Katesismo Para sa mga Pilipinong Katoliko

Citation preview

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO

CATHOLIC BISHOPS” CONFERENCE

OF THE PHILIPPINES

Katesismo Para sa mga

Pilipinong Katoliko Natatanging tulong na edisyon para sa mga Pilipinong Katekista

ECCCE Episcopal Commission on Catechesis and Catholic Education

CLARETIAN

R

COMMUNICATIONS

eh

s

Pastoral Bible Foundation

Nihil Obstat:

Iraprimatur:

: Archbishop Leonardo Z. Legaspi, OP DD Chairman, ECCCE

4 Archbishop Oscar V. Cruz, DD President, CBCP

Manila, September, 2000

Co-Publishers' Addresses: CATHOLIC BISHOPS' CONFERENCE OF THE PHILIPPINES (CBCP) 470 Gen. Luna Street 1002 Intramuros, Manila PHILIPPINES Tel.: (632) 8527-4138 e (632) 8527-4054 Fax: (632) 8527-4063

Email: [email protected], [email protected]

Website: cbeponline.ner CLARETIAN Communications Foundation, Inc

8 Mayumi Street, UP Village

EPISCOPAL COMMISSION ON CATECHESIS AND CATHOLIC EDUCATION (ECCCE) CBCP Building 470 Gen. Luna Street 1002 Intramuros, Manila PHILIPPINES Tel.: (632) 8527-4161 Telefax: (632) 8527-5417 Email: [email protected] PASTORAL'BIBLE FOUNDATION (PBF)

8 Mayumi Street, UP Village Diliman 1101 Quezon City

Diliman 1101 Quezon City PHILIPPINES Tel.: (632) 8921-3984 Fax: (632) 8921-6205 Email: cefi@@elaretianpublications.com

PHILIPPINES Tel.: (632) 8921-3984 Fax: (632) 8921-7429 Email: [email protected]

Website: claretianpublications.ph

Website: bible,claret.org

Copyright @ 2007 -- CBCP

(Catholic Bishops” Conference of the Philippines)

All rights reserved.

ISBN 978-971-0307-86-9 APC-FT345603

Most Rev. Leonardo Z. Legaspi, OP, DD

Archbishop of Caceres "a Chairman, Episcopal Commission on Catechesis and Catholic Education (ECCCE)

KALATAS “Kaya nga kinikilala... na kailangan ipahayag ang pahatid Kristiyano sa pamamagitan ng ginagamit na pamamaraan ng mga Pilipino sa pag-iisip, pagkilos at pagsasalita, upang

madama ng mga Pilipinong hinuhubog sa pananampalataya na ang “Mabuting Balita” ay nakatuon sa kanila nang personal, sa kanilang natatanging kakayahan at konkretong kalagayan.” (NCDP n. 426). Nang pinagtibay ng Vaticano nuong nakaraang ika-6 ng Marso 1997 ang Catechism for Filipino Catholics (CFC) naging isang katuparan ang pag-aangkop na hinihingi ng NCDP.

Datapwa't ang CFC ay nakasulat sa salitang Ingles. Samakatuwid hindi buung-buo ang damdamin at diwa ng katuparan. am mg Kaya naman buong galak kong iniaalay sa lahat ang makasaysayang aklat na ito--ang

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO (KPK), ang Catechism for Filipino Catholics na salin sa wikang Pilipino. Ang makasaysayang aklat na ito ay hindi lamang isang katesismo na angkop at tumutugon sa konkretong kalagayan at kultura ng mga Pilipinong Katoliko, kundi nakasulat pa sa ating sariling Wika. Ang dakilang gawaing ito ay bunga ng pagtutulungan ng maraming masusugid na nag-

mamahal sa katekesis. Sa bawat isa sa kanila, lalung-lalo na sa Loyola School of Theology ng Ateneo de Manila University, dahilan sa kanilang mahalagang tulong, ang aming taos-

pusong pasasalamat.

|

Nais kong bukod-tanging pasalamatan si FR. MAR DJ ARENAS, ang Kura Paroko ng

Holy Cross Parish sa Valenzuela City. Siya ang tunay na nagbigay ng buhay at pagkakatulad sa buong gawaing ito. Bukod pa rito ay isinalin ni Fr. Arenas ang marami pang bahagi ng Katesismo na hindi naabot ng unang grupo. Samakatuwid masasabi natin nang buong katotohanan na ang pagkabuo ng makasaysayang aklat na ito ay utang kay Fr. Arenas.

Di ko nais malimutan na pasalamatan rin ang mga staff ng ECCCE at WORD Xx LIFE--buhat sa unang sandali hanggang sa katapusan ay naging napakahalaga ang kanilang pagtulong.

I ak

KZ. HACKS "1, OB DD

CONGREGATIO PRO CLERICIS

Vatican City, 6 March 1997 Prot. N. 97000707

Your Excellency, The Episcopal Conference of the Philippines, at the appropriate time, sent to this Dicastery the Carechism for Filipino Catholics developed by the same Episcopal Conference, requesting the approval of the Holy See. The Congregation for the Clergy, after having examined the text and obtained

on the first day of March 1997 the positive opinion (Prot. N. 64/94-03884) rendered by the Congregation for the Doctrine of the Faith, does hereby grant the

requested approbation, according to the requirements of canon 775 S 2. This Dicastery wishes to congratulate the Bishops of the Philippines for providing an instrument that is truly suitable for transmitting the faith among

Catholic Filipinos and hopes that the Catechism will have the widest possible circulation. I take this opportunity to express to Your Excellency and to the entire Episcopal Conference, my sentiments of esteem and with every best wish, I remain,

Sincerely yours in Christ, His Excellency

Most Reverend OSCAR V. CRUZ, D.D. President of the CBCP 470 General Luna Street Intramuros, Manila 1002 PO. Box 3601 Manila, 1099 PHILIPPINES

Aa

ag

Y 4

IB 4

MGA

NILALAMAN maauiunaa Xxili anan

Mga Aklat ng Biblia ........... a

Mga Daglat ng mga Sanggunian na Sinisipi sa Katesismong lto.................... XXxivV Kasaysayan sa Likod ng CFC/KPK umuna nanana nnanansa naasa nawaanananananananansasanasns XXvi Mga Mahahalagang Katangian ng KPK uli aanaannananasanaanuwaaananusansausanansannna XXIX

Paunang ESalita

1

nananana nanaanananawansasawanawan Bakit Kailangan ng Bagong Katesismo? uu... Mga Katangian ng Katesismong I0 uu. nn aaanaaaanawannnwanaanasananasasawansausasasan nananana sa nuwuwawaaawananananaayaasasananaasas Para Kanino ang Katesismong Ik07 1.1... a na nna mawaananguaaanana Ang Pangunahing Balangkas ng Katesismo uu... mann ansasaswan manaanananaanamanawwasanan 1 ........... Ito? Katesismong ang Paano Gagamitin Sintesis Uu... Nanaman

1 3 5 5 7 8

Mga Saligan 1

Sino ang Pilipinong Katoliko

13

AAH Kalalagayan nmam mana ASINTA Nanana Gr Paglalahad Uu... naaarawan A. Sariling-pagkakakilanlan ..........1.1...naunanananansanawaynawanawawananawanananananawas .1. wawawsasasasaanaw0no B. Kahulugan sa Buhay .........2.12 mmm mununanawawunaananaauwanananwa K. Mga Pagdurusa sa Buhay,..um......maaaanananwanaawannananawanaawsanannawsasanuwsnoa D. Pananagutan sa Buhay... nananana nananana nanana pasasaan anananansabnaanansans E. Pananaw sa Daigdig ............ nanana nnana nananana nasaan asana G. Ang Pamamaraang Pilipino...................... a PG H. Ang Pilipinong Katoliko ...............mma nananana nnnanawawana PBA AT namaasammasammanamaaass maamin PagbUbUO 3. nana nanannananaansasawawawananwsasansayamaawsasasasan Mga Tanong at mga Sagot...

13 14 15 15 16 16 17 17 18 19 21 21

viil

MGA NILALAMAN

2

Ang Tawag ng Diyos: Paghahayag

24

LENTE AN AOEHECE EN Paglalahad u......... nananana namna asa nanamn l. Ipinahayag ng Diyos ang Kanyang Sarili ..................1121.1777maaasnaa

A.

Sa Pamamagitan ng Sangpnilikha ........................maananamnanasanan

Nasa Kasulatan, sa Pamamagitan ng Kasaysayan ng Pagliligtas paaa. a ma a Ka Km. K. Sa Simbahan... aaanaaamnummummanmana D, Sa Ibang mga Relihiyon ul... anna sanansananawasan ll. Jesu-Kristo: Tagapagpaganap, Nilalaman at Hantungan ng Paghahayag ng Diyos ........................uuuunuuunn.

24 24 25 25

25

B.

A.

3

nananana

29

B. Nilalaman Cm ABAD AN ENGE E DANG NANANG K Tagapagpaganap. a ER NA. Ill, Kung Saan Matatagpuan ang Paghahayag ng Diyos..........................

29 29 30

Kasulatan at Tradisyon uz.

amn

28

unnununnanasnn

A.

MILhIIN

26 27 28

mana nana naa nanamanasaaasasasanans waay

30

B. Pagbibigay-kahulugan...................... Paa Pagbubuo... panata AN K NENA DAANAN NAATAN Mga Tanong at mga Sagot............ AA Ra

33 34 35

Ang Ating Tugon: Sumasampalataya Tayo

38

Panimula LUX nna nannnnunnanuanunnammanmmmana Kalalagayan PINONG ama: g Paglalahad l. Ang Pananampalataya sa Ating Pakikipagkapwa-tao ....1.11..111.1...uunana ll. Pananampalataya sa Diyos u.s nana nanana wawanawswsana de...

A:

Mga Katangian ng Pananampalatayang Kristiyano ......................

B.

Ang Tatlong Mahalagang Dimensyon ng

K.

Ang Pananampalataya at ng Tatlong Katanungang Di-Lumilipas............ naa nnanuabaran Pers

40 4]

41

:

Pananampalataya uu... aasaasaann NANANAKh: ka

haan

D. Pananampalataya at Kaligtasan ................................. a lll. Mga May Kabalintunaang Katangian ng Pananampalataya. HA

A. Tiyak Subalit May Kalabuan uu... a ana nwananwadwwnanasananawasawsasaa B. Malaya, Subalit Dapat Tugunan ............... uli nnnnanan CA K. Makaturiwan Subalit Higit sa Likas na Katuwirah............... M... D. Isang Pagkilos Subalit Isang Proseso U......... LL aaananan.

42

MGA NILALAMAN

E. Isang Biyaya Subalit Tayo ang Gagawa ..............amnanananamawawawawaana G. Personal Subalit Pangsambayanan (Eklesyal]..................nasaan. IV. Maria: Huwaran ng Pananampalataya u.s PagbUbUO Ulan nananana nana NAG Mga Tanong at mga Sagot......................... anas 4

Ang Ating Kawalan ng Pananampalataya

54

Panimula 7x55433434893944NBYG4LEEBWEEENEEBUOSRANG Kalalagayan nammaa KIN IIIIKIEAAYA NA NN ASA AS Paglalahad Uu... maman aauananaanaaaaaniaiaansa |. Mga Hadlang sa Paniniwala, Pagkilos at Pagsamba .......................... A. Kawalan ng Paniniwala laban sa May Paniniwala ........................ B. Kawalan ng Pananampalataya laban sa Pagkilos ........................ K. Kawalan ng Pananampalataya laban sa Pagtitiwala/Pagsamba............ mmm ana naanananaanapaanananamannananaananasasasanaana ll. Mga Hadlang sa Paniniwala sa Pagiging Sarili ....................1...1....sss. Pagbubuo ,......2.0saa nanan KAPANND KINAYA LANA Mga Tanong at mga Sagot............... una

UNANG BAHAGI Si Kristo, Ang Ating Katotohanan 5

Doktrinang Katoliko: Si Kristo, ang Ating Katotohanan

69

Panimula Xx aaa muna maa kimamasAG WG GLELET ETC AA AA PA Paglalahad umamin apan Eka aaa maa Il. Kasaysayan ng mga Kredo......2.1...... u.s. wanawnwana nana nawwa nanana aaaaaaaanawanaawawao A. Mga Kredong Biblikal ........... 1 nna nananaannanananaamanaaaanaaaana B. Mga Kredong Liturhikal at Kateketikal u...... a anananaaanannana K. Ang Kredo Ngayon ulananaaa ll. Mga Pagtutol sa Kredo u......... nananana anuna. lll. Mga Gampanin Ng Kredo Ulama naaa A. Lagom ng mga Paniniwala ul... nananana nasa naaa anas nsaanananasanaaaan B. Panata ng Kalapatan ul... anna nananana maawaaaaanarmanansasanaaad K. Pagpapahayag ng Pagkakakilanlan uu... nanana nawawansawsanawawawawaan Pagbubuo Kamara ema mmnamamsnumaguamuban Mga Tanong at mga Sagot... nananana nawa mawanawanasawawaasawasasanananasasananaana

x

MGA NILALAMAN

O

Ang Diyos Amang Makapangyarihan 80 Panimula AA BANANA PA. Kalalagayan JJ Janna n nna Paglalahad .......... BINA Kh Lammam paasa

l. Mga Paunang-Pansin .........../ Z2 Il. Ang Diyos Bilang Ama Uu...

anna ann aumunmunmmmy anan unan

82 83

lll, Ang Diyos ay Inihayag Bilang Ama sa Kasulatan..............11117117.usaa A. Si Yahweh sa Matandang Tipan... anna B. Ang Ugnayang-“Abba” ni Jesus u....... ana nasananansasaaaasanasanaaan IV. Makapangyarihan ...............aa aan EPAL Mga Tanong at mga Sagot.......................11 11am

85 85 86 87 90 91

ganan

ng Langit at Lupa

95

Panimula maan RAANAAA NAKAIN GANA GEN AN ANTIDIN TANAUAN LEE EN Paglalahad u..............[ Xa na nannnaunsunananmmaan t. Manlilikha u.s ll. Ang Malikhaing Pagkilos ng Diyos 1.10.0111 aan annannassasans A. Mga Salaysay Ayon sa Biblia at Agham ....................0 jana B. Ang Turo ng Simbahan ll, Ang Nilikhang Katotohanan A. Dalawang Kahihinatnan B. Ang Tao bilang Tugatog ng Paglikha ............ ml lansa nsa nasanawnanaas K. Nakikita at Di-nakikita: Ang mga Anghel.................... 2... D. Bagong Paglikha ........u nananana naanannanananaaananasanansanasanansnaaan IV. Ang Kahulugan ng Paglikha para sa mga Tao u............. ma manananan. V. Ang Banal na Kagandahang-loob ng Diyos uxJaaaananasasasanawaaan Pagbubuo a aa a O AA AS Mga Tanong at mga Sagot... jm nnanaana na nananaana asana nanananansasasansnsasananananans 3

80 80 82

Ang Pagkababa Mula sa Kaluwalhatian

95 95 96 96 98 98

101 101 103 103 104 105 106

109

Panimula GETTING AGAIN BNDITIN NANG NG Uaka Kalalagayan Uu... aanman nmn numununaammummnan mm Paglalahad pman sAANNGASINITBAIBANAENTANIATIN ATA NYAN |. Ang Banal na Kasulatan tungkol sa “Pagkakasala” ng Tao ................ AL GENESIS u. anawangasanasaasasanasasanaanassananaasasanssannasanannsananananos

109 110 111 11 11

XI

MGA NILALAMAN

ll. Ang Turo ng Simbahan Tungkol sa Kasalanang-Mana ...................... ll. Ang Kasalanang-Mana at ang Buhay Katoliko ng mga Pilipino ........... armamaan PA... ama PagbUbUO mamamana man nanan nawananawannanaananawana aaa Mga Tanong at mga Sagot... Ang Diyos ay Nangako ng Isang Tagapagligtas

121

mu Panimula ............ ANTE, nana naammmnnaaasummummuma Kalalagayan Kawa nananana sanan nanana nsasaasassa masara saasaaasaaan Paglalahad laan Il. Ang Kahalagahan ng Matandang Tipan ulu.m.mmunmaanunanananwanaanamannanasaana ana nnnanawnwanpnsnsansnsananananannas ll. Ang Kanon ng Matandang TIpan uu. .imnmnana nan anannanannaananawawana A. Torah / mga Makasaysayang Aklat ........mmm anasarnana na nana nnanananawanananansasas B. Ang Salita ng mga Propeta ....... maa minana anwnnann una nnanaasanannanaannann K. Ang Tagubilin ng mga PahaMu.uum.um maman PagbUhUO ULA nanan nannaksanansanananans manna anaanawnaanannanna mana Sagat.... Mga Tanong at mga 1

Jesu-Kristo: Misyon at Persona

135 136 137 137 139 140 144 146 146 147 149 150 150 151 154 155

160

GN II AKA KANG KANANAII Panimula 2x BANGGG Kalalagayan

121 122 123 123 124 124 125 129 131 132

135

AHA na nsarasansasasra msama na asaansnasananana naasannaana ummana nananana Kalalagayan u.umXm nanasa Paglalahad Uu... Il. Mga Pala-palagay uu... laan naya nananwanuwanananwwawnanananannwanananaanansararnanwanans mnamanara nana mana..m... Il. Ang Paglilingkod ni Jesus ng Kasaysayan .......... A. Si Jesus bilang Propeka ulunan unawa nwasamawwawawawanuwaanananannananasaanuaana B. Si Jesus bilang Tagapagligtas/Manunubos................ nananana nnman nananana anansananaanannasannansanawansasananasassanaranananoa lil. Ang Persona ni Jesus uu. TAO uu. aamaaaannwwwaananawananaa Totoong Kapatid: A. Jesus na Ating B. “Isang Panginoon, Jesus, ang bugtong na Anak ng Diyos” .......... wna nawnananasananaswanaanna na nnano K. Si Jesus ay lisang Persona... una IV. Maria, Ina ng Anak ng DiyoS.......m.mmnaanunwnwawannaanunanana maga A. Si Maria sa Banal na Kasulatan... naannanananaawawasanananansas an nanananawwananawananaananawansan B. Si Maria sa Doktrinang Katoliko u..... maamannaaamamrnan PagbUbUO Ka mma nanagasa nsaan asawannasannasnasansaasanaaanaaa Mga Tanong at mga Sagot...

/ [s Kristo ay Namatay

112 116 117 118

a aransa skaamsnana nanaanane umuna nana nsananasananan

160 161

xii

MGA

NILALAMAN

Paglalahad Un aasa mANa AASA NAAANAAANANAAAA n AASAAAA NADAL l. Ang Krus: Sagisag ng Mapangligtas na Pag-Ibig Lan . ll. Ang Pananaw ni Kristo Tungkol sa Kanyang Pagpapakasakit at Kamatayan u.s namana. lll. Mga Katangian ng Pagpapakasakit at Kamatayan ni Kristo................ A. Mapangtubos............. mm annsaaanaana nananana B. Mula sa Kasalanan... anan ai K. Para sa Alium ul ana aannanasaaaansaasanunwsananana aaaanasaransssasaansaa nad IV. Mga Matinding Epekto ng Pagkamatay ni Kristo ............................. sss A. Pangkalahatan, Nakatuon sa Katapusan, ang Kaligtasang Nagbibigay-lakas .................. Maaari gi Si B. Lubusang Pagbabalik-loob ................... AA REH V. Ang Pagpanaog ni Kristo sa Kinaroroonan ng mga Yumao ................ Pagbubuo ....... Bans. Maya, kanaman NN MAA AA O Mga Tanong at mga Sagot... aman NANA LLULal

1 Si Kristo'y Nabuhay at Muling Babalik

162 162 163 164 164 165 166 168 168 170 172 173 173

177

Panimula .................. ama as..ak akan kaamuan maha Kalalagayan aNG RIA mana nanana Paglalahad... amoa papa na NAINA BANAAG kaa a l. Ang Kahalagahan at Katangiang-Likas ng Muling Pagkabuhay.......... A. Ang Kahalagahan ng Pagliligtas................ aai B. Ang Katangiang-likas ng Muling Pagkabuhay ll. Ang Saksi ng Bagong Tipan sa Muling Pagkabuhay .... A. Ang Muling Pagkabuhay bilang Kerigmia .::.:.........:.. aasa B. Ang Muling Pagkabuhay bilang Presensiya ni Jesus...............:.... K. Ang Muling Pakabuhay at ang Libingang Walang-Laman ........... . ll. Ang Pag-akyat sa Langit ni Kristo... IV. Si Kristo'y Muling Babalik... aaamaa ka nh. a PagbUbUO Un naa 0ANANA NANANA a NANAANAGANAAAAAn AAAALAS AA SKA Gama ad Mga Tanong at mga Sagot... aangal

177 178 179 179

184 186 186 188 189 190

IKALAWANG BAHAGI Si Kristo, Ang Ating Daan 1

Nabubuhay Bilang mga Ba

Disipulni o Kristo

195

GAIN NGABA GE ta Na PAG

195

xiil

MGA NILALAMAN

LECELELE: Aa nanana nnaanansanananawana Il. Ang Moral na Taga-Pagpaganap: Ang Tag... nanananansa nananana ana nansasassansasanaanan Il. Mga Taong Nasa KaranaSaN uu. Ill. Kalayaang Pantao... maana ANUS ANAN IV. Budhi 1011.1... BAKA manuamrauwsn umainanmanaaa PagbUhUO Kaman namna ana naawansanananwnwananaa ka kanikaya Mga Tanong at mga Sagot...

197 197 198 200 203 206 207

IE Ang Hamon ng Pagsunod kay Kristo 211 AB sanon IGAAG mrosoprwug anas anos NAK Panimulai.....um..rm ANAN BE BUBUN GAGA uu nmmmamaiia Kalalagayan .............1 mm nanunanammany ana Paglalahad U...... |. Ang Pananampalataya at Moral na Pamumuhay ................. Maa aa A. Ang Kaharian ng Diyos ...................... kaa a nausasaananana amaanan nananana nawasayaawasanunanawawaaasanana B. Tugon sa Kaharian umumuum K. Mga Talinhaga ng Kaharian uumummmmnnanannapananunanunananannnsanausasanaswoss Il. Ang Simbahan at Moral na Pamumuhay ............. TAN Baki nana naun naananaananansaawu Il. Ang Misteryo ng Kasamaan: Kasalanan... nanaman sansansananawana A. Ang Kasalanan sa Banal na Kasulatan .u.. B. Ang Turo ng Simbahan Tungkol sa Kasalanan..................... aa NANA aumaauaanumuuan PagbUbUO Ulan nanana nunaawanaawnanawnwnnaasawsansaasanaasasaanoa Mga Tanong at mga Sagot...

15

Ang Kristiyanong Batas ng Pag-ibig na Nagbibigay-buhay

230

Panimula ...111111111111 maa aaaamaaaaaa panao naanakan Kalalagayan umaaananana Paglalahad ul... Anakan swan Il. Mga Moral na Pamantayan.....2.2.2.11.1anununununsananananunoannnwoanasasasin is ll. Ang Batas sa Banal na Kasulatan mara Pa nwanawanawunann na mananana mm ............. lil. Ang Batas sa Simbahan IV. Pamamaraan ng Moral na Pagpapasya ......... a TA Pagbubuo Mga Tanong at mga Sagot.......................... Bare

TO Ibigin Mo ang Panginoon Mong Diyos

211 212 213 213 215 217 219 219 221 223 225 226 227

230 231 232 299 235 240 242 246

250

Panimulang 4BEBIIBISTEINIAESAAAAG NAAN a KAHERA

250 251

xiv

MGA NILALAMAN Paglalahad u.s ALAN manssuana l. Pag-unawa sa mga Utos... lana nanaanaananananananaanasaanasasasasnasaananns ll. Ang Unang ULOS unan nananana nnannnananananasasanansnsasass nasama lll. Ang Pangalawang Utos Ulama maaraman IV. Ang Pangatlong Utos u..........0 au nanunanmunnanay Pagbubuo HammamaaamG a GNIITWA NAINA IAANGAT ANAKAN KIN NASAN Mga Tanong at mga Sagat..............1.11.1.111 umuna

271

Panimulappas AGANG GBAETI YENG Kalalagayan ua nanna nananana ANNA naasa Paglalahad Uu... mGA anuna l. Ang Pag-ibig sa Diyos at Pag-ibig sa Kapwa ............1111.1aas Il. Ang Utos ni Kristong Mag-ibigan ............X Xuan lll. Ang Halimbawa at Turo ni Kristo uu... nanaanasnsasasasasasasasasaanaas A. Ang Halimbawa at Turo ni Jesus .........2..... nana saannasasasanasasnanawasan B. Ang Epekto sa Kanyang mga Alagad... aanasasananananwaas K. Sambayanang Itinatag ...................an IV. Mga Kadahilanan Para Ibigin ang Iba...........1[111111muuuuuumaa V. Mga Pamamaraan ng Pag-ibig sa Iba ...................2.asanaaans A. Mga Pagkakawanggawa................... nananana B. Mga maka-Kristiyanong Kabutihang-Asal.........................mmmmmsnonon Pagbubuo? Aa aa Mga Tanong at mga Sagot........................1..j mann karaan

igalang ang Handog ng Diyos: Ang Buhay

290

Panimula XX aman KTUDIIESARAKEFINGNBNWETNA NANANA Kalalagayan..... 4X mmm a amapan asam bam aasianan LE HELE eaneasanesunasay l. Ang Pang-Apat na Utos ............. aan A. Ang Pamilya: Ang Pinagmumulang Kalalagayan ng Buhay uuwi nana nanaasana nanana panananaasanananansasasasawa B. Mga Ugnayan sa Pamilya ....................0 mun u umuna ll. Ang Panlimang Utos ua a namu nummamaiamas Pagbubuo Canaman NAI NBIAIB ANA BANANATAT IBANAG Mga Tanong at mga Sagot...............[ 02011 aan

290 291 292 292 294 297 299 304 305

ma--A

1

271 272 272 272 274 217 277 2719 279 280 281 281 283 286 287

ST "CE

Mag-ibigan Kayo

Aa a aa aaa Ka

17

252 252 255 259 262 267 267

MGA NILALAMAN

[9

Paggalang

XV

sa Kasarian ng Tao

308

PanimUla ama INE GREG ADD GARA GA Kalalagayan LL... aa mamana apan anna maa mamaamsaa Paglalahad ...............xx-- aaa a aaa mm L. Ang Pang-Anim na Utos... anan A. Ang Kristiyanong Pananaw sa Pantaong Sekswalidad ......... ian annanaaannnannnana naa nananasasaasasaasaasaas B. Ang Pananaw ayon sa Banal na Kasulatan... 0 1a K. Ang Tinubos na Sekswalidad ul... anna nananaa sa wwasasnswawanawawnnan ll. Ang Pang-Siyam na Utos ulul nannananasanwa wana nunaananaananasaanasasaanananasaasang A. Ang Kabutihang-Asal ng Kalinisan ng Buhay u.......... nasasa B. Edukasyon para sa Kalinisan ng Buhay uu Jj. Jl nananana anananananwaan K. Panawagan ng Kadalisayan ng Puso sa Pagpipigil ng Sarili... nanana sauna naawa waanawawa naawa saasanasnananssanasnanna PagbUbUO ULA Mga Tanong at mga Sagot... nanana nannananananananananaasanananananaasaasawna 20

Pagtatatag ng Katarungan

308 309 310 310 311 313 314 316 317 319 321 324 324

329

PanimUla-mnaapaKAKK REG ENGE KAKEHA GAAN KBNA HEH AA Paglalahad u.s amaumun Il. Ang Pampitong UtoS ....... au nanananasanawannawanannasanasaawansaaanpanapnanarasarananaana Il. Ang Pang-Sampung US ulanan umaasa lll. Mga Tagubilin ng Bagong Tipan...............[ maa IV. Ang Mga Panlipunang Doktrina ng Simbahan ....................... aa A. Mga Makasalanang Balangkas ng Lipunan ul... anas B. Ang Pribadong Ari-arian ul anan saananananaananaaaananasasana naasa K. Ang Positibong Turong Panlipunan... naanannanananawawaawwasns D. Ang Kahalagahan ng Paggawa Uu... Jj. anna naa nnanaa nana naanawasaaanaana E. Ang Piling Pagtatangi para sa mga Dukha...........m mu nananana na nnawaas G. Karunungan at Pag-ibig ............. una inaananaawanawanwnananananananananaanaanan H. Pagtatatag ng Isang Makatarungang Lipunan ........ maana nanana

329 330 332 332 333 336 337 339 341 342 343 345 347 347

BE LOLA

349

Mga Tanong at mga Sagot... 2]

Paggalang sa Katotohanan

PanimUla-uaa Kalalagayan

asana nannananayawawawasanasaasananansasanwasaana 349 353

aNG KWAN GINEEANBBIERYGIS ENGE IANG mmm mana aamama Ri maa a Gee

353 354

Xvi

MGA NILALAMAN

Paglalahadk.. a BG AA ANA GL l. Ang Pang-Walong Utos... nanawnanawanawanwaaawnananananawsasasaunanannaunans A. Ang Kahulugan ayon sa Banal na Kasulatan ................ 1. maanannanan B. Ang Mapagpalayang Kapangyarihan ng Katotohanan .................. K. Ang Dimensyong Panlipunan ................. an

355 355 356 357

ll. Ang mga Alagad ni Kristo Ngayon ...................... basedwons Tan A. Ang B. Ang K. Ang Pagbubuo Mga Tanong

mga Paglabag sa Katotohanan Pagsisinungaling Laban sa Ating Kapwa Kristiyanong Patotoo sa Katotohanan... nn ananwannwananan a BAAL ANS aus at mga Sagot.............................. mm NG pain | Baa H

IKATLONG BAHAGI Si Kristo, Ang Ating Buhay 2

Ang Espiritu Santo: Tagapagbigay ng Buhay

371

Panimula xmas GARA NANGKA ANAKAN Kalalagayan amma NANABIK TIANABRAB ANDAS Paglalahad ... mma mamam mananaana aaa a a asassasa

l. Paano Mawawari ang Espiritu uu... mmm na nsnssunanawa anos ll. Ang Gawain ng Espiritu Santo ....................mmasnanana A. B. K.

Ang Gawain ng Espiritu sa Paglikha Ang Gawain ng Espiritu sa Panahon ng Pangako Ang Gawain ng Espiritu kay Kristo, ang Ipinangakong Mesiyas .. 378

D. Ang Gawaln ng Espiritu sa Simbahan ul... anaasasanasnas 381 E. Ang Gawain ng Espiritu sa mga Kristiyano. .......... | 384 G. Dalawang Pangunahing Kaisipan sa Buhay..........................unannan. 387 Hi. Ang Pagkakakilanlan ng Espiritu ..........:............. .

LL

Ba

a

Mga Tanong at mga Sagot............................. BN j

Mama

| : Ang Simbahang Katolika: Katangiang-Likas at Misyon

BO 395

Panimula ............/ An aamama Kalalagayan uu... ummm naa nananana nsa annnananagnanREKENAGA0ANAGNGNaGnaNANAsA0araNanananaasanwan Paglalahad 223mm IAEBITKETEAKHUAA l. Katangiang-Likas ng Simbahan 2... nananannana naa panananaasnananssasassaons A. Ang Simbahan bilang Misteryo ........... nana nnnanananwansaainansaanuidnan

395 396 397 397 B97

MGA NILALAMAN

xvii

B. Ang Simbahan bilang Sakramento ............. kainaman K. Mga Paglalarawan ng Biblia sa Simbahan .............. ll. Mga Pangunahing Katangian ng Buhay ng Simbahan.......111111111.1...... A. Ang Simbahan ay IISA ulanan nanana nanasanaasanasasanaaaasanwanaawan B. Ang Simbahan ay BANAL... asa sasasananaaarana anna

K. Ang Simbahan ay KATOLIKA ulunan

nanana nawawanawasaansamasasanaanasanannana 410

D. Ang Simbahan bilang APOSTOLIKA ujmmmnanannanananananaananaanannananano lil. Misyon at Ministeryo ng Simbahan... Aa AA LL A. MISYON Lana nn amaha asaan EAR B. Mga Ministeryo sa Simbahan IDEDA BTT TIR TANGAN IV. Mga Kaugnay na Tema u...../.. JJ anan nananana sasara A. Ang Pakikipag-isa ng mga Banal ............ kaa inunana nn NANG B. Si Maria: Anak, Ina at Huwaran ng Simbahan ul... asan Pagbubuo ............. ia ana Ba GE Mga Tanong at mga Sagot............. nka NAA ANGARA

9 Ni Panalangin at Pagsambang Katoliko

400 402 408 408 410 413 415 415 418 420 420 422 426 426

“432

Panimula Uu... anakan ak Kalalagayan ..................... ! Paglalahad u......1...1.1 32am. Ba kA l. Panalangin mmm aasam kamara maana A. Paano Manalangin B. Panalangin ayon sa Banal na Kasulatan ....... anan nanananawwaana K. Kristiyanong Panalangin .........mm manna nawmano ana annawananasasasanaamanannano D. Mga Antas ng Kristiyanong Panalangin Lu... Ll... aasa naanaan E. Mga di-Nagbabago sa mga Gabay sa Panalangin........................ Il. Pagsamba lil. Liturhiya........ A. Katangiang-likas ng a a aa amang B. Mga Kinakailangang Katangian ng Liturhiya aaa saa Ka K. Kahihinatnan: Pakikilahok ................ ml. maana nnanawananawanawannawanaanasaaaann D. Mga Hadlang... mlman nananana npanaananannaanaananaranananananaasaaamana AYANPEISELEU | V. Mga Sakramental at Kinagawiang Pagpapakabanal .......................... A. Mga Sakramenkal unan aasaran mammman B. Kinagawiang Pagpapakabanal ...................... Aannuhnp anuman

437 439 440 442 442 444 444 446 448 449 450 454 454 455

K. Debosyon kay Maria/Kabanalan ................ lunan namana awawanasawuwawaaas 456 LED LIL AA Mga Tanong at mga Bagohan aaasaiass IA

461 461

xviil

MGA NILALAMAN

WI

Bagong Buhay kay Kristo: Binyag at Kumpil

468

Panimula ... mama ko aman A KA KS KN KAR kNSi Kalalagayan uu... 13. .mmananaunawawaaanapasanuwawaanawaunanaapanawawsananaanawasasauyasaaaananaaao Paglalahad uu. nanana nnanawawaawawawawanawaaaanasawasaanaananaananaasanananaanasawananaasaasana l. Mga Sakramento at Pag-unlad na Pantao Bias. BACK. NAN. Il. Binyag naasa GRRR RANETNGNEIIGTE BNG A. Ang Turo ng Simbahan Tungkol sa Binyag............ iya. al mai B. Mga Kasalukuyang Tanong tungkol sa Binyag ma Baat rae HI. KUMPil mlummullasasasanananawaawwanuwuwumanEaNNGnGADpnDunkneunananasnanaawananuasanananananayonanoan A. Mga Epekto ng KUMpIl ulunan nanana ununanunanawanawanasaansananawanawawasaaa B. Mga Katangian ng Kristiyanong Tagapagpatotoo ..Ka K. Gulang para sa Kumpil ......... a naaaninannaa ain D. Ang Kaugnayan ng Kumpil kay Kristo at sa Simbahan ...........:.... E. Mga Ninong at Ninang/Mga Tagapagtaguyod Para sa Binyag at Kumpil... nananunananawawaawnanawawaawawawnanaagaaan

468 469 470 470 412 473 482 484 486 487 487 488

LG: [? [017]: AA Mga Tanong at mga Sagot 2

Si Kristo, Ang

anas

Buhay na Tinapay na

Nagbibigay-Buhay: Ang Eukaristiya

495

LGU] PA Ba agama NIKA Wa an, Kalalagayan ul... mlanaanunawuwawawawawawawasusas Ponaahanayanomnanasnyarrsananussaana a .Paglalahad -araaaar l.

Pangunahing Paglalarawan sa Eukaristiya . Ama

tl. Pagsambang-Pasasalamat

495 496 YY

.

A. Santatluhan .,u.u.u.mmanssnsnwnn B. Kristo, Ang Sentro u.umuuuuaianapawauwansuanasana NE K. Ang Ating Pagsambang Espirituwal AILEEN ma. D. Nakaugat sa Pang-Araw-Araw na Bitay lil. Sakripisyo-Sakramento ..........a namamaos a Ha O TA A. Sakripisyo....ummimmmnmnmnnuwaanananawunuwawawawansananananananananandanwasananaasasausasasaan B. Si Kristo ang Susi u...uuu.m.m ana nanamanuwanawsasanasanasanunuwaanaaa Bai

K. Ang Simbahan ay Naghahandog... Jj inaasa

nananananamaniaiswana

D. Pagsasa-alaala ul nanana nananaanawaawnawunanananwawananwuaasasaasaananwanaas IV. Komunyon-Sakramento ................... i8 A. Salu-salong Pampaskuwa ............... a a. a 508 B. Mga Pagkagutom ng Tao......................n. . K. Liturhiya ng Eukaristiya .................. ian 5

KIX

MGA NILALAMAN

D. Mga Bunga ng Pagtanggap ng KOMUNYON .... mn maana nnananaansanawans E. Ang Eukaristiya ang Bumubuo sa Simbahan uu... anansanas maan anon nanana nsannaaaaananasansarannaarannaran V. Presensiya-Sakramento........ mna nanaaaannsananannn A. Iba't Ibang Anyo ng Presensiya ni Kristo... anaanaasan wnananawnanaanas naa nanana uu... Alak at ago Tinapay ng B. Pagbab 2 nananana anaunoasanaanaasanansasar0n K. Katubusang Pangkalawakan... VI. Ang Eukaristiya Bilang Pangako ng Darating na Kaluwalhatian ........ a nannanananaananannamawaaaannasanananaaa A. Salu-salong Eskatolohikal u....... B. Sa Kapangyarihan ng Espiritu Santo... mannananaanmansa nananana VIl. Pagsamba sa Banal na Sakramento... mansaananenanaaanasansanannaas PagbUbUO ulanan anan anna nananaanannnaaanwnnanasanasaasanaamassasasara mga Sagot... at ong Mga Tan

27

Pagpapagaling niKristo: at Pagpapahidng Langis Pakikipagkasundo

527

mamara n km 56kk aaamara aasara Kaiamumam1400 ms1750 Panimula .....001 Kalalagayan uman nsananaasanaaassaanamassansaanaasamaasassaanaasaasanasamasanaasanaanan Paglalahad ..........1.1.1 1na naaammammammmamumad l. Pagsisisi o Pakikipagkasundo ......... ma nananannanaaaanannansanngnasananaanananas A. Pananaw ng Konsilyo Vaticano Il sa “Kumpisal ........m.....namann B. Ang Proseso ng Ganap na Pagbabagong-buhay uu. aananaan. K. Salik at dimensyon sa proseso ng pagbabalik-loob .................... D. Pagbabagong-buhay at Pag-unawa sa Kasalanan ...................... anan na nnananananasansanssananaransanan E. Pagdiriwang ng Sakramento uu... nananaksak nananana nananana G. Indulhensiya ummm nana nagasawa naaananaraasanane annananaanana ll. Pagpapahid ng Langis sa Maysakit........mmmnmnanaa sasasana aa anananasas anapanaaan aanasaaasa A. KaramdaMAaN ulumummana ana narnannanana asawa annanw waa na naanna Kasalanan... at an B. Karamdam K. Kristiyanong Pananaw sa Karamdaman uw anaannanaaassaanssusaas

D.

Si Kristong Manggagamot ................. ada

513 514 514 515 516 517 517 518 518 519 520 520

527 528 530 530 530 536 538 539 544 546 547 548 548 549

kakansaNasaawan 549

E. Ang “Mapagpagaling na Simbahan” uu... maana ananunanwsanannusan G. Pagdiriwang ng Sakramento uu. nnnanaaaananaaanasasaanasaasanaann H. Mga Epekto ng Sakramento uumuaannaanananaananananaaasananasanananawaas Ill. Pagkalingang Pastoral sa mga Namamatay/YUMAO ulam nmanamansansanansan

550 551 552 552

A. Banal na Biatiko .......... unan nananansaassansansansansasanansaasarassaansasaasan 552 a B. Ritwal ng Paglilibing

PagbUbUG umuna nnanananwsawsanawawnassansann

|

mna naaa nanananawannananaanaanasanassanasanearastes ..uuu mu... Mga Tanong at mga Sagot

XxX

MGA NILALAMAN

28

Mga Bokasyon

kay Kristo: Kasal at mga Banal na Orden ” 562

LENI ERA AA AA AA 562 LOHE'H AR PA NAA 563 Paglalahad Uu ann nmmamammmmunm aa 564 UNANG BaHaat: KASAL................ a aanaannaaammna 565 |. Ang Kasal bilang “Tipan ng Pag-ibig”..............1.12.7u 565 A. Ang Kasal sa Aklat ng Genesis ulunan aa 566 B. Ang Pagkabigo ng Pagkakaisa/Pagkakapantay ng Mag-asawa ....... aaa nnnanananam a 567 K. Ang Kasal sa Mapagligtas na Plano ng Diyos .................2...2.... 567 ll... Ang Tatlong Kabutihan ng Kasal ............... Era... aman ando 569 A. Ang Kasal bilang Sakramento .......... aaa 569 B. Ang Pag-ibig at Pagiging Matapat ng Mag-asawa ...................... 573 K. Naglilingkod sa Buhay: Mga Supling .......:..............mmna 576 Ill. Pagbubuo ng mga Layunin ng Kasal ..............0aam aa 577 A. Pagpaplano ng Pamilya ..................aman ...... ia 577 B. Ang Bokasyon ng Buhay May-asawa...... JJ Jj Jl 578 IV. Ang Kabanalan ng Kasal unan naa aaa 579 A. Ang Buhay-May-Asawa at ang Kaharian ng Diyos .................... 579 B. Ang Ministeryo ng Buhay-May-Asawa .................. nu 580 K. Ayon sa Kaparisan ng Misteryong Pampaskuwa........................ 581 D. Ang Kasal at ang Eukaristiya .............0... 582 V. Bokasyon sa Pag-ibig ng Walang-Asawa (Selibato) ........................ 583 IKALAWANG BAHAGt: MGA BANAL NA @RDEN (Jai 584

VI.

Ang Pinagmulan at Kahulugan ng Bokasyon sa Pagpapari.............. 586

A.. Mga Banal na Orden ulanan B. Ang Pagpapari sa Kasaysayan ng Kaligtasan ............................ Vil. Si Jesu-Kristo ang lisang Tagapamagitan/Pari................12.... A. Ang Tanging Pagpapari ni Kristo Jan. B. Ibinabahagi ni Kristo ang Kanyang Pagpapari....................s....... VII. Maharlikang Pagpapari at Ministeryong Pagpapari .........01...aasaa A. Ang Maharlikang Pagpapari ng mga Mananampalataya ............ B. Ministeryong Pagpapari ng mga Inordenan ...... zu. maaus .. K. Ang Pagkakaugnay ng Dalawang Pagpapari....................1..mmnas. IX. Mga Huwaran ng Ministeryong Pagpapari ula A. iba'tibang Huwaran... naasa manna ke

B.

K. D.

Sa Persona ni Kristo, ang Ulo ........... PAA AG PAK ANC

586 587 588 588 590 590 590 591 592 592 592

593

Sa Ngalan ng Buong Simbahan .................. mna 594 Ang Simbahan sa Pilipinas..............,......mmamaaanna La 595

MGA NILALAMAN

Ang Tatlong Antas ng Sakramento ng mga Banal na OFdEN uu lalaan naanaanaa nananana nanana nanannansananannanana A. Mga ObISPO ulama nannananasananananannasna nanana B. Mga Pari... anapaanp nnay panaa BTT BTNAINANNAGT K. Mga Diakano., X4 SINIGANG XI. Mga Epekto ng Sakramento ng mga Orden... nna nanananananannwwna A. Ang Espiritu at ang Buhay ng Inordenan ua naanannawananana B. Ang Espirituwal na Buhay ng mga Pari ul. a nananaanawwasananns Pagbubuo Lami EYIKIINTIA KALAKARAN NANG Mga Tanong at mga Sagot... nnnaannaanananabanakanananansasaanansawabawanas

Xx

X.

29

596 597 597 598 599 599 600 601 602

Huling Hantungan: Muling Pagkabuhay ng Katawan at Buhay na Walang-Hanggan 608

Panimula ......mmmen20380000r 0 GL BERTA Kalalagayan amma NRANAATIRIAGANNIGIN Paglalahad mma la NENA AKA KANAKEU ANG masss |. Turong Katoliko Hinggil sa “Mga Huling Bagay" (Eskatolohiya) .......... A. Pasimula... mainam 3 BA IKANGNIBAITEIKEKEENS B. Nilalaman ............. 4m pamamanaka a KAEGRKAN NA BAKEEAAKES K. Mga Suliranin... ma aanamanannapanamma mm usimamrrs Il. Muling Pagkabuhay ng Katawan uummumaaanananasanananaaaananaanasnyasasanasnana A. Muling Pagkabuhay... aano nanana nanny nananana nana sananaaaawananasaasanwanaans B. Nagsisimula na ang Muling Pagkabuhay uu... nanu mananannawan K. Ng Katawan ng Tao... maana nnaanaanananananananasassasmannssanaasa III. Kristiyanong Pananaw sa Kamatayan uu...u........ nanasa wawawawasawawawuwawaa A. Namamatay ang Buong Pagkatao .......... man nanaannanawawawawanawaanawaaa B. Pinag-ibang Anyo ni Kristo ........ nananana manawa waaaaapaawananawawaasapasaawana K. Katapusan ng Ating Paglalakbay ..................... mn inanananununananaasasawaa IV. Buhay na Walang-Hanggan u...mmmananananannananamanawananaanananasasananasasaasasaawas A. Katangiang-likas ng Buhay na Walang-Hanggan u.s... B, Mga Katunayang Nasa Proseso tungo sa Buhay na Walang-Hanggan ul... ilaan nasananananananamsaaasasananawnn V. Ang Pag-asang Kristiyano sa Bagong Langit at Bagong Lupa kalma kaha AINA NAAAAANNA A. Pag-asang Kristiyano umuna nananana nansananananananananaaaaanssasasanana B, Ang Bagong Langit at Bagang LUPA ulunan nana wanawanananasanaaaa K. Maria, Huwaran ng Bagong Sangnilikha .................m.umnanananannanwaa Pagbubuo aaa AKEN EITII NANA GA AAEAAS Mga Tanong at mga Sagot... anna nanana wawa nuwaasaunnasanawawanaasawasaasawawawa

608 609 611 611 611 611 612 613 613 615 617 619 619 620 621 621 621 625 629 629 630 630 631 631

Kxii

MGA NILALAMAN

Pangwakas na Salita 3

0)

Ang Panalangin ng Panginoon 638

AH Kalalagayan

ul.

638 a namanaaunnnnanunusananansnassanssann 639

f

Bagana mamana APAN AAO 640 l..

Pambungad... An Pangunahin

B.. Para Kanino? ul

an ranananarnrnkaamanaasamn ana ANG TA NEO DATA NAA

|

640 640

nana nana waana maana naasanaaranananananassassananananas 642

Ni

K. Paraan ng Paglapit ..........,..... a annaaaanmu naman 643 D. Balangkas ng Ama Namin... nanamn 645 Hi. Pagbati Lmumnsannanannanananansawananaananasaananaanananassnsnannnsna sasa 645

|

ll. Ang mga “Kahilingang-Mo” u.....

ian ananana nananana anna nsnannnasansns 648

A.

“Sambahin ang Ngalan M0" ul... anan

648

B.

“Mapasaamin ang Kaharian MO"...

650

|

653 54 656 656

|

K. D. IV. Ang A. B. K.

saa

“Sundin ang Loob MO ulanan “Dito sa Lupa Para Nang sa Langit”... nansaananansnasnsagaons mga “Kahilingang-Namin” ........... manu anu nmamumuans “Bigyan Mo Kami Ngayon ng Aming Kakanin sa Araw-araw......... “At Patawarin Mo Kami sa-Aming mga Sala Para-Nang Pagpapatawad Namin sa mga Nagkakasala sa PANA Mian ma Huwag Mo Kaming Ipahintulot sa Tukso ........ a mr

|

660 663

D. At ladya Mo Kami sa Lahat ng Masama......... ng a NA 664 VidPanghuling]Doksolohiyaka namamana AA haaa 665

Apendise Talaan ng mga Paksa...........mmmumunmanunnawawawuwnaawanasawasasasaasasasasanasaasasanunusasayanasa 667

Talahulugan 232m

ABG

GIG KABABAAN

727

[

|

MGA AKLAT NG BIBLIA Kanon Katoliko MATANDANG PENTATEUKO Genesis Exodo Levitico Mga Bilang Deuteronomio

Joel Amos

Gen Exo Lev Bil Deut

Mikas

Nahum Habacuc Sofonias Ageo Zacarias BAGONG

Dan

Zac Mal

TIPAN

Mga Taga-Filipos

Mga Taga-Colosas 1 Mga Taga-Tesalonica 2 Mga Taga-Tesalonica 1 Timoteo 2 Timoteo Tito Filemon Mga Hebreo Santiago 1 Pedro 2 Pedro 1 Juan 2 Juan 3 Juan Judas Pahayag

Bar

Ez

Sof Agco

Mateo Marcos Lucas Juan Mga Gawa Mga Taga-Roma 1 Mga Taga-Corinto 2 Mga Taga-Corinto Mga Taga-Galacia Mga Taga-Efeso

ANG MGA MAKAPROPETANG AKLAT Isa Isaias Jer Jeremias Panag Mga Panaghoy Daniel

Hab

Malakias

MGA AKLAT NG KARUNUNGAN Job Job Mga Salmo Salmo Mga Kawikaan Kaw Ang Mangangaral Manga Ang Awit ni Solomon Aw nis Karunungan Kar Ecclesiastico Ecc

Ezekiel

Oba Jon Mik Nah

Obadias Jonas

MGA MAKASAYSAYANG AKLAT Josue Jos Mga Hukom Huk Ruth Ruth 1 Samuel 1 Sam 2 Samuel 2 Sam 1 Mga Hari 1 Ha 2 Mga Hari 2 Ha 1 Mga Cronica 1 Cro 2 Mga Cronica 2 Cro Esdras Esd Nehemias Neh Tobias Tb Judit Jdt Ester Est 1 Macabeo 1 Mcb 2 Macabeo 2 Mcb

Baruc

Os Joel Amos

Oseas

TIPAN

XXiil

MGA DAGLAT ng mga sanggunian na sinisipi sa katesismong ito 1. Mga

AA AG CD DH DV GE 65

Kasulatan

ng Vaticano Il

Apostolicam Actuositatem (Decree the Apostolate of the Laity, 1965)

Ad Gentes (Decree

2. Mga Kasulatan ng Papa on

Centesimus Annus (John Paul IT, 1991)

on the Church's

Christifideles Laici (John Paul II, 1988) Catechesi Tradendae (John Paul IT, 1979)

Missionary Activity, 1965) Christus Dominus (Decree on the Pastoral Office of the Bishops, 1965) Dignitatis Humanae (Declaration on Religious Freedom, 1965) Dei Verbum (Dogmatic Constitution on Divine Revelation, 1965) Gravissimum Educationis (Declaration on Christian Education, 1965) Gaudium et Spes (Pastoral Constitution on the Church in the Modern World,

Dives in Misericordia (John Paul II, 1980)

Dominum et Vivificantem (John Paul

IT, 1988)

Evangelii Nuntiandi (Paul VI, 1975)

Familiaris Consortio (John Paul IT, 1981) Laborem Exercens (John Paul II, 1981) Marialis Cultus (Paul VI, 1974)

Mysterium Fidei (Paul VI, 1965) Mater et Magistra (John XXIIT, 1961) Pastores Dabo Vobis (John Paul IT, 1992) Populorum Progressio (Paul VI, 1967) Pacem in Terris (John XXIIT, 1963) Redemptor Hominis (John Paul IT, 1979) Redemptoris Mater (John Paul II, 1987)

1965)

IM LG NA

[0]3 0T PC pO SC UR

Inter Mirifica (Decree on the Means of Social Communication, 1963) Lumen Gentium (Dogmatic Constitution on the Church, 1964) Nostra Aetate (Declaration on the Relationship of the Church to nonChristian Religions, 1965) Orientalium Ecclesiarum (Decree on the Catholic Eastern Churches, 1964) Optatam Totius (Decree on the Training of Priests, 1965) Perfectae Caritatis (Decree on the Renewal of Religious Life, 1965) Presbyterorum Ordinis (Decree on the Life and Ministry of Priests, 1965) Sacrosanctum Concilium (Constitution on the Sacred Liturgy, 1963) Unitatis Redintegratio (Decree on Ecumenism, 1964) XXIY

Redemptoris Missio (John Paul IT, 1990) Reconciliatio et Poenitentia (John Paul

IT, 1984)

Salvifici Doloris (John Paul IT, 1984)

Sollicitudo Rei Socialis (John Paul II,

1987)

VS

Veritatis Splendor (John Paul IT, 1993)

3. Iba Pang Kasulatan ng Simbahan BYM

Behold Your Mother (USA Bishops' Conference, 1973)

CCC CIC

Catechism of the Catholic Church (1992) Codex Juris Canonici (New Code of Ca-

DC

Dominicae

Catholic

non Law, 1983)

Coenae

(John

Letter to Priests, 1980)

Paul

II's

MGA DAGLAT

DON DCSE

XV

Divinae Consortium Naturae (Apostolic Constitution by Paul VI, 1971) Declaration Concerning Sexual Ethics

ND.

(Instruction issued by the Sacred Congregation

for

the

Doctrine

of

the

of faith and morals, in English, 1982)

Educational Guidance

in Human

(Instruction

by the

issued

Love

Sacred

Congregation for Christian Education,

1983) EM”

EP. ICFL

ITL

IRA JW

Eucharisticum Mysterium (Instruction issued by the Congregation for Divine Worship, 1967) Eucharistic Prayer (1970) Instruction on Christian Freedom and Liberation (issued by the Congregation for. the Doctrine of the Faith, 1986) Instruction on Theology of Liberation (issued by the Congregation for the Doctrine of the Faith, 1984) Intro. to the Rite of Anointing (1972) Justice in the World (Synod of Bishops,

5. Pagsasalin ng Biblia MBB

Magandang Balita Biblia (1973)

6. Mga Kasulatan ng Pamunuan ng Simbahan ng Pilipinas AMB NCDP

NPP

Ang Mahal na Birhen (CBCP Pastoral Letter, 1975) National Catechetical Directory for the

Philippines (1984) National Pastoral Plan, “In the State of Mission” (2nd Plenary Council of the

Philippines, 1993) PCP II Second Plenary Council of the Philippines (“Document and Decrees,” 1992)

1971)

Puebla(3rd Gen. Conference Latin American Bishops, 1979) RC Rite of Confirmation (1971) RCIA Rite of Christian Initiation of Adults (1972) R Pen. Rite of Penance (1973) 4. Pinag-uring Katipunan ng mga Kasulatan ng Simbahan DS.

of Church proand morals) “The Christian of Church docu-

ments and pronouncements on matters

Faith, 1975) EGHL

(Topical compilation nouncements on faith Neuner/Dupuis, Eds. Faith” (A compilation

8 Denzinger-Schinmetzer, Eds. “Enchiridion symbolorum, definitionum et declarationum de rebus fidei et morum”

7. Iba Pang Daglat BCC. BEC CBCP

Basic Christian Community Basic Ecclesial Community Catholic Bishops" Conference of the Philippines ECCCE Episcopal Commission on Catechesis and Catholic Education SCC. Sacred Congregation for the Clergy SCDF Sacred Congregation for the Doctrine of the Faith ST.“ Summa Theologica

KASAYSAYAN sa LIKOD ng CFC (KPK) Pagsisimula

Binalak na at ipinanukala ang pagbuo ng CATECHISM FOR FILIPINO CATHOLICS (Katesismo Para sa Mga Pilipinong Katoliko) bago pa man idinaos ang Ikalawang Konsilyo Plenaryo at ilunsad ang “Catechism of the Catholic Church” (CCC). Nagsimula ito sa “Pagiging Ganap sa Pananampalatayang Kristiyano,” ang National Catechetical Directory for the Philippines (NCDP), na opisyal na pinagtibay ng Roma noong 1984. Binalangkas ng NCDP ang pangunahing panuntunan para sa isang panibagong katekesis - ang maka-Pilipinong kalalagayan nito - ang katangiang-likas at mga layunin ng Katolikong katekesis, - ang mga batayan nito at pangunahing nilalaman, at - ang pamamaraan,

mga daluyan at paraan ng pagtuturo ng katesismo.

Kinailangan ang kasunod na aklat " a) upang ipakita kung PAANO MAISASABUHAY ang mga tagubilin ng NCDP, at b) upang magsilbing isang pangunahing SALIGANG AKLAT para sa Pilipinong katekesis. Sa gayon isinilang ang kaisipan tungkol sa pagkakaroon ng isang pambansang Catechism for Filipino Catholics (Katesismo Para sa Mga Pilipinong Katoliko), o CFC

(KPK), sa maikling salita. Pagbubuo ng CFC (KPK): Makasaysayang Proseso Kabilang sa mahabang proseso ng pagbubuo ng CFC (KPK) ay ang mga sumusunod na pangunahing hakbang: 1984 Sa ilalim ng pangangasiwa ni Arsobispo Leonardo Z. Legaspi, Tagapamahala ng Episcopal Commission for Catechesis and Catholic Education [ECCCE], sinimulan ng pangkat na nagpalimbag ng NCDP ang unang pagpaplano ng pambansang katesismo - ang pangunahing balangkas at nilalaman nito. Iba't ibang mga local na dalubhasa ang sumang-ayong gumawa ng mga panimulang banghay ng mga panukalang kabanata. 1986 Ang unang mga panimulang banghay ng katesismo ay halos kumpleto na XXVI

KASAYSAYAN SA LIKOD NG CFC (KPK)

xxvil

nang ang patuloy na isinasagawang katesismo ay mahinto dahil sa karanasan sa EDSA ng kaisahan sa panalangin at sama-samang pagkilos noong 1986. Inuna ang higit na kinakailangang bigyang-pansin na hinihingi ng pagkakataon. Muling itinuloy ang gawaing ito sa pamamagitan ng maliliit na pang1987-89 kat. Ang panimulang akda ay lubusang pinagbuti, at noong Hulyo 1989, inilimbag ang “Unang Banghay” sa ilalim ng pamagat na “The Catholic Faith Catechism, Part 1: Doctrine.” Kinapapalooban ito ng unang 12 kabanata ng pinanukalang katesismo. Noong Nobyembre, ang “Pinagbuting Banghay" ng “Universal Catechism” 1989 mula sa Vaticano--ang tagapagpauna ng CCC--ay ipinadala sa lahat ng mga Obispo para sa kanilang mga puna at mga mungkahi. Ang banghay na ito ay nakatulong sa pagbubuo ng Ikalawa at Ikatlong Bahagi ng CFC (KPK). Noong Hulyo, ang “Unang Banghay” ng CFC (KPK), Ikalawang Bahagi: 1990 Moral na Pamumuhay ay inilimbag. Sumasaklaw ito sa Kabanata 13 hanggang 21. Ngunit sinundan ito ng iba't ibang hirap sa loob ng ilang buwan at taon na nagpaudlot sa pagbubuo ng huling bahagi ng katesismo. Noong Oktubre 11, ang ika-30 anibersaryo ng pagbubukas ng Ikalawang 1992 Konsilyo Vaticano, inilathala ni Papa Juan Pablo II ang kanyang “Fidei Depositum” na nagpapahayag ng paglilimbag ng CCC. Noong Disyembre 8, and siping Pranses ng CCC ay inilunsad. (Ang siping Ingles ay lumabas lamang noong 1994.) Sa pulong ng CBCP na ginanap noong Enero, nilathala ang “Unang Bang1993 hay” ng CFC (KPK), Ikatlong Bahagi: Pagsamba/Mga Sakramento, na binubuo ng Kabanata 22 hanggang 29. Ngunit noong Mayo, niliwanag na kakailanganin muna ang pahintulot ng Vaticano kahit na sa isang eksperimentong banghay ng isang pambansang katesismo. Ito ay nagdulot ng kinakailangang pagbabago sa naunang plano na 3-taong pagsusubok, na susundan ng isang rebisyon ng teksto. Sa halip, masusing pansin ang isinasagawa sa pagpapaloob ng mga batayan mula sa CCC at sa PCP I1 sa nirebisang akda na sinipi sa isang aklat na ipadadala sa Roma para sa opisyal na pahintulot. Noong Enero, isinumite sa mga Obispo ng Pilipinas ang isang aklat sa 1994 wikang Ingles ng “Unang Banghay” ng The Catholic Faith Catechism na kinabibilangan ng 3 bahagi na nalimbag na, mga dagdag na bagong nilalaman tungkol sa Mahal na Birhen, mga batayan sa CCC at PCP II, at ang Pangwakas na Salita (Kabanata 30). Noong Abril, matapos maisagawa ang hangad na mga rebisyon at ang pamagat ng

katesismo ay gawing Catechism for Filipino Catholics (Katesismo Para sa Mga Pili-

pinong Katoliko), ipinadala ito sa Roma para sa opisyal na pahintulot mula sa mga kinauukulang Kongregasyon. Masusing paliwanagan sa panulat ang namagitan sa ECCCE at sa dala1995-96 wang Kongregasyon ng Vaticano na nakatalaga sa gampanin ng pagpapatibay ng mga pambansang katesismo. Noong Oktubre, natamo ang pahintulot sa CFC (KPK) mula sa dalawang 1996

IN

xxviii

KASAYSAYAN SA LIKOD NG CFC (KPK)

Kongregasyon ng Vaticano, ngunit nakasalalay pa rin ang lahat sa huling pagpapa-

tibay ng Kongregasyon para sa Doktrina ng Pananampalataya. 1997 Noong Enero, isang lupon ng mga Obispo ng ECCCE sa pangunguna ni Arsobispo Legaspi ang nakipagpulong sa mga Kongregasyon ng Vaticano at nakamit

ang huling pagpapatibay, at ito'y opisyal na nilathala noong Marso. 1997 Noong Hulyo, pormal na inilunsad ang Catechism for Filipino Catholics (Katesismo Para sa mga Pilipinong Katoliko), ang pambansang katesismo para sa Simbahang Katolika sa Pilipinas.

MGA MAHAHALAGANG

KATANGIAN

ng KPK

Ang layunin ng KPK ay dalhin ang “Mabuting Balita” ni Kristong ating Panginoon sa mga Pilipino ng panahong ito sa paraang:

“ napapanahon, “ sistematiko, at “ maka-Pilipino. Bilang pagsunod sa tatlong pangunahing batayan ng NCDP, binibigyang-diin ng KPK ang: PAGBUBUO (Integrasyon), PAG-AANGKOP SA KULTURA (Inkulturasyon), PAGHUBOG SA PAMAYANAN. Ang tatlo ay pinangibabaw at pinagyaman sa natatanging 5-bahaging PAMARISAN NG KABANATA ng KPK. 1. 2. 3. 4.

Pambungad ng Teksto at Panimula Kalalagayan: ang ating kongkretong kalagayan bilang Pilipino Paglalahad: naghahayag ng mahahalagang nilalaman ng pananampalataya Pagbubuo: nagbibigay ng maliwanag na halimbawa kaugnay sa Doktrina, Moral na Pamumuhay at Pagsamba 5. Mga Tanong at Mga Sagot: naglalagom sa kabanata. Ang pamarisan ng Kabanata ay nagpapakita ng: Pagbubuo:

e

sa pamamagitan ng pag-uugnay ng tiyak na paksa nito sa Kalalagayan ng

e

sa isang Paglalahad ng nakasalig sa isang sama-samang paggamit ng mga batayan, na nagpapalawak sa sakop na nasa bahagi ng Pagbubuo tungkol sa Doktrina, Moral na Pamumuhay at Pagsamba, at tinipon sa paglalagom ng Mga Tanong at Mga Sagot.

Pilipino,

e e

Pag-aangkop sa Kultura: e

sa pamamagitan ng pagbibigay-diin sa dimensyong Pilipino sa Panimula at sa Kalalagayan, XXIK

XXX

MGA MAHAHALAGANG

e e o

KATANGIAN NG KPK

na naglalahad ng mga kalakasan at mga kahinaan ng Pilipinong pagunawa at pagsasabuhay ng paksa, na nagbibigay-diin sa kongkretong karanasang Pilipino sa mga halimbawa ng Pagbubuo, kasama ng Mga Tanong at Mga Sagot na binalangkas hindi para kabisaduhin kundi upang mag-udyok na mag-iisip tungkol sa kung ano talaga ang tunay.

Paghubog ng Pamayanan:

e sa pamamagitan ng pag-uugnay ng mga liwanag at mga anino ng mga e e e

kongkretong pamayanan nating mga Pilipinong Kristiyano sa Panimula at sa Kalalagayan: na nagtutuon sa Paglalahad tungo sa mga tiyak na Pilipinong pananaw at mga sagwil kaugnay ng paksa: na nagbibigay-diin sa kahalagahan ng panlipunan at pangkapwang dimensyong kaugnay ng Pagbubuo: na gumagabay sa Mga Tanong at Mga Sagot sa mga aktuwal na mga kahira-

pang kaugnay sa Pananampalataya na dinaranas ng Pilipinong Kristiyanong pamayanan.

PAUNANG SALITA 1. Ang aklat ng katesismong ito ay opisyal na pinagtibay ng Vaticano na Pambansang Katolikong Katesismo para sa Pilipinas na pinamagatang Catechism for Filipino Catholics (CFC) o Katesismo para sa mga Pilipinong Katoliko (KPK). Bilang pambansang katesismo, isa sa pangunahing tungkulin ng KPK ang langkapin ang dalawang pangunahing sanggunian sa kasalukuyan para sa ating “pinanibagong katekesis.” Ang una ay ang opisyal na aral Katoliko ng unibersal na Simbahan batay sa iminungkahi sa Catechism of the Catholic Church (CCC) o Katesismo ng Simbahang Katolika (KSK) na pinalaganap ng Santo Papa noong 1992. Ang ikalawa ay ang Acts and Decrees of the 2nd Plenary Council of the Philippines (PCP II) kalakip ang suplemento nitong National Pastoral Plan (NPP) na sa kabuua'y naglalahad ng nagkakaisang pananaw sa pambansang kultura at tiyak na kalagayang kateketikal sa Simbahan

sa Pilipinas.

2. Ang opisyal na pinagtibay na edisyong ito ng CFC ay inihahandog ng Catholic Bishops' Conference of the Philippines (CBCP) bilang pangunahing hakbang sa pagtupad sa mahigpit na panawagan ng PP II sa tatlong pagbabago: isang pinanibagong “katekesis” na makapag-aambag ng sapat para sa pinasiglang “Pagsamba” at “Panlipunang Apostolado.” Bakit kailangan ang Bagong Katesismo?

3. Ang pangunahing dahilan para sa bagong katesismong ito ay walang iba kundi ang misyong iniatas ni Kristong Muling Nabuhay sa Kanyang mga apostol. “Gawin ninyong alagad ko ang lahat ng bansa... at turuang sumunod sa lahat ng ipinag-utos ko sa inyo” (Mt 28:19-20). Kung gayon, ang praktikal na layunin ng katesismong ito ay makapagbigay ng mabisang kasangkapan para sa mapanlikhang pagtuturo ng Pananampalatayang Katoliko sa mga Pilipino. Samakatuwid, layunin nitong makatulong “Tungo sa isang Panibago at Buong Ebanghelisasyon,” (“Towards a Renewed Integral Evangelization”) na siyang tinalakay sa National Pastoral Plan (NPP) ng PCP II, 4, Sa katunayan, ang KPK ay batay sa daloy ng plano ng NPP. Ito ay napag-isipang gawin bilang tugon sa panawagan para sa pagpapanibago ng katesismo na kinakailangan sa Simbahan ng mga Dukha. Nabuo ang katesismong ito sa pamamagitan ng pagsunod sa mga pangunahing alituntunin na itinakda ng National Catechetical Directory of the Philippines (NCDP) para sa katekesis sa Pilipinas. Naglala-

BEST AU NAA Ny

had ito ng mga magpapaganap na alituntunin at nilalaman para sa isang panibago at buong katekesis. Pinapangarap nitong makamit ang parehong layunin ng isang Pamayanan ng mga Alagad ng Panginoon. 5. Sa katunayan, marami nang katesismo ang lumalaganap ngayon sa Pilipinas. Bukod dito may iba't ibang mga aklat na panrelihiyon ang nailimbag para sa iba't ibang antas ng pagtuturo ng relihiyon sa mga paaralan. Gayunpaman, ang panawagan ng PCP IT para sa panibago at buong katekesis ay lalo pang nagpatindi sa nakikitang pangangailangan para sa isang bago, napapanahon, at opisyal na pinahintulutang pagpapaliwanag ng Pananampalatayang Katoliko. Kailangan natin ang isang katesismo na sadyang isinulat para sa mga Pilipino, sa ating tunay at konkretong kalagayan. Sa maraming bahagi ng ating bansa, hindi madaling makakita ng mga katesismong Katoliko. Kung mayroon man, madalas na makaluma na ang mga ito, o kaya'y may pagkukulang, may kinikilingan, o gawa sa ibang bansa at hindi talagang isinulat para sa mga Pilipino. Maging ang CCC na mula sa Vaticano at sinasabing “tiyak at tunay na sangguniang aklat para sa pagtuturo ng doktrinang Katoliko” ay nangangailangan pa rin ng pag-aangkop sa kalagayan nating mga Pilipino upang maging tunay na katesismong angkop sa ating kultura. 6. Kung gayon, may mahigpit na pangangailangan, una sa lahat, para sa isang katesismong tumutugon sa kalagayan ng Pilipinas, na may mga natatanging pangangailangan, katangian at suliranin. Binibigyan ng mabigat na diin ng NCDP ang isang tunay na katesismong angkop at tumutugon sa konkretong kalagayan at kultura ng mga Pilipinong Katoliko at pamilya sa ngayon, ayon sa kulturang Pilipino at mga pagpapahalaga. Kasabay nito, ang mga kalagayang local at panrehiyon ay kailangan tingnan ayon sa kabuuan ng Simbahang Pilipino. Gayundin, ang nilalaman ng katesismo ay nararapat na laging kaugnay ng opisyal na pagpapahayag ng pangkalahatang doktrina, moral at pagsamba ng Pananampalatayang Katoliko na isinasaad sa CCC. 7. Dumaranas ng radikal na mga pagbabago ang katangiang-likas at mga kalagayan ng mga pamilyang Pilipino, sa mga pagpapahalagang Pilipino at mga sistema ng paniniwala, sa gitna ng lumalagong modernisasyon, kasabay ng dulot nitong pagbabago sa ekonomiya at pulitika. Malaki ang epekto nito sa pagpapahayag ng Mabuting Balita ni Kristo sa mga Pilipino ngayon. Kaya nga't ang isang pambansang kate: sismo na inihanda ng CBCP at opisyal na pahintulutan ng kinauukulang Kongregasyon sa Vaticano ay kumakatawan sa isang katangi-tanging pagsulong kung ihahambing sa mga panrehiyong paglalahad ng Pananampalataya na may pagkukulang at di sapat. 8. Ang ikalawang pangangailangan ay nagmumula sa kalagayang may malawak na pagkakaiba-iba't pagkamarami na naging malaganap pagkatapos ng Ikalawang Konsilyo Vaticano. Ang pag-aaral ng Biblia, mga pagbabago sa liturhiya, pagtuturo ng mga pagpapahalagang pantao, sa pagbibigay-diin sa katarungan--ang lahat ng ito ang humubog sa ganitong bagong lagay ng panahon. Ang dami ng magkakaibang pangkat na madalas nagtuturo ng magkakasalungat na doktrina (aral-pananampalataya) at paraan ng pagkilos, ang lumito maging sa mga pangunahing sangkap ng

ae a

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO

.

,

PAUNANG

SALITA

pananampalataya.

3

May ilan na dahil sa takot na mawala

Katoliko ay naging pundamentalista

sa pananaw.

Ang

ang pananampalatayang

iba naman

ay nahikayat

ng

bagong sektang madasalin o karismatiko na tumiwalag sa Simbahang Katolika upang sumapi sa mga sibiko-relihiyosong pangkat na “higit na personal” at “higit na mainit” sa kanilang pagtanggap. Marami namang iba pa ang nababahala sa ganitong mga pangyayari at naghahanap kung paano tutugon sa mga bagong hamong ito (Tingnan PCP II, 216-28). 9. Sa ganitong kalagayan na nararanasan ng mga Katoliko sa buong mundo, ang bago at napapanahong Katesismo para sa mga Pilipinong Katoliko ay tumutugon sa tatlong pangunahing pangangailangan. Una, sa gitna ng mga mapanghikayat na propaganda, ang mga Pilipinong Katoliko ay naghahanap ng maaasahang Katolikong pagpapahayag, lalo na sa katekesis na pampamilya at pangkabataan. Ikalawa, upang tuligsain ang pangkaraniwang paghahangad sa makasariling kalayaan at lalong marangyang pamumuhay, ang mga Katoliko ay naghahanap ng malinaw na pananaw tungkol sa tunay na mga pagpapahalagang moral at pananagutan ng mga Kristiyano. Ang moralidad sa kasalukuyan ay kinakailangang umaayon sa paglilingkod na pangunahing hinihingi ng Ebanghelyo, lalo na para sa mga dukha. Ikatlo, sa gitna ng masuring paghahanap ng mga bagong paraan ng pananalangin at di-pangkaraniwang karanasan sa pananampalataya, hinahanap ng mga Katoliko ang kanilang pinag-uugatan sa Katolikong tradisyon ng pampamayanang pagsamba (Tingnan NCDP, 54). Mga Katangian ng Katesismong Ito 10. Sa isinaad na tatlong pangunahing pangangailangan, ang misyon ng Simbahan na ipahayag ang Ebanghelyo ni Kristo, ay nananawagan ngayon para sa isang bagong uri ng katesismo na angkop sa ating panahon. Apat na katangian ang binibigyang-diin ng Katesismong ito. Pagbibigay-diin sa Pinakamahahalagang Bagay 11. Ang una ay ang pagbibigay-diin nito sa mga Pinakamahahalagang Nilalaman ng Pananampalataya. Hindi maaaring masaklaw ng katesismong ito ang kabuuan ng lahat ng aspeto at elemento ng Pananampalataya. Sa halip, nilalayon nitong ilahad ang mga saligan ng pananampalataya ng Simbahan kay Kristo batay sa Kredo, sa mga Utos at sa mga Sakramento at hindi sa anumang kaisipan o kalakarang teolohikal. Ang pananampalatayang ito ang inilalahad sa CCC. Binibigkas ng mga Pilipinong Katoliko ang Pananampalatayang ito sa Kredo o “Pagpapahayag ng Pananampalataya” sa Misa sa araw ng Linggo. Isinasabuhay nila nang lantaran ang pananagutang ito kay Kristo sa pagsunod nila sa mga Utos, sa paglilingkod nila bilang mga Kristiyano. At ipinagdiriwang nila ito sa sakramental na pagsamba ng mga Katoliko. Kaya, arawaraw nilang ipinahahayag ang pinakadakila sa mga asal-Kristiyano--ang Pananampalataya, ang Pag-asa at ang Pag-ibig. 12. Ang mga pinakamahahalagang nilalaman ng Pananampalatayang ito kay

4

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO

Kristo ay dapat maipahayag sa isang paraang may pagkakaugnay at kaayusan, na kapwa nakatukoy at kaakit-akit (Tingnan PCP II, 163: CCC, 5). Kinapapalooban ito ng isang pamamaraang magkaugnay na binubuo ng unang saligang nauukol sa pamamaraan ng ating katekesis (NCDP, 75, 414-25). Ang Pananampalatayang Katoliko ay isang buhay at magkakaugnay na kabuuan, kapwa sa tunay na nilalaman nito---Doktrina, Asal-Pamumuhay at Pagsamba, at sa bawat nasasakupan, sa bawat mananampalataya. Ang tumugon sa personal na paanyaya ni Kristo sa pagkaalagad ay sumampalataya, kumilos at sumamba taglay ang lahat ng lakas ng pag-iisip, kalooban at puso, sa sambayanan ni Kristo, ang Simbahan. Batay sa Karanasan/Pilipino 13. Ikalawa, dapat na may tuwirang kaugnayan ang pagsampalataya kay Kristo sa pang-araw-araw na karanasan sa pamumuhay ng mga Pilipino bilang alagad ni Kristo. Ang ganitong karanasan ay matatagpuan sa bawat pahina ng Biblia, sa turo ng Simbahan, sa “mga tanda ng panahon.” Ngunit ang kailangang lumitaw nang malinaw sa katesismo ay ang karaniwan at personal na karanasan, kultura at mga pagpapahalaga ng Pilipinong Katoliko sa ngayon. Ito ay naaayon sa ikalawang saligang pangkatesismo na nagbibigay-diin sa karanasan at pagsasakultura (NCDP, 401-4: 426-33). Katoliko

14. Ikatlo, ito ay dapat na isang malinaw na paglalahad ng katesismong Katoliko. Hindi naman ito nangangahulugan ng anumang diwang negatibo na tuligsain ang katapatan at kahalagahan ng ibang mga pananampalataya bagkus pa nga'y positibo, batay sa pinagmulan, nilalaman at layunin nito. Ang mga pinanggalingan nito ay ang Banal na Kasulatan, tradisyong Katoliko, lalo na ang ipinahahayag sa KSK, at ang karanasang pantao ng mga Pilipino sa kanilang pamayanang Katoliko. Ang nilalaman nito para sa isang Panibago at Buong Ebanghelisasyon ay ang mga katotohanang aral ng pananampalataya, moral na saligan at pagpapahalaga at ang buhay-liturhikal ng pamayanang iyon. Ang layunin nito ay ang bumuo ng Pamayanan ng mga Alagad ng Panginoon. Ito ay alinsunod sa ikatlong saligang nauukol sa pamamaraan ng ating paglilingkod na pangkatesismo (NPP, NCDP, 434-50). Praktikal

15. Ikaapat, ang Katesismong ito ay isang aklat na dapat gamitin bilang bukal na sanggunian sa mga praktikal na katanungan tungkol sa Pananampalataya. Kaya nga sinisikap nitong iugnay ang Aral-pananampalataya (orthodoxy) sa Katolikong moral na pagkilos at pananaw sa buhay at gayundin sa Katolikong Pagsamba (orthopraxis). Ngunit higit pa sa pagpapaliwanag tungkol sa Pananampalataya, layunin ng katesismong ito na pasiglahin at hikayatin ang mga mambabasa na magkaroon ng tunay at personal na pagtatalaga ng sarili kay Jesu-Kristo, sa loob ng ating sambayanang Katoliko. Inaanyayahan nito at hinahamon ang mga mambabasa: “Halikayo at

PAUNANG

SALITA

5

tingnan ninyo” (Jn 1:39), upang maranasan nila ang buhay ng Pananampalataya, Pag-ibig, at Pag-asa na siyang panawagan ni Jesus sa bawat isang nakikinig sa kanyang tinig (Tingnan Lu 11:28). Para Kanino ang Katesismong Ito? 16. Ang KPK ay sadyang itinuon para sa mga nasa aktibong pagpapahayag o pagaaral ng Pananampalataya: mga pari, relihiyoso o relihiyosa, katekista, guro sa relihiyon--at higit nawa para sa lahat, ang mga magulang. Ito ay isang katesismo para sa nakatatanda sa dahilang ito ay inilaan upang maging aklat-sanggunian para sa mga nagsasalita sa mga dumadalo sa Misa sa Linggo sa isang karaniwang parokyang Pilipino. Kung gayon, hindi ito isang aklat na pangrelihiyon para sa parokya o paaralan. Ito ay inilalaan upang maging madaliang-sanggunian para sa pamparokyang katekesis, at para sa paggawa ng mga aklat na pangrelihiyon na angkop sa mababa at mataas na paaralan o sa kolehiyo. 17. Ang katesismong ito ay laan para sa mga Pilipinong Katolikong buhay ang pananampalataya at hindi para sa paghikayat ng mga bagong mananampalataya sa Pananampalatayang Katoliko. Gayunman, ito rin ay kapaki-pakinabang sa sinumang nagnanais na magkaroon ng higit na kaalaman tungkol sa Pananampalatayang Katoliko. Dahil ang pagpapaliwanag nito ng Pananampalataya ay batay sa Banal na Kasulatan at ang balangkas nito ay batay sa Kredo, ang katesismong ito ay maaaring magbigay-daan sa isang mabungang ekumenikong pakikipag-usap sa ibang mga Kristiyano. Dahil binibigyang-diin nito ang buhay na Tradisyon ng local na Simbahang Katoliko, parehong nabibigyan ng halaga ang mga pangunahing aral ng (CC, lalo na ang mga aral ng Vaticano II at ng mga pahayag ng CBCP. Ang katesismong ito ay nagkakaloob sa mga Pilipinong Katoliko ng tamang pagpapaliwanag sa pamamagitan ng pagbibigay ng “dahilan para umasa” na ipinagkakaloob sa kanila ng Pananampalataya (1 Ped 3:15). Hinihikayat nito ang mga mambabasa na “matatag na manghawak sa tunay na aral upang ito'y maituro sa iba at maipakikilala ang kamalian ng mga sumasalungat dito” (Tito 1:9). Ang Pangunahing Balangkas ng Katesismo 18. Ang balangkas ng KPK ay ayon sa Santatluhang (Trinitarian) pananaw ng Pananampalataya na nakasentro kay Kristo. Si Maria, Ina ng ating Tagapagligtas at ganap niyang alagad, ang nagsilbing mapagpasiglang huwaran nito tulad ng kanyang ginawa sa di mabilang na mga Pilipinong Katoliko sa mga panahong lumipas. Gayunman, ang pinakamahalaga'y maunawaan ang pangunahing balangkas ng KPK-kung ANO ang balangkas nito, at kung BAKIT ito ang napiling balangkas. Tulad ng CCC mula sa Vaticano, ang KPK ay batay sa apat na pangunahing haligi: ang pagpapahayag ng Pananampalataya sa binyag (ang Kredo), ang mga Sakramento ng pananampalataya, ang buhay ng pananampalataya (ang mga Utos) at ang panalangin ng mananampalataya (ang Ama Namin: Tingnan CCC, 13).

6

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO

Gayunman, kaiba sa CCC na pinagsunod-sunod lang ang apat na pangunahing haligi ng ganito: 1) Kredo: 2) Mga Sakramento: 3) Mga Utos, at 4) Panalangin, isinaayos ng KPK ang BUONG katesismo batay sa Kredo. Isinunod agad ang pagtalakay sa asal ng Kristiyano (Mga Utos) kasunod ang seksyon tungkol kay Jesu-Kristo, at pinagsama ng Pananampalataya tungkol sa Espiritu Santo at sa Simbahan. Ang paliwanag ng KPK tungkol sa Ama Namin sa gayon ang nagsisilbing Pangwakas na Bahagi na nag-uugnay sa buong katesismo. 19. Ang ganitong pagkakasunod-sunod ay may dalawang kapakinabangan: tuwiran nitong iniuugnay ang “pagtupad sa mga utos” sa “pagsunod kay Kristo,” at ang pagsasama ng mga Sakramento sa Panalangin, na parehong dumadaloy mula sa Espiritu Santo sa buhay ng Simbahan. Ang ganitong kaayusan ay tumutugon sa tawag ng NCDP na patatagin ang katekesis tungkol sa tamang pamumuhay sa pamamagitan ng tuwirang pag-uugnay dito sa doktrinang Katoliko at pagsamba. Tinatanggap din nito ang hamon ng PCP II para sa isang “panibagong katekesis” sa pamamagitan ng pagsulong mula sa pagiging “kaalamang isinasaulo” lamang ang mga doktrina sa isang banda o sa kabilang banda, ng labis na rituwalismong debosyonal upang mapaunlad ang isang tunay na buong Pananampalataya ng maalab na Kristiyanong paglilingkod at pagsamba. 20. Ang KPK ay isinaayos sa tatlong pangunahing bahagi, na nagsisimula sa Paunang Salita at Mga Saligan, at tinatapos sa Pangwakas na Salita na lumalagom sa buong Katesismo. Paunang Salita Mga Saligan 1. Sino ang Pilipinong Katoliko 2. Ang Tawag ng Diyos: Pahayag”93 Bahagi 1: Si Kristo, Ang Ating Katotohanan (Doktrina) 5.

6. 7. 8. 9.

Doktrinang Katoliko: Si Kristo, ang Ating Katotohanan Diyos, Amang Makapangyarihan Manlilikha ng Langit at Lupa Ang Pagkababa sa Kaluwalhatian Ang Diyos ay Nangako ng Isang Tagapagligtas

3. Ang Ating Tugon: Sumasampalataya Tayo 4. Ang Ating Kawalan ng Paniniwala

Bahagi II: Si Kristo, ang Ating Daan (Moral na Pamumuhay) 13. Nabubuhay Bilang Mga Disipulo ni Kristo 14. Ang Hamon ng Pagsunod kay Kristo 15. Ang Kristiyanong Batas 16. Ibigin ang Panginoong Mong Diyos “17. Mag-ibigan Kayo 18. Igalang ang Handog ng Diyos: Ang Buhay

Bahagi III: Si Kristo, ang Ating Buhay (Pagsamba) 22. Ang Espiritu Santo 23. Ang Simbahang Katolika 24. Panalangin at Pagsambang Katoliko 25. Binyag at Kumpil 26. Ang Eukaristiya 27. Pagpapagaling ni Kristo: Pakikipagkasundo at Pagpapahid ng Langis

PAUNANG

SALITA

7

10. Jesu-Kristo: Misyon at Persona 11. Si Kristo ay Namatay 12. Si Kristo'y Nabuhay at Muling Babalik

19. Paggalang sa Kasarian ng Tao 798320. Pagtatatag ng Katarungan 21. Paggalang sa Katotohanan

28. Kasal at mga Banal na Orden 29. Muling Pagkabuhay ng Katawan at Buhay na Walang-Hanggan

30. Pangwakas na Salita: Ang Panalangin ng Panginoon 21. Ang tatlong bahagi ng Doktrina, Moral na Pamumuhay at Pagsamba ay nagpapakilala sa Santatlo---Ama, Anak at Espiritu Santo, samantalang habang nakatuon kay Kristo bilang ating Katotohanan, ating Daan at ating Buhay (Tingnan Jn 14:16). Hinihikayat nito ang ating tugong pinag-aalab ng Espiritu ng Pananampalataya, Pagibig at Pag-isa, bilang mga kasapi ng Katawan ni Kristo, ng ating Katolikong pamayanan, ang Simbahan. At bilang pangwakas, ang tatlong Bahagi'y tumutugon sa tatlong pinakapangunahing tanong ng mga tao: sinasagot ng Doktrina ang “Ano ang maaari kong malaman?7 binibigyang-linaw ng mga aral sa pamumuhay ang “Ano ang dapat kong gawin?”, at ipinagbubunyi ng mga Sakramento/Pagsamba ang “Ano kaya ang maaasahan ko?” Samakatuwid, makikita sa kabuuang balangkas ng KPK ang pagsasama-sama ng tatluhang makatotohanang balangkas ng Pananampalatayang Katoliko: Doktrina (Kredo), Moral na Pamumuhay (Mga Utos) at Pagsamba (Mga Sakramento), at ang kabuuang panloob na balangkas sa lahat ng mananampalataya ng Ulo (paniniwala), mga Kamay (kumikilos/gumagawa), at Puso (dalanging may pagtitiwala). Paano Gagamitin ang Katesismong ito? 22. Upang Makita ang hinahanap na paksa kaugnay ng Pananampalatayang Katoliko, sumangguni muna sa Mga Nilalaman na bumabalangkas sa buong aklat. Para sa mas tiyak na kinaroroonan ng mga paksa, sumangguni sa Talatuntunan ng lahat ng mga paksang tinatalakay sa Katesismo na matatagpuan sa mga huling pahina ng aklat. 23. Upang mapadali ang pagsangguni at paggamit sa Katesismong ito, pareho ang balangkas na sinusunod ng bawat kabanata. Ang bawat kabanata ay nagsisimula sa ilang sitas mula sa Biblia o sa Mahisteryo at sa isang maikling.Panimula na siyang nagpapakilala sa paksang tatalakayin at nag-uugnay nito sa iba pang nauukol na paksa sa Katesismo. Sinundan ito kaagad ng Kalalagayan na nagbibigay-tuon sa paksang sumasakop sa ating natatanging kalagayang Pilipino, kaugnay ng mga tiyak na suliranin nito, mga pananaw, mga pagpapahalaga at mga kahinaan. Matapos ang “pagsasakalagayan” ay tinalakay naman ang paksa sa Pagpapaliwanag kung saan ipinaliliwanag ang mahahalagang nilalaman na hinalaw: mula sa Kasulatan at turo ng Simbahan at tuluyang kaugnay sa tukoy na karanasang pantao ng Pilipinong Katoliko ngayon.

8

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO

24. Ang Paglalahad ang pangunahing bahagi ng bawat kabanata, at sinusundan ito ng isang maikling bahagi na tinatawag na Kabuuan (o Paglalagom). Nagbibigay ito ng isang malinaw na halimbawa ng pagkakaugnay-ugnay ng larangang tungkol sa aral-pananampalataya, sa asal-pamumuhay at pagsamba sa paksang tinalakay sa kabanata. Samakatuwid, ang Kabuuan (Paglalagom) ay tumutugon sa isang mahalagang alituntunin ng NCDP na nagmumungkahing patuloy na pag-uugnay-ugnayin ang Doktrina, Moral na Pamumuhay at Pagsamba upang higit na malinaw na maipakita ang katotohanan ng Pananampalataya sa tunay na karanasan. Ngunit isang halimbawa lamang ang malimit na ibinibigay upang magsilbing paanyaya sa pagbuo ng maraming iba pang halimbawa ng pangunahing pagkakaugnay-ugnay ng tatlong nabanggit na mga larangan. 25. Sa huli, nagtatapos ang bawat kabanata sa isang serye ng Mga Tanong at Mga Sagot na siyang naglalagom sa mga pangunahing nilalaman ng kabanata. Madali lang ang paraan ng pagsagot, madalas ay pagsasaayos ng konteksto sa magkakasu-

nod na paraan para mapadali ang pagkaunawa at pananatili sa alaala.

