨﻘﻊ(‪.‬‬ ‫»ﻣﮋده ﺑﺪه اي اﺑﺎﺑﻜﺮ! اﻳﻦ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ دﻧﺪاﻧﻬﺎﻳﺶ ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ!«‬ ‫ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺸ ‪‬ﺮ ﻳﺎ ﺃﺑﺎﺑﮑﺮ؛ ﺃﺗﺎﮎ ﻧﺼﺮ ﺍﷲ؛ ﻫﺬﺍ ﺟﱪﻳﻞ ﺁﺧﺬ ﺑﻌﻨﺎﻥ ﻓﺮﺳﻪ ﻳﻘﻮﺩﻩ‪ ،‬ﻭﻋﻠﻰ ﺛﻨﺎﻳﺎﻩ ﺍﻟﻨﻘﻊ(‪.‬‬ ‫)ﺃﺑ ‪‬‬ ‫»ﻣﮋده ﺑﺪه اي اﺑﺎﺑﻜﺮ! ﭘﻴﺮوز ﺧﺪا ﺑﺮاﻳﺖ ﺳﺮ رﺳﻴﺪ! اﻳﻦ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻣﺎم اﺳﺒﺶ را‬ ‫در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬و ﺑﺮ دﻧﺪاﻧﻬﺎﻳﺶ ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ!«‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ زره ﺧـﻮﻳﺶ را ﺑـﺮ اﻧﺪاﻣﺸـﺎن‬ ‫ﻣﻲآراﺳﺘﻨﺪ از ﺳﺎﻳﺒﺎن ﻣﻘﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺑﻪ زﻳﺮ آﻣﺪﻧﺪ و ﻣﻲﮔﻔﺘﻨـﺪ ]اﻳـﻦ آﻳـﺔ ﺷـﺮﻳﻔﻪ را‬ ‫ﺑﺎزﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ[‪:‬‬

‫ﺠ ‪‬ﻤ ‪‬ﻊ ‪‬ﻭ‪‬ﻳ ‪‬ﻮﻟﱡﻮ ﹶﻥ ﺍﻟﺪ‪‬ﺑﺮ‪.١﴾‬‬ ‫﴿ ‪‬ﺳ‪‬ﻴ ‪‬ﻬ ‪‬ﺰ ‪‬ﻡ ﺍﹾﻟ ‪‬‬

‫»اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺧﻮرد و از ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻳﺨﺖ!«‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻣﺸﺘﻲ ﺳﻨﮕﺮﻳﺰه ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و روﻳﺎروي ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬ﺷـﺎﻫﺖ‬ ‫اﻟﻮﺟﻮه« اﻳﻦ ﭼﻬﺮهﻫﺎ ﺳﻴﺎه ﺑﺎد! و ﺑﻪ ﺻﻮرت آﻧﺎن ﭘﺎﺷﻴﺪﻧﺪ‪ .‬آن ﺳﻨﮕﺮﻳﺰهﻫﺎ ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﻳﻚ‬ ‫ﻣﺸﺖ ﺳﻨﮕﺮﻳﺰه ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ دو ﭼﺸﻢ و ﺑﻴﻨﻲ و دﻫﺎن ﻳﻜﺎﻳﻚ ﻣﺸـﺮﻛﺎن اﺻـﺎﺑﺖ‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ روﻳﺪاد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد ﻛﻪ‪:‬‬ ‫ﺖ ‪‬ﻭﻟﹶـ ‪‬ﻜﻦ‪ ‬ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ‪‬ﺭﻣ‪‬ﻰ﴾‪.٢‬‬ ‫ﺖ ﹺﺇ ﹾﺫ ‪‬ﺭ ‪‬ﻣ ‪‬ﻴ ‪‬‬ ‫﴿ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﺭ ‪‬ﻣ ‪‬ﻴ ‪‬‬

‫»و ﺗﻮ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻧﺮﻓﺘﻲ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ رﻓﺘﻲ‪ ،‬وﻟﻴﻜﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺸﺎﻧﻪ رﻓﺖ‪«.‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻗﻤﺮ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.45‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره اﻧﻔﺎل‪ ،‬آﻳﻪ ‪.17‬‬

‫ﻓﺮﻣﺎﻥ ﭘﺎﺗﮏ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم‪ ،‬آﺧﺮﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎنﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻟﺸـﻜﺮﻳﺎن ﺧـﻮﻳﺶ ﻣﺒﻨـﻲ ﺑـﺮ‬ ‫ﺣﻤﻠﺔ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺻﺎدر ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬ﺷُـﺪوا« ﺣﻤﻠـﻪ ﻛﻨﻴـﺪ! و در ﻣﻘـﺎم ﺗﺸـﻮﻳﻖ‬ ‫رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻛﺎرزار ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻼ ﻏﲑ ﻣﺪﺑﺮ‪ ،‬ﺇﻻ ﺃﺩﺧﻠﻪ ﺍﷲ‬ ‫)ﻭﺍﻟﺬﻱ ﻧﻔﺲ ﳏﻤﺪ ﺑﻴﺪﻩ‪ ،‬ﻻ ﻳﻘﺎﺗﻠﻬﻢ ﺍﻟﻴﻮﻡ ﺭﺟﻞ ﻓﻴﻘﺘﻞ ﺻﺎﺑﺮﹰﺍ ﳏﺘﺴﺒﹰﺎ ﻣﻘﺒ ﹰ‬

‫ﺍﳉﻨﺔ(‪.‬‬

‫»ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻜﻪ ﺟﺎن ﻣﺤﻤﺪ در دﺳﺖ اوﺳﺖ؛ اﻣﺮوز ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻨﺎن ﻛـﺎرزار‬ ‫ﻛﻨﺪ و ﺻﺎﺑﺮاﻧﻪ و ﻣﺨﻠﺼﺎﻧﻪ‪ ،‬و روي ﺑﻪ ﺟﺒﻬﻪ ﻧﻪ ﭘﺸﺖ ﺑﻪ ﺟﺒﻬﻪ‪ ،‬ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ او‬ ‫راﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ درﺧﻮاﻫﺪ آورد!«‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬در ﻣﻘﺎم ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن دﻳﻦ و آﺋﻴﻨﺸﺎن‪ ،‬ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻗﻮﻣﻮﺍ ﺇﱃ ﺟﻨﺔ ﻋﺮﺿﻬﺎ ﺍﻟﺴﻤﺎﻭﺍﺕ ﻭﺍﻻﺭﺽ(‪.‬‬ ‫»ﺑﻪ ﭘﺎي ﺧﻴﺰﻳﺪ و ﺑﺴﻮي ﺑﻬﺸﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﻬﻨﺎي آن آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ راه ﺑﺴﭙﺮﻳﺪ!«‬ ‫ﻋ‪‬ﻤﻴﺮ ﺑﻦ ﺣﻤﺎم ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻨﻴﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺑﻪ! رﺳﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻣﺎ ﳛﻤﻠﮏ ﻋﻠﻰ ﻗﻮﻟﮏ ﺑﺦ ﺑﺦ؟(‬ ‫»ﺑﺮاي ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﺑﻪ؟«‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ ﺑﺨﺪا‪ ،‬اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬ﻣﮕﺮ آرزوي اﻳﻨﻜﻪ از اﻫﻞ اﻳﻦ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺎﺷﻢ!؟‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻓﺈﻧﮏ ﻣﻦ ﺃﻫﻠﻬﺎ(‪.‬‬ ‫»ﻫﻢ اﻳﻨﻚ ﺗﻮ از اﻫﻞ اﻳﻦ ﺑﻬﺸﺖ ﻫﺴﺘﻲ!«‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻋ‪‬ﻤ‪‬ﻴﺮ ﻣﺸﺘﻲ ﺧﺮﻣﺎ از ﻛﻮﻟﻪﭘﺸﺘﻲاش ﺑﻴﺮون آورد و ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺧﻮردن آﻧﻬﺎ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ‬ ‫ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﻢ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺧﺮﻣﺎﻫﺎﻳﻢ را ﺑﺨﻮرم‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻤﺮي ﺑﺲ دراز اﺳﺖ!‬

‫‪448‬‬ ‫ﺑﻘﻴﺔ ﺧﺮﻣﺎﻫﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮﻳﻲ اﻓﻜﻨﺪ و ﺑﻪ ﻛﺎرزار روي آورد و ﺟﻨﮕﻴﺪ ﺗﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ‪.1‬‬ ‫ﻋﻮف ﺑﻦ ﺣﺎرث‪ -‬ﭘﺴﺮ ﻋ‪‬ﻔﺮاء‪ -‬ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺧﺪا را از ﺑﻨﺪهاش‬ ‫ﺳﺨﺖ ﺷﺎدﻣﺎن ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ )ﺑﻪ ﺧﻨﺪه واﻣﻲدارد(؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺴ ‪‬ﻪ ﻳ ‪‬ﺪ ‪‬ﻩ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟ ‪‬ﻌ ‪‬ﺪﻭ‪ ‬ﺣﺎﺳ‪‬ﺮﹰﺍ(‪.‬‬ ‫)ﻏﹶﻤ ‪‬‬ ‫»اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻨﺪه دﺳﺘﺶ را ﺑﺮﻫﻨﻪ در ﻛﺎم دﺷﻤﻦ داﺧﻞ ﮔﺮداﻧﺪ!«‬ ‫ﻋﻮف زرهاي را ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻦ داﺷﺖ‪ ،‬از ﺗﻦ ﺑﺪر آور و ﺑﻪ ﺳـﻮﻳﻲ ﭘﺮﺗـﺎب ﻛـﺮد؛ آﻧﮕـﺎه‪،‬‬ ‫ﺷﻤﺸﻴﺮش را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﻛﺎرزار ﻛﺮد ﺗﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺎﺗﻚ و ﺣﻤﻠﺔ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ از ﺳﻮي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم ﺻـﺎدر ﺷـﺪ ﻛـﻪ از‬ ‫ﺷﺪت ﺣﻤﻼت دﺷﻤﻦ ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و دﺷﻤﻦ ﺷﻮر و ﺷﻮق ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ را ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه‬ ‫از دﺳﺖ داده ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻘﺸﺔ ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ و ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ در ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻟﺸـﻜﺮ اﺳـﻼم‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺆﺛﺮ اﻓﺘﺎد‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎن ﺣﻤﻠﻪ و ﻫﺠﻮم ﺑﻪ دﺷﻤﻦ را درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﻫﻨـﻮز‬ ‫ﺗﺎزه ﻧﻔﺲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﻳﻮرﺷﻲ ﺳﺨﺖ ﭘﺮﺗﻮان و ﺗﻠﺦ ﺑـﺮ دﺷـﻤﻦ ﺑﺮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﺻﻔﻮف دﺷﻤﻦ را از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻲﮔﺴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﮔﺮدنﻫﺎ را ﻣﻲزدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه وﻗﺘـﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬زره ﭘﻮﺷـﻴﺪهاﻧـﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﺸـﺎﭘﻴﺶ آﻧـﺎن‬ ‫درﺣﺮﻛﺖاﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻴﭽﻜﺲ ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ از اﻳﺸـﺎن ﺑـﻪ ﻣﺸـﺮﻛﺎن ﻧﻴﺴـﺖ‪ 2‬و ﺑﺎﺻـﺮاﺣﺖ و‬ ‫ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺳﻴﻬﺰﻡ ﺍﳉﻤﻊ ﻭﻳﻮﻟﻮﻥ ﺍﻟﺪﺑﺮ! ﺑﺮ ﺷﺪت و ﺣﺪت ﺗﻬﺎﺟﻤﺸﺎن ﻣﻲاﻓﺰود‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﻛﺎرزار ﻛﺮدﻧﺪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﻴﺰ آﻧـﺎن را ﻳـﺎري ﻛﺮدﻧـﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ در‬ ‫رواﻳﺖ اﺑﻦ ﺳﻌﺪ از ﻋﻜﺮﻣﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬آن روز‪ ،‬ﺳﺮ ﺷﺨﺺ از روي ﺗﻨﺶ‬ ‫ﻣﻲﭘﺮﻳﺪ و ﻧﻤﻲﻓﻬﻤﻴﺪﻧﺪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺳﺮ او را از ﺗﻦ ﺟﺪا ﻛﺮد؛ دﺳﺖ ﺷـﺨﺺ از ﺗـﻨﺶ‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪139‬؛ ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.331‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻟﺘﻔﺴﻴﺮ‪» :‬ﺑﺎب ﻗﻮﻟﻪ‪» :‬ﺳﻴﻬﺰم اﻟﺠﻤﻊ و ﻳﻮﻟﻮن اﻟـﺪﺑﺮ«‪ ،‬ح ‪4875‬؛ ﻣﺴـﻨﺪ اﻻﻣـﺎم‬ ‫اﺣﻤﺪ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.329‬‬

‫ﺟﺪا ﻣﻲﺷﺪ و ﻧﻤﻲﻓﻬﻤﻴﺪﻧﺪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ او ﺿﺮﺑﺖ زده اﺳﺖ!‬ ‫ﻧﻴﺰ‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬در اﺛﻨﺎي آﻧﻜﻪ رزﻣﻨـﺪهاي از ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻳﻜـﻲ از ﺟﻨﮕﺠﻮﻳـﺎن‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬از ﺑﺎﻻي ﺳﺮش ﺻﺪاي ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪاي را ﺷﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﻮاﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪،‬‬ ‫و ﺻﺪاي اﺳﺐﺳﻮاري را ﺷﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬اُﻗﺪ‪‬م ﺣ‪‬ﻴﺰوم! ﺣﻴﺰوم‪ ،‬ﺟﻠﻮ ﺑﺮو! ]ﺣﻴﺰوم ﻧﺎ‬ ‫اﺳﺐ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ اﺳﺖ[‪ .‬آن رزﻣﻨﺪة ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ ﻓﺮد ﻣﺸﺮﻛﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺸـﺎﭘﻴﺶ او ﻣـﻲرﻓـﺖ‪،‬‬ ‫ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ؛ دﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺸﺖ روي زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎد‪ .‬ﺑﺎز‪ ،‬ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ‪ ،‬دﻳﺪ ﺑﻴﻨـﻲاش ﺷـﻜﺎﻓﺘﻪ و‬ ‫ﺻﻮرﺗﺶ ﺑﺸﺪت ﻣﺠﺮوح ﺷﺪه اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ ﺑﺮ آن اﺻﺎﺑﺖ ﻛﺮده اﺳـﺖ؛‬ ‫آﻧﮕﺎه ﺳﺮ و ﺻﻮرت و ﺑﻴﻨﻲ اش ﻣﺘﻼﺷﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻣﺮد اﻧﺼﺎري ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪ و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ دﻳﺪه ﺑﻮد ﺑﺎز ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫)ﺻﺪﻗﺖ‪‬؛ ﺫﻟﻚ ﻣﻦ ﻣﺪﺩ ﺍﻟﺴﻤﺎﺀ ﺍﻟﺜﺎﻟﺜﺔ(‪.١‬‬

‫»راﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺮ اﺛﺮ اﻣﺪاد آﺳﻤﺎن ﺳﻮم ﺑﻮده اﺳﺖ!«‬ ‫ﻧﻴﺰ‪ ،‬اﺑﻮداود ﻣﺎزﻧﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ داﺷﺘﻢ ﻣﺮدي از ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﻲﻛﺮدم ﺗﺎ ﮔـﺮدﻧﺶ‬ ‫را ﺑﺰﻧﻢ‪ .‬ﺳﺮ آن ﻣﺮد ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻣﻦ ﺑﻪ وي اﺻﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ از ﺗﻨﺶ ﺟﺪا ﺷـﺪ و‬ ‫ﺑﻪ ﻛﻨﺎري اﻓﺘﺎد‪ .‬درﻳﺎﻓﺘﻢ ﻛﻪ دﻳﮕﺮي ﺟﺰ ﻣﻦ او را ﻛﺸﺘﻪ اﺳﺖ!‬ ‫ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻣﺮدي از اﻧﺼﺎر‪ ،‬ﻋﺒ‪‬ﺎس ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ را ﺑﻪ اﺳﺎرت ﮔﺮﻓﺖ و آورد‪ ،‬ﻋﺒﺎس ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺮد ﺑﺨﺪا ﻣﺮا اﺳﻴﺮ ﻧﻜﺮد؛ ﻣﺮا ﻣﺮدي ﻃﺎس ﻛﻪ از زﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدم ﺑـﻮد و ﺑـﺮ اﺳـﺐ‬ ‫اﺑﻠﻖ ﺳﻮار ﺑﻮد‪ ،‬اﺳﻴﺮ ﻛﺮد‪ ،‬و ﻣﻦ اﻳﻨﻚ او را در ﻣﻴﺎن اﻳـﻦ ﺟﻤﺎﻋـﺖ ﻧﻤـﻲﺑﻴـﻨﻢ! ﻣـﺮد‬ ‫اﻧﺼﺎري ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ او را اﺳﻴﺮ ﻛﺮدم اي رﺳﻮل ﺧﺪا! رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﮎ ﺍﷲ ﲟﻠﹶﮏ ﮐﺮﱘ(‪.‬‬ ‫)ﺍﹸﺳﮑﹸﺖ‪ ،‬ﻓﻘﺪ ﺃﻳﺪ ‪‬‬ ‫‪ -1‬ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن را ﻣﺴﻠﻢ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬ج ‪،2‬ص‪ ،93‬دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪450‬‬ ‫»ﺧﺎﻣﻮش ﺑﺎش‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﺎ ﻓﺮﺷﺘﻪاي ﮔﺮاﻣﻲ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻓﺮﻣﻮد اﺳﺖ!«‬ ‫ﻋﻠﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬روز ﺑﺪر ﺑﻪ ﻣﻦ و اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﮏ ﻋﻈﻴﻢ‪ ،‬ﻳﺸﻬﺪ ﺍﻟﻘﺘﺎﻝ ﺃﻭ‪ :‬ﻳﮑـﻮﻥ ﰲ‬ ‫)ﻣ ‪‬ﻊ ﺃﺣ ‪‬ﺪﮐﹸﻤﺎ ﺟﱪﻳﻞ‪ ،‬ﻭ ﻣﻊ ﺍﻻﺧ‪‬ﺮ ﻣﻴﮑﺎﺋﻴﻞ؛ ﻭ ﺍﺳﺮﺍﻓﻴﻞ ﻣﻠ ‪‬‬ ‫ﺍﻟﻘﺘﺎﻝ«(‪.١‬‬

‫»ﺑﺎ ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ دو ﺗﻦ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑـﺎ دﻳﮕـﺮي ﻣﻴﻜﺎﺋﻴـﻞ؛ اﺳـﺮاﻓﻴﻞ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﻪاي ﺑﺰرگ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻫﺪ ﺻﺤﻨﺔ ﻧﺒﺮد اﺳﺖ‪ -‬ﻳﺎ‪ :‬در ﻧﺒﺮد ﺷﺮﻛﺖ دارد‪«!-‬‬ ‫ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲ ﺍﺑﻠﻴﺲ‬ ‫اﺑﻠﻴﺲ‪ -‬ﻛﻪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ آوردﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳ‪‬ـﺮاﻗﻪ ﺑـﻦ ﻣﺎﻟـﻚ ﺑـﻦ ﺟ‪‬ﻌﺸـﻢ‬ ‫ﻣ‪‬ﺪﻟ‪‬ﺠﻲ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد و از آﻏﺎز ﺗﺎ اﻳﻦ وﻗﺖ‪ ،‬از آﻧﺎن ﺟﺪا ﻧﺸﺪه ﺑﻮد؛ وﻗﺘـﻲ ﻛـﺎرزار‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن دﻳﺪ؛ ﮔﺮﻳﺨﺖ و ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ -‬ﻛﻪ ﻓﻜـﺮ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد او ﺳﺮاﻗﻪ اﺳﺖ‪ -‬ﺑﻪ داﻣﻦ ﺟﺎﻣﺔ او ﭼﺴﺒﻴﺪ‪ .‬اﺑﻠﻴﺲ ﻣﺸﺘﻲ ﺑﺮ ﺳﻴﻨﺔ ﺣـﺎرث زد و‬ ‫او را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ اﻓﻜﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮔﺮﻳﺰان از اردوﮔﺎه ﺑﻴﺮون ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻛﺠـﺎ‬ ‫اي ﺳ‪‬ﺮاﻗﻪ؟! ﻣﮕﺮ ﻧﮕﻔﺘﻪ ﺑﻮدي ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن ﻣﺎﻳﻲ‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺰ از ﻣﺎ ﺟـﺪا ﻧﺨـﻮاﻫﻲ‬ ‫ﺷﺪ؟! اﺑﻠﻴﺲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫ﻑ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ﻭ‪‬ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ‪‬ﺷﺪ‪‬ﻳ ‪‬ﺪ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻌﻘﹶﺎﺏﹺ﴾‪.٢‬‬ ‫﴿ﹺﺇﻧ‪‬ﻲ ‪‬ﺑﺮﹺﻱ ٌﺀ ﻣ‪‬ﻨ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﹺﺇﻧ‪‬ﻲ ﹶﺃﺭ‪‬ﻯ ﻣ‪‬ﺎ ﹶﻻ ‪‬ﺗ ‪‬ﺮ ‪‬ﻭ ﹶﻥ ﹺﺇﻧ‪ ‬ﻲ ﹶﺃﺧ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫»ﻣﻦ ﭼﻴﺰي را ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻴﺪ! ﻣﻦ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ‪ ،‬ﻛﻪ ﺧـﺪاي ﺷـﺪﻳﺪ‬ ‫اﻟﻌﻘﺎب اﺳﺖ!«‬ ‫‪ -1‬اﻳﻦ رواﻳﺖ را اﻣﺎم اﺣﻤﺪ در ﻣﺴـﻨﺪ ﺧـﻮد )ج ‪ ،1‬ص ‪ (147‬و ﺑـﺰار )ح ‪ (1467‬و ﺣـﺎﻛﻢ ﻧﻴﺸـﺎﺑﻮري در‬ ‫ﻣﺴﺘﺪرك )ج ‪ ،3‬ص ‪ (134‬آوردهاﻧﺪ و ﺣﺎﻛﻢ آن را ﺻﺤﻴﺢ داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬و ذﻫﺒـﻲ ﻧﻈـﺮ او را ﺗﺄﻳﻴـﺪ ﻛـﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮﻳﻌﻠﻲ ﻧﻴﺰ در ﻣﺴﻨﺪ ﺧﻮد )ج ‪ ،1‬ص ‪ ،284‬ح ‪ (340‬اﻳﻦ رواﻳﺖ را ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره اﻧﻔﺎل‪ ،‬آﻳﻪ ‪.48‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﮔﺮﻳﺨﺖ و رﻓﺖ و رﻓﺖ ﺗﺎ ﺧﻮد را ﺑﻪ درﻳﺎ اﻧﺪاﺧﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﮑﺴﺖ ﻗﻄﻌﻲ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﮑﻪ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺷﻜﺴﺖ و ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ در ﺻﻔﻮف ﻣﺸﺮﻛﺎن ﭘﺪﻳﺪار ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺣﻤـﻼت‬ ‫ﺷﺪﻳﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺻﻔﻮﻓﺸﺎن درﻫﻢ ﻣﻲﺷﻜﺴﺖ‪ ،‬و ﻛﺎرزار ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﺶ ﻧﺰدﻳـﻚ ﻣـﻲﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن دﺳﺘﻪ دﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣﻲﮔﺮﻳﺨﺘﻨـﺪ‪ ،‬و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن آﻧـﺎن را ﺗﻌﻘﻴـﺐ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و اﺳﻴﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﺸـﺮﻛﺎن ﻗﻄﻌـﻲ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺎﻳﺪﺍﺭﻱ ﺍﺑﻮﺟﻬﻞ‬ ‫ﺑﺎ ﻫﻤﺔ اﻳﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻃﺎﻏﻴﺔ اﻛﺒﺮ اﺑﻮﺟﻬﻞ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫـﺎي ﭘﺮﻳﺸـﺎﻧﻲ را در ﺻـﻔﻮف‬ ‫ﺳﭙﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد‪ ،‬درﺻﺪد ﭘﺎﻳﺪاري و اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺳـﻴﻞ ﺑﻨﻴـﺎن ﻛـﻦ‬ ‫ﺑﺮآﻣﺪ‪ .‬ﻟﺸﻜﺮﻳﺎﻧﺶ را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬و ﺑﺎ ﻛﺒﺮ و ﻏﺮور و ﺗﻨﺪﺧﻮﻳﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﮔﻔـﺖ‪:‬‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﺳ‪‬ﺮاﻗﻪ ﺷﻤﺎ را ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺬاﺷﺖ و رﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻜﺴﺖ ﺷﻤﺎ ﻧﺸﻮد! او ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺮار‬ ‫داﺷﺖ! ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻋﺘﺒﻪ و ﺷﻴﺒﻪ و وﻟﻴﺪ ﻧﻴﺰ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻫﺮاس ﻧﻴﺎﻓﻜﻨﺪ؛ آﻧﺎن ﺷـﺘﺎﺑﺰدﮔﻲ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﻻت و ﻋﺰّي‪ ،‬ﺑﺎزﻧﻤﻲﮔﺮدﻳﻢ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ را ﺑﻪ رﻳﺴـﻤﺎن ﺑﺒﻨـﺪﻳﻢ!‬ ‫ﻧﺒﻴﻨﻢ ﻛﻪ ﻣﺮدي از ﺷﻤﺎ ﻣﺮدي از آﻧﺎن را ﺑﻜﺸﺪ! ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻴﺪ زﻧﺪه دﺳﺘﮕﻴﺮﺷﺎن ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ‬ ‫آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﺰاي ﻛﺎرﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﻢ!؟‬ ‫اﻣﺎ‪ ،‬دﻳﺮي ﻧﭙﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ ﻛﺒﺮ و ﻏﺮور ﺑﺮاﻳﺶ آﺷﻜﺎر ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻃﻮﻟﻲ ﻧﻜﺸﻴﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﺻﻔﻮف ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ اﻣﻮاج ﺣﻤﻠﺔ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن درﻫﻢ ﺷﻜﺴـﺖ‪ .‬آري‪ ،‬در ﻛﻨـﺎر وي‬ ‫ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ در اﻃـﺮاف وي ﭼﺘـﺮي از ﺷﻤﺸـﻴﺮ ‪،‬و‬ ‫ﺑﻴﺸﻪاي از ﻧﻴﺰهﻫﺎ ﭘﻴﺮاﻣﻮن او ﻓﺮاﻫﻢ آورده ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﻟﻴﻜﻦ ﺗﻨـﺪﺑﺎد ﻫﺠـﻮم ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن آن‬ ‫ﭼﺘﺮ ﺣﻔﺎﻇﺘﻲ و آن ﺗﺄﻣﻴﻨﺎت رزﻣﻲ را ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻼﺷﻲ ﻛﺮد‪ ،‬و ﻃﺎﻏﻴﺔ ﺑﺰرگ ﻗﺮﻳﺶ در ﻣﻴﺎن‬

‫‪452‬‬ ‫ﻋﺮﺻﺔ ﻧﺒﺮد ﻇﺎﻫﺮ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن او را دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺒﺶ ﺳﻮار اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻴﻮﻻي‬ ‫ﻣﺮگ‪ -‬ﺑﻪ دﺳﺖ دو ﻏﻼم اﻧﺼﺎري‪ -‬در اﻧﺘﻈﺎر او ﺑﻮد ﺗﺎ ﺧﻮن او را ﺑﻴﺎﺷﺎﻣﺪ!‬ ‫ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻥ ﺍﺑﻮﺟﻬﻞ‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻮف ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ روز ﺑﺪر در ﺻﻒ رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﺑﻮدم‪.‬‬ ‫ﺳﺮم را ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪم‪ ،‬دﻳﺪم ﻃﺮف راﺳﺖ و ﻃﺮف ﭼﭗ ﻣﻦ دو ﺟﻮان ﻛﻢ ﺳـﻦ و ﺳـﺎل‬ ‫اﻳﺴﺘﺎدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎورم ﻧﻤﻴﺸﺪ آﻧﺪو را در ﺟﺒﻬﺔ ﺟﻨﮓ ﺑﻨﮕﺮم‪ .‬ﻳﻜﻲ از آﻧﺪو دور از ﭼﺸﻢ‬ ‫دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﻤﻮﺟﺎن‪ ،‬اﺑﻮﺟﻬﻞ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺸﺎن ﺑﺪه! ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭘﺴﺮ ﺑﺮادرم‪ ،‬ﺑـﺎ او‬ ‫ﭼﻪ ﻛﺎر داري؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪم ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬را دﺷـﻨﺎم‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ! و اﻓﺰود‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻜﻪ ﺟﺎﻧﻢ در دﺳﺖ اوﺳﺖ؛ اﮔﺮ او را ﺑﺒﻴـﻨﻢ‪ ،‬ﺳـﺎﻳﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﺎﻳﻪاش ﺧﻮاﻫﻢ رﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺎ ﻛﻪ ﺷﺘﺎﺑﺰدهﺗﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ دﺳـﺖ آن دﻳﮕـﺮي‬ ‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد! از ﺳﺨﻦ او در ﺷﮕﻔﺖ ﻣﺎﻧﺪم‪ .‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺷﺎره‬ ‫ﻛﺮد و ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻦ را ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﺎزﮔﻔﺖ‪ .‬ﻃﻮﻟﻲ ﻧﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ دﻳﺪم اﺑﻮﺟﻬﻞ در ﻣﻴﺎن ﺟﻤﻌﻴﺖ‬ ‫ﺟﻮﻻن ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻧﻤﻲ ﺑﻴﻨﻴﺪ؟ اﻳﻦ رﻓﻴﻘﺘﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﻦ ﺳﺮاﻏﺶ را ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻴﺪ!؟‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﻮراً ﺑﻪ ﺳﻮي او رﻓﺘﻨﺪ و او را زﻳﺮ ﺿﺮﺑﺎت ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻛﺸﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﺴﻮي‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺍﹶﻳﮑﹸﻤﺎ ﹶﻗ‪‬ﺘﻠﹶﻪ( ﻛﺪاﻣﻴﻚ از ﺷﻤﺎ او‬ ‫را ﻛﺸﺖ؟! ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﻦ او را ﻛﺸﺘﻢ! ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎﻳﺘﺎن را ﭘﺎك ﻛﺮدهاﻳﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧـﻪ‪ .‬رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ آن دو ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻨﺪ؛ آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﮐ‪‬ﻼﮐﹸﻤﺎ ﹶﻗ‪‬ﺘﻠﹶﻪ« ﻫـﺮ دوي ﺷـﻤﺎ او را‬ ‫ﻛﺸﺘﻪ اﻳﺪ! ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وﺳﺎﺋﻞ ﺷﺨﺼﻲ اﺑﻮﺟﻬﻞ را ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺟﻤﻮح دادﻧـﺪ‪ .‬آن دو رزﻣﻨـﺪه ﻛـﻪ اﺑﻮﺟﻬـﻞ را ﻛﺸـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌـﺎذﺑﻦ‬

‫ﻋﻤﺮوﺑﻦ ﺟﻤﻮح‪ ،‬و ﻣﻌ‪‬ﻮذ ﭘﺴﺮ ﻋﻔﺮاء ﺑﻮدﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﻋﻤﺮوﺑﻦ ﺟﻤﻮح ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﻮﺟﻬﻞ را ﻫـﻮاداراﻧﺶ ﭼﻨـﺎن ﺑـﺎ‬ ‫ﻧﻴﺰهﻫﺎ و ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺟﺎن وي در ﻣﻴﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ در ﻣﻴـﺎن‬ ‫ﺤﻜَﻢ ﻗﺎﺑـﻞ‬ ‫ﻳﻚ درﺧﺖ ﭘﺮﺷﺎخ و ﺑﺮگ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و اﻃﺮاﻓﻴﺎﻧﺶ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬اﺑـﻮاﻟ ‪‬‬ ‫دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻧﻴﺴﺖ!! ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺷﻨﻴﺪم‪ ،‬او را زﻳﺮ ﻧﻈﺮ ﮔـﺮﻓﺘﻢ و ﻗﺼـﺪ او‬ ‫ﻛﺮدم‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﻳﺎﻓﺘﻢ ﺑﻪ او ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮدم‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺿﺮﺑﺘﻲ ﺑﺮ او وارد ﻛﺮدم ﻛـﻪ‬ ‫ﭘﺎي او را ﺑﺎ ﻧﺼﻒ ﺳﺎق وي ﭘﺮاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﭘﺎﻳﺶ ﻗﻄﻊ ﺷﺪ و ﭘﺮﺗﺎب ﺷﺪ‪ ،‬درﻧﻈـﺮ‬ ‫ﻣﻦ درﺳﺖ ﺷﺒﻴﻪ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻪاي از زﻳﺮ ﺳﻨﮓ وﻗﺘﻲ ﺑﺮ آن ﻣـﻲﻛﻮﺑﻨـﺪ‪ ،‬در ﺑـﺮود!‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺴﺮ اﺑﻮﺟﻬﻞ‪ ،‬ﻋﻜﺮﻣﻪ ﺿﺮﺑﺘﻲ ﺑﺮ ﺷﺎﻧﺔ ﻣﻦ زد ﻛﻪ دﺳﺘﻢ را ﺟﺪا ﻛﺮد‪ .‬دﺳـﺘﻢ ﺑـﺎ‬ ‫ﭘﻮﺳﺘﻲ ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮﻳﻢ آوﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد و ﻛﺎرزار ﻣﺎﻧﻊ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ وﺿﻊ آن رﺳـﻴﺪﮔﻲ ﻛـﻨﻢ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺎم روز را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺣﺎل دﺳﺖ ﺟﺪا ﺷﺪهام را ﭘﺸﺖ ﺳﺮم ﻣﻲﻛﺸﻴﺪم و ﻣﻲﺟﻨﮕﻴـﺪم‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ دﻳﺪم ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ آزار ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻢ را ﺑﺮ آن ﻧﻬﺎدم و آﻧﻘﺪر ﻛﺸـﻴﺪم ﺗـﺎ ﺟـﺪا‬ ‫ﺷﺪو آن را ﭘﺮﺗﺎب ﻛﺮدم! ‪ 2‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﺴﺘﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬ﻣﻌـﻮذ ﭘﺴـﺮ‬ ‫ﻋﻔﺮاء ﺳﺮ رﺳﻴﺪو او را ﺿﺮﺑﺘﻲ زد و از ﭘﺎي درآورد‪ ،‬و در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻫﻨﻮز رﻣﻘﻲ ﺑﻪ ﺗـﻦ‬ ‫داﺷﺖ رﻫﺎﻳﺶ ﻛﺮد‪ ،‬و ﻣﻌ‪‬ﻮذ ﺟﻨﮕﻴﺪ و ﺟﻨﮕﻴﺪ ﺗﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻌﺮﻛﺔ ﻧﺒﺮد‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺻ‪‬ﻨ ‪‬ﻊ ﺃﺑﻮﺟﻬﻞ؟(‬ ‫)ﻣ‪‬ﻦ ﻳﻨ ﹸﻈ ‪‬ﺮ ﻣﺎ ‪‬‬ ‫»ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﺑﻮﺟﻬﻞ ﭼﻪ ﻛﺮد؟!«‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،444‬ج ‪ ،2‬ص ‪568‬؛ ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪352‬؛ ﻋﻠﺖ آﻧﻜـﻪ ﻟـﻮازم‬ ‫ﺷﺨﺼﻲ اﺑﻮﺟﻬﻞ را ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﺪو دادﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ آن دﻳﮕﺮي در ﻫﻤﺎن ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﻌﺎذ ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺗﺎ زﻣﺎن ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔّﺎن –رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪454‬‬ ‫اﻓﺮاد در ﺟﺴﺘﺠﻮي او روان ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨـﻪ‪ -‬او را ﻳﺎﻓـﺖ؛‬ ‫ﻫﻨﻮز رﻣﻘﻲ ﺑﻪ ﺗﻦ داﺷﺖ‪ .‬ﭘﺎﻳﺶ را ﺑﺮ ﮔﺮدن اﺑﻮﺟﻬﻞ ﮔﺬاﺷﺖ و رﻳﺶ او را ﮔﺮﻓﺖ ﺗـﺎ‬ ‫ﺳﺮش را از ﺗﻦ ﺟﺪا ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا ﺧﻮب ﺧﻮار و ﺧﻔﻴﻔﺖ ﻛﺮد اي دﺷﻤﻦ ﺧﺪا؟!‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮار و ﺧﻔﻴﻔﻢ ﻛﺮد؟! ﻣﮕـﺮ ﺑـﻴﺶ از اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣـﺮدي را ﺷـﻤﺎ‬ ‫ﻛﺸﺘﻪاﻳﺪ؟! ﻣﮕﺮ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻫﻢ در ﻛﺎر ﻫﺴﺖ؟! ﺑﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻛﺎش دﻳﮕﺮي ﻏﻴـﺮ از‬ ‫ﻳﻚ زراﻋﺘﻜﺎر ﻣﺮا ﻣﻲﻛﺸﺖ! آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺮوز ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﭼﻪ ﻛﺴـﻲ ﺗﻤـﺎم ﺷـﺪ؟‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺧﺪا! آﻧﮕﺎه اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﭘﺎﻳﺶ‬ ‫روي ﮔﺮدن وي ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺎي ﺑﺮ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﻠﻨﺪي ﻧﻬﺎدهاي‪ ،‬اي ﭼﻮﭘﺎﻧـﻚ ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪان!‬ ‫آﺧﺮ‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد از ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﭼﺮاﻧﺎن ﻣﻜﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺳﺮ اﺑﻮﺟﻬﻞ را از ﺗﻦ ﺟﺪا ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آورد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺮ دﺷﻤﻦ ﺧـﺪا اﺑﻮﺟﻬـﻞ‬‫اﺳﺖ! آﻧﺤﻀﺮت ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﷲ ﺍﻟﹼﺬﻱ ﻻ ﺍﻟﻪ ﺍﻻ ﻫﻮ(‬ ‫)ﹶﺍ ُ‬ ‫»ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺧﺪاﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺰ او!«‬ ‫اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت را ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﻜﺮار ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﷲ ﺍﮐﱪ‪ ،‬ﺍﳊﻤﺪ ﷲ ﺍﻟﺬﻱ ﺻﺪﻕ ﻭﻋﺪﻩ‪ ،‬ﻭﻧﺼﺮ ﻋﺒﺪﻩ‪ ،‬ﻭﻫﺰﻡ ﺍﻻﺣﺰﺍﺏ ﻭﺣﺪﻩ؛ ﺍﻧﻄﻠﻖ ﺃﺭﻧﻴﻪ(‪.‬‬ ‫»ﺧﺪا ﺑﺰرگ اﺳﺖ؛ ﺳﭙﺎس ﺧﺪاﻳﻲ را ﻛﻪ وﻋﺪهاش را ﺻـﺎدق ﮔﺮداﻧﻴـﺪ و ﺑﻨـﺪهاش را‬ ‫ﭘﻴﺮوز ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﻪ ﮔﺮوﻫﻬﺎ را ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺖ‪«.‬‬ ‫راه ﺑﻴﻔﺖ‪ ،‬او را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺸﺎن ﺑﺪه! رﻗﺘﻴﻢ و ﺟﻨﺎزه اﺑﻮﺟﻬﻞ را ﺑﻪ آﻧﺤﻀﺮت ﻧﺸﺎن دادﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻫﺬﺍ ﻓ‪‬ﺮﻋ‪‬ﻮ ﹶﻥ ﻫ ‪‬ﺬ ‪‬ﻩ ﺍ ﹸﻻﻣ‪‬ﺔ(‬ ‫»اﻳﻦ‪ ،‬ﻓﺮﻋﻮن اﻳﻦ اﻣﺖ اﺳﺖ!«‬

‫ﺣﻤﺎﺳﻪﻫﺎﻱ ﺧﺪﺍﺑﺎﻭﺭﻱ‬ ‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ‪ ،‬دو ﻧﻤﻮﻧﻪ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ از ﺣﻤﺎﺳﻪآﻓﺮﻳﻨﻲ ﻋﻤﻴﺮ ﺑﻦ ﺣﻤﺎم و ﻋﻮفﺑﻦ ﺣﺎرث‪-‬‬ ‫ﭘﺴﺮ ﻋﻔﺮاء‪ -‬را آوردﻳﻢ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﺒﺮد ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﺎز‪ ،‬ﺻﺤﻨﻪﻫﺎي ﭼﺸـﻤﮕﻴﺮي ﺑـﺮوز و‬ ‫ﻇﻬﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺛﺒﺎت ﻋﻘﻴﺪه و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي اﻳﻤﺎن ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻛﺎرزار‪ ،‬ﭘـﺪران ﺑـﺎ‬ ‫ﭘﺴﺮان‪ ،‬ﺑﺮادران ﺑﺎ ﺑﺮادران روﺑﺮو ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ و دﻳﻨﻲ آﻧﺎن ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻔـﺎوت‬ ‫ﺑﻮد و ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﺷﻤﺸﻴﺮ داوري ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺳـﺘﻤﺪﻳﺪﮔﺎن‬ ‫ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺣﺮﻳﻔﺎن ﺳﺘﻤﮕﺮﺷﺎن ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮدﻧﺪ واﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮدﺷـﺎن را از آﻧـﺎن‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫* اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺑﻪ اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣﻦ درﻳﺎﻓﺘﻪام ﻛﻪ ﻣﺮداﻧﻲ از ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ و ﻃﻮاﻳﻒ دﻳﮕـﺮ را ﺑـﻪ‬ ‫زور ﺑﻪ ﻋﺰﻳﻤﺖ واداﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن ﺳﺮوﻛﺎري ﺑﺎ ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﺎ ﻣﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨـﻚ‪ ،‬ﻫـﺮ‬ ‫ﻛﺲ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از اﻓﺮاد ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﻨﺪ او را ﻧﻜﺸﺪ! و ﻫﺮﻛﺲ ﺑﺎ اﺑﻮاﻟﺒ‪‬ﺨﺘﺮي ﺑـﻦ‬ ‫ﻫﺸﺎم ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﻨﺪ او را ﻧﻜﺸﺪ! و ﻫﺮﻛﺲ ﺑﺎ ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﻨـﺪ‪ ،‬او‬ ‫راﻧﻜﺸﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻪ او را ﺑﻪ زور ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ آوردهاﻧﺪ!« اﺑﻮﺣﺬﻳﻔﻪ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑـﺎ‬ ‫ﭘﺪران و ﻓﺮزﻧﺪان و ﺑﺮادران و ﺧﺎﻧﺪاﻧﻤﺎن ﺑﺠﻨﮕﻴﻢ و ﻋﺒﺎس را رﻫﺎ ﻛﻨﻴﻢ؟! ﺑﺨﺪا‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎ‬ ‫او ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ او را ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺸﺖ! ﻳﺎ‪ :‬ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑـﻪ ﺻـﻮرﺗﺶ ﺧـﻮاﻫﻢ‬ ‫ﻛﻮﻓﺖ! اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﮔﻮش رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﺳﻴﺪ‪ .‬آن ﺣﻀﺮت ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻤﺮﺑﻦﺧﻄﺎب ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي اﺑﺎﺣﻔﺺ‪ ،‬آﻳﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻋﻤـﻮي رﺳـﻮل ﺧـﺪا‬ ‫ﻣﻲﻛﻮﺑﻨﺪ؟! ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﺮا واﮔﺬارﻳﺪ ﺗﺎ ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺰﻧﻢ‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺨﺪا ﻧﻔﺎق ورزﻳﺪه اﺳﺖ!‬ ‫از آن ﭘﺲ‪ ،‬اﺑﻮﺣﺬﻳﻔﻪ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ از ﺑﺎﺑﺖ آن ﺳﺨﻨﻲ ﻛﻪ آﻧﺮوز ﮔﻔﺘﻢ ﺑﺮ ﺧـﻮد اﻳﻤـﻦ‬

‫‪456‬‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ از آن ﺗﺮﺳﺎﻧﻢ‪ ،‬ﺟﺰ آﻧﻜﻪ ﺷﻬﺎدت ﻛ ّﻔﺎرة ﮔﻨﺎه ﻣـﻦ ﺷـﻮد! و در ﺟﻨـﮓ‬ ‫ﻳﻤﺎﻣﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫* ﻧﻬﻲ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻛﺸﺘﻦ اﺑﻮاﻟﺒﺨﺘﺮي ﺑﻪ آن ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻮد ﻛـﻪ‬ ‫وي در ﻣﻜﻪ از ﻫﻤﻪ ﻛﺲ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬از رﺳﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺣﻤﺎﻳـﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬و ﺧﻮد او آﻧﺤﻀﺮت را ﻧﻤﻲآزرد‪ ،‬و از او ﮔﺰارﺷﻲ ﻛﻪ آﻧﺤﻀﺮت را ﻧﺎراﺣﺖ‬ ‫ﻛﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻧﻤﻲرﺳﻴﺪ‪ ،‬و او از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﻘﺾ ﭘﻴﻤﺎنﻧﺎﻣـﺔ ﺗﺤـﺮﻳﻢ‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ و ﺑﻴﻦﻣﻄﻠﺐ ﻗﻴﺎم ﻛﺮد‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ رﻏﻢ ﻫﻤﺔ اﻳﻨﻬﺎ اﺑﻮاﻟﺒﺨﺘﺮي ﺑﻘﺘﻞ رﺳﻴﺪ‪ .‬داﺳﺘﺎن از اﻳﻦ ﻗﺮار ﺑﻮد ﻛـﻪ ﻣﺠـﺬرﺑﻦ‬ ‫زﻳﺎد ﺑﻠﻮي ﺑﺎ وي در ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ روﺑﺮو ﺷﺪ‪ .‬رﻓﻴﻖ او ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه وي ﺑـﻮد و در ﻛﻨـﺎر‬ ‫ﻫﻢ ﻣﻲ ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺠﺬّر ﮔﻔﺖ‪ :‬اي اﺑﺎاﻟﺒﺨﺘﺮي‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣـﺎ‬ ‫را از ﻛﺸﺘﻦ ﺗﻮ ﻧﻬﻲ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ! ﮔﻔﺖ‪ :‬رﻓﻴﻘﻢ را ﭼﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟ ﻣﺠﺬّر ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ ﺑﺨﺪا‪،‬‬ ‫رﻓﻴﻘﺖ را ﻫﺮﮔﺰ رﻫﺎ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﺪا اﮔﺮ ﭼﻨـﻴﻦ اﺳـﺖ ﻣـﻦ و او ﺑـﺎ ﻫـﻢ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻣﺮد! آﻧﮕﺎه درﮔﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺠﺬّر ﻧﺎﭼﺎر ﺷﺪ او را ﺑﻜﺸﺪ‪.‬‬ ‫* ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻮف و اﻣﻴﻪ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ در ﺷـﻬﺮ ﻣﻜـﻪ ﺑـﺎﻫﻢ دوﺳـﺖ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺻﺤﻨﺔ ﺟﻨﮓ ﺑﺪر‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﺎ او ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮد‪ .‬وي ﺑﺎ ﭘﺴﺮش ﻋﻠﻲﺑﻦاﻣﻴﻪ‬ ‫اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد و دﺳﺖ او را در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﭼﻨﺪ زره ﺑﺎ ﺧﻮد داﺷـﺖ‬ ‫ﻛﻪ از ﻛﺸﺘﮕﺎن ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ اُﻣﻴﻪ ﺑـﻦ ﺧﻠـﻒ او را دﻳـﺪ‪،‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻟﻄﻔﻲ ﺑﻜﻨﻲ؟ ﻣﻦ از اﻳﻦ زرهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد داري ﺑﻬﺘـﺮم! ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻤﺮم روزي ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮدم! ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺷﻴﺮ ﻧﺪارﻳﺪ؟‪ -‬ﻣﻨﻈﻮرش اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﻫﺮﻛﺲ ﻣـﺮا اﺳـﻴﺮ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﺷـﺘﺮان ﭘﺮﺷـﻴﺮ ﺑـﺮاي آزادي ﺧـﻮدم ﻓﺪﻳـﻪ ﺧـﻮاﻫﻢ داد!‪-‬‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن زرهﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد داﺷﺖ ﻛﻨﺎري اﻓﻜﻨﺪ‪ ،‬و آﻧﺪو را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮداﺷـﺖ‬ ‫و ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اُﻣﻴﻪ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻣﻦ ﻣﻴـﺎن او و ﭘﺴـﺮش ﻗـﺮار‬

‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬آن ﻣﺮدي ﻛﻪ ﭘﺮ ﺷﺘﺮ ﻣﺮغ را ﺑﺮ ﺳﻴﻨﻪاش ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻧﻬـﺎده اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﻛﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آن ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﺣﻤﺰه ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ اﺳﺖ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﻴﻦ ﺷﺨﺺ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻼﻫﺎ را ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺎ آورده اﺳﺖ!‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬داﺷﺘﻢ آﻧﺪو راﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﻴﺪم و ﻣﻲﺑﺮدم ﻛﻪ ﺑﻼل اﻣﻴﻪ را‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﻣﻦ دﻳﺪ! اﻣﻴﻪ ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻣﻜﻪ ﺑﻼل را ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﻲداد‪ .‬ﺑـﻼل ﮔﻔـﺖ‪:‬‬ ‫ﺳﺮﻛﺮدة ﻛﻔﺮ‪ ،‬اﻣﻴﻪ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ! ﻧﺠﺎت ﻧﻴﺎﺑﻢ اﮔﺮ ﻧﺠﺎت ﻳﺎﺑﺪ! ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي ﺑـﻼل‪ ،‬اﺳـﻴﺮ ﻣـﻦ‬ ‫اﺳﺖ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺠﺎت ﻧﻴﺎﺑﻢ اﮔﺮ ﻧﺠﺎت ﻳﺎﺑﺪ! ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﻲﺷﻨﻮي اي ﭘﺴـﺮ زن ﺳـﻴﺎهﭼﻬـﺮه؟!‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺠﺎت ﻧﻴﺎﺑﻢ اﮔﺮ ﻧﺠﺎت ﻳﺎﺑﺪ! آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ ﻓﺮﻳﺎد ﺑﺮآورد‪ :‬اي ﻳﺎران ﺧﺪا!‬ ‫ﺳﺮﻛﺮدة ﻛﻔﺮ‪ ،‬اﻣﻴﻪ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ! ﻧﺠﺎت ﻧﻴﺎﺑﻢ اﮔﺮ ﻧﺠﺎت ﻳﺎﺑﺪ! ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎ را در ﻣﻴﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫و ﻣﺎﻧﻨﺪ دﺳﺘﺒﻨﺪ ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎرﻣﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻫﻤﭽﻨﺎن از اﻣﻴﻪ دﻓﺎع ﻣـﻲﻛـﺮدم! ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﺮدي ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮ او ﺿﺮﺑﺘﻲ زد‪ ،‬اﻣﺎ‪ ،‬ﺷﻤﺸﻴﺮش ﺑﻪ ﺧﻄﺎ رﻓﺖ‪ .‬ﻣﺮدي ﻧﻴﺰ ﭘﺴـﺮش را‬ ‫ﺿﺮﺑﺖ زد‪ ،‬و آن ﺿﺮﺑﻪ ﻛﺎري ﺷﺪ‪ .‬اﻣﻴﻪ ﻓﺮﻳﺎدي زد ﻛﻪ ﺗﺎ آن روز ﻣﺎﻧﻨﺪ آن را ﻧﺸـﻨﻴﺪه‬ ‫ﺑﻮدم! ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺟﺎﻧﺖ را ﺑﺮدار و ﺑﺮو! ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ رﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ! ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻛﺎري از ﻣﻦ‬ ‫ﺑﺮاﻳﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ! ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺟﻤﺎﻋﺖ آﻧﺪو را زﻳﺮ ﺿﺮﺑﺎت ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎﻳﺸﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ‬ ‫ﻛﺎرﺷﺎن را ﻳﻜﺴﺮه ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪﻫﺎ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧـﺪاي ﺑـﻼل را ﺑﻴـﺎﻣﺮزاد‪،‬‬ ‫زرهﻫﺎﻳﻢ از دﺳﺖ رﻓﺖ؛ داغ اﺳﻴﺮم را ﻫﻢ او ﺑﺮ دﻟﻢ ﮔﺬاﺷﺖ!!‬ ‫ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺨﺎري از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻮف رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣـﻦ ﺑـﺎ اﻣﻴـﻪ ﺑـﻦ‬ ‫ﺧﻠﻒ ﻗﺮاردادي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدم داﺋﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ او از اﺑـﻮاﺑﺠﻤﻌﻲ و داراﻳـﻲ ﻣـﻦ در ﻣﻜـﻪ‬ ‫ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ از اﺑﻮاﺑﺠﻤﻌﻲ و داراﻳﻲ وي در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻛﻨﻢ‪ ...‬وﻗﺘـﻲ روز‬ ‫ﺑﺪر ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻮﻫﻲ رﻓﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﻬﻨﮕﺎم ﺧﻔﺘﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ از اﻣﻴﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻛﻨﻢ‪ .‬ﺑـﻼل او‬ ‫را دﻳﺪ‪ .‬رﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻧﺠﻤﻦ اﻧﺼﺎر رﺳﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﻴﻪ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ! ﻧﺠﺎت ﻧﻴﺎﺑﻢ اﮔـﺮ اﻣﻴـﻪ‬ ‫ﻧﺠﺎت ﻳﺎﺑﺪ! ﮔﺮوﻫﻲ از اﻧﺼﺎر در ﭘﻲ ﻣﺎ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ واﻫﻤﻪ ﻛﺮدم ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا ﺑـﻪ‬

‫‪458‬‬ ‫ﻣﺎ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺴﺮ اﻣﻴﻪ را ﺑﺮ ﺟﺎي ﻧﻬﺎدم ﺗﺎ آﻧﺎن را ﺳﺮﮔﺮم ﻛﻨﺪ‪ .‬او را ﻛﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ اﺻـﺮار‬ ‫ﻓﺮاوان ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﻴﻪ ﻣﺮدﺳﻨﮕﻴﻦ وزﻧﻲ ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻣـﺎ رﺳـﻴﺪﻧﺪ ﺑـﻪ او‬ ‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬روي زﻣﻴﻦ ﺑﻴﻔﺖ! ﺧﻮدش را روي زﻣﻴﻦ اﻓﻜﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮدم را روي او اﻧـﺪاﺧﺘﻢ ﺗـﺎ‬ ‫ﺳﭙﺮ ﺑﻼي او ﺷﻮم‪ .‬آﻧﻘﺪر از ﻻﺑﻼي دﺳﺖ و ﭘﺎي ﻣﻦ ﺑـﺮ او ﺷﻤﺸـﻴﺮ زدﻧـﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ او را‬ ‫ﻛﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن ﭘﺎي ﻣﺮا ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺷﻤﺸـﻴﺮش ﻣﺠـﺮوح ﮔﺮداﻧﻴـﺪ‪ .‬ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن اﺛـﺮ‬ ‫ﺿﺮﺑﺖ آن ﺷﻤﺸﻴﺮ را روي ﭘﺎﻳﺶ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد ‪.1‬‬ ‫* ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬در آن واﻗﻌﻪ داﻳﻲ اش ﻋﺎص ﺑﻦ ﻫﺸﺎم ﺑﻦ ﻣﻐﻴﺮه را‬ ‫ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي او را درﻧﻈﺮ ﻧﮕﺮﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎس ﻋﻤﻮي رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻛﻪ در ﻗﻴﺪ اﺳﺎرت ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي‬ ‫ﻋﺒﺎس‪ ،‬اﺳﻼم ﺑﻴﺎور! ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﺗﻮ اﺳﻼم ﺑﻴﺎوري‪ ،‬ﻧﺰد ﻣﻦ ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ اﺳﺖ از آﻧﻜﻪ ﺧﻄﺎب‬ ‫اﺳﻼم ﺑﻴﺎورد؛ و اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﻜﻪ دﻳﺪهام ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﺳﻼم آوردن ﺗﻮ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ!‬

‫‪2‬‬

‫* اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﻓﺮزﻧﺪش ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن را‪ -‬ﻛﻪ آن روز ﺑﺎ ﻣﺸـﺮﻛﺎن‬ ‫ﺑﻮد‪ -‬ﻧﺪا در داد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﻮال ﻣﻦ ﻛﺠﺎﺳﺖ؟ اي ﭘﻠﻴﺪ؟! ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻟَﻢ ﻳﺒﻖَ ﻏﻴﺮُ َﺷ ﱠﻜﺔٍ وﻳﻌﺒﻮب‬

‫و‪‬ﺻﺎرِمٍ ﻳﻘ ُﺘﻞُ ﺿُﻼلَ اﻟﺸّﻴﺐ‬

‫»ﭼﻴﺰي از آن اﻣﻮال ﺑﺮ ﺟﺎي ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺠﺰ ﻳﻚ ﻧﻴﺰه و ﻳﻚ اﺳﺐ ﺗﻴﺰﺗـﻚ و ﻳـﻚ‬ ‫ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻛﻪ ﭘﻴﺮﻣﺪان ﮔﻤﺮاه را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ!«‬ ‫* زﻣﺎﻧﻴﻜﻪ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن اﺳﻼم اﺳﻴﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺸﺮﻛﺎن را آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﻘﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌـﺎذ ﺑـﺮ در ﺳـﺘﺎد ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪﻫﻲ آن‬ ‫ﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ آﺧﺘﻪ از اﻳﺸﺎن ﭘﺎﺳﺪاري ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢاﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻟﻮﻛﺎﻟﺔ‪ ،‬ج ‪،1‬ص ‪.308‬‬ ‫‪ -2‬اﻳﻦ رواﻳﺖ را ﺣﺎﻛﻢ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري در ﻣﺴﺘﺪرك آورده اﺳﺖ؛ ﻧﻜـ‪ :‬ﻓﺘﺢاﻟﻘﺪﻳﺮ‪ ،‬ﺷﻮﻛﺎﻧﻲ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.327‬‬

‫وﺳﻠﻢ‪ -‬آﺛﺎر ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدي را از ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﭼﻬﺮة ﺳﻌﺪﺑﻦﻣﻌﺎذ‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ؛ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﺣﺘﻢ دارم‪ -‬اي ﺳﻌﺪ‪ -‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎرﻫـﺎﻳﻲ را ﻛـﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﻣﻲداري؟! ﮔﻔﺖ‪ :‬آري‪ ،‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ!‬ ‫اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺿﺮﺑﺘﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﭘﻴﻜﺮ اﻫﻞ ﺷﺮك ﻓﺮود آورد؛ ﻛﺸﺘﺎر ﺑـﻲاﻣـﺎن‬ ‫اﻫﻞ ﺷﺮك ﻧﺰد ﻣﻦ ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ از آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮداﻧﺸﺎن را زﻧﺪه ﻧﮕﺎﻫﺪارﻳﻢ!‬ ‫* در ﻣﺎﺟﺮاي ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻋﻜﺎﺷﻪ ﺑﻦ ﻣﺤﺼﻦ اﺳﺪي ﺷﻜﺴﺖ‪ .‬ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧـﺪا‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪ‪ .‬آﻧﺤﻀـﺮت ﻗﻄﻌـﻪاي از ﭼـﻮب ﺑـﻪ دﺳـﺖ او دادﻧـﺪ و‬‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻗﺎﺗﻞ ‪‬ﺬﺍ ﻳﺎ ﻋﮑﺎﺷﺔ(‪.‬‬ ‫»ﺑﺎ اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﻛﻦ اي ﻋﻜﺎﺷﻪ!«‬ ‫ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ آن ﻗﻄﻌﺔ ﭼﻮب را از دﺳﺖ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﺮﻓـﺖ‪ ،‬آن را‬ ‫ﺗﻜﺎﻧﻲ داد‪ ،‬در دﺳﺖ وي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮي ﺑﺎ ﺗﻴﻐﺔ ﺑﻠﻨﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﻜـﻢ و ﺑـﺎ‬ ‫ﻟﺒﻪاي ﺳﻔﻴﺪ درﺧﺸﻨﺪه! ﻋﻜﺎﺷﻪ ﺑﺎ آن ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻛﺎرزار ﻛﺮد ﺗـﺎ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﺘﻌـﺎل ﻓـﺘﺢ و‬ ‫ﭘﻴﺮوزي را ﻧﺼﻴﺐ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻤﺸﻴﺮ »ﻋﻮن« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬و ﭘـﺲ از آن‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻧﺰد او ﺑﻮد‪ ،‬و در ﺻﺤﻨﻪﻫﺎي ﻧﺒﺮد ﺑﺎ آن ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲﺟﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺎ در ﺟﻨـﮓﻫـﺎي‬ ‫رِد‪‬ه در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺷﻤﺸﻴﺮ را ﺑﺎ ﺧﻮد داﺷﺖ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫* ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﺒﺮد‪ ،‬ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ ﻋﻤﻴﺮ ﻋﺒﺪري ﺑﺮادرش اﺑﻮﻋﺰﻳﺰ ﺑﻦ ﻋﻤﻴﺮ را ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن وارد ﺟﻨﮓ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬دﻳﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از اﻧﺼـﺎر دﺳـﺖ او را در دﺳـﺖ‬ ‫داﺷﺖ‪ .‬ﻣ‪‬ﺼﻌ‪‬ﺐ ﺑﻪ آن ﻣﺮد اﻧﺼﺎري ﮔﻔﺖ‪ :‬دو دﺳﺘﻲ او را ﺑﭽﺴﺐ! ﻣـﺎدرش ﺛﺮوﺗﻤﻨـﺪ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ وي ﺑﻪ ﺗﻮ ﻫﺪﻳﻪاي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺪﻫﺪ! اﺑﻮﻋﺰﻳﺰ ﺑﻪ ﺑﺮادرش ﻣﺼﻌﺐ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻨﻄﻮر ﺳﻔﺎرش ﻣﺮا ﻣﻲﻛﻨﻲ؟! ﻣﺼﻌﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬او‪ -‬ﻳﻌﻨﻲ آن ﻣﺮد اﻧﺼﺎري‪ -‬ﺑـﺮادر‬ ‫ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻮ!‬

‫‪460‬‬ ‫* وﻗﺘﻲ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﺎن دادﻧﺪ ﺗﺎ ﻻﺷﻪﻫـﺎي ﻣﺸـﺮﻛﺎن را در‬ ‫ﭼﺎه ﺑﺪر ﺑﻴﺎﻓﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺟﻨﺎزة ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ را ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺴﻮي ﭼﺎه ﻛﺸﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬رﺳـﻮل‬ ‫ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﭼﻬﺮة ﭘﺴﺮش اﺑﻮﺣﺬﻳﻔﻪ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬دﻳﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﻣـﺎﺗﻢزده‬ ‫ﺷﺪ و ﭼﻬﺮهاش ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﻳﺎ ﺃﺑﺎ ﺣﺬﻳﻔﺔ‪ ،‬ﻟﻌﻠﮏ ﻗﺪ ﺩﺧﻠﮏ ﻣﻦ ﺷﺄﻥ ﺃﺑﻴﮏ ﺷﻲﺀ(‪.‬‬ ‫»اي اﺑﺎﺣﺬﻳﻔﻪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﭘﺪرت ﭼﻴﺰي ﺑﻪ دﻟﺖ راه ﻳﺎﻓﺖ!؟«‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ ﺑﺨﺪا‪ ،‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬در ﻛﺎر ﭘﺪرم و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺶ ﻫـﻴﭻ ﺷـﻚ ﺑـﻪ دل راه‬ ‫ﻧﺪادم؛ اﻣﺎ‪ ،‬در وﺟﻮد ﭘﺪرم ﺧﺮد و ﺑﺮدﺑﺎري و داﻧﺸﻲ ﺳﺮاغ داﺷﺘﻢ؛ از اﻳـﻦ رو‪ ،‬اﻣﻴـﺪ‬ ‫داﺷﺘﻢ ﻛﻪ اﻣﺘﻴﺎزاﺗﺶ وي را ﺑﻪ اﺳﻼم رﻫﻨﻤﻮن ﮔﺮدد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ او را دﻳﺪم‪ ،‬و ﺑﻪ‬ ‫ﻳﺎدم اﻓﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻔﺮ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺎ آن اﻣﻴﺪي ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ او ﺑﺴـﺘﻪ ﺑـﻮدم‪ ،‬ﻣـﺮا‬ ‫ﻏﻤﮕﻴﻦ ﺳﺎﺧﺖ! رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاي او دﻋـﺎي ﺧﻴـﺮ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻧﻴﻜﻮ ﺑﻪ او دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﺸﺘﻪﻫﺎﻱ ﺩﻭ ﻃﺮﻑ‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺑﺪر‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﻗﻄﻌﻲ ﺑﺮاي ﻣﺸـﺮﻛﺎن‪ ،‬و ﻓـﺘﺢ ﻣﺒـﻴﻦ ﺑـﺮاي ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺎﻳـﺎن‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬در آن ﻋﺮﺻﺔ ﻛﺎرزار‪ ،‬ﭼﻬﺎرده ﺗﻦ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺷـﺶ ﺗـﻦ از ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ‪ ،‬و‬ ‫ﻫﺸﺖ ﺗﻦ از اﻧﺼﺎر‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺸﺮﻛﺎن‪ ،‬ﺧﺴﺎرتﻫﺎي ﻛﻤﺮﺷﻜﻦ دﻳﺪﻧﺪ؛‬ ‫ﻫﻔﺘﺎد ﺗﻦ از آﻧﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ؛ و ﻫﻔﺘﺎد ﺗﻦ اﺳﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ؛ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ آﻧﺎن رﻫﺒﺮان و ﺳﺮان‬ ‫و ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﺎر ﺟﻨﮓ از ﻛﺎر ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﻴﺶ آﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ‬ ‫ﺳﺮ ﺑﺎﻟﻴﻦ ﻛﺸﺘﮕﺎن رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺑﺌﺲ ﺍﻟﻌﺸﲑﺓ ﮐﻨﺘﻢ ﻟﻨﺒﻴﮑﻢ؛ ﮐﺬﺑﺘﻤﻮﱐ ﻭﺻﺪﻗﲏ ﺍﻟﻨﺎﺱ‪ ،‬ﻭﺧﺬﻟﺘﻤﻮﱐ ﻭﻧﺼﺮﱐ ﺍﻟﻨﺎﺱ‪ ،‬ﻭﺃﺧﺮﺟﺘﻤﻮﱐ‬

‫ﻭﺁﻭﺍﱐ ﺍﻟﻨﺎﺱ(‪.‬‬ ‫»ﺑﺪ ﺧﺎﻧﺪاﻧﻲ ﺑﻮدﻳﺪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺗﺎن؛ ﺗﻜﺬﻳﺒﻢ ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜـﻪ ﻣـﺮدم ﺗﺼـﺪﻳﻘﻢ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺗﻨﻬﺎﻳﻢ ﮔﺬاﺷﺘﻴﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜـﻪ ﻣـﺮدم ﻳـﺎريام ﻛﺮدﻧـﺪ؛ و آوارهام ﺳـﺎﺧﺘﻴﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻣﻦ ﺟﺎ و ﻣﻜﺎن دادﻧﺪ!«‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻨﺎزهﻫﺎي آﻧﺎن را ﺑﺴﻮي ﻳﻜﻲ از ﭼﺎهﻫﺎي ﺑﺪر ﺑﻜﺸﻨﺪ‪.‬‬ ‫از اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬روز ﺑـﺪر‬ ‫دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﭘﻴﻜﺮ ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎر ﺗﻦ از ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ را در ﻳﻜﻲ از ﭼﺎهﻫﺎي ﺑﺪر ﻛـﻪ‬ ‫ﺳﺨﺖ آﻟﻮده و آﻛﻨﺪه از ﭘﻠﻴﺪي ﺑﻮد ﺑﻴﺎﻓﻜﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶ از آن‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑـﺮ ﮔﺮوﻫـﻲ ﭘﻴـﺮوز‬ ‫ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﻫﻤﺎن ﻋﺮﺻﺔ ﻧﺒﺮد ﺳﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز اﻗﺎﻣﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺎﺟﺮاي ﺑﺪر‪ ،‬روز‬ ‫ﺳﻮم دﺳﺘﻮر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻣﺮﻛﺒﺸﺎن را ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ .‬ﺷﺘﺮﺷﺎن را ﺑـﺎر زدﻧـﺪ‪ ،‬آﻧﮕـﺎه ﭘﻴـﺎده ﺑـﺮاه‬ ‫اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬اﺻﺤﺎب آﻧﺤﻀﺮت ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻳﺸﺎن راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺮ ﻟﺒﺔ آن ﭼﺎه رﺳـﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﻳﻜﺎﻳﻚ آن ﻛﺸﺘﮕﺎن را ﺑﺎ ﻧﺎم و ﻧﺎم ﭘﺪرﺷﺎن ﻧﺪا ﻣﻲدادﻧﺪ‪ :‬اي ﻓﻼن ﻛﺲ ﭘﺴﺮ‬ ‫ﻓﻼن ﻛﺲ! اي ﻓﻼن ﻛﺲ ﭘﺴﺮ ﻓﻼن ﻛﺲ! دﻟﺘﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا و رﺳـﻮل‬ ‫ﺧﺪا را ﻛﺮده ﺑﻮدﻳﺪ؟ ﻣﺎ وﻋﺪهﻫﺎي ﺧﺪاﻳﻤﺎن را راﺳـﺖ و درﺳـﺖ ﻳـﺎﻓﺘﻴﻢ؛ ﺷـﻤﺎ ﻧﻴـﺰ‬ ‫وﻋﺪهﻫﺎي ﺧﺪاﻳﺘﺎن را درﺳﺖ و راﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻴﺪ؟! ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﻴﻜﺮﻫﺎي‬ ‫ﺑﻲ ﺟﺎن ﭼﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﺪ؟! ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺳـﻮﮔﻨﺪ ﺑـﻪ‬ ‫آﻧﻜﻪ ﺟﺎن ﻣﺤﻤﺪ در دﺳﺖ او اﺳﺖ؛ ﺷﻤﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﮔـﻮﻳﻢ از اﻳﻨـﺎن ﺷـﻨﻮاﺗﺮ‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ! و ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺷﻨﻮاﺗﺮ از اﻳﻨﺎن ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ؛ ﻟﻴﻜﻦ اﻳﻨﺎن ﭘﺎﺳﺦ ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ!‬ ‫ﺑﺎﺯﺗﺎﺏ ﺧﺒﺮ ﺷﮑﺴﺖ ﻗﺮﻳﺶ ﺩﺭ ﻣﮑﻪ‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن از ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﺳـﺎزﻣﺎن ﻧﺎﻳﺎﻓﺘـﻪ ﮔﺮﻳﺨﺘﻨـﺪ؛ در دﺷـﺖﻫـﺎ و‬ ‫ﮔﻮﺷﻪﻛﻨﺎر و دل ﻛﻮﻫﻬﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺑﻴﻢ و ﻫﺮاس راه ﻣﻜـﻪ را ﭘـﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪،‬‬

‫‪462‬‬ ‫ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ از ﺷﺪت ﺷﺮﻣﺴﺎري ﭼﮕﻮﻧﻪ وارد ﻣﻜﻪ ﺷﻮﻧﺪ!‬ ‫اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﺒﺮ اﻳـﻦ ﻣﺼـﻴﺒﺖ ﻗﺮﻳﺸـﻴﺎن را ﺑـﻪ ﻣﻜـﻪ ﺑـﺮد‪،‬‬ ‫ﺣ‪‬ﻴﺴ‪‬ﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺧﺰاﻋﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﺧﺒﺮ؟! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻦرﺑﻴﻌﻪ و ﺷﻴﺒﻪﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ‬ ‫و اﺑﻮاﻟﺤﻜﻢ ﺑﻦﻫﺸﺎم و اُﻣﻴﻪﺑﻦ ﺧﻠﻒ‪ ،‬و ﻋﺪهاي دﻳﮕﺮ از ﺳﺮان ﻗـﺮﻳﺶ ﻛـﻪ ﻧـﺎم ﺑـﺮد‪،‬‬ ‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ! وﻗﺘﻲ اﺷﺮاف ﻗﺮﻳﺶ را ﻳﻜﻲ ﭘﺲ از دﻳﮕﺮي ﻧﺎم ﺑـﺮدن ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬ﺻـﻔﻮان‬ ‫ﺑﻦ اﻣﻴﻪ ﻛﻪ در ﺣﺠﺮ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺮد ﻋﻘﻞ ﭘﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻧـﺪارد؛‬ ‫از او درﺑﺎرة ﻣﻦ ﺳﺆال ﻛﻨﻴﺪ! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺻﻔﻮان ﺑﻦ اﻣﻴﻪ ﭼـﻪ ﻛـﺮد؟ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻫـﺎن‪ ،‬اﻳﻨـﻚ‬ ‫ﻫﻤﻮﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﺠﺮ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ! ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﭘﺪرش و ﺑـﺮادرش را دﻳـﺪم ﻛـﻪ‬ ‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ!‬ ‫اﺑﻮراﻓﻊ‪ -‬ﺑﺮدة آزاد ﺷﺪة رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ - -‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻏﻼم ﻋﺒـﺎس‬ ‫ﺑﻮدم‪ .‬اﺳﻼم داﺧﻞ ﺧﺎﻧﻮادة ﻣﺎ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎس اﺳﻼم آورد؛ اماﻟﻔﻀﻞ‪ ،‬اﺳﻼم آورد؛ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ‬ ‫اﺳﻼم آوردم‪ .‬ﻋﺒﺎس در آن اﻳﺎم اﺳﻼم آوردﻧﺶ را ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲداﺷﺖ‪ .‬اﺑﻮﻟﻬﺐ ﺑﻪ ﺟﻨـﮓ‬ ‫ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺑﻮد و در ﻣﻜﻪ ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧـﺪه ﺑـﻮد‪ .‬وﻗﺘـﻲ ﺧﺒـﺮ ﺑـﻪ او رﺳـﻴﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ او را‬ ‫ﺳﺮاﻓﻜﻨﺪه و ﺧﻮار ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﻣﺎ در اﻧﺪرون ﺧﻮد ﻗﻮت و ﻋﺰﺗﻲ ﻳـﺎﻓﺘﻴﻢ‪ .‬ﻣـﻦ ﻣـﺮدي‬ ‫ﺑﻲدﺳﺖ و ﭘﺎ ﺑﻮدم‪ .‬ﭼﻮﺑﻪﻫﺎي ﺗﻴﺮ درﺳﺖ ﻣﻲﻛﺮدم‪ .‬در ﺣﺠﺮة زﻣﺰم ﭼﻮﺑﻪﻫﺎي ﺗﻴـﺮ را‬ ‫ﻣﻲﺗﺮاﺷﻴﺪم‪ .‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻣﻦ در آن ﺣﺠﺮه ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدم و ﭼﻮﺑﻪﻫﺎي ﺗﻴﺮم را ﻣـﻲﺗﺮاﺷـﻴﺪم و‬ ‫ام‪‬اﻟﻔﻀﻞ ﻧﺰد ﻣﻦ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺧﺒﺮي ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪه ﺑﻮدﻳﻢ ﻣﺎ را ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺎدﻣﺎن ﮔﺮداﻧﻴـﺪه‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻮﻟﻬﺐ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ دو ﭘﺎﻳﺶ را ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺷﺮارت ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﻲﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬از راه رﺳـﻴﺪ‬ ‫و در ﻛﻨﺎر ﻃﻨﺎﺑﻬﺎي ﺣﺠﺮه ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﭘﺸﺖ او ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﻮد‪ .‬در آن اﺛﻨﺎ ﻛﻪ وي ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ وارد ﺷﺪ! اﺑﻮﻟﻬﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘـﻴﺶ ﻣـﻦ‬ ‫ﺑﻴﺎ؛ ﻛﻪ ﺧﺒﺮﻫﺎ‪ -‬ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﻮدم‪ -‬ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺰد ﺗـﻮ ﺑﺎﺷـﺪ! ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬اﺑﻮﺳـﻔﻴﺎن در ﻛﻨـﺎر وي‬ ‫ﻧﺸﺴﺖ و ﻣﺮدم ﺑﺎﻻي ﺳﺮ او اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺑﺮادرزاده؛ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﺎزﮔﻮي ﻛﻪ‬

‫وﺿﻊ ﻣﺮدم ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮد؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ روﺑـﺮو ﺷـﺪﻳﻢ‪ ،‬و‬ ‫ﺷﺎﻧﻪ ﻫﺎﻳﻤﺎن را زﻳﺮ دﺳﺖ و ﭘﺎﻳﺸﺎن اﻓﻜﻨﺪﻳﻢ ﺗﺎ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣـﺎ را ﺑﻜُﺸـﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺎ را اﺳﻴﺮ ﻛﻨﻨﺪ؛ و ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻨﻬﻤﻪ ﻣﺮدم را ﺳـﺮزﻧﺶ‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻣﺮداﻧﻲ ﺳﻔﻴﺪﭼﻬﺮه ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﺎ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻮار ﺑﺮ اﺳﺒﺎن اﺑﻠﻖ‪ ،‬ﻣﻴـﺎن آﺳـﻤﺎن و‬ ‫زﻣﻴﻦ؛ ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ را ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ در ﺑﺮاﺑﺮﺷﺎن ﺗـﺎب ﻣﻘﺎوﻣـﺖ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ!‬ ‫اﺑﻮراﻓﻊ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻃﻨﺎب ﻫﺎي ﺣﺠﺮه را ﺑﺎ دﺳﺘﻢ ﺑﻠﻨﺪ ﻛـﺮدم و ﮔﻔـﺘﻢ‪ :‬آﻧـﺎن‪ -‬ﺑﺨـﺪا‪-‬‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻮدهاﻧﺪ! ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮﻟﻬﺐ دﺳﺘﺶ را ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮد و ﺳﻴﻠﻲ ﻣﺤﻜﻤﻲ ﺑﺮ ﺻﻮرت ﻣـﻦ‬ ‫ﻧﻮاﺧﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺻﻮرﺗﻢ ورم ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﺮا از ﺟﺎﻳﻢ ﺑﺮﮔﻔﺖ و ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻛﻮﺑﻴﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑـﺮ‬ ‫ﺳﺮ ﻣﻦ ﻧﺸﺴﺖ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﺮا ﻣـﻲزد‪ .‬ﻣـﻦ ﻣـﺮدي ﻧـﺎﺗﻮان ﺑـﻮدم‪ .‬اماﻟﻔﻀـﻞ ﻳﻜـﻲ از‬ ‫ﻋﻤﻮدﻫﺎي ﺣﺠﺮه را ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺮﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ آن ﺿﺮﺑﺘﻲ ﺑﺮ اﺑﻮﻟﻬﺐ وارد ﻛﺮد ﻛﻪ ﺳﺮش‬ ‫را ﺑﻪ ﺷﺪت ﺷﻜﺴﺖ‪ ،‬و ﮔﻔﺖ‪ :‬او را ﻧﺎﺗﻮان ﻳﺎﻓﺘﻪاي ﻛﻪ ﻣـﻮﻻي وي اﻳﻨﺠـﺎ ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺮدهاي ﺑﻲﻛﺲ و ﻛﺎر اﺳﺖ؟! ﺑﺨﺪا‪ ،‬اﺑﻮﻟﻬﺐ از آن ﭘﺲ ﻫﻔﺖ ﺷـﺒﺎﻧﻪ روز ﺑﻴﺸـﺘﺮ دوام‬ ‫ﻧﻴﺎورد‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎري ‪‬ﻋﺪ‪‬ﺳﻪ‪ -‬ﻛﻪ زﺧﻤﻲ ﺑﺪﺷﮕﻮن ﻧـﺰد ﻣﺮدﻣـﺎن ﻋـﺮب‬ ‫ﺑﻮد‪ -‬ﻣﺒﺘﻼ ﺳﺎﺧﺖ و ﻫﻤﺎن ﺑﻴﻤﺎري او را از ﭘﺎي درآورد‪ .‬ﭘﺴﺮاﻧﺶ او را ﺗﺮك ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻪ روز ﺟﻨﺎزهاش در ﻛﻨﺎري اﻓﺘﺎده ﺑﻮد و ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﺟﻨـﺎزهاش ﻧﺰدﻳـﻚ ﻧﻤـﻲﺷـﺪ‪ ،‬و‬ ‫درﺻﺪد ﺑﻪ ﺧﺎك ﺳﭙﺮدﻧﺶ ﺑﺮﻧﻤﻲآﻣﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎﻻﺧﺮه از ﺗﺮس ﻃﻌﻦ و ﻟﻌﻦ ﻣـﺮدم از‬ ‫ﺑﺎﺑﺖ رﻫﺎ ﻛﺮدن وي‪ ،‬ﮔﻮداﻟﻲ ﺑﺮاﻳﺶ ﺣﻔﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﺗﻜﺔ ﭼﻮﺑﻲ ﺟﻨـﺎزة وي‬ ‫را در آن ﮔﻮدال اﻓﻜﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬و از دور آﻧﻘﺪر ﭘﺎرهﺳﻨﮓ ﺑﺮ ﮔﻮر او ﻓﺮو رﻳﺨﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ زﻣﻴﻦ‬ ‫ﻫﻤﻮار ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺧﺒﺎر ﺷﻜﺴﺖ ﻗﻄﻌﻲ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن را در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﺧﺒﺎر در آﻧﺎن آﺛﺎر ﺑﺪي از ﺧﻮد ﺑﺮﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻧﻮﺣﻪﺳـﺮاﻳﻲ ﺑـﺮاي‬

‫‪464‬‬ ‫ﻛﺸﺘﻪﺷﺪﮔﺎن را ﻣﻤﻨﻮع ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺎدا ﻛﻪ دﺷﻤﻦ ﺷﺎد ﺑﺸـﻮﻧﺪ و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن آﻧـﺎن را‬ ‫ﺷﻤﺎﺗﺖ ﻛﻨﻨﺪ!‬ ‫ﻃُﺮﻓﻪ ﺣﻜﺎﻳﺖ اﻳﻨﻜﻪ اﺳﻮد ﺑﻦ ﻣﻄﻠﺐ در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﺳﻪ ﺗـﻦ از ﭘﺴـﺮاﻧﺶ را از دﺳـﺖ‬ ‫داده ﺑﻮد و دوﺳﺖ ﻣﻲداﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﮕﺮﻳﺪ‪ .‬ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ ﻧﻴﺰ ﻛﻮر ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺐ ﻫﻨﮕـﺎم‪،‬‬ ‫ﺻﺪاي زﻧﻲ ﻧﻮﺣﻪﺳﺮا را ﺷﻨﻴﺪ‪ .‬ﻏﻼم ﺧﻮدش را ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮس و ﺟـﻮي ﻛـﻦ‪،‬‬ ‫ﺑﺒﻴﻦ ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ ﻧﻮﺣﻪ ﺳﺮاﻳﻲ ﺑﺮداﺷـﺘﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ؟ آﻳـﺎ از اﻳـﻦ ﭘـﺲ ﻗﺮﻳﺸـﻴﺎن ﺑـﺮ‬ ‫ﻛﺸﺘﮕﺎﻧﺸﺎن ﻧﻮﺣﻪ ﺳﺮاﻳﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد؟ ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﺘﻮاﻧﻢ ﺑﺮ اﺑﻮﺣﻜﻴﻤﻪ‪ -‬ﭘﺴـﺮش را‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ -‬ﺑﮕﺮﻳﻢ؛ ﻛﻪ اﻧﺪروﻧﻢ آﺗﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ! ﻏﻼم ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬اﻳـﻦ‪ ،‬زﻧـﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﺘﺮي ﻛﻪ ﮔﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻣﻲﮔﺮﻳـﺪ! اﺳـﻮد دﻳﮕـﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺴـﺖ ﺧـﻮدش را‬ ‫ﻧﮕﺎﻫﺪارد و ﺑﺎﻟﺒﺪاﻫﻪ اﻳﻦ اﺑﻴﺎت را ﺳﺮود‪:‬‬ ‫اَﺗَﺒﻜـــــﻲ اَن ﻳﻀـــــﻞ ﻟﻬـــــﺎ ﺑﻌﻴـــــﺮ‬

‫وﻳﻤﻨﻌﻬــــﺎ ﻣــــﻦ اﻟﻨــــﻮم اﻟﺸــــﻬﻮد‬

‫ﻓــــﻼ ﺗﺒﻜــــﻲ ﻋﻠــــﻲ ﺑﻜــــﺮ وﻟﻜــــﻦ‬

‫ﻋﻠــــﻲ ﺑــــﺪر ﺗﻘﺎﺻــــﺮت اﻟﺠــــﺪود‬

‫ﻋﻠـــﻲ ﺑـــﺪر ﺳـــﺮاة ﺑﻨـــﻲ ﻫﺼـــﻴﺺ‬

‫وﻣﺤــــﺰوم ورﻫــــﻂ اﺑــــﻲ اﻟﻮﻟﻴــــﺪ‬

‫وﺑﻜــــﻲ ان ﺑﻜﻴــــﺖ ﻋﻠــــﻲ ﻋﻘﻴــــﻞ‬

‫وﺑﻜــــــﻲ ﺣﺎرﺛــــــﺎً اﺳﺪاﻻﺳــــــﻮد‬

‫وﺑﻜّــــــﻴﻬﻢ وﻻ ﺗﺴــــــﻤﻲ ﺟﻤﻴﻌــــ ـﺎً‬

‫وﻣـــﺎ ﻻﺑـــﻲ ﺣﻜﻴﻤـــﺔ ﻣـــﻦ ﻧﺪﻳـــﺪ‬

‫اﻻ ﻗـــــﺪ ﺳـــــﺎء ﺑﻌـــــﺪﻫﻢ رﺟـــــﺎل‬

‫وﻟـــﻮﻻ ﻳـــﻮم ﺑـــﺪر ﻟـــﻢ ﻳﺴـــﻮدوا‬

‫»آﻳﺎ اﻳﻦ زن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﻜﻪ ﺷﺘﺮش را ﮔﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻣﻲﮔﺮﻳﺪ‪ ،‬و ﺑﻲﺗﺎﺑﻲ و ﻧﺎآراﻣﻲ او‬ ‫را از ﺧﻮاب ﺑﺎزﻣﻲدارد؟!‬ ‫»دﻳﮕﺮ ﺑﺮ ﺷﺘﺮ ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻜﻦ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ ﺑﺪر ﮔﺮﻳﻪ ﻛﻦ ﻛﻪ ﺑﺨﺖ و اﻗﺒﺎلﻫـﺎ آﻧﺠـﺎ ﻫﻤـﻪ ﺑـﺪ‬ ‫آوردﻧﺪ!‬ ‫»ﺑﺮ ﺑﺪر ﻛﻪ در آن ﺑﺰرﮔﺎن ﺑﻨﻲ ﻫﺼﻴﺺ و ﻣﺨﺰوم و ﻃﺎﻳﻔﻪ اﺑﻮاﻟﻮﻟﻴﺪ ﺑﻮدﻧﺪ!‬

‫»و اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ ﺑﮕﺮﻳﻲ‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﻘﻴﻞ ﮔﺮﻳﻪ ﻛﻦ‪ ،‬و ﺑﺮ ﺣﺎرث ﮔﺮﻳﻪ ﻛﻦ؛ ﺷﻴﺮ ﺷﻴﺮان!‬ ‫»و ﺑﺮ آﻧﺎن ﻫﻤﮕﻲ ﮔﺮﻳﻪ ﻛﻦ و ﻧﺎم ﻣﺒﺮ؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ اﺑﻮﺣﻜﻴﻤﻪ ﻧﻈﻴﺮ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺪارد!‬ ‫»ﻫﺎن‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﺲ از اﻳﻦ ﺑﺰرﮔﺎن‪ ،‬ﻣﺮداﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﺮوري و ﻣﻬﺘﺮي رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﮔﺮ ﺟﻨﮓ ﺑﺪر‬ ‫در ﻛﺎر ﻧﻤﻲآﻣﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺳﺮوري و ﻣﻬﺘﺮي ﻧﻤﻲرﺳﻴﺪﻧﺪ!«‬ ‫ﺑﺎﺯﺗﺎﺏ ﺧﺒﺮ ﭘﻴﺮﻭﺯﻱ ﺩﺭ ﻣﺪﻳﻨﻪ‬ ‫وﻗﺘﻲ ﭘﻴﺮوزي ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺴﻠﻢ ﮔﺮدﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬دو‬ ‫ﺑﺸﻴﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ورود ﻓﺎﺗﺤﺎن‪ ،‬ﻣﮋدة ﭘﻴﺮوزي ﻟﺸﻜﺮ ﻣﺪﻳﻨـﻪ را ﺑـﻪ‬ ‫اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ رواﺣﻪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺸﻴﺮ ﺑﺮاي ﻗﺴﻤﺖ ﺑـﺎﻻي ﻣﺪﻳﻨـﻪ‪ ،‬و‬ ‫زﻳﺪﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺸﻴﺮ ﺑﺮاي ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺑﺎ ﺷﺎﻳﻌﺎت و ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت دروﻏﻴﻦ ﺑﻪ ﻫﻢ رﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﺣﺘـﻲ‬ ‫ﺧﺒﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﻧﻴﺰ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬وﻗﺘـﻲ‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن زﻳﺪﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ را ﺳﻮار ﺑﺮ ﻗﺼﻮاء‪ -‬ﻧﺎﻗﺔ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ - -‬دﻳﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻧﺎﻗﺔ اوﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣـﻲﺷﻨﺎﺳـﻴﻢ؛‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻴﺰ زﻳﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺷﺪت ﺗﺮس و وﺣﺸﺖ ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﭼﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬و ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ و ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﻮي ﻣﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ!‬ ‫ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ دو ﻓﺮﺳﺘﺎدة رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وارد ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫اﻃﺮاف آﻧﺪو را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و آﻣﺎدة ﺷﻨﻴﺪن اﺧﺒـﺎر از آن دو ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ آﻧﻜـﻪ ﺳـﺮاﻧﺠﺎم‬ ‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﺴﻠﻢ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴﺮوز ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎدي و ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ ﻫﻤـﻪﺟـﺎ را ﻓـﺮا‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﺷﻬﺮ ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺻﺪاي ﺗﻬﻠﻴﻞ و ﺗﻜﺒﻴﺮ ﺑﻪ ﻟﺮزه درآورد‪ ،‬و ﺳﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛـﻪ‬ ‫در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬راه ﺑﺪر را ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬را‬ ‫ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﻓﺘﺢ ﺑﺰرگ ﺗﻬﻨﻴﺖ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪466‬‬ ‫اُﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﻳﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺒﺮ ﭘﻴﺮوزي ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر‪ ،‬زﻣـﺎﻧﻲ ﺑـﻪ ﻣـﺎ رﺳـﻴﺪ ﻛـﻪ‬ ‫داﺷﺘﻴﻢ ﺧﺎك ﮔﻮر رﻗﻴﻪ دﺧﺘﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬را ﻛـﻪ‪ -‬ﻫﻤﺴـﺮ‬ ‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن ﺑﻮد‪ ،‬و رﺳﻮل ﺧﺪا ﻣﺮا در ﻛﻨﺎر ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺮاي رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑـﻪ ﻛﺎرﻫـﺎي او‬ ‫ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ -‬ﻫﻤﻮار ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻭﺭﻭﺩ ﻟﺸﮑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم‪ ،‬ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻧﺒﺮد‪ ،‬ﺳﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪروز در ﻣﺤـﻞ ﺑـﺪر اﻗﺎﻣـﺖ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ از ﻋﺮﺻﺔ ﻧﺒﺮد ﻛﻮچ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ ﻏﻨـﺎﺋﻢ اﺧـﺘﻼف‬ ‫روي داد‪ .‬وﻗﺘﻲ اﺧﺘﻼف رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻪ در دﺳﺖ ﻫﺮﻛﻪ ﻫﺴﺖ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ؛ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻧـﺪ؛ آﻧﮕـﺎه وﺣـﻲ‬ ‫ﻧﺎزل ﺷﺪ و اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ را ﺣﻞ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫*از ﻋﺒﺎده ﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﮕﻔﺖ‪ :‬ﺑـﺎ ﻧﺒـﻲاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﺸﺎن در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﺷﺮﻛﺖ ﻛـﺮدم‪ .‬ﻃـﺮﻓﻴﻦ ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬ ‫روﻳﺎروي ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ دﺷﻤﻦ را ﺷﻜﺴﺖ داد‪ .‬ﮔﺮوﻫﻲ ﻓﺮارﻳﺎن دﺷـﻤﻦ را دﻧﺒـﺎل‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪو ﻣﻲﻛﺸﺘﻨﺪ و ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ ﮔﺮوﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ روي ﻏﻨﺎﺋﻢ اﻓﺘـﺎده ﺑﻮدﻧـﺪ و‬ ‫آﻧﻬﺎ را ﻣﻲﺟﺴﺘﻨﺪ و ﮔﺮدآوري ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ ﮔﺮوه ﺳﻮم‪ ،‬ﭼﺸﻢ از رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮﻧﻤﻲداﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا دﺷﻤﻦ ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮاﻧﻪ ﺑﺮ آن ﺣﻀﺮت ﺑﺘﺎزد! وﻗﺘﻲ ﺷﺐ‬ ‫ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‪ ،‬و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬آن اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻏﻨﺎﺋﻢ را ﮔـﺮدآوري ﻛـﺮده‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ اﻳﻦ ﻏﻨﺎﺋﻢ را ﺑﻪ دﺳﺖ آوردهاﻳﻢ‪ ،‬و ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺳﻬﻤﻲ در اﻳﻨﻬﺎ ﻧـﺪارد!‬ ‫آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ دﺷﻤﻦ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺳﺰاوارﺗﺮ از ﻣﺎ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﻏﻨﺎﺋﻢ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ! ﻣﺎ دﺷﻤﻦ را از اﻳﻦ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﻫﺎ دور ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ و دﺷﻤﻦ را ﺑـﻪ ﺷﻜﺴـﺖ‬ ‫واداﺷﺘﻴﻢ! ﮔﺮوه ﺳﻮم ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﭼﺸﻢ از رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮﻧﻤﻲداﺷﺘﻨﺪ‪،‬‬

‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺗﺮﺳﻴﺪﻳﻢ ﻛﻪ دﺷﻤﻦ ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮاﻧﻪ ﺑﺮ آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺘـﺎزد‪ ،‬و ﺑـﻪ اﻳﺸـﺎن ﻣﺸـﻐﻮل‬ ‫ﺷﺪﻳﻢ! ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﺕ ﹺﺑ ‪‬ﻴﹺﻨ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ‪‬ﻭﹶﺃﻃ‪‬ﻴﻌ‪‬ﻮﹾﺍ ﺍﻟﻠﹼـ ‪‬ﻪ‬ ‫ﺻ ‪‬ﻠﺤ‪‬ﻮﹾﺍ ﺫﹶﺍ ‪‬‬ ‫ﻚ ‪‬ﻋ ﹺﻦ ﺍﻷَﻧﻔﹶﺎ ﹺﻝ ﹸﻗﻞﹺ ﺍﻷَﻧﻔﹶﺎ ﹸﻝ ‪‬ﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ﻭ‪‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺳ‪‬ﻮ ﹺﻝ ﻓﹶﺎﺗ‪‬ﻘﹸﻮﹾﺍ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭﹶﺃ ‪‬‬ ‫ﺴﹶﺄﻟﹸﻮ‪‬ﻧ ‪‬‬ ‫﴿‪‬ﻳ ‪‬‬ ‫‪‬ﻭ ‪‬ﺭﺳ‪‬ﻮﹶﻟ ‪‬ﻪ ﺇﹺﻥ ﻛﹸﻨﺘ‪‬ﻢ ﻣ‪ ‬ﺆ ‪‬ﻣﹺﻨﲔ‪.١﴾‬‬

‫»از ﺗﻮ درﺑﺎره اﻧﻔﺎل )ﻏﻨﺎﺋﻢ ﺟﻨﮕﻲ( ﻣﻲ ﭘﺮﺳﻨﺪ؛ ﺑﮕﻮ‪ :‬اﻧﻔﺎل )ﻏﻨﺎﺋﻢ ﺟﻨﮕﻲ( از آن ﺧﺪا و‬ ‫رﺳﻮل اﺳﺖ؛ ﺣﺎل ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاي را درﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺻﻠﺢ و‬ ‫ﺻﻔﺎ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬و ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ را ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮﻳﺪ؛ اﮔﺮ اﻫﻞ اﻳﻤﺎﻧﻴﺪ!«‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻏﻨﺎﺋﻢ ﺟﻨﮕـﻲ را ﻣﻴـﺎن ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻘﺴـﻴﻢ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ‪.2‬‬ ‫ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ در وادي ﺑﺪر ﺳﻪ روز اﻗﺎﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﻟﺸـﻜﺮ ﺧـﻮﻳﺶ را ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﻤﺖ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﺮﻛﺖ دادﻧﺪ‪ .‬اﺳﻴﺮان ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه ﻟﺸﻜﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻏﻨﺎﺋﻢ ﺟﻨﮕﻲ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﻛﻪ در ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﻟﺸﻜﺮ ﺣﻤﻞ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﺴـﺌﻮل‬ ‫آن ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻛﻌﺐ ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ از ﺗﻨﮕﺔ ﺻﻔﺮاء درآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ روي ﺗﭙﻪاي ﻣﻴﺎﻧـﺔ ﺗﻨﮕـﻪ و‬ ‫ﻧﺎزﻳﻪ ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ و در آﻧﺠﺎ ﻏﻨﺎﺋﻢ را ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺧﻤﺲ آﻧﻬـﺎ را ﺟـﺪا ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﺴﺎوي ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺻﻔﺮاء رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻀﺮﺑﻦ ﺣـﺎرث را‪ -‬ﻛـﻪ ﻋﻠﻤـﺪار‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر‪ ،‬و از اﻛﺎﺑﺮ ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺳـﺨﺖﺗـﺮﻳﻦ ﻧﻴﺮﻧـﮓﻫـﺎ را‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم زده‪ ،‬و ﺷﺪﻳﺪﺗﺮﻳﻦ آزارﻫﺎ را ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫رﺳﺎﻧﻴﺪه ﺑﻮد‪ -‬ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﮔﺮدن وي را زد‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﺮق اﻟﻈﺒﻴﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻮر ﻗﺘﻞ ﻋﻘﺒﻪﺑﻦ اﺑﻲﻣﻌﻴﻂ را ﺻﺎدر ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬وي ﻫﻤﺎن‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره اﻧﻔﺎل‪ ،‬آﻳﻪ ‪.1‬‬ ‫‪ -2‬اﻳﻦ رواﻳﺖ را اﻣﺎم اﺣﻤﺪ )ج ‪ ،5‬ص ‪ (324-323‬و ﺣﺎﻛﻢ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري )ج ‪ ،2‬ص ‪ (326‬آوردهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪468‬‬ ‫ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ آزارﻫﺎي او را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﻴﺶ‬ ‫از اﻳﻦ ﮔﺰارش ﻛﺮدﻳﻢ؛ و ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﻜﻤﺒﺔ ﺷﺘﺮ را ﺑﻬﻨﮕﺎم ﻧﻤـﺎز ﺑـﺮ ﮔـﺮدة‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻓﻜﻨﺪ؛ و ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ رداي آﻧﺤﻀـﺮت را‬ ‫دور ﮔﺮدﻧﺸﺎن ﭘﻴﺠﺎﻧﻴﺪ و ﻗﺼﺪ داﺷﺖ اﻳﺸﺎن را ﺑﻜﺸﺪ؛ و اﮔﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨـﻪ‪-‬‬ ‫ﻣﺘﻌﺮض او ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﺸﺎن را ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دﺳـﺘﻮر ﻗﺘـﻞ وي را ﺻـﺎدر ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﭽﻪﻫﺎﻳﻢ را ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اي ﻣﺤﻤـﺪ!؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪» :‬اﻟﻨـﺎر« آﺗـﺶ!‬

‫‪1‬‬

‫ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ اﻧﺼﺎري‪ -‬و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ :‬ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ‪ -‬او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ دو ﻃﺎﻏﻴﻪ‪ ،‬واﺟﺐ اﻟﻘﺘﻞ ﺑﻮدﻧﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻮاﺑﻘﺸـﺎن‪ ،‬ﺗﻨﻬـﺎ اﺳـﻴﺮ ﺟﻨﮕـﻲ‬ ‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح اﻣﺮوزي »ﺟﻨﺎﻳﺘﻜﺎر ﺟﻨﮕﻲ« ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺮﺍﺳﻢ ﺍﺳﺘﻘﺒﺎﻝ ﺍﺯ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫وﻗﺘﻲ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻪ روﺣﺎء رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺷﻨﻴﺪن ﺧﺒﺮ ﭘﻴـﺮوزي‬ ‫از دو ﻓﺮﺳﺘﺎدة آن ﺣﻀﺮت ﺑﺮاي ﺗﻬﻨﻴﺖ ﮔﻮﻳﻲ و ﭘﻴﺸﺒﺎز از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‬ ‫ﺗﺎ آن ﻓﺘﺢ ﺑﺰرگ را ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺗﻬﻨﻴـﺖ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ آن‬ ‫ﺣﻀﺮت دﻳﺪار ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻠﻤﻪ ﺑﻦ ﺳﻼﻣﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺗﻬﻨﻴﺖ و ﺷﺎدﺑﺎﺷﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴـﺪ؟!‬ ‫ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ اﺷﺘﺮاﻧﻲ ﮔَﺮ ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن اﺷﺘﺮان ﻋﻘﺎلزده ﺑﻮدﻧـﺪ ﺑﺮﺧـﻮرد‬ ‫ﻛﺮدﻳﻢ و آﻧﻬﺎ را ﻧﺤﺮ ﻛﺮدﻳﻢ!؟ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺗﺒﺴـﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪،‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﮏ ﺍﳌﹶﻼ(‪.‬‬ ‫)ﻳﺎ ﺍﺑ ‪‬ﻦ ﺍﹶﺧﻲ‪ ،‬ﺃﻭﻟﺌ ‪‬‬ ‫‪ -1‬اﻳﻦ رواﻳﺖ را ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺻﺤﺎح آوردهاﻧﺪ؛ ﻧﻜـ‪ :‬ﺳﺴﻦ اﺑﻲداود ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺣﺎﺷﻴﻪ آن ﻋﻮن اﻟﻤﻌﺒﻮد‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص‬ ‫‪.12‬‬

‫»اي ﭘﺴﺮ ﺑﺮادر ﻣﻦ‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﺰرﮔﺎن و اﺷﺮاف ﺑﻮدﻧﺪ؟!«‬ ‫اُﺳﻴﺪﺑﻦ ﺣﻀﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﺳﭙﺎس ﺧﺪاي را ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﭘﻴﺮوز ﮔﺮداﻧﻴـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﭼﺸﻤﺎن ﺷﻤﺎ را روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺖ! ﺑﺨﺪا‪ ،‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﺮ ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪن ﻣـﻦ از ﺟﻨـﮓ‬ ‫ﺑﺪر ﭼﻨﺎن ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﮔﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ ﺷﻤﺎ ﺑﺴﻮي دﺷﻤﻦ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺗﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻢ‬ ‫ﻛﺎروان در ﻛﺎر اﺳﺖ؛ اﮔﺮ ﮔﻤﺎن آن را ﻣﻲداﺷﺘﻢ ﻛﻪ دﺷﻤﻦ در ﻛـﺎر ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺟـﺎي‬ ‫ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪم! رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺻﺪ‪‬ﻗَﺖ« راﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ!‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻈﻔﺮ و ﻣﻨﺼﻮر وارد ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷـﺪﻧﺪ؛ ﺧـﻮف‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت در دل ﺗﻤﺎﻣﻲ دﺷﻤﻨﺎن اﻳﺸﺎن در ﻣﺪﻳﻨﻪ و اﻃﺮاف ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺟـﺎي ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﻋﺪه زﻳﺎدي از اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ؛ از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑـﻲ و ﻫـﻮاداراﻧﺶ ﺑـﻪ‬ ‫ﻇﺎﻫﺮ اﺳﻼم آوردﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺍﺳﻴﺮﺍﻥ ﺟﻨﮕﻲ‬ ‫ﻳﻚ روز ﭘﺲ از ورود رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ‪ ،‬اﺳـﻴﺮان ﺟﻨﮕـﻲ‬ ‫وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت اﺳﻴﺮان را ﻣﻴﺎن اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن ﺗﻮزﻳﻊ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﻔﺎرش ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺎ آﻧﺎن ﺧﻮشرﻓﺘﺎري ﺷﻮد‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﻴﺰ ﺧﻮدﺷﺎن ﺧﺮﻣﺎ ﻣﻲﺧﻮردﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‪ ،‬از اﺳﻴﺮاﻧﺸـﺎن‬ ‫ﺑﺎ ﻧﺎن ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﻔﺎرش رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻋﻤـﻞ‬ ‫ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬درﺑﺎرة اﺳﻴﺮان ﺟﻨﮕﻲ ﺑـﺎ‬ ‫اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن ﻣﺸﻮرت ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي رﺳـﻮل ﺧـﺪا‪ ،‬اﻳﻨـﺎن ﻋﻤﻮزادﮔـﺎن و‬ ‫ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان و ﺑﺮادران ﻣﺎﻳﻨﺪ؛ ﻣﻦ رأﻳﻢ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ از اﻳﺸﺎن ﻓﺪﻳﻪ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻓﺪﻳﻪﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﻛﻪ از اﻳﻨﺎن ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪاي ﺑﺮاي ﻣﺎ در ﻗﺒﺎل ﻛﻔﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧـﺎن‬ ‫را ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎزواﻧﻲ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﮔﺮدﻧﺪ!‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪470‬‬ ‫)ﻣﺎ ﺗﺮﻯ ﻳﺎ ﺍﺑﻦ ﺍﳋﻄﺎﺏ؟(‬ ‫»اي اﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ ،‬ﺗﻮ ﭼﻪ ﻧﻈﺮي داري؟«‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﻢ ﻋﻘﻴﺪه ﻧﻴﺴﺘﻢ؛ ﺑﻠﻜﻪ رأي ﻣﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻓـﻼن‬ ‫ﻛﺲ را‪ -‬ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ ﻋﻤﺮ ﺑﻮد‪ -‬ﺑﻪ ﻣﻦ واﮔﺬارﻳﺪ ﺗـﺎ ﮔـﺮدﻧﺶ را ﺑـﺰﻧﻢ؛ ﻋﻘﻴـﻞﺑـﻦ‬ ‫اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ را ﻧﻴﺰ در اﺧﺘﻴﺎر ﻋﻠﻲ ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﺗﺎ ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺰﻧﺪ؛ ﺑﻪ ﺣﻤﺰه ﻧﻴﺰ ﻓـﻼن ﻛـﺲ‪،‬‬ ‫ﺑﺮادرش‪ ،‬را واﮔﺬارﻳﺪ ﺗﺎ ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺰﻧﺪ؛ ﺗﺎ ﺧﺪا ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ در دلﻫﺎي ﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﻋﺎﻃﻔـﻪ‬ ‫و رﺣﻤﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارد! ﺑﻪ وﻳﮋه اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن و ﺳﺮان‬ ‫و اﺷﺮاف ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪاﻧﺪ!‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺗﻤﺎﻳﻞ دادﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳـﺨﻦ ﻣـﻦ‬ ‫ﺗﻤﺎﻳﻠﻲ ﻧﺸﺎن ﻧﺪادﻧﺪ‪ ،‬و از اﺳﻴﺮان ﻓﺪﻳﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و آزادﺷـﺎن ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﻓـﺮداي آن روز‪،‬‬ ‫ﻋﻤﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎﻣﺪادان ﻧﺰد ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﻓﺘﻢ؛ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻴﺰ ﻧﺰد اﻳﺸـﺎن‬ ‫ﺑﻮد و ﻫﺮ دو ﻣﻲﮔﺮﻳﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺎزﮔﻮﻳﻴﺪ ﭼﺮا ﺷﻤﺎ و رﻓﻴﻘﺘـﺎن‬ ‫ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟ اﮔﺮ ﮔﺮﻳﻪام ﺑﻴﺎﻳﺪ ﮔﺮﻳﻪ ﻛﻨﻢ‪ ،‬و اﮔﺮ ﮔﺮﻳﻪام ﻧﻴﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮔﺮﻳﺴﺘﻦ ﺷـﻤﺎ‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺣﺎل ﮔﺮﻳﻪ درآورم! رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣﻲﮔﺮﻳﻢ‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﻴﺎﻣﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﺎراﻧﺖ ﻋﺎرض ﺷﺪه اﺳﺖ از ﺑﺎﺑﺖ ﻓﺪﻳﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺸـﺎن؛ ﻋـﺬاب و‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺪ ﻛﺮدار اﻳﺸﺎن ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ از اﻳﻦ درﺧﺖ ﺑﺮ ﻣﻦ ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ!« و ﺑﻪ درﺧﺘﻲ در‬ ‫آن ﻧﺰدﻳﻜﻲ اﺷﺎره ﻛﺮدﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﻴﺰ اﻳﻦ آﻳﻪ راﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﺽ ﺍﻟﺪ‪‬ﻧﻴ‪‬ﺎ ﻭ‪‬ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ‪‬ﻳﺮﹺﻳ ‪‬ﺪ ﺍﻵﺧ‪‬ـ ‪‬ﺮ ﹶﺓ‬ ‫ﺽ ‪‬ﺗﺮﹺﻳﺪ‪‬ﻭ ﹶﻥ ‪‬ﻋ ‪‬ﺮ ‪‬‬ ‫ﺨ ‪‬ﻦ ﻓ‪‬ﻲ ﺍ َﻷ ‪‬ﺭ ﹺ‬ ‫﴿ﻣ‪‬ﺎ ﻛﹶﺎ ﹶﻥ ‪‬ﻟ‪‬ﻨﹺﺒﻲ‪ ‬ﺃﹶﻥ ‪‬ﻳ ﹸﻜﻮ ﹶﻥ ﹶﻟ ‪‬ﻪ ﹶﺃ ‪‬ﺳﺮ‪‬ﻯ ‪‬ﺣﺘ‪‬ﻰ ‪‬ﻳ ﹾﺜ ‪‬‬ ‫ﺏ ﻣ‪ ‬ﻦ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ‪‬ﺳ‪‬ﺒ ‪‬ﻖ ﹶﻟ ‪‬ﻤﺴ‪ ‬ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﻓ‪‬ﻴﻤ‪‬ﺎ ﹶﺃ ‪‬ﺧ ﹾﺬ‪‬ﺗ ‪‬ﻢ ‪‬ﻋﺬﹶﺍ ‪‬‬ ‫ﻭ‪‬ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ‪‬ﻋﺰﹺﻳ ‪‬ﺰ ‪‬ﺣﻜ‪‬ﻴ ‪‬ﻢ * ﻟﱠ ‪‬ﻮ ﹶﻻ ‪‬ﻛﺘ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫ﺏ ‪‬ﻋﻈ‪‬ﻴ ‪‬ﻢ ﴾‪.2‬‬ ‫‪ -1‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻤﺮﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب‪ ،‬اﺑﻦ ﺟﻮزي‪ ،‬ص ‪.36‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره اﻧﻔﺎل‪ ،‬آﻳﺎت ‪.68-67‬‬

‫»ﺑﺮاي ﻫﻴﭻ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي روا ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﺳﻴﺮاﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ )و ﺑـﺮاي آزادي آﻧـﺎن ﻓﺪﻳـﻪ‬ ‫ﺑﮕﻴﺮد( ﺗﺎ رﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺮ دﺷﻤﻦ ﭼﻴﺮه ﮔﺮدد! ﻣﺘﺎع ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار دﻧﻴـﺎ را ﻣـﻲﻃﻠﺒﻴـﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﭘﺎداش ﭘﺎﻳﺪار آﺧﺮت را ﻣﻲﺧﻮاﻫـﺪ؛ و ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻋﺰﻳـﺰ و‬ ‫ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ از ﺳـﻮي ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺻـﺎدر ﺷـﺪه ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻓﺪﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎزﺳﺘﺎﻧﺪﻳﺪ ﻋﺬاﺑﻲ ﻋﻈﻴﻢ ﺷﻤﺎ را ﻓﺮا ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ!«‬ ‫آن ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺻﺎدر ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻮد‪ ﴿ :‬ﹶﻓﹺﺈﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﻣﻨ‪‬ﹰﺎ ‪‬ﺑ ‪‬ﻌ ‪‬ﺪ‬ ‫ﺏ ﹶﺃ ‪‬ﻭﺯ‪‬ﺍ ‪‬ﺭﻫ‪‬ﺎ﴾ ‪ 1‬ﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮم آن روا ﺑﻮدن ﻓﺪﻳـﻪ ﮔـﺮﻓﺘﻦ در ﺑﺮاﺑـﺮ‬ ‫ﺤ ‪‬ﺮ ‪‬‬ ‫ﻀ ‪‬ﻊ ﺍﹾﻟ ‪‬‬ ‫‪‬ﻭﹺﺇﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﻓﺪ‪‬ﺍﺀ ‪‬ﺣﺘ‪‬ﻰ ‪‬ﺗ ‪‬‬ ‫آزادي اﺳﻴﺮان ﺑﻮد؛ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﺑﺪر ﻋـﺬاب ﻧﺸـﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻓﻘـﻂ ﻣـﻮرد‬ ‫ﺳﺮزﻧﺶ و ﻋﺘﺎب ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﻜﻪ ﭘﻴﺶ از ﺗﺜﺒﻴـﺖ ﻛﺎﻣـﻞ ﺳـﻠﻄﺔ اﺳـﻼم و‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬ﻛﺎﻓﺮان را ﺑﺠﺎي آﻧﻜﻪ ﺑﻜﺸﻨﺪ ﺑﻪ اﺳﺎرت ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﻫـﻢ ﮔﻔﺘـﻪاﻧـﺪ‪ :‬آﻳـﺔ‬ ‫ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬و آن ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺻﺎدر ﺷﺪه ﺑﻮد‬ ‫ﻋﺒﺎرت از آن ﭼﻴﺰي ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻋﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬داﺋـﺮ ﺑـﺮ ﺣـﻼل ﮔﺮداﻧﻴـﺪن‬ ‫ﻏﻨﺎﺋﻢ ﺑﺮاي اﻳﻦ اﻣﺖ ﻳﺎ اﺧﺘﺼﺎص دادن ﻣﻐﻔﺮت و رﺣﻤﺖ اﻟﻬﻲ ﺑﻪ اﻫﻞ ﺑﺪر‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ رأي ﺻﺪﻳﻖ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑـﻮد ‪ ،‬از آﻧـﺎن ﻓﺪﻳـﻪ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻓﺪﻳﺔ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﺳﻴﺮان ﭼﻬﺎر ﻫﺰار درﻫﻢ‪ ،‬ﺳﻪ ﻫﺰار درﻫﻢ‪ ،‬و ﻳﻜﻬﺰار درﻫﻢ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬و ﭼﻮن اﻫﻞ ﻣﻜﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ و اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻚ از‬ ‫اﺳﻴﺮان ﻛﻪ اﻣﻮال ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺒﻠﻎ ﻓﺪﻳﺔ ﺧﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ده ﺗﻦ از ﭘﺴﺮان ﻧﻮﺟﻮان ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬ ‫را ﺑﻪ او ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻣﻲدادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺑﻴﺎﻣﻮزد‪ ،‬و زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻧﻮﺷـﺘﻦ ﻣﻬـﺎرت‬ ‫ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آن اﺳﻴﺮ آزاد ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺷﻤﺎري از اﺳﻴﺮان را ﻧﻴﺰ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮ آﻧـﺎن ﻣﻨـﺖ ﻧﻬـﺎد و‬ ‫ﺑﺪون ﻓﺪﻳﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ آزادﺷﺎن ﺳﺎﺧﺖ؛ از ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬ﻣﻄّﻠﺐ ﺑﻦ ﺣ‪‬ﻨﻄَﺐ؛ ﺻ‪‬ﻴﻔﻲ ﺑﻦ اﺑﻲرﻓﺎﻋﻪ‪،‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.4‬‬

‫‪472‬‬ ‫و اﺑﻮﻋﺰّة ﺟ‪‬ﻤﺤﻲ ﻛﻪ وي در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ دوﺑﺎره اﺳﻴﺮ ﺷﺪو رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬داﻣﺎد ﺧﻮدﺷﺎن اﺑﻮاﻟﻌﺎص را ﻧﻴﺰ ﺑـﻪ ﺷـﺮط آﻧﻜـﻪ‬ ‫دﺳﺖ از ﺳﺮ زﻳﻨﺐ ﺑﺮدارد‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻨﺖ ﻧﻬﺎدن ﺑﺮ او ﺑﺪون ﻓﺪﻳﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ آزاد ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬زﻳﻨـﺐ‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺒﻠﻎ ﻓﺪﻳﺔ آزادي ﺷﻮﻫﺮش ﮔﺮدﻧﺒﻨﺪي را ﻛﻪ از آن ﺧﺪﻳﺠﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺧﺪﻳﺠﻪ‬ ‫ﺑﻬﻨﮕﺎم زﻓﺎف زﻳﻨﺐ ﺑﺎ اﺑﻮاﻟﻌﺎص ﺑﻪ دﺧﺘﺮش داده ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت وﻗﺘﻲ ﮔﺮدﻧﺒﻨﺪ را دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬و‬ ‫از اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن اﺟﺎزه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺑﻮاﻟﻌﺎص را ﺑﺪون ﻓﺪﻳﻪ آزاد ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﺻﺤﺎب ﻧﻴﺰ ﭼﻨﺎن‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ اﺑﻮاﻟﻌﺎص ﺷﺮط ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ زﻳﻨﺐ را آزاد‬ ‫ﺑﮕﺬارد‪ .‬اﺑﻮاﻟﻌﺎص ﻧﻴﺰ زﻳﻨﺐ را آزاد ﮔﺬاﺷﺖ و او ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮد‪ .‬ﺣﻀـﺮت رﺳـﻮل ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬زﻳﺪﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ را ﺑﺎ ﻣﺮد دﻳﮕﺮي از اﻧﺼﺎر ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬در‬ ‫ﺑﻄﻦ ﻳﺄﺟﺞ ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ ﺗﺎ زﻳﻨﺐ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﮕﺬرد و او را ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻛﻨﻴـﺪ! آﻧـﺪو رﻓﺘﻨـﺪ و ﺑـﺎ‬ ‫زﻳﻨﺐ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬داﺳﺘﺎن ﻫﺠﺮت زﻳﻨﺐ دﺧﺘﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻃﻮﻻﻧﻲ و ﺑﺴﻴﺎر دردﻧﺎك اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﻣﻴﺎن اﺳﻴﺮان‪ ،‬ﺳﻬﻴﻞ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻧﻴﺰ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺧﻄﻴﺒـﻲ ﺑﻠﻴـﻎ ﺑـﻮد‪ .‬ﻋﻤـﺮ ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬داﻧﺪاﻧﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺳﻬﻴﻞﺑﻦ ﻋﻤﺮو را ﺑﻜﻨﻴﺪ ﺗـﺎ زﺑـﺎﻧﺶ از ﻻي دﻧـﺪاﻧﻬﺎﻳﺶ‬ ‫ﺑﻴﺮون ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬و دﻳﮕﺮ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﻄﺎﺑﻪ اﻳﺮاد ﻛﻨﺪ! اﻣﺎ‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ ﻋﻤﺮ را رد ﻛﺮدﻧﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬ﻧﻤـﻲﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ ﻣ‪‬ﺜﻠـﻪ ﻛـﺮده‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و از ﺧﺸﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻧﻌﻤﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﻋﻤﺮه رﻓﺖ؛ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن او را زﻧﺪاﻧﻲ ﻛﺮد؛ ﭘﺴﺮ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن‪ ،‬ﻋﻤﺮو‬ ‫در ﻣﻴﺎن اﺳﻴﺮان ﺑﻮد؛ وي را ﻧﺰد اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﺳﻌﺪ را آزاد ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺟﻨﮓ ﺑﺪﺭ ﺑﻪ ﺭﻭﺍﻳﺖ ﻗﺮﺁﻥ‬ ‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﻨﮓ ﺑﺪر‪ ،‬ﺳﻮرة اﻧﻔﺎل ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻮره ﻳﻚ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻬـﻲ اﺳـﺖ‪-‬‬ ‫اﮔﺮ اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪ -‬از اﻳﻦ ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎ و ﺣﺎﺷﻴﻪﭘﺮدازيﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲﻫﺎي ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ ،‬ﭘﺲ از ﭘﻴﺮوزي ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ و ﻧﻈﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺟﻠﺐ ﻛﺮد‪ ،‬او‪‬ﻻً ﺑﻬﺎﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﻧﺎرﺳﺎﻳﻲﻫـﺎي‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ ﻫﻤﭽﻨﺎن در وﺟﻮد آﻧﺎن ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧـﺪه‪ ،‬و رﻓﺘﺎرﻫـﺎﻳﻲ ﻧﺎﻫﻨﺠـﺎر از ﺑﻌﻀـﻲ از‬ ‫اﻳﺸﺎن ﺻﺎدر ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﻛﻮﺷﺶ ﻛﻨﻨﺪ و ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را از اﻳﻦ ﻧﺎرﺳﺎﻳﻲﻫﺎ ﭘﻴﺮاﺳـﺘﻪ‬ ‫ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮاﺗﺐ و درﺟﺎت ﻛﻤﺎل آراﺳﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ ،‬ﺗﻮﺟﻬﺸﺎن را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺟﻠﺐ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺘﺢ و ﭘﻴﺮوزي ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﺄﻳﻴﺪ‬ ‫و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ اﻟﻬﻲ و رﺳﻴﺪن اﻣﺪاد ﻏﻴﺒﻲ ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﺑﺮاي‬ ‫اﻳﺸﺎن ﻳﺎدآور ﮔﺮدﻳﺪ ﺗﺎ ﻣﺒﺎدا ﺑﻪ ﺷﺠﺎﻋﺖ و ﺷﻬﺎﻣﺖ ﺧﻮدﺷﺎن ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﻏﺮور و‬ ‫ﻛﺒﺮ و ﻣﻨﻴﺖ دروﻧﺸﺎن را آﻛﻨﺪه ﺳﺎزد؛ ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﻮاره ﺑﺮ ﺧﺪا ﺗﻮﻛﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و او و رﺳﻮل‬ ‫او‪ -‬ﻋﻠﻴﻪاﻟﺼﻼه واﻟﺴﻼم‪ -‬را اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ]ﺛﺎﻟﺜﺎً[ اﻫﺪاف و ﻣﻘﺎﺻﺪ ارزﺷﻤﻨﺪي را ﻛﻪ رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از‬ ‫ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺒﺮد ﺧﻮﻧﻴﻦ و ﻫﻮﻟﻨﺎك داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻴﺎن و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻓﺮﻣـﻮد‪ ،‬و‬ ‫آﻧﺎن را ﺑﻪ وﻳﮋﮔﻴﻬﺎ و ﺧﻠﻘﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﻧﺒﺮدﻫﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﻴﺮوزي ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬رﻫﻨﻤﻮن ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ]راﺑﻌﺎً[ ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن و ﻳﻬﻮدﻳﺎن و اﺳﻴﺮان ﺟﻨﮕﻲ را ﻣﺨﺎﻃـﺐ ﻗـﺮار داد‪ ،‬و‬ ‫ﭘﻨﺪي ﺟﺎﻧﺎﻧﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن داد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺣـﻖ و ﺣﻘﻴﻘـﺖ‪ ،‬و اﻟﺘـﺰام ﺑـﻪ آن‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ]ﺧﺎﻣﺴﺎً[ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺴﺌﻠﺔ ﻏﻨﺎﺋﻢ ﺟﻨﮕـﻲ ﻣـﻮرد ﺧﻄـﺎب ﻗـﺮار داد‪ ،‬و‬ ‫اﺻﻮل و ﻣﺒﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﺗﻘﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬

‫‪474‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ]ﺳﺎدﺳﺎً[ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﻨﮓ و ﺻﻠﺢ را ﻛﻪ ﺑﺎ ورود دﻋﻮت اﺳﻼﻣﻲ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ‪،‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ آن ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺒﻴـﻴﻦ و ﺗﺸـﺮﻳﻊ ﻓﺮﻣـﻮد‪ ،‬ﺗـﺎ ﺟﻨﮕﻬـﺎي ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن از‬ ‫ﺟﻨﮕﻬﺎي ﻣﺮدم ﺟﺎﻫﻠﻴـﺖ ﻣﺘﻤـﺎﻳﺰ ﮔـﺮدد‪ ،‬و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻧﻈـﺮ اﺧـﻼق و ارزﺷـﻬﺎ و‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻋﺎﻟﻲ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺮ دﻳﮕﺮان ﺑﺮﺗﺮي ﻳﺎﺑﻨﺪ؛ و ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﺑﻔﻬﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ اﺳﻼم ﺻﺮﻓﺎً ﻳﻚ‬ ‫»ﻧﻘﻄﻪﻧﻈﺮ« در زﻣﻴﻨﺔ اﺧﻼق و ﻳﻚ »دﻳﺪﮔﺎه« ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ دﻳﻨﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﭘﻴـﺮواﻧﺶ را‬ ‫ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﺻﻮل و ﻣﺒﺎﻧﻲ دﻋﻮت ﺧﻮد آﻣﻮزش ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫و ﺑﺎﻻﺧﺮه ]ﺳﺎﺑﻌﺎً[ ﻣﻮادي از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﻲ را ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﺗﻔـﺎوت ﻣﻴـﺎن‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ داﺧﻞ ﻣﺮزﻫﺎي دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﺳﺎﻛﻦاﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺧـﺎرج از‬ ‫ﻣﺮزﻫﺎي دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬ ‫***‬ ‫در ﺳﺎل دوم از ﻫﺠﺮت‪ ،‬روزهداري ﻣﺎه رﻣﻀﺎن واﺟﺐ ﮔﺮدﻳﺪ؛ زﻛﺎت ﻓﻄﺮه ﻧﻴﺰ واﺟﺐ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ؛ و ﻧﺼﺎبﻫﺎي زﻛﺎتﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ .‬وﺟﻮب زﻛﺎت ﻓﻄﺮ و ﺑﻴﺎن ﺗﻔﺼﻴﻞ‬ ‫ﻧﺼﺎب زﻛﺎتﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﺎﺳﺘﻦ از ﺑﺎرﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺳـﻨﮕﻴﻨﻲ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺷـﻤﺎر‬ ‫زﻳﺎدي از ﻣﻬﺎﺟﺮن ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮ دوش داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﺘﻤﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﺗﻜﺎﭘﻮﻳﻲ در ﺟﻬﺖ ﻛﺴﺐ ﻣﻌﺎش داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از زﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ ﺗﻘﺎرنﻫﺎ و ﭼﺸﻤﮕﻴﺮﺗﺮﻳﻦ ﺗﻨﺎﺳﺐﻫﺎ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﻋﻴـﺪي ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮد داﺷﺘﻨﺪ ﻫﻤﺎن ﻋﻴﺪ ﻓﻄﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ در آﻏﺎز ﻣﺎه ﺷﻮال ﺳﺎل دوم‬ ‫ﻫﺠﺮت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻓﺘﺢ ﻣﺒﻴﻦ ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻴـﺪ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻘﺪر دلاﻧﮕﻴﺰ ﺑﻮد اﻳﻦ ﻋﻴﺪ ﺳﻌﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن ارزاﻧﻲ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻌـﺪ از‬ ‫آﻧﻜﻪ ﺗﺎج ﻓﺘﺢ و ﻋﺰت ﺑﺮ ﺳﺮﺷﺎن ﻧﻬﺎد! ﭼﻘﺪر ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ و ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﺎﻧﺪﻧﻲ ﺑﻮد ﻣﻨﻈﺮة آن‬ ‫ﻧﻤﺎز ﻋﻴﺪي ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮﮔﺰار ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﻫﻤﮕﻲ از ﺧﺎﻧـﻪﻫﺎﻳﺸـﺎن ﺑﻴـﺮون‬ ‫آﻣﺪﻧﺪ و ﺻﺪاﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﺗﻜﺒﻴﺮ و ﺗﻬﻠﻴﻞ و ﺗﺤﻤﻴﺪ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬دلﻫﺎﻳﺸﺎن ﺳﺮﺷـﺎر از‬

‫ﺷﻮق و ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬و ﺷﻴﻔﺘﮕﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﺣﻤﺖ و رﺿﻮان اﻟﻬﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ آن ﻫﻤﻪ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬و ﺑﺎ ﭘﻴـﺮوزي و ﭘﺸـﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺧـﻮﻳﺶ‬ ‫ﺗﺄﻳﻴﺪﺷﺎن ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮد‪ ،‬و در اﻳﻦ آﻳﺔ ﺷﺮﻳﻔﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫ﺱ ﻓﹶـﺂﻭ‪‬ﺍ ﹸﻛ ‪‬ﻢ ‪‬ﻭﹶﺃﻳ‪‬ـ ‪‬ﺪ ﹸﻛﻢ‬ ‫ﺨﻄﱠ ﹶﻔ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫ﺽ ‪‬ﺗﺨ‪‬ﺎﻓﹸﻮ ﹶﻥ ﺃﹶﻥ ‪‬ﻳ‪‬ﺘ ‪‬‬ ‫ﻀ ‪‬ﻌﻔﹸﻮ ﹶﻥ ﻓ‪‬ﻲ ﺍ َﻷ ‪‬ﺭ ﹺ‬ ‫ﺴ‪‬ﺘ ‪‬‬ ‫﴿ﻭ‪‬ﺍ ﹾﺫ ﹸﻛﺮ‪‬ﻭﹾﺍ ﹺﺇ ﹾﺫ ﺃﹶﻧ‪‬ﺘ ‪‬ﻢ ﹶﻗﻠ‪‬ﻴ ﹲﻞ ﻣ‪ ‬‬ ‫ﺸ ﹸﻜﺮ‪‬ﻭﻥﹶ﴾‪.1‬‬ ‫ﺕ ﹶﻟ ‪‬ﻌﻠﱠ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ‪‬ﺗ ‪‬‬ ‫ﺼ ﹺﺮ ‪‬ﻩ ﻭ‪ ‬ﺭ ‪‬ﺯ ﹶﻗﻜﹸﻢ ﻣ‪ ‬ﻦ ﺍﻟﻄﱠﻴ‪‬ﺒ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫ﹺﺑ‪‬ﻨ ‪‬‬ ‫»و ﺑﻪ ﻳﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ آﻧﮕﺎه را ﻛﻪ اﻧﺪك ﺑﻮدﻳﺪ و در آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺿﻌﻴﻒ ﺑﻪ ﺣﺴـﺎب‬ ‫ﻣﻲآﻣﺪﻳﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﻮاره ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺷﻤﺎ را ﺑﺮُﺑﺎﻳﻨﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﺟـﺎ و‬ ‫ﻣﻜﺎن داد‪ ،‬و ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ و ﻣﺪدﻛﺎري ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺄﻳﻴﺪﺗﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬و از اﻧﻮاع ﻧﻌﻤـﺖﻫـﺎي‬ ‫ﭘﺎﻛﻴﺰه ﺑﺮﺧﻮردارﺗﺎن ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﻴﺪ آﻧﻜﻪ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﻛﻨﻴﺪ«‪.‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫از ﺑﺪر ﺗﺎ اُﺣ‪‬ﺪ‬ ‫ﺑﺎﺯﺗﺎﺏ ﺟﻨﮓ ﺑﺪﺭ‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﺒﺮد ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﺔ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن‪ ،‬و ﻧﺒﺮدي ﺳﺮﻧﻮﺷﺖﺳﺎز ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻳﻚ ﭘﻴﺮوزي ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آورد‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧـﻪاي ﻛـﻪ ﻗـﻮم ﻋـﺮب‬ ‫ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺮوزي و ﺗﻔﻮق ﻗﻄﻌﻲ اﻋﺘﺮاف ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮج ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪي‬ ‫را دﺳﺘﺎوردﻫﺎي اﻳﻦ ﺟﻨﮓ در ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد ﻛﻪ ﺧﺴﺎرتﻫﺎي ﻛﻮﺑﻨـﺪه و‬ ‫ﻛﻤﺮﺷﻜﻦ دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﺘﺢ و ﻓﻴﺮوزي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را‬ ‫ﺿﺮﺑﻪاي ﻛﺎرﺳﺎز ﺑﺮ ﻛﻴﺎن دﻳﻨﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﻮدﺷﺎن ﻣـﻲدﻳﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ ﻳﻬﻮدﻳـﺎن‪ .‬از‬ ‫ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﭘﻴﺮوز ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ دو ﮔـﺮوه از ﺧﺸـﻢ و ﻛﻴﻨـﻪ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﺗﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺱ ‪‬ﻋﺪ‪‬ﺍ ‪‬ﻭ ﹰﺓ ﻟﱢﻠﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﺁ ‪‬ﻣﻨ‪‬ﻮﹾﺍ ﺍﹾﻟ‪‬ﻴﻬ‪‬ﻮ ‪‬ﺩ ﻭ‪‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﹶﺃ ‪‬ﺷ ‪‬ﺮﻛﹸﻮﹾﺍ﴾‪.2‬‬ ‫ﺠﺪ‪‬ﻥﱠ ﹶﺃ ‪‬ﺷﺪ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺎ ﹺ‬ ‫﴿ﹶﻟ‪‬ﺘ ﹺ‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره اﻧﻔﺎل‪ ،‬آﻳﻪ ‪.26‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره ﻣﺎﺋﺪه‪ ،‬آﻳﻪ ‪.82‬‬

‫‪476‬‬ ‫»و درﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦ دﺷﻤﻨﻲ را ﺑﺎ ﺧﺪاﺑﺎوران ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن دارﻧﺪ و‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن!«‬ ‫اﻳﻦ دو ﮔﺮوه‪ ،‬در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻫﻮادارﻧﻲ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ دﻳﺪﻧﺪ ﺟﺰ اﺳﻼمآوردن راﻫـﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﺮﺑﻠﻨﺪي و ﻧﻔﻮذ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬اﺳﻼم آوردﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻫﻮاداران ﻋﺒـﺎرت ﺑﻮدﻧـﺪ از‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اُﺑ‪‬ﻲ و ﻳﺎراﻧﺶ؛ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺳﻮم ﺧﺸﻢ و ﻛﻴﻨـﻪاي ﻛﻤﺘـﺮ از آن دو ﮔـﺮوه‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻚ ﮔﺮوه ﭼﻬﺎرم ﻧﻴﺰ وﺟﻮد داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎن ﻛﻮچﻧﺸﻴﻦ اﻃﺮاف ﻣﺪﻳﻨﻪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﮔﺮوه‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﺔ ﻛﻔﺮ و اﻳﻤﺎن اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺖ؛ اﻣﺎ‪ ،‬اﻳﻨﺎن اﻫـﻞ ﭼﭙـﺎول و‬ ‫ﻏﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺛﺮ اﻳﻦ ﭘﻴﺮوزي ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﻫﺮاس اﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﭘﺮﻳﺸﺎن ﺷﺪﻧﺪ و ﺗﺮﺳـﻴﺪﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻳﻚ دوﻟﺖ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬و ﻧﮕﺬارد ﻛﻪ اﻳﻨﺎن از راه ﭼﭙﺎول‬ ‫و ﻏﺎرت‪ ،‬ﻛﺴﺐ ﻗﺪرت و ﺛﺮوت ﻛﻨﻨﺪ؛ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻴﻨـﻪﺗـﻮزي‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ آﻧﺎن دﺷﻤﻦ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﭘﻴﺮوزي در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮازات آﻧﻜـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ ﻋـﺰت و ﻛﺮاﻣـﺖ و‬ ‫ﺷﻮﻛﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺮدﻳﺪ؛ از اﻃﺮاف‪ ،‬ﻛﻴﻨﻪﺗﻮزيﻫﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳﺸﺎن رويآور ﮔﺮداﻧﻴﺪ؛‬ ‫و ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﮔﺮوهﻫﺎ راﻫﺒﺮدﻫﺎﻳﻲ را دﻧﺒﺎل ﻛﻨﻨﺪ ﻛـﻪ ﻣـﻲﭘﻨﺪاﺷـﺘﻨﺪ‬ ‫آﻧﺎن را ﺑﻪ اﻫﺪاﻓﺸﺎن ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ و اﻃﺮاف ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺗﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ اﺳﻼم ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و درﺻﺪد ﺗﻮﻃﺌﻪﭘـﺮدازي‬ ‫و دﺳﻴﺴﻪﺳﺎزيﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﻓﺮﻗﻪاي از ﻳﻬﻮد‪ ،‬آﺷﻜﺎرا ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻇﻬﺎر دﺷﻤﻨﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﺸﻢ و ﻛﻴﻨﺔ ﺧﻮدﺷﺎن را اﺑﺮاز ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻜﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺑـﻪ ﺿـﺮﺑﺎت‬ ‫ﻛﻤﺮﺷﻜﻦ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﺮد و آﺷﻜﺎرا ﺑﻨﺎي ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻲ و اﻧﺘﻘﺎم داﺷﺖ‪ ،‬و ﻋﻠﻨﺎً‪ ،‬در ﻣﻘـﺎم‬ ‫ﺑﺴﻴﺞ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﺎ زﺑﺎن ﺣﺎل ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺧﻄﺎر ﻣﻲﻛﺮد و ﻣﻲﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫و‪‬ﻻﺑــــﺪ ﻣــــﻦ ﻳــــﻮم أر ﻣﺤﺠــــﻞ‬

‫ﻳﻄــــﻮلُ اﺳــــﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻌــــﺪه ﻟﻠﻨــــﻮادب‬

‫»ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ روزي روﺷﻦ وﺗﺎﺑﻨﺎك ﻓﺮا رﺳﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ از آن ﮔﻮش ﻓـﺮا دادن ﻣـﻦ ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﻮاي ﻧﻮﺣﻪﺳﺮاﻳﺎن ﺑﻪ درازا اﻧﺠﺎﻣﺪ!«‬ ‫و ﻋﻤﻼً‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﺟﻨﮕﻲ ﻛﻮﺑﻨﺪه را رﻫﺒﺮي ﻛﺮد‪ ،‬و ﺗﺎ ﭘﺸﺖ ﺑﺎروﻫﺎي ﻣﺪﻳﻨﻪ ﭘﻴﺶ‬ ‫آﻣﺪ‪ ،‬و ﺑﺎزﺗﺎﺑﻲ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﺑﺮ ﺣﻴﺜﻴﺖ و آﺑﺮوي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬در راﺳﺘﺎي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺧﻄﺮات ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ را اﻳﻔﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛـﻪ‬ ‫در آن ﻧﺒﻮغ رﻫﺒﺮي ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺸﻬﻮد ﺑﻮد‪ ،‬و ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ آن ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه آﻧﺤﻀﺮت ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﻄﺮات ﻫﺸﻴﺎر ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﭼـﻪ‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي زﻳﺒﻨﺪهاي داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ در ﺻﻔﺤﺎت ﺑﻌﺪي ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﻮﭼﻚ ﺷـﺪهاي از آن را‬ ‫ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد‪.‬‬ ‫ﺳﻠﹶﻴﻢ‬ ‫ﻏﺰﻭﺓ ﺑﻨﻲ ‪‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮔﺰارﺷﻲ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﺑـﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ اﻛـﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﺳﻴﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻨﻲﺳﻠﻴﻢ و ﺑﻨﻲﻏﻄﻔﺎن ﺗﻮان رزﻣﻲ ﺧﻮﻳﺶ را‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﺎﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺴﻴﺞ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ دوﻳﺴﺖ ﺳﻮار‬ ‫ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮاﻧﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و در ﻣﺘﻦ ﺧﺎﻧﻪ و ﻛﺎﺷﺎﻧﺔ اﻳﺸﺎن در ﻣﺤﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم » ُﻛﺪ‪‬ر«‪ 1‬ﺑﻪ‬ ‫آﻧﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﻲ ﺳ‪‬ﻠﻴﻢ ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬و در آن وادي ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺷﺘﺮ ﺑﺮﺟﺎي ﻧﻬﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫دﺳﺖ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﺪﻳﻨﻪ اﻓﺘﺎد‪ ،‬و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳـﻼم ﭘـﺲ از ﺟـﺪا ﻛـﺮدن ﺧﻤـﺲ از آن‬ ‫ﻏﻨﻴﻤﺖ‪ ،‬آن ﺷﺘﺮان را ﻣﻴﺎن ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫـﺮ ﺗـﻦ از آﻧـﺎن دو ﺷـﺘﺮ‬ ‫رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻏﻼﻣﻲ ﻧﻴﺰ‪ -‬ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻳﺴﺎر«‪ -‬از آﻧﺎن ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وي را آزاد ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻛُﺪر ﻧﺎم ﭘﺮﻧﺪهاي ﺑﻪ رﻧﮓ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي اﺳﺖ‪ ،‬و در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﺎم ﭼﺸﻤﻪاي از ﭼﺸﻤﻪﻫﺎي ﺑﻨﻲﺳﻠﻴﻢ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ در ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻣﺮﺗﻔﻊ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺷﺎﻫﺮاه ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﻜﻪ و ﺷﺎم واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪478‬‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز در آن ﺳـﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺎﻧﺪﻧـﺪ‬ ‫وﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻏﺰوه در ﻣﺎه ﺷﻮال ﺳﺎل دوم ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﻫﻔﺖ روز ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺑﺪر‪ ،‬ﻳﺎ در ﻧﻴﻤﺔ ﻣﺎه‬ ‫ﻣﺤﺮم روي داد‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در اﺛﻨﺎي اﻳﻦ ﻏـﺰوه‪ ،‬ﺳ‪‬ـﺒﺎع ﺑـﻦ‬ ‫ﻋ‪‬ﺮﻓَﻄﻪ‪ -‬و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ اﺑﻦ ام ﻣﻜﺘﻮم‪ -‬را در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫ﺗﻮﻃﺌﺔ ﻗﺘﻞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺷﻜﺴﺖ در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر‪ ،‬آﺗﺶ ﺧﺸﻤﺸﺎن ﺷـﻌﻠﻪ ﻛﺸـﻴﺪ؛ و ﭘـﺲ از‬ ‫ﻣﺎﺟﺮاي ﺑﺪر‪ ،‬ﺷﻬﺮ ﻣﻜّﻪ ﻫﻤﭽﻮن دﻳﮓ ﺑﺨﺎر ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم ﻣﻲﺟﻮﺷﻴﺪ؛ ﺗﺎ‬ ‫ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ده ﺗﻦ از ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﻣﻜﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻮﻃﺌﻪ زدﻧـﺪ ﺗـﺎ رﻳﺸـﺔ اﻳـﻦ ﭘﺮﻳﺸـﺎﻧﻲ و‬ ‫ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ را ﻗﻄﻊ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺳﺮﭼﺸﻤﺔ اﻳﻦ ﺧﻮاري و زاري را ﺑﺨﺸﻜﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬و آن ﻋﺒـﺎرت‬ ‫ﺑﻮد از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ!‬ ‫اﻧﺪﻛﻲ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺑﺪر‪ ،‬ﻋ‪‬ﻤﻴﺮ ﺑﻦ و‪‬ﻫﺐ ﺟ‪‬ﻤﺤﻲ ﺑﺎ ﺻﻔﻮان ﺑﻦ اُﻣﻴﻪ در ﻣﺤـﻞ ﺣﺠـﺮ‬ ‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﻴﺮ ﻳﻜﻲ از ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮد ﻛﻪ در دوران اﻗﺎﻣﺖ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬ ‫اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻧﺤﻀﺮت و اﺻـﺤﺎب اﻳﺸـﺎن را ﺑﺴـﻴﺎر آزار‬ ‫ﻣﻲداد‪ .‬ﭘﺴﺮش در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر اﺳﻴﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻳﺎدي از ﭼﺎه ﺑﺪر و ﻛﺸﺘﮕﺎن ﺟﻨﮓ ﺑﺪر و‬ ‫ﻣﺼﺎﺋﺐ دﻳﮕﺮ ﻛﺮد‪ .‬ﺻﻔﻮان ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﺎن دﻳﮕﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﻓﺎﻳﺪهاي ﻧﺪارد!‬ ‫ﻋ‪‬ﻤﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬راﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ! ﻫﺎن‪ ،‬اﮔﺮ‪ -‬ﺑﺨﺪا‪ -‬ﺑﺪﻫﻜﺎر ﻧﺒﻮدم‪ ،‬ﻳﺎ راﻫـﻲ ﺑـﺮاي‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﺪﻫﻲام داﺷﺘﻢ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻧﮕﺮاﻧﻲام ﺑﺮاي درﻣﺎﻧﺪﮔﻲ و ﺑﻴﭽﺎرﮔﻲ ﺧﺎﻧﻮادهام ﭘـﺲ‬ ‫از ﻣﺮﮔﻢ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺎﺧﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻲﺗﺎﺧﺘﻢ و او را ﻣﻲﻛﺸﺘﻢ! زﻳﺮا ﺑﻬﺎﻧﻪاي ﻫـﻢ از‬ ‫آﻧﺎن دارم؛ ﭘﺴﺮم در دﺳﺘﺸﺎن اﺳﻴﺮ اﺳﺖ!‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪44-43‬؛ زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.90‬‬

‫ﺻﻔﻮان‪ ،‬ﺑﻲدرﻧﮓ و از ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻤﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اداي دﻳﻦ ﺗﻮ ﺑﺮ ﮔﺮدن ﻣـﻦ‪ ،‬ﻣـﻦ‬ ‫ﺑﺪﻫﻲات را ﻣﻲدﻫﻢ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮادهات ﻫﻢ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮادة ﻣﻦ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎداماﻟﻌﻤﺮ ﺑـﺎ آﻧـﺎن‬ ‫ﻣﻮاﺳﺎت ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد‪ ،‬و ﻫﺮﭼﻪ در ﺗﻮان داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ درﺑﺎرة آﻧﺎن ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﻛﺮد!‬ ‫ﻋ‪‬ﻤﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻴﻦ ﺧﻮدم و ﺧﻮدت ﺑﻤﺎﻧﺪ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎﺷﺪ!‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻋﻤﻴﺮ‪ ،‬ﺳﻔﺎرش داد ﺷﻤﺸﻴﺮش را ﺗﻴﺰ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ زﻫﺮ آﻏﺸﺘﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻲدرﻧﮓ‬ ‫راه ﻣﺪﻳﻨﻪ را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ داﺷﺖ ﻣﺮﻛﺒﺶ را ﺑﺮ در ﻣﺴﺠﺪ ﻣﻲﺧﻮاﺑﺎﻧﻴﺪ‪،‬‬ ‫ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب او را دﻳﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ در ﻫﻤﺎن ﻟﺤﻈﺎت ﺑﺎ ﻋﺪهاي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ در ﻣﺴـﺠﺪ‬ ‫ﮔﺮدآﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و راﺟﻊ ﺑﻪ ﻛﺮاﻣﺖﻫﺎي اﻟﻬﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ در ﺟﻨـﮓ ﺑـﺪر ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﮓ‪ -‬ﺑﺨﺪا‪ -‬ﻋ‪‬ﻤﻴﺮ اﺳﺖ؛ و ﺟـﺰ ﺑـﺮاي ﺷـﺮارت‬ ‫ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ! ﻓﻮراً‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وارد ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺧﺪا‪ ،‬ﻫﻢ اﻳﻨﻚ دﺷﻤﻦ ﺧﺪا ﻋ‪‬ﻤﻴﺮ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ آﺧﺘﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ! ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪» :‬ﻓﺄﺩﺧ‪‬ﻠ ‪‬ﻪ ﻋﻠﹶﻲ«‬ ‫ﺑﻲدرﻧﮓ او را ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﻴﺎور!‬ ‫ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﻋﻤﻴﺮ آﻣﺪ و ﺣﻤﺎﻳﻞ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻋﻤﻴﺮ را ﭼﺴﺒﻴﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﭼﻨـﺪ ﺗـﻦ از اﻧﺼـﺎر‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وارد ﺷﻮﻳﺪ و ﻧﺰد اﻳﺸـﺎن ﺑﻨﺸـﻴﻨﻴﺪ‪ ،‬و از‬ ‫ﺑﺎﺑﺖ اﻳﻦ ﭘﻠﻴﺪ ﻣﺮاﻗﺐ و ﻣﻮاﻇﺐ آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺎﺷﻴﺪ؛ ﻛـﻪ ﻧﻤـﻲﺷـﻮد از ﺷـﺮ وي اﻳﻤـﻦ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ! آﻧﮕﺎه ﻋﻤﻴﺮ را ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬او را دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﺣﻤﺎﻳﻞ ﺷﻤﺸﻴﺮ وي را ﺑﻪ ﮔﺮدن او ﻓﺸﺮده‬ ‫و ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﹶﺭﺳﻠ ‪‬ﻪ ﻳﺎ ‪‬ﻋﻤ‪‬ﺮ؛ ﺍﹸﺩ ﹸﻥ ﻳﺎ ﻋ‪‬ﻤﲑ(‪.‬‬ ‫»رﻫﺎﻳﺶ ﻛﻦ‪ ،‬ﻋﻤﺮ! ﺟﻠﻮ ﺑﻴﺎ‪ ،‬ﻋﻤﻴﺮ!«‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اَﻧﻌ‪‬ﻤﻮا ﺻﺒﺎﺣﺎً! ﺻﺒﺢ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ!‬ ‫ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫‪480‬‬ ‫)ﻗﹶﺪ ﺍﮐﺮﻣﻨﺎ ﺍﷲ ﺑﺘﺤﻴﺔ ﺧﲑ ﻣﻦ ﲢﻴﺘﮏ ﻳﺎ ﻋﻤﲑ؛ ﺑﺎﻟﺴﻼﻡ‪ ،‬ﲢﻴﺔ ﺃﻫﻞ ﺍﳉﻨﺔ(‪.‬‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎ را درودي ﺑﻬﺘﺮ از درود ﺗﻮ ﻛﺮاﻣﺖ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻴﺮ؛ ﺳﻼم‪ ،‬درود اﻫﻞ‬ ‫ﺑﻬﺸﺖ!«‬ ‫آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﻣﺎﺟﺎ َﺀ ﺑﮏ ﻳﺎ ‪‬ﻋﻤ‪‬ﲑ؟( ﺑﺮاي ﭼـﻪ آﻣـﺪه اي‪ ،‬ﻋﻤﻴـﺮ؟!‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻣﺪهام راﺟﻊ ﺑﻪ اﺳﻴﺮي ﻛﻪ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ دارم ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﻢ؛ اﺣﺴﺎﻧﻲ در ﻣﻮرد وي ﺑﺮ‬ ‫ﻣﺎ روا دارﻳﺪ!‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻓﹶﻤﺎ ﺑﺎ ﹸﻝ ﺍﻟﺴ‪‬ﻴﻒ ﰲ ﻋ‪‬ﻨﻘﹸﮏ؟(‬ ‫»اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮ ﮔﺮدن ﺗﻮ ﭼﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟!«‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮده ﺷﻮي اﻳﻦ ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ را ﺑﺒﺮد! ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﻛﺎرﻣﺎن آﻣﺪﻧﺪ؟!‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺖ ﻟﻪ؟(‬ ‫)ﺍﹸﺻﺪ‪‬ﻗﲏ؛ ﻣﺎ ﺍﻟﹼﺬﻱ ﺟﹺﺌ ‪‬‬ ‫»ﺑﻪ ﻣﻦ راﺳﺖ ﺑﮕﻮي؛ آن ﻛﺎري ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮش آﻣﺪهاي ﭼﻴﺴﺖ؟(‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺟﺰ ﺑﺮاي آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻢ ﻧﻴﺎﻣﺪم!‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻮ و ﺻﻔﻮان ﺑﻦ اﻣﻴﻪ در ﻣﺤﻞ ﺣﺠﺮ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻳـﺪ؛ ﻛﺸـﺘﮕﺎن‬ ‫ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن اﻓﻜﻨﺪه ﺷﺪه در ﭼﺎه ﺑﺪر راﺑﻪ ﻳﺎد آوردﻳﺪ؛ آﻧﮕﺎه ﺗﻮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺪﻫﻲام ﻧﺒـﻮد‪،‬‬ ‫و ﺧﺎﻧﻮادهام ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬راﻫﻲ ﻣﻲ ﺷﺪم و ﻣﺤﻤﺪ را ﻣﻲﻛﺸﺘﻢ! ﺻـﻔﻮان ﻧﻴـﺰ ﺑـﺪﻫﻲ ﺗـﻮ و‬ ‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ ﺧﺎﻧﻮادهات را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺮا ﺑﻜﺸﻲ؛ اﻣـﺎ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ در‬ ‫ﻣﻴﺎن ﺗﻮ و ﻗﺼﺪي ﻛﻪ داري ﺣﺎﺋﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ!‬ ‫ﮏ ﺭﺳﻮ ﹸﻝ ﺍﷲ! ﻣﺎ‪ -‬اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ -‬ﺷﻤﺎ راﺟﻊ ﺑـﻪ آﻧﭽـﻪ از اﺧﺒـﺎر‬ ‫ﻋﻤﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺃﺷﻬ ‪‬ﺪ ﺃﻧ‪ ‬‬ ‫آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻣﻲآورﻳﺪ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬و ﻧﺰول وﺣﻲ را ﺑﻪ ﺷـﻤﺎ دروغ ﻣـﻲﭘﻨﺪاﺷـﺘﻴﻢ؛‬ ‫ﻟﻴﻜﻦ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺟﺰ در ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﺻﻔﻮان ﻣﻄﺮح ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؛ ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻧﻴﻚ ﻣﻲداﻧﻢ ﻛﻪ‬

‫ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺴﻲ اﻳﻦ ﺧﺒﺮ را ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺮﺳﺎﻧﻴﺪه اﺳﺖ! اﻳﻨﻚ ﺧﺪاي را ﺳﭙﺎس ﻣﻲﮔـﺰارم‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ اﺳﻼم رﻫﻨﻤﻮن ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و راﻫﻲ اﻳﻦ راه ﮔﺮداﻧﻴﺪ! آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺷـﻬﺎدﺗﻴﻦ ﺑـﺮ زﺑـﺎن‬ ‫ﺟﺎري ﻛﺮد‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻓﹶﻘﻬﻮﺍ ﺃﺧﺎﮐﹸﻢ ﰲ ﺩﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻭ ﺃﻗﺮﺅﻩ ﺍﻟﻘﺮﺁﻥ‪ ،‬ﻭﺃﻃﻠﻘﻮﺍ ﻟﻪ ﺃﺳﲑﻩ(‪.‬‬ ‫»ﺗﻌﻠﻴﻤﺎن دﻳﻨﻲ ﻻرم را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺮادرﺗﺎن ﺑﺪﻫﻴﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ او ﻗﺮآن ﺑﻴﺎﻣﻮزﻳﺪ‪ ،‬و اﺳﻴﺮش را ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺑﺮاﻳﺶ آزاد ﺳﺎزﻳﺪ!«‬ ‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺻﻔﻮان ﺑﻪ ﻣﻜﻴﺎن ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﮋده ﺑﺪﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﭼﻨﺪ روزه واﻗﻌـﻪاي‬ ‫روي ﺧﻮاﻫﺪ داد ﻛﻪ ﻣﺎﺟﺮاي ﺑﺪر را ﻓﺮاﻣﻮﺷﺘﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ! و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ از ﻛﺎرواﻧﻴﺎن‬ ‫ﺳﺮاغ ﻋﻤﻴﺮ را ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﻮاري از راه رﺳﻴﺪ و ﺧﺒﺮ اﺳﻼم آوردن ﻋﻤﻴﺮ را ﺑﻪ‬ ‫او داد‪ .‬ﺻﻔﻮان ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻋﻤﻴﺮ ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ وي ﺳﻮدي‬ ‫ﻧﺮﺳﺎﻧﺪ!‬ ‫ﻋﻤﻴﺮ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و در آﻧﺠﺎ اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺰﻳﺪ‪ ،‬و ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ را ﺑﻪ ﺳﻮي اﺳﻼم دﻋﻮت‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬و ﻋﺪة زﻳﺎدي ﺑﻪ دﺳﺖ او ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫ﻏﺰﻭﺓ ﺑﻨﻲ ﻗﹶﻴﻨﹸﻘﺎﻉ‬ ‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻮاد ﭘﻴﻤﺎنﻧﺎﻣﻪاي را ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ ﻳﻬﻮدﻳـﺎن‬ ‫اﻣﻀﺎ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آوردﻳﻢ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم از ﻫﺮ ﺟﻬﺖ ﻣﻲﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻀـﻤﻮن‬ ‫اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎنﻧﺎﻣﻪ اﺟﺮا ﺷﻮد‪ ،‬و ﻋﻤﻼً ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻛﻪ ﺣﺮﻓﻲ از ﺣـﺮوف‬ ‫ﻳﺎ ﻛﻠﻤﻪاي از ﻛﻠﻤﺎت آن ﭘﻴﻤﺎنﻧﺎﻣﻪ را ﻧﻘﺾ ﻛﻨﺪ‪ ،‬از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻧﺪادﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳـﺎن‬ ‫ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ آﻛﻨﺪه از ﺧﻴﺎﻧﺖ و ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﻋﻬﺪﺷـﻜﻨﻲ دارﻧـﺪ‪ ،‬دﻳـﺮي ﻧﭙﺎﻳﻴـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﺖﻫﺎي دﻳﺮﻳﻨﺔ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و راه ﺗﻮﻃﺌﻪ و ﻧﺎرو زدن و ﺗﺤﺮﻳـﻚ و ﭘﺮﻳﺸـﺎن‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.663-661‬‬

‫‪482‬‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪن و ﺑﺮﻫﻢ زدن ﺻﻔﻮف ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨـﻚ ﻧﻤﻮﻧـﻪاي از اﻳـﻦ‬ ‫ﻛﺎرﻫﺎﻳﺸﺎن‪:‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻳﻬﻮد‪ :‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﺎس ﺑﻦﻗـﻴﺲ ﻛـﻪ ﭘﻴﺮﻣـﺮدي ﻛﻬﻨﺴـﺎل‪،‬‬ ‫ﻣﺠﺴﻤﻪ ﻛﻔﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺪت ﻛﻴﻨﻪﺗﻮز ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺳﺨﺖ در ﻣﻘـﺎم ﺣﺴـﺪورزي ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﺪهاي از ﻳﺎران رﺳﻮل اﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬از اوس و‬ ‫ﺧﺰرج ﻛﻪ ﮔﺮد ﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺬﺷـﺖ‪ .‬از اﻧُـﺲ و‬ ‫اﻟﻔﺖ و ﻫﻤﺎﻳﺶ و ﺳﺎزش ﻛﻪ ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ اوﺳﻴﺎن و ﺧﺰرﺟﻴﺎن در ﭘﺮﺗـﻮ اﺳـﻼم ﻣﺸـﺎﻫﺪه‬ ‫ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن دﺷﻤﻨﻲ و ﻋﺪاوﺗﻲ ﻛﻪ در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﺑﻪ ﺧﺸـﻢ آﻣـﺪ و‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻨﻲ ﻗﻴﻠﻪ ﺟﻤﻌﺸﺎن در اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺟﻤﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﻧﻪ ﺑﺨﺪا‪ ،‬اﮔﺮ ﺟﻤـﻊ اﻳﻨـﺎن‬ ‫ﺟﻤﻊ ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﻣﺎ دﻳﮕﺮ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ! ﺟﻮاﻧﻲ از ﻳﻬﻮدﻳﺎن را ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه‬ ‫وي ﺑﻮد‪ ،‬واداﺷﺖ و ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺮاغ اﻳﻦ اوﺳﻴﺎن و ﺧﺰرﺟﻴﺎن ﺑـﺮو‪ ،‬و ﻧـﺰد آﻧـﺎن‬ ‫ﺑﻨﺸﻴﻦ‪ ،‬و ﺟﻨﮓ ﺑﻌﺎث و درﮔﻴﺮيﻫﺎي ﭘﻴﺶ از آن را ﻣﻄﺮح ﻛﻦ‪ ،‬و ﺑﺮﺧﻲ از اﺷـﻌﺎري‬ ‫را ﻛﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ آن ﻣﺎﺟﺮاﻫﺎ ﺳﺮودهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺗﻜﺮار ﻛـﻦ! او ﻧﻴـﺰ ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬آن ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ درﺑﺎرة آن ﻣﺴﺎﺋﻞ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﻔـﺎﺧﺮ و ﻛﺸـﻤﻜﺶ‬ ‫ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻛﺎر ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ دو ﺗﻦ از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﺮ ﻓـﺮاز آﻣﺪﻧـﺪ و رودر روي‬ ‫ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ و رﺟﺰ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از آﻧﺪو ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آن دﻳﮕـﺮي ﮔﻔـﺖ‪:‬‬ ‫اﮔﺮ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻫﻢ اﻳﻨﻚ ﻛﺎر را از ﺳﺮ ﺧـﻮاﻫﻴﻢ ﮔﺮﻓـﺖ! ﻣﻨﻈـﻮرش اﻳـﻦ ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﺟﻨﮓﻫﺎي داﺧﻠﻲ دوران ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ را ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ راه ﺧﻮاﻫﻴﻢ اﻧﺪاﺧﺖ! ﻫـﺮ دو ﮔـﺮوه‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺸﻢ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد! ﻗﺮارﻣـﺎن ﻇـﺎﻫﺮه‪ -‬ﻳﻌﻨـﻲ ﺣ‪‬ـﺮّه‪ ،‬ﻛﺮاﻧـﺔ‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ -‬ﺑﺎﺷﺪ! اﺳﻠﺤﻪ ﺑﺮﮔﻴﺮﻳﺪ! اﺳﻠﺤﻪ ﺑﺮﮔﻴﺮﻳﺪ! ﻫﻤﮕﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﺮارﮔﺎه رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻛـﻢ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﻨﮓ درﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﺧﺒﺮ ﺑﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﺳﻴﺪ‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت ﺑـﺎ ﻋـﺪهاي از ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ‬

‫اﺻﺤﺎب ﻛﻪ ﻧﺰدﺷﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮاغ آﻧﺎن آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﻳﺎ ﻣﻌﺸﺮ ﺍﳌﺴﻠﻤﲔ‪ ،‬ﺍﷲ‪ ،‬ﺍﷲ! ﺃﺑﺪﻋﻮﻯ ﺍﳉﺎﻫﻠﻴﺔ ﻭﺃﻧﺎ ﺑﲔ ﺃﻇﻬﺮﮐﻢ؟ ﺑﻌﺪ ﺃﻥ ﻫـﺪﺍﮐﻢ ﺍﷲ ﻟﻺﺳـﻼﻡ‬

‫ﻭﺃﮐﺮﻣﮑﻢ ﺑﻪ‪ ،‬ﻭ ﻗﻄﻊ ﺑﻪ ﻋﻨﮑﻢ ﺃﻣﺮ ﺍﳉﺎﻫﻠﻴﺔ‪ ،‬ﻭﺍﺳﺘﻨﻘﺬﮐﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺍﻟﮑﻔﺮ‪ ،‬ﻭﺃﻟﱠﻒ ﺑﲔ ﻗﻠﻮﺑﮑﻢ(‪.‬‬

‫»اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎ‪ ،‬ﺧﺪاي را! ﺧﺪاي را! ﻓﺮاﺧﻮان ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ؟ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﻣـﻦ در‬ ‫ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎﻳﻢ‪ ،‬و ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺷﻤﺎ را ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﺳﻼم رﻫﻨﻤﻮن ﮔﺮدﻳﺪه و ﺑﻪ آن ﻛﺮاﻣﺖ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬و در ﭘﺮﺗﻮ اﺳﻼم رﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ را در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻗﻄﻊ ﻛﺮده‪ ،‬و ﺑﻪ واﺳﻄﻪ‬ ‫اﺳﻼم ﺷﻤﺎ را از ﻛﻔﺮ رﻫﺎﻳﻲ ﺑﺨﺸﻴﺪه‪ ،‬و دلﻫﺎي ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﻧﺲ و اﻟﻔـﺖ داده‬ ‫اﺳﺖ؟!؟«‬ ‫آن ﺟﻤﺎﻋﺖ درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻟﻘﺎي ﺷﻴﻄﺎن و ﻧﻴﺮﻧﮓ دﺷﻤﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و اﺷﻜﺸﺎن ﭘﺎﺷﻴﺪ‪،‬‬ ‫و ﻣﺮدان اوس و ﺧﺰرج ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را در آﻏﻮش ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻫﻤﺮاه رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﻘﺎم ﺳﻌﻲ و ﻃﺎﻋﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﺤﻀـﺮت ﺑﺎزﮔﺸـﺘﻨﺪ؛ و ﺧﺪاوﻧـﺪ‬ ‫آﺗﺶ ﻧﻴﺮﻧﮓ دﺷﻤﻦ ﺧﺪا‪ ،‬ﺷﺎس ﺑﻦ ﻗﻴﺲ را ﺧﺎﻣﻮش ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﺑﻮد از ﻛﺎرﻫﺎ و ﺗﺤﺮﻳﻜﺎت و ﻓﺘﻨﻪاﻧﮕﻴﺰيﻫﺎي ﻳﻬﻮد‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬و‬ ‫ﻛﺎرﺷﻜﻨﻲﻫﺎي آﻧﺎن در راه دﻋﻮت اﺳﻼم‪ ،‬ﻛـﻪ در اﻳـﻦ راﺳـﺘﺎ ﻧﻘﺸـﻪﻫـﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن‬ ‫ﻣﻲﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت دروﻏﻴﻦ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺷﺎﻳﻌﺎت ﺑﻲاﺳﺎس ﻣﻲﭘﺮاﻛﻨﺪﻧﺪ؛ ﭘﻴﺶ از ﻇﻬﺮ‬ ‫اﻳﻤﺎن ﻣﻲآوردﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻌﺪازﻇﻬﺮ اﻇﻬﺎر ﻛﻔﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺗﺨﻢ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳـﺪ را در دل‬ ‫اﻓﺮاد ﺳﺴﺖ اﻳﻤﺎن ﺑﻜﺎرﻧﺪ؛ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن دادوﺳﺘﺪ ﻣﺎﻟﻲ داﺷﺖ در‬ ‫ﺗﻨﮕﻨﺎي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻌﻴﺸﺖ ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ؛ اﮔﺮ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑـﺪﻫﻜﺎر ﺑـﻮد‪ ،‬ﺻـﺒﺢ و ﺷـﺐ از او‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ و اﮔﺮ از آﻧﺎن ﻃﻠﺒﻜﺎر ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﻮال او را ﺑﻪ ﻧـﺎروا ﻣـﻲﺧﻮردﻧـﺪ‪ ،‬و از‬ ‫اداي دﻳﻦ ﺑﻪ او ﻃﻔﺮه ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ آن زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺗﻮ وام دار ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﺮ‬ ‫دﻳﻦ ﭘﺪراﻧﺖ ﺑﻮدي؛ اﻣﺎ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﻛﻪ از دﻳﻦ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪاي‪ -‬و ﺻﺎﺑﻲ ﺷﺪهاي‪ -‬ﻣﺎ را ﺑـﺎ ﺗـﻮ‬

‫‪484‬‬ ‫ﻛﺎري ﻧﻴﺴﺖ!‬

‫‪1‬‬

‫ﭘﻴﻤﺎﻥ ﺷﮑﻨﻲ ﺑﻴﻦ ﻗﹶﻴﻨﹸﻘﺎﻉ‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﭘﻴﺶ از ﻧﮓ ﺑﺪر ﻧﻴﺰ اﻳﻦ رﻓﺘﺎر و ﻛﺮدارﻫﺎ را داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ رﻏﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑـﺎ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎرﺷﻜﻨﻲﻫﺎ را ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ؛ اﻣـﺎ‪،‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﻳﺎراﻧﺸﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ رﻓﺘﺎر و ﻛﺮدار ﻳﻬﻮدﻳـﺎن‬ ‫ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ورزﻳﺪﻧﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬از ﻳﻚ ﺳﻮي ﺑﻪ ارﺷﺎد و ﻫﺪاﻳﺘﺸﺎن اﻣﻴﺪ ﺑﺴـﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و از‬ ‫ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ اﻣﻨﻴﺖ و ﺳﻼﻣﺖ ﺑﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﺎﻛﻢ ﮔﺮدد‪ .‬اﻣـﺎ‪ ،‬وﻗﺘـﻲ دﻳﺪﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﭽﻨﺎن ﻓﺘﺢ و ﭘﻴﺮوزي ﺟﺎﻧﺎﻧﻪاي را در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﻧﺼﻴﺐ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻋﺰت و ﺷﻮﻛﺖ و ﻫﻴﺒﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در دلﻫﺎي ﻣﺮدﻣﺎن دور و ﻧﺰدﻳـﻚ اﻓﻜﻨـﺪ‪ ،‬دﻳـﮓ‬ ‫ﺧﺸﻢ و ﻧﻔﺮﺗﺸﺎن ﺑﻪ ﺟﻮش آﻣﺪ و ﺷﺮارت و ﻋﺪاوﺗﺸﺎن را ﺑﺮﻣﻼ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻋﻠﻨـﺎً ﺑـﻪ‬ ‫آزار و اذﻳﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﻴﺎن ﻳﻬﻮدﻳﺎن‪،‬از ﻫﻤﻪ ﻛﻴﻨﻪﺗﻮزﺗﺮ و ﺷﺮارتﺧﻴﺰﺗﺮ‪ ،‬ﻛﻌﺐﺑﻦ اﺷـﺮف ﺑـﻮد؛ و از ﺳـﻪ‬ ‫ﻃﺎﻳﻔﺔ ﻳﻬﻮدي ﻛﻪ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﻲﻗﻴﻨﻘﺎع از دو ﻃﺎﻳﻔﺔ دﻳﮕﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺮارت‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﺎن در داﺧﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ در ﻣﺤﻠﻪاي ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﻮدﺷﺎن ﺳﻜﻮﻧﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻏﺎﻟﺒـﺎً‬ ‫زرﮔﺮ و آﻫﻨﮕﺮ و ﺳﺎزﻧﺪة ﻇﺮوف ﺑﺰرگ و ﻛﻮﭼﻚ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺮﻓﻪﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﻛﻪ آﺷﻨﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻜﺎﻳﻚ آﻧﺎن ﻣﻘﺎدﻳﺮ زﻳﺎدي اﺳﻠﺤﻪ و اﺑﺰارﻫﺎي ﺟﻨﮕﻲ داﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷـﻤﺎر‬ ‫ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن اﻳﺸﺎن ﻫﻔﺘﺼﺪ ﺗﻦ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻫﻤﮕﻲ آﻧﺎن از ﺷﺠﺎعﺗﺮﻳﻦ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻨﻲ ﻗﻴﻨﻘﺎع ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻳﻬﻮدﻳﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﺸﺎن را ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻘﺾ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر و ﻛﺮدار ﻳﻬﻮدﻳﺎن را ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺗﻔﺴـﻴﺮ ﺳـﻮره آلﻋﻤـﺮان و‬ ‫دﻳﮕﺮ آﻳﺎت و ‪‬ﺳﻮ‪‬ر ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ آوردهاﻧﺪ‪.‬‬

‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﭘﻴﺮوز ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮﻛﺸﻲ آﻧﺎن اﻓـﺰود‪،‬‬ ‫و ﺗﺤﺮﻳﻜﺎت و ﻛﺎرﺷﻜﻨﻲﻫﺎي آﻧﺎن ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﻣﻴﺎن ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن دودﺳـﺘﮕﻲ‬ ‫اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ آﻧﺎن را ﻣﺴﺨﺮه ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ و ﺑﺎ ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺎزارﺷﺎن ﻣﻲآﻣـﺪ‬ ‫در آزار و اذﻳﺖ درﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ زﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﻣﻮرد ﺗﻌﺮض ﻗﺮار دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرﺷﻜﻨﻲﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و داﻳـﺮة ﻇﻠـﻢ و ﺳﺘﻤﺸـﺎن ﮔﺴـﺘﺮش ﻳﺎﻓـﺖ‪،‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻧﺎن را ﮔﺮد آوردﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﻨﺪ و اﻧـﺪرز دادﻧـﺪ و ﺑـﻪ‬ ‫رﺷــﺪ و ﻫ ـﺪاﻳﺖ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧــﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﺎﻣــﺪﻫﺎي دﺷــﻤﻨﻲ و ﺳــﺘﻤﮕﺮي و ﺑﺮﺧــﻮاﻫﻲ را‬ ‫ﮔﻮﺷﺰدﺷﺎن ﻛﺮدﻧﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﺮ ﺷﺮارت و ﺳﺮﻛﺸﻲ ﺧﻮﻳﺶ اﻓﺰودﻧﺪ‪.‬‬ ‫* اﺑﻮداود و دﻳﮕﺮان از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ وي ﮔﻔﺖ‪ :‬زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ رﺳـﻮل‬ ‫ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آن زﻫﺮ ﭼﺸﻢ را در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﺑﻪ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن را در ﺑﺎزار ﺑﻨﻲ ﻗﻴﻨﻘﺎع ﮔﺮد ﻫﻢ آوردﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﻳﺎ ﻣﻌﺸﺮ ﻳﻬﻮﺩ‪ ،‬ﺃﺳﻠﻤﻮﺍ ﻗﺒﻞ ﺃﻥ ﻳﺼﻴﺒﮑﻢ ﻣﺜﻞ ﻣﺎ ﺃﺻﺎﺏ ﻗﺮﻳﺸﹰﺎ(‪.‬‬ ‫»اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻳﻬﻮد‪ ،‬اﺳﻼم ﺑﻴﺎورﻳﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺎﻳﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺮﻳﺶ‬ ‫آﻣﺪ!«‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﻓﺮﻳﺐ ﻧﺪﻫﻲ ﻛﻪ ﻋﺪهاي از ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن را ﻛﺸﺘﻪاي؟ اﻳﻨـﺎن‬ ‫ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﺑﻲ ﻫﻮش و ﺣﻮاس ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺮ از ﻛﺎر ﺟﻨﮓ درﻧﻤﻲآوردﻧﺪ؛ اﮔﺮ روزﮔﺎري‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺎ ﻧﺒﺮد ﻛﻨﻲ‪ ،‬درﺧﻮاﻫﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﺮد ﺟﻨﮕﻴﻢ‪ ،‬و ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣـﺎ راﻧﺪﻳـﺪهاي!‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻳﻦ آﻳﻪ راﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ْس ا ْل ِم َھا ُد * قَ ْد َك‪6‬انَ لَ ُك‪ْ 6‬م آيَ‪6‬ةٌ فِ‪6‬ي‬ ‫ستُ ْغلَبُونَ َوت ُْح َ‬ ‫ش ُرونَ إِلَى َج َھنﱠ َم َوبِئ َ‬ ‫﴿قُل لﱢلﱠ ِذينَ َكفَ ُرو ْا َ‬ ‫ي ا ْل َع‪ْ 6‬ي ِن َو ّ‬ ‫يل ّ‬ ‫ﷲِ َوأُ ْخ‪6َ 6‬رى َك‪66‬افِ َرةٌ يَ‪6َ 6‬ر ْونَ ُھم ﱢم ْثلَ‪ْ 6‬ي ِھ ْم َر ْأ َ‬ ‫فِئَتَ‪ْ 6‬ي ِن ا ْلتَقَتَ‪66‬ا فِئَ‪6‬ةٌ تُقَاتِ‪ُ 6‬ل فِ‪66‬ي َ‬ ‫ﷲُ‬ ‫س ‪6‬ب ِ ِ‬ ‫صار﴾‪.١‬‬ ‫يُؤَ يﱢ ُد بِنَ ْ‬ ‫ص ِر ِه َمن يَشَا ُء إِنﱠ فِي َذلِكَ لَ ِع ْب َرةً ﱠألُ ْولِي األَ ْب َ‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان‪ ،‬آﻳﺎت ‪.13-12‬‬

‫‪486‬‬ ‫»ﺑﮕﻮ ﺑﻪ ﻛﻔﺮﭘﻴﺸﮕﺎن‪ :‬ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺧﻮرد‪ ،‬و ﺑﺴﻮي ﺟﻬﻨﻢ ﮔﺴﻴﻞ داده ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﻛﻪ ﭼﻪ ﺑﺪ آراﻣﮕﺎﻫﻲ اﺳﺖ! ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪاي ﮔﻮﻳﺎ و رﺳﺎ ﺑﻮد در آن دو ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ روﺑﺮو ﺷﺪﻧﺪ؛ ﮔﺮوﻫﻲ در راه ﺧـﺪا ﭘﻴﻜـﺎر ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﮔﺮوﻫـﻲ دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﻛﻔﺮﭘﻴﺸﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﺮوه ﺣﺮﻳﻒ را ﺑﺎ دو ﭼﺸﻢ ﺳﺮ دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ؛‬ ‫و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻳﺎري ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺧﻮاﻫﺪ؛ در اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﻋﺒﺮﺗﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﻳﺪﮔﺎﻧﺸﺎن را ﺑﮕﺸﺎﻳﻨﺪ!«‬

‫‪1‬‬

‫ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم آن ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻨﻲﻗﻴﻨﻘﺎع‪ ،‬اﻋﻼن ﺟﻨﮓ آﺷﻜﺎر ﺑﻮد؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣـﻲ اﺳـﻼم‬ ‫ﺧﺸﻢ ﺧﻮد را ﻓﺮو ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ورزﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﺎ را ﺑـﺮ آن ﻧﻬﺎدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ از داﻣﺎن ﮔﺮدش اﻳﺎم ﭼﻪ ﻧﻮزادي ﺳﺮ ﺑﺮﺧﻮاﻫﺪ زد‪.‬‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻨﻲ ﻗﻴﻨﻘﺎع ﺑﺮ ﮔﺴﺘﺎﺧﻲ ﺧﻮﻳﺶ اﻓﺰودﻧﺪ‪ ،‬و ﻃﻮﻟﻲ ﻧﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺑﻪ ﻫـﻢ‬ ‫رﻳﺨﺘﻨﺪ و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ و ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺑﺎر آوردﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ دﺳﺘﻬﺎي ﺧﻮدﺷﺎن ﮔﻮر ﺧﻮدﺷـﺎن‬ ‫را ﻛﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬و راهﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ را ﻓﺮاروي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫* اﺑﻦ ﻫﺸﺎم از اﺑﻮﻋﻮن رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ زﻧﻲ ﻋﺮبﻧﮋاد اﺟﻨﺎﺳﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ آورده‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬در ﺑﺎزار ﺑﻲﻗﻴﻨﻘﺎع آﻧﻬﺎ را ﻓﺮوﺧﺖ‪ ،‬و در ﻛﻨﺎر دﻛﺔ زرﮔﺮي ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬اﻃﺮاف او را‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و از او ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺻﻮرﺗﺶ را ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻛﻨﺪ؛ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﺪ‪ .‬آن ﻣـﺮد زرﮔـﺮ دو‬ ‫ﻟﺒﺔ ﺟﺎﻣﺔ وي را ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ او ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺸﺘﺶ ﮔﺮه زد‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ از‬ ‫ﺟﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻮرﺗﺶ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺷﺪ و ﻫﻤﺔ آن ﻣﺮدان ﻛﻪ دوروﺑﺮش ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻨﺪﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫آن زن ﺟﻴﻎ زد‪ .‬ﻣﺮدي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﺟﺎي ﺑﺮﺟﺴﺖ و ﺑﺮ ﺳﺮ آن ﻣﺮد زرﮔﺮ ﻓﺮود آﻣﺪ‬ ‫و او را ﻛﺸﺖ‪ .‬آن ﻣﺮد زرﮔﺮ ﻳﻬﻮدي ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺳﺮ آن ﻣﺴﻠﻤﺎن رﻳﺨﺘﻨﺪ و او‬ ‫را ﻛﺸﺘﻨﺪ‪ .‬اﻃﺮاﻓﻴﺎن آن ﻣﺮد ﻣﺴـﻠﻤﺎن از دﻳﮕـﺮ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑـﺮ ﻋﻠﻴـﻪ ﻳﻬﻮدﻳـﺎن ﻳـﺎري‬

‫‪ -1‬ﺳﻨﻦ اﺑﻲ داود‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺷﺮح آن ﻋﻮن اﻟﻤﻌﺒﻮد‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪115‬؛ ﻧﻴﺰ‪ :‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.552‬‬

‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺑﻨﻲﻗﻴﻨﻘﺎع ﺷﺮّ در ﮔﺮﻓﺖ ‪.1‬‬ ‫ﻣﺤﺎﺻﺮﻩ ﻭ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻭ ﺁﻭﺍﺭﮔﻲ‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﺎر ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ رﺳﻴﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺷـﻜﻴﺒﺎﻳﻲ را روا‬ ‫ﻧﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻨﺬر را در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧـﻮﻳﺶ ﻗـﺮار دادﻧـﺪ‪ ،‬و ﻟـﻮاي‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺣﻤﺰه ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ دادﻧـﺪ‪ ،‬و ﻟﺸـﻜﺮﻳﺎن ﺧـﺪا را ﺑـﻪ ﺳـﻮي‬ ‫ﺑﻨﻲﻗﻴﻨﻘﺎع ﺣﺮﻛﺖ دادﻧﺪ‪ .‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن وﻗﺘﻲ ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﻗﻠﻌﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺴـﺖ ﻧﺸﺴـﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺷﺪت در ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ .‬آﻏـﺎز‬ ‫ﻣﺤﺎﺻﺮه روز ﺷﻨﺒﻪ ﻧﻴﻤﺔ ﻣﺎه ﺷﻮال ﺳﺎل دوم ﻫﺠﺮت ﺑﻮد‪ ،‬و اﻳﻦ ﻣﺤﺎﺻـﺮه ﺑـﻪ ﻣـﺪت‬ ‫ﭘﺎﻧﺰده ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﺗﺎ آﻏﺎز ﻣﺎه ذﻳﻘﻌﺪه اداﻣﻪ ﻳﺎﻓـﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺗـﺮس و وﺣﺸـﺖ را در‬ ‫دل ﻫﺎي آﻧﺎن اﻓﻜﻨﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻗـﻮﻣﻲ را ﺧـﻮار ﺳـﺎزد و دﭼـﺎر‬ ‫ﺷﻜﺴﺖ ﮔﺮداﻧﺪ ﺗﺮس و وﺣﺸﺖ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮود ﻣﻲآورد و در دﻟﻬﺎي آﻧﺎن ﻣﻲاﻓﻜﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﻦ دردادﻧﺪ‪ ،‬و ﺟﺎن و ﻣﺎل و ﻧـﺎﻣﻮس و‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن را در اﺧﺘﻴﺎر آﻧﺤﻀﺮت ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت ﻧﻴﺰ دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ آﻧﺎن را در ﺑﻨﺪ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﺑﻦ ﺳﻠﻮل ﻧﻘﺶ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻧﺔ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﺑـﺎ اﺻـﺮار ﻫﺮﭼـﻪ‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﺘﺮ از رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺣﻜﻢ ﻋﻔـﻮ ﻋﻤـﻮﻣﻲ‬ ‫آﻧﺎن را ﺻﺎدر ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ .‬وي ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬درﺑـﺎرة ﻣـﻮاﻟﻲ ﻣـﺎ )ﭼـﻮن ﺑﻨـﻲ ﻗﻴﻨﻘـﺎع‬ ‫ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﺎن ﺧﺰرج ﺑﻮدﻧﺪ( اﺣﺴﺎن ﻓﺮﻣﺎﻳﻴﺪ! رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑـﻪ‬ ‫درﺧﻮاﺳﺖ وي ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺛﺮ ﻧﺪادﻧﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬وي درﺧﻮاﺳﺘﺶ را ﺗﻜﺮار ﻛﺮد‪ .‬رﺳﻮل ﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﺑﻪ او اﻋﺘﻨﺎ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬دﺳـﺘﺶ را در ﮔﺮﻳﺒـﺎن زره آﻧﺤﻀـﺮت‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.48-47‬‬

‫‪488‬‬ ‫داﺧﻞ ﻛﺮد‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺃﺭﺳـﻠﲏ« رﻫـﺎﻳﻢ ﻛـﻦ! و‬ ‫آﻧﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﺧﺸﻢ آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﻳﻪﻫﺎي ﺧﺸﻢ ﺑﺮ ﭼﻬﺮة ﻧﻮراﻧﻲ آن ﺣﻀﺮت ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷـﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ » :‬ﻭﳛ‪‬ﮏ؛ ﺍﹶﺭﺳﻠﲏ« واي ﺑﺮ ﺗﻮ؛ رﻫﺎﻳﻢ ﻛﻦ! اﻣﺎ‪ ،‬ﻣﻨـﺎﻓﻖ دﺳـﺖ از اﺻـﺮار‬ ‫ﻧﻜﺸﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ ﺑﺨﺪا‪ ،‬رﻫﺎﻳﺘﺎن ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻢ ﺗﺎ در ارﺗﺒﺎط ﺑـﺎ ﻣـﻮاﻟﻲ ﻣـﻦ اﺣﺴـﺎن روا‬ ‫دارﻳﺪ! ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﺗﻦ ﺑﺪون زره‪ ،‬ﺳﻴﺼﺪ ﺗﻦ زره ﭘﻮﺷﻴﺪه‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره ﻣـﺪاﻓﻌﺎن ﻣـﻦ در‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ دﺷﻤﻦ و آن دﺷﻤﻦ ﺑﻮدهاﻧﺪ؛ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻳﻜﺮوزه ﻫﻤﻪ را درو ﻛﻨﻴﺪ!؟ ﻣﻦ‬ ‫ﺑﺨﺪا آدﻣﻲ ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﻣﺼﻴﺒﺖﻫﺎﻳﻲ را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﻢ!!‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺮد ﻣﻨﺎﻓﻖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﺎه ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺗﻈﺎﻫﺮ وي ﺑﻪ‬ ‫اﺳﻼم ﻧﮕﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ رﻓﺘﺎر را ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻨﻲﻗﻴﻨﻘﺎع را ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اُﺑ‪‬ـﻲ‬ ‫ﺑﺨﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن دادﻧﺪ ﻛﻪ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و در ﺷﻬﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﻤﺎﻧﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺑﺴﻮر اَذر‪‬ﻋﺎت ﺷﺎم ﻛﻮچ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ﻧﻴﺰ دﻳﺮي ﻧﭙﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﺷـﺎن ﺑـﻪ ﻫﻼﻛـﺖ‬ ‫رﺳﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻣﻮال آﻧﺎن را ﻣﺼﺎدره ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬و از آن اﻣﻮال ﺳﻪ‬ ‫ﻛﻤﺎن و دو زره و ﺳﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ و ﺳﻪ ﻧﻴﺰه ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻳﻚ ﭘﻨﺠﻢ ﻏﻨﺎﺋﻢ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﺼـﺪي‬ ‫ﺟﻤﻊ ﻏﻨﺎﺋﻢ در اﻳﻦ ﻏﺰوه ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣ‪‬ﺴﻠﻤﻪ ﺑﻮد ‪.1‬‬ ‫ﻏﺰﻭﺓ ﺳﻮﻳﻖ‬ ‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎ و ﻛﺎرﺷﻜﻨﻲﻫﺎي ﺻﻔﻮان ﺑﻦ اﻣﻴﻪ و ﻳﻬﻮدﻳﺎن و ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن‪ ،‬اﺑﻮﺳـﻔﻴﺎن‬ ‫ﺳﺮﮔﺮم ﻧﻘﺸﻪ ﻛﺸﻴﺪن ﺑﻮد ﺗﺎ ﻛﺎري ﺑﺴﺎزد ﻛﻢ ﻫﺰﻳﻨﻪ و ﺑﺎ ﺧﺴﺎرت اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ اﻧﺪك‪ ،‬اﻣـﺎ‬ ‫ﺑﺎ اﺛﺮي آﺷﻜﺎر‪ ،‬ﻛﻪ ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮد‪ ،‬و در ﭘﺮﺗﻮ آن‪ ،‬ﺣﻴﺜﻴـﺖ و ﻣﻜﺎﻧـﺖ ﻗـﻮم و‬ ‫ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺧﻮﻳﺶ را ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪيﻫﺎ و ﻧﻴﺮوﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﻫﻤﭽﻨﺎن دارﻧﺪ‪،‬‬ ‫‪ -1‬زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪91 ،71‬؛ ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.49-47‬‬

‫ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺳﺎزد! اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻧﺬر ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ آب ﺷﺴﺘﺸﻮ از ﺟﻨﺎﺑﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺮﻳـﺰد‬ ‫ﺗﺎ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺒﺮد ﻛﻨﺪ! اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ دوﻳﺴﺖ ﺳﻮار ﺑﻪ راه اﻓﺘـﺎد ﺗـﺎ ﺳـﻮﮔﻨﺪش را ادا‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ .‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﺔ ﻳﻚ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻗﻨﻮات ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﻛـﻮﻫﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﺛﻴﺐ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻜﺎن ﻳﻚ ﺑ‪‬ﺮﻳﺪ )‪ 12‬ﻣﻴـﻞ(‪ -‬ﻛﻤﺘـﺮ ﻳـﺎ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ -‬ﺑﺎ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ داﺷﺖ‪ .‬وي ﺟﺮأت ﻧﻜﺮد ﻛﻪ ﻋﻠﻨﺎً ﺑﺮ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻫﺠﻮم ﺑﺒﺮد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮآن‬ ‫ﻧﻬﺎد ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ را ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت دزدان درﻳﺎﻳﻲ دﻧﺒﺎل ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﺐ ﻫﻨﮕـﺎم ﺧـﻮد را‬ ‫ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺣﻮﻣﺔ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬اﺑﺘﺪا‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﺣﻴﻲ ﺑﻦ اﺧﻄﺐ رﻓﺖ‪ ،‬و از او ﺧﻮاﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ در ﺑﻪ روي او ﺑﮕﺸﺎﻳﺪ؛ وي اﺑﺎ ﻛﺮد و ﺗﺮﺳﻴﺪ‪ .‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﺳـﻼمﺑـﻦ‬ ‫ﻣﺸﻜﻢ‪ ،‬ﺑﺰرگ ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺑﻨﻲﻧﻀﻴﺮ رﻓﺖ ﻛﻪ ﺧﺰاﻧـﻪدار آﻧـﺎن ﻧﻴـﺰ ﺑـﻮد‪ .‬از او اذن دﺧـﻮل‬ ‫ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ او اﺟﺎزة ورود داد و از او ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ ﻛـﺮد‪ ،‬و ﺑـﻪ او ﺷـﺮاب ﻧﻮﺷـﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ اﺧﺒﺎر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ را در اﺧﺘﻴﺎر او ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن در دل ﺷﺐ ﻧﺰد‬ ‫ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬و دﺳﺘﻪاي از آﻧﺎن را ﻓﺮﺳـﺘﺎد ﺗـﺎ ﻧﺎﺣﻴـﻪاي را در ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺑـﻪ ﻧـﺎم‬ ‫»ﻋ‪‬ﺮَﻳﺾ« ﻏﺎرت ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﻧﺨﻠﺴﺘﺎﻧﻬﺎ را ﻛﻒ ﺑ‪‬ﺮ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﻮزاﻧﻴﺪﻧﺪ؛ ﻣﺮدي از اﻧﺼﺎر را‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﻲ از ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧـﺎﻧﺶ ﻣﺸـﻐﻮل زراﻋـﺖ ﺑـﻮد‪ ،‬ﻳﺎﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬و درﺟـﺎ ﻛﺸـﺘﻨﺪ؛ و‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ؛ و ﺑﺎز ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺒﺮ اﻳﻦ ﻗﺘﻞ و ﻏﺎرت ﺑﻪ رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺷﺘﺎﺑﺎن اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن و‬ ‫ﻳﺎراﻧﺶ را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻲ زاﻳﺪاﻟﻮﺻﻒ ﭘﺎي ﺑﻪ ﻓـﺮار ﮔﺬاﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﺑﮕﺮﻳﺰﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﻓﺘﻨـﺪ ﺗـﺎ ﺑـﻪ ﻧﺎﺣﻴـﺔ‬ ‫ﻜﺪر رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﻮت و ﻏﺬاﻳﻲ را ﻛﻪ ﻛﻔﺎر از آذوﻗﺔ‬ ‫ﻗﺮﻗﺮهاﻟ ُ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﺮ ﺟﺎي ﻧﻬﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻮي ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﻤﻞ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺣﻤﻠﻪ را »ﻏﺰوة ﺳـﻮﻳﻖ«‬ ‫ﻧﺎم ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻏﺰوه در ذﻳﺤﺠﺔ ﺳﺎل دوم ﻫﺠﺮت‪ ،‬دو ﻣﺎه ﺑﻌﺪ از ﺟﻨـﮓ ﺑـﺪر‪ ،‬روي‬ ‫داد‪ ،‬و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در اﻳﻦ ﻏﺰوه‪ ،‬اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻨـﺬر را در‬

‫‪490‬‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ‪.1‬‬ ‫ﻏﺰﻭﺓ ﺫﻱﺍﹶﻣﺮ‬ ‫اﻳﻦ ﻏﺰوه ﺑﺰرگ ﺗﺮﻳﻦ ﻳﻮرش ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘـﻴﺶ‬ ‫از ﺟﻨﮓ اُﺣ‪‬ﺪ رﻫﺒﺮي ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﻣﺎه ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ﺳﻮم ﻫﺠﺮت روي داد‪.‬‬ ‫اﻧﮕﻴﺰة اﻳﻦ ﻏﺰوه‪ ،‬آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻮاﻣﻞ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮاي رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺧﺒﺮ آوردﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻧﺒﻮﻫﻲ از ﺑﻨﻲ ﺛﻌﻠﺒـﻪ و ﻣﺤـﺎرب ﮔـﺮد آﻣـﺪهاﻧـﺪ و‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ اﻃﺮاف ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﻏﺎرت ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣـﻲ اﺳـﻼم ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺴـﻴﺞ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﭼﻬﺎرﺻﺪ و ﭘﻨﺠﺎه رزﻣﻨﺪة ﺳﻮار و ﭘﻴﺎده از ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﻋﺰﻳﻤـﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻋﺜﻤﺎنﺑﻦ ﻋﻔﺎن را در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫در اﺛﻨﺎي راه‪ ،‬ﻣﺮدي را دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺖ ﻧﺎم او ﺟﺒﺎر‪ ،‬و از ﺑﻨﻲﺛﻌﻠﺒﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫او را ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آوردﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬او را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻛﺮدﻧﺪ؛ او ﻧﻴﺰ اﺳﻼم آورد و آﻧﺤﻀﺮت او را ﺑـﻪ ﺑـﻼل‬ ‫ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪ ،‬و راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم را ﺑﺴﻮي ﺳﺮزﻣﻴﻦ دﺷﻤﻦ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي دﺷﻤﻦ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺧﺒﺮ ﻓﺮا رﺳـﻴﺪن ﻟﺸـﻜﺮ ﻣﺪﻳﻨـﻪ را ﺷـﻨﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﻛﻮﻫﺴـﺘﺎن‬ ‫ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﺧـﻮد ﺑـﻪ ﻣﻜـﺎن ﺗﺠﻤـﻊ‬ ‫دﺷﻤﻦ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﮔﻮدال آﺑﻲ ﺑﻨﺎم »ذي اﻣﺮ« ﮔﺮدﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﺗﻤـﺎﻣﻲ ﻣـﺎه‬ ‫ﺻﻔﺮ ﻳﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ آن را رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬در آن ﻣﻜـﺎن‬ ‫ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﻋﺮاب ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را درﻳﺎﺑﻨـﺪ‪ ،‬و ﺑـﻴﻢ و ﻫـﺮاس ﺑـﺮ آﻧـﺎن‬ ‫ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﮔﺮدد؛ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ ‪.2‬‬ ‫‪ -1‬زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪91-90‬؛ ﻧﻴﺰ‪ :‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.45-44‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪46‬؛ زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪91‬؛ اﺑﻦ ﻗﻴﻢ ﻧﻘﺸﻪ ﻗﺘـﻞ ﻧﺒـﻲاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬

‫ﻗﺘﻞ ﮐﻌﺐ ﺑﻦ ﺍﺷﺮﻑ‬ ‫ﻛﻌﺐ ﺑﻦ اﺷﺮف‪ ،‬از ﻫﻤﺔ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻛﻴﻨﻪﺗﻮزﺗﺮ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﻴﺶ از‬ ‫ﻫﻤﻪ‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﻣﻲآزرد‪ ،‬و از ﻫﻤﻪ ﺳﺮﺳﺨﺖﺗـﺮ‪ ،‬آﺷـﻜﺎرا‬ ‫ﻧﺪاي ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را درﻣﻲداد‪.‬‬ ‫وي از ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻃﻴﻲء‪ ،‬از ﺑﻨﻲﻧَﺒﻬﺎن‪ ،‬و ﻣﺎدرش از ﺑﻨﻲ ﻧﻀﻴﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪي رﻓﺎه زده ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﻋﺮب ﺑﻪ زﻳﺒﺎﻳﻲ ﻣﺸﻬﻮر‪ ،‬و ﺷﺎﻋﺮي از ﺷﺎﻋﺮان ﺑﻨﺎم ﻋـﺮب ﻣﺤﺴـﻮب‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬و ﻗﻠﻌﺔ وي در ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﭘﺸﺖ ﻣﺤﻠﺔ ﺑﻨﻲﻧﻀﻴﺮ واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺧﺒﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ وي‬ ‫رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ اﻳﻦ ﺣﻖ اﺳﺖ؟ اﻳﻨﺎن اﺷﺮاف ﻋﺮباﻧﺪ و ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن زﻣﺎن! ﺑﺨﺪا‪ ،‬اﮔـﺮ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ را از ﭘﺎي درآورده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﻬﺘﺮ از روي آن اﺳﺖ!‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ اﺧﺒﺎر رﺳﻴﺪه ﻧﺰد او ﻗﻄﻌﻴﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬دﺷﻤﻦ ﺧﺪا ﺑﻪ ﭘﺎي ﺧﺎﺳﺖ‪ ،‬و ﺑـﻪ ﻫﺠـﻮ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬و دﺷﻤﻨﺎﻧﺸﺎن را ﻣﻲﺳـﺘﻮد‪،‬‬ ‫و آﻧﺎن را ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﺑـﻪ اﻳـﻦ اﻧـﺪازه ﻧﻴـﺰ رﺿـﺎﻳﺖ ﻧـﺪاد‪ ،‬و‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺳﻮاره ﺑﺴﻮي ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن رﻓﺖ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻦ اﺑﻲ وداﻋﺔ ﺳﻬﻤﻲ وارد ﺷـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺮودن اﺷﻌﺎري ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﺳﻮﮔﻮاري ﺑﺮاي ﻛﺸﺘﮕﺎن ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻛﻪ در ﭼﺎه ﺑﺪر رﻳﺨﺘـﻪ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻏﺎز ﻛﺮد‪ ،‬ﺗﺎ ﻛﻴﻨﻪﻫﺎي دروﻧﻲ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن را ﺑﺮآﺷﻮﺑﺪ‪ ،‬و آﺗﺶ ﻋﺪاوت آﻧﺎن را ﺑﺮ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷـﻌﻠﻪور ﺳـﺎزد‪ ،‬و آﻧـﺎن را ﺑـﻪ ﺟﻨـﮓ ﺑـﺎ آن‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬در آن اﺛﻨﺎ ﻛﻪ وي در ﻣﻜﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن و دﻳﮕـﺮ ﻣﺸـﺮﻛﺎن از او‬ ‫ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ :‬آﻳﺎ دﻳﻦ ﻣﺎ ﻧﺰد ﺗﻮ ﻣﺠﺒﻮبﺗﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ دﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ و ﻳﺎراﻧﺶ؟ و ﻛـﺪاﻣﻴﻚ از‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬را از ﺳﻮي دﻋﺜﻮر ﻳﺎ ﻏﻮرث ﻣﺤﺎرﺑﻲ‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﺣﻮادث اﻳﻦ ﻏﺰوه ﻳﺎدآور ﺷﺪه اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﺻـﺤﻴﺢ‬ ‫آﻧﺴﺖ ﻛﻪ در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﻏﺰوه ﺑﻮده اﺳﺖ؛ ﻧﻜـ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪،2‬ص ‪.593‬‬

‫‪492‬‬ ‫دو ﮔﺮوه راه ﻳﺎﻓﺘﻪﺗﺮﻧﺪ؟ ﻛﻌﺐ ﺑﻦ اﺷﺮف ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ راه ﻳﺎﻓﺘﻪﺗﺮﻳﺪ و ﺑﺮﺗﺮﻳﺪ؟! در اﻳـﻦ‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﺕ ‪‬ﻭ‪‬ﻳﻘﹸﻮﻟﹸﻮ ﹶﻥ ‪‬ﻟﻠﱠـ ‪‬ﺬﻳ ‪‬ﻦ ﹶﻛﻔﹶـﺮ‪‬ﻭﹾﺍ‬ ‫ﺖ ﻭ‪‬ﺍﻟﻄﱠﺎﻏﹸﻮ ‪‬‬ ‫ﺠ ‪‬ﺒ ‪‬‬ ‫ﺏ ‪‬ﻳ ‪‬ﺆ ‪‬ﻣﻨ‪‬ﻮ ﹶﻥ ﺑﹺﺎﹾﻟ ﹺ‬ ‫﴿ﹶﺃﹶﻟ ‪‬ﻢ ‪‬ﺗ ‪‬ﺮ ﹺﺇﻟﹶﻰ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﺃﹸﻭﺗ‪‬ﻮﹾﺍ ‪‬ﻧﺼ‪‬ﻴﺒﹰﺎ ﻣ‪ ‬ﻦ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻜﺘ‪‬ﺎ ﹺ‬ ‫ﻼ﴾‪.1‬‬ ‫‪‬ﻫﺆ‪‬ﻻﺀ ﹶﺃ ‪‬ﻫﺪ‪‬ﻯ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﺁ ‪‬ﻣﻨ‪‬ﻮﹾﺍ ‪‬ﺳﺒﹺﻴ ﹰ‬ ‫»آﻳﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻜﺮدي ﻛﺮدار ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻬﺮهاي از ﻛﺘﺎب آﻧﺎن را دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺒﺖ و‬ ‫ﻃﺎﻏﻮت اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ‪ ،‬و ﻛﻔﺮ ﭘﻴﺸﮕﺎن را ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻨﺎن از ﺧﺪا ﺑـﺎوران اﻳﻤـﺎن‬ ‫آورده راهﻳﺎﻓﺘﻪﺗﺮﻧﺪ!«‬ ‫ﻛﻌﺐ ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ اﺣﻮال ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و اﻳﻦ ﺑﺎر در اﺷﻌﺎرش ﻏﺰﻟﺨﻮاﻧﻲ ﺑﻨـﺎم زﻧـﺎن‬ ‫ﺻﺤﺎﺑﻪ را آﻏﺎز ﻛﺮد‪ ،‬و ﺑﺎ زﺑﺎن درازيﻫﺎﻳﺶ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺴﻴﺎر آزار ﻣﻲداد‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﺎر ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ رﺳﻴﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻣﻦ ﻟﮑﻌﺐ ﺑﻦ ﺍﻻﺷﺮﻑ؟ ﻓﺈﻧﻪ ﺁﺫﻯ ﺍﷲ ﻭﺭﺳﻮﻟﻪ(‪.‬‬ ‫»ﭼﻪ ﻛﺴﻲ داوﻃﻠﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎر ﻛﻌﺐ ﺑﻦ اﺷﺮف را ﻳﻜﺴﺮه ﻛﻨـﺪ؟ او دﻳﮕـﺮ آزار و‬ ‫اذﻳﺖ رﺳﺎﻧﻴﺪن ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ را ﺑﻪ ﻧﻬﺎﻳﺖ رﺳﺎﻧﻴﺪه اﺳﺖ!؟«‬ ‫ﭘﺒﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاي ﻛﺸﺘﻦ ﻛﻌﺐﺑﻦ اﺷﺮف‪ ،‬دﺳﺘﻪاي از ﺻﺤﺎﺑﻪ را‬ ‫ﻣﺄﻣﻮر ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺎدﺑﻦ ﺑﺸﺮ‪ ،‬اﺑﻮﻧﺎﺋﻠﻪ ﺳـﻠﻜﺎنﺑـﻦ‬ ‫ﺟﺒ‪‬ـﺮ‪.‬‬ ‫ﺳﻼﻣﻪ‪ -‬ﻛﻪ ﺑﺮادر رﺿﺎﻋﻲ ﻛﻌﺐﺑﻦ اﺷﺮف ﺑﻮد‪ -‬ﺣﺎرث ﺑﻦ اوس و اﺑﻮﻋ‪‬ﺒﺲﺑـﻦ ‪‬‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪي اﻳﻦ دﺳﺘﻪ را ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ ﺑﺮﻋﻬﺪه داﺷﺖ‪.‬‬ ‫از رواﻳﺎت در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ وﻗﺘـﻲ رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣ‪‬ﻦ ﻟ‪‬ﮑﻌﺐ ﺑ ﹺﻦ ﺍﺷﺮﻑ؟ ﻓﺎﻧ‪ ‬ﻪ ﺁﺫﻱ ﺍﷲ ‪‬ﻭ ‪‬ﺭﺳ‪‬ﻮﹶﻟ ‪‬ﻪ!؟ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ از ﺟـﺎي‬ ‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ‪ ،‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! دوﺳﺖ دارﻳﺪ او را ﺑﻜﺸﻴﺪ؟! ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ :‬آري!‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺎل ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزت دﻫﻴﺪ ﭼﻴﺰي ﺑﮕﻮﻳﻢ!؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﮕﻮ!‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‪ ،‬آﻳﻪ ‪.51‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ ﻧﺰد ﻛﻌﺐ ﺑﻦ اﺷﺮف رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳـﻦ ﻣـﺮد از ﻣـﺎ ﻣﻄﺎﻟﺒـﺔ ﺻـﺪﻗﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺎ را ﺗﺤﺖﻓﺸﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ! ﻛﻌﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻧﻴـﺰ ﺑﺨـﺪا او راﺧﺴـﺘﻪ و‬ ‫درﻣﺎﻧﺪه ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺳﺎﺧﺖ!‬ ‫ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺮو او ﺷﺪهاﻳﻢ؛ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿـﺮ ﻧﻤـﻲﺧـﻮاﻫﻴﻢ او را‬ ‫واﮔﺬارﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻛﺎرش ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﻣﻲﻛﺸﺪ؟! اﻳﻨﻚ از ﺗﻮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻳﻚ و‪‬ﺳ‪‬ـﻖ ]=‪60‬‬ ‫ﺻﺎع[ ﻳﺎ دو وﺳﻖ ﮔﻨﺪم ﻗﺮض ﺑﺪﻫﻲ! ﻛﻌﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎﺷﺪ! ﮔﺮوﮔﺎن ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪﻫﻴـﺪ! اﺑـﻦ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮔﺮوﮔﺎن ﭼﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬زﻧﺎﻧﺘﺎن را ﮔﺮوﮔﺎن ﻧـﺰد ﻣـﻦ ﺑﮕﺬارﻳـﺪ!‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ زﻧﺎﻧﻤﺎن را ﻧﺰد ﺗﻮ ﮔﺮوﮔﺎن ﺑﮕﺬارﻳﻢ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺗﻮ زﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮد ﻋـﺮب‬ ‫ﻫﺴﺘﻲ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ ﭘﺴﺮاﻧﺘﺎن را ﮔﺮوﮔﺎن ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﮕﺬارﻳﺪ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﺴـﺮاﻧﻤﺎن را‬ ‫ﻧﺰد ﺗﻮ ﮔﺮوﮔﺎن ﺑﮕﺬارﻳﻢ؟ ﺗﺎ ﻣﺮدم ﺑﻪ آﻧﺎن دﺷﻨﺎم دﻫﻨﺪ ﻛﻪ‪ :‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻳﻚ و‪‬ﺳ‪‬ـﻖ ﻳـﺎ دو‬ ‫وﺳﻖ ﮔﻨﺪم ﺑﻪ ﮔﺮوﮔﺎن رﻓﺘﻪاﻧﺪ!؟ ﻣﺎ اﺳﻠﺤﻪ ﻧﺰدت ﺑﻪ ﮔﺮوﮔﺎن ﻣﻲﺳﭙﺎرﻳﻢ!‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ ﺑﺎ ﻛﻌﺐ ﺑﻦ اﺷﺮف ﻗﺮار ﮔﺬاﺷـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ دﻳـﺪار وي‬ ‫ﺑﺮود‪.‬‬ ‫اﺑﻮﻧﺎﺋﻠﻪ ﻧﻴﺰ ﻛﺎري ﺷﺒﻴﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬اﻧﺠﺎم داد‪ .‬ﻧﺰد ﻛﻌﺐ رﻓﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﺳﺎﻋﺘﻲ ار اﻳﻦ ﺳﻮي و آن ﺳﻮي ﺑﺎ او ﺑﻪ ﺷﻌﺮﺧﻮاﻧﻲ ﭘﺮداﺧﺖ؛ آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪ :‬راﺳﺘﻲ! اي‬ ‫اﺑﻦاﺷﺮف؟ ﻣﻦ ﺑﺮاي ﻋﺮض ﺣﺎﺟﺘﻲ ﻧﺰد ﺗﻮ آﻣﺪهام؛ ﻣﺤﺮﻣﺎن ﻧﺰد ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﻤﺎﻧﺪ؟! ﻛﻌﺐ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎﺷﺪ!‬ ‫اﺑﻮﻧﺎﺋﻠﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻣﺪن اﻳﻦ ﻣﺮد ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻼﻳﻲ آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ! ﻗﻮم ﻋﺮب ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﻣـﺎ‬ ‫دﺷﻤﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ؛ ﻫﻤﻪ ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎ ﺻﻒآراﻳﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ! ﻫﻤﺔ راهﻫﺎ راﺑﻪ روي ﻣﺎ‬ ‫ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ؛ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎﻳﻤﺎن در ﻣﺨﺎﻃﺮه ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ؛ ﺟﺎن ﻫﻤﮕﻲﻣﺎن در ﻋﺬاب اﺳـﺖ؛‬ ‫ﺑﻪ وﺿﻌﻲ دﭼﺎر ﺷﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ ﺧﻮدﻣﺎن و ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎﻳﻤﺎن در ﻣﻀﻴﻘﻪ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪاﻳـﻢ! و‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ آﻧﺪو ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻔﺘﮕﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺑﻦﺳﻠﻤﻪ ﻗﺒﻼً داﺷـﺘﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬ﭘـﻴﺶ رﻓـﺖ‪.‬‬

‫‪494‬‬ ‫اﺑﻮﻧﺎﺋﻠﻪ ﺿﻤﻦ ﺻﺤﺒﺖﻫﺎﻳﺶ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻳﺎراﻧﻲ ﻧﻴﺰ دارم ﻛﻪ ﻫـﻢﻓﻜـﺮ ﻣـﻦاﻧـﺪ! و ﻣـﻦ‬ ‫ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻢ آﻧﺎن را ﻧﺰد ﺗﻮ ﺑﻴﺎورم‪ ،‬ﺗﺎ ﺗﻮ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻲ‪ ،‬و در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻌﻠﻲ ﺑـﻪ‬ ‫آﻧﺎن اﺣﺴﺎن ﻛﻨﻲ؟!‬ ‫اﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ و اﺑﻮﻧﺎﺋﻠﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﻮد و ﻣﻨﻈﻮر ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﺎﺋﻞ آﻣﺪﻧﺪ؛ زﻳـﺮا‪،‬‬ ‫اﻛﻨﻮن دﻳﮕﺮ ﻛﻌﺐﺑﻦ اﺷﺮف ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺬاﻛﺮاﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬از ﺑﺎﺑﺖ اﺳﻠﺤﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻦ آﻧﺎن دﭼﺎر ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﻤﻲﺷﺪ!‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬در ﻳﻚ ﺷﺐ ﻣﻬﺘﺎﺑﻲ‪ -‬ﺷﺐ ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﻣﺎه رﺑﻴﻊاﻻول ﺳﺎل ﺳﻮم ﻫﺠﺮت‪ -‬اﻳﻦ‬ ‫دﺳﺘﻪ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن رزﻣﻨﺪه ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔـﺮدﻫﻢ آﻣﺪﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻳﺸﺎن را ﺗﺎ ﺑﻘﻴﻊ ﻏَﺮﻗَﺪ ﻣﺸﺎﻳﻌﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ؛ آﻧﮕـﺎه‬ ‫آﻧﺎن را اﻋﺰام ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻧﻄﻠﻘﻮﺍ ﻋﻠﻰ ﺍﺳﻢ ﺍﷲ! ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺃﻋﻨﻬﻢ(‪.‬‬ ‫»ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا ﺑﻪ راه ﺑﻴﻔﺘﻴﺪ! ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬ﻳﺎرﻳﺸﺎن ﻛﻦ!«‬ ‫و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑـﻪ ﻧﻤـﺎز و ﻣﻨﺎﺟـﺎت ﺑـﺎ ﺧـﺪاي ﺧـﻮﻳﺶ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫آن دﺳﺘﺔ رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻗﻠﻌﺔ ﻛﻌﺐ ﺑﻦ اﺷﺮف رﻓﺘﻨـﺪ‪ .‬اﺑﻮﻧﺎﺋﻠـﻪ او را ﺻـﺪا‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬از ﺟﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﺗﺎ از ﻗﻠﻌﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد آﻧﺎن ﻓﺮودآﻳﺪ‪ .‬ﻫﻤﺴﺮش ﻛـﻪ ﺗـﺎزه او را ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ آورده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ وﻗﺖ ﺷﺐ ﻛﺠﺎ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﻣﻲروي؟ ﻣﻦ ﺻﺪاﻳﻲ‬ ‫را ﻣﻲﺷﻨﻮم ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ از آن ﺧﻮن ﻣﻲﭼﻜﺪ!‬ ‫ﻛﻌﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﺑﺮادرم ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و آن ﺑﺮادر رﺿـﺎﻋﻲام اﺑﻮﻧﺎﺋﻠـﻪ! ﻣـﺮد‬ ‫ﻛﺮﻳﻢ را اﮔﺮ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻧﻴﺰه ﻫﻢ ﻣﻬﻤﺎن ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺟﺎﺑﺖ ﻣﻲﻛﻨـﺪ! آﻧﮕـﺎه درﺣﺎﻟﻴﻜـﻪ ﻣﻮﻫـﺎي‬ ‫ﺳﺮش را ﻋﻄﺮ زده ﺑﻮد و ﺑﻮي ﻋﻄﺮ از ﻣﻮﻫﺎﻳﺶ ﺑﻪ اﻃﺮاف ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﻧـﺰد آﻧـﺎن‬ ‫آﻣﺪ‪.‬‬

‫اﺑﻮﻧﺎﺋﻠﻪ ﭘﻴﺶ از آن ﺑﻪ ﻳﺎراﻧﺶ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻛﻌﺐ ﻧﺰد ﻣﺎ آﻣﺪ‪ ،‬ﻣـﻦ ﻣﻮﻫـﺎﻳﺶ را‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮم ﻛﻪ ﺑﺒﻮﻳﻢ؛ ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻳﺪ ﻣﻦ ﺳﺮ او را ﻛـﺎﻣﻼً در دﺳـﺘﺎﻧﻢ ﮔﺮﻓﺘـﻪام‪،‬‬ ‫ﻓﻮراً ﺑﺮ ﺳﺮ او ﺑﺮﻳﺰﻳﺪ و او را زﻳﺮ ﺿﺮﺑﺎت ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ!‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻌﺐ ﻧﺰد آﻧﺎن ﻓﺮود آﻣﺪ‪ ،‬ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮد؛ آﻧﮕﺎه اﺑﻮﻧﺎﺋﻠﻪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي‬ ‫اﺑﻦاﺷﺮف‪ ،‬ﻣﺎﻳﻠﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺷﻌﺐ ﻋﺠﻮز ﺑﺮوﻳﻢ و ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪة اﻳﻦ ﺷـﺐ ﻗﺸـﻨﮕﻤﺎن را ﺑـﺎ‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﮕﺬراﻧﻴﻢ؟! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺮ ﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﻴﻞ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ! ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧـﺪ و ﺑـﺎ ﻫـﻢ ﻗـﺪم‬ ‫ﻣﻲزدﻧﺪ‪ .‬در ﺑﻴﻦ راه‪ ،‬اﺑﻮﻧﺎﺋﻠﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﺎ اﻣﺸﺐ ﻋﻄﺮي ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﻮﺷﺒﻮﻳﻲ اﺳﺘﺸﻤﺎم ﻧﻜﺮده‬ ‫ﺑﻮدم!! ﻛﻌﺐ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ اﺑﻮﻧﺎﺋﻠﻪ ﺑﺎدي ﺑـﻪ ﻏﺒﻌـﺐ اﻧـﺪاﺧﺖ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬آﺧـﺮ‪،‬‬ ‫ﻋﻄﺮآﮔﻴﻦ ﺗﺮﻳﻦ زﻧﺎن ﻋﺮب ﻧﺰد ﻣﻦاﻧﺪ!! اﺑﻮﻧﺎﺋﻠﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺟﺎزه ﻣﻲدﻫﻲ ﺳﺮت را ﺑﺒـﻮﻳﻢ؟‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎﺷﺪ! اﺑﻮﻧﺎﺋﻠﻪ دﺳﺘﺎﻧﺶ را دراز ﻛﺮد و ﺳﺮ ﻛﻌﺐ را درﺑﺮ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻮﻳﻴـﺪ و ﺑـﻪ‬ ‫ﻳﺎراﻧﺶ ﻧﻴﺰ داد ﺗﺎ ﺑﺒﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻗﺪري دﻳﮕﺮ ﻗﺪم زدﻧﺪ؛ آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﻜﺒﺎر دﻳﮕﺮ؟ ﻛﻌﺐ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑﺎﺷـﺪ! دوﺑـﺎره‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻛﺎر را ﻛﺮد‪ ،‬ﺗﺎ ﻛﺎﻣﻼ! ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻗﺪري دﻳﮕﺮ ﻗﺪم زدﻧﺪ؛ آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﻳﻜﺒﺎر دﻳﮕﺮ؟ ﻛﻌﺐ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑﺎﺷـﺪ!‬ ‫اﺑﻮﻧﺎﺋﻠﻪ دﺳﺘﺎﻧﺶ را ﮔﺸﻮد و ﺳﺮ ﻛﻌﺐ را در ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﺟﻤـﻊ ﺷـﺪ‪،‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺰﻧﻴﺪ دﺷﻤﻦ ﺧﺪا را! ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ ﻳﻜﻲ ﭘﺲ از دﻳﮕﺮي ﺑﺮ ﭘﻴﻜﺮ او ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫ﻛﺎري از ﭘﻴﺶ ﻧﺒﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ ﭼﺎﻗﻮﻳﻲ ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ زﻳﺮ ﺷﻜﻢ او زد‪ .‬آﻧﮕـﺎه‬ ‫ﺑﺎ او درﭘﻴﭽﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﭼﺎﻗﻮ را دﻗﻴﻘﺎً در ﻋﺎﻧﺔ او ﻓﺮو ﻛﺮد‪ ،‬و دﺷﻤﻦ ﺧﺪا ﻛﺸﺘﻪ ﺷـﺪ و ﺑـﺮ‬ ‫زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎد‪ .‬ﻛﻌﺐ ﻓﺮﻳﺎدي ﺑﻠﻨﺪ ﺳﺮ داد ﻛﻪ ﺳﺮاﺳﺮ آن ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﺑﻪ وﺣﺸﺖ اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﻗﻠﻌﻪاي ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ آن آﺗﺶ روﺷﻦ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫دﺳﺘﺔ رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎرثﺑﻦ اوس ﺑﺎ ﻟﺒﺔ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻳﻜﻲ از ﻳﺎراﻧﺶ ﻣﺠﺮوح ﺷﺪه‬ ‫ﺑﻮد و دﭼﺎر ﺧﻮﻧﺮﻳﺰي ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺣـﺮهاﻟﻌ‪‬ـﺮَﻳﺾ رﺳـﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬دﻳﺪﻧـﺪ‬

‫‪496‬‬ ‫ﺣﺎرث ﺑﺎ آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺳﺎﻋﺘﻲ درﻧﮓ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﻫﻲ آﻧﺎن آﻣﺪ و رﺳﻴﺪ‪ .‬او‬ ‫را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و آﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﻘﻴﻊ ﻏﺮﻗﺪ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﻜﺒﻴﺮ ﺳﺮ دادﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻛﻪ ﺻﺪاي ﺗﻜﺒﻴﺮﺷﺎن را ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﻌﺐ ﻛﺸﺘﻪ ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ؛ اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻧﺰد ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺤﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺖ ﺍﻟ ‪‬ﻮﺟ‪‬ﻮﻩ!(‬ ‫)ﺍﹶﻓﻠﹶﺤ ‪‬‬ ‫»ﻫﻤﻮاره اﻳﻦ ﭼﻬﺮهﻫﺎ ﺷﺎدﻣﺎن و ﭘﺮﻃﺮوات ﺑﺎﺷﻨﺪ!«‬ ‫ﻫﻤﮕﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬و وﺟﻬﻚ ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! و ﭼﻬﺮة ﺷﻤﺎ اي رﺳﻮل ﺧﺪا! و ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺳـﺮ آن‬ ‫ﻃﺎﻏﻴﺔ را ﭘﻴﺶ روي آﻧﺤﻀﺮت ﭘﺮﺗﺎب ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺳﭙﺎس و ﺛﻨﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻗﺘﻞ ﻛﻌﺐ ﺑﺮ زﺑﺎن ﺟﺎري ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و آب دﻫـﺎن ﺑـﺮ‬ ‫ﺟﺮاﺣﺖ ﺣﺎرث ﻣﺎﻟﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻓﻮراً ﺑﻬﺒﻮد ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬و دﻳﮕﺮ ﻫﺮﮔﺰ آن ﺟﺮاﺣﺖ آزارش ﻧﺪاد ‪.1‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻃﺎﻏﻴﺔ ﺑﺰرگ اﻳﺸﺎن ﻛﻌﺐ ﺑﻦ اﺷﺮف ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﻴﻢ و ﻫﺮاس در دلﻫﺎي ﺳﺮﺳﺨﺖ و ﻛﻴﻨﻪﺗﻮزﺷﺎن ﺧﺰﻳﺪ‪ ،‬و درﻳﺎﻓﺘﻨﺪﻛﻪ رﺳﻮل ﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻫﺮﮔﺰ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﮕﺮد ﺧﻴﺮﺧـﻮاﻫﻲ و ﻣﺴـﺎﻟﻤﺖ ﻣﻔﻴـﺪ واﻗـﻊ‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﺮدد‪ ،‬و ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ روﻳﺎروي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﺑـﺎزي ﻛﻨﻨـﺪ و‬ ‫ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ و ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻓﺮاﻫﻢ آورﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎ ﺣﺮﻣﺘﻲ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬از ﺗﻮﺳ‪‬ﻞ ﺑﻪ زور‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻴﭻ روي درﻳﻎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد! اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﻋﻜـﺲاﻟﻌﻤﻠـﻲ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻗﺘـﻞ‬ ‫ﻃﺎﻏﻴﺔ ﺑﺰرﮔﺸﺎن ﻧﺸﺎن ﻧﺪادﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻜﺲ‪ ،‬ﺳﻌﻲ ﻛﺮدﻧﺪ آراﻣﺶ را ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑـﻴﺶ‬ ‫از ﭘﻴﺶ ﺑﻪ وﻓﺎي ﺑﻪ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎنﻫﺎﻳﺸﺎن ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و اﻇﻬﺎر ﺗﺴﻠﻴﻢ و ﻛـﻮﭼﻜﻲ‬ ‫‪ -1‬ﺗﻔﺼﻴﻼت اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا را از ﺳﻴﺮه اﺑﻦ ﻫﺸﺎم )ج ‪ ،2‬ص ‪ 57-51‬و ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨـﺎري )ج ‪ ،1‬ص ‪،425 ،341‬‬ ‫ج ‪ ،2‬ص ‪ (577‬و ﺳﻨﻦ اﺑﻲ داود‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺷﺮح آن ﻋﻮن اﻟﻤﻌﺒﻮد )ج ‪ ،2‬ص ‪ (43-42‬و زاد اﻟﻤﻌﺎد )ج‬ ‫‪ ،2‬ص ‪ (91‬آوردهاﻳﻢ‪.‬‬

‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آري‪ ،‬اﻓﻌﻲﻫﺎي زﻫﺮآﮔﻴﻦ ﺑﻪ ﺳﻮراﺧﻬﺎﻳﺸﺎن ﺧﺰﻳﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻲ در آﻧﺠﺎﻫـﺎ‬ ‫ﭘﻨﻬﺎن ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻣﺪﺗﻲ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺗﻤـﺎﻣﻲ ﺗﻮﺟـﻪ و اﻫﺘﻤـﺎم‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن را ﻣﺼﺮوف روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ آن ﺧﻄﺮات اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ را از ﺑﻴﺮون ﺗﻬﺪﻳـﺪ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد و ﺧﻨﺜﻲﺳﺎزي آﻧﻬﺎ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن اﻧـﺪك اﻧـﺪك ﺑـﺎر ﺑﺴـﻴﺎري از‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﺎريﻫﺎي داﺧﻠﻲ را ﻛﻪ ﻫﻤـﻮاره ﭘﺮﻳﺸـﺎن آﻧﻬـﺎ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮ زﻣـﻴﻦ ﻧﻬﺎدﻧـﺪ‪ ،‬و از‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﺎريﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﺮازﮔﺎﻫﻲ ﺑﻮي آن ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻣﺸﺎن ﻣﻲرﺳﻴﺪ و ﻧﮕﺮاﻧﺸﺎن ﻣـﻲﺳـﺎﺧﺖ‪،‬‬ ‫آﺳﻮده ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻏﺰﻭﺓ ﺑﺤﺮﺍﻥ‬ ‫اﻳﻦ ﻏﺰوه در واﻗﻊ ﻳﻚ ﻣﺎﻧﻮر ﮔﺸﺖزﻧﻲ رزﻣﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﻴﺼﺪ رزﻣﻨﺪه در آن ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ آن را ﺷﺨﺺ رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑـﺮ ﻋﻬـﺪه‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و در ﻣﺎه رﺑﻴﻊاﻻﺧﺮ ﺳﺎل ﺳﻮم ﻫﺠﺮت در ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﺤﺮان‪ -‬ﻣﻌـﺪﻧﻲ در‬ ‫ﺣﺠﺎز در ﻧﺎﺣﻴﺔ ﻓﺮع‪ -‬روي داد‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺎه رﺑﻴﻊاﻻﺧـﺮ و‬ ‫ﺳﭙﺲ ﻣﺎه ﺟﻤﺎدياﻻوﻟﻲ را در آﻧﺠﺎ اﻗﺎﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺳـﭙﺲ ﺑـﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺑﺎزﮔﺸـﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺟﻨﮓ و ﻧﺒﺮدي ﭘﻴﺶ ﻧﻴﺎﻣﺪ‪.1‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪51-50‬؛ زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪91‬؛ ﻣﻮرﺧﺎن اﻧﮕﻴﺰه اﻳﻦ ﻏـﺰوه را ﺑـﻪ اﺧـﺘﻼف‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑـﺮاي اﻳﺸـﺎن ﺧﺒـﺮ‬ ‫آوردﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﻲﺳﻠﻴﻢ ﺳﺮﮔﺮم ﺑﺴﻴﺞ ﻧﻴﺮوﻫﺎي زﻳﺎدي ﺑﺮاي ﺗﺎﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ و اﻃﺮاف آن ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﺑﻌﻀـﻲ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑـﻪ ﻗﺼـﺪ ﺣﻤﻠـﻪ ﺑـﻪ ﻗﺮﻳﺸـﻴﺎن از ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﻋﺰﻳﻤـﺖ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻮل دوم را اﺑﻦ ﻫﺸﺎم آورده و اﺑﻦ ﻗﻴﻢ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﻗﻮل را اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮده و ﺣﺘﻲ ﻗـﻮل اول را‬ ‫اﺻﻼً ﻧﻴﺎورده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪498‬‬ ‫ﺳﺮﻳﺔ ﺯﻳﺪ ﺑﻦ ﺣﺎﺭﺛﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ آﺧﺮﻳﻦ و ﭘﻴﺮوزﻣﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻣﺎﻧﻮر رزﻣﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴﺶ از ﺟﻨﮓ اﺣـﺪ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ دادﻧﺪ‪ ،‬و در ﻣﺎه ﺟﻤﺎدياﻻﺧﺮة ﺳﺎل ﺳﻮم ﻫﺠﺮت روي داد‪.‬‬ ‫ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻄﺎﻟﺐ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺑﺪر‪ ،‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﻧﮕﺮاﻧﻲ و ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ دﺳـﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﮔﺮﻳﺒﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﺼﻞ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن رﺳﻴﺪ و ﻣﻮﺳﻢ ﺳﻔﺮ ﺗﺠﺎرﺗﻲ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﻲ ﻗﺮﻳﺶ ﺑـﻪ ﺷـﺎم‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ و ﻧﮕﺮاﻧﻲ آﻧﺎن اﻓﺰود‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﺑﺮاي ﻛﺎرواﻧﺴﺎﻻري ﻗﺎﻓﻠﺔ ﺗﺠﺎرﺗﻲ ﻗﺮﻳﺶ ﺻﻔﻮان ﺑـﻦ اﻣﻴـﻪ را اﻧﺘﺨـﺎب‬ ‫ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺻﻔﻮان ﺑﻦ اﻣﻴﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ و ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻣـﺎ‬ ‫را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬واﻗﻌﺎً ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ ﺑﺎ ﻳﺎران وي ﭼﻪ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻟﺤﻈﻪاي از ﺳﺎﺣﻞ دور‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ؟! ﺑﺎ ﺳﺎﺣﻞﻧﺸﻴﻨﺎن ﻧﻴﺰ ﺳﺎزش ﻛﺮده‪ ،‬و ﻫﻤﮕﻲ آﻧﺎن ﺑـﺎ او ﻫﻤـﺮاه ﺷـﺪهاﻧـﺪ!‬ ‫ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ از ﭼﻪ راﻫﻲ ﺑـﺮوﻳﻢ؟! اﮔـﺮ ﻫـﻢ در اﻳـﻦ ﺷـﻬﺮ و دﻳـﺎر ﺧﻮدﻣـﺎن ﺑﻤـﺎﻧﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﻫﺎﻳﻤﺎن را ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺧﻮرد‪ ،‬و دﻳﮕﺮ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪاي ﺑﺮاﻳﻤـﺎن ﺑـﺎﻗﻲ ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﻣﺎﻧـﺪ‪.‬‬ ‫زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻣﺎ در ﻣﻜﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﺠﺎرﺗﻤﺎن ﺑﺎ ﺷﺎم در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬و ﺑﺎ ﺣﺒﺸـﻪ در زﻣﺴـﺘﺎن‬ ‫اﺳﺖ!‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮ درﺑﺎرة اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪ و ﺑﻪ درازا ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬اﺳﻮدﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺑﻦ ﺻﻔﻮان‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﺳﺎﺣﻞ راﻫﺖ را ﺟﺪا ﻛﻦ‪ ،‬و راه ﻋﺮاق را ﭘﻴﺶ ﺑﮕﻴﺮ‪ ،‬ﻛﻪ راﻫﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮﻻﻧﻲ‬ ‫اﺳﺖ و ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ﺑﻲآب و ﻋﻠﻒ و ﭘﻬﻨﺎور را ﺑﺴﻮي ﺷﺎم ﻗﻄﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﺔ ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫زﻳﺎدي ﺑﺎ ﻣﺪﻳﻨﻪ از ﺳـﻤﺖ ﺷـﺮق ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﻣـﻲﮔـﺬرد! ﻗﺮﻳﺸـﻴﺎن اﻳـﻦ ﺟـﺎده را ﻫـﻴﭻ‬ ‫ﻧﻤﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬آﺳﻮد ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺑﻪ ﺻﻔﻮان ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ ﻓﺮات ﺑﻦ ﺣﻴﺎن را‪ -‬از‬ ‫ﺑﻨﻲ ﺑﻜﺮ ﺑﻦ واﺋﻞ‪ -‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان راﻫﻨﻤﺎ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺒﺮد ﺗﺎ دﻟﻴﻞ راه وي در اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﺗﺠـﺎرﺗﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﺎروان ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎرواﻧﺴﺎﻻري ﺻﻔﻮان ﺑﻦاﻣﻴﻪ‪ ،‬از ﺟﺎدة ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬راﻫﻲ ﺷـﺎم ﺷـﺪ؛ از‬

‫آن ﻃﺮف‪ ،‬ﺧﺒﺮ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدن ﻛﺎروان و ﺧﻂ ﺳﻴﺮ ﺟﺪﻳﺪش‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺑﺮق‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ رﺳـﻴﺪ‪.‬‬ ‫داﺳﺘﺎن از اﻳﻦ ﻗﺮار ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳ‪‬ﻠﻴﻂ ﺑﻦ ﻧُﻌﻤﺎن‪ -‬ﻛـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺷـﺪه ﺑـﻮد‪ -‬در ﻳـﻚ ﺑـﺰم‬ ‫ﻣﻴﮕﺴﺎري‪ -‬اﻟﺒﺘﻪ ﭘﻴﺶ از ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺷﺮاب‪ -‬ﺑﺎ ﻧﻌﻴﻢﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد اﺷﺠﻌﻲ‪ -‬ﻛـﻪ ﻫﻨـﻮز اﺳـﻼم‬ ‫ﻧﻴﺎورده ﺑﻮد‪ -‬ﻫﻢ ﭘﻴﺎﻟﻪ ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻠﺔ ﻧﻌﻴﻢ ﺣﺴﺎﺑﻲ داغ ﺷﺪ‪ ،‬زﺑﺎن ﺑﺎز ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺗﻔﺼـﻴﻞ‪،‬‬ ‫ﻗﻀﻴﺔ ﻛﺎروان و ﺧﻂ ﺳﻴﺮ آن را ﺑﺎزﮔﻔﺖ‪ .‬ﺳ‪‬ﻠﻴﻂ ﻧﻴﺰ ﺷﺘﺎﺑﺎن ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﻓﺖ و داﺳﺘﺎن را ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻓـﻮراً‪ ،‬دﺳـﺘﻪاي از رزﻣﻨـﺪﮔﺎن ﻣﺴـﻠﻤﺎن را ﻛـﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎرﺷﺎن ﻳﻜﺼﺪ ﺳﻮار ﺑﻮد ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ زﻳﺪﺑﻦ ﺣﺎرﺛﺔ ﻛﻠﺒﻲ آﻣﺎدة ﻛﺎرزار ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫زﻳﺪ ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد و ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮاﻧﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ و ﻏﻔﻠﺖ ﻛﺎرواﻧﻴﺎن ﺑﻪ ﻗﺎﻓﻠـﻪ‬ ‫ﺣﻤﻠﻪور ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎروان ﺗﺠﺎرﺗﻲ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﺮﻛﺔ آﺑﻲ در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻧﺠﺪ‪ -‬ﺑـﻪ ﻧـﺎم‬ ‫َﻗﺮْد‪‬ه‪ -‬ﻓﺮود آﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺪﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ آن ﻛﺎروان را ﻣﺼﺎدره ﻛﺮد‪ ،‬و ﺻـﻔﻮان و‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﻗﺎﻓﻠﻪ ﭼﺎرهاي ﺟﺰ ﻓﺮار‪ -‬ﺑﺪون ﻫﻴﭻ ﻣﻘﺎوﻣﺘﻲ‪ -‬ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن راﻫﻨﻤﺎي ﻛﺎروان ﻗﺮﻳﺶ‪ -‬ﻓﺮات ﺑﻦ ﺣﻴﺎن‪ -‬را ﺑﻪ اﺳﺎرت ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دو‬ ‫ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه وي اﺳﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻏﻨﻴﻤﺖ ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﻪ ﭼﻨﮓ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺷـﺎﻣﻞ‬ ‫اﻧﻮاع ﻇﺮوف ﻧﻘﺮهآﻻت ﻛﻪ آن ﻛﺎروان ﺑﺎ ﺧﻮد داﺷـﺖ‪ ،‬و ﺑﻬـﺎي آن را ﻳﻜﺼـﺪ ﻫـﺰار‬ ‫ﺑﺮآورد ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻳﻦ ﻏﻨﺎﺋﻢ را ﭘﺲ از ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻦ‬ ‫ﺧُﻤﺲ آن ﺑﻪ اﻓﺮاد ﺳﺮﻳﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮات ﺑﻦ ﺣﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻧﺤﻀﺮت اﺳـﻼم‬ ‫آورد ‪.1‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻓﺎﺟﻌﻪاي ﻧﻜﺒﺖﺑﺎر و ﻣﺼﻴﺒﺘﻲ ﺟﺎﻧﮕﺪاز ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺷﻜﺴﺖ ﺟﻨـﮓ ﺑـﺪر‪،‬‬ ‫داﻣﻨﮕﻴﺮ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻧﮕﺮاﻧﻲ و اﻧﺪوه و ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺎز ﻫﻢ اﻓـﺰود‪ .‬ﻗﺒﻴﻠـﺔ‬ ‫ﺑﺰرگ و ﻧﺎمآور ﻗﺮﻳﺶ دو راه ﺑﻴﺶ ﭘﻴﺶ روي ﻧﺪاﺷـﺖ؛ ﻳـﺎ ﺑﺎﻳـﺪ ﻫﻴﻤﻨـﻪ و ﺳـﻠﻄﻪ و‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.51-50‬‬

‫‪500‬‬ ‫ﻛﺒﺮﻳﺎي ﺧﻮﻳﺶ را زﻳﺮ ﭘﺎي ﻣﻲ ﮔﺬاﺷﺖ و ﺑـﺎ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن از در ﻣﺴـﺎﻟﻤﺖ و ﺻـﻠﺢ و‬ ‫ﺳﺎزش درﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﻨﮕﻲ ﻓﺮاﮔﻴﺮ را ﺗﺪارك ﻣﻲدﻳﺪ ﺗﺎ ﺷـﻜﻮه و ﻋﻈﻤـﺖ‬ ‫دﻳﺮﻳﻨﺔ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن را ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺮوﻫﺎي رزﻣـﻲ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻣـﻲﺑﺎﻳﺴـﺖ‬ ‫آﻧﭽﻨﺎن از ﭘﺎي درﻣﻲآورد ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻫﻴﭻوﺟﻪ ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺳﻴﻄﺮه و ﺳـﻠﻄﻪاي ﭘﻴـﺪا‬ ‫ﻧﻜﻨﻨﺪ!‬ ‫ﻣﻜﻪ راه دوم را اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮد‪ ،‬و ﺑﺮ ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻲ از دﺳﺖ رﻓﺘﮕـﺎن ﻗـﺮﻳﺶ ﭘﺎﻓﺸـﺎري و‬ ‫اﺻﺮار ﻛﺮد‪ ،‬و ﺑﻨﺎ را ﺑﺮ آن ﻧﻬﺎد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﺒﺮدي ﺟﺎﻧﺎﻧﻪ ﺑـﺎ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن آﻣـﺎده ﺷـﻮد‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺎﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در دل ﺳﺮزﻣﻴﻨﺸﺎن ﺑﺠﻨﮕﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ و ﺣﻮادث ﭘﻴﺶ از آن‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪﺳﺎزي ﻣﺆﺛّﺮ و اﻧﮕﻴﺰهاي ﭘﺮﺗـﻮان‬ ‫ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ اُﺣ‪‬ﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫ﺟﻨﮓ اُﺣ‪‬ﺪ‬ ‫ﺁﻣﺎﺩﻩ ﺑﺎﺵ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻧﺘﻘﺎﻡﺟﻮﻳﻲ‬ ‫ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﺑﺮ اﺛﺮ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﺎﻧﻤﺎن ﺑﺮاﻧﺪاز ﺟﻨﮓ ﺑﺪر‪ ،‬و ﻛﺸﺘﻪ ﺷـﺪن ﺳـﺮان و اﺷـﺮاف در‬ ‫ﮔﻴﺮودار آن ﻛﺎرزار‪ ،‬در آﺗﺶ ﺧﺸﻢ و ﻛﻴﻨﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣـﻲﺳـﻮﺧﺖ‪ .‬ﺣـﺲ‪‬‬ ‫اﻧﺘﻘﺎم ﺟﻮﻳﻲ و ﻏﻴﺮت ﺧﻮنﺧﻮاﻫﻲ‪ ،‬ﺧﻮن ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن و ﻣﻜﻴﺎن را ﺑﻪ ﺟـﻮش آورده ﺑـﻮد!‬ ‫ﺣﺘﻲ‪ ،‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻧﻮﺣﻪﺳﺮاﻳﻲ و ﮔﺮﻳﺴﺘﻦ ﺑﺮ ﻛﺸﺘﮕﺎن ﺑﺪر را ﻣﻤﻨﻮع ﮔﺮداﻧﻴـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫اﻳﻦ و آن را واﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ از ﺷﺘﺎبزدﮔﻲ در آزادﺳﺎزي اﺳﻴﺮان ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﺑـﻪ ﻋﻤـﻞ‬ ‫آورﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻣﺼﻴﺒﺖ زدﮔﻲ و ﺷﺪت ﻏﻢ و ﻏﺼﻪ آﻧـﺎن‬ ‫ﭘﻲ ﻧﺒﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺟﻨﮓ ﺑﺪر‪ ،‬دودﻣﺎن ﺑﺰرگ ﻗﺮﻳﺶ ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻳﻚ ﺳﺨﻦ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻨﮕﻲ‬ ‫ﺗﻤﺎم ﻋﻴﺎر را ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ راه اﻧﺪازﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﮕﺮ ﺷﻌﻠﺔ ﺧﺸﻤﺸﺎن ﻓﺮوﻛﺶ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺣﺮارت ﻋﻄﺶ آﻧﺎن ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ؛ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﻋﻤﻼً ﺑﺮاي ورود ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮕـﻲ‬ ‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖﺳﺎز آﻣﺎده ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻜﺮﻣﻪ ﭘﺴﺮ اﺑﻮﺟﻬﻞ‪ ،‬ﺻﻔﻮان ﺑﻦ اﻣﻴﻪ‪ ،‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﺣﺮب و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻲرﺑﻴﻌﻪ ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﺑﻪ دﻳﮕﺮ زﻣﺎﻣﺪاران و ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﺷﻮر و ﺣﺮارت ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮاي آﻏﺎز اﻳـﻦ ﺟﻨـﮓ از‬ ‫ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬و در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ رﺟﺰ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺎري ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺎروان رﻫﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘﺔ‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن را ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬در اﺧﺘﻴﺎر ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺗﺎﺟﺮاﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫اﻣﻮاﻟﺸﺎن ﺑﺎ آن ﻛﺎروان ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮ ﺷـﻤﺎ ﺳـﺘﻢ ﻛـﺮد و‬ ‫ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺷﻤﺎ را از دم ﺗﻴﻎ ﮔﺬراﻧﻴﺪ؛ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ اﻣﻮال ﻣﺎ را ﻳﺎري دﻫﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ او ﺑﺠﻨﮕﻴﻢ؛‬ ‫و ﺗﻘﺎص ﺧﻮن ﻋﺰﻳﺰاﻧﻤﺎن را از او ﺑﺎزﭘﺲ ﮔﻴﺮﻳﻢ! ﻫﻤﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻬﺰار ﺑﺎز ﺷﺘﺮ ﻛﺎﻻي‬

‫‪502‬‬ ‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﻪ را ﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ؛ ﻣﺒﻠﻐﻲ ﺑﺎﻟﻎ ﺑـﺮ ﻳﻜﻬـﺰار دﻳﻨـﺎر ﺗـﺪارك ﮔﺮدﻳـﺪ‪ .‬در‬ ‫ﻫﻤﻴﻦﺑﺎره اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻳﻦ آﻳﺔ ﺷﺮﻳﻔﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﺴ ‪‬ﺮ ﹰﺓ ﺛﹸـﻢ‪‬‬ ‫ﺴﻴ‪‬ﻨ ‪‬ﻔﻘﹸﻮ‪‬ﻧﻬ‪‬ﺎ ﹸﺛﻢ‪ ‬ﺗﻜﹸﻮ ﹸﻥ ‪‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴ ﹺﻬ ‪‬ﻢ ‪‬ﺣ ‪‬‬ ‫ﺼﺪ‪‬ﻭﹾﺍ ﻋ‪‬ﻦ ‪‬ﺳﺒﹺﻴ ﹺﻞ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ﹶﻓ ‪‬‬ ‫﴿ﹺﺇﻥﱠ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﹶﻛ ﹶﻔﺮ‪‬ﻭﹾﺍ ﻳ‪‬ﻨ ‪‬ﻔﻘﹸﻮ ﹶﻥ ﹶﺃ ‪‬ﻣﻮ‪‬ﺍﹶﻟ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ‪‬ﻟ‪‬ﻴ ‪‬‬ ‫ﺸ ‪‬ﺮﻭﻥﹶ﴾‪.1‬‬ ‫ﺤ‪‬‬ ‫‪‬ﻳ ‪‬ﻐﻠﹶﺒ‪‬ﻮ ﹶﻥ ﻭ‪‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﹶﻛ ﹶﻔﺮ‪‬ﻭﹾﺍ ﹺﺇﻟﹶﻰ ‪‬ﺟ ‪‬ﻬﻨ‪ ‬ﻢ ‪‬ﻳ ‪‬‬ ‫»اﻳﻦ ﻛﻔﺮ ﭘﻴﺸﮕﺎن اﻣﻮاﻟﺸﺎن را اﻧﻔﺎق ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ راه ﺧﺪا را ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ؛ اﻳﻨـﺎن‬ ‫اﻣﻮاﻟﺸﺎن را اﻧﻔﺎق ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و آﻧﮕﺎه ﺟﺰ ﺣﺴﺮت ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺎزدﻫﻲ ﻧﺨﻮاﻫـﺪ داﺷـﺖ‪ ،‬و‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻣﻐﻠﻮب و ﻣﻘﻬﻮر ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮدﻳﺪ!«‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺑﺎب ﮔﺮدآوري ﻛﻤﻜﻬﺎي داوﻃﻠﺒﺎﻧـﻪ و ﺻـﺪﻗﺎت را ﻣﻔﺘـﻮح ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ از‬ ‫اﺣﺎﺑﻴﺶ و ﺑﻨﻲﻛﻨﺎﻧﻪ و اﻫﻞ ﺗﻬﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ در ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳـﻬﻴﻢ‬ ‫ﮔﺮدد‪ ،‬راه ﺑﺮاي او ﺑﺎز ﺑﺎﺷﺪ و راهﻫﺎ و ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺸﻮﻳﻖ و ﺗﺒﻠﻴﻎ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ‪ ،‬ﺻﻔﻮان ﺑﻦ اﻣﻴﻪ اﺑﻮﻋﺰّة ﺷﺎﻋﺮ را‪ -‬ﻛﻪ درﺟﻨﮓ ﺑﺪر اﺳـﻴﺮ ﺷـﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬و‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮ او ﻣﻨﺖ ﻧﻬﺎده ﺑﻮدﻧـﺪ و ﺑـﺪون ﻓﺪﻳـﻪ او را آزاد‬ ‫ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و از او ﭘﻴﻤﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺿﺪ اﻳﺸﺎن اﻗﺪاﻣﻲ ﻧﻜﻨﺪ‪ -‬ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻛـﺮد‬ ‫ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬و ﺑﻪ او وﻋﺪه داد ﻛﻪ اﮔـﺮ از اﻳـﻦ‬ ‫ﺟﻨﮓ زﻧﺪه ﺑﺎز ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻲﻧﻴﺎزش ﮔﺮداﻧﺪ؛ و اﮔﺮ از دﻧﻴﺎ ﺑﺮود‪ ،‬دﺧﺘـﺮاﻧﺶ را ﺳﺮﭘﺮﺳـﺘﻲ‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ .‬اﺑﻮﻋﺰّه ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﺸﻮﻳﻖ و ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ اﺷﻌﺎر ﺧـﻮﻳﺶ ﻛﻴﻨـﻪﻫـﺎي‬ ‫دروﻧﻲ آﻧﺎن را ﺑﻴﺮون رﻳﺨﺖ و ﺷﺪت ﺑﺨﺸﻴﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ دﻳﮕـﺮي را ﺑـﻪ ﻧـﺎم‪-‬‬ ‫ﻣ‪‬ﺴﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف ﺟﻤﺤﻲ‪ -‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﮔﻤﺎردﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ از ﻏﺰوة ﺳﻮﻳﻖ دﺳﺖ ﺧﺎﻟﻲ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬و ﻧﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﻪ ﻣـﺮاد‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار زﻳﺎدي از ذﺧﻴﺮهﻫﺎي ﻏﺬاﻳﻲ و ﺗﺪارﻛﺎﺗﻲ ﺧﻮد را در اﻳﻦ ﻏـﺰوه‬ ‫از دﺳﺖ داد‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره اﻧﻔﺎل‪ ،‬آﻳﻪ ‪.36‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻞ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺳﺒﺰه ﻧﻴﺰ آراﺳﺘﻪ ﺷﺪ! ﻳﺎ‪ :‬ﻋـﻼوه‬ ‫ﺑﺮ ﺗﺮي‪ ،‬ﻧﻢ ﻫﻢ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد! در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺮﻳﺔ زﻳـﺪﺑﻦ ﺣﺎرﺛـﻪ‪ ،‬ﻗـﺮﻳﺶ آﻧﭽﻨـﺎن ﺧﺴـﺎرت‬ ‫ﻛﻤﺮﺷﻜﻨﻲ دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺘﻮن ﻓﻘﺮات اﻗﺘﺼﺎدﺷﺎن را ﺧﺮد ﻛﺮد‪ ،‬و آﻧﭽﻨﺎن ﻏﻢ و اﻧـﺪوﻫﻲ‬ ‫را داﻣﻨﮕﻴﺮﺷﺎن ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﺣﺪ و اﻧﺪازهاش ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺒﻮد؛ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺷﺘﺎب ﻗﺮﻳﺶ‬ ‫در ﺟﻬﺖ آﻣﺎدﮔﻲ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاي درﮔﻴﺮ ﺷﺪن در ﻳﻚ ﻧﺒﺮد ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫دو ﭼﻨﺪان ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺎﺯﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻟﺸﮑﺮ ﻗﺮﻳﺶ‬ ‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺳﺎﻟﮕﺮد ﺟﻨﮓ ﺑﺪر‪ ،‬ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜّﻪ ﻋﺪ‪‬ه و ﻋ‪‬ﺪ‪‬ة ﺧﻮﻳﺶ را ﺗـﺪارك دﻳـﺪه ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﺟﻤﻌﺎً‪ ،‬ﺳﻪ ﻫﺰار ﻣﺮد ﺟﻨﮕﻲ از ﻗﺮﻳﺶ و ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﺎﻧﺸﺎن و اﺣﺎﺑﻴﺶ ﺳﺎﻛﻦ آن ﺳﺎﻣﺎن ﮔ‪‬ﺮد‬ ‫آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﭼﻨﺎن ﻣﺼﻠﺤﺖ دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ زﻧﺎن را ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه ﺑﺒﺮﻧﺪ ﺗـﺎ ﻣـﺮدان‬ ‫ﺑﻬﺘﺮ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﺎﻧﻔﺸﺎﻧﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺣﻔﻆ ﺣﺮﻣﺖ ﺣﺮﻳﻢ و ﻧﺎﻣﻮﺳﺸﺎن ﭘﺎي از ﻣﻴﺪان‬ ‫ﺟﻨﮓ ﻧﻜﺸﻨﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎر اﻳﻦ زﻧﺎن ﭘﺎﻧﺰده ﺗﻦ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺷﻤﺎر اﺷﺘﺮان در ﻟﺸﻜﺮ ﻗﺮﻳﺶ ﺳﻪ ﻫﺰار رأس ﺑﻮد‪ ،‬و ﺷﻤﺎر اﺳﺒﺎن دوﻳﺴﺖ رأس‪ 1‬ﺑـﻮد‬ ‫ﻛﻪ در ﻃﻮل راه آﻧﻬﺎ را ﺑﺼﻮرت ﻳﺪك ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺳﻮار ﻧﻤﻲﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬از ﻟـﻮازم‬ ‫اﻳﻤﻨﻲ در ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﻫﻘﺘﺼﺪ زره داﺷﺘﻨﺪ؛ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻛﻞ ﻟﺸﻜﺮ ﺑـﺎ اﺑﻮﺳـﻔﻴﺎن ﺑـﻦ‬ ‫ﺣﺮب ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺳﻮاره ﻧﻈﺎم ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻣﻌﺎوﻧـﺖ وي را ﻋﻜﺮﻣـﻪ‬ ‫ﺑﻦ اﺑﻲﺟﻬﻞ ﺑﺮﻋﻬﺪه داﺷﺖ‪ .‬ﻟﻮاي ﺟﻨﮓ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪاﻟﺪار ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -1‬اﻳﻦ ﻗﻮل ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ؛ زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪92‬؛ در ﻓـﺘﺢ اﻟﺒـﺎري ﻳﻜﺼـﺪ رأس آﻣـﺪه اﺳـﺖ‪ :‬ج ‪ ،7‬ص‬ ‫‪.346‬‬

‫‪504‬‬ ‫ﺣﺮﮐﺖ ﻟﺸﮑﺮ ﻣﮑﹼﻪ ﻭ ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜّﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻋﺪه و ﻋ‪‬ﺪ‪‬ة ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺴﻮي ﻣﺪﻳﻨﻪ رﻫﺴـﭙﺎر ﮔﺮدﻳـﺪ‪ .‬ﺧﻮﻧﺨـﻮاﻫﻲﻫـﺎي‬ ‫دﻳﺮﻳﻨﻪ و ﺧﺸﻢ و ﻛﻴﻨﺔ دروﻧﻲ ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن ﺷﻌﻠﻪﻫﺎي ﻧﻔﺮت را در دﻟﻬـﺎي آﻧـﺎن داﻣـﻦ‬ ‫ﻣﻲ زد‪ ،‬و از ﻛﺎرزار ﺗﻠﺨﻲ ﺧﺒﺮ ﻣﻲ داد ﻛـﻪ ﺑـﺰودي درﺧﻮاﻫـﺪ ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬ﻋﺒ‪‬ـﺎس ﺑـﻦ‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺗﺤﺮﻛﺎت ﻗﺮﻳﺶ و آﻣﺎدﮔﻲﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ آﻧﺎن را زﻳﺮﻧﻈـﺮ داﺷـﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻜـﻪ‬ ‫ﻟﺸﻜﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد‪ ،‬ﻋﺒﺎس ﻧﺎﻣﻪاي ﺷﺘﺎﺑﺰده ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳـﻼم ﻧﻮﺷـﺖ‪ ،‬و ﺗﻤـﺎﻣﻲ‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜﻪ را ﺑﻪ آﻧﺤﻀﺮت ﮔﺰارش داد‪ .‬ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﻋﺒﺎس ﻧﻴﺰ ﺷﺘﺎﺑﺎن‬ ‫ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﺗﺎﺧﺖ ﺗﺎ ﻧﺎﻣﻪ را ﻫﺮﭼﻪ زودﺗﺮ ﺑﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ اﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ؛ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻣﺴﺎﻓﺖ ﻣﻴﺎن ﻣﻜﻪ را‪ -‬ﻛﻪ ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ ﭘﺎﻧﺼـﺪ ﻛﻴﻠـﻮﻣﺘﺮ اﺳـﺖ‪ -‬در‬ ‫ﻣﺪت ﺳﻪ روز ﻃﻲ ﻛﺮد‪ ،‬و ﻧﺎﻣﻪ را در ﻣﺴﺠﺪ ﻗُﺒﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻧﺤﻀﺮت داد‪.‬‬ ‫اُﺑﻲ ﺑﻦ ﻛﻌﺐ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺮاي ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺧﻮاﻧﺪ؛ آﻧﺤﻀـﺮت او‬ ‫را ﺳﻔﺎرش ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻪ را ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺗﻠﻘّﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮ و اﻧﺼﺎر ﺑﻪ راﻳﺰﻧﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺁﻣﺎﺩﻩ ﺑﺎﺵ ﺩﺍﺋﻤﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ آﻣﺎدهﺑﺎش ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﺮدان ﺣﺘﻲ در ﺣﺎل ﻧﻤﺎز اﺳـﻠﺤﻪ را‬ ‫از ﺧﻮدﺷﺎن دور ﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻫﺮ ﻧﻮع ﭘﻴﺸﺎﻣﺪي ﻣﻬﻴﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫دﺳﺘﻪاي از اﻧﺼﺎر‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌﺎذ‪ ،‬اُﺳـﻴﺪ ﺑـﻦ ﺣ‪‬ﻀـﻴﺮ و ﺳـﻌﺪﺑﻦ ﻋﺒـﺎده‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﭘﺎﺳﺪاري از رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﻮاره ﺑـﺮ در ﺧﺎﻧـﺔ‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت‪ ،‬اﺳﻠﺤﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﻴﺘﻮﺗﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﺮ دروازه ﻫـﺎي ﻣﺪﻳﻨـﻪ و ﻧﻘـﺐﻫـﺎي‬ ‫زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ داﺧﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺣﺮاﺳﺖ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮدﻧـﺪ؛ از‬ ‫ﺑﻴﻢ آﻧﻜﻪ ﻣﺒﺎدا ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﺑﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫دﺳﺘﻪﻫﺎي ﮔﺸﺘﻲ ﻣﺘﻌﺪدي ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ‪ -‬اﻃﻼﻋـﺎﺗﻲ ﻣﺸـﻐﻮل ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و در‬ ‫راهﻫﺎ و ﺑﻴﺮاﻫﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً اﻣﻜﺎن داﺷﺖ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدة ﻣﺸـﺮﻛﺎن ﺑـﺮاي ﺷـﺒﻴﺨﻮن‬ ‫زدن ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و دﺳﺖ زدن ﺑﻪ ﻗﺘﻞ و ﻏﺎرت در ﻣﺪﻳﻨﻪ و اﻃـﺮاف آن ﻗـﺮار ﮔﻴـﺮد‪،‬‬ ‫ﺟﻮﻻن ﻣﻲدادﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻟﺸﮑﺮ ﻣﮑﻪ ﭘﺸﺖ ﺑﺎﺭﻭﻱ ﻣﺪﻳﻨﻪ‬ ‫ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜﻪ ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻮدش را در ﺷﺎﻫﺮاه ﻏﺮﺑﻲ اﺻﻠﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل اداﻣﻪ ﻣﻲداد‪ .‬وﻗﺘﻲ‬ ‫ﺑﻪ اﺑﻮاء رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻨﺪ دﺧﺘﺮ ﻋ‪‬ﺘﺒﻪ‪ -‬ﻫﻤﺴﺮ اﺑﻮﺳـﻔﻴﺎن‪ -‬ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد ﻛـﺮد ﻛـﻪ ﻗﺒـﺮ ﻣـﺎدر‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﺸﻜﺎﻓﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﻟﺸﻜﺮ اﻳﻦ درﺧﻮاﺳـﺖ‬ ‫ﻫﻨﺪ را رد ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻤﺔ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن از ﺑﺎﺑﺖ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي دردﻧـﺎك اﻳﻨﮕﻮﻧـﻪ ﺣﺮﻛـﺎت‬ ‫ﻫﺸﺪار دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜﻪ ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻮدش را اداﻣﻪ داد ﺗﺎ ﺑـﻪ ﻧﺰدﻳﻜـﻲ ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬ ‫رﺳﻴﺪ‪ .‬وادي ﻋﻘﻴﻖ را ﻃﻲ ﻛﺮد و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﮔﺮدش ﻛﺮد و در ﻧﺰدﻳﻜـﻲ‬ ‫ﻛﻮه اﺣﺪ‪ -‬در ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﻴﻨﻴﻦ‪ -‬ﻣﻨﻄﻘـﻪاي ﺷـﻮرهزار در ﻛﻨـﺎر وادي ﻗﻨـﺎه‪ -‬ﺑـﺎر‬ ‫اﻧﺪاﺧﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻼً در ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎل ﻣﺪﻳﻨﻪ در ﻛﻨﺎر ﻛﻮه اﺣﺪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜﻪ‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﻜﺎن در روز ﺟﻤﻌﻪ ﺷﺸﻢ ﻣﺎه ﺷﻮال ﺳﺎل ﺳﻮم ﻫﺠﺮت اردو زد‪.‬‬ ‫ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺷﻮﺭﺍﻱ ﻋﺎﻟﻲ ﺩﻓﺎﻉ ﺩﺭ ﻣﺪﻳﻨﻪ‬ ‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ‪ -‬اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﻈﻪ اﺧﺒﺎر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜﻪ را ﺑـﻪ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ اﻳﻦ ﺧﺒﺮ اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻲ از اردو زدن‬ ‫ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜﻪ در ﻛﻨﺎر ﻛﻮه اﺣﺪ ﺑﻪ آﻧﺤﻀﺮت رﺳﻴﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺑﻲدرﻧﮓ‪ ،‬ﻳﻚ اﻧﺠﻤﻦ ﻣﺸﻮرﺗﻲ‪ -‬ﻧﻈﺎﻣﻲ در ﺳﻄﺢ ﻋﺎﻟﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ دادﻧـﺪ‪ ،‬و ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬ ‫دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺗﺼﻤﻴﻢ و ﻣﻮﺿﻌﮕﻴﺮي ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎ اﻋﻀـﺎي آن ﺷـﻮراي ﻋـﺎﻟﻲ ﺑـﻪ‬

‫‪506‬‬ ‫راﻳﺰﻧﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را از رؤﻳﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫اﻛﺮم ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﱐ ﺭﺃﻳﺖ ﻭﺍﷲ ﺧﲑﹰﺍ‪ :‬ﺭﺃﻳﺖ ﺑﻘﺮﹰﺍ ﻳﺬﺑﺢ؛ ﻭﺭﺃﻳﺖ ﰲ ﺫﺑﺎﺏ ﺳﻴﻔﻲ ﺛﻠﻤﹰﺎ؛ ﻭﺭﺃﻳﺖ ﺃﱐ ﺃﺩﺧﻠﺖ ﻳﺪﻱ ﰲ‬

‫ﺩﺭﻉ ﺣﺼﻴﻨﺔ(‪.‬‬

‫»ﺑﺎري‪ ،‬ﺧﻮاب ﺧﻮﺑﻲ دﻳﺪم‪ :‬در ﺧﻮاب دﻳﺪم ﻛﻪ ﮔﺎوي را ذﺑـﺢ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ؛ و ﺑـﺮ ﻟﺒـﻪ‬ ‫ﺷﻤﺸﻴﺮم ﺳﻮراﺧﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدم؛ و ﻧﻴﺰ‪ ،‬در ﻋﺎﻟﻢ ﺧﻮاب دﻳﺪم ﻛﻪ دﺳﺘﻢ را در زرهاي‬ ‫ﺳﺘَﺒﺮ و ﻣﺤﻜﻢ داﺧﻞ ﻛﺮدم!«‬ ‫‪‬‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت‪ ،‬ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺷﺪن ﮔﺎو را ﺑﻪ ﺷﻤﺎري از ﻳﺎراﻧﺸﺎن ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷـﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺒﻴـﺮ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ؛ و ﺳﻮراخ ﻟﺒﺔ ﺷﻤﺸﻴﺮﺷﺎن را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣـﺮدي از ﺧﺎﻧـﺪان اﻳﺸـﺎن‬ ‫ﻛﺸﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؛ و زره را ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﺮاي ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﻄﺮح ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺒﻨﻲ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ از ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺧـﺎرج‬ ‫ﻧﺸﻮﻧﺪ و در آن ﻣﺘﺤﺼﻦ ﺷﻮﻧﺪ؛ اﮔﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻫﻤﭽﻨـﺎن در اردوﮔﺎﻫﺸـﺎن ﻣﺎﻧﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ‬ ‫ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ اﻗﺎﻣﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ ،‬و ﻫﻴﭻ ﺑﻬﺮهاي از اﻗﺎﻣﺘﺸﺎن ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺮد؛ و اﮔـﺮ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ درآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدان ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ ﻛﻮﭼﻪﻫﺎي ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬و زﻧﺎن ﻣﺴـﻠﻤﺎن از ﺑـﺎﻻي‬ ‫ﺑﺎمﻫﺎ ﺑﺎ اﻧﺎن درﮔﻴﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ؛ و اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ درﺳﺖ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ اﺑـﻲ ﺑـﻦ‬ ‫ﺳﻠّﻮل‪ -‬ﺳﺮﻛﺮدة ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن‪ -‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﺳﺮان ﺧـﺰرج در آن ﺷـﻮراي ﻋـﺎﻟﻲ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻈﺮ آﻧﺤﻀﺮت ﻣﻮاﻓﻖ ﺑـﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ‪ ،‬ﻇـﺎﻫﺮاً؛ ﻣﻮاﻓﻘـﺖ او ﺑـﺎ رأي‬ ‫ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﻧﺒﻮد ﻛﻪ از ﻧﻘﻄﻪﻧﻈﺮ ﻧﻈﺎﻣﻲ رأي درﺳـﺘﻲ‬ ‫ﺑﻮد؛ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮد و ﻫﻮاداراﻧﺶ ﺣﺘﻲاﻻﻣﻜـﺎن از ﻛـﺎرزار ﺑـﺎ ﻣﻜﻴـﺎن ﻃﻔـﺮه‬ ‫ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﻧﺸﻮد! ﺧﺪاي ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺒـﺪاﷲ‬ ‫ﺑﻦ اﺑﻲ و ﻫﻮاداراﻧﺶ‪ -‬ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر‪ -‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن رﺳﻮا ﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬و از ﭘـﺲ‬ ‫ﭘﺮدهاي ﻛـﻪ ﻛﻔـﺮ و ﻧﻔـﺎق آﻧـﺎن را ﭘﻮﺷـﺎﻧﻴﺪه اﺳـﺖ ﺑﻴـﺮون آﻳﻨـﺪ‪ ،‬و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن در‬

‫ﺑﺤﺮاﻧﻲﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﻮدﺷﺎن اﻳﻦ ﻣﺎرﻫﺎي ﺳﻤﻲ و ﺧﻄﺮﻧﺎك را ﻛﻪ زﻳـﺮ ﺟﺎﻣـﻪﻫـﺎ و‬ ‫درون آﺳﺘﻴﻦﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲﺧﺰﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ از اﻓﺎﺿﻞ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﺎن ﻋﻤﻼً از ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑـﺪر ﻣﺤـﺮوم‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺮ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴـﻠﻤﺎن‬ ‫را ﺑﻪ ﺑﻴﺮون ﺷﻬﺮ اﻋﺰام ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد اﺻـﺮار ورزﻳﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ آﻧﺠـﺎ ﻛـﻪ‬ ‫ﺳﺨﻨﮕﻮﻳﺸﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﺎ آرزوي ﭼﻨﻴﻦ روزي را داﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬و ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن‬ ‫ﺑﻪ آن دﺳﺖ دﻋﺎﻳﻤﺎن ﺑﻪ درﮔﺎه ﺧﺪا ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻮد؛ اﻳﻨﻚ ﺧﺪا اﻳﻦ ﺗﻤﻨـﺎي ﻣـﺎ را ﺑـﺮاي ﻣـﺎ‬ ‫ﺑﺮآورده ﻛﺮده‪ ،‬و ﻣﺴﺎﻓﺖ ﻣﺎ ﺗﺎ ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ را ﻧﻴـﺰ ﻛﻮﺗـﺎه ﮔﺮداﻧﻴـﺪه اﺳـﺖ؛ ﺑﺴـﻮي‬ ‫دﺷﻤﻨﺎﻧﻤﺎن ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻴﺪ؛ ﻧﺒﻴﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ از آﻧﺎن ﺗﺮﺳﻴﺪهاﻳﻢ!؟‬ ‫ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ اﻳﻦ دﻟﻴﺮ ﻣﺮدان رﺟﺰﺧﻮان‪ ،‬ﺣﻤﺰه ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻋﻤﻮي رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺟﻬﻲ در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﺣﻤﺎﺳﻪ آﻓﺮﻳﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺧﻄـﺎب ﺑـﻪ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻜﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻛﺘﺎب ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ؛ ﻟﺐ ﺑﻪ ﻏﺬا‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﻢ زد‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﻮدم ﺑﻴﺮون ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻛﺎرزار ﻛﻨﻢ!‬

‫‪1‬‬

‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺮاﻋﺎت رأي وﻧﻈﺮ اﻳـﻦ دﻟﻴـﺮ‬ ‫ﻣﺮدان ﭘﺎﻛﺒﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬و ﺣﻤﺎﺳﻪآﻓﺮﻳﻨﺎن دﻟﺒﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬از رأي ﺧﻮدﺷﺎن اﻧﺼﺮاف ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺮدﻧـﺪ‪،‬‬ ‫و ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺷﻮراي ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺮ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﺧﺮوج از ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ دﺷـﻤﻦ در ﻣﻴـﺪان‬ ‫ﭘﻬﻨﺎور ﺟﻨﮓ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﺎﺯﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻟﺸﮑﺮ ﺍﺳﻼﻡ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم ﻇﻬﺮ روز ﺟﻤﻌﻪ ﻧﻤﺎز را ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺧﻮاﻧﺪﻧـﺪ‪ ،‬و آﻧـﺎن را‬ ‫ﻣﻮﻋﻈﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺟﺪﻳﺖ و ﻛﻮﺷﺶ ﺳﻔﺎرش ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي آﻧـﺎن ﺑﺎزﮔﻔﺘﻨـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫‪ -1‬اﻟﺴﻴﺮة اﻟﺤﻠﺒﻴﺔ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.14‬‬

‫‪508‬‬ ‫ﭘﻴﺮوزي در ازاي ﺻﺒﺮ و ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ‪ ،‬از آن اﻳﺸﺎن اﺳﺖ؛ و ﺳﻔﺎرش ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑـﺮ‬ ‫دﺷﻤﻦ آﻣﺎده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺷﻨﻴﺪن ﻧﻮﻳﺪﻫﺎي آن ﺣﻀﺮت ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺎدﻣﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه‬ ‫ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ را ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺔ اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﮔﺮد آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻫﻞ ﺑـﺎﻻي ﻣﻨـﺎﻃﻖ‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬دو ﻳﺎر وﻓﺎدار اﻳﺸﺎن اﺑـﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ آﻧﺤﻀـﺮت را ﻫﻤﺮاﻫـﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺎﻣﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﺟﺎﻣﻪﻫﺎي اﻳﺸﺎن‬ ‫را ﺑﺮ اﻧﺪام ﻣﺒﺎرﻛﺸﺎن آراﺳﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت ﻛـﺎﻣﻼً ﻣﺴـﻠﺢ ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬و دو زره روي ﻫـﻢ‬ ‫ﭘﻮﺷﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺣﻤﺎﻳﻞ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﮕﺎه ﺑﺴﻮي ﻣﺮدم آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺮدم در اﻧﺘﻈﺎر ﻋﺰﻳﻤﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﺧﺎرج از ﺷﻬﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎذ و اُﺳﻴﺪﺑﻦ ﺣﻀﻴﺮ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﺎ اﻛﺮاه ﺑﺮ ﺧﺮوج از ﻣﺪﻳﻨﻪ واداﺷﺘﻴﺪ! ﺳﺮرﺷﺘﺔ ﻛﺎر را ﺑﻪ دﺳﺖ آﻧﺤﻀـﺮت‬ ‫ﺑﺴﭙﺎرﻳﺪ! ﻣﺮدم ﻫﻤﮕﻲ از ﻛﺮدة ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧـﺪا‪ ،‬ﻣـﺎ ﺣـﻖ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ و روا ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﻨﻴﻢ؛ اﻳﻨﻚ ﻫﺮﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻋﻤﻞ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻴﺪ!‬ ‫اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺎر را ﺑﻜﻨﻴﺪ! رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻣﺎ ﻳﻨﺒﻐﻲ ﻟﻨﱯ ﺇﺫﺍ ﻟﺒﺲ ﻻﻣﺘﻪ ﺃﻥ ﻳﻀﻌﻬﺎ‪ ،‬ﺣﱴ ﳛﮑﻢ ﺍﷲ ﺑﻴﻨﻪ ﻭﺑﲔ ﻋﺪﻭ‪‬ﻩ(‪.‬‬ ‫»ﺑﺮاي ﻳﻚ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺳﺰاوار ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﻛﻪ زره ﭘﻮﺷﺪ و اﺳﻠﺤﻪ ﺑﺮﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺳـﻼح را ﺑـﺮ‬ ‫زﻣﻴﻦ ﻧﻬﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻴﺎن او و ﻣﻴﺎن دﺷﻤﻦ او داوري ﻛﻨﺪ!«‬

‫‪1‬‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم ﻟﺸﻜﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻪ ﮔﺮدان ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ -1‬اﻳﻦ رواﻳﺖ را اﻣﺎم اﺣﻤﺪ )ج ‪ ،3‬ص ‪ (351‬و ﻧﺴﺎﺋﻲ و ﺣﺎﻛﻢ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري و اﺑﻦ اﺳﺤﺎق آوردهاﻧﺪ؛ ﺑﺨـﺎري‬ ‫ﻧﻴﺰ در ﻛﺘﺎب اﻻﻋﺘﺼﺎم در ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻋﻨﻮان ﺑﺎب ‪ 28‬آورده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﮔُﺮدان ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ؛ ﻛﻪ ﻟﻮاﻳﺶ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣ‪‬ﺼﻌﺐ ﺑﻦ ﻋ‪‬ﻤﻴﺮ ﻋ‪‬ﺒﺪ‪‬ري دادﻧﺪ؛‬ ‫‪ (2‬ﮔُﺮدان اوسِ اﻧﺼﺎر؛ ﻛﻪ ﻟﻮاﻳﺶ را ﺑﻪ دﺳﺖ اُﺳﻴﺪ ﺑﻦ ﺧُﻀﻴﺮ دادﻧﺪ؛‬ ‫‪ (3‬ﮔﺮدان ﺧﺰرج اﻧﺼﺎر؛ ﻛﻪ ﻟﻮاﻳﺶ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺣﺒﺎب ﺑﻦ ﻣﻨﺬر دادﻧﺪ؛‬ ‫ﻟﺸﻜﺮ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻳﻜﻬﺰار ﺗﻦ ﻣﺮد رزﻣﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻜﺼﺪ ﺗﻦ از آﻧﺎن زره داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺣﺘﻲ ﻳـﻚ ﺗـﻦ ﺳـﻮاره در ﻣﻴـﺎن آﻧـﺎن ﻧﺒـﻮد‪.1‬‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ام‪‬ﻣﻜﺘﻮم را در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺮ ﺟﺎي ﻧﻬﺎدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺒﻬﺔ ﺟﻨﮓ ﻧﻴﺎﻣﺪهاﻧﺪ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ؛ و ﻛﻮس رﺣﻴﻞ را ﻧﻮاﺧﺘﻨـﺪ‪ .‬ﻟﺸـﻜﺮ ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ‬ ‫ﺷﻤﺎل ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد‪ ،‬و دو ﺳﻌﺪ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬زره‬ ‫ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻣﻲدوﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم از ﺛﻨﻴﻪاﻟﻮداع ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻓﻮﺟﻲ ﻣﺠﻬﺰ و ﻧﻴﻜﻮ ﻣﺴﻠﺢ ﺷﺪه را ﺟﺪا از ﺳﻴﺎﻫﻲ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬از ﺣـﺎل و‬ ‫وﺿﻊ آﻧﺎن ﺳﺆال ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬اﻳﻨـﺎن از ﻳﻬﻮدﻳـﺎن اﻃـﺮاف ﻣﺪﻳﻨـﻪ‪ ،‬ﻫـﻢﭘﻴﻤﺎﻧـﺎن‬ ‫ﺧﺰرجاﻧﺪ‪ 2‬و ﻣﺎﻳﻠﻨﺪ ﻛﻪ در ﻛﺎرزار ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺸـﺮﻛﺎن ﺳـﻬﻴﻢ ﮔﺮدﻧـﺪ! ﭘﺮﺳـﻴﺪﻧﺪ‪» :‬ﻫـﻞ‬ ‫اَﺳﻠَﻤﻮا؟« آﻳﺎ اﺳﻼم آوردهاﻧﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﻪ! ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻣـﺪد‬ ‫ﺟﺴﺘﻦ از اﻫﻞ ﻛﻔﺮ را ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﻫﻞ ﺷﺮك ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬اﺑﻦ ﻗﻴﻢ در ﻛﺘﺎب اﻟﻬ‪‬ﺪي )ج ‪ ،2‬ص ‪ (92‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﭘﻨﺠﺎه ﺳﻮار داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ‬ ‫آﺷﻜﺎر اﺳﺖ؛ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻪ ﺟﺰم و ﻳﻘﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ در ﻣﻴﺎن ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم اﺛـﺮي‬ ‫از اﺳﺐ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ‪ ،‬واﻗﺪي آورده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ اﺳﺐ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺳﻮار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻳﻚ اﺳﺐ ﻧﻴﺰ اﺑﻮﺑ‪‬ﺮدة )ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪.(350‬‬ ‫‪ -2‬اﻳﻦ رواﻳﺖ را اﺑﻦ ﺳﻌﺪ آورده اﺳﺖ‪ .‬در رواﻳﺖ وي آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻳﻬﻮدﻳﺎن از ﺑﻨـﻲ ﻗﻴﻨﻘـﺎع ﺑﻮدﻧـﺪ‬ ‫)ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ ،(34‬در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﺑﻨﻲ ﻗﻴﻨﻘﺎع اﻧﺪﻛﻲ ﭘﺲ از ﺟﻨـﮓ ﺑـﺪر از‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ و اﻃﺮاف ﻣﺪﻳﻨﻪ آواره ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪510‬‬

‫ﺳﺎﻥ ﺩﻳﺪﻥ ﻟﺸﮑﺮ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻌﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺷﻴﺨﺎن« رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺸـﻜﺮ ﺧـﻮﻳﺶ را‬ ‫ﺳﺎن دﻳﺪﻧﺪ‪ .‬از ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد ﻟﺸﻜﺮ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﺷﺎن ﻛﻢ ﺳﻦ و ﺳﺎل ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫و آﻧﺎن را ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ ﻧﻤﻲدﻳﺪﻧﺪ؛ از ﺟﺒﻬـﺔ ﺟﻨـﮓ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪﻧـﺪ؛ از ﺟﻤﻠـﻪ‪:‬‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ ﭘﺴﺮﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب؛ اُﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﻳﺪ؛ اُﺳﻴﺪﺑﻦ ﻇُﻬﻴﺮ؛ زﻳﺪﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ؛ زﻳـﺪﺑﻦ ارﻗـﻢ؛‬ ‫ﻋﺮاﺑﻪ ﺑﻦ اوس؛ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺰم؛ اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري؛ زﻳﺪﺑﻦ ﺣﺎرﺛﺔ اﻧﺼـﺎري؛ و ﺳـﻌﺪﺑﻦ‬ ‫ﺣﺒ‪‬ﻪ‪ .‬در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺑ‪‬ﺮاء ﺑﻦ ﻋﺎزب را ﻧﻴﺰ ﻧﺎم ﺑـﺮدهاﻧـﺪ؛ اﻣـﺎ‪ ،‬ﺣـﺪﻳﺚ وي در‬ ‫‪‬‬ ‫ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري دﻻﻟﺖ ﺑﺮ آن دارد ﻛﻪ وي در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫درﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬راﻓﻊ ﺑﻦ ﺧَﺪﻳﺞ و ﺳﻤﺮه ﺑﻦ ﺟﻨـﺪب‬ ‫را ﺑﺎ وﺟﻮد ﻛﻤﻲ ﺳﻦ و ﺳﺎﻟﺸﺎن اﺟﺎزة ﺷﺮﻛﺖ در ﺟﻨﮓ دادﻧﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬راﻓﻊ ﺑﻦ ﺧﺪﻳﺞ‬ ‫در ﺗﻴﺮاﻧﺪازي ﻣﻬﺎرت داﺷﺖ‪ ،‬و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ او اﺟﺎزة ﺟﻨﮓ‬ ‫ﺳﻤ‪‬ﺮه ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ از راﻓﻊ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮم؛ ﻣﻦ او را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻣـﻲزﻧـﻢ! ﺧﺒـﺮ ﺑـﻪ‬ ‫دادﻧﺪ‪ .‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﺳﻴﺪ؛ اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ آﻧﺪو ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻛﺸﺘﻲ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ؛‬ ‫ﺳﻤ‪‬ﺮه را ﻧﻴﺰ اﺟﺎزة ﻛﺎرزار ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫و ﺳﻤﺮه راﻓﻊ را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ زد؛ و آﻧﺤﻀﺮت ‪‬‬ ‫ﺑﻴﺘﻮﺗﻪ ﺩﺭ ﺍﺛﻨﺎﻱ ﺭﺍﻩ‬ ‫در ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮﺿﻊ ﺷﻴﺨﺎن‪ ،‬روز ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻤﺎز ﻣﻐﺮب را ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎ را ﻧﻴﺰ در ﭘـﻲ آن ﺧﻮاﻧﺪﻧـﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﺎﻧﺠـﺎ‬ ‫ﺑﻴﺘﻮﺗﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت ﭘﻨﺠﺎه ﺗﻦ از ﻣﺮدان ﺟﻨﮕﻲ ﺳﭙﺎه را ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺪاري و ﺣﻔﺎﻇـﺖ‬ ‫از اردوﮔﺎه ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻟﺸﻜﺮ ﮔﺸﺖ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪة اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺪاران ﻣﺤﻤـﺪﺑﻦ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺔ اﻧﺼﺎري‪ ،‬ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺳﺮﻳﺔ اﻋﺰاﻣﻲ ﺑﺮاي ﻗﺘﻞ ﻛﻌﺐ ﺑﻦ اﺷـﺮف ﺑـﻮد‪ .‬ﭘﺎﺳـﺪاري و‬

‫ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﺷﺨﺺ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را در ﻃﻮل آن ﺷﺐ ذﻛـﻮان ﺑـﻦ‬ ‫ﻋﺒﺪﻗﻴﺲ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺑﻦ ﹸﺍﺑ‪‬ﻲ ﻭ ﻫﻮﺍﺩﺍﺭﺍﻧﺶ‬ ‫اﻧﺪﻛﻲ ﭘﻴﺶ از ﻃﻠﻮع ﻓﺠﺮ‪ ،‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬در ﻫﻤـﺎن‬ ‫ﺳﻴﺎﻫﻲ ﺷﺐ ﺑﺎر ﺳﻔﺮ ﺑﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ؛ وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻌﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺷﻮط« رﺳﻴﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ﮔﺰاردﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﺑﻮد‪ .‬دﺷﻤﻦ را ﻣـﻲدﻳﺪﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫دﺷﻤﻦ ﻧﻴﺰ ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم را ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻜﺎن‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اُﺑﻲ ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺑﻨﺎي ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ‬ ‫ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺣﺪود ﻳﻚ ﺳﻮم ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺳﭙﺎه‪ ،‬ﺳﻴﺼﺪ ﺗـﻦ از رزﻣﻨـﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸـﺖ و‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ؛ ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮدﻣﺎن راﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ ﺑﺪﻫﻴﻢ؟! و ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻣﻲﻛﺮد ﺑـﻪ اﻳﻨﻜـﻪ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﺶ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ رأي و ﻧﻈـﺮ وي‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺛﺮ ﻧﺪادهاﻧﺪ و از رأي دﻳﮕﺮان اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ!‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺮدﻳﺪي ﻧﺒﻮد در اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﻧﺸﻌﺎب و ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺧﻮاﻧﻲ‪ ،‬آن ﭼﻴﺰي ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻖ اﻇﻬﺎر ﻣﻲ ﻛﺮد ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺴﺎب اﻳﻨﻜﻪ رﺳﻮل اﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد رأي وي را رد ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﻠﺖ ﺑﺎزﮔﺸﺖ وي اﻳـﻦ ﺑـﻮد‪ ،‬از ﻫﻤـﺎن آﻏـﺎز‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ او ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻟﺸﻜﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﺎ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊ ﺑـﻲﻣﻌﻨـﺎ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺪف اﺻﻠﻲ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اُﺑ‪‬ﻲ از اﻳﻦ ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ‪ ،‬آﻧﻬﻢ در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺣﺴـﺎس‪ ،‬اﻳـﻦ‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻟﺸﻜﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎن و ﻛﻨﺎر ﮔﻮش دﺷﻤﻨﺎﻧﺸﺎن‪ ،‬ﺷﻮرش و ﺑﻠﻮا‬ ‫ﺑﻪ ﭘﺎ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﻋﻤﻮم ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن از ﻓﺮﻣﺎن رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﺎﻧﻪ‬ ‫ﺧﺎﻟﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﻴﺎد ﻣﻌﻨﻮﻳﺎت ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن آﻧﺤﻀﺮت درﻫﻢ ﺑﺮﻳـﺰد! از آن ﺳـﻮي دﻳﮕـﺮ‪،‬‬ ‫دﺷﻤﻦ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﻟﻴﺮ ﮔﺮدد‪ ،‬و ﺑﺎ دﻳﺪن اﻳﻦ ﻣﻨﻈﺮه ﺗﺼﻤﻴﻢ وي ﺟﺪ‪‬يﺗﺮ ﮔﺮدد‪ ،‬و ﺑـﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ زودﺗﺮ ﻛﺎر ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬و ﻳـﺎران ﻣﺨﻠـﺺ‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت را ﻳﻜﺴﺮه ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﻓﻀﺎي ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﺣﺠﺎز ﺑﺮاي ﺑﺎزﮔﺸـﺖ رﻳﺎﺳـﺖ ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬

‫‪512‬‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻖ و ﻫﻮاداراﻧﺶ آﻣﺎده ﺷﻮد!؟‬ ‫ﺳﺮﻛﺮدة ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﻌﻴﺪ ﻫﻢ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻨﻮﻳﺎت ﺧـﻮد را ﺟﺎﻣـﺔ ﻋﻤـﻞ ﺑﭙﻮﺷـﺎﻧﺪ؛‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ دو ﻃﺎﻳﻔﻪ از ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن‪ ،‬ﺑﻨﻲﺣﺎرﺛﻪ از اوس و ﺑﻨﻲﺳـﻠﻤﻪ از ﺧـﺰرج‪ ،‬ﺑﻨـﺎ را ﺑـﺮ‬ ‫ﺳﺴﺘﻲ و ﻛﺞﺗﺎﺑﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺎر آﻧﺎن را ﺑﺮﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﭘـﺲ از آﻧﻜـﻪ‬ ‫اﻧﺪﻛﻲ ﭘﺮﻳﺸﺎن ﺷﺪﻧﺪ و درﻫﻢ رﻳﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ و از ﺷـﺮﻛﺖ در ﺟﻨـﮓ‬ ‫ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻼ ﻭ‪‬ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭ‪‬ﻟﻴ‪ ‬ﻬﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﻭ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ﹶﻓ ﹾﻠ‪‬ﻴ‪‬ﺘ ‪‬ﻮﻛﱠ ﹺﻞ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﺆ ‪‬ﻣﻨ‪‬ﻮﻥﹶ﴾‪.١‬‬ ‫ﺸﹶ‬ ‫﴿ﹺﺇ ﹾﺫ ‪‬ﻫﻤ‪‬ﺖ ﻃﱠﺂﺋ‪ ‬ﹶﻔﺘ‪‬ﺎ ‪‬ﻥ ﻣ‪‬ﻨ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﺃﹶﻥ ‪‬ﺗ ﹾﻔ ‪‬‬

‫»آﻧﮕﺎه ﻛﻪ دو ﻃﺎﻳﻔﻪ از ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﻨﺎ را ﺑﺮ ﺳﺴﺘﻲ و ﻛﺞﺗﺎﺑﻲ ﻧﻬﺎدﻧﺪ؛ اﻣﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻮﻻي‬ ‫آﻧﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﻛﻞ ﻛﻨﻨﺪ ﺧﺪاﺑﺎوران!«‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺮام‪ -‬ﭘﺪر ﺟﺎﺑﺮﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﻧﺼﺎري‪ -‬درﺻﺪد ﺑﺮآﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن در‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ وﻇﻴﻔﺔ ﺧﻄﻴﺮي ﻛﻪ در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺣﺴﺎس دارﻧﺪ ﺗﺬﻛﺮ ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛـﻪ‬ ‫آﻧﺎن را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﺮد‪ ،‬و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ آﻧﺎن را ﺳﺮزﻧﺶ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬و درﺟﻬﺖ ﺗﺸﻮﻳﻖ و ﺗﺮﻏﻴـﺐ‬ ‫آﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ اﺻﺮار ﻣﻲورزﻳﺪ‪ ،‬و ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ در راه ﺧﺪا ﻛﺎرزار ﻳﺎ دﻓﺎع ﻛﻨﻴﺪ!‬ ‫آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدادﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻛﺎرﺗﺎن ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﺑـﻪ ﺟﻨـﮓ ﺧﻮاﻫـﺪ‬ ‫ﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﻧﻤﻲ ﮔﺸﺘﻴﻢ!؟ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣﺮام‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﭘﺎي از ﺗﻌﻘﻴﺐ و ﺗﺮﻏﻴﺐ آﻧﺎن ﻛﺸﻴﺪ‬ ‫و ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا دورﺗﺎن ﮔﺮداﻧﺎد‪ ،‬دﺷـﻤﻨﺎن ﺧـﺪا!‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را از ﺷﻤﺎ ﺑﻲﻧﻴﺎز ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ!‬ ‫درﺑﺎرة ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﹾﻟ‪‬ﻴ ‪‬ﻌ ﹶﻠ ‪‬ﻢ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﻧ‪‬ﺎ ﹶﻓﻘﹸﻮﹾﺍ ‪‬ﻭﻗ‪‬ﻴ ﹶﻞ ﹶﻟ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ‪‬ﺗﻌ‪‬ﺎﹶﻟ ‪‬ﻮﹾﺍ ﻗﹶﺎ‪‬ﺗﻠﹸﻮﹾﺍ ﻓ‪‬ﻲ ‪‬ﺳﺒﹺﻴ ﹺﻞ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ﹶﺃ ﹺﻭ ﺍ ‪‬ﺩ ﹶﻓﻌ‪‬ﻮﹾﺍ ﻗﹶﺎﻟﹸﻮﹾﺍ ﹶﻟ ‪‬ﻮ ‪‬ﻧ ‪‬ﻌ ﹶﻠ ‪‬ﻢ ‪‬ﻗﺘ‪‬ﺎ ﹰﻻ ﻻﱠﺗ‪‬ﺒ ‪‬ﻌﻨ‪‬ﺎ ﹸﻛ ‪‬ﻢ‬

‫ﺲ ﻓ‪‬ﻲ ﹸﻗﻠﹸـﻮﹺﺑ ﹺﻬ ‪‬ﻢ ﻭ‪‬ﺍﻟﻠﹼـ ‪‬ﻪ ﹶﺃ ‪‬ﻋﻠﹶـ ‪‬ﻢ ﹺﺑﻤ‪‬ـﺎ‬ ‫ﻺﳝ‪‬ﺎ ‪‬ﻥ ‪‬ﻳﻘﹸﻮﻟﹸﻮ ﹶﻥ ﹺﺑﹶﺄ ﹾﻓﻮ‪‬ﺍ ‪‬ﻫﻬﹺﻢ ﻣ‪‬ﺎ ﹶﻟ ‪‬ﻴ ‪‬‬ ‫ﺏ ‪‬ﻣ ‪‬ﻨ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ‪‬ﻟ ِ‬ ‫‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ‪‬ﻟ ﹾﻠ ﹸﻜ ﹾﻔ ﹺﺮ ‪‬ﻳ ‪‬ﻮ ‪‬ﻣ‪‬ﺌ ‪‬ﺬ ﹶﺃ ﹾﻗ ‪‬ﺮ ‪‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان‪ ،‬آﻳﻪ ‪.122‬‬

‫‪‬ﻳ ﹾﻜ‪‬ﺘﻤ‪‬ﻮ ﹶﻥ﴾‪.١‬‬ ‫»و ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ راه ﻧﻔﺎق ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن ﺑﻪ آﻧـﺎن ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ در راه ﺧﺪا ﻛﺎرزار ﻛﻨﻴﺪ ﻳﺎ‪ -‬دﺳﺖ ﻛﻢ‪ -‬از ﺧﻮدﺗﺎن دﻓـﺎع ﻛﻨﻴـﺪ! ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬اﮔـﺮ‬ ‫ﻣﻲداﻧﺴﺘﻴﻢ ﻛﺎر ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺷﻤﺎ ﻣﻲآﻣﺪﻳﻢ! اﻳﻨـﺎن در آن اوان‪ ،‬ﺑـﻪ ﻛﻔـﺮ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻳﻤﺎن؛ ﺑﺎ دﻫﺎﻧﺸﺎن ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ در دﻟﺸﺎن ﻧﺒﻮد؛ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬ ‫ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﺘﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ داﻧﺎﺳﺖ!«‬ ‫ﺭﻭﻳﺎﺭﻭﻳﻲ ﻟﺸﮑﺮ ﺍﺳﻼﻡ ﺑﺎ ﺩﺷﻤﻦ‬ ‫ﭘﺲ از ﻣﺎﺟﺮاي اﻧﺸﻌﺎب و ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ ﻋﺪة ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ از ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻘﻴﺔ ﻟﺸﻜﺮ را‪ -‬ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻫﻔﺘﺼﺪ ﺗﻦ رزﻣﻨﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪-‬‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺟﺒﻬﺔ ﺟﻨﮓ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬اردوﮔﺎﻫﻬﺎي ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﻛﻮه اﺣﺪ ﻓﺎﺻـﻠﻪ اﻧﺪاﺧﺘـﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬و ﻣﺸـﺮﻛﺎن اﻣـﺎﻛﻦ‬ ‫ﻣﺘﻌﺪدي را در آن اﻃﺮاف زﻳﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﻟﺸﻜﺮ ﺧﻮد ﻗﺮار داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻣﻦ ﺭﺟﻞ ﳜﺮﺝ ﺑﻨﺎ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻘﻮﻡ ﻣﻦ ﮐﺘﺐ ﻣﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻻ ﳝﺮ ﺑﻨﺎ ﻋﻠﻴﻬﻢ(‪.‬‬ ‫»ﻛﺠﺎﺳﺖ آن ﻣﺮدي ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺎ را از ﻳﻚ راه ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻴﻦ راه از اردوﮔﺎﻫﻬﺎي دﺷﻤﻦ ﻣﺎ را ﻧﮕﺬراﻧﺪ!؟«‬ ‫اﺑﻮﺧَﻴﺜﻤﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ‪ ،‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! آﻧﮕﺎه راه ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ را ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓـﺖ ﻛـﻪ از ﺣـﺮة‬ ‫ﺑﻨﻲ ﺣﺎرﺛﻪ و زﻣﻴﻦﻫﺎي ﻛﺸﺎورزي آﻧﺎن ﻣﻲﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬و اردوﮔﺎه ﻟﺸـﻜﺮ ﻣﺸـﺮﻛﺎن را در‬ ‫ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺑﺮﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬ ‫در اﺛﻨﺎي راه‪ ،‬ﻛﻪ ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم از ﻣﺴﻴﺮ ﻣﺬﻛﻮر ﻣﻲﮔﺬﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺒﻮرﺷـﺎن ﺑـﺮ در ﺑـﺎﻏﻲ‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان‪ ،‬آﻳﻪ ‪.167‬‬

‫‪514‬‬ ‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﺮﺑﻊ ﺑﻴﻦ ﻗﻴﻈﻲ‪ -‬ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻖ و ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ ﺑﻮد‪ -‬اﻓﺘﺎد‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ اﺣﺴﺎس ﻛـﺮد ﻟﺸـﻜﺮ‬ ‫اﺳﻼم از آﻧﺠﺎ ﻣﻲﮔﺬرد‪ ،‬از ﺟﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺧﺎك ﺑﻪ ﺻﻮرتﻫﺎي ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﻣﻲﭘﺎﺷﻴﺪ و ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺗﻮ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﺎﺷﻲ‪ ،‬ﻣﻦ روا ﻧﻤﻲدارم ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺎغ ﻣـﻦ ﭘـﺎي‬ ‫ﻧﻬﻲ! ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ؛ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻻ ﺗﻘﺘﻠﻮﻩ‪ ،‬ﻓﻬﺬﺍ ﺍﻻﻋﻤﻰ ﺃﻋﻤﻰ ﺍﻟﻘﻠﺐ ﺃﻋﻤﻰ ﺍﻟﺒﺼﺮ(‪.‬‬ ‫»ﻧﻜُﺸﻴﺪش؛ اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﻛﻮر ﻫﻢ ﻛﻮردل اﺳﺖ و ﻫﻢ از دو ﭼﺸﻢ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﺳﺖ!؟«‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﺴﻴﺮﺷﺎن اداﻣﻪ دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﻌﺐ ﻣﺠﺎور ﻛـﻮه‬ ‫اﺣﺪ در ﻛﻨﺎرة ﺑﻴﺎﺑﺎن اﺣﺪ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و در آﻧﺠﺎ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن اﺳـﻼم روي ﺑـﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ اردو‬ ‫زدﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻃﻮري ﺗﺮﺗﻴﺐ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺸﺖ ﻟﺸﻜﺮ ﺑـﻪ‬ ‫داﻣﻨﻪ ﻛﻮه اﺣﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻟﺸﻜﺮ دﺷﻤﻦ درﺣﺪ ﻓﺎﺻﻞ ﻣﻴـﺎن ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن و‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ واﻗﻊ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻘﺸﺔ ﺩﻓﺎﻉ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻟﺸﻜﺮﺷﺎن آﻣﺎده ﺑﺎش دادﻧﺪ‪ ،‬و ﺻﻔﻮف ﺳﭙﺎه ﺧﻮﻳﺶ را آراﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫از ﻣﻴﺎن ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن‪ ،‬ﻳﻚ دﺳﺘﻪ از ﺗﻴﺮاﻧﺪازان ﻣﺎﻫﺮ را ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﭘﻨﺠـﺎه ﺗـﻦ رزﻣﻨـﺪة‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ ﺑﻦ ﻧﻌﻤﺎن اﻧﺼـﺎري‬ ‫واﺳﻲ ﺑﺪري دادﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ آﻧﺎن دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺑﻠﻨﺪيﻳﻲ ﻛﻪ در ﻛﺮاﻧﺔ ﺷﻤﺎﻟﻲ وادي‬ ‫ﻗﻨﺎت واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ -‬و ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﻪ »ﺟﺒﻞ اﻟﺮّﻣﺎه« ﺷـﻬﺮت ﻳﺎﻓـﺖ‪ -‬در ﺟﻨـﻮب ﺷـﺮﻗﻲ‬ ‫اردوﮔﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻜﺎن ﻳﻜﺼﺪ و ﭘﻨﺠﺎه ﻣﺘﺮ ﺑﺎ ﻗﺮارﮔﺎه ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم‬ ‫ﻓﺎﺻﻠﻪ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﺪف از اﻳﻦ ﻛﺎر را‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻓﺮﻣﺎﻳﺸﺎﺗﺸﺎن ﺧﻄﺎب ﺑـﻪ‬

‫اﻳﻦ ﺗﻴﺮاﻧﺪازان ﺑﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻴﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪة اﻳﻦ دﺳـﺘﺔ ﺗﻴﺮاﻧـﺪاز‬ ‫ﺳﻔﺎرش ﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻧﻀﺢ ﺍﳋﻴ ﹶﻞ ﻋﻨ‪‬ﺎ ﺑﺎﻟﻨ‪‬ﺒﻞ‪ ،‬ﻻﻳﺄﺗﻮﻧﺎ ﻣﻦ ﺧﻠﻔﻨﺎ! ﺇﻥ ﮐﺎﻧﺖ ﻟﻨﺎ ﺃﻭ ﻋﻠﻴﻨﺎ ﻓﺎﺛﺒﺖ ﻣﮑﺎﻧﮏ؛ ﻻﻧـﺆﺗﲔ ﻣـﻦ‬

‫ﻗﺒﻠﮏ(‪.١‬‬

‫»ﺳﻮارﻛﺎران دﺷﻤﻦ را ﺑﺎ ﺗﻴﺮاﻧﺪازي از ﻣﺎ دور ﻧﮕﺎه دار! اﮔﺮ ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﺳﻮد ﻣﺎ ﺑﻪ زﻳـﺎن‬ ‫ﻣﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺮ ﺟﺎﻳﺖ ﺑﻤﺎن؛ ﻣﺒﺎدا از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺗﻮ ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ دﺷﻤﻦ واﻗﻊ ﺷﻮﻳﻢ!؟«‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻴﺮاﻧﺪازان ﻧﻴﺰ ﺳﻔﺎرش ﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬

‫)ﺍﲪﻮﺍ ﻇﻬﻮﺭﻧﺎ؛ ﻓﺈﻥ ﺭﺃﻳﺘﻤﻮﻧﺎ ﻧﻘﺘﻞ ﻓﻼ ﺗﻨﺼﺮﻭﻧﺎ؛ ﻭﺇﻥ ﺭﺃﻳﺘﻤﻮﻧﺎ ﻗﺪ ﻏﻨﻤﻨﺎ ﻓﻼ ﺗﺸﺮﮐﻮﻧﺎ(‪.٢‬‬ ‫»ﻣﺎ را از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ دﻳﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ را دارﻧﺪ از دم ﺗﻴﻎ ﻣﻲﮔﺬراﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻳﺎري ﻣﺎ ﻧﻴﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ دﻳﺪﻳﺪ ﻛﻪ دارﻳﻢ ﻏﻨﺎﺋﻢ را ﺟﻤﻊ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑـﺎ ﻣـﺎ ﻫﻤـﺮاه‬ ‫ﻧﺸﻮﻳﺪ!«‬ ‫در رواﻳﺖ ﺑﺨﺎري آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺤﻀﺮت ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﻴﺮاﻧﺪازان ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﻥ ﺭﺃﻳﺘﻤﻮﻧﺎ ﲣﻄﻔﻨﺎ ﺍﻟﻄﲑ ﻓﻼ ﺗﱪﺣﻮﺍ ﻣﮑﺎﻧﮑﻢ ﻫﺬﺍ ﺣﱴ ﺃﺭﺳﻞ ﺇﻟﻴﮑﻢ؛ ﻭﺇﻥ ﺭﺃﻳﺘﻤﻮﻧﺎ ﻫﺰﻣﻨﺎ ﺍﻟﻘـﻮﻡ‬

‫ﻭﻭﻃﺄﻧﺎﻫﻢ ﻓﻼ ﺗﱪﺣﻮﺍ ﺣﱴ ﺃﺭﺳﻞ ﺇﻟﻴﮑﻢ(‪.٣‬‬

‫»اﮔﺮ دﻳﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﻋﻘﺎبﻫﺎ ﻣﺎ را ﻣﻲرﺑﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬از ﺳﺮ ﺟﺎﻳﺘﺎن ﺗﻜﺎن ﻧﺨﻮرﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣـﻦ در ﭘـﻲ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺑﻔﺮﺳﺘﻢ! اﮔﺮ ﻫﻢ دﻳﺪﻳـﺪ ﻛـﻪ ﻣـﺎ اﻳـﻦ ﺟﻤﺎﻋـﺖ را ﺷﻜﺴـﺖ دادهاﻳـﻢ و درﻫـﻢ‬ ‫ﻛﻮﺑﻴﺪهاﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ از ﺳﺮ ﺟﺎﻳﺘﺎن ﺗﻜﺎن ﻧﺨﻮرﻳﺪ ﺗﺎ ﻣﻦ در ﭘﻲ ﺷﻤﺎ ﺑﻔﺮﺳﺘﻢ!«‬ ‫ﺑﺎ ﮔﻤﺎردن اﻳﻦ دﺳﺘﺔ ﺗﻴﺮاﻧﺪاز‪ ،‬و ﺑﺎ اﻳﻦ اواﻣﺮ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻏﻼظوﺷ‪‬ﺪاد‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﻨﻬﺎ ﺷﻜﺎﻓﻲ را ﻛﻪ ﻣﻜﺎن داﺷﺖ ﺳـﻮارﻛﺎران ﻟﺸـﻜﺮ ﻣﺸـﺮﻛﺎن از آن‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.66-65‬‬ ‫‪ -2‬اﻳﻦ ﻋﺒﺎرات را اﻣﺎم اﺣﻤﺪ و ﻃﺒﺮاﻧﻲ و ﺣﺎﻛﻢ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري ﺑﻪ رواﻳﺖ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻧﻘﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ؛ ﻧﻜـ‪ :‬ﻓـﺘﺢ‬ ‫اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪.350‬‬ ‫‪ -3‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻟﺠﻬﺎد‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.426‬‬

‫‪516‬‬ ‫ﺳﻮي ﺑﻪ ﺻﻔﻮف ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺨﺰﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺎت ﻧﻈـﺎﻣﻲ دور زدن و ﻣـﺎرﭘﻴﭻ دﺳـﺖ‬ ‫ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﺑﻘﻴﺔ ﻟﺸﻜﺮ؛ ﻣﻨﺬر ﺑﻦ ﻋﻤﺮو را ﺑﺮ ﻣﻴﻤﻨﺔ ﻟﺸﻜﺮ ﮔﻤﺎردﻧﺪ؛ ﺑﺮ ﻣﻴﺴـﺮة ﻟﺸـﻜﺮ‪،‬‬ ‫زﺑﻴﺮﺑﻦ ﻋﻮام را ﮔﻤﺎردﻧﺪ و ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻣﻘـﺪادﺑﻦ اﺳـﻮد دﺳـﺘﻴﺎر وي ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻮارﻛﺎران ﺧﺎﻟـﺪﺑﻦ وﻟﻴـﺪ را ﺑـﻪ زﺑﻴـﺮ ﺳـﭙﺮدﻧﺪ؛ و در‬ ‫ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺻﻔﻮف ﻟﺸﻜﺮ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻲ ﻣﻤﺘﺎز از دﻻوران ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻣﺮدان ﻧـﺎمآور و ﺟﻨـﮓ‬ ‫آزﻣﻮده را ﻛﻪ ﻫﺮ ﻣﺮد ﺟﻨﮕﻲ از آﻧﺎن ﻳﻚ دﺷﺖ ﻣﺮد ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺮار دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻘﺸﺔ ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖ و ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪاي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺒﻮغ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻧﻈﺎﻣﻲ رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در آن ﻣﺸﻬﻮد ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﻴﭻ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ در ﻛﻔﺎﻳﺖ و ﻟﻴﺎﻗـﺖ‬ ‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻧﻘﺸﻪاي دﻗﻴﻖﺗﺮ و ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪﺗﺮ از اﻳﻦ ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﭼﻨﺪي ﭘﺲ از اﺳﺘﻘﺮار دﺷﻤﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﻧﺒـﺮد آﻣﺪﻧـﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺟﺎي ﻣﻴﺪان اﺳﺘﻘﺮار ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ؛ از ﻧﺎﺣﻴﺔ ﭘﺸـﺖ و از ﺳـﻤﺖ راﺳـﺖ‪ ،‬ارﺗﻔﺎﻋـﺎت‬ ‫ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن را ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻤﻨﻲ ﻧﺎﺣﻴـﺔ دﻳﮕـﺮي از ﭘﺸـﺖ اردوﮔـﺎه‬ ‫ﻟﺸﻜﺮ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ اردوﮔﺎه را‪ -‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻘﻠﻮﺑﻪ ﺷﺪن ﺟﻨﮓ‪ -‬ﺑﺎ ﺑﺴﺘﻦ ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﺷﻜﺎﻓﻲ ﻛﻪ در ﻛﺮاﻧﺔ اردوﮔﺎه ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ؛ و ﺑﺮاي اردوﮔـﺎه ﻟﺸـﻜﺮ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻮﺿﻊ ﻣﺮﺗﻔﻌﻲ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ آن ﺗﻜﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺣﻴﺎﻧﺎً دﭼﺎر ﺷﻜﺴﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﻓﺮار ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬و درﻧﺘﻴﺠﻪ در ﭼﻨﮓ‬ ‫دﺷﻤﻨﺎن و ﺗﻌﻘﻴﺐﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﻮﻧﺪ و اﺳﻴﺮ ﺷﻮﻧﺪ؛ و در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ دﺷﻤﻦ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‬ ‫اردوﮔﺎه ﻟﺸﻜﺮ اﻳﺸﺎن را اﺷﻐﺎل ﻛﻨﺪ و ﺳﺮرﺷﺘﺔ ﻛـﺎر را از دﺳـﺖ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧـﺎرج‬ ‫ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬از ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺧﺴﺎرتﻫﺎي ﻛﻤﺮﺷـﻜﻦ ﺑـﺮ دﺷـﻤﻨﺎن وارد ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬از ﺳـﻮي دﻳﮕـﺮ‪،‬‬ ‫دﺷﻤﻨﺎﻧﺸﺎن را ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻌﻲ ﻓُﺮودﻳﻦ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺴـﻴﺎر ﺑﺮاﻳﺸـﺎن‬ ‫دﺷﻮار ﺑﻮد در ﭼﻨﺎن ﻣﻮﺿﻌﻲ از دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﭘﻴﺮوزي اﮔﺮ ﭘﻴـﺮوز ﺑﺸـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻬـﺮهﻣﻨـﺪ‬

‫ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﭘﻴﺮوزي ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺸﺎن دﺷﻮار ﺑﻮد ﻛﻪ از ﭼﻨﮓ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ‬ ‫آﻧﺎن را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮدﺷﺎن را ﻧﺠﺎت ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻘﻴﺼﺔ ﻟﺸﻜﺮ را از ﺟﻬﺖ‬ ‫ﻛﻢ ﺑﻮدن ﻋﺪه‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪن ﻧﺨﺒﮕﺎن ﻣﻤﺘﺎز از ﻣﻴﺎن ﻳﺎران دﻻور و ﻣﺒﺎرز ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺟﺒﺮان‬ ‫ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻟﺸﻜﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺑﺎﻣﺪاد روز ﺷﻨﺒﻪ ﻫﻔﺘﻢ ﻣﺎه ﺷﻮ‪‬ال ﺳـﺎل ﺳـﻮم‬ ‫ﻫﺠﺮت ﭘﺎﻳﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﻬﺮﻣﺎﻥ ﭘﺮﻭﺭﻱ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻤﺎن را از اﻳﻨﻜﻪ ﭘـﻴﺶ از ﺻـﺪور‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن از ﺳﻮي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺟﻨﮓ را آﻏﺎز ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻬﻲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫و دو زره ﺑﺮ روي ﻫﻢ ﺑﺮ ﺗﻦ ﭘﻮﺷﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻳﺎراﻧﺸﺎن را ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﺮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﻓﺮاوان و ﺳﺮﺳﺨﺘﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ دﺷـﻤﻨﺎن ﺳـﻔﺎرش ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬روح ﺣﻤﺎﺳﻪآﻓﺮﻳﻨﻲ و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻲ را در وﺟﻮد ﻳﺎراﻧﺸـﺎن دﻣﻴﺪﻧـﺪ‪ .‬از‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮﻧﺪهاي را از ﻏﻼف ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و در ﻣﻴﺎن اﺻﺤﺎﺑﺸـﺎن ﻧـﺪا‬ ‫دردادﻧﺪ‪» :‬ﻣﻦ ﻳﺄﺧﺬ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﺴﻴﻒ ﲝﻘﹼﻪ؟« ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﻤﺸﻴﺮ را از ﻣﻦ ﺑﮕﻴﺮد و ﺣﻘّـﺶ‬ ‫را ادا ﻛﻨﺪ؟! ﻣﺮداﻧﻲ ﭘﻴﺸﻘﺪم ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ آن ﺷﻤﺸﻴﺮ را از دﺳﺖ ﻣﺒﺎرك رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ :‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ‪ ،‬زﺑﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﻮام‪ ،‬و ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ ،‬و ﺑﺎﻻﺧﺮه‪،‬‬ ‫اﺑﻮد‪‬ﺟﺎﻧﻪ ﺳ‪‬ﻤﺎك ﺑﻦ ﺧﺮﺷﻪ ﺑﻪ آﻫﻨﮓ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﻤﺸﻴﺮ از ﺟـﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳـﺖ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﺣﻖ اﻳﻦ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺃﻥ ﺗﻀﺮﺏ ﺑﻪ ﻭﺟﻮﻩ ﺍﻟﻌﺪﻭ‪ ‬ﺣﱴ ﻳﻨﺤﲏ(‪.‬‬ ‫»اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎ آن ﺑﺮ ﺻﻮرت دﺷﻤﻨﺎن ﺑﻜﻮﺑﻲ ﺗﺎ ﺧﻢ ﮔﺮدد!«‬ ‫اﺑﻮدﺟﺎﻧﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺣﻖ اﻳﻦ ﺷﻤﺸﻴﺮ را ادا ﻣﻲﻛﻨﻢ! آﻧﺤﻀﺮت ﻧﻴﺰ ﺷﻤﺸﻴﺮ را ﺑﻪ دﺳـﺖ‬

‫‪518‬‬ ‫او دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻮدﺟﺎﻧﻪ ﻣﺮدي دﻟﻴﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ﺟﻨﮓ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ ﻛﺒﺮ و ﻏـﺮور راه ﻣـﻲرﻓـﺖ‪ .‬و‬ ‫دﺳﺘﺎر ﻗﺮﻣﺰ رﻧﮕﻲ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه آن را ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻤﮕﺎن درﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ وي‬ ‫آﻧﻘﺪر ﻛﺎرزار ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﻤﻴﺮد! وﻗﺘﻲ آن ﺷﻤﺸﻴﺮ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬آن دﺳﺘﺎر را‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﺴﺖ‪ ،‬و در ﻓﺎﺻﻠﺔ ﻣﻴﺎن ﺻﻔﻮف ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺎ ﻛﺒﺮ و ﻧﺎز ﻗﺪم ﻣﻲزد‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در آن اﺛﻨﺎ ﻛﻪ وي ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇ‪‬ﺎ ﳌﺸﻴﺔ ﻳﺒﻐﻀﻬﺎ ﺍﷲ ﺇﻻ ﰲ ﻣﺜﻞ ﻫﺬﺍ ﺍﳌﻮﻃﻦ(‪.‬‬ ‫»اﻳﻦ راه رﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از آن ﻧﻔﺮت دارد‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ!«‬ ‫ﺳﺎﺯﻣﺎﻧﺪﻱ ﻟﺸﮑﺮ ﻣﮑﻪ‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ آﻳﻴﻦﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ ،‬ﻟﺸﻜﺮ ﺧﻮد را آﻣﺎده ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهي ﻛﻞ ﻗـﻮا‬ ‫را ﺑﻪ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺻﺨﺮﺑﻦ ﺣﺮب داده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﻗﻠﺐ ﻟﺸـﻜﺮ ﺟـﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﮔﺮدﻳـﺪ؛ ﺑـﺮ‬ ‫ﻣﻴﻤﻨﺔ ﻟﺸﻜﺮ‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ وﻟﻴﺪ را‪ -‬ﻛﻪ آن زﻣﺎن ﻫﻨﻮز در زﻣﺮة ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻮد‪ -‬ﮔﻤﺎردﻧﺪ؛ ﺑـﺮ‬ ‫ﻣﻴﺴﺮة ﻟﺸﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻜﺮﻣﻪ ﺑﻦ اﺑﻲﺟﻬﻞ را ﮔﻤﺎردﻧﺪ؛ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﭘﻴﺎده ﻧﻈـﺎم را ﺑـﺮ ﻋﻬـﺪة‬ ‫ﺻﻔﻮان ﺑﻦ اﻣﻴﻪ ﻧﻬﺎدﻧﺪ؛ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺗﻴﺮاﻧﺪازان را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦاﺑﻲرﺑﻴﻌﻪ ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﻟﻮاي ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﻋﻠﻤﺪار ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻔﺮزه از ﺑﻨﻲﻋﺒﺪاﻟﺪار ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻨﺼﺐ آﺑﺎء و اﺟـﺪادي‬ ‫آﻧﺎن ﺑﻮد از آن زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﺒـﺪﻣﻨﺎف ﻣﻨﺎﺻـﺐ ﻣـﻮروﺛﻲ ﺧﻮدﺷـﺎن را ﻗُﺼـﻲ‬ ‫ﺑﻦﻛﻼب را در ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ -‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در اواﺋﻞ ﻛﺘـﺎب ﺗﻮﺿـﻴﺢ داده‬ ‫ﺷﺪ‪ -‬و ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺣﻖ ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﻦ ﻣﻨﺼﺐ ﺑﺎ ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪاﻟﺪار ﺳﺘﻴﺰ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﮕﺎن‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ آداب و رﺳﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﻧﺴﻞ اﻧﺪر ﻧﺴﻞ ﺑﻪ ارث ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻘﻴﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و اﻳﻦ‪،‬‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻛﻞ ﻗﻮا‪ ،‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن‪ ،‬ﻣﺼـﻴﺒﺖ ﻗـﺮﻳﺶ را در ﺟﻨـﮓ ﺑـﺪر ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم اﺳـﺎرت‬ ‫ﻋﻠﻤﺪارﺷﺎن ﻧﻀﺮﺑﻦ ﺣﺎرث ﺑﻪ ﻳﺎدﺷﺎن آورد‪ ،‬و ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ ﺧﺸﻢ آﻧـﺎن را ﺑﺮاﻧﮕﻴـﺰد و‬

‫ﺣﻤﻴﺖ و ﻏﻴﺮت آﻧﺎن را ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺑﻨﻲﻋﺒﺪاﻟـﺪار‪ ،‬ﺷـﻤﺎ در ﺟﻨـﮓ ﺑـﺪر‬ ‫ﻋﻬﺪهدار ﻋﻠﻤﺪاري ﻣﺎ ﺑﻮدﻳﺪ و آن ﻣﺼﻴﺒﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ دﻳﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ رﺳﻴﺪ؛ ﻫﻤﻮاره ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻟﺸﻜﺮ از ﻧﺎﺣﻴﺔ ﻋﻠﻤﺪارش ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻲﺧﻮرد؛ و اﮔﺮ ﻋﻠﻤﺪار ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﺑﻴﻔﺘـﺪ‪،‬‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻟﺸﻜﺮ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرده اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل‪ ،‬ﺧﻮد داﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻟﻮاي ﻗﺮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺟﻨﮓ‬ ‫ﺑﻄﻮر ﺟﺪي ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ دﺳﺖ ﻣﺎ را ﺑﺎز ﺑﮕﺬارﻳﺪ و ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻣﺎ از ﻋﻬـﺪة‬ ‫آن ﺑﺮآﻳﻴﻢ و ﺷﻤﺎ را از ﺑﺎﺑﺖ ﻋﻠﻤﺪاري آﺳﻮده ﺳﺎزﻳﻢ!؟‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﻪ ﻣﺮادش رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪاﻟﺪار از اﻳﻦ ﺳـﺨﻦ اﺑﻮﺳـﻔﻴﺎن ﺳـﺨﺖ ﺑـﻪ ﺧﺸـﻢ‬ ‫آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ او ﭘﺮﺧﺎش ﻛﺮدﻧﺪ و او را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻟﻮاي ﺧﻮدﻣـﺎن‬ ‫را ﺑﻪ ﺗﻮ ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻣﻲدﻫﻴﻢ؟ ﻓﺮدا‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ روﺑﺮو ﺷﺪﻳﻢ ﺧﻮاﻫﻲ دﻳﺪ ﻛﻪ ﭼـﻪ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد! واﻗﻌﺎً ﻫﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻘﻠﻮﺑﻪ ﺷﺪن ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺗﺎ آﺧﺮ ﻛـﺎر ﺛﺎﺑـﺖ ﻣﺎﻧﺪﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫آﻧﻘﺪر ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻜﻠﻲ رﻳﺸﻪﻛﻦ ﺷﺪﻧﺪ!‬ ‫ﻣﺎﻧﻮﺭﻫﺎﻱ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻗﺮﻳﺶ‬ ‫اﻧﺪﻛﻲ ﭘﻴﺶ از آﻏﺎز درﮔﻴﺮي‪ ،‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ درﻣﻴﺎن ﺻـﻔﻮف ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ و ﻛﺸﻤﻜﺶ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪ؛ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﭘﻴﻜﻲ ﻧﺰد اﻧﺼﺎر ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﻪ آﻧـﺎن ﭘﻴـﺎم‬ ‫داد‪ :‬ﭘﺴﺮﻋﻤﻮي ﻣﺎ را در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺎ ﺑﮕﺬارﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺎ دﺳﺖ از ﺷﻤﺎ ﺑﺪارﻳﻢ؛ ﻣﺎ ﺳﺮِ ﺟﻨـﮓ‬ ‫ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻧﺪارﻳﻢ!؟ اﻣﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﻮﺷﺶﻫﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻤﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﻛﻮﻫﻬـﺎ در ﺑﺮاﺑـﺮش اﺳـﺘﻮار‬ ‫ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻜﻨﺪ؟! اﻧﺼﺎر ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻛﻮﺑﻨﺪه ﺑﻪ او دادﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻴﺰﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﮔﻮش او رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ او را ﺧﻮش ﻧﻤﻲآﻣﺪ!‬ ‫ﺳﺎﻋﺖ ﺻﻔﺮ ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﺎر دﻳﮕـﺮ درﺻـﺪد‬ ‫آن ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﺎن ﻏﺮض ﭘﻴﺸﻴﻦ را ﻋﻤﻠﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻣﺰدور ﺧﻴﺎﻧﺖ ﭘﻴﺸﻪاي را ﺑـﻪ ﻧـﺎم‬ ‫اﺑﻮﻋﺎﻣﺮ ﻓﺎﺳﻖ‪ -‬ﻧﺎم وي در اﺻﻞ‪ ،‬ﻋﺒﺪ ﻋﻤﺮوﺑﻦ ﺻﻴﻔﻲ ﺑﻮد؛ او را »راﻫﺐ« ﻣـﻲﮔﻔﺘﻨـﺪ؛‬

‫‪520‬‬ ‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬او را ﻓﺎﺳﻖ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ -‬ﻛﻪ در ﻋﻬﺪ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺑﺰرگ‬ ‫ﻃﺎﻳﻔﺔ اوس ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺰد اﻧﺼﺎر ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬اﺑﻮﻋﺎﻣﺮ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﺳﻼم ﻇﻬـﻮر ﻛـﺮد‪ ،‬ﺳـﺨﺖ‬ ‫اﻓﺴﺮده و ﻏﺼﻪ دار ﺷﺪ‪ ،‬و ﻋﻠﻨﺎً ﺑﺎ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻇﻬـﺎر دﺷـﻤﻨﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬اﻳﻨﻜﻪ وي از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻳﻚ ﺗﻨﻪ ﺑﻴﺮون ﺷﺪه‪ ،‬و ﺑﺴﻮي ﻗﺮﻳﺶ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و آﻧـﺎن را‬ ‫ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺗﺤﺮﻳـﻚ‪ ،‬و ﺑـﺮ ﻛـﺎرزار ﺑـﺎ آﻧﺤﻀـﺮت‬ ‫ﺗﺸﻮﻳﻘﺸﺎن ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬و ﺑﻪ آﻧﺎن وﻋﺪه ﻣﻲداد ﻛﻪ اﮔﺮ اﻓﺮاد ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪاش او را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬از‬ ‫او ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺮد‪ ،‬و ﺑﻪ او ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﭘﻴﻮﺳﺖ!‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜﻪ ﺑﺮاي روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻣﻴﺎن ﺻﻔﻮف‬ ‫آﻣﺎدة ﻟﺸﻜﺮ ﺑﻴﺮون آﻣﺪ‪ ،‬اﺑﻮﻋﺎﻣﺮ ﺑﻮد وي ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﮔﺮوﻫﻲ از اﺣﺒﺎﺑﺶ و ﺑﺮدﮔـﺎن اﻫـﻞ‬ ‫ﻣﻜﻪ ﺑﻪ وﺳﻂ ﻣﻴﺪان ﭘﺎي ﻧﻬﺎد و ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﺪا ﻛﺮد‪ ،‬و ﺧـﻮد را ﺑـﻪ آﻧـﺎن‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ اوس‪ ،‬ﻣﻦ اﺑﻮﻋﺎﻣﺮ ﻫﺴﺘﻢ! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﺸﻤﺎﻧﺖ را‬ ‫روﺷﻦ ﻧﮕﺮداﻧﺪ‪ ،‬اي ﻓﺎﺳﻖ! اﺑﻮﻋﺎﻣﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻣـﻦ دور از ﭼﺸـﻢ ﻣـﻦ ﺷـﺮّي‬ ‫داﻣﻨﮕﻴﺮﺷﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ!؟ ﭘﺲ از آﻏﺎز ﺟﻨﮓ ﻧﻴﺰ ﺳﺨﺖ ﺑﺎ اﻓـﺮاد ﻗﺒﻴﻠـﻪاش ﺟﻨﮕﻴـﺪ‪ ،‬و‬ ‫آﻧﺎن را ﺳﻨﮕﺒﺎران ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻗﺮﻳﺶ در اﻳﻦ ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺎر دوم ﻧﻴﺰ در ﺟﻬـﺖ ﺗﻔﺮﻗـﻪاﻧﮕﻴـﺰي درﻣﻴـﺎن‬ ‫ﺻﻔﻮف اﻫﻞ اﻳﻤﺎن ﻧﺎﻛﺎم ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺮدار ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧـﺪازه‬ ‫ﺧﻮف و ﻫﻴﺒﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ وﺟﻮد آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺎ آن ﻋﺪه و ﻋﺪهاي ﻛﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻴﻄﺮه ﭘﻴـﺪا‬ ‫ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﮐﻮﺷﺶ ﻫﺎﻱ ﺯﻧﺎﻥ ﻗﺮﻳﺶ‬ ‫زﻧﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮﺑﺔ ﺧﻮد در ﺻﺤﻨﺔ ﻛﺎرزار ﺗﺸﺮﻳﻚ ﻣﺴﺎﻋﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪه‬ ‫دﺳﺘﺔ زﻧﺎن ﻫﻨﺪ ﺑﻨﺖ ﻋ‪‬ﺘﺒﻪ‪ -‬ﻫﻤﺴﺮ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن‪ -‬ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﻴﺎن ﺻﻔﻮف ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻲﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬

‫دف ﻣﻲزدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺮدان را ﺑﺮاي ﭘﻴﻜﺎر و ﻛـﺎرزار ﺗﺤﺮﻳـﻚ ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ و در ﻧﺒـﺮد ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﺰﻣﺸﺎن را ﺟﺰم ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻛﻴﻨﻪﻫﺎي دروﻧﻲ ﻣﺮدان ﺟﻨﮕـﻲ ﻗـﺮﻳﺶ را‬ ‫ﺑﺮﻣﻲﺷﻮراﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻋﻮاﻃﻒ ﺟﻨﮕﻲ رزمآوران ﻗﺮﻳﺶ را ﺑﺮﻣـﻲاﻧﮕﻴﺨﺘﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺎه‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺎﻓﻈﺎن ﻟﻮاي ﻗﺮﻳﺶ ﺧﻄﺎب ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫و‪‬ﻳﻬﺎً ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪاﻟﺪار!‬

‫و‪‬ﻳﻬﺎً ﺣ‪‬ﻤﺎة اﻻَدﺑﺎر!‬

‫»ﻫﺎن اي ﺑﻨﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺪار!‬

‫ﻫﺎن اي ﭘﺸـﺘﻴﺒﺎن ﻟﺸـﻜﺮ در ﺿـــﺮﺑﺖ ﺑﺰﻧﻴـــﺪ ﺑـــﺎ‬ ‫ﻛﺎرزار!‬

‫ﺿﺮﺑﺎً ِﺑ ُﻜﻞّ ‪‬ﺑﺘّﺎر!!‬ ‫ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎي ﺷﺮرﺑﺎر!!‬

‫ﮔﺎه ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑـﻪ ﺟﻨﮕﻴـﺪن ﺗﺸـﻮﻳﻖ ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ و اﻳـﻦ اﺷـﻌﺎر را‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪:‬‬ ‫ان ﺗُﻘﺒِﻠــــــــــﻮا ﻧُﻌــــــــــﺎﻧ‪‬ﻖ‬

‫و ﻧَﻔــــــــــﺮِش اﻟﻨّﻤــــــــــﺎرِق‬

‫اَو ﺗُـــــــــﺪﺑِﺮوا ﻧُﻔـــــــــﺎرِق‬

‫ﻓــــــــﺮاق ﻏﻴـــــــﺮِ واﻣ‪‬ـــــــﻖْ‬

‫»اﮔﺮ روي ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ ﻧﺒﺮد ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺷﻤﺎ را در آﻏﻮش ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬و ﺗﺸﻚﻫـﺎي‬ ‫ﻧﺮم و ﺑﺮازﻧﺪه زﻳﺮ ﭘﺎﻳﺘﺎن ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﺴﺘﺮد!‬ ‫اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬اﮔﺮ ﭘﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ از ﺷﻤﺎ ﺟﺪاﻳﻲ اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد؛ آﻧﭽﻨﺎن‬ ‫ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﻫﻴﭽﮕﺎه ﺷﻤﺎ را دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻳﻢ!«‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺷﺮﺍﺭﺓ ﻧﺒﺮﺩ‬ ‫ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﮔﻼوﻳﺰ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺮﺣﻠﺔ ﻧﺒﺮد ﺗﻦ ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﻦ ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜﻪ آﺗـﺶ ﺟﻨـﮓ را روﺷـﻦ ﻛـﺮد‪،‬‬ ‫ﻋﻠﻤﺪار آﻧﺎن ﻃﻠﺤﻪﺑﻦ اﺑﻲﻃﻠﺤﺔ ﻋﺒﺪري‪ ،‬ﻳﻜﻲ از دﻻورﺗﺮﻳﻦ ﺳﻮارﻛﺎران ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن او را »ﻛَﺒﺶ اﻟﻜﺘﻴﺒﻪ« )ﻗﻮچ ﺟﻨﮕﻲ( ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ .‬وي ﺳﻮار ﺑﺮ ﻳﻚ اﺷﺘﺮ ﻧﺮ از‬

‫‪522‬‬ ‫ﻣﻴﺎن ﺻﻔﻮف ﻟﺸﻜﺮ ﺑﻴﺮون آﻣﺪ و ﻣﺒﺎرز ﻃﻠﺒﻴﺪ‪ .‬اﺑﺘﺪا‪ ،‬ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺷﺠﺎﻋﺖ ﻛﻢﻧﻈﻴﺮ وي از روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ او ﺧـﻮدداري ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ؛ اﻣـﺎ‪،‬‬ ‫اﻧﺪﻛﻲ ﺑﻌﺪ‪ ،‬زﺑﻴﺮ ﺑﺴﻮي او رﻓﺖ‪ ،‬و او را ﻣﻬﻠﺖ ﻧﺪاد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻴﺮ ژﻳﺎن ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺳﺮ او‬ ‫اﻓﻜﻨﺪ‪ ،‬و ردﻳﻒ وي ﺑﺮ ﺷﺘﺮش ﺳﻮار ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه او را ﻣﺤﻜﻢ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻛﻮﺑﻴـﺪ‪ ،‬و از‬ ‫روي ﺷﺘﺮ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ اﻓﻜﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺳﺮ از ﺑﺪﻧﺶ ﺟﺪا ﻛﺮد‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻳﻦ درﮔﻴﺮي ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ و دلاﻧﮕﻴـﺰ را ﻣﺸـﺎﻫﺪه‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت زﺑﻴﺮ را ﺳﺘﻮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﺣـﻖ‬ ‫او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺇﻥ ﻟﮑﻞ ﻧﱯ ﺣﻮﺍﺭﻳﺎﹰ‪ ،‬ﻭﺣﻮﺍﺭﻱ ﺯﺑﲑ« ﻫﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي را ﺣﻮارﻳﺎﻧﻲ اﺳﺖ و از ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫ﺣﻮارﻳﺎن ﻣﻦ زﺑﻴﺮ اﺳﺖ!‬ ‫ﺍﺯ ﭘﺎﻱ ﺩﺭﺁﻣﺪﻥ ﻋﻠﻤﺪﺍﺭﺍﻥ‬ ‫آﺗﺶ ﺟﻨﮓ ﺷﻌﻠﻪور ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﻃﺮﻓﻴﻦ در اﻳﻦ ﮔﻮﺷﻪ و آن ﮔﻮﺷﺔ ﻣﻴﺪان ﻛﺎرزار ﺑﻪ ﺟﺎن‬ ‫ﻳﻜــﺪﻳﮕﺮ اﻓﺘﺎدﻧــﺪ‪ .‬ﺳــﻨﮕﻴﻨﻲ درﮔﻴــﺮي در اﻃــﺮاف ﻟــﻮاي ﻣﺸــﺮﻛﺎن ﺗﻤﺮﻛــﺰ ﻳﺎﻓــﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﻲﻋﺒﺪاﻟﺪار‪ ،‬ﭘﺲ از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺷﺎن‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻦ اﺑﻲﻃﻠﺤﻪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻤﺖ‬ ‫ﻋﻠﻤﺪاري را ﻋﻬﺪهدار ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از او ﺑﺮادرش اﺑﻮﺷﻴﺒﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻲﻃﻠﺤﻪ ﻟـﻮاي‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﭘﻴﺶ آﻣﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﻴﻦ رﺟﺰ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬ ‫ا‪‬نﱠ ﻋﻠــــﻲ اَﻫــــﻞِ اﻟﻠّــــﻮاء ‪‬ﺣﻘّــــﺎ‬

‫اَﻧــــﻦ ﺗُﺨﻀَــــﺐ‪ ‬اﻟﺼ‪‬ــــﻌﺪةُ او ﺗﻨــــﺪ‪‬ﻗّﺎ‬

‫»ﻋﻠﻤﺪاران را اﻳﻦ ﺣﻖ ﺑﺮﮔﺮدن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺮﻧﻴﺰهﻫﺎ ﻏﺮﻗﻪ ﺧﻮن ﮔﺮدﻧﺪ ﻳﺎ اﻳﻨﻜـﻪ درﻫـﻢ‬ ‫ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ!؟«‬ ‫ﺣﻤﺰه ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺑﺮ اوﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد‪ ،‬و آﻧﭽﻨﺎن ﺿﺮﺑﺘﻲ ﺑﺮ ﺷﺎﻧﺔ او وارد ﺳـﺎﺧﺖ ﻛـﻪ‬ ‫دﺳﺘﺶ را از ﻛﺘﻒ ﺟﺪا ﻛﺮد‪ ،‬و ﺷﻤﺸﻴﺮ را ﭼﻨﺎن ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻛﺸﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻧﺎف او را ﺷﻜﺎﻓﺖ‬

‫و ﺷﺶﻫﺎﻳﺶ را ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از وي‪ ،‬اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻃﻠﺤﻪ ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ‪ .‬ﺳﻌﺪﺑﻦ اﺑﻲ وﻗّﺎص ﺗﻴﺮي ﺑﻪ ﺳﻮي‬ ‫او اﻓﻜﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻨﺠﺮة او اﺻﺎﺑﺖ ﻛﺮد‪ ،‬و زﺑﺎﻧﺶ را ﺑﻴﺮون اﻓﻜﻨـﺪ‪ ،‬و در ﻟﺤﻈـﻪ ﺟـﺎن‬ ‫ﺳﭙﺮد‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬اﺑﻮﺳﻌﺪ ﺑﻪ وﺳﻂ ﻣﻴﺪان آﻣﺪ و ﻣﺒﺎرز ﻃﻠﺒﻴﺪ؛ ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﺑـﻪ‬ ‫اﺳﺘﻘﺒﺎل او رﻓﺖ؛ دو ﺿﺮﺑﺖ دادوﺳﺘﺪ ﻛﺮدﻧﺪ؛ و ﻋﻠﻲ او را ﺿﺮﺑﺘﻲ زد و ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻣﺴﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﻠﺤﻪ ﻟﻮاي ﻗﺮﻳﺶ را ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ؛ ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﺑـﻦ‬ ‫اﺑﻲ اﻻﻓﻠﺢ ﺗﻴﺮي ﺑﻪ ﺳﻮي او اﻓﻜﻨﺪ و او را ﻛﺸﺖ‪ .‬ﭘﺲ از وي‪ ،‬ﺑـﺮادرش ﻛ‪‬ـﻼب ﺑـﻦ‬ ‫ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻦ اﺑﻲﻃﻠﺤﻪ ﻋﻤﻠﺪار ﮔﺮدﻳﺪ؛ زﺑﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﻮام ﺑﺮ او ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﺑﺎ او ﭘﻴﻜﺎر ﻛﺮد ﺗﺎ‬ ‫او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﺑﺮادر آﻧﺪو ﺟ‪‬ﻼس ﺑﻦ ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻦ اﺑﻲﻃﻠﺤﻪ ﻟﻮاي ﻗﺮﻳﺶ را‬ ‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ؛ ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﺎ ﺳﺮﻧﻴﺰه ﺿﺮﺑﺘﻲ ﺑﺮ او زد ﻛﻪ ﻛﺎرش را ﺳﺎﺧﺖ و‬ ‫ﺟﺎﻧﺶ را ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ اﺑﻲاﻻﻓﻠﺢ ﺗﻴﺮي ﺑـﻪ او زد‪ ،‬و‬ ‫ﻛﺎر او را ﻳﻜﺴﺮه ﻛﺮد‪.‬‬ ‫اﻳﻨﺎن ﺷﺶ ﺗﻦ از ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن ﻗﺮﻳﺶ از ﻳﻚ ﺧﺎﻧﺪان و دودﻣﺎن ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﺧﺎﻧﺪان اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺪار؛ ﻫﻤﮕﻲ در ﭘﺎي ﻟﻮاي ﻣﺸـﺮﻛﺎن ﻗـﺮﻳﺶ ﺟﺎﻧﺸـﺎن را از‬ ‫دﺳﺖ دادﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻣﺮد ﺟﻨﮕﺎور دﻳﮕﺮي از ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪاﻟﺪار ﺑﻪ ﻧﺎم ارﻃـﺎه ﺑـﻦ ﺷُـﺮﺣ‪‬ﺒﻴﻞ‬ ‫ﻋﻠﻤﺪار ﮔﺮدﻳﺪ؛ و ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﻧﻴﺰ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ :‬ﻗﺎﺗـﻞ وي‬ ‫ﺣﻤﺰهﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺑﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻟﻮاي ﻗﺮﻳﺶ را ﺷُﺮﻳﺢ ﺑﻦ ﻗﺎرظ ﺑﻪ دﺳـﺖ ﮔﺮﻓـﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﻗُﺰﻣﺎن او را ﻛﺸﺖ‪ .‬ﻗُﺰﻣﺎن ﻣﺮد ﻣﻨﺎﻓﻘﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ از روي ﺣﻤﻴﺖ ﺟـﺎﻫﻠﻲ در ﭘﻴﻜـﺎر ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬و اﻧﮕﻴﺰة وي در ﻛﺎرزار‪ ،‬اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻧﺒـﻮد‪ .‬ﺳـﭙﺲ‪،‬‬ ‫اﺑﻮزﻳﺪ و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﻨﺎف ﻋﺒﺪري ﺣﺎﻣﻞ ﻟﻮاي ﻗﺮﻳﺶ ﮔﺮدﻳﺪ؛ وي را ﻧﻴﺰ ﻗﺰﻣﺎن ﻛﺸـﺖ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﭘﺴﺮان ﺷُﺮﺣﺒﻴﻞ ﺑﻦ ﻫﺎﺷﻢ ﻋﺒﺪري ﻋﻠﻤﺪار ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﺑـﺎز ﻫـﻢ ﺗﻮﺳـﻂ‬ ‫ﻗﺰﻣﺎن ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪ‪.‬‬

‫‪524‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺟﻤﻌﺎً ده ﺗﻦ از ﻣﺮدان ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪاﻟﺪار‪ -‬ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻋﻠﻤﺪار ﺑﻮدﻧﺪ‪ -‬ﻳﻜﻲ ﭘﺲ‬ ‫از دﻳﮕﺮي ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﻲﻋﺒﺪاﻟﺪار رﻳﺸﻪﻛﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﺣﺪي از آﻧﺎن ﺑﺮﺟﺎي ﻧﻤﺎﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻏﻼم ﺣﺒﺸﻲ ﻛﻪ داﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻧـﺎم ﺻ‪‬ـﺆاب‪ ،‬رﺳـﻴﺪ و ﻟـﻮاي ﻗـﺮﻳﺶ را‬ ‫ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ‪ ،‬و ﺟﻨﮕﺎوري و اﺳﺘﻮاري و ﻟﻴﺎﻗﺘﻲ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﻤﺔ ﻋﻠﻤـﺪاران‬ ‫ﭘﻴﺶ از وي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻔﻮق و ﺑﺮﺗﺮي داﺷـﺖ‪ .‬آﻧﻘـﺪر ﺟﻨﮕﻴـﺪ ﺗـﺎ دو‬ ‫دﺳﺘﺶ ﻗﻄﻊ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺳﻴﻨﻪ و ﮔﺮدﻧﺶ روي ﭘﺎﻳﺔ ﻟﻮاي ﻗﺮﻳﺶ اﻓﺘﺎده ﺑﻮد ﺗﺎ ﻧﮕﺬارد ﻛﻪ‬ ‫ﻓﺮو اﻓﺘﺪ؛ ﺗﺎ ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻣﻲﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺍﹶﻟﻠﹼﻬﻢ‪ ‬ﻫ‪‬ﻞ ﺍﹶﻋـﺰ‪‬ﺭﺕ‪‬؟ و ﻣﻨﻈـﻮرش‬ ‫»ﻫ‪‬ﻞ اَﻋﺬَرت‪‬؟« ﺑﻮد؛ ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬آﻳﺎ ﻋﺬرم ﺑﻪ درﮔﺎه ﺗﻮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ؟!‬ ‫ﭘﺲ از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن اﻳﻦ ﻏﻼم ﺳﻴﺎه‪ ،‬ﺻ‪‬ﺆاب‪ ،‬ﻟﻮاي ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎد‪ ،‬و ﻫـﻴﭻ ﻛـﺲ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ آﻧﺮا ﺑﺮﮔﻴﺮد؛ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺰ زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎده ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﮑﺎﺭ ﺩﺭ ﺩﻳﮕﺮ ﺻﺤﻨﻪﻫﺎﻱ ﮐﺎﺭﺯﺍﺭ‬ ‫در آن اﺛﻨﺎ ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺰ ﺛﻘﻞ درﮔﻴﺮيﻫﺎي ﺟﻨﮓ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻋﻠﻤﺪاران ﻗﺮﻳﺶ ﺑـﻮد‪ ،‬در ﺟـﺎي‬ ‫ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﻋﺮﺻﺔ ﻧﺒﺮد ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺖ و ﻛﺸﺘﺎري ﺗﻠـﺦ ﺟﺮﻳـﺎن داﺷـﺖ‪ .‬روح اﻳﻤـﺎن ﺑـﺮ‬ ‫ﺻﻔﻮف ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﺎﻛﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﻴﻞ ﺧﺮوﺷﺎن ﻻﺑﻪﻻي ﺻﻔﻮف ﻣﺸـﺮﻛﺎن ﺑـﻪ راه‬ ‫اﻓﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﺪﻫﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮﺷﺎن ﻳﻜﻲ ﭘﺲ از دﻳﮕـﺮي ﻣـﻲﺷﻜﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اَﻣ‪‬ﺖ؛ اَﻣ‪‬ﺖ« ﺑﻤﻴﺮان! ﺑﻤﻴﺮان! اﻳﻦ‪ ،‬ﺷﻌﺎر رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻨـﮓ‬ ‫اﺣﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﺑﻮدﺟﺎﻧﻪ ﺑﺎ آن دﺳﺘﺎر ﺳﺮخرﻧﮓ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﺔ ﺧﺴـﺘﮕﻲﻧﺎﭘـﺬﻳﺮي در ﺟﻨـﮓ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜـﻪ‬ ‫ﺷﻤﺸﻴﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را در دﺳﺖ داﺷﺖ‪ ،‬و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑـﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﺣﻖ ﺷﻤﺸﻴﺮ آﻧﺤﻀﺮت را ادا ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻠﻮ آﻣﺪ‪ .‬ﺳﺨﺖ ﻣﺸﻐﻮل ﭘﻴﻜﺎر ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﻗﻠـﺐ‬ ‫ﺳﭙﺎه دﺷﻤﻦ زد‪ .‬ﻫﺮ ﻓﺮدي از ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﻛﻪ ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ ﻳﻚ از‬

‫ﺻﻔﻮف ﺳﭙﺎه ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ او ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬از ﻫﻢ ﻣﻲﭘﺎﺷﻴﺪ‪.‬‬ ‫زﺑﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﻮام ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ از رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮدم‬ ‫ﻛﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮﺷﺎن را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻦ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺪادﻧﺪ‪ ،‬و آﻧـﺮا ﺑـﻪ دﺳـﺖ اﺑﻮدﺟﺎﻧـﻪ‬ ‫دادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻢ ﺧﻮرد‪ ،‬و ﺑﺎ ﺧﻮدم ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﻦ ﭘﺴﺮ ﺻﻔﻴﻪ ﻋﻤ‪‬ﺔ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻫﺴﺘﻢ؛ از ﻗﺮﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬از ﺟﺎي ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﺎﺳـﺘﻢ‪ ،‬و ﭘـﺲ از اﺑﻮدﺟﺎﻧـﻪ ﻣـﻦ‬ ‫ﺷﻤﺸﻴﺮ را درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮدم؛ اﻣﺎ‪ ،‬آﻧﺤﻀﺮت ﺷﻤﺸﻴﺮﺷﺎن را ﺑﻪ او دادﻧﺪ و ﻣﺮا واﻧﻬﺎدﻧﺪ؛‬ ‫ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻧﻈﺎره ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد ﻛﻪ ﭼﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟! او را دﻧﺒﺎل ﻛﺮدم‪ .‬دﺳﺘﺎر ﺳﺮخ رﻧﮕـﻲ ﻛـﻪ‬ ‫داﺷﺖ از ﻛﻮﻟﻪﺑﺎرش ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪ و ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﺴﺖ‪ .‬اﻧﺼﺎر ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﺑﻮدﺟﺎﻧﻪ دﺳﺘﺎر ﻣـﺮگ‬ ‫را ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪ! آﻧﮕﺎه آﻫﻨﮓ ﻣﻴﺪان ﻛﺮد و ﭼﻨﻴﻦ رﺟﺰ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬ ‫اَﻧَــــﺎ اﻟّــــﺬي ﻋﺎﻫ‪‬ــــﺪ‪‬ﻧﻲ ﺧَﻠﻴﻠــــﻲ‬

‫وﻧَﺤــــﻦُ ﺑﺎﻟﺴ‪‬ــــﻔﺢ ﻟَــــﺪ‪‬ي اﻟﻨّﺨﻴــــﻞ‬

‫اَﻻ اَﻗــــﻮم‪ ‬اﻟــ ـﺪ‪‬ﻫﺮَ ﻓــــﻲ اﻟﻜَﻴــــﻮل‬

‫اَﺿـــــﺮِب ِﺑﺴ‪‬ـــــﻴﻒ اﷲِ واﻟﺮّﺳـــــﻮل‬

‫»ﻣﻦ آﻧﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ رﻓﻴﻘﻢ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺴﺘﻪام‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ در داﻣﻨـﺔ ﻛـﻮه و در ﻛﻨـﺎر‬ ‫ﻧﺨﻠﺴﺘﺎن اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻳﻢ؛‬ ‫ﻛﻪ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن روزﮔﺎر‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ در ﺳﻴﺎﻫﻲ ﻟﺸﻜﺮ ﻧﻤﺎﻧﻢ! ﻣﻦ آﻧـﻢ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﺷﻤﺸـﻴﺮ ﺧـﺪا و‬ ‫رﺳﻮل‪ ،‬ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻣﻲزﻧﻢ!«‬ ‫اﺑﻮد‪‬ﺟﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻓﺮاددﺷﻤﻦ ﻛﻪ ﺑﺮﻣﻲﺧﻮرد‪ ،‬او را ﻣﻲﻛﺸﺖ‪ .‬در ﻣﻴﺎن ﻣﺸـﺮﻛﺎن‪،‬‬ ‫ﻣﺮدي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻣﻲدﻳﺪ ﺟﺮاﺣﺖ ﺑﺮداﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ او ﻣﻲﺗﺎﺧـﺖ‬ ‫و او را از ﭘﺎي درﻣﻲآورد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮد ﺑﺎ اﺑﻮدﺟﺎﻧـﻪ روﻳـﺎروي ﺷـﺪﻧﺪ و ﻫـﺮ ﻟﺤﻈـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬از ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻛﻪ آﻧﺪو را ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬دو ﺿﺮﺑﺖ ﺑـﺎ‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ دادوﺳﺘﺪ ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺿﺮﺑﺖ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ را آن ﻣﺮد ﻣ‪‬ﺸﺮك ﺑﺮ اﺑﻮدﺟﺎﻧﻪ وارد ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫وي ﺑﺎ ﺳﭙﺮش ﺿﺮﺑﺔ ﺷﻤﺸﻴﺮ او را ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﺷﻤﺸﻴﺮ وي را ﺳﭙﺮ اﺑﻮدﺟﺎﻧﻪ ﮔﺎز ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫‪526‬‬ ‫آﻧﮕﺎه اﺑﻮدﺟﺎﻧﻪ ﺑﺮ او ﺿﺮﺑﺖ وارد ﻛﺮد‪ ،‬و او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪ ‪.1‬‬ ‫اﺑﻮدﺟﺎﻧﻪ ﺻﻔﻮف ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻚ از ﻫﻢ درﻳﺪ و ﭘﻴﺶ رﻓـﺖ‪ ،‬ﺗـﺎ ﺑـﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪه‬ ‫دﺳﺘﺔ زﻧﺎن ﻗﺮﻳﺶ رﺳﻴﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﺑﻮدﺟﺎﻧﻪ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮده اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻮدﺟﺎﻧﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬آدﻣﻲ را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺪت ﻫﺮﭼـﻪ ﺗﻤـﺎﻣﺘﺮ‪ ،‬ﺟﻨﮕﺠﻮﻳـﺎن را ﺑـﻪ‬ ‫ﭘﻴﻜﺎر ﺗﺤﺮﻳﻚ و ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬آﻫﻨﮓ او ﻛﺮدم‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺷﻤﺸﻴﺮ را ﺑﺎﻻي ﺳـﺮش ﺑﻠﻨـﺪ‬ ‫ﻛﺮدم ﺷﻴﻮن ﻛﺮد‪ .‬دﻳﺪم ﻳﻚ زن اﺳﺖ؛ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻢ ﻛﺮاﻣﺖ ﺷﻤﺸﻴﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﺮ ﺿﺮﺑﺖ زدن ﺑﺮ ﻓﺮق ﻳﻚ زن ﺧﺪﺷﻪدار ﻛﻨﻢ! آن زن ﻫﻨﺪ ﺑﻨﺖ ﻋ‪‬ﺘﺒـﻪ‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫زﺑﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﻮام ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ دﻳﺪم ﻛﻪ اﺑﻮدﺟﺎﻧﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮش را ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺮ ﻓﺮق ﻫﻨﺪ ﺑﻨﺖ‬ ‫ﻋﺘﺒﻪ ﻓﺮود آورد؛ اﻣﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮش را ﺑﻪ ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺑﺮد! ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﷲُ و‪ ‬رﺳ‪‬ﻮ َﻟﻪ‪ ‬اَﻋﻠَﻢ!‬

‫‪2‬‬

‫ﺣﻤﺰه ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻴﺮان ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﻣﻲ ﺟﻨﮕﻴﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻗﻠﺐ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ زد‪.‬‬ ‫ﺑﻲﺑﺎﻛﻲ او در ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻳـﻦ ﺳـﻮي و‬ ‫آﻧﺴﻮي ﭘﺮﻳﺪن ﺑﺮگ ﻫﺎي ﺧﺸﻚ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎدﻫﺎي ﺗﻨﺪ‪ ،‬از ﺳﺮ راه او ﻛﻨـﺎر ﻣـﻲرﻓﺘﻨـﺪ!‬ ‫اﻓﺰون ﺑﺮ ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ ﻛﻪ در ﺟﻬﺖ از ﭘﺎي درآوردن ﻋﻠﻤﺪاران ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺼﻮرت ﻓﻌـﺎل‬ ‫داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ دﻳﮕﺮ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﻛﺎرﻫﺎ آورده ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻫﻤﭽﻨـﺎن‬ ‫ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﻲﺟﻨﮕﻴﺪ‪ ،‬از ﭘﺎي دراﻓﺘﺎد؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﻧـﻪ ﺑـﻪ آﻧﮕﻮﻧـﻪاي ﻛـﻪ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧـﺎن‬ ‫رودرروي ﻣﺒﺎرزان در ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ از ﭘﺎي ﻣﻲاﻓﺘﻨﺪ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ آن وﺿـﻌﻴﺘﻲ ﻛـﻪ ﻣـﺮدان‬ ‫ﺑﺰرگ در ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺷﺐ ﻧﺎﺟﻮاﻧﻤﺮداﻧﻪ ﺗﺮور ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ!‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.69-68‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.69‬‬

‫ﺷﻬﺎﺩﺕ ﺷﻴﺮ ﺧﺪﺍ ﺣﻤﺰﻩ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﺍﻟﻤﻄﻠﺐ‬ ‫ﻗﺎﺗﻞ ﺣﻤﺰه‪ ،‬وﺣﺸﻲ ﺑﻦ ﺣﺮب‪ ،‬ﺧﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻏﻼم ﺟﺒﻴـﺮ ﺑـﻦ ﻣﻄﻌـﻢ ﺑـﻮدم‪.‬‬ ‫ﻋﻤﻮي وي ﻃﻌﻴﻤﻪ ﺑﻦ ﻋﺪي در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن راﻫﻲ اﺣـﺪ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺒﻴﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ اﮔﺮ ﺣﻤﺰه ﻋﻤﻮي ﻣﺤﻤﺪ را ﺑﻪ ﻗﺼﺎص ﻋﻤﻮي ﻣﻦ ﺑﻜﺸﻲ‪،‬‬ ‫آزاد ﻫﺴﺘﻲ!؟ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﺮاه دﻳﮕﺮ ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدم‪ .‬ﻣﻦ ﻣﺮدي ﺣﺒﺸـﻲ ﺑـﻮدم و‬ ‫ﻧﻴﺰهﭘﺮاﻧﻲ را ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺮدان ﺣﺒﺸﻪ ﺑﻪ ﻳﺎد داﺷﺘﻢ؛ ﻛﻤﺘﺮ ﻧﺸﺎﻧﻪروي ﻣﻦ ﺧﻄـﺎ ﻣـﻲﻛـﺮد‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺟﻨﮓ درﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻴﺎﻧﺔ ﻣﻴﺪان آﻣﺪم و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﻤﺰه ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻢ و او‬ ‫را ﻣﺮﻗﺒﺖ ﻣﻲﻛﺮدم‪ .‬ﻟﺤﻈﻪاي او را در ﻣﻴﺎن ﺟﻤﻌﻴﺖ دﻳﺪم ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ اﺷـﺘﺮ ﻧـﺮ اَور‪‬ق‬ ‫)ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي رﻧﮓ( ﺻﻔﻮف ﺟﻨﮓ آوران را از ﻫﻢ ﻣﻲدرد‪ ،‬و ﻫـﻴﭻﭼﻴـﺰ و ﻫـﻴﭻﻛـﺲ‬ ‫ﻳﺎراي ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ او را ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬آﻣﺎده ﺷﺪه ﺑﻮدم ﻛﻪ ﻗﺼﺪ او ﻛـﻨﻢ‪ .‬ﭘﺸـﺖ‬ ‫درﺧﺖﻫﺎ و ﺗﺨﺘﻪﺳﻨﮕﻬﺎ ﺧﻮدم را ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲﻛﺮدم ﺗﺎ او ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ ﮔﺮدد‪ .‬در ﻫﻤﺎن‬ ‫اﺛﻨﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﻣﻦ ﺳ‪‬ﺒﺎع ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌ‪‬ﺰّي آﻫﻨﮓ او ﻛﺮد‪ .‬وﻗﺘـﻲ ﺣﻤـﺰه او را دﻳـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ او‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺟﻠﻮﺗﺮ ﺑﻴﺎ‪ ،‬اي ﭘﺴﺮ آن زن ﻣ‪‬ﻘﻄّﻌﻪ اﻟﺒ‪‬ﻈﻮر! )ﻣـﺎدر وي ﺣﺮﻓـﻪاش ﺧﺘﻨـﻪ ﻛـﺮدن‬ ‫دﺧﺘﺮان ﻋﺮب ﺑﻮد(‪ .‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻤﺰه آﻧﭽﻨﺎن ﺿﺮﺑﺘﻲ ﺑﺮ او زد ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺳﺮش را ﭘﺮاﻧﺪ!‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰهام را دور ﺳﺮم ﭼﺮﺧﺎﻧﻴﺪم‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛـﻪ ﻧﻴـﻚ از آن اﻃﻤﻴﻨـﺎن ﺣﺎﺻـﻞ‬ ‫ﻛﺮدم‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﻤﺰه ﭘﺮﺗﺎب ﻛﺮدم‪ .‬ﻧﻴﺰه ﺑﻪ ﺗﻬﻴﮕﺎه وي اﺻـﺎﺑﺖ ﻛـﺮد‪ ،‬و از ﻣﻴـﺎن دو‬ ‫ﭘﺎﻳﺶ ﺑﻴﺮون آﻣﺪ‪ .‬ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮدش را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و ﺑﺎ ﻣﻦ درﮔﻴﺮ ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‬ ‫ﻣﻦ او را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺣﺎل واﻧﻬﺎدم ﺗﺎ ﻣ‪‬ﺮد؛ آﻧﮕﺎه ﺟﻠﻮ رﻓﺘﻢ و ﻧﻴﺰهام را ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑـﻪ‬ ‫اردوﮔﺎه ﺑﺎزﮔﺸﺘﻢ و در آﻧﺠﺎ ﻧﺸﺴﺘﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﻛﺲ دﻳﮕﺮي ﻛﺎري ﻧﺪاﺷﺘﻢ! ﻓﻘﻂ ﺣﻤـﺰه را‬ ‫ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮدم ﺗﺎ آزاد ﺷﻮم؛ و ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ وارد ﻣﻜﻪ ﺷﺪم‪ ،‬آزاد ﺷﺪم!‬

‫‪1‬‬

‫‪ -1‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪72-69‬؛ ﻧﻴﺰ ﺻﻴﺢاﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬اﻳﻦ وﺣﺸﻲ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﻃﺎﺋﻒ اﺳـﻼم آورد‪ ،‬و ﺑـﺎ ﻫﻤـﺎن‬ ‫ﻧﻴﺰهاش ﻣﺴﻴﻠﻤﻪ ﻛﺬّاب را ﻧﻴﺰ ﻛﺸﺖ‪ ،‬و در ﺟﻨﮓ ﻳﺮﻣﻮك ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ روﻣﻴﺎن ﺷﺮﻛﺖ ﺟﺴﺖ‪.‬‬

‫‪528‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮﻱ ﺭﺯﻣﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ‬ ‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن »اﺳﺪاﷲ واﺳﺪرﺳﻮﻟﻪ« ﺣﻤﺰهﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺧﺴﺎرت ﺟﺒﺮانﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﺑـﺮاي‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮﺗﺮي رزﻣﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﻴـﺪان ﺟﻨـﮓ اُﺣ‪‬ـﺪ‬ ‫ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﻮد‪ ،‬و رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻛﺎﻣﻼً ﻧﺒﺾ ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ را در دﺳـﺖ داﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬در‬ ‫اﻳﻦ ﺟﻨﮓ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ‪ ،‬ز‪‬ﺑﻴﺮﺑﻦ ﻋﻮام‪ ،‬ﻣ‪‬ﺼﻌﺐ ﺑﻦ ﻋ‪‬ﻤﻴـﺮ‪،‬‬ ‫ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻦ ﻋ‪‬ﺒﻴﺪاﷲ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟ‪‬ﺤﺶ‪ ،‬ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌﺎذ‪ ،‬ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻋ‪‬ﺒﺎده‪ ،‬ﺳﻌﺪﺑﻦ رﺑﻴﻊ‪ ،‬اَﻧَﺲ‬ ‫ﺑﻦ ﻧﻀﺮ‪ ،‬و اﻣﺜﺎل اﻳﺸﺎن‪ ،‬آﻧﭽﻨﺎن ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻛﺎرزار ﻛﺮدﻧﺪ ﻛـﻪ ﻋـﺰم و ارادهاي ﺑـﺮاي‬ ‫آﻧﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﺪ از ﺑﻨﺪ آﻧﺎن ﺟﺪا ﻛﺮدﻧﺪ!‬ ‫ﺍﺯ ﺁﻏﻮﺵ ﻫﻤﺴﺮ ﺑﻪ ﺯﻳﺮ ﺑﺎﻝ ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ ﺟﻨﮓ اﺣﺪ ﺣﻨﻈﻠﺔ »ﻏﺴﻴﻞ اﻟﻤﻼﺋﻜﻪ« ﺑـﻮد‪ .‬وي ﺣﻨﻈﻠـﻪ ﭘﺴـﺮ‬ ‫اﺑﻮﻋﺎﻣﺮ‪ ،‬و اﺑﻮﻋﺎﻣﺮ ﻫﻤﺎن ﻣﺮد راﻫﺒﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ او را »ﻓﺎﺳﻖ« ﻧﺎم ﻧﻬﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و اﻧـﺪﻛﻲ‬ ‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ از او ﻳﺎد ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬ﺣﻨﻈﻠﻪ ﺗﺎزه ﻋﺮوﺳﻲ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺳﺮ و ﺻﺪاي ﺟﻨﮓ‬ ‫را ﺷﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺴﺮ ﺟﻮاﻧﺶ را در آﻏﻮش ﻛﺸﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻲدرﻧﮓ‪ ،‬ﺧـﻮد را از آﻏـﻮش وي‬ ‫ﺑﻴﺮون ﻛﺸﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ در ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻟﺸـﻜﺮ‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن روﻳﺎروي ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺻﻔﻮف آﻧﺎن را ﻳﻜﺎﻳﻚ درﻳﺪ‪ ،‬و ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻟﺸـﻜﺮ‬ ‫ﻣﻜﻪ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺻﺨﺮﺑﻦ ﺣﺮب رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﻛﻢﻣﺎﻧﺪه ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻛـﺎر وي را ﺑﺴـﺎزد؛ اﻣـﺎ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻬﺎدت را ﻧﺼﻴﺐ او ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬در ﻫﻤﺎن اﺛﻨﺎ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻓﺮود آﻣـﺪه و‬ ‫ﺑﺮ ﺳﻴﻨﺔ او ﻧﺸﺴﺘﻪ‪ ،‬و او را ﻛﺎﻣﻼً در اﺧﺘﻴﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺪ‪‬اد ﺑـﻦ اﺳـﻮد او را دﻳـﺪ و‬ ‫ﺿﺮﺑﺘﻲ ﺑﺮ او ﻓﺮود آورد و او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻬﻢ ﺩﺳﺘﺔ ﺗﻴﺮﺍﻧﺪﺍﺯﺍﻥ ﺩﺭ ﮐﺎﺭﺯﺍﺭ‬ ‫دﺳﺘﺔ ﺗﻴﺮاﻧﺪازان‪ ،‬ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا آﻧﺎن را ﺑﺮ »ﺟﺒﻞ اﻟﺮﻣﺎه« ﮔﻤﺎرده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺪ و ﺑﻴﻀﺎﻳﻲ‬ ‫از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ورق ﺟﻨـﮓ را ﺑـﻪ ﺳـﻮد ﻟﺸـﻜﺮ اﺳـﻼم ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻮارﻛﺎران ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ و دﺳﺘﻴﺎري اﺑﻮﻋﺎﻣﺮ ﻓﺎﺳﻖ‪ ،‬ﺳﻪ ﺑـﺎر‬ ‫ﺣﻤﻠﻪور ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﻨﺎح ﭼﭗ ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم را ﻣﻮرد ﺗﻌﺮض ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ ،‬و راﻫﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﭘﺸﺖ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ‪ ،‬ﺷـﻮرش و ﺑﻠـﻮاﻳﻲ در ﺻـﻔﻮف‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪ آورﻧﺪ‪ ،‬و ﺷﻜﺴﺘﻲ ﻛﻮﺑﻨﺪه ﺑﺮ آﻧﺎن ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺗﻴﺮاﻧﺪازان‪ ،‬ﻫـﺮ‬ ‫ﺑﺎر ﺑﺎ ﺗﻴﺮﻫﺎي ﻛﺎرﺳﺎزﺷﺎن آﻧﺎن را ﺑﻪ رﮔﺒﺎر ﺑﺴﺘﻨﺪ و ﻫﺮ ﺳﻪ ﺣﻤﻠﺔ آﻧﺎن ﻧﺎﻛﺎم ﻣﺎﻧﺪ‪.1‬‬ ‫ﺷﮑﺴﺖ ﻣﺸﺮﮐﺎﻥ‬ ‫ﮔﺮدوﻧﺔ ﺟﻨﮓ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و آﺗﺶ ﺟﻨﮓ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺷﻌﻠﻪور ﺑﻮد‪ ،‬و ﻟﺸﻜﺮ ﻛﻮﭼﻚ‬ ‫اﺳﻼم ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺮ ﻋﺮﺻﺔ ﻛﺎرزار ﻣﺴﻠﻂ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ‪ ،‬اﻧﺪك اﻧﺪك ﻋﺰم و ارادة‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮاي اداﻣﺔ ﺟﻨﮓ از دﺳﺖ دادﻧﺪ؛ ﺻﻔﻮف ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜﻪ ﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻚ‪ ،‬از راﺳﺖ‬ ‫و ﭼﭗ و ﭘﻴﺶ و ﭘﺲ‪ ،‬از ﻫﻢ ﻣﻲﮔﺴﺴﺘﻨﺪ؛ ﮔﻮﻳﻲ‪ ،‬ﺳﻪ ﻫﺰار ﺗﻦ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺎ ﺳﻲﻫﺰار‬ ‫رزﻣﻨﺪة ﻣﺴﻠﻤﺎن روﺑﺮو ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﻣـﺮد ﺟﻨﮕﻨـﺪة ﻣﻌـﺪود! و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ و ﺑﺮازﻧﺪهﺗﺮﻳﻦ ﺗﺎﺑﻠﻮﻫﺎ را از ﺷﺠﺎﻋﺖ و ﻳﻘﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ اراﺋﻪ ﻣﻲدادﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﺎب و ﺗﻮان و اﻣﻜﺎﻧﺸﺎن را ﺑﺮاي ﺑﺴـﺘﻦ راه ﺑـﺮ ﺣﻤﻠـﺔ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻛﺎري از ﭘﻴﺶ ﻧﺒﺮدﻧﺪ؛ اﺣﺴﺎس درﻣﺎﻧﺪﮔﻲ و ﺑﻴﭽﺎرﮔﻲ ﺑـﻪ‬ ‫آﻧﺎن دﺳﺖ داد‪ ،‬و ﻫﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ را از دﺳﺖ دادﻧﺪ؛ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﭘـﺲ از ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪن‬ ‫ﺻ‪‬ﺆاب‪ ،‬اﺣﺪي از ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺟﺮأت ﻧﻜﺮد ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻟﻮاي ﺑﺮ زﻣـﻴﻦ اﻓﺘـﺎدة ﻗـﺮﻳﺶ‬ ‫ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬و آن را ﺑﺮاﻓﺮازد‪ ،‬ﺗﺎ روﻧﺪ ﻧﺒﺮد ﻫﻤﭽﻨﺎن ﭘﻴﺶ ﺑﺮود‪ .‬ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜﻪ ﭘﺎي ﺑـﻪ ﻓـﺮار‬ ‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪.346‬‬

‫‪530‬‬ ‫ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬و ﻓﺮار را ﺑﺮ ﻗﺮار ﺗﺮﺟﻴﺢ داد‪ ،‬و ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن آﻧﻬﻤﻪ ﻧﻮﻳـﺪﻫﺎﻳﻲ را ﻛـﻪ از ﺑﺎﺑـﺖ‬ ‫ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻲ و اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﻳﻜﺴﺮه ﻛﺮدن ﻛـﺎر ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴـﺪن ﻋـﺰت و‬ ‫ﺷﻜﻮه و ﻣﺠﺪ و ﻋﻈﻤﺖ دﻳﺮﻳﻨﺔ ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮد داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﻳﺎد ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫* اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺘﺢ و ﻧﺼﺮت را از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﺑـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ارزاﻧﻲ داﺷﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﺧﻮد ﺑﺎ آﻧﺎن وﻓﺎ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﺟﻨﮕﺠﻮي ﻣﻜﻪ را از‬ ‫دم ﺗﻴﻎ ﮔﺬراﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺻﺤﻨﺔ اردوﮔﺎه را از آﻧﺎن ﭘﻴﺮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺷﻜﺴﺖ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫* ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ از ﭘﺪرش رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ او ﻣـﻲﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑﺨـﺪا‪ ،‬ﻣـﻦ آﻧﺠـﺎ‬ ‫اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮدم و ﭘﺎﻫﺎي ﺑﺮﻫﻨﺔ زﻧﺎن ﻗﺮﻳﺶ و زﻳﻮرآﻻت ﭘﺎﻫﺎﻳﺸﺎن را ﻣـﻲدﻳـﺪم؛ ﻫﻨـﺪ و‬ ‫ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ‪ ،‬زﻧﺎن ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻪﻫﺎ را ﺑﺎﻻ زده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻲﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻲﺣﺮف و ﻧﻘـﻞ‪،‬‬ ‫دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪﻧﺸﺎن ﺣﺘﻤﻲ ﺑﻮد‪.1 ...‬‬ ‫* در ﺣﺪﻳﺚ ﺑ‪‬ﺮاء ﺑﻦ ﻋﺎزب ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن‬ ‫ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﭘﺎي ﺑﻪ ﻓﺮار ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدم زﻧﺎن راﻫﻲ داﻣﻨـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻛﻮه اﺣﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﺎقﻫﺎي ﭘﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺮﻫﻨﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﺧﻠﺨﺎلﻫﺎﻳﺸـﺎن‬ ‫دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪ !2‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺗﻴﻎ در ﻣﻴﺎن ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﻬﺎدﻧـﺪ‪ ،‬و ﺑـﻪ ﺟﻤـﻊآوري ﻏﻨـﺎﺋﻢ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺍﺷﺘﺒﺎﻩ ﻓﺎﺟﻌﻪﺁﻣﻴﺰ ﺗﻴﺮﺍﻧﺪﺍﺯﺍﻥ‬ ‫در ﻫﻤﺎن ﻟﺤﻈﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻟﺸﻜﺮ ﻛﻢ ﻋﺪ‪‬ه و ﻋ‪‬ﺪ‪‬ة اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزي ﻛﻮﺑﻨﺪهاي ﺑـﺮ‬ ‫اﻫﻞ ﻣﻜﻪ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻوﺟﻪ‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻤﻲ از ﭘﻴﺮوزي ﺑﻪ دﺳـﺖ آﻣـﺪه در‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.77‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.579‬‬

‫ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﻧﺪاﺷـﺖ‪ ،‬از ﻧﺎﺣﻴـﺔ اﻛﺜﺮﻳـﺖ ﺗﻴﺮاﻧـﺪازان ﻣﺴـﺘﻘﺮ در ﺟﺒـﻞاﻟﺮﻣـﺎه اﺷـﺘﺒﺎه‬ ‫ﻓﺎﺟﻌﻪآﻣﻴﺰي ﺳﺮ زد ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼً ورق ﺟﻨﮓ را ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و اوﺿﺎع را ﻳﻜﺴﺮه دﮔﺮﮔـﻮن‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺧﺴﺎرتﻫﺎي ﻛﻤﺮﺷﻜﻨﻲ ﺑـﺮاي ﺳـﭙﺎه ﻣﺴـﻠﻤﻴﻦ ﮔﺮدﻳـﺪ‪ ،‬و ﺣﺘـﻲ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻴﺎﻧﺠﺎﻣﺪ؛ و آﺛﺎر ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪي ﺑـﺮ‬ ‫ﺳﺎﺑﻘﺔ ﭘﻴﺮوزي و ﻧﺎم و ﻧﻨﮓ ﻓﺎﺗﺤﺎﻧﺔ اﻳﺸﺎن ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر‪ ،‬از آن ﺑﺮﺧـﻮردار ﺷـﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺟﺎي ﻧﻬﺎد‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺘﻦ اواﻣﺮ ﻗﺎﻃﻌﺎﻧﻪاي را ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﺗﻴﺮاﻧﺪازان ﺻﺎدر ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ؛ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ در ﻫﺮ ﺣﺎل در ﻣﻮاﺿﻊ ﺧـﻮﻳﺶ‬ ‫ﭘﺎﺑﺮﺟﺎي ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ؛ ﭼﻪ ﭘﻴﺮوزي ﭘﻴﺶ آﻳﺪ‪ ،‬و ﭼﻪ ﺷﻜﺴﺖ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﺑﻪ رﻏﻢ اﻳﻦ اواﻣـﺮ ﻣﺆﻛّـﺪ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ ،-‬وﻗﺘﻴﻜـﻪ اﻳـﻦ ﺗﻴﺮاﻧـﺪازان دﻳﺪﻧـﺪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑـﻪ‬ ‫ﮔﺮدآوري ﻏﻨﺎﺋﻢ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰه ﻫﺎي دﻧﻴﺎدوﺳﺘﻲ در اﻧﺪروﻧﺸﺎن ﻗﻮت ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﺑـﺎ‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻟﻐﻨﻴﻤﻪ! اﻟﻐﻨﻴﻤﻪ! ﻳﺎراﻧﺘﺎن ﭘﻴﺮوز ﺷﺪهاﻧﺪ؛ دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﭼﻪ ﻫﺴﺘﻴﺪ؟!‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه دﺳﺘﺔ ﺗﻴﺮاﻧﺪازان‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ‪ ،‬اواﻣﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم را ﺑـﻪ ﻳـﺎد آﻧـﺎن‬ ‫ﻣﻲآورد و ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدهاﻳﺪ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ؟ وﻟﻲ‪ ،‬اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺗﻴﺮاﻧﺪازان ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﺗـﺬﻛﺮان‬ ‫وﻗﻌﻲ ﻧﻨﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺧﻮدﻣﺎن را در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﻲاﻓﻜﻨﻴﻢ‪ ،‬و ﺑﺮ‬ ‫ﺳﻬﻢ ﺧﻮدﻣﺎن از ﻏﻨﻴﻤﺖ دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ! ‪ .1‬ﺳـﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﭼﻬـﻞ ﺗـﻦ ﻳـﺎ ﺑﻴﺸـﺘﺮ‪ ،‬از اﻳـﻦ‬ ‫ﺗﻴﺮاﻧﺪازان ﻣﻮاﺿﻊ ﺧﻮدﺷﺎن را در ﺟﺒﻞاﻟﺮﻣﺎه رﻫﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﻧﺒﻮه ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن اﺳﻼم ﻛﻪ‬ ‫ﺳﺮﮔﺮم ﮔﺮدآوري ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺻﻔﻮف ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن اﺳﻼم‬ ‫ﺧﺎﻟﻲ ﺷﺪ؛ ﺗﻨﻬﺎ اﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻧﻪ ﺗﻦ ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ‪ ،‬از ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻮاﺿﻊ‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن را ﺣﻔﻆ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻋﺰم ﺑﺮ آن ﺟﺰم ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اذن رﺳـﻮل‬ ‫‪ -1‬ﺑﺨﺎري اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﻪ رواﻳﺖ از ﺑ‪‬ﺮاء ﺑﻦ ﻋﺎزب آورده اﺳﺖ؛ ﻧﻜـ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.426‬‬

‫‪532‬‬ ‫ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺟﺎن از ﻛﻒ ﺑﺪﻫﻨﺪ!‬ ‫ﺣﻤﻠﺔ ﮔﺎﺯﺍﻧﺒﺮﻱ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﻭﻟﻴﺪ‬ ‫ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ وﻟﻴﺪ اﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ ﻃﻼﻳﻲ را ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺷﻤﺮد؛ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺮق و ﺑﺎد‪ ،‬ﺧـﻮد را ﺑـﻪ‬ ‫ﺟﺒﻞاﻟﺮﻣﺎه رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺎ از ﭘﺸﺖ آن ﻣﻮاﺿﻊ‪ ،‬واﭘﺴﻴﻦ ﺻﻔﻮف ﺳﭙﺎه ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را دور ﺑﺰﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻲدرﻧﮓ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ و ﻳﺎران ﻣﻌﺪودش ﻓﺮود آﻣﺪ و آﻧﺎن را‪ -‬ﺑﺠﺰ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻤﻊ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ -‬از دم ﺗﻴﻎ ﮔﺬراﻧﻴﺪ‪ ،‬و از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺑﺮ ﺻـﻔﻮف‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺣﻤﻠﻪ ور ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺳﻮارﻛﺎران ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﻓﺮﻳﺎدي ﺑﻠﻨﺪ ﺳـﺮ‬ ‫دادﻧﺪ؛ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻛﻪ در ﺣﺎل ﻓﺮار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺗﺤـﻮﻟﻲ ﺗـﺎزه رخ داده اﺳـﺖ؛‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺑﺴﻮي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﻤﻠﻪور ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از زﻧﺎن ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﻋﻤﺮة ﺑﻨـﺖ ﻋﻠﻘﻤـﺔ‬ ‫ﺣﺎرﺛﻴﻪ‪ ،‬ﻟﻮاي ﺑﺮ زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎدة ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ‪ .‬ﻣﺸـﺮﻛﺎن ﭘﻴﺮاﻣـﻮن ﻟـﻮاي از ﻧـﻮ‬ ‫ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﺔ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎر دﻳﮕﺮ آن را ﭼﺴﺒﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﻧﺪا در دادﻧﺪ‪،‬‬ ‫و در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ دادﻧﺪ‪ ،‬و آﻣﺎدة ﻧﺒﺮد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و از ﭘـﻴﺶ و‬ ‫ﭘﺲ‪ ،‬ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن اﺳﻼم را در ﻣﻴﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺣﻠﻘﺔ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻨﮓ ﮔﺮدﻳـﺪ و‬ ‫زﻳﺮ ﻣﻨﮕﻨﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻌﮕﻴﺮﻱ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﺔ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در آن ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬در ﻣﻴﺎن دﺳﺘﺔ ﻛﻮﭼﻜﻲ ﻣﺘﺸـﻜﻞ از‬ ‫ﻧﻪ ﺗﻦ از ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ 1‬ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺻﻔﻮف ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن اﺳﻼم‪ 2‬و ﭘﻴﻜﺎر ﭘﻴﺮوزﻣﻨﺪاﻧﺔ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن و‬ ‫‪ -1‬در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ )ج ‪ ،2‬ص ‪ (107‬ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم در آن ﻫﻨﮕﺎم در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ‬ ‫ﺑﺎ ﻫﻔﺖ ﺗﻦ از اﻧﺼﺎر و دو ﺗﻦ از ﻗﺮﻳﺶ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ دﻻﻟﺖ دارد ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪﴿ :‬ﻭ‪‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺳ‪‬ﻮ ﹸﻝ ‪‬ﻳ ‪‬ﺪﻋ‪‬ﻮ ﹸﻛ ‪‬ﻢ ﻓ‪‬ﻲ ﹸﺃ ‪‬ﺧﺮ‪‬ﺍ ﹸﻛ ‪‬ﻢ﴾ )ﺳﻮره آل‬

‫ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﺸﺮﻛﺎن را زﻳﺮ ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻏـﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﺷـﺪﻧﺪ و ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﻣﺤﺎﺻﺮة ﺳﻮارﻛﺎران ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﺑـﺰرگ‬ ‫اﺳﻼم‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﺑﺮ ﺳﺮ دو راﻫﻲ واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ راه‪ ،‬آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﺘﺎﺑﺎن‪ ،‬ﺧﻮدﺷـﺎن‬ ‫و ﻧﻪ ﺗﻦ ﻳﺎران ﻧﺰدﻳﻜﺸﺎن را ﺑﻪ ﭘﻨﺎﻫﮕﺎﻫﻲ اَﻣﻦ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﻟﺸﻜﺮ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺷﺪة ﺧﻮد را‬ ‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ و ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ؛ و راه دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﺎن ﺧـﻮد را ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﻄﺮ ﺑﻴﺎﻧﺪازﻧﺪ‪ ،‬و ﻳﺎراﻧﺸﺎن را ﺑﺴﻮي ﺧﻮد ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ ﮔﺮد آﻧﺤﻀﺮت ﻓﺮاﻫﻢ‬ ‫آﻳﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ آﻧﺎن ﻳﻚ ﺟﺒﻬﺔ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ واﺳﻄﺔ آن راه ﻟﺸﻜﺮ ﺧـﻮﻳﺶ را‬ ‫از ﻣﻴﺎن ﺣﻠﻘﺔ ﻣﺤﺎﺻﺮة دﺷﻤﻦ ﺑﺴﻮي ارﺗﻔﺎﻋﺎت اﺣﺪ ﺑﺎز ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬ﻧﺒﻮغ رزﻣﻲ و دﻻوري ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑﺴـﻴﺎر‬ ‫ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت ﺷﺨﺼﺎً ﺻﺪاﻳﺸﺎن را ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ ﺳـﺮ ﻳﺎراﻧﺸـﺎن ﻓﺮﻳـﺎد‬ ‫زدﻧﺪ‪» :‬ا‪‬ﻟﻲ ﻋ‪‬ﺒﺎد‪‬اﷲ« ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آﻳﻴﺪ‪ ،‬اي ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا! ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜـﻪ‬ ‫ﺻﺪا ﺑﻪ رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺻﺪاي اﻳﺸﺎن را ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﻨﻴﺪ! ﺑـﺎ وﺟـﻮد‬ ‫اﻳﻦ‪ ،‬آﺷﻜﺎرا ﺟﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و در آن ﺷﺮاﻳﻂ ﺣﺴﺎس ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻓـﺮا‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﻧﺪا دردادﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﻼً ﻧﻴﺰ ﭼﻨـﻴﻦ ﺷـﺪ؛ ﭘـﻴﺶ از آﻧﻜـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑـﻪ ﺳـﻮي‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺸﺘﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺮﻛﺎن از ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﻳﺸﺎن ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺮ ﺳﺮ آﻧﺤﻀﺮت ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺮﺍﮐﻨﺪﮔﻲ ﺩﺭ ﺻﻔﻮﻑ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‬ ‫ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن اﺳﻼم‪ ،‬وﻗﺘﻲ در ﺣﻠﻘﺔ ﻣﺤﺎﺻﺮة دﺷﻤﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ؛ ﻋﺪهاي از آﻧـﺎن ﻋﻘـﻞ از‬ ‫ﺳﺮﺷﺎن ﭘﺮﻳﺪ‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﺟﺎن ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﺪﻧﺪ؛ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺎي ﺑـﻪ ﻓـﺮار‬ ‫ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻴﺪان ﻧﺒﺮد را ﺗﺮك ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺧﺒﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮﺷﺎن‬ ‫ﭼﻪ اﺗﻔﺎﻗﻲ ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﻋﺪه‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﺳـﺎﻧﻴﺪه و ﺑـﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ وارد‬ ‫ﻋﻤﺮان‪ ،‬آﻳﻪ ‪.(153‬‬

‫‪534‬‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ؛ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ از آﻧﺎن ﺑﻪ ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن ﭘﻨﺎه ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﺪهاي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﻣﺸﺮﻛﺎن درآﻣﻴﺨﺘﻨﺪ‪ .‬دو ﻟﺸﻜﺮ درﻫﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و دﻳﮕﺮ‬ ‫از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻧﺒﻮدﻧﺪ؛ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛـﻪ ﺑﺮﺧـﻲ از ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ را ﻛﺸـﺘﻨﺪ؛‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﺨﺎري از ﻋﺎﻳﺸﻪ رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬در روز ﺟﻨﮓ اﺣـﺪ‪ ،‬ﻣﺸـﺮﻛﺎن‬ ‫ﺷﻜﺴﺘﻲ ﻓﺎﺣﺶ ﺧﻮردﻧﺪ؛ اﺑﻠﻴﺲ ﻓﺮﻳﺎد زد‪ :‬اي ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺳـﺮﺗﺎن! ﻳﻌﻨـﻲ‪ ،‬از‬ ‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮﺗﺎن دراﻣﺎن ﻣﺒﺎﺷﻴﺪ! ﺻﻔﻮﻓﻲ ﻛﻪ ﺟﻠﻮﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺻﻔﻮف ﭘﺸـﺖ‬ ‫ﺳﺮﺷﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺬﻳﻔﻪ ﺑﺎ دو ﭼﺸﻢ ﺧﻮدش دﻳﺪﻛﻪ ﭘﺪرش ﻳﻤﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي‬ ‫ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﺪر ﻣﻦ اﺳﺖ؛ اﻳـﻦ ﭘـﺪر ﻣـﻦ اﺳـﺖ! ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺑﺨـﺪا‪ ،‬از او دﺳـﺖ‬ ‫ﺑﺮﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ او را ﻛﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺬﻳﻔﻪ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧـﺪا از ﺳـﺮ ﺗﻘﺼـﻴﺮﺗﺎن ﺑﮕـﺬرد! ﻋـﺮوه‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬از آن ﭘﺲ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻮاره ﻣﺮدي ﻧﻴﻚ ﺑﻮد ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻴﻮﺳﺖ‪.1‬‬ ‫اﻳﻦ ﻋﺪ‪‬ة اﺧﻴﺮ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﺻﻔﻮﻓﺸﺎن ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ ﺷﺪﻳﺪي ﺣﻜﻤﻔﺮﻣﺎ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﻛﺎرﺷﺎن ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﺮج و ﻣﺮج ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮﺷﺎن ﺣﻴﺮان و ﺳﺮﮔﺮدان ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﻧﻤﻲداﻧﺴـﺘﻨﺪ ﺑـﻪ ﻛـﺪام‬ ‫ﺳﻮي روي آورﻧﺪ؛ و در ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺎل و اﺣﻮال‪ ،‬ﺻﺪاي ﻓﺮﻳﺎدي را ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ! آﺧﺮﻳﻦ ﺑﻘﺎﻳﺎي ﻫﻮش ﻧﻴﺰ از ﺳﺮﺷﺎن ﭘﺮﻳﺪ‪ .‬روﺣﻴﺔ رزﻣﻲ و ﻣﻌﻨﻮﻳـﺖ‬ ‫اﻳﻤﺎﻧﻲ در وﺟﻮد ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﺸﺎن از ﻣﻴﺎن رﻓﺖ ﻳﺎ ﺗﺎ ﺣﺪودي رﻧﮓ ﺑﺎﺧﺖ؛ ﺑﺮﺧﻲ از‬ ‫اﻳﺸﺎن‪ ،‬دﺳﺖ از ﻧﺒﺮد ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ذﻟﻴﻼﻧﻪ و ﻣﻠﺘﻤﺴﺎﻧﻪ اﺳﻠﺤﻪ ﺑﺮ زﻣـﻴﻦ ﻧﻬﺎدﻧـﺪ؛ ﺑﺮﺧـﻲ‬ ‫دﻳﮕﺮ از اﻳﺸﺎن‪ ،‬در اﻧﺪﻳﺸﺔ ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻛﺮدن ﺑﺎ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اُﺑ‪‬ﻲ‪ ،‬ﺳـﺮﻛﺮدة ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن‪،‬‬ ‫اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺮاﻳﺸﺎن از اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن اﻣﺎنﻧﺎﻣﻪ ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬اَﻧَﺲ ﺑﻦ ﻧﻀﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﺪه ﮔـﺬر ﻛـﺮد؛‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪581‬؛ ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪362 ،351‬؛ ‪363‬؛ ﻏﻴﺮ ﺑﺨﺎري ﻳﺎدآور ﺷﺪهاﻧـﺪ‬ ‫ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺧﻮﻧﺒﻬﺎي ﭘﺪرش را ﺑﻪ او ﺑﭙﺮدازﻧﺪ؛ ﺣ‪‬ﺬﻳﻔﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣـﻦ‬ ‫ﺧﻮﻧﺒﻬﺎي ﭘﺪرم را ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺻـﺪﻓﻪ دادم! و ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ارﺟﻤﻨـﺪي او ﻧـﺰد ﺣﻀـﺮت‬ ‫رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻤﻪ اﺳﻠﺤﻪ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻧﻬﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻨﺘﻈـﺮ ﭼـﻪ ﻫﺴـﺘﻴﺪ؟! ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪن‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ ! -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻧﻮﻗﺖ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻌﺪ از او را ﻣـﻲﺧﻮاﻫﻴـﺪ‬ ‫ﭼﻪ ﻛﻨﻴﺪ؟! ﺑﺮﺧﻴﺰﻳﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و در ﻫﻤﺎن راه ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮﻳﺪ! آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ درﮔﺎه ﺗـﻮ‬ ‫اﻋﺘﺬار ﻣﻲﺟﻮﻳﻢ از ﻛﺮدار اﻳﻨﺎن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن؛ و از ﺗﻮ ﺑﻴﺰاري ﻣﻲﺟـﻮﻳﻢ از ﻛـﺮدار‬ ‫اﻳﻨﺎن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺸﺮﻛﺎن! آﻧﮕﺎه ﺟﻠﻮﺗﺮ رﻓﺖ‪ ،‬و ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌﺎذ او را دﻳـﺪ؛ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻛﺠـﺎ اي‬ ‫اﺑﺎﻋﻤﺮ؟! اَﻧَﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬واي از ﺑﻮي ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬اي ﺳﻌﺪ! ﻣﻦ ﺑﻮي ﺑﻬﺸﺖ را از ﻛﺮاﻧـﺔ اُﺣ‪‬ـﺪ‬ ‫ﻣﻲ ﺷﻨﻮم! آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن دﺷﻤﻦ رﻓﺖ و ﺑﺎ آﻧﺎن ﭘﻴﻜﺎر ﻛﺮد ﺗﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﻴﻜﺮ‬ ‫وي ﻧﻴﺰ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺮش‪ -‬ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ‪ -‬او را از اﻧﮕﺸﺘﺎﻧﺶ‬ ‫ﺑﺎزﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬وي ﻫﺸﺘﺎد و ﭼﻨﺪ زﺧﻢ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻌﻀـﻲ از ﺳـﺮﻧﻴﺰه‪ ،‬و ﺑﻌﻀـﻲ از‬ ‫ﺷﻤﺸﻴﺮ‪ ،‬و ﺑﻌﻀﻲ از ﺗﻴﺮ ﺑﻮد‪.1‬‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ د‪‬ﺣﺪاح ﻗﻮم و ﺧﻮﻳﺸﺎن ﺧﻮد را ﻧﺪا درداد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻧﺼﺎر‪ ،‬اﮔـﺮ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻲﻻﻳﻤﻮت اﺳﺖ! ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ دﻳﻦ و آﺋﻴﻨﺘﺎن ﻛﺎرزار‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ؛ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﻳﺎري ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزي ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ! ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از اﻧﺼـﺎر ﺑـﻪ او‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ؛ او ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق آن ﻋﺪه از رزﻣﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺑﺮ ﮔﺮدان ﺳﻮاره ﻧﻈﺎم ﺧﺎﻟﺪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد‪،‬‬ ‫و آﻧﻘﺪر ﺑﻪ ﭘﻴﻜﺎر اداﻣﻪ داد ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﺧﺎﻟﺪ وي را ﻧﻴﺰ از ﭘﺎي درآورد‪ ،‬و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ را ﺑﻪ‬ ‫ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪ ‪.2‬‬ ‫ﻣﺮدي از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﺑﺮ ﻣﺮدي از اﻧﺼﺎر ﻛﻪ در ﺧﻮن ﺧﻮﻳﺶ دﺳﺖ و ﭘـﺎ ﻣـﻲزد‪ ،‬ﮔـﺬر‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻓﻼن ﻛﺲ‪ ،‬آﻳﺎ ﻓﻬﻤﻴﺪي ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ؟ آن ﻣـﺮد اﻧﺼـﺎري‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮدش را ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻛﺮده و رﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﺷـﻤﺎ‬ ‫‪ -1‬زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪94 ،93‬؛ ﻧﻴﺰ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.579‬‬ ‫‪ -2‬اﻟﺴﻴﺮة اﻟﺤﻠﺒﻴﺔ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.22‬‬

‫‪536‬‬ ‫ﻧﻴﺰ از ﺣﺮﻳﻢ دﻳﻨﺘﺎن ﺑﺎ ﭘﻴﻜﺎر و ﻛﺎرزار ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻴﺪ!‬

‫‪1‬‬

‫در ﭘﺮﺗﻮ اﻳﻦ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻲﻫﺎ و ﺑﻲﺑﺎﻛﻲﻫﺎ‪ ،‬و ﺗﺸﻮﻳﻖﻫﺎ و ﺗﻮﺟﻴﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻟﺸـﻜﺮ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑـﺎر‬ ‫دﻳﮕﺮ روﺣﻴﺔ رزﻣﻲ و ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ اﻳﻤﺎﻧﻲ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎزﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻮش و ﺧﺮدﺷﺎن ﺑﻪ ﺳﺮ‬ ‫ﺑﺎزآﻣﺪ؛ از ﻓﻜﺮ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪن ﻳﺎ ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗـﺮار ﻛـﺮدن ﺑـﺎ ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ اُﺑ‪‬ـﻲ ﻣ‪‬ﻨﺼـﺮف‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ؛ اﺳﻠﺤﻪﻫﺎ را از زﻣﻴﻦ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺻﻔﻮف ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧـﺪة ﻣﺸـﺮﻛﺎن را آﻣـﺎج‬ ‫ﺣﻤﻠﺔ ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ ،‬و در ﭘﻲ آن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ راﻫﻲ ﺑﻪ ﻣﻘﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎً‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﺧﺒﺮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺒﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬ ‫اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻳﻚ دروغ ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ !‬و اﻳﻦ ﻧﻮﻳـﺪ و ﺑﺸـﺎرت‬ ‫ﺑﺮ ﻧﻴﺮو و ﺗﻮان آﻧﺎن ﺻﺪ ﭼﻨﺪان اﻓﺰود‪ ،‬درﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﭘـﺲ از آﻧﻜـﻪ ﻛـﺎرزاري ﺳـﺨﺖ را‬ ‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ رﺷﺎدت ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن درآوﻳﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻓـﻖ ﺷـﺪﻧﺪ ﻛـﻪ از‬ ‫ﺣﻠﻘﺔ ﻣﺤﺎﺻﺮه رﻫﺎ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و در ﻣﻮﺿﻊ ﻗﺎﺑﻞ اﻃﻤﻴﻨﺎﻧﻲ ﮔﺮدﻫﻢآﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻚ ﮔﺮوه ﺳﻮم ﻧﻴﺰ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮوه‪ ،‬ﺟﺰ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻴﭻﭼﻴﺰ و ﻫﻴﭻﻛﺲ ﺣﺘﻲ ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﻤﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه در ﻫﻤـﺎن‬ ‫آﻏﺎز ﺗﻨﮓ ﺷﺪن ﺣﻠﻘﺔ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺟﻮار رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ اﻳﻦ ﮔﺮوه از رزﻣﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ‪ ،‬ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ ،‬و ﻋﻠﻲﺑﻦ‬ ‫اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ‪ ،‬و دﻳﮕﺮان ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ از آﻏﺎز ﺟﻨﮓ در ﺧـﻂ ﻣﻘـﺪم ﻧﺒـﺮد ﻣـﻲﺟﻨﮕﻴﺪﻧـﺪ؛ و‬ ‫ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺷﺨﺺ ﺷﺮﻳﻒ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را در ﺧﻄﺮ دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﺧﻂ‬ ‫ﻣﻘﺪم دﻓﺎع از رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺍﻭﺝ ﮔﻴﺮﻭﺩﺍﺭ ﺟﻨﮓ ﭘﻴﺮﺍﻣﻮﻥ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ درﮔﻴﺮ ﺷﺪن ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﺤﺎﺻـﺮة دﺷـﻤﻦ‪ ،‬و‬ ‫‪ -1‬زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.96‬‬

‫ﺧﺮد ﺷﺪﻧﺸﺎن در ﻣﻴﺎن دو ﺳﻨﮓ آﺳﻴﺎي دﺷﻤﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺮاﻣﻮن رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﺟﻨﮕﻲ ﺟﺎﻧﺎﻧﻪ درﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬م ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ در آن ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺣﻠﻘﺔ ﻣﺤﺎﺻﺮه را ﺗﻨﮓ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻛﻨـﺎر ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﺑـﺰرگ اﺳـﻼم‪ ،‬ﻧـﻪ ﺗـﻦ از‬ ‫رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻴﺶ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ آﻧﺤﻀﺮت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻧﺪا دردادﻧﺪ‪ :‬ﻫﻠُﻤﻮ‪‬ا ا‪‬ﻟـﻲ؛‬ ‫اَﻧَﺎ رﺳـﻮلُاﷲ! ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺻﺪاي آﻧﺤﻀﺮت را ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﺸﺎن را ﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ؛ و ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫و ﺑﻪ آﻧﺤﻀﺮت ﺣﻤﻠﻪور ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﻮان رزﻣﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳﺸﺎن آﻣﺪﻧﺪ؛‬ ‫ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ اﺣﺪي از ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺧﺒﺮدار ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﻴﺎن ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ دﺳﺘﺔ ﻧـﻪ‬ ‫ﻧﻔﺮه از ﺻﺤﺎﺑﺔ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺒﺮدي ﺧﺸﻮﻧﺖﺑﺎر درﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻃﻲ‬ ‫آن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻤﻮدارﻫﺎي ﻛﻢﻧﻈﻴﺮي از ﻋﺸﻖ و ﻓﺪاﻛﺎري و ﺷﺠﺎﻋﺖ و ﺷـﻬﺎﻣﺖ را ﺑـﻪ‬ ‫ﺛﺒﺖ رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫* ﻣﺴﻠﻢ از اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻔﺖ ﺗﻦ از اﻧﺼﺎر و دو ﺗﻦ از ﻗﺮﻳﺶ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ دﺷـﻤﻦ ﺑـﺮ‬ ‫اﻳﺸﺎن ﺣﻤﻠﻪور ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻣ‪‬ﻦ ﻳ ‪‬ﺮﺩ‪‬ﻫﻢ ‪‬ﻋﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﻭﹶﻟ ‪‬ﻪ ﺍﳉﻨ‪‬ﺔ؟ ﻳﺎ‪ :‬ﻭ ‪‬ﻫ ‪‬ﻮ ﺭ‪‬ﻓﻴﻘﻲ ﰲ ﺍﳉﻨ‪‬ﺔ(‪.‬‬ ‫»ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ دﺷﻤﻨﺎن را از ﻣﺎ دور ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻬﺸﺖ از آن او ﮔﺮدد؟! ﻳﺎ‪ ...‬و رﻓﻴـﻖ‬ ‫ﻣﻦ در ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺎﺷﺪ؟!«‬ ‫ﻣﺮدي از اﻧﺼﺎر ﺟﻠﻮ آﻣﺪ و ﻛﺎرزار ﻛﺮد ﺗﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﭘـﺲ از او ﻧﻴـﺰ‪ ،‬ﻣـﺮدان دﻳﮕـﺮ‬ ‫اﻧﺼﺎر ﻳﻜﻲ ﭘﺲ از دﻳﮕﺮي ﭘﻴﺶ آﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ آن ﻫﻔﺖ ﻧﻔﺮ ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه‪،‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ آن دو ﻳﺎر ﻗﺮﻳﺶ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺼﻔﹶﻨﺎ ﺍﹶﺻﺤﺎﺑ‪‬ﻨﺎ( »ﻫﻤﺮزﻣﺎن ﻣﺎ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﻪ اﻧﺼﺎف رﻓﺘﺎر ﻧﻜﺮدﻧﺪ!«‬ ‫)ﻣﺎ ﺍﹶﻧ ‪‬‬

‫‪1‬‬

‫آﺧﺮﻳﻦ ﻧﻔﺮ از آن ﻫﻔﺖ ﺗﻦ رزﻣﻨﺪﮔﺎن اﻧﺼﺎر‪ ،‬ﻋﻤﺎره ﺑﻦ ﻳﺰﻳـﺪﺑﻦ ﺳ‪‬ـﻜَﻦ ﺑـﻮد؛ آﻧﻘـﺪر‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪» ،‬ﺑﺎب ﻏﺰوة اﺣﺪ«‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.107‬‬

‫‪538‬‬ ‫ﻛﺎرزار ﻛﺮد‪ ،‬ﺗﺎ از ﺷﺪت ﺟﺮاﺣﺖ از ﭘﻴﻜﺎر ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪ و ﺑﺮ زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎد ‪.1‬‬ ‫ﺩﺷﻮﺍﺭﺗﺮﻳﻦ ﻟﺤﻈﺎﺕ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ اﺑﻦ ﺳﻜﻦ از ﭘﺎي دراﻓﺘﺎد‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ آن دو ﺗﻦ‬ ‫ﻗﺮﻳﺸﻲ ﻛﻪ ﻧﺰد اﻳﺸﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬در ﺻﺤﻴﺤﻴﻦ از اﺑﻮﻋﺜﻤﺎن رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﺑﺮﺧﻲ روزﻫﺎي ﻛﺎرزار ﭼﻨﺎن ﭘﻴﺶ آﻣﺪ ﻛﻪ ﻧـﺰد ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺟﺰ ﻃﻠﺤﻪﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ و ﺳﻌﺪ)ﺑﻦ اﺑﻲ وﻗّﺎص( ﻛﺴﻲ ﻧﺒﻮد‪ ،2‬و اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‪،‬‬ ‫دﺷﻮارﺗﺮﻳﻦ ﻟﺤﻈﺎت در زﻧﺪﮔﻲ آﻧﺤﻀﺮت و ﻓﺮﺻـﺘﻲ ﻃﻼﻳـﻲ ﺑـﺮاي ﻣﺸـﺮﻛﺎن ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﻴﺰ درﺟﻬﺖ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺷﻤﺮدن اﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ ﻫﻴﭻ ﻛﻮﺗﺎه ﻧﻴﺎﻣﺪﻧـﺪ؛ ﺣﻤﻼﺗﺸـﺎن را‬ ‫ﺑﺮ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻳﻜﺴﺮه ﻛﺮدن ﻛﺎر آﻧﺤﻀﺮت‬ ‫اﻣﻴﺪ ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋ‪‬ﺘﺒﻪﺑﻦ اﺑﻲوﻗﺎص ﭘﺎرهﺳﻨﮕﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﺤﻀﺮت ﭘﺮﺗﺎب ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮي‬ ‫آن ﺣﻀﺮت اﺻﺎﺑﺖ ﻛﺮد‪ .‬دﻧﺪان ﭘﻴﺸﻴﻦ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ آﻧﺤﻀﺮت ﺷﻜﺴﺖ و ﻟـﺐ‬ ‫ﻣﺒﺎرﻛﺎﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺷﻜﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺷﻬﺎب ز‪‬ﻫﺮي ﺑﺮ آﻧﺤﻀﺮت ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﻧﻴﺰ ﺷﻜﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺳﻮارﻛﺎري ﻋﻨﺎدﭘﻴﺸﻪ ﺑﻨﺎم ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ َﻗﻤ‪‬ﺌﻪ ﭘﻴﺶ آﻣـﺪ و ﺑـﺎ‬ ‫ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮ ﺷﺎﻧﺔ اﻳﺸﺎن ﺿﺮﺑﺘﻲ ﺳﺨﺖ ﻓﺮود آورد ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ آن ﻳﻚ ﻣﺎه ﺑﻴﻤـﺎر ﺑﻮدﻧـﺪ؛‬ ‫اﻣﺎ‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ از ﻫﺮ دو زره ﺑﮕﺬرد‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺿﺮﺑﺖ ﺳـﺨﺖ دﻳﮕـﺮي ﻣﺎﻧﻨـﺪ اوﻟـﻲ ﺑـﺮ‬ ‫ﺻﻮرت آﻧﺤﻀﺮت زد ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ آن دو ﺣﻠﻘـﻪ از ﺣﻠﻘـﻪﻫـﺎي ﻛـﻼه ﺧـﻮد اﻳﺸـﺎن در‬ ‫‪ -1‬ﭼﻨﺪ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﻛﻔّـﺎر را از ﭘﻴﺮاﻣـﻮن ﻋﻤـﺎره‬ ‫دور ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و او را ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬آوردﻧـﺪ‪ ،‬و ﺧﻮﻳﺸـﺎن وي ﺑـﺮاي او‬ ‫ﺑﺴﺘﺮي ﺗﺮﺗﻴﺐ دادﻧﺪ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺟﺎن ﺳﭙﺮد‪ ،‬ﺻﻮرﺗﺶ روي ﭘﺎي رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺑﻮد؛ ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.81‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪527‬؛ ج ‪ ،2‬ص ‪.581‬‬

‫ﺻﻮرﺗﺸﺎن ﻓﺮو رﻓﺖ‪ ،‬و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧُﺬﻫﺎ و اَﻧَﺎ اﺑﻦُ َﻗ ‪‬ﻤﺌَﻪ! ﺑﮕﻴﺮ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻦ اﺑـﻦ ﻗﻤﺌـﻪ ﻫﺴـﺘﻢ!‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬در ﺣﺎﻟﻴﻜـﻪ ﺧـﻮن از ﺻـﻮرت ﺧـﻮﻳﺶ ﭘـﺎك‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اَﻗﻤﺎك‪ ‬اﷲ« ﺧﺪا ذﻟﻴﻠﺖ ﻛﻨﺪ!‬

‫‪1‬‬

‫* در ﺻﺤﻴﺤﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ دﻧﺪان ﭘﻴﺸﻴﻦ آﻧﺤﻀـﺮت ﺷﻜﺴـﺖ‪ ،‬و ﺳـﺮ آﻧﺤﻀـﺮت‬ ‫ﺷﻜﺎﻓﺖ‪ ،‬و ﺧﻮن از ﺳﺮ و ﺻﻮرت اﻳﺸﺎن ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺧﻮﻧﻬﺎ را ﻛﻨﺎر ﻣﻲزدﻧﺪ و ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﮐﻴﻒ ﻳﻔﻠﺢ ﻗﻮﻡ ﺷﺠﻮﺍ ﻭﺟﻪ ﻧﺒﻴﻬﻢ ﻭﮐﺴﺮﻭﺍ ﺭﺑﺎﻋﻴﺘﻪ‪ ،‬ﻭﻫﻮ ﻳﺪﻋﻮﻫﻢ ﺇﱃ ﺍﷲ؟(‪.‬‬ ‫»ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ روي رﺳﺘﮕﺎري ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺻﻮرت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺷﺎن را ﻣﺠﺮوح‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و دﻧﺪان ﭘﻴﺸﻴﻦ او را ﺷﻜﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ او اﻳﺸـﺎن را ﺑﺴـﻮي ﺧـﺪا‬ ‫ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ!؟«‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰوﺟﻞ در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫ﺏ ‪‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴ ﹺﻬ ‪‬ﻢ ﹶﺃ ‪‬ﻭ ‪‬ﻳ ‪‬ﻌﺬﱠ‪‬ﺑ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ﹶﻓﹺﺈﻧ‪ ‬ﻬ ‪‬ﻢ ﻇﹶﺎ‪‬ﻟﻤ‪‬ﻮﻥﹶ﴾‪.٢‬‬ ‫ﻚ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﺍ َﻷ ‪‬ﻣ ﹺﺮ ‪‬ﺷ ‪‬ﻲ ٌﺀ ﹶﺃ ‪‬ﻭ ‪‬ﻳﺘ‪‬ﻮ ‪‬‬ ‫ﺲ ﹶﻟ ‪‬‬ ‫﴿ﹶﻟ ‪‬ﻴ ‪‬‬ ‫»ﻛﺎر اﻳﻦ ﻣﺮدﻣﺎن ﻫﻴﭻ ﺑﻪ ﺗﻮ واﮔﺬار ﻧﻴﺴﺖ! ﻳﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا از اﻳﻨﺎن درﻣﻲﮔـﺬرد‪،‬‬ ‫ﻳﺎ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا اﻳﻨﺎن را ﻋﺬاب ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ؛ ﻛﻪ اﻳﻨﺎن ﺳﺘﻤﻜﺎراﻧﻨﺪ!«‬

‫‪3‬‬

‫* ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻃﺒﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم در آن روز ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ دﻋﺎي رﺳﻮل ﺧﺪا را اﺟﺎﺑﺖ ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬از اﺑـﻦ ﻋﺎﺋـﺬ رواﻳـﺖ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﺑـﻦ ﻗﻤﺌـﻪ ﻧـﺰد‬ ‫ﺧﺎﻧﻮادهاش ﺑﺎزﮔﺸﺖ؛ آﻧﮕﺎه ﺑﺴﻮي ﮔﻮﺳﻔﻨﺪاﻧﺶ رﻓﺖ‪ ،‬و آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ ﺳـﺮ ﻗﻠـﻪ ﻛـﻮﻫﻲ ﻳﺎﻓـﺖ‪ .‬در ﻣﻴـﺎن‬ ‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ؛ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻗﻮﭼﻲ ﺑﺮ او ﺣﻤﻠﻪور ﺷﺪ و آﻧﭽﻨﺎن ﺷﺎﺧﻲ ﺑﻪ او زد ﻛـﻪ او را از ﻓـﺮاز‬ ‫ﻛﻮه ﺑﻪ زﻳﺮ اﻓﻜﻨﺪ و ﭘﺎره ﭘﺎره ﺷﺪ )ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪(373‬؛ ﻃﺒﺮاﻧﻲ ﭼﻨﻴﻦ آورده اﺳـﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬ ‫ﻳﻚ ﻗﻮچ وﺣﺸﻲ را ﺑﺮ او ﻣﺴﻠﻂ ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﻛﻪ آﻧﻘﺪر ﺑﺮ او ﺷﺎخ زد ﺗﺎ او را ﺗﻜﻪ ﺗﻜﻪ ﻛﺮد‪) .‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪،‬‬ ‫ج ‪ ،7‬ص ‪.(366‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان‪ ،‬آﻳﻪ ‪.128‬‬ ‫‪ -3‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪582‬؛ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.108‬‬

‫‪540‬‬ ‫)ﺍﺷﺘﺪ ﻏﻀﺐ ﺍﷲ ﻋﻠﻰ ﻗﻮﻡ ﺩﻣﻮﺍ ﻭﺟﻪ ﺭﺳﻮﻟﻪ(‪.‬‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺨﺖ ﺧﺸﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﺮ ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺻﻮرت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺷﺎن را ﺧﻮنآﻟـﻮد‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ!«‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻟﺤﻈﺎﺗﻲ درﻧﮓ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺍﻏﻔﺮ ﻟﻘﻮﻣﻲ ﻓﺈ‪‬ﻢ ﻻ ﻳﻌﻠﻤﻮﻥ( ‪.١‬‬

‫»ﺧﺪاﻧﺪا‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺮدﻣﺎن ﻗﻮم ﻣﺮا ﺑﻴﺎﻣﺮز ﻛﻪ اﻳﻨﺎن ﻧﺎداناﻧﺪ!«‬ ‫و در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺤﻀﺮت ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺭﺏ ﺍﻏﻔﺮﻟﻘﻮﻣﻲ ﻓﺎ‪‬ﻢ ﻻ ﻳﻌﻠﻤﻮﻥ( ‪.٢‬‬

‫و در ﻛﺘﺎب اﻟﺸﻔﺎ ﻧﻮﺷﺘﺔ ﻗﺎﺿﻲ ﻋﻴﺎض آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺍﻫﺪ ﻗﻮﻣﻲ ﻓﺎ‪‬ﻢ ﻻ ﻳﻌﻠﻤﻮﻥ( ‪.٣‬‬

‫»ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺮدﻣﺎن ﻗﻮم ﻣﺮا ﻫﺪاﻳﺖ ﻓﺮﻣﺎ ﻛﻪ اﻳﻨﺎن ﻧﺎداناﻧﺪ!«‬ ‫ﺑﻲﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻳﻜﺴﺮه ﻛﺮدن ﻛﺎر رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬را‬ ‫ﻫﺪف ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬آن دو ﻣﺮد ﻗﺮﻳﺸﻲ‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ وﻗﺎص و ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﻴـﺪاﷲ‪،‬‬ ‫ﺷﺠﺎﻋﺘﻲ ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺷﻬﺎﻣﺖ و دﻻوري ﺑـﻲﻧﻈﻴـﺮ ﺟﻨﮕﻴﺪﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺎﻻﺧﺮه‪ -‬ﺑﺎ آﻧﻜﻪ دو ﻧﻔﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ -‬راه را ﺑﺮاي ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻣﺸـﺮﻛﺎن و رﺳـﻴﺪن‬ ‫آﻧﺎن ﺑﻪ ﻫﺪف ﻣﻮرد ﻧﻈﺮﺷﺎن ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ دو ﻗﻬﺮﻣـﺎن ﺑـﺰرگ از ﻣـﺎﻫﺮﺗﺮﻳﻦ ﺗﻴﺮاﻧـﺪازان‬ ‫ﻋﺮب ﺑﻮدﻧﺪ؛ دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ دادﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﺒﺮد اداﻣﻪ دادﻧﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ دﺳـﺘﺔ ﻣﻬـﺎﺟﻢ‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ را از رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دور ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﻮرد ﺳﻌﺪﺑﻦ اﺑﻲوﻗﺎص‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺗﻴـﺮدان ﺧـﻮﻳﺶ را‬ ‫‪ -1‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪.373‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪» ،‬ﺑﺎب ﻏﺰوه اﺣﺪ«‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.108‬‬ ‫‪ -3‬ﻛﺘﺎب اﻟﺸﻔﺎ ﺑﺘﻌﺮﻳﻒ ﺣﻘﻮق اﻟﻤﺼﻄﻔﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.81‬‬

‫ﺗﻜﺎﻧﻲ دادﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ دﺳﺖ او دادﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﮎ ﺍﹶﰊ ‪‬ﻭ ﹸﺍﻣ‪‬ﻲ(‪.١‬‬ ‫)ﺍ‪‬ﺭﻡﹺ‪ ،‬ﻓﹶﺪﺍ ‪‬‬

‫»ﺗﻴﺮاﻧﺪازي ﻛﻦ‪ ،‬ﭘﺪرم و ﻣﺎدرم ﻓﺪاي ﺗﻮ ﺑﺎد!«‬ ‫ﺑﺮاي دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﻣﻴﺰان ﻛﻔﺎﻳﺖ و ﻟﻴﺎﻗﺖ وي ﻫﻤﻴﻦ ﺑﺲ ﻛﻪ ﻧﺒﻲاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﺪر و ﻣﺎدرﺷﺎن ﻫﺮ دو را ﺟﺰ ﺑﺮاي ﺳﻌﺪ ﻧﺎم ﻧﺒﺮدهاﻧﺪ ‪.2‬‬ ‫در ﻣﻮرد ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ‪ ،‬ﻧَﺴﺎﺋﻲ ﺑﻪ رواﻳﺖ از ﺟﺎﺑﺮ داﺳﺘﺎن ﮔﺮد آﻣـﺪن ﻣﺸـﺮﻛﺎن در‬ ‫اﻃﺮاف رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻋﺪه اي از اﻧﺼـﺎر ﭘﻴﺮاﻣـﻮن‬ ‫اﻳﺸﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ آورده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫* ﺟﺎﺑﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺸﺮﻛﺎن‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را در ﻣﻴﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣﻦ ﻟﻠﻘـﻮم؟« ﭼـﻪ ﻛﺴـﻲ ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﺟﻤﺎﻋـﺖ‬ ‫روﻳﺎروي ﻣﻲﺷﻮد؟! ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ! آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺟﺎﺑﺮ ﭘﻴﺶ آﻣﺪن ﻳﻜﺎﻳﻚ اﻧﺼﺎر‪ ،‬و ﻛﺸـﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪن اﻳﺸﺎن را ﻳﻜﻲ ﭘﺲ از دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛـﻪ ﻣـﺎ ﺑـﻪ رواﻳـﺖ ﻣﺴـﻠﻢ آوردﻳـﻢ‪،‬‬ ‫ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ اﻧﺼﺎر ﺗﺎ آﺧﺮﻳﻦ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ ﺟﻠﻮ آﻣـﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﺎﺑﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻃﻠﺤﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﻳﺎزده ﻣﺮد ﺟﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺟﻨﮕﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ دﺳﺘﺶ ﺿﺮﺑﺘﻲ ﻓﺮود آﻣﺪ‬ ‫و اﻧﮕﺸﺘﺎﻧﺶ را ﻗﻄﻊ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣ‪‬ﺲ! ﺑﺨُﺸﻜﻲ ﺷﺎﻧﺲ! ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺖ ﺑﺴﻢ ﺍﷲ ﻟﺮﻓﻌﺘﮏ ﺍﳌﻼﺋﻜﺔ ﻭﺍﻟﻨﺎﺱ ﻳﻨﻈﺮﻭﻥ( ‪.٣‬‬ ‫)ﻟﻮ ﻗﹸﻠ ‪‬‬

‫»اﮔﺮ ﻣﻲﮔﻔﺘﻲ »ﺑﺴﻢ اﷲ« ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺗﻮ را در ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎن ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ!«‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎن را دﻓﻊ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،407‬ج ‪ ،2‬ص ‪.581-580‬‬ ‫‪ -2‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج‪ ،7‬ص ‪361‬؛ ﺳﻨﻦ اﻟﻨّﺴﺎﺋﻲ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.52‬‬

‫‪542‬‬ ‫ﺣﺎﻛﻢ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري در اﻻﻛﻠﻴﻞ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﻠﺤﻪ در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ ﺳﻲ و ﻧﻪ ﻳـﺎ‬ ‫ﺳﻲ و ﭘﻨﺞ زﺧﻢ ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬و دو اﻧﮕﺸﺖ ﺳﺒ‪‬ﺎﺑﻪ و ﻣﻴﺎﻧﻲ دﺳﺖ راﺳﺘﺶ ﻓﻠﺞ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫* ﺑﺨﺎري از ﻗﻴﺲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﺣﺎزم رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ دﺳـﺖ ﻓﻠـﺞ ﺷـﺪة‬ ‫ﻃﻠﺤﻪ را دﻳﺪم؛ وي ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺿﺮﺑﺎت ﺷﻤﺸﻴﺮ را در ﺟﻨـﮓ اﺣـﺪ از ﺣﻀـﺮت‬ ‫رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دﻓﻊ ﻛﺮده ﺑﻮد ‪.2‬‬ ‫* ﺗﺮﻣﺬي و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬در آن‬ ‫روز درﺑﺎرة ﻃﻠﺤﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫)ﻣﻦ ﺃﺣﺐ ﺃﻥ ﻳﻨﻈﺮ ﺇﱃ ﺷﻬﻴﺪ ﳝﺸﻲ ﻋﻠﻰ ﻭﺟﻪ ﺍﻻﺭﺽ ﻓﻠﻴﻨﻈﺮ ﺇﱃ ﻃﻠﺤﺔ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪﺍﷲ( ‪.٣‬‬

‫»ﻫﺮ ﻛﺲ دوﺳﺖ دارد ﺷﻬﻴﺪي را ﺑﻨﮕﺮد ﻛﻪ روي زﻣﻴﻦ راه ﻣﻲرود؛ ﻃﻠﺤﺔ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ‬ ‫را ﺑﻨﮕﺮد!«‬ ‫* اﺑﻮ داود ﻃﻴﺎﻟﺴﻲ از ﻋﺎﻳﺸﻪ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﻳـﺎد روز‬ ‫اﺣﺪ ﻣﻲاﻓﺘﺎد‪ ،‬ﻣﻴﮕﻔﺖ‪ :‬ﭘﻴﺮوزيﻫﺎي آن روز ﻫﻤﻪ از آن ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻮد!‬

‫‪4‬‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪ‪‬ﻳﻖ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ ، -‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬درﺑﺎرة او ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺮوده ﺑﻮد‪:‬‬ ‫ﻳــﺎ ﻃﻠﺤــﺔ ﺑــﻦ ﻋ‪‬ﺒﻴــﺪاﷲ ﻗَــﺪ و‪ ‬ﺟﺒ‪‬ــﺖ‬

‫ﻟَـــﻚ‪ ‬اﻟﺠِﻨـــﺎنُ و ‪‬ﺑﻮﺋـــﺖ‪ ‬اﻟﻤﻬـــﺎ اﻟﻌﻴﻨـــﺎ‬

‫»اي ﻃﻠﺤﺔ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ‪ ،‬ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮ ﺗﻮ واﺟﺐ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و در آﻏـﻮش ﺣـﻮراﻟﻌﻴﻦ ﺑﻬﺸـﺖ‬ ‫ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺘﻲ!«‬

‫‪5‬‬

‫‪ -1‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪.361‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.581 ،527‬‬ ‫‪ -3‬ﺗﺮﻣﺬي‪ :‬ﻣﻨﺎﻗﺐ‪ ،‬ح ‪3740‬؛ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪ :‬اﻟﻤﻘﺪﻣﺔ‪ ،‬ح ‪.125‬‬ ‫‪ -4‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪.361‬‬ ‫‪ -5‬ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺗﺎرﻳﺦ دﻣﺸﻖ‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪.82‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬در آن ﺷﺮاﻳﻂ ﺣﺴﺎس‪ ،‬و در آن ﻟﺤﻈﺎت دﺷﻮار‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﻣﺪاد ﻏﻴﺒﻲ ﺧﻮد‬ ‫را ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻧـﺎزل ﻓﺮﻣـﻮد؛ ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ در‬ ‫ﺻﺤﻴﺤﻴﻦ از ﺳﻌﺪ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬در روز اﺣﺪ رﺳﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را دﻳﺪم ﻛﻪ دو ﻣﺮد ﺟﻨﮕﻲ از او دﻓﺎع ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺟﺎﻣﻪﻫﺎي ﺳﻔﻴﺪ ﺑﺮ ﺗـﻦ‬ ‫دارﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﺨﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﻜﺎر ﻣﺸﻐﻮلاﻧﺪ؛ ﻧﻪ ﭘﻴﺶ از آن روز آﻧﺪو ﻣﺮد را دﻳﺪه ﺑﻮدم‪ ،‬و ﻧﻪ‬ ‫از ﭘﺲ آﻧﺮوز‪ ،‬دﻳﮕﺮ آﻧﺪو را دﻳﺪم‪ .‬ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر وي اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ آن دو ﻣﺮد‬ ‫ﺟﻨﮕﻲ ﻳﻜﻲ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﻮد و دﻳﮕﺮي ﻣﻴﻜﺎﺋﻴﻞ ‪.1‬‬ ‫ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻥ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭘﻴﺮﺍﻣﻮﻥ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮاﻫﺎ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻲ ﻫﻮﻟﻨﺎك در ﻟﺤﻈﺎت ﮔﺬرا اﺗﻔﺎق اﻓﺘـﺎد؛ وﮔﺮﻧـﻪ‪ ،‬ﻧﻴﻜـﺎن‬ ‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه از ﺻﺤﺎﺑﺔ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم‪ -‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺎرزار در ﺧﻂ ﻣﻘﺪم ﺳﭙﺎه اﺳﻼم‬ ‫ﻣﻲﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﺠﺮد آﻧﻜﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ وﺿﻌﻴﺖ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺻﺪاي آﻧﺤﻀﺮت را‬ ‫ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻮراً ﺑﺴﻮي اﻳﺸﺎن ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﺳﻴﺒﻲ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﺗﺎب آن را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ! در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣـﻮﻗﻌﻲ ﺳـﺮ رﺳـﻴﺪﻧﺪ ﻛـﻪ‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت آن زﺧﻢﻫﺎ را ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺷﺶ ﺗﻦ از زرﻣﻨـﺪﮔﺎن اﻧﺼـﺎر ﻛﺸـﺘﻪ ﺷـﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻔﺘﻤﻴﻦ آﻧﺎن از ﺷﺪت ﺟﺮاﺣﺎت از ﭘﻴﻜﺎر درﻣﺎﻧـﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬و ﺳـﻌﺪ و ﻃﻠﺤـﻪ‬ ‫ﺳــﺨﺖ ﻣﺸــﻐﻮل دﻓــﺎع و ﻛــﺎرزار ﺑﻮدﻧــﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻜــﻪ از راه رﺳــﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑــﺎ ﭘﻴﻜﺮﻫــﺎ و‬ ‫ﺳﻼحﻫﺎﻳﺸﺎن ﮔﺮداﮔﺮد رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دﻳﻮاري ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﭽﻨﺎن‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ و ﺷﺎﻳﺪ ﺿﺮﺑﺎت دﺷﻤﻦ را ﺑﺎزداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت دﺷـﻤﻦ را ﭘﺎﺳـﺦ دادﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻧﺰد آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺛﺎﻧﻲ اﻳﺸﺎن در ﻏﺎر‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬در آن روز ﺟﻨﮓ اﺣﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺔ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪580‬؛ ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻀﻤﻮن را ﻣﺴﻠﻢ در ﻛﺘﺎب اﻟﻔﻀﺎﺋﻞ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪،1082‬‬ ‫ح ‪ 47 ،46‬آورده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪544‬‬ ‫ﺑﻪ دور اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﺑﻮدم ﻛﻪ ﻧﺰد ﻧﺒﻲ اﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻢ‪ .‬از دور دﻳﺪم ﻛﻪ ﻣﺮدي رزﻣﻨﺪه در ﺣﻀﻮر اﻳﺸﺎن ﻣﻲﺟﻨﮕـﺪ و از آﻧﺤﻀـﺮت‬ ‫دﻓﺎع ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻃﻠﺤﻪ ﺑﺎش؛ ﭘﺪرم و ﻣﺎدرم ﻓﺪاﻳﺖ ﺑﺎد! ﻃﻠﺤﻪ ﺑﺎش؛ ﭘﺪرم و ﻣﺎدرم‬ ‫ﻓﺪاﻳﺖ ﺑﺎد! ]ﺑﺎ آن ﻫﻤﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ از دﺳﺘﻢ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬دوﺳﺖﺗﺮ دارم ﻛﻪ ﻣﺮدي‬ ‫از ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ!؟[ ‪ 1‬دﻳﺮي ﻧﭙﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ اﺑﻮﻋﺒﻴﺪه ﺑﻦ ﺟﺮّاح ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﻴﺪ‪ .‬اﺑﻮﻋﺒﻴﺪه‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺮﻧﺪه ﻣﻲﺗﺎﺧﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﺴﻮي ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫رﻓﺘﻴﻢ؛ دﻳﺪﻳﻢ ﻃﻠﺤﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺮ زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺩﻭﻧﮑﻢ ﺍﹶﺧﺎﮐﹸﻢ ﻓﻘﺪ ﺍﹶﻭﺟ‪‬ﺐ(‪.‬‬ ‫»ﺑﺮادرﺗﺎن را درﻳﺎﺑﻴﺪ ﻛﻪ دارد از دﺳﺖ ﻣﻲرود!«‬ ‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺿﺮﺑﺘﻲ ﺳﺨﺖ وارد ﺷﺪه ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ دو ﺣﻠﻘﻪ از ﺣﻠﻘﻪﻫﺎي ﻛﻼه ﺧﻮد اﻳﺸﺎن در ﺻﻮرﺗﺸﺎن ﻓﺮو رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻦ رﻓﺘﻢ ﺗﺎ آن‬ ‫ﺣﻠﻘﻪﻫﺎي ﻛﻼه ﺧﻮد را از ﺻﻮرت اﻳﺸﺎن ﺑﻴﺮون ﺑﻜﺸﻢ؛ اﺑﻮﻋﺒﻴﺪه ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺧـﺪا‬ ‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲدﻫﻢ اي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻛﻪ ﺑﮕﺬاري ﻛﻪ ﻣﻦ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﻜﻨﻢ!؟ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ دﻫـﺎﻧﺶ آن‬ ‫ﺣﻠﻘﻪﻫﺎ را ﮔﺮﻓﺖ و آرام آرام ﺗﻜﺎن ﻣﻲداد ﻛﻪ ﻣﺒـﺎدا رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬آزار ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ را درآورد؛ اﻣﺎ دﻧﺪان ﭘﻴﺸﻴﻦ وي اﻓﺘﺎده‬ ‫ﺑﻮد! اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه رﻓﺘﻢ ﺗﺎ دوﻣﻲ را درﺑﻴﺎورم‪ .‬ﺑﺎز ﻫﻢ اﺑﻮﻋﺒﻴﺪه ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗـﻮ را ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲدﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﮕﺬاري ﻣﻦ اﻳﻦ ﻛﺎر را اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﻢ!؟ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮﻋﺒﻴـﺪه ﺣﻠﻘـﺔ‬ ‫دوﻣﻲ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ دﻫﺎﻧﺶ ﮔﺮﻓﺖ و آرام آرام ﺗﻜﺎن داد ﺗﺎ درآﻣﺪ؛ وﻟﻲ دﻧﺪان ﭘﻴﺸﻴﻦ دﻳﮕﺮ‬ ‫وي ﻧﻴﺰ اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬دوﻧﻜـﻢ اﺧـﺎﻛﻢ‬ ‫ﻓﻘﺪ اوﺟﺐ! ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺮ دو ﺟﻠﻮ رﻓﺘﻴﻢ ﺗﺎ او را ﻣﺪاوا ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬وي ده و ﭼﻨﺪ ﺿﺮﺑﺖ ﺧﻮرده‬ ‫‪ -1‬ﻋﺒﺎرت داﺧﻞ ] [ از ﻛﺘﺎب ﺗﻬﺬﻳﺐ ﺗﺎرﻳﺦ دﻣﺸﻖ‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪ 77‬ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻮد ‪ .1‬در ﻛﺘﺎب ﺗﻬﺬﻳﺐ ﺗﺎرﻳﺦ دﻣﺸﻖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬در ﮔﻮداﻟﻲ در آن ﺣـﻮاﻟﻲ او را ﺑـﺮ‬ ‫زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎده ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ و دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﺼﺖ و ﭼﻨﺪ ﺿﺮﺑﺖ‪ -‬ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ‪ -‬از ﻧﻴـﺰه و ﺗﻴـﺮ و‬ ‫ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﻮرده اﺳﺖ‪ ،‬و دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ اﻧﮕﺸﺖ وي ﻗﻄﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ از او ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻛﺮدﻳﻢ‪.2‬‬ ‫در اﺛﻨﺎي اﻳﻦ ﻟﺤﻈﺎت دﺷﻮار‪ ،‬ﭘﻴﺮﻣﻮن ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﮔﺮوﻫـﻲ از‬ ‫ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﮔﺮد آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ؛ از ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬اﺑﻮدﺟﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ ﻋﻤﻴـﺮ‪ ،‬ﻋﻠـﻲ ﺑـﻦ‬ ‫اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ‪ ،3‬ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﺣ‪‬ﻨﻴﻒ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﺳﻨﺎن ﭘﺪر اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺧُﺪري‪ ،‬اُم‪ ‬ﻋﻤﺎره ُﻧﺴ‪‬ﻴﺒ‪‬ﻪ ﺑﻨﺖ‬ ‫ﻛﻌﺐ ﻣﺎزﻧﻴﻪ‪ ،‬ﻗﺘﺎده ﺑﻦ ﻧﻌﻤﺎن‪ ،‬ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ ،‬ﺣﺎﻃﺐ ﺑﻦ اﺑﻲ ﺑﻠﺘﻌﻪ و اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ‪.‬‬ ‫ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺍﻋﺠﺎﺯﺁﻣﻴﺰ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎر ﻣﺸﺮﻛﺎن اﻓﺰوده ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬و ﻃﺒﻌﺎً ﺣﻤﻼت آﻧﺎن ﺷﺪت ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪،‬‬ ‫و ﺑﺮ ﻓﺸﺎر اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﻲاﻓﺰود؛ ﺗﺎ آﻧﻜﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫در ﻳﻜﻲ از ﮔﻮدالﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺑﻮﻋﺎﻣﺮ ﻓﺎﺳﻖ ﺗﻌﺒﻴﻪ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬دراﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و زاﻧﻮﻳﺸﺎن ورم‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬ﻋﻠﻲ دﺳﺖ اﻳﺸﺎن را ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ آﻧﺤﻀﺮت را در آﻏﻮش ﮔﺮﻓﺖ‪،‬‬ ‫ﺗﺎ اﻳﺸﺎن ﺳﺮﭘﺎ اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ!‬ ‫‪ -1‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.95‬‬ ‫‪ -2‬ﺗﻬﺬﻳﺐ ﺗﺎرﻳﺦ دﻣﺸﻖ‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪.78‬‬ ‫‪ -3‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از دور و ﺑﺮ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺸﺘﮕﺎن را وارﺳﻲ ﻛﺮدم‪ ،‬آﻧﺤﻀﺮت را در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﻧﻴﺎﻓﺘﻢ؛ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻫﻞ ﻓﺮار ﻛﺮدن ﻧﺒﻮدﻧﺪ!؟ در ﻣﻴﺎن ﻛﺸﺘﮕﺎن ﻫﻢ اﻳﺸﺎن را ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻢ! ﻟـﻴﻜﻦ‪،‬‬ ‫ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻛﺮدار ﻣﺎ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺧﺸﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را از ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺑـﺮده اﺳـﺖ!‬ ‫اﻳﻨﻚ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺧﺒﺮي در وﺟﻮد ﻣﻦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﭘﻴﻜﺎر ﻛﻨﻢ ﺗﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮم! ﻏـﻼف ﺷﻤﺸـﻴﺮم را‬ ‫ﺷﻜﺴﺘﻢ‪ ،‬و ﻳﻜﺴﺮه ﺑﺮ ﺻﻔﻮف دﺷﻤﻦ ﺗﺎﺧﺘﻢ‪ .‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻦ راه ﺑﺎز ﻛﺮدﻧﺪ؛ رﺳﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬را در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن دﻳﺪم؛ ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻲ ﻳﻌﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،416‬ح ‪.546‬‬

‫‪546‬‬ ‫ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﻣﺮدي از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬در ﺟﻨﮓ اﺣـﺪ ﺷـﺎﻫﺪ‬ ‫ﺑﻮدم‪ .‬ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻢ‪ ،‬دﻳﺪم ﻛﻪ ﺗﻴﺮﻫﺎ از ﻫﺮ ﺳﻮي ﻣﻲﺑﺎرﻧﺪ‪ ،‬و رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬در آن ﻣﻴﺎن اﻳﺴﺘﺎدهاﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﺔ آن ﺗﻴﺮﻫﺎ از ﻛﻨﺎر اﻳﺸﺎن ﻣﻲﮔﺬرﻧﺪ! ﻣﻦ آن روز‪،‬‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺷﻬﺎب زﻫﺮي را دﻳﺪم ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ را ﺑﻪ ﻣـﻦ ﻧﺸـﺎن ﺑﺪﻫﻴـﺪ! زﻧـﺪه‬ ‫ﻧﻤﺎﻧﻢ اﮔﺮ زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﺪ! در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬در ﻛﻨـﺎر او‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻴﭽﻜﺲ در ﻛﻨﺎر آﻧﺤﻀﺮت ﻧﺒﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه از اﻳﺸﺎن ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺻـﻔﻮان در اﻳـﻦ‬ ‫ارﺗﺒﺎط او را ﺳﺮزﻧﺶ ﻛﺮد؛ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬او را ﻧﺪﻳﺪم! ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲﺧﻮرم ﻛـﻪ او‬ ‫را از ﻣﺎ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ! ﻣﺎ ﭼﻬﺎر ﺗﻦ ﺷﺪﻳﻢ و ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺴﺘﻴﻢ و ﻋﻬﺪ ﻛﺮدﻳﻢ‬ ‫ﻛﻪ او را ﺑﻜﺸﻴﻢ؛ دﺳﺘﻤﺎن ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺟﺎﻳﻲ ﻧﺮﺳﻴﺪ!‬

‫‪1‬‬

‫ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻲﻫﺎﻱ ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ‬ ‫در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻲ ﻫﺎي ﺑﻲ ﻧﻈﻴﺮ‪ ،‬و ﻓﺪاﻛﺎري ﻫﺎي ﭼﺸـﻤﮕﻴﺮ‪ ،‬از ﺧـﻮد‬ ‫ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن را ﺛﺒﺖ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ ﺧﻮدش را در ﺑﺮاﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺣﺎﻳﻞ ﻣﻲﮔﺮداﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺳﻴﻨﻪ ﺳﭙﺮ ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ ﺗﺎ ﺗﻴﺮﻫﺎي دﺷﻤﻨﺎن را از آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺎزدارد‪ .‬اَﻧَﺲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺟﻨﮓ‬ ‫اﺣﺪ ﻣﺮدﻣﺎن ﻫﻤﻪ از ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ؛ اﺑﻮﻃﻠﺤـﻪ ﭘـﻴﺶ‬ ‫روي اﻳﺸﺎن ﺑﺎ ﺳﭙﺮ ﺧﻮش آﻧﺤﻀﺮت را ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬وي ﻣﺮدي ﺗﻴﺮاﻧﺪاز ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﻛﻤﺎن را ﺳﺨﺖ ﻣﻲﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬و در آن روز دو ﻳﺎ ﺳﻪ ﻛﻤﺎن را ﺷﻜﺴﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه رزﻣﻨﺪهاي‬ ‫ﺑﺎ ﺟﻌﺒﻪاي ﭘﺮ از ﺗﻴﺮ ﺑﺮ آﻧﺤﻀﺮت ﻣﻲﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﹸﻧﺜﹸﺮﻫﺎ ﻻﰊ ﻃﻠﺤﻪ( »اﻳﻦ ﺗﻴﺮﻫﺎ را ﺑﺮاي اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ آﻣﺎده ﻛﻦ!«‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﺎه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑـﻪ آن ﺟﻤﺎﻋـﺖ ﻣـﻲﻧﮕﺮﻳﺴـﺘﻨﺪ؛ و‬ ‫‪ -1‬زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.97‬‬

‫اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺪرم و ﻣﺎدرم ﻓﺪاﻳﺘﺎن ﺑﺎد؛ ﺳﺮ ﻧﻜﺸﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻴﺮي از ﻛﻤﺎن اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ‬ ‫درﻣﻲآﻳﺪ و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺧﻮرد! ﺷﺎﻫﺮگ ﻣﻦ ﻧﮕﻬﺒﺎن ﺷﺎﻫﺮگ ﺷﻤﺎﺳﺖ!‬

‫‪1‬‬

‫ﻧﻴﺰ از اﻧﺲ رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﻮﻃﻠﺤـﻪ ﺑـﺎ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ ﻳﻚ ﺳﭙﺮ ﻣﻲﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ ﻧﻴﻜﻮ ﺗﻴﺮاﻧﺪازي ﻣﻲﻛﺮد؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺗﻴﺮي‬ ‫ﻣﻲاﻓﻜﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳـﺮك ﻣـﻲﻛﺸـﻴﺪﻧﺪ ﺗـﺎ ﻧﺸـﺎﻧﺔ وي را‬ ‫ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ!‬

‫‪2‬‬

‫اﺑﻮدﺟﺎﻧﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﺤﻀﺮت اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬و ﮔﺮدة ﺧـﻮﻳﺶ را ﺳـﭙﺮ ﺑـﻼي آﻧﺤﻀـﺮت‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺑﻮد؛ ﺗﻴﺮﻫﺎ از ﻫﺮ ﺳﻮي ﺑﺮ او ﻣﻲﺑﺎرﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬و او اﺻﻼً ﺗﻜﺎن ﻧﻤﻲﺧﻮرد!‬ ‫ﺣﺎﻃﺐ ﺑﻦ اﺑﻲ ﺑﻠﺘﻌﻪ‪ ،‬ﻋﺘﺒﻪ ﺑﻦ اﺑﻲ وﻗﺎص را‪ -‬ﻛﻪ دﻧﺪان ﻣﺒﺎرك ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ -‬دﻧﺒﺎل ﻛﺮد‪ ،‬و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺿـﺮﺑﺘﻲ ﺑـﺮ او وارد ﻛـﺮد ﻛـﻪ‬ ‫ﺳﺮش از روي ﭘﻴﻜﺮش ﭘﺮﻳﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه اﺳﺐ و ﺷﻤﺸـﻴﺮ وي را ﺑﺮﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬ﺳـﻌﺪﺑﻦ اﺑـﻲ‬ ‫وﻗﺎص ﺑﺴﻴﺎر اﺻﺮار ﻣﻲورزﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﻮدش اﻳﻦ ﺑﺮادرش را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ؛ اﻣـﺎ ﺑـﺮ او‬ ‫دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻓﺖ‪ ،‬و ﺣﺎﻃﺐ ﺑﺮ او دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﺣ‪‬ﻨﻴﻒ ﻳﻜﻲ از ﺗﻴﺮاﻧﺪازان ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳـﻼم ﭘﻴﻤـﺎن ﻣـﺮگ‬ ‫ﺑﺴﺖ‪ ،‬و ﻧﻘﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﻌﺎل و ﻋﻤﺪهاي در ﺣﻤﺎﻳﺖ از رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎن داﺷﺖ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﺧﻮد ﺷﺨﺼﺎً ﺗﻴﺮاﻧﺪازي ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬از ﻗﺘﺎده ﺑﻦ‬ ‫ﻧﻌﻤﺎن رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻧﻘﺪر ﺑﺎ ﻛﻤﺎن ﺧـﻮد‬ ‫ﺗﻴﺮاﻧﺪازي ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ دو ﺳﺮ ﻛﻤﺎﻧﺸﺎن ﺧﺮد ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺘﺎده ﺑﻦ ﻧﻌﻤﺎن‪ ،‬آن ﻛﻤـﺎن‬ ‫ﻓﺮﺳﻮده را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﻮاره ﻧﺰد او ﺑﻮد‪ .‬در روز اﺣﺪ ﭼﺸﻢ ﻗﺘﺎده از ﺣﺪﻗـﻪ ﺑﻴـﺮون‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.581‬‬ ‫‪ -2‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.406‬‬

‫‪548‬‬ ‫ﭘﺮﻳﺪ و ﺑﺮ روي ﮔﻮﻧﻪاش اﻓﺘﺎد‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ دﺳﺖ ﻣﺒﺎرﻛﺸﺎن‬ ‫ﭼﺸﻢ وي را ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ؛ و ﺑﻬﺘﺮ و ﺗﻴﺰﺑﻴﻦﺗـﺮ از آن ﭼﺸـﻢ دﻳﮕـﺮ وي‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻮف در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ ﻛﺎرزار ﻛﺮد ﺗﺎ آﻧﻜﻪ دﻫﺎﻧﺶ ﻣﻮرد اﺻﺎﺑﺖ ﻗـﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و دﻧﺪاﻧﻬﺎﻳﺶ در دﻫﺎﻧﺶ رﻳﺨﺖ؛ و ﺑﻴﺴﺖ ﺟﺮاﺣﺖ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮداﺷﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀـﻲ‬ ‫از اﻳﻦ ﺟﺮاﺣﺘﻬﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺶ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ آﻧﻬﺎ ﭘﺎﻳﺶ ﻟﻨﮓ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﺳﻨﺎن‪ -‬ﭘﺪر اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺧُﺪري‪ -‬ﺧﻮن زﺧﻢ ﺻﻮرت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫ﺠﻪ‪«‬‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﺎﻛﺴﺎزي زﺧﻢ ﺻﻮرت اﻳﺸﺎن‪ -‬ﻣﻜﻴﺪ؛ آﻧﺤﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﻣ‪ ‬‬ ‫ﺧﻮﻧﻬﺎ را ﺗُﻒ ﻛﻦ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬اﻳﻦ ﺧﻮﻧﻬﺎ را از دﻫﺎﻧﻢ ﺑﻴﺮون ﻧﻤﻲرﻳـﺰم! و ﺑـﺎ ﻫﻤـﺎن‬ ‫ﺣﺎل ﺑﻪ ﺻﺤﻨﺔ ﻧﺒﺮد ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻣﻦ ﺃﺭﺍﺩ ﺃﻥ ﻳﻨﻈﺮ ﺇﱃ ﺭﺟﻞ ﻣﻦ ﺃﻫﻞ ﺍﳉﻨﺔ ﻓﻠﻴﻨﻈﺮ ﺇﱃ ﻫﺬﺍ(‪.‬‬ ‫»ﻫﺮ ﻛﺲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدي از اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﻨﮕﺮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺮد را ﺑﻨﮕﺮد!«‬ ‫او ﻧﻴﺰ رﻓﺖ و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫ام‪ ‬ﻋﻤﺎره ﻧﻴﺰ ﭘﻴﻜﺎر ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي داﺷﺖ‪ .‬در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدان رزﻣﻨﺪة ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑـﺮ اﺑـﻦ ﻗﻤﺌـﻪ‬ ‫ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد‪ .‬اﺑﻦ ﻗﻤﺌﻪ ﺿﺮﺑﺘﻲ ﺑﺮ ﺷﺎﻧﺔ او زد ﻛﻪ ﺟﺮاﺣﺘﻲ ﻋﻤﻴﻖ ﺑﺮ ﺟﺎي ﻧﻬﺎد‪ .‬وي ﻧﻴﺰ ﺑﺎ‬ ‫ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﻮد ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺿﺮﺑﺖ ﺑﺮ اﺑﻦ ﻗﻤﺌﻪ وارد ﻛﺮد؛ اﻣﺎ‪ ،‬اﺑﻦ ﻗﻤﺌﻪ دو زره ﺑﺮ روي ﻫـﻢ‬ ‫ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﺟﺎن ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺪر ﺑﺮد‪ .‬ام‪ ‬ﻋﻤﺎره‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﻜﺎر اداﻣـﻪ داد ﺗـﺎ دوازده‬ ‫زﺧﻢ ﻛﺎري ﺑﺮداﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻣ‪‬ﺼﻌ‪‬ﺐ ﺑﻦ ﻋ‪‬ﻤﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﭼﻮن ﺷﻴﺮ ژﻳﺎن ﺑﺮ ﻛﻔﺎر ﺣﻤﻠﻪ ﻣـﻲﺑـﺮد‪ .‬ﺣﻤـﻼت اﺑـﻦ َﻗﻤ‪‬ﺌـﻪ و‬ ‫ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ را ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲﮔﻔﺖ؛ ﻟﻮاي ﺟﻨﮓ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ دوش وي ﺑﻮد‪ .‬ﺑـﺮ دﺳـﺖ راﺳـﺘﺶ‬ ‫ﺿﺮﺑﺘﻲ زدﻧﺪ و آن را ﻗﻄﻊ ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﻟﻮاي ﺟﻨﮓ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﭼﭗ داد‪ ،‬و آﻧﻘﺪر در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﻛﻔﺎر اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ ﻛﺮد ﺗﺎ دﺳﺖ ﭼﭗ او ﻧﻴﺰ ﻗﻄﻊ ﺷﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑـﺎ ﺳـﻴﻨﻪ و ﮔـﺮدﻧﺶ ﻟـﻮاي‬

‫ﺟﻨﮓ را ﭼﺴﺒﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻗﺎﺗﻞ وي در ﻧﻬﺎﻳﺖ اﺑﻦ ﻗﻤﺌﻪ ﺑﻮد؛ و ﭼﻮن‬ ‫ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺒﺎﻫﺖ داﺷﺖ‪ ،‬اﺑﻦ ﻗﻤﺌﻪ ﮔﻤـﺎن‬ ‫ﻛﺮد آﻧﺤﻀﺮت را ﻛﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺴﻮي ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻓﺮﻳـﺎد ﺳـﺮداد‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ‬ ‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ!‬

‫‪1‬‬

‫ﺷﺎﻳﻌﺔ ﻗﺘﻞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﻫﻨﻮز از اﻳﻦ ﻓﺮﻳﺎد ﺳﺮدادن اﺑﻦ ﻗﻤﺌﻪ دﻗﺎﻳﻘﻲ ﭼﻨﺪ ﻧﮕﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺒﺮ ﻗﺘﻞ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﻴـﺎن ﻣﺸـﺮﻛﺎن و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷـﺎﻳﻊ ﮔﺮدﻳـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﺷـﺎﻳﻌﻪ‬ ‫ﺣﺴﺎسﺗﺮﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ را در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ ﭘﻴﺶ آورد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از ﺻـﺤﺎﺑﺔ رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻛﻪ ﻧﺰد اﻳﺸﺎن ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﺣﻠﻘﺔ ﻣﺤﺎﺻﺮة دﺷﻤﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫روﺣﻴﺔ ﺧﻮدﺷﺎن را از دﺳﺖ دادﻧﺪ‪ ،‬و ﻋﺰﻣﺸﺎن ﺑﺮاي اداﻣﺔ ﺟﻨﮓ ﺳﺴﺖ ﮔﺮدﻳـﺪ‪ ،‬و در‬ ‫ﻣﻴﺎن ﺻﻔﻮف اﻳﺸﺎن ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ و ﻫﺮج و ﻣﺮج و درﻫﻢ رﻳﺨﺘﮕﻲ ﻓﺮاوان ﭘﺪﻳﺪ آورد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‪،‬‬ ‫اﻳﻦ ﺷﺎﻳﻌﻪ ﺗﺎ ﺣﺪودي از ﺷﺪت ﺣﻤﻼت ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﻴﺰ ﻛﺎﺳﺖ؛ ﭼﻨﺎن ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ آرزوﻫﺎﻳﺸﺎن رﺳﻴﺪه اﻧﺪ؛ و ﺑﺴﻴﺎري از آﻧـﺎن ﺳـﺮﮔﺮم ﻣﺜﻠـﻪ ﻛـﺮدن ﻛﺸـﺘﮕﺎن‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﻀﻮﺭ ﻣﺠﺪﺩ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺩﺭ ﻋﺮﺻﺔ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻟﻮاي ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را ﺑـﻪ‬ ‫دﺳﺖ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ دادﻧﺪ‪ .‬وي ﻧﻴﺰ ﻛﺎرزاري ﻛﺎرﺳﺎز ﻛﺮد‪ .‬دﻳﮕﺮ ﺻﺤﺎﺑﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در‬ ‫اﻃﺮاف آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻲﻫﺎي ﺑﻲﻧﻈﻴﺮي از ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺸﺎن دادﻧـﺪ؛ ﻫﻤﺰﻣـﺎن‪،‬‬ ‫ﻫﻢ دﻓﺎع ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻢ ﻣﻲﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪83-80 ،73‬؛ زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.97‬‬

‫‪550‬‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ راﻫﻲ ﺑﺎز ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﻪ ﻟﺸﻜﺮﺷﺎن ﻛﻪ‬ ‫در ﺣﻠﻘﺔ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻜﻲ اﻓﺮاد ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻌﺐ‬ ‫ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ اﻳﺸﺎن را ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬و او ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛـﻪ آﻧﺤﻀـﺮت را ﺷـﻨﺎﺧﺖ‪ .‬ﺑـﺎ‬ ‫ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ ﻓﺮﻳﺎد زد‪ :‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻣﮋده دﻫﻴﺪ؛ اﻳﻦ ﺷﺨﺺ رﺳﻮلاﷲاﻧﺪ!‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ او اﺷﺎرت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ ﺳـﺎﻛﺖ ﺷـﻮد؛‬ ‫ﭼﻮن ﻧﻤﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻣﺸﺮﻛﺎن از ﺟﺎ و ﻣﻜﺎن اﻳﺸﺎن ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺷﻮﻧﺪ! اﻣﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﺻﺪا ﺑﻪ ﮔﻮش‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن رﺳﻴﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از اﻃﺮاف ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳﺸﺎن دوﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﺳـﻲ ﺗـﻦ از‬ ‫ﻳﺎران آﻧﺤﻀﺮت ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﺸﺎن ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از اﻳﻦ ﺗﺠﻤﻊ ﻣﺠﺪد ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن اﺳﻼم‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺣﺮﻛـﺖ‬ ‫ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺴﻮي ﺷﻜﺎف ﻛﻮه را آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬از ﻣﻴﺎن ﺻﻔﻮف ﻣﺸﺮﻛﺎن‬ ‫ﻣﻬﺎﺟﻢ ﻣﻲﮔﺬﺷﺘﻨﺪ؛ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺷﺪت ﺣﻤﻠﻪ و ﻫﺠﻮﻣﺸﺎن اﻓﺰودﻧﺪ؛ و ﺑـﺎ ﻛﻮﺷـﺶ‬ ‫ﻫﺮﭼﻪ ﺗﻤﺎم ﺗﺮ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻧﮕﺬارﻧﺪ اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد؛ اﻣﺎ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺠﺎﻋﺖ‬ ‫و ﺷﻬﺎﻣﺖ ﺷﻴﺮان اﺳﻼم ﻛﺎري از ﭘﻴﺶ ﻧﺒﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﻐﻴﺮه‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺳﻮارﻛﺎران ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد وي ﮔﻔﺖ‪ :‬زﻧﺪه ﻧﻤﺎﻧﻢ اﮔﺮ زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﻲ! رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﺟﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ او روﻳﺎرو ﺷﻮﻧﺪ؛ اﻣﺎ اﺳﺐ وي ﭘﺎﻳﺶ در ﮔﻮداﻟﻲ‬ ‫ﺻﻤ‪‬ﻪ ﻧﻴﺰ رﺳﻴﺪ و ﺑﺎ او ﮔﻼوﻳﺰ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﺿﺮﺑﺘﻲ ﺑﺮ ﭘـﺎﻳﺶ زد‪ ،‬و‬ ‫ﮔﻴﺮ ﻛﺮد‪ .‬ﺣﺎرث ﺑﻦ ‪‬‬ ‫او را ﺑﺮ ﺟﺎﻳﺶ ﻧﺸﺎﻧﻴﺪ؛ آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺑﺮ او ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و اﺳﻠﺤﺔ او را ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﻴﻮﺳﺖ‪.‬‬‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﺎﺑﺮ‪ ،‬ﺳﻮار ﻛﺎر دﻳﮕﺮي از ﺳﻮاره ﻧﻈﺎم ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺣـﺎرث ﺑـﻦ ﺻـﻤﻪ‬ ‫ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد‪ ،‬و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮ ﺷـﺎﻧﺔ وي ﭼﻨـﺎن ﺿـﺮﺑﺘﻲ زد ﻛـﻪ او را ﺳـﺨﺖ ﻣﺠـﺮوح‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن او را ﺑﻪ درﮔﺎه ﺣﻤﻞ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮدﺟﺎﻧﻪ ﻧﻴﺰ‪ -‬ﺻﺎﺣﺐ ﻫﻤﺎن دﺳﺘﺎر‬

‫ﺳﺮخرﻧﮓ‪ -‬ﺑﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﺎﺑﺮ ﺣﻤﻠﻪ آورد‪ ،‬و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﭼﻨﺎن ﺿﺮﺑﺘﻲ ﺑﺮ وي زد ﻛـﻪ‬ ‫ﺳﺮش را از ﭘﻴﻜﺮ ﺟﺪا ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺳﻮﻳﻲ ﭘﺮاﻧﺪ‪.‬‬ ‫در اﺛﻨﺎي اﻳﻦ ﻛﺎرزار ﺳﺨﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن راﺧﻮابﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎه ﻋﺎرض ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و اﻳـﻦ‬ ‫آراﻣﺸﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﻮد؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻗﺮآن از آن ﺣﻜﺎﻳﺖ دارد‪ .‬اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدم ﻛﻪ در ﻣﺎﺟﺮاي اﺣـﺪ آن ﺧﻮاﺑﻬـﺎي ﻛﻮﺗـﺎه ﻣـﺮا ﻓـﺮا‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮم ﺑﺎرﻫﺎ از دﺳﺘﻢ اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﻣﻲاﻓﺘﺎد و ﺑﺮﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻢ؛ ﻣﻲاﻓﺘـﺎد‬ ‫و ﺑﺮﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻢ!‬

‫‪1‬‬

‫در ﭘﺮﺗﻮ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ و اﻳﻦ ﺷﺠﺎﻋﺖ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔـﺮدان ﺗـﺎزه ﺗﺸـﻜﻴﻞ‬ ‫ﺷﺪه از ﺳﭙﺎه اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﻣﻨﻈﻢ‪ ،‬راه ﺧﻮد راﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﻜﺎف ﻛﻮه در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓـﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﻘﻴﺔ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﻧﻴﺰ راﻫﻲ ﮔﺸﻮد ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﺎي اﻣـﻦ در دل ﻛـﻮه‬ ‫ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ‪ ،‬ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن اﺳﻼم دﺳﺘﻪ دﺳﺘﻪ ﺑﻪ آﻧﺤﻀﺮت ﻣﻠﺤﻖ ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻧﺒﻮغ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺧﺎﻟﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺒﻮغ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺣﻀﺮت رﺳـﻮلاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرد‪.‬‬ ‫ﻗﺘﻞ ﺍﹸﺑﻲ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در دره اﺣﺪ اﺳﺘﻘﺮار ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اُﺑ‪‬ﻲ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ در ﺣﺎﻟﻴﻜـﻪ ﻣـﻲﮔﻔـﺖ‪:‬‬ ‫ﻛﺠﺎﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪ؟ زﻧﺪه ﻧﻤﺎﻧﻢ اﮔﺮ زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﺪ! ﺧﻮد را ﺑﺎﻻي ﺳـﺮ آﻧﺤﻀـﺮت رﺳـﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫رزﻣﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻳﻚ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﻳﻚ ﻧﻔﺮ از ﻣﺎ ﺑـﺮ او ﺣﻤﻠـﻪ ﺑـﺮد؟‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪) :‬د‪‬ﻋ‪‬ـﻮه‪ (‬او را واﮔﺬارﻳـﺪ! وﻗﺘـﻲ ﺑـﻪ‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴـﺰة ﻛﻮﭼـﻚ )زوﺑـﻴﻦ(‬ ‫ﺣﺎرث ﺑﻦ ﺻﻤﻪ را از اوﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و آﻧﭽﻨﺎن از ﺟﺎي ﺑﺮﺟﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺔ اﺻـﺤﺎب ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.582‬‬

‫‪552‬‬ ‫ﻣﻮﻫﺎي ﺷﺘﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮﺟﺴﺘﻦ وي ﺑﺮ ﻫﻮا ﻣﻲرود‪ ،‬ﺑﻪ اﻃﺮاف ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه‬ ‫ﺑﺎ او روﺑﺮو ﺷﺪﻧﺪ و ﺗﺮﻗُﻮة وي را از ﺷﻜﺎﻓﻲ ﻣﻴﺎن ﻧﻴﻢ ﺗﻨﺔ زره و ﻛﻼه ﺧـﻮد ﻣﺸـﺎﻫﺪه‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و زوﺑﻴﻦ ﺣﺎرث را ﻛﻪ در دﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻮي آن ﻧﻘﻄﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺮ اﺛـﺮ‬ ‫آن ﺿﺮﺑﺖ ﭼﻨﺪ ﺑﺎر از اﺳﺒﺶ ﻓﺮو ﻏﻠﻄﻴﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻧﺰد ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬ﮔﺮدﻧﺶ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ‬ ‫ﺧﺮاش ﻛﻮﭼﻚ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺧﻮن زﺧﻢ وي ﻧﻴﺰ ﺑﻨﺪ آﻣﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﻘﺸﺔ ﺷﻤﺎره ‪ :3‬ﻧﻘﺸﺔ ﺟﻨﮓ اﺣﺪ‬ ‫اﺑ‪‬ﻲ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑﺨـﺪا ﻣﺤﻤـﺪ ﻣـﺮا ﻛﺸـﺖ! ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﺑﺨـﺪا‪،‬‬ ‫روﺣﻴﻪات را از دﺳﺖ دادهاي! ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﺗﻮ ﻫﻴﭻ ﻣﺸﻜﻠﻲ ﻧﺪاري! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣـﺪﺗﻲ ﭘـﻴﺶ در‬ ‫ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮا ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺸﺖ‪ !1‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬اﮔﺮ آب دﻫﺎن ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣـﻦ اﻓﻜﻨـﺪه‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺎن آب دﻫﺎن ﻣﺮا ﻣﻲ ﻛﺸﺖ! ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻫﻤﺎن ﺿﺮﺑﺖ رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺳﺮِف‪ ،‬زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﻗﺮﻳﺸـﻴﺎن ﺑـﻪ ﻣﻜـﻪ‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ ، -‬دﺷﻤﻦ ﺧﺪا در ﻣﺤﻞ ‪‬‬ ‫ﺑﺎزﻣﻲﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣ‪‬ﺮد‪.‬‬ ‫در رواﻳﺖ اﺑﻮاﻻﺳﻮد از ﻋ‪‬ﺮوه‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در رواﻳﺖ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻣ‪‬ﺴﻴﺐ از ﭘـﺪرش آﻣـﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ اُﺑ‪‬ﻲ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ ﭘﺲ از آن ﺿﺮﺑﺘﻲ ﻛﻪ از دﺳﺖ رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺎوﻧﺮ ﺑﺎﻧﮓ ﻣﻲزد و ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻜﻪ ﺟـﺎﻧﻢ‬ ‫در دﺳﺖ اوﺳﺖ؛ اﮔﺮ اﻳﻦ زﺧﻢ ﻣﻦ ﺑﺮ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺮدﻣـﺎن ذياﻟﻤﺠـﺎز وارد آﻣـﺪه ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫‪ -1‬داﺳﺘﺎن از اﻳﻦ ﻗﺮار ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻣﺪت اﻗﺎﻣﺖ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﻜﻪ اﻳﻦ اﺑـﻲ ﻫﺮﮔـﺎه‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت را ﻣﻲدﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻳﻚ اﺳﺐ آﻣﺎده ﻛﺮدهام ﻛﻪ روزاﻧﻪ ﺑﻪ او ﻳﻚ ﺑﻐـﻞ ﺟـﻮ‬ ‫ﻣﻲدﻫﻢ‪ ،‬و ﺑﺮ روي ان اﺳﺐ ﺗﻮ را ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺸﺖ! رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﻣـﻲﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪:‬‬ ‫)ﺑﻞ اﻧﺎ اﻗﺘﻠﻚ ان ﺷﺎءاﷲ( »اﻣﺎ‪ ،‬ﻣﻦ ﺗﻮ را ﻣﻲﻛﺸﻢ اﻧﺸﺎءاﷲ«‪.‬‬

‫ﻫﻤﮕﻲ ﻣﻲﻣﺮدﻧﺪ!‬

‫‪1‬‬

‫ﻃﻠﺤﻪ ﺩﺳﺘﻴﺎﺭ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫در آن اﺛﻨﺎ ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ارﺗﻔﺎﻋﺎت اﺣـﺪ ﺑـﺎﻻ ﻣـﻲرﻓﺘﻨـﺪ‪،‬‬ ‫ﺻﺨﺮة ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ راه آﻧﺤﻀﺮت ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺮﺟﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺮﻓﺮاز آن ﺻﺨﺮه ﺑﺮآﻳﻨﺪ؛‬ ‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬از ﻣﺪﺗﻲ ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺑﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و دو زره ﺑﺮ روي ﻫﻢ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ؛‬ ‫ﺟﺮاﺣﺖ ﺷﺪﻳﺪي ﻧﻴﺰ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪاﷲ زﻳﺮ ﭘﺎي آن ﺣﻀﺮت ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬و‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت را روي ﺷﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺶ ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮد و ﺑﺎﻻ ﺑﺮد ﺗﺎ ﻫﻢ ﺳﻄﺢ آن ﺻﺨﺮه ﻗـﺮار داد‪ ،‬و‬ ‫اﻳﺸﺎن ﭘﺎي ﺑﺮ آن ﺻﺨﺮه ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اَوﺟﺐ‪ ‬ﻃﻠﺤ‪‬ﻪ« ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻬﺸـﺖ را ﺑـﺮ‬ ‫ﺧﻮدش واﺟﺐ ﻛﺮد!‬

‫‪2‬‬

‫ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺣﻤﻠﺔ ﻣﺸﺮﮐﻴﻦ‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﻘﺮّ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺧﻮﻳﺶ در درة اﺣـﺪ‬ ‫اﺳﺘﻘﺮار ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺮﻛﺎن آﺧﺮﻳﻦ ﺗﻬﺎﺟﻢﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﻏﻠﺒـﻪ ﻳـﺎﻓﺘﻦ ﺑـﺮ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﺳﺎﻣﺎن دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫* اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آن اﺛﻨﺎ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬در آن درة‬ ‫ﻛﻮه اﺣﺪ اﺳﺘﻘﺮار ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺪهاي از ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﺮﻓﺮاز ﻛﻮه ﺑﺎﻻ آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﺳﺮ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ اﻳﻦ دﺳﺘﻪ را اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن و ﺧﺎﻟـﺪﺑﻦ وﻟﻴـﺪ ﺑـﺮ ﻋﻬـﺪه‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،،‬ج ‪ ،2‬ص ‪84‬؛ اﻟﻤﺴﺘﺪرك‪ ،‬ﺣﺎﻛﻢ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.327‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪86‬؛ ﺗﺮﻣﺬي در ﻛﺘﺎب اﻟﺠﻬﺎد )ﺟﺢ ‪ (1692‬و در ﻛﺘﺎب اﻟﻤﻨﺎﻗـﺐ )ح ‪ (3739‬و‬ ‫اﻣﺎم اﺣﻤﺪ )ج ‪ ،1‬ص ‪ (165‬ﻧﻴﺰ آوردهاﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﻛﻢ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﺻﺤﻴﺢ داﻧﺴـﺘﻪ اﺳـﺖ )ج ‪،3‬‬ ‫ص ‪ (374‬و ذﻫﺒﻲ ﺑﺎ او ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪554‬‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺇﻧﻪ ﻻ ﻳﻨﺒﻐﻲ ﳍﻢ ﺃﻥ ﻳﻌﻠﻮﻧﺎ(‪.‬‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬اﺻﻼً ﺳﺰاوار اﻳﻨﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺎ ﻓﺮاز آﻳﻨﺪ!«‬ ‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﺎن را از ﻓﺮاز ﻛﻮه‬ ‫ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ راﻧﺪﻧﺪ‪.1‬‬ ‫* در ﻣﻐﺎزي اُﻣ‪‬ﻮي آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن از ﻛﻮه ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﺳﻌﺪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬اَﺟﻨ‪‬ﺒﻬ‪‬ﻢ!« ﻣﻨﻈﻮرﺷﺎن اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛـﻪ اﻳﻨـﺎن را ﺑـﺎزﮔﺮدان!‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ اﻳﻨﺎن را ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻢ؟ ﻧﺒ‪‬ﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳـﻪ‬ ‫ﺑﺎر ﻓﺮﻣﺎﻳﺶ ﺧﻮدﺷﺎن را ﺗﻜﺮار ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻌﺪ از ﺗﻴﺮدان ﺧﻮد ﺗﻴﺮي ﺑﺮﻛﺸﻴﺪ و ﻳﻜـﻲ از‬ ‫ﻣﺮدان آن ﺟﻤﺎﻋﺖ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪ! ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﻓﺘﻢ وآن ﺗﻴﺮ را ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻢ و ﻣﺮد دﻳﮕﺮي را‬ ‫از آن ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺎ آن زدم؛ او ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺑﺎزﻫﻢ‪ ،‬آن ﺗﻴﺮ را ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻢ و ﺳـﻮﻣﻲ را‬ ‫ﺑﺎ آن زدم؛ او ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪ‪ .‬آن ﺟﻤﺎﻋﺖ وﻗﺘﻲ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ را ﭼﻨﺎن دﻳﺪﻧـﺪ‪ ،‬از ﻫﻤـﺎن‬ ‫راﻫﻲ ﻛﻪ ﻓﺮاز آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﺎﻳﻴﻦ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﻳﻦ ﺗﻴﺮ ﻣﺒﺎرﻛﻲ اﺳﺖ! آن را در ﺗﻴـﺮدان‬ ‫ﺧﻮدم ﻧﻬﺎدم‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻮﺑﺔ ﺗﻴﺮ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﻌﺪ از دﻧﻴﺎ رﻓـﺖ‪ ،‬ﻫﻤـﺮاه او ﺑـﻮد؛ ﭘـﺲ از‬ ‫وﻓﺎت وي ﻧﻴﺰ ﻧﺰد ﻓﺮزﻧﺪان او ﺑﻮد ‪.2‬‬ ‫ﻣ‪‬ﺜﻠﻪ ﮐﺮﺩﻥ ﺷﻬﻴﺪﺍﻥ‬ ‫اﻳﻦ آﺧﺮﻳﻦ ﺣﻤﻠﺔ ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ ﺑﺮ ﺿﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺸـﺮﻛﺎن‬ ‫ﻣﻜﻪ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻫﻴﭻ اﻃﻼﻋـﻲ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ؛ ﺣﺘﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻳﻘﻴﻦ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑـﻪ‬ ‫‪ -1‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬ ‫‪ -2‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.95‬‬

‫ﭘﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﺪارك ﺳﺎز و ﺑﺮگ ﺳﻔﺮ ﺑﺮاي ﺑﺎزﮔﺸـﺖ ﺑـﻪ ﻣﻜـﻪ را آﻏـﺎز‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﺎن‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ زﻧﺎﻧﺸﺎن‪ ،‬ﺳﺮﮔﺮم ﻣ‪‬ﺜﻠﻪ ﻛـﺮدن و از رﻳﺨـﺖ و ﻗـﻮاره‬ ‫اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﭘﻴﻜﺮﻫﺎي ﺷﻬﺪاي اﺳﻼم ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮﺷﻬﺎ و ﺑﻴﻨـﻲﻫـﺎ و آﻻت ﺗﻨﺎﺳـﻠﻲ را ﻗﻄـﻊ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺷﻜﻤﻬﺎي اﺟﺴﺎد ﺑﺮ زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎده را ﻣﻲدرﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﺪ ﺑﻨﺖ ﻋ‪‬ﺘﺒﻪ ﺟﮕﺮ ﺣﻤﺰه‬ ‫را از ﺷﻜﻢ او ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪ و ﺟﻮﻳﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﻓـﺮو ﺑـﺮد‪ ،‬از دﻫـﺎن ﺑﻴـﺮون‬ ‫اﻓﻜﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ آن ﮔﻮﺷﻬﺎ و ﺑﻴﻨﻲﻫﺎ ﺑﺮاي ﺧﻮد زﻳﻮر و ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ و ﺧﻠﺨﺎل درﺳﺖ ﻛﺮد ‪.1‬‬ ‫ﺁﻣﺎﺩﮔﻲ ﺭﺯﻣﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎﻥ ﮐﺎﺭ‬ ‫در اﻳﻦ ﺳﺎﻋﺎت ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺟﻨﮓ اﺣﺪ‪ ،‬دو روﻳﺪاد ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ روي داد ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻣﻴـﺰان‬ ‫آﻣﺎدﮔﻲ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮاي ﭘﻴﻜﺎر و ﻛﺎرزار ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺎر‪ ،‬و ﻣﻴﺰان ﺟﺎﻧﻔﺸﺎﻧﻲ آﻧـﺎن‬ ‫در راه ﺧﺪا اﺳﺖ‪.‬‬ ‫روﻳﺪاد او‪‬ل‪ :‬ﻛﻌﺐ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدم ﻛﻪ از اردوﮔﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻪ ﺑﻮدم‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ دﻳﺪم ﻣﺸﺮﻛﺎن‪ ،‬ﻛُﺸﺘﮕﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻣ‪‬ﺜﻠﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬از ﺟﺎي‬ ‫ﺟﺴﺘﻢ و از آﻧﺠﺎ دور ﺷﺪم‪ ،‬ﻧﺎﮔﺎه ﻣﺮدي از ﻣﺸﺮﻛﺎن را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺗﺎ دﻧﺪان ﻣﺴﻠﺢ اﺳـﺖ‬ ‫و از ﻣﻴﺎن ﻛﺸﺘﮕﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻲﮔﺬرد‪ ،‬و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮگ ﻛﻪ ﺑﺮ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﺣﻤﻠـﻪ‬ ‫‪‬ﺑﺮَد ﺑﺮ اﻳﻨﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدهاﻧﺪ! ﻣﺮدي از ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺳﺮ راه او اﻳﺴﺘﺎده ﺑـﻮد‪ ،‬و زره‬ ‫ﺑﺮ ﺗﻦ و اﺳﻠﺤﻪ در دﺳﺖ داﺷﺖ‪ .‬ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻢ ﺗﺎ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ او ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺑـﺮ آن‬ ‫ﺷﺪم ﺗﺎ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻛﺎﻓﺮ را ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺧﻮدم وراﻧﺪاز ﻛﻨﻢ و ﺑـﺮآورد‬ ‫ﻛﻨﻢ‪ .‬دﻳﺪم ﻛﻪ وﺿﻊ ﻇﺎﻫﺮ و اﻣﻜﺎﻧﺎت رزﻣﻲ آن ﻛﺎﻓﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻬﺘﺮ و ﺑﻴﺸﺘﺮ از آن ﻣﺴﻠﻤﺎن‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن آﻧﺪو را ﻧﻈﺎره ﻣﻲﻛﺮدم ﺗﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ روﻳـﺎروي ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬آن ﻣـﺮد ﻣﺴـﻠﻤﺎن‬ ‫آﻧﭽﻨﺎن ﺿﺮﺑﺘﻲ ﺑﺮ آن ﻣﺮد ﻛﺎﻓﺮ زد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻻي رانﻫﺎي وي اﺻﺎﺑﺖ ﻛﺮد و او را ﺑﻪ دو‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.90‬‬

‫‪556‬‬ ‫ﻧﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه آن ﻣﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻘﺎب از ﭼﻬﺮه ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻄﻮر ﺑـﻮد‪ ،‬ﻛﻌـﺐ؟‬ ‫ﻣﻦ اﺑﻮد‪‬ﺟﺎﻧﻪ ﻫﺴﺘﻢ!‬

‫‪1‬‬

‫روﻳﺪاد دوم‪ :‬ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻧﺒﺮد‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از زﻧﺎن و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﺟﻨـﮓ‬ ‫ﭘﺎي ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬اﻧﺲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺎﻳﺸﻪ دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ و اُم‪ ‬ﺳ‪‬ﻠَﻴﻢ را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺟﺎﻣـﻪﻫﺎﻳﺸـﺎن را‬ ‫ﺑﺎﻻ زده ﺑﻮدﻧﺪ‪ -‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ زﻳﻮرآﻻت ﭘﺎﻫﺎﻳﺸﺎن را ﻣﻲدﻳﺪم‪ -‬و ﻣﺸﻚﻫـﺎي آب را‬ ‫ﺑﺮ دوش ﻣـﻲﻛﺸـﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و در دﻫـﺎن ﻣﺠﺮوﺣـﺎن ﺟﻨـﮓ ﺧـﺎﻟﻲ ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ؛ آﻧﮕـﺎه‪،‬‬ ‫ﺑﺎزﻣﻲﮔﺸﺘﻨﺪ و آن ﻣﺸﻚﻫﺎ را ﭘﺮ ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﺑـﺎر دﻳﮕـﺮ ﻣـﻲآﻣﺪﻧـﺪ و در دﻫـﺎن‬ ‫زﺧﻤﻲﻫﺎي ﺟﻨﮓ ﺧﺎﻟﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ 2 .‬ﻋ‪‬ﻤﺮ ﻧﻴﺰ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬اُم‪ ‬ﺳ‪‬ﻠﻴﻂ‪ ،‬از زﻧﺎن اﻧﺼـﺎر‪ ،‬در روز‬ ‫ﺟﻨﮓ اُﺣ‪‬ﺪ ﻣﺸﻚﻫﺎي آب را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﭘﺮ ﻣﻲﻛﺮد ‪.3‬‬

‫اُم‪‬اﻳﻤﻦ ﻧﻴﺰ در زﻣﺮه اﻳﻦ زﻧﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻓﺮاريﻫﺎي ﺳـﭙﺎه اﺳـﻼم را دﻳـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ وارد ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺻﻮرتﻫﺎﻳﺸﺎن ﺧﺎك ﻣﻲﭘﺎﺷﻴﺪ و ﺑﻪ ﺑﺮﺧـﻲ از آﻧـﺎن‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ دوك ﻧﺨﺮﻳﺴﻲ را ﺑﮕﻴﺮ و آن اﺳﻠﺤﻪات را ﺑﺪه! آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺒ‪‬ﺎن ﺑﻦ ‪‬ﻋﺮَﻗﻪ ﺗﻴـﺮي ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ آب دادن ﻣﺠﺮوﺣﺎن ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪ‪ .‬‬ ‫ﺳﻮي او اﻓﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎد واﻧﺪاﻣﺶ ﺑﺮﻫﻨﻪ ﺷﺪ‪ .‬دﺷﻤﻦ ﺧﺪا ﻗﺎه ﻗﺎه ﺧﻨـﺪه ﺳـﺮداد!‬ ‫اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺮ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﺮان آﻣﺪ‪ .‬ﺗﻴﺮي را ﻛﻪ ﭘﻴﻜـﺎن ﺑـﺮ‬ ‫ﺳﺮ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﺳﻌﺪ دادﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﺍ‪‬ﺭ ﹺﻡ ﹺﺑ ‪‬ﻪ( ﺗﻴﺮاﻧﺪازي ﻛﻦ! ﺳﻌﺪ آن ﺗﻴﺮ ﺑـﺪون‬ ‫ﺣﺒ‪‬ﺎن ﻓﺮود آﻣﺪ‪ .‬ﺣﺒﺎن ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ اﻓﺘـﺎد و‬ ‫ﭘﻴﻜﺎن را ﭘﺮﺗﺎب ﻛﺮد‪ .‬ﺗﻴﺮ ﺑﺮ ﺷﺎﻫﺮگ ‪‬‬ ‫اﻧﺪاﻣﺶ ﺑﺮﻫﻨﻪ ﺷﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴـﺰ آﻧﭽﻨـﺎن ﺧﻨﺪﻳﺪﻧـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫دﻧﺪاﻧﻬﺎي آﺳﻴﺎﻳﺸﺎن ﻧﻤﻮدار ﺷﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ -1‬اﻟﺒﺪاﻳﺔ و اﻟﻨﻬﺎﻳﺔ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪.17‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺷﺮح آن ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪ ،91‬ح ‪.4064 ،3811 ،2902 ،288‬‬ ‫‪ -3‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪ ،93‬ح ‪.4071 ،2881‬‬

‫ﺏ ﺍﷲ ﺩ‪‬ﻋﻮﺗ‪‬ﻪ(‪.‬‬ ‫)ﺍﺳﺘ‪‬ﻘﺎﺩ‪‬ﻝ َﻫﺎ ﺳ‪‬ﻌﺪ؛ ﺍﹶﺟﺎ ‪‬‬ ‫»ﺳﻌﺪ اﻧﺘﻘﺎم اماﻳﻤﻦ را ﮔﺮﻓﺖ؛ ﺧﺪا دﻋﺎﻳﺶ را ﻣﺴﺘﺠﺎب ﻛﻨﺪ!«‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺩﺭ ﺷﻌﺐ ﹸﺍﺣ‪‬ﺪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮدﺷﺎن در ﺷﻌﺐ اﺣﺪ ﻗـﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ از آن ﻣﻜﺎن دور ﺷﺪ‪ ،‬و از ﻣﻬﺮاس‪ -‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗـﻮﻟﻲ ﺻـﺨﺮهاي‬ ‫ﮔﻮد ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ در آن آب ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﺪه؛ ﻳﺎ ﻧـﺎم ﭼﺸـﻤﻪاي اﺳـﺖ در ارﺗﻔﺎﻋـﺎت‬ ‫اﺣﺪ‪ -‬ﺳﭙﺮ ﺧﻮد را ﭘﺮ از آب ﻛﺮد و ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آورد ﺗـﺎ‬ ‫اﻳﺸﺎن از آن آب ﺑﻨﻮﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻮﻳﻲ از آن آب ﺑﻪ ﻣﺸﺎم اﻳﺸﺎن رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ آﺷـﺎﻣﻴﺪن آن‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‪ ،‬ﺑﺎ آن آب ﺧﻮﻧﻬﺎي ﺻﻮرﺗﺸﺎن را ﺷﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺎﺑﻘﻲ آن را ﺑﺮ ﺳﺮﺷﺎن رﻳﺨﺘﻨﺪ و‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺐ ﺍﷲ ﻋﻠﻰ ﻣﻦ ﺩﻣﻲ ﻭﺟﻪ ﻧﺒﻴﻪ(‪.‬‬ ‫)ﺍﺷﺘﺪ ﻏﻀ ‪‬‬ ‫ﺧﺸﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺻﻮرت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را ﺧﻮنآﻟﻮد ﻛـﺮدهاﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﺴـﻴﺎر ﺷـﺪﻳﺪ‬ ‫اﺳﺖ!‬

‫‪1‬‬

‫ﺳﻬﻞ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻣﻦ ﻣﻲ داﻧﻢ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ زﺧﻢ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬را‬ ‫ﻣﻲﺷﺴﺖ‪ ،‬و ﭼﻪ ﻛﺴﻲ آب ﻣﻲرﻳﺨﺖ‪ ،‬و ﭼﮕﻮﻧﻪ زﺧـﻢ آﻧﺤﻀـﺮت ﻣـﺪاوا ﮔﺮدﻳـﺪ!؟‬ ‫ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮﺷﺎن زﺧﻢ اﻳﺸـﺎن را ﺷﺴﺘﺸـﻮ ﻣـﻲداد؛ ﻋﻠـﻲﺑـﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟـﺐ ﺑـﺎ ﺳـﭙﺮ آب‬ ‫ﻣﻲ رﻳﺨﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻓﺎﻃﻤﻪ دﻳﺪ ﻛﻪ آب‪ ،‬ﺧﻮن را زﻳﺎدﺗﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﻪ ﺣﺼﻴﺮي ﺑﺮداﺷﺖ‬ ‫و ﺳﻮزاﻧﻴﺪ و ﺑﺮ زﺧﻢ ﺻﻮرت آﻧﺤﻀﺮت ﻧﻬﺎد؛ ﺧﻮن ﺑﻨﺪ آﻣﺪ ‪.2‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ آب ﺳﺮد ﮔﻮاراﻳﻲ آورد؛ ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از آن آب‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪..85‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.584‬‬

‫‪558‬‬ ‫ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي او دﻋﺎي ﺧﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ‪ .1‬ﻧﻤﺎز ﻇﻬـﺮ را آﻧﺤﻀـﺮت ﺑـﺮ اﺛـﺮ ﺟﺮاﺣـﺖ‬ ‫ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ؛ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ آﻧﺤﻀﺮت ﻧﺸﺴﺘﻪ ﻧﻤﺎز ﮔﺰاردﻧﺪ ‪.2‬‬ ‫ﺷﻤﺎﺗﺖ ﺍﺑﻮﺳﻔﻴﺎﻥ‬ ‫ﻼ آﻣﺎدة ﺑﺎزﮔﺸﺖ از اﺣﺪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑـﺮ ﻓـﺮاز‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ ﻛﺎﻣ ً‬ ‫ﻛﻮه ﺑﺎﻻ آﻣﺪ و ﻧﺪا درداد‪ :‬آﻳﺎ ﻣﺤﻤﺪ در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ اﺳﺖ؟ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺑﻪ او ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻧﺪاد‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ اﺑﻦ اﺑﻲﻗُﺤﺎﻓﻪ در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ اﺳﺖ؟ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﻪ او ﻧﺪاد‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳـﺎ‬ ‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ اﺳﺖ؟ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺑﻪ او ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻧﺪاد‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺻﺤﺎﺑﺔ ﺧﻮد را از ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ او ﺑﺎزداﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﺮاغ ﻫﻴﭻﻛـﺲ‬ ‫دﻳﮕﺮ را ﻫﻢ ﻧﮕﺮﻓﺖ؛ زﻳﺮا‪ ،‬ﻫﻢ او ﻣﻲداﻧﺴﺖ و ﻫﻢ دﻳﮕﺮ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻗـﻮام‬ ‫اﺳﻼم ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ را ﺧﺎﻃﺮ ﺟﻤﻊ ﺷﻤﺎ از ﺷﺮﺷﺎن‬ ‫ﺧﻼص ﺷﺪه اﻳﺪ!! ﻋﻤﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺧﻮدش را ﻧﮕﻬﺪارد؛ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي دﺷﻤﻦ ﺧﺪا‪ ،‬اﻳﻦ ﺳـﻪ‬ ‫ﻧﻔﺮ را ﻛﻪ ﻳﺎد ﻛﺮدي ﻫﺮ ﺳﻪ زﻧﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﭽﻪ ﺗﻮ را ﺧﻮش ﻧﻤـﻲآﻣـﺪه اﺳـﺖ‬ ‫ﻣﺤﻔﻮظ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻪ اﺳﺖ! اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻛﺸﺘﮕﺎن ﺷﻤﺎ را ﻣ‪‬ﺜﻠﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ؛ اﻳﻦ ﻛـﺎر را‬ ‫ﻣﻦ دﺳﺘﻮر ﻧﺪادهام؛ ﻧﺎراﺣﺖ ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ!‬ ‫آﻧﮕﺎه اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬اُﻋﻞُ ﻫ‪‬ﺒ‪‬ﻞ! ﻫ‪‬ﺒ‪‬ﻞ‪ ،‬ﺗﻮ ﺑﺮﺗﺮي!‬ ‫ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺟﻮاﺑﺶ را ﻧﻤﻴﺪﻫﻴﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﭼـﻪ ﺑﮕـﻮﻳﻴﻢ؟‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪) :‬ﺍﹶﷲ ﺃﻋﻠﻰ ﻭﺃﺟﻞ( »ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮﺗﺮ و ﺑﺎ ﻋﻈﻤﺖﺗﺮ اﺳﺖ!«‬ ‫ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻟَﻨﺎ اﻟﻌﺰّي و‪‬ﻻ ﻋﺰَي ﻟﻜﻢ! ﻣﺎ ﻋﺰي دارﻳﻢ و ﺷﻤﺎ ﻋﺰي ﻧﺪارﻳﺪ!‬ ‫ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺟﻮاﺑﺶ را ﻧﻤﻲدﻫﻴﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼـﻪ ﺑﮕـﻮﻳﻴﻢ؟‬ ‫‪ -1‬اﻟﺴﻴﺮة اﻟﺤﻠﺒﻴﺔ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.30‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.87‬‬

‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪) :‬ﺍﷲ ﻣﻮﻻﻧﺎ‪ ،‬ﻭﻻ ﻣﻮﱃ ﻟﮑﻢ( »ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻮﻻي ﻣﺎ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺷـﻤﺎ ﻣـﻮﻻﻳﻲ‬ ‫ﻧﺪارﻳﺪ!«‬ ‫آﻧﮕﺎه اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻓﺮﻳﻦ‪ ،‬اﺣﺴﻨﺖ! اﻣﺮوز ﺑﻪ ﺟﺎي روز ﺑﺪر‪ ،‬ﺟﻨـﮓ آﻣـﺪ و ﻧﻴﺎﻣـﺪ‬ ‫دارد!‬ ‫ﻋﻤﺮ در ﭘﺎﺳﺦ وي ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺻﻼ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺴﺖ! ﻛﺸﺘﮕﺎن ﻣﺎ در ﺑﻬﺸﺖاﻧﺪ‪ ،‬و ﻛﺸﺘﮕﺎن ﺷﻤﺎ‬ ‫در آﺗﺶ دوزخ!‬ ‫آﻧﮕﺎه اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﻴﺎ‪ ،‬اي ﻋﻤﺮ! رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﺋﺘ ‪‬ﻪ ﻓﺎﻧﻈﹸﺮ ﻣﺎﺷﺄﻧ‪‬ﻪ(‬ ‫»ﻧﺰد او ﺑﺮو ﺑﺒﻴﻦ ﭼﻪ ﻛﺎر دارد؟!«‬ ‫ﻧﺰد وي رﻓﺖ‪ .‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲدﻫﻢ‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﺤﻤﺪ را ﻛﺸﺘﻪاﻳـﻢ؟!‬ ‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪا؛ ﻧﻪ! او اﻳﻨﻚ ﺳﺨﻦ ﺗﻮ را دارد ﻣﻲﺷﻨﻮد! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﻧﺰد ﻣﻦ از اﺑـﻦ‬ ‫ﻗﻤﺌﻪ راﺳﺘﮕﻮﺗﺮ و درﺳﺘﻜﺎرﺗﺮي!‬

‫‪1‬‬

‫ﻗﺮﺍﺭ ﺟﻨﮓ ﺑﻌﺪﻱ ﺩﺭ ﺑﺪﺭ‬ ‫اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﺑﺴﻮي ﻣﻜﻪ ﺑﺎزﻣﻲﮔﺸـﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﺪا درداد‪ :‬ﻗﺮار ﻣﺎ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ در وادي ﺑﺪر‪ ،‬ﺳﺎل آﻳﻨﺪه! رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﺮدي از ﻳﺎراﻧﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﺎﺷﺪ؛ اﻳﻦ ﻗﺮار ﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ!‬

‫‪2‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪94-93‬؛ زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪94‬؛ ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.579‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.94‬‬

‫‪560‬‬ ‫ﺧﺒﺮﮔﻴﺮﻱ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺍﺯ ﻭﺿﻌﻴﺖ ﻣﺸﺮﮐﺎﻥ‬ ‫در آن ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻋﻠـﻲﺑـﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟـﺐ را ﻓﺮﺳـﺘﺎدﻧﺪ و‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺳﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﻫﻲ اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺮو‪ ،‬و ﺑﻨﮕﺮ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬و ﭼـﻪ ﻗﺼـﺪي‬ ‫دارﻧﺪ! اﮔﺮ اﺳﺒﺎن را ﻳﺪك ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ اﺷﺘﺮان ﺳﻮارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻗﺼﺪ ﻣﻜﻪ‬ ‫دارﻧﺪ؛ و اﮔﺮ ﺑﺮ اﺳﺒﺎن ﺳﻮارﻧﺪ‪ ،‬و اﺷﺘﺮان را ﻳﺪك ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻗﺼـﺪ‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ دارﻧﺪ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻜﻪ ﺟﺎﻧﻢ در دﺳﺖ اوﺳﺖ؛ اﮔﺮ ﻗﺼﺪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑـﺮ‬ ‫ﺳﺮﺷﺎن در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺮود ﺧﻮاﻫﻢ آﻣﺪ‪ ،‬و ﺣﻘﺸﺎن را ﻣﻲدﻫﻢ! ﻋﻠـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺳـﻴﺎﻫﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﻴﺎﻫﻲ آﻧﺎن ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدم‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺒﻴﻨﻢ ﭼﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺒﺎن را ﻳﺪك ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ اﺷـﺘﺮان‬ ‫ﺳﻮار ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻜﻪ رواﻧﻪ ﺷﺪﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫ﺭﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺷﹸﻬﺪﺍ ﻭ ﻣﺠﺮﻭﺣﻴﻦ‬ ‫ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ وﺿﻊ ﺷـﻬﻴﺪان و ﻣﺠﺮوﺣـﺎن‬ ‫ﺟﻨﮓ اﺣﺪ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬زﻳﺪﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺮا‬ ‫در روز اﺣﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ از ﺳﻌﺪﺑﻦ رﺑﻴﻊ ﺧﺒﺮ ﺑﮕﻴﺮم‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﻥ ﺭﺃﻳﺘﻪ ﻓﺄﻗﺮﺋﻪ ﻣﲏ ﺍﻟﺴﻼﻡ ﻭﻗﻞ ﻟﻪ ﻳﻘﻮﻝ ﻟﮏ ﺭﺳﻮﻝﺍﷲ‪ :‬ﮐﻴﻒ ﺗ‪‬ﺠﺪ‪‬ﮎ؟(‬ ‫»اﮔﺮ او را دﻳﺪي ﺳﻼم ﻣﺮا ﺑﻪ او ﺑﺮﺳﺎن و ﺑﻪ او ﺑﮕﻮ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬در‬ ‫ﭼﻪ ﺣﺎﻟﻲ؟«‬ ‫ﮔﺸﺖ زدن ﻣﻴﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﮔﺎن را آﻏﺎز ﻛﺮدم؛ وﻗﺘﻲ ﺑﻪ او رﺳﻴﺪم‪ ،‬ﻫﻨﻮز رﻣﻘﻲ ﺑـﻪ ﺗـﻦ‬ ‫داﺷﺖ؛ ﻫﻔﺘﺎد ﺿﺮﺑﺖ ﺧﻮرده ﺑﻮد‪ ،‬از ﺷﻤﺸـﻴﺮ و از ﻧﻴـﺰه و از ﺗﻴـﺮ‪ .‬ﮔﻔـﺘﻢ‪ :‬اي ﺳـﻌﺪ‪،‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﺳﻼم ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﺎزﮔﻮ‬ ‫‪ -1‬ﻫﻤﺎن؛ در ﻓﺘﺢاﻟﺒﺎري )ج ‪ ،7‬ص ‪ (347‬آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛـﻪ آن ﻣـﺮدي ﻛـﻪ ﺑـﺮاي ﺧﺒـﺮ ﮔـﺮﻓﺘﻦ از وﺿـﻌﻴﺖ‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن اﻋﺰام ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ وﻗﺎص ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻛﻪ در ﭼﻪ ﺣﺎﻟﻲ؟‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻼم ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﮕﻮ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻮي ﺑﻬﺸﺖ را ﻣـﻲﺷـﻨﻮم!‬ ‫ﺑﻪ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻣﻦ‪ ،‬اﻧﺼﺎر‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دﺳـﺖ‬ ‫ﻳﺎﺑﻨﺪ و در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻳﻚ ﭼﺸﻢ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﻠﻚ ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬در ﭘﻴﺸـﮕﺎه ﺧـﺪا ﻋ‪‬ـﺬري‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ داﺷﺖ! و ﻫﻤﺎن ﻟﺤﻈﻪ ﺟﺎن داد ‪.1‬‬ ‫در ﻣﻴﺎن ﻣﺠﺮوﺣﺎن‪ ،‬اُﺻﻴﺮم‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ را ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﻧﺪﻛﻲ رﻣﻖ ﺑﻪ ﺗﻦ داﺷﺖ‪ .‬ﺳﺎﺑﻘﺎ‬ ‫اﺳﻼم را ﺑﺮ او ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و او ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ اُﺻﻴﺮم ﺑﺮاي ﭼﻪ آﻣـﺪه‬ ‫اﺳﺖ؟! آﺧﺮﻳﻦ ﺑﺎر ﻛﻪ او را دﻳﺪﻳﻢ اﺳﻼم را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺖ! آﻧﮕـﺎه‪ ،‬از ﺧـﻮدش ﺳـﺆال‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮاي ﭼﻪ آﻣﺪهاي؟ ﺑﺮاي ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪات؟ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ اﺳﻼم؟‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ اﺳﻼم! و در ﻫﻤﺎن ﻟﺤﻈﻪ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﺰارش دادﻧﺪ؛ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫) ‪‬ﻫ ‪‬ﻮ ﻣﻦ ﺃﻫﻞ ﺍﳉﻨﺔ(‬ ‫»او از اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ!«‬ ‫اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻳﻚ رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻫﻢ ﺑﻪ درﮔﺎه ﺧﺪا ﻧﮕﺰارده ﺑﻮد!‬

‫‪2‬‬

‫ﻧﻴﺰ در ﻣﻴﺎن ﻣﺠﺮوﺣﻴﻦ‪ ،‬ﻗُﺰﻣﺎن را ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ ﺟﻨﮕﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﻳﻚ ﺗﻨﻪ ﻫﻔﺖ ﻳﺎ‬ ‫ﻫﺸﺖ ﻧﻔﺮ از ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن ﺳﭙﺎه ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬او را در ﺣﺎﻟﻲ ﻳﺎﻓﺘﻨـﺪ‬ ‫ﻛﻪ از ﺷﺪت ﺟﺮاﺣﺖ از ﭘﺎي دراﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬او را ﺑﻪ دار ﺑﻨﻲ ﻇﻔﺮ ﺑﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﻬﻨﻴﺖ ﮔﻮﻳﻲ ﻧﺰد وي آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬اﮔﺮ ﺟﻨﮕﻴﺪم‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي دﻓﺎع از ﺣﺮﻳﻢ‬ ‫ﺷﺮاﻓﺖ و ﻛﺮاﻣﺖ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪام ﺟﻨﮕﻴﺪم‪ ،‬و اﮔﺮ ﺟﺰ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺑﻮد ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺟﻨﮕﻴﺪم!‬ ‫و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از ﺷﺪت ﺟﺮاﺣﺖ ﺑﻲﺗﺎب ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺿﺮﺑﺘﻲ زﻳـﺮ ﮔﻠـﻮي ﺧـﻮدش زد و‬ ‫‪ -1‬زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.96‬‬ ‫‪ -2‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪94‬؛ ﻧﻴﺰ‪ :‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.90‬‬

‫‪562‬‬ ‫ﺧﻮدش را ﻛُﺸﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻫﺮﮔـﺎه ﻧـﺰد اﻳﺸـﺎن از ﻗُﺰﻣـﺎن‬ ‫ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻲآﻣﺪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)‪‬ﺍﻧ‪ ‬ﻪ ﻣﻦ ﺍﹶﻫﻞ ﺍﻟﻨﺎﺭ(‬ ‫»او از اﻫﻞ آﺗﺶ دوزخ اﺳﺖ!«‬

‫‪1‬‬

‫آري‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﺷﺮﻧﻮﺷﺖ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در راه ﻣﻴﻬﻦ‪ ،‬ﻳﺎ در ﻫـﺮ راﻫـﻲ ﺟـﺰ اﻋـﺘﻼي‬ ‫ﻛﻠﻤﻪاﷲ ﻛﺎرزار ﻛﻨﻨﺪ؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ زﻳﺮ ﻟﻮاي اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘﻲ در ﻟﺸﻜﺮ رﺳﻮل ﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و در زﻣﺮة اﺻﺤﺎب آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ!‬ ‫ﺑﺮﻋﻜﺲ اﻳﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﮔﺎن ﻣﺮدي از ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻨﻲﺛﻌﻠﺒﻪ ﺑﻮد‪ .‬وي ﺧﻄﺎب‬ ‫ﺑﻪ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪاش ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻳﻬﻮد‪ ،‬ﺑﺨﺪا ﺷﻤﺎ ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻛـﻪ ﻳـﺎري ﻛـﺮدن‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ وﻇﻴﻔﺔ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻣﺮوز روز ﺷﻨﺒﻪ اﺳﺖ! ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﻴـﺪوارم ﻫﺮﮔـﺰ ﺷـﻨﺒﺔ‬ ‫دﻳﮕﺮي ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ! ﺷﻤﺸﻴﺮ و وﺳﺎﺋﻠﺶ را ﺑﺮداﺷﺖ و ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﻣـﻦ‬ ‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮم‪ ،‬اﻣﻮاﻟﻢ از آن ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺖ؛ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣـﻲﺧﻮاﻫـﺪ در آن ﺗﺼـﺮف ﻛﻨـﺪ!‬ ‫آﻧﮕﺎه رﻫﺴﭙﺎر اﺣﺪ ﮔﺮدﻳﺪ و ﺟﻨﮕﻴﺪ ﺗﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﲑ ﻳﻬﻮﺩ(‬ ‫) ‪‬ﻣﺨ‪‬ﲑﻳﻖ ‪‬ﺧ ‪‬‬ ‫»ﻣﺨﻴﺮﻳﻖ ﻧﻴﻜﻤﺮدي ﻳﻬﻮدي ﺑﻮد!«‪.2‬‬ ‫ﮔﺮﺩﺁﻭﺭﻱ ﻭﺧﺎﮐﺴﭙﺎﺭﻱ ﺷﻬﻴﺪﺍﻥ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﺨﺼﺎً ﺑﺮ ﺳﺮ ﺟﻨﺎزة ﺷﻬﻴﺪان ﺣﻀﻮر ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ و‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ -1‬زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪98-97‬؛ ﻧﻴﺰ‪ :‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.88‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.89-88‬‬

‫)ﹶﺍﻧ‪‬ﺎ ﺷﻬﻴ ‪‬ﺪ ﻋﻠﻰ ﻫﺆﻻﺀ؛ ﺇﻧﻪ ﻣﺎ ﻣﻦ ﺟﺮﻳﺢ ﳚﺮﺡ ﰲ ﺍﷲ ﺇﻻ ﻭﺍﷲ ﻳﺒﻌﺜﻪ ﻳﻮﻡ ﺍﻟﻘﻴﺎﻣﻪ ﻳﺪﻣﻲ ﺟ‪‬ﺮﺣ‪‬ﻪ؛ ﺍﻟﻠﻮﻥ‬

‫ﻟﻮﻥ ﺍﻟﺪﻡ‪ ،‬ﻭﺍﻟﺮﻳﺢ ﺭﻳﺢ ﺍﳌﺴﮏ(‪.‬‬

‫»ﻣﻦ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷﻬﻴﺪان ﮔﻮاﻫﻢ! ﻫﺮ ﻣﺠﺮوﺣﻲ ﻛﻪ در راه ﺧﺪا ﺟﺮاﺣﺖ ﺑﺮدارد‪ ،‬ﺟـﺰ اﻳـﻦ‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ او را در ﺣﺎﻟﻲ ﺑﺮﻣﻲاﻧﮕﻴﺰد ﻛﻪ از ﺟﺮاﺣﺘﺶ ﺧﻮن‬ ‫ﺑﻴﺮون ﻣﻲزﻧﺪ؛ رﻧﮓ آن رﻧﮓ ﺧﻮن اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻮي آن ﺑﻮي ﻣ‪‬ﺸﻚ!«‬

‫‪1‬‬

‫ﺑﻌﻀﻲ از ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺘﻮﻟﻴﻦ ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ اﻧﺘﻘﺎل داده ﺑﻮدﻧﺪ؛ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دﺳﺘﻮر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ آﻧـﺎن را ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻨـﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﺎﻧﺠـﺎ ﻛـﻪ ﺑـﺮ زﻣـﻴﻦ‬ ‫اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﺎك ﺳﭙﺮده ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﺷﻬﻴﺪان را ﻏﺴﻞ ﻧﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬و در ﻫﻤﺎن وﺿـﻌﻴﺘﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎﺟﺎﻣﻪﻫـﺎي ﺧﻮدﺷـﺎن‪ ،‬ﭘـﺲ از ﺟـﺪا ﻛـﺮدن آﻫـﻦاﻻت و ﭼـﺮم و ﻏﻴـﺮه از‬ ‫اﺟﺴﺎدﺷﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎك ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪ .‬ﮔﺎه دو ﻳﺎ ﺳﻪ ﺷﻬﻴﺪ را در ﻳﻚ ﻗﺒﺮ ﻣﻲﮔﺬاردﻧﺪ‪ ،‬و ﮔـﺎه‬ ‫دو ﻣﺮد را در ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻪ ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﻣﻮاردي ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺃﻳﻬﻢ ﺃﮐﺜﺮ ﺃﺧﺬﹰﺍ ﻟﻠﻘﺮﺁﻥ؟(‬ ‫»ﻛﺪاﻣﻴﻚ از اﻳﻨﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﺮآن ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ؟«‬ ‫و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ اﻳﺸﺎن ﻳﺎراﻧﺸﺎن را ﻣﻲﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬آن ﻳﻚ را ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﺮآن ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬در ﺧﺎﻛﺴﭙﺎري ﻣﻘﺪم ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﹶﺍﻧ‪‬ﺎ ﺷﻬﻴ ‪‬ﺪ ﻋﻠﻰ ﻫﺆﻻﺀ ﻳﻮ ‪‬ﻡ ﺍﻟﻘﻴﺎﻣﺔ(‪.‬‬ ‫»ﻣﻦ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﮔﻮاﻫﻢ!«‬

‫‪2‬‬

‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺮام و ﻋﻤﺮوﺑﻦ ﺟﻤﻮح را در ﻳﻚ ﻗﺒﺮ ﺑﻪ ﺧـﺎك ﺳـﭙﺮدﻧﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا‬ ‫ﻣﻴﺎن آﻧﺪو ﻣﺤﺒﺖ و ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻮد ‪.3‬‬ ‫‪ -1‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.98‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺷﺮح آن ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪248‬؛ ح ‪.4079 ،1353 ،1348 -1346‬‬ ‫‪ -3‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪584‬؛ زاد اﻟﻤﻌﺎد‪،‬ج ‪.98 ،2‬‬

‫‪564‬‬ ‫ﺟﻨﺎزة ﺣﻨﻈﻠﻪ را ﮔﻢ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﻤﻲﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﭘﺲ از ﺟﺴﺘﺠﻮي ﺑﺴﻴﺎر‪ ،‬آن را‬ ‫در ﻧﺎﺣﻴﻪاي ﺑﺎﻻﺗﺮ از زﻣﻴﻦ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ از آن آب ﻣﻲﭼﻜﻴﺪ؟! رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاي اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن ﺗﻮﺿﻴﺢ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن دارﻧﺪ او را ﻏُﺴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ؟!‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫) ‪‬ﺳﻠﹸﻮﺍ ﺍﹶﻫ ﹶﻠ ‪‬ﻪ ﻣﺎ ﺷ‪‬ﺄﻧ‪‬ﻪ؟(‬ ‫»از ﺧﺎﻧﻮادهاش ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺘﺶ ﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ!«‬ ‫از ﻫﻤﺴﺮش ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ؛ وﺿﻌﻴﺖ وي را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺗﻮﺿﻴﺢ داد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺣﻨﻈﻠﻪ را‬ ‫»ﻏﺴﻴﻞُ اﻟﻤﻼﺋﻜﻪ« ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺮ ﺳـﺮ ﺣﻤـﺰه‪-‬‬ ‫ﻋﻤﻮﻳﺸﺎن و ﺑﺮادر رﺿﺎﻋﻲﺷﺎن‪ -‬ﭼﻪ آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺸﺪت اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤـﻪ اﻳﺸـﺎن‬ ‫ﺻﻔﻴﻪ ﺳﺮ رﺳﻴﺪ و ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺟﻨﺎزة ﺑﺮادرش ﺣﻤﺰه را ﺑﻨﮕﺮد؛ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻪ ﭘﺴـﺮش‬ ‫زﺑﻴﺮ اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ او را از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎزدارد‪ ،‬ﺗﺎ ﻧﺒﻴﻨـﺪ ﻛـﻪ ﭼـﻪ ﺑـﺮ ﺳـﺮ ﺑـﺮادرش‬ ‫آوردهاﻧﺪ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﺮا؟ ﻣﻦ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺷﺪهام ﻛﻪ ﺑﺮادرم را ﻣ‪‬ﺜﻠﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ! اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻤـﻪ در راه‬ ‫ﺧﺪا اﺳﺖ! ﭼﻘﺪر از اﻳﻦ ﻣﻮارد راﺿﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ! اﻧﺸـﺎءاﷲ ﺷـﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﻣـﻲورزم‪ ،‬و ﻧـﺰد‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺄﺟﻮر ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻮد! ﺻﻔﻴﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺟﻨﺎزة ﺣﻤﺰه آﻣﺪ‪ ،‬و آن را ﻧﮕﺮﻳﺴـﺖ‪ .‬ﺑـﺮ او‬ ‫ﻧﻤﺎز ﮔﺰارد و ﺑﺮاي او دﻋﺎ ﻛﺮد و )اﻧّﺎ اﷲ و اﻧﺎ اﻟﻴﻪ راﺟﻌﻮن( ﮔﻔﺖ‪ ،‬و ﺑﺮاي او اﺳﺘﻐﻔﺎر‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ وي را ﺑﺎ ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ‬ ‫ﺟﺤﺶ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺮزادهاش و ﺑﺮادر رﺿﺎﻋﻲاش در ﻳﻚ ﻗﺒﺮ ﺑﻪ ﺧﺎك ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻴﭽﮕﺎه ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﺪت آن روز ﮔﺮﻳﻪ ﻛﻨﻨﺪ؛ آﻧﭽﻨﺎن ﻛﻪ آن روز ﺑﺮ ﺣﻤﺰه ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻣـﻲﮔﺮﻳﺴـﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﻨﺎزة وي را در ﺳﻤﺖ ﻗﺒﻠﻪ ﻧﻬﺎدﻧﺪ؛ آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺑـﺮ ﺑـﺎﻟﻴﻦ ﺟﻨـﺎزة او اﻳﺴـﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺴـﻴﺎر‬ ‫‪ -1‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.94‬‬

‫ﮔﺮﻳﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ از ﺷﺪت ﮔﺮﻳﺴﺘﻦ‪ ،‬ﺻﺪاي ﺷﻴﻮن آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ ‪.1‬‬ ‫ﻣﻨﻈﺮة ﺟﻨﺎزهﻫﺎي ﺷﻬﻴﺪان ﺑﺴﻴﺎر رﻗﺖاﻧﮕﻴﺰ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺟﮕﺮ ﺗﻤﺎﺷـﺎﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را ﭘـﺎره ﭘـﺎره‬ ‫ﺧﺒ‪‬ﺎب ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺑـﺮاي ﺣﻤـﺰه ﻛﻔﻨـﻲ ﻳﺎﻓـﺖ ﻧﺸـﺪ‪ ،‬ﻣﮕـﺮ ﻳـﻚ ﮔﻠـﻴﻢ راه راه‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد‪َ .‬‬ ‫ﭼﻬﺎرﮔﻮش‪ ،‬ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ او ﻣﻲ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬از ﭘﺎﻫﺎﻳﺶ ﻛﻮﺗﺎه ﻣـﻲآﻣـﺪ؛ وﻗﺘـﻲ روي‬ ‫ﭘﺎﻫﺎﻳﺶ ﻣﻲﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮش ﺑﻴﺮون ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه‪ ،‬آن را ﺑﺮ ﺳﺮ وي ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و روي‬ ‫ﭘﺎﻫﺎﻳﺶ ا‪‬ذﺧَﺮ )ﮔﻴﺎه ﺧﻮﺷﺒﻮي( رﻳﺨﺘﻨﺪ ‪.2‬‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻮف ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣ‪‬ﺼﻌ‪‬ﺐ ﺑﻦ ﻋ‪‬ﻤﻴﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬و او از ﻣﻦ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮد؛ وي را‬ ‫در ﮔﻠﻴﻤﻲ ﻛﻔﻦ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺳﺮش را ﺑﺎ آن ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎﻫﺎﻳﺶ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲﺷﺪ؛ و‬ ‫اﮔﺮ ﭘﺎﻫﺎﻳﺶ را ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮش ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲﺷﺪ ‪ .3‬ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻀﻤﻮن را از ﺧﺒ‪‬ﺎب ﻧﻴـﺰ‬ ‫رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در رواﻳﺖ وي آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣـﺎ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫) ﹶﻏﻄ‪‬ﻮﺍ ‪‬ﺎ ﺭﺃﺳﻪ‪ ،‬ﻭﺍﺟﻌﻠﻮﺍ ﻋﻠﻰ ﺭﺟﻠﻴﻪ ﺍﻻﺫﺧﺮ(‪.‬‬ ‫»ﺑﺎ اﻳﻦ ﮔﻠﻴﻢ ﺳﺮش را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و روي ﭘﺎﻫﺎﻳﺶ ا‪‬ذﺧَﺮ ﺑﺮﻳﺰﻳﺪ!«‬

‫‪4‬‬

‫ﺩﻋﺎ ﻭﺛﻨﺎﻱ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫اﻣﺎم اﺣﻤﺪ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ :‬در روز اﺣﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬‫)ﺍﺳﺘﻮ‪‬ﻭﺍ ﺣﱴ ﺍﹸﺛﲏ ﻋﻠﻰ ﺭﺑ‪‬ﻲ ﻋﺰﻭﺟﻞ(‪.‬‬ ‫‪ -1‬اﻳﻦ رواﻳﺖ را اﺑﻦ ﺷﺎذان آورده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻜـ‪ :‬ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺳﻴﺮةاﻟﺮﺳﻮل‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻧﺠﺪي‪ ،‬ص ‪.255‬‬ ‫‪ -2‬اﻳﻦ رواﻳﺖ را اﻣﺎم اﺣﻤﺪ آورده اﺳﺖ؛ ﻧﻜـ‪ :‬ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.140‬‬ ‫‪ -3‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺷﺮح آن ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪169-168‬؛ ح ‪.4045 ،1275 ،1274‬‬ ‫‪ -4‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪584 ،579‬؛ ﭼﺎپ ﻫﻨﺪ؛ ﻣﺘﻦ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪ ،170‬ح ‪،1276‬‬ ‫‪.6448 ،6432 ،4082 ،4047 ،3914 ،3913 ،3897‬‬

‫‪566‬‬ ‫»ﺻﻒ ﺑﺒﻨﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﺛﻨﺎي ﺧﺪاﻳﻢ ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﭙﺮدازم!«‬ ‫ﻫﻤﮕﻲ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻳﺸﺎن ﺻﻒ ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت دﺳﺖ ﺑﻪ دﻋﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻟﻠﻬﻢ ﻟﮏ ﺍﳊﻤﺪ ﮐﻠﻪ‪.‬‬

‫ﺍﻟﻠﻬﻢ ﻻ ﻗﺎﺑﺾ ﳌﺎ ﺑﺴﻄﺖ‪ ،‬ﻭﻻ ﺑﺎﺳﻂ ﳌﺎ ﻗﺒﻀﺖ‪ ،‬ﻭﻻ ﻫﺎﺩﻱ ﳌﻦ ﺃﺿﻠﻠﺖ‪ ،‬ﻭﻻ ﻣﻀﻞ ﳌﻦ ﻫﺪﻳﺖ‪ ،‬ﻭﻻ‬ ‫ﻣﻌﻄﻲ ﳌﺎ ﻣﻨﻌﺖ‪ ،‬ﻭﻻ ﻣﺎﻧﻊ ﳌﺎ ﺃﻋﻄﻴﺖ‪ ،‬ﻭﻻ ﻣﻘﺮﺏ ﳌﺎ ﺑﺎﻋﺪﺕ‪ ،‬ﻭﻻ ﻣﺒﻌﺪ ﳌﺎ ﻗﺮﺑﺖ‪.‬‬

‫ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺍﺑﺴﻂ ﻋﻠﻴﻨﺎ ﻣﻦ ﺑﺮﮐﺎﺗﮏ ﻭﺭﲪﺘﮏ ﻭ ﻓﻀﻠﮏ ﻭﺭﺯﻗﮏ‪.‬‬

‫ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺇﱐ ﺃﺳﺄﻟﮏ ﺍﻟﻨﻌﻴﻢ ﺍﳌﻘﻴﻢ‪ ،‬ﺍﻟﺬﻱ ﻻ ﳛﻮﻝ ﻭﻻ ﻳﺰﻭﻝ‪.‬‬

‫ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺇﱐ ﺃﺳﺄﻟﮏ ﺍﻟﻌﻮﻥ ﻳﻮﻡ ﺍﻟﻌﻴﻠﺔ‪ ،‬ﻭﺍﻷﻣﻦ ﻳﻮﻡ ﺍﳋﻮﻑ‪.‬‬ ‫ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺇﱐ ﻋﺎﺋﺬ ﺑﮏ ﻣﻦ ﺷﺮ ﻣﺎ ﺃﻋﻄﺘﻴﻨﺎ ﻭﺷﺮ ﻣﺎ ﻣﻨﻌﺘﻨﺎ‪.‬‬

‫ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺣﺒﺐ ﺇﻟﻴﻨﺎ ﺍﻹﳝﺎﻥ ﻭﺯﻳﻨﻪ ﰲ ﻗﻠﻮﺑﻨﺎ‪ ،‬ﻭﮐﺮﻩ ﺇﻟﻴﻨﺎ ﺍﻟﮑﻔﺮ ﻭﺍﻟﻔﺴﻮﻕ ﻭﺍﻟﻌﺼـﻴﺎﻥ‪ ،‬ﻭﺍﺟﻌﻠﻨـﺎ ﻣـﻦ‬ ‫ﺍﻟﺮﺍﺷﺪﻳﻦ‪.‬‬

‫ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺗﻮﻓﻨﺎ ﻣﺴﻠﻤﲔ‪ ،‬ﻭﺍﺣﻴﻨﺎ ﻣﺴﻠﻤﲔ‪ ،‬ﻭﺃﳊﻘﻨﺎ ﺑﺎﻟﺼﺎﳊﲔ‪ ،‬ﻏﲑ ﺧﺰﺍﻳﺎ ﻭﻻ ﻣﻔﺘﻮﻧﲔ‪.‬‬

‫ﺍﻟﻠﻬﻢ ﻗﺎﺗﻞ ﺍﻟﮑﻔﺮﺓ‪ ،‬ﺍﻟﺬﻳﻦ ﻳﮑﺬﺑﻮﻥ ﺭﺳﻠﮏ‪ ،‬ﻭ ﻳﺼﺪﻭﻥ ﻋﻦ ﺳﺒﻴﻠﮏ‪ ،‬ﻭﺍﺟﻌﻞ ﻋﻠـﻴﻬﻢ ﺭﺟـﺰﮎ ﻭ‬

‫ﻋﺬﺍﺑﮏ‪.‬‬

‫ﺍﻟﻠﻬﻢ ﻗﺎﺗﻞ ﺍﻟﮑﻔﺮﺓ‪ ،‬ﺍﻟﺬﻳﻦ ﺃﻭﺗﻮﺍ ﺍﻟﮑﺘﺎﺏ‪،‬‬

‫ﺍﻟﻪ ﺍﳊﻖ(‪.١‬‬

‫»ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺣﻤﺪ و ﺳﭙﺎسﻫﺎ ﺗﻮ را اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﺗﻮ ﺑﮕﺸﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻛﺲ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺒﻨﺪد؛ و آﻧﭽﻪ را ﺗﻮ ﺑﺒﻨـﺪي‪ ،‬ﻛـﺲ ﻧﺘﻮاﻧـﺪ‬ ‫ﺑﮕﺸﺎﻳﺪ‪ ،‬آﻧﻜﻪ را ﺗﻮ ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﻲ‪ ،‬ﻛﺲ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ؛ و آﻧﻜﻪ را ﺗـﻮ راه ﺑﻨﻤـﺎﻳﻲ‪،‬‬ ‫ﻛﺲ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺑﻜﺸﺎﻧﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ را ﺗﻮ ﺑﺎزداري‪ ،‬ﻛﺲ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻄﺎ ﻛﻨﺪ؛ و آﻧﭽﻪ‬ ‫را ﺗﻮ ﻋﻄﺎ ﻛﻨﻲ‪ ،‬ﻛﺲ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎزدارد‪ ،‬ﻫﺮ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺗـﻮ دور ﮔﺮداﻧـﻲ‪ ،‬ﻫـﻴﭽﻜﺲ‬ ‫ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻧﺰدﻳﻚ ﮔﺮداﻧﺪ؛ و ﻫﺮ آﻧﭽﻪ را ﺗﻮ ﻧﺰدﻳﻚ ﮔﺮداﻧﻲ‪ ،‬ﻫﻴﭽﻜﺲ ﻧﺘﻮاﻧﺪ دور ﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -1‬اﻳﻦ دﻋﺎ را ﺑﺨـﺎري در ﻛﺘـﺎب اﻻدب اﻟﻤ‪‬ﻔـﺮد‪ ،‬ح ‪ ،699‬و اﻣـﺎم اﺣﻤـﺪ در ﻣﺴـﻨﺪ ﺧـﻮد‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪624‬‬ ‫آوردهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬ﺑﺮﻛﺎت و رﺣﻤﺖ و ﻓﻀﻞ و روزيات را ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل ﻣﺎ ﮔـﺮدان‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪا‪،‬‬ ‫ﻣﻦ از ﺗﻮ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻧﻌﻤﺘﻲ اﺑﺪي را ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ و زوال ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬ﻣﻦ از ﺗﻮ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ روز ﮔﺮﻓﺘﺎري‪ ،‬ﻣﺮا ﻣﻌﻮﻧﺖ دﻫﻲ‪ ،‬و روز ﺑﻴﻢ‬ ‫و ﻫﺮاس‪ ،‬اﻣﻨﻴﺖ ﺑﺨﺸﻲ‪.‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺑﺮم از ﺷﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﻮدهاي‪ ،‬و از ﺷﺮ آﻧﭽﻪ از ﻣـﺎ‬ ‫ﺑﺎزداﺷﺘﻪاي‪.‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬اﻳﻤﺎن را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﺤﺴﻮب ﮔﺮدان‪ ،‬و آن را در دﻟﻬﺎي ﻣﺎ ﺑﻴـﺎراي‪ ،‬و ﻛﻔـﺮ و‬ ‫ﻓﺴﻖ و ﻋﺼﻴﺎن را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﮔﺮدان‪ ،‬و ﻣﺎ را از رﺷﺪ ﻳﺎﻓﺘﮕﺎن ﻗﺮار ده‪.‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬ﻣﺎ را ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻤﻴﺮان‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎن زﻧﺪه ﺑـﺪار؛ و ﻣـﺎ را ﺑـﻪ ﺻـﺎﻟﺤﺎن ﻣﻠﺤـﻖ‬ ‫ﮔﺮدان‪ ،‬ﻧﻪ ﺧﻮار و ذﻟﻴﻞ ﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻪ ﺷﻴﻔﺘﻪ و ﻣﻐﺮور‪.‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬اي ﻛﺸﻨﺪه ﻛﺎﻓﺮان‪ ،‬آن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎﻧﺖ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و راه ﺗﻮ‬ ‫را ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺖ ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ؛ ﻛﻴﻔﺮ و ﻋﺬاب ﺧﻮد را ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻗﺮار ده‪.‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬اي ﻛﺸﻨﺪه ﻛﺎﻓﺮان‪ ،‬آن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﻛﺘﺎب ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫اي ﻣﻌﺒﻮد ﺣﻖ‪«.‬‬ ‫ﺩﺭ ﺭﺍﻩ ﺑﺎﺯﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‬ ‫وﻗﺘﻲ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﺧﺎك ﺳﭙﺎري ﺷﻬﻴﺪان و دﻋﺎ و ﺛﻨـﺎ و راز‬ ‫و ﻧﻴﺎز در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻨﺎن ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﺑﻴﺎﺑﺎن اﺣﺪ ﺑﺎر ﺑﺴﺘﻨﺪ و آﻫﻨﮓ ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در راه ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻛﻢﻧﻈﻴﺮي از ﻋﺸﻖ و ﻓـﺪاﻛﺎري از ﺳـﻮي‬ ‫زﻧﺎن ﺻﺎدق و ﺑﺎ اﻳﻤﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ دﺳﺖ ﻛﻤﻲ از ﺣﻤﺎﺳـﻪآﻓﺮﻳﻨـﻲﻫـﺎي ﻣـﺮدان‬ ‫ﺑﺎاﻳﻤﺎن در اﺛﻨﺎي ﻛﺎرزار ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬ ‫در اﺛﻨﺎي راه‪ ،‬ﺣﻤﻨﻪ ﺑﻦ ﺟﺤﺶ آﻧﺤﻀﺮت را ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮد‪ .‬ﺧﺒﺮ ﻣﺮگ ﺑﺮادرش ﻋﺒـﺪاﷲ‬

‫‪568‬‬ ‫ﺑﻦ ﺟﺤﺶ را ﺑﻪ او دادﻧﺪ؛ »اﻧﺎ ﷲ و اﻧﺎ اﻟﻴﻪ راﺟﻌﻮن« ﮔﻔﺖ‪ ،‬و ﺑﺮاي او ﻃﻠـﺐ ﻣﻐﻔـﺮت‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺒﺮ ﻣﺮگ داﻳﻲاش ﺣﻤﺰه ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ را ﺑﻪ او دادﻧﺪ؛ ﺑﺎز ﻫﻢ اﺳﺘﺮﺟﺎع‬ ‫ﻛﺮد‪ ،‬و ﺑﺮاي او ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﻛﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺧﺒﺮ ﻣﺮگ ﻫﻤﺴﺮش ﻣ‪‬ﺼﻌ‪‬ﺐ ﺑﻦ ﻋ‪‬ﻤﻴﺮ را ﺑـﻪ‬ ‫او دادﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻴﻮن و ﻏﻮﻏﺎ راه اﻧﺪاﺧﺖ؛ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﻥ ﺯﻭﺝ ﺍﳌﺮﺃﺓ ﻣﻨﻬﺎ ﲟﮑﺎﻥ(‪.‬‬ ‫»ﺷﻮﻫﺮ زن ﺑﺮاي او ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﺨﺼﻮﺻﻲ دارد!«‬

‫‪1‬‬

‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در اﺛﻨـﺎي راه‪ ،‬ﺑـﺮ زﻧـﻲ از ﺑﻨـﻲدﻳﻨـﺎر‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻮﻫﺮ و ﺑﺮادر و ﭘﺪرش ﻫﺮ ﺳﻪ در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬وﻗﺘـﻲ‬ ‫ﺧﺒﺮ ﻣﺮگ آﻧﺎن را ﺑﻪ او دادﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﺪ ﺗﺎ اﻳﺸـﺎن را ﻧﻈـﺎره‬ ‫ﻛﻨﻢ! اﺷﺎره ﻛﺮدﻧﺪ؛ وﻗﺘﻲ آﻧﺤﻀﺮت را دﻳﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺮ ﻣﺼﻴﺒﺘﻲ ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﺷﻤﺎ ﻛﻮﭼﻚ‬ ‫اﺳﺖ!‬

‫‪2‬‬

‫ﻣﺎدر ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌﺎذ دوان دوان ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﺤﻀﺮت آﻣﺪ‪ .‬ﺳﻌﺪ ﻟﮕﺎم اﺳﺐ آﻧﺤﻀـﺮت را‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﺎدرم اﺳﺖ! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺮﺣﺒﺎ ﺑﻬﺎ« ﺧﻮش آﻣـﺪ! و ﺑـﻪ‬ ‫اﺣﺘﺮام آن زن اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﭘﺴﺮش ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﻌﺎذ‬ ‫را ﺑﻪ او ﺗﺴﻠﻴﺖ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺎ‪ ،‬ﺣﺎﻻ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را دﻳﺪم‪ ،‬ﺗﺤﻤﻞ اﻳﻦ ﻣﺼﻴﺒﺖ ﺑﺮاﻳﻢ‬ ‫آﺳﺎن اﺳﺖ! آﻧﮕﺎه‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاي ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛـﻪ‬ ‫در اﺣﺪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ دﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﻳﺎ ﺃﻡ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﺃﺑﺸﺮﻱ ﻭﺑﺸﺮﻱ ﺃﻫﻠﻬﻢ ﺇﻥ ﻗﺘﻼﻫﻢ ﺗﺮﺍﻓﻘﻮﺍ ﰲ ﺍﳉﻨﺔ ﲨﻴﻌﺎ‪ ،‬ﻭﻗﺪ ﺷﻔﻌﻮﺍ ﰲ ﺃﻫﻠﻬﻢ ﲨﻴﻌﺎ(‪.‬‬ ‫»اي ام‪‬ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﻣﮋده ﺑﺪه‪ ،‬و ﺧﺎﻧﻮاده اﻳﻦ ﻛﺸﺘﻪﺷﺪﮔﺎن را ﺑﺸﺎرت ده ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪﺷﺪﮔﺎﻧﺸـﺎن‬ ‫ﺑﺎ ﻫﻢ درﺑﻬﺸﺖ ﻫﻤﮕـﻲ ﻫﻤـﺮاه اﻧـﺪ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺷـﻔﺎﻋﺖ ﻫﻤﮕـﻲ آﻧـﺎن را درﺑـﺎره‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.98‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮه اﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.99‬‬

‫ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي اﻳﺸﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ!«‬ ‫ام‪‬ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬راﺿﻲ ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺮاي آﻧﺎن‬ ‫ﮔﺮﻳﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد؟! آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺷﻬﺪاي اﺣـﺪ دﻋـﺎ‬ ‫ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻴﺪ! ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دﺳﺖ ﺑﻪ دﻋﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺍﺫﻫﺐ ﺣﺰﻥ ﻗﻠﻮ‪‬ﻢ‪ ،‬ﻭﺍﺟﱪ ﻣﺼﻴﺒﺘﻬﻢ‪ ،‬ﻭﺃﺣﺴﻦ ﺍﳋﻠﻒ ﻋﻠﻰ ﻣﻦ ﺧﻠﻔﻮﺍ(‪.‬‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬اﻧﺪوه دل آﻧﺎن را ﺑﺰداي‪ ،‬و ﻣﺼﻴﺒﺘﺸﺎن را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺟﺒﺮان ﻛﻦ‪ ،‬و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﺎﻧﻲ‬ ‫ﻧﻴﻜﻮ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻨﺎن از ﺧﻮد ﺑﺮﺟﺎي ﻧﻬﺎدهاﻧﺪ ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﺎي!«‬

‫‪1‬‬

‫ﻭﺭﻭﺩ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﺎﻣﮕﺎه ﻫﻤﺎن روز‪ -‬روز ﺷﻨﺒﻪ ﻫﻔـﺘﻢ ﻣـﺎه ﺷـﻮال‬ ‫ﺳﺎل ﺳﻮم ﻫﺠﺮت‪ -‬ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻧﺰد ﺧﺎﻧﻮادة ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺸﻴﺮﺷـﺎن‬ ‫را ﺑﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮﺷﺎن دادﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻏﺴﻠﻲ ﻋﻦ ﻫﺬﺍ ﺩﻣﻪ ﻳﺎ ﺑﻨﻴﺔ‪ ،‬ﻓﻮﺍﷲ ﻟﻘﺪ ﺻﺪﻗﲏ ﺍﻟﻴﻮﻡ(‬ ‫»اﻳﻦ را ﺧﻮنﻫﺎﻳﺶ را ﺑﺸﻮي‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺨﺪا اﻣﺮوز ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﻮد!«‬ ‫ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﻧﻴﺰ ﺷﻤﺸﻴﺮش را ﺑﻪ وي داد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳـﻦ را ﻫـﻢ‪ ،‬ﺧـﻮنﻫـﺎﻳﺶ را‬ ‫ﺑﺸﻮي‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺨﺪا اﻣﺮوز ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﻮﺑﻲ ﺑـﻮد! رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ اﻣﺮوز ﺗﻮ ﻧﻴﻚ ﻛﺎرزار ﻛﺮدي‪ ،‬ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﺣﻨﻴﻒ و اﺑﻮدﺟﺎﻧـﻪ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﺗﻮ ﻧﻴﻚ ﻛﺎرزار ﻛﺮدﻧﺪ!‬

‫‪2‬‬

‫ﺷﻤﺎﺭ ﮐﺸﺘﻪﺷﺪﮔﺎﻥ ﻃﺮﻓﻴﻦ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ رواﻳﺎت ﻳﻚ ﺳﺨﻦاﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺸﺘﻪﺷﺪﮔﺎن ﺳﭙﺎه اﺳﻼم در ﺟﻨـﮓ اﺣـﺪ ﻫﻔﺘـﺎد‬ ‫‪ -1‬اﻟﺴﻴﺮة اﻟﺤﻠﺒﻴﺔ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.47‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.100‬‬

‫‪570‬‬ ‫ﺗﻦ‪ ،‬و ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﺎن از اﻧﺼﺎر‪ ،‬ﺑﻮدهاﻧﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬از اﻧﺼﺎر‪ ،‬در اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﺷﺼﺖ و ﭘﻨﺞ ﻧﻔـﺮ‬ ‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻬﻞ و ﻳﻚ ﺗﻦ از ﺧﺰرج‪ ،‬و ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎر ﺗﻦ از اوس؛ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﻧﻴﺰ از‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ؛ و ﺷﻬﺪاي ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﻓﻘﻂ ﭼﻬﺎر ﺗﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ‪ ،‬درﻣﻮرد ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﮔﺎن ﺳﭙﺎه ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ‪ ،‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق آورده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺴﺖ و دو ﺗﻦ‬ ‫ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎرش دﻗﻴﻖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺄﻣﻞ و دﻗﺖ در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﻔﺎﺻﻴﻞ ﺟﻨﮓ اﺣﺪ ﻛﻪ اﻫـﻞ‬ ‫ﻣﻐﺎزي و ﺳ‪‬ﻴﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻪﺷﺪﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫ﺟﻨﮓ ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﮕﺎن ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ ﺳﻲوﻫﻔﺖ ﺗﻦ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧـﻪ‬ ‫ﺑﻴﺴﺖ و دو ﺗﻦ؛ واﷲ اﻋﻠﻢ!‬

‫‪1‬‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ﺁﻣﺎﺩﻩ ﺑﺎﺵ ﺩﺭ ﻣﺪﻳﻨﻪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن رزﻣﻨﺪه‪ ،‬آن ﺷﺐ‪ -‬ﺷﺐ ﻳﻜﺸﻨﺒﻪ ﻫﺸﺘﻢ ﻣﺎه ﺷﻮال ﺳﺎل ﺳﻮم ﻫﺠﺮت‪ -‬را ﭘﺲ‬ ‫از ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﺟﻨﮓ اﺣﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ آﻣﺎدهﺑﺎش ﮔﺬراﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻃﻮل ﺷـﺐ‪ ،‬ﺑـﺎ‬ ‫وﺟﻮد آﻧﻜﻪ ﺧﺴﺘﮕﻲ آﻧﺎن را از ﭘﺎي درآورده ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﺴﻴﺎر آﻧﺎن را درﻫﻢ ﻓﺸﺮده ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫ﻧﻘﺐﻫﺎي زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ و دروازهﻫﺎي ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﻛـﺎﻣﻼً زﻳﺮﻧﻈـﺮ داﺷـﺘﻨﺪ و‬ ‫ﺣﺮاﺳﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ وﻳﮋه‪ ،‬از ﺟﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺑﺰرﮔﺸﺎن رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ آوردﻧﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬از ﻫﺮ ﺳﻮي ﺷﺒﻬﻪ و اﺣﺘﻤﺎل ﭘﻴﺶآﻣـﺪﻫﺎي‬ ‫ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻪ اذﻫﺎﻧﺸﺎن راه ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻏﺰﻭﺓ ﺣﻤﺮﺍﺀ ﺍﻻﹶﺳﺪ‬ ‫ﺗﻤﺎم ﺷﺐ را رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬درﺑـﺎرة آن وﺿـﻌﻴﺖ ﻣﻮﺟـﻮد‬ ‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪129-122‬؛ ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪351‬؛ ﻏﺰوة اﺣـﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪ اﺣﻤـﺪ ﺑﺎﺷـﻤﻴﻞ‪ ،‬ص‬ ‫‪.280-278‬‬

‫ﻣﻲ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت ﺧﻮف آن را ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا ﻣﺸﺮﻛﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎﻧﺪﻳﺸﻨﺪ ﻛـﻪ از اﻳـﻦ‬ ‫ﻓﺘﺢ و ﭘﻴﺮوزي ﻛﻪ در ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻬﺮة ﻗﺎﺑﻞ ﺗـﻮﺟﻬﻲ‬ ‫ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬و دﭼﺎر ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻲ ﺑﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬و از ﻧﻴﻤﺔ راه ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ ﺗﺎ دو ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺮ ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﻳـﻮرش‬ ‫ﺑﺮﻧﺪ؟! اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜﻪ را ﻓﻮراً ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﺔ اﺟـﺮا‬ ‫درآورﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻄﻠﺐ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻣﻐﺎزي ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻧﺪا دردادﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﺑﺮاي ﻋﺰﻳﻤـﺖ‬ ‫ﺑﺴﻮي ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﺠﺪد ﺑﺎدﺷﻤﻦ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮاﺧﻮان‪ ،‬ﺑﺎﻣﺪاد روز ﺑﻌـﺪ از ﺟﻨـﮓ‬ ‫اﺣﺪ ﻳﻌﻨﻲ روز ﻳﻜﺸﻨﺒﻪ ﻫﺸﺘﻢ ﻣﺎه ﺷﻮال ﺳﺎل ﺳﻮم ﻫﺠﺮت ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﺑـﺰرگ اﺳـﻼم‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻻ ﳜﺮﺝ ﻣﻌﻨﺎ ﺇﻻ ﻣﻦ ﺷﻬﺪ ﺍﻟﻘﺘﺎﻝ(‪.‬‬ ‫»ﺑﺠﺰ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻋﺮﺻﻪ ﻧﺒﺮد ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻫﻤﺮاه ﻣﺎ ﺑﻴﺎﻳﺪ!«‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻲ اﺑﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻫﻤﺮاه ﺷﻤﺎ ﺳﻮار ﺷـﻮم و ﺑﻴـﺎﻳﻢ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ :‬ﻧـﻪ! ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫رزﻣﻨﺪه ﺑﺎ آن ﺟﺮاﺣﺖﻫﺎي ﺷﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و آن ﺑﻴﻢ و ﻫـﺮاس ﻓـﺮاوان ﻛـﻪ‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬دﻋﻮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺳﻤﻌﺎً و‬ ‫ﻃﺎﻋﺘﺎً! ﺟﺎﺑﺮﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ از اﻳﺸﺎن اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻦ دوﺳﺖ ﻣﻲداﺷﺘﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ در ﻫﻴﭻ ﻋﺮﺻﻪاي ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﻮﻳﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ‬ ‫ﻣﻦ ﻫﻤﺮاه ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﻢ؛ اﻣﺎ ﭘﺪرم ﻣﺮا ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ دﺧﺘﺮاﻧﺶ ﻗﺮار داده ﺑﻮد؛ اﻳﻨـﻚ ﺑـﻪ ﻣـﻦ‬ ‫اﺟﺎزه دﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺎﻳﻢ! ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑـﻪ او اﺟـﺎزه‬ ‫دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن رزﻣﻨﺪة ﻫﻤﺮاه اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺣﺮﻛـﺖ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﻃﻲ ﻣﺴﺎﻓﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﻤﺮاءاﻻﺳﺪ‪ ،‬واﻗﻊ در ﻫﺸﺖ ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و‬

‫‪572‬‬ ‫در آﻧﺠﺎ اردو زدﻧﺪ‪.‬‬ ‫در آﻧﺠﺎ‪ ،‬ﻣ‪‬ﻌﺒﺪ ﺑﻦ اﺑﻲﻣ‪‬ﻌﺒ‪‬ﺪ ﺧﺰاﻋﻲ ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣـﺪ و‬ ‫اﺳﻼم آورد‪ ..‬ﺑﻌﻀﻲ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮ ﺷﺮك ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﻴﺮﺧـﻮاه‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﺧﺰاﻋﻪ ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﺎن ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ‬ ‫ﺣﺎل‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻫﺎن ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻣﺼﻴﺒﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﺎران ﺷﻤﺎ رﺳﻴﺪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺳـﺨﺖ‬ ‫ﮔﺮان آﻣﺪ! و ﺑﺴﻴﺎر ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺷﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﻧﮕﺎه داﺷﺖ! رﺳـﻮل‬ ‫ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ او دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬و او‬ ‫را از اﺟﺮاي ﻧﻘﺸﻪاي ﻛﻪ در ﺳﺮ ﭘﺮوراﻧﺪه اﺳﺖ ﺑﺎزدارد‪.‬‬ ‫ﺑﻴﻢ و ﻫﺮاس رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ ﻓﻜﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻴﻔﺘﻨﺪ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺠﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ روﺣﺎء‪ -‬واﻗﻊ در ﺳﻲ و ﺷﺶ ﻣﻴﻠـﻲ‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ -‬رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬زﺑﺎن ﺑﻪ ﻣﻼﻣﺖ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﮔﺸﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﻫـﻴﭻ ﻛـﺎري‬ ‫ﻧﻜﺮدﻳﺪ! ﻗﺪرت و ﺷﻮﻛﺖ اﻳﺸﺎن را درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬و رﻫﺎﻳﺸﺎن ﮔﺮدﻳﺪ؛ ﺳﺮان اﻳﺸـﺎن‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن زﻧﺪه و ﭘﺎﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎر دﻳﮕﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺻﻒآراﻳﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد!‬ ‫ﺑﺎزﮔﺮدﻳﺪ ﺗﺎ آﻧﺎن را رﻳﺸﻪﻛﻦ ﺳﺎزﻳﻢ؟!‬ ‫ﻇﺎﻫﺮاً‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﻄﺤﻲ‪ ،‬از ﺟﺎﻧﺐ ﻛﺴـﺎﻧﻲ ﻣﻄـﺮح ﺷـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺮآورد‬ ‫ﺻﺤﻴﺤﻲ از ﻗﺪرت رزﻣﻲ و روﺣﻴﻪ و ﺗﺎب و ﺗﻮان ﻣﻌﻨﻮي ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ‬ ‫ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺳﺮان و ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎﻧﺸﺎن‪ ،‬ﺻﻔﻮان ﺑﻦ اﻣﻴﻪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛـﺮد و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬ ‫اي ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﻣﻦ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﻨﻴﺪ! ﻣﻦ ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ آن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺑـﻪ ﻋﺮﺻـﺔ‬ ‫ﺟﻨﮓ‪ -‬ﻫﻤﺮاه ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ‪ -‬ﺧﻮدداري ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑـﺮ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻫﻤﺪﺳﺖ ﺷﻮﻧﺪ! ﺣﺎل ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻓﺘﺢ ﻧﺼﻴﺐ ﺷﻤﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻫـﻴﭻ‬ ‫اﻳﻤﻦ ﻧﻴﺴﺘﻢ از اﻳﻨﻜﻪ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺮدﻳﺪ دوﻟﺖ ﻓـﺘﺢ ﻧﺼـﻴﺐ دﺷـﻤﻨﺎن ﺷـﻤﺎ‬ ‫ﻧﮕﺮدد! اﻳﻦ رأي‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ رأي اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﺮدود ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﻟﺸـﻜﺮ ﻣﻜـﻪ‬

‫ﻳﻚ ﺳﺨﻦ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺴﻮي ﻣﺪﻳﻨﻪ رﻫﺴﭙﺎر ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑـﺎ‬ ‫ﻟﺸﻜﺮﻳﺎﻧﺶ از ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺒﺪﺑﻦ اﺑﻲﻣﻌﺒﺪ ﺧﺰاﻋﻲ‪ -‬ﻛـﻪ اﺑﻮﺳـﻔﻴﺎن‬ ‫ﺧﺒﺮ از اﺳﻼم آوردن وي ﻧﺪاﺷﺖ‪ -‬ﺑﻪ ﻧﺰد اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن آﻣﺪ‪ .‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼـﻪ ﺧﺒـﺮ؟‬ ‫ﻣﻌﺒﺪ؟! ﻣﻌﺒﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ داﺷﺖ ﻳﻚ ﺟﻨـﮓ رواﻧـﻲ‪ -‬ﺗﺒﻠﻴﻐـﺎﺗﻲ ﺷـﺪﻳﺪ را ﺑـﺮ اﺑﻮﺳـﻔﻴﺎن و‬ ‫ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﻨﺪ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎ ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدهاﻧـﺪ و در ﺗﻌﻘﻴـﺐ ﺷـﻤﺎ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﺑﺎ ﺳﭙﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن را ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺪﻳﺪهام! از ﻛﻴﻨﻪﺗﻮزي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ آﺗﺶاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺔ آن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ در ﺻﺤﻨﺔ ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫او ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬و از ﺑﺎﺑﺖ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ از دﺳﺖ دادهاﻧﺪ ﺳﺨﺖ ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬آﻧﭽﻨﺎن‬ ‫ﺧﺸﻢ و ﻛﻴﻨﻪاي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن را ﻧﺪﻳﺪهام!‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬واي ﺑﺮ ﺗﻮ؛ ﭼﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ؟!‬ ‫ﻣ‪‬ﻌﺒ‪‬ﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻤﻲﺑﻴـﻨﻢ ﻛـﻪ ﻫﻤﻴﻨﻜـﻪ ﺑـﻪ ﺳـﻮي ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺣﺮﻛـﺖ ﻛﻨـﻲ‪،‬‬ ‫ﭘﻴﺸﻘﺮاوﻻن ﻟﺸﻜﺮ وي را ﺧﻮاﻫﻲ دﻳﺪ ﻛﻪ از ﭘﺸﺖ اﻳﻦ ﺗﭙﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﻤﺎ ﻣﻲآﻳﻨﺪ!‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻣﺎ ﻳﻚ ﺳﺨﻦ ﺷﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮﻳﻢ‪ ،‬و آﻧـﺎن‬ ‫را رﻳﺸﻪﻛﻦ ﺳﺎزﻳﻢ!؟‬ ‫ﻣ‪‬ﻌﺒﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻜﻦ! ﻣﻦ ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻢ!‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻋﺰم و ارادة ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜﻪ ﺑﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺳﺴﺖ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﺗـﺮس و‬ ‫وﺣﺸﺖ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن را درﺑﺮﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻃﺮﻳﻖ ﻋﺎﻓﻴﺖ را ﻫﻤﺎﻧﺎ در ﭘﻴﮕﻴﺮي‬ ‫اﻧﺼﺮاف از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ دﻳﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻧﻴﺰ دﺳﺖ ﺑـﻪ ﻳـﻚ ﺟﻨـﮓ رواﻧـﻲ‪-‬‬ ‫ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺳﭙﺎه اﺳﻼم زد؛ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ آن ﺳﭙﺎه از ﻧﻮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ را از ﭘﻴﮕﻴﺮي‬ ‫ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜﻪ ﺑﺎزدارد‪ ،‬ﺗﺎ درﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬در ﺟﻬﺖ ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ آن‬ ‫ﺳﭙﺎه ﻣﻮﻓﻘﻴﺘﻲ ﻛﺴﺐ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻛﺎرواﻧﻲ از ﻋﺒﺪاﻟﻘﻴﺲ ﻋﺎزم ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺑـﻮد‪ .‬اﺑﻮﺳـﻔﻴﺎن‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻳﻚ ﭘﻴﺎم از ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﺪ؟ ﺗﺎ در ﻋﻮض‪ ،‬ﻣﻦ ﻫﻢ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﻣﻜـﻪ‬

‫‪574‬‬ ‫آﻣﺪﻳﺪ‪ ،‬در ﺑﺎزار ﻋﻜﺎظ اﻳﻦ ﺷﺘﺮان ﺷﻤﺎ را ﻣﻮﻳﺰ ﺑﺎر ﻛﻨﻢ؟! ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﺑﺎﺷـﺪ! ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ اﻳﻦ ﭘﻴﺎم را از ﻣﻦ ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻗﺼﺪ ﺣﻤﻠﺔ ﻣﺠﺪد ﺑﻪ آﻧﺎن را دارﻳـﻢ‪ ،‬ﺗـﺎ او و‬ ‫ﻳﺎراﻧﺶ را رﻳﺸﻪﻛﻦ ﻛﻨﻴﻢ!‬ ‫ﻛﺎرواﻧﻴﺎن در ﺣﻤﺮاءاﻻﺳﺪ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﻳﺎراﻧﺸﺎن رﺳﻴﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫و ﺳﺨﻦ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن را ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن ﺑﺎزﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ان اﻟﻨﺎس ﻗﺪ ﺟﻤﻌﻮا ﻟﻜﻢ ﻓﺎﺧﺸﻮﻫﻢ!‬ ‫اﻣﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺮ اﻳﻤﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن رزﻣﻨﺪه اﻓﺰود‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺣﺴﺒﻨﺎ اﷲ و ﻧﻌﻢ اﻟﻮﻛﻴـﻞ!‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺴ‪‬ﺒﻨ‪‬ﺎ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭﹺﻧ ‪‬ﻌ ‪‬ﻢ‬ ‫ﺸ ‪‬ﻮ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ﹶﻓﺰ‪‬ﺍ ‪‬ﺩ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ﹺﺇﳝ‪‬ﺎﻧﹰﺎ ‪‬ﻭﻗﹶﺎﻟﹸﻮﹾﺍ ‪‬ﺣ ‪‬‬ ‫ﺱ ﹶﻗ ‪‬ﺪ ‪‬ﺟ ‪‬ﻤﻌ‪‬ﻮﹾﺍ ﹶﻟ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﻓﹶﺎ ‪‬ﺧ ‪‬‬ ‫ﺱ ﹺﺇﻥﱠ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫﴿ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﻗﹶﺎ ﹶﻝ ﹶﻟ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫ﺿﻮ‪‬ﺍ ﹶﻥ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ﻭ‪‬ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ﺫﹸﻭ ﹶﻓﻀ‪‬ـ ﹴﻞ‬ ‫ﺴ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ﺳ‪‬ﻮ ٌﺀ ﻭ‪‬ﺍﺗ‪‬ﺒﻌ‪‬ﻮﹾﺍ ﹺﺭ ‪‬‬ ‫ﺴ‪‬‬ ‫ﻀ ﹴﻞ ﻟﱠ ‪‬ﻢ ‪‬ﻳ ‪‬ﻤ ‪‬‬ ‫ﺍﹾﻟ ‪‬ﻮﻛ‪‬ﻴ ﹸﻞ * ﻓﹶﺎﻧ ﹶﻘ ﹶﻠﺒ‪‬ﻮﹾﺍ ﹺﺑﹺﻨ ‪‬ﻌ ‪‬ﻤ ‪‬ﺔ ﻣ‪ ‬ﻦ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭ ﹶﻓ ‪‬‬

‫‪‬ﻋﻈ‪‬ﻴﻢﹴ﴾‪.١‬‬

‫»آﻧﺎﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻨﻚ ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ ﺷﻤﺎ ﻫﻤﺪﺳـﺖ ﺷـﺪهاﻧـﺪ؛ از آﻧـﺎن‬ ‫ﺑﻬﺮاﺳﻴﺪ! اﻣﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺮ اﻳﻤﺎن آﻧﺎن اﻓﺰود و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎ را ﺑﺲ اﺳـﺖ‪ ،‬و او‬ ‫ﻛﺎرﮔﺰار ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮﺑﻲ اﺳﺖ! از اﻳـﻦ رو‪ ،‬در ﭘﺮﺗـﻮ ﻧﻌﻤـﺖ اﻟﻬـﻲ و ﻓﻀـﻞ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻴﭻ ﺑﺪي ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﻪ ﺟﺎ در ﭘﻲ رﺳﻴﺪن ﺑـﻪ ﺧﺸـﻨﻮدي ﺧـﺪا‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺻﺎﺣﺐ ﻓﻀﻞ ﻋﻈﻴﻢ اﺳﺖ!«‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم‪ ،‬روز ﻳﻜﺸﻨﺒﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻤﺮاءاﻻﺳﺪ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬روزﻫﺎي دوﺷـﻨﺒﻪ و‬ ‫ﺳﻪﺷﻨﺒﻪ و ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ‪ -‬ﻧﻬﻢ و دﻫﻢ و ﻳﺎزدﻫﻢ ﻣﺎه ﺷﻮال ﺳﺎل ﺳﻮم ﻫﺠـﺮت‪ -‬را ﻧﻴـﺰ در‬ ‫آﻧﺠﺎ اﻗﺎﻣﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت‬ ‫رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﺑﻮﻋﺰّة ﺟ‪‬ﻤ‪‬ﺤﻲ را دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬وي ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر اﺳﻴﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد و رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑﺨـﺎﻃﺮ‬ ‫ﻣﺴﺘﻤﻨﺪي و ﺗﻌﺪد دﺧﺘﺮاﻧﺶ‪ ،‬او را ﺑﺪون ﻓﺪﻳـﻪ آزاد ﻛـﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و در ﺑﺮاﺑـﺮ‪ ،‬وي‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان‪ ،‬آﻳﺎت ‪.174-173‬‬

‫ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻴﭽﻜﺲ را ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ آﻧﺤﻀﺮت ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﭘﺸـﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻧﻜﻨـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ او‬ ‫ﻧﻘﺾ ﻋﻬﺪ ﻛﺮد و ﻣﺮدم را ﺗﻮﺳﻂ اﺷﻌﺎرش ﺑﺮ ﺿﺪ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﺤﺮﻳﻚ و ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲﻛﺮد؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دﺳﺘﻮر ﺑﺎزداﺷﺖ او را ﺻـﺎدر‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻣﺮاﺑﺒﺨﺶ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻣﻦ ﻣﻨﺖ ﺑﮕﺬار‪ ،‬و ﻣﺮا ﺑﺮاي دﺧﺘـﺮاﻧﻢ زﻧـﺪه‬ ‫واﮔﺬار؛ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻋﻬﺪ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺮدار ﺧﻮد را ﻫﺮﮔﺰ ﺗﻜـﺮار ﻧﻜـﻨﻢ! رﺳـﻮل‬ ‫ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻻ ﲤﺴﺢ ﻋﺎﺭﺿﻴﮏ ﲟﮑﺔ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻭ ﺗﻘﻮﻝ‪ :‬ﺧﺪﻋﺖ ﳏﻤﺪﹰﺍ ﻣﺮﺗﲔ؟! ﻻ ﻳﻠﺪﻍ ﺍﳌﺆﻣﻦ ﻣﻦ ﺟﺤﺮ ﻣﺮﺗﲔ!(‬ ‫»از اﻳﻦ ﭘﺲ دﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎﻳﺖ ﻧﺨﻮاﻫﻲ ﻛﺸﻴﺪ در ﻣﻜﻪ و ﻧﺨـﻮاﻫﻲ ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ ﻣـﻦ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ را دوﺑﺎر ﻓﺮﻳﺐ دادم؟! اﻧﺴﺎن ﺑﺎ اﻳﻤﺎن از ﻳﻚ ﺳﻮراخ دوﺑﺎر ﮔﺰﻳﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮد!!«‬ ‫آﻧﮕﺎه زﺑﻴﺮ‪ -‬ﻳﺎ ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ‪ -‬را اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﮔﺮدن وي را ﺑﺰﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺣﻜﻢ اﻋﺪام ﻳﻜﻲ از ﺟﺎﺳﻮﺳﺎن ﻣﻜـﻪ را‬ ‫ﺻﺎدر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬وي ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻦ ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻦ اﺑﻲاﻟﻌﺎص‪ ،‬ﺟﺪ ﻣﺎدري ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦﻣـﺮوان‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬داﺳﺘﺎن وي از اﻳﻦ ﻗﺮار ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﺸﺮﻛﺎن از ﻣﻴﺪان ﺟﻨـﮓ اﺣـﺪ‪،‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﺰد ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮﻳﺶ ﻋﺜﻤﺎنﺑﻦ ﻋﻔﺎن آﻣﺪ‪ .‬ﻋﺜﻤﺎن از رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاي او درﺧﻮاﺳﺖ اﻣﺎنﻧﺎﻣﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑـﻪ او‬ ‫اﻣﺎنﻧﺎﻣﻪ دادﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﮔﺮ ﺑﻴﺶ از ﺳﻪ روز در آن ﺣﻮاﻟﻲ ﻳﺎ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪،‬‬ ‫او را ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺸﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮاي ﺑﺎر دوم از ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم ﺧﺎﻟﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از آن‬ ‫ﺳﻪ روز ﻛﻪ ﺑﻪ او ﻣﻬﻠﺖ داده ﺷﺪه ﺑﻮد در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﺎﻧـﺪ و ﺑـﺮاي ﻗﺮﻳﺸـﻴﺎن ﺟﺎﺳﻮﺳـﻲ‬ ‫ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻟﺸﻜﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻋﺎزم ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﮔﺮﻳﺨﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬زﻳﺪﺑﻦ ﺣﺎرﺛـﻪ و ﻋﻤـﺎر‬ ‫ﺑﻦ ﻳﺎﺳﺮ را ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ او ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ؛ آﻧﺪو ﻧﻴـﺰ او را ﺗﻌﻘﻴـﺐ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﻴﻨﻜـﻪ او را‬

‫‪576‬‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬درﺟﺎ ﻛﺸﺘﻨﺪ ‪.1‬‬ ‫ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻏﺰوة ﺣﻤﺮاءاﻻﺳﺪ ﻳﻚ ﻏﺰوة ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻏـﺰوه‪ ،‬در واﻗـﻊ‪،‬‬ ‫ﺑﺨﺸﻲ از ﺟﻨﮓ اﺣﺪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﺘﻤﺔ آن‪ ،‬و ﺻـﺤﻨﻪاي از ﺻـﺤﻨﻪﻫـﺎي آن ﺑـﻪ ﺣﺴـﺎب‬ ‫ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻏﺰوة اﺣﺪ را ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﺮاﺣﻞ و ﻃﻮل و ﺗﻔﺼﻴﻞ آن از ﻧﻈﺮ ﮔﺬراﻧﻴﺪﻳﻢ‪ .‬ﻣﺤﻘﻘﺎن از دﻳﺮﺑﺎز‬ ‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﮔﻔﺘﮕﻮ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻨﺘﻬﻲ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ؟ ﺑﻲﺷﻚ‪ ،‬در ﻣﺮﺣﻠﺔ دوم ﺟﻨـﮓ اﺣـﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺗـﺮي ﻧﻈـﺎﻣﻲ و رزﻣـﻲ از آن‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻮد‪ ،‬و ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺻﺤﻨﺔ ﺟﻨﮓ را در اﺧﺘﻴﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫و در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﺧﺴﺎرتﻫـﺎي ﺟـﺎﻧﻲ و رواﻧـﻲ در ﺟﺒﻬـﺔ ﻟﺸـﻜﺮ اﺳـﻼم ﺑﻴﺸـﺘﺮ و‬ ‫ﻛﺎرﺳﺎزﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻊ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ ﮔﺮﻳﺨﺘﻨـﺪ‪،‬‬ ‫و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻮﻗﺖ ﮔﺮدوﻧﺔ ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜﻪ ﮔﺮدش ﻛﺮد؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ‬ ‫دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ در ﻛﺎر ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ از اﻳﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣـﺎ از اﻳـﻦ ﺳـﻠﻄﺔ ﻣﻮﻗـﺖ‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻓﺘﺢ و ﭘﻴﺮوزي ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺗﺮدﻳﺪي در اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ اردوﮔﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در ﻋﺮﺻـﺔ‬ ‫ﻛﺎرزار اﺣﺪ ﺣﺘﻲ ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ دﻗﻴﻘﻪ اﺷـﻐﺎل ﻛﻨـﺪ‪ .‬از ﺳـﻮي دﻳﮕـﺮ‪ ،‬ﺑـﺎ وﺟـﻮد آﻧﻜـﻪ‬ ‫ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ و درﻫﻢ رﻳﺨﺘﮕﻲ و آﺷﻔﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻟﺸﻜﺮ ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﻋـﺪة‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ از ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن اﺳﻼم ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﻓﺮار از ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ ﺗﻦ درﺑﺪﻫﻨـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺎ ﺷﺠﺎﻋﺖ ﻫﺮﭼﻪ ﺗﻤﺎمﺗﺮ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﺲ از ﺳﺎﻋﺘﻲ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن ﻣﻘـﺮّ ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪﻫﻲ‬ ‫‪ -1‬ﺗﻔﺼﻴﻼت ﺟﻨﮓ اﺣﺪ و ﻏﺰوه ﺣﻤﺮاءاﻻﺳﺪ را ﻋﻤﺪﺗﺎً از ﺳـﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸـﺎم )ج ‪ ،2‬ص ‪(129-60‬؛ زاداﻟﻤﻌـﺎد‬ ‫)ج ‪ ،2‬ص ‪(108-91‬؛ ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣـﺘﻦ ﺻـﺤﻴﺢ ﺑﺨـﺎري )ج ‪ ،7‬ص ‪(377-345‬؛ و ﻣﺨﺘﺼـﺮ‬ ‫ﺳﻴﺮةاﻟﺮﺳﻮل‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻧﺠﺪي )ص ‪ (257-242‬ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ؛ ﻣ‪Ĥ‬ﺧـﺬ دﻳﮕـﺮ اﻳـﻦ ﻓﺼـﻞ را در ﺟﺎﻫـﺎي‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن ارﺟﺎع دادهاﻳﻢ‪.‬‬

‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن اﺳﻼم در ﻫﻴﭽﻴﻚ از‬ ‫ﻣﺮاﺣﻞ اﻳﻦ ﺟﻨﮓ در وﺿﻌﻴﺘﻲ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻧﻴﺎﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻜـﻪ آﻧـﺎن را ﺗﻌﻘﻴـﺐ ﻛﻨـﺪ؛‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﺗﻦ از رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻟﺸﻜﺮ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ اﺳﺎرت ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ درﻧﻴﺎﻣـﺪ! ﻛﻤـﺎ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻏﻨﻴﻤﺘﻲ از ﺳﭙﺎه اﺳﻼم دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻧﻜﺘـﺔ ﻣﻬﻤـﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﺑﻪ ﻧﺤﻮي اﺣﺴﺎس ﭘﻴﺮوزي و ﺗﺴﻠﻂ ﻛﺮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﺎ ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺳﻮم ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﻛﺎرزار ﺧﻮﻳﺶ اداﻣﻪ دادﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺳﭙﺎه ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﻫﻤﭽﻨـﺎن‬ ‫در اردوﮔﺎه ﺧﻮدش ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺑﻮد؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺳـﭙﺎه ﻣﻜـﻪ‪ -‬ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ ﻣﻌﻤـﻮل ﻓﺎﺗﺤـﺎن آن‬ ‫روزﮔﺎر ﺑﻮد‪ -‬ﻳﻚ ﻳﺎ دو ﻳﺎ ﺳﻪ روز ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ در ﺻﺤﻨﺔ ﻧﺒﺮد ﻧﻤﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ‬ ‫ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻋﺮﺻﺔ ﻛﺎرزار را رﻫﺎ ﻛﺮدﻧﺪ و رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘـﻴﺶ از آﻧﻜـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﺻﺤﻨﻪ راﺗﺮك ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ‪ ،‬ﺟﺮأت ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﭘﺎي ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﮕﺬارﻧﺪ و ﺑﻪ ﻏﺎرت و‬ ‫ﭼﭙﺎول اﻣﻮال و زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﺪﻳﻨﻪ دﺳﺖ ﺑﺰﻧﻨﺪ؛ ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﭼﻨﺪ ﻗﺪم ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑـﺎ ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬ ‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و دروازهﻫﺎي ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ روﻳﺸﺎن ﮔﺸﺎده ﺑﻮد‪ ،‬و از ﻟﺸـﻜﺮ و ﻧﻴﺮوﻫـﺎي‬ ‫رزﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻜﻠﻲ ﺧﺎﻟﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد!‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﻗﺮاﺋﻦ و ﺷﻮاﻫﺪ ﺣﺎﻛﻲ از آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺷـﺘﺎب و دﺳـﺘﭙﺎﭼﮕﻲ اﺑﻮﺳـﻔﻴﺎن ﺑـﺮاي‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺧﺮوج از ﻣﻌﺮﻛﺔ ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ‬ ‫اﮔﺮ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺳﻮم ﺟﻨﮓ ﭘﺎي ﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻜﺴـﺖ و ﻧﻨـﮓ و ﻋـﺎر ﺑـﻪ ﺑـﺎر‬ ‫آورﻧﺪ؛ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻣﻮﺿـﻌﮕﻴﺮي اﺑﻮﺳـﻔﻴﺎن را در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻏـﺰوة ﺣﻤﺮاءاﻻﺳـﺪ‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺮ ﻳﻘﻴﻦ و ﺑﺎورﻣﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺮداﺷـﺖ و ﻧﺘﻴﺠـﻪﮔﻴـﺮي اﻓـﺰوده‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺟﻨﮓ اﺣﺪ ﻋﺒﺎرت از ﻳﻚ ﺟﻨﮓ ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫـﺮ‬ ‫ﻳﻚ از ﻃﺮﻓﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻬﺮة ﺧﻮدش را از ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ در ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ ﺑﺮده‪ ،‬و ﺧﺴﺎرت ﺧـﻮدش‬ ‫را ﻫﻢ دﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣـﻞ از ﻋﺮﺻـﺔ ﻛـﺎرزار‬

‫‪578‬‬ ‫ﺑﮕﺮﻳﺰد‪ ،‬و اردوﮔﺎه ﺧﻮﻳﺶ را در اﺧﺘﻴﺎر اﺷﻐﺎل ﻧﻈﺎﻣﻲ دﺷﻤﻦ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ،‬ﻫﺮ دو ﻃﺮف‬ ‫دﺳﺖ از ﻧﺒﺮد ﻛﺸﻴﺪهاﻧﺪ؛ و اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎي ﻳﻚ »ﺟﻨﮓ ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﻳﺎﻓﺘﻪ« اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻜﺘﺔ ﻣﻬﻢ اﺷﺎره دارد‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫‪‬ﻭ ﹶﻻ ‪‬ﺗ ﹺﻬﻨ‪‬ﻮﹾﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﺍ‪‬ﺑ‪‬ﺘﻐ‪‬ﺎﺀ ﺍﹾﻟ ﹶﻘ ‪‬ﻮ ﹺﻡ ﺇﹺﻥ ‪‬ﺗﻜﹸﻮﻧ‪‬ﻮﹾﺍ ‪‬ﺗ ﹾﺄﹶﻟﻤ‪‬ﻮ ﹶﻥ ﹶﻓﹺﺈﻧ‪ ‬ﻬ ‪‬ﻢ ‪‬ﻳ ﹾﺄﹶﻟﻤ‪‬ﻮ ﹶﻥ ﻛﹶﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﺗ ﹾﺄﻟﹶﻤﻮ ﹶﻥ ‪‬ﻭ‪‬ﺗ ‪‬ﺮﺟ‪‬ﻮ ﹶﻥ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﺍﻟﻠﹼـ ‪‬ﻪ ﻣ‪‬ـﺎ ﹶﻻ‬

‫‪‬ﻳ ‪‬ﺮﺟ‪‬ﻮ ﹶﻥ ‪‬ﻭﻛﹶﺎ ﹶﻥ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ‪‬ﻋﻠ‪‬ﻴﻤﹰﺎ ‪‬ﺣﻜ‪‬ﻴﻤﺎﹰ﴾‪.١‬‬

‫»در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎاﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ دﭼﺎر ﺳﺴﺘﻲ ﻧﺸﻮﻳﺪ؛ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺎراﺣﺘﻲﻫﺎﻳﻲ دﻳﺪهاﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻨـﺎن‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻧﺎراﺣﺘﻲﻫﺎﻳﻲ دﻳﺪهاﻧﺪ و ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﺷـﻤﺎ از‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﻣﻴﺪﻫﺎ دارﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻨﺎن ﻧﺪارﻧﺪ!«‬ ‫در اﻳﻦ آﻳﺔ ﺷﺮﻳﻔﻪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ دو ﺳﭙﺎه را ﺑﻪ آن ﺳﭙﺎه دﻳﮕﺮ از ﺟﻬﺖ آزار‬ ‫رﺳﺎﻧﻴﺪن و آزار دﻳﺪن ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬از اﻳـﻦ ﺑﻴـﺎن اﺳـﺘﻔﺎده‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻫﺮ دو ﺳﭙﺎه ﻳﻜﺴﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬وﻫﺮ دو ﺳﭙﺎه در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻋﻤـﻼً‬ ‫ﭘﻴﺮوز و ﻏﺎﻟﺐ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺰﺍﺭﺵ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﻗﺮﺁﻥ ﮐﺮﻳﻢ ﺍﺯ ﺟﻨﮓ ﺍﺣﺪ‬ ‫ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ اﺣﺪ‪ ،‬آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻲ ﭘﻴﺎﭘﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺮ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﻬﻢ اﻳﻦ ﺟﻨﮓ‪،‬‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﭘﺮﺗﻮ اﻓﻜﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖ ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺒﺎت و ﻋﻮاﻣﻠﻲ را ﻛﻪ ﻣﻨﺠـﺮ‬ ‫ﺑﻪ آن ﺧﺴﺎرات ﻛﻤﺮﺷﻜﻦ ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺷﻤﺮدﻧﺪ؛ و ﻧﻘﺎط ﺿـﻌﻔﻲ را ﻛـﻪ‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﻣﻴﺎن ﮔﺮوﻫﻬﺎ و ﺻﻔﻮف اﻫﻞ اﻳﻤﺎن در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ وﻇﻴﻔـﻪ ﺷﻨﺎﺳـﻲ در اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻫﺎي ﺣﺴﺎس و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه وﺟﻮد داﺷﺖ ﺑﺮﻣﻼ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ؛ ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻔﻲ را ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻨﻮز در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻫﺪاف ارزﺷﻤﻨﺪ و ﻣﺘﻌـﺎﻟﻲ ﺗﺄﺳـﻴﺲ و ﺗﻜـﻮﻳﻦ ﺟﺎﻣﻌـﺔ‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻛﺎﺳﺘﻲﻫﺎ و آﺳﻴﺐﭘﺬﻳﺮيﻫﺎ ﺑﺮاي اﻣﺘﻲ ﻛﻪ از دﻳﮕﺮ اﻣﺘﻬﺎ ﻣﻤﺘﺎز‪،‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‪ ،‬آﻳﻪ ‪104‬‬

‫و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻣﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه از ﻣﻴﺎن دﻳﮕﺮ اﻣﺘﻬﺎ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺒﻨﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻗﺮآن وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن را ﮔﺰارش ﻛﺮد‪ ،‬و آﻧﺎن را رﺳﻮا ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و دﺷـﻤﻨﻲ‬ ‫ﺑﺎﻃﻨﻲ و دروﻧﻲ آﻧﺎن را ﺑﺎ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ آﺷﻜﺎر ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﺰﻣﺎن‪ ،‬ﺷـﺒﻬﻪﻫـﺎ و‬ ‫وﺳﻮﺳﻪﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ در دلﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺿﻌﻴﻒ اﻻﻋﺘﻘﺎد ﺧﻠَﺠﺎن ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬از ﻣﻴﺎن ﺑﺮد‬ ‫و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﻛﺮد؛ و ﻣﻨﺸﺄ اﻳﻦ وﺳﻮﺳﻪﻫـﺎ و ﺷـﺒﻬﺎت ﻫﻤـﻴﻦ ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن و ﺑـﺮادران و‬ ‫ﻳﺎراﻧﺸﺎن‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن‪ -‬ﻛﻪ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن دﻳﺮﻳﻨﺔ دﺳﻴﺴﻪ و ﺗﻮﻃﺌـﻪاﻧـﺪ‪ -‬ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﻗـﺮآن ﻛـﺮﻳﻢ‬ ‫اﻫﺪاف و ﺣﻜﻤﺖﻫﺎ و ﻧﺘﺎﻳﺞ و دﺳﺘﺎوردﻫﺎﻳﻲ را ﻧﻴﺰ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﻮده‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮرد اﺷﺎره ﻗﺮار داد‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﻮﺿﻮع ﺟﻨﮓ اﺣﺪ‪ ،‬ﺷﺼﺖ آﻳﻪ از ﺳﻮرة آل ﻋﻤﺮان را ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌـﺎل ﻧـﺎزل‬ ‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﻳﻪ از اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺘﻌـﺪد و‬ ‫ﻣﻬﻢ اﻳﻦ ﺟﻨﮓ را ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲﺳﺎزد‪:‬‬

