Kayı: Islahat, Darbe ve Devlet VIII [8, 2 ed.] 9786050823806

Citation preview

KAYIVIII ISLAHAT, DARBE VE DEVLET ili. Osman, III. Mustafa, 1. Abdülhamid, m. Sellin, Iv. Mustafa Ahmet Şimşirgil TIMAŞ YAYINIARI l 4 1 12 Osmanlı Tarihi Dizisi I 113 PROJE EDITORO Adem Koça) EDITOR

Zeynep Berktaş KAPAK TASARJMI

Ravza Kızılruğ 1. 11.UKI

Ekim 2016, İstanbul 2. BASKI

Nisan 2017, lsranbul ISBN ISBN: 978-605--08-2380-6

9

'11JA1J1'13ı1t•61

11MAŞ YAYINlARI Cağaloğlu, Alemdar Mahallesi, Alayköşkü Caddesi, No: 5, Fatihllstanbul Telefon: (0212) 511 24 24 P.K. 50 Sirkeci i lstanbul timas.com.tr [email protected] fu:ebook.com/timasyayingrubu twitter.com/timasyayingrubu Kültür Bakanlığı Yayıncılık Sertifika No: 12364 BASKI VE ctı;r

Çınar Matbaacılık Y'ılıyıl Mah. Matbaacılar Cad. Atahan No: 34 Kat 5 Bağcılar/ ISTANBUL Tel: (0212) 628 96 00 Matbaa Sertifika No: 12683 YAYIN HAKL\IU

© Eserin her hakkı anlaşmalı olarak Tımaş Bas ım Tıcareı ve Sanayi Anonim Şirketi' ne aittir. izinsiz yayınlanamaz. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir.

KAYIVIII ISLAHAT, DARBE VE DEVLET 111. Osman, 111. Mustafa, 1. III.

Abdülhamid,

Selim, iV. Mustafa

Ahmet

Şimşirgil

AHMET SIMSIRGIL l 959'da Boyabat'ta doğdu. İlk, orta ve lise tahsilini aynı yerde tamam­ ladı. 1978'de girdiği Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümii'nden 1982'de mezun oldu. 1983'te aynı bölümdeki Yeniçağ Anabilim Dalı'nda Araştırma Görevlisi olarak vazifeye başladı. 1985'te Yüksek Lisans eğitimini tamamladı. 1989'da Marmara Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü' ne naklen geçiş yaptı. l 990'da "Osmanlı Taşra Teşkilatı'nda Tokat (1455- 1574)" isimli çalışma�ıyla Tarih Doktoru unvanını aldı. 1997'de "Uyvar'ın OsmanWar Tarafindan Fethi ve İdaresi" isimli takdim teziyle Doçent oldu. 2003'te Profesör kadrosuna atanan Şimşirgil'in Osmanlı şehir tarihi, siyasi hayatı ve teşkilatı ile ilgili eserleri ve çeşidi dergilerde yayımlanmış çok sayıda ilmi makalesi bulunmaktadır. Halen aynı üniversitede

Öğretim Üyesi olarak görevine devam etmektedir.

Ayrıca Marmara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırmaları ve Uygulama Merkezi Müdiirlüğü'nü de yürütmektedir.