26. Ang bahagi ng Mga Tanong at Mga Sagot sa bawat kabanata ay naglalayong tumugon sa dalawang pangangailangan. Una, ang pangangailangan ng mga Katoliko ng mga malinaw na kasagutan sa mga tanging katanungan tungkol sa Pananampalataya na tinutuligsa ng mga hindi Katoliko, o mga hindi nauunawaan maging ng mga mananampalataya. Tinatangka ng bahaging Mga Tanong at Mga Sagot sa Katesismong ito na talakayin ang mga naturang tunay at tiyak na katanungang bumabagabag sa mga nakatatandang Pilipinong Katoliko sa ngayon. Ikalawa, layunin ng bahaging Mga Tanong at Mga Sagot na ilahad kung ano ang pinakamahalaga at pinakatampok na nilalaman ng bawat kabanata, na nilalagom ang makabuluhan sa mga ito. Samakatuwid, naibibigay ng Mga Tanong at Mga Sagot kung ano ang itinatagubilin para sa pagsasapuso ng pinag-aaralan sa pamamagitan ng pagsasaulo. 27. Sintesis. Kung gayon, ang katesismong ito ay mailalarawan sa sumusunod na maiikling paglalagom: Ano? Isang Pambansang Katesismo na naglalahad ng pinakamahahalagang nilalaman ng Pananampalatayang Katoliko, na inihanda ng CBCP alinsunod sa mga alituntunin ng NCDP at batay sa CCC at ng PCP II kalakip ang NPP,

OP

Para Kanino? sa mga Pilipinong Katoliko na nasa Gawain ng paghahatid ng Pananampalataya at sa lahat ng nagnanais na maragdagan ang kaalaman tungkol sa Pananampalatayang Katoliko ngayon,

--

Bakit? upang mailahad ang pinakamahahalagang nilalaman ng Pananampalatayang Katoliko sa paraang napapanahon, buo, sistematiko at nagsasaalang-alang sa kulturang Pilipino: Paano? sa pamamagitan ng matatag at di-pabago-bagong pagbabatay ng mga pahayag nito ayon sa Biblia at sa turo ng Simbahan habang patuloy na iniuugnay sa karanasan at kulturang Pilipino, maging pansarili man o panlipunan,

PAUNANG

SALITA

9

Sa Anong Paraan? @

e

e

Sa balangkas na naaayon sa Santatlong paglalahad ng Pananampalataya, na nakasentro kay Jesu-Kristo, ang ating Katotohanan, ang ating Daan at ating Buhay, at nananawagan para sa isang buhay-pagtugon sa Pananampalataya, Pag-asa at Pag-ibig, na pinasisigla ng halimbawa ni Mariang Ina ng ating Tagapagligtas at ganap na alagad niya. binubuo ng 29 na kabanata, bawat isa ay may Panimula, may Kalalagyan, may masusing Paglalahad, may tanging halimbawa sa Pagbubuo, at nagtatapos sa isang paglalagom sa anyo ng Mga Tanong at Mga Sagot. may panghuling kabanata, ang Pangwakas na Salita, na siyang naglalagom ng buong aklat.

cMga

Daligan

12

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO-

MGA

SALIGAN

Ang pambungad na bahagi ng pambansang katesismong ito ay binubuo ng apat na kabanata na nagsisilbing haligi ng buong katesismo: ang Pahayag at Pananampalataya sa konkretong karanasang pantao ng mga Pilipino, pansarili at panlipunan. Sa Kabanata 1 ay inilalarawan ang Pilipinong Katoliko na siyang pinatutungkulan ng katesismong ito. Napakahalaga ang “pag-aangkop sa kultura” ng lahat ng katesismo ngayon lalo na para sa isang “pambansang” katesismo na ang tiyak na layunin ay ipahayag ang mga pinakamahahalagang nilalaman ng Pananampalatayang Kristiyano habang isinasaalang-alang ang pananaw nating mga Pilipino. Ito ang hamong inihaharap sa atin ng PCP II. Sa Kabanata 2 ay inilalahad ang Pahayag ng Diyos bilang saligan ng ating Pananampalatayang Katoliko. Agad itong sinusundan ng Kabanata 3 na tumatalakay naman sa Pananampalataya, ang ating positibong pagtugon sa Pahayag. Hindi lubusang mauunawaan ang alinman sa Pahayag o maging sa Pananampalataya kung ito'y magkahiwalay. Hindi ito mga haka-haka lamang na mahirap maunawaan kundi ang katotohanan ng Diyos na buhay na aktibong nag-aanyaya sa atin upang tayo ay malaya at personal na tumugon sa pananampalataya at pag-ibig. Ang Diyos ay ipinahayag ni Jesu-Kristong ating Panginoon, na siyang namagitan upang tayo ay makatugon sa pananampalataya sa pamamagitan ng Espiritu Santong isinugo ng Ama at ni Kristong Muling Nabuhay. Ang Kabanata 4 ay tungkol naman sa laganap na suliranin sa kasalukuyan maging sa Pilipinas, ang Kawalan ng Paniniwala. Ang pagpapahayag ng Diyos ng Kanyang Sarili at ang ating tugon sa Pananampalataya ay hindi nagaganap sa isang hungkag na lugar kundi sa tiyak na “kalagayang pantao” nating mga Pilipino na naglalagay ng napakaraming hadlang sa ating buhay na pananampalataya. Ang pangunahing suliranin ay hindi ang paniniwalang walang Diyos, kundi ang “kawalan ng paniniwala ng mga mananampalataya”--lubhang marami ang nagsasabing mga Kristiyano sila ngunit hindi naman nakikita ang epekto ng Pananampalatayang Kristiyano sa kanilang buhay... Sa masusing pagkakabuo ng katesismong ito, ang saligan ay inilagay para sa pagsisimula ng isang matatag, mapanuri, napapanahon, at tunay na umaangkop sa kultura sa pag-aaral ng Doktrina, Moral na Pamumuhay at Pagsambang Katoliko. Masasabing ang layunin ng tatlong Bahagi ng Katesismong ito at ang sumusunod na mga kabanata nito ay may natatanging gampanin na isa-isang tukuyin ang mga pangunahing kahulugan ng pagkakaloob ng Diyos ng Kanyang Sarili sa pamamagitan ng Kanyang Anak na si Jesu-Kristo, at ang personal nating tugon sa pananampalataya, sa paniniwala, sa pagkilos at sa pananalangin bilang mga alagad ni Kristo, sa loob ng Simbahan na kanyang Katawan.

KABANATA

1

Sino ang Pilipinong Katoliko? Sia

Naging tao ang Salita at siya'y nanirahan sa piling natin. Nakita namin ang kanyang kapangyarihan at kadakilaan, puspos ng pag-ibig at katapatan. Tinanggap niya mula sa Ama ang kapangyarihan at kadakilaang ito bilang bugtong na Anak. (Jn 1:14) Tayo [mga Pilipino] ay mga tagasunod ni Kristo, mga alagad niya. Ang pagsunod natin sa mga bakas ng kanyang yapak ay [nangangahulugan ng] pag-bigkas ng kanyang salita sa pag-ibig sa kapwa sa bisa ng kanyang pag-ibig, pamumuhay sa bisa ng kanyang buhay... Ang paghinto sa pagsunod sa kanya ay pagkakanulo sa ating pagkakakilanlan. (PCP Il, 34)

PANIMULA 28.Ito

ay isang aklat tungkol sa buhay kay Kristo, buhay na naaayon sa

Ebanghelyo. Ang “Mabuting Balita” ay ang pagkakatawang-tao ng Diyos kay JesuKristong ating Panginoon, na naparito upang iligtas tayo sa kasalanan at patnubayan tayo sa kaganapan ng buhay. Ito ang Ebanghelyong tinanggap nating mga Pilipino. Tulad ng ipinagmamalaking ipahayag ng PCP II: “Para sa ating mga Pilipino, ang unang siglo ng darating na milenyo ay magtatakda sa ika-500 taon mula nang tanggapin natin, bilang isang bayan, ang Pananampalataya” (PCP Il, 3). Ito ang nagtuturing sa atin bilang tanging bansang Kristiyano sa gitna ng mga kapatid nating taga-Asya. May mga malalim na pagkaka-ugnay ang mensahe ni Kristo at ang mga natatanging takbo ng pag-iisip at pagkilos ng mga Pilipino. “Malaking bahagi ng Ebanghelyo ang naging bahagi na rin natin--ang pagkahabag, pagpapatawad, pagkalinga, kabanalan--na siyang dahilan ng ating pagiging isang bayang marangal (PCP II, 15). Sa nakalipas na mga siglo, hanggang sa mahirap na panahon natin ngayon, ang pagiging ganap sa pagsunod kay Kristo ay nangangahulugan ng pagiging higit na tunay at totoong Pilipino.

14

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--MGA SALIGAN

29. Itinuturo ng Vaticano II na ang mga Katoliko ay “dapat magbigay-pahayag sa bagong buhay Kristiyanong ito sa sarili nilang lipunan at kultura at sa paraang naaayon sa mga tradisyon ng sarili nilang bayan.” Kung gayon, patungkol sa ating mga Pilipinong Katoliko, sinasabi ng Konsilyo na dapat (nating) kilalanin ang ating kultura, padalisayin at pangalagaan ito, at paunlarin ito ayon sa kalagayan ng kasalukuyang panahon. Dapat nating gawing ganap ito kay Kristo upang ang pananampalataya kay Kristo at ang buhay ng Simbahan ay hindi maging banyaga sa lipunang tinatahanan natin, sa halip ay simulan ng mga itong baguhin at pasukin ang kultura. (AG, 21) 30. Binibigyang-diin ng PCP II ang pag-uugnayan sa pagitan ng Pananampalatayang Kristiyano at ng kulturang Pilipino. “Kaya dapat nating tingnang mabuti kung paanong mapalalakas ng mga pagpapahalagang mayroon tayo mula sa Pananampalatayang Kristiyano ang mabubuti sa mga pagpapahalagang mula sa ating kultura, at iwasto kung anuman ang kalabisan sa mga ito at punuan ang kanilang mga kakulangan” (PCP IT, 22). Gayundin, kailangang isapuso ang Pananampalataya upang maging ganap ito sa pag-ibig.

Bilang isang bayang may sarili't natatanging kultura at sariling mga paraan ng pag-iisip at pagpapahalaga, dapat nating personal na pahalagahan at tangkilikin ang mga turo at gawain ng Simbahan. Dapat mag-ugat ang Pananampalataya sa

kaibuturan ng ating pagka-Pilipino upang tunay tayong manampalataya at umibig bilang mga Pilipino. (PCP Il, 72)

KALALAGAYAN 31. Tayong mga Pilipino ay may mahabang kasaysayan ng mga karanasang panrelihiyon na lubhang matindi at makulay: mula sa mga panahong bago dumating sa atin ang Kristiyanismo, sa. daan-daang taong pagpapalaganap ng ebanghelyo ng mga Kristiyanong Kastila, tuloy sa pagdagsa ng Amerikanong Protestante noong panahon ng Commonwealth at sa pananakop ng mga Hapon noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, hanggang sa makalipas ang “Ikalawang Pentekostes” ng Vaticano II at sa “People Power” at hanggang sa mga “Basic Christian Communities” ngayon at ang PCP II. Ang pagkaunawa at pag-ibig natin kay Jesu-Kristo ay nakulayan ng ating mga pansarili at pambansang karanasan ng pagdurusa at pakikibaka, ng tagumpay at pagdiriwang. Ang pananampalataya natin kay Jesus ay natatakan ng ating malalim na debosyon kay Maria na kanyang Ina at ating Ina at Huwaran. Kahit papaano, ang lahat ng mga karanasang ito ay nagbigay linaw at katiyakan sa ating natatanging pagkakakilanlan bilang mga tao, bilang mga Kristiyano, bilang mga Pilipino, bilang isang bansa. 32. Ang PCP II ay isinagawa “upang suriin kung nasaan na tayo: upang tingnan kung saan tayo patungo: upang muling papag-alabin ang buhay natin kay Kristo: upang pagkaisahin ang lahat ng bagay sa Kanya (PCP II, 7). Kung gayon, ang ating

SINO ANG PILIPINONG KATOLIKO?

15

Pananampalatayang Katoliko ay dapat nakaangkop sa ating natatanging kulturang Pilipino na may bahagi rin sa paghubog ng ating mga karanasan sa pananampalataya sa paglipas ng mga taon. Ang Katesismong ito ay kumakatawan sa isang seryosong pagsisikap na makapaglahad ng mga mahahalagang nilalaman ng Pananampalataya na nakaangkop sa kultura ng mga Pilipinong Katoliko ngayon.

PAGLALAHAD 33. Upang malaman natin kung ano ang ibig sabihin ng Pilipinong Katoliko” ay kailangan nating itanong: Kanino natin likas na kinukuha ang ating sariling-pagkakakilanlan? Saan natin natatagpuan ang pinakamalalim na kahulugan sa ating buhay? Paano natin hinaharap ang pagdurusa? Paano natin pinaninindigan ang ating mga adhikain sa buhay? Ano ang pananaw natin sa daigdig sa kailaliman nito at sa lihim na katotohanan nito? Ang maiikling sagot sa mga katanungang ito ay maaaring mabalangkas sa pamamagitan ng pagbibigay-tuon sa limang nangingibabaw na mga katangiang Pilipino, kasama ang limang pinakamahalagang katangian ni Jesu-Kristo, kapwa ito uunawain sa karaniwang “pamamaraang Pilipino” patungo kay Jesus. Sa pamamagitan nito ay agad mabibigyang-kahulugan kung sino ang Pilipinong Katoliko, at maipakikita rin na sa ating bansa, ang pagiging higit sa pagka-Kristiyano ay ang pagiging higit na tunay at totoong Pilipino. A. Sariling-pagkakakilanlan 34. Una, tayong mga Pilipino ay mapagpahalaga sa pamilya. Mahalaga para sa atin ang ugnayang anak at magulang. Ang ama, ina at anak ay mahalaga sa ating kultura at damdamin sapagkat tayong mga Pilipino ay nagpapahalaga sa kaugnayan natin hindi lamang sa ating sariling pamilya kundi pati na rin sa mga pamilyang “karugtong” nito (mga ninong, ninang at iba pa). Ang pagsesentrong ito sa pamilya ang nagdudulot sa atin ng damdaming tayo ay kabilang, matatag at ligtas. Para sa ating mga Pilipino, ang likas na pinanggagalingan ng ating sariling- pagkakakilanlan ay ang ating mga pamilya. 35, Si Jesus, bilang Anak ng Diyos (Son of God) at Anak ng Tao (Son of Man), ay naglalapit ng kanyang sarili sa ating mga Pilipino na makapamilya o nakasentro sa pamilya. Bilang Anak ng Tao, inihahatid tayo ni Jesus sa kanyang Inang si Maria (Ina ng Diyos) na kanyang ibinahagi sa atin (Tingnan Jn 19:26-27). Kaya naman pinatutuloy niya tayo sa kanyang tahanan, iniaalay niya ang sarili bilang kapatid natin at sa pamamagitan ng Sakramento ng Binyag ay dinala niya tayo sa isang bagong pagkakakilanlan at patungo sa buhay-pamilya ng kanyang Ama sa langit (Tingnan Jn 3:5-7). 36. Ano pa ba ang higit na makapagpapaalala sa atin ng ating kamusmusan 0 higit na makatutugon sa likas na pagkagiliw natin sa mga bata kundi si Jesus na Sto. Nirio? Sa gulang na labindalawa, si Jesus ay isa nang marunong at mapagsapalarang bata ngunit nanatili siyang masunurin sa kanyang mga magulang (Tingnan Lu 2:41-

16

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--MGA SALIGAN

51). Sa kanyang buhay-publiko, niyakap niya ang mga batang maliliit at pinangaralan ang kanyang mga alagad na maging tulad ng isang bata sa pagiging bukas at sa kababaang-loob (Tingnan Mt 18:2-4). Tunay nga na dahil sa pagpapahalaga natin sa pamilya ay madali tayong maakit kay Jesus na taga-Nazaret, Anak ng Diyos at Anak ng Tao. Kaya naman sa artikulo 46-48 ng PCP II ay binibigyang-diin ang natatanging kahalagahan ng pamilyang Pilipino bilang tagapagtaguyod at tagatanggap ng ebanghelisasyon. B. Kahulugan sa Buhay 37. Ikalawa, tayong mga Pilipino ay mapagpahalaga sa salu-salo o kainan. Dahil nga itinuturing natin ang halos lahat bilang bahagi ng ating pamilya (parang pamilya), tayong mga Pilipino ay kilala sa pagiging maasikasong punong-abala at pagiging panauhing marunong tumanaw ng utang na loob. At ang paglilingkod sa ating mga panauhin sa pinakamahusay na magagawa natin ay likas na mahalaga sa mga Pilipino, mayaman man o mahirap. Mahilig tayong magdiwang ng lahat o kahit anong okasyon sa pamamagitan ng isang salu-salo o handaan. Kahit na ang mga panauhing dumating ay hindi inaasahan o hindi inanyayahan, sinisikap pa rin nating mga Pilipino na asikasuhin silang mabuti, gaano mang kaliit, kasabay ang karaniwang pagbati: “Tuloy po kayo at kumain muna tayo.” 38. Si Jesus bilang Eukaristiya ay hindi lamang ang may-handa ng bagong Hapunan ng Paskuwa (Tingnan 1 Cor 11:23-26), at ang pagkain, ang tinapay ng buhay (Tingnan In 6:48-58), kundi siya rin ang panauhin sa bawat pagtitipon (Tingnan Mt 18:20, Pah 3:20). Sa Bagong Tipan ay binabanggit nang mahigit sa dalawampu'ttimang ulit ang kainan. Pagsasalu-salo sa iisang hapag kasama ni Kristong muling nabuhay (Tingnan 1 Cor 10:17). Ang “Komunyon” kung gayon ay nagsisilbing pangunahing patotoo ng sinaunang Simbahan bilang isang Eukaristikong sambayanan. Kaya tayong mga Pilipino ay madaling mabihasa sa paghati ng tinapay kasama ni Jesus. Ang “buhay-espirituwal (ng PCP II) para sa panlipunang pagbabagong-anyo ay nakatatagpo sa Eukaristiya hindi lamang ng kabusugan kundi pati na rin ng ganap na madasaling pakikipagkaisa sa Panginoon ng kaligtasan at paglaya” (Tingnan PCP II,

281).

K. Mga Pagdurusa sa Buhay 39. Ikatlo, tayong mga Pilipino ay magiliwin sa kundiman. Ang kundiman ay isang malungkot na awiting Pilipino tungkol sa sawing pag-ibig. Likas sa mga Pilipino ang maakit sa mga bayaning handang mag-alay ng buhay sa ngalan ng pag-ibig. Labis tayong matiisin at mapagpatawad: “Magpapaka-alipin ako nang dahil sa iyo.” Ang pagtanggap na ito sa pagdurusa ay nagpapakilala sa isang malalim, positibo at espirituwal na pagpapahalaga ng kaloobang Pilipino. 40. Si Jesus, ang Nagdurusang Lingkod sa aklat ni propeta Isaias ay naisasalarawan sa mga paborito nating imahen ng Padre Jesus Nazareno, ng Santo Entierro

Tannapanegangapi.

SINO ANG PILIPINONG KATOLIKO?

a

GG BANA

17

o ng Mahal na Puso. Sa mga larawang ito ay nakikita natin si Jesus bilang isa sa “pinakamaliit nating kapatid”: ang nagugutom at nauuhaw, ang walang damit, ang maysakit, ang malungkuting dayuhan at ang bilanggo (Tingnan Mt 25:31-46). Kung gayon, kay Jesus, ang Nagdurusang Lingkod, ay nakikita nating mga Pilipino ang isang nagpapagaling at nagpapatawad na Tagapagligtas na nakakaunawa sa ating mga kahinaan, mga kabiguan natin, pangamba, kalungkutan at panghihina ng loob. Sapagkat ang lahat ng ito ay dinanas mismo ni Jesus. Sa ating mga Pilipino na nagagawang ipagdiwang maging ang mga pagdurusa at kahirapan ng buhay sa pamamagitan ng awit ay tumatawag si Jesu-Kristo: “Lumapit kayo sa akin, kayong lahat na napapagal at nabibigatan sa inyong pasanin at kayo'y pagpapahingahin ko” (Tingnan

Mt 11:28).

D. Pananagutan sa Buhay 41. Ikaapat, tayong mga Pilipino ay mapagpahalaga sa bayani. Ang bayani ay isang kinikilatang tao. Tayong mga Pilipino ay likas na tagasunod sa mga likas na bayani. Dahil sa ating pagiging matiyaga at matiisin, hindi tayo madaling sumuko o tumanggap ng pagkatalo at kabiguan. Madalas likas nating iniuugnay sa sarili ang anumang mabuting layunin bilang namumuno, ang layunin nito ay ipagtanggol ang mahihina at naaapi. Upang ipagtanggol ang ganitong likas na karangalan ng ating pagkatao, tayong mga Pilipino ay handang mag-alay maging ng ating buhay. 42. Si Jesus bilang Kristong Hari (Cristo Rey) ay lubos na nakatutugon sa Pilipinong mapagpahalaga sa bayani. Bilang ipinanganak na mapanuri sa lipunan, mga tagapagtatag at martir, nakikita natin si Jesu-Kristo bilang Mananakop ng daigdig sa pamamagitan ng kanyang misyon bilang propeta, hari at pari (Tingnan PCP II, 57-61). Naparito si Jesus bilang sugo ng Ama, upang tuparin ang kalooban nito (Tingnan Jn 5:30). Sinugo siya “upang ipangaral sa mga dukha, ang Mabuting Balita upang ipahayag sa mga bihag na sila'y lalaya at sa mga bulag, na sila'y makakikita upang bigyang-kaluwagan ang mga sinisiil” (Tingnan Lu 4:18). Bagamat siya mismo ay isang “tandang hahamakin” (Lu 2:34), dinala niya ang kaharian ng Diyos sa kanyang bayan sa pamamagitan ng kanyang pangangaral (Tingnan Mt 7:29) at mga tanda. “Nakakikita ang mga bulag, nakalalakad ang mga pilay, gumagaling ang mga ketongin, nakaririnig ang mga bingi, muling nabubuhay ang mga patay, at ipinangangaral sa mga dukha ang Mabuting Balita” (Tingnan Lu 7:22). Kaya bilang mga nagpapahalaga sa bayani, iniluluklok nating mga Pilipino ang imahen ng Kristong Hari. Tinitiyak niya sa atin na ang lahat ay magiging maayos sa bandang huli. Lubos na nagtagumpay ang Kristong Hari laban sa kasamaan. E. Pananaw sa Daigdig 43. Ikalima, tayong mga Pilipino mapaniwala sa espiritu. Madalas na sinasabing tayo ay likas na mga “psychic.” May malalim tayong paniniwala sa mga kahimahimala at sa lahat ng uri ng espiritung nananahan sa mga tao, lugar at bagay. Maging hanggang ngayon sa panahon ng agham at teknolohiya, patuloy pa rin ang mga

18

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---MGA SALIGAN

Pilipino sa pagtawag sa mga espiritu sa iba't ibang gawain lalo na sa panggagamot sa pamamagitan ng pananalig (“faith healing”) at sa pagpapalayas ng masasamang espiritu (“exorcism”). 44, Si Jesus bilang “manggagawa ng mga himala,” na nangakong ipadadala ang kanyang Espiritu sa kanyang mga alagad upang bigyan sila ng bagong buhay, ay lubhang mapang-akit sa ating mga Pilipino (Tingnan Jn 15:26: 16:7, 13-14). Ang Espiritu Santo, na isinugo ng Ama at ni Kristong Muling Nabuhay, ang siyang nagbubuklod sa atin bilang sambayanan kung saan ang mga pamahiin at mapang-aliping mahika ay nadadaig ng tunay na pagsamba sa Ama “sa espiritu at sa katotohanan” (Tingnan Jn 4:23). Sa sambayanan ni Kristo, ang Simbahan, “ang bawat isa'y binigyan ng kaloob na naghahayag na sumasakanya ang Espiritu para sa ikabubuti ng lahat” (1 Cor 12:7). Ang Espiritu ring ito, na nagbigay ng kapangyarihan kay Jesus na makagawa ng mga himala, ang kumikilos sa kanyang mga alagad at nagbubuklod sa kanila sa turo ng mga apostol at sa pagtitipon ng sambayanang naghahati ng tinapay at nananalangin sa pamamagitan ni Kristong kanilang Panginoon (LG, 13). G. Ang Pamamaraang Pilipino 45. Ngunit ang pagtanggap

kay Jesu-Kristo

na tumutugon

sa mga

pangunahing

katangiang Pilipinong ito ay lumitaw sa kasaysayan at nagpapatuloy sa isang karaniwang paraang “maka-Pilipino.” Ang pangunahing katangian ng Simbahan sa Pilipinas ay ang pagiging “pueblo amante de Maria”--isang sambayanang nagmamahal kay Maria. Bago pa man dumating ang mga Kastilang misyonero, mayroon nang isang maliit at itim na imahen ng Mahal na Birhen na kilala lamang na “galing sa karagatan,” ang pinararangalan sa dalampasigan ng Manila Bay. Doon nagsimula ang debosyon sa Nuestra Seriora de Guia, Ang Mahal na Birheng Gabay ng Daan, ang natitirang pinakamatandang imahen ni Maria sa Pilipinas (PCP IT, 153). 46. Ang karaniwang “maka-Pilipinong” paraan ng paglapit kay Kristo, samakatuwid, ay kasama ni Maria at sa pamamagitan ni Maria. Ang debosyon kay Maria ay laging may matalik na kaugnayan kay Kristo. Ang dalawang pangunahing Misteryo ng ating Pananampalataya kay Kristo, ang Misteryo ng Pagkakatawang-tao na ipinagdiriwang tuwing Pasko at ang Pagliligtas na ipinagdiriwang tuwing Mahal na Araw (Semana Santa) ay may malalim na tatak ng pagpaparangal kay Maria. Malinaw na makikita ito sa Simbang Gabi (Misa de Gallo o de Aguinaldo) at sa Panunuluyan sa panahon ng Pasko at sa Salubong sa umaga ng Pasko ng Muling Pagkabuhay (NCDP, 242). 47. Tila bahagi na nga ng ating kalikasan bilang mga Pilipino ang debosyon at pananalangin kay Maria. Malaki ang bahagi ni Maria sa bawat isa sa limang katangiang Pilipino na naghahatid sa atin kay Kristo. Ang mga altar na matatagpuan sa maraming tahanang Pilipino ay nagpapatunay ng pagtanggap natin kay Maria bilang ina ni Jesus at espirituwal na ina. Samakatuwid, siya ay nasa sentro ng ating pagpapahalaga sa pamilya. Bilang mahiligin sa pagdiriwang at salu-salo, ang buwan ng Mayo na tinatawag na buwan ni Maria, ay kilala sa mga pista para sa kanyang

ogg

SINO ANG

SOON

PILIPINONG KATOLIKO?

TR

CARAGA

PREP

ON

AABANG

AO WRONG

19

karangalan at mga paglalakbay sa kanyang mga dambana. Sa ating pagdurusa sa buhay, kinikilala natin si Maria bilang Mater Dolorosa, ang Nagdadalamhating Ina, na ang “Laging Saklolo,” habag at pagmamahal ay ating hinihingi, sa pamamagitan ng mga kalat na nobena at iba pang debosyon. Dahil mapagpahalaga tayo sa mga bayani, itinuturing natin si Maria bilang Reyna natin, ang mapagmahal na ina ni Kristong ating Hari. Gayundin naman, siya ang dalagang nagtalaga ng buhay: “Maganap nawa sa akin ang iyong sinabi” na tatlong ulit na binabanggit sa “Orasyon” (Angelus). At panghuli, bilang mga Pilipinong mapaniwala sa espiritu, pinararangalan natin si Maria bilang babaeng nililiman ng Espiritu Santo upang ang isisilang niya'y matawag na Anak ng Diyos (Tingnan Lu 1:35). Ang maraming grotto ng Lourdes sa iba't ibang panig ng bansa ay nagpapatunay lamang na tayong mga Pilipino ay madaling maakit sa kanyang maraming pagpapakita. 48. Malaki ang naitutulong ng debosyon kay Maria, ang Mahal na Birhen, sa mga karaniwang Pilipino upang manatili silang mga Katoliko. Ang malalim na debosyon nila sa Ina ng Diyos ay naging matinding lakas nila sa pagpapanatili ng kanilang buhay na pananampalataya (Ang Mahal na Birhen, 67). Noon at ngayon, si Maria ay nananatiling maalab na inspirasyon na nagbibigay-lakas sa pagdadala ng higit na malalim na pagpapahayag ng Ebanghelyo sa ating masang Pilipino, “ang pananggalang sa pagpapanatili ng ating Katolikong Pananampalataya at ang saligan ng mas malalim at ganap na pagpapahayag ng Ebanghelyo” (Ang Mahal na Birhen, 72-73). H. Ang Pilipinong Katoliko 49. Mula sa maka-Mariang paraang ito ng pag-unawa sa pagkakaugnay ng limang katangiang Pilipino at ng mga pangunahing katangian ni Jesu-Kristo, makagagawa tayo ng pahapyaw na paglalarawan sa Pilipinong Katoliko. Una sa lahat, tayo ay mga Pilipinong mapagpahalaga sa pamilya na madaling makipag-usap sa Diyos Ama sa pamamagitan, ng kanyang bugtong na Anak na nagkatawang-tao, ang ating Panginoong Jesu-Kristo. Ang malalim na katotohanan ng ating sariling-pagkakakilanlan ay nakikita sa debosyon natin sa Sto. Nirio at sa Mahal na Birhen. Ikalawa, nakatagpo tayo ng kahulugan sa ating buhay at natututo tayong humarap sa pagkagutom at paghihikahos na nasa ating paligid sa pakikipagtagpo kay Jesus bilang Eukaristiya sa ating parokyang sambayanan. Sa paligid ng hapag ng Panginoon, tayong mga Pilipinong Katoliko ay natitipon sa pananalangin upang magbahagi ng ating panahon, lakas at maging ng ating buhay, para sa paglilingkod sa mga kapatid nating nangangailangan at para sa pagbubuo ng mga tunay na Kristiyanong pamayanan ng katarungan, pagibig at pagpapagaling. 50. Ikatlo, dahil nakatagpo na natin si Kristo bilang Nagdurusang Lingkod, sa kanyang Pagpapakasakit (Pasyon), maaari tayong manalangin tungkol sa kasalanan at kapatawaran, tungkol sa katarungan at pagkakasundo, tungkol sa pagdurusa at pagpapakasakit ng ating kababayang Pilipino ngayon. May lakas tayong maghandog ng sarili kasama ni Jesus bilang tinapay na hinati para sa daigdig, dahil naniniwala

NET

NS

aan

20

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--MGA SALIGAN

tayo, taglay ang matibay na pag-asa na ang ipinakong Kristo ay nabuhay na mag-uli at nagtagumpay laban sa kasalanan, sa kamatayan at sa daigdig. 51. Ikaapat, dahil tayo ay madaling hutukin tulad ng kawayan (madaling makibagay sa “ihip ng hangin”) at matibay tulad ng narra, inilalaan nating mga Pilipinong Katoliko ang ating sarili kay Kristo, ang bayaning-hari natin, bilang pasasalamat sa kaloob na pananampalataya at sa ating pagiging Pilipino. Panghuli, ang pananaw natin sa daigdig bilang mga Pilipinong Katoliko ay unti-unting pinagbabagong-anyo ng Espiritu-ni-Kristo-sa-daigdig na kumikilos sa ating Simbahang pamayanan. Sa kaloob-looban ng diwang Pilipino ay naroon ang pag-asam sa kaayusan, para sa katahimikan mula sa malaking kaguluhan, isang pag-asam para sa buhay na ipinagkaloob ng mapanlikhang Espiritu ni Jesus, isang kaloob na isa ring hamon (Tingnan PCP IT, 257). Sa pamamagitan ng mga pakikitagpo natin kay Kristo sa mga sakramento, nararanasan natin ang kapangyarihan ng kanyang Espiritung nagpapagaling at nagbibigay-lakas. Sa Espiritu ni Kristo, sa tulong ng inspirasyong dulot ng Mahal na Birhen, si Mariang ating Ina, ang pagpapatotoo nating mga Pilipinong Katoliko kay Jesus ay pinatutunayan ng paglilingkod natin sa ating mga kapatid at ng matiyaga nating pananalangin para sa minamahal nating mga yumao. 52. Sino, kung gayon, ang mga Pilipinong Katoliko? Tayo ang pamayanang nakaranas sa iba't ibang paraan, na ang ating pagkakakilanlan bilang Pilipino, kabuluhan, pagdurusa, pananagutan at pananaw sa daigdig ay kaugnay lahat kay Jesu-Kristo. Tulad ng isang diamanteng may libu-libong tapyas, nagagawa ni Kristong ibunyag sa bawat tao at bansa ang sarili nilang kaisahan at katotohanan at kahalagahan. Samakatuwid, tayong mga Pilipinong Katoliko ay pamayanan na: e sa pagiging mga binyagan sa pagka-alagad ni Kristo ay nakakatuklas sa ating pagkakakilanlan bilang mga ampong anak ng ating Ama at bilang mga kaanib ng Katawan ni Kristo, ang Simbahan, na pinag-aalab ni Mariang Ina natin:

e

e

e

e

e

sa paghahati ng tinapay sa hapag ng Panginoon, ay nakakatagpo ng kahulugan sa pakikibahagi natin sa kapatiran ng Simbahan, sa isa't isa at kay Kristong Pari at Eukaristiya natin, sa pakikipagtagpo natin kay Kristong Ipinako, ay pinalalakas sa gitna ng mga pagdurusa at kahirapan sa buhay at tumanggap ng kapatawaran sa ating mga kasalanan sa bisa ng kanyang mga sakramento: nagtatalaga ng ating sarili sa Panginoon nating Muling Nabuhay at sa kanyang misyon sa pamamagitan ng kaloob na Pananampalataya, na ipinagdiriwang nang may malaking Pag-asa sa mga Sakramento, at isinasabuhay sa Pag-ibig at paglilingkod sa kapwa: bumubuo ng ating pananaw sa daigdig sa patnubay ng Espiritu ni Kristong Muling Nabuhay, na nararanasan sa sambayanang Kristiyano, ang Simbahan at siyang nagpapasigla sa atin sa ating paglalakbay ng buhay-kay-Kristo, hayagang nagsasabuhay sa buhay-Kristiyanong ito ayon sa makapangyarihan at maalab na presensiya ni Mariang Ina at Huwaran natin,

TUT

SINO ANG PILIPINONG KATOLIKO?

21

PAGBUBUO 53. Ang “doktrinang” ito tungkol sa pagkakakilanlan, kabuluhan, pagdurusa, pananagutan at pananaw sa daigdig ng mga Pilipinong Katoliko ay isinasabuhay ayon sa Kristiyanong batayan ng pamumuhay, lalo na ang pangunahing utos ng Pagibig ni Kristo. Tayong mga Pilipino ay likas na mapagpahalaga sa tao. Inuuna natin ang mga personal na damdamin at pakikipagkapwa-tao nang higit pa sa mga umiiral na batas o anumang tungkulin. Ang likas na pagkamakataong ito ng labis na pagpapahalaga natin sa pamilya, kamag-anak, kaibigan o barkada ay patuloy na dinadalisay ng mensahe at Espiritu ni Kristo. Itinuturo ng Kristiyanong panlipunang batayan sa pamumuhay na lampasan natin ang ganitong maliliit na pangkat para sa kapakanan at kabutihan ng higit na malaking pamayanan. 54, Higit na kapansin-pansin ang ating pagkagiliw sa pagdiriwang. Ang ating pagkakakilanlang Kristiyano bilang mga Pilipino ay likas na kaugnay ng Kristiyanong pagsamba sa pagdiriwang natin ng Pasko, Mahal na Araw, mga pista at mga kapistahan ni Maria--bawat isa sa natatanging paraang Pilipino. Muli, ang Espiritu ni Kristo ay kumikilos mula sa loob upang dalisayin ang maalab na kabanalang dulot ng mga debosyon ng mga Pilipinong Katoliko mula sa lahat ng mga mapamahiing kaugalian o pagpapagaling na gumagamit ng mahika. Malaki ang naitutulong ng tunay na Kristiyanong panalanging pinag-aalab ng Espiritu upang gabayan ang ganitong mga payak na pagpapahayag ng nadaramang pag-ibig sa Ama sa pamamagitan ni Kristo. May natatanging kahalagahan ang mga nakaugaliang debosyong Pilipino kay Maria na umaayon sa at nagpapahayag ng malalalim na hangarin ng Pilipinong Katoliko.

MGA TANONG AT MGA SAGOT 55, Sinu-sino ang mga Kristiyano? Ang mga Kristiyano ay mga babae at lalaking bininyagan sa pananampalatayang nagpapahayag na si Kristo ang Anak ng Diyos na nagkatawang-tao upang maging Tagapagligtas ng lahat. Nabubuklod sila sa Simbahan bilang Kristiyanong “bayan ng Diyos” at hayagang isinasabuhay nila ang pananampalatayang ito sa kanilang personal na paniniwala, masigasig na pagpapatotoo at pagsamba sa Diyos na kanilang Ama sa patnubay ng Espiritu. 56. Paano tayo magiging higit na tunay na Pilipino sa pamamagitan ng pagiging higit na tunay na Kristiyano? Sa pamamagitan ng pagtuklas at pagpapahayag natin kay Jesu-Kristo sa pansarili at pambansa nating kulturang Pilipino, tayong mga Pilipinong Katoliko-ay nagaanyaya kay Kristo upang tayo'y dalisayin at pagalingin, at pagkalooban tayo ng buhay na ganap sa kanyang Espiritu sa loob ng Simbahang pamayanan.

22

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---MGA SALIGAN

57. Paano Pilipino?

iniuugnay ng Simbahan

ang pagiging Kristiyano sa ating kulturang

Mayroong kapwa-kaugnayan: e e

ang “pagiging Kristiyano” ay bahagi ng ating pagkakakilanlan bilang Pilipino, ang pagiging ganap sa Pananampalatayang Kristiyano ay nagmumula lamang sa personal na pagsasaloob ng mensahe ni Jesus sa Pilipinong paraan ng pag-iisip, pagmamahal at pagpapahalaga.

Itinuturo ng Simbahan na kailangang makilala nating mga Kristiyanong Pilipino ang sarili nating kultura at sa pamamagitan ng ating Pananampalatayang Kristiyano kay Kristo, padalisayin, pangalagaan, paunlarin at gawing ganap ito. Gayundin, kailangang “iangkop natin sa kultura” ang ating Pananampalatayang Katoliko sa mga pamamaraan nating maka-Pilipino. (Tingnan AG, 21: PCP II, 202-11). 58. Ano ang ilan sa mga pangunahing katangian ng Pilipino? Ang mga Pilipino ay mapagpahalaga sa pamilya, mapagpahalaga sa salu-salo, matiyaga at matiisin, palahanga sa bayani, at may malalim na paniniwala sa daigdig ng mga espiritu. 59. Paano bumabagay si Jesu-Kristo ayon sa ipinahahayag ng aral-Katoliko sa mga katangiang Pilipino? Bilang Anak ng Diyos at Anak ng Tao, si Jesu-Kristo ang:

e

naghahatid sa ating mapabilang sa pamilya ng Diyos na ating Ama: bumubusog sa atin bilang Eukaristiya: nagliligtas sa atin bilang Nagdurusang Lingkod: nag-aanyaya sa atin na ilaan ang ating sarili sa Kanya bilang ating bayani at haring Muling Nabuhay: nararanasan natin sa kanyang sambayanan, ang Simbahan: nagkakaloob sa atin ng kanyang a? si Maria upang ating maging Ina sa biyaya.

60. Ano ang bokasyon hatin bilang mga Pilipinong Katoliko sa Asya? Tinatawag tayong mga Pilipinong Katoliko, bilang indibidwal at sama-sama bilang kaanib ng isang Simbahan, upang ibahagi si Kristo sa mga kapatid nating Asyano sa pamamagitan ng salita at pagpapatotoo, sa pamamagitan ng aktibong pagtataguyod sa katotohanan, katarungan, kalayaan at Kristiyanong pag-ibig sa lahat ng-tao. Ito ay nangangahulugan ng “paghayo sa patnubay ng Espiritu upang panibaguhin ang sanlibutan--ang higit na malawak na mundo ng Asya at sa labas pa nito, habang inilalaan natin ang ating sarili para sa pagpapanibago at pagkakaisa ng buong ong nilikha ng Diyos” (PCP IL, 7).

SINO ANG PILIPINONG KATOLIKO?

23

Ang tawag sa atin ay sumulong mula sa pagiging tunay na “Simbahan ng mga Dukha,” sa pamamagitan ng “Panibago at Buong Ebanghelisasyon,” tungo sa pagiging isang tunay na “Sambayanan ng mga Alagad ni Kristo” sa daigdig (Tingnan

NPP).

KABANATA2 Ang Tawag ng Diyos: Paghahayag she

lto ang buhay na walang-hanggan: ang kilalanin ka nila, ang iisa at tunay na Diyos, at si Jesu-Kristo na iyong sinugo. (n 17:3) Magpasalamat tayo sa Diyos at Ama ng ating Panginoong Jesu-Kristo! Pinagkalooban niya tayo ng lahat ng pagpapalang espirituwal dahil sa ating pakikipagisa kay Kristo... upang lubos nating maunawaan ang kanyang lihim na panukala na isasakatuparan sa pamamagitan ni Kristo pagdating ng takdang panahon. Ang panukalang ito ay pag-isahin kay Kristo ang lahat ng nasa langit at nasa lupa. Kayo ma'y naging bayan ng Diyos.” (Ef 1:3, 9-10, 13)

PANIMULA 61. “Sa kanyang kagandahang-loob at karunungan, minarapat ng Diyos na ihayag ang Kanyang Sarili.... Sa pamamagitan, samakatuwid, ng paghahayag na ito, nagsasalita ang di-nakikitang Diyos buhat sa kaganapan ng kanyang pag-ibig na tumatawag sa mga tao bilang mga kaibigan, at kumikilos sa gitna nila upang anyayahan at tanggapin sila sa pakikiisa sa Kanya” (DV, 2). Nababatay ang buhay-Kristiyano sa paninindigang nagsalita ang Diyos sa atin at ipinahayag ang mga pangunahing katotohanan tungkol sa ating Pananampalataya. Nagpapatunay ang Kristiyanong Kasulatan na “Noong una, nagsalita ang Diyos sa ating mga ninuno sa iba't ibang panahon at sa iba't ibang paraan sa pamamagitan ng mga propeta. Ngunit ngayon, siya'y nagsalita sa atin sa pamamagitan ng kanyang Anak” (Heb 1:1-2).

KALALAGAYAN 62. Paano maiuugnay ang ideyang ito tungkol sa “paghahayag” sa karaniwang buhay-Pilipino? Nasa ating mga personal na pakikipag-ugnayan ang kasagutan. Isa sa 24

| |F

Ni

PARAN BTT

ANG TAWAG

AN

NG DIYOS: PAGHAHAYAG

POTONGAN

APAN

25

mga pinakamagandang bagay na masasabi natin tungkol sa isang Pilipino ay: “Marami siyang kakilala.” o “Maraming nakakakilala sa kanya.” Sa kabilang dako, ang isa sa mga pinakamasamang masasabi tungkol sa isang Pilipino ay: “Wala siyang kakilala.” o “Walang kumikilala sa kanya.” Kaya sa mga pakikipag-ugnayan sa ating pamilya at pakikipagkaibigan, ipinahahayag natin ang ating sarili sa iba, at malugod na tinatanggap ang kanilang pagbibigay ng sarili sa atin. Ito ang bumubuhay ng loob ng Pilipino. 63. Ngayon, ang unang nakakikilala, at unang nagpakita ng pagkilala sa atin at unang nakipag-ugnayan nang personal sa atin--upang ating maging kakilala--ang Diyos. Sa ating pakikiugnay sa Diyos lamang nagiging ganap ang ating sarili. Sa pamamagitan lamang ng ating pagkilala sa Diyos umuunlad tayo tungo sa kaganapan ng ating tunay na sarili. Ngunit paano natin makikilala ang isa at tunay na Diyos? 64. Marahil, kakaunting bansa lamang ang makakapantay sa Pilipinas sa pagsisikap na maipakilala ang Diyos. Ang mga peryodiko, radyo, telebisyon at pelikula ay punong-puno ng mga bagong “tagapagpahayag,” mga pagdiriwang na panrelihiyon, mga debosyong publiko at walang-katapusang pagsusumamo para sa pagtatayo ng mga bagong kapilya at mga simbahan. Laganap ang mga manggagamot na gumagamit ng orasyon sa bawat sambayanan. Sinasabi ng mga taong sinasapian na higit nilang nailalapit ang kanilang mga mapaniwalaing deboto sa Diyos, o sa Sto. Nifio o sa Mahal na Birheng Maria. Sa dinami-rami at magkakaibang mga taong nagsasabing ipinahahayag nila ang Diyos, sino ang paniniwalaan natin? Paano nga ba maihahayag ng isa at tunay na Diyos ang Kanyang Sarili sa atin ngayon?

PAGLALAHAD l. Ipinahahayag

ng Diyos ang Kanyang

Sarili

A. Sa Pamamagitan ng Sangnilikha 65. Sa pamamagitan.ng sangnilikha ang unang paraan ng paghahayag ng Diyos ng kanyang sarili sa atin. “Ang langit ay naghahayag na ang Diyos ay dakila! Malinaw na nagsasaad kung ano ang kanyang gawa!” (Salmo 19:1). Sa sangnilikha, may natatanging lugar ang tao. “Sinabi ng Diyos: “Ngayon lalangin natin ang tao. At gagawin siyang kalarawan natin” (Gen 1:26). Binibigyan pa tayo ng Diyos ng bahagi sa kanyang paglikha: “Magpakarami kayo at punuin ng inyong mga supling ang buong daigdig, at pamahalaan ito” (Gen 1:28). Nililikha ng Diyos ang daigdig para sa lahat, upang itaguyod tayo sa buhay at ipahayag sa atin ang Kanyang sarili sa pamamagitan ng gawa ng Kanyang kamay. “Mula pa nang likhain niya ang sanlibutan, ang kalikasang di-nakikita, ang kanyang walang-hanggang kapangyarihan at pagka-Diyos ay maliwanag na inihahayag ng mga bagay na ginawa niya” (Ro 1:20). 66. Sa ating Ikaapat na Panalanging Eukaristiko, malinaw na ipinahihiwatig ang ganitong paghahayag ng Diyos sa kanyang sarili sa pamamagitan ng sangnilikha:

NN aasaran apang

26

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO-

MGA

SALIGAN

Ama naming banal, tunay ngang marapat na Ikaw ay aming pasalamatan. Ikaw lamang ang Diyos na totoong nabubuhay nang walang-pasimula at walang-katapusan. Ikaw ay nananahan sa liwanag na di matitigan. Ikaw ang kaisa-isang mabuti at bukal ng tanang nabubuhay. Nilikha mo ang tanang umiiral upang puspusin ng iyong pagpapala ang lyong mga kinapal at upang paligayahin ang lahat sa luningning ng Iyong kaliwanagan.... Amang banal, nagpapasalamat kami sa lyong kadakilaan, karunungan at pagmamahal na nababakas sa lahat ng lyong kinapal. Nilikha mo ang tao na lyong kalarawan, ipinamahala mo sa kanya ang sanlibutan upang pangasiwaan ang lahat ng nilikha Mo bilang paglilingkod sa Iyo. M64 LIKAS NA TANDA

67. Para sa ating mga Pilipino, samakatuwid, ang daigdig at lahat ng naroon ay mga likas na tanda ng Diyos--ang paunang paraan ng pagpapakilala ng Diyos ng kanyang sarili sa atin. Subalit sa ating pang-araw-araw na karanasan, hindi lamang pag-ibig, pagkakaibigan, ang mabuti at ang kalugod-lugod ang ating nakakaharap kundi pati paghihirap, tukso at kasamaan. Napinsala ng kasalanan ang sangnilikha-“Ang kasalana'y pumasok sa sanlibutan sa pamamagitan ng isang tao, at ang kamatayan sa pamamagitan ng kasalanan niya” (Ro 5:12). Sinira ng polusyon, pagsasamantala, kawalang-katarungan, pang-aapi at pagdurusa ang likas na tanda ng Manlilikha. Kaya't pinili ng Diyos na ihayag ang kanyang sarili sa ikalawang paraan na higit na matalik, sa pamamagitan ng pagpasok sa kasaysayan ng tao na Kanyang nilikha. B. Nasa Kasulatan, sa Pamamagitan ng Kasaysayan ng Pagliligtas 68. Naitala sa Biblia ang pagpasok ng Diyos sa isang natatanging pakikipagtipan sa pakikiugnay niya sa kanyang piniling sambayanan, ang lahi ni Abraham, ang bayan ng Israel. “Ako'y sasakanila at ako ang magiging Diyos niya” (Exo 29:45). Muli, dinarasal natin sa Ikaapat na Panalanging Eukaristiko” Noong Ikaw ay talikdan ng tao sa pagsuway niya sa pagmamahal Mo, hindi Mo siya pinabayaang panaigan ng kamatayan. Buong-awa Mong tinutulungan ang

naghahanap sa lyo upang Ikaw ay matagpuan. Muli't muli mong inialok ang lyong tipan, at sa pamamagitan

ng mga propeta tinuturuan Mong umasa ang

mga tao sa pagdating ng kaligtasan. M6A TANDA MULA SA BIBLIA

69. Yugtu-yugto ang pagpapakilala ng Diyos sa tao. Sa Matandang Tipan, ipinahayag ng Diyos ang kanyang sarili sa pamamagitan ng mga Biblikal na tanda na binubuo ng mga salita at gawa. Nakipagtipan siya kina Noe, Abraham at Moises. Gumawa siya ng mga kahanga-hangang bagay para sa kanyang Piniling Lipi at inihayag ang kanilang nakapagliligtas na kapangyarihan at katotohanan sa pamamagitan ng mga salita ng mga propeta (Tingnan DV, 2: CCC, 56-64). Sa pamamagitan ng mga piniling lalaki at babae--mga hari, mga hukom, mga .propeta, mga pari at pan-

ANG TAWAG

NG DIYOS: PAGHAHAYAG

27

tas, ang Diyos ang nanguna, nagligtas at nagturo sa kanyang bayan. Pinatawad niya ang kanilang mga kasalanan. Sa gayon, ipinakilala niya ang kanyang sarili bilang Yahweh, Siya-kapiling-ng-kanyang-bayan. Siya ang “Panginoon, Diyos na mapagmahal at maawain, hindi madaling magalit at patuloy na ipinadarama ang pag-ibig at nananatiling tapat” (Exo 34:6). Ngayon, sa pamamagitan ng Kanyang nagbibigaysiglang salita sa Matandang Tipan, nagpapakilala ang Diyos ng kanyang sarili sa atin at binibigyan tayo ng inspirasyon upang makatugon sa kanyang pakikipagtipan. 70. Gayunman, kahit ang pagpapakilala ng Diyos sa kasaysayan ay pininsala ng mga kawalang-katapatan at katigasan ng puso ng kanyang Bayang Hinirang. Subalit sukdulan ang pagmamahal ng Diyos sa sanlibutan, kaya't sa takdang panahon, isinugo niya ang kanyang Bugtong na Anak upang maging ating Tagapagligtas, na kagaya natin sa lahat ng bagay maliban sa kasalanan (Tingnan Jn 3:16, Ga 4:4, Heb 4:15, CCC, 65). “Pinapaging-ganap at nilubos ni Jesu-Kristo ang pagpapakilala ng Diyos--sa mga salita at gawa, mga tanda at himala, ngunit higit sa lahat sa kanyang kamatayan at maluwalhating muling pagkabuhay mula sa kamatayan” (DV, 4). Kaya't ang Kristong nabuhay na mag-uli na tinukoy, noon pa man sa Matandang Tipan at inihayag ng mga apostol ay ang katangi-tangi, di-mapapalitan at tahasang Pagpapahayag ng Diyos. K. Sa Simbahan

71. Ngunit hindi natapos ang tahasang pagpapahayag ng Diyos kay Jesu-Kristo sa pag-akyat ni Kristo sa kanyang Ama. Si Kristo mismo ay nangalap ng isang pangkat ng mga alagad na siyang bubuo ng panimulang-buod (nucleus) ng kanyang Simbahan. Sa Simbahang ito, ang “Mabuting Balita” ni Jesu-Kristo ay ihahayag at ikakalat sa buong daigdig sa pamamagitan ng kapangyarihan ng Espiritu Santo na sinugo sa mga apostol noong Pentekostes (Tingnan Gw 1:8). “Itinagubilin ng mga apostol ang lahat ng bagay na makatutulong upang ang Sambayanan ng Diyos ay makapamuhay sa kabanalan at maragdagan sa kanilang pananampalataya. Sa ganitong paraan, pinananatili at ibinabahagi ng Simbahan sa bawat salinglahi ang lahat tungkol sa kanya, ang lahat ng kanyang pinaniniwalaan sa pamamagitan ng kanyang doktrina, buhay at pagsamba” (DV, 8: Tingnari CCC, 77-79). Nilalagom ito ng PCP II sa pagsasabing ang Banal na Kasulatan at ang buhay na tradisyon ng Simbahan ang nagbabahagi sa atin ng mga turo ni Jesus (PCP IT, 65). MGA LITURHIKAL/EKLESYAL NA TANDA

72, Patuloy na ipinamamalas ng Diyos ang kanyang sarili ngayon sa pamamagitan ng Espiritu Santo sa Simbahan. Nananahan ang Espiritu Santo sa pangangaral ng Simbahan sa katotohanan ng Kasulatan, sa pagsaksi nito na mapagmahal na paglilingkod at sa pamamagitan ng pagdiriwang ng kanyang mga sakramento na kaloob ni Kristo. Ang pagpapahayag ni Kristo sa Simbahan ay ang “bago at tahasang Pakikipagtipan na hindi kailanman lilipas. Wala nang inaasahan pang bago at pangmadlang pahayag bago sumapit ang pagdating ng ating Panginoong Jesu-Kristo . (1 Tim 6:14, Tito 2:13)” (DV, 4).

28

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO- MGA

SALIGAN

73. Sa paglalagom, samakatuwid, nararanasan ng Pilipinong Katoliko ang paghahayag ng Diyos ng kanyang Sarili ngayon. Una, ipinapakita ng Diyos ang kanyang Sarili sa mga likas na tanda ng kagandahan at kasaganaan ng likas na yaman ng ating kalikasan at ng ating mayamang kulturang Pilipino. Pangalawa, ang mga Biblikal na tanda sa nagpapasiglang Salita ng Diyos sa Kasulatan, ang aklat ng Simbahan ay inihahayag Siya. Pangatlo, sa liturhikal na tanda ng Simbahan, nakakatagpo natin ang muling nabuhay na Kristo sa mga Sakramento. Panghuli, ipinahahayag ng Diyos ang Kanyang Sarili sa atin sa pamamagitan ng mga eklesyal na tanda ng pagpapahayag ng Simbahan ng Kredo at sa kanyang itinuturong batayan sa pamumuhay at pagtatalaga sa paglilingkod. D. Sa Ibang mga Relihiyon 74. Ngunit nagtatanong ang maraming Pilipinong Katoliko kung nakatatanggap ng paghahayag ng Diyos ang di-Kristiyano. Ang Simbahan, sa kanyang misyong pangpropeta “sa pagbabasa sa mga tanda ng panahon at pag-unawa nito sa liwanag ng Mabuting Balita” (GS, 4), ay nag-aaninag ng mga binhi ng Salita sa kasaysayan at kultura ng lahat ng taong may mabuting kalooban. Samakatuwid, maaaring makarating sa walang-hanggang kaligtasan kahit ang di-Kristiyano “na hindi nakaaalam sa Mabuting Balita ni Kristo o sa kanyang Simbahan ngunit naghahanap pa rin sa Diyos nang may matapat na puso, at sa pagkilos ng grasya, nagsisikap sila na gawin ang kalooban ng Diyos ayon sa kanilang alam sa tulong ng mga dikta ng kanilang budhi” (LG, 16). 75. Dahil tinatanggap ng Simbahang Katolika ang anumang totoo at banal sa mga kultura at relihiyon ng mga di-Kristiyano sapagkat “madalas na nagbibigay ito ng sinag ng katotohanang yaon na tumatanglaw sa lahat ng tao.” Kinakailangan, kung gayon, na “tanggapin, pangalagaan at pasiglahin ng mga Pilipinong Katoliko ang mga katotohanang espirituwal at moral na natatagpuan sa mga di-Kristiyano, gayundin ang kanilang panlipunang buhay at kultura” (NA, 2). Nagbibigay ng mga patnubay ang PCP II para sa usapan sa pagitan ng mga relihiyon. Kailangang mahigpit na nakabatay ito sa katotohanang ang kaligtasan kay Kristo ay inihahandog sa lahat, at ang Simbahan ang karaniwang daan tungo sa kaligtasan dahil nasa kanya ang kaganapan ng daan tungo sa kaligtasan (Tingnan UR, 3). Nagbibigay-daan ito sa “pagiging bukas sa pang-unawa sa matibay na mga panrelihiyong paniniwala ng iba. [Sapagkat] “nakabatay ang pag-uusap sa pag-asa at pag-ibig, at nagkakabunga ito sa Espiritu” (RM, 56)” [PCP II, 112-13],

Il. Jesu-Kristo: Tagapagpaganap, Nilalaman at Hantungan Paghahayag ng Diyos

ng

76. Gayunpaman, tayong mga Katoliko ay dapat sumaksi sa ating pananampalataya at paraan ng pamumuhay sa Simbahang Katolika na “nagpapahayag at may

ANG TAWAG

NG DIYOS: PAGHAHAYAG

29

nakatalagang tungkuling ipahayag nang walang pasubali si Kristo na siyang daan, katotohanan at buhay” (Jn 14:6) (NA, 2). Si Jesu-Kristo mismo ang “tagapamagitan at ang kaganapan ng lahat ng Pahayag” (DV, 2: Tingnan CCC, 65). Maliwanag na sinasabi ng PCP II: “Mga tagasunod tayo ni Kristo, mga alagad niya. Tinatalunton natin ang mga bakas ng Kanyang yapak sa ating kapanahunan upang bigkasin sa iba ang Kanyang salita. Ang umibig sa bisa ng Kanyang pag-ibig. Ang mabuhay sa bisa ng Kanyang buhay... Ang tumigil sa pagsunod sa Kanya ay ang ipagkanulo ang ating mismong pagkakakilanlan” (PCP II, 34). Samakatuwid, nakikilala ng mga Pilipinong Katoliko kay Jesu-Kristo ang hantungan, ang nilalaman at ang tagapagpaganap ng Pahayag ng Diyos ng Kanyang Sarili. A. Mithiin

77. Bilang mithiin, si Jesus “ang susi, ang sentro at ang layunin ng buong kasaysayan ng tao” (GS, 10) at sa kanyang wangis tayong lahat ay matutulad (Tingnan Ro 8:29). Sapagkat sa pamamagitan ng Muling-Nabuhay na Kristo, makikibahagi tayo sa Santatlo at banal na buhay ng Ama, Anak, at Espiritu Santo. Samakatuwid, isang hamon sa atin ang ating makalupang-buhay ngayon na “isuot ang ating Panginoong Jesu-Kristo,” ayon sa payo ni San Pablo sa atin (Tingnan Ro 13:14), B. Nilalaman

78. Subalit si Kristo ay hindi lamang mithiin ng pahayag ng Diyos. Siya rin ang nilalaman, ang Siyang Ipinahayag. Sa pamamagitan ng kanyang sarili, sabay na ipinahahayag ni Jesus sa atin ang Diyos at ang tao. “Si Kristo, ang bagong Adan, sa mismong paghahayag ng misteryo ng Ama at ng Kanyang pag-ibig, ay ganap na nagpapahayag sa tao tungkol sa kanyang sarili at nagdudulot ng liwanag sa kanyang mataas na tawag” (G5, 22). Nakasentro ang ating Pananampalataya dahil na rin kay Kristo naniniwala tayo na “tinatawag tayo upang makiisa sa kanya na liwanag ng santibutan na pinagmulan natin, at sa pamamagitan nito'y nabubuhay tayo at siyang patunguhan ng buong buhay natin” (L16, 3). K. Tagapagpaganap 79. Bilang pangwakas, bukod sa pagiging mithiin at nilalaman ng paghahayag ng Diyos sa tao, si Kristo rin ang tagapagpaganap, ang tagapamagitan (DV, 2). Iisa ang Diyos at iisa ang tagapamagitan sa Diyos at sa mga tao, ang taong Kristo Jesus, na naghandog ng kanyang buhay upang tubusin ang lahat” (1 Tim 2:5-6). Si Kristo ang tagapagpakilala sa pamamagitan ng kanyang bahagi sa paglilikha ng Diyos, sa kanyang pagiging tao, sa kanyang natatago at nakalantad na buhay at lalo na sa kanyang pagpapakasakit, kamatayan at muling pagkabuhay. Pagkatapos ng kanyang muling pagkabuhay, nagpapatuloy ang paghahayag ng muling nabuhay na Kristo sa pagsusugo ng kanyang Espiritu Santo, ang Espiritu ng katotohanan (Tingnan DV, 4). 80. Ngunit paano tumitimo ang nagpapahayag na Kristo sa Pilipinong Katoliko

30

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--MGA SALIGAN

ngayon? Malinaw na sa pamamagitan ng kanyang Simbahan, ang bayan ng Diyos na nagkakaisa sa kanyang pangalan. “Itinatag dito sa lupa at patuloy na inaalagaan ni Kristo na ang nag-iisang tagapamagitan ng Diyos at tao, ang banal na Simbahan. Ito ang sambayanan ng pananampalataya, pag-asa at pag-ibig, na isang lantad na organisasyon na sa pamamagitan nito'y ipinahahayag ni Kristo ang katotohanan at biyaya ng Diyos sa lahat ng tao” (L6, 8). Ang Simbahan mismo ang tumatanggap ng paghahayag ni Kristo. Itinuturing niya “ang Kasulatan, kasama ng banal na Tradisyon, bilang kataas-taasang pamantayan ng kanyang pananampalataya.” Sapagkat inilalahad nila ang “Salita ng Diyos sa isang di-matitinag na paraan, at muli't muling pinaaalingawngaw ang tinig ng Espiritu Santo sa mga salita ng mga propeta at mga apostol” (DV, 21).

Ill. Kung

Saan

Matatagpuan

ang Paghahayag

ng Diyos

A. Kasulatan at Tradisyon

81. Ang mga Banal na Kasulatan, na tinipon sa Biblia, ang kinasihang tala kung paanong nakitungo ang Diyos sa Kanyang bayan, at kung paano sila tumugon, gumunita at nagbigay-kahulugan sa karanasang iyon. Lumitaw ang mga Kasulatan, samakatuwid, bilang pagpapahayag ng mga tao ng kanilang karanasan sa Diyos at bilang pagtugon sa kanilang mga pangangailangan. Sa pagsasama-sama, bumuo ang mga Kasulatan ng “Aklat ng Bayan ng Diyos”---ang aklat ng Simbahan. Sinulat ang Biblia ng mga taong “mula sa bayan ng Diyos, para sa bayan ng Diyos at tungkol sa karanasan-sa-Diyos ng bayan ng Diyos” (NCDP, 131). 82. Hindi kailanman dapat ihiwalay, kung gayon, ang mga Kasulatan mula sa bayan ng Diyos na ang buhay at kasaysayan (Tradisyon) ay bumuo sa kalalagayan ng kanilang pagkasulat at pag-unlad. Lubos na naipakikita ito sa tatlong yugto kung paano nabuo ang mga Ebanghelyo. Ang unang yugto, ang buhay at turo ni Jesus---ano ang tunay na ginawa at itinuro ni Jesus, habang siya'y naninirahan sa gitna natin hanggang sa araw na siya'y umakyat sa langit, tungkol sa ating walang-hanggang kaligtasan. Ang pangalawang yugto, ang tradisyong di-naisulat o pasalita. Pagkatapos ng Pag-akyat ni Jesus sa langit, ipinasa ng mga apostol sa kanilang mga tagapakinig ang mga sinabi at ginawa ni Jesus. Ang pangatlong yugto, ang mga naisulat na Ebanghelyo. “Sa pagsulat sa apat na Ebanghelyo, pumili ang mga banal na manunulat ng ilang mga bagay na ipinasa sa kanila, sa paraang nakasulat na o pasalita. Ang iba naman ay nilagom nila o ipinaliwanag ayon sa kalagayan ng kanilang mga sambayanan habang iniingatan ang paraan ng pagpapahayag. Ngunit ito'y laging sa paraan na ang kanilang sinasabi sa atin ay ang matapat na katotohanan tungkol kay Jesus” (Tingnan DV, 19: CCC, 126). Ipinakikita nito kung paano lumago ang naisulat na mga Ebanghelyo mula sa tradisyong pasalita at kung paanong nabuo ayon sa konkretong buhay na “bayan ng

Bana PT

“TI

PARK

pA

AR

aan.

nen

ANG TAWAG

TC

NG DIYOS: PAGHAHAYAG

WINE

T

TE

31

Diyos” ng mga naunang Kristiyanong pamayanan. Sa pamamagitan ng Kanyang kinasihang salita sa Kasulatan, patuloy na naghahayag ang Diyos ng Kanyang sarili sa atin ngayon. 83. Ang Banal na Tradisyon at Banal na Kasulatan, kung gayon, ay mahigpit na nabibigkis nang magkasama...bumabalong mula sa iisang bukal na banal at kumikilos patungo sa iisang layunin, at bumubuo ng iisang banal na lagakan ng Salita ng Diyos (Tingnan DV, 9, 10). Maaaring ituring ang tradisyon bilang proseso na kung saan ang banal na pahayag mula kay Jesus sa pamamagitan ng mga apostol, ay ipinatalastas at isiniwalat sa pamayanan ng Simbahan, o dili kaya'y bilang nilalaman ng pahayag na ipinatalastas. Kaya't ang buhay na Tradisyon ng Simbahan na kinabibilangan ng kinasihang salita ng Diyos sa Banal na Kasulatan, ay ang daan na kung saan ang paghahayag ng Diyos ng Kanyang Sarili ay dumarating sa atin. 84. Habang lumalago ang Banal na Kasulatan mula sa Tradisyon, ipinapaliwanag naman ito sa pamamagitan ng Tradisyon--ang buhay, pagsamba at turo ng Simbahan. Nakabatay ang Tradisyon sa Kasulatan bilang kanyang pamantayang-tala ng pinagmulan at pagkakakilanlan ng mga Kristiyano, habang kinakailangan naman ng Kasulatan ang buhay na Tradisyon ng Simbahan upang maiangkop ang mensahe ng Kasulatan sa mga bagong hamon at kalagayang nagbabago na kinakaharap ng mga Kristiyano sa bawat panahon. INSPIRASYONG BIBLIKAL

85. “Kinasihan” ang banal na Kasulatan sa isang natatanging paraan--hindi lamang kagaya ng pagka-“inspirado” ng isang pintor o manunulat sa pagguhit o pagsulat: Bagkus, nangangahulugan ito na ang banal at kanonikal (umaalinsunod sa batas) na mga aklat ng Matanda at Bagong Tipan, sa kabuuan nito at ang lahat ng bahagi, ay sinulat sa ilalim ng inspirasyon ng Espiritu Santo kaya't matatawag natin ang Diyos bilang “may-akda” ng mga ito at ang Biblia bilang “Salita ng Diyos” (Tingnan DV, 11,

CCC, 105-106). Pumili ang Diyos ng ilang mga tao na bilang mga tunay na manunulat ay gumamit ng kanilang mga kakayahan at talino samantalang pinatnubayan sila ng Espiritu Santo na nagpalinaw sa kanilang mga isipan at nagpakilos ng kanilang mga kalooban upang kanilang maisulat ang anumang nais ng Diyos na masulat. 86. Ang inspirasyong biblikal, samakatuwid, ay isang kaloob ng Espiritu na tumutukoy sa natatanging pagkilos ng Diyos na ipinatalastas sa natatanging manunulat, patnugot, at tagapagtala na kabilang sa sambayanan, para sa kapakanan ng sambayanan. Ito ay nagbunga ng mga banal na teksto sa Matanda at Bagong Tipan. Ang mga tekstong ito ang naging saligan ng Simbahan mula sa mga apostol na nananatiling may tanging kapangyarihan para sa atin at para sa lahat ng salinlahi ng mga Kristiyano. 87. Ngunit hindi lamang ang mga manunulat ang pinapatnubayan ng Gawain ng Espiritu Santo sa Kasulatan: pinapatnubayan din niya ang mga tagapagpahayag at tagapakinig ng salita. “Sapagkat sa mga banal na aklat na ito, buong pagmamahal na nakikipagtagpo ang Amang nasa langit sa kanyang mga anak at nakikipag-usap sa

32

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--MGA SALIGAN

kanila” (DV, 21). Kaya't itinataguyod at binibigyang-sigla ng Kasulatan ang Simbahan (Tingnan CCC, 131-33). Pinatatatag nito ang ating pananampalataya, nagbibigay ng makakain para sa ating kaluluwa, at nananatiling dalisay at walang-hanggang bukal para sa ating buhay espirituwal. Sa pamamagitan ng Espiritu, “ang salita ng Diyos ay buhay at mabisa” (Heb 4:12). Ngunit nauunawaan natin na anumang naisulat sa patnubay ng Espiritu ay dapat ipahayag at dinggin sa Espiritu. ANG KANON NG BANAL NA KASULATAN

88. Dahil sa mga pagtatalo, nakita ng Simbahan ang pangangailangan na gumawa ng isang tahasang listahan, isang “kanon” ng mga aklat na tunay na kinasihan ng Diyos, at kaya naman ang Diyos ang kanilang may akda (Tingnan CCC, 120). Nahahati ang Kanon ng Kasulatan sa mga aklat na sinulat bago pa nabuhay ni Jesus (ang Matandang Tipan) at yaong sinulat pagkatapos ng pag-akyat Niya sa langit (ang Bagong Tipan). Sa patnubay ng Espiritu Santo, itinakda ng Simbahan ang mga kinasihan at pamantayang mga aklat ng Bagong Tipan, batay sa kanilang mga pinagmulan na itinuturing na apostoliko, ang pagkakaayon ng mga ito sa mahalagang mensahe ng Ebanghelyo, at sa palagiang gamit ng mga ito sa liturhiya ng Simbahan. Paglipas ng mahabang pag-unlad, tinanggap ng Simbahan bilang kinasihan, banal at kanonikal ang 46 na aklat ng Matandang Tipan at ang 27 aklat ng Bagong Tipan na

matatagpuan natin sa Bibliang Katoliko. DI-MAGKAKAMALING

MAPANGLIGTAS

NA KATOTOHANAN

89. Dahil ang lahat ng Kasulatan ay sinulat, tinipon at isinaayos sa ilalim ng pamamatnubay ng Espiritu Santo, “dapat nating kilalanin ang mga aklat ng Kasulatan bilang matatag, matapat at walang-kamalian sa pagtuturo ng katotohanang ninais ng Diyos na mapabilang sa mga Banal na Kasulatan, para sa kapakanan ng ating kaligtasan” (DV, 11, Tingnan CCC, 107). Sa pagkilala sa Biblia bilang pamantayan, ipinahahayag ng Simbahan na kung ginagamit ng tama, ang Kasulatan ay nagbabahagi ng katotohanang mapangligtas na maaaring pagtiwalaang magdadala sa atin sa malalim na pakikiisa sa Diyos. 90. Ngunit kailangan nating kilalaning ang Biblia ay isang koleksyon ng mga makasaysayang salaysay, mga pagtuturo ng doktrina, mga tula, mga talinghaga, mga pangaral sa pamumuhay, mga pangitain tungkol sa katapusan ng daigdig, at marami pang ibang anyong pampanitikan. Sinulat ito nang mahigit sa isang libong taon, na nawalay sa atin ng mga dalawampung siglo. Samakatuwid, hindi madaling tukuyin kung ano ang “katotohanang nagliligtas” na ninanais ng Diyos na ibahagi sa atin sa pamamagitan ng isang takdang aklat o teksto ng Kasulatan. Bukod dito, pinaaalalahanan tayo ng CCC na ang Pananampalatayang Kristiyano ay hindi isang “relihiyon ng Aklat.” Ang Kristiyanismo ay ang relihiyon ng Salita ng Diyos, “hindi isang salitang nakasulat na hindi naman makapagsalita, kundi ang buhay at nagkatawang-taong Salita.”

ANG TAWAG NG DIYOS: PAGHAHAYAG

33

Kaya't hindi nananatiling patay na titik ang mga Kasulatan. Sa pamamagitan ng

Espiritu Santo, kinakailangan buksan ni Kristo na walang-hanggang Salita ng

buhay na Diyos, ang ating pag-iisip upang maunawaan ang mga ito (CCC, 108).

B. Pagbibigay-kahulugan

91. Sinasabi ni San Pablo na “lahat ng kasulata'y kinasihan ng Diyos at magagamit sa pagtuturo ng katotohanan, sa pagpapabulaan sa maling aral, sa pagtutuwid sa likong Gawain, at sa pag-akay sa matuwid na pamumuhay. Sa gayon, ang lingkod ng Diyos ay magiging handa sa lahat ng mabubuting gawain” (2 Tim 3:16-17). Ngunit ang suliranin ay kung paano matapat at tumpak na bibigyang-kahulugan ang Kasulatan. Para sa Pilipinong Katoliko, maliwanag ang kasagutan. “Ang tungkuling magbigay ng makatotohanang pakahulugan sa Salita ng Diyos ay ipinagkatiwala lamang sa maalab na gampanin ng Simbahan na magturo (Mahisteryo)” (DV, 10). APAT NA MAHALAGANG BAGAY

92. Apat na bagay ang may mahalagang bahagi sa pagbibigay-kahulugan sa Banal na Kasulatan: (1) ang hangarin ng kinasihang manunulat: (2) ang teksto mismo, (3) ang mambabasa ng teksto: at (4) pangkalahatang tanawing nag-uugnay sa kalalagayan ng naunang sambayanan sa kalagayan ng ating Kristiyanong sambayanang bumabasa nito ngayon. 93. Una, ang manunulat. Ang likas na pag-iisip natin ang nagsasabi sa ating hanapin kung ano ang nasa isip ng kinasihang manunulat kapag binibigyang-kahulugan ang isang teksto. Nangangailangan ito ng ilang pangunahing kaalaman tungkol sa mga panlipunan, pangkalakalan at pangrelihiyong kalagayan ng mga manunulat sa kanilang natatanging makasaysayang kalagayan. (Tingnan DV, 12, CCC, 110) 94. Pangalawa, ang teksto mismo. Kailangan nating tingnan ang kanyang kaanyuang pampanitikan (halimbawa, mga kuwentong pangkasaysayan, orakulo ng propeta, tula o talinghaga/parabula) na ginagamit ng manunulat (Tingnan DV, 12). Dagdag pa rito, kailangang tingnan ang teksto sa loob ng kabuuan ng buong Biblia (Tingnan CCC, 112). Binabasa ng mga Kristiyano ang Matanda at Bagong Tipan sa liwanag ng Muling Nabuhay na Kristo na Ipinako. Ang paggamit ng Bagong Tipan sa mga pangyayari, mga tao at bagay mula sa Matandang Tipan bilang mga tipo ay nagbibigay-halimbawa sa masiglang kaisahan ng dalawang Tipan. Halimbawa, sina Adan at Melchisedek ay mga katipo ni Kristo (Tingnan Heb 6:20-28): nagpapahiwatig ang baha (sa panahon ni Noe) sa Binyag (Tingnan 1 Ped 3:20-21): ang manna sa

ilang ay tipo ng Eukaristiya (Tingnan Jn 6:48-51) (CCC, 128-30).

Malaki ang maitutulong ng kaalaman tungkol sa kasaysayan ng pagpapaliwanag ng teksto, lalo na ang paggamit nito sa liturhiya ng Simbahan. 95. Pangatlo, ang mga mambabasa/tagapakinig. Lagi tayong nagtatanong sa Kasulatan tungkol sa mga bagong katanungan at suliraning hango sa ating mga pangkasalukuyang karanasan. Ibig ng bawat Pilipinong Katoliko na malaman kung

34

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--MGA SALIGAN

ano ang ibig sabihin ng Kasulatan “sa akin/atin.” Kasabay nito, kinikilala natin na ang Biblia ay may dalang sariling kultura ng kahulugan at balangkas ng mga asal na tumutulong upang tayong mga mambabasa ay mahubog, mabago, at magbagonganyo ayon sa wangis ni Kristo. Hayaan nating “hubugin” tayo ng Biblia, kahit alam nating binabasa natin ito sa liwanag ng ating karanasan ngayon. Sa pagsasaliksik kung ano ang pakahulugan ng Kasulatan sa “akin/atin,” kailangan nating isaalang-alang ang pagsaksing inialay sa buhay ng mga banal na tao sa Simbahan sa nagdaang mga siglo. Para sa Kristiyanong sambayanan ngayon, ang anumang tunay na pakahulugan sa teksto ay kinakailangang karugtong at katugma ng tradisyong ito ng kahulugan, na lumago mula sa bisa ng teksto sa Kristiyanong sambayanan sa loob nang mahabang panahon (Tingnan DV, 21: CCC, 131-33). 96. Pang-apat, ang pangkalahatang tanawin na unang nag-uugnay sa lahat ng mga aklat ng Biblia tungo sa pangunahing pagkakaisa, at ikalawa, nag-uugnay sa kalalagayan sa teksto ng Kasulatan at sa kanyang tradisyon sa ating kasalukuyang kalagayan sa pagbabasa ngayon. Ang tanawing ito ay ang bago at walang- hanggang tipang itinatag ng Diyos sa atin sa

pamamagitan

ng Kanyang

Nagkatawang-taong

Anak, si Jesu-Kristo. Sa pagbibigay-kahulugan ng Kasulatan, sinasaliksik natin ang katotohanang ninanais ipahatid sa atin ng Diyos ngayon sa pamamagitan ng Kasulatan. Ginagabayan tayo rito ng maalab na gampanin ng Simbahan bilang tagapagturo (Mahisteryo) na “gumagamit ng kanyang kapangyarihan sa ngalan ni Jesu-Kristo, hindi bilang isang lingkod nito” (DV, 10). 97. Kaya't nakikita natin na “ayon sa pinakamarunong na panukala ng Diyos, magkakaugnay at magkakasama ang banal na Tradisyon, ang banal na Kasulatan, at ang gampaning magturo ng Simbahan (Mahisteryo) sa paraang hindi maaaring makatayo ang isa kung wala ang dalawa. Lahat sama-sama, at ang bawat isa ayon sa kani-kanilang paraan sa ilalim ng pagbubunsod ng iisang Espiritu Santo, ay mabisang kumikilos para sa ting kaligtasan.” (DV, 10) .

PAGBUBUO 98. Ang panganib ay kung ang lahat ng aral-pananampalatayang ito tungkol sa Pahayag at sa mga pinagbatayan nito mula sa Kasulatan at Tradisyon, ay mananatiling “kaalamang pang-isipan” lamang at nakahiwalay sa araw-araw nating pamumuhay. Ngunit may ipinadarama sa atin ang Diyos, tinatawag tayo upang makipagugnayan sa Kanya sa isip, sa salita at gawa. Sa pamamagitan ng ating buhay-karanasan sa araw-araw--ang ating araw-araw na ugnayan sa ating mag-anak, sa trabaho at sa libangan--gayundin sa pagdarasal at mga Sakramento, napapalapit ang Diyos sa atin. Binibigyang-liwanag ng Kasulatan at Tradisyon ang ating mga karanasan sa dalawang paraan: 1) sa pamamagitan ng pagpapakita sa atin kung paano kumilos bilang mga alagad ni Jesu-Kristo at 2) sa pamamagitan ng pagtulong sa atin na mawatasan ang pagkilos ng Diyos sa ating pang-araw-araw na buhay.

ANG TAWAG

NG DIYOS: PAGHAHAYAG

35

99. “Ang pagpapakita sa atin kung paano ang pagkilos bilang mga sumasampalataya kay Kristo” ang layunin ng pagtuturong moral sa mga Katoliko. Unti-unting hinuhubog ng Banal na Kasulatan at buhay na tradisyon ng Simbahan ang budhi ng Pilipinong Katoliko. Inaakit tayo sa estilo ng buhay ng isang anak ng Ama sa langit, na sumusunod kay Jesu-Kristo, ang Anak na Nagkatawang-tao, at binibigyang-lakas at sigla ng Espiritung nananahan at nabubuhay sa Simbahan, ang inaangking sambayanan ni Kristo. Ang mga Utos ng Diyos, at ang “Mapapalad” ni Kristo ay hindi nagpapataw ng mga mabibigat na obligasyon na sumasakal sa ating tunay na kalayaan. Bagkus, ipinahahayag at ipinagtatanggol nila ang ating dangal na di-maisasalin bilang tao sa pamamagitan ng pagtukoy sa tungkuling moral ng lahat at bawat isa. Ang tawag ng Diyos sa katarungan at katapatan ang lumilikha ng ating tunay na kalayaan. 100. “Upang mawatasan ang kilos ng Diyos sa ating mga pang-araw-araw na buhay,” kailangan ng espirituwal na pandama na nagmumula lamang sa tunay na Kristiyanong panalangin at pagsamba. Nangangahulugan ito na ang ating pansariling panalangin ay nakasalig sa pahayag ng Diyos sa Kasulatan at sa tradisyong buhay ng Simbahan. Dito lamang tayo makatitiyak na sumasamba tayo “sa Espiritu at sa katotohanan” (Jn 4:24). Kailangang tingnan ang lahat ng mga nakaugaliang debosyong Pilipino at mga uri ng pagpapakabanal sa liwanag ng Ebanghelyo.

Sapagkat tinuruan tayo ni Jesu-Kristo na dasalin ang “Ama Namin” (Tingnan Mt 6:913) at binigyan tayo ng Sakramento ng kanyang pag-ibig upang maging ating handog-pansamba sa kanyang Ama sa Espiritu Santo.

MGA TANONG AT MGA SAGOT 101. Ano ang “Paghahayag” Ang Paghahayag ay ang personal at mapagmahal na pagpapakilala ng Diyos ng Kanyang sarili sa atin at ang Kanyang planong ililigtas tayong lahat sa Kanyang pagibig. Ang Diyos ang siyang lumalapit sa atin sa pakikipagpagkaibigan upang makilala at ibigin natin Siya. 102. Paano ipinahahayag ng Diyos ang Kanyang Sarili? Ipinahahayag ng Diyos ang Kanyang sarili sa:

e. e.

e.

Paglikha sa atin at sa lahat ng ating nakikita, naririnig, nahahawakan-mula sa simula magpahanggang-ngayon [mga likas na tanda]: Kanyang mga Salita at Gawa sa Banal na Kasulatan na siyang talaan ng kasaysayan ng kaligtasan, na binuo at ginawang ganap ng Kanyang Anakna-naging-tao, si Jesu-Kristo [mga tanda mula sa Biblia]: Patuloy niyang pananahan sa pamamagitan ng Espiritu Santo sa Kanyang bayan, ang Simbahan [mga pansimbahang tanda]:

36

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---MGA SALIGAN

o. @.

Panalangin at pagsambang Sakramental, aral-pananampalataya at paglilingkod na moral ng Simbahan [mga liturhikal na tanda]: Kanyang panloob na pananahan (Grasya) sa ating budhi at sa lahat ng mga pangyayari sa ating pang-araw-araw na buhay, sa mga pangyayari sa daigdig, na nakikilala bilang “tanda ng panahon.”

103. Paano sa buhay na ito maihahayag ng Walang-Hanggan at Lubos na Espiritung Diyos ang Kanyang Sarili sa atin? Ipinahahayag ng Diyos ang Kanyang Sarili sa atin sa pamamagitan ng Kanyang mga ginawa sa kasaysayan at sa mga salitang nagpapahayag sa Kanyang mga ginawa at nagpapaliwanag ng kanilang tunay na kahulugan (DV, 2). Ang mga salita at mga gawaing ito ang nagpapakita na kapiling natin ang Diyos at ang Kanyang layuning iligtas tayo. 104. Para e e e

Gaano kahalaga si Jesu-Kristo sa paghahayag ng Diyos? sa mga Kristiyano, si Jesus ang: ang Tagapagpahayag ng Diyos na ating Ama, Larawan mismo at Salita ng Diyos: at ang Pinakahuling Layunin ng paghahayag ng Diyos, ang ating kahuli-hulihang tadhana.

105. Paano ipinahahayag ni Kristo ang Diyos sa atin ngayon? Ipinahahayag ni Kristo ang Diyos sa atin sa pamamagitan ng Simbahan, sa kanyang Banal na Kasulatan, at buhay na Tradisyon kung saan dumarating sa atin ang Espiritu Santo. 106. Kanino ipinahahayag ng Diyos ang kanyang sarili? Ang Diyos ang may “ibig na maligtas ang lahat ng tao at makaalam ng katotohanan” (1 Tim 2:4), at sa mga paraang parehong nalihim at malinaw, tinatawag ang lahat ng tao kay Kristo na siyang layunin, nilalaman at tagapagpaganap ng paghahayag ng Diyos ng Kanyang Sarili, at “ang tunay na liwanag na tumatanglaw sa lahat ng tao” (Jn 1:9).

107. Paano natin mauunawaan ang kinasihang Salita ng Diyos sa Kasulatan? Sa ilalim ng inspirasyon ng Espiritu Santo, lumago ang Banal na Kasulatan mula sa buhay, pagsamba at turo ng sinaunang Simbahan. Kaya ang Simbahan ang kanyang tunay na tagapagpaliwanag, sa ilalim ng aktibong gabay ng Espiritu Santo ring ito. 108. Ano ang ibig nating sabihin na di-magkakamaling mapangligtas na katotohanan ng Biblia? Sa pamamagitan ng karisma ng inspirasyon mula sa Espiritu Santo, ang mga taong may-akda ng Biblia ay matapat at walang-kamaliang sumulat ng katotohanang ibig ng Diyos na iparating para sa ating kaligtasan (DY, 11: 2 Tim 3:16-17).

ANG TAWAG

NG DIYOS: PAGHAHAYAG

37

109. Paano mauunawaan ng mga Katoliko ang Banal na Kasulatan/ang Biblia? Naririnig ng mga Katoliko ang Bibliang ipinahahayag sa bawat Misa. Masusing pinipili at inaayos ang mga Pagbasa mula sa Matanda at Bagong Tipan ayon sa pangliturhiyang taon ng Simbahan. Bukod dito, ang mga parokya ay nagtatatag ng mga grupo para sa pag-aaral ng Biblia at nagmumungkahi ng isang Katolikong Biblia sa bawat tahanan sa pagbabasa at pagdarasal ng pamilya.

N 110. Paano nabuo ang mga Ebanghelyo? sariling pangaang una, Nabuo ang mga Ebanghelyo sa loob ng tatlong yugto: ang pasapangalawa, lupa: sa dito siya nabubuhay ngaral ni Kristo noong panahong ni ginawa at sinabi mga ang apostol mga ng ipinasa saan kung tradisyon litang Jesus: at pangatlo, ang pagsusulat ng mga Ebanghelyong natutunghayan pa natin

hanggang ngayon. 111. Paano ipinaliliwanag ng mga Katoliko ang kahulugan ng Kasulatan? Sa pagpapaliwanag ng kahulugan ng Banal na Kasulatan, hinahanap natin: (1) ang pakahulugan ng taong sumulat, (2) ang buod ng teksto kaugnay ng buong Biblia, (3) na napapaloob sa ating sariling paghahanap ng kahulugan, (4) sa ilalim ng patnubay ng Espiritu Santo sa pamamagitan ng matapat na pagbibigay-kahulugan ng Mahisteryo, ang nagtuturong Simbahan. Gaano kahalaga ang Banal na Kasulatan sa ating pang-araw-araw na buhay? Diyos ay patuloy at personal na nagsasalita sa atin sa pamamagitan ng kinasihang Salita sa Kasulatan, na siyang tumutulong sa ating maunawaan ang tunay na kahulugan ng mga bagay na nangyayari sa ating buhay araw-araw, e gumagabay sa ating moral na kilos patungo sa tunay na kalayaan at mapagmahal na paglilingkod sa kapwa, at e umaakit sa atin sa isang madasaling pakikipag-isa kay Kristong ating Daan, ating Katotohanan at ating Buhay, sa kanyang Simbahan.

112. Ang Kanyang e

113. Paano dumating sa atin ang Biblia? Ang salitang “Biblia” ay galing sa salitang Griego na nangangahulugang “mga aklat.” Kaya't ang Biblia ay isa talagang koleksiyon ng “mga aklat. " Ang nilalaman ay unang ipinasa sa pamamagitan ng pasalitang tradisyon sa loob nang mahabang pana-

hon bago ito nasulat. . Ang Matandang Tipan ay isinulat sa Hebreo at isinalin sa Griego noong ikalawa at ikatlong siglo bago isinilang si Kristo. Ang Bagong Tipan ay isinulat sa Griego noong ikalawang bahagi ng unang siglo, A.D.

KABANATA 3 Ang Ating Tugon: Sumasampalataya Tayo Sta

Tayo'y may pananalig kung nagtitiwala tayong mangyayari ang mga inaasahan natin, at naniniwala sa mga bagay na di natin nakikita. (Heb 11:1) Ang pananampalataya ay isang personal na pakikipag-ugnayan kay Kristo bilang Panginoon at Tagapagligtas. Sa pamamagitan Niya, sa Ama, at sa Espiritu Santo, isang pasiya ito ng pagaan ng sarili sa Kanya, ng pagsunod sa Kanya, ng pagalam at pagtanggap ng mga katotohanang patuloy Niya ipinangangaral sa pama-

magitan ng Kanyang Simbahan. (PCP Il, 64-65)

PANIMULA 114, Para sa maraming tao, “paniniwala sa Diyos” ang kahulugan ng pananampalataya. Ang Pananampalatayang Kristiyano ay paniwalaan ang Diyos na ipinahayag mi Jesu-Kristo. Ang Katolikong Pananampalatayang Kristiyano ay nangangahulugan ng pagsampalataya na ipinakikilala ni Kristo ang Diyos sa atin sa loob at sa pamamagitan ng Simbahang Katolika, na katawan ni Kristo, at kaisa ng Espiritu Santo. Dito ang “sumasampalataya” ay nangangahulugang gawing ganap ang pagtawag sa atin ng Diyos upang ibahagi ang Kanyang banal na buhay--ito ang Kanyang pagpapakilala sa atin. Ang pananampalataya ang ating tugong personal bilang “mga alagad ni Kristo” sa pagtanggap sa kanya “bilang Panginoon at Tagapagligtas.” Ito ang ating “Tuloy po kayo!” kay Kristo na nakatayo sa may pintuan at kumakatok (Pah 3:20, PCP I1, 64). Ngunit paano natin malalaman kung paano tayo tutugon sa Kanya? Ano itong tugon na tinatawag nating “pananampalataya?” 115. Ginagamit natin ngayon ang “pananampalataya” upang bigyang-kahulugan ang iba't ibang bagay. Minsan, nangangahulugan ito ng ating lubusang pagtugon sa pahayag ng Diyos. “Ito ay upang kilalanin, mahalin, at sundin si Kristo sa Simbahan na Kanyang itinatag” (PCP IT, 36). O, maaari nating gamitin ang “pananampalataya” upang ipakahuluga'y kabutihang asal (paniniwala) na iba sa pag-asa at pagmamahal. 38

ANG ATING TUGON: SUMASAMPALATAYA TAYO

39

Ang pananampalataya sa ganitong kahulugan ay ang ating personal na pagkakilala sa Diyos kay Kristo na ipinahayag sa mga natatanging paniniwala sa mga tiyak na kakahutotohanang pinaninindigan natin kay Kristo. Sa kabanatang ito, binibigyang ngunit Kristo kay buhay buong ating lugan natin ang pananampalataya bilang may pangunahing pansin sa personal na pagkakilala kay Kristo bilang ating Katotohanan. Ang moral na kilos ng pagmamahal ang pagtutuunan ng pansin ng Ikalawang Bahagi ng katesismong ito, si Kristo ang ating Daan, samantalang ang ating Kristiyanong pag-asa ang siyang pauunlarin lalo na sa Ikatlong Bahagi, si Kristo ang ating Buhay.

KALALAGAYAN 116. Kilala ang Pilipinas sa pagiging kaisa-isang Kristiyanong bansa sa Asya. Ang Pananampalatayang Kristiyano ang isa sa mga ipinagkakaibang katangian ng ating bayan. Ngunit karaniwan na ngayon ang marinig ang pag-amin ng mga Pilipinong Katoliko na kakaunti ang kanilang nalalaman tungkol sa kanilang Pananampalatayang Kristiyano. Marami ang umaamin na ipinagwawalang-bahala nila ang kanilang Pananampalatayang Kristiyano. Nagiging bahagi ito ng kanilang buhay sa pamamagitan ng mga seremonyang panrelihiyon na nakaugnay sa mga pamilyang pagdiriwang gaya ng mga binyag, mga kasal, mga libing at mga pagbabasbas ng tahanan. Ito ay isang pananampalatayang tradisyonal na kilos sa pagpapakabanal at kung minsan, ng mga pamahiing nanggaling sa ating panlipunan, relihiyoso, at kultural na kapaligiran. Ma-

panganib ang ganitong pananampalataya sapagkat bukas sa panghihikayat ng iba't

ibang sektang relihiyoso o nabulok sa pamamagitan ng mga pang-aakit ng makamun-

dong sekularismo (Tingnan Mt 13:4-9, 18-23).