‫ﲔ ‪‬ﻣﻘﹶﺎ ‪‬ﻋ ‪‬ﺪ ‪‬ﻟ ﹾﻠ ‪‬ﻘﺘ‪‬ﺎ ﹺﻝ ﻭ‪‬ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ‪‬ﺳﻤ‪‬ﻴ ‪‬ﻊ ‪‬ﻋﻠ‪‬ﻴﻢ‪.١﴾‬‬ ‫ﺉ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﺆ ‪‬ﻣﻨﹺ ‪‬‬ ‫ﻚ ‪‬ﺗ‪‬ﺒﻮ‪ ‬‬ ‫ﺕ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﹶﺃ ‪‬ﻫ ‪‬ﻠ ‪‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﹺﺇ ﹾﺫ ﹶﻏ ‪‬ﺪ ‪‬ﻭ ‪‬‬ ‫»و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻣﺪادان از ﻧﺰد ﺧﺎﻧﻮادهات ﺑﻴﺮون ﺷﺪي‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﺎﻳﮕﺎﻫﻬـﺎي ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن را‬ ‫ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ آﻣﺎده ﺳﺎزي«‪.‬‬ ‫در ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﻴﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻳﻚ ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺟﺎﻣﻊ از ﺣﻜﻤـﺖﻫـﺎ و‬ ‫دﺳﺘﺎوردﻫﺎي اﻳﻦ ﺟﻨﮓ اراﺋﻪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺐ ‪‬ﻭﻣ‪‬ﺎ ﻛﹶﺎ ﹶﻥ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ‪‬ﻟ‪‬ﻴ ﹾﻄ ‪‬ﻠ ‪‬ﻌ ﹸﻜ ‪‬ﻢ‬ ‫ﺚ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﺍﻟﻄﱠﻴ‪ ‬ﹺ‬ ‫ﺨﺒﹺﻴ ﹶ‬ ‫ﲔ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ﻣ‪‬ﺎ ﺃﹶﻧ‪‬ﺘ ‪‬ﻢ ‪‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴ ‪‬ﻪ ‪‬ﺣﺘ‪ ‬ﻰ ‪‬ﻳﻤ‪‬ﻴ ‪‬ﺰ ﺍﹾﻟ ‪‬‬ ‫﴿ﻣ‪‬ﺎ ﻛﹶﺎ ﹶﻥ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ﻟ‪‬ﻴ ﹶﺬ ‪‬ﺭ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﺆ ‪‬ﻣﹺﻨ ‪‬‬

‫ﺠ‪‬ﺘﺒﹺﻲ ﻣ‪‬ﻦ ﺭ‪ ‬ﺳ ‪‬ﻠ ‪‬ﻪ ﻣ‪‬ﻦ ‪‬ﻳﺸ‪‬ﺎ ُﺀ ﻓﹶﺂﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻮﹾﺍ ﺑﹺﺎﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭ ‪‬ﺭ ‪‬ﺳ ‪‬ﻠ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭﺇﹺﻥ ‪‬ﺗ ‪‬ﺆ ‪‬ﻣﻨ‪‬ﻮﹾﺍ ‪‬ﻭ‪‬ﺗﺘ‪‬ﻘﹸﻮﹾﺍ ﹶﻓ ﹶﻠ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﹶﺃ ‪‬ﺟ ‪‬ﺮ‬ ‫ﺐ ‪‬ﻭﹶﻟ ‪‬ﻜﻦ‪ ‬ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ‪‬ﻳ ‪‬‬ ‫‪‬ﻋﻠﹶﻰ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻐ ‪‬ﻴ ﹺ‬

‫‪‬ﻋﻈ‪‬ﻴﻢ‪.٢﴾‬‬

‫»ﻫﺮﮔﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ آن ﻧﺒﻮده و روا ﻧﻤﻲداﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را در آن وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻮدﻳﺪ‬ ‫واﮔﺬارد‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﻧﺎﭘﺎك را از ﭘـﺎك ﺟـﺪا ﺳـﺎزد؛ و ﻧﻴـﺰ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﺮ آن ﻧﺒـﻮده و روا‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان‪ ،‬آﻳﻪ ‪.121‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان‪ ،‬آﻳﻪ ‪.179‬‬

‫‪580‬‬ ‫ﻧﻤﻲداﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از ﻏﻴﺐ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﮔﺮداﻧﺪ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎﻧﺶ ﻫﺮ آن‬ ‫ﻛﺲ را ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺮﻣﻲﮔﺰﻳﻨﺪ؛ ﺷﻤﺎ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ و ﻓﺮﺳـﺘﺎدﮔﺎن ﺧﺪاوﻧـﺪ اﻳﻤـﺎن‬ ‫ﺑﻴﺎورﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﮔﺮ اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻳﺪ و ﺗﻘﻮا ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﭘﺎداﺷـﻲ ﺑـﺰرگ از آنِ ﺷـﻤﺎ ﺧﻮاﻫـﺪ‬ ‫ﺑﻮد‪«.‬‬ ‫ﺩﺳﺘﺎﻭﺭﺩﻫﺎﻱ ﻭﺍﻻﻱ ﺟﻨﮓ ﺍﺣﺪ‬ ‫اﺑﻦ ﻗﻴﻢ ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع داد ﺳﺨﻦ داده اﺳـﺖ ‪ .1‬اﺑـﻦ ﺣﺠـﺮ ﻧﻴـﺰ ﮔﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ‪:‬‬ ‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬در داﺳﺘﺎن اﺣﺪ و ﻣﺼﻴﺒﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﺛﻨـﺎي اﻳـﻦ ﺟﻨـﮓ‬ ‫دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻜﺘﻪﻫﺎ و ﻓﻮاﻳﺪ و ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻟﻬﻲ و رﺑﺎﻧﻲ ﻋﻈﻴﻢ ﻧﻬﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ دﺳﺘﺎوردﻫﺎ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮﺟﺎم ﺑﺪ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺧﺪا ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و آﻧـﺎن‬ ‫را از ﺑﺪﺷﮕﻮﻧﻲ و ﺑﺪﻓﺎﻟﻲ دﺳﺖ زدن ﺑﻪ ﻣﻮارد ﻧﻬﻲ ﺷﺪه ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻴﻨﻲ در ﻣﺮﺣﻠﻪاي ﻛﻪ ﺗﻴﺮاﻧﺪازان ﻣﻮﺿﻊ ﻣﺄﻣﻮرﻳـﺖ ﺧﻮدﺷـﺎن را‪ -‬ﻛـﻪ از ﺳـﻮي‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه و ﺗﺄﻛﻴـﺪ ﺷـﺪه ﺑـﻮد ﻛـﻪ از آﻧﺠـﺎ ﺗﻜـﺎن‬ ‫ﻧﺨﻮرﻧﺪ‪ -‬ﺗﺮك ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﻬﻮد ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻧﻜﺘﻪﻫﺎي ﻣﻬﻢ در اﻳﻦ ﺟﻨﮓ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﺎﻋﺪﺗﺎً ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﻳـﺪ‬ ‫ﮔﺎه ﺑﻪ ﺑﻼﻫﺎ ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻳﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻋﺎﻓﻴﺖ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬ﺣﻜﻤﺖ اﻳﻦ ﺳﻨﺖ اﻟﻬﻲ آن اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ اﮔﺮ ﻫﻤﻮاره ﭘﻴﺮوز ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﭘﻴﺮوان ﻣﺆﻣﻦ اﻳﺸﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ داﺧﻞ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ و‬ ‫ﻧﻔﻮذ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ از آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺆﻣﻨﺎن راﺳﺘﻴﻦ از ﭘﻴﺮوان ﻓﺎﻗﺪ ﺻﺪاﻗﺖ ﺑﺎزﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ؛ و اﮔﺮ ﻫﻤﻮاره ﺷﻜﺴﺖ ﺑﺨﻮرﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺼﻮد از ﺑﻌﺜﺖ اﻧﺒﻴﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤـﻲﮔـﺮدد‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺘﻀﺎي ﺣﻜﻤﺖ اﻟﻬﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻊ ﺑﻴﻦ اﻻﻣﺮﻳﻦ ﺑﺸـﻮد‪،‬‬ ‫ﺗﺎ راﺳﺘﮕﻮﻳﺎن از دروﻏﮕﻮﻳﺎن ﺑﺎزﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت روﺷﻦﺗﺮ‪ ،‬ﻧﻔـﺎق ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن از‬ ‫دﻳﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻨﻬﺎن ﺑﻮد؛ وﻗﺘﻲ اﻳﻦ داﺳـﺘﺎن روي داد‪ ،‬و اﻫـﻞ ﻧﻔـﺎق آن ﻛﺮدارﻫـﺎ و‬ ‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.108-99‬‬

‫ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎ را از ﺧﻮد ﺑﺮوز دادﻧﺪ؛ اﺷﺎرهﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺎ ﻳﻚ ﻋﺪه دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺎﻧﮕﻲ ﻣﻮاﺟﻪاﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ آﻧﺎن آﻣـﺎده ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬و در‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﺎن ﺳﻨﮕﺮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻜﺘﺔ ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻓﺘﺎدن ﭘﻴﺮوزي در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮاﻗﻊ‪ ،‬ﻧﻔـﺲ ﺳـﺮﻛﺶ‬ ‫اﻧﺴﺎن را رام ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬و اﻧﺴﺎن را از ﺷﺎخ و ﺷﺎﻧﻪ ﻛﺸﻴﺪن ﺑﺎزﻣﻲدارد؛ ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ وﻗﺘـﻲ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن راﺳﺘﻴﻦ ﺑﻪ آن ﺑﻼﻳﺎ در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻣﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﺻـﺒﺮ و ﺷـﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﭘﻴﺸـﻪ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﻇﻬﺎر ﻋﺠﺰ و ﺑﻲﺗﺎﺑﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﺔ دﻳﮕﺮ و ﺣﻜﻤﺖ دﻳﮕﺮ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ اﻳﻤﺎن ﺧﻮد ﻣﻨﺰﻟﮕﺎهﻫﺎﻳﻲ‬ ‫در داراﻟﻜﺮاﻣﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻌﺒﻴﻪ ﻛﺮده و ﺗﺪارك دﻳﺪه اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻛﻮﺷﺸـﻬﺎي ﻣﻌﻤـﻮﻟﻲ آن‬ ‫ﺑﻨﺪﮔﺎن در ﺣﺪ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ آن ﭘﺎﻳﮕﺎﻫﻬﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻮاﻣﻞ و ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺑﻠﻴـﺖ‬ ‫و ﻣﺤﻨﺖ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورد ﺗﺎ آن ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ آن ﻣﺪارج ﻋﺎﻟﻲ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﺔ ﻣﻬﻢ در ﻛﺎر ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﻬﺎدت ﻳﻜﻲ از ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎﻣﺎت و درﺟـﺎت‬ ‫اوﻟﻴﺎي ﺧﺪا اﺳﺖ؛ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳﻦ ﻣﻘـﺎم واﻻ و اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﺮﺗﺒﺖ ﻋﺎﻟﻲ ﺳﻮق داد‪.‬‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻲ از ﺣﻜﻤﺖ ﻫﺎي اﻟﻬﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌـﺎل اراده ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫دﺷﻤﻨﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﻫﻼك ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ و ﻣﻮﺟﺒﺎﺗﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬ ‫ﻛﻔﺮ و ﺑﻐﻲ و ﻃﻐﻴﺎن و آزار و ﺷﻜﻨﺠﺔ اوﻟﻴﺎي اﻟﻬﻲ ﻣﺴﺘﺤﻖ آن ﻛﻴﻔﺮ ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﺑﺸـﻮﻧﺪ؛‬ ‫درﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﭘﺮﺗﻮ ﺑﻠﻴﺎت و ﻣﺼﺎﺋﺐ ﺟﻨـﮓ اﺣـﺪ‪ ،‬ﺧـﺪاﺑﺎوران ﻣﺴـﻠﻤﺎن را از‬ ‫ﭘﻴﺮاﻳﻪﻫﺎي ﮔﻨﺎه ﭘﻴﺮاﺳﺖ‪ ،‬و ﻛﻔﺮ ﭘﻴﺸﮕﺎن را ﻣﺤﻮ و ﻧﺎﺑﻮد ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.1‬‬

‫‪ -1‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪.347‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‬ ‫از اُﺣ‪‬ﺪ ﺗﺎ اﺣﺰاب‬ ‫ﺑﺎﺯﺗﺎﺏ ﺟﻨﮓ ﺍﺣﺪ‬ ‫ﻣﺎﺟﺮاي ﻏﻢ اﻧﮕﻴﺰ اﺣﺪ‪ ،‬ﺷﻮﻛﺖ و ﻫﻴﺒﺖ و ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ را ﻛﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺟﻨـﮓ ﺑـﺪر‬ ‫ﺑﺪﺳﺖ آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺪت ﺗﺤﺖﺗﺎﺛﻴﺮ ﻗﺮار داد‪ .‬از ﻋﻈﻤﺖ و ﻣﻬﺎﺑـﺖ ﻣﺴـﻠﻤﻴﻦ در‬ ‫دﻳﺪﮔﺎن ﻣﺮدم ﻛﺎﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﺮس و وﺣﺸﺘﻲ ﻛﻪ از رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن در دﻟﻬﺎي ﻛﻔـﺎر و‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬رﻧﮓ ﺑﺎﺧﺖ؛ و ﮔﺮﻓﺘﺎري ﻫﺎي داﺧﻠﻲ و ﺧـﺎرﺟﻲ ﺟﺎﻣﻌـﺔ ﻧﻮﭘـﺎي‬ ‫ﺧﺪاﺑﺎوران اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺧﻄﺮات ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از ﻫﺮ ﺳـﻮي ﻣﺪﻳﻨـﻪ را در ﺑﺮﮔﺮﻓـﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن و ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎن ﻧﻘﺎب از ﭼﻬﺮة دﺷﻤﻨﻲ دﻳﺮﻳﻨﻪ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ ﻳﻚ از‬ ‫اﻳﻦ ﮔﺮوهﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي درﺻﺪد ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮﺧﺎﻧﻪ و ﻛﺎﺷﺎﻧﺔ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﺳﺖاﻧﺪازﻧـﺪ؛ و‬ ‫ﺣﺘﻲ ﻃﻤﻊ در آن ﺑﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻳﻜﺴﺮه ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و درﺧﺖ ﺟﻮان اﺳﻼم را از‬ ‫رﻳﺸﻪ درآورﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻨﻮز دو ﻣﺎه از ﺟﻨﮓ اﺣﺪ ﻧﮕﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺑﻨﻲاﺳﺪ ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﺮاي ﻏﺎرت و‬ ‫ﭼﭙﺎول ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺎده ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﻃﻮاﻳﻒ ‪‬ﻋﻀًﻞ و ﻗﺎر‪‬ه در ﻣﺎه ﺻﻔﺮ ﺳﺎل ﭼﻬـﺎرم‬ ‫ﻫﺠﺮت دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻮﻃﺌﻪاي زدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ده ﺗﻦ از ﺻـﺤﺎﺑﺔ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ .‬در ﻫﻤﺎن ﻣﺎه‪ ،‬ﻋﺎﻣﺮﺑﻦ ﻃﻔﻴﻞ ﻋﺎﻣﺮي ﺑﻌﻀﻲ از ﻃﻮاﻳﻒ را ﺗﺤﺮﻳﻚ‬ ‫ﻛﺮد‪ ،‬و آﻧﺎن ﻫﻔﺘﺎد ﺗﻦ از ﺻﺤﺎﺑﻪ را ﻛﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻪ را واﻗﻌﺔ ﺑﺌﺮ ﻣﻌﻮﻧﻪ ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻃﻮل اﻳﻦ ﻣﺪت ﺑﻨﻲﻧﻀﻴﺮ ﻧﻴﺰ آﺷﻜﺎرا ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻇﻬﺎر دﺷﻤﻨﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﺎ آﻧﻜﻪ در ﻣﺎه رﺑﻴﻊاﻻول ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﺗﻮﻃﺌﻪاي ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﺎ ﻫﺪف ﺑـﻪ ﻗﺘـﻞ‬ ‫رﺳﺎﻧﻴﺪن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم دﺳﺖ زدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﻲ ﻏﻄﻔﺎن ﻧﻴﺰ ﮔﺴـﺘﺎخ ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬و در ﻣـﺎه‬ ‫ﺟﻤﺎدياﻻوﻟﻲ ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم ﻫﺠﺮت درﺻﺪد ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻗﺪرت و ﺷﻮﻛﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ در ﻣﺎﺟﺮاي ﺟﻨﮓ اﺣﺪ از دﺳـﺖ رﻓﺘـﻪ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺪت ﻣﺪﻳﺪي اﻳﺸﺎن را در ﻣﻌﺮض ﻣﺨﺎﻃﺮات ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻗﺮار داده ﺑﻮد؛ اﻣﺎ‪ ،‬اﻳﻦ‬

‫ﺣﻜﻤﺖ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﻬﺖﮔﻴﺮي اﻣﻮاج ﺧﺮوﺷـﺎن‬ ‫ﺑﻼ را ﺗﻐﻴﻴﺮ داد‪ ،‬و ﻫﻴﺒﺖ و ﻋﻈﻤﺖ از دﺳﺖ رﻓﺘﺔ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺧﺪاﺑﺎوران ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﺮﺗﺮي و ﺗﻔﻮق ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﻪ دﺳـﺖ آوردﻧـﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ اﻗـﺪام‬ ‫ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﺔ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬در اﻳـﻦ ارﺗﺒـﺎط ﺗﻌﻘﻴـﺐ‬ ‫ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن اﺣﺪ ﺗﺎ وﺿﻊ ﺣﻤﺮاءاﻻﺳﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﺎ ﺣﺪودي ﻧﺎم و ﻧﻨﮓ از دﺳـﺖ ﺷـﺪة‬ ‫رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺎزﭘﺲ آورد‪ ،‬و ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ رزﻣﻲ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‬ ‫را در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻣﺎﻧﻮرﻫﺎﻳﻲ را ﺗﺮﺗﻴﺐ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﻮﻛﺖ‬ ‫و ﻫﻴﺒﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ آن ﻧﻴﺰ اﻓﺰود؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺻﻔﺤﺎت‬ ‫آﺗﻲ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ از اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮاﻫﺎ ﮔﺰارش ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻠﹶﻤﻪ‬ ‫ﺳﺮﻳﺔ ﺍﺑﻮ ‪‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬در ﭘﻲ آن ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ ﻛـﻪ در ﺟﻨـﮓ‬ ‫اﺣﺪ روي داد‪ ،‬ﻗﻴﺎم ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺑﻨﻲ اﺳﺪ ﺑﻦ ﺧُﺰﻳﻤﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺧﺒﺮ آوردﻧﺪ ﻛﻪ ﻃﻠﺤﻪ و ﺳﻠﻤﻪ ﭘﺴﺮان ﺧﻮﻳﻠﺪ‬ ‫ﺑﻪ اﺗﻔﺎق اﻓﺮاد ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺧﻮد‪ ،‬و دﻳﮕﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداراﻧﺸﺎن ﺑﻨﻲاﺳﺪ ﺑﻦ ﺧﺰﻳﻤﻪ را ﺑﻪ ﺟﻨـﮓ ﺑـﺮ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺳـﺮﻳﻪاي را ﻣﺘﺸـﻜﻞ از ﻳﻜﺼـﺪوﭘﻨﺠﺎه ﺗـﻦ از‬ ‫رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺳﺮﻛﻮﺑﻲ آﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ اﻳﻦ ﺳـﺮﻳﻪ‬ ‫را ﺑﺮ ﻋﻬﺪة اﺑﻮﺳﻠﻤﻪ ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي او ﻟﻮاي وﻳﮋهاي ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑﻮﺳﻠﻤﻪ ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮاﻧـﻪ ﺑـﺮ‬ ‫ﺳﺮ ﺑﻨﻲاﺳﺪ ﺑﻦﺧﺰﻳﻤﻪ در ﻣﺘﻦ دار و دﻳﺎرﺷﺎن ﺗﺎﺧﺖ‪ ،‬و ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ دﺳﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﻏﺎرت ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺻﻔﻮف آﻧﺎن را درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺖ‪ ،‬و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑـﺮ اﺷـﺘﺮان و ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪان‬ ‫ﻓﺮاواﻧﻲ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﻛﺎرزاري روي دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ و‬

‫‪584‬‬ ‫ﺑﺎ ﻏﻨﻴﻤﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ اﻋﺰام اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ آﻏﺎز ﻣﺎه ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم ﻫﺠﺮت ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻮﺳـﻠﻤﻪ ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم‬ ‫ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ زﺧﻤﻲ ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺮﺑﺎز ﻛـﺮد‪ ،‬و ﺑـﺮ اﺛـﺮ آن‬ ‫ﻃﻮﻟﻲ ﻧﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ ‪.1‬‬ ‫ﺳﺮﻳﺔ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺑﻦ ﹸﺍﻧﹶﻴﺲ‬

‫‪2‬‬

‫روز ﭘﻨﺠﻢ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺎه ﻣﺤﺮم‪ -‬در ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم ﻫﺠﺮت‪ -‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﺧﺒﺮ آوردﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ ﺳﻔﻴﺎن ﻫ‪‬ﺬﻟﻲ ﻋﺪه و ﻋ‪‬ﺪ‪‬هاي را ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗـﺪارك ﻣـﻲﺑﻴﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﻧﻴﺲ را ﺑﻪ ﺳﻮي وي اﻋﺰام ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﻛﺎر وي را ﻳﻜﺴﺮه ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اُﻧﻴﺲ ﺑﻪ ﻣﺪت ﻫﺠﺪه ﺷﺐ دور از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﺮد؛ آﻧﮕﺎه روز ﺷﻨﺒﻪ‪ ،‬ﻫﻔـﺖ‬ ‫روز ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺎه ﻣﺤﺮم ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ وارد ﺷﺪ‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ را ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮد و ﺳﺮش را ﺑﺎ ﺧﻮد‬ ‫آورده ﺑﻮد‪ .‬آن را در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳـﻼم ﺑـﺮ زﻣـﻴﻦ ﻧﻬـﺎد‪ .‬آن ﺣﻀـﺮت ﻳـﻚ‬ ‫ﭼﻮﺑﺪﺳﺘﻲ ﺑﻪ او ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﻫﺬﻩ ﺁﻳﺔ ﺑﻴﲏ ﻭ ﺑﻴﻨﮏ ﻳﻮﻡ ﺍﻟﻘﻴﺎﻣﺔ(‪.‬‬ ‫»اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪاي ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﺗﻮ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ!«‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم وﻓﺎت‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اُﻧﻴﺲ وﺻﻴﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ آن ﭼﻮﺑﺪﺳﺘﻲ را ﻫﻤﺮاه او در ﻛﻔـﻦ‬ ‫وي ﺑﮕﺬارﻧﺪ ‪.3‬‬

‫‪ -1‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.108‬‬ ‫‪ -2‬ﻛﻠﻤﻪ ﻣﺘﻦ‪» :‬ﺑ‪‬ﻌﺚُ‪-«...‬م‪.‬‬ ‫‪ -3‬زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪109‬؛ ﻧﻴﺰ ‪ :‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.620-619‬‬

‫ﺳﺮﻳﺔ ﺭ‪‬ﺟﻴﻊ‬

‫‪1‬‬

‫در ﻣﺎه ﺻﻔﺮ ﻫﻤﺎن ﺳﺎل‪ -‬ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم ﻫﺠﺮت‪ -‬ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺮدﻣﺎن ﻋﻀﻞ و ﻗﺎره‬ ‫ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺳﻼم در ﻣﻴـﺎن آﻧـﺎن‬ ‫ﻧﻔﻮذ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻓﺮادي را از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻤـﺮاه اﻳﺸـﺎن‬ ‫ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻗﺮآن ﻳﺎد ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬و ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ دﻳﻦ را ﺑﻴﺎﻣﻮزد‪ .‬ﺑﻪ رواﻳـﺖ اﺑـﻦ اﺳـﺤﺎق‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﺶ ﺗﻦ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻫﻤﺮاه اﻳﺸﺎن ﻓﺮﺳـﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺑﺨﺎري اﻳﻦ ﻋﺪه ده ﺗﻦ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺮﺛﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻣﺮﺛﺪ ﻏﻨﻮي را ﺑـﻪ رواﻳـﺖ‬ ‫اﺑﻦ اﺳﺤﺎق‪ -‬ﻳﺎ ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﺟﺪ ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب را ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺑﺨﺎري‪-‬‬ ‫ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ آن ﻋﺪ‪‬ه ﮔﻤﺎردﻧﺪ؛ و اﻳﻦ ﻋﺪ‪‬ه ﻫﻤﺮاه آﻧﺎن ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺑﻪ رﺟﻴﻊ‪ -‬ﻛﻪ ﭼﺸﻤﺔ آﺑﻲ از آنِ ﻫﺬﻳﻞ در ﻧﺎﺣﻴﺔ ﺣﺠﺎز‪ ،‬ﻣﻴﺎن راﺑﻎ و ﺟ‪‬ﺪ‪‬ه ﺑـﻮد‪-‬‬ ‫رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻃﺎﻳﻔﻪاي از ﻫﺬﻳﻞ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﻨﻮﻟﺤﻴـﺎن را ﺑـﺮ ﻋﻠﻴـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻤﺮاﻫﺸـﺎن ﺑـﻪ‬ ‫ﻓﺮﻳﺎدرﺳﻲ ﻃﻠﺒﻴﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﺪود ﻳﻜﺼﺪ ﺗﻴﺮاﻧﺪاز از ﭘﺲ آﻧﺎن آﻣﺪﻧﺪ و ﺳـﺎﻳﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﺎﻳﺔ آﻧﺎن ﻣﺴﻴﺮﺷﺎن را ﻃﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻊ‪ ،‬ﻫﻴـﺄت اﻋﺰاﻣـﻲ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﺑﻠﻨﺪي ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و دﺷﻤﻦ آﻧﺎن را ﺑـﻪ ﻣﺤﺎﺻـﺮة ﺧـﻮﻳﺶ‬ ‫درآورد‪ .‬ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﻣﻲ ﺑﻨﺪﻳﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑـﻪ ﻧـﺰد ﻣـﺎ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﺷﻤﺎ را ﻧﻜﺸﻴﻢ! ﻋﺎﺻﻢ از ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻣﺪن ﺧﻮدداري ﻛـﺮد‪ ،‬و ﺑـﻪ‬ ‫اﺗﻔﺎق ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺟﻨﮕﻴﺪ‪ .‬ﻫﻔﺖ ﺗﻦ از آﻧﺎن را ﺑﺎ ﺗﻴﺮ از ﭘﺎي درآوردﻧـﺪ‪ .‬ﺧﺒﻴـﺐ و‬ ‫زﻳﺪﺑﻦ دﺛﻨﻪ و ﻳﻚ ﻣﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن دﻳﮕﺮ ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﺎ آﻧـﺎن ﻋﻬـﺪو ﭘﻴﻤـﺎن‬ ‫ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آن ﺳﻪ ﺗﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﺎن ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻣﺪﻧﺪ؛ اﻣﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﻴﺮﻧﮓ زدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ‬ ‫زه ﻛﻤﺎنﻫﺎﻳﺸﺎن آﻧﺎن را درﺑﻨﺪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آن ﻣﺮد ﺳﻮم ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ آﻏﺎز ﻧﻴﺮﻧﮓ اﺳﺖ! و از‬ ‫ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺧﻮدداري ﻛﺮد‪ .‬او را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮد ﻛﺸﺎﻧﻴﺪﻧﺪ و ﺑﺎ او ﮔﻼوﻳﺰ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ‬ ‫‪ -1‬ﻛﻠﻤﻪ ﻣﺘﻦ ‪» :‬ﺑﻌﺚُ ‪ - «...‬م‪.‬‬

‫‪586‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﺮﺗﻴﺐ او را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎ ﺧﻮد وادارﻧﺪ؛ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﺪ‪ ،‬و او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ‪ ،‬ﺧﺒﻴﺐ و زﻳﺪ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﻣﻜﻪ آن دو را ﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺒﻴﺐ و زﻳﺪ ﺑﻌﻀﻲ‬ ‫از ﺳﺮان و ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺒﻴﻠﺔ اﻳﺸﺎن را در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺒ‪‬ﻴﺐ‪ ،‬ﻣﺪﺗﻲ در ﻧﺰد آﻧﺎن زﻧﺪاﻧﻲ ﺑﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺑﺮ ﻛﺸﺘﻦ او ﻳﻚ ﺳﺨﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و او را از‬ ‫ُ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﺮم ﺑﻴﺮون ﺑﺮدﻧﺪ ﺗﺎ در ﻣﺤﻞ ﺗﻨﻌﻴﻢ ﺑﻪ دار ﺑﻴﺎوﻳﺰﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ او‬ ‫را ﺑﻪ دار ﺑﻴﺎوﻳﺰﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮا واﮔﺬارﻳﺪ ﺗﺎ دو رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰارم! او را واﻧﻬﺎدﻧـﺪ؛ دو‬ ‫رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﮔﺰارد؛ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﺎزش را ﺳﻼم داد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧـﺪا‪ ،‬اﮔـﺮ ﻧﺒـﻮد اﻳﻨﻜـﻪ‬ ‫ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻛﺎر را از ﺗﺮس ﻣﺮگ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از دو رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﮔﺰاردم! آﻧﮕـﺎه‬ ‫ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫)ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺍﺣﺼﻬﻢ ﻋﺪﺩﺍ‪ ،‬ﻭﺍﻗﺘﻠﻬﻢ ﺑﺪﺩﺍ‪ ،‬ﻭﻻ ﺗﺒﻖ ﻣﻨﻬﻢ ﺃﺣﺪﹰﺍ(‪.‬‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪا ﻫﻴﭽﻴﻚ از اﻳﻨﺎن را از ﻗﻠﻢ ﻣﻴﺎﻧﺪاز‪ ،‬و ﻳﻜﺎﻳﻚ اﻳﺸﺎن را از ﺻـﻔﺤﻪ روزﮔـﺎر‬ ‫ﺑﺮاﻧﺪاز‪ ،‬و اﺣﺪي از آﻧﺎن را ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﻣﺴﺎز!«‬ ‫ﺳﭙﺲ اﻳﻦ اﺑﻴﺎت را ﺳﺮود‪:‬‬ ‫ﻟﻘـــﺪ اﺟﻤـــﻊ اﻻﺣـــﺰاب ﺣـــﻮﻟﻲ واﻟﺒـــﻮا‬

‫ﻗﺒــــﺎﺋﻠﻬﻢ واﺳــــﺘﺠﻤﻌﻮا ﻛــــﻞ ﻣﺠﻤــــﻊ‬

‫وﻗــــﺪ ﻗﺮﺑــــﻮا اﺑﻨــــﺎءﻫﻢ وﻧﺴــــﺎءﻫﻢ‬

‫وﻗﺮﺑــــﺖ ﻣــــﻦ ﺟــــﺬع ﻃﻮﻳــــﻞ ﻣﻤﻨــــﻊ‬

‫اﻟـــﻲ اﷲ اﺷـــﻜﻮ ﻏﺮﺑﺘـــﻲ ﺑﻌـــﺪ ﻛﺮﺑﺘـــﻲ‬

‫وﻣــﺎ ﺟﻤــﻊ اﻻﺣــﺰاب ﻟــﻲ ﻋﻨــﺪ ﻣﻀــﺠﻌﻲ‬

‫وﻗـــﺪ ﺧﻴﺮوﻧـــﻲ اﻟﻜﻔـــﺮ واﻟﻤـــﻮت دوﻧـــﻪ‬

‫ﻓﻘـــﺪ ذرﻓـــﺖ ﻋﻴﻨـــﺎي ﻣـــﻦ ﻏﻴـــﺮ ﻣـــﺪﻣﻊ‬

‫ﻓـــﺬاﻟﻌﺮش ﺻـــﺒﺮﻧﻲ ﻋﻠـــﻲ ﻣـــﺎ ﻳﺮادﺑـــﻲ‬

‫ﻓﻘــﺪ ﺑﻀــﻌﻮا ﻟﺤﻤــﻲ وﻗــﺪ ﺑــﺆس ﻣﻄﻤﻌــﻲ‬

‫وﻟﺴـــﺖ اﺑـــﺎﻟﻲ ﺣـــﻴﻦ اﻗﺘـــﻞ ﻣﺴـــﻠﻤﺎ‬

‫ﻋﻠـــﻲ اي ﺷـــﻖ ﻛـــﺎن ﻓـــﻲ اﷲ ﻣﻀـــﺠﻌﻲ‬

‫وذﻟــــﻚ ﻓــــﻲ ذات اﻻﻟــــﻪ و ان ﻳﺸــــﺄ‬

‫ﻳﺒـــﺎرك ﻋﻠـــﻲ اوﺻـــﺎل ﺷـــﻠﻮ ﻣﻤـــﺰع‬

‫»ﻫﻤﻪ دﺳﺘﺠﺎت ﮔﺮداﮔﺮد ﻣﻦ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺧﻮﻳﺶ را ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻛﺮدهاﻧﺪ‬

‫و ﻫﻤﻪ را در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻦ ﻛﺸﺎﻧﻴﺪهاﻧﺪ؛‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان و زﻧﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻦ آوردهاﻧﺪ؛ و ﻣﺮا ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﺎﺧﻪ ﺑﻠﻨﺪ دﺳﺖ‬ ‫ﻧﺎﻳﺎﻓﺘﻨﻲ از درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﮔﺮداﻧﻴﺪهاﻧﺪ!‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲﺑﺮم از ﺑﻲﻛﺴﻲ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬و از اﻧﺪوﻫﮕﻴﻨﻲ ﺧـﻮﻳﺶ ﻧﻴـﺰ‪ ،‬و اﻳـﻦ‬ ‫دﺳﺘﺠﺎت ﻓﺮاوان ﻛﻪ در ﻛﻨﺎر ﺑﺴﺘﺮ ﻣﺮﮔﺸﺎن ﮔﺮد آﻣﺪهاﻧﺪ!‬ ‫ﻫﻢ اﻳﻨﺎن‪ ،‬ﻣﺮا در ﻣﻴﺎن ﻛﻔﺮ و ﻣﺮگ ﻣﺨﻴﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ؛ و ﻫﻢ اﻳﻨﻚ ﭼﺸـﻤﺎن ﻣـﻦ ﺑـﺪون‬ ‫آﻧﻜﻪ اﺷﻜﻲ ﺑﭙﺎﺷﻨﺪ از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪهاﻧﺪ!‬ ‫ﺣﺎل‪ ،‬اي ﺻﺎﺣﺐ ﻋﺮش‪ ،‬ﻣﺮا در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻜﻴﺒﺎ ﮔﺮدان؛ ﻛﻪ‬ ‫ﮔﻮﺷﺖﻫﺎي ﺗﻦ ﻣﺮا ﺗﻜﻪ ﺗﻜﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و اﻣﻴﺪ ﻣﻦ از زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮﻳﺪه اﺳﺖ!‬ ‫اﻣﺎ‪ ،‬ﻣﻦ ﻫﻴﭻ ﺑﺎك ﻧﺪارم‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮم‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮ روي ﻛﺪام ﭘﻬﻠﻮي‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ در راه ﺧﺪا ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮ ﻣﺮگ ﺑﻴﻔﺘﻢ!‬ ‫اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪا اﺳﺖ؛ و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﻳﻦ اﻋﻀﺎي از ﻫﻢ ﮔﺴـﻴﺨﺘﻪ و ﻣﻔﺎﺻـﻞ‬ ‫ﻣﺘﻼﺷﻲ ﺷﺪه را ﺑﺮﻛﺖ ﺧﻮاﻫﺪ داد!«‬ ‫آﻧﮕﺎه اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﺗﻮ را ﺷﺎدﻣﺎن ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺰد ﻣﺎ ﺑﺎﺷـﺪ و ﻣـﺎ‬ ‫ﮔﺮدن او را ﺑﺰﻧﻴﻢ؛ و ﺗﻮ ﻧﻴﺰ در ﻣﻴﺎن ﺧﺎﻧﻮادهات ﺑﺎﺷﻲ!؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا؛ ﻣﺮا ﺷﺎدﻣﺎن‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ در ﻣﻴﺎن ﺧﺎﻧﻮادهام ﺑﺎﺷﻢ و ﻣﺤﻤﺪ در ﻫﻤﺎن ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫و ﺧﺎري ﺑﺎﻋﺚ آزار ﭘﺎي ﻣﺒﺎرﻛﺶ ﮔﺮدد!‬ ‫ﺧﺒ‪‬ﻴﺐ را ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ دار آوﻳﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﻓﺮادي را ﮔﻤﺎﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ از ﺟﺴـﺪ وي ﻣﺤﺎﻓﻈـﺖ‬ ‫ُ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮوﺑﻦ اﻣﻴﺔ ﺿﻤﺮي ﺳﺮرﺳﻴﺪ‪ ،‬و ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻧﻴﺮﻧﮕﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛـﺎر آن ﻧﺎﺑﻜـﺎران زد‪،‬‬ ‫ﭘﻴﻜﺮ او را از دار ﺑﻪ زﻳﺮ آورد و ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮد و آن را دﻓﻦ ﻛﺮد‪ .‬آن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻗﺘـﻞ‬ ‫ﺧُﺒﻴﺐ ﻣﺒﺎﺷﺮت ﻛﺮد‪ ،‬ﻋﻘﺒﻘﻪ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺒﻴﺐ ﭘﺪرش ﺣﺎرث را در ﺟﻨﮓ ﺑـﺪر‬ ‫ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪588‬‬ ‫در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺒﻴﺐ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴـﻲ ﺑـﻮد ﻛـﻪ دو رﻛﻌـﺖ ﻧﻤـﺎز‬ ‫ﮔﺬاردن ﭘﻴﺶ از ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪن را ﺳﻨﺖ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬در آن اوان ﻛﻪ وي اﺳﻴﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫دﺳﺖ وي ﺧﻮﺷﺔ اﻧﮕﻮري دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ از آن ﻣﻲﺧﻮرد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ در ﺳﺮاﺳﺮ ﻣﻜﻪ ﻫﻴﭻ‬ ‫ﻣﻴﻮهاي وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬ ‫زﻳﺪﺑﻦ دﺛﻨﻪ را ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺻﻔﻮان ﺑﻦاﻣﻴﻪ ﺧﺮﻳﺪاري ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻗﺼـﺎص ﺧـﻮن ﭘـﺪرش او را‬ ‫ﻛﺸﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻋﺪهاي را ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﭘﻴﻜﺮ ﻋﺎﺻﻢ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺨﺸﻲ از ﭘﻴﻜﺮ او را ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪاي‬ ‫از او داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﻴﺎورﻧﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬ﻋﺎﺻﻢ ﺑﺰرﮔـﻲ از ﺑﺰرﮔـﺎﻧﻲ اﻳﺸـﺎن را در‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ زﻧﺒﻮران را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭼﺘﺮي ﺑﺮ ﺟﺴﺪ ﻋﺎﺻﻢ‬ ‫ﺳﺎﻳﻪ اﻓﻜﻨﻨﺪ و ﻧﮕﺬارﻧﺪ دﺳﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻗـﺮﻳﺶ ﺑـﻪ ﭘﻴﻜـﺮ او ﺑﺮﺳـﺪ‪ .‬درﻧﺘﻴﺠـﻪ‪ ،‬آن‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن دﺳﺖ ﺧﺎﻟﻲ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﺎﺻﻢ ﺑﺎﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻬﺪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ دﺳﺖ ﻣﺸﺮﻛﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﭘﻴﻜﺮ او ﻧﺨﻮرد‪ ،‬و دﺳﺖ او ﻧﻴﺰ ﺑﺎ دﺳﺖ ﻣﺸﺮﻛﻲ ﺗﻤﺎس ﭘﻴﺪا ﻧﻜﻨﺪ؛ ﻋﻤﺮ ﻛـﻪ داﺳـﺘﺎن‬ ‫ﻋﺎﺻﻢ را ﺑﺮاي وي ﺑﺎزﮔﻔﺘﻨﺪ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻨﺪة ﺑﺎ اﻳﻤﺎﻧﺶ را ﭘـﺲ از ﻣـﺮگ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ زﻣﺎن زﻧﺪﮔﺎﻧﻲاش ﻧﮕﺎﻫﺪاري ﻣﻲﻛﻨﺪ ‪.1‬‬ ‫ﺳ‪‬ﺮﻳﺔ ﺑﹺﺌﺮ ﻣ‪‬ﻌﻮﻧﻪ‬ ‫در ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺎه ﺻﻔﺮ ﻛﻪ ﻣﺎﺟﺮاي ﻏﻢاﻧﮕﻴﺰ رﺟﻴﻊ روي داد‪ ،‬ﻣﺎﺟﺮاي ﻏﻢاﻧﮕﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺑﺎ ﺷﺪت ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﻫﻮﻟﻨﺎﻛﻲ اﻓﺰون ﺑﺮ آن‪ ،‬ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﻓﺎﺟﻌـﺔ ﺟﺎﻧﮕـﺪاز را‬ ‫واﻗﻌﺔ ﺑﺌﺮ ﻣﻌﻮﻧﻪ ﻧﺎم ﻧﻬﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻼﺻﺔ اﻫﻢ وﻗﺎﻳﻊ آن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺮح اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺳﻨّﻪ« )ﺑﺎزﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻧﻴﺰهﻫﺎ( ﻟﻘﺐ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪-‬‬ ‫اﺑﻮﺑﺮاء ﻋﺎﻣﺮﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ‪ -‬ﻛﻪ او را »ﻣ‪‬ﻼﻋﺐ اﻻ ‪‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪179-169‬؛ زاداﻟﻤﻌـﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪109‬؛ ﺻـﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨـﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪-568‬‬ ‫‪.585 ،569‬‬

‫در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪ‪ .‬آن ﺣﻀﺮت وي را ﺑﻪ اﺳﻼم‬ ‫دﻋﻮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻪ اﺳﻼم آورد و ﻧﻪ اﻇﻬﺎر ﺑﻴﺰاري از اﺳﻼم ﻛـﺮد‪ .‬آﻧﮕـﺎه ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬اي ﻛﺎش ﻳﺎراﻧﺖ را ﺑﻪ ﺳﻮي اﻫﻞ ﻧﺠﺪ ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺎدي ﺗﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪ دﻳﻦ ﺗـﻮ‬ ‫ﻓﺮاﺧﻮاﻧﻨﺪ؛ ﻣﻦ اﻣﻴﺪواري ﺑﺴﻴﺎر دارم ﻛﻪ آﻧﺎن دﻋﻮت ﻳﺎران ﺗﻮ را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﻨﻨﺪ!؟ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﱐ ﺃﺧﺎﻑ ﻋﻠﻴﻬﻢ ﺃﻫﻞ ﳒﺪ(‪.‬‬ ‫»ﻣﻦ از اﻫﻞ ﻧﺠﺪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻳﺎراﻧﻢ ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ!«‬ ‫اﺑﻮﺑﺮاء ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ آﻧﺎن را اﻣﺎن ﻣﻲدﻫﻢ! ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﭼﻬﻞ ﺗﻦ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق‪ ،‬و ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫رواﻳﺖ ﻧﻴﺰ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻔﺘﺎد ﺗﻦ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻫﻤﺮاه او ﺑﻪ ﺳﻮي ﻧﺠﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و‬ ‫ﻣﻨﺬرﺑﻦ ﻋﻤﺮو را ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﺮدان ﺑﻨﻲﺳﺎﻋﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و او را »اﻟﻤﻌﻨﻖ ﻟﻴﻤﻮت« )ﺷﻴﻔﺘﻪ و‬ ‫ﭼﺴﻢ ﺑﺮاه ﻣﺮگ( ﻟﻘﺐ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ آﻧﺎن ﮔﻤﺎﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔـﺮوه‪ ،‬از ﻧﻴﻜـﺎن‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻧﺨﺒﮕﺎن و ﺳﺮوران آﻧﺎن و از ﻣﻌﻠﻤﺎن ﻗﺮآن ﺑﻮدﻧﺪ؛ روزﻫﺎ ﺑـﻪ ﻫﻴـﺰم ﻛﻨـﻲ‬ ‫ﻣﺸﻐﻮل ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻴﺰمﻫﺎﻳﺸﺎن را ﻣﻲﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﺑﻬﺎي آن ﺑـﺮاي اﺻـﺤﺎب ﺻ‪‬ـﻔّﻪ‬ ‫ﻗﻮت و ﻏﺬا ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺷﺐﻫﺎ ﺑﻪ درس ﻗﺮآن و ﻧﻤﺎزﮔﺰاردن ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬رﻓﺘﻨﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﺌﺮﻣﻌﻮﻧﻪ‪ -‬ﻗﻄﻌﻪ زﻣﻴﻨﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﺑﻨﻲﻋﺎﻣﺮ و ﺣﺮّة ﺑﻨﻲ ﺳ‪‬ﻠﻴﻢ‪ -‬رﺳـﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫در آﻧﺠﺎ ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺣﺮام ﺑﻦ ﻣ‪‬ﻠﺤﺎن ﺑﺮادر اُم‪ ‬ﺳ‪‬ﻠﻴﻢ را ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻪاي از رﺳﻮلﺧﺪا‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﺳﻮي دﺷﻤﻦ ﺧﺪا ﻋﺎﻣﺮﺑﻦ ﻃﻔﻴـﻞ ﻓﺮﺳـﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬وي ﻧﺎﻣـﻪ را‬‫ﻧﮕﺸﻮد و ﻧﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺮدي رادﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ﺑﺎ زوﺑﻴﻦ از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺑﻪ وي ﺿﺮﺑﺖ ﺑﺰﻧـﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ زوﺑﻴﻦ را در ﭘﻴﻜﺮ او ﻓﺮو ﺑﺮد و ﺣﺮام ﺧﻮن را دﻳﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪) :‬اﷲ اﻛﺒـﺮ! ﻓُـﺰت‪ ‬و‪‬‬ ‫رب‪ ‬اﻟﻜَﻌﺒﺔ!(‬ ‫دﺷﻤﻦ ﺧﺪا‪ ،‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺑﻲدرﻧﮓ ﺑﻨﻲﻋﺎﻣﺮ را ﺑﺮاي ﻛﺎرزار ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن رﺳﻮلﺧـﺪا‬

‫‪590‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻣﺎﻧﻲ ﻛـﻪ اﺑـﻮﺑﺮاء داده ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ او‬‫ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ ﻧﺪادﻧﺪ‪ .‬وي ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﻨﻲ ﺳ‪‬ﻠﻴﻢ را ﺑﺮاي ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﺎ آﻧـﺎن ﻓﺮاﺧﻮاﻧـﺪ‪ .‬ﻋ‪‬ﺼـﻴﻪ و‬ ‫رِﻋﻞ و ذَﻛَﻮان ﻧﺪاي وي را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﻤﺮاه وي آﻣﺪﻧﺪ و ﻳﺎران رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎرزار ﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ ﻫﻤﮕـﻲ‬ ‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺠﺰ ﻛﻌﺐ ﺑﻦ زﻳﺪﺑﻦ ﻧﺠ‪‬ﺎر‪ ،‬ﻛﻪ وي را ﺑﺎ ﺑﺪن ﻣﺠﺮوح در ﻣﻴﺎن ﻛﺸـﺘﮕﺎن‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ در ﺟﻨﮓ ﺧﻨﺪق ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮد و ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﺮوﺑﻦ اُﻣﻴﺔ ﺿﻤﺮي و ﻣﻨﺬرﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ‪ ،‬ﺑـﺎ ﮔﺮوﻫـﻲ از ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺻـﺤﺮا‬ ‫ﮔﺸﺖ ﻣﻲزدﻧﺪ ﻛﻪ دﻳﺪﻧﺪ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﺮ ﺑﺎﻻي آن ﻣﻮﺿﻌﻲ ﻛـﻪ ﻛﺸـﺘﺎر روي داده ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫ﻣﻲﭼﺮﺧﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﺬر ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻛﺎرزار ﻛﺮد ﺗﺎ ﺧﻮد و ﻳﺎراﻧﺶ ﻛﺸﺘﻪ ﺷـﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﺮوﺑﻦ اﻣﻴﻪ ﺿﻤﺮي را ﺑﻪ اﺳﺎرت ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ؛ و ﭼﻮن ﺑﺎز ﮔﻔﺖ ﻛﻪ وي از ﻣﻀـﺮ اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﻋﺎﻣﺮ ﻣﻮﻫﺎي ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ وي را ﺑﺮﻳﺪ‪ ،‬و او را ﺑﺎﺑﺖ ﻧﺬري ﻛﻪ ﻣﺎدرش ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬آزاد ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺿﻤ‪‬ﺮي ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ و اﺧﺒﺎر آن‬ ‫ﻋﻤﺮوﺑﻦ اُﻣﻴﺔ َ‬ ‫ﻣﺼﻴﺒﺖ ﻛﻤﺮﺷﻜﻦ را ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻫﻔﺘﺎد ﺗﻦ از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮدان ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮاي آن‬ ‫ﺣﻀﺮت ﺑﺎز ﮔﻔﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺼﻴﺒﺖ ﺑﺰرگ ﻳﺎدآور ﻣﺼﺎﺋﺐ ﺟﻨﮓ اﺣﺪ ﺑﻮد؛ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔـﺎوت‬ ‫ﻛﻪ آﻧﺎن در ﻣﻌﺮﻛﺔ ﻧﺒﺮد و در ﻣﻴﺪان ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻨﺎن ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻳﻚ ﻧﻴﺮﻧﮓ ﭘﻠﻴﺪ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫در راه ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻋﻤﺮوﺑﻦ اﻣﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻌﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻗَﺮﻗَﺮه واﻗﻊ در ﺻﺪر وادي ﻗﻨـﺎت‪ ،‬زﻳـﺮ‬ ‫ﺳﺎﻳﺔ درﺧﺘﻲ ﺑﺎر اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬دو ﺗﻦ از ﻣﺮدان ﺑﻨﻲﻛﻼب ﻧﻴﺮ در ﻛﻨﺎر او اُﻃـﺮاق ﻛﺮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺧﻮاب رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮو آن دو را ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪ‪ ،‬و ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﺮد ﻛـﻪ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‬ ‫اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮن ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ را ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﺑﻌﺪاً درﻳﺎﻓﺖ ﻛـﻪ آن دو اﻣـﺎن ﻧﺎﻣـﻪاي از‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬و او ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑـﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬ ‫وارد ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎزﮔﻔﺖ ﻛـﻪ ﭼـﻪ ﻛـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬آن‬

‫ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻟﻘﺪ ﻗﺘﻠﺖ ﻗﺘﻴﻠﲔ ﻷﺩﻳﻨﻬﻤﺎ(‪.‬‬ ‫»ﺗﻮ دو ﺗﻦ را ﻛﺸﺘﻪاي ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮﻧﺒﻬﺎي آن دو را ﺑﭙﺮدازم!«‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑـﻪ ﮔـﺮدآوري ﺧﻮﻧﺒﻬـﺎي آن دو ﻣـﺮد ﻛﻼﺑـﻲ از‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﺎن ﻳﻬﻮدي اﻳﺸﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ؛‪ 1‬و ﻫﻤـﻴﻦ ﻣﺴـﺌﻠﻪ زﻣﻴﻨـﻪﺳـﺎز ﻏـﺰوة‬ ‫ﺑﻨﻲﻧﻀﻴﺮ ﮔﺮدﻳﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺒ‪‬ﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ روﻳﺪاد ﺗﺄﺳﻒﺑﺎر‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﺎدﺛﺔ‬ ‫ﺟﺎﻧﮕﺪاز رﺟﻴﻊ ﻛﻪ در ﻣﺪت ﭼﻨﺪ روز ﭘﻴﺎﭘﻲ رخ داده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎراﺣﺖ ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،2‬و‬ ‫اﻧﺪوه و ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﺑﺮ وﺟﻮد ﻣﺒﺎرك اﻳﺸﺎن ﻏﻠﺒﻪ ﻳﺎﻓﺖ؛‪ 3‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻗﻮام و ﻃﻮاﻳﻔﻲ را ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺮﻧﮓ زده ﺑﻮدﻧﺪ و اﺻﺤﺎب اﻳﺸﺎن را ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫* در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اَﻧَﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﻲ‬ ‫روز ﺑﺎﻣﺪادان‪ ،‬ﻗﺎﺗﻼن اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن را در ﺑﺌﺮﻣﻌﻮﻧﻪ ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و در ﻧﻤـﺎز ﺻـﺒﺢ‬ ‫ﺼﻴﻪ را ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ر‪‬ﻋ‪‬ﻞ و ذَﻛَﻮان و ﻟَﺤﻴﺎن و ﻋ‪ ‬‬ ‫)ﻋﺼﻴﺔ ﻋﺼﺖ ﺍﷲ ﻭﺭﺳﻮﻟﻪ(‪.‬‬ ‫»ﻃﺎﻳﻔﻪ ﻋ‪‬ﺼﻴﻪ ﻣﻌﺼﻴﺖ ﺧﺪا و رﺳﻮل را ﻛﺮدﻧﺪ!«‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط‪ ،‬ﻋﺒﺎراﺗﻲ از ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ را ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺎزل ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ آن را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ و ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻳﻢ‪ ،‬و ﺑﻌـﺪﻫﺎ ﻣﻨﺴـﻮخ ﺷـﺪ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪188-183‬؛ زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪110-109‬؛ ﺻـﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨـﺎري‪ ،‬ج ‪،2‬‬ ‫ص ‪.586 ،584‬‬ ‫‪ -2‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ آورده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺒﺮ اﺻﺤﺎب رﺟﻴﻊ و ﺧﺒﺮ اﺻﺤﺎب ﺑﺌﺮﻣﻌﻮﻧﻪ ﻫﺮ دو در ﻳﻚ ﺷﺐ ﺑﻪ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﺳﻴﺪ‪ :‬ج ‪ ،2‬ص ‪.53‬‬ ‫‪ -3‬اﺑﻦ ﺳﻌﺪ از اﻧﺲ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ :‬ﻧﺪﻳﺪم رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬آن اﻧـﺪازه ﻛـﻪ ﺑـﺮاي‬ ‫اﺻﺤﺎب ﺑﺌﺮﻣﻌﻮﻧﻪ اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﺻﺤﺎب اﺣﺪ اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ! )ﻃﺒﻘﺎت‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.(54‬‬

‫‪592‬‬ ‫)ﺑﻠّﻐﻮا ‪‬ﻋﻨّﺎ ﻗَﻮﻣﻨﺎ اﻧﺎ ﻟﻘﻴﻨﺎ ﻓﺮﺿﻲ ﻋﻨﺎ و رﺿﻴﻨﺎ ﻋﻨـﻪ( از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻣﺎ ﺑﮕﻮﻳﻴـﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺧﺪاي ﺧﻮدﻣﺎن ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬و ﺧﺪا از ﻣﺎ راﺿﻲ ﺷﺪه و ﻣﺎ ﻧﻴﺰ از او راﺿﻲ‬ ‫ﺷﺪهاﻳﻢ! ﭘﺲ از آن‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آن ﻗﻨﻮت را ﺗﺮك ﻛﺮدﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫ﻏﺰﻭﺓ ﺑﻨﻲ ﻧﻀﻴﺮ‬ ‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ آوردﻳﻢ ﻛﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن در آﺗﺶ ﻋﺪاوت و دﺷـﻤﻨﻲ ﺑـﺎ اﺳـﻼم و ﻣﺴـﻠﻤﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲﺳﻮﺧﺘﻨﺪ؛ اﻣ‪‬ﺎ اﻫﻞ ﭘﻴﻜﺎر و ﻛﺎرزار ﻧﺒﻮدﻧﺪ؛ ﺑﻠﻜﻪ اﻫﻞ ﺗﻮﻃﺌﻪ و ﻧﻴﺮﻧﮓ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﺷﻜﺎرا‬ ‫ﻛﻴﻨﻪﺗﻮزي ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻋﺪاوت ﺧﻮد را اﺑﺮاز ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺣﻴﻠﻪﻫـﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن ﺳـﺎز‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آزار ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺸﺖ و ﻛﺸﺘﺎر ﻧﺰﻧﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺨﺼﻮص ﻛﻪ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ ﻳﻬﻮدﻳﺎن و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬و‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﻣﺎﺟﺮاي ﺑﻨﻲ ﻗﻴﻨﻘﺎع و ﻗﺘﻞ ﻛﻌﺐ اﺑﻦ اﺷﺮف ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺗﺮﺳﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و درﻫﻢ‬ ‫ﺧﺮد ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ آراﻣﺶ و ﺳﻜﻮت ﭘﻨﺎه ﺑﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﺎ وﺟـﻮد اﻳـﻦ‪ ،‬ﭘـﺲ از‬ ‫ﻣﺎﺟﺮاي ﺟﻨﮓ اﺣﺪ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺎخ ﺗﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و دﺷﻤﻨﻲ و ﻧﻴﺮﻧﮓ ﺧﻮﻳﺶ را آﺷﻜﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن و ﻣﺸﺮﻛﺎن اﻫﻞ ﻣﻜﻪ راﺑﻄﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻧﻔـﻊ آﻧـﺎن‪ ،‬ﺑـﺮ ﺿـﺪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن وارد ﻋﻤﻞ ﺷﺪﻧﺪ ‪.2‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم‪ ،‬ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ورزﻳﺪﻧﺪ؛ ﮔﺴﺘﺎﺧﻲ و ﺟﺴﺎرت ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻧﻴﺰ ﭘـﺲ از دو‬ ‫ﻣﺎﺟﺮاي رﺟﻴﻊ و ﺑﺌﺮﻣﻌﻮﻧﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬و ﻛﺎرﺷﺎن ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺳـﺮ ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﺮدن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻮﻃﺌﻪ زدﻧﺪ‪.‬‬ ‫داﺳﺘﺎن از اﻳﻦ ﻗﺮار ﺑﻮد ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﭼﻨﺪﺗﻦ از ﻳﺎراﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻳﻬﻮدﻳﺎن‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.588-586‬‬ ‫‪ -2‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ از رواﻳﺖ اﺑﻮداود در ﺑﺎب داﺳﺘﺎن ﺑﻨﻲ ﻧﻀﻴﺮ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪) 117-116‬ﻋﻮن اﻟﻤﻌﺒﻮد‪ ،‬ﺷﺮح ﺳﻨﻦ‬ ‫اﺑﻲ داود( ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ آﻧﺎن ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻮاد ﻣﻌﺎﻫﺪة ﻓﻴﻤـﺎﺑﻴﻦ ﺑـﺮاي‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ ﺧﻮﻧﺒﻬﺎي آن دو ﻣﺮد ﻛﻼﺑﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﺮوﺑﻦ اﻣﻴﺔ ﺿﻤﺮي ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑـﺎ‬ ‫اﻳﺸﺎن ﻫﻤﻴﺎري ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻴﻢ اي اﺑﺎاﻟﻘﺎﺳﻢ! اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﻛﺎر ﺷـﻤﺎ را راه‬ ‫ﺑﻴﺎﻧﺪازﻳﻢ!! رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻛﻨﺎر دﻳﻮار ﻳﻜـﻲ از ﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎي آﻧـﺎن‬ ‫ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻪ ﻗﻮﻟﺸﺎن ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ؛ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ و ﻋﻠـﻲ و‬ ‫ﮔﺮوﻫﻲ دﻳﮕﺮ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﻴﺰ در ﻛﻨﺎر آن ﺣﻀﺮت ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺧﻠﻮت ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﻴﻄﺎن ﻧﻴﺰ آن ﭘﻨﺪارﻫﺎي ﺷﻴﻄﺎﻧﻲ ﺟﺒﻠّـﻲ اﻳﺸـﺎن را‬ ‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن آراﻳﺶ داد‪ ،‬و دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻫﻢ دادﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣـﻲ اﺳـﻼم را ﺑـﻪ ﻗﺘـﻞ‬ ‫ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻛﺪاﻣﻴﻚ از ﺷﻤﺎ ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ اﻳﻦ ﺳﻨﮓ آﺳﻴﺎ را ﺑﺮ روي دﺳﺖ ﮔﻴﺮد‪،‬‬ ‫و از ﺑﺎم ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎﻻ رود‪ ،‬و آن را ﺑﺮ ﺳﺮ وي ﺑﻴﺎﻓﻜﻨﺪ‪ ،‬و ﺳﺮ او را ﻣﺘﻼﺷﻲ ﺳﺎزد؟!‬ ‫اﺷﻘﻲ اﻻﺷﻘﻴﺎي آﻧﺎن‪ ،‬ﻋﻤﺮوﺑﻦ ﺣﺠﺎش ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ! ﺳﻼم ﺑﻦ ﻣﺸﻜﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻜﻨﻴﺪ! ﺑﺨﺪا‬ ‫از اﻳﻦ ﻗﺼﺪ ﺷﻤﺎ آﮔﺎﻫﺶ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻧﻘﺾ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴـﺎن‬ ‫ﻣﺎ و او ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ! اﻣﺎ‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﺮ اﺟﺮاي ﻧﻘﺸﺔ ﺧﻮﻳﺶ ﻋﺰم ﺟﺰم ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ اﻣﻴﻦ از ﺳﻮي رب اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺎزل ﺷﺪ و‬ ‫اﻳﺸﺎن را از ﻗﺼﺪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن آﮔﺎه ﮔﺮداﻧﻴﺪ؛ آن ﺣﻀﺮت ﺷﺘﺎﺑﺎن از ﺟﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ روي آوردﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ اﺻﺤﺎب آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﭘﻴﻮﺳـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﭼﻨـﺎن از‬ ‫ﺟﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﺸﺪﻳﻢ! ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺎﺟﺮاي ﺳﻮءﻗﺼﺪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن را ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن ﺑﺎز ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻲدرﻧﮓ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﻨـﻲﻧﻀـﻴﺮ‬ ‫اﻋﺰام ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺧﺎرج ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬و از اﻳﻦ ﭘﺲ دﻳﮕﺮ ﻧﺒﺎﻳﺪ اﺣﺪي‬ ‫از ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻣﻦ در اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻛﻨﺪ! ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ده روز ﻣﻬﻠﺖ ﻣﻲدﻫﻢ؛ ﭘـﺲ از اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﺪت ﻫﺮﻛﻪ ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﮔﺮدﻧﺶ را ﻣﻲزﻧﻢ! ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﭼﺎرهاي ﺟﺰ ﺧـﺮوج از‬

‫‪594‬‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﺪ روزي ﺑﻪ آﻣﺎده ﺷﺪن ﺑﺮاي ﻛﻮﭼﻴـﺪن از ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ‪،‬‬ ‫ﺳﺮﻛﺮدة ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻧﺰد آﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺮﺟﺎي ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ و ﺳﺮﺳﺨﺘﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬و‬ ‫از ﺧﺎﻧﻪ و ﻛﺎﺷﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﺮون ﻧﺸﻮﻳﺪ؛ ﻣﻦ دو ﻫﺰار ﺟﻨﮕﺠﻮ ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎن دارم ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﺷﻤﺎ در ﻗﻠﻌﻪﻫﺎﻳﺘﺎن ﺗﺤﺼ‪‬ﻦ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ ،‬و ﺑﺎ ﻧﺜﺎر ﺟﺎﻧﺸﺎن از ﺷﻤﺎ دﻓﺎع ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد!‬ ‫»ﻟَﺌﻦ اُﺧﺮِﺟﺘُﻢ ﻟﻨﺨﺮﺟﻦ ﻣﻌﻜﻢ و ﻻﻧﻄﻴﻊ ﻓﻴﻜﻢ اﺣﺪا اﺑﺪاً و ان ﻗﻮﺗﻠﺘﻢ ﻟﻨﻨﺼـﺮﻧﻜﻢ«‪ 1‬اﮔـﺮ‬ ‫ﺷﻤﺎ را اﺧﺮاج ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه ﺷﻤﺎ ﺧﺎرج ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ‪ ،‬و از اﺣﺪي در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺮد؛ و اﮔﺮ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻛﺎرزار ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﻳﺎري ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد! ﺑﻨﻲ‬ ‫ﻗﺮﻳﻈﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﺎن ﺷﻤﺎ از ﻏﻄﻔﺎن از ﺷﻤﺎ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد؟!‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﺎر دﻳﮕﺮ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و رأﻳﺸﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ درآﻳﻨﺪ‪ ،‬و رﺋﻴﺲ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺣﻴﻲ ﺑـﻦ‬ ‫اﺧﻄﺐ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺳﺮﻛﺮدة ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن دل ﺑﺴﺖ‪ ،‬و ﺑﺮاي رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﻴﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ‪ :‬ﻣﺎ از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮدﻣﺎن ﺧﺎرج ﻧﻤـﻲ ﺷـﻮﻳﻢ؛ ﺗـﻮ ﻧﻴـﺰ ﻫﺮﭼـﻪ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻲ ﻛﻦ!‬ ‫ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﺳﺨﺖ دﺷﻮار ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬درﮔﻴﺮي ﺑﺎ ﻫﻤﺔ اﻳﻦ‬ ‫دﺷﻤﻨﺎن در ﭼﻨﻴﻦ ﺑ‪‬ﺮﻫﺔ ﭘﺮﻣﺨﺎﻃﺮة ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺪور از ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﻧﺒﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن درﻧﺪه ﺧﻮﻳﻲ اﻋﺮاب را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲدﻳﺪﻧـﺪ‪ ،‬و ﻗﺘـﻞ ﻋـﺎم‬ ‫ﻓﺎﺟﻌﻪآﻣﻴﺰ ﻫﻴﺄتﻫﺎي اﻋﺰاﻣﻲ ﺧﻮدﺷﺎن را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ از آن ﺳـﻮي‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳـﺎن‬ ‫ﺑﻨﻲ ﻧﻀﻴﺮ آﻧﭽﻨﺎن ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪن آﻧـﺎن را ﺑﺴـﻴﺎر ﺑﻌﻴـﺪ ﺟﻠـﻮه‬ ‫ﻣﻲداد‪ ،‬و ﻓﺮض ﻛﺎرزار ﺑﺎ آﻧﺎن را ﺗﻮأم ﺑﺎ ﻣﺸﻘﺖﻫﺎ و ﮔﺮﻓﺘﺎريﻫﺎي ﺑـﻲﺷـﻤﺎر ﻧﺸـﺎن‬ ‫ﻣﻲداد‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺷﺮ اﻳﻂ و اوﺿﺎع ﭘﺲ از ﻣﺎﺟﺮاي ﺑﺌﺮﻣﻌﻮﻧﻪ و ﭘـﻴﺶ از آن‪ ،‬ﺑـﺮ‬

‫‪ -1‬ﻣﻀﻤﻮن آﻳﻪ ‪ 11‬ﺳﻮره ﺣﺸﺮ‪.‬‬

‫ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻨﺎﻳﺖﻫﺎي ﻳﻬﻮدﻳﺎن و اﻋﺮاب ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﺗـﺮور و ﻧﻴﺮﻧـﮓ‬ ‫ﻛﻪ اﻓﺮاد و ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬اﻓـﺰون ﺷـﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬و ﺳـﺨﺖ ﺑـﺮ‬ ‫ﻣﺮﺗﻜﺒﻴﻦ آن ﺟﻨﺎﻳﺎت ﺧﺸﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺗﻮﻃﺌﺔ ﻳﻬﻮدﻳﺎن‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﺮور ﺷﺨﺺ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﻨﻲﻧﻀﻴﺮ ﻛﺎرزار ﻛﻨﻨﺪ؛ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺎداﺑﺎد!‬ ‫وﻗﺘﻲ ﭘﻴﺎم ﭘﺎﺳﺦ ﺣﻴﻲ ﺑﻦ اَﺧﻄَﺐ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻜﺒﻴـﺮ‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ؛ اﺻﺤﺎب اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ؛ آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺑﺮاي درﮔﻴﺮ ﺷﺪن ﺑﺎ آن ﺟﻤﺎﻋـﺖ ﻗﻴـﺎم‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و اﺑﻦ ام‪ ‬ﻣﻜﺘﻮم را در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﺎرﮔﺰار ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧـﺪ‪ ،‬و آﻫﻨـﮓ ﻳﻬﻮدﻳـﺎن‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﻤﺪار آن ﺣﻀﺮت در اﻳﻦ ﻏﺰوه ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻜـﻪ ﺑـﻪ ﻧﺰدﻳﻜـﻲ‬ ‫ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﺑﻨﻲﻧﻀﻴﺮ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را در ﻣﺤﺎﺻﺮة ﺧﻮد درآوردﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻨﻲﻧﻀﻴﺮ ﺑﻪ ﻗﻠﻌﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﭘﻨﺎه ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و از ﻓﺮاز ﺑﺎم ﻗﻠﻌﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺗﻴﺮاﻧﺪازي و‬ ‫ﺳﻨﮓﭘﺮاﻧﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺨﻠﺴﺘﺎنﻫﺎ و ﺑﺎﻏﺴﺘﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑﻪ آﻧـﺎن ﻛﻤـﻚ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دﺳﺘﻮر ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ آن ﻧﺨﻠﺴـﺘﺎﻧﻬﺎ و‬ ‫ﺣﺴ‪‬ﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﺎﻏﺴﺘﺎﻧﻬﺎ را از دم ﻛﻒ ﺑﺮﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺴﻮزاﻧﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦﺑﺎره ‪‬‬ ‫و‪‬ﻫـــﺎنَ ﻋﻠـــﻲ ﺳـــﺮاة ﺑﻨـــﻲ ﻟـــﺆي‬

‫ﺣﺮﻳـــــﻖٌ ﺑِـــــﺎﻟﺒﻮﻳﺮة ﻣ‪‬ﺴـــــﺘَﻄﻴﺮ‬

‫»و ﺑﺮ اﺷﺮاف ﺑﻨﻲﻟﺆي ﺑﻦ ﻏﺎﻟﺐ آﺳﺎن آﻣﺪ ﻛﻪ آﺗﺸﻲ ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺑﺮ ﻧﺨﻠﺴﺘﺎنﻫﺎي ﺑﻨﻲﻧﻀـﻴﺮ‬ ‫)ﺑ‪‬ﻮ‪‬ﻳﺮَه( زﻧﻨﺪ!«‬ ‫در ﻫﻤﻴﻦ ارﺗﺒﺎط‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻳﻦ آﻳﺔ ﺷﺮﻳﻔﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫﴿ﻣ‪‬ﺎ ﹶﻗ ﹶﻄ ‪‬ﻌﺘ‪‬ﻢ ﻣ‪‬ﻦ ﻟﱢﻴ‪‬ﻨ ‪‬ﺔ ﹶﺃ ‪‬ﻭ ‪‬ﺗ ‪‬ﺮ ﹾﻛ‪‬ﺘﻤ‪‬ﻮﻫ‪‬ﺎ ﻗﹶﺎ‪‬ﺋ ‪‬ﻤ ﹰﺔ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ﹸﺃﺻ‪‬ﻮ‪‬ﻟﻬ‪‬ﺎ ﹶﻓﹺﺒﹺﺈ ﹾﺫ ‪‬ﻥ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪.1﴾‬‬ ‫»ﻫﺮ آن درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻗﻄﻊ ﻛﻨﻴﺪ ﻳﺎ ﺑﺮ رﻳﺸﻪاش اﻳﺴﺘﺎده واﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺑﻪ اذن‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ«‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﺣﺸﺮ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.5‬‬

‫‪596‬‬ ‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ از آﻧﺎن ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﻋﺒﺪاﷲ اُﺑ‪‬ﻲ و ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﺎن ﻏﻄﻔـﺎﻧﻲ‬ ‫ﺑﻨﻲﻧﻀﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و درﺟﻬﺖ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از آﻧﺎن ﻫﻴﭻ ﻗﺪﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﺧﻴﺮي ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺷﺮّي را از اﻳﺸﺎن ﺑﮕﺮداﻧﻨﺪ؛ از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ‬ ‫و ﺗﻌﺎﻟﻲ داﺳﺘﺎن اﻳﻨﺎن را ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞ ﻗﺮار داد و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫﴿ ﹶﻛ ‪‬ﻤﹶﺜ ﹺﻞ ﺍﻟﺸ‪ ‬ﻴﻄﹶﺎ ‪‬ﻥ ﹺﺇ ﹾﺫ ﻗﹶﺎ ﹶﻝ ‪‬ﻟ ﹾﻠﺈﹺﻧﺴ‪‬ﺎ ‪‬ﻥ ﺍ ﹾﻛ ﹸﻔ ‪‬ﺮ ﹶﻓ ﹶﻠﻤ‪‬ﺎ ﹶﻛ ﹶﻔ ‪‬ﺮ ﻗﹶﺎ ﹶﻝ ﹺﺇﻧ‪‬ﻲ ‪‬ﺑﺮﹺﻱ ٌﺀ ﻣ‪‬ﻨﻚ﴾‪.١‬‬ ‫»ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻴﻄﺎن آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻛﺎﻓﺮ ﺷﻮ! ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ از‬ ‫ﺗﻮ ﺑﻴﺰارم!«‬ ‫ﻣﺤﺎﺻﺮه ﭼﻨﺪان ﺑﻪ ﻃﻮل ﻧﻴﺎﻧﺠﺎﻣﻴﺪ؛ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺶ ﺷﺒﺎﻧﻪروز‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ ﻫﻢ ﮔﻔﺘـﻪاﻧـﺪ‪ :‬ﭘـﺎﻧﺰده‬ ‫ﺷﺒﺎﻧﻪروز‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در دﻟﻬﺎي آﻧﺎن ﺗﺮس و وﺣﺸﺖ اﻓﻜﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﺴﻠﻴﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺎده ﺷـﺪﻧﺪ و اﺳـﻠﺤﻪ ﺑـﺮ زﻣـﻴﻦ‬ ‫ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﻴﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ :‬ﻣﺎ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺧـﺎرج‬ ‫ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ! ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺸـﺮوط ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﺧـﻮد و‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﻫﻤﮕﻲ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ آﻧﺎن اﺟﺎزه دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺑـﻪ اﻧـﺪازة ﺑـﺎر‬ ‫اﺷﺘﺮاﻧﺸﺎن ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي اﺳﻠﺤﻪ ﻫﺮ ﻛﺎﻻ و اﺛﺎﺛﻴﻪاي ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺒﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻧﻴﺰ ﺷﺮوط آن ﺣﻀﺮت را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ دﺳـﺖ ﺧﻮدﺷـﺎن ﺑـﻪ وﻳـﺮان ﻛـﺮدن‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﻳﺸﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ درﻫﺎ و ﭘﻨﺠﺮه ﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺎر ﺷﺘﺮ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘـﻲ‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﺎن ﺗﻴﺮﻛﻬﺎ و اﻟﻮار ﭘﻮﺷﺶ ﺳﻘﻒﻫﺎي ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬زﻧﺎن و‬ ‫ﻛﻮدﻛﺎﻧﺸﺎن را ﻫﻢ ﺑﺮ ﺷﺘﺮان ﺳﻮار ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺷﺸﺼﺪ ﺷﺘﺮ ﺑـﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧـﺪ‪ .‬اﻛﺜﺮﻳـﺖ‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻛﻮچ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺰرﮔﺎﻧﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن ﺣﻴﻲ ﺑﻦ اﺧﻄﺐ و ﺳﻼم ﺑﻦ اﺑﻲاﻟﺤﻘﻴـﻖ‬ ‫ﺑﻪ ﻗﻠﻌﺔ ﺧﻴﺒﺮ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ از آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﺎم رﻫﺴﭙﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫دو ﺗﻦ از ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻨﻲﻧﻀﻴﺮ‪ ،‬ﻳﺎﻣﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻤـﺮو‪ ،‬و اﺑﻮﺳـﻌﺪﺑﻦ وﻫـﺐ اﺳـﻼم آوردﻧـﺪ؛‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﺣﺸﺮ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.16‬‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ اﻣﻮال آن دو را ﻣﺼﻮن و ﻣﺤﻔﻮظ اﻋﻼم ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﺳﻠﺤﺔ ﺑﻨﻲﻧﻀـﻴﺮ را از آﻧـﺎن ﺑـﺎز ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬و ﺑـﺮ‬ ‫اراﺿﻲ و اﻣﻮال و اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﺸﺎن ﺗﺴﻠﻂ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺟﻤﻌﺎً ﭘﻨﺠﺎه زره و ﭘﻨﺠﺎه ﻛﻼه ﺧـﻮد‪ ،‬و‬ ‫ﺳﻴﺼﺪ و ﭼﻬﻞ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﻣﻮال ﺑﻨﻲﻧﻀﻴﺮ و اراﺿﻲ و اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﺸﺎن ﻫﻤﻪ از ﺧﺎﻟﺼﻪﺟﺎت رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و آن ﺣﻀﺮت اﺧﺘﻴﺎر ﺗﺎم‪ ‬در ﺟﻬﺖ ﺗﺼﺮف در آﻧﻬـﺎ‬ ‫را داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آن ﺣﻀﺮت ﺧُﻤﺲ اﻳﻦ اﻣﻮال را ﺧﺎرج ﻧﻜﺮدﻧﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬اﻳﻨﻬﺎ »ﻓَﻲء« ﺑـﻮد‪ ،‬و‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ﺑﺨﺸﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳـﺖ آوردن آﻧﻬـﺎ اﺳـﺒﻲ‬ ‫ﻧﺘﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و رﻛﺎب ﻧﺰده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ اﻳﻦ اﻣـﻮال‬ ‫را ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﻴﺎن »ﻣﻬﺎﺟﺮن اوﻟﻴﻦ« ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎً ﺑﻪ اﺑﻮدﺟﺎﻧـﻪ و ﺳـﻬﻞﺑـﻦ‬ ‫ﺣﻨﻴﻒ از اﻧﺼﺎر‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻓﻘﺮ آﻧﺎن ﺳﻬﻤﻲ ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از اﻳﻦ اﻣﻮال‪ ،‬ﻣﺨﺎرج ﺳﺎﻻﻧﺔ اﻫﻞ و ﻋﻴﺎل ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﺮﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﺎﺑﻘﻲ را ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﺪارك اﺳﻠﺤﻪ و ﺟﻨﮓاﻓﺰار ﺑﺮاي آﻣـﺎدﮔﻲ رزﻣـﻲ در راه ﺧـﺪا‬ ‫اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲدادﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻏﺰوة ﺑﻨﻲﻧﻀﻴﺮ در ﻣﺎه رﺑﻴﻊاﻻول ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم ﻫﺠﺮت ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ اوﮔﻮﺳﺖ ‪ 625‬ﻣﻴﻼدي‬ ‫روي داد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺳﻮرة ﺣﺸﺮ را در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻳﻦ ﻏﺰوه ﻧﺎزل ﻓﺮﻣـﻮد‪ .‬از اﻳـﻦ‬ ‫ﺳﻮره ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ آواره ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻳﻬﻮدﻳﺎن؛ رﺳﻮا ﺷﺪن اﻓﻜﺎر و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫـﺎي ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن؛ و‬ ‫اﺣﻜﺎم وﻳﮋة ﻓَﻲء؛ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺷﺪ‪ .‬و ﺟﻮاز ﺑﺮﻳـﺪن درﺧﺘـﺎن و ﺳـﻮزاﻧﻴﺪن ﻣـﺰارع و‬ ‫ﺑﺎﻏﺴﺘﺎﻧﻬﺎ و دﻳﮕﺮ اﻣﻜﺎﻧﺎت در زﻣﻴﻦ دﺷﻤﻦ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺼﻠﺤﺖﻫﺎي ﺟﻨﮕﻲ ﺑﻴﺎن ﺷـﺪ‪،‬‬ ‫و ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺷﺪ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ اﻣﻮر از ﻣﻘﻮﻟﺔ ﻓﺴﺎد ﻓـﻲاﻻرض ﻧﺨﻮاﻫﻨـﺪ ﺑـﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‪،‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ دراﻳﻦ ﺳﻮره ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ اﻟﺘﺰام ﺗﻘﻮا و آﻣـﺎدﮔﻲ ﺑـﺮاي آﺧـﺮت ﺳـﻔﺎرش‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬و ﺳﻮره را ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺎ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﻮﻳﺶ و ﺑﻴﺎن اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت ﺧﻮد ﺑـﻪ ﭘﺎﻳـﺎن‬

‫‪598‬‬ ‫ﺑﺮد‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬اﺑﻦﻋﺒ‪‬ﺎس درﺑﺎرة ﺳﻮره ﺣﺸﺮ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ :‬ﺳﻮرة ]ﺑﻨﻲ[ ﻧﻀﻴﺮ!‬

‫‪1‬‬

‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﺧﻼﺻﺔ رواﻳﺖ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق و ﻋﻤﻮم ﺳﻴﺮهﻧﻮﻳﺴﺎن از اﻳﻦ ﻏﺰوه؛ اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬اﺑﻮداود و‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق و ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﺤﺪ‪‬ﺛﺎن ﺳﺒﺐ دﻳﮕﺮي را ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻏﺰوه ﻳﺎدآور ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭘﺲ از ﻣﺎﺟﺮاي ﺟﻨﮓ ﺑﺪر‪ ،‬ﻛﻔّﺎر ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ اﻫـﻞ‬ ‫ﺑﺮج و ﺑﺎرو و دژ و ﻗﻠﻌﻪ ﻫﺴﺘﻴﺪ! ﺷﻤﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ رﻓﻴﻖ ﻣﺎ ﻛﺎرزار ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫و ﭼﻨﺎن ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ ،‬و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻣﺎﻧﻊ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﻠﺨﺎل ﭘـﺎي زﻧﺎﻧﺘـﺎن ﻧﺨﻮاﻫـﺪ‬ ‫ﺑﻮد! وﻗﺘﻲ ﻧﺎﻣﺔ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻨﻲ ﻧﻀﻴﺮ در ﻧﻴﺮﻧﮓ زدن ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻳﻚ ﺳﺨﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﻴﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎﻧﺪﻧﺪ‪ :‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺳﻲ ﺗﻦ از ﻳﺎراﻧﺘﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎ ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ؛ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑـﺎ ﺳـﻲ‬ ‫ﺗﻦ از داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻤﺎن ﻣﻲآﻳﻴﻢ‪ ،‬ﺗﺎ در ﻓﻼن ﻣﻜﺎن ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻼﻗﺎت ﻛﻨـﻴﻢ‪ .‬اﻳـﻦ داﻧﺸـﻤﻨﺪان‬ ‫ﺣﻜَﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﺳﺨﻨﺎن ﺷﻤﺎ را ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ؛ اﮔﺮ ﺗﺼﺪﻳﻘﺘﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ‬ ‫ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ ‪‬‬ ‫اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺔ ﻣﺎ اﻳﻤﺎن ﻣﻲ آورﻳﻢ! ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺳﻲ‬ ‫ﺗﻦ از اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ؛ ﺳﻲ ﺗﻦ از ﺣﺒﺎر ﻳﻬﻮد ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳﺸﺎن آﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻜﺎن ﻣﺮﺗﻔﻌﻲ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴـﺪ ﺑـﻪ او دﺳﺘﺮﺳـﻲ‬ ‫ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺳﻲ ﻣﺮد از ﻳﺎران وي ﺑﺎ او ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ آﻧﺎن ﻋﺎﺷﻖ آناﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻤﺮگ او ﺑﺸﻮﻧﺪ؟! ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺳﺨﻦ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﺑﻔﻬﻤﻴﻢ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺷﺼﺖ ﻧﻔﺮﻳﻢ؟! ﺷﻤﺎ ﺑـﺎ ﺳـﻪ ﺗـﻦ از‬ ‫ﻳﺎراﻧﺘﺎن ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬ﺳﻪ ﺗﻦ از ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬و ﺳﺨﻨﺎن ﺷﻤﺎ را ﺑﺸـﻨﻮﻧﺪ؛‬ ‫اﮔﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ ﻣﺎ اﻳﻤﺎن ﺧﻮاﻫﻴﻢ آورد و ﺷﻤﺎ را ﺗﺼـﺪﻳﻖ ﺧـﻮاﻫﻴﻢ‬ ‫ﻛﺮد! ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ ﺳﻪ ﺗﻦ از ﻳﺎراﻧﺸﺎن ﻋﺎزم ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﻬﻮدﻳـﺎن‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪192-190‬؛ زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪110 ،71‬؛ ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪-574‬‬ ‫‪.575‬‬

‫ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺧﻨﺠﺮ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻗﺼﺪ آن داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮن آن ﺣﻀﺮت را ﺑﺮﻳﺰﻧـﺪ‪.‬‬ ‫زﻧﻲ ﺧﻴﺮﺧﻮاه از ﺑﻨﻲﻧﻀﻴﺮ ﺑﺮاي ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺑﺮادرش ﻛﻪ ﻣﺮدي ﻣﺴﻠﻤﺎن از اﻧﺼﺎر ﺑـﻮد ﭘﻴـﺎم‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎد و او را از ﺳﻮء ﻗﺼﺪ ﺑﻨﻲﻧﻀﻴﺮ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﻧﻴﺮﻧﮓ زدن ﺑﻪ رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺑﺮادرش ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫آﻣﺪ‪ ،‬و ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﻣﺎﺟﺮا را ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ﺧﺒﺮ داد‪ .‬ﻫﻨﻮز ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻧﺰد ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ؛ از ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮداي آن روز‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ ﮔﺮداﻧﻬﺎي رزﻣﻲ آﻣﺎده ﺑﺮ ﺳﺮ آﻧـﺎن ﺗﺎﺧﺘﻨـﺪ و آﻧـﺎن را ﺑـﻪ‬‫ﻣﺤﺎﺻﺮة ﺧﻮﻳﺶ درآوردﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﻧﮑﻢ ﻻ ﺗﺄﻣﻨﻮﻥ ﻋﻨﺪﻱ ﺇﻻ ﺑﻌﻬﺪ ﺗﻌﺎﻫﺪﻭﱐ ﻋﻠﻴﻪ(‪.‬‬ ‫»ﻣﻦ دﻳﮕﺮ ﺷﻤﺎ را اﻣﻴﻦ ﻧﻤﻲداﻧﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﺟﺪﻳﺪي ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﺒﻨﺪﻳﺪ!«‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن از ﺑﺴﺘﻦ ﭘﻴﻤﺎن ﺟﺪﻳﺪ ﺧﻮدداري ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ آن روز را ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ آﻧﺎن ﭘﻴﻜﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه‪ ،‬ﺑﺎﻣـﺪاد ﻓـﺮدا ﺑـﺎ‬ ‫رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﺳﻮاره و ﭘﻴﺎدة ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﻲﻧﻀﻴﺮ را رﻫﺎ ﻛﺮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺑﺴﺘﻦ ﭘﻴﻤﺎن ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧـﺪ؛ آﻧـﺎن ﺑـﺎ آن ﺣﻀـﺮت ﻋﻬـﺪ ﺑﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻧﺰد آﻧﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﻫﻤﺎن رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻛﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﻨﻲﻧﻀﻴﺮ ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﭘﻴﻜﺎر ﺑﺎ آﻧﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷـﺪﻧﺪ و‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻼي وﻃﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازة ﺑﺎر اﺷﺘﺮان ﺧﻮﻳﺶ ﺑـﻪ‬ ‫اﺳﺘﺜﻨﺎي اﺳﻠﺤﻪ ﻫﺮ ﻛﺎﻻ و اﺛﺎﺛﻴﻪاي ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎ ﺧـﻮد ﺑﺒﺮﻧـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﻲﻧﻀـﻴﺮ آﻣـﺎده‬ ‫ﻛﻮﭼﻴﺪن ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻛﺎﻻﻫﺎ و درﻫﺎي ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ و ﺗﻴﺮ و ﺗﺨﺘﻪﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺮ ﺷﺘﺮان ﺑﺎر زدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮدﺷﺎن وﻳﺮان ﻣﻲﺳـﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺮﭼـﻪ ﻣـﻲﺗﻮاﻧﺴـﺘﻨﺪ ﺗﻴـﺮ و‬ ‫ﺗﺨﺘﻪﻫﺎﻳﺶ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺣﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻼي وﻃﻦ ﻳﻬﻮدﻳﺎن آﻏﺎز ﻛﻮﭼﻴﺪن ﻣـﺮدم‬

‫‪600‬‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﺎم ﺑﻮد ‪.1‬‬ ‫ﻏﺰﻭﺓ ﻧﹶﺠﺪ‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﻴﺮوزي ﻛﻪ در ﻏﺰوة ﺑﻨﻲ ﻧﻀﻴﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ آوردﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪون آﻧﻜﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺎرزار ﺑﺰﻧﻨﺪ ﻳﺎ ﻛﺸﺘﻪاي ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻠﻄﺔ آﻧﺎن ﺑﺮ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ ﮔﺮدﻳـﺪ‪ ،‬و ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن از‬ ‫آﺷﻜﺎر ﻛﺮدن ﻣﻜﺎﻳﺪﺷﺎن ﻛﻮﺗﺎه آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﻮاﻧﺴـﺘﻨﺪ‬ ‫ﻓﺮاﻏﺘﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻧﺪ و ﺑﻪ ﻗﻠﻊ و ﻗﻤﻊ اﻋﺮاب ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻦ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺟﻨـﮓ‬ ‫اﺣﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را آزار ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﺳﺮ ﻫﻴﺄتﻫﺎي اﻋﺰاﻣﻲ ﻣﺒﻠﻐﺎن اﺳﻼم رﻳﺨﺘـﻪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﺎﻧﻪ و ﻧﺎﺟﻮاﻧﻤﺮداﻧﻪ آن ﻣﺮدان ﺑﺎ ﻓﻀﻴﻠﺖ را ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﺴﺘﺎﺧﻲ را‬ ‫ﺑﻪ آﻧﺠﺎ رﺳﺎﻧﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺼﺪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ را داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺄدﻳـﺐ اﻳـﻦ ﻧﻴﺮﻧﮕﺒـﺎزان‬ ‫ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻬـﺎﻳﻲ از اﻋـﺮاب‬ ‫ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻦ‪ ،‬از ﺑﻨﻲﻣﺤﺎرب و ﺑﻨﻲﺛﻌﻠﺒﻪ‪ ،‬ﻃﻮاﻳﻒ ﻏﻄﻔﺎن‪ ،‬ﺑﺮاي ﻳﻮرش ﺑـﺮدن ﺑـﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬ ‫آﻣﺎده ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﺘﺎﺑﺎن ﻋﺎزم ﺣﻤﻠﻪ و ﻧﺒﺮد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ‬ ‫ﺻﺤﺮاﻫﺎي ﻧﺠﺪ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺬر ﺗﺮس و وﺣﺸـﺖ را از ﻧﻴﺮوﻫـﺎي رزﻣﻨـﺪة ﻣﺴـﻠﻤﻴﻦ در‬ ‫دلﻫﺎي آن ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﮕﺮدان ﺳﻨﮕﺪل ﻛﺎﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ آن رﻓﺘﺎرﻫﺎي زﺷﺘﻲ ﻛﻪ اﻣﺜﺎل و‬ ‫اﻗﺮان آﻧﺎن ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ دﺳﺖ ﻧﻴﺎزﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬اﻋﺮاﺑﻲ ﻛﻪ درﺻﺪد ﻳﻮرش ﺑﺮدن و ﭼﭙﺎول و ﻏﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﻫﻤﻴﻨﻜـﻪ از‬ ‫ﺣﻀﻮر رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﺗﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑـﻪ ﻗﻠـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻛﻮهﻫﺎ ﭘﻨﺎه ﺑﺮدﻧﺪ؛ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ آن ﻃﻮاﻳﻒ ﻏﺎرﺗﮕﺮ را ﺑﺮﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﻤﺎم وﺟـﻮد‬ ‫‪ -1‬ﻣﺼﻨّﻒ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪ ،360-358‬ح ‪9733‬؛ ﺳﻨﻦ اﺑﻲ داود‪ ،‬ﻛﺘـﺎب اﻟﺨـﺮاج واﻟﻔـﻲء واﻻﻣـﺎرة‪،‬‬ ‫»ﺑﺎب ﻓﻲ ﺧﺒﺮاﻟﻨﻀﻴﺮ«‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.154‬‬

‫اﻳﺸﺎن را از ﺗﺮس و وﺣﺸﺖ آﻛﻨﺪه ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻣـﻦ و اﻣـﺎن ﺑـﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻛﺘﺐ ﻣﻐﺎزي و ﺳﻴﺮ‪ ،‬در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط‪ ،‬ﻏﺰوة ﻣﺸﺨﺼﻲ را ﮔﺰارش ﻛـﺮدهاﻧـﺪ‬ ‫ﻛﻪ در ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻧﺠﺪ در ﻣﺎه رﺑﻴﻊاﻟﺜﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﺟﻤﺎدياﻻو‪‬ل ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم ﻫﺠـﺮت ﺑـﻪ وﻗـﻮع‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻏﺰوه را ﻏﺰوة ذاتاﻟﺮّﻗﺎع ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻧﺪ‪ .‬از ﻳﻚ ﻃﺮف‪ ،‬وﻗـﻮع ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﻏﺰوه ﻳﺎ ﻏﺰواﺗﻲ در اﻳﻦ ﺑﺮﻫﻪ از زﻣﺎن‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪاي اﺳﺖ ﻛـﻪ اوﺿـﺎع و ﺷـﺮاﻳﻂ ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬ ‫ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻘﺘﻀﻲ آن ﺑﻮده اﺳﺖ؛ زﻳﺮا‪ ،‬ﻣﻮﺳﻢ ﻏﺰوة ﺑﺪر ﺛـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ اﺑﻮﺳـﻔﻴﺎن ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ از اُﺣ‪‬ﺪ ﺧﻂّ و ﻧﺸﺎﻧﺶ را ﻛﺸﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﺧﺎﻟﻲ ﻛﺮدن ﻣﺪﻳﻨﻪ‬ ‫از رزﻣﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬و اﻋﺮاب ﺳﺎﻛﻦ ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎي اﻃﺮاف ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺑﺮ ﻫﻤـﺎن ﺣـﺎل ﺳﺮﻛﺸـﻲ و‬ ‫ﻳﺎﻏﻲﮔﺮي واﻧﻬﺎدن‪ ،‬و ﺑﺮاي ﭼﻨﺎن ﻧﺒﺮد ﻫﻮﻟﻨﺎﻛﻲ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻛـﺮدن‪ ،‬ﻗﻄﻌـﺎً ﺑـﺎ ﻣﺼـﻠﺤﺖ‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻲﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﺒﻮد‪ ،‬و ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﺶ از اﻗﺪام ﺑﻪ ﭼﻨﺎن ﺟﻨﮓ ﺑﺰرگ و‬ ‫وﺣﺸﺘﻨﺎﻛﻲ ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرﻓﺖ در وادي ﺑﺪر روي دﻫﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻛﻮب ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻗـﺪرت‬ ‫و ﺷﻮﻛﺘﺸﺎن درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ‪ ،‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻏﺰوهاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﺎه رﺑﻴﻊاﻻﺧﺮ ﻳﺎ ﺟﻤﺎدياﻻوﻟﻲ ﺳـﺎل ﭼﻬـﺎرم ﻫﺠـﺮت ﺻـﻮرت‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻏﺰوة ذاتاﻟﺮّﻗﺎع ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ؛ زﻳﺮا‪ ،‬در ﻏﺰوة ذاتاﻟﺮّﻗﺎع‬ ‫اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه و اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮي ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﻤﺎ‪ -‬ﺣﻀﻮر داﺷـﺘﻪاﻧـﺪ‪ ،‬و اﺳـﻼم آوردن‬ ‫اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه ﭼﻨﺪ روز ﭘﻴﺶ از ﻏﺰوه ﺧﻴﺒﺮ ﺑﻮده‪ ،‬و اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮي ﻧﻴﺰ در ﺟﻨﮓ ﺧﻴﺒﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺷـﺮﻓﻴﺎب ﺷـﺪه اﺳـﺖ؛ ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻏـﺰوة‬ ‫ذاتاﻟﺮّﻗﺎع ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺧﻴﺒﺮ روي داده‪ ،‬و دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻏـﺰوه دﻳﺮﺗـﺮ از‬ ‫ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم ﻫﺠﺮت روي داده اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم در اﻳﻦ ﻏﺰوه ﻧﻤﺎز‬ ‫ﺧﻮف ﺧﻮاﻧﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و آﻏﺎز ﺗﺸﺮﻳﻊ ﻧﻤﺎز ﺧﻮف در ﻏﺰوة ﻋ‪‬ﺴﻔﺎن ﺑﻮده‪ ،‬و اﺧﺘﻼﻓﻲ در اﻳﻦ‬

‫‪602‬‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻏﺰوة ﻋ‪‬ﺴﻔﺎن ﭘﺲ از ﺧﻨﺪق روي داده‪ ،‬و ﻏﺰوة ﺧﻨﺪق ﻧﻴﺰ در اواﺧـﺮ ﺳـﺎل‬ ‫ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻏﺰﻭﺓ ﺑﺪﺭ ﺛﺎﻧﻲ‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﻮﻛﺖ و ﺳﻄﻮت اﻋﺮاب ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ را درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺷﺮّ آﻧـﺎن را از‬ ‫ﺳﺮ ﺧﻮدﺷﺎن ﻛﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر آﻣﺎدﮔﻲ ﺑﺮاي ﻣﻼﻗﺎت دﺷـﻤﻦ ﺑـﺰرگ ﺷـﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺎﻟﮕﺮد ﺟﻨﮓ اُﺣ‪‬ﺪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﻮﻋﺪ ﻣﻼﻗـﺎت ﺑـﺎ ﻗﺮﻳﺸـﻴﺎن ﻓـﺮا رﺳـﻴﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬و‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ‪ ،‬ﻃﺒـﻖ ﻗـﺮار‪ ،‬ﻋـﺎزم‬ ‫وادي ﺑﺪر ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن و ﻗﻮم ﻗﺒﻴﻠﻪاش روﺑﺮو ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎر دﻳﮕﺮ آﺳﻴﺎي ﺟﻨﮓ‬ ‫را ﺑﻪ ﮔﺮدش درآورﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻛﺎر ﺑﺮاي ﻳﻜﻲ از دو ﻃﺮف‪ ،‬ﻛﻪ راه ﻳﺎﻓﺘﻪﺗﺮ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﺑﻘـﺎ در‬ ‫ﺻﺤﻨﺔ زﻧﺪﮔﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در ﻣﺎه ﺷﻌﺒﺎن ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم‪ -‬ﻫﺠﺮت ژاﻧﻮﻳﺔ ‪ 626‬ﻣﻴﻼدي‪ -‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ ﻳﻜﻬﺰار و ﭘﺎﻧﺼﺪ رزﻣﻨﺪة ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ ﺳـﺮ ﻗـﺮار‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ده اﺳﺐ در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺣﺎﻣﻞ ﻟﻮاي اﺳﻼم ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﺑﻮد‪ ،‬و‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦرواﺣـﻪ را در ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺟﺎﻧﺸـﻴﻦ ﺧـﻮد‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ و رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ وادي ﺑﺪر رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و در اﻧﺘﻈـﺎر ﻣﺸـﺮﻛﺎن در آﻧﺠـﺎ اﻗﺎﻣـﺖ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق دو ﻫﺰار ﺗﻦ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﭘﻨﺠـﺎه اﺳـﺐ در‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﻣﻜﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪ‪ ،‬و در ﻣﺴﻴﺮ ﺑﺪر ﭘﻴﺶ رﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺮّاﻟﻈﻬـﺮان‪ ،‬ﻳـﻚ‬ ‫ﺠﻨّﻪ‪ -‬ﺑﺮﻛﺔ آﺑﻲ در آن ﻧﺎﺣﻴﻪ‪ -‬ﻓﺮود آﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﺰﻟﻲ ﻣﻜﻪ‪ ،‬رﺳﻴﺪ و در وادي ‪‬ﻣ ‪‬‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن‪ ،‬در ﻫﻤﺎن اوان ﻛﻪ از ﻣﻜﻪ ﺑﻴﺮون آﻣﺪ‪ ،‬ﺧﺴﺘﻪ و درﻣﺎﻧﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬و ﺑـﻪ ﻋﺎﻗﺒـﺖ‬ ‫ﻛﺎرزار ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﺪ‪ .‬ﺗﺮس ﺳﺮاﺳﺮ وﺟﻮدش را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬و ﻫﻴﺒـﺖ‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺸﺎﻋﺮش ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ در ﻣﺮّاﻟﻈﻬﺮان ﺑﺎر اﻧـﺪاﺧﺖ‪،‬‬ ‫ﻋﺰﻣﺶ ﺑﻪ ﺳﺴﺘﻲ ﮔﺮاﻳﻴﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﭼﺎرهاﻧﺪﻳﺸﻲ ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺟﻨﮕﺎوري ﺷﻤﺎ ﺳﺎﻟﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎل ﻓﺮاواﻧـﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﺮاﮔﺎهﻫﺎي ﺷﻤﺎ ﭘﺮ از ﻋﻠﻒ ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﻴﺮ ﺑﺴـﻴﺎر ﺑﺘﻮاﻧﻴـﺪ ﺑﻨﻮﺷـﻴﺪ؛ اﻣ‪‬ـﺎ اﻣﺴـﺎل‬ ‫ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ اﺳﺖ؛ ﻣﻦ ﻛﻪ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدم‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎزﮔﺮدﻳﺪ!‬ ‫ﻇﺎﻫﺮاً‪ ،‬ﺑﻴﻢ و ﻫﺮاس ﺑﺮ ﻣﺸﺎﻋﺮ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد؛ زﻳﺮا‪ ،‬ﻫﻤﮕـﻲ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ رأي و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن اﺑـﺮاز ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻴﭻ روي اﺻﺮار و اﺑﺮاﻣﻲ در ﺟﻬﺖ اداﻣﻪ دادن ﻣﺴﻴﺮ در روﻳﺎروي ﺷﺪن ﺑﺎ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻧﺪادﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺪت ﻫﺸﺖ روز در وادي ﺑﺪر اﻗﺎﻣﺖ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و در اﻧﺘﻈـﺎر ﺳـﺮ رﺳـﻴﺪن‬ ‫دﺷﻤﻦ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺗﺠﺎرﺗﻲ را ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﺳﻮد ﻳﻚ درﻫـﻢ ﺑـﻪ دو‬ ‫درﻫﻢ ]دوﻳﺴﺖ درﺻﺪ[ ﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺳﺮرﺷـﺘﺔ ﻏـﺎﻓﻠﮕﻴﺮي را در‬ ‫ﺻﺤﻨﺔ رزم و ﻛﺎرزار ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻴﺒﺖ اﻳﺸـﺎن در ﺟـﺎن و روح دﺷﻤﻨﺎﻧﺸـﺎن‬ ‫ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺮ اوﺿﺎع ﻣﺴﻠﻂ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻏﺰوه را‪» ،‬ﺑﺪراﻟﻤ‪‬ﻮﻋ‪‬ﺪ«‪» ،‬ﺑﺪراﻵﺧﺮة« و »ﺑﺪراﻟﺼ‪‬ﻐﺮي« ﻧﻴﺰ ﻧﻴﺎﻣﺪهاﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫ﻏﺰﻭﺓ ﺩ‪‬ﻭﻣﻪ ﺍﻟﺠﻨﺪﻝ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از وادي ﺑﺪر ﺑﺎزﮔﺸـﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﺳﺮاﺳـﺮ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﺻﻠﺢ و ﺻﻔﺎ و اﻣﻨﻴﺖ ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و دوﻟـﺖ اﻳﺸـﺎن ﭘﺎﺑﺮﺟـﺎ و ﻣﺴـﺘﺤﻜﻢ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻨـﻚ‪ ،‬آن ﺣﻀـﺮت ﺗﻤـﺎﻣﻲ ﺗﻮﺟـﻪ ﺧﻮدﺷـﺎن را ﻣﺼـﺮوف دورﺗـﺮﻳﻦ‬ ‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻄﻠﺐ راﺟﻊ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻏﺰوه‪ ،‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪210-209‬؛ زاداﻟﻤﻌـﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‬ ‫‪.112‬‬

‫‪604‬‬ ‫ﻛﺮاﻧﻪ ﻫﺎي ﻋﺮب ﻧﺸﻴﻦ ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺳﻴﻄﺮه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻗﻄﻌـﻲ‬ ‫ﺷﻮد‪ ،‬و دوﺳﺖ و دﺷﻤﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﻋﺘﺮاف ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم ﭘﺲ از ﻏﺰوة ﺑﺪر ﺻﻐﺮي در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺶ ﻣﺎه درﻧﮓ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ‬ ‫اﻳﺸﺎن ﺧﺒﺮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻃﻮاﻳﻒ ﺳﺎﻛﻦ ﭘﻴﺮاﻣﻮن دوﻣﻪاﻟﺠﻨﺪل‪ -‬ﻧﺎﺣﻴﻪاي در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺷﺎم‪-‬‬ ‫ﺑﻪ راﻫﺰﻧﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ و ﻛﺎروانﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ از آن ﻣﺴﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬرﻧﺪ‪ ،‬ﻏﺎرت ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻧﺒﻮﻫﻲ را ﺗﺪارك دﻳﺪهاﻧﺪ و ﻗﺼﺪ دارﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﺒﺎع ﺑﻦﻋ‪‬ﺮﻓُﻄﺔ اﻧﺼﺎري را در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﺳـﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺎ ﻳﻚ ﻫﺰار ﺗﻦ از رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﺷﺐ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣـﺎه رﺑﻴـﻊاﻻو‪‬ل ﺳـﺎل‬ ‫ﭘﻨﺠﻢ ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﻋﺎزم ﻧﺒﺮد ﺑﺎ آﻧﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺮدي از ﺑﻨﻲﻋ‪‬ﺬره را ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻣﺬﻛﻮر« دﻟﻴـﻞ‬ ‫راه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺒﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﺧﻮﻳﺶ اداﻣﻪ ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬و روزﻫﺎ اﺳﺘﺘﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ‬ ‫دﺷﻤﻦ در اوج ﻏﺮور ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ او ﺑﺘﺎزﻧﺪ و او را ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘـﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻣﻜﺎن آﻧﺎن رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻮاﻟﻲ ﻏﺮوب آﻓﺘﺎب ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮ دامﻫـﺎ و ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪان آﻧـﺎن‬ ‫ﻳﻮرش ﺑﺮدﻧﺪ و ﻫﺮﭼﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻳﺎﻏﻴﺎن ﻫﻤﻪ ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻫﺎﻟﻲ دوﻣﻪاﻟﺠﻨﺪل‪ ،‬از ﻫﺮ ﺳﻮي ﻣﺘﻮاري ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﻜﺎن آﻧﺎن رﺳﻴﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫اﺣﺪي از آﻧﺎن را ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭼﻨﺪﻳﻦ روز در آن ﻣﻜﺎن‬ ‫اﻗﺎﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺳﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد اﻋﺰام ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و دﺳﺘﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻟﺸـﻜﺮ را ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﺳﻮي و آن ﺳﻮي ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ دادﻧﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ روي‪ ،‬اﺛﺮي از آﺛﺎر آﻧﺎن ﻧﺒﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬در اﺛﻨﺎي اﻳﻦ ﻏﺰوه؛ ﻃﺎﻳﻔﺔ ﻋ‪‬ﻴﻴﻨﻪ ﺑﻦ ﺣ‪‬ﺼﻦ ﭘﻴﻤـﺎن ﺻـﻠﺢ و ﺳـﺎزش‬ ‫ﺑﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﭘﺮﺗﻮ اﻳﻦ اﻗﺪاﻣﺎت ﺳﺮﻳﻊ و ﻗﺎﻃﻊ‪ ،‬و ﺑﻪ واﺳـﻄﺔ اﻳـﻦ ﻧﻘﺸـﻪ ﻫـﺎي دوراﻧﺪﻳﺸـﺎﻧﻪ و‬ ‫ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ و ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬و‬

‫ﺻﻠﺢ و ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ را در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﻜﻤﺮﻓﺮﻣﺎ ﮔﺮداﻧﻨـﺪ‪ ،‬و ﺑـﺮ اوﺿـﺎع و اﺣـﻮال‬ ‫ﻣﺴﻠﻂ ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻴﺮ ﮔﺮدش ﻛﺎرﻫﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻨﺪ‪ ،‬و از دﺷﻮاريﻫﺎ‬ ‫و ﮔﺮﻓﺘﺎريﻫﺎي داﺧﻠﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ ﻛﻪ از ﻫﺮﺳﻮ ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬و از‬ ‫ﻫﺮ ﻃﺮف آﻧﺎن را در ﻣﺤﺎﺻﺮه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻜﺎﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن زﺑـﺎن در ﻛـﺎم ﻛﺸـﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺟﻼي وﻃﻦ ﻳﻜﻲ از ﻃﻮاﻳﻒ ﻳﻬﻮد اﻧﺠﺎم ﭘـﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬و آن ﻃﺎﻳﻔـﺔ دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﻌﻼً ﺑﻪ وﻓﺎداري و ﺣﻔﻆ ﺣﻖّ ﺟﻮار و ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﻲ ﺗﻈـﺎﻫﺮ ﻣـﻲﻛـﺮد‪ ،‬و‬ ‫ﺧﻮد را ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎنﻫﺎي ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد‪ .‬ﺑﻴﺎﺑﺎن ﻧﺸﻴﻨﺎن و اﻋﺮاب ﻣﻨﻄﻘﻪ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺟﺎي ﺧﻮد ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن از ﺣﻤﻠﻪ ﻛـﺮدن ﺑـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧـﻮدداري‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮﺻﺖ ﺟﺎﻟﺒﻲ ﺑﺮاي ﻧﺸﺮ اﺳﻼم و ﺗﺒﻠﻴﻎ ﭘﻴﺎم ﺧـﺪاي ﺟﻬﺎﻧﻴـﺎن ﺑـﻪ‬ ‫دﺳﺖ آوردﻧﺪ‪.‬‬

‫‪606‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ‬ ‫ﺟﻨﮓ اﺣﺰاب)ﺧﻨﺪق(‬ ‫ﺍﺯ ﺳﺮﮔﻴﺮﻱ ﺗﺤﺮﻳﮑﺎﺕ ﻳﻬﻮﺩ‬ ‫ﺻﻠﺢ و ﺻﻔﺎ و اﻣﻨﻴﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺟﻨﮓﻫﺎ و ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻲﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺪت ﻳﻜﺴﺎل ﺗﻤﺎم ﺑﻪ ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﻴﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬ﺷـﺒﻪ ﺟﺰﻳـﺮة ﻋﺮﺑﺴـﺘﺎن آرام ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬اﻣـﺎ‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﺪت اﻧﻮاع ﺧﻮاري و ﺧﻔّﺖ و ذﻟّﺖ را ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮ ﺣﻴﻠـﻪﮔـﺮيﻫـﺎ و‬ ‫ﺧﻴﺎﻧﺖﻫﺎﻳﺸﺎن و ﺗﻮﻃﺌﻪ ﭼﻴﻨﻲ ﻫﺎ و ﻧﻘﺸﻪﻛﺸﻲﻫﺎﻳﺸﺎن‪ ،‬ﻛﺸﻴﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬از ﺑﻴﺮاﻫـﻪ روي‬ ‫ﺑﺎزﻧﻴﺎﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﻦ ﺑﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ و اﻃﺎﻋﺖ ﻧﺪادﻧﺪ و از ﻣﺼﻴﺒﺖﻫـﺎي ﭘﻴـﺎﭘﻲ ﻛـﻪ در ﻧﺘﻴﺠـﺔ‬ ‫ﻧﻴﺮﻧﮓﻫﺎ و ﭘﺸﺖ ﻫﻢ اﻧﺪازيﻫﺎﻳﺸﺎن دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺮت ﻧﮕﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن‬ ‫ﻧﻔﻲ ﺑﻠﺪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻗﻠﻌﺔ ﺧﻴﺒﺮ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺸﻢ ﺧﻮاﺑﺎﻧﻴـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ ﺗـﺎ ﺑﺒﻴﻨﻨـﺪ در‬ ‫راﺳﺘﺎي ﮔﻴﺮودارﻫﺎي ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﺎن ﭼﻪ ﺑﺮﺳﺮ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﮔﺮدش اﻳﺎم را ﺑﻪ ﺳﻮد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﺮدش روزﮔﺎر ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﻧﻔﻮذ و اﻓﺰاﻳﺶ‬ ‫ﺳﻠﻄﻪ و ﻗﺪرت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن آن ﭼﻨﺎن آﺗﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ آن ﺳﺮش ﻧﺎﭘﻴﺪا‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن از ﻧﻮ ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻮﻃﺌﻪ زدﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﺪارك ‪‬ﻋﺪ‪‬ه و ﻋ‪‬ـﺪ‪‬ه را آﻏـﺎز‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺑﺎر‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﺿﺮﺑﺘﻲ ﺑﺮ ﭘﻴﻜﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮود آورﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮگ ﺣﺘﻤﻲ اﺳﻼم‬ ‫و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﻳﮕﺮ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﭘﺲ از آن ﺟﺎن ﺑﮕﻴﺮﻧـﺪ‪،‬‬ ‫اﻣﺎ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ در وﺟﻮد ﺧﻮﻳﺶ ﺟﺮأت و ﺟﺴﺎرت ﻻزم را ﺑـﺮاي ﻧﺒـﺮد ﻣﺴـﺘﻘﻴﻢ ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻤﻲﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر و ﻣﻘﺼﻮدﺷﺎن ﻧﻘﺸﻪاي ﻫﻮﻟﻨﺎك ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻤﺎره ‪ :4‬ﻧﻘﺸﺔ ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻃﻮاﻳﻒ و ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب در ﻋﺼﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺑﻴﺴﺖ ﺗﻦ از ﺳﺮان ﻳﻬﻮد و ﺑﺰرﮔﺎن ﺑﻨﻲﻧﻀﻴﺮ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن رﻫﺴﭙﺎر ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬و وارد‬ ‫ﻣﻜﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﻚ و ﺗﺸﻮﻳﻖ آﻧﺎن ﺑﺮ ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﺎ رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬و وﻋﺪ و وﻋﻴﺪ دادن ﺑﻪ آﻧﺎن در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻗﺮﻳﺸـﻴﺎن ﻗـﻮل‬ ‫دادﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﻳﺎري ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن آﻧﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﻛﺎري رﺳﻮاﻳﻲ اﺧﻴﺮﺷﺎن را ﺟﺒﺮان ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و ادﻋﺎي ﺑﻲاﺳﺎس ﭘﻴﺸﻴﻦ آﻧﺎن را در ﺧـﻂّ‬ ‫و ﻧﺸﺎن ﻛﺸﻴﺪن ﺑﺮاي ﻛﺎرزار در ﺳﺎﻟﮕﺮد ﺟﻨﮓ اُﺣ‪‬ﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻋﻤﻠﻲ ﺳـﺎزد‪،‬‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﻳﻬﻮدﻳﺎن را درﺑﺴﺖ ﭘﺬﻳﺮا ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻴﺄت اﻋﺰاﻣﻲ ﻳﻬﻮد‪ ،‬از ﻧﺰد ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﻪ ﻧﺰد ﻗﺒﻴﻠﺔ َﻏﻄَﻔﺎن رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﺎن ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎدﻫﺎﻳﻲ‬ ‫را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﻴﺰ اراﺋﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﺸـﺎن ﻧﻴـﺰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﻴﺄت ﺟﻨﮓاﻓﺮوز ﻳﻬﻮدي در ﻣﻴﺎن ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب از اﻳﻦ ﺳﻮي ﺑـﻪ آن‬ ‫ﺳﻮي رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺴﻴﺎري از ﻃﻮاﻳﻒ و ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب دﻋﻮت آﻧﺎن را ﻟﺒﻴﻚ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران و رﻫﺒﺮان ﻳﻬﻮد ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪﻧﺪ اﺣﺰاب و دﺳﺘﻪﺟﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ را ﻛﻪ‬ ‫ﻫﻤﻪ ﻛﻔﺮ ﭘﻴﺸﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻳﻦ ﺗﺤﺮﻳﻜﺎت ﺳـﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘـﺔ ﻳﻬـﻮد‪ ،‬از ﺳـﻤﺖ ﭼـﭗ‪ ،‬ﻗـﺮﻳﺶ و ﻛﻨﺎﻧـﻪ و‬ ‫ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﺎﻧﺸﺎن از اﻫﻞ ﺗﻬﺎﻣﻪ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﺎ ﭼﻬﺎرﻫﺰار ﻧﻔـﺮ ﺑـﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧـﺪ‪ .‬در‬ ‫ﻣﺤﻞ ﻣﺮّاﻟﻈّﻬﺮان‪ ،‬ﺑﻨﻲ ﺳ‪‬ﻠَﻴﻢ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬از ﺳﻤﺖ ﻣﺸﺮق ﻃﻮاﻳﻒ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺒﻴﻠﺔ‬ ‫َﻏﻄَﻔﺎن‪ :‬ﺑﻨﻲ ﻓَﺰاره ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻋ‪‬ﻴﻴﻨﻪ ﺑﻦ ﺣ‪‬ﺼﻦ؛ ﺑﻨﻲ ﻣ‪‬ﺮّه ﺑـﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪﻫﻲ ﺣـﺎرث ﺑـﻦ‬ ‫ﻋﻮف؛ ﺑﻨﻲ اﺷﺠﻊ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻣﺴﻌ‪‬ﺮ ﺑﻦ ر‪‬ﺣ‪‬ﻴﻠﻪ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﻲاﺳﺪ و دﻳﮕﺮ ﻃﻮاﻳﻒ‬ ‫ﻋﺮب ﻧﻴﺰ از ﻫﺮ ﺳﻮي رﻫﺴﭙﺎر ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺣﺰاب ﻣﺘﻌﺪد‪ ،‬ﻛﻪ ﻫـﺮ ﻳـﻚ از ﻳـﻚ‬

‫‪608‬‬ ‫ﺳﻮي راﻫﻲ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻗﺮار ﮔﺬاﺷـﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ در اﻃـﺮاف ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﭙﻴﻮﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺪ روزي ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﻟﺸﻜﺮي ﺑﻲ ﺷﻤﺎر‪ ،‬ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ ده ﻫﺰار ﻣﺮد ﺟﻨﮕﻲ ﮔﺮداﮔﺮد ﻣﺪﻳﻨﻪ‬ ‫ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ آﻣﺎر ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن اﻳﻦ ﻟﺸﻜﺮ ﺑﺮ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬اﻋﻢ‪ ‬از ﻣﺮدان‬ ‫و زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن و ﺟﻮاﻧﺎن و ﭘﻴﺮان‪ ،‬زﻳﺎدﺗﻲ ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬ ‫اﮔﺮ اﻳﻦ اﺣﺰاب ﻣﺘﺸـﻜﻞ و ﺳـﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘـﻪ و اﻳـﻦ ﻟﺸـﻜﺮﻳﺎن ﻛـﺎرآزﻣﻮده و آراﺳـﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﭘﺸﺖ ﺑﺎروﻫﺎي ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬آن ﭼﻨﺎن ﺧﻄـﺮ‬ ‫ﺑﺰرﮔﻲ ﻛﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﻴﺎس ﻧﺒﻮد؛ و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ‪ ،‬ﺑﻪ رﻳﺸﻪﻛـﻦ‬ ‫ﺷﺪن اﺳﻼم و ﺳﺮ ﺑﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﺷﺪن ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬رﻫﺒﺮي ﻣﺪﻳﻨﻪ رﻫﺒﺮي ﺑﻴﺪار‬ ‫و آﮔﺎﻫﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻧﺒﺾ ﻣﻨﻄﻘﻪ را در دﺳﺖ داﺷﺖ‪ ،‬و اوﺿـﺎع و اﺣـﻮال را ﺑـﻪ‬ ‫دﻗﺖ ﻣﻲﺳﻨﺠﻴﺪ و ﺳﻴﺮ ﺣﻮادث را دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﺮد؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑـﻪ ﻣﺤـﺾ آﻏـﺎز ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ‬ ‫ﺟﻨﺐوﺟﻮشﻫﺎ و ﺣﺮﻛﺖﻫﺎي اﻳﻦ دﺳﺘﻪﺟﺎت از ﻣﻮاﺿﻊ ﺧﻮدﺷﺎن‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ رﻫﺒﺮي را از ﺣﻤﻠﺔ ﻧﺰدﻳﻚ اﻳﻦ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﺑﻴﻜﺮان آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﺑﻲدرﻧﮓ ﻳﻚ ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ ﻣﺸﻮرﺗﻲ ﺗﺸـﻜﻴﻞ‬ ‫دادﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻮﺿﻮع دﻓﺎع از ﻛﻴـﺎن ﻣﺪﻳﻨـﻪ را دﺳـﺘﻮر ﻛـﺎر آن ﻗـﺮار دادﻧـﺪ‪ ،‬و ﭘـﺲ از‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ رﻫﺒﺮان و اﻋﻀﺎي آن ﺷﻮرا ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺗﻔـﺎق‬ ‫ﻧﻈﺮ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ رأي ﺻﺤﺎﺑﻲ ارﺟﻤﻨﺪ‪ ،‬ﺳـﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳـﻲ ‪-‬رﺿـﻲ اﷲ ﻋﻨـﻪ‪ -‬را ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﺔ اﺟﺮا درآوردﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻠﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﺎ در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻓﺎرس‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه در ﻣﺤﺎﺻﺮة دﺷﻤﻦ ﻗـﺮار‬ ‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬در اﻃﺮاف ﺷﻬﺮﻣﺎن ﺧﻨﺪق ﻣﻲﻛﻨﺪﻧﺪ! اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪاي ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ ﺑﻮد ﻛـﻪ ﻋـﺮب‬ ‫ﻧﮋادان ﭘﻴﺶ از آن ﺑﺎ آن آﺷﻨﺎ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺪون ﻓﻮت وﻗﺖ ﺑﻪ اﺟﺮاي اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ‬

‫ده ﺗﻦ از ﻣﺮدان ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﮔﻤﺎﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﭼﻬﻞ ذراع از ﺧﻨﺪق را ﺣﻔﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ‬ ‫ﺟﺪ‪‬ﻳﺖ و ﻧﺸﺎط ﺑﻪ ﻛﻨﺪن ﺧﻨﺪق ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺿﻤﻦ ﺗﺸﻮﻳﻖ آﻧﺎن در ﻛﻨﺪن ﺧﻨﺪق ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺗﺸﺮﻳﻚ ﻣﺴﺎﻋﻲ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫*در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ﺑﻪ رواﻳﺖ از ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣـﻲﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣـﺎ‬ ‫ﻫﻤﺮاه رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺧﻨﺪق ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬آﻧﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺎ ﺧﺎك‬ ‫آن را ﺑﺮ روي ﺷﺎﻧﻪ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬و ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫در ﻣﻘﺎم دﻋﺎ و ﻧﻴﺎﻳﺶ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻟﻠﻬﻢ ﻻ ﻋﻴﺶ ﺇﻻ ﻋﻴﺶ ﺍﻵﺧﺮﺓ؛ ﻓﺎﻏﻔﺮ ﻟﻠﻤﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﻭﺍﻻﻧﺼﺎﺭ(‪.‬‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪا ﺟﺰ زﻧﺪﮔﻲ آﺧﺮت‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ دﻳﮕﺮي در ﻛﺎر ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺣﺎل ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮ‬ ‫ﺧﻮد ﻣﻬﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎر را ﻣﺸﻤﻮل ﻏﻔﺮان و آﻣﺮزش ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار ده«‪.1‬‬ ‫* از اَﻧَﺲ رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣـﻲﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑﺎﻣـﺪاد روزي از روزﻫـﺎي ﺣﻔـﺮ ﺧﻨـﺪق‪،‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺧﻨﺪق آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬دﻳﺪﻧﺪ ﻣﻬـﺎﺟﺮ و اﻧﺼـﺎر در‬ ‫آن ﺻﺒﺢ ﺳﺮد ﻣﺸﻐﻮل ﻛﻨﺪن ﺧﻨﺪقاﻧﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﺮدﮔﺎﻧﻲ را در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﺳﻬﻢ واﮔﺬار ﺷﺪه ﺑﻪ آﻧﺎن را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺣﻔﺮ ﻛﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ آن ﺣﻀﺮت ﺧﺴﺘﮕﻲ و ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ‬ ‫ﻣﻬﺎﺟﺮ و اﻧﺼﺎر را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫اﻟﻠﻬــــﻢ‪ 2‬ان اﻟﻌــــﻴﺶ ﻋــــﻴﺶ اﻵﺧــــﺮة‬

‫ﻓـــــﺎﻏﻔﺮ ﻟﻼﻧﺼـــــﺎر واﻟﻤﻬـــــﺎﺟﺮة‬

‫ﻣﻬﺎﺟﺮ و اﻧﺼﺎر ﻧﻴﺰ در ﭘﺎﺳﺦ آﻧﺤﻀﺮت ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﻧﺤـــــﻦ اﻟـــــﺬﻳﻦ ﺑـــــﺎﻳﻌﻮا ﻣﺤﻤـــــﺪا‬

‫ﻋﻠــــﻲ اﻟﺠﻬــــﺎد ﻣــــﺎ ﺑﻘﻴﻨــــﺎ اَﺑ‪‬ــ ـﺪا‬

‫»ﻣﺎ آن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮ ﺟﻬﺎد ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺎ آن زﻣﺎن ﻛﻪ زﻧﺪه ﺑﺎﺷﻴﻢ‪،‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪» ،‬ﺑﺎب ﻏﺰوة اﻟﺨﻨﺪق« ج ‪ ،2‬ص ‪.588‬‬ ‫‪ -2‬ظ‪» :‬ﻻﻫﻢ« ﻣﺤﻔّﻒ »اﻟﻠﻬﻢ« ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺿﺮورت ﺷﻌﺮي ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ و رﻋﺎﻳﺖ وزن ﺑﺤﺮ ر‪‬ﺟ‪‬ﺰ‪-‬م‪.‬‬

‫‪610‬‬ ‫ﺗﺎ اﺑﺪ!«‬

‫‪1‬‬

‫* ﻧﻴﺰ‪ ،‬در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاءﺑﻦ ﻋﺎزب ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬دﻳﺪم ﻛﻪ رﺳﻮلﺧـﺪا‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻧﻘﺪر ﺧـﺎك ﺧﻨـﺪق را ﺟﺎﺑـﻪﺟـﺎ ﻛـﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ دﻳﮕـﺮ‬‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ ﭘﻮﺳﺖ ﺷﻜﻢ اﻳﺸﺎن را ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ ﺷﻜﻢ اﻳﺸﺎن ﭘﺮﻣﻮي ﺑﻮد‪ .‬در‬ ‫آن ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﺑﺎ اﺷﻌﺎر اﺑﻦرواﺣﻪ‪ ،‬ﺿـﻤﻦ ﺟﺎﺑـﻪﺟـﺎ ﻛـﺮدن ﺧـﺎكﻫـﺎ‪ ،‬رﺟـﺰ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﻻﻫـــﻢ‪ 2‬ﻟـــﻮﻻ اﻧـــﺖ ﻣـــﺎ اﻫﺘـــﺪﻳﻨﺎ‬

‫وﻻ ﺗﺼــــــــــﺪ‪‬ﻗﻨﺎ وﻻ ﺻــــــــــﻠﻴﻨﺎ‬

‫ﻓـــــــﺎﻧﺰﻟﻦ ﺳـــــــﻜﻴﻨﺔ ﻋﻠﻴﻨـــــــﺎ‬

‫وﺛﺒـــــــﺖ اﻻﻗـــــــﺪام ان ﻻﻗﻴﻨـــــــﺎ‬

‫ان اﻻوﻟــــــﻲ رﻏﺒــــــﻮا ﻋﻠﻴﻨــــــﺎ‬

‫و ان ارادو ﻓﺘﻨـــــــــــﻪ اﺑﻴﻨـــــــــــﺎ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آن ﺣﻀﺮت وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺼﺮاع آﺧﺮ اﻳﻦ اﺷﻌﺎر ﻣﻲ رﺳـﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺪاﻳﺸـﺎن را ﺑﻠﻨـﺪ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻴﺖ آﺧﺮ‪ ،‬در رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ان اﻻوﻟــــﻲ ﻗــــﺪ ﺑﻐــــﻮا ﻋﻠﻴﻨــــﺎ‬

‫و ان ارادوا ﻓﺘﻨــــــــــﺔ اﺑﻴﻨــــــــــﺎ‬

‫‪3‬‬

‫»ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﻮ ﻧﺒﻮدي ﻣﺎ راه ﻧﻤـﻲﻳـﺎﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬و ﻧـﻪ ﺻـﺪﻗﻪ ﻣـﻲدادﻳـﻢ‪ ،‬و ﻧـﻪ ﻧﻤـﺎز‬ ‫ﻣﻲﮔﺰاردﻳﻢ!‬ ‫ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻣﺎ آراﻣﺸﻲ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﺎ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ روﺑﺮو ﺷﺪﻳﻢ ﻣﺎ را ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم ﮔـﺮدان!‬ ‫اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻫﻤﻪ را ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺎ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻛﺮدهاﻧﺪ )ﺑﺮ ﻣﺎ ﺟﻔﺎ روا داﺷﺘﻪاﻧـﺪ(؛ اﻣـﺎ اﮔـﺮ‬ ‫ﻗﺼﺪ ﻓﺮﻳﻔﺘﻦ ﻣﺎ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﺑﺎ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد!«‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻮر و ﻧﺸﺎط زاﻳﺪاﻟﻮﺻﻔﻲ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛـﻪ از ﺷـﺪت‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،397‬ج ‪ ،2‬ص ‪.588‬‬ ‫‪ -2‬در ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎب اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت »اﻟﻠﻬﻢ« ﺛﺒﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬م‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.589‬‬

‫ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ ﺟﮕﺮﺷﺎن از ﻫﻢ ﻣﻲﭘﺎﺷﻴﺪ‪.‬‬ ‫* اَﻧَﺲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮاي اﻫﻞ ﺧﻨﺪق ﻳﻚ ﻣﺸﺖ ﺟﻮ ﻣﻲآوردﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ روﻏﻨـﻲ ﻛـﻪ از ﺑـﺲ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد رﻧﮓ و ﻣﺰهاش ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬آن ﻣﻘﺪار اﻧﺪك ﺟﻮ را ﻋﻤﻞ ﻣﻲآوردﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫در دﺳﺘﺮس آن ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﻲﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬آن ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻪ ﮔﺮﺳﻨﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ؛ وﮔﺮﻧـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﺧﻮراك ﮔﻠﻮﻳﺸﺎن را ﻣﻲﺳﻮزاﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﺑﻮي ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪي داﺷﺖ ‪.1‬‬ ‫* اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﻓﺘﻴﻢ ﺗـﺎ از ﮔﺮﺳـﻨﮕﻲ ﺑـﻪ‬ ‫اﻳﺸﺎن ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﭘﻴﺮاﻫﻨﻤﺎن را ﺑﺎﻻ زدﻳﻢ ﺗﺎ آن ﺣﻀﺮت ﺑﻨﮕﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺎ‬ ‫ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻨﮕﻲ را ﺑﺮ ﺷﻜﻢ ﺑﺴﺘﻪاﻳﻢ؛ آﻧﺤﻀﺮت ﭘﻴﺮاﻫﻨﺸﺎن را ﺑﺎﻻ زدﻧﺪ و دﻳـﺪم دو ﺗﺨﺘـﻪ‬ ‫ﺳﻨﮓ ﺑﺮ ﺷﻜﻤﺸﺎن ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ!‬

‫‪2‬‬

‫ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ ،-‬در‬ ‫اﺛﻨﺎي ﺣﻔﺮ ﺧﻨﺪق ﻣﻌﺠﺰاﺗﻲ از آن ﺣﻀﺮت آﺷﻜﺎر ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫* ﺟﺎﺑﺮﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد ﻛﻪ ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﺨﺖ ﮔﺮﺳﻨﻪ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪي را ﻛﻪ داﺷﺖ ذﺑﺢ ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﺴﺮش ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﺳﺎع ﺟﻮ ﻛﻪ داﺷﺖ آﺳـﻴﺎ ﻛـﺮد‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه از رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از‬ ‫اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﻬﻤﺎﻧﻲ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻫﻤﮕـﻲ اﻫـﻞ‬ ‫ﺧﻨﺪق ﻛﻪ ﻳﻜﻬﺰار ﺗﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻬﻤﺎﻧﻲ ﺟﺎﺑﺮ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آن ﻳﻜﻬﺰار ﺗﻦ ﻫﻤﮕﻲ از آن ﻏـﺬا‬ ‫ﺧﻮردﻧﺪ و ﺳﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻗﻄﻌﺎت ﮔﻮﺷﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻻي ﻧﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺧﻤﻴﺮﻫﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺎن ﻣﻲﺷﺪ!‬

‫‪3‬‬

‫* ﺧﻮاﻫﺮ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻦﺑﺸﻴﺮ ﻣﺸﺘﻲ ﺧﺮﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﻨﺪق آورده ﺑﻮد ﺗﺎ ﭘﺪر و داﻳﻲاش ﺑﺨﻮرﻧﺪ و‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.588‬‬ ‫‪ -2‬اﻳﻦ رواﻳﺖ از ﺗﺮﻣﺬي اﺳﺖ؛ ﻧﻜـ‪ :‬ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪ ،،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.448‬‬ ‫‪ -3‬اﻳﻦ رواﻳﺖ از ﺑﺨﺎري اﺳﺖ؛ ﻧﻜـ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.589-588‬‬

‫‪612‬‬ ‫از آن ﭼﻨﺪ روزي ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از ﺑﺮاﺑﺮ رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻲﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬آن ﺣﻀﺮت ﺧﺮﻣﺎﻫﺎ را از او ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و روي ﭘﺎرﭼـﻪاي ﭘﻬـﻦ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻫﻤﮕﻲ اﻫﻞ ﺧﻨﺪق را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ از آن ﺧﺮﻣﺎ ﻣﻲﺧﻮردﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﻘﺪارش اﻓـﺰوده‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﻫﻤﮕﻲ اﻫﻞ ﺧﻨﺪق از آن ﺧﺮﻣﺎ ﺧﻮردﻧﺪ و رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﺎن از اﻃﺮاف‬ ‫آن ﭘﺎرﭼﻪاي ﻛﻪ ﭘﻬﻦ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺧﺮﻣﺎ ﻣﻲرﻳﺨﺖ!‬

‫‪1‬‬

‫* از اﻳﻦ دو ﻣﻌﺠﺰه ﺑﺰرﮔﺘﺮ‪ ،‬ﺑﺨﺎري از ﺟﺎﺑﺮ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ وي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ در روز‬ ‫ﺧﻨﺪق ﻣﺸﻐﻮل ﺣﻔﺎري ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺻﺨﺮة ﺳﻨﮕﻲ ﺳﺨﺖ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬اﺻﺤﺎب ﺑﻪ ﻧﺰد‬ ‫رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻳﻚ ﺻﺨﺮة ﺳﻨﮕﻲ ﺑﺴـﻴﺎر ﺳـﺨﺖ‬ ‫ﻣﺎﻧﻊ ﻛﺎر ﻣﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ! ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬اَﻧَـﺎ ﻧـﺎزِل( »اﻻن‬ ‫ﻣﻦ ﻣﻲآﻳﻢ ﭘﺎﻳﻴﻦ!« آﻧﮕﺎه ﺗﺒﺮ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ آن ﺻﺨﺮه آن ﭼﻨﺎن ﺿﺮﺑﺘﻲ وارد‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ آن ﺻﺨﺮه ﺑﻪ ﻳﻚ ﺗﭙ‪‬ﻪ ﻣﺎﺳﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد ﺳﺮازﻳﺮ ﻣﻲﺷﺪ!‬

‫‪2‬‬

‫* ﺑﺮاء ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در روز ﺣﻔﺮ ﺧﻨﺪق در ﻗﺴـﻤﺘﻲ از ﺧﻨـﺪق ﺑـﻪ ﺻـﺨﺮه ﺳـﻨﮕﻲ ﻋﻈـﻴﻢ‬ ‫ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺗﺒﺮ ﺑﺮ آن ﻛﺎرﮔﺮ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺷﻜﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮدﻳﻢ‪ .‬اﻳﺸﺎن آﻣﺪﻧﺪ و ﺗﺒﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺴﻢاﷲ! و ﻳﻚ ﺿﺮﺑﺖ ﺑﺮ‬ ‫آن زدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﷲ ﺍﮐﱪ! ﺃﻋﻄﻴﺖ ﻣﻔﺎﺗﻴﺢ ﺍﻟﺸﺎﻡ! ﻭﺍﷲ ﺇﱐ ﻷﻧﻈﺮ ﻗﺼﻮﺭﻫﺎ ﺍﳊﻤﺮ ﺍﻟﺴﺎﻋﺔ(‪.‬‬ ‫»اﷲ اﻛﺒﺮ! ﺧﺪا ﺑﺰرگ اﺳﺖ! ﻛﻠﻴﺪﻫﺎي ﺷﺎم را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻋﻄﺎ ﻛﺮدﻧﺪ! ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻦ دارم ﻛﺎخﻫﺎي‬ ‫ﻗﺮﻣﺰ رﻧﮓ آن را ﻫﻤﻴﻦ اﻻن ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ!«‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺿﺮﺑﺖ دوم را زدﻧﺪ و ﻗﻄﻌﺔ دﻳﮕﺮي از آن ﺻﺨﺮه را ﺟﺪا ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﷲ ﺍﮐﱪ! ﺃﻋﻄﻴﺖ ﻓﺎﺭﺱ! ﻭﺍﷲ ﺇﱐ ﻷﺑﺼﺮ ﻗﺼﺮ ﺍﳌﺪﺍﺋﻦ ﺍﻷﺑﻴﺾ ﺍﻵﻥ(‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.218‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.588‬‬

‫»اﷲ اﻛﺒﺮ! ﺧﺪا ﺑﺰرگ اﺳﺖ! ﻓﺎرس را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻋﻄﺎ ﻛﺮدﻧﺪ! ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﻣـﻦ ﻫﻤـﻴﻦ اﻵن‬ ‫دارم ﻛﺎخ ﺳﻔﻴﺪ ﻣﺪاﺋﻦ را ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ!«‬ ‫آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﷲ ﺍﮐﱪ! ﺃﻋﻄﻴﺖ ﻣﻔﺎﺗﻴﺢ ﺍﻟﻴﻤﻦ! ﻭﺍﷲ ﺇﱐ ﻷﺑﺼﺮ ﺃﺑﻮﺍﺏ ﺍﻟﺼﻨﻌﺎﺀ ﻣﻦ ﻣﮑﺎﱐ؟(‬ ‫»اﷲ اﻛﺒﺮ! ﺧﺪا ﺑﺰرگ اﺳﺖ! ﻛﻠﻴﺪﻫﺎي ﻳﻤﻦ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻋﻄﺎ ﻛﺮدﻧﺪ! ﺑﻪ ﺧﺪا از ﻫﻤﻴﻦ ﺟـﺎ‬ ‫ﻛﻪ اﻳﺴﺘﺎدهام‪ ،‬دروازهﻫﺎي ﺻﻨﻌﺎ را ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ!«‬

‫‪1‬‬

‫* اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻀﻤﻮن را از ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎري ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﻧﻘﻞ ﻛـﺮده‬ ‫اﺳﺖ ‪.2‬‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ را از ﻫﺮ ﺳﻮي‪ ،‬ﺗﭙﻪﻫﺎي ﺳﻨﮕﻲ و ﻛﻮهﻫﺎ و ﻧﺨﻠﺴﺘﺎنﻫﺎ درﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬ﻣﮕـﺮ از‬ ‫ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎل؛ و ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺣﻤﻠـﺔ اﻳـﻦ ﻟﺸـﻜﺮ‬ ‫ﺑﻲﺣﺪ و ﺣﺼﺮ و ﻳﻮرش ﺑﺮدن آن ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺟﺰ از ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎل اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬از‬ ‫اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺧﻨﺪق را در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻤﺖ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﻔﺮ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻛﺎر ﺣﻔﺮ ﺧﻨﺪق اداﻣﻪ دادﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻃﻮل روز را ﺑﻪ ﺣﻔﺎري ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫و ﺷﺐ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻪ ﻧﺰد ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺎزﻣﻲﮔﺸـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ آﻧﻜـﻪ ﺧﻨـﺪق ﻣﻄـﺎﺑﻖ ﻧﻘﺸـﺔ‬ ‫ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺣﻔﺎري ﺷﺪ‪ ،‬و ﻫﻨﻮز ﻟﺸﻜﺮ ﺑﻴﻜﺮان ﺑﺖﭘﺮﺳـﺘﺎن ﺑـﻪ دﻳﻮارﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﺸﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ‪.3‬‬ ‫ﻟﺸﻜﺮ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﻧﻔﺮ از راه رﺳﻴﺪ‪ ،‬و در ﻣﺤﻞّ ر‪‬وﻣ‪‬ﻪ واﻗﻊ در‬ ‫ﻣﻴﺎن ﺟﺮف و زﻏﺎﺑﻪ ﻛﻪ آﺑﻬﺎي ﺳﻴﻞ در آﻧﺠﺎ ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﺪ ﺑﺎراﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬ﻃﻮاﻳﻒ ﻏﻄﻔـﺎن‬ ‫‪ -1‬ﺳ‪‬ﻨﻦ اﻟﻨﱠﺴﺎﺋﻲ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪56‬؛ ﻣﺴﻨﺪ اﻻﻣﺎم اﺣﻤﺪ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪303‬؛ ﻣﺘﻨﻲ ﻛﻪ ﻧﻘﻞ ﻛﺮدﻳﻢ از ﻧﺴﺎﺋﻲ ﻧﻴﺴـﺖ؛‬ ‫در ﺳﻨﻦ وي ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬از ﻣﺮدي از ﺻﺤﺎﺑﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‪...‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.219‬‬ ‫‪ -3‬ﺳﻴﺮه اﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.331-330‬‬

‫‪614‬‬ ‫و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺸﺎن از اﻫﻞ ﻧﺠﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ ﺷﺶ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و در ﻣﺤـﻞ‬ ‫ذﻧﺐ ﻧﻘﻤﻲ در ﻛﻨﺎر اﺣﺪ اﻃﺮاق ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻕ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭ ‪‬ﺭﺳ‪‬ﻮﹸﻟ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭﻣ‪‬ﺎ ﺯ‪‬ﺍ ‪‬ﺩ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ﹺﺇﻟﱠﺎ‬ ‫ﺻ ‪‬ﺪ ‪‬‬ ‫ﺏ ﻗﹶﺎﻟﹸﻮﺍ ‪‬ﻫﺬﹶﺍ ﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﻭ ‪‬ﻋ ‪‬ﺪ‪‬ﻧﺎ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭ ‪‬ﺭﺳ‪‬ﻮﹸﻟ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭ ‪‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﹶﻟﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﺭﺃﹶﻯ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﺆ ‪‬ﻣﻨ‪‬ﻮ ﹶﻥ ﺍﹾﻟﹶﺄ ‪‬ﺣﺰ‪‬ﺍ ‪‬‬ ‫ﺴﻠ‪‬ﻴﻤﺎﹰ﴾‪.1‬‬ ‫ﹺﺇﳝ‪‬ﺎﻧﹰﺎ ‪‬ﻭ‪‬ﺗ ‪‬‬ ‫»ﺧﺪاﺑﺎوران‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻓﺮا رﺳﻴﺪن اﺣﺰاب را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮلﺧﺪا ﺑـﻪ ﻣـﺎ ﻧﻮﻳـﺪ آن را داده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﺧـﺪا و رﺳـﻮلﺧـﺪا ﭼـﻪ‬ ‫راﺳﺘﮕﻮﻳﻨﺪ! و ﺟﺰ ﺑﺮ اﻳﻤﺎن و ﺗﺴﻠﻴﻢ اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺎﻓﺰود‪«.‬‬ ‫ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن و اﻓﺮاد ﺳﺴﺖ اﻳﻤﺎن دلﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻟﺮزه درآﻣﺪ و ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه‬ ‫آن ﻟﺸﻜﺮ اﻧﺒﻮه ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺽ ﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﻭ ‪‬ﻋ ‪‬ﺪﻧ‪‬ﺎ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭ ‪‬ﺭﺳ‪‬ﻮﹸﻟ ‪‬ﻪ ﹺﺇﻟﱠﺎ ﹸﻏﺮ‪‬ﻭﺭﺍﹰ﴾‪.2‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﹺﺇ ﹾﺫ ‪‬ﻳﻘﹸﻮ ﹸﻝ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﻓﻘﹸﻮ ﹶﻥ ﻭ‪‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﻓ‪‬ﻲ ﹸﻗﻠﹸﻮﹺﺑﻬﹺﻢ ﻣ‪ ‬ﺮ ‪‬‬ ‫»و آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎر دل ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪا و رﺳـﻮلﺧـﺪا‬ ‫ﻫﻴﭽﮕﺎه ﺟﺰ از راه ﻓﺮﻳﺐ ﺑﻪ ﻣﺎ وﻋﺪه و وﻋﻴﺪ ﻧﺪادهاﻧﺪ؟!«‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺳﻪ ﻫﺰار ﺗﻦ از رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﺑﺮاﺑـﺮ‬ ‫ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن دﺷﻤﻦ اردو زدﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﺸﺖ ﻟﺸﻜﺮ را ﺑﻪ ﻛﻮه ﺳﻠﻊ دادﻧﺪ‪ ،‬و ﻛﻨﺎر آن ﻛﻮه ﭘﻨـﺎه‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﻨﺪق در ﻣﻴﺎن ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم و ﻟﺸﻜﺮ ﻛﻔﺎر ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﺷـﻌﺎر ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫»ﺣﻢ‪ ،‬ﻻﻳﻨﺼﺮون« ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺣﺎ‪ ،‬ﻣﻴﻢ؛ ﭘﻴﺮوز ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ!‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در اﻳﻦ ﻏﺰوه‪ ،‬اﺑﻦام‪ ‬ﻣﻜﺘﻮم را ﺟﺎﻧﺸـﻴﻦ‬ ‫ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻓﺮﻣﺎن دادﻧﺪ ﺗﺎ زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن را در ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ ﺟﺎي دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن‪ ،‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ اراده ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻳﻮرش ﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑـﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ وارد ﺷـﻮﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺧﻨﺪﻗﻲ ﺑﺰرگ را ﻣﻴﺎن ﺧﻮدﺷﺎن و ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﺎﺋﻞ ﻳﺎﻓﺘﻨـﺪ‪ .‬ﻧـﺎﮔﺰﻳﺮ دﺳـﺖ ﺑـﻪ ﻣﺤﺎﺻـﺮة‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره اﺣﺰاب‪ ،‬آﻳﻪ ‪.22‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره اﺣﺰاب‪ ،‬آﻳﻪ ‪.12‬‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن زدﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺮوج از اﻣﺎﻛﻨﺸﺎن ﺑﺮاي ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﺗﻬﻴـﻪ و‬ ‫ﺗﺪارك ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻳﻚ ﺣﻴﻠﺔ ﺟﻨﮕﻲ ﺑـﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﻋـﺮبﻧـﮋادان ﺑـﺎ آن آﺷـﻨﺎ ﻧﺒﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و اﺻـﻼً ﭼﻨـﻴﻦ ﭼﻴـﺰي را در ﻣﺤﺎﺳـﺒﺎت و‬ ‫ﺑﺮآوردﻫﺎﻳﺸﺎن ﻧﮕﻨﺠﺎﻧﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻋﺮب ﺧﺸﻤﮕﻨﺎﻧﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺧﻨﺪق دور ﻣﻲزدﻧـﺪ و در ﺟﺴـﺘﺠﻮي ﻳـﻚ ﻧﻘﻄـﺔ‬ ‫آﺳﻴﺐﭘﺬﻳﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ از آن ﻧﻘﻄﻪ راه ورودي ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎز ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ دﺳﺘﻪﻫﺎي اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ دﺷﻤﻦ ﺗﻴﺮ ﻣﻲﺑﺎرﻳﺪﻧﺪ و ﻧﻤﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﻛـﻪ آﻧـﺎن ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﻨﺪق ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ از آن ﺑﮕﺬرﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻗﺴﻤﺘﻲ از آن‬ ‫را ﺑﺎ ﺧﺎك ﭘﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺟﺎدهاي ﺑﺮاي ﻋﺒﻮر از ﺧﻨﺪق ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺴﺎزﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﺳﻮارﻛﺎران ﻗﺮﻳﺶ ﭼﻨﺪان ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪﺷﺎن ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺧﻨﺪق‪ ،‬ﺑﻴﻬـﻮده‪ ،‬در‬ ‫اﻧﺘﻈﺎر ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺑﺎﻳﺴﺘﻨﺪ و وﻗﺖ ﺑﮕﺬراﻧﻨﺪ؛ و ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﺑﺎ وﻳﮋﮔﻴﻬـﺎي ﻧـﮋادي‬ ‫آﻧﺎن ﺳﺎزﮔﺎري ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﻤـﺎﻋﺘﻲ از آﻧـﺎن‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﻪ ﻋﻤـﺮوﺑﻦ ﻋﺒـﺪود؛‬ ‫ﻋﻜﺮﻣﻪ ﺑﻦاﺑﻲ ﺟﻬﻞ؛ ﺿ‪‬ﺮار ﺑﻦ ﺧﻄﺎب و دﻳﮕﺮان ﭘﻴﺶﺗﺮ آﻣﺪﻧﺪ و ﺟﺎي ﺗﻨـﮓﺗـﺮي از‬ ‫ﺧﻨﺪق را ﻧﺸﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و از آﻧﺠﺎ داﺧﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﺳﺒﺎﻧﺸـﺎن را ﺑـﻪ آن ﺳـﻮي ﺧﻨـﺪق‬ ‫ﺟﻮﻻن دادﻧﺪ و در ﻣﺤﻞ ﺳﺒﺨﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺧﻨﺪق و ﻛﻮه ﺳ‪‬ﻠﻊ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲﺑﻦاﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺟﻠـﻮ آﻣﺪﻧـﺪ و آن‬ ‫ﺷﻜﺎﻓﻲ را ﻛﻪ اﺳﺒﺎﻧﺸﺎن را از آن ﻋﺒﻮر داده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮوﺑﻦ ﻋﺒﺪو‪‬د ﻣﺒﺎرز‬ ‫ﻃﻠﺒﻴﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﻧﻴﺰ داوﻃﻠﺐ ﻧﺒﺮد ﺑﺎ او ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺑﺎ او روﻳﺎروي ﺷﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ‬ ‫او ﺳﺨﻨﻲ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻏﻴﺮﺗﺶ ﺑﺮﺧﻮرد؛ زﻳﺮا‪ ،‬وي از دﻻوران و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﺑﻨـﺎم ﻋـﺮب‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﺧﻮد را از اﺳﺐ ﺑﻪ زﻳﺮاﻓﻜﻨﺪ و اﺳﺒﺶ را ﭘﻲ ﻛﺮدو ﺿﺮﺑﺘﻲ ﺑﺮ ﺻﻮرت ﻋﻠﻲ وارد‬ ‫آورد‪ .‬ﻋﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﺟﻠﻮﺗﺮ آﻣﺪ و ﺑﻪ رزم ﺗﻦ ﺑﻪ ﺗﻦ و زورآزﻣﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ‬ ‫آﻧﻜﻪ ﻋﻠﻲ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬دﻳﮕﺮ ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﻋﻤﺮوﺑﻦ ﻋﺒـﺪود ﻧﻴـﺰ‬

‫‪616‬‬ ‫ﻣﺘﻮاري ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻨﺪق ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﻪ ﻗﺪري ﺗﺮﺳﻴﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻋﻜﺮﻣﻪ در ﺣﺎل دور ﺷﺪن از ﻋﻤﺮوﺑﻦ ﻋﺒﺪود ﻧﻴﺰهاش را ﺑﺮ ﺟﺎي ﻧﻬﺎده ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﺑﻌﻀﻲ از روزﻫﺎي ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﻨﺪق وارد ﺷﻮﻧﺪ و از‬ ‫آن ﺑﮕﺬرﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺟﺎدهاي در ﻧﻘﻄﻪاي از آن ﺗﻌﺒﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن را از آن ﺟﺎده‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﮔﺴﻴﻞ دارﻧﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ و دﻓﺎﻋﻲ ﻣﺎﻫﺮاﻧـﻪ و ﺷـﻜﻮﻫﻤﻨﺪ از‬ ‫ﺧﻮد ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﺑﻪ رﮔﺒﺎر ﺗﻴﺮﻫﺎي ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ آﻧﺎن ﭘﻴﻜﺎر ﺳـﺨﺘﻲ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن در اﻳﻦ ﺗﻜﺎﭘﻮ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ اﻳﻦ دﻓﺎع ﺳﺨﺖ و ﺟﺎﻧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﻳﻮﻣﻴﻪ از رﺳﻮلﺧـﺪا‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﻀﺎ ﺷﺪ‪.‬‬‫* در ﺻﺤﻴﺤﻴﻦ از ﺟﺎﺑﺮ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻋﻤـﺮﺑﻦ ﺧﻄـﺎب در ﻳﻜـﻲ از‬ ‫روزﻫﺎي ﺟﻨﮓ ﺧﻨﺪق از راه رﺳﻴﺪ‪ ،‬و در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻔـﺎر ﻗـﺮﻳﺶ دﺷـﻨﺎم ﻣـﻲداد؛‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻦ ﻫﻨﻮز ﻧﻤﺎز ﻧﺨﻮاﻧﺪهام و ﺧﻮرﺷﻴﺪ دارد ﻏﺮوب ﻣﻲﻛﻨﺪ! ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻤـﺎز ﻧﺨﻮاﻧـﺪه ام! ﻫﻤـﺮاه آن‬ ‫ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺑ‪‬ﻄﺤﺎن رﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬و اﻳﺸﺎن در آﻧﺠﺎ وﺿﻮي ﻧﻤﺎز ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ؛ ﻣـﺎ ﻧﻴـﺰ ﺑـﺮاي‬ ‫ﻧﻤﺎز وﺿﻮ ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ‪ ،‬و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻤـﺎز ﻋﺼـﺮ را‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻓﺘﺎب ﻏﺮوب ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﻣﻐﺮب را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺟﺎي آوردﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ اﻳـﻦ ﻧﻤﺎزﺷـﺎن‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫* در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري از ﻋﻠﻲ از ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛـﻪ‬ ‫در روز ﺧﻨﺪق ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي اﻳﺸﺎن و ﮔﻮرﻫﺎي اﻳﺸﺎن را ﺑﺮ ﺳﺮ آﻧﺎن آﻛﻨﺪه‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.590‬‬

‫از آﺗﺶ ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺎ را از ﮔﺰاردن ﻧﻤﺎز و‪‬ﺳﻄﻲ )ﻧﻤﺎز ﻋﺼـﺮ( ﺑﺎزداﺷـﺘﻨﺪ ﺗـﺎ‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻏﺮوب ﻛﺮد!‬

‫‪1‬‬

‫ﻧﻘﺸﺔ ﺷﻤﺎرة ‪ : 5‬ﻧﻘﺸﺔ ﺟﻨﮓ اﺣﺰاب )ﺧﻨﺪق(‬ ‫* در ﻣ‪‬ﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ و ﺷﺎﻓﻌﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻧﻤﺎزﻫـﺎي ﻇﻬـﺮ و‬ ‫ﻋﺼﺮ و ﻣﻐﺮب و ﻋﺸﺎي رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ ، -‬ﻫﻤـﻪ ﻗﻀـﺎ ﺷـﺪ‪ ،‬و آن‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻫﺮ ﭼﻬﺎر ﻧﻤﺎز را ﻳﻜﺠﺎ ﮔﺰاردﻧﺪ‪.‬‬ ‫َﻧﻮ‪‬وي ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﺷﻴﻮة ﺟﻤﻊ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ رواﻳﺎت آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﺟﻨﮓ ﺧﻨﺪق ﭼﻨﺪ‬ ‫روز ﺑﻪ ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻀﻤﻮن ﻳـﻚ رواﻳـﺖ در ﻳـﻚ روز‪ ،‬و ﻣﻀـﻤﻮن آن‬ ‫رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ در روز دﻳﮕﺮ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ ‪.2‬‬ ‫از اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻲﺗﻮان درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺗﻜﺎﭘﻮي ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ راه ﻋﺒﻮر و ﻛﻮﺷـﺶ ﭘﻴﻜـﺮ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻋﺒﻮر آﻧﺎن‪ ،‬روزﻫﺎ اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ آﻧﻜـﻪ‬ ‫ﺧﻨﺪق ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ دو ﻟﺸﻜﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻛـﺎرزاري ﻣﺴـﺘﻘﻴﻢ ﻳـﺎ ﺟﻨﮕـﻲ ﺧـﻮﻧﻴﻦ‬ ‫ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن روي ﻧﺪاد‪ ،‬و ﺑﻪ ﺗﻴﺮاﻧﺪازي و ﮔﻴﺮودارﻫـﺎي ﺗـﻦ ﺑـﻪ ﺗـﻦ‬ ‫ﺑﺴﻨﺪه ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬در ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﻴﺮاﻧﺪازي ﻫﺎ و ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎي ﻣﻮردي ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺗﻦ اﻧﮕﺸﺖ ﺷﻤﺎر‬ ‫از دو ﻟﺸﻜﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ :‬ﺷﺶ ﺗﻦ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬و ده ﺗﻦ از ﻣﺸﺮﻛﺎن‪ ،‬ﻛﻪ از ﻣﻴﺎن اﻳﻦ‬ ‫ﭼﻨﺪ ﺗﻦ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ دو ﺗﻦ از آﻧﺎن ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪.‬ج‪2‬ص‪590‬‬ ‫‪ -2‬ﺷﺮح ﺻﺤﻴﺢ ﻣ‪‬ﺴﻠﻢ‪ ،‬ﻧﻮوي‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.227‬‬

‫‪618‬‬ ‫درﮔﻴﺮ و دار اﻳﻦ ﺗﻴﺮاﻧﺪازيﻫﺎ‪ ،‬رگ اَﻛ ‪‬‬ ‫ﺤﻞِ‪ 1‬ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌﺎذ ﺗﻴﺮ ﺧـﻮرد؛ ﻣـﺮدي از ﻗﺒﻴﻠـﻪ‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ او ﺗﻴﺮ زده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺣﺒ‪‬ﺎن ﺑﻦﻋﺮﻗﻪ؛ ﺳﻌﺪ دﺳﺖ ﺑﻪ دﻋﺎ ﺑﺮداﺷـﺖ و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬ﺗﻮ ﻣﻲداﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ ﻫﻴﭻ ﻧﺒﺮد و ﺟﻬﺎدي ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ از آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آن‬ ‫ﻛﺴﺎن ﻛﻪ رﺳﻮل ﺗﻮ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ واز وﻃﻨﺶ آواره ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﺑﺠﻨﮕﻢ! ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬ﻣﻦ‬ ‫ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﺮدم ﻛﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن را ﭘﺎﻳﺎن دادهاي؛ ﺣﺎل اﮔﺮ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺟﻨﮓ‬ ‫و ﻧﺒﺮد ﻣﺎ ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮا در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﮕﺎهدار ﺗﺎ در راه ﺗﻮ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺟﻬﺎد‬ ‫ﻛﻨﻢ؛ اﻣﺎ اﮔﺮ ﺟﻨﮓ ﻣﺎ را ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﭘﺎﻳﺎن دادهاي‪ ،‬اﻳﻦ زﺧﻢ ﻣﺮا ﺑﺘﺮﻛﺎن و ﻣﺮگ ﻣﺮا ﺑﻪ‬ ‫واﺳﻄﺔ ﻫﻤﻴﻦ زﺧﻢ ﻗﺮار ده! ‪ 2‬و در ﭘﺎﻳﺎن دﻋﺎﻳﺶ اﻓﺰود‪ :‬و ﻣﺮا ﻣﻤﻴﺮان ﺗﺎ ﭼﺸﻤﺎﻧﻢ ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﻜﺴﺖ و ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ ﻧﻴﺰ روﺷﻦ ﮔﺮدد!‬

‫‪3‬‬

‫در ﻫﻤﺎن اﺛﻨﺎ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ ﮔﺮﻓﺘﺎري ﻫﺎ در ﺻﺤﻨﻪ ﻧﺒﺮد روﻳﺎروي ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎرﻫﺎي‬ ‫ﺳﻤﻲ ﺧﻄﺮﻧﺎك دﺳﻴﺴﻪ و ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻧﻴﺰ در ﻻﻧﻪﻫﺎﻳﺶ ﻣﻲﺧﺰﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻗﺼﺪ آن داﺷﺘﻨﺪ ﻛـﻪ‬ ‫زﻫﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭘﻴﻜﺮ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ وارد ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺑﺰرگ ﺗﺒﻬﻜﺎران ﺑﻨﻲﻧﻀﻴﺮ‪ ،‬ﺣﻴﻲﺑﻦاﺧﻄﺐ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﺔ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﺑﻨﻲ ﻗﺮﻳﻈﻪ ﺷﺘﺎﻓﺖ و ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﻛﻌﺐ ﺑﻦاﺳﺪ ﻗُﺮﻇﻲ رﻓﺖ‪ .‬وي ﺳـﺮور و‬ ‫ﭘﻴﺸﻮاي ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪة ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن آﻧﺎن ﺑﺎ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﺎ آن ﺣﻀﺮت ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺟﻨﮕﻲ ﺑـﺮاي اﻳﺸـﺎن روي دﻫـﺪ‪ ،‬از‬ ‫اﻳﺸﺎن ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻛﻨﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺣﻴﻲﺑﻦ اﺧﻄـﺐ ﺑـﺮ در ﺧﺎﻧـﺔ ﻛﻌـﺐ رﻓـﺖ و‬ ‫دقّ اﻟﺒﺎب ﻛﺮد؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﻛﻌﺐ در ﺧﺎﻧﻪاش را ﺑﺮ روي وي ﺑﺴـﺖ‪ .‬ﺣﻴـﻲ ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ اﺻـﺮار‬ ‫ورزﻳﺪ و ﺑﺎ او ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺎﻻﺧﺮه در ﺧﺎﻧﻪاش را ﺑﻪ روي وي ﮔﺸﻮد‪ .‬ﺣﻴﻲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫‪ -1‬رگ اَﻛﺤ‪‬ﻞ‪ ،‬رﮔﻲ اﺳﺖ در دﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻣـﭻ اﻧﺴـﺎن‪ ،‬ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم ﻓﺼـﺪ )رگزﻧـﻲ( آن را ﻗﻄـﻊ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.591‬‬ ‫‪ -3‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.337‬‬

‫ﻣﻦ‪ -‬اي ﻛﻌﺐ‪ -‬ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻋﺰت ﺟﺎوﻳﺪان را ﻫﻤﺮاه ﺑـﺎ ﻳـﻚ درﻳـﺎي ﺑﻴﻜـﺮان آوردهام!‬ ‫ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻫﻤﮕﻲ را ﺑﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن و ﺳﺮوران اﻳﺸﺎن ﻫﻤﺮاه آوردهام و در ذَﻧَﺐ ﻧَﻘﻤـﻲ در‬ ‫ﻛﻨﺎر اﺣﻤﺪ ﺟﺎي دادهام؛ و اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ رﻳﺸﺔ ﻣﺤﻤﺪ و‬ ‫اﻃﺮاﻓﻴﺎﻧﺶ را از ﺟﺎي ﺑﺮﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻴﺮون ﻧﺮوﻧﺪ!‬ ‫ﻛﻌﺐ در ﭘﺎﺳﺦ وي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﺗﻮ ذﻟﺖ ﻫﻤﻴﺸﺔ روزﮔﺎر را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﺑﺮي ﺑﻲﺑـﺎران‬ ‫ﻛﻪ آﺑﺶ از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﻦ آوردهاي؟! اﺑﺮي ﻛﻪ ﻓﻘﻂ رﻋﺪ و ﺑـﺮق دارد‪ ،‬و‬ ‫آﺑﻲ در آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺒﺎرد؟! واي ﺑﺮ ﺣﺎل ﺗﻮ‪ ،‬اي ﺣﻴﻲ! ﻣﺮا ﺑﻪ وﺿـﻊ و ﺣـﺎل ﺧـﻮدم‬ ‫واﮔﺬار! ﻛﻪ ﻣﻦ از ﻣﺤﻤﺪ ﺟﺰ ﺻﺪق و وﻓﺎ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﺳﺮاغ ﻧﺪارم!‬ ‫ﺣﻴﻲﺑﻦاﺧﻄﺐ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻲ اُﺷﺘﺮي ﭼﻤﻮش را ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ رام ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻘـﺪر ﺑـﺮ او‬ ‫ﭘﻴﭽﻴﺪ ﺗﺎ ﻛﻌﺐ ﺑﻪ او اﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎز را داد و ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﻣﻲﺑﻨﺪم ﻛﻪ‬ ‫ﻫﺮﮔﺎه ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن و ﻃﻮاﻳﻒ ﻏﻄﻔﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ آﺳﻴﺒﻲ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣـﻦ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻮ در ﻗﻠﻌﻪات ﻫﻤﺮاه ﺧﻮاﻫﻢ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﻮ ﻣﻲآﻳﺪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺑﻴﺎﻳﺪ! و ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻛﻌﺐ ﺑﻦ اﺳﺪ ﭘﻴﻤﺎﻧﺶ را ﺷﻜﺴﺖ‪ ،‬و ﺧﻮد را از ﻗﻴﺪ و ﺑﻨﺪ ﻋﻬﺪ‬ ‫و ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻴﺮون آورد‪ ،‬و ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﺟﻨﮓ ﺑـﺎ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﻫﻤﺪاﺳﺘﺎن ﮔﺮدﻳﺪ ‪.1‬‬ ‫در ﻣﻘﺎم ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ وارد ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺟﻨﮕﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫* اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﻔﻴﻪ دﺧﺘﺮ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ در ﺣﺼﻦ ﻓﺎرع‪ ،‬دژ ﺣﺴ‪‬ﺎن ﺑﻦﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در آن ﻗﻠﻌﻪ زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ ﺣﺴ‪‬ﺎن ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﺻـﻔﻴﻪ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﻣـﺮدي از‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﺮ ﻣﺎ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﮔﺸﺖ زدن ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻗﻠﻌﻪ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬در آن اوان‪ ،‬ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ‬ ‫دﻳﮕﺮ وارد ﺟﻨﮓ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﺎ رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و آﻧـﺎن ﻛﺴـﻲ ﻧﺒـﻮد ﻛـﻪ از ﻣـﺎ دﻓـﺎع ﻛﻨـﺪ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.221-220‬‬

‫‪620‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺳﺨﺖ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ درﮔﻴـﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﻣﺎ ﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ دﺳﺖ از دﺷﻤﻦ ﺑﺪارﻧﺪ و ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻣﺎ‬ ‫ﺑﺸﺘﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي ﺣﺴﺎن‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺮد ﻳﻬﻮدي‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨـﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺮاﻣـﻮن‬ ‫ﻗﻠﻌﺔ ﻣﺎ ﮔﺸﺖ ﻣﻲزﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻤﻦ ﻧﻴﺴﺘﻢ از اﻳﻨﻜﻪ وي اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ آﺳﻴﺐﭘﺬﻳﺮ‬ ‫ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻣﺎ ﺧﺒﺮ ﻧﺪﻫﺪ؛ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎ‬ ‫اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن درﮔﻴﺮ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ دﺷﻤﻦاﻧﺪ و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ داد ﻣﺎ ﺑﺮﺳﻨﺪ؛ ﺑﺮ ﺳﺮ او ﻓﺮود آي‬ ‫و او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎن! ﺣﺴ‪‬ﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﺗﻮ ﻣﻲداﻧـﻲ ﻛـﻪ از ﻣـﻦ ﭼﻨـﻴﻦ ﻛـﺎري‬ ‫ﺑﺮﻧﻤﻲآﻳﺪ؟! ﺻﻔﻴﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ ﺧﻮد را ﻣﺤﻜﻢ ﻛﺮدم و ﻋﻤـﻮدي آﻫﻨـﻴﻦ ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻢ‪ ،‬و از ﻗﻠﻌﻪ ﻓﺮود آﻣﺪم و آﻫﻨﮓ آن ﻣﺮد ﻳﻬﻮدي ﻛﺮدم‪ ،‬و ﺑﺎ آن ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﻓﺮق وي‬ ‫زدم و او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪم‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻗﻠﻌﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي ﺣﺴ‪‬ﺎن‪ ،‬از ﻗﻠﻌﻪ ﻓﺮود‬ ‫آي و ﺟﺎﻣﻪ و اﺳﻠﺤﻪ و ﻟﻮازﻣﺶ را ﺑﺮﮔﻴﺮ؛ ﻣﺮد ﺑـﻮدن وي ﻣـﺎﻧﻊ آن ﮔﺮدﻳـﺪ ﻛـﻪ ﻣـﻦ‬ ‫وﺳﺎﻳﻞ و ﻟﻮازﻣﺶ را از او ﺑﺎزﮔﻴﺮم! ﺣﺴ‪‬ﺎن ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣـﺮا ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ وﺳـﺎﻳﻞ و ﻟـﻮازم و‬ ‫اﺳﻠﺤﻪاش ﻧﻴﺎزي ﻧﻴﺴﺖ!‬

‫‪1‬‬

‫اﻳﻦ ﻛﺎر ارزﺷﻤﻨﺪ ﻋﻤﺔ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬در راﺳـﺘﺎي ﻣﺼـﻮﻧﻴﺖ و‬ ‫ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﺎﻧﺪن زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮي ﺷﮕﺮف ﺑﺮﺟﺎي ﻧﻬﺎد؛ آﻧﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻲ‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﮔﻤﺎن ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ دژﻫﺎ و ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ ﺗﺤﺖ ﺣﻤﺎﻳﺖ رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼماﻧﺪ‪،‬‬ ‫در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺧﺎﻟﻲ از ﻣﺮدان و رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛـﻪ ﺑـﺎر دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﺟﺮأت ﺗﻜﺮار ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻤﻠﻲ را ﭘﻴﺪا ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ ﻳﻚ دﻟﻴـﻞ ﻋﻤﻠـﻲ درﺟﻬـﺖ‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ ﺻﻔﻮف ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن ﺑﺖﭘﺮﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬از ﻟﺤﺎظ ﺗﺪارﻛﺎت و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪228‬؛ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻋﺴﻘﻼﻧﻲ ﻳﺎدآور ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ رواﻳﺖ را اﺣﻤـﺪ ﺑـﻪ ﺳـﻨﺪ‬ ‫ﻗﻮي از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ؛ ﻧﻜـ‪ :‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪ ،285‬ﺷﺮح ﻛﺘﺎب ﻓﺮض اﻟﺨُﻤـﺲ‪،‬‬ ‫ﺑﺎب ‪ ،18‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪.‬‬

‫ﻛﻤﻚ رﺳﺎﻧﻴﺪن ﺑﻪ آﻧﺎن را آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻤﻚرﺳـﺎﻧﻲﻫـﺎي‬ ‫آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻴﺴﺖ ﺷﺘﺮ را ﻣﺼﺎدره ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺒﺮ ﺑﻪ رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن رﺳﻴﺪ‪ .‬دﺳـﺖ ﺑـﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘـﺎت‬ ‫ﻣﺤﻠﻲ زدﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻮﺿﻊ ﺑﻨﻲ ﻗﺮﻳﻈﻪ ﺑﺮاي آن ﺣﻀﺮت ﻣﻜﺸﻮف ﮔﺮدد‪ ،‬و آن ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫و ﺷﺎﻳﺪ از ﻧﻈﺮ ﻧﻈﺎﻣﻲ و رزﻣﻲ ﺑﺎ آﻧﺎن روﻳﺎروي ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﻧﺒـﻲاﻛـﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﻌﺪﻳﻦ‪ ،‬ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌﺎذ و ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻋﺒﺎده‪ ،‬و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑـﻦرواﺣـﻪ‪ ،‬و‬ ‫ﺧﻮ‪‬ات ﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ را ﻣﺄﻣﻮر ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮوﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺒﻴﻨﻴـﺪ‪ ،‬آﻳـﺎ‬ ‫اﺧﺒﺎري ﻛﻪ درﺑﺎرة اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻣﺎ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﺣﻘﻴﻘﺖ دارد ﻳﺎ ﻧﻪ؟ اﮔـﺮ ﺣﻘﻴﻘـﺖ‬ ‫داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي رﻣﺰي ﻛﻪ ﻣﻦ درﻳﺎﺑﻢ‪ ،‬ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ اﺷـﺎﻋﺔ ﻣﻄﻠـﺐ‬ ‫ﺑﺎزوان ﻣﺮدم را ﺳﺴﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ؛ اﻣﺎ اﮔﺮ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺎ وﻓﺎدار ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬آﺷـﻜﺎرا در‬ ‫ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم اﻋﻼم ﻛﻨﻴﺪ!‬ ‫ﻣﺄﻣﻮران ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬درﻳﺎﻓﺘﻨـﺪ ﻛـﻪ آﻧـﺎن در‬ ‫ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﻗﺮار دارﻧﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬ﺑﻨﻲ ﻗﺮﻳﻈﻪ آﺷﻜﺎرا ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ آﻧـﺎن اﺑـﺮاز دﺷـﻤﻨﻲ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و دﻫﺎن ﺑﻪ دﺷﻨﺎم دادن و ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﺸﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻫﺎﻧﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا دﻳﮕﺮ ﻛﻴﺴﺖ؟ ﻫﻴﭻ ﻋﻬـﺪ و‬ ‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻴﺴﺖ! از ﻧﺰد آﻧﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت رﻣﺰي ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آن ﺣﻀـﺮت ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﻋﻀَـﻞ و‬ ‫ﻗﺎره! ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻨﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دو ﻃﺎﻳﻔﺔ ﻋﻀﻞ و ﻗﺎره ﻛﻪ ﺑﻪ اﺻﺤﺎب رﺟﻴﻊ ﻧﻴﺮﻧﮓ زدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺣﻴﻠﻪ و ﻧﻴﺮﻧﮓاﻧﺪ!‬ ‫ﺑﻪ رﻏﻢ ﻛﻮﺷﺸﻲ ﻛﻪ ﺳﻌﺪﻳﻦ و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺸﺎن درﺟﻬﺖ ﻣﺨﻔﻲ ﻧﮕﺎﻫﺪاﺷـﺘﻦ ﺣﻘﻴﻘـﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﺮج دادﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺸـﻜﺮﻳﺎن اﺳـﻼم ﺑـﻪ ﻓﺮاﺳـﺖ‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘـﺖ اﻣـﺮ را درﻳﺎﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬و ﺧﻄـﺮي‬ ‫وﺣﺸﺖآﻓﺮﻳﻦ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺠﺴﻢ دﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪622‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﺑﺲ دﺷﻮار ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻴﺎن ﺳﭙﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈـﻪ‬ ‫ﻫﻴﭻﭼﻴﺰ و ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺣﺎﺋﻞ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻊ ﺿﺮﺑﺖ زدن ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ ﺑـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﻴﻦ از‬ ‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬روﺑﻪروي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻟﺸﻜﺮي ﺑﻲﺣﺪ‪ ‬و ﺣﺼﺮ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﺗﻜﺎﭘﻮ ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻟﺤﻈﻪاي از ﺣﺎل او ﻏﺎﻓﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬از آن ﻃﺮف‪ ،‬ﻛﻮدﻛﺎن و زﻧﺎﻧﺸﺎن در‬ ‫ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻴﺮﻧﮕﺒﺎزان ﻳﻬﻮدي ﺳﻜﻮﻧﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫـﻴﭻ رادع و ﻣـﺎﻧﻊ و ﺣـﺎﻣﻲ و‬ ‫ﻧﮕﻬﺒﺎن و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﺨﻦ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺤﻨ‪‬ﺎ ﹺﺟ ‪‬ﺮ ‪‬ﻭ‪‬ﺗ ﹸﻈﻨ‪‬ـﻮ ﹶﻥ‬ ‫ﺏ ﺍﹾﻟ ‪‬‬ ‫ﺖ ﺍﹾﻟ ﹸﻘﻠﹸﻮ ‪‬‬ ‫ﺖ ﺍﹾﻟﹶﺄ‪‬ﺑﺼ‪‬ﺎ ‪‬ﺭ ‪‬ﻭ‪‬ﺑ ﹶﻠ ‪‬ﻐ ‪‬‬ ‫﴿ ﹾﺫ ﺟ‪‬ﺎﺅ‪‬ﻭﻛﹸﻢ ﻣ‪‬ﻦ ﹶﻓ ‪‬ﻮ ‪‬ﻗ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ‪‬ﻭ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﹶﺃ ‪‬ﺳ ﹶﻔ ﹶﻞ ﻣ‪‬ﻨ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ‪‬ﻭﹺﺇ ﹾﺫ ﺯ‪‬ﺍ ﹶﻏ ‪‬‬ ‫ِ‬

‫ﻚ ﺍ‪‬ﺑ‪‬ﺘﻠ‪ ‬ﻲ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﺆ ‪‬ﻣﻨ‪‬ﻮ ﹶﻥ ‪‬ﻭ ‪‬ﺯﹾﻟ ﹺﺰﻟﹸﻮﺍ ﹺﺯﹾﻟﺰ‪‬ﺍ ﹰﻻ ‪‬ﺷﺪ‪‬ﻳﺪﺍﹰ﴾‪.1‬‬ ‫ﺑﹺﺎﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ﺍﻟ ﱡﻈﻨ‪‬ﻮﻧ‪‬ﺎ * ‪‬ﻫﻨ‪‬ﺎ‪‬ﻟ ‪‬‬

‫»و آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﭼﺸﻤﻬﺎ از ﺣﺪﻗﻪ درآﻣﺪه‪ ،‬و دﻟﻬﺎ از ﺳﻴﻨﻪ ﺑﻴﺮون ﭘﺮﻳﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و درﺑـﺎره‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻪ ﮔﻤﺎﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻳﺪ! در آﻧﺠﺎ و در آن اوان‪ ،‬ﺧﺪاﺑﺎوران ﺳﺨﺖ ﮔﺮﻓﺘـﺎر‬ ‫آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﻟﺮزﻳﺪﻧﺪ!«‬ ‫ﻃﻼﻳﻪﻫﺎي ﻧﻔﺎق ﻧﻴﺰ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ از زﺑﺎن ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺳﺮ ﺑﺮزده ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺎ وﻋﺪه داده ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪﻫﺎي ﺧﺴﺮوان اﻳﺮان و ﻗﻴﺼﺮان روم را ﺧـﻮاﻫﻢ ﺑﻠﻌﻴـﺪ؛‬ ‫در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ اﻣﺮوز ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﻣﺎ ﺑﺮﺟﺎن ﺧﻮﻳﺶ اﻳﻤﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻗﻀـﺎي ﺣﺎﺟـﺖ‬ ‫ﺑﺮود!؟ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ در ﻣﻴﺎن ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺎﻧﻪ و ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﻣﺎ‬ ‫آﺳﻴﺐﭘﺬﻳﺮ و ﺑﻲﭘﻨﺎه ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ؛ ﺑﻪ ﻣﺎ اﺟﺎزه دﻫﻴﺪ از ﻣﻴﺎن ﺻﻔﻮف ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﺧﺎرج ﺷﻮﻳﻢ‬ ‫و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﻳﻤﺎن ﻛﻪ ﺑﻴﺮون ﻣﺪﻳﻨﻪ اﺳﺖ ﺑﺎزﮔﺮدﻳﻢ!؟ ﺣﺘﻲ ﻛﺎر ﺑـﻪ ﺟـﺎﻳﻲ رﺳـﻴﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﻨﻲﺳﻠﻤﻪ ﺑﻨﺎي ﻧﺎاﺳﺘﻮاري و ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري را ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬درﺑﺎرة اﻳﻦ ﮔﺮوه از ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن و‬ ‫آن ﮔﺮوه از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻳﻦ آﻳﺎت را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺽ ﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﻭ ‪‬ﻋ ‪‬ﺪﻧ‪‬ﺎ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭ ‪‬ﺭﺳ‪‬ﻮﹸﻟ ‪‬ﻪ ﹺﺇﻟﱠﺎ ﻏﹸـﺮ‪‬ﻭﺭﹰﺍ * ‪‬ﻭﹺﺇ ﹾﺫ ﻗﹶﺎﻟﹶـﺖ‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﹺﺇ ﹾﺫ ﻳ‪‬ﻘﹸﻮ ﹸﻝ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﻓﻘﹸﻮ ﹶﻥ ﻭ‪‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﻓ‪‬ﻲ ﹸﻗﻠﹸﻮﹺﺑﻬﹺﻢ ﻣ‪ ‬ﺮ ‪‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره اﺣﺰاب‪ ،‬آﻳﺎت ‪ 10‬و ‪.11‬‬

‫ﺴ‪‬ﺘ ﹾﺄ ‪‬ﺫ ﹸﻥ ﹶﻓﺮﹺﻳ ‪‬ﻖ ﻣ‪ ‬ﻨ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ﺍﻟﻨ‪‬ﹺﺒﻲ‪ ‬ﻳﻘﹸﻮﻟﹸﻮ ﹶﻥ ﹺﺇﻥﱠ ‪‬ﺑﻴ‪‬ﻮ‪‬ﺗﻨ‪‬ﺎ ﻋ‪‬ـ ‪‬ﻮ ‪‬ﺭ ﹲﺓ‬ ‫ﺏ ﻟﹶﺎ ‪‬ﻣﻘﹶﺎ ‪‬ﻡ ﹶﻟ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﻓﹶﺎ ‪‬ﺭ ﹺﺟﻌ‪‬ﻮﺍ ‪‬ﻭ‪‬ﻳ ‪‬‬ ‫ﻃﱠﺎ‪‬ﺋ ﹶﻔ ﹲﺔ ﻣ‪ ‬ﻨ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ﻳ‪‬ﺎ ﹶﺃ ‪‬ﻫ ﹶﻞ ‪‬ﻳ ﹾﺜ ﹺﺮ ‪‬‬

‫ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﻫ ‪‬ﻲ ﹺﺑ ‪‬ﻌ ‪‬ﻮ ‪‬ﺭ ‪‬ﺓ ﺇﹺﻥ ‪‬ﻳﺮﹺﻳﺪ‪‬ﻭ ﹶﻥ ﹺﺇﻟﱠﺎ ‪‬ﻓﺮ‪‬ﺍﺭﺍﹰ﴾‪.1‬‬

‫»و آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن و آن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎر دل ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪا و رﺳﻮلﺧﺪا‬ ‫ﺟﺰ ﻓﺮﻳﺐ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻮﻳﺪي ﻧﺪادهاﻧﺪ! و آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﻃﺎﺋﻔـﻪاي از آﻧـﺎن ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬اي اﻫـﻞ‬ ‫ﻳﺜﺮب! ﭼﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪاﻳﺪ؟! ﺑﻲدرﻧﮓ ﺑﺎزﮔﺮدﻳﺪ! و ﮔﺮوﻫﻲ از آﻧﺎن از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺟﺎزه ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺎ آﺳﻴﺐﭘﺬﻳﺮ و ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﻣﺎ ﺑﻲﭘﻨﺎهاﻧﺪ! در ﺣﺎﻟﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ؛ اﻳﻨﺎن ﻓﻘﻂ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ از ﺻﺤﻨﻪ ﻛﺎرزار ﺑﮕﺮﻳﺰﻧﺪ!«‬ ‫اﻣﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬؛ ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺧﺒﺮ ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﺑﻲوﻓﺎﻳﻲ ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ ﺑـﻪ‬ ‫اﻳﺸﺎن رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و ﻛﻨﺎري دراز ﻛﺸـﻴﺪﻧﺪ و ﻣـﺪﺗﻲ ﻧﺴـﺒﺘﺎً ﻃـﻮﻻﻧﻲ‬ ‫درﻧﮓ ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ ﺳﺨﺖ ﺳﺮ ﺑﻪ ﮔﺮﻳﺒﺎن ﺷﺪﻧﺪ؛ آﻧﮕﺎه ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و‬ ‫ﻣﮋده دادﻧﺪ و ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﷲ ﺃﮐﱪ! ﺃﺑﺸﺮﻭﺍ ﻳﺎﻣﻌﺸﺮ ﺍﳌﺴﻠﻤﲔ ﺑﻔﺘﺢ ﺍﷲ ﻭﻧﺼﺮﻩ(‪.‬‬ ‫»ﺧﺪا ﺑﺰرگ اﺳﺖ! ﻣﮋده دﻫﻴﺪ اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﭘﻴـﺮوزي و ﻳـﺎري‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ!«‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي و ﺗﻮﺟﻴﻪ اﻓﺮاد ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم را ﺑﺮاي روﻳﺎروﻳﻲ ﺑـﺎ ﺷـﺮاﻳﻂ ﻣﻮﺟـﻮد‬ ‫آﻏﺎز ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺰﺋﻲ از اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪ ﺟﻨﮕﻲ‪ ،‬از آن ﭘﺲ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﺎﺳﺪاراﻧﻲ را ﻣﺮﺗﺒﺎً ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ اﻋﺰام ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ از ﺷﺒﻴﺨﻮن زدن دﺷـﻤﻦ‬ ‫ﺑﻪ اﻣﺎﻛﻦ ﺳﻜﻮﻧﺖ زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﻨﻨﺪ؛ اﻣـﺎ ﻣـﻲ ﺑﺎﻳﺴـﺖ اﻗـﺪام ﻗـﺎﻃﻌﻲ‬ ‫ﺻﻮرت ﻣﻴﮕﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ آن ﺻﻔﻮف ﻣﺘﺸﻜﻞ اﺣﺰاب از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪه ﺷﻮد! ﺑﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬ ‫ﺗﺤﻘُﻖ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪف‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬اراده ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ ﺑـﺎ‬ ‫ﻋ‪‬ﻴﻴﻨﻪ ﺑﻦ ﺣﺼﻦ و ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻋﻮف دو رﺋﻴﺲ ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻏﻄﻔﺎن در ازاي ﻳﻚ ﺳﻮم ﻣﺤﺼﻮل‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره اﺣﺰاب‪ ،‬آﻳﺎت ‪.13-12‬‬

‫‪624‬‬ ‫ﻣﻴﻮة ﺧﺮﻣﺎي ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺻﻠﺢ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻳﻜﺴﺮه ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ‬ ‫ﺷﻜﺴﺘﻲ اﺳﺎﺳﻲ و زودرس را ﺑﺮ آﻧﺎن ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﻨﻨﺪ؛ ﺑﻪ ﺧﺼـﻮص ﻛـﻪ ﺑﺎرﻫـﺎ ﻣﻴـﺰان‬ ‫ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي و ﺟﻨﮕﺎوري ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن را آزﻣﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫راﻳﺰﻧﻲ و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ آﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬در‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﺎ ﺳﻌﺪﻳﻦ )ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌﺎذ و ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻋﺒﺎده( ﻣﺸﻮرت ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آن دو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻤﻌﺎً و ﻃﺎﻋﺘﺎً! اﻣﺎ‪ ،‬اﮔﺮ‬ ‫ﺷﻤﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﻧﺪارﻳﻢ!‬ ‫ﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ در ﺷﺮك ورزﻳﺪن ﺑﻪ ﺧﺪا و ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﻴﺪن وﺣﺪت ﻛﻠﻤﻪ داﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬و ﺑﺎ‬ ‫اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬اﻳﻨﺎن ﺑﻪ ﺧﻮاب ﻫﻢ ﻧﻤﻲدﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ از ﻣﺤﺼﻮل ﻣﻴﻮه و ﺧﺮﻣﺎي ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺨﻮرﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ از ﻣﻬﻤﺎن ﻳﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﺧﺮﻳﺪاري؛ اﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎ را ﺑـﻪ‬ ‫دﻳﻦ ﺣﻖ ﻣﺸﺮف ﮔﺮداﻧﻴﺪه و ﻣﺎ را ﺑﻪ اﺳﻼم رﻫﻨﻤﻮن ﮔﺮدﻳﺪه‪ ،‬و ﺑﺎ وﺟﻮد ﺷـﻤﺎ ﻣـﺎ را‬ ‫ﻋﺰت و ﻛﺮاﻣﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﻮاﻟﻤﺎن را دو دﺳﺘﻲ ﺗﻘﺪﻳﻢ اﻳﻨﺎن ﻛﻨﻴﻢ؟! ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻣﺎ ﺑـﻪ‬ ‫اﻳﻨﺎن ﻫﻴﭻ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ داد ﻣﮕﺮ ﺷﻤﺸﻴﺮ! رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴـﺰ رأي و‬ ‫ﻧﻈﺮ آن دو را ﺗﺼﻮﻳﺐ و ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺱ ﻭﺍﺣﺪﺓ(‪.‬‬ ‫)ﺇﳕﺎ ﻫﻮ ﺷﻲ ٌﺀ ﺃﺻﻨﻌﻪ ﻟﮑﻢ ﳌﺎ ﺭﺃﻳﺖ ﺍﻟﻌﺮﺏ ﻗﺪ ﺭﻣﺘﮑﻢ ﻋﻦ ﻗﻮ ﹴ‬ ‫»اﻳﻦ ﻛﺎري ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﻤﺎ اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﻢ؛ زﻳﺮا ﻛﻪ دﻳﺪم ﻗﻮم ﻋﺮب‬ ‫ﻫﻤﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻫﻤﺪﺳﺖ ﺷﺪهاﻧﺪ و دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ دادهاﻧﺪ!«‬ ‫از آن ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰوﺟﻞ ﻛﻪ ﻫﻤﺔ ﺣﻤﺪ و ﺳﭙﺎسﻫﺎ او را ﺳﺰاﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﺎﻧﺐ‬ ‫ﺧﻮد ﻛﺎري ﺳﺎﺧﺖ ﻛﺎرﺳﺘﺎن؛ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ آن ﭘﺸﺖ دﺷﻤﻦ را ﺷﻜﺴﺖ‪ ،‬و ﺻﻔﻮف دﺷﻤﻦ‬ ‫را از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬و ﻟﺒﺔ ﺗﻴﺰ ﺣﺮﺑﺔ آﻧﺎن را ﻛُﻨﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﺳﺒﺐ و ﺳﺎزيﻫﺎي‬ ‫ﻛﺮدﮔﺎر آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮدي از ﻏﻄﻔﺎن ﻛﻪ او را ﻧﻌﻴﻢ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮدﺑﻦﻋﺎﻣﺮ اﺷﺠﻌﻲ ‪-‬رﺿـﻲ‬ ‫اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳـﻮل‬

‫ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪهام؛ اﻣﺎ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻣﻦ از اﺳﻼم آوردن ﻣﻦ آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺪارﻧﺪ؛ ﻫـﺮ‬ ‫اﻣﺮي دارﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻴﺪ! رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﳕﺎ ﺃﻧﺖ ﺭﺟﻞ ﻭﺍﺣﺪ‪ ،‬ﻓﺨﺬﻝ ﻋﻨﺎ ﻣﺎ ﺍﺳﺘﻄﻌﺖ‪ ،‬ﻓﺎﻥ ﺍﳊﺮﺏ ﺧﺪﻋﺔ(‪.‬‬ ‫»ﺗﻮ ﻳﻚ ﻣﺮد ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ در ﺗﻮان داري ﺑﻪ ﺳﻮد ﻣﺎ ﻋﺰم دﺷﻤﻦ را ﺳﺴﺖ ﮔﺮدان؛ ﻛﻪ‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺳﺮاﺳﺮ ﻧﻴﺮﻧﮓ اﺳﺖ!«‬ ‫ﻧﻌﻴﻢ ﺑﻲدرﻧﮓ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﺰد ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ رﺳﺎﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن درﻋﻬﺪ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻣﻌﺎﻣﻠـﻪ و‬ ‫ﻣﻌﺎﺷﺮت داﺷﺖ و ﺑﺮ آﻧﺎن وارد ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ از ﻣﻴـﺰان ﻣﺤﺒـﺖ ﻣـﻦ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ و‬ ‫ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ ﻣﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﺎﺧﺒﺮﻳﺪ! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬راﺳﺖ ﻣﻲﮔـﻮﻳﻲ! ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺣـﺎل ﻛـﻪ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻛﺎرزار‪ ،‬ﻗﺮﻳﺶ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻨﻄﻘﺔ‬ ‫ﺷﻤﺎ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﻮال و ﻓﺮزﻧﺪان و زﻧﺎن ﺷﻤﺎ در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ از‬ ‫اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﺑﺮوﻳﺪ و ﻧﻘﻞ ﻣﻜﺎن ﻛﻨﻴﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﻗﺮﻳﺶ و ﻏﻄﻔﺎن‪ ،‬آﻣﺪهاﻧـﺪ ﺗـﺎ ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ و اﺻﺤﺎﺑﺶ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ‪ ،‬و ﺷﻤﺎ از آﻧﺎن ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ و ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﺮدهاﻳـﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜـﻪ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﺔ ﺳﻜﻮﻧﺘﺸﺎن و اﻣﻮال و زﻧﺎﻧﺸﺎن در ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ؛ اﮔـﺮ ﻓﺮﺻـﺘﻲ ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬ ‫ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ ،‬از ﻓﺮﺻﺖ ﺣﺪاﻛﺜﺮ اﺳﺘﻔﺎده را ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ و اﮔﺮ دﺳﺘﺸﺎن ﺑﻪ ﺟـﺎﻳﻲ ﻧﺮﺳـﻴﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺎزﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺤﻤﺪ ار ﺷـﻤﺎ‬ ‫اﻧﺘﻘﺎم ﻣﻲ ﮔﻴﺮد! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد‪ ،‬اي ﻧﻌﻴﻢ؟! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤـﺮاه آﻧـﺎن ﻧﺠﻨﮕﻴـﺪ ﺗـﺎ‬ ‫وﻗﺘﻴﻜﻪ ﺷﻤﺎري از ﻣﺮدان ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﮔﺮوﮔـﺎن ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ ﺑﺴـﭙﺎرﻧﺪ! ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻴﻜﻮ دادي؟!‬ ‫ﻧﻌﻴﻢ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﺑﻲدرﻧﮓ و ﺑﺪون ﻓﻮت وﻗﺖ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﺰد ﻗﺮﻳﺶ رﺳﺎﻧﻴﺪ و ﺑـﻪ آﻧـﺎن‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺧﻮب ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻮدت و ﻣﺤﺒﺖ دارم‪ ،‬و‬ ‫ﺧﻴﺮﺧﻮاه ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ؟! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آري! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن از آن ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ و ﻳﺎراﻧﺶ ﻣﻌﻤﻮل داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ او ﺑﺎب ﻣﺮاوده را ﺑـﺎز‬

‫‪626‬‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺑﻪ او وﻋﺪه دادهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮداﻧﻲ را از ﺷﻤﺎ ﺑﻪ رﺳﻢ ﮔﺮوﮔﺎن ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻳﻦ ﺧﻮش ﺧﺪﻣﺘﻲ دوﺑﺎره ﺑﺎ او ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ ﺷـﻤﺎ ﻫـﻢﭘﻴﻤـﺎن ﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و ﮔﺮوﮔﺎن ﻃﻠﺒﻴﺪﻧـﺪ‪ ،‬در اﺧﺘﻴﺎرﺷـﺎن ﻧﮕﺬارﻳـﺪ! از‬ ‫آﻧﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﻪ ﻧﺰد ﻃﻮاﻳﻒ ﻏﻄﻔﺎن رﻓﺖ و ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ از آن دﺳﺖ ﺗﺤﻮﻳﻞ آﻧﺎن داد‪.‬‬ ‫ﺷﺐ ﺷﻨﺒﻪاي در ﻣﺎه ﺷﻮال ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ﻫﺠﺮت ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﻪ ﻧﺰد ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ ﭘﻴـﺎم‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﻣﺎ در اﻳﻨﺠﺎ در اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ دﻳﮕﺮ ﺗﺎب و ﺗـﻮان اﻗﺎﻣـﺖ ﻧـﺪارﻳﻢ؛ ﻫﻤـﺔ‬ ‫اﺳﺒﺎن و ﺷﺘﺮان ﻣﺎ دارﻧﺪ ﻫﻼك ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ! ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﺑﺎ ﻫﻢ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ ﻛﻨﻴﻢ و ﻛﺎر را ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﻳﻜﺴﺮه ﺳﺎزﻳﻢ؟! ﻳﻬﻮدﻳﺎن در ﭘﺎﺳﺦ ﭘﻴﺎم اﻳﺸﺎن ﭘﻴﺎم ﻓﺮﺳـﺘﺎدﻧﺪ ﻛـﻪ‪ :‬اﻣـﺮوز روز‬ ‫ﺷﻨﺒﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺷﻤﺎ ﻧﻴﻚ ﻣﻴﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻣﺎ از ﺑﺎﺑﺖ اﻗﺪام در روز ﺷـﻨﺒﻪ ﺑـﻪ ﭼـﻪ‬ ‫ﻣﺼﺎﺋﺒﻲ دﭼﺎر آﻣﺪهاﻧﺪ؟! ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﻤﺮاه ﺷﻤﺎ ﻧﺨـﻮاﻫﻴﻢ ﺟﻨﮕﻴـﺪ‪ ،‬ﻣﮕـﺮ آﻧﻜـﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎري از ﻣﺮداﻧﺘﺎن را ﺑﻪ رﺳﻢ ﮔﺮوﮔﺎن ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ ﺑﻔﺮﺳﺘﻴﺪ! وﻗﺘﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﺎ‬ ‫اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦ و ﭘﻴﺎم از ﺳﻮي ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن و ﻃﻮاﻳﻒ ﻏﻄﻔـﺎن ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﺪا ﻧﻌﻴﻢ ﺷﻤﺎ را ﺧﻮب ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد! ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺮاي ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﭘﻴﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا‬ ‫ﻣﺎ اﺣﺪي را ﺑﻪ رﺳﻢ ﮔﺮوﮔﺎن ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻓﺮﺳﺘﺎد؛ ﺑﻲدرﻧﮓ ﺑﺎ ﻣﺎ ﻫﻤﺮاه ﺷﻮﻳﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﻛﺎر ﻣﺤﻤﺪ را ﻳﻜﺴﺮه ﺳﺎزﻳﻢ! ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﻧﻌﻴﻢ ﺷﻤﺎ را ﺧﻮب ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮد! ﻃﺮﻓﻴﻦ دﺳﺖ از ﻳﺎري و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺟﺪاﻳﻲ و دو دﺳـﺘﮕﻲ ﺑـﺮ‬ ‫ﺻﻔﻮف ﻓﺸﺮده و ﻣﺘﺸﻜﻞ آﻧﺎن ﺳﺎﻳﻪ اﻓﻜﻨﺪ‪ ،‬و ﻋﺰم و ارادة آﻧﺎن را ﺳﺴﺖ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫دﻋﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﮔﻴﺮودار ﺟﻨﮓ اﺣﺰاب ﺑﻪ درﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬اﻳﻦ ﺑـﻮد‪) :‬اﻟﻠﻬـﻢ‬ ‫اﺳﺘﺮﻋﻮراﺗﻨﺎ‪ ،‬و آﻣﻦ روﻋﺎﺗﻨـﺎ( ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬ﻧﻘﺎط آﺳﻴﺐﭘﺬﻳﺮ و ﺑﻲدﻓﺎع ﻣﺎ را از ﺷﺮّ دﺷﻤﻦ‬ ‫ﻣﺴﺘﻮر و ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﺪار‪ ،‬و اﻳﻦ ﻧﮕﺮاﻧـﻲﻫـﺎ و ﭘﺮﻳﺸـﺎﻧﻲﻫـﺎ را از دلﻫـﺎي ﻣـﺎ ﺑـﺎزدار!‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ در ﻫﻤﺎن اوان‪ ،‬دﺳﺘﻪﺟﺎت ﻛﻔﺎر و ﻣﺸـﺮﻛﺎن را‬ ‫ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫)ﺍﻟﻠﻬﻢ ﻣﻨﺰﻝ ﺍﻟﮑﺘﺎﺏ‪ ،‬ﺳﺮﻳﻊ ﺍﳊﺴﺎﺏ‪ ،‬ﺍﻫﺰﻡ ﺍﻻﺣﺰﺍﺏ! ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺍﻫﺰﻣﻬﻢ ﻭﺯﻟﺰﳍﻢ(‪.١‬‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬اي ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﻨﺪه ﻛﺘﺎب‪ ،‬و اي ﺳﺮﻳﻊ اﻟﺤﺴﺎب‪ ،‬ﺷﻜﺴﺘﻲ ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻧﺎزل ﻛﻦ ﺑﺮ‬ ‫اﻳﻦ اﺣﺰاب! ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬اﻳﻨﺎن را درﻫﻢ ﺷﻜﻦ‪ ،‬و ﺑﻨﻴﺎن اﻳﺸﺎن را از ﭘﺎي ﺑﺴﺖ ﺑﻠﺮزان؟!«‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ دﻋﺎي رﺳﻮل ﺧﻮﻳﺶ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺷﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺗﻔﺮﻗﻪاي ﻛـﻪ در ﺻـﻔﻮف‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺧﺰﻳﺪ‪ ،‬و ﺟﺪاﻳﻲ و ﺑﻲ وﻓﺎﻳﻲ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺣﻜﻤﻔﺮﻣﺎ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن‬ ‫ﺑﺎد را ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬وزش ﺷﺪﻳﺪ ﺑﺎد‪ ،‬ﺧﻴﻤﻪﻫﺎﻳﺸﺎن را از ﺟـﺎي ﺑﺮﻛﻨـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻫﺮﺟﺎ دﻳﮕﻲ ﺑﺎرﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬واروﻧﻪ ﻛﺮد‪ ،‬و ﻃﻨﺎبﻫﺎي ﺧﻴﻤـﻪﻫﺎﻳﺸـﺎن را از زﻣـﻴﻦ‬ ‫درآورد‪ ،‬و آراﻣﺶ و آﺳﺎﻳﺶ را از اﻧﺎن ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻟﺸـﻜﺮﻳﺎﻧﻲ از ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن ﻧﻴـﺰ ﻓـﺮو‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ آﻧﺎن را ﻣﺘﺰﻟﺰل ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬و در دلﻫﺎﻳﺸﺎن ﺗﺮس و وﺣﺸﺖ ﺑﻴﺎﻧﺪازﻧﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در آن ﺷﺐ ﺳـﺮد ﺳـﺨﺖ‪ ،‬ﺣ‪‬ﺬَﻳﻔـﻪ ﺑـﻦﻳﻤـﺎن را‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ از دﺷﻤﻦ ﻛﺴﺐ ﺧﺒﺮ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺣ‪‬ﺬَﻳﻔﻪ وﻗﺘﻲ ﺳﺮرﺳﻴﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺣـﺎل‬ ‫دﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ دارﻧﺪ آﻣﺎدة ﻛﻮﭼﻴﺪن ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﻮي رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻛﻮﭼﻴﺪن آن ﺟﻤﺎﻋﺖ را ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ﮔـﺰارش ﻛـﺮد‪ .‬اﻳﻨـﻚ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬ ‫دﺷﻤﻨﺎن رﺳﻮل ﺧﻮﻳﺶ را دﻓﻊ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬و ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ و اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ دﺳﺘﺸﺎن ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﺣﺘّـﻲ ﺧﺪاوﻧـﺪ آن ﺣﻀـﺮت را از‬ ‫ﺑﺎﺑﺖ ﻛﺎرزار ﺑﺎ آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻓﺮﻣﻮده ﺑـﻮد‪ ،‬و ﻧﻮﻳـﺪﻫﺎي ﺧـﻮد را راﺳـﺖ آورده‪ ،‬و‬ ‫ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﻋﺰت داده‪ ،‬و ﺑﻨﺪة ﺧﻮد را ﭘﻴﺮوز ﮔﺮداﻧﻴﺪه‪ ،‬و ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻫﻤﻪ‬ ‫اﺣﺰاب را در ﻧﻮردﻳﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑـﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺧﻨﺪق‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻗﻮل ﺻﺤﻴﺢﺗﺮ‪ ،‬در ﻣﺎه ﺷﻮ‪‬ال ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ﻫﺠﺮت روي داد‪ .‬ﻣﺸﺮﻛﺎن‬ ‫در ﮔﻴﺮودار اﻳﻦ ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﻣﺪ‪‬ت ﻳﻚ ﻣﺎه ﻳـﺎ اﻧـﺪﻛﻲ ﻛﻤﺘـﺮ‪ ،‬ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن را در ﻣﺤﺎﺻـﺮة‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻟﺠﻬﺎد‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،411‬ﻛﺘﺎب اﻟﻤﻐﺎزي‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.590‬‬

‫‪628‬‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻊ ﻣﻴﺎن اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻲﺗﻮان درﻳﺎﻓـﺖ ﻛـﻪ آﻏـﺎز‬ ‫ﻣﺤﺎﺻﺮه در ﻣﺎه ﺷﻮال و ﭘﺎﻳﺎن آن در ﻣﺎه ذﻳﻘﻌﺪه ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻧﻮﺷـﺘﺔ اﺑـﻦﺳـﻌﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﺧﻨـﺪق‪ ،‬روز ﭼﻬﺎرﺷـﻨﺒﻪ ﻫﻔـﺖ روز‬ ‫ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ذﻳﻘﻌﺪه روي داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﻨﮓ اﺣﺰاب )ﺧﻨﺪق( ﻳﻚ ﺟﻨﮓ ﺧﺴﺎرت ﺑﺎر ﻧﺒﻮد؛ ﺑﻠﻜﻪ ﻳـﻚ ﺟﻨـﮓ رواﻧـﻲ ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﻛﺸﺘﺎر ﺳﺨﺘﻲ در اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺖ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖﺳـﺎزﺗﺮﻳﻦ ﻧﺒﺮدﻫـﺎ‬ ‫در ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ و ﺧﻮاري و رﺳﻮاﻳﻲ ﻣﺸـﺮﻛﺎن اﻧﺠﺎﻣﻴـﺪ‪ ،‬و اﻳـﻦ‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪ را ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺮوﻳﻲ از ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻗﻮم ﻋـﺮب ﺗـﻮان رﻳﺸـﻪﻛـﻦ ﻛـﺮدن‬ ‫ﻧﻴﺮوي ﻣﺤﺪودي را ﻛﻪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ در ﺣﺎل رﺷﺪ و ﻧﺸﻮ و ﻧﻤﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺪارد؛ زﻳـﺮا‪ ،‬ﻗـﻮم‬ ‫ﻋﺮب ﻫﺮﮔﺰ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ را ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ آن ﭼﻨﺎن اﻧﺒﻮه ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ‬ ‫اﺣﺰاب ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪ ،‬ﮔﺮدآورد! ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﻨﮓ اﺣﺰاب را ﺑﻪ ﺧﻴﺮ ﮔﺬراﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻵﻥ ﻧﻐﺰﻭﻫﻢ ﻭﻻ ﻳﻐﺰﻭﻧﺎ؛ ﳓﻦ ﻧﺴﲑ ﺇﻟﻴﻬﻢ( ‪.١‬‬

‫»اﻳﻨﻚ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ آﻧﺎن ﻣﻲروﻳﻢ‪ ،‬و آﻧﺎن دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﺎ ﻧﻤﻲاﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧـﺎن‬ ‫رﻫﺴﭙﺎر ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ!«‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.590‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺧﻨﺪق‬ ‫ﻏﺰﻭﺓ ﺑﻨﻲ ﻗﺮﻳﻈﻪ‬ ‫در ﻫﻤﺎن روزي ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺖ ﻇﻬﺮ‪،‬‬ ‫ﺳﻠَﻤﻪ ﻏﺴﻞ ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻧﺰد آن ﺣﻀﺮت آﻣﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن در ﺧﺎﻧﻪ ام‪ ‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﮕﺮ اﺳﻠﺤﻪ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻳﺪ؟ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻫﻨﻮز اﺳﻠﺤﻪ از دﺳﺖ ﻓﺮو ﻧﻨﻬﺎدهاﻧﺪ؛‬ ‫و ﻣﻦ ﻫﻢ اﻳﻨﻚ از ﺗﻌﻘﻴﺐ اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺎزﻣﻲﮔﺮدم! ﺑﺎ اﻃﺮاﻓﻴﺎﻧﺘـﺎن ﻗﻴـﺎم ﻛﻨﻴـﺪ و ﺑـﺮ‬ ‫ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ ﺑﺘﺎزﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺷﻤﺎ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬و ﻗﻠﻌﻪﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺮ ﺳﺮﺷـﺎن‬ ‫ﻣﻲﻟﺮزاﻧﻢ‪ ،‬و در دلﻫﺎﻳﺸﺎن ﺗﺮس و وﺣﺸﺖ ﻣﻲاﻓﻜﻨﻢ! ﺟﺒﺮﺋﻴـﻞ ﺑـﻪ اﺗﻔـﺎق ﻣـﻮﻛﺒﻲ از‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮده‪ ،‬و رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﺟﺎرﭼﻲ در‬ ‫ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺟﺎر ﺑﺰﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻣﻦ ﮐﺎﻥ ﺳﺎﻣﻌﹰﺎ ﻣﻄﻴﻌﹰﺎ ﻓﻼ ﻳﺼﻠﲔ ﺍﻟﻌﺼﺮ ﺇﻻ ﺑﺒﲏ ﻗﺮﻳﻈﺔ(‪.‬‬ ‫»ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎم ﺳﻤﻊ و ﻃﺎﻋﺖ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻧﻤـﺎز ﻋﺼـﺮ را ﻧﮕـﺰارد ﻣﮕـﺮ در دﻳـﺎر‬ ‫ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ!«‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت اﺑﻦ ام‪‬ﻣﻜﺘﻮم را در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و راﻳـﺖ ﺟﻨـﮓ را ﺑـﻪ‬ ‫دﺳﺖ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ دادﻧﺪ‪ ،‬و او را ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈـﻪ ﻓﺮﺳـﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠـﻲ‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد و رﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻗﻠﻌﻪﻫﺎي اﻳﺸﺎن رﺳﻴﺪ‪ ،‬و ﺳـﺨﻨﺎن زﺷـﺘﻲ از آﻧـﺎن‬ ‫درﺑﺎرة رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﻬـﺎﺟﺮ و اﻧﺼـﺎر‬ ‫ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ ﭼﺎﻫﻲ از ﭼﺎهﻫﺎي ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺑﺌـﺮ اﻧّـﺎ« رﺳـﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ اﻣﺮ آن ﺣﻀﺮت را اﻣﺘﺜﺎل ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻓﻮرا از ﺟﺎي ﺑﺮﺟﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳـﻮي‬ ‫ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺑﻴﻦ راه‪ ،‬وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ از آﻧـﺎن ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬

‫‪630‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ را ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ ﺗـﺎ ﺑـﻪ دﻳـﺎر ﺑﻨـﻲﻗﺮﻳﻈـﻪ‬ ‫ﺑﺮﺳﻴﻢ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺑﻌﻀﻲ از رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ آن روز را ﭘـﺲ از ﻧﻤـﺎز ﻋﺸـﺎ‬ ‫ﮔﺰاردﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬از ﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي را ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪاﻧﺪ؛ ﻣﻨﻈـﻮر آن ﺣﻀـﺮت‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ! و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻤﺎز را در ﺑﻴﻦ راه ﮔﺰاردﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬ ‫اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﻫﻴﭽﻴﻚ از اﻳﻦ دو ﮔﺮوه را ﻣﺤﻜﻮم ﻧﻔﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﻓﻮج ﻓﻮج ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﻴﻦﻗﺮﻳﻈﻪ رﻫﺴﭙﺎر ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﺟﻤﻌﺎً ﺳﻪ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﺳـﻲ اﺳـﺐ‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻛﻨﺎر ﻗﻠﻌﻪﻫﺎي ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ ﻓﺮود آﻣﺪﻧـﺪ‪ ،‬و آﻧـﺎن را ﺑـﻪ ﻣﺤﺎﺻـﺮة ﺧـﻮﻳﺶ‬ ‫درآوردﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎي ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺗﻨﮓ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ‪ ،‬ﻛﻌـﺐﺑـﻦ‬ ‫اﺳﺪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن را در اﻧﺘﺨﺎب ﻳﻜﻲ از ﺳﻪ راه ﻣﺨﻴﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ :‬ﻳﻜﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ و‬ ‫ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ دﻳﻦ او درآﻳﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﻮن و ﻣﺎل و ﻓﺮزﻧﺪان و زﻧﺎﻧﺸـﺎن در اﻣـﺎن‬ ‫ﺑﻤﺎﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ او‬ ‫ﻧﺒﻲ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ‪ ،‬و او ﻫﻤﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎم و ﻧﺸﺎن وي را در ﻛﺘـﺎب آﺳـﻤﺎﻧﻲ‬ ‫ﺧﻮدﺗﺎن ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﺪ! دﻳﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮدﺷﺎن ﻓﺮزﻧﺪان و زﻧﺎن ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﻜﺸـﻨﺪ‪،‬‬ ‫و ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎي آﺧﺘﻪ آﻫﻨﮓ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ او ﻛﺎر را ﻳﻜﺴﺮه ﻛﻨﻨﺪ؛ ﺗـﺎ ﺑـﺮ او ﻇﻔـﺮ‬ ‫ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ آﻧﻜﻪ ﺗﺎ آﺧﺮﻳﻦ ﻧﻔﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ! ﺳﻮم اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬و اﺻﺤﺎﺑﺶ ﻳﻮرش ﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬و در روز ﺷﻨﺒﻪ ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا آﻧـﺎن‬ ‫ﻣﻄﻤﺌﻦاﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن در روزﻫﺎي ﺷﻨﺒﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺣﻤﻠﻪ و ﻛﺎرزار ﻧﻤﻲزﻧﻨﺪ! ﻳﻬﻮدﻳـﺎن‬ ‫از ﭘﺬﻳﺮش ﻫﺮ ﺳﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد وي اﻣﺘﻨﺎع ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آن ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬ﺳﺮور آﻧﺎن ﻛﻌﺐ ﺑﻦ اﺳﺪ ﺑـﺎ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ دلﮔﺮﻓﺘﮕﻲ و ﺧﺸﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﻣﺮدان ﺷﻤﺎ از آن زﻣﺎن ﻛﻪ ﻣﺎدرش او را‬ ‫زاﻳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﺷﺐ را ﺑﺎ ﺣﺰم و اﺣﺘﻴﺎط و ﺧﺮدﻣﻨـﺪي ﺑـﻪ ﺻـﺒﺢ ﻧﺮﺳـﺎﻧﻴﺪه‬

‫اﺳﺖ؟!‬ ‫ﭘﺲ از رد اﻳﻦ ﺳﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‪ ،‬راﻫﻲ ﺑﺮاي ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺟـﺰ اﻳﻨﻜـﻪ ﺑـﻪ ﻓﺮﻣـﺎن‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و داوري آن ﺣﻀﺮت ﺗﻦ دردﻫﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭘـﻴﺶ از آن‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﺸﺎن ﺗﻤـﺎس ﺑﺮﻗـﺮار ﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ‬ ‫ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﮔﺮدن ﻧﻬﺎدن ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﭼﻪ ﺑﺮ ﺳﺮﺷﺎن ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ!؟‬ ‫ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎ ﺑﻔﺮﺳﺘﻴﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﻣﺎ ﺑﺎ او ﻣﺸﻮرت ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﻨﻲ ﻗﺮﻳﻈﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و اﻣـﻮال و ﻓﺮزﻧـﺪان وي در‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﺔ آﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ را دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮداﻧﺸـﺎن دﺳـﺖ ﺑـﻪ داﻣـﺎن وي‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و زﻧـﺎن و ﻛﻮدﻛﺎﻧﺸـﺎن از ﺟـﺎي ﺟﺴـﺘﻨﺪ و روﻳـﺎروي او ﺑـﻪ ﮔﺮﻳـﻪ و زاري‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ دﻟﺶ ﺑﻪ ﺣﺎل آﻧﺎن ﺳﻮﺧﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ! ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻲ اﮔﺮ ﻣـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﺣﻜﻢ ﻣﺤﻤﺪ ﮔﺮدن ﻧﻬﻴﻢ‪...‬؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬آري! و ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮد ﺑـﻪ ﮔﻮﻟـﻮﻳﺶ اﺷـﺎره ﻛـﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﻨﻈﻮرش اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﺔ ﺷﻤﺎ را ﺳﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮﻳﺪ! آﻧﮕﺎه ﻓﻮراً درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧـﺪا و‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬از ﻫﻤﺎن راﻫﻲ ﻛﻪ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ ،‬وﻟـﻲ ﺑـﻪ ﻧـﺰد‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎزﻧﮕﺸﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺴـﺠﺪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ در ﻣﺪﻳﻨـﻪ رﻓـﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﺧﻮدش را ﺑﻪ ﺳﺘﻮن ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺴﺖ‪ ،‬و ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺟﺰ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ دﺳﺘﺎن ﻣﺒﺎرﻛﺸﺎن ﺑﻨﺪ او را ﻧﮕﺸـﺎﻳﺪ و ﺗـﺎ اﺑـﺪ ﭘـﺎي ﺑـﻪ ﺳـﺮزﻣﻴﻦ‬ ‫ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ ﻧﻨﻬﺪ! وﻗﺘﻲ ﻣﺎﺟﺮا او ﺑﻪ اﻃﻼع آن ﺣﻀﺮت رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺪﺗﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎرش را‬ ‫ﻣﻲﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺃﻣﺎ ﺇﻧﻪ ﻟﻮ ﺟﺎﺀﱐ ﻻﺳﺘﻐﻔﺮﺕ ﻟﻪ‪ ،‬ﺃﻣﺎ ﺇﺫ ﻗﺪ ﻓﻌﻞ‪ ،‬ﻓﻤﺎ ﺃﻧﺎ ﺑﺎﻟﺬﻱ ﺃﻃﻠﻘﻪ ﻣﻦ ﻣﮑﺎﻧﻪ ﺣـﱴ ﻳﺘـﻮﺏ ﺍﷲ‬

‫ﻋﻠﻴﻪ(‪.‬‬

‫»ﻫﺎن! اﮔﺮ ﻧﺰد ﻣﻦ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي او ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﻣﻲﻛﺮدم؛ اﻣﺎ اﻳﻨﻚ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮده‬ ‫اﺳﺖ ﻣﻦ ﻫﺮﮔﺰ او را از ﺟﺎ و ﻣﻜﺎن و ﺑﻨﺪ و زﻧﺪاﻧﺶ رﻫﺎﻳﻲ ﻧﺨﻮاﻫﻢ داد ﺗـﺎ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬

‫‪632‬‬ ‫ﺗﻮﺑﻪ او را ﺑﭙﺬﻳﺮد!«‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻪ رﻏﻢ اﺷﺎراﺗﻲ ﻛﻪ اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻨﻲ ﻗﺮﻳﻈﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد‬ ‫را در اﺧﺘﻴﺎر ﺣﻜﻢ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳـﺎن در‬ ‫ﺗﻮاﻧﺸﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﺤﺎﺻﺮة ﻃﻮﻻﻧﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ؛ زﻳﺮا ﻣﻮاد ﻏـﺬاﺋﻲ و ﭼﺸـﻤﻪ و‬ ‫ﭼﺎه آب ﻓﺮاوان داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و دژﻫﺎي آﻧﺎن ﺑﺴـﻴﺎر اﺳـﺘﻮار ﺑـﻮد؛ و از آن ﺳـﻮي دﻳﮕـﺮ‪،‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻲ ﺳﺨﺖ دﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﺮﻳﺒﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و از ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ ﺷﺪﻳﺪ رﻧﺞ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫و ﺟﻤﻠﮕﻲ ﺑﺮﻫﻨﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻋﺎرض ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋـﻼوه‬ ‫آﻧﻜﻪ ﭘﻴﺶ از آﻏﺎز ﻧﺒﺮد اﺣﺰاب ﺗﺎﻛﻨﻮن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺟﻨﮕﻲ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎوﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ را ﻳﻚ ﺟﻨﮓ رواﻧﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺗﺮس و‬ ‫وﺣﺸﺖ در دﻟﻬﺎي آﻧﺎن اﻓﻜﻨﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و روﺣﻴﺔ ﺧﻮدﺷﺎن را از دﺳﺖ داده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ رواﻧﻲ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺑﻪ اوج ﺷﺪت ﺧﻮد رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻲﺑﻦاﺑﻴﻄﺎﻟـﺐ و‬ ‫زﺑﻴﺮﺑﻦ ﻋﻮام ﺟﻠﻮ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻋﻠﻲ ﻓﺮﻳﺎد زد‪ :‬اي ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن اﻳﻤﺎن! ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬از ﻫﻤﺎن ﺟﺎﻣﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺣﻤﺰه ﻧﻮﺷﻴﺪ ﺧﻮاﻫﻢ ﻧﻮﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻳﺎ آﻧﻜﻪ ﻗﻠﻌﺔ اﻳﻨﺎن را ﻓﺘﺢ ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد!؟‬ ‫ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﺪﺳﺘﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﻦ دردادﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻣﺮ ﻓﺮﻣـﻮد ﺗـﺎ ﻣﺮداﻧﺸـﺎن را‬ ‫درﺑﻨﺪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﺔ اﻧﺼـﺎري دﺳﺘﺎﻧﺸـﺎن را ﺑـﻪ زﻧﺠﻴـﺮ‬ ‫ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن را دور از ﻣﺮدان در ﮔﻮﺷﻪاي ﺟﺎي دادﻧـﺪ‪ .‬ﻃﺎﻳﻔـﺔ اوس از‬ ‫ﺟﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳـﻮل ﺧـﺪا‪ ،‬ﺑـﺎ‬ ‫ﺑﻨﻲﻗﻴﻨُﻔﺎع ﭼﻨﺎن ﻛﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد داﻧﻴﺪ؛ آﻧﺎن ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﺎن ﺑـﺮادران ﺧﺰرﺟـﻲ ﻣـﺎ ﺑﻮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺎل‪ ،‬اﻳﻨﺎن ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﺎن ﻣﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ اﺣﺴﺎن رﻓﺘﺎر ﻛﻨﻴﺪ!‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫)ﺃﻻ ﺗﺮﺿﻮﻥ ﺃﻥ ﳛﮑﻢ ﻓﻴﻬﻢ ﺭﺟﻞ ﻣﻨﮑﻢ(‪.‬‬

‫»اﮔﺮ ﻳﻚ ﻣﺮد از ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ درﺑﺎره آﻧﺎن ﺣﻜﻢ ﻛﻨﺪ ﺧﺸﻨﻮد ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺪ؟!«‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻟﺒﺘّﻪ! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻓﺬﺍﮎ ﺇﱃ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎﺫ(‪.‬‬ ‫»اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﻪ ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌﺎذ واﮔﺬار ﻛﺮدم!«‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬از اﻳﻦ اﻧﺘﺨﺎب ﺧﺸﻨﻮدﻳﻢ!‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌﺎذ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬وي در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑـﻮد و ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬ ‫ﺟﺮاﺣﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ رگ اﻛﺤﻞ وي در ﺟﻨﮓ اﺣﺰاب وارد آﻣﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬راﻫـﻲ اﻳـﻦ ﻏـﺰوه‬ ‫ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬او را ﺑﺮ اﻻﻏﻲ ﺳﻮار ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫آوردﻧﺪ‪ .‬اوﺳﻴﺎن اﻃﺮاف اﻻغ او را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﺳﻌﺪ‪ ،‬درﺑـﺎرة‬ ‫ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﺎﻧﺖ زﻳﺒﺎ ﻋﻤﻞ ﻛﻦ! درﺑﺎرة آﻧﺎن اﺣﺴﺎن ﻛـﻦ! رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫ﺣﻜَﻢ ﻗﺮار داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن اﺣﺴﺎن روا داري! ﺳﻌﺪ ﺳﺎﻛﺖ ﺑـﻮد و‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﻮ را ‪‬‬ ‫ﻫﻴﭻ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻧﻤﻴﺪاد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺟﻤﻌﻴﺖ آﻧﺎن اﻧﺒﻮه ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻨـﻚ وﻗـﺖ آن رﺳـﻴﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻌﺪ را در راه ﺧﺪا ﺳﺮزﻧﺶ ﻫﻴﭻ ﺳﺮزﻧﺶ ﻛﻨﻨﺪهاي از ﺣﻖ ﺑﺎزﻧﺪارد! وﻗﺘـﻲ‬ ‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را از ﺳﻌﺪ ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺑﺎزﮔﺸـﺘﻨﺪ و ﺧﺒـﺮ ﻣـﺮگ‬ ‫دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻲ ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ را ﺑﻪ اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ دادﻧﺪ!‬ ‫ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﺳـﻴﺪ‪ .‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ اﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻗﻮﻣﻮﺍ ﺇﱃ ﺳﻴﺪﮐﻢ(‪.‬‬ ‫»ﺑﺮﺧﻴﺰﻳﺪ و ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺒﺎز ﺳﺮورﺗﺎن ﺑﺮوﻳﺪ!«‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ او را وارد ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﺳﻌﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﮔﺮدن ﺑﻪ ﺣﻜﻢ و داوري ﺗﻮ‬ ‫ﻧﻬﺎدهاﻧﺪ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺮ ﺣﻜﻤﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺻﺎدر ﻛﻨﻢ درﺑﺎرة آﻧﺎن اﺟﺮا ﺧﻮاﻫﺪ ﺷـﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬ ‫آري‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬درﺑﺎرة ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آري! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ درﺑﺎرة آن ﻛﺴﻲ‬

‫‪634‬‬ ‫ﻛﻪ اﻳﻨﺠﺎ اﺳﺖ؟ و روي ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮي رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑـﺎ‬ ‫ﺗﺠﻠﻴﻞ و ﺗﻜﺮﻳﻢ اﺷﺎره ﻛﺮد؛ آن ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﻧﻌ‪‬ﻢ‪ ،‬ﻭ ﻋ‪‬ﻠﻲ( »آري ﺣﺘّﻲ درﺑﺎره ﻣـﻦ‬ ‫درﺑﺎره ﻣﻦ!« ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺎل ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻣﺮدان ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ ﻛﺸـﺘﻪ‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ؛ ﻛﻮدﻛﺎﻧﺸﺎن و زﻧﺎﻧﺸﺎن اﺳﻴﺮ ﺷﻮﻧﺪ؛ و اﻣﻮاﻟﺸﺎن ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﻮد!‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻟﻘﺪ ﺣﮑﻤﺖ ﻓﻴﻬﻢ ﲝﮑﻢ ﺍﷲ ﻣﻦ ﻓﻮﻕ ﺳﺒﻊ ﲰﺎﻭﺍﺕ(‪.‬‬ ‫»ﻋﻴﻨﺎً ﻫﻤﺎن ﺣﻜﻤﻲ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺑﺎﻻي ﻫﻔﺖ آﺳﻤﺎن ﻓﺮﻣﻮده ﺑـﻮد‪ ،‬درﺑـﺎره اﻳﻨـﺎن‬ ‫ﺻﺎدر ﻛﺮدي؟!«‬ ‫داوري ﺳﻌﺪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻋﺪل و اﻧﺼﺎف ﺑﻮد؛ زﻳﺮا‪ ،‬ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈـﻪ‪ ،‬ﻋـﻼوه ﺑـﺮ آن ﻧﻴﺮﻧـﮓ‬ ‫زﺷﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻬﺰار و ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺷﻤﺸﻴﺮ و دو ﻫﺰار ﻧﻴـﺰه‪ ،‬و ﺳﻴﺼـﺪ زره و‬ ‫ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺳﭙﺮ ﻓﻠﺰي و ﭼﺮﻣﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﻗﺘـﻞ ﻋـﺎم ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓـﺮاﻫﻢ آورده ﺑﻮدﻧـﺪ؛ و‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻗﻠﻌﻪﻫﺎي آﻧﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﻠﺤﻪ و ﻟﻮازم ﺟﻨﮕﻲ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ در ﺧﺎﻧﺔ ﺑﻨﺖاﻟﺤﺎرث‪ ،‬زﻧﻲ از ﺑﻨﻲﻧﺠ‪‬ﺎر زﻧﺪاﻧﻲ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي آﻧﺎن ﮔﻮدالﻫﺎﻳﻲ در ﺑﺎزار ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﻔﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و دﺳﺘﻮر دادﻧـﺪ آﻧـﺎن را‬ ‫ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ ،‬و ﻓﻮجﻓﻮج‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮي آن ﮔﻮدالﻫﺎ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﻛﻨﺎر آن ﮔﻮدالﻫـﺎ‬ ‫ﮔﺮدنﻫﺎﻳﺸﺎن را ﻣﻲزدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ درون آن ﮔﻮدالﻫﺎ ﻣﻲاﻓﻜﻨﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﺪهاي از آﻧﺎن ﻛﻪ ﻫﻨﻮز‬ ‫در زﻧﺪان ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ رﺋﻴﺴﺸﺎن ﻛﻌﺐﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺎ ﭼﻪ‬ ‫ﺑﻜﻨﺪ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻴﭽﮕﺎه ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻋﻘﻠﺘﺎن را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﻴﺎﻧﺪازﻳﺪ؟! ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺮد ﺟﻨﮓ از ﺣﺮف ﺧﻮد ﺑﺮﻧﻤﻲﮔﺮدد‪ ،‬و ﻫﺮﻛﻪ از ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻣﻲرود‪ ،‬ﺑﺎزﻧﻤﻲﮔﺮدد؟! ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪا‪ ،‬ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن اﺳﺖ! ﺷﻤﺎر آﻧﺎن ﺷﺸﺼﺪ ﺗﻦ ﺗﺎ ﻫﻔﺘﺼﺪ ﺗﻦ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﻛﻪ ﻫﻤﺔ آﻧﺎن را ﮔﺮدن زدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻣﺎرﻫﺎي ﺳﻤﻲ ﻣﺠﺴ‪‬ﻤﺔ ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﺧﻴﺎﻧﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﻣﺆﻛّﺪ ﺧﻮﻳﺶ‬

‫را ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﺑﺤﺮاﻧﻲﺗﺮﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺗﺎرﻳﺦ ﺧـﻮﻳﺶ ﺗﺠﺮﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﺣﺰاب درﺟﻬﺖ رﻳﺸﻪﻛﻦ ﻛﺮدن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﺳﺖ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ ﻛـﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ رﻳﺸﻪ ﻛﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺮدارﺷﺎن در ردﻳﻒ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺘﻜـﺎران‬ ‫ﺟﻨﮕﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ و اﻋﺪام ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻧﺒﻮه‪ ،‬ﺷﻴﻄﺎن ﺑﻨﻲﻧﻀﻴﺮ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺘﻜﺎران ﺟﻨﮕﻲ در‬ ‫ﺟﻨﮓ اﺣﺰاب‪ ،‬ﺣﻴﻲ ﺑﻦ اﺧﻄﺐ‪ ،‬ﭘﺪر ﺻﻔﻴﻪ ام‪‬اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﺎ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﺑـﻪ ﻗﺘـﻞ‬ ‫رﺳﻴﺪ‪ .‬وي ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن و ﻣﺮدﻣﺎن ﻏﻄﻔﺎن از ﻋﺮﺻﺔ ﻧﺒﺮد ﭘﺎي ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﻗﻠﻌﺔ‬ ‫ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻫﻤﺮاه ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﻋﻬﺪي ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻌﺐﺑﻦ اﺳﺪ‪ ،‬آن زﻣﺎن ﻛﻪ آﻣـﺪه‬ ‫ﺑﻮد ﺗﺎ ﻛﻌﺐ را در اﺛﻨﺎي ﻏﺰوة اﺣﺰاب ﺑﺮ ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬وﻓﺎ‬ ‫ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ او را آوردﻧﺪ‪ ،‬ﺣ‪‬ﻠّﻪاي ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎ ﺑﺮ دوش اﻓﻜﻨﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻫﺮ ﻃـﺮف‬ ‫ﺑﻪ اﻧﺪازة ﻳﻚ اﻧﮕﺸﺖ آن را ﭘﺎره ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺎ ﻣﺒﺎدا آن را ﻏﺎرت ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و دﺳﺘﺎﻧﺶ ﺑـﺎ‬ ‫رﻳﺴﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﮔﺮدﻧﺶ آوﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺎن! ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪا ﻣﻦ ﻫﻴﭽﮕﺎه ﺧﻮدم را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﻼﻣﺖ ﻧﻜﺮدهام؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﻲﺷـﻮد‬ ‫ﻛﺮد؟!‬ ‫ﻫﺮﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺪا دراﻓﺘﺪ وراﻓﺘﺪ! آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫـﺎن اي ﻣﺮدﻣـﺎن! ﮔﺮﻳـﺰي از ﻓﺮﻣـﺎن ﺧـﺪا‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ! ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ و ﻗﻀﺎ و ﻗﺪري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ! آﻧﮕﺎه‬ ‫ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬و ﮔﺮدن او را زدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻼّدﺑﻦ ﺳ‪‬ـﻮ‪‬ﻳﺪ‬ ‫از زﻧﺎن ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ زن ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪ‪ .‬وي ﺳﻨﮓ آﺳﻴﺎ را ﺑﺮ ﺳﺮ َ‬ ‫ﻏﻠﺘﺎﻧﺪه ﺑﻮد و او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺴﺮان ﺑـﺎﻟﻎ را ﺑﻜﺸـﻨﺪ‪ ،‬و ﭘﺴـﺮان‬ ‫ﻏﻴﺮﺑﺎﻟﻎ را واﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﺴﺮان ﻧﺎﺑﺎﻟﻐﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻄﻴﺔ ُﻗﺮَﻇﻲ‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ او را زﻧﺪه ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و او اﺳﻼم آورد و از ﺻﺤﺎﺑﺔ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬

‫‪636‬‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦﻗﻴﺲ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ زﺑﻴﺮﺑﻦ ﺑﺎﻃﺎ و ﺧﺎﻧﻮاده و اﻣﻮال وي را ﺑﻪ او ﺑﺒﺨﺸﻨﺪ‪.‬‬ ‫زﺑﻴﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺛﺎﺑﺖ اﺣﺴﺎن ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آن اﻓـﺮاد و‬ ‫اﻣﻮال را ﺑﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺑﻪ زﺑﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺨﺸﻴﺪهاﻧﺪ؛ اﻣﻮال و ﺧﺎﻧﻮادة ﺗﻮ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺨﺸﻴﺪهاﻧﺪ؛ ﻫﻤـﻪ از‬ ‫آن ﺧﻮدت ﺑﺎﺷﺪ! زﺑﻴﺮ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻓﻬﻤﻴﺪ ﻫﻤﮕﻲ اﻓﺮاد ﻗﺒﻴﻠﻪاش ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬از‬ ‫ﺗﻮ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آن اﺣﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻛﺮدهام درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻣﺮا ﺑـﻪ دوﺳـﺘﺎن و‬ ‫ﻋﺰﻳﺰاﻧﻢ ﻣﻠﺤﻖ ﮔﺮداﻧﻲ! ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻴﺰ ﮔﺮدن او را زد‪ ،‬و او را ﺑـﻪ ﻋﺰﻳـﺰاﻧﺶ از ﻳﻬﻮدﻳـﺎن‬ ‫ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ ﻣﻠﺤﻖ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬از ﻓﺮزﻧﺪان زﺑﻴﺮﺑﻦ ﺑﺎﻃﺎ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻓﻘﻂ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑـﻦزﺑﻴـﺮ را‬ ‫زﻧﺪه ﮔﺬاﺷﺖ ﻛﻪ اﺳﻼم آورد‪ ،‬و از ﺻﺤﺎﺑﺔ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫در آن ﺷﺐ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ را از ﻗﻠﻌﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﻓﺮود آورﻧﺪ‪ ،‬ﻋـﺪ‪‬هاي از آﻧـﺎن‬ ‫اﺳﻼم آوردﻧﺪ‪ ،‬و ﺟﺎن و ﻣﺎل و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن را ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻫﻤﺎن ﺷﺐ‪ ،‬ﻋﻤﺮوﺑﻦ ﺳﻌﺪي )ﻣﺮدي ﻛﻪ در راﺳﺘﺎي ﻧﻴﺮﻧﮓ زدن ﺑﻪ رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻧﻜﺮده ﺑﻮد( را ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻣﺴـﻠﻤﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪه‬ ‫ﭘﺎﺳﺪاران وﻳﮋة ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دﻳﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن او را ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬رﻫﺎﻳﺶ‬ ‫ﻛﺮد و ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺸﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺠﺎ رﻓﺖ‪.‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻣﻮال ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ را ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺧُﻤـﺲ آن اﻣـﻮال‬ ‫راﺧﺎرج ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺳﻮارﻛﺎر ﺳﻪ ﺳﻬﻢ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪:‬‬ ‫دو ﺳﻬﻢ ﺑﺮاي اﺳﺐ‪ ،‬و ﻳﻚ ﺳﻬﻢ ﺑﺮاي ﺷﺨﺺ ﺳﻮارﻛﺎر؛ ﺑﺮاي ﻫﺮ رزﻣﻨﺪة ﭘﻴـﺎده ﻳـﻚ‬ ‫ﺳﻬﻢ؛ و ﺑﺮﺧﻲ از اﺳﻴﺮان را ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ ﺳﻌﺪﺑﻦ زﻳﺪ اﻧﺼﺎري ﺑﻪ ﻧﺠﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و‬ ‫ﺑﺎ ﺑﻬﺎي آﻧﻬﺎ اﺳﺐ و اﺳﻠﺤﻪ ﺧﺮﻳﺪاري ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم‪ ،‬از زﻧﺎن ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ رﻳﺤﺎﻧﺔ ﺑﻨﺖﻋﻤﺮوﺑﻦ ﺧُﻨﺎﻗﻪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﺎﻟﺼﻪ‬

‫ﺑﺮاي ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬وي در ﺧﺎﻧﺔ آن ﺣﻀﺮت ﺑﻮد ﺗﺎ اﻳﺸﺎن از دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻨﺪ و ﺗـﺎ آن‬ ‫زﻣﺎن ﻫﻨﻮز در ﻣﻠﻚ آن ﺣﻀﺮت ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﺔ اﺑﻦاﺳﺤﺎق اﺳـﺖ ‪ .1‬ﻛﻠﺒـﻲ ﮔﻔﺘـﻪ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮت وي را آزاد ﻛﺮدﻧﺪ و در ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮت او را ﺑـﻪ ﻫﻤﺴـﺮي‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ درآوردﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸـﺖ رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬از‬ ‫ﺣﺠ‪‬ﻪاﻟﻮداع از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ ،‬و آن ﺣﻀﺮت وي را در ﺑﻘﻴﻊ دﻓﻦ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.2‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﺎر ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ ﻳﻜﺴﺮه ﺷﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ دﻋﺎي ﺑﻨﺪة ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﺳﻌﺪﺑﻦﻣﻌـﺎذ ‪-‬رﺿـﻲ‬ ‫اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﻣﺴﺘﺠﺎب ﺷﺪه ﺑﻮد؛ دﻋﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﮔﺰارش ﻣﺎﺟﺮاﻫﺎي ﺟﻨﮓ اﺣﺰاب آوردﻳﻢ؛‬ ‫و ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺮاي او ﺧﻴﻤﻪاي ﺳﺮﭘﺎ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ زود ﺑﻪ زود از او ﻋﻴﺎدت ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﻛﺎر ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ ﻳﻜﺴـﺮه ﺷـﺪ ﺟﺮاﺣـﺖ‬ ‫دﺳﺖ او ﻧﻴﺰ ﺗﺮﻛﻴﺪ و ﺳﺮﺑﺎز ﻛﺮد‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﻮن از زﺧﻢ دﺳﺖ ﺳـﻌﺪ ﻓـﻮ‪‬اره زد‪.‬‬ ‫در ﻣﺴﺠﺪ ﺧﻴﻤﺔ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ از آن ﺑﻨﻲﻏﻔﺎر ﺳﺮﭘﺎ ﺑﻮد‪ .‬آﻧﺎن ﻣﺘﻮﺟ‪‬ﻪ ﻗﻀـﻴﻪ ﻧﺸـﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﻮن ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻴﻤﺔ آﻧﺎن ﺟﺎري ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺧﻴﻤﮕﻴﺎن! اﻳـﻦ‬ ‫ﭼﻴﺴﺖ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺎ ﻣﻲآﻳﺪ؟! ﻧﺎﮔﺎه درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ آن ﺧﻮﻧﻬـﺎ از زﺧـﻢ‬ ‫ﺳﻌﺪ ﻓﻮ‪‬اره ﻣﻲزﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ اﺛﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﻮﻧﺮﻳﺰي از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ ‪.3‬‬ ‫* در ﺻﺤﻴﺤﻴﻦ از ﺟﺎﺑﺮ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﺍﻫﺘﺰ ﻋﺮﺵ ﺍﻟﺮﲪﻦ ﳌﻮﺕ ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌﺎﺫ( ﻋﺮش رﺣﻤﺎن ﺑـﺮاي ﻣـﺮگ ﺳـﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌـﺎذ‬ ‫ﻟﺮزﻳﺪ!‬

‫‪4‬‬

‫* ﺗﺮﻣﺬي ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﻴﺢ از اﻧﺲ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛـﻪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬وﻗﺘـﻲ ﻛـﻪ ﺟﻨـﺎزة‬ ‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.245‬‬ ‫‪ -2‬ﺗﻠﻘﻴﺢ ﻓﻬﻮم اﻫﻞ اﻻﺛﺮ‪ ،‬ص ‪.12‬‬ ‫‪ -3‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.591‬‬ ‫‪ -4‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪536‬؛ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪294‬؛ ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺘﺮﻣﺬي‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.225‬‬

‫‪638‬‬ ‫ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌﺎذ را ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﻘﺪر ﺟﻨﺎزهاش ﺳﺒﻚ ﺑﻮد!؟ رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺇﻥ ﺍﳌﻼﺋﮑـﻪ ﮐﺎﻧـﺖ ﲢﻤﻠـﻪ( ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن آن را ﺣﻤـﻞ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ!‬

‫‪1‬‬

‫در اﺛﻨﺎي ﻣﺤﺎﺻﺮة ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻣﺮد از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬و او ﺧﻼّد ﺑﻦﺳ‪‬ﻮﻳﺪ‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ زﻧﻲ از ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ ﺳﻨﮓ آﺳﻴﺎ را ﺑﺮ ﺳﺮ او ﻏﻠﺘﺎﻧﻴـﺪه ﺑـﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ در اﺛﻨـﺎي‬ ‫ﻣﺤﺎﺻﺮه اﺑﻮﺳﻨﺎن ﺑﻦ ﻣ‪‬ﺤﺼ‪‬ﻦ ﺑﺮادر ﻋ‪‬ﻜّﺎﺷﻪ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪.‬‬ ‫اﻣ‪‬ﺎ اﺑﻮﻟُﺒﺎﺑﻪ؛ ﺷﺶ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﺳﺘﻮن ﻣﺴﺠﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺴﺘﻪ ﺑـﻮد‪ .‬ﻫﻤﺴـﺮش ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮا رﺳﻴﺪن وﻗﺖ ﻫﺮ ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ﻧﺰد او ﻣﻲآﻣﺪ و او را از ﺑﻨﺪ آزاد ﻣﻲﻛﺮد ﺗﺎ ﻧﻤـﺎز‬ ‫ﺑﮕﺰارد؛ ﺳﭙﺲ ﺑﺎزﻣﻲﮔﺸﺖ و دوﺑﺎره او را ﺑﻪ ﺳﺘﻮن ﻣﺴﺠﺪ ﻣﻲﺑﺴﺖ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﻗﺒـﻮﻟﻲ‬ ‫ﺗﻮﺑﺔ وي ﺑﺮ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺤﺮ ﻧـﺎزل ﺷـﺪ‪ .‬اﻳﺸـﺎن در‬ ‫ﺧﺎﻧﺔ ام‪ ‬ﺳﻠﻤﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ام‪‬ﺳﻠﻤﻪ ﺑﺮ در ﺣﺠﺮهاش آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي اﺑﺎﻟﺒﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻣﮋده ﺑـﺪه ﻛـﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪات را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ! ﻣﺮدم ﻫﺠﻮم آوردﻧﺪ ﻛﻪ او را از ﺑﻨﺪ آزاد ﻛﻨﻨﺪ؛ اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ از‬ ‫آزاد ﺷﺪن اﻣﺘﻨﺎع ورزﻳﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬او را آزاد‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑـﺮاي ﻧﻤـﺎز ﺻـﺒﺢ‬ ‫ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬او را آزاد ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻏﺰوه در ذﻳﻘﻌﺪة ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ﻫﺠﺮت ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺑﻴﺴـﺖ و ﭘـﻨﺞ‬ ‫ﺷﺐ ﺑﻪ ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ ‪.2‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻏﺰوة اﺣﺰاب و ﻣﺎﺟﺮاي ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ آﻳﺎﺗﻲ از ﺳﻮرة اﺣﺰاب‬ ‫را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ آﻳﺎت‪ ،‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻣﺎﺟﺮا ﮔﺰارش ﺷﺪه‪ ،‬و اوﺿﺎع‬ ‫‪ -1‬ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺘﺮﻣﺬي‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.225‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،،‬ج ‪ ،2‬ص ‪238-237‬؛ ﺑﺮاي ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ ﻏﺰوه‪ ،‬ﻧﻜـ‪ :‬ﻫﻤـﺎن‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‬ ‫‪273-232‬؛ ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪591-590‬؛ زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.74-72‬‬

‫و اﺣﻮال ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺗﺒﻴﻴﻦ ﮔﺮدﻳﺪه و ﺧﻔـﺖ و ﺧـﻮاري اﺣـﺰاب و ﻧﺎﻓﺮﺟـﺎﻣﻲ‬ ‫ﺣﺮﻛﺘﺸﺎن‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻧﻴﺮﻧﮕﺒﺎزي اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻼﻡ ﺑﻦ ﺍﺑﻲ ﺍﻟﺤﻘﻴﻖ‬ ‫ﺳ ﹼ‬ ‫ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪﻥ ‪‬‬ ‫ﺳﻼم ﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﻘﻴﻖ ﻛﻪ ﻛﻨﻴﻪاش اﺑﻮراﻓﻊ ﺑﻮد ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺘﻜﺎران ﻳﻬﻮد ﺑـﻮد‬ ‫ﻛﻪ اﺣﺰاب را ﺑﺮ ﺿﺪ‪ ‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و اﻣﻮال و اﺳﺒﺎب و وﺳﺎﻳﻞ ﻓﺮاوان‬ ‫ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﺎﻧﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،1‬و ﺳﺎﺑﻘﺎً رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﺴﻴﺎر آزرده ﺑﻮد‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻛﺎر ﺑﻴﻦﻗﺮﻳﻈﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺰرﺟﻴﺎن از رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺎزم ﻗﺘﻞ وي ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭘـﻴﺶ از آن‪ ،‬ﻗﺘـﻞ ﻛﻌـﺐ ﺑـﻦ‬ ‫اﺷﺮف ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺮداﻧﻲ از ﻃﺎﻳﻔﺔ اوس ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و اﻳﻨـﻚ ﻣـﺮدان ﻃﺎﻳﻔـﺔ‬ ‫ﺣﺰرج ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻓﻀﻴﻠﺘﻲ ﻫﻤﺴﺎن ﻓﻀﻴﻠﺖ آﻧﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻧﺪ؛ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ در اﻳﻦ‬ ‫اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻦ ﭘﻴﺸﺪﺳﺘﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﺟﺎزه دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮوﻧﺪ او را ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ از ﻛﺸﺘﻦ‬ ‫زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن ﻧﻬﻲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬دﺳﺘﻪاي از رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺧﺰرج ﻣﺘﺸـﻜّﻞ از ﭘـﻨﺞ‬ ‫ﻣﺮد ﻛﻪ ﻫﺮ ﭘﻨﺞ ﺗﻦ از ﺑﻨﻲﺳﻠﻤﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺘﻴﻚ ﺑﻪ اﻳـﻦ ﻣﻨﻈـﻮر‬ ‫اﻋﺰام ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﮔﺮوه ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮي از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ و آﻫﻨﮓ ﺧﻴﺒﺮ ﻛﺮدﻧﺪ؛ زﻳﺮا ﻗﻠﻌﺔ اﺑﻮراﻓﻊ در‬ ‫آﻧﺠﺎ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻗﻠﻌﺔ او رﺳﻴﺪﻧﺪ آﻓﺘﺎب ﻏـﺮوب ﻛـﺮده ﺑـﻮد و‬ ‫ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ و ﻛﺎﺷﺎﻧﺔ ﺧﻮد ﺑﺎزﻣﻲﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺘﻴﻚ ﺑﻪ ﻳﺎراﻧﺶ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﺮﺟﺎي‬ ‫ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻣﻲروم و ﺑﺎ دروازهﺑﺎن ﻗﻠﻌﻪ وارد ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲﺷﻮم؛ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘـﻮاﻧﻢ‬ ‫داﺧﻞ ﺷﻮم! ﺟﻠﻮ رﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻜﻲ دروازة ﻗﻠﻌﻪ رﺳﻴﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺟﺎﻣﻪ ﺑـﺮ ﺳـﺮ ﻛﺸـﻴﺪ‪،‬‬ ‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬ﻓﺘﺢاﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪.343‬‬

‫‪640‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﻣﺸﻐﻮل ﻗﻀﺎي ﺣﺎﺟﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮدم ﻫﻤﻪ داﺧﻞ ﻗﻠﻌﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬دروازه ﺑـﺎن‬ ‫او را ﺻﺪا ﻛﺮد‪ :‬اي ﺑﻨﺪة ﺧﺪا‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ وارد ﺷﻮي وارد ﺷﻮ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ‬ ‫دروازه را ﺑﺒﻨﺪم!‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺘﻴﻚ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬داﺧﻞ ﻗﻠﻌﻪ ﺷﺪم و درﺟﺎﻳﻲ ﻛﻤﻴﻦ ﻛﺮدم‪ .‬وﻗﺘـﻲ ﻫﻤـﻪ داﺧـﻞ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬دروازه ﺑﺎن دروازه ﺑﺎ را ﺑﺴﺖ و ﻛﻠﻴﺪﻫﺎ را ﺑﺮ روي ﻣﻴﺨﻲ آوﻳﺨﺖ‪ .‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣـﻦ‬ ‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻢ و ﻛﻠﻴﺪﻫﺎ را ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻢ‪ ،‬و دروازه را دوﺑﺎره ﺑﺎز ﻛﺮدم‪ .‬اﺑﻮراﻓﻊ روي ﻃﺎقﻧﻤﺎﻳﻲ‬ ‫در ﺑﺎﻻي ﻗﻠﻌﻪ ﺑﺎ ﻋﺪهاي از اﻃﺮاﻓﻴﺎﻧﺶ ﮔﻔﺖ و ﺷﻨﻮد داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻧـﺪﻳﻤﺎﻧﺶ رﻓﺘﻨـﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﺮاغ او ﺑﺮوم‪ .‬ﻫﺮ دري را ﻛﻪ ﺑﺎز ﻣﻲﻛﺮدم‪ ،‬از داﺧـﻞ‪ ،‬آن را ﺑـﺮ روي‬ ‫ﺧﻮدم ﻣﻲﺑﺴﺘﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻓﺮض آﻧﻜﻪ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﻣـﻦ ﻣﺸـﻜﻮك‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺘﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ ﺗﺎ او را ﺑﻜﺸﻢ! ﺧـﻮدم را ﺑـﻪ او رﺳـﺎﻧﻴﺪم‪ .‬وي‬ ‫درون ﻳﻚ اﺗﺎق ﺗﺎرﻳﻚ در ﻣﻴﺎن ﺧﺎﻧﻮادهاش ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﻣﻦ ﻧﻤﻴﺪاﻧﺴﺘﻢ ﻛﺠـﺎي‬ ‫اﺗﺎق ﻗﺮار دارد‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﺑﺎراﻓﻊ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻛﻴﺴﺖ؟ ﺧـﻮد را ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ ﺻـﺪا اﻓﻜﻨـﺪم‪ ،‬و‬ ‫ﺿﺮﺑﺘﻲ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮ او ﻓﺮود آوردم‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻦ ﺟﺎﻳﻲ را ﻧﻤﻲدﻳﺪم‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﻧﮕﺮﻓﺘﻢ‪ ،‬و او‬ ‫ﻓﺮﻳﺎد زد‪ :‬از اﺗﺎق ﺧﺎرج ﺷﺪم‪ ،‬و اﻧﺪﻛﻲ درﻧﮓ ﻛﺮدم و دوﺑﺎره ﻧﺰد او ﺑـﻪ درون اﺗـﺎق‬ ‫آﻣﺪم و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﻳﻦ ﺻﺪا ﭼﻴﺴﺖ اي اﺑﺎراﻓﻊ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬واي ﺑﺮ ﻣﺎدرت! ﻣﺮدي درون اﺗـﺎق‬ ‫ﺑﻮد و اﻧﺪﻛﻲ ﭘﻴﺶ ﻣﺮا ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ زد! ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺿﺮﺑﺖ دﻳﮕﺮي ﺑﺮ او زدم ﻛﻪ او را از ﭘﺎي‬ ‫درآوردم‪ ،‬اﻣﺎ او ﻛﺸﺘﻪ ﻧﺸﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻧﻮك ﺷﻤﺸﻴﺮ را در ﺷﻜﻤﺶ ﻓﺮو ﺑﺮدم و ﻓﺸـﺎر دادم‬ ‫ﺗﺎ از ﮔﺮدهاش ﺑﻴﺮون آﻣﺪ‪ .‬درﻳﺎﻓﺘﻢ ﻛﻪ دﻳﮕـﺮ او را ﻛﺸـﺘﻪام! درﻫـﺎ را ﻳﻜـﻲ ﭘـﺲ از‬ ‫دﻳﮕﺮي ﺑﺎز ﻛﺮدم‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘﻠﻪاي ﺑﺮﺧﻮردم‪ .‬ﭘﺎﻳﻢ را ﺑﻪ ﺣﺴﺎب اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ زﻣـﻴﻦ رﺳـﻴﺪهام‪،‬‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﮔﺬاﺷﺘﻢ؛ در آن ﺷﺐ ﻣﻬﺘﺎﺑﻲ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎدم و ﺳﺎق ﭘﺎﻳﻢ ﺷﻜﺴﺖ‪ .‬ﺑـﺎ ﻋﻤﺎﻣـﻪام‬ ‫آﻧﺮا ﺑﺴﺘﻢ و ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدم و ﺑﺮ ﺳﺮ دروازه ﻧﺸﺴﺘﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﻣﺸﺐ از اﻳﻨﺠـﺎ‬ ‫ﻧﻤﻲروم ﺗﺎ درﻳﺎﺑﻢ ﻛﻪ او را ﻛﺸﺘﻪام ﻳﺎ ﻧﻪ؟ ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺮوﺳﺨﻮان‪ ،‬ﺧﺒـﺮ ﻣـﺮگ او را ﺑـﺮ‬

‫ﺑﺎﻻي ﺑﺎروي ﻗﻠﻌﻪ اﻋﻼم ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻋﻼم ﻛﻨﻨﺪة ﺧﺒﺮ ﻣﺮگ وي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺒﺮ ﻣﺮگ اﺑﻮراﻓـﻊ‬ ‫ﺑﺎزرﮔﺎن اﻫﻞ ﺣﺠﺎز را اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﻢ! ﻧﺰد ﻳﺎراﻧﻢ رﻓﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﮕﺮﻳﺰﻳﻢ! ﺧﺪا اﺑﻮراﻓـﻊ‬ ‫را ﻛﺸﺖ! ﺧﻮدم را ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﺳﺎﻧﻴﺪم و ﻣﺎﺟﺮا را ﺑـﺮاي‬ ‫اﻳﺸﺎن ﺑﺎزﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺍﹸﺑﺴ‪‬ﻂ ﺭﺟﻠﹶﮏ( »ﭘﺎﻳﺖ را دراز ﻛﻦ!« ﭘـﺎﻳﻢ را دراز ﻛـﺮدم؛ آن‬ ‫ﺣﻀﺮت دﺳﺘﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻢ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﻫﻴﭽﮕﺎه درد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪.1‬‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻮد رواﻳﺖ ﺑﺨﺎري‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺔ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻫﻤﮕﻲ آﻧﺎن ﺑﺮ اﺑﻮراﻓﻊ وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و در‬ ‫ﻗﺘﻞ او ﺷﺮﻛﺖ ﺟﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و آن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺎ او درﮔﻴﺮ ﺷـﺪ ﺗـﺎ او را ﺑـﻪ ﻗﺘـﻞ‬ ‫رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲﺑﻦ اُﻧﻴﺲ ﺑﻮد‪ .‬و در ذﻳﻞ اﻳﻦ رواﻳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﺷﺐ ﻫﻨﮕﺎم او را‬ ‫ﻛﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺳﺎق ﭘﺎي ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺘﻴﻚ ﺷﻜﺴﺖ؛ او را ﺑﺮ دوش ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و از ﻃﺮﻳـﻖ راه‬ ‫آﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﭼﺸﻤﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬از ﻗﻠﻌﻪ ﺑﻴﺮون آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن آﺗـﺶ‬ ‫روﺷﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮي و آﻧﺴﻮي ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﻧـﺰد ﺟﻨـﺎزة‬ ‫رﻓﻴﻘﺸﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ در اﻳـﻦ رواﻳـﺖ آﻣـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺧﺰرﺟﻴـﺎن وﻗﺘـﻲ‬ ‫ﺑﺎزﻣﻲﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦﻋﺘﻴﻚ را ﺑﺮ دوش ﺧﻮد ﺣﻤﻞ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وارد ﺷﺪﻧﺪ ‪.2‬‬ ‫اﻋﺰام اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ در ذﻳﻘﻌﺪه ﻳﺎ ذﻳﺤﺠ‪‬ﺔ ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ﻫﺠﺮت ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪.3‬‬ ‫ﺳﺮﻳﺔ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ از ﺟﻨﮓ اﺣﺰاب و ﻳﻜﺴﺮه ﻛﺮدن ﻛﺎر ﺑﻨـﻲ‬ ‫ﻗﺮﻳﻈﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻤﻼﺗﻲ ﺗﺄدﻳﺒﻲ ﺑﺮ ﺑﻌﻀﻲ از ﻗﺒﺎﻳﻞ و ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎن دﺳﺖ زدﻧﺪ ﻛـﻪ‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.577‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.275-274‬‬ ‫‪ -3‬رﺣﻤﺔﻟﻠﻌﺎﻟﻤﻴﻦ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪223‬؛ و دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ‪.‬‬

‫‪642‬‬ ‫ﺟﺰ ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﻮة ﻗﺎﻫﺮه ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﺑﻪ اﻣﻨﻴﺖ و ﺻﻠﺢ و ﺳـﺎزش ﺗـﻦ درﺑﺪﻫﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺮﻳﺔ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﺮﻳﺔ اﻋﺰاﻣﻲ از ﺳﻮي رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﺲ از ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ از ﺟﻨﮓ اﺣﺰاب و ﻣﺤﺎﺻﺮة ﺑﻨـﻲﻗﺮﻳﻈـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺷـﻤﺎر‬ ‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ ﺳﻲﺳﻮار ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﺮﻃﺎء ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﻗﺮﻃﺎء در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺿـﺮﻳﻪ در ﻣﻨﻄﻘـﺔ ‪‬ﺑﻜَـﺮات از‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻧﺠﺪ واﻗﻊ ﺷﺪه و ﻓﺎﺻﻠﺔ ﻣﻴﺎن ﺿﺮﻳﻪ و ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻫﻔﺖ ﺷﺒﺎﻧﻪروز راه اﺳﺖ‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫ﺳﺮﻳﻪ ده ﺷﺐ ﮔﺬﺷﺘﻪ از آﻏﺎز ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻴـﺮة ﺑﻨـﻲﺑﻜـﺮ ﺑـﻦ‬ ‫ﻛﻼب اﻋﺰام ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ اﻓﺮاد اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ آﻧﺎن ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﭼﺎرﭘﺎﻳﺎن و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﻓﺮاواﻧﻲ را ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻳﻚ ﺷﺐ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ ﭘﺎﻳـﺎن ﻣـﺎه‬ ‫ﻣﺤﺮم وارد ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺛﻤﺎﻣﻪ ﺑﻦ اَﺛﺎل ﺣﻨﻔﻲ ﺑﺰرگ ﺑﻨﻲﺣﻨﻴﻔﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺎﺷﻨﺎس ﺧـﻮد‬ ‫را در ﻣﻴﺎن ﺟﻤﻊ اﻋﻀﺎي اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻧﺎﺷﻨﺎس ﺑﻴﺮون آﻣـﺪه ﺑـﻮد ﺗـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫دﺳﺘﻮر ﻣﺴﻴﻠﻤﺔ ﻛﺬاب‪ ،‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .1‬ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫او را دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻴﻜﻪ او را آوردﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻜـﻲ از ﺳـﺘﻮنﻫـﺎي ﻣﺴـﺠﺪ ﺑﺴـﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺒﻲاﻛﺮم ﺑﻪ ﺳﺮاغ او آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﮎ ﻳﺎ ﺛﹸﻤﺎﻣﺔ؟( »ﭼﻪ ﺧﺒﺮ‪ ،‬اي ﺛﻤﺎﻣﻪ؟!«‬ ‫)ﻣﺎﺫﺍ ﻋﻨﺪ ‪‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺒﺮ ﺧﻴﺮ‪ ،‬اي ﻣﺤﻤﺪ! اﮔﺮ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻲ ﻛﺴﻲ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪهاي ﻛﻪ ﺧـﻮﻧﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﮔﺮدن اوﺳﺖ؛ و اﮔﺮ ﻛﺮاﻣﺖ ﻛﻨﻲ ﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﺮاﻣﺖ ﻛﺮدهاي ﻛﻪ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار اﺳـﺖ؛ و‬ ‫اﮔﺮ ﻣﺎل و ﻣﻨﺎل ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻦ؛ ﻫﺮﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻲ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺪﻫﻨﺪ! آن ﺣﻀـﺮت‬ ‫وي را واﮔﺬاردﻧﺪ و رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ از ﻛﻨﺎر او ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ و ﻧﻈﻴﺮ ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻨﺎن را ﺑﺎ وي‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬او ﻧﻴﺰ ﻧﻈﻴﺮ ﻫﻤﺎن ﺟﻮاب ﻗﺒﻠﻲ را داد‪ .‬ﺑﺎر ﺳﻮم ﻧﻴﺰ از ﻛﻨﺎر او ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﺎن‬

‫‪ -1‬اﻟﺴﻴﺮة اﻟﺤﻠﺒﻴﺔ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.297‬‬

‫ﮔﻔﺘﮕﻮي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﻴﺎن آن دو ﺗﻜﺮار ﺷﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻃﻠ‪‬ﻘﻮﺍ ﺛﹸﻤﺎﻣﺔ( »ﺛﻤﺎﻣﺔ را رﻫﺎ ﺳﺎزﻳﺪ!«‬ ‫او را رﻫﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻪ زﻳﺮ درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎﻳﻲ رﻓﺖ و ﻏﺴﻞ ﻛﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ‬ ‫ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪ و اﺳﻼم آورد‪ ،‬و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﻴﭻ ﭼﻴـﺰ‬ ‫ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻣﻨﻔﻮرﺗﺮ از ﭼﻬﺮة ﺷﻤﺎ ﻧﺒﻮد؛ اﻣ‪‬ﺎ اﻳﻨﻚ ﭼﻬﺮة ﺷﻤﺎ ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﭼﻬﺮهﻫﺎ ﻧﺰد ﻣﻦ اﺳﺖ! ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﻴﭻ دﻳﻦ و آﻳﻴﻦ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﺑـﺮاي ﻣـﻦ ﻣﻨﻔـﻮرﺗﺮ از‬ ‫دﻳﻦ ﺷﻤﺎ ﻧﺒﻮد‪ ،‬اﻣﺎ‪ ،‬اﻳﻨﻚ دﻳﻦ ﺷﻤﺎ ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﻳﻦ دﻳﻦﻫﺎ ﻧﺰد ﻣﻦ اﺳﺖ! ﺳﻮارﻛﺎران ﺷﻤﺎ‬ ‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻣﺮا دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻗﺼﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﻨﺎﺳﻚ ﻋﻤﺮه را داﺷﺘﻢ!؟ رﺳﻮل ﺧـﺪا‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬او را ﺑﻪ آﻳﻨﺪهﻫﺎي روﺷﻦ ﻣﮋده دادﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ او دﺳـﺘﻮر دادﻧـﺪ‬‫ﻛﻪ ﻋﻤﺮه را ﺑﻪ ﺟﺎي آورد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن وارد ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺻﺎﺑﻲ ﺷﺪهاي و از دﻳﻦ‬ ‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻪاي‪ ،‬اي ﺛﻤﺎﻣﻪ!؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪهام و ﺑﺎ ﻣﺤﻤـﺪ ﻫﻤـﺮاه‬ ‫ﺷﺪهام! و ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬از ﻳﻤﺎﻣﻪ داﻧﻪاي ﮔﻨﺪم ﺑﻪ ﺳـﻮي ﺷـﻤﺎ ﻧﺨﻮاﻫـﺪ آﻣـﺪ‪ ،‬ﻣﮕـﺮ آﻧﻜـﻪ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﻨﺪ! ﻳﻤﺎﻣﻪ روﺳﺘﺎﻳﻲ در ﺣﻮﻣﺔ ﻣﻜﻪ ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﺛَﻤﺎﻣﻪ ﺑﻪ دﻳﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬و ﺣﻤﻞ ﮔﻨﺪم را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻜـﻪ ﻣﺘﻮﻗـﻒ ﮔﺮداﻧﻴـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺳﺨﺖ در ﺗﻨﮕﻨﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻛﺘﺒـﺎً‬ ‫ﻧﺎﻣﻪاي ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و در ﭘﺮﺗﻮ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي از آن ﺣﻀﺮت درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺛُﻤﺎﻣﻪ‬ ‫ﺑﻨﻮﻳﺴﻨﺪ ﺣﻤﻞ ﮔﻨﺪم ﺑﻪ ﻣﻜﻪ را ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزد‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﭼﻨﺎن ﻛﺮدﻧﺪ ‪.1‬‬

‫‪ -1‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪119‬؛ ﻧﻴﺰ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨـﺎري‪ ،‬ح ‪ 4372‬و اﺣﺎدﻳـﺚ دﻳﮕـﺮ؛ ﻓـﺘﺢ اﻟﺒـﺎري‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص‬ ‫‪.688‬‬

‫‪644‬‬ ‫ﻏﺰﻭﺓ ﺑﻨﻲﻟﹶﺤﻴﺎﻥ‬ ‫ﺑﻨﻲﻟﺤﻴﺎن ﻃﺎﻳﻔﻪاي از اﻋﺮاب ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ده ﺗﻦ از اﺻﺤﺎب رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﺤﻞ رﺟﻴﻊ ﻧﻴﺮﻧﮓ زده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻮﺟﺐ اﻋﺪام آﻧﺎن ﺷﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ‪،‬‬ ‫ﭼﻮن ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ آﻧﺎن در وﺳﻂ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺣﺠﺎز و ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ دروازهﻫﺎي ﻣﻜﻪ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬و در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن و اﻋﺮاب ﺑﻴﺎﺑﺎنﻧﺸﻴﻦ درﮔﻴﺮﻳﻬﺎي ﺷـﺪﻳﺪ ﺑﺮﻗـﺮار‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻈﺮ آن ﺣﻀﺮت ﻣﺴﺎﻋﺪ ﻧﺒﻮد ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﺧﻴﻠﻲ ﻧﺰدﻳـﻚ ﺷـﻮﻧﺪ و ﺑـﺮ دل‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺣﺠﺎز دﺳﺖاﻧﺪازي ﻛﻨﻨﺪ؛ وﻗﺘﻲ اﺣﺰاب ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ و از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪﻧﺪ و‬ ‫ﻋﺰم و ارادة آﻧﺎن ﺑﺮ ﻧﺒﺮد ﺑﻪ ﺳﺴﺘﻲ ﮔﺮاﻳﻴﺪ‪ ،‬و ﺗﺎ ﺣﺪودي در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﺎري ﺗﺴﻠﻴﻢ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮﺷﺎن رﺳﻴﺪ ﻛﻪ وﻗﺖ اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺘﻦ از‬ ‫ﺑﻨﻲﻟﺤﻴﺎن رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮن اﺻﺤﺎب رﺟﻴـﻊ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﺎه رﺑﻴﻊاﻻول ﻳﺎ ﺟﻤﺎدياﻻوﻟـﻲ ﺳـﺎل ﺷﺸـﻢ‬ ‫ﻫﺠﺮت ﺑﻪ اﺗﻔﺎق دوﻳﺴﺖ ﺗﻦ از اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن ﻋﺎزم دﻳﺎر ﺑﻨﻲﻟﺤﻴﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦ ام‪‬ﻣﻜﺘﻮم را‬ ‫در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﺎن واﻧﻤﻮد ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ‬ ‫ﺷﺎم ﺑﺮوﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺳﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﻄﻦ ﻏُﺮان‪ -‬ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ﻣﻴـﺎن اَﻣ‪‬ـﺞ و ﻋ‪‬ﺴـﻔﺎن‪-‬‬ ‫رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﺎراﻧﺸﺎن در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻃﻠﺐ رﺣﻤﺖ و دﻋـﺎي‬ ‫ﺧﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﻲﻟﺤﻴﺎن ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺷﺪﻧﺪ و راﻫﻲ ﻗﻠﻪﻫﺎي ﻛﻮهﻫﺎ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ و درﻧﺘﻴﺠﻪ دﺳﺖ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﻳﺎراﻧﺸﺎن ﺑﻪ اﺣﺪي از ﺑﻨﻲﻟﺤﻴﺎن ﻧﺮﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺪت دو روز در اراﺿﻲ ﺑﻨﻲﻟﺤﻴﺎن ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﭼﻨﺪ ﺳﺮﻳﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮي و آن ﺳﻮي اﻋﺰام ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ دﺳﺘﺸﺎن ﺑﻪ ﺑﻨﻲﻟﺤﻴﺎن ﻧﺮﺳﻴﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻋ‪‬ﺴﻔﺎن رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ده ﺳﻮارﻛﺎر را ﺑﻪ ﻛُﺮاعاﻟﻐﻤﻴﻢ اﻋﺰام ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑـﻪ ﮔـﻮش ﻗﺮﻳﺸـﻴﺎن‬ ‫ﺑﺮﺳﺪ‪. .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺪت ﻏﻴﺒﺖ آن ﺣﻀﺮت در ﻣﺪﻳﻨﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻳـﻦ‬

‫ﻏﺰوه ﭼﻬﺎرده ﺷﺒﺎﻧﻪروز ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺳﺮﻳﻪﻫﺎﻱ ﺩﻳﮕﺮ‬ ‫از آن ﭘﺲ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﻴﺎﭘﻲ ﻫﻴﺄتﻫـﺎي رزﻣـﻲ ﻋﻤﻠﻴـﺎﺗﻲ و‬ ‫ﺳﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮي و آن ﺳﻮي اﻋﺰام ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﺨﺘﺼـﺮي‬ ‫از آﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﺳﺮﻳﺔ ﻋ‪‬ﻜّﺎﺷﻪ ﺑﻦ ‪‬ﻣﺤ‪‬ﺼﻦ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﻏَﻤﺮ‪ ،‬در ﻣﺎه رﺑﻴﻊاﻻول ﻳﺎ رﺑﻴﻊاﻵﺧﺮ ﺳﺎل ﺷﺸﻢ‬ ‫ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﻋﻜّﺎﺷﻪ ﺑﺎ ﭼﻬﻞ ﻣﺮد آﻫﻨﮓ ﻏَﻤﺮ‪ -‬ﺑﺮﻛﺔ آﺑﻲ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑـﻪ ﺑﻨـﻲاﺳـﺪ‪ -‬ﻛـﺮد‪ .‬آن‬ ‫ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻫﻤﻪ ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ و رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن دوﻳﺴﺖ ﺷﺘﺮ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﺳﺮﻳﺔ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ذياﻟﻘﺼﻪ‪ ،‬در ﻣﺎه رﺑﻴﻊاﻻول ﻳﺎ رﺑﻴـﻊاﻻﺧـﺮ ﺳـﺎل‬ ‫ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮت‪ .‬اﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ ﺑﺎ ده ﻣﺮد ﺟﻨﮕﻲ ﻋﺎزم ذياﻟﻘﺼ‪‬ﻪ در دﻳﺎر ﺑﻨﻲ ﺛﻌﻠﺒﻪ ﮔﺮدﻳـﺪ‪.‬‬ ‫آن ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﺼﺪ ﺗﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻛﻤﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاب رﻓﺘﻨﺪ‬ ‫ﻫﻤﻪ را ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺠﺰ اﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ ﻛﻪ ﻣﺠﺮوح ﺷﺪ و از دﺳﺖ آﻧﺎن ﮔﺮﻳﺨﺖ‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﺳﺮﻳﺔ اﺑﻮﻋﺒﻴﺪه ﺑﻦ ﺟﺮاح ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ذياﻟﻘﺼ‪‬ﻪ‪ ،‬در ﻣﺎه رﺑﻴﻊاﻵﺧﺮ ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮت‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﭘﻲ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن اﺻﺤﺎب ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻣﺴـﻠﻤﻪ ﺑـﻪ‬ ‫دﺳﺖ اﻋﺮاب ذياﻟﻘﺼﻪ‪ ،‬وي را ﺑﺎ ﭼﻬﻞ ﺗﻦ از رزﻣﻨﺪﮔﺎن اﺳﻼم ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﺘﻠﮕﺎه آﻧـﺎن‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﺪه ﺷﺐ را ﭘﻴﺎده راه ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻨﮕﺎم ﺻﺒﺢ ﺑﻪ ﺑﻨﻲﺛﻌﻠﺒﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﺑﺮ‬ ‫آﻧﺎن ﻳﻮرش ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن آﻧﺎن را ﻣﺘﻮاري ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺮد از آﻧﺎن‬ ‫دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ او ﻧﻴﺰ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪ ،‬و ﭼﺎرﭘﺎﻳﺎن و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﻣﺘﻌﺪدي ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ﺳﺮﻳﺔ زﻳﺪﻳﻦ ﺣﺎرﺛﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺟ‪‬ﻤﻮم‪ ،‬در ﻣﺎه رﺑﻴﻊاﻵﺧﺮ ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮت‪ .‬ﺟ‪‬ﻤﻮم‪،‬‬ ‫ﭼﺸﻤﺔ آﺑﻲ ﺑﻮد از آن ﺑﻨﻲﺳ‪‬ﻠﻴﻢ در ﻣﺮّاﻟﻈﻬﺮان؛ زﻳﺪ آﻫﻨﮓ ﺑﻨﻲﺳﻠﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ دﻳﺎر‬

‫‪646‬‬ ‫آﻧﺎن رﺳﻴﺪ‪ ،‬زﻧﻲ از ﻣ‪‬ﺰَﻳﻨﻪ را ﺑﻪ ﻧﺎم ﺣﻠﻴﻤﻪ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻛﺮد‪ ،‬و او زﻳﺪ و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ را ﺑـﻪ‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻣﺤﻠﻪﻫﺎي ﺑﻨﻲ ﺳ‪‬ﻠﻴﻢ دﻻﻟﺖ ﻛﺮد‪ ،‬و ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﭼﺎرﭘﺎﻳﺎن و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان و اﺳـﻴﺮان‬ ‫ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ زﻳﺪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻏﻨﺎﺋﻢ و اﺳﻴﺮان را ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﺤﻮﻳﻞ داد‪ ،‬آن ﺣﻀﺮت ﺟﺎن آن زن ﻣ‪‬ﺰﻳﻨﻴﻪ را ﺑﻪ ﺧﻮدش ﺑﺨﺸﻴﺪﻧﺪ و ﺑـﺎ‬ ‫او ازدواج ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .5‬ﺳﺮﻳﺔ زﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﻋﻴﺺ در ﻣﺎه ﺟﻤﺎدياﻻوﻟﻲ ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ﻫﺠـﺮت‪ ،‬ﻣﺸـﺘﻤﻞ ﺑـﺮ‬ ‫ﻳﻜﺼﺪ و ﻫﻔﺘﺎد ﺳﻮار‪ .‬در اﺛﻨﺎي ﻋﻤﻠﻴﺎت اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ‪ ،‬اﻣﻮال ﻛﺎرواﻧﻲ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﻛﻪ‬ ‫ﻛﺎرواﻧﺴﺎﻻر آن اﺑﻮاﻟﻌﺎص داﻣﺎد رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺼﺎدره ﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻮاﻟﻌﺎص ﮔﺮﻳﺨﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻧﺰد زﻳﻨﺐ آﻣﺪ و ﺑﻪ او ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﺪ‪ ،‬و از او درﺧﻮاﺳـﺖ‬ ‫ﻛﺮد ﻛﻪ از رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﻣﻮال ﻛﺎروان را ﺑﺎزﭘﺲ دﻫﻨـﺪ‪.‬‬ ‫او ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد‪ ،‬و رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺪون آﻧﻜﻪ اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن را وادار‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺷﺎرهاي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺶ و ﻛﻢ و ﺑـﺰرگ و‬ ‫ﻛﻮﭼﻚ ﻫﻤﻪ را ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮاﻟﻌﺎص ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺳﭙﺮدهﻫـﺎي ﻣـﺮدم را ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﺎﺣﺒﺎﻧﺶ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ و ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮد‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ زﻳﻨﺐ را ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺘﻦ ﺳﻪ ﺳﺎل و اﻧﺪي ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﻋﻘﺪ ﻧﻜﺎح ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﺴﺮي وي ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑـﻪ ﺛﺒـﻮت رﺳـﻴﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪1‬؛ زﻳﺮا‪ ،‬آﻳﺔ ﺗﺤﺮﻳﻢ زﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮ ﻛﻔﺎر در آن زﻣﺎن ﻫﻨﻮز ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه ﺑـﻮد‪ .‬اﻣـﺎ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ در ﺣﺪﻳﺚ وارد ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬زﻳﻨﺐ را ﺑـﺎ‬ ‫ﻋﻘﺪ ازدواج ﺟﺪﻳﺪي ﺑﻪ اﺑﻮاﻟﻌﺎص ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ؛ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻌﺪ از ﺷﺶ ﺳﺎل زﻳﻨـﺐ را‬ ‫ﺑﻪ او ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ؛ از ﻧﻈﺮ ﻣﺘﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ از ﻧﻈـﺮ ﺳـﻨﺪ ﻧﻴـﺰ‬

‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺳ‪‬ﻨﻦ اﺑﻲ داود‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺷﺮح آن ﻋﻮن اﻟﻤﻌﺒﻮد‪» ،‬ﺑﺎب اﻟﻲ ﻣﺘﻲ ﺗﺮد ﻋﻠﻴﻪ اﻣﺮأﺗﻪ اذا اﺳﻠﻢ ﺑﻌﺪﻫﺎ«‪.‬‬

‫ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻴﺴﺖ‪ 1 .‬ﺷﮕﻔﺖ از ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳـﻦ ﺣـﺪﻳﺚ ﺿـﻌﻴﻒ ﻣـﻲﭼﺴـﺒﻨﺪ و‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﺑﻮاﻟﻌﺎص در اواﺧﺮ ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ اﻧﺪﻛﻲ ﭘﻴﺶ از ﻓـﺘﺢ ﻣﻜـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺳﺨﻦ ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻧﻘﺾ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ زﻳﻨـﺐ در‬ ‫اواﺋﻞ ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ از دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺤﺚ را ﺗﺎ ﺣﺪودي در ﺣﺎﺷﻴﺔ ﺑ‪‬ﻠـﻮغ اﻟﻤـﺮام‬ ‫ﺑﺎز ﻛﺮدهاﻳﻢ ‪.2‬‬ ‫ﻣﻮﺳﻲﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﮔﺮاﻳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﺎدﺛـﻪ در ﺳـﺎل ﻫﻔـﺘﻢ ﻫﺠـﺮت ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺒﺎﺷﺮت اﺑﻮﺑﺼﻴﺮ و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﻧﻪ ﺑـﺎ آن ﺣـﺪﻳﺚ‬ ‫ﺻﺤﻴﺢ راﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬و ﻧﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺿﻌﻴﻒ‪.‬‬ ‫‪ .6‬ﺳﺮﻳﺔ دﻳﮕﺮ زﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ َﻃﺮْف ﻳﺎ ﻃَـﺮِق‪ ،‬در ﻣـﺎه ﺟﻤـﺎدياﻻﺧـﺮي ﺳـﺎل ﺷﺸـﻢ‬ ‫ﻫﺠﺮت‪ .‬زﻳﺪ ﺑﺎ ﭘﺎﻧﺰده ﻣﺮد رزﻣﻨﺪه آﻫﻨﮓ ﺑﻨﻲﺛﻌﻠﺒﻪ ﻛﺮد‪ .‬آن ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻋﺮاب ﮔﺮﻳﺨﺘﻨـﺪ‬ ‫و ﺗﺮس آﻧﺎن را ﺑﺮداﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا اﻳﻦ ﺑﺎر رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﺨﺼـﺎً‬ ‫آﻫﻨﮓ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن را ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ ﺑﻴﺴﺖ ﺷﺘﺮ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫و اﻳﻦ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺟﻤﻌﺎً ﭼﻬﺎر ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﺑﻪ ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ .7‬ﺳﺮﻳﺔ دﻳﮕﺮ زﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ وادياﻟﻘُﺮي‪ .‬در ﻣﺎه رﺟﺐ ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ﻫﺠـﺮت‪ ،‬زﻳـﺪ ﺑـﺎ‬ ‫ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﻛﻪ ﺟﻤﻌﺎ دوازده ﻧﻔﺮ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ﺑﺮاي ﺧﺒﺮﮔﻴﺮي از ﺗﺤﺮﻛـﺎت دﺷـﻤﻦ‪ ،‬اﮔـﺮ‬ ‫ﺗﺤﺮﻛﻲ در ﻛﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺎزم وادياﻟﻘﺮي ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﻛﻨﺎن وادياﻟﻘُﺮي ﺑـﺮ آﻧـﺎن ﻫﺠـﻮم‬ ‫ﺑﺮدﻧﺪ و ﻧُﻪ ﺗﻦ را ﻛﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺳﻪ ﺗﻦ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ زﻳﺪﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ ﻳﻜﻲ از آن ﺳـﻪ ﺗـﻦ ﺑـﻮد‬ ‫ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﮕﻮ ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﻦ دو ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺗﺤﻔﺔ اﻻﺣﻮذي‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.196-195‬‬ ‫‪ -2‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ را ﺿﻤﻦ ﺣﻮادث ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮت آوردهاﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻋﺴﻘﻼﻧﻲ اﺳـﺖ؛‬ ‫ﻧﻜـ‪ :‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪.498‬‬ ‫‪ -3‬رﺣﻤﺔﻟﻠﻌﺎﻟﻤﻴﻦ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪226‬؛ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪﻫﺎي اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻧﻜـ‪ :‬ﻫﻤﺎن؛ ﻧﻴـﺰ‪ :‬زاد اﻟﻤﻌـﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪-120‬‬