Yayımlanmıt eserleri: Kaptan Paşanın Seyir Defteri Kayı I -Ertuğrııl'un Ocağı (Timaş Yayınlan) Kayı II -Cihan Devleıi (Timaş Yayınlan) Kayı IlI -Haremeyn Hizmetirnlt (Tımaş Yayınlan) Kayı N -Ufııklann Padişahı Kanuni (Timaş Yayınlan) Kayı V -Kudret ve Azamet Y ıllan (Timaş Yayınlan) Kayı VI -lmparatorluğıın Zirvesi ve Döniq (Timaş Yayınları) Kayı VII -Kutsal ittifaka Kar�ı (Timaş Yayınlan) Kayı VIII -Islahat, Darbe ve Devlet (Timaş Yayınlan) Valide Sultanlar ve Harem (Timaş Yayınlan) Denizler Fatihi Piyale Paşa I Cerbe Zaferi (Timaş Yayınlan) Topkapı Sarayı: Bir Müstakil Dünya (Timaş Yayınları) Osmanlı Gerçekleri (Timaş Yayınlan) Otağ- 1 I Büyük Doğuş (Tımaş Yayınlan) Otağ-2 I Emir Timur (Timaş Ya:yınlan) Ahmed Cevdet Paşa ve Mecelle Devr-i Gül Sohbetleri S!ovakya'da Osmanlılar İstanbul, Fetih ve Fatih Fethin Kahramanlan

İÇİNDEKİLER

TAKDİM

.

. .

.

.......................... .............................. .. .................... ....

ÖNSÖZ

........................................................................................

ili. OSMAN HAN

..

.............

......

CÜLUSU VE İLK İCRAATLARI

.... . .. .. . . . .

..

.. ..

.......

..

.

.

13

. 17

.......... ..... .

......... ........................................

HEKİMOGLU ALİ PA ŞA OLMAZ! ..

11

.

.......... ............. . . . .............

19 20

SADARET DEGİŞİKLİKLERİ VE BÜYÜK YANGIN ................ 22

ÜİGER OLAYLAR .

.

.

MANSIBI KENDİ ELİYLE VERMEK!

VE FAT I VE

. . .... 24

............................ .................. ........... . . . .

.

..

.

.

............................... ...

25

ŞAHSİYE T İ ............................................................. 26

ili. MUSTAFA HAN .

TAHTA ÇIKIŞI

.

. ..................

. ........ . ..... .

.

.

...

. .

... ....................

.

.

33

...

.

34

.. .......... ................... .................... ............ .........

ISLAHAT HAMLELERİ ... ... .

.

.

.

31

..... .......... ............. . . ........ ..........

SARAYDA BİR DOGUM............................................................. 36 AVRUPA DA DURUM

. .

..... ... ............ . ................................

...

. . ....

. 37

O SMAN LI ................................... 38 HARI'LERİ1NİN NE TİC ESİ ................................. 41

YEDİ SENE HARPLERİ VE YEDİ SENE

KOC A RAGI B

PAŞA ................................................................... 43

LEHİSTAN MESELESİ ................................................................. 48

KATERİNANIN

BÜYÜK

RUSYAYA HARP İLANI

OYUN U............................................. 51 . .

TIRNAKLARI AŞIN MIŞ ARSLAN! MUHSİNZADE MEHMED PAŞA

Rus ELÇİSİ İLE GÖRÜŞME

OSMANLI ORDU SU N U N

... .

.

.

..

....................... ..... ...... . ...

..

52 54

.

55

. .. . . .. . . . .

. 57

.... . ......................... ............

..................... .

. .

.

... . .. ...........

HAREKETİ .................................... 59

RUSLAR HOTİN ÖNÜNDE ŞİDDETLİ

.

....................... ... ...... ........ . . ... .........

. ..

..... .

.

................................. ..........

60

Ç ARPI Ş MALAR ........................................................ 61

HOTİN1İN DÜŞMESİ

.

. ..

.

. 63

............ .......................... . . . ........... .... .

BOGDAN'I KURTARMA TEŞEBBÜSLERİ ....... . .

KARTAL (LARGA) MUHAREBESİ

. ....................

66

. . 67

....................................... . .

.

RUSLARIN AKDENİZ HAREKATI .

.

.

. .. ..

.. ..... ....... .......... .

..

.... ...

70

MOR.ADA İSYAN ........................................................................ 72 MORA .FATİHİ: MUHSİNZADE MEHMED PAŞA .. . . 73 ........

OSMANLI-RUS DONANMALARI KARŞI KARŞIYA

... .

.

... ........