117. Inilalarawan ng PCP II ang ganitong kalagayan: Para sa karamihan ng ating mga kababayan ngayon, nakatuon ang pananampalataya sa pagsasagawa ng mga ritwal na kabanalang pambayan. Hindi sa Salita ng Diyos, hindi sa mga aral-pananampalataya, ni sa mga pagsambang sacramental (maliban sa binyag at kasal). Hindi sa pamayanan. Hindi sa pagtatayo ng ating daigdig sa pagiging kalarawan ng kaharian. Al sinasabi naling ito'y dahil sa di-nakikibahagi sa Simbahan, ang higit na nakararami sa aling mga kababayan, ay lubhang salat sa kaalaman at pagkahubog sa pananampalataya. (PCP Il, 13) Kadalasan, tinatawag itong “Katutubong Katolisismo.” 118. Ngayon, maraming Pilipino ang naghahangad ng isang higit na ganap na pananampalatayang Katoliko at buhay-panalangin. Ngunit laganap rin ang mga asal at kalakarang nagdudulot ng paghahati-hati. May mga taong nangangaral ng aralKristiyano sa paraang pundamentalista at hindi binibigyang-pansin ang mas malawak na hinihingi ng Kristiyanong pagmamahal at paglilingkod. Labis na diin naman ang ibinibigay ng iba sa pangakong ideolohikal para sa “katarungan at sa mahihirap” kaya halos wala nang pagpapahalaga sa panalangin at pagsamba. Panghuli, ang pana-

40

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---MGA SALIGAN

nampalataya pa rin ng ilan ay may tatak ng “makasariling kabanalan” na madalas kaalinsabay ng “bahala na” o malabis na pagpapaubaya ng sarili sa tadhana, Nagbibigay ang mga kalabisan 0 kamaliang ito ng isang huwad na larawan ng tunay na Pananampalatayang Katoliko. Ipinakikita rin nito kung gaano kahalagang maunawaan ang kahulugan ng Pananampalatayang Katoliko, at kung paano ito dapat kumilos sa ating pang-araw-araw na buhay.

PAGLALAHAD l. Ang Pananampalataya

sa Ating Pakikipag-kapwa

Tao

119. Ang pananampalataya sa pinakamalawak na kahulugan nito ay isang pangunahing katotohanan sa buhay-Pilipino. Ito'y isang pang-araw-araw at “likas” na isinasaalang-alang sa lahat ng ating pakikipagkapwa at paggawa araw-araw. Halimbawa, sa pagtanggap ng salita ng iba ipinakikita na natin ang ating paniniwala sa kanila. Agad nating sinusunod ang iniaatas ng mga taong nakatataas sa atin, sa tahanan, sa trabaho, sa ating mga sambayanan. Ipinagkakatiwala pa natin ang ating sarili at kapakanan sa ating kapwa: sa mga doktor, mga guro, mga hukom, mga namumuno sa bayan at gayundin sa mga kusinero, mga tsuper ng dyip, atbp. Kung wala ang ganitong pangunahing pananampalatayang pantao kasama ng mapanalig na pagtanggap, masunuring pagkilos at personal na pagtitiwala, imposibleng mabuhay ang tao. Samakatuwid, pangunahin ang pananampalataya bilang isang makataong katotohanan sa ating pang-araw-araw na buhay. 120. Para sa mga Pilipino, napakalinaw itong makikita sa ating buhay-pamilya at mga pakikipagkaibigan. Lumalaki tayo, inaalagaan at itinataguyod ng pagtitiwala, pagmamahal at katapatan ng ating pamilya. Nagiging ganap tayo sa pamamagitan ng isang proseso ng pagbubuo ng pakikipagkaibigan, una, bilang mga bata at pagkatapos bilang mga binata't dalaga, at panghuli, bilang matatanda. Ngunit sa bawat, isa rito, may nagaganap na unti-unting pagbubukas ng ating sariling kalooban sa kaibigan at isang malayang pagtanggap sa pagbubukas ng kanyang sarili sa atin. Upang lumago at maging ganap ang pagkakaibigang ito, kailangan ang “pagharap” sa kapwa, na isang pagbabagong-loob. Kinikilala natin ang ating pangangailangan at pagtitiwala sa pakikipagkaibigan ng ating kapwa sa pamamagitan ng pakikinig at pakikiisa sa ating kaibigan. 121. Bukal at likas ito sa mga Pilipino, ngunit may kahirapan. Kung minsan, lumalayo tayo o tumatangging makinig, o hindi tayo tinatanggap ng ating kapwa. Ngunit ang mga tunay na pagkakaibigan ay lumilikha ng mapagmahal na pagkilala sa pagitan ng bawat isa. Sa kanila natin nararanasan ang isang bagay na nagpapalaya sa atin mula sa ating makitid na pag-iisip at nagbubukas sa atin sa higit na ganap na buhay at pagmamahal. Nauunawaan natin na ang pagkakaibigang malayang inihandog sa atin ng iba ay nangangailangan din ng ating malayang pagtugon, Ito ay isang pagtugon na hindi lamang minsanan kundi isang mahabang proseso ng pagla-

Seb

nope:

-

lean

AE AG

AG BAHA.

paa.

Ana Paa cap

paaa

paasa, Pa.

GA

NG a

AA

41

ANG ATING TUGON: SUMASAMPALATAYA TAYO

t go sa matalik na pakikipag-ugnayan sa ating kaibigan. Hindi maiiwasang masangko Diyos. ang na, lalo lalong , kasamahan dito ang ating pamilya at mga ll. Pananampalataya

sa Diyos

122. Ang pananampalataya sa Diyos ay nasasalig sa mismong paghahayag ng Diyos ng kanyang sarili sa pamamagitan ng Kanyang mga salita at gawa sa kasaysayan ng kaligtasan. Maraming kadahilanan ang nagpatibay rito para maniwalang ginawa ito sa loob ng mga dantaon na tumutugon sa hamon ng Biblia na: “Humanda lagi na magpaliwanag sa sinumang magtatanong sa inyo tungkol sa inyong pag-asa”

(1 Ped 3:15). A. Mga Katangian ng Pananampalatayang Kristiyano LUBOS AT GANAP 123. Pinaghambing na ng Matandang Tipan ang pananampalataya sa “taong dimakapagligtas” at taong may pananampalataya sa “Diyos na lumikha ng kalangitan at ng lupa... na walang-hanggang Hari” (Tingnan Salmo 146:3, 5-6, 10, Jer 17:5-8). Tanging ang Pananampalataya sa Diyos ang tumatawag para sa isang lubos at ganap na pagkatig (Tingnan CCC, 150). Si Kristo mismo ang nagkakaloob, lalo na sa kanyang Pagpapakasakit, Kamatayan at Muling Pagkabuhay, ng pinakamagandang halimbawa ng lubos at ganap na paglalaang ito ng sarili sa Diyos. SANTATLUHAN

124. Para sa ating mga Kristiyano, ang Pananampalataya ay isang pagkatig sa Santatlong Diyos na ipinahayag ni Jesu-Kristo, ang ating Panginoon. Ito ang ating pakikipagkaibigan kay Kristo at sa pamamagitan ni Kristo kasama ng Ama, sa kanilang Espiritu Santo. Sa pamamagitan ng pagsaksi ni Kristo sa Kanyang Ama sa kanyang turo, pangaral, mga kababalaghan at lalung-lalo na sa kanyang Pagpapakasakit, Kamatayan, at Muling Pagkabuhay, naniniwala tayo kay Kristo, ang ating Tagapagligtas, sa Ama, at sa Espiritu Santong ipinadala sa ating Tagapagligtas, sa Ama, at sa Espiritu Santong ipinadala sa ating mga puso. Ang ating Pananampalataya bilang mga Katoliko, kung gayon, ay binubuo ng ating personal na pananalig at paniniwala sa Diyos na ating Ama, na ipinakilala ni Jesu-Kristo, ang Kanyang sariling banal na Anak-na-naging-tao, at sa kanilang pananahan sa atin sa pamamagitan ng Espiritu Santo, sa Simbahan (Tingnan PCP Il, 64: CCC, 151-52). NAGMAMAHAL, NAGPAPAGANAP AT MAY MISYON

125. Ang ating Pananampalatayang Kristiyano ay tunay na nagbibigay-buhay at ganap sa pamamagitan lamang ng Pag-ibig, sapagkat “ang hindi umiibig ay hindi kumikilala sa Diyos, sapagkat ang Diyos ay pag-ibig” (1 Jn 4:8). At upang maging Kristiyano, ang pag-ibig na ito ay kailangan hindi magkahiwalay na pag-ibig sa

42

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---MGA SALIGAN

Diyos at pag-ibig sa kapwa, gaya ng kay Kristo. Kaya hinihikayat tayo nitong magmisyon, ipahayag ang Ebanghelyo sa pamamagitan ng pagdadala ng Mabuting Balita sa iba (Tingnan 1 Cor 9:16). Ang ganitong diwang misyonero ang surian ng tunay na Pananampalataya sapagkat mahirap isiping maniniwala ang isang tao sa Salita at Kaharian ni Kristo nang walang kasamang pagsaksi at pagpapahayag nito (Tingnan EN, 24: PCP II, 67-71, 402). Nangangahulugan ito na tinatawag tayong lahat na makibahagi sa may tatlong misyon ni Kristo bilang pari, propeta at hari (Tingnan PCP Il, 116-21, LG, 10-13), MULAT AT PANSAMBAYANAN

126. Iginigiit ng PCP IT na dapat “mulat” ang Pananampalatayang Katoliko na ibig sabihi'y, naniniwala sa mga salita ni Jesus at tinatanggap ang kanyang mga turo, at nagtitiwalang nasa kanya ang “mga salitang nagbibigay ng buhay na walang-hanggan” (Tingnan Jn 6:68, NCDP, 147). Dapat “pansambayanan” ito dahil ang Simbahan ang naghahatid sa atin ng pahayag ni Kristo sa pamamagitan ng Banal na Kasulatan at ng kanyang buhay na Tradisyon, at siya lamang ang nagbibigay daan para tayo'y makatugon nang sapat sa pananampalataya (Tingnan PCP II, 65). NAKABATAY SA KULTURA

127. Hindi kailanman nakahiwalay ang ating pananampalatayang Katoliko sa Diyos at kay Jesu-Kristo sa karaniwang pananalig ng Pilipino sa pamilya at mga kaibigan. Sa isang banda, isinasabuhay pa nga natin ang ating pananampalataya sa Diyos sa ating mga pang-araw-araw na ugnayan sa pamilya, mga kaibigan, mga kasamahan sa trabaho, atbp. Sa kabilang banda, bawat isa rito ay masidhing naaantig ng ating Pananampalatayang Katoliko sa Diyos na ating Ama, kay Jesu-Kristo na Kanyang bugtong na Anak at ating Tagapagligtas, at sa kanilang Espiritu Santong nananahan sa atin sa biyaya ng Diyos. “Kung kayo'y nag-ibigan, makikilala ng lahat na

kayo'y mga alagad ko” (Jn 13:35: Tingnan PCP II, 72-73, 162, 202-11).

B. Ang Tatlong Mahalagang Dimensyon ng Pananampalataya 128. Ang paliwanag ng Vaticano IT tungkol sa tugon-pananampalatayang ito ay ang sumusunod: “Sa pamamagitan ng pananampalataya, malayang itinatalaga ng tao ang kanyang buong sarili sa Diyos, isinasagawa niya 'ang buong paghahandog ng kanyang isipan at kalooban sa Diyos na nagpapahayag" at buong pusong tumatanggap sa pahayag na ibinigay ng Diyos” (0V, 5). Ang Pananampalatayang Kristiyano, kung gayon, ay sumasaklaw sa bawat bahagi natin: sa ating isipan (paniniwala), sa ating saloobin (pagkilos) at ating puso (pagtitiwala). Isa-isahin nating saglit na suriin ang bawat aspeto nito. PANINIWALA

129. Kalakip ng pananampalataya

ang ating

mga pangunahing paninindigan

ANG ATING TUGON: SUMASAMPALATAYA TAYO

43

bilang mga Kristiyano. “Kung ipahahayag ng iyong mga labi na si Jesus ay Panginoon at mananalig ka nang buong-puso na siya'y muling binuhay ng Diyos: maliligtas ka” (Ro 10:9). Nilagom ni Juan ang kanyang Ebanghelyo nang ganito: “Ang mga natala rito'y sinulat upang sumampalataya kayong si Jesus ang Mesiyas, ang Anak ng Diyos, at sa gayo'y magkaroon kayo ng buhay sa pamamagitan niya” (Jn 20:31).

Ang Pananampalataya, kung gayon, ay pagkilala ngunit hindi lamang “pagkilala sa isip” ng ilang mga katotohanang di-lubos na malinaw. Kagaya ito ng malalim na pagkakilala natin sa ating mga magulang o sa sinunang labis nating minamahal. Ang Pananampalatayang Kristiyano, samakatuwid, ay personal na pagkilala kay JesuKristo bilang “Panginoon ko at Diyos ko” (Jn 20:28). Matapat na tinitiyak ni Kristo sa bawat isa sa atin: “Nakatayo ako sa labas ng pintuan at tumutuktok. Kung diringgin ninuman ang aking tinig at bubuksan ang pinto, ako'y papasok sa kanyang tahanan at magkasalo kaming kakain” (Pah 3:20). PAGKILOS

130. Ngunit bukod sa paniniwala, pagkilos din ang pananampalataya. Sinulat ni

Santiago: “Mga kapatid, ano ang mapapala ng isang tao kung sabihin man niyang siya'y may pananampalataya, ngunit hindi naman niya pinatutunayan sa gawa?” (San 2:14). Si Kristo mismo ang nagturo: “Hindi lahat ng tumatawag sa akin, "Panginoon, Panginoon, ay papasok sa kaharian ng langit, kundi yaon lamang sumusunod sa kalooban ng aking Amang nasa langit” (Mt 7:21). Samakatuwid, ang pananampalataya ay isang pagtatalaga na sumunod sa kalooban ng Diyos para sa atin. Nakikita natin ang halimbawa nito kay Mariang nagsabi: “Ako'y alipin ng Panginoon. Mangyari sa akin ang iyong sinabi” (Lu 1:38). Tinatalakay ng PCP IT ang bahaging “pagkilos ng pananampalataya bilang “pagsaksi” sa pamamagitan ng “mapagmahal na paglilingkod' sa ating mga nangangailangang kapatid. Sa ating konkretong kalagayan, mahalaga ang mabilis na pagtugon sa tawag para sa 1) gawaing pangkatarungan at pag-ibig, at 2) pagtanggol at pangangalaga sa nanganganib na kapaligiran natin (Tingnan PCP II, 78-80). 131. Talagang tinatanggap natin na madalas na hindi natin ginagawa ang ipinahahayag natin sa pananampalataya. Ngunit ang kamalayang ito sa ating mga kabiguan ang lalong nagbibigay-diin sa napakahalagang bahagi ng asal sa tunay na Pananampalatayang Kristiyano. Higit nitong iminumulat sa atin ang ating pangangailangan sa Espiritu ni Kristo upang maisabuhay natin ang pananampalataya sa ating mga pagkilos. “Sapagkat wala kayong magagawa kung kayo'y hiwalay sa akin” (Jn 15:5). “Bago maisabuhay ang pananampalatayang ito, kailangan ng tao ng biyaya ng Diyos upang pakilusin at tulungan siya, kailangan niya ng panloob na tulong ng Espiritu Santo na umaantig ng puso at nagpapabalik-loob nito sa Diyos” (DV, 5). PAGTITIWALA/ PAGSAMBA 132. Bukod sa paniniwala at pagkilos, ang pananampalataya rin ay nagtitiwala ng

44

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--MGA

SALIGAN

sarili sa kamay ng Diyos. Sa pagsunod sa utos ng Diyos, iniwan ni Abraham, ang ating ama sa pananampalataya, ang lahat upang maglakbay patungo sa isang lupaing banyaga. Sa kabila ng lahat ng mga balakid, nagtiwala si Moises kay Yahweh sa pagpapalaya sa mga Judio mula sa kanilang pagka-alipin sa Ehipto. Sa Bagong Tipan, gumawa lamang si Jesus ng mga palatandaan at pagpapagaling sa mga taong nagtiwala sa kanya. Nangako siya sa ama ng batang sinaniban ng demonyo: “Mapangyayari ang lahat sa may pananalig” (Mc 9:23). 133. Samakatuwid, mula sa puso ang pananampalataya: ang nagmamahal, nagtitiwala at umaasa sa Panginoon na nagmumula sa pagmamahal ng Diyos na dumadaloy sa ating mga puso. Ang nagtitiwalang pananampalataya ay “nabubuhay at lumalago sa pamamagitan ng ating pananalangin at pagsamba”--isang personal at taospusong pakikipag-usap sa Diyos na taliwas sa di-isinasaloob at mekanikal na paguulit-ulit ng isinaulong mga pormula ng dasal. Nakatatagpo ang tunay at personal na pananalangin at pananalangin nang sama-sama ng kanilang bukal ng inspirasyon at rurok ng kaganapan sa Liturhiya, ang opisyal na pangkalahatan at Santatluhang pagsamba ng Sambayanang Katoliko sa Ama, sa pamamagitan ni Jesu-Kristong ating Panginoon, sa Espiritu Santo (Tingnan PCP II, 74-77). K. Ang Pananampalataya at ng Tatlong Katanungang Di-Lumilipas

134. Ang tatlong aspeto ng ating Pananampalatayang Kristiyano--paniniwala, pagkilos, at pagtitiwala sa panalangin--ay tumutugon sa tatlong katanungang dilumilipas na itinatanong ng bawat tao sa buhay, at tungkol sa bantog na tatlong kahulugan ng pananampalataya ayon kay San Agustin. Sa katanungang “Ano ang maaari kong malaman?” tumutugon ang Pananampalatayang Kristiyano na maaan nating malaman ang Diyos bilang Ating Ama at si Kristo bilang Ating Panginoon (credere in Deum/Christum). “Alam nating tayo'y anak ng Diyos... At nalalaman nating naparito ang Anak ng Diyos at binigyan tayo ng pang-unawa upang makilala natin ang tunay na Diyos” (1 Jn 5:19-20). Pagkilala sa Ama, sa Anak at sa Espiritu Santo. 135. “Ano ang dapat kong gawin?” ay tuwirang sinasagot ng “sundin ang Kanyang mga utos” (1 Jn 2:3) na nangangahulugang “huwag umibig sa pamamagitan ng salita o wika lamang. Ipakita ang tunay na pag-ibig sa pamamagitan ng gawa” (1 Jn 3:18). Humihingi ito ng pagkilos ayon sa pagiging kapani-paniwala ng aral ng Diyos kay Kristo bilang totoo at maaasahan (credere in Deum/Christum). 136. Pangwakas, sa tanong na “Ano ang ating magasahan?” Ipinagdiriwang ng Pananampalatayang Kristiyano sa panalangin at sakramento ang matibay na pagasang “ang kamatayan, ang buhay, ang mga anghel, ang mga pamunuan, ang mga bagay sa kasalukuyan, ang mga bagay na darating, ang mga kapangyarihan, ang kataasan, ang kalaliman, o ang alinmang nilalang ay hindi makapaghihiwalay sa atin sa pag-ibig ng Diyos--pag-ibig na ipinadama niya sa atin sa pamamagitan ni Kristo Jesus na ating Panginoon” (Ro 8:38-39). Sa maikling salita, ang pag-asang ito ay na-

ANG ATING TUGON: SUMASAMPALATAYA TAYO

45

ngangahulugan ng pagsampalataya sa Diyos “nang buong-puso, nang buong-kaluluwa at nang buong- pag-iisip” (Mt 22:37) at pagtitiwala ng ating sarili sa Kanya sa pag-ibig (credere in Deum/Christum). D. Pananampalataya at Kaligtasan

137. Ngunit ang pananampalataya ay hindi gaya ng “isang kahon ng mga kasagutan"--hindi ito isang “bagay” na hawak natin, na iniingatan at inaari. Bagkus, ang tunay na pananampalataya ay isang lakas na nasa loob natin na unti-unting bumabago sa ating pang-araw-araw na mga kaisipan, mga pag-asa, mga asal at pagpapahalaga sa pamamagitan ng kapangyarihan ng Banal na Espiritu ni Kristo. Sa katawagang panrelihiyon, nalalaman natin na kailangan ang pananampalataya para sa kaligtasan--ito ang “simula ng ating kaligtasan” (Tingnan Trent, ND, 1935, CCC, 161). Sapagkat “hindi kinalulugdan ng Diyos ang hindi nananalig sa kanya” (Heb 11:6). Mula sa ating karanasan, napagtatanto natin na ang pananampalataya ay nagdudulot sa atin ng mas ganap na buhay na maisasalarawan sa tatlong pangunahing pagpapahalaga: ang tunay na personal na kaganapan sa pagkatao, ang kalayaan at ang kaligayahan. KAGANAPAN SA PAGKATAO

138. Ang pananampalataya ay isang paglago sa personal na kaganapan Sa pagkatao sapagkat tinutulungan tayo nitong “iwanan ang mga asal-bata” (1 Cor 13:11). Nililinang nito sa atin ang pangunahing katapatan sa harap ng Diyos at tao sa pamamagitan ng pagmumulat sa atin sa mga sakripisyong hinihingi ng tunay na makataong pag-ibig. Iniuugat nito ang ating pagkilala sa sarili sa katotohanang mga anak tayo ng Ama, na tinubos ng Dugo ni Kristong ating Tagapagligtas, at kinasihan ng kanilang Espiritu Santong nananahan. KALAYAAN

139. Ang ating pananampalataya kay Kristo ang nagpapalaya sa atin sa pagpili sa

“dilim kaysa liwanag” (Jn 3:19), “kalugdan sila ng tao kaysa kalugdan ng Diyos” (Jn

12:43). Kung wala tayong pananampalataya sa Diyos, nasa awa tayo ng “nakapupukaw sa masamang pita ng laman, mga nakatutukso sa paningin, at ng karangyan sa buhay” kung kaya “walang puwang ang pag-ibig ng Ama sa atin” (1 Jn 2:15-16). Binabalaan tayo ng Banal na Kasulatan: “Mapaparam ang sanlibutan at lahat ng kinahuhumalingan nito: ngunit ang sumusunod sa kalooban ng Diyos ay mabubuhay mag-

pakailanman” (1 Jn 2:17). KALIGAYAHANG ESPIRITUWAL

140. Sa pagliligtas Niya sa atin, pinagyayaman ng pananampalataya kay Kristo ang kahalagahan ng kaligayahang espirituwal. Kaya ipinahayag ni Maria: “Ang puso ko'y nagpupuri sa Panginoon, at nagagalak ang aking espiritu dahil sa Diyos na aking

46

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--MGA SALIGAN

Tagapagligtas” (Lu 1:46-47). “Labis ang katuwaan” ni Juan Bautista nang marinig ang tinig ni Kristo--“Lubos na ang kagalakan ko ngayon” (Jn 3:29). Si Kristo mismo ang nagturo sa kanyang mga alagad “upang makihati kayo sa kagalakan ko, at malubos ang inyong kagalakan” (Jn 15:11), “ang kagalakang hindi maaagaw ninuman” (Jn 16:22). Sapagkat Pananampalatayang Kristiyano ang ating tugon sa “Mabuting Balita” ni Kristo na nabubuhay sa Espiritung ang mga bunga'y “katiyagaan, kabaitan, kabutihan, katapatan, kahinahunan at pagpipigil sa sarili” (Ga 5:22). lll. Mga

May-Kabalintunaang

Katangian

ng Pananampalataya

141. Ipinapakita sa atin ng Pananampalatayang Kristiyano ang ilang kabalintunang tumutulong sa atin upang maunawaan

ang masalimuot na katunayang ito.

A. Tiyak Subalit May Kalabuan 142. Ang una ay ang Pananampalataya ay parehong tiyak subalit may kalabuan (Tingnan CCC, 157-58, 164). Sa karaniwang gamit tinutukoy natin ang “paggamit sa mga bagay-bagay sa pamamagitan ng pananampalataya” kapag hindi tayo nakatitiyak. Nabubuhay tayo sa isang makamundong panahon na kung saan ang “maging tiyak” ay nangangahulugan ng kakayahang patunayan ito sa pamamagitan ng eksperimento at “makaagham” na paraan. Subalit ito'y isang pangitaing makatuwiran. “Nabilog ang ating ulo” sa pamamagitan ng sarili nating gawain: ang agham at teknolohiya ngayon. 143. Bilang mga Pilipino, napapagtanto nating wala sa ating mga personal na mahahalagang pagpapasya maging sa ating mga pangunahing adhikain at pananaw sa buhay, kalayaan, pag-ibig, atbp. ang maaaring “patunayan” ng mga eksperimento ng agham. Ang ating pamilya, mga kaibigan natin, ang ating sambayanan, pati ating bokasyon sa buhay ay nakabatay lahat sa pananaw, inspirasyon at lakas na tinatawag nating “pananampalataya.” Ito ang “pinakatiyak” sa lahat ng ating nalalaman sapagkat ito ang saligan na siyang pinagtatayuan ng ating buhay. Ngunit paano tayo nakatitiyak sa “pananampalatayang-saligang” ito?

sama-sama at Sakramento.

|

a

144. Hindi maaaring manggaling sa ating sarili o sa kaninumang lalaki o babae ang tiyak na saligang ito. Hindi kailanman ito sisibol mula sa ilang katotohanang nababatay sa tanggap na o sa ilang makatuwirang kaisipan na nag-uudyok sa ating maniwala (Tingnan CCC, 156). Kinakailangang nakabantay ang lahat ng tao sa isang hindi matitinag na saligan. Ang mismong Salita ng Diyos lamang ang maaaring makapagbigay ng gayong saligan. Tiyak ang pananampalataya sapagkat nakabatay ito sa Diyos na nagpapakilala ng Kanyang Sarili sa katauhan ni Jesu-Kristong kapiling natin sa Kanyang Espiritu. Tiyak tayo sa ating Pananampalataya sapagkat ito ay ating personal na pagkilalang matatag at mapagmahal na batay sa mga kapani-paniwalang tanda ng Diyos na naghahayag ng Kanyang Sarili sa pamamagitan ni Jesu-Kristo, at kapiling natin sa Kanyang Simbahan sa pamamagitan ng salita, paglilingkod, pagsa-

|

ANG ATING TUGON: SUMASAMPALATAYA TAYO

47

145. Ngunit hindi nangangahulugan na ang katiyakang ito ng Pananampalataya ay malinaw at kitang-kita. Sa halip, naniniwala tayo na “Misteryo” ang Diyos, ibig sabihi'y, lagi Siyang “higit pa” sa anumang ating maaaring maunawaan. Tinuturuan tayo ni San Pablo: “Sa kasalukuyan, tila malabong larawan ang nakikita natin sa salamin” (1 Cor 13:12). “Namumuhay ako ayon sa pananalig sa Diyos, hindi sa mga bagay na nakikita” (2 Cor 5:7). Ngunit ang kalabuang ito na nararanasan natin maging sa ating pinakamalalim na pakikipag-ugnayan sa kapwa-tao ay hindi sumisira sa katatagan ng pananampalataya. Likas nating nababatid na ang mga tao at lalo na ang Diyos na-panglahat-ng-tao ay hindi kailanman maibababa sa antas na dapat “patunayan” sa pamamagitan ng eksperimento buhat sa agham. B. Malaya, Subalit Dapat Tugunan

146. Ang pangalawang kabalintunaan ng pananampalataya ay parehong: malaya subalit may obligasyong moral (Tingnan CCC, 160). Ang ating Pananampalatayang Kristiyano ay isang malayang pagtugon. Walang makapipilit sa atin, kahit ang Diyos, na tayo ay maniwala. “Tinatawag ng Diyos ang lahat ng tao upang paglingkuran Siya sa espiritu at sa katotohanan. Samakatuwid, may tungkulin sila sa Kanya sa budhi subalit hindi pinipilit. Iginagalang ng Diyos ang dangal ng tao na Siya mismo ang lumikha: ang tao ay gagabayan ng kanyang sariling paghatol at tatamasahin niya ang kalayaan” (DH,

11).

Nararanasan nating mga Pilipino ang balintunaang pagsasama ng kalayaan at tungkulin sa ating mga ugnayang pampamilya at pakikipagkaibigan. Ang mga taong sa atin ngunagmamahal sa atin nang tapat ang pinaka-maykarapatang mag-angkin nit hindi pumipilit sa atin. Likas tayong tumutugon sa kanila sa pag-ibig. Ang Diyos na may pinakamalaking karapatang umangkin sa atin dahil sa kanyang walang-kaparis na pagmamahal sa atin ay nagpapaubaya at nagpapanatili sa ating malaya nang

higit pa kaysa lahat. K. Makatuwiran Subalit Higit sa Likas na Katuwiran

147. Ang pangatlong kabalintunaan ng Pananampalatayang Kristiyano ay parehong makatuwiran subalit higit pa sa likas na pangangatuwiran ng tao (Tingnan CCC, 155-56). Hindi salungat ang Pananampalatayang Kristiyano sa ating pag-iisip. Bagkus, tanging ang mga may isip na nilalang lamang ang maaaring maniwala. Subalit ang pananampalataya mismo ay isang biyaya na nagbibigay-liwanag sa ating isipan. “Hangga't hindi ka maniniwala, hindi mo mauunawaan” (sipi ni San Agustin ng Isa 7:9). Binibigyang-liwanag ng ating pananampalataya kay Kristo ang ating isipan sapagkat naniniwala tayo sa kanyang sinabi na “Ako ang ilaw ng sanlibutan. Ang sumusunod sa akin ay magkakaroon ng ilaw na nagbibigay-buhay, at di na lalakad sa kadiliman” (Jn 8:12, Tingnan, Vatican I: ND, 135).

48

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--MGA SALIGAN

D. Isang Pagkilos Subalit Isang Proseso

148. Binibigyang-diin ng pang-apat na kabalintunaan ang Pananampalataya na parehong isang natatanging gawa subalit pagtitiyaga rin ito sa isang habambuhay na proseso na siyang simula ng buhay na walang-hanggan (Tingnan CCC, 16263). Ipinapahayag ng Ebanghelyo ni Juan: “Ito ang buhay na walang-hanggan: ang kilalanin ka nila, ang iisa at tunay na Diyos at si Jesu-Kristo na iyong sinugo” (Jn 17:3). Ngunit ang pananampalataya kay Kristo ay higit sa isahan at personal na “pasya” para kay Kristo. Ito ay isang mapagbatang uri ng pamumuhay sa loob ng Kristiyanong sambayanan, ang Simbahan. Sa katunayan, ito ang panuntunan ng ating bagong-buhay kay Kristo na nagbibigay sa atin ng patikim sa buhay na kapiling siya sa kalangitan. Sinulat ni San Pablo: “Kung ako ma'y buhay, hindi na ako ang nabubuhay kundi si Kristo ang nabubuhay sa akin. At habang ako'y nasa daigdig, namumuhay ako ayon sa pananalig sa Anak ng Diyos na umibig sa akin at nag-alay ng kanyang buhay para sa akin” (Ga 2:20). Ang pananampalataya bilang “pagsunod kay Kristo” ay kailangang dahan-dahan at matiyagang pinauunlad upang madama sa bawat bahagi ng ating buhay hanggang sa wakas ng ating buhay. E. Isang Biyaya Subalit Tayo ang Gagawa 149. Ang ikalimang kabalintunaan ng pananampalataya ay ang pagiging parehong biyaya mula sa Diyos ngunit isang bagay na dapat nating gawin (Tingnan PCP II, 68, CCC, 153-55). Biyaya ito sapagkat “Walang makalalapit sa akin,” ani Jesus, “malibang dalhin siya ng Amang nagsugo sa akin” (Jn 6:44). Pinatotohanan ito ni San Pablo: “At hindi rin masasabi ninuman, Panginoon si Jesus, kung hindi siya pinapatnubayan ng Espiritu Santo” (1 Cor 12:3). Ang ating Pananampalatayang Kristiyano samakatuwid, ay hindi lamang sarili nating kagagawan. Nakabatay ito sa Diyos sa dalawang bagay: una, ang malayang handog ng Diyos ng paghahayag Niya ng Kanyang Sarili sa buong kasaysayan ng kaligtasan: pangalawa, sa biyaya ng kaliwanagang panloob na at inspirasyon na “nagbibigay sa lahat ng kagalakan sa pagsang-ayon sa katotohanan at paniniwala rito” (Vat IE: DS, 3010, ND, 120). 150. Ngunit hinihingi ng “biyaya” ng pananampalatayang kaloob ng Diyos ang ating malayang pakikiisa sa ibang tao. Ipinaliwanag ito ni San Pablo: “Kaya ang pananampalataya ay bunga ng pakikinig: at makakapakinig lamang kung may mangangaral tungkol kay Kristo” (Ro 10:17). Nakabatay ang pakikinig natin sa Salita ni Kristo sa pagpapahayag at pangangaral ngayon tulad ng ginawa nila noong panahon ng mga Apostol (Tingnan Mt 28:20: Gw 2:42, 4:25). Ang “pakikinig” na ito ay hindi lamang pakikinig sa Salita ng Diyos sa Banal na Kasulatan at sa pagtuturo ng Simbahan. Nangangahulugan din ito ng pag-aninag sa pagka-nandirito ng Diyos sa mga pangyayari sa ating buhay, sa ating mga kasama, sa ating saloobin, mga adhikain at pangamba, atbp. Sa maikling salita, ang pananampalataya ay ang atin ding aktibong pagtugon sa pagsaksi kay Kristo at sa Ebanghelyong ibinigay sa atin ng ibang tao. Ang aktibong pagtugong ito ay pinag-alab at kinasihan sa pamamagitan ng panalangin at pagsamba na ating ibinabahagi kaisa ng iba pang mga kasamahan sa Simbahan ni Kristo.

ANG ATING TUGON: SUMASAMPALATAYA TAYO

49

G. Personal Subalit Pangsambayanan (Eklesyal) 151. Ang pang-anim na kabalintunaan ng pananampalataya ay ang pagiging personal nito ngunit likas na pangsambayanan (eklesyal). Una sa lahat, ito ang Simbahang nananalig at kaya naman nagagabayan niya at napalulusog ang ating pananampalataya (Tingnan CCC, 168-69). Tinanggap natin ang biyaya ng pananampalataya noong tayo'y bininyagan at tinanggap sa Kristiyanong sambayanan, ang Simbahan. Sa loob ng ating mga Kristiyanong pamilya at ating parokya, tumutubo at nagiging ganap ang pananampalatayang itinanim sa Binyag. Sa pamamagitan ng katekesis, sa pamamagitan ng Sakramento ng Kumpil, sa pamamagitan ng Salita ng Diyos na ipinaliwanag at ipinangaral at lalo na sa pamamagitan ng Eukaristikong pagdiriwang ng Sakripisyong Pampaskuwa ni Kristo, umuunlad tayo sa pananampalataya. Ang ating personal na pananampalataya kay Kristo ay itinataguyod at pinatitindi ng ating mga kasamahan sa parokya o BCC, ayon sa sariling plano ng Diyos. Sapagkat “niloob ng Diyos na gawing banal ang tao at iligtas sila hindi bilang mga indibiduwal na walang bumibigkis o kaugnayan ang bawat isa, manapa'y gawin silang isang bayan” (1G, 9). 152. Maraming iba't ibang tagapagtaguyod at anyo ang pananampalatayang Kristiyano kahit dito sa ating bansa. Ngunit isang pangunahing katangian ng Pananampalatayang Katoliko ang kanyang balangkas bilang Simbahan. Sa Matanda at Bagong Tipan, laging ipinakikilala ng Diyos ang sarili sa anyo ng isang sambayanan. Bukod dito, isinalin sa atin ngayon ang pahayag na ito sa pamamagitan ng tradisyon ng Simbahan. Nararanasan natin sa Simbahan ang kapangyarihan ng MulingNabuhay na Kristo sa pamamagitan ng kaloob ng Espiritu Santo. Sa Simbahan, ang Katawan ni Kristo, nakakaharap ng Pilipinong Katoliko si Kristo: sa Salita ng Diyos sa Banal na Kasulatan: sa turo ng Simbahan: sa liturhikal, sakramental na pagpupuri at pagsamba sa Diyos: at sa gawaing paglilingkod sa isa't isa. 153. Si Kristo ang personal na Tagapagligtas para sa mga Pilipinong Katoliko hindi bilang pribadong tao kundi bilang mga kaanib ng isang sambayanan ng kaligtasan kung saan nakakatagpo natin si Jesus at nararanasan ang kanyang kapangyarihang mapagligtas. Hindi lamang isang bagay na pribado o pansarili ang pananampalataya kundi isang pakikiisa sa pananampalataya ng Kristiyanong sambayanan. Ang pananampalatayang ito ay buhay na nagpapatuloy ng Simbahang mula sa mga apostol, gayundin sa pagiging kaisa ng lahat ng mga Katolikong sambayanan ngayon sa buong mundo, Isinasalarawan ng Vaticano II ang mga pinagmumulan ng pangsimbahang dimensyong ito ng pananampalataya. 154. “Bilang panganay sa maraming magkakapatid at sa kaloob ng Espiritu, itinatag ni Kristo pagkatapos ng kanyang Kamatayan at Muling Pagkabuhay, ang isang bagong kapatiran ng lahat ng tumatanggap sa kanya sa pananampalataya at pag-ibig, ito ang pagkakapatiran ng kanyang sariling katawan, ang Simbahan, kung saan ang bawat isa bilang mga kasapi ay maglilingkod sa isa't isa ayon sa iba't ibang kaloob na ibinigay sa kanila” (GS, 32).

50

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO-

MGA

SALIGAN

IV. Maria: Huwaran ng Pananampalataya

155. Marahil, mas maraming natututuhan ang maraming Pilipinong Katoliko tungkol sa Pananampalataya mula sa kanilang debosyon sa Birheng Maria kaysa iba pang mga paraan. Ganap na nakabatay ito sa Kasulatan na naglalarawan kay Maria bilang ganap na huwaran ng pananampalataya. Sa pamamagitan ng kanyang “Oo” sa Pagbati ng Anghel, siya'y “nagiging huwaran ng pananampalataya” (Ang Mahal na Birhen, 35: Tingnan CCC, 148). Binibigyang-diin ni Lucas ang pagkakaiba ng pananampalataya ni Maria sa kawalan ng paniniwala ni Zacarias sa pagbati ni Elizabet. “Mapalad ka sapagkat nanalig kang matutupad ang ipinasabi sa iyo ng Panginoon” (Lu 1:45). Sinulat ni Juan Pablo II na “sa mga katagang “mapalad kang nanalig” ay matatagpuan natin ang isang uri ng 5usi” na magbubukas para sa atin ng kaloob-loobang katotohanan ni Maria, na binati ng anghel bilang, “napupuno ng grasya” (Tingnan RMa 19). 156. Ganap na isinabuhay ni Maria ang mga karaniwang kahulugan ng pananampalataya bilang “buong pagpapasailalim ng pag-iisip at kalooban” at ang “pagsunod ng pananampalataya" (Ro 16:26, 1:5: Tingnan DV, 5). Ngunit personal niyang ginawa

ito,

kasama ng lahat ng kanyang pantao at pambabaeng “ako” at ang tugong ito ng pananampalataya ay kinapapalooban ng ganap na pakikiisa sa “biyaya ng Diyos na nangunguna at tumutulong,” at ganap na pagbubukas ng sarili sa kilos ng Espiritu Santo na “laging nagdadala sa pananampalataya tungo sa katuparan sa pamamagitan ng kanyang mga kaloob” (DV, 5. Tingnan LG, 56). Ipinagpatuloy ni Lucas ang ganitong tema ng pananampalataya ni Maria sa kanyang ikalawang kinasihang aklat kung saan inilarawan niya ang pagkakabilang ni Maria sa “mga sumampalataya” sa sambayanang apostoliko pagkatapos ng MulingPagkabuhay (Tingnan Gw 1:14). 157. Tunay na isang mabisang inspirasyon si Maria para sa atin sapagkat lagi niyang isinabuhay ang pananampalataya sa lahat ng katotohanan ng karaniwan at pang-araw-araw na pamumuhay, kahit sa mga krisis sa pamilya. Nagbibigay ng isang ganap na halimbawa ang salaysay ni Lukas tungkol sa “paghahanap nila sa batang Jesus sa Templo” (Tingnan Lu 2:41-52). Mayroong unang yugto ng pagkamangha sa pagkakita kay Jesus sa templo sa gitna ng mga guro. Ang pagkamangha ang kadalasa'y simula ng pananampalataya, ang tanda at kondisyon upang mabago ang “takbo ng ating isip” at matuto ng mga bago. May natutunan si Jose at Maria mula kay Jesus

ng araw na yaon.

158. Pangalawa, mayroong pagkabahala at pag-aalala, tunay na dalamhati at pagdurusa. Kagaya ng sa mga propeta, nagdudulot ang Salita ng Diyos ng mabuti at masamang kapalaran. Si Maria ay “pumapasan na ng Krus” ng isang alagad ni Kristo. Pangatlo, madalas mayroong kakulangan ng pang-unawa. Si Maria at Jose, at nang

lumaon “ang Labindalawa” ay hindi makaunawa sa ibig sabihin ni Jesus. Ang pananampalataya ay hindi “maliwanag na kabatiran” kundi “pagtingin nang may kala-

buan, gaya ng sa salamin” (1 Cor 13:12).

ANG ATING TUGON: SUMASAMPALATAYA TAYO

51

Bilang panghuli, mayroong ikaapat na yugto ng paghahanap kung saan hindi kinalimutan ni Maria ang pangyayari kundi “itinago ang lahat ng bagay na ito sa kanyang puso.” Ang pananampalataya ay patuloy na paghahanap ng kahulugan ng saysay na nagaganap sa pamamagitan ng pagtuklas sa kawing na nag-uugnay sa mga ito. Gaya ng “eskriba na kumikilala sa paghahari ng Diyos,” kumilos si Maria “tulad ng isang puno ng sambahayan na kumukuha ng mga bagay na bago at luma sa kanyang taguan” (Mt 13:52). 159. Dahil ang pananampalataya ang susi ng buong buhay ni Maria mula sa kanyang banal na pagka-ina hanggang sa kanyang “pagkatulog sa Panginoon,” isang tunay na “paglalakbay sa pananampalataya” ang kanyang buhay (LG, 58). Ito ang dahilan kung bakit siya ang ating huwaran at tagapagtaguyod sa pananampalataya. Ngunit bukod sa ating pansariling buhay-pananampalataya, ipinakita ni Juan Pablo Il ang higit na malawak na kahulugan nito. “Nais kong pagnilayan ang “paglalakbay sa pananampalataya" kung saan nanguna ang Mahal na Birhen.... Hindi lamang ito tungkol sa kasaysayan ng buhay ng Inang Birhen, ng kanyang personal na paglalakbay sa pananampalataya.... Tungkol din ito sa kasaysayan ng buong-bayan ng Diyos, ng lahat ng taong kasama sa iisang “paglalakbay sa pananampalataya” (KMa 5. Tingnan 14-18).

PAGBUBUO 160. Ang pananampalataya ay isang katotohanang tumitimo sa ating buong pagkatao--sa ating mga isipan (mga paninindigan), sa ating mga kamay at kalooban (gawaing may pagtatalaga) at sa ating mga puso (pagtitiwala). Ang nilalayong aspeto ng pananampalatayang Kristiyano na binigyang-anyo sa Aral-Pananampalataya (ang Kredo), Asal-Pamumuhay (ang mga Utos) at Pagsamba (ang mga Sakramento) ay nagpapakita rin sa kabuuan ng pananampalataya. Samakatuwid, ang Pananampalatayang Kristiyano ay hindi isang bagay na kalat. Isa itong maalab na uri ng pamumuhay na nag-uugnay sa ating mga isipan, puso at kalooban na may kasamang AralPananampalataya, Asal-Pamumuhay at Pagsamba sa gitna ng isang nagpapatuloy na sambayanan ng mga kapwa-alagad ni Kristo. 161. Upang maunawaan ang “Doktrina” o katotohanan kung ano ang pananampalataya, kinakailangang kilalanin ang dimensiyong Pangpamumuhay at Pagsamba nito. Laging binibigyang-diin ito ng Kasulatan. “Nakatitiyak tayong nakikilala natin ang Diyos, kung sinusunod natin ang kanyang mga utos” (1 Jn 2:3). At ang paraan ng pananalangin ay “sa pamamagitan niya, kasama niya, at sa kanya, kasama ng Espiritu Santo, ang lahat ng papuri at karangalan ay sa iyo, makapangyarihang Ama, magpakailanman. Amen.”

52

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---MGA SALIGAN

MGA TANONG AT MGA SAGOT 162. Ano ang kahulugan ng “pananampalataya” sa Ang pananampalataya sa malawak na kahulugan ay pagtanggap at positibong pakikipag-ugnayan sa iba, mamahal, at katapatang nararanasan natin sa pamilya

pang-araw-araw na buhay? ang paraan ng ating pagkilala, lalo na ang pagtitiwala, pagat mga pakikipagkaibigan.

163. Ano ang kahulugan ng “pananampalatayang Katoliko?” Ang Pananampalatayang Katoliko ay “kilalanin, mahalin, at sundin si Kristo sa Simbahang Kanyang katawan” (PCP II, 36). Ito ay ang asal, pagkilos at proseso na sa pamamagitan ng kapangyarihang dulot ng biyaya ng Diyos tayo ay: e malayang nagtatalaga ng ating buong sarili sa Diyos, e nag-aalay ng ating kalayaan, ng ating pang-unawa at ng ating buong-kalooban sa Diyos na naghahayag ng kanyang sarili at kanyang plano, at e buong-pusong sumang-ayon sa Kanyang Pahayag. (Tingnan DV, 5) 164. Ano ang kakailanganin ng pananampalataya bilang “pagtatalaga ng ating buong sarili sa Diyos?” Ang pananampalataya bilang isang aktibong pagtugon sa Diyos ay sumasaklaw sa e ating isipan, na naniniwala sa Diyos na tumatawag sa atin sa kaligtasan kay Jesus:

e e

ating kalooban at mga kamay, na gumagawa ng kalooban ng Diyos, at ating puso, na naghahabilin ng ating sarili sa Diyos sa panalangin at pagsamba.

165. yano? Ang e e

Ano ang ilan sa mga pangunahing katangian ng Pananampalatayang KristiPananampalatayang Kristiyano ay: buo at lubusang pagtatalaga, nakatuon sa Banal na Santatlo, ang ating Amang nasa langit, kay Jesu-Kristo ang kanyang banal na Anak-na-naging-tao at ang kanilang Espiritu Santo, sa isang mapagmahal na kaalaman" na tumutulong sa ating umunlad at maging ganap bilang mga Pilipino, sa loob ng ating kultura at pagpapahalagang Pilipino at “nagsusugo” sa atin na humayo upang ipahayag ang Ebanghelyo.

166. Gaano kahalaga ang pananampalataya? Kinakailangan ang pananampalataya upang maging totoo tayo sa sarili: at sa gayo'y makamit ang ating kaligtasan, ang ating pakikipag-ugnay sa Diyos: Ama, Anak at Espiritu Santo. Sa tatlong katanungang di-lumilipas ay tumutugon ang Pananampalataya: e Ano ang maaari kong malaman? Ang Diyos na ating Ama at Kristong ating Panginoon.

PAARARO CAO LNG

AR

AURA

Na

RA

NS

Maam Na liar:

ANG ATING TUGON: SUMASAMPALATAYA TAYO

e e

53

Ano ang dapat kong gawin? Ibigin ang kapwa gaya ng ginawa ni Kristo. Ano ang maaari kong asahan? Ang presensiya ni Kristo at buhay na walanghanggan.

167. Ano ang nagagawa sa atin ng pananampalataya kay Kristo? Ang pananampalataya kay Kristo ay: e tumutulong sa ating umunlad sa pagiging mga taong may sapat na pag-iisip na maaaring makipag-ugnayan sa iba nang mapanagutan at ganap, e nagpapalaya sa atin mula sa pagka-alipin ng kasalanan, at e nagbubukas sa atin sa malalim na kagalakan at kaligayahan sa Panginoon. 168. Ano ang mga kabalintunaang katangian ng pananampalataya? Ang ating Pananampalatayang Kristiyano ay parehong: e tiyak na handang pag-alayan ng buhay, ngunit isang “misteryo” sapagkat gaya ng pag-ibig, mayroon pang laging kailangang unawain, e isang malaya at personal na tugon sa Diyos, subalit may hinihinging pananagutang moral sa budhi, e makatuwiran, subalit lampas sa ating likas na paraan ng pag-unawa, 0 e isang isahang pagkilos ng ating isipang kaloob subalit isa ring habambuhay na proseso, e isang biyaya ng Diyos sa pamamagitan ng Pahayag at panloob na inspirasyon, subalit isang bagay na ating isinasakatuparan na walang maaaring “maniwala" para sa atin, e isang isahang personal na tugon, ngunit posible lamang bilang kaanib ng Kristiyanong sambayanan, ang Simbahan. 169. Paano tayo makatitiyak sa ating pananampalataya? Ang pananampalataya ay katulad ng ating mapagmahal na pagkakilala sa ating pamilya at mga kaibigan. “Nakatitiyak” tayo sa kanilang pagmamahal at sinisikap nating makatugon dito. Gayundin, sa pamamagitan ng Pahayag ng Diyos kay Kristo, lubusan tayong nakatitiyak sa Kanyang pag-ibig sa atin at sinisikap tumugon sa pamamagitan ng biyaya ng pananampalataya.

SN Amay aaa

-An AA Tiara Oa

KABANATA

4

Ang Ating Kawalan ng Pananampalataya

Kaya sinabi ni Jesus, “Huwag kayong magbulung-bulungan. Walang makalalapit sa akin malibang dalhin siya ng Amang nagsugo sa akin, at ang lalapit sa akin ay muli kong bubuhayin... Sinabi ko na sa inyo na mamamatay kayo sa inyong mga kasalanan. Mamamatay nga kayo sa inyong mga kasalanan kung hindi kayo maniniwalang “Ako'y si Ako nga.” (In 6:43f: 8:24)

PANIMULA 170. Walang tigil na nananawagan para sa pananampalataya si Kristo sa mga Ebanghelyo. Pinuri ni Jesus ang Romanong Senturyon dahil sa kanyang matibay na pananampalataya (Tingnan Mt 8:8-10). Tinuya niya ang mga taong labis ang pagaalala sa pagkain at kasuotan dahil sa kanilang mahinang pananampalataya (Tingnan

Mt 6:30). Hindi siya makagawa ng mga kababalaghan sa mga taga-Nazaret dahil sa kawalan nila ng pananampalataya (Tingnan Mc 6:5). Sa binabagyong lawa, tinanong ni Jesus ang kanyang mga nanginginig na apostol: “Wala pa ba kayong pananalig?”

(Mc 4:40 NIB). At sa kanyang Huling Hapunan, sinabi ni Jesus kay Pedro: “Idinada-

langin ko na huwag lubusang mawala ang iyong pananampalataya” (Lu 22:32). 171. Alam natin mula sa karanasan na ang Pananampalatayang Kristiyano ay nakatatagpo ng iba't ibang uri ng pagtanggap sa atin, at sa loob natin, sa ating buong buhay. Kung minsan sa ating pag-iisip naglalagay tayo ng mga kondisyon para maniwala gaya ng nagdududang si Tomas: “Hindi ako maniniwala hanggat di ko nakikita ang butas ng mga pako sa kanyang mga kamay” (Jn 20:25). Sa ibang pagkakataon, ipinagkakanulo ng ating mga pagkilos ang ating pananampalataya gaya ng 54

aaa AA -

"Lahing walang pananampalataya! Hanggang kailan ako dapat na manatiling kasama ninyo? Hanggang kailan ko kayo paglitiisan?... Mapangyayari ang lahat sa may pananalig.” Kaagad sumagot nang malakas ang ama ng bata, “Nananalig po ako! Tulungan ninyo ako bagamat ako'y nagkulang.” (Mc 9:19, 23-24)

er

Site

|

IC

ON

AA"

IR! AANO

RANA YA

AA

a apa

Ta

ANG ATING KAWALAN

NG PANANAMPALATAYA

55

tatlong ulit na pagtatatwa ni Pedro: “Hindi ko nakikilala ang taong iyan” (Mt 26:72). O marahil sa ating pagtitiwala at pag-asa nagsisimula tayong magduda, katulad ng mga alagad ni Juan Bautista: “Kayo ba ang 'Siya na darating, o maghihintay pa kami ng iba?” (Lu 7:20).

KALALAGAYAN 172. Nahaharap ngayon ang pananampalataya ng Pilipinong Katoliko sa maraming panggigipit at tukso laban sa pananampalataya. Nagbago na ang ating buong panglipunang kalalagayan ng Pananampalatayang Kristiyano at ng Simbahan. Noon, nabubuhay ang mga Pilipino sa isang higit na matatag na lipunan kung saan ang Simbahan ang isa sa nangingibabaw. Karaniwang ang kawalan ng paniniwala ay sumasakop lamang sa iilang taong hindi nagsasabuhay ng pananampalataya na hinihikayat ng Simbahang bumalik sa mga Sakramento. Ngayon, nabubuhay tayong mga Pilipino sa isang lipunang nagbabago, na kung saan maraming relihiyoso at di-relihiyosong tinig ang umalingawngaw sa buong lupain. Mga buong pangkat-pangkat ang nahahatak na lumayo sa Pananampalatayang Katoliko. Nakatuon ang tugong pastoral ng Simbahan sa pagbubuo ng bagong maliliit at istrukturang pang-Simbahan tulad ng “Basic Christian Communities,” o Mga Batayang Pamayanang Kristiyano upang ipahayag ang Ebanghelyo nang higit na mabisa. 173. Isinasalarawan ng Vaticano II ang ganito mismong kalagayan: marami ang humihiwalay mula sa pagsasabuhay ng relihiyon. Noong unang panahon, hindi pangkaraniwan ang ipagkaila ang Diyos at relihiyon hanggang sa puntong iiwanan ang mga ito, at mangilan-ngilan lamang ito, ngunit ngayon parang pangkaraniwan na ang tanggihan sila bilang salungat sa pagsulong ng agham at sa isang bagong uri ng humanismo (GS, 7). 174. Sa Pilipinas, ang ating suliranin ng kawalan ng pananampalataya ay karaniwang bunga ng labis na pagbibigay-diin sa isang pangunahing dimensyon ng pananampalataya, samantalang kinaliligtaan ang iba ngunit kasing-halaga ring dimensyon. Binibigyang-diin ng mga Pundamentalista na si Jesus bilang kanilang personal na Tagapagligtas, ang pag-ibig sa Biblia at ang pag-aaruga sa kanilang mga kasapi, ngunit madalas na sarado sa Katolikong tradisyon, sa pag-unlad ng aral-pananampalataya, sa buhay-sakramental at sa higit na malawak at panlipunang pagmamalasakit (Tingnan PCP II, 219, 223-28). Matinding isinusulong ng mga aktibista ang paglaban para sa katarungan at pakikipag-isa sa mga mahihirap kaya kaunting panahon na lamang ang kanilang iniuukol sa panalangin at pagsambang Sakramental. May ilang Karismatiko ang labis na nagbubuhos ng panahon sa mga pagdiriwang na tigib ng Espiritu, ngunit nakakaligtaan na ang paglilingkod sa kapwa. Madalas na kulang ang tatlong pangkat sa tamang paninimbang at lawak ng isipan na isang tanda ng tunay na Pananampalatayang Katoliko.

rn

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--MGA SALIGAN

IPON ET

56

l. Mga Hadlang sa Paniniwala, Pagkilos at Pagsamba A. Kawalan ng Paniniwala laban sa May Paniniwala

176. Sa Kasulatan, ang suliranin ng kawalan ng paniniwala ng bayan ng Diyos, kaiba sa pagsamba sa mga diyus-diyusan ng mga pagano, ay isang paulit-ulit na sagabal. Tatlong pangunahing uri ng “kawalan ng paniniwala” ang mapupulot natin at nananatiling may kaugnayan sa ating panahon ngayon. Una, ang simpleng pagtatatwa na mayroong Diyos o na “si Jesu-Kristo ay Panginoon, ang bugtong na Anak ng Diyos.” “Wala namang Diyos!” ang sabi ng hangal!” (Salmo 14:1). “Sino nga ang sinungaling? Hindi ba ang tumatangging si Jesus ang Kristo?” (1 Jn 2:22). Karaniwan na ang ganitong pagtatatwa ay bunga ng maling kaisipan tungkol sa tao at sa Diyos (Tingnan CCC, 2126). “Nagbubunga ng mahinang pananampalataya ang maling kaisipan nila tungkol sa pagiging tao.... Ang iba nama'y may napakamaling pagkakilala sa Diyos na... ang pagtatatwa nila ay walang kinalaman sa Diyos ng mga Ebanghelyo "

(GS, 19).

177. Ikalawa, ang kasalungat na uri ng kawalan ng paniniwala ay ang paghahanap ng “di-pangkaraniwang kaalaman” tungkol sa kapalaran at hinaharap ng isang tao. Matagal ng ipinagbabawal ang dibinasyon (kulto), pangkukulam at salamangka. “Sinuman sa inyo'y... huwag manghuhula, huwag gagawin ang ginagawa ng mga mananawas, ng mga mangkukulam, ng mga manggagaway, ng mga espiritista, at ng mga salamangkero. Huwag din kayong makikipag-usap sa mga espiritu ng patay” (Deut 18:10-11, Tingnan CCC, 2115-17). Ngayon mayroon pa rin tayong mga “faith healers”, mga may pangitain at mga kagaya nito na pinaglalaruan ang payak na paniniwala ng mga karaniwang Kristiyano at inaakay sila patungo sa mga “bagay na ka-

suklam-suklam sa Panginoon” (Deut 18:12: Tingnan NCDP, 136).

Ka UTANG RANA

175. Ano, kung gayon, ang mga malalaking sagabal sa tunay na Pananampalatayang Kristiyano sa Pilipinas ngayon? Ipinaliliwanag sa Ikatlong Kabanata ang ilan sa mga kabalintunaan ng Pananampalataya. Ang katiyakan at pagkamakatwiran ng Pananampalataya ay maaaring mag-akay sa ilan tungo sa makatuwirang pag-aaral sa pananampalataya (dogmatismo) samantalang ang kalabuan nito ay nagtutulak sa iba upang maging mapamahiin. Ang pananampalataya bilang isang kaloob ay nagbubunsod kung minsan sa isang paniwalang “bahala na.” Ang pagbibigay-diin sa kalayaan ng pananampalataya ang nagdadala sa ilan sa isang makasarili at pansariling pananampalataya. Kahit ang personal na katangian ng pananampalataya ay maaaring maipagkamali na mangahulugan na pansarili lamang at tinatanggihan ang anumang pansambayanang dimensyon. Maaaring pangkatin ang mga sagabal sa tunay na pananampalataya ngayon ng mga Pilipino batay sa tatlong saligang dimensiyon ng pananampalataya: paniniwala, pagkilos at pagsamba.

UA

PAGLALAHAD

ANG ATING KAWALAN

NG PANANAMPALATAYA

57

178. Ang ikatlong sagabal sa Kristiyanong paniniwala ay ang likas na pagkamakasarili o kapalaluan na tumutukso sa lahat ng tao upang tingnan ang anumang pagtitiwala sa Diyos na laban sa kalayaan at kaganapan ng tao. Mula sa ganitong asal-pananaw umuusbong ang pag-aalinlangan, mga pagdududa at kawalan ng paniwala. Sinasabi nila: “sinong “makabagong' tao ang makatatanggap sa ganyang mga makalumang paniniwala!” (Tingnan CCC, 2088-89). Nakabatay ang ganitong kaisipan sa isang maling larawan: 1) ng Diyos bilang isang makapangyarihang Hukom na walang-pakundangang iginigiit sa atin ang kanyang kagustuhan, at 2) ng ating kalayaan na walang-anumang kaugnayan sa Diyos. TUGON

179. Iminumungkahi ng PCP II na ang pangunahing tulong na ating kailangan sa pagharap sa mga hamong ito ay ang isang “Pinanibagong Katekesis” na nagbibigaydiin sa pagpapanibago sa panlipunang paglilingkod at pagsamba. Nangangahulugan ito ng isang katekesis na nakasentro kay Kristo, nakaugat sa mga buhay na Salita ng

Kasulatan at tunay na maka-Pilipino at sistematiko (Tingnan PCP II, 156-64). Ang la-

yunin ay upang maipahayag sa angkop na paraan ang “totoong aral” ng Ebanghelyo (Tingnan GS, 21). Ang pangunahing “katotohanang” ipinakikita sa Kasulatan ay nilikha tayo ng Diyos na malaya na may kaukulang pagsasarili. Hinahangad ng Diyos ang ating sariling kabutihan. Ngunit hindi nito itinatakwil, sa anumang paraan, ang ating lubusang pangangailangan sa Diyos. Walang nalikhang daigdig kung walang Manlilikha (Tingnan GS, 36).

180. Mapangangalagaan ang tunay na dangal ng tao sa pamamagitan lamang ng pagtingin sa bawat tao na kaugnay ng Diyos na Siyang pinagmulan at huling hantungan ng lahat. Nakasalalay ang ating tunay na dangal sa katotohanang tinawag tayo upang makapiling ang Diyos. Ayon sa Vaticano II: Kung umiiral tayo, ito ay dahil nilikha tayo ng Diyos sa pamamagitan ng pagibig at sa pamamagitan din nito ay patuloy Niya tayong pinaiiral. Hindi tayo mabubuhay nang ganap ayon sa katotohanan kung hindi natin malayang tatanggapin ang Kanyang pagmamahal at ipapaubaya ang ating mga sarili sa ating Manlilikha (GS, 19). 181. Ipinakita ni Kristong Muling Nabuhay kung paano natin maisasakatuparan sa angkop na paraan ang isang 'pinanibagong katekesis' sa kanyang pakikipagtagpo sa dalawang alagad papunta sa Emmaus. Una, sumabay si Kristo sa paglalakad ng dalawang nagdududang alagad at nakinig sa kanilang salaysay. Pangalawa, kanyang “ipinaliwanag sa kanila ang lahat ng nasasaad sa Kasulatan tungkol sa kanyang sarili” (Lu 24:27). Sa wakas, inalok niya sila ng pagkakataong maniwala sa pamamagitan ng kanyang paghahati ng tinapay kapiling nila. Kayat iniwan ni Kristo ngayon sa kanyang mga tagasunod ang kanyang salita at “pagkain para sa paglalakbay sa Sakramento ng pananampalataya. Dito ang mga bagay na nagmula sa lupa, ang mga bunga ng ating pagsisikap, ay nababago sa pagi-

58

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--MGA SALIGAN

ging maluwalhating Katawan at Dugo Niya, bilang isang hapunan ng pakikipagkapwa at isang patikim sa darating na makalangit na piging” (G5, 38). 182. Bilang paglagom, ang Kristiyanong doktrina o aral ay isang buhay at nagbibigay-buhay na katotohanang umuunlad sa loob ng maraming panahon sa inspirasyon ng Espiritu Santo. Bukod dito, hindi kailanman masasabing ang sumasampalataya kay Kristo ay katumbas ng pagtanggap sa “tunay na aral.” Sapagkat kay Kristo natatagpuan ng sumasampalataya ang kaligtasan: “Hindi ninyo siya nakita kailanman, ngunit siya'y inibig na ninyo. Hindi pa rin ninyo siya nakikita magpahanggang ngayon, ngunit nananalig na kayo sa kanya. Dahil dito'y nag-uumapaw na sa inyong puso ang kagalakang di kayang ilarawan sa salita. Sapagkat inaani na ninyo ang bunga ng inyong pananampalataya, ang inyong kaligtasan” (1 Ped 1:8-9). Isang katotohanang umiiral ngayon ang kaligtasang ito at sumasaklaw sa lahat ng ating iniisip at ginagawa, at inaasahan, sa bawat araw ng ating buhay. B. Kawalan ng Pananampalataya laban sa Pagkilos

183. Ngunit mayroong isang “praktikal na di-pagkilala sa Diyos (practical atheism)” na naging higit na laganap kaysa sa anumang pangkaisipang kawalan ng pananampalataya: mga Pilipinong nabubuhay na para bang walang Diyos. Gaya ng mga Hebreo noong unang panahon, hindi sila nagtatanong: “Mayroon bang Diyos?” Sa halip, pinag-uukulan nila ng pansin ang praktikal na tanong: “Nasa piling ba natin ang Diyos o hindi?” (Exo 17:7). “Kailangan ba tayong mabahala tungkol sa Kanya?” “Sasaktan ba tayo ng Diyos sa anumang paraan?” Walang pakialam sa pag-ibig ng Diyos ang mga “praktikal” na taong ito na dikumikilala sa Diyos. Napapatunayan ito sa kanilang kawalan ng utang na loob, pagwawalang-bahala at katamarang espirituwal (Tingnan CCC, 2094). Bigo silang makita ang mga tanda ng pag-iral ng Diyos. “Hanggang kailan ako mamaliitin ng mga taong ito? Bakit hanggang ngayo'y ayaw pa nila akong paniwalaan, sa kabila ng mga kababalaghang ginawa kong nakita nila?” (Bil 14:11). Ang pagkabulag na ito ay karaniwang mauugat sa dalawang pangkalahatang dahilan. 184. Una, mayroong isang kaisipang pabagu-bago (pragmatic) at makamundo (secularistic) na sinusukat ang lahat ng tagumpay ng tao alinsunod sa “pagpapalayang pangkabuhayan at panlipunan” (GS, 20). Sinasabi ng PCP II ang tungkol sa isang “namamayaning konsumerismo sa ating lipunan” (PCP II, 634). Inilarawan ni San Juan ang pangunahing sanhing nasa bawat isa sa atin--ang ating likas na pagkiling sa kasamaan nitong “makamundong pananaw”: “Ang nakapupukaw sa masamang pita ng laman, ang mga nakatutukso sa paningin, at ang karangyaan sa buhay--ay hindi nagmumula sa Ama kundi sa sanlibutan” (1 Jn 2:16). 185. Ikalawa, higit pang naaangkop sa ating Pilipinong kalalagayan na masasabing sanhi ng kawalan ng paniniwala sa asal ay ang kahirapan at kawalang-katarungan sa ating paligid. May mga mabibigat na pahayag ang PCP IT tungkol dito sa mga pambansang sanhi ng ating pagkamakasalanan: “Sa kahirapan at kakulangan ng

ANG ATING KAWALAN

NG PANANAMPALATAYA

59

kaunlaran sa ating bansa, sa mga hidwaan at mga pagkakahati-hati nito, nakikita natin ang kamay ng pagkamakasalanan ng tao, lalo na sa mapangkamkam na mga galamay ng kasakiman para sa pakinabang at kapangyarihan” (PCP II, 266). 186. Malaking bilang ng mga tao ang may matinding kamalayan sa kanilang kawalan ng mga yaman ng daigdig sa pamamagitan ng kawalang-katarungan at dimakatarungang pamamahagi” (65, 9). “Sa gitna ng maraming inagawan ng mga pangunahing pangangailangan upang mabuhay, mayroong iilan na nabubuhay sa karangyaan at inaaksaya ang kanilang kayamanan... Magkatabing umiiral ang luho at karalitaan” (GS, 63). Sinasabi ng PCP II kung paano dapat mabagabag ang budhing Kristiyano sa mga kasalanang ginagawa laban sa maralita: napakaraming mga manggagawa ang hindi pinagkakalooban ng makatarungang pasahod upang sa gayon mapanatili ang mga pamantayan ng pamumuhay ng iilang nagmamay-ari na nang lubos sa mga bagay na kailanman ay hindi matitikman ng mga kapus-palad, patuloy na binubungkal ng mahihirap na magsasaka ang mga lupang kailanman ay hindi mapapasakanila, makasariling ginagamit ang kapangyarihang pang-ekonomiya at pulitikal upang pagsilbihan ang interes ng iilan (PCP Il, 267). 187. Ang ganitong kawalang-katarungan ay isang pangunahing sanhi ng kawalan ng pananampalataya hindi lamang ng mga pinagsasamantalahan at inaapi kundi pati rin ang mga lumalabag sa katarungan. Itinatatwa ng mga mapagsamantalang ito ang Diyos sa pamamagitan ng pagtanggi sa mga karapatang-galing-sa-Diyos ng kanilang mga biktima. Sa kabilang banda naman, itinatakwil ng mga inaapi ang Diyos sapagkat hindi nila makita ang katotohanan ng Kristiyanong pananaw at pangako sa kanilang pang-araw-araw na buhay. Kaya nga ang kawalan ng pananampalataya sa pagkilos ay unti-unting nagiging isang katotohanang pangkultura para sa mga taong naghihirap sa laganap na kawalan ng katarungan. 188. Ang kulturang ito ng kawalan ng pananampalataya ay maaaring magkaroon ng sistematikong anyo sa pampulitika o pangkabuhayang balangkas na nagkakait ng mga pangunahing karapatang-pantao. Sinisisi ng mga Pilipinong tagasunod ni Marx ang pananampalatayang pangrelihiyon kasama ang piyudalismo, burukratikong kapitalismo at imperyalismo sa mga suliranin ng lipunang Pilipino (Tingnan PCP II, 265). Ipinapahayag nila na ang relihiyon ay isang panlipunang pampakalma na nangangako sa mga mahihirap at inaapi ng isang makalangit na gantimpala kung mananatili lamang silang sunud-sunuran ngayon. TUGON

189. Ang tulong na inaatas ng PCP II upang malutas ang kawalan ng pananampalataya sa “pagkilos” ay “Pinanibagong Apostoladong Panlipunan” tungo sa “Panlipunang Pagbabago” (Tingnan PCP II, art. 15: 20-27: dokumento. 165-66, 256-329). Isinasagot natin sa mga tagasunod ni Marx na hindi kailanman nangako si Kristo ng isang makalangit na gantimpala sa mga “hindi kumikilos” na mga alagad, (yaong mga

60

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO ---MGA

SALIGAN

sumisigaw lamang ng “Panginoon, Panginoon”). Ang gantimpala ay para lamang sa mga tumutupad sa kalooban ng Ama (Tingnan Mt 7:21). Ang tunay na Pananampalatayang Kristiyano sa kanyang etikal at propetikong gampanin ay nagpapaunlad sa mga pangunahing pagpapahalagang-pantao na pansarili at panlipunan. Hinuhubog nito ang uri ng pamumuhay ng mga Kristiyano ayon sa mga pinahahalagahan ng Ebanghelyo at tunay na pananagutang pantao at katarungan. Sa labas ng pananampalatayang ito, maliit lamang ang nakapagwawasto sa “Kasalanan ng Mundo” na nananatiling umiiral at pangkalahatang ugat ng pagsasamantala ng tao sa tao. 190. Hindi lamang inilalahad ng PCP II ang mga kasalukuyang panlipunang turo ng Simbahan sa isang paraan na napapanahon sa tunay na kalagayan ng Pilipinas. Binibigyang-diin nito ang mga tunay na saksi at konkretong ambag na malaon ng inialay ng napakaraming tao, BCCs, NGOs, atbp. (Tingnan, PCP II, Art 42, 4: dokumento 390). Bukod sa mga ibinibigay na tulong na materyal, ang higit na malalim at higit na tatagal na ambag ay ang pagpapakita ng “mabuting halimbawa” sa pamamagitan ng pagsasabuhay ng pananampalataya. Lalong mabisa ang ganitong “mabuting halimbawa” kapag sinamahan ng maaasahang patnubay at tagubilin sa mga pangunahing Kristiyanong asal at tugon sa mga hamon ng panahon ngayon. Maaaring makatwirang angkinin ng Simbahang Katolika sa Pilipinas na sadyang mapalad siya sa dalawang bagay na ito. K. Kawalan ng Pananampalataya laban sa Pagtitiwala/Pagsamba

191. Sa ikatlong larangang ito ng pananampalataya--ang Pagsamba--isang karaniwang pagtuligsa mula sa ilang kasalukuyang sikolohiya na nagpaparatang na ang relihiyon ay isa lamang ilusyon, isang pambatang paglalarawan ng animo'y nawawalang ama. Sinasabi nila na nag-iimbento tayo ng amang-diyos upang magbigay ng kapanatagan laban sa ating mga takot sa malupit na mundong ito. Bunga nito, tinutuligsa nila ang batayan ng Kristiyanong Pag-asa, kaya nadadala nila ang ilan sa pagkasira ng loob at maging sa kawalang-pag-asa. Natutukso ang iba sa kapangahasan: sa pagiging pangahas sa kakayahan lamang ng tao o kaya'y sa awa ng Diyos na wala namang pagsisisi at pagbabago ng kalooban (Tingnan CCC, 2091-92). 192. Ipinakikita ng PCP II ang kabaligtarang anyo ng kawalan ng pananampalataya kaugnay sa pagsamba. Sa Pilipinas, sa kasamaang-palad, madalas na ang pagsamba ay nahihiwalay sa kabuuan ng pamumuhay, Hindi nakikita ang liturhiya bilang bukal at taluktok ng buhay ng Simbahan. Sa halip, itinuturing itong isang departamento ng buhay na walang malalim na kaugnayan sa buhay-panlipunan, pang-ekonomiya, at pampulitika (PCP Il, 167). Totoo ring madalas na may ilang mga nakagawiang tanyag na gawang-kabanalan at kaugalian na nagmumukhang parang pamahiin, at mga makasarili at mapagsariling asal kaysa tunay na Kristiyanong panalangin.

ANG ATING KAWALAN

NG PANANAMPALATAYA

61

TUGON

193. Malinaw na “Isang Pinanibagong Pagsamba” ang paraan sa pagtugon sa mga pagbatikos dahil sa kawalan ng pananampalataya laban sa pananampalataya bilang pagsamba (Tingnan PCP II, 167-81). Inaatasan ng Konsilyo Plenaryo ang isang aspeto ng kinakailangang lunas: May mahigpit na pangangailangan na bigyang-diin sa mga Pilipinong Katoliko na dapat maging isang kilos ng pagsamba ang kabuuan ng buhay, tulad ng sinasabi ni San Pablo sa kanyang sulat sa mga taga-Roma (Ro 12:1), Hindi natin masasamba ang Diyos sa ating mga simbahan at mga banal na lugar samantalang binabale-wala Siya sa pang-araw-araw na kalakaran ng buhay (PCP Il, 168). 194. Ang pagpapanibago sa pagsamba ng ating mga kababayan ay nangangailangan ng pagpapanibago sa kanilang buhay-panalangin at mga tanyag na relihiyosong kaugalian. Tungkol sa huli, pinapayuhan tayo ng PCP II na “Ang ating asal ay kinakailangang maging isang mapanuring paggalang, mapanghikayat, at mapanibago. Dapat humantong sa liturhiya ang mga gawaing ito. Kinakailangan silang maging makabuluhang nakaugnay sa buhay-Pilipino, at tumutugon sa layunin ng ganap na kaunlarang pantao, katarungan, kapayapaan, at ang dangal ng sangnilikha. Dapat tayong magkaroon ng lakas-loob na iwasto ang anumang nagdadala sa panatisismo o nagpapanatili sa mga taong maging parang sa bata sa kanilang pananampalataya.” At, idinadagdag pa, “kasabay nito, samantalang nakikita kung gaano pinahahalagahan ng marami sa ating mga kababayan ang mga gawaing ito na pangrelihiyon, dapat nating gamitin ang mga ito bilang mga behikulo ng ebanghelisasyon tungo sa pagsamba sa Espiritu at sa katotohanan” (Jn 4:24, PCP II, 175). Ngayon, ang batayan para sa pagpapanibago ng ating buhay panalangin at gawaing pangrelihiyon ay ang Santatluhang Panalangin ng Simbahan. 195. Santatluhang Panalangin/Pagsamba. “Ang tungkulin ng Simbahan ay ipakita ang presensiya ng Diyos Ama at ang Kanyang Nagkatawang-taong Anak na parang talagang nakikita samantalang walang tigil sa pagpapanibago at paglilinis ng kanyang sarili sa paggabay ng Espiritu Santo” (GS, 21). Ang pagsamba ng mga Katoliko sa Ama, Anak at Espiritu sa Kristiyanong sambayanan ang maaaring pinakamabisang paglilinis at pagpapagaling sa ating panalanging may “ilusyon” at nakasentro sa sarili at pansariling kapakanan. Sapagkat tinatawag tayo ng Santatluhang panalanging lumayo mula sa huwad na “pananampalataya” na naghahanap ng pansariling kapanatagan tungo sa bukas-loob na pagbibigay ng sarili sa pakikibahagi sa mapangligtas na misyon ni Kristo at ng Simbahan sa mapagmahal na paglilingkod. “Kung kayo'y mag-ibigan, makikilala ng lahat na kayo'y mga alagad ko” (Jn 13:35). Ipinakikita ito sa paglilingkod sa bawat isa “sa pinakahamak sa mga kapatid kong ito” (Mt 25:40). 196. Ang panalanging Kristiyano, kung gayon, ay hindi isang pambatang pagla-

62

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--MGA SALIGAN

larawan ng isang “iniidolong ama” o isang “Nido Jesus” na nagsisilbing mga larawan ng pagtakas mula sa hapdi ng paglaki at pagmamahal sa tunay na mundo. Ang pagtuligsa ng sekular na Sikolohiya ay tumutukoy sa pag-abuso ng pananampalatayang pangrelihiyon sa halip na sa tunay na katotohanan nito. Ang tunay na Kristiyanong panalangin at pag-asa ay nakabatay sa isang ganap at personal na pag-unawa sa PRESENSIYA ng Diyos at sa ibinubunga sa ating pagtanaw ng utang-na-loob, pasasalamat, pagsamba at pagmamahal sa Kanya. 197. Ang Santatluhang panalangin ang humihikayat sa Pilipinong Katoliko, sa pamamagitan ng pananahanan ng Espiritu Santo, tungo sa pakikibahagi sa sariling karanasan ni Kristo ng “ABBA, Ama,” na ang kalooban ay ipinapanalangin nating “sundin... dito sa lupa para ng sa langit” (Ama Namin). Bilang nakaugat sa pagsamba ng buong Simbahan sa Diyos Ama, Anak, at Espiritu Santo, ang Pilipinong Katoliko ay nagaganyak sa pinakamahalagang pananagutan sa kapwa-tao at pinapatnubayan ng walang-hanggang pag-uugnayan, mapanlikha at mapangligtas na pagmamahal ng Santatlo. Tigib ng ganitong Pag-ibig, sama-samang tumutugon sa liturhiya ang mga Katoliko kasama ang isang umaalingawngaw na “AMEN!” sa pagtatapos ng lahat na mga Eukaristiyang Panalangin: Sa pamamagitan ni Kristo [Nabuhay na Mag-uling Anak na Nagkatawang-tao], kasama Niya at sa Kanya, kasama ng Espiritu Santo, ang lahat ng pangaral at papuri ay sa iyo Diyos Amang Makapangyarihan, magpasawalang-hanggan. 198. Makatutulong rin ang Santatluhang panalangin sa mga Pilipinong Katoliko sa “pag-uusap sa pagitan ng mga relihiyon” na binanggit sa PCP II. Samantalang pinagtuunan ng pansin ng Konsilyo Plenaryo ang mga panuntunan para sa pangebanghelisasyong misyon sa mga Pilipinong Muslim, Buddista, Taoista, atbp. (tingnan PCP II, 110-15), ito ay nagpapahiwatig sa higit na malawak na misyong umaabot sa lahat ng ating mga kapwa Asyano na sumusunod sa mga dakila at tradisyunal na kulturang pangrelihiyon ng Silangan. Ang pagtatalaga ng sarili kay Kristo, ang Salita ng Diyos na Nagkatawang-tao, ang batayan ng pakikipag-usap ng mga Kristiyano sa mga Muslim at Judio na gumagalang din sa Salita ng Diyos. Ang hangarin ng mga Buddista ay makawala sa lahat ng mga makataong pagnanasa patungo sa walang-tinag na katahimikan ng Nirvana. Ito ang nag-uugnay sa pagsamba ng Kristiyano sa Ama, na “kailanma'y walang nakakita” (Jn 1:18) at siyang naranasan ng mga Kristiyanong mistiko bilang “wala, wala, wala....” ng ating kamulatan sa mundo. At panghuli, ang Hinduismo ng Advaitan ay maaaring lapitan sa pamamagitan ng Kristiyanong karanasan ng Espiritu Santo, ang bukal ng pagkakaisa sa pagitan ng sarili at Diyos na nag-aanyaya sa lahat ng tao sa higit na malalim na ugnayan sa pag-ibig. Il. Mga Hadlang sa Paniniwala sa Pagiging Sarili 199. Bukod sa mga hadlang sa tatlong pangunahing makatotohanang (objective) dimensiyon ng tunay na pananampalataya (ano ang ating pinaniniwalaan, ginagawa

ANG ATING KAWALAN

NG PANANAMPALATAYA

63

at sinasamba) ang iba'y tumatalakay sa mga mapansariling (subjective) dimensiyon (paano tayo naniniwala, gumagawa at sumasamba) sa ating likas na proseso ng pagiging ganap sa Pananampalataya. Mahalagang bigyang-pansin ang maling kaisipan ng maraming kabataang Pilipino na masama “ang pagtatanong tungkol sa pananampalataya.” Nagmumula ito sa maling pananaw, na malimit ikintal sa isip ng mga may magagandang hangarin subalit mali sa pagtuturo ng relihiyon, na ang pananampalataya ay isang bagay na tinatanggap lamang mula sa mga nasa mataas na katungkulan. Sa aktuwal na nangyayari dahil ang pananaw na ito'y napakadalas ibinabahagi sa pagkabata, nagiging madaling pangangatwiran ito kalaunan sa pag-iwas sa personal na pananagutan para sa mga pansariling paniniwalang pangrelihiyon. TUGON

200. Ang nakatutulong ng malaki rito ay ang ating patuloy na pagmumulat sa Pananampalatayang Kristiyano na kinapapalooban ng aktibong pakikibahagi ng ating pamilya, mga kaibigan, BCCs, parokya, Katolikong Sambayanan, atbp. Nananawagan sa atin si Kristo at ang Simbahan para sa isang matalinong pagsunod, na kung saan ay ginagamit natin ang lahat ng kakayahan ng ating isip, kalooban, imahinasyon, at mga pandama. Kailangang malinaw nating makita ang pagkakaiba ng dalawang magkaibang takbo ng kaisipan. Ang una ay ang matapat na pagtatanong na naghahanap na makilala nang higit ang ating Panginoon sa pamamagitan ng sariling pag-aaral, pagninilay at pakikipag-usap para Siya'y mahalin natin nang higit na marubdob at masundan Siya nang higit na malapit. Ang pangalawa ay ang makasariling asal ng tunay na pagdududa, gaya ng nag-alinlangang si Tomas, kapag nagbibigay tayo ng mga pangunang kondisyon bago maniwala sa Diyos (“Hindi ako maniniwala hangga't di ko nakikita...” [Jn 20:25]). 201. Hinahamon tayo ng ating buhay-pananampalataya na patuloy na umunlad sa pang-unawang pangrelihiyon, pananaw na moral at pagsasanay, at taimtim na panalangin. Matutupad ito kapag pinalalakas at pinagtitibay tayo ng ating mga kapwa-Katoliko na nagkakaisa sa lokal na Simbahan na siyang sambayanan ng mga alagad ni Kristo.

PAGBUBUO 202. Tinalakay sa paglalahad na ang mga hamon sa tunay na pananampalataya ay maaaring manggaling sa alinman sa tatlong pangunahing makatotohanang dimensyon ng doktrina, moral na pamumuhay at pagsamba. Ang mga hadlang ay tumatalakay nang tiyak sa ating Pananampalataya sa pagsasabuhay natin nito sa ating tanging personal at panlipunang kapaligiran. Tayo'y mga Pilipino ng ikadalawampung siglo na nabubuhay sa isang partikular na kalalagayang pangkabuhayan, pampulitika, panlipunan, pangkultura, at pangrelihiyon. Nagkakaroon ng mga malilinaw na

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--MGA SALIGAN

“mukha” ang mga hamon sa tunay na pananampalataya. Nasa magiting na pagharap sa mga ito nang sama-sama sa ating mga Kristiyanong sambayanan na tayo'y tumutugon sa mapagmahal na tawag ni Kristong ating Panginoon. 203. Kung hindi tayo “maniniwala” sa pangunahing doktrina ng mga Katoliko, tiyak na hindi tayo magiging masigasig sa pagtupad sa mga pangunahing alituntuning Moral ng Katoliko o makibahagi nang makahulugan sa Katolikong Pagsamba. Maging dahil man ito sa pagmamataas, pagdududa o manhid na pagwawalang-bahala, hindi tayo magtatalaga ng ating mga sarili sa paglilingkod sa kapwa para sa kapakanan ni Kristo, at hindi rin magbibigay-halaga para sa tunay na pagsamba sa buhay na Diyos na ipinahayag sa pamamagitan ni Jesu-Kristo. Kaya ang pagtangging maniwala sa Diyos, kay Kristo at sa Simbahan ay nagtataglay ng maraming masasamang bunga para sa mga indibiduwal na tao, mga pamilya, at sa kalakhang sambayanan. 204. Kaya hinihiling natin sa Diyos na “tulungan tayo dahil sa kawalan natin ng pananampalataya” bilang tanging paraan ng dahan-dahang pagdating sa “katotohanan” ng ating mga sarili, ng ating mga kapwa, at ng Diyos, sa ating mga pag-iisip, sa ating maayos na pagkilos, at sa ating panalangin. Tanging kay Kristo lamang at sa Espiritu Santo tayo patuloy na makatutugon sa mga hamon ng “buhay kay Kristo” ngayon.

MGA TANONG AT MGA SAGOT 205. Ang lahat ba ay may pananampalataya? Ang lahat ay may likas na pananampalataya, paniniwala sa isang bagay o isang tao. Ang pagsampalataya sa Diyos ay handog ng Diyos na ibinibigay Niya sa bawat isa sa iba't ibang pamamaraan. Nais ng Diyos na “ang lahat ng tao ay maligtas at makaalam ng katotohanan.” (1 Tim 2:4). Ngunit ang karanasan ay nagpapakita na maaaring magamit natin sa maling paraan ang ating kalayaan at tanggihan ang alay ng Diyos, o kaya'y lumayo tayo sa Diyos sa pamamagitan ng kasalanan. 206. Kristo? Ang e e

Anu-ano ang mga hamong hinaharap ng ating buhay-pananampalataya kay

ating buhay-pananampalataya kay Kristo ay hinahamon ng ating sariling kapalaluan at makasalanang pagka-makasarili: ang karukhaan, pagdurusa, at kawalang-katarungan ng marami na pinatingkad ng pagwawalang-bahala at masamang halimbawa ng iba: e. kamangmangan sa relihiyon, maling paglalahad ng Ebanghelyo, at mga kaugaliang may isahang pagkiling: at e mga paganong aral-pananampalataya at maluhong pananaw at pagpapahalagang laganap sa ating kapaligiran.

207. Paano nahahadlangan ang pananampalataya ng mga kaugaliang may isahang pagkiling?

"OZ

64

:

7 OT

"ma

ANG ATING KAWALAN

NG PANANAMPALATAYA

ION

GAN

TGA

NG

65

Ang labis na pagbibigay-diin sa isang dimensyon lamang ng Pananampalataya ay nagbubunsod sa maling paglalahad ng dimensyong ito at pagsasawalang-bahala sa iba. Kung ang Pananampalataya ay mauuwi lamang sa: e doktrina, ang magiging karaniwang resulta nito ay isang dogmatismo na walang damdamin at kulang sa panalangin na walang kaugnayan sa tunay na buhay, e maka-aktibistang pakikipaglaban para sa katarungan, ang pananampalataya ay nagiging isang ideolohikal at di-makatarungang paghahangad ng mga pansariling layunin, e mga pagdarasal, mga debosyon, at pagsisimba, ang pananampalataya'y nagiging kapalit para sa tunay na maka-Kristiyanong pagkakawanggawa. 208. Sinu-sino ang mga “di-naniniwala” ngayon? Ang mga “di-naniniwala” ngayon ay e ang mga praktikal na walang-kinikilalang Diyos na ang hangad lamang ay magkamit ng kayamanan, katanyagan, o kapangyarihan kaya wala na silang panahon para sa Diyos, e o ang iba na nagpapahayag na mayroon silang di-pangkaraniwang kaalaman at kapangyarihang mula sa Diyos. Alinman dito'y hindi kumakatawan sa tunay na Pananampalatayang Kristiyano kay Jesu-Kristo. 209. Paano tayo makatutugon sa kawalan ng paniniwala sa doktrina? Kailangan natin ang pinanibagong katekesis sa katotohanan ng Ebanghelyong nakasentro kay Kristo, na tumatawag sa ating tumugon sa tawag ng Kristiyanong paglilingkod sa ating kapwa-tao at sa tunay na pagsamba sa ating mapagmahal na Ama sa Espiritu at sa katotohanan, sa Kristiyanong sambayanan. 210. Paano tayo makatutugon sa kawalari ng paniniwala ng “HINDI paggawa”? Ipinapakita ng “pinanibagong panlipunan paglilingkod” ang mahalagang pagpapahalagang-pantao ng pagsunod kay Kristo ngayon sa konkretong paglilingkod sa mahihirap at inaapi tungo sa pagbabagong panlipunan. 211. Paano tayo makatutugon sa kawalan ng paniniwala ng “HINDI pagsamba?” Ang panawagan ng PCP II para sa “pinanibagong pagsamba” ay nangangahulugan ng pagtulong sa lahat ng mga Pilipinong Katoliko na tunay na maunawaan ang Kristiyanong pagsamba sa Diyos ating Ama, sa pamamagitan ni Kristong Anak Niyang-naging-tao, sa kanilang Espiritu Santo. Nangangahulugan ito ng pag-aaral na maiugnay ang ating mga personal at umiiral na pagsamba sa liturhikal na pagsamba ng Simbahan. Makakamit lamang ito kung sasamba tayo sa Diyos ng may pananam-

RAANARAN

O

"UTONGNAE:

66

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO-

MGA SALIGAN

palataya, sa pamamagitan ng personal na pakikipag-ugnayan kay Jesu-Kristo bilang mga kasapi ng Kanyang Katawan, ang Simbahan, at hindi lamang sa pamamagitan ng itang mga panlabas na ritwal. 212. Ano ang nakatutulong sa atin sa pagtugon sa mga hamon ng pananampalataya? Makatutugon tayo nang sapat sa mga hamon

ng pananampalataya

sa pamamagi-

tan lamang ng Espiritu Santo na kumikilos sa kalooban natin: at sa pamamagitan ng ating pamilya at mga kaibigan, at sa pamamagitan ng pagtuturo ng Simbahan at mga Sakramento nito, lalung-lalo na ang Eukaristiya. 213. Paano tayo uunlad sa pananampalataya? Uunlad tayo sa ating Katolikong pananampalataya sa pagpapalalim ng ating pagka-unawa sa mapangligtas na mensahe ni Kristo (paniniwala), sa “pagsasagawa” ng katotohanan sa Kristiyanong paglilingkod, at sa “pagdiriwang” ng makatotohanang panalangin at pagsamba sa Sakramento sa pamamagitan ni Kristo sa Espiritu Santo. 214. Paano tayo makikipag-usap sa mga taong tapat na nag-aalinlangan at nagtatanong sa Kristiyanong pananampalataya? Matutulungan natin ang mga taong nag-aalinlangan tungkol sa pananampalataya sa pamamagitan ng: e paglilinaw sa mismong pagsasabuhay ng paniniwala, sa pamamagitan ng mga pangkaraniwang halimbawa na hango sa kanilang sariling pakikipagugnay sa buhay-pamilya at mga pakikipagkaibigan: e pagpapaliwanag sa mga pangunahing katotohanan ng ating pananampalataya (Ang Kredo) at paano isinasabuhay ang mga ito sa mga pagpapahalagang moral at pagsambang sakramental, at e pagpapakita sa kanila kung paano nababatay at pinauunlad ng Pananampalatayang Kristiyano ang mga pangunahing pagpapahalagang kultural ng Pilipino, pansarili man o panlipunan. 215. Nagbabago ba ang Kristiyanong Paniniwala? Nananatili ang mga pangunahing katotohanan ng pananampalatayang Kristiyano ngunit bilang Buhdy at nagbibigay-buhay, hindi patay at hindi nananatili sa dati. Bilang buhay, ang tunay na Pananampalataya ay patuloy na pinapatnubayan ng Espiritu para tumugon sa mga bagong hamon ng daigdig, kasama ng mga bagong pagpapahayag at mga bagong pagbibigay-diin upang manatiling tapat sa katotohanan ng Ebanghelyo.