‫‪648‬‬ ‫ﺧﺒ‪‬ﻂ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ را در ﻣﺎه رﺟﺐ ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮت ﮔﺰارش ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ‪،‬‬ ‫‪ .8‬ﺳﺮّﻳﺔ َ‬ ‫ﻣﻀﻤﻮن ﮔﺰارش دﻻﻟﺖ دارد ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ ﭘﻴﺶ از ﺣ‪‬ﺪﻳﺒﻴﻪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫* ﺟﺎﺑﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺎ را ﻛﻪ ﺳﻴﺼـﺪ ﺳـﻮار ﺑـﻮدﻳﻢ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬اﻣﻴﺮ ﻣﺎ اﺑﻮﻋﺒﻴﺪه ﺑﻦ ﺟﺮّاح ﺑﻮد و ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﻣﺎ آن ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻛﻤﻴﻦ‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻛﺎرواﻧﻬﺎي ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬در اﺛﻨﺎي ﻋﻤﻠﻴﺎت‪ ،‬دﭼﺎر ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ ﺷـﺪﻳﺪ ﺷـﺪﻳﻢ و‬ ‫ﻧﺎﭼﺎر ﺧﺒﻂ )ﻋﻠﻒ ﺑﻴﺎﺑﺎن( ﺧﻮردﻳﻢ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﺎ را »ﺟ‪‬ـﻴﺶ اﻟﺨَـﺒ‪‬ﻂ« ﻧﺎﻣﻴﺪﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺮدي ﺳﻪ ﺷﺘﺮ ﺑﺮاي ﺗﺪارك ﻏﺬاﻳﻤﺎن ﻛﺸﺖ؛ ﺳﭙﺲ ﺳﻪ ﺷﺘﺮ دﻳﮕـﺮ ﻛﺸـﺖ‪ ،‬و ﺳـﭙﺲ‬ ‫ﺑﺎزﻫﻢ ﺳﻪ ﺷﺘﺮ دﻳﮕﺮ ﻛﺸﺖ‪ .‬از آن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ اﺑﻮﻋﺒﻴﺪه او را از ﻛﺸﺘﻦ ﺷـﺘﺮان ﻧﻬـﻲ‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬آن وﻗﺖ‪ ،‬درﻳﺎ ﺟﺎﻧﻮري ﺑﺰرگ را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻴﺮون اﻓﻜﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آن »ﻋ‪‬ﻨﺒ‪‬ﺮ« ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫دو ﻫﻔﺘﻪ از ﮔﻮﺷﺖ آن ﺧﻮردﻳﻢ و ﺑﺪﻧﻬﺎﻳﻤﺎن را ﺑﺎ آن ﭼﺮب ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬و ﺑـﻪ واﺳـﻄﺔ آن‬ ‫ﺑﺪﻧﻬﺎﻳﻤﺎن ﻓﺮﺑﻪ و ﺳﺎﻟﻢ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﺑﻮﻋﺒﻴﺪه ﻳﻚ ﺷﻘّﻪ آن را ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻠﻨـﺪ ﻗـﺪﺗﺮﻳﻦ ﻣـﺮد‬ ‫ﻟﺸﻜﺮ و ﻛﺸﻴﺪهﺗﺮﻳﻦ ﺷﺘﺮ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮد و آن ﺷﻘﻪ را روي آن ﺣﻤﻞ ﻛـﺮد و از زﻳـﺮ‬ ‫آن ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﮔﻮﺷﺖ آن ﺟﺎﻧﻮر ﻗﻄﻌﺎﺗﻲ را ﺧﺸﻚ ﻛﺮدﻳﻢ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آذوﻗﻪ‬ ‫ﺑﺮداﺷﺘﻴﻢ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﺳﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬رﻗﺘـﻴﻢ و‬ ‫ﻣﺎﺟﺮا را ﺑﺮاي آن ﺣﻀﺮت ﺑﺎزﮔﻔﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ اﻳﻦ روزي ﺷﻤﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬ ‫ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از درﻳﺎ ﺑﻴﺮون آورده اﺳﺖ؛ ﺣﺎﻻ‪ ،‬ﻧﺰد ﺷﻤﺎ از ﮔﻮﺷﺖ آن ﺟـﺎﻧﻮر ﻣﻘـﺪاري‬ ‫ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﺪﻫﻴﺪ ﺑﺨﻮرﻳﻢ؟ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻣﻘﺪاري از آن ﮔﻮﺷﺖ را ﺑﺮاي رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ‪.1‬‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻀﻤﻮن ﮔﺰارش وﻗﺎﻳﻊ اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ دارد ﻛﻪ ﭘـﻴﺶ از ﺻـﻠﺢ‬ ‫ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ روي داده اﺳﺖ‪ ،‬از آن ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺲ از ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ دﻳﮕـﺮ‬ ‫‪122‬؛ ﺣﻮاﺷﻲ ﺗﻠﻘﻴﺢ ﻓﻬﻮم اﻫﻞ اﻻﺛﺮ‪ ،‬ص ‪.29-28‬‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪626-625‬؛ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ج ‪ ،2‬ص ‪.146-145‬‬

‫ﻣﺘﻌﺮض ﻛﺎرواﻧﻬﺎي ﻗﺮﻳﺶ ﻧﻤﻲﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪650‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ‬ ‫ﻏﺰوه ﺑﻨﻲ اﻟﻤ‪‬ﺼﻄﻠﻖ‬ ‫ﺯﻣﻴﻨﻪ ﻭ ﺍﻧﮕﻴﺰﺓ ﻭﻗﻮﻉ ﺟﻨﮓ‬ ‫اﻳﻦ ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ از ﺟﻬﺖ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﮔﺴـﺘﺮده و داﻣﻨـﻪدار ﻧﺒـﻮد؛ اﻣ‪‬ـﺎ‪ ،‬از اﻳـﻦ ﺟﻬـﺖ‬ ‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﺎز ﺑﻮد ﻛﻪ در اﺛﻨﺎي آن وﻗـﺎﻳﻌﻲ روي داد ﻛـﻪ از ﻳـﻚ ﺳـﻮي ﻣﻮﺟﺒـﺎت‬ ‫ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ را در ﺟﺎﻣﻌﺔ اﺳﻼﻣﻲ ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪ ،‬و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺑﻪ رﺳـﻮاﻳﻲ‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ روﻳﺪادﻫﺎي اﻳـﻦ ﻏـﺰوه ﻳـﻚ ﺳﻠﺴـﻠﻪ ﻗـﻮاﻧﻴﻦ‬ ‫ﺗﻌﺰﻳﺮي ﺗﺸﺮﻳﻊ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﻌﺔ اﺳﻼﻣﻲ از ﻧﻈﺮ ﻓﻀﻴﻠﺖ و ﻛﺮاﻣـﺖ و ﻃﻬـﺎرت‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭼﻬﺮه اي ﺧﺎص را ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آورد‪ .‬ﻧﺨﺴـﺖ‪ ،‬ﻏـﺰوه را ﮔـﺰارش‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺷﺮح آن وﻗﺎﻳﻊ ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻏﺰوه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻏﺰوة ﻣ‪‬ﺮَﻳﺴﻴﻊ« ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺔ ﻋﻤﻮم اﺻـﺤﺎب‬ ‫ﻣﻐﺎزي در ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ﻫﺠﺮت‪ ،‬و ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺔ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق در ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ﻫﺠـﺮت روي‬ ‫داده اﺳﺖ ‪.1‬‬ ‫‪ -1‬دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﺻﺤﺖ ﻗﻮل اﺑﻦ اﺳﺤﺎق اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺻﺤﻴﺢ داﺳﺘﺎن اﻓـﻚ‪ ،‬ﻗﻀـﻴﻪ ﻣـﺬﻛﻮر ﭘـﺲ از‬ ‫ﻧﺰول آﻳﻪ ﺣﺠﺎب روي داده‪ ،‬و آﻳﻪ ﺣﺠﺎب در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ زﻳﻨﺐ ﻧﺎزل ﺷﺪه‪ ،‬و زﻳﻨﺐ در آن زﻣﺎن ﻫﻤﺴﺮ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮده اﺳﺖ؛ زﻳﺮا‪ ،‬آن ﺣﻀﺮت از او درﺑﺎره ﻋﺎﻳﺸﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ :‬ﮔﻔـﺖ‪:‬‬ ‫ﻣﻦ ﮔﻮش و ﭼﺸﻤﻢ را ﻧﮕﺎه ﻣﻲدارم! و ﻋﺎﻳﺸﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬او ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻫﻤﺴﺮان ﻧﺒﻲاﻛـﺮم‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ - -‬ﺑﺎ ﻣﻦ رﻗﺎﺑﺖ داﺷﺖ! و ﻋﻘﺪ ازدواج آن ﺣﻀﺮت ﺑﺎ وي در اواﺧﺮ ﺳﺎل ﭘـﻨﺠﻢ‬‫ﭘﺲ از ﻏﺰوه ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬اﻳﻨﻜﻪ در داﺳﺘﺎن اﻓﻚ آوردهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌـﺎذ و‬ ‫ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻋﺒﺎدة درﺑﺎره اﻓﻚ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻛﺸﻤﻜﺶ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌـﺎذ ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل‬ ‫ﻏﺰوه ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮاً‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﻫﻢ راوﻳﺎن ﺑﺎﺷﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق داﺳﺘﺎن اﻓﻚ را‬ ‫از زﻫﺮي از ﻋﺒﻴﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ از ﻋﺎﻳﺸﻪ رواﻳﺖ ﻛﺮده‪ ،‬و ﺿـﻤﻦ آن ﻧـﺎﻣﻲ از ﺳـﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌـﺎذ‬

‫اﻧﮕﻴﺰة وﻗﻮع اﻳﻦ ﻏﺰوه آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺧﺒـﺮ دادﻧـﺪ‬ ‫رﺋﻴﺲ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻨﻲاﻟﻤﺼﻄﻠﻖ‪ ،‬ﺣﺎرث ﺑﻦ اﺑﻲ ﺿﺮار ﺑﺎ ﻗـﻮم و ﻗﺒﻴﻠـﻪ ﺧـﻮدش ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه‬ ‫ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ از اﻋﺮاب ﺑﺎ ﺧﻮد ﻫﻤﺮاه ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺼﺪ ﻛﺎرزار ﺑﺎ آن ﺣﻀـﺮت را‬ ‫دارﻧﺪ‪ .‬ﺑ‪‬ﺮَﻳﺪه ﺑﻦﺣ‪‬ﺼﻴﺐ اﺳﻠﻤﻲ را ﺑﺮاي ﺧﺒﺮﮔﻴﺮي از وﺿﻌﻴﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬وي ﺑـﻪ ﻧـﺰد‬ ‫ﺑﻨﻲاﻟﻤﺼﻄﻠﻖ رﻓﺖ و ﺑﺎ ﺣﺎرث ﺑﻦ اﺑﻲﺿﺮار ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮد و ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ ،‬و ﻧـﺰد‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺷﺮح ﻣﺎوﻗﻊ را ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ﮔﺰارش‬ ‫داد‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺴﻠﻢ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺒﺮ ﺻﺤﺖ‬ ‫دارد‪ ،‬ﺑﻲدرﻧﮓ آﻫﻨﮓ ﺟﻨﮓ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺰﻳﻤﺖ آن ﺣﻀﺮت ﺑﻪ ﻣﻴﺪان اﻳﻦ ﻧﺒـﺮد‪ ،‬دو روز‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﻣﺎه ﺷﻌﺒﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻛﻪ در ﺟﻨﮕﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑـﺎ آن ﺣﻀـﺮت‬ ‫ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻧﻜﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﻫﻤﺮاه ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آن ﺣﻀﺮت زﻳﺪﺑﻦ ﺣﺎرث را در ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬ ‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ آن ﺣﻀﺮت را در اﻳﻦ ﻏﺰوه اﺑﻮذر‪ ،‬و ﺑﻌﻀﻲ‬ ‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻏﻴﻠﻪ ﺑﻦﻋﺒﺪاﷲ ﻟﻴﺜﻲ ﻧﺎم ﺑﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺎرثﺑﻦ اﺑﻲﺿﺮار ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﺟﺎﺳﻮي را اﻋﺰام ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي او اﺧﺒﺎر ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬ ‫ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم را ﮔﺰارش ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن او را دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ‬ ‫ﺧﺒﺮ ﻋﺰﻳﻤﺖ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪن ﺟﺎﺳﻮس ﺣﺎرث ﺑﻦ‬

‫ﻧﺒﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از اﺳﻴﺪﺑﻦ ﺧﻀﻴﺮ ﻳﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﺣﺰم ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ درﺳـﺖ اﺳـﺖ‪ ،‬و ﻫـﻴﭻ‬ ‫ﺷﻜﻲ در اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﻳﺎد ﻛﺮدن ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌﺎذ در اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﺗﻮﻫﻤﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻧﻴﺰ ﻧﻚ‪ :‬زاداﻟﻤﻌـﺎد‪،‬‬ ‫ج ‪ ،2‬ص ‪ .115‬آن ﻋﺪه از ﺳﻴﺮهﻧﻮﻳﺴﺎن ﻧﻴﺰ ﻛﻪ وﻗﻮع اﻳﻦ ﻏـﺰوه را در ﺳـﺎل ﭘـﻨﺠﻢ ﻫﺠـﺮت ﮔـﺰارش‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻘﺪ ازدواج ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ زﻳﻨﺐ را ﺑﻪ ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم ﻳـﺎ اواﺋـﻞ ﺳـﺎل‬ ‫ﭘﻨﺠﻢ ﻫﺠﺮت ﺑﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ آوردن ﻧﺎم ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌﺎذ ﺗﻮﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﻛـﺎﻣﻼً ﻗﻄﻌـﻲ اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫واﷲ اﻋﻠﻢ‪.‬‬

‫‪652‬‬ ‫اﺑﻲﺿﺮار ﺑﻪ او و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺳﺨﺖ دﭼـﺎر ﺑـﻴﻢ و ﻫـﺮاس ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﻋـﺮاب‬ ‫ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﺎ او ﻫﻤﺮاه ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻊ ﻣ‪‬ﺮَﻳﺴﻴﻊ‪ 1‬رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﻃﺮﻓﻴﻦ آﻣﺎدة ﻧﺒﺮد ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺻﻔﻮف ﺳﭙﺎﻫﻴﺎﻧﺸﺎن را آراﺳﺘﻨﺪ‪ .‬راﻳﺖ ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ‬ ‫را ﺑﻪ دﺳﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ‪ ،‬و راﻳﺖ اﻧﺼﺎر را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻋﺒﺎده دادﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻴﺮاﻧﺪازي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ؛ آﻧﮕﺎه‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣـﺎن ﺣﻤﻠـﻪ‬ ‫دادﻧﺪ‪ .‬ﻋﺪه اي از آﻧﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬زﻧـﺎن و‬ ‫ﻛﻮدﻛﺎﻧﺸﺎن را اﺳﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﺎرﭘﺎﻳﺎن و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان را ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ .‬از ﻟﺸـﻜﺮ‬ ‫اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺗﻦ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻪ او را ﻧﻴﺰ ﻣﺮدي اﻧﺼﺎري ﺑﻪ ﮔﻤﺎن آﻧﻜـﻪ دﺷـﻤﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻣﻐﺎزي و ﺳ‪‬ﻴﺮ آوردهاﻧﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬اﺑﻦ ﻗﻴﻢ ﮔﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ :‬اﻳـﻦ‬ ‫ﺗﻮﻫﻤﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ؛ زﻳﺮا‪ ،‬اﺻﻼً ﻛﺎرزاري ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق رزﻣﻨﺪﮔﺎن اﺳﻼم ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن ﭼﺸـﻤﻪ را ﻣـﻮرد ﺣﻤﻠـﻪ‬ ‫ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ ،‬و زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ اﺳﺎرت ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و اﻣﻮال اﻳﺸﺎن را ﻣﺼـﺎدره‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺑﻨﻲاﻟﻤﺼﻄﻠﻖ ﺑﻲﺧﺒﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻳﻮرش ﺑﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﻣـﺘﻦ ﺣـﺪﻳﺚ را ﻧﻴـﺰ‬ ‫آورده اﺳﺖ ‪.2‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از اﺳﻴﺮان‪ ،‬ﺟ‪‬ﻮﻳﺮﻳﻪ دﺧﺘﺮ ﺣﺎرث‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺳﻬﻢ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦﻗﻴﺲ ﻗﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬وي ﺑﺎ او ﻗﺮارداد ﻣﻜﺎﺗﺒﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﺮد‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺒﻠـﻎ‬ ‫‪ » -1‬ﻣﺮَﻳﺴﻴﻊ« ﻧﺎم ﻳﻜﻲ از ﭼﺸﻤﻪﻫﺎي ﺑﻨﻲاﻟﻤﺼﻄﻠﻖ در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻗُﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺳﺎﺣﻞ درﻳﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻟﻌﺘـﻖ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪345‬؛ ﻧﻴـﺰ ﻧﻜــ‪ :‬ﻓـﺘﺢ اﻟﺒـﺎري‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪ ،202‬ج ‪ ،7‬ص‬ ‫‪.431‬‬

‫ﻣﻜﺎﺗﺒﺔ او را ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و او را ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮي ﺧﻮﻳﺶ درآوردﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻮﺟﺐ اﻳﻦ ازدواج‪ ،‬ﻳﻜﺼﺪ ﺧﺎﻧﻮار از ﺑﻨﻲاﻟﻤﺼﻄﻠﻖ را ﻛﻪ اﺳـﻼم آورده ﺑﻮدﻧـﺪ آزاد‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻨﺎن ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﻫﻤﺴﺮ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻫﺴﺘﻨﺪ!‬

‫‪1‬‬

‫راﺟﻊ ﺑﻪ وﻗﺎﻳﻊ و ﺣﻮادث اﺛﻨﺎي اﻳﻦ ﻏﺰوه‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﺎﻋـﺚ و ﺑـﺎﻧﻲ آن روﻳـﺪادﻫﺎ‬ ‫ﺳﺮﻛﺮدة ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻲ و ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﺨﺸـﻲ‬ ‫از ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫﺎي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﭙﺮدازﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﻠﮑﺮﺩﻫﺎﻱ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻥ ﭘﻴﺶ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻏﺰﻭﻩ‬ ‫ﺑﺎرﻫﺎ آوردهاﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اُﺑ‪‬ﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻛﻴﻨﺔ دﻳﺮﻳﻨﻪ داﺷﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺼﻮص ﺑﺎ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺪت ﻛﻴﻨﻪﺗﻮزي ﻣـﻲﻛـﺮد؛ زﻳـﺮا‪،‬‬ ‫اوس و ﺧﺰرج در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ رﻳﺎﺳﺖ و ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ وي ﻳﻚ ﺳﺨﻦ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي او‬ ‫ﺗﺎﺟﻲ درﺳﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﻫﻤﺰﻣﺎن اﺳﻼم در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻇﻬﻮر ﻛﺮد و آﻧﺎن را از اﺑـﻦ اُﺑ‪‬ـﻲ‬ ‫ﻣﻨﺼﺮف ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و او ﻫﻤﻮاره ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﺪ ﻛﻪ رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ و ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ را از او ﺑﺎز ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻛﻴﻨﻪﺗﻮزي ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦاﺑ‪‬ﻲ و آﺗﺶ ﮔﺮﻓﺘﻦ او از ﻇﻬﻮر اﺳﻼم‪ ،‬از آﻏﺎز ﻫﺠـﺮت‪ ،‬ﭘـﻴﺶ از‬ ‫ﺗﻈﺎﻫﺮ او ﺑﻪ اﺳﻼم و ﭘﺲ از ﺗﻈﺎﻫﺮ او ﺑﻪ اﺳﻼم‪ ،‬ﻫﻤﻮاره آﺷﻜﺎر ﺑﻮد‪.‬‬ ‫* روزي رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮ اﻻﻏﻲ ﺳﻮار ﺑﻮدﻧـﺪ و ﺑـﺮاي ﻋﻴـﺎدت‬ ‫ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻋﺒﺎده ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ از ﻛﻨﺎر ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اُﺑ‪‬ﻲ و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲﺑـﻦ‬ ‫اﺑﻲ ﺑﻴﻦاش را ﻣﺤﻜﻢ در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻻ ُﺗ َﻐﺒ‪‬ﺮوا ﻋﻠﻴﻨﺎ!« ﺑـﺮ ﺳـﺮ ﻣـﺎ ﮔـﺮد و‬ ‫ﺧﺎك ﻧﻜﻨﻴﺪ! و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮت ﺑﺮاي آن ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺮآن ﺗﻼوت ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪113 ،112‬؛ ﻧﻴﺰ‪ :‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.295-294 ،290 ،289‬‬

‫‪654‬‬ ‫)ﺍﺟﻠﺲ ﰲ ﺑﻴﺘﮏ‪ ،‬ﻭﻻ ﺗﺆﺫﻧﺎ ﰲ ﳎﻠﺴﻨﺎ( ‪.١‬‬ ‫»در ﺧﺎﻧﻪات ﺑﻨﺸﻴﻦ‪ ،‬و در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻣﺎ آزارﻣﺎن ﻣﺪه!«‬ ‫اﻳﻨﻬﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﻴﺶ از ﺗﻈﺎﻫﺮ او ﺑﻪ اﺳﻼم ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﻛـﻪ ﭘـﺲ از ﺟﻨـﮓ ﺑـﺪر‬ ‫ﺗﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ اﺳﻼم ﻛﺮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن دﺷﻤﻦ ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺧﺪا و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد‪ ،‬و ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻫﻢ‪‬‬ ‫و ﻏﻢ‪ ‬او ﺗﻔﺮﻗﻪاﻓﻜﻨﻲ در ﺟﺎﻣﻌﺔ اﺳﻼﻣﻲ و ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻛﻴﺎن اﺳـﻼم ﺑـﻮد‪ ،‬و ﺑـﺎ دﺷـﻤﻨﺎن‬ ‫اﺳﻼم ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ آوردﻳـﻢ‪ ،‬در ﻣـﺎﺟﺮاي ﺑﻨـﻲﻗﻴﻨُﻔـﺎع دﺧﺎﻟـﺖ داﺷـﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ دردﺳﺮﻫﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮد و ﻧﻴﺮﻧﮓﻫﺎ زد‪ ،‬و ﺑﻪ اﻧﺤﺎء ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﻔﺮﻗﻪاﻧﮕﻴﺰي و ﭘﺮﻳﺸﺎن ﺳﺎزي و اﻳﺠـﺎد ﻫـﺮج و ﻣـﺮج در ﺻـﻔﻮف ﺳـﭙﺎﻫﻴﺎن اﺳـﻼم‬ ‫ﻣﻲﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﺪت ﻣﻜﺮ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻓﻖ و ﻧﻴﺮﻧﮕﺒﺎزي او را در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن از اﻳﻨﺠـﺎ ﻣـﻲﺗـﻮان‬ ‫ﻓﻬﻤﻴﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺗﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ اﺳﻼم‪ ،‬ﻫﺮ روز ﺟﻤﻌﻪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ ﻣﻲ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺮﺧﻴﺰﻧﺪ و ﺧﻄﺒﻪ ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬از ﺟﺎي ﺑﺮﻣﻲﺧﺎﺳـﺖ و‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺖ‪) :‬ﻫﺬا ر‪‬ﺳﻮلاﷲ ﺑﻴﻦ اﻇﻬـﺮﻛﻢ؛ اﻛـﺮﻣﻜﻢ اﷲ و اﻋـﺰﻛﻢ ﺑـﻪ؛ ﻓﺎﻧﺼـﺮوه و ﻋـﺰروه‪ ،‬و‬ ‫اﺳﻤﻌﻮاﻟﻪ و اﻃﻴﻌﻮا!( اﻳﻦ رﺳﻮل ﺧﺪا اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ اﺳـﺖ؛ ﺧﺪاوﻧـﺪ در ﭘﺮﺗـﻮ‬ ‫وﺟﻮد او ﺷﻤﺎ را ﻛﺮاﻣﺖ و ﻋﺰت ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻧﻴـﺰ او را ﻳـﺎري ﻛﻨﻴـﺪ و از او‬ ‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬و در ﺑﺮاﺑﺮ او در ﻣﻘﺎم ﺳﻤﻊ و ﻃﺎﻋـﺖ ﺑﺎﺷـﻴﺪ! آﻧﮕـﺎه ﻣـﻲﻧﺸﺴـﺖ‪ ،‬و‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮﻣﻲﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﺧﻄﺒﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﺑﻲﺷﺮﻣﻲ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻓﻖ آﻧﻜﻪ در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺟﻤﻌﻪ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ اُﺣ‪‬ﺪ ﺑﺎ آن ﻫﻤـﻪ‬ ‫دردﺳﺮ آﻓﺮﻳﻨﻲ و ﺑﺎ آن ﻧﻴﺮﻧﮕﻬﺎي زﺷﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن زده ﺑﻮد از ﺟﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﺗﺎ‬ ‫ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻨﺎن را ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﻲﮔﻔﺖ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻃﺮاف ﺟﺎﻣـﺔ او را ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ و‬ ‫ﻣﻲﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ او ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻨﺸﻴﻦ‪ ،‬اي دﺷﻤﻦ ﺧﺪا! ﺗﻮ ﺷﺎﻳﺴـﺘﮕﻲ اﻳـﻦ ﺳـﺨﻨﺎن را‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪584‬؛ ‪587‬؛ ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪924‬؛ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.109‬‬

‫ﻧﺪاري‪ ،‬ﺑﺎ آن ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﺮدهاي؟! او ﻧﻴﺰ ﭘﺎي روي ﮔـﺮدن ﻣـﺮدم ﻧﻬـﺎد و از ﻣﻴـﺎن‬ ‫ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻧﻤﺎزﮔﺰاران ﺧﺎرج ﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬اﻧﮕﺎر ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺑﺪ و ﺑﻴﺮاه ﮔﻔﺘﻪام‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺮﭘﺎي ﺧﺎﺳﺘﻪام ﺗﺎ او را ﺗﻘﻮﻳﺖ و ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﻨﻢ!؟ ﻣﺮدي از اﻧﺼﺎر ﺑﺮ در ﻣﺴـﺠﺪ او را‬ ‫ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬واي ﺑﺮ ﺗﻮ؛ ﺑﺎزﮔﺮد ﺗﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﻮ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﻛﻨﺪ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻢ ﺑﺮاﻳﻢ ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔـﺮت‬ ‫ﻛﻨﺪ!‬

‫‪1‬‬

‫ﺑﺎ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻨﻲﻧﻀﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦاﺑ‪‬ﻲ ارﺗﺒﺎط داﺷﺖ و ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻮﻃﺌـﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد؛ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻗﻮل داد‪ :‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ را اﺧﺮاج ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻫـﻢ ﺑـﺎ ﺷـﻤﺎ از‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ؛ و اﮔﺮ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻛﺎرزار ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺷﻤﺎ را ﻳﺎري ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ!؟‬

‫‪2‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬در ﮔﻴﺮو دار ﺟﻨﮓ اﺣﺰاب‪ ،‬از ﻫﺮ ﺑﻬﺎﻧﻪاي ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ و ﻧﮕﺮاﻧـﻲ و‬ ‫اﻓﻜﻨﺪن ﺗﺮس و وﺣﺸﺖ در دﻟﻬﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل در ﺳﻮرة اﺣﺰاب داﺳﺘﺎﻧﺸﺎن را ﮔﺰارش ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺽ ﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﻭ ‪‬ﻋ ‪‬ﺪﻧ‪‬ﺎ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭ ‪‬ﺭﺳ‪‬ﻮﹸﻟ ‪‬ﻪ ﹺﺇﻟﱠﺎ ﹸﻏﺮ‪‬ﻭﺭﺍﹰ﴾ ‪.3‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﹺﺇ ﹾﺫ ‪‬ﻳﻘﹸﻮ ﹸﻝ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﻓﻘﹸﻮ ﹶﻥ ﻭ‪‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﻓ‪‬ﻲ ﹸﻗﻠﹸﻮﹺﺑﻬﹺﻢ ﻣ‪ ‬ﺮ ‪‬‬ ‫»و آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن و آن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎر دل ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﺧـﺪا و رﺳـﻮل‬ ‫ﺧﺪا ﺟﺰ ﻓﺮﻳﺐ ﺑﻪ ﻣﺎ وﻋﺪ و وﻋﻴﺪ ﻧﺪادهاﻧﺪ!؟«‬ ‫ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺴﹶﺄﻟﹸﻮ ﹶﻥ ‪‬ﻋ ‪‬ﻦ‬ ‫ﺏ ‪‬ﻳ ‪‬‬ ‫ﺏ ‪‬ﻳ ‪‬ﻮﺩ‪‬ﻭﺍ ﹶﻟ ‪‬ﻮ ﹶﺃﻧ‪‬ﻬ‪‬ﻢ ﺑ‪‬ﺎﺩ‪‬ﻭ ﹶﻥ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﹾﻟﹶﺄ ‪‬ﻋﺮ‪‬ﺍ ﹺ‬ ‫ﺕ ﺍﹾﻟﹶﺄ ‪‬ﺣﺰ‪‬ﺍ ‪‬‬ ‫ﺏ ﹶﻟ ‪‬ﻢ ‪‬ﻳ ﹾﺬ ‪‬ﻫﺒ‪‬ﻮﺍ ‪‬ﻭﺇﹺﻥ ‪‬ﻳ ﹾﺄ ‪‬‬ ‫ﺴﺒ‪‬ﻮ ﹶﻥ ﺍﹾﻟﹶﺄ ‪‬ﺣﺰ‪‬ﺍ ‪‬‬ ‫ﺤ‪‬‬ ‫﴿‪‬ﻳ ‪‬‬ ‫ﺃﹶﻧﺒ‪‬ﺎ‪‬ﺋ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ‪‬ﻭﹶﻟ ‪‬ﻮ ﻛﹶﺎﻧ‪‬ﻮﺍ ﻓ‪‬ﻴﻜﹸﻢ ﻣ‪‬ﺎ ﻗﹶﺎ‪‬ﺗﻠﹸﻮﺍ ﹺﺇﻟﱠﺎ ﹶﻗﻠ‪‬ﻴﻼﹰ﴾‪.4‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.105‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﻀﻤﻮن آﻳﻪ ‪ ،11‬ﺳﻮره ﺣﺸﺮ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﺳﻮره اﺣﺰاب‪ ،‬آﻳﻪ ‪.12‬‬ ‫‪ -4‬ﺳﻮره اﺣﺰاب‪ ،‬آﻳﻪ ‪.20‬‬

‫‪656‬‬ ‫»ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ اﺣﺰاب ﻫﻨﻮز ﻧﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ!؟ و اﮔﺮ اﺣﺰاب ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻨﺎن دوﺳﺖ دارﻧـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫اي ﻛﺎش ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ در ﻣﻴﺎن اﻋﺮاب ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ و از اﺧﺒﺎرﺗـﺎن ﺟﻮﻳـﺎ ﺷـﻮﻧﺪ؛‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ در ﻣﻴـﺎن ﺷـﻤﺎ ﻧﻴـﺰ ﻣـﻲﻣﺎﻧﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﺟـﺰ اﻧـﺪﻛﻲ در ﻛـﺎرزار ﺷـﺮﻛﺖ‬ ‫ﻧﻤﻲﺟﺴﺘﻨﺪ!؟«‬ ‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳـﺎن‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن‪ ،‬و ﻣﺸـﺮﻛﺎن‪ ،‬ﻫﻤﮕـﻲ ﺑـﻪ ﺧـﻮﺑﻲ‬ ‫ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﭘﻴﺮوزي اﺳﻼم ﺑﺮﺗﺮي ﻣﺎد‪‬ي و ﻛﺜﺮت اﺳـﻠﺤﻪ و ﻋـﺪ‪‬ه و ﻋ‪‬ـﺪ‪‬ه و‬ ‫ارﺗﺶ و ﻟﺸﻜﺮ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻀﺎﺋﻞ اﻧﺴﺎﻧﻲ و ارزﺷﻬﺎي اﺧﻼﻗﻲ و اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺑﺮازﻧﺪهاي‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﺔ اﺳﻼﻣﻲ و ﻫﻤﺔ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺑﺎ اﻳﻦ دﻳﻦ ﺳﺮوﻛﺎر دارﻧﺪ‪ ،‬از آن‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﻧﻴﻚ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺒﻊ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺑﺮازﻧﺪﮔﻲ ﺷﺨﺺ رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ‪‬ﻣﺜَﻞ اﻋﻼي ﻫﻤﺔ ﻓﻀﺎﺋﻞ اﺧﻼﻗﻲ و اﻧﺴـﺎﻧﻲ در ﺣـﺪ‬ ‫اﻋﺠﺎز ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﮔﺮدش ﮔﺮدوﻧﺔ ﺟﻨﮓﻫﺎي ﭘﻴﺎﭘﻲ در ﻃﻮل ﭘـﻨﺞ ﺳـﺎل‪،‬‬ ‫درﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﺴﺮه ﻛﺮدن ﻛﺎر اﻳﻦ دﻳﻦ و ﭘﺎﻳﺒﻨﺪان و ﻫﻮاداراﻧﺶ از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻪ ﻛﺎر‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺳﻠﺤﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺟﻨﮓ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ وﺳﻴﻊ را‬ ‫از ﺳﺘﺎد اﺧﻼق و ﻓﻀﻴﻠﺖ و آداب و رﺳﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ رﻫﺒﺮي ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺷﺨﺼﻴﺖ رﺳﻮل‬ ‫اﻋﻈﻢ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻫﺪف اﻳﻦ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت دروﻏﻴﻦ و ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﻨـﺪه‬ ‫ﻗﺮار دﻫﻨﺪ؛ و ﻃﺒﻌﺎً‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻫﻤﻮاره در ﻣﻴﺎن ﺻﻔﻮف ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻧﻘﺶ ﺳـﺘﻮن‬ ‫ﭘﻨﺠﻢ را اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﺎﻛﻦ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﻫـﺮ زﻣـﺎن ﻣـﻲﺗﻮاﻧﺴـﺘﻨﺪ ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و اﻓﻜﺎر و اﺣﺴﺎﺳﺎت آﻧـﺎن را ﺗﺤـﺖﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻗـﺮار دﻫﻨـﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ اﻳﻦ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت را ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن‪ ،‬و در رأس ﻫﻤﺔ آﻧﺎن اﺑﻦاﺑ‪‬ﻲ‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻘﺸﺔ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﻧﮕﺎه آﺷﻜﺎرا ﺑﺎزﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺑﺎ اُم‪‬اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ زﻳﻨﺐ ﺑﻨﺖ ﺟﺤﺶ‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ زﻳﺪﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ وي را ﻃﻼق داد‪ ،‬ازدواج‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ آداب و رﺳﻮم رﻳﺸﻪدار در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﻋﺮب اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮاﻧﺪه‬

‫را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺻ‪‬ﻠﺒﻲ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺴـﺮ ﻓﺮزﻧـﺪ ﺧﻮاﻧـﺪه ﺑـﺮاي‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺮاي ﻣﺮدي ﻛﻪ آن ﻓﺮزﻧﺪ را ﺑﻪ ﭘﺴﺮﺧﻮاﻧﺪﮔﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺮام ﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ زﻳﻨﺐ ازدواج ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن دو روزﻧـﺔ‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﭘﻨﺪار ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﺟﻮ‪ ‬ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮ ﺿـﺪ‪ ‬ﭘﻴﻐﻤﺒـﺮ اﺳـﻼم ﭘﻴـﺪا‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ :‬ﻳﻜﻲ اﻳﻨﻜﻪ زﻳﻨﺐ ﺑﻨﺖ ﺟﺤﺶ ﻫﻤﺴﺮ ﭘﻨﺠﻢ اﻳﺸﺎن ﺑﻮد‪ ،‬و ﻗﺮآن ازدواج ﺑﺎ ﺑﻴﺶ‬ ‫از ﭼﻬﺎر زن را ﻣﺠﺎز ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ اﻳﻦ ازدواج ﺑـﺮاي آن‬ ‫ﺣﻀﺮت درﺳﺖ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ؟! دوم اﻳﻨﻜﻪ زﻳﻨﺐ ﻫﻤﺴﺮ ﻓﺮزﻧﺪ اﻳﺸﺎن‪ -‬ﭘﺴﺮﺧﻮاﻧﺪه اﻳﺸﺎن‬ ‫ﺑﻮد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ازدواج ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮ ﭘﺴﺮﺧﻮاﻧﺪه ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﮔﻨﺎه ﻛﺒﻴﺮه‪ -‬ﺑﻪ ﻣﻮﺟـﺐ آداب و‬ ‫رﺳﻮم ﻗﻮم ﻋﺮب‪ -‬ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛـﻪ در اﻳـﻦ زﻣﻴﻨـﻪ ﺗﺒﻠﻴﻐـﺎت ﻣﻨﻔـﻲ‬ ‫ﮔﺴﺘﺮدهاي را ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و داﺳﺘﺎﻧﻬﺎ و اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ ﺑﻪ زﻳﻨﺐ اﻓﺘﺎده و ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ زﻳﺒﺎﻳﻲ او ﻗـﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻋﺸﻖ او ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻣﺪه‪ ،‬و ﺑﻪ او دل ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﭘﺴـﺮ او زﻳـﺪ ﻧﻴـﺰ از اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪه‪ ،‬و راه رﺳﻴﺪن ﺑﻪ زﻳﻨﺐ را ﺑﺮاي او ﻫﻤﻮار ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ را آن ﭼﻨﺎن اﻧﺘﺸﺎر دادﻧﺪﻛﻪ ﺣﺘﻲ در زﻣﺎن ﻣﺎ آﺛﺎر اﻳﻦ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت در ﻛﺘﺎﺑﻬـﺎي‬ ‫ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺳﻮء‪ ،‬در ﺻﻔﻮف ﻋﻮام و ﺿﻌﻔﺎي ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺴﻴﺎر اﺛﺮ ﮔﺬار ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺎزل‬ ‫ﺷﺪن آﻳﺎت ﺑﻴﻨﺎت ﻗﺮآن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﭘﺪﻳـﺪ آﻣـﺪه در دلﻫـﺎ و‬ ‫ﺳﻴﻨﻪﻫﺎ را ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﻮاﻫﺪ اﻧﺘﺸﺎر وﺳﻴﻊ اﻳﻦ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت‪ ،‬آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﺳﻮرة اﺣﺰاب را ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺧﻮﻳﺶ آﻏﺎز ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﲔ ﹺﺇﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ﻛﹶﺎ ﹶﻥ ‪‬ﻋﻠ‪‬ﻴﻤﹰﺎ ‪‬ﺣﻜ‪‬ﻴﻤﹰﺎ﴾‪.١‬‬ ‫﴿ﻳ‪‬ﺎ ﹶﺃﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﻨ‪‬ﹺﺒﻲ‪ ‬ﺍﺗ‪ ‬ﹺﻖ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭﻟﹶﺎ ‪‬ﺗ ‪‬ﻄ ﹺﻊ ﺍﹾﻟﻜﹶﺎ ‪‬ﻓﺮﹺﻳ ‪‬ﻦ ﻭ‪‬ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﻓ ‪‬ﻘ ‪‬‬ ‫»ﻫﺎن اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺗﻘﻮاي اﻟﻬﻲ ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻦ و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻴﻞ ﻛﺎﻓﺮان و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻛﺎر ﻣﻜـﻦ؛ ﻛـﻪ‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره اﺣﺰاب‪ ،‬آﻳﻪ ‪.1‬‬

‫‪658‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻠﻴﻢ و ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ‪«.‬‬ ‫اﻳﻨﻬﺎ اﺷﺎراﺗﻲ ﮔﺬرا‪ ،‬و ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﺷﺪه اي از ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫﺎي ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن ﭘـﻴﺶ از‬ ‫ﻏﺰوة ﺑﻨﻲاﻟﻤﺼﻄﻠﻖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﻤـﺎﻣﻲ اﻳـﻦ آزارﻫـﺎ را ﺑـﺎ ﺻـﺒﺮ و‬ ‫ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ و ﻧﺮﻣﺶ و ﻣﺪارا ﺗﺤﻤ‪‬ﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﻮم ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻧﻴﺰ از دردﺳﺮآﻓﺮﻳﻨﻲﻫـﺎي‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻫﻤﻮاره ﺑﺮﺣﺬر ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺻﺒﻮراﻧﻪ رﻓﺘﺎرﻫـﺎي ﻧﺎﺧﻮﺷـﺎﻳﻨﺪ آﻧـﺎن را در ﺧـﻮرد‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬ﺑﺮ اﺛﺮ آن رﺳﻮاﻳﻲﻫﺎي ﭘﻴﺎﭘﻲ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن را ﺑـﻪ ﺧـﻮﺑﻲ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫﴿ﹶﺃ ‪‬ﻭ ﹶﻻ ‪‬ﻳ ‪‬ﺮ ‪‬ﻭ ﹶﻥ ﹶﺃﻧ‪ ‬ﻬ ‪‬ﻢ ‪‬ﻳ ﹾﻔ‪‬ﺘﻨ‪‬ﻮ ﹶﻥ ﻓ‪‬ﻲ ﹸﻛﻞﱢ ﻋ‪‬ﺎ ﹴﻡ ﻣ‪‬ﺮ‪ ‬ﹰﺓ ﹶﺃ ‪‬ﻭ ‪‬ﻣﺮ‪‬ﺗ ‪‬ﻴ ﹺﻦ ﹸﺛﻢ‪ ‬ﹶﻻ ‪‬ﻳﺘ‪‬ﻮﺑ‪‬ﻮ ﹶﻥ ‪‬ﻭ ﹶﻻ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ‪‬ﻳﺬﱠﻛﱠﺮ‪‬ﻭ ﹶﻥ﴾‪.١‬‬ ‫»و آﻳﺎ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻨﺎن در ﻫﺮ ﺳﺎل ﻳﻚ ﺑﺎر ﻳﺎ دو ﺑﺎر آزﻣﻮن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧـﻪ ﺗﻮﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻧﻪ اﻳﻨﺎن ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲآﻳﻨﺪ؟!«‬ ‫ﻋﻤﻠﮑﺮﺩﻫﺎﻱ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻥ ﺩﺭ ﻏﺰﻭﺓ ﺑﻨﻲ ﺍﻟﻤﺼﻄﻠﻖ‬ ‫‪ .1‬ﺷﻌﺎر دادن ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ ،-‬ﭘﺲ از ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ از ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺑﻨﻲاﻟﻤﺼﻄﻠﻖ در‬ ‫ﻣﺮﻳﺴﻴﻊ اﻗﺎﻣﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺮدﻣﺎن از اﻃﺮاف ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺮاه ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄـﺎب‪،‬‬ ‫ﺧﺪﻣﺘﻜﺎري ﺑﻮد ﻛﻪ او را ﺟﻬﺠﺎه ﻏﻔﺎري ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺳـﺮ آب‪ ،‬ﺧـﺪﻣﺘﻜﺎر ﻋﻤـﺮﺑﻦ‬ ‫ﺧﻄﺎب ﺑﺎ ﺳﻨﺎن ﺑﻦ و‪‬ﺑ‪‬ﺮﺟ‪‬ﻬ‪‬ﻨﻲ درﮔﻴﺮ ﺷﺪ و ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ زدوﺧﻮرد ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬آن ﻣـﺮد‬ ‫ﺟ‪‬ﻬ‪‬ﻨﻤﻲ ﻓﺮﻳﺎد زد‪ :‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻧﺼﺎر! ﺟﻬﺠﺎه ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻳـﺎد زد‪ :‬اي ﺟﻤﺎﻋـﺖ ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ!‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺃﺑﺪﻋﻮﻯ ﺍﳉﺎﻫﻠﻴﺔ ﻭﺃﻧﺎ ﺑﲔ ﺃﻇﻬﺮﮐﻢ؟ ﺩﻋﻮﻫﺎ ﻓﺎ‪‬ﺎ ﻣﻨﺘﻨﺔ(‪.‬‬ ‫»ﺷﻌﺎر ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻣﻲ دﻫﻴﺪ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻣﻦ ﻫﻨﻮز در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻫﺴـﺘﻢ؟! واﮔﺬارﻳـﺪ اﻳـﻦ‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.126‬‬

‫رﻓﺘﺎرﻫﺎ را ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﭼﻨﺪشآور اﺳﺖ!«‬ ‫ﺧﺒﺮ اﻳﻦ ﮔﻴﺮودار ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦاُﺑ‪‬ﻲ ﺑﻦﺳﻠّﻮل رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻋﺪهاي از ﻣﺮدان ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪاش در‬ ‫اﻃﺮاف او ﺑﻮدﻧﺪ و زﻳﺪﺑﻦ ارﻗﻢ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﭘﺴﺮﺑﭽﻪاي ﻛﻢ ﺳﻦ و ﺳـﺎل ﺑـﻮد در ﻣﻴـﺎن آن‬ ‫ﺟﻤﻊ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اُﺑ‪‬ﻲ ﺧﺸﻤﻨﺎك ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬واﻗﻌﺎً ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ؟! اﻳﻨﺎن در ﺷﻬﺮ و‬ ‫دﻳﺎر ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﺎ ﻣﺎ ﺳﺮ ﺳﺘﻴﺰ دارﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﺰرﮔﻲ ﻣﻲﻓﺮوﺷﻨﺪ! ﺑﻪ ﺧﺪا ‪‬ﻣﺜَﻞ ﻣﺎ و اﻳﻨـﺎن‬ ‫ﻫﻤﺎن ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞ ﻗﺪﻳﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﺳﻤ‪‬ﻦ ﻛﻠ ‪‬ﺒﻚ‪ ‬ﻳﺄ ُﻛ ْﻠﻚ‪ !‬ﺳﮕﺖ را ﻓﺮﺑﻪ ﺳﺎز ﺗﺎ‬ ‫ﺧﻮدت را ﺑﺨﻮرد!‬ ‫)اﻣﺎ واﷲ؛ ﻟﺌﻦ رﺟﻌﻨﺎ اﻟﻲ اﻟﻤﺪﻳﻨﺔ ﻟﻴﺨﺮ ﺟﻦ اﻷﻋﺰ ﻣﻨﻬﺎ اﻷذل!(‬ ‫»ﻫﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺮدﻳﻢ‪ ،‬اﺷﺮاف ﻣﺪﻳﻨﻪ اوﺑﺎش را از آن ﺑﻴﺮون ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫راﻧﺪ!؟«‬ ‫آﻧﮕﺎه روي ﺑﻪ اﻃﺮاﻓﻴﺎﻧﺶ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﻛﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﺮ ﺳـﺮ ﺧﻮدﺗـﺎن‬ ‫آوردﻳﺪ! اﻳﻨﺎن را وارد ﺳﺮزﻣﻴﻨﺘﺎن ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬و اﻣﻮاﻟﺘﺎن را ﺑﺎ اﻳﻨﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻳﺪ! ﻫﺎن ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﺪا‪ ،‬اﮔﺮ اﻣﺴﺎك ﻛﺮده ﺑﻮدﻳﺪ و دﺳﺖ ﻣﺴﺎﻋﺪت ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺪاده ﺑﻮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻬﺮ و دﻳـﺎر‬ ‫دﻳﮕﺮي ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ!؟‬ ‫زﻳﺪ ﺑﻦ ارﻗﻢ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻋﻤﻮﻳﺶ ﺑﺮد‪ .‬ﻋﻤﻮي وي ﻧﻴﺰ رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬را در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﺰد آن ﺣﻀﺮت ﺑﻮد ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬دﺳﺘﻮر ﺑﺪه‬ ‫ﻋﺒﺎدﺑﻦ ﺑﺸﺮ او را ﺑﻜﺸﺪ! آن ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﻓﮑﻴﻒ ﻳﺎ ﻋﻤﺮ ﺇﺫﺍ ﲢﺪﺙ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﺃﻥ ﳏﻤـﺪﺍ‬ ‫ﻳﻘﺘﻞ ﺃﺻﺤﺎﺑﻪ؟! ﻻ‪ ،‬ﻭﻟﮑﻦ ﺍﺫﻥ ﺑﺎﻟﺮﺣﻴﻞ( »آن وﻗﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪﺷﺪ وﻗﺘﻲ ﻣـﺮدم ﺑﮕﻮﻳﻨـﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻳﺎراﻧﺶ را ﻣﻲﻛﺸﺪ؟! ﻧﻪ! اﻣﺎ‪ ،‬ﺟﺎر ﺑﺰن ﻛـﻪ ﻛـﻮچ ﻣـﻲﻛﻨـﻴﻢ!« ﭘـﻴﺶ از آن‬ ‫ﻫﻴﭽﮕﺎه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﭼﻨﻴﻦ وﻗﺖ و ﺳﺎﻋﺘﻲ از ﺟـﺎﻳﻲ ﻛـﻮچ‬ ‫ﻧﻜﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﻛﻮچ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺳﻴﺪﺑﻦ ﺣﻀﻴﺮ ﺑﺎ آن ﺣﻀﺮت ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮد و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن‬ ‫ﺗﺤﻴﺖ ﮔﻔﺖ و ﺟﻮﻳﺎ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ در ﭼﻨﻴﻦ وﻗﺖ و ﺳﺎﻋﺖ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺎر ﺳﻔﺮ ﺑﺴﺘﻴﺪ؟!‬

‫‪660‬‬ ‫آن ﺣﻀﺮت ﺧﻄﺎب ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺃﻭ ﻣﺎ ﺑﻠﻐﮏ ﻣﺎ ﻗﺎﻝ ﺻﺎﺣﺒﮑﻢ؟( »ﻣﮕﺮ ﻧﺸـﻨﻴﺪهاي ﻛـﻪ‬ ‫رﻓﻴﻘﺘﺎن ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ؟!« ﮔﻔﺖ‪ :‬آن ﺷﻤﺎﻳﻴﺪ اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬ﻛـﻪ اﮔـﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴـﺪ او را‬ ‫ﺑﻴﺮون ﺧﻮاﻫﻴﺪ راﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ذﻟﻴﻞ اوﺳﺖ و ﻋﺰﻳﺰ ﺷﻤﺎﻳﻴﺪ! آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫او ﻣﺪارا ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﺧﺪا ﺑﺮاي ﻣﺎ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﻗـﻮم و ﻗﺒﻴﻠـﺔ وي‬ ‫ﺑﺮاي او ﺗﺎج ﺗﺪارك دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻛﻢ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺎﺟﮕﺬاري ﻛﻨﺪ! او ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﻓﻜﺮ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ را از او ﺑﺎزﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ!؟‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آن روز را ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﺎم و آن ﺷﺐ را ﺗﺎ ﺑﻪ ﺻـﺒﺢ‪ ،‬و‬ ‫ﺳﺎﻋﺎت آﻏﺎزﻳﻦ روز ﺑﻌﺪ را ﺑﻪ راه اداﻣﻪ دادﻧﺪ ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺣـﺮارت آﻓﺘـﺎب ﻣـﺮدم را‬ ‫آزار داد‪ .‬آﻧﻮﻗﺖ ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺸﺎن ﺑﺎراﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺮدم ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ دﺳﺖ و ﭘﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ زﻣﻴﻦ‬ ‫رﺳﻴﺪ ﺑﻪ ﺧﻮاب رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ آن‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم از ﮔﻔﺘﮕﻮ درﺑﺎرة آﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻨﺼﺮف ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦ اُﺑ‪‬ﻲ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺷﺪ ﻛﻪ زﻳﺪﺑﻦ ارﻗﻢ ﻣﺎﺟﺮا را ﺑﻪ ﮔـﻮش رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﺳﺎﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را زﻳﺪﺑﻦارﻗـﻢ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬وي ﻧﮕﻔﺘﻪ و ﻫﺮﮔﺰ از زﺑﺎن و دﻫﺎن او ﺑﺮﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪهاي از اﻧﺼﺎر ﻛﻪ‬ ‫در اﻃﺮاف رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ‬ ‫ﭘﺴﺮﺑﭽﻪ ﺳﺨﻦ او را درﺳﺖ ﻧﻔﻬﻤﻴﺪه و ﻋﻴﻦ ﻋﺒﺎرت اﻳﻦ ﻣﺮد را ﺑﻪ ذﻫﻦ ﻧﺴﭙﺮده ﺑﺎﺷـﺪ؛‬ ‫ﺑﻨﺎ را ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻛﻪ وي راﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ! زﻳﺪ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﭼﻨـﺎن اﻧـﺪوﻫﻲ ﺑـﺮ ﻣـﻦ‬ ‫ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ آن زﻣﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻜﺮده ﺑﻮدم! در ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺸﺴـﺘﻢ‪ ،‬ﺗـﺎ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ آﻳﺎت را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫﴿ﹺﺇﺫﹶﺍ ﺟ‪‬ﺎﺀ ‪‬ﻙ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﻓﻘﹸﻮ ﹶﻥ ﴾‪.‬‬ ‫»آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﻪ ﻧﺰد ﺗﻮ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ«‪.‬‬ ‫ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫﴿ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ‪‬ﻳﻘﹸﻮﻟﹸﻮ ﹶﻥ ﻟﹶﺎ ﺗ‪‬ﻨ ‪‬ﻔﻘﹸﻮﺍ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﻋ‪‬ﻨ ‪‬ﺪ ‪‬ﺭﺳ‪‬ﻮ ﹺﻝ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ‪‬ﺣﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﻨ ﹶﻔﻀ‪‬ﻮﺍ﴾‪.‬‬ ‫»ﻫﻢ اﻳﻨﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ اﻃﺮاﻓﻴﺎن رﺳﻮل ﺧﺪا ﻣﺴﺎﻋﺪت ﻣﺎﻟﻲ ﻧﻜﻨﻴـﺪ ﺗـﺎ ﭘﺮاﻛﻨـﺪه‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ!«‬ ‫ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺨ ﹺﺮ ‪‬ﺟﻦ‪ ‬ﺍﹾﻟﹶﺄ ‪‬ﻋﺰ‪ ‬ﻣ ‪‬ﻨﻬ‪‬ﺎ ﺍﹾﻟﹶﺄ ﹶﺫﻝﱠ﴾‪.1‬‬ ‫﴿‪...‬ﹶﻟ‪‬ﻴ ‪‬‬ ‫»ﻋﺰﻳﺰان ﻣﺪﻳﻨﻪ ذﻟﻴﻼن را از آن ﺑﻴﺮون ﺧﻮاﻫﻨﺪ راﻧﺪ!«‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دﻧﺒﺎل ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ اﻳﻦ آﻳﺎت را ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‬ ‫و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﻥ ﺍﷲ ﹶﻗ ‪‬ﺪ ﺻﺪ‪‬ﻗﮏ(‪» .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﺗﻮ را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻓﺮﻣﻮد!«‬

‫‪2‬‬

‫ﭘﺴﺮ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻓﻖ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦاُﺑ‪‬ﻲ‪ ،‬ﻣﺮد ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي ﺑﻮد و از ﻧﻴﻜﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻮد‪ .‬از ﭘـﺪرش‬ ‫ﺑﻴﺰاري ﺟﺴﺖ و ﺑﺮ دروازة ﻣﺪﻳﻨﻪ اﻳﺴﺘﺎد و ﺷﻤﺸﻴﺮش را از ﻏﻼف ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ‬ ‫اﺑﻦاُﺑ‪‬ﻲ ﺳﺮ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬از اﻳﻨﺠﺎ ﮔﺬر ﻧﻤﻲﻛﻨﻲ ﺗﺎ آﻧﻜﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ﺑﻪ ﺗﻮ‬ ‫اﺟﺎزة ورود ﺑﺪﻫﺪ! زﻳﺮا ﻛﻪ ﻋﺰﻳﺰ اوﺳﺖ و ذﻟﻴﻞ ﺗﻮﺋﻲ؟! وﻗﺘﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ دروازة ﻣﺪﻳﻨﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او اﺟﺎزة ورود دادﻧﺪ‪ ،‬و ﻋﺒﺪاﷲ دﺳﺖ از ﺳﺮ‬ ‫او ﺑﺮداﺷﺖ‪ ..‬ﭘﻴﺶ از آن ﻧﻴﺰ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦاﺑﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﻮاﺳـﺘﻴﺪ او‬ ‫را ﺑﻜﺸﻴﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن ﻗﺘﻠﺶ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪﻫﻴﺪ؛ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﺮش را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻣﻲآورم!‬

‫‪3‬‬

‫‪ .2‬داﺳﺘﺎن اﻓﻚ‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻣﻨﺎﻓﻘﻮن‪ ،‬آﻳﻪ ‪.8-1‬‬ ‫‪ -2‬ﻧﻜـــ‪ :‬ﺻــﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨــﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪499‬؛ ج ‪ ،2‬ص ‪729-727‬؛ ﺻــﺤﻴﺢ ﻣﺴــﻠﻢ‪ ،‬ح ‪2584‬؛ ﺗﺮﻣــﺬي‪ ،‬ح‬ ‫‪3312‬؛ ﻧﻴﺰ‪ :‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.292-290‬‬ ‫‪ -3‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ 292‬و ﻣﺨﺘﺼﺮاﻟﺴﻴﺮة‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻧﺠﺪي‪ ،‬ص ‪.277‬‬

‫‪662‬‬ ‫ﻗﻀﻴﺔ اﻓﻚ ﻧﻴﺰ در ﺧﻼل ﻫﻤﻴﻦ ﻏﺰوه اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ .‬ﺧﻼﺻﺔ داﺳﺘﺎن اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ‪-‬رﺿﻲ‬ ‫اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬را ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻗﺮﻋﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم او آﻣﺪه ﺑﻮد‪ -‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ رﻓﺘﺎر ﻣﻌﻤﻮل آن ﺣﻀﺮت‬ ‫ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮاﻧﺸﺎن ﺑﻮد‪ -‬در اﻳﻦ ﻏﺰوه ﻫﻤﺮاه ﺧﻮدﺷﺎن ﺑـﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬در راه ﺑﺎزﮔﺸـﺖ از‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺑﻨﻲاﻟﻤﺼﻄﻠﻖ‪ ،‬در ﻳﻜﻲ از ﻣﻨﺎزل ﺑﻴﻦ راه ﺑﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﺎﻳﺸـﻪ ﺑـﺮاي ﻗﻀـﺎي‬ ‫ﺣﺎﺟﺖ از ﻣﻴﺎن ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﺎروان ﺑﻴﺮون ﺷﺪ‪ .‬ﮔﻠﻮﺑﻨﺪي را ﻛﻪ از آن ﺧﻮاﻫﺮش ﺑﻮد و از‬ ‫وي ﺑﻪ ﻋﺎرﻳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺗﺎ در ﻫﻤﺎنﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ آن ﮔﻠﻮﺑﻨـﺪ را ﮔـﻢ‬ ‫ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺪون ﻓﻮت وﻗﺖ آن را ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪.‬در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻫﻮدج ﻋﺎﻳﺸﻪ را ﺑﺮ‬ ‫روي ﺷﺘﺮ ﻣﻲﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﮔﻤﺎن اﻳﻨﻜﻪ وي در آن اﺳﺖ‪ ،‬ﻫـﻮدج را ﺑﻠﻨـﺪ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ ﺷﺘﺮ ﺳﻮار ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬از ﺳﺒﻚ ﺑﻮدن ﻫﻮدج ﻫﻢ ﺗﻌﺠﻲ ﻧﻜﺮدﻧﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬وي ﻛـﻢ‬ ‫ﺳﻦ و ﺳﺎل ﺑﻮد و آن ﭼﻨﺎن ﮔﻮﺷﺘﻲ ﻛﻪ وزن او را ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻛﻨﺪ ﺑﺮ اﻧﺪام او ﻇﺎﻫﺮ ﻧﺸـﺪه‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﺑﺮاي ﺑﺮداﺷﺘﻦ و ﺳﻮار ﻛﺮدن ﻳﻚ ﻫﻮدج ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬از‬ ‫ﺳﺒﻚ ﺑﻮدن ﻫﻮدج روي دﺳﺘﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﺷﮕﻔﺖ ﻧﻤﻲآﻳﻨﺪ؛ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ اﮔﺮ ﻳـﻚ ﻳـﺎ دو ﻧﻔـﺮ‬ ‫ﻫﻮدج وي را ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﺑﺮ آﻧﺎن ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺑﺎراﻧﺪاز ﻛﺎروان رﺳﻴﺪ‪ .‬ﮔﻠﻮﺑﻨﺪ را ﭘﻴﺪا ﻛـﺮده ﺑـﻮد؛ اﻣـﺎ آﻧﺠـﺎ ﭘﺮﻧـﺪه‬ ‫ﭘﺮﻧﻤﻲزد! در ﻫﻤﺎن ﻣﺤﻞ ﺑﺎراﻧﺪاز ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬و ﻓﻜﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ دﻳـﺮي ﻧﻤـﻲﭘﺎﻳـﺪ‬ ‫ﻛﺎرواﻧﻴﺎن ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻏﻴﺒﺖ او ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮﻳﺶ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬ﺧﺪا ﺑﺮ ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﭼﻴﺮه اﺳﺖ؛ ﻫﻤﺔ اﻣﻮر را از ﺑﺎﻻي ﻋﺮش ﺧـﻮﻳﺶ آن ﭼﻨـﺎن ﻛـﻪ ﻣـﻲﺧﻮاﻫـﺪ ﺗـﺪﺑﻴﺮ‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ .‬ﺧﻮاب ﺑﺮ ﭼﺸﻤﺎن وي ﻏﻠﺒﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﺧﻮاﺑﻴﺪ و از ﺧﻮاب ﺑﻴﺪار ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ وﻗﺘﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪ ﺻﻔﻮانﺑﻦ ﻣﻌﻄّﻞ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻧّﺎاﷲ و اﻧّﺎاﻟﻴﻪ راﺟﻌﻮن! ﻫﻤﺴﺮ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬؟!‬ ‫ﺻﻔﻮان در واﭘﺴﻴﻦ ﺟﺎﻫﺎي ﻟﺸﻜﺮ ﺑﺎراﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮد؛ زﻳﺮا وي ﭘﺮﺧﻮاب ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻋﺎﻳﺸﻪ‬ ‫را دﻳﺪ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ؛ زﻳﺮا ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﻧﺰول ﺣﻜﻢ ﺣﺠﺎب‪ ،‬او را ﻣﻲدﻳـﺪ‪ .‬اﻧـﺎﷲ ﮔﻔـﺖ و‬

‫اَﺷﺘﺮش را ﺧﻮاﺑﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ را ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺘﺮ ﺑﺮد و او را ﺳﻮار ﻛﺮد‪ ،‬و ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﻛﻠﻤـﻪ‬ ‫ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻔﺖ‪ ،‬و ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺟﺰ ﻫﻤﺎن اﻧﺎﷲ از او ﻫﻴﭻ ﺳﺨﻨﻲ ﻧﺸﻴﻨﺪ‪ .‬ﺻﻔﻮان زﻣﺎم ﻧﺎﻗﻪ‬ ‫را ﺑﺮ دوش ﮔﺮﻓﺖ و او را ﺳﻮار ﺑﺮ ﺷﺘﺮ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮد ﻣﻲﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺎ او را ﺑﻪ ﻟﺸـﻜﺮﻳﺎن‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﻟﺸـﻜﺮ اﺳـﻼم در ﺷـﺪت ﮔﺮﻣـﺎي وﻗـﺖ‬ ‫ﭼﺎﺷﺖ ﺑﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻣﺮدم اﻳﻦ ﺻﺤﻨﻪ را دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﻛﺲ ﺑﻨﺎ ﺑـﻪ ﺷﺨﺼـﻴﺖ ﺧـﻮدش‪ ،‬ﻫﺮآﻧﭽـﻪ ﻻﻳـﻖ‬ ‫ﺧﻮدش ﺑﻮد ﺑﺮ زﺑﺎن آورد‪ .‬آن ﻣﺮد ﭘﻠﻴﺪ‪ ،‬دﺷﻤﻦ ﺧﺪا‪ ،‬اﺑﻦاُﺑ‪‬ﻲ‪ ،‬راه ﻧﻔﺴـﻲ ﭘﻴـﺪا ﻛـﺮد‪.‬‬ ‫اﻧﺪﻛﻲ از ﺣﺮارت ﻧﻔﺎق و ﺣﺴﺎدت ﻛﻪ در اﻧﺪروﻧﺶ ﺷﻌﻠﻪور ﺑﻮد ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣـﺎﺟﺮاي‬ ‫اﻓﻚ را ﺳﺎﻣﺎن داد‪ ،‬و ﺑﻪ ﺷﺎخ و ﺑﺮگ دادن آن ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺷﺎﻳﻊ ﻛـﺮد‪ ،‬و ﺗـﺎ‬ ‫آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ آن ﺑﮕﻮ ﻣﮕﻮ ﺑـﻪ راه اﻧـﺪاﺧﺖ‪ ،‬و ﻃـﻮل و ﺗﻔﺼـﻴﻞ ﺑـﺮاي آن‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ و ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﻳﺎراﻧﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ و ﺧﻮشﺧﺪﻣﺘﻲ ﻫﺮﭼـﻪ ﺗﻮاﻧﺴـﺘﻨﺪ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ رزﻣﻨﺪﮔﺎن اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺻـﺤﺎب اﻓـﻚ داد ﺳـﺨﻦ دادﻧـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﻜﻮت ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﻴﭻ ﺳﺨﻨﻲ ﻧﻤﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺰول وﺣﻲ ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻓﺘﺎده و ﻓﺘﺮت وﺣﻲ ﺑﻪ ﻃـﻮل اﻧﺠﺎﻣﻴـﺪه‪ ،‬ﺑـﺎ‬ ‫اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺟﺪاﻳﻲ از ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﺸﻮرت ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨـﻪ‪ -‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻛﻨﺎﻳﻪ ﻧﻪ ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ از او ﺟﺪا ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﺴﺮ دﻳﮕﺮي ﺑـﻪ ﺟـﺎي او‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اُﺳﺎﻣﻪ و ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ از او ﺟﺪا ﻧﺸـﻮﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن دﺷﻤﻨﺎن ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم ﺑـﺮ ﻓـﺮاز ﻣﻨﺒـﺮ اﻳﺴـﺘﺎدﻧﺪ و ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﺮزﻧﺶ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اُﺑ‪‬ﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اﺳﻴﺪﺑﻦ ﺣﻀﻴﺮ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﻃﺎﻳﻔﺔ اوس داوﻃﻠﺐ ﺷﺪ ﻛﻪ‬ ‫وي را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻋﺒﺎده رﺋﻴﺲ ﻃﺎﻳﻔﺔ اوس‪ -‬ﻃﺎﻳﻔﺔ اﺑـﻦاُﺑ‪‬ـﻲ‪ -‬را ﺣﻤﻴـﺖ‬ ‫ﻗﺒﻴﻠﻪاي ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﻣﻴﺎن آن دو ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ رد و ﺑﺪل ﺷﺪ ﻛﻪ دو ﻃﺎﻳﻔﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬

‫‪664‬‬ ‫ﺑﺮآﺷﻔﺘﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻧﺎن را اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻮﺗﺎه ﺑﻴﺎﻳﻨـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﺳﺎﻛﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫در آن اﺛﻨﺎ‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﺪت ﻳﻚ ﻣﺎه ﺑﻴﻤﺎر ﺑﻮد‪ ،‬و از داﺳﺘﺎن اﻓﻚ ﻫﻴﭻﭼﻴﺰ ﻧﻤـﻲداﻧﺴـﺖ؛‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲدﻳﺪ ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آن ﻟﻄﻒ و ﻣﺤﺒﺘﻲ را ﻛﻪ ﭘـﻴﺶ‬ ‫از آن ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻴﻤﺎر ﻣﻲﺷﺪ ﺑﻪ او اﺑﺮاز ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺎر اﺑﺮاز ﻧﻤﻲدارﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺑﻬﺒﻮد‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اُم‪‬ﻣ‪‬ﺴﻄَﺢ ﺷﺒﺎﻧﻪ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻗﺪري ﻗﺪم ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ .‬اُم‪‬ﻣﺴﻄﺢ ﭘـﺎﻳﺶ در‬ ‫ﺳﺮاﻧﺪاز ﭘﺸﻤﻴﻨﻪاي ﻛﻪ داﺷﺖ ﮔﻴﺮ ﻛﺮد و زﻣﻴﻦ ﺧﻮرد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺷـﺪ‪ ،‬ﻓﺮزﻧـﺪش را‬ ‫ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻛﺮد‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﻪ او اﻋﺘﺮاض ﻛﺮد ﻛﻪ ﭼﺮا ﭘﺴﺮش را ﻧﻔـﺮﻳﻦ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ؛ اُم‪‬ﻣﺴـﻄﺢ‬ ‫ﻣﺎﺟﺮا را ﺑﺮاي او ﺑﺎزﮔﻔﺖ‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ و از رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺰد ﭘﺪر و ﻣﺎدرش رﻓﺖ و از ﺣﺎل و ﻗﻀـﻴﻪ ﺑـﺎﺧﺒﺮ ﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺮﻳﺴﺘﻦ آﻏﺎز ﻛﺮد‪ .‬دو ﺷﺐ و ﻳﻚ روز ﺗﻤﺎم ﮔﺮﻳﺴﺖ و ﺧـﻮاب ﺑـﻪ اﻧـﺪازة ﺳـﻮرﻣﻪ‬ ‫ﻛﺸﻴﺪن ﻧﻴﺰ ﭘﻠﻚ ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ را ﻧﻨﻮاﺧﺖ‪ ،‬و ﺣﺘﻲ ﻳـﻚ ﻟﺤﻈـﻪ اﺷـﻚ ﭼﺸـﻤﺎﻧﺶ ﺑـﺎز‬ ‫ﻧﺎﻳﺴﺘﺎد‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﮔﺮﻳﺔ ﺑﻲاﻣﺎن دارد ﺟﮕﺮش را ﺑﺮﻣﻲﺷﻜﺎﻓﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﺑـﻮد ﻛـﻪ رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪﻧـﺪ‪،‬‬ ‫وﻟﺪياﻟﻮرود ﺷﻬﺎدﺗﻴﻦ ﺑﺮ زﺑﺎن راﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﻣ‪‬ﺎ ﺑﻌﺪ؛ اي ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ،‬درﺑﺎرة ﺗﻮ ﺑﺎ ﻣﻦ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻮ ﺑﻲﮔﻨﺎه ﺑﺎﺷﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻲﮔﻨﺎﻫﻲ ﺗﻮ را آﺷـﻜﺎر ﺧﻮاﻫـﺪ‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ؛ و اﮔﺮ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪهاي‪ ،‬از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﻛﻦ‪ ،‬و ﺑﻪ درﮔـﺎه او‬ ‫ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻦ؛ ﻛﻪ ﺑﻨﺪه ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﮔﻨﺎه اﻋﺘﺮاف ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ درﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬ ‫ﺗﻮﺑﻪاش را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد! اﺷﻚ ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ ﺑﺎز اﻳﺴﺘﺎد و ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﭘﺪر و ﻣـﺎدرش ﻛـﻪ‬ ‫اﺷﺎره ﻛﺮد ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ ﭼﻪ ﺑﺎﻳـﺪ‬ ‫ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﻚ ﻣﻲداﻧﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن را ﺷﻨﻴﺪهاﻳﺪ‪،‬‬ ‫و در اﻋﻤﺎق ﺟﺎﻧﺘﺎن ﻧﻔﻮذ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﺷﻤﺎ آن را ﺑﺎور ﻛﺮدهاﻳﺪ‪ .‬ﺣﺎل‪ ،‬اﮔـﺮ ﻣـﻦ ﺑـﻪ‬

‫ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﺑﻴﮕﻨﺎﻫﻢ‪ -‬ﻛﻪ ﺧﺪا ﻫﻢ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻲﮔﻨـﺎﻫﻢ ﺷـﻤﺎ ﺣـﺮف ﻣـﺮا ﺑـﺎور‬ ‫ﻧﻤﻴﻜﻨﻴﺪ؛ و اﮔﺮ ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﻴﺪاﻧﺪ ﻣﻦ از آن ﺑﺪورم اﻋﺘﺮاف ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎً ﺷﻤﺎ ﺑﺎور‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ! ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺮاي ﺧﻮدم و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ اﻟﮕﻮﻳﻲ ﺑﻬﺘﺮ از اﻳﻦ ﻧﻤـﻲﻳـﺎﺑﻢ ﻛـﻪ ﭘـﺪر‬ ‫ﻳﻮﺳﻒ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫ﺼﻔﹸﻮ ﹶﻥ﴾‪.١‬‬ ‫ﺴ‪‬ﺘﻌ‪‬ﺎ ﹸﻥ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﺗ ‪‬‬ ‫ﺼ ‪‬ﺒ ‪‬ﺮ ‪‬ﺟﻤ‪‬ﻴ ﹲﻞ ﻭ‪‬ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬‬ ‫﴿ ﹶﻓ ‪‬‬

‫»ﺑﻪ زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ آﻧﭽﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ ﻣﺮا ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ!«‬ ‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻛﻨﺎري رﻓﺖ و ﺧﻮاﺑﻴﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﺳﺎﻋﺖ وﺣﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﺧﻮد آﻣﺪﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻨﺪﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﻠﻤﻪاي ﻛﻪ ﺑـﺮ زﺑـﺎن‬ ‫آوردﻧﺪ اﻳﻦ ﺑﻮد‪ :‬اي ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺗﺒﺮﺋﻪ ﻓﺮﻣﻮد!‬ ‫ﻣﺎدر ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﻪ وي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮﺧﻴﺰ و ﺑﻪ ﻧﺰد ﺷﻮﻫﺮت ﺑﺮو! ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ ﻧﺸـﺎﻧﻪاي از‬ ‫ﭘﺎﻛﺪاﻣﻨﻲ او ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻃﻤﻴﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺒﺖ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬داﺷﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺮﻧﻤﻲﺧﻴﺰم و ﻧﺰد او ﻧﻤﻲروم‪ ،‬و ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺳـﭙﺎس‬ ‫ﻫﻴﭽﻜﺲ را ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻢ!‬ ‫آﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻗﻀﻴﺔ اﻓﻚ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬آﻳﺎت ﻳﺎزدﻫﻢ ﺗﺎ ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺳﻮرة ﻧﻮر ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل آﻏﺎز ﻣﻲﮔﺮدد‪:‬‬ ‫ﺼ‪‬ﺒ ﹲﺔ ﻣ‪‬ﻨ ﹸﻜﻢ‪» .﴾‬آﻧﺎن ﻛﻪ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن اﻓﻚ را ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻚ ‪‬ﻋ ‪‬‬ ‫﴿ﹺﺇﻥﱠ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﺟ‪‬ﺎﺅ‪‬ﻭﺍ ﺑﹺﺎﹾﻟﹺﺈ ﹾﻓ ‪‬‬ ‫و ﮔﺮوﻫﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎﻳﻨﺪ!«‬ ‫از اﺻﺤﺎب اﻓﻚ‪ ،‬ﻣ‪‬ﺴ َﻄﺢ ﺑﻦاﺛﺎﺛﻪ‪ ،‬ﺣﺴﺎن ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬و ﺣﻤﻨﺔ ﺑﻨﺖ ﺟﺤﺶ را ﻫـﺮ ﻳـﻚ‬ ‫ﻫﺸﺘﺎد ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ زدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﺪ‪ ‬ﺷﺮﻋﻲ را ﺑﺮ آن ﻣﺮد ﭘﻠﻴﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﻲ‪ -‬ﺑـﺎ آﻧﻜـﻪ‬ ‫ﺳﺮﻛﺮدة اﺻﺤﺎب اﻓﻚ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻗﻮل ﻗﺮآن ﺑﻮد ﴿ﻭ‪‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻱ ‪‬ﺗ ‪‬ﻮﻟﱠﻰ ‪‬ﻛ ‪‬ﺒ ‪‬ﺮ ‪‬ﻩ ‪‬ﻣ ‪‬ﻨ ‪‬ﻬﻢ‪) ﴾‬ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻤـﺪة‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻳﻮﺳﻒ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.18‬‬

‫‪666‬‬ ‫اﻳﻦ وزر و ﺑﺎل اﻓﻚ از آن او ﺑﻮد(‪ -‬ﺟﺎري ﻧﻜﺮدﻧﺪ؛ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳـﻦ دﻟﻴـﻞ ﻛـﻪ اﺟـﺮاي‬ ‫ﺣﺪود ﺷﺮﻋﻲ از ﻋﺬاب ﺗﺒﻬﻜﺎران ﻣﻲﻛﺎﻫﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦاُﺑ‪‬ـﻲ‬ ‫وﻋﺪة ﻋﺬاب ﻋﻈﻴﻢ در آﺧﺮت داده ﺑﻮد؛ و ﺷﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻫﻤﺎن ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ ﻛـﻪ رﺳـﻮل‬ ‫ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن از ﻗﺘﻞ وي ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ!‬

‫‪1‬‬

‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻳﻚ ﻣﺎه ﺗﻤﺎم‪ ،‬اﺑﺮﻫﺎي ﺗﻴﺮة ﺷﻚ‪ ‬و ﺗﺮدﻳﺪ و ﻧﮕﺮاﻧﻲ و ﭘﺮﻳﺸـﺎﻧﻲ‬ ‫از ﺟﻮ‪ ‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﻨﺎر رﻓﺖ‪ ،‬و ﺳﺮﻛﺮده ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﭘﺲ از آن دﻳﮕﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺳﺮش‬ ‫را ﺑﻠﻨﺪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫* اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از آن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻫﺮﮔﺎه ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦاﺑﻲ دﺳﺘﻪ ﮔﻠﻲ ﺗـﺎزهاي ﺑـﻪ‬ ‫آب ﻣﻴﺪاد‪ ،‬ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪاش ﺧﻮدﺷﺎن او را ﺳﺮزﻧﺶ ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ و از او ﺑـﺎز ﺧﻮاﺳـﺖ‬ ‫ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و او را ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬آن ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﮐﻴﻒ ﺗﺮﻯ ﻳﺎ ﻋﻤﺮ؟ ﺃﻣﺎ ﻭﺍﷲ ﻟﻮ ﻗﺘﻠﺘﻪ ﻳﻮﻡ ﻗﻠﺖ ﱄ ﺃﻗﺘﻠﻪ ﻷﺭﻋﺪﺕ ﻟﻪ ﺁﻧﻒ؛ ﻟﻮ ﺃﻣﺮ‪‬ﺎ ﺍﻟﻴﻮﻡ ﺑﻘﺘﻠـﻪ‬

‫ﻟﻘﺘﻠﺘﻪ( ‪.٢‬‬

‫»ﺣﺎﻻ ﻧﻈﺮت ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬اي ﻋﻤﺮ؟ ﻫﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬اﮔﺮ آن روز ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻲ او را ﺑﻜﺸﻢ‬ ‫او را ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬ﺑﻴﻨﻲﻫﺎي ﭘﺮﺑﺎدي رﻋﺪآﺳﺎ ﻣﻲﻏﺮﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﮔـﺮ اﻣـﺮوز ﻫﻤـﺎنﻫـﺎ را‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن دﻫﻢ ﻛﻪ او را ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ ،‬او را ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺸﺖ!«‬ ‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻴﻚ داﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎن رﺳﻮل ﺧﺪا از ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻦ ﭘﺮﺑﺮﻛﺖﺗﺮ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺻـــــﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨـــــﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،364‬ج ‪ ،2‬ص ‪698-696‬؛ زاد اﻟﻤﻌـــــﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪115-113‬؛‬ ‫ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.307-297‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.293‬‬

‫ﺳﺮﻳﻪﻫﺎﻱ ﭘﺲ ﺍﺯ ﻏﺰﻭﺓ ‪‬ﻣﺮ‪‬ﻳﺴﻴﻊ‬ ‫‪ .1‬ﺳﺮﻳﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻮف ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ دﻳﺎر ﺑﻨﻲﻛﻠﺐ‪ ،‬دوﻣﻪ اﻟﺠﻨﺪل‪ ،‬در ﻣﺎه ﺷـﻌﺒﺎن‬ ‫ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮت‪.‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬او را روﺑﺮوي ﺧﻮد ﻧﺸﺎﻧﻴﺪﻧﺪ و ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮدﺷـﺎن‬ ‫ﻋﻤﺎﻣﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ او ﭘﻴﭽﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و او را ﺑﻪ ﻧﻴﻚ رﻓﺘﺎري ﺗﻤﺎم در ﺟﻨﮓ ﺳﻔﺎرش ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺳﺮ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺗﻮ ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬دﺧﺘﺮ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺸـﺎن را ﺑـﻪ ﻫﻤﺴـﺮي ﺧـﻮدت‬ ‫درﺑﻴﺎور! ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦﻋﻮف‪ ،‬ﻣﺪت ﺳﻪ روز در دﻳﺎر آﻧﺎن اﻗﺎﻣﺖ ﻛﺮد و آﻧـﺎن را ﺑـﻪ‬ ‫اﺳﻼم دﻋﻮت ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﮕﻲ اﺳﻼم آوردﻧﺪ‪ ،‬و ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦﻋـﻮف ﺑـﺎ ﺗُﻤﺎﺿ‪‬ـﺮ ﺑﻨـﺖ‬ ‫اًﺻﺒﻎ‪ -‬ﻛﻪ ﻣﺎدر اﺑﻮﺳﻠﻤﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ -‬ازدواج ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺪر ﺗﻤﺎﺿﺮ رﺋﻴﺲ و ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻨـﻲﻛﻠـﺐ‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﺳﺮﻳﺔ ﻋﻠﻲ ﺑﻦاﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ دﻳﺎر ﺑﻨﻲﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻓﺪك‪ ،‬در ﻣﺎه ﺷـﻌﺒﺎن ﺳـﺎل‬ ‫ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮت‪ ،‬داﺳﺘﺎن از اﻳﻦ ﻗﺮار ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺧﺒﺮ‬ ‫دادﻧﺪ ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ ﻗﺼﺪ ﻣﺪدرﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن را دارﻧﺪ‪ .‬آن ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ را ﺑﺎ دوﻳﺴـﺖ‬ ‫ﻣﺮد ﺟﻨﮕﻲ ﺑﻪ ﺳﺮاغ آﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲ ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﺷﺐ ﻫـﺎ را ﺳـﻴﺮ ﻣـﻲﻛـﺮد‪ ،‬و‬ ‫روزﻫﺎ را ﻛﻤﻴﻦ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ از آﻧﺎن را دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻛﺮد‪ .‬او اﻗﺮار ﻛﺮد ﻛﻪ وي را ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻴﺒﺮ اﻋﺰام ﻛﺮده اﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺮاﺗﺐ آﻣﺎدﮔﻲ آﻧﺎن را ﺑﺮاي ﻳﺎري ﻳﻬﻮدﻳﺎن در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺧﺮﻣـﺎي‬ ‫ﺧﻴﺒﺮ ﺑﻪ آﻧﺎن اﻋﻼم ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آن ﻓﺮد ﺟﺎﺳـﻮس‪ ،‬ﻣﻜـﺎن ﺗﺠﻤـﻊ ﺑﻨـﻲﺳـﻌﺪ را ﺑـﻪ‬ ‫رزﻣﻨﺪﮔﺎن اﺳﻼم ﻧﺸﺎن داد‪ .‬ﻋﻠﻲ ﺑـﺮ آﻧـﺎن ﺷـﺒﻴﺨﻮن زد‪ ،‬و ﭘﺎﻧﺼـﺪ ﺷـﺘﺮ و دو ﻫـﺰار‬ ‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﺑﻨﻲ ﺳﻌﺪ ﻫﻤﻪ ﮔﺮﻳﺨﺘﻨـﺪ و از آن ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﺑـﺮاي ﻫﻤﻴﺸـﻪ‬ ‫ﻛﻮﭼﻴﺪﻧﺪ‪ .‬رﺋﻴﺲ ﺑﻨﻲﺳﻌﺪ‪ ،‬و‪‬ﺑﺮﺑﻦ ﻋ‪‬ﻠﻴﻢ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﺳﺮﻳﺔ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ‪ -‬ﻳﺎ‪ :‬زﻳﺪﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ وادي اﻟﻘـﺮي‪ ،‬در ﻣـﺎه رﻣﻀـﺎن‬ ‫ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮت‪ .‬ﺗﻴﺮهاي از ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺑﻨﻲ ﻓﺰاره ﻗﺼﺪ ﺗﺮور ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬

‫‪668‬‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬را داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺻـﺪﻳﻖ را اﻋـﺰام‬ ‫ﺳﻠَﻤﻪ ﺑﻦ اَﻛﻮ‪‬ع ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻫﻤﺮاه او ﺑﻮدم؛ وﻗﺘـﻲ ﻧﻤـﺎز ﺻـﺒﺢ را ﮔـﺰاردﻳﻢ‪،‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن ﺣﻤﻠﻪ داد؛ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدﻳﻢ و ﺑﺮ آﻧﺎن ﺷﺒﻴﺨﻮن زدﻳﻢ‪ .‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﺮﻛـﺔ آب آﻧـﺎن‬ ‫رﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬و اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻫﺮﻛﻪ را از آﻧﺎن درﻳﺎﻓﺖ از دم ﺗﻴﻎ ﮔﺬراﻧﻴﺪ‪ .‬ﮔﺮوﻫﻲ از آﻧﺎن را دﻳـﺪم‬ ‫ﻛﻪ زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮﺳﻴﺪم ﻛﻪ ﭘـﻴﺶ از ﻣـﻦ ﺧﻮدﺷـﺎن را ﺑـﻪ‬ ‫ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﺎﻧﻴﺪم و ﺗﻴﺮي اﻓﻜﻨﺪم ﻛﻪ ﻣﻴﺎن آﻧﺎن و ﻗﻠﺔ‬ ‫ﻛﻮه ﻓﺮود آﻣﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻓﺮود آﻣﺪن آن ﺗﻴﺮ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﺴـﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻴـﺎن آﻧـﺎن‬ ‫زﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ام‪‬ﻗ‪‬ﺮﻓَﻪ ﻧﺎم داﺷﺖ و ﭘﻮﺳﺘﻴﻦ ﻛﻬﻨﻪاي ﺑﺮ دوش داﺷﺖ‪ .‬دﺧﺘـﺮش ﻧﻴـﺰ ﻛـﻪ‬ ‫ﻳﻜﻲ از زﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ زﻧﺎن ﻋﺮب ﺑﻮد ﻫﻤﺮاه او ﺑﻮد‪ .‬آﻧﺎن را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧـﺰد اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺑـﺮدم‪.‬‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ دﺧﺘﺮ امﻗﺮﻓﻪ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻳﺰه داد‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬ﻣﻦ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻪﻫﺎي او ﻧﺰدم‪،‬‬ ‫زﻳﺮا رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﭘﻴﺶ دﺧﺘﺮ امﻗﺮﻓـﻪ را از اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺧﻮاﺳـﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آن ﺣﻀﺮت وي را ﺑﻪ ﻣﻜـﻪ ﻓﺮﺳـﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و در ﻋـﻮض او ﺷـﻤﺎري از اﺳـﻴﺮان‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﻛﻪ در ﻣﻜﻪ درﺑﻨﺪ ﻛﻔﺎر ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آزاد ﻛﺮدﻧﺪ ‪ .1‬امﻗﺮﻓﻪ ﻫﻤﺎن ﺷـﻴﻄﺎﻧﻪاي ﺑـﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﺮور ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را داﺷﺖ‪ ،‬و ﺳﻲﺳـﻮار را از ﺧﺎﻧـﺪان‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر آﻣﺎده ﻛﺮده ﺑﻮد؛ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮ ﺧﻮد رﺳﻴﺪ و ﺗﻤـﺎﻣﻲ آن‬ ‫ﺳﻲ ﺗﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ﺳﺮﻳﺔ ُﻛﺮزﺑﻦ ﺟﺎﺑﺮ ﻓ‪‬ﻬﺮي ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﻋ‪‬ﺮﻧﻴﻴﻦ‪ ،‬در ﻣﺎه ﺷﻮال ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮت‪.‬‬ ‫داﺳﺘﺎن از اﻳﻦ ﻗﺮار ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻋ‪‬ﻜﻞ و ﻋ‪‬ﺮَﻳﻨـﻪ اﻇﻬـﺎر ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﻲ ﻛﺮدﻧـﺪ و در‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ اﻗﺎﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آب و ﻫﻮاي ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺴﺎﺧﺖ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻧﺎن را ﺑﺎ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺷﺘﺮ ﺑﻪ ﭼﺮاﮔﺎهﻫﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﺎن دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ از ﺷﻴﺮ و‬

‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪89‬؛ ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ در ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ روي داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﺎش آن ﺷﺘﺮان ﺑﻨﻮﺷﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺳﻼﻣﺘﻲ ﺧﻮد را ﺑﺎز ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮﭘﺎن رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﻛﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺷﺘﺮان را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و از ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﻲ ﺑـﻪ ﻛﻔـﺮ‬ ‫روي آوردﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻛُـﺮز ﻓ‪‬ﻬـﺮي‪ 1‬را ﺑـﺎ ﺑﻴﺴـﺖ ﺗـﻦ از‬ ‫ﺻﺤﺎﺑﻪ در ﭘﻲ آﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﻋ‪‬ﺮَﻳﻨﻴﺎن را ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺃﻋﻢ ﻋﻠﻴﻬﻢ ﺍﻟﻄﺮﻳﻖ‪ ،‬ﻭﺍﺟﻌﻠﻬﺎ ﻋﻠﻴﻬﻢ ﺃﺿﻴﻖ ﻣﻦ ﻣﺴﮏ(‪.‬‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﺎده ﻛﻮر ﮔﺮدان‪ ،‬و راه و ﺟـﺎده را ﺑـﺮاي آﻧـﺎن از‬ ‫دﺳﺘﺒﻨﺪ ﺗﻨﮓﺗﺮ ﮔﺮدان!«‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﺎده ﻛﻮر ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﻪ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬دﺳـﺖ و‬ ‫ﭘﺎﻫﺎﻳﺸﺎن را ﻗﻄﻊ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن آﻫﻦ ﮔﺪاﺧﺘﻪ ﻓـﺮو ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ ﺑـﻪ ﻛﻴﻔـﺮ‬ ‫ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﺮﺳﻨﺪ؛ آﻧﮕﺎه آﻧﺎن را در ﺗﭙﻪﻫﺎي ﻛﻨـﺎر ﻣﺪﻳﻨـﻪ رﻫـﺎ ﻛﺮدﻧـﺪ ﺗـﺎ‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﺟﺎن دادﻧﺪ‪ .2‬داﺳﺘﺎن اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ﺑﻪ رواﻳﺖ از اَﻧَﺲ آﻣـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫***‬ ‫ﺳﻴﺮهﻧﻮﻳﺴﺎن ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﺳﺮاﻳﺎ‪ ،‬ﮔﺰارش ﺳـﺮﻳﻪ ﻋﻤـﺮوﺑﻦ اُﻣﻴـﺔ ﺿَـﻤ‪‬ﺮي و ﺳ‪‬ـﻠَﻤﻪ ﺑـﻦ‬ ‫اﺑﻲﺳﻠﻤﻪ را در ﻣﺎه ﺷﻮال ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮت ﻣﻲآورﻧﺪ؛ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺮح ﻛﻪ وي ﺑـﻪ ﻣﻜـﻪ‬ ‫رﻓﺖ ﺗﺎ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن را ﺗﺮور ﻛﻨﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻣﺮدي اﻋﺮاﺑﻲ را ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺗﺮور ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻴﭽﻴـﻚ از دو ﻣـﺄﻣﻮر ﻣﻮﻓـﻖ ﺑـﻪ ﺗـﺮور‬ ‫ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻦ و ﻧﻪ آن‪ .‬ذﻳﻼً ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺮو در ﺑﻴﻦ راه ﺳﻪ ﺗﻦ را‬ ‫‪ -1‬اﻳﻦ ﻣﺮد ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﺮاﮔﺎﻫﻬﺎي ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﻤﻠـﻪ ﺑـﺮده ﺑـﻮد‪ ،‬ﻏـﺰوه ﺳ‪‬ـﻔَﻮان در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ او‬ ‫ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻌﺪﻫﺎ اﺳﻼم آورد‪ ،‬و در روز ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.122‬‬ ‫‪ -3‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.602‬‬

‫‪670‬‬ ‫ﻛﺸﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺮو در اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﭘﻴﻜﺮ ﺷﻬﻴﺪ ﺧُﺒﻴﺐ را از دﺳﺖ‬ ‫ﺧﺒ‪‬ﻴﺐ ﭼﻨﺪ روز ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﭘﺲ از‬ ‫ﻛﻔﺎر ﺑﺎزﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﺸﻬﻮر‪ ،‬ﺷﻬﺎدت ُ‬ ‫ﺣﺎدﺛﺔ رﺟﻴﻊ روي داده‪ ،‬و ﺣﺎدﺛﺔ رﺟﻴﻊ در ﻣﺎه ﺻﻔﺮ ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم ﻫﺠﺮت ﺑﻮده اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻲداﻧﻢ ﻛﻪ آﻳﺎ اﻳﻦ دو ﺳﻔﺮ در ﻧﻈﺮ ﺳﻴﺮهﻧﻮﻳﺴﺎن ﺑﻪ ﻫﻢ آﻣﻴﺨﺘﻪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳـﻦ دو ﻣﻮﺿـﻮع‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻔﺮ واﺣﺪ در ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ ﻣﻨﺼﻮر ﭘﻮري‬ ‫وﺟﻮد ﺟﻨﮓ ﻳﺎ درﮔﻴﺮي را در دﺳﺘﻮر ﻛﺎر اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ ﻣﻨﻜﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫***‬ ‫ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺳﺮاﻳﺎ و ﻏﺰواﺗﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ اﺣﺰاب و ﻗﺘـﻞ ﻋـﺎم ﺑﻨـﻲﻗﺮﻳﻈـﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻫﻴﭽﻴﻚ از اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪﻫﺎ ﻳﺎ ﻏﺰوهﻫﺎ ﻛﺸﺘﺎر ﺳﺨﺘﻲ در ﻣﻴﺎن ﻃﺮﻓﻴﻦ‬ ‫روي ﻧﺪاد؛ و ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺑﺮﺧﻮرد ﺳﺎده ﺑﻮد‪ .‬ﻏﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﻣﺄﻣﻮرﻳـﺖﻫـﺎ ﻃﺒﻴﻌـﺖ ﻋﻤﻠﻴـﺎت‬ ‫ﻛﺴﺐ ﺧﺒﺮ از دﺷﻤﻦ ﻳﺎ ﺗﺤﺮﻳﻜﺎت ﺗﺄدﻳﺒﻲ ﺑﺮاي دﺷﻤﻦ را داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺪف از اﺟـﺮاي‬ ‫آﻧﻬﺎ‬

‫ﻓﺼﻞ دﻫﻢ‬ ‫ﺣﺪ‪‬ﻳﺒﻴﻪ‬ ‫ﺻ‪‬ﻠﺢ ‪‬‬ ‫ﺣﺪ‪‬ﻳﺒﻴﻪ ﻭ ﺍﻧﮕﻴﺰﺓ ﺁﻥ‬ ‫ﻋ‪‬ﻤﺮﺓ ‪‬‬ ‫وﻗﺘﻲ اوﺿﺎع و ﺷﺮاﻳﻂ در ﺟﺰﻳﺮهاﻟﻌﺮب ﺗﺎ ﺣﺪود زﻳﺎدي ﺑﻪ ﺳـﻮد ﻣﺴـﻠﻤﻴﻦ دﮔﺮﮔـﻮن‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻃﻠﻴﻌﻪﻫﺎي ﭘﻴﺮوزي ﺑﺰرگ و ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻗﻄﻌﻲ دﻋﻮت اﺳـﻼم اﻧـﺪك اﻧـﺪك ﺑـﻪ‬ ‫ﻇﻬﻮر ﻣﻲ ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺣـﻖ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ اداي‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﻚ و ﻋﺒﺎدت ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﻛﻪ از ﺷﺶ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻣﺸـﺮﻛﺎن راه آن را‬ ‫ﺑﻪ روي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآﻣﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬در ﻋﺎﻟﻢ ﺧـﻮاب دﻳﺪﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺧـﻮد و‬ ‫اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن وارد ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﺸﺎن ﻛﻠﻴﺪ ﻛﻌﺒﻪ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘـﻪاﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻫﻤﮕﻲ ﻃﻮاف ﻛﺮدﻧﺪ و ﻋﻤﺮه ﺑﻪ ﺟﺎي آوردﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻌﻀﻲ ﺳﺮﻫﺎ را ﺗﺮاﺷﻴﺪﻧﺪ و ﺑﻌﻀﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﺟﺎي ﺳﺮﺗﺮاﺷﻴﺪن ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آن ﺣﻀﺮت اﻳﻦ رؤﻳﺎي ﺻﺎدﻗﻪ را ﺑـﺮاي اﺻﺤﺎﺑﺸـﺎن‬ ‫ﺑﺎزﮔﻔﺘﻨﺪ؛ ﻫﻤﻪ ﺷﺎدﻣﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﺎن ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻫﻤﺎن ﺳﺎل وارد ﻣﻜﻪ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﺻﺤﺎب ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻗﺼـﺪ ﻋ‪‬ﻤـﺮه‬ ‫دارﻧﺪ‪ ،‬و اﺻﺤﺎب ﻧﻴﺰ آﻣﺎده ﺳﻔﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم‪ ،‬ﻗﻮم ﻋﺮب و ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎن ﻫﻤﮕﻲ را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧـﺪ ﺗـﺎ ﺑـﺎ‬ ‫اﻳﺸﺎن ﺑﺮاي ﻋ‪‬ﻤﺮه ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از اﻋﺮاب ﺗﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻔﺮ دردادﻧـﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒـﺮ‬ ‫اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﺨﺼﺎً ﺟﺎﻣﻪ ﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺷﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﺎﻗﺔ ﻗَﺼﻮاء را ﺳـﻮار‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﺑﻦام‪‬ﻣﻜﺘﻮم ﻳﺎ ُﻧﻤ‪‬ﻴﻠﺔ ﻟﻴﺜﻲ را در ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺟﺎﻧﺸـﻴﻦ ﺧـﻮد ﺳـﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و در روز‬ ‫دوﺷﻨﺒﻪ ﻳﻜﻢ ذﻳﻘﻌﻬﺪة ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮت از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺧﺎرج ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬ام‪‬ﺳـﻠﻤﻪ ﻫﻤﺴـﺮ آن‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻳﻜﻬﺰار و ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﺗﻦ دﻳﮕﺮ از ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‪ -‬و ﺑـﻪ ﻗـﻮﻟﻲ‪ :‬ﻳﻜﻬـﺰار و‬ ‫ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺗﻦ‪ -‬ﻫﻤﺮاه آن ﺣﻀﺮت ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﻫﻴﭽﻜﺲ ﻣﺴـﻠﺢ ﻧﺒـﻮد‪ ،‬ﻣﮕـﺮ ﺑـﻪ‬

‫‪672‬‬ ‫اﻧﺪازهاي ﻛﻪ در آن زﻣﺎن ﺑﺮاي ﻣﺴﺎﻓﺮ ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻚ ﺷﻤﺸﻴﺮ و آﻧﻬﻢ در ﻏﻼف‪.‬‬ ‫ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﺑﻪ ﺳﻮﻱ ﻣﮑﹼﻪ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻜﻪ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ذياﻟﺤﻠﻴﻔـﻪ رﺳـﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻴﻮاﻧـﺎت‬ ‫ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ را ﻗﻼده زدﻧﺪ و ﻧﺸﺎﻧﻪﮔﺬاري ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و اﺣﺮام ﻋﻤﺮه ﺑﺴﺘﻨﺪ؛ ﺗﺎ ﻣﺮدﻣﺎن ﻫﻤﮕـﻲ‬ ‫اﻳﻤﻦ ﺷﻮﻧﺪ از اﻳﻨﻜﻪ اﻳﺸﺎن ﻗﺼﺪ ﺟﻨﮓ ﻧﺪارﻧـﺪ‪ .‬ﭘﻴﺸـﺎﭘﻴﺶ؛ ﺟﺎﺳﻮﺳـﻲ از ﺧﺰاﻋـﻪ را‬ ‫ﻣﺄﻣﻮر ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﺧﺒﺎر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﺮﻳﺶ را ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻋ‪‬ﺴـﻔﺎن‬ ‫رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬آن ﺟﺎﺳﻮس ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺧﺒﺮ آورد ﻛﻪ ﻃﺎﻳﻔﺔ ﻛﻌﺐ ﺑﻦﻟﺆي اﺣﺎﺑﻴﺶ‪ 1‬را ﺑﺮ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺑﺴﻴﺞ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ اﻧﺒﻮه را ﺑﺮاي روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ ﺷـﻤﺎ ﺗـﺪارك دﻳـﺪهاﻧـﺪ و‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎﺷﻤﺎ ﻛﺎرزار ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺎﻧﻊ رﻓﺘﻦ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ ﺧﺪا ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ اﻛـﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن ﻣﺸﻮرت ﻛﺮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻮاﻓﻘﻴﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺮ ﺳـﺮ‬ ‫زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﺎري آﻧﺎن رﻓﺘﻪاﻧﺪ ﺑﺮﻳﺰﻳﻢ و آﻧـﺎن را ﺑـﻪ اﺳـﺎرت‬ ‫ﺧﻮد درآورﻳﻢ؛ ﺗﺎ اﮔﺮ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺟﺎي ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻜﺴـﺖ ﺧـﻮرده و اﻧـﺪوﻫﮕﻴﻦ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ و اﮔﺮ ﻓﺮار ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮدﻧﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪا آن را ﻗﻄﻊ ﻛـﺮده اﺳـﺖ!؟ ﻳـﺎ‬

‫‪» -1‬اﺣﺎﺑﻴﺶ« ﻗﻮﻣﻲ ﻋﺮبﻧﮋاد ﺑﻮدهاﻧﺪ از ﺗﻴﺮهﻫﺎي ﺑﻨﻲﻛﻨﺎﻧﻪ و دﻳﮕﺮ ﻃﻮاﻳـﻒ‪ ،‬و ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ از ﻟﻔـﻆ اﺣـﺎﺑﻴﺶ‬ ‫ﻣﺘﺒﺎدر ﺑﻪ ذﻫﻦ ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬اﻫﻞ ﺣﺒﺸﻪ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻮدهاﻧﺪ ﺑﻪ ﺣ‪‬ﺒﺸﻲ‪ ،‬ﻛﻮﻫﻲ در ﭘـﺎﻳﻴﻦ ﻣﻜـﻪ‬ ‫در ﻣﻮﺿﻊ ﻧﻌﻤﺎن اراك‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻜﻪ ﺷﺶ ﻣﻴﻞ ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد‪ .‬در داﻣﻨﻪ اﻳﻦ ﻛﻮه ﺑﻨﻲﺣﺎرث ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﻣﻨـﺎت‬ ‫ﺑﻦﻛﻨﺎﻧﻪ‪ ،‬و ﺑﻨﻲاﻟﻤﺼﻄﻠﻖ‪ ،‬و ﺣﻴﺎﺑﻦ ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪ ،‬و ﺑﻨﻲﻫـﻮن ﺑـﻦ ﻫﺰﻳﻤـﻪ ﮔـﺮدﻫﻢ آﻣﺪﻧـﺪ و ﺑـﺎ ﻗـﺮﻳﺶ‬ ‫ﻫﻢﭘﻴﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﮕﻲ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردﻧﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﻏﻴﺎر‪ ،‬ﻳﺪ واﺣﺪه ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺗـﺎ‬ ‫ﻟﻴﻞ وﻧﻬﺎري ﺗﺎرﻳﻚ و روﺷﻦ ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛـﻮه ﺣ‪‬ﺒﺸـﻲ در ﺟـﺎي ﺧـﻮد اﺳـﺘﻮار اﺳـﺖ!‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ »اﺣﺎﺑﻴﺶ ﻗﺮﻳﺶ« ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻮدن آﻧﺎن ﺑﻪ ﻛﻮه ﺣﺒﺸﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ )ﻣﻌﺠـﻢ اﻟﺒ‪‬ﻠـﺪان‪،‬‬ ‫ج ‪ ،2‬ص ‪214‬؛ اﻟﻤﻨﻤ‪‬ﻖ‪ ،‬ص ‪.(275‬‬

‫آﻧﻜﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ آﻫﻨﮓ اﻳﻦ ﺧﺎﻧﺔ ﺧﺪا ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬و ﻫﺮﻛﺲ ﺳﺮ راه را ﺑﺮ ﻣـﺎ ﮔﺮﻓـﺖ ﺑـﺎ او‬ ‫ﻛﺎرزار ﻛﻨﻴﻢ؟! اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا و رﺳﻮل او داﻧﺎﻳﻨﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻋﻤﺮه آﻣﺪهاﻳﻢ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻫﻴﭽﻜﺲ ﻧﻴﺎﻣﺪهاﻳﻢ؛ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﺧﺎﻧﺔ ﺧـﺪا ﺣﺎﺋـﻞ‬ ‫ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺎ او ﻛﺎرزار ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد!؟ ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭘﺲ راه‬ ‫ﺑﻴﻔﺘﻴﺪ! ﻫﻤﻪ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻗﺮﻳﺶ ﺍﺯ ﺭﻓﺘﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﺑﻪ ﺯﻳﺎﺭﺕ ﺧﺎﻧﺔ ﺧﺪﺍ‬ ‫ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪهاﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻳﻚ اﻧﺠﻤﻦ ﻣﺸﻮرﺗﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ دادﻧﺪ‪ ،‬و در آن اﻧﺠﻤﻦ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﺮ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ زﻳﺎرت ﺧﺎﻧﺔ ﺧﺪا ﺑﺎز داﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ! ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﭘﺲ از اﻋﺮاض‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ اﺣﺎﺑﻴﺶ‪ ،‬ﻣـﺮدي از ﺑﻨـﻲﻛﻌـﺐ ﺑـﺮاي‬ ‫اﻳﺸﺎن ﺧﺒﺮ آورد ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن در ذي ﻃُﻮي ﻓـﺮود آﻣـﺪهاﻧـﺪ‪ ،‬و دوﻳﺴـﺖ ﺳـﻮار ﺑـﻪ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ وﻟﻴﺪ در ﻛُﺮاع اﻟﻐﻤﻴﻢ ﺑﺮ ﺳﺮ راه اﺻﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲ ﺷـﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ آﻣﺎدهﺑﺎشاﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﻼً ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪ درﺻﺪد ﺑﺎزداﺷﺘﻦ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن از اداﻣـﺔ ﻣﺴـﻴﺮ‬ ‫ﺑﺮآﻣﺪ و ﺑﺎ ﺳﻮارﻛﺎراﻧﺶ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻫﻤـﺪﻳﮕﺮ را ﺑﻨﮕﺮﻧـﺪ‪،‬‬ ‫اﻳﺴﺘﺎد‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ وﻗﺘﻲ دﻳﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ ﻣﻲﮔﺰارﻧﺪ و رﻛﻮع و ﺳـﺠﻮد ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪،‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻨﺎن ﻏﺎﻓﻞ و ﺑﻲﺧﺒﺮﻧﺪ؛ اي ﻛﺎش ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻲﺑـﺮدﻳﻢ ﻛﺎرﺷـﺎن را ﻳﻜﺴـﺮه‬ ‫ﻣﻲ ﻛﺮدﻳﻢ! آﻧﮕﺎه ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺣﻤﻠﻪ ‪‬ﺑﺮَد؛‬ ‫اﻣﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻜﻢ ﻧﻤﺎز ﺧﻮف را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬و اﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ از دﺳﺖ ﺧﺎﻟﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺮﻫﻴﺰ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺍﺯ ﻧﺒﺮﺩ ﺧﻮﻧﻴﻦ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬راﻫﻲ ﭘﺮﭘﻴﭻ و ﺧﻢ را در ﻣﻴﺎن ﻛﻮﻫﻬﺎ و درهﻫـﺎ در‬ ‫ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺸﺎن را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳـﺖ از ﻣﻴـﺎن وادي ﺣ‪‬ﻤـﺾ در ﻣﺴـﻴﺮي‬

‫‪674‬‬ ‫ﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﺛﻨﻴﻪاﻟﻤ‪‬ﺮار در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ در ﺳﻤﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻜﻪ ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و‬ ‫راه اﺻﻠﻲ ﻣﻜﻪ را ﻛﻪ از ﺗﻨﻌﻴﻢ ﻣﻲﮔﺬﺷﺖ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﻪ ﺣﺮم اﻣﻦ اﻟﻬﻲ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲﺷـﺪ‪،‬‬ ‫در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺧﻮﻳﺶ واﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺧﺎﻟﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد ﻛﻪ ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم‬ ‫از ﻣﺴﻴﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف او ﻣﻲآﻣﺪ ﻣﻨﺤﺮف ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﺮﻳﺶ ﺗﺎﺧﺖ ﺗﺎ ﺑـﻪ‬ ‫آﻧﺎن ﻫﺸﺪار دﻫﺪ‪.‬‬ ‫از آن ﺳﻮي‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻮد اداﻣﻪ دادﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘـﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﺣﻞْ! اﻣ‪‬ﺎ‬ ‫ﺣﻞْ ‪‬‬ ‫ﺛﻨﻴﻪاﻟﻤﺮار رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺘﺮ آن ﺣﻀﺮت ﺧﻮد را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ اﻓﻜﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬‬ ‫اﺷﺘﺮ آن ﺣﻀﺮت از ﺟﺎي ﺑﺮﻧﺨﺎﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﻸت اﻟﻘﺼﻮاء! ﻗﺼﻮاء از ﭘـﺎي درآﻣـﺪ!‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻣﺎ ﺧﻸﺕ ﺍﻟﻘﺼﻮﺍﺀ؛ ﻭ ﻣﺎ ﺫﺍﮎ ﳍﺎ ﲞﻠﻖ؛ ﻭﻟﮑﻦ ﺣﺒﺴﻬﺎ ﺣﺎﺑﺲ ﺍﻟﻔﻴﻞ(‬ ‫»ﻗﺼﻮاء از راه ﻧﻤﺎﻧﺪ! و ﭼﻨﻴﻦ ﻋﺎدﺗﻲ ﻫﻢ ﻧﺪارد؛ ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﺎﻧﻜﺲ ﻛـﻪ ﻓﻴـﻞ اﺑﺮﻫـﻪ را از‬ ‫رﻓﺘﻦ ﺑﺎزداﺷﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﺘﺮ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎزداﺷﺘﻪ اﺳﺖ!«‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻭﺍﻟﺬﻱ ﻧﻔﺴﻲ ﺑﻴﺪﻩ‪ ،‬ﻻ ﻳﺴﺄﻟﻮﱐ ﺧﻄﺔ ﻳﻌﻈﻤﻮﻥ ﻓﻴﻬﺎ ﺣﺮﻣﺎﺕ ﺍﷲ ﺇﻻ ﺃﻋﻄﻴﺘﻬﻢ ﺇﻳﺎﻫﺎ(‪.‬‬ ‫»ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻜﻪ ﺟﺎﻧﻢ در دﺳﺖ اوﺳﺖ؛ ﻫﺮ ﺷﻴﻮهاي را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻨﻨـﺪ و در‬ ‫آن ﺣﺮﻣﺖ ﺣﺮﻳﻢ اﻟﻬﻲ را رﻋﺎﻳﺖ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬از آﻧﺎن ﺧﻮاﻫﻢ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ!«‬ ‫آﻧﮕﺎه ﺷﺘﺮ ﺧﻮﻳﺶ را از ﺟﺎي ﺣﺮﻛﺖ دادﻧﺪ و راه ﺧﻮد را ﺗﻐﻴﻴﺮ دادﻧﺪ و رﻓﺘﻨﺪ ﺗـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫اﻧﺘﻬﺎي ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ و در ﻛﻨﺎر ﭼﺸﻤﺔ ﻛﻢآﺑﻲ ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑـﻪ زﺣﻤـﺖ از‬ ‫آن آب ﺑﺮﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و دﻳﺮي ﻧﭙﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ آن ﻫﻢ ﺧﺸﻚ ﺷﺪ‪ .‬از ﺗﺸﻨﮕﻲ ﺑﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻜﺎﻳﺖ ﺑﺮدﻧﺪ؛ آن ﺣﻀﺮت ﺗﻴﺮي از ﺗﻴﺮدان ﺧﻮﻳﺶ درآوردﻧﺪ و‬ ‫ﺑﻪ آﻧﺎن دﺳﺘﻮر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ آن ﺗﻴﺮ را در ﭼﺸﻤﻪ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ؛ ﺑـﻪ ﺧـﺪا‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ از آن‬ ‫ﭼﺸﻤﻪ آب ﻣﻲﺟﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﻪ ﺳﻴﺮاب ﺷﺪﻧﺪ و از آب ﺑﻲﻧﻴﺎز ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻴﺎﻧﺠﻴﮕﺮﻱ ﺑ‪‬ﺪﻳﻞ ﻣﻴﺎﻥ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻭ ﻗﺮﻳﺶ‬ ‫وﻗﺘﻲ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﺳﺘﻘﺮار ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑ‪‬ﺪﻳﻞ ﺑﻦ ورﻗﺎء ﺧﺰاﻋـﻲ ﺑـﺎ‬ ‫ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﻣﺮدان ﺧﺰاﻋﻪ ﻧﺰد آن ﺣﻀﺮت آﻣﺪ‪ .‬ﻣﺮدﻣﺎن ﺧﺰاﻋﻪ ﻫﻤﻮاره ﻣﺤـﺮم اﺳـﺮار‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﻴﺎن اﻫﻞ ﺗﻬﺎﻣﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ از ﻧـﺰد‬ ‫ﻃﺎﻳﻔﺔ ﻛﻌﺐ ﺑﻦﻟﺆي ﻣﻲآﻳﻢ‪ .‬در ﻧﺰدﻳﻜﻲ آﺑﻬﺎي ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﻓﺮود آﻣﺪهاﻧﺪ و ﺣﺘـﻲ اﺷـﺘﺮان‬ ‫ﺗﺎزه ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪة ﺧﻮدﺷﺎن را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺧﻮد آوردهاﻧﺪ‪ ،‬و ﻗﺼﺪ دارﻧﺪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻛﺎرزار ﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬ ‫و ﻧﮕﺬارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺪا ﺑﺮوﻳﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﻧﺎ ﱂ ﳒﻲ ﻟﻘﺘﺎﻝ ﺃﺣﺪ‪ ،‬ﻭﻟﮑﻨﺎ ﺟﺌﻨﺎ ﻣﻌﺘﻤﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻭﺇﻥ ﻗﺮﻳﺸﺎ ﻗﺪ ‪‬ﮑﺘﻬﻢ ﺍﳊﺮﺏ ﻭﺃﺿﺮﺕ ‪‬ﻢ؛ ﻓﺎﻥ ﺷﺎﺅﺍ‬

‫ﻣﺎﺩﺩ‪‬ﻢ ﻭ ﳜﻠﻮﺍ ﺑﻴﲏ ﻭﺑﲔ ﺍﻟﻨﺎﺱ‪ ،‬ﻭﺇﻥ ﺷﺎﺅﺍ ﺃﻥ ﻳﺪﺧﻠﻮﺍ ﻓﻴﻤﺎ ﺩﺧﻞ ﻓﻴﻪ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﻓﻌﻠﻮﺍ‪ ،‬ﻭﺇﻻ ﻓﻘﺪ ﲨﻮﺍ؛‬

‫ﻭﺇﻥ ﻫﻢ ﺃﺑﻮﺍ ﺇﻻ ﺍﻟﻘﺘﺎﻝ‪ ،‬ﻓﻮﺍﻟﺬﻱ ﻧﻔﺴﻲ ﺑﻴﺪﻩ ﻷﻗﺎﺗﻠﻨﻬﻢ ﻋﻠﻰ ﺃﻣﺮﻱ ﻫﺬﺍ ﺣﱴ ﺗﻨﻔﺮﺩ ﺳﺎﻟﻔﱵ‪ ،‬ﺃﻭ ﻟﻴﻨﻔﺬﻥ‬ ‫ﺍﷲ ﺃﻣﺮﻩ(‪.‬‬

‫»ﻣﺎ ﺑﺮاي ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﻫﻴﭽﻜﺲ ﻧﻴﺎﻣﺪهاﻳﻢ؛ ﺑﻠﻜﻪ آﻣﺪهاﻳﻢ ﺗﺎ ﻋﻤﺮه ﺑﺠﺎ ﺑﻴﺎورﻳﻢ‪ .‬ﻗﺮﻳﺶ ﻧﻴـﺰ از‬ ‫ﺟﻨﮓ زﻳﺎن ﺑﺴﻴﺎر دﻳﺪهاﻧﺪ و از ﻛﺎرزار ﺑﻪ ﺳﺘﻮه آﻣﺪهاﻧﺪ؛ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣـﻦ ﺑـﺎ آﻧـﺎن‬ ‫ﺳﺎزش ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد؛ آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﺮا ﺑﺎ ﻣﺮدم واﮔﺬارﻧﺪ؛ و اﮔﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ راﻫـﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺮدم رﻓﺘﻪاﻧﺪ ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ؛ اﮔﺮ ﻧﻪ اﻳﻦ و ﻧﻪ آن‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﺠﺪﻳـﺪ ﻗـﻮا‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺣﺘﻤﺎً اﺻﺮار ﺑﻪ ﺟﻨﮓ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻜﻪ ﺟﺎﻧﻢ در دﺳﺖ اوﺳـﺖ‪،‬‬ ‫در راه اﻳﻦ دﻋﻮت ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬آن ﭼﻨﺎن ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﻛﺎرزار ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺟﺎن از ﺗﻨﻢ ﺑـﻪ‬ ‫درآﻳﺪ؛ ﻳﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ را ﭘﻴﺶ ﺑﺒﺮد!«‬ ‫ﺑ‪‬ﺪﻳﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺳﺨﻦ ﺷﻤﺎ را ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﺎزﺧﻮاﻫﻢ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد و رﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺰد‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ از ﻧﺰد اﻳﻦ ﻣﺮد ﺑﻪ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﻣﻲآﻳﻢ؛ ﺷـﻨﻴﺪم ﻛـﻪ او ﺳـﺨﻨﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ؛ اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﻳﻢ!؟‬ ‫ﻧﺎﺑﺨﺮداﻧﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﻴﺎزي ﻧﺪارﻳﻢ ﻛﻪ ﺗﻮ ﭼﻴﺰي ﺑﺮاي ﻣـﺎ ﺑﮕـﻮﻳﻲ! اﻣـﺎ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﺸـﺎن‬

‫‪676‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪهاي ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﻦ! ﺑ‪‬ﺪﻳﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷـﻨﻴﺪم ﻛـﻪ وي ﭼﻨـﻴﻦ و ﭼﻨـﺎن‬ ‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ .‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻣ‪‬ﻜﺮَز ﺑﻦ ﺣﻔﺺ را ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬او را دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻣﺮدي ﻧﻴﺮﻧﮕﺒﺎز اﺳﺖ! اﻣﺎ وﻗﺘﻲ ﻧﺰد آﻧﺤﻀﺮت آﻣـﺪ‬ ‫و ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ ،‬آن ﺣﻀﺮت ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑـﺪﻳﻞ و ﻫﻤﺮاﻫـﺎﻧﺶ ﮔﻔﺘـﻪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ وي ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬او ﻫﻢ ﻧﺰد ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬و ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﺎزﮔﻔﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎﺩﮔﺎﻥ ﻗﺮﻳﺶ ﻧﺰﺩ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﻣﺮدي از ﻛﻨﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺣ‪‬ﻠَﻴﺲ ﺑﻦ ﻋﻠﻘﻤﻪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻣﻦ ﻧﺰد او ﺑﺮوم!؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧـﺰد‬ ‫او ﺑﺮو! وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬و اﺻـﺤﺎب آن‬ ‫ﺣﻀﺮت را ﻣﻲدﻳﺪ‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ؛ اﻳﻦ ﻓﻼن ﻛﺲ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫و او از آن ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ را ﮔﺮاﻣﻲ ﻣﻲدارﻧﺪ؛ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﺳﻮي‬ ‫او ﮔﺴﻴﻞ دارﻳﺪ! ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ را ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ وي ﮔﺴﻴﻞ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﻮد ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻟﺒﻴﻚﮔﻮﻳﺎن از او اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﺒﺤﺎناﷲ! ﺳﺰاوار ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ ﺧﺪا ﺑﺎزداﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ!؟ ﻧﺰد ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﺎزﮔﺸـﺖ و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬ ‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ را دﻳﺪم ﻛﻪ ﻗﻼده ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ و ﻧﺸﺎﻧﻪﮔﺬاري ﻛﺮدهاﻧﺪ؛ ﻣﻦ ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﻴﺴـﺘﻢ‬ ‫ﻛﻪ اﻳﻨﺎن ﺑﺎزداﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ! و ﻣﻴﺎن او ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺸـﻴﺎن ﺳـﺨﻨﺎﻧﻲ رد و ﺑـﺪل ﺷـﺪ ﻛـﻪ راوي‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ آن ﺳﺨﻨﺎن را از ﺑﺮدارم!‬ ‫ﻋﺮوه ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺛﻘﻔﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﻣﺮد ﺑﻪ ﺷﻤﺎ راه و روش ﻋﺎﻗﻼﻧﻪاي را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮده‬ ‫اﺳﺖ؛ از او ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﺪ و ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻣﻦ ﻧﺰد او ﺑﺮوم! ﻋﺮوه ﻧﻴﺰ ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪ و ﺑﺎ آن ﺣﻀﺮت ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﺮد‪ .‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻈﻴـﺮ‬ ‫ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑ‪‬ﺪﻳﻞ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ او ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬در آن وﻗﺖ‪ ،‬ﻋـﺮوه ﮔﻔـﺖ‪:‬‬ ‫اي ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻓﺮض ﻛﻦ ﻛﻪ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪات را رﻳﺸﻪﻛﻦ ﺳﺎﺧﺘﻲ؛ آﻳﺎ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺷﻨﻴﺪهاي ﻛﻪ‬

‫اﺣﺪي از ﻗﻮم ﻋﺮب ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪاﻧﺶ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻔﺎ روا داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟! و اﮔـﺮ‬ ‫ﻛﺎر ﺗﻮ ﺻﻮرت دﻳﮕﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﻲ ﻣﺼﻤﻢ در اﻃﺮاف ﺗﻮ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻢ؛ ﻣـﻦ‬ ‫ﻋﺪهاي اوﺑﺎش را ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ اﻃﺮاف ﺗﻮ را ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬و از آﻧﺎن ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﮕﺮﻳﺰﻧﺪ و‬ ‫ﺗﻮ را واﻧﻬﻨﺪ! اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬اُﻣﺼ‪‬ﺺ‪ ‬ﺑﻈﺮ اﻟﻼت! ﻣﺎ از ﻛﻨﺎر او ﻣﻲﮔﺮﻳﺰﻳﻢ؟! ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺎن‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻜﻪ ﺟﺎﻧﻢ در دﺳﺖ اوﺳـﺖ؛ اﮔـﺮ‬ ‫ﻧﺒﻮد اﺣﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﺮ ﻣﻦ روا داﺷـﺘﻪاي و ﻣـﻦ ﻫﻨـﻮز از ﻋﻬـﺪة ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ آن‬ ‫ﺑﺮﻧﻴﺎﻣﺪه ام‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﺗﻮ را ﻣﻲدادم!؟ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮔﻔﺘﮕﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬اداﻣﻪ ﻣﻲداد‪ ،‬و ﻫﺮازﮔﺎﻫﻲ در ﻣﻴﺎن ﮔﻔﺘﮕﻮﻳﺶ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي رﻳﺶ رﺳﻮلﺧﺪا‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻲ ﺑﺮد‪ .‬ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﺑﺎﻻي ﺳﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬‫وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد و ﺷﻤﺸﻴﺮ در دﺳﺖ و ﻛﻼه ﺧﻮد ﺑﺮ ﺳﺮ داﺷﺖ‪ ،‬و ﻫﺮﺑﺎر ﻛﻪ ﻋﺮوه‬ ‫ﺑﻪ رﻳﺶ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻪ ﻏﻼف ﺷﻤﺸـﻴﺮ روي‬ ‫دﺳﺘﺶ ﻣﻲزد و ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬دﺳﺘﺖ را از رﻳﺶ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬دور‬ ‫ﻧﮕﺎﻫﺪار! ﻋﺮوه ﺳﺮﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﻛﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻦ ﺷـﻌﺒﻪ! ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي‬ ‫ﺑﻲوﻓﺎ!؟ ﻣﮕﺮ ﻣﻦ ﻧﺒﻮدم ﻛﻪ ﺑﺮاي رﻓﻊ و رﺟﻮع آن ﻧﻴﺮﻧﮕﺒـﺎزي ﺗـﻮ آن ﻫﻤـﻪ ﻛﻮﺷـﺶ‬ ‫ﻛﺮدم؟! ﻣﻐﻴﺮه در ﻋﻬﺪ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ ﻫﻤﺮاه ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﺗﻤـﺎﻣﻲ آﻧـﺎن را‬ ‫ﻛﺸﺘﻪ و اﻣﻮاﻟﺸﺎن را رﺑﻮده ﺑﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه آﻣﺪه واﺳﻼم آورد‪ .‬ﻧﺒﻲاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﺳﻼم ﺗﻮ را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮم‪ ،‬اﻣﺎ آن اﻣﻮال ﺑﻪ ﻣـﻦ رﺑﻄـﻲ ﻧـﺪارد! )ﻣ‪‬ﻐﻴـﺮه‬ ‫ﺑﺮادرزادة ﻋ‪‬ﺮوه ﺑﻮد(‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻋ‪‬ﺮوه ﻣﺪ‪‬ﺗﻲ اﺻﺤﺎب رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را زﻳﺮ ﻧﻈـﺮ ﮔﺮﻓـﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﺮاﺗﺐ ﺗﻌﻈﻴﻢ و ﺗﻜﺮﻳﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از آن ﺣﻀـﺮت ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﻛـﺮد‪ .‬آﻧﮕـﺎه‪ ،‬ﺑـﻪ ﻧـﺰد‬ ‫اﺻﺤﺎﺑﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻗﻮم ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺮ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن وارد ﺷﺪهام‪ ،‬ﺑﺮ ﻗﻴﺼﺮ‬ ‫و ﺧﺴﺮو و ﻧﺠﺎﺷﻲ؛ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ را ﻧﺪﻳﺪهام ﻛﻪ اﻃﺮاﻓﻴﺎﻧﺶ آن ﭼﻨﺎن ﻛﻪ اﺻﺤﺎب‬

‫‪678‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ را ﺗﻌﻈﻴﻢ و ﺗﻜﺮﻳﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺰرگ و ﮔﺮاﻣﻲ ﺑﺪارﻧﺪ! ﺑﻪ ﺧـﺪا‪ ،‬اﮔـﺮ آب‬ ‫دﻫﺎن ﺑﻴﺎﻧﺪازد‪ ،‬ﻫﻤﻪ دﺳﺘﻬﺎ را ﭘﻴﺶ ﻣﻲ آورﻧﺪ ﺗﺎ ﻧﺼﻴﺐ ﻳﻜﻲ از آن دﺳﺘﻬﺎ ﺑﺸـﻮد و آن‬ ‫را ﺑﻪ ﺻﻮرت و اﻧﺪاﻣﺶ ﺑﻤﺎﻟﺪ! و ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻲدرﻧـﮓ ﻓﺮﻣـﺎﻧﺶ را‬ ‫اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ! و ﻫﺮﮔﺎه وﺿﻮ ﺑﺴﺎزد‪ ،‬ﺑﺮاي ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﻗﻄـﺮات آب وﺿـﻮي او ﺳـﺮ و‬ ‫دﺳﺖ ﻣﻲ ﺷﻜﻨﻨﺪ! و ﻫﺮﮔﺎه ﺳـﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳـﺪ‪ ،‬ﻫﻤﮕـﻲ ﺻﺪاﻫﺎﻳﺸـﺎن را ﻧـﺰد وي ﭘـﺎﻳﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲآورﻧﺪ‪ ،‬و از ﻓﺮط ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ وي ﺑﻪ او ﺧﻴﺮه ﻧﻤﻲﻧﮕﺮﻧـﺪ!؟ ﻫـﻢ اﻳﻨـﻚ‪ ،‬وي راه و‬ ‫روش ﻋﺎﻗﻼﻧﻪاي ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ؛ از او ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﺪ!‬ ‫ﻧﺎﮐﺎﻣﻲ ﺟﻨﮓ ﺍﻓﺮﻭﺯﺍﻥ‬ ‫ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮي ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﻛﻪ آرزوﻣﻨﺪ ﺟﻨﮓ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎﻧﺸﺎن را ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻠﺢ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺸﻪاي ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﻼً ﻧﮕﺬارﻧﺪ روﻧﺪ ﺻﻠﺢ ﭘﻴﺶ ﺑﺮود!؟ ﺑﻨـﺎ‬ ‫را ﺑﺮ آن ﻧﻬﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اردوﮔﺎه ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺨﺰﻧـﺪ‪ ،‬و ﻛﺎرﻫـﺎﻳﻲ‬ ‫ﺑﻜﻨﻨﺪ ﺗﺎ آﺗﺶ ﺟﻨﮓ ﺷﻌﻠﻪور ﮔﺮدد‪ .‬ﻋﻤﻼً ﻧﻴﺰ‪ ،‬در ﭘﻲ اﺟﺮاي اﻳـﻦ ﺗﺼـﻤﻴﻢ ﺑﺮآﻣﺪﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻔﺘﺎد ﻳﺎ ﻫﺸﺘﺎد ﺗﻦ از آﻧﺎن ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﺷـﺪﻧﺪ و از ﻛـﻮه ﺗﻨﻌـﻴﻢ ﺑـﻪ زﻳـﺮ آﻣﺪﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺑﻪ اردوﮔﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺨﺰﻧﺪ؛ اﻣـﺎ‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪﺑﻦ ﻣﺴـﻠﻤﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪه‬ ‫ﭘﺎﺳﺪاران ﻫﻤﮕﻲ آﻧﺎن را دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از روي ﺻﻠﺢ ﺟﻮﻳﻲ ﻫﻤﮕﻲ آﻧﺎن را آزاد ﻛﺮدﻧﺪ و‬ ‫آﻧﺎن را ﻋﻔﻮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ؛ و در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭ ‪‬ﻫ ‪‬ﻮ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻱ ﹶﻛﻒ‪ ‬ﹶﺃ‪‬ﻳ ‪‬ﺪ‪‬ﻳ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ﻋ‪‬ﻨ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ‪‬ﻭﹶﺃ‪‬ﻳ ‪‬ﺪ‪‬ﻳ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ‪‬ﻋ ‪‬ﻨﻬ‪‬ﻢ ﹺﺑ‪‬ﺒ ﹾﻄﻦﹺ ‪‬ﻣﻜﱠ ﹶﺔ ﻣ‪‬ﻦ ‪‬ﺑ ‪‬ﻌ ‪‬ﺪ ﹶﺃ ﹾﻥ ﹶﺃ ﹾﻇ ﹶﻔ ‪‬ﺮ ﹸﻛ ‪‬ﻢ ‪‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴ ﹺﻬ ‪‬ﻢ ‪‬ﻭﻛﹶﺎ ﹶﻥ ﺍﻟﻠﱠـ ‪‬ﻪ‬

‫ﹺﺑﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﺗ ‪‬ﻌ ‪‬ﻤﻠﹸﻮ ﹶﻥ ‪‬ﺑﺼ‪‬ﲑﺍﹰ﴾‪.١‬‬

‫»و اوﺳﺖ آﻧﻜﻪ در اﻧﺪرون ﻣﻜﻪ دﺳﺘﺎن آﻧـﺎن را از ﺷـﻤﺎ و دﺳـﺘﺎن ﺷـﻤﺎ را از آﻧـﺎن‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻓﺘﺢ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.24‬‬

‫ﺑﺎزداﺷﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﭼﻴﺮه ﮔﺮداﻧﻴﺪ!«‬ ‫ﻋﺜﻤﺎﻥ ﺑﻦ ﻋﻔﹼﺎﻥ ﺳﻔﻴﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ رﺳﻴﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اراده ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻔﻴﺮي‬ ‫ﻧﺰد ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻮﺿﻊ آن ﺣﻀﺮت و ﻫﺪف اﻳﺸﺎن را از اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﺑـﺮاي آﻧـﺎن‬ ‫روﺷﻦ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﺗﺎ وي را ﻧـﺰد آﻧـﺎن ﺑﻔﺮﺳـﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘـﻮزش‬ ‫ﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺮا آزار دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ از ﺑﻨﻲﻋﺪ‪‬ي ﺑﻦﻛﻌﺐ در ﻣﻜﻪ‬ ‫ﻛﺴﻲ را ﻧﺪارم ﻛﻪ از ﻣﻦ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ؛ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن را ﺑﻔﺮﺳﺘﻴﺪ؛ ﻛﻪ ﺗﻴﺮه و ﻃﺎﻳﻔـﺔ‬ ‫او در ﻣﻜﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و او ﻣﻨﻈﻮر ﺷﻤﺎ راﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ! او را ﻓـﺮا ﺧﻮاﻧﺪﻧـﺪ‪ ،‬و ﻧـﺰد‬ ‫ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺎزﮔﻮي ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺮاي ﭘﻴﻜﺎر ﻧﻴﺎﻣﺪهاﻳﻢ؛ ﻣﺎ آﻣﺪهاﻳـﻢ‬ ‫ﻋ‪‬ﻤﺮه ﺑﮕﺰارﻳﻢ! و آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻛﻦ! ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬او را اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻧـﺰد‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﻣﻜﻪ ﺑﺮود‪ ،‬و ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﮋدة ﻓﺘﺢ و ﭘﻴﺮوزي ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ‬ ‫آﻧﺎن ﺑﺎزﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰوﺟﻞ دﻳﻦ ﺧﻮد را در ﻣﻜﻪ ﻏﻠﺒﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺎ دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻤﺎن و اﺳﻼم ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺘﻮاري ﺑﺎﺷﺪ!‬ ‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد‪ ،‬و در ﺑﻠﺪح ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﺮﺧﻮرد ﻛـﺮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﻛﺠـﺎ ﻣـﻲﺧـﻮاﻫﻲ‬ ‫ﺑﺮوي؟! ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺮا ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻧﺪ ﺗﺎ ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺑﺎزﮔﻮﻳﻢ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺳﺨﻨﺎﻧﺖ را ﺷﻨﻴﺪﻳﻢ؛ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻛﺎرﻫﺎي دﻳﮕﺮت ﺑﺮو! اﺑﺎنﺑﻦ‬ ‫ﺳﻌﻴﺪﺑﻦﻋﺎص ﭘﻴﺸﺒﺎز او آﻣﺪ و ﺑﻪ او ﺧﻮشآﻣﺪ ﮔﻔﺖ و اﺳﺒﺶ را زﻳﻦ ﻛﺮد‪ ،‬و ﻋﺜﻤـﺎن‬ ‫را ﺑﺮ اﺳﺐ ﺳﻮار ﻛﺮد‪ ،‬و او را اﻣﺎن داد و ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻮد ﺳﻮار ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ رﺳـﻴﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﻜﻪ ﭘﻴﺎم ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﻪ زﻋﻤﺎي ﻗﺮﻳﺶ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﭼـﻮن از‬ ‫ﻛﺎرﻫﺎﻳﺶ ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺖ ﺑﻪ او ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻃﻮاف ﺧﺎﻧﺔ ﺧﺪا ﻛﻨﺪ؛ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد را‬ ‫رد ﻛﺮد و ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﺪ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻃﻮاف ﻛﻨﻨـﺪ‪،‬‬ ‫ﻃﻮاف ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪680‬‬

‫ﺑﻴﻌﺖ ﺭﺿﻮﺍﻥ ﻭ ﺍﻧﮕﻴﺰﺓ ﺁﻥ‬ ‫ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻋﺜﻤﺎن را ﻧﺰد ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد را ﻣﻴﺎن‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻪ ﻣﺸﻮرت ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﺼﻤﻴﻤﺸﺎن را ﻗﻄﻌﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻋﺜﻤﺎن را ﺑﺎ ﺟﻮاب‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﻲ ﻛﻪ آورده ﺑﻮد ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬درﻧﮓ ﻋﺜﻤﺎن ﻧﺰد آﻧﺎن ﺑﻪ ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬و‬ ‫در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺎﻳﻊ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ اﻳﻦ ﺷﺎﻳﻌﻪ ﺑﻪ ﮔﻮش‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬از اﻳﻨﺠـﺎ ﺣﺮﻛـﺖ ﻧﻤـﻲﻛﻨـﻴﻢ ﺗـﺎ‬ ‫ﺗﻜﻠﻴﻔﻤﺎن را ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﻤﺎﻋﺖ ﻳﻜﺴﺮه ﻛﻨﻴﻢ! آﻧﮕﺎه اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن را ﺑﺮاي ﺑﻴﻌﺖ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﻮج ﻓﻮج ﻧﺰد آن ﺣﻀﺮت ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﻓـﺮار‬ ‫ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ .‬ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ از آﻧﺎن ﺑﺎ آن ﺣﻀﺮت ﺑﺮ ﻣﺮگ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎ آن ﺣﻀﺮت ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد‪ ،‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن اﺳﺪي ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﻠﻤﻪ ﺑﻦاﻛﻮع ﺳـﻪ ﺑـﺎر ﺑـﺎ آن‬ ‫ﺣﻀﺮت ﺑﺮ ﻣﺮگ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد؛ ﺑﺎ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﺎن‪ ،‬و ﺑﺎ اواﺳـﻂ ﺑﻴﻌـﺖ ﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن‪ ،‬و ﺑـﺎ‬ ‫آﺧﺮﻳﻦ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دﺳﺖ ﺧﻮد را ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬ ‫دﻳﮕﺮ دادﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻫﺬه ﻋ‪‬ﻦ ﻋ‪‬ﺜﻤﺎن« اﻳﻦ ﻫﻢ ﺑﻴﻌﺖ از ﺟﺎﻧﺐ ﻋﺜﻤﺎن! ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺑﻴﻌـﺖ‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن ﻧﻴﺰ ﺳﺮرﺳﻴﺪ و ﺑـﺎآن ﺣﻀـﺮت ﺑﻴﻌـﺖ ﻛـﺮد‪ .‬از اﻳـﻦ ﺑﻴﻌـﺖ‬ ‫ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺗﺨﻠﻒ ﻧﻮرزﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﻣﺮدي از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻛﻪ او را ﺟﺪ‪‬ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻳﻦ ﺑﻴﻌﺖ را زﻳﺮ ﻳﻚ درﺧﺖ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﺮ دﺳﺖ آن ﺣﻀﺮت را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﻳﺴﺎر ﺷﺎﺧﺔ درﺧﺖ را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و‬ ‫از ﺑﺎﻻي ﺳﺮ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آن را دور ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﺑﻴﻌﺖ‬ ‫رﺿﻮان اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ درﺑﺎرة آن اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺠ ‪‬ﺮ ‪‬ﺓ﴾‪.1‬‬ ‫ﺖ ﺍﻟﺸ‪ ‬‬ ‫ﺤ ‪‬‬ ‫ﻚ ‪‬ﺗ ‪‬‬ ‫ﲔ ﹺﺇ ﹾﺫ ‪‬ﻳﺒ‪‬ﺎﹺﻳﻌ‪‬ﻮ‪‬ﻧ ‪‬‬ ‫ﺿ ‪‬ﻲ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ‪‬ﻋ ﹺﻦ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﺆ ‪‬ﻣﹺﻨ ‪‬‬ ‫﴿ﹶﻟ ﹶﻘ ‪‬ﺪ ‪‬ﺭ ‪‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻓﺘﺢ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.18‬‬

‫»ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺧﺸﻨﻮد ﮔﺮدﻳﺪ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗـﻮ زﻳـﺮ آن درﺧـﺖ ﺑﻴﻌـﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪«.‬‬ ‫ﻣﻮﺍﺩ ﺻﻠﺤﻨﺎﻣﻪ‬ ‫ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺗﻨﮕﻨﺎﻳﻲ را ﻛﻪ در آن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ درك ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑـﻲدرﻧـﮓ‬ ‫ﺳﻬﻴﻞﺑﻦ ﻋﻤﺮو را ﺑﺮاي ﻋﻘﺪ ﻗﺮارداد ﺻﻠﺢ رواﻧﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮدﻧﺪ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ در‬ ‫ﺻﻠﺤﻨﺎﻣﻪ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ اﻳﻦ ﻗﻴﺪ ﻧﺸﻮد ﻛﻪ وي اﻣﺴﺎل از ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﺎزﮔﺮدد‪ ،‬و ﻗـﻮم ﻋـﺮب‬ ‫ﺳﻞ ﺑﻪ زور ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ وارد ﺷﻮد‪ .‬ﺳـﻬﻴﻞ‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ وي ﺑﺎ ﺗﻮ ‪‬‬ ‫ﺑﻦﻋﻤﺮو ﻧﺰد رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬آﻣـﺪ‪ .‬وﻗﺘـﻲ آن ﺣﻀـﺮت وي را‬ ‫دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﻗﺪ ﺳﻬﻞ ﻟﮑﻢ ﺃﻣﺮﮐﻢ؛ ﺃﺭﺍﺩ ﺍﻟﻘﻮﻡ ﺍﻟﺼﻠﺢ ﺣﲔ ﺑﻌﺜﻮﺍ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﺮﺟﻞ(‪.‬‬ ‫»ﻛﺎرﺗﺎن آﺳﺎن ﺷﺪ؛ اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺼﺪ ﺻﻠﺢ دارﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺮد را رواﻧﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ!«‬ ‫ﺳﻬﻴﻞ آﻣﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ آن ﺣﻀﺮت ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ ،‬و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﺮ ﻣﻮاد ﺻﻠﺤﻨﺎﻣﻪ اﺗﻔﺎقﻧﻈـﺮ‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻔﺎد ﻣﻮاد ﺻﻠﺤﻨﺎﻣﻪ از اﻳﻦ ﻗﺮار ﺑﻮد‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬اﻣﺴـﺎل را ﺑﺎزﮔﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و وارد ﻣﻜـﻪ‬ ‫ﻧﺸﻮﻧﺪ؛ ﺳﺎل آﻳﻨﺪه ﻛﻪ ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن وارد ﻣﻜﻪ ﺷﻮﻧﺪ و ﺳﻪ روز در ﻣﻜﻪ اﻗﺎﻣﺖ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ؛ ﺣﻖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ اﺳﻠﺤﺔ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺳﻮارﻛﺎر‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻏﻼف ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﺎ ﺧـﻮد‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ و ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻋﻨﻮان ﺗﻌﺮﺿﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﺑﻪ ﻣﺪت ده ﺳﺎل‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﻣﻴﺎن ﻃﺮﻓﻴﻦ درﮔﻴﺮ ﻧﺸﻮد؛ و ﻣﺮدم در اﻣﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و دﺳـﺖ‬ ‫از آزار ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺪارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﻫﺮﻛﺲ دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻗﺮارداد ﺻﻠﺢ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم‬ ‫‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻠﺤﻖ ﺷﻮد‪ ،‬اﻟﺤﺎق او ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد؛ و ﻫﺮﻛﺲ ﻧﻴﺰ‬

‫‪682‬‬ ‫دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻗﺮارداد ﺑﻪ ﻃﺮف ﻗﺮﻳﺶ ﻣﻠﺤـﻖ ﺷـﻮد‪ ،‬اﻟﺤـﺎق او ﺑـﻪ‬ ‫رﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد؛ و ﻫﺮ ﻗﺒﻴﻠﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از دو ﻃﺮف ﺿﻤﻴﻤﻪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺟﺰﺋﻲ‬ ‫از آن ﻃﺮف ﻗﺮارداد ﻟﺤﺎظ ﺷﻮد؛ و ﻫﺮ ﺗﻌﺪ‪‬ي و ﺗﺠﺎوزي ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﺗﻌـﺪي‬ ‫و ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ آن ﻃﺮف ﻗﺮارداد ﻣﺤﺴﻮب ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪ .4‬اﮔﺮ اﻓﺮادي از ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺪون اذن اوﻟﻴﺎﺋﺸﺎن ﺑﮕﺮﻳﺰﻧﺪ و ﻧﺰد ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬اﻳﺸﺎن آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻧﺰد ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻨﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬اﮔﺮ ﻛﺴﻲ‬‫از اﻃﺮاﻓﻴﺎن ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮕﺮﻳﺰد و ﺑـﻪ ﻧـﺰد ﻗﺮﻳﺸـﻴﺎن‬ ‫ﺑﺮود‪ ،‬او را ﺑﺎز ﻧﮕﺮداﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻋﻠﻲ را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻧﺎﻣﺔ ﺻﻠﺢ را‬ ‫ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ .‬ﺑﺮ او اﻣﻼ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟـﺮﺣﻴﻢ(‪ .‬ﺳﻬﻴﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺣﻤﺎن را ﻛـﻪ ﻣـﺎ‬ ‫ﻧﻤﻴﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻴﺴﺖ؟ ﺑﻨﻮﻳﺲ‪ :‬ﺑﺎﺳﻤﻚ اﻟﻠﻬﻢ! ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴـﺰ اﻣـﺮ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﺒﺎرت ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه اﻣﻼ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪) :‬ﻫـﺬا ﻣـﺎ ﺻـﺎﻟﺢ ﻋﻠﻴـﻪ ﻣﺤﻤـﺪ‬ ‫رﺳﻮلاﷲ‪.(...‬‬ ‫ﺳﻬﻴﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺎ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻮ رﺳﻮل ﺧﺪاﻳﻲ‪ ،‬از رﻓﺘﻦ ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﺔ ﺧـﺪا ﺗـﻮ را‬ ‫ﺑﺎزﻧﻤﻲداﺷﺘﻴﻢ و ﺑﺎ ﺗﻮ ﺟﻨﮓ ﻧﻤﻲﻛـﺮدﻳﻢ! ﻧـﻪ؛ ﺑﻨـﻮﻳﺲ‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪﺑﻦ ﻋﺒـﺪاﷲ! آﻧﺤﻀـﺮت‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﱐ ﺭﺳﻮﻝﺍﷲ ﻭﺇﻥ ﮐﺬﺑﺘ‪‬ﻤﻮﱐ(‪.‬‬ ‫»ﻣﻦ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻢ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻣﺮا ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﻨﻴﺪ!«‬ ‫در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻋﻠﻲ را اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒـﺪاﷲ‪ ،‬و ﻛﻠﻤـﺔ »رﺳـﻮلاﷲ« را‬ ‫ﻣﺤﻮ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲ از ﻣﺤﻮ ﻛﺮدن اﻳﻦ ﻛﻠﻤـﻪ ﺧـﻮدداري ﻛـﺮد؛ آن ﺣﻀـﺮت ﺑـﺎ دﺳـﺖ‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن آن را ﻣﺤﻮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺻﻠﺤﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﻴﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ اﻳﻦ ﺻﻠﺢ‬ ‫ﻣﻴﺎن ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺧﺰاﻋﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬

‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ از ﻋﻬﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻧﻴﺰ ﻫﻢﭘﻴﻤﺎن ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ ﺑﻮد؛ ﺑﻪ ﺷﺮﺣﻲ‬ ‫ﻛﻪ در اواﺋﻞ ﻛﺘﺎب ﮔﺰارش آن را آوردﻳﻢ‪ ،‬و اﻳﻦ اﻟﺤﺎق ﻓﻌﻠـﻲ ﻧﻴـﺰ ﺗﺄﻛﻴـﺪي ﺑـﺮ آن‬ ‫ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﻗﺪﻳﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻨﻲﺑﻜﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻗﺮﻳﺶ ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﺯﮔﺮﺩﺍﻧﻴﺪﻥ ﺍﺑﻮﺟﻨﺪﻝ‬ ‫در ﻫﻤﺎن اﺛﻨﺎ ﻛﻪ ﺻﻠﺤﻨﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺟﻨﺪل ﭘﺴﺮ ﺳﻬﻴﻞ ﻛﺸﺎنﻛﺸﺎن ﺧﻮدش را‬ ‫ﺑﺎ ﻏُﻞ و زﻧﺠﻴﺮي ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻫﺎﻳﺶ داﺷﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒـﺮ اﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬وي ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ وﺿﻊ از ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻜﻪ راه ﺳﭙﺮده ﺑﻮد ﺗﺎ ﺧﻮدش را ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺟﻤﻌﻴﺖ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻴﺎﻓﻜﻨﺪ‪ .‬ﺳﻬﻴﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻓﺮدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﺎً از ﺗﻮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ او‬ ‫را ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻲ! ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﻧﺎ ﱂ ﻧﻘﺾ ﺍﻟﮑﺘﺎﺏ ﺑﻌﺪ(‪.‬‬ ‫»ﻣﺎ ﻫﻨﻮز ﺻﻠﺤﻨﺎﻣﻪ را ﻧﻨﻮﺷﺘﻪاﻳﻢ!؟«‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ اﺑﺪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻫﻴﭻ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﻧﺨﻮاﻫﻢ داﺷﺖ!؟«‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ) :‬ﹶﻓﹶﺎﺟﹺﺰ ‪‬ﻩ ﱄ( »ﺑﻴـﺎ و او را ﺑـﻪ ﺷـﺨﺺ ﻣـﻦ‬ ‫ﺑﺒﺨﺶ!« ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻣﻦ او را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲﺑﺨﺸﻢ! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺑﻠﻲ ﻓﹶﺎﻓ ‪‬ﻌ ﹾﻞ( »ﭼﺮا؛ ﭼﻨﻴﻦ ﻛـﻦ!؟« ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻫﺮﮔـﺰ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﻨﻢ! ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻳﻚ ﺳﻴﻠﻲ ﺑﺮ ﺻﻮرت ﭘﺴﺮش اﺑﻮﺟﻨﺪل ﻧﻮاﺧﺖ و زﻧﺠﻴﺮﻫﺎي او را‬ ‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ و او را ﻛﺸﺎﻧﻴﺪ ﺗﺎ او را ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺟﻨـﺪل ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎ‬ ‫ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲزد‪ :‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺮا ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺎزﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ ﺗـﺎ‬ ‫دﻳﻦ ﻣﺮا از ﻣﻦ ﺑﺎزﺳﺘﺎﻧﻨﺪ؟! رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻳﺎ ﺃﺑﺎ ﺟﻨﺪﻝ‪ ،‬ﺍﺻﱪ ﻭ ﺍﺣﺘﺴﺐ؛ ﻓﺈﻥ ﺍﷲ ﺟﺎﻋ ﹲﻞ ﻟﮏ ﻭﳌﻦ ﻣﻌﮏ ﻣﻦ ﺍﳌﺴﺘﻀﻌﻔﲔ ﻓﺮﺟﺎ ﻭﳐﺮﺟﺎ؛ ﺇﻧﺎ‬

‫ﻗﺪ ﻋﻘﺪﻧﺎ ﺑﻴﻨﻨﺎ ﻭﺑﲔ ﺍﻟﻘﻮﻡ ﺻﻠﺤﹰﺎ‪ ،‬ﻭﺃﻋﻄﻴﻨﺎﻫﻢ ﻋﻠﻰ ﺫﻟﮏ ﻭﺃﻋﻄﻮﻧﺎ ﻋﻬﺪ ﺍﷲ‪ ،‬ﻓﻼ ﻧﻐﺪﺭ ‪‬ﻢ(‪.‬‬

‫»اي اﺑﺎ ﺟﻨﺪل! ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﻛﻦ و ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺧﺪا ﺑﮕﺬار؛ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﺗﻮ و اﻃﺮاﻓﻴﺎن ﺗـﻮ‬

‫‪684‬‬ ‫ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ اﺳﺘﻀﻌﺎف ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ ﮔﺸﺎﻳﺶ و آﺳﺎﻳﺶ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ داد!‬ ‫ﻓﻌﻼ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻗﻮم ﺻﻠﺤﻨﺎﻣﻪاي ﺗﻨﻈﻴﻢ و اﻣﻀﺎءﻛﺮدهاﻳﻢ و ﻣﺎ ﺑﺎ آﻧﺎن و آﻧﺎن ﺑـﺎ ﻣـﺎ در‬ ‫ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻬﺪ ﺑﺴﺘﻪاﻳﻢ؛ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻧﻤﻲزﻧﻴﻢ!؟«‬ ‫ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﻧﻴﺰ از ﺟﺎي ﺑﺮﺟﺴﺖ و ﺧـﻮد را ﺑـﻪ ﻛﻨـﺎر اﺑﻮﺟﻨـﺪل‬ ‫رﺳﺎﻧﻴﺪ و ﻫﻤﭙﺎي او ﻣﻲرﻓﺖ و ﺑﻪ او ﻣـﻲﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺷـﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﻛـﻦ اي اﺑﺎﺟﻨـﺪل! اﻳﻨـﺎن‬ ‫ﻣﺸﺮكاﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﻮن ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن ﻛﻪ رﻳﺨﺘﻪ ﺷﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮن ﺳﮕﻲ رﻳﺨﺘـﻪ‬ ‫ﺷﻮد! و ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻗﺒﻀﺔ ﺷﻤﺸﻴﺮ را ﺑﻪ اﺑﻮﺟﻨﺪل ﻧﺰدﻳـﻚ ﻣـﻲﻛـﺮد‪ .‬ﻋﻤـﺮ‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﻴﺪوار ﺑﻮدم ﻛﻪ اﺑﻮﺟﻨﺪل ﺷﻤﺸﻴﺮ را ﺑﮕﻴﺮد و ﺑﺎ آن ﮔﺮدن ﭘﺪرش را ﺑﺰﻧـﺪ! اﻣـﺎ‬ ‫آن ﻣﺮد ﻧﺨﻮاﺳﺖ ﺧﻮن ﭘﺪرش را ﺑﺮﻳﺰد‪ ،‬و ﺣﻜﻢ اﺟﺮا ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺸﻮﺩﻥ ﺍﺣﺮﺍﻡ ﻋﻤﺮﻩ‬ ‫وﻗﺘﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺻﻠﺤﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬ ‫)ﻗ ‪‬ﻮﻣ‪‬ﻮﺍ ﻓﹶﺎﳓﺮﻭﺍ( »ﺑﺮﺧﻴﺰﻳﺪ و ﻗﺮﺑﺎﻧﻲﻫﺎﻳﺘﺎن را ذﺑﺢ ﻛﻨﻴﺪ!« ]راوي ﮔﻮﻳﺪ‪ [:‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﻴﭽﻴـﻚ‬ ‫از آﻧﺎن از ﺟﺎي ﺑﺮﻧﺨﺎﺳﺖ‪ .‬آن ﺣﻀﺮت ﺳﻪ ﺑـﺎر ﻓﺮﻣﺎﻧﺸـﺎن را ﺗﻜـﺮار ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬وﻗﺘـﻲ‬ ‫ﻫﻴﭽﻴﻚ از آﻧﺎن از ﺟﺎي ﺑﺮﻧﺨﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑـﺮ اُم‪‬ﺳـﻠﻤﻪ وارد ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬و رﻓﺘـﺎري را ﻛـﻪ آن‬ ‫ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺎ آن ﺣﻀﺮت ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي او ﺑﺎزﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬دوﺳـﺖ‬ ‫دارﻳﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﺎن ﻛﻨﻨﺪ؟ ﺑﻴﺮون ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎ ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﻛﻠﻤﻪ ﺣﺮف ﻧﺰﻧﻴـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺷﺘﺮ ﺧﻮدﺗﺎن را ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬و ﺳﻠﻤﺎﻧﻲ ﺧﻮدﺗﺎن را ﺻﺪا ﺑﺰﻧﻴﺪ ﺗﺎ ﺳـﺮﺗﺎن را ﺑﺘﺮاﺷـﺪ!‬ ‫رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﺑﻴﺮون ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑـﺎ اﺣـﺪي ﺻـﺤﺒﺖ‬ ‫ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﺎن ﻛﺎرﻫﺎ را ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺘﺮﺷﺎن را ﻧﺤﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﻠﻤﺎﻧﻲ ﺧﻮدﺷﺎن را ﺻﺪا‬ ‫زدﻧﺪ و ﺳﺮﺷﺎن را ﺗﺮاﺷﻴﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و‬

‫ﺳﺮﻫﺎي ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﻣﻲﺗﺮاﺷﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ از ﺷﺪت اﻧﺪوه‪ 1‬ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﺑﻜﺸﻨﺪ!‬ ‫وﺿﻊ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﺮدن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﻛـﻪ ﻳـﻚ ﺷـﺘﺮ را از ﺟﺎﻧـﺐ‬ ‫ﻫﻔﺖ ﻧﻔﺮ و ﻳﻚ ﮔﺎو را از ﺟﺎﻧﺐ ﻫﻔﺖ ﻧﻔﺮ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﺷﺘﺮ ﻧﺮي را ﻛﻪ از آن اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﻮد و در ﺑﻴﻨـﻲاش ﻳـﻚ ﺣﻠﻘـﺔ ﻧﻘـﺮه‬ ‫داﺷﺖ ﻧﺤﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ را ﺑﺮ ﺳﺮ ﻏـﻴﻆ آورﻧـﺪ‪ .‬آن ﺣﻀـﺮت ﺑـﺮاي‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﺮ ﺗﺮاﺷﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻪ ﺑﺎر‪ ،‬و ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺟـﺎي ﺳـﺮ ﺗﺮاﺷـﻴﺪن‬ ‫ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﺎر ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﻔﺎرة ﻛﺴﻲ را ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻴﻤﺎري ﭘﻴﺶ از ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺳﺮش را ﺑﺘﺮاﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از روزه ﻳﺎ ﺻﺪﻗﻪ ﻳـﺎ‬ ‫ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ اﺿﺎﻓﻲ‪ ،‬در ﺷﺄن ﻛﻌﺐ ﺑﻦﻋﺠﺮه ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬ ‫ﺧﻮﺩﺩﺍﺭﻱ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺍﺯ ﺑﺎﺯﮔﺮﺩﺍﻧﻴﺪﻥ ﺯﻧﺎﻥ ﻣﻬﺎﺟﺮ‬ ‫ﻣﺪﺗﻲ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬و ﻋﺪهاي از زﻧﺎن اﻫﻞ ﻣﻜﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ و ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﺮﭘﺮﺳـﺘﺎن آن زﻧـﺎن درﺧﻮاﺳـﺖ ﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ آﻧـﺎن را ﻣﻄـﺎﺑﻖ‬ ‫ﺻﻠﺤﻨﺎﻣﻪاي ﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ اﻣﻀﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬آن ﺣﻀﺮت درﺧﻮاﺳﺖ آﻧﺎن را‬ ‫رد ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ آﻧﻜﻪ ﻣﺘﻦ ﺻﻠﺤﻨﺎﻣﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺎده ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫)ﻭﻋﻠﻰ ﺃﻧﻪ ﻻ ﻳﺄﺗﻴﮏ ﻣﻨﺎ ﺭﺟﻞ ﻭﺇﻥ ﮐﺎﻥ ﻋﻠﻰ ﺩﻳﻨﮏ ﺇﻻ ﺭﺩﺩﺗﻪ ﻋﻠﻴﻨﺎ( ‪.٢‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﺻﻼ زﻧﺎن در ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ ﻣﻄﺮح ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط اﻳـﻦ آﻳـﻪ‬ ‫ﺷﺮﻳﻔﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﺤﻨ‪‬ﻮ ‪‬ﻫﻦ‪ َّ ...‬ﻭﻟﹶـﺎ ‪‬ﺗ ‪‬ﻤﺴِـﻜﹸﻮﺍ ﹺﺑ ‪‬ﻌﺼ‪‬ـ ﹺﻢ‬ ‫ﺕ ﻓﹶﺎ ‪‬ﻣ‪‬ﺘ ‪‬‬ ‫ﺕ ‪‬ﻣﻬ‪‬ﺎ ﹺﺟﺮ‪‬ﺍ ‪‬‬ ‫﴿ﻳ‪‬ﺎ ﹶﺃﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﺁ ‪‬ﻣﻨ‪‬ﻮﺍ ﹺﺇﺫﹶﺍ ﺟ‪‬ﺎﺀ ﹸﻛ ‪‬ﻢ ﺍ ﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﺆ ‪‬ﻣﻨ‪‬ﺎ ‪‬‬

‫‪ -1‬اﻳﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﻣﺘﻦ رواﻳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ -‬م‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.380‬‬

‫‪686‬‬ ‫ﺍﹾﻟ ﹶﻜﻮ‪‬ﺍ ‪‬ﻓﺮﹺ﴾‪.1‬‬ ‫»ﻫﺎن اي ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه زﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻴﺎزﻣﺎﻳﻴـﺪ‪ ...‬و‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺴﺮان ﻛﺎﻓﺮ را ﻧﮕﺎه دارﻳﺪ!«‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ آن زﻧﺎن را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮدة ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‪:‬‬ ‫ﺸ ﹺﺮ ﹾﻛ ‪‬ﻦ ﺑﹺﺎﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ‪‬ﺷﻴ‪‬ﺌﺎﹰ﴾‪.٢‬‬ ‫ﻚ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ﺃﹶﻥ ﻟﱠﺎ ‪‬ﻳ ‪‬‬ ‫ﺕ ‪‬ﻳﺒ‪‬ﺎﹺﻳ ‪‬ﻌ‪‬ﻨ ‪‬‬ ‫﴿ﻳ‪‬ﺎ ﹶﺃﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﻨ‪‬ﹺﺒﻲ‪ ‬ﹺﺇﺫﹶﺍ ﺟ‪‬ﺎﺀ ‪‬ﻙ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﺆ ‪‬ﻣﻨ‪‬ﺎ ‪‬‬

‫»ﻫﺎن اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه زﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺗﻮ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ و ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎ ﺗـﻮ ﺑﻴﻌـﺖ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ و ﻫﻴﭻﻛﺲ را ﺑﺎ ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ ﺷﺮﻳﻚ ﻧﮕﺮداﻧﻨﺪ‪ ...‬ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ‬ ‫آﻧﺎن ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻦ!«‬ ‫ﺑﺎ ﻃﺮح ﺷﺮوط ﺑﻴﻌﺖ‪ ،‬ﻣﻲآزﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺑﻪ آن ﺷﺮوط اﻗﺮار ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن زﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫آن ﺷﺮوط را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﻗﺪ ﺑﺎﻳﻌﺘ‪‬ﮏ( »ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدم!« و ﭘﺲ از آن‪ ،‬آﻧﺎن‬ ‫را ﺑﺎزﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫از آن ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻤﺴﺮان ﻛﺎﻓﺮﺷﺎن را ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻫﻤﻴﻦ ﺣﻜﻢ ﻃﻼق دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﻫﻤﺰﻣﺎن دو ﻫﻤﺴﺮ ﻣﺸﺮك را ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ داﺷﺖ ﻃﻼق داد؛ ﻳﻜﻲ از آن‬ ‫دو را ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮي اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮد‪ ،‬و ﺑﺎ آن دﻳﮕﺮي ﺻﻔﻮان ﺑﻦ اﻣﻴﻪ ازدواج ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺩﺳﺘﺎﻭﺭﺩﻫﺎﻱ ﻣﻔﺎﺩ ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ؛ و ﻫﺮﻛﺲ در ژرﻓﺎي ﻣﻮاد اﻳﻦ ﻗﺮارداد ﺻﻠﺢ ﺗﺄﻣﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻲﺷﻚ‬ ‫درﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺻﻠﺢ و ﺳﺎزش در واﻗﻊ ﻓﺘﺢ ﻋﻈﻴﻤﻲ ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑـﻮد‪ .‬ﭘـﻴﺶ از‬ ‫آن‪ ،‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ رﺳﻤﻴﺘﻲ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ رﻳﺸﻪﻛﻦ ﻛﺮدن آﻧﺎن‬ ‫را ﻫﺪف ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و اﻧﺘﻈﺎر روزي را ﻣﻲﻛﺸـﻴﺪﻧﺪ ﻛـﻪ ﭘﺎﻳـﺎن ﻛـﺎر ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن را‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻣﻤﺘﺤﻨﻪ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.10‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره ﻣﻤﺘﺤﻨﻪ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.12‬‬

‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺗﺎب وﺗﻮاﻧﺸﺎن ﻣﻲﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم و دﻋـﻮت اﺳـﻼم‬ ‫ﺣﺎﺋﻞ ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺧﻮدﺷﺎن زﻋﺎﻣﺖ اﻣﻮر دﻳﻨﻲ و ﺻﺪارت اﻣﻮر دﻧﻴﻮي ﻣﺮدم را در‬ ‫ﺟﺰﻳﺮهاﻟﻌﺮب در اﻧﺤﺼﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﺑـﺎ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﺻﻠﺤﻨﺎﻣﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اذﻋـﺎن و اﻋﺘـﺮاف‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و ﻗﺮﻳﺶ دﻳﮕﺮ ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬واﻧﮕﻬـﻲ‪ ،‬ﺑﻨـﺪ ﺳـﻮم‬ ‫دﻻﻟﺖ ﻓﺤﻮاﻳﻲ و ﻣﺤﺘﻮاﻳﻲ داﺷﺖ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺮﻳﺶ دﻳﮕﺮ ﺻـﺪارت ﺧـﻮد را در اﻣـﻮر‬ ‫دﻧﻴﻮي و زﻋﺎﻣﺖ و ﭘﻴﺸﻮاﻳﻲ ﺧﻮد را در اﻣﻮر دﻳﻨﻲ ﻣﺮدم ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و اﻳﻨﻚ‬ ‫ﺟﺰ ﻛﻴﺎن ﺧﻮدش ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻧﻤﻲاﻧﺪﻳﺸﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻣﺮدم‪ ،‬و ﺑﻘﻴﺔ ﻣﺮدم ﺟﺰﻳﺮهاﻟﻌﺮب‪ ،‬اﮔﺮ‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﺎً اﺳﻼم ﺑﻴﺎورﻧﺪ ﺑﺮاي ﻗﺮﻳﺶ اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ روي ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ دﺧـﺎﻟﺘﻲ در‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬آﻳﺎ اﻳﻦ ﻳﻚ ﺷﻜﺴﺖ ﻓﺎﺣﺶ ﺑﺮاي ﻗﺮﻳﺶ ﻧﺒﻮد؟! و آﻳﺎ اﻳﻦ ﻳﻚ‬ ‫ﻓﺘﺢ ﻣﺒﻴﻦ ﺑﺮاي اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻧﺒﻮد؟! ﺟﻨﮕﻬﺎي ﺧﻮﻧﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و‬ ‫دﺷﻤﻨﺎﻧﺸﺎن اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺪف از آﻧﻬﺎ‪ ،‬از دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺼـﺎدرة اﻣـﻮال و‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺟﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬و ﺗﺒﺎه ﻛﺮدن ﻧﺴﻞ و دودﻣﺎن ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﻫـﺪف از آن ﺟﻨـﮓﻫـﺎ اﺟﺒـﺎر‬ ‫ﻛﺮدن دﺷﻤﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﺳﻼم را ﮔﺮدن ﻧﻬﺪ‪ ،‬ﻧﺒﻮد؛ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﺪﻓﻲ ﻛﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن از اﻳـﻦ‬ ‫ﺟﻨﮓﻫﺎ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬آزادي ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﺔ ﻣﺮدم در ﻋﻘﻴﺪه و دﻳﻦ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫﴿ ﹶﻓﻤ‪‬ﻦ ﺷ‪‬ﺎﺀ ﹶﻓ ﹾﻠ‪‬ﻴ ‪‬ﺆﻣ‪‬ﻦ ‪‬ﻭﻣ‪‬ﻦ ﺷ‪‬ﺎﺀ ﹶﻓ ﹾﻠ‪‬ﻴ ﹾﻜ ﹸﻔ ‪‬ﺮ﴾‪.1‬‬ ‫»ﻫﺮﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورد و ﻫﺮﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻔﺮ ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻨﺪ!«‬ ‫و ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺮو و ﺳﻠﻄﻪاي ﻣﺎﻧﻊ رﺳﻴﺪن ﻣﺮدم ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻨـﻚ‪ ،‬اﻳـﻦ‬ ‫ﻫﺪف ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﺟﺰﺋﻴﺎت و ﻟﻮازم آن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﭼﻪ ﺑﺴـﺎ در‬ ‫ﺟﻨﮓﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﺑﻪ ﻓﺮض ﭘﻴﺮوزي ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﺔ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻲﺷﺪ‪ .‬ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن در‬ ‫ﭘﺮﺗﻮ اﻳﻦ آزادي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻔﺎد ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮدﻳـﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻓﻘﻴـﺖ‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻛﻬﻒ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.29‬‬

‫‪688‬‬ ‫ﺑﺰرﮔﻲ در راﺳﺘﺎي دﻋﻮت اﺳﻼم ﻛﺴﺐ ﻛﺮدﻧﺪ؛ زﻳﺮا در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺻﻠﺢ و ﺳﺎزش ﺑﻴﺶ از ﺳﻪ ﻫﺰار ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺷﻤﺎر ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن اﺳﻼم ﭘـﺲ از دو‬ ‫ﺳﺎل ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ده ﻫﺰار ﺑﺎﻟﻎ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫دوﻣﻴﻦ ﻣﺎده ﺻﻠﺤﻨﺎﻣﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺨﺶ دﻳﮕﺮي از اﻳﻦ ﻓـﺘﺢ ﻣﺒـﻴﻦ ﺑـﻮد‪ .‬ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن آﻏـﺎزﮔﺮ‬ ‫ﺟﻨﮓ ﻫﺎ ﻧﺒﻮدﻧﺪ؛ ﺗﻤﺎﻣﻲ آن ﺟﻨﮓﻫﺎ را ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﺘﻌـﺎل‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫﴿ ‪‬ﻭﻫ‪‬ﻢ ‪‬ﺑ ‪‬ﺪﺅ‪‬ﻭ ﹸﻛ ‪‬ﻢ ﹶﺃﻭ‪ ‬ﹶﻝ ‪‬ﻣﺮ‪ ‬ﺓ﴾‪.١‬‬

‫»و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻨﮓ را آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪«.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﺟﻨﮓﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ روﻳﺎروي ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺗﺪارك ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻘﺼﻮدﺷﺎن اﻳﻦ‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬و از اﻳﻦ ﻏﺮور ﺧﻮدﺑﻴﻨﻲ ﺑﺎزآﻳﻨﺪ‪ ،‬و ﺳﺮ راه ﺧﺪا ﻣﺎﻧﻊ ﺑﻪ‬ ‫وﺟﻮد ﻧﻴﺎورﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎﻣﺮدم ﺑﻪ ﻣﺴﺎوات رﻓﺘﺎر ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺧﺪاﺑﺎوران و ﻛﻔﺮﭘﻴﺸﮕﺎن ﻫﺮ ﻳـﻚ‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺷﺎﻛﻠﻪاش اﻗﺘﻀﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮارداد آﺗﺶ ﺑﺲ ده ﺳﺎﻟﻪ اﻳﻦ ﻳﻜّـﻪ‬ ‫ﺗﺎزي ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن را ﻣﺤﺪود ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬و از ﻛﺎرﺷﻜﻨﻲﻫﺎﻳﺸﺎن در راﺳـﺘﺎي دﻋـﻮت اﺳـﻼم‬ ‫ﻣﻲﻛﺎﺳﺖ‪ ،‬و ﺧﻮد دﻟﻴﻠﻲ ﺑﻮد ﺑﺮ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردن آﻏﺎزﮔﺮان ﺟﻨﮓ و ﺳﺴﺘﻲ و از ﻫـﻢ‬ ‫ﭘﺎﺷﻴﺪﮔﻲ آﻧﺎن‪.‬‬ ‫ﻣﺎده اول ﺻﻠﺤﻨﺎﻣﻪ ﻫﻢ ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن را ﻣﺤـﺪود ﻣـﻲﻛـﺮد ﻛـﻪ ﻧﺘﻮاﻧﻨـﺪ ﻣـﺎﻧﻊ ورود‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﺑﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ‪ ،‬ﺷﻜﺴـﺖ دﻳﮕـﺮي ﺑـﺮاي ﻗﺮﻳﺸـﻴﺎن ﺑـﻮد؛ و‬ ‫ﺑﺎﻻﺧﺮه‪ ،‬در اﻳﻦ ﻗﺮارداد ﺻﻠﺢ ﻫﻴﭻ ﻣﺎﻳﺔ دﻟﺨﻮﺷﻲ ﺑﺮاي ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ ﻣﮕـﺮ‬ ‫آﻧﻜﻪ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻓﻘﻂ اﻳﻦ ﻳﻚ ﺳﺎل را ﻣﺎﻧﻊ ورود ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫در واﻗﻊ‪ ،‬ﺳﻪ ﻣﺎده ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‪ ،‬ﺳﻪ اﻣﺘﻴﺎز اﺳﺎﺳﻲ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻗﺮﻳﺸـﻴﺎن ﺑـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن داده‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﻋﻮض آن ﻓﻘﻂ ﻣﻔﺎد ﻣﺎده ﭼﻬﺎرم را ﺑﻪ دﺳﺖ آورده ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ آن ﻫـﻢ‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.13‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻲﻣﺤﺘﻮا و ﺗﻮﺧﺎﻟﻲ ﺑﻮد‪ ،‬و ﭼﻴﺰي ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن زﻳـﺎﻧﻲ ﺑﺮﺳـﺎﻧﺪ‪ .‬زﻳـﺮا‪،‬‬ ‫ﭘﺮواﺿﺢ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ -‬ﺗـﺎ وﻗﺘـﻲ ﻛـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎن اﺳـﺖ‪ -‬از ﺧـﺪا و رﺳـﻮلﺧـﺪا‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﺮﻳﺰد‪ ،‬و از ﻣﺪﻳﻨﺔ اﺳﻼم ﭘﺎي ﺑﻴﺮون ﻧﻤﻲﻧﻬﺪ‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ وﻗﺘﻲ ﮔﺮﻳﺰﭘﺎي ﻣﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺮﺗﺪ‪ ‬ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و از اﺳﻼم ﻇﺎﻫﺮي ﻳﺎ واﻗﻌﻲ ﺑﺮﮔﺸـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و در آن ﺻـﻮرت ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﻧﮕﻬﺪاري ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮدي ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪ ،‬و ﺟﺪاﺳﺎزي وي از ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻬﺘﺮ از ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪن او در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛ و اﻳﻦ ﻫﻤـﺎن‬ ‫ﻧﻜﺘﻪاي ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﻛﺮده و ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﻧﻪ ﻣﻦ ﺫﻫﺐ ﻣﻨﺎ ﺇﻟﻴﻬﻢ ﻓﺎﺑﻌﺪﻩ ﺍﷲ( ‪.١‬‬ ‫»در واﻗﻊ‪ ،‬آن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﺰد آﻧﺎن ﻣﻲرود‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را دور ﮔﺮداﻧﻴـﺪه و‬ ‫ﻣﺤﺮوم ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ!«‬ ‫از آن ﻃﺮف‪ ،‬اﻓﺮادي ﻛﻪ از اﻫﻞ ﻣﻜﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ راﻫﻲ ﺑﺮاي ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﻤﻲﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺮوﻧﺪ‪ :‬زﻣﻴﻦ ﺧﺪا ﮔﺴﺘﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﮕـﺮ آن‬ ‫زﻣﺎن ﻛﻪ ﻫﻨﻮز اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﭼﻴـﺰي از اﺳـﻼم ﻧﻤـﻲداﻧﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬دروازة ﺣﺒﺸـﻪ ﺑـﻪ روي‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎز ﻧﺒﻮد؟ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﻧﻜﺘـﻪ اﺷـﺎره‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬

‫)ﻭﻣﻦ ﺟﺎﺀﻧﺎ ﻣﻨﻬﻢ ﺳﻴﺠﻌﻞ ﺍﷲ ﻓﺮﺟﹰﺎ ﻭ ﳐﺮﺟﹰﺎ( ‪.٢‬‬

‫»آن ﻛﺲ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ از ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي او ﮔﺸﺎﻳﺶ و آﺳﺎﻳﺸـﻲ‬ ‫ﻣﻘﺮر ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد‪«.‬‬ ‫ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ در ﺻﻠﺤﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ در ﻇﺎﻫﺮ ﻣﺎﻳﺔ ﺳﺮﺑﻠﻨﺪي ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻣﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﻮ ﮔﻨﻨﺪة ﺷﺪ‪‬ت ﺗﺮس و وﺣﺸﺖ و دﺳـﺘﭙﺎﭼﮕﻲ و‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪» ،‬ﺑﺎب ﺻﻠﺢ اﻟﺤﺪﻳﺒﻴﻪ« ج ‪ ،2‬ص ‪.105‬‬ ‫‪ -2‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬

‫‪690‬‬ ‫اﻧﺤﻄﺎط ﻗﺪرت آﻧﺎن ﺑﻮد‪ ،‬و ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد ﻛﻪ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪاره ﻛﻴﺎن ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﻲ ﺧﻮدﺷﺎن را‬ ‫ﻣﺘﺰﻟﺰل ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻲ اﺣﺴﺎس ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ آﻳﻴﻦ ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﻲ دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﺑﺮ ﻟﺒﺔ ﭘﺮﺗﮕﺎه ﻗﺮار دارد‪ ،‬و ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ اﺣﺘﻴﺎطﻫﺎ را در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ آﻳﻴﻨﺸـﺎن رﻋﺎﻳـﺖ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﺟﺎزه دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﻛﺲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﮔﺮﻳﺨﺖ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻧﺸﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺧﻮد دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺗﺜﺒﻴـﺖ‬ ‫ﻛﻴﺎن دﻳﻦ و آﻳﻴﻦ ﺧﻮدﺷﺎن از ﻫﺮﺟﻬﺖ اﻋﺘﻤﺎد دارﻧﺪ‪ ،‬و از ﺑﺎﺑﺖ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﺮوط ﺑـﺮ‬ ‫ﺳﺮ دﻳﻦ و آﻳﻴﻨﺸﺎن ﻧﻤﻲﺗﺮﺳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺩﻳﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﺩﺭ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ‬ ‫آﻧﭽﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ دادﻳﻢ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻮاد اﻳﻦ ﻗﺮارداد ﺻﻠﺢ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ دو ﭘﺪﻳﺪه ﻧﻴﺰ در ﻛﺎر ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﺑﺎﺑﺖ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﺖ اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ و دﻟﮕﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ :‬ﻳﻜﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛـﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن وﻋﺪه داده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ ﺧﺪا ﺧﻮاﻫﻴﻢ رﻓﺖ و‬ ‫ﻃﻮاف ﺧﺎﻧﺔ ﺧﺪا را ﺑﺮﺟﺎي ﺧﻮاﻫﻴﻢ آورد‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬ﭼﺮا ﺑﺎزﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ و ﺑﺮاي ﻃﻮاف ﺧﺎﻧﺔ‬ ‫ﺧﺪا ﻧﻤﻲروﻧﺪ؟! دوم اﻳﻨﻜﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮ ﺣﻖاﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧـﺪ‬ ‫وﻋﺪه داده اﺳﺖ دﻳﻦ ﺧﻮدش را ﺑﺮ ﻫﻤﮕﺎن ﺳﻴﻄﺮه ﺑﺨﺸﺪ؛ ﭘﺲ ﭼﺮا ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﻗـﺮﻳﺶ‬ ‫را ﭘﺬﻳﺮا ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺻﻠﺤﻲ ﺳﺎزش ﻛﺎراﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاري ﺗﻦ دردادﻧﺪ؟!‬ ‫وﺟﻮد اﻳﻦ دو ﭘﺪﻳﺪه ﻣﻨﺸﺄ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪﻫﺎ و ﮔﻤﺎن و وﺳﻮﺳﻪﻫـﺎي ﺑﺴـﻴﺎر ﮔﺮدﻳـﺪ‪ ،‬و‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ دو ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺟﺮﻳﺤﻪدار ﺷﺪ‪ ،‬و ﺗﺤـﺖﺗـﺄﺛﻴﺮ اﻧـﺪوه و‬ ‫ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ درﺑﺎرة ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎ و دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻔﺎد ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﺑﻴﺎﻧﺪﻳﺸﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ از ﻫﻤﺔ ﺻﺤﺎﺑﻪ اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦﺗﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺰد رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻣﺎ ﺑﺮﺣﻖ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ و ﻣﮕﺮ اﻳﻨﺎن ﺑﺮ ﺑﺎﻃـﻞ‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؟! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭼﺮا! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﻛﺸﺘﮕﺎن ﻣﺎ در ﺑﻬﺸﺖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﻣﮕﺮ ﻛﺸﺘﮕﺎن اﻳﻨﺎن‬

‫در آﺗﺶ دوزخ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؟! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﭼﺮا! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ در ﻛﺎر دﻳﻨﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﻮاري‬ ‫ﺗﻦ در دﻫﻴﻢ‪ ،‬و ﺑﺎزﮔﺮدﻳﻢ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و اﻳﻨـﺎن ﺣﻜـﻢ ﻧﻜـﺮده‬ ‫اﺳﺖ؟! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻳﺎ ﺍﺑﻦ ﺍﳋﻄﺎﺏ‪ ،‬ﺇﱐ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ﻭﻟﺴﺖ ﺃﻋﺼﻴﻪ‪ ،‬ﻭﻫﻮ ﻧﺎﺻﺮﻱ ﻭﻟﻦ ﻳﻀﻴﻌﲏ ﺃﺑﺪﹰﺍ(‪.‬‬ ‫»اي ﭘﺴﺮ ﺧﻄﺎب‪ ،‬ﻣﻦ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻢ و ﺣﻖ ﻧﺪارم ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ او را ﺑﻜﻨﻢ‪ ،‬او ﻧﻴﺰ ﻳﺎور‬ ‫ﻣﻦ اﺳﺖ و ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺮا ﺗﺮك ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﻔﺖ!«‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﻣﺎ ﻧﮕﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ ﺧﺪا ﺧﻮاﻫﻴﻢ رﻓﺖ و ﮔـﺮد ﻛﻌﺒـﻪ ﻃـﻮاف‬ ‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد؟! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺑﻠﻲ! ﻓﺎﺧﱪﺗﮏ ﺇﻧﺎ ﻧﺄﺗﻴﻪ ﺍﻟﻌﺎﻡ؟(‬ ‫»ﭼﺮا! اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﺎز ﮔﻔﺘﻢ ﻛﻪ اﻣﺴﺎل ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻣﻲروﻳﻢ؟!«‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻑ ﺑﹺﻪ(‪.‬‬ ‫)ﻓﺈﻧﮏ ﺁﺗﻴﻪ ﻭ ﻣ‪‬ﻄﻮ ‪‬‬ ‫»ﺣﺎﻻ ﻫﻢ ﺗﻮ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺧﻮاﻫﻲ رﻓﺖ و ﻃﻮاف ﺧﺎﻧﺔ ﺧﺪا ﺧﻮاﻫﻲ ﻛﺮد!«‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ ﺧﺸﻤﮕﻴﻨﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد اﺑﻮﺑﻜﺮ رﻓﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻨﺎن را ﻛﻪ ﺑﺎ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ او ﺑﺎزﮔﻔﺖ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎن ﺟﻮابﻫﺎ را ﻋﻴﻨﺎً ﺑـﻪ او داد‪،‬‬ ‫و اﻓﺰود‪ :‬ﺑﻪ داﻣﺎن وي ﭼﻨﮓ ﺑﺰن ﺗﺎ ﺑﻤﻴﺮي‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا او ﺑﺮ ﺣﻖّ اﺳﺖ!؟‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬آﻳﺎت ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﻮرة ﻓﺘﺢ ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻚ ﹶﻓﺘ‪‬ﺤﹰﺎ ﻣ‪‬ﺒﹺﻴﻨﺎﹰ﴾‪.‬‬ ‫ﺤﻨ‪‬ﺎ ﹶﻟ ‪‬‬ ‫﴿ﹺﺇﻧ‪‬ﺎ ﹶﻓ‪‬ﺘ ‪‬‬ ‫»ﻣﺎ ﻫﻢ اﻳﻨﻚ ﺗﻮ را ﭘﻴﺮوز ﮔﺮداﻧﻴﺪهاﻳﻢ و ﻓﺘﺢ ﻣﺒﻴﻦ را ﺑﻪ ﺗﻮ ارزاﻧﻲ داﺷﺘﻪاﻳﻢ!؟«‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻋﻤﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و اﻳﻦ آﻳـﺎت را ﺑـﺮاي‬ ‫وي ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ؛ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬آﻳﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻓﺘﺢ اﺳﺖ؟! ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ :‬آري! ﻋﻤـﺮ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺧﺸﻨﻮد ﺷﺪ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪.‬‬ ‫از آن ﭘﺲ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻛﻪ از او ﺳﺮزده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺪت دﭼـﺎر ﻧـﺪاﻣﺖ‬

‫‪692‬‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻛﺎرﻫﺎ اﻧﺠﺎم دادم ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ ﺻـﺪﻗﻪ ﻣـﻲدادم و‬ ‫روزه ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻢ و ﻧﻤﺎز ﻣﻲﮔﺰاردم و ﺑﺮده آزاد ﻣﻲﻛـﺮدم ﺗـﺎ ﻛﻔـﺎره و ﺟﺒﺮاﻧﮕـﺮ اﻳـﻦ‬ ‫ﻛﺎرﻳﻜﻪ ﻛﺮده ﺑﻮدم ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﺑﺲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدم ﺗﺮﺳﻴﺪه ﺑﻮدم؛ ﺗﺎ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﻣﻴﺪ ﺑﺴﺘﻢ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻴﺮ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ!‬

‫‪1‬‬

‫ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻞ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎﻥ‬ ‫وﻗﺘﻲ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺑﺎزﮔﺸـﺘﻨﺪ و آراﻣـﺶ ﺧـﻮﻳﺶ را‬ ‫ﺑﺎزﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮدي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ در ﻣﻜﻪ زﻳﺮ ﺷـﻜﻨﺠﺔ ﻣﺸـﺮﻛﺎن ﺑـﻮد‪ ،‬ﮔﺮﻳﺨـﺖ‪ .‬وي‬ ‫اﺑﻮﺑﺼﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺮدي از ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺛﻘﻴﻒ‪ ،‬ﻫﻢﭘﻴﻤﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮد‪ .‬دو ﺗﻦ را در ﻃﻠﺐ او ﻓﺮﺳـﺘﺎدﻧﺪ‬ ‫و ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻋﻬﺪي ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﺴﺘﻪاي؟ ﻧﺒـﻲاﻛـﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬او را ﺑﻪ آن دو ﻣﺮد ﺗﺤﻮﻳﻞ دادﻧﺪ‪ .‬او را ﺑﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ذياﻟﺤﻠﻴﻔـﻪ‬ ‫رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎده ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ از ﺧﺮﻣﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺨﻮرﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﺼﻴﺮ ﺑﻪ ﻳﻜـﻲ از آن‬ ‫دو ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬اي ﻓﻼﻧﻜﺲ‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺗـﻮ را ﺧﻴﻠـﻲ ﭼﺸـﻤﺎن ﻣـﻦ ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬ ‫اﺳﺖ!؟ آن ﻣﺮد ﺷﻤﺸﻴﺮش را ﻛﺸﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬آري‪ ،‬ﺑﺨﺪا؛ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﻮﺑﻲ اﺳﺖ! ﺑﺎرﻫﺎ و‬ ‫ﺑﺎرﻫﺎ آن را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﺮدهام! اﺑﻮﺑﺼﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﮕﺬار آن را ﺑﺒﻴﻨﻢ!؟ ﺷﻤﺸـﻴﺮ را ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬ ‫اﺑﻮﺑﺼﻴﺮ داد‪ .‬اﺑﻮﺑﺼﻴﺮ ﻧﻴﺰ او را ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﻮدش زد و ﻛﺸﺖ‪ ،‬و او ﺑﺎ ﭘﻴﻜﺮي ﺳﺮد ﺑﺮ‬ ‫روي زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎد‪.‬‬ ‫ﻣﺮد دوﻣﻲ ﻓﺮار ﻛﺮد و رﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﺳﻴﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣـﻲدوﻳـﺪ‪ ،‬وارد ﻣﺴـﺠﺪ‬ ‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ –ﻏﺰوه اﻳﻦ ﺻﻠﺢ‪ ،‬ﻧﻜـ‪ :‬ﻓـﺘﺢاﻟﺒـﺎري‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪458-439‬؛ ﺻـﺤﻴﺢ‬ ‫اﻟﺒﺨـﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،381-278‬ج ‪ ،2‬ص ‪717 ،600 ،598‬؛ ﺻـﺤﻴﺢ ﻣﺴـﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪106-104‬؛‬ ‫ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪322-308‬؛ زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪127-122‬؛ ﺗـﺎرﻳﺦ ﻋﻤـﺮﺑﻦاﻟﺨﻄـﺎب‪ ،‬اﺑـﻦ‬ ‫ﺟﻮزي‪ ،‬ص ‪.40-39‬‬

‫ﺷﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻣﺮد وﺣﺸﺘﺰده اﺳﺖ! وﻗﺘـﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬رﻓﻴﻘﻢ را ﻛﺸﺘﻨﺪ؛ ﻣﺮا ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫ﻛﺸﺖ! آﻧﮕﺎه اﺑﻮﺑﺼﻴﺮ ﺳﺮرﺳﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺧﺪا‪ ،‬ﺣﺎﻻ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ذﻣ‪‬ﺔ ﺷﻤﺎ را‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑ‪‬ﺮي ﻛﺮده اﺳﺖ؛ ﺷﻤﺎ ﻣﺮا ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﺪ؛ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣـﺮا از آﻧـﺎن‬ ‫رﻫﺎﻳﻲ ﺑﺨﺸﻴﺪ!‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﻭﻳﻞ ﺃﻣﻪ! ﻣﺴﻌﺮ ﺣﺮﺏ‪ ،‬ﻟﻮ ﮐﺎﻥ ﻟـﻪ ﺃﺣـﺪ(‪.‬‬ ‫ﻣﺎدرش ﺑﻪ داﻏﺶ ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻳﺎران ﺑﺪﺳﺖ آورد دﻧﻴﺎ را ﺑﻪ آﺗﺶ ﻣﻰ ﻛﺸﺪ‪. 1‬‬ ‫وﻗﺘﻲ اﺑﻮﺑﺼﻴﺮ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺷـﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻓﻬﻤﻴـﺪ‪ ،‬ﻛـﻪ آن‬ ‫ﺣﻀﺮت وي را ﺑﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺎزﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻴـﺮون ﺷـﺪ و ﺧـﻮد را ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﺎﺣﻞ درﻳﺎ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬اﺑﻮﺟﻨﺪل ﭘﺴﺮ ﺳﻬﻴﻞ ﻧﻴﺰ از دﺳـﺖ ﻣﺸـﺮﻛﺎن ﻣـﻲﮔﺮﻳﺨـﺖ و ﺑـﻪ‬ ‫اﺑﻮﺑﺼﻴﺮ ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪ‪ .‬اﻧﺪك اﻧﺪك ﻣﺮداﻧﻲ ﻛﻪ از ﻗﺮﻳﺶ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻫﻤـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫اﺑﻮﺑﺼﻴﺮ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ را ﺗﺸﻜﻴﻞ دادﻧﺪ‪ .‬ﺳﺮ راه ﺑﺮ ﻛﺎرواﻧﻬﺎي ﻗﺮﻳﺶ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﺎم ﻣﻲرﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬ﻣـﻲﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ و آﻧـﺎن را ﻣـﻲﻛﺸـﺘﻨﺪ و اﻣﻮاﻟﺸـﺎن را ﺑـﺎز‬ ‫ﻣﻲﺳﺘﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﻴﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪو اﻳﺸﺎن را‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺣﻖ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﺳﻮﮔﻨﺪ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻳـﻦ ﺟﻤﺎﻋـﺖ ﺑﻔﺮﺳـﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻫﺮﻛﺲ از آﻧﺎن ﻧﺰد آن ﺣﻀﺮت ﺑﻴﺎﻳﺪ در اﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ! ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن ﻫﻤﮕﻲ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬وارد ﺷﺪﻧﺪ ‪.2‬‬

‫‪ 1‬ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻣﺤﺘﺮم اﻳﻦ ﻧﺺ را اﻳﻨﻜﻮﻧﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪» :‬واي ﻣﺎدرش! آﺗﺶ ﺟﻨﮓ داﺋﻢ روﺷﻦ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻛﺎﻓﻴﺴﺖ ﻳﻜﻨﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪﻛﻪ آن را ﺷﻌﻠﻪور ﺳﺎزد!؟«‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪.‬‬

‫‪694‬‬ ‫ﺍﺳﻼﻡ ﺁﻭﺭﺩﻥ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ ﺍﺯ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻥ ﻗﺮﻳﺶ‬ ‫در ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ‪ ،‬ﻋﻤﺮوﻋﺎص و ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ وﻟﻴﺪ و ﻋﺜﻤﺎنﺑﻦ‬ ‫ﻃﻠﺤﻪ اﺳﻼم آوردﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن در ﻣﺤﻀﺮ ﻧﺒـﻲاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺣﻀﻮر ﺑﻪ ﻫﻢ رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬آن ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺍﻥﱠ ﻣﮑﺔ ﻗﺪ ﺃﻟﻘﺖ ﺇﻟﻴﻨﺎ ﺃﻓﻼﺫ ﮐﺒﺪﻫﺎ(‪» .‬ﻣﻜﻪ‬ ‫ﭘﺎرهﻫﺎي ﺟﮕﺮش را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎ اﻓﻜﻨﺪه اﺳﺖ!؟‪«.‬‬

‫‪1‬‬

‫‪ -1‬در ﻣﻮرد ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم آوردن اﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ اﺧﺘﻼف ﻓﺮاوان اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﻮم ﻛﺘﺐ رﺟﺎل ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺑﺮ آن دارﻧـﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ ﻫﺠﺮت ﺑﻮده اﺳﺖ؛ اﻣﺎ داﺳﺘﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن ﻋﻤـﺮو ﻋـﺎص در درﺑـﺎر ﻧﺠﺎﺷـﻲ ﻣﺸـﻬﻮر‬ ‫اﺳﺖ؛ ﺧﺎﻟﺪ و ﻃﻠﺤﻪ ﻧﻴﺰ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﺮوﻋﺎص از ﺣﺒﺸﻪ ﺑﺎزﻣﻲﮔﺸﺖ اﺳﻼم آوردﻧـﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ وﻗﺘـﻲ‬ ‫ﻋﻤﺮوﻋﺎص از ﺣﺒﺸﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ آﻫﻨﮓ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛـﺮدو آن دو وي را در ﻣﺪﻳﻨـﻪ دﻳﺪﻧـﺪ‪ ،‬و ﻫـﺮ ﺳـﻪ ﻧـﺰد‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪﻧﺪ و اﺳﻼم آوردﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ در ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ ﻫﺠﺮت؛ واﷲ اﻋﻠﻢ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﻳﺎزدﻫﻢ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﺔ ﻧﻮﻳﻦ دﻋﻮت و ﺟﻬﺎد‬ ‫ﺗﻤﻬﻴﺪ‬ ‫ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﺳﺮآﻏﺎز ﻣﺮﺣﻠﺔ دوم ﺟﻬﺎد و دﻋﻮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫و ﻧﻴﺰ ﺳﺮآﻏﺎز ﻣﺮﺣﻠﺔ ﻧﻮﻳﻨﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن‪ ،‬ﺗﻮاﻧﻤﻨـﺪﺗﺮﻳﻦ و‬ ‫ﻛﻴﻨﻪﺗﻮزﺗﺮﻳﻦ و ﺳﺮﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦ و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮﻳﻦ دﺷﻤﻦ اﺳﻼم ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ اﻧﺘﻘﺎل ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن‬ ‫از ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ و ﻛﺎرزار ﺑﻪ داﻣﺎن ﺻﻠﺢ و اﻣﻨﻴﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﺟﻨـﺎح از ﺳـﻪ ﺟﻨـﺎح‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪة اﺣﺰاب‪ ،‬ﻗﺮﻳﺶ و َﻏﻄَﻔﺎن و ﻳﻬﻮد‪ ،‬درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺖ‪ ،‬و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه و ﺷﺎﺧﺺ و ﺳﺨﻨﮕﻮي آﻳﻴﻦ و‪‬ﺛَﻨﻴﺖ‪ ،‬و ﭘﻴﺸﻮا و ﭘﺮﭼﻤـﺪار ﻣﻜﺘـﺐ و ﻓﻠﺴـﻔﺔ‬ ‫ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﻲ در ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺳـﻼم و ﻣﺴـﻠﻤﻴﻦ ﺗـﺎ‬ ‫ﺣﺪود زﻳﺎدي ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬و اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي دﺷﻤﻨﻲ آﻧﺎن روي ﺑـﻪ ﺳﺴـﺘﻲ ﻧﻬـﺎد‪ ،‬و ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از اﻧﻌﻘﺎد اﻳﻦ ﻗﺮارداد ﺻﻠﺢ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤـﻲﻛﻨـﻴﻢ ﻛـﻪ‬ ‫اﻋﺮاب ﻏﻄﻔﺎن ﻛﺎرﺷﻜﻨﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬و اﮔـﺮ ﮔﻬﮕـﺎه از ﺳـﻮي آﻧـﺎن‬ ‫ﺗﻈﺎﻫﺮاﺗﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬از ﻧﺎﺣﻴﺔ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻳﻬﻮد اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن‪ ،‬ﭘﺲ از آوارﮔﻲ از ﻳﺜﺮب‪ ،‬ﻗﻠﻌﺔ ﺧﻴﺒﺮ را آﺷﻴﺎﻧﺔ ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎ و دﺳﻴﺴـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﺧﻮد ﻗﺮار داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﻳﻬﻮد در ﺧﻴﺒﺮ ﺗﺨـﻢﮔـﺬاري ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ و ﺟﻮﺟـﻪ‬ ‫ﻣﻲآوردﻧﺪ‪ ،‬و آﺗﺶ ﻓﺘﻨﻪﻫﺎ را ﺷﻌﻠﻪور ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﻋﺮاب ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻦ اﻃﺮاف ﻣﺪﻳﻨﻪ را‬ ‫ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﻳﻜﺴﺮه ﻛﺮدن ﻛﺎر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻳﺎ دﺳـﺖ ﻛـﻢ‪،‬‬ ‫وارد آوردن ﺧﺴﺎرﺗﻬﺎي ﻛﻤﺮﺷﻜﻦ ﺑﺮ ﻛﻴﺎن ﻣﺴـﻠﻤﻴﻦ ﻧﻘﺸـﻪ ﻣـﻲ ﻛﺸـﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻗﺪام ﻗﺎﻃﻊ ﭘﺲ از اﻳﻦ ﺻﻠﺢ‪ ،‬ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺮﭘـﺎ ﻛـﺮدن ﺟﻨﮕـﻲ‬ ‫ﺑﻲاﻣﺎن ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﻳﻦ آﺷﻴﺎﻧﺔ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﺔ ﻧﻮﻳﻦ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺑﺮﻗﺮاري ﺻﻠﺢ ﭘﻴﺶ آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬

‫‪696‬‬ ‫ﻓﺮﺻﺖ ﺟﺎﻧﺎﻧﻪاي ﭘﺪﻳﺪ آورد ﺗﺎ دﻋﻮت اﺳﻼم را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺮداﻧﻨﺪ و ﭘﻴﺎم آن را ﺑﻪ ﻫﻤﻪﺟﺎ‬ ‫ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﻳﻦ ﻣﻴﺪان ﻧﻴﺰ اﺑﻌـﺎد ﮔﺴـﺘﺮدهاي ﻳﺎﻓـﺖ‪ ،‬و ﺣﺘـﻲ اﻳـﻦ‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ و رزﻣﻲ آﻧﺎن ﺑﺮﺗﺮي‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ را ﺑﻪ دو ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨـﻴﻢ و ﺳـﭙﺲ‬ ‫ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ( ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ در ﻣﻴﺪان دﻋﻮت و ﺗﺒﻠﻴﻎ‪ :‬ﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري ﺑﺮاي ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن‪:‬‬ ‫ب( ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ و رزﻣﻲ‪ :‬ﻏﺰوهاﻟﻐﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻓﺘﺢ ﺧﻴﺒﺮ‪ ،‬و‪....‬‬ ‫ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ و رزﻣﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﺔ ﻧـﻮﻳﻦ‬ ‫دﻧﺒﺎل ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري ﺑـﺮاي ﭘﺎدﺷـﺎﻫﺎن و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳـﺎن ﺑﭙـﺮدازﻳﻢ؛ زﻳـﺮا‪،‬‬ ‫دﻋﻮت اﺳﻼم ﻃﺒﻌﺎً ﻣﻘﺪم اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺎﻻﺗﺮ از اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﺪف اﺻﻠﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛـﻪ ﻫﻤـﺔ آن‬ ‫ﻣﺼﺎﺋﺐ و ﻧﺎراﺣﺘﻲﻫﺎ و ﺟﻨﮓﻫﺎ و ﻓﺘﻨﻪﻫﺎ و ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲﻫﺎ و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲﻫﺎ را ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ آن‬ ‫ﺗﺤﻤﻞ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ دﻋﻮت و ﺗﺒﻠﻴﻎ اﺳﻼم ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺍﻟﻒ‪ -‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺩﺭ ﻣﻴﺪﺍﻥ ﺩﻋﻮﺕ ﻭ ﺗﺒﻠﻴﻎ؛ ﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎﺭﻱ ﺑﺮﺍﻱ ﭘﺎﺩﺷﺎﻫﺎﻥ ﻭ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮﻭﺍﻳﺎﻥ‬ ‫در اواﺧﺮ ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬از‬ ‫ﺣ‪‬ﺪﻳﺒﻴﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎب ﻧﺎﻣﻪ ﻧﮕﺎري ﺑﺮاي ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن را ﺑﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﻳﻜﻲ ﭘـﺲ‬ ‫از دﻳﮕﺮي ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻧﺤﻀﺮت اراده ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻨﻮﻳﺴﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪاي را ﻛﻪ ﻣ‪‬ﻬﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪ!؟ ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﻳﻚ اﻧﮕﺸﺘﺮي ﻧﻘﺮه ﺑﺮاي ﺧﻮدﺷـﺎن‬ ‫درﺳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ ﻧﮕﻴﻦ آن »ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮلاﷲ« ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ »ﻣﺤﻤﺪ« در‬ ‫ﻳﻚ ﺳﻄﺮ‪ ،‬و »رﺳﻮل« در ﻳﻚ ﺳﻄﺮ ﺑﺎﻻي آن‪ ،‬و »اﷲ« در ﺳﻄﺮ ﺳﻮم ﺑـﺎﻻي دو ﺳـﻄﺮ‬

‫ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت‪:‬‬

‫‪1‬‬

‫ﺍﷲ‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم از ﻣﻴﺎن ﻳﺎراﻧﺸﺎن اﻓﺮاد ﻛﺎرﺷﻨﺎس و ﺑـﺎ ﺑﺼـﻴﺮﺗﻲ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫آﻧﺎن را ﺑﺴﻮي ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﮔﺴﻴﻞ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼﻣﻪ ﻣﻨﺼﻮرﭘﻮري ﺑﻪ ﻗﻄﻊ اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن روز ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﭼﻨﺪ روز ﭘﻴﺶ از ﻋﺰﻳﻤـﺖ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻴﺒﺮ‪ ،‬اﻋﺰام ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺘﻮن اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪﻫـﺎ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ دﺳﺘﺎوردﻫﺎي اﻳﻦ ﻣﻜﺎﺗﺒﺎت را ذﻳﻼً ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ‪.2‬‬ ‫‪ .۱‬ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻧﺠﺎﺷﻲ ﭘﺎﺩﺷﺎﻩ ﺣﺒﺸﻪ‬ ‫»ﻧﺠﺎﺷﻲ« ﻟﻘﺐ ﭘﺎدﺷﺎه ﺣﺒﺸﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﺳﻢ وي اﺻﺤﻤﻪ ﺑﻦ اﺑﺠﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﺮاي او ﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و در آﺧﺮﻳﻦ روز ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ﻳﺎ در ﻳﻜـﻲ از‬ ‫روزﻫﺎي ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ ﻫﺠﺮت‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﻫﻤـﺮاه ﻋﻤـﺮوﺑﻦ اﻣﻴـﺔ ﺿـﻤﺮي ارﺳـﺎل‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﺮي ﻣﺘﻦ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ را آورده اﺳﺖ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﻧﮕﺮش دﻗﻴﻖ در اﻳﻦ ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺘﻦ آن ﻧﺎﻣﻪ اي ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﭘـﺲ از ﺻـﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴـﻪ‬ ‫ﻧﮕﺎﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﻣﺘﻦ آن ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﺎﺷﺪ ﻛـﻪ آﻧﺤﻀـﺮت در دوران اﻗﺎﻣـﺖ‬ ‫درﻣﻜﻪ ﻫﻤﺮاه ﺟﻌﻔﺮ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻋﺪهاي از ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑـﻪ ﺣﺒﺸـﻪ ﻣﻬـﺎﺟﺮت‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد‪ -‬ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻧﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬در آﺧﺮ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ از آن ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫)ﻭﻗﺪ ﺑﻌﺜﺖ ﺇﻟﻴﮑﻢ ﺍﺑﻦ ﻋﻤﻲ ﺟﻌﻔﺮﹰﺍ ﻭﻣﻌﻪ ﻧﻔ ‪‬ﺮ ﻣﻦ ﺍﳌﺴﻠﻤﲔ؛ ﻓﺈﺫﺍ ﺟﺎﺀﮎ ﻓﺄﻗﺮﻫﻢ ﻭﺩﻉ ﺍﻟﺘﺠﱪ(‪.‬‬ ‫»ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﻤﺎ ﭘﺴﺮﻋﻤﻮﻳﻢ ﺟﻌﻔﺮ را ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮﺳـﺘﺎدهام؛ وﻗﺘـﻲ‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.873-872‬‬ ‫‪ -2‬رﺣﻤﺔﻟﻠﻌﺎﻟﻤﻴﻦ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.171‬‬

‫‪698‬‬ ‫ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺗﻮ رﺳﻴﺪ‪ ،‬از آﻧﺎن ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ ﻛﻦ و ﺳﻮداي ﺟﺒﺎرﻳﺖ از ﺳﺮ ﻓﺮو ﺑﻨﻪ!«‬ ‫ﺑﻴﻬﻘﻲ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از اﺑﻦاﺳﺤﺎق‪ ،‬ﻣﺘﻦ ﻧﺎﻣﻪاي را ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﺠﺎﺷﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ آورده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫)ﺑﺴﻢ ﺍﷲ ﺍﻟﺮﲪﻦ ﺍﻟﺮﺣﻴﻢ‪ .‬ﻫﺬﺍ ﮐﺘﺎﺏ ﻣﻦ ﳏﻤﺪ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ﺇﱃ ﺍﻟﻨﺠﺎﺷﻲ –ﺍﻷﺻﺤﻢ‪ -‬ﻋﻈﻴﻢ ﺍﳊﺒﺸﺔ‪.‬‬

‫ﺳﻼﻡ ﻋﻠﻰ ﻣﻦ ﺍﺗﺒﻊ ﺍﳍﺪﻯ ﻭﺁﻣﻦ ﺑﺎﷲ ﻭﺭﺳﻮﻟﻪ‪ ،‬ﻭﺃﺷﻬﺪ ﺃﻥ ﻻ ﺇﻟﻪ ﺇﻻ ﺍﷲ ﻭﺣﺪﻩ‪ ،‬ﻻ ﺷﺮﻳﮏ ﻟـﻪ‪ ،‬ﱂ‬

‫ﻳﺘﺨﺬ ﺻﺎﺣﺒﺔ ﻭﻻ ﻭﻟﺪﺍﹰ‪ ،‬ﻭﺃﻥ ﳏﻤﺪﹰﺍ ﻋﺒﺪﻩ ﻭ ﺭﺳﻮﻟﻪ‪ ،‬ﻭﺃﺩﻋﻮﮎ ﺑﺪﻋﺎﻳﺔ ﺍﻻﺳﻼﻡ؛ ﻓﺈﱐ ﺃﻧـﺎ ﺭﺳـﻮﻟﻪ‪،‬‬

‫ﺸ ﹺﺮ ‪‬ﻙ‬ ‫ﺏ ‪‬ﺗﻌ‪‬ﺎﹶﻟ ‪‬ﻮﹾﺍ ﹺﺇﻟﹶﻰ ﹶﻛ ﹶﻠ ‪‬ﻤ ‪‬ﺔ ‪‬ﺳﻮ‪‬ﺍﺀ ‪‬ﺑ ‪‬ﻴ‪‬ﻨﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﻭ‪‬ﺑ ‪‬ﻴ‪‬ﻨ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﹶﺃﻻﱠ ‪‬ﻧ ‪‬ﻌ‪‬ﺒ ‪‬ﺪ ﹺﺇﻻﱠ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭ ﹶﻻ ‪‬ﻧ ‪‬‬ ‫ﻓﺄﺳﻠﻢ ﺗﺴﻠﻢ‪ ﴿ .‬ﹸﻗﻞﹾ ﻳ‪‬ﺎ ﹶﺃ ‪‬ﻫ ﹶﻞ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻜﺘ‪‬ﺎ ﹺ‬

‫ﻀﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﺑﻌ‪‬ﻀﹰﺎ ﹶﺃ ‪‬ﺭﺑ‪‬ﺎﺑﹰﺎ ﻣ‪‬ﻦ ﺩ‪‬ﻭ ‪‬ﻥ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ﹶﻓﺈﹺﻥ ‪‬ﺗ ‪‬ﻮﻟﱠ ‪‬ﻮﹾﺍ ﹶﻓﻘﹸﻮﻟﹸﻮﹾﺍ ﺍ ‪‬ﺷ ‪‬ﻬﺪ‪‬ﻭﹾﺍ ﹺﺑﹶﺄﻧ‪‬ﺎ ‪‬ﻣ ‪‬‬ ‫ﺨ ﹶﺬ ‪‬ﺑ ‪‬ﻌ ‪‬‬ ‫ﹺﺑ ‪‬ﻪ ‪‬ﺷﻴ‪‬ﺌﹰﺎ ‪‬ﻭ ﹶﻻ ‪‬ﻳﺘ‪ ‬‬ ‫ﺴ ‪‬ﻠﻤ‪‬ﻮ ﹶﻥ﴾‪ .١‬ﻓﺈﻥ‬ ‫ﺃﺑﻴﺖ ﻓﻌﻠﻴﮏ ﺇﰒ ﺍﻟﻨﺼﺎﺭﻯ ﻣﻦ ﻗﻮﻣﻚ(‪.٢‬‬

‫»ﺑﻨﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺸﻨﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ اي اﺳـﺖ از ﻣﺤﻤـﺪ رﺳـﻮلﺧـﺪا ﺑـﻪ ﺳـﻮي‬ ‫ﻧﺠﺎﺷﻲ‪ -‬اﺻﺤﻢ‪ -‬ﺑﺰرگ ﺣﺒﺸﻪ‪ .‬ﺳﻼم ﺑﺮ آﻧﻜﺲ ﻛﻪ از ﻫﺪاﻳﺖ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺧﺪا و‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورد‪ ،‬و ﺷﻬﺎدت ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﺑﺠﺰ ﺧـﺪاي ﻳﻜﺘـﺎي ﺑـﻲﻫﻤﺘـﺎ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﻴﭻ ﺷﺮﻳﻜﻲ ﺑﺮاي او وﺟﻮد ﻧﺪارد؛ ﻧﻪ ﻫﻤﺴﺮ اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮده‪ ،‬و ﻧﻪ ﻛﺴﻲ را ﺑـﻪ‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ و ﻧﻴﺰ ﺷﻬﺎدت ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻨﺪه و رﺳﻮل او اﺳـﺖ‪ .‬ﺗـﻮ را‬ ‫ﺑﻪ آﻳﻴﻦ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﻢ؛ ﻛﻪ ﻣﻦ رﺳﻮل اﻳﻦ آﻳﻴﻦ ﻫﺴﺘﻢ؛ ﺑﻴﺎ و اﺳـﻼم ﺑﻴـﺎور ﺗـﺎ‬ ‫ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺮﻫﻲ! اي اﻫﻞ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻳﻚ ﻛﻠﻤﻪ ﻳﺎ ﺳﺨﻦ ﺷﻮﻳﺪ و آن اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎ‬ ‫و ﺷﻤﺎ ﺑﺠﺰ ﺧﺪا را ﻧﭙﺮﺳﺘﻴﻢ‪ ،‬و ﺑﺎ او ﻫﻴﭻﻛـﺲ و ﻫـﻴﭻﭼﻴـﺰ را ﺷـﺮﻳﻚ ﻧﮕـﺮداﻧﻴﻢ‪ ،‬و‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را در ﻛﻨﺎر ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﻜﺘﺎ ارﺑﺎب ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﻧﮕﻴـﺮﻳﻢ؛ آﻧﻮﻗـﺖ اﮔـﺮ ﺑﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨـﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ :‬ﮔﻮاﻫﻲ دﻫﻴﺪ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻴﻢ! و اﮔﺮ ﺧﻮدداري ﻛﻨـﻲ از اﺳـﻼم آوردن‪،‬‬

‫‪» -1‬ﻗُﻞ ﻳﺎ اﻫﻞ اﻟﻜﺘﺎب‪) «...‬ﺳﻮره آلﻋﻤﺮان‪ ،‬آﻳﻪ ‪.(64‬‬ ‫‪ -2‬دﻻﺋﻞ اﻟﻨﺒﻮة‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪308‬؛ ﻣﺴﺘﺪرك‪ -‬ﺣﺎﻛﻢ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري‪ ،‬ص ‪.623 ،2‬‬

‫ﮔﻨﺎه ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻧﺼﺎراي ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪات ﺑﻪ ﮔﺮدن ﺗﻮﺳﺖ!«‬ ‫ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم )ﻣﻘﻴﻢ ﭘﺎرﻳﺲ( دﻛﺘﺮ ﺣﻤﻴﺪاﷲ ﻣﺘﻦ ﻧﺎﻣﻪاي را ﻣﻨﺘﺸـﺮ ﻛـﺮده‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﺧﻴﺮاً ﺑﺮ آن دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬و دﻗﻴﻘﺎً ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﺘﻦ ﻧﺎﻣـﻪاي ﻛـﻪ اﺑـﻦ ﻗـﻴﻢ‬ ‫آورده‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ در ﻳﻚ ﻛﻠﻤﻪ ﺑﺎ آن اﺧﺘﻼف دارد‪ .‬دﻛﺘﺮ ﺣﻤﻴﺪاﷲ در راﺳﺘﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺘﻦ ﻛﻮﺷﺸﻲ درﺧﻮر داﺷﺘﻪ‪ ،‬و در اﻳﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬از ﻛﺸﻔﻴﺎت ﻋﺼﺮ ﺟﺪﻳـﺪ ﺑﺴـﻴﺎر ﻣـﺪد‬ ‫ﺟ‪‬ﺴﺘﻪ‪ ،‬و ﺗﺼﻮﻳﺮ آن را در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد آورده‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬ ‫)ﺑﺴﻢ ﺍﷲ ﺍﻟﺮﲪﻦ ﺍﻟﺮﺣﻴﻢ‪. .‬ﻣﻦ ﳏﻤﺪ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ﺇﱃ ﺍﻟﻨﺠﺎﺷﻲ ﻋﻈﻴﻢ ﺍﳊﺒﺸﺔ‪ .‬ﺳﻼﻡ ﻋﻠﻰ ﻣـﻦ ﺍﺗﺒـﻊ‬

‫ﺍﳍﺪﻱ؛ ﺃﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﻓﺈﱐ ﺃﲪﺪ ﺇﻟﻴﮏ ﺍﷲ ﺍﻟﺬﻱ ﻻ ﺇﻟﻪ ﺇﻻ ﻫﻮ ﺍﳌﻠﮏ ﺍﻟﻘﺪﻭﺱ ﺍﻟﺴﻼﻡ ﺍﳌـﺆﻣﻦ ﺍﳌﻬـﻴﻤﻦ؛‬

‫ﻭﺃﺷﻬﺪ ﺃﻥ ﻋﻴﺴﻰ ﺍﺑﻦ ﻣﺮﱘ ﺭﻭﺡ ﺍﷲ ﻭ ﮐﻠﻤﺘﻪ‪ ،‬ﺃﻟﻘﺎﻫﺎ ﺇﱃ ﻣﺮﱘ ﺍﻟﺒﺘﻮﻝ ﺍﻟﻄﻴﺒﺔ ﺍﳊﺼـﻴﻨﺔ‪ ،‬ﻓﺤﻤﻠـﺖ‬ ‫ﺑﻌﻴﺴﻰ ﻣﻦ ﺭﻭﺣﻪ ﻭ ﻧﻔﺨﻪ‪ ،‬ﮐﻤﺎ ﺧﻠﻖ ﺁﺩﻡ ﺑﻴﺪﻩ‪ ،‬ﻭﺇﱐ ﺃﺩﻋﻮ ﺇﱃ ﺍﷲ ﻭﺣﺪﻩ ﻻ ﺷﺮﻳﮏ ﻟﻪ‪ ،‬ﻭﺍﳌـﻮﺍﻻﺓ‬

‫ﻋﻠﻰ ﻃﺎﻋﺘﻪ‪ ،‬ﻭﺇﻥ ﺗﺘﺒﻌﲏ ﻭﺗﺆﻣﻦ ﺑﺎﻟﺬﻱ ﺟﺎﺀﱐ؛ ﻓﺈﱐ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‪ ،‬ﻭﺇﱐ ﺃﺩﻋـﻮﮎ ﻭﺟﻨـﻮﺩﮎ ﺇﱃ ﺍﷲ‬ ‫ﻋﺰﻭﺟﻞ‪ ،‬ﻭﻗﺪ ﺑﻠﻐﺖ ﻭﻧﺼﺤﺖ‪ ،‬ﻓﺎﻗﺒﻞ ﻧﺼﻴﺤﱵ؛ ﻭﺍﻟﺴﻼﻡ ﻋﻠﻰ ﻣﻦ ﺍﺗﺒﻊ ﺍﳍﺪﻱ(‪.١‬‬

‫»ﺑﻨﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺸﻨﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن‪ .‬از ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮلﺧﺪا ﺑﻪ ﻧﺠﺎﺷﻲ ﺑﺰرگ ﺣﺒﺸﻪ‪ .‬ﺳﻼم ﺑـﺮ‬ ‫آﻧﻜﺲ ﻛﻪ از ﻫﺪاﻳﺖ ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻛﻨﺪ؛ اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪام ﺑﻪ ﺗﻮ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪي را ﺳـﭙﺎس‬ ‫ﻣﻲﮔﺰارم ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﺟﺰ او ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻠـﻚ ﻗـﺪوس ﺳـﻼم ﻣـﺆﻣﻦ ﻣﻬـﻴﻤﻦ‪ ،‬و‬ ‫ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﻢ ﻛﻪ ﻋﻴﺴﻲﺑﻦ ﻣﺮﻳﻢ روح ﺧﺪاو ﻛﻠﻤﻪ ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ آن را ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺮﻳﻢ ﺑﺘﻮل ﭘﺎك ﭘﺎﻛﺪاﻣﻦ اﻟﻘﺎ ﻓﺮﻣﻮد و ﻣﺮﻳﻢ ﻋﻴﺴﻲ را ﺑﺮ اﺛﺮ روح ﺧﺪا و دﻣﻴﺪن ﺧـﺪا‬ ‫ﺑﺎردار ﮔﺮدﻳﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪا آدم را ﺑﺎ دﺳﺘﺎن ﺧﻮﻳﺶ آﻓﺮﻳﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺴﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﻜﺘـﺎي‬ ‫ﺑﻲﻫﻤﺘﺎ دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺷـﺮﻳﻚ ﻧـﺪارد‪ ،‬و ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﻓﺮﻣـﺎﻧﺒﺮي ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ از او‬ ‫ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﻢ‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ از ﻣﻦ ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻛﻨﻲ‪ ،‬و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي ﻣـﻦ رﺳـﻴﺪه اﺳـﺖ اﻳﻤـﺎن‬ ‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬رﺳﻮل اﻛﺮم ﻛﻲﺳﻴﺎﺳﻲ زﻧﺪﮔﻲ )ﺑﻪ زﺑﺎن اردو(‪ ،‬ص ‪125-122 ،109-108‬؛ ﻧﻴﺰ ﻧﻚ‪ :‬زاداﻟﻤﻌـﺎد‪،‬‬ ‫ج ‪ ،3‬ص ‪ 60‬ﻛﻪ در آن‪ ،‬ﻋﺒﺎرت »ﺃﺳﻠﻢ ﺃﻧﺖ« )ﺗﻮ اﺳﻼم ﺑﻴﺎور!( ﺑﻪ ﺟﺎي »ﻭﺍﻟﺴﻼﻡ ﻋﻠﻰ ﻣﻦ ﺍﺗﺒﻊ ﺍﳍﺪﻱ«‬ ‫آﻣﺪه اﺳﺖ؛ ﻧﻜـ‪ :‬زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.60‬‬

‫‪700‬‬ ‫ﺑﻴﺎوري؛ ﻛﻪ ﻣﻦ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬و ﻣﻦ ﺗﻮ را و ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﺗﻮ را ﺑـﻪ ﺳـﻮي ﺧﺪاوﻧـﺪ‬ ‫ﻋﺰوﺟﻞ ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﻢ‪ ،‬و ﻛﺎر ﺗﺒﻠﻴﻎ و ﻧﺼﻴﺤﺖ ﺧﻮدم را اﻧﺠﺎم دادم؛ ﺗﻮ ﻧﻴـﺰ ﻧﺼـﻴﺤﺖ‬ ‫ﻣﺮا ﺑﭙﺬﻳﺮ‪ ،‬و ﺳﻼم ﺑﺮ آﻧﻜﺲ ﻛﻪ از ﻫﺪاﻳﺖ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﺪ‪«.‬‬ ‫ﻣﺮﺣﻮم دﻛﺘﺮ ﺣﻤﻴﺪاﷲ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮده اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻧﺎﻣـﻪاي اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﺲ از ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﻧﺠﺎﺷﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ‪،‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دﻻﺋﻠﻲ ﻛﻪ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﺻﺤﺖ اﻳﻦ ﻣـﺘﻦ ﻫـﻴﭻ ﺷـﻚ و ﺗﺮدﻳـﺪي‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ؛ اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬دﻟﻴﻠﻲ‬ ‫ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت آن ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬و ﻣﺘﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻬﻘﻲ ﺑـﻪ ﻧﻘـﻞ از اﺑـﻦ اﺳـﺤﺎق آورده اﺳـﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﺲ از ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴـﻪ ﺑـﻪ ﭘﺎدﺷـﺎﻫﺎن و‬ ‫ﺏ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن ﻧﺼﺎري ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺒﻴﻪﺗﺮ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا‪ ،‬در آن‪ ،‬آﻳﺔ ﻛﺮﻳﻤﺔ ﴿ﻳ‪‬ﺎ ﹶﺃ ‪‬ﻫ ﹶﻞ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻜﺘ‪‬ـﺎ ﹺ‬ ‫‪‬ﺗﻌ‪‬ﺎﹶﻟ ‪‬ﻮﹾﺍ﴾‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺷﻴﻮة آﻧﺤﻀﺮت در اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ اﻳﻦ آﻳـﻪ در آن ﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎ ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪-‬‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬در آن ﻣﺘﻦ ﺑﻴﻬﻘﻲ اﺳﻢ اًﺻـﺤ‪‬ﻤﻪ ﺑـﺎ ﺻـﺮاﺣﺖ آﻣـﺪه‬ ‫اﺳﺖ؛ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ در ﻣﺘﻦ ﻣﻮرد ﺗﺄﻛﻴﺪ دﻛﺘﺮ ﺣﻤﻴﺪاﷲ اﻳﻦ اﺳﻢ ذﻛﺮ ﻧﺸـﺪه‪ ،‬و ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﻣﻦ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮاً ﺗﺮك ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺻﺤﻤﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ آن ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ را ﻧﺒﻲاﻛـﺮم‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﺲ از وﻓﺎت ﻧﺠﺎﺷﻲ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ وي ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬‫در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻛﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت آن دﻻﻳﻞ ﻗﻄﻌﻲ وﺟﻮد ﻧـﺪارد‪ ،‬و‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮﺧﻲ ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺘﻦ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ آن دارﻧﺪ‪ .‬ﺷﮕﻔﺖ از اﻳﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ دﻛﺘﺮ ﺣﻤﻴﺪاﷲ ﺑﺎ ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ ﻧﻈﺮ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ آن ﻣﺘﻦ ﺑﻴﻬﻘﻲ ﻛﻪ از اﺑﻦﻋﺒ‪‬ﺎس ﻧﻘﻞ ﻛﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻦ ﻫﻤﺎن ﻧﺎﻣﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﭘـﺲ از وﻓـﺎت‬ ‫اﺻﺤ‪‬ﻤﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ وي ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻧﺎم اﺻﺤﻤﻪ در آن ﻣﺘﻦ ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖ آﻣﺪه‬

‫اﺳﺖ؛ واﻟﻌﻠﻢ ﻋﻨﺪاﷲ ‪.1‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ اﻣﻴﺔ ﺿﻤﺮي ﻧﺎﻣﺔ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬را ﺑـﻪ ﻧﺠﺎﺷـﻲ‬ ‫رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻧﺠﺎﺷﻲ آن ﻧﺎﻣﻪ را ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻧﺶ ﻧﻬﺎد‪ ،‬و از ﺗﺨﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ زﻳﺮ آﻣﺪ‪،‬‬ ‫و ﺑﻪ دﺳﺖ ﺟﻌﻔﺮﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻣﻀﻤﻮﻧﻲ ﺣﺎﻛﻲ از اﺳﻼم آوردن ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺘﻦ آن ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﺑﻨﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺸﻨﺪة ﻣﻬﺮﺑﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل ﺧﺪا از ﻧﺠﺎﺷﻲ‪ ،‬اﺻﺤﻤﻪ‪ .‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‬ ‫اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا از ﺧﺪا‪ ،‬و رﺣﻤﺖ و ﺑﺮﻛﺎت ﺧﺪا؛ ﺧﺪاوﻧﺪي ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﺟﺰ او ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ .‬ﻧﺎﻣﺔ ﺷﻤﺎ‪ -‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ -‬ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻃﻲ آن درﺑﺎرة ﻋﻴﺴﻲ ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ را‬ ‫ﻳﺎدآور ﺷﺪه ﺑﻮدﻳﺪ؛ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاي آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻋﻴﺴـﻲ از آﻧﭽـﻪ ﺷـﻤﺎ ﻳـﺎدآور‬ ‫ﺷﺪهاﻳﺪ ﺳﺮ ﺳﻮزﻧﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬او ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻳـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﺎ رﺳﺎﻟﺘﻲ را ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ آن ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪهاﻳﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻴﻢ )و ﺑـﻪ آن اﻋﺘـﺮاف ﻛـﺮدﻳﻢ( و‬ ‫ﭘﺴﺮﻋﻤﻮ و اﺻﺤﺎب ﺷﻤﺎ را ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬و ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ رﺳـﻮل ﺧـﺪا‬ ‫ﻫﺴﺘﻴﺪ؛ راﺳﺘﮕﻮﻳﻴﺪ و ﻣﻮرد ﺗﺼﺪﻳﻖ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ و ﺑﺎ ﭘﺴـﺮﻋﻤﻮي‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدم و ﺑﻪ دﺳﺖ وي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪم؛ واﻟﺤﻤﺪﷲ رباﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ«‪.2‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻧﺠﺎﺷﻲ درﺧﻮاﺳـﺖ ﻛـﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﺟﻌﻔﺮ و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ‪ ،‬ﻣﻬﺎﺟﺮان ﺣﺒﺸﻪ را ﺑﺎزﭘﺲ ﻓﺮﺳﺘﺪ؛ وي ﻧﻴﺰ آﻧﺎن را ﺑﺎ دو ﻛﺸﺘﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﻋﻤﺮوﺑﻦ اﻣﻴﻪ ﺿَﻤﺮي ﺑﺎزﭘﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬و آﻧﺎن در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻗﻠﻌﺔ ﺧﻴﺒﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﺤﻀﺮت وارد ﺷﺪﻧﺪ‪.3‬‬ ‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﺗﻔﺼﻴﻞ اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ‪ ،‬ﻧﻜـ‪ :‬ﻛﺘﺎب دﻛﺘﺮ ﺣﻤﻴﺪاﷲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان‪ :‬رﺳﻮل اﻛﺮم ﻛﻲ ﺳﻴﺎﺳـﻲ زﻧـﺪﮔﻲ‪ ،‬ص‬ ‫‪.131-121 ،114-108‬‬ ‫‪ -2‬زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.61‬‬ ‫‪ -3‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.359‬‬

‫‪702‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﺠﺎﺷﻲ )اَﺻﺤ‪‬ﻤﻪ( در ﻣﺎه رﺟﺐ ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮت ﭘـﺲ از ﻏـﺰوة ﺗﺒـﻮك از دﻧﻴـﺎ‬ ‫رﻓﺖ‪ ،‬و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در روز وﻓﺎت وي ﺧﺒـﺮ ﻣـﺮگ او را ﺑـﻪ‬ ‫اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن دادﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ او ﻏﺎﻳﺒﺎﻧﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﻴﺖ )ﺻﻼﺓ ﺍﻟﻐﺎﺋﺐ( ﮔﺰاردﻧﺪ؛ و ﭘـﺲ از آﻧﻜـﻪ‬ ‫وي از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ و ﺗﺎج و ﺗﺨﺖ او را ﭘﺎدﺷﺎه دﻳﮕﺮي ﺗﺼﺮّف ﻛﺮد‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺎﻣﺔ دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي او ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ وي اﺳﻼم آورد ﻳـﺎ‬ ‫ﻧﻪ؟‬

‫‪1‬‬

‫‪ .۲‬ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻗﺲ ﭘﺎﺩﺷﺎﻩ ﻣﺼﺮ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﻪ ﺟ‪‬ﺮَﻳﺢ ﺑﻦ ﻣﺘﻲ‪ -2‬ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ ﻣ‪‬ﻘَﻮﻗ‪‬ﺲ‪ -‬ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺼﺮ و اﺳـﻜﻨﺪرﻳﻪ‬ ‫ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺮح ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺑﺴﻢ ﺍﷲ ﺍﻟﺮﲪﻦ ﺍﻟﺮﺣﻴﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﳏﻤﺪ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﻭﺭﺳﻮﻟﻪ ﺇﱃ ﺍﳌﻘﻮﻗﺲ ﻋﻈﻴﻢ ﺍﻟﻘﺒﻂ‪ .‬ﺳﻼﻡ ﻋﻠﻰ ﻣﻦ ﺍﺗﺒﻊ‬

‫ﺍﳍﺪﻱ؛ ﺃﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ :‬ﻓﺈﱐ ﺃﺩﻋﻮﮎ ﺑﺪﻋﺎﻳﺔ ﺍﻹﺳﻼﻡ‪ .‬ﺃﺳﻠﻢ ﺗﺴﻠﻢ؛ ﻭﺃﺳﻠﻢ ﻳﺆﺗﮏ ﺍﷲ ﺃﺟﺮﻙ ﻣﺮﺗﲔ؛ ﻓـﺈﻥ‬

‫ﺏ ‪‬ﺗﻌ‪‬ﺎﹶﻟ ‪‬ﻮﹾﺍ ﹺﺇﻟﹶﻰ ﹶﻛ ﹶﻠ ‪‬ﻤ ‪‬ﺔ ‪‬ﺳﻮ‪‬ﺍﺀ ‪‬ﺑ ‪‬ﻴ‪‬ﻨﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﻭ‪‬ﺑ ‪‬ﻴ‪‬ﻨ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﹶﺃﻻﱠ ‪‬ﻧ ‪‬ﻌ‪‬ﺒ ‪‬ﺪ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺖ ﻓﺈﻥ ﻋﻠﻴﻚ ﺇﰒ ﺃﻫﻞ ﺍﻟﻘﺒﻂ‪ ﴿ .‬ﹸﻗ ﹾﻞ ﻳ‪‬ﺎ ﹶﺃﻫ‪ ‬ﹶﻞ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻜﺘ‪‬ﺎ ﹺ‬

‫ﻀﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﺑﻌ‪‬ﻀﹰﺎ ﹶﺃ ‪‬ﺭﺑ‪‬ﺎﺑﹰﺎ ﻣ‪‬ﻦ ﺩ‪‬ﻭ ‪‬ﻥ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ﹶﻓﺈﹺﻥ ‪‬ﺗ ‪‬ﻮﻟﱠ ‪‬ﻮﹾﺍ ﹶﻓﻘﹸﻮﻟﹸﻮﹾﺍ ﺍ ‪‬ﺷ ‪‬ﻬﺪ‪‬ﻭﹾﺍ ﹺﺑﹶﺄﻧ‪‬ﺎ‬ ‫ﺨ ﹶﺬ ‪‬ﺑ ‪‬ﻌ ‪‬‬ ‫ﺸ ﹺﺮ ‪‬ﻙ ﹺﺑ ‪‬ﻪ ‪‬ﺷﻴ‪‬ﺌﹰﺎ ‪‬ﻭ ﹶﻻ ‪‬ﻳﺘ‪ ‬‬ ‫ﹺﺇﻻﱠ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭ ﹶﻻ ‪‬ﻧ ‪‬‬ ‫‪‬ﻣ ‪‬‬ ‫ﺴ ‪‬ﻠﻤ‪‬ﻮﻥﹶ﴾‪.٣‬‬

‫»ﺑﻨﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺸﻨﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن‪ .‬از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻨﺪه ﺧﺪا و ﻓﺮﺳﺘﺎده او‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﻘـﻮﻗﺲ ﺑـﺰرگ‬ ‫‪ -1‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ از رواﻳﺖ اﻧﺲ در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ )ج ‪ ،2‬ص ‪ (99‬ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮداﺷﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬اﻳﻦ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻈﺮ ﻋﻼﻣﻪ ﻣﻨﺼﻮر ﭘﻮري در ﻛﺘﺎب رﺣﻤﺔ ﻟﻠﻌـﺎﻟﻤﻴﻦ)ج ‪ ،1‬ص ‪ (178‬اﺳـﺖ؛ دﻛﺘـﺮ ﺣﻤﻴـﺪاﷲ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎم وي ﺑﻨﻴﺎﻣﻴﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ؛ ﻧﻜـ‪ :‬رﺳﻮل اﻛﺮم ﻛﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ص ‪.141‬‬ ‫‪ -3‬اﻳﻦ ﻣﺘﻦ را اﺑﻦ ﻗﻴﻢ در زاداﻟﻤﻌﺎد‪) ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪ (61‬آورده اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺘﻨـﻲ ﻛـﻪ دﻛﺘـﺮ ﺣﻤﻴـﺪاﷲ از ﺗﺼـﻮﻳﺮ‬ ‫ﻧﺎﻣﻪاي ﻛﻪ اﺧﻴﺮاً ﺑﺮ آن دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﺒﺎرات آن ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺘﻦ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬در‬ ‫آن ﻣﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ » :‬ﹶﻓﺎﹶﺳﻠ‪‬ﻢ ﺗﺴﻠﻢ ﻳﺆﺗﮏ ﺍﷲ‪«...‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬در آن ﻣﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﺎي »اﺛﻢ اﻫﻞ اﻟﻘـﺒﻂ«‬ ‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ا‪‬ﺛﻢ اﻟﻘﺒﻂ«؛ ﻧﻜـ‪ :‬رﺳﻮل اﻛﺮم ﻛﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ص ‪.137-136‬‬

‫ﻗﺒﻄﻴﺎن‪ .‬ﺳﻼم ﺑﺮ آﻧﻜﺲ ﻛﻪ از ﻫﺪاﻳﺖ ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻛﻨﺪ؛ اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺗﻮ را ﺑﻪ آﻳـﻴﻦ اﺳـﻼم‬ ‫ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﻢ‪ .‬اﺳﻼم ﺑﻴﺎور ﺗﺎ ﺳﻼﻣﺖ ﺑﻤﺎﻧﻲ؛ و اﺳﻼم ﺑﻴﺎور ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺎداش ﺗﻮ را دو‬ ‫ﭼﻨﺪان ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬آﻧﻮﻗﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﭙﺬﻳﺮي‪ ،‬ﮔﻨﺎه ﻫﻤﻪ ﻗﺒﻄﻴﺎن ﺑﺮ ﮔﺮدن ﺗﻮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اي اﻫـﻞ‬ ‫ﻛﺘﺎب‪«...‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاي ﺑﺮدن اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺣﺎﻃﺐ ﺑﻦ اﺑﻲ ﺑﻠﺘﻌﻪ‬ ‫را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺣﺎﻃﺐ ﺑﺮ ﻣﻘﻮﻗﺲ وارد ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﻣﺮدي‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ وي رب‪ ‬اﻋﻼﺳﺖ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑـﻪ او ﺷـﻜﻨﺠﺔ دﻧﻴـﺎ و‬ ‫آﺧﺮت را ﭼﺸﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و اﺑﺘﺪا ﺑﻪ واﺳﻄﺔ او از ﻋﺪهاي اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﺳـﭙﺲ از ﺧـﻮد او‬ ‫اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺖ؛ از دﻳﮕﺮان ﻋﺒﺮت ﺑﮕﻴﺮ‪ ،‬و ﻋﺒﺮت دﻳﮕﺮان ﻣ‪‬ﺸﻮ!‬ ‫ﻣ‪‬ﻘﻮﻗﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ دﻳﻦ و آﺋﻴﻨﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮدﻣﺎن دارﻳﻢ‪ ،‬و ﺗـﺎ دﻳـﻦ و آﻳﻴﻨـﻲ ﺑﻬﺘـﺮ از آن‬ ‫ﻧﻴﺎﺑﻴﻢ آن را از دﺳﺖ ﻧﻤﻲﻧﻬﻴﻢ!‬ ‫ﺣﺎﻃﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﺗﻮ را ﺑﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺎي ﺧﺎﻟﻲ ﻫﺮ دﻳـﻦ‬ ‫و آﻳﻴﻦ دﻳﮕﺮي را ﺑﻪ واﺳﻄﺔ آن ﭘﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ! اﻳـﻦ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﻣـﺮدم را دﻋـﻮت ﻛـﺮد‪.‬‬ ‫ﺳﺮﺳﺨﺖﺗﺮ از ﻫﻤﻪ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﺎ او ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻳﻬﻮد ﺧﺼﻤﺎﻧﻪﺗﺮﻳﻦ رﻓﺘﺎر را ﺑﺎ او‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﻪ وي ﻧﺼﺎري ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﻮﻳﺸﻢ ﺳﻮﮔﻨﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺸﺎرت ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﻋﻴﺴﻲ ﻋﻴﻨﺎً ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺸﺎرت ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ؛ دﻋﻮت ﻣﺎ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﻛﻪ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻗﺮآن دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻋﻴﻨﺎً ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دﻋﻮت اﻫﻞ ﺗﻮرات اﺳﺖ ﺑﻪ اﻧﺠﻴﻞ‪ .‬ﻫﺮ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬آن ﻣﺮدﻣﺎن ﻗﻮم او ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺣﻖ آﻧﺴـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫وي را اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻨﺪ؛ ﺗﻮ ﻧﻴﺰ از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ او ﻣﻮاﺟﻪ ﮔﺮدﻳﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺗﻮ را از آﻳﻴﻦ ﻣﺴﻴﺢ ﻧﻬﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻮ را ﺑﻪ اﻳﻦ آﻳـﻴﻦ اﻣـﺮ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ!‬ ‫ﻣ‪‬ﻘﻮﻗﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ در ﻛﺎر اﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﻴﻚ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪام‪ ،‬و درﻳﺎﻓﺘﻪام ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻫـﻴﭻ ﭼﻴـﺰ‬

‫‪704‬‬ ‫ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺮدﻧﻲ اﻣﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و از ﻫﻴﭻﭼﻴﺰ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﻲ ﻧﻬﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ؛ و ﻫﺮﮔـﺰ او‬ ‫را ﺟﺎدوﮔﺮ و ﮔﻤﺮاه ﻳﺎ ﻛﺎﻫﻦ و دروﻏﮕﻮ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪام؛ از آﻳﺎت و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫـﺎي ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮي وي‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻣﻮارد ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺧﺒﺮ داده و ﻧﺠﻮاﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﮔﺰارش ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬درﻳﺎﻓﺘﻪام‪ ،‬و‬ ‫ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻫﻢ ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺎﻣﺔ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم را درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮد‪ ،‬و آن را در ﻣﺤﻔﻈﻪاي از ﺟﻨﺲ ﻋـﺎج ﻗـﺮار‬ ‫داد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﻛﻨﻴﺰﻛﺎﻧﺶ ﺳﭙﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻣ‪‬ﻨﺸـﻴﺎن ﻣﺨﺼـﻮص ﺧـﻮد را ﻛـﻪ‬ ‫ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻋﺮﺑﻲ را ﻣﻲﻧﻮﺷﺖ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ و او را ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫»ﺑﻨﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺸﻨﺪة ﻣﻬﺮﺑﺎن‪ .‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ از ﻣﻘـﻮﻗﺲ ﺑـﺰرگ ﻗﺒﻄﻴـﺎن‪،‬‬ ‫ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ؛ ﻣﻦ ﻧﺎﻣﺔ ﺷﻤﺎ را ﺧﻮاﻧﺪم و ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ را ﻛـﻪ در آن آورده ﺑﻮدﻳـﺪ‬ ‫درﻳﺎﻓﺘﻢ‪ ،‬و دﻋﻮت ﺷﻤﺎ را ﻧﻴﻚ ﺑﺎزﺷﻨﺎﺧﺘﻢ‪ ،‬ﻣﻦ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﻳﻚ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ دﻳﮕـﺮ ﺑـﺎﻗﻲ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﺎﻳﺪ؛ اﻣﺎ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﺮدم ﻛﻪ در ﺷﺎم ﺧﺮوج ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺷﻤﺎ‬ ‫را ﻣﻮردﺗﻜﺮﻳﻢ ﻗﺮار دادهام‪ ،‬و دو ﻛﻨﻴﺰك ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدهام ﻛﻪ ﻧﺰد ﻗﺒﻄﻴﺎن ﻣـﻮﻗﻌﻴﺘﻲ‬ ‫ﺑﺲ واﻻ دارﻧﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺪاري ﺟﺎﻣﻪ و ﻟﺒﺎس ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدهام‪ .‬اﺳﺘﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻫﺪﻳﻪ ﻛﺮدهام ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﺳﻮار ﺷﻮﻳﺪ‪ .‬و ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ«‪.‬‬ ‫ﻣ‪‬ﻘﻮﻗﺲ اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ ﭼﻴﺰي ﻧﮕﻔﺖ و ﻛﺎري ﻧﻜﺮد‪ .‬اﺳـﻼم ﻧﻴـﺰ ﻧﻴـﺎورد‪ .‬آن دو ﻛﻨﻴـﺰ‪،‬‬ ‫ﻣﺎرﻳﻪ و ﺳﻴﺮﻳﻦ ﺑﻮدﻧﺪ؛ آن اﺳﺘﺮ ﻧﻴﺰ د‪‬ﻟﺪ‪‬ل ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺎ زﻣﺎن ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻮد ‪.1‬‬ ‫‪ .۳‬ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺧﺴﺮﻭ ﭘﺎﺩﺷﺎﻩ ﺍﻳﺮﺍﻥ‬ ‫)ﺑﺴﻢ ﺍﷲ ﺍﻟﺮﲪﻦ ﺍﻟﺮﺣﻴﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﳏﻤﺪ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ﺇﱃ ﮐﺴﺮﻯ ﻋﻈﻴﻢ ﻓﺎﺭﺱ‪ .‬ﺳﻼﻡ ﻋﻠﻰ ﻣﻦ ﺍﺗﺒﻊ ﺍﳍﺪﻯ‬

‫ﻭﺁﻣﻦ ﺑﺎﷲ ﻭﺭﺳﻮﻟﻪ‪ ،‬ﻭﺃﺷﻬﺪ ﺃﻥ ﻻﺇﻟﻪ ﺇﻻ ﺍﷲ ﻭﺣﺪﻩ ﻻ ﺷﺮﻳﮏ ﻟﻪ‪ ،‬ﻭﺃﻥ ﳏﻤـﺪﹰﺍ ﻋﺒـﺪﻩ ﻭﺭﺳـﻮﻟﻪ؛‬ ‫‪ -1‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.61‬‬

‫ﺤﻖ‪ ‬ﺍﹾﻟ ﹶﻘ ‪‬ﻮ ﹸﻝ ‪‬ﻋﻠﹶـﻰ‬ ‫ﻭﺃﺩﻋﻮﮎ ﺑﺪﻋﺎﻳﺔ ﺍﷲ؛ ﻓﺈﱐ ﺃﻧﺎ ﺭﺳﻮﻝﺍﷲ ﺇﱃ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﮐﺎﻓﺔ‪﴿ ،‬ﻟﻴ‪‬ﻨ ‪‬ﺬ ‪‬ﺭ ﻣ‪‬ﻦ ﻛﹶﺎ ﹶﻥ ‪‬ﺣﻴ‪‬ﹰﺎ ‪‬ﻭ‪‬ﻳ ‪‬‬ ‫ﺍﹾﻟﻜﹶﺎ ‪‬ﻓﺮﹺﻳﻦ﴾‪ .‬ﻓﺄﺳﻠﻢ ﺗﺴﻠﻢ؛ ﻓﺈﻥ ﺃﺑﻴﺖ ﻓﺈﻥ ﺇﰒ ﺍ‪‬ﻮﺱ ﻋﻠﻴﻚ(‪.‬‬

‫»ﺑﻨﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺸﻨﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن‪ .‬از ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻪ ﺧﺴﺮو ﺑﺰرگ ﭘﺎرﺳﻴﺎن‪ .‬ﺳﻼم ﺑﺮ‬ ‫آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﭘﻴﮕﻴﺮ و ﭘﻴﺮو ﻫﺪاﻳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳـﻮل ﺧـﺪا اﻳﻤـﺎن ﺑﻴـﺎورد‪ ،‬و‬ ‫ﮔﻮاﻫﻲ دﻫﺪ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﻜﺘﺎي ﺑﻲﻫﻤﺘﺎ ﺧﺪاﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺧﺪاوﻧﺪي ﻛـﻪ ﻫـﻴﭻ‬ ‫ﭼﻴﺰ و ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺷﺮﻳﻚ او ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻨﺪه ﺧﺪا و رﺳﻮل اوﺳﺖ؛ و ﻣﻦ ﺗﻮ‬ ‫را ﺑﻪ آﻳﻴﻦ اﻟﻬﻲ دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻦ ﺧﻮد رﺳﻮلﺧﺪا ﺑﺴﻮي ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺮدم ﻫﺴﺘﻢ؛ ﺗـﺎ‬ ‫اﻧﺬار ﮔﺮدد ﻫﺮ آﻧﻜﺲ ﻛﻪ زﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ درﺑﺎره ﻛﻔﺮﭘﻴﺸﮕﺎن ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫اﺳﻼم ﺑﻴﺎور ﺗﺎ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺧﻮدداري ﻛﺮدي‪ ،‬ﮔﻨﺎه ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺠﻮﺳﻴﺎن ﺑـﺮ ﮔـﺮدن‬ ‫ﺗﻮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد!«‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﺮدن اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺣ‪‬ﺬاﻓﺔ ﺳﻬﻤﻲ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﻬﻤﻲ‬ ‫آن ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﻪ ﺑﺰرگ ﺑﺤﺮﻳﻦ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﺮد‪ ،‬و ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ آﻳﺎ آن ﺑﺰرگ ﺑﺤﺮﻳﻦ ﻳﻜـﻲ از‬ ‫ﻣﺮدان درﺑﺎر ﺧﻮدش را ﺑﻪ ﻧﺰد ﺧﺴﺮو اﻳﺮان ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻳﺎ ﻫﻤﭽﻨـﺎن ﻋﺒـﺪاﷲ ﺳـﻬﻤﻲ را‬ ‫ﺣﺎﻣﻞ آن ﻧﺎﻣﻪ ﻗﺮار داد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ آن ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺮاي ﺧﺴﺮو ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬آن را‬ ‫ﭘﺎره ﻛﺮد‪ ،‬و ﺑﺎ ﻏﺮور و ﻧﺨﻮﺗﻲ زاﻳﺪاﻟﻮﺻﻒ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮدة ﻧﺎﭼﻴﺰي از اﻓﺮاد رﻋﻴﺖ ﻣﻦ ﻧﺎم‬ ‫ﺧﻮدش را ﭘﻴﺶ از ﻧﺎم ﻣﻦ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ!؟ ﻣﺎﺟﺮا را ﺑﺮاي رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫ﻕ ﺍﷲ ﻣ‪‬ﻠﮑﹶﻪ( ﺧﺪاوﻧـﺪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎزﮔﻔﺘﻨﺪ؛ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣـﻮد‪ ) :‬ﻣﺰ‪ ‬‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲاش را ﭘﺎره ﭘﺎره ﻛﻨﺎد! و ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺴﺮو ﺑﻪ ﺑﺎذان ﻛﺎرﮔﺰار ﺧﻮدش در ﻳﻤﻦ ﻧﻮﺷﺖ؛ دو ﻣﺮد دﻻور از ﻣﺮداﻧـﻲ ﻛـﻪ ﻧـﺰد‬ ‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳﻦ ﻣﺮد ﻛﻪ در ﺣﺠﺎز اﺳﺖ ﺑﻔﺮﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ او را ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﻴﺎورﻧﺪ! ﺑـﺎذان‬ ‫دو ﻣﺮد از اﻃﺮاﻓﻴﺎﻧﺶ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از آﻧﺪو‪ ،‬ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﺎﻧﻮﻳـﻪ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺣﺴـﺎﺑﺪار و‬

‫‪706‬‬ ‫ﻣ‪‬ﻨﺸﻲ ﺑﻮد و ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﻲﻧﻮﺷﺖ؛ و دﻳﮕﺮي َ‬ ‫ﺧﺮﱠه ﺧﺴﺮو از ﭘﺎرﺳﻴﺎن‪1‬؛ و آﻧﺪو را‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺣﺎﻛﻲ از اﻳﻨﻜـﻪ اﻳﺸـﺎن‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آن دو ﻣﺮد ﺑﺴﻮي ﺧﺴﺮو رﻫﺴﭙﺎر ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘـﻲ آﻧـﺪو ﻣـﺮد ﺑـﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬ ‫رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از آﻧـﺪو ﮔﻔـﺖ‪:‬‬ ‫ﺷﺎه ﺷﺎﻫﺎن ﺧﺴﺮو ﺑﻪ ﺑﺎذان ﭘﺎدﺷﺎه ﻳﻤﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ و او را اﻣﺮ ﻛـﺮده اﺳـﺖ ﻛـﻪ وي‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻧﺰد او ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮا ﻧﻴﺰ او ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻣﻦ‬ ‫راه ﺑﻴﻔﺘﺪ ﺑﺮوﻳﻢ! و ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ ﺗﻬﺪﻳﺪآﻣﻴﺰ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ زﺑﺎن ﺟﺎري ﻛﺮد‪ .‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ آﻧﺪو اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮدا اﻳﺸﺎن را ﻣﻼﻗﺎت ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﻫﻤﺎن اوان‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺷﻜﺴﺖ ﻧﺎﻫﻨﺠﺎري ﻛﻪ ﺳﭙﺎه اﻳﺮان در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﭙﺎه ﻗﻴﺼﺮ روم ﺑـﻪ‬ ‫آن دﭼﺎر ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬اﻧﻘﻼب ﺑﺰرﮔﻲ ﻧﻴﺰ در اﻧﺪرون ﺧﺎﻧﺔ ﺧﺴﺮو ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ وي ﺑﺮﭘﺎ ﮔﺮدﻳـﺪ‪،‬‬ ‫و ﺷﻴﺮوﻳﻪ ﭘﺴﺮ ﺧﺴﺮو اﻳﺮان ﻛﻤﺮ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﭘﺪر ﺑﺴﺖ و او را از ﭘﺎي درآورد‪ ،‬و ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ‬ ‫اﻳــﺮان را ﺑــﻪ دﺳــﺖ ﮔﺮﻓــﺖ‪ .‬اﻳــﻦ ﺣﺎدﺛــﻪ در ﺷــﺐ ﺳــﻪﺷــﻨﺒﻪ ده روز ﮔﺬﺷــﺘﻪ از‬ ‫ﺟﻤﺎدياﻻوﻟﻲ‪ ،‬ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ ﻫﺠﺮت روي داده اﺳﺖ ‪ .2‬رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬از اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا از ﻃﺮﻳﻖ وﺣﻲ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن ﺻﺒﺢ ﻓـﺮدا ﻓﺮارﺳـﻴﺪ و آن‬ ‫دو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺳﺮ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬آن ﺧﺒﺮ را ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﺎزﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣـﻲﻓﻬﻤـﻲ ﭼـﻪ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ؟ ﻣﺎ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺠﺎزات را ﺑﺮاي ﺗﻮ درﻧﻈﺮ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ! ﻣﺒﺎدا ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ اﻳﻦ‬ ‫ﻗﻀﻴﻪ را ﺑﺮاي ﭘﺎدﺷﺎه ﮔﺰارش ﻛﻨﻴﻢ؟! ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺃﺧﱪﺍﻩ ﺫﻟﮏ ﻋﲏ‪ ،‬ﻭﻗﻮﻻ ﻟﻪ ﺇﻥ ﺩﻳﲏ ﻭﺳﻠﻄﺎﱐ ﺳﻴﺒﻠﻎ ﻣﺎ ﺑﻠﻎ ﮐﺴﺮﻯ‪ ،‬ﻭﻳﻨﺘﻬﻲ ﺇﱃ ﻣﻨﺘـﻬﻲ ﺍﳋـﻒ‪‬‬

‫ﻭﺍﳊﺎﻓﺮ(‪.‬‬

‫»آري‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را درﺑﺎره ﻣﻦ ﺑﻪ او ﮔﺰارش ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ او ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ :‬دﻳﻦ ﻣﻦ و ﺳﻠﻄﻪ‬ ‫‪ -1‬ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﻦ ﺧﻠﺪون‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.37‬‬ ‫‪ -2‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪127‬؛ ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﻦ ﺧﻠﺪون‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.37‬‬

‫آﻳﻴﻦ ﻣﻦ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﺧﺴﺮو ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ؛ و ﻗﻠﻤﺮو دﻳـﻦ‬ ‫و آﻳﻴﻦ ﻣﻦ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﭘﺎي اﺷﺘﺮان و ﺳ‪‬ﻢ اﺳﺒﺎن ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ«‪.‬‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ او ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﻥ ﺃﺳﻠﻤﺖ ﺃﻋﻄﻴﺘﮏ ﻣﺎ ﲢﺖ ﻳﺪﮎ‪ ،‬ﻭ ﻣﻠﹼﮑﺘﮏ ﻋﻠﻰ ﻗﻮﻣﮏ ﻣﻦ ﺍﻷﺑﻨﺎﺀ(‪.‬‬ ‫»اﮔﺮ اﺳﻼم آوردي‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ﻗﻠﻤﺮو ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺗﻮﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺧـﻮاﻫﻢ داد‪،‬‬ ‫و ﺗﻮ را ﺑﺮ اﺑﻨﺎء اﺣﺮار‪ ،‬ﻣﺮدﻣﺎن ﺧﻮدت‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه ﺧﻮاﻫﻢ ﮔﺮداﻧﻴﺪ!«‬ ‫آن دو ﻣﺮد از ﻧﺰد ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻴﺮون ﺷﺪﻧﺪ و رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑـﺮ ﺑـﺎذان‬ ‫وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﺒﺮي را ﻛﻪ از رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑـﺮاي‬ ‫او ﺑﺎزﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬اﻧﺪﻛﻲ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﺎذان رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺣﺎﻛﻲ از ﻗﺘﻞ ﺧﺴﺮو اﻳﺮان ﺑﻪ‬ ‫دﺳﺖ ﭘﺴﺮش ﺷﻴﺮوﻳﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺷﻴﺮوﻳﻪ در ﻧﺎﻣﺔ ﺧﻮدش ﺑﻪ ﺑﺎذان ﺳﻔﺎرش ﻛـﺮده ﺑـﻮد‪ :‬در‬ ‫ﻣﻮرد آن ﻣﺮدي ﻛﻪ ﭘﺪرم ﺑﻪ ﺗﻮ دﺳﺘﻮر داده ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻴﭻ اﻗﺪاﻣﻲ ﻣﻜﻦ ﺗﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻦ ﺑﻪ ﺗـﻮ‬ ‫ﺑﺮﺳﺪ!‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻧﮕﻴﺰة اﺳﻼم آوردن ﺑﺎذان و ﻫﻤﺮاﻫﺎن وي از ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﻛﻪ در ﻳﻤﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ‪.1‬‬ ‫‪ .۴‬ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻗﻴﺼﺮ ﺭﻭﻡ‬ ‫ﺑﺨﺎري‪ -‬ﻃﻲ ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ‪ -‬ﻣﺘﻦ ﻧﺎﻣﻪاي را ﻛﻪ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑـﻪ‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎه روم ﻫ‪‬ﺮﻗُﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬آورده اﺳﺖ‪ .‬و آن ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫)ﺑﺴﻢﺍﷲ ﺍﻟﺮﲪﻦ ﺍﻟﺮﺣﻴﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﳏﻤﺪ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﻭﺭﺳﻮﻟﻪ ﺇﱃ ﻫﺮﻗﻞ ﻋﻈﻴﻢ ﺍﻟﺮﻭﻡ‪ .‬ﺳﻼﻡ ﻋﻠﻰ ﻣـﻦ ﺍﺗﺒـﻊ‬

‫ﺍﳍﺪﻯ‪ .‬ﺃﺳﻠﻢ ﺗﺴﻠﻢ‪ .‬ﺃﺳﻠﻢ ﻳﺆﺗﮏ ﺍﷲ ﺃﺟﺮﮎ ﻣﺮﺗﲔ‪ .‬ﻓﺈﻥ ﺗﻮﻟﻴﺖ ﻓﺈﻥ ﻋﻠﻴﮏ ﺇﰒ ﺍﻻﺭﻳﺴﻴﲔ‪ ﴿ .‬ﹸﻗ ﹾﻞ ﻳ‪‬ﺎ‬

‫ﻀﻨ‪‬ﺎ‬ ‫ﺨ ﹶﺬ ‪‬ﺑ ‪‬ﻌ ‪‬‬ ‫ﺸ ﹺﺮ ‪‬ﻙ ﹺﺑ ‪‬ﻪ ‪‬ﺷ ‪‬ﻴﺌﹰﺎ ‪‬ﻭ ﹶﻻ ‪‬ﻳﺘ‪ ‬‬ ‫ﺏ ‪‬ﺗﻌ‪‬ﺎﹶﻟ ‪‬ﻮﹾﺍ ﹺﺇﻟﹶﻰ ﹶﻛ ﹶﻠ ‪‬ﻤ ‪‬ﺔ ‪‬ﺳﻮ‪‬ﺍﺀ ‪‬ﺑ ‪‬ﻴ‪‬ﻨﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﻭ‪‬ﺑ ‪‬ﻴ‪‬ﻨ ﹸﻜﻢ‪ ‬ﹶﺃﻻﱠ ‪‬ﻧ ‪‬ﻌ‪‬ﺒ ‪‬ﺪ ﹺﺇﻻﱠ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭ ﹶﻻ ‪‬ﻧ ‪‬‬ ‫ﹶﺃ ‪‬ﻫ ﹶﻞ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻜﺘ‪‬ﺎ ﹺ‬

‫‪ -1‬ﻣﺤﺎﺿﺮات ﺗﺎرﻳﺦ اﻻﻣﻢ اﻻﺳﻼﻣﻴﺔ‪،‬ﺧﻀﺮي‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪147‬؛ ﻧﻴﺰ‪ :‬ﻓﺘﺢاﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪.128-127‬‬

‫‪708‬‬ ‫ﺴ ‪‬ﻠﻤ‪‬ﻮ ﹶﻥ﴾ ‪.١‬‬ ‫‪‬ﺑﻌ‪‬ﻀﹰﺎ ﹶﺃ ‪‬ﺭﺑ‪‬ﺎﺑﹰﺎ ﻣ‪‬ﻦ ﺩ‪‬ﻭ ‪‬ﻥ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ﹶﻓﺈﹺﻥ ﺗ‪ ‬ﻮﻟﱠ ‪‬ﻮﹾﺍ ﹶﻓﻘﹸﻮﻟﹸﻮﹾﺍ ﺍ ‪‬ﺷ ‪‬ﻬﺪ‪‬ﻭﹾﺍ ﹺﺑﹶﺄﻧ‪‬ﺎ ‪‬ﻣ ‪‬‬ ‫»ﺑﻨﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺸﻨﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن‪ .‬از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻨﺪه ﺧﺪا و ﻓﺮﺳﺘﺎده او ﺑﻪ ﻫﺮﻗﻞ ﺑـﺰرگ روم‪.‬‬ ‫ﺳﻼم ﺑﺮ آﻧﻜﺲ ﻛﻪ از ﻫﺪاﻳﺖ ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﺳﻼم ﺑﻴﺎور ﺗﺎ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻤﺎﻧﻲ‪ .‬اﺳﻼم ﺑﻴﺎور ﺗـﺎ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺎداش ﺗﻮ را ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻧﭙﺬﻳﺮي‪ ،‬ﮔﻨﺎه ارﻳﺴـﻴﺎن‪ 2‬ﺑـﺮ ﮔـﺮدن ﺗـﻮ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد! اي اﻫﻞ ﻛﺘﺎب‪.«...‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﺮدن اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم د‪‬ﺣﻴﻪ ﺑﻦ ﺧﻠﻴﻔﺔ ﻛﻠﺒﻲ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧـﺪ‪ ،‬و ﺑـﻪ او‬ ‫دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي ﺑ‪‬ﺼﺮي ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﺗﺎ او آن را ﺑﻪ ﻗﻴﺼﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫* ﺑﺨﺎري از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﺣﺮب ﺑـﺮاي او ﺑﺎزﮔﻔـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻫﺮﻗﻞ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ وي ﺑﺎ ﻛﺎرواﻧﻲ از ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮاي ﺗﺠﺎرت ﺑﻪ ﺷﺎم رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺰﻣﺎن‬ ‫ﺑﺎ ﺳﺎﻟﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﭘﻴﻤﺎن ﺻﻠﺢ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل وي ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﻧـﺰد ﻫﺮﻗـﻞ‪ -‬ﻛـﻪ در اﻳﻠﻴـﺎء اﻗﺎﻣـﺖ‬ ‫داﺷﺖ‪ -3‬رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﻗﻞ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺧﻮد ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺰرﮔﺎن روم ﮔﺮد وي ﻓـﺮاﻫﻢ‬ ‫آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﻗﻞ روي ﺑﻪ آﻧﺎن ﻛﺮد و ﻣﺘﺮﺟﻢ ﺧـﻮﻳﺶ را ﻧﻴـﺰ ﺻـﺪا ﻛـﺮد و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.5-4‬‬ ‫‪» -2‬ارﻳﺴﻴﺎن« ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺸﺎورزان؛ ﻣﻨﻈﻮر ﻋﻤﻮم اﻓﺮاد ﻣﻠﺖ روم اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﻗﻴﺼﺮ روم در آن ﻫﻨﮕﺎم در اﻳﻠﻴﺎء‪ -‬ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس‪ -‬ﺑﻮد‪ .‬وي از ﺣﻤﺺ ﺑـﻪ آﻧﺠـﺎ آﻣـﺪه ﺑـﻮد ﺗـﺎ ﺷـﻜﺮاﻧﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻨﺎن را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺷﻜﺴﺖ ﻛﻤﺮﺷﻜﻨﻲ ﻛﻪ دﭼﺎر ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﮔﺮداﻧﻴـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺟـﺎي آورد؛ ﻧﻜــ‪:‬‬ ‫ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ .99‬ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺧﺴﺮو ﭘﺮوﻳﺰ را ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ روﻣﻴﺎن ﺻـﻠﺢ ﻛـﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻤﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎﻳﻲ را ﻛﻪ از ﻗﻠﻤﺮو ﻗﻴﺼـﺮ روم اﺷـﻐﺎل ﻛـﺮدهاﻧـﺪ ﺑـﻪ او ﺗﺤﻮﻳـﻞ دﻫﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺻﻠﻴﺒﻲ را ﻛﻪ ﻧﺼﺎري ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻋﻴﺴﻲ ﻣﺴﻴﺢ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬ﺑﺮ آن ﺑﺮ دار آوﻳﺨﺘـﻪ ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ وي ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪﻧـﺪ‪ .‬ﻗﻴﺼـﺮ در ﺳـﺎل ‪ 629‬ﻣـﻴﻼدي)ﻳﻌﻨـﻲ ﺳـﺎل ﻫﻔـﺘﻢ ﻫﺠـﺮت( ﺑـﻪ اﻳﻠﻴـﺎء‪-‬‬ ‫ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس‪ -‬آﻣﺪه ﺑﻮد ﺗﺎ آن ﺻﻠﻴﺐ را در ﺟﺎي ﺧﻮدش ﻧﺼﺐ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺷﻜﺮاﻧﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ را ﺑـﺮاي اﻳـﻦ‬ ‫ﻓﺘﺢ ﻣﺒﻴﻦ ﺑﻪ ﺟﺎي آورد‪.‬‬

‫ﻛﺪاﻣﻴﻚ از ﺷﻤﺎ از ﻧﻈﺮ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣـﺮدي ﻛـﻪ ﻣـﻲﭘﻨـﺪارد ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ اﺳﺖ؟ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣـﻦ از ﻫﻤـﻪ از ﺟﻬـﺖ ﺧﻮﻳﺸـﺎوﻧﺪي ﺑـﻪ او‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮم! ﮔﻔﺖ‪ :‬او را ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﻴﺎورﻳﺪ‪ ،‬و ﻳﺎراﻧﺶ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺰدﻳﻚ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و‬ ‫آﻧﺎن را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ وي ﺟﺎي دﻫﻴﺪ! آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﺘﺮﺟﻤﺶ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ از اﻳﻦ ﻣﺮد راﺟـﻊ ﺑـﻪ‬ ‫آن ﻣﺮدي ﻛﻪ ادﻋﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻛﺮده اﺳﺖ ﺳﺆاﻻﺗﻲ ﻣﻲﻛﻨﻢ؛ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ ﭘﺎﺳﺦ دروغ داد‪،‬‬ ‫دروغ او را ﺑﺮﻣﻼ ﺳﺎزﻳﺪ! ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﺒﻮد ﺷﺮم از اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺮا ﺑـﻪ دروغ ﮔﻔـﺘﻦ‬ ‫ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬درﺑﺎرة ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑـﻪ آﻧـﺎن دروغ‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻢ!‬ ‫ﺳﭙﺲ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ ﻫﺮﻗﻞ درﺑﺎرة ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤـﺪ ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻣﻦ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺻﻞ و ﻧﺴﺐ وي در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬ ‫اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺘﻢ ﻛﻪ وي در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ داراي اﺻﻞ و ﻧﺴﺐ واﻻﻳﻲ اﺳﺖ! ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﭘـﻴﺶ از‬ ‫وي ﻛﺴﻲ از ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ را ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻧﻪ! ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ از ﭘـﺪراﻧﺶ‬ ‫ﻛﺴﻲ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻮده اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻧﻪ! ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺷﺮاف ﻗﻮم از او ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻳﺎ ﺿﻌﻔﺎي‬ ‫ﻗﻮم؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺿﻌﻔﺎي ﻗﻮم! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎر اﻳﻤﺎن آورﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ وي روي ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ اﺳـﺖ‬ ‫ﻳﺎ روي ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬روي ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ اﺳﺖ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از‬ ‫اﻳﻤﺎن آورﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ وي ﭘﺲ از وارد ﺷﺪن ﺑﻪ دﻳﻦ و آﻳﻴﻦ وي از دﻳﻦ او ﻧﻔﺮت ﮔﻴﺮد و‬ ‫از او دور ﺑﺸﻮد؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻧﻪ! ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﭘﻴﺶ از اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن را ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺷـﻤﺎ او را‬ ‫ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ دروﻏﮕﻮﻳﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻧﻪ! ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ او ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻣﻲزﻧﺪ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻧﻪ! اﻟﺒﺘـﻪ‬ ‫در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻣﺎ ﺑﺎ او ﭘﻴﻤﺎن ﺻﻠﺢ ﺑﺴﺘﻪاﻳﻢ و ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ در اﻳﻦ ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ ﻣـﺎ ﭼـﻪ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد؟!‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺠﺰ اﻳﻦ اﺷﺎره ﻛﻪ ﻛﺮدم ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﻛﻠﻤﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ وي زﻳﺮ و‬ ‫ﺑﺎﻻ ﮔﻮﻳﻢ!‬

‫‪710‬‬ ‫ﻫﺮﻗﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳﺎ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﺎ وي ﺟﻨﮕﻴﺪهاﻳﺪ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آري! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻛﺎرزارﺗﺎن ﺑﺎ او ﭼﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺟﻨﮓ ﻣﺎ ﺑﺎ او ﺣﺎﻟﺖ د‪‬ﻟﻮِ ﭼﺎه را داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﮔﺎه ﺑﺎﻻ و ﮔﺎه ﭘﺎﻳﻴﻦ‪،‬‬ ‫ﮔﺎه ﺧﺎﻟﻲ و ﮔﺎه ﭘﺮ! ﮔﺎه او ﺑﺮ ﻣﺎ ﭘﻴﺮوز ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﮔﺎه ﻣﺎ ﺑﺮ او ﭘﻴﺮوز ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ! ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ را ﭘﺮﺳـﺘﺶ ﻛﻨﻴـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ را ﺷﺮﻳﻚ او ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﭘﺪراﻧﺘﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ ﺗـﺮك‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ! وي ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻧﻤﺎز و راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ و راﺳـﺘﻲ و ﭘﺎﻛـﺪاﻣﻨﻲ و ﺻـﻠﺔ رﺣـﻢ دﺳـﺘﻮر‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ!‬ ‫ﻫﺮﻗﻞ روي ﺑﻪ ﻣﺘﺮﺟﻢ ﺧﻮد ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺮد ﺑﮕﻮ‪ ،‬ﻣﻦ از ﺗﻮ راﺟﻊ ﺑﻪ اﺻـﻞ و‬ ‫ﻧﺴﺐ وي ﺳﺆال ﻛﺮدم؛ ﻳﺎدآور ﺷﺪي ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ اﺻﻞ و َﻧﺴ‪‬ﺐ واﻻﻳﻲ دارد؟ ﻫﻤﺔ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦاﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﺧﻮدﺷﺎن اﺻﻞ و ﻧﺴﺐ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪهاي دارﻧـﺪ؛ از‬ ‫ﺗﻮ ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ :‬آﻳﺎ ﭘﻴﺶ از وي ﻛﺴﻲ در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ را ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﻳـﺎدآور‬ ‫ﺷﺪي ﻛﻪ ﻧﻪ! ﻣﻦ ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﭘﻴﺶ از وي ﭼﻨﻴﻦ ﺳـﺨﻨﺎﻧﻲ ﮔﻔﺘـﻪ ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ وي ﻣﺮدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺨﻨﺎن ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺶ را ﺗﻜﺮار ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ آﻧﺎن‬ ‫ﺗﺄﺳ‪‬ﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬از ﺗﻮ ﭘﺮﺳﻴﺪم ﻛﻪ آﻳﺎ از ﭘﺪران وي ﻛﺴﻲ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻮده اﺳﺖ؟ ﻳﺎدآور ﺷﺪي‬ ‫ﻛﻪ ﻧﻪ! ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از ﭘﺪراﻧﺶ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬ﻣﺮدي اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﭘﺪرش را ﺑﺎز ﻣﻲﺟﻮﻳﺪ؛ از ﺗﻮ ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ :‬آﻳﺎ ﭘـﻴﺶ از آﻧﻜـﻪ اﻳـﻦ ﺳـﺨﻨﺎن را‬ ‫ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ او را ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ دروﻏﮕﻮﻳﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ؟ ﻳﺎدآور ﺷﺪي ﻛﻪ ﻧﻪ! ﻣﻦ درﻳﺎﻓﺘﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲآﻳﺪ دروغ ﺑﺴﺘﻦ ﺑﺮ ﻣﺮدﻣﺎن را واﻧﻬﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﺧﺪا دروغ ﺑﻨـﺪد! از‬ ‫ﺗﻮ ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ :‬اﺷﺮاف ﻣﺮدم از او ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻳﺎ ﺿﻌﻔﺎي ﻗﻮم؟ ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷـﺪي ﻛـﻪ‬ ‫ﺿﻌﻔﺎي ﻗﻮم! ﻫﻤﻮاره ﭘﻴﺮوان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺿﻌﻔﺎي ﻗﻮم ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬از ﺗﻮ ﭘﺮﺳﻴﺪم ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎر‬ ‫ﭘﻴﺮواﻧﺶ اﻓﺰوده ﻣﻲﮔﺮدد ﻳﺎ از آن ﻛﺎﺳﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد؟ ﻳﺎدآور ﺷﺪي ﻛﻪ اﻓﺰوده ﻣﻲﺷـﻮد!‬ ‫ﺳﺎﻣﺎن ادﻳﺎن ﻫﻤﻪ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻛﺎرﺷﺎن ﺑﻪ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺮﺳﺪ؛ از ﺗﻮ ﭘﺮﺳﻴﺪم ﻛﻪ آﻳﺎ ﻛﺴـﻲ‬

‫از دﻳﻦ او ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺑﻪ آن درآﻳﺪ ﻧﻔﺮت ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻣﺮﺗﺪ‪ ‬ﮔﺮدد؟ ﻳﺎدآور ﺷﺪي ﻛﻪ ﻧﻪ!‬ ‫اﻳﻤﺎن اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ؛ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ روﺷﻨﺎﻳﻲ آن ﺑﺎ دﻟﻬﺎ درآﻣﻴﺰد! از ﺗﻮ ﭘﺮﺳـﻴﺪم‪ :‬آﻳـﺎ او‬ ‫ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻣﻲزﻧﺪ؟ ﻳﺎدآور ﺷﺪي ﻛﻪ ﻧﻪ! ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻫﻤﻪ ﭼﻨﻴﻦاﻧﺪ؛ ﻫﻴﭽﮕﺎه ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻧﻤﻲزﻧﻨـﺪ؛‬ ‫از ﺗﻮ ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ :‬ﺑﻪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ؟ ﻳﺎدآور ﺷﺪي ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬و ﻫﻴﭻﭼﻴﺰ و ﻫﻴﭻﻛﺲ را ﺷﺮﻳﻚ او ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﺷـﻤﺎ را از‬ ‫ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑ‪‬ﺘﺎن ﺑﺎز ﻣﻲدارد‪ ،‬و ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻧﻤﺎز و راﺳﺘﻲ و راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ و ﭘﺎﻛﺪاﻣﻨﻲ دﺳﺘﻮر‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﮔﺮ آﻧﭽﻪ ﺗﻮ ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ درﺳﺖ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وي ﻗﻠﻤﺮو ﺧﻮد را ﺗـﺎ اﻳﻨﺠـﺎ ﻛـﻪ‬ ‫ﭘﺎﻫﺎي ﻣﻦ روي زﻣﻴﻦ ﻗﺮار دارد ﮔﺴﺘﺮش ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬ﻣﻦ ﻣﻲداﻧﺴـﺘﻢ ﻛـﻪ وي ﻇﻬـﻮر‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﮔﻤﺎن ﻧﻤﻲﻛﺮدم ﻛﻪ از ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻇﻬﻮر ﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ او‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ ﺑﺮﺳﻢ‪ ،‬اﺻﺮار ﻣﻲ ورزﻳﺪم ﻛﻪ ﺗﺎ او را دﻳﺪار ﻛـﻨﻢ! و اﮔـﺮ روزي ﺑﺘـﻮاﻧﻢ ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ او ﺑﺮوم‪ ،‬دو ﭘﺎﻳﺶ را ﺷﺴﺘﺸﻮ ﺧﻮاﻫﻢ داد!‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻫﺮﻗﻞ ﻓﺮﻣﺎن داد ﺗﺎ ﻧﺎﻣﺔ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ ،‬و آن را‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ از ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﺎﻣﻪ ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺳﺮ و ﺻـﺪاي اﻃﺮاﻓﻴـﺎﻧﺶ ﺑﻠﻨـﺪ ﺷـﺪ‪ ،‬و‬ ‫اﻋﺘﺮاضﻫﺎ ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﺎ را اﻣﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻴﺮون ﺷﻮﻳﻢ‪.‬‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻫﺮﻗﻞ ﻣﺎ را ﺑﻴﺮون ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﻢ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻛﺎر ﭘﺴـﺮ اﺑﻮﻛَﺒﺸـﻪ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ !1‬دﻳﮕﺮ ﻧﮋاد زرد‪ 1‬ﻫﻢ از او ﺣﺴﺎب ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ! از آن ﭘﺲ ﻳﻘـﻴﻦ داﺷـﺘﻢ ﺑـﻪ‬ ‫‪» -1‬اﺑﻦ اﺑﻲ ﻛَﺒﺸﻪ« ﻛُﻨﻴﻪ ﻣﻌﻨﺎداري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﭘﺲ از ﺑﻌﺜﺖ ﺑـﻪ ﺣﻀـﺮت ﻣﺤﻤـﺪ ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﻛﺒﺸﻪ در اﺻﻞ ﻛﻨﻴﻪ وﺟﺰ ﺑﻦ ﻏﺎﻟﺐ ﺧﺰاﻋﻲ ﺟﺪ‪ ‬ﻣﺎدري وﻫﺐ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف ﺑـﻮده‬ ‫اﺳﺖ؛ وﻫﺐ ﻧﻴﺰ ﺟﺪ ﻣﺎدري ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮﻛﺒﺸﻪ ﻣﺸـﺮك ﺑـﻮد‪ ،‬و ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﺎم رﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﻧﺼﺮاﻧﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻧﺒﻲاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑـﺎ دﻳـﻦ ﻗـﺮﻳﺶ از در‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ درآﻣﺪﻧﺪ و آﻳﻴﻦ ﺣﻨﻴﻒ را آوردﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ اﺑﻮﻛﺒﺸﻪ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻛﻨﻴـﻪ‬ ‫ﺳﺮزﻧﺶآﻣﻴﺰ را ﺑﻪ آﻧﺤﻀﺮت دادﻧﺪ‪) .‬دﻻﺋﻞ اﻟﻨّﺒﻮ‪‬ة‪ ،‬ﺑﻴﻬﻘﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪83-82‬؛ اﻟﺴﻴﺮة اﻟﻨﺒﻮﻳﺔ‪ ،‬اﺑﻮﺣـﺎﺗﻢ‪،‬‬ ‫ص ‪.(44‬‬

‫‪712‬‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺎر رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ؛ ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫اﺳﻼم را ﺑﺮ ﻣﻦ وارد ﺳﺎﺧﺖ!‬

‫‪2‬‬

‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﺑﺎزﺗﺎب ﻧﺎﻣﺔ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم ﺑﺮ ﻗﻴﺼﺮ روم ﻛﻪ اﺑﻮﺳـﻔﻴﺎن ﺷـﺎﻫﺪ آن ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎزﺗﺎب دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﻴﺼﺮ روم ﺑﻪ دﺣﻴﻪ ﺑﻦ ﺧﻠﻴﻔﺔ ﻛﻠﺒﻲ‪ ،‬ﺣﺎﻣﻞ‬ ‫ﻧﺎﻣﺔ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬زر و ﺳﻴﻢ و ﺟﻮاﻫﺮ و ﺟﺎﻣﻪﻫـﺎﻳﻲ را ﺟـﺎﻳﺰه‬ ‫داد‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬وﻗﺘﻲ دﺣﻴﻪ در ﻣﻴﺎن راه ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻊ ﺣﺴﻤﻲ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻋﺪهاي از ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺟﺬام ﺳـﺮ‬ ‫راه را ﺑﺮ او ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﺔ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ از او ﺑﺎزﺳﺘﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻴﭻﭼﻴﺰ ﻧﺰد‬ ‫او ﺑﺎﻗﻲ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬وي ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﻓﺖ و ﭘـﻴﺶ از‬ ‫آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪاش ﺑﺮود‪ ،‬ﮔﺰارش ﻣﺎﺟﺮا را ﺑﻪ آﻧﺤﻀﺮت داد‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬زﻳﺪﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ را ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺣ‪‬ﺴﻤﻲ‪ -‬ﻛﻪ آﻧﺴﻮي وادي اﻟﻘُﺮي ﺑﻮد‪ -‬ﺑـﺎ ﭘﺎﻧﺼـﺪ‬ ‫ﻣﺮد اﻋﺰام ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬زﻳﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺟ‪‬ﺬام ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﻛﺸﺘﺎري ﻋﻈـﻴﻢ در ﻣﻴـﺎن آﻧـﺎن‬ ‫ﻛﺮد‪ ،‬و ﭼﺎرﭘﺎﻳﺎن و زﻧﺎن آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺗﺼﺮف ﺧﻮﻳﺶ درآورد و راﻫﻲ ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﮔﺮداﻧﻴـﺪ‪.‬‬ ‫وي ﺟﻤﻌﺎً ﻫﺰار ﺷﺘﺮ‪ ،‬و ﭘﻨﺞ ﻫﺰار ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﻳﻜﺼﺪ ﺗﻦ از زﻧـﺎن و‬ ‫ﻛﻮدﻛﺎن آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺳﺎرت ﺑ‪‬ﺮد‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺶ از آن ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺟ‪‬ﺬام ﭘﻴﻤﺎن ﺻﻠﺤﻲ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫زﻳﺪﺑﻦ رﻓﺎﻋﺔ ﺟ‪‬ﺬاﻣﻲ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن آن ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺷﺘﺎﺑﺎن ﻧﺰد آﻧﺤﻀﺮت آﻣﺪ و دﻻﻳﻠـﻲ‬ ‫ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﺑﻴﮕﻨﺎﻫﻲ ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺟ‪‬ﺬام اراﺋﻪ ﻛﺮد‪ ،‬و ﻳﺎدآور ﺷﺪ ﻛﻪ وي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻋﺪ‪‬هاي از ﻗﻮم‬ ‫و ﻗﺒﻴﻠﻪاش اﺳﻼم آوردهاﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم راﻫﺰﻧﻲ از دﺣﻴﻪ ﺑﻪ ﻳﺎري او ﺷﺘﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ!؟ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬ ‫اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ دﻻﻳﻞ او را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖﻫﺎ و‬ ‫اﺳﻴﺮان را ﺑﻪ او ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪» -1‬ﺑﻨﻮاﻻﺻﻔﺮ«‪ ،‬ﻧﮋاد زرد‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر روﻣﻴﺎناﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪4‬؛ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج‪ ،2‬ص ‪.99-97‬‬

‫ﻋﻤﻮم ﺳﻴﺮهﻧﻮﻳﺴﺎن و ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻣﻐﺎزي‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ را ﭘﻴﺶ از ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﮔﺰارش ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ؛‬ ‫اﻣﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﺧﻄﺎﻳﻲ آﺷﻜﺎر اﺳﺖ؛ زﻳﺮا‪ ،‬ارﺳﺎل ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻗﻴﺼﺮ روم ﭘـﺲ از ﺻـﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴـﻪ‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬اﺑﻦ ﻗﻴﻢ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ ﺑﻲ ﺷﻚ ﭘﺲ از ﺣ‪‬ﺪﻳﺒﻴـﻪ‬ ‫روي داده اﺳﺖ ‪.1‬‬ ‫‪ .۵‬ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻣ‪‬ﻨﺬ‪‬ﺭ ﺑﻦ ﺳﺎﻭﻱ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاي ﻣ‪‬ﻨﺬرﺑﻦ ﺳﺎوي ﺣـﺎﻛﻢ ﺑﺤـﺮﻳﻦ ﻧﻴـﺰ ﻧﺎﻣـﻪ اي‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و او را ﺑﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻛﺮدﻧﺪ! اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ را ﻋﻼءﺑﻦ ﺣﻀـﺮﻣﻲ از ﺳـﻮي‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣ‪‬ﻨﺬر ﺑﺮد‪ .‬ﻣ‪‬ﻨﺬر در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬ ‫»اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪ ،‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﻣﻦ ﻧﺎﻣﺔ ﺷﻤﺎ را ﺑﺮاي اﻫﻞ ﺑﺤﺮﻳﻦ ﻗﺮاﺋﺖ ﻛـﺮدم‪ .‬ﺑﻌﻀـﻲ از‬ ‫آﻫﻞ ﺑﺤﺮﻳﻦ اﺳﻼم را دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻧﺪ و ﺑﻪ آﻳـﻴﻦ اﺳـﻼم درآﻣﺪﻧـﺪ؛‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ ﻧﻴﺰ اﺳﻼم را ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﻦ ﻣﺠﻮس و ﻳﻬﻮد ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﺎن‬ ‫ﺧﻮدﺗﺎن را در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑﻪ ﻣﻦ اﺑﻼغ ﻓﺮﻣﺎﻳﻴﺪ!«‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ در ﺟﻮاب او ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺑﺴﻢﺍﷲ ﺍﻟﺮﲪﻦ ﺍﻟﺮﺣﻴﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﳏﻤﺪ ﺭﺳﻮﻝﺍﷲ ﺇﱃ ﺍﳌﹸﻨﺬﺭ ﺑﻦ ﺳﺎﻭﻱ‪ .‬ﺳﻼﻡ ﻋﻠﻴﮏ‪ .‬ﻓﺈﱐ ﺃﲪﺪ ﺇﻟﻴﮏ ﺍﷲ‬

‫ﺍﻟﺬﻱ ﻻ ﺇﻟﻪ ﺇﻻ ﻫﻮ‪ ،‬ﻭﺃﺷﻬﺪ ﺃﻥ ﳏﻤﺪﹰﺍ ﻋﺒﺪﻩ ﻭﺭﺳﻮﻟﻪ‪ .‬ﺃﻣﺎﺑﻌﺪ‪ :‬ﻓﺈﱐ ﺃﺫﮐﺮﮎ ﺍﷲ ﻋﺰﻭﺟﻞ؛ ﻓﺈﻧﻪ ﻣـﻦ‬ ‫ﻳﻨﺼﺢ ﻓﺈﳕﺎ ﻳﻨﺼﺢ ﻟﻨﻔﺴﻪ‪ ،‬ﻭﺇﻧﻪ ﻣﻦ ﻳﻄﻴﻊ ﺭﺳﻠﻲ ﻭﻳﺘﺒﻊ ﺃﻣﺮﻫﻢ ﻓﻘﺪ ﺃﻃﺎﻋﲏ‪ .‬ﻭﻣﻦ ﻧﺼﺢ ﳍﻢ ﻓﻘﺪ ﻧﺼﺢ‬