75

ÇEŞME VAKASI .......................................................................... 7 7 RUSLAR Litv\Nİ ADASı'NDA . .... ...... .

LİMNi'DE RUSLARA DARBE KIRIM

.. .

.

........... . .. ....... ....

.

.. . .... 79 . .

..

.

.......

80

...........................................................................................

81

.................. ......................

SAKIN Rus'UN HİLESİNE KAN MAYASIZ! .......................... 83 SİLAHDAR İBRAHİM PAŞANIN FERAGATİ......................... 85 KATERİNA'YA SADAKAT YEMİNİ . .... .. .. ..

VAATLER ÇABUK UNUTULDU!..

...

..

...........................

..

. .

....... ... ........................

OSMANLI ORDUGAHINDA DURUM . .

.

.

... ...

.. ..

.

. . ...... ...... .....

.

......

86 87

. 88

OSMANLI ORDUGAHININ İŞGALİ ....................................... 89 SULH GÖRÜŞMELERİ . ... . . .

.

...... 90

.. ... ...................................... .....

VARIN GELDİGİNİZ YERE GİDİN ! ....................................... 94 HOROZ ÇOK OLUNCA SABAH GEÇ OLUR!

. .

.............. ... ....

95

İÇERDE DURUM: BULUTKAPAN ALİ BEY İSYANI .. . . .. 97 . . ...

.

ALİ BEY'İN SURİYE'Yi İSTİLASI... ........................................... 98 ALİ BEY'iN AKlBETİ .................................................................. 99 zAHİR Ö MER İSYANI . .. . . .

.

.. ................. ..........

.... . . . ... ... . .. .. .

.

. 10 1

.... .

HÜZÜN VEREN BORÇ SENETLERİ ....................................... 102 RUSLARLA MUHAREBENİN YENİDEN BAŞLAMASI . ... 104 .. ...

SİZİN DİNİNİZ Mİ. BİZİM DİNİMİZ Mİ EYÜ? . .

. 105

. ... .......... .

VEFATI .......................................................................................... 107

ŞAHSİYETİ

. . . .. .. .

.................... . ... ...

..

.

. .. ... 108

... ................... .............. .

..

DİNDAR VE ISLAHATÇI PADİŞAH ........................................ 110 BOL BOL TARİH OKUYUN! . . .... . ... ... . . .. .

.

...

.

. ............... ..............

111

İMAR FAALİYETLERİ ................................................................. 1 12 LALELİ CAMİİ ............................................................................. 113

CİHANGİR . . . . . . . . ... ...

....

..

. . .......... . ....... ..

..... . .

. .

.

...............

...

.

..... ......

114

YIKILUPDUR BU CİHAN .......................................................... 1 16

1. ABDÜLHAMİD HAN CÜLUS

.

.. . . .

.. . . ........

121

..........................................................................................

.

123

.......... ............... ............

OSMANLI-RUS HARBi'NİN DEVAMI .. .... . . . .

SULHA GİDEN YOL . .. .

.

. .. 124

. . .. ............ ...

.

.

................ .......... .... ........

. ... ..... ..

..

..

. . 126

.... ..

KÜÇÜK KAYNARCA MUAHEDESİ ......................................... 12 7 MUAHEDE HAKKINDA YAKIŞTIRMALAR............................ 130 KlRIM'DA KARIŞIKLIKLAR

...............................

İRAN'LA HARP

....

...............................

. ...

..

.

.

..

.. ..... ....

.

...... ...

. .

135 138

. . .. 142

......................... .. ...... . ...

RUSLARA KARŞI KAFKASYA SEDDİ..... . ..

.. .

143

.. . . . . . ..

144

... .

.

..................... ....................

.

.. 132

.. ....

.

.. . ... .

.........

AVUSTURYANIN DOSTLUGU(!)

BİZDEN ŞÜPHE ETMEYİN! ..

... .. .

................ ............. ..........