UNANG BAHAGI

ESi EX visto, Ang

Sing

@EKatotohanan

68

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO, ATING KATOTOHANAN

Ang Pananampalatayang Kristiyano ay nakatuon kay Jesu-Kristo, na siyang mismong “ang Daan, ang Katotohanan at ang Buhay.” (Tingnan Jn 14:6)

PAMBUNGAD Sa Unang Bahagi ay ipakikilala si Kristo, ang ating Katotohanan, o Doktrina. Ito ang magsisilbing batayan sa sumusunod: ang Ikalawang Bahagi, si Kristo, ang ating Daan, o Moral na Pamumuhay at ang Ikatlong Bahagi, si Kristo ang ating Buhay, o Pagsamba/Mga Sakramento. Bilang ating “katotohanan”, si Kristo ang bukal ng ating buhay bilang mga Pilipinong Katoliko, ang hinahanap natin para sa sariling pagkakakilanlan, para sa pangunahing kahulugan sa buhay. Nagbibigay-kahulugan siya maging sa ating pagdurusa, at itinutuon ang ating mga personal na pagtatalaga sa loob ng isang pananaw na bukas sa espirituwal. Matalik siyang nakikipag-ugnay sa atin sa pamamagitan ng kanyang Inang si Maria. Kaya si Kristo ang nasa sentro ng mismong Pagpapahayag ng Diyos ng kanyang sarili na dumarating sa pamamagitan ng kalikasang nakapaligid sa atin, sa Biblia, sa Simbahan, at sa ating mga personal na karanasan sa pang-araw-araw na buhay. Siya ang sentro ng ating tugon sa pananampalataya, sa pag-iisip, pagkilos at pananalangin. Habang ipinagmamapuri ang ating Kristiyanong Pananampalataya, araw-araw tayong nakikipagbuno sa mga tukso at sa hatak pababa ng kawalang-pananampalataya. Si Kristo sa Kredo ang umaakay sa atin tungo sa katotohanan ng Diyos nating Ama na NGAYO'Y lumilikha sa atin at sa buong daigdig sa pinananahanan ng kanyang Espiritu. Si Kristo, na ipinangako sa pamamagitan ng mga sinaunang propeta, ay dumarating sa atin sa mga kinasihang pahina ng Ebanghelyo at sa mga sulat sa Bagong Tipan. Itinuturo nila sa atin kung sino si Jesus at isinilang sa ating daigdig sa pamamagitan ng Mahal na Birhen, at “itinalaga” ng Ama upang maging ating Tagapagligtas. Sa pamamagitan ng kanyang Krus at Muling Pagkabuhay, pinalaya tayo ni Kristo mula sa pang-alipin ng kasalanan at naghayag sa atin ng pangako ng buhay na walang-hanggan. Muling nabuhay at umakyat sa kanyang Ama, si Kristo ay nananatili sa atin hanggang sa wakas ng panahon sa pamamagitan ng pagsusugo sa atin ng kanyang Espiritu.

KABANATA 5 Doktrinang Katoliko: Si Kristo ang Ating Katotohanan Ste

“Kung patuloy kayong susunod sa aking aral, tunay ngang kayo'y mga alagad ko: makikilala ninyo ang katotohanan, at ang katotohanan ang magpapalaya sa inyo.” (Jn 8:31-32) “Iyan ang dahilan kung bakit namin ipinangangaral si Kristo. Pinaaalalahanan namin ang lahat, at buong linaw na tinuturuan ayon sa aming makakaya upang maiharap namin sa Diyos ang bawat isa, sakdal at walang kapintasan dahil sa pakikipag-isa kay Kristo.” (Co 1:28)

PANIMULA 216. Ang Pananampalatayang Kristiyano ay nakasentro kay Jesu-Kristo, na siya mismo “ang Daan, ang Katotohanan, at ang Buhay” (Jn 14:6). Bilang Katotohanan, si Kristo ang “tunay na ilaw na tumatanglaw sa lahat ng tao na dumarating sa sanlibutan” (Jn 1:9). Ipinahahayag niya ang Ama (Tingnan Jn 14:6) at isinusugo ang Espiritu Santo, ang Espiritu ng Katotohanan (Tingnan Jn 14:17) na gumagabay sa atin sa lahat ng katotohanan (Tingnan Jn 16:13). Sa pamamagitan ni Kristo tayo ay nagiging mga “itinalaga sa katotohanan” (Tingnan Jn 17:19), lumalakad sa daan ng

katotohanan (Tingnan 2 Jn 4), kumikilos sa katotohanan (Tingnan Jn 3:21), nakiki-

bahagi sa gawain ng katotohanan (Tingnan 3 Jn 8) at sumasamba sa Espiritu at katotohanan (Tingnan Jn 4:24). 217. Ipinapahayag ng doktrinang Katoliko ang katotohanang hatid ni Kristong ating Panginoon. Hindi nilulutas ng katotohanang ito ang lahat ng suliranin at palaisipan ng ating pang-araw-araw na pamumuhay. Hindi nito inaagawan ng puwang ang ating pagpaplano sa kung ano ang dapat nating gawin, o kaya ay sa pagbabahagi ng ating mga karanasan sa iba, at sa bagay na natututunan natin mula sa kanila. Ngunit 69

70

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5I KRISTO, ATING KATOTOHANAN

bilang mga Kristiyanong bukas sa katotohanan ni Kristo sa ating pananampalataya, mayroon tayong pinatutunguhan at batayang pananaw sa buhay. Higit nating naisasakatuparan ang ating personal na tugon sa mga pangunahing katanungan ng sangkatauhan: Sino ako?, Bakit ako naririto?, Paano ako makikitungo sa iba?... Ipinagkakaloob ng katotohanan ni Kristo sa bawat tao “ang lakas upang makapantay sa kanyang pinakamataas na tadhana” (GS, 10).

KALALAGAYAN 218. May tunay na hamon ngayon Sa mga Pilipinong Katoliko. Sa lahat ng panig ay may mga katanungang malaon nang tinanggap ng nakararaming Pilipino. “Bakit ninyo sinasamba ang Mahal na Birheng Maria?” tanong sa mga Katoliko. “Bakit kayo nagtitipon ng mga imahen ng Sto. Nifho?” “Bakit sa Pari pa mangungumpisal?” Tunay nga bang Diyos si Jesus?” “Bakit makikialam sa pulitika at sasama sa mga welga sa larangan ng pangkabuhayan?” 219. Kung gayon, ang pangangailangang maunawaan ang pagsasabuhay ng Pananampalatayang Katoliko ay biglang tunay na naging napapanahon. Sa Unang Sulat ni Pedro tayo ay kanyang pinaaalalahanan: “Humanda kayong lagi na magpaliwanag sa sinumang magtatanong sa inyo tungkol sa inyong pag-asa. Ngunit maging mahinahon at mapitagan kayo sa inyong pagpapaliwanag” (1 Ped 3:15-16a). Hindi na sapat sabihin lamang ng isang Katoliko: “Hindi ko alam kung bakit, basta't ganyan na ang nakagawian naming gawin.” Gayundin, ang mabatid kung “bakit” tayong mga Katoliko ay ganito ang pagsasabuhay ng ating Pananampalatayang Katoliko ay HINDI nanggagaling sa pagsasaulo ng mga inihandang pormula. Sa halip, nangangahulugan ito ng pag-unlad at kaganapan sa ating personal na pananampalataya kaya Kristong ating Panginoon, sa loob ng kanyang Katawan, ang Katolikong sambayanan.

PAGLALAHAD 220. Ang katotohanang dulot ni Kristo ay parehong isang kaloob ng Diyos at isang tungkulin. Bilang kaloob, ang katotohanan ni Kristo ay parehong nagbibigaybuhay at nagpapalaya. “Kapag kayo'y pinalaya ng Anak, tunay nga kayong malaya” (In 8:36). Gayundin, ito ay isang patuloy na tungkulin ng 1) katotohanang pinagninilayan, at 2) ipinahahayag ito nang may kagitingan. Kailangan din nating untiunting matutuhan na kilalanin ang “kaibahan ng espiritu ng katotohanan mula sa espiritu ng kamalian” (1 Jn 4:6). “Sapagkat ang taong di-nagtataglay ng Espiritu ay ayaw tumanggap ng mga kaloob mula sa Espiritu ng Diyos... nauunawaan ng taong nagtataglay ng Espiritu ang kahalagahan ng bawat bagay” (1 Cor 2:14-15). Sa sandaling makilala, kinakailangan nating “magsalita ng katotohanan sa diwa ng pagibig, maging ganap kay Kristo na siyang ulo” (Ef 4:15).

DOKTRINANG

KATOLIKO: SI KRISTO ANG ATING KATOTOHANAN

71

221. Inihahatid sa atin ng doktrinang Katoliko ang katotohanan ni Kristo. Sa katotohanang ito nasasalig sa tamang pag-uugali ang ating pagsamba at pananalangin. Una, tungkol sa asal-pamumuhay, batid nating tayo ay nakatalaga sa katotohanan kung ating tinutupad ang mga utos ng Diyos. “Ito ang kanyang utos: manalig tayo sa kanyang Anak na si Jesu-Kristo, at mag-ibigan, gaya ng iniutos ni Kristo”

(1 Jn 3:23). “Patay ang pananampalatayang walang kalakip na gawa” (San 2:17).

Ikalawa, bilang mga Katoliko, “dapat tayong sumamba sa Espiritu at sa katotohanan” (Jn 4:24). Ang tunay na pagsamba ay maiaalay lamang sa pamamagitan ni Kristo, sapagka't “kailanma'y walang nakakita sa Diyos, subalit ipinakilala siya ng bugtong

na Anak--siya'y Diyos---na lubos na minamahal ng Ama” (Jn 1:18).

222. Samakatuwid, para sa mga Pilipinong Katoliko, ang maniwala kay Kristo ay nangangahulugan ng pagkilos, pagdama, pag-asa, pagtitiwala, pag-ibig, pananalangin--lahat ay tinataguyod at binibigyang-sigla ng isang pangunahing paninindigan. “Tisa ang Diyos at iisa ang tagapamagitan sa Diyos at sa mga tao, ang taong si Kristo Hesus na naghandog ng kanyang buhay upang tubusin ang lahat.” (1 Tim 2:56). Sa madaling salita: “Panginoon si Jesus” (1 Cor 12:3). “At hindi rin masasabi ninuman, “Panginoon si Jesus, kung hindi siya pinapatnubayan ng Espiritu Santo” (1 Cor 12:3). Ang pananampalataya kay Kristo, kung gayon, ay totoong Santatluhan. Kung kaya sa pahayag ng PCP Il: Dapat tayong bumalik kay Kristo, ituon sa Kanya ang ating buong-buhay ng pagka-alagad, maging isang sambayanang kawangis ng banal na Santatlo-upang tayo nawa'y maging tunay na bayan Niya (PCP Il, 600). 1. Kasaysayan ng mga Kredo

223. Sa Binyag natin unang tinanggap ang Kredo bilang tuntunin ng ating pananampalataya. Ipinahahayag ng “Kredo,” na hango sa salitang Latin “Credo” na nangangahulugang “sumasampalataya ako,” ang mga mahahalagang katotohanan ng Kristiyanong Pananampalataya. Ang dalawang pangunahing Kredo ng mga Katoliko, na magkasabay na ipinalathala ng Vaticano sa Catechism of the Catholic Church ay: 1) Ang Kredo ng mga Apostol o ang Sumasampalataya Ako, na binibigkas sa Misa tuwing Linggo sa Pilipinas at nagsisilbing isang malawak na pagpapaliwanag ng sinaunang “Kredo Romano” ng ikatlong siglo, at 2) ang Kredo ng Nicea, na pinagtibay ng Unang Konsilyo ng Constantinopolis noong 381. “Pinatunayan nito ang pananampalataya ng Nicea,” ang unang Konsilyong Ekumenikal na ginanap noong 325 (Tingnan CCC, 185, 194-96). Binuo ang mga kredong ito at nagpasalin-salin sa pamamagitan ng Tradisyong Katoliko ng Mahisteryo, ang Simbahang nagtuturo. Sa pamamagitan ng mga ito, napanghahawakan natin ang buhay na buod ng Kristiyanong

pangangaral. A. Mga Kredong Biblikal 224. Sa nakararaming

Pilipinong Katoliko, ang Kredo ay tinatanggap sa pagbi-

72

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ATING KATOTOHANAN

binyag ng mga sanggol mula sa ating mga magulang. Maaari itong tanggapin nang personal sa pagbibinyag sa may sapat na gulang. Mahaba ang kasaysayan ng mga Kredong Katoliko sa Banal na Kasulatan at Tradisyon. Una, mayroong mga Kredong Biblikal o mga pagpapahayag ng pananampalataya mula pa sa panahon ng Matandang Tipan. “Pagkat ang Panginoon ang ating hukom, Siya ang mamamahala, Siya rin ang haring sa ati'y magliligtas” (Isa 33:22). “Walang ibang Diyos maliban sa kanya” (Deut 4:35). Sa Bagong Tipan, nakatuon ang mga sinaunang pagpapahayag ng pananampalataya kay Kristong Muling Nabuhay: “Ang Diyos ng ating mga ninuno ang bumuhay kay Jesus na pinatay ninyo nang inyong ipabitay sa krus. Iniakyat siya ng Diyos sa kanyang kanan bilang Tagapanguna at Tagapagligtas, upang bigyan ng pagkakataon ang mga Israelita na magsisi't tumalikod sa kanilang mga kasalanan, at sa gayon, sila'y patawarin” (Gw 5:30-31). B. Mga Kredong Liturhikal at Kateketikal 225. Mula sa naunang pangangaral ng Mabuting Balita ng muling pagkabuhay ni Kristo ay umunlad ang pansambang pagbubunyi ng mga sinaunang sambayanang Kristiyano: “Mayroong iisang Panginoon, iisang pananampalataya, iisang binyag: iisang Diyos at Ama ng lahat, na higit sa lahat, kumikilos sa lahat at nasa lahat” (Ef 4:5-6). Habang ang mga sinaunang Simbahang pamayanan ay nabuo, gayundin ang mga kredo. Sapagkat kinailangan ang mga ito sa pagtuturong kateketikal upang ihanda ang mga nagbagong-loob para sa binyag. Madaling nagkaroon ng pirmihang anyo ang mga Kredong ito tulad ng hayagang binanggit ni San Pablo: “Ipinaaalala ko sa inyo, mga kapatid, ang Mabuting Balita na ipinangaral ko sa inyo. lyan ang ebanghelyo

na inyong tinanggap at naging saligan ng inyong

pananampalataya. Sa pamamagitan nito'y naliligtas kayo, kung matatag kayong nananangan sa salitang ipinangaral ko sa inyo--liban na nga lamang kung kayo'y sumampalataya na di iniisip ang inyong sinampalatayanan. Sapagkat ibinigay ko sa inyo itong pinakamahalagang aral na tinanggap ko rin: si Kristo'y namatay dahil sa ating mga kasalanan, bilang katuparan ng nasasaad sa Kasulatan: inilibing siya at muling nabuhay sa ikatlong araw, ayon din sa Kasulatan, at siya'y napakita kay Pedro, saka sa labindalawa” (1 Cor 15:1-5). 226. Ang

mga

sinaunang

Kredo

ay mga

pagpapahayag

ng

pananampalataya

na

ginamit sa mga Pagbibinyag na nagsalaysay ng mapangligtas na mga pangyayari na nagpatatag sa pananampalataya ng mga pamayanang Kristiyano (Tingnan CCC, 187-89), May tatlong mahahalagang pangyayari ang nangingibabaw sa Kristiyanong salaysay: Ang mapanglikhang pagkilos ng Diyos, ang Kanyang mapangligtas na pagkilos kay Jesu-Kristo, at ang Kanyang mapagpabanal na presensiya sa lahat sa pamamagitan ng Espiritu Santo. Mula sa mga sangkap na ito ng salaysay umunlad ang Santatluhang balangkas ng ating di-lumilipas na mga Kredo. Una ay ang Ama bilang Tagapaglikha, sumunod and Anak, na naging tao, namatay at muling nabuhay mula sa kamatayan

DOKTRINANG

KATOLIKO: SI KRISTO ANG ATING KATOTOHANAN

73

para sa ating kaligtasan, at ikatlo, ang Espiritu Santo na pinag-iisa tayo sa Simbahan ni Kristo (Tingnan CCC, 190-91). Ngunit ang Santatlo ay nakikita sa pamamagitan ng pagtutuong nakasentro kay Kristo, sapagkat sa pamamagitan ni Kristo, kasama Niya at sa Kanya natin natututuhan at nararanasan ang Ama at ang Espiritu Santo. K. Ang Kredo Ngayon 227. Para sa nakararaming Pilipinong Katoliko, ang Kredo ay karaniwang isang bagay na sinasaulo ng mga bata sa paaralan o kasama ng katekista ng lokal na parokya. Ito ay binibigkas--humigit-kumulang nang taimtim, kasabay sa Misa tuwing Linggo. Maaaring bihirang naituro sa mga Pilipino kung papaanong ang labindalawang artikulo ng Kredo ay bumubuo ng isang mahalagang kaisahan. Ito'y ang kanilang pagiging angkop sa pagsasama-sama nang may mas-mahusay na pagkakaugnayugnay. Hindi rin naturuan ang mga karaniwang Pilipinong Katoliko kung papaanong ang mga pahayag ng Kredo ay hindi mga patay na panukala kundi mga buhay na katotohanang umunlad sa kasaysayan ng mga Kristiyanong pamayanan, ang Simbahan. Nakapanghihinayang na iilan lamang sa mga Pilipinong Katoliko ang naturuan kung napapanahon ang mga katotohanan ng Kredo para sa atin ngayon sapagkat ang mga ito ay katotohanang mapanligtas at mapagpalaya (Tingnan NCDP, 172-79).” ll. Mga Pagtutol sa Kredo 228. Ang isang pangunahing pagtutol ngayon ay para sa maraming Pilipinong Katoliko, ang Kredo ay nananatiling hindi personal, mahirap maunawaan, walang halagang patay na pormula. Sa tulong ng panibagong Katekesis na hinihingi ng PCP II, dapat nating maipakita kung papaanong ang Kredo ay isang di-mapapalitang pamamaraan para sa pagpapanibago ng ating pananampalataya. Ipinahahayag nito ang isang personal at pansambayanang salaysay-pananampalataya ng makapangyarihang pagkilos ng Diyos sa pamamagitan ng mga nakakapukaw na mga pagsasalarawan at kuweritong hinango mula sa sariling kinasihang salita ng Diyos. 229. Ang iba nama'y tumututol na ang Kredo at ang doktrinang Katoliko, sa pangkalahatan, ay humahadlang sa Kristiyanong pagkakaisa. Ayon sa kanila, “ang doktrina ay humahati, at ang paglilingkod ay nagbubuklod.” Ngunit ang pagsasantabi sa mga katotohanang ipinahahayag ng Kredo ay maaaring humantong sa walang-isip na pagkilos dahil kulang ito ng matatag na batayan. Ibinibigay ng katotohanang mula sa Kredo ang saligang-batayan sa maka-Kristiyanong pamantayang moral na kinakailangan sa pagpapasya kung ano ang tama, makatarungan at kung ano ang hindi. Ang Kredo sa Latin: Credo ay maaaring maihalintulad sa Latin na “cardo,” na ibig sabihin ay bisagra, kung saan ang lahat sa pananampalatayang Kristiyano ay nakasalalay. 230. Ang higit na seryosong pagtutol sa Kredo ay yaong ginagawa nitong ang Pananampalatayang Katoliko ay tila tulad ng isang talaan ng mga doktrina at hindi isang personal na pagtatalaga kay Jesu-Kristo. Ngunit mali nitong inihihiwalay ang ganitong pananaw na “personal” mula sa katotohanan, ang banal na pagnanasa mula

74

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ATING KATOTOHANAN

sa mismong paghahayag ng Diyos ng kanyang sarili sa pamamagitan ni Kristo Jesus. Gayunpaman, ang totoo ay marami sa mga bumibigkas ng Kredo nang sabay-sabay sa publiko ang waring hindi nag-uugnay nito sa Biblia. Hindi nila nakikita ang kaugnayan sa pagitan ng Ebanghelyo at ng personal/pansambayanang pagpapahayag ng Diyos kay Kristo sa Kredo. Dahil dito, bigo sila sa pagsunod kay San Pablo: Hayagan kong ipinangaral ang katotohanan... tungkol sa kaningningan ni Kristo na siyang larawan ng Diyos... sapagkat ang Diyos... ay siya ring nagbigay-liwa-

nag sa aming mga isip upang makilala ang kadakilaan ng Diyos na nahahayag sa mukha ni Kristo (2 Cor 4:2, 4, 6). 231. Samakatuwid, inilalapit tayo ng Kredo kay Jesus sa pamamagitan ng paglalagay sa Kanya sa dakilang pagkilos ng Diyos at siyang nagpalaya sa atin mula sa ligaw na kabanalan at posibleng pamahiin. Ang Kredo ay tulad ng isang kalansay, isang balangkas ng mga katotohanan na siyang nagdurugtong ng ating ugnayan kay Jesus, sa Diyos at sa ating mga kapwa, at sa ating buong-buhay. Ang kalansay ng tao ay hindi ang buong nabubuhay na tao ngunit nagbibigay ng isang balangkas at katibayan na kung wala nito'y walang maaaring mabuhay o kumilos. Gayundin naman, ang Kredo ay hindi ang kabuuan ng ating buhay na pananampalataya. Bagkus, ang labindalawang artikulo o mga “hugpong” ang nagbibigay ng pangbalangkas na tukod na kinakailangan para sa makatotohanang pag-unlad at kasiglahan ng ating personal na pagtatalaga ng sarili kay Kristo (Tingnan CCC, 191). Il. Mga Gampanin ng Kredo 232. Sa pagdaan ng mga siglo, ang Kredo ay naglingkod sa Simbahan at sa bawat isang mananampalatayang Katoliko sa maraming paraan. Tatlong gampanin ang naging katangi-tangi: 1) bilang paglalagom ng mga paniniwalang Katoliko: 2) bilang panata ng katapatan sa Diyos at Simbahan, at 3) bilang pagpapahayag ng pagkilala sa sarili. Ang bawat isa rito ay may mga pangunahing tungkulin na sumasaklaw sa ilang mga tanging papel na ginampanan ng Kredo sa Kristiyanong Tradisyon. A. Lagom ng mga Paniniwala 233. Bilang lagom ng pangunahing paniniwalang Katoliko, ang Kredo ang naging napakamahalagang pamamaraan ng Pananampalataya para sa Simbahan at sa bawat Katoliko. Para sa Simbahan, ang Kredo ay binuo: 1) upang ipagbigay-alam ang Kristiyanong mensahe sa sanlibutan, 2) upang bigyang-batayan ang lumalalim nitong kabatiran sa katotohanan ni Kristo, 3) upang pag-isahin ang mga Katoliko sa kanilang panlahatang pagtatalaga kay Kristo, at 4) para sa pakikipag-ugnayang panrelihiyon sa mga hindi Kristiyano (Tingnan NCDP, 169). 234. Ang kasaysayan ng mga Kredo ay nagpapakita ng tatlong pangunahing aspeto ng doktrinang Katoliko. Una, ang mga Kredo ang nagpakita ng panloob na kaisahan at kabuuan ng mga doktrina ng Pananampalataya. Ikalawa, ipinapakita nila ang pag-unlad ng doktrina. Samantalang kumikilos ang unang Simbahan mula sa pag-

DOKTRINANG

KATOLIKO: SI KRISTO ANG ATING KATOTOHANAN

75

papahayag kay Kristo bilang Manliligtas na muling nabuhay tungo sa higit na maunlad na pagtuturo, gayon din ang pag-unlad ng mga Kredong pahayag mula sa “kerigmatikal” tungo sa kateketikal. Ikatlo, pinatunayan ng mga Kredo ang kahalagahan nito sa bawa't panahon. Tinanggap ang mga Kredo ng mga sinaunang konsilyo ng Simbahan bilang pamantayan o “panukat ng pananampalataya,” na dumadaloy mula sa paggigiit ng Bagong Tipan tungkol sa tamang doktrina (Tingnan 1 Tim 4:6: 6:20: 2 Tim 1:13f: 4:3). Patuloy nilang tinupad ang gampaning ito hanggang sa kasalukuyan (Tingnan NCDP, 172-76). B. Panata ng Katapatan 235. Ang Kredo ay nagsisilbing isang panata ng katapatan sa Diyos at sa Simbahan. Ang mga Kredo ay mga pampublikong pagpapahayag ng Kristiyanong pananampalataya sa Santatlong Diyos. “Sapagkat kung ipahahayag ng iyong bibig na Panginoon si Jesus at sumasampalataya kang siya'y muling binuhay ng Diyos ay maliligtas ka” (Ro 10:9). Kung gayon, ang Kredo ay nag-aalay ng papuri at pasasalamat dahil ipinahahayag nito ang katotohanan ni Kristo “na anupat ang lahat ng nilalang na nasa langit, nasa lupa, at nasa ilalim ng lupa ay maninikluhod at sasamba sa kanya. At ipahahayag ng lahat na si Jesu-Kristo ang Panginoon sa ikararangal ng Diyos Ama” (Fil 2:10-11). 236. Bukod sa pagpupuri sa Diyos, ang Kredo ay nagpapahayag din ng katapatan sa “Simbahan na siyang haligi at saligan ng katotohanan” (1 Tim 3:15). Dahil dito ang Kredo ay nagiging apolohetiko (o depensa) para sa pananampalataya ng Simbahan, Nagbibigay ito “ng inyong pag-asa” (1 Ped 3:15) at ipinagtatanggol ang pananampalataya laban sa lahat ng “salungat sa katotohanan at wala nang iniisip na kabutihan, anupat napatunayang hindi karapatdapat ang kanilang pananampalataya” (2 Tim 3:8). Samakatuwid, tumutugon ang Kredo sa b2dpupunyi ng PCP IT para sa aa katesismo”: .. Mula pa sa kanyang pagsilang dumanas na ng bagbabatikos ang Simbahan at naipagtanggol naman niya ang kanyang sarili. Kailangang sagutin ni Jesus ang mga pagtutol sa Kanyang mga pangaral, gaya ng pinatutunayan ng Ebanghelyo. Kinakailangan ding sagutin ni San Pablo ang mga pagkakamali ng sinaunang Kristiyano at utusan ang kanyang mga alagad na pangalagaan ang mga mananampalataya laban sa mga pagkakamaling yaon, habang pinananatiling walangdungis ang bukal ng pananampalataya. Sa tuwina, bahagi na ng tradisyong pastoral at teolohikal ng Simbahan ang pagpapaliwanag sa pananampalataya. Sa kasalukuyan, dapat tayong maging handa at may kakayahang maipagtanggol ang ating mga aral sa mga pagtitipong pampubliko.” (PCP Il, 222) K. Pagpapahayag ng Pagkakakilanlan 237. Ikatlo, sa tulong ng Kredo, nagkakaroon ng saligang batayan ng sariling pagkakakilanlan ang mananampalatayang Katoliko. Sa pagpapahayag ng Kredo, kini-

76

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5! KRISTO, ATING KATOTOHANAN

kilala nating mga Pilipinong Katoliko, na ang ating pangunahing pagkakakilanlan ng sarili ay, nagmumula sa pagkukusa ng Diyos sa paglikha sa atin sa pamamagitan ni Kristo at ng Espiritu Santo upang maging isang sambayanan. Ang bawat isa sa atin, bilang mga binyagang Katoliko ay maaaring makapagsabi kaisa ni San Pablo: ”...hindi ako ang nabubuhay kundi si Kristo ang nabubuhay sa akin. At habang ako'y nasa daigdig, namumuhay ako sa pananalig sa Anak ng Diyos na umibig sa akin at nagalay ng kanyang buhay para sa akin” (Ga 2:20). Sinabi ni Kristo sa bawat alagad niya: “Hindi kayo ang pumili sa akin, ako ang pumili at humirang sa inyo upang kayo'y humayo at mamunga, at manatili ang inyong bunga” (Jn 15:16). 238. Samakatuwid, pata sa bawat Pilipinong Katoliko, kinikilala ng Kredo kung sino tayong mga Katoliko at ano ang ating pinaninindigan bilang mga alagad ni Kristo, na nagkakaisa sa Kanyang Simbahan. Sa ganitong gampanin, ang pampublikong pagbigkas ng Kredo sa Misa tuwing Linggo ay nakatutulong sa atin sa maraming paraan. Una, pinag-iisa tayo nito bilang isang sumasambang pamayanang Katoliko na nagkakaloob sa bawat isa sa atin ng lakas at pagtataguyod. Ikalawa, nagkakaloob ito ng basehan para gabayan ang ating maalab na pagkarelihiyoso at kabanalang pandebosyon, at sa paghusga sa napakaraming mga pangkat na pangrelihiyon at mga sekta na biglang nagsulputan sa ating bansa nitong mga nakaraang taon. Ikatlo, nakatutulong din ito lalu na sa pagbibigay-kahulugan sa ating mga karanasan sa araw-araw sa paraang tunay na maka-Kristiyano. Ikaapat, naglalagay ito ng isang bukas at malayang pakikipag-usap sa mga pangkat at mga Pilipinong hindi Kristiyano. (Tingnan NCDP, 170) 239. Ang sama-samang pagpapahayag ng ating pangkalahatang pansambayanang pamana bilang mga Katoliko sa Kredo ay maaaring magbuklod sa atin nang higit sa anupamang bagay. Mayroon tayong katiyakan sa pagharap sa iba sa pagkakaroon ng isang pangkalahatang batayan na malalim at pangmatagalan nang higit kaysa anumang maaari nating magawa sa ating sarili. Ang Kredo ay maaaring maging isang mabisang pamamaraan upang unti-unting mabuo ang isang tunay at personal na “diwa ng pagiging kabilang" sa Simbahang Katolika, isang damdamin ng pagiging “nasa sariling pamamahay.”

PAGBUBUO 240. Ang doktrinang Katoliko na nagsasaad ng katotohanan ni Kristo, na nilalagom sa Kredo, ay naipakita nang kaugnay, ayon sa kalikasan nito, sa pampublikong pagsamba at pasasalamat sa Diyos. Anumang panalangin at pagsamba, kung hindi matibay na nakasalalay sa katotohanan ni Kristo, ay mauuwi lamang sa maraming kabanalan, ritwalismo at maging mapamahiing pagsamba sa diyus-diyosan. Sa kabilang dako naman, kung walang tapat at makatotohanang panalangin at pagsamba, marami ang humahantong sa “paniniwala sa kasinungalingan sapagkat hindi nila tinanggap at inibig ang katotohanan upang maligtas” (2 Tes 2:11:10).

DOKTRINANG

KATOLIKO: SI KRISTO ANG ATING KATOTOHANAN

77

241. Ang malalim na ugnayan sa pagitan ng katotohanang aral tungkol kay Kristo at ng moral na buhay ng mga Kristiyano ay maayos na pinag-diinan ni San Pablo. Pinaghahambing niya ang pamumuhay ng mga pagano na sarado ang isipan at nalalabuang pang-unawa sa mga taga-Efeso na tinuruan ng katotohanan na walang iba kundi si Jesus, na:

“Iwan na ninyo ang dating pamumuhay. Hubarin na ninyo ang dating pagkatao, na napapahamak dahil sa masasamang pita. Magbago na kayo ng diwa at pagiisip, at ang dapat makita sa inyo'y ang bagong pagkatao na nilikhang kalarawan ng Diyos, kalarawan ng kanyang katuwiran at kabanalan.” (Ef 4:22-24), 242. Isang halimbawa ng pagbubuong ito mula sa Kasulatan ay madaling malilikha upang: “sumampalataya ka sa Panginoong Jesus” (Gw 16:31) na ang ibig ipakahulugan ay “sinusunod natin ang kanyang mga utos” (1 Jn 2:3), at manalangin “sa pamamagitan Niya, kasama Niya at sa Kanya” (Panalanging Eukaristiko), sa pag-uulit ng pagsamo ng mga sinaunang Kristiyano na “Sana'y dumating ka na, Panginoong Jesus” (Pah 22:20).

MGA TANONG AT MGA SAGOT 243. Saan matatagpuan ng mga Katoliko ang mga pangunahing katotohanan ng kanilang buhay? Ang doktrinang Katoliko ang nagpapahayag kung paanong matatagpuan natin ang dahilan kung sino tayo, bakit at papaano tayo mabubuhay at kung saan ang ating huling hantungan kay Jesu-Kristo at sa Espiritu Santo, na pawang sinugo ng ating Ama sa Simbahan. 244. Hindi ba sapat na mag-ibigan na lamang, nang hindi na kinakailangang malaman pa ang doktrinang Katoliko? Hindi, kailangan nating malaman ang doktrinang Katoliko upang: e mabatid natin kung papaanong magmahal nang wagas bilang Kristiyano, e magbigay-liwanag sa ating paglilingkod at pagsamba bilang mga Katoliko, e umunlad tayo sa ating ugnayan kay Kristo at sa bawat isa upang maitaguyod ang Kristiyanong sambayanan. [Ngayong malinis na kayo dahil sa inyong pagsunod sa katotohanan, anupat naghahari na sa inyo ang tapat na pag-iibigan bilang magkakapatid, nawa'y maging maalab at taos sa puso ang inyong pagmamahalan.” (1 Ped 1:22)] 245, Ano ang doktrinang Katoliko? Ang doktrinang Katoliko Kristo sa atin, na Kanyang kalooban (paano gawin ang puso (tunay na pag-ibig at

ay ang pagpapahayag ng katotohanan na inihahatid ni ipinatutungkol sa ating isipan (ano nga ba ito), sa ating katotohanan, at kumilos sa katotohanan) at sa ating mga pagsamba).

78

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ATING KATOTOHANAN

[“Huwag tayong umibig sa pamamagitan ng salita o wika lamang. Ipakita natin ang tunay na pag-ibig sa pamamagitan ng gawa.” (1 Jn 3:18)] 246. Ano ang mga pangunahing doktrinang Katoliko? Ang mga pangunahing doktrinang Katoliko ay nilalagom sa Kredo na nakaugat sa Banal na Kasulatan, na naghahayag sa Diyos bilang Manlilikha, na nagsugo sa Kanyang Anak na si Jesu-Kristo upang tubusin tayo, at sa Espiritu Santo sa Simbahan upang ihanda tayo sa buhay na walang-hanggan.

247. Bakit mahalaga ang Kredo? May mahalagang tungkuling ang mga Kredo sa pagpapalaganap ng Pananampalatayang Kristiyano sa “lahat ng bansa,” na malinaw na pinatototohanan ng Bagong Tipan at Liturhiya ng Simbahan at sa Katesismo. Ang lahat ng Kredo ay nagpapakita ng magkakatulad na Santatluhang balangkas at nakatuon kay Kristo bilang sentro. 248. Paanong iminumulat sa katotohanang Katoliko ang mga Katoliko? Sa Binyag, ang Kredo ay ginagamit upang ipahayag ang bagong buhay ng pagtatalaga kay Kristo sa pamamagitan ng Espiritu Santo, sa loob ng sambayanang Kristiyano, ang Simbahan. Ipinahahayag ng Kredo ang mga katotohanan na kung saan ang ating buhay bilang mga anak ng Diyos Ama ay nakasalalay. 249. Paano naiuugnay ng Kredo ang ating buhay kay Kristo? Ipinakikita ng Kredo ang Banal na Santatlo, ang Ama, Anak at Espiritu Santo, mula sa pananaw na nakasentro kay Kristo. Pinatitingkad nito ang mapanligtas na Misteryong Pampaskuwa ni Kristo bilang susi sa pag-unawa sa kabuuang pakikipag-ugnayan ng Diyos sa atin, mula pa sa paglilikha hanggang sa ating huling hantungan. 250. Bakit may mga tumututol sa Kredo? May ilang nagpapalagay na ang Kredo ay isang katipunan ng mga balangkas na hindi personal, malabo at hindi na napapanahon kung kayat ang pananampalatayang Kristiyano ay itinuturing na isang “talaan ng mga dapat paniwalaan.” Ang mga pagsalungat na ito ay nagpapahiwatig ng maling pagkaunawa sa tunay na kalikasan ng Kredo. Ngunit sa kasamaang palad, ang kanilang maling pagkaunawa ang kumakatawan kung paanong ang Kredo ay nakikita ng marami sa mga mananampalataya. 251. Paano tayo tutugon sa mga pagpunang ito?

Ang ating tugon ay ipakita lamang kung papaanong ginamit ang mga Kredo, ng mga sambayanang Kristiyano mula pa sa panahon ng Bagong Tipan sa kanilang pangangaral, pagpapahayag ng kanilang Panampalataya kay Kristo at sa pagsuri sa katotohanan ng Ebanghelyo at sa kamalian. 252. Ano nga ba ang nagagawa ng Kredo sa ating buhay-pananampalataya?

Papasa ab. AA |

DOKTRINANG

KATOLIKO: SI KRISTO ANG ATING KATOTOHANAN

a

79

Nagsisilbing tulad ng kalansay ang Kredo na nagdudulot ng balangkas at suportang kinakailangan upang mabuhay at umunlad (maging ganap) ang ating Pananam-

palatayang Katoliko. 253. Ano ang pangunahing gampanin ng Kredo? Ang Kredo ay gumaganap sa tatlong pangunahing paraan: e bilang paglalagom ng mga katotohanang Katoliko na kinakailangan sa pakikipagtalastasan at pagbibigay-kaalaman tungkol sa Ebanghelyo, e bilang pagpapahayag ng katapatan sa Diyos at sa Simbahan, at e bilang pahayag ng ating sariling pagkakakilanlan bilang mga alagad ni Kristo, na muling isinilang sa Espiritu sa loob ng kanyang katawan, ang Simbahan. 2564. Paano makakatulong ang Kredo sa pagpapaunlad ng buhay-Kristiyano? Ibinabahagi ng Kredo ang pangunahing doktrinang batayan para sa tunay na pamumuhay-Kristiyano. Kabilang dito ang: e ang mapagmahal nating paglilingkod sa bawat isa sa pagtatatag ng lokal na Kristiyanong sambayanan: at e ang ating sakramental na pagsamba sa Diyos sa Espiritu at katotohanan.

KABANATA 6 Ang Diyos Amang Makapangyarihan Ske

“Ako ang Makapayangyarihang Diyos. Sumunod ka sa akin...” (Gen 17:1) “Sa ganang atin ay iisa lamang ang Diyos, ang Ama na lumikha ng lahat ng bagay, at tayo'y nabubuhay para sa Kanya. lisa ang Panginoon, si JesuKristo...” (1 Cor 8:6)

PANIMULA 255. Ang sentro ng ating panrelihiyong Pananampalataya ay ang Diyos, “ang simula at ang wakas” (Isa 44:6). Mahalagang-mahalaga, kung gayon, kung papaano natin nakikita at “isinasalarawan” ang Diyos. Mula sa Tipanang ginanap ni Moises sa Bundok Sinai, minana ng mga Kristiyano ang isang napakagandang larawan ng Diyos. “Ang Panginoon, ay mapagmahal at maawain, hindi madaling magalit, ipinadarama ang pag-ibig at nananatiling tapat” (Exo 34:6). Ayon sa awit ng Salmista: “Purihin ang Panginoon sapagkat siya'y butihin:... Ang Panginoong ating Diyos ay dakila at malakas” (Salmo 147:1, 5, Tingnan Pah 15:3-4). Ngayon, higit kailanman ang pangangailangan sa wasto at personal na pagkaunawa sa Panginoon. 256. Ipinapahayag ng Kredong Kristiyano ang Santatlong Diyos: Ama, Anak at Espiritu Santo. Ang Kredo at ang buong katesismo binabalangkas ayon sa Santatlong Diyos: tinatalakay sa Bahagi I ang Ama, kasama ng Anak, na ang mga turo tungkol sa moral na pamumuhay ay tinatalakay sa Bahagi II, at ang Espiritu Santo sa Bahagi II. Tulad ng Kredo, nagsisimula tayo agad sa Diyos Ama, na siyang pinatungkulan ni Kristong ating Panginoon sa pagtuturo sa atin para manalangin (Tingnan Lu 11:2).

KALALAGAYAN 257. Ang isang kapansin-pansin sa ating mga Pilipino ay kung gaano tayo bukas80

ANG DIYOS AMANG

MAKAPANGYARIHAN

81

loob sa pakikitungo sa Diyos. Isang karaniwang halimbawa nito ay ang mga sumusunod na halaw mula sa Pasyong Tagalog. 0 Diyos sa Kalangitan, Ikaw ang Amang tibobos Hari ng Sangkalupaan, Na nangungulilang lubos, Diyos na walang kapantay, Amang di matapus-tapos, Mabait, lubhang maalam Maawai't mapagkupkop At puno ng karunungan. Sa taong lupa't alabok.” 258. Ang ganitong pagiging kaugnay ng Diyos ay hindi pangnakaraan lamang. Kahit ngayon, saan ka man makakita ng isang itinatayong bagong programang pabahay na sinisimulan, isang kapilya ang karaniwang itinatayo. Parang walang hangganan ang bilang ng iba't ibang pangkat panrelihiyon sa buong lupain. Sa mga Pilipino, tanggap na nila na ang Diyos ay sentro ng kanilang buhay-sambayanan, at kapakanan, maging sa pamilya at mga sariling interes. 259, Ngunit sino itong Diyos na siyang sentro sa buhay? Paano Siya pinaglilingkuran at sinasamba? Ang ilang mga nag-aabuloy sa pagpapagawa ng simbahan o kapilya pagkatapos ay bihira nang makita sa mga gawaing pagsamba ng simbahan at mga gawain. Ang lumang kasabihang “Mga Kristiyano sa Kasal, Binyag, Libing” ay di lamang tumutukoy sa mga di-nagsisimbang mananampalataya. Ipinahihiwatig din nito ang pangkaraniwang pangyayari na marami sa ating mga Pilipino ang hindi natuturuan nang maayos tungkol sa kanilang Pananampalatayang Kristiyano. Marami ang nagrereklamong, “Hindi ko kailanman naunawaan ang aming ginagawa.” Para sa mga Kristiyanong ito, sino ba talaga ang Diyos na ito na madalas na siya'y waring ipinagwawalang-bahala. 260. Para sa mga Pilipinong Katoliko, ang Kredo ay ipinalalagay na opisyal na pinagmumulan ng katotohanan para liwanagin kung Sino ang Diyos, at kung Paano tayo nakaugnay sa Kanya. Ngunit madalas na kakaiba ang totoong nagaganap. Kapag tinuturuan ang mga Pilipino sa tunay na Kristiyanong larawan ng Diyos at ng pagsamba sa kanya, malimit silang namamangha na matuklasang napakarami sa kanilang kulturang pagpapahalaga bilang Pilipino ang nasa pangunahing Kristiyanong katekesis. Halimbawa, ang paggalang ng mga bata at ang “utang na loob” sa kanilang mga magulang ay larawan ng ating makataong pagpapasalamat sa ating Amang nasa Langit. Ang “bahala na”, na inuunawa sa tamang paraan, ay nag-uugnay sa mga Pilipino sa kagandahang-loob ng Diyos. Ang “malasakit” ay maayos na naglalarawan ng walang-sawang pangangalaga ng Diyos sa tao na Kanyang nilikha. Kahit ang ating pinahahalagahang “kagandahang-loob” ay nagpapahiwatig ng ganap na kagandahang-loob ng Diyos na laging naglalayong mailabas ang pinakamabuti sa atin. 261. Ang panimulang salita ng Kredo ay naglalahad sa atin ng tatlong pagsasalarawan ng Diyos. Ang Diyos ay Ama, ang Makapangyarihan at ang Manlilikha ng la“Pagsasalin ng panalangin ng Pasyong Tagalog, ni Dr. Jose Panganiban, sinipi mula sa T. del Castillo and B. Mediana, eds. Philippine Literature from Ancient Times to the Present (Q.C.: T. del Castillo, 1986), p. B0.

82

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO...

ngit at lupa. Sa kabanatang ito, pagtutuunan natin ng pansin ang dalawang nauna, Ama at Makapangyarihan, at ilalaan ang detalyadong pagtalakay sa “Manlilikha” sa Kabanata 7. Ngunit tatlong bagay muna ang dapat nating liwanagin.

PAGLALAHAD l. Mga Paunang-Pansin 262. Ang unang pansin ay ang lakas ng mga paglalarawang ito na iangat tayo mula sa ating mga sarili at ituon ang ating mga mata sa Diyos, at sa lahat ng ginawa Niya sa kasaysayan para sa atin. Walang maling damdaming panrelihiyon tungkol sa kung ano ang ating ginagawa para sa Diyos o kaya ay sa ating mga tungkulin. Pinalalaya tayo ng Kredo mula sa pagkamakasarili sa pamamagitan ng pagtuon ng ating pansin sa IISANG DIYOS na walang iba kundi Pag-ibig. Bilang panalangin, tinuturuan tayo ng Kredo na sumampalataya, magtiwala, manindigan hindi sa ating nararamdaman, o sa ating ginagawa, 0 sa ating kailangan o kaya ay kung sino tayo, bagkus kung sino ang Diyos, kung ano ang ginagawa ng Diyos, ano ang kalooban ng Diyos at kung ano ang inihahandog ng Diyos sa pamamagitan natin at para sa atin. 263. Ang ikalawang paunang-pansin ukol sa nararapat na pagkakakilanlan ng Diyos. Tunay na ang Kredo ay tumutugon sa pangkalahatang pangangailangan ng tao sa Diyos. “Kung paanong yaong batis ang hanap ng isang usa: gayon hinahanap ang Diyos ng uhaw kong kaluluwa. Nananabik ako sa Diyos, Diyos na buhay, walang iba” (Salmo 42:1-2). Sa buong kasayayan, kapwa ang lalaki at babae ay nakipag-ugnayan sa Diyos sa kanilang pagkaranas sa Kanya sa ganda ng kalikasan at sa kanilang sariling kasayayan (Tingnan Ro 1:20). 264. Sa Matandang Tipan. Inihayag ng Panginoon ang Kanyang sarili sa kasaysayan ng pagliligtas sa mga Israelita tulad ng nasusulat sa Matandang Tipan. Iisa lamang ang Diyos na dapat mahalin (Deut 6:4-5), na nagpapahayag ng kanyang Ngalan “Ako nga,” (Exo 3:14) na siyang Katotohanan (2 Sam 7:28) at Pag-ibig (Os 11:1, CCC, 200-21). Ang maniwala sa ganitong Diyos ay nakaaapekto nang malaki sa ating buong-buhay. Nangangahulugan ito ng pagkilala sa kadakilaan ng Diyos (Job 36:26), na nabubuhay sa pagkilos ng Kanyang biyaya (Salmo 116:12), nang may buong pagtitiwala sa Kanyang kagandahang-loob, kumikilala sa pagkakaisa at dangal ng bawat tao (Gen 1:26), at sa atas ng pangangalaga sa buong-kalikasan (CCC, 222-27). 265. Ngunit ang Diyos ng Kredo, habang matibay na nakabatay sa pahayag sa Matandang Tipan, ay ang mismong Diyos na nahayag sa mga konkretong karanasan ng Muling Pagkabuhay at Pentekostes. Siya ang Diyos na inihayag ni Jesu-Kristo, ang Diyos na naranasan ng mga alagad ng muling nabuhay na Kristo, sa kapangyarihan ng Espiritu. Ang “Ama” sa Kredo ay nangangahulugan, higit sa lahat, ng “Ama ng ating Panginoong Jesu-Kristo,” at tanging sa pananaw na ito, Ama ng lahat ng tao. 266. Ang pagkilala sa “Ama” sa Kredo samakatuwid ay pagpapakita ng nagpapa-

ANG DIYOS AMANG

MAKAPANGYARIHAN

83

hiwatig ng natatanging ugnayan ni Jesus sa Ama batay sa kasulatan. Nang tanungin si Jesus ni Felipe: “Panginoon, ipakita po ninyo sa amin ang Ama, at masisiyahan na kami.” Sumagot si Jesus, “Ang nakakita sa akin ay nakakita na sa Ama.... Ang Amang sumasaakin ang gumaganap ng kanyang mga gawain” (Jn 14:9-10). Naghahatid ito sa atin sa ikatlong paunang pansin, ang Santatlo bilang tiyak na “Kristiyanong” larawan ng Diyos. 267. Banal na Santatlo/Grasya. Ang Diyos na inihayag ni Jesus, ang Banal na Santatlo, ay ang sentro ng Misteryo ng Pananampalataya at Buhay-Kristiyano. “Kailanma'y walang nakakita sa Diyos, subalit ipinakilala siya ng bugtong na Anak--siya'y Diyos---na lubos na minamahal ng Ama” (Jn 1:18). Ipinahahayag sa atin ni Jesus, ang nagkatawang taong Anak, ang walang-hanggang Ama at ang kanyang kaisahan sa Ama (Jn 10:30). Kaisa ng Ama, isinusugo ng Muling Nabuhay na Kristo ang Espiritu Santo, “ang espiritu ng pagiging anak na nagbibigay sa atin ng karapatang tumawag ng “Ama! Ama ko!” Ang Espiritu nga ang nagpapatotoo, kasama ng ating espiritu, na tayo'y mga anak ng Diyos... mga tagapagmana ng Diyos, at kasamang tagapagmana ni Kristo” (Ro 8:15-17: Tingnan CCC, 232-67). 268. Ang Santatluhang larawan ng Diyos ay sumasaatin na sa simula pa ng ating buhay Kristiyano. Tayo ay bininyagan sa Ngalan ng Ama, Anak at Espiritu Santo (Tingnan CCC, 249). Ang Binyag ay isang patuloy na katotohanan sa ating buhay, na sa pamamagitan nito'y tinatawag tayong makibahagi sa banal na buhay ng Pag-ibig, kahit ngayon dito sa lupa sa pamamagitan ng Biyaya, sa kabila ng di maaninag na kalabuan ng ating pananampalataya, at sa walang-hanggang liwanag ng langit pagkatapos ng kamatayan (Tingnan CCC, 265). Sinisimulan natin ang bawat panalangin bilang mga Katoliko sa tanda ng banal na Krus: “Sa ngalan ng Ama, ng Anak, at ng Espiritu Santo” (CCC, 232). Ang bawat pangsambayanang pagdiriwang ng Banal na Eukaristiya ay sinisimulan natin: “Nawa'y sumainyong lahat ang pagpapala ng Panginoong Jesu-Kristo, ang pag-ibig ng Diyos at ang pakikipagkaisa ng Espiritu Santo” (2 Cor 13:13). Sa madaling salita, ang buo nating buhay Kristiyano ay may tanda ng Santatlo. 269. Kasama ng pangkalahatang kaalamang ito sa Diyos sa Matandang Tipan at sa Kristiyanong pananaw, maaari pa nating simulang pag-aralan ang kahulugan ng “Ama” at “Makapangyarihan” sa Kredo. ll. Ang Diyos Bilang Ama 270. Paano kayang nangyayari, maayos at totoo para makatawag tayo sa Diyos nating Ama? Limang pangunahing kadahilanan ang maaaring ibigay kung bakit ang Diyos ay ating Ama. ATING MANLILIKHA

271. Una, ang pinakamalinaw na kadahilanan ay sapagkat tayo ay nilikha niya. “Ang Diyos ang lumikha't nagladlad ng kalangitan... at nagbigay-buhay sa lahat ng bagay

84

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO,,.,

dito sa daigdig, at ngayon ang Panginoong Diyos ay nagsabi sa kanyang lingkod, “Akong Panginoon, tumawag sa iyo, binigyan kita ng kapangyarihan” (Isa 42:5-6). Bilang mga Kristiyano alam nating, “Tayo'y kanyang nilalang, nilikha sa pamamagitan ni Kristo Jesus” (Ef 2:10). ATING TAGAPAGKALINGA

272. Ikalawa, ang Diyos ay ating Ama sapagkat ipinagkakaloob niya lahat ng ating pangangailangan. Ipinahahayag ng Salmista: “Ang Panginoon ang aking pastol: hindi ako magkukulang” (Salmo 23:1). Isinugo niya sa atin si Jesus, “ang mabuting Pastol,” na nagturo “kung ang mga damo sa kabukiran... ay dinaramtan ng Diyos, kayo pa kaya? Kay liit ng pananalig ninyo sa kanya!” (Lu 12:28). ATING MANUNUBOS

273. Ikatlo, ang Diyos ay Ama sapagkat tayo ay tinubos niya. “Ikaw, Panginoon, ang aming pag-asa't Amang aasahan: tanging ikaw lamang yaong nagliligtas ng aming buhay” (Isa 63:16). Ang katubusang ito ay isang karagdagang sagisag ng pagibig ng ama. “Gayon na lamang ang pag-ibig ng Diyos sa sanlibutan kaya ibinigay niya ang kanyang bugtong na Anak, upang ang sumampalataya sa kanya ay hindi mapahamak, kundi magkaroon ng buhay na walang-hanggan” (Jn 3:16). ANG NANANAHANG ESPIRITU NG DIYOS

274. Ikaapat, bilang ating Ama isinusugo ng Diyos ang kanyang Espiritu upang ibahagi sa atin ang kanyang banal na buhay. “Kung tayo'y nag-iibigan, nasa atin ang Diyos at nagiging ganap sa atin ang kanyang pag-ibig. Nalalaman nating nananatili tayo sa Diyos at siya naman sa atin, sapagkat pinagkalooban niya tayo ng kanyang

Espiritu” (1 Jn 4:12-13). ANG ATING SARILING PAGKAKAKILANLAN/ TADHANA

215. Panghuli, tulad mismo ng kay Jesus, ang Diyos bilang ating Ama ay batayan ng ating sariling pagkakakilanlan. Dahil lahat tayo'y mga anak ng Diyos, itinalaga tayo para sa buhay na walang-hanggan kapiling Niya. Napapaloob sa mga katagang “Ama, Ama ko!” ang natatanging ugnayan sa Diyos na naranasan ni Jesu-Kristo. Tayong lahat ay inaanyayahan ni Jesus na makibahagi sa ganitong ugnayan. Ang maging Kristiyano samakatuwid, ay nangangahulugan ng pagkilala na lahat ng tao ay tinatawag upang maging ampong anak ng Ama kay Kristo Jesus. Kung gayon, ang maka-anak na pag-ibig ng Diyos na ating Ama ay nananawagan para sa mapagmahal na paglilingkod sa ating kapwa-tao. ANG ATING MAKAINANG AMA 276. Ang mga kadahilanang ito kung bakit ang Diyos ay Ama ay hinding-hindi

ANG DIYOS AMANG

MAKAPANGYARIHAN

85

nagsasabing ang Diyos ay may kasarian, ibig sabihi'y, siya ay lalaki o babae. Ang kaganapan ng buhay ng Diyos ay kinapapalooban ng aspeto ng pag-ibig na parehong makaama at makaina, at higit pa rito. Inilarawan ni Isaias kung paanong nangangako ang Diyos “aaliwin kita tulad ng pag-aliw ng ina sa kanyang anak” (Isa 66:13). Inilarawan ni Kristo ang kanyang hangaring tipunin nang sama-sama ang mga anak ng Jerusalem gaya ng “paglukob ng isang inahin sa kanyang mga sisiw” (Mt 23:37). Ngunit, upang lubusang mapahalagahan na ang Diyos ay tunay na Ama, kailangan nating balikan ang mga salaysay ng mga dakilang pangyayari sa kasaysayan ng kaligtasan mula sa Biblia. ll. Ang Diyos ay Inihayag Bilang Ama sa Kasulatan A. Si Yahweh sa Matandang Tipan 277. Inilalahad ng Matandang Tipan ang kinasihang salaysay ng Diyos na tumipon sa Kanyang sariling bayan sa pamamagitan ng pagbubuo ng natatanging ugnayan sa kanila. Ang tipanang ito ay isang panawagan para sa higit na ganap na buhay at kaligtasan. Una, tinawag ng Diyos si Abraham mula sa lupain nito at pinangakuan siya: “Pararamihin ko ang iyong mga anak at apo at gagawin kong isang malaking bansa. Pagpapalain kita” (Gen 12:1-2). Sa pamamagitan ni Abraham, nangako ang Diyos: “pagpapalain ang lahat ng bansa sa daigdig sapagkat ikaw ay tumalima sa akin” (Gen 22:18). Kung kaya ipinakita ng Diyos ang kanyang sarili na isang personal na Diyos, na nananabik na naigawad sa kanyang bayan ang lupain, mga materyal na yaman at di-mabilang na inapo. 278. Ang pagtawag kay Moises ay nagbibigay ng higit na matingkad na larawan ng Diyos bilang nagpapalaya sa kanyang bayan. Mula sa nagliliyab na palumpong, winika ng Panginoon: “Nakita kong labis na pinahihirapan ng mga Egipcio ang aking bayan... at narinig ko ang kanilang daing... kaya, papupuntahin kita sa Faraon upang ilabas mo sa Ehipto ang aking bayan” (Exo 3:7, 10). Ipinakita ng Diyos ang kanyang sarili na “Ama” sa mga Israelita sa pamamagitan ng paghirang sa kanila “bilang bayang tanging sa Kanya lamang.” Ito ay hindi dahil sa sila ang pinakamalaking bansa sa lahat, kundi dahil “ibinaling Niya ang Kanyang Puso” sa kanila at inibig sila (Tingnan Deut 7:6-8). Sa ganang kanila, ang mga Israelita ay may tungkuling tupdin ang mga utos ng Diyos, Ang “Sampung Salita,” upang gabayan sila tungo sa ganap na kalayaan bilang Kanyang mga anak (Tingnan Exo 20:1-17). 279. Ang mga sumusunod na kasaysayan ng mga Israelita ay nagpakita ng kawalang-katapatan na katulad ng ating nararanasan ngayon sa pakikipag-ugnayan sa Diyos. Gayunpaman, sa kabila ng kanilang pagmamatigas at pagtataksil, nanatiling tapat ang Diyos. Nakipagtipan Siya kay David at nangako sa kanya: “Isa sa iyong mga anak ang ipapalit ko sa iyo... Kikilanlin ko siyang anak at ako nama'y magiging ama niya” (2 Sam 7:12, 14). Pagkatapos ng Pagkakatapon, ipinangako ng Diyos sa pamamagitan ng kanyang mga propeta ang Bago at Walang-Hanggang Tipan: “Ako'y magiging kanilang Diyos at sila ang magiging bayan ko (Tingnan Jer 31:31-34).

86

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5I KRISTO...

Ito ang larawan ng Diyos na ipinahayag sa Matandang Tipan at inilarawan sa Ikaapat na Panalanging Eukaristiko: Amang banal, nagpapasalamat kami sa iyong kadakilaan,

karunungan at pagmamahal na nababakas sa lahat ng iyong kinapal. Nilikha mo ang tao na iyong kalarawan, ipinamahala mo sa kanya ang sanlibutan upang pangasiwaan ang lahat ng nilikha mo bilang paglilingkod sa iyo. Noong ikaw ay talikdan ng tao sa pagsuway niya sa pagmamahal mo, hindi mo siya pinabayaang panaigan ng kamatayan. Buong awa mong tinutulungan ang naghahanap sa iyo upang ikaw ay matagpuan. Muli't muli mong inialok ang iyong tipan, at sa pamamagitan ng mga propeta

tinuturuan mong umasa ang mga tao sa pagdating ng kaligtasan. Kung kaya ito ang larawan ng Diyos na binigyang katuparan ni Jesus. B. Ang Ugnayang- “Abba” ni Jesus 280. Natatangi ang ugnayan ni Jesus sa Ama. Sa Matandang Tipan, kalimitang tinutukoy ang “Diyos ng ating mga ninuno.” Pinangalanan lamang ang Diyos bilang “Ama” sa labing-isang bahagi at hindi kailanman sa tahasang pagtukoy. Ngunit malimit banggitin ni Jesus and Diyos bilang Ama (higit sa 170 ulit) sa Bagong Tipan. Lalo itong totoo sa mga napakamahalagang yugto sa buhay ng ating Panginoon--sa kanyang Binyag, sa kanyang Pagbabagong-anyo, sa kanyang Huling Hapunan sa piling ng mga Apostol, at higit sa lahat sa kanyang Pagpapakasakit sa Kamatayan. Sa bawat maigting na sandaling ito, naranasan ni Jesus ang natatanging ugnayang ito sa Diyos, ang kanyang “Abba.” Nabuhay siyang bilang Anak ng kanyang Ama sa pamamagitan ng kanyang maka-anak na pagmamahal, pagtalima at ganap na pagtatalaga ng kalooban ng kanyang Ama. Naunawaan din ni Jesus na ang karanasang ito ay natatangi sa kanya: “Walang nakakikilala sa Anak kundi ang Ama, at walang nakakikilala sa Ama kundi ang Anak at yaong marapating pagpahayagan ng Anak” (Mt

11:27).

a

PA

281. Itinuro ni Jesus na ang Diyos ay Ama ng lahat, at tinuruan ang kanyang mga alagad na manalangin sa Diyos bilang “Ating Ama” (Mt 6:9). Sa pamamagitan nito ay binago niya ang pananaw at larawan ng Diyos. Para kay Jesus, ang Ama ay hindi isang Diyos na mahigpit at nagtuturing sa mga anak na parang musmos, kundi isang Diyos na may malasakit na di mapapantayan para sa atin, na mga anak Niyang inampon. Isinugo niya ang Matuwid, ang Immanuel, ang Diyos na sumasaatin. Siya ang isang

arang

ANG DIYOS AMANG MAKAPANGYARIHAN

B7

mapagpatawad na Amang buong-galak na sumasalubong sa kanyang alibugha at nagsisising anak (Tingnan Lu 15:20). Siya ay isang Ama na di-kayang suhulan, lamangan o paglinlangan sa anumang paraan. Sapagka't ang kanyang pag-ibig sa atin ay walang-hangganan. Sinugo niya pati ang kanyang bugtong na Anak upang mamatay sa Krus upang makamit nating lahat ang kaligtasan at bagong-buhay. 282. Ang pagpapahayag sa Diyos bilang Ama o latay ay upang maunawaan ang papel ng Diyos sa ating sariling pagkakakilanlan. Sa kaibuturan ng ating sarili ay hinahangad nating maging mga anak na ampon Niya. Kinikilala natin ang napakalaking utang na loob natin sa Diyos na ating Ama na nagtataguyod sa atin sa bawat sandali ng ating buhay. Ngunit nauunawaan din natin ang ating pananagutang iayos and ating buhay ayon sa mahal na kalooban Niya. Ang tanging hangad ng kanyang maka-Amang pagmamahal ay ang ating lubos na kabutihan. Kalooban ng Diyos na tayo ay umunlad sa kaganapan ng ating mga kakayahan, tungo sa ganap na kaligayahan. Kung kaya, lubos tayong totoo sa ating mga sarili, lubos tayong mapanglikha kung tumatalima tayo sa kanyang kalooban. Ang buong-pagtitiwala sa kanyang makaAmang Kagandahang-loob ay magpapalaya sa atin mula sa lahat ng nakalulumong takot, sa pamamagitan ng isang wagas at positibong asal ng “bahala na.” IV. Makapangyarihan 283. Ang Diyos Ama ay inilalarawan bilang “Makapangyarihan,” ang nag-iisang banal na katangiang binanggit sa Kredo. Ang kahalagahan nito ay maaaring ipaliwanag sa ilalim ng tatlong mga katangian. Naniniwala tayong ang kapangyarihan ng Diyos ay: 1) pangkalahatan o unibersal, 2) mapagmahal: at 3) isang misteryo (Tingnan

CCC, 268).

284: Pangkalahatan. Ang kapangyarihan ng Diyos Ama ay pangkalahatan dahil Siya ay “PANTOKRATOR,” ang Manlilikha at hari ng lahat ng bagay, higit sa sinumang amang naranasan natin dito sa daigdig (Tingnan CCC, 268). Ihinihinto tayo nito sa pagkarapa sa anumang maling sentimentalismo tungkol sa Diyos na ating mapagmahal na Ama. Sumasampalataya tayo na: “Naghahari at nasasakupan niya ang lahat ng bagay, sapagka't ang kaitaasan ng langit, at ang lalim ng mga kailaliman at ang hangganan ng mundo ay nasa kanyang mga Kamay” (San Teofilo ng Antioch). 285. Kaya mababasa natin sa Matandang Tipan ang Yahweh Sabaoth, “Panginoon ng mga Hukbo,” at “El Shaddai,” “Panginoon ng Kabundukan,” na nagpamalas ng kanyang kapangyarihan lalo na sa pagpapalaya sa Exodo. “Inilabas mo sa Ehipto ang iyong bayang Israel, kasabay ng mga tanda at kababalaghan, ikaw ang nag-akay sa kanila, sa pamamagitan ng iyong lakas at taglay na kapangyarihan” (Jer 32:21). Sa Bagong Tipan, nahayag ang kapangyarihan ng Diyos sa mga “sagisag” o himala ni Kristo, at lalo na sa Kanyang Muling Pagkabuhay (Tingnan CCC, 269). 286. Ang makapangyarihang lakas ng Diyos ay nahahayag bilang Pangkalahatan (unibersal) sa paraang Siya ay parehong hindi maaabot higit sa lahat at gayunpaman, higit siyang malapit (malaganap) kaysa sa ating mga sarili. Ang kanyang lubos

88

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO5/1 KRISTO...

na kahigtan ay ipinahayag ni propeta Isaias: “Ang aking isipa'y di ninyo isipan, at magkaiba ang ating daan. Kung paanong ang langit higit na mataas, mataas sa lupa, ang daa't isip ko'y hindi maaabot ng inyong akala” (Isa 55:8-9). Ngunit nauunawaan ng propetang nabanggit ang kahigtang ito ayon sa kabanalan ng Diyos: “Banal, banal, banal ang Panginoong Makapangyarihan!” (Isa 6:3). Inuulit natin ito sa Santo sa bawat Misa. Ang ganitong katangian ng kabanalan ay nagpapahiwatig na ang pangkalahatang kalaganapan ng presensiya ng Diyos. Kung kaya ipinagpapatuloy ng Santo ang mga salita ni Isaias: “Ang kanyang kaningninga'y laganap sa sanlibutan!” (Isa 6:3). 287. Mapagmahal. Ngayon sapagkat inaasahan nating lahat ang Diyos na laging pinakamalakas sa lahat at makapangyarihan, maaaring makaligtaan natin ang pinakakapansin-pansin tungkol sa banal na kapangyarihan sa Biblia. Para sa ating may ideya sa “Ama,” binabago ng Biblia ang ating ideya sa Diyos bilang “makapangyarihan.” Ang “makapangyarihan” sa Biblia ay personal, at makatuwiran, at hindi gumagamit ng makasariling lakas at naghahatid ng ligalig sa lahat ng nilikha. Sa halip, ang lakas ng makapangyarihang Ama ay ang mapanlikhang personal na lakas ng Pag-ibig na dimarahas. 288. Ang “mapagmahal na lakas” ng Ama, ang kanyang kagandahang-loob, ay nahahayag lalo na kay Kristong ating Panginoon, na sumasaatin sa pamamagitan ng Espiritu. Inaangkin tayo ng Diyos bilang kanyang “segullah”---balintataw ng Kanyang mata. Ang Kanyang makapangyarihang pag-ibig ay laging naghahangad na gumawa pa ng higit para sa atin, sa diwa ng “malasakit,” tulad ng inilarawan ni Kristo sa ating lahat sa kanyang talinhaga ng Mabuting Pastol (Jn 10:11: CCC, 270). 289. Isang Misteryo. Gayunman, ang pagpapahayag sa Diyos bilang makapangyarihang Ama ay di-bumubulag sa Kristiyano sa lahat ng kasamaan sa daigdig. Napakatotoo ng kasalanan at paghihirap ng maraming tao upang di-mapansin o mahanapan ng mababaw na dahilan. Kaya ang laging tanong: Kung ang Diyos ay tunay na makapangyarihan sa lahat, bakit di niya lipulin lahat ng masama? Hindi nagbibigay ng madaling tugon ang ating Pananampalatayang Kristiyano sa hiwagang ito. Ngunit naghahain ito ng ilang batayang katotohanan na magpapalakas sa atin laban sa kawalan ng kabuluhan at paghihirap na salat sa pag-asa. (Tingnan CCC,

309)

290. Ang Misteryo ng Kawalang-lakas ng Diyos. Ang kapangyarihan ng Diyos ay “misteryo” dahil malimit na nakikita itong kawalang-lakas. Higit na malinaw itong ipinamalas sa Paghihirap at Kamatayan ni Kristo. Ayon kay San Pablo “ang ipinangangaral nami'y si Kristong ipinako sa krus--isang katitisuran sa mga Judio at kahangalan para sa mga Hentil. Subalit sa mga tinawag ng Diyos, maging Judio at Griego, si Kristo ang kapangyarihan at karunungan ng Diyos. Sapagkat ang inaakala nilang kahangalan ng Diyos ay karunungan higit kaysa lahat ng karunungan ng tao, at ang inaakala namang kahinaan ng Diyos ay lakas na higit sa lahat ng kalakasan ng tao. (1 Cor 1:23-25). Kaya ang “kawalang-lakas” ng Diyos ay nananawagan ng pagbubunyi:

bibi...

mapara! (

ANG DIYOS AMANG

MAKAPANGYARIHAN

89

“Nawa'y malaman ninyo... ang walang-hanggang kapangyarihan ng Diyos sa atin na mga nanalig sa kanya. Ang kapangyarihan ding iyon ang muling bumuhay kay Kristo at nagluklok sa kanya sa kalangitan, sa kanan ng Diyos. Kaya nasa ilalim ng kapangyarihan ni Kristo ang lahat ng paghahari, kapamahalaan, kapangyarihan at pamunuan. Higit ang kanyang pangalan kaysa lahat ng pangalan, hindi lamang sa panahong ito kundi pati sa darating. Ipinailalim ng Diyos sa kapangyarihan ni Kristo ang lahat ng bagay, at siya ang ginawang ulo ng simbahan” (EF 1:19-22. Tingnan NJB, CCC, 272),

Higit pa rito, matatag kaming naniniwala na “muling binuhay ng Diyos ang Panginoong Jesus, at tayo ma'y muling bubuhayin sa pamamagitan ng kanyang kapangyarihan” (1 Cor 6:14). 291. Ang Misteryo ng Kasamaan. Sa pagninilay sa misteryong ito, una, pinagtitibay natin ang ating di-matitinag na paniniwalang ang Diyos na ating Ama ay kumakalinga sa bawat isa at sa lahat sa atin, ngayon at dito, sa lahat ng ating mga pagkaligalig at paghihirap. Ikalawa, sinasabi ng ating Pananampalataya na ang kasamaan na nagmula sa pagsuway ng mga unang tao at hindi mula sa anumang pagkukulang ng Diyos at ng kanyang mapanlikhang kapangyarihan. Ikatlo, sa paglalarawan sa Pagsuway ni Adan bilang isang makabagbag-damdaming pangyayari, ipinaliliwanag ng Biblia ang kasamaang moral sa pamamagitan ng misteryo ng kalayaan, at hindi sa kahinaan ng mga nilikha. Ang kasalanan ay hindi bunga ng ating pagiging “tao lamang,” kundi sa ating malayang pagpili sa kasamaan (Tingnan CCC, 311). 292. Ang malawak na misteryo ng lahat ng paghihirap at kasamaan sa daigdig, pisikal at moral, ay nararapat na tingnan mula sa ating pagkakaugnay sa “daigdig na nasa proseso.” Naunawaan nating ang daigdig ay umuunlad sa isang umiimbulog na proseso na kaugnay ang ating sariling malayang pag-unlad sa lipunan. Ang tanging lakas na siyang humahadlang sa lahat ng kasamaan .ng daigdig mula sa pagiging mahirap tiisin at lubusang mapanalanta, ay sa Diyos. Minarapat ng Diyos Ama na pumasok sa ganitong proseso sa pamamagitan ng pagsusugo sa Kanyang Anak sa kanyang mapangligtas na misyon at sa pagpapadala sa Espiritu Santo upang ipagpatuloy ang misyon ni Kristo sa daigdig. Patuloy Niyang inaako sa kanyang sarili ang kasalanan at paghihirap ng sanlibutan, at sa gayo'y binabago ang maaaring maging sanhi ng pinakamasidhing kalungkutan upang maging bukal ito ng pag-asa, ngayon at para sa buhay na walang-hanggan. 293. Binibigyan tayo ng espirituwal na lakas ng ating Pananampalatayang Kristiyano upang harapin ang “kalagayang pantao” sa halip na anumang solusyong intelektuwal. Ang kasamaan sa daigdig ay hindi ilang “suliraning” kailangang lutasin, kundi isang “hiwagang” nararapat harapin. Ang tatlong “mukha” ng kasamaan-kapalaran, kasalanan at kamatayan--ay hindi kayang tugunan ng kahit na anumang mapangatuwirang “karunungang pang-ulo.” Ang tanging mabisa ay ang isang masiglang buhay espirituwal ng pananampalataya, pag-asa at pag-ibig sa Diyos Amang Makapangyarihan, sa pamamagitan ni Kristo Jesus na ating Panginoon at Manunubos, sa kanilang Espiritu Santong nananahan.

5T

90

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG

KATOLIKO--S/ KRISTO....

Kaya maaari nating pagtuunan ang salaysay sa Matandang Tipan (Tingnan Gen 45:8, 40:20), at sa Misteryo ng Paskuwa ni Kristo upang ipakita kung paanong makagagawa ng mabuti ang Diyos Sapagkat umasa tayo sa Kanyang walang-hanggang mapagmahal “alam nating sa lahat ng bagay, ang Diyos ay gumagawang kasama

tungkol kay Jose sa Bagong Tipan, mula sa masama. na lakas at awa, ang mga nagma-

mahal sa kanya” (Ro 8:28, CCC, 312-14). PAGBUBUO 294. Sa tuwing ipinapahayag natin sa Kredo ang katotohanan na ang Diyos ay Ama at Makapangyarihan, itinatalaga natin ang ating mga sarili sa isang natatanging pananaw at estilo ng pamumuhay. Ang paninindigang ang Diyos ang ating Makapangyarihang Ama ang nagbibigay ng saligan hindi lamang para sa lahat ng ating mga itinatanging pagpapahalaga: kung paano natin nais, mag-isip at kumilos, maging at manalangin. 295. Moral na Buhay. Ang unang utos ay nagbibigay sa atin ng isang ganap na halimbawa ng kaugnayang ito sa pagitan ng paniniwala sa Diyos nating makapangyarihang Ama, at sa angkop na pagkilos. Una, ang katotohanan: “Ako ang Panginoon mong Diyos, na naglabas sa iyo sa lupaing Ehipto, sa bahay ng pagkaalipin.” Pagkatapos ay ang pagkilos: “Huwag kayong magkakaroon ng ibang mga diyos, maliban sa akin” (Exo 20:3: Deut 5:7). Ang ating utang na loob sa Diyos nating Ama ay nangangahulugan ng pagtakwil sa lahat ng ibang mga “diyos”--maging ito man ay kayamanan at mga pag-aari, karangyaan sa mata ng tao, o kaya'y makamundong lakas at tagumpay (Tingnan Mt 4:1-11). Nangangahulugan ito ng pagtanggi sa magkahiwalay na uri ng buhay ng Kristiyano na nag-aalay ng papuri ng labi sa Panginoon isang araw sa isang linggo (o kaunti pa!) at madalas na kumikilos nang di-iba sa isang pagano sa lahat ng oras. Ang manalig sa Diyos na ating makapangyarihang Ama ay nangangailangan ng tunay na pagbabagong-puso na siyang tanging magbubunsod sa sukdulang pagbabago ng estilo sa pamumuhay na siyang bumubuo ng tunay na buhay Kristiyano. 296. Iwinawaksi ng panlipunang dimensyon ng tunay na estilo ng pamumuhay ang lahat ng uri ng pagkakanya-kanya---ang pag-aaruga lamang para sa ating sariling pamilya, barkada, pangkat o rehiyon. Dahil ipinagkakait nito na tayong lahat ay mga magkakapatid sa Diyos, ang makalangit nating Ama. Nananawagan ang Pananampalatayang Kristiyano para sa panlipunang pagkahusto ng isipan na kumikilala sa ating mga pananagutan sa pamayanan. Ang Pakikisama ay nararapat na timbangin ng bayanihan. 297. Buhay-Panalangin. Sa sentro ng lahat ng panalanging Kristiyano ay ang Diyos bilang Amang makapangyarihan. Sa pagdiriwang ng Eukaristiya, nagsisimula tayo sa pagkukumpisal ng ating mga kasalanan sa “makapangyarihang Diyos.” Sa Papuri tayo ay sumasamba, nagpapasalamat at nagpupuri sa “makapangyarihang Diyos

ANG DIYOS AMANG

MAKAPANGYARIHAN

91

at Ama.” Ito ang pagsamba “sa Espiritu at sa katotohanan” (Jn 4:24) kung saan si Kristo ay ipinahahayag. Ito ang paraan na ang utang natin sa Diyos ay ipinahahayag sa pamamagitan ng panalangin at pagsamba. Hinahamon ng PCP II ang mga Pilipinong Katoliko upang pugnawin ang lahat ng mapamahiing kaugalian at paniniwala sa mga kulto at espiritu. Dumating si Kristo upang palayain tayo mula sa mga ganitong pagkatakot at pagsamba sa mga diyosdiyusan. Hindi lamang tayo inaalipin nito, bagkus inilalantad ang ating pananampalataya sa pag-alimura ng iba. 298. Ang ating mga pansariling debosyon ay dapat nakabatay sa tunay na panalanging liturhiko ng Simbahan sapagkat IISA lamang ang DIYOS at “Siya lamang ang iyong paglilingkuran” (Mt 4:10, Deut 6:13). Tinitiyak ng panalangin ng Simbahan na ang ating mga pansariling debosyon ay di-lubusang naisasagawa kasama ng mga palagiang kahilingan, kundi pati ang mga mahalagang dimensyon ng pagsamba, pasasalamat at papuri. Bilang pangwakas, ang matapat at personal na paninindigan na ang Diyos ay tunay nating makapangyarihang Ama, ay maaaring pinakamabisang pananggalang laban sa “walang-lamang ritwalismo.” Sa halip na matuon sa mga panlabas na ritwal, o kaya ay sa paimbabaw at makabagbag-damdaming sentimentalismo, ang malakas na pagkagiliw sa makapangyarihan nating Ama ay nagbibigay-sigla sa angkop na espirituwal na pag-unlad ng puso (Tingnan NCDP, 103, 167, 327, 430).

MGA TANONG AT MGA SAGOT 299. Paano nakikipag-ugnayan Sa pangkalahatan, kinikilala ng makapangyarihang Ama ay siyang Ang paglalarawang ito ay lubos halagang kultural ng mga Pilipino.

ang nakararaming Pilipino sa Diyos? nakararaming Pilipino ang Diyos bilang kanilang Panginoon ng lahat. na umaayon sa maraming kinasanayang pagpapa-

300. Paano inilalarawan ng Kredo ang Diyos? Ang Kredo ay kumikilala na ang Diyos ay ang Makapangyarihang Ama, Manlilikha ng lahat ng bagay, kasama ng banal na Anak na nagkatawang-taong si Jesu-Kristo, at ng Espiritu Santo, na naghahayag sa Banal na Santatlo. 301. Ano ang katangi-tanging pagpapahalaga ng unang ipinapahayag ng Kredo? Sa pamamagitan ng pagpapahayag ng pananampalataya sa “Diyos, ang Amang Makapangyarihan,” inaakay tayo ng Kredo mula sa hangganan ng sarili at inuugnay tayo sa Diyos at hindi ng ating mga abang sarili lamang. 302. Paano nagiging bahagi ng ating buhay ang Diyos? Pumapasok ang Diyos sa ating Buhay sa pamamagitan ng ating karanasan:

92

KATESISMO

e e e e

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO,...

sa ating malalim na paghahanap sa kabuluhan ng buhay at kaligayahan: sa ganda at buti ng kalikasan at ng ating pamilya, mga kaibigan at mga kapitbahay sa ating paligid: sa kasaysayan at kulturang Pilipino, at higit sa lahat, sa publikong Paghahayag ng Diyos sa kasaysayan ng pagliligtas na nakatala

sa Matanda at Bagong Tipan na humantong sa kasukdulan kay Jesu-Kristo. “Sapagkat sa pagmalas natin sa kalawakan at kagandahan ng sangnilikha, maki-

kilala natin ang Lumikha” (Kar 13:5). “Mula pa nang likhain niya ang sanlibutan, ang kalikasang di-nakikita, ang kanyang walang-hanggang kapangyarihan at pagka-Diyos ay maliwanag na inihahayag

ng mga bagay na ginawa niya” (Ro 1:20). “Ang langit ay naghahayag na ang Diyos ay dakila! Malinaw na nagsasaad kung ano ang kanyang gawa!” (Salmo 19:1). 303. Ano ang batayang patotoo ng Biblia tungkol sa Diyos? Patunay ng Kasulatan: “Dinggin ninyo mga Israelita: Ang Panginoon lamang ang Diyos” (Deut 6:4), at “Ako ang Panginoong inyong Diyos... huwag kayong magkakaroon ng ibang diyos maliban sa akin” (Exo 20:2-3, Deut 5:6-7). Ang iisang Diyos ay mapanligtas na Diyos. “Ito ang buhay na walang-hanggan: ang kilalanin ka nila, ang iisa at tunay na Diyos, at si Jesu-Kristo na iyong sinugo” (Jn 17:3). Ang aral ng Simbahan tungkol sa mga katangian ng Diyos ay malalagom sa mga sumusunod: “lisa ang totoo at buhay na Diyos, Manlilikha at Panginoon ng langit at lupa, makapangyarihan, walang-hanggan, di-masukat, di-malirip, di-maarok na karunungan at kalooban at sa bawa't kaganapan... isang natatanging buod pangespirituwal, tunay na payak at di-nagbabago... tunay at totoong naiiba kaysa sa mundo, pinakabanal sa Kanyang Sarili, at may di-maipahayag na kadahilanan sa lahat ng nabubuhay o maaaring maisip maliban sa Kanyang Sarili” (Vat. 1: DS, 3001: ND, 327).

304. Paano inihayag ng Diyos ang Kanyang Sarili sa kasaysayan ng kaligtasan?” Una, sa pamamagitan ng Kanyang ginawang Tipan sa mga Israelita sa pamamagitan ni Moises, ipinahayag ni Yahweh ang kanyang Sarili bilang Iisang Diyos, na Katotohanan at Pag-ibig. Ikalawa, sa pamamagitan ng kanyang personal na karunungan at malapit na ugnayan, itinuro sa atin ni Jesus ang Bugtong na Anak, na ang Diyos ay ating Ama. Bukod pa rito, ang Ama at si Kristo ay nananahan sa atin sa pagsusugo ng kanilang Espiritu sa ating mga puso. 305. Paano natin isinasabuhay ang “Santatluhang” ugnayang ito? Ang ating palagian at patuloy na ugnayan sa Banal na Santatlo ay:

ANG DIYOS AMANG

MAKAPANGYARIHAN

93

e e

nagsimula sa ating Binyag sa Ngalan ng Ama, Anak, at Espiritu Santo, nagpapatuloy sa bawat Kristiyanong pananalangin na nagsisimula sa “Tanda ng Krus,” at tinatakan ng ating “Papuri...,” at e pinagtitibay sa ating Eukaristiya/pasasalamat sa Ama, sa pamamagitan ng paggunita sa Pagpapakasakit, Kamatayan at Muling Pagkabuhay ng kanyang Anak, na pinananatili sa kapangyarihan ng Espiritu Santo.

306. Bakit kinakatigan ng mga Katoliko na Ang Diyos ay “Ama”? Kinakatigan ng Kredo na ang Diyos ay Ama dahil tinuruan tayo ni Jesus na makipag-ugnayan sa Diyos bilang “Ama Namin” (Mt 6:9). Ang sariling karanasan ni Jesus sa Diyos bilang “Abba” (Aking Ama), ang siyang batayan ng kanyang pangangaral. “Kailanma'y walang nakakita sa Diyos, subalit ipinakilala siya ng bugtong na Anak-siya'y Diyos--na lubos na minamahal ng Ama” (Jn 1:18). 307. Ano ang sinasaad ng ngalang “Ama” tungkol sa Diyos? Ang ngalang “Ama” ay nagsasabing ang Diyos ay personal, malapit sa atin, hindi isang puwersang walang-relasyon sa atin, malayo at di-maabot. Inaaruga niya tayo nang may makainang pagmamahal (Isa 66:13: 49:15: Os 11). Sa gayon, ang Diyos Ama ay hindi isang Diyos na mala-ama o mapag-utos na ama. Sa halip, Siya ay isang Diyos na tumatanggap at nagdiriwang sa pagbabalik ng bawat anak niyang namatay at muling nabuhay, nawala at nasumpungan (Tingnan Lu 15:24, 32). 308. Ano ang sinasaad ng “makapangyarihan” tungkol sa Diyos? Ang “Makapangyarihan” ay kumakatig sa Diyos na makapangyarihan sa lahat, una bilang Manlilikha na may kakayahang “gawin ang lahat ng bagay” (Job 42:2) at Naghahari sa lahat ng bagay (Pantokrator), ikalawa bilang Pag-ibig na nahayag sa Krus at Muling Pagkabuhay ni Kristo, na naglalagay sa lahat ng kapangyarihan sa ilalim ng presensiya ng kanyang pag-ibig na pinakaganap at nagtataguyod. “Panginoon, nilikha mo ang kalangitan at ang sanlibutan sa pamamagitan ng iyong kapangyarihan. Walang bagay na mahirap para sa iyo” (Jer 32:17). “Kung paanong ang langit higit na mataas, mataas sa lupa ang daa't isip ko'y hindi maaabot ng inyong akala” (Isa 55:9). 309. Kung ang Diyos ay “Ama” at “Makapangyarihan,” bakit pinahihintulutan niya ang labis na kasamaan at paghihirap? Una, ang karamihan ng kasamaan sa daigdig lalo na ang pisikal na kasamaan, ay bunga ng ating kinalalagyang kalawakan na may-hangganan. Ikalawa, ang kasamaang moral at marami sa paghihirap ng tao ay mula sa pagabuso ng tao ng kanyang kalayaan sa kasalanan. Ikatlo, ang malaking katatagan, kagandahang-loob, pagpapatawad, pag-asa at sakripisyo ay nagmumula sa paghihirap at mga kasamaan ng daigdig.

94

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO,..

Panghuli, ipinakikita ng Misteryong Pampaskuwa ni Kristo kung paanong hinahango ng Diyos mula sa mga kalaliman ng kasamaan ang tagumpay ng Muling Pagkabuhay ni Kristo at ng kanyang mapagpanibagong pag-ibig. “Sa pamamagitan ni Kristo at sa Kanya, ang liwanag ay tumanglaw sa palaisipan ng paghihirap at kamatayan, na hiwalay sa mabuting balita, na kung hiwalay sa kanyang-Ebanghelyo-ay-gumagapi-sa- atin” (6S, 22). “Alam nating sa lahat ng bagay, ang Diyos ay gumagawang kasama ang mga nagmamahal sa kanya, ang mga tinawag ayon sa kanyang panukala, sa kanilang ikabu-

buti” (Ro 8:28).

aaa

KABANATA

7

Manlilikha

ng Langit at Lupa Se

Nang simulang likhain ng Diyos ang lupa at ang langit... Ang langit ay naghahayag na ang Diyos ay dakila! Malinaw na nagsasaad kung ano ang kanyang gawa! (Gen 1:1, Salmo 19:2) Si Kristo ang panganay sa lahat ng nilikha. Sapagkat ang lahat ng nasa langit at nasa lupa... ay pawang nilikha ng Diyos sa pamamagitan niya at para sa kanya... sa kanya nasasalalay ang kaayusan ng lahat ng bagay. (Co 1:15-17)

PANIMULA 310. Lahat tayo'y nagtatanong paminsan-minsan: “Saan ba nagmumula ang lahat?” Ang tugon ng Salmista: “Sa utos ng Panginoon, nalikha ang langit, ang araw, ang bawa't talang maririkit... ang buong daigdig sa kanyang salita ay pawang nayari,

lumitaw na bigla” (Salmo 33:6, 9). Naitatanong natin: “Ano ang layunin ng lahat ng ito? Ano ang kahulugan ng ating buhay, at ng kamatayan?” (Tingnan CCC, 282). Kinakatigan ng doktrinang Kristiyano na “ang pinakaganap na tugon sa mga katanungang ito ay matatagpuan lamang sa Diyos, na lumikha sa atin ayon sa Kanyang larawan... at ang tugong ito ay nalahad sa pagpapahayag ni Kristong Kanyang anak na naging kaisa natin” (6S, 41).

KALALAGAYAN 311. Ang larawang agad maiisip ng Pilipino tungkol sa Diyos ay ang pagiging Manlilikha (Tingnan NCDP, 199). Marami sa mga Pilipinong alamat ay naglalarawan ng pagkamalikhain ng Diyos. Isang maikling kuwento ang nagsasalaysay kung paanong matapos hubugin ng Diyos ang mga iba pang bahagi ng daigdig, pinagpag Niya ang 95

ana

nu

96

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO,..,

putik sa kanyang mga kamay at kaya lumitaw ang 7,141 pulo ng Pilipinas. Ang isa pang maikling kuwento ay nakatutuwang naglalarawan kung paanong matapos “ihurno” ng Diyos ang mga itim at mga puting lahi, ang Diyos ay nakabuo ng isang ganap na tao, ang “kayumangging” Pilipino. Ang mga ito at ang iba pang mga Pilipinong alamat tungkol sa paglikha ay nagpapahiwatig kung paanong taal sa ating kulturang Pilipino ang Diyos na Manlilikha. 312. Ngunit ngayon ang paniniwala ng mga Pilipinong Katoliko sa Diyos bilang Manlilikha ng langit at lupa ay nahaharap sa mga bagong hamon. Halimbawa, papaanong ang salaysay ng paglikha sa Genesis sa loob ng anim na araw ay maaaring ipakipagkasundo sa makabagong paliwanag ng agham tungkol sa teoriya ng ebolusyon? 0 kaya ay kung ang Diyos pala ay lumikha at nagtataguyod sa lahat, samakatuwid ay, bahala na, dahil ang lahat ay napagpasyahan na. O kaya, kung nilikha ng Diyos ang daigdig sa simula pa ng panahon, ano ang kinalaman nito sa mga kapalaran at suliranin natin ngayon? 313. Ang ganitong mga suliranin ay nagpapahayag ng matinding pangangailangan para sa mas maayos na pang-unawa kung ano ang ibig ipakahulugan ng Kredo: 1) sa pagpapahayag sa Diyos bilang Manlilikha at sa pagbibigay-diin sa kanyang mapanlikhang pagkilos: 2) sa paglalarawan sa kanyang nilikha na “langit at lupa”: at 3) sa pagpapanukalang hindi ito isang bagay na mapatutunayan ng paliwanag ng agham kundi isang pangunahing paninindigan sa ating personal na kilos-pagsampalataya bilang mga Kristiyano.

PAGLALAHAD 314. Kinakatigan ng doktrinang Katoliko ukol sa paglikha na: 1) ang daigdig at ang lahat ng naririto ay nagmumula sa mapagmahal na kapangyarihan ng Diyos na siyang pinaka-Pinagmulan, Naghahari, at Hantungan: 2) lahat ng nilikhang bagay at kasaysayan ng sangkatauhan ay may kahulugan, layunin, at patutunguhan, at 3) ang buhay ng bawat tao ay hindi isang “pansariling” pag-aari, kundi nilikha, itinataguyod at ginagabayan ngayon ng mapanlikha, mapanligtas na kalooban at pagibig ng Makapangyarihang Diyos. Ang Paglikha ang saligan ng mapanligtas na plano ng Diyos at ang simula ng kasaysayan ng kaligtasan na nagtatapos kay Kristo (Tingnan CCC, 280). Ang pahayag ng paglikha ng Diyos sa lahat ng bagay ay hindi maihihiwalay sa pahayag ng katuparan ng Kanyang Tipan sa kanyang bayan. (Tingnan CCC, 288) EI. Manlilikha

315. Maaaring ang pagiging “Manlilikha” ang pinakabatayang larawan na mayroon tayo tungkol sa Diyos. Ihinihiwalay nito ang Diyos sa lahat ng iba pang mga nilikhang bagay bilang natatanging Katotohanang Di-Nilikha. Gayundin, iniuugnay nito ang Diyos sa bawat tao, pook o bagay bilang kanilang Unang Sanhi ng pag-iral.