‫ﱄ‪ ،‬ﻭﺇﻥ ﺭﺳﻠﻲ ﻗﺪ ﺃﺛﻨﻮﺍ ﻋﻠﻴﮏ ﺧﲑﹰﺍ‪ ،‬ﻭﺇﱐ ﻗﺪ ﺷﻔﻌﺘﮏ ﰲ ﻗﻮﻣﮏ‪ ،‬ﻓﺎﺗﺮﮎ ﻟﻠﻤﺴﻠﻤﲔ ﻣﺎ ﺃﺳـﻠﻤﻮﺍ‬

‫ﻋﻠﻴﻪ‪ ،‬ﻭﻋﻔﻮﺕ ﻋﻦ ﺃﻫﻞ ﺍﻟﺬﻧﻮﺏ‪ ،‬ﻓﺎﻗﺒﻞ ﻣﻨﻬﻢ؛ ﻭﺇﻧﮏ ﻣﻬﻤﺎ ﺗﺼﻠﺢ ﻓﻠﻢ ﻧﻌﺰﻟﮏ ﻋﻦ ﻋﻤﻠﮏ؛ ﻭ ﻣﻦ‬ ‫ﺃﻗﺎﻡ ﻋﻠﻰ ﻳﻬﻮﺩﻳﺔ‪ ،‬ﺃﻭ ﳎﻮﺳﻴﺔ ﻓﻌﻠﻴﻪ ﺍﳉﺰﻳﺔ( ‪.2‬‬ ‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪122‬؛ ﺗﻠﻘﻴﺢ ﻓﻬﻮم اﻫﻞ اﻻﺛﺮ‪ ،‬ﭘﺎورﻗﻲ‪ ،‬ص ‪.29‬‬ ‫‪ -2‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج‪ ،3‬ص ‪ .62-61‬ﻣﺘﻨﻲ ﻛﻪ دﻛﺘﺮ ﺣﻤﻴﺪاﷲ از ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻧﺎﻣﻪاي ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺎزﮔﻲ ﺑﺮ آن دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘـﻪ‬

‫‪714‬‬ ‫»ﺑﻨﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺸﻨﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن‪ .‬از ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮلﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﻨﺬرﺑﻦ ﺳﺎوي‪ ،‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺗﻮ؛ ﻫﺮ‬ ‫ﻛﺲ ﺧﻴﺮﺧﻮاه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ‪،‬ﺧﻴﺮ ﺧﻮدش را ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ؛ و ﻫﺮﻛﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻣﺮا‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار ﮔﺮدد و از ﻓﺮﻣﺎﻧﺸﺎن ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮا ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري ﻛﺮده اﺳـﺖ‪ ،‬و ﻫـﺮﻛﺲ‬ ‫ﺧﻴﺮﺧﻮاه آﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻴﺮﺧﻮاه ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻣﻦ ذﻛﺮ ﺧﻴﺮ ﺗﻮ را داﺷـﺘﻪاﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﻦ ﺗﻮ را در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪات ﺷﻔﻴﻊ ﻗﺮار دادهام؛ ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي اﺳـﻼمآورﻧﺪﮔﺎﻧﺸـﺎن‬ ‫ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﺳـﻼم آوردن داﺷـﺘﻪاﻧـﺪ‪ ،‬واﮔـﺬار؛ و ﻣـﻦ ﮔﻨﺎﻫﻨﻜـﺎران آﻧـﺎن را‬ ‫ﺑﺨﺸﻴﺪهام؛ ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﻋﺬر آﻧﺎن را ﺑﭙﺬﻳﺮ؛ و ﺗﻮ ﻣﺎدام ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﺧﻮﻳﺶ را ﺣﻔﻆ ﻛﻨـﻲ‪،‬‬ ‫ﻣﺎ ﺗﻮ را از ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻨﺎر ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬و ﻫﺮ آﻧﻜﺲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻳﻬﻮدﻳﺖ ﻳﺎ ﻣﺠﻮﺳﻴﺖ‬ ‫ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺪﻫﺪ‪«.‬‬ ‫‪ .۶‬ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻫ‪‬ﻮﺫﹶﻩ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮﻭﺍﻱ ﻳﻤﺎﻣﻪ‬ ‫ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺎﻣﻪاي ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻮذه ﺑـﻦ ﻋﻠـﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻣـﺎﻧﺮواي ﻳﻤﺎﻣـﻪ‪،‬‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺮح‪:‬‬ ‫)ﺑﺴﻢ ﺍﷲ ﺍﻟﺮﲪﻦ ﺍﻟﺮﺣﻴﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﳏﻤﺪ ﺭﺳﻮﻝﺍﷲ ﺇﱃ ﻫﻮﺫﺓ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ‪ .‬ﺳﻼﻡ ﻋﻠﻰ ﻣﻦ ﺍﺗﺒﻊ ﺍﳍﺪﻯ‪ ،‬ﻭﺍﻋﻠﻢ‬

‫ﺃﻥ ﺩﻳﲏ ﺳﻴﻈﻬﺮ ﺇﱃ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺍﳋﻒ ﻭ ﺍﳊﺎﻓﺮ؛ ﻓﺎﺳﻠﻢ ﺗﺴﻠﻢ‪ ،‬ﻭﺍﺟﻌﻞ ﻟﮏ ﻣﺎ ﲢﺖ ﻳﺪﻳﮏ(‪.‬‬

‫»ﺑﻨﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺸﻨﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن‪ .‬از ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮلﺧﺪا ﺑﻪ ﻫﻮذه ﺑﻦ ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﺳﻼم ﺑﺮ آﻧﻜـﺲ‬ ‫ﻛﻪ از ﻫﺪاﻳﺖ ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺪان ﻛﻪ دﻳﻦ ﻣﻦ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﭘﺎي اﺳـﺒﺎن و اﺷـﺘﺮان‬ ‫ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺗﻮ ﻧﻴﺰ اﺳﻼم ﺑﻴﺎور ﺗﺎ ﺳﻼﻣﺖ ﺑﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬و ﻣﻦ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ در‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر ﺗﻮ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻗﺮار دﻫﻢ!«‬ ‫ﺑﺮدن اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ را‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﺳ‪‬ـﻠﻴﻂ ﺑـﻦ ﻋﻤـﺮو ﻋـﺎﻣﺮي‬ ‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺘﻦ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ در ﻳﻚ ﻣﻮرد ﻣﺘﻔﺎوﺗﺎﺳﺖ؛ در آن ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي »ﻻاﻟﻪاﻻﻫـﻮ«‪» ،‬ﻻ‬ ‫اﻟﻪاﻻاﷲ« آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫واﮔﺬار ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺳﻠﻴﻂ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﺔ ﺳﺮ ﺑﻪ ﻣ‪‬ﻬﺮ ﺑﺮ ﻫﻮذه وارد ﺷـﺪ‪ ،‬از او ﭘـﺬﻳﺮاﻳﻲ‬ ‫ﻛﺮد و او را ﺗﺤﻴﺖ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺳﻠﻴﻂ ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺮاي او ﺧﻮاﻧﺪ؛ او ﻧﻴﺰ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻣﺴـﺎﻋﺪ داد و‬ ‫ﻣﻀﻤﻮن ﻧﺎﻣﺔ آﻧﺤﻀﺮت را رد ﻧﻜﺮد‪ ،‬و در ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺎﻣﺔ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ اﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬دﻋﻮت ﺷﻤﺎ ﭼﻘﺪر ﻧﻴﻜﻮ و زﻳﺒﺎ اﺳﺖ! ﻗﻮم ﻋﺮب ﻫﻤﻪ از ﻣﻦ ﺣﺴـﺎب‬ ‫ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻮﺷﻪاي از ﻛﺎر را ﺑﻪ ﻣﻦ واﮔﺬارﻳﺪ ﺗﺎ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺮو ﺷﻤﺎ ﮔﺮدم« ﺑﻪ ﺳﻠﻴﻂ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺟﺎﻳﺰهاي ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎ داد‪ ،‬و ﺑﻪ او ﺟﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ از ﺑﺎﻓﺖ ‪‬ﻫﺠ‪‬ﺮ ﭘﻴﺸﻜﺶ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺳ‪‬ﻠﻴﻂ ﻫﻤﺔ آن ﺟﻮاﻳﺰ و ﻫﺪاﻳﺎ را ﺑﻪ ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬آورد و‬ ‫ﻣﺎﺟﺮا را ﮔﺰارش ﻛﺮد‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻧﺎﻣـﺔ وي را ﺧﻮاﻧﺪﻧـﺪ و‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﻟﻮ ﺳﺄﻟﲏ ﻗﻄﻌﺔ ﻣﻦ ﺍﻷﺭﺽ ﻣﺎ ﻓﻌﻠﺖ؛ ﺑﺎﺩ ﻭﺑﺎﺩ ﻣﺎ ﰲ ﻳﺪﻳﻪ(‪.‬‬ ‫»ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻗﻄﻌﻪاي زﻣﻴﻦ از ﻣﻦ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ او ﻧﻤﻲدادم! ﺧﻮدش از ﻣﻴﺎن‬ ‫ﺑﺮود‪ ،‬و ﻫﻤﻪ آﻧﭽﻪ در اﺧﺘﻴﺎر دارد ﻧﻴﺰ از ﻣﻴﺎن ﺑﺮود!«‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﺑﺎزﻣﻲ ﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم‪ -‬ﺑﻪ آﻧﺤﻀﺮت ﺧﺒﺮ دادم ﻛﻪ ﻫﻮذه از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺃﻣﺎ ﺇﻥ ﺍﻟﻴﻤﺎﻣﺔ ﺳﻴﺨﺮﺝ ‪‬ﺎ ﮐﺬﺍﺏ ﻳﺘﻨﱮ‪ ،‬ﻳﻘﺘﻞ ﺑﻌﺪﻱ(‪.‬‬ ‫»ﻫﺎن در اﻳﻦ ﻳﻤﺎﻣﻪ ﻛﺬّاﺑﻲ ﺧﺮوج ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ادﻋﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﭘـﺲ‬ ‫از وﻓﺎت ﻣﻦ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ«‪.‬‬ ‫ﻣﺮدي ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﭼﻪ ﻛﺴـﻲ او را ﺧﻮاﻫـﺪ ﻛُﺸـﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪) :‬اﻧـﺖ و‬ ‫اﺻﺤﺎﺑﻚ( »ﺗﻮ و ﻳﺎراﻧﺖ!« و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻫﻢ ﺷﺪ ‪.1‬‬

‫‪ -1‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.63‬‬

‫‪716‬‬ ‫ﺷﻤ‪‬ﺮ ﹶﻏﺴ‪‬ﺎﻧﻲ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮﻭﺍﻱ ﺩﻣﺸﻖ‬ ‫‪ .۷‬ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺣﺎﺭﺙ ﺑﻦ ﺍﺑﻲ ﹶ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ وي ﭼﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺑﺴﻢ ﺍﷲ ﺍﻟﺮﲪﻦ ﺍﻟﺮﺣﻴﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﳏﻤﺪ ﺭﺳﻮﻝﺍﷲ ﺇﱃ ﺍﳊﺎﺭﺙ ﺑﻦ ﺃﰊ ﴰﺮ‪ .‬ﺳﻼﻡ ﻋﻠﻰ ﻣﻦ ﺍﺗﺒﻊ ﺍﳍـﺪﻯ‪،‬‬

‫ﻭﺁﻣﻦ ﺑﺎﷲ ﻭﺻﺪﻕ؛ ﻭﺇﱐ ﺃﺩﻋﻮﮎ ﺇﱃ ﺃﻥ ﺗﺆﻣﻦ ﺑﺎﷲ ﻭﺣﺪﻩ ﻻ ﺷﺮﻳﮏ ﻟﻪ‪ ،‬ﻳﺒﻘﻲ ﻟﮏ ﻣﻠﮑﮏ(‪.‬‬

‫»ﺑﻨﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺸﻨﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن‪ .‬از ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺎرث ﺑﻦ اﺑﻲ ﺷﻤﺮ‪ .‬ﺳﻼم ﺑـﺮ‬ ‫آﻧﻜﺲ ﻛﻪ از ﻫﺪاﻳﺖ ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ اﻳﻤﺎن آورد‪ ،‬و ﺑﺎور دارد؛ و ﻣﻦ ﺗﻮ‬ ‫را ﻓﺮاﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻢ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎي ﺑﻲ ﺷﺮﻳﻚ و ﺑـﻲ ﻫﻤﺘـﺎ اﻳﻤـﺎن ﺑﻴـﺎوري؛ ﺗـﺎ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲات ﺑﺮاﻳﺖ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪«.‬‬ ‫ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاي ﺑﺮدن اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺷﺠﺎع ﺑﻦ وﻫﺐ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻣـﺮدان‬ ‫ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺑﻨﻲاﺳﺪ ﺑﻦ ﺧﺰﻳﻤﻪ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﻪ دﺳﺖ وي رﺳـﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬آن را ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﻮﻳﻲ اﻓﻜﻨﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﻣﺮا از ﻣﻦ ﺑﺎزﺳﺘﺎﻧﺪ؟! ﻣـﻦ ﻫـﻢ‬ ‫اﻳﻨﻚ ﺑﺴﻮي او ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد! و اﺳﻼم ﻧﻴﺎورد‪ .1‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬از ﻗﻴﺼﺮ اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺖ‬ ‫ﺗﺎ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑـﺮود‪ .‬ﻗﻴﺼـﺮ وي را از اﻳـﻦ ﺗﺼـﻤﻴﻢ‬ ‫ﻣﻨﺼﺮف ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﺣﺎرث ﻧﻴﺰ ﺷﺠﺎع ﺑﻦ وﻫﺐ را ﺧﻠﻌﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪ و ﺧﺮج ﺳﻔﺮ داد‪ ،‬و ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ او را ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ .۸‬ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮﻭﺍﻱ ﻋ‪‬ﻤﺎﻥ‬ ‫ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺎﻣﻪاي ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي ﻋﻤﺎن‪ ،‬ﺟ‪‬ﻴﻔَﺮ‪ ،‬و ﺑـﺮادرش‪-‬‬ ‫دو ﻓﺮزﻧﺪ ﺟ‪‬ﻠَﻨﺪي‪ -‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﻦ آن ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫)ﺑﺴﻢ ﺍﷲ ﺍﻟﺮﲪﻦ ﺍﻟﺮﺣﻴﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﳏﻤﺪ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ﺇﱃ ﺟﻴﻔﺮ ﻭﻋﺒﺪ‪ ،‬ﺍﺑﲏ ﺍﳉﻠﻨﺪﻱ‪ .‬ﺳﻼﻡ ﻋﻠﻰ ﻣﻦ ﺍﺗﺒـﻊ‬

‫ﺍﳍﺪﻯ‪ .‬ﺍﻣﺎ ﺑﻌﺪ؛ ﻓﺈﱐ ﺃﺩﻋﻮﮐﻤﺎ ﺑﺪﻋﺎﻳﺔ ﺍﻻﺳﻼﻡ‪ .‬ﺃﺳﻠﻤﺎ ﺗﺴﻠﻤﺎ؛ ﻓﺈﱐ ﺭﺳﻮﻝﺍﷲ ﺇﱃ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﮐﺎﻓﺔ‪ ،‬ﻷﻧﺬﺭ‬

‫ﻣﻦ ﮐﺎﻥ ﺣﻴﹰﺎ ﻭﳛﻖ ﺍﻟﻘﻮﻝ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﮑﺎﻓﺮﻳﻦ‪ .‬ﻓﺈﻧﮑﻤﺎ ﺇﻥ ﺃﻗﺮﺭﲤﺎ ﺑﺎﻹﺳﻼﻡ ﻭﻟﻴﺘﮑﻤﺎ‪ ،‬ﻭﺇﻥ ﺃﺑﻴﺘﻤـﺎ ﻓـﺎﻥ‬

‫‪ -1‬ﻫﻤﺎن؛ ﻣﺤﺎﺿﺮات ﺗﺎرﻳﺦ اﻻﻣﻢ اﻻﺳﻼﻣﻴﺔ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.146‬‬

‫ﻣﻠﮑﹶﮑﻤﺎ ﺯﺍﺋﻞ‪ ،‬ﻭ ﺧﻴﻠﻲ ﲢﻞ ﺑﺴﺎﺣﺘﮑﻤﺎ‪ ،‬ﻭ ﺗﻈﻬﺮ ﻧﺒﻮﰐ ﻋﻰ ﻣﻠﮑﮑﻤﺎ(‪.‬‬ ‫»ﺑﻨﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺸﻨﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن‪ .‬از ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮلﺧﺪا ﺑﻪ ﺟ‪‬ﻴﻔَﺮ و ﻋ‪‬ﺒﺪ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان ﺟ‪‬ﻠﻨـﺪي‪.‬‬ ‫ﺳﻼم ﺑﺮ آﻧﻜﺲ ﻛﻪ ﭘﻴﺮو ﻃﺮﻳﻖ ﻫﺪاﻳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ؛ ﻣﻦ ﺷﻤﺎ دو ﺗـﻦ را ﺑـﺎ دﻋـﻮت‬ ‫اﺳﻼم ﻓﺮاﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻢ‪ .‬اﺳﻼم ﺑﻴﺎورﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻛﻪ ﻣﻦ رﺳـﻮلﺧـﺪا ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﻮي ﻫﻤﮕﻲ ﻣﺮدم ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﺮ آﻧﻜﺲ را ﻛﻪ زﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻫ‪‬ﺸﺪار دﻫﻢ‪ ،‬و ﻓﺮﻣـﺎن‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ درﺑﺎره ﻛﺎﻓﺮان ﺑﻪ اﺟﺮا درﺑﻴﺎﻳﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ دو ﺗﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ اﺳﻼم اﻗﺮار ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺷـﻤﺎ را‬ ‫ﻛﺎرﮔﺰاران ﺧﻮﻳﺶ ﺧﻮاﻫﻢ ﮔﺮداﻧﻴﺪ؛ و اﮔﺮ ﺗﻦ ﺑﻪ ﻓﺮاﺧﻮان ﻣﻦ ﻧﺪﻫﻴﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﺷﻤﺎ‬ ‫از دﺳﺘﺘﺎن ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪ ،‬و ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﻣﻦ ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﺷﻤﺎ ﺳﺮازﻳﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي‬ ‫ﻣﻦ ﺑﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺮه ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ!«‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاي ﺑﺮدن اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﺮوﻋﺎص ‪-‬رﺿـﻲ‬ ‫اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬را ﻣﺄﻣﻮر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﺮوﻋﺎص ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬راﻫﻲ ﺷﺪم و رﻓﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﻋﻤﺎن رﺳﻴﺪم‪ .‬وﻗﺘـﻲ ﺑـﺮ آﻧـﺪو وارد‬ ‫ﺷﺪم‪ ،‬ﻧﺰد ﻋ‪‬ﺒﺪ‪ -‬ﻛﻪ از آن دﻳﮕﺮي ﺑ‪‬ﺮدﺑﺎرﺗﺮ و ﻧﺮﻣﺨﻮيﺗﺮ ﺑﻮد‪ -‬ﺷﺘﺎﻓﺘﻢ و ﺑـﻪ او ﮔﻔـﺘﻢ‪:‬‬ ‫ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪا ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮ و ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺮادرت ﻫﺴﺘﻢ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮادر ﻣـﻦ ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﻦ و ﺳﺎل از ﻣﻦ ﺑﻴﺶ اﺳﺖ‪ ،‬و در ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ از ﻣﻦ ﭘـﻴﺶ؛ ﻣـﻦ ﺗـﻮ را ﺑـﻪ ﻧـﺰد او‬ ‫ﻣﻲﺑﺮم ﺗﺎ ﻧﺎﻣﻪاي را ﻛﻪ آوردهاي ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪ :‬دﻋﻮت ﺗﻮ ﭼﻴﺴﺖ؟ و ﺑﻪ ﺳـﻮي‬ ‫ﻛﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎي ﺑﻲﺷﺮﻳﻚ و ﻫﻤﺘـﺎ دﻋـﻮت ﻣـﻲﻛـﻨﻢ‪ ،‬و ﺗـﻮ را‬ ‫ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﻢ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻌﺒﻮدان دﻳﮕﺮ را ﺑﺠﺰ ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ ﻛﻨﺎر ﺑﺰﻧﻲ‪ ،‬و ﮔﻮاﻫﻲ دﻫﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻨﺪه و ﻓﺮﺳﺘﺎدة ﺧﺪاﺳﺖ! وي ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻋﻤﺮو‪ ،‬ﺗﻮ ﭘﺴﺮِ ﺳﺮور ﻗـﻮم و ﻗﺒﻴﻠـﻪات‬ ‫ﻫﺴﺘﻲ‪ .‬ﭘﺪرت ﭼﮕﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﻛﺮد؟ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ او اﻗﺘﺪا ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ! ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬او ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورد از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺴﻴﺎر آرزوﻣﻨـﺪ آن‬ ‫ﺑﻮدم ﻛﻪ اي ﻛﺎش وي اﺳﻼم ﻣﻲآورد و ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي آن ﺣﻀﺮت ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﻣـﻦ‬

‫‪718‬‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﺎ او ﻫﻤﻔﻜﺮ ﺑﻮدم‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮا ﺑﻪ اﺳﻼم ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬از ﭼـﻪ‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﭘﻴﺮوي او را اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮده اي؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻪ ﺗـﺎزﮔﻲ! از ﻣـﻦ ﭘﺮﺳـﻴﺪ‪ :‬ﻛﺠـﺎ اﺳـﻼم‬ ‫آوردي؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻧﺰد ﻧﺠﺎﺷﻲ! و ﺑﺮاي او ﺑﺎز ﮔﻔـﺘﻢ ﻛـﻪ ﻧﺠﺎﺷـﻲ اﺳـﻼم آورد‪ .‬ﮔﻔـﺖ‪:‬‬ ‫آﻧﻮﻗﺖ‪ ،‬ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪاش ﺑـﺎ ﻓﺮﻣـﺎﻧﺮواﻳﻲ او ﭼـﻪ ﻛﺮدﻧـﺪ؟ ﮔﻔـﺘﻢ‪ :‬ﻓﺮﻣـﺎﻧﺮواﻳﻲ وي را‬ ‫ﭘﺎﺑﺮﺟﺎي ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻨﺪ و از او ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدﻧﺪ! ﮔﻔﺖ‪ :‬اُﺳﻘُﻔﺎن و راﻫﺒﺎن ﻧﻴﺰ از او ﺗﺒﻌﻴـﺖ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آري! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻨﮕﺮ اي ﻋﻤﺮو ﻛﻪ ﭼﻪ ﻣـﻲ ﮔـﻮﻳﻲ!؟ ﺧﺼـﻠﺘﻲ رﺳـﻮاﺗﺮ و‬ ‫ﺑﺪﻧﺎمﻛﻨﻨﺪهﺗﺮ از دروﻏﮕﻮﻳﻲ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻣﺮد ﻧﻴﺴﺖ! ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬دروغ ﻧﮕﻔﺘـﻪام؛ واﻧﮕﻬـﻲ‪ ،‬در‬ ‫دﻳﻦ ﻣﺎ دروغ را روا ﻧﻤﻲدارﻳﻢ! آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﻜﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس از اﺳﻼم آوردن‬ ‫ﻧﺠﺎﺷﻲ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭼﺮا! ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﻛﺠﺎ اﻳﻦ را داﻧﺴﺘﻪاي؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻧﺠﺎﺷﻲ‬ ‫ﺳﺎﻟﻴﺎن ﺳﺎل ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻴﺼﺮ روم ﺧﺮاج ﻣﻲداد‪ .‬و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﺳﻼم آورد و ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﺮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ ﺑﺨﺪا؛ اﮔﺮ ﻳﻚ درﻫﻢ ﻧﻴﺰ از ﻣﻦ ﺧﺮاج‬ ‫ﺑﻄﻠﺒﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺑﻪ او ﻧﺨﻮاﻫﻢ داد! اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻧﺠﺎﺷـﻲ ﺑـﻪ ﮔـﻮش ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘـﻮس رﺳـﻴﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺮادرش ﻳﻨﺎق ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻨﺪة ﮔﻮش ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮدت را واﻣﻲﮔﺬاري ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺧﺮاج‬ ‫ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ دﻳﻦ دﻳﮕﺮان درآﻳﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ آﻳﻴﻦ ﻧﻮﻳﻦ ﺑﭙﻴﻮﻧﺪد؟ ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘـﻮس ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣـﺮدي‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﻦ و آﻳﻴﻨﻲ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده‪ ،‬و آن دﻳﻦ و آﻳﻴﻦ را ﺑﺮاي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه‬ ‫اﺳﺖ؛ ﻣﻦ ﺑﺎ او ﭼﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻜﻨﻢ؟! ﺑﺨﺪا‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﺒﻮد اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻢ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲام را‬ ‫از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﻢ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎن ﻛﺎري را ﻛﻪ او ﻛﺮده اﺳﺖ ﻣﻲﻛﺮدم! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻨﮕﺮ ﺗﺎ ﭼـﻪ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ‪ ،‬اي ﻋﻤﺮو؟! ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪام!‬ ‫ﻋ‪‬ﺒﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻨﻚ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﺎزﮔﻮي ﻛﻪ وي ﺑﻪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ اﻣﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ و از ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﻧﻬـﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰّوﺟﻞ اﻣﺮ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و از ﻧﺎﻓﺮﻣـﺎﻧﻲ او ﻧﻬـﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري و ﺻﻠﺔ ارﺣﺎم اﻣﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و از ﺳﺘﻤﮕﺮي و ﺗﺠـﺎوز ﺑـﻪ ﺣﻘـﻮق‬ ‫دﻳﮕﺮان ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬از زﻧﺎﻛﺎري‪ ،‬از ﺷﺮاﺑﺨﻮاري‪ ،‬از ﭘﺮﺳﺘﻴﺪن ﺳﻨﮓ و ﺑ‪‬ﺖ و‬

‫ﺻﻠﻴﺐ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎي ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨـﺪ!؟ اﮔـﺮ ﺑـﺮادرم ﺑـﺎ ﻣـﻦ ﻫﻤـﺮاه و‬ ‫ﻫﻢﺳﺨﻦ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻮراً ﭘﺎي در رﻛﺎب ﻣﻲﻧﻬﺎدﻳﻢ‪ ،‬و ﻣﻲرﻓﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻤـﺪ ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻳﻢ و او را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﻴﻢ؛ اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬ﺑﺮادرم ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮﺧـﻮاه‪‬‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺖ از آن ﺑﺪارد‪ ،‬و دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪة دﻳﮕﺮان ﮔﺮدد! ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬ ‫وي اﮔﺮ اﺳﻼم ﺑﻴﺎورد‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬او را در ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﺧﻮدش‬ ‫ﭘﺎﺑﺮﺟﺎي ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻓﺮﻣﻮد ﺗﺎ از ﺗﻮاﻧﮕﺮان ﻗﻠﻤﺮو ﺧﻮﻳﺶ ﺻﺪﻗﻪ ﺑﮕﻴـﺮد و ﺑـﻪ ﻣﺴـﺘﻤﻨﺪان‬ ‫ﻗﻠﻤﺮو ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ! ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ رﻓﺘﺎر و ﻛﺮدار ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ اﺳﺖ! اﻣﺎ‪ ،‬ﺻـﺪﻗﻪ ﭼﻴﺴـﺖ؟‬ ‫ﺑﺮاي او ﺑﺎزﮔﻔﺘﻢ ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در اﻣـﻮال ﺗـﻮاﻧﮕﺮان ﺑـﻪ ﭼـﻪ‬ ‫ﻣﻴﺰان ﺻﺪﻗﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺼﺎب زﻛﺎت اُﺷﺘﺮان رﺳﻴﺪم‪ .‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي ﻋﻤـﺮو‪،‬‬ ‫اﻳﻦ ﺻﺪﻗﺎت از ﭼﺎرﭘﺎﻳﺎن‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﻠﻒ ﺻﺤﺮا و ﮔﻴﺎه ﺑﻴﺎﺑﺎن را ﻣﻲﭼﺮﻧﺪ و از ﺑﺮﻛـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﺑﻴﺎﺑﺎن آب ﻣﻲﻧﻮﺷﻨﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آري‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ‬ ‫ﻣﻦ ﺑﺎ آن دوري ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎﻳﺸﺎن و اﻳﻦ ﻛﺜﺮت ﺗﻌﺪادﺷﺎن از اﻳﻦ دﺳﺘﻮر اﻃﺎﻋﺖ ﺑﻜﻨﻨﺪ!‬ ‫ﻋﻤﺮوﻋﺎص ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻨﺪ روزي ﻧﺰد وي درﻧﮓ ﻛﺮدم‪ .‬وي ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻧﺰد ﺑﺮادرش ﻣﻲرﻓﺖ‬ ‫و ﻫﻤﺔ اﺧﺒﺎر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻦ را ﺑـﻪ او ﻣـﻲداد؛ ﺗـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ روزي ﺑـﺮادرش ﺟ‪‬ﻴﻔَـﺮ ﻣـﺮا‬ ‫ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ او وارد ﺷﺪم‪ .‬دﺳﺘﻴﺎراﻧﺶ ﺑﺎزوان ﻣﺮا ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬رﻫﺎﻳﺶ ﻛﻨﻴﺪ! رﻫﺎﻳﻢ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬رﻓﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﻨﺸﻴﻨﻢ‪ .‬دﺳﺘﻴﺎران وي ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ ﺑﻨﺸﻴﻨﻢ‪ .‬ﺑﻪ او ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻢ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺎﺟﺖ‬ ‫و ﻣﻄﻠﺐ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎزﮔﻮي! ﻧﺎﻣﻪ را ﺳﺮ ﺑﻪ ﻣﻬﺮ او ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻛﺮدم‪ .‬ﻣ‪‬ﻬﺮ ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﺮﮔﺸﻮد و‬ ‫آن را ﺧﻮاﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﻣﻪ رﺳﻴﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﺮادرش داد‪ .‬ﺑﺮادرش ﻧﻴـﺰ‬ ‫آن را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ او ﻗﺮاﺋﺖ ﻛﺮد؛ ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدم ﻋﺒﺪ ﺑﻴﺶ از ﺟﻴﻔـﺮ ﺗﺤـﺖﺗـﺄﺛﻴﺮ‬ ‫ﻧﺎﻣﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻴﻔﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﺎز ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﺎ وي ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬ ‫رﻓﺘﺎر ﻛﺮدﻧﺪ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬از او ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺑﻌﻀﻲ از روي ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ دﻳـﻦ و آﻳـﻴﻦ وي؛‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﺷﻤﺸﻴﺮ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎ او ﻫﻤﺮاه ﺷﺪهاﻧﺪ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﺮدم ﺑـﻪ‬

‫‪720‬‬ ‫اﺳﻼم ﺗﻤﺎﻳﻞ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ دﻳﮕﺮ دﻳﻦﻫﺎ و آﻳﻴﻦﻫﺎ آن را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و در ﭘﺮﺗـﻮ‬ ‫ﻋﻘﻞ و ﺧﺮد ﺧﻮﻳﺶ درﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﺎ ﻫﺪاﻳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺎزﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﭘﻴﺶ از آن در ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﻚ ﻓﻜﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ ﺟﺰ ﺷﻤﺎ ﻛﺴﻲ در اﻳﻦ ﺗﻨﮕﻨﺎ ﺑﺎﻗﻲ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ‪ ،‬اﮔﺮ اﻣﺮوز اﺳﻼم ﻧﻴﺎورﻳﺪ‪ ،‬و از او ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن اﻳﺸﺎن‬ ‫ﺷﻤﺎ را زﻳﺮ ﭘﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و آﺑـﺎدي زﻧـﺪﮔﺎﻧﻲات را وﻳﺮاﻧـﻪ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﺳﻼم ﺑﻴﺎورﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳـﻼﻣﺖ ﺑﺮﻫﻴـﺪ‪ ،‬و اﻳﺸـﺎن ﺷـﻤﺎ را ﻛـﺎرﮔﺰار‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪﺗﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن اﻳﺸـﺎن‬ ‫ﺑﺴﻮي ﺷﻤﺎ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﻚ اﻣﺮوز ﻣﺮا واﮔﺬار‪ ،‬و ﻓﺮدا ﺑﺴﻮي ﻣﻦ ﺑﺎزﮔﺮد!‬ ‫از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺑﺮادرش ﻋﺒﺪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻢ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻋﻤﺮو‪ ،‬ﻣﻦ ﺳﺨﺖ اﻣﻴـﺪوارم ﻛـﻪ وي‬ ‫اﺳﻼم ﺑﻴﺎورد؛ اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ ﺧﺎﻃﺮﺧﻮاﻫﻲ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲاش ﺑﮕﺬارد! ﻓﺮداي آن روز ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺰد او رﻓﺘﻢ‪ .‬از دادن اﺟﺎزة ورود ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﻮدداري ﻛﺮد‪ .‬ﻧﺰد ﺑﺮادرش ﺑﺎزﮔﺸﺘﻢ‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫او ﺑﺎزﮔﻔﺘﻢ ﻛﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪام ﺑﺎ ﺟﻴﻔﺮ ﻣﻼﻗﺎت ﻛﻨﻢ‪ .‬وي ﻣﺮا ﺑـﻪ ﻧـﺰد او ﺑـﺮد‪ .‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣـﻦ‬ ‫درﺑﺎرة آن ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺳﻮي آن ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪي اﻧﺪﻳﺸـﻴﺪهام‪ .‬اﮔـﺮ آﻧﭽـﻪ را ﻛـﻪ در‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر دارم ﺑﻪ ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ واﮔﺬارﻳﻢ و ﺑﻪ اﺧﺘﻴﺎر او درآورم‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮانﺗﺮﻳﻦ ﻣـﺮد ﻋـﺮب‬ ‫ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن او ﻧﻴﺰ ﭘﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭘﺎي ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن وي ﺑـﻪ‬ ‫اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺻﺤﻨﺔ ﻛﺎرزاري ﻣﻮاﺟﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﺎرزار دﻳﮕﺮان ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن‬ ‫روﻳﺎروي ﺷﺪه اﺳﺖ ﻓﺮق ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ!؟‬ ‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﻦ ﻓﺮدا ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻳﻘﻴﻦ ﭘﻴﺪا ﻛـﺮد ﻛـﻪ ﻋـﺎزم رﻓـﺘﻦ ﻫﺴـﺘﻢ‪،‬‬ ‫ﺑﺮادرش ﺑﺎ او ﺧﻠﻮت ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ در وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺮ او ﭼﻴﺮه ﮔـﺮدﻳﻢ‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﻮي ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ وي ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻧﺎﻣﻪ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬دﻋﻮت وي را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮده اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﺮدا ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬و ﺧﻮد و ﺑﺮادرش‪ ،‬ﻫﺮ دو دﻋﻮت اﺳـﻼم را اﺟﺎﺑـﺖ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و راﺳﺘﻲ و درﺳﺘﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺗﺼـﺪﻳﻖ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و‬

‫ﻣﺮا ﺑﺮاي ﺟﻤﻊآوري زﻛﺎت آزاد ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و داوري و ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺮا در ﺑـﺎب ﻣﺮدﻣﺸـﺎن‬ ‫ﻧﺎﻓﺬ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ از در ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ درﻣـﻲآﻣﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻣـﻦ‬ ‫ﻫﻤﻴﺎري ﻛﺮدﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫روﻧﺪ ﮔﺰارش اﻳﻦ ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬دﻻﻟﺖ ﺑﺮ آن دارد ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري ﺑﺴﻮي اﻳﻦ دو ﺑـﺮادر‪،‬‬ ‫ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن ﺑﺴﻲ ﻓﺎﺻﻠﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻇﺎﻫﺮاً اﻳـﻦ‬ ‫روﻳﺪاد ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ روي داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫***‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺒﻲاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬دﻋـﻮت ﺧﻮدﺷـﺎن را ﺑـﻪ ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن ﺟﻬﺎن آن روز رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﺎن ﺑﻪ اﻳﺸﺎن اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻌﻀﻲ‬ ‫ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻓﻜﺎرﺷﺎن ﺗﺤﺖﺗـﺄﺛﻴﺮ اﻧﺪﻳﺸـﺔ آن ﺣﻀـﺮت‬ ‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺎ ﻧﺎم و ﻧﺸﺎن و آﻳﻴﻦ و دﻳﻨﺸﺎن ﻧﺰد آﻧﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺏ ‪ .‬ﻓﻌ‪‬ﺎﻟﻴﺖﻫﺎﻱ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻭ ﺭﺯﻣﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ‬ ‫ﻏﺰوه اﻟﻐﺎﺑﻪ ﻳﺎ ﻏﺰوة ذﻳﻘﺮد‪:‬‬ ‫اﻳﻦ ﻏﺰوه ﻳﻚ ﺣﺮﻛﺖ اﻧﺘﻘﺎمﺟﻮﻳﺎﻧﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻴﺮهاي از ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺑﻨﻲﻓَـﺰاره ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻏﺎرت اﺷﺘﺮان ﺑﺎردار و ﺷﻴﺮده رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دﺳﺖ ﻳﺎزﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻏﺰوهاي ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﺤﻀﺮت ﭘﺲ از ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﻓﺘﺢ ﺧﻴﺒﺮ ﺑﻪ آن‬ ‫ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺎري در ﻋﻨﻮان اﻳﻦ ﺑﺎب ذﻛﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻏﺰوه ﺳﻪ ﺳـﺎل‬ ‫ﭘﻴﺶ از ﺟﻨﮓ ﺧﻴﺒﺮ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﻣ‪‬ﺴﻠﻢ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﻣﺘﺼﻞ از ﺳﻠﻤﻪ‬ ‫ﺑﻦ اَﻛﻮ‪‬ع رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻤﻬﻮر اﻫﻞ ﻣﻐﺎزي‪ ،‬ﻳﺎدآور ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﭘـﻴﺶ‬ ‫از ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ روي داده اﺳﺖ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﮔﺰارش ﺻـﺤﻴﺢ ﺑﺨـﺎري و ﺻـﺤﻴﺢ ﻣﺴـﻠﻢ از‬ ‫‪ -1‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.63-62‬‬

‫‪722‬‬ ‫ﮔﺰارش ﺗﺎرﻳﺦﻧﻮﻳﺴﺎن درﺳﺖﺗﺮ اﺳﺖ ‪.1‬‬ ‫ﺧﻼﺻﺔ داﺳﺘﺎن ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺳﻠﻤﻪ ﺑﻦ اَﻛﻮ‪‬ع‪ ،‬ﻗﻬﺮﻣﺎن اﻳﻦ ﻏـﺰوه‪ ،‬ﭼﻨـﻴﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ وي‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا اُﺷﺘﺮان ﺷﻴﺮده ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﭼﺮا ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﻏﻼم ﺧﻮدﺷﺎن رِﺑـﺎح‬ ‫را ﻫﻤﺮاه آن اﺷﺘﺮان راﻫﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺳﻮار ﺑﺮ اﺳـﺐ اﺑﻮﻃﻠﺤـﻪ ﻫﻤـﺮاه او ﺑـﻮدم‪.‬‬ ‫ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﻓﺰاري اﺷﺘﺮان را ﻏﺎرت ﻛﺮد و ﻫﻤﺔ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﺧـﻮد ﺑـﺮد‪ ،‬و‬ ‫ﺳﺎرﺑﺎن را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي رِﺑﺎح‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺐ را ﺑﺮﮔﻴﺮ و ﺑﻪ اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ ﺑﺮﺳﺎن‪ ،‬و‬ ‫ﻣﺎﺟﺮا را ﺑﺮاي رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎزﮔﻮي! آﻧﮕﺎه ﺑﺮﻓﺮاز ﺗﻠّﻲ ﺑﺮآﻣـﺪم‪،‬‬ ‫و روي ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﺮدم‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻳﺎ ﺻ‪‬ﺒﺎﺣﺎه! ﻳﺎ ﺻ‪‬ﺒﺎﺣﺎه! ﻳﺎ ﺻﺒﺎﺣﺎه! ﺳﭙﺲ ﺑـﻪ ﺗﻌﻘﻴـﺐ‬ ‫ﻏﺎرﺗﮕﺮان ﭘﺮداﺧﺘﻢ و ﺑﺎ ﺗﻴﺮوﻛﻤﺎن آﻧﺎن را ﺑـﻪ رﮔﺒـﺎر ﺑﺴـﺘﻢ و رﺟـﺰ ﻣـﻲﺧﻮاﻧـﺪم و‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬ ‫ﺧــــﺬﻫﺎ اﻧــــﺎ اﺑــــﻦ اﻻﻛــــﻮع‬

‫واﻟﻴـــــﻮم ﻳـــــﻮم اﻟﺮﺿـــــﻊ‬

‫»ﺑﮕﻴﺮ ﻛﻪ ﻣﻦ ﭘﺴﺮ اﻛﻮع ﻫﺴﺘﻢ؛ و اﻣﺮوز روز ﻣﺮداﻧﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺷـﻴﺮ زﻧـﺎن دﻻور را‬ ‫ﻧﻮﺷﻴﺪهاﻧﺪ!«‬ ‫ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨـﺎن آﻧـﺎن را آﻣـﺎج ﺗﻴﺮﻫـﺎي ﺧـﻮدم ﻣـﻲﮔﺮداﻧﻴـﺪم و آﻧـﺎن را از رﻓﺘـﺎر‬ ‫ﺑﺎزﻣﻲداﺷﺘﻢ؛ و ﻫﺮﮔﺎه ﻳﻜﻲ از ﺳﻮاراﻧﺸﺎن ﺑﺴﻮي ﻣﻦ ﺑﺎزﻣﻲﮔﺸﺖ‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺗﻨـﺔ درﺧﺘـﻲ‬ ‫ﻣﻲﻧﺸﺴﺘﻢ و ﺗﻴﺮي ﺑﻪ ﺳﻮي او ﻣﻲاﻓﻜﻨﺪم و او را روي ﺧﺎك ﻣـﻲﻏﻠﻄﺎﻧﻴـﺪم‪ .‬رﻓﺘﻨـﺪ و‬ ‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢاﻟﺒﺨﺎري‪» ،‬ﺑﺎب ﻏﺰوه ذات َﻗﺮَد« ج ‪ ،2‬ص ‪603‬؛ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪» ،‬ﺑﺎب ﻏﺰوه ذي َﻗﺮَد و ﻏﻴﺮه«‬ ‫ج ‪ ،2‬ص ‪115-113‬؛ ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪463-460‬؛ زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪120‬؛ ﺣﺪﻳﺚ دﻳﮕـﺮي‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺧُﺪري رﺳﻴﺪه اﺳﺖ دﻻﻳﺖ دارد ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻏﺰوه ﭘـﺲ از ﺻـﻠﺢ‬ ‫ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ روي داده اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺘﺎب اﻟﺤﺞ‪» ،‬ﺑﺎب اﻟﺘﺮﻏﻴﺐ ﻓﻲ ﺳﻜﻨﻲ اﻟﻤﺪﻳﻨﻪ و اﻟﺼـﺒﺮ ﻋﻠـﻲ ﻷواﺋﻬـﺎ« ج‪،2‬‬ ‫ص ‪.1001‬‬

‫رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ درون ﺗﻨﮕﻪاي رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﻓﺮاز آن ﺗﻨﮕﻪ ﺑﺮآﻣﺪم و ﺑـﺎ ﭘﺮﺗـﺎب ﺳـﻨﮓ آﻧـﺎن را‬ ‫ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮار دادم‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﺗﻌﻘﻴﺒﺸﺎن ﺑﻮدم ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﻫﻴﭽﻴﻚ از اﺷـﺘﺮان ﺷـﻴﺮده‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﻫﻤﺔ آﻧﻬﺎ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﻗﺮار داده ﺑﻮدم‪ ،‬و ﻏﺎرﺗﮕﺮان آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﻦ واﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺗﻌﻘﻴﺒﺸﺎن ﻛـﺮدم و‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺴﻮي آﻧﺎن ﺗﻴﺮ ﻣﻲاﻓﻜﻨﺪم‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﺑﻴﺶ از ﺳﻲ ﺑ‪‬ﺮد ﻳﻤﺎﻧﻲ و ﺳـﻲ ﻧﻴـﺰه را ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر ﺳﺒﻜﺒﺎر ﺷﺪن اﻓﻜﻨﺪﻧﺪ و رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ آﻧﭽـﻪ آﻧـﺎن ﻣـﻲاﻓﻜﻨﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﻣـﻦ روي آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﭘﺎره ﺳﻨﮓﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲاﻧﺪاﺧﺘﻢ ﺗﺎ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﻳﺎراﻧﺸﺎن ﻛﻪ از راه‬ ‫ﻣﻲ رﺳﻨﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻨﺪ و ﺑﺮدارﻧﺪ‪ .‬ﻏﺎرﺗﮕﺮان رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﮕـﻪاي ﺑﺮﻓـﺮاز ﺗﭙـﻪاي‬ ‫رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻏﺬا ﺑﺨﻮرﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﻠﻪاي ﻧﺸﺴﺘﻢ‪ .‬ﭼﻬﺎر ﺗﻦ از آﻧﺎن ﺑﺮﻓﺮاز ﻛﻮه‬ ‫ﺳﻠَﻤﻪﺑﻦ اَﻛﻮ‪‬ع ﻫﺴﺘﻢ؛ اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻣﻦ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﺮا ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻴﺪ؟ ﻣﻦ ‪‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻣﺮدان ﺷﻤﺎ را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﻨﻢ و ﺑﺮ او دﺳﺖ ﻧﻴﺎﺑﻢ‪ ،‬و اﻣﻜﺎن ﻧـﺪارد ﻛـﻪ ﻳﻜـﻲ از‬ ‫ﻣﺮدان ﺷﻤﺎ ﻣﺮا ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﻨﺪ و ﺑﺮ ﻣﻦ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ! ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻨﻮز از ﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﺮﻧﺨﺎﺳﺘﻪ ﺑﻮدم ﻛﻪ ﺳﻮاران رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﺮ‬ ‫رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و از ﻻﺑﻼي درﺧﺘﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ آﻧﺎن اَﺧﺮَم ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﺶ‬ ‫اﺑﻮﻗَﺘﺎده‪ ،‬و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل وي ﻣﻘﺪادﺑﻦ اَﺳﻮ‪‬د‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن و اﺧﺮم ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ درﮔﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺧﺮم اﺳﺐ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن را ﭘﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﻧﻴﺰ ﻧﻴﺰهاي ﺑﺮ اﺧﺮم ﻓـﺮود آورد و او‬ ‫را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪ و ﺑﺮ اﺳﺐ وي ﺳﻮار ﺷﺪ‪ .‬اﺑﻮﻗﺘﺎده ﺳﺮ رﺳـﻴﺪ و ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن را ﺑـﺎ‬ ‫ﺿﺮب ﺳﺮﻧﻴﺰه ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻏﺎرﺗﮕﺮان روي ﺑﻪ ﻓﺮار ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﭘﺎي ﭘﻴﺎده‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ آﻧﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻢ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﭘﻴﺶ از ﻏﺮوب ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ درهاي ﻛﻪ در آن ﭼﺸـﻤﺔ‬ ‫آﺑﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎم ذي َﻗﺮَد‪ ،‬رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ آب ﺑﻨﻮﺷﻨﺪ‪ .‬ﺧﻴﻠﻲ ﺗﺸﻨﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻢ‬ ‫آب ﺑﻨﻮﺷﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻗﻄﺮه اي از آب آن ﭼﺸﻤﻪ ﻧﭽﺸﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺷﺐ ﻫﻨﮕﺎم رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ ﺳﻮاراﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي رﺳـﻮل ﺧـﺪا‪،‬‬

‫‪724‬‬ ‫اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺗﺸﻨﻪاﻧﺪ؛ اﮔﺮ ﻣﺮا ﺑﺎ ﻳﻜﺼﺪ ﻣﺮد ﺑﺴﻮي آﻧﺎن ﺑﻔﺮﺳﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ اﺳﺒﺎﺑﺸـﺎن را‬ ‫از ﭼﻨﮓ آﻧﺎن درﻣﻲآورم‪ ،‬و ﻫﻤﮕﻲ آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺳﺎرت ﻣﻲﮔﻴﺮم!؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪) :‬ﻳـﺎ ﺍﺑـﻦ‬ ‫ﺍﻻﮐﻮﻉ‪ ،‬ﻣﻠﮑﺖ ﻓﺎﺳﺠﺢ( اي ﭘﺴﺮ اَﻛﻮ‪‬ع‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﭼﻴﺮه ﮔﺸﺘﻲ‪ ،‬ﮔﺬﺷﺖ و ﻣﻬﺮﺑـﺎﻧﻲ ﭘﻴﺸـﻪ‬ ‫ﻛﻦ! آﻧﮕﺎه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺇ‪‬ﻢ ﻟﻴﻘﺮﻭﻥ ﺍﻵﻥ ﰲ ﻏﻄﻔﺎﻥ( اﻳﻨﺎن اﻛﻨﻮن در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﻨﻲ ﻏﻄﻔﺎناﻧﺪ!‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در آن ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪) :‬ﺧﲑ ﻓﺮﺳﺎﻧﻨﺎ ﺍﻟﻴﻮﻡ ﺃﺑﻮ ﻗﺘﺎﺩﺓ‪،‬‬ ‫ﻭ ﺧﲑ ﺟﺎﻟﺘﻨﺎ ﺳﻠﻤﺔ( اﻣﺮوز‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺳﻮارﻛﺎران ﻣﺎ اﺑﻮﻗﺘﺎده‪ ،‬و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ رزﻣﻨﺪة ﭘﻴـﺎدة ﻣـﺎ‬ ‫ﺳﻠﻤﻪ اﺳﺖ! ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻦ دو ﺳﻬﻢ دادﻧﺪ؛ ﺳﻬﻢ ﭘﻴﺎده ﻧﻈﺎم و ﺳـﻬﻢ‬ ‫ﺳﻮاره ﻧﻈﺎم‪ ،‬و ﻣﺮا ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮ ﻧﺎﻗـﺔ ﻋﺼـﺒﺎء ﺳـﻮار ﻛﺮدﻧـﺪ و ﺑـﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻴﻢ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در اﻳﻦ ﻏﺰوه اﺑﻦ اُم‪‬ﻣﻜﺘﻮم را در ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﻛـﺎرﮔﺰار‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻟﻮاي ﺟﻨﮓ را ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻘﺪاد ﺑﻦ ﻋ‪‬ﻤﺮو ﺑﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺘﺢ ﺧﻴﺒﺮ‬ ‫ﻏﺰوة ﺧﻴﺒﺮ و وادياﻟﻘُﺮي در ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ ﻫﺠﺮت روي داد‪ .‬ﺧﻴﺒﺮ ﺷﻬﺮي ﺑـﺰرگ‪،‬‬ ‫داراي ﻗﻠﻌﻪ ﻫﺎ و ﻛﺸﺘﺰارﻫﺎي ﻓﺮاوان‪ ،‬ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻓﺎﺻﻠﺔ ﻫﺸﺘﺎد ﻣﻴﻞ در ﺳـﻤﺖ ﺷـﻤﺎل‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد؛ ﻫﻢاﻛﻨﻮن ﻧﻴﺰ دﻫﻜﺪهاي اﺳﺖ ﻛﻪ آب و ﻫﻮاي آن ﭼﻨﺪان ﻣﻄﻠﻮب‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺍﻧﮕﻴﺰﺓ ﺟﻨﮓ‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﺟﺎﻧﺐ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﺟﻨﺎح از ﺳﻪ ﮔﺮوه‬ ‫دﺷﻤﻨﺎﻧﺸﺎن‪ -‬ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ﻗﺮﻳﺶ‪ -‬آﺳﻮده ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و از ﺟﺎﻧﺐ آﻧﺎن ﻛـﺎﻣﻼً اﻣﻨﻴـﺖ‬ ‫ﺧﺎﻃﺮ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اراده ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب دو ﺟﻨﺎح دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺳﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻜـﻲ از آن‬

‫دو ﺟﻨﺎح ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و ﺟﻨﺎح دﻳﮕﺮ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻧَﺠﺪ؛ ﺗﺎ اﻣﻨﻴﺖ و ﺻﻠﺢ و ﺻﻔﺎ اﺳـﺘﻘﺮار‬ ‫ﺗﻤﺎم ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ ،‬و آراﻣـﺶ و آﺳـﺎﻳﺶ ﺑـﺮ ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﺣﻜﻤﻔﺮﻣـﺎ ﮔـﺮدد‪ ،‬و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن از‬ ‫درﮔﻴﺮيﻫﺎي ﺧﻮﻧﻴﻦ ﭘﻴﺎﭘﻲ ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ و ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﺒﻠﻴﻎ رﺳﺎﻟﺖ اﻟﻬﻲ و دﻋﻮت ﻣﺮدم‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺑﺴﻮي اﺳﻼم ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬‬ ‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺷﻬﺮك ﺧﻴﺒﺮ آﺷﻴﺎﻧﺔ ﺗﻮﻃﺌﻪ و ﺧﻴﺎﻧﺖ‪ ،‬و ﻣﺮﻛﺰ ﻛﺎرﺷـﻜﻨﻲﻫـﺎي ﺟﻨﮕـﻲ‪ ،‬و‬ ‫ﭘﺎﻳﮕﺎه ﺗﺤﺮﻳﻜﺎت و ﺟﻨﮓاﻓﺰارﻫﺎ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺧﻮرِ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘـﻴﺶ از ﻫـﺮ ﺟـﺎي دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺧﻴﺒﺮ را ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از ﻳﺎد ﻧﺒﺮﻳﻢ ﻛـﻪ‬ ‫اﻫﻞ ﺧﻴﺒﺮ ﻫﻢ آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﺣﺰاب را ﺑـﺮ ﻋﻠﻴـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺘﺸـﻜﻞ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ را ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﻴﺮﻧـﮓ و ﺧﻴﺎﻧـﺖ وادار ﺳـﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه‪ ،‬ارﺗﺒـﺎط‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن‪ -‬ﺳﺘﻮن ﭘﻨﺠﻢ در ﺟﺎﻣﻌﺔ اﺳﻼﻣﻲ‪ -‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻏَﻄﻔـﺎن و‬ ‫اﻋﺮاب ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻦ ﻛﻪ ﺟﻨﺎح ﺳﻮم اﺣﺰاب را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣـﻲدادﻧـﺪ ﮔﺴـﺘﺮده ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺧﻴﺒﺮ ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﻴﺰ دﺳﺖاﻧﺪرﻛﺎر آﻣﺎده ﺷﺪن ﺑـﺮاي ﻛـﺎرزار ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را دﭼﺎر رﻧﺞﻫﺎ و ﻣﺤﻨﺖﻫﺎي ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و ﭘﻴﮕﻴﺮ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﺣﺘّـﻲ ﺑـﺮاي‬ ‫ﺳﺮﺑﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﺮدن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﻧﻘﺸﻪ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳـﻦ‬ ‫ﺗﺤﺮﻳﻜﺎت و ﻛﺎرﺷﻜﻨﻲﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪﻧﺪ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ و رزﻣﻲ را ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻮي و آن ﺳﻮي ﺗﺪارك ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺳﺮﻛﺮدﮔﺎن اﻳﻦ ﺗﻮﻃﺌﻪﮔﺮان‪ ،‬اﻣﺜـﺎل ﺳـﻼم ﺑـﻦ‬ ‫اﺑﻲاﻟﺤ‪‬ﻘَﻴﻖ و اَﺳﻴﺮﺑﻦ زارِم را از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬وﻇﻴﻔﺔ دﻳﻨﻲ و ﺗﺒﻠﻴﻐﻲ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن در‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻋﻠﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﻪ اﻧﺠﺎم اﻳﻦ وﻇﻴﻔـﻪ ﻛﻤﺘـﺮ‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺗﺮ و ﺳﺮﺳﺨﺖﺗﺮ و ﻛﻴﻨﻪﺗـﻮزﺗﺮ‪-‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺮﻳﺶ‪ -‬روﻳﺎروي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ اﻳﻦ روﻳﺎروﻳﻲ ﭘﺎﻳﺎن ﭘـﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫اوﺿﺎع و ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺮاي ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﻲ اﻳﻦ ﺗﺒﻬﻜﺎران ﻣﺴﺎﻋﺪ ﮔﺮدﻳﺪ و روز ﺣﺴﺎب اﻳﻨﺎن ﻧﻴﺰ‬

‫‪726‬‬ ‫ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﺰﻳﻤﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺴﻮﻱ ﺧﻴﺒﺮ‬ ‫اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻬﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﻣـﺎه‬ ‫ذﻳﺤﺠﻪ و ﭼﻨﺪ روزي از ﻣﺎه ﻣﺤﺮم را در ﻣﺪﻳﻨﻪ اﻗﺎﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﻫﻤﺎن ﻣـﺎه ﻣﺤـﺮّم‬ ‫ﺑﺴﻮي ﺧﻴﺒﺮ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻔﺴ‪‬ﺮﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﺧﻴﺒﺮ ﻫﻤﺎن و ﻋﺪهاي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ اﺳـﻼم و ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن داده ﺑﻮد و ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮد‪:‬‬ ‫ﲑ ﹰﺓ ‪‬ﺗ ﹾﺄ ‪‬ﺧﺬﹸﻭ‪‬ﻧﻬ‪‬ﺎ ﹶﻓ ‪‬ﻌﺠ‪ ‬ﹶﻞ ﹶﻟ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ‪‬ﻫ ‪‬ﺬﻩ‪.1﴾‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭ ‪‬ﻋ ‪‬ﺪ ﹸﻛ ‪‬ﻢ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ‪‬ﻣﻐ‪‬ﺎﻧﹺ ‪‬ﻢ ﹶﻛ‪‬ﺜ ‪‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ را در ﺟﻨﮓ ﺧﻴﺒﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ وﻋﺪه داده‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻢ اﻳﻨﻚ ﺻﻠﺢ ﺣ‪‬ﺪﻳﺒﻴﻪ و آﺛﺎر و ﺑﺮﻛﺎت آن را ﺑﺮاي ﺷـﻤﺎ زودﺗـﺮ رﺳـﺎﻧﻴﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺁﻣﺎﺭ ﻟﺸﮑﺮﻳﺎﻥ ﺍﺳﻼﻡ‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳ‪‬ﺴﺖ اﻳﻤﺎن از ﻫﻤﺮاﻫﻲ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﺮ ﺑﺎز زدﻧﺪ‪ ،‬و در ﻏﺰوة ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﺑﺮ ﺟﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﻨـﮓ ﻧﺮﻓﺘﻨـﺪ‪،‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل درﺑﺎرة اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺻﺎدر ﻓﺮﻣﻮد و ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲاش ﭼﻨﻴﻦ دﺳـﺘﻮر‬ ‫داد‪:‬‬ ‫ﺨﻠﱠﻔﹸﻮ ﹶﻥ ﹺﺇﺫﹶﺍ ﺍﻧ ﹶﻄ ﹶﻠ ﹾﻘ‪‬ﺘ ‪‬ﻢ ﹺﺇﻟﹶﻰ ‪‬ﻣﻐ‪‬ﺎﹺﻧ ‪‬ﻢ ‪‬ﻟ‪‬ﺘ ﹾﺄ ‪‬ﺧﺬﹸﻭﻫ‪‬ﺎ ﹶﺫﺭ‪‬ﻭﻧ‪‬ﺎ ‪‬ﻧﺘ‪‬ﹺﺒ ‪‬ﻌ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ‪‬ﻳﺮﹺﻳﺪ‪‬ﻭ ﹶﻥ ﺃﹶﻥ ‪‬ﻳ‪‬ﺒﺪ‪‬ﻟﹸﻮﺍ ﹶﻛﻠﹶﺎ ‪‬ﻡ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ﻗﹸﻞ‬ ‫﴿ ‪‬ﺳ‪‬ﻴﻘﹸﻮ ﹸﻝ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬‬ ‫ﺴﺪ‪‬ﻭ‪‬ﻧﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﺑ ﹾﻞ ﻛﹶﺎﻧ‪‬ﻮﺍ ﹶﻟﺎ ‪‬ﻳ ﹾﻔ ﹶﻘﻬ‪‬ﻮ ﹶﻥ ﹺﺇﻟﱠﺎ ﹶﻗﻠ‪‬ﻴﻼﹰ﴾‪.2‬‬ ‫ﺤ‪‬‬ ‫ﺴ‪‬ﻴﻘﹸﻮﻟﹸﻮ ﹶﻥ ‪‬ﺑ ﹾﻞ ‪‬ﺗ ‪‬‬ ‫ﻟﱠﻦ ‪‬ﺗﺘ‪‬ﹺﺒﻌ‪‬ﻮﻧ‪‬ﺎ ﹶﻛ ﹶﺬ‪‬ﻟ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﻗﹶﺎ ﹶﻝ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ﻣ‪‬ﻦ ﹶﻗ ‪‬ﺒ ﹸﻞ ﹶﻓ ‪‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻓﺘﺢ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.20‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره ﻓﺘﺢ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.15‬‬

‫»ﺑﺮ ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺴﻮي ﻏﻨﻴﻤﺖﻫﺎي ﺟﻨﮕﻲ رﻓﺘﻴـﺪ ﺗـﺎ آﻧﻬـﺎ را‬ ‫ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺎ را واﮔﺬارﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺎﻳﻴﻢ! آﻧﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺳﺨﻦ ﺧـﺪا را ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬ ‫ﺑﺪﻫﻨﺪ! ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻫﺮﮔﺰ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﺎ ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ آﻣﺪ؛ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﭘﻴﺶ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣـﻮده‬ ‫اﺳﺖ! آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﭘﺎﺳﺦ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﺣﺴﺎدت ﻣﻲورزﻳﺪﻧـﺪ! اﻣـﺎ‪ ،‬آﻧـﺎن ﺑﺠـﺰ‬ ‫اﻧﺪﻛﻲ از اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﻓﻬﻢ و ﺷﻌﻮر ﻧﺪارﻧﺪ«‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اراده ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺴﻮي ﺷـﻬﺮك ﺧﻴﺒـﺮ‬ ‫ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ اﻋﻼم ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺷﻴﻔﺘﮕﺎن ﺟﻬﺎد در راه ﺧـﺪا‪ ،‬ﻫﻤـﺮاه اﻳﺸـﺎن ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﺠ‪‬ﺮه ﻛﻪ ﻋﺒـﺎرت از ﻳـﻚ ﻫـﺰار و‬ ‫ﺟﻨﮓ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ اﺻﺤﺎب ﺑﻴﻌﺖ َ‬ ‫ﭼﻬﺎرﺻﺪ رزﻣﻨﺪة ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﻌﻴﺖ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻋـﺎزم‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳ‪‬ﺒﺎع ﺑﻦ ﻋ‪‬ﺮﻓَﻄﺔ ﻏ‪‬ﻔﺎري را ﻛﺎرﮔﺰار ﺧﻮﻳﺶ در ﻣﺪﻳﻨﻪ‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦاﺳﺤﺎق ﺑﺠﺎي وي ُﻧﻤ‪‬ﻴﻠَﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻟَﻴﺜﻲ را ﻧﺎم ﺑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ ﻫﻤﺎن ﻗﻮل‬ ‫اول ﻧﺰد ﻣﺤﻘﻘﺎن درﺳﺖﺗﺮ اﺳﺖ ‪.1‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺧﺮوج ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻣﺪﻳﻨﺔ ﻃﻴﺒﻪ‪ ،‬اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه وارد ﻣﺪﻳﻨﻪ‬ ‫ﺷﺪ و اﺳﻼم آورد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ﺑﺮ ﺳﺒﺎع ﺑﻦ ﻋﺮﻓﻄﻪ وارد ﺷـﺪ‪ ،‬اﺑـﻮﻫﺮﻳﺮه ﻧـﺰد‬ ‫ﺳ‪‬ﺒﺎع رﻓﺖ‪ .‬او ﻧﻴﺰ ﺑﻪ وي ﺗﺠﻬﻴﺰات ﺟﻨﮕﻲ داد‪ .‬اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﺘﺎﻓﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺬاﻛﺮه ﻛـﺮد‪ ،‬و ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ اﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ را در ﻣﻮﺟـﻮدي ﺗﻴـﺮ و ﻛﻤـﺎن ﺧﻮدﺷـﺎن‬ ‫ﺷﺮﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪465‬؛ زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.133‬‬

‫‪728‬‬ ‫ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻥ ﺑﺮﺍﻱ ﻳﻬﻮﺩﻳﺎﻥ‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن دﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﺮﻛﺮدة ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اُﺑ‪‬ﻲ‬ ‫ﺑﺮاي ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺧﻴﺒﺮ ﭘﻴﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ آﻫﻨﮓ ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻛﺮده‪ ،‬و راﻫﻲ دﻳﺎر‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﺳﺎز و ﺑﺮگ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻬﻴﺎ ﺳﺎزﻳﺪ‪ ،‬و از او ﻫﻴﭻ ﻧﻬﺮاﺳﻴﺪ‪ .‬ﻋـﺪ‪‬ه و ﻋ‪‬ـﺪ‪‬ة‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ‪ .‬و اﻓﺮاد ﻣﺤﻤﺪ ﮔﺮوﻫﻲ اﻧﺪك ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﺮوه اﻧﺪك ﻧﻴﺰ ﻓﺎﻗـﺪ‬ ‫ﺳﺎز و ﺑﺮگاﻧﺪ‪ ،‬و ﺟﺰ ﺗﻌﺪادي اﻧﺪك‪ ،‬اﺳﻠﺤﺔ ﭼﻨﺪان ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻧﺪارﻧﺪ! ﺧﻴﺒﺮﻳﺎن‪ ،‬ﭼـﻮن‬ ‫اﻳﻦ ﭘﻴﺎم را درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻨﺎﻧﻪ ﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤ‪‬ﻘَﻴﻖ و ﻫ‪‬ﻮذَه ﺑـﻦ ﻗـﻴﺲ را ﺑﺴـﻮي ﻗﺒﻴﻠـﺔ‬ ‫َﻏﻄَﻔﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و از آﻧﺎن اﺳﺘﻤﺪاد ﻛﺮدﻧﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬آﻧﺎن ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧـﺎن ﻳﻬﻮدﻳـﺎن ﺧﻴﺒـﺮ و‬ ‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﺎن آﻧﺎن ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و ﻧﻴﻤﻲ از ﻣﺤﺼﻮل ﺧﻴﺒﺮ را ﻧﻴﺰ در ﺻـﻮرﺗﻴﻜﻪ‬ ‫ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴﺮوز ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن وﻋﺪه دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺩﺭ ﺭﺍﻩ ﺧﻴﺒﺮ‬ ‫ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺑﺴﻮي ﺧﻴﺒﺮ از ﻛـﻮه ‪‬ﻋﺼ‪‬ـﺮ )ﻳـﺎ‪ :‬ﺑﻘـﻮﻟﻲ‬ ‫‪‬ﻋﺼ‪‬ﺮ( و ﺳﭙﺲ از ﻛﻮه ﺻ‪‬ﻬﺒﺎء ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و در ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ر‪‬ﺟﻴﻊ‪ ،‬ﻛـﻪ در آﻧﺠـﺎ ﻳـﻚ‬ ‫ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﺑﺎ ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻏﻄﻔﺎن ﻓﺎﺻﻠﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺰل ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻋـﺮاب َﻏﻄَﻔـﺎن‬ ‫آﻣﺎدة ﺟﻨﮓ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺴﻮي ﺧﻴﺒﺮ روي آوردﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻣﺪد ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬در ﺑﻴﻦ راه‪،‬‬ ‫از ﭘﺸﺖ ﺳﺮﺷﺎن ﺻﺪاي ﻫﻤﻬﻤﻪ و اﺳﻠﺤﻪ ﺑﻪ ﮔـﻮش اﻳﺸـﺎن رﺳـﻴﺪ و ﮔﻤـﺎن ﻛﺮدﻧـﺪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ و داراﻳﻲﻫﺎي اﻳﺸﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮدهاﻧﺪ‪ .‬از ﻣﻴﺎﻧـﺔ راه ﺑﺎزﮔﺸـﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫راه رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﺴﻮي ﺧﻴﺒﺮ ﺑﺎزﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دو ﺗﻦ از راﻫﻨﻤﺎﻳـﺎن ﻟﺸـﻜﺮ را ﻛـﻪ ﻟﺸـﻜﺮ‬ ‫ﺣﺴ‪‬ﻴﻞ ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه‬ ‫اﺳﻼم را ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﺎم ﻳﻜﻲ از آﻧﺪو ‪‬‬ ‫را ﺑﺴﻮي ﺧﻴﺒﺮ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ از ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎل‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ از ﺳﻮي ﺷـﺎم‪،‬‬

‫وارد ﺧﻴﺒﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و راه ﻓﺮار ﻳﻬﻮدﻳﺎن را ﺑﻪ ﺷﺎم ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬و در ﻋﻴﻦ ﺣـﺎل‪ ،‬ﺑـﺮ ﺳـﺮ راه‬ ‫اﻳﺸﺎن ﺑﺴﻮي ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻏﻄﻔﺎن ﻧﻴﺰ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از آﻧﺪو ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳـﻮلﺧـﺪا‪ ،‬ﻣـﻦ‬ ‫ﺷﻤﺎ را راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬ﻟﺸﻜﺮ را ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﺮد ﺗﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻳـﻚ ﭼﻨـﺪ راﻫـﻲ رﺳـﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬اﻳﻦ ﭼﻨﺪ راه ﻛﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴـﺪ‪ ،‬از ﻫـﺮ ﻳـﻚ از آﻧﻬـﺎ ﻛـﻪ ﺑﺨـﻮاﻫﻴﻢ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺮﺳﻴﻢ‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺗﺎ آن راهﻫﺎ را ﺑﺮاي‬ ‫ﺣﺰَن« اﺳﺖ! ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛـﺮم ‪-‬‬ ‫اﻳﺸﺎن ﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﺎم ﺑﺒﺮد‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺎم ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ راهﻫﺎ » ‪‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺨﻮاﺳﺘﻨﺪ از آن راه ﺑﺮوﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻧـﺎم آن راه دﻳﮕـﺮ »ﺷـﺎش«‬ ‫اﺳﺖ! از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ آن راه ﻧﻴﺰ ﺧﻮدداري ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧـﺎم اﻳـﻦ راه دﻳﮕـﺮ »ﺣﺎﻃ‪‬ـﺐ«‬ ‫اﺳﺖ! از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ راه ﻧﻴﺰ اﻣﺘﻨﺎع ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣ‪‬ﺴﻴﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﻚ راه دﻳﮕﺮ ﺑـﻴﺶ ﺑـﺎﻗﻲ‬ ‫ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ! ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺎم آن ﭼﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣ‪‬ﺮﺣ‪‬ﺐ! ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻫﻤﻴﻦ راه را ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺭﻭﻳﺪﺍﺩﻫﺎﻱ ﺑﻴﻦ ﺭﺍﻩ‬ ‫ﺳﻠَﻤﻪ ﺑﻦ اَﻛﻮ‪‬ع رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤـﺮاه ﻧﺒـﻲاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫‪ .1‬از ‪‬‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺴﻮي ﺧﻴﺒﺮ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬ﺷﺒﺎﻧﻪ راه ﻣﻲ ﭘﻴﻤﻮدﻳﻢ‪ .‬ﻣﺮدي از ﻣﻴﺎن ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﻋﺎﻣﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮﺧﻲ از ر‪‬ﺟ‪‬ﺰﻫﺎﻳﺖ را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﻤﻲﺳﺮاﻳﻲ؟! ﻋﺎﻣﺮ ﻣﺮدي ﺷﺎﻋﺮي ﺑـﻮد‪ .‬از‬ ‫ﻣﺮﻛﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮود آﻣﺪ و آﻫﻨﮓ آواز »ﺟ‪‬ﺪي« ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺮود‪:‬‬ ‫ﻻﻫــــﻢ‪ 1‬ﻟــــﻮﻻ اﻧــــﺖ ﻣــــﺎ اﻫﺘــــﺪﻳﻨﺎ‬

‫وﻻ ﺗﺼـــــــــﺪﻗﻨﺎ وﻻ ﺻـــــــــﻠﻴﻨﺎ‬

‫ﻓــــﺎﻏﻔﺮ ﻓــــﺪاء ﻟــــﻚ ﻣــــﺎ اﻗﺘﻔﻴﻨــــﺎ‬

‫وﺛﺒــــــﺖ اﻻﻗــــــﺪام ان ﻻﻗﻴﻨــــــﺎ‬

‫واﻟﻘــــــــﻴﻦ ﺳــــــــﻜﻴﻨﺔ ﻋﻠﻴﻨــــــــﺎ‬

‫اﻧـــــﺎ اذا ﺻـــــﻴﺢ ﺑﻨـــــﺎ اﺑﻴﻨـــــﺎ‬

‫و ﺑﺎ ﻟﺼﻴﺎح ﻋﻮﻟﻮا ﻋﻠﻴﻨﺎ‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﻮ ﻧﺒﻮدي‪ ،‬ﻣـﺎ ﻫـﺪاﻳﺖ ﻧﻤـﻲﺷـﺪﻳﻢ‪ ،‬و زﻛـﺎت ﻧﻤـﻲدادﻳـﻢ و ﻧﻤـﺎز‬ ‫‪ -1‬ﻻ ‪‬ﻫﻢ‪ =‬اَﻟﻠ ‪‬ﻬﻢ‪‬؛ در ﻣﺘﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺻﻮرت اﺧﻴﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ وزن ﺷﻌﺮ راﺳﺖ ﻧﻤﻲآﻳﺪ‪-‬م‪.‬‬

‫‪730‬‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﺰاردﻳﻢ؛ اﻳﻨﻚ‪ ،‬ﻓﺪاﻳﺖ ﺷﻮﻳﻢ؛ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺎ را ﺑﺒﺨﺸﺎي‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺎ دﺷـﻤﻦ‬ ‫ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺎ را ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم ﮔﺮدان؛‬ ‫و ﺑﺮ ﻣﺎ آراﻣﺶ و آﺳﺎﻳﺸﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد ﺑﻴﺎﻓﻜﻦ‪ ،‬ﻣﺎ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮ ﺳﺮﻣﺎن ﻓﺮﻳﺎد ﺑﻜﺸـﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎ ﻏﺮور و ﻣﻨﺎﻋﺖ ﺑﺮﺧﻮرد ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد؛‬ ‫و ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮﻳﺎدرﺳﻲ‪ ،‬ﻣﺮدﻣﺎن ﻫﻤﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ اﻋﺘﻤﺎد ﻣﻲورزﻧﺪ!«‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﻣ‪‬ﻦ ﻫﺬا اﻟﺴﺎﺋﻖ؟( اﻳﻦ ﺳـﺎرﺑﺎن ﻛـﻪ آواز‬ ‫ﺣ‪‬ﺪي ﺳﺮ داده اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻋﺎﻣﺮﺑﻦ اَﻛـﻮ‪‬ع! ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪) :‬ﻳﺮﺣﻤـﻪ‪‬اﷲ( ﺧـﺪاي‬ ‫رﺣﻤﺘﺶ ﻛﻨﺎد! ﻣﺮدي از ﻣﻴﺎن ﺟﻤﺎﻋﺖ ﮔﻔﺖ‪ :‬دﻋﺎي ﺷﻤﺎ ﻣﺴﺘﺠﺎب ﺑﺎد‪ ،‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا!‬ ‫اي ﻛﺎش ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻴﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از وﺟﻮد او ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺑﺸﻮﻳﻢ!؟ ‪ 1‬آﻧﺎن ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاي ﻫـﻴﭽﻜﺲ ﺑـﻪ ﻃـﻮر اﺧﺘﺼﺎﺻـﻲ ﻃﻠـﺐ ﻣﻐﻔـﺮت‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‪ ،2‬و اﻳﻦ ﻗﻀـﻴﻪ در ﺟﻨـﮓ ﺧﻴﺒـﺮ اﺗﻔـﺎق‬ ‫اﻓﺘﺎد‪.‬‬ ‫‪ .2‬در وادي ﺻﻬﺒﺎء‪ ،‬در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺧﻴﺒﺮ‪ ،‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻤﺎز ﻋﺼـﺮ را‬ ‫اﻗﺎﻣﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺗﻮﺷﺔ ﺳﻔﺮ را ﺣﺎﺿﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ آرد ﻧﺮم ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮد‪ .‬دﺳـﺘﻮر‬ ‫دادﻧﺪ از آن آرد ﺛَﺮﻳﺪ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮد آﻧﺤﻀﺮت از آن ﺛﺮﻳـﺪ ﺧﻮردﻧـﺪ‪ .‬ﻣـﺮدم ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺧﻮردﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﺎز ﻣﻐﺮب ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬و آب در دﻫﺎن ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ؛ ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ آب‬ ‫در دﻫﺎن ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻧﻤﺎز اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﻧﻤﺎز وﺿﻮ ﻧﺴﺎﺧﺘﻨﺪ‪3‬؛ آﻧﮕﺎه ﻧﻤـﺎز‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪» ،‬ﺑﺎب ﻏﺰوة ﺧﻴﺒﺮ«‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪603‬؛ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪» ،‬ﺑﺎب ﻏﺰوة ذي ﻗَـﺮَد و ﻏﻴﺮﻫـﺎ«‪ ،‬ج‬ ‫‪ ،2‬ص ‪.115‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.115‬‬ ‫‪ -3‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.603‬‬

‫ﻋﺸﺎ را ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫‪ .3‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺧﻴﺒﺮ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪﻧﺪ و ﺷﻬﺮك ﺧﻴﺒﺮ در دﻳﺪرس آﻧﺤﻀﺮت واﻗﻊ ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﻗ‪‬ﻔﻮا( ﺑﺎز اﻳﺴﺘﻴﺪ! ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﺑﺎز اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺭﺏ ﺍﻟﺴﻤﻮﺍﺕ ﺍﻟﺴﺒﻊ ﻭﻣﺎ ﺃﻇﻠﻠﻦ‪ ،‬ﻭﺭﺏ ﺍﻻﺭﺿﲔ ﺍﻟﺴﺒﻊ ﻭﻣﺎ ﺃﻗﻠﻠﻦ‪ ،‬ﻭﺭﺏ ﺍﻟﺸﻴﺎﻃﲔ ﻭﻣـﺎ‬

‫ﺃﺿﻠﻠﻦ‪ ،‬ﻭﺭﺏ ﺍﻟﺮﻳﺎﺡ ﻭﻣﺎ ﺫﺭﻳﻦ؛ ﻓﺈﻧﺎ ﻧﺴﺄﻟﮏ ﺧﲑ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﻘﺮﻳﺔ ﻭﺧﲑ ﺃﻫﻠﻬﺎ ﻭﺧﲑ ﻣﺎ ﻓﻴﻬﺎ‪ ،‬ﻭﻧﻌﻮﺫ ﺑﮏ‬ ‫ﻣﻦ ﺷﺮ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﻘﺮﻳﺔ ﻭﺷﺮ ﺃﻫﻠﻬﺎ ﻭﺷﺮ ﻣﺎ ﻓﻴﻬﺎ؛ ﺍﻗﺪﻣﻮﺍ ﺑﺎﺳﻢ ﺍﷲ(‪.٢‬‬

‫»ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬اي ﺧﺪاي آﺳﻤﺎﻧﻬﺎي ﻫﻔﺘﮕﺎﻧﻪ و ﻫﺮ آﻧﺠﻪ زﻳﺮ ﺳـﺎﻳﻪ آﻧﻬـﺎ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ‪ ،‬و‬ ‫ﺧﺪاي زﻣﻴﻨﻬﺎي ﻫﻔﺘﮕﺎﻧﻪ و ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﮔﺮده آﻧﻬﺎ ﺑﺎر ﺷﺪه‪ ،‬و ﺧﺪاي ﺷﻴﻄﺎن ﻫـﺎ و ﻫـﺮ‬ ‫آﻧﻜﺲ ﻛﻪ آﻧﺎن ﮔﻤﺮاه ﮔﺮداﻧﻴﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﺪاي ﺑﺎدﻫﺎ و ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮي و آن ﺳﻮي‬ ‫ﭘﺮاﻛﻨﺪهاﻧﺪ؛ ﻣﺎ از ﺗﻮ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﺧﻴﺮ اﻳﻦ ﺷﻬﺮ و ﺧﻴﺮ اﻫﻞ آن و ﺧﻴﺮ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ‬ ‫را ﻛﻪ در آن اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ از ﺷﺮّ اﻳﻦ ﺷﻬﺮ و ﺷﺮّ اﻫﻞ آن و ﺷﺮّ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻛﻪ در آن اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎم ﺧﺪا ﭘﺎي ﭘﻴﺶ ﻧﻬﻴﺪ!«‬ ‫ﻟﺸﮑﺮﻳﺎﻥ ﺍﺳﻼﻡ ﭘﺸﺖ ﺑﺎﺭﻭﻫﺎﻱ ﺧﻴﺒﺮ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺷﺐ واﭘﺴﻴﻦ را ﻛﻪ ﺻﺒﺢ ﻓﺮداي آن ﻛﺎرزار ﺷﺮوع ﺷﺪ‪ ،‬در ﻧﺰدﻳﻜـﻲ ﺧﻴﺒـﺮ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻳﻬﻮدﻳﺎن از ﺣﻀﻮر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻴﭻ درﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻫﺮﮔﺎه ﺷﺐ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﻮﻣﻲ ﻣﻲﺗﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﻤﻲﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺻـﺒﺢ‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﺑﺎﻣﺪادان را ﺗﺎرﻳﻚ و روﺷﻦ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺎي در‬ ‫رﻛﺎب ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻫﻞ ﺧﻴﺒﺮ ﺑﻴﻞ و ﻛﻠﻨﮓﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و ﺑـﻪ زﻣـﻴﻦﻫـﺎي زراﻋﺘـﻲ‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻴﭻ درﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺳﺮزﻣﻴﻦ آﻧﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪهاﻧـﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن را دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ! ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ! ﻟﺸﻜﺮ! آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﮔﺮﻳﺰان ﺑـﻪ ﺷـﻬﺮ‬ ‫‪ -1‬اﻟﻤﻐﺎزي‪ ،‬واﻗﺪي‪» ،‬ﻏﺰوه ﺧﻴﺒﺮ«‪ ،‬ص ‪.112‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪329‬؛ دﻳﮕﺮ ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ‪.‬‬

‫‪732‬‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫)ﺍﷲ ﺍﮐﱪ‪ ،‬ﺧﺮﺑﺖ ﺧﻴﱪ! ﺍﷲ ﺍﮐﱪ؛ ﺧﺮﺑﺖ ﺧﻴﱪ! ﺇﻧﺎ ﺇﺫﺍ ﻧﺰﻟﻨﺎ ﺑﺴﺎﺣﺔ ﻗﻮﻡ ﻓﺴﺎﺀ ﺻﺒﺎﺡ ﺍﳌﻨﺬﺭﻳﻦ( ‪.١‬‬

‫»اﷲ اﻛﺒﺮ؛ وﻳﺮان ﺷﺪ ﺧﻴﺒﺮ! اﷲ اﻛﺒﺮ؛ وﻳﺮان ﺷﺪ ﺧﻴﺒﺮ! ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻗﻮﻣﻲ وارد‬ ‫ﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻣﺪاد آن اﻧﺬار ﺷﻮﻧﺪﮔﺎن ﺑﺪ ﺑﺎﻣﺪادي ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد!«‬ ‫ﻗﻠﻌﻪ ﻫﺎﻱ ﺧﻴﺒﺮ‬ ‫ﺷﻬﺮك ﺧﻴﺒﺮ ﺑﻪ دو ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬در ﻳﻚ ﻧﺎﺣﻴﺔ آن ﭘﻨﺞ ﻗﻠﻌﻪ داﺷﺖ‪:‬‬ ‫‪ (1‬ﻗﻠﻌﺔ ﻧﺎﻋ‪‬ﻢ؛ ‪ (2‬ﻗﻠﻌﺔ ﺻ‪‬ﻌﺐ ﺑﻦ ﻣ‪‬ﻌﺎذ؛ ‪ (3‬ﻗﻠﻌﺔ ز‪‬ﺑﻴﺮ؛ ‪ (4‬ﻗﻠﻌﺔ اُﺑ‪‬ﻲ؛ ‪ (5‬ﻗﻠﻌﺔ ﻧ‪‬ﺰار‪ .‬ﺳـﻪ‬ ‫ﺷﻖّ واﻗـﻊ‬ ‫ﻗﻠﻌﺔ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ در ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻧَﻄﺎه« و دو ﻗﻠﻌﺔ دﻳﮕﺮ در ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺑﻪ ﻧﺎم َ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎﺣﻴﺔ دﻳﮕﺮ ﺷﻬﺮك ﺧﻴﺒﺮ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ »ﻛﺘﻴﺒﻪ« ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻪ ﻗﻠﻌﻪ داﺷﺖ‪ (1 :‬ﻗﻠﻌﺔ‬ ‫ﻗًﻤﻮص‪ ،‬ﻛﻪ ﻗﻠﻌﺔ ﺑﻨﻲ اﺑﻲ اﻟﺤ‪‬ﻘﻴﻖ از ﺑﻨﻲ ﻧﻀﻴﺮ ﺑﻮد؛ ‪ (2‬ﻗﻠﻌﺔ و‪‬ﻃﻴﺢ؛ ‪ (3‬ﻗﻠﻌﺔ ﺳ‪‬ﻼﻟ‪‬ﻢ‪ .‬در‬ ‫ﺷﻬﺮك ﺧﻴﺒﺮ دژﻫﺎ و ﻗﻠﻌﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺠﺰ اﻳﻦ ﻫﺸﺖ ﻗﻠﻌﻪ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﻛﻮﭼﻚ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و در آﺳﻴﺐﻧﺎﭘﺬﻳﺮي و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻫﺸﺖ ﻗﻠﻌﻪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﺎرزار و ﻛﺸﺘﺎر ﺳﺨﺖ در ﻧﺎﺣﻴﺔ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺧﻴﺒﺮ درﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻧﺎﺣﻴﺔ دﻳﮕﺮ ﺑـﺎ ﻗﻠﻌـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﺳﻪﮔﺎﻧﻪاش‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﻓﺮاواﻧﻲ ﻣﺮدان ﺟﻨﮕﺠﻮ در آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺪون ﺟﻨﮓ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺍﺭﺩﻭﮔﺎﻩ ﻟﺸﮑﺮﻳﺎﻥ ﺍﺳﻼﻡ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاي اردوﮔﺎه ﻟﺸﻜﺮﻳﺎﻧﺸﺎن‬ ‫ﻣﻜﺎﻧﻲ را درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣ‪‬ﺒﺎب ﺑﻦ ﻣ‪‬ﻨﺬ‪‬ر ﻧﺰد آﻧﺤﻀﺮت آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻦ ﺑﺎزﮔﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻜﺎن را ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي اردو زدن ﺷﻤﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻓﺮﻣـﻮده اﺳـﺖ‪ ،‬ﻳـﺎ‬ ‫رأي و ﻧﻈﺮ و ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ در ﺟﻨﮓ را ﺑﺎﻳﺪ درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺑ‪‬ﻞ ﻫ‪‬ﻮ ﺍﻟﺮ‪‬ﺃﻱ( اﻟﺒﺘﻪ‪،‬‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪» ،‬ﺑﺎب ﻏﺰوه ﺧﻴﺒﺮ«‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.604-603‬‬

‫رأي وﻧﻈﺮ و ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ در ﻛﺎر اﺳﺖ! وي ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬اﻳـﻦ ﻣﻜـﺎن ﺑﺴـﻴﺎر‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻗﻠﻌﺔ ﻧﻄﺎه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ رزﻣﻨﺪﮔﺎن و ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن ﺧﻴﺒﺮ در اﻳﻦ ﻗﻠﻌـﻪاﻧـﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﺎن ﻫﻤﺔ اوﺿﺎع و ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺎ را زﻳﺮﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ از اوﺿﺎع و اﺣـﻮال آﻧـﺎن ﺧﺒـﺮي‬ ‫ﻧﺪارﻳﻢ؛ ﺗﻴﺮﻫﺎي آﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎ روان اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺗﻴﺮﻫـﺎي ﻣـﺎ ﺑـﻪ ﺳـﻮي آﻧـﺎن راه‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد؛ از ﺷﺒﻴﺨﻮن زدن آﻧﺎن ﻧﻴﺰ در اﻣﺎن ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ؛ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﻧﺨﻠﺴﺘﺎنﻫﺎ‬ ‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬و ﻣﻜﺎن ﮔﻮد و ﭘﺴﺘﻲ اﺳﺖ؛ آب و ﻫﻮاي ﺧـﻮﺑﻲ ﻫـﻢ ﻧـﺪارد‪ .‬اي ﻛـﺎش‬ ‫دﺳﺘﻮر ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻳﺪ در ﻣﻜﺎﻧﻲ اردو ﻣﻲزدﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺪيﻫﺎ و ﻛﺎﺳـﺘﻲ ﻫـﺎ را ﻧﺪاﺷـﺘﻪ‬ ‫ﺕ( ﻧﻈﺮ ﺻـﺎﺋﺐ ﻫﻤـﺎن‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ!! ﻧﺒ‪‬ﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺃﻱ ﻣﺎ ﹶﺍﺷ‪‬ﺮ ‪‬‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮ ﻣﺸﻮرت دادي! آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﻧﻘﻞ ﻣﻜﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺁﻣﺎﺩﻩ ﺑﺎﺵ ﺭﺯﻣﻲ ﻭ ﻣﮋﺩﺓ ﭘﻴﺮﻭﺯﻱ‬ ‫در ﻫﻤﺎن ﺷﺒﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺮك ﺧﻴﺒﺮ وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ -‬و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ ،‬ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ ﻓﻘﺮه ﺣﻤﻠـﻪ و‬ ‫ﺿﺪ‪ ‬ﺣﻤﻠﻪ و درﮔﻴﺮي ﺑﺎ ﻳﻬﻮدﻳﺎن‪ -‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻼ ﳛﺐ ﺍﷲ ﻭﺭﺳﻮﻟﻪ ﻭﳛﺒﻪ ﺍﷲ ﻭﺭﺳﻮﻟﻪ ]ﻳﻔﺘﺢ ﺍﷲ ﻋﻠﻰ ﻳﺪﻳﻪ[(‪.‬‬ ‫)ﻷﻋﻄﲔ ﺍﻟﺮﺍﻳﺔ ﻏﺪﹰﺍ ﺭﺟ ﹰ‬ ‫»ﻓﺮدا راﻳﺖ ﺟﻨﮓ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺮدي ﺧﻮاﻫﻢ داد ﻛﻪ دوﺳﺘﺪار ﺧﺪا و رﺳـﻮل اﺳـﺖ و‬ ‫ﺧﺪا و رﺳﻮل او را دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪] ،‬ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑـﻪ دﺳـﺖ او ﭘﻴـﺮوزي را ﻧﺼـﻴﺐ ﻣـﺎ‬ ‫ﺑﮕﺮداﻧﺪ![«‬ ‫ﺑﺎﻣﺪاد ﻓﺮداي آن ﺷﺐ‪ ،‬رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻫﻤﻪ اﻃﺮاف رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﺮد‬ ‫آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﺎﻳﻚ آﻧﺎن اﻣﻴﺪوار ﺑﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ راﻳـﺖ ﺟﻨـﮓ ﺑـﻪ دﺳـﺖ اﻳﺸـﺎن داده ﺷـﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺍﹶﻳ ‪‬ﻦ ﻋﻠﻲ ﺑ ‪‬ﻦ ﺃﰊ ﻃﺎﻟﺐ؟( ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟـﺐ‬ ‫ﻛﺠﺎﺳﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ درد ﻣﻲﻛﻨﺪ! ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ ) :‬ﹶﻓﺎﹶﺭﺳ‪‬ﻠﻮﺍ ‪‬ﺍﻟﹶﻴﻪ( ﻫـﻢ‬ ‫اﻳﻨﻚ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل وي ﺑﻔﺮﺳﺘﻴﺪ! وي را آوردﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬آب‬

‫‪734‬‬ ‫دﻫﺎن ﻣﺒﺎرﻛﺸﺎن را ﺑﻪ ﭼﺸﻤﺎن وي ﻣﺎﻟﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي او دﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻬﺒﻮد ﻳﺎﻓﺖ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ‬ ‫ﮔﻮﻳﻲ ﻫﻴﭽﮕﺎه دردﻣﻨﺪ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه راﻳﺖ ﺟﻨﮓ را ﺑﻪ دﺳﺖ او دادﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﺎن ﻛﺎرزار ﻣﻲﻛﻨﻢ ﺗﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎ ﺑﺸﻮﻧﺪ! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺃﻧﻔﺬ ﻋﻠﻰ ﺭﺳﻠﮏ‪ ،‬ﺣﱴ ﺗﻨـﺰﻝ ﺑﺴﺎﺣﺘﻬﻢ‪ ،‬ﰒ ﺍﺩﻋﻬﻢ ﺇﱃ ﺍﻻﺳﻼﻡ‪ ،‬ﻭﺃﺧﱪﻫﻢ ﲟﺎ ﳚﺐ ﻋﻠﻴﻬﻢ ﻣـﻦ‬

‫ﲑ ﻟﮏ ﻣﻦ ﺃﻥ ﻳﮑﻮﻥ ﻟﮏ ﲪﺮ ﺍﻟﻨﻌﻢ(‪.١‬‬ ‫ﺣﻖ ﺍﷲ ﻓﻴﻪ؛ ﻓﻮﺍﷲ ﻻﻥ ﻳﻬﺪﻱ ﺍﷲ ﺑﮏ ﺭﺟﻼ ﻭﺍﺣﺪﹰﺍ ﺧ ‪‬‬

‫»راﻫﺖ را ﭘﻴﺶ ﺑﮕﻴﺮ و ﭘﻴﺶ ﺑﺮو‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ و ﻛﺎﺷﺎﻧﺔ آﻧﺎن درآﻳﻲ‪ .‬آﻧﮕﺎه آﻧـﺎن را ﺑـﻪ‬ ‫اﺳﻼم دﻋﻮت ﻛﻦ‪ ،‬و ﺣﻘﻮق ﺧﺪاوﻧﺪ را در اﺳﻼم ﻛﻪ ﺑﺮﮔﺮدن آﻧﺎن اﺳﺖ ﮔﻮﺷﺰدﺷـﺎن‬ ‫ﻛﻦ؛ ﻛﻪ ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺗﻮ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺑﻬﺘﺮ از آن‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﺷﺘﺮان ﺳ‪‬ﺮخ ﻣﻮي ﻓﺮاوان داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻲ!«‬ ‫ﺁﻏﺎﺯ ﺟﻨﮓ ﻭ ﻓﺘﺢ ﻗﻠﻌﺔ ﻧﺎﻋﻢ‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن‪ ،‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ در ﻗﻠﻌﻪﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﺳﻨﮕﺮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺴﺖ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻗﻠﻌﻪاي ﻛﻪ از ﻗﻠﻌـﻪﻫـﺎي ﻫﺸـﺘﮕﺎﻧﺔ ﻳﻬـﻮد در‬ ‫ﺷﻬﺮك ﺧﻴﺒﺮ ﻣﻮرد ﻫﺠﻮم و ﺣﻤﻠﺔ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن واﻗﻊ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻗﻠﻌﺔ ﻧﺎﻋﻢ ﺑـﻮد‪ .‬اﻳـﻦ ﻗﻠﻌـﻪ‬ ‫ﺧﻂّ ﻣﻘﺪم ﺟﺒﻬﺔ دﻓﺎع ﻳﻬﻮد‪ ،‬و از اﻣﺎﻛﻦ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ اﻳﺸﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‪ ،‬اﻳـﻦ ﻗﻠﻌـﻪ‬ ‫ﻗﻠﻌﺔ ﻣﺮﺣﺐ آن ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻳﻬﻮدي ﺑﻮد ﻛﻪ او را ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻫﺰار ﻣﺮد ﺟﻨﮕﻲ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺴﻮي اﻳﻦ ﻗﻠﻌـﻪ رواﻧـﻪ‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋـﻮت ﻛـﺮد‪ .‬ﻳﻬﻮدﻳـﺎن دﻋـﻮت وي را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬و ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن روﻳﺎروي ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﺸﺎن ﻣﺮﺣﺐ ﺧﻴﺒﺮي ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه آﻧﺎن ﺑـﻮد‪ .‬وﻗﺘـﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻴﺪان ﻛﺎرزار آﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺎرز ﻃﻠﺒﻴﺪ‪ .‬ﺳﻠﻤﻪ ﺑﻦ اﻛﻮع ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻣـﺎ ﺑـﻪ ﻗﻠﻌـﺔ ﺧﻴﺒـﺮ‬ ‫رﺳﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه ﻳﻬﻮدﻳﺎن‪ ،‬ﻣﺮﺣﺐ ﺧﻴﺒﺮي ﻓﺮاز آﻣـﺪ‪ ،‬و ﺷﻤﺸـﻴﺮش را در ﻫـﻮا ﺗﻜـﺎن‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪» ،‬ﺑﺎب ﻏﺰوة ﺣﻴﺒﺮ«‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.606-605‬‬

‫ﻣﻲداد و ﻣﻲﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﺷــــﺎﻛﻲ اﻟﺴــــﻼح ﺑﻄــــﻞ ﻣﺠــــﺮب‬

‫ﻗـــﺪ ﻋﻠﻤـــﺖ ﺧﻴﺒـــﺮ اﻧـــﻲ ﻣﺮﺣـــﺐ‬ ‫اذ اﻟﺤﺮوب اﻗﺒﻠﺖ ﺗﻠﻬﺐ‬

‫ﺧﻴﺒﺮﻳﺎن ﻫﻤﻪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﺮﺣﺐ ﻫﺴﺘﻢ؛ ﺳﺮ اﻧﺪر ﭘﺎ اﺳﻠﺤﻪام‪ ،‬و ﻗﻬﺮﻣـﺎﻧﻲ ﺟﻨـﮓ‬ ‫آزﻣﻮده ﻫﺴﺘﻢ؛‬ ‫آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﺻﺤﻨﻪﻫﺎي ﺟﻨﮓ ﺷﻌﻠﻪ ﻛﺸﻴﺪن آﻏﺎز ﻛﻨﻨﺪ!«‬ ‫ﻋﻤﻮي ﻣﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﺮاي ﻧﺒﺮد ﺑﺎ او ﭘﺎي ﭘﻴﺶ ﻧﻬﺎد و ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﺷــــﺎﻛﻲ اﻟﺴــــﻼح ﺑﻄــــﻞ ﻣﻐــــﺎﻣﺮ‬

‫ﻗــــﺪ ﻋﻠﻤــــﺖ ﺧﻴﺒــــﺮ اﻧــــﻲ ﻋــــﺎﻣﺮ‬

‫»ﺧﻴﺒﺮﻳﺎن ﻫﻤﻪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﻫﺴﺘﻢ؛ ﺳﺮ اﻧﺪر ﭘﺎ اﺳﻠﺤﻪام‪ ،‬و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻲ ﺟﺴـﻮر و‬ ‫ﺑﻲﺑﺎك ﻫﺴﺘﻢ!«‬ ‫ﻣﺮﺣﺐ و ﻋﺎﻣﺮ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ دو ﺿـﺮﺑﺖ دادوﺳـﺘﺪ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬اﺑﺘـﺪا ﺷﻤﺸـﻴﺮ ﻣﺮﺣـﺐ در‬ ‫ﻛﻼهﺧﻮد ﻋﻤﻮي ﻣﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﻋﺎﻣﺮ ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮد را ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻛﺸـﺪ ﺗـﺎ از ﺿـﺮﺑﺖ‬ ‫ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻣﺮﺣﺐ در اﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﻤﺸﻴﺮش ﻛﻮﺗﺎه ﺑﻮد‪ .‬آﻫﻨﮓ ﺳﺎق ﭘـﺎي آن ﻳﻬـﻮدي را‬ ‫ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺮ وي ﺿﺮﺑﺖ ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬ﻧﻮك ﺷﻤﺸﻴﺮش ﺑﺮﮔﺸﺖ و ﺑﻪ زاﻧﻮي ﺧﻮدش اﺻﺎﺑﺖ ﻛﺮد‪،‬‬ ‫و در دم ﺟﺎن داد‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم درﺑـﺎرةوي ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪) :‬ﺇﻥ ﻟـﻪ ﻷﺟـﺮﻳﻦ( و دو‬ ‫اﻧﮕﺸﺖ ﺧﻮدﺷﺎن را ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻗﺮار دادﻧﺪ و اﻓﺰودﻧﺪ‪) -:‬ﺇﻧﻪ ﳉﺎﻫﺪ ﳎﺎﻫﺪ‪ ،‬ﻗﻞ ﻋﺮﰊ ﻣﺸﻰ ‪‬ﺎ‬ ‫ﻣﺜﻠﻪ( وي را دو ﭘﺎداش اﺳﺖ!‪ ...‬او ﻣﺮدي ﻛﻮﺷﺎ و ﺟﻬﺎدﮔﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻛﻤﺘﺮ ﻣﺮد ﻋﺮﺑـﻲ ﭘﻴـﺪا‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻴﺪانﻫﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ او ﺑﺎﺷﺪ!‬

‫‪1‬‬

‫ﻇﺎﻫﺮاً‪ ،‬ﭘﺲ از اﻳﻦ درﮔﻴﺮي ﺑﺎ ﻋـﺎﻣﺮ‪ ،‬ﻣﺮﺣـﺐ ﺧﻴﺒـﺮي ﺑـﺎر دﻳﮕـﺮ ﻣﺒـﺎرز ﻃﻠﺒﻴـﺪه و‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪» ،‬ﺑﺎب ﻏـﺰوه ﺧﻴﺒـﺮ« ج ‪ ،2‬ص ‪122‬؛ »ﺑـﺎب ﻏـﺰوة ذي ﻗـﺮد و ﻏﻴﺮﻫـﺎ«‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪115‬؛‬ ‫ﺻﺤﻴﺢ ا ﻟﺒﺨﺎري‪» ،‬ﺑﺎب ﻏﺰوة ﺧﻴﺒﺮ« ج ‪ ،2‬ص ‪.603‬‬

‫‪736‬‬ ‫رﺟﺰﺧﻮاﻧﻲ آﻏﺎز ﻛﺮده و ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﻗﺪ ﻋﻠﻤﺖ ﺧﻴﺒﺮ اﻧﻲ ﻣﺮﺣﺐ‪ !...‬و اﻳﻦ ﺑﺎر‪ ،‬ﻋﻠﻲﺑﻦ‬ ‫اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ او ﭘﺎي ﭘﻴﺶ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻠﻤﻪ ﺑﻦ اﻛﻮع ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫اﻧـــﺎ اﻟـــﺬي ﺳـــﻤﺘﻨﻲ اﻣـــﻲ ﺣﻴـــﺪره‬

‫ﻛﻠﻴــــﺚ ﻏﺎﺑــــﺎب ﻛﺮﻳــــﻪ اﻟﻤﻨﻈــــﺮه‬

‫اوﻓﻴﻬﻢ ﺑﺎﻟﺼﺎع ﻛﻴﻞ اﻟﺴﻨﺪره‬ ‫»ﻣﻦ آﻧﻢ ﻛﻪ ﻣﺎدرم ﻣﺮا »ﺣﻴﺪر« )ﺷﻴﺮ ژﻳﺎن( ﻧﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ؛ ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻴﺮان ﻧﺮ ﺑﺎ ﻗﻴﺎﻓﻪﻫﺎي‬ ‫ﭘﺮﻫﻴﺒﺖ و ﺗﺮﺳﻨﺎك؛ و ﻛﺎﻓﻴﺴﺖ اﻧﺪك ﺗﺠﺎوزي از آﻧﺎن ﺑﺒﻴـﻨﻢ ﺗـﺎ ﺑـﺎ ﻛﻴﻔـﺮي ﺑـﺰرگ‬ ‫ﺳﺰاﻳﺸﺎن را ﺑﺪﻫﻢ!«‬ ‫اﻳﻦ رﺟﺰ را ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬و ﺿﺮﺑﺘﻲ ﻛﺎرﺳﺎز ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺮﺣـﺐ ﻓـﺮود آورد‪ ،‬و او را ﺑـﻪ ﻗﺘـﻞ‬ ‫رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﻃﻮﻟﻲ ﻧﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ ﻓﺘﺢ ﺧﻴﺒﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ او اﻧﺠﺎم ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ‪.1‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻋﻠﻲ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﺑﻪ ﻗﻠﻌﻪﻫﺎي ﺧﻴﺒﺮ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮدي ﻳﻬﻮدي از ﻓﺮاز ﻗﻠﻌﻪ‬ ‫ﺳﺮك ﻛﺸﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﻛﻴﺴﺘﻲ؟! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟـﺐ ﻫﺴـﺘﻢ! ﻣـﺮد ﻳﻬـﻮدي‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﻣﻮﺳﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻗﻄﻌﺎً ﺑﺮ ﻣـﺎ ﻋ‪‬ﻠـﻮ‪ ‬و ﺑﺮﺗـﺮي‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﺪ!‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻳﺎﺳﺮ ﺑﺮادر ﻣﺮﺣﺐ ﺑﻴﺮون آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﻦ ﻣﻲآﻳﺪ؟ زﺑﻴﺮ ﺑﺎ او‬ ‫روﻳﺎروي ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺻﻔﻴﻪ ﻣﺎدر زﺑﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬او ﭘﺴﺮم را ﻣﻲﻛﺸﺪ!؟ رﺳـﻮل‬ ‫ﮏ ﻳﻘ‪‬ﺘﻠﹸﻪ( ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﭘﺴﺮت او را ﻣﻲﻛﺸﺪ! و ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪ‪ ،‬زﺑﻴﺮ او را‬ ‫ﺧﺪا ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺑ‪‬ﻞ ﺍ‪‬ﺑ‪‬ﻨ ‪‬‬ ‫ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -1‬در ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﻓﺮاواﻧﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻗﺎﺗـﻞ ﻣﺮﺣـﺐ ﺧﻴﺒـﺮي ﺑـﻮده اﺳـﺖ؛‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻪ روزي وي ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪه و ﻗﻠﻌﻪاي ﻛﻪ وي در آن ﺳﻜﻮﻧﺖ داﺷﺘﻪ ﻓﺘﺢ ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻲ در ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ رواﻳﺎت ﺻﺤﻴﺤﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻮﺟـﻮد اﺳـﺖ‪ .‬روﻧـﺪ ﮔـﺰارش‬ ‫ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎب را ﻣﺎ از رواﻳﺖ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ ﻛﻪ در ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ر‪‬ﺟﺤﺎن داﺷﺘﻪ ا ﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻛﺎرزاري ﺳﺨﺖ در ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻗﻠﻌﺔ ﻧﺎﻋﻢ درﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻛﺎرزار‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از اﺷﺮاف و‬ ‫ﺑﺰرﮔﺎن ﻳﻬﻮد ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ اﺛﺮ آن‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻳﻬﻮدﻳﺎن درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺖ‪ ،‬و از اﻗﺪام ﺑﻪ‬ ‫ﺿﺪ‪‬ﺣﻤﻠﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻳﻮرش ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن درﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎرزار‬ ‫ﭼﻨﺪﻳﻦ روز اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﺮﺳﺨﺘﺎﻧﺔ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻣﻮاﺟﻪ ﺷـﺪهاﻧـﺪ‪.‬‬ ‫آﺧﺮاﻻﻣﺮ ﻧﻴﺰ ﻳﻬﻮدﻳﺎن از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﺷـﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺻﻌ‪‬ﺐ ﻧﻘﻞ ﻣﻜﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻗﻠﻌﺔ‬ ‫و از اﻳﻦ ﻗﻠﻌﻪ – ﺑﻲ ﺳﺮوﺻﺪا ‪ -‬ﺑﻪ ﻗﻠﻌﺔ ‪‬‬ ‫ﻧﺎﻋﻢ ﭘﺎي ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺘﺢ ﻗﻠﻌﺔ ﺻﻌﺐ ﺑﻦ ﻣﻌﺎﺫ‬ ‫ﻗﻠﻌﺔ ﺻﻌﺐ‪ ،‬از ﺟﻬﺖ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي و آﺳﻴﺐﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﭘﺲ از ﻗﻠﻌﺔ ﻧﺎﻋﻢ ﻗﺮار ﻣـﻲﮔﺮﻓـﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﺣﺒﺎب ﺑﻦ ﻣ‪‬ﻨﺬر اﻧﺼﺎري ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﻠﻌﻪ ﻫﺠﻮم ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣـﺪت ﺳـﻪ‬ ‫روز آن را در ﻣﺤﺎﺻﺮة ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و روز ﺳﻮم‪ ،‬رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ دﻋﺎﻳﻲ ﻣﺨﺼﻮص‪ ،‬ﻓﺘﺢ اﻳﻦ ﻗﻠﻌﻪ را از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫* اﺑﻦ اﺳﺤﺎق رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺑﻨﻲ ﺳﻬﻢ از ﻗﺒﻴﻠﺔ اَﺳﻠَﻢ ﻧﺰد رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺇﻧﮏ ﻗﺪ ﻋﺮﻓﺖ ﺣﺎﳍﻢ‪ ،‬ﻭﺇﻥ ﻟﻴﺴﺖ ‪‬ﻢ ﻗﻮﺓﹲ‪ ،‬ﻭﺇﻥ ﻟﻴﺲ ﺑﻴﺪﻱ ﺷﻲﺀ ﺃﻋﻄﻴﻬﻢ ﺇﻳﺎﻫﻢ؛ ﻓـﺎﻓﺘﺢ‬

‫ﻋﻠﻴﻬﻢ ﺃﻋﻈﻢ ﺣﺼﻮ‪‬ﺎ ﻋﻨﻬﻢ ﻏﻨﺎﺀ‪ ،‬ﻭ ﺍﮐﺜﺮﻫﺎ ﻃﻌﺎﻣﺎ ﻭ ﻭﺩﮐﺎ(‪.‬‬

‫»ﺧﺪاوﻧﺪا؛ ﺗﻮ از اوﺿﺎع و اﺣﻮال اﻳﻨﺎن ﺑﺎ ﺧﺒﺮي‪ ،‬و ﻣﻲداﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺎب و ﺗﻮاﻧﻲ ﻧﺪارﻧـﺪ‪،‬‬ ‫و ﻣﻲداﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﭼﻴﺰي ﻧﺪارم ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﺎن ﺑﺪﻫﻢ؛ ﺣﺎل ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ و ﭘ‪‬ﺮ‬ ‫ﺳ‪‬ﻜﻨﻪﺗﺮﻳﻦ ﻗﻠﻌﻪ آﻧﺎن‪ ،‬و ﭘﺮ آذوﻗـﻪﺗـﺮﻳﻦ و روﻏـﻦدارﺗـﺮﻳﻦ ﻗﻠﻌـﻪ آﻧـﺎن را ﺑﺮاﻳﺸـﺎن‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺎي؟!«‬ ‫ﺑﺎﻣﺪاد روز ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰوﺟﻞ ﻗﻠﻌﺔ ﺻﻌﺐ ﺑﻦ ﻣﻌﺎذ را ﺑﻪ روي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺸﻮد‪ ،‬و‬ ‫ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻗﻠﻌﻪﻫﺎي ﺧﻴﺒﺮ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻗﻠﻌﻪاي ﭘﺮآذوﻗﻪﺗﺮ و ﻧﺎن و روﻏﻦدارﺗـﺮ از‬

‫‪738‬‬ ‫آن ﻧﺒﻮد‪.1‬‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ ﭘﺲ از دﻋﺎ و ﻧﻴﺎﻳﺶ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﻫﺠﻮم ﺑﺮدن ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﻠﻌـﻪ‬ ‫ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﻲاﺳﻠﻢ ﻓﻌﺎلﺗﺮﻳﻦ ﭘﻴﺸﺘﺎزان اﻳﻦ ﻳﻮرش ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻴﺪان ﻣﺒﺎرزه و ﻛﺎرزار‬ ‫ﻧﻴﺰ روﺑﺮوي اﻳﻦ ﻗﻠﻌﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬در آن روز اﻳﻦ ﻗﻠﻌﻪ ﭘﻴﺶ از ﻏـﺮوب ﺧﻮرﺷـﻴﺪ‬ ‫ﻓﺘﺢ ﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﻳﻦ ﻗﻠﻌﻪ ﻣﻨﺠﻨﻴﻖﻫﺎ و ار‪‬اﺑﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﻛﺸﻒ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ ﺷﺪﻳﺪ ﻛﻪ در رواﻳﺖ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از آن ﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻌﻀـﻲ‬ ‫از رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﺳﭙﺎه اﺳﻼم اﻻغﻫﺎ را ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬و دﻳﮓﻫﺎ را ﺑﺮ ﺳﺮ آﺗﺶ ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از اﻳـﻦ ﻣـﺎﺟﺮا ﺧﺒـﺮدار ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن را از‬ ‫ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ اﻻغﻫﺎي اﻫﻠﻲ ﻧﻬﻲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺘﺢ ﻗﻠﻌﺔ ﺯﺑﻴﺮ‬ ‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻓﺘﺢ ﻗﻠﻌﺔ ﻧﺎﻋﻢ و ﻗﻠﻌﺔ ﺻﻌﺐ‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن از ﻫﻤﺔ ﻗﻠﻌﻪﻫﺎي ﻧﺎﺣﻴﺔ ﻧَﻄﺎه ﺑـﻪ ﻗﻠﻌـﻪ‬ ‫زﺑﻴﺮ ﻧﻘﻞ ﻣﻜﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﻠﻌﺔ زﺑﻴﺮ ﻗﻠﻌﻪاي ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺮﻓﺮاز ﻗﻠّﺔ ﻛﻮه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﺷﻮاري‬ ‫راه و دﺳﺖﻧﺎﻳﺎﻓﺘﻨﻲ ﺑﻮدن آن‪ ،‬ﭘﺎي اﺳﺒﺎن و رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑـﻪ آﻧﺠـﺎ ﺑﺮﺳـﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺣﻠﻘﺔ ﻣﺤﺎﺻﺮه را ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﻠﻌﻪ ﺗﻨﮓ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺪت‬ ‫ﺳﻪ روز ﻣﺤﺎﺻﺮة اﻳﻦ ﻗﻠﻌﻪ را اداﻣﻪ دادﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدي از ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻧـﺰد آﻧﺤﻀـﺮت آﻣـﺪ و‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي اﺑﺎاﻟﻘﺎﺳﻢ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻳﻚ ﻣﺎه ﻣﺤﺎﺻﺮه را اداﻣﻪ ﺑﺪﻫﻴﺪ‪ ،‬اﻳﻨﺎن ﻫﻴﭻ ﺑﺎك ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬ ‫زﻳﺮِزﻣﻴﻦ آﺑﺸﺨﻮرﻫﺎ و ﭼﺸﻤﻪﻫﺎ دارﻧﺪ؛ ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ و از آن آﺑﺸـﺨﻮرﻫﺎ و‬ ‫ﭼﺸﻤﻪﻫﺎ ﻣﻲﻧﻮﺷﻨﺪ و آب ﺑﺮﻣﻲدارﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎز ﺑﻪ ﻗﻠﻌﺔ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزﻣﻲﮔﺮدﻧـﺪ و در ﺑﺮاﺑـﺮ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬اﮔﺮ آب را ﺑﺮ روي آﻧﺎن ﺑﺒﻨﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻇﺎﻫﺮ‬ ‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ! ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ ،-‬آب را ﺑﺮ روي آﻧﺎن ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن از‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪332‬؛ ﺑﺎ ﺗﻠﺨﻴﺺ‪.‬‬

‫ﻗﻠﻌﻪ ﺑﻴﺮون آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻛﺎرزاري ﺳﺨﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻃﻲ آن ﮔﺮوﻫـﻲ از ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺣﺪود ‪ 10‬ﺗﻦ از ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﺠﺮوح ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻳﻦ ﻗﻠﻌﻪ را ﻧﻴﺰ ﻓﺘﺢ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺘﺢ ﻗﻠﻌﺔ ﹸﺍﺑ‪‬ﻲ‬ ‫ﭘﺲ از ﮔﺸﻮده ﺷﺪن ﻗﻠﻌﺔ زﺑﻴﺮ‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻪ ﻗﻠﻌﺔ اُﺑ‪‬ﻲ ﻧﻘﻞ ﻣﻜﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و در آن ﺑﺴـﺖ‬ ‫ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﻠﻘﺔ ﻣﺤﺎﺻﺮه را ﺑﺮ آﻧﺎن ﺗﻨﮓ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬دو ﻣـﺮد ﭘﻬﻠـﻮان از ﻗـﻮم‬ ‫ﻳﻬﻮد‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﭘﺲ از دﻳﮕـﺮي ﻣﺒـﺎرز ﻃﻠﺒﻴﺪﻧـﺪ‪ ،‬و دﻻوران ﻣﺴـﻠﻤﺎن آﻧـﺪو را ﺑـﻪ ﻗﺘـﻞ‬ ‫رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬آن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ دوﻣﻴﻦ ﺟﻨﮕﺠﻮي ﻳﻬﻮدي را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻗﻬﺮﻣـﺎن ﻣﺸـﻬﻮر‬ ‫ﺧﺮَﺷﺔ اﻧﺼﺎري ﺻﺎﺣﺐ ﭘﻴﺸﺎﻧﻲﺑﻨﺪ ﻗﺮﻣﺰ ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻮدﺟﺎﻧﻪ ﭘﺲ‬ ‫اﺳﻼم اﺑﻮد‪‬ﺟﺎﻧﻪ ﺳ‪‬ﻤﺎك ﺑﻦ َ‬ ‫از ﻛﺸﺘﻦ وي ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﺴﻮي ﻗﻠﻌﻪ ﺗﺎﺧﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻗﻠﻌﻪ وارد ﺷﺪ‪ ،‬و ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن اﺳﻼم ﻫﻤﺮاه‬ ‫او وارد ﻗﻠﻌﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﺎﻋﺘﻲ درون ﻗﻠﻌﻪ ﻛﺎرزاري ﺳـﺨﺖ روي داد‪ ،‬و ﻳﻬﻮدﻳـﺎن از‬ ‫اﻳﻦ ﻗﻠﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺑﻴﺮون ﺧﺰﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻗﻠﻌﺔ ﻧﺰار ﻛﻪ واﭘﺴﻴﻦ ﻗﻠﻌﺔ ﻧﺎﺣﻴﺔ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺷﻬﺮك‬ ‫ﺧﻴﺒﺮ ﺑﻮد ﻧﻘﻞ ﻣﻜﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺘﺢ ﻗﻠﻌﺔ ﻧﹶﺰﺍﺭ‬ ‫اﻳﻦ ﻗﻠﻌﻪ دﺳﺖ ﻧﺎﻳﺎﻓﺘﻨﻲﺗﺮﻳﻦ ﻗﻠﻌﺔ ﻳﻬﻮدﻳﺎن در اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬و ﻳﻬـﻮد ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎ ﻳﻘـﻴﻦ‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﻠﻌﻪ وارد ﺷـﻮﻧﺪ؛ ﺣﺘـﻲ اﮔـﺮ آﺧـﺮﻳﻦ‬ ‫ﺟﺪ‪‬ﻳﺖ و ﻛﻮﺷﺶ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ! ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ در اﻳـﻦ ﻗﻠﻌـﻪ‪ ،‬ﻋـﻼوه ﺑـﺮ‬ ‫ﻣﺮدان رزﻣﻨﺪه ﻛﻮدﻛﺎن و زﻧﺎن را ﻧﻴﺰ ﺳ‪‬ﻜﻨﺎ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ ﭼﻬﺎر ﻗﻠﻌﺔ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬ ‫را ﺑﻜﻠّﻲ از زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻳﻦ ﻗﻠﻌﻪ را ﺑﻪ ﺷﺪت در ﻣﺤﺎﺻﺮة ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺧﺸﻮﻧﺖ و ﺳﺮﺳﺨﺘﻲ‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن را ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻗﻠﻌﺔ ﻧَﺰار ﺑﺮﻓﺮاز ﻛـﻮﻫﻲ ﻣﺮﺗﻔـﻊ و‬

‫‪740‬‬ ‫دﺳﺖﻧﺎﻳﺎﻓﺘﻨﻲ واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن راﻫﻲ ﺑﺮاي ورود ﺑﻪ آن ﻧﻤﻲﻳﺎﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳـﺎن‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺟﺮأت آن را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﻗﻠﻌﻪ ﺑﻴﺮون آﻳﻨﺪ‪ ،‬و ﺑـﺎ ﻧﻴﺮوﻫـﺎي رزﻣﻨـﺪة ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫درﮔﻴﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺳﺮﺳﺨﺘﺎﻧﻪ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﻴﺮاﻧﺪازي و ﺳﻨﮓ ﻏﻠﻄﺎﻧﻴﺪن ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﺳﺖ ﻣﻲزدﻧﺪ‪.‬‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﻠﻌﺔ ﻧَﺰار در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺮوﻫﺎي رزﻣﻨﺪة ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺮﺳﺨﺘﻲ ﻧﺸـﺎن داد و ﺣﻠﻘـﺔ‬ ‫ﻣﺤﺎﺻﺮه ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻲ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬دﺳـﺘﻮر دادﻧـﺪ‬ ‫دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﻨﺠﻨﻴﻖ را ﺳﺮﭘﺎ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻇﺎﻫﺮاً ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن از اﻳـﻦ ﻣﻨﺠﻨﻴـﻖﻫـﺎ ﺑـﺮ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم در دﻳﻮارﻫﺎي ﻗﻠﻌﻪ ﺷﻜﺎف اﻳﺠﺎد ﻛﺮدهاﻧﺪ و وارد‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬درون ﻗﻠﻌﻪ ﻛﺎرزار ﺳﺨﺘﻲ درﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺘﻲ ﻣﻔﺘﻀﺤﺎﻧﻪ از ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن اﺳﻼم ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﺖ اﻳﻦ ﺷﻜﺴـﺖ آن ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻳﻬﻮدﻳـﺎن آﻧﭽﻨـﺎن ﻛـﻪ از‬ ‫ﻗﻠﻌﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑـﻲ ﺳﺮوﺻـﺪا ﺑـﺪون درﮔﻴـﺮي ﺑﻴـﺮون ﻣـﻲﺧﺰﻳﺪﻧـﺪ‪ ،‬از اﻳـﻦ ﻗﻠﻌـﻪ‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻴﺮون ﺑﺮوﻧﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬از ﻗﻠﻌﻪ ﮔﺮﻳﺨﺘﻨـﺪ‪ ،‬و زﻧـﺎن و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸـﺎن را از‬ ‫ﭼﻨﮓ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن واﻧﻬﺎدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﻓﺘﺢ اﻳﻦ دژ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻓﺘﺢ ﻧﺎﺣﻴﺔ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺷﻬﺮك ﺧﻴﺒﺮ ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﻳﺎﻓﺖ ﻛـﻪ ﻋﺒـﺎرت‬ ‫ﺷﻖّ؛ در اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻗﻠﻌﻪﻫﺎي ﻛﻮﭼـﻚ دﻳﮕـﺮ ﻧﻴـﺰ وﺟـﻮد داﺷـﺖ؛ اﻣ‪‬ـﺎ‬ ‫ﺑﻮد از ﻧﻄﺎه و َ‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻪ ﻣﺤﺾ آﻧﻜﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ اﻳﻦ ﻗﻠﻌﺔ دوردﺳﺖ را ﻓـﺘﺢ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬آن ﻗﻠﻌـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻛﻮﭼﻚ را ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻴﺔ دوم ﺷﻬﺮك ﺧﻴﺒﺮ ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺘﺢ ﻧﺎﺣﻴﺔ ﺩﻭﻡ ﺷﻬﺮﮎ ﺧﻴﺒﺮ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم‪ ،‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ از ﻓﺘﺢ ﻛﺎﻣﻞ ﻧﺎﺣﻴﺔ ﻧﻄﺎه و ﺷﻖّ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺣﺎﺻـﻞ ﻛﺮدﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺴﻮي ﻧﺎﺣﻴﺔ دﻳﮕﺮ ﺧﻴﺒﺮ رﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﻠﻌﺔ ﻗَﻤﻮص‪ ،‬ﻗﻠﻌﺔ ﺑﻨﻲاﺑـﻲاﻟﺤ‪‬ﻘﻴـﻖ از ﺑﻨـﻲﻧﻀـﻴﺮ‪،‬‬ ‫ﺣﺼﻦ و‪‬ﻃﻴﺢ و ﺳ‪‬ﻼﻟﻢ در آن ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ ،‬روي آوردﻧﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕـﺮ‪ ،‬ﻫﻤـﺔ‬

‫ﻓﺮارﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﻧﻄﺎه و ﺷﻖ ﺑﻴﺮون ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺳـﺎﻛﻨﺎن اﻳـﻦ ﻧﺎﺣﻴـﻪ ﭘﻴﻮﺳـﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﺮ ﺷﺪت ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺧﻮد اﻓﺰودﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻣﻐﺎزي ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ در اﻳﻦ ﺳﻪ ﻗﻠﻌﻪ ﻛﺎرزاري ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻳﻬﻮدﻳﺎن‬ ‫روي داده اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬اﺧﺘﻼفﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ .‬از ﮔﺰارش اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﻣﻲآﻳـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮاي ﻓﺘﺢ ﻗﻠﻌﺔ ﻗﻤﻮص ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از ﻛﺎرزار ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ‪ ،‬از ﻧﺤـﻮة ﮔـﺰارش‬ ‫وي ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮداﺷﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﻠﻌﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺟﻨﮓ ﻓﺘﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑـﺪون‬ ‫آﻧﻜﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮﻳﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﺴﻠﻴﻢ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﭘﻴﺶ آﻳﺪ ‪ .1‬اﻣﺎ‪ ،‬واﻗﺪي ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖ ﺗﻤﺎم ﺗﺄﻛﻴﺪ‬ ‫دارد ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻗﻠﻌﻪﻫﺎي ﺳﻪﮔﺎﻧﺔ اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑـﺎ ﺳـﭙﺎه اﺳـﻼم‬ ‫ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺮاي ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻗﻠﻌﺔ ﻗﻤـﻮص ﺑـﻪ‬ ‫دﻧﺒﺎل درﮔﻴﺮي و ﻛﺎرزار ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و دو ﻗﻠﻌﺔ دﻳﮕﺮ ﺑﺪون ﺟﻨﮓ و ﻛﺎرزار‬ ‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻓﺘﺎده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬وﻗﺘﻲ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ روي آوردﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻠﻘﺔ‬ ‫ﻣﺤﺎﺻﺮه را ﺑﺮ ﺳﺎﻛﻨﺎن آن ﺗﻨﮓ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺤﺎﺻﺮه ﻣﺪت ﭼﻬﺎرده روز اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن از درون ﻗﻠﻌﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻴﺮون ﻧﻤﻲآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻨﺎ را ﺑﺮ آن ﻧﻬﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﻨﻴﻖﻫﺎ را ﺑﻪ ﻛﺎر اﻧﺪازﻧﺪ و ﺗﻴﺮ و ﺳﻨﮓ ﺑﺮ ﺳﺮ آﻧـﺎن‬ ‫ﺑﺒﺎراﻧﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻄﻊ درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻼﻛﺘﺸﺎن ﺣﺘﻤﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و از رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺻﻠﺢ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺬﺍﮐﺮﺍﺕ ﺻﻠﺢ‬ ‫اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤ‪‬ﻘَﻴﻖ ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﭘﻴﻐﺎم داد ﻛـﻪ ﻓـﺮود‬ ‫آﻳﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻢ! ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪َ :‬ﻧﻌ‪‬ﻢ! و ﻓﺮود‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.337-336 ،331‬‬

‫‪742‬‬ ‫آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ او ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺧـﻮن ﺟﻨﮕﺠﻮﻳـﺎن ﻣﺘﺤﺼ‪‬ـﻦ ﺷـﺪه در‬ ‫ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ ﻣﺼﻮن و ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛـﺎن ﻳﻬﻮدﻳـﺎن را در اﺧﺘﻴـﺎر‬ ‫اﻳﺸﺎن ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ ،‬و ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻪ اﺗﻔﺎق زﻧﺎن و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن از ﺧﻴﺒﺮ ﺑﻴﺮون ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻤـﺔ‬ ‫داراﻳﻲﻫﺎ و زﻣﻴﻦﻫﺎي زراﻋﺘﻲ ﺧﻮد را در اﺧﺘﻴﺎر رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ ،‬و زرد و ﺳﻔﻴﺪ‪ -‬ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه‪ -‬و اﺳﺒﺎن و اﺳﻠﺤﻪ ﻫﺮﭼﻪ دارﻧـﺪ ﺑﮕﺬارﻧـﺪ و‬ ‫ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﻟﺒﺎﺳﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻦ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ .1‬آﻧﮕﺎه رﺳﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻭﺑﺮﺋﺖ ﻣﻨﮑﻢ ﺫﻣﺔ ﺍﷲ ﻭﺫﻣﺔ ﺭﺳﻮﻟﻪ ﺇﻥ ﮐﺘﻤﺘﻮﱐ ﺷﻴﺌﹰﺎ(‪.‬‬ ‫»اﮔﺮ ﭼﻴﺰي را از ﻣﻦ ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺧﺪا و رﺳﻮل در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺷـﻤﺎ ﻫـﻴﭻ ﺗﻌﻬـﺪي‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ!«‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺿﻤﻦ ﻣﻌﺎﻫﺪة ﺻﻠﺢ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ‪ .2‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻳﻦ ﻗﺮارداد ﺻﻠﺢ‪،‬‬ ‫ﻛﺎر ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻗﻠﻌﻪﻫﺎي ﺧﻴﺒﺮ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻓـﺘﺢ ﺧﻴﺒـﺮ ﺑﻄـﻮر ﻛﺎﻣـﻞ‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻧﺠﺎم ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺤﻘﹶﻴﻖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﻴﻤﺎﻥﺷﮑﻨﻲ‬ ‫ﻗﺘﻞ ﭘﺴﺮﺍﻥ ﺍﺑﻮﺍﻟ ‪‬‬ ‫ﺑﻪ رﻏﻢ اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻫﺪه و ﻗﺮارداد ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ‪ ،‬ﭘﺴـﺮان اﺑﻮاﻟﺤ‪‬ﻘَﻴـﻖ اﻣـﻮال ﻓﺮاواﻧـﻲ را ﭘﻨﻬـﺎن‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬دو ﭘﺴﺮ اﺑﻮاﻟﺤﻘﻴﻖ ﻳﻚ ﭘﻮﺳﺖ ﮔﺎو را ﻛﻪ ﭘﺮ از ﻃـﻼ و ﻧﻘـﺮه و زﻳـﻮرآﻻت و‬ ‫‪ -1‬در ﮔﺰارش اﺑﻮداود ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑـﺎ ﻳﻬﻮدﻳـﺎن ﺻـﻠﺢ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺟـﻼي وﻃـﻦ و ﺧـﺮوج از ﺷـﻬﺮك‬ ‫ﺧﻴﺒﺮ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺑﺎر اﺷﺘﺮاﻧﺸﺎن ﻫﺮﭼﻪ از داراﻳﻲ و اﻣﻮاﻟﺸﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺳ‪‬ﻨﻦ اﺑﻲ داود‪» ،‬ﺑﺎب‬ ‫ﻣﺎﺟﺎء ﻓﻲ ﺣﻜﻢ ارض ﺧﻴﺒﺮ«‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.76‬‬ ‫‪ -2‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.136‬‬

‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺣﻴﻲ ﺑﻦ اﺧﻄﺐ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﻴﻲ ﺑﻦ اﺧﻄﺐ اﻳﻦ اﻣﻮال را زﻣﺎﻧﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻨﻲﻧﻀﻴﺮ را از اﻣﺎﻛﻦ ﺧﻮدﺷﺎن آواره ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻮد ﺣﻤـﻞ ﻛـﺮده‬ ‫ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺧﻴﺒﺮ آورده ﺑﻮد‪.‬‬ ‫* اﺑﻦ اﺑﻲاﺳﺤﺎق ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﻨﺎﻧﻪ ﺑﻦ رﺑﻴﻊ را ﻧﺰد رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫آوردﻧﺪ‪ .‬ﮔﻨﺠﻴﻨﺔ اﻧﺪوﺧﺘﻪﻫﺎي ﺑﻨﻲﻧﻀﻴﺮ در اﺧﺘﻴﺎر او ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬درﺑﺎرة آن اﻧﺪوﺧﺘﻪﻫﺎ از او ﺳﺆال ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻧﻜﺎر ﻛﺮد و ﺑﺎز ﻧﻤﻮد ﻛـﻪ از ﻣﻜـﺎن‬ ‫آن اﻧﺪوﺧﺘﻪﻫﺎي ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻨﻲﻧﻀﻴﺮ اﻃﻼﻋﻲ ﻧﺪارد‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻣﺮدي از ﻳﻬﻮد ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﻜﺮّر دﻳﺪهام ﻛﻪ ﻛﻨﺎﻧﻪ ﻫﺮ روز ﺻﺒﺢ زود در‬‫ﺖ ﺍ‪‬ﻥ‬ ‫اﻳﻦ وﻳﺮاﻧﻪ ﭘﺮﺳﻪ ﻣﻲزﻧﺪ! رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻛﻨﺎﻧﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﺍﹶﺭﺍﹶﻳ ‪‬‬ ‫ﮎ ﺍﹶﻗ‪‬ﺘﻠﹾﮏ( ﻗﺒﻮل داري ﻛﻪ اﮔﺮ آن ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ را ﻧﺰد ﺗﻮ ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ ﺗـﻮ را ﺑﻜﺸـﻴﻢ؟‬ ‫‪‬ﻭﺟ‪‬ﺪﻧﺎ ‪‬ﻩ ﻋﻨﺪ ‪‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬آري! دﺳﺘﻮر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﺗﺎ وﻳﺮاﻧـﻪ را ﺣﻔـﺎري ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﻗﺴـﻤﺘﻲ از اﻧﺪوﺧﺘـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﺑﻨﻲﻧﻀﻴﺮ در آﻧﺠﺎ ﻛﺸﻒ ﺷﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از او ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﺟﺎي ﺑﻘﻴﺔ آن اﻧﺪوﺧﺘﻪﻫﺎ را ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬از ﺗﺤﻮﻳﻞ آﻧﻬﺎ ﺧﻮدداري ﻛﺮد‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت وي‬ ‫را ﺑﻪ زﺑﻴﺮ ﺗﺤﻮﻳﻞ دادﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ) :‬ﻋﺬﹼﹺﺑ ‪‬ﻪ ﺣﱴ ﻧﺴﺘﺄﺻﻞ ﻣﺎ ﻋﻨﺪﻩ( او را ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻛﻦ ﺗﺎ ﻫـﺮ‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻧﺰد اوﺳﺖ از او ﺑﺎزﺳﺘﺎﻧﻴﻢ! زﺑﻴﺮ ﺑﺎ ﺷﻌﻠﺔ ﺷﻤﻊ ﺳﻴﻨﺔ او را داغ ﻣﻲﻛﺮد ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻧﻴﻤﻪ ﺟﺎن ﺷﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وي را ﺑـﻪ ﻣﺤﻤـﺪﺑﻦ ﻣﺴـﻠﻤﻪ‬ ‫ﺳﭙﺮدﻧﺪ ﺗﺎ او را ﺑﻪ ﺟﺮم ﻗﺘﻞ ﻣﺤﻤﻮدﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﻮدﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ را زﻳﺮ‬ ‫دﻳﻮار ﻗﻠﻌﺔ ﻧﺎﻋ‪‬ﻢ ﺳﻨﮓ آﺳﻴﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ او ﻏﻠﻄﺎﻧﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ وي ﺑﻪ زﻳـﺮ ﺳـﺎﻳﺔ‬ ‫دﻳﻮار ﭘﻨﺎه آورده ﺑﻮد‪ ،‬از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻦ ﻗﻴﻢ ﻳﺎدآور ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﻤﻴﻦ اﺛﻨﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﺎن‬ ‫ﻗﺘﻞ دو ﭘﺴﺮ اﺑﻮاﻟﺤ‪‬ﻘﻴﻖ را ﻧﻴﺰ ﺻﺎدر ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و آن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﺒﺮ رﺳﺎﻧﻴﺪ آﻧﺎن اﻣﻮاﻟﻲ را‬ ‫ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺴﺮﻋﻤﻮي ﻛﻨﺎﻧﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪744‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در اﻳﻦ ﻏﺰوه ﺻﻔﻴﻪ دﺧﺘﺮ ﺣﻴﻲ ﺑـﻦاﺧﻄـﺐ را ﺑـﻪ‬ ‫اﺳﺎرت ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬وي ﻫﻤﺴﺮ ﻛﻨﺎﻧﻪ ﺑﻦ اﺑﻲاﻟﺤ‪‬ﻘﻴﻖ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﻲ زﻧﺪﮔﻲ زﻧﺎﺷﻮﻳﻲاش‬ ‫را ﺑﺎ ﻛﻨﺎﻧﻪ آﻏﺎز ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻏﻨﺎﻳﻢ‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻫﻤﻪ از ﺧﻴﺒـﺮ‬ ‫ﺟﻼي وﻃﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺧﻴﺒﺮﻳﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻣﺎ در اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﻤﺎﻧﻴﻢ‪ ،‬و از‬ ‫آن ﻧﮕﺎﻫﺪاري ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻛﺎر زراﻋﺖ در آن ﺑﭙﺮدازﻳﻢ؛ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳـﻦ ﻛﺎرﻫـﺎ‬ ‫آﺷﻨﺎﺗﺮ از ﺷﻤﺎﻳﻴﻢ! رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﻳﺎراﻧﺸﺎن ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻧﻪ ﺧﻮد ﻓﺮاﻏﺖ‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر زراﻋﺖ در ﺧﻴﺒﺮ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻪ ﭘﺴﺮاﻧﻲ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ در آن زﻣـﻴﻦﻫـﺎ‬ ‫ﻛﺎر ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺧﻴﺒﺮ را ﻣﺠﺪ‪‬داً ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻴﻤﻲ‬ ‫از ﻣﺤﺼﻮل ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬و ﻫﺮ ﻣﻴﻮه و ﻓﺮآوردهاي از ﺧﻴﺒﺮ از آنِ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫـﺮ‬ ‫زﻣﺎن ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ آﻧﺎن را ﺑﺮ ﺳﺮ زﻣﻴﻦﻫﺎي زراﻋﺘﻲ‬ ‫ﺧﻴﺒﺮ ﻧﮕﺎه دارﻧﺪ‪. .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ رواﺣﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺑﺮآورد و ﮔﻤﺎنزﻧـﻲ ﻣﺤﺼـﻮﻻت ﺧﻴﺒـﺮ‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫اراﺿﻲ ﺧﻴﺒﺮ را ﺑﻪ ﺳﻲ و ﺷﺶ ﺳﻬﻢ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮ ﺳـﻬﻢ‪ -‬ﺑﻨﻮﺑـﺔ ﺧـﻮد‪ -‬ﺑـﺮ‬ ‫ﻳﻜﺼﺪ ﺳﻬﻢ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺟﻤﻌﺎً ﺳﻪ ﻫﺰاروﺷﺸﺼﺪ ﺳﻬﻢ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻴﻤـﻲ از آن‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺰاروﻫﺸﺘﺼﺪ ﺳﻬﻢ از آنِ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻬﻢ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺳﻬﻢ ﻫﺮ ﻳﻚ از آﺣﺎد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺴﺎوي‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻴﻢ دﻳﮕﺮ را ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻫﺰاروﻫﺸﺘﺼﺪ ﺳﻬﻢ ﺑﻮد ﺑﺮاي روزﻫﺎي ﻣﺒﺎدا و ﭘﻴﺸﺎﻣﺪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻧﺸﺪه ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن روي ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠـﺖ‬ ‫آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻫﺰار و ﻫﺸﺘﺼﺪ ﺳﻬﻢ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺧﻴﺒـﺮ ﭘﺎداﺷـﻲ ﺑـﻮد ﺑـﺮاي‬

‫رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﺣﺎﺿﺮ در ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ‪ ،‬اﻋﻢ‪ ‬از آﻧﺎن ﻛﻪ در ﺧﻴﺒﺮ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ ﻳـﺎ ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺮ اﺳﺐ دو ﺳﻬﻢ ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺰاروﻫﺸﺘﺼﺪ ﺳﻬﻢ ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﺷـﺪ‪:‬‬ ‫ﻫﺮ اﺳﺐ ﺳﻮار ﺳﻪ ﺳﻬﻢ‪ ،‬و ﻫﺮ ﭘﻴﺎده ﻳﻚ ﺳﻬﻢ‪.1‬‬ ‫ﻓﺮاواﻧﻲ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﻫﺎي ﺟﻨﮓ ﺧﻴﺒﺮ را از رواﻳﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﺎري از اﺑـﻦ ﻋﻤـﺮ آورده اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان درﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻴﺒﺮ را ﻓﺘﺢ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻏﺬاي ﺳﻴﺮ ﻧﺨﻮرده‬ ‫ﺑﻮدﻳﻢ! از ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻧﻴﺰ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﺧﻴﺒﺮ ﻓﺘﺢ ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬اﻳﻨﻚ از‬ ‫ﺧﺮﻣﺎ ﺳﻴﺮ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ!‬

‫‪2‬‬

‫وﻗﺘﻲ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻬﺎﺟﺮان ﭘﻴﺸـﻜﺶﻫـﺎي‬ ‫اﻧﺼﺎر را ﻛﻪ از ﻧﺨﻠﺴﺘﺎنﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺨﺸﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ آﻧـﺎن ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪﻧـﺪ؛‬ ‫زﻳﺮا‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺧﻮدﺷﺎن ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ و ﺻﺎﺣﺐ ﻧﺨﻠﺴﺘﺎن از ﺧﻴﺒﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ‪.3‬‬ ‫ﻭﺭﻭﺩ ﺟﻌﻔﺮﺑﻦ ﺍﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﻭ ﺍﺷﻌﺮﻳﺎﻥ‬ ‫در اﺛﻨﺎي اﻳﻦ ﻏﺰوه‪ ،‬ﭘﺴﺮﻋﻤﻮي رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺟﻌﻔـﺮﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟـﺐ‬ ‫ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﺮ آﻧﺤﻀﺮت وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮي و ﻫﻤﺮاﻫـﺎﻧﺶ ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎ‬ ‫آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎ در ﻳﻤﻦ ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺧﺒﺮ ﻋﺰﻳﻤﺖ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺑﻪ ﺧﻴﺒﺮ را درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬ﻣﻦ و ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﻳﺎراﻧﻢ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﭘﻨﺠﺎه و ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از اﻓﺮاد‬ ‫ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪام ﻋﺎزم ﻫﺠﺮت ﺑﺴﻮي آﻧﺤﻀﺮت ﺷﺪﻳﻢ‪ .‬ﺑﺮ ﻛﺸﺘﻲ ﺳﻮار ﺷﺪﻳﻢ‪ .‬ﻛﺸﺘﻲ ﻣـﺎ‬ ‫را ﺑﻪ ﻧﺰد ﻧﺠﺎﺷﻲ در ﺣﺒﺸﻪ ﺑﺮد‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺟﻌﻔـﺮ و ﻫﻤﺮاﻫـﺎﻧﺶ ﺑﺮﺧـﻮردﻳﻢ‪ .‬ﺟﻌﻔـﺮ‬ ‫‪ -1‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪.138-137 ،2‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.609‬‬ ‫‪ -3‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪148‬؛ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.96‬‬

‫‪746‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺎ را ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﻗﺎﻣـﺖ در‬ ‫اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺄﻣﻮر ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ در ﻛﻨﺎر ﻣﺎ در اﻳﻨﺠﺎ اﻗﺎﻣﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻧﺰد ﺟﻌﻔﺮ اﻗﺎﻣـﺖ‬ ‫ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد آﻧﺤﻀﺮت وارد ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺘﺢ ﺧﻴﺒﺮ ﺑﻪ آﻧﺤﻀـﺮت‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردﻳﻢ‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺳﻬﻢﻫﺎﻳﻲ از ﻏﻨﻴﻤﺖ درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﻜـﻪ ﺑـﺮاي‬ ‫ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ در ﮔﻴﺮودار ﺟﻨﮓ ﺧﻴﺒﺮ ﺣﻀﻮر ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺰ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫در ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﻫﻤﺮاه آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻬﻤﻲ ﻗﺮار ﻧﺪادﻧﺪ؛ اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺳﺮﻧﺸﻴﻨﺎن ﻛﺸﺘﻲ ﻣـﺎ‬ ‫و ﺟﻌﻔﺮ و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﺳﻬﻢ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪.1‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﺮ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وارد ﺷﺪ‪ ،‬از او اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻛﺮدﻧـﺪ و‬ ‫ﻣﻴﺎن دو ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ را ﺑﻮﺳﻪ زدﻧﺪ‪ ،‬و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫)ﻭﺍﷲ ﻣﺎ ﺃﺩﺭﻱ ﺑﺄﻳﻬﻤﺎ ﺃﻓﺮﺡ؛ ﺑﻔﺘﺢ ﺧﻴﱪ‪ ،‬ﺃﻡ ﺑﻘﺪﻭﻡ ﺟﻌﻔﺮ( ‪.٢‬‬

‫»ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻧﻤﻲداﻧﻢ از ﻛﺪاﻣﻴﻚ از اﻳﻦ دو روﻳﺪاد ﺧﻮﺷﺤﺎلﺗﺮ و ﺧﺸﻨﻮدﺗﺮ ﺑﺎﺷﻢ؛ از ﻓـﺘﺢ‬ ‫ﺧﻴﺒﺮ‪ ،‬ﻳﺎ از آﻣﺪن ﺟﻌﻔﺮ؟!«‬ ‫آﻣﺪن ﺟﻌﻔﺮ و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﭘﺲ از آن روي داد ﻛﻪ ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ اﻣﻴﻪ ﺿﻤﺮي را ﺑﻪ ﻧﺰد ﻧﺠﺎﺷﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و از او درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮدﻧـﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮان را ﺑﺴﻮي آن ﺣﻀﺮت اﻋﺰام ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﺠﺎﺷﻲ ﻧﻴﺰ آﻧﺎن را ﺑﺎ دو ﻛﺸﺘﻲ ﻛﻮﭼﻚ‬ ‫ﺑﺴﻮي آﻧﺤﻀﺮت ﮔﺴﻴﻞ داﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﺪه ﺷﺎﻧﺰده ﻣﺮد ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻋـﺪهاي از زﻧـﺎن و‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﺑﻘﻴﻪ ﭘﻴﺶ از آن ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪443‬؛ ﻧﻴﺰ ﻧﻜـ‪ :‬ﻓﺘﺢ ا ﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪.487-484‬‬ ‫‪ -2‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪139‬؛ اﻟﻤﻌﺠﻢ اﻟﺼﻐﻴﺮ‪ ،‬ﻃﺒﺮاﻧﻲ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.19‬‬ ‫‪ -3‬ﻣﺤﺎﺿﺮات ﺗﺎرﻳﺦ اﻻﻣﻢ اﻻﺳﻼﻣﻴﺔ‪ ،‬ﺧﻀﺮي‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.128‬‬

‫‪3‬‬

‫ﺍﺯﺩﻭﺍﺝ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ ﺻﻔﻴﻪ‬ ‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺻﻔﻴﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺴﺮش ﻛﻨﺎﻧﻪ ﺑﻦ اﺑﻲاﻟﺤ‪‬ﻘﻴﻖ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻧﻴﺮﻧﮕﻲ ﻛﻪ‬ ‫زده ﺑﻮد ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬در ز‪‬ﻣﺮة اﺳﻴﺮان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ اﺳﻴﺮان را ﮔﺮد آوردﻧﺪ‪ ،‬دﺣﻴـﻪ‬ ‫ﺑﻦ ﺧﻠﻴﻔﺔ ﻛﻠﺒﻲ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺧﺪا از اﻳﻦ اﺳﻴﺮان ﻛﻨﻴﺰﻛﻲ ﺑـﻪ ﻣـﻦ ﺑﺒﺨﺸـﻴﺪ!‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮو و ﻛﻨﻴﺰﻛﻲ را ﺑﺮﮔﻴﺮ! وي ﺻﻔﻴﻪ دﺧﺘﺮ ﺣﻴﻲﺑﻦ اﺧﻄﺐ را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣـﺮدي‬ ‫ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ﺻﻔﻴﻪ دﺧﺘﺮ ﺣﻴـﻲ‬ ‫ﺑﺎﻧﻮي ﻗﺮﻳﻈﻪ و ﺑﻨﻲﻧﻀﻴﺮ را ﺑﻪ دﺣﻴﻪ دادﻳﺪ؟! اﻳﻦ زن ﺟﺰ ﺷﻤﺎ درﺧﻮرِ ﻫﻴﭽﻜﺲ ﻧﻴﺴﺖ!‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺍﹸﺩﻋﻮ ‪‬ﻩ ﺑﹺﻬﺎ( ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ او را ﺑﻴﺎور! دﺣﻴﻪ او را آورد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻧﮕـﺎه آﻧﺤﻀـﺮت ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻔﻴﻪ اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﺧ‪‬ﺬ ﺟﺎﺭﻳ ‪‬ﻪ ﻣﻦ ﺍﻟﺴِﱯ ﻏﲑ‪‬ﻫﺎ( از ﻣﻴﺎن اﺳﻴﺮان ﻛﻨﻴﺰﻛﻲ ﺟﺰ اﻳـﻦ ﺑﺮﮔﻴـﺮ!‬ ‫اﺳﻼم را ﺑﺮ ﺻﻔﻴﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺳﻼم آورد‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت وي را آزاد ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑـﺎ او‬ ‫ازدواج ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و آزادي وي را ﻣﻬﺮﻳﺔ او ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬در راه ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺪ‪ ‬ﺻﻬﺒﺎء ﻛـﻪ‬ ‫رﺳﻴﺪﻧﺪ در آﻧﺠﺎ درﻧﮓ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و اُم‪ ‬ﺳ‪‬ﻠﻴﻢ ﺻﻔﻴﻪ را ﺑﺮاي زﻓﺎف آﻣﺎده ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﺎن‬ ‫ﺷﺐ وي را ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﺳـﺘﺎد و آﻧﺤﻀـﺮت ﺑـﺎ وي‬ ‫زﻓﺎف ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺷﻮرﺑﺎﻳﻲ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه از ﺧﺮﻣﺎ و روﻏﻦ و آرد وﻟﻴﻤـﻪ دادﻧـﺪ‪ ،‬و در‬ ‫ﺑﻴﻦ راه ﺳﻪ روز اﻗﺎﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ او ﻫﻤﺨﻮاﺑﮕﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.1‬‬ ‫ﻧﺒﻲاﻛﺮم در ﭼﻬﺮة ﺻﻔﻴﻪ آﺛﺎر ﻛﺒﻮدي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﭼﻴﺴﺖ؟! ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﻣﺎ وارد ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬در ﺧﻮاب دﻳﺪم ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ ﻣﺎه از ﺟﺎي‬ ‫ﺧﻮدش ﻛﻨﺪه ﺷﺪ و در آﻏﻮش ﻣﻦ اﻓﺘﺎد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺑﺨـﺪا درﺑـﺎرة ﺷـﻤﺎ ﻫـﻴﭻ ﭼﻴـﺰ‬ ‫ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺘﻢ‪ .‬ﺧﻮاﺑﻢ را ﺑﺮاي ﺷﻮﻫﺮم ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮدم‪ .‬ﺳﻴﻠﻲ ﺑﺮ ﭼﻬﺮه ام ﻧﻮاﺧﺖ و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬ ‫در ﺗﻤﻨﺎي وﺻﺎل ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻫﺴﺘﻲ؟!‬

‫‪2‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،54‬ج ‪ ،2‬ص ‪606-604‬؛ زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.137‬‬ ‫‪ -2‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪،2‬ص ‪137‬؛ ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.336‬‬

‫‪748‬‬

‫ﻣﺎﺟﺮﺍﻱ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺑﺮﻳﺎﻥ ﺯﻫﺮﺁﻟﻮﺩ‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻓﺘﺢ ﺧﻴﺒﺮ آﺳﻮده ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬و در آﻧﺠـﺎ‬ ‫اﻗﺎﻣﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬زﻳﻨﺐ ﺑﻨﺖاﻟﺤﺎرث‪ ،‬ﻫﻤﺴﺮ ﺳﻼم ﺑﻦ ﻣ‪‬ﺸﻜَﻢ ﻳﻬﻮدي‪ ،‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺑﺮﻳﺎﻧﻲ را‬ ‫ﺑﺮاي آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻪ رﺳﻢ ﺗﻌﺎرف آورد‪ .‬ﭘﻴﺶ از آن ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﺪام ﻋﻀﻮ از ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‬ ‫را رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻴﺸﺘﺮ دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ :‬ﺑـﺎزوي‬ ‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ را‪ .‬وي اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ از ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ را ﺑﺎ زﻫـﺮ ﺑﺴـﻴﺎر آﻟـﻮده ﺳـﺎﺧﺖ‪ ،‬و دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﻗﺴﻤﺘﻬﺎي آن ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺑﺮﻳﺎن را ﻧﻴﺰ ﻣﺴﻤﻮم ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ آﻧﺮا ﻧﺰد ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آورد‪ .‬وﻗﺘﻲ آن را در ﺑﺮاﺑﺮ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻬـﺎد‪،‬‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺎزوي ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ را ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺨﻮرﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻘﻤـﻪاي از آن را ﺑﺮداﺷـﺘﻨﺪ و در‬ ‫دﻫﺎن ﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﺟﻮﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻓﺮو ﻧﺒﺮدﻧﺪ و ﺑﻴﺮون اﻓﻜﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪) :‬ﺍﻥﱠ ﻫـﺬﺍ ﺍﻟﻌﻈـ ‪‬ﻢ‬ ‫ﻟﻴﺨﱪﹺﱐ ﺇﻧ‪‬ﻪ ﻣ‪‬ﺴﻤﻮﻡ( اﻳﻦ اﺳﺘﺨﻮان ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺎزﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ زﻫﺮآﻟـﻮد اﺳـﺖ!؟ آﻧﮕـﺎه‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫دﻧﺒﺎل آن زن ﻓﺮﺳﺘﺎﻧﺪ‪ .‬آﻣﺪ و اﻋﺘﺮاف ﻛﺮد‪ .‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑـﻪ او‬ ‫ﮏ ﻋﻠﻰ ﺫﻟ‪‬ﮏ؟( ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺗﻮ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر واداﺷﺖ؟ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑـﺎ ﺧـﻮد‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﻣﺎ ﲪ ﹶﻠ ‪‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﮔﺮ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از دﺳﺖ او راﺣﺖ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬او را ﺑـﺎ‬ ‫ﺧﺒﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺳﺎﺧﺖ! ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ از او درﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫در آن اﺛﻨﺎ‪ ،‬ﺑِﺸﺮ ﺑﻦ ﺑ‪‬ﺮاء ﺑﻦ ﻣ‪‬ﻌﺮور ﻧﺰد آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻮد؛ ﻟﻘﻤﻪاي از آن ﮔﻮﺷﺖ ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪ‬ ‫ﺑﺮداﺷﺖ و ﺧﻮرد‪ ،‬و ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ آن ﻟﻘﻤﻪ را ﻓﺮو ﺑﺮد‪ ،‬از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪.‬‬ ‫رواﻳﺎت در ﺑﺎب اﻳﻨﻜـﻪ ﺣﻀـﺮت رﺳـﻮلاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬از آن زن‬ ‫درﮔﺬﺷﺘﻨﺪ ﻳﺎ او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﻫﺮ دو دﺳﺘﻪ رواﻳﺖ را ﺑـﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻧﺤﻮ ﺟﻤﻊ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ اﺑﺘﺪا آﻧﺤﻀﺮت از او درﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑِﺸﺮ از دﻧﻴـﺎ‬

‫رﻓﺖ‪ ،‬آن زن را ﺑﻪ ﻗﺼﺎص ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫ﺁﻣﺎﺭ ﮐﹸﺸﺘﮕﺎﻥ ﺩﻭ ﻃﺮﻑ ﺩﺭ ﺟﻨﮓ ﺧﻴﺒﺮ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮع رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ ﺧﻴﺒﺮ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻧﺰده ﺗﻦ ﺑﻮدﻧـﺪ‪:‬‬ ‫ﭼﻬﺎرﺗﻦ از ﻗﺮﻳﺶ؛ ﻳﻚ ﺗﻦ از اﺷﺠﻊ؛ ﻳﻚ ﺗﻦ از اﺳﻠﻢ؛ ﻳﻚ ﺗﻦ از اﻫﻞ ﺧﻴﺒﺮ‪ ،‬و ﻣﺎﺑﻘﻲ‬ ‫از اﻧﺼﺎر‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﺷﻬﻴﺪان اﺳﻼم در اﻳﻦ ﻧﺒﺮد ﻫﺠﺪه ﺗﻦ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻼﻣﻪ ﻣﻨﺼﻮرﭘﻮري‪ ،‬آﻣﺎر ﺷﻬﺪاي ﺟﻨﮓ ﺧﻴﺒﺮ را ﻧﻮزده ﺗﻦ ذﻛﺮ ﻛﺮده و ﮔﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ‪:‬‬ ‫ﻣﻦ ﺑﺎ ﺗﻔﺤ‪‬ﺺ ﺑﺴﻴﺎر‪ ،‬ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ‪ 23‬ﻧﺎم را ﻳﺎﻓﺘﻪام؛ ﻳﻚ ﻧﺎم ﻓﻘـﻂ در ﺗـﺎرﻳﺦ ﻃﺒـﺮي آﻣـﺪه‬ ‫اﺳﺖ؛ ﻳﻚ ﻧﺎم ﻧﻴﺰ ﻓﻘﻂ در ﻣﻐﺎزي واﻗﺪي آﻣﺪه اﺳﺖ؛ ﻳﻚ ﺗـﻦ ﻧﻴـﺰ ﺑﺨـﺎﻃﺮ ﺧـﻮردن‬ ‫ﮔﻮﺷﺖ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ زﻫﺮآﻟﻮد ﺟﺎن داده اﺳﺖ‪ ،‬درﺑﺎرة ﻳﻚ ﺗﻦ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ‪ ،‬اﺧﺘﻼف اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫وي در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻳﺎ در ﺟﻨﮓ ﺧﻴﺒﺮ‪ ،‬و درﺳﺖ آن اﺳﺖ ﻛـﻪ وي‬ ‫در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ‪.2‬‬ ‫آﻣﺎر ﻛﺸﺘﮕﺎن ﻳﻬﻮد در اﻳﻦ ﻧﺒﺮد‪ 93 ،‬ﺗﻦ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻓﺘﺢ ﹶﻓﺪ‪‬ﮎ‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﺷﻬﺮك ﺧﻴﺒﺮ ﭘﺎي ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻴﺼﻪ ﺑـﻦ‬ ‫ﻣﺴﻌﻮد را ﺑﻪ ﻧﺰد ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻓﺪك ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺳﻼم ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن از اﻳـﻦ‬ ‫دﻋﻮت اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺘﺢ ﺧﻴﺒـﺮ را ﺑـﺮاي آﻧﺤﻀـﺮت ﻣﻴﺴ‪‬ـﺮ‬

‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪140-139‬؛ ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪ .497‬اﻳﻦ داﺳﺘﺎن در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻫـﻢ‬ ‫ﻣﻔﺼ‪‬ﻞ و ﻫﻢ ﻣﺨﺘﺼﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،449‬ج ‪ ،2‬ص ‪860 ،610‬؛ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸـﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‬ ‫‪.338-337‬‬ ‫‪ -2‬رﺣﻤﺔﻟﻠﻌﺎﻟﻤﻴﻦ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.270-268‬‬

‫‪750‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬ﺗﺮس و وﺣﺸﺖ در دلِ آﻧﺎن اﻓﺘﺎد‪ ،‬و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎﻧﻲ را ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺮ ﻫﻤﺎن ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﺑـﺎ ﺧﻴﺒﺮﻳـﺎن ﻗـﺮارداد‬ ‫ﺻﻠﺢ اﻣﻀﺎ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد اﻳﺸﺎن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻓﺪك ﻣ‪‬ﻠﻚ ﺧﺎﻟﺺ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﮔﺮدﻳـﺪ؛ زﻳـﺮا‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺐ و اﺷﺘﺮي در آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻧﺘﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫ﻧﺒﺮﺩ ﻭﺍﺩﻱ ﺍﻟﻘﹸﺮﻱ‬ ‫ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻛﺎر ﻓﺘﺢ ﺧﻴﺒﺮ ﻓﺮاﻏـﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﺴـﻮي‬ ‫وادياﻟﻘﺮي ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ از ﻳﻬـﻮد ﺗﻤﺮﻛـﺰ ﻳﺎﻓﺘـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ از اﻋﺮاب ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ در وادياﻟﻘُﺮي ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن آن ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ آﻣﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻴﺮ و‬ ‫ﻛﻤﺎنﻫﺎي ﻓﺮاوان ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎﻟﺸﺎن آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻣ‪‬ﺪﻋ‪‬ﻢ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻏﻼﻣﺎن رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻫ‪‬ﻨﻴﺌﺎً ﻟﻪ اﻟﺠﻨﱠﻪ! ﺑﻬﺸﺖ ﮔﻮاراﻳﺶ ﺑﺎد! ﻧﺒـﻲاﻛـﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﮐﻼ! ﻭﺍﻟﺬﻱ ﻧﻔﺴﻲ ﺑﻴﺪﻩ‪ ،‬ﺇﻥ ﺍﻟﺸﻤﻠﺔ ﺍﻟﱵ ﺃﺧﺬﻫﺎ ﻳﻮﻡ ﺧﻴﱪ ﻣﻦ ﺍﳌﻐﺎﱎ‪ ،‬ﱂ ﻳﺼﺒﻬﺎ ﺍﳌﻘﺎﺳﻢ‪ ،‬ﻟﺘﺸـﻌﻞ‬

‫ﻋﻠﻴﻪ ﻧﺎﺭﹰﺍ(‪.‬‬

‫»ﻫﺮﮔﺰ! ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻜﻪ ﺟﺎﻧﻢ در دﺳﺖ اوﺳﺖ‪ ،‬آن ﺟﺎﻣﻪاي ﻛﻪ روز ﺧﻴﺒﺮ از ﻏﻨﻴﻤﺖﻫﺎ‬ ‫ﺑﺮداﺷﺖ و در ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﻨﺶ آﺗﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ و ﺷﻌﻠﻪور ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ!«‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻣﺮدم اﻳﻦ ﺳﺨﻦ آﻧﺤﻀﺮت را ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدي ﻧﺰد اﻳﺸﺎن آﻣﺪ و ﻳﻚ‪ -‬ﻳﺎ دو‪ -‬ﺑﻨﺪ‬ ‫ﻛﻔﺶ آورد‪ .‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.335 ،337‬‬

‫ﮎ ﻣﻦ ﻧﺎﺭ – ﻳﺎ‪ :‬ﺷ‪‬ﺮﺍﮐﺎﻥ ﻣ‪‬ﻦ ﻧﺎﺭ( ‪.١‬‬ ‫)ﺷﺮﺍ ‪‬‬ ‫»ﺑﻨﺪ ﻛﻔﺸﻲ از ﺟﻨﺶ آﺗﺶ! ﻳﺎ‪ :‬دو ﺑﻨﺪ ﻛﻔﺶ از ﺟﻨﺲ آﺗﺶ!«‬ ‫آﻧﮕﺎه رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻳﺎراﻧﺸﺎن را ﺑﺮاي ﻛـﺎرزار آﻣـﺎده ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺻﻔﻮف آﻧﺎن را آراﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﻟﻮاي ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻋ‪‬ﺒﺎده دادﻧﺪ‪ .‬راﻳﺘﻲ ﺑـﺮاي ﺣ‪‬ﺒـﺎب‬ ‫ﺑﻦ ﻣ‪‬ﻨﺬر ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬راﻳﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﺣ‪‬ﻨﻴﻒ ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬راﻳﺘﻲ ﺑـﺮاي ﻋﺒـﺎدﺑﻦ‬ ‫ﺑِﺸﺮ ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻳﻬﻮدﻳﺎن و اﻋـﺮاب ﻣ‪‬ﺤـﺎرب را ﺑـﻪ اﺳـﻼم دﻋـﻮت ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬آﻧـﺎن‬ ‫ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺮدي از ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﻴﺪان آﻣﺪ و ﻣﺒﺎرز ﻃﻠﺒﻴﺪ‪ .‬زﺑﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﻮام ﺑﻪ ﺳﺮاغ او‬ ‫رﻓﺖ و او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﻣﺮد دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻣﻴﺪان آﻣﺪ؛ زﺑﻴﺮ او را ﻧﻴﺰ ﻛُﺸﺖ‪ .‬ﺳـﻮﻣﻴﻦ‬ ‫ﻣﺮد ﺟﻨﮕﺠﻮ از ﺟﺒﻬﺔ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان آﻣﺪ و ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﺑـﺎ او‬ ‫روﻳﺎروي ﺷﺪ و او را ﻛُﺸﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬روﻳﺎروﻳﻲ ﻃﺮﻓﻴﻦ اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬و ﻫﺮﺑﺎر ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺮدي از آﻧﺎن ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻓﺮاد ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه را‬ ‫ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻃﻮل روز ﻫﺮ ﺑﺎر ﻛﻪ وﻗﺖ ﻧﻤﺎز داﺧﻞ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ‬ ‫ﻳﺎراﻧﺸﺎن ﻧﻤﺎز ﻣﻲﮔﺰاردﻧﺪ و ﺑﺎزﻣﻲﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎر دﻳﮕﺮ آﻧﺎن را ﺑﺴﻮي اﺳﻼم و ﺑﺴـﻮي‬ ‫ﺧﺪا و رﺳﻮل دﻋﻮت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آن روز را ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﺎم ﺑﺎ آﻧﺎن ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮداي آن روز‬ ‫ﻧﻴﺰ از ﺑﺎﻣﺪاد ﻛﺎرزار ﺑﺎ آﻧﺎن را ﺷﺮوع ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻨﻮز آﻓﺘﺎب ﺑﻪ اﻧﺪازة ﻳﻚ ﺳﺮﻧﻴﺰه ﺑﻠﻨﺪ‬ ‫ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻨﺪ ﺗﺤﻮﻳﻞ دادﻧﺪ‪ ،‬و ﺑـﻪ ﺻـﻮرت »ﻓـﺘﺢ ﻋ‪‬ﻨـﻮ‪‬ه«‬ ‫)ﺑﺪون ﺟﻨﮓ و ﻛﺎرزار( آن ﻧﺎﺣﻴﻪ را ﻓـﺘﺢ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و اﻣـﻮال ﻳﻬﻮدﻳـﺎن آن ﺳـﺎﻣﺎن را‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﺤﻀﺮت ﻏﻨﻴﻤﺖ داد‪ ،‬و ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﺳﺎز و ﺑﺮگ و ﻛﺎﻻي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ‬ ‫آوردﻧﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺪ‪‬ت ﭼﻬﺎر روز در وادياﻟﻘُﺮي ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.608‬‬

‫‪752‬‬ ‫آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در آن ﺟﻨﮓ ﺑﻪ دﺳﺖ آورده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﻴـﺎن ﻳﺎراﻧﺸـﺎن ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫اراﺿﻲ و ﻧﺨﻠﺴﺘﺎنﻫﺎ را در دﺳﺘﺎن ﻫﻤﺎن ﻳﻬﻮدﻳﺎن واﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﻛﺎرﮔﺰار ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫در آن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺧﻴﺒﺮ رﻓﺘﺎر ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫ﻓﺘﺢ ﺗﹶﻴﻤﺎﺀ‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺧﺒﺮ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪن ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺧﻴﺒﺮ و ﻓﺪك و وادياﻟﻘُﺮي ﺑﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺗﻴﻤـﺎء رﺳـﻴﺪ‪،‬‬ ‫آﻧﺎن دﻳﮕﺮ ﻫﻴﭻ ﻣﻘﺎوﻣﺘﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﺧـﻮد ﻧﺸـﺎن ﻧﺪادﻧـﺪ‪ ،‬و از ﺳـﺮِ ﺧـﻮد‬ ‫ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎﻧﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺻﻠﺢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ درﺧﻮاﺳﺖ آﻧﺎن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺗﻴﻤﺎء در ﻣﺴـﺎﻛﻦ ﺧـﻮﻳﺶ ﺑـﺎﻗﻲ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و اﻣﻮال اﻳﺸﺎن در دﺳﺖ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ ‪.2‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺗﻴﻤﺎء ﻗﺮاردادي ﻧﻮﺷـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﻣـﺘﻦ آن‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫)ﻫﺬﺍ ﮐﺘﺎﺏ ﳏﻤﺪ ﺭﺳﻮﻝﺍﷲ ﻟﺒﲏ ﻋﺎﺩﻳﺎ‪ ،‬ﺇﻥ ﳍﻢ ﺍﻟﺬﻣﺔ‪ ،‬ﻭﻋﻠﻴﻬﻢ ﺍﳉﺰﻳﺔ‪ ،‬ﻭﻻﻋﺪﺍﺀ ﻭﻻ ﺟﻼﺀ؛ ﺍﻟﻠﻴـﻞ‬ ‫ﻣﺪ‪ ،‬ﻭﺍﻟﻨﻬﺎﺭ ﺷﺪ‪ ،‬ﻭﮐﺘﺐ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ( ‪.٣‬‬

‫»اﻳﻦ دﺳﺘﺨﻂ ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮلاﷲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺑﻨﻲ ﻋﺎدﻳﺎ‪ ،‬ﻣﺒﻨـﻲ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ آﻧـﺎن در ﭘﻨـﺎه‬ ‫اﺳﻼماﻧﺪ‪ ،‬و ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺮ ﮔﺮدن آﻧﺎن اﺳﺖ؛ ﻧﻪ ﺗﻌﻘﻴﺒﻲ در ﻛﺎر اﺳﺖ و ﻧـﻪ راﻧـﺪه ﺷـﺪﻧﻲ؛‬ ‫ﻫﺮﭼﻪ ﺷﺒﻬﺎ و روزﻫﺎ ﺑﮕﺬرد‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎن اﺳﺘﻮارﺗﺮ ﻣﻲﮔﺮدد؛ ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﻧﻮﺷﺖ«‪.‬‬

‫‪ -1‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.147-146‬‬ ‫‪ -2‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.147‬‬ ‫‪ -3‬ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.279‬‬

‫ﺑﺎﺯﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻨﺎي ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺑﻴﻦ‬ ‫راه‪ ،‬ﻳﺎران آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺮ ﺳﺮِ در‪‬هاي رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺻﺪاﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﺗﻜﺒﻴﺮ ﺑﻠﻨـﺪ ﻛﺮدﻧـﺪ‪:‬‬ ‫اﷲاﻛﺒﺮ؛ اﷲاﻛﺒﺮ؛ ﻻاﻟﻪاﻻاﷲ! رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﺭﺑﻌﻮﺍ ﻋﻠﻰ ﺃﻧﻔﺴﮑﻢ؛ ﺇﻧﮑﻢ ﻻ ﺗﺪﻋﻮﻥ ﺃﺻﻢ ﻭﻻ ﻏﺎﺋﺒﹰﺎ؛ ﺇﻧﮑﻢ ﺗﺪﻋﻮﻥ ﲰﻴﻌﹰﺎ ﻗﺮﻳﺒﹰﺎ(‪.١‬‬

‫»ﺧﻮدﺗﺎن را ﺟﻤﻊ و ﺟﻮر ﻛﻨﻴﺪ! ﺷﻤﺎ ﻓﺮدي ﻧﺎﺷﻨﻮا ﻳﺎ ﻓﺮدي ﻏﺎﻳﺐ را ﻓﺮاﻧﻤـﻲﺧﻮاﻧﻴـﺪ؛‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻓﺮدي ﺷﻨﻮا و ﻧﺰدﻳﻚ را ﺻﺪا ﻣﻲزﻧﻴﺪ!«‬

‫‪2‬‬

‫در اﺛﻨﺎي راه‪ ،‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﺒﻲ را ﺑﻪ ﺳـﻔﺮ اداﻣـﻪ دادﻧـﺪ‪ ،‬آﻧﮕـﺎه‬ ‫ﺳﺎﻋﺎت آﺧﺮ ﺷﺐ را در ﺟﺎﻳﻲ ﻣﻴﺎن راه ﺧﻮاﺑﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺑﻼل ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﺍ‪‬ﮐﻸ ﹶﻟﻨ‪‬ـﺎ ﺍﻟﻠﻴـﻞ(‬ ‫ﻫﻮاي اﻣﺸﺐ ﻣﺎ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎش! ﺑِﻼل ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﻧﺎﻗﻪاش داﺷﺖ و ﻣﺮاﻗﺐ اوﺿﺎع ﺑﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﺧﻮاب ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻧﺶ ﻏﻠﺒﻪ ﻛﺮد‪ ،‬و درﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺑﻴﺪار ﻧﺸﺪ ﺗﺎ وﻗﺘـﻲ ﻛـﻪ آﻓﺘـﺎب‬ ‫روي آﻧﺎن اﻓﺘﺎد‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺪار ﺷـﺪ رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از آن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻜﺎﻧﻲ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ و ﺟﻠﻮ اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻤﺮاه ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ را ﮔﺰاردﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ روﻳﺪاد در‬ ‫ﺳﻔﺮ دﻳﮕﺮي روي داده اﺳﺖ ‪.3‬‬ ‫ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ دﻗﻴﻖﺗﺮ از ﺗﻔﺎﺻﻴﻞ ﻧﺒﺮدﻫﺎي ﺧﻴﺒﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از اﻳﻦ ﻏﺰوه در اواﺧﺮ ﻣﺎه ﺻﻔﺮ ﻳﺎ اواﺋﻞ ﻣـﺎه رﺑﻴـﻊاﻻول ﺳـﺎل‬ ‫ﻫﻔﺘﻢ ﻫﺠﺮت ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.605‬‬ ‫‪2‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ ،340‬اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ و در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺘﺐ ﺣﺪﻳﺚ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻧﻜـ‪:‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.147‬‬

‫‪754‬‬

‫ﺳﺮﻳﺔ ﺍﺑﺎﻥ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻬﺘﺮ از ﻫﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻧﻈﺎﻣﻲ دﻳﮕـﺮي ﻣﻴﺪاﻧﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ و اﻃﺮاف ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮام ﺑﻄﻮر ﻛﺎﻣﻞ از ﻧﻴﺮوﻫـﺎي‬ ‫رزﻣﻲ ﺧﺎﻟﻲ ﮔﺬاردن ﻣﺴﻠْﻤﺎً ﺷﺮط اﺣﺘﻴﺎط ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛ زﻳﺮا‪ ،‬اﻋـﺮاب ﺑﺎدﻳـﻪﻧﺸـﻴﻦ در‬ ‫اﻃﺮاف ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ‪ ،‬و در ﻛﻤﻴﻦ ﻏﻔﻠﺖ و ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ اﻣﻮر دﻳﮕﺮﻧـﺪ‬ ‫ﺗﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ و ﻏﺎرت و ﭼﭙﺎول ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻫﻤﺎن اﺛﻨـﺎي درﮔﻴـﺮيﻫـﺎي‬ ‫ﺧﻴﺒﺮ‪ ،‬ﺳﺮﻳﻪاي را ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ اﺑﺎن ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﺴﻮي ﻧﺠﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸـﻴﻨﺎن‬ ‫را ﻫﺸﺪاري ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺑﺎنﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﻧﻴﺰ ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ ﻣﺤﻮ‪‬ﻟﻪ ﺑﺎزﮔﺸـﺖ‪ ،‬و زﻣـﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ در ﺧﻴﺒﺮ ﺑﺮ ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬وارد ﺷـﺪ‪ ،‬آن ﺣﻀـﺮت‬ ‫ﺧﻴﺒﺮ را ﺑﻄﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﻓﺘﺢ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺎﻋﺪﺗﺎً‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﺎه ﺻﻔﺮ ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ ﻫﺠﺮت اﻧﺠﺎم ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺻﺤﻴﺢ‬ ‫ﺑﺨﺎري ﮔﺰارش اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪1‬؛ اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻋﺴﻘﻼﻧﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﺿـﻊ اﻳـﻦ‬ ‫ﺳﺮﻳﻪ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪.2‬‬ ‫ﻏﺰﻭﺓ ﺫﺍﺕ ﺍﻟﺮ‪‬ﻗﺎﻉ‬ ‫اﻳﻨﻚ ﺟﺎ دارد ﺑﻪ ﮔﺰارش دﻳﮕﺮ ﺳﺮاﻳﺎ و ﻏﺰوات ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ ﻫﺠﺮت ﺑﭙﺮدازﻳﻢ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﺟﺎﻧﺐ دو ﺟﻨﺎح ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ از ﺳﻪ ﺟﻨﺎح آﺗﺶاﻓﺮوز‬ ‫ﺟﻨﮓ اﺣﺰاب ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻌﻲ و اﻫﺘﻤﺎم ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ ﺳﻮﻣﻴﻦ ﺟﻨﺎح ﺟﻨﮓاﻓﺮوزان‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎن ﺳﻨﮕﺪﻟﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ در ﺻـﺤﺮاﻫﺎي ﻧﺠـﺪ آﻣـﺪ و ﺷـﺪ داﺷـﺘﻨﺪ و‬ ‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪» ،‬ﺑﺎب ﻏﺰوة ﺧﻴﺒﺮ«‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.609-608‬‬ ‫‪ -2‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪.491‬‬

‫ﻫﺮازﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ و ﻏﺎرت و ﭼﭙﺎول دﺳﺖ ﻣﻲزدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺪوﻳﺎن در ﻣﺤﺪودة ﻳﻚ ﺷﻬﺮ و آﺑﺎدي ﺟﺎي ﻧﻤﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و در ﺑـﺮج و‬ ‫ﺑﺎروﻫﺎ و ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬دﺷﻮاريﻫﺎي ﺗﺴﻠﻂ ﻳـﺎﻓﺘﻦ ﺑـﺮ آﻧـﺎن‪ ،‬و ﺧـﺎﻣﻮش‬ ‫ﻛﺮدن آﺗﺶ ﻓﺘﻨﻪ و ﻓﺴﺎد اﻳﺸﺎن‪ ،‬از ﻫﺮ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮاﺗـﺐ ﺑﻴﺸـﺘﺮ از ﻣﺸـﺮﻛﺎن ﻣﻜـﻪ و‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺧﻴﺒﺮ ﺑﻮد‪ .‬از اﻳـﻦ رو‪ ،‬ﻫـﻴﭻ ﭼﻴـﺰ ﺑﺠـﺰ ﻳـﻮرش ﻫـﺎي ﺗـﺄدﻳﺒﻲ و ﺣﻤـﻼت‬ ‫ﻫﺸﺪاردﻫﻨﺪه ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ درﺑﺎرة آﻧﺎن ﻛﺎرﺳﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن اﻳﻨﮕﻮﻧـﻪ‬ ‫ﺣﻤﻼت را ﻳﻜﻲ ﭘﺲ از دﻳﮕﺮي ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ آﻧﺎن ﺳﺎﻣﺎن ﻣﻲدادﻧﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺜﺒﻴـﺖ و ﺗﺤﻜـﻴﻢ ﭘﺎﻳـﻪﻫـﺎي ﻗـﺪرت و‬ ‫ﺑﺮﻗﺮاري ﺳﻠﻄﺔ ﺧﻮﻳﺶ در ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮔﺮدﻫﻢ آوردن ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸـﻴﻨﺎﻧﻲ ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﺳﻮي و آن ﺳﻮي در اﻃﺮاف ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺳﺮﮔﺮم ﻏﺎرت و ﭼﭙﺎول ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺣﻤﻠﺔ‬ ‫ﺗﺄدﻳﺒﻲ زدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻏﺰوة ذات اﻟﺮﻗﺎع ﻣﺸﻬﻮد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻛﺘﺐ ﻣﻐﺎزي‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ اﻳﻦ ﻏﺰوه را در ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم ﻫﺠﺮت ﻳﺎدآور ﺷﺪهاﻧﺪ‪،‬‬ ‫اﻣ‪‬ﺎ ﺣﻀﻮر اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮي و اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه‪ -‬رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﻤﺎ‪ -‬در اﻳﻦ ﻏﺰوه ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ‬ ‫دارد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻏﺰوه ﺑﻌﺪ از ﻓﺘﺢ ﺧﻴﺒﺮ روي داده‪ ،‬و ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﻮي در ﻣـﺎه رﺑﻴـﻊاﻻول‬ ‫ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ ﻫﺠﺮت ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﻼﺻﺔ آﻧﭽﻪ ﺳﻴﺮهﻧﻮﻳﺴﺎن ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﻦ ﻏﺰوه آوردهاﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﻲاﻧﻤﺎر ﻳﺎ ﺑﻨﻲﺛﻌﻠﺒﻪ و ﺑﻨﻲ ﻣ‪‬ﺤﺎرب از ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻏﻄﻔﺎن ﻓﺮاﻫﻢ‬ ‫آﻣﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﺗﻦ ﻳﺎ ﻫﻔﺘﺼﺪﺗﻦ از ﻳﺎراﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺤﻞ‬ ‫ﺳﻜﻮﻧﺖ آن ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎن ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﻣﺪﻳﻨﻪ اﺑﻮذر ﻳـﺎ ﻋﺜﻤـﺎن ﺑـﻦ ﻋﻔّـﺎن‪-‬‬ ‫رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﻤﺎ‪ -‬را ﻛﺎرﮔﺰار ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ راه ﺧﻮد اداﻣﻪ دادﻧﺪ ﺗـﺎ در ﻣﻴﺎﻧـﺔ‬ ‫ﻣﻨﺎﻃﻖ آﻧﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻌﻲ در ﻓﺎﺻﻠﺔ دو روز راه ﺗﺎ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛـﻪ آن‬ ‫را وادي ﻧَﺨﻞ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ از ﺑﻨﻲ ﻏﻄﻔـﺎن روﻳـﺎروي ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬

‫‪756‬‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﻫﺮاﺳﺎن ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ ﺑﻪ ﻛـﺎرزار ﻧﭙﺮداﺧﺘﻨـﺪ‪ .‬در‬ ‫ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در آن اﺛﻨﺎ ﺑـﺎ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻤـﺎز ﺧـﻮف‬ ‫ﮔﺰاردﻧﺪ‪.‬‬ ‫در رواﻳﺖ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻧﻤﺎز ﺑﺮﭘﺎ ﺷﺪ‪ ،‬و آﻧﺤﻀـﺮت ﺑـﺎ ﻳـﻚ ﮔـﺮوه از‬ ‫رزﻣﻨﺪﮔﺎن دو رﻛﻌﺖ از ﻧﻤﺎز را ﮔﺰاردﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ آن ﮔﺮوه ﻛﻨﺎر رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﮔﺮوه دﻳﮕﺮ‬ ‫دو رﻛﻌﺖ ﺑﻌﺪي ﻧﻤﺎز را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ آﻧﺤﻀﺮت ﮔﺰاردﻧﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻤﺎز ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭼﻬﺎر رﻛﻌﺖ‪ ،‬و ﻧﻤﺎز ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دو رﻛﻌﺖ ﺑﻮد ‪.1‬‬ ‫ﻧﻴﺰ در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري از اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮي ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬رواﻳﺖ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﻣﻌﻴﺖ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻳﻢ‪ .‬ﺷﺶ ﻧﻔﺮ ﺑـﻮدﻳﻢ و‬ ‫ﻳﻚ ﺷﺘﺮ داﺷﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﺮ آن ﺳﻮار ﻣﻲﺷﺪﻳﻢ‪ .‬ﭘﺎﻫﺎي ﻫﻤﮕﻲ ﻣـﺎ ﻣﺠـﺮوح ﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺎﻫﺎي ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﻣﺠﺮوح ﺷﺪ‪ ،‬و ﻧﺎﺧﻦﻫﺎﻳﻢ اﻓﺘﺎد‪ ،‬و ﻣﺎ ﺑـﺮ ﭘﺎﻫﺎﻳﻤـﺎن ﺗﻜـﻪﻫـﺎي ﭘﺎرﭼـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺑﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬آن ﻏﺰوه »ذات اﻟﺮﻗﺎع« ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺖ؛ زﻳﺮا ﻣﺎ ﭘﺎﻫﺎﻳﻤﺎن را ﺑﺎ‬ ‫»ر‪‬ﻗﻌﻪ«ﻫﺎ ﻣﻲﺑﺴﺘﻴﻢ ‪.2‬‬ ‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻳﻦ ﻏﺰوه‪ ،‬از ﺟﺎﺑﺮ ﻧﻘﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﻏـﺰوة ذاتاﻟﺮﻗـﺎع ﻫﻤـﺮاه‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ درﺧﺖ ﺳﺎﻳﻪداري ﻣﻲرﺳﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬آن‬ ‫را ﺑﺮاي آﻧﺤﻀﺮت واﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻴﻢ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮود ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫و ﻣﺮدم در ﺑﻴﺸﻪزارﻫﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و زﻳﺮ درﺧﺘﺎن ﻣﻲآرﻣﻴﺪﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬زﻳﺮ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ درﺧﺘﺎن آرﻣﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﻤﺸﻴﺮﺷـﺎن راﺑـﻪ آن درﺧـﺖ‬ ‫آوﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﺎﺑﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﻮاب ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻋﺎرض ﮔﺮدﻳـﺪ‪ .‬ﻣـﺮدي از ﻣﺸـﺮﻛﺎن‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،408-407‬ج ‪ ،2‬ص ‪.593‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪» ،‬ﺑﺎب ﻏﺰوة ذات اﻟﺮﻗﺎع« ج ‪ ،2‬ص ‪592‬؛ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪» ،‬ﺑﺎب ﻏـﺰوة ذات اﻟﺮﻗـﺎع« ج‬ ‫‪ ،2‬ص ‪.118‬‬

‫آﻣﺪ و ﺷﻤﺸﻴﺮ آﻧﺤﻀﺮت را ﺑﺮﻛﺸﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﻣﻦ ﻣﻲﺗﺮﺳﻲ؟ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻻ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺗـﻮ را از دﺳـﺖ ﻣـﻦ ﺧـﻼص‬ ‫ﮔﺮداﻧﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﷲ! ﺟﺎﺑﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺎﮔﻬﺎن دﻳﺪﻳﻢ ﻛـﻪ رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺎ را ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬آﻣﺪﻳﻢ‪ .‬دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺮدي ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻦ ﻧﺰد آﻧﺤﻀﺮت ﻧﺸﺴـﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﻥ ﻫﺬﺍ ﺍﺧﺘﺮﻁ ﺳﻴﻔﻲ ﻭﺃﻧﺎ ﻧﺎﺋﻢ‪ ،‬ﻓﺎﺳﺘﻴﻘﻈﺖ ﻭﻫﻮ ﰲ ﻳﺪﻩ ﺻﻠﺘﺎ؛ ﻓﻘﺎﻝ ﱄ‪ :‬ﻣﻦ ﳝﻨﻌﮏ ﻣﲏ؟! ﻗﻠﺖ‪:‬‬

‫ﺍﷲ! ﻓﻬﺎ ﻫﻮ ﺫﺍ ﺟﺎﻟﺲ(‪.‬‬

‫ﭘﺲ از آن دﻳﮕﺮ آﻧﺤﻀﺮت ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺳﺮزﻧﺸﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او روا ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫* در رواﻳﺖ اﺑﻮﻋﻮاﻧﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﺷﻤﺸﻴﺮ از دﺳﺖ وي اﻓﺘﺎد‪ .‬رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻤﺸﻴﺮ را ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﻣﻦ ﳝﻨﻌﮏ ﻣﲏ؟( ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮ را از‬ ‫دﺳﺖ ﻣﻦ ﺧﻼص ﮔﺮداﻧﺪ؟! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻧﺴﺎن ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﺎﺷـﻴﺪ! ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬ ‫اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺗﺸﻬﺪ ﺃﻥ ﻻ ﺍﻟﻪ ﺍﻻ ﺍﷲ ﻭﺃﱐ ﺭﺳﻮﻝﺍﷲ؟(‬ ‫»ﺷﻬﺎدت ﻣﻲدﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﺒﻮدي ﺑﺠﺰ ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﻦ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻢ؟!«‬ ‫آن ﻣﺮد اﻋﺮاﺑﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻋﻬﺪ ﻣﻲﺑﻨﺪم ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻧﺠﻨﮕﻢ‪ ،‬و ﺑﺎﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑـﺮ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻧﻜﻨﻢ! ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬او را رﻫـﺎ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺰد ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪاش ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻢ اﻳﻨﻚ ﻣﻦ از ﻧﺰد ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻧﺰد‬ ‫ﺷﻤﺎ آﻣﺪهام!‬

‫‪1‬‬

‫* در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬ﻣﺴﺪ‪‬د از اﺑﻮﻋﻮاﻧﻪ از اﺑﻮﺑﺸﺮ ﻧﻘـﻞ ﻛـﺮده اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺣﺠ‪‬ﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬واﻗـﺪي ﭘﻴﺮاﻣـﻮن‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺎم آن ﻣﺮد اﻋﺮاﺑﻲ ﻏَﻮر‪‬ث ﺑﻦ ﺣﺎرث ﺑﻮد ‪ .2‬اﺑﻦ ‪‬‬ ‫‪ -1‬ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺳﻴﺮة اﻟﺮﺳﻮل‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻧﺠﺪي‪ ،‬ص ‪264‬؛ ﻧﻴﺰ ﻧﻜـ‪ :‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪.416‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.593‬‬

‫‪758‬‬ ‫ﺑﻴﺎن ﻋﻠﺖ اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎم اﻳﻦ اﻋﺮاﺑﻲ د‪‬ﻋﺜﻮر ﺑـﻮده و او ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬از ﺳﺨﻦ وي ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ دو ﻣﺎﺟﺮا ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ در دو ﻏﺰوه روي‬ ‫داده اﺳﺖ؛ واﷲ اَﻋﻠﻢ ‪.1‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ از اﻳﻦ ﻏﺰوه‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن زﻧﻲ از ﻣﺸـﺮﻛﺎن را ﺑـﻪ اﺳـﺎرت ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻮﻫﺮ آن زن ﻧﺬر ﻛﺮد ﻛﻪ از آن ﻣﻜﺎن ﺑﺎزﻧﮕﺮدد ﺗﺎ ﺧﻮن ﻳﻜﻲ از ﻳﺎران ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻـﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﺮﻳﺰد‪ .‬ﺷﺒﺎﻧﻪ آﻣﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬دو ﺗـﻦ را‬ ‫ﺑﺮاي دﻳﺪﺑﺎﻧﻲ و زﻳﺮﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﺤﺮﻛﺎت دﺷﻤﻦ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ :‬ﻳﻜـﻲ ﻋﺒـﺎدﺑﻦ‬ ‫ﺑِﺸﺮ‪ ،‬و دﻳﮕﺮي ﻋﻤ‪‬ﺎر ﺑﻦ ﻳﺎﺳﺮ‪ .‬آن ﻣﺮد ﺗﻴﺮي ﺑﺴﻮي ﻋﺒﺎد ﭘﺮﺗﺎب ﻛﺮد‪ .‬وي اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد‬ ‫و ﻧﻤﺎز ﻣﻲ ﮔﺰارد‪ .‬وي ﺗﻴﺮ را از ﺑﺪن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻤﺎزش را ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻜـﺮد‪.‬‬ ‫دو ﺗﻴﺮ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻮي او ﭘﺮﺗﺎب ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ وي از ﻧﻤﺎز ﺧﺎرج ﻧﺸﺪ ﺗﺎ ﺳـﻼم ﻧﻤـﺎز را‬ ‫داد‪ .‬رﻓﻴﻖ وي ﺑﻴﺪار ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﺒﺤﺎن اﷲ! ﭼﺮا ﻣﺮا ﺑﻴﺪار ﻧﺴﺎﺧﺘﻲ؟! ﮔﻔـﺖ‪:‬ﻣـﻦ ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﻼوت ﺳﻮرهاي از ﻗﺮآن ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮدم‪ ،‬و ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺘﻢ آن را ﻗﻄﻊ ﻛﻨﻢ!‬

‫‪2‬‬

‫اﻳﻦ ﻏﺰوه در ﺟﻬﺖ ﻫﺮاس اﻓﻜﻨﺪن در دلﻫﺎي آن ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎن ﺳـﻨﮕﺪل ﺑﺴـﻴﺎر ﻣـﺆﺛّﺮ‬ ‫اﻓﺘﺎد‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻔﺎﺻﻴﻞ ﺳﺮاﻳﺎي ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﻏﺰوه را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺑﻴﻨـﻴﻢ ﻛـﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻃﻮاﻳﻒ و ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻏﻄﻔﺎن ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻏﺰوه دﻳﮕﺮ ﺟﺮأت ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺮﺑﻠﻨﺪ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫اﻧﺪك اﻧﺪك‪ ،‬ﻣﻮاﺿﻌﺸﺎن ﻧﺮمﺗﺮ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛـﻪ ﭼﻨـﺪ‬ ‫ﻃﺎﻳﻔﻪ از اﻳﻦ اﻋﺮاب ﻧﻴﺰ در ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ در ﻛﻨﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻲﺟﻨﮕﻨﺪ‪ ،‬و در ﻏﺰوة ﺣ‪‬ﻨَـﻴﻦ‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و از ﻏﻨﺎﺋﻢ آن ﺳﻬﻢ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﻏﺰوة ﻓـﺘﺢ ﻣﻜـﻪ‬ ‫ﺟﻤﻊآوري ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن زﻛﺎت ﺑﺴﻮي آﻧﺎن اﻋﺰام ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن زﻛﺎت ﻣﻲدﻫﻨﺪ؛ و ﺑـﻪ‬ ‫‪ -1‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪.428‬‬ ‫‪ -2‬زاد اﻟﻤﻌﺎد؛ ج ‪ ،2‬ص ‪ .112‬ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺗﻔﺎﺻﻴﻞ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ ﻏﺰوه‪ ،‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺳـﻴﺮة اﺑـﻦﻫﺸـﺎم‪ ،‬ج ‪،2‬‬ ‫ص ‪209-203‬؛ زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪112-110‬؛ ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪.428-417‬‬

‫اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻫﺮ ﺳﻪ ﺟﻨﺎح ﺟﻨﮓاﻓﺮوز ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ اﺣﺰاب ﻣﺘﺸﻜﻞ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬درﻫﻢ‬ ‫ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﺮاﺳﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ را اﻣﻨﻴﺖ و ﺻﻠﺢ ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘـﺲ از آن‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﻫﺮ اﺧﺘﻼل و اﺷﻜﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﮔﻮﺷﻪاي از ﺟﺎﻧﺐ ﻃﺎﻳﻔﻪ ﻳﺎ ﻗﺒﻴﻠـﻪاي‬ ‫ﭘﻴﺶ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬رﻓﻊ و رﺟﻮع ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻳﻦ ﻏﺰوه‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎزي ﺑـﺮاي ﻓـﺘﺢ‬ ‫ﺷﻬﺮﻫﺎ و ﻣﻤﺎﻟﻚ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ آﻏﺎز ﺷﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬اﻛﻨﻮن دﻳﮕﺮ اوﺿﺎع داﺧﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ اﺳﻼم و‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻛﺎﻣﻼً دﮔﺮﮔﻮن ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ از اﻳﻦ ﻏﺰوه‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﺎ ﻣﺎه ﺷـﻮ‪‬ال ﺳـﺎل‬ ‫ﻫﻔﺘﻢ ﻫﺠﺮت در ﻣﺪﻳﻨﻪ اﻗﺎﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﻃﻮل اﻳﻦ ﻣﺪت اﻗﺎﻣـﺖ‪ ،‬ﭼﻨـﺪ ﺳـﺮﻳﻪ ﺑـﻪ‬ ‫اﻃﺮاف اﻋﺰام ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﺗﻔﺎﺻﻴﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﻬﺎ از اﻳﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﺳﺮﻳﺔ ﻏﺎﻟﺐ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻟَﻴﺜﻲ ﺑﺴﻮي ﺑﻨﻲ اﻟﻤ‪‬ﻠﻮ‪‬ح در ﻧﺎﺣﻴﺔ ُﻗﺪ‪‬ﻳﺪ‪ :‬در ﻣﺎه ﺻﻔﺮ ﻳﺎ ﻣـﺎه‬ ‫رﺑﻴﻊاﻻول ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ ﻫﺠﺮت‪ .‬ﺑﻨﻲ ﻣ‪‬ﻠﻮ‪‬ح‪ ،‬ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺑﺸﺮ ﺑﻦ ﺳ‪‬ﻮ‪‬ﻳﺪ را ﻛﺸـﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻲ وي اﻋﺰام ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺷﺒﻴﺨﻮن زدﻧﺪ؛ ﻋﺪ‪‬هاي را‬ ‫ﻛﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﭼﺎرﭘﺎﻳﺎﻧﺸﺎن را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺎه ﻋﻈﻴﻤﻲ از دﺷﻤﻨﺎن رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴـﻠﻤﺎن‬ ‫را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎرش ﺑﺎران آﻏﺎز ﺷﺪ‪ ،‬و ﺳـﻴﻞ‬ ‫ﻋﻈﻴﻤﻲ ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﺎﺋﻞ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﻼﻣﺖ ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﺳﺮﻳﺔ ﺣ‪‬ﺴﻤﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ در ﻣﺎه ﺟﻤـﺎدياﻟﺜﺎﻧﻴـﺔ ﺳـﺎل ﻫﻔـﺘﻢ ﻫﺠـﺮت روي داد‪ ،‬و‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ آن در اﺛﻨﺎي ﮔﺰارش ﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن ﺷﺮح داده ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﺳﺮﻳﺔ ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄّﺎب ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻴﺔ ﺗُﺮﺑ‪‬ﻪ‪ :‬در ﻣﺎه ﺷﻌﺒﺎن ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺳﻲ‬ ‫ﺗﻦ از رزﻣﻨﺪﮔﺎن اﺳﻼم‪ .‬ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺳﻴﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ و روزﻫـﺎ ﭘﻨﻬـﺎن ﻣـﻲﺷـﺪﻧﺪ و اﺳـﺘﺘﺎر‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺒﺮ ﺣﺮﻛﺖ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻫﻮازن رﺳﻴﺪ و ﻫﻤﮕﻲ ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻣﻨـﺎﻃﻖ‬ ‫ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ آﻧﺎن رﺳﻴﺪ‪ ،‬اﺣﺪي را در آن ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻧﻴﺎﻓﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪.‬‬

‫‪760‬‬ ‫‪ .4‬ﺳﺮﻳﺔ ﺑﺸﻴﺮﺑﻦ ﺳﻌﺪ اﻧﺼﺎري ﺑﺴﻮي ﺑﻨﻲ ﻣ‪‬ﺮّه در ﻧﺎﺣﻴﺔ َﻓﺪ‪‬ك‪ :‬در ﻣـﺎه ﺷـﻌﺒﺎن ﺳـﺎل‬ ‫ﻫﻔﺘﻢ ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺳﻲ ﺗﻦ از رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ .‬ﺑﺸﻴﺮ ﺑﺴﻮي آﻧﺎن ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮد و‬ ‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان و داﻣﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮد‪ .‬ﺑﻬﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐﻛﻨﻨﺪﮔﺎن وي را‬ ‫درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬او و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ‪ ،‬دﺷﻤﻦ را ﺑﻪ رﮔﺒﺎر ﺗﻴﺮ ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﻴﺮﻫﺎي ﺑﺸـﻴﺮ و‬ ‫ﻳﺎراﻧﺶ ﺗﻤﺎم ﺷﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﮕﻲ آﻧﺎن ﺑﺠﺰ ﺑﺸﻴﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬وي را ﻛﻪ ﻣﺠﺮوج ﺷﺪه ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﻗﺮﻳﺔ ﻓﺪك ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﺰد ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﻳﻬﻮدﻳﺎن اﻗﺎﻣﺖ ﻛﺮد ﺗﺎ زﺧﻤﻬﺎﻳﺶ ﺑﻬﺒﻮد ﻳﺎﻓـﺖ‬ ‫و ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪.‬‬ ‫‪ .5‬ﺳﺮﻳﺔ ﻏﺎﻟﺐ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﻟﻴﺜﻲ‪ :‬در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ ﻫﺠﺮت ﺑﺴﻮي ﺑﻨـﻲﻋ‪‬ـﻮال و‬ ‫ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪ ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ در ﻧﺎﺣﻴﺔ ﻣ‪‬ﻴ َﻔﻌ‪‬ﻪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﺑﺴﻮي ﺣ‪‬ﺮَﻗﺎت ﻃﺎﻳﻔـﻪاي از ﺟ‪‬ﻬﻴﻨـﻪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫اﺗﻔﺎق ﻳﻜﺼﺪ و ﺳﻲ ﺗﻦ از رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ .‬ﻳﻜﺠﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ آﻧﺎن رﻳﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ ﻛـﻪ از‬ ‫آﻧﺎن ﭘﻴﺶ آﻣﺪ از دم ﺗﻴﻎ ﮔﺬراﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﺎوان و ﺷﺘﺮان و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﻓﺮاوان ﺑـﺎ ﺧـﻮد‬ ‫ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺮﻳﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ اُﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﻳﺪ ﻧَﻬﻴﻚ ﺑﻦ ﻣ‪‬ﺮداس را ﺑﺎ آﻧﻜـﻪ ﻻاﻟـﻪاﻻاﷲ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪ وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺑﺮ‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و اُﺳﺎﻣﻪ ﻣﺎﺟﺮا را ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن ﺑﺎزﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻳﺎد ﺗﻜﺒﻴﺮ ﺑﺮ ﺳـﺮ او‬ ‫زدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬اﻗﺘﻠﺘﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﺎ ﻗﺎل ﻻاﻟﻪاﻻاﷲ؟( ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﻻاﻟﻪاﻻاﷲ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ‬ ‫رﺳﺎﻧﻴﺪي؟! اُﺳﺎﻣﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬وي اﻳﻦ ﻛﻠﻤﺔ ﻃﻴﺒﻪ را ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺟﺎﻧﺶ ﺑﺮ زﺑﺎن آورد!؟ ﻧﺒﻲ‬ ‫اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﻓَﻬﻼ ﺷَﻘﻘﺖ ﺻﺪرة ﻓﺘﻌﻠﻢ اﺻﺎدق ﻫﻮا ام ﻛـﺎذب؟(‬ ‫اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﺳﻴﻨﻪاش را ﻧﺸﻜﺎﻓﺘﻲ ﺗﺎ درﻳﺎﺑﻲ ﻛﻪ او راﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻳـﺎ دروغ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ؟!‬ ‫‪ .6‬ﺳﺮﻳﺔ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ رواﺣﻪ ﺑﺴﻮي ﺧﻴﺒﺮ‪ :‬در ﻣﺎه ﺷﻮ‪‬ال ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺳﻲ‬ ‫ﺗﻦ ﺳﻮارﻛﺎر‪ .‬ﻣﺎﺟﺮاي اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ اﺳﻴﺮ‪ -‬ﻳﺎ ﺑﺸﻴﺮ‪ -‬ﺑﻦ رازم اﻋﺮاب ﻏﻄﻔﺎن‬ ‫را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورد ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻛﺎرزار ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻣﺎده ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن او را ﺑﻪ‬

‫ﻫﻤﺮاه ﺳﻲ ﺗﻦ از ﻳﺎراﻧﺶ راﻫﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و او را اﻣﻴﺪوار ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وي را واﻟﻲ ﺧﻴﺒﺮ ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ وادي ﻗﺮﻗﺮة ﻧﻴﺎر رﺳﻴﺪﻧﺪ‪،‬‬‫ﺑﻴﻦ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﻲ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ‪ ،‬و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ اَﺳﻴﺮ )ﻳﺎ‪ :‬ﺑﺸﻴﺮ( و ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺳﻲ ﺗﻦ ﻳﺎران‬ ‫وي ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬واﻗﺪي اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ را در ﻣﺎه ﺷﻮال ﺳﺎل ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻣـﺎه ﭘـﻴﺶ از‬ ‫ﻓﺘﺢ ﺧﻴﺒﺮ‪ ،‬ﺛﺒﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .7‬ﺳﺮﻳﺔ ﺑﺸﻴﺮ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ اﻧﺼﺎري ﺑﺴﻮي ﻳﻤﻦ و ﺟﺒﺎر‪ :1‬در ﻣﺎه ﺷﻮال ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ ﻫﺠﺮت‪،‬‬ ‫ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺳﻴﺼﺪ ﺗﻦ از رزﻣﻨﺪﮔﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻧﺒـﻮﻫﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﻏﺎرت ﻛﺮدن ﺣﻮﻣﺔ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﮔﺮدﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺳﻴﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و روزﻫﺎ در‬ ‫ﻛﻤﻴﻦ دﺷﻤﻦ ﻣﻲﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺒﺮ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺳﭙﺎه اﺳﻼم را ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫و ﺑﺸﻴﺮ داﻣﻬﺎ و ﭼﺎرﭘﺎﻳﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و دو ﺗﻦ از آﻧﺎن را اﺳـﻴﺮ ﻛـﺮد‪ ،‬و‬ ‫آﻧﺪو را ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آورد‪ ،‬و آﻧﺪو اﺳﻼم آوردﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .8‬ﺳﺮﻳﺔ اﺑﻮ ﺣ‪‬ﺪر‪‬د اَﺳﻠَﻤﻲ ﺑﺴﻮي ﻧﺎﺣﻴﺔ ﻏﺎﺑﻪ‪ :2‬اﺑﻦ ﻗﻴﻢ اﻳﻦ ﺳـﺮﻳﻪ را در ﺳـﺎل ﻫﻔـﺘﻢ‬ ‫ﻫﺠﺮت ﭘﻴﺶ از ﻋ‪‬ﻤﺮة اﻟﻘﻀﺎء ﺛﺒﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻼﺻﺔ ﻣﺎﺟﺮا از اﻳﻦ ﻗﺮار ﺑﻮده اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺮدﻣﻲ از ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺑﻨﻲ ﺟ‪‬ﺸَﻢ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻧﺒﻮﻫﻲ ﺑﺴﻮي ﻧﺎﺣﻴﺔ ﻏﺎﺑـﻪ‬ ‫راﻫﻲ ﺷﺪ‪ ،‬و در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻃﺎﻳﻔﺔ ﻗﻴﺲ را ﺑﺮ ﻛﺎرزار ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﺤﺮﻳـﻚ ﻛﻨـﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﺑﻮﺣﺪرد را ﺑﺎ دو ﺗﻦ دﻳﮕﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ از او ﺣﺎل‬ ‫و ﺧﺒﺮي ﻛﺴﺐ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻬﻨﮕـﺎم ﻏـﺮوب‬ ‫‪» -1‬ﺟ‪‬ﺒﺎر«‪ ،‬ﻧﺎﺣﻴﻪاي از اراﺿﻲ ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﺑﻨﻲ ﻏﻄﻔﺎن‪ ،‬ﻳﺎ ﻃﻮاﻳﻒ ﻓﺰارة و ﻋﺬرة ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪150-149‬؛ ﺳﻴﺮة اﺑﻦ ﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ .630-629‬وي ﻧﺎم اﺑﻮﺣﺪرد را ﺑﺼـﻮرت‬ ‫اﺑﻦ اﺑﻲ ﺣﺪرد آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻄﻠﺐ ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳـﻦ ﺳـﺮاﻳﺎ‪ ،‬ﻧﻜــ‪ :‬رﺣﻤـﺔاﻟﻠﻌﺎﻟﻤﻴﻦ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‬ ‫‪231-229‬؛ زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪150-148‬؛ ﺗﻠﻘﻴﺢ ﻓﻬﻮم اﻫﻞ اﻻﺛﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑـﺎ ﺣﻮاﺷـﻲ آن‪ ،‬ص ‪31‬؛‬ ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺳﻴﺮة اﻟﺮﺳﻮل‪ ،‬ص ‪.324-322‬‬

‫‪762‬‬ ‫آﻓﺘﺎب‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺰد آن ﺟﻤﺎﻋﺖ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺣﺪود در ﮔﻮﺷﻪاي ﻛﻤـﻴﻦ ﻛـﺮد‪ ،‬و دو رﻓﻴـﻖ‬ ‫دﻳﮕﺮش ﻧﻴﺰ در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﻛﻤﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ ﭼﻮﭘﺎن آﻧﺎن ﺑﺎزﮔﺮدد ﺗﺎ وﻗﺘﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﭘﺎﺳﻲ از ﺷﺐ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺗﻴﺮه و ﺗﺎر ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬رﺋﻴﺲ آن ﻗﺒﻴﻠـﻪ ﺑـﻪ ﺗﻨﻬـﺎﻳﻲ‬ ‫ﺑﻴﺮون آﻣﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺧﻮاﺳﺖ از ﻧﺰدﻳﻜﻲ اﺑﻮﺣﺪرد ﺑﮕﺬرد‪ ،‬وي ﺗﻴﺮي ﺑﺴﻮي ﻣﻐﺰ او ﻧﺸﺎﻧﻪ‬ ‫رﻓﺖ‪ .‬رﺋﻴﺲ ﻗﺒﻴﻠﻪ از ﭘﺎر دراﻓﺘﺎد و ﻫﻴﭻ ﺻﺪاﻳﻲ از او ﺑﺮﻧﻴﺎﻣﺪ‪ .‬اﺑﻮ ﺣﺪرد ﺳﺮ از ﺗﻦ وي‬ ‫ﺟﺪا ﻛﺮد و آن ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪه را در ﻛﻨﺎر اردوﮔﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺼﺐ ﻛﺮد‪ ،‬و ﻓﺮﻳﺎد ﺗﻜﺒﻴـﺮ ﺳـﺮ‬ ‫داد‪ .‬دو رﻓﻴﻖ وي ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻳﺎد ﺗﻜﺒﻴﺮ ﺳﺮ دادﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺗﻌﻘﻴﺐ دﺷﻤﻦ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ آن ﺟﻤﺎﻋﺖ‬ ‫ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺟﺰ آﻧﻜﻪ ﭘﺎي ﺑﻪ ﻓﺮار ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺎري ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬و اﻳـﻦ ﺳـﻪ ﺗـﻦ رزﻣﻨـﺪة‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺷﺘﺮان و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﻓﺮاوان ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﺮﻩ ﺍﻟﻘﻀﺎﺀ‬ ‫ﺣﺎﻛﻢ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺧﺒﺎر و رواﻳﺎت در ﺣﺪ‪ ‬ﺗﻮاﺗﺮ ﺣﺎﻛﻲ از آناﻧﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻫـﻼل‬ ‫ذﻳﻘﻌﺪه رؤﻳﺖ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن را اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﻪ ﺟﺎي آوردن ﻗﻀﺎي ﻋ‪‬ﻤﺮة ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺧﻮد آﻣﺎده ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ در ﻏﺰوة ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺟﺎي ﻧﻤﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﮕﻲ ﻋﺎزم ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺠﺰ ﻛﺴـﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوﻫﻲ از دﻳﮕﺮ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴـﺰ ﻋـﺎزم اداي‬ ‫ﻋﻤﺮه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻋﺪة آﻧﺎن ﺑﺠﺰ زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ دو ﻫﺰار ﮔﺮدﻳﺪ ‪.1‬‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻔﺮ‪ ،‬ﻋ‪‬ﻮﻳﻒ ﺑﻦ‬ ‫اﺿﺒﻂ دﻳﻠﻲ ﻳﺎ اﺑﻮر‪‬ﻫ‪‬ﻢ ﻏ‪‬ﻔﺎري را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺷﺼﺖ ﺷـﺘﺮ‬ ‫ﺑﺮاي ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﻧﮕﻬﺪاري آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻧﺎﺟﻴﻪﺑﻦ ﺟ‪‬ﻨﺪ‪‬ب اﺳﻠَﻤﻲ ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ذياﻟﺤﻠﻴﻔﻪ اﺣﺮام ﻋ‪‬ﻤﺮه ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﻠﺒﻴﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻤﺮاه اﻳﺸﺎن ﺗﻠﺒﻴﻪ ﮔﻔﺘﻨـﺪ؛ و‬ ‫‪ -1‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪.500‬‬

‫ﺑﺎ آﻣﺎدﮔﻲ ﻛﺎﻣﻞ از ﺟﻬﺖ ﺣﻤﻞ اﺳﻠﺤﻪ و ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻦ ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن و رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻋﺎزم‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﺷﺪﻧﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬ﺧﻮف آن داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻧﻴﺮﻧﮕﻲ ﺳﺎز ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻴﺔ‬ ‫ﻳﺄﺟ‪‬ﺢ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ اﺳﺒﺎب و وﺳﺎﺋﻞ و اﺳﻠﺤﺔ ﺧﻮﻳﺶ را از ﻗﺒﻴﻞ ﺷﻤﺸﻴﺮ و ﺳـﭙﺮ و‬ ‫ﺧﻮ‪‬ﻟﻲ اﻧﺼﺎري را ﺑﺎ دوﻳﺴﺖ رزﻣﻨـﺪة ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺑـﺮ‬ ‫ﺗﻴﺮ و ﻧﻴﺰه ﻓﺮو ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬و اوس ﺑﻦ َ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﮔﻤﺎردﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ اﺳﻠﺤﺔ راﻛﺐ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺷﻤﺸﻴﺮ در ﻏﻼف ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻓـﺮد‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻜﺔ ﻣﻜﺮّﻣﻪ وارد ﺷﺪﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ورود ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺑﺮ ﻧﺎﻗـﺔ ﻗَﺼـﻮاء ﺧـﻮﻳﺶ‬ ‫ﺳﻮار ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ ﺣﻤﺎﻳﻞ ﻛﺮده و اﻃﺮاف آﻧﺤﻀﺮت را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‬ ‫و ﺗﻠﺒﻴﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ ﺑﺮﻓﺮاز ﻛﻮه ُﻗﻌ‪‬ﻴﻘ‪‬ﻌﺎن‪ ،‬ﻛﻮﻫﻲ ﻛﻪ در ﺷﻤﺎل ﻛﻌﺒﺔ ﻣﻜﺮﻣﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را زﻳﺮﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶ از آن ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ وي در‬ ‫ﺣﺎﻟﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ وارد ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ وﺑﺎي ﻳﺜﺮب آﻧﺎن را ﺳ‪‬ﺴﺖ و ﺑﻲرﻣﻖ ﮔﺮداﻧﻴـﺪه اﺳـﺖ!‬ ‫ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ اﺻﺤﺎب ﺧﻮد اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻪ ﺷﻮط ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ‬ ‫ﻃﻮاف ﻛﻌﺒﻪ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻫﺮو‪‬ﻟﻪ ﺑﺪوﻧﺪ‪ ،‬و ﻓﻘـﻂ ﻓﺎﺻـﻠﺔ ﻣﻴـﺎن دو رﻛـﻦ را آرام راه‬ ‫ﺑﺮوﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﺖ اﻳﻨﻜﻪ آﻧﺤﻀﺮت اﻣﺮ ﻧﻔﺮﻣﻮدﻧﺪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺷﻮط ﻫﺎي ﻃـﻮاف را ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬ ‫ﻫﺮوﻟﻪ ﺑﺪوﻧﺪ‪ ،‬ارﻓﺎق و ﻣﺪارا ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن ﺑﻮد‪ ،‬و ﻋﻠـﺖ آﻧﻜـﻪ اﻣـﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‬ ‫ﺑﺪاﻧﮕﻮﻧﻪ ﻃﻮاف ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛـﻪ ﻣﺸـﺮﻛﺎن ﻧﻴﺮوﻣﻨـﺪي و ﺗﻮاﻧﻤﻨـﺪي آﻧﺤﻀـﺮت و‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪2‬؛ ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻫﻨﮕـﺎم ﻃـﻮاف »اﺿـﻄ‪‬ﺒﺎع«‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺷﺎﻧﻪﻫﺎي راﺳﺘﺸﺎن را ﺑﺮﻫﻨﻪ ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬و دو ﺳﺮِ ﺟﺎﻣﺔ اﺣﺮام را ﺑﺮ ﺷﺎﻧﻪﻫـﺎي‬ ‫ﭼﭙﺸﺎن ﺑﻴﺎﻓﻜﻨﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬از ﮔﺮدﻧـﻪاي ﻛـﻪ اﻳﺸـﺎن را ﺑـﻪ‬ ‫‪ -1‬ﻫﻤﺎن؛ زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.151‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،218‬ج ‪ ،2‬ص ‪611-610‬؛ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.412‬‬

‫‪764‬‬ ‫ﺟ‪‬ﺤﻮن ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﺪ و از آﻧﺠﺎ ﻣﻲﮔﺬراﻧﻴﺪ‪ ،‬وارد ﻣﻜﻪ ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣ‪‬ﺸـﺮﻛﺎن ﺻـﻒ ﻛﺸـﻴﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ و اﻳﺸﺎن را ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم‪ ،‬از ﻣﻮﻗـﻊ اﺣـﺮام‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ ﻟﺒﻴـﻚ‬ ‫ﻟﺒﻴﻚ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﺼﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد را ا‪‬ﺳـﺘ‪‬ﻼم ﻛﺮدﻧـﺪ؛ آﻧﮕـﺎه‬ ‫ﻃﻮاف ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻃﻮاف ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ رواﺣﻪ ﭘﻴﺸـﺎﭘﻴﺶ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺣﻤﺎﻳﻞ ﻛﺮده ﺑﻮد و ﭼﻨﻴﻦ رﺟﺰ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺧﻠـــﻮا ﺑﻨـــﻲ اﻟﻜﻔـــﺎر ﻋـــﻦ ﺳـــﺒﻴﻠﻪ‬

‫ﺧﻠــــﻮا ﻓﻜــــﻞ اﻟﺨﻴــــﺮ ﻓــــﻲ ﺳــــﺒﻴﻠﻪ‬

‫ﻗـــﺪ اﻧـــﺰل اﻟـــﺮّﺣﻤﻦ ﻓـــﻲ ﺗﻨﺰﻳﻠـــﻪ‬

‫ﻓـــﻲ ﺻـــﺤﻒ ﺗﺘﻠـــﻲ ﻋﻠـــﻲ رﺳـــﻮﻟﻪ‬

‫ﻳــــﺎ رب اﻧــــﻲ ﻣــــﺆﻣﻦ ﺑﻘﻴﻠــــﻪ‬

‫اﻧــــﻲ رأﻳــــﺖ اﻟﺤــــﻖ ﻓــــﻲ ﻗﺒﻮﻟــــﻪ‬

‫ﺑـــﺎن ﺧﻴـــﺮ اﻟﻘﺘـــﻞ ﻓـــﻲ ﺳــــﺒﻴﻠﻪ‬

‫اﻟﻴــــﻮم ﻧﻀــــﺮﺑﻜﻢ ﻋﻠــــﻲ ﺗﻨﺰﻳﻠــــﻪ‬

‫ﺿـــﺮﺑﺎ ﻳﺰﻳـــﻞ اﻟﻬـــﺎم ﻋـــﻦ ﻣﻘﻴﻠـــﻪ‬

‫‪1‬‬

‫و ﻳــــﺬﻫﻞ اﻟﺨﻠﻴــــﻞ ﻋــــﻦ ﺧﻠﻴﻠــــﻪ‬

‫اي ﻛﺎﻓﺮزادﮔﺎن‪ ،‬از ﺳﺮ راه ﻛﻨﺎر ﺑﺮوﻳﺪ‪ .‬ﻛﻨﺎر ﺑﺮوﻳـﺪ ﻛـﻪ ﻫـﺮ ﺧﻴـﺮ و ﺧـﻮﺑﻲ در راه‬ ‫اوﺳﺖ؛ ﺧﺪاوﻧﺪ رﺣﻤﺎن ﭘﻴﺎم ﺧﻮد را در ﺗﻨﺰﻳﻞ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬در ﺻﺤﻴﻔﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ رﺳﻮل‬ ‫او ﺗﻼوت ﻣﻲﺷﻮد ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ؛‬ ‫اي ﺧﺪاي ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺎر وي اﻳﻤﺎن دارم‪ ،‬و ﻣﻦ ﺣﻖ را در ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ او درﻳﺎﻓﺘﻪام؛ و‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪنﻫﺎ در راه اوﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺎ اﻣﺮوز ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺿﺮﺑﺖ ﻓﺮود ﻣﻲآورﻳـﻢ‬ ‫ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﻨﺰﻳﻞ او؛‬ ‫آﻧﭽﻨﺎن ﺿﺮﺑﺘﻲ ﻛﻪ ﺟﻤﺠﻤﻪﻫﺎ را از ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﺸﺎن ﺑﺮﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و دوﺳﺖ را از ﺣﺎل دوﺳـﺖ‬ ‫ﺑﻲﺧﺒﺮ ﺳﺎزﻧﺪ!‬ ‫ﺑﻪ رواﻳﺖ از اَﻧَﺲ آوردهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﭘﺴﺮ رواﺣﻪ‪ ،‬در ﻣﺤﻀﺮ رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺘﻦ اﺷﻌﺎر و ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺑﻴﺎت در رواﻳﺎت ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﻲﺳﺎﻣﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﺎﻣﺎن آوردهاﻳﻢ‪.‬‬

‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و در ﺣﺮم ﺧﺪا ﺷﻌﺮ ﻣﻲﮔـﻮﻳﻲ؟! ﻧﺒـﻲاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫)ﺧﻞ ﻋﻨﻪ ﻳﺎ ﻋﻤﺮ؛ ﻓﻠﻬﻮﺍ ﺃﺳﺮﻉ ﻓﻴﻬﻢ ﻣﻦ ﻧﻀﺢ ﺍﻟﻨﺒﻞ( ‪.١‬‬

‫»او را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد واﮔﺬار‪ ،‬اي ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻛﻪ اﺷﻌﺎر اﺑﻦ رواﺣﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻨﺎن از رﮔﺒﺎر ﺗﻴﺮ‬ ‫ﻛﺎرﺳﺎزﺗﺮ و ﻣﺆﺛﺮﺗﺮ اﺳﺖ!«‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﻪ ﺷﻮط ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﻃـﻮاف را ﻫﺮوﻟـﻪ‬ ‫ﻛﻨﺎن اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻣﺸﺮﻛﺎن آن ﺻﺤﻨﻪ را دﻳﺪد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻨﺎن اﻧﺪ ﻛﻪ ﺷـﻤﺎ ﮔﻤـﺎن‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ وﺑﺎي ﻳﺜﺮب ﺳﺴﺖ و ﺑﻲرﻣﻘﺸﺎن ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ؛ اﻳﻨﺎن از ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن ﻫـﻢ‬ ‫ﭼﺎﻻكﺗﺮﻧﺪ!؟‬

‫‪2‬‬

‫وﻗﺘﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻃﻮاف ﻛﻌﺒﺔ ﻣﻌﻈّﻤﻪ ﻓﺮاﻏـﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﻌﻲ ﻣﻴﺎن ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ از ﺳﻌﻲ ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه ﺑﭙﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺷـﺘﺮان‬ ‫ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ را در ﻛﻨﺎر ﺗﭙﺔ ﻣﺮوه ﺑﺎزداﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﻳﻨﺠﺎه ﻗﺮﺑﺎﻧﮕـﺎه اﺳـﺖ‪) ،‬ﻫـﺬﺍ‬ ‫ﺍﳌﻨﺤﺮ‪ ،‬ﻭﮐﻞ ﻓﺠﺎﺝ ﻣﮑﺔ ﻣﻨﺤﺮ( و ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻛﻮي و ﺑﺮزن ﻣﻜﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﮕﺎه اﺳـﺖ! آﻧﮕـﺎه‪ ،‬ﺷـﺘﺮ‬ ‫ﺧﻮد را در ﻛﻨﺎر ﺗﭙﺔ ﻣﺮوه ﻗﺮﺑـﺎﻧﻲ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﺎﻧﺠـﺎ ﺳـﺮ ﻣﺒﺎرﻛﺸـﺎن را ﺗﺮاﺷـﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﭼﻨﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﮔﺮوﻫﻲ از رزﻣﻨﺪﮔﺎن را ﺑﺴﻮي ﻳﺄﺟ‪‬ﺞ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ در‬ ‫ﻛﻨﺎر اﺳﻠﺤﻪ و ﻣﻬﻤﺎت و وﺳﺎﻳﻞ ﺟﻨﮕﻲ اﻗﺎﻣﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و آن رزﻣﻨﺪﮔﺎن دﻳﮕـﺮ ﺑﻴﺎﻳﻨـﺪ و‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﻜﺸﺎن را ادا ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﻪ روز ﻛﺎﻣﻞ در ﻣﻜﻪ اﻗﺎﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻣـﺪاد روز‬ ‫ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ ﻧﺰد ﻋﻠﻲ آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ رﻓﻴﻘﺖ ﺑﮕﻮ‪ :‬از ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺑﻴﺮون ﺷﻮ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻬﻠﺘﺖ ﺳﺮآﻣﺪه اﺳﺖ!؟ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ از ﻣﻜﻪ ﺑﻴﺮون ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و در‬ ‫‪ -1‬ﺳ‪‬ﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬اﺑﻮاب اﺳﺘﻴﺬان و ادب‪»،‬ﺑﺎب ﻣﺎﺟﺎء ﻓﻲ اﻧﺸﺎد اﻟﺸﻌﺮ«‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.107‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.412‬‬

‫‪766‬‬ ‫ﺳﺮِف اُﻃﺮاق ﻛﺮدﻧﺪ و در آﻧﺠﺎ اﻗﺎﻣﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺎﺣﻴﺔ ‪‬‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻋﺎزم ﺧﺮوج از ﻣﻜﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬دﺧﺘﺮ ﺣﻤﺰه‬ ‫ﻫﻤﺮاه آﻧﺎن ﺷﺪ و ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﻤﻮﺟﺎن! ﻋﻤﻮﺟﺎن! ﻋﻠﻲ آن دﺧﺘﺮ ﺧﺮدﺳﺎل را در آﻏﻮش‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﻋﻠﻲ و ﺟﻌﻔﺮ و زﻳﺪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻧﮕﻬـﺪاري آن دﺧﺘـﺮ ﺑـﻪ ﻛﺸـﻤﻜﺶ ﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺟﻌﻔﺮ ﺣﻜﻢ ﻛﺮدﻧﺪ؛ زﻳﺮا ﺧﺎﻟﺔ آن دﺧﺘﺮ ﻫﻤﺴﺮ‬ ‫ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در اﺛﻨﺎي اﻳﻦ ﻋ‪‬ﻤﺮه‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻴﻤﻮﻧﻪ دﺧﺘﺮ ﺣﺎرث ﻋﺎﻣﺮي را‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮي ﺧﻮﻳﺶ درآوردﻧﺪ‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت ﭘﻴﺶ از ورود ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺟﻌﻔـﺮﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟـﺐ را‬ ‫ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﻧﺰد ﻣﻴﻤﻮﻧﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وي ﻧﻴﺰ ﻛﺎر ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﺒﺎس ﻛﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﺧـﻮاﻫﺮ‬ ‫او ﺑﻮد‪ ،‬واﮔﺬار ﻛﺮد‪ .‬ﻋﺒﺎس ﻣﻴﻤﻮﻧﻪ را ﺑﻪ ﻋﻘﺪ ازدواج ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬درآورد‪ ،‬و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ از ﻣﻜﻪ ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮراﻓـﻊ را‬ ‫ﺑﺮﺟﺎي ﻧﻬﺎدﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻴﻤﻮﻧﻪ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﻴﺎورد و در ﺑﻴﻦ راه ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻣﻠﺤـﻖ ﮔﺮداﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫در ﻧﺎﺣﻴﺔ ‪‬‬ ‫ﺳﺮِف ﺑﺎ او زﻓﺎف ﻛﺮدﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﻋ‪‬ﻤﺮه را »ﻋ‪‬ﻤﺮهاﻟﻘﻀﺎء« ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺨﺎﻃﺮ آﻧﻜﻪ ﻗﻀﺎي ﻋﻤﺮة ﺣ‪‬ﺪﻳﺒﻴﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳـﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آﻧﻜﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي »ﻣ‪‬ﻘﺎﺿﺎت« ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪاي ﻛﻪ درﺣﺪﻳﺒﻴﻪ روي داد‪ ،‬اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﺤﻘﻘﺎن اﻳﻦ وﺟﻪ دوم را ﺗﺮﺟﻴﺢ دادهاﻧﺪ‪2‬؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻣﺠﻤﻮع اﻳﻦ ﻋﻤﺮه ﺑـﻪ‬ ‫ﭼﻬﺎر ﻧﺎم ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻋ‪‬ﻤﺮةاﻟﻘًﻀﺎء‪ ،‬ﻋﻤﺮة اﻟﻘﻀﻴﺔ‪ ،‬ﻋﻤﺮةاﻟﻘ‪‬ﺼﺎص‪ ،‬ﻋ‪‬ﻤﺮةاﻟﺼ‪‬ﻠﺢ‪.‬‬

‫‪ -1‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.152‬‬ ‫‪ -2‬ﻧﻜـ‪ :‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪172‬؛ ﻧﻴﺰ ﻧﻜـ‪ :‬ﻓﺘﺢ ا ﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪.500‬‬ ‫‪ -3‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪.500‬‬

‫‪3‬‬

‫ﭼﻬﺎﺭ ﺳﺮﻳﺔ ﺩﻳﮕﺮ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ از اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﻋﻤﺮه ﻧﻴﺰ ﭼﻨﺪ ﺳـﺮﻳﻪ‬ ‫اﻋﺰام ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ذﻳﻞ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﺳﺮﻳﺔ اﺑﻮاﻟﻌﻮﺟﺎء‪ :‬در ذﻳﺤﺠﺔ ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﭘﻨﺠﺎه رزﻣﻨـﺪة ﻣﺴـﻠﻤﺎن‪.‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وي را ﺑﺴﻮي ﺑﻨﻲﺳ‪‬ﻠﻴﻢ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛـﻪ آﻧـﺎن را ﺑـﻪ‬ ‫اﺳﻼم دﻋﻮت ﻛﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ را ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ اﻳﻦ دﻋﻮت ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ! و ﺑﺎ او ﺳﺨﺖ درﮔﻴـﺮ‬ ‫ﻛﺎرزار ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و در آن ﻛﺎرزار اﺑﻮاﻟﻌﻮﺟﺎء ﻣﺠﺮوح ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و دو ﺗـﻦ از دﺷـﻤﻨﺎن ﺑـﻪ‬ ‫اﺳﺎرت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن درآﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﺳﺮﻳﺔ ﻏﺎﻟﺐ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ‪ :‬ﺑﺴﻮي ﻣﺤﻠﻲ ﻛﻪ ﻳﺎران ﺑﺸﻴﺮﺑﻦ ﺳﻌﺪ در ﻧﺎﺣﻴﺔ َﻓﺪ‪‬ك ﻛﺸـﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ؛ در ﻣﺎه ﺻﻔﺮ ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮت‪ .‬وي ﺑﻪ اﺗﻔﺎق دوﻳﺴﺖ ﺗـﻦ از رزﻣﻨـﺪﮔﺎن‬ ‫اﻋﺰام ﺷﺪه اﺷﺘﺮان ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻋﺪة زﻳـﺎدي از دﺷـﻤﻨﺎن را ﺑـﻪ ﻗﺘـﻞ‬ ‫رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﺳﺮﻳﺔ ذات اَﻃﻠَﺢ؛ در ﻣﺎه رﺑﻴﻊاﻻول ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮت‪ .‬ﺑﻨﻲ ﻗﻀﺎﻋﻪ ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ اﻧﺒـﻮه‬ ‫را ﺗﺪارك دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺷﺒﻴﺨﻮن ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻛﻌﺐ ﺑﻦ ﻋ‪‬ﻤﻴﺮ اﻧﺼﺎري را ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﭘـﺎﻧﺰده ﺗـﻦ از ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن رزﻣﻨـﺪه ﺑﺴـﻮي آﻧـﺎن‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ دﺷﻤﻦ روﻳﺎروي ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋـﻮت ﻛﺮدﻧـﺪ؛ اﻣـﺎ‪ ،‬آﻧـﺎن‬ ‫دﻋﻮت اﺳﻼم را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﺑﻪ رﮔﺒﺎر ﺗﻴﺮ ﺑﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ آﻧـﺎن ﺑـﻪ ﺷـﻬﺎدت‬ ‫رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺠﺰ ﻳﻚ ﺗﻦ از آن ﮔﺮوه ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﺠﺮوح ﺷﺪه ﺑﻮد و از ﻣﻴﺎن ﻛﺸـﺘﮕﺎن‬ ‫ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪ ‪.1‬‬ ‫‪ .4‬ﺳﺮﻳﺔ ذات ﻋ‪‬ﺮق؛ ﺑﺴﻮي ﻫﻮازِن‪ ،‬در ﻣﺎه رﺑﻴﻊاﻻو‪‬ل ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮت‪ .‬ﺑﻨﻲ ﻫـﻮازن‬ ‫ﭘﻴﺎﭘﻲ دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم را ﻣﺪد رﺳﺎﻧﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴـﺰ‬ ‫‪ -1‬رﺣﻤﺔﻟﻠﻌﺎﻟﻤﻴﻦ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.231‬‬

‫‪768‬‬ ‫ﺷُﺠﺎع ﺑﻦ و‪‬ﻫﺐ اَﺳ‪‬ﺪي را ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﭘﺎﻧﺰده ﺗﻦ ﻣﺮد رزﻣﻨﺪه ﺑﺴﻮي آﻧﺎن اﻋﺰام ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫اُﺷﺘﺮان ﻓﺮاواﻧﻲ را از دﺷﻤﻦ ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و دﭼﺎر دردﺳﺮي ﻧﺸﺪﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫ﺟﻨﮓ ﻣ‪‬ﻮﺗﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻧﺒﺮد ﺧﻮﻧﻴﻦ‪ ،‬و ﻋﻈﻴﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﺒﺎرزة ﺟﺪ‪‬ي ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن در‬ ‫زﻣﺎن ﺣﻴﺎت رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬درﮔﻴـﺮ آن ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬و آن ﻣﻘﺪ‪‬ﻣـﻪ و‬ ‫ﭘﻴﺶ درآﻣﺪي ﺑﻮد ﺑﺮاي ﻓﺘﻮﺣﺎت ﺑﻌﺪي در ﺑـﻼد ﻣﺴـﻴﺤﻲ ﻧﺸـﻴﻦ‪ .‬اﻳـﻦ ﻧﺒـﺮد در ﻣـﺎه‬ ‫ﺟﻤﺎدياﻻوﻟﻲ ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮت‪ -‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ اوﮔﻮﺳﺖ ﻳﺎ ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 669‬ﻣﻴﻼدي‪ -‬روي‬ ‫داد‪.‬‬ ‫»ﻣﺆﺗَﻪ« دﻫﻜﺪهاي ﺑﻮد در ﭘﺎﻳﻴﻦ دﺳﺖ ﺑ‪‬ﻠﻘﺎء‪ ‬ﺷﺎم‪ ،‬ﻛﻪ ﻓﺎﺻﻠﺔ آن ﺗـﺎ ﺑﻴـﺖاﻟﻤﻘـﺪس دو‬ ‫ﻣﻨﺰل راه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺍﻧﮕﻴﺰﺓ ﻧﺒﺮﺩ‬ ‫اﻧﮕﻴﺰة اﻳﻦ ﻧﺒﺮد آن ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻋ‪‬ﻤﻴـﺮ اَز‪‬دي‬ ‫را ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻪاي از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺴﻮي ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي ﺑ‪‬ﺼﺮي ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ؛ ﺷُﺮﺣﺒﻴﻞ ﺑﻦ ﻋﻤـﺮو‬ ‫ﻏﺴ‪‬ﺎﻧﻲ‪ -‬ﻛﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﻗﻴﺼﺮ روم واﻟﻲ ﺑ‪‬ﻠﻘﺎء ﺑﻮد‪ -‬ﺳـﺮ راه را ﺑـﺮ او ﮔﺮﻓـﺖ‪ ،‬و او را‬ ‫دﺳﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻗﻴﺼﺮ روم داد‪ .‬و او ﻧﻴﺰ ﮔﺮدن ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻋ‪‬ﻤﻴﺮ را زد‪.‬‬ ‫در آن روزﮔﺎر‪ ،‬ﻛﺸﺘﻦ ﺳﻔﻴﺮان و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻳﻜﻲ از ﻧﺎﻫﻨﺠﺎرﺗﺮﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺎت ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر‬ ‫ﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاﺑﺮ ﻳﺎ ﻓﺮاﺗﺮ از اﻋﻼن ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻣﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬وﻗﺘﻲ اﻳﻦ ﮔﺰارش ﻫﺎ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮان آﻣﺪ‪ ،‬و ﻟﺸـﻜﺮي را‬

‫‪ -1‬ﻫﻤﺎن؛ ﺗﻠﻘﻴﺢ ﻓﻬﻮم اﻫﻞ اﻻﺛﺮ‪ ،‬ص ‪ 33‬پ‪.‬‬

‫ﻛﻪ ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ ﺳﻪ ﻫﺰار رزﻣﻨﺪة ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮد ﺑﺴﻮي آﻧﺎن اﻋﺰام ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ‪ .1‬اﻳـﻦ ﺑﺰرﮔﺘـﺮﻳﻦ‬ ‫ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺒﻮﻫﻲ‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﺟﻨﮓ اﺣﺰاب‪ ،‬ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺍﻣﻴﺮﺍﻥ ﺳﭙﺎﻩ ﺍﺳﻼﻡ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ‪ ،‬زﻳﺪﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ را ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪه‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫)ﺇﻥ ﻗﺘﻞ ﺯﻳﺪ ﻓﺠﻌﻔﺮ‪ ،‬ﻭﺇﻥ ﻗﺘﻞ ﺟﻌﻔﺮ‪ ،‬ﻓﻌﺒﺪﺍﷲ ﺑﻦ ﺭﻭﺍﺣﺔ( ‪.٢‬‬

‫»اﮔﺮ زﻳﺪ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺟﻌﻔﺮ اﻣﻴﺮ ﺳﭙﺎه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ‬ ‫رواﺣﻪ اﻣﻴﺮ ﺳﭙﺎه ﮔﺮدد!«‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺳﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻳﻚ ﻟﻮاي ﺳﻔﻴﺪرﻧﮓ ﺑﺴﺘﻨﺪ و آن را ﺑﻪ دﺳـﺖ‬ ‫زﻳﺪﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ دادﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ آﻧﺎن ﺳﻔﺎرش ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﻗﺘـﻞ ﺣـﺎرثﺑـﻦ ﻋ‪‬ﻤ‪‬ﻴـﺮ‬ ‫ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬و اﻫﺎﻟﻲ آﻧﺠﺎ را ﺑﺴﻮي اﺳﻼم دﻋﻮت ﻛﻨﻨﺪ؛ اﮔﺮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨـﺪ؛ و اﮔـﺮ‬ ‫ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ آﻧﺎن از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺪدﺟﻮﻳﻨﺪ و ﺑﺎ آﻧﺎن ﻛﺎرزار ﻛﻨﻨﺪ؛ و ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ آﻧـﺎن‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻏﺰﻭﺍ ﺑﺎﺳﻢ ﺍﷲ‪ ،‬ﰲ ﺳﺒﻴﻞﺍﷲ‪ ،‬ﻣﻦ ﮐﻔﺮ ﺑﺎﷲ! ﻻ ﺗﻐﺪﺭﻭﺍ‪ ،‬ﻭﻻ ﺗﻐﻠﻮﺍ‪ ،‬ﻭﻻ ﺗﻘﺘﻠﻮﺍ ﻭﻟﻴﺪﹰﺍ ﻭﻻ ﺍﻣﺮﺃﺓ‪ ،‬ﻭﻻ‬

‫ﻼ ﻭﻻ ﺷﺠﺮﺓ‪ ،‬ﻭﻻ ‪‬ﺪﻣﻮﺍ ﺑﻨﺎﺀ(‪.٣‬‬ ‫ﮐﺒﲑﹰﺍ ﻓﺎﻧﻴﹰﺎ‪ ،‬ﻭﻻ ﻣﻨﻌﺰﻻ ﺑﺼﻮﻣﻌﺔ‪ ،‬ﻭﻻ ﺗﻘﻄﻌﻮﺍ ﳔ ﹰ‬

‫»ﺑﻨﺎم ﺧﺪا در راه ﺧﺪا ﺑﺎ ﻛﺴﺎن ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺷﺪهاﻧﺪ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ! ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻧﺰﻧﻴﺪ؛ ﻏـﺎرت‬ ‫ﻧﻜﻨﻴﺪ؛ ﻧﻮزادان و زﻧﺎن را ﻧﻜﺸﻴﺪ؛ ﻣﺘﻌﺮض ﭘﻴﺮان ﺳﺎﻟﺨﻮرده ﻧﺸﻮﻳﺪ؛ ﺑـﻪ ﮔﻮﺷـﻪﮔﻴـﺮان‬ ‫ﺻﻮﻣﻌﻪ ﻧﺸﻴﻦ ﻛﺎري ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ؛ و ﻣﺘﻌﺮض ﻧﺨﻠﺴﺘﺎنﻫـﺎ و ﺑﺎﻏﺴـﺘﺎنﻫـﺎ ﻧﺸـﻮﻳﺪ؛ و‬ ‫‪ -1‬زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪155‬؛ ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪.511‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪» ،‬ﺑﺎب ﻏﺰوة ﻣﺆﺛَﺔ ﻣﻦ ارض اﻟﺸﺎم«‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.611‬‬ ‫‪ -3‬ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺳﻴﺮةاﻟﺮﺳﻮل‪ ،‬ص ‪ .327‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﻧﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن‪ ،‬در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ و ﺳـﻨﻦ اﺑـﻲ‬ ‫داود‪ ،‬و ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي و ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ و دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺣﺪﻳﺜﻲ ﺑﺎ ﻋﺒﺎرات ﻣﺨﺘﻠﻒ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪770‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنﻫﺎ را ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻧﻜﻨﻴﺪ!«‬ ‫ﻭﺩﺍﻉ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎﻥ ﺍﺳﻼﻡ‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن اﺳﻼم ﻋﺎزم ﺧﺮوج از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻫﻤـﻪ ﮔـﺮد آﻣﺪﻧـﺪ‪ ،‬و ﺑـﺎ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﺳﭙﺎه رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وداع ﻛﺮدﻧـﺪ و ﺑـﻪ آﻧـﺎن درود و‬ ‫ﺑﺪرود ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬و در آن ﺣﺎل و اﺣﻮال‪ ،‬ﻳﻜﻲ از اﻣﻴـﺮان ﺳـﭙﺎه‪ -‬ﻋﺒـﺪاﷲ ﺑـﻦ رواﺣـﻪ‪-‬‬ ‫ﮔﺮﻳﺴﺖ‪ .‬ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ؛ ﻋﻠّﺖ ﮔﺮﻳﺴﺘﻦ ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺎن‪ ،‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻪ ﺑـﻪ دﻧﻴـﺎ‬ ‫ﻓﺮﻳﻔﺘﻪام و ﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ واﺑﺴﺘﻪام! اﻣﺎ‪ ،‬ﺷﻨﻴﺪم رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻳﻪاي از‬ ‫ﻛﺘﺎب ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﻛﻪ در آن از آﺗﺶ دوزخ ﭼﻨﻴﻦ ﻳﺎد ﺷﺪه ﺑﻮد‪:‬‬ ‫ﻀﻴ‪‬ﺎﹰ﴾‪.١‬‬ ‫ﻚ ‪‬ﺣﺘ‪‬ﻤﹰﺎ ﻣ‪ ‬ﹾﻘ ‪‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﺇﹺﻥ ﻣ‪‬ﻨ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﹺﺇﻟﱠﺎ ﻭ‪‬ﺍ ﹺﺭ ‪‬ﺩﻫ‪‬ﺎ ﻛﹶﺎ ﹶﻥ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ‪‬ﺭﺑ‪ ‬‬

‫»و ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ وراد آن ﻧﺸﻮد؛ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ در ﻧﺰد ﺧـﺪاي ﺗـﻮ ﺣﺘﻤـﻲ و‬ ‫ﻗﻄﻌﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ!«‬ ‫ﻧﻤﻲداﻧﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاﻫﻢ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﭘﺲ از ورود ﺑﻪ آﺗﺶ دوزخ از آن ﺧـﺎرج ﮔـﺮدم؟!‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﺑﺮوﻳﺪ؛ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺷﻤﺎ دﻓﺎع ﻛﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺷﻤﺎ را ﭘﻴﺮوز و ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ!‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ رواﺣﻪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻟﻜﻨﻨــــﻲ أﺳــــﺄل اﻟــــﺮﺣﻤﻦ ﻣﻐﻔــــﺮة‬

‫و ﺿــــﺮﺑﺔ ذات ﻓــــﺮغ ﺗﻘــــﺬف اﻟﺰﺑــــﺪا‬

‫او ﻃﻌﻨــــﺔ ﺑﻴــــﺪي ﺣــــﺮّان ﻣﺠﻬــــﺰة‬

‫ﺑﺤﺮﺑـــــﺔ ﺗﻨﻔـــــﺬ اﻻﺣﺸـــــﺎء واﻟﻜﺒـــــﺪا‬

‫ﺣﺘـــﻲﻳﻘـــﺎل اذا ﻣـــﺮواﻋﻠـــﻲﺟـــﺪﺛﻲ‬

‫ﻳـــﺎ ارﺷـــﺪ اﷲ ﻣـــﻦ ﻏـــﺎز وﻗـــﺪ رﺷـــﺪا‬

‫»اﻣ‪‬ﺎ ﻣﻦ‪ ،‬از ﺧﺪاوﻧﺪ رﺣﻤﺎن ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬و ﻃﺎﻟﺐ ﺿﺮﺑﺘﻲ ﻋﻤﻴﻖ از ﺷﻤﺸـﻴﺮ‬ ‫ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﻣﻐﺰ ﺳﺮم و ﻣﻐﺰ اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎﻳﻢ را ﻣﺘﻼﺷﻲ ﻛﻨﺪ؛‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻣﺮﻳﻢ‪ ،‬ص ‪.71‬‬

‫ﻳﺎ زﺧﻤﻲ از ﺳﺮﻧﻴﺰه ﺑﻪ دﺳﺖ ﺳﺮﻧﻴﺰه اﻓﻜﻨﻲ ﻣﺎﻫﺮ و ﻛﺎرآﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻴﺰهاي ﻛـﻪ دل و روده‬ ‫و ﺟﮕﺮم را ﺑﻴﺮون ﺑﺮﻳﺰد؛‬ ‫ﺗﺎ آن زﻣﺎن ﻛﻪ ﺑﺮ آراﻣﮕﺎه ﻣﻦ ﺑﮕﺬرﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاﻳﺎ‪ ،‬ﭼﻪ رزﻣﻨـﺪهاي ﻳﺎﻓﺘـﻪاي! ﻛـﻪ‬ ‫واﻗﻌﺎً راه ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ!«‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮاي ﺑﺪرﻗﺔ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﺳﭙﺎه اﺳﻼم از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻴﺮون ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬رﺳﻮلﺧـﺪا‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ آﻧﺎن را ﺑﺪرﻗﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺛﻨﻴﺔاﻟﻮداع )ﺗﭙﺔ ﺧـﺪاﺣﺎﻓﻈﻲ(‬‫رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و در آﻧﺠﺎ درﻧﮓ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﺧﻮﻳﺶ وداع ﻛﺮدﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫ﺣﺮﮐﺖ ﺳﭙﺎﻩ ﺍﺳﻼﻡ‬ ‫ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎل ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ و رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣ‪‬ﻌﺎن در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﺎم‪ ،‬ﻫﻤﺴﺎﻳﺔ‬ ‫ﺷﻤﺎﻟﻲ اراﺿﻲ ﺣﺠﺎز‪ ،‬رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﺳـﭙﺎه ﺧﺒـﺮ‬ ‫رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس در ﻣ‪Ĥ‬ب در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﻠﻘﺎء ﺑﺎ ﺳﭙﺎﻫﻲ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻳﻜﺼـﺪﻫﺰار‬ ‫ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن روﻣﻲ ﻓﺮود آﻣﺪه و ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار ﺗﻦ از ﻃﻮاﻳﻒ ﻟَﺨﻢ و ﺟ‪‬ـﺬام و ﺑ‪‬ﻠﻘَـﻴﻦ و‬ ‫ﺑ‪‬ﻬﺮاء و ‪‬ﺑﻠ‪‬ﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺷﻮﺭﺍﻱ ﻣﺸﻮﺭﺗﻲ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﺮﮔﺰ در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻟﺸﻜﺮي ﺑﻲﺣﺪ و ﺣﺼﺮ را ﻛﻪ‬ ‫در اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ دوردﺳﺖ ﻧﺎﮔﻬﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺎورده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬آﻳـﺎ‬ ‫ﺳﭙﺎه ﻛﻮﭼﻜﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﺳﻪ ﻫﺰار ﺗﻦ رزﻣﻨﺪه ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻟﺸﻜﺮي ﺑﺰرگ‬ ‫و ﺑﻲ ﻛﺮان ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ درﻳﺎي ﺧﺮوﺷﺎن ﻛﻪ دوﻳﺴﺖ ﻫﺰار رزﻣﻨﺪه ﺑـﺎ ﺧـﻮد دارد‪ ،‬ﻳـﻮرش‬ ‫ﺑﺒﺮد؟! ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺮﮔﺮدان ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و در ﻣ‪‬ﻌـﺎن دو ﺷـﺐ را ﺑـﻪ اﻧﺪﻳﺸـﻪ در اﻳـﻦ اﻣـﺮ‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪374-373‬؛ زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.156‬‬

‫‪772‬‬ ‫ﮔﺬراﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ و ﻣﺸﻮرت و ﺗﺒﺎدلﻧﻈﺮ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﻴﻢ و آﻣﺎر دﺷﻤﻦ را ﺑﻪ اﻃـﻼع اﻳﺸـﺎن‬ ‫ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﻢ‪ .‬ﻳﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﻴﺮوي ﻛﻤﻜﻲ اﻋﺰام ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻣـﺎ اﺑـﻼغ‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺎ ﻧﻴﺰ اﺟﺮا ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ رواﺣﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮد‪ ،‬و ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن را ﺑﻪ ﻛـﺎرزار ﺗﺸـﻮﻳﻖ ﻛـﺮد و‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻗﻮم ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬اﻳﻦ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ اﻳﻨﻚ ﺧﻮش ﻧﺪارﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻃﻠﺐ‬ ‫آن ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮدهاﻳﺪ‪ :‬ﺷﻬﺎدت! ﻣﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﭙﺎه دﺷﻤﻦ ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ‪‬ﻋﺪ‪‬ه و ﻋ‪‬ﺪ‪‬ه و ﻛﺜﺮت‬ ‫رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻧﻤﻲﺟﻨﮕﻴﻢ؛ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻜﻴﻪﮔﺎه ﻣﺎ ﻫﻤﻴﻦ دﻳﻦ اﺳﻼم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣـﺎ را ﺑـﻪ‬ ‫واﺳﻄﺔ آن ﻛﺮاﻣﺖ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﺑﻪ راه ﺑﻴﻔﺘﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎ اﺣﺪي اﻟﺤ‪‬ﺴـﻨَﻴﻴﻦ را در ﭘـﻴﺶ‬ ‫دارﻳﻢ‪ :‬ﻳﺎ ﭘﻴﺮوزي ﻳﺎ ﺷﻬﺎدت! و ﺑﺎﻻﺧﺮه‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧـﺪ و ﺑـﺮ اﺟـﺮاي‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ رواﺣﻪ ﻋﺰم ﺟﺰم ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺸﺮﻭﻱ ﺳﭙﺎﻩ ﺍﺳﻼﻡ ﺑﺴﻮﻱ ﺩﺷﻤﻦ‬ ‫ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ دو ﺷﺐ را در ﻣﻌﺎن ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺎرﻫﺎ و ﺳﻨﺠﺶ اوﺿـﺎع‬ ‫ﮔﺬراﻧﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻮي ﺳﺮزﻣﻴﻦ دﺷﻤﻦ ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس در ﻳﻜﻲ‬ ‫از دﻫﻜﺪه ﻫﺎي ﺑﻠﻘﺎء ﻛﻪ آن را »ﻣ‪‬ﺸﺎرِف« ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬روﻳﺎروي ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه‪ ،‬دﺷـﻤﻦ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ ﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣ‪‬ﺆﺗَﻪ ﻣﻮﺿﻊ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و در آﻧﺠـﺎ اردو زدﻧـﺪ‪ ،‬و ﺑـﺮاي‬ ‫ﻛﺎرزار آﻣﺎده ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻗُﻄﺒ‪‬ﻪ ﺑﻦ ﻗﺘﺎدة ﻋ‪‬ﺬري را ﺑﺮ ﻣﻴﻤﻨﺔ ﺳـﭙﺎه‪ ،‬و ﻋﺒـﺎده ﺑـﻦ ﻣﺎﻟـﻚ‬ ‫اﻧﺼﺎري را ﺑﺮ ﻣﻴﺴﺮة ﺳﭙﺎه ﮔﻤﺎردﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺁﻏﺎﺯ ﻧﺒﺮﺩ ﻭ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎﻥ‬ ‫ﻃﺮﻓﻴﻦ در ﻣﻮﺗﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ روﻳﺎروي ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻛﺎرزاري ﺳﺨﺖ درﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺳـﻪ ﻫـﺰار‬

‫رزﻣﻨﺪة ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﻣﻌﺮض ﺣﻤﻼت ﺷﺪﻳﺪ دوﻳﺴﺖ ﻫﺰار ﺟﻨﮕﺠﻮي روﻣﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺒﺮدي ﺷـﮕﻔﺖ ﺑـﻮد ﻛـﻪ دﻧﻴـﺎي آن روز ﺑـﺎ ﻧﺎﺑـﺎوري و ﺳﺮﮔﺸـﺘﮕﻲ ﺑـﻪ آن‬ ‫ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﺴﺖ؛ اﻣﺎ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺑﺎد اﻳﻤﺎن ﺑﻪ وزش درآﻳﺪ‪ ،‬ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ر‪‬خ ﻧﻤﺎﻳﺪ!‬ ‫زﻳﺪ ﺑـﻦ ﺣﺎرﺛـﻪ »ﺣـﺐ رﺳـﻮلاﷲ«‪ 1‬راﻳـﺖ را ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﮔﺮﻓـﺖ‪ ،‬و ﺑـﺎ ﺷـﺠﺎﻋﺘﻲ‬ ‫وﺻﻒ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‪ ،‬و ﺷﻬﺎﻣﺘﻲ ﺑﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻛﻪ ﺟﺰ در ﻣﻴﺎن ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﻧﺪاﺷـﺖ‪،‬‬ ‫ﻧﺒﺮد را آﻏﺎز ﻛﺮد‪ ،‬و آﻧﻘﺪر ﺟﻨﮕﻴﺪ و ﺟﻨﮕﻴﺪ ﺗﺎ در ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺰهﻫﺎي ﻓﺮاوان ﻛـﻪ از ﺳـﻮي‬ ‫دﺷﻤﻦ ﺑﺮ ﺳﺮ او ﻣﻲﺑﺎرﻳﺪ‪ ،‬ﻏﻮﻃﻪور ﮔﺮدﻳﺪ و ﺑﻲﻫﻮش ﺑﺮ زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎد‪.‬‬ ‫ﺑﻲدرﻧﮓ‪ ،‬راﻳﺖ ﺟﻨﮓ را ﺟﻌﻔﺮﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و او ﻧﻴﺰ ﻛﺎرزاري ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ‬ ‫را آﻏﺎز ﻛﺮد‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﻛﺎرزار او را از ﭘﺎي دراﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬ﺧﻮد را از اﺳﺐ اﺑﻠـﻖ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ اﻓﻜﻨﺪ و اﺳﺐ را ﭘﻲ ﻛﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺟﻨﮕﻴﺪن اداﻣﻪ داد ﺗﺎ دﺳﺖ راﺳﺖ‬ ‫وي ﻗﻄﻊ ﺷﺪ‪ .‬راﻳﺖ ﺟﻨﮓ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﭼﭗ ﺳﭙﺮد‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻲﺟﻨﮕﻴﺪ ﺗﺎ دﺳﺖ ﭼﭗ‬ ‫وي ﻧﻴﺰ ﻗﻄﻊ ﺷﺪ‪ .‬راﻳﺖ ﺟﻨـﮓ را ﺑـﺎ دو ﻛﺘـﻒ ﺧـﻮﻳﺶ ﮔﺮﻓـﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨـﺎن آن را‬ ‫ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻪ ﻧﮕﺎه ﻣﻲداﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻳﻚ ﺟﻨﮕﺠﻮي روﻣﻲ ﺑﺮ او ﺿﺮﺑﺘﻲ ﺑﺎ‬ ‫ﺷﻤﺸﻴﺮ وارد ﻛﺮده و ﭘﻴﻜﺮ او را ﺑﻪ دو ﻧﻴﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ دو ﺑﺎل ﭘﻴﻜﺮ‬ ‫او ﻛﻪ از دﺳﺖ داد‪ ،‬دو ﺑﺎل در ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻪ او ﭘﺎداش داد‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺎ آن دو ﺑﺎل ﺑﻪ ﻫﺮ ﺟﺎ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﭘﺮواز ﻛﻨﺪ؛ و ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪» ،‬ﺟﻌﻔﺮ ﻃﻴﺎر« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷـﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ »ﺟﻌﻔـﺮ‬ ‫ذواﻟﺠﻨﺎﺣﻴﻦ« ﻟﻘﺐ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫* ﺑﺨﺎري از ﻧﺎﻓﻊ رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﺮاي او ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎزﮔﻔﺖ ﻛـﻪ در آن روز‪،‬‬ ‫وي ﺑﺮ ﺑﺎﻟﻴﻦ ﺟﻨﺎزة ﺟﻌﻔﺮ ﺳﺎﻋﺘﻲ درﻧﮓ ﻛﺮده اﺳﺖ و ﭘﻨﺠﺎه زﺧﻢ ﻧﻴـﺰه و ﺷﻤﺸـﻴﺮ را‬ ‫ﺑﺮﺷﻤﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭽﻴﻚ از آن زﺧﻢﻫﺎ ﺑﺮ ﮔﺮدة او ﻧﺒﻮده اﺳﺖ!‬ ‫‪ -1‬ﻋﺰﻳﺰ ﻛﺮده و ﻣﺤﺒﻮب رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ .-‬م‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪» ،‬ﺑﺎب ﻏﺰوة ﻣﺆﺗﺔ ﻣﻦ ارض اﻟﺸﺎم«‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.611‬‬

‫‪2‬‬

‫‪774‬‬ ‫*ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﺑﻦ ﻋ‪‬ﻤ‪‬ﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬در آن ﺟﻨﮓ ﻣﻦ ﻫﻤﺮاه ﺳـﭙﺎه اﺳـﻼم ﺑـﻮدم‪ .‬ﺑـﺮاي‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺟﻌﻔﺮﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﭘﺮداﺧﺘﻴﻢ؛ وي را در ﻣﻴﺎن ﻛﺸـﺘﮕﺎن ﻳـﺎﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬و در‬ ‫ﭘﻴﻜﺮ وي َﻧﻮ‪‬د و ﭼﻨﺪ زﺧﻢ ﺷﻤﺸﻴﺮ و ﺟﺎي ﻧﻴﺰه ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻳﻢ‪ 1 .‬ﻋ‪‬ﻤﺮي ﺑﻪ رواﻳـﺖ از‬ ‫ﻧﺎﻓﻊ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت زا اﻓﺰودﻫﺎﺳﺖ‪ :‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻳﻢ و درﻳﺎﻓﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﺔ آن زﺧـﻢﻫـﺎ در‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ ﺟﻠﻮ ﭘﻴﻜﺮ اوﺳﺖ!‬

‫‪2‬‬

‫وﻗﺘﻲ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻳﻦ ﻛﺎرزار ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ و دﻟﻴﺮاﻧﻪ ﺑﻪ ﻗﺘـﻞ رﺳـﻴﺪ‪ ،‬راﻳـﺖ ﺟﻨـﮓ را‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ رواﺣﻪ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺧﻂْ ﻣﻘﺪ‪‬م رﻓﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮ اﺳﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﺳـﻮار‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻔﺲ ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬و اﻧﺪﻛﻲ درﻧﮓ ﻛﺮد؛ آﻧﮕﺎه ﭼﺮﺧـﻲ زد و‬ ‫ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫اﻗﺴـــــﻤﺖ ﻳـــــﺎ ﻧﻔـــــﺲ ﻟﺘﻨﺰﻟﻨـــــﻪ‬

‫ﻛﺎرﻫـــــــﺔ أو ﻟﺘﻄـــــــﺎو ﻋﻨـــــــﻪ‬

‫ان اﺟﻠــــﺐ اﻟﻨــــﺎس وﺷــــﺪو اﻟﺮﻧــــﺔ‬

‫ﻣــــــﺎﻟﻲ اراك ﺗﻜــــــﺮﻫﻴﻦ اﻟﺠﻨــــــﻪ‬

‫»ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻛﺮدهام اي ﻧﻔﺲ‪ ،‬ﺗﻮ وارد اﻳﻦ ﻣﻴﺪان ﻣﻲﺷﻮي؛ ﭼﻪ ﺑﺎ اﻛﺮاه‪ ،‬و ﭼﻪ از روي‬ ‫ﻣﻴﻞ و رﻏﺒﺖ؛‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻫﻴﺎﻫﻮ ﺑﻪ راه اﻧﺪازﻧﺪ و ﺳﺎز ﺟﻨﮓ ﺳﺎز ﻛﻨﻨﺪ؛ ﭼـﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ ﺑﻬﺸﺖ را ﺧﻮش ﻧﺪاري؟!«‬ ‫آﻧﮕﺎه از اﺳﺐ ﻓﺮود آﻣﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻋﻤﻮزاده ﻫﺎﻳﺶ ﺗﻜﺔ ﮔﻮﺷﺘﻲ ﺑﺮاﻳﺶ آورد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎ‬ ‫اﻳﻦ ﻗﻄﻌﺔ ﮔﻮﺷﺖ اﺳﺘﺨﻮاﻧﺖ را ﻣﺤﻜﻢ ﮔﺮدان‪ ،‬ﻛـﻪ در اﻳـﻦ روزﻫـﺎ ﻣﺼـﺎﺋﺐ ﺑﺴـﻴﺎر‬ ‫‪ -1‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻧﻜـ‪ :‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪ .512‬ﻇﺎﻫﺮ اﻳﻦ دو ﺣﺪﻳﺚ اﺧﺘﻼف در ﺷﻤﺎر زﺧـﻢﻫـﺎي ﭘﻴﻜـﺮ ﺟﻌﻔـﺮ ﻃﻴـﺎر‬ ‫اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﻣﻴﺎن آﻧﺪو ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻤﻊ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ در رواﻳﺖ اﺧﻴﺮ زﺧﻢﻫﺎي ﻧﺎﺷـﻲ از اﺻـﺎﺑﺖ ﺗﻴـﺮ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ‬ ‫ﺣﺴﺎب آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫دﻳﺪهاي!؟ ﻋﺒﺪاﷲ آن ﻗﻄﻌﺔ ﮔﻮﺷﺖ را از دﺳﺖ وي ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﺎزي ﺑﻪ آن زد؛ آﻧﮕﺎه آن‬ ‫را ﺑﺴﻮﻳﻲ اﻓﻜﻨﺪ و ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺧﻂّ ﻣﻘﺪ‪‬م رﻓﺖ‪ ،‬و ﻛﺎرزار ﻛﺮد ﺗﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺭﺍﻳﺖ ﺟﻨﮓ ﺩﺭ ﺩﺳﺖ ﻳﮑﻲ ﺍﺯ ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎﻱ ﺧﺪﺍ‬ ‫در آن ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬ﻣﺮدي از ﺑﻨﻲ ﻋ‪‬ﺠﻼن‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ اﻗﺮم‪ ،‬ﭘـﺎي ﭘـﻴﺶ ﻧﻬـﺎد و راﻳـﺖ‬ ‫ﺟﻨﮓ را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺮدي از ﻣﻴﺎن ﺧـﻮد ﺗﻮاﻓـﻖ‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ!؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﻨﻢ! ﻣﺮدم ﺑﺮ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﺗﻮاﻓﻖ ﻛـﺮدن‪ .‬وﻗﺘـﻲ‬ ‫راﻳﺖ ﺟﻨﮓ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻛﺎرزاري ﺳﺨﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﺨﺎري ﺑـﻪ رواﻳـﺖ از‬ ‫ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ وﻟﻴﺪ آورده اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﺟﻨﮓ ﻣﻮﺗﻪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ در دﺳﺖ ﻣـﻦ از ﻛـﺎر‬ ‫اﻓﺘﺎد‪ ،‬و ﺟﺰ ﻳﻚ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻳﻤﺎﻧﻲ ﭼﻴﺰي در دﺳﺖ ﻣﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ ‪ .1‬ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬وي‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﺟﻨﮓ ﻣﻮﺗﻪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ در دﺳﺘﺎن ﻣﻦ ﺧﺮد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻳﻤﺎﻧﻲ‬ ‫را ﻛﻪ داﺷﺘﻢ در دﺳﺖ ﻣﻦ ﺻﺒﻮري ﻛﺮد و ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ!‬

‫‪2‬‬

‫در روز ﻧﺒﺮد ﻣﻮﺗﻪ‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻃﺮﻳﻖ وﺣﻲ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷـﺪﻧﺪ و‬ ‫ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ اﺧﺒﺎر ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺃﺧﺬ ﺍﻟﺮﺍﻳﺔ ﺯﻳﺪ ﻓﺄﺻﻴﺐ؛ ﰒ ﺃﺧﺬ ﺟﻌﻔﺮ ﻓﺄﺻﻴﺐ؛ ﰒ ﺃﺧﺬ ﺍﺑﻦ ﺭﻭﺍﺣﺔ ﻓﺄﺻﻴﺐ(‪.‬‬ ‫»راﻳﺖ ﺟﻨﮓ را زﻳﺪ ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺠﺮوح ﺷﺪ؛ آﻧﮕﺎه ﺟﻌﻔﺮ ﺑﺮﮔﺮﻓـﺖ و ﻣﺠـﺮوح ﺷـﺪ؛‬ ‫آﻧﮕﺎه اﺑﻦ رواﺣﻪ ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺠﺮوح ﺷﺪ!«‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺳﺨﻨﺸﺎن ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ رﺳﻴﺪ‪ ،‬اﺷﻚ از ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن ﭘﺎﺷﻴﺪ و اﻓﺰودﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺣﱴ ﺃﺧﺬ ﺍﻟﺮﺍﻳﺔ ﺳﻴﻒ ﻣﻦ ﺳﻴﻮﻑ ﺍﷲ‪ ،‬ﺣﱴ ﻓﺘﺢﺍﷲ ﻋﻠﻴﻬﻢ(‪.‬‬ ‫»ﺗﺎ آﻧﻜﻪ راﻳﺖ ﺟﻨﮓ را ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﻛـﺎرزار درﮔﺮﻓـﺖ و‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.611‬‬ ‫‪ -2‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬

‫‪776‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺘﺢ و ﭘﻴﺮوزي را ﻧﺼﻴﺐ ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﮔﺮداﻧﻴﺪ!«‬

‫‪1‬‬

‫ﭘﺎﻳﺎﻥ ﻧﺒﺮﺩ‬ ‫ﺑﺎ آن ﻫﻤﻪ ﺷﺠﺎﻋﺖ ﺑﻲاﻧﺪازه‪ ،‬و آن ﻫﻤﻪ دﻻوري و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻲ ﺳﺮﺳﺨﺘﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺴـﻴﺎر ﺑﻌﻴـﺪ‬ ‫ﻣﻲﻧﻤﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﭙﺎه ﻛﻮﭼﻚ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻣﻮاج ﺧﺮوﺷﺎن آن درﻳﺎي اﺳـﻠﺤﻪ و آن‬ ‫اﻧﺒﻮه ﻣﺮدان ﺟﻨﮓ آزﻣﻮدة ﺳﭙﺎه روم ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬درﺳﺖ در ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮﻗﻊ‪ ،‬ﺧﺎﻟـﺪ‬ ‫ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﻣﻬﺎرت و ﻧﺒﻮغ ﺧﻮﻳﺶ را در ﺟﻬﺖ رﻫﺎﻳﻲ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن از آن ورﻃـﺔ‬ ‫ﻫﻮﻟﻨﺎﻛﻲ ﻛﻪ در آن دراﻓﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن داد‪.‬‬ ‫رواﻳﺎت‪ ،‬در اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻛﺎر اﻳﻦ ﻧﺒﺮد ﺑﻪ ﻛﺠﺎ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺨﺘﻠﻒاﻧﺪ‪ .‬از ﺑﺮرﺳﻲ‬ ‫ﺗﻤﺎم رواﻳﺎت‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ وﻟﻴﺪ در ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ روز ﺟﻨـﮓ ﻣﻮﻓـﻖ ﺷـﺪ‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ روز را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﭙﺎه روﻣﻴﺎن ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﻨﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬درﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺸﺪت ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ‬ ‫ﺑﻪ ﻳﻚ ﺣﻴﻠﺔ ﺟﻨﮕﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺮس و ﻫﺮاس در دﻟﻬﺎي روﻣﻴـﺎن ﺑﻴﺎﻓﻜﻨـﺪ‪ ،‬و درﻧﺘﻴﺠـﻪ‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از آن ﺻﺤﻨﻪ ﻣﺮﮔﺒﺎر ﺑﻴﺮون ﺑﺒﺮد‪ ،‬و روﻣﻴﺎن درﺻـﺪد ﺗﻌﻘﻴـﺐ آﻧـﺎن‬ ‫ﺑﺮﻧﻴﺎﻳﻨﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬وي ﻧﻴﻚ ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و روﻣﻴﺎن درﺻﺪد‬ ‫ﺗﻌﻘﻴﺐ آﻧﺎن ﺑﺮآﻳﻨﺪ‪ ،‬رﻫﺎ ﺷﺪن از ﭼﻨﮕﺎل اﻳﺸﺎن ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد!‬ ‫ﺑﺎﻣﺪاد روز ﺑﻌﺪ‪ ،‬اوﺿﺎع ﻟﺸﻜﺮ را ﺑﻪ ﻛﻠﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ داد‪ ،‬و از ﻧـﻮ ﺑـﻪ ﺳـﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻟﺸـﻜﺮ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ‪ :‬ﺟﺎي ﻃﻠﻴﻌﺔ ﻟﺸﻜﺮ را ﺑﺎ ﺳﻴﺎﻫﻲ ﻟﺸﻜﺮ ﻋﻮض ﻛﺮد؛ ﻣﻴﻤﻨﻪ را ﻣﻴﺴﺮه ﮔﺮداﻧﻴﺪ و‬ ‫ﻣﻴﺴﺮه را ﻣﻴﻤﻨﻪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ دﺷﻤﻨﺎن ﺳﭙﺎه اﺳﻼم را دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬آن ﭼﻬـﺮهﻫـﺎ را ﻧﺎآﺷـﻨﺎ‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻧﻴﺮوي ﻛﻤﻜﻲ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ! ﺳـﺨﺖ ﺑـﻪ وﺣﺸـﺖ‬ ‫اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ دو ﻟﺸﻜﺮ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ روﻳﺎروي ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺑﺎ ﻫـﻢ‬ ‫درﮔﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﻋﻴﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻟﺸﻜﺮ را دﺳﺖ ﻧﺎﺧﻮرده ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬اﻧـﺪك‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.611‬‬

‫اﻧﺪك ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﻣﻲﻛﺸﻴﺪ‪ .‬روﻣﻴﺎن ﻧﻴﺰ آﻧﺎن را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻧﻤـﻲﻛﺮدﻧـﺪ؛ زﻳـﺮا‪،‬‬ ‫ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دارﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺣﻴﻠﺔ‬ ‫ﺟﻨﮕﻲ دﺳﺖ ﺑﺰﻧﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻣﻴﺎﻧﺔ ﺻﺤﺮا ﺑﻜﺸﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬دﺷﻤﻦ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻓﻜﺮ اﺟﺮاي ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺗﻌﻘﻴـﺐ‬ ‫ﻧﻴﻔﺘﺎد‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺎ ﺳﻼﻣﺖ ﻛﺎﻣﻞ از ﺻﺤﻨﺔ ﻧﺒﺮد ﻛﻨﺎر روﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫ﮐﺸﺘﮕﺎﻥ ﻃﺮﻓﻴﻦ‬ ‫در اﻳﻦ ﺟﻨﮓ‪ ،‬از ﺳﭙﺎه اﺳﻼم دوازده ﺗﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ از ﺳﭙﺎه روﻣﻴﺎن ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ﭼﻨﺪ ﺗﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﺟﺰ آﻧﻜﻪ ﺗﻔﺎﺻﻴﻞ اﻳﻦ ﻧﺒﺮد ﺑﺮ ﻓﺮاواﻧﻲ آﻣﺎر ﻛﺸـﺘﮕﺎن ﺳـﭙﺎه‬ ‫روم دﻻﻟﺖ دارد‪.‬‬ ‫ﺑﺎﺯﺗﺎﺏ ﻧﺒﺮﺩ ﻣﻮﺗﻪ‬ ‫در اﻳﻦ ﻧﺒﺮد‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻲ از ﺷﺎﻣﻴﺎن و روﻣﻴﺎن ﻛﻪ ﻫﻤـﺔ‬ ‫اﻳﻦ ﺗﻠﺨﻲﻫﺎ را ﺑﺨﺎﻃﺮ آن ﭼﺸﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ؛ اﻣـﺎ‪ ،‬در ﺟﻬـﺖ ﺗﺜﺒﻴـﺖ اﻋﺘﺒـﺎر‬ ‫رزﻣﻲ و ﺷﻬﺮت و آوازة دﻻوري ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺆﺛﺮ اﻓﺘـﺎد‪ .‬اﻳـﻦ اﻗـﺪام ﺟﺴـﻮراﻧﺔ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻋﺮاب ﺳﺮاﺳﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﻫﺮاﺳﺎن و ﺳﺮﮔﺮدان ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬روﻣﻴـﺎن آن روزﮔـﺎر‬ ‫ﺑﺰرگ ﺗﺮﻳﻦ و ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ ﺗﺮﻳﻦ ﻗﺪرت ﻧﻈﺎﻣﻲ در روي زﻣـﻴﻦ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و اﻋـﺮاب ﭼﻨـﺎن‬ ‫ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎي درﮔﻴﺮ ﺷﺪن ﺑﺎ ﺳﭙﺎه روم ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺘﻦ و ﺑﺎ ﭘﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﮔـﻮر‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺘﻦ اﺳﺖ؛ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ روﻳﺎروﻳﻲ آن ﻟﺸﻜﺮ ﻛﻮﭼﻚ‪ ،‬ﺳﻪ ﻫﺰار رزﻣﻨﺪه‪ ،‬ﺑﺎ آن‬ ‫‪ -1‬ﺗﻔﺎﺻﻴﻞ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن از اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﺻـﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨـﺎري‪ ،‬ج ‪،2‬ص ‪611‬؛ ﻓـﺘﺢ اﻟﺒـﺎرﻳﻔﺘﺢ‬ ‫اﻟﺒﺎري ج ‪ ،7‬ص ‪414-413‬؛ زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.156‬‬

‫‪778‬‬ ‫ﻟﺸﻜﺮ ﺑﻲﺣﺪ و ﺣﺼﺮ و ﮔﺮان‪ ،‬دوﻳﺴـﺖ ﻫـﺰار ﺟﻨﮕﺠـﻮ‪ ،‬آﻧﮕـﺎه ﺑﺎزﮔﺸـﺘﻦ از ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﻛﺎرزاري ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﻗﺎﺑﻞ ذﻛﺮ دﻳﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﻫﻤﺔ اﻳﻨﻬﺎ از ﻋﺠﺎﻳـﺐ روزﮔـﺎر‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬و ﺗﺄﻛﻴﺪ و ﺗﺄﻳﻴﺪي ﺑﻮد ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻧﻮﻋﻲ دﻳﮕﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎﻧﻲ ﻛـﻪ‬ ‫اﻋﺮاب ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ و ﺑﺎ آﻧﺎن آﺷﻨﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﺑﺴﻴﺎر دارﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن از ﺟﺎﻧـﺐ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬ ‫ﻣﺆﻳﺪ و ﻣﻨﺼﻮرﻧﺪ؛ و آن ﻣﺮد ﻫﻢ روزﮔﺎرﺷﺎن ﻗﻄﻌﺎ رﺳﻮلﺧﺪا اﺳﺖ! ﺑﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﺟﻬـﺖ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺳﺮﺳﺨﺖ و ﻛﻴﻨﻪﺗﻮزي ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻲﺗﺎﺧﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺮ اﺛﺮ اﻳﻦ ﺣﻤﺎﺳﻪآﻓﺮﻳﻨﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ اﺳﻼم روي آوردﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﻲﺳ‪‬ﻠﻴﻢ‪ ،‬اﺷﺠﻊ‪ ،‬ﻏﻄﻔﺎن‪،‬‬ ‫ذﺑﻴﺎن‪ ،‬و ﻓﺰاره و دﻳﮕﺮان اﺳﻼم آوردﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺒﺮد ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺮﺧﻮرد ﺧﻮﻧﻴﻦ ﻣﻴﺎن ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن و روﻣﻴـﺎن ﺑـﻮد‪ ،‬و‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ و زﻣﻴﻨﻪاي ﺑﺮاي ﻓﺘﻮﺣﺎت ﺑﻌﺪي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺳﺮزﻣﻴﻦ روم‪ ،‬و ﺗﺼﺮّف اراﺿـﻲ‬ ‫دوردﺳﺖ ﺗﻮﺳ‪‬ﻂ رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺮﻳﺔ ﺫﺍﺕ ﺍﻟﺴﻼﺳﻞ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻛﻪ در ﺗﺠﺮﺑﺔ ﺗﻠﺦ ﻣﻮﺗـﻪ از ﻣﻮﺿـﻊ ﻗﺒﺎﻳـﻞ ﻋـﺮب‬ ‫ﺳﺎﻛﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ اﻃﺮاف ﺷﺎم‪ ،‬ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﻫﻤﺪﺳﺘﻲ ﺑﺎ روﻣﻴﺎن ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫اﺣﺴﺎس ﻧﻴﺎز ﻛﺮدﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺪﺑﻴﺮي ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ ﺑﻴﺎﻧﺪﻳﺸـﻨﺪ ﺗـﺎ ﻣﻴـﺎن ﺷـﺎﻣﻴﺎن و‬ ‫روﻣﻴﺎن ﺟﺪاﻳﻲ ﺑﻴﺎﻓﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬و اﻧﮕﻴﺰهاي ﭘﺪﻳﺪ ﺑﻴﺎورﻧﺪ ﺗﺎ زﻣﻴﻨﺔ اﺋﺘﻼف ﺷﺎﻣﻴﺎن ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮدد‪ ،‬و ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎﻧﻲ اﻧﺒﻮه ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﺘﺸﻜﻞ ﻧﮕﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺮاي اﺟﺮاي اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪ‪،‬ﻋﻤﺮوﻋﺎص را درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ؛ زﻳـﺮا‪ ،‬ﻣـﺎدر‬ ‫ﭘﺪر وي زﻧﻲ از ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺑﻠﻲ ﺑﻮد‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت وي را ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺟﻨـﮓ ﻣﻮﺗـﻪ‬ ‫در ﻣﺎه ﺟﻤﺎدياﻻوﻟﻲ ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮت ﺑﺴﻮي اﻋﺮاب ﺷﺎم ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ اُﻧﺲ و اُﻟﻔﺖ‬ ‫آﻧﺎن را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﻠﺐ ﻛﻨﺪ ﺑﻌﻀﻲ ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻧﻴﺮوﻫـﺎي اﻃﻼﻋـﺎﺗﻲ ﺧﺒـﺮ‬

‫رﺳﺎﻧﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ از ﻗﻀﺎﻋﻪ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪهاﻧﺪ و ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑـﻪ ﺣﻮﻣـﺔ ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮﻧﺪ؛ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ را اﻋﺰام ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻫﻢ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮدو اﻧﮕﻴﺰه ﺑﺎ ﻫﻢ در ﻛﺎر ﺑﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاي ﻋﻤﺮوﻋﺎص ﻳﻚ ﻟﻮاي ﺳﻔﻴﺪ ﺑﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻳـﻚ‬ ‫ﻟﻮاي ﺳﻴﺎه ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه او ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و او را ﺑﺎ ﺳﭙﺎﻫﻲ ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ ﺳﻴﺼﺪ ﺗﻦ از اﺷﺮاف ﻣﻬـﺎﺟﺮ‬ ‫و اﻧﺼﺎر‪ ،‬ﻛﻪ ﺳﻲ اﺳﺐ در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻋﺰام ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ او دﺳﺘﻮر دادﻧـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺑﻪ ﺷﺎم‪ ،‬از ﻃﻮاﻳﻒ ﺑﻠﻲ و ﻋﺬره ﺑﻠﻘﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ راه او ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺪد ﺟﻮﻳﺪ‪ .‬وي ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺳﻴﺮ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬و روزﻫﺎ ﻛﻤﻴﻦ ﻣـﻲﻧﺸﺴـﺖ‪ .‬وﻗﺘـﻲ ﺑـﻪ ﻧﺰدﻳﻜـﻲ‬ ‫اردوﮔﺎه دﺷﻤﻦ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن دﺷﻤﻦ ﻓﺮاواناﻧﺪ‪ .‬وي ﻧﻴﺰ‪ ،‬راﻓـﻊ‬ ‫ﺑﻦ ﻣﻜﻴﺚ ﺟﻬﻨﻲ را ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ ،‬و از آﻧﺤﻀـﺮت‬ ‫ﻧﻴﺮوي ﻛﻤﻜﻲ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﺑﻮﻋﺒﻴﺪه ﺑﻦ ﺟﺮاح‬ ‫را ﺑﺎ دوﻳﺴﺖ ﺗﻦ از رزﻣﻨـﺪﮔﺎن ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺑﺴـﻮي او ﻓﺮﺳـﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑـﺮاي وي ﻟـﻮاي‬ ‫ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺳﺮان ﻣﻬﺎﺟﺮ و اﻧﺼﺎر را‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﻪ اﺑـﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ‪ ،‬ﻫﻤـﺮاه او‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و او را ﺳﻔﺎرش ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﺮوﻋﺎص ﺑﭙﻴﻮﻧﺪد‪ ،‬و ﺑﺎ ﻫﻢ ﻛﺎر ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑـﺎ‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺧﺘﻼف ﭘﻴﺪا ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺑﻮﻋﺒﻴﺪه ﺑﻪ ﻋﻤﺮوﻋﺎص ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬اﺑﻮﻋﺒﻴﺪه‬ ‫ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ؛ ﻋﻤﺮوﻋﺎص ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﻧﻴﺮوي ﻛﻤﻜﻲ ﺑﺮاي ﺳﭙﺎه ﻣﻦ آﻣﺪهاي‪ ،‬و اﻣﻴﺮ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻨﻢ! اﺑﻮﻋﺒﻴـﺪه ﻧﻴـﺰ از او اﻃﺎﻋـﺖ‬ ‫ﻛﺮد‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻋﻤﺮوﻋﺎص ﭘﻴﺶﻧﻤﺎز ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن اﺳﻼم ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻋﻤﺮوﻋﺎص ﺑﻪ راه ﺧﻮﻳﺶ اداﻣﻪ داد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻗﻀﺎﻋﻪ ﭘﺎي ﻧﻬـﺎد‪ ،‬و آن ﻣﻨـﺎﻃﻖ را‬ ‫درﻧﻮردﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ واﭘﺴﻴﻦ اراﺿﻲ آﻧﺎن رﺳﻴﺪ‪ ،‬و در آن اراﺿﻲ دوردﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ از‬ ‫اﻋﺮاب روﻳﺎروي ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﻤﻠﻪ ور ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬و آﻧـﺎن ﻫﻤﮕـﻲ ﺑـﻪ درون‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎﻳﺸﺎن ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ و ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮوﻋﺎص‪ ،‬ﻋ‪‬ﻮف ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ اﺷﺠﻌﻲ را ﺑـﺎ‬