AYNALIK.AYAK TENKİHNAMESİ

FERAH Ali PAŞA

.. . . .. .

........... . ... .........

.. ... . . . .

..........

. . . .. 148

.

.......................... ........... .. .

FERAH ALİ PAŞANIN FAALİYETLERİ . .

.. .......

.

.

..

.

.

...... .......... ......

150

ÇERKEZ KABİLELERiNİN İSlAMİYET'i KABULÜ .............. 152 İKİ ALEMDE TASARRUF EHLİ...

.

ISLAHAT TEŞEBBÜSLERİ .

. . ..

..... .......

..

DONANMAYA TAKVİYE

.

BARON DE TOTT

.

.

.

... . 155

. .

. 156

....... ....

.. .

... . , .............. 158

........

.

.

159

. .

161

............... ...................

..

..... ............... ............

............

.....

. .

..

.

...... .. ....................

,......................................................... 162

MÜHENDİSHANE'NiN AÇILMASI KIRIM'DA iSYAN

.. ....

...... .. ....... ... ........ ..

.............................

HALİL HAMİD PAŞANIN SADARETİ SÜRAT TOPÇULAR!

.. .

....... ....... .. ..

. .

...... ... ...............

.

................... ...................

... .. . . .

.

.. . ........ ........................

164 165

RUSLAR KIRIM'A GİRİYOR!.................................................... 167 KiRiM İLHAKININ TASDiKi HAİNİN AKIBETİ!

.

.

...... .................... .......................

. . .. ..

..

...... . ............................. . .

HARBE HAZIRLIK . .. .

.

.

.

. ... ...

1 75

.. ......... ....................

178

.

ORDUNUN İSTANBUL'DAN HAREKETİ

.. . .

AVUSTURYA CEPHESİ .. .. ...

.

..

.....

....

.

. . ............. ......

.

180

. 181

................................. . . . ......... .

.. . ..

..

.

....................... . .. ... . ....... . .... .......................

DENİZDE RUSLARLA MUHAREBE..

. ..

........ .

ÖZİ KADERİNE TERK EDİLİYOR!. ..

.

..

..

..

186

. . 188

............. ...... ... ..

...................

ÖZi'DE KORKUNÇ KATLİAM ... .. . .. . .

169

. 1 71

. .. . .

. .

..... ................. .. ......................... .

RUSLARLA HARBE KARAR VERİLMESİ .

RUSYA CEPHESİ

.

.... ..... ...........

.

. 189

.................. .

.

.. .......... ..... ...............

190

1.

ABDÜLHAMİD HAN'IN VEFATI... ...................................... 192

ŞAHSİYETİ

...................................... ....................... ......... .............

EL-KASlDETü'L-HUCRİYYE - HÜCRE KASİDESİ... . .. . .

HAYIR HİZMETLERİ . . .

.

ili. SELİM HAN . .

.

. . . . . ..... ..................

.

..

...............

.

.. . . ...

.

. ... ....... ..... ..... ......

TAHTA ÇIKIŞI

... ...

..

.. . .. . .........

RUSYA İLE DE VAM EDEN HARP

.

..

. ..

. ..

..

..

.

199

............. .............

201

.

.

. . . . 203

.. ....... ........... .. . . ..

.

. . ..

.......... ...

... . . . ..... .......

AVUSTURYA CEPHESİ .

.

... ...................................................... ....

CEZAYİRLİ GAZİ HASAN PAŞA. . .

.

..

PRUSYA İLE İTTİFAK .. .

..... ....................

. ...

20 7

. .. . .........................

209

.......... .

.. .. . . . .

.

.

.................... .......... ................................... ......

ZİŞTOVİ VE YAŞ MUAHEDELERİ EBUBEKİR RATiB EFENDİ ISLAHAT LAYİHALARI NİzAM-1CEDlD

.

.

..

.

. . .

. ...

.... ....... .. ... ..... .

.

.... ....................

. .. .

. . . .. . . . .