MANLILIKHA NG LANGIT AT LUPA

97

Kung gayon, ang Diyos na Manlilikha ay parehong nakahihigit (di-maaabot) sa lahat Niyang nilikha, bagama't malaganap (nananatili) ito na, laging nagtataguyod nito sa pag-iral. (Tingnan CCC, 300) 316. Ngunit ang Manlilikha na ating ipinapahayag sa pamamagitan ng pananampalataya sa Kredo ay hindi lamang isang Unang Sanhi na bunga ng katuwiran. Siya ang mapanligtas na Diyos ng tipanan. Kayat inaawit ng Salmista: “Sa daigdig, ikaw, Panginoon, kay rami ng iyong likha, pagkat ikaw ay marunong kaya ito ay nagawa. Sa dami ng nilikha mo'y nakalatan itong lupa” (Salmo 104:24). At “nawa'y pagpalain kayo ng Lumikha, ng Diyos na lumikha ng langit at lupa: magmula sa Sion, tanggapin ang pagpapala” (Salmo 134:3, Tingnan CCC, 287). 317. Gayundin inilahad mi propeta Isaias ang orakulo ng Panginoon: “Akong Panginoon, na iyong Tagapagligtas, ang lumikha sa iyo, ako ang lumikha ng lahat ng bagay” (Isa 44:24). Sa higit na mabisang paraan, ipinahayag niyang muli: Ang Panginoon, ang Diyos, daigdig, ginawa Niya itong “Akong Panginoon lamang Akin at kayo ay maliligtas,

ang lumikha ng kalangitan, Siya rin ang lumikha ng matatag at ito'y mananatili... Siya ang may sabing, ang Diyos at wala nang iba pa... Lumapit kayo sa kayong mga tao sa buong daigdig. Walang ibang

Diyos maliban sa Akin” (Isa 45:18, 22). ANG BANAL NA SANTATLO ANG MANLILIKHA

318. Tuwirang iniuugnay ng Kredo ang “Manlilikha” sa “Amang Makapangyarihan.” Naging sanhi ito sa sobrang simple at maling ideya na ang Ama lamang ang lumilikha (at ang Anak lamang ang tumutubos, at ang Espiritu Santo lamang ang nagpapabanal). Ang totoo, itinuturo ng Pananampalatayang Kristiyano na lahat ng tatlong Banal na Personal ay kumikilos nang sama-sama bilang ISANG DIYOS sa paglikha, pagtubos at pagpapabanal. Kinakatigan natin dito na ang Diyos Ama ay lumilikha sa pamamagitan ng Kanyang Anak, na si Jesu-Kristo, sa kapangyarihan ng Espiritu Santo. Kung kaya sinulat ni San Pablo: “Sa ganang atin ay iisa lamang ang Diyos, ang Ama na lumikha ng lahat ng bagay, at tayo'y nabubuhay para sa kanya. Iisa ang Panginoon, si Jesu-Kristo, at sa pamamagitan niya'y nilikha ang lahat ng bagay at sa pamamagitan din niya'y nabubuhay tayo,” at ang Espiritu Santo na “nagbibigay-buhay” (1 Cor 8:6, 2 Cor 3:6: Tingnan Jn 1:1-3: Co 1:15-17). 319. Ipinaliwanag ni San Ireneo kung paanong ang Diyos ay Ama, Manlilikha, May-akda, na may gawa ng lahat ng bagay sa pamamagitan ng Kanyang Salita (Anak) at Karunungan (Espiritu), katulad ng Kanyang “dalawang kamay” (CCC, 292). Dahil kasama Siya (Ama) ay laging nananahan ang Salita at Karunungan, ang Anak at ang Espiritu, sa pamamagitan niya at sa kanya, malaya at kusa, ginawa Niya ang lahat ng bagay, na nagsasabing “Ating gawin ang tao sa ating larawan at wangis” (Adv. Her., Bk. 3, Chap. 20, sec. 1).

320. Pinagtitibay ng aral ng Simbahan na “ang iisang tunay na Diyos: Ama, Anak at Espiritu Santo, ang Lumikha sa lahat ng bagay” (Council of Florence, ND, 408). Bi-

98

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO...

nanggit din ni Leo XIII, “Sa katunayan, ang mga gawa ng Santatlo ay di-mahahati kung paanong di-mahahati ang esensiya ng Santatlo, dahil kung paanong hindi mapaghihiwalay ang tatlong Banal na Persona, hindi rin sila kumikilos nang magkakahiwalay” (Encyclical Divinum Illud, May 9, 1897, Tingnan, DS, 3326). Kung gayon, “bagamat ang gawain ng paglikha ay ipinatutungkol sa Ama, isa ring katotohanan ng pananampalataya na ang Ama, Anak at Espiritu Santo na magkakasama ang nag-iisa at indibiduwal na prinsipyo ng Paglikha” (CCC, 3166). Il, Ang

Malikhaing

Pagkilos

ng Diyos

321. Itinalaga ng Diyos ang kanyang sarili sa atin sa pamamagitan ng Kanyang malaya at malikhaing pagkilos. Inilarawan sa Genesis ang paglikha sa dalawang salaysay. Sa una (Gen 1:1---2:4a) inilalarawan ang Diyos bilang isang makapangyarihang Panginoon na nagtatatag ng sangnilikha sa isang kaayusang maayos binubuo ng anim na araw. Ang ikalawang salaysay (Gen 2:4b-25) ay naglalarawan sa Diyos na mas malapit ang ugnayan sa mga tao. Nililikha at inilalagay niya sila sa Halamanan ng Eden, at pinamamahala sila sa lahat ng mga nilalang. Malinaw na ang dalawang salaysay ay hindi makabagong pagpapaliwanag ng agham kung paanong ang lahat ay nalikha. Sa halip ipinakikita nila ang relihiyosong pananaw ng pananampalataya kung bakit ang lahat ng bagay ay intiral at ano ang kanilang pinakasukdulang kahulugan at kahalagahan. 322. Isa pang makulay na paglalarawan ng Manlilikha sa Biblia, na malapit sa mga Pilipinong alamat ng tungkol sa paglikha, ay ang magpapalayok na humuhugis ng putik sa anumang bagay na naisin niya. “Hindi ko ba magagawa sa bayang Israel ang ginawa ng magpapalayok sa luwad na iyon? Kayo'y nasa mga kamay ko, tulad ng luwad sa kamay ng magpapalayok. Akong Panginoon ang may sabi nito” (Jer 18:6). A. Mga Salaysay Ayon sa Biblia at Agham 323. Ang pagkakaiba ng mga salaysay na ito ayon sa Biblia at ang pagpapaliwanag ng paglikha ayon sa agham ay maaaring maihalintulad sa dalawang paraan ng paglalarawan sa isang gawang-sining, halimbawa, ay isang magandang ipinintang larawan. Ang “paano” (ayon sa agham) na pagpapaliwanag ay nakatuon sa mga materyales na ginamit, ang sukat, bigat, gulang, mga kulay at ang buong pamamaraan ng pagpipinta ng larawan. Ang kakaibang uri ng paliwanag ay ang “bakit,” na kapwa binibigyang-kahulugan ang mga layunin at hangarin ng artista, at ang “kahulugan at katotohanan” ng ipinintang larawan. “Ipinahahayag” ng ipinintang larawan ang pag-uugali at katauhan ng taong ipininta. Ang parehong uri ng “pagpapaliwanag” ay totoo at mahalaga. Pareho silang nagpupuno sa isa't isa at magkasamang nagbibigay ng mas buong pang-unawa sa ipinintang larawan. 324. Ang salaysay sa Genesis ukol sa paglikha ay nakatuon sa “bakit,” ang kahulugan at layunin ng lahat ng bagay. Hindi itinuturo ng Biblia kung paanong ang la-

MANLILIKHA NG LANGIT AT LUPA

99

ngit ay nabuo kundi kung paano makararating doon, tulad ng minsang binanggit ni Juan Pablo II. Ang salaysay sa Genesis ay hindi nagtuturo o kaya ay sumasalungat sa teoriya ng ebolusyon ayon sa agham. Ang anim na 'mga araw' ay hindi nangangahulugan ng 24 na oras sa isang araw (ang araw ay hindi pa nililikha hanggang sa “ika4 na araw"). Ito lamang ay pamamaraan ng kinasihang may-akda sa paglalahad ng mga katotohanang ipinapahayag ng Genesis sa tulang biblikal. Ngayon ay di tayo makagagawa nang higit pa. 325. Inilalahad ng Biblia ang malikhaing pagkilos ng Diyos bilang payak na paraan ng pananalita. “Sinabi ng Diyos, “Magkaroon ng liwanag” (Gen 1:3). “Ang buong daigdig sa kanyang salita ay pawang nayari, lumitaw na bigla” (Salmo 33:9). Maliwanag na tinatanggihan nito ang mga paganong alamat tungkol sa matinding labanan ng mga diyos nang may mga masamang lakas at kapangyarihan, o ang ilang bulag at walang nilalayong pag-imbulog ng lahat ng bagay sa kalawakan sa pamamagitan ng sapalaran. Sa halip, ipinapahayag ng Biblia ang isang Manlilikha, na pinanggalingan ng lahat ng umiiral, sa pamamagitan ng isang malaya at mapagmahal na pagkilos ng Kanyang banal na kalooban at karunungan. “Pagkat ikaw ay marunong kaya ito ay nagawa. Sa dami ng nilikha mo'y nakalatan itong lupa” (Salmo 104:24). “Aming Panginoon at Diyos! Karapat-dapat kang tumanggap ng papuri, paggalang, at kapangyarihan: pagkat ikaw ang lumalang sa lahat ng bagay, at ayon sa iyong kagustuhan, sila'y nilalang mo at pinananatili!” (Pah 4:11. Tingnan CCC, 295). B. Ang Turo ng Simbahan

326. Ang turo ng Simbahan sa paglikha ay maliwanag na tinalakay ng Unang Konsilyo Vaticano: Ang:isa at tanging totoong Diyos, sa kanyang sariling kabutihan at makapangyarihang lakas, hindi para sa ikalalago ng kanyang kaligayahan, o kaya'y sa ikatatamo niya ng kaganapan, ngunit upang ipakita ang Kanyang kaganapan... nang

may lubos na malayang pagpapasya, mula sa simula ng panahon, nilikha kaagad mula sa kawalan kapwa kaayusan ng mga nilikha, ang espirituwal at ang materyal, at pagkatapos ang tao, na nakikibahagi sa dalawang kaayusan na binubuo ng Espiritu at katawan (ND, 412).

327. Itinuturo nito, una, na ang Diyos ay lumilikha mula sa kanyang banal na kabutihan, upang ibahagi ang kanyang kabutihan sa iba, hindi dahil sa anumang pangangailangan o kakulangan. Ikalawa, lumilikha Siya sa pamamagitan ng isang malaya, binalak, may nilalayong pagkilos, hindi sa pamamagitan ng kahit na anong uri ng likas na pinagmulan, tulad ng sa nilalayon ng mga “panteista” o ng anumang likas na ebolusyon na di kumikilala sa kalayaan ng Diyos. Ikatio, lumilikha siya “mula sa kawalan,” na ang ibig sabihin ay, hindi mula sa anumang bagay o kaya ay ibang Diyos na umiiral na (Tingnan CCC, 296-98). Ang tinatawag na “dalawahang” pananaw (na ang bagay ay masama at ang espiritu ay mabuti) ay tinatanggihan. Ang mga nilikhang espirituwal at may katawan ay parehong mabuti.

100

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO...

Ngunit ano ba talaga ang nilikha ng Diyos? Ano ang layunin ng kanyang mapanlikhang pagkilos? lil. Ang Nalikhang Katotohanan 328. Salungat sa ilang pananaw ng mga relihiyon sa Asya, ang ating pananampalatayang Kristiyano ay nagpapahayag na ang lahat ng nilikha ay tunay (hindi isang

ilusyon), natatarok ng isip (hindi walang-kabuluhan at walang-layunin) at mabuti (walang nilikha na tunay na masama) (Tingnan CCC, 299). Maaaring lagumin ang Kristiyanong pananaw na ito sa mga sumusunod: 1) bilang bunga ng banal na karunungan, ang paglikha ay natatarok ng isip at may kabuluhan, samakatuwid 2) ang kasamaan ay hindi isang pangunahin o mahalagang bahagi ng ating pagiral, kung kaya 3) ang paglikha ay bukas sa mapanligtas na pagkilos ng Diyos, at 4) ang ating kasalukuyang buhay ay mayroong napapaloob na banal na layunin na maaari nating wariin sa pananampalataya. A. Dalawang Kahihinatnan

329. Ang lahat ng paglikha, kung gayon, ay parehong nakasalalay nang lubos sa Diyos, at kasabay nito, ito ay tunay at totoong mabuti dahil sa pagsalalay na ito. Nangangahulugan ito na walang bagay sa daigdig na dapat katakutan ngunit wala ring bagay na dapat na sambahin. Maaari natin itong ipaliwanag nang maikli gaya ng sumusunod: 330. Una, dahil ang lahat ay nakasalalay sa Diyos, walang lakas sa sangnilikha na makalalaban sa Diyos. “Sapagkat natitiyak kong ang kamatayan, ang buhay, ang mga anghel, ang mga pamunuan, ang mga bagay sa kasalukuyan, ang mga bagay na darating, ang mga kapangyarihan, ang kataasan, ang kalaliman, o ang alinmang nilalang ay hindi makapaghihiwalay sa atin sa pag-ibig ng Diyos--pag-ibig na ipinadama niya

sa atin sa pamamagitan ni Kristo Jesus na ating Panginoon” (Ro 8:38-39). Samaka-

tuwid, ang mga Kristiyano ay pinalaya na mula sa nakakabahalang pagkatakot sa kahit anong lakas o kapangyarihan sa daigdig, nakikita man o hindi, o kahit na anong mapang-akit na bitag. 331. At ikalawa, wala ring anumang bagay sa sangnilikha ang maaaring sambahin. Ang pagsamba sa diyus-diyosan ay naging tanda ng ating pagtataksil sa Diyos mula pa sa simula. Ngayon, sa ating lumalaganap na makamundong kapaligiran, ang tukso na sambahin ang makamundong tagumpay ay higit na malakas. Ngunit ang pagtatakwil sa mga tuksong ito ay hindi dapat magbuyo sa atin sa pagtatatwa sa marapat na pagsasarili ng mga nilikhang bagay, gaya ng ipinanukala ng turo ng Simbahan. 332. Ganito naman ang pahayag ng Vaticano II:

|

|

fNG f

MANLILIKHA NG LANGIT AT LUPA

101

Ang mga nilikhang bagay at mga lipunan ay may kanya-kanyang batas at pinahahalagahan na dapat nating unti-unting mabatid, magamit at ayusin, sapagka't naaayon sa kalooban ng Manlilikha. Dahilan sa pagiging nilikha na ang lahat ng bagay ay pinagkalooban ng katatagan, katotohanan at kabutihan na tanging kanila, na may kani-kanyang mga batas at kaayusan. Kailangan nating igalang ang lahat ng ito... (GS, 36. Tingnan CCC, 339-40). 333. Hindi nito itinatatwa ang pangunahing pagsalalay ng lahat ng bagay sa Diyos, at higit na mahalaga, ang pagsalalay ng ating mulat na pagkilala sa Manlilikha sa paggamit sa mga bagay na ito. Dahil kung wala ang Diyos, ang lahat ng nilikha ay maglalaho nang tuluyan sa kawalan (Tingnan CCC, 338). B. Ang Tao bilang Tugatog ng Paglikha 334. Itinuturo ng pananampalatayang Kristiyano na ang tao ay ang tugatog at susi sa paglikha ng Diyos. “Ayon sa halos pinagkaisahang kuru-kuro ng mga mananampalataya at di-nananalig, ang lahat ng bagay sa lupa ay kailangang nakaugnay sa tao bilang kanyang sentro at tugatog” (Tingnan GS, 12: CCC, 343, 356ff). Maliwanag itong ipinahayag ng Salmista: “Ang anumang aking sangkap, ikaw, O Diyos, ang lumikha, sa tiyan ng aking ina'y hinugis mo akong bata. Pinupuri kita, O Diyos, marapat kang katakutan, ang lahat ng gawain mo ay kahanga-hangang tunay.” (Salmo 139:13-14) At gayon din: Ano nga ang tao upang 'yong alalahanin? Ay ano nga siya na sukat mong kalingain? Nilikha mo siya, na halos kapantay ng iyong luningning at kadakilaan! Pinamahala mo sa buong daigdig, sa lahat ng bagay malaki't maliit (Salmo 8:4-6). K. Nakikita at Di-nakikita: Ang mga Anghel 335. Sa pariralang “langit at lupa” idinagdag ng Kredo ng Nicea ang “lahat ng bagay na nakikita at di-nakikita.” Ipinahihiwatig nito na ang “lupa” ay tumutukoy hindi lamang sa ating planeta, kundi sa lahat ng bagay na ating “nakikita.” Kabaligtaran naman, “ang langit” ay sumasagisag sa hindi nakikitang espirituwal na daigdig ng Diyos, tulad ng sa mga anghel. Sinasabing ang mga anghel ay purong espi-

ritu, na nakasentro kay Kristo (Tingnan Mt 25:31, Heb 1:6). Ipinaliwanag ni San Agustin na ang katagang “anghel” ay hindi tumutukoy sa kanilang kalikasan, kundi sa kanilang tungkulin bilang “mga espiritung naglilingkod at mga sinusugo niya upang tumulong sa mga maliligtas” (Heb 1:14). Ang mga Ebanghelyo ay nagpapahayag ng pagkalinga ng mga anghel (Mt 4:11: 18:10, 26:53). Bilang puri at espirituwal na nilalang, ang mga anghel ay may isip at kalooban: sila ay mga nilalang na personal at walang-kamatayan, na lampas sa kaganapan sa lahat ng mga nilikhang nakikita, gaya ng pagsaksi sa ringal ng kanilang kaluwalhatian” (CCC, 330). Ang mga anghel ay may mahalagang papel na ginagampanan sa kasaysayan ng kaligtasan. Nagbibigay ang Matandang Tipan sa mga makapangyarihang espirituwal

102

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO...

na nilikhang ito ng iba't ibang pangalan na nagpapahayag ng kanilang tungkulin at magkakaibang antas ng pagiging ganap. Tinatawag silang: mga anghel, mga arkanghel, kerubim at serapim. May mahalaga silang papel na ginagampanan sa buhay ng mga taong tulad nina Lot, Abraham, Isaac, Jacob, Tobias (Tingnan ang aklat ng Genesis at Tobit)... at sa buhay ng bayan ng Diyos, lalo na sa pangangalaga sa kanila sa Exodo (Tingnan, halimbawa, Exo 14:19-20). Tunay, sa buong Matandang Tipan ang mga anghel at arkanghel ay hindi lamang kasapi ng korte ng Diyos sa langit kundi mga tanda at kasangkapan ng pagmamahal at pagkalinga ng Diyos sa Kanyang bayan. 336. Ang mga anghel ay malapit ding kaugnay ng panlupang pag-iral at misyon ng ating Panginoon. “Mula sa Pagsilang hanggang sa Pag-akyat, ang buhay ng Salitang Nagkatawang-tao ay napapaligiran ng pagsamba at paglilingkod ng mga anghel... Ipinagsanggalang nila ang batang si Jesus noong siya'y isilang, naglingkod sila sa kanya sa ilang, pinatatag nila siya sa Hardin”(CCC, 333). Si Jesus ang kanilang Panginoon na makakatawag ng lehiyon nila para siya matulungan (Tingnan Mt 26:53). Nang mabuhay siyang muli, mga anghel ang nagbalita sa mga babae ng dakilang pangyayari (Tingnan Lu 24:4-6). Sa katapusan ng panahon, sasamahan nila ang maluwalhating Anak ng Diyos kapag dumating siya upang hukuman ang lahat ng mga tao (Tingnan Mt 25:31). Naranasan din ng sinaunang Simbahan ang pangangalaga ng mga anghel ng Diyos lalo na sa panahon ng pag-uusig o mga kahirapan, gaya ng pagliligtas kay Pedro sa bilangguan at pagpapalakas sa loob ni Pablo sa mga darating na pagsubok (Tingnan Gw 12:6-11 at 27:23-25). Sa nakalipas na dantaon, natamasa din ng Simbahan ang pangangalaga at patnubay ng mga anghel, maging bilang Bayan ng Diyos o bilang mga sambayanan at mga indibiduwal na nagdurusa. Bilang tugon pinapupurihan ng Simbahan ang mga anghel sa liturhiya at hinihikayat ang lahat ng mananampalataya na magtiwala sa kanilang tulong at mamuhay sa kanilang presensiya. 337. Ang lubos na “pang-indibiduwal” at “personal” na pagmamahal ng Diyos sa bawat nilikha ay mapapatunayan din sa pagtatalaga sa bawat isa sa atin ng isang anghel para maging bantay at tagapagturo. Isinulat ni San Basilio, “ang bawat binyagan ay may anghel na tagapagtanggol at pastol, na umaakay sa kanya sa buhay” (Tingnan CCC, 336). Ang isa sa katotohanang nakapagbibigay-aliw at sigla sa mga katotohanan ng ating pananampalataya ay ang katotohanan ng mga anghel na nakatanod. “Mula sa pagkabata hanggang sa pagkamatay, ang buhay ng tao ay naliligiran ng kanilang pangangalaga at tulong” (CCC, 336). Ang pagmamahalan, pagsusunuran, pagpapasalamat at pasasalamat sa anghel na tagatanod ay masasabing hindi “para sa mga bata lamang.” Ito ay para sa lahat ng nangangalaga sa kanilang kabutihan at paano mapahahalagahan ang mga tanda ng pagmamahal ng Diyos. Dahil sa likas na paniniwala nating mga Pilipino sa supernatural at daigdig ng mga espiritu, tayong mga Pilipino ay walang hirap sa pagtanggap ng pag-iral ng mga anghel at pagsamba sa mga ito. Sa Binyag, marami sa atin ang binibigyan ng pangalang Angelo, Angela, Gabriel, Raphael, at laluna ng Miguel.

MANLILIKHA NG LANGIT AT LUPA

103

Nagtitiwala tayo sa pangangalaga at patnubay ng ating mga anghel na tagatanod, lalo na sa sandali ng pangangailangan. D. Bagong Paglikha

338. Mula sa isang Kristiyanong pananaw, lahat ng sangnilikha ay tinitingnan na nakatalaga at ginawang-ganap sa Bagong Paglikha na dulot ng PaghihirapKamatayan-Muling Pagkabuhay ni Kristong ating Panginoon, “ang Alpha at ang Omega, ang Simula at ang Wakas” (Pah 21:6. Tingnan, 2 Ped 3:13). "Kaya't ang sinumang nakipag-isa kay Kristo ay isa nang bagong nilalang. Wala na ang dating pagkatao: siya'y bago na. Ang Diyos ang gumawa ng lahat ng ito. Sa pamamagitan ni Kristo... upang panumbalikin sa kanya ang mga tao” (2 Cor 5:17-18). IV. Ang Kahulugan ng Paglikha para sa mga Tao

339. Likas sa ating mga Pilipino na tanggapin nang personal ang lahat ng bagay. Ang paglikha samakatuwid ay nagiging makabuluhan para sa atin kung tinitingnan natin ito mula sa personal na pananaw. Mula sa ganitong pagtingin, tatlong personal na aspeto ng paglikha ang makatutulong sa paggabay sa atin sa higit na masiglang pang-unawa sa paglikha. Una, lubos na nakakatawag-pansin ang diwa ng nagpapatuloy na paglikha ng Diyos na nagpapatuloy ngayon (Tingnan, CCC 301). Ang Manlilikha ang “Lumikha sa lahat ng bagay" (Ro 4:17). Siya ang Diyos na “nagbibigay ng buhay, hininga at ng lahat ng bagay sa sangkatauhan... Hawak niya ang ating buhay, pagkilos at pagkatao” (Gw 17:25, 28). Ang unang personal na aspeto ng doktrina ng paglikha, kung gayon, ay ang Diyos ay lumilikha, nagtataguyod sa bawat isa sa atin sa pag-iral ngayon! “Walang anumang bagay na mananatili kung hindi mo kalooban, at walang makapagpapatuloy kung hindi mo nilalang” (Kar 11:25). Ang ikalawang personal na dimensyon ay ang pananagutan na kung saan ang lahat ng mga tao ay itinalaga: “Lalangin natin ang tao. Ating gagawin siyang kalarawan natin. Siya ang mamamahala sa mga isda, mga ibon at lahat ng hayop” (Gen 1:26). Ang Diyos ang nagkakaloob ng layunin sa paglikha at ang mga tao ay bumubuo ng lakas na nag-uugnay. 340. Binigyang-diin ng PCP II ang “Pangkalahatang Layunin ng mga Bagay sa Daigdig” at ang “Dangal ng Sangnilikha.” Parehong nililinaw nito ang ating mga tungkulin bilang mga Pilipinong Katoliko tungkol sa pribadong pag-aari at ang pangangalaga sa daigdig (Tingnan PCP II, 297-303, 321-24), Nagmungkahi ang Vaticano Il ng mga pangunahing batayang ipinagkaloob sa atin ng ating Manlilikha para sa tungkuling ito: Nilikha sa larawan ng Diyos, kami ay inatasang pagharian ang mundo kasama ng lahat ng naririto at upang pagharian ang mundo nang may katarungan at kabanalan: kami ay kumikilala sa Diyos na Manlilikha ng lahat ng bagay at

104

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO,...

iniuugnay ang ating sarili at ang kabuuan ng kalikasan sa Kanya, upang sa pamamagitan ng ating pamumuno sa lahat ng bagay, ang pangalan ng Diyos ay

maging dakila sa duong daigdig (GS, 34). 341. Ang “pananagutang” ito, kung gayon, ay nangangahulugan din ng ating makataong “pakikiisa”, ang “matatag at matiyagang paninindigang italaga ang sarili sa kabutihang-panlipunan, ang kabutihan ng lahat at ng bawat isa sapagka't tayo ay tunay na may pananagutan sa lahat” (PCP II, 295. Tingnan SRS, 38). Tayo ay tinatawagan na isagawa ang mapanagutang PANGANGASIWA sa lahat ng sangnilikha. Ang ganitong pangangasiwa ay naisasagawa sa ating pang-araw-araw na gawain. Ito ay ating maituturing bilang isang pagpapahaba ng patuloy na gawain ng paglilikha ng Diyos, at isang paglilingkod sa ating kapwa. Isang tanda ng “buhay na Pananampalataya” ay ang makilala natin ang magiliw, nagtataguyod na presensiya ng Diyos sa lahat nating mabubuting kaisipan, mga pananalita at mga gawain. Malayo sa pagiging “nakikipagpaligsahan sa Diyos”, kinikilala natin sa kalaliman ng ating mga puso at isipan, ang katotohanan ng pahayag ni Kristo: “wala kayong magagawa kung kayo'y hiwalay sa akin” (Jn 15:5). 342. Ang ikatlong personal na katangian ng Kristiyanong Doktrina ng Paglilikha ay ang pangako ng Manlilikha na maging kasama ng Kanyang mga nilikha. “Ako'y sasainyo, huwag kang matakot, Ako ang iyong Diyos, di ka dapat mangamba kaninuman” (Isa 41:10). Kung kaya buong sigla at lakas-loob na inawit ng Salmista” “Tulong nating kailangan ay sa Panginoon nagmumula, pagkat itong lupa't langit tanging siya ang lumikha (Salmo 124:8). Sa kabila ng lahat ng mga malalim na pagkatakot at alalahanin na kinakaharap nating lahat, ipinagkakaloob ng ating mapagmahal na Manlilikha: 1) ang isang pag-asa sa lubos na kaganapan ng lahat nating hangarin, 2) ang isang pangunahing pananaw at parisan ng magkakaugnay na kahalagahan ng mga bagay, upang maisaayos natin ang ating buhay nang nararapat, at 3) ang isang pangako ng panloob na lakas at kapayapaan ng kaluluwa na nagbubuo ng ating mga buhay. V. Ang

Banal na Kagandahang-loob

ng Diyos

343. Tayong mga Pilipinong Kristiyano ay may malalim na pagtitiwala sa kagandahang-loob ng Diyos na nakababatid ng lahat at mapagmahal. Dahil Siya ang Manlilikha na “ang ulap sa kalangitan ay siya ang naglalatag, masaganang ulan naman ang sa lupa'y bumabagsak, at ang damo'y binubuhay sa bundok at mga gubat” (Salmo 147:8). Sa pamamagitan ng Kanyang Kagandahang-loob iniingatan ng Diyos at pinamamahalaan ang lahat ng bagay na Kanyang nilikha. “Ang lakas niya'y abot sa lahat ng sulok ng daigdig. At maayos na pinamamahalaan ang lahat ng bagay” (Kar 8:1. Tingnan CCC, 302). Dahil “walang makapagtatago sa Diyos: ang lahat ay hayag at lantad sa kanyang paningin, at sa kanya tayo magsusulit” (Heb 4:13). Kabilang na rito maging ang “mga bagay na hindi pa nabubuhay sa pamamagitan ng malayang pagkilos ng mga nilalang” (Vaticano I: ND, 413).

105

MANLILIKHA NG LANGIT AT LUPA

344. Ang natatanging kagandahang-loob ng Diyos ay nauukol sa tao, ang tugatog ng Kanyang paglikha (Tingnan CCC, 307). Ipinaliwanag ng ilan kung papaano tayo ay “Kalatawan ng Diyos” dahil sa ating kakayahang mangatwiran, o dahil sa ating kaluluwang espirituwal o sa ating kakayahang makagawa ng mga kapasyahang moral. Binigyang-diin ng Vaticano II ang mga pakikipag-ugnayan ng tao, ang tao-sa-pamayanan, na nagsisimula sa pinakapangunahing pamayanan ng tao na inilarawan sa Genesis: “lumalang Siya ng isang lalaki at babae” (Gen 1:27). “Mula sa kanyang kaloob-looban, ang tao ay isang panlipunang nilalang, at hangga't di niya iniuugnay ang sarili sa iba, di siya mabubuhay at di niya mapapaunlad ang kanyang mga kakayahan” (65, 12). 345. Ang natatanging Kagandahang-loob ng Diyos kaugnay ng panlipunang kalikasan ng tao ay higit na nakikita ngayon sa ating pangkaraniwang pagbibigay-pansin tungo sa pagkakaisa--sa kabila ng lahat ng mga masaklap na sagabal na humahadlang sa ikapagkakamit nito. Kung kaya pinagdiinan ng Vaticano II ang pangunahing pagkakaisang ito ng buong pamilya ng sangkatauhan sa ilalim ng Diyos: Ang lahat ng tao ay bumubuo ng iisang pamayanan, iisa ang kanilang pinagmulan, dahil nilikha ng Diyos ang buong sangkatauhan upang manirahan sa ibabaw ng lupa. lisa rin ang kanilang layunin, ang Diyos. Ang Kanyang Kagandahang-loob, ang pagpapamalas ng kanyang kabutihan, ang Kanyang plano ng kaligtasan, na ipinagkaloob sa lahat ng tao (Tingnan 1 Tim 2:4) hanggang sa sandali na ang lahat ng hinirang ay tipunin sa Banal na Lunsod na walang ibang liwanag kundi ang kaluwalhatian ng Diyos, at ang mga bansa ay lumalakad sa Kanyang liwanag (Tingnan Pah 21:23f, NA, 1). 346. Batid nating hindi pinawi ng kagandahang-loob ng Diyos ang lahat ng kasamaan at paghihirap sa daigdig. Ngunit ipinagkakaloob nito sa mga mananampalatayang Kristiyano ang espirituwal na lakas at pag-asa na kinakailangan upang harapin ang mga kasamaang ito at tanggihan ang magapi ng mga ito (Tingnan CCC, 309-14). Kung kaya dalangin natin: ”... kundi ilayo mo kami sa masama. Amen” (Mt 6:13).

PAGBUBUO 347. Mga Dimensyong Moral. Ibinibigay ng PCP II ang “pagiging nilikha sa larawan at wangis ng Diyos” bilang tiyak na Kristiyanong batayan para sa ating di-maipagkakait na dangal at sa ating mga panlipunang pananagutan (Tingnan PCP II, 296: PP). Tayo ay tinatawag upang “tularan ang Diyos na ating Manlilikha sa pamamagitan ng paggawa at gayundin sa pamamahinga, dahil ang Diyos mismo ang naghangad na ipakita ang Kanyang mapanlikhang pagkilos sa anyo ng paggawa at pamamahi-

nga” (Lab Exer., 25). Kaya ang paninindigang patuloy na nililikha ng Diyos ang bawat tao sa Kanyang larawan at wangis ang siyang pinakamalapit na bukal sa ikalawa sa mga “dakilang utos”: “Ibigin mo ang iyong kapwa na gaya ng iyong sarili” (Mt 22:39).

106

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO,...

348, Ang krisis sa ekolohiya na ngayon ay higit na nagpapatindi sa ating tungkuling moral, mula sa kaloob ng Diyos pamamahala natin sa buong daigdig na hindi lamang upang gamitin ang mga bagay nito nang may pananagutan, kundi upang ituring ito nang may tunay na paggalang bilang mga handog mula sa ating Manlilikha. Ang kahanga-hangang pagsulong sa larangan ng makabagong agham at teknolohiya ay nagpatindi nitong ating tungkuling moral nang di-masusukat. Simula ngayon, sa kauna-unahang pagkakataon sa kasaysayan, tayo ay may kakayahang pisikal na pauntarin o lubusang wasakin ang ating daigdig na tahanan. Nanawagan ang PCP II sa isang “malawakang teolohiya ng pagiging TAGAPANGASIWA [kung saan] ang ekolohiya ay isang natatanging apostoladong panlipunan... upang ang bawat isa'y maging tunay na tagapangasiwa ng sangnilikha ng Diyos” (PCP II Decrees, Art. 31, 1). 349. Dimensyong Pansamba. Ipinapahayag ng Vaticano II: “Kailangan matutunan ng mananampalataya ang pinakamalalim na kahulugan at kahalagahan ng lahat ng nilikha, at ang pagkiling nito tungo sa pagpupuri sa Diyos” (LG, 36). Ito ay ipinahayag sa liturhiya kung saan ang doktrina ng Diyos, na Maylikha ng langit at lupa, ay iuulit sa tuwina. Sapat na ang dalawang halimbawa. Sa bahagi ng Pag-aalay sa Misa, dinarasal ng tagapagdiwang: “Kapuri-puri ka Diyos Amang Lumikha sa sanlibutan, sa iyong kabutihan narito ang tinapay na aming iniaalay, mula sa lupa at bunga ng aming paggawa.” Gayundin sa Santo, dumadalangin ang buong mananampalataya: “Santo, santo, santong Diyos, na makapangyarihan, napupuno ang langit at lupa ng kadakilaan mo.” Malinaw na ang Diyos bilang Manlilikha ay nasa sentro sa liturhiya. 350. Ang natatanging Kristiyanong pananaw sa dimensyong pansamba ng sangnilikha ay nahahayag sa Misteryong Pampaskuwa. Kung kaya, “tayo'y kanyang nilalang, nilikha sa pamamagitan mi Kristo Jesus upang iukol natin ang ating buhay sa paggawa ng mabuti, na itinalaga na ng Diyos para sa atin noon pamang una” (Ef 2:10). Ang “mga mabubuting gawa” ng bagong pagsambang ito para sa lahat ng mga muling-nilalang kay Kristo ay naglalagom nang higit na payak at tahasan kaysa sa sinaunang panalangin: soli Deo gloria--ang kaluwalhatian ay sa Diyos lamang!

MGA TANONG AT MGA SAGOT 351. Ano ang ibig ipakahulugan sa “ang Diyos ay ang Maylikha ng-langit at lupa? Ang “lumikha” ay nangangahulugan ng paglalagay at pagpapanatili sa pag-iral nito. Ang Diyos ay Manlilikha dahil siya ang naglalagay at nangangalaga sa lahat ng umiiral. Siya ang tagagawa at huling hantungan ng bawat bagay na nabubuhay, lahat ng bagay na nakikita at di-nakikita. 352. Bakit mahalaga ngayon sa atin ang doktrina ng paglikha? Ang katotohanan .ng paglikha ay nangangahulugan na ang pagkamalikhain ng mapagmahal na Diyos ang lumilikha sa bawat isa sa atin ng kahulugan, layunin at hantungan na walang sinumang makapaghihiwalay sa atin.

"mg

MANLILIKHA NG LANGIT AT LUPA

INN

TUT

107

353. Ano ang sinasabi ng katagang “Manlilikha” tungkol sa Diyos? Ang “Manlilikha” ay nangangahilugan na ang Diyos ay lubusang natatangi at naiiba sa anumang nilikhang bagay bilang ang nag-iisang katotohanang Di-Nilikha ngunit malalim na kaugnay ng lahat ng nabubuhay sa pamamagitan ng Kanyang malikhaing kapangyarihan na nagpapatuloy. 354. Sino ang Diyos na Manlilikha? Ang Santatlong Diyos: Ama, Anak at Espiritu Santo, ang Manlilikha. Ang Ama ay lumilikha sa pamamagitan ng Katiyang Salita (Anak) sa kapangyarihan ng kanilang Espiritu Santo. ' 355. May natatangi bang ideya ang mga Kristiyano tungkol sa paglikha? Oo, para sa mga Kristiyano, “ang lahat ng nasa langit at nasa lupa... ay pawang nilikha ng Diyos sa pamamagitan ni Kristo at para sa kanya. Siya'y una sa lahat, at sa kanya nasasalalay ang kaayusan ng lahat ng bagay” (Co 1:16-17). 356. Lumilikha pa ba ngayon ang Diyos? Oo, patuloy na lumilikha ang Diyos at nagtataguyod sa pag-iral ang buong mundo at lahat ng naririto. At sa bawat sandali ng kanilang buhay, ang Diyos ay ang sukdulang simula at pinagmulan, ang Diyos ang tagapag-ugnay, at ang katapusang layunin ng lahat ng bagay. 357. Sinasalungat ba ng salaysay ng paglikha sa Genesis ang maka-agham na paliwanag ng ebolusyon? Hindi. Sa pagsang-ayon na ang Diyos ang sukdulang dahilan ng lahat ng nabubuhay, ibiriibigay nig Genesis ang sukdulang kahulugan at layunin. “Bakit nabubuhay ang daigdig?” Hindi nito tinatalakay kung “paanong” humantong sa kasalukuyang kalagayan ang mundo na siyang ipinaliliwanag ng teorya ng ebolusyon. 358. Bakit lumilikha ang Diyos? Malayang lumilikha ang Diyos mula sa kanyang pag-ibig upang makibahagi sa kanyang banal na buhay at kabutihan. Ang paglikha ang siyang unang hakbang sa plano ng kaligtasan ng Diyos para sa lahat sa pamamagitan ni Jesu-Kristo. 359. Paanong lumilikha ang Diyos? Ang Diyos Ama ay lumilikha sa pamamagitan ng simpleng pagkilos ng kanyang banal na Salita, ang Anak, sa kapangyarihan ng Espiritu Santo. Ang bawat banal na Persona sa Banal na Santatlo ay aktibo sa iisang banal na mapanlikhang gawain. “Sa pamamagitan Niya (ang Salita) nilikha ang lahat ng bagay, at walang anumang nalikha nang hindi sa pamamagitan niya” (Jn 1:3). 360. Ano ang mga epekto ng “pagiging nilikha” sa lahat?

108

KATESISMO PARA SA MGA

Nangangahulugan sang nakasalalay sa katakutan o kaya ay at kabutihang kaloob

ito na ang lahat ng bagay ay Diyos para sa kanila mismong sambahin, kundi igalang dahil ng Diyos, kasama ang kanilang

PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO,...

pantay-pantay sa pagiging lubupag-iral, kung kaya, hindi dapat sa kanilang sariling katotohanan sariling batas at pagpapahalaga.

361. Sino ang nangingibabaw sa lahat ng nilikha? Itinuturo ng Pananampalatayang Kristiyano na ang mga tao ang sentro at tugatog ng lahat ng bagay sa daigdig. Pinatunayan ito ng pagdating ni Kristo upang iligtas tayo mula sa lahat ng sala at hanguin ang lahat tungo sa isang “Bagong Sangpnilikha” sa pamamagitan ng Kanyang Pagpapakasakit-Pagkamatay at Muling Pagkabuhay. 362. Paanong ang paglikha ay isang personal na katotohanan para sa atin? Personal na sumasaatin ang Diyos at itinataguyod ang bawat isa sa atin ngayon sa ating pang-araw-araw na pamumuhay. Higit pa rito, tinatawag niya ang bawat isa sa atin na magkaroon ng personal na pananagutan, sa pakikipag-isa sa iba kasama ng kapwa, para sa kabutihang panlipunan at ng daigdig. 363. Mayroon bang mga di-nakikita, subalit umiiral na espiritu? Pinatutunayan ng Banal na Kasulatan na bahagi ng paglikha ng Diyos ang mga purong espiritu. Kasulatan na bahagi ng paglikha ng diyos ang mga purong espiritu, ang mga anghel na naglilingkod sa Diyos bilang mga instrumento ng Kanyang banal na kagandahang-loob para sa atin. 364. Ano ang “Banal na Kagandahang-loob? Patuloy ang Diyos sa pagtataguyod at pangangalaga sa lahat ng Kanyang nilikha (pangkalahatang Kagandahang-loob), na may natatanging Kagandahang-loob na nagaanyaya sa lahat ng makasalanan pabalik sa Kanya sa pamamagitan ng mapanligtas na pagpapakasakit ni Kristo at ng biyaya ng Espiritu Santo. “Alam nating sa lahat ng bagay, ang Diyos ay gumagawang kasama ang mga nag-

mamahal sa kanya, ang mga tinawag ayon sa kanyang panukala, sa kanilang ikabubuti... Sapagkat natitiyak kong ang kamatayan, ang buhay... o ang alinmang nilalang ay hindi makapaghihiwalay sa atin sa pag-ibig ng Diyos--pag-ibig na ipinadama niya sa atin sa pamamagitan ni Kristo Jesus na ating Panginoon” (Ro 8:28, 38-39).

KABANATA

8

Ang Pagkababa

mula sa Kaluwalhatian ate

Kahit na kilala na nila ang Diyos, siya'y di nila pinarangalan bilang Diyos ni pinasalamatan man... nadimlan ang kanilang mga hangal na pag-iisip... nang lalikdan nila ang kadakilaan ng Diyos na walang kamatayan at sambahin ang mga larawan ng taong may kamatayan, ng mga ibon, ng mga hayop na may apat na paa, at ng mga nilalang na nagsigapang. (Ro 1:21-23) Palihim nang kumikilos ngayon ang kapangyarihang ito (ng Suwail)... Dapat kaming magpasalamat sa Diyos tuwina dahil sa inyo, mga kapatid na minamahal ng Panginoon. Nagpapasalamat kami sapagkat hinirang niya kayo upang maunang pagkalooban ng kaligtasan, sa pamamagitan ng kapangyarihan ng Espiritung nagpapabanal sa inyo at ng inyong paniniwala sa katotohanan. Tinawag kayo ng Diyos sa pamamagitan ng Mabuting Balitang ipinahayag namin sa inyo upang makasama sa kaluwalhatian ng ating Panginoong Jesu-Kristo. (2 Tes 2:7, 13-14)

PANIMULA 365. Ang naunang kabanata, Kabanata 7, ay naglarawan sa kabutihan ng buong sangnilikha, lalo na ang mga taong nilalang na kawangis ng Diyos, na “pinutungan ng kaluwalhatian” (Salmo 8:6). Ang Diyos ay lubhang mabuti, at lahat ng kanyang mga gawa ay mabuti. Ngunit ang ating karanasan naman ay nagpapakitang napakaraming nasa sa atin ang hindi mabuti--ang ating pagkamakasalanan (Tingnan CCC, 385). Ang kaligayahang dulot sa atin ng kabutihan at kagalingan ay sinasalungat ng kalungkutan ng kasamaan at kasalanan (Tingnan GS, 13). Gayunpaman, ang kasamaang ating nararanasan ay hindi lamang ang ating sariling indibiduwal na kasalanan. Binibigyan tayo ng babala ng PCP II sa “mga makasalanang balangkas ng lipunan--ang mga palagiang pamarisan ng ugnayang pantao ay nabahiran ng kasalanan” (PCP IT, 82). Nagiging mulat kayo sa isang buong “network” 109

110

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO...

na sumisiil at umaalipin: ang mga estruktura ng karahasan at kalupitan, ang prostitusyon at pakikiapid, ang kahirapan at kawalang-katarungan. Ang mga ito ay ilan sa mga nakawawarak na bunga ng tinatawag ng doktrinang Katoliko na “kasalanang mana.” 366. Maikling isinalaysay muli ng Vaticano II ang salaysay sa Genesis tungkol sa pinagmulan ng ganitong kalagayan. Kahit na itinalaga ng Diyos sa pagiging matuwid, ang unang mga tao, sa panunukso ng Masama, ay umabuso sa kanilang kalayaan sa pasimula pa lamang ng kasaysayan. Iniangat nila ang kanilang mga sarili laban sa Diyos, at sinikap na abutin ang kanilang mithiin nang hiwalay sa Kanya. Kahit na nakilala nila ang Diyos, hindi nila pinapurihan Siya bilang Diyos, kundi nalabuan ang kanilang mga pusong walang-pakiramdam, at ang pinaglingkuran nila ay ang nilikha sa halip na ang Lumikha.

KALALAGAYAN 367. Kadalasan, tayong mga Pilipino ay lagi na lang may handang paumanhin sa ating sariling pagkakamali at sa iba: “Sapagkat tayo'y tao lamang.” Bagamat ito ay kapuri-puri sa pagpapasensiya at pagiging mahinahon, madali rin nitong iniiwasan ang katapatan sa harap ng kasamaan at kasalanan. Pinagagaan nito ang tunay na kapinsalaang personal na dulot ng kasalanan sa mga tao, mga pamilya at sa buong pamayanan. Karaniwan nating binibigyang pakahulugan ang ating mga kamalasan bilang kaparusahan mula sa Diyos dahil sa ating mga kasalanan (tadhana), o kaya ay bilang pagsubok mula sa Kanya. Ngunit ang mga ito'y maaaring magdala sa ating higit na pagtuunan ang parusa sa halip na ang tunay na kasamaan ng mismong kasalanan. 368. Ang tunay na bumabagabag sa karamihan sa atin ay hindi ang moral na kasamaan ng kasalanan kundi ang makadama ng kahihiyan na walang mukhang maiharap sa iba. Ang katagang “sorry” na madalas gamitin sa karaniwang pag-uusap na ang pakahulugan ay parang “pasensiya”, na hindi naman nagpapahiwatig ng tunay na kalungkutan o pagsisisi, na may matibay na hangaring babaguhin ang sariling aral. 369. Ngunit ang karaniwang hadlang sa pamumuhay bilang Kristiyanong bukas at may magandang-loob at mapagpatawad sa pang-araw-araw na buhay ay ang matinding pagpapahalagang karaniwang nadarama natin sa mga pamilya, ang kaibigan at “kamag-anak.” Sa kasawiang-palad ito ay kadalasang sinasamahan ng lubusang kawalang-pagpapahalaga sa iba. Isa pang karaniwang suliranin ay lumilitaw kapag sa kilalang diwa ng bayanihan ang ilang proyektong panlipunan ay nagsisimula. Madalas na hindi ito nagtatagumpay dahil sa maling ugaling “ningas-kugon” nang kawalang pagtitiyaga at pagsusumikap kapag lumipas na ang panimulang-sigla.

na

ANG PAGKABABA MULA SA KALUWALHATIAN PAGLALAHAD

370. Ang pinakapangunahing aspeto ng Kristiyanong doktrina tungkol sa kasalanang-mana ay hindi ang “pangkalahatang pagkamakasalanan” kundi ang “pangkalahatang kaligtasan”. Ang pagkamakasalanan ang siyang masaklap na larawang kinakailangan upang maunawaan ang mapagmahal na plano ng Diyos sa pagliligtas sa lahat ng tao. Tanging sa liwanag ng Pahayag na ito ng pambihirang pag-ibig ng Diyos sa atin maaari nating malinaw na makita ang katotohanan ng kasalanan (Tingnan CCC, 387). Ang pagbibigay-tuong ito sa tumutubos na pag-ibig ng Diyos ay dumadaloy sa pinakaunang tradisyon na inihabilin ni San Pablo: “Si Kristo'y namatay dahil sa ating mga kasalanan, bilang katuparan ng nasasaad sa Kasulatan” (1 Cor 15:3). Ang “Mabuting Balita” ay hindi tungkol sa kasalanang-mana kundi tungkol sa tumutubos na pag-ibig ng Diyos sa pamamagitan ni Jesu-Kristo sa kapangyarihan ng Espiritu Santo. 371. Kaya inaawit ng Simbahan sa pinakabanal na bihilya ng Taon na Pangliturhiya ang Bihilya ng Muling Pagkabuhay: Ama, dakila ang lyong pag-iingat sa amin! Walang hanggan ang lyong mahabaging pag-ibig! Upang matubos ang isang alipin, ibinigay Mo ang Iyong Anak. O maligayang pagkakamali, O mahalagang pagkakasala ni Adan, na siyang nagtamo para sa amin ng dakilang Manunubos! l. Ang

Banal na Kasulatan tungkol sa “Pagkakasala”

ng Tao

A. Genesis 372, Ang inilalahad sa aklat ng Genesis ay ang salaysay ng Pagkakasala ng sangkatauhan mula sa plano ng Diyos ng paglikha at pagtubos. Inilalarawan ng Genesis kung papaano, sa simula ng ating lahi, ang lalaki at babae ay tumalikod nang may pagsuway at kapalaluan sa Diyos na kanilang Manlilikha, kung kaya tinanggihan ang

pakikipagkaibigan ng Diyos. Nais nilang maging “parang Diyos” (Gen 3:5), ngunit

“walang Diyos, na nakahihigit pa sa Diyos at hindi ayon sa Diyos” (CCC, 398). Sa ipinasyang di-pagsunod ng ating mga magulang, inilalarawan sa anyong “ahas” ng Kasulatan at Tradisyon ng Simbahan (Gen 3:1-5) ang isang masamang kapangyarihang tinatawag na “Satanas” o ang “diyablo.” Maging si Jesus ay tinukso ng diyablo (Mt 4:1-11) na tinawag niyang “buhat pa noong una ay mamamatay-tao na, sinungaling at ama ng kasinungalingan” (Jn 8:44). “Ang demonyo at iba pang mga demonyo ay nilalang ng Diyos, na may kalikasang mabuti, subalit naging masasama dahil sa kanilang pagkilos” (CCC, 391). Pinatibayan sa Kasulatan ang masamang impluwensya ng mga nilikhang ito na tinatawag ding “mga nagkasalang anghel.” Ang kapangyarihan nila'y nalilimitahan sa awa't pagkalinga ng Diyos “na tumutulong sa

112

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5I KRISTO,.

lahat ng bagay na ikapapanuto ng mga nagmamahal kanyang binabalak” (Ro 8:28: CCC, 391-95). 373. Sa paghihimagsik laban sa Diyos, sinira ng dating kaayusang kasama ang: e bawat isa (“nabatid nilang sila ay hubad”) e iba (ang pagpatay ni Cain sa kapatid niyang e sambayanan (ang Tore ng Babel) e kalikasan (“isinumpa ang lupa...”) (Tingnan

sa kanya, na tinawag ayon sa lalaki at babae ang kanilang

si Abel) CCC, 400f)

Sa katapusan, sapagkat ang lalaki at ang kanyang asawang babae ay hindi na ngayon makakabahagi sa bunga ng puno ng buhay (Tingnan Gen 3:22-24), ang kamatayan ay napasa-kanila. “Yamang sa alabok, doon ka nanggaling, sa lupang alabok ay babalik ka rin” (Gen 3:19). 374. Isinasalaysay sa Genesis ang tatlong sandali na batid nating lahat: tukso, kasalanan at hatol. Ngunit hindi natin dapat isipin na ang may-akda ng Genesis ay naroroon mismo sa Halamanan ng Eden. Sa halip ang kanyang salaysay ay banal at kinasihang pakahulugan sa kalagayan ng kasalanan sa daigdig noong kanyang kapanahunan. Saan ba nagmula ang lahat ng kasamaang ito? Ano ang simula ng pangkalahatang pagkakasala? (Tingnan CCC, 401) Ang salaysay sa Genesis tungkol sa “Pagkakasala” ay ang kinasihang tugon ng Kasulatan sa pangunahing katanungang ito ng tao sa bawat panahon. Hindi ang Diyos, kundi ang kauna-unahang lalaki at babae ang pinagmulan ng kasamaang moral. At hindi lamang “Bawa't Tao” tulad sa mga dulang “Medieval” kundi ang mga unang kabilang, ang pinagmulan ng ating lahi. Ito lamang ang makapagpapaliwanag sa pagiging pangkalahatan ng kasamaan sa ating lahi, at ang kasamaang moral na ating nararanasan sa ating daigdig ngayon. Subalit ang huling salita sa Kasulatan ay hindi, “ang sangkatauhan ay masama” kundi “ang Diyos ay Tagapagligtas.” B, San Pablo

375. Bilang karagdagan sa salaysay ng Pagkakasala sa Genesis binibigyang-diin ni San Pablo ang katotohanang, “ang lahat ay nagkasala at walang sinumang karapat-dapat sa paningin ng Diyos” (Ro 3:23. Tingnan rin 5:12). Ngunit iginigiit din niyang “kung paanong mamamatay ang lahat dahil sa kanilang kaugnayan kay Adan, gayon din naman, mabubuhay ang lahat dahil sa kanilang kaugnayan kay Kristo” (1 Cor 15:22). “Totoo ngang nagdala ng kamatayan sa marami ang pagsuway ni Adan, ngunit malaki ang kahigtan ng kagandahang-loob ng Diyos at ng kaloob na dumating sa napakarami sa pamamagitan ng isang tao--si Jesu-Kristo” (Ro 5:15. Tingnan CCC,

399-401).

ll. Ang Turo ng Simbahan tungkol sa Kasalanang-Mana 376. Mula sa mga nasabing pinagkunan sa Biblia, itinuturo ng Simbahan na “sa

ANG PAGKABABA MULA SA KALUWALHATIAN

113

pagsuway sa utos ng Diyos sa paraiso, si Adan, ang unang tao, ay kaagad nawalan ng kabanalan at katarungan na humubog sa kanya, at inanyayahan sa kanyang sarili... ang kamatayan.” Ang kabanalan at katarungang tinanggap mula sa Diyos ay nawala hindi lamang para sa kanya kundi para sa kanyang mga salinlahi (Trent, Tingnan ND, 508-9: CCC, 404). Tayong mga Pilipino ngayon, bilang mga kabilang sa lahi ni Adan, ay hindi nagmana ng kanyang sariling kasalanan, kundi ng makasalanang kalagayan na nagsimula sa pamamagitan ng kanyang “pinagmulang kasalanan.” Ito ay isang kalagayan na personal na kinasasangkutan ng bawat isa sa atin. Ang ating minana, ang kasalanang-mana, ay ang kalagayan ng pagkamakasalanan na kung saan tayong lahat ay isinilang. Ang pangkalahatang pagkamakasalanan ay pinatutunayan ng malinaw na pahayag ng Mabuting Balita na ang lahat ay tinubos ni Kristo. Sa madaling salita, ito ay isang “dogma” ng ating Pananampalatayang Kristiyano na lahat tayo ay kinakailangang tubusin! 377. Una sa lahat, sa paglalarawan ng kasalanang-mana tinutukoy natin ngayon ang “kasalanan ng sanlibutan” (Jn 1:29: CCC, 408). Nangangahulugan ito ng “maruming kapaligiran” na sinilangan nating lahat. Ito ang dimensyong panlipunan ng kasalanang-mana: ang mga “makasalanang balangkas” ng kawalang-katarungan, pang-aapi at pagsasamantala na binibigyang-diin ng PCP II ngayon sa layunin nito para sa pagpapanibago at paghubog na panglipunan (Tingnan PCP II, 261-71).

378. Ikalawa, may personal na dimensyong panloob din ang kasalanang-mana: “ang puso ng kadilimang nasa loob natin” na nasa “lahat ng tao, at nauukol sa bawat isa" (Trent, ND, 510). Nararanasan natin ang aspetong ito ng kasalanang-mana lalo na sa isa sa mga epekto nitong nananatili kahit matapos ang Binyag, ang tinatawag na makamundong pagnanasa. Ang makamundong pagnanasa mismo ay hindi kasalanan, kundi ang “pag-uudyok na nagmumula sa kasalanan at nag-uudyok na magkasala” (ND, 512. Tingnan CCC, 405-6). Ipinahihiwatig nito na ang banal na kasaysayang isinalaysay sa Biblia ay muling nagaganap sa bawat isa sa atin. Sa pamamagitan ng biyaya ni Kristong manunubos na tinanggap sa Binyag, tayo ay tinatawag na “makipagtunggali at buong lakas na paglabanan” ang kalagayang ito at ang panloob na pag-uudyok na magkasala (ND,

512).

379. Ang doktrinang ito ng Simbahan ay nagpapaalingawngaw lamang ng tagubilin ng Biblia: “Iwaksi natin ang kasalanan, at ang anumang balakid na pumipigil sa atin, at tayo'y buong tiyagang magpatuloy sa takbuhing nasa ating harapan. Ituon natin ang ating paningin kay Jesus na siyang pinagmulan ng ating pananampalataya, at siya ring nagpapasakdal nito” (Heb 12:1-2). 380. Ikatlo, mayroong “pagpapatibay” ng kasalanang-mana sa ating makasalanang pag-iisip, mga salita at mga gawa. Ang ating mga kasalanan ay tunay na bahagi ng “kasalanan ng sanlibutan” para sa iba, gaya ng ang kanilang mga sariling kasalanan ay bahagi ng “kasalanan ng sanlibutan” para sa atin (Tingnan NCDP, 221).

114

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO,

381. Para sa atin, nahahayag ang ating makamundong pagnanasa sa ilang mga pinagmumulan o pinag-uugatan ng kasalanan na nakaugalian nang tawaging pitong pangunahing kasalanan kung saan bumubukal ang marami pang mga kasalanan, Sinisira ng mga kasalanang ito hindi lamang ang bawat mga makasalanan, kundi mayroon din itong pangmaramihang dimensyon. Nananahan sila sa iba't ibang pamamaraan sa mga panlipunang samahan, mga institusyon, at iba't ibang balangkas ng lipunan. Ang mga kinikilalang “pangunahing kasalanan” ay kinabibilangan ng: kapalaluan: ang pag-aangat sa sarili ng higit sa nararapat at totoo: kamunduhan: di maayos na pagnanasa o labis na kasiyahan sa kalugurang seksuwal: galit: mapanirang pagkamuhi: katakawan: labis na pagkahumaling sa pagkain o inumin, inggit: di pagkilala sa kakayahan, tagumpay ng iba at paghahangad ng masama sa kanila: kasakiman: paghahangad ng anumang pag-aari ng iba, na humahantong sa kawalang katapatan, pagnanakaw, at kawalang-katarungan: at katamaran: pagkabatugan at pag-iwas sa anumang nangangailangan ng sikap. 382. Ang mga “pangunahing kasalanang” ito ay maaaring ihambing sa “mga gawa ng laman” na inisa-isa ni San Pablo: “pangangalunya, karima-rimarim na pamumuhay, kahalayan, pagsamba sa diyus-diyusan, pangkukulam, pagkapoot, pagkagalit, paninibugho, kasakiman, pagkakabaha-bahagi, pagkakampi-kampi, pagkainggit, paglalasing, walang taros na pagsasaya at iba pang tulad nito” (Ga 5:19-21). ANGKOP NA PAGLALARAWAN SA KASALANANG-MANA

383. Ang kasalanang-mana ay maaaring ilarawan Langan bilang kabilang ng lahi ng tao. Tayo nga ay sayan na nakaaapekto sa ating kakayahang ibigin upang tayo'y maging tunay at husto sa ating sarili, hana.

na ang kalagayang ating sininasa isang makasalanang kasayang Diyos nang higit sa lahat, at makamit natin ang ating tad-

e

Tinatawag itong “orihinal o mana” dahil ito ay mula pa sa simula ng lahi ng tao. Nangangahulugang ito ay pangkalahatan: ang lahat ay kailangang tubusin. e Tinatawag itong “kasalanan” hindi dahil sa ito ay isang personal na pagkakasala sa ating pag-iisip, salita, at kilos, kundi dahil ito ay isang kalagayang taliwas sa kalooban ng Diyos. Ito ay isang hadlang sa positibo at mapagmahal na pakikiugnay sa Diyos at sa Kanyang buong-sangnilikha na siyang dahilan kung bakit tayo ay nilikha. 384. Hindi dapat mahirap unawain ang doktrinang Katolikong ito dahil lahat tayo ay nakakaranas ng pagkahilig sa masama at sa kakulangan ng kaisahan sa atin mismong sarili, sa iba at sa lahat ng nilikha. Inilalarawan ng Genesis ang mga ibinunga ng pagkakasala bilang tuwirang resulta ng pagtanggi na kilalanin ang Diyos bilang malikhaing pinagmumulan ng lahat at ang huling hantungan ng bawat tao. Madalas pinagdiriinan ng Biblia ang ganitong karanasan ng kakulangan ng kaisahan sa pama-

ANG PAGKABABA MULA SA KALUWALHATIAN

115

magitan ng pagsasalarawan sa buhay bilang isang madulang pakikibaka sa pagitan ng mabuti at masama, sa pagitan ng liwanag at kadiliman (Ecclesiastico, Isaias: Roma). 385. Ang ating karanasan sa ganitong personal na kawalan ng kaisahan sa ating sariling kalooban ay makatawag-pansing isinalarawan ni San Pablo sa tangis ng dalamhati: “Sapagkat hindi ko ginagawa ang mabuting ibig ko, kundi ang masamang hindi ko ibig ang siya kong ginagawa.... Kahabag-habag ang kalagayan ko! Sino ang magliligtas sa akin sa katawang ito na nagdudulot sa akin ng kamatayan? Ang Diyos sa pamamagitan ni Jesu-Kristo na ating Panginoon! Salamat sa kanya!” (Ro 7:19, 24-25). 386. Higit na binibigyang-diin ngayon ang panlipunang kapinsalaan ng kasalanang-mana. Sa kabila ng maraming pagsusumikap na maihatid ang kapayapaan, katarungan, at maunlad na ekonomiya para sa lahat, ang balakid ng kasalanan ay tila isinaisantabi. Ang kasalanan ay hindi isang aktibong kategoriya sa pangkasalukuyang mga agham panlipunan, na kahit ang ilang Kristiyanong may mabuting layunin ay nag-aakalang maghahatid ng kaligtasan. Ngunit ang pagwawalang-bahala sa katotohanan ng ating sugatang pagkatao, ang ating pagkiling sa pagkamakasarili at kapalaluan, ay nagdulot ng “labis na kamalian sa larangan ng edukasyon, pulitika, panlipunang pagkilos at pamumuhay na moral” (CCC, 407-9: Tingnan CA, 25).

387. Bilang mga Pilipinong may malalim na tradisyong Katoliko, kailangang nakikilala natin ang pinakamabungang naibahagi ng mga agham panlipunan na hindi ito dinidiyos. Hindi tayo lubos na “maliligtas” ng anumang bagong panglimang-taong planong pang-ekonomiya, o kaya'y ng naiibang pamamaraang pampulitika. Tanging sa pagtugon, sa abot ng ating makakaya, sa biyaya ni Kristong ating Panginoon lamang tayo maililigtas ng lahat ng ating mga pagkilos na pang-ekonomiya, panlipunan at pampulitikal. md

388. Binibigyan tayo ng Vaticano II ng sulyap sa lalim at lawak ng tugong ito: Dahil may matayog na pakikibaka laban sa mga kapangyarihan ng kadiliman ang sumasaklaw sa ating kabuuang makataong kasaysayan. Ang labanan ay nagumpisa mula pa sa pinakasimula ng daigdig, at magpapatuloy hanggang sa huling araw (Tingnan Mt 24:13, 13:24-30). Bihag ng ganitong kaguluhan, tayo ay may pananagutang makibaka sa tuwina kung tayo ay papanig sa mabuti. Hindi natin matatamo ang kaganapan nang walang magiting na pagsusumikap :at tulong ng biyaya. (GS, 37) 389. Sa katapusan, tayong lahat ay kailangang humarap Sa pinakasukdulang pagsubok ng ating mga buhay: ang kamatayan. Dahil sa ating likas na matinding pagkatakot at pagkasindak sa lubusang pagpanaw at pagkawala, maaaring maging nakagigimbal na pagsubok ang kamatayan. Ang kamatayan ng katawan na ating nararanasan ngayon ay dahil sa Pagkakasala: Ang kamatayan ay hindi likha ng Diyos. Ang pagkamatay ng alinmang maybuhay ay hindi niya ikinalulugod. Ginawa niya ang bawat nilalang upang magpatuloy... Ngunit ang masasama ay naghahanap ng kamatayan sa pamamagitan

116

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO,..

ng kanilang gawa, kinaibigan nila ang kamatayan at nakipagtipan dito, pagkat iyon ang nararapat nilang kasama (Kar 1:13-14,

16).

390. Maliwanag ding ipinahayag mi San Pablo ang kaugnayan ng kamatayan sa kasalanan: “Ang kasalana'y pumasok sa sanlibutan sa pamamagitan ng isang tao, at ang kamatayan sa pamamagitan ng kasalanan niya. Dahil dito, lumaganap ang kamatayan sa lahat ng tao sapagkat ang lahat ay nagkasala” (Ro 5:12). Ngunit ginawa niya ito upang ipakita na “kung paanong naghari ang kasalanan sa pamamagitan ng kamatayan, gayon din naman maghahari ang kagandahang-loob ng Diyos sa pamamagitan ng pagpapawalang-sala upang kamtan ang buhay na walang-hanggan sa pamamagitan ng ating Panginoong Jesu-Kristo” (Ro 5:21). Inuulit ng Vaticano II ang ganitong mensahe: “Dahil tayo ay tinawag ng Diyos, at patuloy pa ring tinatawag, upang manatili

ang buo nating pagkatao sa Kanya sa pakikibahagi nang pangmagpakailanman ang isang buhay na banal at malaya mula sa lahat ng kabulukan. Napagtagumpayan ito ni Kristo nang muli siyang mabuhay, dahil sa pamamagitan ng kanyang kamatayan tayo ay pinalaya mula sa kamatayan” (GS, 18). lll. Ang

Kasalanang-Mana

at ang Buhay

Katoliko ng mga Pilipino

391, Ang katotohanan ng kasalanang-mana ay nagiging malinaw sa karamihan ng mga Pilipino sa pamamagitan ng dalawang pangunahing aspeto ng ating buhay Katoliko. Ang una ay ang ating kinasanayang Pagbibinyag ng Sanggol. Ang mga sanggol “na sa ganang sarili nila ay hindi pa nakagagawa ng kahit anumang kasalanan ay tunay na binibinyagan para sa kapatawaran ng mga kasalanan” (Trent, ND, 511). Dahil bilang mga kabilang ng lahi ni Adan sila ay nabahiran ng pagkamakasalanan nito. Sila ay nahihikayat sa panloob na buhay habang sila'y lumalaki, at sa panlabas na buhay sa pamamagitan ng buong kapaligirang nasa kalagayan. Sa sakramento ng Binyag ang bata ay binabasbasan sa ngalan ng Kabanal-banalang Santatlo. Binibigkis nito ang bata sa pamamagitan ni Kristong Muling Nabuhay sa kapangyarihan ng Espiritu Santo para sa “bayan ng Diyos,” ang Simbahan. Ang simbahan ay kinakatawan ng kanyang mga magulang, mga ninong at ninang, ang buong pamilya at mga kaibigan, at ang lokal na Kristiyanong pamayanan. 392. “Inaalis ng Binyag ang kasalanang-mana” sa kahulugang tinatanggap ng bininyagan ang Espiritu Santo na nagpapaganap ng mapanligtas na pag-ibig ni Kristong Muling Nabuhay at ng Ama. Pinauunlad ng biyayang ito ang binyagan sa isang uri ng pamumuhay na maka-Kristiyano: si Kristo ay ang Ulo, ang Espiritu ay ang panloob na lakas, ang makalangit na Ama ay ang mapanlikhang bukal at huling hantungan, at ang lokal na Simbahan ay ang pook ng katubusan. 393. Inilalarawan ng Vaticano II ang Kristiyanong pananaw kung saan ang binyagan ay ipinakikilala. Ang lahat ng pagkilos ng tao, karaniwang nanganganib dahil sa ating pagmamalaki at magulong pag-ibig sa sarili, ay kailangang maging dalisay at maging

| | |

ANG PAGKABABA MULA SA KALUWALHATIAN

117

ganap sa pamamagitan ng kapangyarihan ng Krus al muling pagkabuhay ni Kristo. Dahil sa pagkakatubos ni Kristo at pinaging-bagong nilalang sa Espiritu Santo, layo ay may kakayahan, at nararapat lamang, na ibigin ang mga bagay na nilikha ng Diyos... tinanggap mula sa Diyos, at igalang at pagpitaganan ang mga ito bilang patuloy na dumadaloy mula sa kamay ng Diyos (GS, 37), 394. Ang ikalawang aspeto ng buhay ng Pilipinong Katoliko na nagpatingkad sa katotohanan ng kasalanang-mana ay ang pamimintuho kay Maria, ang Inmaculada Concepcion. Sa kabila ng maraming di-pagkakaunawa sa Katolikong doktrinang ito, ang mga Pilipinong Katoliko ay tinuruang manalangin kay Mariang “ipinaglihing walang-bahid ng kasalanang-mana.” Si Maria mula pa sa mga unang sandali sa sinapupunan ng kanyang ina, ay “biniyayaan” na ng Diyos bilang paghahanda sa kanyang misyon na maging ina ng bugtong na Anak ng Diyos ayon sa laman. Walang pagkakataon na siya ay naliliman ng kasalanan. Ang “natatanging biyaya ay karangalang ito” ni Maria ay ginanap ng “makapangyarihang Diyos na isinaalang-alang ang mga biyaya ni Jesu-Kristo na Manunubos ng sangkatauhan” (ND, 709). 395. Ang kalinis-linisang paglilihi ni Maria, samakatuwid, ay nagpapakita ng kapangyarihan ni Kristo sa pagtatagumpay laban sa kasalanan, at nagpapatotoo sa pangako sa ating lahat. Dahil kung sisikapin nating tularan ang lubos na maibiging katapatan ni Maria sa Diyos sa pamamagitan ng magiting na pakipagtunggali sa tulong ng kapangyarthan ng Espiritu Santo, para iwasan ang kasalanan, at sundan si Kristo nang may katapatan sa pang-araw-araw nating buhay, tayo rin isang araw, ay maaaring lumaya sa kasalanan at mamuhay nang ganap sa pag-ibig ng Diyos. Ang mga Katoliko sa buong daigdig, sa pagdaan ng mga siglo, ay nakatuklas na ang tapat na pamimintuho at pagpaparangal kay Maria ay isang napakabisang paraan tungo sa ganitong mithiin.

PAGBUBUO 396. Ang doktrinang Katoliko tungkol sa kasalanang-mana ay likas na karugtong ng paglikha dahil binabago nito ang pananaw ng mananampalataya sa lahat ng katotohanan. Tulad sa paglikha, ang ating Panginoong si Kristo ang nagkakaloob ng tunay na pang-unawa sa katotohanang ito. Hindi lamang natin nakikita si Kristo sa higit na liwanag bilang “ang Kordero ng Diyos na nag-aalis ng kasalanan ng sanlibutan” (Jn 1:29)--ang ating Manunubos. Nakikita rin natin ang ating sarili at ang makasalanang daigdig, kabilang na ang lahat nitong mga sakuna, mga pagsubok at mga pagkabigo, na laging hinihipo ng Diyos na ating Ama, sa pamamagitan ng Kanyang bugtong na Anak-na-nagkatawang-tao, Nabuhay mula sa kamatayan, at ng Kanilang Espiritu Santo. Ang Diyos na ating Manliligtas ay nasa piling natin lalo na sa ating karanasan ng pakikipaglaban sa pangkalahatang pagkamakasalanang ito. 397. Ang doktrina ng kasalanang-mana ay labis na nakaaapekto sa ating moral na panuntunan at pananaw. Unti-unti nating naaarok ang lalim ng “kapangyarihan

118

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5! KRISTO...

ng kamatayan” na haharapin sa ating pagsusumikap na sundan si Kristo nang matapat sa pamamagitan ng isip, salita at gawa. Ang personal at panlipunang hamon ng mapanagutang buhay-Kristiyano ay magagapi kung hindi dahil sa pangako ni Kristo na mananatiling lagi sa atin sa pamamagitan ng Kanyang Espiritu. At ang pananatiling ito ni Kristo at ng kanyang Espiritu ay nararamdaman lamang sa pamamagitan ng aktibong panalangin at buhay-sakramental. 398. Sa pagsamba, ang higit na wastong pag-unawa sa kasalanang-mana ay makatutulong sa mga Pilipinong Katoliko tungo sa higit na malalim na pagpapahalaga sa Binyag. Sa halip na maging isang “panlipunang” seremonya, na “naghuhugas” ng kasalanan ng isang tila walang malay na sanggol na parang salamangka, ang Binyag ay maaaring tingnan bilang isang tunay na lakas sa buong buhay natin bilang Kristiyano. Hinihingi ng Binyag ang ating matiyagang pagsusumikap na sundan si Kristo sa lahat ng ating gawain. Ang ating mga Pangako sa Binyag, na ating inuulit tuwing Pasko ng Pagkabuhay, ay kinakailangang ituring nang mataimtim bilang isang makatotohanang pagtatalaga kay Kristo. Tanging sa kapangyarihan at inspirasyon lamang ng Espiritu, na isinugo ni Kristong Muling Nabuhay at ng Ama, tayo magiging tapat sa kanila. Kinikilala natin sila bilang kaanib ng Simbahang lokal, ang sambayanang Kristiyano, dahil sa kanilang lakas at pagtataguyod na lubhang napakahalaga para sa ating aktibong buhay Katoliko. 399. Ang higit na pagkaunawa sa katotohanan ng kasalanang-mana ay nagbubunsod sa atin sa higit na malalim na buhay-panalangin at sa pagdalisay sa anumang pagkamakasarili nito. Isang “wagas at bukas na puso,” “payak na kababaang-loob, tulad ng sa bata,” at “matinding pagkalungkot sa kasalanan at matatag na paghahangad sa pagbabago,” ay hindi mga katangian na “kusa o likas na dumarating.” Kung nasasaatin na, kinikilala natin ang mga ito bilang mga handog ng Espiritu. Kung kaya ang pagsambang aspeto ng ating Pananampalatayang Katoliko ay lubos na naimpluwensiyahan ng kalagayang isinalarawan ng doktrina ng kasalanang-mana.

MGA TANONG AT MGA SAGOT 400. Bakit may kasalanan at kasamaan sa daigdig? Itinuturo ng Biblia na ang kasalanan at kasamaan ay hindi nagmula sa Diyos na may likha ng lahat ng mabuti, kundi mula sa minsang pagsuway ng tao na inabuso ang kanyang kalayaang kaloob ng Diyos noon pa man sa pagbubukang-liwayway ng kasaysayan.

mo

NA

401. Ano ang ibig ipakahulugan ng “kasalanang-mana”? Dalawa ang maaaring tinutukoy ng “kasalanang-mana”. e ang “pinagsimulang kasalanan” na naghatid o nagpasimula ng kasamaan at kadiliman sa daigdig: o kaya e ang “pinagmulang kasalanan” o ang aktuwal na makasalanang kalagayan

“TG AY ATTY AR NG ROB

PAARRKA 237 N NAN

S

AA

RAANE

ANG PAGKABABA MULA SA KALUWALHATIAN

ma

119

kung saan tayo ay isinilang, ang buod nito ay ang pagkawala ng biyayang nagpapabanal, at ang ilang mga epekto nito ay makikita sa panlabas na makasalanang kalagayan (ang kasalanan ng sanlibutan), at sa panloob na epekto ng mga di-maayos na pagnanasa (makamundong pagnanasa) na nararanasan nating lahat sa loob ng ating pagkatao. 402. Bakit tinatalakay Ang “Mabuting Balita” sanlibutan upang ipakita Diyos sa pamamagitan ni

ng Biblia ang kasalanang-mana? ng Biblia ay nagsasalaysay ng kasaysayan ng kasalanan sa ang ating pangangailangan sa mapantubos na pag-ibig ng Jesu-Kristo sa kapangyarihan ng Espiritu Santo.

403. Ano ang itinuturo sa Genesis tungkol sa kasalanang-mana? Inilalahad sa Genesis ang sinaunang salaysay ng pinagsimulang kasalanan nina Adan at Eva at ang naging bunga nito sa kanila gayundin sa paglaganap ng kasamaan upang bigyang-katuwiran ang kasamaan na nararanasan natin ngayon. 404. Ano naman Itinuturo ni San ging makasalanan, isang tao [Kristo]”

ang itinuturo ni San Pablo tungkol sa kasalanang-mana? Pablo, na “sa pagsuway ng isang tao [Adan] ay marami ang nagayon din naman, marami ang pawawalang-sala sa pagsunod ng (Ro 5:19).

405. Paanong pinaliliwanag ng turo ng Simbahan ang kasalanang-mana? Nililiwanag ng Simbahan na hindi natin minana ang personal na kasalanan ni Adan, kundi ang mga bunga nito, ibig sabihi'y bilang mga kabilang ng sangkatauhan tayo ay isinilang pinagkaitan ng biyayang nagpapabanal, sa makasalanang kalagayan sa daigdig kasama na ang marupok na kalikasan ng tao bunga ng kanyang kasalanan. 406. Anu-ano ang tatlong aspeto ng kasalanang-mana? Ang doktrina ng kasalanang-mana ay binubuo ng: e “ang kasalanan ng sanlibutan” (Jn 1:29) na naglalarawan sa ating makasalanang kalagayan na ating sinilangan e ang “puso ng kadiliman” sa atin na ating nararanasan sa makamundong pagnanasa, at

e

ang ugnayan sa pagitan ng kasalanang-mana at mga pansariling kasalanan.

407. Bakit ito tinawag na “kasalanang-mana? Ito ay tinatawag na e “mana” dahil ang uri nito sa simula pa ng sangkatauhan ay sapat nang paliwanag sa pagiging laganap at pangkalahatan nito e “kasalanan” hindi dahil ito ay hindi isang personal na makasalanang kaisipan, salita at gawa, kundi dahil ito ay isang kalagayang taliwas sa kalooban ng Diyos. Naaapektuhan nito ang ating kakayahang ibigin ang Diyos, at

120

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO...

maging tunay nating mga sarili, at tamuhin ang ating tadhana kasama ng ating kapwa.

408. Paano natin nararanasan ang “puso ng kadiliman” sa ating kalooban dahil sa kasalanang-mana? Angkop na isinasalarawan ni San Pablo ang karanasang ito: “Hindi ko ginagawa ang mabuting ibig ko, kundi ang masamang hindi ko ibig ang siya kong ginagawa” (Ro 7:19). “Kayang-kaya kong magnasa ng mabuti, hindi ko lang magawa ang mabu-

ting ninanasa ko” (Ro 7:18). 409. Ano ang ibig ipakahulugan ng “makamundong pagnanasa”? Ang makamundong pagnanasa ay ang malalim na kawalang-kaayusan sa ating mga panlasa at mga hilig na siyang pinagmulang-ugat ng marami sa ating personal na kasalanan, sa pamamagitan ng mapagligtas na biyaya ng Diyos tayo ay pinalalakas upang mapagtagumpayan ang kawalang-kaayusang ito sa ating kalooban. 410. Ano ang ibig ipakahulugan ng “mga pangunahing kasalanan?” Ang pangunahin o “pinag-uugatan ng mga kasalanan” ay mga pangunahing hilig sa kasamaan o mga maling pagpapahalaga (kapalaluan, kahalayan, galit, katakawan, inggit, kasakiman, katamaran) na siyang simula ng maraming makasalanang kaisipan, salita at gawa. Ipinakikita nila ang mga masamang hilig na nasa sa bawat isa sa atin na siyang epekto ng kasalanang-mana. 411. Paanong “nag-aalis ng kasalanang-mana” ang Binyag? Ang Binyag ay “nag-aalis ng kasalanang-mana” sa pamamagitan ng pagkakaloob sa binyagan ng kaloob ng Espiritu Santo, ang mapanligtas, at nagpapabanal na presensiya ng Diyos. Ang pananahan ng Espiritu Santo sa binyagan, ang gumagawa sa kanila upang maging mga ampong anak ng Ama, at mga tagapagmanang kasama ni Kristo, at ginagawa silang kabahagi sa Kanyang Katawan, ang Simbahan. 412. Bakit tayo nagbibinyag ng mga walang malay na mga bata? Ang pagbibinyag sa mga bata ay hindi nag-aalis ng anumang personal na kasalanan--sapagkat maliwanag na ang bata ay wala pang nagagawang kasalanan. Sa halip, binibiyayaan ng Binyag ang bata ng kaloob ng Espiritu Santo, sa loob ng Kristiyanong sambayanan ng mga magulang, ninong at ninang, at mga kapitbahay, upang mabisang isagisag ang Kristiyanong kapaligiran na kinakailangan upang lumaki bilang isang alagad ni Kristo sa pananampalataya, pag-asa at pag-ibig.

KABANATA9 Ang Diyos ay Nangako

ng Isang Tagapagligtas

he

Makikilala ninyong ako ang Panginoon, ang inyong Diyos, ang nagligtas sa inyo sa pagpapahirap ng mga Egipcio. Dadalhin ko kayo sa lupaing ipinangako ko. (Exo 6:7-8) Matatag at di kukupas ang pag-ibig niyang dulot, lagi siyang nahahandang sa sinuman ay tumubos. Ililigtas niya ang Israel... sa kanilang kasalanan. (Salmo 130:7-8)

PANIMULA 413. Ang “Pangako” ay isa sa mga pangunahing salita ng pag-ibig. Ang kuwento ng pag-ibig ng Diyos sa Matandang Tipan para sa Kanyang sambayanan ay nakasentro sa Kanyang pangako ng kaligtasan. “Nakita kong labis na pinahihirapan... ang aking bayan. Alam ko ang hirap nilang tinitiis at narinig ko ang kanilang daing... Kaya, bumaba ako upang sila'y iligtas” (Exo 3:7-8). Na ang Diyos ay nakatatalos sa paghihirap ng kanyang bayan ay nagpapakita sa Kanya bilang isang umiibig at kumakalinga sa mga inaapi, sa nagdurusa, sa mahihirapat mga nagugutom. 414. Kapagdaka matapos isalaysay ang pagkakasala ng lalaki at babae, at ang paglaganap ng kasamaan sa buong daigdig na kasama ang pakikipagtipan kay Noe pagkatapos ng baha, ipinakita sa aklat ng Genesis ang malasakit ng Diyos sa lahat na sangkatauhan (Tingnan Gen 9:1, 9-11). Ang pagmamahal Niya'y sumasakop sa lahat ng mga bansa sa kabila ng kanilang pagkamakasalanan at mga pagkakahatihati. Ang balak Niya ay tipunin silang lahat bilang isang banal na lipi. At sinisimulan Niya ang pagsasakatuparan sa Kanyang plano sa pagtawag kay Abraham at sa Kanyang tatluhang pangako ng lupa, mga salinglahi at ng misyon. Ang tatlong elementong ito ay nagpapakita na ang Diyos ay hindi nasasaklaw ng lugar o panahon, kundi kumikilos sa pangkalahatang antas, na sumasakop sa lahat ng tao sa ibabaw ng 121

122

KATESISMO PARA SA MGA

PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO,,,,

lupa. Ang Diyos na nagliligtas ay matatagpuan kung saan ang kahirapan at pagkasira ng loob ang pinakamatindi at kung saan ang pangangailangan sa Kanyang biyaya ay sukdulan.

KALALAGAYAN 415. Maraming Pilipino ang may likas na pagkaakit sa Salita ng Diyos sa Matandang Tipan. Sa kanilang murang gulang ay masaya nilang pinakikinggan ang mga kuwento sa Biblia tungkol sa mga dakilang tauhang tulad nina Moises, Jonas, David, Samson, Solomon at iba pang mga tulad nila. Tuwing Linggo sa Misa ay nakakapakinig sila ng mga pagbasa mula sa Matandang Tipan. Ngayon, ang mga grupong nagaaral ng Biblia ay napakatanyag at ang mga nangangaral ng Biblia ay karaniwang maririnig sa buong kapuluan. Ipinagmamalaki ng PCP II ang mga “Laykong Lingkod ng Salita” sa maraming Munting Pamayanang Kristiyano lalo na yaong inatasan matapos isagawa ang nararapat na pagsasanay sa Panrehiyong Sentro ng Biblia (Tingnan PCP IT, 605). 416. Ngunit gaano kahanda ang karamihan sa mga Pilipinong Katoliko na tumutugon sa mapusok na pang-aakit ng maraming “Born Again” at mga Pundamelistang maka-Biblia? Ang aktibong tagapagpahayag na ito ay madalas na gumagambala sa pangkaraniwang Pilipinong Katoliko kasabay ng pagdagsa ng mga teksto ng Biblia na binabanggit nang mula sa memoriya. Madalas na ito ay hinango nang wala sa tunay na pakahulugan at ipinapaliwanag ayon sa kinagawiang pagtuligsa sa paniniwalang Katoliko. Kaya pinararatangan nila ang mga Katolikong hindi nangingilin kung araw ng Sabat bilang araw ng pagsamba, o kaya ay lumalabag sa pagbabawal sa isinasaad ng Biblia tungkol sa paglilok ng mga larawan ng Diyos at ng ibang NlaLanapa o ng pagkain ng dugo (Tingnan PCP IT, 219-19). 417. Maraming Pilipinong Katoliko ang nahihirapang tumugon sa gahitong mga paghamon dahil ang kanilang kasanayan sa Matandang Tipan ay karaniwang pinangingibabawan ng literal na pagtanggap ng “kung ano ang sinasabi ng Biblia.” Ang mga tagpo sa Biblia ay karaniwang inuunawa bilang mga simpleng kuwento at hindi pinagninilayan ang napapaloob na malalim na kahulugan. Kaya, magulong pagkaunawa ang nabubuo tungkol sa Diyos bilang nakatatakot na Hukom na nagpapataw ng nararapat na kaparusahan sa bawat kasalanan. O kaya'y tungkol sa pamumuhay na moral ng Matandang Tipan na maling inuunawa batay sa pamantayang “mata sa mata, ngipin sa ngipin” (Exo 21:24). 418. Ang ilan ay di sumasang-ayon sa pagiging tumpak ng Matandang Tipan para sa atin ngayon: Ang iba naman ay nagnanais na malaman kung anong mga bahagi na nananatiling sumasakop pa rin sa atin. Para sa marami, ang Matandang Tipan ay lipas na dahil mayroon na tayong kaganapan sa Pangako ng Diyos ng isang Manunubos kay Jesu-Kristo. Bukod dito, nakikita nilang kakaunti lamang ang kaugnayan nila sa sinaunang kasaysayan ng isang malayo nang bayan, na may maliit na halintulad sa

ANG DIYOS AY NANGAKO

NG ISANG TAGAPAGLIGTAS

123

mga Pilipino ng ika-dalawampung siglo (20th Century) na mabilis na papalapit sa ikadalawampu't-isang siglo (21st Century). Ang PCP II, na nakababatid sa suliranin, ay nagpahayag ng “hamon sa atin na basahin, pag-aralan, pagdasalan, at isabuhay ang nasusulat na Salita ng Diyos.” Ipinahahayag nito ang matinding paghahangad na “ang Biblia, na binabasa sa Simbahan, ay may natatanging lugar ng karangalan na nauukol dito sa bawa't puso ng Katoliko, sa tahanan, at sa parokya” (PCP II, 224:1).

PAGLALAHAD 1. Ang Kahalagahan ng Matandang Tipan 419. Ang katotohanan ay ang Matandang Tipan ang buhay na Salita ng Diyos, na “higit na matalas kaysa alinmang tabak na magkabila'y talim. Ito'y tumatagos maging sa pinaghihiwalayan ng kaluluwa at espiritu, ng mga kasukasuan at ng utak sa buto,

at nakatatalos ng mga iniisip at binabalak ng tao” (Heb 4:12). Ang “Pangako” ng kaligtasan ay kasinghalaga para sa atin ngayon kaysa mga Israelita noon dahil ang kaligtasan ay hindi isang bagay, o isang materyal na handog, kundi ang buhay at nagpapabagong presensiya ng Diyos sa ating kalooban. Tayo ay mga manlalakbay, patungo sa liwanag at sa pamamagitan ng lakas ng nananatiling pangako ng Diyos: “Hindi kita pababayaan” (Exo 3:12). 420. Sa gayo'y mahalaga para sa atin ang salita ng Diyos sa Matandang Tipan at sa buong buhay natin upang higit na maunawaan si Kristong ating Manunubos. Iginigiit ng PCP II na wala at walang sinumang higit na makapagsasalita ukol sa Salita ng Diyos na Nagkatawang-Tao nang higit kaysa sa Kasulatan bilang Salita ng Diyos. Kapag binabasa ang Biblia sa Simbahan, si Kristo mismo ang nagsasalita sa atin (Tingnan SC, 7). Dapat muling maging pangunahing aklat ng katesismo ang Biblia. Ang pagkakaalam sa Biblia sa pamamagitan ng mapanalanging paggamit at pagaaral nito, ang nararapat na katangian ng mananampalatayang Katoliko, nguni't “ang kamangmangan sa kasulatan ay kamangmangan tungkol kay Kristo” (DV 5: PCP Il, 159).

421, Si Jesus mismo ang nagturo sa kanyang mga tagasunod sa Emmaus, “at ipinaliwanag sa kanila ang lahat ng nasasaad sa Kautusan tungkol sa kanyang sarili, simula sa mga aklat ni Moises hanggang sa sinulat ng mga propeta” (Lu 24:27). Ang pangunahing dahilan sa pagbibigay-diin sa Kasulatan ay hindi ang pag-uusig ng mga Pundamentalista, kundi ang katotohanan na “ang. plano ng kaligtasan ay matatagpuan bilang tunay na Salita ng Diyos sa mga aklat ng Matandang Tipan na, nasulat sa ilalim ng banal na inspirasyon, at nananatiling mahalaga” (DV, 14).

124

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5! KRISTO...

ll. Ang

Kanon

ng Matandang

Tipan

422. Ang biblikal na Pangako ng Kaligtasan sa Matandang Tipan ay hindi lamang tanong tungkol sa iisang teksto o kaya'y sa iisang serye ng mga teksto. Sa halip, ang buong Matandang Tipan ay pagsasalaysay na may tatlong yugto ng palabas sa mapanligtas na pagkilos ng Diyos. Una ay nariyan ang Torah, na mga aklat ng pang-kasaysayan na nagpapahayag sa Diyos sa salaysay ng Kanyang Pangakong Tipan sa Israel. Ikalawa, ang “Salita ng Diyos” ng mga Propeta na nangako ng paglaya mula sa pagkaalipin at pagkakatapon. Ikatlo, ang mga Sulat ng mga paham, mga makata at mga nakakikita ng pangitain na naghahandog ng kinasihang paraan sa pagsusuri sa mapanligtas na presensiya ng Diyos sa pang-araw-araw na buhay (Tingnan CCC, 702). Ang talaan o “canon” ng Matandang Tipan ay inilalagom sa Jeremias: “May mga saserdote namang magtuturo sa atin, mga pantas na magpapayo, at mga propetang magpapahayag ng salita ng Diyos” (Jer 18:18).