‫‪780‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬و آﻧﺤﻀـﺮت‬ ‫را از ﻣﺮاﺟﻌﺖ و ﺳﻼﻣﺖ ﺳﭙﺎه اﺳﻼم واﺧﺒﺎر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﺒﺮدﺷﺎن ﺑﺎﺧﺒﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫»ذات ﺳ‪‬ﻼﺳ‪‬ﻞ« ﻳﺎ »ذات ﺳ‪‬ﻼﺳ‪‬ﻞ« ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﭘﺸﺖ وادياﻟﻘُﺮي ﻛـﻪ ده روز راه ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد‪ .‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻳﺎدآور ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑـﺮ ﺳـﺮ ﭼﺸـﻤﻪاي در‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺟ‪‬ﺬام ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ آن را »ﺳ‪‬ﻠﺴ‪‬ﻞ« ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ؛ اﻳﻦ ﻏﺰوه ﻧﻴﺮ »ذات اﻟﺴﻼﺳﻞ«‬ ‫ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺖ ‪.1‬‬ ‫ﺳﺮﻳﺔ ﺍﺑﻮﻗﹶﺘﺎﺩﻩ‬ ‫اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ در ﻣﺎه ﺷﻌﺒﺎن ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮت اﻋﺰام ﺷﺪ‪ .‬اﻧﮕﻴﺰة اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻨﻲ‬ ‫ﻏﻄﻔﺎن در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺣﻀﺮه‪ ،‬اراﺿﻲ ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﺑﻨﻲﻣﺤﺎرب در ﻧﺠﺪ‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫و ﺑﺮاي ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻣﺎده ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫اﺑﻮﻗﺘﺎده را ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﭘﺎﻧﺰده ﺗﻦ از رزﻣﻨﺪﮔﺎن اﺳﻼم ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﻋـﺪهاي از‬ ‫آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و اﺳﻴﺮان و ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﻏﻴﺒـﺖ وي از‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻴﺶ از ﭘﺎﻧﺰده ﺷﺐ ﺑﻪ ﻃﻮل ﻧﻴﺎﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪.2‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوازدﻫﻢ‬ ‫ﻓﺘﺢ ﻣﻜّﻪ‬ ‫ﺍﻫﻤﻴﺖ ﺍﻳﻦ ﻏﺰﻭﻩ‬ ‫اﺑﻦ ﻗﻴﻢ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﻓﺘﺢ اﻋﻈﻢ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ آن دﻳﻦ ﺧﻮد و‬ ‫رﺳﻮل ﺧﻮد و ﻟﺸﻜﺮ ﺧﻮد و ﺣﺰب ﺧﻮد را ﻛﻪ ﺣﺎﻣﻞ اﻣﺎﻧﺖ او ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺰت و ﺷﻮﻛﺖ‬

‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪626-623‬؛ زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.157‬‬ ‫‪ -2‬ﺗﻠﻘﻴﺢ ﻓﻬﻮم اﻫﻞ اﻻﺛﺮ‪ ،‬ص ‪ ،33‬و دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ ،‬و ﺷﻬﺮ ﺧﻮد و ﺧﺎﻧﺔ ﺧﻮد را ﻛﻪ آن را ﻣﺸﻌﻞ ﻫﺪاﻳﺖ ﺑﺮاي ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﻗﺮار داده‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬از ﭼﻨﮓ ﻛﺎﻓﺮان و ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺪر آورد‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﺘﺢ ﭼﻨﺪان ﺑﺎ ﻋﻈﻤﺖ ﺑـﻮد ﻛـﻪ اﻫـﻞ‬ ‫آﺳﻤﺎن ﺑﺮاي آن ﻓﺮﻳﺎد ﺷﺎدﺑﺎش ﺳـﺮدادﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﻴﻤـﻪ ﻫـﺎي اﻋـﺰاز و اﻛـﺮام آن را ﺑـﺮ‬ ‫ﺷﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑ‪‬ﺮج ﺟﻮزاء زدﻧﺪ‪ ،‬و در ﭘﺮﺗﻮ اﻳﻦ ﻓﺘﺢ و ﭘﻴﺮوزي ﻣﺮدﻣﺎن ﻓﻮجﻓﻮج ﺑـﻪ دﻳـﻦ‬ ‫ﺧﺪا درآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﺎﺑﺶ ﻧﻮر اﻳـﻦ ﻓـﺘﺢ ﺑـﺰرگ‪ ،‬ﺳﺮاﺳـﺮ روي زﻣـﻴﻦ ﻏـﺮق در‬ ‫روﺷﻨﺎﻳﻲ و ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ ﮔﺮدﻳﺪ ‪.1‬‬ ‫ﺍﻧﮕﻴﺰﺓ ﺍﻳﻦ ﻏﺰﻭﻩ‬ ‫در ﻓﺼﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﺮارداد ﺻﻠﺢ ﺣ‪‬ﺪﻳﺒﻴﻪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺑﻨﺪﻫﺎي آن ﺻﻠﺤﻨﺎﻣﻪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮﻛﺲ دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻢ ﻋﻬﺪ و ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎن ﻣﺤﻤﺪ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ‬ ‫وي در ﻗﺮارداد ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ داﺧﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ ﻛﺲ ﻧﻴﺰ دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﻫﻢ ﻋﻬﺪ و ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﺎن در آن ﻗﺮارداد ﺻـﻠﺢ داﺧـﻞ ﺧﻮاﻫـﺪ‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ ﻗﺒﻴﻠﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از دو ﻃﺮف ﻗﺮارداد ﻣﻠﺤﻖ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺟﺰﺋﻲ از آن ﻃﺮف ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺴﺎب ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ ،‬و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﺪي و ﺗﺠﺎوز ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﻗﺒﻴﻠـﻪ ﻫـﺎي ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﺗﻌﺪي و ﺗﺠﺎوز ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد آن ﻃﺮف ﻗﺮارداد ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻫﻤﻴﻦ ﺑﻨﺪ از ﺻﻠﺤﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺧُﺰاﻋﻪ ﻫﻢ ﻋﻬﺪ رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﻲﺑﻜﺮ ﻫﻢ ﻋﻬﺪ ﻗﺮﻳﺶ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ اﺛﺮ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ اﻳﻦ دو ﻗﺒﻴﻠـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﺮارداد ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ‪ ،‬ﻫﺮ دو ﻗﺒﻴﻠﻪ از ﻧﺎﺣﻴﺔ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ آﺳﻮده ﺧﺎﻃﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶ‬ ‫از آن‪ ،‬اﻳﻦ دو ﻗﺒﻴﻠﻪ در دوران ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ دﺷﻤﻨﻲ داﺷﺘﻨﺪ و رواﺑﻄﺸﺎن دﭼﺎر ﻧﺎﺑﺴـﺎﻣﺎﻧﻲ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ اﺳﻼم آﻣﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻗﺮارداد ﺻﻠﺢ ﻣﻨﻌﻘـﺪ ﮔﺮدﻳـﺪ‪ ،‬و اﻳـﻦ دو ﻗﺒﻴﻠـﻪ از‬ ‫ﺟﺎﻧﺐ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﻳﻤﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﻲﺑﻜﺮ اﻳﻦ ﻓﺮﺻـﺖ را ﻏﻨﻴﻤـﺖ ﺷـﻤﺮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﭘـﻲ آن‬ ‫‪ -1‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.160‬‬

‫‪782‬‬ ‫ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻲ ﻫﺎي ﻗﺪﻳﻢ ﻗﻴﺎم ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻟَﻮﻓَﻞ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﺔ دﻳﻠﻲ ﺑﺎ ﺟﻤـﺎﻋﺘﻲ‬ ‫از ﺑﻨﻲﺑﻜﺮ در ﻣﺎه ﺷﻌﺒﺎن ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮت ﻋﺎزم ﻧﺒﺮد ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺷـﺒﺎﻧﻪ ﺑـﺮ ﺧﺰاﻋـﻪ‬ ‫ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮاﻧﻪ ﻳﻮرش ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺧﺰاﻋﻪ در ﻛﻨﺎر ﭼﺸﻤﻪاي ﺑﻨﺎم »و‪‬ﺗﻴﺮ« ﻣﻨﺰل ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﻲﺑﻜﺮ ﻋﺪه اي از ﻣﺮدان آﻧﺎن را ﻛﺸـﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ درﮔﻴـﺮ ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻛـﺎرزار‬ ‫درﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻗﺮﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺑﻨﻲﺑﻜﺮ اﺳـﻠﺤﻪ رﺳـﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻋـﺪهاي از ﻣـﺮدان ﻗـﺮﻳﺶ ﺑـﺎ‬ ‫ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺷﺐ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺑﻨﻲﺑﻜﺮ ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﻴﻜﻪ ﻣﺮدم ﺧﺰاﻋﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺮم اﻣﻦ اﻟﻬﻲ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﻲﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﻧﻮﻓﻞ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣـﺎ داﺧـﻞ‬ ‫ﺣﺮَم اﻣﻦ اﻟﻬﻲ ﺷﺪهاﻳﻢ! ﺧﺪاﻳﺖ را ﭘﺎس دار! ﺧﺪاﻳﺖ را ﭘﺎس دار! ﻧَﻮﻓَﻞ ﺳﺨﻦ ﺑﺰرﮔﻲ‬ ‫‪‬‬ ‫ﺑﺮ زﺑﺎن آورد؛ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺮوز دﻳﮕﺮ ﺧﺪاﻳﻲ در ﻛﺎر ﻧﻴﺴﺖ؛ اي ﺑﻨﻲﺑﻜﺮ! ﺑـﻪ ﺧﻮاﻧﺨـﻮاﻫﻲ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﭙﺮدازﻳﺪ! ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﻮﻳﺸﻢ ﺳـﻮﮔﻨﺪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺷـﻤﺎ در ﻣﻨﻄﻘـﺔ ﺣ‪‬ـﺮَم دزدي‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؛ آﻧﻮﻗﺖ ﺑﻪ اﺣﺘﺮام ﺣﺮم از ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻲ ﻋﺰﻳﺰان ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺧـﻮدداري‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ؟!‬ ‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺧﺰاﻋﻪ وﻗﺘﻲ وارد ﻣﻜﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ ﺑ‪‬ﺪﻳﻞ ﺑﻦ ورﻗﺎء ﺧﺰاﻋﻲ‪ ،‬و‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ ﻳﻜﻲ از ﻣﻮاﻟﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ او را راﻓﻊ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻨﺎه ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﺮوﺑﻦ ﺳﺎﻟﻢ ﺧﺰاﻋﻲ ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد‪ ،‬و ﺑﺮ ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﺪﻳﻨﻪ وارد ﺷﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﺤﻀﺮت اﻳﺴﺘﺎد‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت در ﻣﺴﺠﺪ در ﻣﻴﺎن‬ ‫ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻧﺒﻮه ﻣﺮدم ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻳـــ ـﺎ رب اﻧـــــﻲ ﻧﺎﺷـــــﺪ ﻣﺤﻤـــــﺪا‬

‫وﺣﻠﻔﻨـــــﺎ ﺣﻠـــــﻒ اﺑﻴـــــﻪ اﻻﺗﻠـــــﺪا‬

‫ﻗــــﺪ ﻛﻨــــﺘﻢ وﻟــــﺪا و ﻛﻨــــﺎ واﻟــــﺪا‬

‫ﺗﻤــــﺔ اﺳــــﻠﻤﻨﺎ وﻟــــﻢ ﻧﻨــــﺰع ﻳــــﺪا‬

‫ﻓﺎﻧﺼـــﺮ‪-‬ﻫـــﺪاك اﷲ– ﻧﺼـــﺮا اﺑـــﺪا‬

‫وادع ﻋﺒــــــﺎداﷲ ﻳــــــﺄﺗﻮا ﻣــــــﺪدا‬

‫ﻓـــــﻴﻬﻢ رﺳـــــﻮلاﷲ ﻗـــــﺪ ﺗﺠـــــﺮدا‬

‫اﺑـــﻴﺾ ﻣﺜـــﻞ اﻟﺒـــﺪر ﻳﺴـــﻤﻮ ﺻـــﻌﺪا‬

‫ان ﺳــــﻴﻢ ﺧﺴــــﻔﺎً وﺟﻬــــﻪ ﺗَﺮﺑ‪‬ــــﺪا‬

‫ﻓـــﻲ ﻓﻴﻠـــﻖ ﻛـــﺎﻟﺒﺤﺮ ﻳﺠـــﺮي ﻣﺰﺑـــﺪا‬

‫ان ﻗﺮﻳﺸـــــﺎً اﺧﻠﻔـــــﻮك اﻟﻤﻮﻋـــــﺪا‬

‫وﻧﻘﻀــــــﻮا ﻣﻴﺜﺎﻗَــــــﻚ‪ ‬اﻟﻤﺆﻛــــــﺪا‬

‫وﺟﻌﻠـــﻮا ﻟـــﻲ ﻓـــﻲ ﻛـــﺪاء رﺻـــﺪا‬

‫وزﻋﻤــــﻮا ان ﻟﺴــــﺖ ادﻋــــﻮا اﺣــــﺪا‬

‫وﻫـــــــﻢ اذل و اﻗـــــــﻞ ﻋـــــــﺪدا‬

‫ﻫــــﻢ ﺑﻴﺘﻮﻧــــﺎ ﻓــــﻲ اﻟــــﻮﺗﻴﺮ ﻫﺠــــﺪا‬

‫وﻗﺘﻠﻮﻧﺎ رﻛﻌﺎً و ﺳ‪‬ﺠﺪا‬

‫»اي ﺧﺪاي ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﻦ ﻣﺤﻤﺪ را ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮم‪ ،‬و ﭘﻴﻤﺎن ﻣﺎ و ﭘﻴﻤﺎن ﭘﺪران ﭘﻴﺸﻦ او را‪1‬؛‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻮدﻳﺪ و ﻣﺎ ﭘﺪر‪2‬؛ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬اﺳﻼم آوردﻳـﻢ و دﺳـﺖ از ﻳـﺎري ﺷـﻤﺎ‬ ‫ﻧﻜﺸﻴﺪﻳﻢ؛‬ ‫اﻳﻨﻚ‪ -‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺎدي ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ -‬ﻣـﺎ را ﻧﺼـﺮﺗﻲ ﻗـﺎﻃﻊ دﻫﻴـﺪ‪ ،‬و ﺑﻨـﺪﮔﺎن ﺧـﺪا را‬ ‫ﻓﺮاﺧﻮاﻧﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺪد ﻣﺎ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ؛‬ ‫در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن رﺳﻮل ﺧﺪا ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺟﻨـﮓ اﺳـﺖ‪ ،‬و او ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﻣـﺎه ﺷـﺐ‬ ‫ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﻧﻮراﻧﻲ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻗﻠﻪﻫﺎي ﻛﻤﺎل ﺻﻌﻮد ﻣﻲﻛﻨﺪ؛‬ ‫اﮔﺮ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ اﺣﺴﺎس اﻫﺎﻧﺖ و ﺗﺠﺎوزي ﺑﻪ او دﺳﺖ ﺑﺪﻫـﺪ‪ ،‬ﭼﻬـﺮهاش دﮔﺮﮔـﻮن‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﺎ ﻟﺸﻜﺮي ﭼﻮن درﻳﺎي ﻣﻮاج و ﺧﺮوﺷﺎن ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛‬ ‫ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺧُﻠﻒ وﻋﺪه ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﻤﺎن ﻣﺆﻛّﺪ ﺷﻤﺎ را ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ؛‬ ‫و ﺑﺮاي ﻣﻦ در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻛﺪاء ﻛﻤﻴﻦ ﻧﺸﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛـﻪ ﻣـﻦ ﻫـﻴﭽﻜﺲ را ﻓـﺮا‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﺧﻮاﻧﺪ!‬ ‫اﻳﻨﺎن‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﻧﻪ در ﺷﺮاﻓﺖ ﻗﺒﻴﻠﮕﻲ و ﻧﻪ در ﻋﺪ‪‬ه و ﻋ‪‬ﺪه ﺑﻪ ﭘـﺎي ﻣـﺎ ﻧﻤـﻲرﺳـﻨﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﻧﺎﺣﻴﻪ و‪‬ﺗﻴﺮ ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺷﺒﻴﺨﻮن زدﻧﺪ؛‬ ‫‪» -1‬و‪ ‬ﺣ‪‬ﻠﻔﻨﺎ ﺣﻠﻒ اﺑﻴﻪ اﻻﺗﻠﺪا« ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ اﺷﺎره دارد ﻛﻪ از زﻣﺎن ﻋﺒـﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻣﻴـﺎن ﺧﺰاﻋـﻪ و ﺑﻨـﻲﻫﺎﺷـﻢ‬ ‫ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪» -2‬ﻗﺪ ﻛﻤﻨﺖ وﻟﺪا و ﻛﻨﺎ واﻟﺪا« اﺷﺎره اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎدر ﻋﺒﺪ ﻣﻨﺎف ﺣﺒﻲ ﻫﻤﺴﺮ ﻗﺼـﻲ از ﻗﺒﻴﻠـﻪ ﺧﺰاﻋـﻪ‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪784‬‬ ‫و ﻣﺎ را در ﺣﺎل رﻛﻮع و ﺳﺠﻮد از دم ﺗﻴﻎ ﮔﺬراﻧﻴﺪﻧﺪ!«‬

‫‪1‬‬

‫ﺕ ﻳﺎ ﻋ‪‬ﻤﺮﻭﺑﻦ ﺳﺎﻟ‪‬ﻢ( ﻧﺼـﺮت اﻟﻬـﻲ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪) :‬ﻧﺼ‪‬ﺮ ‪‬‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل ﺗﻮ ﺷﺪ اي ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﺎﻟﻢ! آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻗﻄﻌﺔ اﺑﺮي ﺑﺮ روي آﺳﻤﺎن ﻇـﺎﻫﺮ ﺷـﺪ؛‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺍﻥ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﺴﺤﺎﺑﺔ ﻟﺘﺴﺘﻬﻞ ﺑﻨﺼﺮ ﺑﲏ ﮐﻌـﺐ(‬ ‫اﻳﻦ ﻗﻄﻌﺔ اﺑﺮ ﻣﮋدة ﻧﺼﺮت ﺑﻨﻲﻛﻌﺐ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آورده اﺳﺖ!‬ ‫آﻧﮕﺎه ﺑﺪﻳﻞ ﺑﻦ ورﻗﺎء ﺧﺰاﻋﻲ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ از ﻣﺮدم ﺧﺰاﻋﻪ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑـﺮ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﺪﻳﻨﻪ وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺎزﮔﻔﺘﻨـﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻋﺪهاي از آﻧﺎن ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﻲﺑﻜﺮ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ آﻧﺎن از ﻗﺮﻳﺶ ﻣﺪد ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻼﻗﺎﺕ ﺍﺑﻮﺳﻔﻴﺎﻥ ﺑﺎﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺑﻲﺷﻚ‪ ،‬ﻛﺎري ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن و ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﺎن اﻳﺸﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻣﺤﺾ‪ ،‬و ﻧﻘﺾ ﺻﺮﻳﺢ‬ ‫ﭘﻴﻤﺎن ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ روي‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺧﻴﻠﻲ زود‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ اﺣﺴﺎس ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﺮﻧﮓ زدهاﻧﺪ‪ ،‬و از ﺑﺎﺑﺖ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻫﻮﻟﻨﺎك ﻧﻴﺮﻧﮕﺸﺎن دﭼﺎر‬ ‫ﺧﻮف و ﻫﺮاس ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻳﻚ ﺷﻮراي ﻣﺸﻮرﺗﻲ ﺗﺮﺗﻴـﺐ دادﻧـﺪ‪ ،‬و ﻣﻘـﺮّر ﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﭘﻴﺸﻮاي ﻗﺮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ از ﺳﻮي ﻃﻮاﻳﻒ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ ﺗـﺎ ﻗـﺮارداد‬ ‫ﺻﻠﺢ را ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻛﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺑـﺮاي اﺻﺤﺎﺑﺸـﺎن‬ ‫ﺑﺎزﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﺮاي ﻛﺎرﺳﺎزي ﻧﻴﺮﻧﮕﺸﺎن ﭼـﻪ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﻛـﺮد؛ و ﻓﺮﻣـﻮده‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻛﺄﻧﮑﻢ ﺑﺄﰊ ﺳﻔﻴﺎﻥ ﻗﺪ ﺟﺎﺀﮐﻢ ﻟﻴﺸﺪ ﺍﻟﻌﻘﺪ ﻭﻳﺰﻳﺪ ﰲ ﺍﳌﺪﺓ(‪.‬‬ ‫»ﮔﻮﻳﺎ ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﻗﺮارداد ﺻﻠﺢ را اﺳﺘﻮار ﺳـﺎزد و ﺑـﺮ ﻣـﺪت‬ ‫‪» -1‬و ﻗﺘﻠﻮﻧﺎ رﻛﻌﺎ و ﺳﺠﺪا« ﻣﻨﻈﻮرش اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ‪ :‬ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻴﻢ!‬

‫ﻗﺮارداد ﺑﻴﺎﻓﺰاﻳﺪ!؟«‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻮي ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد ﺗـﺎ ﺑـﺎ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻼﻗﺎت ﻛﻨﺪ و ﻗﺮارداد ﺻﻠﺢ را ﺗﺠﺪﻳـﺪ ﻛﻨـﺪ‪ .‬در‬ ‫ﻣﻴﺎن راه‪ ،‬ﺑﺪﻳﻞ ﺑﻦ ورﻗﺎء را در ﻧﺎﺣﻴﺔ ﻋ‪‬ﺴﻔﺎن دﻳﺪ ﻛﻪ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﻣﻲﮔﺸﺖ؛ ﮔﻔـﺖ‪ :‬از‬ ‫ﻛﺠﺎ ﻣﻲآﻳﻲ اي ﺑ‪‬ﺪﻳﻞ؟! ﺣﺪس زده ﺑﻮد ﻛﻪ وي ﻧﺰد ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬در اﻳﻦ ﻛﺮاﻧﺔ درﻳﺎ و ﻣﻴﺎﻧﺔ اﻳﻦ دﺷﺖ ﺳﺮي ﺑﻪ ﻣﺮدﻣﺎن ﺧﺰاﻋـﻪ‬ ‫زدم!؟ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ ﺑﮕﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﺰد ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺮﻓﺘﻪاي؟! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ!؟ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺪﻳﻞ ﺑﺴﻮي ﻣﻜﻪ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد‪ ،‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺷﺘﺮي‬ ‫ﻛﻪ وي ﺑﺮ آن ﺳﻮار ﺑﻮده ﺣﺘﻤﺎً ﺑﻬﻨﮕﺎم ﭼﺮا ﻫﺴﺘﻪﻫﺎي ﺧﺮﻣﺎي ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺑﻠﻌﻴﺪه اﺳـﺖ!؟‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑ‪‬ﺪﻳﻞ ﻧﺎﻗﻪاش را ﺧﻮاﺑﺎﻧﻴﺪه ﺑﻮد رﻓﺖ و ﭘﺸﻜﻞ ﺷﺘﺮ او را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ و ﺧﺮد‬ ‫ﻛﺮد‪ ،‬و در آن ﻫﺴﺘﺔ ﺧﺮﻣﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد؛ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣـﻲﺧـﻮرم ﻛـﻪ‬ ‫ﺑ‪‬ﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺤﻤﺪ رﻓﺘﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ!؟‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن وارد ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ دﺧﺘـﺮش ام‪‬ﺣﺒﻴﺒـﻪ وارد ﺷـﺪ‪ .‬وﻗﺘـﻲ رﻓـﺖ ﺗـﺎ روي‬ ‫زﻳﺮاﻧﺪاز رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ‪ ،‬دﺧﺘﺮش آﻧﺮا ﺟﻤﻊ ﻛﺮد‪ .‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬دﺧﺘﺮﺟﺎن! درﻳﻎ ﻛﺮدي ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺮ روي اﻳﻦ زﻳﺮاﻧﺪاز ﺑﻨﺸﻴﻨﻢ؟ ﻳﺎ اﻳـﻦ زﻳﺮاﻧـﺪاز‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺑﺎارزشﺗﺮ از ﻣﻦ ﺑﻮد؟! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ زﻳﺮاﻧﺪاز از آن رﺳﻮلﺧﺪا‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﺳﺖ و ﺗﻮ ﻣﺮدي ﻣ‪‬ﺸﺮك و ﻧﺠﺲ ﻫﺴـﺘﻲ! اﺑﻮﺳـﻔﻴﺎن ﮔﻔـﺖ‪:‬‬‫ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﭘﺲ از دور ﺷﺪﻧﺖ از ﻣﻦ‪ ،‬ﺗﻮ را ﺷﺮّي داﻣﻨﮕﻴﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ!؟‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬از ﺧﺎﻧﺔ دﺧﺘﺮش ﺑﻴﺮون ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﻓﺖ و‬ ‫ﺑﺎ آﻧﺤﻀﺮت ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻫـﻴﭻ ﭘﺎﺳـﺨﻲ ﺑـﻪ او‬ ‫ﻧﺪادﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺳﺮاغ اﺑﻮﺑﻜﺮ رﻓﺖ و ﺑﺎ او ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮد ﺗﺎ وي ﺑﺎ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﺨﻨﻲ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﻨﻢ! ﭘﺲ از وي‪ ،‬ﺑﻪ ﺳـﺮاغ ﻋﻤـﺮﺑﻦ‬

‫‪786‬‬ ‫ﺧﻄﺎب رﻓﺖ و ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺷﻤﺎ را ﻧﺰد رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻜﻨﻢ!؟ ﺑﺨﺪا‪ ،‬اﮔﺮ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ را ﺑﺠـﺰ ﻣﺸـﺘﻲ از ﻣﻮرﭼﮕـﺎن در‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﻣﻮرﭼﮕﺎن ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻢ! از آﻧﺠﺎ ﺑﻴﺮون ﺷﺪو ﺑﺮ‬ ‫ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ وارد ﺷﺪ‪ .‬ﻓﺎﻃﻤﻪ و ﺣﺴﻦ ﻧﺰد وي ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﺴﺮﺑﭽﻪاي ﻧﻴﺰ ﻣﻴﺎن دﺳﺖ‬ ‫و ﺑﺎل آﻧﺎن ﻣﻲﺧﺰﻳﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻮ از ﻫﻤﺔ اﻳﻦ ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻣﻦ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪﺗﺮي؛ ﻣـﻦ‬ ‫ﺑﺮاي ﺣﺎﺟﺘﻲ آﻣﺪه ام‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺒﺎد ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ آﻣﺪهام دﺳﺖ ﺧﺎﻟﻲ ﺑﺎزﮔﺮدم!؟ ﺷﻔﺎﻋﺖ‬ ‫ﻣﺮا ﻧﺰد ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻜﻦ! ﻋﻠﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬واي ﺑﺮ ﺗﻮ اي اﺑﺎﺳﻔﻴﺎن! رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮ ﻛﺎري ﻋﺰم ﺟﺰم ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ در آنﺑـﺎره ﺑـﺎ اﻳﺸـﺎن ﺳـﺨﻨﻲ‬ ‫ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ! روي ﺑﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﻜﺎن دارد ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺴﺮت ﺑﮕﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم را‬ ‫اﻣﺎن ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬و ﺳﺮور ﻋﺮبﻧﮋادان ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن روزﮔﺎر ﮔﺮدد!؟ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﺴﺮ‬ ‫ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳﻨﻲ ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻛﺴﻲ را اﻣﺎن ﺑﺪﻫﺪ؛ واﻧﮕﻬﻲ ﻫـﻴﭽﻜﺲ ﺑـﺮ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻛﺴﻲ را اﻣﺎن ﻧﺨﻮاﻫﺪ داد!‬ ‫دﻧﻴﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎن اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺗﻴﺮه و ﺗﺎر ﺷﺪ‪ .‬درﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻲﺗﺎﺑﻲ و ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ و ﻧﺎاﻣﻴﺪي‬ ‫و درﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﺎ اﺑﺎاﻟﺤﺴﻦ! ﻣﻦ در وﺿﻌﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ام ﻛﻪ ﻛﺎر ﺑﺮ ﻣـﻦ دﺷـﻮار‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ ﻛﻦ! ﻋﻠﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻓﻜﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ ﭼﻴـﺰي ﻳـﺎ‬ ‫ﻛﺴﻲ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ داد ﺗﻮ ﺑﺮﺳﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﺗﻮ ﺳﺮو‪‬ر ﺑﻨﻲﻛ‪‬ﻨﺎﻧﻪ ﻫﺴﺘﻲ؛ ﺑﺮﺧﻴﺰ و در ﻣﻴـﺎن ﻣـﺮدم‬ ‫ﺑﺮو و از آﻧﺎن ﺑﺨﻮاه ﻛﻪ ﺗﻮ را ﭘﻨﺎه ﺑﺪﻫﻨﺪ؛ آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧـﻮﻳﺶ ﺑـﺎزﮔﺮد! ﮔﻔـﺖ‪:‬‬ ‫آﻧﻮﻗﺖ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﮔﺮه از ﻛﺎر ﻣﻦ ﺑﮕﺸـﺎﻳﺪ؟! ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻧـﻪ ﺑﺨـﺪا‪ ،‬ﮔﻤـﺎن‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺠﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺰ راﻫﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮم ﻧﻤﻲرﺳﺪ! اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ رﻓﺖ و در ﻣﻴﺎن‬ ‫ﻣﺮدم اﻳﺴﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻬﺎاﻟﻨﺎس‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺮدم ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﺪهام! آﻧﮕـﺎه ﺑـﺮ اﺷـﺘﺮش‬ ‫ﺳﻮار ﺷﺪ و رﻓﺖ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﺮ ﻗﺮﻳﺶ وارد ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﺧﺒﺮ؟! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺰد ﻣﺤﻤﺪ رﻓـﺘﻢ و ﺑـﺎ او‬

‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻢ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﺑﺨﺪا او ﻫﻴﭻ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺪاد! ﻧﺰ اﺑﻦ اﺑﻲﻗُﺤﺎﻓﻪ رﻓـﺘﻢ؛ از او ﻫـﻢ‬ ‫ﺧﻴﺮي ﻧﺪﻳﺪم‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻧﺰد ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب رﻓﺘﻢ؛ او را ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦ دﺷﻤﻦ ﻳﺎﻓﺘﻢ! ﭘـﺲ از‬ ‫وي‪ ،‬ﻧﺰد ﻋﻠﻲ رﻓﺘﻢ‪ ،‬او را ﻧﺮمﺗﺮﻳﻦ اﺷﺨﺎص ﻳﺎﻓﺘﻢ؛ او ﺑﻪ ﻣﻦ ﻳﻚ ﻧﻈﺮ ﻣﺸـﻮرﺗﻲ داد و‬ ‫ﻣﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او ﻋﻤﻞ ﻛﺮدم؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﻧﻤﻲداﻧﻢ اﻧﺠﺎم دادن آن ﻛﺎر ﮔﺮﻫﻲ از ﻛﺎرم ﺑﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ‬ ‫ﻳﺎ ﻧﻪ؟! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺎر ﻛﻨﻲ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻧﺰد ﻣﺮدم ﺑـﺮوم و‬ ‫ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﻮم؛ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدم! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﻧﻮﻗﺖ آﻳﺎ ﻣﺤﻤـﺪ آن ﭘﻨﺎﻫﻨـﺪﮔﻲ را‬ ‫ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮد؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬واي ﺑﺮ ﺗﻮ‪ ،‬آن ﻣﺮد ﻓﻘﻂ ﺗﻮ را دﺳﺖ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؟!‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ ﺑﺨﺪا‪ ،‬راه ﭼﺎرة دﻳﮕﺮي ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺎﻓﺘﻢ!؟‬ ‫ﺁﻣﺎﺩﻩ ﺑﺎﺵ ﺭﺯﻣﻲ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺑﺎ ﺍﺳﺘﺘﺎﺭ ﺍﻃﻼﻋﺎﺕ‬ ‫از ﮔﺰارش ﻃﺒﺮاﻧﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﻪ روز ﭘﻴﺶ‬ ‫از آﻧﻜﻪ ﺧﺒﺮ ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﻬﺎز ﺳـﻔﺮ‬ ‫را ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن ﻣﻬﻴﺎ ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻴﭽﻜﺲ از اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﻧﺸﻮد‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮ ﻋﺎﻳﺸﻪ وارد‬ ‫ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬اﻵن وﻗﺖ ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﺎ ﺑﻨﻲاﻻﺻﻔﺮ )روﻣﻴﺎن( ﻧﻴﺴـﺖ؛ رﺳـﻮل ﺧـﺪا‬ ‫ارادة ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺑﻪ ﻛﺠﺎ را ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ؟! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻣﻦ از ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺧﺒﺮ ﻧﺪارم! ﺑﺎﻣـﺪاد‬ ‫روز ﺳﻮم ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺳﺎﻟﻢ ﺧﺰاﻋﻲ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﭼﻬﻞ ﺳﻮار ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ آﻣـﺪ و آن رﺟـﺰ را‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪ‪» :‬ﻳﺎ رب اﻧﻲ ﻧﺎﺷﺪ ﻣﺤﻤﺪا‪ «...‬و ﻣﺮدم از ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از‬ ‫ﻋﻤﺮو‪ ،‬ﺑﺪﻳﻞ آﻣﺪ؛ آﻧﮕﺎه اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن آﻣﺪ‪ ،‬و ﻣﺮدم از ﺻﺤ‪‬ﺖ ﺧﺒﺮ ﻳﻘﻴﻦ ﺣﺎﺻـﻞ ﻛﺮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻬﺎز ﺳـﻔﺮ ﻣﻬﻴـﺎ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ آﻧﺎن اﻋﻼم ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ رﻫﺴﭙﺎر ﻣﻜّﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺧﺬ ﺍﻟﻌﻴﻮﻥ ﻭﺍﻷﺧﺒﺎﺭ ﻋﻦ ﻗﺮﻳﺶ ﺣﱴ ﻧﺒﻐﺘﻬﺎ ﰲ ﺑﻼﺩﻫﺎ(‪.‬‬ ‫»ﺑﺎر ﺧﺪاﻳﺎ‪ ،‬ﺧﺒﺮﭼﻴﻨـﺎن و اﺧﺒـﺎر و اﻃﻼﻋـﺎت را از ﻗـﺮﻳﺶ ﺑـﺎزدار‪ ،‬ﺗـﺎ ﻧﺎﮔﻬـﺎن در‬

‫‪788‬‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻨﺸﺎن ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮﺷﺎن ﺳﺎزﻳﻢ!؟«‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬از ﺑﺎب ﻣﺰﻳﺪ اﻃﻤﻴﻨﺎن‪ ،‬درﺟﻬﺖ ﻣﺨﻔﻲ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺑـﻪ ﻣﻜـﻪ و رد ﮔـﻢ‬ ‫ﻛﺮدن ﺑﺮاي دﺷﻤﻦ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﺮﻳﻪ اي را ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻫﺸـﺘﺎد‬ ‫ﻧﻔﺮ رزﻣﻨﺪه ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ اﺑﻮﻗﺘﺎده ﺑﻦ ر‪‬ﺑ‪‬ﻌﻲ ﺑﺴﻮي ﺑﻄﻦ ا‪‬ﺿًﻢ‪ -‬ﻓﻴﻤـﺎﺑﻴﻦ ذي ﺧﺸـﺐ و‬ ‫ذياﻟﻤ‪‬ﺮؤه‪ -‬در ﻓﺎﺻﻠﺔ ﺳﻪ ﺑﺮﻳﺪ ﺗﺎ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬در آﻏﺎز ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺳـﺎل ﻫﺸـﺘﻢ ﻫﺠـﺮت‪،‬‬ ‫اﻋﺰام ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺮدم ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﺤﻀﺮت ﻋﺎزم آن ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﺒﺮﻫـﺎ از‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ و ﭼﻨﺪ و ﭼﻮن آن ﺳﺮﻳﻪ ﺑﻪ ﮔﻮش ﻫﻤﮕﺎن ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺮﻳﺔ ﻃﺒﻖ ﻧﻘﺸـﻪاي ﻛـﻪ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاي ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ آن ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﺴـﻴﺮ‬ ‫ﺧﻮد اداﻣﻪ داد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪه ﺑﻮد رﺳﻴﺪ‪ ،‬رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﺧﺒﺮ ﻳﺎﻓﺘﻨـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺴﻮي ﻣﻜﻪ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮده اﻧﺪ؛ راه ﺧﻮد را ﺑﺴﻮي‬ ‫آن ﺣﻀﺮت ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ و رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ ‪.1‬‬ ‫ﺣﺎﻃﺐ اﺑﻦ اﺑﻲ ﺑ‪‬ﻠﺘَﻌﻪ ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﻧﻮﺷﺖ ﺗﺎ ﻃﻲ آن ﻧﺎﻣﻪ ﺧﺒﺮ ﺣﺮﻛﺖ رﺳﻮلﺧـﺪا‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﺴﻮي آﻧﺎن ﺑﻪ ﮔﻮﺷﺸﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﻪ زﻧﻲ داد‪ ،‬و ﺑﺮاي‬‫وي دﺳﺘﻤﺰد و ﺟﺎﻳﺰهاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد‪ ،‬ﺗﺎ آن ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬آن زن ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﻪ را‬

‫‪ -1‬اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ در ﺑﻴﻦ راه ﺑﺎ ﻋﺎﻣﺮﺑﻦ اﺿﺒﻂ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮد‪ .‬ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻪ رزﻣﻨﺪﮔﺎن اﺳﻼم ﺑـﺎ ﺗﺤﻴـﺖ اﺳـﻼم درود‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺎ‪ ،‬ﻣ‪‬ﺤﻠﻢ ﺑﻦ ﺟﺜﺎﻣﺔ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻛﺪورﺗﻲ ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ ﻣﻴﺎن آﻧﺪو ﺑﻮد‪ ،‬وي را ﻛﺸـﺖ و زاد و راﺣﻠـﻪ‬ ‫ﺖ ‪‬ﻣ ‪‬ﺆﻣ‪‬ﻨـﹰﺎ﴾‬ ‫ﻼ ‪‬ﻡ ﹶﻟﺴ‪‬ـ ‪‬‬ ‫وي را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ؛ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪ ﴿ :‬ﻭ ﹶﻻ ‪‬ﺗﻘﹸﻮﻟﹸﻮﹾﺍ ‪‬ﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﻦ ﹶﺃﹾﻟﻘﹶﻰ ﹺﺇﹶﻟ ‪‬ﻴ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﺍﻟﺴ‪ ‬ﹶ‬ ‫ﻣﺤﻠﻢ را آوردﻧﺪ ﺗﺎ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاي وي ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﻛﻨﻨﺪ؛ وﻗﺘﻲ در ﻣﺤﻀـﺮ‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت اﻳﺴﺘﺎد‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ دﻋﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و ﺳﻪ ﺑﺎر ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻟﻠﻬﻢ ﻻ ﺗﻐﻔﺮ ﻟﻤﺤﻠﻢ« ﺑﺎر ﺧـﺪاﻳﺎ‪ ،‬ﻣﺤﻠـﻢ را‬ ‫ﻧﻴﺎﻣﺮز! آﻧﮕﺎه ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺑﺎ ﻟﺒﻪ ﺟﺎﻣﻪ ﺧﻮﻳﺶ اﺷﮕﻬﺎﻳﺸﺎن را ﭘﺎك ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬اﺑـﻦ اﺳـﺤﺎق‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻣﺤﻠﻢ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاي وي ﻃﻠﺐ‬ ‫ﻣﻐﻔﺮت ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻜـ‪ :‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪150‬؛ ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.628-626‬‬

‫ﻻﺑﻼي ﮔﻴﺴﻮان ﺑﺎﻓﺘﻪاش ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺮد‪ ،‬و ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد‪ .‬از آﺳﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺧﺒﺮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺣﺎﻃﺐ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت ﻋﻠﻲ و ﻣﻘﺪاد و‬ ‫زﺑﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﻮ‪‬ام و اﺑﻮﻣ‪‬ﺮﺛﺪ َﻏﻨَﻮي را ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻧﻄﻠﻘﻮﺍ ﺣﱴ ﺗﺄﺗﻮﺍ ﺭﻭﺿﺔ ﺧﺎﺥ‪ ،‬ﻓﺈﻥ ‪‬ﺎ ﻇﻌﻴﻨﺔ ﻣﻌﻬﺎ ﮐﺘﺎﺏ ﺇﱃ ﻗﺮﻳﺶ(‪.‬‬ ‫»ﺑﺮوﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ روﺿﻪ ﺧﺎخ ﺑﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬در آﻧﺠﺎ زﻧﻲ را در زي ﺳﻔﺮ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺣﺎﻣﻞ‬ ‫ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﺮﻳﺶ اﺳﺖ!«‬ ‫آن ﺳﻪ ﺗﻦ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﺷﺘﺎﺑﺎن اﺳﺐ ﻣﻲﺗﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ آن ﻣﻜﺎن رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و آن زن‬ ‫را ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﺑﺎ او ﻣﺪارا ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﺎﻣﻪاي ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه داري؟ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻧﺎﻣـﻪاي‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ! ﺗﻮﺷﺔ ﺳﻔﺮش را ﻛﺎوﻳﺪﻧﺪ؛ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬ ‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲﺧﻮرم ﻛﻪ ﻧﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دروغ ﮔﻔﺘﻪاﻧـﺪ‪ ،‬و ﻧـﻪ ﻣـﺎ‬ ‫دروغ ﮔﻔﺘﻪاﻳﻢ! ﺑﺨﺪا‪،‬ﻧﺎﻣﻪ را ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻣﻲدﻫﻲ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻮ را ﺑﺮﻫﻨﻪ ﺧـﻮاﻫﻴﻢ ﺳـﺎﺧﺖ!؟‬ ‫آن زن وﻗﺘﻲ ﺟﺪﻳﺖ و اﺻﺮار ﻋﻠﻲ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد‪ ،‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺗﻨﻬـﺎﻳﻢ ﺑﮕـﺬار! ﺗﻨﻬـﺎﻳﺶ‬ ‫ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﮔﻴﺴﻮان ﺑﺎﻓﺘﻪاش را ﮔﺸﻮد و ﻧﺎﻣﻪ را از ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ درآورد و ﺑﻪ آﻧﺎن ﺗﺤﻮﻳـﻞ‬ ‫داد‪ .‬ﻧﺎﻣﻪ را ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آوردﻧﺪ؛ دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ در آن ﻧﺎﻣﻪ آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺣﺎﻃﺐِ ﺑﻦ اﺑﻲ ﺑ‪‬ﻠ َﺘﻌ‪‬ـﻪ ا‪‬ﻟـﻲ ﻗـﺮﻳﺶ‪ «...‬و ﻃـﻲ آن ﻗـﺮﻳﺶ را از ﻋﺰﻳﻤـﺖ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎﺧﺒﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺣﺎﻃﺐ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬ ‫)ﻣﺎ ﻫﺬﺍ ﻳﺎ ﺣﺎﻃﺐ؟( اﻳﻦ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬اي ﺣﺎﻃﺐ؟! ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬درﺑﺎرة ﻣﻦ ﺷـﺘﺎب‬ ‫روا ﻣﺪارﻳﺪ؛ ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل اﻳﻤﺎن دارم؛ ﻧﻪ ﻣ‪‬ﺮﺗﺪ ﺷﺪهام و ﻧﻪ دﻳﻦ و آﻳـﻴﻦ‬ ‫ﺧﻮد را ﺗﻐﻴﻴﺮ دادهام‪ ،‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪاﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺮا ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨـﺪ‬ ‫ﻧﺪارم؛ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻃﺮاﻓﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻫﻤﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪاﻧﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ از آﻧـﺎن ﺣﻤﺎﻳـﺖ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ!؟ ﻣﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻢ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي را ﻧﺪارم‪ ،‬دﺳﺘﻲ ﺑﺎآﻧﺎن داده ﺑﺎﺷﻢ ﻛﻪ‬

‫‪790‬‬ ‫ﺑﻪ واﺳﻄﺔ آن ﺑﺴﺘﮕﺎن ﻣﺮا در ﻣﻜﻪ ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬اﺟﺎزه ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻴﺪ ﮔﺮدﻧﺶ را ﺑﺰﻧﻢ! وي ﺑﻪ ﺧـﺪا و‬ ‫رﺳﻮل ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻛﺮده و ﻧﻔﺎق ورزﻳﺪه اﺳﺖ! رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫)ﺇﻧﻪ ﻗﺪ ﺷﻬﺪ ﺑﺪﺭﺍ؛ ﻭ ﻣﺎ ﻳﺪﺭﻳﮏ ﻳﺎ ﻋﻤﺮ؟ ﻟﻌﻞ ﺍﷲ ﻗﺪ ﺍﻃﻠﻊ ﻋﻠﻰ ﺃﻫﻞ ﺑﺪﺭ ﻓﻘﺎﻝ‪ :‬ﺍﻋﻤﻠﻮﺍ ﻣﺎ ﺷﺌﺘﻢ‪،‬‬

‫ﻓﻘﺪ ﻏﻔﺮﺕ ﻟﮑﻢ( ‪.١‬‬

‫»وي در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؛ و ﭼﻪ ﻣﻲداﻧﻲ اي ﻋﻤﺮ؟ ﺷﺎﻳﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻫﻞ‬ ‫ﺑﺪر اﻇﻬﺎر ﻟﻄﻔﻲ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ و ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﻫﺮﭼـﻪ ﺧﻮاﻫﻴـﺪ ﺑﻜﻨﻴـﺪ ﻛـﻪ ﻣـﻦ ﺷـﻤﺎ را‬ ‫آﻣﺮزﻳﺪهام!«‬ ‫اﺷﻚ از ﭼﺸﻤﺎن ﻋﻤﺮ ﭘﺎﺷﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا و رﺳﻮل داﻧﺎﻳﻨﺪ!«‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺎﺳﻮﺳﺎن را دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻛﺮد و ﭼﺸﻢﻫﺎ را ﺑﺴﺖ‪ ،‬و ﻫﻴﭻ ﺧﺒـﺮي‬ ‫از اﺧﺒﺎر آﻣﺎده ﺑﺎش رزﻣﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻋﺰﻳﻤﺖ آﻧﺎن ﺑﺮاي ﺟﻨـﮓ و ﻧﺒـﺮد ﺑـﻪ ﮔـﻮش‬ ‫ﻗﺮﻳﺶ ﻧﺮﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺮﮐﺖ ﺳﭙﺎﻩ ﺍﺳﻼﻡ ﺑﺴﻮﻱ ﻣﮑﻪ‬ ‫ده روز از ﻣﺎه ﻣﺒﺎرك رﻣﻀﺎن ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮت ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻜﻪ ﺗﺮك ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ده ﻫﺰار ﺗﻦ از ﻳـﺎران‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﻫﻤﺮاه اﻳﺸﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و اﺑﻮر‪‬ﻫﻢ ﻏ‪‬ﻔﺎري را در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﺟ‪‬ﺤﻔﻪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻧﺪﻛﻲ ﻓﺮاﺗﺮ از آن‪ ،‬رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑـﺎ اﻫـﻞ و ﻋﻴـﺎل ﺧـﻮﻳﺶ اﺳـﻼم آورده و‬ ‫ﻣﻬﺎﺟﺮت آﻏﺎز ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬وﻗﺘﻲ آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻪ اَﺑﻮاء رﺳـﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺴﺮﻋﻤﻮﻳﺸـﺎن‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﺣﺎرث و ﭘﺴﺮ ﻋﻤﺔ ﺧﻮد ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﻣﻴﻪ را دﻳﺪﻧـﺪ‪ ،‬و از آن دو‪ ،‬ﺑﺨـﺎﻃﺮ‬ ‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،422‬ج ‪ ،2‬ص ‪.612‬‬

‫آزارﻫﺎي ﺳﺨﺖ و ﻫﺠﻮﻫﺎي ﺗﻠﺦ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن از آﻧﺪو دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻋﺮاض ﻛﺮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻠَﻤﻪ ﺑﻪ آﻧﺤﻀﺮت ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﺴـﺮﻋﻤﻮ و ﭘﺴـﺮﻋﻤﺔ ﺷـﻤﺎ در ارﺗﺒـﺎط‬ ‫اُم‪ ‬‬ ‫ﺑﺎﺷﻤﺎ ﺑﺪﺑﺨﺖﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدم ﮔﺮدﻧﺪ! ﻋﻠﻲ ﺑﻪ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﺣﺎرث ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﺳﻤﺖ روﺑـﻪرو‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮو‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻨﻲ را ﻛـﻪ ﺑـﺮادران‬ ‫ﻳﻮﺳﻒ ﺑﻪ ﻳﻮﺳﻒ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮي‪:‬‬ ‫ﲔ﴾‪.1‬‬ ‫﴿ﻗﹶﺎﻟﹸﻮﹾﺍ ﺗ‪‬ﺎﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ﹶﻟ ﹶﻘ ‪‬ﺪ ﺁﹶﺛ ‪‬ﺮ ‪‬ﻙ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ‪‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﻭﺇﹺﻥ ﹸﻛﻨ‪‬ﺎ ﹶﻟﺨ‪‬ﺎ ‪‬ﻃ‪‬ﺌ ‪‬‬ ‫»ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﺮ ﻣﺎ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣـﺎ ﺑـﻲﺷـﻚ در اﺷـﺘﺒﺎه‬ ‫ﺑﻮدهاﻳﻢ!؟«‬ ‫در آن ﺻﻮرت‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﻧﻴﻜﻮ‬ ‫ﺳﺨﻦﺗﺮ از آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺎﺷﺪ! اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻛـﺮد‪ .‬رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻫﻢ در ﺟﻮاب او ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫ﲔ﴾‪.٢‬‬ ‫ﺐ ‪‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﺍﹾﻟ‪‬ﻴ ‪‬ﻮ ‪‬ﻡ ‪‬ﻳ ‪‬ﻐ ‪‬ﻔ ‪‬ﺮ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ﹶﻟ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ‪‬ﻭ ‪‬ﻫ ‪‬ﻮ ﹶﺃ ‪‬ﺭ ‪‬ﺣ ‪‬ﻢ ﺍﻟﺮ‪‬ﺍ ‪‬ﺣ ‪‬ﻤ ‪‬‬ ‫﴿ﻗﹶﺎ ﹶﻝ ﹶﻻ ‪‬ﺗ ﹾﺜﺮ‪‬ﻳ ‪‬‬ ‫»‪ ...‬اﻣﺮوز ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﺳﺮزﻧﺶ و ﻧﻜﻮﻫﺸﻲ ﻧﺴﺖ؛ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷـﻤﺎ را ﻣـﻲآﻣـﺮزد و او‬ ‫ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﺘﺮﻳﻦ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﺎن اﺳﺖ!«‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻧﻴﺰ در ﭘﺎﺳﺦ آﻧﺤﻀﺮت اﺑﻴﺎﺗﻲ را اﻧﺸﺎء ﻛﺮد ﻛﻪ از آﻧﺠﻤﻠﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻟﻌﻤـــﺮك اﻧـــﻲ ﺣـــﻴﻦ اﺣﻤـــﻞ راﻳـــﺔ‬

‫ﻟﺘﻐﻠـــﺐ ﺧﻴـــﻞ اﻟـــﻼت ﺧﻴـــﻞ ﻣﺤﻤـــﺪ‬

‫ﻟﻜﺎﻟﻤــــﺪﻟﺞ اﻟﺤﻴــــﺮان اﻇﻠــــﻢ ﻟﻴﻠــــﻪ‬

‫ﻓﻬـــﺬا اواﻧـــﻲ ﺣـــﻴﻦ اﻫـــﺪي ﻓﺎﻫﺘـــﺪي‬

‫ﻫـــﺪاﻧﻲ ﻫـــﺎد ﻏﻴـــﺮ ﻧﻔﺴـــﻲ ودﻟﻨـــﻲ‬

‫ﻋﻠـــﻲ اﷲ ﻣـــﻦ ﻃﺮدﺗـــﻪ ﻛـــﻞ ﻣﻄـــﺮد‬

‫»ﺑﻪ ﺟﺎن ﺗﻮ ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ راﻳﺘﻲ را ﺑﺮ دوش ﻣﻲﻛﺸﻴﺪم ﺗﺎ ﺳـﭙﺎه ﻻت ﺑـﺮ‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻳﻮﺳﻒ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.91‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره ﻳﻮﺳﻒ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.92‬‬

‫‪792‬‬ ‫ﺳﭙﺎه ﻣﺤﻤﺪ ﭘﻴﺮوز ﮔﺮدﻧﺪ؛‬ ‫ﺑﺪرﺳﺘﻲ‪ ،‬ﺣﺎل آن ﻣﺴﺎﻓﺮي را داﺷﺘﻢ ﻛﻪ دﭼﺎر ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺷـﺐ ﺷـﺪه اﺳـﺖ و راه را از‬ ‫ﭼﺎه ﺑﺎزﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ؛ اﻣﺎ اﻳﻨﻚ وﻗﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮا ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ ﻧﻴـﺰ ﻫـﺪاﻳﺖ‬ ‫ﺷﻮم؛ ﻣﺮا ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪهاي ﺑﺠﺰ ﻧﻔﺲ ﺧﻮدم ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮد‪ ،‬و ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ ﻣﺮا دﻻﻟﺖ ﺑـﻪ‬ ‫راه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻦ او را از ﻫﺮ دري راﻧﺪه ﺑﻮدم!؟«‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دﺳﺘﻲ ﺑﺮ ﺳﻴﻨﺔ وي زدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪) :‬اﻧـﺖ ﻃﺮدﺗﻨـﻲ‬ ‫ﻛﻞ ﻣﻄﺮد؟( »ﺗﻮ ﻣﺮا از ﻫﺮ دري راﻧﺪي؟!«‬

‫‪1‬‬

‫ﺳﭙﺎﻩ ﺍﺳﻼﻡ ﺩﺭ ‪‬ﻣﺮ‪‬ﺍﻟﻈﱠﻬﺮﺍﻥ‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﺳﻴﺮ ﺧﻮد اداﻣـﻪ دادﻧـﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨـﺎن‬ ‫روزهدار ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ روزهدار ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛُﺪﻳﺪ‪ ،‬ﭼﺸﻤﺔ آﺑﻲ ﻣﻴـﺎن‬ ‫ﻋ‪‬ﺴﻔﺎن و ُﻗﺪ‪‬ﻳﺪ‪ ،‬رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬در آﻧﺠـﺎ روزة ﺧـﻮد را ﮔﺸـﻮدﻧﺪ؛ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴـﺰ ﻫﻤـﺮاه‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت اﻓﻄﺎر ﻛﺮدﻧﺪ ‪ .2‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ اداﻣﻪ دادﻧﺪ ﺗﺎ در ﻧﺎﺣﻴﺔ ﻣﺮّاﻟﻈﻬـﺮان‪-‬‬ ‫‪ -1‬ﺳــﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸــﺎم‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪42-41‬؛ دﻻﺋــﻞ اﻟﻨﺒــﻮة‪ ،‬ﺑﻴﻬﻘــﻲ‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪ .28‬اﻳــﻦ اﺑﻮﺳــﻔﻴﺎن‪ ،‬از آن ﭘــﺲ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻧﻴﻚ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬از وﻗﺘﻲ ﻛﻪ اﺳﻼم آورد‪ ،‬از روي ﺷـﺮم و ﺣﻴـﺎ ﺳـﺮ ﺧـﻮد را ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﻮي رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻜﺮد‪ .‬رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴـﺰ او را‬ ‫دوﺳﺖ ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﺑﻬﺸﺘﻲ ﺑﻮدن وي ﮔﻮاﻫﻲ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻲﮔﻔﺘﻨـﺪ‪» :‬ﺃﺭﺟ‪‬ﻮ ﺍﻥ ﻳﮑﻮ ﹶﻥ ﺧﻠﻔﺎ ﻣـﻦ‬ ‫ﲪﺰﺓ« اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﺑﺮاي ﺣﻤﺰه ﺑﺎﺷﺪ! وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺣﺎﻟـﺖ اﺣﺘﻀـﺎر اﻓﺘـﺎد‪ ،‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑـﺮ ﻣـﻦ‬ ‫ﻧﮕﺮﻳﻴﺪ؛ زﻳﺮا ﻛﻪ ﺑﺨﺪا از آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ اﺳﻼم آوردهام ﺣﺘﻲ ﻛﻠﻤﻪاي ﺑﻪ ﺧﻄﺎ ﺑـﺮ زﺑـﺎن ﻧﺮاﻧـﺪهام! )زاد‬ ‫اﻟﻤﻌﺎد؛ ج ‪ ،2‬ص ‪.(163-162‬‬ ‫‪ -2‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را اﻣﺎم اﺣﻤﺪ در ﻣ‪‬ﺴﻨﺪ ﺧـﻮﻳﺶ رواﻳـﺖ ﻛـﺮده اﺳـﺖ‪ :‬ج ‪ ،1‬ص ‪266‬؛ و ﻫﻴﺜﻤـﻲ در ﻣﺠﻤـﻊ‬ ‫اﻟﺰواﺋﺪ )ج ‪ ،6‬ص ‪ (167‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬رﺟﺎل ﺳﻨﺪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻫﻤﻪ رﺟﺎل ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﺑﻦ‬ ‫اﺳﺤﺎق ﻛﻪ وي ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺳﻤﺎع ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻛﺮده اﺳﺖ؛ ﻧﻴﺰ ﻧﻜـ‪ :‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪.40‬‬

‫ﺑﻪ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎﻧﺸﺎن دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ آﺗﺶ روﺷﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ده ﻫﺰار آﺗـﺶ روﺷـﻦ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در آن ﺷﺐ رﻳﺎﺳﺖ ﭘﺎﺳﺪاران ﺳﭙﺎه را ﺑﺮ‬ ‫ﻋﻬﺪة ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﻗﺮار دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺍﺑﻮﺳﻔﻴﺎﻥ ﺩﺭ ﻣﺤﻀﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﻋﺒ‪‬ﺎس‪ ،‬ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻧﺎﺣﻴﺔ ﻣﺮّاﻟﻈﻬﺮان ﻣﻨـﺰل ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬اﺳـﺘﺮ ﺳـﻔﻴﺪرﻧﮓ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺳﻮار ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﻴﺪ آﻧﻜـﻪ‬ ‫ﻫﻴﺰمﺷﻜﻨﻲ ﻳﺎ ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﮕﺮدي را ﺑﻴﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﺧﺒﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وارد ﻣﻜﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن از ﻣﻜﻪ ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ و از رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬‬‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻣﺎن ﺑﻄﻠﺒﻨﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﺧﺒﺎر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ و‬ ‫ﻋﺰﻳﻤﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﺳﭙﺎه اﺳﻼم را از ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻣﻜﺘﻮم داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬و آﻧﺎن ﻫﺮاﺳﺎن و ﭼﺸﻢ اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ ﺳﺮاﺳـﻴﻤﻪ از‬ ‫ﻣﻜﻪ ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻣﺪ ﺗﺎ از اﺧﺒﺎر ﻣﻄﻠﻊ ﮔﺮدد‪ .‬در آن اﺛﻨﺎ ﻧﻴﺰ‪ ،‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن و ﺣﻜﻴﻢ ﺑﻦ ﺣ‪‬ﺰام‬ ‫و ﺑ‪‬ﺪﻳﻞ ﺑﻦ و‪‬رﻗﺎء از ﻣﻜّﻪ ﺑﻴﺮون ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﺟﺴﺘﺠﻮي اﺧﺒﺎر ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﺒ‪‬ﺎس ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻣﻦ ﺳﻮار ﺑﺮ اﺳﺘﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻳﻦ ﺳﻮي و‬ ‫آن ﺳﻮي ﻣﻲرﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﺻﺪاي ﺻﺤﺒﺖ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن را ﺑـﺎ ﺑ‪‬ـﺪﻳﻞ ﺑـﻦ و‪‬رﻗـﺎء ﺷـﻨﻴﺪم ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺎزﻣﻲﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺸﺐ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ آﺗﺶ و اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻟﺸﻜﺮي ﻧﺪﻳﺪه‬ ‫ﺑﻮدم!؟ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑ‪‬ﺪ‪‬ﻳﻞ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻨﺎن ﺑﺨﺪا ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺧﺰاﻋﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﻛـﻪ ﺳـﺨﺖ ﺑـﺮ ﺟﻨـﮓ‬ ‫ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺷﺪه اﻧﺪ! و اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧُﺰاﻋﻪ ﻛﻤﺘﺮ و ﻛ‪‬ﻬﺘﺮ از آناﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ آﺗﺸﻬﺎ و اﻳﻦ‬ ‫ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ!‬ ‫ﻋﺒﺎس ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﺪاﻳﺶ را ﺑﺎزﺷﻨﺎﺧﺘﻢ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﺑﺎ ﺣﻨﻈﻠﻪ!؟ ﺻﺪاي ﻣﺮا ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬ ‫اَﺑ‪‬ﺎاﻟﻔﻀﻞ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻧﻌﻢ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﻛﺎر داري‪ ،‬ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﺑـﻪ ﻓـﺪاﻳﺖ؟! ﮔﻔـﺖ‪ :‬اﻳـﻦ‬

‫‪794‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺴـﻮي ﺷـﻤﺎ ﻋﺰﻳﻤـﺖ‬ ‫ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻓﺮدا واي ﺑﺤﺎل ﻗﺮﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺪر و ﻣـﺎدرم ﺑـﻪ ﻓـﺪاﻳﺖ‪،‬‬ ‫ﭼﺎره ﭼﻪ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻲ؟! ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺮ ﺗﻮ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ ﮔﺮدﻧﺖ را ﻣﻲزﻧﺪ! ﺑﺮ ﭘﺸـﺖ‬ ‫اﻳﻦ اﺳﺘﺮ ﺳﻮار ﺷﻮ‪ ،‬ﺗﺎ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺒﺮم و ﺑﺮاي ﺗﻮ‬ ‫از اﻳﺸﺎن اﻣﺎن ﺑﻄﻠﺒﻢ! ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻣﻦ ﺳﻮار ﺷﺪ و آن دو ﺗﻦ ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وي را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮدم‪ .‬از ﻛﻨﺎر آﺗﺶ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻲﮔﺬﺷﺘﻢ‪ ،‬ﻣـﻲﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬ ‫ﻛﻴﺴﺘﻲ؟! و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﺳﺘﺮ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ ﻛـﻪ ﻣـﻦ‬ ‫ﺑﺮ آن ﺳﻮارم‪ ،‬ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻋﻤﻮي رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺳـﻮار ﺑـﺮ اﺳـﺘﺮ‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت! ﺗﺎ آﻧﻜﻪ از ﻛﻨﺎر آﺗﺶ ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﮔﺬﺷﺘﻴﻢ‪ :‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻛﻴﺴﺘﻲ؟! او ﺑﻪ ﺳـﻮي‬ ‫ﻣﻦ آﻣﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن را ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﻣﺮﻛﺐ ﻣﻦ دﻳﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﻮﺳـﻔﻴﺎن! دﺷـﻤﻦ ﺧـﺪا!‬ ‫ﺳﭙﺎس و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﺪاوﻧﺪي راﻛﻪ ﺗﻮ را ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤـﺎﻧﻲ در ﻛـﺎر ﺑﺎﺷـﺪ در‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺎ ﻗﺮار داد! ﺳﭙﺲ ﺷﺘﺎﺑﺎن ﻋﺎزم ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ اﺳﺘﺮ را ﺗﺎﺧﺘﻢ و ﺳﺒﻘﺖ ﮔﺮﻓﺘﻢ؛ آﻧﮕﺎه ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را از اﺳﺘﺮ ﺑـﻪ زﻳـﺮ اﻓﻜﻨـﺪم و ﺑـﺮ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وارد ﺷـﺪم‪ .‬ﻋﻤـﺮ ﻧﻴـﺰ داﺧـﻞ ﺷـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬اﻳﻦ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﻴﺪ ﺗﺎ ﮔﺮدن او را ﺑﺰﻧﻢ؟ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬ ‫اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ او ﭘﻨﺎه دادهام! آﻧﮕﺎه ﻧﺰدﻳﻚ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻧﺸﺴﺘﻢ و ﺳﺮ ﻣﺒﺎرك آﻧﺤﻀﺮت را در ﻣﻴﺎن دو دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻢ و ﮔﻔـﺘﻢ‪ :‬ﺑﺨـﺪا‪ ،‬اﻣﺸـﺐ‬ ‫ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺟﺰ ﻣﻦ ﺑﺎ وي ﻫﻢ ﺳﺨﻦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ! و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ درﺑﺎرة وي ﺑﻴﺶ از‬ ‫ﺣﺪ ﭘﺎﻓﺸﺎري ﻛﺮد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آرام ﺑﺎش‪ ،‬ﻋﻤﺮ! ﺑﺨﺪا‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺮدي از ﺑﻨﻲﻋﺪ‪‬ي ﺑﻦﻛﻌﺐ ﺑـﻮد‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﻲ ﮔﻔﺘﻲ! ﮔﻔﺖ‪ :‬آرام ﺑﺎش‪ ،‬ﻋﺒ‪‬ﺎس! ﺑﺨـﺪا ﻛـﻪ اﺳـﻼم آوردن ﺗـﻮ ﺑـﺮاي ﻣـﻦ‬ ‫ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ از اﺳﻼم آوردن ﺧﻄّﺎب ﺑﻮد‪ ،‬اﮔﺮ اﺳﻼم ﻣﻲآورد؛ و ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﺠﺮ‬ ‫آﻧﻜﻪ ﻣﻦ درﻳﺎﻓﺘﻢ ﻛﻪ اﺳﻼم آوردن ﺗﻮ را رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑـﻴﺶ از‬

‫اﺳﻼم آوردن ﺧﻄّﺎب دوﺳﺖ ﻣﻲداﺷﺖ!؟‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﺫﻫﺐ ﺑﻪ ﻳﺎ ﻋﺒﺎﺱ ﺭﺣﻠﮏ‪ ،‬ﻓﺈﺫﺍ ﺃﺻﺒﺤﺖ ﻓﺄﺗﲏ ﺑﻪ(‪.‬‬ ‫»او را ﻧﺰد ﺧﻮدت ﺑﺒﺮ‪ -‬اي ﻋﺒﺎس‪ -‬و ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺑﺎﻣﺪاد ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‪ ،‬او را ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﻴﺎور!‬ ‫ﺑﺎﻣﺪادان او را ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮدم‪ .‬وﻗﺘـﻲ وي را دﻳﺪﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﻭﳛﮏ ﻳﺎ ﺃﺑﺎﺳﻔﻴﺎﻥ! ﺃﱂ ﻳﺄﻥ ﻟﮏ ﺃﻥ ﺗﻌﻠﻢ ﺃﻥ ﻻﺍﻟﻪﺍﻻﺍﷲ؟!(‬ ‫»واي ﺑﺮ ﺗﻮ اي اﺑﺎﺳﻔﻴﺎن! ﻫﻨﻮز وﻗﺖ آن ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ درﻳـﺎﺑﻲ ﻛـﻪ ﺧـﺪاﻳﻲ ﺟـﺰ‬ ‫ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ ﻧﻴﺴﺖ؟!«‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﺑﻪ ﻓﺪاي ﺷﻤﺎ ﺑﺎد‪ ،‬ﭼﻪ ﻗﺪر ﺑﺮدﺑﺎر و ﻛﺮﻳﻢ و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ و دوﺳـﺖ‬ ‫ﻫﺴﺘﻴﺪ! ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻏﻴﺮ از ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ ﺧﺪاﻳﻲ ﺟﺰ او ﺑﻮد ﺗﺎﻛﻨﻮن ‪‬ﮔﺮِﻫـﻲ از‬ ‫ﻛﺎر ﻣﻦ ﮔﺸﻮده ﺑﻮد!؟‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﻭﳛﮏ ﻳﺎ ﺃﺑﺎﺳﻔﻴﺎﻥ! ﺃﱂ ﻳﺄﻥ ﻟﮏ ﺃﻥ ﺗﻌﻠﻢ ﺃﱐ ﺭﺳﻮﻝﺍﷲ؟!(‬ ‫»واي ﺑﺮ ﺗﻮ اي اﺑﺎﺳﻔﻴﺎن! ﻫﻨﻮز وﻗﺖ آن ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ درﻳﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ رﺳﻮل ﺧـﺪا‬ ‫ﻫﺴﺘﻢ؟!«‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﺑﻪ ﻓﺪاي ﺷﻤﺎ ﺑﺎد‪ ،‬ﭼﻪ ﻗﺪر ﺑ‪‬ﺮدﺑﺎر و ﻛﺮﻳﻢ و ﺧﻮﻳﺸـﺎوﻧﺪ دوﺳـﺖ‬ ‫ﻫﺴﺘﻴﺪ! در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﻫﻢ در اﻧﺪرون ﻣﻦ ﭼﻴﺰﻫـﺎﻳﻲ ﺑﺎﻗﻴﺴـﺖ! ﻋﺒـﺎس‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬واي ﺑﺮ ﺗﻮ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮ‪ ،‬و ﺷﻬﺎدت ﺑﺪه ﻛﻪ ﺟﺰ ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ ﺧـﺪاﻳﻲ ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل ﺧﺪا اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﮔﺮدﻧﺖ راﺑﺰﻧﻨﺪ!؟ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻧﻴﺰ اﺳـﻼم آورد‪ ،‬و‬ ‫ﺷﻬﺎدﺗﻴﻦ ﺑﺮ زﺑﺎن ﺟﺎري ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻋﺒﺎس ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻣﺮدي اﺳﺖ ﻛﻪ دوﺳﺖ دارد ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻓﺨـﺮ و‬ ‫ﻣﺒﺎﻫﺎت ﻛﻨﺪ؛ ﺑﺮاي او اﻣﺘﻴﺎزي ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮﻳﺪ! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪796‬‬ ‫)ﻧﻌﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﺩﺧﻞ ﺩﺍﺭ ﺃﰊ ﺳﻔﻴﺎﻥ ﻓﻬﻮ ﺁﻣﻦ؛ ﻭﻣﻦ ﺃﻏﻠﻖ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺎﺑﻪ ﻓﻬﻮ ﺁﻣﻦ؛ ﻭﻣﻦ ﺩﺧﻞ ﺍﳌﺴﺠﺪ ﺍﳊﺮﺍﻡ‬ ‫ﻓﻬﻮ ﺁﻣﻦ(‪.‬‬

‫»ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮﻛﺲ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن وارد ﺷﻮد‪ ،‬در اﻣﺎن اﺳﺖ؛ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ در ﺑﺮ روي‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺒﻨﺪد‪ ،‬در اﻣﺎن اﺳﺖ؛ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام وارد ﺷﻮد‪ ،‬در اﻣﺎن اﺳﺖ!«‬ ‫ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺳﭙﺎﻩ ﺍﺳﻼﻡ ﺑﻪ ﺳﻮﻱ ﻣﮑﻪ‬ ‫ﺑﺎﻣﺪاد ﻫﻤﺎن روز‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎﻣﺪاد روز ﺳﻪﺷﻨﺒﻪ ﻫﻔﺪﻫﻢ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺳﺎل ﻫﺸـﺘﻢ ﻫﺠـﺮت‪،‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺮﱡاﻟﻈﱠﻬﺮان را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻜّـﻪ ﺗـﺮك ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎس دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن را در ﺗﻨﮕﻪاي در آن ﻧﺎﺣﻴﻪ در داﻣﻨﺔ ﻛﻮه ﻧﮕـﺎه دارد ﺗـﺎ‬ ‫ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﺧﺪا از ﺑﺮاﺑﺮش ﺑﮕﺬرﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎس ﻧﻴﺰ ﭼﻨﺎن ﻛﺮد‪ .‬ﻗﺒﺎﻳﻞ‪ ،‬ﻳﻜـﻲ‬ ‫ﭘﺲ از دﻳﮕﺮي ﺑﺎ راﻳﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮدﺷﺎن از ﺑﺮاﺑﺮ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻣﻲﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه‬ ‫ﻳﻜﻲ از آن ﻗﺒﺎﻳﻞ از ﺑﺮاﺑﺮ وي ﻣﻲﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﻪ ﻋﺒﺎس ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻨﺎن ﻛﻴﺎناﻧﺪ؟!‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺜﻼً‪ -‬ﺳ‪‬ﻠَﻴﻢ! اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﺳ‪‬ﻠﻴﻢ ﭼﻪ ﻛﺮده ﺑﻮدم؟! ﻗﺒﻴﻠﺔ دﻳﮕﺮي از‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻲﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻋﺒﺎس‪ ،‬اﻳﻨﺎن دﻳﮕﺮ ﭼﻪ ﻛﺴﺎناﻧـﺪ؟ ﻋﺒـﺎس ﻣـﻲﮔﻔـﺖ‪:‬‬ ‫ﻣ‪‬ﺰﻳﻨَﻪ! اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﻣ‪‬ﺰﻳﻨﻪ ﭼﻪ ﻛـﺮده ﺑـﻮدم؟! ﺗـﺎ ﻫﻤـﺔ ﻗﺒﺎﻳـﻞ آﻣﺪﻧـﺪ و‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪ ..‬ﺑﺪون اﺳﺘﺜﻨﺎ‪ ،‬ﻫﺮ ﻗﺒﻴﻠﻪاي ﻛﻪ ﺑﺮ او ﻣﻲﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻧﺎم آن را از ﻋﺒﺎس ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﺪ‪،‬‬ ‫و ﭼﻮن ﻋﺒﺎس ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲداد‪ ،‬ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﺑﻨﻲﻓﻼن ﭼﻪ ﻛﺮده ﺑﻮدم؟! ﺗـﺎ ﻧﻮﺑـﺖ ﺑـﻪ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻟﻮاي ﺧﻀﺮاء ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﻬـﺎﺟﺮ‬ ‫و اﻧﺼﺎر از ﺑﺮاﺑﺮ او ﺑﮕﺬرﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺳﺮاﭘﺎ ﻏﺮق در آﻫﻦ و اﺳﻠﺤﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ! ﮔﻔـﺖ‪:‬‬ ‫ﺳﺒﺤﺎن اﷲ! اي ﻋﺒﺎس‪ ،‬اﻳﻨﺎن ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻨﺪ؟! ﻋﺒﺎس ﭘﺎﺳﺦ داد‪ :‬اﻳﻦ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑـﻪ‬ ‫اﺗﻔﺎق ﻣﻬﺎﺟﺮ و اﻧﺼﺎر! اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻴﭽﻜﺲ را ﺗﺎب و ﻃﺎﻗﺖ روﻳﺎروﻳﻲ ﺑـﺎ اﻳﻨـﺎن‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ! آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬اي اﺑﺎاﻟﻔﻀﻞ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ و ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺑـﺮادرزادهات ﺧﻴﻠـﻲ‬

‫ﺑﺎﺷﻜﻮه و ﺑﺎﻋﻈﻤﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ؟! ﻋﺒﺎس ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻳـﺎ اﺑﺎﺳـﻔﻴﺎن‪ ،‬اﻳـﻦ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮي اﺳـﺖ!‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ در اﻳﻨﺼﻮرت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻫﻢ ﺧﻮب اﺳﺖ!‬ ‫راﻳﺖ اﻧﺼﺎر در دﺳﺖ ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻋ‪‬ﺒﺎده ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ از ﺑﺮاﺑﺮ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫اﻣﺮوز روز ﻛﺎرزار و ﻛﺸﺘﺎر اﺳﺖ! اﻣﺮوز ﻫﻤﻪ ﺣﺮﻣﺖﻫـﺎ ﺷﻜﺴـﺘﻪ ﻣـﻲﺷـﻮد! اﻣـﺮوز‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮﻳﺶ را ﺧﻮار ﮔﺮداﻧﻴﺪ! وﻗﺘﻲ رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاﺑـﺮ‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬ﻧﺸﻨﻴﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﻌﺪ ﭼﻪ ﮔﻔﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪) :‬ﻭ ﻣﺎ‬ ‫ﻗﺎﻝﹶ؟( ﻣﮕﺮ ﭼﻪ ﮔﻔﺖ؟! اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن ﮔﻔﺖ! ﻋﺜﻤﺎن و ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑـﻦ‬ ‫ﻋﻮف ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬اﻳﻤﻦ از آن ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺳـﻌﺪ ﻗـﺮﻳﺶ را ﺑـﻪ ﻛﻴﻨـﻪﺗـﻮزي‬ ‫واﻧﺪارد!؟‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺑﻞ ﺍﻟﻴﻮﻡ ﻳﻮﻡ ﺗﻌﻈﻢ ﻓﻴﻪ ﺍﻟﮑﻌﺒﺔ؟ ﺍﻟﻴﻮﻡ ﻳﻮﻡ ﺃﻋﺰﺍﷲ ﻓﻴﻪ ﻗﺮﻳﺸﹰﺎ(‪.‬‬ ‫»ﺑﺮﻋﻜﺲ؛ اﻣﺮوز روزي اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻛﻌﺒﻪ را ﺑﺰرگ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ! اﻣـﺮوز روزي‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در آن ﻗﺮﻳﺶ را ﻋﺰﻳﺰ ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ!«‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻧﺰد ﺳﻌﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و ﻟﻮاء اﻧﺼﺎر را از او ﺑﺎزﺳﺘﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﭘﺴﺮش ﻗـﻴﺲ دادﻧـﺪ؛‬ ‫ﻣﻨﻈﻮرﺷﺎن آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻟﻮاء اﻧﺼﺎر از ﺧﺎﻧﻮادة ﺳﻌﺪ ﺑﻴﺮون ﻧﺮود‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻧﻴـﺰ‪ ،‬ﻟـﻮاء‬ ‫اﻧﺼﺎر را از آن ﭘﺲ ﺑﻪ دﺳﺖ ز‪‬ﺑﻴﺮ دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﻤﻠﺔ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﺳﭙﺎﻩ ﺍﺳﻼﻡ ﺑﻪ ﻗﺮﻳﺶ‬ ‫وﻗﺘﻲ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﺑﺮاﺑﺮ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ و رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎس ﺑﻪ‬ ‫او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺮﭼﻪ زودﺗﺮ ﺑﺴﻮي ﻗﻮم ﺧﻮد ﺑﺸﺘﺎب! اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺗﺎﺧﺖ ﺗـﺎ ﺑـﻪ ﻣﻜـﻪ‬ ‫وارد ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ ﻓﺮﻳﺎد زد‪ :‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬اﻳﻨﻚ اﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﻟﺸﻜﺮي ﻣﻘﺎوﻣﺖﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﺴﻮي ﺷﻤﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ! اﻳﻨﻚ ﻫﺮﻛﺲ ﺑﻪ ﺧﺎﻧـﺔ اﺑﻮﺳـﻔﻴﺎن وارد‬

‫‪798‬‬ ‫ﺷﻮد در اﻣﺎن اﺳﺖ! ﻫﻤﺴﺮش ﻫﻨﺪ ﺑﻨﺖ ﻋ‪‬ﺘﺒﻪ از ﺟﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﻣﻮﻫﺎي ﺳﺒﻴﻞ وي را‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ و ﻛﺸﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﺑﻜﺸﻴﺪ اﻳﻦ ﻣﺸﻚ روﻏﻦ ﭼﺮﺑﻮي ﭘﺎﻛﻮﺗﺎه را! واﻗﻌﺎً ﭼـﻪ‬ ‫ﺳﺮﻛﺮده و رﺋﻴﺲ ﻗﺒﻴﻠﺔ زﺷﺖ و وﺣﺸﺘﻨﺎﻛﻲ!؟‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬واي ﺑﺮ ﺷﻤﺎ! اﻳﻦ زن ﺷـﻤﺎ را ﺑـﻪ ﺧﻮدﺗـﺎن ﻣﻐـﺮور ﻧﮕﺮداﻧـﺪ! او ﺑـﺎ‬ ‫ﻟﺸﻜﺮﻳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﻤﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﺎﺑﻲ روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ آن را ﻧﺪارﻳـﺪ؟! اﻳﻨـﻚ‬ ‫ﻫﺮﻛﺲ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن درآﻳﺪ دراﻣﺎن اﺳﺖ! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪا ﺗﻮ را ﺑﻜﺸﺪ؟ ﺧﺎﻧﺔ ﺗﻮ ﭼـﻪ‬ ‫دردي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﻣﺎ دوا ﻛﻨﺪ؟! ﮔﻔﺖ‪ :‬و ﻫﺮﻛﺲ ﻛﻪ درِ ﺧﺎﻧﻪاش را ﺑـﺮ روي ﺧـﻮﻳﺶ‬ ‫ﺑﺒﻨﺪد در اﻣﺎن اﺳﺖ!؟ و ﻫﺮ آﻧﻜﺲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺴـﺠﺪاﻟﺤﺮام وارد ﺷـﻮد در اﻣـﺎن اﺳـﺖ!؟‬ ‫ﻣﺮدم ﻓﻮراً از اﻃﺮاف وي ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﻮدﺷﺎن و ﺑـﻪ ﻣﺴـﺠﺪاﻟﺤﺮام‬ ‫ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬ﻋﺪهاي از اراذل و اوﺑﺎش را ﻧﻴﺰ ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳـﻦ ﺟﻤﺎﻋـﺖ را‬ ‫ﺟﻠﻮ ﻣﻲاﻧﺪازﻳﻢ؛ اﮔﺮ اﻣﺘﻴﺎزي ﻧﺼﻴﺐ ﻗﺮﻳﺶ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻫﺴـﺘﻴﻢ؛ و اﮔـﺮ ﻛﺸـﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ ﻫﺮﭼﻪ از ﻣﺎ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد!؟ ﺳﺒﻚ ﻣﻐﺰان ﻗﺮﻳﺶ و اﺑﻠﻬﺎﻧﺸﺎن در اﻃـﺮاف‬ ‫ﻋﻜﺮﻣﻪﺑﻦ اﺑﻲﺟﻬﻞ و ﺻﻔﻮانﺑﻦ اُﻣﻴﻪ و ﺳﻬﻴﻞ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو در ﺧَﻨﺪ‪‬ﻣﻪ ﮔﺮد آﻣﺪﻧـﺪ ﺗـﺎ ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدي از ﺑﻨﻲﺑﻜﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺣ‪‬ﻤﺎس ﺑﻦ ﻗﻴﺲ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن آﻧـﺎن ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ روﻳﺪاد ﺑﻪ آﻣﺎده ﻛﺮدن اﺳﻠﺤﻪاش ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﺴﺮش ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ‬ ‫اﺳﻠﺤﻪاي را ﻛﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ ﺑﺮاي ﭼﻪ آﻣﺎده ﻣﻲﺳﺎزي!؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮاي ﻣﺤﻤﺪ و ﻳـﺎراﻧﺶ! زن‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ و ﻳﺎراﻧﺶ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﻣﻘﺎوﻣـﺖ ﺑﻜﻨـﺪ! آن ﻣـﺮد‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺑﮕﻴﺮم!؟ آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ان ﻳﻘﺒﻠــــﻮا اﻟﻴــــﻮم ﺧﻤــــﺎﻟﻲ ﻋﻠﻤــــﻪ‬

‫ﻫـــــﺬا ﺳـــــﻼح ﻛﺎﻣـــــﻞ و اﻟـــــﻪ‬

‫و ذو ﻏﺮارﻳﻦ ﺳﺮﻳﻊ اﻟﺴﻠﻪ‪‬‬ ‫»اﮔﺮ اﻣﺮوز روي آوردﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻫﻴﭻ ﺑﻬﺎﻧﻪاي ﻧﺪارم )و ﻫﻴﭻ ﺑﺎﻛﻲ ﻧﻴﺰ(؛ اﻳﻦ ﻳﻚ اﺳـﻠﺤﻪ‬

‫ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﻴﺰهاي ﺑﺎﻻ ﺑﻠﻨﺪ‪ ،‬و ﻳﻚ ﺷﻤﺸﻴﺮ دو دم ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺳـﺮﻋﺖ از ﻧﻴـﺎم‬ ‫ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد!«‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺮد ﻳﻜﻲ از آن اﻋﺮاﺑﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺧﻨﺪﻣﻪ ﮔﺮد آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺎﻩ ﺍﺳﻼﻡ ﺩﺭ ﺫﻱ ﻃﹸﻮﻱ‬ ‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ذيﻃُﻮي رﺳﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﻃﻲ ﻣﺴﻴﺮ‪ ،‬از روي ﺗﻮاﺿﻊ ﺑﻪ درﮔﺎه ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻛﺮام ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﺸـﺎن از‬ ‫ﺑﺎﺑﺖ اﻳﻦ ﻓﺘﺢ‪ ،‬ﺳﺮﺷﺎن را ﺑﻪ زﻳﺮ اﻓﻜﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻣﻮﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳﻦ اﻳﺸﺎن ﺟﻬﺎز‬ ‫اﺷﺘﺮﺷﺎن را ﻟﻤﺲ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬در ﻧﺎﺣﻴﺔ ذيﻃﻮي‪ ،‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺳﭙﺎﻫﺸﺎن را ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺟﻨﺎح راﺳﺖ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﺷﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺳ‪‬ﻠﻴﻢ و ﻏﻔﺎر و ﻣ‪‬ﺰﻳﻨﻪ و ﺟ‪‬ﻬ‪‬ﻴﻨﻪ و ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻗﺒﻴﻠﺔ دﻳﮕﺮ از ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب را درﺑﺮﻣﻲﮔﺮﻓـﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ او دﺳﺘﻮر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ از ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺷﻬﺮ ﻣﻜـﻪ‬ ‫وارد ﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﻥ ﻋﺮﺽ ﻟﮑﻢ ﺃﺣﺪ ﻣﻦ ﻗﺮﻳﺶ ﻓﺎﺣﺼﺪﻭﻫﻢ ﺣﺼﺪﹰﺍ ﺣﱴ ﺗﻮﺍﻓﻮﱐ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﺼﻔﺎ(‪.‬‬ ‫»اﮔﺮ اﻓﺮادي از ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﺷﻤﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را از دم درو ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ ﭘـﺎي‬ ‫ﻛﻮه ﺻﻔﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺮﺳﻴﺪ!«‬ ‫زﺑﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﻮام ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺟﻨﺎح ﭼﭗ را ﺑﺮﻋﻬﺪه داﺷﺖ‪ .‬راﻳﺖ رﺳﻮلاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه او ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ او دﺳﺘﻮر دادﻧـﺪ‬ ‫از ﺑﺎﻻي ﺷﻬﺮ ﻣﻜﻪ‪ ،‬از ﻛﺪاء‪ ،‬وارد ﺷﻮد‪ ،‬و راﻳﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮﻓﺮاز ﺗﭙﺔ ﺣﺠﻮن ﺑﺮ زﻣﻴﻦ‬ ‫ﺑﻜﻮﺑﺪ‪ ،‬و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﻧﺮود ﺗﺎ آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻪ او و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻮﻋﺒﻴﺪه ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﭘﻴﺎده و ﺑﻲاﺳﻠﺤﻪ ﺑﻮد‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻪ او دﺳـﺘﻮر دادﻧـﺪ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﺔ وادي ﻣﻜﻪ را ﭘﻴﺶ ﺑﮕﻴﺮد و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮلﺧﺪا‬

‫‪800‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬‫ﻭﺭﻭﺩ ﺳﭙﺎﻩ ﺍﺳﻼﻡ ﺑﻪ ﻣﮑﻪ‬ ‫ﻫﺮ ﻗﺴﻤﺖ از ﺳﭙﺎه اﺳﻼم از ﻫﻤﺎن راﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻋﺎزم ﻣﻜﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ‬ ‫و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﺑﺎ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮدﻧﺪ او را از ﺳـﺮ راه ﺑﺮداﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬از‬ ‫ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﺧﺎﻟﺪ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻛُﺮز ﺑﻦ ﺟﺎﺑﺮ ﻓ‪‬ﻬﺮي و ﺧُﻨﻴﺲ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ ﻛﻪ از ﻟﺸـﻜﺮ دور‬ ‫ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و راه دﻳﮕﺮي ﺑﺠﺰ راه ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ وﻟﻴﺪ را ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ دو‬ ‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آن ﺳﺒﻚ ﻣﻐﺰان و اﺑﻠﻬﺎن ﻗﺮﻳﺶ را ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﺑـﺎ آﻧـﺎن ﺑﺮﺧـﻮرد‬ ‫ﻛﺮد‪ ،‬و در ﺧَﻨﺪ‪‬ﻣﻪ ﻛﺎرزاري ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﺎ آﻧﺎن داﺷﺖ‪ ،‬و از ﻣﺸﺮﻛﺎن دوازده ﻧﻔـﺮ ﻛﺸـﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه در ﺧَﻨﺪ‪‬ﻣﻪ ﺳﺮﻛﻮب ﺷﺪﻧﺪ و ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣ‪‬ﻤﺎس ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻛﺎرزار ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﻠﺤﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﮔﺮﻳﺨﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪاش ﺑﺎزﮔﺸﺖ و‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮش ﮔﻔﺖ‪ :‬درِ ﺧﺎﻧﻪ را ﺑﺮ روي ﻣﻦ ﺑﺒﻨﺪ!‬ ‫ﻫﻤﺴﺮش ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ آن ﺣﺮف و ﺳﺨﻦﻫﺎﻳﺖ ﻛﺠﺎ رﻓﺖ؟! در ﭘﺎﺳﺦ ﻫﻤﺴﺮش ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫اﻧـــﻚ ﻟـــﻮ ﺷـــﻬﺪت ﻳـــﻮم اﻟﺨﻨﺪﻣـــﻪ‬

‫اذﻓــــﺮ ﺻــــﻔﻮان و ﻓــــﺮ ﻋﻜﺮﻣــــﻪ‬

‫و اﺳـــــﺘﻘﺒﻠﺘﻨﺎ ﺑﺎﻟﺴـــــﻴﻮف اﻟﻤﺴـــــﻠﻤﻪ‬

‫ﻳﻘﻄﻌــــﻦ ﻛــــﻞ ﺳــــﺎﻋﺪ و ﺟﻤﺠﻤــــﻪ‬

‫ﺿــــﺮﺑﺎً ﻓــــﻼ ﻳﺴــــﻤﻊ اﻻ ﻏﻤﻐﻤــــﻪ‬

‫ﻟﻬــــﻢ ﻧﻬﻴــــﺖ ﺧﻠﻔﻨــــﺎ و ﻫﻤﻬﻤــــﻪ‬

‫ﻟﻢ ﺗﻨﻄﻔﻲ ﻓﻲ اﻟﻠﻮم ادﻧﻲ ﻛﻠﻤﻪ‬ ‫»ﺗﻮ‪ ،‬اﮔﺮ واﻗﻌﻪ ﺧﻨﺪﻣﻪ را از ﻧﺰدﻳﻚ دﻳﺪه ﺑﻮدي‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺻﻔﻮان ﮔﺮﻳﺨﺖ‪ ،‬و ﻋﻜﺮﻣـﻪ‬ ‫ﻓﺮار ﻛﺮد؛‬ ‫و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺒﺎز ﻣﺎ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و دﺳﺖ و ﭘﺎيﻫﺎ و ﺟﻤﺠﻤﻪﻫﺎي ﻣﺎ‬ ‫را از دم ﺗﻴﻐﻬﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲﮔﺬراﻧﻴﺪﻧﺪ؛‬

‫آﻧﭽﻨﺎن زد و ﺧﻮردي در ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﺰ ﺻﺪاي ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن و ُﻏﺮّش ﺷـﻴﺮان رزﻣﻨـﺪه‬ ‫ﻛﻪ از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬و ﺻﺪاي ﻧﻔﺲﻫﺎي دﻻوران ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﮔﻮش ﻧﻤﻲرﺳﻴﺪ؛‬ ‫ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﻛﻠﻤﻪ در ﺑﺎب ﺳﺮزﻧﺶ و ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺑﺮ زﺑﺎن ﻧﻤﻲآوردي!؟«‬ ‫ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ وﻟﻴﺪ وارد ﻣﻜﻪ ﺷﺪ‪ ،‬و از اﻳﻦ ﺳﻮي ﺑﻪ آن ﺳﻮي ﻣﻲرﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﭘـﺎي ﻛـﻮه‬ ‫ﺻﻔﺎ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫زﺑﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﻮام ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ ﺗﺎ راﻳﺖ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﺮ ﻓﺮاز‬ ‫ﺗﭙﺔ ﺣ‪‬ﺠﻮن‪ -‬در ﻣﺤﻞ ﻣﺴﺠﺪ ﻓﺘﺢ‪ -‬ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻛﻮﺑﻴﺪ‪ ،‬و در آﻧﺠﺎ ﺑﺮاي آﻧﺤﻀﺮت ﻗﺒ‪‬ـﻪاي‬ ‫ﺳﺮﭘﺎ ﻛﺮد‪ ،‬و ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪ ﺗﺎ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻧﺰد او آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻭﺭﻭﺩ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪﺍﻟﺤﺮﺍﻡ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و وارد ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻬـﺎﺟﺮ‬ ‫و اﻧﺼﺎر ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ و ﭘﺸـﺖ ﺳـﺮ و اﻃـﺮاف آﻧﺤﻀـﺮت در ﺣﺮﻛـﺖ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﺑﺴـﻮي‬ ‫ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد رﻓﺘﻨﺪ و آن را اﺳﺘﻼم ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺎﻧﺔ ﺧـﺪا را ﻃـﻮاف ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﺎ‬ ‫ﻛﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ در دﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺖﻫﺎي ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺷﺪه در ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺧﺎﻧـﺔ ﺧـﺪا‪ -‬ﻛـﻪ‬ ‫ﺳﻴﺼﺪ و ﺷﺼﺖ ﺑ‪‬ﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ -‬ﻣﻲزدﻧﺪ و ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺤﻖ‪ ‬ﻭ ‪‬ﺯ ‪‬ﻫ ‪‬ﻖ ﺍﹾﻟﺒ‪‬ﺎ ‪‬ﻃ ﹸﻞ ﹺﺇﻥﱠ ﺍﹾﻟﺒ‪‬ﺎ ‪‬ﻃ ﹶﻞ ﻛﹶﺎ ﹶﻥ ‪‬ﺯﻫ‪‬ﻮﻗﹰﺎ﴾‪.1‬‬ ‫﴿ﺟ‪‬ﺎﺀ ﺍﹾﻟ ‪‬‬ ‫»ﺣﻖ آﻣﺪ و ﺑﺎﻃﻞ رﺧﺖ ﺑﺮﺑﺴﺖ و رﻓﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎﻃﻞ ﻫﻤﻮاره از ﻣﻴﺎن رﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ!«‬ ‫ﺉ ﺍﹾﻟﺒ‪‬ﺎ ‪‬ﻃ ﹸﻞ ‪‬ﻭﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﻳﻌ‪‬ﻴﺪ‪.2﴾‬‬ ‫ﺤﻖ‪ ‬ﻭﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﻳ ‪‬ﺒ ‪‬ﺪ ‪‬‬ ‫﴿ﺟ‪‬ﺎﺀ ﺍﹾﻟ ‪‬‬ ‫»ﺣﻖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻪ آﻏﺎزي دارد‪ ،‬ﻧﻪ اﻧﺠﺎﻣﻲ!«‬ ‫ﺑﺖﻫﺎ ﻳﻜﻲ ﭘﺲ از دﻳﮕﺮي ﺑﻪ روي درﻣﻲاﻓﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ا‪‬ﺳﺮاء‪ ،‬آﻳﻪ ‪.81‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره ‪‬ﺳﺒ‪‬ﺄ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.49‬‬

‫‪802‬‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺘﺢ ﻣﻜّﻪ ﺳﻮار ﺑﺮ ﻧﺎﻗﺔ ﺧـﻮﻳﺶ‬ ‫ﻃﻮاف ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻃﻮاف ﻣ‪‬ﺤﺮِم ﻧﻴﺰ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻃـﻮاف اﻛﺘﻔـﺎ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن از ﻃﻮاف ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻃﻠﺤﻪ را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻛﻠﻴﺪ ﻛﻌﺒﻪ را از او ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ درِ ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ را ﺑﮕﺸﺎﻳﻨﺪ؛ آﻧﺤﻀـﺮت‬ ‫در داﺧﻞ ﺧﺎﻧﺔ ﺧﺪا ﺷﻤﺎﻳﻞﻫﺎﻳﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ؛ از ﺟﻤﻠﻪ در اﻧـﺪرون ﻛﻌﺒـﻪ ﺗﺼـﻮﻳﺮ‬ ‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ و اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ‪-‬ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم‪ -‬را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﺣﺎل اﺳﺘﻘﺴﺎم ﺑـﺎ اَزﻻم‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻗﺎﺗﻠﻬﻢ ﺍﷲ؛ ﻭﺍﷲ ﻣﺎ ﺍﺳﺘﻘﺴﻤﺎ ‪‬ﺎ ﻗﻂ(‪.‬‬ ‫»ﺧﺪا ﺑﻜﺸﺪﺷﺎن! ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ اﺑﺮاﻫﻴﻢ و اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ اﺳﺘﻘﺴﺎم ﺑﺎ اَزﻻم ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ!«‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬در داﺧﻞ ﻛﻌﺒﻪ ﻛﺒﻮﺗﺮي را دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭼﻮب ﻋﻴـﺪان ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه ﺑـﻮد؛‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮدﺷﺎن آن را ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎي داﺧﻞ ﻛﻌﺒـﻪ را ﻧﻴـﺰ دﺳـﺘﻮر‬ ‫دادﻧﺪ ﻣﺤﻮ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﺎﺯﮔﺰﺍﺭﺩﻥ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺩﺭ ﺧﺎﻧﺔ ﮐﻌﺒﻪ ﻭ ﺍﻳﺮﺍﺩ ﺧﻄﺎﺑﻪ ﺩﺭ ﺑﺮﺍﺑﺮ ﻗﺮﻳﺶ‬ ‫آﻧﮕﺎه درِ ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ را ﺑﺮ روي ﺧﻮد ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اُﺳﺎﻣﻪ و ﺑﻼل ﻧﻴﺰ ﻧﺰد آﻧﺤﻀـﺮت ﺑﻮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫روي ﺑﻪ ﺳﻮي دﻳﻮاري ﻛﻪ روﺑﺮوي در ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﺑﻮد ﻛﺮدﻧﺪ و در ﻓﺎﺻﻠﺔ ﺳﻪ ذراع ﺗﺎ‬ ‫آن دﻳﻮار اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ از ﺷﺶ ر‪‬ﻛﻦ ﻛﻌﺒـﻪ‪ ،‬دو رﻛـﻦ در ﺳـﻤﺖ راﺳـﺖ‬ ‫اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﻳﻚ رﻛﻦ در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ اﻳﺸﺎن‪ ،‬و ﺳﻪ رﻛﻦ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻳﺸﺎن ﻗـﺮار ﮔﺮﻓـﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﻧﻤﺎزﮔﺰاردﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬درون ﻛﻌﺒﻪ ﻗﺪري ﻗﺪم زدﻧﺪ‪ ،‬و در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠـﻒ آن اﷲاﻛﺒـﺮ و‬ ‫ﻻاﻟﻪاﻻاﷲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن در ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﺗﺠﻤﻊ ﻛـﺮده و ﺻـﻒ در ﺻـﻒ اﻳﺴـﺘﺎده‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ آﻧﺤﻀﺮت ﭼﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؟! ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دو ﻃﺮف ﭼﺎرﭼﻮب در ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ را ﺑﺎ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺧﻄـﺎب ﺑـﻪ‬

‫ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻛﻪ زﻳﺮ آﺳﺘﺎﻧﺔ در ﻛﻌﺒﻪ ﺟﺎي داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻻ ﺍﻟﻪﺍﻻﺍﷲ‪ ،‬ﻭﺣﺪﻩ ﻻ ﺷﺮﻳﮏ ﻟﻪ‪ .‬ﺻﺪﻕ ﻭﻋﺪﻩ‪ ،‬ﻭﻧﺼﺮ ﻋﺒﺪﻩ‪ ،‬ﻭﻫﺰﻡ ﺍﻻﺣﺰﺍﺏ ﻭﺣﺪﻩ‪ .‬ﺃﻻ ﮐﻞ ﻣﺄﺛﺮﺓ‬

‫ﺃﻭ ﻣﺎﻝ ﺃﻭ ﺩﻡ ﻓﻬﻮ ﲢﺖ ﻗﺪﻣﻲ ﻫﺎﺗﲔ‪ ،‬ﺇﻻ ﺳﺪﺍﻧﺔ ﺍﻟﺒﻴﺖ‪ ،‬ﻭﺳﻘﺎﻳﺔ ﺍﳊﺎﺝ‪ ،‬ﺃﻻ ﻭﻗﺘﻞ ﺍﳋﻄﺄ ﺷﺒﻪ ﺍﻟﻌﻤـﺪ‬

‫ﻓﻔﻴﻪ ﺍﻟﺪﻳﺔ ﻣﻐﻠﻈﺔ‪ :‬ﻣﺎﺋﺔ ﻣﻦ ﺍﻻﺑﻞ‪ ،‬ﺃﺭﺑﻌﻮﻥ ﻣﻨﻬﺎ ﰲ ﺑﻄﻮ‪‬ﺎ ﺃﻭﻻﺩﻫﺎ(‪.‬‬

‫»ﺑﺠﺰ ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ ﺧﺪاﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪي ﻛـﻪ او را ﻫﻤﺘـﺎ و ﺷـﺮﻳﻚ ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫وﻋﺪهاش وﻓﺎ ﻛﺮد؛ ﺑﻨﺪهاش را ﻧﺼﺮت داد؛ و ﻫﻤﻪ دﺳﺘﺠﺎت دﺷﻤﻦ را ﺷﻜﺴﺖ داد‪ .‬او‬ ‫ﻳﻜﺘﺎ و ﺗﻨﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﻫﺎن‪ ،‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻣﺘﻴﺎز ﻗﺒﻴﻠﮕﻲ ﻳﺎ ﻃﻠﺐ ﻣﺎل ﻳﺎ ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻲ زﻳـﺮ اﻳـﻦ دو‬ ‫ﭘﺎي ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺠﺰ ﺳ‪‬ﺪاﻧﺖ ﺑﻴﺖاﷲاﻟﺤﺮام و ﺳﻘﺎﻳﺖ ﺣﺎﺟﻴﺎن! ﻫﺎن‪ ،‬ﻗﺘﻞ ﻏﻴﺮ ﻋﻤﺪ‪ -‬ﺑـﺎ‬ ‫ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ و ﻋﺼﺎ‪ -‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻗﺘﻞ ﻋﻤﺪ اﺳﺖ‪ ،‬و دﻳﻪ آن ﻣﻀﺎﻋﻒ اﺳﺖ‪ :‬ﻳﻜﺼـﺪ ﺷـﺘﺮ ﻛـﻪ‬ ‫ﭼﻬﻞ ﺗﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﭽﻪ ﺷﺘﺮ در ﺷﻜﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ!«‬ ‫)ﻳﺎ ﻣﻌﺸﺮ ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﺇﻥ ﺍﷲ ﻗﺪ ﺃﺫﻫﺐ ﻋﻨﮑﻢ ﳔﻮﺓ ﺍﳉﺎﻫﻠﻴﺔ ﻭﺗﻌﻈﻤﻬﺎ ﺑﺎﻻﺑﺎﺀ‪ .‬ﺍﻟﻨﺎﺱ ﻣﻦ ﺁﺩﻡ‪ ،‬ﻭﺁﺩﻡ ﻣﻦ‬

‫ﺗﺮﺍﺏ(‪.‬‬

‫»اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺨﻮت ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ و ﺗﻔﺎﺧﺮ و ﻣﻔـﺎﺧﺮت‪ ،‬ﺑـﻪ ﭘـﺪران و‬ ‫ﻧﻴﺎﻛﺎن را از ﺷﻤﺎ دور ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮدم ﻫﻤﻪ از آدماﻧﺪ‪ ،‬و آدم ﻫﻢ از ﺧﺎك!«‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺗﻼوت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺱ ﹺﺇﻧ‪‬ﺎ ‪‬ﺧ ﹶﻠ ﹾﻘﻨ‪‬ﺎﻛﹸﻢ ﻣ‪‬ﻦ ﹶﺫ ﹶﻛ ﹴﺮ ‪‬ﻭﺃﹸﻧﺜﹶﻰ ‪‬ﻭ ‪‬ﺟ ‪‬ﻌ ﹾﻠﻨ‪‬ﺎ ﹸﻛ ‪‬ﻢ ‪‬ﺷﻌ‪‬ﻮﺑﹰﺎ ‪‬ﻭ ﹶﻗﺒ‪‬ﺎ‪‬ﺋ ﹶﻞ ‪‬ﻟ‪‬ﺘﻌ‪‬ﺎ ‪‬ﺭﻓﹸﻮﺍ ﹺﺇﻥﱠ ﹶﺃ ﹾﻛ ‪‬ﺮ ‪‬ﻣ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﻋ‪‬ﻨ ‪‬ﺪ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ‬ ‫﴿ﻳ‪‬ﺎ ﹶﺃﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫ﲑ﴾‪.1‬‬ ‫ﹶﺃ‪‬ﺗﻘﹶﺎ ﹸﻛ ‪‬ﻢ ﹺﺇﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ‪‬ﻋﻠ‪‬ﻴ ‪‬ﻢ ‪‬ﺧﹺﺒ ‪‬‬ ‫»ﻫﺎن اي ﻣﺮدم‪ ،‬ﻣﺎ ﺷﻤﺎ ﻫﻤﻪ را از دو اﻧﺴﺎن ﻧﺮ و ﻣﺎده آﻓﺮﻳﺪهاﻳﻢ و ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺗﻴﺮهﻫﺎ و‬ ‫ﻃﺎﻳﻔﻪ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻨﺴﻮب ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﻳﻢ؛ ﺗـﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴـﺪ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ را ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ ﻛﻨﻴـﺪ؛‬ ‫ﮔﺮاﻣﻲﺗﺮﻳﻦ ﺷﻤﺎ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺎرﺳﺎﺗﺮﻳﻦ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ؛ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤـﻪ ﭼﻴـﺰ داﻧـﺎ و از‬ ‫ﻫﻤﻪ ﺣﺎل ﺑﺎﺧﺒﺮ اﺳﺖ!«‬ ‫ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ‪‬ﺣﺠ‪‬ﺮات‪ ،‬آﻳﻪ ‪.13‬‬

‫‪804‬‬ ‫)ﻳﺎ ﻣﻌﺸﺮ ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﻣﺎ ﺗﺮﻭﻥ ﺃﱐ ﻓﺎﻋﻞ ﺑﮑﻢ؟!(‬ ‫»ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﻣﻦ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﭼﻪ رﻓﺘﺎري ﺑﻜﻨﻢ؟!«‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬رﻓﺘﺎر ﻧﻴﻚ! ﺑﺮادر ﻛﺮﻳﻢ ﻣﺎ و ﺑﺮادرزادة ﻛﺮﻳﻢ ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻴﺪ؟ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻓﺈﱐ ﺃﻗﻮﻝ ﻟﮑﻢ ﮐﻤﺎ ﻗﺎﻝ ﻳﻮﺳﻒ ﻹﺧﻮﺗﻪ‪ :‬ﻻ ﺗﺜﺮﻳﺐ ﻋﻠﻴﮑﻢ ﺍﻟﻴﻮﻡ!(‬

‫‪١‬‬

‫»ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻫﻤﺎن را ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻳﻮﺳﻒ ﺑـﻪ ﺑـﺮادراﻧﺶ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻫـﻴﭻ دردﺳـﺮ و‬ ‫ﻧﮕﺮاﻧﻲ اﻣﺮوز ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد!«‬ ‫)اذﻫﺒﻮا ﻓﺎﻧﺘﻢ اﻟﻄﻠﻘﺎء(‬ ‫»ﺑﺮوﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻫﻢ آزادﻳﺪ!«‬ ‫ﺑﺎﺯﮔﺮﺩﺍﻧﻴﺪﻥ ﮐﻠﻴﺪ ﺧﺎﻧﺔ ﮐﻌﺒﻪ ﺑﻪ ﮐﻠﻴﺪﺩﺍﺭ ﺳﺎﺑﻖ ﺁﻥ‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠـﻲ در ﺣﺎﻟﻴﻜـﻪ‬ ‫ﻛﻠﻴﺪ ﻛﻌﺒﻪ در دﺳﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺰد اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﭘﺎﺧﺎﺳﺖ و‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬ﭘﺮدهدار و ﺳﺪاﻧﺖ ﻛﻌﺒﻪ را ﺑﺎ ﺳﻘﺎﻳﺖ ﺣﺎﺟﻴﺎن ﺑﺮاي ﻣـﺎ درﻧﻈـﺮ‬ ‫ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ درود ﻓﺮﺳﺘﺪ! ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ را از‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﻛﺮد‪ ،‬ﻋﺒﺎس ﺑﻮد‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬اﻳﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦُ‬ ‫ﻃَﻠﺤـﺔ؟( ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻃﻠﺤﻪ ﻛﺠﺎﺳﺖ؟ وي را ﻧﺰد آﻧﺤﻀﺮت ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺤﻀﺮت ﺑـﻪ‬ ‫ﮎ ﻣﻔﺘﺎﺣ‪‬ﮏ ﻳﺎ ﻋﺜﻤﺎﻥ!( ﺑﻔﺮﻣﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﻠﻴﺪ ﺗﻮ‪ ،‬اي ﻋﺜﻤـﺎن؟! )ﺍﻟﻴﻮﻡ ﻳﻮﻡ ﺑـﺮ‪‬‬ ‫او ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﻫﺎ ‪‬‬ ‫ﻭﻭ‪‬ﻓﺎﺀ( اﻣﺮوز روز ﻧﻴﻜﻲ و وﻓﺎداري اﺳﺖ!؟ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻦ ﺳـﻌﺪ در ﻃﺒﻘـﺎت آﻣـﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻛﻠﻴﺪ ﻛﻌﺒـﻪ را ﺑـﻪ او‬ ‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻳﻮﺳﻒ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.92‬‬

‫)ﺧﺬﻭﻫﺎ ﺧﺎﻟﺪﺓ ﺗﺎﻟﺪﺓ‪ ،‬ﻻ ﻳﻨـﺰﻋﻬﺎ ﻣﻨﮑﻢ ﺇﻻ ﻇﺎﱂ‪ .‬ﻳﺎ ﻋﺜﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺇﻥ ﺍﷲ ﺍﺳﺘﺄﻣﻨﮑﻢ ﻋﻠﻰ ﺑﻴﺘﻪ‪ ،‬ﻓﮑﻠﻮﺍ ﳑ‪‬ﺎ‬

‫ﻳﺼﻞ ﺇﻟﻴﮑﻢ ﻣﻦ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﺒﻴﺖ ﺑﺎﳌﻌﺮﻭﻑ(‪.‬‬

‫ﺳﻤ‪‬ﺖ ﻛﻠﻴﺪداري را‬ ‫»آن را ﺑﺮﮔﻴﺮ ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ و ﺟﺎوداﻧﻪ! ﺑﺠﺰ ﺳﺘﻤﮕﺮان ﻫﻴﭽﻜﺲ اﻳﻦ ‪‬‬ ‫از ﺷﻤﺎ ﺳﻠﺐ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اي ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ ﺧﺎﻧﺔ ﺧـﻮﻳﺶ اﻣـﻴﻦ ﻗـﺮار داده‬ ‫اﺳﺖ؛ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ در ﭘﺮﺗﻮ ﺣﺮﻣﺖ اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬در ﺣـﺪ‪ ‬ﻣﺘﻌـﺎرف‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﺪ؟!«‬ ‫ﺍﹶﺫﺍﻥ ﮔﻮﻳﻲ ﺑﹺﻼﻝ ﺑﺮ ﺑﺎﻡ ﮐﻌﺒﻪ‬ ‫وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺑﻼل ﺑﺎﻻ ﺑﺮود و‬ ‫ﺑﺮﻓﺮاز ﻛﻌﺒﻪ اذان ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﺣﺮب و ﻋﺘّﺎب ﺑﻦ اُﺳﻴﺪ و ﺣﺎرث ﺑـﻦ ﻫﺸـﺎم در‬ ‫ﺟﻮار ﻛﻌﺒﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺘّﺎب ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا در ﺣﻖ ﭘﺪرم اُﺳﻴﺪ ﻛﺮاﻣﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ زﻧـﺪه‬ ‫ﻧﻤﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺻﺪاي اﻳﻦ اذان را ﺑﺸﻨﻮد‪ ،‬و از ﺷﻨﻴﺪن آن ﺑﻪ ﺧﺸﻢ آﻳﺪ! ﺣﺎرث ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻫـﺎن‬ ‫ﺑﺨﺪا‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ وي ﺑﺮ ﺣﻖ اﺳﺖ از او ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﺮدم؟! اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺎن‬ ‫ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻣﻦ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻢ؛ اﮔﺮ ﭼﻴﺰي ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻫﻤـﻴﻦ ﺳـﻨﮕﺮﻳﺰهﻫـﺎ ﺑـﺮاي او ﺧﺒـﺮ‬ ‫ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ! ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮ ﺳﺮ آﻧﺎن ﻓﺮاز آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﻗﺪ ﻋﻠﻤﺖ‬ ‫ﺍﻟﹼﺬﻱ ﻗﻠﺘﻢ( از ﻫﻤﺔ آن ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻴﺪ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪم! و ﻫﻤﺔ آن ﺳﺨﻨﺎﻧﺸـﺎن‬ ‫را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺎزﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺎرث و ﻋﺘّﺎب ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﻬﺎدت ﻣﻲدﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ رﺳﻮلﺧﺪا ﻫﺴﺘﻴﺪ! ﺑﺨﺪا‪ ،‬اﺣﺪي ﻧـﺰد‬ ‫ﻣﺎ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ از اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻣﺎ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ رﺳﺎﻧﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ؟!‬ ‫ﻧﻤﺎﺯ ﻓﺘﺢ ﻳﺎ ﻧﻤﺎﺯ ﺷﮑﺮ‬ ‫در روز ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ ام‪ ‬ﻫﺎﻧﻲ دﺧﺘﺮ اﺑﻮﻃﺎﻟـﺐ‬ ‫رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺸﺖ رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز در ﺧﺎﻧﺔ وي ﮔﺰاردﻧﺪ‪ .‬وﻗﺖ ﭼﺎﺷﺖ و ﻧﺰدﻳﻚ ﻇﻬﺮ ﺑـﻮد‪.‬‬

‫‪806‬‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﺤﻀﺮت ﻧﻤﺎزﻇﻬﺮ ﺑﻪ ﺟﺎي آوردهاﻧﺪ؛ اﻣﺎ اﻳﻦ ﻧﻤﺎز ﻓـﺘﺢ ﺑـﻮد‪ .‬ام‪‬‬ ‫ﻫﺎﻧﻲ دو ﺗﻦ از ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﺳﺒﺒﻲاش را اﻣﺎن داد‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﻗﺪ ﺃﺟﺮﻧﺎ ﻣﻦ ﺃﺟﺮﺕ ﻳﺎ ﺃﻡ ﻫﺎﱐ( ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ اي اُم‪ ‬ﻫـﺎﻧﻲ اﻣـﺎن دادهاي‬ ‫اﻣﺎن دادﻳﻢ!؟ ﺑﺮادرش ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﻗﺼﺪ داﺳﺖ آﻧﺪو را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اُم‪ ‬ﻫـﺎﻧﻲ‬ ‫در ﺧﺎﻧﻪ اش را ﺑﻪ روي آﻧﺪو ﺑﺴﺖ‪ ،‬و از ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫درﺑﺎرة آﻧﺪو ﻛﺴﺐ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻛﺮد‪ ،‬و آﻧﺤﻀﺮت ﭼﻨﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻢ ﺍﻋﺪﺍﻡ ﺟﻨﺎﻳﺖ ﭘﻴﺸﮕﺎﻥ‬ ‫ﺣ‪‬ﮑ ﹺ‬ ‫در روز ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺧﻮن ‪ 9‬ﺗﻦ از ﺳﺮان ﻣﻜﻪ را ﻛـﻪ‬ ‫از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺗﺒﻬﻜﺎران و ﺟﻨﺎﻳﺘﻜﺎران ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺪ‪‬ر اﻋﻼم ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و دﺳﺘﻮر‬ ‫دادﻧﺪ آﻧﺎن را ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻛﻨﺎر ﭘﺮدة ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ دﺳـﺘﮕﻴﺮ ﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬و آن ﻧـﻪ ﺗـﻦ‬ ‫ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﻌ‪‬ﺰّي ﺑﻦ ﺧَﻄَﻞ؛ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳـﻌﺪﺑﻦ اَﺑـﻲ ﺳ‪‬ـﺮح؛ ﻋ‪‬ﻜﺮَﻣـﻪ ﺑـﻦ‬ ‫اﺑﻲ ﺟﻬﻞ؛ ﺣﺎرث ﺑﻦ ُﻧﻔَﻴﻞ ﺑﻦ وﻫ‪‬ﺐ؛ ﻣ‪‬ﻘﻴﺲ ﺑﻦ ﺻ‪‬ـﺒﺎﺑﻪ؛ ‪‬ﻫﺒ‪‬ـﺎر ﺑـﻦ اَﺳـﻮ‪‬د؛ دو ﻛﻨﻴـﺰك‬ ‫ﺧﻄَﻞ ﻛﻪ اﺷﻌﺎر ﺣﺎﻛﻲ از ﻫﺠﻮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫آوازﺧﻮان از آنِ اﺑﻦ َ‬ ‫را ﺑﻪ آواز ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧـﺪ‪ ،‬و ﺳـﺎره ﻛﻨﻴـﺰك آزاد ﺷـﺪة ﻣﺘﻌﻠـﻖ ﺑـﻪ ﻳﻜـﻲ از ﻓﺮزﻧـﺪان‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻫﻤﺎن زﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺔ ﺣﺎﻃﺐﺑﻦ اﺑﻲ ﺑ‪‬ﻠﺘَﻌﻪ ﻧﺰد او ﭘﻴﺪا ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﺑﻦ اﺑﻲ ﺳ‪‬ﺮح را‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑ‪‬ﺮد‪ ،‬و ﺷـﻔﺎﻋﺖ او را‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﺧﻮن وي را ﻣﺤﺘﺮم اﻋﻼم ﻛﺮدﻧـﺪ و اﺳـﻼم‬ ‫وي را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ؛ اﻟﺒﺘﻪ ﭘﺲ از اﻧﻜﻪ ﻣﺪﺗﻲ درﻧﮓ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﻴﺪ آﻧﻜﻪ ﻳﻜﻲ از ﺻـﺤﺎﺑﺔ‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦ اﺑﻲ ﺳﺮح ﭘﻴﺶ از آن اﺳﻼم آورده ﺑﻮد و ﻣﻬﺎﺟﺮت‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻣﺮﺗﺪ‪ ‬ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻋ‪‬ﻜﺮﻣﻪ ﺑﻦ اﺑﻲﺟﻬﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻤﻦ ﮔﺮﻳﺨﺖ‪ .‬ﻫﻤﺴﺮش ﺑﺮاي او از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬

‫وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻣﺎن ﻃﻠﺒﻴﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ او را اﻣﺎن دادﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺴﺮش‬ ‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل او رﻓﺖ‪ .‬ﻋ‪‬ﻜﺮَﻣﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮش ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻧﻴﻚ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻄَﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺮدهﻫﺎي ﻛﻌﺒﻪ درآوﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ ﻧﺰد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫اﺑﻦ َ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪ و اﻳﻦ ﺧﺒﺮ را ﺑﻪ آﻧﺤﻀﺮت داد‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬اُﻗ ُﺘ ْﻠﻪ‪ (‬او را ﺑﻜﺶ! آن ﺷﺨﺺ ﻧﻴﺰ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و او را ﻛﺸﺖ‪.‬‬ ‫ﻣ‪‬ﻘﻴﺲ ﺑﻦ ﺻ‪‬ﺒﺎﺑﻪ را‪ ،‬ﻧُﻤﻴﻠﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﻣﻘﻴﺲ ﭘـﻴﺶ از آن اﺳـﻼم آورده‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮ ﻣﺮدي از اﻧﺼﺎر ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮده و او را ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮد؛ ﺳﭙﺲ ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺸﺮﻛﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺣﺎرث‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻣﻜﻪ ﺑﺴﻴﺎر رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را آزار‬ ‫و ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﻲداد‪ ،‬و ﻋﻠﻲ او را ﻛﺸﺖ‪.‬‬ ‫‪‬ﻫﺒ‪‬ﺎرﺑﻦ اَﺳﻮ‪‬د‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻬﻨﮕﺎم ﻣﻬﺎﺟﺮت‪ ،‬ﻣﺘﻌﺮض زﻳﻨﺐ دﺧﺘﺮ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﺪه‪ ،‬و او را ﺑﻪ ﻋﻤﺪ ﺑﺮ روي ﺗﺨﺘـﻪﺳـﻨﮕﻲ ﻏﻠﻄﺎﻧﻴـﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬و‬ ‫ﺟﻨﻴﻦ وي ﺳﻘﻂ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺒ‪‬ﺎر در روز ﻓﺘﺢ ﻣﻜـﻪ ﮔﺮﻳﺨـﺖ؛ ﺑﻌـﺪﻫﺎ اﺳـﻼم آورد‪ ،‬و‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻧﻴﻚ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫از آن دو ﻛﻨﻴﺰك آوازﺧﻮان‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪ‪ ،‬و ﺑـﺮاي دﻳﮕـﺮي اﻣـﺎن ﻃﻠﺒﻴﺪﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫اﺳﻼم آورد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺳﺎره اﻣﺎن ﻃﻠﺒﻴﺪﻧﺪ و او ﻧﻴﺰ اﺳﻼم آورد‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﺰارش اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻋﺴﻘﻼﻧﻲ‪ ،‬اﺑﻮﻣﻌﺸﺮ ﻧﺎم ﺣﺎرثﺑﻦ ﻃﻼﻃﻞ ﺧﺰاﻋﻲ را در درﻳﻒ‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺧﻮن آﻧﺎن را ﻫﺪر اﻋﻼم ﻛـﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﻳﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ وي را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﺣﺎﻛﻢ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻛﻌﺐ ﺑﻦ ز‪‬ﻫﻴﺮ را‬ ‫در زﻣﺮة ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮﻧﺸﺎن ﻫﺪر اﻋﻼم ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ داﺳﺘﺎﻧﺶ ﻣﺸﻬﻮر‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻌﺪﻫﺎ آﻣﺪ و اﺳﻼم آورد و ﻗﺼﻴﺪهاي در ﻣﺪح رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﺮود‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق وﺣﺸﻲﺑـﻦ ﺣـﺮب‪ ،‬و ﻫﻨـﺪ ﺑﻨـﺖ ﻋ‪‬ﺘﺒـﻪ ﻫﻤﺴـﺮ‬

‫‪808‬‬ ‫ﺧﻄَﻞ و ام‪ ‬ﺳﻌﺪ را ﻛﻪ ﻫﺮ دو‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن را ﻛﻪ اﺳﻼم آورد‪ ،‬و اَرﻧَﺐ ﻛﻨﻴﺰ آزاد ﺷﺪة اﺑﻦ َ‬ ‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎم ﺑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺑﺮ ﻫﺸﺖ ﻣﺮد و ﺷـﺶ زن‬ ‫ﺑﺎﻟﻎ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻛـﻪ اَرﻧَـﺐ و اُم‪ ‬ﺳـﻌﺪ ﻫﻤـﺎن دو ﻛﻨﻴـﺰك‬ ‫آوازﺧﻮان ﺑﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶﺗﺮ ﻳﺎد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﺎﻣﺸﺎن ﺑﻪ اﺧﺘﻼف ﺛﺒﺖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳـﺎ‬ ‫ﺧﻠﻂ ﻧﺎم و ﻛُﻨﻴﻪ و ﻟﻘﺐ ﭘﻴﺶ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ ‪.1‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻥ ﺷﺪﻥ ﺻﹶﻔﻮﺍﻥ ﺑﻦ ﺍﹸﻣﻴﻪ ﻭ ﻓﹶﻀﺎﻟﻪ ﺑﻦ ‪‬ﻋﻤ‪‬ﻴﺮ‬ ‫ﺻﻔﻮان ﺑﻦ اﻣﻴﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮﻧﺸﺎن ﻫﺪر اﻋﻼم ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺒﻮد؛ اﻣﺎ‪ ،‬از آﻧﺠـﺎ‬ ‫ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرﮔﺎن و ﺳﺮان و رﻫﺒﺮان ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ ﺟﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺮﺳﻴﺪ و ﮔﺮﻳﺨـﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﻴﺮ ﺑﻦ وﻫﺐ ﺟﻤﺤﻲ از رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑـﺮاي او اﻣـﺎن ﻃﻠﺒﻴـﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ او اﻣﺎن دادﻧﺪ‪ ،‬و ﻋﻤﺎﻣﻪاي را ﻛﻪ ﺑﻬﻨﮕﺎم ورود ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻜﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ او ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﻴﺮ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺻﻔﻮان ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ از ﺟﺪ‪‬ه‬ ‫ﺑﻪ ﻳﻤﻦ ﺑﻪ ﺳﻔﺮ درﻳﺎﻳﻲ ﺑﺮود‪ ،‬ﺑﻪ او رﺳﻴﺪ و او را ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺍﺟﻌﻠﲏ ﺑﹺﺎﳋﻴﺎﺭ ﺷ‪‬ﻬﺮﻳﻦ! دو ﻣﺎه ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻬﻠﺖ ﺑﺪﻫﻴﺪ ﺗـﺎ راه ﺧـﻮدم را‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻢ! ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺃﻧﺖ ﺑﺎﳋﻴﺎﺭ ﺃﺭﺑﻌﺔ ﺃﺷﻬ‪‬ﺮ( ﺗﻮ را‬ ‫ﭼﻬﺎر ﻣﺎه ﻣﻬﻠﺖ ﻣﻲدﻫﻢ ﻛﻪ راه ﺧﻮدت را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻲ!؟ ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﺻـﻔﻮان اﺳـﻼم‬ ‫آورد؛ ﻫﻤﺴﺮي ﻧﻴﺰ داﺷﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از او اﺳﻼم آورده ﺑﻮد؛ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎن ازدواج ﭘﻴﺸﻴﻦ آﻧﺪو را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﻀﺎﻟﻪ ﻣﺮدي ﺟﺴﻮر ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻃﻮاف ﻛﻌﺒﻪ ﺑﻪ ﺳﺮاغ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪ ﺗﺎ آﻧﺤﻀﺮت را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت ﺑـﻪ وي اﻋـﻼم ﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ از‬ ‫ﻗﺼﺪي ﻛﻪ دارد ﺑﺎﺧﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬و او اﺳﻼم آورد‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪.12-11‬‬

‫ﺧﻄﺎﺑﺔ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺩﺭ ﺭﻭﺯ ﺩﻭ‪‬ﻡ ﻓﺘﺢ ﻣﮑﹼﻪ‬ ‫ﻓﺮداي روز ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ رﺳﻮلﺧﺪا در ﻣﻴﺎن ﻣـﺮدم ﺧﻄﺎﺑـﻪاي اﻳـﺮاد ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي آوردﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﭽﻨﺎن ﻛﻪ درﺧﻮر ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ ،‬او‬ ‫را ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺃﻳﻬﺎ ﺍﻟﻨﺎﺱ‪ ،‬ﺇﻥ ﺍﷲ ﺣﺮﻡ ﻣﮑﺔ ﻳﻮﻡ ﺧﻠﻖ ﺍﻟﺴﻤﻮﺍﺕ ﻭﺍﻻﺭﺽ‪ ،‬ﻓﻬﻲ ﺣﺮﺍﻡ ﲝﺮﻣﺔ ﺍﷲ ﺇﱃ ﻳﻮﻡ ﺍﻟﻘﻴﺎﻣﺔ؛‬

‫ﻓﻼ ﳛﻞ ﻻﻣﺮﻱ ﻳﺆﻣﻦ ﺑﺎﷲ ﻭﺍﻟﻴﻮﻡ ﺍﻵﺧﺮ ﺃﻥ ﻳﺴﻔﮏ ﻓﻴﻬﺎ ﺩﻣﹰﺎ‪ ،‬ﺃﻭ ﻳﻌﻀﺪ ‪‬ﺎ ﺷﺠﺮﺓ‪ ،‬ﻓﺈﻥ ﺃﺣﺪ ﺗﺮﺧﺺ‬ ‫ﻟﻘﺘﺎﻝ ﺭﺳﻮﻝﺍﷲ ﻓﻘﻮﻟﻮﺍ‪ :‬ﺇﻥ ﺍﷲ ﺃﺫﻥ ﻟﺮﺳﻮﻟﻪ ﻭﱂ ﻳﺄﺫﻥ ﻟﮑﻢ‪ ،‬ﻭﺇﳕﺎ ﺣﻠﺖ ﱄ ﺳﺎﻋﺔ ﻣﻦ ‪‬ﺎﺭ‪ ،‬ﻭﻗﺪ ﻋﺎﺩﺕ‬

‫ﺣﺮﻣﺘﻬﺎ ﺍﻟﻴﻮﻡ ﮐﺤﺮﻣﺘﻬﺎ ﺑﺎﻻﻣﺲ‪ ،‬ﻓﻠﻴﺒﻠﻎ ﺍﻟﺸﺎﻫﺪ ﺍﻟﻐﺎﺋﺐ(‪.‬‬

‫»ﻫﺎن اي ﻣﺮدﻣﺎن‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻜﻪ را از آن روزي ﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را آﻓﺮﻳـﺪه اﺳـﺖ‬ ‫ﺑﻠﺪ ﺣﺮام ﻗﺮار داده اﺳﺖ؛ و ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺣﺮﻣﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي آن ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮده‬ ‫اﺳﺖ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻠﺪ ﺣﺮام ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و آﺧـﺮت‬ ‫اﻳﻤﺎن دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻوﺟﻪ روا ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﺧﻮﻧﻲ را ﺑـﺮ زﻣـﻴﻦ ﺑﺮﻳﺰﻧـﺪ‪ ،‬ﻳـﺎ‬ ‫درﺧﺘﻲ را در آن ﻗﻄﻊ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺎه ﻛﺴﻲ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﻛُﺸﺘﺎر و ﻛﺎرزار رﺳﻮلﺧﺪا در‬ ‫ﻣﻜﻪ اﺳﺘﻨﺎد و اﺳﺘﺪﻻل ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا اﻳـﻦ اﺟـﺎزه را داده‬ ‫ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﺟﺎزهاي را ﻧﺪاده اﺳﺖ! ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻧﻴﺰ در ﭘـﺎرهاي از روز ﺣﺮﻣـﺖ‬ ‫ﻜﻪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻜﻪ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و از اﻣﺮوز ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺣﺮﻣﺖ ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ و ﺷﻬﺮ ﻣ ّ‬ ‫از ﭘﻴﺶ ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﺎزﻣﻲﮔﺮدد؛ ﺣﺎﺿﺮان ﺑﻪ ﻏﺎﻳﺒﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ!؟«‬ ‫در رواﻳﺖ دﻳﮕﺮي‪ ،‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺷﻬﺮ ﻣﻜﻪ ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫)ﻻ ﻳﻌﻀﺪ ﺷﻮﮐﻪ‪ ،‬ﻭﻻ ﻳﻨﻔﺮ ﺻﻴﺪﻩ‪ ،‬ﻭﻻ ﺗﻠﺘﻘﻂ ﺳﺎﻗﻄﺘﻪ ﺇﻻ ﻋﻦ ﻋﺮﻓﻬﺎ‪ ،‬ﻭﻻ ﳜﺘﻠﻲ ﺧﻼﻩ(‪.‬‬ ‫»ﺧﺎرﻫﺎي آن ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻗﻄﻊ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻜﺎرﻫﺎي آن ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﺷﻮﻧﺪ؛ ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه و ﮔـﻢ‬ ‫ﺷﺪهاي در آن ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻳﺎﺑﻨﺪه آن را اﻋﻼم ﻛﻨﺪ و ﺑـﻪ ﺻـﺎﺣﺒﺶ‬ ‫ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ؛ و ﻋﻠﻒ و ﮔﻴﺎه آن ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻗﻄﻊ ﺷﻮد!«‬

‫‪810‬‬ ‫ﻋﺒ‪‬ﺎس ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬ﻣﮕﺮ! ا‪‬دﺧ‪‬ﺮ! ﻛﻪ ﻛﻨﻴﺰﻛﺎن آن را ﺑﺮاي ﺧﻮﺷـﺒﻮي ﺳـﺎﺧﺘﻦ‬ ‫ﺧﻮد و ﻣﺮدم ﺑﺮاي ﺧﻮﺷﺒﻮي ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻛـﺎر ﻣـﻲﺑﺮﻧـﺪ!؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪) :‬ﺍﻻﱠ‬ ‫ﺍ‪‬ﻻ ‪‬ﺩﺧ‪‬ﺮ( ﻣﮕﺮ ا‪‬د‪‬ﺧ‪‬ﺮ!‬ ‫در روز ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺧُﺰاﻋﻪ ﻣﺮدي از ﺑﻨﻲﻟﻴﺚ را ﺑﻪ ﻗﺼﺎص ﻳﻜﻲ از ﻣﺮدان ﺧـﻮﻳﺶ‬ ‫ﻛﻪ در دوران ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻳﺎ ﻣﻌﺸﺮ ﺧﺰﺍﻋﺔ‪ ،‬ﺍﺭﻓﻌﻮﺍ ﺃﻳﺪﻳﮑﻢ ﻋﻦ ﺍﻟﻘﺘﻞ ﻓﻠﻘﺪ ﮐﺜﺮ ﺍﻟﻘﺘﻞ ﺇﻥ ﻧﻔﻊ‪ .‬ﻟﻘﺪ ﻗﺘﻠﺘﻢ ﻗﺘﻴﻼﹰ‪ ،‬ﻷﺩﻳﻨﻪ! ﻓﻤﻦ‬

‫ﻗﺘﻞ ﺑﻌﺪ ﻣﻘﺎﻣﻲ ﻫﺬﺍ ﻓﺄﻫﻠﻪ ﲞﲑ ﺍﻟﻨﻈﺮﻳﻦ‪ :‬ﺇﻥ ﺷﺎﺅﻭﺍ ﻓﺪﻡ ﻗﺎﺗﻠﻪ‪ ،‬ﻭﺇﻥ ﺷﺎﺅﻭﺍ ﻓﻌﻘﻠﻪ(‪.‬‬

‫»اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺧﺰاﻋﻪ‪ ،‬دﺳﺖ از ﻛﺸﺘﻦ ﺑﺎز ﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻛﺸﺖ و ﻛﺸﺘﺎر اﮔﺮ ﻫـﻢ ﺳـﻮدي‬ ‫داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪ! ﺷﻤﺎ ﻫﻢاﻛﻨﻮن ﻣﺮدي را ﻛﺸﺘﻪاﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺎﻳﺪ دﻳﻪ او را ﺑﭙـﺮدازم! از‬ ‫اﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻫﺮ آﻧﻜﺲ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ را ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده او اﺧﺘﻴﺎر دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳـﻚ‬ ‫از اﻳﻦ دو ﭼﻴﺰ را اﺧﺘﻴﺎر ﻛﻨﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺧﻮن ﻗﺎﺗﻞ وي را ﺑﺮﻳﺰﻧﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫ﺧﻮﻧﺒﻬﺎي او را ﺑﺎزﺳﺘﺎﻧﻨﺪ!‬ ‫ﺑﻪ رواﻳﺘﻲ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از اﻫﺎﻟﻲ ﻳﻤﻦ‪ ،‬ﻛﻪ او را اﺑﻮﺷﺎه ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬از ﺟﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ! رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴـﺰ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﮐﺘﺒﻮﺍ ﻻﰊ ﺷﺎﻩ( ﺑﺮاي اﺑﻮﺷﺎه اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ!‬

‫‪1‬‬

‫ﻫﺮﺍﺱ ﺍﻧﺼﺎﺭ ﺍﺯ ﺍﻗﺎﻣﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺩﺭ ﻣﮑﹼﻪ‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﺑﺮاي رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻣﺴـﻠﻢ ﮔﺮدﻳـﺪ و ﺗﻤﺎﻣﻴـﺖ‬ ‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﺗﻔﺼﻴﻞ اﻳﻦ رواﻳﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،329 ،328 ،247 ،216 ،22‬ج ‪،2‬‬ ‫ص ‪617-615‬؛ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪439-437‬؛ ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،،‬ج ‪ ،2‬ص ‪416-415‬؛ ﺳﻨﻦ اﺑﻲ‬ ‫داود‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.276‬‬

‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ؛ ﺷﻬﺮ ﻣﻜﻪ زادﮔﺎه و وﻃﻦ آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬اﻧﺼﺎر ﺑﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻛﻨﻮن ﻛـﻪ ﺷـﻬﺮ ﺧﻮدﺷـﺎن و‬ ‫زادﮔﺎه ﺧﻮدﺷﺎن را ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻓﺘﺢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﻜﻪ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ؟! در ﻫﻤﺎن اﺛﻨـﺎ‪،‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﻛﻮه ﺻﻔﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ دﻋﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑـﻪ‬ ‫درﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺎﻳﺶ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ از دﻋﺎﻳﺸﺎن ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﻣﺎﺫﺍ ﻗﹸﻠـﺘ‪‬ﻢ؟(‬ ‫ﭼﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻴﺪ؟! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ‪ ،‬اي رﺳﻮلﺧﺪا!؟ اﺻﺮار ﻓﺮاوان ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ آﻧﺤﻀﺮت‬ ‫ﺑﺎزﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻣﻌﺎﺫﺍﷲ! ﺍﶈﻴﺎ ﳏﻴﺎﮐﻢ‪ ،‬ﻭﺍﳌﻤﺎﺕ ﳑﺎﺗﮑﻢ(‪.‬‬ ‫»ﭘﻨﺎه ﺑﻪ ﺧﺪا! ﻣﻦ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد‪ ،‬و در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻫﻢ ﻣﺮد!؟«‬ ‫ﺑﻴﻌﺖ ﻣﺮﺩﻡ ﻣﮑﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻨﺎن ﺷﻬﺮ ﻣﺮﻛﺰي ﻣﻜﻪ را ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺘﺢ ﻛـﺮد‪ .‬در ﭘﺮﺗـﻮ‬ ‫اﻳﻦ ﻓﺘﺢ ﺑﺰرگ ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺮاي اﻫﻞ ﻣﻜﻪ ﺟﻠﻮهاي ﺗﻤﺎم ﻋﻴﺎر ﻛﺮد‪ .‬و آﻧﺎن درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺠﺰ اﺳﻼم راﻫﻲ ﺑﺮاي ﭘﻴﺮوزي و ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻣﻘﺎم ا‪‬ذﻋﺎن‬ ‫و ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺮاي ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﮔـﺮد‬ ‫آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮﻓﺮاز داﻣﻨﺔ ﻛﻮه ﺻﻔﺎ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻴﻌﺖ ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ را آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﭘﺎﻳﻴﻦ دﺳﺖ آﻧﺤﻀﺮت ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺑـﺮاي‬ ‫اﻳﺸﺎن از ﻣﺮدم ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﺮدم ﻫﻤﻪ ﺑﺎ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻴﻌﺖ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ درﺣﺪ‪ ‬ﻃﺎﻗﺖ و اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﻘﺎم ﺳﻤﻊ و ﻃﺎﻋﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﻛﺘﺎب ﻣﺪاركاﻟﺘﻨﺰﻳﻞ ﻧَﺴﻔَﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وﻗﺘﻲ از ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﻣﺮدان ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮﻓﺮاز‬

‫‪812‬‬ ‫ﻛﻮه ﺻﻔﺎ ﺟﻠﻮس ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﭘﺎﻳﻴﻦ دﺳﺖ اﻳﺸﺎن ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ زﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ زﻧـﺎن‬ ‫اﻋﻼم ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬و ﭘﺎﺳﺦ زﻧﺎن را ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻣﻨﺘﻘـﻞ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻫﻨﺪ ﺑﻨﺖ ﻋﺘﺒﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺴﺮ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺎﺷﻨﺎس در ﻣﻴﺎن زﻧﺎن ﺑﺮاي ﺑﻴﻌﺖ آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ‬ ‫ﻛﺎري ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﻨﺎزة ﺣﻤﺰه ﻛﺮده ﺑﻮد؛ از اﻳﻨﻜﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬او را‬ ‫ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻨﺪ؛ ﺧﻮف داﺷﺖ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺃﺑﺎﻳﻌﮑﻦ ﻋﻠﻰ ﺃﻥ ﻻ ﺗﺸﺮﮐﻦ ﺑﺎﷲ ﺷﻴﺌﹰﺎ(‪.‬‬ ‫»ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻴﭻﻛﺲ و ﻫﻴﭻﭼﻴﺰ را ﺷﺮﻳﻚ و ﻫﻤﺘـﺎي ﺧـﺪاي‬ ‫ﻳﻜﺘﺎ ﻗﺮار ﻧﺪﻫﻴﺪ!«‬ ‫ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﻳﻨﻜﻪ از آن ﭘﺲ دﻳﮕﺮ ﻫﻴﭻﭼﻴـﺰ و ﻫـﻴﭻﻛـﺲ را ﻫﻤﺘـﺎ و‬ ‫ﺷﺮﻳﻚ ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ ﻗﺮار ﻧﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ زﻧﺎن ﻣﻜﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﻭﻻ ‪‬ﺗﺴِﺮﻗﹾﻦ( و اﻳﻨﻜﻪ دزدي ﻧﻜﻨﻴﺪ!‬ ‫ﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻣﺮدي ﺑﺨﻴﻞ اﺳﺖ؛ اﮔﺮ ﻫﺮ از ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ اﻣﻮال وي دﺳﺘﺒﺮد ﺑﺰﻧﻢ ﭼﻪ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؟!‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺮﭼﻪ دﺳﺘﺖ رﺳﻴﺪ و دﺳﺘﺒﺮد زدي ﺣﻼﻟﺖ ﺑﺎﺷﺪ!‬ ‫ﮏ ﹶﻟ ﹺﻬ ‪‬ﻨ ‪‬ﺪ( ﺗﻮ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬او راﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﻨﺪﻳﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﻭ ‪‬ﺍﻧ‪ ‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻨﺪ ﺑﺎﺷﻲ؟!‬ ‫ﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬آري؛ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﮔﺬﺷﺘﻪﻫﺎ را ﮔﺬﺷﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺧﺪا؛ ﺧﺪاوﻧـﺪ از ﺷـﻤﺎ‬ ‫درﮔﺬرد!‬ ‫ﲔ( ‪ 1‬و اﻳﻨﻜﻪ زﻧﺎ ﻧﻜﻨﻴﺪ!‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اداﻣﻪ دادﻧﺪ‪) :‬ﻭ‪‬ﻻ ﺗ‪‬ﺰﻧ ‪‬‬ ‫‪ -1‬از اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﺧﺮ رواﻳﺖ در ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻗﻴﻮد ﺑﻴﻌﺖ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺳﻴﺎق ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﺻﻴﻐﻪ ﻣﺨﺎﻃـﺐ‬

‫ﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﮕﺮ زن آزاده ﻫﻢ زﻧﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟!‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﻭ‪‬ﻻ ‪‬ﺗ ﹾﻘﺘ‪‬ﻠ ‪‬ﻦ ﺍﹶﻭﻻﺩ ﹸﮐﻦ‪ (‬و اﻳﻨﻜﻪ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺘﺎن را‬ ‫ﻧﻜﺸﻴﺪ!‬ ‫ﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻤﺎن را در ﻛﻮدﻛﻲ ﭘﺮورش دادﻳﻢ؛ وﻗﺘﻲ ﺑﺰرگ ﺷﺪﻧﺪ ﺷﻤﺎ آﻧـﺎن را‬ ‫ﻛﺸﺘﻴﺪ! ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﻮدﺗﺎن و آﻧﺎن ﺑﻬﺘﺮ از ﻫﺮﻛﺲ دﻳﮕﺮ ﻣﻴﺪاﻧﻴﺪ! آﺧﺮ‪ ،‬ﺣﻨﻈﻠﻪﺑﻦ اﺑﻲﺳﻔﻴﺎن‬ ‫در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻤﺮ آﻧﭽﻨﺎن ﺧﻨﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺸﺖ دراﻓﺘﺎد‪ .‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﺗﺒﺴﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﲔ ﹺﺑﺒ‪‬ﻬﺘﺎ ‪‬ﻥ( و اﻳﻨﻜﻪ ﺑ‪‬ﻬﺘﺎن ﻧﺰﻧﻴﺪ!‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﻭ‪‬ﻻ ﺗ‪‬ﺄﺗ ‪‬‬ ‫ﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻬﺘﺎن زدن ﻛﺎري زﺷﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺷﻤﺎ ﻣﺎ را ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ رﺷﺪ و ﻛﻤﺎل و ﻣﻜـﺎرم‬ ‫اﺧﻼق واﻣﻲدارﻳﺪ!‬ ‫ﻑ( و اﻳﻨﻜـﻪ در‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪) :‬ﻭ‪‬ﻻ ﺗ‪‬ﻌﺼـﻴﻨ‪‬ﲏ ﰲ ﻣ‪‬ﻌـﺮﻭ ‪‬‬ ‫ﻣﺤﺪودة ﺷﺮع و ﻋ‪‬ﺮف از ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻦ ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ ﻧﻜﻨﻴﺪ!‬ ‫ﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻣﺎ اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻨﺸﺴﺘﻪاﻳﻢ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ در اﻧﺪﻳﺸﺔ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﻴﻢ!‬

‫‪1‬‬

‫وﻗﺘﻲ از ﭘﺎي ﻛﻮه ﺻﻔﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺑﺖ ﺷﺨﺼﻲاش را ﺧﺮد ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺧﻄﺎب‬ ‫ﺑﻪ آن ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﻓﺮﻳﺐ ﺗﻮ را ﺧﻮرده ﺑﻮدﻳﻢ!؟‬ ‫* در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻨﺪ ﺑﻨﺖ ﻋ‪‬ﺘﺒـﻪ آﻣـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي رﺳـﻮلﺧـﺪا‪ ،‬در‬ ‫ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﻫﻴﭻ ﺧﺎﻧﻮاده و ﺧﺎﻧﺪاﻧﻲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﺧﻮار و ذﻟﻴـﻞ ﺷﺪﻧﺸـﺎن ﺑـﻪ‬ ‫اﻧﺪازة ﺧﺎﻧﻮاده و ﺧﺎﻧﺪان ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻣﻄﻠﻮب و ﻣﺤﺒﻮب ﺑﺎﺷـﺪ!؟ ﻋﻤـﺮﺑﻦ ﺧﻄـﺎب‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻫﻢ ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻜﻪ ﺟـﺎﻧﻢ در دﺳـﺖ اوﺳـﺖ‪ !2‬ﻫﻨـﺪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي‬ ‫ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﺻﻴﻐﻪ ﻏﺎﻳﺐ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻋﺒﺎرات ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از آﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ )‪ ،12‬ﺗﺤﺮﻳﻢ( آﻣﺪه اﺳﺖ‪ -‬م‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﻣﺪارك اﻟﺘﻨﺰﻳﻞ‪َ ،‬ﻧﺴ‪‬ﻔﻲ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﻪ ﺑﻴﻌﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬در ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت از رواﻳﺖ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻳﺶ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﻠﻘـﻲ‬

‫‪814‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﻣﺮدي ﺑﺨﻴﻞ اﺳﺖ؛ آﻳﺎ ﻣﺮا ﺑﺎﻛﻲ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد ﻛـﻪ از اﻣـﻮال او‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻤﺎن را ﺑﺮگ و ﻧﻮا ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ؟! رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪) :‬ﻻ‬ ‫ﺍﹶﺭﺍ ‪‬ﻩ ‪‬ﺍﻻﹼ ﺑﹺﺎﳌﹶﻌﺮﻭﻑ( ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﻴﺴﺘﻢ؛ ﻣﮕﺮ در ﻣﺤﺪودة ﻋ‪‬ﺮف و ﻋﺎدت ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ!‬

‫‪1‬‬

‫ﻋﻤﻠﮑﺮﺩ ﻭ ﺭﻫﻨﻤﻮﺩﻫﺎﻱ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﭘﺲ ﺍﺯ ﻓﺘﺢ ﻣﮑﹼﻪ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﻣـﺪت ‪ 19‬روز در ﻣﻜـﺔ ﻣﻜﺮﻣـﻪ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺗﺜﺒﻴﺖ و ﺗﺤﻜﻴﻢ ﺷﻌﺎﺋﺮ اﺳﻼم ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﺮدﻣـﺎن را در ﻃﺮﻳـﻖ‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖ و ﭘﺎرﺳﺎﻳﻲ ارﺷﺎد ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ اﻳﺎم‪ ،‬اﺑﻮ اُﺳﻴﺪ ﺧﺰاﻋﻲ را ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﺗـﺎ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺤﺪودة ﺣﺮم اﻣﻦ اﻟﻬﻲ را ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺳﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﺮاي دﻋـﻮت‬ ‫ﻛﺮدن ﻃﻮاﻳﻒ و ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺑﺴﻮي اﺳﻼم و درﻫﻢ ﺷﻜﺴـﺘﻦ ﺑـﺖﻫـﺎي ﻣﺸـﻬﻮر ﻣﺴـﺘﻘﺮ در‬ ‫اﻃﺮاف ﻣﻜﻪ اﻋﺰام ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻨﺎدي آﻧﺤﻀﺮت در ﺳﺮاﺳﺮ ﻣﻜﻪ ﻣﻜﺮﻣﻪ ﻧﺪا در داد‪ :‬ﻫﺮ‬ ‫آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎ و رﺳﻮل او اﻳﻤﺎن دارد‪ ،‬در ﺧﺎﻧﺔ ﺧﻮﻳﺶ ﺑ‪‬ﺘﻲ را ﺑﺎﻗﻲ ﻧﮕﺬارد ﻣﮕﺮ‬ ‫آﻧﻜﻪ آن راﺧﺮد ﻛﻨﺪ!‬ ‫ﺳ‪‬ﺮﻳﻪﻫﺎ ﻭ ﺑﻌﺜﻪﻫﺎ‬ ‫‪ .1‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ آﺳﻮدهﺧﺎﻃﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ‬ ‫وﻟﻴﺪ را ﺑﺮاي ﺳﺮﻧﮕﻮن ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﺖ ﻋﺰي‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﺷﺐ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣـﺎه رﻣﻀـﺎن ﺳـﺎل‬ ‫ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮت‪ ،‬اﻋﺰام ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺖ ﻋﺰّي در وادي ﻧﺨﻠﻪ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺑﻮد‪ ،‬و از آنِ ﻗـﺮﻳﺶ و‬ ‫ﻫﻤﺔ ﻃﻮاﻳﻒ ﺑﻨﻲﻛﻨﺎﻧﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺑﺖ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺣﺴـﺎب ﻣـﻲآﻣـﺪ‪ ،‬و ﺑﻨـﻲﺷـﻴﺒﺎن‬ ‫ﭘﺮدهداران آن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺳﻲﺗﻦ از ﺳﻮارﻛﺎران رزﻣﻨـﺪه آﻫﻨـﮓ آن‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ از ﻇﺎﻫﺮ رواﻳﺖ ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ‪-‬م‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ح ‪7161 ،3825‬؛ ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪ ،175‬ج ‪ ،13‬ص ‪.148‬‬

‫ﻛﺮد و رﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ وادي ﻧﺨﻠﻪ و ﻣﻘﺮّ ﺑﺖ ﻋ‪‬ﺰّي رﺳﻴﺪ و آن را درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬وﻗﺘﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎزﮔﺸـﺖ‪ ،‬رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫ﺖ ﺷﻴﺌﺎﹰ؟( در ﻣﺴﻴﺮ اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ‪ ،‬ﭼﻴﺰ ﺑﺨﺼﻮﺻﻲ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﻫ‪‬ﻞ ﺭﺃﻳ ‪‬‬ ‫ﮏ ﻟﹶﻢ ﺗ‪‬ﻬ ‪‬ﺪﻣ‪‬ﻬﺎ‪ ،‬ﻓﹶﺎ ‪‬ﺭﺟﹺﻊ ‪‬ﺍﻟﹶﻴﻬﺎ ﻓﹶﺎ ‪‬ﻫ ‪‬ﺪﻣ‪‬ﻬﺎ( ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑـﺖ‬ ‫را دﻳﺪي؟! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻴﺮ! ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪) :‬ﻓﺎﻧ‪ ‬‬ ‫ﻋﺰي را ﻫﻨﻮز درﻫﻢ ﻧﺸﻜﺴﺘﻪاي؛ ﺑﺴـﻮي آن ﺑـﺎزﮔﺮد و آن را درﻫـﻢ ﺑﺸـﻜﻦ!؟ ﺧﺎﻟـﺪ‬ ‫ﺧﺸﻤﮕﻴﻨﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮﻫﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬زﻧﻲ ﺑﺮﻫﻨﻪ و ﺳﻴﺎﻫﭙﻮﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻮﻫـﺎي آﺷـﻔﺘﻪ و‬ ‫ﭘﺮﻳﺸﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ او ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ‪ ،‬و ﭘﺮدهدار ﺑﺘﻜﺪة ﻋﺰي ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲﻛﺸﺪ ﻛﻪ آن زن‬ ‫ﻣﺮاﻗﺐ ﺧﻮدش ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﺑﺎ ﺿﺮﺑﺖ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﭘﻴﻜﺮ آن زن را ﺑﻪ دو ﻧﻴﻢ ﻛﺮد و‬ ‫ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎزﮔﺸـﺖ‪ ،‬و ﻣـﺎﺟﺮا را ﺑﺎزﮔﻔـﺖ‪.‬‬ ‫ﮏ ﺍﻟ ‪‬ﻌﺰ‪‬ﻱ ‪‬ﻭﻗﹶﺪ ﺍﹶﻳﺴ‪‬ـﺖ ﺍﹶﻥ ‪‬ﺗ ‪‬ﻌﺒ‪‬ـﺪ ﰲ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﻧﻌ‪‬ﻢ‪ ،‬ﺗﻠ ‪‬‬ ‫ﺑﹺﻼ ‪‬ﺩﮐﹸﻢ ﺍﹶﺑﺪﹰﺍ( آري‪ ،‬آن زن ﺳﻴﺎﻫﭙﻮﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﻋ‪‬ﺰّي ﺑﻮد‪ ،‬و دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﺷﺪ‬ ‫از اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺴﻲ او را در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﻤﺎ ﺑﭙﺮﺳﺘﺪ!‬ ‫‪ .2‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻋﻤﺮوﻋﺎص را در ﻫﻤﺎن ﻣﺎه ﻣﺒﺎرك رﻣﻀﺎن ﺑﺴﻮي ﺑﺖ ﺳ‪‬ﻮاع اﻋﺰام ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‬ ‫ﺗﺎ آن را درﻫﻢ ﺑﺸﻜﻨﺪ‪ .‬ﺳﻮاع ﺑﺖ ﻣﺨﺼﻮص ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻫ‪‬ﺬﻳﻞ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻧﺎﺣﻴﺔ ر‪‬ﻫـﺎط‪ ،‬در‬ ‫ﺣﺪود ‪ 15‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﻲ ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻋﻤﺮوﻋﺎص ﺑﻪ ﺑ‪‬ﺘﻜﺪة ﺳ‪‬ـﻮاع‬ ‫رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﭘﺮدهدار آن ﺑﺘﻜﺪه ﺑﻪ وي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﻮر دادهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺖ ﺳﻮاع را درﻫﻢ ﺑﺸﻜﻨﻢ! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻛﺎري ﻧﺨﻮاﻫﻲ ﺑﻮد!؟ ﻋﻤﺮوﻋﺎص ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﺮا؟! ﮔﻔﺖ‪ :‬از او ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﺷـﻮد؟! آﻧﮕـﺎه‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ رﻓﺖ و ﺑﺖ ﺳﻮاع را ﺧﺮد ﻛﺮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻳـﺎراﻧﺶ دﺳـﺘﻮر داد اﺗـﺎق ﻣﺨﺼـﻮص‬ ‫ﻧﺬورات و ﻫﺪاﻳﺎي ﺳﻮاع را وﻳﺮان ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎران وي ﭼﻨﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و در آن اﺗﺎق ﻫﻴﭻ‬ ‫ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺮدهدار ﺑﺘﻜﺪه ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ دﻳﺪي؟! ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺧـﺪاي ﻳﻜﺘـﺎ‬ ‫ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪم و اﺳﻼم آوردم!‬

‫‪816‬‬ ‫‪ .3‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬در ﻫﻤﺎن ﻣﺎه ﻣﺒﺎرك رﻣﻀﺎن‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﻌﺪﺑﻦ زﻳـﺪ‬ ‫اﺷﻬﻠﻲ را ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺑﻴﺴﺖ ﺗﻦ از ﺳﻮاران رزﻣﻨﺪه ﺑﺴﻮي ﺑﺘﻜﺪة ﻣﻨﺎت اﻋـﺰام ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺖ ﻣﻨﺎت در ﻧﺎﺣﻴﺔ ﻣﺸﻠﻞ در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻗﺪﻳـﺪ ﻣﺴـﺘﻘﺮ ﺑـﻮد‪ ،‬و از آن ﻃﻮاﻳـﻒ اوس و‬ ‫ﺧﺰرج و ﻏﺴﺎن و دﻳﮕﺮان ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺳﻌﺪ ﺑﻪ ﺑﺘﻜﺪة ﻣﻨﺎت ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺮدهدار آن ﺑـﻪ‬ ‫وي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﻨﺎت را! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻴﺪ! ﺳـﻌﺪ‬ ‫آﻫﻨﮓ ﺑﺖ ﻣﻨﺎت ﻛﺮد‪ .‬زﻧﻲ ﺑﺮﻫﻨﻪ و ﺳﻴﺎﻫﭙﻮﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﻮﻫﺎي آﺷﻔﺘﻪ و ﭘﺮﻳﺸـﺎن از ﺑﺘﻜـﺪه‬ ‫ﺑﻴﺮون آﻣﺪه‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﺎﻟﻪ و ﺷﻴﻮن ﺳﺮ ﻣﻲداد و دﺳﺖ ﺑﺮ ﺳﻴﻨﻪ ﻣﻲﻛﻮﻓﺖ‪ .‬ﭘﺮدهدار ﺑﺮ ﺳﺮ آن‬ ‫زن ﻓﺮﻳﺎد زد‪ :‬ﻣ‪‬ﻨﺎت! ﻋﺪهاي از ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﺎن ﺗﻮ ﻣﺤﺎﺻﺮهات ﻛﺮدهاﻧﺪ!؟ ﺳﻌﺪ ﺿﺮﺑﺘﻲ ﺳﺨﺖ‬ ‫ﺑﺮ او ﻓﺮود آورد و او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺴﻮي ﺑﺖ ﻣ‪‬ﻨﺎت رﻓﺖ و آن را درﻫـﻢ‬ ‫ﺷﻜﺴﺖ و ﺧﺮد ﻛﺮد‪ .‬در ﺧﺰاﻧﺔ ﻫﺪاﻳﺎ و ﻧﺬورات ﻣﻨﺎت ﻧﻴﺰ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .4‬وﻗﺘﻲ ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ وﻟﻴﺪ از ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ وﻳﺮان ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﺘﻜﺪة ﻋ‪‬ﺰّي ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬در ﻣﺎه ﺷﻮال‬ ‫ﻫﻤﺎن ﺳﺎل‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮت‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬او را ﺑﺴﻮي‬ ‫ﺑﻨﻲ ﺟ‪‬ﺬﻳﻤﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ آن را ﺑﺴﻮي اﺳﻼم دﻋﻮت ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﻳﻨﻜـﻪ ﺑـﺎ آﻧـﺎن ﺑﺠﻨﮕـﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺳﻴﺼﺪ و ﭘﻨﺠﺎه ﺗﻦ از ﻣﻬﺎﺟﺮ و اﻧﺼﺎر و ﺑﻨﻲ ﺳﻠﻴﻢ ﻋﺎزم ﻣﻨـﺎﻃﻖ‬ ‫ﻣﺴﻜﻮﻧﻲ ﺑﻨﻲﺟ‪‬ﺬﻳﻤﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ آﻫﻨﮓ آﻧﺎن ﻛﺮد و رﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺰد آﻧﺎن رﺳﻴﺪ‬ ‫و آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻨﻲ ﺟ‪‬ﺬﻳﻤﻪ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻇﻬﺎر اﺳـﻼم ﺑﺎﻳـﺪ‬ ‫ﺻﺒ‪‬ﺄﻧﺎ!‬ ‫ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪» :‬اَﺳﻠَﻤﻨﺎ« اﺳﻼم آوردﻳﻢ‪ .‬ﺑﺠﺎي آﻧﻜﻪ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ »اﺳﻠﻤﻨﺎ« ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺎ دﻳﻨﻤﺎن را ﺗﻐﻴﻴﺮ دادهاﻳﻢ! ﻣﺎ از دﻳﻦ ﺳﺎﺑﻘﻤﺎن ﺑﺮﮔﺸﺘﻪاﻳﻢ! ﺧﺎﻟـﺪﺑﻦ وﻟﻴـﺪ ﻧﻴـﺰ‪،‬‬ ‫ﻋﺪهاي از آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪ و ﻋﺪهاي دﻳﮕﺮ از آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺳﺎرت ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﺮ‬ ‫ﻳﻚ از ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﻳﻚ اﺳﻴﺮ ﺗﺤﻮﻳﻞ داد‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻳﻜﺮوز‪ ،‬دﺳـﺘﻮر داد ﻛـﻪ ﻫـﺮ ﻳـﻚ از‬ ‫ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ اﺳﻴﺮ ﺧﻮدش را ﺑﻜﺸﺪ‪ .‬اﺑﻦﻋﻤﺮ و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ از اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺎﻟﺪ ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎزﮔﺸـﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣـﺎﺟﺮا را ﺑـﺮاي‬

‫آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺎزﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺘﺎﻧﺸﺎن را ﺑﻪ دﻋﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و دو ﻣﺮﺗﺒﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺇﱐ ﺃﺑﺮﺃ ﺇﻟﻴﮏ ﳑﺎ ﺻﻨﻊ ﺧﺎﻟﺪ( ‪.١‬‬

‫»ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ درﮔﺎه ﺗﻮ از اﻳﻦ ﻛﺎري ﻛﻪ ﺧﺎﻟﺪ ﻛﺮده اﺳﺖ ﺑﺮاﺋﺖ ﻣﻲﺟﻮﻳﻢ!؟«‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺳﻴﺮاﻧﺸﺎن را ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ از ﺑﻨﻲ ﺳﻠﻴﻢ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼـﺎر‬ ‫ﻫﻴﭽﻴﻚ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري را ﻧﻜﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻋﻠـﻲ را‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ ﺧﻮﻧﺒﻬﺎي ﻛﺸﺘﮕﺎن ﺑﻨﻲﺟﺬﻳﻤﻪ را ﺑﻪ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎﻧﺸﺎن ﺑﭙـﺮدارد‪ ،‬و اﻣـﻮاﻟﻲ را‬ ‫ﻛﻪ از آﻧﺎن ﻏﺎرت ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ ﺧﺎﻟﺪ و ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻮف‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﮕﻮﻣﮕﻮ و دردﺳﺮي ﭘﻴﺶ آﻣﺪ‪ .‬ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬رﺳـﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻼ ﻳﺎ ﺧﺎﻟﺪ! ﺩﻉ ﻋﻨﮏ ﺃﺻﺤﺎﰊ‪ ،‬ﻓﻮﺍﷲ ﻟﻮ ﮐﺎﻥ ﺃﺣﺪ ﺫﻫﺒﺎ ﰒ ﺃﻧﻔﻘﺘﻪ ﰲ ﺳﺒﻴﻞﺍﷲ ﻣﺎ ﺃﺩﺭﮐﺖ ﻏﺪﻭﺓ‬ ‫)ﻣﻬ ﹰ‬

‫ﺭﺟﻞ ﻣﻦ ﺃﺻﺤﺎﰊ ﻭﻻ ﺭﻭﺣﺘﻪ( ‪.٢‬‬

‫»دﺳﺖ از ﻳﺎران ﻣﻦ ﺑﺪار‪ ،‬اي ﺧﺎﻟﺪ! ﺑﺨﺪا‪ ،‬اﮔﺮ ﻛﻮه اﺣﺪ ﺳﺮاﺳﺮ زر ﻧﺎب ﮔﺮدد‪ ،‬و ﺗـﻮ‬ ‫ﻫﻤﻪ آن را در راه ﺧﺪا اﻧﻔﺎق ﺑﻜﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺮ ﺛﻮاب و ﭘـﺎداش ﻳـﻚ ﺑﺎﻣـﺪاد ﻳـﺎ ﺷـﺎﻣﮕﺎﻫﺎن‬ ‫اﺻﺤﺎب ﻣﻦ دﺳﺖ ﻧﺨﻮاﻫﻲ ﻳﺎﻓﺖ!«‬ ‫***‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﻏﺰوة ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ‪ ،‬آن ﻧﺒﺮد ﺳﺮﻧﻮﺷﺖﺳﺎز و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬و آن ﻓـﺘﺢ اﻋﻈـﻢ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺮگ ﻗﻄﻌﻲ و ﺗﻨﻴﺖ و ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﻲ را رﻗﻢ زد‪ ،‬و در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﺰﻳﺮهاﻟﻌﺮب‪ ،‬ﻛﻮﭼﻚﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﻣﻴﺪان و ﻣﺠﺎﻟﻲ ﺑﺮاي آن ﺑﺎﻗﻲ ﻧﮕﺬاﺷﺖ‪ ،‬و راه ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﺒﻠﻴﻎ و ﺗﻮﺟﻴﻪ را ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺑﺘﺎن و‬ ‫آﻳﻴﻦ ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﻲ ﺑﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﺔ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب ﭼﺸﻢ اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،450‬ج ‪ ،2‬ص ‪.622‬‬ ‫‪ -2‬ﺗﻔﺎﺻﻴﻞ اﻳﻦ ﻏﺰوه و ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ از ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم )ج ‪ ،2‬ص ‪ (437-389‬و ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري )ﻛﺘﺎب ﻓﻀـﺎﺋﻞ‬ ‫اﺻﺤﺎب اﻟﻨﺒﻲ‪ ،‬ح ‪ (3673‬و ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري )ج ‪ ،8‬ص ‪ (27-3‬وﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴـﻠﻢ )ج ‪ ،1‬ص ‪ ،439-437‬ج‬ ‫‪ ،2‬ص ‪ (130 ،103-102‬و زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ 168-160‬ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪818‬‬ ‫ﻛﺸﻤﻜﺶ و ﻧﺒﺮدي ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﺎن درﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﻮد؟!‬ ‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب ﻧﻴﻚ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺣﺮم اﻣﻦ اﻟﻬﻲ ﺟﺰ آن ﻛﺴـﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺮﺣﻖ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺗﺴﻠﻂ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ! اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﻗﻄﻌﻲ ﻣﺪﺗﻬﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﻪ ﺛﺒﻮت‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮد؛ ﺑﻴﺶ از ﻧﻴﻢ ﻗﺮن ﭘﻴﺶ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺟﺎ اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬زﻳـﺮا ﻣـﺮدم ﺑـﺎ‬ ‫ﭼﺸﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﺻﺤﺎب ﻓﻴﻞ آﻫﻨﮓ اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪ را ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﻪ ﻳﻜﺠﺎ‬ ‫ﻫﻼك ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻋﻠﻒ و ﮔﻴﺎه ﻧﻴﻤﺨﻮردة ﺳﺘﻮران ﻣﺘﻼﺷﻲ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﻣﻘﺪﻣﻪ و زﻣﻴﻨﻪاي ﺑﻮد ﺑﺮاي ﻓﺘﺢ ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻣﺮدم از ﺟﺎﻧﺐ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ اﻳﻤﻨـﻲ‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﮕﻮ آﻏـﺎز ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﺑـﻪ ﻣﻨـﺎﻇﺮه درﺑـﺎرة اﺳـﻼم ﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﻜﻪ ﻣﺘﻮاري ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ دﻳﻨﺸﺎن را آﺷﻜﺎر ﺳـﺎزﻧﺪ‪ ،‬و ﻣـﺮدم را‬ ‫ﺑﺴﻮي آن دﻋﻮت ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و درﺑﺎرة ﻋﻘﺎﻳﺪﺷﺎن ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺛﺮ ﭘﺪﻳـﺪ آﻣـﺪن ﻫﻤـﻴﻦ‬ ‫ﻣﺤﻴﻂ ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬ﻋﺪة زﻳﺎدي اﺳﻼم آوردﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ آﻣﺎر ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن اﺳﻼم ﻛﻪ در ﺟﻨﮓﻫﺎي‬ ‫ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻫﻴﭽﮕﺎه از ﺳﻪ ﻫﺰار ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﺮ ده ﻫﺰار ﺑﺎﻟﻎ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﺒﺮد ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه و ﺳﺮﻧﻮﺷـﺖ ﺳـﺎز ﭼﺸـﻤﺎن ﻣﺮدﻣـﺎن را ﺑـﺎز ﻛـﺮد‪ ،‬و آﺧـﺮﻳﻦ‬ ‫ﺣﺠﺎبﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻣﻴﺎن دﻳﺪﮔﺎن ﻣﺮدم و اﺳﻼم ﺣﺎﻳﻞ ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻨﺎر زد؛ و ﺑﺎ اﻳﻦ‬ ‫ﻓﺘﺢ ﺑﺰرگ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ ﻣﻮاﺿﻊ دﻳﻨﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻫـﺮ دو در ﺳﺮاﺳـﺮ ﻃـﻮل و ﻋـﺮض‬ ‫ﺟﺰﻳﺮهاﻟﻌﺮب دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و رﻫﺒﺮي دﻳﻨﻲ و زﻣﺎﻣﺪاري ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻳﻜﺠﺎ ﺑﻪ آﻧـﺎن ﻣﻨﺘﻘـﻞ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ آﻏﺎز ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫اﻳﻦ ﻓﺘﺢ ﻣﺒﻴﻦ ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﻪ ﻛﻤﺎل رﺳﻴﺪ‪ ،‬و از آن ﭘﺲ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﺎز ﻫﻢ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻮد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ زﻣﺎم ﻫﻤـﺔ اﻣـﻮر را در‬ ‫دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي اﻗﻮام ﻋﺮب راﻫﻲ ﺟﺰ اﻳﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﺮوه ﮔﺮوه ﺑﻪ دﻳـﺪار‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺸﺘﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﺳﻼم ﮔﺮدن ﺑﻨﻬﻨﺪ‪ ،‬و دﻋﻮت اﺳـﻼم‬

‫را ﺑﻪ ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر‪ ،‬از دو ﺳﺎل ﭘﻴﺶ آﻣـﺎدﮔﻲ ﻻزم را ﭘﻴـﺪا‬ ‫ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪820‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻴﺰدﻫﻢ‬ ‫ﺣﻨَﻴﻦ‬ ‫ﺟﻨﮓ ‪‬‬ ‫ﺳﻮ‪‬ﻣﻴﻦ ﻣﺮﺣﻠﺔ ﺟﻬﺎﺩ ﻭ ﺩﻋﻮﺕ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺑﻪ واﭘﺴﻴﻦ ﻣﺮاﺣﻞ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺑﺰرگ اﺳﻼم رﺳﻴﺪه اﻳﻢ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ‬ ‫و دﺳﺘﺎوردﻫﺎي دﻋﻮت اﺳﻼﻣﻲ ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ دﻧﺒـﺎل‬ ‫ﻣﺠﺎﻫﺪت ﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ و رﻧﺞ ﻫﺎ و دﺷﻮاريﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر‪ ،‬و آﺷﻮبﻫﺎ‪ ،‬و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲﻫـﺎي‬ ‫ﻓﺮاوان‪ ،‬و ﻧﺒﺮدﻫﺎ و ﺟﻨﮓﻫﺎي ﺧﻮﻧﻴﻦ‪ ،‬در ﻃﻮل ﺑﻴﺴﺖ و اﻧﺪي ﺳﺎل‪ ،‬ﻣﺸﻬﻮد ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻓﺘﺤﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻃﻲ اﻳﻦ ﺳﺎﻟﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ آن دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬ ‫و در ﭘﺮﺗﻮ اﻳﻦ ﻓﺘﺢ ﺑﺰرگ ﻣﺴﻴﺮ ﮔﺮدش روزﮔﺎر دﮔﺮﮔﻮن ﮔﺮدﻳـﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬و ﻣﺤـﻴﻂ و‬ ‫ﻓﻀﺎي ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻣﺘﺤﻮ‪‬ل ﺷﺪه ﺑﻮد؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﻳﻦ ﻓﺘﺢ ﺳﺮﻓﺼـﻠﻲ ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻛﻨﻨـﺪه را ﻣﻴـﺎن‬ ‫دوران ﭘــﻴﺶ از آن و دوران ﭘــﺲ از آن ﺗﺸــﻜﻴﻞ ﻣــﻲداد‪ .‬زﻳــﺮا‪ ،‬ﻗﺮﻳﺸــﻴﺎن در ﻧﮕــﺎه‬ ‫ﻋﺮبﻧﮋادان ﺣﺎﻣﻴﺎن دﻳﻦ و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﺎن آﻳﻴﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﻋﺮاب در اﻳﻦ زﻣﻴﻨـﻪ‬ ‫ﺗﺎﺑﻊ آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﮔﺮدن ﻧﻬﺎدن ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم‪ ،‬ﺑـﺎ ﻣـﺮگ ﻗﻄﻌـﻲ آﻳـﻴﻦ‬ ‫و‪‬ﺛَﻨﻴﺖ و رﺳﻮم ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﻲ در ﺳﺮاﺳﺮ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻣﺴﺎوي ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺣﻮادث و روﻳﺪادﻫﺎي اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ را ﻣﻲﺗﻮان در دو ﻟﻮﺣﺔ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺛﺒﺖ ﻛـﺮد‪ :‬ﻳﻜـﻲ‪،‬‬ ‫ﻟﻮﺣﺔ ﺟﻬﺎد و ﻗﺘﺎل و ﻛﺎرزار؛ و دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﻟﻮﺣﺔ ﭘﻴﺸﺪﺳﺘﻲ ﻣﻠّﺘﻬﺎ و ﻗﺒﺎﻳـﻞ ﺑـﺮ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﺑﺮاي ﮔﺮدن ﻧﻬﺎدن ﺑﻪ آﻳﻴﻦ اﺳﻼم‪.‬‬ ‫اﻳﻦ دو ﻟﻮﺣﻪ‪ -‬در واﻗﻊ‪ -‬ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﭼﺴﺒﻴﺪه و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬و در ﺳﺮاﺳﺮ اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺘﻨﺎوﺑﺎً ر‪‬خ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬و روﻳﺪادﻫﺎي ﻣﻨﺪرج در ﻫﺮ ﻳـﻚ از اﻳـﻦ دو ﻟﻮﺣـﻪ در‬ ‫ﺧﻼل روﻳﺪادﻫﺎي آن ﻟﻮﺣﺔ دﻳﮕﺮ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ؛ اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬در ﻃﺮاﺣـﻲ اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﺒﺎﺣﺚ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﺢ را ﺑﺮ آن ﻧﻬﺎدﻳﻢ ﻛﻪ ﮔﺰارش روﻳﺪادﻫﺎي ﻣﻨﺪرج در اﻳﻦ دو ﻟﻮﺣﻪ را ﺑﻪ‬

‫ﺻﻮرت ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻴﺎورﻳﻢ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﻳﻨﻜـﻪ ﻟﻮﺣـﺔ ﺟﻬـﺎد و ﻛـﺎرزار ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﭼﺴﺒﻨﺪﮔﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷﺖ‪ ،‬و ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ آن ﺑﺎ ﻓﺼﻮل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫در ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻓﺼﻮل و ﻣﺒﺎﺣﺚ‪ ،‬اﻳﻦ ﻟﻮﺣﻪ را ﻣﻘﺪم ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﺍﻧﮕﻴﺰﺓ ﺟﻨﮓ‬ ‫ﻓﺘﺢ ﻣﻜّﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻳﻚ ﺣﻤﻠﺔ ﺿﺮﺑﺘﻲ و ﺑﺮقآﺳﺎ از ﺳﻮي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻧﺠﺎم ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﺣﻤﻠﺔ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﺠﺎور ﻣﻜّﻪ را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻤﻞ اﻧﺠﺎم ﺷﺪهاي ﻗﺮار داد ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن‬ ‫اﻣﻜﺎن ﻧﺪاﺷﺖ آن را از ﺳﺮ راه ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮدارﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬از ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷـﺪن در ﺑﺮاﺑـﺮ‬ ‫اﺳﻼم ﺧﻮدداري ﻧﻜﺮدﻧﺪ و ﺳﺮﺑﺎز ﻧﺰدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﺮﺧﻲ ﻗﺒﻴﻠﻪﻫﺎي ﺳـﺮﻛﺶ و ﻃﻐﻴـﺎﻧﮕﺮ و‬ ‫ﭘﺮﺗﻮان ﻛﻪ ﺟﻠﻮدار آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻃﻮاﻳﻒ ﻫﻮازِن و ﺛﻘﻴﻒ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻃﻮاﻳـﻒ ﻧَﺼـﺮ و ﺟ‪‬ﺸَـﻢ و‬ ‫ﺳﻌﺪﺑﻦ ﺑﻜﺮ و ﮔﺮوﻫﻲ از ﺑﻨﻲﻫﻼل‪ -‬ﻛﻪ ﻫﻤﺔ اﻳﻦ ﻃﻮاﻳﻒ از ﻗﻴﺲ ﻋ‪‬ـﻴﻼن ﺑﻮدﻧـﺪ‪ -‬ﺑـﺎ‬ ‫آﻧﺎن ﻣﺘﺤﺪ ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻃﻮاﻳـﻒ ﻋـﺮب ﺑـﻪ ﻧﺸـﺎﻧﺔ ﻋـﺰّت ﻧﻔـﺲ و ﺧﻮدﭘﺴـﻨﺪي و‬ ‫ﺧﻮدﻣﺤﻮري‪ ،‬ﺷﺄن ﺧﻮدﺷﺎن را اﺟﻞّ از آن ﻣﻴﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳـﻦ ﭘﻴـﺮوزي ﺳـﺮ‬ ‫ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻓﺮود آورﻧﺪ؛ ﺑﻪ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻋﻮف ﻧﺼﺮي ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﺟﻨـﮓ ﺑـﺎ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫راﻫﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺩﺷﻤﻨﺎﻥ ﺍﺳﻼﻡ ﺩﺭ ﺍﻭﻃﺎﺱ‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻛﻞّ اﻋﺮاب ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻋﻮف‪ ،‬ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ و ﻛﺎرزار ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﻋﺰم ﺟﺰم ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﻮال و زﻧﺎن و ﻓﺮزﻧﺪان رزﻣﻨﺪﮔﺎن را ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه ﺳﭙﺎه ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ راه‬ ‫ﺧﻮد اداﻣﻪ داد ﺗﺎ در ﻧﺎﺣﻴﺔ اَوﻃﺎس ﻓﺮود آﻣﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺴـﻜﻮﻧﻲ اﻋـﺮاب‬ ‫ﻫﻮازِن در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺣ‪‬ﻨﻴﻦ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬وادي اوﻃﺎس ﺑﺎ وادي ﺣ‪‬ﻨـﻴﻦ ﻣﺘﻔـﺎوت اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫»ﺣ‪‬ﻨﻴﻦ« ﻧﺎم وادي ﻫﻤﺴﺎﻳﺔ »ذي اﻟﻤﺠﺎز« اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻬﺮ ﻣﻜﻪ ﻣﺘﺠـﺎوز از ده ﻣﻴـﻞ از‬

‫‪822‬‬ ‫ﺳﻤﺖ ﻋﺮﻓﺎت ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد ‪.1‬‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎﺩ ﭘﻴﺮﻣﺮﺩ ﺟﻨﮓ ﺁﺯﻣﻮﺩﻩ‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻋﻮف و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ در ﻧﺎﺣﻴﺔ اوﻃﺎس ﺑﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮدﻣﺎن از اﻃـﺮاف‬ ‫ﺻﻤ‪‬ﻪ در ﻣﻴﺎن آن ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻮد‪ .‬د‪‬ر‪‬ﻳﺪ‬ ‫آﻣﺪﻧﺪ و ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن را در ﻣﻴﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬د‪‬ر‪‬ﻳﺪ ﺑﻦ ‪‬‬ ‫ﭘﻴﺮﻣﺮدي ﻛﻬﻨﺴﺎل ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻣﻬﺎرت ﺟﻨﮕﻲ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﺮدي دﻻور و‬ ‫ﻛﺎرآزﻣﻮده ﺑﻮد‪ .‬درﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ اﻛﻨﻮن در ﻛﺪام وادي ﻫﺴﺘﻴﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اوﻃﺎس‪ .‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫آري‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻠﻨﺪ اﺳﺖ و ﺳﻨﮕﻼخ‪ ،‬و ﻧﻪ ﭘﺴﺖ اﺳﺖ و ﺳ‪‬ﺴﺖ‪ .‬اﻣـﺎ‪ ،‬ﭼـﺮا ﺻـﺪاي ﺑﺎﻧـﮓ‬ ‫اﺷﺘﺮان‪ ،‬و ﻋﺮﻋﺮ ﺧﺮان‪ ،‬و ﮔﺮﻳﺔ ﻛﻮدﻛﺎن‪ ،‬و ﺑﻊ ﺑﻊ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﻫﻤﻪ ﺑـﺎ ﻫـﻢ ﺑـﻪ ﮔـﻮش‬ ‫ﻣﻲرﺳﻨﺪ؟! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻋﻮف ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن زﻧﺎن و داراﻳﻲﻫﺎ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن‬ ‫را ﻧﻴﺰ ﺣﺮﻛﺖ داده اﺳﺖ!؟ د‪‬رﻳﺪ ﻋﻮف ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ و اﻧﮕﻴـﺰة وي را ﺑـﺮاي‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻮرد ﺳﺆال ﻗﺮار داد‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺧﺎن و ﻣـﺎن و ﺧﺎﻧـﺪان ﺟﻨﮕﺠﻮﻳـﺎن را‬ ‫ﻫﻤﺮاﻫﺸﺎن ﮔﺮداﻧﻢ ﺗﺎ درﺟﻬﺖ دﻓﺎع از ﻋﺰﻳﺰان و اﻣﻮاﻟﺸﺎن ﻛﺎرزار ﻛﻨﻨﺪ! د‪‬رﻳﺪ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬ ‫ﭼﻮﭘﺎن ﮔﻮﺳﻔﻨﺪاﻧﻲ ﺑﺨﺪا! ﻣﮕﺮ ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرده را ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ؟! اﮔﺮ ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﺳﻮد ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺮدان ﺟﻨﮕﻲ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎ و ﻧﻴﺰهﻫﺎﻳﺸـﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﺗﻮ ﻣﻲآﻳﻨﺪ؛ و اﮔﺮ ﺟﻨﮓ ﺑﻪ زﻳﺎن ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺎﻧﻮاده و داراﻳـﻲات ﺑـﻪ‬ ‫رﺳﻮاﻳﻲ و ﻓﻀﻴﺤﺖ دﭼﺎر ﺧﻮاﻫﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه از ﻋﻮف ﺑـﻦ ﻣﺎﻟـﻚ ﺳـﺮاغ ﺑﻌﻀـﻲ‬ ‫ﻃﻮاﻳﻒ ﻋﺮب را ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺑﺮﺧﻲ ﺳﺮان ﻗﺒﺎﻳﻞ را ﺟﻮﻳﺎ ﺷﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺖ‪ :‬اي‬ ‫ﻣﺎﻟﻚ‪ ،‬ﺗﻮ ﺑﺎ آوردن ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻛﻴﺎن ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻫﻮازن و ﻗﺮار دادن آن زﻳﺮ ﮔﺮدن اﺳﺒﺎن ﻛـﺎري‬ ‫از ﭘﻴﺶ ﻧﺨﻮاﻫﻲ ﺑﺮد‪ .‬اﻳﻦ زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن و داراﻳﻲﻫﺎي ﻫﻮازن را ﺑـﻪ ﺳـﺮزﻣﻴﻦﻫـﺎي‬ ‫دوردﺳﺖ آﻧﺎن و ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﻣﺠﺎور ﻣﺤﻞّ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ اﻳﺸﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮔﺮدان! آﻧﮕـﺎه ﺑﺮﻓـﺮاز‬ ‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪.42 ،27‬‬

‫ﮔُﺮدة اﺳﺒﺎن ﺑﺎ اﻧﺼﺎﺑﻴﺎن ﻣﻼﻗﺎت ﻛﻦ؛‪ :‬اﮔﺮ ﻧﺒﺮد ﺑﻪ ﺳﻮد ﺗﻮ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ‪ ،‬ﺟﻤﺎﻋﺖ ﭘﺸـﺖ‬ ‫ﺳﺮِ ﺗﻮ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻠﺤﻖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺑﻪ زﻳﺎن ﺗﻮ ﻣﻨﺠﺮ ﮔﺮدﻳـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ ﺻـﺤﻨﺔ ﻧﺒـﺮد‬ ‫ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻲﻛﻨﻲ‪ ،‬و ﺧﺎن و ﻣﺎن و ﺧﺎﻧﺪاﻧﺖ را ﻣﺤﻔﻮظ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻪاي!‬ ‫ﻣﺎﻟﻚﺑﻦ ﻋﻮف‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻛﻞّ ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن ﻋﺮب‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﺸﻨﻬﺎد را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪،‬‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﻨﻢ! ﺗﻮ ﭘﻴﺮ ﺷﺪهاي‪ ،‬و ﻋﻘﻞ و ﺧﺮد ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ! ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻳﺎ ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻫﻮازن‬ ‫از ﻣﻦ اﻃﺎﻋﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﻴﻨﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻣﻲﻓﺸﺎرم ﺗﺎ از ﮔُﺮدهام ﺑـﺪر‬ ‫آﻳﺪ!؟ او ﻫﻴﭻ ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ از د‪‬رﻳﺪ در ﻣﻴﺎن اﻋﺮاب ﻫﻮازن ﻧﺎم و ﻳﺎدي ﺑـﻪ ﻣﻴـﺎن‬ ‫ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﻫﻮازن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﻄﻴﻊ ﺗﻮاﻳﻢ! د‪‬رﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﺟﻨﮓ و ﻛﺎرزار را ﺗﺎﻛﻨﻮن‬ ‫در آن ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻜﺮدهام؛ اﻟﺒﺘﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﺑﻲﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺘﻢ!؟‬ ‫ﻳــــﺎ ﻟﻴﺘﻨــــﻲ ﻓﻴﻬــــﺎ ﺟــــﺬع‬

‫اﺧــــــﺐ ﻓﻴﻬــــــﺎ واﺿــــــﻊ‬

‫اﻗـــــﻮد وﻃﻔـــــﺎء اﻟﺰﻣـــــﻊ‬

‫ﻛﺎﻧﻬــــــﺎ ﺷــــــﺎةُ ﺻــــــﺪع‬

‫»اي ﻛﺎش ﻣﻦ در اﻳﻦ ﻧﺒﺮد ﺟﻮاﻧﻲ ﭼﺴﺖ و ﭼﺎﻻك ﻣﻲ ﺑﻮدم‪ ،‬و ﮔﺎه ﺗﻨﺪ و ﮔﺎه ﺧﺴـﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲراﻧﺪم و ﻣﻲﺗﺎﺧﺘﻢ؛‬ ‫و اﺳﺒﺎن ﻣﻮي ﺑﻠﻨﺪ را آﻧﭽﻨﺎن ﻳﺪك ﻣﻲﻛﺸﻴﺪم ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺑﺮّهﻫﺎي ﻧﺎرﺳﻴﺪه را ﺑﻪ دﺳـﺖ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪام!؟«‬ ‫ﺟﺎﺳﻮﺳﺎﻥ ﺩﺷﻤﻦ‬ ‫ﺟﺎﺳﻮﺳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻋﻮف ﺑﺮاي ﺧﺒﺮﮔﻴﺮي از وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳـﻮي و‬ ‫آن ﺳﻮي ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﺪ از ﺑﻨﺪﺷﺎن ﮔﺴﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎﻟﻚ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫واي ﺑﺮ ﺷﻤﺎ؛ ﭼﻪ ﺧﺒﺮﺗﺎن اﺳﺖ؟! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺮداﻧﻲ ﺳﻔﻴﺪ ﺟﺎﻣﻪ را دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺑـﺮ اﺳـﺒﺎﻧﻲ‬ ‫اﺑﻠﻖ ﺳﻮار ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻃﻮﻟﻲ ﻧﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺎ آﻣﺪ!‬

‫‪824‬‬ ‫ﻧﻴﺮﻭﻫﺎﻱ ﺍﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺧﺒﺮﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ دﺷﻤﻦ ﺑﻪ رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬رﺳـﻴﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻮﺣﺪرد اَﺳﻠَﻤﻲ را ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ او دﺳﺘﻮر دادﻧـﺪ ﻛـﻪ در ﻣﻴـﺎن ﻣـﺮدم ﻫـﻮازن و‬ ‫ﻫﻮاداراﻧﺸﺎن درآﻳﺪ‪ ،‬و ﻧﺰد آﻧﺎن اﻗﺎﻣﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﻤﺔ اﺧﺒﺎر آﻧﺎن را درﺑﻴﺎﻳﺪ؛ آﻧﮕـﺎه ﻧـﺰد‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎزﮔﺮدد‪ ،‬و اﺧﺒﺎر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ دﺷـﻤﻦ را ﺑـﻪ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬او ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻋﺰﻳﻤﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺍﺯ ﻣﮑﹼﻪ ﺑﻪ ﺣ‪‬ﻨﻴﻦ‬ ‫روز ﺷﻨﺒﻪ‪ ،‬ﺷﺸﻢ ﻣﺎه ﺷﻮ‪‬ال ﻫﺸﺘﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻫﺠﺮت‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻣﻜّﻪ را ﺗﺮك ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬از روز ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻧﻮزده روز در ﻣﻜﻪ اﻗﺎﻣﺖ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻪ ﺳﺮﻛﺮدﮔﻲ ﺳﭙﺎﻫﻲ ﻣﺘﺸـﻜﻞ از‬ ‫دوازده ﻫﺰار ﻧﻔﺮ رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻋﺎزم ﺻﺤﻨﺔ ﻧﺒﺮد ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ده ﻫﺰار ﺗﻦ از اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﻫﻢ‬ ‫آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ در رﻛﺎب آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻮدﻧﺪ؛ دو ﻫﺰار ﺗـﻦ دﻳﮕـﺮ‪ ،‬از اﻫـﻞ‬ ‫ﻣﻜﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﻲ اﺳﻼم آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺒـﻲاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﺻﻔﻮان ﺑﻦ اُﻣﻴﻪ ﻳﻜﺼﺪ زره ﺑﺎ ﻣﺨﻠّﻔﺎﺗﺶ ﺑﻪ ﻋﺎرﻳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬و ‪‬ﻋﺘّـﺎب ﺑـﻦ‬ ‫اُﺳﻴﺪ را از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮدﺷﺎن ﻛﺎرﮔﺰار ﺷﻬﺮ ﻣﻜﻪ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺎﺳﻲ از ﺷﺐ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﻮاري ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪ و ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺒﺮ داد‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺮ ﻓﺮاز ﻓﻼن ﻛﻮه ﺑﺮآﻣﺪم؛ ﻗﺒﻴﻠﺔ ﻫﻮازن را دﻳﺪم ﻛﻪ ﻫﻤﮕـﻲ‬ ‫ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻪ و ﻛﺎﺷﺎﻧﻪ و ﺷﺘﺮان و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪاﻧﺸﺎن در وادي ﺣ‪‬ﻨﻴﻦ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪهاﻧـﺪ!؟‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﺒﺴ‪‬ﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﺗﻠﮏ ﻏﻨﻴﻤﺔ ﺍﳌﺴﻠﻤﲔ ﻏﺪﹰﺍ ﺍﻥ‬ ‫ﺷﺎﺀﺍﷲ( اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪا ﻓﺮدا ﻏﻨﻴﻤﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎناﻧﺪ! در آن ﺷﺐ‪ ،‬اﻧﺲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻣ‪‬ﺮ َﺛﺪ‬

‫َﻏﻨَﻮي داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﺣﺮاﺳﺖ و ﭘﺎﺳﺪاري اردوﮔﺎه ﻟﺸﻜﺮ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺖ ‪.1‬‬ ‫در راه ﺣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن اﺳﻼم درﺧﺖ ﺳﺪر ﺑﺰرگ و ﺳﺮﺳﺒﺰي را دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ آن را »ذات‬ ‫اَﻧﻮاط« ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﻋﺮاب اﺳﻠﺤﺔ ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑـﺮ آن ﻣـﻲآوﻳﺨﺘﻨـﺪ‪ ،‬و در ﭘـﺎي آن‬ ‫درﺧﺖ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و اﻋﺘﻜﺎف ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﺑـﻪ رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮاي ﻣﺎ »ذات اَﻧﻮاط« درﺳﺖ ﻛﻨﻴﺪ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛـﻪ اﻳﻨـﺎن‬ ‫ذات اَﻧﻮاط دارﻧﺪ!؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﷲ ﺍﮐﱪ! ﻗﻠﺘﻢ ﻭﺍﻟﺬﻱ ﻧﻔﺲ ﳏﻤﺪ ﺑﻴﺪﻩ ﮐﻤﺎ ﻗﺎﻝ ﻗﻮﻡ ﻣﻮﺳﻰ‪ :‬ﺍﺟﻌﻞ ﻟﻨﺎ ﺇﳍﹰﺎ ﮐﻤﺎ ﳍﻢ ﺁﳍﺔ! ﻗﺎﻝ‪ :‬ﺇﻧﮑﻢ‬

‫ﻗﻮﻡ ﲡﻬﻠﻮﻥ! ﺇ‪‬ﺎ ﺍﻟﺴﻨﻦ؛ ﻟﺘﺮﮐﱭ ﺳﻨﻦ ﻣﻦ ﮐﺎﻥ ﻗﺒﻠﮑﻢ( ‪.٢‬‬

‫»اﷲ اﻛﺒﺮ! ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻜﻪ ﺟﺎن ﻣﺤﻤﺪ در دﺳﺖ اوﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن را ﮔﻔﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﻮم ﻣﻮﺳﻲ‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺧﺪاﻳﻲ درﺳﺖ ﻛﻦ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ اﻳﻨـﺎن ﺧـﺪاﻳﻲ دارﻧـﺪ! و ﻣﻮﺳـﻲ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬راﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺮدﻣﻲ ﺟﻬﺎﻟﺖ ﭘﻴﺸﻪ ﻫﺴﺘﻴﺪ!؟ اﻳﻦ ﻳﻚ آﻳـﻴﻦ دﻳﺮﻳﻨـﻪ اﺳـﺖ! و‬ ‫ﺷﻤﺎ آﻳﻴﻦﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎﻧﺘﺎن را ﻋﻴﻨﺎ ﭘﻲ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﮔﺮﻓﺖ؟«‬ ‫در آن اﺛﻨﺎ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻓﺮاواﻧﻲ ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن را ﺧﻴﺮه ﻛـﺮد‪ ،‬و‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﻗﻄﻌﺎً ﺷﻜﺴﺖ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺧﻮرد!؟ و اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑـﺮ رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﺮان آﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﺷﺪﻥ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎﻥ ﺍﺳﻼﻡ‬ ‫ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم ﺳﻪﺷﻨﺒﻪ ﺷﺐ‪ ،‬ﺷﺐ ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ دﻫﻢ ﻣﺎه ﺷﻮ‪‬ال ﺑﻪ ﺣ‪‬ﻨﻴﻦ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻟﻚﺑـﻦ‬ ‫ﻋﻮف ﭘﻴﺶ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ رﺳﻴﺪه و ﺷﺒﺎﻧﻪ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎﻧﺶ را وارد وادي ﺣ‪‬ﻨﻴﻦ ﻛـﺮده و‬

‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺳ‪‬ﻨﻦ اﺑﻲ داود‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻟﺠﻬﺎد‪» ،‬ﺑﺎب ﻓﻀﻞ اﻟﺤﺮس ﻓﻲ ﺳﺒﻴﻞاﷲ«‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.10‬‬ ‫‪ -2‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻧﺒﻮي را ﺗﺮﻣﺬي در ﻛﺘﺎب اﻟﻔﻨﻦ‪» ،‬ﺑﺎب ﻟﺘـﺮﻛﺒﻦ ﺳـﻨﻦ ﻣـﻦ ﻛـﺎن ﻗـﺒﻠﻜﻢ« )ج ‪ ،4‬ص‬ ‫‪ (412‬و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ در ﻣﺴﻨﺪ )ج ‪ ،5‬ص ‪ (218‬رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪826‬‬ ‫اﻓﺮادش را ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ﺗﺎ در راهﻫﺎ و وروديﻫﺎ و در‪‬هﻫﺎ و ﺑﻴﺸﻪزارﻫﺎ و ﺗﻨﮕﻪﻫﺎ ﻛﻤﻴﻦ‬ ‫ﺑﻨﺸﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ آﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ دﺳﺘﻮر داده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﺮّد روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن اﺳﻼم ﻳـﺎ‬ ‫دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﺮ آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪ رﮔﺒﺎر ﺗﻴﺮﺷﺎن ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﮕﺎه ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ آﻧﺎن ﺑﺮﻳﺰﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺤﺮﮔﺎﻫﺎن‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﭙﺎه ﺧﻮﻳﺶ را ﺳﺎﻣﺎن دادﻧﺪ‪ ،‬و ﻟﻮاﻫﺎ‬ ‫و راﻳﺖﻫﺎ را ﺑﺴﺘﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑـﻪ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎﻧﺸـﺎن ﺳـﭙﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕـﺎم ﺗﺎرﻳـﻚ و روﺷـﻦ‪،‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ وادي ﺣﻨﻴﻦ درآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و از ﻳﻚ ﺳﻮي آن ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻏﺎﻓـﻞ از آﻧﻜـﻪ‬ ‫دﺷﻤﻦ در ﺗﻨﮕﻪ ﻫﺎي وادي ﺣ‪‬ﻨﻴﻦ در ﻛﻤﻴﻦ آﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ رزﻣﻨـﺪﮔﺎن اﺳـﻼم ﺑـﻪ‬ ‫وادي ﺣ‪‬ﻨﻴﻦ ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬رﮔﺒﺎر ﺗﻴﺮ ﺑﺮ ﺳﺮﺷﺎن ﺑﺎرﻳﺪن ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و دﺷﻤﻨﺎن ﻓﻮج ﻓـﻮج‬ ‫از ﭘﻲ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ درآﻣﺪﻧﺪ و ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن رﻳﺨﺘﻨـﺪ‪ .‬ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺸـﺖ ﺑـﻪ‬ ‫دﺷﻤﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻧﺒﻮد! ﺷﻜﺴﺖ ﻧﺎﺑﻬﻨﺠﺎري ﺑﻮد؛ آنﭼﻨﺎن ﻛـﻪ‬ ‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﺣﺮب ﻛﻪ ﻳﻚ ﺗﺎزه ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻟﺸﻜﺮ دﺳﺖﻛﻢ ﺗﺎ درﻳﺎي‬ ‫ﺟﺒ‪‬ﻠﻪ )ﻳﺎ‪ :‬ﻛﻠﺪه ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ( ﻓﺮﻳﺎد ﺑﺮآورد‪ :‬ﻫﺎن‪ ،‬اﻣﺮوز ﺳـﺤﺮ‬ ‫ﺳﺮخ ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺸﻴﺪ! و ‪‬‬ ‫ﺑﺎﻃﻞ ﺷﺪ!؟‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﻫﻠﻤﻮﺍ ﺇﱄﱠ ﺃﻳﻬﺎ ﺍﻟﻨﺎﺱ! ﺃﻧﺎ ﺭﺳﻮﻝﺍﷲ! ﺃﻧﺎ ﳏﻤﺪﺑﻦ ﻋﺒﺪﺍﷲ!(‬ ‫»ﻫﺎن اي ﻣﺮدﻣﺎن‪ ،‬ﺑﻨﺰد ﻣﻦ آﻳﻴﺪ! ﻣﻦ رﺳﻮل ﺧﺪاﻳﻢ! ﻣﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲام!«‬ ‫در ﺟﺎﻳﮕﺎه رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺟﺰ ﻋﺪة اﻧـﺪﻛﻲ از ﻣﻬـﺎﺟﺮ و اﻧﺼـﺎر‪،‬‬ ‫ﻛﺴﻲ ﺑﺮ ﺟﺎي ﻧﻤﺎﻧﺪ؛ ‪ 9‬ﺗﻦ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﮔﺰارش اﺑﻦ اﺳﺤﺎق‪ ،‬و ‪ 12‬ﺗـﻦ ﺑﻨـﺎ ﺑـﻪ ﮔـﺰارش‬ ‫ﻧَﻮو‪‬ي‪ .‬ﮔﺰارش درﺳﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣـﺎم اﺣﻤـﺪ در ﻣ‪‬ﺴـﻨَﺪ و ﺣـﺎﻛﻢ ﻧﻴﺸـﺎﺑﻮري در‬ ‫ﻣ‪‬ﺴﺘﺪرك از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬در روز ﺟﻨـﮓ ﺣ‪‬ﻨـﻴﻦ‪ ،‬ﻫـﻢ ﻧﺒـﺮد‬ ‫ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮدم‪ .‬ﻣﺮدم ﻫﻤﻪ ﺑﻪ آﻧﺤﻀﺮت ﭘ‪‬ﺸﺖ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﺗﻨﻬـﺎ‬ ‫ﻫﺸﺘﺎد ﺗﻦ از ﻣﻬﺎﺟﺮ و اﻧﺼﺎر در ﻛﻨﺎر اﻳﺸﺎن ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻫﺸـﺘﺎد ﻧﻔـﺮ ﻫﻤﭽﻨـﺎن‬

‫ﺣﺴ‪‬ﻦ‪ ،‬از‬ ‫ﺑﺮﭘﺎي ﺧﻮﻳﺶ اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻳﻢ و ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﭘﺸﺖ ﻧﻜﺮدﻳﻢ! ﺗﺮﻣﺬي ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ‪‬‬ ‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬وﺿﻌﻴﺖ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎﻧﻤﺎن را در ﺟﻨﮓ ﺣ‪‬ﻨـﻴﻦ ﭼﻨـﺎن‬ ‫دﻳﺪم ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻫﻤﻪ ﭘﺎي ﺑﻪ ﻓﺮار ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻜﺼﺪ ﻣـﺮد رزﻣﻨـﺪه در ﻛﻨـﺎر‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺮ ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ!‬

‫‪1‬‬

‫آﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﺠﺎﻋﺖ ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ و دﻻوري ﺑﻲﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻇﻬﻮر ﭘﻴﻮﺳﺖ؛ آﻧﺤﻀﺮت ﺳﻮار ﺑﺮ اﺳﺘﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺴﻮي ﻛﻔّـﺎر ﺗـﺎﺧﺘﻦ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺃﻧﺎ ﺍﻟﻨﱯ ﻻ ﮐﺬﺏ!‬

‫ﺃﻧﺎ ﺍﺑﻦ ﻋﺒﺪﺍﳌﻄﻠﺐ!‬

‫»ﻣﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪاﻳﻢ‪ ،‬و دروﻏﮕﻮي ﻧﻴﺴﺘﻢ! ﻣﻦ ﻓﺮزﻧﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻫﺴﺘﻢ!«‬ ‫ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﺣﺎرث ﻟﮕﺎم اﺳﺘﺮ آﻧﺤﻀﺮت را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﻋﺒﺎس رﻛﺎب‬ ‫آن را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﻧﻤﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ رﺳﻮلﺧﺪا ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﺘﺎزﻧـﺪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ و از ﺧﺪاي ﺧﻮﻳﺶ درﺧﻮاﺳﺖ ﻧُﺼﺮت‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺃﻧﺰﻝ ﻧﺼﺮﮎ( ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ‪ ،‬ﻧﺼﺮﺗﺖ را ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺖ!؟‬ ‫ﻓﺮﺍﺧﻮﺍﻥ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎﻥ ﻭ ﮔﺮﻡ ﺷﺪﻥ ﺗﻨﻮﺭ ﺟﻨﮓ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻋﻤﻮﻳﺸﺎن ﻋﺒﺎس ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﻛﻪ ﻗﺪي ﺑﻠﻨﺪ‬ ‫و رﺳﺎ داﺷﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺻﺤﺎﺑﺔ آﻧﺤﻀﺮت را ﻧﺪا دردﻫﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎس ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨـﺪ‬ ‫ﺳﻤ‪‬ﺮَه؟! ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﺗﻮ ﮔﻮﻳﻲ ﺑﺎزﮔﺸﺘﺸﺎن ﺑﺴﻮي ﻣـﺎ‬ ‫ﻓﺮﻳﺎد ﺑﺮآوردم‪ :‬ﻛﺠﺎﻳﻨﺪ اﺻﺤﺎب ‪‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺻﺪاي ﻣﺮا ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﮔﺎوان ﺑﺴﻮي ﮔﻮﺳـﺎﻟﻪﻫﺎﻳﺸـﺎن ﺑـﻮد‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻣ‪‬ﺴﻨﺪ اﻻﻣﺎم اﺣﻤﺪ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪454-453‬؛ اﻟﻤﺴﺘﺪرك؛ ﺣﺎﻛﻢ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري‪ :‬ج ‪ ،2‬ص ‪117‬؛ ‪‬ﺳﻨَﻦ ﺗﺮﻣـﺬي‪،‬‬ ‫ﻛﺘﺎب اﻟﺠﻬﺎد‪» ،‬ﺑﺎب ﻣﺎ ﺟﺎء‪ ‬ﻓﻲ اﻟﺜﺒﺎت ﻋﻨﺪ اﻟﻘﺘﺎل«‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪173‬؛ ح ‪1689‬؛ ﻧﻴﺰ ﻧﻜـ‪ :‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج‬ ‫‪ ،8‬ص ‪30-29‬؛ ﻣ‪‬ﺴﻨﺪ اﺑﻲ ﻳﻌﻠﻲ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.389-388‬‬

‫‪828‬‬ ‫ﺑﻲدرﻧﮓ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻳﺎ ﻟﺒﻴﻚ! ﻳﺎ ﻟﺒﻴﻚ!‪ 1‬آن ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﺮد رزﻣﻨﺪه ﻣﻲرﻓﺖ ﺗﺎ ﺳﺮ اﺷﺘﺮش را‬ ‫ﺑﺴﻮي ﻣﺎ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ و از ﻋﻬﺪه ﺑﺮﻧﻤﻲآﻣﺪ؛ زرهاش را ﺑﺮﻣﻲﮔﺮﻓـﺖ و آن را ﺑـﺮ ﮔـﺮدن‬ ‫ﻣﻲاﻓﻜﻨﺪ‪ ،‬و ﺷﻤﺸﻴﺮ و ﺳﭙﺮش را ﺑﺮﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﺧـﻮد را از ﻓـﺮاز اﺷـﺘﺮش ﺑـﻪ زﻳـﺮ‬ ‫ﻣﻲاﻓﻜﻨﺪ‪ ،‬و آن را رﻫﺎ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬و ﺻﺪاﻳﻲ را ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪه ﺑﻮد دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛـﺮد؛ ﺗـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ‬ ‫ﻳﻜﺼﺪ ﺗﻦ از آن ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎدﺷـﻤﻦ روﻳـﺎروي ﺷـﺪﻧﺪ و ﺑـﻪ ﻛـﺎرزار‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﻓﺮاﺧﻮان ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻧﺼﺎر ﮔﺮدﻳﺪ‪ :‬ﻳﺎﻣﻌﺸﺮاﻻﻧﺼﺎر! ﻳﺎ ﻣﻌﺸﺮاﻻﻧﺼﺎر!‬ ‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺑﻨﻲﺣﺎرث ﺑﻦ ﺧﺰرج ﻣﺤﺪود ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و اﻓـﻮاج ﺳـﭙﺎه اﺳـﻼم ﻳﻜـﻲ ﭘـﺲ از‬ ‫دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ و ﺳﭙﺎه اﺳﻼم ﻫﻤﺎن آراﻳﺸﻲ را ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﺗـﺮك ﻣﻴـﺪان ﻧﺒـﺮد‬ ‫داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ درﮔﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻴﺪان ﻧﺒﺮد ﻛﻪ آﺗﺶ ﺟﻨـﮓ در آن ﺳـﺨﺖ ﺷـﻌﻠﻪور‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﻓﻜﻨﺪﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺍﻵﻥ ‪‬ﺣﻤ‪‬ﻲ ﺍﻟﻮﻃﻴﺲ!؟( ﺣﺎﻻ‪ ،‬ﺗﻨﻮر ﺟﻨﮓ داغ ﺷﺪه اﺳﺖ!‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺸﺘﻲ ﺧﺎك از زﻣﻴﻦ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫ﺖ ﺍﻟﻮ‪‬ﺟﻮﻩ( روﻳﺘﺎن ﺳﻴﺎه ﺑـﺎد! در آن ﻣﻴـﺪان ﻫـﻴﭻ ﻓـﺮد‬ ‫ﻛﺎﻓﺮان ﭘﺎﺷﻴﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﺷﺎ ‪‬ﻫ ‪‬‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺟﺰ آﻧﻜﻪ ﻫﺮ دو ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ را از ﺧﺎكﻫﺎي آن ﻣﺸﺖ ﺧﺎك آﻛﻨﺪه ﺳﺎﺧﺖ‬ ‫و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﺎرﺷﺎن رو ﺑﻪ ﺿﻌﻒ ﻣﻲﻧﻬﺎد‪ ،‬و ورق ﺑﻪ زﻳﺎﻧﺸﺎن ﺑﺮﻣﻲﮔﺸﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﮑﺴﺖ ﺳﺮﺍﺳﺮﻱ ﺳﭙﺎﻩ ﺩﺷﻤﻦ‬ ‫از ﭘﺎﺷﻴﺪن ﺳﻨﮕﺮﻳﺰهﻫﺎ و ﺧﺎﻛﻬﺎ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ دﺷﻤﻦ ﺷﻜﺴﺘﻲ ﺟﺎﻧﺎﻧﻪ‬ ‫ﺧﻮرد‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ از ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺛﻘﻴﻒ ﻫﻔﺘﺎد ﺗﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻣﻮال و اﺳﻠﺤﻪ‬ ‫و ﺧﻴﻤﻪﻫﺎي آﻧﺎن را ﻛﻪ ﺑﺮﺟﺎي ﻧﻬﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺮف ﺧﻮﻳﺶ درآوردﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.100‬‬

‫اﻳﻦ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﺑﺎور ﻧﻜﺮدﻧﻲ در ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺟﻨﮓ ﺣ‪‬ﻨﻴﻦ را ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﺘﻌـﺎل در ﺳـﺨﻦ‬ ‫ارﺟﻤﻨﺪش ﭼﻨﻴﻦ اﺷﺎرت ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺖ‬ ‫ﺠ‪‬ﺒ ‪‬ﺘ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﹶﻛ ﹾﺜ ‪‬ﺮ‪‬ﺗ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﹶﻓ ﹶﻠ ‪‬ﻢ ‪‬ﺗ ‪‬ﻐ ﹺﻦ ﻋ‪‬ﻨ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ‪‬ﺷ ‪‬ﻴﺌﹰﺎ ‪‬ﻭﺿ‪‬ﺎ ﹶﻗ ‪‬‬ ‫ﲑ ‪‬ﺓ ‪‬ﻭ‪‬ﻳ ‪‬ﻮ ‪‬ﻡ ‪‬ﺣ‪‬ﻨ ‪‬ﻴ ﹴﻦ ﹺﺇ ﹾﺫ ﹶﺃﻋ‪ ‬‬ ‫ﺼ ‪‬ﺮ ﹸﻛ ‪‬ﻢ ﺍﻟﻠﹼﻪ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ‪‬ﻣﻮ‪‬ﺍ ‪‬ﻃ ‪‬ﻦ ﹶﻛ‪‬ﺜ ‪‬‬ ‫﴿ﹶﻟ ﹶﻘ ‪‬ﺪ ‪‬ﻧ ‪‬‬ ‫ﲔ‬ ‫ﺖ ﹸﺛﻢ‪ ‬ﻭﻟﱠ ‪‬ﻴﺘ‪‬ﻢ ﻣ‪ ‬ﺪﹺﺑﺮﹺﻳ ‪‬ﻦ * ﹸﺛﻢ‪ ‬ﹶﺃﻧ‪‬ﺰ ﹶﻝ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ﺳ‪‬ﻜ‪‬ﻴ‪‬ﻨ‪‬ﺘ ‪‬ﻪ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ‪‬ﺭﺳ‪‬ﻮ‪‬ﻟ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ﺍﹾﻟﻤ‪‬ـ ‪‬ﺆ ‪‬ﻣﹺﻨ ‪‬‬ ‫ﺽ ﹺﺑﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﺭ ‪‬ﺣ‪‬ﺒ ‪‬‬ ‫‪‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﺍ َﻷ ‪‬ﺭ ‪‬‬ ‫ﻚ ‪‬ﺟﺰ‪‬ﺍﺀ ﺍﹾﻟﻜﹶﺎ ‪‬ﻓﺮﹺﻳ ‪‬ﻦ﴾‪.1‬‬ ‫ﺏ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﹶﻛ ﹶﻔﺮ‪‬ﻭﹾﺍ ‪‬ﻭ ﹶﺫ‪‬ﻟ ‪‬‬ ‫‪‬ﻭﺃﹶﻧ ‪‬ﺰ ﹶﻝ ‪‬ﺟﻨ‪‬ﻮﺩﹰﺍ ﻟﱠ ‪‬ﻢ ‪‬ﺗ ‪‬ﺮ ‪‬ﻭﻫ‪‬ﺎ ﻭ‪‬ﻋﺬﱠ ‪‬‬ ‫»و در روز ﺣ‪‬ﻨﻴﻦ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﻓﺮاواﻧﻲ ﺟﻤﻌﻴﺘﺘﺎن ﭼﺸﻤﺎن ﺷﻤﺎ را ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑـﺮاي ﺷـﻤﺎ‬ ‫ﻛﺎري ﻧﺴﺎﺧﺖ‪ ،‬و ﺟﻬﺎن ﺑﺎ ﻫﻤﻪ وﺳﻌﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﻨﮓ آﻣﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﭘﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ‬ ‫ﻛﺮدﻳﺪ و ﮔﺮﻳﺨﺘﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ آراﻣﺶ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﺧـﻮﻳﺶ و ﺑـﺮ‬ ‫اﻫﻞ اﻳﻤﺎن ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎﻧﻲ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺷﻤﺎ آﻧﻬﺎ را ﻧﺪﻳﺪﻳـﺪ؛ و ُﻛﻔـﺮ‬ ‫ﭘﻴﺸﮕﺎن را ﻋﺬاب داد‪ ،‬و اﻳﻨﺴﺖ ﺳﺰاي ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﺎن!؟«‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎﺕ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻭ ﮔﹸﺮﻳﺰ‬ ‫وﻗﺘﻲ دﺷﻤﻨﺎن ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ‪ ،‬ﻃﺎﻳﻔﻪاي از آﻧﺎن ﺑﺴﻮي ﻃـﺎﺋﻒ‪ ،‬و ﻃﺎﻳﻔـﻪاي ﺑﺴـﻮي‬ ‫ﻧَﺨﻠﻪ‪ ،‬و ﻃﺎﻳﻔﻪاي ﺑﺴﻮي اَوﻃﺎس راﻫﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻃﺎﻳﻔﻪ اي از ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ اﺑﻮﻋﺎﻣﺮ اﺷﻌﺮي ﺑﺴـﻮي اوﻃـﺎس اﻋـﺰام‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻃﺮﻓﻴﻦ اﻧﺪﻛﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻛﺎرزار ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺳﭙﺎه ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻫﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫و در اﻳﻦ درﮔﻴﺮي ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺳﭙﺎه اﺳﻼم‪ ،‬اﺑﻮﻋﺎﻣﺮ اﺷﻌﺮي ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺮوﻫﻲ دﻳﮕﺮ از رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻓﺮارﻳﺎن ﻣﺸﺮﻛﻴﻦ را ﻛﻪ راﻫﻲ ﻧﺨﻠﻪ ﺷـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﺻﻤ‪‬ﻪ را درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و رﺑﻴﻌﻪ ﺑﻦ ر‪‬ﻓَﻴﻊ او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻌﻘﺐ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و د‪‬رﻳﺪ ﺑﻦ ‪‬‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻓﺮارﻳﺎن ﻣﺸﺮﻛﺎن راﻫﻲ ﻃﺎﺋﻒ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ در آﻧﺠﺎ ﭘﻨﺎه ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋـﺖ‬ ‫را ﻧﻴﺰ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﺨﺼﺎً؛ ﭘﺲ از ﮔﺮدآوري ﻏﻨـﺎﻳﻢ ﺟﻨﮕـﻲ‪،‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ‪ ،‬آﻳﺎت ‪.26-25‬‬

‫‪830‬‬ ‫ﺗﺤﺖ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻴﺰﺍﻥ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺟﻨﮓ ﺣ‪‬ﻨﻴﻦ‬ ‫اﺳﻴﺮان ﺟﻨﮕﻲ ﺷﺶ ﻫﺰار ﺗﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﺷﺘﺮان ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﺪه ﺑﻴﺴـﺖ و ﭼﻬـﺎر‬ ‫ﻫﺰار؛ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﺑﻴﺶ از ﭼﻬﻞ ﻫﺰار؛ و ﻧﻘﺮه ﭼﻬﺎر ﻫﺰار اوﻗﻴﻪ ﺑﻮد‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دﺳﺘﻮر ﺟﻤﻊآوري ﻏﻨﺎﻳﻢ را ﺻﺎدر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﻬﺎ را در ﺟِﻌﺮاﻧﻪ اﻧﺒﺎر‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﮕﻬﺪاري ﻏﻨﺎﻳﻢ را ﺑﻪ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻏﻔﺎري ﺳـﭙﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺗـﺎ زﻣﺎﻧﻴﻜـﻪ از‬ ‫ﻏﺰوة ﻃﺎﺋﻒ ﻓﺮاﻏﺖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﻧﭙﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از اﺳﻴﺮان ﺟﻨﮓ ﺣ‪‬ﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺷﻴﻤﺎء ﺳ‪‬ﻌﺪﻳﻪ‪ ،‬دﺧﺘﺮ ﺣﺎرث‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺮ رﺿﺎﻋﻲ رﺳﻮلﺧـﺪا‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ او را ﻧﺰد آﻧﺤﻀﺮت آوردﻧـﺪ‪ ،‬ﺧـﻮد را ﺑـﻪ اﻳﺸـﺎن‬‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وي را ﺑﺎ ﻧﺸـﺎﻧﻪاي ﻛـﻪ از او داﺷـﺘﻨﺪ‬ ‫ﺑﺎزﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ و او را ا‪‬ﻛﺮام ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬و رِداي ﺧﻮدﺷﺎن را زﻳﺮ ﭘﺎي وي ﭘﻬﻦ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫او را ﺑﺮ روي آن ﻧﺸﺎﻧﻴﺪﻧﺪ؛ آﻧﮕﺎه ﺑﺮ او ﻣﻨﺖ ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬و وي را آزاد ﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﺰد ﻗﻮم و‬ ‫ﻗﺒﻴﻠﻪاش ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻏﺰﻭﺓ ﻃﺎﺋﻒ‬ ‫اﻳﻦ ﻏﺰوه در واﻗﻊ دﻧﺒﺎﻟﺔ ﺟﻨﮓ ﺣ‪‬ﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻄﻠـﺐ اﻳﻨﻜـﻪ ﻓﺮارﻳـﺎن ﻫـﻮازِن و‬ ‫ﺛﻘﻴﻒ ﺑﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻛﻞ ﺳﭙﺎﻫﺸﺎن ﻣﺎﻟﻚﺑﻦ ﻋﻮف ﻧَﺼﺮي وارد ﻃﺎﺋﻒ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ دژﻫـﺎي‬ ‫ﻃﺎﺋﻒ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ و در آﻧﺠﺎ ﺑﺴﺖ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﺲ‬ ‫ﺟﻌﺮاﻧﻪ‪ ،‬در ﻫﻤـﺎن ﻣـﺎه‬ ‫از ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ از ﺟﻨﮓ ﺣ‪‬ﻨﻴﻦ و ﮔﺮدآوري ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺟﻨﮕﻲ در ِ‬ ‫ﺷﻮال ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮت‪ ،‬آﻫﻨﮓ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﺘﺪا ﭘﻴﺸﻘﺮاوﻻن ﺳﭙﺎه ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻛﻪ ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ ﻳﻜﻬـﺰار‬

‫رزﻣﻨﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ وﻟﻴﺪ وارد ﻃﺎﺋﻒ ﺷﺪﻧﺪ؛ آﻧﮕﺎه‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺴـﻮي ﻃـﺎﺋﻒ ﻋﺰﻳﻤـﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ .‬در ﺑـﻴﻦ راه‪ ،‬از ﻧﺨﻠـﺔ ﻳﻤـﺎﻧﻲ‪،‬‬ ‫ﻗَﺮناﻟﻤﻨﺎزل‪ ،‬و آﻧﮕﺎه ﻟ‪‬ﻴﻪ ﮔﺬر ﻛﺮدﻧﺪ و در آﻧﺠﺎ ﻗﻠﻌﻪاي ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﺎﻟﻚﺑﻦ ﻋـﻮف ﺑـﻮد‬ ‫ﻛﻪ آﻧﺤﻀﺮت دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن آن را وﻳﺮان ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ اداﻣﻪ‬ ‫دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻃﺎﺋﻒ رﺳﻴﺪﻧﺪ و در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻗﻠﻌﻪاي ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚﺑﻦ ﻋﻮف در آن ﭘﻨﺎه ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ و در آﻧﺠﺎ اردو زدﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻗﻠﻌﻪ را در ﺣﻠﻘﺔ ﻣﺤﺎﺻﺮة ﺧـﻮﻳﺶ‬ ‫ﻗﺮار دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﺎﺻﺮه‪ ،‬ﻣﺪﺗﻲ ﻧﻪ ﭼﻨﺪان ﻛﻮﺗﺎه اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در رواﻳﺖ اَﻧَﺲ ﺑﻨﺎ ﺑـﻪ ﮔـﺰارش‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺪت ﻣﺤﺎﺻﺮة آﻧﺎن ﭼﻬـﻞ روز ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ .‬ﺳـﻴﺮهﻧﻮﻳﺴـﺎن در‬ ‫اﻳﻦﺑﺎره اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﺑﻴﺴﺖ روز‪ ،‬و ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧـﺪ‪ :‬ده ﺗـﺎ ﺑﻴﺴـﺖ‬ ‫روز؛ ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻫﺠﺪه روز؛ و ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﭘﺎﻧﺰده روز ﺑﻮده اﺳﺖ ‪.1‬‬ ‫در اﺛﻨﺎي ﻣﺪت ﻣﺤﺎﺻﺮه‪ ،‬ﺗﻴﺮاﻧﺪازي و ﭘﺮﺗﺎب ﺳﻨﮓ ﻣﻜﺮر روي ﻣﻲداد‪ .‬ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن در‬ ‫ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﻣﺤﺎﺻﺮة ﻗﻠﻌﻪ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻋﻮف آﻣﺎج ﺗﻴﺮاﻧﺪازي ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻗﻠﻌـﻪ ﻗـﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﻓﻮج ﻋﻈﻴﻤﻲ از ﻣﻠﺦ ﺑﺮ ﺳﺮ آﻧﺎن ﻓﺮو رﻳﺨﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﻋـﺪهاي از‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺠﺮوح ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و دوازده ﺗﻦ از رزﻣﻨﺪﮔﺎن اﺳﻼم ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن‬ ‫اﺳﻼم ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺷﺪﻧﺪ اردوﮔﺎﻫﺸﺎن را ﺑﻪ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ از آن‪ -‬ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﻣﺴﺠﺪ ﻃـﺎﺋﻒ‬ ‫در آن واﻗﻊ اﺳﺖ‪ -‬ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬و در آﻧﺠﺎ اردو ﺑﺰﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻃﺎﺋﻒ ﻣﻨﺠﻨﻴﻖﻫﺎ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫و ﭘﺮﺗﺎب ﺳﻨﮓ ﺑﻪ اﺳﺘﺤﻜﺎﻣﺎت آﻧﺎن را اداﻣﻪ دادﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﺷـﻜﺎﻓﻲ در دﻳـﻮار ﻗﻠﻌـﺔ‬ ‫ﻣﺎﻟﻚﺑﻦ ﻋﻮف ﭘﺪﻳﺪ آوردﻧﺪ‪ ،‬و از آن ﺷﻜﺎف ﻋﺪهاي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ واﺳـﻄﺔ‬

‫‪ -1‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪.45‬‬

‫‪832‬‬ ‫د‪‬ﺑ‪‬ﺎﺑﻪ‪ 1‬وارد ﻗﻠﻌﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ واﺳﻄﺔ دﺑ‪‬ﺎﺑﻪ دﻳﻮار ﻗﻠﻌﻪ را ﺷﻜﺎﻓﺘﻨﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ درون ﻗﻠﻌﻪ راه ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ و آن را ﺑﻪ آﺗﺶ ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ .‬دﺷﻤﻦ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻴﻠﻪﻫـﺎي‬ ‫آﻫﻨﻴﻦ ﺳﺮخ ﺷﺪه در آﺗﺶ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از زﻳـﺮ دﻳـﻮار ﻗﻠﻌـﻪ‬ ‫ﺑﻴﺮون آﻣﺪﻧﺪ و دﺷﻤﻦ آﻧﺎن را ﺑﻪ رﮔﺒﺎر ﺗﻴﺮ ﺑﺴﺖ و ﻋﺪهاي از آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺒﺎرزاﺗﻲ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر وادار‬ ‫ﻛﺮدن دﺷﻤﻦ ﺑﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ‪ ،‬اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ رزﻣﻨﺪﮔﺎن اﺳﻼم ﺑﻪ رﻳﺸﻪﻛﻦ ﻛﺮدن درﺧﺘـﺎن‬ ‫اﻧﮕﻮر و ﺳﻮزاﻧﻴﺪن ﺗﺎﻛﺴﺘﺎنﻫﺎ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻲﻣﺤﺎﺑﺎ ﺑﻪ ﺳﻮزاﻧﻴﺪن و ﺑﺮﻳـﺪن‬ ‫درﺧﺘﺎن اﻧﮕﻮر ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺛﻘﻴﻒ از رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي دﺳﺖ از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺪارﻧـﺪ‪ .‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﺑﺨـﺎﻃﺮ ﺧـﺪا و ﺑﺨـﺎﻃﺮ ﺧﻮﻳﺸـﺎوﻧﺪي دﺳـﺖ از آن ﻛـﺎر‬ ‫ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﺎدي رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺪا درداد‪ :‬ﻫﺮ آن ﺑﺮدة زر ﺧﺮﻳـﺪي ﻛـﻪ از‬ ‫ﻗﻠﻌﻪ ﻓﺮود آﻳﺪ و ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﭙﻴﻮﻧﺪد‪ ،‬آزاد ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد! ﺑـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ اﻳـﻦ ﻓﺮاﺧـﻮان‪،‬‬ ‫ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻪ ﺗﻦ از ﺑﺮدﮔﺎن ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻗﻠﻌﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻣﺪﻧﺪ‪2‬؛ از ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮه ﻛﻪ‬ ‫از دﻳﻮار ﻗﻠﻌﺔ ﻃﺎﺋﻒ ﺑﺎﻻ رﻓﺖ‪ ،‬و از ﻓﺮاز ﺑﺎم ﻗﻠﻌـﻪ ﺧـﻮد را ﺑـﺮ روي ﭼـﺮخ ﭼـﺎﻫﻲ‬ ‫داﻳﺮهاي ﺷﻜﻞ ﺑﺮ ﭘﺸﺖ اﻓﻜﻨﺪ‪ ،‬و از ﻓﺮاز ﻗﻠﻌﻪ ﺑﻪ زﻳﺮ آﻣﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫‪ -1‬در اﺻﻄﻼح اﺑﺰارﻫﺎي ﺟﻨﮕﻲ‪ ،‬اﻣﺮوزه »ﺗﺎﻧﻚ« را در زﺑﺎن ﻋﺮﺑـﻲ »دﺑ‪‬ﺎﺑـﻪ« ﮔﻮﻳﻨـﺪ؛ اﻣـﺎ‪ ،‬دﺑ‪‬ﺎﺑـﻪ در آن‬ ‫روزﮔﺎر ﺷﺒﺎﻫﺖ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﻪ ﺗﺎﻧﻚ اﻣﺮوزي ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻳﻚ وﺳﻴﻠﻪ ﭼﻮﺑﻲ ﺑﻮده اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻓـﺮد‬ ‫رزﻣﻨﺪه در آن ﺟﺎي ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻪ و آن را در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل ﻛﻪ ﺷﺨﺺ رزﻣﻨﺪه درون آن ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﺮ دﻳﻮار ﻗﻠﻌﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﻮﺑﻴﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر آﻧﻜﻪ در آن ﺷﻜﺎف اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻳﺎ ﺑـﻪ واﺳـﻄﻪ دﺑﺎﺑـﻪ از ﻃﺮﻳـﻖ ﺳـﻮراخ و‬ ‫ﺷﻜﺎف ﻣﻮﺟﻮد وارد ﻗﻠﻌﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.620‬‬

‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ او را »اﺑ‪‬ﻮﺑﻜﺮه« ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻪ ﺗـﻦ ﺑـﺮدة ﻣـﺬﻛﻮر را‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آزاد ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ ﻳـﻚ از آﻧـﺎن را ﺑـﻪ ﻳـﻚ ﻣـﺮد‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺳﭙﺮدﻧﺪ ﺗﺎ او را ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮ‬ ‫ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻗﻠﻌﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮان آﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺑﻪ ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ؛ ﻗﻠﻌﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﺮد‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﺗﻴﺮﺑﺎران و ﻣﻴﻠﻪﻫـﺎي در‬ ‫آﻫﻦ ﺳ‪‬ﺮخ ﺷﺪه آﺳﻴﺐ ﺑﺴﻴﺎر دﻳﺪﻧﺪ؛ ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻗﻠﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻗﺪر ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻳﻚ ﺳﺎل ﺗﻤﺎم در‬ ‫ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮدن ﻗﻮت و ﻏﺬا و اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺑـﺮاي ﺧﻮدﺷـﺎن ﻓـﺮاﻫﻢ ﻛـﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ؛‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ ﻧَﻮﻓَﻞ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳـﺔ دﻳﻠـﻲ ﻣﺸـﻮرت ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬وي‬ ‫ﮔﻔﺖ‪:‬اﻳﻨﺎن روﺑﺎﻫﻲ در ﺳﻮراخ ﺧﺰﻳﺪه اﻧﺪ! اﮔﺮ اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ اﻳﻦ روﺑـﺎه را‬ ‫ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ؛ اﮔﺮ ﻫﻢ آن را رﻫﺎ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬زﻳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ! ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻋﺰم ﺟﺰم ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺤﺎﺻﺮه را ﭘﺎﻳﺎن دﻫﻨﺪ و از ﻃﺎﺋﻒ‬ ‫ﻛﻮچ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب را ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ درﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺟﺎر ﺑﺰﻧﺪ ﻛﻪ )ﺇﻧﺎ ﻗـﺎﻓﻠﻮﻥ ﻏـﺪﹰﺍ ﺇﻥ‬ ‫ﺷﺎﺀﺍﷲ( ﻣﺎ اﻧﺸﺎءاﷲ ﺑﺎﻣﺪاد ﻓﺮدا ﻛﻮچ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد! اﻳﻦ ﻓﺮﻣـﺎن ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺮان آﻣـﺪ؛ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﺑـﺮوﻳﻢ و اﻳـﻦ ﻗﻠﻌـﻪ را ﻓـﺘﺢ ﻧﻜﻨـﻴﻢ؟!‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺍﻏﺪﻭﺍ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻘﺘﺎﻝ( ﺑﺎﻣﺪاد ﻓﺮدا ﻛـﺎرزار را‬ ‫آﻏﺎز ﻛﻨﻴﺪ! ﻓﺮدا ﺻﺒﺢ درﮔﻴﺮي ﺑﺎ دﺷﻤﻦ را آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺠﺮوﺣﺎن زﻳـﺎدي دادﻧـﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺇﻧﺎ ﻗﺎﻓﻠﻮﻥ ﻏﺪﹰﺍ ﺇﻥ ﺷﺎﺀﺍﷲ!( ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻳﻦ ﺑﺎر از اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎن ﺷﺎدﻣﺎن‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﺮدن ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﻛﻮﭼﻴـﺪن آﻏـﺎز‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻲﺧﻨﺪﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎر ﺳﻔﺮ ﺑﺴﺘﻨﺪ و آﻣﺎدة ﻛﻮﭼﻴﺪن ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪:‬‬ ‫)ﺁﺋﺒﻮﻥ ﺗﺎﺋﺒﻮﻥ ﻋﺎﺑﺪﻭﻥ؛ ﻟﺮﺑﻨﺎ ﺣﺎﻣﺪﻭﻥ(‬

‫‪834‬‬ ‫»ﺑﺮﻣﻲ ﮔﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﺗﻮﺑﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻋﺒﺎدت ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ؛ ﺣﻤﺪ و ﺳﭙﺎس ﺧـﺪاي ﺧﻮدﻣـﺎن را ﺑـﻪ‬ ‫ﺟﺎي ﻣﻲآورﻳﻢ!«‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬ﻣﺮدم ﺛﻔﻴﻒ را ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻛﻨﻴﺪ! آﻧﺤﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺍﻫﺪ ﺛﻘﻴﻔﹰﺎ ﻭﺍﺋﺖ ‪‬ﻢ(‬ ‫»ﺑﺎر ﺧﺪاﻳﺎ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺛﻘﻴﻒ را ﻫﺪاﻳﺖ ﻓﺮﻣﺎ و ﻧﺰد ﻣﺎ رواﻧﻪ ﺳﺎز«‪.‬‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻏﻨﺎﺋﻢ ﺩﺭ ﺟﻌﺮﺍﻧﻪ‬ ‫وﻗﺘﻲ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن دادن ﻣﺤﺎﺻﺮة ﻃﺎﺋﻒ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ده ﺑﻴﺴﺖ روز در ﺟِﻌﺮاﻧﻪ درﻧﮓ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻛﺎر ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﻫﻴﭻ ﻧﻤـﻲﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺄﻧّﻲ و ﺗﺄﻣ‪‬ﻞ آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﺸﻢ اﻧﺘﻈـﺎر رﺳـﻴﺪن ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﺎن ﻫـﻮازِن‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ و ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ از دﺳﺖ دادهاﻧﺪ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬ ‫آورﻧﺪ؛ اﻣﺎ ﻫﻴﭽﻜﺲ ﻧﺰد اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺎﻣﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺗﻘﺴﻴﻢ اﻣﻮال ﻏﻨﻴﻤﺖ را آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ ﺗـﺎ‬ ‫رؤﺳﺎي ﻗﺒﺎﻳﻞ و اﺷﺮاف ﻣﻜﻪ را ﻛﻪ ﻣ‪‬ﺪام ﺳﺮك ﻣﻲﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺎﻛﺖ ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬ ‫»ﻣﺆﻟّﻔﻪ ﻗﻠﻮﺑﻬﻢ« ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ از ﻋﻄﺎﻳـﺎي ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﻬﻢﻫﺎي ﭘﺮ و ﭘﻴﻤﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﺣﺮب ﭼﻬﻞ اوﻗﻴﻪ ﻧﻘﺮه‪ ،‬و ﻳﻜﺼـﺪ‬ ‫ﺷﺘﺮ ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺴﺮم ﻳﺰﻳﺪ؟! ﻫﻤﺎن ﻣﻘﺪار ﻧﻴﺰ ﺑـﻪ ﻳﺰﻳـﺪ ﻋﻄـﺎ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺴﺮم ﻣﻌﺎوﻳﻪ؟! ﻫﻤﺎن ﻣﻘﺪار ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ دادﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺣﻜـﻴﻢ ﺑـﻦ ﺣـﺰام‬ ‫ﻳﻜﺼﺪ ﺷﺘﺮ ﻋﻄﺎر ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﻳﻜﺼﺪ ﺷﺘﺮ دﻳﮕﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻛﺮد؛ آن ﻳﻜﺼﺪ ﺷﺘﺮ دﻳﮕﺮ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ‬ ‫او دادﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺻﻔﻮان ﺑﻦ اﻣﻴﻪ ﻧﻴﺰ ﻳﻜﺼﺪ ﺷﺘﺮ و ﺑﺎز ﻳﻜﺼﺪ ﺷﺘﺮ و ﺑﺎز ﻫﻢ ﻳﻜﺼﺪ ﺷـﺘﺮ‪-‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺷﻔﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ -1‬ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺣـﺎرث ﭘﺴـﺮ ﺣـﺎرث ﺑـﻦ ﻛﻠـﺪه‬ ‫‪ -1‬اﻟﺸﻔﺎ ﺑﺘﻌﺮﻳﻒ ﺣﻘﻮق اﻟﻤﺼﻄﻔﻲ‪ ،‬ﻗﺎﺿﻲ ﻋﻴﺎض‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.86‬‬

‫ﻳﻜﺼﺪ ﺷﺘﺮ دادﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺪهاي از ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ و رؤﺳﺎي ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب ﻳﻜﺼـﺪ‬ ‫ﻳﻜﺼﺪ ﺷﺘﺮ دادﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﭘﻨﺠﺎه ﭘﻨﺠﺎه و ﭼﻬﻞ ﭼﻬﻞ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛـﻪ در ﻣﻴـﺎن‬ ‫ﻣﺮدم ﺷﺎﻳﻊ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ داد و دﻫﺶ آﻏﺎز ﻛﺮده اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﺑـﺎك از ﺗﻨﮕﺪﺳـﺘﻲ‬ ‫ﻧﺪارد! اﻋﺮاب ﺑﺮ ﺳﺮ آﻧﺤﻀﺮت رﻳﺨﺘﻨﺪ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﻋﻄﻴﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻛـﺎر‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن را ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار دادﻧﺪ و ﺑﺴﻮي درﺧﺘـﻲ راﻧﺪﻧـﺪ و رداي‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻪ ﺷﺎﺧﺔ درﺧﺖ ﮔﻴﺮ ﻛﺮد و از دوش آﻧﺤﻀﺮت ﻛﻨﺎر رﻓﺖ؛ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻳﻬﺎ ﺍﻟﻨﺎﺱ‪ ،‬ﺭﺩﻭﺍ ﻋﻠﻲ ﺭﺩﺍﺋﻲ‪ ،‬ﻓﻮﺍﻟﺬﻱ ﻧﻔﺴﻲ ﺑﻴﺪﻩ‪ ،‬ﻟﻮﮐﺎﻥ ﻋﻨﺪﻱ ﻋﺪﺩ ﺷﺠﺮ ‪‬ﺎﻣﺔ ﻧﻌﻤﺎ ﻟﻘﺴـﻤﺘﻪ‬

‫ﻋﻠﻴﮑﻢ ﰒ ﻣﺎ ﺍﻟﻔﻴﺘﻤﻮﱐ ﲞﻴﻼ ﻭﻻ ﺟﺒﺎﻧﺎ ﻭﻻ ﮐﺬﹼﺍﺑﺎ(‪.‬‬

‫»ﻫﺎن اي ﻣﺮدم‪ ،‬رداي ﻣﺮا ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪ! ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻜﻪ ﺟﺎن ﻣﻦ در دﺳﺖ اوﺳﺖ‪،‬‬ ‫اﮔﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر درﺧﺘﺎن ﺗﻬﺎﻣﻪ ﺷﺘﺮ ﻣﻲداﺷﺘﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻪ را ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﺮدم‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺰ‬ ‫ﻣﺮا ﺑﺨﻴﻞ و ﺗﺮﺳﻮ و دروغ زن ﻧﻤﻲﻳﺎﻓﺘﻴﺪ!«‬ ‫آﻧﮕﺎه ﺑﺴﻮي ﺷﺘﺮ ﺳﻮاري ﺧﻮدﺷﺎن رﻓﺘﻨﺪ و از ﻛﻮﻫﺎن آن ﻳﻜﻲ ﺗﺎر ﻣﻮي ﺟﺪا ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫آن را در ﻣﻴﺎن اﻧﮕﺸﺘﺎﻧﺸﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻓﺮاز آوردﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺃﻳﻬﺎ ﺍﻟﻨﺎﺱ‪ ،‬ﻭﺍﷲ ﻣﺎﱄ ﰲ ﻓﻴﺌﮑﻢ ﻭﻻ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﻮﺑﺮﺓ‪ ،‬ﺇﻻ ﺍﳋﻤﺲ‪ ،‬ﻭﺍﳋﻤﺲ ﻣﺮﺩﻭﺩ ﻋﻠﻴﮑﻢ(‬ ‫»ﻫﺎن اي ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﺨﺪا‪ ،‬در اﻳﻦ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺷﻤﺎ ﺣﺘﻲ ﺑﻪ اﻧﺪازه اﻳﻦ ﺗﺎر ﻣـﻮي ﺷـﺘﺮ ﺳـﻬﻢ‬ ‫ﻧﺪارم؛ ﻣﮕﺮ ﺧﻤﺲ‪ ،‬ﻛﻪ آن ﺧﻤﺲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﻤﺎ ﺑﺎزﻣﻲﮔﺮدد!«‬ ‫وﻗﺘﻲ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﺗﻮزﻳﻊ ﺳـﻬﻢ »ﻣﺆﻟّﻔـﻪ ﻗﻠـﻮﺑﻬﻢ« ﻓﺮاﻏـﺖ‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺪﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ را دﺳﺘﻮر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖﻫﺎ را ﺑﻴﺎورد‪ ،‬و ﻓﺮاﺧـﻮان دﻫـﺪ ﺗـﺎ‬ ‫ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻏﻨﺎﻳﻢ را ﺳﻬﻢﺑﻨﺪي ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و ﺗﻮزﻳﻊ ﻛﺮدﻧـﺪ؛ ﺑـﻪ ﻫـﺮ ﻳـﻚ از‬ ‫ﻣﺮدان رزﻣﻨﺪة ﻣﺴﻠﻤﺎن ﭼﻬﺎر ﺷﺘﺮ‪ ،‬ﻳﺎ ﭼﻬﻞ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺳﻮارﻛﺎر ﻧﻴﺰ ﺑـﻮد‪ ،‬دوازده‬ ‫ﺷﺘﺮ ﻳﺎ ﻳﻜﺼﺪ و ﺑﻴﺴﺖ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻋﻄﺎ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪836‬‬ ‫ﺧﺸﻢ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺍﻧﺼﺎﺭ ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﻧﺤﻮة ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﭘﺸﺘﻮاﻧﺔ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪاي داﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در آﻏﺎز ﻛﺎر ﺣﻜﻤﺖ اﻳـﻦ‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم ﻣﻔﻬﻮم ﻧﺒﻮد‪ ،‬و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬زﺑﺎنﻫﺎي اﻳﻦ و آن ﺑﻪ اﻋﺘـﺮاض‬ ‫ﮔﺸﻮده ﺷﺪ‪.‬‬ ‫* اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬وﻗﺘﻲ رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آن ﻋﻄﺎﻳﺎ را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻗﺮﻳﺶ و دﻳﮕﺮ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺮاي اﻧﺼﺎر ﭼﻴﺰي ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم اﻧﺼﺎر در اﻧﺪرون ﺧﻮﻳﺶ اﺣﺴﺎس ﺧﺸﻢ ﻓـﺮاوان‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﻣﻴﺎن اﻧﺼﺎر ﺑﮕﻮﻣﮕﻮ زﻳﺎد ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﺑﺨـﺪا‪،‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭼﺸﻤﺶ ﺑﻪ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪاش اﻓﺘﺎده اﺳﺖ!؟ ﺳـﻌﺪﺑﻦ‬ ‫ﻋ‪‬ﺒﺎده ﺑﺮ آﻧﺤﻀﺮت وارد ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬اﻳـﻦ ﻣـﺮدم اﻧﺼـﺎر در اﻧـﺪرون‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺧﺸﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺷﻤﺎ در ﺗﻘﺴﻴﻢ اﻳﻦ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻤﻞ ﻛﺮدﻳﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻫﻤﻪ را ﻣﻴﺎن ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﺧﻮدﺗﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻳﺪ!؟ و ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﺮدم اﻧﺼﺎر ﻫـﻴﭻﭼﻴـﺰ‬ ‫در ﻧﻈﺮ ﻧﮕﺮﻓﺘﻴﺪ؟! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﻓﺄﻳﻦ ﺃﻧﺖ ﻣﻦ ﺫﻟﮏ ﻳﺎ ﺳـﻌﺪ؟( ﺗـﻮ در اﻳـﻦ ﻣﻴﺎﻧـﻪ ﭼﻜـﺎره‬ ‫ﻫﺴﺘﻲ!؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﻣﺮدي از ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠـﺔ ﺧـﻮدم ﻫﺴـﺘﻢ!؟‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﻓﺎﲨﻊ ﱄ ﻗﻮﻣﮏ ﰲ ﻫﺬﻩ ﺍﳊﻈﲑﺓ( ﺣﺎل ﻛﻪ اﻳﻦ ﻃﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮدﻣﺖ را ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﺤﻮﻃﻪ ﮔﺮدآور‪.‬‬ ‫ﺳﻌﺪ از ﻣﺤﻀﺮ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺧﺎرج ﺷﺪ و اﻧﺼﺎر را در آن ﻣﺤﻮﻃﻪ‬ ‫ﮔﺮد آورد‪ .‬ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﻧﻴﺰ آﻣﺪﻧـﺪ و آﻧـﺎن را ﻧﻴـﺰ راه داد و ﺑـﻪ آن ﻣﺤﻮﻃـﻪ‬ ‫درآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﺪهاي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﺎن را ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴـﺪ‪ .‬وﻗﺘـﻲ ﻫﻤـﺔ اﻧﺼـﺎر ﺑـﺮاي‬ ‫ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﺮد آﻣﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﺳـﻌﺪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬اﻳـﻦ ﻣـﺮدم‬ ‫اﻧﺼﺎرﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﮔﺮد آﻣﺪهاﻧﺪ! رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺰد‬ ‫آﻧﺎن آﻣﺪﻧﺪ و ﺣﻤﺪ و ﺳﭙﺎس و ﺛﻨﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي آوردﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﮕﺎه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫)ﻳﺎ ﻣﻌﺸﺮ ﺍﻻﻧﺼﺎﺭ‪ ،‬ﻣﺎ ﻗﺎﻟﺔ ﺑﻠﻐﺘﲏ ﻋﻨﮑﻢ؟! ﻭﺟﺪﺓ ﻭﺟﺪﲤﻮﻫﺎ ﻋﻠﻲ‪ ‬ﰲ ﺃﻧﻔﺴﮑﻢ؟! ﺃﱂ ﺁﺗﮑـﻢ ﺿـﻼ ﹰﻻ‬

‫ﻓﻬﺪﺍﮐﻢ ﺍﷲ؟ ﻭﻋﺎﻟﺔ ﻓﺄﻏﻨﺎﮐﻢ ﺍﷲ؟ ﻭﺃﻋﺪﺍ ًﺀ ﻓﺄﻟﹼﻒ ﺑﲔ ﻗﻠﻮﺑﮑﻢ؟(‬

‫»اي ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻧﺼﺎر‪ ،‬اﻳﻦ ﭼﻪ ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻗﻮل ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﺎزﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ؟! در‬ ‫دل ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﺮ ﻣﻦ ﺧﺸﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ؟! ﻣﮕﺮ وﻗﺘﻲ ﻣﻦ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ آﻣـﺪم ﮔﻤـﺮاه ﻧﺒﻮدﻳـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﻫﺪاﻳﺖ ﻓﺮﻣﻮد؟ و ﻣﺴﺘﻤﻨﺪ ﻧﺒﻮدﻳﺪ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻲﻧﻴﺎز ﮔﺮداﻧﻴﺪ؟‬ ‫و دﺷﻤﻨﺎن ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﺒﻮدﻳﺪ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ دﻟﻬﺎﻳﺘﺎن را ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﭘﻴﻮﻧﺪ داد؟! ﻫﻤﮕﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﭼﺮا‪ ،‬ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻨﺖ و ﻟﻄﻒ دارﻧﺪ!؟«‬ ‫آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺃﻻ ﲡﻴﺒﻮﱐ ﻳﺎ ﻣﻌﺸﺮ ﺍﻻﻧﺼﺎﺭ؟( ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺮا ﻧﻤﻲدﻫﻴﺪ‪ ،‬اي‬ ‫ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻧﺼﺎر؟! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺪﻫﻴﻢ‪ ،‬اي رﺳﻮلﺧﺪا؟ ﻣﻨـﺖ و ﻓﻀـﻞ و‬ ‫ﻟﻄﻒ ﺧﺪا و رﺳﻮلﺧﺪا را اﺳﺖ! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺃﻣﺎ ﻭﺍﷲ‪ ،‬ﻟﻮ ﺷﺌﺘﻢ ﻟﻘﻠﺘﻢ ﻓﺼﺪﻗﺘﻢ ﻭﻟﺼﺪﻗﺘﻢ‪ :‬ﺃﺗﻴﺘﻨﺎ ﻣﮑﺬﺑﺎ ﻓﺼﺪﻗﻨﺎﮎ‪ ،‬ﻭﳐﺬﻭ ﹰﻻ ﻓﻨﺼﺮﻧﺎﮎ‪ ،‬ﻭﻃﺮﻳﺪﹰﺍ‬

‫ﻼ ﻓﺂﺳﻴﻨﺎﮎ!(‬ ‫ﻓﺂﻭﻳﻨﺎﮎ‪ ،‬ﻭﻋﺎﺋ ﹰ‬

‫»ﻫﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﺪ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻣﻲﮔﻔﺘﻴﺪ راﺳﺖ ﻣﻲﮔﻔﺘﻴﺪ و‬ ‫ﺳﺨﻨﺎﻧﺘﺎن ﻣﻮرد ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻧﺰد ﻣـﺎ آﻣـﺪي ﻛـﻪ ﻫﻤﮕـﺎن ﺗـﻮ را‬ ‫ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺎ ﺗﻮ را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﺮدﻳﻢ؛ ﻫﻤﮕﺎن ﺗﻮ را واﻧﻬﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺗﻮ را‬ ‫ﻳﺎري و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻛﺮدﻳﻢ؛ در ﺣﺎﻟﻲ ﻧﺰد ﻣﺎ آﻣﺪي ﻛﻪ آواره ﺑﻮدي‪ ،‬و ﻣﺎ ﺑـﻪ ﺗـﻮ ﺟـﺎ و‬ ‫ﻣﻜﺎن دادﻳﻢ؛ و ﻣﺴﺘﻤﻨﺪ ﺑﻮدي‪ ،‬و ﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻫﻤﺪردي و ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻛﺮدﻳﻢ!؟«‬ ‫)ﺃﻭﺟﺪﰎ ﻳﺎ ﻣﻌﺸﺮﺍﻻﻧﺼﺎﺭ ﰲ ﺃﻧﻔﺴﮑﻢ ﰲ ﻟﻌﺎﻋﺔ ﻣﻦ ﺍﻟﺪﻧﻴﺎ ﺗﺄﻟﻔﺖ ‪‬ﺎ ﻗﻮﻣﹰﺎ ﻟﻴﺴـﻠﻤﻮﺍ ﻭﻭﮐﻠـﺘﮑﻢ ﺇﱃ‬

‫ﺇﺳﻼﻣﮑﻢ؟ ﺃﻻ ﺗﺮﺿﻮﻥ ﻳﺎ ﻣﻌﺸﺮﺍﻻﻧﺼﺎﺭ‪ ،‬ﺃﻥ ﻳﺬﻫﺐ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﺑﺎﻟﺸﺎﺓ ﻭﺍﻟﺒﻌﲑ ﻭﺗﺮﺟﻌﻮﺍ ﺑﺮﺳـﻮﻝﺍﷲ ﺇﱃ‬

‫ﺭﺣﺎﻟﮑﻢ؟ ﻓﻮﺍﻟﺬﻱ ﻧﻔﺲ ﳏﻤﺪ ﺑﻴﺪﻩ‪ ،‬ﻟﻮﻻ ﺍﳍﺠﺮﺓ ﻟﮑﻨﺖ ﺍﻣﺮﺀ ﻣﻦ ﺍﻻﻧﺼﺎﺭ‪ ،‬ﻭﻟﻮ ﺳﻠﮏ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﺷﻌﺒﺎﹰ‪،‬‬

‫ﻭﺳﻠﮑﺖ ﺍﻻﻧﺼﺎﺭ ﺷﻌﺒﹰﺎ ﻟﺴﻠﮑﺖ ﺷﻌﺐ ﺍﻻﻧﺼﺎﺭ‪ .‬ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺍﺭﺣﻢ ﺍﻻﻧﺼﺎﺭ‪ ،‬ﻭﺃﺑﻨﺎﺀ ﺍﻷﻧﺼﺎﺭ‪ ،‬ﻭﺃﺑﻨﺎﺀ ﺃﺑﻨﺎﺀ‬ ‫ﺍﻻﻧﺼﺎﺭ(‬

‫» ﺷﻤﺎ‪ -‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻧﺼﺎر‪ -‬در دل ﻫﺎﻳﺘﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﺮ‬

‫‪838‬‬ ‫ﮔﻴﺎﻫﻲ از ﻣﺎل دﻧﻴﺎ ﻛﻪ ﺑﻮاﺳﻄﻪ آن ﺧﻮاﺳﺘﻢ دل ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﻴﺎورم ﺗﺎ ﻣﺴـﻠﻤﺎن‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ؛ و ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ اﺳﻼﻣﺘﺎن واﮔﺬار ﻛﺮدم؟! ﻧﻤﻲﭘﺴﻨﺪﻳﺪ‪ -‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻧﺼـﺎر‪ -‬ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺮدم ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﺷﺘﺮ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﺷﻤﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا را ﻧـﺰد ﺑـﺎر و ﺑﻨـﻪ ﺧﻮدﺗـﺎن ﺑﺒﺮﻳـﺪ؟!‬ ‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﻜﻪ ﺟﺎن ﻣﺤﻤﺪ در دﺳﺖ اوﺳﺖ؛ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻫﺠﺮﺗﻲ در ﻛﺎر ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻣﻦ ﺧﻮد‬ ‫ﻣﺮدي از اﻧﺼﺎر ﺑﻮدم؛ و اﮔﺮ ﻣﺮدم ﻫﻤﻪ ﻳﻚ ﻣﻠﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و اﻧﺼﺎر ﻳﻚ ﻣﻠـﺖ‪ ،‬ﻣـﻦ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻠﺖ اﻧﺼﺎر ﺧﻮاﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺖ! ﺑﺎر ﺧﺪاﻳﺎ‪ ،‬اﻧﺼﺎر را‪ ،‬و ﻓﺮزﻧـﺪان اﻧﺼـﺎر را‪ ،‬و ﻓﺮزﻧـﺪان‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان اﻧﺼﺎر‪ ،‬را رﺣﻤﺖ ﻓﺮﻣﺎي!«‬ ‫ﻣﺮدم آﻧﻘﺪر ﮔﺮﻳﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﻫﺎي رﻳﺶ آﻧﺎن اﺷﻚآﻟﻮد ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﻣـﺎ از اﻳﻨﻜـﻪ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ﺳﻬﻢ و ﺑﻬﺮة ﻣﺎ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺧﺸﻨﻮدﻳﻢ! آﻧﮕﺎه‪ ،‬رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺮدم ﻣﺘﻔﺮق ﺷﺪﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫ﻭﺭﻭﺩ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎﻥ ﻫﻮﺍﺯﻥ‬ ‫ﭘﺲ از ﺗﻮزﻳﻊ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺟﻨﮓ ﺣ‪‬ﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻴﺌﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻫﻮازن ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﺳﻼم آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﭼﻬﺎرده ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ز‪‬ﻫﻴﺮﺑﻦ ﺻ‪‬ﺮَد در رأس آﻧـﺎن‪ ،‬و اﺑـﻮ ﺑ‪‬ﺮﻗـﺎن‪-‬‬ ‫ﻋﻤﻮي رﺿﺎﻋﻲ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ - -‬در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﮕﻲ اﺳﻼم‬ ‫آوردﻧﺪ و ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬در ﺟﻤـﻊ‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ اﺳﺎرت ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ ﻣﺎدران و ﺧﻮاﻫﺮان و ﻋﻤ‪‬ﻪﻫﺎ و ﺧﺎﻟﻪﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺎﻳﺔ ﺳﺮﺷﻜﺴﺘﮕﻲ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ آﻧﺎناﻧﺪ!؟‬ ‫ﻓـــﺎﻣﻨﻦ ﻋﻠﻴﻨـــﺎ رﺳـــﻮلاﷲ ﻓـــﻲ ﻛـــﺮم‬

‫ﻓﺎﻧــــﻚ اﻟﻤــــﺮء ﻧﺮﺟــــﻮه و ﻧﻨﺘﻈــــﺮ‬

‫اﻣـــﻨﻦ ﻋﻠـــﻲ ﻧﺴـــﻮة ﻗـــﺪ ﻛﻨـــﺖ ﺗﺮﺿـــﻌﻬﺎ‬

‫اذ ﻓـــﻮك ﺗﻤﻠﺆﻫـــﺎ ﻣـــﻦ ﻣﺤﻀـــﻬﺎ اﻟـــﺪرر‬

‫»ﭘﺲ ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬و ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻨﺖ ﺑﮕﺬارﻳﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻣﺎ ﻛﺮاﻣﺖ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬ﻛـﻪ ﺷـﻤﺎ‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪500-499‬؛ ﻧﻈﻴﺮ ﻫﻤﻴﻦ رواﻳﺖ را ﺑﺨﺎري آورده اﺳﺖ‪ :‬ج ‪ ،2‬ص ‪.621-620‬‬

‫ﺷﺨﺼﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ او اﻣﻴﺪ دارﻳﻢ‪ ،‬و ﭼﺸﻢ اﻧﺘﻈﺎر ﻟﻄﻒ و ﻣﺮﺣﻤﺖ وي ﻫﺴﺘﻴﻢ؛‬ ‫ﺑﺮ زﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ از آﻧﺎن ﺷﻴﺮ ﺧﻮردهاﻳﺪ ﻣﻨﺖ ﺑﮕﺬارﻳﺪا؛ ﻛـﻪ اﮔـﺮ ﭼﻨـﻴﻦ ﺣﻜﻤـﻲ ﺻـﺎدر‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬دﻫﺎن ﺷﻤﺎ ﭘﺮ از ﻣﺮوارﻳﺪ ﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ!؟«‬ ‫اﻳﻦ اﺷﻌﺎر ﺗﺎ ﭼﻨﺪ ﺑﻴﺖ دﻳﮕﺮ اداﻣﻪ داﺷﺖ‪:‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﻥ ﻣﻌﻲ ﻣﻦ ﺗﺮﻭﻥ‪ ،‬ﻭﺇﻥ ﺃﺣﺐ ﺍﳊﺪﻳﺚ ﺇﱄﹼ ﺃﺻﺪﻗﻪ(‬ ‫»اﻳﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﻦاﻧﺪ؛ و ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﻧﺰد ﻣﻦ راﺳﺖﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ!«‬ ‫اﻳﻨﻚ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻓﺮزﻧﺪان و زﻧﺎﻧﺘﺎن ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ داراﻳـﻲﻫﺎﻳﺘـﺎن؟ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬ ‫ﺣﺴ‪‬ﺐ و َﻧﺴ‪‬ﺐ ﺧﻮدﻣـﺎن را ﺑـﺎ ﻫـﻴﭻ ﭼﻴـﺰ ﻋـﻮض ﻧﻜـﺮدهاﻳـﻢ!؟‬ ‫ﺗﺎﻛﻨﻮن‪ ،‬ﻧﺎﻣﻮس و ‪‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ را ﮔـﺰاردم‪ ،‬ﺑﭙﺎﺧﻴﺰﻳـﺪ و‬ ‫ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ :‬ﻣﺎ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﻧﺰد ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻧـﺰد‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺷـﻔﻴﻊ ﻣـﻲﮔـﺮداﻧﻴﻢ ﻛـﻪ اﺳـﻴﺮان ﻣـﺎ را ﺑـﻪ ﻣـﺎ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻨﺪ!؟‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻤﺎز ﻇﻬـﺮ آن روز را اﻗﺎﻣـﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻫﻮازن ﺑﻪ ﭘﺎﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻨﺎن را ﻛﻪ آﻧﺤﻀﺮت ﺗﻌﻠﻴﻤﺸﺎن داده ﺑﻮدﻧـﺪ‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻮاردي ﻛﻪ از آن ﻣﻦ ﻳﺎ‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺑﺎﺷﺪ از ﻫﻢ اﻳﻨﻚ از آن ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷـﺪ؛ از ﻣـﺮدم ﻧﻴـﺰ درﺧﻮاﺳـﺖ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد!؟ ﻣﻬﺎﺟﺮ و اﻧﺼﺎر ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﺮﭼﻪ دارﻳﻢ از آنِ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﺳﺖ! اَﻗﺮع ﺑﻦ ﺣﺎﺑﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺎ‪ ،‬ﻣﻦ و ﺑﻨﻲ ﺗﻤﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻪ! ﻋ‪‬ﻴﻴﻨﻪ ﺑﻦ ﺣ‪‬ﺼﻴﻦ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺎ‪ ،‬ﻣﻦ و ﺑﻨﻲﻓﺰاره‪ ،‬ﻧﻪ! ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻣ‪‬ﺮداس ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺎ ﻣﻦ و ﺑﻨﻲﺳ‪‬ﻠَﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻪ! ﺑﻨﻲ‬ ‫ﺳﻠﻴﻢ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻫﺮ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﺎ دادهاﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن‬ ‫ﺑﺎزﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ! ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻣ‪‬ﺮداس ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻣﺮا ﻛﻮﭼﻚ ﻛﺮدﻳﺪ!؟‬

‫‪840‬‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ اﺳﻼم آورده و ﻧﺰد‬ ‫ﻣﻦ آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻫﻢ در ﻣﻮرد اﺳﻴﺮان اﻳﺸﺎن ﺑﺴﻴﺎر درﻧﮓ ﻛﺮدم‪ .‬اﻳﻨﻚ ﻧﻴﺰ آﻧﺎن‬ ‫را ﻣﺨﻴﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪم و اﻳﺸﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸـﺪﻧﺪ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻓﺮزﻧـﺪان وزﻧﺎﻧﺸـﺎن ﺟـﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ‬ ‫درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﺮ آﻧﻜﺲ ﻛﻪ ﻧﺰد وي از اﺳﻴﺮان اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و از ﺻﻤﻴﻢ‬ ‫ﻗﻠﺐ ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ؛ و ﻫﺮ آﻧﻜﺲ ﻛﻪ دوﺳـﺘﺪارد ﺣﻘـﺶ را ﻧﮕـﺎه‬ ‫دارد‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ؛ از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻏﻨﻴﻤﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺼﻴﺐ ﻣـﺎ ﮔﺮداﻧـﺪ‪،‬‬ ‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺮ ﺳﻬﻢ ﺷﺶ ﺳﻬﻢ از آن او ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد!‬ ‫ﻣﺮدم ﻫﻤﻪ آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬از ﺻﻤﻴﻢ ﻗﻠﺐ ﻫﻤﻪ را ﺑﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺑﺨﺸﻴﺪﻳﻢ!؟‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﻧﺎ ﻻ ﻧﻌﺮﻑ ﻣﻦ ﺭﺿﻲ ﻣﻨﮑﻢ ﳑﻦ ﱂ ﻳﺮﺽ؛ ﻓﺎﺭﺟﻌﻮﺍ ﺣﱴ ﻳﺮﻓﻊ ﺇﻟﻴﻨﺎ ﻋﺮﻓﺎﺅﮐﻢ ﺃﻣﺮﮐﻢ(‪.‬‬ ‫»ﻣﺎ آن ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ از ﺷﻤﺎ ﻛﻪ رﺿﺎﻳﺖ دادهاﻧﺪ‪ ،‬از آن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ رﺿﺎﻳﺖ ﻧﺪادهاﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎزﻧﻤﻲ ﺷﻨﺎﺳﻴﻢ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺮدﻳﺪ ﺗﺎ ﺳﺮﻛﺮدﮔﺎﻧﺘﺎن وﺿﻊ ﺷـﻤﺎ را ﺑـﺮاي ﻣـﺎ روﺷـﻦ‬ ‫ﮔﺮداﻧﻨﺪ!؟«‬ ‫رزﻣﻨﺪﮔﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ زﻧﺎن و ﻓﺮزﻧﺪان ﻫﻮازن را ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻴﭽﻜﺲ‬ ‫ﺗﺨﻠّﻒ ﻧﻜﺮد‪ ،‬ﺑﺠﺰ ﻋ‪‬ﻴﻴﻨﻪ ﺑﻦ ﺣ‪‬ﺼﻦ ﻛﻪ ﭘﻴﺮزﻧﻲ از ﻫﻮازن ﻧﺼﻴﺐ او ﮔﺮدﻳـﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬و از‬ ‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪن وي ﺧﻮدداري ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻌﺪﻫﺎ وي را ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺔ اﺳﻴﺮان ﻫﻮازن را ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪن آﻧﺎن ﺟﺎﻣﻪﻫﺎي ﻗﺒﻄﻲ ﺑـﺮ‬ ‫ﺗﻦ ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪﻧﺪ ‪.1‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﺗﻔﺼﻴﻞ داﺳﺘﺎن اﺳﻴﺮان ﻫﻮازن‪ ،‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻓﺘﺢاﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪.201‬‬

‫ﺍﺩﺍﻱ ﻋ‪‬ﻤﺮﻩ ﻭ ﺑﺎﺯﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ رﺳﻮلﺧﺪا از ﻛﺎر ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻏﻨﺎﻳﻢ در ﺟِﻌﺮاﻧﻪ ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻋ‪‬ﻤﺮه اﺣﺮام‬ ‫ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و اداي ﻋﻤﺮه ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﺲ از آن‪ ،‬راه ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﭘـﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻋﺘّﺎب ﺑﻦ اُﺳﻴﺪ را از ﺳﻮي ﺧﻮﻳﺶ واﻟﻲ ﻣﻜﻪ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ و ورود آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻪ ﭘﺎﻳﮕﺎه اﺳﻼم ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﭘﻴﺮوزﻣﻨﺪاﻧﻪ ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﺷـﺶ روز‬ ‫ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺎه ذﻳﻘﻌﺪة ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮت ﺑﻮده اﺳﺖ ‪.1‬‬ ‫ﺍﻋﺰﺍﻡ ﺑﻌﺜﻪﻫﺎ ﻭ ﺳ‪‬ﺮﻳﻪﻫﺎ‬ ‫ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ از اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﻃﻮﻻﻧﻲ و ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ آﻣﻴﺰ‪ ،‬رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺠﺪ‪‬داً در ﻣﺪﻳﻨﻪ اﻗﺎﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻴﺌﺖﻫﺎي ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﻲ را از اﻳـﻦ ﺳـﻮي و آن‬ ‫ﺳﻮي ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻛﺎرﮔﺰاران را ﺑﻪ اﻃﺮاف اﻋﺰام ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ؛ ﻣﺒﻠّﻐـﺎن و‬ ‫دﻋﻮﺗﮕﺮان را ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ دور و ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﻓﺮﺳـﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و آﺧـﺮﻳﻦ ﺑﻘﺎﻳـﺎي ﺳﺮﻛﺸـﻲ و‬ ‫اﺳﺘﻜﺒﺎر را ﻛﻪ ﺳﺪ‪ ‬راه ورود ﻣﺮدم ﺑﻪ دﻳﻦ ﺧﺪا ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﻧﻤﻲﮔﺬاﺷﺖ ﻫﻤﮕﺎن ﺳـﺮِ‬ ‫ﺗﺴﻠﻴﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ واﻗﻌﻴﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪهاي ﻛﻪ در ﺟﺰﻳﺮهاﻟﻌﺮب ﻣﺸﻬﻮد ﺷﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬ﻓـﺮود‬ ‫آورﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻛﻮب ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺍﻟﻒ‪ -‬ﺑﻌﺜﻪﻫﺎ‬ ‫از آﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ ﻣﻌﻠﻮم ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺣﻀـﺮترﺳـﻮلاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫‪ -1‬ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﻦ ﺧﻠﺪون‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪48‬؛ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺗﻔﺼﻴﻞ اﻳﻦ ﻏﺰوات‪ ،‬ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﺣ‪‬ﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻏﺰوه ﻃـﺎﺋﻒ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﺎﺟﺮاﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در اﺛﻨﺎي آﻧﻬـﺎ روي داده اﺳـﺖ‪ ،‬رﺟـﻮع ﺷـﻮد ﺑـﻪ‪ :‬زاداﻟﻤﻌـﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪201 -160‬؛‬ ‫ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪501-389‬؛ ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ﺑﺎبﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ و ﺟﻨﮓ ﺣ‪‬ﻨـﻴﻦ و‬ ‫ﻏﺰوه اَوﻃـﺎس و ﻏـﺰوه ﻃـﺎﺋﻒ و ﺳـﺮاﻳﺎ و ﻏـﺰوات دﻳﮕـﺮ ﻫﻤﺰﻣـﺎن ﺑـﺎ آﻧﻬـﺎ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪622-612‬؛‬ ‫ﻓﺘﺢاﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪.58-3‬‬

‫‪842‬‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﺔ ﻃﻴﺒﻪ در واﭘﺴﻴﻦ روزﻫﺎي اواﺧﺮ ﺳـﺎل ﻫﺸـﺘﻢ ﻫﺠـﺮي ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﻫﻼل ﻣﺎه ﻣﺤﺮّم ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮت رؤﻳﺖ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻋﺰام ﻋﺎﻣﻼن زﻛﺎت را ﺑﺴﻮي ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﺮب آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻓﻬﺮﺳـﺖ‬ ‫ﻧﺎم و ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ اﻳﺸﺎن از اﻳﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪.1‬‬

‫ﻋ‪‬ﻴﻴﻨﻪ ﺑﻦ ﺣ‪‬ﺼﻦ‪ ،‬ﺑﺴﻮي ﺑﻨﻲ ﺗﻤﻴﻢ؛‬

‫‪.2‬‬

‫ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﺣﺼﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺴﻮي اﺳﻠﻢ و ﻏﻔﺎر؛‬

‫‪.3‬‬

‫ﻋﺒﺎد ﺑﻦ ﺑﺸﻴﺮ اﺷﻬﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺴﻮي ﺳﻠﻴﻢ و ﻣﺰﻳﻨﻪ؛‬

‫‪.4‬‬

‫راﻓﻊ ﺑﻦ ﻣﻜﻴﺚ‪ ،‬ﺑﺴﻮي ﺟﻬﻴﻨﻪ؛‬

‫‪.5‬‬

‫ﻋﻤﺮوﺑﻦ ﻋﺎص‪ ،‬ﺑﺴﻮي ﺑﻨﻲ ﻓﺰاره؛‬

‫‪.6‬‬

‫ﺿﺤ‪‬ﺎك ﺑﻦ ﺳﻔﻴﺎن‪ ،‬ﺑﺴﻮي ﺑﻨﻲ ﻛ‪‬ﻼب؛‬

‫‪.7‬‬

‫ﺑﺸﻴﺮﺑﻦ ﺳﻔﻴﺎن‪ ،‬ﺑﺴﻮي ﺑﻨﻲ ﻛﻌﺐ؛‬

‫‪.8‬‬

‫اﺑﻦ ﻟﺘﺒﻴﺔ ازدي‪ ،‬ﺑﺴﻮي ﺑﻨﻲ ذﺑﻴﺎن؛‬

‫‪.9‬‬

‫ﻣﻬﺎﺟﺮﺑﻦ اﺑﻲ اﻣﻴﻪ‪ ،‬ﺑﺴﻮي ﺻﻨﻌﺎء؛ ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ اﺳﻮد ﻋ‪‬ﻨﺴﻲ ﻛﻪ آن زﻣـﺎن در آن‬

‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ او ﺧﺮوج ﻛﺮد؛‬ ‫‪ .10‬زﻳﺎدﺑﻦ ﻟﺒﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻮي ﺣﻀﺮﻣﻮت؛‬ ‫‪ .11‬ﻋﺪي ﺑﻦ ﺣﺎﺗﻢ‪ ،‬ﺑﺴﻮي ﻃﻴﻲ و ﺑﻨﻲ اﺳﺪ؛‬ ‫‪ .12‬ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻳﺮه‪ ،‬ﺑﺴﻮي ﺑﻦ ﺣﻨﻈﻠﻪ؛‬ ‫‪ .13‬زﺑﺮﻗﺎن ﺑﻦ ﺑﺪر‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﻨﻲﺳﻌﺪ )ﺑﺨﺸﻲ از آﻧﺎن(؛‬ ‫‪ .14‬ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﻋﺎﺻﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﻨﻲﺳﻌﺪ )آن ﺑﺨﺶ دﻳﮕﺮ اﻳﺸﺎن(؛‬ ‫‪ .15‬ﻋﻼء ﺣﻀﺮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﺴﻮي ﺑﺤﺮﻳﻦ؛‬ ‫‪ .16‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺑﺴﻮي ﻧﺠﺮان )ﻫﻢ ﺑﺮاي ﮔﺮدآوري زﻛﺎت و ﻫﻢ ﺑﺮاي ﮔـﺮﻓﺘﻦ‬ ‫ﺟﺰﻳﻪ(‪.‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎرﮔﺰاران و ﻋﺎﻣﻼن ﻫﻤﮕﻲ در ﻣﺎه ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮت اﻋـﺰام ﻧﺸـﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻋﺰام ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن آﻧﻘﺪر ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ اﻓﺘﺎد ﻛﻪ ﻗﺒﺎﻳﻠﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎرﮔﺰاران ﺑﺴـﻮي آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﮔﺴﻴﻞ داﺷﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺳﻼم آوردﻧﺪ‪ .‬آري‪ ،‬آﻏﺎز ﻓﺮﺳﺘﺎدن اﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﻴﮕﻴﺮي‬ ‫و اﺻﺮار‪ ،‬ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮت ﺑﻮد‪ ،‬و اﻳﻦ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎ دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﺗـﺎ ﭼـﻪ‬ ‫اﻧﺪازه‪ ،‬ﭘﺲ از ﺻ‪‬ﻠﺢ ﺣ‪‬ﺪﻳﺒﻴﻪ‪ ،‬دﻋﻮت اﺳﻼم ﻣﻮﻓﻖ و ﭘﻴﺮوز ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﭼﻪ رﺳﺪ‬ ‫ﺑﻪ ﺑﻌﺪ از ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻓﻮج ﻓﻮج ﺑﻪ دﻳﻦ ﺧﺪا وارد ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺏ‪ -‬ﺳﺮﻳﻪﻫﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻮازات اﻋﺰام ﻋﺎﻣﻼن زﻛﺎت ﺑﺴﻮي ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ اﻣﻨﻴﺖ ﺑـﺮ ﺳﺮاﺳـﺮ‬ ‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﺰﻳﺮهاﻟﻌﺮب ﺣﺎﻛﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻧﻴﺎز‪ ،‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ را ﻧﻴﺰ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻋﺰام ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﻬﺮﺳﺖ اﻳﻦ ﺳﺮاﻳﺎ ﺑﻪ ﻗﺮار ذﻳﻞ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﺳﺮﻳﺔ ﻋﻴﻴﻨﻪ ﺑﻦ ﺣﺼﻦ ﻓﺰاري‪ :‬در ﻣﺎه ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮت ﺑﺴﻮي ﺑﻨﻲﺗﻤـﻴﻢ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫اﺗﻔﺎق ﭘﻨﺠﺎه ﺳﻮار‪ ،‬ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ از ﻣﻬﺎﺟﺮ و اﻧﺼﺎر ﻛﺴﻲ ﻧﺒـﻮد‪ .‬اﻧﮕﻴـﺰة‬ ‫اﻋﺰام اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻨﻲﺗﻤﻴﻢ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب را ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ و ﻧﮕﺬاﺷـﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻋ‪‬ﻴﻴﻨﻪ ﺑﻦ ﺣ‪‬ﺼﻦ ﺷﺒﻬﺎ را ﺳﻴﺮ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬و روزﻫﺎ ﻛﻤﻴﻦ ﻣﻲﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ در ﭘﻬﻨـﺔ‬ ‫ﺻﺤﺮا ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و آن ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻫﻤﻪ ﭘﺎي ﺑﻪ ﻓﺮار ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬از آﻧﺎن ﻳﺎزده ﻣـﺮد‬ ‫و ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻚ زن و ﺳﻲ ﻛﻮدك اﺳﻴﺮ ﮔﺮﻓﺖ و آﻧﺎن را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮد‪ ،‬و آﻧـﺎن‬ ‫در ﺧﺎﻧﺔ ر‪‬ﻣﻠﺔ ﺑﻨﺖ ﺣﺎرث ﺟﺎي داده ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ده ﺗﻦ از ﺳﺮان ﻃﻮاﻳﻒ ﺑﻨﻲﺗﻤﻴﻢ ﺑﺮاي دﻳﺪار ﺑﺎ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وارد ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ درِ ﺧﺎﻧﺔ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪﻧـﺪ و‬ ‫ﻧﺪا دردادﻧﺪ‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ ﺑﻴﺎ! آﻧﺤﻀﺮت از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺪر آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﻼوﻳﺰ آﻧﺤﻀﺮت‬

‫‪844‬‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﺑـﺎ‬ ‫آﻧﺎن در ﻫﻤﺎن ﻣﻜﺎن ﻗﺪري اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ و ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ؛ ﺳﭙﺲ در ﭘﻲ ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ رﻓﺘﻨـﺪ‪،‬‬ ‫و ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ را ادا ﻛﺮدﻧﺪ و در ﺻﺤﻦ ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﻲﺗﻤﻴﻢ اﻇﻬﺎر ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺎ آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺎب ﻣﻔﺎﺧﺮه و ﻣﺒﺎﻫﺎت را ﺑﺎز ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺧﻄﻴﺒﺸﺎن ﻋﻄﺎرد ﺑﻦ ﺣﺎﺟﺐ را ﭘﻴﺶ‬ ‫اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و او ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ آﻏﺎز ﻛﺮد‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﺛﺎﺑﺖﺑـﻦ‬ ‫ﺷﻤ‪‬ﺎس‪ -‬ﺧﻄﻴﺐ اﺳﻼم‪ -‬را اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﭘﺎﺳﺦ آﻧﺎن را ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮﺷﺎن‬ ‫ﻗﻴﺲﺑﻦ َ‬ ‫زﺑﺮﻗﺎن ﺑﻦ ﺑﺪر را ﭘﻴﺶ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و او در ﺑﺎب ﻣﻔﺎﺧﺮه داد‪ ‬ﺳﺨﻦ داد‪ .‬ﺷـﺎﻋﺮ اﺳـﻼم‪-‬‬ ‫ﺣﺴ‪‬ﺎن ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻟﺒﺪاﻫﻪ ﭘﺎﺳﺦ او راداد‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺧﻄﻴﺒﺎن و ﺷﺎﻋﺮان از ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺎرغ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻗﺮع ﺑﻦ ﺣﺎﺑﺲ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺧﻄﻴـﺐ‬ ‫وي از ﺧﻄﻴﺐ ﻣﺎ ﭘﺮﺗﻮانﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺷﺎﻋﺮ وي از ﺷﺎﻋﺮ ﻣﺎ ﺗﻮاﻧﺎﺗﺮ؛ و ﺻـﺪاﻫﺎي آﻧـﺎن‬ ‫ﺑﺮﺗﺮ از ﺻﺪاﻫﺎي ﻣﺎ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺮﺗﺮ از ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎي ﻣﺎ اﺳﺖ! آﻧﮕﺎه‪ ،‬اﺳﻼم آوردﻧﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﺟﻮاﻳﺰ و ﻫﺪاﻳﺎﻳﻲ ارزﻧـﺪه ﺑـﻪ آﻧـﺎن ﻣﺮﺣﻤـﺖ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬و زﻧﺎن و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن را ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫‪ .2‬ﺳﺮﻳﺔ ﻗُﻄﺒ‪‬ﻪ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ‪ :‬ﺑﺴﻮي ﻃﺎﻳﻔﻪاي از ﺧَﺜﻌ‪‬ﻢ در ﻧﺎﺣﻴﺔ ﺗَﺒﺎﻟَﻪ در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺗﺮﺑـﻪ‪ ،‬در‬ ‫ﻣﺎه ﺻﻔﺮ ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮت‪ .‬ﻗﻄﺒﻪ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺑﻴﺴﺖ ﺗﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ده ﺷﺘﺮ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻧﻮﺑـﺖ‬ ‫ﺳﻮار ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺎزم ﻧﺒﺮد ﺑﺎ آﻧﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻗﻄﺒﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﺑـﺮد؛ ﻛـﺎرزاري ﺳـﺨﺖ‬ ‫‪ -1‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻛﺘﺐ ﻣﻐﺎزي ﻳﺎدآور ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ در ﻣﺎه ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮت اﻋﺰام ﺷـﺪه اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎي ﺗﺄﻣﻞ دارد؛ زﻳﺮا‪ ،‬ﺳﻴﺎق رواﻳﺖ ﻧﺸـﺎن ﻣﻴﺪﻫـﺪ ﻛـﻪ اﻗـﺮع ﺑـﻦ ﺣـﺎﺑﺲ ﺗـﺎ آن روز‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺸﺪه ﺑﻮده اﺳﺖ؛ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﻳﺎدآور ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اَﻗﺮع ﺑﻦ ﺣﺎﺑﺲ ﻫﻤﺎن ﻛﺴـﻲ ﺑـﻮد‬ ‫ﻛﻪ وﻗﺘﻲ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ اﺳـﻴﺮان ﻫـﻮازن را ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻨـﺪ‪،‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪:‬اﻣﺎ ﻣﻦ‪ ،‬و ﺑﻨﻲﺗﻤﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻪ! اﻳﻦ ﮔﺰارش ﻻزﻣﻪاش آﻧﺴﺖ ﻛﻪ وي ﭘﻴﺶ از اﻳـﻦ ﺳـﺮﻳﻪ اﺳـﻼم آورده‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻴﺎن ﻃﺮﻓﻴﻦ درﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﻛﺎر ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺠﺮوﺣﺎن ﺟﻨﮕﻲ در ﻫـﺮ دو ﻃـﺮف‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻗﻄﺒﻪ ﻧﻴﺰ ﺧﻮد در ﻣﻴﺎن ﺟﻤﻊ ﻛﺸﺘﻪ ﺷـﺪﮔﺎن ﻗـﺮار ﮔﺮﻓـﺖ‪ ،‬و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫اُﺷﺘﺮان و زﻧﺎن و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان را ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻏﻨﻴﻤـﺖ آورده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ ﺧـﻮد ﺑـﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﺳﺮﻳﺔ ﺿﺤ‪‬ﺎك ﺑﻦ ﺳ‪‬ﻔﻴﺎن ﻛﻼﺑﻲ‪ :‬ﺑﺴﻮي ﺑﻨﻲﻛﻼب‪ ،‬در ﻣـﺎه رﺑﻴـﻊاﻻول ﺳـﺎل ﻧﻬـﻢ‬ ‫ﻫﺠﺮت‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ ﺑﺴﻮي ﺑﻨﻲ ﻛﻼب اﻋﺰام ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺳـﻼم دﻋـﻮت ﻛﻨﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﻲﻛﻼب از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺪن اﻣﺘﻨﺎع ﻛﺮدﻧﺪ و دﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎرزار زدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ آﻧﺎن‬ ‫را ﺷﻜﺴﺖ دادﻧﺪ‪ ،‬و ﻳﻚ ﻣﺮد از آﻧﺎن را ﻛﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺠﺮﱢز ﻣ‪‬ﺪﻟ‪‬ﺠﻲ‪ :‬در ﻣﺎه رﺑﻴﻊاﻵﺧﺮ ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺳﻴﺼﺪ‬ ‫‪ .4‬ﺳﺮﻳﺔ ﻋﻠﻘﻤﻪ ﺑﻦ ﻣ‪ ‬‬ ‫ﺗﻦ از رزﻣﻨﺪﮔﺎن اﺳﻼم‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻧﺎن را ﺑﺴﻮي ﻋﺪهاي از‬ ‫اَﺣﺒﺎش ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺳﻮاﺣﻞ ﺟ‪‬ﺪ‪‬ه ﺑﺮاي ﻏﺎرت و ﭼﭙﺎول اﻫﻞ ﻣﻜـﻪ ﮔ‪‬ـﺮد‬ ‫آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﻘﻤﻪ ﺑﻪ درﻳﺎ زد و رﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺟﺰﻳﺮه رﺳﻴﺪ‪ .‬آﻧﺎن وﻗﺘﻲ ﺧﺒﺮ ﻋﺰﻳﻤﺖ‬ ‫رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫‪ .5‬ﺳﺮﻳﺔ ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ‪ :‬ﺑﺴﻮي ﺑ‪‬ﺘﻜـﺪه ُﻓﻠْـﺲ‪ ،‬ﺑـﺮاي درﻫـﻢ ﺷﻜﺴـﺘﻦ آن‪ ،‬در ﻣـﺎه‬ ‫رﺑﻴﻊاﻻول ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮت‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وي را ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻳﻜﺼﺪ‬ ‫و ﭘﻨﺠﺎه ﺗﻦ از رزﻣﻨﺪﮔﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻜﺼﺪ ﺷﺘﺮ و ﭘﻨﺠﺎه اﺳﺐ اﻋـﺰام ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﻳـﻚ‬ ‫راﻳﺖ ﺳﻴﺎه و ﻳﻚ ﻟﻮاي ﺳﻔﻴﺪ ﻫﻤﺮاه اﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم ﺳـﭙﻴﺪهدم ﺑـﺮ ﻣﻨـﺎﻃﻖ‬ ‫ﻣﺴﻜﻮﻧﻲ ﺧﺎﻧﺪان ﺣﺎﺗﻢﻃﺎﺋﻲ ﺷﺒﻴﺨﻮن زدﻧﺪ‪ .‬و ﺑ‪‬ﺖ ﻓُﻠﺲ و ﻣﻌﺒﺪ و ﺑﺘﻜﺪة ﻣﺨﺼﻮص آن‬ ‫را درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ دﺳﺘﺎن ﭘﺮ‪ ،‬و ﺑﺎ اﺳﻴﺮان و اﺷﺘﺮان و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﻓﺮاوان ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻮاﻫﺮ ﻋﺪي ﺑﻦ ﺣﺎﺗﻢ در زﻣﺮة اﻳﻦ اﺳﻴﺮان ﺑﻮد‪ .‬و ﻋﺪ‪‬ي ﺑﻪ ﺷﺎم ﮔﺮﻳﺨﺖ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در‬ ‫ﮔﻨﺠﻴﻨﺔ ﻣﺨﺼﻮص ﻓُﻠﺲ ﺳﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ و ﺳﻪ زره ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و در ﺑﻴﻦ راه ﻏﻨﺎﻳﻢ را ﻗﺴـﻤﺖ‬ ‫‪ -1‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪.59‬‬