.. .... . .. .

. .

213

.. 216

.

.

210

. 2 12

........... .... . ...... ................

................................ ...........................

..... ..... ..

204 206

.......

. . ...... ..........

RUSYA CEPHESİ

197

.....

. .. .

.... ....

.. ...

....... .......... .. .

.... .

......

...... ...

GAYRET-İ İ sı.AM'A NE OLDU?

. . .. .

.......... ... ...

.

193

. 196

......

.. .

.

. .. 219

. . . ........ . ... ......... ..

..

NAPOLYON'UN MISIR SEFERİ............................................... 221 NAPOLYON MISIR'DA

.

. .... .. . . .

................................... . .

AKKADA ŞANLI MÜDAFAA .

.

.

.

.. ... .. .....

.

.

.. ............... ...... ..... ....... .............

FRANSIZLARA DARBE .

224 226

. 227

.

. ............................................. ............. .

KARIŞIKLIKLAR .

.. . . .

.........

..

. . . . .. .

... ... .. ...... . .... . . .

İNGİLİZLERE ŞOK! ..... . .. . .

KABAKÇI İSYANI

.. ..

.

.

..

........ .....

.

. . 228

...... ..

.

.

. . ................. ................ .................

.

. .. ... . .. . . .

..

230

... . .

231

....................................................................................

233

............... ................ . .......... ...

..

.

. ..

111. SELİM HAN'JN TAHTTAN İNDİRİLMESİ VE ŞEHADETİ

ŞAHSİYETİ

.

. .

.

.

.

............ ................... .......................... .. .... . .........

NÜKTEDAN PADİŞAH! .

.. . 236 .

.

. ................. ........................................

HALKIN İÇİNDE PADİŞAH! ISLAHATÇI PADİŞAH!

. .

. . . . . . .. . .

.

........... .......... .. .. ...

DİNDAR PADİŞAH! .

.

.......................... .. ............... ......

.. ..

. ...

. . ..... ...

.

......

.

. ...... .................................................... ....

ŞAİR PADİŞAH: İLHAMI

.. ...

................................

ili. SELİM HAN VE DİVANI

.

... . .

....

240 242 243

.. .. ........

248

. .

250

.. .

.........

... ........................... .. .....

i l i . SELİM HAN VE ŞEYH GALİB

..................................... . ..

ŞİİRLERİNE ÖRNEKLER .

240

. . 251

.

. . ..

.. ......................... .............. .. ..

.........

253

IY. MUSTAFA HAN

.................................................................

CÜLUSU VE İLK İCRAATLAR SERHADDE DURUM

...................................................

265

.................................................................

266

FRANSA-RUSYA YAKINLAŞMASI ALEMDAR MUSTAFA PAŞA

............................................

267

................. . . .... . . . ............................

269

ALEMDAR. İSTANBUL YOLUNDA BABIALİ BASKINI

..........................................

270

.......................... . . . .. . ......................................

2 72

iV. MUSTAFA HAN'IN HAL' EDİLMESİ ŞAHSİYETİ

263

........................... . . . . .

2 74

.......................... . . . .. . ........... ........................................

277

KAYNAKÇA DİPNOTLAR İNDEKS

.................. ..................... .........................................

281

.............................................................................

285

................................................................................... ....

293

TAKDİM "Çekilse suyu vadinin nişanı bir zaman gitmez:' Tarih sahnesinden çekilen devletlerin ve milletlerin izi, işareti, tesiri ve hatta ruhu öyle kolay kolay silinmez. Tarih ilmi de bunun için önemlidir zaten. Zira tarih, insanlığın ölümsüz romanıdır. Bu sebeple faydası sayısızdır. Geçmiş mirasa en iyi şekilde tarihle sahip olunur ve ondan istifade edilir. Tarih, alimlerin zekasını geliştirir, insanların basiret (gönül) gözlerini açar. Eskilerin ifadesiyle gençlerde din ü devlet, mülk ü millet gayretini arttırır. Dünyanın vefasızlığını gösterir. Malın mülkün faniliğine işaret eder. İnsanı tefekküre, düşünmeye davet eder. Bu sebeple tarih ilminin ideolojiden, taraflı yorumlardan uzak tutulması ve ilmi kriterlerle değerlendirilmesi gerekir. Aksi halde değil ibret ve ders çıkarmak-kılavuzu karga olanın hesabı- insan­ ları bambaşka ve yanlış mecralara sürükler. Devletler için ise bir felaket olur. İşte