A. Torah / mga Makasaysayang Aklat 423. Ang unang limang aklat ng Matandang Tipan, na tinatawag na Pentateuko, ay bumubuo sa buod ng Torah, o ng Batas. Ngunit di tulad sa ating mga batas ngayon, ang Torah ng Matandang tipan ay unti-unting nabuo bilang isang pasalaysay na pag-aalala ng tipan ng Diyos sa Kanyang bayan. Ito ang mapanghahawakan tugon sa katanungan: “Kung dumating ang araw na itanong ng inyong mga anak kung bakit kayo binigyan ng Panginoon ng Kautusan at mga tuntunin, ganito ang sabihin ninyo: Noong araw, inalipin kami ng Faraon sa Ehipto. Inialis kami roon ng Panginoon sa pamamagitan ng kanyang kapangyarihan. Nasaksihan namin ang maraming kababalaghang ginawa niya... upang dalhin sa lupang ipinangako niya sa ating mga ninuno. Ibinigay niya sa amin ang Kautusan at mga tuntuning ito upang magtaglay kami ng takot sa kanya. Sa gayon, kami'y mapapanulto at iingatan

niyang tulad ng ginagawa niya sa atin ngayon... (Deut 6:20-24). 424. Ang Tawag. Ang Torah o “Batas” ay nangangahulugan ng “pananagutang moral” na isang tawag, isang handog at isang pamamaraan ng buhay. Ang Torah ng Matandang Tipan ay isang tuluy-tuloy at matalinhagang salaysay ng makasaysayang karanasan ng bayang Israel sa kanilang Diyos ng Tipan. Sa sinuman ngayon na nagjisip na ang buhay ay binubuo lamang ng mga pansariling malalapit na karanasan, pinagdidiinan ng Torah ang mahalagang papel ng pamana ng pamayanan at ang “pagsasalin” ng isang buhay na tradisyon. 425. Nasa sentro ng alaala ng Israel ang Manlilikha ng Tipan, ang Diyos na kasama ng Kanyang bayan at para sa Kanyang bayan. “Makinig ka, Israel!... Lakasan mo ang iyong loob, huwag kang matatakot pagkat kasama mo ang Panginoon sa pakikibaka” (Deut 20:3-4).

Ang pangyayaring nagpanibago sa kasaysayan ng Israel ay ang Paglabas o “Exodus” mula sa Ehipto at ang Tipanan sa Sinai. Inutusan ng Diyos ang mga Israelita

ANG DIYOS AY NANGAKO

NG ISANG TAGAPAGLIGTAS

125

na gunitain taun-taon ang dakilang sandali ng tipanan ng paglaya sa pamamagitan ng pagdiriwang ng Pista ng Paskuwa. “Sundin ninyo ang mga tuntuning ito at palagiang ganapin, pati ng inyong mga anak... Kapag itinanong ng inyong mga anak kung bakit ninyo ginagawa ito,

sabihin ninyong ito'y pag-aalaala sa Paskuwa ng Panginoon, nang lampasan niya ang bahay ng mga Israelita” (Exo 12:24-27). 426. Mga Kautusan. Para sa kanilang bahagi sa Tipanan, tinawag ang mga Israelita na tupdin ang “Sampung Salita” na ibinigay kay Moises sa Bundok ng Sinai (Tingnan Exo 20, Deut 5:6-21). Ang mga utos na ito ang magpapalaya sa kanila, tulad ng nasasaad sa kanilang paunang salita: “Ako ang Panginoon, ang inyong Diyos na naglabas sa inyo sa Ehipto at humango sa inyo sa pagkaalipin” (Exo 20:2). Ngunit hiningi rin nila sa bayan ang pagpapasya sa kanilang kapalaran: isang matiyagang pagtatalaga sa mapagpalayang Tipan ng Diyos: “Nasa inyo ngayon ang kapasyahan. Kayo ang pipili ng buhay at kasaganaan o

ng kahirapan at kamatayan. Kapag sinunod ninyo ang kautusan... mabubuhay kayo... Ngunit kapag tumalikod kayo sa kanya... malilipol kayo” (Deut 30:15-18). 427. Sa madaling salita, nagkaloob ang Diyos ng Tipan ng kaligtasan sa Kanyang Bayan sa pamamagitan ng Kanyang aktibong presensiya. Nang pinahina ng pagtataksil ang presensiyang ito, nangako ang Diyos ng isang Bagong Presensiya sa isang Bagong Tipan, na hinubog sa pamamagitan ng Pangakong Manunubos. Bilang mga Kristiyano, tayo ay pumapasok sa Bagong Tipanang ito na Pampaskuwa na ginawa sa ngalan ni Kristo sa pamamagitan ng ating Binyag. Ngunit sa kasawiang palad, tulad ng mga Israelita noong una, ang Pangako ng buhay ng Diyos ng Tipan ay kalimitang nalilimutan o ipinagwawalang-bahala, at ang ating tugon sa Tipan sa ating mga Pangako sa Binyag ay paminsan-minsan lamang naaalala. B. Ang Salita ng mga Propeta 428. Madalas na napagkakamalan nating “propeta” ang isang manghuhula na humuhula kung ano ang darating sa kinabukasan. Ngunit hindi tulad nito ang mga propeta ng Matandang Tipan. Sila ay mga taong tinawag ng Diyos upang ipahayag ang Kanyang salita sa mga tao, binibigyang kahulugan ang kanilang kasalukuyang kalagayan ayon sa paningin ng Diyos at pinaaalalahanan sila sa maaaring gawin Niya sa kanila. Higit sa lahat, tinatawag ng mga propeta na manumbalik ang mga tao sa Tipanan. Dahil sa kabila ng walang-maliw na katapatan ng Diyos, ang kasaysayan ng Israel ay isang sunud-sunod na pagtataksil. Matapos ang unang antas ng mga mapanligtas na pagkilos ng Diyos sa pagpapalaya sa Kanyang bayan mula sa kanilang pagkaalipin sa Ehipto, ang ikalawang antas ay tungkol sa kanilang paglayang ipinahayag ng mga propeta, bago ang Pagkakatapon at pagkatapos nito, kung sila lamang

ay magbabalik-loob sa Panginoon. 429. Ang Pagbabalik-loob. Ang “salita” ng propeta ay dumarating bilang isang sorpresa: ito ay isang salita ng pagkagiliw, na nagdadala ng bagong pag-asa sa mis-

|

| 126

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KAISTO,..

mong panahon na kung kailan ang mga bagay ay ganap ng nawalan ng pag-asa. Ito ang “salita ng Panginoon,” malaya ngunit walang pinagbibigyan, na umaalpas sa la-

hat ng karaniwang inaasahan. Ito ang salita ng pagbabalik-loob: “Magbalik-loob kayo sa Diyos.” Ang paalaala ni Amos: “Lumapit kayo sa Panginoon at kayo'y mabubuhay... Gawin mo ang matuwid huwag ang liko... Sa gayon, sasaiyo ang Panginoon, ang Diyos na Makapangyarihan, tulad ng sinasabi mo!” (Amos 5:6, 14).

Ganito rin ang panawagan ni Isaias tungo sa pagbabalik-loob: “Magpakabuti na kayo, magbalik-loob sa akin, talikdan na ninyo ang masasamang gawain. Tumigil

na kayo

ng paggawa

ng masama.

Pag-aralan

ninyong

gumawa ng mabuti: pairalin ang katarungan, Itigil ang pang-aapi, Tulungan ang mga ulila: Ipagtanggol ang mga balo” (Isa 1:16-17). 430. Ang “pagbabalik-loob” ng mga tao ay hindi lamang bunga ng sariling kagagawan: kundi ito ay likha rin ng kanilang mapanligtas na Diyos: “Huwag kang matakot, ililigtas kita. Tinawag kita sa iyong pangalan, ikaw ay akin” (Isa 43:1). Napapaloob sa biyayang ito ng pagbabalik-loob ang pangako ng kapatawaran. Inihayag naman ni Isaias ang panig ng Diyos: “Halikayo at magliwanagan tayo, Gaano man karami ang inyong kasalanan, handa akong ipatawad ang lahat ng iyan. Kahit na kayo'y maruming-marumi sa kasalanan, kayo'y magiging busilak sa kaputian” (Isa 1:18). Pinagdiinan naman ni propeta Joel ang pangangailangan para sa tunay na pagtitika upang matamo ang habag ng Diyos: “Mataimtim kayong magsisi at manumbalik sa akin, kayo'y mag-ayuno, manangis at magdalamhati. Magsisi kayo nang taos sa puso, hindi pakitang-tao lamang. Magbalik-loob kayo sa Panginoong inyong Diyos. Siya'y may magandang-loob at puspos ng awa, mapagpahinuhod at tapat sa kanyang pangako, laging handang magpatawad at hindi magpaparusa” (Joel 2:12-13). 431. Ang panawagan ng Diyos sa pamamagitan ng mga propeta tungo sa pagbabalik-loob ay nagtatapos sa isang pambihirang pangako. Inilarawan ni Ezekiel ang pangako ni Yahweh bilang: “Bibigyan ko kayo ng bagong puso at bagong espiritu. Ang masuwayin ninyong puso ay gagawin kong masunurin. Bibigyan ko kayo ng aking Espiritu upang makalakad kayo ayon sa aking mga tuntunin at masunod ninyong mabuti ang aking utos” (Ez 36: 26-27), Gayunpaman, ang malalim na pagbabagong panloob na ito na pinasigla ng biyaya ng Diyos, ay hindi tanging sa tao lamang, kundi lalo na sa buong bayan. Sinasabi pa ng Panginoon, “Darating ang panahon na gagawa ako ng bagong pakikipagtipan sa Israel” (Jer 31:31).

ANG DIYOS AY NANGAKO

NG ISANG TAGAPAGLIGTAS

127

432. Ang mga pahayag tungkol sa Mesiyas ay naghahayag nang higit na madetalye sa Tagapagligtas na gaganap sa ipinangakong bagong Tipan. Ang Tagapagligtas na ito ay magpapakita ng natatanging pagmamahal para sa mahihirap at ang katarungan ang kanyang magiging pangunahing bibigyang-pansin. “Bibigyan niya ng katarungan ang mga dukha, ipagtatanggol ang karapatan ng mga kawawa" (Isa 11:4). “Ito ang pangalang itatawag sa kanya: ang Panginoon ay matuwid” (Jer 23:6). “Ang hari mo dumarating na, mapagwagi at mapagtagumpay. Mapagpakumbaba siya at nakasakay sa isang bisirong asno” (Zac 9:9).

433. Mga Awit ng Lingkod. Nagpapahayag ng apat na “mga awit ng lingkod" si Isaias na nagbigay ng isang nakagugulat na bagong anyo kung paanong tutuparin ng Diyos ang kanyang pangako ng kaligtasan. Ang misyon ng nagdurusang lingkod na ito ay upang itatag ang katarungan: “Ito ang lingkod ko na aking itataas, na akirig pinili at kinalulugdan, Ibubuhos ko sa kanya ang aking Espiritu, At sa mga bansa ay Siya ang magpapairal ng katarungan” (Isa 42:1). Ang lawak ng kanyang mapanligtas na gawa ay pangkalahatan: “Gagawin kitang tanglaw ng mga bansa Jag upang lahat sa daigdig ay maligtas” (Isa 49:6).

434. Ang higit na kapansin-pansin sa lahat ay ang natatanging estilo ng pamumuhay ng Lingkod na ito: ang kanyang kahandaang magdusa. “Hindi ako tumutol nang bugbugin nila ako. Hindi ako kumibo nang ako'y kanilang insultuhin. Pinabayaan ko silang bunutin ang buhok ko't balbas. Gayon din nang lurhan nila ako sa mukha” (Isa 50:6). Ang pagdurusa ng Lingkod ay hindi para sa kanyang personal na kasalanan, kundi alang-alang sa ating mga kasalanan. “Dahil sa ating mga kasalanan kaya siya nasugatan, siya ay binugbog dahil sa ating kasamaan, Tayo ay gumaling dahil sa pahirap na tinamo niya At sa mga hampas na kanyang tinanggap. Tayong kahat ay parang mga tupang naligaw, Nagkanya-kanya tayo ng lakad. Ngunit inibig ng Panginoon na sa kanya ipataw ang parusang tayo ang dapat tumanggap” (Isa 53:5-6). 435. Ngunit higit pa sa pahayag tungkol sa Mesiyas at nagdurusang Lingkod ang ginawa ng mga propeta. Ang kanilang panawagan sa pagbabalik-loob ay isang radikal na pagbabago. Hinipo ng Diyos ang bibig ni Jeremias at sinabi sa kanya: “Ibinigay ko rin ngayon sa iyo ang kapangyarihan sa mga bansa't mga kaharian, sila'y bunutin at ibagsak, lipulin at iwasak, ibangon at itatag” (Jer 1:10). Ang dating daigdig ay malapit nang magwakas: binunot at winasak, sinira at giniba. Inihahatid ng Panginoon ang isang bagong daigdig sa pag-iral: sa pagtatayo at pagtatanim. “Gagawin ko

128

KATESISMO PARA SA MGA

PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO,.,

sa buong daigdig... sino ang mangangahas tumutol sa pasiya ng Panginoon?” (Isa 14:26-27).

436. Makapropetang Pag-asa. Laging may taong dahil sa pagkatalong dulot ng mga pagsubok ng buhay, ay naniniwala na ang isang bagong daigdig ay imposibleng kahit para sa Diyos. Sa kanila nagpahayag ang Panginoon sa pamamagitan ng propeta: “Ako ang Panginoon, ang Diyos na lumikha sa lahat ng tao: walang bagay na mahirap para sa akin” (Jer 32:27). Kaya, ginawa ng Diyos ang Kanyang sarili bilang matibay na sandigan para sa pag-asang pinanghawakan ng mga tao sa pamamagitan ng mga propeta.

437. Una, ang maka-propetang pag-asa ay nakaugat sa alaala ng dakilang gawain ng pagliligtas ng Diyos noong una. “Ang inyong pagmasda'y ang batong malaki na inyong pinagbuhatan. Kayo ay magmasid sa mina ng batong inyong pinagmulan. Inyong gunitain ang nuno ninyong si Abraham, at ang asawa n'yang si Sara” (Isa 51:1-2). Kung gayon, dahil sa pagkakaugat nito, ang pag-asa ay kumikilos laban sa kawalang-ugat na siyang tumambad sa ating lahat ng makabagong sekularismo. Ikalawa, ang maka-propetang pag-asa ay tumatanaw nang totohanan sa kinabukasan at sa kasaganaan. Kung kaya tinutulungan tayo nitong mapagtagumpayan ang labis na pagkamakasarili. “Ang kaligtasan ko ay pangwalang-hanggan, ang tagumpay ay pangkatapusan” (Isa 51:6). Ikatlo, sa pagpapalaya sa atin mula sa pagkakasala, naghahatid kaginhawaan ang pangako ng propeta hinggil sa kapatawaran ng Diyos. “Aliwin ninyo ang aking bayan, sabi ng Diyos. Aliwin ninyo sila. Inyong ibalita sa bayang Jerusalem, na hinango ko na sila sa pagkaalipin” (Isa 40:1-2). 438. Ikaapat, naglalarawan ang maka-propetang pag-asa ng isang bagong buhay na nagwawaksi sa pagbibitiw at kawalang-pag-asa. “Ang nagtitiwala sa Panginoon ay magpapanibagong sigla. Ang lakas nila'y matutulad sa walang pagod na pakpak ng agila. Sila'y tatakbo nang tatakbo ngunit di manghihina, lalakad nang lalakad ngunit hindi mapapagod” (Isa 40:31). 439. makitid, hahatid “Ako Mga Kaya

At panghuli, ang maka-propetang pag-asa ang nagpapasambulat ng lahat ng at pagbagu-bagong pananaw ng mga mapanggamit sa pamamagitan ng pagng isang pananaw sa kinabukasan na tanging ang Diyos ang makalilikha. ay lilikha isang bagong lupa't isang bagong langit: pangyayaring pawang lumipas na ay di na babalik! naman kayo'y dapat na magalak sa aking nilalang.” (Isa 65:17-18)

440. Nangungusap sa atin ngayon ang Diyos sa pamamagitan ng mga propeta ng Matandang Tipan katulad noong una. Ang mensahe ng mga propeta ay nag-uudyok sa isang kakaibang aktibong paglilingkod sa Simbahang Katolika sa Pilipinas sa layunin nito para sa katarungan sa pamamagitan ng makiling na pagkatig sa mga dukha. Ang makapropetang mensahe ng pagbabalik-loob, ng pag-asa sa Panginoon, ng katapatan sa Tipanan kasama ang Diyos na ating Manliligtas, ay nananatiling laging bago at laging makabuluhan.

ANG DIYOS AY NANGAKO

NG ISANG TAGAPAGLIGTAS

129

Sang-ayon sa ganitong pahayag, pinagtibay ng PCP II na ang:

“isang silabus ng katekesis na biblikal para sa panlipunang pakikisangkot ang dapat gawin. Dapat itaguyod ang katekesis na biblikal na ito sa ilalim ng paggabay ng mga obispo at bigyan ng pagpapahalaga sa gawain ng ebanghelisasyon at sa mga programa ng Simbahan para sa paghuhubog at pagkilos alangalang sa higit na panlipunang pagkamulat” (PCP Il, Art. 21, 3-4). K. Ang Tagubilin ng mga Paham

441. Ang ikatlong bahagi ng Matandang Tipan, na tinatawag na “Mga Sulat” ay nagpapakita ng pagkilatis na kinakailangan para sa pang-araw-araw na pamumuhay. Ang Mga Salmo at ang panitikan ng Karunungan ay nagtuturo kung paano makikilatis ng mananampalataya ang presensiya ng Diyos sa kanilang araw-araw na pamumuhay. “Paanong nagkakaugnay-ugnay ang lahat ng bagay?” tanong ng isang paham. Maaari bang maghatid ng kaligtasan ang Diyos sa karaniwang araw-araw na pamumuhay sa pamamagitan ng kanyang Torah ng Tipanan at ng kanyang maka-propetikang Salita? “Itong kaalaman, saan kaya madudulang? At yaon ngang unawa'y saan masusumpungan?” (Job 28:12). 442. Sa mga Panitikan ng Karunungan, tumugon si Job hindi lamang sa pamamagitan ng pagbabalik-tanaw sa matatag na karanasan ng mapangligtas na presensiya ng Diyos noong una. Inaasam din niyang makita ang pagka-di-malirip na banal: “Panginoon ang nagbibigay, Siya rin ang kukuha” (Job 1:21). Maraming matututunan sa tagubilin ng mga paham. “Huwag mong ipangahas ang iyong nalalaman, matakot ka sa Diyos, lumayo sa kalikuan” (Kaw 3:7). Sa paggawa at sa oras ng walang ginagawa: “Ang taong masipag ay sagana sa lahat, ngunit ang hangal ay laging nagsasalat” (Kaw 12:11). Sa pakikipag-ugnayan sa tao: “Ang malumanay na sagot ay nakapapawi ng poot, ngunit nakagagalit ang salitang walang taros” (Kaw 15:1). 443. Ang ilang tagubilin ay “mapagpalaya” sa pamamagitan ng paglalantad sa mga kasamaang umaalipin. “Ang kinamumuhian ng Panginoon ay pitong bagay, mga bagay na kanyang kinasusuklaman: kapalaluan, kasinungalingan, at mga pumapatay

sa walang kasalanan: pusong sa kapwa'y walang mabuting isipan, mga paang ubod

kasamaan, saksing sinungaling, mapaglubid ng buhangin, paglaging gusto niyang gawin” (Kaw 6:16-19). Ang iba ay naghahangayong “paglilinaw sa pinahahalagahan.” “Mas maigi ang saway papuri ng isang mangmang” (Manga 7:5). 444. Ang katanungan ni Job, kung gayon, ay nasasagot ng mahalagang ugnayan sa pagitan ng buhay-karanasan at karanasan at Panginoon. Kapwa napapaloob ang dalawang ito sa: “Matakot ka sa Panginoo't magtatamong kaalaman. Magiging matalino ka kung ang sama'y lalayuan” (Job 28:28). Ang pinakamataas na karunungan ng tao ukol sa kaligtasan ay ang masuring pagsunod sa Panginoon. 445. Ang mga Salmo ay nagpapahayag ng isa pang dimensyon ng kaligtasan. Isang katangian ng mga Salmo ay ang kanilang tuwiran at personal na pagtawag sa

tulin sa landas ng awayin ang kapwa, tid ng katulad ng ng matalino kaysa

130

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---S1 KRISTO...

Diyos, na nagpapahayag ng malalim na pananampalataya at pagtitiwala sa Panginoon. Matatagpuan sa mga Salmo ang lahat ng aspeto ng pang-araw-araw na buhay: e lahat ng mga pook tulad ng mga tirahan, taniman, lansangan, mga pagawaan at himlayan ng maysakit.

e lahat ng mga gawain tulad ng pagkain, pag-inom, pagtulog, pagbangon, paggawa at paglalaro. lahat ng gulang ng tao, mula sa pagkabata hanggang katandaan, kasama ng lahat ng uri ng personal na ugnayan: lalaki at babae, mga magulang at mga anak, magkakapatid at magkakaibigan. Inuulit ng mga Salmo ang natatanging kasaysayan ng Israel, kabilang na ang buong sangnilikha: ang mga bituin sa langit at lupa, hangin at mga ulap, punongkahoy at mga bulaklak. e

446. Ang mga Salmo ng papuri ay nagpapahiwatig ng pasasalamat sa mga ginawang pagliligtas ng Diyos, kasama ang isang panawagan sa patuloy Niyang pag-aaruga. Ang mga Salmo ng panaghoy ay nagpapahayag ng pag-aadya ng Diyos sa Kanyang bayan. Pareho itong nagpapahiwatig ng malinaw na paninindigan na tayo ay umiiral at nabubuhay lamang bilang nakikibahagi sa isang pamayanan at sa tuwirang ugnayan sa Diyos. Ang kaligtasan ay mula sa Diyos patungo sa atin bilang mga kabilang ng isang pamayanan, at hindi bilang mga tagapagpalayang sarili ang gumawa. Ang mga Pilipino ay likas na naaakit sa mga Salmo upang ipahayag ang kanilang utang na loob sa pambihirang kagandahang-loob ng Diyos sa kanila. 447. Ang pangunahing paksa ng mga Salmong ito ay ang malalim na pagtitiwala sa Diyos at sa Kanyang Kapangyarihang magligtas. Sa kabilang dako, ito ay mayroong matatag, at walang pasubaling pakikiisa sa Diyos. “Puso't kalul'wa ko kung nanghihina man, ang Diyos ang lakas kong tanging kailangan” (Salmo 73:26). Sa kabilang dako, mayroon itong isang matatag na katangian: ang pagbuo ng isang pasiya, ang pagpili ng mga panig: at manindigan laban sa iba. “Mahabag ka sana, kami ay tulungan,

Panginoong Diyos na Tagapagligtas. Dahil sa ngalan mo, kaming nagkasala'y patawaring ganap At ang pagpupuri sa iyo ng madla'y hindi maglilikat. Bakit magtatanong itong mga bansa ng katagang ito: Ang Diyos mo'y nasaan?” Ipaghiganti mo ang mga lingkod mong kanilang pinatay, Ang pagpaparusa'y iyong ipakita sa “yong mga hirang.”

(Salmo 79:9-10) 448. Ang huling mensahe ng kaligtasan ng mga Salmo, kung gayon, ay maaaring mabuod sa dalawang kaisipan: buung-buong pagtatalaga sa hiwaga ng pagkamalapit ng Diyos, at sa konkretong pang-araw-araw na pagtalima sa Kanyang Torah, ang

ANG DIYOS AY NANGAKO

NG ISANG TAGAPAGLIGTAS

131

Kanyang kautusan. Inuulit nito ang natatanging palatandaan ng Israel sa Deuteronomio: “Sinong diyos ng ibang bansa ang handang tumulong anumang oras liban sa Panginoon? Aling bansa ang may tuntuning kasing-inam ng mga tuntuning ibinigay ko sa inyo ngayon?” (Deut 4:7-8).

449. Isang Diyos na napakalapit at ang Torah na napakamatuwid--ito ang mga batayan para sa pangakong kaligtasan. “Ikaw, Panginoon, ay malapit sa piling ko, ang pangakong binitiwan mo sa akin ay totoo” (Salmo 119:151). Ang pangako ng kaligtasan ay nangangahulugan na: “Ang dakilang pag-ibig mo sa akin ay ipahayag, Atayon sa pangako mo, Panginoon, ako ay iligtas... Susundin ko ang utos mo habang ako'y nabubuhay.

Ako nama'y mamumuhay nang payapa at malaya,

Yamang ako sa utos mo'y sumusunod namang kusa.” (Salmo 119:41-45)

450. Sa Bagong Tipan, makikilala nating si Kristong ating Panginoon na tumutugon sa ganito ring pamamaraan sa katulad na katanungan tungkol sa kaligtasan. Nang magtanong ang mayamang lalaki, “Ano po ang dapat kong gawin upang magkamit ng buhay na walang-hanggan?” Sumagot si Jesus: “Tuparin mo ang mga kautusan [Ang Torah na matuwid]... Kung nais mong maging ganap... sumunod ka sa akin!” [Ang Diyos na napakalapit] (Mc 10:17-22). Kay Jesu-Kristong ating manliligtas, ang Diyos ay sumasa atin, para sa atin. Kung gayon sundin Siya!

PAGBUBUO 451. Ang Matandang Tipan ay maliwanag na naglilingkod ng Bagong Tipan bilang pangunahing pinagmumulan ng lahat ng tatlong batayang aspeto ng Pananampalatayang Katoliko: doktrina, pamumuhay na moral at pagsamba. Nakapanunuksong iugnay ang tatluhang-bahagi ng kanon ng Matandang Tipan (ang Torah, mga Propeta at ang mga Sulat) sa doktrina, pamumuhay na moral, at pagsamba. Ngunit hindi ito mangyayari: dahil ang bawat pangunahing bahagi ng Matandang Tipan ay naglalaman ng lahat ng tatlong dimensyon ng ating Pananampalataya. 452, Gayundin, may mabuting dahilan sa hindi malinaw na paghiwalay ng tatlong bahagi ng Matandang Tipan. Sapagkat ang tatlong bahagi ay labis na magkakaugnay na sa masalimuot na paraan ng pagsasaayos ng Matandang Tipan sa ganap nitong nasusulat na anyo, na nagbunga ng maraming pagkakabuhul-buhol. Halimbawa, ang mga pahayag ng Torah ay nalipat sa mga aklat ng mga Propeta samantalang ang Salita ng propeta ay naging mahalaga sa pagbibigay kahulugan sa Torah at sa mga Sulat. Sa katapusan, ang mga aklat ng Karunungan at ang mga Salmo ay nakatutulong sa pagpapahalaga sa Torah at mga Propeta.

132

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO...

453. Dimensyong Doktrinal. Gayunpaman, iniuugat ng mga kinasihang salaysay ng Matandang Tipan ang lahat ng mga batayang doktrina ng ating Pananampalatayang Katoliko. Halimbawa, ang tungkol sa Diyos, Siya ang Ama at ang Manlilikha, na magsusugo ng Manliligtas upang tubusin tayo sa kasalanan, at lilikha sa atin ng bagong puso at isang bagong sambayanan sa piling natin, sa pamamagitan ng Kanyang Espiritu. Samakatuwid, kinikilala natin ngayon kung papaanong may pagkiling at di-pantay ang pagkalarawan sa Diyos ng Matandang Tipan bilang dakilang mapaghiganti at benggatibong Jehovah. Sa halip makikita natin e

si Yahweh ang pastol na nagsabing “hahanapin ko ang nawawala, ibabalik

ang nalalayo” (Ez 34:16), e e

ang mag-uubas na nangangalaga sa kanyang ubasan (Tingnan Isa 5:1-7), ang Manliligtas na nagmamahal sa Israel bilang isang ama na nagmamahal sa kanyang anak (Tingnan Os 11:1), at may paggiliw ng isang ina sa anak ng kanyang sinapupunan (Tingnan Isa 49:15). Ang lahat ng ito ay paghahanda sa higit na dakilang pagpapahayag, dahil sa katapusan tanging si Jesu-Kristo, “ang bugtong na Anak na lubos na minamahal ng Ama” (Jn 1:18) ang maaaring magpahayag sa kabuuan ng hiwaga ng buhay na Diyos. 454, Dimensyong Moral. Ang kodigo moral ng “Sampung Salita” sa Sinai ay siya pa ring ugat ng panindigang moral ng Bagong Tipan, ayon na rin sa turo ni Jesus. Bukod dito, ang hiwaga ng kasamaang moral, ang kasalanan, ay madulang isinalarawan sa Genesis at sa kabuuan ng Matandang Tipan. Maaaring ang higit na mahalaga ay kung paanong ang panlipunang kalikasan ng kasalanan, at ang karampatang tawag sa mapagpalayang pagkilos ay maliwanag na isinalarawan ng mga propeta, tulad ng ipinapaliwanag ng Teolohiya ng Paglaya ngayon. Bilang karagdagan, nagbibigay ang aklat ng Kawikaan ng maraming halimbawa ng mga karaniwang tagubilin para sa “pagtuturo sa matuwid na paraan ng pamumuhay, katuwiran, katarungan at katapatan” (Kaw 1:3). 455. Dimensyong Pansamba. Ang liturhiyang pansamba ng Simbahan sa Banal na Eukaristiya ay tuwirang hinango mula sa pagdiriwang ng Salita ng Diyos sa Banal na Kasulatan sa sinagoga ng mga Judio, at lalo na sa dakilang kapistahan ng Paskuwa ng mga Israelita. Ang kasanayang ito ay bumubuo lamang ng mga halimbawa ni Kristo sa Huling Hapunan. Higit pa rito, lalo na sa mga awit ng Israel, ang mga Salmo, natagpuan ng Simbahang Katolika ang kinasihang paglalahad ng kanyang mga malalalim na hangaring espirituwal.

MGA TANONG AT MGA SAGOT 456. Ano ang kahalagahan ng Matandang Tipan para sa mga Kristiyano ngayon? Ibinigay ng Matandang Tipan sa atin ang buhay na Salita ng Diyos na naghahatid sa atin ng pangakong kaligtasan. Ang kaligtasan ay hindi isang materyal na bagay,

ANG DIYOS AY NANGAKO

NG ISANG TAGAPAGLIGTAS

133

kundi isang katotohanang espirituwal na unti-unting mauunawaan sa pamamagitan ng pangako nito. Nagbibigay ng larawan ang Matandang Tipan para sa pagbibigay-kahulugan sa ating sariling karanasan gayundin ng mga salita, halimbawa at presensiya ni Kristong ating Manliligtas. “Kapag ang banal na Kasulatan ay binabasa sa Simbahan, si Kristo mismo ang nag-

sasalita sa atin” (5C, 7). 457. Saan matatagpuan ang Pangako ng Kaligtasan ng Diyos sa Matandang Tipan? Ang Pangako ng Diyos ay matatagpuan sa lahat ng tatlong bahagi ng Matandang Tipan: Ang Batas (Torah), ang Mga Propeta, at ang mga Sulat (ang mga aklat ng Karunungan at mga Salmo). 458. Ano ang itinuturo ng bawat Batas sa atin ngayon tungkol sa Pangako ng Diyos? Ang Batas ng Kasunduan ng Matandang Tipan ay ang dakilang handog ng Diyos sa “Kanyang Bayan,” na nag-aanyaya sa kanila ng isang natatanging tawag at pamamaraan ng buhay bilang isang pamanang sambayanan. Ipinahahayag ng Batas ang isang Diyos para at kasama ng Kanyang Bayan, ang kautusan ay upang palayain ang Kanyang bayan, sa kabila ng kanilang kawalang katapatan sa Kanya. 459. Ano ang sinasabi ng mga Propeta sa Pangako ng Diyos? Binibigyang-kahulugan ng mga propeta ang kasalukuyang kalagayan ayon sa pananaw ng Diyos. Palagi silang nananawagan para sa pagbabalik-loob ng puso na isinagawa ng Diyos, sa piling ng Kanyang Bayan. 460. Ayon sa mga Propeta, paano ito tutuparin ng Diyos? Ipinahayag ng mga Propeta ang tungkol sa Haring Mesiyas na naghahatid ng kaligtasan sa kanyang bayan bilang ang “Nagdurusang Lingkod.” Inanyayahan nila ang bayan sa lubos na pagbabalik-loob, ang manumbalik sa Tipan ni Yahweh sa pamamagitan ng pagtatwa sa kasamaan at paggawa ng katarungan. 461. Ano ang ibig ipakahulugan ng “maka-propetang pag-asa”? Iniugat ng mga propeta ang pag-asa ng kaligtasan mismo sa Diyos, batay sa alaala ng mapanligtas na pagkilos ni Yahweh noong una, ngunit laging nakatanaw sa isang bagong-buhay sa hinaharap, na sa pamamagitan ng mapanlikhang kapangyarihan ng Diyos, maitaboy ang lahat ng pagbibitiw at kawalang-pag-asa. 462. Anong pangako ng kaligtasan ang hatid ng “Mga Sulat”?

134

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---S/ KRISTO,..,

Pinaaalalahanan tayo ng mga aklat ng Karunungan kung paanong maging tapat sa Diyos sa mga pang-araw-araw na kilos at mga pangyayari. e Nilalaman ng Mga Kawikaan ang praktikal na karunungang moral sa pangka-

raniwang buhay sa araw-araw. Cm

..33..9

@ Png Job nama'y nakikibaka sa mga malalim na hiwaga ng kasamaan at kamatayan.

|

| |E

463. Ano ang natatanging kahalagahan ng mga Salmo para sa mga Kristiyano? Ginamit ng Simbahan ang mga Salmo, ang panalanging ginamit ni Kristo, upang ipahayag ang Bagong Tipanang nilikha ng Santatlong Diyos. Ang mga Salmo ay mga awit-tula ng papuri, panaghoy, pasasalamat at pagtitika na bumubukal mula sa mga pinakamalalim na paghahangad ng puso ng tao at nagaanyaya sa mapanligtas na pagkilos ng Diyos sa piling ng Kanyang bayan. Nagpapahayag ang mga ito ng buong sariling pagtatalaga sa Diyos, ang Tagapagligtas ng Kanyang Bayan, sa araw-araw na pagsunod sa Kanyang Batas.

"

KABANATA 10 Jesu-Kristo: Misyon at Persona ate

“Kayo naman, ano ang sabi ninyo? Sino ako?” tanong ni Jesus sa kanila. Sumagot si Simon Pedro, “Kayo po ang Kristo, ang Anak ng Diyos na buhay.” (Mt 16:15-16)

Sumagot si Tomas, “Panginoon ko at Diyos ko!” (Jn 20:28)

PANIMULA 464. Si Jesu-Kristo ang sentro ng ating pananampalatayang Kristiyano. Kaya't Siya ang puso at sentro ng katekesis (Tingnan PCP II, 157-9: CCC, 426-29). Samakatuwid, ang pangunahing layunin ng katesismong ito na gawing ang lahat ng Pilipino'y “hindi lamang makadaop-palad kundi maging matalik na kaisa si Jesu-Kristo: tanging Siya lamang ang makapaghahatid sa atin sa pag-ibig ng Ama sa pamamagitan ng Espiritu Santo, at Siya ang makapagbabahagi sa atin ng buhay ng Banal na “Santatlo” (CT, 5). Katulad ng PCP II, hangad ng katesismong ito na maging daan ng “pakikipagtagpo kay Kristo.” Nakatuon ito sa Bagong Ebanghelisasyon na nakabatay sa pangangaral ni Kristong Ipinako para sa kasalukuyang mga Pilipino at taga-Asya... Upang maipahayag mula Aparri hanggang Jolo, ang kamangha-manghang gawang pagliligtas ni Kristong ating Panginoon. Upang papag-alabin muli ang ating buhay kay Kristo Jesus: upang pag-isahin ang lahat ng bagay sa Kanya” (Tingnan Mensahe ng Konsilyo at PCP II, 7). Ito ang una sa tatlong kabanatang tuwirang nakatuon kay Jesus gaya ng pagpapakilala.sa kanya sa atin ngayon sa pamamagitan ng aral, pagsaksi at buhay-panalangin ng Katolikong “Sambayanan ng Diyos,” ang Simbahan. 465. Sa isang maselang sandali ng kanyang paglilingkod sa madla, tinanong ni Jesus ang kanyang mga disipulo: “Ano ang sabi ninyo? Sino ako?” (Mt 16:15). Hanggang sa ngayon, ang tanong na ito'y inihaharap sa bawat Pilipinong Kristiyano. Ang 135

136

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---S! KRISTO,...

natatanging kahalagahan nito ay sapagkat nakasalalay sa ating personal na tugon ang ating sariling pagkakilanlan at pakahulugan-sa-buhay bilang mga tao, na mga Pilipino at mga Katoliko. “Kinakailangang mapagnilayan natin ang mukha at ang puso ni Kristo” (PCP II, 36) upang tunay nating makilala ang sarili at ang pinakamalalim na kahulugan ng ating mga buhay. Tinatalakay sa kabanatang ito ang misyon at pagkakilanlan ni Jesu-Kristo. Binibigyang-diin sa sumusunod na dalawang kabanata ang mga pangunahing katotohanan ng kanyang Misteryong Pampaskuwa katulad ng ipinahayag sa Eukaristikong pagbubunyi: “Si Kristo'y namatay, si Kristo'y nabuhay, si Kristo'y muling babalik.”

KALALAGAYAN 466. Bilang natatanging “bansang Kristiyano” sa Timog-silangang Asya, maipagmamalaki nating mga Pilipino ang ating pananampalataya kay Jesu-Kristo. Inilarawan ng Kabanata I, ang Pilipinong Katoliko ayon sa limang larawan kay Kristo: bilang Anak ng Diyos at Anak ng Tao, bilang Eukaristiya, bilang Nagdurusang Lingkod, bilang Hari, at bilang “Manggagawa ng Himala,” alinsunod sa isang pamamaraang naaayon kay Maria. Layunin natin dito na bigyang-pansin kung paano magkakaroon ng isang mas malalim at tunay na pag-unawa tungkol sa kung ano ang ginawa ni Jesu-Kristo at kung sino siya. Nagsasabi ito sa atin ng ilang mga bagay tungkol sa tunay na JesuKristo na nabubuhay ngayon, at tungkol sa mga pagpapahalaga nating masidhing dinarama at mga pangangailangan bilang mga Pilipino, ang ating kalooban, bilang mga tinubos na “mga disipulo ni Kristo” (PCP IT, 34). 467. Ang tatlong tanyag na larawan ni Kristo para sa mga Pilipino ay sadyang mapagpahiwatig. Una'y ang Santo Nirio (ang Banal na Sanggol) na nagsasalarawan ng pagkamusmos, pagkapayak at pagkamanghang tulad ng sa bata ni Kristo. Bagamat tumutugon ito sa likas na pagkahilig ng mga Pilipino sa mga bata, ang larawan ni Kristo bilang bata ay paminsan-minsang buong pagsasalarawan kay Kristo, nagpapalaganap ng isang pagpansing may-kinikilingan, na nakakaligtaan ang ganap at maygulang na Kristo at ang mga pananagutan ng pagsunod sa kanya. Ang ikalawang pangkaraniwang larawan ay ang Jesus Nazareno na naglalarawan ng nagdurusang Jesus at nagpapaalab sa maraming katutubong panatang pandebosyon. Ang larawang ito ng nagdurusang pag-ibig ni Jesus ay nakapagpapalubag ng kalooban sa napakaraming Pilipinong nasa matinding karalitaan at mga tiisin. Subalit kung hindi ito babalansehin ng larawan ng muling Nabuhay na Kristo,--ang Nagtagumpay laban sa kasalanan at kamatayan--ito'y maaaring makapagpayabong ng

AG

pang-araw-araw na hamon ng buhay. ni Jesus--ang Mahal na Puso--ay karaniAng maamong bakas ng mukha nito'y humikanyang mga tagasunod. Ang nakaugaliang

a

sa malaya't malikhaing pagtugon sa mga 468. Ang ikatlong tanyag na larawan wang nakikita sa mga jeepney at tricycle. himok ng kahalintulad na pag-uugali sa

AS

isang asal na makasarili, walang damdaming paniniwala sa tadhana na humahadlang

oh

iE

Hi

|

H

JESU-KRISTO: MISYON AT PERSONA

137

pagkamapitagan at mapagpasensiya ng mga Pilipino sa harap ng pagpapasakit ay nakaugat sa relihiyon. Ngunit ang ganitong mahinahong anyo ay kailangang iugnay kay Kristong Tagapagpalaya, ma pinag-alab ng kanyang Misyong “magdala ng apoy sa lupa” (Lu 12:49). Ang larawang ito ni Kristong nagpapalaya sa ating personal na buhay at mga balangkas ng ating lipunan, na nakatawag ng natatanging pansin sa maraming mga Pilipino ngayon. 469. Dalawang katotohanan ang nangingibabaw sa kasalukuyang kalalagayan ng pangangaral tungkol kay Kristo. Sa isang banda, ang nakapagtatakang paglaganap ng mga grupong “Born Again” at Pundamentalista ay nagpapahiwatig ng isang malaganap na paghahangad ng mga Pilipino sa isang mas malapit, mas personal, mas matalik na ugnayan kay Jesu-Kristo. Hindi nag-aatubili ang PCP II sa pag-amin na “nabigo ang Simbahan sa maraming pagkakataon sa pagtugon sa pang-espirituwal na kagutuman ang marami sa mga sumasampalataya. Kinakailangan natin itong iwasto” (PCP II, 223). Sa kabilang dako, pinatutunayan ng patuloy na karahasan, tulad ng mga armadong pakikibaka at kidnapan, ang matinding mithiin ng mga Pilipino na makamit ang kalayaang panlipunan. Naghahanap sila ng isang paraan upang makalaya sa kawalan ng katarungan at sa mga mapaniil na balangkas na nagsasamantala sa kanila. Sa ganitong kalalagayan ng Pilipinas kinakailangang lapitan si Jesu-Kristo ngayon. Bilang “Simbahan ng mga Dukha” tayong mga Pilipinong Katoliko ay kailangang “magpasiyang sundan si Jesu-Kristo sa kahirapan at paniniil upang maipagpatuloy ang gawain ng kaligtasan” (PCP II, 135).

PAGLALAHAD 1. Mga Pala-palagay 470. Una, kailangan nating kilalanin na isang pang-habambuhay na gawain ang kilalanin nang tunay si Jesu-Kristo. Ito ang karanasan ng lahat nang sumasampalataya sa Kanya. Panghabambuhay ito sapagkat ang makilala si Jesus ay ang makilala ang bukod-tanging “muling binuhay ng Diyos” (Gw 2:32), na “nag-aalis ng kasalanan ng sanlibutan” (Jn 1:29), at Siya na “puspos ng pag-ibig at katapatan bilang bugtong na Anak ng Ama” (Jn 1:14). Panghabambuhay rin ito sapagkat tanging jay JesuKristo lamang natin nakikilala ang ating tunay na sarili at ang pinakamalalim na kahulugan at hantungan ng ating buhay (Tingnan GS, 22: PCP II, 34). 471. Pangalawa, ay ang makilala si Jesus na isang buhay, nagbabago, lumalaki at lumalalim na karanasan. Hindi ito tulad ng pagkaalam sa ilang impormasyon o ang pagkaalam kung paano ginagawa ang isang bagay, ang ilang kakayahan. Bagkus, ang pagkakilala kay Jesus ay nangangahulugan ng pagpasok sa isang personal na pakikiugnay sa kanya. Bagkus ipinahayag ng PCP II na “ang mananampalataya ay nabubuhay kay Jesus at si Jesus ay nabubuhay sa kanya” (PCP II, 66). “Ang makilala Siya”

138

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO. -5/ KRISTO,...

ay nakapagpapa-alab at nakapagpapalaya sa atin sa paraang hindi magagawa ng iba pang relasyon. Sa katunayan, nalaman ng karamihan sa mga Pilipinong Katoliko ang tungkol kay Jesus noong turuan silang manalangin bilang mga bata pa. Nalaman natin ang tungkol kay Jesus, na ipinaglihi ng Birheng Maria na Kanyang Ina, at natutong dasalin ang Aba Ginoong Maria. Isinasama tayo ng ating mga magulang sa Banal na Misa tuwing Linggo at doo'y natutuhan nating pakinggan ang mga turo ni Kristo at ang Kanyang mga gawa ng kapangyarihan sa pakikinig ng pahayag ng Mabuting Balita ng Ebanghelyo. Kasama ang buong sambayanang nagkakatipon, ating sama-samang dinarasal ang Kredo. 412. Pangatlo, ang Jesus na ating nakilala'y parehong ang makasaysayang Jesus at ang Kristong Muling Nabuhay na sinasampalatayanan. Hindi maaring maipaghiwalay ang bawat isa. Ipinaliwanag ito ni San Pablo sa kanyang pahayag sa Ebanghelyo: Ang Mabuting Balita tungkol... sa kanyang Anak, ang ating Panginoong JesuKristo. Sa kanyang pagiging tao, siya'y ipinanganak mula sa lipi ni David, at sa likas na kabanalan ng kanyang espiritu, ipinahayag siyang Anak ng Diyos sa pamamagitan ng makapangyarihang gawa--ang kanyang muling pagkabuhay (Ro 1:3-4).

413. Pang-apat, ang makilala si Jesus ay nangangahulugan ng pangakong sumunod sa Kanya, bilang Kanyang disipulo (Tingnan PCP II, 34, 44). Katulad ng ipinahayag sa isang tanyag na awit ilang taon na ang nakalilipas, “ang makita” si Jesus nang mas malinaw ay nangangahulugan ng “mahalin siya nang buong paggiliw” at “sumunod sa Kanya nang mas malapit.” Walang makatotohanang “pagkilala kay Jesu-Kristo” nang hiwalay sa pagtatalaga ng sarili sa Kanyang mga turo at pamamaraan ng buhay. Ang pagkilala kay Jesus ay dapat magdulot ng pagkakaiba sa ating mga buhay. Nararapat na sabayan ito ng mapagmahal na paglilingkod sa kapwa ayon sa pananampalatayang buhay (Tingnan San 2:17). Kung hindi'y isa itong kaalamang “nagbubunsod upang magpalalo” sa halip na “nakapagpapatibay” (1 Cor 8:1). Ipinapahayag ng PCP II: “mahigpit na pangangailangan sa Pilipinas ang pagpapahiwatig ng ating pananampalataya sa pamamagitan ng mga gawain ng katarungan at pagmama-

hal” (PCP II, 80). 474. Dumadaloy mula sa ganitong praktikal na pangangailangan ng pagsunod kay Jesus upang higit Siyang makilala ang ikalimang saligang prinsipyo: ang makilala natin kung sino si Jesus mula sa kanyang ginawa, ang kanyang mapagpalayang misyon. Ito'y mapapatibayan sa pamamagitan ng isang pagbubunying Eukaristiko na nagpapahayag ng: “Sa krus mo at pagkabuhay kami'y natubos mong tunay, Poong Hesus naming mahal, iligtas mo kaming tanan ngayon at magpakailanman.” Sinulat rin alinsunod sa saligang prinsipyo ang Ebanghelyo ni Juan: “Marami pang kababalaghang ginawa si Jesus.... Ang mga natala rito'y sinulat upang sumampalataya kayong si Jesus ang Mesiyas, ang Anak ng Diyos, at sa gayo'y magkaroon kayo ng buhay sa pamamagitan niya” (Jn 20:30-31). Kaya babaling tayo sa mga Ebanghelyo

JESU-KRISTO: MISYON AT PERSONA

139

na “tapat sa pagsasalin ng tunay na ginawa at tinuro ni Jesus, ang bugtong na Anak ng Diyos, noong Siya ay nakipamuhay sa atin, tunay na gumawa at nagturo alangalang sa ating kaligtasan” (DV, 19). ll. Ang

Paglilingkod ni Jesus ng Kasaysayan

475. Ang hindi mapapalitang panimula sa pagkilala kay Kristo ay ang Jesus ng kasaysayan. Gayon ang sa mga unang disipulo ni Kristo, na ang pahayag noong Pasko ng Pagkabuhay, ay nanindigan na “ang Diyos ng ating mga ninuno, ang nagbigay ng pinakamataas na karangalan sa kanyang lingkod na si Jesus, Ngunit siya'y ibinigay ninyo sa maykapangyarihan at itinakwil sa harapan ni Pilato” (Gw 3:13). Gayon din sa ating mga Pilipinong Katoliko ngayon: nagkakaroon tayo ng personal na pananampalataya sa pamamagitan ng pagsaksi ng Kristiyanong pamayanan sa makasaysayang buhay ni Jesus: na nabibigyang-kahulugan sa tulong ng kinasihang Banal na Kasulatan at ng patuloy na inspirasyon ng Espiritu Santo sa buhay na Tradisyon ng Simbahan. Tanging ang butiay at gawain ng Jesus ng kasaysayan ang makapagbibigay ng pangunahing batayan sa pagpapatoong si Jesus ang Kristong Panginoon. 476. Bakit si Jesus ng kasaysayan? Ipinapahayag natin sa Kredo na bumaba mula sa langit ang Anak ng Diyos “alang-alang sa atin at sa ating kaligtasan.” Gayundin, ipinahahayag ng Banal na Kasulatan: “Sinugo ng Ama ang Kanyang Anak bilang Tagapagligtas ng sanlibutan” (1 Jn 4:14). Una, ang kahulugan nito'y sinugo ng Diyos ang Kanyang Anak upang magbayad-puri sa ating mga kasalanan (Tingnan 1 Jn 4:10). Ikalawa, dumating Siya upang ipahayag sa atin ang pagmamahal ng Diyos upang magkaroon tayo ng buhay sa pamamagitan Niya (Tingnan Jn 3:16). Ikatlo, dumating Siya upang maging halimbawa natin sa kabanalan, upang ika-apat, makabahagi tayo sa Kanyang pagiging Banal na Anak (Tingnan 2 Ped 1:4, CCC, 456- -60). Isang pasko'y ipinangaral ni San, Agustin: “Siya na Anak ng Diyos ay naging Anak ng Tao, alang-alang sa inyo upang kayo na mga anak ng tao'y maging mga anak ng Diyos. Upang maibigay Niya sa atin ang mga mabuting bagay, nakibahagi Siya sa ating kahinaan.” 4711. Matapos ilagay ang gawain nito sa “Mga Liwanag at Mga Anino” ng Pilipinas, ipinasiya ng PCP II na iulat nito ang mensahe sa pamamagitan ng “Ang Daan ni Jesus,” na sinundan ng “Ang Panawagan ni Jesus Ngayon,” upang patatagin ang ating Kristiyanong pamumuhay sa “Pagka-alagad sa Sambayanan--Ang Simbahan” (PCP IT, 37-144). Nilagom ng Ikalawang Konsilyo Vaticano ang aktuwal na gawain at paglilingkod ni Jesus sa sumusunod na paglalarawan: Si Jesu-Kristo'y “bumibigkas. ng mga salita ng Diyos (Tingnan Jn 3:34), at tumutupad sa gawain ng pagliligtas na ibinigay sa Kanya ng Ama... Ginawa Niya ito sa pamamagitan ng ganap na katotohanan ng kanyang pag-iral at paghahayag ng sarili---sa pamamagitan ng mga salita at mga gawa, mga palatandaan at himala, ngunit higit sa lahat, sa pamamagitan ng kanyang pagkamatay at muling pagkabuhay at sa katapusan, sa pagpapadala ng Espiritu ng Katotohanan” (DV, 4).

140

478. Alinsunod sa Vaticano IT, inilarawan ng PCP IT si Jesus bilang propeta, pari at hari (Tingnan LG, 10-13, PCP II, 57-61). Si kabanatang ito, pagsisikapan nating talakayin ang paglilingkod ng Jesus ng kasaysayan sa ilalim ng dalawang pangunahing paksa: propeta at Mananakop. Ang paglalahad kay Jesus bilang ari ay palalawakin sa aspeto ni Kristo bilang batayan ng ating pamumuhay sa Kabanata 15. Si Jesus bilang Pari ay ipinaliwanag sa bahagi ng Kabanata 28 na pinamagatang “JesuKristo” ang Tanging Tagapamagitan/Pari.

a

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKOSf KRISTO,

||

A. Si Jesus bilang Propeta 479. Ang bokasyon ng isang propeta sa Biblia ay kadalasang sumasaklaw sa tatlong pangkaraniwang gawain: 1) ipahayag ang salita ng Diyos nang may kapangyarihan: 2) sabayan ang salitang ito ng mga palatandaan at mga kababalaghan (mga gawa), at 3) pagdusahan ang kahihinatnan ng isang martir, ang kamatayan. Ito ang huwaran ng ministeryo ni Jesus na matatagpuan sa Ebanghelyo ni San Marcos. Si Jesus ay “propeta, katulad ng mga propeta noong una” (Mc 6:16). Ang kanyang ministeryo ang nag-udyok sa mga Pariseo na humingi ng mga palatandaan (Tingnan Mc 8:11), at hinatulan siya ng kamatayan dahil sa pagiging isang huwad na propeta (Tingnan Mc 14:65). 480. Mismong si Jesus ang nagsalaysay ng kanyang karanasan bilang isang propetang tinanggihan ng sariling bayan (Tingnan Mc 6:4) at ipinaris niya ang kanyang kapalaran sa kamatayan ng isang propeta sa Jerusalem (Tingnan Lu 13:33). Ngunit higit sa lahat, isinabuhay ni Jesus ang misyon ng isang propeta dahil taglay niya ang Espiritu. Sa sinagoga ng Nazaret, mapayapang ipinatungkol ni Jesus sa kanyang sarili ang teksto ni Isaias: “Sumasaakin ang Espiritu ng Panginoon, sapagkat hinirang niya ako upang ipangaral sa mga dukha ang Mabuting Balita” (Lu 4:18). Nang tanungin siya ng mga disipulo ni Juan Bautista: “Kayo po ba ang ipanangakong paririto?”(Mc 11:3). Bilang tugon, tinukoy ni Jesus ang kanyang mga nagawa sa Espiritu:

“Bumalik kayo kay Juan at sabihin sa kanya ang inyong narinig at nakita: nakakakita ang mga bulag, nakalalakad ang mga pilay, gumagaling ang mga ketongin, nakaririnig ang mga bingi, muling nabubuhay ang mga patay, at ipinangangaral sa mga dukha ang Mabuting Balita” (M6 11:4-5), Isa-isahin nating talakayin ang tatlong dimensyon ng gampanin ng isang propeta--salita, gawa, at tadhana--katulad ng pagbibigay sa kanila ni Jesus ng ganap na kahulugan sa kanya mismong ministeryo. SALITA

481. Nakatuon ang turo at pangaral ni siglang simbolo ng aktibong pag-iral ng nakaugat ang kahariang ito sa pag-asa sa hon ng Matandang Tipan (Tingnan Salmo asang ito'y eskatolohikal, na ibig sabihi'y,

Jesus sa “Kaharian ng Diyos,” isang maDiyos sa kanyang bayan. Para kay Kristo, presensiya ni Yahweh noon pa mang pana91:1: 96:10: 97:1: 99:1 atbp.). Ang pagisang bagay na naririto na ngunit hindi pa

P

Ni

|

MOSTEGRN

JESU-KRISTO: MISYON AT PERSONA

141

lubos (Tingnan Mc 1:14s: Mt 4:17). Kahit hindi nagbibigay ng tiyak at tuwirang pagpapakahulugan kung ano ang kaharian ng Diyos, ginagamit ni Jesus upang masaklaw ang lahat ng biyaya ng kaligtasan, isang kaligtasang dulot ng aktibong presensiya ng Diyos sa pang-araw-araw na buhay ng tao, na nagpapalaya sa kanila mula sa mapaniil na lakas ng kasamaan, para sa mapagmahal na paglilingkod sa kanilang kapwatao.

Para sa mga Pilipinong Kristiyano ngayon, binabalangkas ng PCP II ang mga pangunahing pangangailangan ng Kaharian bilang “kaloob ng Diyos” na napasa-atin kay Jesus, at bilang isang “gampanin” at isang “pangako” (Tingnan PCP IT, 39-43). 482. Ang karaniwang paraang ginamit ni Kristo sa paghahatid ng kanyang salita tungkol sa Kaharian ay sa pamamagitan ng pagsasalaysay ng mga kuwento, o talinghaga. Binibigyang-diin miya sa mga ito ang pangkaraniwang buhay ng kanyang mga tagapakinig, at inaakit silang matuklasan rito ang presensiya ng Diyos. Itinuro ni Jesus sa mga tao na ang Diyos ay kanilang Ama na hindi nakikipagpaligsahan sa kanila. Sila'y hindi Niya tinatawag dahil sa kanilang pagkatao kundi upang magawang posible ang kanilang mga mapanlikhang pagpupunyagi sa pamamagitan ng Kanyang banal na presensiya. 483. Isa pang katangian ng pangangaral ni Jesus ay ang katangi-tanging paggamit niya ng “Amen.” Samantalang ang “Amen” ay pagsang-ayon sa sinabi ng iba, ginamit naman ito ni Jesus upang pasimulan ang sarili niyang mensahe. Ang “Amen” ni Jesus ay nagpahayag ng isang bukod-tanging paghahalo ng katiyakan, kapangyarihan, at kakayahan. Katiyakan sapagkat ipinahayag ni Jesus na ang kanyang sinasabi ay yaon lamang narinig niya sa Ama. “Wala akong ginagawa sa ganang sarili ko lamang: nagsasalita ako ayon sa itinuro sa akin ng Ama” (Jn 8:28). Kapangyarihan sapagkat hindi tulad ng mga nagdaang propeta noong una, nagsalita si Jesus sa bisa ng kanyang sariling pangalan: “Sinasabi ko sa inyo...” (Tingnan Jn 3:3, 11: 5:19, 29, atbp.). Iniuna ni Jesus ang kanyang salita sa mga salita ni Moses at ng Batas. “Narinig ninyo na noong una'y iniutos sa mga tao... Ngunit ngayo'y sinasabi ko sa inyo...” (Mt 5:21-22). Kakayahan sapagkat inangkin ni Jesus ang bukod-tanging relasyon ng anak sa Diyos na kanyang “Abba,” Ama. At inangkin niya ang kapangyarihang ibahagi ang relasyong ito sa iba. Ibinigay sa akin ng aking Ama ang lahat ng bagay. Walang nakakikilala sa Anak kundi ang Ama, at walang nakakikilala sa Ama kundi ang Anak at yaong marapating pagpahayagan ng Anak (Mt 11:27). MGA GAwA

484. Nagsimula ang talumpati ni Pedro noong Pentekostes sa: “Mga Israelita, pakinggan ninyo ito! Si Jesus na taga-Nazaret ay sinugo ng Diyos. Pinatutunayan ito

142

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO,..

ng mga himala, mga kababalaghan, at mga tandang ginawa ng Diyos sa pamamagitan niya. Alam ninyo ito sapagkat lahat ay naganap sa gitna ninyo” (Gw 2:22). Ngunit si Jesus ay hindi isang karaniwang “tagagawa ng kababalaghan” na lumilikha ng malaking palabas upang makahikayat ng mga tagasunod. Sa halip, gumanap siya ng isang ministeryo ng pagpapagaling na siyang patuloy na tumatawag tungo sa personal na pananampalataya at pagiging alagad (Tingnan PCP II, 84). 485. Ang tuwirang kaugnayan sa pagitan ng pananampalataya at ng mga gawain ng pagpapagaling ay maliwanag na pinatotohanan ni Kristo sa marami sa Kanyang mga palatandaan. Halimbawa na'y: e nang pagalingin niya ang paralitiko (Mc 2:1-12), at ang babaeng dinurugo (Tingnan Mc 5:25-34). e nang binigyan niya ng paningin ang bulag na si Bartimeo (Tingnan Mc 10:46-52), at nang binuhay niyang muli ang anak na babae ni Jairo (Tingnan Mc 5:21-24, 35-43).

e

e

nang pagalingin niya sa Capernaum ang aliping lalaki ng kapitang Romano (Tingnan Mt 8:5-13), at nang pagalingin niya ang Anak na babae ng mapilit na babaeng Cananea (Tingnan Mt 15:21-28). nang pagalingin niya ang sampung ketongin, kung saan ang nag-iisang Samaritano lamang ang bumalik upang magpasalamat (Tingnan Lu 17:11-

19).

Sa lahat ng mga pagkakataong ito, iisa ang mensahe ni Jesus: “Iniligtas ka ng iyong pananalig: yumaon ka na't ipanatag mo ang iyong kalooban” (Lu 7:50). Sa kabilang dako naman, sa kanyang bayan ng Nazaret, walang ginawang himala si Jesus at “nagtaka siya sapagkat hindi sila sumampalataya” (Mc 6:5-6). 486. Sa buong paglilingkod ni Jesus, ang pananampalatayang pinuri niya ay hindi ang nagmamalinis, o ang makabatas na pananampalataya ng mga Eskriba at Pariseo. Sa halip, sa mga kumikilala sa kanilang sariling kahinaan, ito'y ang bukas na pagtanggap sa malayang kaloob ng Diyos na maging mapagmahal, ang nakagagaling na presensiya ni Kristo sa gitna nila. “Ang sumampalataya” ay nangangahulugan ng pagabot nang lampas sa kanilang hangganan, at sa kanilang pangangailangang yakapin ang handog na malayang ipinagkakaloob ng pag-ibig ni Kristo na nakapagbibigaybuhay at nagpapagaling. Ito ang pananampalatayang “nakapagliligtas” sapagka't nakikibahagi ito sa mismong kapangyarihan ng Diyos na aktibo sa loob ng ating pang-araw-araw na buhay. 487. Ngunit higit pa sa buong pusong pagtanggap, ang pananampalatayang pinupuri ni Jesus ay laging kinapapalooban ng pagiging alagad: isang pagpapahiwatig ng pagtatalaga. Tinatawag ang bawat isa na isabuhay ang biyaya ng buhay na malayang pinagkakaloob, sa lahat ng mga konkretong kalagayan ng ating pang-arawaraw na buhay, sa pamamagitan ng pagsunod sa landas ni Jesus. Ito ang hinihingi ng pakikipagkilala kay Jesu-Kristo sa bawat isang mananampalataya. Ang bawat isa ay may misyon mula sa Ama katulad rin ng kay Kristo. Kung gayon, ang kilalanin nang

gap rot

JESU-KRISTO: MISYON AT PERSONA

143

personal si Kristo ay unawain ang kahulugan ng konkretong buhay natin ayon sa Kaharian ng Diyos: ng ating pinagpalang pakikiisa sa Diyos (Tingnan PCP II, 62, 67,

79, 85).

488. Bukod sa kanyang pagpapagaling, ang ministeryo ni Kristo ay naaalala sa kanyang pagdiriwang ng Kaharian sa hapag-salu-salo. Hindi lamang siya nagpatawad ng mga makasalanan at nakihalubilo sa mga mambubuwis at mga latak sa lipunan (Tingnan Mc 2:15-17), kundi naiskandalo pa niya ang kanyang mga kapanahong relihiyoso nang nakisalo siya sa kanila sa pagkain. Ang ganitong hapag-salu-salo ay kumatawan sa buong misyon at mensahe ni Kristo na tipunin ang lahat sa Kaharian ng Kanyang Ama. “Naparito ako upang tawagin ang mga makasalanan, hindi ang mga banal” (Mc 2:17). Ito'y pahapyaw na naglalarawan ng panghabang-panahong salusalo sa Kaharian ng Diyos kung saan “marami ang darating buhat sa silangan at kanluran at dudulog sa hapag... Ngunit marami sa lipi ng Israel ang itatapon sa kadiliman sa labas” (Mt 8:11-12). 489. Ang kahalagahan ng hapag-salu-salo para sa paglilingkod ni Jesus ay pinatotohanan ng dalawang bagay. Ang una'y ang natatanging kahalagahan ng “pagpirapiraso ng tinapay” para sa mga sinaunang disipulo (Lu 24:35: Gw 2:46). Malamang na nagmula ito sa mismong kagawian ni Jesus. Ang ikalawa'y ang Ama Namin, ang panalanging itinuro ni Jesus sa kanyang mga disipulo. Nilalagom nito ang paglilingkod ni Kristo ayon sa “Abba” (Ama), ang Kaharian, tinapay, pagpapatawad at ang huling pagsubok. Ang lahat ng ito'y tumutukoy kahit paano sa hapag-salu-salo at sa marami pang iba. Hindi lamang ang kusang-loob na “pagsasama-sama” kundi ang koinonia, ang nakapagpapabagong pakikipag-isa na nasa atin sa pagdiriwang ng Eukaristiya bilang mga kaanib ng Katawan ni Kristo. TADHANA

490. Sa wakas humantong tayo sa ikatlong dimensyon ng propeta, ang dumanas ng kamatayan bilang martir. Tinukoy ni Jesus ang ganitong tadhana (Tingnan Lu 13:33-34). Gayunman, ibinigay niyang halimbawa si Juan Bautista na nauna sa kanya. Si Jesus mismo'y inakusahan ng paglapastangan sa Diyos dahil ipinahayag niya ang kapatawaran ng mga kasalanan at ang pagpapapalayas ng mga demonyo sa

kapangyarihan ni Beelzebul (Tingnan Mc 3:22). Sa

tuwina'y

tinutuligsa

si Jesus

ng

mga

may-kapangyarihan

sa

relihiyong

Judaismo. Ito'y dahil sinuway niya ang kanilang mga kaugaliang pang-relihiyon, lalo na ang tungkol sa batas ng Sabat at sa Templo. Ipinahayag niya ang kapangyarihan niya sa batas ng Sabat (Tingnan Mc 2:28, Lu 6:5) at hinamon ang makabatas na pagtanaw tungkol sa pagpapatupad nito (Tingnan Lu 13:10-17: 14:1-6). Gayundin, sa pamamagitan ng kanyang masagisag na paglilinis sa Templo, ginamit niya ang kan-

yang kapangyarihan laban dito (Tingnan Jn 2:13-22).

144

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO,...

B. Si Jesus bilang Tagapagligtas/Manunubos

491. Higit pa sa pagiging “propeta,” at bago pa man siya isilang, ipinahayag na si Jesus bilang Tagapagligtas/Manunubos. “Ito'y pangangalanan mong “Jesus, sapagkat siya ang magliligtas sa kanyang bayan sa kanilang mga kasalanan” (Mt 1:21), Ang kahulugan ng pangalang “Jesus” ay “ang Diyos ay kaligtasan.” Maraming mga Pilipino ngayon ang higit na naaakit kay Jesus bilang kanilang personal na Tagapagligtas na “nag-alay ng kanyang buhay para sa akin” (Ga 2:20). Sa isang Eukaristikong aklamasyon, ipinahahayag natin: “Panginoon, sa pamamagitan ng iyong Krus at Muling Pagkabuhay, iniligtas Mo kami. Ikaw ang Tagapagligtas ng sandaigdigan.” Samakatuwid, maging ang Banal na Kasulatan at ang liturhiya ay nag-aanyaya sa ating makita si Kristong ating Panginoon ayon sa kanyang mga gawaing mapangligtas. 492. Ngunit sa lahat ng kawalang katarungan, karahasan at walang-kabuluhang pagdurusa na laganap sa buong daigdig ngayon, paano nating maihahayag nang matapat si Jesu-Kristo ang Tagapagligtas? Sa ano ba tayo inililigtas ni Kristo? Upang makatugon nang maayos, dalawang pangunahing pananaw ang kinakailangan. Una, “nagliligtas” si Kristo sa pamamagitan ng pagsaling sa espirituwal na ugat ng lahat ng kasamaang dinaranas ngayon, na walang iba kundi ang Kasalanan--ang kapalaluan ng mga tao, ang makasariling asal at mga gawain sa harap ng Diyos at sa isa't isa. Nang-aalipin ang kasakiman. “Alipin ng kasalanan ang lahat ng nagkakasala... kapag kayo'y pinalaya ng Anak, tunay nga kayong malaya” (Jn 8:34-36). 493. Ikalawa, ang kaligtasan na napagtagumpayan na ni Kristo para sa lahat ay hindi pa ganap. Kailangan itong tanggapin, akuin at malayang isabuhay ngayon ng mga sumasampalataya. Pinalaya tayo ni Kristo upang manatiling malaya. Magpakatatag nga kayo, at

huwag

nang paaalipin ulil... Tinawag kayo

huwag

ninyong

gamitin

ang

inyong

kalayaan

upang maging upang

malaya.

masunod

ang

Ngunit pita

ng

laman, kundi maglingkod kayo sa isa't isa dahil sa pag-ibig (Ga 5:1, 13, Tingnan 1 Ped 5:6-10). 494, Sa susunod na dalawang kabanata, tatalakayin nang puspusan ang gawaing pagliligtas ni Kristo sa kanyang Misteryong Pampaskuwa. Dito'y inilalarawan lamang nating pahapyaw ang gawain ni Jesus bilang Tagapagligtas sa pamamagitan ng pagtukoy sa tatlong pangunahing dimensiyon ng Kristiyanong pagliligtas ayon sa paglalahad ng Banal na Kasulatan. Katulad sa buong kasaysayan ng pagliligtas, naghahanap ng kaligtasan ang mga Pilipino ngayon: 1) mula sa malawakan at demonyong kapangyarihan ng kasamaan, 2) mula sa mapang-alipin, at mapaniil na mga puwersa sa larangan ng ekonomiya at sosyo-pulitika: at 3) mula sa kahangalan at kawalang-kahulugan ng personal na buhay. Sa bawat larangang nabanggit, ginampanan ni Kristo ang kanyang bukod-tanging pagliligtas.

aman Ta

JESU-KRISTO: MISYON AT PERSONA

145

PAGLILIGTAS MULA SA MALAWAKANG KASAMAAN

495. Sa kanyang paglilingkod sa publiko, napabantog si Jesus dahil sa kanyang pagpapalayas sa mga masasamang espiritu. “Ano ang pakialam mo sa amin, Jesus na taga-Nazaret? Naparito ka ba upang puksain kami? Kilala kita--ikaw ang Banal na mula sa Diyos” (Mc 1:24). Dito, “ang maligtas” ay nangangahulugan ng pagiging isang “bagong nilikha” kay Kristo. “Kaya't ang sinumang nakipag-isa kay Kristo ay isa nang bagong nilalang” (2 Cor 5:17). Kayo ay muling binuhay ng Diyos na kasama ni Kristo. Pinatawad niya tayo sa ating mga kasalanan at pinawalang-bisa ang lahat ng kasulatan laban sa atin, pati mga pananagutang kaugnay nito. Pinawi niya ang lahat ng ito nang ipako siya sa krus. Sa pamamagitan ng kanyang kamatayan sa krus, nilupig niya ang mga pinuno at kapangyarihan ng sanlibutan. Ang mga ito'y parang mga bihag na kanyang ipinarada sa madla bilang katunayan ng kanyang pagtatagumpay. (Co 2:13-15).

Subalit ang paglaban sa masasamang espiritu ay nagpapatuloy gaya ng babala ni San Pedro: Humanda kayo at magbantay. Ang diyablo na kaaway ninyo ay parang leong umaatungal at aali-aligid na humahanap ng masisila. Labanan ninyo siya at magpakatatag kayo sa inyong pananalig sa Diyos.... Pagkatapos ninyong magtiis ng maikling panahon, ang Diyos na bukal ng lahat ng pagpapala, ang siyang magbibigay sa inyo ng kaganapan, katatagan, at isang saligang matibay at dimatitinag. (1 Ped 5:8-10) PAGLILIGTAS MULA SA PANG-AAPING SOSYO-PULITIKAL

496. Ang pagpapalaya sa Exodo ng Matandang Tipan ang nasa likuran ng karanasang gawaing pagliligtas ni Jesus bilang bagong Moses. Nagtuturo siya ng isang bagong bahagdan ng mga pagpapahalaga na nagpaguho sa mga mapang-aping balangkas ng lipunan noong kapanahunan niya (Tingnan Lu 16:14-15). Ngunit paano ba talaga nagpalaya si Jesus? Una, inilantad niya ang mapang-alipin, nakapagpapasamang kapangyarihan ng kayamanan. Ipinakita ni Jesus na higit na mabuti ang magbigay kaysa kumuha, ang pagbabahagi'y mas nakapagpapalaya kaysa pagdaramot (Tingnan Lu 6:29-30: 14:13-14, Gw 20:35). Para kay Jesus, ang susi para sa pagpapalayang pang-ekonomiya ay may dalawang bahagi: 1) upang palayain ang puso ng mga tao mula sa kanilang kasakiman at pagkamakasarili: at 2) upang hikayatin sila sa paggalang sa iba, sa pagiging sensitibo at mahabagin sa mga kapus-palad, at pagbubukas-puso sa mga nangangailangan. 497. Ikalawa, itinuro ni Jesus na anumang kapangyarihang hindi nakaugat sa pakikiramay ay mapang-alipin at mapaniil. “Sinumang ibig maging pinuno ay dapat maging alipin ng lahat” (Mc 10:42-45). Sa wakas, pagmamahal lamang ang kapangyarihang nakapagpapalaya. Ikatlo, pinalaya ni Jesus ang kanyang mga tagasunod mula sa karaniwang maling

146

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S! KAISTO,..

pananaw panlipunan na bumubulag sa kanila. Ito'y ang mga kinagawiang paraan ng pagpaparangal sa mga pantas at mayaman samantalang isinasaisantabi ang mga banyaga, kababaihan, mga kilalang makasalanan at mga latak ng lipunan. Nagturo siya ng pagmamalasakit para sa “mga maliliit” ng Kaharian (Tingnan Mt 18:10). 498. Panghuli, pinalaya ni Jesus ang kanyang mga kapanahon mula sa panlabas at makabatas na relihiyosong pagsunod lamang sa batas sa pamamagitan ng pagsasaloob at paglalagay sa una ng mga tungkulin nito: Sa aba ninyo, mga eskriba at mga Pariseo! Mga mapagpaimbabaw! Ibinibigay ninyo ang ikapu ng: gulaying walang-halaga ngunit kinaliligtaan ninyong isagawa ang lalong mahahalagang aral sa Kautusan: ang katarungan, ang pagkahabag, at ang katapatan. Tamang gawin ninyo ang mga ito, ngunit huwag naman ninyong

kaligtaang gawin ang iba. Mga bulag na tagaakay! Sinasala ninyo ang niknik sa inyong inumin, ngunit nilulunok ninyo ang kamelyo! (Mt 23:23-24). PAGLILIGTAS MULA SA KAWALANG-KABULUHAN NG BUHAY

499. Nagligtas si Kristo sa pamamagitan ng pagiging pahayag ng Ama. Nangako si Jesus sa kanyang mga tagasunod: “Kung patuloy kayong susunod sa aking aral, tunay ngang kayo'y mga alagad ko, makikilala ninyo ang katotohanan, at ang katotohanan ang magpapalaya sa inyo” (Jn 8:31ff). Pinalalaya tayo ng kanyang mga pangaral sapagkat naghahandog ang mga ito ng kahulugan at layunin sa buhay, at winawaksi ang kadiliman ng kamangmangan at kawalang-pag-asa. Itinuro ni Jesus: “Ako ang ilaw ng sanlibutan. Ang sumusunod sa akin ay magkakaroon ng ilaw na nagbibigay-buhay, at di na lalakad sa kadiliman” (Jn 8:12). “Ako'y naparito bilang ilaw ng sanlibutan, upang hindi manatili sa kadiliman ang nananalig sa akin” (Jn 12:46). lll. Ang Persona ni Jesus 500. Mula sa paglalarawang ito sa Biblia tungkol kay Jesus bilang Propeta at Tagapagligtas, ano ang maisasagot natin sa katanungan ni Jesus: “Ano ang sabi ninyo? Sino Ako?” (Mc 8:29). Maaari tayong magsimula sa pamamagitan ng pagtugon kasabay si Pedro: “Ikaw ang Kristo.” Kung gayon, ating pinagtitibay na ang makasaysayang Jesus ng Nazaret ang Mesiyas na siyang inihula ng mga propeta (Tingnan Gw 2:29-32), hinirang ng Espiritu Santo bilang propeta, pari at hari (Tingnan Gw 10:38). Sinugo siya ng Diyos upang maghatid ng kaligtasan sa sandaigdigan at isakatuparan ang buong kasaysayan (Tingnan CCC, 436-40). Ngunit upang matupad ang gayong misyon, sino nga ba dapat si Jesus? Mula sa kanyang mga nagawa, maari ba nating matuklasan kung sino siya? Pinatitibay ng Banal na Kasulatan ang tatlong napakahalagang katotohanan ukol sa Persona ni Jesus: si Jesus bilang totoong tao, totoong Diyos, at iisa (Tingnan CCC, 480, NCDP, 189). A. Jesus na Ating Kapatid: Totoong Tao 501. Ang Banal na Kasulatan at ang hindi nagbabagong turo ng Simbahan ay.nag-

JESU-KRISTO: MISYON AT PERSONA

147

kakaisa sa pagpapahayag na totoong tao si Jesus. Kaya't ipinahahayag ng ating Kredo: “Pinaglihi siya sa bisa ng Espiritu Santo at ipinanganak ni Santa Mariang Birhen” (Tingnan CCC, 484-87). Upang maging Tagapagligtas natin “kinailangang matulad siya (Jesus) sa kanyang mga kapatid sa lahat ng paraan. Sa gayon, siya'y naging isang dakilang saserdote, mahabagin at tapat, naglilingkod sa Diyos at naghahandog ng hain sa ikapagpapatawad ng mga kasalanan ng tao” (Heb 2:17). “Isinilang siya ng babae, at namuhay sa ilalim ng Kautusan” (Ga 4:4). Si Jesus ay “umunlad sa karunungan at lalong kinalugdan ng Diyos at ng mga tao” (Lu 2:52). Naranasan niya ang kagutuman. Siya ay nagutom (Tingnan Lu 4:2), nauhaw (Tingnan Jn 4:7), tinukso (Tingnan Mt 4:1-11), mga matitinding damdamin (Tingnan Jn 11:33), at nahabag sa mga tao (Tingnan Mt 15:32). Sa madaling sabi, ipinakikilala ng Banal na Kasulatan si Jesus bilang ganap na tao. 502. Binigyang-diin ng Vaticano II ang pagkatao ni Kristo sa isang hindi malilimutang sipi: Siya na “larawan ng Diyos na hindi maaaring makita” ay ganap na tao... Sapagkat sa pamamagitan ng kanyang pagkakatawang-tao, nakipag-kaisa ang Anak ng Diyos sa bawat tao. Nagtrabaho siya sa pamamagitan ng kanyang mga kamay, nag-isip sa pamamagitan ng kanyang pag-iisip na pantao, kumilos siya sa pamamagitan ng kanyang pagpapasiyang pantao, at umibig siya sa pamamagitan ng kanyang pusong pantao. Ipinanganak ni Santa Mariang Birhen, tunay siyang naging kaisa natin, katulad natin sa lahat ng bagay, liban lamang sa kasalanan. (CS, 22)

503. Kung gayon, hindi mapagdududahan ang pagbibigay-diin ng pananampalatayang Katoliko na taong tunay si Jesus. Ngunit para sa maraming Pilipino, si Jesus bilang totoong tao ay hindi pangkaraniwang larawan (Tingnan NCDP, 182). Ang talagang problema ay hindi tungkol sa katotohanan na si Jesus ay tao, kundi kung paano ito isasabuhay sa isang tuluyang pinalalalim na relasyon kay Jesus, sa ating pagiisip, paggawa at pagdarasal. B. “Isang Panginoon, Jesus, ang bugtong na Anak ng Diyos" 504. Ang pananampalatayang Kristiyano ay tatayo o babagsak sa pagkilala na si Jesus ang bukod-tanging Anak ng Diyos, ang ating Panginoon (Tingnan CCC, 441-50). Binibigyang-batayan ng Banal na Kasulatan ang pagpapatotoo na ito sa dalawang paraan. Una, si Jesus bilang walang pinagmula't walang-hanggang Salita ng Diyos na bumaba upang akuin ang kalikasang-tao sa Pagkakatawang-tao. “Naging tao ang Salita at siya'y nanirahan sa piling natin. Nakita namin ang kanyang kapangyarihan at kadakilaan, puspos ng pag-ibig at katapatan. Tinanggap niya mula sa Ama ang kapangyarihan at kadakilaang ito bilang bugtong na Anak” (Jn 1:14: Tingnan CCC, 461-63). Ikalawa, “itinaas” si Jesus sa Pasko ng Pagkabuhay. “Itong si Jesus ay muling

binuhay ng Diyos at, saksi kaming lahat sa bagay na ito. Nang itaas siya sa kanan ng Diyos... dapat malaman ng buong Israel na itong si Jesus na ipinako ninyo sa krus-siya ang ginawa ng Diyos na Panginoon at Kristo” (Gw 2:32-33, 36).

148

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO,

Itong dalawang landas ay nauuwi kay Jesu-Kristo, iisang personal na taong totoo at Diyos na totoo. 505. Ipinapahayag ng dalawang dakilang awit ng Bagong Tipan ang panghabangpanahong pagka-Diyos ni Kristo. Ang una'y nasa sulat ni Pablo sa mga taga-Filipos, kung saan inuulit niya ang isang Salmong pang-binyag na ginagamit na noon pa mang panahon ng sinaunang simbahan. Sinasaklaw ng Salmo ang tatlong kalagayan ni Jesus. Una'y ang kanyang naunang pag-iral na maka-langit: “Bagama't siya'y Diyos, hindi nagpilit na manatiling kapantay ng Diyos” (Fil 2:6). Ikalawa, ang kanyang kalagayang makalupa. “Hinubad niya ang lahat ng katangian ng pagka-Diyos, nagkatawang-tao at namuhay na isang alipin... siya'y nagpakababa at naging masunurin hanggang kamatayan, oo, hanggang kamatayan sa krus”

(Fil 2:7-8).

At ikatlo, ang kanyang pagkakatampok: “Kaya naman, siya'y itinampok ng Diyos at binigyan ng pangalang higit sa lahat ng pangalan. Anupat ang lahat ng nilalang na nasa langit, nasa lupa, at nasa ilalim ng lupa ay maninikluhod at sasamba sa kanya. At ipapahayag ng lahat na si JESU-KRISTO ANG PANGINOON sa ikararangal ng Diyos Ama!” (Fil 2:9-11). 506. Nilalagom sa ikalawang awit (Co 1:15-20) ang lumalagong pagkamalay sa personal ni Kristo sa panahon ng Bagong Tipan. Una, Siya ang “bagong Adan”, Siya “ang larawan ng Diyos na di-nakikita, ang panganay sa lahat ng nilikha” (Co 1:15). Ikalawa, siya ay banal, “Sapagkat ang lahat ng nasa langit at nasa lupa... ay pawang nilikha ng Diyos sa pamamagitan niya at para sa kanya. Siya'y una sa lahat, at sa kanya nasasalalay ang kaayusan ng lahat ng bagay” (Co 1:16-17). Ikatlo, taglay ni Kristo ang pagkapangunahin at ang kaganapan: “Ipinasiya ng Diyos na ang kanyang kalikasan ay manatili rin sa Anak, at sa pamamagitan ng pagkamatay nito sa krus, nagkasundo nga ang Diyos at ang lahat ng nilikha sa langit at sa lupa” (Co 1:19-20). 507. Ang pagpapatibay ng Bagong Tipan sa pagka-Diyos ni Kristo ay nagdaang maligalig na kasaysayan noong panahon pagkatapos ng mga Apostol. Sa pagdaraan ng mga dantaon, unti-unting naging higit na malinaw at tiyak ang Simbahan sa pagpapahayag sa pagka-Diyos ni Kristo, at nilikha ang mga Kredo na siya nating ginagamit hanggang ngayon. Tinanggihan ng Konsilyo ng Nicea (325) ang maling pananampalataya ni Arius at inihayag ang pagsampalataya sa “iisang Panginoong Jesu-Kristo, ang Anak ng Diyos, ang bugtong na anak ng Ama, Diyos mula sa Diyos, Liwanag mula sa Liwanag, Diyos na totoo mula sa Diyos na totoo, isinilang kaisa ng Ama” (ND, 7). 508. Nagbigay ng mga paliwanag si San Agustin tungkol sa binabanggit na “Liwanag mula sa Liwanag” ng Kredo ng Nicea: “Tulad ng Amang hindi tumatanda, hindi rin nadaragdagan ang gulang ng Anak, hindi tumanda ang Ama, gayundin hindi nadagdagan ang bilang ng Anak. Sa halip, iniluwal nang magkapantay ang magkapantay, walang hanggan ang walang hanggan. Tulad ng apoy sa lupa na nagluluwal ng liwanag sa lupa, gayundin ang apoy at ang liwanag ay magkasing buhay ng liwanag na iniluluwal ng

JESU-KRISTO: MISYON AT PERSONA

149

apoy. Sa sandaling magdingas ang apoy, naroon na ang liwanag. Ipakita mo sa

akin ang apoy na walang liwanag at ipakikita ko sa iyo ang Ama na walang Anak (Mga Sipi tungkol sa Ebanghelyo ni Juan, 20:8).

nagpatuloy lamang sa sumunod na dantaon ang mga pagtatalo sa ibang lihis na paniniwala tungkol kay Kristo. Isang kilalang kasunsa Konsilyo ng Chalcedon (451) na siyang nagpaliwanag tungkol sa bilang: Siya at siya ring Anak, ang Ating Panginoong Jesu-Kristo... ang magkasabay na

509. Subalit paglitaw ng iba't duan ang nabuo persona ni Kristo

tunay na Diyos at tunay na tao, siya at siya rin na kaisa ng Ama sa pag-iral bilang

Diyos ang kaisa rin natin sa pag-iral bilang tao. Katulad natin sa lahat ng bagay, maliban lang sa kasalanan. Siya at siya ring iniluwal ng Ama sa pagka-diyos, bago pa magkaroon ng panahon, ay siya ring isinilang para sa atin at sa ating kaligtasan, bilang tao, sa pamamagitan ni Maria, Birheng Ina ng Diyos, nitong mga huling araw (ND, 614). K. Si Jesus ay lisang Persona

510. Maliwanag ang pahayag ng Banal na Kasulatan na “iisa ang tagapamagitan sa Diyos at sa mga tao, ang taong si Kristo Jesus, na naghandog ng kanyang buhay

upang tubusin ang lahat” (1 Tim 2:5-6). Ipinakikita ng Pasko ng Pagkabuhay kung

papaanong si Jesus ay kapwa sariling-kaloob ng Diyos sa atin at siya ring angkop na

tugon ng tao sa Diyos. Sapagkat tiyak na si Jesus na ipinako sa Krus ang muling

nabuhay (Tingnan Mt 28:5-6). Sinulat ni Pablo ang kamangha-manghang pagpapalitan: “Alam ninyo kung gaano kalaki ang pag-ibig ng ating Panginoong Jesu-Kristo na bagamat mayaman ay nagpakadukha upang yumaman kayo sa pamamagitan ng kanyang karukhaan” (2 Cor 8:9). 511. Tapat ang saligang pangangatwiran dito: e Maliban kung taong totoo si Jesus, hindi niya tayo maaaring iligtas. “Kinailangang matulad siya sa kanyang mga kapatid sa lahat ng paraan. Sa gayon, siya'y... naghahandog ng hain sa ikapagpapatawad ng mga kasala-

nan ng tao” (Heb 2:17).

e

Maliban kung siya ay Diyos, hindi niya tayo matutubos, sapagkat tanging ang kabanal-banalan, walang-kamatayang Diyos lamang ang: 1) makapag-

papalaya sa sangkatauhan mula sa kasalanan at kamatayan, at 2) makapag-

bibigay sa atin ng bahagi sa kaganapan ng buhay ng Diyos. 512. Kung gayon, hindi maaaring mahati si Jesus. Siya ay iisang persona, sapagkat ang taong si Jesus ang Walang-maliw na Anak ng Diyos na nagkatawang-tao. Ito ang “Mabuting Balita” na ipinahahayag ng ating pananampalatayang Katoliko. Ang taong si Jesus ang Anak ng Diyos na nakakikilala at nagmamahal sa atin. Maaari nating sambahin ang taong si Jesus, at paunlarin ang debosyon sa kaniyang Mahal na Puso sapagkat hindi siya nahihiwalay sa Diyos. Sa kanyang harap, kasama si Tomas, tayo'y dumadalangin: “Panginoon ko at Diyos ko!” (Jn 20:28).

150)

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S! KAISTO,.. IV. Maria, Ina ng Anak ng Diyos

513. Para sa maraming Pilipinong Katoliko, naging tunay na persona si JesuKristo sa kanilang buhay sa pamamagitan ng kanilang debosyon kay Maria, ang kanyang ina na higit na nakakikilala sa kanya.