‫‪846‬‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻢ ﻣﺨﺼﻮص رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺟﺪا ﻧﮕـﺎه داﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺣﺎﺗﻢ ﻃﺎﺋﻲ را در ﻋ‪‬ﺪاد اﺳﻴﺮان ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺮ ﻋﺪ‪‬ي ﺑﻦﺣﺎﺗﻢ از رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫اﺳﺘﻤﺪاد و ﺗﻘﺎﺿﺎي اﺣﺴﺎن ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳﻔﺮ رﻓﺘـﻪ‪،‬‬ ‫ﭘﺪر ﻣﻦ از دﻧﻴﺎ رﺧﺖ ﺑﺮﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬و ﻣﻦ ﭘﻴﺮزﻧﻲ ﻛﻬﻨﺴـﺎل ﻫﺴـﺘﻢ ﻛـﻪ ﺧـﺪﻣﺘﻲ از دﺳـﺘﻢ‬ ‫ﺑﺮﻧﻤﻲآﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻣﻦ ﻣﻨّﺖ ﮔﺬارﻳﺪ؛ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻨّﺖ ﮔﺬارد! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﻣ‪‬ﻦ ﻭﺍﻓ‪‬ـﺪ‪‬ﮎ؟(‬ ‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﺗﻮ ﻛﻴﺴﺖ؟ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﺪي ﺑﻦ ﺣﺎﺗﻢ! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺍﻟﺬﻱ ﻓﺮ ﻣﻦ ﺍﷲ ﻭﺭﺳﻮﻟﻪ؟( ﻫﻤـﺎن‬ ‫ﻛﻪ از ﺧﺪا و رﺳﻮلﺧﺪا ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ اﺳﺖ؟! و راه ﺧﻮدﺷﺎن را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮداي آن‬ ‫روز‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ درﺧﻮاﺳﺖ و اﺳﺘﻤﺪاد را ﺗﻜﺮار ﻛﺮد؛ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻦ روز ﭘﻴﺶ را در ﭘﺎﺳﺦ او ﺗﻜﺮار ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬روز ﺑﻌﺪ ﻫﻤﺎن درﺧﻮاﺳـﺖ و‬ ‫اﺳﺘﻤﺪاد را ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻣﻄﺮح ﻛﺮد‪ ،‬و ﭘﺒﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬اﻳـﻦ ﺑـﺎر ﺑـﺎ‬ ‫آزادي وي ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻛﻨﺎر وي ﻣﺮدي اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬آن ﻣﺮد‪ -‬ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻋﻠﻲ‬ ‫ﺑﻮد‪ -‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺎﻗﺔ ﺣ‪‬ﻤﻼن را از اﻳﺸﺎن درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻦ! درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮد‪ ،‬و ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬ ‫اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ او دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻮاﻫﺮ ﻋﺪ‪‬ي ﺑﻦ ﺣﺎﺗﻢ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺑﺮادرش در ﺷﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺑﺮادرش را دﻳـﺪ‪ ،‬در‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاي او ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎزﮔﻔﺖ‪ :‬او ﻛﺎري ﻛﺮد ﻛﻪ‬ ‫ﭘﺪرت ﻧﻤﻲﻛﺮد!؟ ﺑﺎ ﻣﻴﻞ و رﻏﺒﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﺗﺮس و وﺣﺸﺖ‪ ،‬ﻧﺰد او ﺑﺮو! ﻋﺪي ﻧﻴﺰ ﺑـﺪون‬ ‫اﻣﺎنﻧﺎﻣﺔ ﻛﺘﺒﻲ ﻳﺎ ﺷﻔﺎﻫﻲ راﻫﻲ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷـﺪ‪ ،‬و ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﺎﻧﺔ آﻧﺤﻀﺮت وارد ﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ روﻳﺎروي آﻧﺤﻀﺮت ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛـﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎي اﻟﻬﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي آوردﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﻣﺎ ﻳﻔﺮﮎ؟ ﺃﻳﻔﺮﮎ ﺃﻥ ﺗﻘﻮﻝ ﻻ ﺍﻟﻪﺍﻻﺍﷲ؟ ﻓﻬﻞ ﺗﻌﻠﻢ ﻣﻦ ﺇﻟﻪ ﺳﻮﻯ ﺍﷲ؟(‬ ‫»ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺗﻮ را ﻣﻲﮔﺮﻳﺰاﻧﺪ؟ آﻳﺎ از اﻳﻦ ﻣﻲﮔﺮﻳﺰي ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻲ ﻻاﻟﻪاﻻاﷲ؟! ﻣﮕﺮ ﺧـﺪاﻳﻲ‬

‫ﺑﺠﺰ ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎي ﺑﻲﻫﻤﺘﺎ ﺳ‪‬ﺮاغ داري؟!«‬ ‫ﻋﺪ‪‬ي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ! آﻧﮕﺎه ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺪﺗﻲ ﺑﺎ او ﺳـﺨﻦ‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﳕﺎ ﺗﻔﺮ ﺃﻥ ﻳﻘﺎﻝ ﺍﷲﺍﮐﱪ؛ ﻓﻬﻞ ﺗﻌﻠﻢ ﺷﻴﺌﹰﺎ ﺃﮐﱪ ﻣﻦ ﺍﷲ؟(‬ ‫»ﺣﺘﻤﺎ از اﻳﻦ ﻣﻲﮔﺮﻳﺰي ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻲ اﷲاﻛﺒﺮ! ﻣﮕﺮ ﻛﺴﻲ ﻳﺎ ﭼﻴﺰي را ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﺧـﺪاي‬ ‫ﻳﻜﺘﺎي ﺑﻲﻫﻤﺘﺎ ﺳﺮاغ داري؟!«‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻓﺈﻥ ﺍﻟﻴﻬﻮﺩ ﻣﻐﻀﻮﺏ ﻋﻠﻴﻬﻢ ﻭﺇﻥ ﺍﻟﻨﺼﺎﺭﻯ ﺿﺎﻟﻮﻥ(‪.‬‬ ‫»ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻣﺸﻤﻮل ﻏﻀﺐ ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﮔﻤﺮاﻫﺎناﻧﺪ!«‬ ‫ﻋﺪ‪‬ي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺎل ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﺣﻨﻴﻒ و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﻢ! آﺛـﺎر ﺷـﺎدﻣﺎﻧﻲ در ﭼﻬـﺮة‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﺷﻜﺎر ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻧـﺰد ﻣـﺮدي از‬ ‫اﻧﺼﺎر ﺑﻪ ﺳﺮ ‪‬ﺑﺮَد‪ ،‬و ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم ﺑﻪ ﻧﺰد آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻴﺎﻳﺪ ‪.1‬‬ ‫* ﺑﻨﺎ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻋﺪ‪‬ي‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وﻗﺘﻲ ﻋـﺪي‬ ‫را در ﺑﺮاﺑﺮﺷﺎن در ﺧﺎﻧﺔ ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﺸﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻳﻪ ﻳﺎ ﻋﺪﻱ ﺑﻦ ﺣﺎﰎ! ﺍﱂ ﺗﮑﻦ ﺭﮐﻮﺳﻴﺎﹰ؟(‪.٢‬‬

‫»واﮔﺬار‪ ،‬اي ﻋﺪي ﭘﺴﺮ ﺣﺎﺗﻢ! ﻣﮕﺮ ﺗﻮ ر‪‬ﻛﻮﺳﻲ‪ 3‬ﻧﺒﻮدي؟!«‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭼﺮا! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺃﻭ ﱂ ﺗﮑﻦ ﺗﺴﲑ ﰲ ﻗﻮﻣﮏ ﺑﺎﳌﺮﺑﺎﻉ؟(‬ ‫»ﻣﮕﺮ ﻫﻤﺮاه ﻗﻮم ﻗﺒﻴﻠﻪات ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮي و آن ﺳﻮي ﻧﻤﻲﺗﺎﺧﺘﻲ و ﻳﻚ ﭼﻬﺎرم اﻣﻮال ﺑـﻪ‬ ‫دﺳﺖ آﻣﺪه را ﻧﻤﻲﮔﺮﻓﺘﻲ؟!«‬ ‫‪ -1‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.205‬‬ ‫‪» -2‬رﻛﻮﺳﻲ« آﻳﻴﻨﻲ ﻣﻴﺎﻧﻪ آﻳﻴﻦ ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن و آﻳﻴﻦ ﺻﺎﺋﺒﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.581‬‬

‫‪848‬‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭼﺮا! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻓﺈﻥ ﺫﻟﮏ ﱂ ﳛﻞﹼ ﻟﮏ ﰲ ﺩﻳﻨﮏ(‬ ‫»اﻣﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﺣﻜﻢ دﻳﻦ ﺗﻮ ﺑﺮاي ﺗﻮ روا ﻧﺒﻮد!؟«‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آري ﺑﺨﺪا! ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ داﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ وي ﻧﺒـﻲﻣ‪‬ﺮﺳـﻞ اﺳـﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻫﻴﭽﻜﺲ ﻧﻤﻲداﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲداﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫* ﺑﻨﺎ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪) :‬ﻳﺎ ﻋـﺪﻱ‪،‬‬ ‫ﺃﺳﻠﻢ ﺗﺴﻠﻢ( اي ﻋﺪي‪ ،‬اﺳﻼم ﺑﻴﺎور ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﺑﻤﺎﻧﻲ! ﻣﻦ ﮔﻔـﺘﻢ‪ :‬ﻣـﻦ ﺧـﻮد دﻳﻨـﺪار‬ ‫ﻫﺴﺘﻢ! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﺃﻧﺎ ﺃﻋﻠﻢ ﺑﺪﻳﻨﮏ ﻣﻨﮏ( ﻣﻦ از ﺧﻮد ﺗﻮ ﺑﻪ دﻳﻦ ﺗﻮ آﺷﻨﺎﺗﺮم! ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺷـﻤﺎ از‬ ‫ﺧﻮد ﻣﻦ ﺑﻪ دﻳﻦ ﻣﻦ آﺷﻨﺎﺗﺮﻳﺪ؟! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﻧﻌﻢ! ﺃﻟﺴﺖ ﻣﻦ ﺍﻟﺮﮐﻮﺳﻴﺔ ﻭﺃﻧـﺖ ﺗﺄﮐـﻞ ﻣﺮﺑـﺎﻉ‬ ‫ﻗﻮﻣﮏ؟( آري‪ :‬ﻣﮕﺮ ﺗﻮ از ر‪‬ﻛﻮﺳﻴﺎن ﻧﻴﺴﺘﻲ؟ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬از ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠـﻪات ﺳـﻬﻢ‬ ‫ﻳﻚ ﭼﻬﺎرم ﻣﻲﮔﻴﺮي و ﻣﻲﺧﻮري؟« ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭼﺮا! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﻓﺈﻥ ﻫﺬﺍ ﻻ ﳛﻞ ﰲ ﺩﻳﻨﮏ( اﻳﻦ‬ ‫ﻛﺎر از ﻧﻈﺮ دﻳﻦ ﺗﻮ ﺑﺮاي ﺗﻮ روا ﻧﻴﺴﺖ! ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ اﻳﺸﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣـﻦ ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﺔ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي اﻳﺸﺎن ﺗﻦ در دادم!‬ ‫* ﺑﺨﺎري از ﻋﺪ‪‬ي رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬در آن اﺛﻨﺎ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻧﺰد ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺮدي ﻧﺰد آﻧﺤﻀﺮت آﻣﺪ و از ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲ ﺑﻪ آﻧﺤﻀـﺮت ﺷ‪‬ـﻜﻮه و‬ ‫ﮔﻼﻳﻪ ﻛﺮد‪ .‬دﻳﮕﺮي ﻧﺰد آﻧﺤﻀﺮت آﻣﺪ و از راﻫﺰﻧﺎن ﻧﺰد اﻳﺸﺎن ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻳﺎ ﻋﺪﻱ‪ ،‬ﻫﻞ ﺭﺃﻳﺖ ﺍﳊﲑﺓ؟ ﻓﺎﻥ ﻃﺎﻟﺖ ﺑﮏ ﺣﻴﺎﺓ ﻓﻠﺘﺮﻳﻦ ﺍﻟﻈﻌﻴﻨﺔ ﺗﺮﲢﻞ ﻣﻦ ﺍﳊﲑﺓ ﺣـﱴ ﺗﻄـﻮﻑ‬

‫ﺑﺎﻟﮑﻌﺒﺔ ﻻﲣﺎﻑ ﺃﺣﺪﹰﺍ ﺇﻻﺍﷲ؛ ﻭﻟﺌﻦ ﻃﺎﻟﺖ ﺑﮏ ﺣﻴﺎﺓ ﻟﺘﻔﺘﺤﻦ ﮐﻨﻮﺯ ﮐﺴﺮﻯ‪ ،‬ﻭﻟﺌﻦ ﻃﺎﻟﺖ ﺑﮏ ﺣﻴـﺎﺓ‬

‫ﻟﺘﺮﻳﻦ ﺍﻟﺮﺟﻞ ﳜﺮﺝ ﻣﻞﺀ ﮐﻔﹼﻪ ﻣﻦ ﺫﻫﺐ ﺃﻭ ﻓﻀﺔ ﻭ ﻳﻄﻠﺐ ﻣﻦ ﻳﻘﺒﻠﻪ ﻓﻼ ﳚﺪ ﺃﺣﺪﹰﺍ ﻳﻘﺒﻠﻪ ﻣﻨﻪ‪.(...‬‬

‫»اي ﻋﺪ‪‬ي‪ ،‬آﻳﺎ ﺣﻴﺮه را دﻳﺪهاي؟ اﮔﺮ ﻋﻤﺮت ﻛﻔﺎف ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻲ دﻳـﺪ ﻛـﻪ ﻳـﻚ زن‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ از ﺣﻴﺮه ﻛﻮچ ﻛﻨﺪ و ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﻛﻌﺒﻪ را ﻃﻮاف ﻛﻨﺪ‪ ،‬و در اﻳﻦ راه ﭘﺮﺧﻄﺮ و ﻣﺴﺎﻓﺖ‬ ‫‪ -1‬ﻣ‪‬ﺴﻨﺪ اﻻﻣﺎم اﺣﻤﺪ‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪.278 ،257‬‬

‫ﻃﻮﻻﻧﻲ از اﺣﺪي ﺑﺠﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺘﺮﺳﺪ؛ و ﻧﻴﺰ اﮔﺮ ﻋﻤﺮت ﻛﻔﺎف ﺑﺪﻫـﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺠﻴﻨـﻪﻫـﺎ و‬ ‫دﻓﻴﻨﻪﻫﺎي ﺧﺴﺮوان اﻳﺮان ﮔﺸﻮده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؛ و ﻧﻴﺰ اﮔﺮ ﻋﻤﺮت ﻛﻔﺎف ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﺧـﻮاﻫﻲ‬ ‫دﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدي ﺑﺎ دﺳﺖ ﭘﺮ از ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه اﻳﻦ ﺳﻮي و آن ﺳﻮي ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻛﺴﻲ ﺑﮕـﺮدد‬ ‫ﻛﻪ آن زر و ﺳﻴﻢ را از او ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ ،‬و ﻛﺴﻲ را ﻧﻴﺎﺑﺪ ﻛﻪ آن اﻣﻮال را از او ﺑﮕﻴﺮد!‪«...‬‬ ‫‪‬ﻋﺪ‪‬ي ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ آن زن ﺗﻨﻬﺎ را دﻳﺪم ﻛﻪ از ﺣﻴﺮه ﻛﻮچ ﻛﺮد و ﺑﺮاي ﻃﻮاف ﻛﻌﺒﻪ آﻣﺪ و‬ ‫در راه از اﺣﺪي ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮف و ﻫﺮاس ﻧﺪاﺷﺖ؛ در ﺟﻤﻊ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪﻫﺎ و‬ ‫دﻓﻴﻨﻪﻫﺎي ﺧﺴﺮو ﭘﺴﺮ ﻫﺮﻣﺰ را ﮔﺸﻮدﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﻮدم؛ و اﮔﺮ ﻋﻤﺮ ﺷـﻤﺎ ﻛﻔـﺎف ﺑﺪﻫـﺪ‪ ،‬آن‬ ‫ﻣﻮرد دﻳﮕﺮ را ﻫﻢ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺧﻮاﻫﻴﺪ دﻳﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﻳﻚ ﻣ‪‬ﺸﺖ ﭘﺮ از زر و ﺳﻴﻢ را اﻳﻦ ﺳﻮي و آن ﺳـﻮي ﺑﮕﺮداﻧـﺪ و ﻛﺴـﻲ‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﺪ از او ﺑﮕﻴﺮد!‬

‫‪1‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ح ‪.7512 ،7443 ،6563 ،6540 ،6539 ،6023 ،3595 ،1417 ،1413‬‬

‫‪850‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎردﻫﻢ‬ ‫ﻏﺰوة ﺗَﺒﻮك‬

‫ﺍﻧﮕﻴﺰﺓ ﻭﻗﻮﻉ ﺟﻨﮓ‬ ‫ﻓﺘﺢ ﻣﻜّﻪ ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻓﻴﺼﻠﺔ ﻣﻴﺎن ﺣﻖّ و ﺑﺎﻃﻞ ﮔﺮدﻳـﺪ‪ ،‬و ﭘـﺲ از ﻓـﺘﺢ ﻣﻜـﻪ دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﻣﺠﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﺗﺮدﻳﺪﻫﺎ و ﮔﻤﺎنزﻧﻲﻫﺎي ﻗﻮم ﻋﺮب در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ رﺳـﺎﻟﺖ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ اﺳـﻼم‬ ‫ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻴﺮ ﮔﺮدش اﻳﺎم ﺑﻜﻠﻲ ﻋﻮض ﺷﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻓﺼـﻞ ﺑﻌـﺪي ﺧـﻮاﻫﻴﻢ‬ ‫دﻳﺪ‪ ،‬و آﻣﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺳﻔﺮ ﺣﺠﻪاﻟﻮداع ﻫﻤـﺮاه ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻮاه اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮدم ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻓـﻮج ﻓـﻮج ﺑـﻪ دﻳـﻦ ﺧـﺪا وارد‬ ‫ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬دﺷﻮاريﻫﺎ و ﮔﺮﻓﺘﺎريﻫﺎي داﺧﻠﻲ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬آﺳﻮده‬ ‫از درﮔﻴﺮي و ﻛﺎرزار‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﺮوﻳﺞ ﺷﺮﻳﻌﺖ اﻟﻬﻲ و ﮔﺴـﺘﺮش دﻋـﻮت‬ ‫اﺳﻼم ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻳﻚ ارﺗﺶ ﻋﻈﻴﻢ و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ ﺑـﺪون ﻫـﻴﭻ دﻟﻴـﻞ و‬ ‫ﻣﺠﻮ‪‬زي ﻫﻤﭽﻨﺎن درﺻﺪد ﺗﻌﺮّض ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد‪ ،‬و ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺮدﻳـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻏﺰوة ﺗﺒﻮك در ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮت ﺑﻪ وﻗﻮع ﺑﭙﻴﻮﻧﺪد‪.‬‬ ‫ارﺗﺶ روم‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻧﻴﺮوي ﻧﻈﺎﻣﻲ و رزﻣﻲ در آن روزﮔﺎر و در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫در ﻓﺼﻞﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ روﻣﻴـﺎن ﺗﻌـﺮض ﺑـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑـﺎ ﻛﺸـﺘﻦ ﺳـﻔﻴﺮ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻋ‪‬ﻤﻴﺮ اَزدي ﺑﻪ دﺳﺖ ﺷُﺮﺣﺒﻴﻞ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو‬ ‫َﻏﺴ‪‬ﺎﻧﻲ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺣﺎﻣﻞ ﻧﺎﻣﺔ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑـﺮاي‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي ﺑ‪‬ﺼﺮي ﺑﻮد‪ ،‬آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺒ‪‬ﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل‬ ‫اﻳﻦ روﻳﺪاد‪ ،‬ﺳﺮﻳﺔ زﻳﺪﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ را اﻋﺰام ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺎ روﻣﻴـﺎن در ﻣﺤـﻞّ ﻣﻮﺗـﻪ‬ ‫درﮔﻴﺮي ﺳﺨﺘﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺸﺪﻧﺪ از آن ﺳﺘﻤﻜﺎران ﺳـﺮﻛﺶ و ﺧﻮدﺧـﻮاه‪،‬‬ ‫اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮن ﺳﻔﻴﺮ اﺳﻼم را ﺑﺎز ﺳﺘﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ در اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ و روﺣﻴﺔ اﻗﻮام دور و‬

‫ﻧﺰدﻳﻚ ﻋﺮب‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﻴﺼﺮ روم ﻧﻴﺰ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ از آن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺷﮕﺮف ﻛﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﻮﺗﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫در اﻋﻤﺎق ﺟﺎن و اﻧﺪﻳﺸﺔ اﻋﺮاب ﺑﺮﺟﺎي ﻧﻬﺎده ﺑﻮد‪ ،‬ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺎدﮔﻲ از ﻧﻈﺮ دور ﺑﺪارد ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻧﺒﺮد ﻣﻮﺗﻪ ﻃﻮاﻳﻒ و ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب ﻳﻜـﻲ ﭘـﺲ از‬ ‫دﻳﮕﺮي ﻣﻲﻛﻮﺷﻴﺪﻧﺪ از ﻗﻴﺼﺮ روم ﻣﺴﺘﻘﻞ ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﭙﻴﻮﻧﺪد‪ ،‬و ﺑـﺎ آﻧـﺎن‬ ‫دﻣﺴﺎز ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‪ ،‬ﺧﻄﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ روﻣﻴﺎن را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬و ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﺎم ﺑﻪ ﻣﺮزﻫﺎي‬ ‫روم ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬و ﺣﺪود و ﺛﻐﻮر ﺷﺎﻣﺎت را ﻛﻪ ﺑـﺎ اﻋـﺮاب ﻫﻤﺴـﺎﻳﻪ‪ ،‬ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﻣﺨﺎﻃﺮة ﺟﺪ‪‬ي ﻗﺮار ﻣﻲداد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﻴﺼـﺮ روم‪ ،‬از ﭘـﺎي درآوردن ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن را‪،‬‬ ‫ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺑﺼﻮرت ﻳﻚ ﺧﻄﺮ ﺑﺰرگ و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي و ﺑﺮاﺑﺮي درآﻳﻨﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﺶ‬ ‫از آﻧﻜﻪ ﺗﻮان و ﻧﻔﻮذ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻋﺮبﻧﺸﻴﻦ ﻣﺠﺎور ﺳﺮزﻣﻴﻦ روم آﺷﻮبﻫـﺎ و‬ ‫ﺷﻮرش ﻫﺎي داﻣﻨﻪداري را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﺟﺪي در دﺳﺘﻮر ﻛﺎر ﺧـﻮﻳﺶ ﻗـﺮار داده‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺳﻨﺠﻲﻫﺎ‪ ،‬ﻗﻴﺼﺮ روم ﻧﮕﺬاﺷﺖ ﺑﻴﺶ از ﻳﻜﺴـﺎل ﺑـﺮ ﻧﺒـﺮد ﻣﻮﺗـﻪ‬ ‫ﺑﮕﺬرد‪ ،‬و ﻟﺸﻜﺮي ﻣﺮﻛّﺐ از ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن روم و ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن ﻋﺮب واﺑﺴﺘﻪ ﺑـﻪ روﻣﻴـﺎن‪ ،‬از‬ ‫آل ﻏﺴ‪‬ﺎن و دﻳﮕﺮان‪ ،‬آراﻳﺶ داد‪ ،‬و ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺟﻨـﮓ ﺧـﻮﻧﻴﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷـﺖﺳـﺎز آﻣـﺎده‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺁﻣﺎﺩﮔﻲ ﺭﻭﻣﻴﺎﻥ ﻭ ﻏﺴ‪‬ﺎﻧﻴﺎﻥ ﺑﺮﺍﻱ ﮐﺎﺭﺯﺍﺭ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺴﺘﻪ و ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﭘﻲ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺧﺒﺮ ﻣﻲرﺳﻴﺪ ﻛﻪ روﻣﻴﺎن ﺑﺮاي اﻗﺪام ﺑﻪ ﻳـﻚ‬ ‫ﻧﺒﺮد ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻣﺎده ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﺮ زﻣﺎن در ﺑﻴﻢ و ﻫـﺮاس‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ ﺻﺪاي ﻏﻴﺮﻋﺎدي ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﺷﺸﺎن ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻣـﻲﭘﻨﺪاﺷـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ‬ ‫روﻣﻴﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ و وﺿﻌﻴﺖ را از ﻣﺎﺟﺮاﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄـﺎب‬

‫‪852‬‬ ‫روي داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ وﺿﻮح ﻣﻲﺗﻮان درﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮت‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﺪت ﻳـﻚ ﻣـﺎه ﺑـﺎ‬ ‫ﺳﻮﮔﻨﺪ از ﻫﻤﺴﺮاﻧﺸﺎن ﺟﺪا ﺷﺪﻧﺪ و از ﻫﻤﮕﻲ آﻧﺎن دوري ﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬و در ﻧﻴﻢ ﻏﺮﻓـﻪاي‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن اﺧﺘﺼﺎص داﺷﺖ‪ ،‬ﻛُﻨﺞ ﻋﺰﻟﺖ ﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ در آﻏﺎز ﻛﺎر از ﺣﻘﻴﻘـﺖ‬ ‫اﻣﺮ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﻤﺎن ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻫﻤﺴﺮاﻧﺸﺎن را ﻃﻼق دادهاﻧﺪ‪ ،‬و از اﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ‪ ،‬ﻧﮕﺮاﻧﻲ و اﻧﺪوه و ﭘﺮﻳﺸـﺎﻧﻲ ﺑـﺮ اذﻫـﺎن‬ ‫ﻳﺎران آﻧﺤﻀﺮت ﺳﺎﻳﻪ اﻓﻜﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ -‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا را ﮔﺰارش ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ -‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دوﺳﺘﻲ از اﻧﺼﺎر داﺷﺘﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﺮﮔﺎه در ﺟﺎﻳﻲ ﺣﻀﻮر ﻧﻤﻲداﺷﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺧﺒﺮ ﻣﻲآورد‪ ،‬و در ﻫﺮ ﻣﻮردي ﻧﻴﺰ ﻛﻪ او‬ ‫ﺣﻀﻮر ﻧﻤﻲداﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺮاي او ﺧﺒﺮ ﻣﻲﺑﺮدم‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﺎ آن دوﺳﺖ اﻧﺼﺎرياش‪ ،‬ﻫـﺮ دو‬ ‫در ﺑﺎﻻ دﺳﺖ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺳﺎﻛﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺘﻨﺎوﺑﺎً ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آن اﻳﺎم‪ ،‬ﻣﺎ از ﺑﺎﺑﺖ ﻳﻜﻲ از ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن آلﻏﺴ‪‬ﺎن ﻛﻪ ﮔﻔﺘـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﻗﺼﺪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ را دارد‪ ،‬در ﺑﻴﻢ و ﻫﺮاس ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮدﻳﻢ‪ ،‬و ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻓﻜﺮ و ذﻛﺮ ﻣﺎ را‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺎﮔﻬﺎن دﻳﺪم ﻛﻪ دوﺳﺖ اﻧﺼﺎري ﻣﻦ ﺳﺮ رﺳـﻴﺪه و دقاﻟﺒـﺎب ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎز ﻛﻦ! ﺑﺎز ﻛﻦ! ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻏﺴ‪‬ﺎﻧﻲﻫﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ؟! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬از آن ﻫﻢ ﺑﺪﺗﺮ!؟‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻫﻤﺴﺮاﻧﺸﺎن ﺟﺪاﻳﻲ اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮدهاﻧﺪ!‪...‬‬

‫‪1‬‬

‫ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄّﺎب ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺪﺗﻲ ﺑﻮد ﮔﻔﺘﮕـﻮ ﻣـﻲﻛـﺮدﻳﻢ درﺑـﺎرة اﻳﻨﻜـﻪ‬ ‫ﻏﺴ‪‬ﺎﻧﻴﺎن ﺑﺮاي ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﻣﺎ ﺳﺎزوﺑﺮگ ﺟﻨﮕﻲ ﺗﺪارك ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ!؟ دوﺳـﺖ ﻣـﻦ روزي ﻛـﻪ‬ ‫ﻧﻮﺑﺖ او ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺎﺳﻲ از ﺷﺐ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬و درِ ﺧﺎﻧﺔ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺷﺪت ﻛﻮﺑﻴﺪ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﺧﻮاﺑﻴﺪه اﺳﺖ؟! ﺑﻪ وﺣﺸﺖ اﻓﺘﺎدم‪ ،‬از ﺧﺎﻧﻪ درآﻣﺪم و ﺑﻪ ﻧﺰد او رﻓﺘﻢ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺎدﺛﻪاي‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.730‬‬

‫ﺑﺰرگ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ! ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آن ﺣﺎدﺛﺔ ﺑﺰرگ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻏﺴ‪‬ﺎﻧﻲﻫـﺎ آﻣـﺪهاﻧـﺪ؟!‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬از آن ﻫﻢ ﺑﺰرگﺗﺮ و داﻣﻨﻪدارﺗﺮ!؟ رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻫﻤﺴﺮاﻧﺸﺎن را ﻃﻼق دادهاﻧﺪ!‪...‬‬

‫‪1‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮاي ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﺎ آن دوﺳﺖ اﻧﺼﺎرياش‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه از ﺳﻮي روﻣﻴﺎن در ﻣﺨﺎﻃﺮه ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬و از اﻳـﻦ ﻧﻈـﺮ در ﭼـﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ‬ ‫دﺷﻮاري ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮدهاﻧﺪ!؟ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم رﺳﻴﺪن ﺧﺒﺮ آﻣﺎدﮔﻲ رزﻣﻲ‬ ‫روﻣﻴﺎن ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﺰﻳﺪ ﺑﺮ ﻋﻠﺖ ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ رﻏﻢ آﻧﻜﻪ ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻫﻤﺔ ﻣﻴﺪانﻫﺎ ﭘﻴﺮوز ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و از ﻫﻴﭻ ﻗﺪرت و ﺷﻮﻛﺘﻲ در‬ ‫ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻢ و ﻫﺮاس ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ ﻣﺎﻧﻊ و رادﻋﻲ را ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﺸـﺎن ﻗـﺮار‬ ‫ﮔﻴﺮد‪ ،‬از ﻣﻴﺎن ﺑﺮﻣﻲدارﻧﺪ؛ ﺑﻪ رﻏﻢ ﻫﻤـﺔ اﻳﻨﻬـﺎ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن آرزو داﺷـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ آﻧﭽـﻪ در‬ ‫ﺳﻴﻨﻪ ﻫﺎﻳﺸﺎن ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﭼﺸﻢ اﻧﺘﻈﺎر رﺳﻴﺪن ﻣﺼﺒﺖ و دردﺳﺮي ﺑﺮاي‬ ‫اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬روزي ﺗﺤﻘّـﻖ ﭘﻴـﺪا ﻛﻨـﺪ؛ و ﭼـﻮن ﺗﺤﻘّـﻖ ﻳـﺎﻓﺘﻦ آﻣـﺎل و‬ ‫آرزوﻫﺎﻳﺸﺎن را ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻚ آﺷﻴﺎﻧﺔ ﺗﻮﻃﺌﻪ و ﻧﻴﺮﻧﮓ در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﺴـﺠﺪ‪ -‬ﻛـﻪ‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻣﺴﺠﺪ ﺿ‪‬ﺮار ﺑﺎﺷﺪ‪ -‬ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﻳﻦ ﻣﺴﺠﺪ را ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﭘﺎﻳﮕـﺎﻫﻲ‬ ‫ﺑﺮاي دﻳﻦ ﺳﺘﻴﺰي و ﺗﻔﺮﻗﻪاﻧﮕﻴﺰي ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬و ﻛﻤﻴﻨﮕـﺎﻫﻲ ﺑـﺮاي آﺗـﺶاﻓـﺮوزان‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل ﭘﺪﻳﺪ آوردﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﻣﺴﺠﺪ ﺿ‪‬ﺮار ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰارﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻘﺼﻮدﺷﺎن از اﻳﻦ ﭘﺸﻨﻬﺎد آن ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻔﺮﻳﺒﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن درﻧﻴﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ در اﻳـﻦ ﻣﺴـﺠﺪ ﭼـﻪ ﺗﻮﻃﺌـﻪﻫـﺎ و‬ ‫دﺳﻴﺴﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ آﻧﺎن در ﺟﺮﻳﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺠﺪ آﻣﺪ و‬ ‫ﺷﺪ دارﻧﺪ ﺣﺴ‪‬ﺎس ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬و درﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳـﻦ ﻣﺴـﺠﺪ ﺑـﺮاي ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن ﺳـﺎﻛﻦ ﻣﺪﻳﻨـﻪ و‬ ‫رﻓﻘﺎﻳﺸﺎن در ﺑﻴﺮون ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت آﺷﻴﺎﻧﻪاي اﻣﻦ و اﻣﺎن درﺑﻴﺎﻳﺪ‪ .‬ا ‪‬ﻣﺎ‪ ،‬رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.334‬‬

‫‪854‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻤﺎزﮔﺰاردن در آن ﻣﺴﺠﺪ را ﻣﻮﻛـﻮل ﺑـﻪ ﺑﺎزﮔﺸـﺖ از ﻏـﺰوة‬ ‫ﺗﺒﻮك ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ ﺗﻬﻴﺔ ﺳﺎز و ﺑﺮگ ﺟﻨﮓ را ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪،‬‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﻪ ﻣﻘﺼﻮدﺷﺎن ﻧﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ رﺳﻮاﻳﺸﺎن ﮔﺮداﻧﻴـﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ آﻧﻜـﻪ ﺳـﺮاﻧﺠﺎم‪،‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﭘـﺲ از ﺑﺎزﮔﺸـﺖ از ﺟﻨـﮓ ﺗﺒـﻮك اﻗـﺪام ﺑـﻪ‬ ‫وﻳﺮاﻧﺴﺎزي آن ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺰ در آن ﻧﻤﺎز ﻧﮕﺰاردﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺰﺍﺭﺵﻫﺎﻱ ﻭﻳﮋﻩ ﺑ‪‬ﺤﺮﺍﻥ ﺟﻨﮓ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﻳﻦ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﻳﻦ اﺧﺒﺎر را ﻣﻲﺷـﻨﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﻧﺒﻄﻴﺎن ﻛﻪ از ﺷﺎم روﻏﻦ زﻳﺘﻮن ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻲآوردﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎﺧﺒﺮ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮاﻛﻠﻴﺘﻮس ﻟﺸﻜﺮ ﺑﻲﺣﺪ‪ ‬و ﺣﺼﺮي را ﻣﺘﺸﻜّﻞ از ﭼﻬﻞ ﻫـﺰار ﻣـﺮد ﺟﻨﮕـﻲ‬ ‫ﺗﺪارك دﻳﺪه اﺳﺖ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ آن را ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﺳﺮان روﻣﻴﺎن ﺳﭙﺮده‪ ،‬و ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻟَﺨﻢ و‬ ‫ﺟ‪‬ﺬام و دﻳﮕﺮ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﺴﻴﺤﻲ ﻋﺮب را ﺑﺴﻴﺞ ﻛﺮده‪ ،‬و ﻃﻠﻴﻌﺔ ﻟﺸﻜﺮ روﻣﻴﺎن و ﻏﺴ‪‬ﺎﻧﻴﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺎﺣﻴﺔ ﺑﻠﻘﺎء رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪ ،‬ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑـﺎ ﺧﻄـﺮ ﺑﺰرﮔـﻲ روﻳـﺎروي‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻜﺘﻪاي ﻛﻪ ﻣﺰﻳﺪ ﺑﺮ ﻋﻠﺖ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﺼﻞ ﺳﺮﻣﺎي ﺳﺨﺖ ﻓﺮارﺳـﻴﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬و‬ ‫ﻣﺮدم از ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲ و ﻛﻢﻣﺤﺼﻮﻟﻲ رﻧﺞ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺳـﻮاري و ﺑـﺎرﻛﺶ ﺑـﻪ‬ ‫اﻧﺪازة ﻛﺎﻓﻲ در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻣﻴﻮهﻫﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ درﺧﺘﺎن رﺳـﻴﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬و‬ ‫ﻣﺮدم دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ زﻳﺮ ﺳﺎﻳﺔ درﺧﺘﺎن ﺑـﺎ ﺧـﻮردن ﻣﻴـﻮهﻫـﺎي درﺧﺘﺎﻧﺸـﺎن ﺧـﻮش‬ ‫ﺑﮕﺬراﻧﻨﺪ‪ .‬از ﻫﻤﺔ اﻳﻨﻬﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺎﻓﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﻮد‪ ،‬و راه ﭘﺮ ﻧﺸـﻴﺐ و ﻓـﺮاز و‬ ‫دﺷﻮاري را ﭘﻴﺶ روي داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻗﺎﻃﻌﺎﻧﺔ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اوﺿﺎع و ﺷﺮاﻳﻂ و ﺗﺤﻮ‪‬ﻻت‬ ‫ﺟﺎري را ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ دﻗﻴﻖﺗﺮ و ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪﺗﺮ از دﻳﮕﺮان ﺗﺤﺖﻧﻈﺮ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ در ﭼﻨﻴﻦ اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪهاي در ﻛﺎر ﻧﺒﺮد ﺑﺎ روﻣﻴﺎن‬ ‫ﺳﺴﺘﻲ و ﻛﺎﻫﻠﻲ ﺑﻪ ﺧﺮج دﻫﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﮕﺬارﻧﺪ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن روم در ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺳـﻴﻄﺮه‬ ‫و ﻧﻔﻮذ اﺳﻼم ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺎﺧﺖ و ﺗﺎز ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺴﻮي ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﻤﻠـﻪور ﮔﺮدﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ آﺛﺎر ﺳﻮء را ﺑﺮ دﻋﻮت اﺳﻼم و آوازة ﻧﻈـﺎﻣﻲ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل ﺧﻮاﻫـﺪ‬ ‫داﺷﺖ‪ .‬ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻋﺮب ﻛﻪ ﭘﺲ از درﻳﺎﻓﺖ آن ﺿﺮﺑﺖ ﻛﻤﺮﺷـﻜﻦ در ﺣ‪‬ﻨـﻴﻦ‪ ،‬واﭘﺴـﻴﻦ‬ ‫ﻧﻔﺲﻫﺎﻳﺶ را ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ ،‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ زﻧﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره ﭼﺸﻢ اﻧﺘﻈﺎر‬ ‫ﻣﺼﻴﺒﺖ و دردﺳﺮ ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎناﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ واﺳﻄﺔ اﺑﻮﻋﺎﻣﺮ ﻓﺎﺳﻖ ﺑﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي روم در‬ ‫ارﺗﺒﺎطاﻧﺪ؛ از ﭘﺸﺖ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﻨﺠﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ زد‪ ،‬و ﻫﻤﺰﻣﺎن‪ ،‬روﻣﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫را ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﺷﺪﻳﺪ ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ؛ و ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از زﺣﻤﺎﺗﻲ ﻛـﻪ‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت و ﻳﺎراﻧﺸﺎن در ﺟﻬﺖ ﮔﺴﺘﺮش و ﺗﺮوﻳﺞ اﺳﻼم ﻛﺸﻴﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻲﺛﻤﺮ‪ ،‬و آﻧﻬﻤـﻪ‬ ‫اﻣﺘﻴﺎزات و ﭘﻴﺮوزيﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﻨﮓﻫﺎي ﺧﻮﻧﻴﻦ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﭘﻴﺎﭘﻲ و ﭘﻴﮕﻴـﺮ‬ ‫ﺑﻪ دﺳﺖ آوردهاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺔ آن دﺳﺘﺎوردﻫﺎ ﺑﻲﺣﺎﺻﻞ و ﺑﻲاﺛﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم‪ ،‬ﻫﻤﺔ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ را ﺑﺨﻮﺑﻲ درﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﺟﻬـﺖ‪ ،‬ﺑـﺎ‬ ‫وﺟﻮد ﻫﻤﺔ دﺷﻮاريﻫﺎ و ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﻨﮕﻲ ﺑﻲاﻣﺎن و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖﺳﺎز‬ ‫را از ﺳﻮي ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن اﺳﻼم ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ روﻣﻴﺎن در داﺧﻞ ﻣﺮزﻫﺎي ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن ﺗﺤﻤﻴﻞ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻬﻠﺖ ﻧﺪﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮو اﺳﻼم ﺑﺘﺎزﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺍﻋﻼﻥ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺭﻭﻣﻴﺎﻥ‬ ‫وﻗﺘﻲ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺧﻮدﺷﺎن را ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻳﺎراﻧﺸـﺎن‬ ‫اﻋﻼم ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﺒﺮد ﺑﺎ روﻣﻴﺎن آﻣﺎده ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﻚﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺴﻮي ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب و‬

‫‪856‬‬ ‫اﻫﻞ ﻣﻜﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و از آﻧﺎن ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻛﻤﻜﻲ و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧـﺪرت‬ ‫ﭘﻴﺶ ﻣﻲآﻣﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻫﻨﮓ ﺟﻨﮓ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻮرﻳﻪ ﻧﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي دﻳﮕﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﻴﺎن ﻧﮕﺬارﻧﺪ؛ اﻣـﺎ‪ ،‬اﻳـﻦ‬ ‫ﺑﺎر‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺣﺴ‪‬ﺎﺳﻴﺖ اوﺿﺎع‪ ،‬و ﺷﺪ‪‬ت ﺑ‪‬ﺤﺮان‪ ،‬ﺻـﺮﻳﺤﺎً اﻋـﻼم ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻗﺼـﺪ‬ ‫ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ روﻣﻴﺎن را دارﻧﺪ‪ ،‬و ‪‬ﻋﺪ‪‬ه و ﻋ‪‬ﺪ‪‬ه و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺳﭙﺎه دﺷـﻤﻦ را ﺑـﺮاي‬ ‫ﻣﺮدم ﺗﻮﺿﻴﺢ دادﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮاي ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﺎ روﻣﻴﺎن آﻣـﺎده ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﻐﻤﺒـﺮ‬ ‫اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺗﺸـﻮﻳﻖ ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﺰﻣـﺎن‬ ‫ﺑﺨﺸﻲ از ﺳﻮرة ﺑﺮاﺋﺖ ﻧﻴﺰ ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺮاي درﮔﻴﺮي و ﻛﺎرزار ﺑﺎ ﻛﻔﺎر‬ ‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ و ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن را‬ ‫ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در راه ﺧﺪا ﺑﺬل ﻣﺎل ﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬و از داراﻳـﻲﻫـﺎي ﻣـﻮرد ﻋﻼﻗـﺔ‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺧﺪا ﺑﮕﺬرﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺒﻘﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﺑﺮ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺻﺪاي رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺎرزار ﺑﺎ روﻣﻴﺎن ﻓﺮاﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﺟﻬﺖ اﻣﺘﺜﺎل اﻣﺮ آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺮ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ﺳـﺒﻘﺖ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﻫﺮﭼﻪ ﺗﻤﺎمﺗﺮ ﺑﻪ ﺗﻬﻴﻪ و ﺗـﺪارك ﺳـﺎزوﺑﺮگ ﺟﻨـﮓ ﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻗﺒﺎﻳﻞ و ﻃﻮاﻳﻒ ﻋﺮب از ﻫﺮ ﺳﻤﺖ و ﺳﻮي ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺳـﺮازﻳﺮ ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻴﭽﻴـﻚ از‬ ‫آﺣﺎد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن راﺿﻲ ﻧﺸﺪ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﺟﺎﺑﻤﺎﻧﺪ؛ ﻣﮕﺮ ﻋﺪهاي ﻛﻮردل و ﺑﻴﻤﺎردل‪،‬‬ ‫و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﺳﻪ ﺗﻦ از ﻳﺎران رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬؛ ﺣﺘﻲ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان‬ ‫و ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﺎن ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ و از اﻳﺸﺎن درﺧﻮاﺳـﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ اﻋﺰام ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﺮﻛﺐ و ﺳﺎزوﺑﺮگ ﺟﻨﮕﻲ در اﺧﺘﻴﺎرﺷﺎن‬ ‫ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ ،‬و وﻗﺘﻲ ﻛﻪ آﻧﺤﻀﺮت در ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﻻ ﺃﺟﺪ ﻣﺎ ﺃﲪﻠﮑـﻢ ﻋﻠﻴـﻪ!( ﻣـﻦ‬

‫ﻣﺮﻛﺒﻲ ﻧﺪارم ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎر ﺷﻤﺎ ﻗﺮار ﺑﺪﻫﻢ!؟ ﺑﺎزﻣﻲﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ از ﺷـﺪت‬ ‫اﻧﺪوه‪ ،‬اﺷﻚ از ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن ﻣﻲﭘﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا ﭼﻴﺰي ﻧﺪارﻧﺪ در راه ﺧﺪا اﻧﻔﺎق ﻛﻨﻨﺪ؟!‬

‫‪1‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺑﺬل ﻣﺎل و دادن ﺻﺪﻗﺎت و اﻧﻔﺎق ﻓـﻲ ﺳـﺒﻴﻞاﷲ ﺑـﺮ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﺳﺒﻘﺖ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﻛﺎرواﻧﻲ را ﻛﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ دوﻳﺴﺖ ﺷﺘﺮ ﺑﺎ ﺳـﺎزوﺑﺮگ‬ ‫ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬و دوﻳﺴﺖ اوﻗﻴﻪ ﻧﻘﺮه ﺑﻮد و ﺑﺮاي ﺗﺠﺎرت ﺑﻪ ﺷﺎم آﻣﺎده ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬در راه ﺧـﺪا‬ ‫ﺻﺪﻗﻪ داد‪ .‬ﭘﺲ از آن ﻳﻜﺼﺪ ﺷﺘﺮ دﻳﮕﺮ را ﺑـﺎ ﺳـﺎزوﺑﺮگ ﻛﺎﻣـﻞ ﺻـﺪﻗﻪ داد‪ .‬آﻧﮕـﺎه‬ ‫ﻳﻜﻬﺰار دﻳﻨﺎر ﻃﻼ آورد و ﺑﺮ ﮔﺮﻳﺒﺎن رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻧﺜـﺎر ﻛـﺮد‪.‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دﻳﻨﺎرﻫﺎي ﻃﻼ را ﺑﺎ دﺳﺘﺎن ﻣﺒﺎرﻛﺸﺎن ﺑﺎﻻ و ﭘـﺎﻳﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﻣﺎ ﺿﺮ ﻋﺜﻤﺎﻥ ﻣﺎ ﻋﻤﻞ ﺑﻌﺪ ﺍﻟﻴﻮﻡ(‪ .2‬از ﭘﺲ اﻣـﺮوز‪ ،‬ﻋﺜﻤـﺎن ﻫـﺮ‬ ‫ﻋﻤﻠﻲ را ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺑﺸﻮد ﺑﻪ او زﻳﺎن ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﺳﺎﻧﻴﺪ! ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺻـﺪﻗﻪ‬ ‫داد و ﺻﺪﻗﻪ داد‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺰان ﺻﺪﻗﺎت وي ﺑﺮ ﻧﻬﺼـﺪ ﺷـﺘﺮ و ﻳﻜﺼـﺪ اﺳـﺐ‪،‬‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از زر و ﺳﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻟﻎ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻮف دوﻳﺴﺖ اوﻗﻴﻪ ﻧﻘﺮه آورد‪ .‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺗﻤـﺎﻣﻲ داراﻳـﻲاش را‪ -‬ﻛـﻪ‬ ‫ﭼﻬﺎر ﻫﺰار درﻫﻢ ﺑﻮد‪ -‬آورد‪ ،‬و ﺑﺮاي ﺧﺎﻧﻮادهاش ﺟﺰ ﺧﺪا و رﺳﻮلﺧﺪا ﭼﻴﺰي ﻧﻨﻬـﺎد‪،‬‬ ‫و او ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺻﺪﻗﻪاش را آورد‪ .‬ﻋﻤﺮ ﻧﺼﻒ داراﻳﻲاش را داد‪ .‬ﻋﺒ‪‬ـﺎس‬ ‫ﻣﺒﺎﻟﻎ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺻﺪﻗﻪ داد‪ .‬ﻃﻠﺤﻪ و ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻋ‪‬ﺒﺎده و ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ ﻧﻴﺰ ﻫـﺮ ﻳـﻚ‬ ‫ﻣﺒﺎﻟﻐﻲ ﺻﺪﻗﻪ دادﻧﺪ‪ .‬ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ ﻋﺪي ﻧﻮد و‪‬ﺳﻖ ﺧﺮﻣﺎ آورد‪ .‬دﻳﮕﺮان ﻧﻴـﺰ ﻛـﻢ و زﻳـﺎد‬ ‫ﺻﺪﻗﺎﺗﺸﺎن را آوردﻧﺪ و ﻧﺜﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ اﻧﺪازة ﻳﻚ ﻣ‪‬ﺪ‪‬‬ ‫ﻃﻌﺎم ﻳﺎ دو ﻣ‪‬ﺪ‪ ‬ﻃﻌﺎم ﺻﺪﻗﻪ دادﻧﺪ؛ زﻳﺮا ﺑﻴﺶ از آن در ﺗﻮاﻧﺸﺎن ﻧﺒﻮد‪ .‬زﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺗﺎ آﻧﺠـﺎ‬ ‫ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ زﻳﻮرآﻻت و دﺳﺘﺒﻨﺪﻫﺎ و ﺧﻠﺨﺎل ﻫﺎ و ﮔﻮﺷﻮارهﻫﺎ و اﻧﮕﺸﺘﺮيﻫﺎﻳﺸـﺎن را‬ ‫‪ -1‬ﻣﻀﻤﻮن آﻳﻪ ‪ ،92‬ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ )ﺑﺮاﺋﺖ(‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺟﺎﻣﻊ ﺗﺮﻣﺬي‪» ،‬ﻣﻨﺎﻗﺐ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔّﺎن«‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.211‬‬

‫‪858‬‬ ‫ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و ﻧﺜﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎري‪ ،‬ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺑﻪ ﺑﺨﻞ و اﻣﺴﺎك ﻧﮕﺮاﻳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن ﻛـﻪ داوﻃﻠﺒـﻲ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن را‬ ‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺑﺬل اﻣﻮال و داراﻳﻲﻫﺎﻳﺸﺎن و اﻋﻼم داوﻃﻠﺒﻲ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ را ﻛـﻪ ﺟـﺰ ﻧﻴـﺮوي‬ ‫ﻛﺎرﺷﺎن ﭼﻴﺰي در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺮزﻧﺶ و ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و آﻧـﺎن را ﺑـﻪ ﺑـﺎد‬ ‫ﻣﺴﺨﺮه ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪.1‬‬ ‫ﺣﺮﮐﺖ ﺳﭙﺎﻩ ﺍﺳﻼﻡ ﺑﺴﻮﻱ ﺗﺒﻮﮎ‬ ‫ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺠﻬ‪‬ﺰ و ﻣﻬﻴﺎ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﺔ اﻧﺼﺎري را‪ -‬و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ‪ ،‬ﺳ‪‬ﺒﺎع ﺑـﻦ ﻋ‪‬ﺮﻓُﻄـﻪ را‪ -‬در ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﻛـﺎرﮔﺰار‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ را ﺑﺮاي رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادة ﺧﻮدﺷﺎن ﺟﺎﻧﺸـﻴﻦ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ او اﻣﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن در ﻣﺪﻳﻨﻪ اﻗﺎﻣﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن وي را‬ ‫ﺑﻪ ﺑﺎد‪ ‬ﺳﺮزﻧﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬او ﻧﻴﺰ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺧﺎرج ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت وي را ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺃﻻ ﺗﺮﺿﻰ ﺃﻥ ﺗﮑﻮﻥ ﻣﲏ ﲟﻨـﺰﻟﺔ ﻫﺎﺭﻭﻥ ﻣﻦ ﻣﻮﺳﻰ؟ ﺇﻻ ﺃﻧ‪‬ﻪ ﻻ ﻧﱯ ﺑﻌﺪﻱ؟(‬ ‫»ﻧﻤﻲﭘﺴﻨﺪي ﻛﻪ ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺗﻮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻫﺎرون ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺎﺷـﺪ؟ اﻟﺒﺘـﻪ‬ ‫ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺲ از ﻣﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد!؟«‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬روز ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﺒﻮك آﻫﻨﮓ ﺷﻤﺎل ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ‪ ،‬و ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺳﻲﻫﺰار رزﻣﻨﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﺮﮔـﺰ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺳﭙﺎﻫﻲ ﻧﻴﺎراﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬ﺑﻪ رﻏﻢ آن ﻫﻤﻪ ﺑﺬل اﻣﻮال و ﻧﺜﺎر داراﻳـﻲﻫﺎﻳﺸـﺎن‪،‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ اﻳﻦ ﻟﺸﻜﺮ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﻣﺠﻬﺰ ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬و از ﺟﻬﺖ ﺗﻮﺷﺔ‬ ‫راه و ﻣﺮﻛﺐ ﺳﻮاري‪ ،‬ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم ﺑﺴﻴﺎر در ﺗﻨﮕﻨﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻫﺮ ﻫﺠﺪه ﻣـﺮد‬ ‫‪ -1‬ﻣﻀﻤﻮن آﻳﻪ ‪ ،79‬ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ )ﺑﺮاﺋﺖ(‪.‬‬

‫ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺷﺘﺮ در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﺮ آن ﺳﻮار ﻣـﻲﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﻘـﺪر از ﺑـﺮگ‬ ‫درﺧﺘﺎن ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻟﺐﻫﺎﻳﺸﺎن آﻣﺎس ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﺎ وﺟـﻮد آﻧﻜـﻪ ﺗﻌـﺪاد‬ ‫ﺷﺘﺮاﻧﺸﺎن در ﺣﺪ‪ ‬ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﻌـﺪادي از اﺷﺘﺮاﻧﺸـﺎن را ﺑﻜﺸـﻨﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ آﺑﻬﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﺷﻜﻤﺒﺔ آﻧﻬﺎ را ﺑﻨﻮﺷﻨﺪ؛ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺳـﭙﺎه اﺳـﻼم را در‬ ‫ﻏﺰوة ﺗﺒﻮك »ﺟﻴﺶ اﻟﻌ‪‬ﺴﺮه« ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن اﺳﻼم‪ ،‬در ﻣﺴﻴﺮ ﻏﺰوة ﺗﺒﻮك‪ ،‬از وادي ﺣ‪‬ﺠﺮ‪ -‬ﻳﻌﻨﻲ وادي اﻟﻘُـﺮي‪ ،‬ﺳـﺮزﻣﻴﻦ‬ ‫ﻗﻮم ﺛﻤﻮد‪ ،‬ﻛﻪ در آن وادي ﺻﺨﺮهﻫﺎي ﻋﻈﻴﻢ را ﻣﻲﺑﺮﻳﺪﻧﺪ و ﻣﻲﺗﺮاﺷـﻴﺪﻧﺪ و ﺑﻨﺎﻫـﺎي‬ ‫ﺳﻨﮕﻲ ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪ .‬رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن از ﭼـﺎﻫﻲ ﻛـﻪ در آن وادي ﺑـﻮد آب‬ ‫ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ از آﻧﺠﺎ دور ﺷﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬از آب‬ ‫اﻳﻦ ﭼﺎه ﻧﻨﻮﺷﻴﺪ‪ ،‬و از آن ﺑﺮاي ﻧﻤﺎز وﺿﻮ ﻧﺴﺎزﻳﺪ‪ ،‬و ﺧﻤﻴﺮﻫﺎﻳﻲ را ﻛـﻪ ﺑـﺎ اﻳـﻦ آب‬ ‫درﺳﺖ ﻛﺮدهاﻳﺪ ﻋﻠﻮﻓﻪ اﺷﺘﺮاﻧﺸﺎن ﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻟﺐ ﻧﺰﻧﻴـﺪ! آﻧﮕـﺎه ﺑـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ از ﭼﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻧﺎﻗﺔ ﺻﺎﻟﺢ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬از آن آب ﻣﻲﺧﻮرده اﺳـﺖ آب‬ ‫ﺑﺮدارﻧﺪ‪.‬‬ ‫* در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛـﻪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬وﻗﺘـﻲ‬ ‫ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از وادي ﺣ‪‬ﺠﺮ ﻣﻲﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻻ ﺗﺪﺧﻠﻮﺍ ﻣﺴﺎﮐﻦ ﺍﻟﺬﻳﻦ ﻇﻠﻤﻮﺍ ﺃﻧﻔﺴﻬﻢ ﺃﻥ ﻳﺼﻴﺒﮑﻢ ﻣﺎ ﺃﺻﺎ‪‬ﻢ ﺇﻻ ﺃﻥ ﺗﮑﻮﻧﻮﺍ ﺑﺎﮐﲔ(‪.‬‬ ‫»ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺳﺘﻢ روا داﺷﺘﻪاﻧـﺪ وارد ﻧﺸـﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺒـﺎدا ﻛـﻪ آن‬ ‫ﻋﺬاب ﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﺷﻤﺎ را ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺳﺪ؛ ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ در ﺣﺎل ﮔﺮﻳﺴﺘﻦ داﺧﻞ‬ ‫ﺷﻮﻳﺪ!«‬ ‫آﻧﮕﺎه ﺳﺮﺷﺎن را ﺑﺎ ﭘﺎرﭼﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ از آن وادي ﺑﻴﺮون ﺷﺪﻧﺪ‪.1‬‬ ‫در ﺑﻴﻦ راه‪ ،‬ﻧﻴﺎز ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﺑﻪ آب ﺷﺪت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪» ،‬ﺑﺎب ﻧﺰول اﻟﻨﺒﻲ اﻟﺤﺠﺮ« ج ‪ ،2‬ص ‪.637‬‬

‫‪860‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ دﺳﺖ ﺑﻪ دﻋﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن آﻧﭽﻨﺎن ﺑﺎراﻧﻲ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم ﺳﻴﺮاب ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑـﻪ ﻗـﺪر‬ ‫ﻧﻴﺎزﺷﺎن ﻧﻴﺰ آب ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺗﺒﻮك رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺧﻄـﺎب ﺑـﻪ‬ ‫رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﻧﮑﻢ ﺳﺘﺄﺗﻮﻥ ﻏﺪﹰﺍ ﺇﻥ ﺷﺎﺀﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ ﻋﲔ ﺗﺒﻮﮎ‪ ،‬ﻭﺇﻧﮑﻢ ﻟﻦ ﺗﺄﺗﻮﻫﺎ ﺣﱴ ﻳﻀﺤﻲ ﺍﻟﻨﻬﺎﺭ‪ ،‬ﻓﻤﻦ ﺟﺎﺀﻫﺎ‬

‫ﻓﻼ ﳝﺲ ﻣﻦ ﻣﺎﺋﻬﺎ ﺷﻴﺌﹰﺎ ﺣﱴ ﺁﰐ(‪.‬‬

‫»ﺷﻤﺎ ﻓﺮدا اﻧﺸﺎءاﷲ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﭘﺎي ﭼﺸﻤﻪ ﺗﺒﻮك ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ آن ﭼﺸـﻤﻪ‬ ‫ﺑﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﭼﺎﺷﺖ و ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﻴﻤﺮوز ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮﻛﺲ ﺑﻪ اﻳـﻦ ﭼﺸـﻤﻪ رﺳـﻴﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ آب آن دﺳﺖ ﺑﺰﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻦ ﺳﺮ ﺑﺮﺳﻢ!«‬ ‫ﻣﻌﺎذ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ آن ﭼﺸﻤﻪ رﺳﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﻣﺎ دو ﺗﻦ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ آﻧﺠـﺎ رﺳـﻴﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و از ﭼﺸﻤﺔ ﺗﺒﻮك اﻧﺪﻛﻲ آب روان ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬از آن دو ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ :‬ﺑﻪ آب اﻳﻦ ﭼﺸﻤﻪ دﺳﺖ زدﻳﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آري! ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه از آب ﭼﺸﻤﻪ‬ ‫ﺑﺎ دﺳﺘﺎﻧﺸﺎن ﻗﻄﺮه ﻗﻄﺮه ﺟﻤﻊ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻗﺪري آب ﻓـﺮاﻫﻢ آﻣـﺪ‪ .‬ﺑـﺎ آن آب دﺳـﺖ و‬ ‫ﺻﻮرﺗﺸﺎن را ﺷﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و آن آب را ﺑﻪ ﭼﺸﻤﻪ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪﻧـﺪ؛ آب ﻓﺮاواﻧـﻲ از ﭼﺸـﻤﻪ‬ ‫ﺟﻮﺷﻴﺪن ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﻣﺮدم ﻫﺮ اﻧﺪازه ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ از آن ﭼﺸﻤﻪ آب ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘـﺲ از‬ ‫آن‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﻌﺎذ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫)ﻳﻮﺷﮏ ﻳﺎ ﻣﻌﺎﺫ ﺇﻥ ﻃﺎﻟﺖ ﺑﮏ ﺣﻴﺎﺓ ﺃﻥ ﺗﺮﻯ ﻣﺎ ﻫﺎﻫﻨﺎ ﻗﺪ ﻣﻠﻲﺀ ﺟﻨﺎﻧﹰﺎ«‪.١‬‬

‫»ﻃﻮﻟﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺸﻴﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻋﻤﺮت ﻛﻔﺎف ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺒﻴﻨﻲ اﻳـﻦ اﻃـﺮاف ﭘـﺮ از ﺑـﺎغ و‬ ‫ﺑﺴﺘﺎن ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬از ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ج ‪ ،2‬ص ‪.246‬‬

‫ﻧﻴﺰ‪ ،‬در ﺑﻴﻦ راه‪ ،‬ﻳﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺒﻮك رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اﺧﺘﻼف رواﻳﺎت‪ ،‬رﺳﻮل ﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬اﻣﺸﺐ ﺑﺎد ﺗُﻨﺪي ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣـﻲوزد؛ اﺣـﺪي از ﺷـﻤﺎ از‬ ‫ﺟﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﻧﺨﻴﺰد‪ ،‬و ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﺷﺘﺮي دارد زاﻧـﻮ ﺑﻨـﺪ آن را ﻣﺤﻜـﻢ ﺑﺒﻨـﺪد! آن‬ ‫ﺷﺐ‪ ،‬ﺑﺎد ﺗﻨﺪي وزﻳﺪن ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﺮدي از ﻣﻴﺎن ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن از ﺟﺎي ﺧـﻮﻳﺶ ﺑﺮﺧﺎﺳـﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺎد او را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮد‪ ،‬و ﺑﺮ ﻛﻮﻫﻬﺎي ﻃﻴﻲ دراﻓﻜﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻴﻮة ﻛﺎر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺑﻴﻦ راه ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ را ﺑـﺎ‬ ‫ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ و ﻧﻤﺎز ﻣﻐﺮب را ﺑﺎ ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎ‪ -‬ﮔﺎه ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﺟﻤـﻊ ﺗﻘـﺪﻳﻢ‪ ،‬و ﮔـﺎه ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﺟﻤﻊ ﺗﺄﺧﻴﺮ‪ -‬ﻳﻜﺠﺎ ﻣﻲﮔﺰاردﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻟﺸﮑﺮ ﺍﺳﻼﻡ ﺩﺭ ﺗﺒﻮﮎ‬ ‫ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن اﺳﻼم در ﻣﺤﻞ ﺗﺒﻮك ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و در آﻧﺠﺎ اردو زدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي روﻳـﺎروﻳﻲ‬ ‫ﺑﺎ دﺷﻤﻦ آﻣﺎده ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ در ﻣﻴﺎن آﻧـﺎن ﺑـﻪ اﻳـﺮاد‬ ‫ﺧﻄﺎﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﻄﺒﻪ اي ﺑﻠﻴﻎ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﻛﻪ در اﺛﻨﺎي آن ﺟﻮاﻣـﻊ َﻛﻠ‪‬ـﻢ و ﻛﻠﻤـﺎت‬ ‫ﺟﺎﻣﻊ آوردﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺧﻴﺮ دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﺤﺬﻳﺮ و اﻧﺬار ﻛﺮدﻧـﺪ‪،‬‬ ‫و ﻣﮋده و ﺑﺸﺎرت دادﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬روﺣﻴﺔ آﻧﺎن را ﺑﺎﻻ ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑـﺮ ﻣﻌﺮﻓﺘﺸـﺎن‬ ‫اﻓﺰودﻧﺪ‪ ،‬و ﻛﺎﺳﺘﻲﻫﺎ و ﻧﺎرﺳﺎﻳﻲﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ از ﺑﺎﺑﺖ ﻛﻤﻲ رهﺗﻮﺷﻪ و ﻣـﻮاد ﻏـﺬاﻳﻲ و‬ ‫اﺳﻠﺤﻪ و آذوﻗﻪ و ﻣﺮﻛﺐ و ﻏﻴﺮه داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن ﺟﺒﺮان ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬از ﺳـﻮي دﻳﮕـﺮ‪،‬‬ ‫روﻣﻴﺎن و ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﺎن اﻳﺸﺎن وﻗﺘﻲ ﺧﺒﺮ ﻟﺸﻜﺮﻛﺸﻲ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫را ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺮس ﺑﺮ وﺟﻮدﺷﺎن ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﺟﺮأت ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﺎﻳﻨـﺪ ﻳـﺎ ﺑـﺎ‬ ‫ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن اﺳﻼم روﺑﺮو ﺑﺸﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ در داﺧﻞ ﻣﺮزﻫﺎي ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳـﻮي و‬ ‫آن ﺳﻮي ﭘﺮاﻛﻨﺪه و ﻣﺘﻔﺮق ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ روﻳﺪاد ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ را ﺑـﺮ ﺷـﻬﺮت و آوازة‬ ‫ﻗﺪرت ﻧﻈﺎﻣﻲ و رزﻣﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در داﺧﻞ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و ﻧﻴﺰ در ﻣﻨﺎﻃﻖ دوردﺳﺖ ﺑﺮﺟﺎي‬

‫‪862‬‬ ‫ﻧﻬﺎد‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻣﺘﻴﺎزات ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺰرگ و ارزﺷﻤﻨﺪي را ﻛﺴﺐ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ در‬ ‫ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن دو ﻃﺮف ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎزات دﺳﺖ‬ ‫ﻧﻤﻲﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﺤﻨّﻪ ﺑﻦ ر‪‬ؤﺑ‪‬ﻪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي اَﻳﻠﻪ ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن‬ ‫ﺟﺰﻳﻪ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬اﻫﺎﻟﻲ ﺟ‪‬ﺮﺑﺎء و اﻫﺎﻟﻲ اَذر‪‬ح ﻧﻴﺰ ﻧﺰد آﻧﺤﻀـﺮت آﻣﺪﻧـﺪ‪ ،‬و ﺑـﻪ اﻳﺸـﺎن‬ ‫ﺟﺰﻳﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاﻳﺸﺎن دﺳﺘﺨﻄﻲ ﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ ﻛـﻪ‬ ‫آﻧﺎن ﻧﺰد ﺧﻮد ﻧﮕﺎه دارﻧﺪ‪ .‬اﻫﺎﻟﻲ ﻣ‪‬ﻴﻐﺎء در ازاي ﻳﻚ ﭼﻬﺎرم ﻣﺤﺼﻮل ﻣﻴـﻮة آن ﻣﻨﻄﻘـﻪ‬ ‫ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاي ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي اَﻳﻠﻪ دﺳﺘﺨﻄﻲ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣﻀـﻤﻮن‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺑﺴﻢ ﺍﷲ ﺍﻟﺮﲪﻦ ﺍﻟﺮﺣﻴﻢ‪ .‬ﻫﺬﻩ ﺃﻣﻨﺔ ﻣﻦ ﺍﷲ ﻭﳏﻤﺪ ﺍﻟﻨﱯ ﺭﺳﻮﻝﺍﷲ ﻟﻴﺤﻨﺔ ﺑﻦ ﺭﺅﺑﺔ ﻭﺍﻫﻞ ﺃﻳﻠﺔ ﻭﺳﻔﻨﻬﻢ‬

‫ﻭﺳﻴﺎﺭﺍ‪‬ﻢ ﰲ ﺍﻟﱪ ﻭﺍﻟﺒﺤﺮ‪ .‬ﳍﻢ ﺫﻣﺔ ﺍﷲ ﻭﺫﻣﺔ ﳏﻤﺪ ﺍﻟﻨﱯ ﻭﻣﻦ ﮐﺎﻥ ﻣﻌﻪ ﻣﻦ ﺃﻫﻞ ﺍﻟﺸﺎﻡ ﻭﺃﻫﻞ ﺍﻟﺒﺤﺮ‪،‬‬ ‫ﻓﻤﻦ ﺃﺣﺪﺙ ﻣﻨﻬﻢ ﺣﺪﺛﹰﺎ ﻓﺈﻧﻪ ﻻ ﳛﻮﻝ ﻣﺎﻟﻪ ﺩﻭﻥ ﻧﻔﺴﻪ‪ ،‬ﻭﺇﻧﻪ ﻃﻴﺐ ﳌﻦ ﺃﺧﺬﻩ ﻣﻦ ﺍﻟﻨﺎﺱ‪ ،‬ﻭﺇﻧﻪ ﻻ ﳛﻞ‬ ‫ﺃﻥ ﳝﻨﻌﻮﺍ ﻣﺎﺀ ﻳﺮﺩﻭﻧﻪ‪ ،‬ﻭﻻ ﻃﺮﻳﻘﺎ ﻳﺮﻳﺪﻭﻧﻪ ﻣﻦ ﺑﺮ ﺃﻭ ﲝﺮ(‪.‬‬

‫»ﺑﻨﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺸﻨﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺎنﻧﺎﻣﻪاي اﺳﺖ از ﺳﻮي ﺧـﺪاي ﻳﻜﺘـﺎ و ﻣﺤﻤـﺪ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﺮاي ﻳﺤﻨﺔ ﺑﻦ رؤﺑﻪ و اﻫﺎﻟﻲ اَﻳﻠﻪ و ﻛﺸﺘﻲﻫﺎ و ﻛﺎروانﻫﺎﻳﺸﺎن در‬ ‫ﺧﺸﻜﻲ و درﻳﺎ‪ .‬ﻫﻤﮕﻲ آﻧﺎن در ﭘﻨﺎه ﺧﺪا و در ﭘﻨﺎه ﻣﺤﻤﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاﻫﺎن‬ ‫وي از اﻫﻞ ﺷﺎم و ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺟﺰاﻳﺮ درﻳﺎ‪ .‬از ﻣﻴﺎن اﻳﺸﺎن ﻫﺮﻛﺲ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺧﻄﺎﻳﻲ ﺑﺸـﻮد‪،‬‬ ‫اﻣﻮال او ﻣﺎﻧﻊ ﻣﺠﺎزات وي ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬در ﻋﻴﻦ آﻧﻜﻪ آن اﻣﻮال ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛـﻪ از‬ ‫او ﺑﮕﻴﺮد ﺣﻼل ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬روا ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ از ﻫﺮ آﺑـﻲ ﻛـﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨـﺪ از آن‬ ‫ﺑﻨﻮﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ راﻫﻲ ﻛﻪ در ﺧﺸﻜﻲ و درﻳﺎ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ و ﺷﺪ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎزداﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ!«‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺑﻪ رواﻳﺖ از ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.246‬‬

‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ وﻟﻴﺪ را ﺑﺴﻮي اُﻛَﻴـﺪ‪‬ر ﻓﺮﻣـﺎﻧﺮواي د‪‬وﻣـﻪ‬ ‫اﻟﺠﻨﺪل اﻋﺰام ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻬﺎرﺻﺪ و ﺑﻴﺴﺖ ﺳﻮار ﻫﻤﺮاه او ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑـﻪ او ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﻧﮏ ﺳﺘﺠﺪﻩ ﻳﺼﻴﺪ ﺍﻟﺒﻘﺮ( وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺳﺮاغ وي ﻣﻲروي‪ ،‬در ﺣﺎل ﺷﻜﺎر ﮔﺎو وﺣﺸﻲ اﺳﺖ!‬ ‫ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد و رﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ او رﺳـﻴﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ ﻗﻠﻌـﺔ وي در‬ ‫دﻳﺪرس او ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻳﻚ ﮔﺎو وﺣﺸﻲ ﭘﺪﻳﺪار ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺎخﻫﺎﻳﺶ ﺑﺮ درِ ﻗﺼـﺮ‬ ‫ﻣﻲﻛﻮﺑﻴﺪ‪ .‬اُﻛﻴﺪر از ﻗﺼﺮ ﺑﻴﺮون آﻣﺪ ﺗﺎ آن ﮔﺎو را ﺷﻜﺎر ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﺐ ﻣﻬﺘﺎﺑﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﺎ‬ ‫ﺟﻤﻊ ﺳﻮاراﻧﺶ ﺑﺮ ﺳﺮ او رﻳﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﺎﻟﺪ او را دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮد‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت ﻧﻴﺰ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻮن وي را ﻧﺮﻳﺰﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ او‬ ‫ﺑﺮ ﺳﺮ دو ﻫﺰار ﺷﺘﺮ و ﻫﺸﺘﺼﺪ اﺳﺐ و ﭼﻬﺎرﺻﺪ زره و ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﻧﻴﺰه ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫و او ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﺟﺰﻳﻪ اﻗﺮار ﻛﺮد‪ ،‬و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻳﺤﻨﱠـﻪ‬ ‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ د‪‬وﻣﻪاﻟﺠﻨﺪل و ﺗﺒﻮك و اَﻳﻠﻪ و ﺗَﻴﻤﺎء ﺑﺎ او ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ رﻓﺘﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮ اﺛﺮ اﻳﻦ ﭘﻴﺮوزي‪ ،‬آن ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮد روﻣﻴـﺎن ﻛـﺎر ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻳﻘـﻴﻦ‬ ‫درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ دوران اﻋﺘﻤﺎدﺷﺎن ﺑﻪ ﺳﺮوران ﭘﻴﺸﻴﻦ اﻳﺸﺎن ﺳﭙﺮي ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳـﻮد‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺟﻬﺖ دادﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻗﻠﻤﺮو دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﮔﺴﺘﺮش ﻓـﺮاوان‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬و ﻋﻤﻼً ﺑﺎ روﻣﻴﺎن ﻣﺮزﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ ،‬و ﻣـﺰدوران روﻣﻴـﺎن ﺗـﺎ ﺣـﺪود‬ ‫زﻳﺎدي ﺳﺰاي ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ را دﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﺯﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‬ ‫ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﻈﻔّﺮ و ﻣﻨﺼﻮر‪ ،‬از ﺗﺒﻮك ﺑﺎزﮔﺸـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺎ ﻫـﻴﭻ دردﺳـﺮ و ﻛـﺎرزاري‬ ‫ﻣ‪‬ﻮاﺟﻪ ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از ﻛﺎرزار و درﮔﻴﺮي ﺑﺎ ﻛﻔّﺎر ﻣ‪‬ﻌﺎف ﻓﺮﻣـﻮد‪ .‬در‬ ‫ﻣﺴﻴﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﺗﺒﻮك‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﮔﺮدﻧﻪاي دوازده ﺗﻦ از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن در ﭘﻲ آن ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺷﺮح ﻣﺎﺟﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‬

‫‪864‬‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﮔﺬﺷﺘﻦ از اﻳﻦ ﮔﺮدﻧﻪ‪ ،‬ﻋﻤ‪‬ﺎر ﻫﻤﺮاه آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻮدو زﻣﺎم ﻧﺎﻗﺔ اﻳﺸﺎن را ﺑﺮ‬ ‫دوش ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺣ‪‬ﺬﻳﻔﻪ ﺑﻦ ﻳﻤﺎن ﺷﺘﺮ آﻧﺤﻀﺮت را ﻣﻲراﻧﺪ‪ ،‬و دﻳﮕـﺮ ﺳـﭙﺎﻫﻴﺎن از‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻴﺎﺑﺎن در ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آن ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻧﻴﺰ ﻓﺮﺻﺖ را ﻏﻨﻴﻤﺖ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و در ﻫﻤـﺎن‬ ‫اﺛﻨﺎ ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ دو ﺗﻦ ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﻴﺮ ﺧـﻮد اداﻣـﻪ‬ ‫ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺪاي ﭘﺎي آن ﺟﻤﺎﻋﺖ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮﺷﺎن ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻘﺎب ﺑﺮ ﭼﻬﺮه اﻓﻜﻨـﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﺳﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﻳﺨﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت ﺣ‪‬ﺬﻳﻔﻪ را ﻣﺄﻣﻮر‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺮّ آﻧﺎن را دﻓﻊ ﻛﻨﺪ‪ .‬او ﻧﻴﺰ ﺑـﺎ زوﺑﻴﻨـﻲ ﻛـﻪ ﻫﻤـﺮاه داﺷـﺖ ﺑـﺮ ﺻـﻮرت‬ ‫ﻣﺮﻛﺐﻫﺎﻳﺸﺎن زد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را ﺑﻪ وﺣﺸﺖ اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬و ﺷﺘﺎﺑﺎن ﭘﺎي ﺑﻪ ﻓﺮار ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‬ ‫و رﻓﺘﻨﺪ و در ﻣﻴﺎن ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺷﺎن ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺎم‬ ‫اﻳﻦ اﻓﺮاد را ﺑﺎزﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻗﺼﺪ آﻧﺎن را ﻓﺎش ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﺟﻬـﺖ‪ ،‬ﺣ‪‬ﺬﻳﻔـﻪ را‬ ‫ﺳﺮّ رﺳﻮلاﷲ« ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ .‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ داﺳﺘﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫»ﺻﺎﺣﺐ ‪‬‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫﴿ ‪‬ﻭ ‪‬ﻫﻤ‪‬ﻮﹾﺍ ﹺﺑﻤ‪‬ﺎ ﹶﻟ ‪‬ﻢ ‪‬ﻳﻨ‪‬ﺎﻟﹸﻮﹾﺍ﴾‪.١‬‬

‫»و اﻳﺸﺎن در ﭘﻲ اﻧﺠﺎم ﻛﺎري ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ آن دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ‪«.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺪﻳﻨﻪ از دور درﻧﻈﺮ رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻧﻤﺎﻳـﺎن‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﻫﺬﻩ ﻃﺎﺑﺔ‪ ،‬ﻭ ﻫﺬﺍ ﺃﺣﺪ‪ ،‬ﺟﺒﻞ ﳛﺒﻨﺎ ﻭﳓﺒﻪ(‪.‬‬ ‫»اﻳﻦ اﺳﺖ ﻃﺎﺑﻪ‪ ،‬و اﻳﻦ اﺳﺖ اُﺣ‪‬ﺪ‪ ،‬ﻛﻮﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ را دوﺳﺖ دارد و ﻣﺎ دوﺳﺘﺶ دارﻳﻢ!«‬ ‫از ﮔﻮﺷﻪ و ﻛﻨﺎر ﺑﻪ ﮔﻮش ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن و ﻛﻨﻴﺰﻛﺎن از ﺷﻬﺮ ﺧـﺎرج ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑـﺎ ﮔﺮﻣـﻲ‬ ‫ﻓﺮاوان از ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ )ﺑﺮاﺋﺖ(‪ ،‬آﻳﻪ ‪.74‬‬

‫ﻃﻠـــــﻊ اﻟﺒـــــﺪر ﻋﻠﻴﻨـــــﺎ‬

‫ﻣــــــﻦ ﺛﻨﻴــــــﺎت اﻟــــــﻮداع‬

‫وﺟـــــﺐ اﻟﺸـــــﻜﺮ ﻋﻠﻴﻨـــــﺎ‬

‫‪1‬‬

‫ﻣـــــــــﺎ دﻋـــــــــﺎ ﷲ داع‬

‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﺗﺒﻮك و ورود آن ﺣﻀـﺮت‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ -‬ﭘﺲ از ﻳﻚ ﻏﻴﺒﺖ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻃﻮﻻﻧﻲ‪ -‬در ﻣﺎه رﺟﺐ ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠـﺮت روي داد‬ ‫‪.2‬‬ ‫ﻏﺰوة ﺗﺒﻮك‪ -‬ﺑﺮ روي ﻫﻢ‪ -‬ﭘﻨﺠﺎه روز ﺑﻪ ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﻣـﺪت‪ ،‬ﺑﻴﺴـﺖ روز را‬ ‫درﺗﺒﻮك ﮔﺬراﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺎﺑﻘﻲ اﻳﻦ ﻣﺪ‪‬ت را در ﻣﺴﻴﺮ رﻓﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺗﺒﻮك ﺑﻮدﻧﺪ؛ و‬ ‫اﻳﻦ ﻏﺰوه آﺧﺮﻳﻦ ﻏﺰوة ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺎﺟﺮﺍﻱ ﺑﺮ ﺟﺎﻱ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎﻥ‬ ‫اﻳﻦ ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اوﺿﺎع و اﺣﻮال وﻳﮋه آن‪ ،‬اﻣﺘﺤﺎن ﺑﺰرﮔﻲ از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻮد‬

‫‪ -1‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﮔﺰارش ورود ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آوردﻳﻢ‪ .‬ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ اﺑـﻦ ﻗـﻴﻢ اﻳـﻦ ﻣﺮاﺳـﻢ‬ ‫اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ )ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺎرﺳﻲ اﺑﻴﺎت ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﮔﺬﺷﺖ‪.‬م(‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺣﻖّ ﻣﻄﻠﺐ ﻫﻢ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ آﻧﭽﻪ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ آﻧﺤﻀﺮت در ﻣـﺎه رﻣﻀـﺎن ﺑـﻮده‬ ‫اﺳﺖ؛ زﻳﺮا‪ ،‬ﻻزﻣﻪ ﮔﺰارش وي آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دوﻣﻴﻦ ﭘﻨﺠﺸـﻨﺒﻪ ﻣـﺎه‬ ‫رﺟﺐ ﻋﺎزم ﺗﺒﻮك ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻢ اﻛﺘﺒﺮ ﺑﻮده اﺳـﺖ و دﻣـﺎي ﻫـﻮا‬ ‫در ﭼﻨﻴﻦ روزﻫﺎﻳﻲ از ﺳﺎل ﻣﻌﺘﺪل و ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺻﺒﺢﻫﺎ و ﻋﺼﺮﻫﺎ‪ ،‬و ﻣﺪﺗﻲ از‬ ‫رﺳﻴﺪن ﻣﺤﺼﻮل ﺧﺮﻣﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ؛ در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ ﻋﺰﻳﻤﺖ آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺴﻮي ﺗﺒﻮك در روزﻫﺎﻳﻲ ﺑـﻮده‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺮﻣﺎي ﻫﻮا ﺷﺪ‪‬ت داﺷﺘﻪ و ﻓﺼﻞ رﺳﻴﺪن ﺧﺮﻣﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﺎه ﺷﻌﺒﺎن ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل‪ ،‬ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم وﻓـﺎت دﺧﺘﺮﺷـﺎن ام‪‬ﻛﻠﺜـﻮم در ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺣﻀـﻮر‬ ‫داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬درﺳﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣـﺎه رﺟـﺐ ﺑـﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬و ﻋﺰﻳﻤﺖ اﻳﺸﺎن از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﭘﻨﺠﺎه روز ﭘﻴﺶ از آن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ در ﻣﺎه ﺟﻤﺎدياﻻوﻟﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪866‬‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ آن اﻫﻞ اﻳﻤﺎن از دﻳﮕﺮان ﺑﺎزﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ -‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﺳـﻨﺖ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮارد اﺳﺖ‪ -‬و ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦﺑﺎره ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ﺚ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﺍﻟﻄﱠﻴ‪‬ﺐﹺ﴾‪.١‬‬ ‫ﺨﺒﹺﻴ ﹶ‬ ‫ﲔ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ﻣ‪‬ﺎ ﺃﹶﻧ‪‬ﺘﻢ‪ ‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴ ‪‬ﻪ ‪‬ﺣﺘ‪ ‬ﻰ ‪‬ﻳﻤ‪‬ﻴ ‪‬ﺰ ﺍﹾﻟ ‪‬‬ ‫﴿ﻣ‪‬ﺎ ﻛﹶﺎ ﹶﻥ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ‪‬ﻟ‪‬ﻴ ﹶﺬ ‪‬ﺭ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﺆ ‪‬ﻣﹺﻨ ‪‬‬ ‫»ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻨﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺣﺎل ﻛﻪ ﻫﺴـﺘﻴﺪ واﮔـﺬارد‪ ،‬ﻣﮕـﺮ‬ ‫آﻧﻜﻪ ﭘﻠﻴﺪ را از ﭘﺎك ﺟﺪا ﺳﺎزﻳﺪ‪«.‬‬ ‫ﻫﻤﺔ آن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻦ راﺳﺘﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺒﻬﺔ اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﺳﺮﻧﻮﺷـﺖﺳـﺎز ﻋﺰﻳﻤـﺖ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ؛ از اﻳﻦرو‪ ،‬ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪن از اﻳﻦ ﻏﺰوه‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪاي ﺑﺮاي ﻧﻔﺎق ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﺣﺴـﺎب‬ ‫ﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺎه ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳـﺨﻦ از ﻛﺴـﺎﻧﻲ ﺑـﻪ ﻣﻴـﺎن‬ ‫ﻣﻲآﻣﺪ ﻛﻪ از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﺒﻬﺔ ﺟﻨﮓ ﺧﻮدداري ﻛﺮده اﺳـﺖ‪ ،‬آﻧﺤﻀـﺮت ﺑـﻪ ﻳﺎراﻧﺸـﺎن‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺩﻋﻮﻩ! ﻓﺈﻥ ﻳﮑﻦ ﻓﻴﻪ ﺧﲑ ﻓﺴﻴﻠﺤﻘﻪ ﺍﷲ ﺑﮑﻢ‪ ،‬ﻭﺇﻥ ﻳﮑﻦ ﻏﲑ ﺫﻟﮏ ﻓﻘﺪ ﺃﺭﺍﺣﮑﻢ ﻣﻨﻪ(‪.‬‬ ‫»او را واﮔﺬارﻳﺪ! اﮔﺮ ﺧﻴﺮي در وﺟﻮد او ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻠﺤـﻖ ﺧﻮاﻫـﺪ‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪ؛ و اﮔﺮ ﺟﺰ آن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را از ﺷﺮّ او آﺳﻮده ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ!؟«‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺴﺎب‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻘـﺺ ﻋﻀـﻮ ﻳـﺎ ﻧـﺎﺗﻮاﻧﻲ ﺟﺴـﻤﺎﻧﻲ‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﺪهاي ﻫﻢ از روي ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺳﺮ از ﺟﻨﮓ ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﻨـﺪ ﻛـﻪ ﻫﻤـﺎن‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دروغ از رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﺟﺎزه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮﺟﺎي ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﺻﻼً اﺟﺎزه ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و در ﻋـﻴﻦ ﺣـﺎل ﺑـﻪ ﺟﻨـﮓ ﻧﺮﻓﺘـﻪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ دو ﮔﺮوه‪ ،‬ﺳﻪ ﺗﻦ از ﻣﺆﻣﻨﺎن راﺳﺘﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺪون ﻋـﺬر‬ ‫ﻣﻮﺟ‪‬ﻪ و ﺑﺪون اﺟﺎزة ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬از رﻓـﺘﻦ ﺑـﻪ ﺟﺒﻬـﺔ ﺟﻨـﮓ‬ ‫ﺧﻮدداري ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ آﻧﺎن را ﮔﺮﻓﺘﺎر آزﻣﻮﻧﻲ ﺳـﺨﺖ ﮔﺮداﻧﻴـﺪ و‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺗﻮﺑﺔ آﻧﺎن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان‪ ،‬آﻳﻪ ‪.179‬‬

‫وﻗﺘﻲ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬از ﻣﺴﺠﺪ آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫و در آن دو رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﮔﺰاردﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﻼﻗﺎت ﺑـﺎ ﻣـﺮدم ﺟﻠـﻮس ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻛﻪ ﻫﺸﺘﺎد و ﭼﻨﺪ ﺗﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﻨﺎوﻳﻦ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﺬر و ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺗﺮاﺷﻴﺪﻧﺪ‬ ‫و از ﺣﻀﻮر ﻧﻴﺎﻓﺘﻦ در ﻏﺰوة ﺗﺒﻮك ﭘﻮزش ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮاي آﻧﺤﻀﺮت ﺳﻮﮔﻨﺪ‬ ‫ﻳﺎد ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ اﻇﻬﺎرات آﻧﺎن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ آﻧﺎن‬ ‫ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔـﺮت ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﺑـﺎﻃﻦ اﻣﻮرﺷـﺎن را ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ واﮔﺬار ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ‪ ،‬آن ﺳﻪ ﻣﺆﻣﻦ راﺳﺘﻴﻦ‪ -‬ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬ﻛﻌﺐﺑﻦ ﻣﺎﻟـﻚ‪ ،‬ﻣ‪‬ـﺮاره ﺑـﻦ رﺑﻴـﻊ و‬ ‫ﻫﻼل ﺑﻦ اُﻣﻴﻪ‪ -‬ﺑﻨﺎ را ﺑﺮ راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ و ﺻﺪاﻗﺖ ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻳﺎراﻧﺸﺎن اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﺳﻪ ﺗﻦ ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﺔ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﺑﺎ ﺷﺪت ﻫﺮﭼﻪ ﺗﻤﺎمﺗﺮ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻗﻄﻊ راﺑﻄﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬رﻓﺘﺎر ﻣﺮدم ﺑﺎ آﻧـﺎن ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﻛـﺮد‪ ،‬و‬ ‫ﺟﻬﺎن درﻧﻈﺮ اﻳﺸﺎن ﺗﻴﺮه و ﺗﺎر ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و دﻧﻴﺎ ﺑﺎ آن ﻫﻤﻪ وﺳﻌﺖ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺗﻨﮓ آﻣـﺪ‪ ،‬و‬ ‫از ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻴﺰار ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻗﻄﻊ راﺑﻄﺔ ﻣﺮدم ﺑﺎ آﻧﺎن ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﺷﺪت ﮔﺮﻓـﺖ ﻛـﻪ ﭘـﺲ از‬ ‫ﮔﺬﺷﺖ ﭼﻬﻞ روز از آﻏﺎز ﻗﻄﻊ راﺑﻄﻪ ﻣﺤﻜﻮم ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑـﺎ زﻧﺎﻧﺸـﺎن ﻧﻴـﺰ ﻗﻄـﻊ‬ ‫راﺑﻄﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ دوران ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ آﻧﺎن از ﺣﻘﻮق اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑـﺮ ﭘﻨﺠـﺎه روز‬ ‫ﺑﺎﻟﻎ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺒﻮل ﺗﻮﺑﺔ آﻧﺎن را ﺑﺎ ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ اﻋﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﺖ ‪‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴ ﹺﻬ ‪‬ﻢ ﺃﹶﻧ ﹸﻔﺴ‪‬ـ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ‬ ‫ﺖ ‪‬ﻭﺿ‪‬ﺎ ﹶﻗ ‪‬‬ ‫ﺽ ﹺﺑﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﺭ ‪‬ﺣ‪‬ﺒ ‪‬‬ ‫ﺖ ‪‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴ ﹺﻬﻢ‪ ‬ﺍ َﻷ ‪‬ﺭ ‪‬‬ ‫ﻼﹶﺛ ‪‬ﺔ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ‪‬ﺧﻠﱢﻔﹸﻮﹾﺍ ‪‬ﺣﺘ‪‬ﻰ ﹺﺇﺫﹶﺍ ﺿ‪‬ﺎ ﹶﻗ ‪‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ﺍﻟﺜﱠ ﹶ‬ ‫ﺏ ﺍﻟﺮ‪‬ﺣ‪‬ﻴﻢ‪.١﴾‬‬ ‫ﺏ ‪‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴ ﹺﻬ ‪‬ﻢ ‪‬ﻟ‪‬ﻴﺘ‪‬ﻮﺑ‪‬ﻮﹾﺍ ﹺﺇﻥﱠ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ‪‬ﻫ ‪‬ﻮ ﺍﻟﺘ‪‬ﻮ‪‬ﺍ ‪‬‬ ‫ﺠﹶﺄ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ﹺﺇﻻﱠ ﹺﺇﹶﻟ ‪‬ﻴ ‪‬ﻪ ﹸﺛﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫‪‬ﻭ ﹶﻇﻨ‪‬ﻮﹾﺍ ﺃﹶﻥ ﻻﱠ ‪‬ﻣ ﹾﻠ ‪‬‬

‫»و ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﺗﻮﺑﻪ آن ﺳﻪ ﺗﻦ را ﻛﻪ از ﺟﻨﮓ ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﻛﺎرﺷﺎن ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ‬ ‫رﺳﻴﺪ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﺧﺪا ﺑﺎ ﻫﻤﻪ وﺳﻌﺖ آن ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺗﻨﮓ آﻣﺪ‪ ،‬و ﺟﺎﻧﺸﺎن ﺑﺮ ﻟـﺐ آﻣـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺎور ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪا ﻫﻴﭻ ﭘﻨﺎﻫﮕﺎﻫﻲ ﺟﺰ درﮔﺎه او ﻧﻴﺴﺖ؛ آﻧﮕـﺎه ﺧﺪاوﻧـﺪ راه‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ )ﺑﺮاﺋﺖ(‪ ،‬آﻳﻪ ‪.118‬‬

‫‪868‬‬ ‫ﺗﻮﺑﻪ را ﺑﺮاي آﻧﺎن ﮔﺸﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ‪‬اب و رﺣﻴﻢ اﺳﺖ‪«.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺎدﻣﺎن ﺷﺪﻧﺪ؛ آن ﺳﻪ ﻣﺆﻣﻦ راﺳﺘﻴﻦ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﻃـﻮر زاﻳﺪاﻟﻮﺻـﻔﻲ ﺷـﺎدﻣﺎن‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮋده دادﻧﺪ و ﺑﺸﺎرت ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ و ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﺪاﻳﺎ و ﺻﺪﻗﺎت ﻓـﺮاوان‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ و آن دادﻧﺪ‪ ،‬و آن روز ﻳﻜﻲ از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ روزﻫﺎي ﺧﻮش زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد‪.‬‬ ‫راﺟﻊ ﺑﻪ آن اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋ‪‬ﺬر ﺷﺮﻋﻲ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﺼﺤ‪‬ﻮﹾﺍ ‪‬ﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ‬ ‫ﺝ ﹺﺇﺫﹶﺍ ‪‬ﻧ ‪‬‬ ‫ﺲ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ﺍﻟﻀ‪ ‬ﻌﻔﹶﺎﺀ ‪‬ﻭ ﹶﻻ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﺮﺿ‪‬ﻰ ‪‬ﻭ ﹶﻻ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ ‪‬ﻦ ﹶﻻ ‪‬ﻳﺠﹺﺪ‪‬ﻭ ﹶﻥ ﻣ‪‬ﺎ ﻳ‪‬ﻨ ‪‬ﻔﻘﹸﻮ ﹶﻥ ‪‬ﺣ ‪‬ﺮ ‪‬‬ ‫﴿ﹶﻟ ‪‬ﻴ ‪‬‬ ‫‪‬ﻭ ‪‬ﺭﺳ‪‬ﻮ‪‬ﻟﻪ‪.1﴾‬‬ ‫»ﺑﺮ اﻓﺮاد ﻧﺎﺗﻮان‪ ،‬وﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺑﻴﻤﺎران‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﻧﺪارﻧﺪ ﻛﻪ اﻧﻔـﺎق ﻛﻨﻨـﺪ‪،‬‬ ‫ﺣﺮﺟﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﺧﻴﺮﺧﻮاه ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﺎﻓﻴﺴﺖ‪«.‬‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ وﻗﺘﻲ ﺑـﻪ ﻧﺰدﻳﻜـﻲ ﻣﺪﻳﻨـﻪ رﺳـﻴﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫درﺑﺎرة اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﻥ ﺑﺎﳌﺪﻳﻨﺔ ﺭﺟﺎ ﹰﻻ ﻣﺎ ﺳﺮﰎ ﻣﺴﲑﹰﺍ ﻭﻻ ﻗﻄﻌﺘﻢ ﻭﺍﺩﻳﹰﺎ ﺇﻻ ﮐﺎﻧﻮﺍ ﻣﻌﮑﻢ‪ ،‬ﺣﺒﺴﻬﻢ ﺍﻟﻌﺬﺭ(‪.‬‬ ‫»در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﺮداﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ راﻫﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﭘﻴﻤﻮدهاﻳـﺪ‪ ،‬و ﻫـﺮ ﺑﻴﺎﺑـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ از آن‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪاﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ؛ ﻋ‪‬ﺬر ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻊ آﻧﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪«.‬‬ ‫رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﻜﻪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮدهاﻧﺪ؟! ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪) :‬وﻫـﻢ‬ ‫ﺑﺎﻟﻤﺪﻳﻨﻪ( ﺑﺎ آﻧﻜﻪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮدهاﻧﺪ!؟‬ ‫ﺑﺎﺯﺗﺎﺏ ﻏﺰﻭﺓ ﺗﺒﻮﮎ‬ ‫اﻳﻦ ﻏﺰوه ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺴﺰاﻳﻲ در ﮔﺴﺘﺮش ﻧﻔﻮذ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺗﺤﻜﻴﻢ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳـﻲ و‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﻲ آﻧﺎن در ﺟﺰﻳﺮهاﻟﻌﺮب داﺷﺖ‪ .‬ﻣﺮدم درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺮوﻳﻲ در ﺟﻬـﺎن ﻋـﺮب‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ )ﺑﺮاﺋﺖ(‪ ،‬آﻳﻪ ‪.91‬‬

‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻧﻴـﺮوي اﺳـﻼم ﺑﺮاﺑـﺮي ﻛﻨـﺪ و در ﻛﻨـﺎر آن ﻣﻄـﺮح ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و آﺧـﺮﻳﻦ‬ ‫ﭘﺲﻣﺎﻧﺪهﻫﺎي آﻣﺎل و آرزوﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در دل ﺑﺮﺧﻲ از اﻋﺮاب ﺟﺎﻫﻠﻲ و ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن ﺑـﺎﻗﻲ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﭼﺸﻢ اﻧﺘﻈﺎر دردﺳﺮﻫﺎ و ﻣﺼﻴﺒﺘﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫و آرﻣﺎن ﻫﺎي ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﺎ روﻣﻴﺎن ﭘﻴﻮﻧﺪ داده ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﻫﻤـﻪ از ﻣﻴـﺎن رﻓـﺖ و رﻧـﮓ‬ ‫ﺑﺎﺧﺖ‪ .‬آﻧﺎن ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺗﺒﻮك‪ ،‬ﺳﺮ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻓﺮود آوردﻧﺪ‪ ،‬و واﻗﻌﻴـﺖ را ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ‬ ‫ﺑﻮد ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ؛ واﻗﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ راه ﮔﺮﻳﺰي از آن ﻧﻤﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و در ﺑﺮاﺑﺮ آن درﻣﺎﻧﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫از اﻳﻦ رو‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺟﺎي آن ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﺎ ﻧﺮﻣﺶ و ﻣﺪارا رﻓﺘﺎر‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ از آن ﭘﺲ اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺳﺨﺖ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ آﻧﺠـﺎ ﻛـﻪ از‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺻﺪﻗﺎت اﻳﺸﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻧﻬﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬و ﻧﻤﺎزﮔﺰاردن ﺑﺮ ﺟﻨـﺎزهﻫﺎﻳﺸـﺎن را‬ ‫ﻣﻤﻨﻮع ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از اﺳﺘﻐﻔﺎر ﺑـﺮاي‬ ‫آﻧﺎن و اﻳﺴﺘﺎدن ﺑﺮ ﺳﺮ ﺧﺎك آﻧﺎن ﺑﺎزداﺷﺖ‪ ،‬و ﻓﺮﻣﺎن داد ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﺷﻴﺎﻧﺔ دﺳﻴﺴﻪ و‬ ‫ﺗﻮﻃﺌﻪ اي را ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻣﺴﺠﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬درﻫﻢ ﺑﻜﻮﺑﻨﺪ‪ ،‬و آﻳﺎﺗﻲ درﺑﺎرة آﻧﺎن‬ ‫ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺳﺨﺖ رﺳﻮا ﻛﺮد‪ ،‬و دﻳﮕﺮ در ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ آﻧﺎن ﺟﺎي ﺗﺄﻣﻠّﻲ ﺑﺎﻗﻲ‬ ‫ﻧﮕﺬارد‪ ،‬و درﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﺑﻮد ﻛﻪ آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻲ ﺑﺮاي ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﺎمﻫﺎي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن را‬ ‫ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖ ﺗﻤﺎم ﻳﺎدآور ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻴﺰان ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻏﺰوة ﺗﺒﻮك را از آﻧﺠﺎ ﻣﻲﺗﻮان درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻣﻜّﻪ ورود‬ ‫ﻫﻴﺄتﻫﺎي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﻗﺒﺎﻳﻞ و ﻃﻮاﻳﻒ ﻋﺮب ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻏﺎز ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﺣﺘّﻲ ﭘـﻴﺶ از‬ ‫ﻓﺘﺢ ﻣﻜّﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ داﺷﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻏﺰوه‪ ،‬ﺗﻮاﻟﻲ و ﺗﻌﺪ‪‬د آن ﺑﻪ اوج ﺧﻮدش رﺳﻴﺪ‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪ -1‬ﺗﻔﺎﺻﻴﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك را از اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻌـ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ‪ :‬ﺳـﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸـﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪537-515‬؛ زاد‬ ‫اﻟﻤﻌــﺎد‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪13-2‬؛ ﺻــﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨــﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،414 ،252‬ج ‪ ،2‬ص ‪ 637-633‬و ﺟﺎﻫــﺎي‬

‫‪870‬‬ ‫ﻧﹸﺰﻭﻝ ﺁﻳﺎﺕ ﻗﺮﺁﻧﻲ ﭘﻴﺮﺍﻣﻮﻥ ﻏﺰﻭﺓ ﺗﺒﻮﮎ‬ ‫آﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪ‪‬دي از ﺳﻮرة ﺗﻮﺑﻪ )ﺑﺮاﺋﺖ( ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻏـﺰوه ﻧـﺎزل‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از اﻳﻦ آﻳﺎت ﭘﻴﺶ از ﻋﺰﻳﻤﺖ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻗﺼﺪ ﺗﺒﻮك‪ ،‬و ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬـﺎ در اﺛﻨـﺎي ﺳـﻔﺮ‪ ،‬و ﺑﻌﻀـﻲ دﻳﮕـﺮ ﭘـﺲ از ﻣﺮاﺟﻌـﺖ‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت و رزﻣﻨﺪﮔﺎن اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آﻳﺎت اﻳﻦ ﺑﺨـﺶ از ﺳـﻮرة ﺗﻮﺑـﻪ‬ ‫)ﺑﺮاﺋﺖ( ﻣﺸﺘﻤﻞاﻧﺪ ﺑﺮ ﻳﺎدآوري اوﺿﺎع و ﺷﺮاﻳﻂ ﺣﺎﻛﻢ ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﻏـﺰوه‪ ،‬رﺳﻮاﺳـﺎزي‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن‪ ،‬ﺑﻴﺎن اﻣﺘﻴﺎز و ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﺠﺎﻫﺪان و ﻣ‪‬ﺨﻠﺼﺎن‪ ،‬و اﻋﻼم ﭘﺬﻳﺮش ﺗﻮﺑـﺔ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫راﺳﺘﻴﻦ‪ ،‬ﭼﻪ آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﺴﻮي ﺟﺒﻬﺔ ﺟﻨﮓ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻪ آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ؛‬ ‫و ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻄﺎﻟﺐ دﻳﮕﺮ‪.‬‬ ‫ﺩﻳﮕﺮ ﺭﻭﻳﺪﺍﺩﻫﺎﻱ ﻣﻬﻢ ﺳﺎﻝ ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮﺕ‬ ‫در ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﭼﻨﺪ واﻗﻌﺔ دﻳﮕﺮ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻧﻈـﺮ ﺗـﺎرﻳﺨﻲ ﺣـﺎﺋﺰ‬ ‫اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﭘﺲ از ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﺳﻔﺮ ﺗﺒﻮك ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر‬ ‫ﺣﻜﻢ ﻟ‪‬ﻌﺎن ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ ﻋ‪‬ﻮ‪‬ﻳﻤﺮ ﻋ‪‬ﺠﻼﻧﻲ و ﻫﻤﺴﺮ وي ﺑﻪ اﺟﺮا درآﻣﺪ‪.‬‬ ‫‪ .2‬آن زن ﻏﺎﻣﺪﻳﻪ ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪ و ﺑﻪ ارﺗﻜﺎب زﻧﺎ اﻋﺘﺮاف‬ ‫ﻛﺮد‪ ،‬و ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﻛﻮدك وي را از ﺷﻴﺮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬وي را ﺳﻨﮕﺴﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .3‬اًﺻﺤ‪‬ﻤﻪ ﻣﻠﻘّﺐ ﺑﻪ ﻧﺠﺎﺷﻲ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه ﺣﺒﺸﻪ‪ ،‬در ﻣﺎه رﺟﺐ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ ،‬و رﺳﻮلﺧـﺪا‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﺪﻳﻨﻪ از راه دور ﺑﻪ ﺟﻨﺎزة او ﻧﻤﺎز ﮔﺰاردﻧﺪ‪.‬‬‫‪ .4‬اُم‪‬ﻛﻠﺜﻮم دﺧﺘﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﺎه ﺷـﻌﺒﺎن از دﻧﻴـﺎ رﻓـﺖ‪ ،‬و‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻓﻘﺪان دﺧﺘﺮﺷﺎن ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﻟﻮ ﮐﺎﻧﺖ‬ ‫دﻳﮕﺮ؛ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺷﺮح َﻧﻮ‪‬وي ﺑﺮ آن‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪246‬؛ ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪.126-110‬‬

‫ﻋﻨﺪﻱ ﺛﺎﻟﺜﺔ ﻟﺰﻭﺟﺘﮑﻬﺎ(‪ .‬اﮔﺮ ﺳﻮﻣﻴﻦ دﺧﺘـﺮ را ﻧﻴـﺰ ﻣـﻲداﺷـﺘﻢ‪ ،‬او را ﺑـﻪ ﻫﻤﺴـﺮي ﺗـﻮ‬ ‫درﻣﻲآوردم!‬ ‫‪ .5‬ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬از ﻏـﺰوة ﺗﺒـﻮك‪ ،‬ﺳـﺮﻛﺮدة‬ ‫ﺳﻠْﻮل از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ ،‬و رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اُﺑ‪‬ﻲ ﺑﻦ ‪‬‬ ‫ﺑﺮاي وي ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑـﺮ ﺟﻨـﺎزة او ﻧﻤـﺎز ﮔﺰاردﻧـﺪ‪ .‬ﻋﻤـﺮ ﻛﻮﺷـﻴﺪ ﻛـﻪ‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت را از اﻳﻦ دو ﻛﺎر ﺑﺎزدارﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﺲ از آن آﻳﺔ ﺷﺮﻳﻔﺔ ﻗﺮآن ﻣﻄﺎﺑﻖ رأي و ﻧﻈﺮ‬ ‫ﻋﻤﺮ ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺞ ﮔﺰﺍﺭﺩﻥ ﺍﺑﻮﺑﮑﺮ‬ ‫در ذﻳﻘﻌﺪه ﻳﺎ ذﻳﺤﺠ‪‬ﻪ ﺳﺎل‪ -‬ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮت‪ -‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪ‪‬ﻳﻖ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »اﻣﻴﺮاﻟﺤﺎج‪ «‬ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ اﻋﺰام ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑـﺎ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﻚ ﺣﺞ را ادا ﻛﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬آﻳﺎت ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﻮرة ﺑﺮاﺋﺖ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻲ از ﻧﻘﺾ ﻳﻚ ﻃﺮﻓﺔ‬ ‫ﻫﻤﺔ ﭘﻴﻤﺎنﻫﺎ‪ ،‬و ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺪت ﻫﻤﺔ ﻗﺮاردادﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم‪ ،‬ﻋﻠﻲﺑـﻦ‬ ‫اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ را ﻣﺄﻣﻮر ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ آن آﻳﺎت را ﺑﻪ ﻧﻴﺎﺑﺖ از اﻳﺸﺎن ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺗﻼوت ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻛﺎر در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺟﺎﻧﻲ و ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻋ‪‬ﺮف و ﻋـﺎدت اﻋـﺮاب در دوران‬ ‫ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ در ﻧﺎﺣﻴﺔ ﻋ‪‬ﺮج‪ -‬ﻳﺎ‪ :‬ﺻ‪‬ﺠﻨﺎن‪ -‬ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﻼﻗـﺎت ﻛـﺮد‪.‬‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﻴﺮ ﻳﺎ ﻣﺄﻣﻮر؟ ﻋﻠﻲ ﭘﺎﺳﺦ داد‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮرم! آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻫـﺮ دو ﺑـﺮاي اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﻣﺄﻣﻮرﻳﺘﺸﺎن ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎ ﻣـﺮدم ﺣـﺞ ﮔـﺰارد‪ ،‬و ﭼـﻮن روز ﻋﻴـﺪ ﻗﺮﺑـﺎن‬ ‫ﻓﺮارﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﻛﻨﺎر ﺟﻤﺮه اﻳﺴﺘﺎد‪ ،‬و ﭘﻴﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﺣﻀﺮت رﺳـﻮلاﻛـﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ او داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎر زد‪ ،‬و ﻫﻤﺔ ﻗﺮاردادﻫﺎ را ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﻣﺪت ﭼﻬﺎر ﻣﺎه را ﺑﺮاي ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻬﻠﺖ داد‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﺎﻧﻲ ﻛـﻪ‬

‫‪872‬‬ ‫از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼﻴﺰي ﻛﻢ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم ﻫﻤﺪﺳﺘﻲ‬ ‫و ﻫﻤﻴﺎري ﻧﻜﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺪت ﻣﺤﺘﺮم ﺷﻤﺮد‪.‬‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﺮداﻧﻲ را اﻋﺰام ﻛﺮد ﺗﺎ در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻧﺪا دردﻫﻨﺪ ﻛﻪ از ﺳﺎل آﻳﻨﺪه ﻣ‪‬ﺸﺮﻛﺎن‬ ‫ﺣﻖ ﻧﺪارﻧﺪ ﺣﺞ ﺑﮕﺰارﻧﺪ‪ ،‬و از آن ﭘﺲ ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ را ﺑﺮﻫﻨﻪ ﻃﻮاف‬ ‫ﺑﻜﻨﺪ! اﻳﻦ ﻧﺪا ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﺔ ﻳﻚ اﻋﻼﻣﻴﺔ ﺳﺮاﺳﺮي ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳـﺎن ﻳـﺎﻓﺘﻦ دوران و َﺛَﻨﻴـﺖ و‬ ‫ﻧﺴﺦ آﻳﻴﻦ ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﻲ ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﺟﺰﻳﺮهاﻟﻌﺮب ﺑﻮد‪ ،‬و ﺣﺎﻛﻲ از آن ﺑﻮد ﻛﻪ از آن‬ ‫ﺳﺎل ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬آﻳﻴﻦ و‪‬ﺛَﻨﻴﺖ دﻳﮕﺮ ﺑ‪‬ﺮوز و ﻇﻬﻮري ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ‪.1‬‬ ‫***‬ ‫ﻣ‪‬ﺮﻭﺭﻱ ﺑﺮ ﻏﺰﻭﺍﺕ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫در ﻣﻘﺎم ﺑﺮرﺳﻲ ﻏﺰوات ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم و ﺑﻌﺜﻪﻫﺎ و ﺳﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ آﻧﺤﻀﺮت اﻋﺰام‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺟﻨﮓ ﻫـﺎ و ﻣﻘـﺪ‪‬ﻣﺎت و ﻧﺘـﺎﻳﺞ و دﺳـﺘﺎوردﻫﺎ و‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬راﻫﻲ ﺟﺰ اﻳﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﻴﺰ راﻫﻲ‬ ‫ﺟﺰ اﻳﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻘﺎم ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪه‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬و از ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﻧﻈﺎﻣﻲ در ﺳﺮاﺳـﺮ ﺟﻬـﺎن و در‬ ‫ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬زﻳﺮكﺗﺮ و ﺑﺎﻫﻮشﺗﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬و دﻗـﺖ ﻧﻈـﺮ اﻳﺸـﺎن در اﻣـﻮر رزﻣـﻲ و‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻛﺎر ﻧﺒﻮت و رﺳﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺑـﺰرگ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬﻲ و ﺳﺮور ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺧﺪا ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در اﻳـﻦ ﮔﻮﻧـﻪ اﻣـﻮر ﻧﻴـﺰ اﺳـﺘﻌﺪادي‬ ‫ﺑﻲﻣﺎﻧﻨﺪ و ﻧُﺒﻮﻏﻲ ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ از ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﻣﻴﺪانﻫﺎي ﻧﺒﺮد ﭘﺎي ﻧﻨﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ درﺳﺖ در اوﺿﺎع و ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻘﺘﻀـﻲ‪،‬‬ ‫و ﺑﺎ ﭼﻨﺎن ﺷﻴﻮهاي ﻛﻪ ﻣﻘﺘﻀـﺎي ﺣـﺰم و اﺣﺘﻴـﺎط و دﻻوري و ﺷـﺠﺎﻋﺖ و ﺗـﺪﺑﻴﺮ و‬ ‫‪ -1‬ﺻــــﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨــــﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،451 ،220‬ج ‪ ،2‬ص ‪671 ،626‬؛ زاد اﻟﻤﻌــــﺎد‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪26-25‬؛‬ ‫ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج‪ ،2‬ص ‪.546-543‬‬

‫ﻛﻴﺎﺳﺖ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬در ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﻣﻌﺮﻛﻪﻫﺎي ﻛﺎرزار ﻛﻪ ﭘﺎي در آن ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﻜﻪ اﺣﻴﺎﻧـﺎً ﺗﺨﻠﻔـﻲ از ﺣﻜﻤـﺖ و ﺻـﻮاب ﻛـﺮده ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﻳـﺎ در ﻣﺮﺣﻠـﺔ‬ ‫آﻣﺎدهﺳﺎزي ﻟﺸﻜﺮ‪ ،‬و ﻣﺴﺘﻘﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪن آن در ﻣﺮاﻛﺰ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ‪ ،‬ﻳﺎ در اﺧﺘﻴـﺎر ﮔـﺮﻓﺘﻦ‬ ‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﭘﺎﻳﮕﺎهﻫﺎ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﺮدن ﻣﺴﺘﺤﻜﻢﺗﺮﻳﻦ اردوﮔﺎهﻫﺎ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪن ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪ و‬ ‫ﺗﺪﺑﻴﺮ ﺑﺮاي ﮔﺮداﻧﻴﺪن ﭼﺮخ ﻛﺎرزار‪ ،‬دﭼﺎر ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﻟﻐﺰﺷﻲ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺎرﺷﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻜﺴﺖ ﻧﻴﺎﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬در ﺗﻤﺎﻣﻲ آن ﮔﻴﺮودارﻫﺎ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ ﻛـﻪ از‬ ‫ﻧﻮع دﻳﮕﺮي ﻗﺪرت ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ دﻳﮕـﺮ ﻛـﻪ دﻧﻴـﺎي‬ ‫ﺑﺸﺮي آن را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﻜﺴﺖﻫﺎي زودﮔﺬري ﻧﻴﺰ ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ و ﺟﻨﮓ ﺣﻨﻴﻦ روي داد‪ ،‬ﻧﺎﺷﻲ از ﺑ‪‬ﺰدﻟﻲ‬ ‫و ﺳ‪‬ﺴﺘﻲ ﺑﺮﺧﻲ از اﻓﺮاد ﻟﺸﻜﺮ‪ ،‬در ﺟﻨﮓ ﺣﻨﻴﻦ‪ ،‬و ﻳـﺎ ﻧﺎﺷـﻲ از ﻧﺎﻓﺮﻣـﺎﻧﻲ ﺑﺮﺧـﻲ از‬ ‫ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اواﻣﺮ ﻣﺆﻛّﺪ آﻧﺤﻀﺮت‪ ،‬و واﮔﺬاردن ﺗﻘﻴﺪات و اﻟﺘﺰاﻣـﺎﺗﻲ ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎي ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﺔ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ آﻧـﺎن ﻓـﺮض‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و از ﻧﻈﺮ اﻣﻮر ﻧﻈﺎﻣﻲ و رزﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻘﻴﺪ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻫﻤﻴﻦ دو ﻏﺰوة ﺑﺰرگ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕـﺎم ﻫﺰﻳﻤـﺖ و ﺷﻜﺴـﺖ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺣﻀـﺮت‬ ‫رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اوج ﻧﺒﻮغ ﺧﻮدﺷﺎن را در زﻣﻴﻨﺔ ﻓﻨـﻮن ﻟﺸـﻜﺮي و‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺷﺨﺼﺎً روﻳﺎروي دﺷﻤﻦ اﻳﺴـﺘﺎدﮔﻲ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و در ﭘﺮﺗـﻮ‬ ‫ﺣﻜﻤﺖ ﺑﻲﻫﻤﺎﻧﻨﺪﺷﺎن ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ دﺷﻤﻨﺎن را از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ آرﻣﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن ﻧﺎاﻣﻴـﺪ ﺳـﺎزﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺟﻨﮓ اُﺣ‪‬ﺪ؛ ﻳﺎ آﻧﻜﻪ ﻣﺴﻴﺮ ﺟﻨﮓ را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺪﻫﻨﺪ ﺗـﺎ درﻧﺘﻴﺠـﻪ ﺷﻜﺴـﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﭘﻴﺮوزي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺟﻨﮓ ﺣ‪‬ﻨﻴﻦ روي داد‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺤﺮاﻧﻬﺎي‬ ‫ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ‪ ،‬و اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻜﺴﺖﻫﺎي ﻛﻤﺮﺷﻜﻦ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻋﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن را از ﻛﺎر ﻣﻲاﻧﺪازد‪،‬‬ ‫و ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ آﺛﺎر ﺳﻮء را ﺑﺮ اﻋﺼﺎب آﻧﺎن ﺑﺮﺟﺎي ﻣﻲﮔﺬارد‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛـﻪ ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﺑﺠـﺰ‬ ‫رﻫﺎﻳﻲ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺟﺎن ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪874‬‬ ‫اﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺑﺮرﺳﻲ از زاوﻳﺔ ﻣﺤﺪود ﻧﻈﺎﻣﻲ و ﻟﺸﻜﺮي اﺳﺖ؛ از زاوﻳﻪﻫـﺎي دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﻧﻴﺰ اﮔﺮ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﺑﻪ واﺳﻄﺔ اﻳﻦ ﻏﺰوات اﻣﻨﻴﺖ و ﺻﻠﺢ و ﺻﻔﺎ را ﺑﺮ آن ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﺟﻨـﮓزده و ﭘﺮآﺷـﻮب‬ ‫ﺣﺎﻛﻢ ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬و آﺗﺶ ﻓﺘﻨﻪ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن را ﺧﺎﻣﻮش ﺳـﺎزﻧﺪ‪ ،‬و در ﻧﺒـﺮد اﺳـﻼم ﺑـﺎ‬ ‫ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﻲ‪ ،‬ﺻﻮﻟﺖ و ﺷﻮﻛﺖ دﺷﻤﻨﺎن را درﻫﻢ ﺑﺸﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﮔﺮداﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و راه اﻳﺸﺎن و ﻳﺎراﻧﺸﺎن را ﺑﺮاي ﻧﺸـﺮ دﻋـﻮت اﺳـﻼم ﺑـﺎز‬ ‫ﺑﮕﺬارﻧﺪ؛ و در ﮔﻴﺮودار اﻳﻦ ﻛﺎرزارﻫﺎ‪ -‬ﺿﻤﻨﺎً‪ -‬ﻳﺎران ﻣﺨﻠﺺ و ﭘﺎﻛﺒﺎﺧﺘﺔ ﺧﻮﻳﺶ را از‬ ‫آن ﻛﺎﻓﺮان ﻣﺴﻠﻤﺎنﻧﻤﺎ‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﻔﺎﻗﺸﺎن را زﻳﺮ ﻧﻘﺎب اﻳﻤﺎن ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﻫﻤـﻮاره‬ ‫در ﭘﻲ ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪.‬‬ ‫از اﻳﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬در داﻣﺎن اﻳﻦ ﻏﺰوات و ﺳﺮاﻳﺎ و ﺣﺮﻛﺎت و ﺳ‪‬ـﻜَﻨﺎت‪ ،‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣـﻲ‬ ‫اﺳﻼم‪ ،‬ﺷﻤﺎري ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ از ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﻧﻈﺎﻣﻲ را ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛـﻪ ﭘـﺲ از رﺣﻠـﺖ‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺎ ﭘﺎرﺳﺎﻳﺎن و روﻣﻴﺎن در ﻣﻴﺪانﻫﺎي ﻧﺒﺮد ﻋﺮاق و ﺷﺎم روﻳﺎروي ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و از‬ ‫ﻧﻘﻄﻪﻧﻈﺮ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎي ﺟﻨﮕﻲ‪ ،‬و ﻛﺎرﮔﺮداﻧﻲ ﺻﺤﻨﻪﻫﺎي ﻧﺒﺮد‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓـﺎﺋﻖ آﻣﺪﻧـﺪ‪ ،‬و ﺗـﺎ‬ ‫آﻧﺠﺎ ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ آﻧﺎن را از ﺷﻬﺮ و دﻳـﺎر و ﺧﺎﻧـﻪ و ﻛﺎﺷـﺎﻧﻪ و ﺑﺎﻏﻬـﺎ و‬ ‫ﺑ‪‬ﺴﺘﺎﻧﻬﺎ و آﺑﻬﺎ و ﻛﺸﺘﺰارﻫﺎ و اﻣﺎﻛﻦ ﺧﻮﺷﮕﺬراﻧﻲ و ﺑﺰﻣﮕﺎهﻫﺎﻳﺸﺎن ِﺑﺪ‪‬ر آورﻧﺪ و ﺑﻴﺮون‬ ‫ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬و داراﻳﻲﻫﺎ و اﻣﻮاﻟﺸﺎن را ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﭘﺮﺗﻮ اﻳـﻦ ﻏـﺰوات‪ ،‬ﺑـﺮاي‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺴﻜﻦ و زﻣﻴﻦ زراﻋﺘﻲ و زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي اﺷﺘﻐﺎل ﻓﺮاﻫﻢ آورﻧﺪ‪ ،‬و ﺣﺘﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺸﻜﻼت ﻓﺮاوان ﭘﻨﺎﻫﻨﺪﮔﺎﻧﻲ را ﻛﻪ آواره و ﺗﻬﻴﺪﺳﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻞ ﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬و اﺳـﻠﺤﻪ و‬ ‫ﺳﺎزوﺑﺮگ ﺟﻨﮓ و اﺳﺐ و ﺷﺘﺮ و ﻣﺎل و ﻣﻨﺎل ﺑﺮاي ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن اﺳﻼم ﻓـﺮاﻫﻢ ﺳـﺎزﻧﺪ؛ و‬ ‫ﻣﻬﻢﺗﺮ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ذرهاي ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ ﻳﺎ ﻃﻐﻴﺎن و ﺳﺮﻛﺸﻲ و ﺗﺠﺎوز در ﺣﻖ‬ ‫ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا روا دارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺔ اﻳﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ را ﺑﻪ دﺳﺖ آوردﻧﺪ‪.‬‬

‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎ و آرﻣﺎﻧﻬﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﻇﻬﻮر اﺳـﻼم‬ ‫و در ﻋﻬﺪ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻛﺎرزارﻫﺎ و ﺟﻨﮓﻫﺎ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ آﻧﻬﺎ ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻠـﻲ ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬ ‫دادﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶ از ﻋﻬﺪ رﺳﺎﻟﺖ ﺣﻀﺮت ﺧﺘﻤﻲ ﻣﺮﺗﺒﺖ‪ ،‬ﺟﻨﮓﻫﺎ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از ﻏﺎرت و‬ ‫ﭼﭙﺎول و ﻛﺸﺘﺎر و ﺷﺒﻴﺨﻮن و ﺳﺘﻢ و ﺗﺠﺎوز و دﺷﻤﻨﻲ و ﺧﻮاﻧﺨﻮاﻫﻲ و اﻧﺘﻘﺎمﺟﻮﻳﻲ و‬ ‫ﺿﻌﻴﻒﻛُﺸﻲ و وﻳﺮاﻧﮕﺮي و از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدن آﺑﺎداﻧﻲﻫﺎ‪ ،‬و ﻫﺘﻚ ﺣﺮﻣﺖ زﻧـﺎن‪ ،‬و ا‪‬ﻋﻤـﺎل‬ ‫ﺧﺸﻮﻧﺖ و ﺳﻨﮕﺪﻟﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻧﺎﺗﻮان و ﻛﻮدﻛﺎن و ﻛﻨﻴﺰﻛﺎن‪ ،‬و اﻫﻼك ﺣ‪‬ـﺮث و‬ ‫ﻧَﺴﻞ‪ ،‬و ﺑﻴﻬﻮدهﮔﺮاﻳﻲ و ﻓﺴﺎداﻧﮕﻴﺰي؛ اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬در ﭘﺮﺗﻮ آﻳﻴﻦ اﺳﻼم‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻬﺎد‬ ‫ﺑﺮاي رﻫﺎﺳﺎزي اﻧﺴﺎن از ﻧﻈﺎم ﺧﺸﻮﻧﺖ و دﺷـﻤﻨﻲ‪ ،‬و ﺑﺮﻗـﺮار ﻛـﺮدن ﻧﻈـﺎم ﻋـﺪل و‬ ‫اﻧﺼﺎف‪ ،‬درآﻣﺪ‪ ،‬و ﻧﻈﺎم ﺟﻨﮓ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﭘﺎﻳﻤﺎل ﺷﺪن ﺿﻌﻴﻒ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﻮي ﭘﺎﻳﻪرﻳﺰي‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ دﻳﮕﺮ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ ﻛﻪ در آن ﻧﻈﺎم اَﻗﻮﻳﺎ ﻫﻤﻮاره ﺿﻌﻴﻒ درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ داد‪ ‬ﺿُﻌﻔﺎ را از آﻧﺎن ﺑﺴﺘﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺟﻨﮓ ﻣﺘﺤﻮل ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺻـﻮرت‬ ‫ﺟﻬﺎد و ﻓﺪاﻛﺎري درآﻣﺪ‪ ،‬و ﻣﻨﻈﻮر از آن ﻓﺮﻳﺎدرﺳـﻲ آن دﺳـﺘﻪ از ﻣـﺮدان و زﻧـﺎن و‬ ‫ﻛﻮدﻛﺎن ﻧﺎﺗﻮان ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاﻳﺎ ﻣﺎ را از اﻳﻦ ﺷﻬﺮ و دﻳﺎر ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺮدم آن ﺳﺘﻤﻜﺎرﻧﺪ ﺑﻴﺮون ﺑﻴﺎور‪ ،‬و از ﺳﻮي ﺧﻮدت ﺑﺮاي ﻣـﺎ ﺳﺮﭘﺮﺳـﺘﺎﻧﻲ ﺑﮕﻤـﺎر‪ ،‬و‬ ‫ﻳﺎوراﻧﻲ دﻟﺴﻮز ﺑﻔﺮﺳﺖ‪!.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﻛﻠّﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺟﻬـﺖ داد و ﺑﺴـﻮي ﺟﻬـﺎدي ﮔﺮاﻳﻴـﺪ ﻛـﻪ ﻫـﺪف و آرﻣـﺎن آن‬ ‫ﭘﺎﻛﺴﺎزي زﻣﻴﻦ ﺧﺪا از ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﺧﻴﺎﻧﺖ و ﮔﻨﺎه و ﺗﺠﺎوز‪ ،‬و ﺑﺮﻗﺮاري و ﮔﺴﺘﺮش اﻣﻨﻴﺖ‬ ‫و ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ و رأﻓﺖ و رﺣﻤﺖ و ﺟﻮاﻧﻤﺮدي و رﻋﺎﻳﺖ ﺣﻘﻮق دﻳﮕﺮان ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم‪ ،‬در اﺛﻨﺎي ﺳﺮاﻳﺎ و ﻏﺰوات‪ ،‬ﻋﻤﻼً آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﺔ ﺟﻨﮓ و ﺟﻬﺎد در اﺳﻼم‬ ‫را ﺗﺪوﻳﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻘﺮراﺗﻲ را وﺿﻊ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﻟﺸـﻜﺮﻳﺎن و ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪﻫﺎن زﻳﺮدﺳـﺖ‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﺎ آن ﻣﻘﺮرات آﺷﻨﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ آن ﻣ‪‬ﻠﺰَم ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﺤﺖ ﻫﻴﭻ‬ ‫‪ -1‬ﻣﻀﻤﻮن آﻳﻪ ‪ ،75‬ﺳﻮره ﻧﺴﺎء‪.‬‬

‫‪876‬‬ ‫ﻋﻨﻮان و در ﻫﻴﭻ ﺷﺮاﻳﻄﻲ‪ ،‬اﺟﺎزه ﻧﻤﻲدادﻧﺪ ﻛﻪ از آن ﻣﻘﺮرات ﺗﺨﻄّﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ‬ ‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺑ‪‬ﺮﻳﺪه از ﭘﺪرش رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ وي ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻫﺮﮔﺎه اﻣﻴﺮي را ﺑﺮ ﻟﺸﻜﺮي ﻣﻲﮔﻤﺎردﻧﺪ ﺗﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺳﺮﻳﻪاي را ﺑﻪ ﻳﻜـﻲ‬ ‫از ﻳﺎراﻧﺸﺎن واﻣﻲﮔﺬاردﻧﺪ‪ ،‬وي را ﺑﻪ وﻳـﮋه ﺑـﻪ ﺗﻘـﻮاي ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻋﺰّوﺟـﻞ ﺳـﻔﺎرش‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ او ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎناﻧﺪ‪ ،‬رﻓﺘﺎري ﻧﻴﻚ‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ آﻧﮕﺎه ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻏﺰﻭﺍ ﺑﺴﻢﺍﷲ‪ ،‬ﰲ ﺳﺒﻴﻞﺍﷲ‪ ،‬ﻗﺎﺗﻠﻮﺍ ﻣﻦ ﮐﻔﺮ ﺑﺎﷲ‪ ،‬ﺍﻏﺰﻭﺍ‪ ،‬ﻓﻼ ﺗﻐﻠﻮ ﻭﻻ ﺗﻐـﺪﺭﻭﺍ‪ ،‬ﻭﻻ ﲤﺜﻠـﻮﺍ‪ ،‬ﻭﻻ‬ ‫ﺗﻘﺘﻠﻮﺍ ﻭﻟﻴﺪﹰﺍ‪.(...‬‬

‫»ﺑﻨﺎم ﺧﺪا ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ‪ ،‬در راه ﺧﺪا؛ ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛـﺎرزار ﻛﻨﻴـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﻴﺎﻧﺖ و ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻧﻴﺎزﻳﺪ‪ ،‬و ﻣ‪‬ﺜﻠﻪ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬و ﻛﻮدﻛﺎن را ﺗﺤﺖ ﻫـﻴﭻ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻧﻜَﺸﻴﺪ!‪«...‬‬ ‫و ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ ﺗﻴﺴﻴﺮ و ﻣﺴﺎﻋﺪت ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫)ﻳﺴﺮﻭﺍ ﻭﻻ ﺗﻌﺴﺮﻭﺍ‪ ،‬ﻭﺳﮑﻨﻮﺍ ﻭﻻ ﺗﻨﻔﺮﻭﺍ( ‪.١‬‬

‫»ﻛﺎرﻫﺎ را ﺑﺮاي زﻳﺮدﺳﺘﺎﻧﺖ آﺳﺎن ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﺑﺎ ﺳـﺨﺘﻲﻫـﺎ و دﺷـﻮاريﻫـﺎ ﺗﻨﻬـﺎ‬ ‫ﻣﮕﺬارﻳﺪ‪ ،‬و ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺧﻮدﺗﺎن ﮔﺮاﻳﺶ دﻫﻴﺪ‪ ،‬و از ﺧﻮدﺗﺎن ﻣﺮاﻧﻴﺪ!«‬ ‫ﻫﺮﮔﺎه ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻳﺎ‬ ‫اﺳﺘﻘﺮار ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ ﻣﻲرﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﺎن ﺷﺒﻴﺨﻮن ﻧﻤﻲزدﻧﺪ‪ ،‬و ﺻﺒﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺗـﺎ ﺑﺎﻣـﺪاد‬ ‫ﻓﺮا ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬و ﻳﺎران و ﭘﻴﺮواﻧﺸﺎن را ﺑﻪ ﺷﺪت از آﺗﺶ زدن ﺧﺎﻧﻪ و ﻛﺎﺷﺎﻧﺔ ﻣـﺮدم ﻧﻬـﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ زﻳﺮ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻛُﺸﺘﻦ‪ ،‬و ﻛُﺸﺘﻦ و زدن و ﺑﺴﺘﻦ زﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺪ‪‬ت ﻣﻮرد‬ ‫ﻧﻬﻲ آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻮد‪ ،‬و از ﻏﺎرت و ﭼﭙﺎول ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻧﻬـﻲ آﻧﺤﻀـﺮت ﻣﺆﻛّـﺪ ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪83-82‬؛ اﻟﻤﻌﺠﻢ اﻟﺼﻐﻴﺮ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.187 ،123‬‬

‫)ﺍﻟﻨﻬﺒﺔ ﻟﻴﺴﺖ ﺑﺄﺣﻞ ﻣﻦ ﺍﳌﻴﺘﺔ(‪.‬‬ ‫»ﺧﻮردن اﻣﻮال ﻏﺎرت ﺷﺪه ﺣﻼلﺗﺮ از ﺧﻮردن ﻣ‪‬ﺮدار ﻧﻴﺴﺖ!«‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬از ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدن دامﻫﺎ و ﻛﺸﺘﺰارﻫﺎ و ﺑﺮﻳﺪن درﺧﺘﺎن ﻧﻬﻲ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﮕـﺮ در‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﻴﺎز ﻣﺒﺮم ﻛﻪ ﺟﺰ آن راﻫﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺘﺢ ﻣﻜّﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻻ ﲡﻬﺰﻥ ﻋﻠﻰ ﺟﺮﻳﺢ‪ ،‬ﻭﻻ ﺗﺘﺒﻌﻦ ﻣﺪﺑﺮﹰﺍ‪ ،‬ﻭﻻ ﺗﻘﺘﻠﻦ ﺃﺳﲑﹰﺍ(‪.‬‬ ‫»ﻣﺠﺮوﺣﺎن را ﻧﻜﺸﻴﺪ؛ و ﻓﺮارﻳﺎن را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻧﻜﻨﻴﺪ؛ و اﺳﻴﺮان را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻧﺮﺳﺎﻧﻴﺪ!«‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم اﻳﻦ ﺳﻨﺖ را ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻔﻴﺮ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷـﻮد‪ ،‬و از‬ ‫ﻛﺸﺘﻦ ﻛﺎﻓﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻢﭘﻴﻤﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ آﻧﺠـﺎ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻣﻦ ﻗﺘﻞ ﻣﻌﺎﻫﺪﹰﺍ ﱂ ﻳﺮﺡ ﺭﺍﺋﺤﺔ ﺍﳉﻨﺔ‪ ،‬ﻭﺇﻥ ﺭﳛﻬﺎ ﻟﺘﻮﺟﺪ ﻣﻦ ﻣﺴﲑﺓ ﺃﺭﺑﻌﲔ ﻳﻮﻣﹰﺎ(‪.‬‬ ‫»ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﺎﻓﺮي را ﻛﻪ ﻫﻢﭘﻴﻤﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ ﺑﻪ ﻗﺘـﻞ ﺑﺮﺳـﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﻮي ﺑﻬﺸـﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺸﺎﻣﺶ ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﺑﻮي ﺑﻬﺸﺖ از ﭼﻬﻞ ﺳﺎل راه ﺑﻪ ﻣﺸﺎم ﻣﻲرﺳﺪ!«‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺄﺳﻴﺲ و ﺗﺒﻴﻴﻦ اﻳﻦ اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋـﺪ ارزﺷـﻤﻨﺪ‪ ،‬ﺻـﺤﻨﻪﻫـﺎي‬ ‫ﺟﻨﮓ و ﻧﺒﺮد را از ﭘﻠﻴﺪيﻫﺎي دوران ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﭘﺎﻛﺴﺎزي ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و آن را ﺑـﻪ ﺟﻬـﺎدي‬ ‫ﭘﺎك و ﻣﻘﺪس ﻣﺒﺪل ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ ‪.1‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻧﻜـ‪ :‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.68-64‬‬

‫‪878‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‬ ‫ﻋﺎم اﻟﻮ‪‬ﻓُﻮد‬ ‫ﺗﻤﻬﻴﺪ‬ ‫ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ‪ -‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ -‬ﻏﺰوهاي ﺳﺮﻧﻮﺷﺖﺳﺎز ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃـﻮر ﻗـﺎﻃﻊ‬ ‫ﻣﺮگ آﻳﻴﻦ و ﺛﻨﻴﺖ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ‪ .‬در ﭘﺮﺗﻮ اﻳﻦ ﻓﺘﺢ ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻗﻮم ﻋﺮب ﺣـﻖ را از‬ ‫ﺑﺎﻃﻞ ﺑﺎزﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﺮدﻳﺪﻫﺎ و ﺷُﺒﻬﻪﻫﺎ از اذﻫﺎن آﻧﺎن زدوده ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﮔﺮدن ﻧﻬﺎدن‬ ‫ﺑﻪ اﺳﻼم از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺳﺒﻘﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫* ﻋﻤﺮوﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎ در ﻛﻨﺎر ﭼﺎه آﺑﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛـﺮدﻳﻢ ﻛـﻪ ﻣﺤـﻞّ ﻋﺒـﻮر و‬ ‫ﻣﺮور ﻣﺮدم ﺑﻮد‪ .‬ﻛﺎرواﻧﻴﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻲﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺎ از آﻧﺎن ﺳﺆال ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ‪ :‬ﭼﻪ‬ ‫ﺧﺒﺮ؟! ﭼﻪ ﺧﺒﺮ؟! اﻳﻦ ﻣﺮد ﻛﻴﺴﺖ و ﭼﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ؟! ﻣﻨﻈﻮرﻣﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮد‪ .‬در ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺎ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻣﺮد ﻣﻲﭘﻨﺪارد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﻓﺮﺳـﺘﺎده‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ او وﺣﻲ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ وﺣﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬و ﻣﻦ آن ﻛﻼم‬ ‫ﺧﺪا را آﻧﭽﻨﺎن از ﺑﺮ ﻛﺮدهام‪ ،‬ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ در ﺳـﻴﻨﻪام ﻧﻘـﺶ ﺑﺴـﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﻗـﻮم ﻋـﺮب‬ ‫اﺳﻼم آوردﻧﺸﺎن را ﻣﻮﻛﻮل ﺑﻪ ﻓﺘﺢ و ﭘﻴﺮوزي ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬وي را ﺑﺎ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺧـﻮدش واﮔﺬارﻳـﺪ! اﮔـﺮ‬ ‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻏﻠﺒﻪ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي راﺳﺘﻴﻦ اﺳﺖ!؟ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻓﺘﺢ‬ ‫ﻣﻜّﻪ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﻃﺎﻳﻔﻪ و ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﺮاي اﺳﻼم آوردن ﺷﺘﺎب ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘـﺪر ﻣـﻦ‬ ‫ﭘﻴﺶ از دﻳﮕﺮ اﻓﺮاد ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪاش ﺑﺮاي اﺳﻼم آوردن ﺷﺘﺎب ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﭼﻮن ﺑـﻪ ﻧـﺰد‬ ‫ﻗﻮم ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬از ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ راﺳﺘﻴﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻧـﺰد ﺷـﻤﺎ آﻣـﺪهام‪.‬‬ ‫اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻓﻼن ﻧﻤﺎز را در ﻓﻼن وﻗﺖ ﺑﮕﺰارﻳﺪ‪ ،‬و ﻓﻼن ﻧﻤﺎز را در ﻓﻼن وﻗﺖ؛ و‬ ‫ﻫﺮﮔﺎه ﻛﻪ وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﻓﺮا ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎﻫﺎ اذان ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ ﻛﻪ از ﻣﻴـﺎن ﺷـﻤﺎ‬

‫ﻗﺮآن ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﻲداﻧﺪ ﭘﻴﺶﻧﻤﺎز ﺷﻤﺎ ﮔﺮدد‪.1(.....‬‬ ‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ آن دارد ﻛﻪ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ در ﺗﻐﻴﻴﺮ اوﺿﺎع و ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬و‬ ‫ﻋﺰت ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬و ﻣﻮﺿﻌﮕﻴﺮي ﻗﻮم ﻋﺮب در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬و‬ ‫ﮔﺮدن ﻧﻬﺎدن آﻧﺎن ﺑﻪ اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ آﺛﺎر و ﺑﺮﻛـﺎت ﻓـﺘﺢ ﻣﻜـﻪ‪ ،‬ﭘـﺲ از‬ ‫ﻏﺰوة ﺗﺒﻮك دو ﭼﻨﺪان ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻫﻴﺄتﻫﺎي‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﻃﻮاﻳﻒ و ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﺮب ﭘﻴﺎﭘﻲ در اﻳﻦ دو ﺳﺎل‪ -‬ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠـﺮت و‬ ‫ﺳﺎل دﻫﻢ ﻫﺠﺮت‪ -‬آﻫﻨﮓ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺮدﻣﺎن ﻓﻮج ﻓﻮج ﺑﻪ‬ ‫دﻳﻦ ﺧﺪادرﻣﻲآﻳﻨﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺘﺢ ﻣﻜّﻪ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ده ﻫﺰار رزﻣﻨﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ‪ ،‬در ﻏﺰوة ﺗﺒﻮك‪ ،‬در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻳﻚ ﺳﺎل ﺗﻤﺎم از ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﻧﮕﺬﺷـﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬آﻣﺎر ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن اﺳﻼم ﺑﻪ ﺳﻲﻫﺰار رزﻣﻨﺪه ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬و ﭘﺲ از آن‪ ،‬در ﺣﺠﻪاﻟـﻮداع‬ ‫درﻳﺎﻳﻲ از ﻣﺮدان ﻣﺴﻠﻤﺎن رزﻣﻨﺪه را‪ -‬ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار ﻳﺎ ﻳﻜﺼﺪ و ﭼﻬـﻞ و ﭼﻬـﺎر‬ ‫ﻫﺰار‪ -‬ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن رﺳﻮلﺧﺪا ﻣﻮج ﻣﻲ زﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻮاي ﻟﺒﻴﻚ ﻟﺒﻴﻚ و ﺗﻜﺒﻴـﺮ و‬ ‫ﺗﺴﺒﻴﺢ و ﺗﺤﻤﻴﺪ آﻧﺎن در ﻫﺮ ﻛﺮان ﻃﻨﻴﻦاﻧﺪاز ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬و ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺳـﺮزﻣﻴﻦ ﺣﺠـﺎز را‬ ‫ﺑﻪ ﻟﺮزه درﻣﻲآورد‪.‬‬ ‫ﻭ‪‬ﻓﻮﺩ‪ ،‬ﻫﻴﺄﺕﻫﺎﻱ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ‬ ‫ﺷﻤﺎر ﻫﻴﺄتﻫﺎي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ اﻗﻮام و ﻗﺒﺎﻳـﻞ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ آﻣﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻨـﺎ ﺑـﻪ ﮔـﺰارش‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻛﺘﺐ ﻣﻐﺎزي‪ ،‬از ﻫﻔﺘﺎد درﻣﻲﮔﺬرد‪ ،‬و ﺑﺮاي ﻣﺎ اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻜﺎﻳـﻚ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﭙﺮدازﻳﻢ‪ ،‬و ﺷﺮح و ﺑﺴﻂ و ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﭘﻴﺮاﻣﻮن آﻧﻬﺎ ﭼﻨﺪان ﻓﺎﻳﺪهاي ﻧﺨﻮاﻫـﺪ‬ ‫داﺷﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻮاردي از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر اﺟﻤـﺎل ﻣـﻲﭘـﺮدازﻳﻢ ﻛـﻪ از ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و از ﺟﻬﺎﺗﻲ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎً‪ ،‬ﺧﻮاﻧﻨﺪة اﻳﻦ ﻛﺘـﺎب‬ ‫‪ 1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎرى‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.616 -615‬‬

‫‪880‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ورود ﻋﻤﺪة اﻳﻦ ﻫﻴﺄتﻫﺎي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﭘـﺲ از ﻓـﺘﺢ‬ ‫ﻣﻜﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺒﺎﻳﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﺄتﻫﺎي ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﻲ ﺧﻮدﺷـﺎن را ﭘـﻴﺶ از آن‬ ‫ﺑﺮاي دﻳﺪار ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .1‬و‪‬ﻓﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻘﻴﺲ‪ :‬اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻠﻪ دو ﺑﺎر ﺑﺎ ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫دﻳﺪار داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬دﻳﺪار ﻧﺨﺴﺖ آن در ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ﻫﺠﺮت ﻳﺎ ﭘﻴﺶ از آن ﺑﻮده اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺮدي از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻠﻪ‪ -‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣ‪‬ﻨﻘ‪‬ﺬ ﺑﻪ ﺣﻴﺎن‪ -‬ﺑﺮاي ﺗﺠﺎرت ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺪ و ﺷـﺪ داﺷـﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﻚ ﺑﺎر ﻛﻪ ﭘﺲ از ورود ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﺠﺎرت ﺑـﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬ ‫وارد ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻳﻴﻦ اﺳﻼم آﺷﻨﺎ ﺷﺪ‪ ،‬و اﺳﻼم آورد‪ ،‬و ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻪاي از ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ او ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻮي ﻗﻮم ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ .‬آﻧﺎن‬ ‫ﻧﻴﺰ اﺳﻼم آوردﻧﺪ و در ﻳﻜﻲ از ﻣﺎهﻫﺎي ﺣﺮام در ﻗﺎﻟﺐ ﻫﻴﺄﺗﻲ ﻣﺘﺸـﻜّﻞ از ﺳـﻴﺰده ﻳـﺎ‬ ‫ﭼﻬﺎردهﻧﻔﺮ ﺑﺮ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و در آن دﻳﺪار‪ ،‬راﺟﻊ ﺑﻪ‬ ‫اﺣﻜﺎم ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردن و اﺣﻜﺎم ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲ ﻫﺎ از آﻧﺤﻀﺮت ﺳـﺆال ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﺰرگ‪ ‬آن‬ ‫ﺟﻤﺎﻋﺖ‪ ،‬اَﺳ ‪‬ﺒﺢ ﻋﺼﺮي ﻧﺎم داﺷﺖ ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬درﺑـﺎرة او‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﻥ ﻓﻴﮏ ﺧﺼﻠﺘﲔ ﳛﺒﻬﻤﺎ ﺍﷲ‪ :‬ﺍﳊﻠﻢ ﻭﺍﻷﻧﺎﺓ(‪.‬‬ ‫»در وﺟﻮد ﺗﻮ دو ﺧﺼﻠﺖ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن دو ﺧﺼﻠﺖ را دوﺳﺖ دارد‪ :‬ﺑﺮدﺑﺎري‬ ‫و ﭘﺮﺣﻮﺻﻠﮕﻲ«‪.‬‬ ‫دوﻣﻴﻦ دﻳﺪار آﻧﺎن ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺳﺎل ﻧﻬـﻢ ﻫﺠـﺮت‪ ،‬ﺳـﺎل‬ ‫ورود ﻫﻴﺄتﻫﺎي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺑﻮد ﻛﻪ در اﻳﻦ دﻳﺪار‪ ،‬ﺷﻤﺎر اﻋﻀﺎي ﻫﻴﺄت ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ آﻧﺎن‬ ‫ﭼﻬﻞ ﺗﻦ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن ﺟﺎرود ﺑﻦ ﻋﻼء ﻋﺒﺪي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺼـﺮاﻧﻲ ﺑـﻮد و اﺳـﻼم‬ ‫آورد‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻧﻴﻚ ﮔﺮدﻳﺪ ‪.1‬‬ ‫‪ -1‬ﺷﺮح ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪َ ،‬ﻧﻮ‪‬وي‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪33‬؛ ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪.86-85‬‬

‫‪ .2‬و‪‬ﻓَﺪ د‪‬و‪‬س‪ :‬ورود ﻫﻴﺄت ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻠﻪ در اواﺋﻞ ﺳﺎل ﻫﻔـﺘﻢ ﻫﺠـﺮت ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬درﮔﻴﺮ ﻏﺰوة ﺧﻴﺒﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﭘـﻴﺶ از‬ ‫اﻳﻦ داﺳﺘﺎن اﺳﻼم آوردن ﻃﻔﻴﻞ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو د‪‬و‪‬ﺳﻲ را آوردهاﻳـﻢ ﻛـﻪ وي ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻫﻨﻮز در ﻣﻜﻪ ﺑﻮدﻧﺪ اﺳﻼم آورد؛ آﻧﮕﺎه ﺑﺴﻮي ﻗﻮم‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬و آﻧـﺎن از دﻋـﻮت وي‬ ‫اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ از آﻧﺎن ﻗﻄﻊ اﻣﻴﺪ ﻛﺮد و ﻧﺰد رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬و از آﻧﺤﻀﺮت درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻗﺒﻴﻠﺔ د‪‬وس را ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ آﻧﺎن دﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺍﻫﺪ ﺩﻭﺳﺎ(‪.‬‬ ‫»ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ‪ ،‬ﻗﺒﻴﻠﻪ د‪‬و‪‬س را ﻫﺪاﻳﺖ ﻓﺮﻣﺎ!«‬ ‫دﻳﺮي ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ دوﺳﻴﺎن اﺳﻼم آوردﻧﺪ‪ ،‬و ﻃﻔﻴﻞ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻫﻔﺘﺎد ﻳﺎ ﻫﺸﺘﺎد ﺧﺎﻧﻮار از‬ ‫ﻣﺮدم ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪاش در اواﺋﻞ ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬درﮔﻴﺮ ﻓﺘﺢ ﺧﻴﺒﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺪ‪ ،‬و از آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛـﺮم‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻧﺎﺣﻴﺔ ﺧﻴﺒﺮ ﭘﻴﻮﺳﺖ‪.‬‬‫‪ .3‬ﭘﻴﻚ ﻓَﺮوه ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺟ‪‬ﺬاﻣﻲ‪ :‬ﻓَﺮوه ﻳﻜﻲ از ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﻋـﺮبﻧـﮋاد روﻣﻴـﺎن‪ ،‬و‬ ‫ﻛﺎرﮔﺰار آﻧﺎن در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻋﺮبﻧﺸﻴﻦ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﻮد‪ ،‬و در ﻧﺎﺣﻴﺔ ﻣ‪‬ﻌﺎن و اﻃﺮاف آن‬ ‫در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﺎم ﻣﻨـﺰل داﺷـﺖ‪ .‬اﻧﮕﻴـﺰة اﺳـﻼم آوردن وي ﺟﻨﮕﺠـﻮﻳﻲ و دﻻوري و‬ ‫ﺷﺠﺎﻋﺘﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ از رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﻧﺒﺮد ﻣﻮﺗﻪ در ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠـﺮت ﻣﺸـﺎﻫﺪه‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ اﺳﻼم آورد‪ ،‬ﭘﻴﻜﻲ ﺑﻪ ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ‬ ‫اﺳﻼم آوردن وي را ﺑﻪ اﻃﻼع آن ﺣﻀﺮت ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬و اﺳﺘﺮي ﺳﻔﻴﺪ ﺑـﻪ اﻳﺸـﺎن ﻫﺪﻳـﻪ‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬روﻣﻴﺎن ﭼﻮن از اﺳـﻼم آوردن وي ﺑـﺎﺧﺒﺮ ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬او را دﺳـﺘﮕﻴﺮ و ﺑﺎزداﺷـﺖ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه وي را ﻣﻴﺎن ارﺗﺪاد و ﻣﺮگ ﻣﺨﻴﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬وي ﻧﻴﺰ ﻣﺮگ را ﺑﺮ ارﺗـﺪاد‬

‫‪882‬‬ ‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ‪ ،‬و او را در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﻛﻨﺎر ﭼﺎه آﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﻋ‪‬ﻔﺮاء ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ؛ ﺑـﺮ دار‬ ‫آوﻳﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﭘﺲ از آن ﮔﺮدﻧﺶ را ﻫﻢ زدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .4‬و‪‬ﻓﺪ ﺻ‪‬ﺪاء‪ :‬اﻳﻦ و‪‬ﻓﺪ‪ ،‬در ﭘﻲ ﺑﺎزﮔﺸﺖ رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬از‬ ‫ﺟِﻌﺮاﻧﻪ در ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣـﺪ‪ .‬ﺷـﺮح‬ ‫ﻗﻀﻴﻪ از اﻳﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﺮﻳﻪاي را ﻣﺘﺸﻜﻞ از‬ ‫ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﺗﻦ از رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن آﻣﺎده ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﻣﺄﻣﻮر ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮ ﻧﺎﺣﻴﻪاي از ﻳﻤﻦ ﻛﻪ ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺻ‪‬ﺪاء در آن ﺳﺎﻛﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺘﺎزﻧﺪ‪ .‬در ﻫﻤﺎن اﺛﻨﺎ ﻛﻪ ﺳـﺮﻳﺔ‬ ‫ﻣﺬﻛﻮر در ﻧﺎﺣﻴﺔ ﺻﺪر ﻗﻨﺎه اردو زده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺎد ﺑﻦ ﺣﺎرث ﺻ‪‬ﺪاﺋﻲ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪ و ﻧـﺰد‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪه از ﺟﺎﻧـﺐ ﻗـﻮم و‬ ‫ﻗﺒﻴﻠﻪام ﻧﺰد ﺷﻤﺎ آﻣﺪهام! ﻟﺸﻜﺮﻳﺎﻧﺘﺎن را ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪ؛ ﻣـﻦ و ﻗـﻮم و ﻗﺒﻴﻠـﻪام در اﺧﺘﻴـﺎر‬ ‫ﺷﻤﺎﻳﻴﻢ! رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن را از ﻧﺎﺣﻴﺔ ﺻ‪‬ﺪر ﻗَﻨـﺎه‬ ‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺻ‪‬ﺪاﺋﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻮي ﻗﻮم ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺸﺖ و آﻧﺎن را ﺑﺮاي دﻳﺪار رﺳﻮلﺧـﺪا‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺎﻧﺰده ﺗﻦ از آﻧﺎن ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬‫وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﺳﻼم آوردﻧﺪ و ﺑﺎ آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﺑﺴـﻮي ﻗـﻮم ﺧـﻮد‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺳﻼم ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﺳﻼم در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓـﺖ‪ ،‬ﺗـﺎ‬ ‫ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻳﻜﺼﺪ ﺗﻦ از آﻧﺎن در ﺣﺠﻪاﻟﻮداع ﺑﻪ آﻧﺤﻀﺮت ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .5‬ﻛﻌﺐ ﺑﻦ ز‪‬ﻫﻴﺮ ﺑﻦ اﺑـﻲ ﺳ‪‬ـﻠﻤﻲ‪ :‬وي از ﺧﺎﻧـﺪان ﺷـﺎﻋﺮان ﺑـﻮد‪ ،‬و ﻳﻜـﻲ از‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺷﻌﺮاي ﻋﺮب‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﻫﺠﻮ ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮت از ﻏـﺰوة ﻃـﺎﺋﻒ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮادر ﻛﻌﺐﺑﻦ ز‪‬ﻫﻴﺮ‪ ،‬ﺑ‪‬ﺠﻴﺮﺑﻦ ﻛﻌﺐ ﺑﻪ وي ﻧﺎﻣﻪاي ﻧﻮﺷﺖ ﺣـﺎﻛﻲ از اﻳﻨﻜـﻪ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻌﻀﻲ از ﺳﺮان ﻣﻜﻪ را ﻛﻪ وي را ﻫﺠﻮ ﻣﻲﻛﺮدهاﻧﺪ‬ ‫و آزار ﻣﻲدادهاﻧﺪ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬و دﻳﮕـﺮ ﺷـﺎﻋﺮان ﻗـﺮﻳﺶ ﺑـﻪ ﻫـﺮ ﺳـﻮي‬

‫ﮔﺮﻳﺨﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﻚ‪ ،‬اﮔﺮ ﺟﺎﻧﺖ را دوﺳﺖ داري ﺑﻨﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺑﺸﺘﺎب‪ ،‬ﻛﻪ وي ﻫﺮﮔﺰ ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﺗﺎﺋﺒﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﺰد او ﺑﺮود ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛُﺸﺖ‪ ،‬و اﮔﺮ ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﻲ ﺟﺎﻧﺖ را ﺑﺮدار و ﺑﻪ ﺳﻮﻳﻲ ﺑﮕﺮﻳﺰ! از آن ﺑـﻪ ﺑﻌـﺪ‪ ،‬ﻓﻴﻤـﺎﺑﻴﻦ اﻳـﻦ دو ﺑـﺮادر‬ ‫ﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎريﻫﺎي ﻣﻜﺮّر ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ دﻧﻴﺎ درﻧﻈﺮ ﻛﻌﺐ ﺗﻴﺮه و ﺗـﺎر‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﺟﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻣﺮدي از ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺟ‪‬ﻬﻴﻨﻪ وارد ﺷﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺎ او ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ را ﮔﺰارد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد آن ﻣﺮد ﺟ‪‬ﻬ‪‬ﻨﻲ ﺑﻪ ﻧـﺰد‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﻓﺖ و در ﻛﻨﺎر آﻧﺤﻀﺮت ﻧﺸﺴﺖ‪ ،‬و دﺳﺘﺶ را در‬ ‫ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬او را ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ در دﺳﺖ آﻧﺤﻀﺮت ﻧﻬﺎد‬ ‫و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا‪ ،‬ﻛﻌﺐ ﺑﻦ ز‪‬ﻫﻴﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﺪ و اﺳﻼم ﺑﻴـﺎورد‪ ،‬و از‬ ‫ﺷﻤﺎ اﻣﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ! اﮔﺮ ﻣﻦ او را ﺑﻪ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺎورم‪ ،‬ﺗﻮﺑﻪ و اﺳﻼم او را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻳﺪ؟‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬آري! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻛﻌﺐ ﺑﻦ زﻫﻴﺮ ﻫﺴﺘﻢ! ﻣﺮدي از اﻧﺼﺎر ﺧﻮد را ﺑﺮ روي ﻛﻌﺐ‬ ‫اﻧﺪاﺧﺖ و از آﻧﺤﻀﺮت اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺮدن وي را ﺑﺰﻧـﺪ‪ .‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﮔـﺮام اﺳـﻼم‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺩﻋﻪ ﻋﻨﮏ‪ ،‬ﻓﺈﻧﻪ ﻗﺪ ﺟﺎﺀ ﺗﺎﺋﺒﹰﺎ ﻧﺎﺯﻋﹰﺎ ﻋﻤﺎ ﮐﺎﻥ ﻋﻠﻴﻪ(‪.‬‬ ‫»دﺳﺖ از وي ﺑﺪار؛ وي آﻣﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و از ﻛﺮدارﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺧـﻮد دﺳـﺖ‬ ‫ﺑﻜﺸﺪ!«‬ ‫در آن ﺣﺎل‪ ،‬ﻛﻌﺐ ﺑﻦ زﻫﻴﺮ ﻗﺼﻴﺪة ﻣﺸﻬﻮر ﺧﻮد را ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﻴﺖ آن ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﺑﻮد‪:‬‬ ‫ﺑﺎﻧﺖ ﺳﻌﺎد ﻓﻘﻠﺒﻲ اﻟﻴﻮم ﻣﺘﺒﻮل‬ ‫ﻣﺘﻴﻢ أﺛﺮﻫﺎ ﻟﻌﻢ ﻳﻔﺪ ﻣﻜﺒﻮل‬ ‫»ﺳ‪‬ﻌﺎد ﻛﻮچ ﻛﺮده اﺳﺖ و دﻟﻢ در ﻓﺮاق او اﻳﻨﻚ ﺟﺮﻳﺤﻪدار اﺳﺖ و در ﭘﻲ او ﭼﻮﻧـﺎن‬ ‫اﺳﻴﺮي ﻛﻪ ﺑﺮاي او ﻓﺪﻳﻪ ﻧﺪاده ﺑﺎﺷﻨﺪ دﺳﺖ و ﭘﺎي در ﻏُﻞ و زﻧﺠﻴﺮ دارد!«‬

‫‪884‬‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ اﺑﻴﺎت اﻳﻦ ﻗﺼﻴﺪه ﻛﻪ ﻃﻲ آﻧﻬﺎ از رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘـﻮزش‬ ‫ﻣﻲﻃﻠﺒﺪ‪ ،‬و آﻧﺤﻀﺮت را ﻣﻲﺳﺘﺎﻳﺪ‪ ،‬اﺑﻴﺎت ذﻳﻞ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻧﺒﺖ أن رﺳﻮل اﷲ أوﻋﺪﻧﻲ‬ ‫واﻟﻌﻔﻮ ﻋﻨﺪ رﺳﻮل اﷲ ﻣﺄﻣﻮل‬ ‫ﻣﻬﻼ ﻫﺪاك اﻟﺬي اﻋﻄﺎك ﻧﺎﻓﻠﺔ اﻟـ‪...‬‬ ‫ﻗﺮآن ﻓﻴﻬﺎ ﻣﻮاﻋﻴﻆ وﺗﻔﺼﻴﻞ‬ ‫ﻻ ﺗﺄﺧﺬﻧﻲ ﺑﺎﻗﻮال اﻟﻮﺷﺎة وﻟﻢ‬ ‫أ ذﻧﺐ وﻟﻮ ﻛﺜﺮت ﻓﻲ اﻻﻗﺎوﻳﻞ‬ ‫ﻟﻘﺪ أﻗﻮم ﻣﻘﺎﻣﺎ ﻟﻮ ﻳﻘﻮم ﺑﻪ‬ ‫أري واﺳﻤﻊ ﻣﺎ ﻟﻮ ﻳﺴﻤﻊ اﻟﻔﻴﻞ‬ ‫ﻟﻈﻞ ﻳﺮﻋﺪ اﻻن أن ﻳﻜﻮن ﻟﻪ‬ ‫ﻣﻦ اﻟﺮﺳﻮل ﺑﺎذن اﷲ ﺗﻨﻮﻳﻞ‬ ‫ﺣﺘﻲ وﺿﻌﺖ ﻳﻤﻴﻨﻲ ﻣﺎ أﻧﺎزﻋﻪ‬ ‫ﻓﻲ ﻛﻒ ذي ﻧﻘﻤﺎت ﻗﻴﻠﻪ اﻟﻘﻴﻞ‬ ‫ﻓﻠﻬﻮا أﺧﻮف ﻋﻨﺪي إذ أﻛﻠﻤﻪ‬ ‫وﻗﻴﻞ‪ :‬إﻧﻚ ﻣﻨﺴﻮب و ﻣﺴﺌﻮل‬ ‫ﻣﻦ ﺿﻴﻐﻢ ﺑﻀﺮاء اﻻرض ﻣﺨﺪره‬ ‫ﻓﻲ ﺑﻄﻦ ﻋﺜﺮ ﻏﻴﻞ دوﻧﻪ ﻏﻴﻞ‬ ‫إن اﻟﺮﺳﻮل ﻟﻨﻮر ﻳﺴﺘﻀﺎء ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻬﻨﺪ ﻣﻦ ﺳﻴﻮف اﷲ ﻣﺴﻠﻮل‬

‫»ﺑﺎ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺮا ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮدهاﻧﺪ! اﻣﺎ‪ ،‬از‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻫﻤﻮاره اﻣﻴﺪ ﻋﻔﻮ و ﮔﺬﺷﺖ ﻣﻲرود؛‬ ‫آرام ﺗﺮ! ﻫﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪي ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻜﺶ ﻗﺮآن را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ارزاﻧﻲ داﺷﺘﻪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در آن‬ ‫ﻣﻮﻋﻈﻪﻫﺎي ﻓﺮاوان و ﺗﻔﺼﻴﻞ و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﺷﻤﺎ را رﻫﻨﻤﻮن ﮔﺮدد؛‬ ‫ﻣﺮا ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺧﺒﺮﭼﻴﻨﺎن ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ؛ ﻣﻦ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻧﻜـﺮدهام‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨـﺪ درﺑـﺎره ﻣـﻦ‬ ‫ﺣﺮفﻫﺎي زﻳﺎدي زده ﺑﺎﺷﻨﺪ؛‬ ‫ﻣﻦ در ﻣﻘﺎﻣﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪام و ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ و ﻣﻲﺷﻨﻮم‪ ،‬ﻛﻪ اﮔﺮ ﻓﻴﻞ ﺟـﺎي ﻣـﻦ‬ ‫ﺑﻮد و ﻣﻲﺷﻨﻴﺪ؛‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد ﻣﻲﻟﺮزﻳﺪ؛ ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ از ﺟﺎﻧﺐ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑـﻪ‬ ‫اذن ﺧﺪا ﺑﺮاي او ﻋﻨﺎﻳﺖ و رﺣﻤﺘﻲ ﻣﻲرﺳﻴﺪ!‬ ‫ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬دﺳﺖ راﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ را‪ ،‬ﺑﻲ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و ﻧﺰاﻋﻲ‪ ،‬در دﺳـﺖ‬ ‫ﻛﺴﻲ ﻗﺮار دادم ﻛﻪ ﻣﺮدي اﻧﺘﻘﺎم ﮔﻴﺮﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﻗﻮل و ﺣﺮﻓﺶ‪ ،‬ﻗﻮل ﻗﻄﻌﻲ اﺳﺖ!؟‬ ‫و او ﺑﺪان ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﺑﺎ او دارم ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن ﺑﻪ ﺗﻮ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ داده اﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن را ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺎﺳـﺨﮕﻮ ﺑﺎﺷـﻲ! ﺑـﺮاي ﻣـﻦ ﭘﺮﻫﻴﺒـﺖﺗـﺮ و‬ ‫ﺗﺮﺳﻨﺎكﺗﺮ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫از ﺷﻴﺮ ﻧﺮي ﻛﻪ در ﺑﻴﺸﻪاي ﭘ‪‬ﺮ دار و درﺧﺖ در وداي ‪‬ﻋﺜّﺮ ﻛﻤﻴﻦ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ و درﺧﺘﺎن‬ ‫اﻧﺒﻮه او را درﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ!؟‬ ‫آري‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻮر اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻫﻤﮕـﺎن از ﭘﺮﺗـﻮ او روﺷـﻨﻲ‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬و در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎي ﺧﺪا‪ ،‬ﺷﻤﺸﻴﺮي ﻣﻤﺘﺎز و از ﻧﻴﺎم ﺑﺮﻛﺸﻴﺪه اﺳﺖ!«‬ ‫در اداﻣﺔ ﻗﺼﻴﺪه‪ ،‬ﻣﻬﺎﺟﺮان ﻗﺮﻳﺶ را ﺳﺘﻮده اﺳﺖ؛ زﻳﺮا‪ ،‬ﻫﻴﭽﻴـﻚ از آﻧـﺎن ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم‬ ‫ورود ﻛﻌﺐ ﺟﺰ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ و ﻧﻴﻜﻲ ﺳﺨﻨﻲ ﻧﮕﻔﺖ‪ ،‬و در اﺛﻨﺎي ﻣﺪح و ﺛﻨﺎي ﻣﻬـﺎﺟﺮان‪ ،‬از‬ ‫آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از اﻧﺼﺎر از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬

‫‪886‬‬ ‫ﮔﺮدن وي را ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬در ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺪح ﻣﻬﺎﺟﺮان ﺑﻪ ﻛﻨﺎﻳﻪ ﻗﺼـﺪ ﺗﻌـﺮﻳﺾ ﺑـﻪ اﻧﺼـﺎر را‬ ‫داﺷﺖ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻳﻤﺸﻮن ﻣﺸﻲ اﻟﺠﻤﺎل اﻟﺰﻫﺮ ﻳﻌﺼﻤﻬﻢ‬

‫ﺿﺮب اذا ﻋﺮد اﻟﺴﻮد اﻟﺘﻨﺎﺑﻴﻞ‬

‫»ﻫﻤﭽﻮن اﺷﺘﺮان ﻧﺮ ﺧﻮﺷﺮﻧﮓ راه ﻣﻲروﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺎه ﺳﻴﺎﻫﺎن ﺑﺪ ﻫﻴﺒﺖ ﻣﺘﻌﺮض اﻳﺸـﺎن‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺿﺮﺑﺎت ﺷﻤﺸﻴﺮﺷﺎن از آﻧﺎن ﭘﺎﺳﺪاري ﻣﻲﻛﻨﺪ!«‬ ‫ﺑﻌﺪﻫﺎ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺳﻼم آورد و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻧﻴﻚ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬در ﻗﺼﻴﺪهاي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اﻧﺼﺎر را‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻣﺪح ﻛﺮد‪ ،‬و آن ﻗﺼﻮري را ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﺒـﺮان ﻛـﺮد‪.‬‬ ‫در آن ﻗﺼﻴﺪه ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻣـــﻦ ﺳـــﺮه ﻛـــﺮم اﻟﺤﻴـــﺎة ﻓـــﻼ ﻳـــﺰل‬

‫ﻓـــﻲ ﻣﻘﻨـــﺐ ﻣـــﻦ ﺻـــﺎﻟﺤﻲ اﻻﺧﻴـــﺎر‬

‫ورﺛـــﻮا اﻟﻤﻜـــﺎرم ﻛـــﺎﺑﺮا ﻋـــﻦ ﻛـــﺎﺑﺮ‬

‫إن اﻟﺨﻴــــﺎر ﻫــــﻢ ﺑﻨــــﻮ اﻻﺧﻴــــﺎر‬

‫»ﻫﺮ آﻧﻜﺲ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻛﺮاﻣﺖ را ﺧﻮش دارد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره در ﻣﻴﺎن ﺟﻤـﺎﻋﺘﻲ‬ ‫از ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﺎن اﻧﺼﺎر ﺑﺴﺮ ﺑﺮد؛‬ ‫آﻧﺎن ارﺟﻤﻨﺪي و ﻛﺮاﻣﺖ را ﻧﺴﻞ اﻧﺪر ﻧﺴﻞ ﺑﻪ ارث ﺑﺮدهاﻧـﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاﺳـﺘﻲ ﻛـﻪ ﻧﻴﻜـﺎن‬ ‫ﻫﻤﻮاره ﻓﺮزﻧﺪان ﻧﻴﻜﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪«.‬‬ ‫‪ .6‬و‪‬ﻓﺪ ﺑﻨﻲ ﻋ‪‬ﺬر‪‬ه‪ :‬اﻳﻦ وﻓﺪ در ﻣﺎه ﺻﻔﺮ ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮت وارد ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬دوازده‬ ‫ﺗﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻤﺰه ﺑﻦ ﻧُﻌﻤـﺎن‪ .‬وﻗﺘـﻲ از آﻧـﺎن ﭘﺮﺳـﻴﺪﻧﺪ‪ :‬ﻛﻴﺴـﺘﻨﺪ و از ﻛﺠـﺎ‬ ‫ﻣﻲآﻳﻴﺪ؟ ﺳﺨﻨﮕﻮي آن ﻫﻴﺄت ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻨﻲ ﻋ‪‬ﺬرهاﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺮادران ﻣﺎدري ُﻗﺼ‪‬ﻲ! ﻣـﺎﻳﻴﻢ آن‬ ‫ﻛﺴﺎن ﻛﻪ ﻗُﺼﻲ را ﻳﺎري ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬و ﺧﺰاﻋﻪ و ﺑﻨﻲﺑﻜﺮ را از وادي ﻣﻜﻪ ﺑﻴﺮون راﻧﺪﻳﻢ! ﻣﺎ‬ ‫ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﻫﺎ و واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻫﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ دارﻳﻢ! ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از آﻧـﺎن‬ ‫اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﮋدة ﻓﺘﺢ ﺷﺎم را ﺑﻪ آﻧﺎن دادﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را از ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻛﺎﻫﻨﺎن ﻧﻬﻲ‬

‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬و از ﺳﺮﺑﺮﻳﺪن ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﻄﺎﺑﻖ آﻳﻴﻦ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ‪ ،‬ﺑﺎزداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻋﻀﺎي اﻳﻦ ﻫﻴﺄت‬ ‫ﻫﻤﮕﻲ اﺳﻼم آوردﻧﺪ و ﭼﻨﺪ روز در ﻣﺪﻳﻨﻪ اﻗﺎﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و آﻧﮕﺎه ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .7‬و‪‬ﻓﺪ ‪‬ﺑﻠ‪‬ﻲ‪ :‬اﻳﻦ وﻓﺪ در ﻣﺎه رﺑﻴﻊاﻻول ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮت ﺑﻪ دﻳﺪار رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﻪ روز در ﻣﺪﻳﻨﻪ اﻗﺎﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬رﺋﻴﺲ ﻫﻴﺌـﺖ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻀُـﺒ‪‬ﻴﺐ‬ ‫درﺑﺎرة ﻣﻬﻤﺎﻧﻲ دادن و ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ ﻛﺮدن از آﻧﺤﻀﺮت ﺳﺆال ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳـﺎ اﺟـﺮ و ﺛـﻮاﺑﻲ‬ ‫دارد؟ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻧﻌﻢ‪ ،‬ﻭﮐﻞ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺻﻨﻌﺘﻪ ﺇﱃ ﻏﲏ ﺃﻭ ﻓﻘﲑ ﻓﻬﻮ ﺻﺪﻗﺔ(‪.‬‬ ‫»آري‪ ،‬و ﻫﺮ ﻧﻴﻜﻲ و اﺣﺴﺎﻧﻲ ﻛـﻪ در ﺣـﻖّ ﺛﺮوﺗﻤﻨـﺪ ﻳـﺎ ﻓﻘﻴـﺮي روا داري ﺻـﺪﻗﻪ‬ ‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﮔﺮدد!«‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬درﺑﺎرة ﻣﺪ‪‬ت ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﻲ ﺳﺆال ﻛﺮد؛ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺛﻼﺛﺔ ﺃﻳﺎﻡ( ﺳﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز! درﺑﺎرة‬ ‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﮔﻤﺸﺪه ﺳﺆال ﻛﺮد؛ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﻫﻲ ﻟﮏ ﺃﻭ ﻷﺧﻴﮏ ﺃﻭ ﻟﻠﺬﺋﺐ( از آن ﺗﻮﺳﺖ ﻳـﺎ‪ ،‬از‬ ‫آن ﺑﺮادر ﺗﻮ ﻳﺎ از آن ﮔﺮگ! درﺑﺎرة ﺷﺘﺮ ﮔﻤﺸﺪه ﺳﺆال ﻛﺮد؛ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﻣﺎ ﻟﮏ ﻭﻟﻪ؟ ﺩﻋﻪ‬ ‫ﺣﱴ ﳚﺪﻩ ﺻﺎﺣﺒﻪ( ﺑﻪ آن ﭼﻪ ﻛﺎر داري؟! آن را واﮔﺬار ﺗﺎ ﺻﺎﺣﺒﺶ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻛﻨﺪ!‬ ‫‪ .8‬و‪‬ﻓﺪ ﺛﻘﻴﻒ‪ :‬ورود اﻳﻦ ﻫﻴﺄت در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮت ﺑﻮد‪ .‬داﺳﺘﺎن اﺳـﻼم‬ ‫آوردن آﻧﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺮح اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺮ ﻛﺮدة آﻧﺎن ﻋ‪‬ـﺮوه ﺑـﻦ ﻣﺴـﻌﻮد ﺛﻘﻔـﻲ ﭘـﺲ از‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻏﺰوة ﻃﺎﺋﻒ در ذﻳﻘﻌﺪة ﺳﺎل‬ ‫ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺰد آﻧﺤﻀﺮت رﻓﺖ و اﺳﻼم آورد‪ .‬آﻧﮕﺎه‬ ‫ﺑﺴﻮي ﻗﻮم ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺸﺖ و آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻛﺮد‪ ،‬و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺳـﺮور ﻗـﻮم‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻮد‪ ،‬و ﻫﻤﻪ ﮔﻮش ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن او ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و او را از اﺷﺘﺮان ﺟﻮاﻧﺸﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ دوﺳـﺖ‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ از او ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ .‬اﻣـﺎ‪ ،‬ﻫﻤﻨﻴﻜـﻪ آﻧـﺎن را ﺑﺴـﻮي اﺳـﻼم‬ ‫ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬از ﻫﺮ ﺳﻮي ﺑﺮ او ﺗﻴﺮ ﺑﺎرﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬و او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﭼﻨﺪ ﻣﺎه‬ ‫ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ راﻳﺰﻧﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺗـﺎب و ﺗـﻮان‬

‫‪888‬‬ ‫ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﺎ اﻋﺮاب ﺳﺎﻛﻦ اﻃﺮاف ﻣﻨﻄﻘﺔ ﺧﻮدﺷﺎن را ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن ﻫﻢ ﺑﺎ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﻼم‬ ‫ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺮ آن ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدي را ﺑﻪ ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻔﺮﺳـﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻳـﻦﺑـﺎره ﺑـﺎ ﻋﺒـﺪﻳﺎﻟﻴﻞ ﺑـﻦ ﻋﻤـﺮو ﺳـﺨﻦ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﺷﺎن را ﺑﺎ او در ﻣﻴﺎن ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬وي ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و از آن ﺗﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﺑـﺎزﮔﺮدد‪،‬‬ ‫ﺑﺎ او ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﺮوه ﻛﺮدﻧﺪ!؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﭼﻨـﻴﻦ ﻧﻜـﻨﻢ‪ ،‬ﻣﮕـﺮ آﻧﻜـﻪ‬ ‫ﻣﺮداﻧﻲ ﭼﻨﺪ را ﻫﻤﺮاه ﻣﻦ ﺑﻔﺮﺳﺘﻴﺪ! آﻧﺎن ﻧﻴﺰ دو ﺗـﻦ از ﻫـﻢﭘﻴﻤﺎﻧﺎﻧﺸـﺎن و ﺳـﻪ ﺗـﻦ از‬ ‫ﺑﻨﻲ ﻣﺎﻟﻚ را ﻫﻤﺮاه او ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﺟﻤﻌﺎً ﺷﺶ ﺗﻦ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑـﻦ اﺑـﻲاﻟﻌـﺎص‬ ‫ﺛﻘﻔﻲ ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن ﺑﻮد و از ﻫﻤﺔ آﻧﻬﺎ ﺟﻮاﻧﺘﺮ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻫﻴﺄت ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﺛﻘﻴﻒ ﺑﺮ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﺮاي‬ ‫آﻧﺎن ﻗﺒ‪‬ﻪاي در ﮔﻮﺷﺔ ﻣﺴﺠﺪ زدﻧﺪ ﺗﺎ در آﻧﺠﺎ اﻗﺎﻣﺖ ﻛﻨﻨﺪ و ﻗﺮآن ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﻣـﺮدم را‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﮔﺰارﻧﺪ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن در آن ﻣﻜﺎن اﻗﺎﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪ و ﺷﺪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺤﻀﺮت اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ اﺳـﻼم دﻋـﻮت‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ رﺋﻴﺲ آن ﻫﻴﺄت درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺻﻠﺤﻨﺎﻣﻪاي ﺑﻨﻮﻳﺴﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺛﻘﻴﻒ ﺻﻠﺢ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ آﻧـﺎن‬ ‫اﺟﺎزه دﻫﻨﺪ ﻛﻪ زﻧﺎ ﺑﻜﻨﻨﺪ و ﺷﺮاب ﺑﻨﻮﺷﻨﺪ و رﺑﺎ ﺑﺨﻮرﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺖ ﺑﺰرﮔﺸﺎن ﻻت را ﺑـﻪ‬ ‫آﻧﺎن واﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را از ﻧﻤﺎز ﻣﻌﺎف ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و از آﻧﺎن ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺖ ﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻪ‬ ‫دﺳﺖ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺸﻜﻨﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﺪﻧﺪ ﻫﻴﭽﻴـﻚ از‬ ‫درﺧﻮاﺳﺖﻫﺎي اﻳﺸﺎن را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺧﻠـﻮت ﻛﺮدﻧـﺪ و ﻣﺸـﻮرت ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﭼﺎرهاي ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺰد آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ و اﺳﻼم آوردﻧﺪ‪ ،‬و ﺷﺮط ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺷـﺨﺺ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﻦ ﺑ‪‬ـﺖ ﺑﺰرﮔﺸـﺎن ﻻت را ﺑـﺮ ﻋﻬـﺪه‬ ‫ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺮدم ﺛﻘﻴﻒ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎ دﺳﺘﺎن ﺧﻮدﺷﺎن آﻧﺮا درﻫﻢ ﻧﺸﻜﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ‬

‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ آﻧﺎن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي آﻧﺎن دﺳـﺘﺨﻄﻲ ﻧﻮﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻲاﻟﻌﺎص ﺛﻘﻔﻲ را اﻣﻴﺮ آﻧﺎن ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا‪ ،‬ﭘﺎﻓﺸـﺎري و ﻋﻼﻗﻤﻨـﺪي وي‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻔﻘﱡﻪ در دﻳﻦ و ﻓﺮاﮔﻴﺮي ﻣﻌﺎرف اﺳﻼم و ﺗﻌﻠﻢ ﻗﺮآن از ﻫﻤﺔ آﻧﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ وي از اﻳﻦ ﻗﺮار ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻴﺄت ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﺛﻘﻴﻒ ﻫﻤﻪ روزه وﻗﺖ ﺑﺎﻣﺪاد ﻧﺰد‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ و ﻋﺜﻤﺎنﺑﻦ ﻋﺎص را در ﻛﻨﺎر ﺑـﺎر و ﺑ‪‬ﻨـﺔ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﺎزﻣﻲﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺷﺪت ﮔﺮﻣﺎي ﭘـﻴﺶ از ﻇﻬـﺮ ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﻮاب ﻧﻴﻤﺮوزي ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎنﺑﻦ ﻋﺎص ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻣﻲرﻓﺖ و از اﻳﺸﺎن درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﻗـﺮآن را ﺑـﺮ او اﻗـﺮاء ﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﺮاﻣـﻮن‬ ‫ﻣﻌﺎرف دﻳﻨﻲ ﺳﺆال ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺎه آﻧﺤﻀﺮت را در ﺣﺎل اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ ﺑـﺮاي‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮرﻫﺎﻳﺶ ﺑﻨﺰد اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﻲرﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﺜﻤﺎنﺑﻦ ﻋﺎص‪ ،‬ﺑﻌﺪﻫﺎ‪ ،‬در آن اﻳﺎم ﻛﻪ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﺮب ﺑﻪ ارﺗﺪاد روي ﻣﻲآوردﻧﺪ‪،‬‬ ‫وﺟﻮد وي ﺑﺮاي ﻗﻮم ﺛﻘﻴﻒ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺮﻛﺖآﻓﺮﻳﻦ ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻣﺮدم ﺛﻘﻴﻒ ﻋﺰم ﺑﺮ آن ﺟﺰم‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣ‪‬ﺮﺗﺪ ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺛﻘﻴﻒ‪ ،‬ﺷﻤﺎ آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺮدﻣﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ‬ ‫ﻛﻪ اﺳﻼم آوردﻳﺪ؛ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺮدﻣﻲ ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﻣ‪‬ﺮﺗﺪ‪ ‬ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ! و ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺨﻦ او ﺑﺎﻋﺚ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺛﻘﻴﻒ از ارﺗﺪاد ﺧﻮدداري ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ آﻳﻴﻦ اﺳﻼم ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻴﺄت ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﺛﻘﻴﻒ ﺑﻪ ﻧﺰد آﻧﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﺑﺘﺪا ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻄﻠﺐ را از آﻧﺎن ﻛﺘﻤـﺎن‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را از ﺟﻨﮓ و ﻛﺎرزار ﺗﺮﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و دﻟﺘﻨﮕﻲ و اﻧﺪوﻫﮕﻴﻨﻲ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن‬ ‫دادﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﺎز ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛـﻪ رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬از آﻧـﺎن‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ اﺳﻼم ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ ،‬و زﻧﺎ و ﺷﺮاب و رﺑﺎ و دﻳﮕﺮ ﻣﺤﺮّﻣﺎت اﺳـﻼم را ﺗـﺮك‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﮔﺮﻧﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺟﻨﮕﻴﺪ! ﻣﺮدم ﺛﻘﻴﻒ را ﻛﺒﺮ و ﻧﺨﻮت ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻓﺮاﮔﺮﻓﺖ‪،‬‬ ‫و ﺑﻪ ﻣﺪت دو ﺗﺎ ﺳﻪ روز ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ آﻣﺎده ﺷﺪﻧﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺗـﺮس و‬ ‫وﺣﺸﺖ اﻓﻜﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻴﺄت ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﺧﻮدﺷﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﺰد او ﺑﺮﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و آﻧﭽﻪ را ﻛـﻪ‬

‫‪890‬‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﻴﺪ!؟ در آن ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺛﻘﻴﻒ ﺣﻘﻴﻘـﺖ اﻣـﺮ را آﺷـﻜﺎر‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺼﺎﻟﺤﻪاي را ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬اﻧﺠـﺎم داده ﺑﻮدﻧـﺪ‬ ‫ﮔﺰارش ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺮدم ﺛﻘﻴﻒ ﻫﻤﮕﻲ اﺳﻼم آوردﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺮداﻧﻲ را ﺑﺮاي وﻳﺮان ﻛﺮدن ﺑﺘﻜﺪة‬ ‫ﻻت اﻋﺰام ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ وﻟﻴﺪ را ﺑﺮ آﻧﺎن اﻣﻴﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻐﻴﺮه ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ از ﺟـﺎي‬ ‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺗﺒﺮ ﺑﺰرگ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻳﺎراﻧﺶ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﺪا ﻫﻢ اﻳﻨﻚ ﺷـﻤﺎ را‬ ‫از دﺳﺖ ﻣﺮدم ﺛﻘﻴﻒ ﺧﻮاﻫﻢ ﺧﻨﺪاﻧﻴﺪ! ﺗﺒﺮ را ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮد و ﺿﺮﺑﺘﻲ زد و ﺑـﺮ روي زﻣـﻴﻦ‬ ‫اﻓﺘﺎد و ﺷﺮوع ﺑﻪ دﺳﺖ و ﭘﺎ زدن ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺮدم ﻃﺎﺋﻒ ﺑﺮ ﺧﻮد ﻟﺮزﻳﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪا ﺑـﻪ‬ ‫دور! ﺑﺖ ﺑﺰرگ ﻣﻐﻴﺮه را ﻛﺸﺖ! ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻣﻐﻴﺮه از ﺟـﺎي ﺑﺮﺟﺴـﺖ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬ ‫ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺘﺎن را زﺷﺖ ﮔﺮداﻧﺎد! اﻳﻦ ﺗﭙﻪاي از ﺳﻨﮓ و ﺷﻦ ﺑﻴﺸﺖ ﻧﻴﺴﺖ! آﻧﮕـﺎه ﺑـﺮ در‬ ‫ﺑﺘﻜﺪه ﻛﻮﺑﻴﺪ و آن را ﺷﻜﺴﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮ ﻓﺮاز ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ دﻳﻮار آن ﺑﺮآﻣﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل وي‬ ‫ﻣﺮدان دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺘﻜﺪه را وﻳﺮان و ﺑﺎ ﺧﺎك ﻳﻜﺴﺎن ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺣﺘﻲ ﭘـﻲ و ﭘـﺎي‬ ‫ﺑﺴﺖ آن را ﻧﻴﺰ از زﻣﻴﻦ درآوردﻧﺪ‪ ،‬و زﻳﻮرآﻻت و ﺟﺎﻣﻪﻫﺎي ﻻت را ﺑﺮﻛﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺮدم‬ ‫ﺛﻘﻴﻒ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑ‪‬ﻬﺖ زده ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﺑﺎﺟﻤﺎﻋﺖ ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ و‬ ‫آن زﻳﻮرآﻻت و ﺟﺎﻣﻪ ﻫﺎ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺰد آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺮد‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎن روز آن ﻏﻨـﺎﻳﻢ را ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧـﺪ را ﺑﺨـﺎﻃﺮ ﻧﺼـﺮت‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش و ﻋﺰت ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ دﻳﻨﺶ ﺳﭙﺎس ﮔﺰاردﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫‪ .9‬ﻧﺎﻣﺔ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻳﻤﻦ‪ :‬ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻏﺰوة‬ ‫ﺣﻤ‪‬ﻴﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻧﺤﻀﺮت رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬ﺣﺎرث ﺑﻦ‬ ‫ﺗﺒﻮك‪ ،‬ﻧﺎﻣﺔ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ‪‬‬

‫‪ -1‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪28-26‬؛ ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.542-527‬‬

‫ﻋﺒﺪ ﻛُﻼل‪ ،‬ﻧُﻌﻴﻢ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﻛُﻼل‪ ،‬ﻧُﻌﻤﺎن‪ ،‬و ﺑﺰرگ ﻗﺒﻴﻠﻪﻫﺎي ذير‪‬ﻋ‪‬ﻴﻦ و ﻫ‪‬ﻤﺪان و ﻣﻌﺎﻓﺮ‪.‬‬ ‫ﻧﺎم ﭘﻴﻚ اﻳﺸﺎن ﻛﻪ ﺑﺴﻮي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ‬ ‫ﻣ‪‬ﺮّة رﻫﺎوي ﺑﻮد‪ .‬وي را ﻧﺰد آﻧﺤﻀﺮت ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻃﻼع اﻳﺸﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﻛـﻪ آﻧـﺎن‬ ‫اﺳﻼم آوردهاﻧﺪ و از ﺷﺮك و ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺟﺪاﻳﻲ اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻮي آﻧﺎن ﻧﺎﻣـﻪاي ﻧﻮﺷـﺘﻨﺪ و ﻃـﻲ آن ﺣﻘـﻮق و ﺗﻜـﺎﻟﻴﻒ اﺳـﻼم‬ ‫آورﻧﺪﮔﺎن را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﺎﻧﺸﺎن از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا و رﺳﻮل اﻣﺎن دادﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺸﺮط آﻧﻜﻪ ﺟﺰﻳﻪاي را ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ ادا ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از اﺻﺤﺎب ﺧـﻮد را ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺑﺴﻮي آﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و ﻣﻌﺎذﺑﻦ ﺟﺒﻞ را اﻣﻴﺮ آن ﺟﻤﺎﻋﺖ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ او را واﻟـﻲ‬ ‫ﺑﺨﺶ ﻋﻠﻴﺎي ﻳﻤﻦ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻋ‪‬ﺪ‪‬ن و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ ﺳ‪‬ﻜﻮل و ﺳ‪‬ﻜﺎﺳ‪‬ﻚ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ وي ﺑﻪ اﻣﺮ ﻗﻀﺎوت و داوري در اﻣـﻮر ﺟﻨﮕـﻲ ﺑﭙـﺮدازد‪ ،‬و ﻋﺎﻣـﻞ‬ ‫ﮔﺮدآوري زﻛﺎت و ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و ﻧﻤﺎزﻫـﺎي ﭘﻨﺠﮕﺎﻧـﻪ را ﺑـﺎ ﻫﻤﺮاﻫـﺎﻧﺶ ﺑﮕـﺰارد‪.‬‬ ‫اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮي را ﻧﻴﺰ واﻟﻲ ﺑﺨﺶ ﺳ‪‬ﻔﻼي ﻳﻤﻦ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ز‪‬ﺑ‪‬ﻴـﺪ و ﻣـﺄرب و ز‪‬ﻣ‪‬ـﻊ و‬ ‫ﺳﺎﺣﻞ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻧﺪو ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻳﺴﺮﺍ ﻭﻻ ﺗﻌﺴﺮﺍ‪ ،‬ﻭ ﺑﺸﺮﺍ ﻭﻻ ﺗﻨﻔﺮﺍ‪ ،‬ﻭ ﺗﻄﺎﻭﻋﺎ ﻭﻻ ﲣﺘﻠﻔﺎ(‪.‬‬ ‫»ﻛﺎرﻫﺎ را آﺳﺎن ﺳﺎزﻳﺪ و دﺷﻮار ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﺎ روي ﺧﻮش ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﻨﻴـﺪ و‬ ‫آﻧﺎن را از ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺮاﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﻴﺪ و اﺧﺘﻼف ﻧﻜﻨﻴﺪ!«‬ ‫ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬از آن زﻣﺎن ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎم رﺣﻠﺖ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻳﻤﻦ ﻣﺎﻧﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮي ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬در ﺣﺠﻪاﻟﻮداع ﺑـﻪ ﻧـﺰد‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤ‪‬ﺪان‪ :‬اﻳﻦ وﻓﺪ ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬از‬ ‫‪ .10‬و‪‬ﻓﺪ ‪‬‬ ‫ﺗﺒﻮك در ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮت وارد ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاي‬ ‫آﻧﺎن دﺳﺘﺨﻄﻲ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و آب و ﻣﻠﻚﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم آﻧـﺎن‬

‫‪892‬‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺎﻟﻚﺑﻦ َﻧﻤ‪‬ﻂ را اﻣﻴﺮ آﻧﺎن ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و او را ﻛﺎرﮔﺰار ﺧﻮﻳﺶ در ارﺗﺒﺎط ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪاش ﻗﺮار دادﻧﺪ؛ و ﺑﺴﻮي دﻳﮕﺮان ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ وﻟﻴﺪ را ﻓﺮﺳـﺘﺎدﻧﺪ ﺗـﺎ‬ ‫آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﻣﺪت ﺷﺶ ﻣﺎه در ﻣﻴﺎن آن ﻗﻮم اﻗﺎﻣﺖ ﻛﺮد‬ ‫و ﺑﻪ دﻋﻮت آﻧﺎن ﭘﺮداﺧﺖ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﻛﺴﻲ دﻋﻮت وي را اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻜﺮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ را اﻋﺰام ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و او را ﻣـﺄﻣﻮر ﻛﺮدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫رد‪‬ﭘﺎي ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ وﻟﻴﺪ را ﺑﮕﻴﺮد و ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ وي را ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲﺑـﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟـﺐ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺑﺴﻮي ﻣﺮدم ﻫﻤﺪان رﻓﺖ و ﻧﺎﻣﻪاي را ﻛﻪ از رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻗﺮاﺋﺖ ﻛﺮد‪ ،‬و آﻧﺎن را ﺑـﻪ اﺳـﻼم ﻓﺮاﺧﻮاﻧـﺪ‪ .‬ﻫﻤﮕـﻲ اﺳـﻼم‬ ‫آوردﻧﺪ‪ ،‬و ﻋﻠﻲ ﻣﮋدة اﺳﻼم آوردن آﻧﺎن را ﻛﺘﺒﺎً ﺑﻪ اﻃﻼع رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ آﻧﺤﻀﺮت ﻧﺎﻣﺔ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ را ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺠﺪه اﻓﺘﺎدﻧـﺪ‪،‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﺳﺮ از ﺳﺠﺪه ﺑﺮداﺷﺖ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻟﺴﻼﻡ ﻋﻠﻰ ﳘﺪﺍﻥ! ﺍﻟﺴﻼﻡ ﻋﻠﻰ ﳘﺪﺍﻥ(‪.‬‬ ‫»ﺳﻼم ﺑﺮ ﻣﺮدم ‪‬ﻫﻤ‪‬ﺪان! ﺳﻼم ﺑﺮ ﻣﺮدم ‪‬ﻫﻤ‪‬ﺪان!«‬ ‫‪ .11‬و‪‬ﻓﺪ ﺑﻨﻲ ﻓَﺰار‪‬ه‪ :‬اﻳﻦ وﻓﺪ ﻧﻴﺰ ﭘﺲ از ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣـﻲ اﺳـﻼم از ﺳـﻔﺮ‬ ‫ﺗﺒﻮك در ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮت وارد ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺪ‪‬ة آﻧﺎن ده ﺗﺎ ﺑﻴﺴﺖ ﻧﻔﺮ ﺑـﻮد ﻛـﻪ آﻣـﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ آﻳﻴﻦ اﺳﻼم اﻗﺮار ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و از ﻗﺤﻂ و ﻏﻼﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﻃﻘﺸﺎن ﻋﺎرض ﮔﺮدﻳـﺪه‬ ‫ﺑﻮد ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮﻓﺮاز ﻣﻨﺒﺮ ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ و دﺳـﺘﺎن‬ ‫ﻣﺒﺎرﻛﺸﺎن را ﺑﻪ دﻋﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و دﻋﺎي ﺑﺎران ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺍﺳﻖ ﺑﻼﺩﮎ ﻭ ‪‬ﺎﺋﻤﮏ‪ ،‬ﻭﺍﻧﺸﺮ ﺭﲪﺘﮏ‪ ،‬ﻭﺃﺣﲕ ﺑﻠﺪﮎ ﺍﳌﻴﺖ‪ .‬ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺍﺳﻘﻨﺎ ﻏﻴﺜﺎ ﻣﻐﻴﺜﺎ ﻣﺮﻳﺌﹰﺎ‬

‫ﻃﺒﻘﺎ ﻭﺍﺳﻌﺎ‪ ،‬ﻋﺎﺟﻼ ﻏﲑ ﺁﺟﻞ‪ ،‬ﻧﺎﻓﻌﺎ ﻏﲑ ﺿﺎﺭ‪ .‬ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺳﻘﻴﺎ ﺭﲪﺔ ﻻ ﺳﻘﻴﺎ ﻋﺬﺍﺏ‪ ،‬ﻭﻻ ﻫﺪﻡ ﻭﻻ ﻏﺮﻕ‬

‫ﻭﻻ ﳏﻖ‪ .‬ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺍﺳﻘﻨﺎ ﺍﻟﻐﻴﺚ ﻭﺍﻧﺼﺮﻧﺎ ﻋﻠﻰ ﺍﻻﻋﺪﺍﺀ( ‪.١‬‬ ‫‪ -1‬زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.48‬‬

‫»ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ‪ ،‬ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎ و ﭼﺎرﭘﺎﻳﺎﻧﺖ را ﺳﻴﺮاب ﮔﺮدان‪ ،‬و ﺳﻔﺮه رﺣﻤﺘﺖ را ﺑﮕﺴﺘﺮان‪ ،‬و‬ ‫زﻣﻴﻦ ﻣﺮدهات را زﻧﺪه ﻛﻦ‪ .‬ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ ﺑﺎراﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ ارزاﻧﻲ ﻛﻦ ﻛﻪ ﻓﺮﻳﺎدرس ﻣﺎ ﮔﺮدد‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺎ ﮔﻮارا و ﺳﺎزﮔﺎر‪ ،‬و ﮔﺴﺘﺮده و ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﻲدرﻧﮓ از آﺳﻤﺎن ﺳﺮازﻳﺮ ﮔﺮدد‪،‬‬ ‫و ﻣﺎ را ﻣﻌﻄﻞ ﻧﮕﺬارد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻣﺎ ﺳﻮد ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬و زﻳﺎﻧﻤﻨـﺪ ﻧﮕﺮداﻧـﺪ‪ .‬ﺑﺎرﺧـﺪاﻳﺎ‪ ،‬ﺑـﺎران‬ ‫رﺣﻤﺘﺖ را ﻣﻲﻃﻠﺒﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺎران ﻋﺬاب‪ ،‬و ﻧﻪ ﺑﺎران وﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬و ﻧﻪ ﺑﺎران ﻏﺮق و ﺳـﻴﻼب‪،‬‬ ‫و ﻧﻪ ﺑﺎران ﺗﺒﺎه ﻛﻨﻨﺪه و از ﻣﻴﺎن ﺑﺮﻧﺪه‪ ،‬ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﺎران ﺑﺒﺎر‪ ،‬و ﻣﺎ را ﺑـﺮ دﺷـﻤﻨﺎن‬ ‫ﭘﻴﺮوز ﮔﺮدان!«‬ ‫‪ .12‬وﻓﺪ ﻧَﺠﺮان‪ :‬ﻧﺠﺮان‪ ،‬ﺷﻬﺮ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ در ﻓﺎﺻﻠﺔ ﻫﻔﺖ ﻣﻨـﺰل از ﻣﻜـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﻤﺖ ﻳﻤﻦ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻫﻔﺘﺎد و ﺳﻪ آﺑﺎدي ﺑﻮده‪ ،‬و ﻳﻚ ﺳﻮارﻛﺎر ﺗﻴﺰﺗﻚ از اﺑﺘﺪا ﺗﺎ‬ ‫اﻧﺘﻬﺎي آن را ﻳﻜﺮوزه ﻃﻲ ﻣﻲﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار ﺟﻨﮕﺠﻮ داﺷﺘﻪ و ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺮدم‬ ‫آن ﻧﺼﺮاﻧﻲ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ورود وﻓﺪ ﻧﺠﺮان در ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮت ﺑﻮده‪ ،‬و ﻫﻴﺄت ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ آﻧﺎن ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺷﺼﺖ‬ ‫ﻣﺮد ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎر ﺗﻦ از آﻧﺎن از اﺷﺮاف ﻧﺠﺮان ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﺳﻪ ﺗﻦ‬ ‫از ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن و رﻫﺒﺮان ﻣﺮدم ﻧﺠﺮان ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن را »ﻋﺎﻗﺐ« ﻣﻲﮔﻔﺘﻨـﺪ‬ ‫ﻛﻪ اﻣﺎرت و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﺠﺮان ﺑﺮ ﻋﻬﺪة او ﺑﻮد‪ ،‬و ﻧﺎم وي ﻋﺒﺪاﻟﻤﺴـﻴﺢ ﺑـﻮد‪ .‬دوﻣـﻲ را‬ ‫»ﺳﻴﺪ« ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻣﻮر ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﺠﺮان ﺑﺮ ﻋﻬﺪة او ﺑﻮد‪ ،‬و ﻧﺎم وي اَﻳﻬ‪‬ﻢ ﻳـﺎ‬ ‫ﺷُﺮﺣﺒﻴﻞ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻮﻣﻲ را »اُﺳﻘﻒ« ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻮاﻳﻲ دﻳﻨﻲ و رﻫﺒﺮي روﺣﺎﻧﻲ اﻫـﻞ‬ ‫ﻧﺠﺮان را ﺑﺮﻋﻬﺪه داﺷﺖ‪ ،‬و ﻧﺎم وي اﺑﻮﺣﺎرﺛﻪ ﺑﻦ ﻋﻠﻘﻤﻪ ﺑﻮد ‪.1‬‬ ‫وﻗﺘﻲ و‪‬ﻓﺪ ﻧﺠﺮان ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم دﻳﺪار ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬آﻧﺤﻀـﺮت از‬ ‫آﻧﺎن ﺳﺆاﻻﺗﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﺸﺎن از آﻧﺤﻀﺮت ﺳﺆاﻻﺗﻲ ﻛﺮدﻧﺪ؛ آﻧﮕﺎه‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺳـﻼم‬ ‫ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻗﺮآن ﺑﺮ آﻧﺎن ﺗـﻼوت ﻛﺮدﻧـﺪ؛ اﻣـﺎ‪ ،‬آﻧـﺎن اﺳـﻼم را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬و از‬ ‫‪ -1‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪.94‬‬

‫‪894‬‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ درﺑﺎرة ﻋﻴﺴﻲ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬ﭼﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آن روز را درﻧﮓ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ آﻳﺎت ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻼ‬ ‫ﻚ ﹶﻓ ﹶ‬ ‫ﺤﻖ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ ﺭ‪‬ﺑ‪ ‬‬ ‫ﺏ ‪‬ﺛﻢ‪ ‬ﻗﹶﺎ ﹶﻝ ﹶﻟ ‪‬ﻪ ﻛﹸﻦ ﹶﻓ‪‬ﻴﻜﹸﻮ ﹸﻥ * ﺍﹾﻟ ‪‬‬ ‫﴿ﹺﺇﻥﱠ ‪‬ﻣﹶﺜ ﹶﻞ ﻋ‪‬ﻴﺴ‪‬ﻰ ﻋ‪‬ﻨ ‪‬ﺪ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ﹶﻛ ‪‬ﻤﹶﺜ ﹺﻞ ﺁ ‪‬ﺩ ‪‬ﻡ ‪‬ﺧ ﹶﻠ ﹶﻘ ‪‬ﻪ ﻣ‪‬ﻦ ‪‬ﺗﺮ‪‬ﺍ ﹴ‬ ‫ﻉ ﹶﺃ‪‬ﺑﻨ‪‬ﺎﺀﻧ‪‬ﺎ ‪‬ﻭﹶﺃ‪‬ﺑﻨ‪‬ﺎﺀ ﹸﻛ ‪‬ﻢ‬ ‫ﻚ ﻓ‪‬ﻴ ‪‬ﻪ ﻣ‪‬ﻦ ‪‬ﺑ ‪‬ﻌ ‪‬ﺪ ﻣ‪‬ﺎ ﺟ‪‬ﺎﺀ ‪‬ﻙ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻌ ﹾﻠ ﹺﻢ ﹶﻓ ﹸﻘ ﹾﻞ ‪‬ﺗﻌ‪‬ﺎﹶﻟ ‪‬ﻮﹾﺍ ‪‬ﻧ ‪‬ﺪ ‪‬‬ ‫‪‬ﺗﻜﹸﻦ ﻣ‪‬ﻦ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤ ‪‬ﻤ‪‬ﺘﺮﹺﻳ ‪‬ﻦ * ﹶﻓ ‪‬ﻤ ‪‬ﻦ ﺣ‪‬ﺂﺟ‪ ‬‬ ‫ﺠﻌ‪‬ﻞ ﻟﱠ ‪‬ﻌ‪‬ﻨ ﹶﺔ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ﺍﹾﻟﻜﹶﺎ ‪‬ﺫﹺﺑ ‪‬‬ ‫ﺴ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﹸﺛﻢ‪ ‬ﻧ ‪‬ﺒ‪‬ﺘ ﹺﻬ ﹾﻞ ﹶﻓ‪‬ﻨ ‪‬‬ ‫ﺴﻨ‪‬ﺎ ﻭﺃﹶﻧ ﹸﻔ ‪‬‬ ‫‪‬ﻭﹺﻧﺴ‪‬ﺎﺀﻧ‪‬ﺎ ‪‬ﻭﹺﻧﺴ‪‬ﺎﺀ ﹸﻛ ‪‬ﻢ ‪‬ﻭﺃﹶﻧ ﹸﻔ ‪‬‬ ‫ﲔ﴾‪.1‬‬ ‫» ‪‬ﻣﺜَﻞ ﻋﻴﺴﻲ در ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ آدم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪا او را از ﺧـﺎك ﺑﺮﺳـﺎﺧﺖ‪،‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺸﻮ! و ﭼﻨﺎن ﺷـﺪ‪ .‬ﺣـﻖ از ﺟﺎﻧـﺐ ﺧـﺪاي ﺗﻮﺳـﺖ‪ ،‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬از‬ ‫ﺷﻚ آورﻧﺪﮔﺎن ﻣﺒﺎش‪ .‬اﻳﻨﻚ‪ ،‬ﻫﺮ آﻧﻜﺲ ﻛﻪ درﺑﺎره ﻋﻴﺴﻲ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﮕﻮﻣﮕﻮ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ از‬ ‫آﻧﻜﻪ داﻧﺶ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺗﻮ را رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ آن ﻛﺴﺎن ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬ﭘﺴﺮاﻧﻤﺎن را ﭘﺴﺮاﻧﺘﺎن‬ ‫را و زﻧﺎﻧﻤﺎن را و زﻧﺎﻧﺘﺎن را و ﻋﺰﻳﺰان و ﻧﺰدﻳﻜﺎﻧﻤـﺎن را و ﻋﺰﻳـﺰان و ﻧﺰدﻳﻜﺎﻧﺘـﺎن را‬ ‫ﻓﺮاﺧﻮاﻧﻴﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬و ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪاوﻧـﺪ را ﺑـﺮ دروﻏﮕﻮﻳـﺎن ﺛﺎﺑـﺖ و ﻣﻘـﺮر‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﻢ!«‬ ‫ﺻﺒﺢ روز ﺑﻌﺪ‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﭘﺮﺗﻮ اﻳﻦ آﻳﺔ ﺷﺮﻳﻔﻪاي ﻛـﻪ ﺑـﺮ‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺎزﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ درﺑﺎرة ﻋﻴﺴﻲﺑﻦ ﻣﺮﻳﻢ ‪-‬ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم‪-‬‬ ‫ﭼﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬و آن روز وﻓﺪ ﻧﺠﺮان را واﮔﺬاردﻧـﺪ ﺗـﺎ در ﻛـﺎر ﺧـﻮﻳﺶ ﺑﻴﺎﻧﺪﻳﺸـﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺔ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬درﺑـﺎرة ﻋﻴﺴـﻲ ‪-‬ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫اﻟﺴﻼم‪ -‬اﻗﺮار ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮدداري ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮداي آن روز‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ از ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﻇﻬﺎرات‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﺳﻼم در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺸﺎن درﺑﺎرة ﻋﻴﺴﻲ ‪-‬ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ -‬ﺧﻮدداري ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﺳﻼم ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ‬ ‫ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﻮد آﻧﺤﻀﺮت ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ را زﻳﺮ ﻋﺒـﺎي ﻣﺨﻤﻠـﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺮ دوش‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان‪ ،‬آﻳﺎت ‪.61-59‬‬

‫داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﺧﻮد آوردﻧﺪ‪ ،‬و ﻓﺎﻃﻤﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻳﺸﺎن راه ﻣﻲآﻣﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻧﺠﺮاﻧﻴـﺎن آﻧﻬﻤـﻪ‬ ‫ﺟﺪﻳﺖ و آﻣﺎدﮔﻲ را از ﺳﻮي آﻧﺤﻀﺮت دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ﺧﻠـﻮت ﻛﺮدﻧـﺪ و ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺸﻮرت ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﺎﻗﺐ و ﺳﻴﺪ ﻫﺮ دو ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد! ﺑﺨﺪا‪،‬‬ ‫اﮔﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ و روﻳﺎروي ﻣﺎ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد و ﻣ‪‬ﻼﻋﻨﻪ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﻧـﻪ ﻣـﺎ روي رﺳـﺘﮕﺎري را‬ ‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ و ﻧﻪ ﻧﺴﻞ آﻳﻨﺪة ﻣﺎ‪ ،‬و ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﺳﺮ ﻣﻮﻳﻲ ﻳﺎ ﺑ‪‬ﻦ ﻧﺎﺧﻨﻲ ﻧﻴﺰ ﻧﺨﻮاﻫﻨـﺪ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺰ آﻧﻜﻪ ﻧﺎﺑﻮد ﮔﺮدد! ﺑﺎﻻﺧﺮه‪ ،‬رأي ﻫﻤﮕﻲ آﻧﺎن ﺑﺮ آن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا‬ ‫ﺣﻜَﻢ ﮔﺮداﻧﻨـﺪ‪ .‬ﻧـﺰد آﻧﺤﻀـﺮت آﻣﺪﻧـﺪ و‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را در ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ‪‬‬‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲدﻫـﻴﻢ! رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ از آن ﭘﺲ ﻣﺮدم ﻧَﺠﺮان ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﺳـﺮ ﺳـﺎﻟﻴﺎﻧﻪ دو ﻫـﺰار ﺣ‪‬ﻠّـﻪ‪،‬‬ ‫ﻳﻜﻬﺰار در ﻣﺎه رﺟﺐ ﻫﺮ ﺳﺎل‪ ،‬و ﻳﻜﻬﺰار در ﻣﺎه ﺻﻔﺮ ﻫﺮ ﺳﺎل‪ ،‬و ﻫﻤﺮاه ﻫﺮ ﺣ‪‬ﻠّﻪ ﻳـﻚ‬ ‫اوﻗﻴﻪ ﻧﻘﺮه‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ آﻧﺎن از ﺳﻮي ﺧﺪا و رﺳـﻮل اﻣـﺎن دادﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ در دﻳﻨﺸﺎن آزاد ﮔﺬاردﻧﺪ‪ ،‬و در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑﺮاي آﻧﺎن دﺳﺘﺨﻄّﻲ‬ ‫ﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻴﺄت ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﻣﺮدم ﻧَﺠﺮان از آﻧﺤﻀﺮت ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﻣـﺮدي اﻣـﻴﻦ را از‬ ‫ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻧﺰد آﻧﺎن ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ اﻣـﻴﻦ اﻳـﻦ‬ ‫اﻣﺖ‪ ،‬اﺑﻮﻋﺒﻴﺪه ﺑﻦ ﺟﺮّاح را ﺑﺴﻮي ﻣﺮدم ﻧﺠﺮان اﻋﺰام ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﺗﺎ وﺟﻪاﻟﻤﺼـﺎﻟﺤﻪ را از‬ ‫آﻧﺎن درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫از آن ﭘﺲ‪ ،‬آﻳﻴﻦ اﺳﻼم در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻧﺠﺮان ﺷﻴﻮع ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬و ﭼﻨﻴﻦ آوردهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﺪ و‬ ‫ﻋﺎﻗﺐ ﭘﺲ از ﻣﺮاﺟﻌﺖ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﻧﺠﺮان اﺳﻼم آوردﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ ،-‬ﻋﻠﻲ را ﺑﺴﻮي اﻫﻞ ﻧﺠﺮان اﻋﺰام ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺒﺎﻟﻎ زﻛﺎت و ﺟﺰﻳﻪ را از آﻧـﺎن‬ ‫وﺻﻮل ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﺰد آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺒﺮد‪ ،‬و ﭘﺮواﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻴﺪ ﻛﻠﻤﺔ زﻛﺎت )ﺻﺪﻗﺎت(‬ ‫در اﻳﻦ رواﻳﺎت در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻮاردي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ‪.1‬‬ ‫‪ -1‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒـﺎري‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪95-94‬؛ زاد اﻟﻤﻌـﺎد‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪ .41-38‬رواﻳـﺎت در ﺑـﺎب ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ ورود و‬

‫‪896‬‬ ‫‪ .13‬و‪‬ﻓﺪ ﺑﻨﻲ ﺣﻨﻴﻔﻪ‪ :‬ورود ﻫﻴﺄت ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﺑﻨﻲﺣﻨﻴﻔﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﻴـﺰ در ﺳـﺎل ﻧﻬـﻢ‬ ‫ﻫﺠﺮت ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻨﺎن ﻫﻔﺪه ﺗﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن ﻣ‪‬ﺴﻴﻠﻤﺔ ﻛﺬّاب‪ -‬ﻣ‪‬ﺴﻴﻠﻤﻪ ﺑﻦ ﺛُﻤﺎﻣـﻪ‬ ‫ﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮﺑﻦ ﺣﺒﻴﺐﺑﻦ ﺣﺎرث از ﻣﺮدم ﺑﻨﻲ ﺣﻨﻴﻔﻪ‪ -‬ﺑﻮد ‪ .1‬وﻓﺪ ﺑﻨﻲﺣﻨﻴﻔﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ‬ ‫ﻣﺮدي از اﻧﺼﺎر وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪﻧـﺪ و‬ ‫اﺳﻼم آوردﻧﺪ‪ .‬رواﻳﺎت در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺴﻴﻠﻤﺔ ﻛﺬّاب ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺠﻤﻮع اﻳﻦ‬ ‫رواﻳﺎت ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻴﻠﻤﻪ از ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻛﺒﺮ و ﻧﺨﻮت و اﺳﺘﻜﺒﺎر ﻧﺸﺎن ﻣـﻲداده‪،‬‬ ‫و ﺗﻤﺎم ﻓﻜﺮ و ذﻛﺮش رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻣﺎرت و ﺳﺮوري ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﺮاه دﻳﮕﺮ اﻋﻀﺎي‬ ‫آن ﻫﻴﺄت در ﻧﺰد رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺣﻀﻮر ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﺎر و رﻓﺘﺎر ﻣﺤﺒـﺖآﻣﻴـﺰ دل او را ﺑـﻪ‬ ‫دﺳﺖ ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ دﻳﺪﻧﺪ ﻓﺎﻳﺪهاي ﻧﻤﻲﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬از ﺟﺎﻧـﺐ او اﺣﺴـﺎس ﺧﻄـﺮ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺶ از آن‪ ،‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻋﺎﻟﻢ رؤﻳﺎ دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪﻫﺎي‬ ‫زﻣﻴﻦ را ﻧﺰد آﻧﺤﻀﺮت آوردهاﻧﺪ‪ ،‬و از آن ﻣﻴﺎن دو دﺳﺘﺒﻨﺪ زرﻳﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻧﺤﻀـﺮت‬ ‫اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮاي دﺳﺖ اﻳﺸﺎن ﺑﺰرگ اﺳﺖ!؟ و اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺎﻋﺚ اﻧﺪوه و ﻧﮕﺮاﻧـﻲ‬ ‫اﻳﺸﺎن ﺷﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ اﻳﺸﺎن وﺣﻲ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ در آن دو دﺳﺘﺒﻨﺪ ﺑﺪﻣﻨﺪ‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت ﻧﻴـﺰ در‬ ‫آﻧﺪو دﻣﻴﺪﻧﺪ و آن دو دﺳﺘﺒﻨﺪ در دم ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت رﺳـﻮلاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻳﻦ دو دﺳﺘﺒﻨﺪ را ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ اوﺻﺎف در ﻋﺎﻟﻢ رؤﻳﺎ دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دو ﻛـﺬّاب‬ ‫ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ از رﺣﻠﺖ اﻳﺸﺎن ﻇﻬﻮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ آن اﺳﺘﻜﺒﺎر و اﺳﺘﻨﻜﺎف‬ ‫ﻣﻼﻗﺎت وﻓﺪ ﻧﺠﺮان ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎناﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺑﺮ آن ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ دﻳﺪار وﻓﺪ ﻧﺠـﺮان ﺑـﺎ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دو ﺑﺎر روي داده اﺳـﺖ‪ .‬ﻣـﺎ ﻧﻴـﺰ ﺑﻄـﻮر ﺧﻼﺻـﻪ آﻧﭽـﻪ را ﻛـﻪ در‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ وﻓﺪ ﻧﺠﺮان در ﻧﻈﺮﻣﺎن ﻣﺮﺟﺢ آﻣﺪ‪ ،‬آوردﻳﻢ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪.87‬‬

‫را از ﻣ‪‬ﺴﻴﻠﻤﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و از ﭘﻴﺶ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ او ﮔﻔﺘﻪ اﺳـﺖ‪ :‬اﮔـﺮ ﻣﺤﻤـﺪ‬ ‫وﻻﻳﺖ اﻣﺮ را ﺑﻌﺪ از ﺧﻮدش ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻗﺮار ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬از او ﺗﺒﻌﻴﺖ ﺧﻮاﻫﻢ ﻛـﺮد! رﺳـﻮل‬ ‫ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﺧﻪاي از درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ در دﺳﺖ داﺷـﺘﻨﺪ‬ ‫ﺷﻤ‪‬ﺎس ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه اﻳﺸﺎن ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﺰد ﻣ‪‬ﺴﻴﻠﻤﻪ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﻄﻴﺐ آﻧﺤﻀﺮت‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ ﻗﻴﺲﺑﻦ َ‬ ‫ﺑﺎﻻي ﺳﺮ ﻣ‪‬ﺴﻴﻠﻤﻪ اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ و در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ وي در ﻣﻴﺎن ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﻳﺎراﻧﺶ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣ‪‬ﺴﻴﻠﻤﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ دوﺳﺖ داري ﻣﺎ ﺗﻮ را ﺑﺎ اﻳﻦ اﻣﺮ واﻣﻲﮔـﺬارﻳﻢ‪،‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﺗﻮ وﻻﻳﺖ اﻣﺮ را ﭘﺲ از ﺧﻮدت ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻲ!؟ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻟﻮ ﺳﺄﻟﺘﲏ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﻘﻄﻌﺔ ﻣﺎ ﺃﻋﻄﻴﺘﮑﻬﺎ‪ ،‬ﻭﻟﻦ ﺗﻌﺪﻭ ﺃﻣﺮﺍﷲ ﻓﻴﮏ‪ ،‬ﻭﻟﺌﻦ ﺃﺩﺑﺮﺕ ﻟﻴﻌﻘﺮﻧﮏ ﺍﷲ! ﻭﺍﷲ ﺇﱐ‬

‫ﻷﺭﺍﮎ ﺍﻟﺬﻱ ﺃﺭﻳﺖ ﻓﻴﻪ ﻣﺎ ﺭﺃﻳﺖ؛ ﻭ ﻫﺬﺍ ﺛﺎﺑﺖ ﳚﻴﺒﮏ ﻋﲏ(‪.‬‬

‫»اﮔﺮ اﻳﻦ ﺗﻜﻪ ﭼﻮب درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ را ﻫﻢ از ﻣﻦ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻨﻲ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺨﻮاﻫﻢ داد‪ ،‬و‬ ‫ﺗﻮ از ﻣﻘﺪ‪‬رات اﻟﻬﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻣﻘﺮر ﻛﺮده اﺳﺖ ﺑﻴﺮون ﻧﺨﻮاﻫﻲ رﻓﺖ‪ ،‬و اﮔـﺮ ﭘﺸـﺖ‬ ‫ﻛﻨﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻨﻴﺎد ﺗﻮ را ﺑﺮ ﺑﺎد ﺧﻮاﻫﺪ داد! ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ ﺗﻮ ﻫﻤﺎﻧﻲ ﻛـﻪ در ﻋـﺎﻟﻢ‬ ‫رؤﻳﺎ آن ﻣﻮارد را راﺟﻊ ﺑﻪ آن ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ؛ ﺛﺎﺑﺖ ﻫﻢ اﻳﻨﺠـﺎ ﺣﻀـﻮر دارد و از‬ ‫ﺳﻮي ﻣﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﺗﻮ را ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﻔﺖ!؟!«‬ ‫آﻧﮕﺎه در ﭘﻲ ﻛﺎر ﺧﻮد رﻓﺘﻨﺪ ‪.1‬‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻓﺮاﺳﺖ در وﺟﻮد ﻣ‪‬ﺴﻴﻠﻤﻪ ﻛـﺬّاب‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﻴﻠﻤﻪ ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻳﻤﺎﻣﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻣﺪﺗﻲ در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺴﺮ‬ ‫ﺑﺮد و ﺑﺎﻻﺧﺮه ادﻋﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ در ﻛﺎر ﻧﺒﻮت او را ﺷﺮﻳﻚ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﮔﺮداﻧﻴﺪهاﻧـﺪ‪ .‬وي‬ ‫ادﻋﺎي ﻧﺒﻮت ﻛﺮد و ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺴﺠ‪‬ﻊ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺎﻓﺖ‪ ،‬و ﺑـﺮاي ﻗـﻮم ﺧـﻮد ﺷـﺮاﺑﺨﻮاري و‬ ‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪» ،‬ﺑﺎب وﻓﺪ ﺑﻨﻲ ﺣﻨﻴﻔﻪ« و »ﺑﺎب ﻗﺼﺔ اﻷﺳﻮد اﻟﻌﻨﺴﻲ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪628-627‬؛ ﻓـﺘﺢ‬ ‫اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪.93-87‬‬

‫‪898‬‬ ‫زﻧﺎﻛﺎري را ﺣﻼل ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲداد‪ .‬ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ وي ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻳـﺐ او را ﺧﻮردﻧـﺪ و از او ﺗﺒﻌﻴـﺖ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ او ﻫﻤﺮاه ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻛﺎرش ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ وي را »رﺣﻤﺎن ﻳﻤﺎﻣﻪ«‬ ‫ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻟﻘﺐ ﻧﺸﺎﻧﺔ ﻋﻈﻤﺖ ﻣﻘﺎم وي در ﻧﺰد آﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻣ‪‬ﺴـﻴﻠﻤﻪ ﻧﺎﻣـﻪاي ﺑـﺮاي‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ در آن ﻧﺎﻣﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬ﻣﺮا در ﻛﺎر ﻧﺒـﻮت‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮ ﺷﺮﻳﻚ ﮔﺮداﻧﻴﺪهاﻧﺪ؛ ﻧﻴﻤﻲ از ﻧﺒﻮت از آنِ ﻣﺎ‪ ،‬و ﻧﻴﻢ دﻳﮕـﺮ از آنِ ﻗـﺮﻳﺶ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﻪاي در ﭘﺎﺳﺦ وي ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ ﻛـﻪ در آن ﮔﻔﺘـﻪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ زﻣﻴﻦ از آنِ ﺧﺪا اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑـﻪ ارث‬ ‫ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﻓﺮﺟﺎم ﻧﻴﻚ از آنِ ﭘﺎرﺳﺎﻳﺎن اﺳﺖ!‬

‫‪1‬‬

‫* از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﻦ ﻧَﻮاﺣﻪ و اﺑﻦ اُﺛﺎل‪ ،‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻣﺴﻴﻠﻤﻪ‪،‬‬ ‫ﻧﺰد ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ آﻧﺪو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﺃﺗﺸـﻬﺪﺍﻥ ﺃﱐ ﺭﺳـﻮﻝﺍﷲ؟(‬ ‫ﺷﻤﺎ دو ﺗﻦ ﺷﻬﺎدت ﻣﻲدﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ رﺳﻮلﺧﺪا ﻫﺴﺘﻢ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﻬﺎدت ﻣﻲدﻫـﻴﻢ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺴﻴﻠﻤﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا اﺳﺖ! ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻼ ﺭﺳﻮ ﹰﻻ ﻟﻘﺘﻠﺘﮑﻤﺎ( ‪.٢‬‬ ‫)ﺁﻣﻨﺖ ﺑﺎﷲ ﻭ ﺭﺳﻮﻟﻪ! ﻟﻮ ﮐﻨﺖ ﻗﺎﺗ ﹰ‬

‫»ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل او اﻳﻤﺎن دارم! اﮔﺮ ﺑﻨﺎ داﺷﺘﻢ ﻛﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاي ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎ دو‬ ‫ﺗﻦ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﺪم!؟«‬ ‫اد‪‬ﻋﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻣ‪‬ﺴﻴﻠﻤﻪ در ﺳﺎل دﻫﻢ ﻫﺠﺮت ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬و او در ﺟﻨـﮓ ﻳﻤﺎﻣـﻪ‬ ‫در دوران ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪ‪‬ﻳﻖ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬در ﻣﺎه رﺑﻴـﻊاﻻول ﺳـﺎل دوازدﻫـﻢ‬ ‫ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪ‪ ،‬و ﻗﺎﺗﻞ ﺣﻤﺰه‪ ،‬وﺣﺸـﻲ‪ ،‬او را از ﭘـﺎي درآورد‪ .‬دوﻣـﻴﻦ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬ ‫دروﻏﻴﻦ‪ ،‬اَﺳﻮ‪‬د ﻋ‪‬ﻨﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻳﻤﻦ اﻗﺎﻣﺖ داﺷﺖ‪ ،‬و ﻓﻴﺮوز ﻳﻚ ﺷﺒﺎﻧﻪروز ﭘـﻴﺶ از‬ ‫‪ -1‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪،‬ج ‪ ،3‬ص ‪.32-31‬‬ ‫‪ -2‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را اﻣﺎم اﺣﻤﺪ در ﻛﺘﺎب ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪) ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ (347‬رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫وﻓﺎت ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬او را ﻛﺸﺖ و ﺳﺮ از ﺑﺪﻧﺶ ﺟـﺪا‬ ‫ﻛﺮد و ﺑﻪ آﻧﺤﻀﺮت در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط وﺣـﻲ ﻧـﺎزل ﺷـﺪ و اﻳﺸـﺎن ﻳﺎراﻧﺸـﺎن را ﻣﻄﻠـﻊ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ؛‪ :‬ﺑﻌﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ اﻳﻦ ﺧﺒﺮ از ﻳﻤﻦ رﺳﻴﺪ‪ ،‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ ‪-‬رﺿـﻲ اﷲ ﻋﻨـﻪ‪ -‬ﺑـﻪ ﺧﻼﻓـﺖ‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ‪.1‬‬ ‫‪ .14‬وﻓﺪ ﺑﻨﻲﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﺻ‪‬ﻌﺼ‪‬ﻌﻪ‪ :‬در اﻳﻦ و‪‬ﻓﺪ‪ ،‬دﺷﻤﻦ ﺧﺪا ﻋﺎﻣﺮﺑﻦ ﻃﻔﻴـﻞ‪ ،‬و اَرﺑ‪‬ـﺪ‬ ‫ﺑﻦ ﻗﻴﺲ‪ -‬ﺑﺮادر ﻣﺎدري ﻟَﺒﻴﺪ‪ -‬و ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ و ﺟﺒﺎر ﺑﻦ اﺳﻠﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ از ﺳﺮان ﻗـﻮم‬ ‫و ﺷﻴﻄﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻣﺠﺴﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ ﻋﺎﻣﺮ ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ اﺻﺤﺎب ﺑِﺌـﺮ‬ ‫ﻣﻌﻮﻧﻪ ﻧﻴﺮﻧﮓ زد‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ وﻓﺪ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ وارد ﺷـﻮد‪ ،‬ﻋـﺎﻣﺮ و ارﺑـﺪ ﺑـﺎ‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﻢ َﻗﺴ‪‬ﻢ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ‬ ‫ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ وﻓﺪ ﺑﻨﻲﻋﺎﻣﺮ ﻧﺰد آﻧﺤﻀﺮت آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻣﺮ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﻛﺮد‪ ،‬و‬ ‫اَرﺑ‪‬ﺪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮِ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭼﺮﺧﻲ زد و ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻳﻚ وﺟـﺐ‬ ‫ﺷﻤﺸﻴﺮش را از ﻧﻴﺎم ﺑﺮﻛﺸﻴﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ دﺳﺖ او را ﺧﺸﻚ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺷﻤﺸﻴﺮ را از ﻧﻴﺎم ﺑﻴﺮون ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﺧـﻮﻳﺶ را‬ ‫ﺣﻔﻆ ﻛﺮد‪ .‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻧﺪو را ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪،‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺳﺮِ اَرﺑ‪‬ﺪ و اُﺷﺘﺮي ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﺳﻮار ﺑﻮد ﺻﺎﻋﻘﻪاي ﻓﺮﺳﺘﺎد و او را ﺑـﻪ آﺗـﺶ‬ ‫ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬ﻋﺎﻣﺮ ﻧﻴﺰ در ﺑﻴﻦ راه ﺑﺮ ﻳﻚ زن ﺳ‪‬ﻠﻮﻟﻲ وارد ﺷﺪ‪ ،‬و ﻧﺎﮔﻬﺎن ُﻏﺪ‪‬هاي در ﮔـﺮدﻧﺶ‬ ‫ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ‪ ،‬و در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎور ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻣﻦ ُﻏﺪ‪‬هاي ﭘﻴﺪا ﻛـﺮدهام ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬ ‫ُﻏﺪ‪‬ة ﺷُﺘﺮ؟! و ﺑﺎﻳﺪ در ﺧﺎﻧﺔ اﻳﻦ زن ﺳ‪‬ﻠﻮﻟﻲ ﺑﻤﻴﺮم؟! ﺟﺎن ﺳﭙﺮد‪.‬‬ ‫* در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺎﻣﺮ ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﻓﺖ و‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ راﻣﻴﺎن ﺳـﻪ ﭼﻴـﺰ ﻣﺨﻴـﺮ ﻣـﻲﮔـﺮداﻧﻢ‪ :‬ﺷﻬﺮﻧﺸـﻴﻨﺎن از آن ﺷـﻤﺎ ﺑﺎﺷـﻨﺪ و‬ ‫ﺑﻴﺎﺑﺎنﻧﺸﻴﻨﺎن از آنِ ﻣﻦ؛ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺷﻤﺎ ﭘﺲ از ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﻢ؛ ﻳـﺎ آﻧﻜـﻪ ﻣـﺮدم‬ ‫‪ -1‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪.93‬‬

‫‪900‬‬ ‫ﻏﻄﻔﺎن را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰاﻧﻢ و ﺑﺎ ﻳﻜﻬﺰار ﺷﺘﺮِ ﻧﺮِ ﺳ‪‬ﺮخ ﻣﻮي و ﻳﻜﻬﺰار ﺷﺘﺮِ ﻣﺎدة ﺳﺮخ ﻣﻮي ﺑـﺎ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺑﺠﻨﮕﻢ! ﺷﺐ ﻫﻨﮕﺎم در ﺧﺎﻧﺔ زﻧﻲ ﺑﻴﺘﻮﺗﻪ ﻛﺮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬آﻳـﺎ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎور ﻛﻨﻢ ﻣﻦ ﻏﺪهاي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻏﺪ‪‬ه اﺷﺘﺮان ﭘﻴﺪا ﻛﺮدهام؟ در ﺧﺎﻧﺔ زﻧﻲ از ﻓﻼن ﻗﺒﻴﻠﻪ؟!‬ ‫اﺳﺐ ﻣﺮا ﺑﺮاﻳﻢ ﺑﻴﺎورﻳﺪ! ﺑﻲدرﻧﮓ ﺑﺮ اﺳﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﻮار ﺷﺪ‪ ،‬و در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺳﻮار ﺑﺮ‬ ‫اﺳﺐ ﺑﻮد ﺟﺎن داد‪.‬‬ ‫‪ .15‬و‪‬ﻓﺪ ﺗُﺠﻴﺐ‪ :‬اﻳﻦ وﻓﺪ زﻛﺎت ﻗﻮم ﺧﻮدﺷﺎن را ﮔﺮدآوري ﻛﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ و ﭘـﺲ از‬ ‫رﻓﻊ ﻧﻴﺎز ﺑﻴﻨﻮاﻳﺎﻧﺸﺎن ﺑﻘﻴﻪ را ﻧﺰد رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻫﻴﺄت ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺳﻴﺰده ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ ﻗـﺮآن و ﺣـﺪﻳﺚ ﺳـﺆال‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﺎد ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮارد را از رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴـﺰ آن ﻣـﻮارد را ﺑـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ‬ ‫دﺳﺘﺨﻄﻲ ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن ﻣﻜﺘﻮب ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻴﺄت ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﺗﺠﻴﺐ در ﻣﺪﻳﻨﻪ زﻳﺎد ﻧﻤﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻧﺎن را ﻣﺮﺧﺺ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﭘﺴـﺮﺑﭽﻪاي را ﻛـﻪ‬ ‫ﻃﻲ ﻣﺪت اﻗﺎﻣﺘﺸﺎن در ﻛﻨﺎر ﺑﺎر و ﺑﻨﺔ ﺧﻮدﺷﺎن واﻣﻲﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺰد آﻧﺤﻀﺮت ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪،‬‬ ‫وي ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰة ﻛﻮچ ﻛﺮدن ﻣﻦ‬ ‫از ﺷﻬﺮ و دﻳﺎرم ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰّوﺟﻞ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺮا ﺑﻴﺎﻣﺮزد و رﺣﻤﺘﺶ را ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل ﻣﻦ ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻲﻧﻴﺎزي ﻣﺮا در ﻗﻠـﺐ ﻣـﻦ ﻗـﺮار‬ ‫دﻫﺪ!؟ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ دﺳﺖ ﺑﻪ دﻋﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و اﻳﻦ ﻣـﻮارد را‬ ‫از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮاي او درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﺴﺮﺑﭽﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻣﺮدي ﻗﻨﺎﻋﺖ ﭘﻴﺸﻪ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و در دوران ارﺗﺪاد اﻗﻮام ﻋﺮب در اﺳﻼم ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪاش را‬ ‫ﻣﻮﻋﻈﻪ ﻛﺮد و ﺗﻌﻠﻴﻢ داد‪ ،‬و آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﺳﻼم ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬اﻋﻀـﺎي اﻳـﻦ ﻫﻴـﺄت‬ ‫ﻳﻜﺒﺎر دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ در ﺣﺠﻪاﻟﻮداع در ﺳﺎل دﻫﻢ ﻫﺠﺮت ﺑـﺎ ﻧﺒـﻲاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .16‬و‪‬ﻓﺪ ﻃَﻴﻲ‪ :‬اﻋﻀﺎي اﻳﻦ ﻫﻴﺄت ﻧﻴﺰ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت ﺣﻀﺮت رﺳـﻮلاﻛـﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﺎ آﻧﺤﻀﺮت ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﺸﺎن اﺳﻼم را ﺑـﺮ‬ ‫آﻧﺎن ﻋﺮﺿﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﺳﻼم آوردﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ ﻧﻴﻚ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از اﻋﻀﺎي اﻳﻦ‬ ‫ﻫﻴﺄت زﻳﺪاﻟﺨَﻴﻞ ﻧﺎم داﺷﺖ‪ .‬راﺟﻊ ﺑﻪ زﻳـﺪ‪ ،‬رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻣﺎ ﺫﮐﺮ ﱄ ﺭﺟﻞ ﻣﻦ ﺍﻟﻌﺮﺏ ﺑﻔﻀﻞ ﰒ ﺟﺎﺀﱐ ﺇﻻ ﺭﺃﻳﺘﻪ ﺩﻭﻥ ﻣﺎ ﻳﻘﺎﻝ ﻓﻴﻪ ﺇﻻ ﺯﻳﺪﺍﳋﻴﻞ ﻓﺈﻧﻪ ﱂ ﻳﺒﻠﻎ ﮐﻞ‬

‫ﻣﺎ ﻓﻴﻪ(‪.‬‬

‫»ﺑﺪون اﺳﺘﺜﻨﺎ‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺮدان ﻋﺮب را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﻪ ﻓﻀﻞ و ﻛﻤﺎل ﺳﺘﻮدﻧﺪ و آﻧﮕﺎه‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ آﻣﺪ‪ ،‬وي را ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از آﻧﭽﻪ درﺑﺎرهاش ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ﻳﺎﻓﺘﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ زﻳﺪاﻟﺨﻴﻞ ﻛـﻪ‬ ‫ﻫﻤﻪ اﻣﺘﻴﺎزات و ﺧﺼﻠﺖﻫﺎي ﻧﻴﻚ وي را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺎز ﻧﮕﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ!«‬ ‫از اﻳﻦ رو‪ ،‬آﻧﺤﻀﺮت وي را »زﻳﺪ اﻟﺨَﻴﺮ« ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫***‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬در ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻧﻬﻢ و دﻫﻢ ﻫﺠﺮت ﻫﻴﺄتﻫﺎي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ اﻗـﻮام و ﻗﺒﺎﻳـﻞ‬ ‫ﭘﻴﺎﭘﻲ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از دﻳﮕﺮ وﻓﺪﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﻧﻮﻳﺴـﻨﺪﮔﺎن ﻛﺘـﺐ ﻣﻐـﺎزي و‬ ‫ﺳﻴﺮهﻧﻮﻳﺴﺎن ﻳﺎدآور ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬وﻓﺪ ﻳﻤﻦ‪ ،‬وﻗﺪ ازد‪ ،‬وﻓﺪ ﺑﻨﻲ ﺳـﻌﺪ ﻫ‪‬ـﺬﻳﻢ از‬ ‫ﻗُﻀﺎﻋﻪ‪ ،‬وﻓﺪ ﺑﻨﻲﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ‪ ،‬وﻓﺪ ﺑﻨﻲاﺳﺪ‪ ،‬وﻓﺪ ﺑﻬﺮاء‪ ،‬وﻓﺪ ﺧﻮﻻن‪ ،‬وﻓـﺪ ﻣﺤـﺎرب‪،‬‬ ‫وﻓﺪ ﺑﻨﻲﺣﺎرثﺑﻦ ﻛﻌﺐ‪ ،‬وﻓﺪ ﻏﺎﻣﺪ‪ ،‬وﻓﺪ ﺑﻨﻲﻣ‪‬ﻨﺘﻔ‪‬ﻖ‪ ،‬وﻓﺪ ﺳ‪‬ﻼﻣﺎن‪ ،‬وﻓﺪ ﺑﻨﻲﻋ‪‬ﻴﺲ‪ ،‬وﻓـﺪ‬ ‫ﻣ‪‬ﺰﻳﻨﻪ‪ ،‬وﻓﺪ ﻣ‪‬ﺮاد‪ ،‬وﻓﺪ ز‪‬ﺑﻴﺪ‪ ،‬وﻓﺪ ﻛ‪‬ﻨﺪه‪،‬وﻓﺪ ذيﻣ‪‬ﺮّه‪ ،‬وﻓﺪ ﻏﺴﺎن‪ ،‬وﻓﺪ ﺑﻨﻲﻋـﻴﺶ‪ ،‬وﻓـﺪ‬ ‫ﻧَﺨﻊ‪ ،‬ﻛﻪ آﺧﺮﻳﻦ وﻓﺪ دﻳﺪار ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و در‬ ‫ﻧﻴﻤﺔ ﻣﺎه ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ﻳﺎزدﻫﻢ ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ دوﻳﺴﺖ ﺗﻦ ﺑﺮ آﻧﺤﻀﺮت وارد‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ورود ﻏﺎﻟﺐ اﻳﻦ دﻳﺪارﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻧﻬﻢ و دﻫﻢ ﻫﺠـﺮت ﺑـﻮده‪ ،‬و‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ ورودﺷﺎن ﺗﺎ ﺳﺎل ﻳﺎزدﻫﻢ ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪902‬‬ ‫ﭘﻴﺎﭘﻲ وارد ﺷﺪن اﻳﻦ ﻫﻴﺄتﻫـﺎي ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﻲ از ﺳـﻮي ﻗﺒﺎﻳـﻞ و اﻗـﻮام ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪاﻟﻨّﺒﻲ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻣﻴﺰان ﻣﻘﺒﻮﻟﻴﺖ دﻋﻮت اﺳﻼم‪ ،‬و ﮔﺴﺘﺮش ﺳﻴﻄﺮه و ﻧﻔﻮذ دﻳﻦ ﺧـﺪا‬ ‫ﺑﺮ ﻛﺮان ﺗﺎ ﻛﺮان ﺟﺰﻳﺮهاﻟﻌﺮب اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ دﻻﻟﺖ دارد ﻛﻪ ﻗﻮم ﻋﺮب ﺑﻪ ﺷﻬﺮ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ دﻳﺪة ﺗﻜﺮﻳﻢ و ﺗﺠﻠﻴﻞ ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﺴـﺘﻪاﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪاي ﻛـﻪ ﭼـﺎرهاي ﺟـﺰ آن‬ ‫ﻧﻤﻲدﻳﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺳﺮ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻓﺮود ﺑﻴﺎورﻧﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﻋﻤـﻼ ﻣﺮﻛـﺰ و‬ ‫ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و دﻳﮕﺮ ﻫﻴﭽﻜﺲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﻧﺎدﻳﺪه ﺑﮕﻴـﺮد‪ .‬در‬ ‫ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ دﻳﻦ و آﻳﻴﻦ اﺳﻼم در اﻋﻤﺎق ﺟﺎن ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﻣﺮدم ﻧﻔﻮذ‬ ‫ﻛﺮده ﺑﻮد؛ زﻳﺮا‪ ،‬در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻮدﻧﺪ اﻋﺮاب ﺑﻲداﻧﺶ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛـﻪ ﺻـﺮﻓﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﺳﺮان ﻗﺒﺎﻳﻞ و رؤﺳﺎﻳﺸﺎن اﺳﻼم آورده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﻫﻨـﻮز آن روﺣﻴـﺔ ﻗﺘـﻞ و‬ ‫ﻏﺎرت و ﭼﭙﺎول را ﻛﻪ در وﺟﻮدﺷﺎن رﻳﺸﻪدار ﺑﻮد‪ ،‬از دﺳﺖ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ‬ ‫اﺳﻼم آﻧﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ و ﺷﺎﻳﺪ اﺧﻼق آﻧﺎن را ﺗﻬﺬﻳﺐ ﻧﻜﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﻗﺮآن‬ ‫ﻛﺮﻳﻢ ﺑﻌﻀﻲ از اﻋﺮاب را ﭼﻨﻴﻦ وﺻﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺏ ﹶﺃ ‪‬ﺷﺪ‪ ‬ﻛﹸﻔﹾﺮﹰﺍ ‪‬ﻭﹺﻧﻔﹶﺎﻗﹰﺎ ‪‬ﻭﹶﺃ ‪‬ﺟ ‪‬ﺪ ‪‬ﺭ ﹶﺃﻻﱠ ‪‬ﻳ ‪‬ﻌ ﹶﻠﻤ‪‬ﻮﹾﺍ ‪‬ﺣﺪ‪‬ﻭ ‪‬ﺩ ﻣ‪‬ﺎ ﺃﹶﻧ ‪‬ﺰ ﹶﻝ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ‪‬ﺭﺳ‪‬ﻮ‪‬ﻟ ‪‬ﻪ ﻭ‪‬ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ‪‬ﻋ ‪‬ﻠﻴ ‪‬ﻢ ‪‬ﺣﻜ‪‬ﻴ ‪‬ﻢ‬ ‫﴿ﺍ َﻷ ‪‬ﻋﺮ‪‬ﺍ ‪‬‬ ‫ﺺ ﹺﺑ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﺍﻟﺪ‪‬ﻭ‪‬ﺍ‪‬ﺋﺮ‪ ‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴ ﹺﻬ ‪‬ﻢ ﺩ‪‬ﺁ‪‬ﺋ ‪‬ﺮ ﹸﺓ ﺍﻟﺴ‪ ‬ﻮ ِﺀ ﻭ‪‬ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ﺳ‪‬ـﻤ‪‬ﻴ ‪‬ﻊ‬ ‫ﺨ ﹸﺬ ﻣ‪‬ﺎ ﻳ‪‬ﻨ ‪‬ﻔ ‪‬ﻖ ‪‬ﻣ ‪‬ﻐﺮ‪‬ﻣﹰﺎ ‪‬ﻭ‪‬ﻳ‪‬ﺘ ‪‬ﺮﺑ‪ ‬‬ ‫ﺏ ﻣ‪‬ﻦ ‪‬ﻳﺘ‪ ‬‬ ‫* ‪‬ﻭ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﺍ َﻷ ‪‬ﻋﺮ‪‬ﺍ ﹺ‬ ‫‪‬ﻋﻠ‪‬ﻴ ‪‬ﻢ﴾‪.1‬‬ ‫»اﻋﺮاب از ﺟﻬﺖ ﻛﻔﺮ و ﻧﻔﺎق از دﻳﮕﺮان ﺳﺮﺳﺨﺖﺗﺮﻧﺪ‪ ،‬و از آﻧﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرود‬ ‫ﻛﻪ ﺣﺪود و اﺣﻜﺎم و ﻣﻌﺎرﻓﻲ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ رﺳـﻮل ﺧـﻮد ﻧـﺎزل ﻓﺮﻣـﻮده اﺳـﺖ‬ ‫درﻧﻴﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻠﻴﻢ و ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﺮﺧﻲ از اﻋﺮاب آﻧﭽﻪ را ﻛـﻪ اﻧﻔـﺎق‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآورﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ در ﻣﺤﺎﺻـﺮه‬ ‫ﻣﺼﺎﺋﺐ و دﺷﻮاريﻫﺎ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ؟! ﺧﻮدﺷﺎن در ﻣﺤﺎﺻﺮه دﺷﻮاريﻫﺎ و ﮔﺮﻓﺘـﺎريﻫـﺎ‬ ‫درآﻳﻨﺪ! و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻤﻴﻊ و ﻋﻠﻴﻢ اﺳﺖ‪«.‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ‪ ،‬آﻳﺎت ‪.98-97‬‬

‫ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ از اﻋﺮاب را ﻧﻴﺰ ﺳﺘﻮده اﺳﺖ و ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺕ ﺍﻟﺮ‪‬ﺳ‪‬ﻮ ﹺﻝ ﺃﹶﻻ‬ ‫ﺻ ﹶﻠﻮ‪‬ﺍ ‪‬‬ ‫ﺕ ﻋ‪‬ﻨ ‪‬ﺪ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭ ‪‬‬ ‫ﺨ ﹸﺬ ﻣ‪‬ﺎ ﻳ‪‬ﻨ ‪‬ﻔ ‪‬ﻖ ﹸﻗ ‪‬ﺮﺑ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫ﺏ ﻣ‪‬ﻦ ‪‬ﻳ ‪‬ﺆ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﺑﹺﺎﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ﻭ‪‬ﺍﹾﻟ‪‬ﻴ ‪‬ﻮ ﹺﻡ ﺍﻵ ‪‬ﺧ ﹺﺮ ‪‬ﻭ‪‬ﻳﺘ‪ ‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭ ‪‬ﻣ ‪‬ﻦ ﺍ َﻷ ‪‬ﻋﺮ‪‬ﺍ ﹺ‬ ‫ﹺﺇﻧ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﹸﻗ ‪‬ﺮ‪‬ﺑ ﹲﺔ ﻟﱠ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ‪‬ﺳ‪‬ﻴﺪ‪ ‬ﺧ ﹸﻠ ‪‬ﻬ ‪‬ﻢ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ﻓ‪‬ﻲ ‪‬ﺭ ‪‬ﺣ ‪‬ﻤ‪‬ﺘ ‪‬ﻪ ﹺﺇﻥﱠ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ﹶﻏﻔﹸﻮ ‪‬ﺭ ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻴ ‪‬ﻢ﴾‪.1‬‬ ‫»و ﺑﺮﺧﻲ از اﻋﺮاب‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا و روز دﻳﮕﺮ اﻳﻤﺎن دارﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ اﻧﻔﺎق ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‬ ‫ﭘﻴﺸﻜﺶ درﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآورﻧـﺪ‪ ،‬و راﻫـﻲ ﺑـﺮاي ﺑﺮﺧـﻮرداري از درود‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا؛ ﻫﻤﮕﺎن ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺎ و ﭘﻴﺸﻜﺶ ﻫﺎي اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻣﻘﺒﻮل درﮔـﺎه ﺧﺪاوﻧـﺪ‬ ‫اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺎﻣﻪ رﺣﻤﺘﺶ را ﺑﺮ ﺗﻦ اﻳﺸﺎن ﺧﻮاﻫﺪ آراﺳﺖ؛ ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻏﻔﻮر‬ ‫و رﺣﻴﻢ اﺳﺖ‪«.‬‬ ‫ﻃﺒﻌﺎً‪ ،‬اﻋﺮاب ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻦ ﺳﺎﻛﻦ ﻣﻜّﻪ و ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﻣﺮدم ﺛﻘﻴﻒ‪ ،‬و اﻫﺎﻟﻲ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻨﺎﻃﻖ‬ ‫ﻳﻤﻦ و ﺑﺤﺮﻳﻦ‪ ،‬اﺳﻼﻣﺸﺎن ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺳﺮوران ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﻴﺎن‬ ‫اﻳﻦ ﮔﺮوه از اﻋﺮاب ﺑﺴﺮ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ ‪.2‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.99‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﺤﺎﺿﺮات ﺗﺎرﻳﺦ اﻻﻣﻢ اﻻﺳﻼﻣﻴﺔ‪ ،‬ﺧﻀﺮي‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ .144‬ﺑﺮاي ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ وﻓﻮد ﻛﻪ در‬ ‫ﻣﺘﻦ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﻃﻮر اﺟﻤﺎل آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،13‬ج ‪ ،2‬ص ‪630-626‬؛‬ ‫ﺳــﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸــﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪503-501‬؛ ‪ ،601-560 ،560-537 ،514-510‬زاداﻟﻤﻌــﺎد‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص‬ ‫‪60-26‬؛ ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪.103-83‬‬

‫‪904‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ‬ ‫ﻛﺎرﻧﺎﻣﺔ ﭘ‪‬ﺮ ارج ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺑﺎﺯﺗﺎﺏ ﭘﻴﺮﻭﺯﻱ ﺩﻋﻮﺕ ﺍﺳﻼﻡ‬ ‫ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﮔﺎﻣﻲ دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺶ ﺑﺮوﻳﻢ‪ ،‬و ﺑـﻪ ﮔـﺰارش و ﺑﺮرﺳـﻲ واﭘﺴـﻴﻦ روزﻫـﺎي‬ ‫زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ رﺳﻮلاﻋﻈﻢ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﭙﺮدازﻳﻢ‪ ،‬ﺳﺰاوار اﺳﺖ ﻧﮕـﺎﻫﻲ ﻫﺮﭼﻨـﺪ‬ ‫ﮔﺬرا ﺑﺮ ﻛﺎرﻧﺎﻣﺔ ﭘﺮارج آﻧﺤﻀﺮت و دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺑﺎ ﻋﻈﻤﺖ رﺳﺎﻟﺖ اﻳﺸﺎن ﺑﻴـﺎﻓﻜﻨﻴﻢ؛‬ ‫دﺳﺘﺎورد ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﺧﺘﻤﻲﻣﺮﺗﺒـﺖ را از دﻳﮕـﺮ اﻧﺒﻴـﺎ و ﻣﺮﺳـﻠﻴﻦ ﻣﻤﺘـﺎز‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪه و ﺗﺎج ﺳﺮوري اوﻟﻴﻦ و آﺧﺮﻳﻦ را ﺑﺮ ﺗﺎرك اﻳﺸﺎن ﻧﺸﺎﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ آﻧﺤﻀﺮت ﻓﺮﻣﺎن رﺳﻴﺪ‪:‬‬ ‫﴿ﻳ‪‬ﺎ ﹶﺃﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤﺰ‪‬ﻣ‪ ‬ﹸﻞ * ﹸﻗ ﹺﻢ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻴ ﹶﻞ ﹺﺇﻟﱠﺎ ﹶﻗﻠ‪‬ﻴﻼﹰ﴾‪﴿ .‬ﻳ‪‬ﺎ ﹶﺃﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤﺪ‪‬ﺛﱢ ‪‬ﺮ * ﹸﻗ ‪‬ﻢ ﹶﻓﺄﹶﻧ ‪‬ﺬﺭ‪.﴾‬‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﻧﻴﺰ ﻗﻴﺎم ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻴﺶ از ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﺗﻤﺎم ﻫﻤﭽﻨﺎن اﻳﺴﺘﺎده ﻣﺎﻧﺪﻧـﺪ‪ ،‬و ﺑـﺎر‬ ‫اﻣﺎﻧﺖ ﻛُﺒﺮاي رﺳﺎﻟﺖ آﺳﻤﺎﻧﻲ را در اﻳﻦ ﭘﻬﻨﺔ زﻣﻴﻦ ﺑﺮ دوش ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ؛ وﻇﻴﻔـﺔ ﺗﻤـﺎﻣﻲ‬ ‫ﺑﺸﺮﻳﺖ را‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ وﻇﻴﻔﺔ ﻋﻘﻴﺪه و دﻳﻦ و آﻳﻴﻦ را‪ ،‬و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ و ﻛﺎرﮔﺮداﻧﻲ ﻣﻘﺎوﻣـﺖ‬ ‫و ﻣﺒﺎرزه در ﻣﻴﺪانﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن را‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﻬﺎد و ﻣﺒﺎرزة ﺳﺨﺘﻜﻮﺷـﺎﻧﻪ را در ﻣﻴـﺪاﻧﻬﺎي ﮔﺴـﺘﺮدة‬ ‫وﺟﺪان ﺑﺸﺮي ﻛﻪ از دﻳﺮﺑﺎز ﺗﺤﺖ اﺷﻐﺎل ﺗﺼﻮ‪‬رات و اوﻫﺎم ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ‪ ،‬و‬ ‫ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺟﺎذﺑﻪﻫﺎي زﻣﻴﻨﻲ و اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي اﻳﻦ ﺟﻬـﺎﻧﻲ زﻣﻴﻨﮕﻴـﺮ ﺷـﺪه‪ ،‬و در ﻏُـﻞ و‬ ‫زﻧﺠﻴﺮ ﺷﻬﻮتﭘﺮﺳﺘﻲ ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻚ ﺗﻨﻪ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﻴﻨﻜـﻪ از ﻛـﺎر‬ ‫ﭘﺎﻛﺴﺎزي و ﺗﺼﻔﻴﺔ وﺟﺪان اﻧﺴﺎﻧﻲ در وﺟﻮد ﺷﻤﺎري از ﻳﺎراﻧﺸـﺎن ﻓﺮاﻏـﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ آﻧﺎن را از زﻳﺮ ﻓﺸﺎر ﻛﺎﺑﻮس ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ و ﺧﻮاب ﺳـﻨﮕﻴﻦ زﻧـﺪﮔﺎﻧﻲ‬ ‫زﻣﻴﻨﻲ رﻫﺎﻳﻲ ﺑﺨﺸﻨﺪ؛ ﻧﺒﺮدي دﻳﮕﺮ در ﻣﻴﺪاﻧﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺒﺮدﻫﺎي ﭘﻴـﺎﭘﻲ دﻳﮕـﺮي در‬

‫ﻣﻴﺪانﻫﺎي ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﺔ دﻳﮕﺮي آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺒﺮد ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن دﻋﻮت اﻟﻬﻲ اﺳﻼم‪ ،‬ﻛـﻪ‬ ‫ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﻮﭘﺎي دﻋﻮت آﺳﻤﺎﻧﻲ را در ﻣﺤﺎﺻﺮة ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و از اﻃﺮاف ﺑﺮ ﺳﺮ‬ ‫ﺑﺎوردارﻧﺪﮔﺎن اﻳﻦ دﻋﻮت رﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﺎﻓﺸﺎري و اﺻﺮار ﻓﺮاوان داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‬ ‫ﻧﻬﺎل ﻧﻮرس اﻳﻦ ﺷﺠﺮة ﻃﻴﺒﻪ را در ﻫﻤﺎن آﻏﺎز روﻳﺶ و ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻲ از رﻳﺸﻪ درآورﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻧﮕﺬارﻧﺪ ﻧﺸﻮ و ﻧﻤﺎ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ ،‬و در اﻋﻤﺎق ﺧﺎك رﻳﺸﻪ ﺑﺪواﻧﺪ‪ ،‬و در ﻓﻀﺎي ﻻﻳﺘﻨـﺎﻫﻲ‬ ‫ﺷﺎﺧﻪﻫﺎﻳﺶ را ﺑﮕﺴﺘﺮاﻧﺪ‪ ،‬و رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﻗﻠﻤﺮوﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي را زﻳﺮ ﺳﺎﻳﺔ ﺧﻮد ﺑﻴﺎورد!؟ و‬ ‫ﺑﺎز‪ ،‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ از ﺻﺤﻨﻪﻫﺎي ﻧﺒﺮد داﺧﻠﻲ در ﻣﻴﺪانﻫﺎي ﺟﻨﮓ ﺟﺰﻳـﺮهاﻟﻌـﺮب ﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ‬ ‫دﻣﻲ ﺑﻴﺎﺳﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ارﺗﺶ روم در ﺣﺎل آﻣﺎده ﺷﺪن ﺑﺮاي ﺿﺮﺑﺖ زدن ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣ‪‬ـﺖ ﺟﺪﻳـﺪ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﺮاي ﺣﻤﻼﺗﻲ ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺳـﺮزﻣﻴﻦﻫـﺎي ﺷـﻤﺎﻟﻲ ﻗﻠﻤـﺮو اﺳـﻼم آﻣـﺎده‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫در اﺛﻨﺎي اﻳﻦ ﺳ‪‬ﺮاﻳﺎ و ﻏﺰوات‪ ،‬ﻧﺒﺮد ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ در ﻣﻴﺪان وﺟﺪاﻧﻲ ﺑﺸﺮي ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻨﺎن در‬ ‫ﺟﺮﻳﺎن ﺑﻮد‪ ،‬و آن ﻧﺒﺮدﻫﺎي ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﺎز در ﺻﺤﻨﺔ درون و روان ﺗـﺎزه ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن و‬ ‫ﮔﺮوﻧﺪﮔﺎن اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺑﻪ آﻳﻴﻦ اﺳﻼم ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﻮد؛ زﻳﺮا‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺒﺮد ﺑﻲاﻣـﺎن‪،‬‬ ‫ﺟﺎوداﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻋﻠﻤﺪار آن ﺷﻴﻄﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻟﺤﻈﻪاي از ﻛﻮﺷﺶ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ در اﻋﻤﺎق‬ ‫وﺟﺪان اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﻧﻤﻲآﺳﺎﻳﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺑﺮﭘﺎي اﻳﺴﺘﺎدهاﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺤﻜﻢ و اﺳﺘﻮار ﺑﻪ دﻋﻮت آﺳﻤﺎﻧﻲ و اﻟﻬـﻲ ﺧـﻮﻳﺶ‬ ‫ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬و ﻛﺎرزار داﻣﻨﻪداري را ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻴﺪانﻫﺎي دور از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ در ﺟﺮﻳـﺎن‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬رﻫﺒﺮي ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ دﻧﻴﺎ ﺑﺮاﻳﺸﺎن اﻗﺒﺎل ﻛﺮده و روي ﺧﻮش ﻧﺸـﺎن‬ ‫داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﮕﻲ روزﮔﺎر ﻣﻲﮔﺬراﻧﻨﺪ‪ ،‬و در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﭘﻴـﺮوان دﻳـﻦ ﺑـﺎور‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت در ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﺸﺎن زﻳﺮ ﺳﺎﻳﻪﻫﺎي آﺳﺎﻳﺶ و اﻣﻨﻴﺖ ﺑﻪ ﺳـﺮ ﻣـﻲﺑﺮﻧـﺪ‪ ،‬ﺧـﻮد‬ ‫اﻳﺸﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر و ﻛﻮﺷﺸﻲ ﺧﺴﺘﮕﻲﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اداﻣـﻪ ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪ ،‬و ﻟﺤﻈـﻪاي ﻓـﺎرغ‬ ‫ﻧﻤﻲﻧﺸﻴﻨﻨﺪ؛ و ﺑﺎ ﻫﻤﺔ اﻳﻨﻬﺎ‪ ،‬در ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﮔﻴﺮودارﻫﺎ ﺻﺒﺮ ﺟﻤﻴﻞ اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ‬

‫‪906‬‬ ‫ﺷﺐ زﻧﺪهداري و ﻋﺒﺎدت ﺧﺪا و ﺗﺮﺗﻴﻞ آﻳﺎت و ﺳ‪‬ﻮ‪‬ر ﺷﺮﻳﻔﺔ ﻗﺮآن اﻫﺘﻤﺎم ﻣﻲورزﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫از ﻫﻤﻪ ﮔﺴﺴﺘﻪ و ﺑﻪ ﺣﻖ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاﻧﺪ؛ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺳـﺒﺤﺎن ﺑـﻪ اﻳﺸـﺎن اﻣـﺮ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ!‬

‫‪1‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺷﻴﻮه‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم‪ ،‬در ﮔﻴﺮودار اﻳﻦ ﻧﺒﺮد ﺑﺎﻳﺴـﺘﻪ و ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ‪ ،‬ﺑـﻴﺶ از‬ ‫ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﺗﻤﺎم ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮدﻧﺪ؛ در ﻃﻮل اﻳﻦ ﻣﺪت‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺎري اﻳﺸﺎن را از ﻛﺎر دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﺑﺎزﻧﻤﻲداﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ دﻋﻮت اﺳﻼم در آن ﭼﻨﺎن ﻣﻴـﺪان ﮔﺴـﺘﺮده و آﻧﭽﻨـﺎن ﻗﻠﻤـﺮو‬ ‫ﺧﺮَدﻫـﺎ ﺳـﺮﮔﺮدان ﻣﺎﻧﺪﻧـﺪ! ﺳﺮﺗﺎﺳـﺮ‬ ‫ﭘﻬﻨﺎوري ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزي رﺳﻴﺪ و ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﮔﺮدﻳﺪﻛـﻪ ‪‬‬ ‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﻪ آﻳﻴﻦ آﻧﺤﻀﺮت ﮔﺮدن ﻧﻬﺎد‪ ،‬و ﻏﻴﺮت و ﺣﻤﻴﺖ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ از ﻫـﺮ ﻛـﺮان آن‬ ‫رﺧﺖ ﺑﺮﺑﺴﺖ‪ ،‬و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺑﻴﻤﺎر ﻗﻮم ﻋﺮب ﺑﻴﺪار ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑ‪‬ﺘـﺎن را ﺗـﺮك‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ دﺳﺘﺎن ﺧﻮﻳﺶ درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آوازة ﺗﻮﺣﻴﺪ در ﻓﻀﺎي ﺟﺰﻳـﺮهاﻟﻌـﺮب‬ ‫ﻃﻨﻴﻦاﻧﺪاز ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺎﻧﮓ اذان ﻧﻤﺎزﻫـﺎي ﭘﻨﺠﮕﺎﻧـﺔ ﺷـﺒﺎﻧﻪروزي در ﺳﺮﺗﺎﺳـﺮ ﺻـﺤﺮاي‬ ‫ﭘﻬﻨﺎوري ﻛﻪ آﻳﻴﻦ ﺟﺪﻳﺪ آﻧﺮا زﻧﺪه ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬آﻓﺎق آﺳﻤﺎن را ﻣﻲﺷﻜﺎﻓﺖ‪ ،‬و ﻗﺎرﻳـﺎن‬ ‫ﻗﺮآن در ﺷﻤﺎل و ﺟﻨﻮب آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ‪ ،‬آﻳﺎت ﻛﺘﺎب ﺧﺪا را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﺣﻜﺎم اﻟﻬﻲ‬ ‫را ﺑﻪ اﺟﺮا درﻣﻲآوردﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻴﺮهﻫﺎ و ﻃﺎﻳﻔﻪﻫﺎ و ﻗﺒﻴﻠﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎن از ﺑﻨﺪﮔﻲ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﮔﺴﺴﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﻲ ﺧـﺪاي ﺟﻬـﺎن ﭘﻴﻮﺳـﺖ‪.‬‬ ‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻗﺎﻫﺮ و ﻣﻘﻬﻮر‪ ،‬ﻏﺎﻟﺐ و ﻣﻐﻠﻮب‪ ،‬ﺑـﺮده و ارﺑـﺎب‪ ،‬ﺣـﺎﻛﻢ و ﻣﺤﻜـﻮم‪ ،‬و ﻇـﺎﻟﻢ و‬ ‫ﻣﻈﻠﻮم ﻣﻄﺮح ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪاﻳﻨﺪ؛ ﺑﺮادراﻧﻲ ﻛﻪ دل در ﮔﺮو ﻋﺸﻖ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‪،‬‬ ‫و ﺳﺮ در ﺧﻂ ﻓﺮﻣﺎﻧﻬﺎ و اﺣﻜﺎم اﻟﻬﻲ دارﻧﺪ؛ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﺮاﻳﻪﻫﺎي ﻛﺒﺮ و ﻧﺨﻮت ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ و‬ ‫ﻓﺨﺮﻓﺮوﺷﻲ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﭘﺪران و ﻧﻴﺎﻛﺎن را از وﺟﻮد آﻧﺎن زدوده اﺳﺖ‪ ،‬و دﻳﮕﺮ ﻧﻪ ﻋـﺮب‬

‫‪ -1‬ﻓﻲ ﻇﻼل اﻟﻘﺮآن‪ ،‬ﺳﻴﺪ ﻗﻄﺐ‪ ،‬ج ‪ ،29‬ص ‪.169-168‬‬

‫ﺑﺮ ﻋﺠﻢ‪ ،‬و ﻧﻪ ﻋﺠﻢ ﺑﺮ ﻋﺮب‪ ،‬و ﻧﻪ ﺳﻔﻴﺪﭘﻮﺳﺖ و ﺳﺮﺧﭙﻮﺳﺖ ﺑﺮ ﺳﻴﺎهﭘﻮﺳﺖ‪ ،‬ﺷـﺮف و‬ ‫اﻣﺘﻴﺎزي ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ واﺳﻄﺔ ﺗﻘﻮاي اﻟﻬﻲ‪ .‬ﻣﺮدم ﻫﻤﻪ ﻓﺮزﻧﺪان آدماﻧـﺪ‪ ،‬و آدم‬ ‫ﻧﻴﺰ از ﺧﺎك!؟‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬در ﭘﺮﺗﻮ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ و ﭘﻴﺮوزي اﻳﻦ دﻋﻮت اﻟﻬﻲ و آﺳﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬وﺣـﺪت ﻗـﻮم‬ ‫ﻋﺮب‪ ،‬وﺣﺪت ﺑﻨﻲ ﻧﻮع اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬و ﺳﻌﺎدت ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﭼﻪ در ﻣﺴـﺎﺋﻞ و‬ ‫ﻣﺸﻜﻼت دﻧﻴﻮي‪ ،‬و ﭼﻪ در ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﻜﻼت اُﺧﺮوي‪ ،‬ﺗﺤﻘﱡﻖ ﻳﺎﻓـﺖ‪ .‬ﻣﺴـﻴﺮ ﮔـﺮدش‬ ‫روزﮔﺎر ﺗﻐﻴﻴﺮ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ .‬ﭼﻬﺮة زﻣﻴﻦ دﮔﺮﮔﻮن ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و روﻧﺪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﺳﻮي دﻳﮕـﺮي‬ ‫ﮔﺮاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬و ﻃﺮز ﺗﻔﻜّﺮ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﺑﻜﻠّﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺶ از ﻇﻬﻮر دﻋﻮت اﺳﻼم‪ ،‬روح ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺑﺮ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺟﻬـﺎن ﺳـﻴﻄﺮه ﻳﺎﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬و‬ ‫وﺟﺪان ﺑﺸﺮي ﻣﺘﻌﻔّﻦ‪ ،‬و روح اﻧﺴﺎن ﻣﻌﺬّب ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ارزﺷﻬﺎ و ﻣﻌﻴﺎرﻫـﺎ در آن ﺟـﻮ‪‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﻚ از ﻛﺎر اﻓﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ و ﺑﺮدﮔﻲ ﺑﺮ آن ﺳﺎﻳﻪ اﻓﻜﻨﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و اﻣـﻮاج‬ ‫ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ ﺧﻮﺷﮕﺬراﻧﻲ ﺗﺒﻬﻜﺎراﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ ﺑﻴﭽﺎرهﻛﻨﻨﺪه درﻫﻢ آﻣﻴﺨﺘﻪ‪ ،‬و ﭘﺮدهﻫـﺎي‬ ‫ﺿﺨﻴﻢ ﻛﻔﺮ و ﺿﻼﻟﺖ و ﻇﻠﻤﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﺣﻀﻮر دﻳﺎﻧﺖﻫﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ ا ‪‬ﻣﺎ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺷﺪه‪،‬‬ ‫ﻛﻪ از ﺿﻌﻒ و ﻧﻘﺎﻫﺖ رﻧﺞ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬از ﻛﺮان ﺗﺎ ﻛـﺮان آوﻳﺨﺘـﻪ ﺑـﻮد‪ .‬ادﻳـﺎن دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﺳﻴﻄﺮه اي ﺑﺮ ﺟﺎن اﻧﺴﺎن ﻫﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺮاﺳﻤﻲ ﺧﺸﻚ و ﺑﻲروح درآﻣـﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ اﻳﻦ دﻋﻮت ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﺧﻮد را در زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺸﺮ اﻳﻔـﺎ ﻛـﺮد‪ ،‬روح‬ ‫ﺑﺸﺮ از اوﻫﺎم و ﺧﺮاﻓﺎت‪ ،‬و از ﺑﻨﺪﮔﻲ و ﺑﺮدﮔـﻲ‪ ،‬و ﺗﺒـﺎﻫﻲ و آﻟـﻮدﮔﻲ‪ ،‬و ﭘﻠﻴـﺪي و‬ ‫ﭘﻮﺳﻴﺪﮔﻲ رﻫﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬و ﺟﺎﻣﻌﺔ اﻧﺴﺎﻧﻲ از ﺳﺘﻢ و ﺳﺮﻛﺸﻲ‪ ،‬ﮔﺴﺴﺘﮕﻲ و اﻓﺴـﺮدﮔﻲ‪،‬‬ ‫و اﺧﺘﻼف ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ و اﺳﺘﺒﺪاد ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن و ﺗﺤﻘﻴﺮ و ﺗﺤﻤﻴﺮ ﻛﺎﻫﻨﺎن ر‪‬ﺳﺖ؛ و اﺳﻼم ﺑﺮ‬ ‫ﺳﺎزﻧﺪﮔﻲ ﺟﻬﺎن ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﻋﻔﺖ و ﻃﻬﺎرت و ﻣﺜﺒﺖﻧﮕﺮي و ﺳﺨﺘﻜﻮﺷﻲ و آزادﮔﻲ و‬ ‫ﻧﻮﮔﺮاﻳﻲ و ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﻳﻘﻴﻦ و اﻋﺘﻤﺎد و اﻳﻤﺎن و ﻋﺪاﻟﺖ و ﻛﺮاﻣﺖ‪ ،‬و ﻛـﺎر ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ در‬

‫‪908‬‬ ‫ﺟﻬﺖ رﺷﺪ و ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن‪ ،‬و ارﺗﻘﺎء ﺣﻴﺎت ﻣﻌﻨـﻮي ﺑﺸـﺮ‪ ،‬و ﺣـﻖ را ﺑـﻪ‬ ‫ﺣﻖدار رﺳﺎﻧﻴﺪن در ﮔﺮدوﻧﺔ ﺣﻴﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﻫﻤ‪‬ﺖ ﮔﻤﺎﺷﺖ ‪.1‬‬ ‫در ﭘﺮﺗﻮ اﻳﻦ ﺗﺤﻮﻻت‪ ،‬ﺟﺰﻳﺮهاﻟﻌﺮب ﺷﺎﻫﺪ ﻧﻬﻀﺘﻲ ﻣﺒﺎرك ﮔﺮدﻳﺪ ﻛـﻪ از زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﭘﻴﺮاﻳﺔ آﺑﺎدي ﺑﺮ آن ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻧﻬﻀﺖ را ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﻧﻜـﺮده ﺑـﻮد‪ ،‬و ﻫﺮﮔـﺰ‬ ‫ﺻﻔﺤﺎت ﺗﺎرﻳﺦ ﻗﻮم ﻋﺮب‪ ،‬درﺧﺸﺸﻲ را ﻛﻪ در اﻳﻦ اﻳـﺎم ﺑـﻲﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻋﻤـﺮ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ داﺷﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻴﺎوردﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺳﺨﻨﻲ دﻳﮕﺮ از ﺳﻴﺪ ﻗﻄﺐ در ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﻪ ﻛﺘﺎب ﻣﺎذا ﺧﺴﺮاﻟﻌﺎﻟﻢ ﺑﺎﻟﻨﺤﻄﺎط اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.14‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺪﻫﻢ‬ ‫ﺣﺠ‪‬ﻪ اﻟﻮداع‬ ‫‪‬‬ ‫ﺍﻧﮕﻴﺰﺓ ﺍﻳﻦ ﺳﻔﺮ‬ ‫ﻛﺎر دﻋﻮت و اﺑﻼغ رﺳﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻧـﻮﻳﻦ ﺑـﺮ ﭘﺎﻳـﺔ اﺛﺒـﺎت‬ ‫اُﻟﻮﻫﻴﺖ ﺧﺪاي ﻳﻜﺘﺎي ﺑﻲﻫﻤﺘﺎ و ﻧﻔﻲ اُﻟﻮﻫﻴﺖ دﻳﮕﺮ ﺧﺪاﻳﺎن ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﺒﺎﻧﻲ‬ ‫ﻧﺒﻮت ﺣﻀﺮت ﺧﺘﻤﻲ ﻣﺮﺗﺒﺖ و رﺳﺎﻟﺖ ﺧﺎﺗﻢاﻟﻨﺒﻴﻴﻦ اﺳـﺘﻮار ﮔﺮدﻳـﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬و ﮔـﻮﻳﻲ‬ ‫ﻫﺎﺗﻔﻲ از درون ﻗﻠﺐ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬اﻳﺸـﺎن را ﻧـﺪا درﻣـﻲداد و‬ ‫ﻳﺎدآوري ﻣﻴﻜﺮد ﻛﻪ دوران اﻗﺎﻣﺖ آﻧﺤﻀﺮت در ﻋﺎﻟَﻢ دﻧﻴﺎ ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮﺳﺪ؛‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ وﻗﺘﻲ ﻣﻌﺎذ را – در ﺳﺎل دﻫﻢ ﻫﺠﺮت‪ -‬ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻳﻤﻦ اﻋﺰام ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺿﻤﻦ‬ ‫ﺳﺨﻨﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪ وي ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﻳﺎ ﻣﻌﺎﺫ‪ ،‬ﺇﻧﮏ ﻋﺴﻰ ﺃﻥ ﻻ ﺗﻠﻘﺎﱐ ﺑﻌﺪ ﻋﺎﻣﻲ ﻫﺬﺍ‪ ،‬ﻭﻟﻌﻠﮏ ﺃﻥ ﲤﺮ ﲟﺴﺠﺪﻱ ﻫﺬﺍ ﻭﻗﱪﻱ(‪.‬‬ ‫»اي ﻣﻌﺎذ‪ ،‬ﺗﻮ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﭘﺲ از اﻣﺴﺎل دﻳﮕﺮ ﻣﺮا ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻜﻨﻲ‪ ،‬و ﺷﺎﻳﺪ وﻗﺘـﻲ از اﻳﻨﺠـﺎ‬ ‫ﺑﮕﺬري آراﻣﮕﺎه ﻣﺮا در ﻛﻨﺎر ﻣﺴﺠﺪم ﺑﻴﺎﺑﻲ!؟«‬ ‫و ﻣﻌﺎذ از ﺳﻮزِ دل در ﻏﻢ ﻓﺮاق رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﺮﻳﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺛﻤﺮات دﻋﻮﺗﻲ را ﻛﻪ آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻴﺴﺖ و اﻧﺪي ﺳﺎل در‬ ‫راه ﺑﺎرور ﻛﺮدن ﻧﻬﺎل آن رﻧﺞﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن را ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻫﻤﻮار ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫رﺳﻮلﮔﺮاﻣﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در اﻃﺮاف ﻣﻜﻪ ﺑـﺎ‬ ‫اﻓﺮاد و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﺮب ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬و آﻧـﺎن از‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت اﺣﻜﺎم دﻳﻦ و ﻣﻌﺎرف اﺳﻼم را ﻓﺮاﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬و از آﻧﺎن ﮔﻮاﻫﻲ ﺑﮕﻴﺮد ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﺑﻪ اداي اﻣﺎﻧﺖ اﻟﻬﻲ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻧﻜﺮده‪ ،‬و رﺳﺎﻟﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬و از ﻣﺮاﺗـﺐ‬ ‫ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮوﮔﺬار ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم اﻋﻼم ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺼﺪ اداي اﻳﻦ ﺣﺞ‪ ‬ﭘﺮﺑﺮﻛﺖ و ﭘﺮآوازه را دارﻧـﺪ‪.‬‬

‫‪910‬‬ ‫ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻧﺒﻮﻫﻲ وارد ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﮕﻲ آﻧﺎن ﺧﻮاﺳﺘﺎر آن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳـﻔﺮ‬ ‫ﺣﺞ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻗﺘﺪا ﻛﻨﻨﺪ ‪ .1‬روز ﺷﻨﺒﻪ‪ ،‬ﭘﻨﺞ روز ﻣﺎﻧﺪه ﺑـﻪ‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺎه ذﻳﻘﻌﺪه‪ ،‬ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺎدة ﺳﻔﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ .2‬ﮔﻴﺴﻮاﻧﺸـﺎن را‬ ‫ﺷﺎﻧﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و روﻏﻦ زدﻧﺪ و ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﭘﻮﺷﻴﺪﻧﺪ و ﻋﺒﺎ ﺑﺮ دوش ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺷـﺘﺮ ﻗﺮﺑـﺎﻧﻲ‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن را ﻗﻼده ﺑﻪ ﮔﺮدن ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻌﺪازﻇﻬﺮ آن روز ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﭘـﻴﺶ از ﻧﻤـﺎز‬ ‫ﻋﺼﺮ ﺑﻪ ذواﻟﺤ‪‬ﻠَﻴﻔﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ را دو رﻛﻌﺖ ﮔﺰاردﻧﺪ‪ ،‬و در آﻧﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﺷﺐ ﺑﻪ ﺻﺒﺢ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺻﺒﺢ روز ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫)ﺃﺗﺎﱐ ﺍﻟﻠﻴﻠﺔ ﺁﺕ ﻣﻦ ﺭﰊ ﻓﻘﺎﻝ‪ :‬ﺻﻞ ﰲ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﻮﺍﺩﻱ ﺍﳌﺒﺎﺭﮎ ﻭﻗﻞ‪ :‬ﻋﻤﺮﺓ ﰲ ﺣﺠﺔ(‪.٣‬‬ ‫»دوش ﭘﻴﻜﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاي ﻣﻦ ﻧﺰد ﻣﻦ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬دراﻳـﻦ وادي ﭘﺮﺑﺮﻛـﺖ ﻧﻤـﺎز‬ ‫ﺑﮕﺰار و ﻧﻴﺖ ﻛﻦ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻋﻤﺮه و ﻳﻚ ﺣﺞ را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮﮔﺰار ﻛﻨﻲ!«‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻧﻤﺎزﻇﻬﺮ را ﺑﮕﺰارﻧﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي‬ ‫اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻦ ﻏﺴﻞ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﺎ دﺳﺘﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎ ذَرﻳﺮه و دﻳﮕـﺮ ﻋﻄﺮﻳـﺎﺗﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻣ‪‬ﺸﻚ ﻧﻴﺰ در آن ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺮ و ﺑﺪن آﻧﺤﻀﺮت را ﺧﻮﺷﺒﻮي ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازهاي ﻛـﻪ‬ ‫ﻋﻄﺮﻳﺎت ﻻﺑﻼي ﮔﻴﺴﻮان آﻧﺤﻀﺮت و ﻣﺤﺎﺳﻦ اﻳﺸﺎن ﺑﺮق ﻣﻲزد‪ ،‬و ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﺳـﺮ و‬ ‫ﺻﻮرﺗﺸﺎن را ﺑﺸﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬آن ﻋﻄﺮﻳﺎت را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧـﻮد واﮔﺬاﺷـﺘﻨﺪ و ﭘﻴـﺮاﻫﻦ ﺑـﺮ ﺗـﻦ‬ ‫ﭘﻮﺷﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و رِدا ﺑﺮ دوش ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و آﻧﮕﺎه ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ را دو رﻛﻌﺖ ﮔﺰاردﻧﺪ‪ ،‬و ﺳـﭙﺲ‬ ‫در ﻫﻤﺎن ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز ﮔﺰارده ﺑﻮدﻧﺪ اﺣﺮام ﺣﺞ‪ ‬و ﻋ‪‬ﻤﺮه ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺣـﺞ و ﻋﻤـﺮه را‬ ‫ﺑﺎ ﻫﻢ ﻧﻴﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﻠﺒﻴﻪ را آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه از آن ﻣﻜﺎن ﺧﺎرج ﺷـﺪﻧﺪ و ﺑـﺮ ﻧﺎﻗـﺔ‬ ‫ﻗَﺼﻮاء ﺳﻮار ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺗﻠﺒﻴﻪ ﺳﺮ ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺑﻴﺎﺑـﺎن‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺑﻪ رواﻳﺖ از ﺟﺎﺑﺮ‪» ،‬ﺑﺎب ﺣﺠﺔ اﻟﻨﺒﻲ« ج ‪ ،1‬ص ‪.394‬‬ ‫‪ -2‬ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻴﻖ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻧﻜـ‪ :‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪.104‬‬ ‫‪ -3‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ﺑﻪ رواﻳﺖ از ﻋﻤﺮ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪207‬‬