KAYI serisi bütün bu düşüncelerle, en

yakın ve en önemli

tarihimiz olarak geçmişte kalan Osmanlı Devleti'ni konu edindi. Zira bu devlet, farklı din ve milletlere mensup çeşitli unsurlar arasında sağlam bir ahenk, sağlam bir denge sağlamıştır. İlme, sanata ve insanlığa asırlarca faydalı olmuştur. Yorulmuş, üzülmüş, kanını dökmüş, kardeşine kıymış, ölmüş ancak dini, insani ve vicdani ideal ve prensiplerinden asla taviz vermemiştir.

12

Kayı VIIT: Islahat, Darbe ve Devlet

Geniş insan toplulukları nezdinde sosyal adaleti tesis etmekle dünya tarihinde kudretli ve cihanşümul bir siyasi varlık göstermiştir. Ancak onları en çok üzecek ve gerçekten öldürecek darbe, tüm fedaka.rlıklarına rağmen kendi asli unsurları olan Türkler ve aya­ ğına diken batmasın diyerek çabaladıkları İslam milleti tarafından dahi anlaşılmamaları, iftiraya uğramaları, yalan yanlış ifadelerle tanıtılmaları olacaktır.

KAYI serisi ile Osmanlı tarihini sadece bir bütün olarak oku­ mayacaksınız, aklınıza gelebilecek her suale de cevap bulacaksınız. Osmanlıları her yönüyle ve gerçekleriyle tanıyacaksınız. İlmi kriterlerle ve objektif olarak kaleme alınan KAYI serisi, in­ sana elinden bırakamayacağı bir okuma zevki de verecektir. Büyük şair Baki'nin ifadesiyle; Minnet Huda'ya devlet-i dünya fena bulur Baki kalur sahife-i alemde adumuz

Prof. Dr. Ahmet Şimşirgil

ÖN S ÖZ

Yar odur ki bun deminde yar ola Şadlıkta her kim ola yar ola İnsanların tıyneti, değeri büyük ölçüde zor zamanlarda belli oluyor. Dostluğu ve arkadaşlığı sıkıntılı zamanlarda anlaşılıyor. Onun için atalarımız dostları "iyi gün" ve "kara gün" dostları olarak ayırmıştır. Devletlerin de böyle devirleri vardır. Yaşamakta oldu­ ğumuz günler de bunun en çarpıcı örneği olarak tarihe geçecektir. Diğer taraftan Ortadoğu yıllardır bir ateş çemberi içinde bulun­ maktadır. Irak, Suriye ve dünyanın diğer bölgelerinde Müslüman­ lar perişan bir vaziyettedir'. Gerek ülkesinden kaçanlar ve gerekse bölgelerinde zor şartlarda bulunanlar için neredeyse tek şefkatli el Türkiye olmuştur. İslam dünyasını mahveden güçler bu eli de kırmak için, Kayı VIII: Islahat, Darbe ve Devlet'in tamamlanması için çalışıldığı gün­

lerde, büyük ve sinsi bir isyan girişiminde ( 1 5 Temmuz Darbesi) bulundular. Küresel dış güçlerin desteğiyle gerçekleşen bu isyanın amacı Türkiye'yi çok büyük bir kaosa sürüklemek, üçe beşe bölmek ve asırlardır dünyaya nizam ve intizam vermiş Türk milletini Orta Anadolu