Inilarawan

sa Kabanata

I kung

paano

tayong lumalapit kay Kristo na kasama at sa pamamagitan ng ating debosyon sa Mahal na Birhen Maria. Kamakailan, naharap sa matinding panunuligsa ang ating Katolikong debosyon kay Maria. Kaya naman, tinatawagan tayo upang palalimin ang

ating pag-unawa sa matibay na mga saligan mula sa Biblia, doktrina at liturhiya na

siyang pinagbabatayan ng ating tradisyunal na debosyon kay Maria (Tingnan Ang Mahal na Birhen, 78). Bahagya nating tatalakayin dito si Maria alinsunod sa pagkakalahad sa: Banal na Kasulatan at sa itinuturong doktrina ng Simbahan, kaugnay sa kanyang relasyon kay Kristo. A. Si Maria sa Banal na Kasulatan

514. Parehong ipinakilala nina Mateo at Lucas si Maria sa pamamagitan ng paggamit ng maraming paghahambing sa mga dakilang tao ng Matandang Tipan. Isinalaysay ni San Mateo ang birheng paglilihi ni Maria kay Jesus bilang katuparan sa inihula ni Isaias (Tingnan Mt 1:23: Isa 7:14). Inilarawan ni San Lucas ang tawag ng Diyos sa Birheng Maria na maging ina ni Jesus, ang Anak ng Diyos, sa pamamagitan ng Espiritu Santo, ang kapangyarihan ng Kataastaasan (Tingnan Lu 1:26-38: CCC, 487, 495). Ang pagbati ng anghel kay Maria ay nag-uugnay sa kanya sa “Anak na Babae ng Zion” (Sof 3:14-17). Ang pagbaba ng Espiritu Santo sa kanya, at ang pagdadala niya ng Sanggol sa kanyang sinapupunan ay nagsasalarawan kay Maria bilang buhay na Kaban ng Bagong Tipan kay Kristo na kanyang Anak. 515. Ang salaysay ni San Lucas ang nagbigay inspirasyon sa mga Ama ng Simbahan na ihambing si Maria kay Eba. Kung paanong tinanggap ni Eba ang salita ng ahas at nagsilang sa pagsuway at kamatayan, ang Birhen Maria, ang Bagong Eba, ay masunuring tumanggap sa salita ng anghel, at sa kapangyarihan ng Espiritu Santo ay nagsilang sa buhay na kaligtasan ng lahat sa pamamagitan ng Anak ng Diyos (Tingnan LG, 56: CCC, 411, 726: AMB, 55). Ang pananampalataya ni Maria sa pagtanggap ng kanyang birheng paglilihi kay Jesus ang nag-uugnay sa kanya kay Abraham, ang ating ama sa pananampalataya, at sa pagsilang ng anak nitong si Isaac, ang sanggol ng pangako (Tingnan CCC, 165), Pinatotohanan ito ni San Lucas sa pamamagitan ng pag-ugnay niya kay Maria sa walang-kapintasang disipulo na nakikinig sa salita ng Diyos at tumutupad dito (Tingnan Lu 8:21: 11:27-28). 516. Sa dakong simula ng Ebanghelyo ayon kay Juan, tinutukoy si Maria bilang “Ina ni Jesus.” Ang kanyang kahilingan ang nagbunsod sa pinakauna sa “Mga Palatandaan” ni Jesus at sa “pagpapatunay ng kanyang kaluwalhatian” at sa gayo'y “nanalig sa kanya” ang kanyang mga alagad (Tingnan Jn 2:1-11). Tumugon si Jesus, at tinawag siyang “babae”, at sinabing hindi pa dumarating ang kanyang “Oras.” Ngunit taglay ang dakilang pananampalataya, binalikat na ni Maria ang kanyang

AO

JESU-KRISTO: MISYON AT PERSONA

151

nalalapit na tungkulin bilang kabahagi ng kanyang Anak sa gawaing pagliligtas. Sa “kasalan,” humingi siya ng isang palatandaan ng mga kapakinabangang dulot ng pagtubos. Tumalima si Jesus. Sa bandang katapusan ng Ebanghelyo ayon kay Juan, dumating ang “Oras” ni Jesus. Nakatayo sa paanan ng Krus, muling tinawag na “Babae” si Maria at itinakda siyang “Ina ng minamahal na alagad” ng nakapakong Jesus (Tingnan Jn 19:25-27). 517. Kung gayon si Maria, ang pisikal na ina ni Jesus na ating Tagapagligtas, ang naging espirituwal na ina ayon sa bahagdan ng biyaya para sa lahat, lalo na ng mga disipulo ni Kristo (LG, 54 at 61). “Maliwanag na siya ang ina ng mga kaanib ni Kristo... sapagkat ng dahil sa pag-ibig, nakiisa siya upang maisilang sa Simbahan ang mga sumasampalatayang kasapi ni Kristo, na Siya nilang pinuno” (16, 53, pagulit kay San Agustin. Tingnan CCC, 963). Ang pagwawakas ng maikling pagsulyap sa Banal na Kasulatan tungkol kay Maria ay naglalahad na mayroong matibay na batayan sa Banal na Kasulatan ang ating tradisyonal na debosyon ng mga Katoliko kay Maria. B. Si Maria sa Doktrinang Katoliko 518. Matatag din na pinagbabatayan ng ating debosyon kay Maria ang doktrinang itinuturo ng Simbahan. Ipinakikita ng Vaticano IT sa huling kabanata ng Dogmatikong Konstitusyon sa Simbahan (1.6) ang Mahal na Birhen Maria. Inilalahad sa apat na bahagi ang turo ng Simbahan tungkol kay Maria: ang papel ng Mahal na Birhen sa Plano ng Kaligtasan, ang Mahal na Birhen at ang Simbahan ang debosyon sa Mahal na Birhen sa Simbahan:

si Maria, Tanda ng Tiyak na Pag-asa at Kaaliwan ng Diyos. Bahagya nating tatalakayin ang papel ni Maria kasama sa Kaligtasan. Sa Kabanata 23 tatalakayin ang papel Kabanata 24 ang debosyon kay Maria at ang bukal ng pagSimbahan.

ng Naglalakbay na Bayan si Kristo sa Plano ng Diyos niya sa Simbahan, at sa asa para sa naglalakbay na

INA NG Diyos

519. Ang pamagat ng paglalahad ng Vaticano II tungkol kay Maria ay: “Ang Tungkulin ng Mahal na Birhen Maria, Ina ng Diyos, sa Misteryo ni Kristo at ng Simbahan” (LG, Kab. 8). Nagsisimula ito sa pamamagitan ng marahil ay ang pinakamatandang patibay sa Biblia: “Ngunit nang dumating ang takdang panahon, sinugo ng Diyos ang kanyang Anak. Isinilang siya ng babae... sa gayon, tayo'y mabibilang na mga anak

ng Diyos” (Ga 4:4-5: LG, 52). Malinaw na inilahad ang pinakabatayang katotohanan at ang pangunahing buod ng bukod-tanging karangalan at papel ni Maria sa plano ng kaligtasan ng Panginoon:

152

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO,

Kinikilala at pinararangalan ang Birhen Maria bilang tunay na Ina ng Diyos at ng Tagapagligtas. Iniligtas sa isang higit na kapuri-puring paraan gawa ng mga katangian ng kanyang Anak--na siya niyang kaisa dahilan sa kaugnayang malaitat matibay---pinagkalooban si Maria ng mataas na katungkulan at karangaan bilang Ina ng Anak ng Diyos: samakatuwid, siya rin ay mahal na anak na babae ng Ama at ang templo ng Espiritu Santo (LG, 53). 520. Kung gayon, lahat ng nalalaman at pinagpipitagan natin tungkol kay Maria ay nakasalalay sa kanyang natatanging bokasyon na kaloob-ng-Diyos na maging “Ina ng Diyos at ng Manunubos.” Ipinahahayag ang doktrinang ito tuwing dinarasal natin ang Aba Ginoong Maria: “Santa Maria, Ina ng Diyos” (Tingnan CCC, 495). Ito ang nagpapatunay na hindi iisang “diyos” si Maria kundi ang kanyang Anak ay tunay na Diyos. Ibinibigay ni Maria kay Jesus ang anumang ibinibigay ng ina sa sarili niyang sanggol. Sa pamamagitan niya, si Jesus ay taong totoo. “Ang Anak ni Maria at ang Anak ng Diyos AY iisa at parehong persona, Emmanuel” (AMB, 52). Ang natatangi rito ay ang pagkilos ng Diyos: Ipinagkaisa ng Walang-hanggang Anak ng Diyos sa kanyang persona ang sanggol na ipinaglihi ni Maria sa kanyang sinapupunan sa kapangyarihan ng Espiritu Santo. Ang sanggol ma iniluwal ni Maria ay Diyos-tao, si Jesus. “Kung kaya't walang pag-aatubili ang mga banal na Ama ng Simbahan na tawaging “Ina ng Diyos” (Theotokos, 'tagapagdala-ng-Diyos') ang Mahal na Birhen (Konsilyo ng Efeso: ND, 605). MaHaL NA BIRHEN

521. Pinatutunayan ni Maria, Birhen at Ina, ang malaya at ganap na pagkukusa ng Diyos sa Pagkakatawang-tao ng Panginoon (Ang Salita ng Diyos/Anak na naging tao, Jn 1:14). Ang panghabang-panahong pagka-birhen ni Maria ay hindi lamang basta pagpigil sa pakikipagtalik na sekswal kundi ng positibong pagpapahalaga ng ganap at personal niyang dangal sa paghahandog niya ng buong sarili sa Diyos. Ang pagiging birhen ni Maria ay nagbunga ng kanyang pagka-ina hindi lamang para kay Jesus, ang panganay na anak ng lahat ng nilikha (Tingnan Ro 8:29, Co 1:15, 18) kundi pati na rin para sa lahat ng muling maisisilang sa bagong buhay sa kanya

(Tingnan In 3:3 1 Jn 5:11: LG, 57: CCC, 499-501).

Kaya, ang pagkapanganak sa Birhen ay hindi tanging karapatang nakaaapekto

lamang kay Jesus at kay Maria bagkus ito'y isang positibong tanda ng mabiyaya't

mapagligtas na pagmamahal ng Amang umaampon sa ating lahat sa pamamagitan ng pagpapadala sa Kanyang Anak, at ng Espiritung nagtataguyod sa bagong bayan ng Diyos na Katawan ni Kristo, ang Simbahan.

522. Laban sa mga kasalukuyang panunuligsa at pag-aalinlangan sa loob at sa labas man ng Simbahan, tungkol sa birheng paglilihi kay Maria at sa pagiging Ina, maaaring tumugon nang mahinahon ang isang pahayag ng pananampalatayang Katoliko na ang birheng paglilihi ni Maria ay hindi lamang matalinhagang paglalarawan, o paraang pampanitikan nina Mateo at Lucas upang mailarawan ang pamama-

|

Ib

JESU-KRISTO: MISYON AT PERSONA

153

gitan ng Diyos. Ni hindi ito kathang-isip lamang upang mabigyang-diin ang “pagkaDiyos” ni Jesus. Manapa'y ito sa katunayan, nang dumating ang takdang panahon, sinugo ng Diyos ang kanyang Anak (Ga 4:4). Tayong mga Pilipinong Katoliko ay sumasampalataya dito mula sa Banal na Kasulatan at mula sa patuloy at hindi nagbabagong aral ng Simbahan. ANG KALINIS-LINISANG PAGLILIHI (INMACULADA CONCEPCION)

523. Samakatuwid, si Maria ay may bukod-tanging misyon mula sa Diyos na maging Ina ng Kanyang anak-na-nagkatawang-tao, ang Manunubos. Sa gayo'y nakikibahagi siya sa natatanging paraan sa mapagligtas na misyon ni Jesus. Mula sa misyong ito dumadaloy ang kanyang bukod-tanging biyaya at tanging karapatan ng kalinis-linisang paglilihi (Tingnan CCC, 490). Ito'y nagpapahiwatig na si Maria, “mula't sapul sa paglilihi sa kanya ay pinangalagaan upang di mabahiran ng dungis ng kasalanang-mana alang-alang sa mga kagalingang dulot ni Kristo Jesus na Tagapagligtas ng sangkatauhan” (ND, 709). Samakatuwid, ang kalinis-linisang paglilihi ng Mahal na Birhen bilang handog ng Diyos kay Maria ay nakatuon kay Kristo sa dalawang aspeto: una, bilang kaloob sapagkat siya ang magiging Ina ni Kristo: at ikalawa, bilang pagpapakita na walang maliligtas nang nakahiwalay kay Kristo, maging ang mga nabuhay na nang ilang dantaon bago pa siya isinilang. Ang “alang-alang sa mga kabutihan ni Jesus” ay nangangahulugang si Maria ay pinaging banal sa bisa ng kanyang malapit na kaugnayan kay Kristo, ang bukal ng biyaya, sapagkat sa pamamagitan niya ay nilalang ang lahat ng bagay (Tingnan Co 1:15-17). ANG MALUWALHATING PAG-AAKYAT SA LANGIT SA MAHAL NA BIRHEN

524. Bukod pa riyan, ang “pinangalagaang maging malaya mula sa lahat ng bahid dungis ng kasalanang-mana, ang kalinis-linisang Birhen, ay iniakyat--katawan at kaluluwa--sa makalangit na kaluwalhatian pagkatapos ng kanyang paglagi sa lupa” (LG, 59: ND, 715: CCC, 966). Sa pag-aakyat sa kanya sa langit upang makapisan ang kanyang Anak na si Kristong nabuhay na mag-uli, at sa kaganapan ng kanyang katauhan, ipinahahayag ni Maria ang kaganapan ng gawaing pagtubos ng Diyos para sa ating lahat, “isang palatandaan ng tiyak na pag-asa at kaginhawaan para sa naglalakbay na bayan ng Diyos” (16, 68). 525. Ang dalawang natatanging karapatan ni Maria, ang Kalinis-linisang Paglilihi sa kanya at ang Maluwalhati niyang Pag-aakyat sa Langit, ay hindi mga taliwas na aral na naghihiwalay sa atin kay Maria. Sa halip ang mga ito'y mga natatanging karapatan ng kaganapan at kabuuan. Ang biyaya ni Maria ay pangkalahatang ibinabahagi: ang kanyang natatanging karapatan ay yaong sa kaganapan. Iginagawad ang dalang natatanging karapatang ito sa pamamagitan ng presensiya ng Espiritu, na kung saan tayong lahat ay tinatawag upang makibahagi. Kaya inilagay nila si Maria sa pinakabuod ng lahat ng mga tao at ng Simbahan.

154

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S! KRISTO...

Sa praktikal na pananalita, nangangahulugan ito na tulad ni Kristong walang kasalanan, si Maria ay hindi nabulag o nalito ng kapalaluan o huwad na pagkamakasarili. Higit na ganap at tunay na “makatao” kaysa atin, kaya tunay na napahahalagahan ni Maria ang mga pagsubok at kabiguan

nating mga tao.

Ang mga biyayang ito'y ibinigay kay Maria alang-alang sa kanyang bukod-tanging tungkuling gagampanan sa plano ng Diyos na iligtas ang lahat sa pamamagitan ng mapangtubos na misyon ni Jesus. TAGAPAMAGITAN

526. Itinuturo ng tunay na doktrinang Katolika na ang pamamagitan ni Maria ay hindi nakababawas sa anumang paraan, o nakadaragdag kaya, sa bukod-tanging pamamagitan ni Kristo (Tingnan 1 Tim 2:5-6). Dalawang paghahambing ang makatutulong sa atin upang maunawaan ito. Una, sa patuloy na Paglilikha ng Diyos, ang isang kabutihan ng Diyos ay naihahatid sa lahat ng nilikha sa magkakaibang paraan. Ikalawa, naibabahagi ang pagkapari ni Kristo sa maraming paraan, maging ng mga ministrong hinirang sa Banal na Orden at ng lahat ng binyagan. Kaya, gayundin, nababahaginan ang lahat ng bukod-tanging pamamagitan ni Kristo sapagkat tinatawag ng Diyos ang lahat na makipagtulungan sa mapangtubos na misyon ni Kristo sa iba't ibang pamamaraang makatao (Tingnan LG, 62). Nakikita ng mga Katoliko kay Maria ang isang katangi-tanging pakikipagtulungan dahil sa gampaning kaloob ng Diyos sa kanya sa gawaing pagliligtas sa pamamagitan ni Kristo at ng Espiritu.

PAGBUBUO 527. Sa pagdiriwang ng Eukaristiya tuwing Linggo, ipinahahayag ng mga Pilipinong Katoliko ang kanilang pananampalataya kay Jesu-Kristong bugtong na Anak, ang ating Panginoon. Ang doktrina tungkol sa misyon ni Jesu-Kristo at pagkakakilanlan sa kanya ang buod ng Kredo ng bawat Kristiyano. Ang magpatotoo na “Panginoon si Jesus” ay pangunahing paninindigan ng sambayanang Kristiyano. Sa katotohanang si Kristo ang Anak at Tagapagligtas nakasalalay ang lahat ng pangunahing doktrinang Katoliko: ang Diyos bilang “Santatlong Manlilikha, ang Simbahan bilang Katawang Mistiko ni Kristo, ang kaligtasan mula sa kasalanan sa pamamagitan ng Misteryong Pampaskuwa ni Kristo, ang ating mabiyayang buhay sa Espiritu Santo, at ang ating huling hantungan sa piling ng Diyos sa buhay na walang-hanggan. 528. Ang mga dimensyong moral ng misyon ni Kristo at pagkakakilanlan sa kanya ay di-mabilang. Ang personal ni Kristo bilang Anak at Tagapagligtas ang nagiging pangunahing pamantayang sa pamumuhay ng Kristiyanong pagkilos. Sa kanyang Pagbabagong-anyo, maliwanag na ipinakita ang ugnayan sa pagitan ng katotohanan ng doktrina at moral na pagkilos. Ang katotohanang, “Ito ang minamahal kong Anak,” ay sinusundan agad ng kautusang moral, “Pakinggan ninyo siya!” (Mc 9:7). Hindi lamang mga araling moral, lalo na ang kanyang dakilang Sermon sa Bundok (Tingnan

a

apan

Naanan Nas

Gaan

"CR

Nia

PAn Amara”

YEY

JESU-KRISTO: MISYON AT PERSONA

"ABAPEN NG.

155

Mt 5:7) ang iniwan sa atin ni Kristo bilang propeta at Tagapagligtas. Higit na mahalaga, nagbigay-inspirasyon siya sa isang natatanging pananaw na moral tungkol sa mapagmahal na paglilingkod. Inihandog rin niya ang panloob na kapangyarihan ng kanyang Espiritu Santo upang maipagpatuloy ang pananaw na ito. “Nakatitiyak tayong nakikilala natin ang Diyos kung sinusunod natin ang kanyang mga utos. Ang nagsasabing, “Nakikilala ko siya, ngunit sumusuway naman sa kanyang mga utos ay sinungaling at wala sa kanya ang katotohanan” (1 Jn 2:3-4). 529. Ang pangunahing dimensyong pansamba sa misyon at personal ni Jesus ay nadarama sa dalawang larangan. Una muna ang kinalalagyan ni Kristo sa lahat ng Kristiyanong pagsamba. Ang sentro ng liturhiya ng Simbahan ay ang Eukaristikong Pag-aalay ng Katawan at Dugo---ang sakramental na paglalarawan at pagsasagawa ng sakripisyo ni Kristo sa Krus (Tingnan LG 28: SC, 7, 47: PCP II, 77, 180). Si Kristo mismo bilang Anak at Tagapagligtas ang pangunahing Sakramento ng presensiya sa atin ng Diyos. Ikalawa, mayroong panalanging naghahangad kay Kristo mismo na ipinahahayag sa mga sinaunang awit ng liturhiya: “Marana Tha! Dumating ka nawa, Panginoon namin!” (1 Cor 16:22, Tingnan Pah 22:20). Marami sa ating mga Pilipinong Katoliko ang nakatatagpo sa debosyon kay Maria, na Ina ni Kristo at ating Ina sa biyaya, na isang likas na daan patungo kay Kristo.

MGA TANONG AT MGA SAGOT 530. Anong mga kalagayan sa Pilipinas ngayon ang nagpapahiwatig ng isang natatanging paghahangad kay Kristo? Ang pagkauhaw para sa isang personal na pakikipag-ugnayan kay Kristong ating Tagapagligtas (hal. mga “Born Again”) at kay Kristong Tagapagpalaya ng mga inaapi at pinagsasamantalahan, ay nagpapahiwatig ng isang malakas na paghahangad ng marami sa mga Pilipino ngayon kay Kristo. 531. Ano ba ang kinakailangan upang “makilala” si Jesu-Kristo? Ang makilala si Kristo ay isang banayad, panghabang-buhay at laging pinalalalim na ugnayang personal kay Jesus ng mga Ebanghelyo: na kapiling natin ngayon sa maraming paraan bilang Kristong Muling Nabuhay. Gayunpaman, ang “pakikipagkilala kay Kristo” ay nangangahulugan ng pagtataya ng sarili sa Kanya, bilang kanyang disipulo. 532. Paano natin makikilala kung SINO si Jesus? Makikilala natin kung sino si Jesus mula sa kanyang NAGAWA at patuloy na GINA-

GAWA. Kaya, mahalagang malaman ang makasaysayang buhay at ginawa ni Jesus sa pamamagitan ng palagiang pakikipag-ugnay sa mga Ebanghelyo upang sa gayon ay malaman natin sa pananampalataya na “Si Jesu-Kristo ang Panginoon” (Fil 2:11).

156

KATESISMO PARA SA MGA

PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO...

533. Bakit naging kaisa natin ang Diyos kay Jesu-Kristo? Ang Diyos Anak ay naging kaisa natin: e para sa ating kaligtasan, upang mailigtas tayo mula sa pagkakaalipin sa kasalanan, e Upang ipahayag sa atin ang walang-maliw na pagmamahal ng Diyos para sa atin: e upang maging huwaran natin, bilang Daan, Katotohanan at Buhay: e upang ibahagi talaga sa atin ang kanyang pagiging Banal na Anak 534. Paano naging propeta si Jesus? Lubos na tinupad ni Jesus, “Minamahal na Anak” ng Ama at puspos ng Espiritu Santo ang tungkulin ng isang propeta: e sa pagpapahayag ng Salita ng Diyos: e pinatotohanan ito sa pamamagitan ng mga palatandaan at mga kababalaghan, at e tinatakan ito ng sarili niyang dugo. 535. Ano ang ipinahayag ni Jesus? Ipinahayag ni Jesus na ang “Kaharian ng Diyos,” ay narito na at “narito na nga” sa pamamagitan miya, ngunit ito'y hindi pa nagaganap nang lubusan, gaya ng mangyayari sa wakas ng panahon. Ang “Kahariang ito” ang lumalagom sa lahat ng biyaya na dulot ng presensiya ng Diyos sa Kanyang bayan, na siyang magpapalaya sa kanila mula sa kasalanan, para sa mapagmahal na paglilingkod ng bawat isa. 536. Paano nagpahayag at nagturo si Jesus ng “Kaharian”? Nagpahayag at nagturo si Jesus nang e may katiyakan, sapagkat ang narinig niya mula sa Ama ang tanging itinuro niya: e may karapatan, sapagkat siya'y nagsalita sa bisa ng sarili niyang pangalan, tungkol sa personal niyang nalalaman: e may kapangyarihan, sapagkat inangkin niya ang bukod-tanging ugnayan ng Anak sa Diyos na kanyang “Abba,” o Ama. 537. Anu-anong mga palatandaan at kababalaghan ang isinasagawa ni Jesus? Gumawa si Jesus ng maraming himala, mga kababalaghan at mga palatandaan, nagpagaling ng mga maysakit, nagpalaya sa sinasapian at binuhay na muli ang patay. Sa pamamagitan ng mga palatandaang ito, tinawag niya ang lahat sa pananampalataya sa Kanya at sa pagiging alagad na kinapapalooban ng pagsunod sa kanya sa pagtatayo ng kaharian sa pamamagitan ng mapagmahal na paglilingkod sa iba. 538. Ano ang naging kapalaran ni Jesus bilang propeta?

NY VOISEET

JESU-KRISTO: MISYON AT PERSONA

157

Nagdusa si Jesus ng kamatayan ng isang martir sa kamay ng sarili niyang mga kababayan, “na siyang pumatay sa Panginoong Jesus at sa mga propeta” (1 Tes 2:15). “Ang Diyos ng ating mga ninuno ang muling bumuhay kay Jesus na pinatay ninyo nang inyong ipabitay sa krus” (Gw 5:30, 10:39). 539. Bakit tinatawag na “Tagapagligtas” si Jesus? Gaya ng ipinahayag bago pa man siya isilang, ang Sanggol ay pangangalanang Jesus sapagkat “siya ang magliligtas sa kanyang bayan sa kanilang mga kasalanan” (Mt 1:21). “Panginoon, sa pamamagitan ng iyong Krus at Muling pagkabuhay, pinalaya mo kami. Ikaw ang Tagapagligtas ng Sandaigdigan.” 540. Paano “nagliligtas” si Jesus? Nagliligtas si Jesus sa pamamagitan ng pagbibigay sa atin na mapaglabanan habambuhay ang KASALANAN, ang espirituwal na ugat ng lahat ng kasamaan na ating nararanasan. Tinatawag Niya tayo upang yakapin at gamitin ang kanyang mapagpalayang biyaya sa lahat ng ating mga pagkilos na moral lalung-lalo na sa pagkilos para sa katarungan at kapayapaan. 541. Paano nagliligtas si Jesus mula sa sosyo-ekonomikal na paniniil? Nagpapalaya si Jesus sa aspetong ito sa pamamagitan ng pagsisiwalat sa mga puwersang bulok ng: e mga kayamanang nang-aalipin: e makasariling ambisyon na walang kinikilalang hangganan: e mga di-makatuwirang paniniwalang panlipunan na sumisiil at nagsasaman-

tala sa iba: e

makabatas na pananaw ukol sa batas na ginagawang mapaniil at mapagsamantala, pati na ang mga kautusan ng Diyos. Sa positibong pananaw, sa salita at halimbawa, si Kristo ay nagligtas sa pamamagitan ng pagbibigay inspirasyon sa mga kalalakihan at kababaihan na may mithiing mapagmahal sa kapwa. 542. Paano nagligtas si Jesus mula sa “kawalang-kahulugan” ng buhay? Nagligtas si Jesus sa pamamagitan ng pagpawi sa kadiliman ng kamangmangan at di-makatuwirang paniniwala sa pamamagitan ng liwanag ng kanyang katotohanan at pagbibigay kahulugan at layunin sa buhay ng tao, maging sa pagdurusa nito. 543. Mula sa lahat ng ginawa ni Jesus, ano ang masasabi natin kung sino siya? Ibinigay na saligan ng Banal na Kasulatan ang tatlong pangunahing katotohanan ukol sa persona ni Jesus. Siya ay:

158

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---S! KRISTO,

e

totoong tao, na katulad natin sa lahat ng bagay maliban sa kasalanan (Tingnan Heb 2:17, 4:15). e totoong Diyos, ang walang-hanggang Salita ng Diyos, ang bugtong na Anak ng Ama, puspos ng biyaya at katotohanan, magpakailanma'y nasa piling ng Ama, ang siyang naghayag sa Kanya sa atin (Tingnan Jn 1:14, 18), e iisa, ang “iisang tagapamagitan sa Diyos at sa mga tao” (1 Tim 2:5). Hindi siya nahahati. “Ngunit nang dumating ang takdang panahon, sinugo ng Diyos ang kanyang Anak. Isinilang siya ng babae, at namuhay sa ilalim ng Kautusan upang palayain ang mga nasa ilalim ng Kautusan. Sa gayon, tayo'y mabibilang na mga anak ng Diyos.” (Ga 4:4-5). “Sumagot si Simon Pedro, “Kayo po ang Kristo, ang Anak ng Diyos na buhay” (Mt

16:16). 544. Madali bang naunawaan ang katotohanang si Jesus ay totoong Diyos at totoong tao?

Ang sinaunang Simbahan ay dumating lamang unti-unti sa isang wastong pagpapahayag tungkol sa pagka-Diyos ni Jesus, na humantong sa pagpapahayag sa Kredo ng Nicea: “lisang Panginoon Jesu-Kristo, ang bugtong na Anak ng Diyos,

Sumilang sa Ama bago pa nagkapanahon. Diyos buhat sa Diyos, Liwanag buhat sa Liwanag, Diyos na totoo buhat sa Diyos na totoo. Sumilang at hindi ginawa, kaisa ng Ama sa pagka-Diyos.” Nagdagdag pa ng paliwanag ang Konsilyo ng Chalcedon tungkol kay Jesus: “Nagmula sa Ama bago pa ang panahon kaugnay sa pagiging Diyos at sa darating na panahon para sa atin at sa ating kaligtasan ay isinilang kaugnay sa kanyang pagiging tao mula kay Maria ang Birheng Ina ng Diyos” (ND, 614). 545. Bakit pinagpipitagan ng mga Katoliko si Maria bilang “Ina ng Diyos?” Maliwanag na itinuturo ng mga Ebanghelyo na si Maria ay hinirang ng Diyos na “maglilihi at manganganak ng isang lalaki, si Jesus, na tatawaging Anak ng Kataastaasan” (Tingnan Lu 1:31). Si Maria ay ina ng Diyos sapagkat siya ay ina ni Jesus, ang Diyos na nagkatawang-tao. “Napuspos ng Espiritu Santo, si Elizabet at buong galak na sinabi, “Pinagpala ka sa mga babae, at pinagpala rin ang dinadala mo sa iyong sinapupunan. Sino ako upang dalawin ng ina ng aking Panginoon?” (Lu 1:41-43) 546. Bakit itinatanghal si Maria na “Pinagpalang Birheng Maria”? Ang pagkabirhen ni Maria ay nagpapatunay sa malayang pagkilos ng Diyos sa pagtupad ng pagkakatawang-tao ng kanyang Anak, at ang ganap na paghahandog ni Maria ng sarili sa Diyos.

a

Ne Yan

apat,

7 NPA RAANG AN! FLAG AGANE.

JESU-KRISTO: MISYON AT PERSONA

PAGT SANGA

NEN MAAGA

ARA

159

547. Paanong si Maria ay “ating Ina”? Bukod sa pagiging birheng ina ni Jesus, sa may Krus ibinigay ni Kristo si Maria upang maging espirituwal na ina ng lahat ng kanyang disipulo (Tingnan Jn 19:2527). 548. Ano ang kahulugan at kahalagahan ng Kalinis-linisang Paglilihi sa Mahal na Birhen at ng Maluwalhating Pag-aakyat sa Langit? Hinirang upang maging Ina ni Jesus na ating Tagapagligtas, si Maria ay ipinaglihi sa sinapupunan ng kanyang ina “nang walang bahid-dungis ng kasalanang-mana.” Sa kanyang kamatayan, ang kanyang katawan at kaluluwa ay iniakyat sa langit. Ang parehong biyayang ito ay hindi mga taliwas na aral na naghihiwalay kay Maria sa atin, kundi mga natatanging karapatan ng kaganapan at kabuuan na nagbunsod kay Maria upang magampanan ang kanyang bukod-tanging gampanin sa plano ng Diyos na iligtas ang lahat sa pamamagitan ni Kristo, ang tanging Tagapamagitan. 549. Paanong si Maria ay “Tagapagtanggol” at “Tagapamagitan”? Maliwanag ang pahayag ni San Pablo na may “iisang tagapamagitan sa Diyos at sa mga tao, ang taong si Kristo Jesus” (1 Tim 2:5). Ngunit tulad ng pagtawag ni Jesus sa lahat na sundan siya at makibahagi sa kanyang misyon bilang propeta, pari at hari, gayon din binigyan niya si Maria, ang kanyang ina ng bukod-tanging misyon na maging ina ng lahat ng kanyang disipulo (Tingnan Jn 19:26). Kaya naman, binabahaginan ni Jesus si Maria sa kanyang mapanligtas na pamamagitan nang hindi nagdaragdag o bumabawas mula rito sa anumang paraan.

PN AA

AA

NT

"1U8NYA

KABANATA 11 Si Kristo ay Namatay se

“Sapagkat ang Anak ng Tao ay naparito, hindi upang paglingkuran kundi upang maglingkod at ibigay ang kanyang buhay sa ikatutubos ng marami.” (Mc 10:45) “Tandaan ninyo: malibang mahulog sa lupa ang butil ng trigo at mamatay, mananatili itong nag-iisa. Ngunit kung mamatay, ito'y mamumunga nang marami.” (n 12:24)

PANIMULA 550. Matapos maunawaan sa Kabanata 10 ang misyon at persona ni Kristo, pagtutuunan naman natin ng pansin ngayon ang kanyang Pagpapakasakit at Kamatayan, at ang kahulugan ng mga ito sa buhay ng Pilipinong Kristiyano. Dahil ang pagpapakasakit at kamatayan ay dalawang hindi matatakasang katotohanan na dapat harapin ng bawat tao. Nakatutulong ba sa atin si Jesu-Kristo sa pagtanggap sa mga katotohanang ito at lalu na sa paghanap ng kahulugan sa mga ito? 551. Ang buong buhay ni Kristo sa lupa ay dumating sa pinakatugtog sa kanyang Misteryong Pampaskuwa, ang kanyang pagpapakasakit, Kamatayan, at Muling Pagkabuhay (Tingnan CCC, 5715s, PCP II, 55, 85, 413). Nakatuon ang kabanatang ito sa kanyang pagpapakasakit at Kamatayan, samantalang ang kanyang Muling Pagkabuhay at kaluwalhatian ay tatalakayin naman sa susunod. Positibo ang dalawang kabanata, na naglalahad ng mapagligtas na pag-ibig ng Diyos kay Jesu-Kristo. Maging ang Krus ay nakapagpapasigla ng kalooban. Sa karaniwang kahulugan, ito ang pinakamasakit at nakahahamak na kamatayan. Ngunit para sa ating mga Kristiyano, ang Krus ni Kristo ang sagisag ng kaligtasan. Sa Binyag, tinatatakan tayo sa pamamagitan ng tanda ng krus. Buong buhay tayong pinagpapala sa pamamagitan ng tandang ito, at sa pagdarasal, nag-aantanda tayo sa pamamagitan nito. Sinulat ni San Pablo sa mga taga-Corinto: “Ipinasiya kong wala akong ipangangaral sa inyo kundi si Jesu-Kristo na ipinako sa krus” (1 Cor 2:2). 160

BT

PA

PEE

ANAL AMaER

"TIA JANG TY MAGNA NAAAAA N

R

aN

UK

PO

GGAABANAN

19AT bagaman NA NAG PANGAN

SI KRISTO AY NAMATAY

161

552. Gayunman, maging noong araw at magpahanggang ngayon, ang krus ay nananatili pa ring isang iskandalo para sa karamihan. Isinulat ni Pablo: “Ang ipinangangaral nami'y si Kristong ipinako sa krus--isang katitisuran sa mga Judio at kahangalan para sa mga Hentil.” Ipinagpatuloy pa niya: “Subalit sa mga tinawag ng Diyos, maging Judio at Griego, si Kristo ang kapangyarihan at karunungan ng Diyos”

(1 Cor 1:23-24), Ang krus ang sagisag, hindi lamang ng mapangligtas na kapangyarihan ni Kristo, kundi pati na rin ng ating tunay na sarili. Sapagkat ito ang panghabang-panahong huwaran ng dakilang “Kabalintunaan” mi Jesus, na nakatala sa apat na Ebanghelyo: “Ang naghahangad magligtas ng kanyang buhay ay siyang mawawalan nito, ngunit ang mag-alay ng kanyang buhay alang-alang sa akin at sa Mabuting Balita ay siyang magkakamit nito” (Mc 8:35, Tingnan Mt 10:39: Lu 9:24, Jn 12:25, PCP II, 86).

KALALAGAYAN 553. Napakatanyag sa mga Pilipinong Katoliko ang debosyon sa nagdurusang Jesus (Padre Jesus Nazareno) at sa yumaong Jesus na ibinaba mula sa Krus (Santo Entierro). Tto'y makikita sa iba't ibang kagawian tuwing Kuwaresma at Mahal na Araw, lalung-lalo na sa mga nakatuon sa Biyernes Santo. Mayroong mga Estasyon o Daan ng Krus, mga flagellantes (o naghahampas ng sarili), inaawit ang Pasyon tuwing mga Mahal na Araw at isinasadula sa Senakulo ang mga huling araw ni Kristo. Ang Kuwaresma at mga Mahal na Araw ay paboritong panahon rin ng mga Pilipino upang magdaos ng mga banal na pagsasanay at mga araw ng pagninilay. Hindi maipagkakailang ang nagdurusa at namatay na Jesus ay madaling kumalabit ng maalab na bahagi sa puso nating mga Pilipino. Nakikita natin dito si Jesus na madaling makiisa sa ating karalitaan, paghihirap at pagkaapi. Isa siyang dumarating sa atin bilang mapagpatawad at mapagpagaling na Tagapagligtas sa ating mga kahinaan at pagkabigo. 554, Ngunit sa kasawiang-palad kung minsa'y humahantong sa mga pagpapalabis sa katotohanan o lalu na sa mga pamahiin ang pagkamaalab ng mga debosyong ito sa nagdurusang Kristo. “Dapat tayong magkaroon ng katapangang iwasto ang anumang nagdadala sa panatisismo o nagpapanatili sa pagiging musmos sa kanilang pananampalataya” (PCP II, 175. Tingnan 12). Ang ganitong mga nakagawiang pagpapakabanal ay maaaring magbigay ng isang di-timbang na larawan ni Kristo na nakapang-aalipin sa mga deboto sa halip na pagalingin at palayain sila. 555. Ano, kung gayon, ang tunay na kahulugan ng pagpapakasakit at kamatayan ni Kristo para sa ating mga kasalukuyang Pilipinong Kristiyano? Tila pinaka-pangkaraniwan ang dalawang magkasalungat ngunit laganap na asal. Ang isa'y “pinababanal” ang pagpapakasakit na bagay na dapat hangarin. Ang kabila nama'y nakikita ito sa makamundong galaw na bagay na dapat iwasan sa lahat ng pagkakataon. Parehong

Pa

162

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---S/ KRISTO,,,

maling-mali ang pagkaunawa ng mga ito papakasakit at kamatayan. Sa harap ng ganitong mga nakaliligaw rin ng mga Pilipinong Katoliko ang wasto sonal sa pagpapakasakit at kamatayan ni

sa tunay na Kristiyanong pagharap sa pagna pananaw, higit na mahalagang paunlaat laging pinalalalim na pang-unawang perJesu-Kristo.

PAGLALAHAD 556. Binibigyang-diin ng Kredo ang mahal na pagpapakasakit at pagkamatay ni Kristo. Kasunod ng “ipinanganak ni Santa Mariang Birhen,” ipinapahayag ang limang pagkilos na isinagawa ni Jesus: nagpakasakit, ipinako, namatay, inilibing, at nanaog sa kinaroroonan ng mga yumao. Tinatalakay sa kabanatang ito, sa ilalim ng limang pangkalahatang mga tema, ang limang pagkilos ni Kristong ating Panginoon. Una, ang pambungad na bahagi tungkol sa Krus, ang sagisag ng mapagligtas na pagmamahal, ikalawa, ang pananaw ni Kristo tungkol sa kanyang pagpapakasakit at kamatayan: ikatlo, ang mga katangian nito: ikaapat, ang mga malalim na bunga ng kaligtasan at sukdulang pagbabago: at sa huli, ang pagpanaog ni Kristo sa mga yumao. l. Ang Krus: Sagisag ng Mapangligtas na Pag-ibig 557. Ganito ipinahayag ni San Pablo ang buod ng “Mabuting Balitang” ibinigay sa kanya: “Sapagkat ibinigay ko sa inyo itong pinakamahalagang aral na tinanggap ko rin: si Kristo'y namatay dahil sa ating mga kasalanan, bilang katuparan ng nasasaad sa Kasulatan” (1 Cor 15:3. Tingnan CCC, 601). Malayo sa pagiging isang negatibo't nakalulumbay na katotohanan, ang pagpapakasakit at pagkamatay ni Kristo ay nakatutulong sa atin upang “maunawaan ninyo, kasama ng mga hinirang, kung gaano kadakila ang pag-ibig ni Kristo. At nawa'y makilala ninyo ang di-matingkalang pagibig na ito” (Ef 3:18-19). Sa paraang walang ibang maaaring makagawa, pinauunawa sa atin sa pamamagitan ng personal na hirap at sakit ni Kristong walang-kasalanan ang kasamaan at kapangitan ng kasalanan at ang kapangyarihan nitong lumikha ng kahirapan, karamdaman, kagutuman, kamangmangan, kabulukan at kamatayan. Ang totoong “Kristiyanong” kahulugan ng kasalanan ay isang biyayang tinatanggap sa paraan ng Krus, sa loob ng karanasang puspos sa mapagpatawad na pagmamahal ng Diyos sa pamamagitan ni Kristo Jesus. 558. Maliwanag na hindi ang mga pagpapakasakit at kamatayan ni Kristo ang nakapagliligtas sa atin, sapagkat kung nagka gayon, ang mga nagpahirap sa kanya at ang mga nagpatupad sa mga ito ang magiging mga tagapagligtas natin. Sa halip, tayo ay naliligtas sa pamamagitan ng ganap na paghahandog ng pag-ibig ni Jesus para sa kanyang Ama at para sa atin, isang pag-ibig na isinabuhay niya hanggang sa kamatayan. Sa Ebanghelyo ni Juan, ipinahayag ni Jesus: “Dahil dito'y

NOAH

aano apan

163

SI KRISTO AY NAMATAY

minamahal ako ng Ama, sapagkat iniaalay ko ang aking buhay, upang ito'y kunin kong muli. Walang makakakuha nito sa akin, kusa ko itong ibinibigay” (Jn 10:17-18). Inuulit ni Pablo ang isang sinaunang imno sa liturhiya: “Nang maging tao, siya'y nagpakababa at naging masunurin hanggang kamatayan, 00, hanggang kamatayan sa krus!” (Fil 2:8). Ipinahahayag ng liturhiya ngayon kung paano tinupad ni Kristo ang kalooban ng kanyang Ama: “pinagtiisang kusang loob na maging handog... pinagtiisan niyang iunat sa krus ang kanyang mga kamay” (Ikalawang Panalangin ng Pagpupuri at Pasasalamat). 559. Kung gayon, hindi dinarakila ng Krus ang walang tutol na pagpapakasakit at kahinaan na kinasangkapan ng ilan upang mapagsamantalahan ang iba. Sa halip, ito'y ang pagbabagong-anyo ng pagpapasakit at kahinaan sa pamamagitan ng tahas, lubos na paghahandog ng sarili't pagmamahal. “Sapagkat ang inaakala nilang kahangalan ng Diyos ay karunungang higit kaysa lahat ng karunungan ng tao, at ang inaakala namang kahinaan ng Diyos ay lakas na higit sa lahat ng kalakasan ng tao” (1 Cor 1:25). Inilalarawan ni Dakilang Gregorio ang kamangha-manghang pagpapalitan: Naging tao siya upang taglayin natin ang Espiritu. Nagpakababa siya upang maiangat tayo. Tiniis niya ang mga pasakit upang tayo'y mapagaling. Inalipusta siya amig kapahamakan. Namatay siya upang tayo'y mapalaya mula sa nalang upang tayo'y mabigyan ng buhay. (Mga Homilya ukol kay Ezekiel, 11:4, 20)

Il. Ang Pananaw ni Kristo Tungkol sa Kanyang Pagpapakasakit at Kamatayan

560. Sa ating kasalukuyang panahon, sinubukang ipaliwanag ng ilan ang pagpapakasakit at kamatayan ni Kristo bilang isa lamang pulitikal na pagbitay ng mga sumakop na kapangyarihang Romano sa isang di-mapasunod na naghihimagsik. Walang duda na mayroong isang aspetong pulitikal ang krus, ngunit tiyak na hindi ito ang mahalagang kahulugan nito batay sa mga pakahulugan sa mga kinasihang kasulatan sa Bagong Tipan. Nakikita ng Pananampalataya ng mga Apostol na hayag sa Bagong Tipan, na ang pagpapakasakit at kamatayan ni Jesus ay hindi lamang isang makasaysayang pangyayari na nagkataon para sa mga Judio at Romano, kundi ang mapanligtas na kilos ng Diyos sa pamamagitan ng malayang paghahandog ni Jesus ng sarili. Kaya ipinahayag ni Pedro sa unang Pentekostes: “Ang taong ito na ibinigay sa inyo ayon sa pasiya at pagkaalam ng Diyos sa mula't mula pa, ay ipinapako ninyo at ipinapatay sa mga makasalanan” (Gw 2:23. Tingnan 4:27s: CCC, 599). Malinaw na naunawaan mismo ni Jesus ang kanyang Pagpapakasakit at Kamatayan bilang kanyang misyon mula sa Ama, na binigyang-kahulugan sa liwanag ng mga propeta ng Matandang Tipan. 561. Bilang Kanyang Misyon. Itinala ng mga Ebanghelyong Sinoptiko ang tatluhang paunang pahayag ni Jesus tungkol sa kanyang pagpapakasakit at kamatayan (Tingnan Mc 8:31: 9:31: 10:33-34). “Mula noon, ipinaalam na ni Jesus sa kanyang

164

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO,.

mga alagad na ang Anak ng Tao ay dapat magbata ng maraming hirap. Siya'y itatakwil ng matatanda ng bayan, ng mga punong saserdote, at ng mga eskriba at ipapapatay. Ngunit sa ikatlong araw, muli siyang mabubuhay” (Mc 8:31). Ang mga paunang pahayag na ito'y tumutugon sa iba pang mga sinabi ni Jesus. “Mababata ba ninyo ang hirap na babatahin ko? Pabibinyag ba kayo sa binyag na daranasin ko?”(Mc 10:38). “May isang binyag pa na dapat kong tanggapin, at nababagabag ako hangga't hindi natutupad ito!” (Lu 12:50). At sa kanyang talinghaga ng mga upahan, inilalarawan ni Jesus ang pagkamatay ng Anak sa kamay ng mga masasamang upahan sa ubasan (Tingnan Mt 21:33-46). 562. Pagsunod sa mga Propeta ng Matandang Tipan. Ipinaliwanag ni Jesus ang kanyang nalalapit na kamatayan sa hanay ng mga propeta ng Matandang Tipan. “Jerusalem! Pinapatay mo ang mga propeta at binabato ang mga sinugo ko sa iyo!” (Lu 13:34. Tingnan 11:47, 49). “Kinailangan” ang kanyang kamatayan upang matupad ang Banal na Kasulatan: “Ano't hindi ninyo mapaniwalaan ang lahat ng sinabi ng mga propeta? Hindi ba't ang Mesiyas ay kailangang magbata ng lahat ng ito bago niya kamtan ang kanyang marangal na katayuan?” (Lu 24:26). Nakita niya ang kanyang pagpapakasakit at kamatayan bilang bahagi sa pagdating ng Kaharian, ang “pagsubok” na itinuro niya sa kanyang mga alagad para ipanalangin: “At huwag mo kaming iharap sa mahigpit na pagsubok” (Lu 11:4). Ill. Mga

Katangian

ng Pagpapakasakit

at Kamatayan

ni Kristo

A. Mapangtubos 563. Nakita ni Jesus ang kanyang pagpapakasakit at kamatayan bilang mapangtubos, ang kanyang sukdulang paglilingkod sa Kaharian. “Sapagkat ang anak ng Tao ay naparito, hindi upang paglingkuran kundi upang maglingkod at ibigay ang kanyang buhay sa ikatutubos ng marami” (Mc 10:45). Malinaw na nakasentro ang “Mabuting Balita” sa “pagpapawalang-sala sa pamamagitan ni Kristo Jesus, na nagpalaya sa kanila. Siya ang itinakda ng Diyos na maging handog upang sa pagbububo ng kanyang dugo ay maipatawad ang kasalanan ng tao sa pamamagitan ng pananalig sa kanya” (Ro 3:24-25a). “Ibinigay niya ang kanyang sarili upang iligtas tayo sa lahat ng kalikuan at linisin para maging kanyang bayan na nakatalagang gumawa ng mabuti” (Tito 2:14). 564. Sa kanyang Huling Hapunan, maliwanag na ipinakita ni Kristo na “mapangtubos” ang kanyang Pagpapakasakit at Kamatayan. Sinimulan ni Juan ang kanyang pagsasalaysay ng paghuhugas ni Jesus sa paa ng kanyang mga disipulo. “Bisperas na ng Paskuwa. Alam ni Jesus na dumating na ang panahon ng kanyang paglisan sa sanlibutang ito upang bumalik sa Ama. Mahal niya ang kanyang mga tagasunod na nasa sanlibutan, at ngayo'y ipakikita niya kung hanggang saan ang kanyang pag-ibig sa kanila” (Jn 13:1). At para kay Juan, “walang pag-ibig na hihigit pa sa pag-ibig ng isang taong nag-aalay ng kanyang buhay para sa kanyang mga kaibigan” (Jn 15:13). Ang salaysay ni Mateo tungkol sa pagkakatatag ng Eukaristiya ay malinaw na nagbi-

SI! KRISTO AY NAMATAY

165

bigay-diin sa mapangtubos na kahalagahan nito: “Sapagkat ito ang dugo ng tipan, kasalaang aking dugo na mabubuhos dahil sa marami, sa ikapagpapatawad ng mga sa ikapara inialay na, a Pampaskuw Korderong nan” (Mt 26:28). Si Kristo ang Bagong

tutubos ng mga tao (Tingnan Jn 19:36, 1:29, 36).

565. Binibigyang-diin sa tradisyon ng Simbahan ang mapangtubos at masakripis para at lamang “Minsan Kristo. ni Kamatayan at sakit Pagpapaka yong katangian ng sa pamamasa lahat naghandog ng sarili ang ating Panginoong Jesus sa Diyos Ama, panghaang a maisagaw upang krus, ng gitan ng kanyang kamatayan sa dambana nang Hapunan, Huling “Sa muli, At 1546). ND, (Trent: ” katubusan bang-panahong Paggabing ipinagkanulo siya, itinatag ng ating Tagapagligtas ang Eukaristikong panahong habang upang ito ginawa Kanyang aalay ng kanyang Katawan at Dugo. niyang pamalagiin ang sakripisyo sa Krus, sa lahat ng panahon hanggang sa muli . pagbabalik” (SC, 47). Pasko 566. Kaya, sa liturhiya, dinarasal ng Simbahan sa ika-limang Prepasyo sa ng Pagkabuhay: Ama naming makapangyarihan, tunay ngang marapat na ikaw ay aming pasalamatan ngayong ipinagdiriwang ang paghahain ng Mesiyas, ang maamong tupa na tumubos sa aming lahat. Ang katawan ng Anak mong sa krus nabayubay ay handog ng Pag-ibig na walang kapantay. Ito ang paghahaing ganap mong kinalulugdan. Ito ang nilunggati ng dating pag-aalay. Ang buong sarili ng Anak mong si Jesus ay inihain sa iyo upang kami'y matubos, Siya ang dambana al paring naghandog. Siya pa rin ang tupang handog na ibinukod. B. Mula sa Kasalanan

567. Kung gayon, ang pagdating ni Kristo, ay “ikapagpapatawad ng mga kasalapagnan ng tao” (Heb 2:17. Tingnan CCC, 601, 606). Nilalagom ni Pablo ang gawaing bilang Jesus si sakripisyo isang ng nag-alay Una, hakbang. na apat sa Jesus ni liligtas 5:7). pari at hain. “Naihandog na ang ating Korderong Pampaskuwa--si Kristo” (1 Cor inia, sanlibutan sa ngayon naghahari kasamaang sa tayo Ikalawa, “upang mahango

lay ni Jesu-Kristo ang kanyang buhay dahil sa ating kasalanan" (Gal 1:4). Ikatlo,

na lumikha siya ng isang bagong tipan sa Diyos. “Ang sarong ito ang Bagong Tipan atin sa para ito'y ng lahat ang Ikaapat, 11:25). Cor (1 dugo” pinagtitibay ng aking sa at sa ating kaligtasan. “Sapagkat noong tayo'y mahihina pa, namatay si Kristo 5:10). Tes 1 5:2: Ef Tingnan 5:6. (Ro takdang panahon para sa mga makasalanan” 568. Tinutubos ni Jesus ang mga makasalanan sa pamamagitan ng dalawang papagraan. Una, inaalis niya ang kanilang pansariling pananagutan sa panloob na

kakasala sa pamamagitan ng pagkakaloob sa kanila ng pagpapawalang-sala at pag-

aibipapatawad ng Diyos. Sa ganoon, pinanunumbalik niya ang kanilang pakikipagk kapintuwirang ang Jesus ni gan sa Diyos na sinira ng kasalanan. Ikalawa, inaayos kanyang salaang moral at ang kahawahang dulot ng kasalanan sa pamamagitan ng sa saridaan nagbibigay siyang na d-pinsala pagbabaya at d-puri pagbabaya sariling ling pagbabayad-pinsala ng mga makasalanan.

166

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO,...

Ang dalawang dimensyong ito ay malinaw na makikita sa pakikipagtagpo ni Kristo kay Zaqueo, ang mayamang taga-kolekta ng buwis. Sa pagdalaw sa tahanan ni Zaqueo, pinalaya ni Jesus si Zaqueo mula sa panunumbat ng kanyang budhi na dulot

sauli ko sa kanya” (Tingnan Lu 19:1-10),

569, Paglilinaw. Lubhang nagkakamali ang ilan sa pag-unawa na ang pagbabayad-pinsala ni Kristo ay bunga ng malupit na nagpaparusa ng Ama dahil sa ating mga kasalanan, kahit na siya ay ganap na walang sala. Ito ay kahindik-hindik na pagtingin sa Diyos Ama, at masamang pagpapakahulugan sa Bagong Tipan. Kinasusuklaman ng Ama ang kasalanan, hindi si Jesus. Si Jesus ang minamahal na Anak ng Ama (Mc 1:11 et passim). Ang buong buhay niya ay isang ganap na pag-aalay sa Ama

(Tingnan In 4:34: 6:38, CCC, 606).

Ang katotohana'y ibinabahagi ni Jesus ang pagmamahal ng Ama sa ating mga makasalanan, at malayang tinanggap ang “kalis” na ibinigay sa kanya ng Ama (Tingnan In 18:11, CCC, 609). Nagpakasakit si Jesus kasama ng mga makasalanan, bilang isang biktima para sa kasalanan at mga makasalanan, at bilang isang biktima ng Batas at ng kasalanan (Tingnan 2 Cor 5:21: Ga 3:13: Ro 8:3: PCP IL 84). K. Para sa Atin

570. Ngunit paano nagkakabisa sa ating mga makasalanan ang Pagpapakasakit at Kamatayan ni Kristo? Ang susi sa kasagutan ay matutuklasan sa pakahulugan ng Biblia sa kaisahang mula sa pagsasama-sama. Itinatanghal ng apat na Awit ng Lingkod sa aklat ni Isaias (Tingnan Isa 42:1-4: 49:1-6: 50:4-9: 52:13-53:12) ang isang mahiwagang taong pinili ng Diyos upang “ihandog niya ang sarili upang sa pamamagitan noon ay magkaroon ng kapatawaran... ang aking tapat na lingkod at lubos kong kinalulugdan ang siyang tatanggap sa parusa ng marami at alang-alang sa kanya sila'y aking parurusahan” (Isa 53:10-11). Si Kristo, kaisa natin, ang maaaring umako sa “kasalanan ng sanlibutan” (Jn 1:29) at maghahandog ng kanyang sa-

rili bilang “Korderong pambayad-puri” (Tingnan Lev 14).

Humantong sa bagong katanyagan ngayon ang kaisipan tungkol sa “kaisahan,” ayon sa pagbabagong-anyo ng lipunan, at sa kaugnayan ng sangkatauhan sa Banal na Santatlo (Tingnan SRS, 38-40: PCP II, 32, 139, 294-96, 306-07, 313, 320, 353). 571. Binibigyang diin sa liturhiya tuwing Biyernes Santo ang kaisahang mula sa pagsasama-samang dulot ni Kristo sa ating mga makasalanan at ang kanyang pagpapakasakit para sa atin, na binabanggit si Isaias:

Tiniis niya ang hirap na tayo ang dapat magbata Gayon din ang kirot na tayo sana ang lumasap...

ma

ng kasalanan: “Sa araw na ito ay sumapit ang kaligtasan sa sambahayang ito,...

sapagkat ang Anak ng Tao ay naparito upang hanapin at iligtas ang nawawala.” Ito ang nakapagbigay-inspirasyon kay Zaqueo upang pagsisihan ang anumang mga tuwirang pinsala na kanyang idinulot: “Panginoon, ibibigay ko po sa mga dukha ang kalahati ng aking ari-arian. At kung ako'y may nadayang sinuman, apat na ibayo ang isa-

SI KRISTO AY NAMATAY

167

Dahil sa ating mga kasalanan kaya siya nasugatan, Siya ay binugbog dahil sa ating kasamaan. Tayo ay gumaling dahil sa pahirap na tinamo niya

At sa mga hampas na kanyang tinanggap.

Tayong lahat ay parang mga tupang naligaw,

Nagkanya-kanya tayo ng lakad.

Ngunit inibig ni Yahweh na sa kanya ipataw ang parusang Tayo ang dapat tumanggap. (Isa 53:4-6) 572. Ginamit ni San Pablo ang prinsipyo ng kaisahan upang parehong maipaliwanag ang pagkamakasalanan ng tao at ang ating kaligtasan. sa pamamagitan ni Kristo

(Tingnan Kab. 8 ukol sa Kasalanang Mana).

Ang kasalana'y pumasok sa sanlibutan sa pamamagitan ng isang tao, at ang ang kamatayan sa pamamagitan ng kasalanan niya. Dahil dito, lumaganap kahig, ang malaki nagkasala... ay lahat ang sapagkat tao kamatayan sa lahat ng tan ng kagandahang-loob ng Diyos at ng kaloob na dumating sa napakarami sa pamamagitan ng isang tao--si Jesu-Kristo, (Ro 5:12, 15)

573. “Si Kristo ay namatay dahil sa ating mga kasalanan” (1 Cor 15:3), kung gayon, ay nangangahulugan ng dalawang bagay. Una, namatay si Jesus dahil sa pagkamakasalanan nating mga tao. Ikalawa, namatay siya upang ipakita sa atin, at palakasin tayo, na mapaglabanan ang kasalanan at ang mga epekto nito sa ating sawing daigdig. Si Kristo ang Daan upang mabata natin ang mga pagkakasala ng marami, nang hindi sinusuklian ng kasamaan ang kasamaan, ng karahasan ang karahasan sa isang walang katapusang paghihiganti (Tingnan Mt 5:38-42). Ang pagmamahal ni Kristo'y nagbibigay sa atin ng pagkakataong mahalin maski ang ating mga kaaway (Tingnan Mt 5:44), sapagkat ipinadala niya sa atin ang kanyang Espiritu ng pagmamahal.

574. Ngunit ang pagtubos ni Kristo sa ano mang paraan, ay hindi gumagawa sa

atin bilang ang tagatanggap na walang pakialam. Malinaw na inihahayag sa Banal na

Kasulatan: Nang si Kristo ay magtiis para sa inyo, binigyan niya kayo ng halimbawang dapat tularan... Sa kanyang pagkamatay sa krus, dinala niya ang bigat ng aling mga kasalanan upang tuluyan na nating iwan ang pagkakasala at mamuhay ayon sa kalooban ng Diyos. Kayo'y gumaling sa pamamagitan ng kanyang mga sugat (1 Ped 2:21, 24).

At muli: “Binili niya kayo sa malaking halaga. Kaya't gamitin ninyo ang inyong katawan upang maparangalan ang Diyos” (1 Cor 6:20). 575. Totoong kumilos si Kristo alang-alang sa ating kapakanan: “Namatay si Kristo para sa atin noong tayo'y makasalanan pa” (Ro 5:8). Ngunit ang kanyang dakilang Sakripisyo ay hindi nangangahulugang hindi kinakailangan ang ating sariling mga sakripisyo. Sa halip ay ginagawa niyang posible ang mga ito bilang mga mapangligtas na katotohanan. Tayo ay tinatawag ni Kristo upang makibahagi sa kanyang sakripisyo (Tingnan CCC, 618). Ipinaliliwanag ng PCP IT kung paanong sa Misteryong Pampaskuwa

168

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO5/ KRISTO,

Dinala tayo ni Jesus sa kanyang pagtawid mula sa pagdurusa patungong kaluwalhatian, mula sa kamatayan patungo sa buhay, mula sa ating pagkamakasalanan patungo sa kanyang biyaya. Sa misteryong ito, kailangang makibahagi tayo bilang mga alagad niya at tuklasin dito ang ritmo at huwaran ng ating sariling buhay... Sa pamamagitan ng pagkawala ng ating buhay sa ganitong paraan, naililigtas natin iyon at sumusulong tayo sa ating pagiging alagad ni Jesus (PCP [l,

85-86).

576. Para kay San Pablo, ang makilala si Jesus bilang ating Manunubos ay na-

ngangahulugan ng pakikibahagi sa kanyang mga pagpapakasakit. Sinulat niya sa mga taga-Filipos: “Ang tanging hangarin ko ngayon ay lubusang makilala si Kristo, maranasan ang kapangyarihan ng kanyang pagkabuhay na mag-uli, makihati sa kanyang mga hirap at matulad sa kanya--pati sa kanyang kamatayan” (Fil 3:10). Kaya maaaring magmalaki si Pablo: “Nagagalak ako sa aking pagbabata ngayon alang-alang sa inyo sapagkat sa pamamagitan nito'y naipagpapatuloy ko ang paghihirap na kailangan pang gawin ni Kristo para sa Simbahan na kanyang katawan” (Co 1:24). IV. Mga

Matinding

Epekto ng Pagkamatay

ni Kristo

A. Pangkalahatan, Nakatuon sa Katapusan, ang Kaligtasang Nagbibigay-lakas

577. Ngunit ano ang katangi-tangi sa mapangligtas na pagmamahal ni Kristo? Paano natiba si Kristo sa lahat ng iba pang mga martir sa mahabang panahon? Ang sagot ay matatagpuan sa tatlong pangunahing katangian ng mapangligtas na pagmamahal ni Kristo: 1) pangkalahatan, 2) nakatuon sa katapusan, at 3) nakapagbibigay-lakas. Una, namatay si Jesus “sa ikapagpapatawad ng mga kasalanan natin, at kasalanan din ng lahat ng tao” (1 Jn 2:2. Tingnan CCC, 604). Ipinaliliwanag ni San Pablo: “Namatay siya para sa lahat upang ang mga nabubuhay ngayon ay huwag nang mabuhay para sa sarili, kundi para kay Kristo na namatay at muling nabuhay para sa kanila” (2 Cor 5:15). Kaya ang pagmamahal ni Kristo ang nakapagpapabagong-anyo sa atin upang tayo'y tunay na makapagbagong-buhay. “Yamang gayon kadakila ang pagibig ng Diyos sa atin, dapat din tayong mag-ibigan” (1 Jn 4:11). 578. Nakatayo ang Krus ni Kristo sa Kalbaryo bilang sagisag ng kanyang mapangtubos na kaligtasan na pangkalahatan. Iniunat ni Jesus ang kanyang bisig sa pahalang na baras upang yakapin ang buong daigdig ng pagpapakasakit ng tao: samantalang ang pataas na poste ay nagtuturo sa kanya patungo sa kanyang Ama sa langit, sa kabila ng mga hangganan ng panahon at kalawakan. Na “siya'y ipinako sa krus,

kasama ng dalawa pa--isa sa gawing kanan at isa sa kaliwa” (Jn 19:18) ay nagpa-

pakita ng pakikiisa ni Jesus sa buong kasaysayan ng tao. Ang ipinakong Jesu-Kristo ay nangungusap ng isang pangkalahatang wika alang-alang tauhan magpakailanman. 579. Ikalawa, ang nakapagliligtas na pagmamahal na ito ni Kristo ay hikal” o nakatuon sa katapusan. Hindi namatay si Jesus para lamang

katawan ni sa sangka-

“eskatoloiangat ang

S| KRISTO AY NAMATAY

169

antas ng ating pamumuhay o di kaya'y upang maging mas madali ang buhay. Namatay na walang siya upang ang lahat ng mga sumusunod sa kanya ay magkamit ng “buhay na" sa hanggan” (Mc 10:30). Gayunman, ikatlo, ang dimensiyong ito ay “sumasaatin ng lahat ang upang atin sa apangyarihan pamamagitan ng biyayang nagbibigay-k

ating pagkilos ay magkaroon ng kapangyarihang “makapagligtas.” “Sinugo ng Ama

na si Jesus ang kanyang Anak bilang Tagapagligtas ng sanlibutan. Ang nagpapahayag kanya... sa nananatili nama'y Diyos ang at Diyos, ang Anak ng Diyos ay nananatili sa pinagkasapagkat atin, sa naman siya at Diyos sa tayo nananatili Nalalaman nating “Ipinaglooban niya tayo ng kanyang Espiritu” (1 Jn 4:14-15, 13). Sa maikling salita, natin sa makakamtan ito'y at an walang-hangg na kaloob sa atin ng Diyos ang buhay may buhay ay Diyos ng Anak ng n pinananahana Ang Anak. kanyang ng pamamagitan ng Diyos” na walang-hanggan, ngunit wala nito ang hindi pinananahanan ng Anak

(1 Jn 5:11-12).

Tipan 580. Ang pinakapuso ng teolohiya ng kaligtasan kay Kristo ayon sa Bagong Tagapagang to Jesu-Kris si ay maaring balangkasin sa apat na katotohanan. Una, pamamagitan ligtas ng sanlibutan, walang kaligtasan liban kay Jesus. Ikalawa, sa ating mga sa para niya nakamit , kamatayan at asakit pagpapak mga ng kanyang gkasundo pakikipa ang sabihi'y ibig makasalanan ang “tuwirang kaligtasan,” ang sa pagsunod na hal mapagma ng diwa sa ito niya ng lahat sa Ama. Ikatlo, ginawa tayo para sa niya tinatawag Panghuli, atin. sa hal pagmama at Ama ng kalooban buhay ng personal at nasa sa loob na pagsisisi sa ating mga kasalanan at: sa isang sarili.” ng an “kaligtas sabihi'y ibig ang kapwa, sa mapagmahal na paglilingkod 581. Nagbibigay ang Vaticano II ng kahalintulad na paglalarawan sa mapangtu bos na gawain ni Kristo at sa mga bunga nito: Bilang walang-salang kordero, nakamit niya ang buhay para sa atin sa pamamagitan ng kanyang dugo na malaya niyang ipinadanak. Sa kanya, ipinagkapagsundo tayo ng Diyos sa kanyang sarili at sa isa't-isa, pinalaya tayo mula sa akakagapi ng diyablo at kasalanan, upang ang bawa't isa sa alin ay makapagp nag-alay at akin sa umibig na Diyos ng Anak “ang apostol: ang hayag, kasama ng sa ng kanyang buhay para sa akin” (Ga 2:20). Sa pagpapakasakit alang-ala ang natin masundan upang a halimbaw ng binigyan tayo niya lamang hindi atin, natin susundan Kung daan. ng siya din nagbukas kanyang mga bakas, nguni't ang kanyang landas, ang buhay at kamatayan ay magiging banal at magkaka-

roon ng bagong kahulugan. Alinsunod sa larawan ng Anak, natatanggap ng mga

Kristiyano ang “Espiritu bilang unang kaloob ng Diyos” (Ro 8:23) at sa pamamagitan nito, nakasusunod sila sa bagong batas ng pagmamahal (GS, 22). bilang 582. Makatutulong din ang dalawang paraan ng paglalagom kay Kristo pananampalaating ng pananaw ng malawaka mas sa ay pag-uugn sa igtas Tagapagl na masagisag taya. Ang una ang pagtutuon sa “dugo ni Jesus.” Ang dugo ay higit tumukoy itong maaari Una, Tipan. g Matandan sa n kaligtasa sa buong kasaysayan ng mismo buhay sa at 22-23) 13, 12:7, Exo (Tingnan n kamataya sa mula sa paglaya kasalasa para pag-aalay ng ugan (Tingnan Lev 17:11-14). O, maaari itong mangahul

170

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO5f KRISTO...

nan, paghuhugas mula sa pagkakasala (Tingnan Lev 16). O, ang dugo ay maaaring mangahulugan ng pagpapatibay ng kasunduan sa Sinai (Tingnan Exo 24:6-8). Ang tatlong pakahulugang ito ay sukdulang natupad kay Kristo, ang Korderong Pampaskuwa, ang dugo niya'y a) nagbigay ng buhay (Tingnan Jn 6:53-56), b) naghuhugas sa atin sa lahat ng kasalanan (Tingnan 1 Jn 1:7) at k) lumikha ng isang bagong Kasunduan (Tingnan Mc 14:24). Sa sulat sa mga taga-Colosas, maayos na nilalagom ng Awit kay Kristo ang mga kahulugang ito: Ipinasiya ng Diyos na ang kanyang kalikasan ay manatili rin sa Anak, [a] at inibig niyang ang sandaigdigan ay makipagkasundo sa kanya sa pamamagitan ng

Anak. [b] Sa pamamagitan ng pagkamatay nito sa krus, [k] nagkasundo nga ang Diyos at ang lahat ng nilikha sa langit at sa lupa. (Co 1:1953)

583. Ang ikalawang paraan ng paglalagom sa gawaing pagliligtas ni Kristo ay sa pag-uugnay ng ating mga pangunahing hangaring-pantao sa buhay, sa kahulugan ng buhay at sa mapagmahal na pagsasama-sama sa Banal na Santatluhang Diyos. Sapagkat ang ating alab sa buhay ay natutupad ng Diyos Ama, ang “tunay at buhay na Diyos” (1 Tes 1:9). Sa pagsusugo sa Kanyang Anak, ang karunungan ng Diyos, binigyan niya ng kahulugan at layunin ang ating buhay (Jn 14:6). At ito'y nakapupukaw sa “pagsasama-sama” sa pamamagitan ng pagbubuhos Niya ng kanyang “pagibig sa ating mga puso sa pamamagitan ng Espiritu Santo" (Ro 5:5. Tingnan 2 Cor

13:13).

B. Lubusang Pagbabalik-loob

584. Ngunit ano ba ang karanasan ng pagliligtas na ito na pinananawagan sa atin mi Kristo? Nasa lubusang pagbabalik-loob ang kasagutan. Maaari nating ipaliwanag ang kahulugan nito sa pamamagitan ng apat na uri ng Pilipino. Una, ang ilang Pilipino ay hindi talaga naniniwala na sila'y mahal ng Diyos, na sila'y tinatanggap at kinakalinga Niya. Hindi nila “mapagtiwalaan” ang Panginoong Diyos. Para sa kanila'y inihayag ni Kristo na ang Diyos talaga ang kanilang “mapagmahal na Ama,” na ito'y tunay na mahabagin (Tingnan Lu 6:36), “Inihayag ng Diyos ang kanyang pag-ibig sa atin nang suguin niya ang kanyang bugtong na Anak upang magkaroon tayo ng buhay

sa pamamagitan niya” (1 Jn 4:9).

585. Ikalawa, ang iba naman ay kapos sa pagtitiwala sa sarili. Dahil sa kanilang mababang pagtingin sa sarili, nag-aatubili silang makiugnay at makibahagi sa iba. Lagi silang natatakot sa kung ano ang maaaring sabihin ng iba. “Inililigtas” sila ni Kristo sa pamamagitan ng paglalantad sa kanilang mabuting kalooban. Ang kanyang buhay at kamatayan ang nagpapatunay kung gaano sila kahalaga sa Diyos. Sa paghahatid sa kanila ng kapatawaran at pagtanggap ng Diyos, binibigyan ni Kristo ng

batayan ang kanilang bago't positibong pagtingin sa sarili.

586. Ikatlo, ang ibang Pilipino'y nahihirapang makibagay sa ibang tao. May hilig silang magtanim ng sama ng loob sa sinumang nakasakit sa kanila. “Pinalalaya” sila ni Kristo sa pamamagitan ng pagtawag nito sa kanilang maging “tao-para-sa-kapwa,”

TINAPA RANA

777

AA

APA ANAN

aaa

TEO

SI KRISTO AY NAMATAY

171

sa pagbibigay ng sarili sa paglilingkod. Sa pamamagitan ng salita at halimbawa, itinuro mi Kristo na ang tunay na kaligayahan at kaganapan ng sarili ay nagmumula sa pagpapatawad sa iba, at sa pagtulong sa mga mahihirap at mga nangangailangan. Bukod dito, sila'y binibigyang-kapangyarihan niya sa ganitong paglilingkod sa pamamagitan ng pagsusugo sa kanila ng kanyang mapagmahal na Espiritu. Ang Espiritu ni Kristo ang nagdudulot ng malalim na “pag-ibig, kagalakan, kapayapaan, katiyagaan, kabaitan, kabutihan, katapatan, kahinahunan, at pagpipigil sa sarili” (Ga 5:22-23). 587. Panghuli, para sa mga naghahanap ng kaligayahan sa mga kayamanan, kapurihan, at kapangyarihan, ibinigay ni Kristo ang halimbawa ng pagtanggi sa mga kasalanang ito (Tingnan Mt 4:1-11) at iminungkahi niya ang payak na pamumuhay (Tingnan Mt 6). Tinawag niyang “pinagpala” ang mga mahihirap sapagkat mas madali nilang matanggap ang kanilang pag-asa sa Diyos. Binalaan niya ang mga mayayaman laban sa kanilang pagkagapos sa pag-aalala sa kanilang kayamanan. Tinatanong niya: “Ano nga ang mapapala ng isang tao, makamtan man niya ang buong daigdig kung ang katumbas naman nito'y ang kanyang buhay?” (Mc 8:36). Ang sagot niya'y sa pamamagitan ng paglalarawan sa dukhang si Lazaro na nasa piling mi Abraham, samantalang pinagdurusahang mabuti ng mayamang lalaki ang parusa ng mga sinumpa (Tingnan Lu 16:19-31). 588. Sa madaling salita, samakatuwid nararanasan natin ang ating pagkamakasalanan dahil sa ating kawalan ng kakayahang 1) magtiwala sa Diyos, 2) tanggapin ang ating sarili, 3) makipag-ugnay nang maayos sa ating kapwa, at 4) pamahalaan ang ating mga pagkahilig sa kayamanan, kapurihan at kapangyarihan. “Inililigtas” tayo ni Kristo sa pamamagitan ng: muling paglalarawan sa Diyos bilang ating mapagmahal na Ama, pag-uugat ng ating hindi-maikakait na kahalagahang-pantao sa Diyos, dangal ng bawat ibang tao, at paglilinaw sa tunay na bahagyan ng pagpapahalaga sa buhay.

Maari itong magawa ni Jesus dahil isinabuhay niyang lubusan para sa kanyang Ama sa langit, sa pamamagitan ng kumpletong pag-aalay ng sarili sa paglilingkod para sa kapwa. Si Jesus ang “sakramento” ng mapagmahal na pag-iral at kapangyarihan ng Diyos. “Ang nakakita sa akin ay nakakita na sa Ama,” winika niya kay Felipe (Jn 14:9). Ipinakita sa atin ni Kristo ang kahulugan ng pagiging 1) malaya mula sa mala-aliping pagkatakot sa Diyos, 2) malaya mula sa pagdududa sa sarili, 3) malaya mula sa mga negatibong relasyon sa iba, at 4) malaya mula sa ating sariling pagkagahaman sa kayamanan, kapurihan at kapangyarihan. 589. Ngunit paano nahahawakan ng karaniwang Pilipinong Katoliko itong mapanligtas na kapangyarihan ni Jesus na “malaya”? Ang sagot ay lubhang marami. Dumarating si Kristo sa atin: 1) sa kanyang kinasihang Salita sa Biblia, 2) sa kanyang mga masagisag na kilos na mapagligtas, ang mga Sakramento, 3) sa pamayanan ng kanyang mga disipulo, ang “Bayan ng Diyos,” ang Simbahan: at higit sa lahat, 4) sa . kanyang Banal na Espiritu na sumasaatin dahil sa grasya.

172

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO --5/ KAISTO,,.

V. Ang

Pagpanaog

ni Kristo sa Kinaroroonan

ng mga Yumao

590. Ipinahahayag sa Kredo ang huling bahagi ng pagpapakasakit at kamatayan ni Kristo: “Nanaog siya sa kinaroroonan ng mga yumao.” Ang unang kahulugan ay maaaring isa lamang pagpapatotoo sa “namatay at inilibing.” Tunay at ganap na nagdaan si Kristo sa panghuling pagsubok ng sangkatauhan, ang kamatayan (Tingnan CCC, 632). Ngunit ang pinagbabatayang Banal na Kasulatan ay nagpapahiwatig ng ikalawang kahulugan: ang gawaing pagliligtas ni Kristo alang-alang sa mga matuwid na namatay bago pa siya dumating (Tingnan CCC, 633). Ating nababasa sa 1 Pedro na si Kristo ay “pinuntahan at inaralan ang mga espiritung nakabilanggo.” “Ipinangaral din ang Mabuting Balita sa mga patay, upang mabuhay pa rin sila sa piling ng Diyos, bagamat inabot na sila ng kamatayang itinakda sa lahat ng tao” (1 Ped 3:19: 4:6). 591. Sa isang pagbasa mula sa Liturhiya ng mga Oras sa Sabado Santo, inilarawan nang maganda ang ikalawang kahulugan ng gawaing pagliligtas ni Kristo alangalang sa mga yumao: May matinding katahimikan sa sangkalupaan ngayon. Nanginig ang daigdig at ngayo'y tahimik na tahimik sapagkat nahimlay (sa laman) ang Diyos at kanyang binuhat ang lahat ng nakatulog simula pa noong magsimula ang daigdig. Sa tindi ng pagnanasang dalawin ang lahat ng mga nabuhay sa kadiliman at sa anino ng kamatayan, lumisan siya upang palayain mula sa pighati ang mga bihag nina Adan at Eba, Siya na kapwa Diyos na at anak pa ni Eba. Nilapitan sila ng Panginoon, pasan-pasan ang ktus, ang sandatang nakapagpatagumpay sa

kanya... “Ako ang iyong Diyos, na iyong naging anak alang-alang sa iyong kapakanan.

Inuutusan

kita, ikaw na natutulog,

bumangon

ka. Hindi

kita nilikha

upang maging bihag na bilanggo sa impiyerno. Bumangon ka, ating lisanin ang pook na ito. Dinala ka ng kaaway papalayo sa makalupang paraiso. Hindi kita ibabalik sa paraisong iyon, subali't kita'y iluluklok sa kalangitan.” 592. Ang ikatlong kahulugan ng pagpanaog ni Kristo sa kinaroroonan ng mga yumao ay ang pangunahing katotohanang Kristiyano na ang lahat ng iniligtas ay tinubos sa pamamagitan ng pagpapakasakit at pagkamatay ni Kristo, na ang mga bunga ay hindi nilimitahan ng panahon o kalawakan (Tingnan CCC, 634-35). Ang pangkalahatang sakop ng mapangtubos na gawain ni Kristo ay nakabatay sa maaaring kaligtasan maging ng mga hindi pa nakarinig ng “Mabuting Balita” o di kaya'y ang mga hindi pa nakakikilala kay Jesu-Kristo (Tingnan LG, 16: NA, 2). 593. Panghuli, alam natin na si Jesu-Kristong Anak ng Diyos-na-nagkatawangtao, “ang unang nabuhay na muli” (Co 1:18). Sapagkat ipinaliliwanag ni San Pablo kung paanong si Kristo, na itinaas mula sa kamatayan, ay ang “katibayan na muling bubuhayin ang mga patay. Sapagkat kung paanong mamamatay ang lahat dahil sa kanilang kaugnayan kay Adan, gayon din naman, mabubuhay ang lahat dahil sa kanilang kaugnayan kay Kristo, ngunit ang bawat isa'y sa kanya-kanyang takdang panahon: si Kristo ang pinakauna sa lahat, pagkatapos, ang mga kay Kristo sa panahon ng pagparito niya” (1 Cor 15:20, 22-23).

173

SI KRISTO AY NAMATAY

PAGBUBUO 594. Ang doktrinang mula sa Kredo tungkol sa pagpapakasakit at kamatayan ni KristiKristo ay nagpapahayag ng mga pangunahing katotohanan tungkol sa ating Krissi at , Manunubos na al mapagmah bilang Diyos ang lataya: yanong pananampa tong ating Tagapagligtas na tumutugon sa ating makasalanang kalagayang-pantao. bugSi Kristong Salita-na-nagkatawang-tao at ang kadakilaan ay mula sa pagiging maaalab na higit nang Ama sa naghayag hindi ay 1:14), (Jn Ama ng Anak na tong kaysa noong namamatay siya sa krus na nagmamahal pa rin hanggang sa huling sandali, at humihiyaw: “Ama, sa mga kamay mo'y ipinagtatagubilin ko ang aking espirihindi tu” (Lu 23:46). Nagniningning ang kadakilaan ng Diyos kay Kristong Ipinako na ninmalalaman Tao, ng Anak maipapantay kahit saan! “Kapag naitaas na ninyo ang iniiwan.” ako niya hindi akin: sa nagsugo ang ko kasama yong Ako'y si Ako Nga!... At “At kung ako'y maitaas na, ilalapit ko sa akin ang lahat ng tao” (Jn 8:28-29: 12:32). 595. Ang mapangtubos na Kamatayan ni Kristo ang siyang batayan ng Fukaristiya, ang pinakabuod ng Kristiyanong pagsamba. Ang Prepasyo ng Pasko ng Pagkabuhay ay nagpapahayag na si Kristo, ang ating sakripisyong Pampaskuwa “ang tunay na Korderong nag-aalis ng mga kasalanan ng sanlibutan. Sa kanyang pagkamatay, niya pinawi niya ang ating kamatayan, sa kanyang muling pagkabuhay, pinanumbalik ang ating buhay.” At ipinahahayag pa nga sa Exultet: Ama, kahanga-hanga ang iyong pagkalinga sa amin! Walang-hanggan ang iyong mahabaging pagmamahal! Upang matubos ang alipin, ibinigay mo ang iyong anak. Mapalad na pagkakamali, O “di-maiiwasang pagkakasala ni Adan, Na siyang nagtamo para sa amin ng isang dakilang Manunubos!" 596. Sa pamamagitan ng kanyang Pagpapakasakit at Pagkamatay, inarok ni Kristo sa pinakamalalim na ugat ng pagkawalay ng tao-ang ating pagkawalay sa Diyos, sa ating sarili, at sa isa't-isa. Ang pagmamahal ni Kristong Ipinako ang nagiging pamantayan, bukal, pamamaraan, at. huling hantungan ng lahat ng Kristiyanong Moral na pamumuhay. Sinasabi ni Kristo sa atin: “Kung ibig ninumang sumunod sa akin, limutin niya ang ukol sa kanyang sarili, pasanin ang kanyang krus at sumunod sa akin” (Mc 8:34). Sapagka't “ito ang aking utos: mag-ibigan kayo gaya ng pag-ibig ko sa inyo” (Jn 15:12).

MGA TANONG AT MGA SAGOT 597. Ano ang katangian ng Kristiyanong “Mabuting Balita” ng kaligtasan? Ang pinakasentro sa Ebanghelyo ay ang Krus ng Kaligtasan ni Kristo. Ang Krus ay sagisag ng Misteryong Pampaskuwa ni Kristo (ang pagkamatay upang bumangon sa bagong buhay) at ng pagiging Kristiyanong alagad. “Kung ibig ninumang sumunod sa akin, limutin niya ang ukol sa kanyang sarili,

174

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO,

pasanin araw-araw ang kanyang krus, at sumunod sa akin. Ang naghahangad maglig. tas ng kanyang buhay ay siyang mawawalan nito: ngunit ang mag-alay ng kanyang buhay alang-alang sa akin ay siyang magkakamit noon” (Lu 9:23-24). 598. Paano nilagom ni San Pablo ang Ebanghelyo? Nilagom ni San Pablo ang Ebanghelyong kanyang ipinangaral at tinanggap sa pagsasabing: Ti “Si Kristo'y namatay dahil sa ating mga kasalanan, bilang katuparan ng nasasaad sa Kasulatan, inilibing siya at muling nabuhay sa ikatlong araw, ayon din sa Kasulatan” (1 Cor 15:3-4). “Ngunit ang ipinangangaral nami'y si Kristong ipinako sa krus--isang katitisuran sa mga Judio at kahangalan para sa mga Hentil. Subalit sa mga tinawag ng Diyos, maging Judio at Griego, si Kristo ang kapangyarihan at karunungan ng Diyos” (1 Cor 1:23-24),

599. Paano tayo inililigtas ng mga pagpapakasakit ni Kristo? Iniligtas tayo ni Kristo hindi sa pamamagitan ng mga pagpapakasakit na pisikal na hindi maihihiwalay kundi sa kanyang ganap na pagmamahal sa Kanyang Ama at sa atin, na kanyang pinatunayan sa kanyang pagpapakasakit at kamatayan alangalang sa atin. I 600. Bakit nagpakasakit at namatay si Kristo? Malaya at buong malay na hinarap ni Jesus ang kanyang kamatayan upang maisakatuparan ang misyon na tinanggap niya mula sa kanyang Ama. Nakita niya ang kanyang sarili na tumutupad sa mga hula sa Matandang Tipan sa pamamagitan ng “pagbibigay ng kanyang buhay sa ikatutubos ng marami” (Mc 10:45). "Ibinigay ng ating Tagapagligtas .na si Jesu-Kristo ang kanyang sarili upang iligtas tayo sa lahat ng kalikuan at linisin para maging kanyang bayan na nakatalagang gumawa ng mabuti” (Tito 2:14), G

601. Paano inilalarawan ng Kredo ang mapangtubos na sakripisyo ni Kristo? Inilalarawan ng Kredo ang limang yugto ng mapangligtas na sakripisyo ni Kristo: siya'y nagpakasakit, ipinako, namatay, inilibing, at nanaog sa kinaroroonan ng mga

yumao.

602. Paano nilagom ni San Pablo ang mapagligtas na gawa ni Jesus? Inilarawan mi San Pablo “ang katubusang dulot ni Kristo Jesus” sa apat na hakbang: a) nag-alay ng sakripisyo si Jesus bilang pari at hain, b) upang magbayad-puri sa ating mga kasalanan. (Tingnan 1 Cor 5:7: Ga 1:4) k) lumikha ng isang bagong Tipan sa Panginoon Diyos sa pamamagitan ng kan-

yang dugo:

d) para sa atin at para sa ating kaligtasan (Tingnan 1 Cor 11:25: Ro 5:6].

S! KRISTO AY NAMATAY

175

603. Paano tayo tinutubos ng nakaliligtas na pagmamahal ni Kristo? Inililigtas tayo mi Kristo sa pamamagitan ng dalawang pangunahing gawain: a) Inaalis niya ang ating pansariling pananagutan sa pagkakasala, sa pamamagitan ng pagbibigay sa atin ng pagpapawalang-sala at kapatawaran ng Diyos, at b) Ibinabalik niya ang tuwirang kaayusang moral na sinira ng ating mga kasalanan sa pamamagitan ng kanyang mapagmahal na pagbabayad-pinsala.

604. Ngunit paano tayo inililigtas ng pagpapakasakit at kamatayan ni Jesus? Sa pamamagitan ng kanyang kaisahang mula sa pagsasama-sama kaisa nating mga makasalanan, si Jesus ay “nag-aalis ng kasalanan ng sanlibutan” (Jn 1:29) bilang

“nagdurusang Lingkod” na inihula ni propeta Isaias.

605. Ano kung gayon, ang kahulugan ng pangungusap na si “Kristo ay namatay para sa ating mga kasalanan?” Ang ibig sabihin nito'y namatay si Kristo dahil sa ating mga kasalanan, at upang mapagtagumpayan ang ating pagkamakasalanan at ang mga epekto nito sa daigdig. Samakatuwid, ginawa niyang mapangyari ang ating sariling pagsisisi at sakripisyo : upang makibahagi sa kanyang gawaing mapangtubos. 606. Ano ang mga di-pangkaraniwang katangian ng pagtubos ni Kristo? Ang mapangtubos na kamatayan ni Kristo ay kakaiba sa lahat sapagkat ito'y: a) unibersal, para sa lahat: b) eskatolohikal, abot hanggang sa buhay na walanghanggan: at k) nakapagbibigay-kapangyarihan sa atin upang tayo'y makalahok sa kanyang mapangtubos na gawain.

607. Ano ang kahalagahan ng “unibersal” sa paglalarawan sa pagtubos niKristo? Namatay si Kristo “sa ikapagpapatawad ng mga kasalanan natin, at kasalanan din

ng lahat ng tao” (1 Jn 2:2). Samakatuwid

a) walang kaligtasan kung hiwalay kay Jesu-Kristo, b) na nagkamit ng tuwirang katubusan para sa lahat ng makasalanan, k) sa pamamagitan ng kanyang mapagmahal na pagsunod sa kalooban ng kanyang Ama, at ng kanyang pagmamahal sa sangkatauhan, d) na tumatawag sa lahat tungo sa totoong pansariling pagsisisi sa kasalanan at mapagmahal na paglilingkod sa ating kapwa.

608. Bakit binibigyang-diin ng Kasulatan ang pagtubos sa pamamagitan ng “dugo ni Kristo”? Sa Matandang Tipan, ang dugo ay sagisag ng buhay, ng paglilinis mula sa kasalanan, at ng tatak ng pakikipagtipan sa Diyos. Sa Bagong Tipan, ang dugo ni Kristo ay nagdudulot ng bagong buhay, nag-aalis

176

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5I KRISTO,

ng mga kasalanan ng sanlibutan, at nagtatatag ng Bagong Kasunduan (Tingnan Mc 14:24). 609. Tanging si Jesus lamang ba ang nagliligtas sa atin? Hindi, sapagkat ang Ama ang nagsugo sa kanyang bugtong na Anak upang iligtas tayo sa ating mga kasalanan, at binibigyang kahulugan at layunin ang ating buhay sa pamamagitan ng pagsasama-samang dulot ng Espiritu Santo. Samakatuwid, ang ating kaligtasan, tulad ng ating pagkakalikha at kabanalan, ay gawain ng Banal na Santatlo: Ama, Anak at Espiritu Santo.

610. Ano ba ang hinihingi sa atin ng gawaing pagtubos ni Jesus? Tayo ay tinatawag sa radikal na pagbabalik-loob: e nagtitiwala sa Diyos nating mapagmahal na Ama, e na siyang batayan ng ating likas na dangal at halaga, s gayundin sa buong “sangkatauhan/ at e siyang tumatawag sa atin upang sundan si Kristong Anak niya sa bukaspalad na paglilingkod sa kapwa at sa kapayakan ng pamumuhay. 611. Papaano tayo tinutulungan ni Jesus sa radikal na pagbabalik-loob? Pinangungunahan tayo ni Jesus upang: e magtiwala sa Diyos nating Ama sa langit, sa e mas malalim, mas tunay na paggalang-sa-sarili, at e matanggap sa iba bilang Kanyang mga minamahal na anak, at e mas tunay na herarkiya ng pagpapahalaga sa pang-araw-araw na buhay.

612. Ngunit papaano ba nakararating sa atin ngayon ang pagtulong na ito ni Jesus? “Pinalalaya” tayo ni Jesus ngayon a) sa pamamagitan ng kanyang inspiradong Salita sa Banal na Kasulatan: b) sa pamamagitan ng kanyang mga masagisag at mapagligtas na gawa, ang mga Sakramento: k) sa pamamagitan ng paglilingkod at pagsasaksi ng kanyang mga tagasunod sa Kristiyanong sambayanan: at d) higit sa lahat, sa pamamagitan ng kanyang Espiritu Santo, na nananahan sa bawat isa sa atin. 613. Ano ba ang kahulugan ng “nanaog si Kristo sa kinaroroonan ng mga yumao”? Ang ibig sabihin nito'y tunay at ganap ang pagpasok ni Kristo sa makataong karanasan ng pagkamatay, na ang kanyang gawang pagliligtas ay pangkalahatan, saklaw maging ang lahat ng mga yumao noon pa man bago siya namatay, at siya ay tunay na Tagapagligtas ng lahat, maging ng mga hindi pa nakarinig kailanman sa “Mabuting Balita.”

KABANATA 12 Si Kristo'y Nabuhay at Muling Babalik sic

Itong si Jesus ay muling binuhay ng Diyos, at saksi kaming lahat sa bagay na ito. Nang itaas siya sa kanan ng Diyos, tinanggap niya sa kanyang Ama ang ipinangakong Espiritu Santo at ito'y kanyang ipinagkaloob sa amin, tulad ng inyong nakikita at naririnig ngayon. (Gw 2:32-33) At kung hindi muling binuhay si Kristo, kayo'y hindi pa nahahango sa inyong mga kasalanan, at walang katuturan ang inyong pananampalataya... kung ang pag-asa natin kay Kristo ay para sa buhay na ito lamang, tayo na ang pinakaawawa sa lahat ng tao. (1 Cor 15:17, 19)

PANIMULA 614. Ang Muling Pagkabuhay ni Jesu-Kristo ang pangunahing pahayag ng mga Kristiyano. Ang sinaunang Kerigma ay mananatili o babagsak sa muling pagkabuhay at pagpaparangal sa ipinakong Jesus na Panginoon (Tingnan CCC, 638). Hanggang ngayon, tuwing binabasa natin ang mga salaysay sa Ebanghelyo tungkol sa muling pagkabuhay ni Kristo, nadarama natin ang di kapani-paniwalang kagalakan at pananabik sa natatangi't nakakayanig-mundong pangyayaring iyon. “Muli ngang nabuhay ang Panginoon! Napakita kay Simon” (Lu 24:34). Magkasabay na ilalahad sa kabanatang ito ang tugatog ng Misteryong Pampaskuwa ng ating Panginoon, ang kanyang Muling Pagkabuhay at Pag-akyat sa Langit, kasama ang sinasampalatayanang katotohanan tungkol sa Ikalawang Pagbabalik ni Kristo sa Parousia. 615. Ang Muling Pagkabuhay ni Kristo ay malayo sa pagiging isang personal at mahimalang pagbabalik lamang mula sa kamatayan na inaasahang mangyayari sa ipinakong Diyos-tao. Ang aktuwal na pagbangon ni Kristo mula sa mga yumao ang siyang tunay na umpisa at sandigan para sa pagsisimula ng Pananampalatayang Kristi-

yano: 177

TA

e e.

para sa Kristiyanong sambayanan, ang Simbahan: para sa pagkakaroon ng sapat na pag-unawa tungkol kay Kristo, sa kanyang Pagpapakasakit at Kamatayan: e para sa kung paano tinupad ni Kristo ang mga hula sa Matandang Tipan, e. para sa pagtatalaga ng mga apostol na ipahayag si Kristo sa buong daigdig: Sa madaling salita, kung wala si Kristong Muling Nabuhay, wala ring Pananampalatayang Kristiyano.

--A aER

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO,...

a

178

KALALAGAYAN

ear aNATi

AT

616. Batid natin na napakaraming Pilipinong Katoliko ang nakatutok ang pansin halos bukod-tanging kay Jesus na Ipinako. Madali itong unawain dahil sa ating sariling kahirapan at pagdurusa. Gayunman, maaari nitong mapalabo ang buo at sapat na pag-unawa tungkol kay Kristong ating Tagapagligtas na Muling Nabuhay. Tayo'y nakabuo na ng ilang magagandang pagdiriwang na panrelihiyon tuwing Pasko ng Pagkabuhay. Nariyan ang Salubong, ang pagsasadula ng pagkikita ni Kristong Muling Nabuhay at ng kanyang Ina, ang Mahal na Birhen Maria. Nakikita natin dito kung paanong ang malalim na pighati ni Maria ay napalitan ng di-maipaliwanag na kagalakan. 0 kaya'y ang kinagawiang paglalarawan sa mga tulog na sundalong Romano na napagulantang sa pag-awit ng “Papuri” sa Pasko ng Pagkabuhay, at sa malakas na ingay sa pagpapatunog sa mga batingaw ng Simbahan na naghahayag na “Nabuhay na mag-uli si Jesus!” Nagsipagtakbo ang mga sundalo sa labas ng Simbahan dahil sa malaking takot at pangingilabot. 617. Ngunit ang mga pagdiriwang na ito ng Pasko ng Pagkabuhay ay kulang sa pagiging tukoy at personal-na-pandama na katangi-tangi sa mga pagdiriwang ng Biyernes Santo. Likas sa ating mga Pilipino ang “makiramay” sa nagpakasakit na Tagapagligtas, at sa batang Inang kasama ng kanyang bagong silang na sanggol. Ngumit kakaiba ang minsanang pangyayari ng muling pagkabuhay ni Kristo mula sa mga yumao at pagpapakita sa kanyang mga disipulo. Hindi ito isang bagay na “laging nagaganap” sa ating pangkaraniwang karanasan. Kayat kinakailangan ang natatanging pagsisikap nating mga Pilipinong Katoliko ngayon kung nais nating magkaroon ng higit na kamalayan sa buong katotohanan at katunayan ng muling pagkabuhay ni Kristo. Sapagkat ito ang tanging susi tungo sa mas malalim at personal na pag-unawa kay nabubuhay na Kristo at sa ating tunay na pagsasabuhay ng Pananampalatayang Katoliko. 618, Isa pang aspeto ng ating pangkasalukuyang kalagayan ay ang masugid na pagtuturo at pangangaral ng iba't-ibang grupong Pundamentalista. Tila nahahalina sila lalu na sa Ikalawang Pagbabalik ni Kristo, at gumagawa sila ng mga likhang-isip na kapaligiran mula sa iba't ibang bahagi ng Biblia ukol sa Armageddon at sa katapusan ng daigdig. Ang isang wastong pag-unawa sa ating pahayag ng Pananampalatayang Katoliko “Doon magmumulang paririto at huhukom sa nangabubuhay at

SI KRISTO'Y NABUHAY AT MULING BABALIK

179

nangamatay na tao” ay makatutulong ng labis upang maibsan ang nakanenerbiyos na pagkabalisa at pag-aalalang dulot ng ganitong turo.