‫رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﺗﻠﺒﻴﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻮدﺷﺎن را اداﻣﻪ دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻜـﻲ ﻣﻜـﻪ‬ ‫رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬در ذي ﻃُﻮي ﺷﺐ را ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎﻣﺪاد روز ﻳﻜﺸﻨﺒﻪ ﭼﻬﺎر روز ﮔﺬﺷـﺘﻪ از‬ ‫آﻏﺎز ذﻳﺤﺠﺔ ﺳﺎل دﻫﻢ ﻫﺠﺮت ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ را ﮔﺰاردﻧﺪ و ﻏﺴﻞ ﻛﺮدﻧﺪ و وارد ﺷﻬﺮ ﻣﻜﻪ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺟﻤﻌﺎً ﻫﺸﺖ روز ﺳﻔﺮﺷﺎن ﺑﻪ ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺪت زﻣﺎن ﻣﺘﻮﺳﻄﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ﻃﻲ اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ وارد ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒـﻪ را ﻃـﻮاف ﻛﺮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﺳﻌﻲ ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه ﺑﻪ ﺟﺎي آوردﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ از اﺣﺮام ﺧﺎرج ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺣﺞ‪ ‬اﻳﺸﺎن‬ ‫ﺣﺞ‪ ‬ﻗﺮان ﺑﻮد و ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺧﻮدﺷﺎن را از آﻏﺎز ﻋﻤﺮه ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آورده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬آﻧﺤﻀـﺮت‬ ‫ﭘﺲ از اداي ﻣﻨﺎﺳﻚ در ﺑﺎﻻ دﺳﺖ ﻣﻜﻪ در ﻣﻨﻄﻘﺔ ﺣ‪‬ﺠـﻮن ﻓـﺮود آﻣﺪﻧـﺪ و در آﻧﺠـﺎ‬ ‫اﻗﺎﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺟﺰ ﺑﺮاي ﻃﻮاف ﺣﺞ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻃﻮاف ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ ﻧﻴﺎﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺸﺎن ﻛﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻧﻴﺎورده ﺑﻮدﻧـﺪ‬ ‫دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﻛﻪ ا‪‬ﺣﺮاﻣﺸﺎن را ا‪‬ﺣﺮام ﻋ‪‬ﻤﺮه درﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﺎﻧﺔ ﻛﻌﺒﻪ را ﻃﻮاف ﻛﻨﻨﺪ‬ ‫و ﺳﻌﻲ ﺻﻔﺎ و ﻣﺮوه را ﺑﻪ ﺟﺎي آورﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻛﺎﻣﻼً از اﺣﺮام ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺮاﻫـﺎن‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دﭼﺎر ﺗﺮدﻳﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻟﻮ ﺍﺳﺘﻘﺒﻠﺖ ﻣﻦ ﺃﻣﺮﻱ ﻣﺎ ﺃﺳﺘﺪﺑﺮﺕ ﻣﺎ ﺍﻫﺪﻳﺖ ﻭﻟﻮﻻ ﺃﻥ ﻣﻌﻲ ﺍﳍﺪﻱ ﻷﺣﻠﻠﺖ(‬ ‫»اﮔﺮ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ را ﻛﻪ ﭘﻴﺶ آﻣﺪ از ﭘﻴﺶ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻢ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺧﻮد ﻧﻤﻲآوردم؛ و اﮔـﺮ‬ ‫ﻧﺒﻮد اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آوردهام‪ ،‬از ا‪‬ﺣﺮام درﻣﻲآﻣﺪم!«‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺑـﺎ ﺧـﻮد ﻧﻴـﺎورده ﺑﻮدﻧـﺪ از ا‪‬ﺣـﺮام درآﻣﺪﻧـﺪ و ﺳـﺨﻦ‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت را ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ و از اﻳﺸﺎن اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫روز ﻫﺸﺘﻢ ذﻳﺤﺠﻪ‪ -‬ﻛﻪ روز ﺗَﺮوﻳﻪ ﻧﺎم دارد‪ -‬آﻫﻨﮓ ﻣﻨﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻤﺎزﻫـﺎي ﻇﻬـﺮ و‬ ‫ﻋﺼﺮ و ﻣﻐﺮب و ﻋﺸﺎ و ﺻﺒﺢ روز ﺑﻌﺪ را‪ -‬ﺟﻤﻌﺎ ﭘﻨﺞ ﻧﻤﺎز‪ -‬در ﺑﻴﺎﺑﺎن ﻣﻨﻲ ﮔﺰاردﻧـﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻗﺪري درﻧﮓ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻃﻠﻮع ﻛﺮد‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﺗﺎ ﺳﻮي ﺑﻴﺎﺑﺎن ﻋﺮﻓـﺎت ﺑـﻪ‬

‫‪912‬‬ ‫راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬در ﻋﺮﻓﺎت‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺒ‪‬ﻪاي ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن در َﻧﻤ‪‬ﺮه ﺑﺮﭘﺎ ﻛـﺮدهاﻧـﺪ‪.‬‬ ‫در آن ﻗﺒ‪‬ﻪ ﻣﻨﺰل ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ آﻓﺘﺎب از ﻧﻴﻤﺮوز ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﻧﺎﻗﺔ ﻗَﺼـﻮاء را‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن آﻣﺎده ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ آن ﺳﻮار ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﻴﺎﻧﺔ ﺑﻴﺎﺑﺎن ﻋﺮﻓـﺎت آﻣﺪﻧـﺪ‪ ،‬و در‬ ‫ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻳﻜﺼﺪ و ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﻳـﺎ ﻳﻜﺼـﺪ و ﭼﻬـﻞ و ﭼﻬـﺎر ﻫـﺰار ﺗـﻦ از‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در اﻃﺮاف آن ﺣﻀﺮت ﮔﺮد آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺑـﺮاي اﻳـﺮاد ﺧﻄﺎﺑـﻪ‬ ‫اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺧﻄﺒﺔ ﺟﺎﻣﻊ را ا‪‬ﻟﻘﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬

‫)ﺃﻳﻬﺎ ﺍﻟﻨﺎﺱ‪ ،‬ﺍﲰﻌﻮﺍ ﻗﻮﱄ‪ ،‬ﻓﺈﱐ ﻻ ﺃﺩﺭﻱ‪ ،‬ﻟﻌﻠﻲ ﻻ ﺃﻟﻘﺎﮐﻢ ﺑﻌﺪ ﻋﺎﻣﻲ ﻫﺬﺍ ‪‬ﺬﺍ ﺍﳌﻮﻗﻒ ﺃﺑﺪﹰﺍ( ‪.١‬‬

‫»ﻫﺎن‪ ،‬اي ﻣﺮدﻣﺎن‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﻣﺮا ﺑﺸﻨﻮﻳﺪ؛ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻧﻤﻲداﻧﻢ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ دﻳﮕﺮ ﺳﺎﻟﻬﺎي آﻳﻨﺪه ﺷﻤﺎ‬ ‫را در اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻒ ﻧﺒﻴﻨﻢ!؟«‬ ‫)ﺇﻥ ﺩﻣﺎﺀﮐﻢ ﻭﺃﻣﻮﺍﻟﮑﻢ ﺣﺮﺍﻡ ﻋﻠﻴﮑﻢ ﮐﺤﺮﻣﺔ ﻳﻮﻣﮑﻢ ﻫﺬﺍ ﰲ ﺷﻬﺮﮐﻢ ﻫﺬﺍ ﰲ ﺑﻠﺪﮐﻢ ﻫﺬﺍ(‪.‬‬ ‫»ﺣﺮﻳﻢ ﺧﻮﻧﻬﺎي ﺷﻤﺎ و اﻣﻮال ﺷﻤﺎ ﻣﺤﺘﺮم اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺎﻳﺪ ﺣ‪‬ﺮﻣﺖ آﻧﻬـﺎ را ﻧﮕـﺎه دارﻳـﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺣ‪‬ﺮﻣﺖ اﻣﺮوز‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﺎه‪ ،‬و در اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﺷﻤﺎ!«‬ ‫)ﺃﻻ ﮐﻞ ﺷﻲﺀ ﻣﻦ ﺃﻣﺮ ﺍﳉﺎﻫﻠﻴﺔ ﲢﺖ ﻗﺪﻣﻲ ﻣﻮﺿﻮﻉ‪ ،‬ﻭﺩﻣﺎﺀ ﺍﳉﺎﻫﻠﻴﺔ ﻣﻮﺿﻮﻋﺔ‪ ،‬ﻭﺇﻥ ﺃﻭﻝ ﺩﻡ ﺃﺿﻊ‬

‫ﻣﻦ ﺩﻣﺎﺋﻨﺎ ﺩﻡ ﺍﺑﻦ ﺭﺑﻴﻌﺔ ﺑﻦ ﺍﳊﺎﺭﺙ؛ ﻭﺭﺑﺎ ﺍﳉﺎﻫﻠﻴﺔ ﻣﻮﺿﻮﻉ‪ ،‬ﻭﺃﻭﻝ ﺭﺑﺎ ﺃﺿﻊ ﻣﻦ ﺭﺑﺎﻧﺎ ﺭﺑﺎ ﻋﺒﺎﺱ ﺑﻦ‬

‫ﻋﺒﺪﺍﳌﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻓﺎﻧﻪ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﮐﻠﻪ‪.(...‬‬

‫»ﻫﺸﺪار‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ اﺳﺖ ﺑﻲاﻋﺘﺒﺎر اﺳﺖ و زﻳﺮ ﭘﺎﻫﺎي ﻣﻦ ﺟـﺎي‬ ‫دارد‪ .‬ﺧﻮﻧﻬﺎي رﻳﺨﺘﻪ ﺷـﺪه در ﺟﺎﻫﻠﻴـﺖ ﻓـﺮو ﻧﻬـﺎده اﺳـﺖ و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑـﻞ ﻗﺼـﺎص و‬ ‫ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻲ؛ و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺧﻮﻧﻲ ﻛﻪ از ﻣﺎ رﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪه و آن را ﻗﺼﺎص ﻧﺨـﻮاﻫﻴﻢ ﻛـﺮد‪،‬‬ ‫ﺧﻮن اﺑﻦرﺑﻴﻌﻪ ﭘﺴﺮ ﺣﺎرث اﺳﺖ؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬رِﺑـﺎي دوران ﺟﺎﻫﻠﻴـﺖ از اﻋﺘﺒـﺎر ﺳـﺎﻗﻂ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ رﺑﺎﻳﻲ ﻛﻪ آﻧﺮا از ﻣـﻮارد رﺑـﺎي ﺧﻮدﻣـﺎن از درﺟـﻪ اﻋﺘﺒـﺎر ﺳـﺎﻗﻂ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮداﻧﻢ‪ ،‬رﺑﺎي ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﺎً ﺑﻲاﻋﺘﺒﺎر اﺳﺖ‪«!...‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.603‬‬

‫)ﻓﺎﺗﻘﻮﺍﺍﷲ ﰲ ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ‪ ،‬ﻓﺈﻧﮑﻢ ﺃﺧﺬﲤﻮﻫﻦ ﺑﺄﻣﺎﻧﺔ ﺍﷲ‪ ،‬ﻭﺍﺳﺘﺤﻠﻠﺘﻢ ﻓﺮﻭﺟﻬﻦ ﺑﮑﻠﻤﺔ ﺍﷲ‪ ،‬ﻭﻟﮑﻢ ﻋﻠﻴﻬﻦ ﺃﻻﱠ‬

‫ﻳﻮﻃﺌﻦ ﻓﺮﺷﮑﻢ ﺃﺣﺪﹰﺍ ﺗﮑﺮﻫﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻓﺈﻥ ﻓﻌﻠﻦ ﺫﻟﮏ ﻓﺎﺿﺮﺑﻮﻫﻦ ﺿﺮﺑﹰﺎ ﻏﲑ ﻣﱪﺡ‪ ،‬ﻭﳍﻦ ﻋﻠﻴﮑﻢ ﺭﺯﻗﻬـﻦ‬

‫ﻭﮐﺴﻮ‪‬ﻦ ﺑﺎﳌﻌﺮﻭﻑ(‪.‬‬

‫»ﺣﺎل ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاي را درﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ زﻧﺎن؛ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ آﻧﺎن را ﺑـﺎ‬ ‫اﻣﺎﻧﺖ ﺧﺪا ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ‪ ،‬و راﺑﻄﻪ وﻳﮋه ﺑﺎ اﻧﺎن را ﺑﺎ ﺣﻜﻢ ﺧـﺪا ﺑـﺮاي ﺧﻮدﺗـﺎن ﺣـﻼل‬ ‫ﻛﺮدهاﻳﺪ! اﻳﻦ ﺣﻖ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﮔﺮدن آﻧﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﻮش ﻧﺪارﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ و زﻧﺪﮔﻲ ﺷﻤﺎ راه ﻧﺪﻫﻨﺪ؛ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ آﻧـﺎن را ﺑﺰﻧﻴـﺪ‪،‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن را آﺳﻴﺐ ﻧﺮﺳﺎﻧﺪ! ﺣﻖ آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﮔﺮدن ﺷﻤﺎ آﻧﺴﺖ‪ ،‬ﻛﻪ در ﺣﺪ‪‬‬ ‫ﻣﺘﻌﺎرف ﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك آﻧﺎن را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﻴﺪ«‪.‬‬ ‫)ﻭﻗﺪ ﺗﺮﮐﺖ ﻓﻴﮑﻢ ﻣﺎ ﻟﻦ ﺗﻀﻠﻮﺍ ﺑﻌﺪﻩ ﺇﻥ ﺍﻋﺘﺼﻤﺘﻢ ﺑﻪ؛ ﮐﺘﺎﺏ ﺍﷲ( ‪.1‬‬ ‫»ﺑﺎري‪ ،‬ﻣﻦ در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻳﺎدﮔﺎري ﺑﺮﺟﺎي ﻧﻬﺎدهام ﻛﻪ ﭘﺲ از آن ﮔﻤﺮاه ﻧﺸﻮﻳﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑـﻪ‬ ‫آن ﺗﻤﺴ‪‬ﻚ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﺪ؛ ﻛﺘﺎب ﺧﺪا!«‬ ‫)ﺃﻳﻬﺎ ﺍﻟﻨﺎﺱ‪ ،‬ﺇﻧﻪ ﻻ ﻧﱯ ﺑﻌﺪﻱ‪ ،‬ﻭﻻ ﺃﻣﺔ ﺑﻌﺪﮐﻢ‪ .‬ﺃ ﹶﻻ ﻓﺎﻋﺒﺪﻭﺍ ﺭﺑﮑﻢ ﻭﺻﻠﻮﺍ ﲬﺴﮑﻢ ﻭﺻﻮﻣﻮﺍ ﺷﻬﺮﮐﻢ‬

‫ﻭﺃﺩﻭﺍ ﺯﮐﺎﺓ ﺃﻣﻮﺍﻟﮑﻢ ﻃﻴﺒﺔ ‪‬ﺎ ﺃﻧﻔﺴﮑﻢ‪ ،‬ﻭﲢﺠﻮﻥ ﺑﻴﺖ ﺭﺑﮑﻢ‪ ،‬ﻭﺃﻃﻴﻌﻮﺍ ﻭﻻﺓ ﺃﻣﺮﮐﻢ‪ ،‬ﺗﺪﺧﻠﻮﺍ ﺟﻨـﺔ‬ ‫ﺭﺑﮑﻢ( ‪.2‬‬ ‫»ﻫﺎن‪ ،‬اي ﻣﺮدﻣﺎن! ﭘﺲ از ﻣﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي دﻳﮕﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﭘﺲ از ﺷﻤﺎ اﻣﺘـﻲ دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺸﺪار‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺘﺎن را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬و ﭘﻨﺞ ﻧﻤﺎزﺗﺎن را ﺑﮕﺰارﻳﺪ‪ ،‬و ﻳـﻚ‬ ‫ﻣﺎه روزهﺗﺎن را ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬و زﻛﺎت اﻣﻮاﻟﺘﺎن را ﺑﺎ ﻣﻴﻞ و رﻏﺒﺖ ادا ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬و ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺪاﻳﺘﺎن‬ ‫را ﺣﺞ ﺑﮕﺰارﻳﺪ‪ ،‬و زﻣﺎﻣﺪاراﻧﺘﺎن را ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺒﺮﻳﺪ؛ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﺧﺪاﻳﺘﺎن وارد ﺷﻮﻳﺪ!«‬ ‫)ﻭﺃﻧﺘﻢ ﺗﺴﺄﻟﻮﻥ ﻋﲏ؛ ﻓﻤﺎ ﺃﻧﺘﻢ ﻗﺎﺋﻠﻮﻥ؟(‬ ‫»ﺑﺎري‪ ،‬از ﺷﻤﺎ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﭘﺮﺳﻴﺪ؛ ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﮔﻔﺖ؟«‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪» ،‬ﺑﺎب ﺣﺠﺔ اﻟﻨﺒﻲ«‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.397‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﻌﺪن اﻻﻋﻤﺎل‪ ،‬ح ‪ 1109-1108‬ﺑﻪ رواﻳﺖ از اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ و اﺑﻦ ﻋﺴﺎﻛﺮ‪.‬‬

‫‪914‬‬ ‫ﻣﺮدم ﺟﻮاب دادﻧﺪ‪ :‬ﺷﻬﺎدت ﻣﻲدﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﺒﻠﻴﻎ دﻳﻦ و اداي رﺳﺎﻟﺖ و ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﺣﺴﻦ اﻧﺠﺎم دادهاﻳﺪ!؟‬ ‫آﻧﮕﺎه ﺑﺎ اﻧﮕﺸﺖ ﺳﺒ‪‬ﺎﺑﺔ ﺧﻮﻳﺶ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ آﺳﻤﺎن اﺷﺎره ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺟـﻪ‬ ‫ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺟﻠﺐ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺍﺷﻬﺪ( ﺑﺎر ﺧـﺪاﻳﺎ‪ ،‬ﺷـﺎﻫﺪ‬ ‫ﺑﺎش!‬

‫‪1‬‬

‫در ﺑﻴﺎﺑﺎن ﻋﺮﻓﺎت‪ ،‬آن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺳﺨﻨﺎن رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﺎ ﺻﺪاي‬ ‫ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬رﺑﻴﻌﻪ ﺑﻦ اُﻣﻴﻪ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ ﺑﻮد ‪.2‬‬ ‫ﭘﺲ از ﻓﺮاﻏﺖ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از اﻳﺮاد ﺧﻄﺒﻪ در ﺑﻴﺎﺑـﺎن ﻋﺮﻓـﺎت در‬ ‫ﻣﻴﺎن اﻧﺒﻮه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬اﻳﻦ آﻳﺔ ﺷﺮﻳﻔﻪ ﺑﺮ آﻧﺤﻀﺮت ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻼ ‪‬ﻡ ﺩ‪‬ﻳﻨﹰﺎ﴾‪.3‬‬ ‫ﺖ ﹶﻟ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﺍ ِﻹ ‪‬ﺳ ﹶ‬ ‫ﺖ ‪‬ﻋﻠﹶ ‪‬ﻴ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﹺﻧ ‪‬ﻌ ‪‬ﻤﺘ‪‬ﻲ ‪‬ﻭ ‪‬ﺭﺿ‪‬ﻴ ‪‬‬ ‫ﺖ ﹶﻟ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ﺩ‪‬ﻳ‪‬ﻨ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ‪‬ﻭﹶﺃ‪‬ﺗ ‪‬ﻤ ‪‬ﻤ ‪‬‬ ‫﴿ﺍﹾﻟ‪‬ﻴ ‪‬ﻮ ‪‬ﻡ ﹶﺃ ﹾﻛ ‪‬ﻤ ﹾﻠ ‪‬‬ ‫»اﻣﺮوز دﻳﻨﺘﺎن را ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﮔﺮداﻧﻴﺪم‪ ،‬و ﻧﻌﺘﻢ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎم ﻛﺮدم‪ ،‬و اﺳﻼم را ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان دﻳﻦ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮدم!«‬ ‫وﻗﺘﻲ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﮔﺮﻳﺴﺖ‪ .‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬ ‫)ﻣﺎ ﻳﺒﮑﻴﮏ‪‬؟( ﭼﺮا ﻣﻲ ﮔﺮﻳﻲ؟! ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﺒﺐ ﮔﺮﻳﺔ ﻣﻦ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻫﻤﻮاره دﻳﻨﻤـﺎن‬ ‫رو ﺑﻪ ازدﻳﺎد ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ‪ ،‬اﻳﻨﻚ ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻛﺎﻣﻞ ﻧﮕﺮدد ﻣﮕﺮ آﻧﻜـﻪ رو‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻘﺼﺎن ﮔﺬارد! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺻﺪﻗﺖ( راﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ!‬

‫‪4‬‬

‫ﭘﺲ از اﺗﻤﺎم ﺧﻄﺒﻪ‪ ،‬ﺑﻼل اذان ﮔﻔﺖ و ﺳﭙﺲ اﻗﺎﻣﻪ ﮔﻔﺖ‪ ،‬و رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ را ﺑﺎ آن ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻧﺒﻮه ﮔﺰاردﻧﺪ‪ .‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻼل اﻗﺎﻣﺔ ﻧﻤﺎز ﻋﺼـﺮ را‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.397‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.605‬‬ ‫‪ -3‬ﺳﻮره ﻣﺎﺋﺪه‪ ،‬آﻳﻪ ‪.3‬‬ ‫‪ -4‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪15‬؛ اﻟﺪ‪‬ر‪‬اﻟﻤﻨﺜﻮر‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪456‬؛ ﺑﻪ رواﻳﺖ از اﺑﻲ ﺷﻴﺒﺔ و اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ‪.‬‬

‫ﮔﻔﺖ و آﻧﺤﻀﺮت ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ را ﮔﺰاردﻧﺪ و ﺑﻴﻦ دو ﻧﻤﺎز ﻧﺎﻓﻠﻪ ﻧﺨﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺳـﻮاره‬ ‫ﺑﺴﻮي ﻣﻮﻗﻒ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺷﻜﻢ ﻧﺎﻗﺔ ﻗﺼﻮاي را ﺑـﻪ ﺻـﺨﺮهﻫـﺎي داﻣﻨـﺔ ﺟﺒـﻞاﻟﺮﺣﻤـﻪ‬ ‫ﭼﺴﺒﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ را ﭘﻴﺶ روي ﺧﻮﻳﺶ ﻗـﺮار دادﻧـﺪ‪ ،‬و روي ﺑـﻪ ﻗﺒﻠـﻪ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺳﺮاﭘﺎ اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ وﻗﺘﻴﻜﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻏﺮوب ﻛﺮد‪ ،‬و زردي آﻓﺘﺎب ﺗـﺎ‬ ‫ﺣﺪودي از ﻣﻴﺎن رﻓﺖ و ﻗﺮص ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اُﺳﺎﻣﻪ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮﺷﺎن ﺳـﻮار ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﺷـﺘﺎﺑﺎن‬ ‫ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣ‪‬ﺰدﻟﻔﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﻣﻐﺮب و ﻋﺸـﺎ را ﺑـﺎ ﻳـﻚ اذان و دو‬ ‫اﻗﺎﻣﻪ ﮔﺰاردﻧﺪ و در ﻓﺎﺻﻠﺔ دو ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ذﻛﺮ و ﺗﺴﺒﻴﺢ ﻧﭙﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‬ ‫ﺗﺎ وﻗﺘﻴﻜﻪ ﺳﭙﻴﺪه دم ﻃﺎﻟﻊ ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ را‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻫﻮا ﺑﺨﻮﺑﻲ روﺷﻦ ﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ‬ ‫ﻳﻚ اذان و ﻳﻚ اﻗﺎﻣﻪ ﮔﺰاردﻧﺪ؛ آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺑﺮ ﻧﺎﻗﺔ ﻗَﺼﻮاء ﺳﻮار ﺷﺪﻧﺪ و ﺑـﻪ ﻣﺸـﻌﺮاﻟﺤﺮام‬ ‫رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و دﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪو ﺗﺴﺒﻴﺢ و ﺗﻜﺒﻴﺮ و ﺗﻬﻠﻴـﻞ ﺳـﺮ دادﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺳﺮﭘﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ روز ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺮآﻣﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬از ﻣ‪‬ﺰدﻟﻔﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻃﺎﻟﻊ ﺷـﻮد ﺑﺴـﻮي ﻣﻨـﻲ ﺷـﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻓﻀـﻞ‬ ‫ﺑﻦﻋﺒﺎس را ﭘﺸﺖ ﺳﺮﺷﺎن ﺳﻮار ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑ‪‬ﻄﻦ ﻣ‪‬ﺤﺴ‪‬ـﺮ رﺳـﻴﺪﻧﺪ‪ .‬اﻧـﺪﻛﻲ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه راه ﻣﻴﺎﻧﻪاي را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻤﺮة ﻛُﺒـﺮي ﻣﻨﺘﻬـﻲ ﻣـﻲﮔﺮدﻳـﺪ در ﭘـﻴﺶ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﺟﻤﺮة ﻛﺒﺮي ﻛﻪ در ﻛﻨﺎر آن در آن زﻣﺎن درﺧﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و آن را ﺟﻤﺮة‬ ‫ﻋﻘﺒﻪ و ﺟﻤﺮة اُوﻟﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه اﻧﺪ‪ ،‬رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﺤﻀـﺮت ﺟﻤـﺮة ﻋﻘﺒـﻪ را ﺑـﺎ ﻫﻔـﺖ‬ ‫ﺳﻨﮕﺮﻳﺰه رﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﭘﺮﺗﺎب ﻫﺮ ﺳﻨﮕﺮﻳﺰه اﷲاﻛﺒﺮ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﻨﮕﺮﻳﺰهﻫﺎ ﻧﻪ ﺧﻴﻠـﻲ‬ ‫رﻳﺰ و ﻧﻪ ﺧﻴﻠﻲ درﺷﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺤﻀﺮت آن ﺳﻨﮕﺮﻳﺰهﻫـﺎ را از ﻫﻤـﺎن وادي ﺟﻤـﻊ‬ ‫ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﮕﺎه رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮدﺷﺎن ‪ 63‬ﺷﺘﺮ ﻧَﺤﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺎﺑﻘﻲ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲﻫﺎ را‬ ‫ﻛﻪ ‪ 37‬رأس ﺑﻮدﻧﺪ‪ -‬ﺟﻤﻌﺎً ﻳﻜﺼﺪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ‪ -‬ﺑﻪ ﻋﻠـﻲ دادﻧـﺪ و او آﻧﻬـﺎ را ذﺑـﺢ ﻛـﺮد‪.‬‬

‫‪916‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﻋﻠﻲ را در ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺧﻮدﺷﺎن ﺷﺮﻳﻚ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺳﭙﺲ دﺳﺘﻮر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ از ﮔﻮﺷﺖ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺷﺘﺮان ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻳﻚ ﻗﻄﻌﻪ ﺟﺪا ﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬و در‬ ‫دﻳﮕﻲ ﺑﻴﺎﻓﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬و از ﮔﻮﺷﺖ آن ﻗﺮﺑﺎﻧﻲﻫـﺎ ﺧﻮردﻧـﺪ‪ ،‬و آﺑﮕﻮﺷـﺖ آن را ﻧﻴـﺰ ﺗﻨـﺎول‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮ ﻧﺎﻗﺔ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﻮار ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺴـﻮي ﺧﺎﻧـﺔ‬ ‫ﻛﻌﺒﻪ ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ را در ﻣﻜﻪ ﮔﺰاردﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻄﻠّﺐ‬ ‫رﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﭼﺎه زﻣﺰم اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺣﺎﺟﻴﺎن را آب ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻧﺰﻋﻮﺍ ﺑﲏ ﺍﳌﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻓﻠﻮﻻ ﺃﻥ ﻳﻐﻠﺒﮑﻢ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﻋﻠﻰ ﺳﻘﺎﻳﺘﮑﻢ ﻟﻨـﺰﻋﺖ ﻣﻌﮑﻢ(‪.‬‬ ‫»ﺑﻪ آب ﻛﺸﻴﺪن از زﻣﺰﻣﻪ اداﻣﻪ ﺑﺪﻫﻴﺪ اي ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻄﻠّﺐ‪ ،‬ﻛﻪ اﮔﺮ ﻧﺒﻮد ﺧـﻮف اﻳﻨﻜـﻪ‬ ‫ﺳﻤ‪‬ﺖ ﺳﻘﺎﻳﺖ را از دﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﺎزﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه ﺷﻤﺎ از زﻣﺰم آب‬ ‫ﻣﺮدم ﻋﻤﻼ ‪‬‬ ‫ﻣﻲﻛﺸﻴﺪم!«‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻄﻠّﺐ دﻟﻮي ﺑﻪ دﺳﺖ آﻧﺤﻀﺮت دادﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺤﻀﺮت از آن زﻣﺰم ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﺪ‪.1‬‬ ‫در روز ﻋﻴﺪ ﻗﺮﺑﺎن‪» ،‬ﻳﻮم اﻟﻨﱠﺤﺮ« دﻫﻢ ذﻳﺤﺠ‪‬ﻪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ آﻓﺘﺎب ﭘﻬﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺑﺮ اﺳﺘﺮي ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي رﻧﮓ ﺳﻮار ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬ ‫و ﻋﻠﻲ ﺻﺪاي آﻧﺤﻀﺮت را ﺑﺎ ﺗﻜﺮار ﺳﺨﻨﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬و ﻣـﺮدم ﺑﻌﻀـﻲ‬ ‫اﻳﺴﺘﺎده و ﺑﻌﻀﻲ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،2‬ﺑﻪ اﻳﺮاد ﺧﻄﺒﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و در اﻳﻦ ﺧﻄﺒـﻪ ﺑﺮﺧـﻲ از‬ ‫ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻄﺒﺔ روز ﭘﻴﺶ را ﺗﻜﺮار ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﺨﺎري و ﻣ‪‬ﺴﻠﻢ از اﺑـﻮﺑﻜﺮه رواﻳـﺖ‬ ‫ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در روز ﻋﻴﺪ ﻗﺮﺑـﺎن ﺑـﺮاي ﻣـﺎ‬ ‫ﺧﻄﺒﻪ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﻥ ﺍﻟﺰﻣﺎﻥ ﻗﺪ ﺍﺳﺘﺪﺍﺭ ﮐﻬﻴﺌﺘﻪ ﻳﻮﻡ ﺧﻠﻖ ﺍﷲ ﺍﻟﺴﻤﻮﺍﺕ ﻭﺍﻻﺭﺽ‪ ،‬ﺍﻟﺴﻨﺔ ﺍﺛﻨﺎﻋﺸﺮ ﺷﻬﺮﹰﺍ ﻣﻨﻬﺎ ﺃﺭﺑﻌـﺔ‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪» ،‬ﺑﺎب ﺣﺠﺔ اﻟﻨﺒﻲ«‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،400-397‬ﺑﻪ رواﻳﺖ ازﺟﺎﺑﺮ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻨﻦ اﺑﻲ داود‪» ،‬ﺑﺎب اي وﻗﺖ ﻳﺨﻄﺐ ﻳﻮم اﻟﻨﺤﺮ«‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.270‬‬

‫ﺣﺮﻡ؛ ﺛﻼﺙ‪ :‬ﺫﻭﺍﻟﻘﻌﺪﺓ ﻭ ﺫﻭﺍﳊﺠﺔ ﻭ ﺍﶈﺮﻡ‪ ،‬ﻭﺭﺟﺐ ﻣﻀﺮ ﺍﻟﺬﻱ ﺑﲔ ﲨﺎﺩﻱ ﻭ ﺷﻌﺒﺎﻥ(‪.‬‬ ‫»ﮔﺮدوﻧﻪ زﻣﺎن ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﻫﻤﺎن وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ در روز آﻏﺎز آﻓـﺮﻳﻨﺶ آﺳـﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣـﻴﻦ‬ ‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮔﺮدﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎل دوازده ﻣﺎه دارد ﻛﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﺎه آن ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣـﺮاماﻧـﺪ‪:‬‬ ‫ذﻳﻘﻌﺪه‪ ،‬ذﻳﺤﺠﻪ‪ ،‬ﻣﺤﺮم و رﺟﺐ ﻣ‪‬ﻀَﺮ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺟﻤﺎدي و ﺷﻌﺒﺎن ﻗﺮار دارد«‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺃﻱ‪ ‬ﺷﻬﺮ ﻫﺬﺍ؟( اﻛﻨﻮن ﻛﺪام ﻣﺎه اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺧﺪا و رﺳﻮل او داﻧﺎﻳﻨـﺪ!‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﺳﻜﻮت ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻛﺮدﻳﻢ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ اﻳﻦ ﻣﺎه را ﺑـﺎ ﻧـﺎم‬ ‫دﻳﮕﺮي ﺑﻨﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﺃﻟﻴﺲ ﺫﺍﺍﳊﺠ‪‬ﺔ؟( ﻣﮕﺮ ذﻳﺤﺠ‪‬ﻪ ﻧﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬ﭼﺮا! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﺃﻱ ﺑﻠﺪ‬ ‫ﻫﺬﺍ؟( اﻳﻨﺠﺎ ﻛﺪام ﺷﻬﺮ اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬ﺧﺪا و رﺳـﻮل او داﻧﺎﻳﻨـﺪ! آﻧﺤﻀـﺮت ﺳـﻜﻮت‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻛﺮدﻳﻢ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ اﻳﻦ ﺷﻬﺮ را ﺑـﺎ ﻧـﺎم دﻳﮕـﺮي ﺑﻨﺎﻣﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﺃﻟﻴﺴﺖ ﺍﻟﺒﻠﺪﺓ ﻣﮑﺔ؟( ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﻣﻜﻪ ﻧﻴﺴﺖ؟! ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬ﭼﺮا! ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﻓـﺄﻱ ﻳـﻮﻡ‬ ‫ﻫﺬﺍ؟( اﻣﺮوز ﭼﻪ روزي اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬ﺧﺪا و رﺳﻮل او داﻧﺎﻳﻨـﺪ! آﻧﺤﻀـﺮت ﺳـﻜﻮت‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻛﺮدﻳﻢ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ اﻳـﻦ روز را ﺑـﺎ ﻧـﺎم دﻳﮕـﺮي ﺑﻨﺎﻣﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﺃﻟﻴﺲ ﻳﻮﻡ ﺍﻟﻨﺤﺮ؟( ﻣﮕﺮ روز ﻧَﺤﺮ ﻧﻴﺴﺖ؟! ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬ﭼﺮا؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﻓﺈﻥ ﺩﻣﺎﺀﮐﻢ ﻭﺃﻣﻮﺍﻟﮑﻢ ﻭﺃﻋﺮﺍﺿﮑﻢ ﻋﻠﻴﮑﻢ ﺣﺮﺍﻡ ﮐﺤﺮﻣﺔ ﻳﻮﻣﮑﻢ ﻫﺬﺍ ﰲ ﺑﻠﺪﮐﻢ ﻫﺬﺍ ﰲ ﺷـﻬﺮﮐﻢ‬

‫ﻫﺬﺍ(‪.‬‬

‫»اﻳﻨﻚ‪ ،‬ﺧﻮﻧﻬﺎي ﺷﻤﺎ و اﻣﻮال ﺷﻤﺎ و آﺑﺮوﻫﺎي ﺷﻤﺎ ﻣﺤﺘﺮم اﺳﺖ و ﺣﺮﻳﻢ ﺣـﺮﻣﺘﺶ را‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﭽﻮن ﺣﺮﻣﺖ اﻣﺮوز در اﻳﻦ ﺷﻬﺮ و در اﻳﻦ ﻣﺎه رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﻴﺪ!«‬ ‫)ﻭﺳﺘﻠﻘﻮﻥ ﺭﺑﮑﻢ ﻓﻴﺴﺄﻟﮑﻢ ﻣﻦ ﺃﻋﻤﺎﻟﮑﻢ‪ .‬ﺃﻻ‪ ،‬ﻓﻼ ﺗﺮﺟﻌﻮﺍ ﺑﻌﺪﻱ ﺿﻼ ﹰﻻ ﻳﻀﺮﺏ ﺑﻌﻀـﮑﻢ ﺭﻗـﺎﺏ‬

‫ﺑﻌﺾ(‪.‬‬

‫»ﺑﺎري‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺘﺎن را ﻣﻼﻗﺎت ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺮد‪ ،‬و او راﺟﻊ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﺷﻤﺎ از ﺷـﻤﺎ ﭘـﺮس و‬ ‫ﺟﻮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻣﻦ ﺑﻪ ﻗﻬﻘﺮا ﻧﺮوﻳﺪ و ﮔﻤﺮاه ﻧﺸﻮﻳﺪ و ﮔﺮدن ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫را ﻧﺰﻧﻴﺪ!«‬ ‫)ﺃﻻ ﻫﻞ ﺑﻠﱢﻐﺖ‪‬؟(‬

‫‪918‬‬ ‫»ﺑﻪ ﻫﻮش ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ﭘﻴﺎم ﺧﺪا را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ رﺳﺎﻧﻴﺪم؟«‬ ‫ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آري‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺍﺷﻬﺪ! ﻓﻠﻴﺒﻠﻎ ﺍﻟﺸﺎﻫﺪ ﺍﻟﻐﺎﺋﺐ‪ ،‬ﻓﺮﺏ ﻣﺒﻠﻎ ﺃﻭﻋﻰ ﻣﻦ ﺳﺎﻣﻊ(‪.1‬‬ ‫»ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ‪ ،‬ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺎش! اﻳﻦ ﭘﻴﺎم ﻣﺮا ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ ﺑﻪ ﻏﺎﻳﺒﻴﻦ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ؛ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑـﺎ‬ ‫واﺳﻄﻪ ﭘﻴﺎم را درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻓﺮاﮔﻴﺮﻧﺪهﺗﺮ از آن ﻛﺴﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻲواﺳﻄﻪ ﻣﻲﺷﻨﻮد!«‬ ‫ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺿﻤﻦ اﻳﻦ ﺧﻄﺒﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺃﻻ ﻻﲡﲏ ﺟﺎﻥ ﺇﻻ ﻋﻠﻰ ﻧﻔﺴﻪ؛ ﺃﻻ ﻻ ﳚﲏ ﻭﺍﻟﺪ ﻋﻠﻰ ﻭﻟﺪﻩ ﻭﻻ ﻣﻮﻟﻮﺩ ﻋﻠﻰ ﻭﺍﻟﺪﻩ! ﺃﻻ ﺇﻥ ﺍﻟﺸﻴﻄﺎﻥ‬

‫ﻗﺪ ﻳﺌﺲ ﺃﻥ ﻳﻌﺒﺪ ﰲ ﺑﻠﺪﮐﻢ ﻫﺬﺍ ﺃﺑﺪﹰﺍ‪ ،‬ﻭﻟﮑﻦ ﺳﺘﮑﻮﻥ ﻟﻪ ﻃﺎﻋﺔ ﻓﻴﻤﺎ ﲢﺘﻘﺮﻭﻥ ﻣﻦ ﺃﻋﻤﺎﻟﮑﻢ ﻓﺴﲑﺿﻲ‬ ‫ﺑﻪ( ‪.2‬‬

‫»ﻫﺸﺪار ﻛﻪ ﻫﺮﻛﺲ ﻫﺮ ﺟﻨﺎﻳﺘﻲ ﺑﻜﻨﺪ ﺟﺰ ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ! ﻫﺸﺪار ﻛـﻪ دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﻫﻴﭻ ﭘﺪري ﺑﺮ ﻓﺮزﻧﺪش ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و دﻳﮕﺮ ﻫﻴﭻ ﻓﺮزﻧـﺪي ﺑـﺮ ﭘـﺪرش ﺟﻨﺎﻳـﺖ‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ! ﻫﺸﺪار ﻛﻪ ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ از اﻳﻨﻜﻪ در اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﺷـﻤﺎ‬ ‫او را ﺑﭙﺮﺳﺘﻨﺪ؛ اﻣﺎ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﺿﻤﻦ اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻛﻮﭼﻚ ﻣﻲﺷﻤﺮﻳﺪ از ﺷﻴﻄﺎن‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬و او ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻘﺪار راﺿﻲ ﻣﻲﺷﻮد!«‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻳﺎم ﺗﺸﺮﻳﻖ را در ﻣ‪‬ﻨﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اداي ﻣﻨﺎﺳﻚ و‬ ‫ﺗﻌﻠﻴﻢ اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻳﻌﺖ‪ ،‬و ذﻛﺮ ﺧﺪا‪ ،‬و ﺑﺮﻗﺮاري ﺳﻨﺖﻫﺎي ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻄﺎﺑﻖ آﻳﻴﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ‪ ،‬و‬ ‫زدودن آﺛﺎر و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺷﺮك ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺑﻌﻀﻲ از اﻳﺎم ﺗﺸﺮﻳﻖ ﻧﻴﺰ ﺧﻄﺎﺑﻪ اﻳﺮاد‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﺑﻮداود ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺣﺴﻦ از ﺳﺮّاء ﺑﻨﺖ َﻧﺒ‪‬ﻬﺎن رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪» ،‬ﺑﺎب اﻟﺨﻄﺒﺔ اﻳﺎم ﻣﻨﻲ«‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ 234‬و ﺟﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪.‬‬ ‫‪ -2‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﺗﺮﻣﺬي )ج ‪ ،2‬ص ‪ (135 ،38‬و اﺑﻦﻣﺎﺟﻪ در ﻛﺘﺎب اﻟﺤﺞ آوردهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻜـ‪ :‬ﻣﺸﻜﺎةاﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪،‬‬ ‫ج ‪ ،1‬ص ‪.234‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻳﻮم اﻟـﺮؤس )روز ﻳـﺎزدﻫﻢ( ﺑـﺮاي ﻣـﺎ‬ ‫ﺧﻄﺒﻪاي اﻳﺮاد ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺃﻟﻴﺲ ﻫﺬﺍ ﺃﻭﺳﻂ ﺃﻳﺎﻡ ﺍﻟﺘﺸﺮﻳﻖ؟( ﻣﮕـﺮ اﻣـﺮوز روز‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﻲ اﻳﺎم ﺗﺸﺮﻳﻖ ﻧﻴﺴﺖ؟!‪ 1‬ﺧﻄﺒﺔ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬در اﻳـﻦ روز‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﻄﺒﺔ اﻳﺸﺎن در روز ﻋﻴﺪ ﻗﺮﺑﺎن ﺑﻮده‪ ،‬و اﻳﺮاد اﻳﻦ ﺧﻄﺒﻪ ﭘﺲ از ﻧـﺰول ﺳـﻮرة‬ ‫ﻧﺼﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﻳﻮم اﻟﻨﺤﺮ دوم‪ ،‬روز ﺳﻴﺰدﻫﻢ ذﻳﺤﺠ‪‬ﻪ‪ -‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬از ﻣ‪‬ﻨـﻲ‬ ‫ﻛﻮچ ﻛﺮدﻧﺪو در ﺧﻴﻒ ﺑﻨﻲﻛﻨﺎﻧﻪ در وادي اَﺑﻄَﺢ ﻣﻨـﺰل ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﺑﻘﻴـﺔ آن روز و آن‬ ‫ﺷﺐ را در آﻧﺠﺎ اﻗﺎﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻤﺎز ﻇﻬـﺮ و ﻋﺼـﺮ و ﻣﻐـﺮب و ﻋﺸـﺎ را در آﻧﺠـﺎ‬ ‫ﮔﺰاردﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه اﻧﺪﻛﻲ ﺧﻮاﺑﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﺑﺮ ﻣﺮﻛﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﻮار‪ ،‬و ﺑﺴﻮي ﺧﺎﻧﺔ ﺧﺪا‬ ‫رﻫﺴﭙﺎر ﺷﺪﻧﺪ و ﻃﻮاف وداع را اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﻃﻮاف وداع‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺎي ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم‪ ،‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ از اداي ﻣﻨﺎﺳﻚ ﺣﺞ ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺳـﺮﻋﺖ ﺑﺴـﻮي‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﺔ ﻣﻨﻮ‪‬ره رﻛﺎب ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ در آﻧﺠﺎ ﻗﺪري از رﻧﺞ ﺳﻔﺮ ﺑﻴﺎﺳﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻲﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻣﺒﺎرزه و ﻛﺎر و ﻛﻮﺷﺶ را ﺑﺮاي ﺧـﺪا و در راه‬ ‫ﺧﺪا از ﺳﺮ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ‪.2‬‬ ‫ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺳﺮﻳﺔ ﺍﻋﺰﺍﻣﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫دوﻟﺘﻤﺮدان روم‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻜﻢ اﺳﺘﻜﺒﺎر و اﺑﺮﻗﺪرت ﺑﻮدﻧﺸﺎن‪ ،‬ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧـﺪا‬

‫‪ -1‬ﺳﻨﻦ اﺑﻦ داود‪» ،‬ﺑﺎب اي ﻳﻮم ﻳﺨﻄﺐ ﺑﻤﻨﻲ«‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.269‬‬ ‫‪ -2‬ﺑﺮاي ﺗﻔﺎﺻﻴﻞ اﻳﻦ ﺣﺞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻟﻤﻨﺎﺳﻚ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ﻧﻴﺰ ج ‪ ،2‬ص ‪631‬؛ ﺻـﺤﻴﺢ‬ ‫ﻣﺴــﻠﻢ‪» ،‬ﺑــﺎب ﺣﺠــﺔ اﻟﻨﺒــﻲ«؛ ﻓــﺘﺢ اﻟﺒــﺎري‪ ،‬ج ‪ ،3‬ﺷــﺮح ﻛﺘــﺎب اﻟﻤﻨﺎﺳــﻚ‪ ،‬ج ‪ ،8‬ص ‪110-103‬؛‬ ‫ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪605-601‬؛ زاداﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.240-218 ،196‬‬

‫‪920‬‬ ‫و رﺳﻮلﺧﺪا اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻖ ﺣﻴﺎت ﻗﺎﺋـﻞ ﻧﺒﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﺗﺤـﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮ اﻧﮕﻴـﺰهﻫـﺎي‬ ‫اﺳﺘﻜﺒﺎري‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻋﺮاب واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ روﻣﻴﺎن را ﻛﻪ اﺳـﻼم ﻣـﻲآوردﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻗﺘـﻞ‬ ‫ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻓَﺮو‪‬ه ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺟ‪‬ﺬاﻣﻲ را ﻛﻪ ﻛﺎرﮔﺰار ﻣ‪‬ﻌﺎن از ﺟﺎﻧـﺐ روﻣﻴـﺎن‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﺴﺘﺎﺧﻲ و ﺳﺮﻛﺸﻲ ﻣﺴﺘﻜﺒﺮاﻧﻪ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬دﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎرِ آﻣﺎدهﺳﺎزي ﻟﺸﻜﺮي ﺑﺰرگ ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬و در ﻣـﺎه ﺻـﻔﺮ ﺳـﺎل‬ ‫ﻳﺎزدﻫﻢ ﻫﺠﺮت‪ ،‬اُﺳﺎﻣﻪﺑﻦ زﻳﺪﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ را ﺑـﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪﻫﻲ آن ﻟﺸـﻜﺮ ﻣﻨﺼـﻮب‪ ،‬و آن‬ ‫ﻟﺸﻜﺮ را ﻣﺄﻣﻮر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻠﻘﺎء و داروم را در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﻣﻴﺪان ﺗﺎﺧﺖ‬ ‫و ﺗﺎز ﺧﻮد ﻗﺮار ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ روﻣﻴﺎن را ﺑـﻪ ﻫـﺮاس ﺑﻴﺎﻧﺪازﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫دلﻫﺎي اﻋﺮاب ﺳﺎﻛﻦ ﻣﺮزﻫﺎي ﺷﺎم را ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ اﻣﻴﺪوار ﮔﺮداﻧﻨـﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﺎ ﻫﻴﭽﻜﺲ ﭼﻨﺎن ﻧﭙﻨﺪارد ﻛﻪ ﻗﺪرت ﻛﻠﻴﺴﺎ ﺑﺮاﺑﺮي ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و اﺳﻼم آوردن ﺗﻨﻬـﺎ‬ ‫ﺑﺮاي ﻳﺎران اﺳﻼم ﻣﺮگ ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﻣﻲآورد!؟‬ ‫راﺟﻊ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه اﻳﻦ ﻟﺸﻜﺮ‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻛﻤﻲ ﺳﻦ او‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺣﺮف و ﻧﻘﻞﻫﺎي‬ ‫ﻓﺮاوان ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ‪ ،‬و ﺳﻌﻲ داﺷﺘﻨﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﻛﻨﻨـﺪ‬ ‫ﻛﻪ اُﺳﺎﻣﻪ را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ آن ﻟﺸﻜﺮ اﻋﺰام ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﻥ ﺗﻄﻌﻨﻮﺍ ﰲ ﺇﻣﺎﺭﺗﻪ‪ ،‬ﻓﻘﺪ ﮐﻨﺘﻢ ﺗﻄﻌﻨﻮﻥ ﰲ ﺇﻣﺎﺭﺓ ﺃﺑﻴﻪ ﻣﻦ ﻗﺒـﻞ‪ ،‬ﻭﺃﱘ ﺍﷲ ﺇﻥ ﮐـﺎﻥ ﳋﻠﻴﻘـﹰﺎ‬

‫ﻟﻺﻣﺎﺭﺓ‪ ،‬ﻭﺇﻥ ﮐﺎﻥ ﻣﻦ ﺃﺣﺐ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﺇﱄﱠ ﻭﺇﻥ ﻫﺬﺍ ﻣﻦ ﺃﺣﺐ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﺇﱄﱠ ﺑﻌﺪﻩ( ‪.١‬‬

‫»ﺣﺎل درﺑﺎره ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ او ﺑﺮ ﻣﻦ ﻃﻌﻦ ﻣﻲزﻧﻴﺪ؛ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻴﺰ درﺑﺎره ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ‬ ‫ﭘﺪرش ﺑﺮ ﻣﻦ ﻃﻌﻦ ﻣﻲزدﻳﺪ؛ اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬ﺑﺨﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ وي از ﻫـﺮ ﻧﻈـﺮ ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ آﻧﻮﻗﺖ‪ ،‬او ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﻳﻦ اﻓﺮاد ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﻮد‪ ،‬و اﻳﻨﻚ اﻳﻦ ﺟﻮان‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪» ،‬ﺑﺎب ﺑﻌﺚ اﻟﻨﺒﻲ اُﺳﺎﻣﺔ« ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.612‬‬

‫ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﻳﻦ اﻓﺮاد ﻧﺰد ﻣﻦ اﺳﺖ!«‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬از ﻫﺮ ﺳﻮي‪ ،‬داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ در اﻃـﺮاف اُﺳـﺎﻣﻪ ﮔـﺮد آﻣﺪﻧـﺪ‪ ،‬و از زﻣـﺮة‬ ‫ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن وي درآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻟﺸﻜﺮ ﻋﻤﻼ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺧﺎرج ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و در ﺟ‪‬ـﺮف‪ ،‬ﻳـﻚ‬ ‫ﻓﺮﺳﺨﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻨﺰل ﻛﺮد‪ .‬ﺟﺰ آﻧﻜﻪ اﺧﺒﺎر ﻧﮕﺮانﻛﻨﻨﺪه راﺟﻊ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎري رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻧﺎن را ﺑﻪ درﻧـﮓ واداﺷـﺖ ﺗـﺎ ﺑﻨﮕﺮﻧـﺪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﭼـﻪ ﺣﻜـﻢ‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ .‬ﺣﻜﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﺎن ﺻـﺎدر ﮔﺮدﻳـﺪ ﻛـﻪ ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﻟﺸﻜﺮﻛﺸـﻲ دوران‬ ‫ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎي رزﻣﻲ آﻣﺎده ﺻﻮرت ﺑﭙﺬﻳﺮد ‪.1‬‬

‫‪ -1‬ﻫﻤﺎن؛ ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.650 ،606‬‬

‫‪922‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻫﺠﺪﻫﻢ‬ ‫آﺧﺮﻳﻦ ﺑﺨﺶ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺯﻣﺰﻣﻪﻫﺎﻱ ﺑﺪﺭﻭﺩ‬ ‫ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ روﻧﺪ ﻃﻮﻻﻧﻲ و ﭘﺮﻓﺮاز و ﻧﺸﻴﺐ دﻋﻮت و ﺟﻬﺎد ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺧﻮد ﻧﺰدﻳﻚ ﺷـﺪ‪ ،‬و‬ ‫اﺳﻼم ﺑﺮ اوﺿﺎع ﭼﻴﺮه ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬آﺛﺎر وداع ﺑﺎ زﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬و ﺑﺪرود ﮔﻔﺘﻦ ﺑـﻪ زﻧـﺪﮔﻲ اﻳـﻦ‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻧﺪك اﻧﺪك در ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬و ﮔﻔﺘـﺎر و‬ ‫رﻓﺘﺎر و ﺣﺮﻛﺎت و ﺳﻜﻨﺎت آﻧﺤﻀﺮت ﻣﺸﻬﻮد ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺳﺎل دﻫـﻢ ﻫﺠـﺮت‪ ،‬ﺑﻴﺴـﺖ روز در‬ ‫ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﻣﻌﺘﻜﻒ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜـﻪ ﭘـﻴﺶ از آن ﺑـﻴﺶ از ده ﺷـﺐ اﻋﺘﻜـﺎف‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻧﻴﺰ ﻗﺮآن را دوﺑﺎر ﺑـﺎ آن ﺣﻀـﺮت دوره ﻛـﺮد‪ .‬در ﺣﺠـﻪاﻟـﻮداع‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻧﻤﻲداﻧﻢ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ دﻳﮕﺮ ﺳﺎلﻫﺎي آﻳﻨﺪه ﺷﻤﺎ را در اﻳﻦ ﻣﻮﻗـﻒ ﻧﺒﻴـﻨﻢ!؟ در‬ ‫ﻛﻨﺎر ﺟﻤﺮة ﻋﻘَﺒﻪ ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﻨﺎﺳﻚ ﺣﺞ‪ ‬را از ﻣﻦ ﻓﺮاﮔﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ دﻳﮕﺮ ﺳـﺎﻟﻬﺎي‬ ‫آﻳﻨﺪه ﺣﺞ ﻧﮕﺰارم!؟ ﺳﻮرة ﻧﺼﺮ ﻧﻴﺰ‪ ،‬در روز ﻣﻴﺎﻧﻲ اﻳﺎم ﺗﺸﺮﻳﻖ ﺑﺮ آﻧﺤﻀﺮت ﻧﺎزل ﺷﺪ‪،‬‬ ‫و اﻳﺸﺎن درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ وﻗﺖ وداع ﻓﺮا رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﺧﺒﺮ وﻓﺎﺗﺸﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﺑـﻪ‬ ‫اﻳﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در اواﺋﻞ ﻣﺎه ﺻﻔﺮ ﺳﺎل ﻳﺎزدﻫﻢ ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬آﻫﻨـﮓ‬ ‫داﻣﻨﻪﻫﺎي ﻛﻮه اﺣﺪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﺷﻬﺪاي اﺣﺪ ﻧﻤﺎز ﮔﺰاردﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﺎن ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﮔـﻮﻳﻲ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻫﻢ ﺑﺎ زﻧﺪﮔﺎن و ﻫﻢ ﺑﺎ ﻣﺮدﮔﺎن وداع ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸـﺘﻨﺪ و ﺑـﺮ‬ ‫ﻣﻨﺒﺮ ﻓﺮاز آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﱐ ﻓﺮﻁ ﻟﮑﻢ ﻭﺃﻧﺎ ﺷﻬﻴﺪ ﻋﻠﻴﮑﻢ‪ ،‬ﻭﺇﱐ ﻭﺍﷲ ﻷﻧﻈﺮ ﺇﱃ ﺣﻮﺿﻲ ﺍﻵﻥ‪ ،‬ﻭﺇﱐ ﺃﻋﻄﻴﺖ ﻣﻔﺎﺗﻴﺢ ﺧـﺰﺍﺋﻦ‬

‫ﺍﻷﺭﺽ‪ -‬ﺃﻭ‪:‬ﻣﻔﺎﺗﻴﺢ ﺍﻻﺭﺽ‪ -‬ﻭﺇﱐ ﻭﺍﷲ ﻣﺎ ﺃﺧﺎﻑ ﻋﻠﻴﮑﻢ ﺃﻥ ﺗﺸﺮﮐﻮﺍ ﺑﻌﺪﻱ‪ ،‬ﻭﻟﮑﲏ ﺃﺧﺎﻑ ﻋﻠﻴﮑﻢ‬

‫ﺍﻟﺪﻧﻴﺎ ﺃﻥ ﺗﻨﺎﻓﺴﻮﺍ ﻓﻴﻬﺎ( ‪.١‬‬ ‫»ﻣﻦ ﭘﻴﺸﻘﺮاول ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬و ﻣﻦ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﮔﻮاه ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣـﻦ ﺑﺨـﺪا اﻳﻨـﻚ دارم‬ ‫ﺣﻮض ﺧﻮدم را ﻣﻲﻧﮕﺮم؛ و ﻧﻴﺰ ﻛﻠﻴﺪﻫﺎي ﻫﻤﻪ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪﻫﺎي ﺟﻬﺎن‪ -‬ﻳﺎ‪ :‬ﻫﻤﻪ ﻛﻠﻴـﺪﻫﺎي‬ ‫ﺟﻬﺎن‪ -‬را ﺑﻪ ﻣﻦ دادهاﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ ﺑﺨﺪا ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲﺗﺮﺳﻢ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻣﻦ ﺷﺮك ﺑﻮرزﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ از اﻳﻨﻜﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻳﻦ دﻓﻴﻨﻪﻫﺎ و ﮔﻨﺠﻴﻨﻪﻫﺎي دﻧﻴﺎ ﺑﻪ رﻗﺎﺑـﺖ‬ ‫ﺑﭙﺮدازﻳﺪ!؟«‬ ‫ﺷﺒﻲ‪ ،‬ﻧﻴﻤﻪ ﺷﺐ ﺑﻪ ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﺑﻘﻴﻊ رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺮاي اﻫﻞ ﻗﺒـﻮر ﻃﻠـﺐ ﻣﻐﻔـﺮت ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻟﺴﻼﻡ ﻋﻠﻴﮑﻢ ﻳﺎ ﺃﻫﻞ ﺍﳌﻘﺎﺑﺮ‪ ،‬ﻟﻴﻬﻦ ﻟﮑﻢ ﻣﺎ ﺃﺻﺒﺤﺘﻢ ﻓﻴﻪ ﲟﺎ ﺃﺻﺒﺢ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﻓﻴﻪ‪ .‬ﺃﻗﺒﻠﺖ ﺍﻟﻔﱳ ﮐﻘﻄﻊ‬ ‫ﺍﻟﻠﻴﻞ ﺍﳌﻈﻠﻢ‪ ،‬ﻳﺘﺒﻊ ﺁﺧﺮﻫﺎ ﺃﻭﳍﺎ ﻭﺍﻵﺧﺮﺓ ﺷﺮ ﻣﻦ ﺍﻷﻭﱃ(‪.‬‬

‫»ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ اي اﻫﺎﻟﻲ ﮔﻮرﺳﺘﺎن؛ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﮔﻮارا ﺑﺎد وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ در آن ﻫﺴﺘﻴﺪ در‬ ‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ آن دﭼﺎر ﺷﺪهاﻧﺪ! ﻓﺘﻨﻪﻫﺎ و آﺷﻮبﻫﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭘﺎرهﻫـﺎي‬ ‫ﺷﺐ ﺗﺎر روي آوردهاﻧﺪ‪ ،‬آﺧﺮ آن در ﭘﻲ اول آن ﻣﻲآﻳﺪ و آن ﺑﻌﺪي ﻛﻪ ﻣﻲآﻳـﺪ از آن‬ ‫ﻗﺒﻠﻲ ﺑﺪﺗﺮ اﺳﺖ!؟«‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﮋده دادﻧﺪ ﻛﻪ )اﻧّﺎ ﺑﻜﻢ ﻻ ﺣﻘﻮن( ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﻴﻮﺳﺖ!‬ ‫ﺑﻴﻤﺎﺭﻱ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫روز دوﺷﻨﺒﻪ ﺑﻴﺴﺖوﻫﺸﺘﻢ ﻳﺎ ﺑﻴﺴﺖوﻧﻬﻢ ﻣﺎه ﺻﻔﺮ ﺳﺎل ﻳﺎزدﻫﻢ ﻫﺠﺮت‪ ،‬رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﺑﻘﻴﻊ ﺟﻨﺎزهاي را ﺗﺸﻴﻴﻊ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﺑﻴﻦ راه ﺳﺮدردي ﺷﺪﻳﺪ ﻋﺎرض اﻳﺸﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و دﻣﺎي ﺑﺪﻧﺸﺎن ﺑـﻴﺶ از اﻧـﺪازه ﺑـﺎﻻ‬ ‫‪ -1‬ﺻــﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨــﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪585‬؛ ﻓــﺘﺢ اﻟﺒــﺎري‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪ ،248‬ح ‪،4085 ،4042 ،3596 ،1344‬‬ ‫‪6590 ،6426‬؛ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻟﻔﻀﺎﺋﻞ‪» ،‬ﺑﺎب اﺛﺒﺎت ﺣﻮض ﻧﺒﻴﻨﺎ وﺻﻔﺎﺗﻪ«‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪ ،1795‬ح‬ ‫‪.2296‬‬

‫‪924‬‬ ‫رﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺣﺮارت ﺑﺪن اﻳﺸﺎن از روي ﭘﺎرﭼﻪاي ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ آﻧﺤﻀـﺮت ﺑﺴـﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺤﺴﻮس ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺪ‪‬ت ﻳﺎزده روز ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺣـﺎل ﺑﻴﻤـﺎري ﺑـﺎ ﻣـﺮدم ﻧﻤـﺎز‬ ‫ﮔﺰاردﻧﺪ‪ .‬ﻃﻮل زﻣﺎن ﺑﻴﻤﺎري رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺟﻤﻌـﺎً ﺳـﻴﺰده ﻳـﺎ‬ ‫ﭼﻬﺎرده روز ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻫﻔﺘﺔ ﺁﺧﺮ‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎري رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺷـﺪت ﻳﺎﻓـﺖ‪ ،‬ﭘﻴـﺎﭘﻲ از‬ ‫ﻫﻤﺴﺮاﻧﺸﺎن ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺃﻳﻦ ﺃﻧﺎ ﻏﺪﹰﺍ؟ ﺃﻳﻦ ﺃﻧﺎ ﻏﺪﹰﺍ؟(‬ ‫»ﻓﺮدا ﻣﻦ ﻛﺠﺎﻳﻢ؟ ﻓﺮدا ﻣﻦ ﻛﺠﺎﻳﻢ؟(‬ ‫ﻫﻤﺴﺮان آﻧﺤﻀﺮت ﻣﻨﻈﻮرﺷﺎن را درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن اﺟﺎزه دادﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻫﺮﺟـﺎ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت را ﻓﻀﻞﺑﻦ ﻋﺒﺎس و ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ در ﻣﻴﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ‬ ‫اﺗﺎق ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺳﺮﺷـﺎن را ﺑﺴـﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﭘﺎﻫﺎﻳﺸﺎن روي زﻣﻴﻦ ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻪ اﺗﺎق ﻋﺎﻳﺸﻪ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و آﺧﺮﻳﻦ ﻫﻔﺘﺔ‬ ‫زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺧﻮدﺷﺎن را ﻧﺰد وي ﮔﺬراﻧﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﻌﻮ‪‬ذات و ادﻋﻴﻪ اي را ﻛﻪ از رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ و از ﺑﺮ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺮ ﺳﺮ و روي آﻧﺤﻀﺮت ﻣﻲدﻣﻴﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻗﺼـﺪ‬ ‫ﺗﺒﺮﱡك و ﺷﻔﺎ دﺳﺖ ﺧﻮد آﻧﺤﻀﺮت را ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺮ اﻋﻀﺎء و اﻧﺪام اﻳﺸﺎن ﻣﻲﻣﺎﻟﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻨﺞ ﺭﻭﺯ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺑﻪ ﺁﺧﺮ‬ ‫روز ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ‪ ،‬ﭘﻨﺞ روز ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ وﻓﺎت ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬

‫وﺳﻠﻢ‪ ، -‬دﻣﺎي ﺑﺪن اﻳﺸﺎن ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﺑﺎﻻ ﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬و درد آﻧﺤﻀﺮت را ﺑﻲﺗﺎب ﮔﺮداﻧﻴـﺪ‬ ‫و اﻳﺸﺎن از ﻫﻮش رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در آن ﺣﺎل‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺃﻫﺮﻳﻘﻮﺍ ﻋﻠﻲ‪ ‬ﺳﺒﻊ ﻗﺮﺏ ﻣﻦ ﺁﺑﺎﺭ ﺷﱴ‪ ،‬ﺣﱴ ﺃﺧﺮﺝ ﺇﱃ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﻓﺄﻋﻬﺪ ﺇﻟﻴﻬﻢ(‪.‬‬ ‫»ﻫﻔﺖ ﻣﺸﻚ آب از ﭼﻨﺪ ﭼﺎه ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻦ ﺑﺮﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﺷﻮم‪،‬‬ ‫و ﻧﺰد ﻣﺮدم ﺑﺮوم‪ ،‬و ﺑﺎ آﻧﺎن وداع ﻛﻨﻢ!؟«‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت را در ﻃﺸﺘﻲ ﻧﺸﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﻘﺪر آب ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﺸﺎن رﻳﺨﺘﻨﺪ ﻛـﻪ اﻳﺸـﺎن‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺣ‪‬ﺴ‪‬ﺒﮑﹸﻢ ﺣﺴﺒﮑﻢ(‪ ،‬ﺑﺲ اﺳﺖ؛ ﺑﺲ اﺳﺖ!‬ ‫ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ اﺣﺴﺎس آراﻣﺶ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫وارد ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻠﺤﻔﻪاي را ﺑﺮ روي ﺷﺎﻧﺔ ﺧﻮﻳﺶ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﺮﺷﺎن را ﺑـﺎ‬ ‫ﭘﺎرﭼﻪاي ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي رﻧﮓ و ﺗﻴﺮه ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﻫﻲ ﻣﻲزد‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي آﺧﺮﻳﻦ ﺑـﺎر‪،‬‬ ‫ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ ﺟﻠﻮس ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺟـﺎي آوردﻧـﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪) :‬ﺃﻳﻬـﺎ‬ ‫ﺍﻟﻨﺎﺱ‪ ،‬ﺇﱄﱠ( ﻫﺎن اي ﻣﺮدﻣﺎن‪ ،‬ﻧﺰد ﻣﻦ آﻳﻴﺪ! ﻫﻤـﻪ ﺷـﺘﺎﺑﺎن ﺑﺴـﻮي آن ﺣﻀـﺮت آﻣﺪﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺿﻤﻦ ﺳﺨﻨﺎن دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻟﻌﻨﺔ ﺍﷲ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻴﻬﻮﺩ ﻭﺍﻟﻨﺼﺎﺭﻯ‪ ،‬ﺍﲣﺬﻭﺍ ﻗﺒﻮﺭ ﺃﻧﺒﻴﺎﺋﻬﻢ ﻣﺴﺎﺟﺪ(‪.‬‬ ‫»ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﻳﻬﻮدﻳﺎن و ﻧﺼﺎري‪ ،‬آراﻣﮕﺎهﻫﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن را ﻣﺴﺠﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ!«‬ ‫ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻗﺎﺗﻞ ﺍﷲ ﺍﻟﻴﻬﻮﺩ ﻭﺍﻟﻨﺼﺎﺭﻯ‪ ،‬ﺍﲣﺬﻭﺍ ﻗﺒﻮﺭ ﺃﻧﺒﻴﺎﺋﻬﻢ ﻣﺴﺎﺟﺪ( ‪.1‬‬ ‫»ﺧﺪا ﺑﻜﺸﺪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن وﻧﺼﺎرا را ﻛﻪ‪«...‬‬ ‫و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻻ ﺗﺘﺨﺬﻭﺍ ﻗﱪﻱ ﻭﺛﻨﺎ ﻳﻌﺒﺪ( ‪.2‬‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪62‬؛ اﻟﻤﻮﻃﱠﺄ‪ ،‬اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ‪ ،‬ص ‪.360‬‬ ‫‪ -2‬اﻟﻤﺆ ّﻃﺎً‪ ،‬اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ‪ ،‬ص ‪.65‬‬

‫‪926‬‬ ‫»آراﻣﮕﺎه ﻣﺮا ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺘﻜﺪهاي ﻛﻪ ﻋﺒﺎدﺗﮕﺎه ﻣﺮدم ﮔﺮدد درﻧﻴﺎورﻳﺪ!«‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺧﻮدﺷﺎن را در ﻣﻌﺮض ﻗﺼﺎص ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ ،‬و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻣﻦ ﮐﻨﺖ ﺟﻠﺪﺕ ﻟﻪ ﻇﻬﺮﹰﺍ ﻓﻬﺬﺍ ﻇﻬﺮﻱ ﻓﻠﻴﺴﺘﻘﺪ ﻣﻨﻪ‪ ،‬ﻭﻣﻦ ﮐﻨﺖ ﺷﺘﻤﺖ ﻟﻪ ﻋﺮﺿـﺎ ﻓﻬـﺬﺍ‬

‫ﻋﺮﺿﻲ ﻓﻠﻴﺴﺘﻘﺪ ﻣﻨﻪ(‪.‬‬

‫»ﻫﺮﻛﺲ ﻛﻪ ﮔﺮدهاش را ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ زده ﺑﺎﺷﻢ؛ اﻳﻦ ﮔﺮده ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻳـﺪ ﻗﺼـﺎص ﻛﻨـﺪ!‬ ‫ﻫﺮﻛﺲ ﻛﻪ آﺑﺮوﻳﺶ را ﺑﺎ ﻧﺎﺳﺰا و دﺷﻨﺎم رﻳﺨﺘﻪام‪ ،‬اﻳﻦ آﺑﺮوي ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻳﺪ ﻗﺼﺎص ﻛﻨﺪ!«‬ ‫ﺳﭙﺲ از ﻣﻨﺒﺮ ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻣﺪﻧﺪ و ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ را ﮔﺰاردﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮ ﻓﺮاز ﻣﻨﺒﺮ ﺑﺎزﮔﺸـﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫و ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻨﺎن ﭘﻴﺸﻴﻦ را درﺑﺎرة دﺷﻤﻨﻲ و ﻛﻴﻨﻪﺗﻮزي و ﺟﺰ آن ﺗﻜﺮار ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺮدي اﻇﻬﺎر ﻛﺮد‪ :‬ﻣﻦ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﺳﻪ درﻫﻢ دارم! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺃﻋﻄﻪ ﻳﺎ ﻓﻀﻞ( اي ﻓﻀﻞ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ او ﺑﺪه!‬ ‫آﻧﮕﺎه راﺟﻊ ﺑﻪ اﻧﺼﺎر ﺳﻔﺎرش ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺃﻭﺻﻴﮑﻢ ﺑﺎﻷﻧﺼﺎﺭ‪ ،‬ﻓﺈ‪‬ﻢ ﮐﺮﺷﻲ ﻭﻋﻴﺒﱵ‪ ،‬ﻭﻗﺪ ﻗﻀﻮﺍ ﺍﻟﺬﻱ ﻋﻠﻴﻬﻢ ﻭﺑﻘﻲ ﺍﻟﺬﻱ ﳍﻢ؛ ﻓـﺎﻗﺒﻠﻮﺍ‬

‫ﳏﺴﻨﻬﻢ ﻭﲡﺎﻭﺯﻭﺍ ﻋﻦ ﻣﺴﻴﺌﻬﻢ(‪.‬‬

‫»ﺷﻤﺎ را در ﻣﻮرد اﻧﺼﺎر ﺳﻔﺎرش ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﭘﺎرهﻫﺎي ﺗﻦ ﻣﻦ و واﺑﺴﺘﮕﺎن‬ ‫ﻣﻦاﻧﺪ؛ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻪاﻧﺪ ادا ﻛﺮدهاﻧﺪ و اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑـﺮاي‬ ‫اﻳﺸﺎن اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬از ﻧﻴﻜﻮﻛﺎراﻧﺸـﺎن ﻧﻴﻜـﻲﻫﺎﻳﺸـﺎن را‬ ‫ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﺪ‪ ،‬و از ﺑﺪﻛﺎراﻧﺸﺎن درﮔﺬرﻳﺪ!«‬ ‫ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﻥ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﻳﮑﺜﺮﻭﻥ ﻭﺗﻘﻞ ﺍﻻﻧﺼﺎﺭ ﺣﱴ ﻳﮑﻮﻧﻮﺍ ﮐﺎﳌﻠﺢ ﰲ ﺍﻟﻄﻌﺎﻡ؛ ﻓﻤﻦ ﻭﱄ ﻣﻨﮑﻢ ﺃﻣﺮﹰﺍ ﻳﻀﺮ ﻓﻴﻪ‬ ‫ﺃﺣﺪﹰﺍ ﻭ ﻳﻨﻔﻌﻪ ﻓﻠﻴﻘﺒﻞ ﻣﻦ ﳏﺴﻨﻬﻢ ﻭ ﻳﺘﺠﺎﻭﺯ ﻋﻦ ﻣﺴﻴﺌﻬﻢ(‪.1‬‬ ‫»ﺷﻤﺎر ﻣﺮدم رو ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﮔﺬارد‪ ،‬و اﻧﺼﺎر رو ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.536‬‬

‫ﻧﻤﻚ در ﻏﺬا ﺷﻮﻧﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﻣﺼﺪر ﻛﺎري ﺷﺪﻳﺪ و ﺗﻮاﻧﺴـﺘﻴﺪ ﺑـﻪ‬ ‫دﻳﮕﺮان زﻳﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﺪ ﻳﺎ ﻧﻔـﻊ ﺑﺮﺳـﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻴﻜﻮﻛـﺎران اﻧﺼـﺎر را‪ ،‬ﻛﺎرﻫـﺎي ﻧﻴﻜﺸـﺎن را‬ ‫ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺪﻛﺎران اﻳﺸﺎن را‪ ،‬از ﻛﺮدارﻫﺎي ﺑﺪﺷﺎن درﮔﺬرﻳﺪ!«‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﻥ ﻋﺒﺪﹰﺍ ﺧﻴ‪‬ﺮﻩ ﺍﷲ ﺑﲔ ﺃﻥ ﻳﺆﺗﻴﻪ ﻣﻦ ﺯﻫﺮﺓ ﺍﻟﺪﻧﻴﺎ ﻣﺎ ﺷﺎﺀ ﻭﺑﲔ ﻣﺎ ﻋﻨﺪﻩ ﻓﺎﺧﺘﺎﺭ ﻣﺎ ﻋﻨﺪﻩ(‪.‬‬ ‫»ﺑﻨﺪهاي را‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺨﻴﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ ﻣﻴﺎن آﻧﻜﻪ از ﺳﺎز و ﺑﺮگ دﻧﻴـﺎ ﻫﺮﭼـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ او ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﻛﺘﻔﺎ ﻛﻨﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻧﺰد ﺧﺪا اﺳﺖ؛ و آن ﺑﻨﺪه‪ ،‬آﻧﭽـﻪ را‬ ‫ﻛﻪ ﻧﺰد ﺧﺪا اﺳﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده اﺳﺖ!؟«‬ ‫اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﺷﻨﻴﺪن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﺮﻳﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺪران و ﻣﺎدران ﻣﺎ ﻓﺪاي ﺷﻤﺎ! از اﻳﻦ ﻛﺎر اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﺷـﮕﻔﺖ‬ ‫آﻣﺪﻳﻢ‪ .‬ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﭘﻴﺮﻣﺮد را ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ! رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬درﺑﺎرة‬ ‫ﻳﻚ ﺑﻨﺪهاي از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﻣﺨﻴﺮ ﮔﺮداﻧﻴـﺪه اﺳـﺖ‬ ‫ﻣﻴﺎن ﺳﺎز و ﺑﺮگ دﻧﻴﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ او ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﺟﺮ و ﭘﺎداﺷﻲ ﻛﻪ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬درﺑﺎرة ﺧﻮدﺷـﺎن ﺻـﺤﺒﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺪران و ﻣﺎدران ﻣﺎ ﻓﺪاي ﺷﻤﺎ!؟‪،‬اﻣﺎ‪ ،‬ﺑﻌﺪاً ﻣﺘﻮﺟـﻪ ﺷـﺪﻳﻢ ﻛـﻪ آن‬ ‫ﺑﻨﺪهاي را ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬درﺑﺎرة او ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺧـﻮد‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻮد‪ ،‬و اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﻫﻤﺔ ﻣﺎ ﺑﻬﺘﺮ داﻧﺴﺘﻪ و ﻓﻬﻤﻴﺪه ﺑﻮد!؟ ‪ 1‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻼ ﻏﲑ ﺭﰊ ﻻﲣـﺬﺕ‬ ‫)ﺇﻥ ﻣﻦ ﺃﻣﻦ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﻋﻠﻲ‪ ‬ﰲ ﺻﺤﺒﺘﻪ ﻭﻣﺎﻟﻪ ﺃﺑﻮﺑﮑﺮ‪ ،‬ﻭﻟﻮ ﮐﻨﺖ ﻣﺘﺨﺬﹰﺍ ﺧﻠﻴ ﹰ‬

‫ﺃﺑﺎﺑﮑﺮ ﺧﻠﻴﻼ‪ ،‬ﻭﻟﮑﻦ ﺇﺧﻮﺓ ﺍﻻﺳﻼﻡ ﻭﻣﻮﺩﺗﻪ‪ .‬ﻻ ﻳﺒﻘﲔ ﰲ ﺍﳌﺴﺠﺪ ﺑﺎﺏ ﺇﻻﱠ ﺳﺪ ﺇﻻﱠ ﺑﺎﺏ ﺃﰊﺑﮑﺮ( ‪.٢‬‬

‫‪ -1‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﻧﻜـ‪ :‬ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.546‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.516‬‬

‫‪928‬‬ ‫»ﻳﻜﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑـﻴﺶ از ﻫﻤـﻪ ﺑـﺮ ﻣـﻦ ﻣﻨـﺖ دارد‪ ،‬ﻫـﻢ از ﺟﻬـﺖ‬ ‫ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ و رﻓﺎﻗﺖ‪ ،‬و ﻫﻢ از ﺟﻬﺖ ﺑﺨﺸﺶ و ﺳﺨﺎوت‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺑﻨﺎ داﺷﺘﻢ‬ ‫ﻛﻪ ﺟﺰ ﺑﺎ ﺧﺪاي ﺧﻮدم رﻓﺎﻗﺖ ﻛﻨﻢ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ را رﻓﻴﻖ ﺧﻮدم ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻢ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬راﺑﻄـﻪ‬ ‫ﺑﺮادري و ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ اﺳﻼم ﻣﻴﺎن ﻣﺎ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺴﺠﺪ ﻫﻴﭻ دري ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺴﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺑﺠﺰ در ﺧﺎﻧﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ«‪.‬‬ ‫ﭼﻬﺎﺭ ﺭﻭﺯ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎﻥ‬ ‫روز ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ‪ ،‬ﭼﻬﺎر روز ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮ ﺷﺮﻳﻒ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ ، -‬آﻧﺤﻀﺮت‪ -‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺪت از ﺑﻴﻤﺎري رﻧﺞ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻫﻠﻤﻮﺍ ﺃﮐﺘﺐ ﻟﮑﻢ ﮐﺘﺎﺑﹰﺎ ﻟﻦ ﺗﻀﻠﻮﺍ ﺑﻌﺪﻩ(‪.‬‬ ‫»ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ دﺳﺘﺨﻄﻲ ﺑﻨﻮﻳﺴﻢ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ وﺟﻮد آن ﮔﻤﺮاه ﻧﺸﻮﻳﺪ!«‬ ‫در اﺗﺎﻗﻲ ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑﺴـﺘﺮي ﺑﻮدﻧـﺪ ﭼﻨـﺪ ﺗـﻦ از‬ ‫اﺻﺤﺎب آﻧﺤﻀﺮت از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻤﺮ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬درد و رﻧﺞ ﺑﻴﻤـﺎري ﺑـﺮ‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ؛ ﺷﻤﺎ ﻗﺮآن دارﻳﺪ؛ ﻛﺘﺎب ﺧﺪا ﺷـﻤﺎ را ﺑـﺲ اﺳـﺖ!‬ ‫ﺣﺎﺿﺮان در اﻃﺮاف ﺑﺴﺘﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺧﺘﻼفﻧﻈـﺮ‬ ‫ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ و ﻛﺎرﺷﺎن ﺑﻪ ﻛﺸﻤﻜﺶ ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬وﺳﺎﻳﻞ ﻧﻮﺷﺘﻦ را ﺑﻴﺎورﻳﺪ‬ ‫ﺗﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ دﺳﺘﺨﻂ ﻣﻮردﻧﻈﺮﺷـﺎن را ﺑﻨﻮﻳﺴـﻨﺪ!‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎن را ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ درﮔﻴﺮي و اﺧﺘﻼﻓﺸﺎن ﺑﺎﻻ‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﻗﻮﻣﻮا ﻋﻨّﻲ( از ﻛﻨـﺎر ﺑﺴـﺘﺮ ﻣـﻦ‬ ‫ﺑﺮﺧﻴﺰﻳﺪ!‬

‫‪1‬‬

‫در اﻳﻦ روز‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﻪ وﺻﻴﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ .‬وﺻـﻴﺖ‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،449 ،429 ،22‬ج ‪ ،2‬ص ‪.638‬‬

‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎرا و ﻣﺸﺮﻛﺎن را از ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن اﺧﺮاج ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ وﺻـﻴﺖ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ از رﺣﻠﺖ آﻧﺤﻀﺮت ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﺑـﻪ وﻓـﺪﻫﺎي دﻳﺪارﻛﻨﻨـﺪه‬ ‫ﺟﺎﻳﺰه و ﻫﺪﻳﻪ ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻮاﻳﺰ و ﻫﺪاﻳﺎﻳﻲ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﺳـﻮ‪‬ﻣﻴﻦ ﻣـﻮرد را راوي ﻓﺮاﻣـﻮش‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻮرد ﺳﻮ‪‬م ﻋﺒﺎرت ﺑﻮده اﺳﺖ از ﺳﻔﺎرش ﺗﻤﺴ‪‬ﻚ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب و ﺳﻨّﺖ‪،‬‬ ‫ﻳﺎ اﻋﺰام ﻟﺸﻜﺮ اُﺳﺎﻣﻪ؛ ﻳﺎ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮده اﺳﺖ از اﻳﻨﻜﻪ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪) :‬اﻟﺼﻼه وﻣﺎ ﻣﻠﻜـﺖ‬ ‫اﻳﻤﺎﻧﻜﻢ( ﻧﻤﺎز را ﭘﺎس ﺑﺪارﻳﺪ‪ ،‬و ﺑﺮدﮔﺎﻧﺘﺎن را ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺑﺎﺷﻴﺪ!‬ ‫ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻳﻦ روز ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﺔ واﭘﺴﻴﻦ را ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﭼﻬـﺎر روز‬ ‫ﺑﻪ آﺧﺮ ﻋﻤﺮ آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ آن ﺷﺪ‪‬ت ﺑﻴﻤﺎري ﻛﻪ از آن رﻧﺞ ﻣﻲﺑﺮدﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻧﻤﺎزﻫﺎ را ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﻲﮔﺰاردﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در اﻳﻦ روز‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﻣﻐﺮب ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺮدم ﮔﺰاردﻧﺪ و در آن ﻧﻤﺎز ﺳﻮرة ﻣ‪‬ﺮﺳﻼت را ﻗﺮاﺋﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎ‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎري آﻧﺤﻀﺮت ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ از‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪدرآﻳﻨﺪ‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﺃﺻﻠﻰ ﺍﻟﻨﺎﺱ؟( ﻣﺮدم ﻧﻤﺎزﺷﺎن را ﮔﺰاردﻧﺪ؟ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬اي رﺳﻮلﺧـﺪا‪ ،‬ﻫﻤـﻪ در‬ ‫اﻧﺘﻈﺎر ﺷﻤﺎﻳﻨﺪ! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺿﻌﻮﺍ ﱄ ﻣﺎ ًﺀ ﰲ ﺍﳌﺨﻀﺐ( ﻗـﺪري آب ﺑـﺮاي ﻣـﻦ در ﻃﺸـﺖ‬ ‫ﺑﺮﻳﺰﻳﺪ! ﭼﻨﺎن ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬ﻏﺴﻞ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮوﻧﺪ؛ از ﻫﻮش رﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺧﻮد آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﺃﺻﻠﻰ ﺍﻟﻨﺎﺱ؟( ﻣﺮدم ﻧﻤﺎزﺷﺎن را ﮔﺰاردﻧﺪ؟ دوﺑﺎره و‬ ‫ﺳﻪ ﺑﺎره ﻫﻤﺎن ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت ﻏﺴﻞ ﻛﺮدن و از ﻫﻮش رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺣﺮﻛﺖ ﻛـﺮدن‪ ،‬ﭘﻴـﺎﭘﻲ‬ ‫اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت دﻧﺒﺎل اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰارد‪ .‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﻧﻴـﺰ آن‬ ‫روزﻫﺎي آﺧﺮ ﻋﻤﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﮔﺰارد‪ .2‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬ ‫در ﺣﻴﺎت ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺟﻤﻌﺎً ﻫﻔﺪه ﻧﻤﺎز را ﺑﺎ ﻣﺮدم ﮔﺰارد ﻛـﻪ‬ ‫‪ -1‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﺑﺨﺎري از ام‪‬اﻟﻔﻀﻞ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪» :‬ﺑﺎب ﻣﺮض اﻟﻨﺒﻲ«‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.637‬‬ ‫‪ -2‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ درﺻﺤﻴﺤﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻜـ‪ :‬ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.102‬‬

‫‪930‬‬ ‫ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از ﻧﻤﺎز و ﻋﺸﺎي روز ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ و ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ روز دوﺷﻨﺒﻪ و ﭘﺎﻧﺰده ﻧﻤـﺎز‬ ‫در ﺳﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪروز ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ آﻧﺪو ‪.1‬‬ ‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺳﻪ ﻳﺎ ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻧﺰدرﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻛﺮد‬ ‫ﺗﺎ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﻨﻤﺎزي در اوان ﺑﻴﻤﺎري رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را از‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﮕﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺎدا ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻓﺎل ﺑﺪ ﺑﺰﻧﻨﺪ!؟ ‪ .2‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﺇﻧﮑﻦ ﻷﻧﱳ ﺻﻮﺍﺣﺐ ﻳﻮﺳﻒ؛ ﻣﺮﻭﺍ ﺃﺑﺎﺑﮑﺮ ﻓﻠﻴﺼﻞ ﺑﺎﻟﻨﺎﺱ( ‪.3‬‬ ‫»ﺷﻤﺎ ﻫﻤﺎن زﻧﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ اﻃﺮاف ﻳﻮﺳﻒ را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ؟! اﺑـﻮﺑﻜﺮ را وادار‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰارد!«‬ ‫ﺳﻪ ﺭﻭﺯ ﭘﻴﺶ ﺍﺯ ﻭﻓﺎﺕ‬ ‫ﺟﺎﺑﺮ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻪ روز ﭘﻴﺶ از وﻓﺎت ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬از آﻧﺤﻀـﺮت‬ ‫ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫)ﺃﻻ ﻻ ﳝﻮﺕ ﺃﺣﺪ ﻣﻨﮑﻢ ﺇﻻ ﻭﻫﻮ ﳛﺴﻦ ﺍﻟﻈﻦ ﺑﺎﷲ( ‪.٤‬‬ ‫»ﻫﺸﺪار ﻛﻪ ﻫﻴﭽﻴﻚ از دﻧﻴﺎ ﻧﺮود ﻣﮕﺮ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﮔﻤـﺎﻧﺶ درﺑـﺎره ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻧﻴﻜـﻮ‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ ،193‬ح ‪681‬؛ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻟﺼـﻼة‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص‬ ‫‪ ،315‬ح ‪100‬؛ ﻣﺴﻨﺪاﻻﻣﺎم اﺣﻤﺪ‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪.229‬‬ ‫‪ -2‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،7‬ص ‪ ،747‬ح ‪4445‬؛ ﺻـﺤﻴﺢ ﻣﺴـﻠﻢ‪،‬‬ ‫ﻛﺘﺎب اﻟﺼﻼة‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،313‬ح ‪.94-93‬‬ ‫‪ -3‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.99‬‬ ‫‪ -4‬ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪255‬؛ ﻣ‪‬ﺴﻨﺪ اﺑﻲ داود اﻟﻄﻴﺎﻟﺴﻲ‪ ،‬ص ‪ ،246‬ح ‪1779‬؛ ﻣ‪‬ﺴﻨﺪ اﺑﻲ ﻳﻌﻠﻲ‪ ،‬ج ‪،4‬‬ ‫ص ‪ ،193‬ح ‪.2290‬‬

‫ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬ ‫ﻳﮑﻲ ﺩﻭ ﺭﻭﺯ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺑﻪ ﻭﻓﺎﺕ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫روز ﺷﻨﺒﻪ ﻳﺎ روز ﻳﻜﺸﻨﺒﻪ‪ ،‬ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﺣﺴﺎس ﻛﺮدﻧﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﻴﻤﺎري و درد اﻳﺸﺎن را ﻣﻮﻗّﺘﺎً آﺳﻮده ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ؛ دو ﺗﻦ از ﺻﺤﺎﺑﺔ آﻧﺤﻀﺮت را در‬ ‫ﻣﻴﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ داﺷﺖ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﻣﻲﮔﺰارد‪ .‬وﻗﺘﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ آن‬ ‫ﺣﻀﺮت را دﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻨﺎر رﻓﺖ ﻛﻪ ﻋﻘﺐﺗﺮ ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑـﻪ‬ ‫او اﺷﺎره ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻘﺐ ﻧﻴﺎﺳﺘﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) :‬ﺍﺟﻠﺴﺎﱐ ﺇﱃ ﺟﻨﺒﻪ( ﻣـﺮا در ﻛﻨـﺎر اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬ ‫ﺑﻨﺸﺎﻧﻴﺪ! آﻧﺤﻀﺮت را در ﻛﻨﺎر اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﺳﻤﺖ ﭼﭗِ وي‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻤـﺎز‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻗﺘﺪا ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬و ﺗﻜﺒﻴﺮات ﻧﻤﺎز را ﺑﻪ ﮔـﻮش ﻣـﺮدم‬ ‫ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﺪ ‪.1‬‬ ‫ﻳﮏ ﺭﻭﺯ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎﻥ ﻋﻤﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫روز ﻳﻜﺸﻨﺒﻪ‪ ،‬ﻳﻚ روز ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻏﻼﻣﺎﻧﺸﺎن را آزاد ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺷﺶ ﻳﺎ ﻫﻔﺖ دﻳﻨﺎري ﻛﻪ داﺷﺘﻨﺪ ﺻﺪﻗﻪ دادﻧﺪ ‪ .2‬اﺳـﻠﺤﺔ‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺨﺸﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﺷﺐ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﭼﺮاﻏﺶ را ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﺔ ﻳﻜـﻲ از‬ ‫زﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد وﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬از دﺑ‪‬ﺔ ﺧﻮدت ﭼﻨﺪ ﻗﻄﺮه روﻏﻦ ﭼﺮاغ در اﻳـﻦ ﭼـﺮاغ ﻣـﺎ‬ ‫ﺑﺮﻳﺰ! ‪ 3‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم وﻓﺎت رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬زرة آﻧﺤﻀﺮت ﻧﺰد ﻳﻚ ﻧﻔﺮ‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ ،239-238 ،195‬ح ‪.713 ،712 ،683‬‬ ‫‪ -2‬ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ .237‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ رواﻳﺎت‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷـﺐ دوﺷـﻨﺒﻪ ﻳـﺎ‬ ‫روز دوﺷﻨﺒﻪ‪ ،‬آﺧﺮﻳﻦ روز از ﻋﻤﺮ ﻣﺒﺎرﻛﺸﺎن اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدي داراﻳﻲ ﺧﻮد را ﺻﺪﻗﻪ دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.239‬‬

‫‪932‬‬ ‫ﻳﻬﻮدي در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻲ ﺻﺎع ﺟﻮ ﺑﻪ ﮔﺮوﮔﺎن رﻓﺘﻪ ﺑﻮد ‪.1‬‬ ‫ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺭﻭﺯ ﺯﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫اَﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن داﺷﺘﻨﺪ ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ روز دوﺷﻨﺒﻪ را ﻣﻲﮔﺰاردﻧـﺪ و‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭘﻴﺸﻨﻤﺎز ﺑﻮد‪ .‬در آن اﺛﻨﺎ‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﭘﺮدة ﺣﺠﺮة ﻋﺎﻳﺸﻪ را ﻛﻨﺎر زدهاﻧﺪ و ﺑﻪ آن ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﺻـﻒ ﺑﺴـﺘﻪاﻧـﺪ و ﺑـﻪ ﻧﻤـﺎز‬ ‫ﻣﺸﻐﻮلاﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺗﺒﺴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺧﻨﺪﻳﺪﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭘﺎي ﭘﺲ ﻧﻬﺎد ﺗﺎ در ﺻﻒ اول ﻗﺮار‬ ‫ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬زﻳﺮا‪ ،‬ﮔﻤﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣـﻲﺧﻮاﻫﻨـﺪ از ﺧﺎﻧـﻪ‬ ‫ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﺎﻳﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻢ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺤـﺖﺗـﺄﺛﻴﺮ اﻳـﻦ‬ ‫ﺻﺤﻨﻪ از ﻓﺮط ﺷﺎدي ﺑﻲ ﻗﺮار ﺷﻮﻧﺪ و ﻧﻤﺎزﺷﺎن را ﻗﻄﻊ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ دﺳﺖ ﻣﺒﺎرﻛﺸﺎن ﺑﺴﻮي ﻣﺮدم اﺷﺎره ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﺎزﺗـﺎن را ﺑـﻪ ﭘﺎﻳـﺎن‬ ‫ﺑﺒﺮﻳﺪ! آﻧﮕﺎه وارد ﺣﺠﺮه ﺷﺪﻧﺪ و ﭘﺮده را آوﻳﺨﺘﻨﺪ ‪.2‬‬ ‫ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻗﻴﺪ ﺣﻴـﺎت اﻳـﻦ‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺖ ﻧﻤﺎز دﻳﮕﺮي داﺧﻞ ﻧﺸﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ روز ﺑﺮآﻣﺪ‪ ،‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻓﺎﻃﻤـﻪ را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧـﺪ و‬ ‫ﺳﺨﻨﻲ را ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎ او در ﻣﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ؛ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﮔﺮﻳﺴﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه‪ ،‬وي را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧـﺪ و‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺑﺎر ﺳﺨﻨﻲ را ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎ او در ﻣﻴﺎن ﻧﻬﺎدﻧﺪ؛ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺧﻨﺪﻳﺪ‪ .‬ﻋﺎﻳﺸـﻪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬از او‪-‬‬ ‫ﺑﻌﺪﻫﺎ‪ -‬راز آن ﮔﺮﻳﺴﺘﻦ و آن ﺧﻨﺪﻳﺪن را ﭘﺮﺳﻴﺪﻳﻢ؛ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫‪ -1‬ﻧﻜـــ‪ :‬ﺻــﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨـــﺎري‪ ،‬ح ‪،2916 ،2513 ،2509 ،2386 ،2252 ،2251 ،2200 ،2096 ،2068‬‬ ‫‪ .4167‬در اواﺧﺮ ﻣﻐﺎزي آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺣﺎﻟﻲ از دﻧﻴـﺎ رﻓﺘﻨـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫زره اﻳﺸﺎن در ﮔﺮو ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﺰارش اﻣﺎم اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدي داراﻳﻲ آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻬﻨﮕﺎم وﻓـﺎت ﺑـﺮاي‬ ‫درآوردن زره اﻳﺸﺎن از ﮔ‪‬ﺮو ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﺮد‪ .‬ﻧﻜـ‪ :‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪.159‬‬ ‫‪ -2‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ ،193‬ح ‪.4448 ،1205 ،754 ،681 ،680‬‬

‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ از آن ﺑﻴﻤﺎري ﻛﻪ در آن ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ﺑﻬﺒﻮد ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ و از دﻧﻴﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ رﻓﺖ؛ ﮔﺮﻳﺴﺘﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻓـﺮد‬ ‫از ﻧﺰدﻳﻜﺎن اﻳﺸﺎن ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻣﻠﺤـﻖ ﻣـﻲﺷـﻮم‪ ،‬ﺧﻨﺪﻳـﺪم ‪ .1‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‪،‬‬ ‫ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﺸﺎرت دادﻧﺪ ﻛﻪ وي ﺳﻴﺪه‪ ‬ﻧﺴﺎء‪ ‬اﻟﻌـﺎﻟﻤﻴﻦ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ‪.2‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑـﻪ ﺷـﺪت‬ ‫اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ و ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺧﺎﻃﺮﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻘﺪر ﮔﺮﻓﺘﮕﻲ و اﻧﺪوﻫﮕﻴﻨﻲ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﻣﻦ ﺳﺨﺖ و‬ ‫ﻧﺎﮔﻮار اﺳﺖ! آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﻟﻴﺲ ﻋﻠﻰ ﺃﺑﻴﮏ ﮐﺮﺏ ﺑﻌﺪﺍﻟﻴﻮﻡ( ‪.3‬‬ ‫»از ﭘﺲ اﻣﺮوز ﺑﺮاي ﭘﺪرت اﻧﺪوﻫﻲ ﺑﺮﺟﺎي ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ!«‬ ‫ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و آﻧﺪو را ﺑﻮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﻔﺎرش آﻧﺎن را ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻫﻤﺴﺮاﻧﺸﺎن را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرزﻫﺎﻳﻲ دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫درد ﻫﻤﭽﻨﺎن رو ﺑﻪ ﺷﺪت و زﻳﺎدﺗﻲ ﻣﻲﮔﺬارد‪ ،‬و اﺛﺮ زﻫﺮي ﻛـﻪ آﻧﺤﻀـﺮت در‬ ‫ﺧﻴﺒﺮ ﺧﻮرده ﺑﻮدﻧﺪ آﺷﻜﺎر ﺷﺪه ﺑﻮد؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻳﺎ ﻋﺎﺋﺸﺔ‪ ،‬ﻣﺎ ﺃﺯﺍﻝ ﺃﺟﺪ ﺃﱂ ﺍﻟﻄﻌﺎﻡ ﺍﻟﺬﻱ ﺃﮐﻠﺖ ﲞﻴﱪ‪ ،‬ﻓﻬﺬﺍ ﺃﻭﺍﻥ ﻭﺟﺪﺕ ﺍﻧﻘﻄﺎﻉ ﺃ‪‬ﺮﻱ ﻣﻦ‬

‫ﺫﻟﮏ ﺍﻟﺴﻢ‪.٤ (‬‬

‫»اي ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن درد ﻧﺎﺷﻲ از آن ﻏﺬاﻳﻲ را ﻛﻪ در ﺧﻴﺒﺮ ﺧﻮردم ﻣـﻲﻛﺸـﻢ؛‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.638‬‬ ‫‪ -2‬ﺑﻌﻀﻲ از رواﻳﺎت دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻨﻜـﻪ اﻳـﻦ ﮔﻔﺘﮕـﻮ و اﻳـﻦ ﺑﺸـﺎرت ﻧـﻪ در آﺧـﺮﻳﻦ روز زﻧـﺪﮔﺎﻧﻲ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻠﻜﻪ در واﭘﺴﻴﻦ ﻫﻔﺘﻪ ﻋﻤـﺮ ﺷـﺮﻳﻒ آﻧﺤﻀـﺮت ﺻـﻮرت ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ‬ ‫اﺳﺖ )رﺣﻤﺔﻟﻠﻌﺎﻟﻤﻴﻦ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.(282‬‬ ‫‪ -3‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.641‬‬ ‫‪ -4‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.637‬‬

‫‪934‬‬ ‫ﻫﻢ اﻳﻨﻚ اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﻨﺪ ﻧﺨﺎع ﻣﻦ ﺑﺮ اﺛﺮ آن زﻫﺮ دارد ﻗﻄﻊ ﻣﻲﺷﻮد!«‬ ‫ﻳﻚ رواﻧﺪاز رﻧﮕﻲ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑـﺮ ﺻـﻮرت آﻧﺤﻀـﺮت اﻓﻜﻨـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔـﺎه‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ آن رواﻧﺪاز را از روي ﺻﻮرﺗﺸـﺎن ﻛﻨـﺎر ﻣـﻲزدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﺒﺎر ﻛﻪ در ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﻮدﻧﺪ آﺧـﺮﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎﻧﺸـﺎن را ﺧﻄـﺎب ﺑـﻪ ﻣـﺮدم ﭼﻨـﻴﻦ ادا‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻟﻌﻨﺔ ﺍﷲ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻴﻬﻮﺩ ﻭﺍﻟﻨﺼﺎﺭﻯ‪ ،‬ﺍﲣﺬﻭﺍ ﻗﺒﻮﺭ ﺃﻧﺒﻴﺎﺋﻬﻢ ﻣﺴﺎﺟﺪ! ﻻ ﻳـﺒﻘﲔ ﺩﻳﻨـﺎﻥ ﺑـﺄﺭﺽ‬

‫ﺍﻟﻌﺮﺏ(‪.‬‬

‫»ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري ﻛﻪ آراﻣﮕﺎه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن را ﻣﺴﺠﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ!‪-‬‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر آﻧﺤﻀﺮت اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﻫﺸﺪار دﻫﻨﺪ‪ -‬ﻫﺮﮔـﺰ‬ ‫ﻧﺒﺎﻳﺪ دو دﻳﻦ در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻗﻮم ﻋﺮب ﭘﺎﺑﺮﺟﺎي ﺑﻤﺎﻧﺪ!« ‪.1‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻣﻘﺎم وﺻﻴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺳﻔﺎرش ﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﺍﻟﺼﻼﺓ‪ ،‬ﺍﻟﺼﻼﺓ‪ ،‬ﻭﻣﺎ ﻣﻠﮑﺖ ﺃﳝﺎﻧﮑﻢ( ‪.2‬‬ ‫»ﻧﻤﺎز را‪ ،‬ﻧﻤﺎز را ﭘﺎس دارﻳﺪ‪ ،‬و ﻏﻼﻣﺎن و ﻛﻨﻴﺰاﻧﺘﺎن را ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﻛﻨﻴﺪ!«‬ ‫اﻳﻦ ﻋﺒﺎرات را ﺑﺎرﻫﺎ ﺗﻜﺮار ﻛﺮدﻧﺪ ‪.3‬‬ ‫ﻖ ﺍﻻﹶﻋﻠﻲ‬ ‫‪‬ﺍﻟﹶﻲ ﺍﻟﺮ‪‬ﻓﻴ ﹺ‬ ‫ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﺣﺎل اﺣﺘﻀﺎر درآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻋﺎﻳﺸﻪ آﻧﺤﻀﺮت را ﺑـﺮ‬ ‫ﺧﻮدش ﺗﻜﻴﻪ داد‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻫﻤﻮاره ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﻜﻲ از ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺮ ﻣﻦ ارزاﻧـﻲ‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻓﺘﺢاﻟﺒﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪ ،634‬ح ‪،4441 ،3454 ،3453 ،1390 ،1330 ،435‬‬ ‫‪5816 ،5815 ،4444 ،4443‬؛ ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.254‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.637‬‬ ‫‪ -3‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪» ،‬ﺑﺎب ﻣﺮﺿﻲ اﻟﻨﺒﻲ«‪ ،‬ج ‪ 2‬و ص ‪.637‬‬

‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺧﺎﻧﺔ ﻣـﻦ و در روزي‬ ‫ﻛﻪ ﻧﻮﺑﺖ ﻣﻦ ﺑﻮد‪ ،‬و در آﻏﻮش ﻣﻦ و روي ﺳﻴﻨﺔ ﻣﻦ ﺟﺎن ﺳﭙﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم‬ ‫وﻓﺎت اﻳﺸﺎن آب دﻫﺎن ﻣﺮا ﺑﺎ آب دﻫﺎن آﻧﺤﻀـﺮت ﭘﻴﻮﻧـﺪ داد‪ .‬ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن‪ -‬ﭘﺴـﺮ‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ -‬وارد ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺴﻮاك در دﺳﺖ او ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﻦ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫را در آﻏﻮش ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدم‪ .‬دﻳﺪم ﻛﻪ آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ‪ .‬درﻳـﺎﻓﺘﻢ ﻛـﻪ‬ ‫اﻳﺸﺎن دوﺳﺖ دارﻧﺪ ﻣﺴﻮاك ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﮕﻴﺮﻣﺶ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ؟ ﺑﺎ ﺳﺮﺷﺎن اﺷﺎره ﻛﺮدﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ آري‪ .‬ﻣﺴﻮاك را ﮔﺮﻓﺘﻢ و ﺧﻮاﺳﺘﻢ دﻧﺪانﻫﺎﻳﺸﺎن را ﻣﺴﻮاك ﺑﺰﻧﻢ؛ ﻣﺴـﻮاك ﺑـﺮاي‬ ‫اﻳﺸﺎن زِﺑﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻧﺮﻣﺶ ﻛﻨﻢ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ؟ ﺑﺎ ﺳﺮﺷﺎن اﺷﺎره ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ آري‪ .‬ﻣﺴﻮاك‬ ‫را ﺑﺎ آب دﻫﺎن ﺧﻮدم ﻧﺮم ﻛﺮدم؛ آﻧﺤﻀﺮت ﭘﺲ از آن ﻣﺴـﻮاك را روي دﻧﺪاﻧﻬﺎﻳﺸـﺎن‬ ‫ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ رواﻳـﺖ‪ ،‬آﻧﺤﻀـﺮت ﺑﻬﺘـﺮ از ﻫـﺮ وﻗـﺖ دﻳﮕـﺮ ﺑـﺎ آن ﻣﺴـﻮاك‬ ‫دﻧﺪاﻧﻬﺎﻳﺸﺎن را ﻣﺴﻮاك زدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺣﻀﺮت ﻛﻮزهاي ﭘﺮ از آب ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ دﺳﺘﺎﻧﺸﺎن را در آب ﻓﺮو ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﺸﺎن ﻣﻲﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﻻ ﺍﻟﻪ ﺍﻻ ﺍﷲ‪ ،‬ﺇﻥ ﻟﻠﻤﻮﺕ ﺳﮑﺮﺍﺕ( ‪.1‬‬ ‫ﺳﻜَﺮات دﺷﻮاري دارد!«‬ ‫»ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﷲ! ﻣﺮگ ‪‬‬ ‫ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ از ﻣﺴﻮاك زدن ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺘﺎﻧﺸﺎن ﻳـﺎ اﻧﮕﺸﺘﺎﻧﺸـﺎن را ﺑـﺎﻻ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن را ﺑﻪ ﺳﻘﻒ اﺗﺎق دوﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻟﺐﻫﺎي ﻣﺒﺎرﻛﺸﺎن ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ درآﻣﺪ‪ .‬ﻋﺎﻳﺸـﻪ‬ ‫ﺑﺎ دﻗﺖ ﮔﻮش ﻓﺮاداد‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫)ﻣﻊ ﺍﻟﺬﻳﻦ ﺃﻧﻌﻤﺖ ﻋﻠﻴﻬﻢ ﻣﻦ ﺍﻟﻨﺒﻴﲔ ﻭﺍﻟﺼﺪﻳﻘﲔ ﻭ ﻟﺸﻬﺪﺍﺀ ﻭﺍﻟﺼﺎﳊﲔ‪ .‬ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺍﻏﻔـﺮﱄ ﻭﺍﺭﲪـﲏ‬

‫ﻭﺃﳊﻘﲏ ﺑﺎﻟﺮﻓﻴﻖ ﺍﻷﻋﻠﻰ‪ .‬ﺍﻟﻠﻬﻢ‪ ،‬ﺍﻟﺮﻓﻴﻖ ﺍﻷﻋﻠﻰ(‪.٢‬‬

‫»ﺑﺎ آن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ا‪‬ﻧﻌﺎم ﻓﺮﻣﻮده اي‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﺻـﺪﻳﻘﺎن‪ ،‬ﺷـﻬﻴﺪان و ﺻـﺎﻟﺤﺎن!‬ ‫‪ -1‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.640‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪» ،‬ﺑﺎب ﻣﺮض اﻟﻨﺒﻲ« و »ﺑﺎب آﺧﺮ ﻣﺎ ﺗﻜﻠﻢ اﻟﻨﺒﻲ«‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.641-638‬‬

‫‪936‬‬ ‫ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ‪ ،‬ﻣﺮا ﺑﻴﺎﻣﺮز و ﻣﺮا ﻣﺸﻤﻮل رﺣﻤﺘﺖ ﻗﺮار ده‪ ،‬و ﻣﺮا ﺑﻪ ﻣﻠﻜـﻮت اﻋـﻼ ﺑﺮﺳـﺎن!‬ ‫ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ‪ ،‬ﻣﻠﻜﻮت اﻋﻼ!«‬ ‫اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت اﺧﻴﺮ را ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﻜﺮار ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و دﺳﺘﺸﺎن ﺑﻪ ﻳﻚ ﻃﺮف اﻓﺘﺎد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻣﻠﻜﻮت‬ ‫اﻋﻼ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ :‬ﺇﻧﺎ ﷲ ﻭﺇﻧﺎ ﺇﻟﻴﻪ ﺭﺍﺟﻌﻮﻥ!‬ ‫روﻳﺪاد وﻓﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺷﺪت ﮔﺮﻣﺎي ﭘﻴﺶ از ﻇﻬـﺮ روز دوﺷـﻨﺒﻪ‬ ‫دوازدﻫﻢ ﻣﺎه رﺑﻴﻊاﻻو‪‬ل ﺳﺎل ﻳﺎزدﻫﻢ ﻫﺠﺮي روي داد‪ ،‬و در آن ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬ﺷﺼﺖ و ﺳـﻪ‬ ‫ﺳﺎل و ﭼﻬﺎر روز از ﻋ‪‬ﻤﺮ ﻣﺒﺎرك آﻧﺤﻀﺮت ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺭﮔﺒﺎﺭ ﻏﻢ ﻭ ﺍﻧﺪﻭﻩ‬ ‫اﻳﻦ ﺧﺒﺮ وﺣﺸﺖ اﺛﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻛﺮاﻧﻪﻫﺎي آﺳﻤﺎن ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺗﻴﺮه و ﺗﺎر ﺷﺪ‪ ،‬و‬ ‫از ﻛﺮان ﺗﺎ ﻛﺮان آن را ﻇﻠﻤﺖ ﻓﺮا ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬اَﻧـﺲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﻫﺮﮔـﺰ روزي را ﻧﻴﻜـﻮﺗﺮ و‬ ‫روﺷﻦﺗﺮ از آن روزي ﻧﺪﻳﺪم ﻛﻪ در آن روز رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮ ﻣﺎ‬ ‫وارد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﻫﻴﭻ روزي را زﺷﺖﺗﺮ و ﺗﺎرﻳﻚﺗﺮ از آن روزي ﻛﻪ رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در آن روز وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ‪.1‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از دﻧﻴـﺎ رﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤـﻪ‪ -‬در رﺛـﺎي آن‬ ‫ﺣﻀﺮت‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺪرﺟﺎن! دﻋﻮت ﺧﺪاﻳﻲ را ﻛﻪ او را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮد! ﭘﺪرﺟﺎن!‬ ‫‪ -1‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را دارﻣﻲ آورده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ .547‬ﻧﻴﺰ از اَﻧﺲ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬آن روزي ﻛﻪ در آن روز رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وارد ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻫﻤـﻪ‬ ‫ﭼﻴﺰ و ﻫﻤﻪﺟﺎ روﺷﻦ و ﻧﻮراﻧﻲ ﺑﻮد؛ اﻣﺎ‪ ،‬روزي ﻛﻪ در آن روز آﻧﺤﻀﺮت از دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻫﻤﻪ‬ ‫ﭼﻴﺰ و ﻫﻤﻪﺟﺎ ﺗﻴﺮه و ﺗﺎرﻳﻚ ﮔﺮدﻳﺪ؛ آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ دﺳـﺖ از رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺷﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬و ﻣﺸﻐﻮل دﻓﻦ آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻮدﻳﻢ؛ ﻛﺎرﻣﺎن ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻛﺸﻴﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ دﻳﮕﺮ دلﻫﺎﻳﻤﺎن در ﺳﻴﻨﻪﻫـﺎ‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﭙﻴﺪ!؟ )ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺘﺮﻣﺬي‪ ،‬ج ‪ ،5‬ص ‪.(589-588‬‬

‫آن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎغِ ﻓﺮدوس ﺟﺎﻳﮕـﺎه اوﺳـﺖ! ﭘـﺪرﺟﺎن! ﺑـﺎ ﺟﺒﺮﺋﻴـﻞ ﺧﺒـﺮ ﻣـﺮﮔﺶ را‬ ‫ﺑﺎزﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ!‬

‫‪1‬‬

‫ﻭﺍﮐﻨﺶ ﻋ‪‬ﻤﺮ‬ ‫ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﭘﺎﻓﺸﺎري ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ‪ :‬ﺑﻌﻀـﻲ از ﺳـﺮﻛﺮدﮔﺎن‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺟـﺎن ﺳـﭙﺮدهاﻧـﺪ؟‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻤﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺴﻮي ﺧـﺪاي ﺧـﻮﻳﺶ رﻓﺘـﻪاﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻮﺳﻲﺑﻦ ﻋﻤﺮان رﻓﺖ و ﭼﻬﻞ روز از ﻣﻴﺎن ﻣﺮدﻣﺶ ﻏﺎﻳﺐ ﮔﺮدﻳـﺪ؛ آﻧﮕـﺎه‬ ‫ﺑﺴﻮي آﻧﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ ﻫﻤـﻪ ﮔﻔﺘـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ :‬ﻣ‪‬ـﺮده اﺳـﺖ!؟ اﻣ‪‬ـﺎ‪ ،‬ﺑﺨـﺪا‪،‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎزﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺸﺖ‪ ،‬و دﺳﺖ و ﭘﺎي اﻳﻦ ﻛﺴﺎن را ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻣﺮدهاﻧﺪ ﻗﻄﻊ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد!؟‬

‫‪2‬‬

‫ﻭﺍﮐﻨﺶ ﺍﺑﻮﺑﮑﺮ‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺘﺶ‪ -‬ﻛﻪ در ﻧﺎﺣﻴﺔ ﺳﻨﺢ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺒﻲ ﺳـﻮار ﺷـﺪ و آﻣـﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ وارد ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻫﻴﭻ ﺳﺨﻨﻲ ﻧﮕﻔﺖ ﺗﺎ ﺑـﺮ ﻋﺎﻳﺸـﻪ وارد ﺷـﺪ‪ .‬ﻳﻜﺴـﺮه‬ ‫آﻫﻨﮓ ﺑﺴﺘﺮ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻛﺮد‪ .‬ﭘﻴﻜﺮ آﻧﺤﻀﺮت را ﺑﺎ ﻳﻚ رواﻧﺪاز‬ ‫راه راه ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬رواﻧﺪاز را از ﭼﻬـﺮة آﻧﺤﻀـﺮت ﻛﻨـﺎر زد و ﺑـﺮ روي ﭘﻴﻜـﺮ‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت اﻓﺘﺎد‪ .‬آﻧﮕﺎه آن ﺣﻀﺮت را ﺑﻮﺳﻴﺪ و ﮔﺮﻳﺴﺖ‪ ،‬و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘـﺪر و ﻣـﺎدرم ﺑـﻪ‬ ‫ﻓﺪاﻳﺘﺎن! ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ دو ﻣﺮگ ﻗﺮار ﻧﻤﻲدﻫﺪ؛ ا ‪‬ﻣﺎ ﻣﺮﮔﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﻣﻘﺪ‪‬ر ﺷﺪه‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﻤﺎ درﻳﺎﻓﺘﻴﺪ!‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪» ،‬ﺑﺎب ﻣﺮض اﻟﻨﺒﻲ«‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.641‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮةاﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.655‬‬

‫‪938‬‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﺧﺎﻧﺔ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺧﺎرج ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﺎ ﻣﺮدم‬ ‫ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺑﺎ وي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻨﺸﻴﻦ‪ ،‬اي ﻋﻤﺮ! ﻋﻤﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﺪ ﻛـﻪ ﺑﻨﺸـﻴﻨﺪ‪ .‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬ ‫ﻧﺸﺴﺖ و ﺷﻬﺎدﺗﻴﻦ ادا ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺮدم ﺑﻪ او روي آوردﻧﺪ و ﻋﻤﺮ را رﻫـﺎ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫اﻣ‪‬ﺎ ﺑﻌﺪ! ﻫﺮﻛﺲ از ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪه اﺳﺖ‪،‬‬ ‫اﻳﻨﻚ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺮده اﺳﺖ!؟ و ﻫﺮﻛﺲ از ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻣـﻲﭘﺮﺳـﺘﻴﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻲ ﻻﻳﻤﻮت اﺳﺖ‪ ،‬و ﺧﻮد او ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺕ ﹶﺃ ‪‬ﻭ ﹸﻗ‪‬ﺘ ﹶﻞ ﺍﻧ ﹶﻘ ﹶﻠ ‪‬ﺒ‪‬ﺘ ‪‬ﻢ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ﹶﺃ ‪‬ﻋﻘﹶﺎﹺﺑ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ‪‬ﻭﻣ‪‬ﻦ‬ ‫ﺖ ﻣ‪‬ﻦ ﹶﻗ ‪‬ﺒ ‪‬ﻠ ‪‬ﻪ ﺍﻟﺮ‪ ‬ﺳ ﹸﻞ ﹶﺃ ﹶﻓﺈﹺﻥ ﻣ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫ﺤﻤ‪ ‬ﺪ ﹺﺇﻻﱠ ‪‬ﺭﺳ‪‬ﻮ ﹲﻝ ﹶﻗ ‪‬ﺪ ‪‬ﺧ ﹶﻠ ‪‬‬ ‫﴿ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﻣ ‪‬‬ ‫ﺠﺰﹺﻱ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ﺍﻟﺸ‪‬ﺎ ‪‬ﻛﺮﹺﻳ ‪‬ﻦ﴾‪.1‬‬ ‫ﻀﺮ‪ ‬ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ‪‬ﺷﻴ‪‬ﺌﹰﺎ ‪‬ﻭ ‪‬ﺳ‪‬ﻴ ‪‬‬ ‫ﺐ ‪‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻰ ‪‬ﻋ ‪‬ﻘ‪‬ﺒ ‪‬ﻴ ‪‬ﻪ ﹶﻓﻠﹶﻦ ‪‬ﻳ ‪‬‬ ‫ﻳ‪‬ﻨ ﹶﻘ ‪‬ﻠ ‪‬‬ ‫»و ﻣﺤﻤﺪ ﺟﺰ رﺳﻮﻟﻲ از رﺳﻮﻻن ﺧﺪا ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ دﻳﮕﺮ رﺳﻮﻻن ﭘﻴﺶ از‬ ‫وي آﻣﺪهاﻧﺪ و رﻓﺘﻪاﻧﺪ؛ اﻳﻨﻚ‪ ،‬آﻳﺎ اﮔﺮ وي ﺑﻤﻴﺮد ﻳﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ وﺿﻊ ﺳـﺎﺑﻘﺘﺎن‬ ‫ﺑﺎزﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪ؟! ﺑﺎري‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺿﻊ ﺳﺎﺑﻘﺶ ﺑﺮﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ زﻳـﺎﻧﻲ‬ ‫ﻧﺮﺳﺎﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻛﺮان را ﭘﺎداش ﺧﻮاﻫﺪ داد‪«.‬‬ ‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﮔﻮﻳﻲ ﻣﺮدم ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳـﻦ آﻳـﻪ را ﻧـﺎزل‬ ‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺗﻼوت ﻛﺮد‪ .‬ﻣـﺮدم ﻫﻤﮕـﻲ آن را از وي‬ ‫ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﮔﻮش ﻫﺮﻛﺲ ﻛﻪ رﺳﻴﺪ‪ ،‬او ﻧﻴﺰ اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺗﻼوت ﻛﺮد‪.‬‬ ‫اﺑﻦ ﻣﺴﻴﺐ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺷﻨﻴﺪم اﺑﻮﺑﻜﺮ اﻳـﻦ آﻳـﻪ را ﺗـﻼوت‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬درﻳﺎﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﺣﻖ اﺳﺖ‪ .‬از ﭘﺎي دراﻓﺘـﺎدم و ﭘﺎﻫـﺎﻳﻢ دﻳﮕـﺮ ﺗﺤﻤـﻞ ﺑـﺪن ﻣـﺮا‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ وي آن را ﺗﻼوت ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬روي زﻣﻴﻦ اﻓﺘـﺎدم؛ درﻳـﺎﻓﺘﻢ ﻛـﻪ‬ ‫ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻪاﻧﺪ!‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان‪ ،‬آﻳﻪ ‪.144‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.641-640‬‬

‫‪2‬‬

‫ﺧﺎﮎ ﺳﭙﺎﺭﻱ ﭘﻴﮑﺮ ﭘﺎﮎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺻﺤﺎﺑﺔ رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑـﻪ ﻛﻔـﻦ و دﻓـﻦ‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮﺷﺎن درﺑﺎرة ﺧﻼﻓـﺖ رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻛﺸﻤﻜﺶﻫﺎ و ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ و ﺑﺤﺚ و ﺟﺪلﻫﺎي ﻓﺮاوان ﻣﻴﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮ و‬ ‫اﻧﺼﺎر در ﺳﻘﻴﻔﺔ ﺑﻨﻲ ﺳﺎﻋﺪه روي داد‪ ،‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨـﻪ‪-‬‬ ‫اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﻲ روز دوﺷﻨﺒﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل و اوﺿﺎع ﺳﭙﺮي ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و ﺷﺐ‬ ‫ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‪ ،‬و ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻛﺎرﻫﺎ و ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﺧﻮدﺷﺎن ﺳﺮﮔﺮم ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻛﻔـﻦ و دﻓـﻦ‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﻧﭙﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬آﺧﺮ ﺷﺐ ﺳﻪﺷﻨﺒﻪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺎﻣﺪاد ﻓﺮدا ﻳﻌﻨﻲ ﺳﻪﺷﻨﺒﻪ ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻫﻨﻮز ﭘﻴﻜﺮ ﻣﺒﺎرك آﻧﺤﻀﺮت در ﺑﺴﺘﺮ اﻳﺸﺎن‪ ،‬و ﻫﻤﺎن رواﻧﺪاز راه راه ﺑـﺮ روي ﭘﻴﻜـﺮ‬ ‫اﻳﺸﺎن ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﺧﺎﻧﻮادة رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬درِ اﺗـﺎق را ﺑـﺮ‬ ‫روي ﺟﻨﺎزة آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫روز ﺳﻪﺷﻨﺒﻪ‪ ،‬ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﺟﺎﻣﻪﻫﺎي رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را از ﺗـﻦ‬ ‫اﻳﺸﺎن درﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻜﺮ آﻧﺤﻀﺮت را ﻏﺴﻞ دادﻧﺪ‪ .‬ﻏﺴﻞ دادن ﭘﻴﻜﺮ ﭘﺎك ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﻋﺒﺎس و ﻋﻠﻲ و ﻓﻀﻞﺑﻦ ﻋﺒﺎس و ٌﻗﺜَﻢ ﺑﻦ ﻋﺒـﺎس‪ ،‬و ﺷُـﻘﺮان‬ ‫ﺑﺮدة آزاد ﺷﺪة رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و اُﺳﺎﻣﻪﺑﻦ زﻳﺪ‪ ،‬و اُو‪‬س ﺑﻦ ﺧُـﻮﻟﻲ‬ ‫ﻋﻬﺪه دار ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎس و ﻓﻀﻞ ﭘﻴﻜﺮ آﻧﺤﻀﺮت را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳـﻮي و آﻧﺴـﻮي ﺣﺮﻛـﺖ‬ ‫ﻣﻲدادﻧﺪ و ﺷُﻘﺮان آب ﻣـﻲرﻳﺨـﺖ‪ ،‬و ﻋﻠـﻲ اﻳﺸـﺎن را ﻏﺴـﻞ ﻣـﻲداد‪ ،‬و اوس ﺳـﺮ‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت را ﺑﺮ ﺳﻴﻨﺔ ﺧﻮدش ﺗﻜﻴﻪ داده ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﭘﻴﻜﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺳﻪ ﺑﺎر ﻏﺴﻞ دادﻧﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑـﺎ آب‪،‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺳﺪر‪ ،‬و ﻧﻮﺑﺖ ﺳﻮم ﺑﺎ آب ﭼﺎﻫﻲ ﻛﻪ آن را »ﻏَﺮس« ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ و از آن ﻃﺎﻳﻔﺔ‬ ‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.521‬‬

‫‪940‬‬ ‫ﺳﻌﺪﺑﻦ ﺧﺜﻴﻤﻪ ﺑﻮد و در ﻧﺎﺣﻴﺔ ﻗُﺒﺎء واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و از آب آن ﻣﻲآﺷﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫آﻧﮕﺎه ﭘﻴﻜﺮ ﭘﺎك آﻧﺤﻀﺮت را در ﺳﻪ ﻗﻠﻌﻪ ﭘﺎرﭼﺔ ﻳﻤﺎﻧﻲ ﺳﻔﻴﺪ ﺳ‪‬ﺤﻮﻟﻲ از ﺟـﻨﺲ‬ ‫ﭘﻨﺒﻪ ﻛﻔﻦ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﺮاﻫﻦ و ﻋﻤﺎﻣﻪ ﺑﺮ آﻧﺤﻀﺮت ﻧﭙﻮﺷﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،2‬و ﻓﻘﻂ ﭘﻴﻜﺮ اﻳﺸـﺎن را‬ ‫در آن ﭘﺎرﭼﻪﻫﺎ ﭘﻴﭽﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺑﺎب ﻣﻮﺿﻊ دﻓﻦ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﻣﻴﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ اﺧﺘﻼف‬ ‫اﻓﺘﺎد‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ از رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻣﺎ ﻗﺒﺾ ﻧﱯ ﺇﻻ ﺩﻓﻦ ﺣﻴﺚ ﻳﻘﺒﺾ(‪.‬‬ ‫»ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﻤﺎن ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺟـﺎن ﻣـﻲداده‬ ‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎك ﺳﭙﺮده ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ!«‬ ‫اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ ﺑﺴﺘﺮ آﻧﺤﻀﺮت را ﻛﻪ در آن ﺟﺎن داده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﻨﺎري زد‪ ،‬و ﻫﻤﺎﻧﺠـﺎ‬ ‫را ﺣﻔﺮ ﻛﺮد‪ ،‬و ﺑﺮاي ﭘﻴﻜﺮ اﻳﺸﺎن آراﻣﮕﺎﻫﻲ درون ﮔﻮدال آﻣﺎده ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﺮدم ﮔﺮوه ﮔﺮوه‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮﺑﺖ‪ ،‬ده ﻧﻔﺮ‪ ،‬ده ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺠﺮة ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻛﻪ ﻗﺒﺮ و ﺟﻨـﺎزة آن‬ ‫ﺣﻀﺮت در آن ﺑﻮد وارد ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺮ ﭘﻴﻜﺮ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﻓُﺮادي ﻧﻤﺎز ﻣﻲﮔﺰاردﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻴﭽﻜﺲ ﭘﻴﺸﻨﻤﺎز ﻧﻤﻲﺷﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴـﺖ ﺧﻮﻳﺸـﺎوﻧﺪان‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻧﻤﺎز ﮔﺰاردﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و ﺑﻌـﺪ اﻧﺼـﺎر‪ ،‬آﻧﮕـﺎه ﻛﻮدﻛـﺎن و‬ ‫زﻧﺎن؛ ﻳﺎ اﺑﺘﺪا زﻧﺎن و ﺳﭙﺲ ﻛﻮدﻛﺎن ‪.3‬‬ ‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻧﻜـ‪ :‬ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.281-277‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻟﺠﻨﺎﺋﺰ‪» ،‬ﺑﺎب اﻟﺜﻴﺎب اﻟﺒﻴﺾ ﻟﻠﻜﻔﻦ«؛ ﻓﺘﺢ اﻟﺒـﺎري‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪،168-167 ،162‬‬ ‫ح ‪1387 ،1273 ،1272 ،1271 ،1264‬؛ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻟﺠﻨﺎﺋﺰ‪ ،‬ج ‪» ،463‬ﺑﺎب ﻛﻔﻦ اﻟﻤﻴﺖ«‪،‬‬ ‫ح ‪.45‬‬ ‫‪ -3‬ﻧﻜـ‪ :‬اﻟﻤﻮﻃﺄ‪ ،‬اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻟﺠﻨﺎﺋﺰ‪» ،‬ﺑﺎب ﻣﺎﺟﺎء ﻓﻲ دﻓﻦ اﻟﻤﻴﺖ« ج ‪ ،1‬ص ‪231‬؛ ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳـﻌﺪ‪،‬‬ ‫ج ‪ ،2‬ص ‪.292-288‬‬

‫ﺗﻤﺎﻣﻲ روز ﺳﻪ ﺷﻨﺒﻪ و ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪة ﺷﺐ ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﻣﻨـﻮال ﮔﺬﺷـﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﺧﺎكﺳﭙﺎري ﭘﻴﻜﺮ ﭘﺎك رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑـﻲﺧﺒـﺮ‬ ‫ﺑﻮدﻳﻢ ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ در دلِ ﺷﺐ‪ -‬و ﺑﻪ رواﻳﺘﻲ‪ :‬آﺧﺮ ﺷـﺐ‪ -‬ﺷـﺐ ﭼﻬﺎرﺷـﻨﺒﻪ ﺻـﺪاي‬ ‫ﺑﻴﻞﻫﺎ را ﻛﻪ ﺧﺎك ﻣﻲرﻳﺨﺘﻨﺪ ﺷﻨﻴﺪﻳﻢ ‪.1‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺴﻨﺪ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ‪ ،‬ج ‪ ،6‬ص ‪274 ،62‬؛ ﺑﺮاي ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻄﺎﻟﺐ راﺟﻊ ﺑﻪ ﭘﻴﻮﺳـﺘﻦ رﺳـﻮل ﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﻠﻜﻮت اﻋﻼ‪ ،‬ﻧﻜـ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪»،‬ﺑﺎب ﻣﺮض اﻟﻨﺒﻲ« و ﭼﻨﺪ ﺑﺎب ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﻫﻤـﺮاه‬ ‫ﺑﺎ ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‪ ،‬ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪» ،‬ﺑـﺎب وﻓـﺎة اﻟﻨﺒـﻲ«؛ ﺳـﻴﺮة اﺑـﻦﻫﺸـﺎم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص‬ ‫‪665-649‬؛ ﺗﻠﻘﻴﺢ ﻓﻬﻮم اﻫﻞ اﻻﺛﺮ‪ ،‬ص ‪39-38‬؛ رﺣﻤﺔﻟﻠﻌﺎﻟﻤﻴﻦ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪286-277‬؛ ﺑـﺮاي ﺗﻌﻴـﻴﻦ‬ ‫دﻗﻴﻖ ﺑﻴﺸﺘﺮ زﻣﺎنﻫﺎ از ﻣﻨﺒﻊ اﺧﻴﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪942‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻧﻮزدﻫﻢ‬ ‫ﺧﺎﻧﻮادة ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻭ ﺧﺪﻳﺠﻪ‬

‫‪1‬‬

‫در ﻣﺪت اﻗﺎﻣﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم در ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮادة ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از آﻧﺤﻀـﺮت ﺑـﻪ اﺿـﺎﻓﺔ‬ ‫ﻫﻤﺴﺮ اﻳﺸﺎن ﺧﺪﻳﺠﺔ ﺑﻨﺖ ﺧﻮﻳﻠﺪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬اﻳﺸﺎن در ﺳﻦ ﺑﻴﺴﺖوﭘـﻨﺞ ﺳـﺎﻟﮕﻲ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪﻳﺠﻪ را‪ -‬ﻛﻪ ﭼﻬﻞ ﺳﺎﻟﻪ ﺑـﻮد‪ -‬ﺑـﻪ ﻫﻤﺴـﺮي ﺧـﻮﻳﺶ درآوردﻧـﺪ‪ ،‬و او‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ زﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺎ وي ازدواج ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺗـﺎ زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ وي در ﻗﻴـﺪ‬ ‫ﺣﻴﺎت ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺴﺮ دﻳﮕﺮي اﺧﺘﻴﺎر ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬از‬ ‫ﺧﺪﻳﺠﻪ ﭼﻨﺪ ﭘﺴﺮ و ﭼﻨﺪ دﺧﺘﺮ داﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺴـﺮان‪ ،‬ﻫﻴﭽﻴـﻚ زﻧـﺪه ﻧﻤﺎﻧﺪﻧـﺪ‪ .‬دﺧﺘـﺮان‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬زﻳﻨﺐ‪ ،‬رﻗﻴﻪ‪ ،‬ام‪ ‬ﻛﻠﺜﻮم‪ ،‬و ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ .‬زﻳﻨﺐ را ﭘﻴﺶ از ﻫﺠﺮت‬ ‫ﭘﺴﺮﺧﺎﻟﻪاش اﺑﻮاﻟﻌﺎصﺑﻦ رﺑﻴﻊ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮي ﺧﻮﻳﺶ درآورد؛ رﻗﻴﻪ و امﻛﻠﺜﻮم ﻫـﺮ دو را‬ ‫ﻳﻜﻲ ﭘﺲ از دﻳﮕﺮي ﻋﺜﻤﺎنﺑﻦ ﻋﻔّﺎن ‪-‬رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪ -‬ﺑﻪ ﻋﻘـﺪ ازدواج ﺧـﻮد درآورد‪.‬‬ ‫ﻓﺎﻃﻤﻪ را ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ در ﻓﺎﺻﻠﺔ دو ﺟﻨﮓ ﺑﺪر و اﺣﺪ ﺑـﻪ ﻫﻤﺴـﺮي ﺧـﻮﻳﺶ‬ ‫درآورد‪ ،‬و از ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،‬ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ و زﻳﻨﺐ و امﻛﻠﺜﻮم زاده ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺩﻳﮕﺮ ﻫﻤﺴﺮﺍﻥ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻫﻤﮕﺎن ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از وﻳﮋﮔﻲ ﺧﺎﺻ‪‬ﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫اﻣ‪‬ﺖ ﺧﻮد‪ ،‬در اﻣﺮ ازدواج ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن روا ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﭼﻬـﺎر‬ ‫‪ -1‬ﻣﻄﺎﻟﺐ اﻳﻦ دو ﻓﺼﻞ آﺧﺮ ﻛﺘﺎب را ﻣﺆﻟّﻒ ﻣﺤﺘﺮم ﺑﺎ ﻋﻨﺎوﻳﻦ ﻓﺮﻋﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻜﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﻬﺘﺮ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﻨﺎوﻳﻦ ﻓﺮﻋﻲ ﻻزم اﻓﺰوده ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ ﻃﺮاﺣﻲ اﺑـﻮاب و ﻓﺼـﻮل و ﻋﻨـﺎوﻳﻦ در ﺳﺮاﺳـﺮ‬ ‫ﻛﺘﺎب ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﮔﺮدد‪-‬م‪.‬‬

‫زن را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮي ﺧﻮﻳﺶ درآورﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺷﻤﺎر زﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻧﺤﻀـﺮت ﺑـﻪ ﻋﻘـﺪ‬ ‫ازدواج ﺧﻮد درآوردﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻴﺰده ﺗﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم وﻓﺎت آﻧﺤﻀﺮت ﻧُﻪ ﺗﻦ از آﻧﺎن در ﻗﻴﺪ‬ ‫ﺣﻴﺎت ﺑﻮدﻧﺪ؛ دو ﺗﻦ از آﻧﺎن ﻧﻴﺰ در زﻣﺎن ﺣﻴﺎت آﻧﺤﻀﺮت از دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻳﻜـﻲ‪،‬‬ ‫ﺧﺪﻳﺠﻪ‪ ،‬و دﻳﮕﺮي ام‪‬اﻟﻤﺴﺎﻛﻴﻦ زﻳﻨﺐ ﺑﻨﺖ ﺧُﺰﻳﻤ‪‬ﻪ؛ ﺑﺎ دو ﺗﻦ از آﻧﺎن ﻫﻢ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﺻﻼً زﻓﺎف ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬ذﻳﻼً ﻧـﺎم و َﻧﺴ‪‬ـﺐ و ﺷـﺮح ﺣـﺎل دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﻫﻤﺴﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﺲ از ﺧﺪﻳﺠﻪ را ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﻣﻲآورﻳﻢ‪:‬‬ ‫ﺳﻮ‪‬دة ﺑﻨﺖ ز‪‬ﻣﻌ‪‬ﻪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺣﺪود ﻳﻜﻤﺎه ﭘـﺲ از وﻓـﺎت‬ ‫* ‪‬‬ ‫ﺧﺪﻳﺠﻪ‪ ،‬در ﻣﺎه ﺷﻮال ﺳﺎل دﻫﻢ ﺑﻌﺜﺖ ﺑﺎ وي ازدواج ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶ از آﻧﺤﻀـﺮت‪ ،‬وي‬ ‫ﻫﻤﺴﺮ ﻳﻜﻲ از ﭘﺴﺮﻋﻤﻮﻫﺎﻳﺶ ﺑﻨﺎم ﺳﻜﺮان ﺑﻦ ﻋﻤﺮان ﺑﻮد ﻛﻪ از دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻮده در‬ ‫ﻣﺎه ﺷﻮال ﺳﺎل ‪ 54‬ق از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪.‬‬ ‫* ﻋﺎﻳﺸﻪ دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪ‪‬ﻳﻖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻳﻜﺴـﺎل ﭘـﺲ از‬ ‫ازدواج ﺑﺎ ﺳﻮده‪ ،‬دو ﺳﺎل و ﭘﻨﺞ ﻣﺎه ﭘﻴﺶ از ﻫﺠﺮت‪ ،‬ﺑـﺎ وي ازدواج ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕـﺎم‬ ‫ازدواج ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻋﺎﻳﺸـﻪ دﺧﺘـﺮي ﺷـﺶ ﺳـﺎﻟﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬و‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﻫﻔﺖ ﻣﺎه ﭘﺲ از ﻫﺠﺮت‪ ،‬در ﻣﺎه ﺷﻮال‪ ،‬ﻛﻪ وي ﻧﻪ ﺳﺎﻟﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ او زﻓـﺎف‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻫﻨﮕﺎم زﻓـﺎف ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑـﺎﻛﺮه ﺑـﻮد‪ ،‬و‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﻫﻤﺴﺮ ﺑﺎﻛﺮهاي ﺟـﺰ او ﻧﺪاﺷـﺖ‪ .‬ﻋﺎﻳﺸـﻪ از ﻫﻤـﻪ ﻛـﺲ ﻧـﺰد آﻧﺤﻀـﺮت‬ ‫ﻣﺤﺒﻮب ﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬از ﻫﻤﻪ زﻧﺎن اﻣ‪‬ﺖ ﻓﻘﻴﻪﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬از ﻫﻤﺔ زﻧﺎن ﺑﻄﻮر ﻣﻄﻠـﻖ داﻧـﺎﺗﺮ ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺗﺮي وي از دﻳﮕﺮ زﻧﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮﺗﺮي ﺛَﺮﻳﺪ از دﻳﮕﺮ ﻏﺬاﻫﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻫﻔـﺪﻫﻢ ﻣـﺎه‬ ‫رﻣﻀﺎن ﺳﺎل ‪ 57‬ﻳﺎ ‪ 58‬از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ و در ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﺑﻘﻴﻊ ﺑﻪ ﺧﺎك ﺳﭙﺮده ﺷﺪ‪.‬‬ ‫* ﺣﻔﺼﻪ دﺧﺘﺮ ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄّﺎب‪ :‬وي در ﻓﺎﺻﻠﺔ ﺑ‪‬ﺪر و اُﺣ‪‬ﺪ ﺷﻮﻫﺮش ﺧُﻨﻴﺲ ﺑﻦ ﺣ‪‬ﺬاﻓﺔ‬ ‫ﺳﻬﻤﻲ را از دﺳﺖ داده و ﺑﻴﻮه ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﻋﺪ‪‬ة وﻓﺎت‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﺎه ﺷﻌﺒﺎن ﺳﺎل ﺳﻮم ﻫﺠﺮت ﺑﺎ او ازدواج ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﻔﺼﻪ در ﻣـﺎه ﺷـﻌﺒﺎن‬

‫‪944‬‬ ‫ﺳﺎل ‪ 45‬ق در ﺳﻦ ﺷﺼﺖ ﺳﺎﻟﮕﻲ در ﻣﺪﻳﻨﻪ درﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬و در ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﺑﻘﻴﻊ ﺑﻪ ﺧـﺎك‬ ‫ﺳﭙﺮده ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺰَﻳﻤﻪ‪ :‬وي از ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺑﻨـﻲﻫـﻼل ﺑـﻦ ﻋـﺎﻣﺮﺑﻦ ﺻﻌﺼـﻌﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬و او را‬ ‫* زﻳﻨﺐ ﺑﻨﺖ ُ‬ ‫ام‪‬اﻟﻤﺴﺎﻛﻴﻦ ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ؛ زﻳﺮا‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻬﺮﺑﺎن ﺑﻮد و ﺑﺮاي آﻧﺎن دﻟﺴﻮزي ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬ ‫او ﻧﺨﺴﺖ ﻫﻤﺴﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﺤﺶ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ ﺷﻬﻴﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم ﻫﺠﺮت ﺑﺎ او ازدواج ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬زﻳﻨﺐ ﺣﺪود ﺳـﻪ‬ ‫ﺳﺎل ﭘﺲ از ازدواج ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣـﺎه رﺑﻴـﻊاﻟﺜـﺎﻧﻲ ﺳـﺎل‬ ‫ﭼﻬﺎرم ﻫﺠﺮت از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ ،‬و آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺮ وي ﻧﻤﺎز ﮔﺰاردﻧﺪ‪ ،‬و در ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﺑﻘﻴﻊ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺎك ﺳﭙﺮده ﺷﺪ‪.‬‬ ‫* اُم‪ ‬ﺳﻠَﻤﻪ ﻫﻨﺪ ﺑﻨﺖ اﺑﻲ اُﻣﻴﻪ‪ :‬وي ﻫﻤﺴﺮ اﺑﻮﺳـﻠﻤﻪ ﺑـﻮد و از وي ﻓﺮزﻧـﺪاﻧﻲ داﺷـﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻮﺳﻠﻤﻪ در ﻣﺎه ﺟﻤﺎدياﻻﺧﺮي ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم ﻫﺠﺮت از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ ،‬و رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭼﻨﺪ روز ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺷﻮال ﻫﻤﺎن ﺳﺎل ﺑﺎ ام‪‬ﺳﻠﻤﻪ ازدواج ﻛﺮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫او ﻳﻜﻲ از ﻓﻘﻴﻪﺗﺮﻳﻦ و ﺧﺮدﻣﻨﺪﺗﺮﻳﻦ زﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬ام‪‬ﺳﻠﻤﻪ درﺳﺎل ‪ 59‬ق ﻳﺎ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ‪ 62‬ق‬ ‫در ﺳﻦ ﻫﺸﺘﺎدوﭼﻬﺎر ﺳﺎﻟﮕﻲ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ ،‬در ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﺑﻘﻴﻊ ﺑﻪ ﺧﺎك ﺳﭙﺮده ﺷﺪ‪.‬‬ ‫* زﻳﻨﺐ ﺑﻨﺖ ﺟﺤﺶ ﺑﻦ رﺑﺎب‪ :‬وي از ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺑﻨـﻲاﺳـﺪ ﺑـﻦ ﺧﺰﻳﻤـﻪ‪ ،‬و دﺧﺘـﺮ ﻋﻤـﺔ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮد‪ .‬زﻳﻨﺐ ﻧﺨﺴﺖ ﻫﻤﺴﺮ زﻳﺪﺑﻦ ﺣﺎرﺛـﻪ ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬زﻳﺪ او را ﻃﻼق داد‪ ،‬و ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ‬ ‫زﻣﺎن ﻋﺪ‪‬ة وي ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل آﻳﺎﺗﻲ از ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ را ﻧﺎزل ﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﺿـﻤﻦ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫﴿ ﹶﻓ ﹶﻠﻤ‪‬ﺎ ﹶﻗﻀ‪‬ﻰ ‪‬ﺯ‪‬ﻳ ‪‬ﺪ ﻣ‪ ‬ﻨﻬ‪‬ﺎ ‪‬ﻭﻃﹶﺮﹰﺍ ‪‬ﺯﻭ‪ ‬ﺟﻨ‪‬ﺎ ﹶﻛﻬ‪‬ﺎ﴾‪.1‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره اﺣﺰاب‪ ،‬آﻳﻪ ‪.37‬‬

‫»آﻧﮕﺎه‪ ،‬وﻗﺘﻲ زﻳﺪ از او ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﻛﺮد‪ ،‬وي را ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮي ﺗﻮ درآوردﻳﻢ«‪.‬‬ ‫آﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪدي از ﺳﻮرة اﺣﺰاب درﺑﺎرة زﻳﻨﺐ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺗﻔﺼـﻴﻞ ﻣﺴـﺌﻠﺔ‬ ‫ﺗﺒﻨّﻲ )ﭘﺴﺮﺧﻮاﻧﺪﮔﻲ( را‪ -‬ﻛﻪ در ﺟﺎي ﺧﻮدش ﺑﻪ آن ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪ -‬ﻣﻄﺮح ﻛـﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﺎه ذﻳﻘﻌﺪة ﺳﺎل ﭘـﻨﺠﻢ ﻫﺠـﺮت‪ -‬و ﺑـﻪ‬ ‫ﻗﻮﻟﻲ ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم ﻫﺠﺮت‪ -‬ﺑﺎ او ازدواج ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬وي ﻋﺎﺑﺪﺗﺮﻳﻦ زﻧﺎن و ﭘﺮﺻﺪﻗﻪﺗـﺮﻳﻦ‬ ‫آﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬زﻳﻨﺐ در ﺳﺎل ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻫﺠﺮت در ﺳﻦ ﭘﻨﺠﺎه و ﺳـﻪ ﺳـﺎﻟﮕﻲ درﮔﺬﺷـﺖ‪ .‬وي‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻓﺮد از اﻣ‪‬ﻬﺎت ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺲ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬دارِ‬ ‫ﻓﺎﻧﻲ را وداع ﮔﻔﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄّﺎب ﺑﺮ وي ﻧﻤﺎز ﮔﺰارد و در ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﺑﻘﻴﻊ ﺑـﻪ ﺧـﺎك‬ ‫ﺳﭙﺮده ﺷﺪ‪.‬‬ ‫* ﺟ‪‬ﻮ‪‬ﻳﺮﻳﺔ ﺑﻨﺖ ﺣﺎرث‪ :‬ﭘﺪر وي ﺣﺎرث رﺋﻴﺲ ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺑﻨﻲﻣﺼﻄﻠﻖ از ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺧﺰاﻋﻪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺟﻮﻳﺮﻳﻪ ﻳﻜﻲ از اﺳﻴﺮان ﺑﻨﻲﻣﺼﻄﻠﻖ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺳﻬﻢ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﺷـﻤ‪‬ﺎس ﻗـﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎ ﺟﻮﻳﺮﻳﻪ ﻗﺮارداد ﻧﻮﺷﺖ و او را ﻣ‪‬ﻜﺎﺗَﺐ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺒﻠﻎ ﻗﺮارداد وي را ﺑﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ‪ ،‬و در ﻣـﺎه ﺷـﻌﺒﺎن ﺳـﺎل ﺷﺸـﻢ‬ ‫ﻫﺠﺮت‪ -‬و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﺳـﺎل ﭘـﻨﺠﻢ ﻫﺠـﺮت‪ -‬او را ﺑـﻪ ﻫﻤﺴـﺮي ﺧـﻮﻳﺶ درآوردﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻳﻜﺼﺪ ﺧﺎﻧﻮار از ﺑﻨﻲﻣﺼﻄﻠﻖ را آزاد ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻨﺎن ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان‬ ‫ﻫﻤﺴﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاﻳﻨﺪ! و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪ ،‬از ﻫـﺮ زن دﻳﮕـﺮي ﺑـﺮاي ﻗـﻮم و ﻗﺒﻴﻠـﻪاش‬ ‫ﭘﺮﺑﺮﻛﺖﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺟ‪‬ﻮ‪‬ﻳﺮﻳﻪ در ﻣﺎه رﺑﻴﻊاﻻّول ﺳﺎل ‪ 56‬ق‪ -‬و ﺑـﻪ ﻗـﻮﻟﻲ ‪ 55‬ق‪ -‬در ﺳـﻦ‬ ‫ﺷﺼﺖ و ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﮕﻲ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪.‬‬ ‫* اُم‪ ‬ﺣﺒﻴﺒﻪ ر‪‬ﻣﻠﻪ دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن‪ :‬وي ﻧﺨﺴﺖ ﻫﻤﺴﺮ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺟﺤﺶ ﺑﻮد و ﺑـﺮاي او‬ ‫ﺣﺒﻴﺒﻪ را ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آورد و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻛﻨﻴﺔ اُم‪ ‬ﺣﺒﻴﺒـﻪ را ﺑـﻪ او دادﻧـﺪ‪ .‬ام‪‬ﺣﺒﻴﺒـﻪ ﺑـﺎ‬ ‫ﻫﻤﺴﺮش ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﺴﺮش ﻋﺒﺪاﷲ در آﻧﺠﺎ ﻣﺮﺗﺪ‪ ‬ﺷﺪ و آﻳﻴﻦ ﻧﺼﺮاﻧﻴﺖ‬ ‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ و ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎ او ﺑﺮ دﻳﻦ و ﻫﺠﺮﺗﺶ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ‬

‫‪946‬‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﺎه ﻣﺤﺮم ﺳﺎل ﻫﻔـﺘﻢ ﻫﺠـﺮت ﻋﻤـﺮوﺑﻦ اُﻣﻴـﺔ‬ ‫ﺿﻤ‪‬ﺮي را ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻪاي از ﺳﻮي ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺴﻮي ﻧﺠﺎﺷﻲ ﻓﺮﺳـﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬وي ام‪ ‬ﺣﺒﻴﺒـﻪ را از‬ ‫َ‬ ‫ﺳﻮي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺧﻮاﺳـﺘﮕﺎري ﻛـﺮد و از ﺟﺎﻧـﺐ اﻳﺸـﺎن‬ ‫ﺷﺮَﺣﺒﻴﻞ ﺑـﻦ ﺣ‪‬ﺴـﻨﻪ ﻧـﺰد‬ ‫ﭼﻬﺎرﺻﺪ دﻳﻨﺎر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻬﺮﻳﺔ او ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬و او را ﻫﻤﺮاه ُ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬و آﻧﺤﻀﺮت ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﻓﺘﺢ ﺧﻴﺒﺮ‬ ‫ﺑﺎ او زﻓﺎف ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ام‪ ‬ﺣﺒﻴﺒﻪ در ﺳﺎل ‪ 42‬ق‪ -‬ﻳﺎ ‪33‬ق ﻳﺎ ‪ 50‬ق‪ -‬از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪.‬‬ ‫* ﺻﻔﻴﻪ دﺧﺘﺮ ﺣ‪‬ﻴﻲ ﺑﻦ اَﺧﻄَﺐ‪ :‬ﭘﺪرش رﺋﻴﺲ ﻗﺒﻴﻠﺔ ﺑﻨﻲﻧﻀﻴﺮ و از ﻧـﮋاد ﺑﻨـﻲاﺳـﺮاﺋﻴﻞ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﺻﻔﻴﻪ در ﻣﻴﺎن اﺳﻴﺮان ﺧﻴﺒﺮ ﺑﻮد و رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬او را در‬ ‫ﺳﻬﻢ اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﺧﻮدﺷﺎن ﻗﺮار دادﻧﺪ و اﺳﻼم را ﺑﺮ او ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و او ﻧﻴـﺰ اﺳـﻼم‬ ‫آورد‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬او را ﻧﺨﺴﺖ آزاد ﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻌﺪ از ﻓﺘﺢ‬ ‫ﺧﻴﺒﺮ در ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ ﻫﺠﺮت ﺑﻪ ﻋﻘﺪ ﻫﻤﺴﺮي ﺧﻮدﺷـﺎن درآوردﻧـﺪ‪ ،‬و در ﻧﺎﺣﻴـﺔ ﺳـﺪ‪‬‬ ‫ﺻﻬﺒﺎء‪ ،‬واﻗﻊ در ﻣﺴﺎﻓﺖ دوازده ﻣﻴﻞ ﺗﺎ ﺧﻴﺒﺮ‪ ،‬در راه ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑـﺎ او زﻓـﺎف‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺻﻔﻴﻪ در ﺳﺎل ﭘﻨﺠﺎﻫﻢ ﻫﺠﺮت‪ -‬و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ‪52‬ق‪ ،‬و ﺑـﻪ ﻗـﻮﻟﻲ ‪36‬ق‪ -‬از دﻧﻴـﺎ‬ ‫رﻓﺖ و در ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﺑﻘﻴﻊ ﺑﻪ ﺧﺎك ﺳﭙﺮده ﺷﺪ‪.‬‬ ‫* ﻣﻴﻤﻮﻧﺔ ﺑﻨﺖ ﺣﺎرث‪ :‬وي ﺧﻮاﻫﺮ ام‪‬اﻟﻔﻀﻞ ﻟُﺒﺎﺑﻪ دﺧﺘﺮ ﺣﺎرث ﺑﻮد‪ .‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﺎه ذﻳﻘﻌـﺪة ﺳـﺎل ﻫﻔـﺘﻢ ﻫﺠـﺮت‪ -‬ﺑﻨـﺎ ﺑـﻪ ﻗـﻮل ﺻـﺤﻴﺢ‪ -‬در‬ ‫ﻋ‪‬ﻤﺮهاﻟﻘﻀﺎء ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ از اﺣﺮام ﻋﻤﺮه درآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬وي را ﺑﻪ ﻋﻘﺪ ﺧﻮدش درآوردﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫در ﻧﺎﺣﻴﺔ ﺳ‪‬ﺮِف‪ ،‬واﻗﻊ در ﻣﺴﺎﻓﺖ ﻧُﻪ ﻣﻴﻞ ﺗﺎ ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﺑﺎ او زﻓﺎف ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻴﻤﻮﻧﻪ در ﺳـﺎل‬ ‫‪61‬ق‪ -‬و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ‪63‬ق‪ ،‬و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ‪38‬ق‪ -‬در ﻫﻤـﺎن ﻧﺎﺣﻴـﺔ ﺳ‪‬ـﺮِف از دﻧﻴـﺎ رﻓـﺖ و‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺧﺎك ﺳﭙﺮده ﺷﺪ‪ ،‬و ﺗﺎ اﻣﺮوز آراﻣﮕﺎه وي در آن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺎ اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬ﻳﺎزده ﺗﻦ از ﻫﻤﺴﺮان رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﻧـﺎم ﺑـﺮدﻳﻢ ﻛـﻪ‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻋﻘﺪ ازدواج ﺧﻮدﺷﺎن درآوردﻧـﺪ‪ ،‬و ﺑـﺎ‬

‫آﻧﺎن زﻓﺎف ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬دو ﺗﻦ از اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺧﺪﻳﺠﻪ و زﻳﻨﺐ امّاﻟﻤﺴـﺎﻛﻴﻦ‪ ،‬در زﻣـﺎن ﺣﻴـﺎت‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت از دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻨﺪ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬رﺣﻠـﺖ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧُﻪ ﺗﻦ از اﻳﺸﺎن در ﻗﻴﺪ ﺣﻴﺎت ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آن دو ﻫﻤﺴﺮ دﻳﮕﺮ ﻛـﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ آﻧﺪو زﻓﺎف ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از آﻧﺪو از ﺑﻨﻲﻛﻼب‪ ،‬و دﻳﮕﺮي از‬ ‫ﻛ‪‬ﻨﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺟﻮﻧﻴﻪ اﺳﺖ؛ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮﻫﺎي ﻓﺮاوان و رواﻳﺎت‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺷﺮح و ﺑﺴﻂ آن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫از ﻣﻴﺎن ﻛﻨﻴﺰان ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻣﺸﻬﻮر آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺒﻲ اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ دو ﺗﻦ از‬ ‫ﻛﻨﻴﺰان ﺧﻮدﺷﺎن ﻫﻢﺑﺴﺘﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از آﻧﺪو ﻣﺎرﻳﺔ ﻗﺒﻄﻴﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ وي را ﻣﻘـﻮﻗﺲ‬ ‫ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻫﺪﻳﻪ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬و ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﺴﺮﺷﺎن اﺑﺮاﻫﻴﻢ را ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن آورد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ‬ ‫در ﻛﻮدﻛﻲ‪ ،‬در زﻣﺎن ﺣﻴﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ ،-‬روز ‪ 28‬ﻳـﺎ ‪ 29‬ﻣـﺎه‬ ‫ﺷﻮال ﺳﺎل دﻫﻢ ﻫﺠﺮت‪ -‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ‪ 27‬ژاﻧﻮﻳﺔ ﺳﺎل ‪ 632‬ﻣﻴﻼدي‪ -‬از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ .‬دوﻣﻲ‪،‬‬ ‫رﻳﺤﺎﻧﺔ ﺑﻨﺖ زﻳﺪﻧﻀﺮﻳﻪ ﻳﺎ ُﻗﺮَﻇﻴﻪ اﺳﺖ ﻛـﻪ از اﺳـﻴﺮان ﻳﻬﻮدﻳـﺎن ﺑﻨـﻲﻗﺮﻳﻈـﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬و‬ ‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وي را در ﺳﻬﻢ اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﻗـﺮار‬ ‫دادﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ وي در ﻋ‪‬ﺪاد ﻫﻤﺴﺮان ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺑﻮده‪ ،‬و آﻧﺤﻀﺮت وي را اﺑﺘﺪا آزاد ﻛـﺮدهاﻧـﺪ و ﺳـﭙﺲ او را ﺑـﻪ ﻫﻤﺴـﺮي ﺧـﻮﻳﺶ‬ ‫درآوردهاﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﻗﻴﻢ ﻗﻮل او‪‬ل را ﺗﺮﺟﻴﺢ داده اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ دو‪ ،‬اﺑﻮﻋﺒﻴﺪه ﻧﺎم دو‬ ‫ﻛﻨﻴﺰ دﻳﮕﺮ را اﻓﺰوده اﺳﺖ‪ :‬ﻳﻚ‪ ،‬ﺟﻤﻴﻠﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وي را‬ ‫از ﻣﻴﺎن اﺳﻴﺮان اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻛﻨﻴﺰي ﻛﻪ زﻳﻨﺐ ﺑﻨﺖ ﺟﺤﺶ ﺑـﻪ آﻧﺤﻀـﺮت‬ ‫ﻫﺒﻪ ﻛﺮده ﺑﻮد ‪.1‬‬

‫‪ -1‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.29‬‬

‫‪948‬‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺗﻌﺪ‪‬ﺩ ﺯﻭﺟﺎﺕ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﻫﺮﻛﺲ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﻪ دﻗﺖ ﺑﺮرﺳـﻲ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﻧﻴـﻚ‬ ‫درﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ازدواج آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺎ اﻳﻦ زﻧﺎن ﻣﺘﻌﺪد در اواﺧﺮ ﻋﻤﺮ ﺷﺮﻳﻔﺸﺎن‪ ،‬ﭘـﺲ از‬ ‫آﻧﻜﻪ ﺣﺪود ﺳﻲ ﺳﺎل از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ دوراﻧﻬﺎي ﻋﻤﺮ و ﻧﺸﺎط ﺟﻮاﻧﻲ ﺧﻮد را ﺗﻨﻬﺎ ﺑـﻪ ﻳـﻚ‬ ‫ﻫﻤﺴﺮ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺳﺎﻟﻤﻨﺪ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﺧﺪﻳﺠﻪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺳﻮده‪ ،‬ﮔﺬراﻧﻴﺪهاﻧﺪ؛ درﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫ازدواجﻫﺎ ﺑﺨﺎﻃﺮ آن ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن دروﺟﻮد ﺧﻮدﺷﺎن اﺷﺘﻴﺎق و ﺷﻬﻮت ﺑﻲﺣﺪ‬ ‫و ﻣﺮزي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻧﺎن اﺣﺴﺎس ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺟﺰ در ﭘﺮﺗﻮ ﻫﻤﺨﻮاﺑﮕﻲ ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﺷـﻤﺎر‬ ‫ﻓﺮاوان از زﻧﺎن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺷـﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﻛﻨﻨـﺪ!؟ ﺑﻠﻜـﻪ ﻗﻄﻌـﺎً اﻫـﺪاف و‬ ‫آرﻣﺎﻧﻬﺎي دﻳﮕﺮي ﺑﺮﺗﺮ و ﺑﺰرﮔﺘـﺮ از آن ﻏـﺮض و ﻣﻨﻈـﻮري ﻛـﻪ ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﺑـﺎ ازدواج‬ ‫ﺑﺮآورده ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬در ﻛﺎر ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫روﻳﻜﺮد ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ وﺻﻠﺖ ﺑﺎ اﺑـﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ از‬ ‫ﻃﺮﻳﻖ ﻫﻤﺴﺮي ﺑﺎ ﻋﺎﻳﺸﻪ و ﺣﻔﺼﻪ؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬درآوردن دﺧﺘﺮﺷﺎن ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑـﻪ ﻫﻤﺴـﺮي‬ ‫ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ‪ ،‬و درآوردن دو دﺧﺘﺮ دﻳﮕﺮﺷﺎن رﻗﻴﻪ و ﺳﭙﺲ ام‪‬ﻛﻠﺜـﻮم ﺑـﻪ ﻫﻤﺴـﺮي‬ ‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔّﺎن‪ ،‬آﺷﻜﺎرا اﺷﺎرت دارد ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ آﻧﺤﻀﺮت ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻪاﻧﺪ از ﻃﺮﻳﻖ اﻳـﻦ‬ ‫ازدواج ﻫﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻣﺮد ﺑﺰرگ ﻛﻪ ﻛﻮﺷـﺶ و ﻓـﺪاﻛﺎري اﻳﺸـﺎن در ﺑﺤـﺮانﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺘﻌﺪدي ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﻼم ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد و ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻨﺎن ﻣﻘﺪر ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮد ﻛـﻪ اﺳـﻼم از آن‬ ‫ﺑﺤﺮانﻫﺎ ﺑﮕﺬرد‪ ،‬ﺑﺮاي آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬رواﺑﻄﻲ ﻣﺤﻜﻢ ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از آداب و رﺳﻮم ﻗﻮم ﻋﺮب اﻳﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﺳﺒﺒﻲ از ﻃﺮﻳﻖ‬ ‫وﺻﻠﺖ اﺣﺘﺮام ﺧﺎﺻﻲ ﻗﺎﺋﻞ ﻣﻲﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻧﻮع ارﺗﺒﺎط ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي از ﻧﻈـﺮ آﻧـﺎن‬ ‫ﺑﺎﺑﻲ از اﺑﻮاب ﻧﺰدﻳﻜﻲ در ﺑﺮﻗﺮاري رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن ﺗﻴﺮهﻫﺎ و ﻃﺎﻳﻔﻪﻫـﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن ﺑـﻮده‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬و آﻧﺎن ﺳﺘﻴﺰ و ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﺳﺒﺒﻲ را ﺑﺮاي ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﻨﮓ و ﻋـﺎر ﺗﻠﻘّـﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻃﺮﻳﻖ ازدواج ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از اﻣ‪‬ﻬﺎت‬

‫ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺷﺪ‪‬ت ﻋﺪاوت و دﺷﻤﻨﻲ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب را ﺑﺎ اﺳﻼم ﻛﺎﻫﺶ دﻫﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫از ﮔﺰﻧﺪﮔﻲ ﻛﻴﻨﻪﺗﻮزيﻫﺎي آﻧﺎن ﺑﻜﺎﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫اُم‪‬ﺳ‪‬ﻠﻤﻪ از ﻃﺎﻳﻔﺔ ﺑﻨﻲ ﻣﺨﺰوم‪ -‬ﻃﺎﻳﻔﺔ اﺑﻮﺟﻬﻞ و ﺧﺎﻟﺪﺑﻦ وﻟﻴﺪ‪ -‬ﺑﻮد؛ وﻗﺘﻴﻜﻪ رﺳﻮلﺧﺪا‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وي را ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮي ﺧﻮﻳﺶ درآوردﻧـﺪ‪ ،‬از آن ﭘـﺲ‪ ،‬ﺧﺎﻟـﺪﺑﻦ‬‫وﻟﻴﺪ آن ﻣﻮﺿﻌﮕﻴﺮي ﺷﺪﻳﺪ ﺧﻮد را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻮرد ﺗﺠﺪﻳـﺪﻧﻈﺮ ﻗـﺮار داد‪ ،‬و‬ ‫ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻲ ﻧﻪ ﭼﻨﺪان ﻃﻮﻻﻧﻲ از ﺳﺮِ ﻃﻮع و رﻏﺒﺖ اﺳﻼم آورد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن‬ ‫ﭘﺲ از ازدواج آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺎ ام‪ ‬ﺣﺒﻴﺒﻪ در ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﻧﺒﺮدي ﺑﺎ اﻳﺸﺎن روﻳﺎروي ﻧﮕﺮدﻳـﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﭘﺲ از ازدواج رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ ﺟﻮﻳﺮﻳﻪ و ﺻـﻔﻴﻪ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧـﻪ‬ ‫ﺗﺤﺮّﻛﻲ را از ﺳﻮي ﺑﻨﻲﻧﻀﻴﺮ و ﺑﻨﻲﻣﺼﻄﻠﻖ در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﺤﻀﺮت ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻲﻛﻨـﻴﻢ‪ ،‬از‬ ‫ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺟﻮﻳﺮﻳﻪ از ﺟﻬﺖ ﺑﺮﻛﺖآﻓﺮﻳﻨﻲ ﺑﺮاي ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪاش‬ ‫ﻳﻚ زن ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬و ﺻﺤﺎﺑﺔ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻳﻜﺼـﺪ‬ ‫ﺧﺎﻧﻮار از اﺳﻴﺮان ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ وي را ﺑﺨﺎﻃﺮ ازدواج ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺑﺎ او آزاد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻳﻨﺎن ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان رﺳﻮل ﺧﺪاﻳﻨﺪ! و ﭘﺮ واﺿـﺢ اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻨّﺖﮔﺬاري ﺑﺮ ﻳﻚ ﻃﺎﻳﻔﻪ و ﻗﺒﻴﻠﻪ از ﺳﻮي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼﻪ ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﺑﺴـﺰاﻳﻲ در‬ ‫ﻋ‪‬ﻤﻖ ﺟﺎن آﻧﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از ﻫﻤﺔ اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﺑﺎ اﻫﻤﻴﺖﺗﺮ آﻧﻜﻪ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺄﻣﻮر ﺷـﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪﺑﻪ ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ و ﺗﺰﻛﻴﻪ و ارﺷﺎد ﻗﻮﻣﻲ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ ﻛﻪ از آﻳﻴﻦ و آداب‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬ ‫و ﺗﻤﺪن و ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ و ﻟﻮازم آن‪ ،‬و ﺗﺸﺮﻳﻚ ﻣﺴﺎﻋﻲ در ﺳـﺎزﻧﺪﮔﻲ ﺟﺎﻣﻌـﻪ و‬ ‫اﻋﺘﻼ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ آن‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻧﻤـﻲداﻧﺴـﺘﻨﺪ؛ و اﺻـﻮل و ﻣﻘﺮراﺗـﻲ ﻛـﻪ ﭘﺎﻳـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﺳﺎزﻧﺪﮔﻲ ﺟﺎﻣﻌﺔ اﺳﻼﻣﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲداد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮدان راه ﻧﻤﻲداد ﻛﻪ ﺑﺎ زﻧﺎن آﻣﻴـﺰش‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و درﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻛﻮﺷﺶ در ﺟﻬﺖ ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ و ارﺗﻘﺎي ﺳـﻄﺢ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‬ ‫زﻧﺎن ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ اﻳﻦ ﻣﻘﺮرات و اﺻﻮل اﻣﺮي ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد‪ ،‬و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻧﻴـﺎز‬

‫‪950‬‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻌﻠﻴﻢ و ارﺷﺎد زﻧﺎن ﻛﻢاﻫﻤﻴﺖﺗﺮ از ﻣﺮدان ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﻣ‪‬ﺒـﺮمﺗـﺮ و ﺷـﺪﻳﺪﺗﺮ ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم راﻫﻲ ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ زﻧﺎﻧﻲ را از ﮔـﺮوهﻫـﺎي ﺳـﻨﻲ‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوت و ﺑﺮﺧﻮردار از اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ ﺑـﺮاي‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ؛ آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺑﻴﺖ و ﺗﺰﻛﻴﺔ آﻧﺎن ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬و اﺣﻜـﺎم و ﺗﻌـﺎﻟﻴﻢ‬ ‫دﻳﻨﻲ را ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﻴﺎﻣﻮزﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺎﻳﻪﻫﺎي اﺻﻴﻞ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﻲ را در اﺧﺘﻴﺎر اﻳﺸﺎن ﻗـﺮار‬ ‫دﻫﻨﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﺑﺮاي ﺗﺮﺑﻴﺖ زﻧﺎن ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻦ و ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻦ و ﭘﻴﺮزﻧﺎن و دﺧﺘﺮان ﺟـﻮان‬ ‫آﻣﺎده ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻛﺎر ﺗﺒﻠﻴﻎ دﻳﻦ را در ﻣﻴﺎن زﻧﺎن ﺑﺮﻋﻬﺪه ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺑـﻮد‪،‬‬ ‫و اﻣ‪‬ﻬﺎت ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺴﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪهاي در ﻧﻘﻞ و‬ ‫رواﻳﺖ ﮔﻔﺘﺎر و رﻓﺘﺎر و ﻛـﺮدار آﻧﺤﻀـﺮت در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ ﺧـﺎﻧﻮاده و ﻧﺰدﻳﻜﺎﻧﺸـﺎن‬ ‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ؛ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﻤﺮﺷﺎن ﻃﻮﻻﻧﻲﺗـﺮ ﮔﺮدﻳـﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﺮﻣﺎﻳﺸﺎت و ﺷﻴﻮه ﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑـﺮاي‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﺯﺗﺎﺏ ﺍﺯﺩﻭﺍﺝ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ ﺯﻳﻨﺐ ﺑﻨﺖ ﺟﺤﺶ‬ ‫ﻳﻜﻲ از ازدواجﻫﺎي ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﻧﻘـﺾ ﻳﻜـﻲ از‬ ‫آداب و رﺳﻮم ﺟﺎ اﻓﺘﺎده و رﻳﺸﻪدار ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از آﻳـﻴﻦ ﺗَﺒﻨّـﻲ‬ ‫)ﭘﺴﺮﺧﻮاﻧﺪﮔﻲ( ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ آﻳﻴﻦ‪ ،‬ﻧﺰد ﻋﺮب ﺟﺎﻫﻠﻲ ﭘﺴﺮﺧﻮاﻧﺪه از ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺣﻘﻮق‬ ‫و ﺣﻴﺜﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﺴﺮ واﻗﻌﻲ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ آﻳـﻴﻦ آﻧﭽﻨـﺎن در‬ ‫دﻟﻬﺎي ﻣﺮدم رﻳﺸﻪ دواﻧﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺤﻮ آن از اذﻫﺎن ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ اﻣﻜﺎن ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬از‬ ‫ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻳﻦ آﻳﻴﻦ ﺑﺎ اﺻﻮل و ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻣﻘﺮّر ﺷـﺪه از ﺳـﻮي اﺳـﻼم در ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ‬ ‫ازدواج و ﻃﻼق و ارث و دﻳﮕﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺪ‪‬ت در ﺗﻌﺎرض و ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺑﻮد؛‬ ‫و اﻳﻦ آﻳﻴﻦ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﺴﺎد و ﻓﺤﺸﺎ را ﻛﻪ اﺳﻼم ﺑﺮاي زدودن آﻧﻬﺎ از ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬

‫آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺸﺪﻳﺪ و ﺗﺮوﻳﺞ ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮد ﻛﻪ درﻫﻢ ﻛﻮﺑﻴﺪن و از ﻣﻴﺪان ﺑﺪر ﻛﺮدن اﻳﻦ آﻳـﻴﻦ اﺻـﻴﻞ‬ ‫ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮد رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﺷﺨﺺ ﺷﺮﻳﻒ ﺧﻮدﺷﺎن‬ ‫ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬دﺧﺘﺮ ﻋﻤﻮي آﻧﺤﻀﺮت‪ ،‬زﻳﻨﺐ ﺑﻨﺖ ﺟﺤﺶ‪ ،‬ﻫﻤﺴﺮ زﻳﺪﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ ﺑـﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﻫﻤﮕﺎن او را زﻳﺪﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ﺳـﺮِ ﻧﺎﺳـﺎزﮔﺎري‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ زﻳﺪ ﻣﺼﻤ‪‬ﻢ ﮔﺮدﻳـﺪ زﻳﻨـﺐ را ﻃـﻼق ﺑﺪﻫـﺪ‪ .‬ﻧـﺰاع ﺧـﺎﻧﻮادﮔﻲ‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﻪ ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آوردﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از روي ﻗﺮاﺋﻦ و ﺷﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻳﺎ از ﻃﺮﻳﻖ اﻋﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰّوﺟﻞ ﺑـﻪ اﻳﺸـﺎن‪،‬‬ ‫درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ زﻳﺪ زﻳﻨﺐ را ﻃﻼق ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬اﻳﺸﺎن ﻣﺄﻣﻮر ﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﺷـﺪ ﻛـﻪ ﭘـﺲ از‬ ‫اﻧﻘﻀﺎي ﻋﺪ‪‬ة ﻃﻼق‪ ،‬او را ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮي ﺧﻮﻳﺶ درآورﻧﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻳﻦ روﻳﺪاد در‬ ‫ﺷﺮاﻳﻄﻲ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺎد ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬و‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻤﺪﺳﺖ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺤﻀﺮت ﺧﻮف آن داﺷﺘﻨﺪ ﻛـﻪ اﮔـﺮ اﻳـﻦ ازدواج‬ ‫واﻗﻊ ﮔﺮدد‪ ،‬دﺳﺘﺎوﻳﺰي ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن و ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن اﻧـﻮاع و‬ ‫اﻗﺴﺎم ﺷﺎﻳﻌﻪ ﻫـﺎ و ﺗﻬﻤـﺖﻫـﺎي ﺑـﻲاﺳـﺎس را ﺑـﺮ ﻋﻠﻴـﻪ اﻳﺸـﺎن ﻣﻨﺘﺸـﺮ ﺳـﺎزﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻛﺎرﺷﻜﻨﻲ ﻫﺎي آﻧﺎن آﺛﺎر ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﻲ در روﺣﻴﺔ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺴﺖ اﻳﻤﺎن ﺑﺮﺟﺎي ﺑﮕـﺬارد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻲ زﻳﺪ ﺑﺮاي ﻓﺼﻞ ﺧﺼﻮﻣﺖ ﺑـﻪ آﻧﺤﻀـﺮت ﻣﺮاﺟﻌـﻪ ﻛـﺮد‪ ،‬و ﺑـﺎ آن‬ ‫ﺣﻀﺮت در ﻣﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺖ ﻛﻪ ﻗﺼﺪ ﻃﻼق دادن زﻳﻨﺐ را دارد‪ ،‬ﺑﻪ او اﻣﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ‬ ‫وي را ﻧﮕﺎه دارد و ﻃﻼﻗﺶ ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺳﻔﺎرش و ﺗﺄﻛﻴﺪ آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺮاي آن ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﺔ ازدواج ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺎ زﻳﻨﺐ در آن ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺤﺮاﻧﻲ و دﺷﻮار ﭘﻴﺶ ﻧﻴﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ ﺗﺮدﻳﺪ و ﺧﻮف را از رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﭙﺴـﻨﺪﻳﺪ‪ ،‬و ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﺤﻮي اﻳﺸﺎن را ﻣﻮرد ﻋﺘﺎب ﻗﺮار داد و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﻚ‬ ‫ﺴ ‪‬‬ ‫ﺨﻔ‪‬ﻲ ﻓ‪‬ﻲ ‪‬ﻧ ﹾﻔ ِ‬ ‫ﻚ ﻭ‪‬ﺍﺗ‪ ‬ﹺﻖ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭ‪‬ﺗ ‪‬‬ ‫ﻚ ‪‬ﺯ ‪‬ﻭ ‪‬ﺟ ‪‬‬ ‫ﻚ ‪‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴ ‪‬‬ ‫ﺴ ‪‬‬ ‫ﺖ ‪‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴ ‪‬ﻪ ﹶﺃ ‪‬ﻣ ِ‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﹺﺇ ﹾﺫ ‪‬ﺗﻘﹸﻮ ﹸﻝ ‪‬ﻟﻠﱠﺬ‪‬ﻱ ﹶﺃ‪‬ﻧ ‪‬ﻌ ‪‬ﻢ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ‪‬ﻋ ﹶﻠ ‪‬ﻴ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭﹶﺃ‪‬ﻧ ‪‬ﻌ ‪‬ﻤ ‪‬‬

‫‪952‬‬ ‫ﺨﺸ‪‬ﺎﻩ‪.1﴾‬‬ ‫ﺱ ﻭ‪‬ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ﹶﺃ ‪‬ﺣﻖ‪ ‬ﺃﹶﻥ ‪‬ﺗ ‪‬‬ ‫ﺨﺸ‪‬ﻰ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫ﻣ‪‬ﺎ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ‪‬ﻣ ‪‬ﺒﺪ‪‬ﻳ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭ‪‬ﺗ ‪‬‬ ‫»و آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻲ ﺑﻪ آﻧﻜﺲ ﻛﻪ ﺧﺪا او را ا‪‬ﻧﻌﺎم ﻓﺮﻣﻮده و ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﺑـﻪ او اﻧﻌـﺎم‬ ‫ﻛﺮدهاي‪ :‬ﻫﻤﺴﺮت را ﻫﺮ ﻃﻮر ﻛﻪ ﻫﺴﺖ ﻧﺰد ﺧﻮد ﻧﮕﺎه دار و ﺣﺮﻳﻢ ﺣﺮﻣﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ را‬ ‫ﭘﺎس دار! و در اﻧﺪرون ﺧﻮدت ﭼﻴﺰي را ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲﻛﻨﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﺷﻜﺎر ﻛﻨﻨـﺪه آن‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬و از ﻣﺮدم ﻣﻲﻫﺮاﺳﻲ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺳـﺰاوارﺗﺮ اﺳـﺖ ﺑـﻪ اﻳﻨﻜـﻪ از او‬ ‫ﺑﻬﺮاﺳﻲ؟«‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬زﻳﺪ ﻫﻤﺴﺮش را ﻃﻼق داد‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﭘـﺲ از‬ ‫اﻧﻘﻀﺎي ﻋﺪ‪‬ه‪ ،‬در ﻫﻤﺎن روزﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ را در ﻣﺤﺎﺻﺮه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ زﻳﻨـﺐ‬ ‫ازدواج ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ ازدواج را ﺑﺮ آﻧﺤﻀﺮت واﺟـﺐ ﮔﺮداﻧﻴـﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن ﻣﺠﺎل ﺗﺄﻣ‪‬ﻞ و اﻧﺘﺨﺎب ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺟﺮاي ﻋﻘﺪ اﻳـﻦ‬ ‫ازدواج را ﺧﻮد ﺑﺮﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺝ ﹶﺃ ‪‬ﺩ ‪‬ﻋﻴ‪‬ﺎ‪‬ﺋ ﹺﻬ ‪‬ﻢ ﹺﺇﺫﹶﺍ‬ ‫ﺝ ﻓ‪‬ﻲ ﹶﺃ ‪‬ﺯﻭ‪‬ﺍ ﹺ‬ ‫ﲔ ‪‬ﺣ ‪‬ﺮ ‪‬‬ ‫﴿ ﹶﻓ ﹶﻠﻤ‪‬ﺎ ﹶﻗﻀ‪‬ﻰ ‪‬ﺯ‪‬ﻳ ‪‬ﺪ ﻣ‪ ‬ﻨﻬ‪‬ﺎ ‪‬ﻭﻃﹶﺮﹰﺍ ‪‬ﺯﻭ‪ ‬ﺟﻨ‪‬ﺎ ﹶﻛﻬ‪‬ﺎ ‪‬ﻟ ﹶﻜ ‪‬ﻲ ﻟﹶﺎ ‪‬ﻳﻜﹸﻮ ﹶﻥ ‪‬ﻋﻠﹶﻰ ﺍﹾﻟ ‪‬ﻤﺆ‪ ‬ﻣﹺﻨ ‪‬‬ ‫ﻀﻮ‪‬ﺍ ‪‬ﻣ ‪‬ﻨ ‪‬ﻬﻦ‪ ‬ﻭﻃﹶﺮﺍﹰ﴾‪.2‬‬ ‫ﹶﻗ ‪‬‬ ‫»آﻧﮕﺎه‪ ،‬وﻗﺘﻲ زﻳﺪ از او ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﻛﺮد‪ ،‬وي را ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮي ﺗﻮدرآوردﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺎ از اﻳﻦ ﭘﺲ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮان ﭘﺴﺮﺧﻮاﻧﺪهﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑـﺎﻛﻲ ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ ،‬آن ﻫﻨﮕـﺎم ﻛـﻪ‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪﺧﻮاﻧﺪﮔﺎن از ﻫﻤﺴﺮاﻧﺸﺎن ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﻛﻨﻨﺪ!«‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺮاي آن ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ آﻧﺤﻀﺮت ﻋﻤﻼً ﻧﻴﺰ آﻳﻴﻦ ﭘﺴﺮﺧﻮاﻧﺪﮔﻲ را ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺎ ﻗﺪرت ﺳﺨﻦ ﺧﻮﻳﺶ از ﭘﻴﺶ ﻣﻨﻬﺪم ﻛﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬از ﻣﻴـﺪان ﺑِـﺪ‪‬ر ﻛﻨﻨـﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﻜـﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره اﺣﺰاب‪ ،‬آﻳﻪ ‪.37‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره اﺣﺰاب‪ ،‬آﻳﻪ ‪.37‬‬

‫ﻂ ﻋ‪‬ﻨ ‪‬ﺪ ﺍﻟﻠﱠﻪ‪.1﴾‬‬ ‫ﺴﹸ‬ ‫﴿ﺍ ‪‬ﺩﻋ‪‬ﻮ ‪‬ﻫ ‪‬ﻢ ﻟ‪‬ﺂﺑ‪‬ﺎ‪‬ﺋ ﹺﻬ ‪‬ﻢ ‪‬ﻫ ‪‬ﻮ ﹶﺃ ﹾﻗ ‪‬‬ ‫»اﻳﻦ ﭘﺴﺮﺧﻮاﻧﺪﮔﺎن را ﺑﻪ ﭘﺪران ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺪﻫﻴﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺎدﻻﻧـﻪ‬ ‫و ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ اﺳﺖ!«‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪:‬‬ ‫ﲔ ‪‬ﻭﻛﹶﺎ ﹶﻥ ﺍﻟﻠﱠـ ‪‬ﻪ ﹺﺑﻜﹸـﻞﱢ ﺷ‪‬ـ ‪‬ﻲ ٍﺀ‬ ‫ﺤﻤ‪ ‬ﺪ ﹶﺃﺑ‪‬ﺎ ﹶﺃ ‪‬ﺣ ‪‬ﺪ ﻣ‪‬ﻦ ﺭ‪‬ﺟ‪‬ﺎ‪‬ﻟ ﹸﻜ ‪‬ﻢ ‪‬ﻭﹶﻟﻜ‪‬ﻦ ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮ ﹶﻝ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭﺧ‪‬ﺎ‪‬ﺗ ‪‬ﻢ ﺍﻟﻨ‪‬ﹺﺒﻴ‪ ‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻣﺎ ﻛﹶﺎ ﹶﻥ ‪‬ﻣ ‪‬‬ ‫‪‬ﻋﻠ‪‬ﻴﻤﺎﹰ﴾‪.2‬‬ ‫»ﻣﺤﻤﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﭘﺪر ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﺷﻤﺎ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ وي رﺳﻮلﺧﺪا و ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺨﺶ ﻛﺎر‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﺳﺖ!«‬ ‫ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎرﻧﺪ آداب و رﺳﻮم ﺟﺎ اﻓﺘﺎده و درﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺧُﺸﻚ و ﺑـﻲﻣﺤﺘـﻮا ﻛـﻪ درﻫـﻢ‬ ‫ﺷﻜﺴﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﻳﺎ ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ ﻛﺮدن در آﻧﻬﺎ ﺗﻨﻬﺎ در ﺣﻮزة ﮔﻔﺘﺎر اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﻠﻜﻪ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﺣﺐ دﻋﻮت ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ از ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻴﻮة ﻋﻤﻞ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫در ﻋ‪‬ﻤﺮة ﺣ‪‬ﺪﻳﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ‪ ،‬ﻋ‪‬ﺮوهﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺛﻘﻔـﻲ ﻣﺸـﺎﻫﺪه‬ ‫ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬آب دﻫﺎن ﻣﻲاﻧﺪازﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ آن ﺑﺎ دﺳﺘﻬﺎﻳﺸﺎن از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺳﺒﻘﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮده ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ آب وﺿﻮي آﻧﺤﻀﺮت ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﻴﺸﺪﺳﺘﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﻣﻤﻜـﻦ‬ ‫اﺳﺖ در ﻣﻘﺎم زدو ﺧﻮرد ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺮآﻳﻨﺪ! آري‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕـﺎم‬ ‫ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدن ﺑﺎ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﺑـﺮاي ﺟﺎﻧﻔﺸـﺎﻧﻲ و ﺟﺎﻧﺒـﺎزي در‬ ‫ﻣﻴﺪان ﻧﺒﺮد ﻳﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ دﺷﻤﻦ‪ ،‬از ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ﺳـﺒﻘﺖ ﻣـﻲﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬و اﻓـﺮادي‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺻﺤﺎﺑﺔ ﺟﺎن ﺑﺮﻛﻒ ﻧﻬﺎده در راه ﺧﺪا‪ -‬ﭘﺲ از اﻧﻌﻘﺎد ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ‪-‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره اﺣﺰاب‪ ،‬آﻳﻪ ‪.5‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره اﺣﺰاب‪ ،‬آﻳﻪ ‪.40‬‬

‫‪954‬‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻫﺎﻳﺸﺎن را ﻧَﺤـﺮ ﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭽﻴـﻚ از آﻧـﺎن ﺑـﺮاي اﻣﺘﺜـﺎل اﻣـﺮ‬ ‫ﭘﻴﻐﻤﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﺟﺎي ﺑﺮﻧﺨﺎﺳﺖ‪ ،‬و اﻳـﻦ ﻧﺤـﻮة ﻋﻜـﺲاﻟﻌﻤـﻞ‬ ‫ﻣﻮﺟﺒﺎت ﻧﮕﺮاﻧﻲ و ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ آﻧﺤﻀﺮت را ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ اُم‪‬ﺳﻠﻤﻪ در ﻣﻘـﺎم‬ ‫ﻣﺸﻮرت ﺑﻪ آﻧﺤﻀﺮت ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ ﺧﻮد آﻧﺤﻀﺮت از ﺟـﺎي ﺑﺮﺧﻴﺰﻧـﺪ و ﻗﺮﺑـﺎﻧﻲ‬ ‫ﺧﻮد را ﻧَﺤﺮ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬و آﻧﺤﻀﺮت ﭼﻨـﺎن ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬ ‫ﺑﻲدرﻧﮓ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻧﺤﻀﺮت اﻗﺘﺪا ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﻛﺸﺘﻦ ﻗﺮﺑـﺎﻧﻲﻫﺎﻳﺸـﺎن از ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﺳﺒﻘﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ روﻳﺪاد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻔﺎوت اﺛﺮﮔﺬاري ﻗﻮل و ﻓﻌـﻞ را در راﺳـﺘﺎي‬ ‫وﻳﺮاﻧﺴﺎزي ﻳﻚ آﻳﻴﻦ ﺟﺎ اﻓﺘﺎده ﺑﻪ وﺿﻮح درﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﻦ ازدواج ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم‪ ،‬ﻛﺎرﺷﻜﻨﻲ ﻫﺎي ﺑﺴـﻴﺎر ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﺗﺒﻠﻴﻐـﺎت‬ ‫دروﻏﻴﻦ ﮔﺴﺘﺮدهاي را ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﺎً در اﻓﻜﺎر و اذﻫـﺎن‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺴﺖ اﻳﻤﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺼـﻮص اﻳﻨﻜـﻪ زﻳﻨـﺐ ﭘﻨﺠﻤـﻴﻦ ﻫﻤﺴـﺮ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼﻨـﺎن درﻳﺎﻓﺘـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ازدواج ﻳﻚ ﻣﺮد ﺑﺎ ﺑﻴﺶ از ﭼﻬﺎر زن روا ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬زﻳﺪ ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷـﺪ‪ ،‬و ازدواج ﻛـﺮدن ﻛﺴـﻲ ﺑـﺎ ﻫﻤﺴـﺮ ﭘﺴـﺮش‬ ‫ﻧﺎﻫﻨﺠﺎرﺗﺮﻳﻦ ﻓﺤﺸﺎء ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻣﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﺘﻌـﺎل ﻧﻴـﺰ در ﺳـﻮرة اﺣـﺰاب‪ ،‬در‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻳﻦ دو ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻔﺼﻴﻞ و ﺑﻴﺎن ﻛﺎﻓﻲ و ﺷﺎﻓﻲ اراﺋﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬و ﺻﺤﺎﺑﻪ داﻧﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪﺧﻮاﻧﺪﮔﻲ در اﺳﻼم ﺟﺎﻳﻲ ﻧﺪارد و ﻫﻴﭻ اﺛﺮي ﺑﺮ آن ﻣﺘﺮﺗّﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪،‬‬ ‫داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﺄﻣﻴﻦ و ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻫﺪاف و آرﻣﺎﻧﻬﺎي ﺑﺮﺗﺮ رﺳﻮلﺧﺪا‬ ‫ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن ﺗﻮﺳﻌﻪاي ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي دﻳﮕﺮان ﻗﺎﺋـﻞ‬‫ﻧﮕﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺭﻓﺘﺎﺭ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮﺍﻧﺸﺎﻥ‬ ‫زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ و ﻣﻌﺎﺷﺮت رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ اُﻣ‪‬ﻬﺎت ﻣـﺆﻣﻨﻴﻦ در ﻧﻬﺎﻳـﺖ‬ ‫ﺑﺰرگﻣﻨﺸﻲ و ﻧﺠﺎﺑﺖ و ﺑﻠﻨﺪ ﻃﺒﻌﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻫﻤﺴﺮان اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ از ﺑـﺎﻻﺗﺮﻳﻦ‬ ‫درﺟﺎت ﺷﺮاﻓﺖ و ﻗﻨﺎﻋﺖ و ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ و ﺗﻮاﺿﻊ و ﺧـﺪﻣﺘﮕﺰاري و رﻋﺎﻳـﺖ ﺣـﺪود و‬ ‫ﺷﻮﻫﺮداري ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬آﻧﭽﻨـﺎن در‬ ‫ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲ و ﺳﺨﺘﻲ ﻣﻌﻴﺸﺖ ﺑﺴﺮ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﺣﺪي ﺗﺎب ﺗﺤﻤﻞ آن را ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬ ‫اَﻧﺲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﻜﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻗﺮص ﻧﺎن ﻧﺮﻣـﻲ را ﻫﺮﮔـﺰ‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ؛ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮة ﺑﺮﻳﺎﻧﻲ را ﻫﺮﮔﺰ ﺑـﺎ‬ ‫ﭼﺸﻤﺎن ﺧﻮدﺷﺎن دﻳﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎوﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ 1 .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺑﺴـﻴﺎري‬ ‫اوﻗﺎت‪ ،‬دو ﻣﺎه ﻣﻲﮔﺬﺷﺖ و ﻣﺎ ﺳﻪ ﺑﺎر ﻫﻼل ﻣﺎه را در آﺳﻤﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣـﻲﻛـﺮدﻳﻢ‪ ،‬و‬ ‫در ﻃﻮل آن ﻣﺪت ﺣﺘﻲ ﻳﻜﺒﺎر در ﺧﺎﻧﻪ ﻫـﺎي ﻫﻤﺴـﺮان ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬آﺗﺸﻲ روﺷﻦ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد! ﻋﺮوه ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬در آن ﺻـﻮرت ﺑـﺎ ﭼـﻪ ﭼﻴـﺰ ﺗﻐﺬﻳـﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ!؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎ اَﺳﻮ‪‬دان‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ آب و ﺧﺮﻣﺎ! اﺧﺒﺎر و رواﻳﺎت در اﻳـﻦ ارﺗﺒـﺎط‬ ‫ﺑﺴﻴﺎرﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد آن ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲ و ﺳﺨﺘﻲ ﻣﻌﻴﺸﺖ‪ ،‬از ﻫﻤﺴﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ ﺳﺮزﻧﺶ و ﻋﺘﺎب ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﺳـﺮ‬ ‫ﻧﺰد‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻳﻚ ﻣﻮرد ﻛﻪ آن ﻧﻴﺰ ﻣﻘﺘﻀﺎي ﺑﺸﺮﻳﺖ ﺑﻮد‪ ،‬و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺮدﻳـﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻘﺮرات و ﻗﻮاﻧﻴﻨﻲ ﭼﻨﺪ از اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼم ﺗﺒﻴـﻴﻦ ﮔـﺮدد‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧـﺪ در آن‬ ‫ارﺗﺒﺎط آﻳﺔ ﺗﺨﻴﻴﺮ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﺤﻴ‪‬ﺎ ﹶﺓ ﺍﻟﺪ‪‬ﻧﻴ‪‬ﺎ ‪‬ﻭﺯﹺﻳ‪‬ﻨ‪‬ﺘﻬ‪‬ﺎ ﹶﻓ‪‬ﺘﻌ‪‬ﺎﹶﻟ ‪‬ﻴ ‪‬ﻦ ﹸﺃ ‪‬ﻣﺘ‪ ‬ﻌ ﹸﻜﻦ‪ ‬ﻭﹸﺃ ‪‬ﺳﺮ‪ ‬ﺣ ﹸﻜﻦ‪ ‬ﺳﺮ‪‬ﺍﺣﹰﺎ‬ ‫ﻚ ﺇﹺﻥ ﻛﹸﻨ‪‬ﺘﻦ‪ ‬ﺗ ﹺﺮ ‪‬ﺩ ﹶﻥ ﺍﹾﻟ ‪‬‬ ‫﴿ﻳ‪‬ﺎ ﹶﺃﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﻨ‪‬ﹺﺒﻲ‪ ‬ﻗﹸﻞ ﻟﱢﹶﺄ ‪‬ﺯﻭ‪‬ﺍ ﹺﺟ ‪‬‬ ‫ﺕ ﻣ‪‬ـﻨ ﹸﻜﻦ‪ ‬ﹶﺃﺟ‪‬ـﺮﹰﺍ‬ ‫ﺤﺴِـﻨ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫ﻼ * ‪‬ﻭﺇﹺﻥ ﻛﹸﻨ‪‬ﺘﻦ‪ ‬ﺗ ﹺﺮ ‪‬ﺩ ﹶﻥ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ‪‬ﻭ ‪‬ﺭﺳ‪‬ﻮﹶﻟ ‪‬ﻪ ﻭ‪‬ﺍﻟﺪ‪‬ﺍ ‪‬ﺭ ﺍﻟﹾﺂ ‪‬ﺧ ‪‬ﺮ ﹶﺓ ﹶﻓﹺﺈﻥﱠ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ﹶﺃ ‪‬ﻋﺪ‪ ‬ﻟ ﹾﻠ ‪‬ﻤ ‪‬‬ ‫‪‬ﺟﻤ‪‬ﻴ ﹰ‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.956‬‬

‫‪956‬‬ ‫‪‬ﻋﻈ‪‬ﻴﻤﺎﹰ﴾‪» .1‬ﻫﺎن‪ ،‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺑﮕﻮ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮاﻧﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ ﻃﺎﻟﺐ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴـﺎ و‬ ‫زر و زﻳﻮر آن ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻢ اﻳﻨﻚ ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﺗﺎ دﺳﺘﻤﺎﻳﻪاي از داراﻳﻲ دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺪﻫﻢ و ﺑﻪ‬ ‫زﻳﺒﺎﻳﻲ دﺳﺖ از ﺳﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺮدارم و راه ﺧﻮد ﭘﻴﺶ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬واﮔﺮ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻃﺎﻟﺐ ﺧـﺪا و‬ ‫رﺳﻮلﺧﺪا و ﺳﺮاي آﺧﺮت ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي آن ﻋـﺪ‪‬ه از ﺷـﻤﺎﻫﺎ ﻛـﻪ اﻫـﻞ‬ ‫اﺣﺴﺎن ﺑﺎﺷﻴﺪ اﺟﺮ ﻋﻈﻴﻢ ﻣﺤﻔﻮظ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ!«‬ ‫در ﺑﺎب ﺷﺮاﻓﺖ و ﻛﺮاﻣﺖ و ﻋﻈﻤﺖ ﻣﻘﺎم ﻫﻤﺴﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺑﺲ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﮔﺰﻳﻨﺶ دﻧﻴﺎ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﭘﻴﺪا ﻧﻜﺮد‪ ،‬و ﻫﻤﮕﻲ آﻧﺎن ﺧـﺪا‬ ‫و رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻓﻴﻤﺎﺑﻴﻦ ﻫ‪‬ﻮوﻫﺎ ﭘﻴﺶ ﻣﻲآﻳـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ وﺟـﻮد آﻧﻜـﻪ ﺷـﻤﺎر‬ ‫ﻫﻤﺴﺮان ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬زﻳﺎد ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻴﻤـﺎﺑﻴﻦ آﻧـﺎن ﺑﺴـﻴﺎر ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﺪرت رخ داده اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﻢ ﻣﻘﺘﻀﺎي ﺑﺸﺮ ﺑﻮدن اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﻴﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﺸـﺎن را‬ ‫ﻣﻮرد ﻋﺘﺎب ﻗﺮار داد‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺗﻜﺮار ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬آن ﻣﻮرد ﻧﺎدر ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﻮرة‬ ‫ﻚ‪.2 ﴾...‬‬ ‫ﺤﺮ‪ ‬ﻡ ﻣ‪‬ﺎ ﹶﺃ ‪‬ﺣﻞﱠ ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻪ ﹶﻟ ‪‬‬ ‫ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪﴿ :‬ﻳ‪‬ﺎ ﹶﺃﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﻨ‪‬ﹺﺒﻲ‪ ‬ﻟ ‪‬ﻢ ‪‬ﺗ ‪‬‬ ‫»ﻫﺎن‪ ،‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﭼﺮا ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺣﺮام ﻣﻲﮔﺮداﻧﻲ ﭼﻴﺰي را ﻛـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﺮاي ﺗـﻮ‬ ‫ﺣﻼل ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ؟!‪«...‬‬ ‫در ﺧﺎﺗﻤﺔ اﻳﻦ ﻣﺒﺤﺚ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﭼﻨﺪان ﻧﻴﺎز ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ در ﺑـﺎب اﺻـﻞ‬ ‫ﺗﻌﺪ‪‬د زوﺟﺎت ﺑﭙﺮدازﻳﻢ‪ .‬ﻫﺮﻛﺲ ﺑﻪ دﻗﺖ در زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻣﺮدم اروﭘﺎ‪ -‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷـﺪت اﻳـﻦ‬ ‫اﺻﻞ را اﻧﻜـﺎر ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و ﻧﻤـﻲﭘﺬﻳﺮﻧـﺪ‪ -‬ﺑﻨﮕـﺮد‪ ،‬و آن رﻧـﺞﻫـﺎ و ﺑـﺪﺑﺨﺘﻲﻫـﺎ و‬ ‫ﺗﻠﺨﻜﺎﻣﻲﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ آﻧﺎن از اﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﺧﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳـﻲ ﻗـﺮار‬ ‫ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬و رﺳﻮاﻳﻲﻫﺎ و ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻫﺎي ﻫﻮﻟﻨﺎﻛﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻧﺤﺮاﻓﺸﺎن از اﻳـﻦ اﺻـﻞ‬ ‫‪ 1‬ﺳﻮره اﺣﺰاب‪ ،‬آﻳﻪ ‪.28 -27‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻮره ﺗﺤﺮﻳﻢ‪ ،‬آﻳﺎت ‪ 1‬ﺗﺎ ‪.5‬‬

‫ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﺮﻓﺘﺎريﻫﺎ و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ ﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺑﺎﺑـﺖ داﻣﻨﮕﻴـﺮ آﻧـﺎن‬ ‫اﺳﺖ درﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮد؛ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ دﻟﻴﻞ و ﺑﺮﻫﺎن و ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻧﺨﻮاﻫـﺪ داﺷـﺖ؛‬ ‫زﻳﺮا‪ ،‬زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻣﻨﻜﺮان اﻳﻦ اﺻﻞ‪ ،‬ﺧﻮد ﮔﻮاه ﺑﺮ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﻮدن اﻳﻦ اﺻﻞ اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ؛‬ ‫ﻚ ﹶﻟ ‪‬ﻌ ‪‬ﺒ ‪‬ﺮ ﹰﺓ ﻟﱠﹸﺄ ‪‬ﻭﻟ‪‬ﻲ ﺍ َﻷ‪‬ﺑﺼ‪‬ﺎﺭﹺ﴾!‬ ‫﴿ﹺﺇﻥﱠ ﻓ‪‬ﻲ ﹶﺫ‪‬ﻟ ‪‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺑﻴﺴﺘﻢ‬ ‫ﻣ‪‬ﻜﺎرم اﺧﻼق ﭘ‪‬ﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﻖ ﻋﻈﻴﻢ‬ ‫ﺧ ﹸﻠ ﹴ‬ ‫ﻭ ‪‬ﺍﻧﱠﮏ ﹶﻟﻌ‪‬ﻠﻲ ﹸ‬ ‫‪‬‬

‫‪1‬‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم‪ ،‬از ﺟﻬﺖ زﻳﺒﺎﻳﻲﻫﺎي ﻇﺎﻫﺮي و ﻛﻤﺎﻻت ﺑﺎﻃﻨﻲ و ﻣﻜـﺎرم اﺧـﻼق‬ ‫داراي اﻣﺘﻴﺎزاﺗﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﺣﻴﻄﺔ وﺻﻒ و ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻲﮔﻨﺠﺪ‪ .‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻤﺎل‬ ‫و ﻛﻤﺎل ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ دﻟﻬﺎ ﻫﻤﻪ ﺳﺮﺷﺎر از ﺗﺠﻠﻴﻞ و ﺗﻜﺮﻳﻢ آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺮدم‬ ‫در ﻣﻘﺎم ﭘﺎﺳﺪاري ﺣﺮﻣﺖ و ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﻋﻈﻤﺖ اﻳﺸﺎن ﺟﺎﻧﺸﺎن از ﻛﺎﻟﺒﺪ درﻣﻲآﻣﺪ؛ ﺑﻪ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸﺮ ﭼﻨﻴﻦ وﻳﮋﮔﻲ و اﻣﺘﻴﺎزي را ﺑﺮاي ﻫﻴﭻ ﻓﺮد دﻳﮕﺮي ﺳﺮاغ ﻧﻜﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻌﺎﺷﺮت داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳﺸﺎن‬ ‫را در ﺣﺪ‪ ‬ﻋﺸﻖ و ﺗﺎ ﺳﺮﺣﺪ‪ ‬ﺳﺮﮔﺸﺘﮕﻲ دوﺳﺖ ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎﻛﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ از اﻳﻨﻜـﻪ‬ ‫ﺳﺮﻫﺎﻳﺸﺎن را از ﺗﻦ ﺟﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﮔﺮدنﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻳﻚ ﺧﺮاش ﻛﻮﭼـﻚ ﺑـﺮ‬ ‫روي ﻧﺎﺧﻦ آﻧﺤﻀﺮت ﻧﻴﻔﺘﺪ؟! ذﻳﻼً‪ ،‬در ﻋﻴﻦ اﻋﺘﺮاف ﺑـﻪ اﻳﻨﻜـﻪ ﮔـﺮدآوري و ﺗـﺪوﻳﻦ‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ رواﻳﺎت ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺟﻤﺎل و ﻛﻤﺎل ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬در‬ ‫ﺗﻮان ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺎﺣﺼﻞ رواﻳﺎت را در اﻳﻦ ﺑﺎب ﻣﻲآورﻳﻢ‪.‬‬

‫‪» -1‬و ﺗﻮ از اﻣﺘﻴﺎزي ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ در ﻣﻜﺎرم اﺧﻼق ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻲ«‪ ،‬ﺳﻮره ﻗﻠﻢ‪ ،‬آﻳﻪ ‪ ،4‬اﻳﻦ ﻋﻨﻮان ﻓﺮﻋـﻲ در‬ ‫اﻳﻨﺠﺎ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎ ﺷﻴﻮه ﻣﺆﻟّﻒ ﻣﺤﺘﺮم در ﺑﺮﺧﻲ ﺟﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻛﺘﺎب اﻓﺰوده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬م‪«.‬‬

‫‪958‬‬ ‫ﺷﻤﺎﻳﻞ ﺯﻳﺒﺎﻱ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ام‪ ‬ﻣ‪‬ﻌﺒ‪‬ﺪ ﺧُﺰاﻋﻲ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﻛﻪ در ﻣﺴﻴﺮ ﻣﻬﺎﺟﺮت از ﻣﻜﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ از ﻛﻨﺎر ﺧﻴﻤﺔ او ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺷﻮﻫﺮش ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫زﻳﺒــﺎﻳﻲاش ﭼﺸــﻤﮕﻴﺮ ﺑــﻮد‪ ،‬ﺳــﻴﻤﺎﻳﺶ ﻧــﻮراﻧﻲ و ﭼﻬــﺮهاش درﺧﺸــﻨﺪه؛ و ﻣــﺮدي‬ ‫ﺧﻮشاﺧﻼق و ﻧﻴﻚﺳﻴﺮت ﺑﻮد‪ .‬اﻧﺪاﻣﺶ را ﺑﺰرﮔـﻲ ﺷـﻜﻢ ﻳـﺎ ﺑﺰرﮔـﻲ ﺳـﺮ ﻣﻌﻴـﻮب‬ ‫ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻛﻮﭼﻜﻲ ﺳﺮ ﻧﻴﺰ اﻧﺪاﻣﺶ را ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﺳـﺐ ﻧﺴـﺎﺧﺘﻪ ﺑـﻮد‪ .‬ﺧـﻮشاﻧـﺪام و‬ ‫ﺧﻮﺷﺮوي ﺑﻮد‪ .‬ﭼﺸﻤﺎﻧﻲ ﺳﻴﺎه و ﻣﮋﮔﺎﻧﻲ ﺑﻠﻨﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺻﺪاﻳﻲ ﮔﺮم و ﮔﺮدﻧـﻲ اﻓﺮاﺷـﺘﻪ‬ ‫داﺷﺖ‪ .‬ﭼﺸﻤﺎﻧﻲ ﮔﻴﺮا و ﺳﻮرﻣﻪ ﻛﺸﻴﺪه‪ ،‬اﺑﺮواﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻤﺎن داﺷﺖ ﻛﻪ در ﻋﻴﻦ ﺣـﺎل‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻴﺴﻮاﻧﺶ ﺳﻴﺎه ﻓﺎم ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺳـﻜﻮت ﻣـﻲ ﻛـﺮد‪ ،‬وﻗـﺎرش دو‬ ‫ﭼﻨﺪان ﻣﻲﺷﺪ؛ و ﭼﻮن ﻟﺐ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﺑﺎز ﻣﻲﻛﺮد آراﺳﺘﮕﻲ و ﻣﻬﺎﺑﺘﺶ اﻓﺰون ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫از دور‪ ،‬زﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ و ﺧﻮشﺳﻴﻤﺎﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲآﻣﺪ؛ و از ﻧﺰدﻳـﻚ‪ ،‬ﻧﻴﻜـﻮﺗﺮﻳﻦ و‬ ‫ﺷﻴﺮﻳﻦﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدم ﺟﻠﻮه ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﮔﻔﺘﺎرش ﺷﻴﺮﻳﻦ و دﻟﭽﺴﺐ ﺑـﻮد‪ .‬ﺑـﻪ اﻧـﺪازه ﺳـﺨﻦ‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺖ؛ ﻧﻪ ﻛﻢ و ﻧﻪ زﻳﺎد‪ ،‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﮔﻔﺘـﺎرش رﺷـﺘﻪ ﻫـﺎي ﻣﺮوارﻳـﺪ و‬ ‫ﮔﻮﻫﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺮازﻳﺮ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﻮد‪ .‬ﻧـﻪ ﻛﻮﺗـﺎﻫﻲ ﻗـﺪش اﻧـﺪام او را از‬ ‫ﭼﺸﻢﻧﻮازي ﺑﺎز ﻣﻲداﺷـﺖ‪ ،‬و ﻧـﻪ ﺑﻠﻨـﺪي ﻗـﺎﻣﺘﺶ ﻗـﺪ و ﺑـﺎﻻي او را از دلاﻧﮕﻴـﺰي‬ ‫ﻣﻲاﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬ﺷﺎﺧﻪاي ﺳﺒﺰ و ﭘﺮﻃﺮاوت ﺑﻮد ﻛﻪ درﻣﻴﺎن ﻫﺮ دو ﺷﺎﺧﺔ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﻗـﺮار‬ ‫ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬از ﻫﺮ ﺳﻪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐﺗﺮ‪ ،‬و از ﻫﺮ ﺳﻪ ﻧﻴﻜﻮﻣﻨﻈﺮﺗﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﻲ داﺷـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﺶ ﺣﻠﻘﻪ زده ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﻫﺮﮔﺎه ﺳﺨﻨﻲ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺶ ﮔﻮش ﺟﺎن ﻣﻲﺳﭙﺮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫و ﻫﺮﮔﺎه ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺻﺎدر ﻣﻴﻜﺮد‪ ،‬از ﺟﺎن و دل ﻓﺮﻣﺎﻧﺶ را ﻣﻲﺑﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﻫﻤـﻪ ﮔـﻮش ﺑـﻪ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن‪ ،‬و ﻫﻤﮕﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻃﺎﻟﺐ دﻳﺪارش ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﻮاره ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﺶ ﮔﺮد ﻣـﻲآﻣﺪﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻴﭽﮕﺎه ﭼﻬﺮه درﻫﻢ ﻧﻤﻲﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺰ ﻛﺴﻲ را ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻧﻤﻲﻛﺮد و ﻛﻮﭼﻚ ﻧﻤﻲﺷﻤﺮد‬

‫‪.1‬‬ ‫ﻋﻠﻲﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ در ﻣﻘﺎم ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﻤﺎﻳﻞ رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫»ﻧﻪ زﻳﺎده از ﺣﺪ ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺎﻻ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻪ ﺑﻴﺶ از اﻧﺪازه ﻛﻮﺗﺎه ﻗـﺪ؛ ﻣﻴﺎﻧـﻪ ﺑـﺎﻻ ﺑﻮدﻧـﺪ و‬ ‫ﺧﻮشاﻧﺪام‪ ،‬ﮔﻴﺴﻮاﻧﺸﺎن ﻧﻪ ﭼﻨﺪان درﻫﻢ ﻓﺸﺮده و ﻓ‪‬ﺮﺧﻮرده ﺑﻮد‪ ،‬و ﻧﻪ ﭼﻨﺪان آوﻳﺨﺘـﻪ‬ ‫و ﻓﺮوﻫﺸﺘﻪ؛ ﺧﻮش ﺣﺎﻟﺖ و آراﺳﺘﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬ﻧـﻪ ﺑﺴـﻴﺎر ﻓﺮﺑـﻪ و ﺗﻨﻮﻣﻨـﺪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﻧـﻪ‬ ‫ﺻﻮرﺗﺸﺎن ﻛﺎﻣﻼً ﮔﺮد ﺑﻮد؛ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺻﻮرﺗﺸﺎن ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﮔﺮدي داﺷﺖ‪ .‬ﺳـﭙﻴﺪ و‬ ‫ﮔﻨﺪﻣﮕﻮن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﺸﻤﺎﻧﻲ درﺷﺖ و ﺑﺎداﻣﻲ ﺑﺎ ﻣﮋﮔﺎن ﺑﻠﻨﺪ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬درﺷﺖ اﻧـﺪام و‬ ‫ﻗﻮي ﻫﻴﻜﻞ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻋﻀﻼت و ﻣﻔﺎﺻﻠﻲ ورزﻳﺪه داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬از زﻳﺮ ﭼﺎﻧﻪ ﺗﺎ روي ﻧﺎﻓﺸﺎن‬ ‫ﭘ‪‬ﺮﻣﻮي ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻘﻴﺔ ﺑﺎﻻﺗﻨﺔ اﻳﺸﺎن ﺑﻲﻣﻮي ﺑﻮد‪ .‬دﺳﺘﺎن و ﭘﺎﻫﺎﻳﺸﺎن ﺳﺘﺒﺮ و درﺷﺖ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ راه ﻣﻲ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﺮﻋﺖ ﮔﺎم ﺑﺮﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻲ در ﺳﺮازﻳﺮي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ رو ﺑﻪ ﺳﻮي ﻛﺴﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ ﺑـﺎ ﺗﻤـﺎﻣﻲ اﻧﺪاﻣﺸـﺎن ﺑـﻪ ﺳـﻮي او‬ ‫ﺑﺮﻣﻲ ﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻴﺎن دو ﻛﺘﻒ اﻳﺸﺎن ﻣ‪‬ﻬﺮ ﻧﺒﻮت ﻣﺸﻬﻮد ﺑـﻮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜـﻪ اﻳﺸـﺎن ﻧﮕـﻴﻦ‬ ‫اﻧﮕﺸﺘﺮي ﻧﺒﻮت و آﺧﺮﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم ﺑﺨﺸﻨﺪهﺗﺮ؛ و از ﻫﻤﺔ ﻣـﺮدم‬ ‫دﻟﻴﺮﺗﺮ و ﺑﺎ ﺷﻬﺎﻣﺖﺗﺮ؛ و از ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم ﺻﺮﻳﺢﺗﺮ و راﺳﺘﮕﻮﺗﺮ؛ و از ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم وﻓﺎدارﺗﺮ؛‬ ‫و از ﻫﻤﻪ ﻣﺘﻮاﺿﻊﺗﺮ‪ ،‬و از ﻫﻤﻪ ﺧﻮش ﻣﺤﻀـﺮﺗﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﻫـﺮ ﻛـﺲ اﻳﺸـﺎن را ﺑـﺮاي‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﻣﻲدﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻴﺒﺖ اﻳﺸﺎن ﺑﺮ وﺟﻮد او ﭼﻴﺮه ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ؟ اﻣﺎ ﻫﺮﻛﺲ ﺑـﺎ اﻳﺸـﺎن‬ ‫ﻣﻌﺎﺷﺮت ﻣﻲ ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﺤﺒﺖ اﻳﺸﺎن در دﻟﺶ ﺟﺎي ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ درﺑـﺎرة‬ ‫اﻳﺸﺎن ﺳﺨﻨﻲ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧـﻪ ﭘـﻴﺶ از وي و ﻧـﻪ ﭘـﺲ از وي‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ وي را‬ ‫ﻧﺪﻳﺪهام«؟‬

‫‪2‬‬

‫‪ -1‬زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ج‪ ،2‬ص ‪.54‬‬ ‫‪ -2‬ﺳﻴﺮة اﺑﻦﻫﺸﺎم‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪402-401‬؛ ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺘﺮﻣﺬي‪ ،‬ﻫﻤـﺮاه ﺑـﺎ ﺷـﺮح آن ﺗﺤﻔـﺔ اﻻﺣـﻮذي‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص‬

‫‪960‬‬ ‫در رواﻳﺘﻲ دﻳﮕﺮ از ﻫﻤﻮ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺤﻀـﺮت ﺟﻤﺠﻤـﻪاي ﺑـﺰرگ و ﻣﻔﺎﺻـﻞ و‬ ‫ﻋﻀﻼﺗﻲ ورزﻳﺪه و درﺷﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎﻻ ﺗﻨﺔ اﻳﺸﺎن از زﻳﺮ ﮔﻠﻮ ﺗﺎ روي ﻧﺎف‪ ،‬ﺧﻄـﻲ‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ از ﻣﻮي داﺷﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ راه ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ اﻧﺪﻛﻲ ﺑـﻪ ﺟﻠـﻮ ﺧـﻢ ﻣـﻲﺷـﺪﻧﺪ و‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻲ از ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ!؟‬

‫‪1‬‬

‫ﺳﻤ‪‬ﺮه ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دﻫﺎن آﻧﺤﻀﺮت ﺑﺰرگ‪ ،‬ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن ﻛﺸﻴﺪه و ﺑﺎداﻣﻲ ﺑـﻮد؛ و‬ ‫ﺟﺎﺑﺮﺑﻦ ‪‬‬ ‫در ﻋﻴﻦ درﺷﺘﻲ اﻧﺪام‪ ،‬ﻛﻔﻠﻬﺎﻳﺸﺎن ﻓﺮﺑﻪ ﻧﺒﻮد ‪.2‬‬ ‫اﺑﻮاﻟﻄﻔﻴﻞ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻔﻴﺪ و ﻧﻤﻜﻴﻦ و ﻣﻴﺎﻧﻪﺑﺎﻻ ﺑﻮدﻧﺪ ‪.3‬‬ ‫اَﻧَﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دﺳﺘﺎن درﺷﺖ و ﺳﺘﺒﺮي داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻴﺰ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ‪ :‬ﺧﻮش ﺳﻴﻤﺎ و‬ ‫ﻧﻤﻜﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﻧﻪ ﺳﻔﻴﺪ و ﺑﻲﻧﻤﻚ‪ ،‬و ﻧﻪ ﺑﺸﺪت ﮔﻨﺪﻣﮕﻮن؛ وﻗﺘﻲ ﻛـﻪ از دﻧﻴـﺎ رﻓﺘﻨـﺪ‪،‬‬ ‫ﺷﻤﺎر ﻣﻮﻫﺎي ﺳﻔﻴﺪ ﺳﺮ و رﻳﺶ آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻪ ﺑﻴﺴﺖ ﺗﺎر ﻣﻮي ﻧﻤﻲرﺳﻴﺪ ‪.4‬‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﻨﻬﺎ اﻧﺪك اﺛﺮي از ﭘﻴـﺮي روي ﺷـﻘﻴﻘﻪﻫـﺎي آﻧﺤﻀـﺮت ﻣﺸـﺎﻫﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﺳﺮ آﻧﺤﻀﺮت ﻧﻴﺰ ﭼﻨﺪ ﺗﺎر ﻣﻮي ﺳﻔﻴﺪ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﺪ ‪.5‬‬ ‫اﺑﻮﺟﺤﻴﻔﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻧﺎﺣﻴﺔ زﻳﺮ ﻟﺐ ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻧﺤﻀﺮت اﻧﺪك آﺛـﺎري از ﻣـﻮي ﺳـﻔﻴﺪ‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدم‪.6‬‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺑ‪‬ﺴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻧﺎﺣﻴﺔ زﻳﺮ ﻟﺐ ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻧﺤﻀـﺮت ﭼﻨـﺪ ﺗـﺎر ﻣـﻮي ﺳـﻔﻴﺪ‬ ‫‪.303‬‬ ‫‪ -1‬ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺘﺮﻣﺬي‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.258‬‬ ‫‪ -3‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.502‬‬ ‫‪ -5‬ﻫﻤﺎن؛ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.259‬‬ ‫‪ -6‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.502-501‬‬

‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﺪ ‪.1‬‬ ‫ﺑ‪‬ﺮاء ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﺤﻀﺮت ﭼﻬﺎرﺷﺎﻧﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﺔ ﻣﻴﺎن دو ﻛﺘـﻒ اﻳﺸـﺎن زﻳـﺎد ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﮔﻴﺴﻮان اﻧﺒﻮﻫﻲ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ روي ﻻﻟـﺔ ﮔﻮﺷﻬﺎﻳﺸـﺎن را ﭘﻮﺷـﺎﻧﻴﺪه ﺑـﻮد‪ .‬اﻳﺸـﺎن را در‬ ‫ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺣ‪‬ﻠّﻪاي ﻗﺮﻣﺰ رﻧﮓ ﺑﺮ ﺗﻦ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ دﻳﺪم؛ ﺗﺎ آن زﻣﺎن ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ و ﻫﻴﭻﻛﺲ‬ ‫را ﺑﻪ آن زﻳﺒﺎﻳﻲ و ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮدم‪ 2 .‬اﺑﺘﺪا‪ ،‬آﻧﺤﻀﺮت ﮔﻴﺴﻮاﻧﺸﺎن را ﭘﺸﺖ ﺳﺮﺷﺎن‬ ‫ﻣﻲرﻳﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﻫﺎﻳﺸﺎن را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻫﻞ ﻛﺘـﺎب ﺑﻴﺎراﻳﻨـﺪ؛ آﻧﮕـﺎه‬ ‫ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻲ روي ﺳﺮﺷﺎن ﻓﺮق ﺑﺎز ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻴﺴﻮاﻧﺸﺎن را ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ راﺳـﺖ و‬ ‫ﭼﭗ ﺷﺎﻧﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ‪ .3‬ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﺤﻀﺮت ﺧﻮﺷﺮويﺗﺮﻳﻦ و ﺧﻮﺷﺨﻮيﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﻣﺮدم ﺑﻮدﻧﺪ ‪ .4‬از او ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ :‬آﻳﺎ ﭼﻬﺮة ﻧﺒﻲاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ‬ ‫ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮق ﻣﻲزد؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻣﺎه ﻣﻲدرﺧﺸﻴﺪ! و ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﭼﻬـﺮة‬ ‫اﻳﺸﺎن ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﮔﺮدي ﺑﻮد ‪.5‬‬ ‫ر‪‬ﺑ‪‬ﻴﻊ دﺧﺘﺮ ﻣ‪‬ﻌﻮ‪‬ذ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﮔﺮ اﻳﺸﺎن را ﻣﻲدﻳﺪﻳﺪ‪ ،‬اﻧﮕﺎر ﻛﻪ ﻣﻨﻈﺮة ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷـﻴﺪ را‬ ‫دﻳﺪهاﻳﺪ«؟‬

‫‪6‬‬

‫ﺳﻤ‪‬ﺮه ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻳﻚ ﺷﺐ ﻣﻬﺘﺎﺑﻲ ﺑﻪ دﻳﺪار آﻧﺤﻀﺮت ﻧﺎﺋﻞ ﺷـﺪم‪ .‬ﮔـﺎه ﺑـﻪ‬ ‫ﺟﺎﺑﺮﺑﻦ ‪‬‬ ‫ﭼﻬﺮة رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﮔﺎه ﺑﻪ ﻣﺎه ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻢ‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت ﺣ‪‬ﻠّـﻪاي‬ ‫ﻗﺮﻣﺰ رﻧﮓ ﺑﺮ دوش ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬دﻳﺪم اﻳﺸﺎن در ﻧﮕﺎه ﻣﻦ ﺑﺴـﻴﺎر ﻧﻴﻜـﻮﺗﺮ و‬ ‫‪ -1‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.502‬‬ ‫‪ -2‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.503‬‬ ‫‪ -4‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪502‬؛ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.258‬‬ ‫‪ -5‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪502‬؛ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.259‬‬ ‫‪ -6‬ﻣﺸﻜﺎةاﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪517‬؛ ﺑﻪ رواﻳﺖ از دارﻣﻲ‪.‬‬

‫‪962‬‬ ‫زﻳﺒﺎﺗﺮ از ﻣﺎه ﺷﺐ ﭼﻬﺎردهاﻧﺪ!‬

‫‪1‬‬

‫اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻴﭻﭼﻴﺰ و ﻫﻴﭻﻛﺲ را ﻧﻴﻜﻮﺗﺮ و زﻳﺒﺎﺗﺮ از رﺳﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺪﻳﺪهام‪ .‬ﮔﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ در آﻳﻴﻨﺔ ﭼﻬﺮة اﻳﺸﺎن ﻣﻲﺗﺎﺑﻴﺪ! و ﻫﻴﭽﻜﺲ را‬ ‫ﻧﺪﻳﺪهام ﻛﻪ ﺳﺮﻳﻌﺘﺮ از رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬راه ﺑﺮود‪ .‬ﭼﻨﺎن راه ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ زﻣﻴﻦ را زﻳﺮ ﭘﺎي اﻳﺸﺎن ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ و در ﻫﻢ ﻣﻲﻧﻮردﻧـﺪ! ﻣـﺎ در ﭘـﻲ اﻳﺸـﺎن‬ ‫ﺧﻮدﻣﺎن را ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ زﺣﻤﺖ ﻣﻲاﻧﺪاﺧﺘﻴﻢ؛ اﻣﺎ اﻳﺸﺎن ﻫﺮﮔـﺰ اﺣﺴـﺎس‬ ‫ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ!؟‬

‫‪2‬‬

‫ﻛﻌﺐ ﺑﻪ ﻣﺎﻟﻚ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ آﻧﺤﻀﺮت ﺷﺎدﻣﺎن ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻬﺮة اﻳﺸـﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ‬ ‫ﭘﺎرة ﻣﺎه ﻣﻲدرﺧﺸﻴﺪ!‬

‫‪3‬‬

‫روزي ﻧﺰد ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﭘﺎي اﻓﺰارﺷﺎن را ﺗﻌﻤﻴﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬در آن اﺛﻨـﺎ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺸﻐﻮل دوﺧﺘﻦ ﭘﺎي اﻓﺰارﺷﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬داﻧﻪ ﻫﺎي ﻋﺮق ﺑـﺮ ﭘﻴﺸـﺎﻧﻲ اﻳﺸـﺎن ﻧﺸﺴـﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﺧﻄﻮط ﭼﻬﺮة اﻳﺸﺎن ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺑﺮق زدن ﻛﺮد‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ وﻗﺘﻲ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﺮه را دﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺒﻬـﻮت‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺨﺪا‪ ،‬اﮔﺮ اﺑﻮﻛﺒﻴﺮ ﻫ‪‬ﺬَﻟﻲ ﺷﻤﺎ را دﻳﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬درﻣـﻲﻳﺎﻓـﺖ ﻛـﻪ ﺷـﻤﺎ‬ ‫ﺳﺰاواﺗﺮ از دﻳﮕﺮان ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺼﺪاق اﻳﻦ ﺳﺮودة وي ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪:‬‬ ‫وإذا ﻧﻈــــﺮت إﻟــــﻲ أﺳــــﺮة وﺟﻬــــﻪ‬

‫ﺑﺮﻗـــﺖ ﻛﺒـــﺮق اﻟﻌـــﺎرض اﻟﻤﺘﻬﻠـــﻞ‬

‫و آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻄﻮط ﭼﻬﺮهاش ﻧﻈﺮ ﻣﻲاﻓﻜﻨﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺑﺮ ﺳـﻔﻴﺪي ﻛـﻪ از ﻛﺮاﻧـﺔ‬

‫‪ -1‬ﺗﺮﻣﺬي اﻳﻦ رواﻳﺖ را در ﻛﺘﺎب اﻟﺸﻤﺎﺋﻞ آورده اﺳﺖ )ص ‪ .(2‬دارﻣـﻲ ﻧﻴـﺰ آن را رواﻳـﺖ ﻛـﺮده اﺳـﺖ‬ ‫)ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.(518‬‬ ‫‪ -2‬ﺟﺎﻣﻊاﻟﺘﺮﻣﺬي‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺷﺮح آن ﺗﺤﻔﺔ اﻻﺣﻮذي‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪306‬؛ ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.518‬‬ ‫‪ -3‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.502‬‬

‫آﺳﻤﺎن ﺑﺴﻮي ﺗﻮ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮق ﻣﻲزﻧﺪ!؟‬

‫‪1‬‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﻛﻪ آﻧﺤﻀﺮت را ﻣﻼﻗﺎت ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﻣﻲﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫اﻣــــﻴﻦ ﻣﺼــــﻄﻔﻲ ﺑــــﺎﻟﺨﻴﺮ ﻳــــﺪﻋﻮ‬

‫ﻛﻀــــﻮء اﻟﺒــــﺪر زاﻳﻠــــﻪ اﻟﻈــــﻼم‬

‫اﻣﻴﻦ و ﺑﺮﮔﺰﻳﺪة ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﮕﺎن را ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ؛ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣـﺎه ﺷـﺐ‬ ‫ﭼﻬﺎرده ﻛﻪ ﺗﻴﺮﮔﻲ و ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﻳﻜﺴﺮه از آن ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ!؟‬

‫‪2‬‬

‫ﻋ‪‬ﻤﺮ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه از آﻧﺤﻀﺮت ﻳﺎد ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻌﺮ زﻫﻴﺮ ﻛﻪ درﺑﺎرة ‪‬ﻫﺮِم ﺑـﻦ ﺳ‪‬ـﻨﺎن‬ ‫ﺳﺮوده اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﺸﻬﺎد ﻣﻲﻛﺮد‪:‬‬ ‫ﻟـــﻮ ﻛﻨـــﺖ ﻣـــﻦ ﺷـــﻲء ﺳـــﻮي اﻟﺒﺸـــﺮ‬

‫ﻛﻨــــﺖ اﻟﻤﻀــــﻲء ﻟﻠﻴﻠــــﺔ اﻟﺒــــﺪر‬

‫اﮔﺮ ﺗﻮ از ﺷﻬﺮ و دﻳﺎر د‪‬ﮔﺮي ﺟﺰ ﺟﻬﺎن ﺑﺸﺮ ﻣﻲﺑﻮدي‪ ،‬ﺑﻲﺷﻚ ﺗﻮ ﻣﺎه ﺷﺐ ﭼﻬـﺎرده و‬ ‫روﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺨﺶ ﺷﺒﻬﺎي ﻣﻬﺘﺎﺑﻲ ﺑﻮدي!؟‬ ‫آﻧﮕﺎه‪ ،‬ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ!‬

‫‪3‬‬

‫ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻫﺮﮔﺎه ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﻣﻲ ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻬـﺮة اﻳﺸـﺎن ﮔﻠﮕـﻮن‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬آن ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ روي ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي اﻳﺸﺎن داﻧﻪﻫﺎي اﻧﺎر را ﻓﺸﺮدهاﻧﺪ!؟‬

‫‪4‬‬

‫ﺳﻤ‪‬ﺮه ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﺎقﻫﺎي ﭘﺎي آﻧﺤﻀﺮت زﻣﺨﺖ و ﻓﺮﺑﻪ ﻧﺒﻮد‪ ،‬و ﻫﻴﭽﮕﺎه ﺧﻨﺪة‬ ‫ﺟﺎﺑﺮﺑﻦ ‪‬‬ ‫اﻳﺸﺎن از ﺣﺪ‪ ‬ﺗﺒﺴ‪‬ﻢ ﻧﻤﻲﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛـﻪ ﻫﺮﮔـﺎه ﺑـﻪ اﻳﺸـﺎن ﻣـﻲﻧﮕﺮﻳﺴـﺘﻲ‪،‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻬﺬﻳﺐ ﺗﺎرﻳﺦ دﻣﺸﻖ‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺴﺎﻛﺮ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.325‬‬ ‫‪ -2‬ﺧﻼﺳﺔ اﻟﺴﻴﺮ‪ ،‬ص ‪.20‬‬ ‫‪ -3‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪22‬؛ ﺗﺮﻣﺬي ﻧﻴﺰ در اﺑﻮاب ﻗﺪر‪» ،‬ﺑﺎب ﻣﺎﺟﺎء ﻓﻲ اﻟﺘﺸﺪﻳﺪ ﻓـﻲ اﻟﺨـﻮض ﻓـﻲ‬ ‫اﻟﻘﺪر« اﻳﻦ رواﻳﺖ را آورده اﺳﺖ )ج ‪ ،2‬ص ‪.(35‬‬

‫‪964‬‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻲ‪ :‬ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن را ﺳﻮرﻣﻪ ﻛﺸﻴﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﻮرﻣﻪ ﻧﻜﺸﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ!‬

‫‪1‬‬

‫ﻋﻤﺮﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دﻧﺪاﻧﻬﺎي اﻳﺸﺎن از ﻫﻤﻪﻛﺲ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮ و زﻳﺒﺎﺗﺮ ﺑﻮد ‪.2‬‬ ‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دﻧﺪاﻧﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ آﻧﺤﻀﺮت اﻧﺪﻛﻲ ﻓﺎﺻﻠﻪ داﺷﺘﻨﺪ؛ وﻗﺘـﻲ ﺳـﺨﻦ‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ از ﻣﻴﺎن دﻧﺪاﻧﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ اﻳﺸﺎن ﻧﻮر ﻣﻲﺗﺎﺑﺪ!‬ ‫‪ 3‬ﮔﻠﻮ و ﮔﺮدن آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻪ ﻗﺪري زﻳﺒﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﮔﺮدن ﻣﺠﺴـﻤﻪاي ﺑﺮﺳـﺎﺧﺘﻪ از‬ ‫ﻧﻘﺮة ﺻﺎف و ﺷﻔﺎف ﺑﻮد‪ .‬ﻣﮋﮔﺎﻧﻲ ﭘﺮﭘﺸﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و رﻳﺶ آﻧﺤﻀﺮت اﻧﺒﻮه ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ‬ ‫ﺑﻠﻨﺪ و ﻓﺮاﺧﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑﺮوان آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻪ ﻫـﻢ ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ و در ﻋـﻴﻦ ﺣـﺎل ﻣﺘﻤـﺎﻳﺰ از‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻴﻨﻲ ﺑﺎرﻳﻚ و ﻛﺸﻴﺪهاي داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺻﻮرت آﻧﺤﻀـﺮت ﮔﻮﺷـﺖآﻟـﻮد‬ ‫ﻧﺒﻮد‪ .‬از زﻳﺮ ﮔﻠﻮ ﺗﺎ ﻧﺎف اﻳﺸﺎن ﻳﻚ ﺷﺎﺧﻪ ﻣﻮي ﭘﺮﭘﺸﺖ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه ﺑـﻮد‪ ،‬و ﺟﺎﻫـﺎي‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺷﻜﻢ و ﺳﻴﻨﺔ آﻧﺤﻀﺮت ﻣﻮي ﻧﺪاﺷﺖ؛ اﻣﺎ‪ ،‬دﺳﺘﻬﺎ و ﺷﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸـﺎن ﭘﺮﻣـﻮي ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﺷﻜﻢ و ﺳﻴﻨﺔ آﻧﺤﻀﺮت در اﻣﺘﺪاد ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻴﻨﻪاي ﭘﻬﻦ و ﻋﺮﻳﺾ داﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛـﻒ‬ ‫دﺳﺘﺎﻧﺸﺎن ﻛﺸﻴﺪه و ﭘﻬﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﭻ دﺳﺘﺎن و ﺳﺎق ﭘﺎﻫﺎﻳﺸﺎن ﻛﺸﻴﺪه و ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﮔـﻮدي‬ ‫ﻛﻒ ﭘﺎﻫﺎﻳﺸﺎن زﻳﺎدﺗﺮ از ﺣﺪ ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮد‪ .‬درﺷـﺖ اﻧـﺪام و داراي اﻋﻀـﺎﻳﻲ ورزﻳـﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم راه رﻓﺘﻦ ﭘﺎﻫﺎﻳﺸﺎن را از روي زﻣـﻴﻦ ﻣـﻲﻛﻨﺪﻧـﺪ‪ ،‬و ﺑـﻪ ﺟﻠـﻮ ﻣﺘﻤﺎﻳـﻞ‬ ‫ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و آرام و ﺳﺮﻳﻊ راه ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪.4‬‬ ‫اَﻧَﺲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺮﻳﺮ و دﻳﺒﺎﻳﻲ را ﻧﺮمﺗﺮ از ﻛﻒ دﺳﺘﺎن ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻋﻤﺮ ﻟﻤﺲ ﻧﻜﺮده ام‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻮي ﺧﻮﺷﻲ‪ -‬ﻳﺎ‪ :‬ﻋﻄﺮي؛‬ ‫و ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ‪ :‬ﻣ‪‬ﺸﻚ و ﻋﻨﺒﺮ‪ -‬ﻳﺎ ﻋﻄﺮﻳﺎت دﻳﮕﺮ‪ -‬را ﺧﻮﺷﺒﻮيﺗﺮ از ﺑـﻮي رﺳـﻮل‬ ‫‪ -1‬ﺟﺎﻣﻊاﻟﺘﺮﻣﺬي‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺷﺮح آن‪ ،‬ﺗﺤﻔﺔ اﻻﺣﻮذي‪ ،‬ج ‪ ،4‬ص ‪.306‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﻛﺘﺎب اﻟﻄﻼق‪» ،‬ﺑﺎب ﻓﻲ اﻻﻳﻼء«‪ ،‬ج ‪ ،3‬ص ‪ ،1107‬ح ‪.1479‬‬ ‫‪ -3‬ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪518‬؛ ﺑﻪ رواﻳﺖ از دارﻣﻲ‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﺧﻼﺻﺔ اﻟﺴﻴﺮ‪ ،‬ص ‪.20-19‬‬

‫ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ - -‬ﻳﺎ‪ :‬ﺑﻮي ﺧﻮش رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪- -‬‬ ‫اﺳﺘﺸﻤﺎم ﻧﻜﺮدهام!؟‬

‫‪1‬‬

‫اﺑﻮﺟ‪‬ﺤﻴﻔﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دﺳﺖ آﻧﺤﻀﺮت را ﮔﺮﻓﺘﻢ‪ ،‬و ﺑﺮ ﺻﻮرت ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻬﺎدم؛ دﻳـﺪم از‬ ‫ﺑﺮف و ﻳﺦ ﺧﻨﻚﺗﺮ و از ﻣ‪‬ﺸﻚ ﺧﻮﺷﺒﻮيﺗﺮ اﺳﺖ!‬

‫‪2‬‬

‫ﺳﻤ‪‬ﺮه از ﺧﺎﻃﺮات ﻛﻮدﻛﻲاش ﭼﻨﻴﻦ ﺑـﺎز ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬آﻧﺤﻀـﺮت ﺑـﺎ دﺳـﺘﺎن‬ ‫ﺟﺎﺑﺮﺑﻦ ‪‬‬ ‫ﻣﺒﺎرﻛﺸﺎن ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺮا ﻟﻤﺲ ﻛﺮدﻧﺪ؛ دﺳﺘﺎﻧﺸﺎن آﻧﻘﺪر ﺧُﻨﻚ ﺑﻮد‪ -‬ﻳﺎ‪ :‬آﻧﻘﺪر ﺧﻮﺷﺒﻮي‬ ‫ﺑﻮد‪ -‬ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﻫﻤﺎن ﻟﺤﻈﻪ دﺳﺘﺎﻧﺸﺎن را از ﻃﺒﻠﺔ ﻋﻄﺎر ﺑﻴﺮون آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪.3‬‬ ‫اَﻧَﺲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻮﻳﻲ داﻧﻪﻫـﺎي ﻋـﺮق آﻧﺤﻀـﺮت ﻣﺮوارﻳـﺪﻫﺎي ﺗـﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ! اُم‪‬ﺳـﻠﻴﻢ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺮق ﺑﺪن آﻧﺤﻀﺮت از ﻫﺮ ﻣﺎدة ﻋﻄﺮي ﺧﻮﺷﺒﻮيﺗﺮ ﺑﻮد‪.4‬‬ ‫ﺟﺎﺑﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻫﻴﭻ ﮔﺬرﮔﺎﻫﻲ ﻧﻤﻲﮔﺬﺷـﺘﻨﺪ ﺟـﺰ‬ ‫آﻧﻜﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻲﻓﻬﻤﻴﺪﻧﺪ آﻧﺤﻀﺮت از آﻧﺠﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪاﻧﺪ؛ از ﺑﻮي ﺧﻮش آن ﺣﻀـﺮت‪ -‬ﻳـﺎ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬از ﺑﻮي ﻋﺮق ﺑﺪن ﻣﺒﺎرك آن ﺣﻀﺮت ‪.5‬‬ ‫ﻣﻴﺎن دو ﻛﺘﻒ آﻧﺤﻀﺮت ﻣ‪‬ﻬﺮ ﻧﺒﻮت ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازة ﺗﺨﻢ ﻛﺒﻮﺗﺮ و ﻫﻤﺮﻧﮓ‬ ‫ﭘﻮﺳﺖ ﺑﺪﻧﺸﺎن ﺑﻮد‪ ،‬و اﻳﻦ ﺑﺮآﻣﺪﮔﻲ ﻛﻪ ﺷﺒﻴﻪ ﻳﻚ ﻣﺸﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در ﻗﺴﻤﺖ ﺑـﺎﻻي‬ ‫ﻛﺘﻒ ﭼﭗ آن ﺣﻀﺮت ﻗﺮار داﺷﺖ‪ ،‬و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮآﻣﺪﮔﻲﻫﺎي ﮔﻮﺷﺘﻲ روي ﭘﻮﺳﺖ ﺑـﺪن‬ ‫ﺧﺎﻟﻬﺎي ﻣﺘﻌﺪدي داﺷﺖ ‪.6‬‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪503‬؛ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.257‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.502‬‬ ‫‪ -3‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.256‬‬ ‫‪ -4‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬ ‫‪ -5‬ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪ ،517‬ﺑﻪ رواﻳﺖ دارﻣﻲ‪.‬‬ ‫‪ -6‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.260-259‬‬

‫‪966‬‬

‫ﮐﻤﺎﻻﺕ ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﺟﻬﺖ ﺷﻴﻮاﻳﻲ ﺑﻴﺎن و رﺳـﺎﻳﻲ ﺳـﺨﻦ از ﻫﻤﮕـﺎن‬ ‫ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و از اﻳﻦ ﺣﻴﺚ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ واﻻ و ﭘﺎﻳﮕـﺎﻫﻲ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑـﻞ اﻧﻜـﺎر داﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬از‬ ‫ﺳﻼﻣﺖ ﻃﺒﻊ‪ ،‬اﺻﺎﻟﺖ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ ﮔﻔﺘـﺎر‪ ،‬درﺳـﺘﻲ ﻣﻀـﺎﻣﻴﻦ‪ ،‬و دوري از ﺗﻜﻠـﻒ‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﻮاﻣﻊ َﻛﻠ‪‬ﻢ در اﺧﺘﻴﺎر آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻮد‪ ،‬و ﺣﻜﻤﺖﻫﺎي ﺑﺪﻳﻊ ﺑﻪ اﻳﺸـﺎن‬ ‫ارزاﻧﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن راﻳﺞ در ﺟﺰﻳﺮهاﻟﻌﺮب آﺷﻨﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻫﺮ‬ ‫ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﺧﻮدﺷﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻫﺮ ﻃﺎﻳﻔﻪ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﻟﻬﺠﺔ ﺧﻮدﺷﺎن ﮔﻔﺘﮕﻮ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻪﮔﻮﻳﻲ و ﺣﺎﺿـﺮﺟﻮاﺑﻲ ﺑﺎدﻳـﻪﻧﺸـﻴﻨﺎن‪ ،‬و ﻟﻔـﻆ ﻗﻠـﻢ و ﻧﻄـﻖ و ﺑﻴـﺎن‬ ‫ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻨﺎن را ﺑﺎ ﻫﻢ ﻳﻜﺠﺎ داﺷﺘﻨﺪ؛ و در ﻛﻨﺎر ﻫﻤﺔ اﻳﻨﻬﺎ از ﺗﺄﻳﻴـﺪ اﻟﻬـﻲ و ﺳﺮﭼﺸـﻤﺔ‬ ‫وﺣﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮدﺑﺎري و ﭘﺮﺣﻮﺻﻠﮕﻲ‪ ،‬ﮔﺬﺷﺖ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻗﺪرت‪ ،‬و ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ دﺷـﻮاريﻫـﺎ‪،‬‬ ‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺤﻀﺮت را ﻣﺆد‪‬ب ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﮔﺮداﻧﻴـﺪه ﺑـﻮد‪ .‬اﻧﺴـﺎن‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺮدﺑﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻟﻐﺰﺷﻲ از او ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﻣﻮردي ﭘﻴﺶ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردي ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛـﺮم ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ آزار ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ و اذﻳﺖ ﻣﻲﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ آﻧﺤﻀﺮت اﻓﺰوده‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ؛ و ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺎﻫﺪ زﻳﺎدهرويﻫﺎ از ﺳﻮي ﺟﺎﻫﻼن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﻠﻢ و ﺑﺮدﺑﺎري‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﻣﻲاﻓﺰود‪.‬‬ ‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻴﭽﮕﺎه رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻣﻴـﺎن دو ﻛـﺎر ﻣﺨﻴـﺮ‬ ‫ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻧﺸﺪﻧﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ آﺳﺎﻧﺘﺮﻳﻦ آﻧﺪو را ﺑﺮﻣﻲﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﮔﻨـﺎه در ﻛـﺎر‬ ‫ﻧﺒﻮد؛ اﻣﺎ‪ ،‬اﮔﺮ ﭘﺎي ﮔﻨﺎه ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ از آن ﻣﻲﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺧﻮدﺷﺎن‬ ‫ﻫﻴﭽﮕﺎه از ﻛﺴﻲ اﻧﺘﻘﺎم ﻧﮕﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺣﺮﻳﻢ ﻳﻜﻲ از ﺣﺮﻣﺖﻫﺎي اﻟﻬـﻲ‬

‫درﻳﺪه ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﺪا اﻧﺘﻘﺎم ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ! ‪ 1‬دﻳﺮﺗـﺮ از ﻫﻤـﺔ ﻣـﺮدم ﺑـﻪ ﺧﺸـﻢ‬ ‫ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و زودﺗﺮ از ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم ﺧُﺸﻨﻮد ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺳﺨﺎوت و ﺟﻮد و ﻛﺮم‪ ،‬آن ﭼﻨﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺻﻒ ﻧﻤﻲآﻳﺪ‪ .‬دﺳﺖ و دل ﺑـﺎزي‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﻮد ﻛﻪ اﻧﮕﺎر از ﻧﺎداري و ﺗﻬﻴﺪﺳﺘﻲ ﻫـﻴﭻ ﺑـﺎك ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑـﻦ‬ ‫ﻋﺒﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم ﺑﺨﺸﻨﺪهﺗﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ؛ در‬ ‫ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت آﻧﺤﻀﺮت ﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻨﺪهﺗـﺮ از ﻫﻤﻴﺸـﻪ‬ ‫ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﻫﻤﻪ ﺷﺐ ﺑﻪ دﻳﺪار آﻧﺤﻀﺮت ﻣﻲآﻣـﺪ و ﺑـﺎ اﻳﺸـﺎن‬ ‫ﻗﺮآن را ﻣﺮور ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬و آﻧﻮﻗﺖ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬در ﺑﺨﺸـﺶ و‬ ‫دﻫﺶ از ﺑﺎد و‪‬زان ﻛﻪ اﺑﺮﻫﺎي ﭘﺮﺑﺎران را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮي و آن ﺳﻮي ﻣﻲراﻧـﺪ و از آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﺑﺎران ﻣﻲﺑﺎرد‪ ،‬ﺑﺨﺸﻨﺪهﺗﺮ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .2‬ﺟـﺎﺑﺮ ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﻫﺮﮔـﺰ ﻧﺸـﺪ ﭼﻴـﺰي را از آن‬ ‫ﺣﻀﺮت درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﺸﺎن ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ!‬

‫‪3‬‬

‫از ﻧﻈﺮ ﺷﺠﺎﻋﺖ و دﻻوري و ﺟﻨﮕﺎوري‪ ،‬ﻣﻨﺰﻟﺖ واﻻي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم ﺑﺮ ﻫﻴﭽﻜﺲ‬ ‫ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬از ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم ﺷﺠﺎعﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺤﺮاﻧﻬﺎي ﺷﺪﻳﺪ و ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي دﺷﻮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻣﺪﻧﺪ؛ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن و ﻳﻜﻪﺗﺎزان ﺑﺎرﻫﺎ از ﻛﻨﺎر اﻳﺸﺎن ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﺸﺎن ﺛﺎﺑﺖﻗﺪم‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ و از ﺟﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻜﺎن ﻧﻤﻲﺧﻮرﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﻮاره روي ﺑﻪ دﺷﻤﻦ داﺷﺘﻨﺪ و ﭘﺸﺖ ﺑﻪ‬ ‫دﺷﻤﻦ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و دﭼﺎر ﺗﺮدﻳﺪ و ﺗﺰﻟﺰل ﻧﻤﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬از ﻫﺮ ﺷﺨﺺ ﺷﺠﺎع و دﻻوري‬ ‫در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮارد‪ ،‬ﮔﺮﻳﺰ و ﻓﺮار ﻧﻴﺰ ﺳﺮ زده‪ ،‬و ﻣﻮاردي ﻋﻘﺐﻧﺸـﻴﻨﻲ از او دﻳـﺪه ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺠﺰ ﺷﺨﺺ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪.-‬‬ ‫ﻋﻠﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎ رزﻣﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﺗﻨﻮر ﺟﻨـﮓ داغ ﻣـﻲﺷـﺪ‪ ،‬و ﺧـﻮن در ﭼﺸـﻤﺎن‬ ‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.503‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪502‬‬ ‫‪ -3‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬

‫‪968‬‬ ‫ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن ﻣﻲاﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را در ﭘﻨﺎه رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪ -‬ﻗـﺮار‬ ‫ﻣﻲدادﻳﻢ‪ ،‬و در ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺤﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﻫﻴﭽﻜﺲ ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ از آﻧﺤﻀﺮت ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﻧﺒﻮد!‬

‫‪1‬‬

‫اﻧﺲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﺒﻲ اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ در دل ﺷﺐ ﺻﺪاﻳﻲ وﺣﺸﺘﻨﺎك ﺷـﻨﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺟﻤـﺎﻋﺘﻲ در‬ ‫ﭘﻲ آن ﺻﺪا ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ؛ در ﺑﻴﻦ راه‪ ،‬رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﻣﻼﻗـﺎت‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ داﺷﺘﻨﺪ از ﺳﻤﺖ آن ﺻﺪا ﺑﺎزﻣﻲﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ اﺳﺒﻲ از آنِ اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ ﻛﻪ ﻋﺮﻳﺎن‬ ‫ﺑﻮد ﺳﻮار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺣﻤﺎﻳﻞ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻲﮔﻔﺘﻨـﺪ‪) :‬ﱂ ﺗﺮﺍﻋـﻮﺍ‪ ،‬ﱂ ﺗﺮﺍﻋـﻮﺍ(«‬ ‫وﺣﺸﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ! وﺣﺸﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ!‬

‫‪2‬‬

‫ﺷﺮم و ﺣﻴﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﺑـﻮد‪ .‬اﺑﻮﺳـﻌﻴﺪ‬ ‫ﺧﺪري ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﺮم و ﺣﻴﺎي آﻧﺤﻀﺮت از دوﺷﻴﺰﮔﺎن زﻳﺮ ﭼﺎدر ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺎه‬ ‫از ﭼﻴﺰي ﺧﻮﺷﺸﺎن ﻧﻤﻲ آﻣﺪ‪ ،‬آﺛـﺎر آن ﻧﺎﺧﻮﺷـﺎﻳﻨﺪي در ﭼﻬـﺮة آﻧﺤﻀـﺮت ﻣﺸـﻬﻮد‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪ .3‬ﻫﻴﭽﮕﺎه ﻧﮕﺎهﺷﺎن را ﺑﺮ ﭼﻬﺮة ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲدوﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻠﻜﻬﺎﻳﺸﺎن را ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻓﺮو‬ ‫ﻣﻲﻫﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎهﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻃﻮﻻﻧﻲﺗﺮ از ﻧﮕﺎهﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ آﺳـﻤﺎن ﺑـﻮد‪ .‬ﻧﮕـﺎهﻫـﺎي‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻧﺒﻮد و ﺑﻪ ﻧﻴﻢ ﻧﮕﺎﻫﻲ اﻛﺘﻔﺎ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬از ﻓﺮط ﺷﺮم و ﺣﻴـﺎ و‬ ‫ﻛﺮاﻣﺖ ﻧﻔﺲ‪ ،‬ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺰ ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ از او‬ ‫ﻛﺮدار ﻧﺎﭘﺴﻨﺪي را ﺑﻪ آﻧﺤﻀﺮت ﮔﺰارش ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎم ﻧﻤﻲﺑﺮدﻧﺪ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﻣـﻲﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬ ‫)ﻣﺎ ﺑﺎﻝ ﺃﻗﻮﺍﻡ ﻳﺼﻨﻌﻮﻥ ﮐﺬﺍ( ﭼﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن ﻛﺎرﻫـﺎ را اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ؟!‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﺳﺰاوارﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدم ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻓﺮزدق ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻳﻐﻀـــﻲ ﺣﻴـــﺎء وﻳﻐﻀـــﻲ ﻣـــﻦ ﻣﻬﺎﺑﺘـــﻪ‬

‫ﻓــــﻼ ﻳﻜﻠــــﻢ إﻻ ﺣــــﻴﻦ ﻳﺒﺘﺴــــﻢ‬

‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬اﻟﺸﻔﺎ‪ ،‬ﻗﺎﺿﻲ ﻋﻴﺎض‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪89‬؛ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺻﺤﺎح و ﺳﻨﻦ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را آوردهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪407‬؛ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.252‬‬ ‫‪ -3‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.504‬‬

‫ﺧﻮد اﻳﺸﺎن از ﻓﺮط ﺷﺮم و ﺣﻴﺎ ﭼﺸﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮوﻫﺸﺘﻪ ﻧﮕﺎه ﻣﻲدارﻧﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮان ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻫﻴﺒﺖ و اﺑﻬﺖ اﻳﺸﺎن ﭼﺸﻤﻬﺎﻳﺸﺎن را ﻓﺮوﻫﺸﺘﻪ ﻧﮕـﺎه ﻣـﻲدارﻧـﺪ! ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﺟﺮأت ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﺒﺴـﻢ روي‬ ‫ﻟﺒﺎﻧﺸﺎن ﻧﻘﺶ ﻣﻲﺑﻨﺪد!؟‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑـﺰرگ اﺳـﻼم‪ ،‬ﻋـﺎدلﺗـﺮﻳﻦ ﻣـﺮدم‪ ،‬ﭘﺎﻛـﺪاﻣﺎنﺗـﺮﻳﻦ ﻣـﺮدم‪ ،‬راﺳـﺘﮕﻮﺗﺮﻳﻦ و‬ ‫ﺻﺮﻳﺢاﻟﻠّﻬﺠﻪﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدم‪ ،‬و اﻣﺎﻧﺘﺪارﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدم ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮ اﻳـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ‪ ،‬ﻫـﻢ ﻧﺰدﻳﻜـﺎن و‬ ‫دوﺳﺘﺎن آﻧﺤﻀﺮت ﺗﺄﻛﻴﺪ و اذﻋﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶ از ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪن ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي‪ ،‬اﻳﺸﺎن را‬ ‫اﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﺶ از ﻇﻬﻮر اﺳﻼم درﻋﻬﺪ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺑﺮاي ﻓﺼـﻞ ﺧﺼـﻮﻣﺖ ﺑـﻪ‬ ‫اﻳﺸﺎن ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮﻣﺬي از ﻋﻠﻲ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺧﻄـﺎب ﺑـﻪ‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﺷﺨﺺ ﺷﻤﺎ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻧﻤـﻲ ﻛﻨـﻴﻢ؛ ﺑﻠﻜـﻪ ﭼﻴﺰﻫـﺎﻳﻲ را ﻛـﻪ‬ ‫آوردهاﻳﺪ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ! ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﺤﺪ‪‬ﻭ ﹶﻥ﴾‪.1‬‬ ‫ﺠ‪‬‬ ‫ﺕ ﺍﻟﻠﹼ ‪‬ﻪ ‪‬ﻳ ‪‬‬ ‫ﲔ ﺑﹺﺂﻳ‪‬ﺎ ‪‬‬ ‫ﻚ ‪‬ﻭﹶﻟ ‪‬ﻜﻦ‪ ‬ﺍﻟﻈﱠﺎ‪‬ﻟ ‪‬ﻤ ‪‬‬ ‫﴿ ﹶﻓﹺﺈﻧ‪ ‬ﻬ ‪‬ﻢ ﹶﻻ ‪‬ﻳ ﹶﻜﺬﱢﺑ‪‬ﻮ‪‬ﻧ ‪‬‬ ‫»زﻳﺮا ﻛﻪ اﻳﻨﺎن ﺗﻮ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﺳﺘﻤﻜﺎران در ﺑﺮاﺑﺮ آﻳﺎت ﺧﺪا اﻧﻜـﺎر‬ ‫و ﺟ‪‬ﺤﻮد ﻣﻲورزﻧﺪ!«‬ ‫ﻫﺮاﻛﻠﺘﻴﻮس وﻗﺘﻲ از اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬آﻳﺎ ﭘﻴﺶ از اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻣﺮد ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬او را ﺑﻪ دروﻏﮕﻮﻳﻲ ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ؟ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ!‬

‫‪2‬‬

‫رﺳﻮلﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻫﻤﻪ ﻛﺲ ﻣﺘﻮاﺿﻊﺗـﺮ‪ ،‬و از ﺗﻜﺒ‪‬ـﺮ و ﻧﺨـﻮت از‬ ‫ﻫﻤﻪ دورﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻓﺮاد آﻧﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﭘـﻴﺶ ﭘـﺎي ﭘﺎدﺷـﺎﻫﺎن از ﺟـﺎي‬ ‫ﺑﺮﻣﻲﺧﻴﺰﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﭘﺎي اﻳﺸﺎن از ﺟﺎي ﺑﺮﺧﻴﺰﻧﺪ‪ .‬ﺑﻴﻨﻮاﻳﺎن را ﺳﺮﻛﺸﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﺑـﺎ‬ ‫‪ -1‬ﺳﻮره اﻧﻌﺎم‪ ،‬آﻳﻪ ‪.33‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﺸﻜﺎة اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.521‬‬

‫‪970‬‬ ‫ﺗﻬﻴﺪﺳﺘﺎن ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و دﻋﻮت ﺑﺮدﮔﺎن را اﺟﺎﺑﺖ ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و در‬ ‫ﻣﻴﺎن ﻳﺎراﻧﺸﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻳﻜﻲ از اﻧﺎن ﻣﻲﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺎي اﻓﺰارﺷﺎن را ﺧﻮد‬ ‫ﺗﻌﻤﻴﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺟﺎﻣﺔ ﺧﻮدﺷﺎن را ﻣﻲدوﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ دﺳﺘﺎن ﺧﻮدﺷﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻳﻜﻲ از‬ ‫ﺷﻤﺎﻫﺎ در ﺧﺎﻧﺔ ﺧﻮدﺷﺎن ﻛﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮدي از اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﺟﺎﻣﺔ ﺧﻮدﺷـﺎن را‬ ‫وﺻﻠﻪ ﻣﻲزدﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪﺷﺎن را ﺧﻮد ﻣﻲدوﺷﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻛﺎرﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ ﺧﻮدﺷـﺎن را‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲدادﻧﺪ ‪.1‬‬ ‫از ﻫﻤﻪ ﻛﺲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﭘﺎﻳﺒﻨﺪﺗﺮ و وﻓﺎدارﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺻﻠﺔ رﺣﻢ ﺑـﻴﺶ از ﻫﻤـﻪ‬ ‫ﻛﺲ ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ ﺑـﻪ ﻣـﺮدم رأﻓـﺖ و ﺷـﻔﻘﺖ و ﻣﻬﺮﺑـﺎﻧﻲ داﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬در‬ ‫ﻣﻌﺎﺷﺮت و ﻣﺆد‪‬ي آداب ﺑﻮدن از ﻫﻤﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬از ﻫﻤـﺔ ﻣـﺮدم ﻧﺮﻣﺨـﻮيﺗـﺮ و‬ ‫ﺧﻮشاﺧﻼقﺗﺮ‪ ،‬و از ﺑﺪاﺧﻼﻗﻲ و ﮔﺮﻓﺘﺎري از ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم دورﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ‬ ‫و ﻧﻪ ﺑﻪ ﻛﻨﺎﻳﺖ دﺷﻨﺎم ﻧﻤﻲ دادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻋﻔﻮ و ﮔﺬﺷﺖ ﭘﻴﺸﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤـﻲﮔﺬاﺷـﺘﻨﺪ‬ ‫ﻛﺴﻲ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻳﺸﺎن راه ﺑﺮود‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺰ در ﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك ﺑﺮاي ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻏﻼﻣﺎن و ﻛﻨﻴﺰاﻧﺸﺎن اﻣﺘﻴﺎز ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻤﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺘﻜﺎراﻧﺸﺎن ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ ﺳﺨﻨﻲ ﺗﻠﺦ ﺑﺎ ﺧﺪﻣﺘﻜﺎراﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻴﭽﮕﺎه ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻧﺠﺎم دادن ﻳﺎ اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﻧﺪادن ﻛﺎري آﻧﺎن را ﺳﺮزﻧﺶ ﻧﻤﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻴﻨﻮاﻳﺎن را دوﺳـﺖ ﻣﻴﺪاﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑـﺎ آﻧـﺎن‬ ‫ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و در ﺗﺸﻴﻴﻊ ﺟﻨﺎزة آﻧـﺎن ﺷـﺮﻛﺖ ﻣـﻲﺟﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺮﮔـﺰ‬ ‫ﺑﻴﻨﻮاﻳﻲ را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺑﻴﻨﻮاﻳﻲ و ﻧﺎداري ﻛﻮﭼﻚ ﻧﻤﻲﺷﻤﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﺛﻨﺎي ﺳﻔﺮي‪ ،‬ﺑﻨﺎ را ﺑﺮ آن‬ ‫ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪي را ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﺔ ﻏﺬا ﺗﺪارك ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻛﺸﺘﻦ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﻦ!؟ دﻳﮕﺮي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﻮﺳﺖ ﻛﻨﺪن ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺑﺎﻣﻦ؟ ﺳﻮﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺨﺘﻦ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﻦ!؟‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﮔﺮدآوري ﻫﻴﺰم ﻫﻢ ﺑﺎ ﻣﻦ!؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺧﻮدﻣﺎن اﻧﺠـﺎم‬

‫‪ -1‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ج ‪ ،2‬ص ‪.520‬‬

‫ﻣﻲدﻫﻴﻢ!؟ آﻧﺤﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫)ﻗﺪ ﻋﻠﻤﺖ ﺃﻧﮑﻢ ﺗﮑﻔﻮﱐ‪ ،‬ﻭﻟﮑﲏ ﺃﮐﺮﻩ ﺃﻥ ﺃﲤﻴﺰ ﻋﻠﻴﮑﻢ‪ ،‬ﻓﺈﻥ ﺍﷲ ﻳﮑﺮﻩ ﻣﻦ ﻋﺒﺪ ﺃﻥ ﻳﺮﺍﻩ ﻣﺘﻤﻴﺰﹰﺍ ﺑـﲔ‬

‫ﺃﺻﺤﺎﺑﻪ(‪.١‬‬

‫»ﻣﻲداﻧﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺧﻮدﺗﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﻴﺪ؛ اﻣﺎ ﺧﻮش ﻧﺪارم ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬ ‫ﺷﻤﺎﻫﺎ ﻓﺮق داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ!؟ زﻳﺮا‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮش ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺑﺒﻴﻨﺪ ﺑﻨﺪهاش در ﻣﻴﺎن ﻳـﺎران‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي رﻓﺘﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻓﺮق داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ! ﺑﺮﺧﺎﺳـﺘﻨﺪ و ﻫﻴـﺰم ﺟﻤـﻊ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ«‪.‬‬ ‫اﻳﻨﻚ‪ ،‬ﺳﺮرﺷﺘﺔ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻫﻨﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻫﺎﻟﻪ ﺑﺪﻫﻴﻢ ﺗﺎ رﺳـﻮلﺧـﺪا ‪-‬ﺻـﻠﻰ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬را آﻧﭽﻨﺎن ﻛﻪ دﻳﺪه اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﻫﻨـﺪ ﺿـﻤﻦ ﮔـﺰارش‬ ‫ﻣﻔﺼﻠﻲ از رﻓﺘﺎر و ﻛﺮدار ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮم ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻫﻤﻴﺸﻪ اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ‪ ،‬و ﻫﻤﻮاره در ﺣـﺎل اﻧﺪﻳﺸـﻴﺪن‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻴﭽﮕﺎه آﺳﺎﻳﺶ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻴﻬﻮده ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﻜﻮتﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد را از آﻏﺎز ﺗﺎ اﻧﺠﺎم ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻓﻀﺎي دﻫﺎﻧﺸﺎن ادا ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑـﺎ‬ ‫ﮔﻮﺷﺔ دﻫﺎن ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﺨﻨﺎﻧﺸﺎن ﻫﻤﻮاره ﻋﺒﺎرت از ﻛﻠﻤـﺎت ﺟـﺎﻣﻊ )ﺟﻮاﻣـﻊ‬ ‫اﻟﻜﻠﻢ( ﺑﻮد‪ ،‬و ﻛﻼم آﻧﺤﻀﺮت ﻗﻮل ﻓﺼﻞ ﺑﻮد؛ ﻧﻪ اﻓﺰوﻧﻲ داﺷﺖ و ﻧﻪ ﻛﺎﺳﺘﻲ‪ .‬ﺧـﻮﻳﻲ‬ ‫ﻣﻌﺘﺪل داﺷﺘﻨﺪ؛ ﻧﻪ درﺷﺘﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻪ ﺧﻮد را ﺧﻮار و ﺧﻔﻴﻒ ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﻧﻌﻤـﺖ‬ ‫ﺧﺪا را ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻮﭼﻚ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺰرگ ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫـﻴﭻ ﭼﻴـﺰ را ﻧﻜـﻮﻫﺶ ﻧﻤـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻮردﻧﻲﻫﺎ و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲﻫﺎ را ﻧﻪ ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﻪ ﺳﺘﺎﻳﺶ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺣﻖ ﻣﻮرد‬ ‫ﺗﻌﺮّض ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭽﻜﺲ ﻳﺎراي ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺸـﻢ و ﻏﻀـﺐ اﻳﺸـﺎن را‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ از آن ﺣﻖ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻻزم را ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورﻧﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﺧﻮدﺷـﺎن‬ ‫ﻫﻴﭽﻮﻗﺖ ﺧﺸﻢ ﻧﻤـﻲﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ؛ و از روي ﺳـﻤﺎﺣﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔـﺰ ﺑـﺮاي ﺧﻮﻳﺸـﺘﻦ اﻧﺘﻘـﺎم‬ ‫ﺴﻴﺮ‪ ،‬ص ‪.22‬‬ ‫‪ -1‬ﺧﻼﺻﺔ اﻟ ‪‬‬

‫‪972‬‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ اﺷﺎره ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻛﻒ دﺳﺘﺸﺎن اﺷﺎره ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ اﻇﻬﺎر ﺷﮕﻔﺘﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺘﺸﺎن را ﭘﺸﺖ و رو ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺸﻢ ﻣﻲ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬روي ﺑﺮﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪا‪ ،‬و ﺑـﻪ روي ﺧﻮدﺷـﺎن ﻧﻤـﻲآورﻧـﺪ‪ .‬ﻏﺎﻟﺒـﺎً‬ ‫ﺧﻨﺪﻳﺪن آﻧﺤﻀﺮت ﺗﺒﺴﻢ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺎدﻣﺎن ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺸﻤﺎﻧﺸـﺎن را ﻓـﺮو‬ ‫ﻣﻲﻫﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻗﻄﺮات اﺷﻚ ﺷﺎدي ﻫﻤﭽﻮن داﻧﻪﻫﺎي ﺑﺎران از زﻳﺮ ﭘﻠﻚﻫﺎي آن ﺣﻀﺮت‬ ‫ﺳﺮازﻳﺮ ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫زﺑﺎﻧﺸﺎن را ﺟﺰ ﺑﺮاي اﻇﻬﺎر آﻧﭽﻪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬در ﻛﺎم ﻧﮕـﺎه ﻣـﻲداﺷـﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﺎراﻧﺸﺎن را ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺄﻧﻮس ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ آﻧﻜﻪ آﻧﺎن را از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ دور ﺳـﺎزﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺰرﮔﺎن ﻫﺮ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪاي را ﺑﺰرگ ﻣﻲداﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬و زﻣـﺎم اﻣـﻮر ﻣـﺮدم را ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺮدم را از درﮔﻴﺮي ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﺮﺣﺬر ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﻮد ﻧﻴﺰ‬ ‫از آﻧﺎن ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﺑﺪيﻫﺎي آﻧﺎن را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫از ﻳﺎراﻧﺸﺎن دﻟﺠﻮﻳﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و درﺑﺎرة آﻧﭽﻪ در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻣﻲﮔﺬرد از ﻣﺮدم ﺳـﺆال‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎرﻫﺎي ﻧﻴﻜﻮ را ﻧﻴﻜﻮ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ و ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻛﺎرﻫﺎي ﻧﻜﻮﻫﻴﺪه‬ ‫را ﻧﻜﻮﻫﻴﺪه ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ و زﺷﺖ ﻣﻲﺷﻤﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻫﻤﻪ ﻛﺎر اﻋﺘﺪال را ﭘﻴﺶ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻫﻴﭽﻴﻚ از دو ﺟﺎﻧﺐ اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﻳﻂ را ﻧﻤﻲﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ .‬ﻫﻴﭽﮕـﺎه از ﻫـﻴﭻ ﭼﻴـﺰ ﻏﻔﻠـﺖ‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺎدا ﻛﻪ ﻳﺎراﻧﺸﺎن ﻏﻔﻠﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ ﺧﺴﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻫﻤﻪ ﺣﺎل آﻣﺎده ﺑﻮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺣﻖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻛﻮﺗﺎه ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻪ از آن در ﻣﻲﮔﺬﺷﺘﻨﺪ و ﻧﻪ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ آن ﻋ‪‬ﺪول‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﺣﻀﺮت ﺣﺸﺮ و ﻧﺸﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﻜﺎن و ﺧﻮﺑﺎن ﻣﺮدم ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و‬ ‫ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدم ﻧﺰد آﻧﺤﻀﺮت آن ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﻴﺮﺧﻮاهﺗﺮ از دﻳﮕﺮان ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑـﺎﻻﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﻣﻨﺰﻟﺖ را ﻧﺰد آﻧﺤﻀﺮت آن ﻛﺴﺎﻧﻲ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺪردي و ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺎ اﻳﺸـﺎن‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ذﻛﺮ ﺧﺪا ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﻲﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻪ ﺑﺮﻣﻲﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻴﭽﮕﺎه ﺟـﺎﻳﻲ را ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن اﺧﺘﺼﺎص ﻧﻤﻲدادﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮ ﻋﺪهاي وارد ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﻫﻤـﺎن ﺟﺎﻳﻴﻜـﻪ در‬ ‫ﻛﻨﺎر آﺧﺮﻳﻦ ﻧﻔﺮ ﺧﺎﻟﻲ ﺑﻮد ﻣﻲ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﻪ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻫﻢﻧﺸﻴﻨﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺳﻬﻤﻲ از ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻦ و ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺧﻮﻳﺶ را اﺧﺘﺼـﺎص‬ ‫ﻣﻲدادﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺒﺎدا ﻳﻜﻲ از ﻫﻢﻧﺸﻴﻨﺎن اﻳﺸﺎن ﭼﻨﺎن ﭘﻨﺪارد ﻛﻪ دﻳﮕـﺮي ﻧـﺰد آﻧﺤﻀـﺮت‬ ‫ﮔﺮاﻣﻲﺗﺮ از او اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﻛﺲ ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻳﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪاي آﻧﺤﻀﺮت را ﻧﺸﺴﺘﻪ ﻳﺎ اﻳﺴـﺘﺎده‬ ‫ﻧﮕﺎه ﻣﻲداﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﻣﻲورزﻳﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺧﻮد او اﻧﺼﺮاف ﺣﺎﺻﻞ‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﻛﺲ از اﻳﺸﺎن ﺣﺎﺟﺘﻲ را ﻣﻲﻃﻠﺒﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺰ ﺑﺎ روا ﻛـﺮدن ﺣﺎﺟـﺖ وي‪ ،‬ﻳـﺎ ﺑـﺎ‬ ‫ﺳﺨﻨﻲ ﻣﻄﺒﻮع و ﻣﻘﺒﻮل‪ ،‬او را ﺑﺎزﻧﻤﻲ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻧﺮمﺧﻮﻳﻲ و ﺧﻮشاﺧﻼﻗﻲ آﻧﺤﻀﺮت‬ ‫ﻫﻤﺔ ﻣﺮدم را ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﻗﺮار داده ﺑﻮد‪ ،‬و اﻳﺸﺎن ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﭘﺪر ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﺔ‬ ‫ﻣﺮدم از ﻧﻈﺮ ﺣﻖّ و ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻧﺰد اﻳﺸﺎن ﻫﻤﺴﺎن و ﻳﻜﺴﺎن ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﺎ ﺗﻘـﻮا ﺑـﺮ‬ ‫دﻳﮕﺮان اﻣﺘﻴﺎز ﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﻔﻞ و ﻣﺤﻀﺮ اﻳﺸﺎن ﻣﺤﻔﻞ ﺑﺮدﺑﺎري و ﺣﻴﺎ و ﺧﻮﻳﺸﺘﻦداري‬ ‫و ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ و اﻣﺎﻧﺖداري ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﺤﻀﺮ اﻳﺸﺎن ﺻﺪاﻫﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻤﻲﺷﺪ‪ .‬ﻫﻴﭽﻜﺲ آﺑﺮوي‬ ‫ﻛﺴﻲ را ﻧﻤﻲﺑﺮد‪ ،‬و ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺳـﺎس ﺗﻘـﻮا ﻣﺤﺒـﺖ و ﻋﻄﻮﻓـﺖ ﻣـﻲورزﻳﺪﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻫﺎ را اﺣﺘﺮام ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻫﺎ ﻣﻬﺮﺑﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪان را ﭘـﺬﻳﺮاﻳﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺪد ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻏﺮﻳﺒﺎن را ﺟـﺎ و ﻣﻜـﺎن ﻣﻴﺪادﻧـﺪ و ﺑـﺎ آﻧـﺎن اﻧـﺲ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻮاره ﭼﻬﺮه اي ﺷﺎداب داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮشاﺧﻼق و ﻧﺮﻣﺨﻮي ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬درﺷـﺖ ﺧـﻮي و‬ ‫ﺳﻨﮕﺪل ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﺮوﺻﺪا ﺑﻪ راه ﻧﻤـﻲ اﻧﺪاﺧﺘﻨـﺪ‪ ،‬و دﺷـﻨﺎم ﻧﻤـﻲ دادﻧـﺪ‪ ،‬و ﺳـﺮزﻧﺶ‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻛﺮدار ﻛﺴﻲ را ﻧﻤﻲﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮدﺷـﺎن را‬ ‫ﺑﻪ ﺑﻲﺧﺒﺮي ﻣﻲزدﻧﺪ‪ ،‬و از او ﻗﻄﻊ اﻣﻴﺪ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﺎن و روان ﺧﻮدﺷـﺎن را از ﺳـﻪ‬ ‫ﭼﻴﺰ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻣﻲ دادﻧﺪ‪ :‬ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻲ و زﻳﺎده ﮔﻮﻳﻲ‪ ،‬و ﻛﺎرﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ اﻳﺸـﺎن ﻣﺮﺑـﻮط‬

‫‪974‬‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮدم را ﻧﻴﺰ از ﺳﻪ ﭼﻴﺰ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻣﻲدادﻧﺪ‪ :‬ﻛﺴﻲ را ﻧﻜـﻮﻫﺶ ﻧﻜﻨﻨـﺪ؛ ﻛﺴـﻲ را‬ ‫ﺳﺮزﻧﺶ ﻧﻜﻨﻨﺪ؛ و ﻛﺴﻲ را رﺳﻮا ﻧﺴﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻫﻴﭽﮕﺎه ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻢﻧﺸـﻴﻨﺎن اﻳﺸـﺎن‬ ‫ﺳﺮ ﺑﻪ زﻳﺮ ﻣﻲاﻓﻜﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﻋﻘﺎب روي ﺳﺮﺷﺎن ﻧﺸﺴـﺘﻪ اﺳـﺖ! و ﻫﻤﻴﻨﻜـﻪ‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت ﺳﺎﻛﺖ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ آﻏﺎز ﻣـﻲ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﻧـﺰد آﻧﺤﻀـﺮت ﺑـﺎ‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﮕﻮﻣﮕﻮ ﺑﻪ راه ﻧﻤﻲاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺲ در ﻣﺤﻀﺮ اﻳﺸﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮان ﻛﺎﻣﻼً ﺳﻜﻮت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ از ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻫﺮﻛﺲ ﻧﺨﺴﺖ ﺳﺨﻦ‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺳﺨﻨﮕﻮي ﻫﻤﺔ ﺣﺎﺿﺮان ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻣﺪ‪ .‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻫﺮﭼﻴﺰ ﻛﻪ ﺣﺎﺿﺮان‬ ‫ﻣﻲﺧﻨﺪﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺤﻀﺮت ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺧﻨﺪﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﻫﺮﭼﻴـﺰ ﻛـﻪ اﻇﻬـﺎر ﺷـﮕﻔﺘﻲ‬ ‫ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺤﻀﺮت ﻧﻴﺰ اﺑﺮاز ﺗﻌﺠﺐ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺮاﺑﺮ درﺷﺘﮕﻮﻳﻲ اﺷﺨﺎص ﻏﺮﻳﺐ‬ ‫ﺻﺒﻮري ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﺤﻀﺮت ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪي را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻳﺪ ﻛﻪ در ﭘﻲ‬ ‫ﺣﺎﺟﺖ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ‪ ،‬او را ﺑﻪ ﮔﺮﻣﻲ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﺪ و ﺣﺎﺟﺘﺶ را روا ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬و اﻧﺘﻈﺎر ﺛﻨـﺎ و‬ ‫ﺳﭙﺎس ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﺣﻖ وي ﻧﻴﻜﻲ ﻛﺮدهاﻳﺪ‪ ،‬ﺧﻮد در ﻣﻘﺎم ﺗﺸﻜّﺮ و‬ ‫ﻗﺪرداﻧﻲ ﺑﺮآﻳﺪ ‪.1‬‬ ‫ﺧﺎرﺟﻪﺑﻦ زﻳﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺒﻲاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ -‬وﻗﺘﻲ ﻣـﻲﻧﺸﺴـﺘﻨﺪ از ﻫﻤـﻪ‬ ‫ﻛﺲ ﺑﺎوﻗﺎرﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻴﭻوﺟﻪ دﺳﺖ و ﭘﺎﻳﺸﺎن را دراز ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻜﻮت‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻧﻴﺎز ﻧﺒﻮد ﺳﺨﻨﻲ ﻧﻤـﻲﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ .‬از ﻛﺴـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺳـﺨﻨﺎن ﻧﺎزﻳﺒـﺎ‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻨﺎره ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﻨﺪة آﻧﺤﻀﺮت ﺗﺒﺴ‪‬ﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺨﻦ آﻧﺤﻀﺮت ﻗﻮل ﻓﺼـﻞ و‬ ‫ﺳﺨﻦ آﺧﺮ ﺑﻮد؛ ﻧﻪ زﻳﺎد و ﻧﻪ ﻛﻢ‪ .‬اﺻﺤﺎب اﻳﺸﺎن ﻫﻢ در ﻣﺤﻀﺮ آﻧﺤﻀﺮت ﺑـﻪ ﻫﻨﮕـﺎم‬ ‫ﺧﻨﺪﻳﺪن‪ ،‬از روي اﺣﺘﺮام و اﻗﺘﺪار ﺑﻪ اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺗﺒﺴ‪‬ﻢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ‪.2‬‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرگ اﺳﻼم ﺑﺎ ﻛﻤﺎﻻﺗﻲ وﻳﮋه و ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ آراﺳـﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﺧـﺪاي‬ ‫‪ -1‬ﻧﻜـ‪ :‬اﻟﺸّﻔﺎ‪ ،‬ﻗﺎﺿﻲ ﻋﻴﺎض‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪126-121‬؛ ﻧﻴﺰ ﻧﻜـ‪ :‬ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺗﺮﻣﺬي‪.‬‬ ‫‪ -2‬اﻟﺸﱢﻔﺎ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪.107‬‬

‫اﻳﺸﺎن آﻧﺤﻀﺮت را ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد و در ﺗﺮﺑﻴﺖ اﻳﺸﺎن ﻧﻴﻜﻮ ﻋﻤﻞ ﻓﺮﻣـﻮده ﺑـﻮد‪ ،‬ﺗـﺎ‬ ‫ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎم ﺳﺘﺎﻳﺶ آﻧﺤﻀﺮت‪ ،‬اﻳﺸﺎن را ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮار داد و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﻚ ﹶﻟﻌ‪‬ﻠﻰ ‪‬ﺧ ﹸﻠ ﹴﻖ ‪‬ﻋﻈ‪‬ﻴ ﹴﻢ﴾‪.١‬‬ ‫﴿ ‪‬ﻭﹺﺇﻧ‪ ‬‬

‫»و ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ را ﺧُﻠﻖ و ﺧﻮﻳﻲ ﺧﻮش و ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ اﺳﺖ!«‬ ‫اﻳﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﺎﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﻳﺸـﺎن ﻧﺰدﻳـﻚ ﻣـﻲﻛـﺮد‪ ،‬و‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت را ﻣﺤﺒﻮب دﻟﻬﺎ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬و از اﻳﺸﺎن ﭘﻴﺸﻮا و رﻫﺒﺮي ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ دﻟﻬﺎ‬ ‫ﻫﻤﻪ ﺑﺴﻮي او ﭘﺮ ﻣﻲﻛﺸﻴﺪﻧﺪ؛ و ﭘﺲ از آﻧﻬﻤـﻪ ﺳﺮﺳـﺨﺘﻲ و ﺳـﺘﻴﺰهﺟـﻮﻳﻲ‪ ،‬آﻧﭽﻨـﺎن‬ ‫ﻛﻴﻨﻪ ﺗﻮزي ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﺔ آن ﺣﻀﺮت را ﻛﺎﻫﺶ داد ﻛﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻓﻮج ﻓـﻮج وارد دﻳـﻦ‬ ‫ﺧﺪا ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﺧﻼﻗﻴﺎت و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت رﺳﻮلاﻛﺮم ‪-‬ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴـﻪ وﺳـﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺑﺮﺷﻤﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﭘﺎرهﺧﻂﻫﺎﻳﻲ ﻛﻮﺗﺎه و ﻧﺎرﺳﺎ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻈﺎﻫﺮ ﻛﻤﺎل و ﺻـﻔﺎت ﺟﻤـﺎل‬ ‫آﻧﺤﻀﺮت اﺳﺖ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺷﻤﺎﺋﻞ و ﺧﺼﺎﺋﻞ اﻳﺸﺎن‪ ،‬و ﻋ‪‬ﻤﻖ ﻓﻀﺎﺋﻞ اﻳﺸﺎن ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ‬ ‫درك و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎري‪ ،‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋ‪‬ﻤﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ وﺟـﻮد‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻓﺮد ﺑﺸﺮ در ﻋﺎﻟَﻢ وﺟﻮد ﺑﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻗ ّﻠْﺔ ﻛﻤﺎل دﺳـﺖ ﻳﺎﻓﺘـﻪ‪ ،‬و از‬ ‫ﻧﻮر ﺧﺪاي ﺧﻮﻳﺶ روﺷﻨﻲ ﺑﺮداﺷﺘﻪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ رﺳﻴﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﺧـﻼق او ﻧﺴـﺨﺔ‬ ‫ﻋﻤﻠﻲ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ؟!‬ ‫ﮏ ﲪﻴـ ‪‬ﺪ‬ ‫ﺖ ﻋﻠﻰ ﺇﺑﺮﺍﻫﻴ ‪‬ﻢ ﻭﻋﻠﻰ ﺁ ﹺﻝ ﺇﺑﺮﺍﻫﻴﻢ؛ ﺇﻧ‪‬ـ ‪‬‬ ‫ﺻﻠﱠﻴ ‪‬‬ ‫ﺍﻟﻠﱠﻬﻢ‪ ‬ﺻﻞﱢ ﻋﻠﻰ ﳏﻤ‪‬ﺪ ﻭﻋﻠﻰ ﺁﻝ ﳏﻤ‪‬ﺪ‪ ،‬ﮐﻤﺎ ‪‬‬ ‫ﮏ‬ ‫ﺖ ﻋﻠﻰ ﺇﺑﺮﺍﻫﻴﻢ ﻭ‪‬ﻋﻠﻰ ﺁ ﹺﻝ ﺍﺑﺮﺍﻫﻴﻢ؛ ﺇﻧ‪ ‬‬ ‫ﻣ‪‬ﺠﻴﺪ‪ .‬ﺍﻟﻠﱠ ‪‬ﻬﻢ‪ ‬ﺑﺎﺭﹺﮎ ﻋﻠﻰ ﳏﻤ‪‬ﺪ ﻭﻋﻠﻰ ﺁﻝ ﳏﻤ‪‬ﺪ‪ ،‬ﮐﻤﺎ ﺑﺎﺭﮐ ‪‬‬ ‫ﲪﻴ ‪‬ﺪ ﻣ‪‬ﺠﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻮره ﻗﻠﻢ‪ ،‬آﻳﻪ ‪.4‬‬