PAGLALAHAD 619. Una munang tatalakayin sa mga sumusunod na pahina ang kahalagahan at

kalikasan ng Muling Pagkabuhay ni Kristo, ikalawa, ang pagsusuri ng saksi nito sa Ba-

ni Kristo sa langit: at panghuli, siyasagong Tipan, ikatlo, pag-aralan ang Pag-akyat. tin ang pinangakong Ikalawang Pagbabalik ni Kristo. Il. Ang Kahalagahan at Katangiang-Likas ng Muling Pagkabuhay A. Ang Kahalagahan ng Pagliligtas

620. Maliwanag na sinang-ayunan ni San Pablo ang tungkol sa natatanging kahalagahan ng Muling Pagkabuhay sa pagpapahayag: “At kung hindi muling binuhay si Kristo... walang katuturan ang inyong pananampalataya” (1 Cor 15:17). Nangangahulugan ito na kung hindi muling nabuhay si Kristo, si Pablo at ang lahat ng Kristiyano ay “lilitaw na mga bulaang saksi ng Diyos. Sapagkat pinatotohanan namin na muling binuhay ng Diyos si Kristo” (1 Cor 15:15). Sa madaling salita, kung si Kristo'y hindi muling nabuhay, tayong lahat ay mga taong sumasamba sa mga diyusdiyusan! Ngunit ito ang katotohanan: Si Kristo AY muling nabuhay, at ang kanyang muling pagkabuhay ay lubusang nakapagpabago sa pag-unawa at paglalarawan sa Diyos, at, sa pinaka-kahulugan at layunin ng ating sariling mga buhay. 621. Maaari nating balangkasin ang kahulugan at kahalagahang-pang-kaligtasan ng Muling Pagkabuhay ni Kristo (Tingnan CCC, 651-55) sa limang punto. Una, pinatotohanan ng kanyang Muling Pagkabuhay ang lahat ng ginawa at itinuro ni Kristo. Tinupad nito pareho ang tatluhang hula ni Jesus tungkol sa kanyang Pagpapakasakit, Pagkamatay at Muling Pagkabuhay na nasa Sinoptiko (Tingnan Mc 8:31: 9:30: 10:32), at ang kanyang tatluhang hula tungkol sa “pagkakataas” sa Ebanghelyo ni Juan (Tingnan Jn 3:14: 8:28, 12:32). Ang pagpaparangal kay Jesus ang nagbigaypatunay sa lahat ng kanyang pahayag, tulad ng kanyang pinanindigan sa paglilitis sa kanya sa harap ng punong pari (Tingnan Mc 14:61-62). 622. Ikalawa, sa pamamagitan ng kanyang Muling Pagkabuhay, tinupad ni Kristo ang mga hula sa Matandang Tipan na nangangako ng isang Tagapagligtas para sa buong sanlibutan (Tingnan Salmo 110, Dan 7:13). Ang kasaysayan pagpapahayag ng Diyos ng sarili na sinimulan kay Abraham, at nagpatuloy kay Moises, ang Exodo, at ang buong Matandang Tipan, ay umabot sa kasukdulan sa muling pagkabuhay ni Kristo, isang pangyayaring walang kaparis at lubusang bago. 623. Ikatlo, pinatotohanan ng Muling Pagkabuhay ang pagka-Diyos ni Jesus.

180

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--51 KRISTO...

Tpinangaral ni San Pablo na si Jesus “sa likas ipinahayag na Anak ng Diyos sa pamamagitan yang muling pagkabuhay” mula sa mga yumao ni Tomas kay Jesus na muling nabuhay, winika

20:28).

624. at ang bagong “Ngunit tayong

Ikaapat, ang kamatayan ni Kristo kanyang Muling Pagkabuhay ang buhay ng mga ampong anak ng tayo'y naniniwalang mabubuhay kasama niya” (Ro 6:8).

na kabanalan ng kanyang espiritu, ay ng makapangyarihang gawa--ang kan(Ro 1:4, Tingnan Fil 2:7-8). Pagkakita nito, “Panginoon ko at Diyos ko!” (Jn

ang nagpalaya sa atin mula sa kasalanan, nagdulot sa atin ng pakikibahagi sa Ama sa pamamagitan ng Espiritu Santo. tayong kasama ni Kristo kung namatay

625. Panghuli, si Kristong Muling Nabuhay ang panuntunan at pinagmumulan ng ating muling pagkabuhay sa hinaharap. Ibig sabihin nito'y hindi lamang umangat si Jesus sa isang “maluwalhati” at mataas na antas ng buhay, kundi upang maging bukal ng bagong buhay para sa lahat. “Babaguhin niya ang ating katawanglupa at gagawing maluwalhati, tulad ng kanyang katawan, sa pamamagitan ng kapangyarihang ginamit niya sa pagpapasuko sa lahat ng bagay” (Fil 3:21). “Mabubuhay ang lahat dahil sa kanilang kaugnayan kay Kristo” (1 Cor 15:22, Tingnan CCC,

651-55),

626. Ang kahalagahang ito ng Muling Pagkabuhay ay madalas makaligtaan. Dalawang praktikal na suliranin ang nagpapakita nito. Maraming mga Pilipinong Katoliko ang tila hindi mapakali kung sila'y hinihilingang ipaliwanag ang kahulugan at mga ibinunga ng Muling Pagkabuhay ni Kristo. Maaaring ito'y nagpapahiwatig na, ang karamiha'y basta lamang tinatanggap ang katotohanang si Kristo'y muling nabuhay mula sa mga yumao. Ngunit wala silang anumang ideya kung ano ito at kung paano “isabuhay” ang mga bunga nito sa kanilang buhay. Walang nakatulong sa kanila upang maunawaan kung paanong ang Muling Pagkabuhay ni Jesus ay maaaring maging pangunahing batayan at mapagpaalab na lakas para sa isang tunay na Kristiyanong pamumuhay. Tayo ay maliligtas lamang kung hindi lamang natin “ipahahayag sa pamamagitan ng ating mga labi na si Jesus ay Panginoon” kundi atin ring “pananaligan sa pamamagitan ng ating mga puso na siya'y muling binuhay ng Diyos” (Ro 10:9). 627. Ang kahalagahan ng Muling Pagkabuhay ay humihingi rin ng paliwanag tungkol sa ilang mga karaniwang nakalilitong pag-unawa. Itinuturing ng ilang Kristiyano ang Muling Pagkabuhay na isang makatotohanang “katibayan” lamang ng mensahe ng Ebanghelyo, na walang sariling partikular na kahulugan. Ngunit sa Bagong Tipan, ang Muling Pagkabuhay ni Jesus ay hindi lamang katibayan ng mensahe ng Ebanghelyo---1T0 mismo ang mensahe! Hindi rin maaaring ibaba ang Muling Pagkabuhay bilang “palamuti” sa pagkakapako sa krus, na tila ba kabayaran ng Biyernes Santo ang Pasko ng Pagkabuhay! Sa halip, ang Muling Pagkabuhay ni Kristo ang sentrong pangyayari sa buong plano ng Diyos sa kaligtasan. Ganito kung paano niloob ng Diyos na maligtas ang lahat

SI KRISTO'Y NABUHAY AT MULING BABALIK

181

ng tao sa lahat ng panahon. Si Kristong Muling Nabuhay ang “siyang bumago sa dating pamumuhay sa sangkatauhang namihasa sa pagkasalawahan. Ang dangal ng tao ay ganap na itinampok” (Ikaapat na Prepasyo sa Pasko ng Pagkabuhay). B. Ang Katangiang-likas ng Muling Pagkabuhay

628. Ang Muling Pagkabuhay ay pagtawid ni Jesus mula sa kamatayan patungo sa bago, tiyak at maluwalhating buhay. Samakatuwid, maaari itong ilarawan mula sa tatlong punto ng pagtanaw:

1) bilang pagtawid: isang pangyayari sa kasaysayan ng tao, 2) bilang maluwalhating buhay ng Kristong muling nabuhay, at 3) bilang bunsod ng Banal na Santatlo. 629. Una, bilang isang pangyayari, ang Muling Pagkabuhay ni Kristo ay parehong makasaysayan at lampas-sa-kasaysayan. Makasaysayan ito ayon sa mga patotoo ng mga nakasaksi sa Kristong Muling Nabuhay, sa libingang walang laman, atbp. Ngunit ito'y humihigit at lumalampas sa kasaysayan sapagkat wala namang umaamin na nakakita sa pangyayari, walang makapaglarawan kung paano nangyari, walang makapagpaliwanag kung ano nga talaga ang “mabuhay na mag-uli at umiral nang maluwalhati.” Samakatuwid, ang pagtawid sa gayong bagong kalagayan ng buhay ay nararapat na isang katotohanang

nawawari sa pamamagitan

ng mga mata ng Pananam-

palataya at hindi sa pamamagitan ng mga pandama (Tingnan CCC, 639, 647). 630. Ikalawa, ang maluwalhating kalagayan ng Kristong Muling Nabuhay ay parehong katulad at hindi katulad sa makasaysayan, makalupang Jesus. Nagpapatuloy sa kanyang persona ang kanyang naunang makalupang kalagayan. Muling itinatag ng Kristong Muling Nabuhay ang tuwirang pakikipag-ugnay sa kanyang mga disipulo, kahit na may mga palatandaan pa ng pagpapakasakit niya. Sapagkat siyang Ipinako sa Krus ang “muling binuhay ng Diyos at pinalaya sa kapangyarihan ng kamatayan” (Gw 2:24). Ngunit ang Kristong Muling Nabuhay ay magpakita rin ng malinaw na pagkahinto ng makalupa niyang kalagayan. Sa kanyang kalagayan bilang muling nabuhay, nilampasan niya ang mga pangkatawang hangganan ng panahon at puwang, at kanyang pinasinayaan ang bago't pangwakas na sangnilikha, ang huling hantungan ng lahat. Ang Kristong Muling Nabuhay ang “katibayan na muling bubuhayin ang mga patay... dumating ang muling pagkabuhay sa pamamagitan niya” (1 Cor 15:20, 22. Tingnan

CCC, 645). 631. Samakatuwid, ang Muling Pagkabuhay ni Kristo ay hindi nangangahulugan ng isang pagbabalik sa makalupang-buhay. Ang Kristong Muling Nabuhay ay hindi tulad ni Lazaro, o ng anak na lalaki ng biyuda ng Naim, o ng anak na babae ni Jairo (Tingnan In 11:43-44: Lu 7:15, Mc 5:41-42), Sila'y muling binuhay upang maipagpatuloy ang kanilang makalupang pag-iral, ngunit pagkatapos ay namatay uli (Tingnan Jn 11:43-44: CCC, 646). Bumangon si Kristo tungo sa isang bagung-bago't “maluwalhating” pag-iral. Kinikilala natin ito sa katotohanang “Si Kristong muling binuhay ay

182

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO,...

hindi na muling mamamatay. Wala nang kapangyarihan sa kanya ang kamatayan” (Ro 6:9). Kaya tayo'y nananalangin: “Hindi na mamamatay ang inihain sa krus. Ang sa krus ipinako'y buhay lagi bilang handog” (Ikatlong Prepasyo sa Pasko ng Pagkabuhay). 632. Ikatlo. Bilang bunsod ng Banal na Santatlo, ang Muling Pagkabuhay ay kumakatawan sa tiyakang pamamagitan ng Banal na Santatlo sa 'sangnilikha at sa kasaysayan ng tao. Gaya ng lahat ng banal na pagkilos, ang Muling Pagkabuhay ay bunga ng magkasabay na pagkilos ng tatlong banal na persona ngunit ang bawat isa'y kumikilos ayon sa pagkakilanlang naaangkop sa bawat isa (Tingnan CCC, 648-50). Gayundin, tulad sa pinagmulan ng banal na pagka-anak at misyon ni Jesus, gayon din, ang banal na kapangyarihang bumuhay kay Jesus mula sa mga yumao ay nagmula sa Ama (Tingnan Gw 2:24). At tulad din sa paglitihi ng Birheng Maria kay Jesus, ang kapangyarihang nagbigay-buhay at dumadakila sa namatay na Jesus, katawan at kaluluwa, ay ang Espiritu Santo. Gayunman, kapantay na nakikibahagi sa Ama at Espiritu sa iisang banal na kapangyarihan, ang walang-hanggang Anak ang siyang gumagawa sa pagkabuhay na muli ng sarili niyang pagkatao katulad ng ipinangako ni Jesus: “Mayroon akong kapangyarihang ibigay ang aking buhay at kunin uli” (Jn

10:18).

Il. Ang Saksi ng Bagong

Tipan sa Muling

Pagkabuhay

633. Sumasaksi ang Bagong Tipan sa Muling Pagkabuhay ni Kristo sa pamamagitan ng tatlong mahahalagang paraan. Una, ang Kerigma o, sinaunang pangangaral ng Ebanghelyo, ang siyang nagpahayag ng tampok na kahalagahan ng Muling Pagkabuhay ni Kristo. Totoo ito para sa pagtatalaga at kapangyarihan ng mga apostol at maging sa pagbibigay-saligan sa Pananampalatayang Kristiyano mismo. Ikalawa, ang Presensiya ni Jesus, maging sa mga pagpapakita ng Kristong Muling Nabuhay at pagkatapos sa mga pagtuturo, pangangaral sa moral na pamumuhay at pagsamba ng Simbahang mula sa mga Apostol ay saksi sa Kanyang Muling Pagkabuhay. Ang mga pagpapakita ng Kristong Muling Nabuhay ang nagbigay-liwanag sa kung paano siya nakikipag-ugnay sa atin sa pamamagitan ng kanyang mga saksi, at sa mahalagang pangangailangan ng pananampalataya. 634. At panghuli, ang Muling Pagkabuhay ay ipinahayag bilang kinabukasan ng mga Kristiyano. Itinuturo nito kung paano nagliligtas ang Diyos, at inilalarawan ito sa pamamagitan ng libingang walang-laman. Ang libingang walang-laman ay nagbibigay ng napakahalagang pananaw tungkol sa ating hinaharap sa pamamagitan ng pagpapakita nito kung paano talaga tayo sa ating katawan ay inililigtas ng Diyos kay Kristo. Sisiyasatin natin nang maikli ang bawat isa sa tatlong pamamaraang ito ng pagsaksi sa Muling Pagkabuhay ni Kristo. A. Ang Muling Pagkabuhay bilang Kerigma 635. Inihahambing ng sinaunang pangangaral ang pagkamatay ni Jesus para sa mga kasalanan sa kanyang Muling Pagkabuhay sa Diyos, at iniuugnay ito sa kanyang

SI KRISTO'Y NABUHAY AT MULING BABALIK

183

mga pagpapakita sa mga alagad at pagtupad sa isinasaad sa Kasulatan. “Si Kristo'y namatay dahil sa ating mga kasalanan bilang katuparan ng nasasaad sa Kasulatan, inilibing siya at muling nabuhay sa ikatlong araw, ayon din sa Kasulatan, at siya'y napakita kay Pedro, saka sa Labindalawa” (Cor 15:36-5). At muli: “Tayo'y pinawalangsala dahil sa ating pananalig sa Diyos na muling bumuhay kay Jesus na Panginoon natin. Ipinapatay siya dahil sa ating mga kasalanan at muling binuhay upang tayo'y mapawalang-sala” (Ro 4:24-25). 636. Sa ilang mahahalagang teksto, ang Muling Pagkabuhay ni Jesus ay nakaugnay sa misyon ng pagtatalaga na mula sa mga Apostol: “Si Pablo na hinirang na apostol, hindi ng tao ni sa pamamagitan ng tao, kundi ni Jesu-Kristo at ng Diyos Ama na muling bumuhay kay Jesus” (Gal 1:1). Kay Mateo nama'y matatagpuan ang Kristong Muling Nabuhay ma nag-aatas sa kanyang mga disipulo ng kanilang misyong apostoliko. “Ibinigay na sa akin ang lahat ng kapangyarihan sa langit at sa lupa. Kaya, humayo kayo at gawin ninyong alagad ko ang lahat ng bansa” (Mt 28:18-19), Ipinakikita ng mga tekstong ito kung paanong ang Muling Pagkabuhay ni Jesus ay tuwirang nakaapekto sa mga unang misyong apostoliko, na lumilikha ng pang-arawaraw na buhay at kaugalian ng mga naunang Kristiyanong pamayanan. 637. Ngunit ang kerigma ng Muling Pagkabuhay marahil ang pinakamahalaga para sa pagpapalaganap ng pananampalatayang Kristiyano. Sapagkat hindi lamang kinoronahan ng Kristong Muling Nabuhay ang pagpapahayag ng Diyos ng kanyang sarili sa kasaysayan. Tinatanglawan rin niya ang buong sangnilikha, bilang Panginoon ng

kalawakan nito sapagkat “ang lahat ng-nasa langit at nasa lupa... ay pawang nilikha

ng Diyos sa pamamagitan niya at para sa kanya” (Co 1:16). Ito ang batayan ng tunay na pagiging pangkalahatan ng Pananampalatayang Kristiyano. Sa pamamagitan ng Muling Pagkabuhay ni Kristo, isang tunay na pagbabagong-anyo ng sangnilikha ang pinagbunga ng Diyos. 638. Nakakikita tayo ng ilang mga palatandaan nito sa moral na pagsasabuhay at buhay kabanalan ng mga Kristiyano. Parehong matatag na nakasalalay ang mga ito sa presensiya ng Kristong Muling Nabuhay sa sanlibutan. Kung wala ang Muling Pagkabuhay, malamang na ituring ng mga Kristiyano ang makasaysayang Jesus bilang isa lamang sa napakaraming pinunong pang-relihiyon. O, maaari nilang ituring ang Panginoong Muling Nabuhay tulad ng Panginoong masa kaitaasan, at isasantabi na ang makasaysayang “kuwento tungkol kay Jesus.” Ngunit ang misteryo ng Kristong Muling Nabuhay ang nag-uugnay sa di-mapaghihiwalay na Dinakilang Panginoon sa ipinakong “Tao-para-sa-kapwa”: at ito ay sa paraang nagiging mabisa magpakailanman sa ating kasaysayan ang makalupang buhay ni Jesus. 639. Isang tanging parirala sa kerigma ng Pasko ng Muling Pagkabuhay ang: sadyang makabuluhan “sa ikatlong araw” (1 Cor 15:4: Gw 10:40). Sa buong Matandang Tipan, ang “ikatlong araw” ay nangangahulugan ng isang espesyal na yugto sa kasaysayan ng kaligtasan, at ito'y hindi lamang sa binibilang na panahon. Sinabi ni Moises sa mga tao: “humanda sa makalawa, sapagkat ako, ang Panginoon, ay bababa sa Bundok Sinai” (Exo 19:11). Hinula ni Oseas: “Sa loob ng dalawang araw ay mapala-

184

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO,

labas niya tayo uli. At sa ikallong araw, tayo'y kanyang ibabangon, upang mamuhay sa kanyang pagtangkilik (Os 6:2). Sa Bagong Tipan, ginamit ni Jesus ang parirala sa paghula tungkol sa kanyang Pagpapakasakit, sa pagtawag sa palatandaan ni Jonas (Tingnan Mt 12:40), at sa pagbigay sa mga Judio ng palatandaan ukol sa kaniyang kapangyarihang linisin ang templo: “Gibain ninyo ang templong ito at muli kong ita. tayo sa loob ng tatlong araw” (Jn 2:19). B. Ang Muling Pagkabuhay bilang Presensiya ni Jesus

640. Sa kanyang talumpati sa sambahayan ni Cornelio, inilarawan ni Pedro ang mga pagpapakita ng Kristong Muling Nabuhay (Tingnan CCC, 641-43). “Siya'y ipinako nila sa krus. Ngunit muli siyang binuhay ng Diyos sa ikatlong araw. Napakita siya, hindi sa lahat ng tao kundi sa amin lamang na noon pang una'y pinili na ng Diyos bilang mga saksi. Kami ang nakasama niyang kumain at uminom pagkatapos na siya'y muling mabuhay” (Gw 10:395-41), Hindi tulad sa karanasan ng mga propeta ng Matandang Tipan na “naririnig” ang salita ng Diyos, ang pakikipagtagpo ng mga disipulo sa Kristong Muling Nabuhay ay palagiang inilalarawan bilang “pagkakita”, at kung minsan pa'y bilang “paghipo.” “Niyakap” ng mga babae ang paa ni Jesus (Tingnan Mt 28:9). Sa kanyang mga disipulong nag-akalang siya'y multo, winika ng Kristong Muling Nabuhay: “Tingnan ninyo ang aking kamay at paa, ako nga ito. Hipuin ninyo ako at pagmasdan. Ang multo'y walang laman at buto, ngunit ako'y mayroon, tulad ng nakikita ninyo” (Lu 24:39). Sa nagdududang si Tomas, winika ni Jesus: “Tingnan mo ang aking mga kamay at ilapit dito ang iyong daliri. Ipasok mo ang iyong kamay sa aking tagiliran” (Jn 20:27). 641. May tatlong mahahalagang katangian ang mga pagpapakitang ito ng Kristong Muling Nabuhay. Una, naiiba sila sa mga pangitain na napapaloob sa kasaysayan, sapagkat nagpakita ang Kristong Muling Nabuhay bilang lumalampas sa pangkaraniwang hangganan ng panahon at puwang. Ikalawa, maliban kay Pablo, nagpakita lamang ang Kristong Muling Nabuhay doon sa mga nakakilala sa kanya bilang Jesus na makalupa at makasaysayan. Ang mga ito kung gayon, ang naging mga minsanang orihinal na saksi sa pagtatatag ng Simbahan. Nagwakas ang Panahong Apostoliko sa kanilang pagpanaw: mula noon, yaong mga Kristiyano'y “yaong mga naniniwala kahit hindi nila nakita” (Jn 20:29). 642. Ikatlo, at ang pinakamahalaga, ang mga pagpapakita ay hindi pumawi ng lahat ng mga pag-aalinlangan, ni ang pangangailangan sa pananampalataya (Tingnan CCC, 644). Ang ilan ay nag-alinlangan kung tunay ngang si Jesus ng Nazaret ang nagpakita, ang ilan naman ay hindi maniwalang siya nga ang Kristo. Tulad ng malinaw na ipinakita ni Tomas at ng mga disipulong patungo sa Emmaus, sadyang kinakailangan ang tunay na pagbabago ng puso, ang pagbabalik-loob, upang “makita” ang Kristong Muling Nabuhay (Tingnan Jn 20:27: Lu 24:13-35). Inilalarawan ni Mateo kung paanong “siya'y sinamba nila, bagamat may ilang nag-alinlangan” (Mt 28:17). Ito ang nagpatibay sa katotohanang ang pananampalataya ay totoong handog. “Hindi masasabi ninuman, “Panginoon si Jesus, kung hindi siya pinapatnubayan ng

SI KRISTO'Y NABUHAY AT MULING BABALIK

185

ng mga Espiritu Santo” (1 Cor 12:3). Ipinaliwanag ni Sto Tomas de Aquino na “nakita apananamp ng mata mga ng tan pamamagi sa Nabuhay apostol ang Kristong Muling lataya (ST, III: 55,2 ad 1m). lamang hang643. Ngunit ang presensiya ng Kristong Muling Nabuhay ay hindi presensiya ni aktibong ang halip, Sa lamang. ita pagpapak mga gang sa kanyang iniugnay ito kanilang at Kristo ay marubdob na naramdaman ng naunang pamayanan kaloob ng unang bilang Espiritu ng ap sa buhay sa Espiritu. “Tayo mang tumangg atin ng sa pon pag-aam ang natin y hinihinta ang samantal imutok Diyos ay napapah ay Jesus ni a presensiy Ang Diyos, ang pagpapalaya sa ating mga katawan” (Ro 8:23). mga nating yan kasaluku sa umaayon na higit na nadama sa tatlong larangan ng pagtuturo at “Doktrina, Moral na pamumuhay, at Pagsamba.” Una, bilang bukal sa mga pangaral Ikalawa, an. kapangyarihan ng mga pinuno sa Kristiyanong pamayan ng pamapagsamba sa ikatlo, At Pablo. San ni sulat na moral na nilalaman ng mga ya. Eukaristi at Binyag sa na lo yanan, lalung-la TuRO

Kina644. Ang Kristong Muling Nabuhay ang nagtalaga sa kanyang mga disipulo: ko” (Mt 28:20). os ipinag-ut ng lahat sa sumunod silang “turuan ninyong kailangan kami'y saMananatili si Jesus at ang Ama sa sinumang “tutupad ng aking salita... at ng Espibunga ay ito ng pananaha Ang 14:23). (Jn kanya” sakanya at mananahan sa ng lahat laala magpapaa at bagay ng lahat ng inyo sa o magtutur “siyang na Santo ritu tungkol” ng sinabi ko sa inyo” (Jn 14:26). Sapagkat ang Espiritu “ang magpapatotoo mauupang kayo niya gan “Tutulun 15:26). Jn (Tingnan sa Kristong Muling Nabuhay na darating. bagay mga ang ag ipapahay at an... katotohan buong ang ninyo nawaan sa inyo” (Jn Parangalan niya ako, sapagkat sa akin nagmumula ang ipapahayag niya

16:13-14).

HABILIN NI PABLO TUNGKOL SA MORAL NA PAMUMUHAY

buhay 645. Ang pamarisang pampaskuwa ng Kristong Nabuhay tungkol sa bagong sa stiyano buhay-Kri ng lahat ng anyo sa umaalam ay n kamataya ng sa pamamagitan na al espirituw sa Kristo, ni Espiritu. Ginagawang naririto ng Muling Pagkabuhay ni Pablo: paraan, siya na kung saan ang bawat Kristiyano ay kabilang. Kaya isinusulat tan ng pamamagi sa upang Jesus ni n kamataya ang katawan aking sa taglay “Lagi kong mga ang niya at Hinihikay katawan ko'y mahayag ang kanyang buhay” (2 Cor 4:10). PampasKorderong ating ang na og “Naihand na nagbagong-loob na taga-Corinto sa pamamagikuwa--si Kristo. Kaya't ipinagdiwang natin ang Paskuwa, ngunit hindi sa pamamakundi , kahalayan at tan ng tinapay na may lumang lebadura ng kasamaan

gitan ng tinapay na walang lebadura, sagisag ng kalinisan at katapatan” (1 Cor 5:7-8). PANLITURHIYANG PAGSAMBA Nabuhay sa 646. Marahil higit na naranasan ang presensiya ng Kristong Muling

186

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO, . .

sakramental na pagsamba ng Kristiyanong pamayanan. Una “nang kayo'y binyagan,

nalibing kayong kasama ni Kristo at muling nabuhay na kasama niya dahil sa inyong pananalig sa kapangyarihan ng Diyos na muling bumuhay sa kanya” (Co 2:12). Para

kay Pablo, namamalagi ang Misteryong Pampaskuwa ni Kristo sa Eukaristiya: “Sapagkat tuwing kakain kayo ng tinapay na ito at iinom sa sarong ito ay ipinahahayag ninyo ang kamatayan ng Panginoon, hanggang sa muling pagparito niya” (1 Cor 11:26). Binigyang-diin ni Juan ang paniniwala tungkol sa gumagabay na presensiya sa pamamagitan ng Eukaristiya: “Ang kumakain ng aking laman at umiinom ng aking dugo ay nananahan sa akin at ako sa kanya” (Jn 6:56). K. Ang Muling Pagkabuhay at ang Libingang Walang-Laman

647. Sa ganang sarili, ang tradisyon ng “libingang walang-laman” ay walang anumang pinatutunayan. Ngunit kung iuugnay ito sa mga pagpapakita ng Kristong Muling Nabuhay, nagpapatunay ito sa Muling Pagkabuhay (Tingnan CCC, 640). Higit na mahalaga marahil ay kung ano ang tinutukoy ng libingang walang-laman hinggil sa kalikasan ng ating kaligtasan. Sapagkat ang bangkay ni Jesus ay simbolo ng pinakasukdulang pagkakasala ng sangkatauhan, at kinuha ng Diyos ang bangkay na iyon at ginawang simula ng bagong nilikha. Kung gayon, ayon sa Katolikong pagtanaw, ang pagtubos ay hindi pagtakas sa makasalanang daigdig na ito, kundi ang pagbabagonganyo nito, sa kabila ng lahat ng kasamaan nito at pagdurusa. At hindi lamang iyan, binibigyang-diin ang paggalang sa nilikhang materyal laban sa lahat ng uri ng espirituwalismo. Tulad ng kanyang ginawa sa Paglikha at sa Pagkakatawang-tao, muling pinaghusay ng Diyos ang materyal sa pamamagitan ng pagbuhay kay Kristo mula sa

mga yumao.

Matinding itinataguyod ng PCP II ang paggalang sa nilikhang materyal sa panawagan nitong magkaroon ng “marubdob na pangangalaga sa ating daigdig at sa ating kalikasan” upang mapanatili ang “pagkabuo ng nilikha ng Diyos” (PCP IT, 79, 321-24), Ill. Ang

Pag-akyat sa Langit ni Kristo

648. Ngunit ang “pagpapataas” kay Kristo ay hindi nagtapos sa kanyang Muling Pagkabuhay mula sa kamatayan. Mahalagang bahagi ng Misteryong Pampaskuwa ni Kristo ang kanyang Pag-akyat sa Langit. Winika ni Kristong Muling Nabuhay kay Maria Magdalena: “aakyat ako sa aking Ama at inyong Ama, sa aking Diyos at inyong Diyos” (Jn 20:17: Tingnan CCC, 659-60). Maayos na pinag-ugnay ng Ebanghelyo ni Juan ang lahat ng mga dimensyon ng Misteryong Pampaskuwa ni Kristo (Pagkakapako sa Krus, Muling Pagkabuhay, at ang Pag-akyat sa Langit) sa pamamagitan ng paha-

yag ni Jesus na siya'y “itinaas na” (Tingnan Jn 3:14: 8:28: 12:32-33). Ang lahat ng

a

ito'y tumutugon sa mga hula sa mga Sinoptiko tungkol sa Pagpapakasakit, Kamatayan at Muling Pagkabuhay (Tingnan Mc 8:31: 9:31: 1 0:33-34). Ang mga hula tungkol sa Pagpapakasakit at sa “pagtataas” kay Kristo ay may dalawang pagkakatulad. Kapwa nila binabanggit ang 1) “Anak ng Tao” at ang 2) banal

SI KRISTO'Y NABUHAY AT MULING

BABALIK

187

na utos. “Gayon din naman, kailangang itaas ang Anak ng Tao” (Jn 3:14). At “ang Anak ng Tao'y dapat magbata ng maraming hirap... at ipapapatay. Ngunit sa ikatlong

araw, muli siyang mabubuhay” (Mc 8:31).

649. Ang pangunahing kahulugan ng “pagtataas” ay ang pagdakila kay Kristo, ang pinakamataas na tagapamahala at pinakamakapangyarihan sa sangkinapal at sa lahat ng kasaysayan (Tingnan CCC, 668-70). Ginugunita nito ang hula ni Isaias tungkol sa “Nagdurusang Lingkod": “Ang lingkod ko'y magtatagumpay sa sa kanyang gawain, mababantog siya at dadakilain” (Isa 52:13). Lumilitaw rin ito PagkaMuling sa tungkol Pedro ni Aklat ng Mga Gawa, sa dalawa sa mga diskurso buhay at Pag-akyat sa Langit. “Ang Diyos ng ating mga ninuno ang muling bumuhay kay Jesus na pinatay ninyo nang inyong ipabitay sa krus. Iniakyat siya ng Diyos sa kanyang kanan bilang Tagapanguna at Tagapagligtas, upang bigyan ng pagkakataon ang mga Israelita na magsisi't tumalikod sa kanilang mga kasalanan, at sa gayon, sila'y patawarin” (Gw 5:30-31). Ang pagtukoy sa katagang “pagtataas” sa Pag-akyat ni Kristo sa Ama samakatuwid ay nakatutulong sa pagpapaliwanag: “Kapag naitaas na ninyo and Anak ng Tao, malalaman ninyong “Ako'y si Ako Nga” (Jn 8:28). “AKO NGA” ang pangalang ipinahayag ng Diyos kay Moises sa Exo 3:14, na siyang ginagamit ng Ebanghelyo ni Juan upang maipakilala ang pagka-Diyos ni Jesus. 650. Ngunit ang Pag-akyat sa langit ay isa ring pangyayaring nakapagliligtas sa atin. Ang pagbabalik ni Kristo sa Ama ay lubhang kailangan para sa pagsusugo sa Espiritu: “Ang pag-alis ko'y sa ikabubuti ninyo... kung umalis ako, susuguin ko ang Patnubay sa inyo" (Jn 16:7). Ang Pag-akyat niya sa Ama ay hindi humantong sa pagkahiwalay niya sa daigdig. Bagkus, lalo pa nga nitong pinatindi ang kanyang presensiya sa mga disipulo niya. Pagkatapos magsalita sa kanila, ang Panginoong Jesus ay iniakyat sa langit, at lumuklok sa kanan ng Diyos. Humayo nga ang mga alagad at nangaral sa lahat ng dako. Tinulungan sila ng Panginoon sa gawaing ito. Pinatotohanan niya ang salitang kanilang ipangangaral sa pamamagitan ng kapangyarihang gumawa ng himala, na ipinagkaloob niya sa kanila (Mc 16:19-20). Binibigyang-diin rin ni Pablo ang ganitong aktibong presensiya ni “Kristo Jesus, na namatay at muling binuhay, at ngayo'y namamagitan para sa atin” (Ro 8:34). 651. Samakatuwid, ang Pag-akyat sa Langit ni Kristo, ay may kaakibat na ilang mga saligang katotohanan tungkol sa ating pananampalatayang Kristiyano. Una, ang Pag-akyat sa Langit ay palatandaan ng pagdakila kay Kristo sa makalangit na kaharian ng kanyang Ama. Ikalawa, hindi nito hinihiwalay si Kristo sa atin sapagkat

pinangako niya mula sa langit na “ilalapit sa akin ang lahat ng tao” (Jn 12:32).

Ikatlo, sapagkat “siya'y nabubuhay magpakailanman upang mamagitan,” naipagpapatuloy ni Kristo ang kanyang pagkapari simula noong siya'y pumasok “sa langit. At ngayo'y nasa harapan siya ng Diyos at namamagitan para sa atin” (Heb 7:25 9:24). Sa huli, si Kristong umakyat sa langit bilang Pinuno ng Simbahan ay nagbibigay ng pag-asa sa atin na mga bahagi ng Kanyang katawan, na balang-araw, ay makapapasok tayo sa kaluwalhatian kasama niya (Tingnan CCC, 661-67).

188

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---S/ KRISTO,

652. Mahusay na nilalagom ng Prepasyo sa Pag-akyat sa Langit ang mga katoto. hanang ito sa ganitong pahayag: “Si Kristo ang aming tagapamagitang nakikiusap sa iyo para sa tanan. Siya ang tagapasya sa lupa't kalangitan.

Hindi niya iwinaksi ang aba naming pagkatao sa pagluklok sa kanan mo. Sapagkat kami ang katawan at siya ang ulo, ang pag-akyat niya'y katiyakang sasapit kami sa iyo.” IV. Si Kristo'y Muling Babalik 653. Batid natin ang buhay na presensiya ng Kristong Muling Nabuhay sa atin sa pamamagitan ng kanyang sinugong Espiritu Santo sa gitna natin. Ngunit batid rin natin mula sa Kredo na siya'y “muling babalik upang maghukom sa nangabubuhay at nangamatay na tao” (Tingnan CCC, 687-82). Sa unang aklamasyong eukaristiko, ating ipinahahayag: “Si Kristo'y namatay, si Kristo'y nabuhay, si Kristo'y muling babalik!” “Parousia,” na ang ibig sabihin ay “pagdating” o “presensiya,” ay ang kinagawiang kataga sa Pangalawang Pagbabalik ni Kristo bilang banal na hukom (Tingnan Mt 24:3, 27, 37, 39, 1 Cor 15:23: atbp.). “Sapagkat darating ang Anak ng Tao na taglay ang dakilang kapangyarihan ng kanyang Ama na kasama ang kanyang mga anghel. Sa panahong yao'y gagantihan niya ang bawat tao ayon sa kanyang ginawa

(Mt 16:27).

654. Noong unang panahon, nanalangin ang mga Kristiyano para sa pagbabalik na ito ni Kristong kanilang Tagapagligtas: “Marana tha---Dumating ka nawa, Panginoon namin!” (1 Cor 16:22, Pah 22:20). Ngunit ang pangungulila para sa kanilang mapagpatawad na Tagapagligtas ay unti-unting nagbigay daan sa kumikibkib na kamalayan sa sariling pagkamakasalanan at pagtataksil. Ang asal ng paghahangad sa Diyos ay napalitan ng isang natutulad sa mga babala ng mga propeta sa Matandang Tipan. Ang “Araw ng Panginoon” ay inilarawan bilang “Araw ng Paghuhukom,” o Dies Irae (Araw ng Poot ng Panginoon). Sa ating kapanahunan, muling pinahalagahan ang pagbibigay-diin ng Bagong Tipan sa “mapagligtas na presensiya” ni Kristo at ng kanyang muling pagbabalik bilang simula ng kaganapan hindi lamang ng indibiduwal ngunit ng buong sanlibutan. Ang huling hantungan ng sangkatauhan sa bandang huli ay nasa mga kamay ng Poong Maykapal. 655, Ngunit bahagi ng madalas na sumusulpot ang kalituhan ngayon ay dahil sa mga malabis na pakahulugan ng ilang mga sektang Pundamentalista tungkol sa huling araw. Labis ang kanilang pagbibigay-diin at pagpapakahulugang-literal sa mga matulaing pahayag ng Biblia, lalo na sa Daniel at sa Aklat ng Pahayag tungkol sa katapusan ng daigdig. Ang ganitong uri ng panitikang pang-Biblia ay dapat basahin ayon sa mga nakagawiang katangian nito. Una, bagamat mistulang isang pahayag tungkol sa hinaharap ang mga tekstong apokaliptiko, ito sa katunayan ay karaniwang komentaryo lamang tungkol sa kanilang

SI KRISTO'Y NABUHAY AT MULING BABALIK

189

panahon. Ikalawa, kalimita'y inilalahad ang pahayag sa isang pangitain o panaginip na gumagamit ng mga matalinghagang wika at masalimuot na sagisag. Ikatlo, ang mga teksto'y may pagtatangkang ilarawan sa ganoong paraan ang huling wakas ng kasaysayan ng daigdig at ang makapangingilabot na pagkawasak ng lahat ng mga puwersang masama sa daigdig. 656. Sa mga ganitong mga katangian ng panitikang apokaliptiko sa Biblia, higit na mahalaga para sa mga Pilipinong Katoliko ang magbigay-diin sa mga saligang katotohanan ng Parousia. Ang una, ang Kristong Muling Nabuhay bilang Anak ng Tao ang “hahatol sa mga buhay at mga patay” (2 Tim 4:1). “Kasabay ng malakas na utos, ng tinig ng arkanghel, at ng tunog ng trompeta ng Diyos, bababa ang Panginoon mula sa langit. Bubuhayin muna ang mga namatay na nananalig kay

Kristo” (1 Tes 4:16). Ikalawa, ang Ikalawang Pagbabalik ni Kristo ay hindi maipagkakamali dahil ito'y may kasabay na walang-kaparis na mga palatandaan sa mga langit at lupa. “Kung gaano kabilis gumuhit ang kidlat mula sa silangan hanggang sa kanluran, gayon din naman ang pagparito ng Anak ng Tao” (Mt 24:27). 657. Ikatto, tungkol sa kung kailan magaganap ang Parousia, malinaw dito ang Ebanghelyo. “Walang nakaaalam ng araw at oras ng pagsapit niyon, kahit ang mga anghel sa langit, o ang Anak man--ang Ama lamang ang nakaaalam nito” (Mt 24:36). Samakatuwid, ang ikaapat, dahil ito'y darating nang hindi inaasahan, “tulad sa pagdating ng magnanakaw” (1 Tes 5:2), kinakailangang “mag-ingat kayo at maging handa sapagkat hindi ninyo alam kung kailan ito mangyayari” (Mc 13:33). 658. Panghuli, sapagkat nasa kanyang kaluwalhatian na si Kristo, at naipadala na niya sa atin ang kanyang Espiritu, sumapit na ang “panahon” ng kaligtasan. Ngayon ang panahon na ang ating kaligtasan ay nangyayari sa pamamagitan ng ating pang-araw-araw na pagkilos kaisa ng ating kapwa. “Darating ang Anak ng Tao bilang Hari... at luluklok sa kanyang kapwa. “Darating ang Anak ng Tao bilang Hari... at luluklok sa kanyang maringal na trono,” hahatulan niya ang mga pagkilos natin batay sa isang pamantayan: “Nang gawin ninyo ito sa pinakahamak sa mga kapatid kong

ito, ito ay sa akin ninyo ginawa” (Mt 25:31, 40). PAGBUBUO

659. Ang doktrina ng Muling Pagkabuhay at Ikalawang Pagbabalik ni Kristo ang bumubuo sa isang sentrong bahagi ng ating pag-unawa tungkol sa kung sino si JesuKristo. Kahit walang maraming mapagpalagay na pangangatuwiran, likas na nauunawaan ng karaniwang Pilipinong Katoliko na si Kristo bilang Muling Nabuhay na Tagapagligtas at bilang Hukom ay nararapat na Diyos na totoo at taong totoo sa ilang paraan. Siya ay parehong kaisa natin na may kakayahang “makaunawa sa ating mga kahinaan” (Heb 4:15), at saka may kakayahang “alisin ang kasalanan ng sanlibutan" at “binigyan siya ng kapangyarihang humatol” (Jn 1:29, 5:27). Bilang Muling nabu-

190

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KAISTO,..

hay mula sa mga yumao nasa piling at kumikilos si Kristo sa ating pantaong kasaysayan, ang “Ulo” ng lahat ng Kristiyanong sambayanan, ang Simbahan.

660. Nakasalalay nga ang Kristiyanong moral na pamumuhay sa presensiya ng Kristong Muling Nabuhay sa atin ngayon, sa pamamagitan ng Espiritung sinugo niya sa ating mga puso. Sapagkat si Kristong Muling Nabuhay ay hindi lamang panlabas na “modelo” ng nagdaang 2,000 taon na iminungkahing aking tularan. Bagkus siya ay personal na kapiling natin sa pamamagitan ng kanyang buhay na Salita sa Biblia, at sa kanyang aktibong kapangyarihang puno ng biyaya na nasa atin. Ang personal at pampamayanang presensiya ng Kristong Muling Nabuhay sa mga Pilipinong Katoliko, ay ang gumagabay na bukal ng ating tunay na panunuring moral bilang Kristiyano at ng kalakasan para sa ating pang-araw-araw na pagsasabuhay ng ating Pananampalatayang Kristiyano. 661. Ang bisa ng pagsambang Kristiyano ay nakabatay sa Muling Pagkabuhay: sapagkat kung hindi muling nabuhay si Jesus, hindi siya maaaring mamagitan sa Ama alang-alang sa atin, o di kaya'y maranasan siya sa mga Sakramento. Ang katotohanan ng Muling Pagkabuhay ay malinaw na naipamulat sa mga naunang Kristiyano sa kanilang karanasan sa Kanya sa kanilang pagsamba. Ngayon, tayong mga Pilipinong Katoliko ay nakikibahagi sa gayong karanasan sa mga aktibong pagdiriwang ng liturhiya sa mga umuunlad na parokya at mga Munting Simbahang Pamayanan. Nakikilala natin siya “sa paghahati ng tinapay” (Lu 24:35).

MGA TANONG AT MGA SAGOT 662. Bakit ba napakahalaga ang maniwala sa Muling Pagkabuhay ni Kristo? Sapagkat ang Kristong Muling Nabuhay ang susi sa ating kaligtasan at sa lahat ng ating makatotohanang pagkilala sa Diyos. Kung si Kristo'y hindi muling nabuhay, ang ating pananampalataya ay walang silbi (Tingnan 1 Cor 15:17).

663. Ano ang kahulugan at kahalagahan sa kaligtasan ng Muling Pagkabuhay ni Kristo? Ang Muling Pagkabuhay ni Kristo ay HINDI lamang isang “bagay” ng kaalaman kundi kasabay ng pagkakatawang-tao ng Diyos, ito ang pinakamahalagang pangyayari sa Pananampalatayang Kristiyano. Ito: e e @ e e

ang nagpatunay sa lahat ng ginawa at itinuro ni Kristo sa panahon ng kanyang paglilingkod sa publiko: tumupad sa lahat ng mga hula sa Matandang Tipan: ang nagpatunay kay Jesus bilang “bugtong na Anak ng Ama”: ang nagbigay-daan kay Kristo na maibahagi niya ang kanyang bagong buhay sa atin bilang mga ampon na anak ng Ama: ang magiging saligan at pinagmumulan ng ating muling pagkabuhay.

S| KRISTO'Y NABUHAY AT MULING BABALIK

191

664. Ano ang hamon na kaakibat ng Muling Pagkabuhay? Ang hamon ngayon ay hindi sa pagtanggap sa Muling Pagkabuhay ni Kristo kundi ang pagsasabuhay sa Ebanghelyo ng Kristong Muling Nabuhay.

665. Pinatutunayan ba ng Muling Pagkabuhay ang mensahe ng Ebanghelyo? Ang Muling Pagkabuhay ni Kristo ay hindi lamang patunay sa mensahe ng Ebanghelyo. Ito mismo ang sentro ng mensahe ng Ebanghelyo. 666. Ano ang kahulugan ng “Bumangon si Kristo mula sa mga yumao”? Ang ibig sabihin nito ay: e tumawid si Jesus mula kamatayan tungo sa e isang bago at tiyak na maluwalhating buhay, e sa pamamagitan ng udyok ng Banal na Santatlo, at e ngayo'y bukal ng gayong bagong buhay para sa lahat. 667. Paano sumasaksi ang Bagong Tipan sa Muling Pagkabuhay ni Kristo? Sumasaksi ang Bagong Tipan sa Muling Pagkabuhay ni Kristo sa pamamagitan ng apat na paraan, alalaon baga'y sa kanyang: e pahayag tungkol sa Pasko ng Pagkabuhay at sa kautusang mula sa mga apostol: e paglalarawan sa mga pagpapakita ni Kristong Muling Nabuhay sa kanyang mga disipulo: e pagsasalaysay ng tradisyon ng libingang walang-laman, at e ulat ng mga karanasan ng unang Kristiyanong pamayanan tungkol sa presensiya ng Kristong Muling Nabuhay sa pamamagitan ng Espiritu Santo. 668. Ano ang isang halimbawa ng sinaunang kerigma? Ipinahayag ni San Pablo sa Unang Sulat sa mga taga-Corinto na: “Si Kristo'y namatay dahil sa ating mga kasalanan, bilang katuparan ng nasasaad sa Kasulatan, inilibing siya at muling nabuhay sa ikatlong araw, ayon din sa Kasulatan, at siya'y napakita kay Pedro, saka sa Labindalawa” (1 Cor 15:3-5). 669. Paano ipinakita ng Kristong Muling Nabuhay ang kanyang presensiya sa daigdig? Nakita ng kanyang mga disipulo ang Kristong Muling Nabuhay, ngunit higit itong naranasan sa pamamagitan ng mga turo, pangaral sa pamumuhay at sa pagsambang liturhikal ng mga unang Kristiyanong pamayanan. 670. Ano ang kahulugan ng “Pag-akyat sa Langit”? Ang ibig sabihin nito'y umakyat sa langit ang Kristong Muling Nabuhay upang upuan ang kanyang luklukan sa kanan ng kanyang Ama.

192

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---SI KRISTO, ANG ATING DAAN

Ang pag-akyat sa langit ay kinakailangan ang pagbabalik Espiritu, at para sa patuloy na mabigyang-batayan ang ating

isang pangyayaring nakapagliligtas ni Kristo sa Ama upang maisugo sa pamamagitan ni Kristo alang-alang pag-asa sa ating muling pagkabuhay

sa atin sapagkat atin ang kanyang sa atin, at upang sa hinaharap.

671. Ano ang tinutukoy ng “pagkakataas” kay Kristo? Sa Ebanghelyo ni Juan, may sinasabi si Kristo tungkol sa kanyang “pagkakataas”

bilang pagtukoy sa kanyang Pagkakapako sa Krus, sa kanyang Muling Pagkabuhay, at sa Kanyang Pag-akyat sa Langit. 672. Bakit “muling babalik” si Kristo? Si Kristong Muling Nabuhay ay muling babalik sa Parousia upang hukuman ang mga buhay at mga patay. Ang mga salaysay sa Biblia tungkol sa Ikalawang Pagbabalik ni Kristo ay sinulat sa pamamagitan ng apokaliptikong uri ng panitikan kaya, dapat isaalang-alang ito sa pagbibigay kahulugan dito. 673. Kailan at saan magaganap ang Ikalawang Pagbabalik ni Kristo o ang “Parousia”? Malinaw na kinatigan ni Kristo na walang sinumang nakaaalam nito liban sa kanyang Ama. Samakatuwid, walang katuturang pag-isipan pa kung “kailan” ito.

IKALAWANG

BAHAGI

SSi ER visto, iting Daan Ang

194

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---S! KRISTO, ANG ATING DAAN

Si Jesu-Kristo ang sentro ng Pananampalatayang Kristiyano. Siya “ang Daan, ang Katotobanan at ang Buhay. ki (Tingnan Jn 14:6)

PAMBUNGAD Ilalahad sa Bahagi II ang Moral na Buhay ng Katoliko, o si Kristo ating Daan, ang Daang “patungo sa [walang hanggang] buhay” (Mt 7:14: Jn 17:3). Sapagkat ang Ebanghelyo ni Kristo ay hindi lang dapat pinaniniwalaan kundi dapat isinasabuhay. Ito'y isang “pananampalatayang nakikita sa gawang udyok ng pag-ibig” (Ga 5:6). Sa pamamagitan ng “pagsunod kay Kristo” sa mga pang-araw-araw nating moral na pagkilos sa tulong ng kapangyarihan ng Espiritu Santong ipinagkaloob sa atin sa Binyag at Kumpil, unti-unti tayong lumalaki sa pagiging tunay at ganap na mga disipulo, na “naisakatuparan kay Kristo Jesus” (Fil 3:12). Samakatuwid, nagiging buhay na bahagi tayo ng Kanyang Katawan, ang Simbahan. Para sa mga Pilipinong Katoliko, ang moral na pamumuhay ay nangangahulugan ng lantarang pagsasabuhay ng Pananampalataya. Ito ay isang “lantarang pagsasabuhay” na nakasalig sa Katotohanan ni Kristo na tinanggap mula sa Simbahan at ipinahahayag sa Kredo (Bahagi I: Doktrina). Ito ay isang “lantarang pagsasabuhay” na magaganap lamang dahil sa biyaya ng pakikibahagi sa Buhay ni Kristo, lalung-lalo na sa pamamagitan ng panalangin at pagdiriwang ng mga sakramento, na nag-uugnay sa atin sa Kristong Muling Nabuhay sa Kanyang Simbahan (Bahagi III: Pagsamba/Mga Sakramento). Ang pangunahing layunin para ipakilala ang Katolikong Moral na Pamumuhay dito kasunod ng artikulo sa Kredo tungkol kay Jesu-Kristo ay upang mabigyang-diin na ang moral na pamumuhay para sa mga Katoliko ay hindi maaaring nauuwi sa talaan ng “bawal” at “di bawal.” Sa halip, nakasentro ito sa ating pang-araw-araw na pagsunod kay Jesu-Kristo bilang kanyang mga disipulo kalakip ang lahat ng mga hirap, hamon at kalabuan ng moral na buhay ngayon, at “ang pagsunod kay Jesu-Kristo” ang maaaring siyang pinakamainam na isang pahayag upang maunawaan ang pinakabuod ng “mabuting buhay.”

KABANATA 13 Nabubuhay

Bilang mga Disipulo ni Kristo Sic

“Binigyan ko kayo ng halimbawa at ito'y dapat ninyong tularan.” (fn 13:15) Ngunit ang Diyos tumubos sa kanya na kasagutan sa Kristong Kanyang

lamang, na Siyang lumikha sa tao ayon sa kanyang larawan at mula sa kasalanan, ang tanging nagbibigay ng sapat at ganap mga pangunahing katanungan ng lao... na ipinahayag kay Anak na naging tao. Sinuman ang sumunod kay Kristo, ang

ganap na tao, ay siyang higit na nagiging tao. (GS, 41)

PANIMULA 674. Para sa mga Kristiyano, ang moral na pamumuhay ay “pagsunod

kay

Kristo.” Ngunit kung binabanggit natin ang “moral na pamumuhay,” ang una nating naiisip muna ay ang mga batas, mga utos, isang serye ng mga “huwag” at kahindikhindik na parusa kung tayo'y mabigo. Ngunit ang Pananampalatayang Kristiyano ay higit sa isang katipunan ng katotohanan na dapat paniwalaan. Ito ang daan ni Kristo patungo sa buhay (Tingnan CCC, 1696). Ito ang Ebanghelyo ni Kristong pinaniniwalaan at isinasabuhay na siyang magpapasiya sa ating hahantungan bilang mga Kristiyano. Ang kaganapan ng buhay dito sa daigdig ay nangangahulugan, na sa kabila ng di-mabilang na mga pagkilos, pangyayari at suliranin sa pang-araw-araw na buhay, naglalakad tayo sa piling ni Jesus na taga-Nazaret, ang Kristo, na Siyang “ang Daan, ang Katotohanan, at ang Buhay” (Jn 14:6). 675. Ang Kristiyanong moral na pamumuhay, samakatuwid, ay tungkol sa Ebanghelyo. Tungkol ito sa pag-unlad sa pag-ibig at kabanalan. Ito ang proseso ng pagiging tunay na tao (Tingnan RH, 14). Ang Kristiyanong moral na tao ay isang dumaranas sa mapagpalaya at mapagpanibagong presensiya ni Kristo, sa pamamagitan ng biyaya ng Espiritu (Tingnan 2 Cor 3:17: Jn 8:32). Mula sa ganitong karanasan, nangangako ang mga Kristiyanong maging tapat sa kanilang moral na mga pag-uu195

196

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO, ANG ATING DAAN

gali, pagpapasya at gawain tungo sa patuloy na proseso ng pagpapalaya at pagpa. panibago sa mga tao upang maging disipulo ni Kristo. Dahil si Kristo ay Siya na ating “pinanggalingan” na sa pamamagitan niya'y nabubuhay tayo at doon na kung saan ang ating paglalakbay ay hahantong” (LG, 3). Sa gayo'y “mapupuno ang daigdig ng Espiritu ni Kristo at maaaring maging mabisa sa pagkakamit ng katarungan, pag-ibig at kapayapaan” (16, 36). Tinatalakay ito sa PCP II bilang “panlipunang pagpapanibago” (Tingnan PCP II, 256-74: 435-38). 676. Ngunit agad nating matutuklasan na hindi madali ang “pagsunod kay Kristo”--ang buhay ay puno ng hamon. “Mula't sapul pa sa pagbukang-liwayway ng kasaysayan, ang mga tao na hinikayat sa masama ay umabuso sa kanilang kalayaan. Itinalaga nila ang kanilang sarili laban sa Diyos at nagnasang humanap ng kaganapang hiwalay sa Diyos. Ang kanilang di-makatuwirang mga isip ay nadiliman na at ang pinaglilingkuran nila'y ang nilikha sa halip na ang Lumikha. 677. Sa ating sarili, wala tayong kapangyarihang matupad ang utos ni Kristo: “Dapat kayong maging ganap, tulad ng inyong Amang nasa langit” (Mt 5:48). Ngunit pinalalakas tayo ng Diyos sa pagpapahintulot sa ating makibahagi sa buhay ni Kristo Jesus, sa pamamagitan ng Espiritu Santo na tinanggap sa Binyag (Tingnan Ro 6:4). Sa pag-uugnay sa atin kay Kristong ating Muling Nabuhay na Tagapagligtas, bilang kaanib ng Kanyang Katawan---ang Simbahan, ang Espiritung ito ang nagpapalaya at nagbibigay-kapangyarihan sa atin sa bagong buhay upang makatugon tayo sa pagibig ng Diyos sa ating pang-araw-araw na mga salita at mga asal (Tingnan CCC, 1742). Kaya, bilang mga disipulo ni Kristo na nagtataguyod sa isa't isa sa pamamagitan ng biyaya ng Espiritu Santo, nagsasanay tayo ng mapanagutang kalayaan ayon sa mapagmahal na plano ng Diyos, batay sa pagkaunawa ng ating Kristiyanong budhi na unti-unting hinubog. 678. Iminumungkahi ng kabanatang ito ang mga elementong bumubuo ng personal at moral na Kristiyanong pamumuhay: ang may katawan na may kakayahang moral, ang mga taong may kinalaman, ang ating angking dangal batay sa kalayaan at sa sariling pananagutang moral, sa pagpatnubay ng ating budhi, ang panloob na gabay sa pag-unlad sa moral na pag-unlad sa kabutihang asal, sa pamamagitan ng halimbawa ni Kristo, ang biyaya ng Espiritu Santo, at ang mapagmahal na awa ng Ama (Tingnan CCC, 1700-9).

KALALAGAYAN 679. Tayo, ang mga Pilipinong Katoliko na bumubuo sa mahigit 8296 ng ating populasyon, ay may karapatang magmalaki sa ating Kristiyanong Pananampalataya. Natatangi ang ating hilig sa mga prusisyong pangrelihiyon, mga nobena at iba pang mga debosyon kay Kristong ating Tagapagligtas, kay Maria at sa iba pang mga Santo. Napupuno ang ating mga Simbahan sa araw ng Linggo at mga natatanging piyesta. Bukod dito, ang mga di-katagalang kilusan sa ating bansa gaya ng Cursillo, ang

197

NABUBUHAY BILANG MGA DISIPULO NI KRISTO

Charismatic renewal, ang Focolore at iba pang tulad nito ay malinaw na nagpapamalas sa isang malaganap na pananabik upang higit na mapalapit kay Kristo. Malaking kay bilang ng mga Pilipino ang naghahanap ng mga paraan upang lalong mapalapit Kristong kanilang Panginoon. 680. Ngunit waring ang ganitong pananabik para sa espirituwal na pakikipagugnay kay Kristo ay hindi nadarama sa pang-araw-araw na salita at gawa ng ilang ng mga mga deboto. Madalas ang kanilang pagpapakabanal ay walang ibinubunga kaya Paano isyo. pagsasakrip at wad pagpapata d, paglilingko na l mapagmaha gawa ng pagikanilang sa nananatili na ang mga nagpapakabanal na kaanib ng Simbahan ay

ging mga mapagsamantalang may-ari ng lupa, mga usurero, mga mapang-aping amo,

o mga di-mapagkakatiwalaang empleyado? Bakit napakarami sa mga nagsipagtapos sa ating pinakamagaling na mga paaralang Katoliko ang nagiging mga tiwaling opisyal ng gobyerno, mga taksil na asawa 0 mga mandarayang negosyante? Tila nagkayag karoon ng malaking puwang sa pagitan ng panlabas na rituwal na pagpapaha pagsuang alagad: pagiging na ng pananampalatayang Kristiyano, at ng tunay nod kay Kristo sa pagkilos. 681. Tunay na nakapagbibigay-sigla ang wagas na Kristiyanong kabanalan sa totoong Kristiyanong pagsaksi at pagpapakabanal. Ngunit sa Pilipinas ngayon, dalawa ang hamon ng wagas na Kristiyanong pagsaksi ay nangangailangan ng dalawang bagay: 1) sa panloob, na malampasan ng mga Pilipinong Katoliko ang panlabas na ritwalismo at pagiging sunud-sunuran sa lipunan upang maisaloob ang kanilang taimtim na pagdarasal at pagsambang sakramental nang malalim sa kanilang kalooban: 2) sa panlabas, na maitalaga ang kanilang sarili kay Jesu-Kristo at sa lahat ng pinaninindigan Niya sa pang-araw-araw na pagsasagawa ng pananampalataya ayon sa mga moral na prinsipyong Katoliko at sa patnubay ng nagtuturong Simbahan. PAGLALAHAD L. Ang

Moral

na Tagapagpaganap:

: Ang Tao

682. Ang Kristiyanong moral na buhay ay walang iba kundi ang tawag na maging mapagmahal na tao, sa ganap na buhay-kasama-ng-iba-sa-pamayanan sa harap ng Diyos, bilang pagtulad kay Jesu-Kristo. Samakatuwid, ang susi sa moral na buhay ay ang tao na isinasaalang-alang sa liwanag pareho ng katuwiran at pananampalataya. Ang lahat ng karapatang pantao, pansarili at panlipunan, ang lahat ng tungkulin at lahat pananagutang moral, ang lahat ng kabutihang-asal at katangiang moral--ang na: tanong mga sa kasagutan ay nakasalalay nang tuluyan sa mga ibinibigay nating Kanyang sa Kristo, ni alagad isang bilang ? pamayanan ng sino ako bilang tao sa loob Simbahan? Tulad ng ipinahayag sa PCP II: “Paanong mabuhay bilang mga Pilipinong Kristiyano sa ating kapaligiran na laganap ang mga liwanag at mga anino?” (PCP II,

35).

683. Ang “diwang ito ng dangal ng tao ay lalong naikikintal ng palalim

nang

198

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5! KRISTO, ANG ATING DAAN

palalim sa kamalayan ng kasalukuyang tao” (DH, 1). Ang di-matinag na karangalang taglay ng bawat tao... ay ang pinakamahalagang ari-arian ng isang tao. Nagmumula ang kahalagahan nito hindi sa anumang “mayroon” ang isang tao kundi mula sa kung ano siyang tao" (CL, 37). “Samakatuwid, ang puntong aalalayan ng ating buong pagpapaliwanag ay ang tao, buling-buo at lahat sa kanya, katawan at kaluluwa, puso't budhi isipan at kalooban” (G5, 3). Ngunit sino nga ba o ano nga ba talaga ang tao ayon sa katuwiran at sa Kristiyanong Pananampalataya?

684. Mga Katauhan kay Kristo. Para sa mga Kristiyano, ang sagot lamang isalig kay Kristo. “Kay Kristo at sa pamamagitan ni Kristo, nakamit lubos na kamalayan sa ating karangalan, sa mga tugatog kung saan tayo hinihigitang kahalagahan ng ating sariling pagkatao at sa kahulugan ng iral” (RH, 11). “Dahil sa kanyang pagkakatawang-tao, iniugnay ng Anak ng kanyang sarili sa bawat tao sa ilang natatanging paraan” (G5, 22).

ay maaari natin ang itinaas, sa ating pagDiyos ang

685. Ipinahayag ni Kristo kung paano tuwirang nakasalig ang pangunahing dangal ng lahat ng tao sa kanilang pinagmulan, kahulugan at hantungan. Sumasampalataya tayo na nilikha ng Diyos ang lahat ng tao na Kanyang kalarawan at kawangis (Tingnan Gen 1:26) sa pamamagitan ng ating Panginoong Jesu-Kristo, “na sa pamamagitan niya'y nilikha ang lahat ng bagay at sa pamamagitan din niya'y nabubuhay tayo” (1 Cor 8:6). Naniniwala tayo na tinubos tayo sa pamamagitan ng dugo ni Kristo (Tingnan Ef 1:7, Co 1:14), at pinabanal sa pamamagitan ng nananahang Espiritu Santo (Tingnan Ro 8:14-16: 1 Cor 6:19). Naniniwala tayo na tinatawag ang lahat ng tao na maging mga anak ng Diyos (Tingnan 1 Jn 3:1) na nakatalaga para sa buhay na walang hanggan ng pinagpalang pakikiisa sa Ama, sa Anak Niyang Nagkatawangtao at Muling Nabuhay, at sa Kanilang Espiritu Santo (Tingnan CCC, 1692). 686. Gayunman, sa kabila ng matatag nilang paniniwala sa mga saligang ito ng katotohanan ng Pananampalatayang Kristiyano, hindi nauunawaan ng maraming Katoliko kung paano nakaugnay ang mga katotohanang ito sa kanilang pang-arawaraw na moral na mga asal, pagkilos at pagpapasya. Kung tuwirang maiuugnay lamang ang mga sinasampalatayanang katotohanang ito sa sariling karanasan ng mga Pilipino bilang mga tao, saka lamang magiging makabuluhan ito sa kanilang moral na pamumuhay. Samakatuwid, kailangang maiugnay natin ang mga Kristiyanong katotohanang ito sa karaniwang karanasan ng “pagiging isang Pilipino.” Kahit madalas na ang mga katangiang ito ng ating sariling pagkatao ay ating winawalang-bahala, gayunman kailangan pa rin nating maging mulat sa mga ito upang makamit ang tunay na pagkilala sa sarili at sa ating mga ugnayan sa iba at sa Diyos. ll. Mga Taong Nasa Karanasan 687. Ang mga tao'y likas na bukas at nakikipag-ugnay sa iba. Walang taong nagiisa, umuunlad tayo sa ganap nating pagkatao sa pamamagitan lamang ng pakikiugnay sa iba. Namumukod-tangi tayong mga Pilipino sa bagay na ito: sinasabing “kailanma'y hindi nag-iisa ang Pilipino.” Natatalos natin na ang pagiging tao ay na-

|

| l3 li

NABUBUHAY

BILANG MGA DISIPULO NI KRISTO

199

ngangahulugan ng pagiging sa pamamagitan ng iba (ang paglilihi, pagsilang at pagpapalaki sa atin), ang pagiging kasama ng iba (ating pamilya, mga kaibigan, mga kapitbahay, mga kasamahan sa trabaho), at pagiging para sa iba (pag-ibig, paglilingkod). Ganito ang pagkalikha sa atin ng Diyos--bilang mga taong panlipunan. Ganito kung paano tayo tinubos ni Kristo--bilang isang sambayanan. Ganito kung paano kumikilos sa atin ang Espiritu Santo na hindi lang sa panloob kundi kasama natin bilang bayan ng Diyos na naglalakbay tungo sa pangkalahatang hantungan natin sa Diyos. 688. Ang mga tao'y nilalang na may kamalayan na batid ang kanilang panlabas na mga kilos. Taglay natin ang ganitong pagkakilala sa sarili sa pamamagitan ng ating pagka-alam at pagkukusang-loob (Tingnan CCC, 1704-7: GS, 14-17). Samakatuwid, sa ating maliit na paraan, “inilalarawan” natin ang walang-hanggang kaalaman at pagmamahal ng Manlilikha. Ito ang batayan ng ating moral na pamumuhay. 689. Ang mga tao ay espiritung nasa katawan. dinidiin nito ang pagkakaisa ng ating “katawan at kaluluwa.” Mahalagang bahagi ng ating pagiging tao ang ating katawan hindi lang bilang “kasangkapan” na ating “ginagamit” ayon sa ating hilig. Salungat sa mga humahawak sa katawan at ginagawa itong bukal ng kasamaan, itinuturing ng Pananampalatayang Kristiyano ang katawan bilang “mabuti at kagalanggalang dahil nilikha ito ng Diyos at muling bubuhayin sa huling araw” (GS, 14). Bukod pa rito, lalong pinahalagahan ng Diyos Anak ang katawan sa Kanyang Pagkakatawang-Tao “Naging tao ang Salita at siya'y nanirahan sa piling natin” (Jn

1:14). At binabalaan tayo ni San Pablo: “Hindi ba ninyo alam na ang inyong katawan ay templo ng Espiritu Santo na nasa inyo at tinanggap ninyo mula sa Diyos.... Kaya't gamitin ninyo ang inyong katawan upang maparangalan ang Diyos” (1 Cor 6:19-20). Naihahayag ang lahat ng ating pakikiugnay sa iba at sa Diyos sa pamamagitan ng ating mga katawan, na mga “likas na sakramento” ng ating kalalimang espirituwal. 690. Ang mga tao ay makasaysayang katotohanan. Tayo'y mga manlalakbay na nasa daan, na unti-unting nagiging ganap sa ating mga sarili sa paglipas ng panahon. Sa paggamit ng kalayaan, nagpapasya tayo para sa ating sarili at hinuhubog ang ating sarili: sa ganitong pag-unawa, tayo ang sarili nating sanhi. Umuunlad tayo bilang mga taong nasa mga naaaninaw na yugtong masusing ipinaliliwanag ng makabagong sikolohiya. Isinasalaysay sa kasaysayan ng kaligtasan sa Biblia ang kumikilos na ugnayan ng mabuti't masama, ng tagumpay at kabiguan sa buhay ng mga dakilang tao sa Biblia. Inaalala rito kung paanong unti-unting dinala ng Diyos ang Kanyang Bayang Hinirang sa isang malinaw na pagkaunawa at higit na mataas na antas ng moral na pag-unawa sa kanilang sariling pagkatao at sa Diyos mismo. 691. Ang mga tao ay namumukod-tangi ngunit likas na magkakapantay. Sa kabila ng mga pagkakaibang pisikal, sa kaisipan at kakayahang moral, likas nating nauu-

nawaan bilang tao, sa ilang mahalagang paraan, na magkakapantay tayong lahat. Ganito ang paliwanag ng ating pananampalataya: “Taglay ng lahat ng tao ang makat-

wirang kaluluwa at nilikha siyang kalarawan ng Diyos: pareho ang kanilang kalikasan at pinagmulan. Dahil sa pagkakatubos sa kanila ni Kristo. Pareho silang may banal na

200

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAAN

tawag at hahantungan: mayroon ditong isang pangunahing pagkakapantay sa pagitan ng lahat ng tao” (GS, 29). Ngunit tinatawag ang bawat isa sa atin na “ilarawan” ang Diyos sa isang bukod-tanging paraan--kumbaga walang ibang “makapapalit sa ating lugar.” Sinasabi ni Kristo sa bawat isa sa atin: “Huwag kang matatakot, ililigtas kita. Tinawag kita sa iyong pangalan, ikaw ay akin” (Isa 43:1). Samakatuwid, sa loob ng pangunahing pagkakapantay ng lahat ng tao, kinikilala natin ang

bukod-tanging kakanyahan ng bawat tao. 692. Isinasalig rin ng pangunahing pagkakapantay ng bawat tao ang pakikilahok at pagkakaisa ng lahat ng tao. “Dahil ang Diyos Ama ang pinagmulan at layunin ng lahat ng tao, tinatawag tayong lahat na maging magkakapatid. Samakatuwid, kung tinatawag tayo ng magkaparehong hantungan na parehong makatao at makalangit, makakaya natin at dapat nating pagtulung-tulungan ang pagtatayo ng daigdig sa tunay na kapayapaan” (GS, 92). Ill. Kalayaang

Pantao

693. Sa buong daigdig ngayon ay may di-mapapantayang sigasig para sa kalayaan upang makahulagpos sa lahat ng mga lumang istruktura ng kaapihang pulitikal, pagtatangi dahil sa lahi, kawalan ng katarungan sa ekonomiya, at mapaniil na kaugaliang pangkultura. “Lalong lumalakas ang hamon sa taong kumilos alinsunod sa kanilang sariling pagpapasya, na damahin at gamitin ang kalayaan na may pananagutan, hindi dahil sa pamimilit kundi ibinubunsod ng pagpapahalaga sa tungkulin” (DH, 1). Dahil “isang mensahe ng kalayaan at puwersa ng pagpapalaya ang Ebanghelyo ni Jesu-Kristo,” (ITL) nakikilala natin dito ang “isang tunay na palatandaan ng presensiya at balak ng Diyos... dahil isang naiibang palatandaan ng banal na larawan ang tunay na kalayaan sa loob ng tao” (GS, 11 at 17). 694. Ngunit napakadaling ipagkamali ang kalayaan ng tao sa basta't “gagawin ko ang gusto ko.” Ang tunay na kalayaan, ay hindi “karapatang sabihin at gawin ang kahit na ano kundi ang “gawin ang mabuti” (Tingnan CCC, 1740). Hindi ko ito sariling karapatan, kundi isang kalayaang ibinabahagi rin ng ibang tao sa pamayanan. Hindi ito matatagpuan sa pang-aapi, panlilinlang, o kamangmangan, kundi sa katotohanan. Ang mga salita ni Kristo, “ang katotohanan ang magpapalaya sa inyo” (Jn 8:32) ay nagtatalaga sa katotohanan bilang kondisyon para sa tunay na kalayaan at isang babala rin laban sa “bawat uri ng mapaglinlang na kalayaan, bawat mabababaw at may-kinikilingang kalayaan, bawat kalayaang hindi pumapaloob sa buong katotohanan tungkol sa tao at sa daigdig” (RH, 12). Ang mga umiibig sa tunay na kalayaan ay (yaong mga taong) nakapagpapasiya sa sarili nilang pakiwari at sa liwanag ng katotohanan. Pinamamahalaan ang kanilang mga gawain sa diwa ng pananagutan, at pinagsisikapang makamit ang totoo at ang matuwid (DH, 8). “Ang mga haligi ng kalayaang ito ay ang mga katotohanan tungkol kay Jesus na Tagapagligtas, ang mga katotohanan tungkol sa Simbahan, at ang katotohanan tungkol sa tao at ng kanyang dangal” (ITL, XI, 5).

NABUBUHAY

BILANG MGA DISIPULO NI KRISTO

201

695. Ang Kalayaan mula sa tunay na kalayaan ng tao ay maraming aspeto. Karaniwan tayong nagiging mulat lamang sa kahalagahan ng ating kalayaan kung pinipilit tayong gumawa ng isang bagay na labag sa ating kalooban. Pagkatapos natutuklasan natin kung gaano tayo naghahangad na maging malaya mula sa mga bagay na ipinipilit sa atin. Ngunit ang ganitong “kalayaan mula sa” lahat ng mga pagbabawal ay madalas nagreresulta sa pagsunod sa mga makasariling hangarin o sa mga bulag na pala-palagay sa halip na hanapin kung ano ang tunay na mabuti. Kaya't binabalaan tayo ni San Pablo: Pinalaya tayo ni Kristo upang manatiling malaya. Magpakatatag nga kayo, at

huwag nang paaalipin uli! Mga kapatid, tinawag kayo upang maging malaya. Ngunit huwag ninyong gamitin ang inyong kalayaan upang masunod ang pita ng laman, kundi maglingkod kayo sa isa't isa dahil sa pag-ibig. Ito ang sinasabi ko sa inyo: ang Espiritu ang gawin ninyong patnubay sa inyong buhay at huwag ninyong susundin ang pita ng laman. (Ga 5:1, 13, 16) At idinaragdag pa ni San Pedro: “Kayo'y malaya, subalit ang kalayaa'y huwag ninyong gagawing dahilan sa paggawa ng masama kundi mamuhay kayo bilang mga alipin ng Diyos'(1 Ped 2:16). 696. Samakatuwid, ang tunay na kalayaan ay kinapapalooban, una sa lahat, ng kalayaan mula sa lahat ng mga humahadlang sa ating tunay na pagiging ganap sa sarili kasama ng iba sa pamayanan. Ilang halimbawa nito ay ang panloob na hadlang tulad ng kamangmangan, o ang ating mga mapanggulong kapusukan, mga pagkatakot, mga kakulangan sa pagkatao, mga masasamang asal, mga maling palagay o mga kaguluhan ng isip at damdamin, at ang panlabas na mga puwersa tulad ng karahasan o maging ang mga pagbabanta ng karahasan. Ang mga hadlang na ito sa tunay na kalayaan ay karaniwang mauugat sa tatlong pinagmumulan: biyolohikal, na kinabibilangan ng mga namanang kapansanan at mga depekto pati na rin ang mga panlabas na sangkap tulad ng droga: sikolohikal, o panloob na puwersa, kabilang na ang mga nagmumula sa kabila ng kamalayan: at ang mga panlipunanag puwersa tulad ng mga hadlang na pangkabuhayan, pulitikal at pangkultura na sumisiil sa karapatan tungo sa kalayaan (Tingnan CCC, 1740). Ang lahat ng mga bagay na ito'y nakapapawi sa ating kalayaan at gayundin sa palagay na moral at sa ating pananagutan (Tingnan CCC, 1735). Ngunit ang pinakamalaking isahang hadlang sa tunay na kalayaan ay ang KASALANAN. Ang pagpapalaya sa tunay na kalayaan ay nangangahulugan ng “pagpapalaya unang-una mula sa radikal na pagkaalipin sa kasalanan” (Mga Turo sa Kristiyanong Kalayaan at Pagpa-

palaya, 23). 697. Kalayaan para sa. Ngunit maliwanag na nakatuon itong kalayaan mula sa ikalawang kalayaan, ang higit na mahalagang “kalayaan para sa.” Higit pa paglaya mula sa lahat ng hadlang sa tunay na kalayaan ay ang kalayaan para pag-unlad bilang ganap na mga tao at mga anak ng Diyos na nakikibahagi buhay ni Kristo, ang ating Tagapagpalaya, sa pamamagitan ng kanyang Espiritu.

sa sa sa sa Ito

202

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---SI KRISTO, ANG ATING DAAN

ang kalayaang natatagpuan sa tunay na pag-ibig. Mula rito sa maraming aspeto ng kalayaan, ang tinatalakay lamang natin dito ay ang personal na dimensiyon: ang panlipunang dimensiyon nito ay ipaliliwanag sa susunod na kabanata. Lumilitaw ang dalawang antas ng “kalayaan mula sa” ng indibiduwal na tao: 1) ang kalayaan sa pagpili na sa pamamagitan nito'y pinamamahalaan ko ang aking mga moral na pagkilos, at 2) ang pangunahing kalayaan ng aking sarili. Sa unang antas, may kakayahan tayong piliin ang kumilos nang ganito o ganoong paraan, na gumawa ng mabuti o ng masama. Ngunit sa palagiang pagpili na gawin ang mabuti, unti-unti tayong nagiging taong mapagmahal, ang ikalawang antas (Tingnan VS, 6568). Ipinapakita nito kung paanong ang ating personal na “kalayaan para sa ay parehong isang proseso at isang gampanin. Sa pamamagitan ng ating malayang pagpili, at pagsisikap na mapagtagumpayan ang mga hadlang mula sa panloob at panlabas na gampanin, unti-unti tayong umuunlad (proseso) tungo sa tunay at ganap na pangunahing (pansariling) kalayaan. 698. Kalayaan ng mga Anak ng Diyos. Ang layunin ng prosesong ito at ng personal na kalayaan ay upang “palayain sa pagkaalipin nito sa kabulukan, at makahati sa maluwalhating kalayaan ng mga anak ng Diyos” (Ro 8:21). Pinalaya tayo ni Kristo nang bigyan niya tayong lahat ng kapangyarihang supilin ang kasalanan at mapanumbalik ang kahulugan ng ating kalayaan upang makamtan natin ang mabuti at maisakatuparan ang ating tawag bilang mga anak ng Diyos (Tingnan CCC, 1741). Ang kalayaang “makamtan ang mabuti” ay nangangahulugang “kumilos nang gaya ng ginawa mi Kristo”--upang maisalamin sa buhay ang pagka-Ama ng Diyos bilang mga inampong anak ng Ama kay Jesus na Anak, at sa pamamagitan ng nananahang Espiritu ni Jesus. Ipinangako ni Kristo, ang Espiritu Santo ay nananahan sa loob natin na lumilikha ng puwang para sa ating kalayaan at ginagawa tayong buhay. “Kung saan naroon ang Espiritu ng Panginoon, naroroon din ang kalayaan” (2 Cor 3:17. Tingnan CCC, 1742). 699. Samakatuwid, ang kapangyarihan ng Espiritu ni Kristong nananahan sa atin ang nagpapalaya sa atin mula sa kasalanan, sa batas at kamatayan (Tingnan Ro 5), para sa isang buhay ng mapagmahal na paglilingkod sa ating kapwa-tao, kung saan natatagpuan natin ang ating tunay na sarili sa pagtulad kay Kristo Jesus na ating Panginoon. Sapagkat “ang bunga ng Espiritu ay pag-ibig, kagalakan, kapayapaan, katiyagaan, kabaitan, kabutihan, katapatan, kahinahunan at pagpipigil sa sarili” (Ga

5:22-23).

700. Paggamit ng Mapanagutang Kalayaan. Ngunit paano nating matututuhang gamitin ang ating kalayaan nang may-pananagutan? Bilang Kristiyano nalalaman natin kung ano ang mabuti sa liwanag ng Ebanghelyo at karanasan ng tao. “Dahil ang pananampalataya ay nagbibigay ng bagong kaliwanagan sa lahat ng bagay at naghahayag ng layunin ng Diyos para sa ating buong gampanin. Sa gayon pinapatnubayan nito ang ating pag-iisip tungo sa mga kalutasang tunay na makatao” (GS, 11). Kumikilos ang “bagong liwanag” na ito sa ating moral na pamumuhay sa pamamagitan ng ating budhi, “ang pinakatagong kaibuturan at kanlungan ng isang tao kung

NABUBUHAY BILANG MGA DISIPULO NI KRISTO

203

saan nag-iisa siyang kasama ng Diyos: kung saan ang tinig ng Diyos ay umaalingawngaw sa kanyang kailaliman” (G5, 16). Ang budhing moral ang pahiwatig ng batas ng Diyos na nagpapaliwanag kung ano ang mabuti at kung ano ang masama. Hinahatulan nito ang ating asal, pinapahintulutan ang mabuti at sumusumpa ang masama (Tingnan Ro 1:32: CCC, 1778). Samakatuwid, ang ating budhi ang nagtuturo sa atin kung paano nating mamahalin ang Diyos at ang ating kapwa sa ating pang-araw-araw na pag-iisip, mga pananalita at pagkilos. IV. Budhi 701. Para sa maraming Pilipino, ang budhi ay nauunawaan bilang isang uri ng panloob na tinig (tinig ng budhi) na pumapatnubay. Maaari itong mangahulugan ng ating pangunahing pagnanais sa mabuti, ang “ang tinig na laging tumatawag sa ating mahalin ang mabuti at iwasan ang masama.” Mas tiyak, ito'y nangangahulugan ng paglalapat ng mga tuwirang pamantayang moral sa ating mga partikular na kilos: “Kung kailangan, ang tinig ng budhi ay maaaring mangusap sa ating mga puso nang mas tiyak: gawin ito, iwasan iyon.” Sa ganoon, kumikilos ang budhi bilang ang ating pinakamalapit na pamantayang moral (VS, 60) kapag pinagninilayan ang mabuti sa masama (Tingnan CCC, 1796). Sa ganang atin, nahihiwatigan at kinikilala natin ang mga kautusan ng banal na batas sa pamamagitan ng budhi. Sakop ang lahat ng ating gawain, ating tapal na sundin ang ating budhi upang makapunta sa Diyos, na lumikha sa atin para sa Kanya. (DH, 3) Ang pagsunod sa budhi ang “ating tunay na dangal, sa pamamagitan nito tayo hahatulan” (G5, 16: Tingnan Ro 2:15-16). 702. Karaniwang may maling pagkaunawa ang sumusulpot rito. Paano ba ako magiging malaya kung “nasasakop”. ako, may moral na pangangailangan na sumunod sa batas na moral at sa utos ng budhi? Tuwirang nababatay ang hinaing na ito sa maling pagkaunawa sa kalayaan bilang “paggawa kung ano ang gusto kong gawin.” Ang ating likas na pagnanais tungo sa paggamit ng kalayaang nakasentro sa makasariling paggamit ng kalayaan ay napakalalim na tanging ang mapagpalayang biyaya ng Diyos ang siyang makakatulong sa ating kumilos laban sa ganitong umiiral na bisa ng kasalanang-mana (Tingnan G5, 17). 703. Ang totoo ay may lakip ang kalayaan ng budhi na isang tumutugong tungkuling igalang ang kalayaang taglay rin ng iba. May karapatan ang bawat tao, katutubo sa kalikasan ng tao, na kikilanlin at igagalang bilang taong malaya at maypananagutan (Tingnan CCC, 1931, GS, 27). Samakatuwid, malayo sa pagwasak ng tunay na kalayaan, ang tungkuling moral ay patungkol lamang sa ating malayang pagiisip, mga salita at mga gawa, at gumagabay tungo sa makatotohanan at tunay na kalayaan. Tuwing sinisikap nating mapalaya ang sarili mula sa moral na batas ng Diyos at maging malaya sa Diyos at malayo sa pagkakamit ng tunay at totoong kalayaan, winawasak natin ito.

204

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5! KRISTO, ANG ATING DAAN

Kahanga-hangang naipaliwanag ng Vaticano II ang parehong pag-iral ng nakikitang kabalintunaan sa pagitan ng kalayaan at tungkuling moral: “Tinatawag tayo ng

Diyos na paglingkuran siya sa Espiritu at sa katotohanan. Samakatuwid, sinasakop tayo ng budhi ngunit hindi sapilitan... pinapatnubayan tayo ng sarili nating pagpapasiya at upang tamasahin natin ang kalayaan” (DH, 11). 704. Paghubog ng Budhi. Hindi “awtomatiko” ang ating budhi. Unti-unti itong nahuhubog sa pamamagitan ng marami at masalimuot na mga bagay na pumapaloob sa ating paglaki sa pagiging ganap na Kristiyano. Ang paghubog sa loob ng pamilya, sa batayang aralin at katesismo sa Pananampalataya, mga kinaugalian nating asal at pagpapahalaga, mga kaibigang kasabay nating lumaki sa paaralan, at ang mas malawak na panlipunang kapaligiran ng pamayanan--lahat ng ito'y nakakaimpluwensiya sa paghubog ng budhi. Napakahalaga sa wastong pag-unawa ng ating budhi ang kinakailangang dimensyon ng pakikiugnay. Hindi kailanman nahihiwalay ang patuloy nating moral na karanasan sa unti-unting paghubog ng ating budhi. Sa halip, laging nasasangkot rito ang di-mabilang na pakikipag-ugnayan natin sa ating mga magulang, tagapag-alaga, kamag-anak, kaibigan, guro, madre't pari sa loob ng mga samahang panlipunan ng pamilya, paaralan, parokya at pamayanan. 705. Lalo nating namamalayan ang pangangailangang humubog ng tamang budhi kapag ang mga pangyayari sa buhay ay humahamon sa ating gumawa ng mahihirap na pagpapasiya. Sa masalimuot at makabagong kapaligiran kalakip ang mga bagong pinakikiramdaman (hal. pagkakaisa, panlipunang katarungan, kapayapaan), at ang mga bagong pangangailangan at inaasam (pantay na karapatan, kilusang mapagpalaya, kilusang nagtatanggol sa kababaihan), higit na nagiging mahirap at kulang sa katiyakan ang moral na paghahatol. Sa ganitong mga pagkakataon, kung saan madalas nagkakaroon ng makatuwirang pagkakaiba ang mga Katoliko, kinakailangang mag-ingat tayong hindi ituring ang ating mga palagay na katumbas ng kapangyarihan ng Simbahan (6S, 43). Sa halip, kinakailangan natin ng budhing parehong naliliwanagan at husto sa kaalaman (Tingnan CCC, 1783-85). 706. Mga Antas ng Budhi. Nauunawaan natin na ang “paghubog sa budhi” ay isang habang-buhay na gampanin. Simula sa pinakabatang gulang, ginigising nito ang bata sa karunungan at pagsasanay sa panloob na batas na kinikilala ng budhi”

(CCC, 1784).

Kinikilala ang mga pag-unlad sa larangan ng sikolohiya, pedagohikal at intelektwal na mga agham. Kailangang tulungan ang mga bata at kabataan upang mapaunlad nang maayos ang kanilang mga katangiang pisikal, moral at intelektwal. Kailangan silang sanayin upang magkamit nang papahusay na diwa ng pananagutan.... Ang mga bata at kabataan ay may karapatang mahikayat na makapagpasiya nang mahusay batay sa mabuting budhi at isakatuparan ito nang may pansariling pananagutan (GE, 1).

707. Paghubog sa Budhing Kristiyano. Ngunit upang mahubog ang budhi ng isang disipulo ni Kristo, maliwanag na ang susi ay si Kristo at ang Kanyang Espi-

NABUBUHAY BILANG MGA DISIPULO NI KRISTO

205

ritu, na nararanasan sa loob ng sambayanan ni Kristo, ang Simbahan. Nagaganap ang mapanghubog

na pamamaraang

ito sa pananampalataya

at sa pamamagitan

ng

panalangin, sa pamamagitan ng pagsunod sa Salita ng Diyos at mga turo ng Simbahan, at pagiging bukas sa mga biyaya ng Espiritu Santo. Nakakatulong din ang mapanuring pagninilay-nilay sa mga pangyayari at karanasan sa ating buhay sa pagbuo ng mga pagpapasyang moral. Nahuhubog ang budhing Kristiyano sa panlabas na pagsasabuhay natin ng pananampalataya. Binibigyang-diin ang dalawang salik sa paghuhubog: 1) mga salik na nauukol sa “puso” gaya ng pagbabasa at pagninilay-nilay sa mga turo at kilos ni Kristo, at ang ating panalanging mapandama at buhay mula sa sakramento na kung saan nakakatagpo natin ang Kristong Muling Nabuhay: 2) mga salik na nauukol sa “isipan”--pagtalima “sa mga banal at tiyak na doktrina ng Simbahan na siyang may tungkuling ituro ng Katotohanan na si Kristo mismo at maging ang tungkuling ipahayag at magpatotoo sa mga patakaran ng kaayusang moral na kalikasan ay nagmumula mismo sa pagkatao (DH, 14). 708. Mga Uri ng Budhi. Ibinubukod ni San Pablo ang mga mabuting tao sa masama batay sa kanilang pananampalataya at sa mabuti o masamang budhi. Pinaaalalahanan niya si Timoteo: “Taglayin mo lagi ang pananampalataya at malinis na budhi. May mga taong hindi sumunod sa kanilang budhi, at dahil dito'y winasak nila ang kanilang pananampalataya” (1 Tim 1:19). Nagbabala rin siya laban sa “panlilinlang ng mga sinungaling na ang mga budhi'y may tatak ng pagiging alipin ni Satanas” (1 Tim 4:2), at “sa masasama at di nananampalataya... marumi ang kanilang budhi at isipan” (Tito 1:15). Ipinapahayag nito ang natatanging kahalagahan ng budhi sa pagiging isang tunay na tao at alagad ni Jesu-Kristo. 709. Ngunit may pagkakataong ang budhi'y nagkakamali rin kahit na sa mga matapat na mananampalataya--napagkakamalan nating mabuti ang sa katunayan ay masama, o masama ang mabuti. “Madalas nagkakamali ang budhi mula sa di-masupil na kamangmangan nang hindi naman nakawawala ng dangal nito” (GS, 16: Tingnan CCC, 1791-93). Samakatuwid, bahagi ng paghuhubog ng budhi ang pagtatama sa mga kamalian nito sa pamamagitan ng tagubilin tungkol sa mga makabuluhang moral na pagpapahalaga at mga alituntuning nagbibigay ng wastong pananaw sa moral na pagsaksi ni Kristo. “Habang higit na nananaig ang wastong budhi, higit na maisasantabi ng mga tao o grupo ang bulag na pamimili at napagsisikapang mapatnubayan sa pamamagitan ng mga tuwirang pamantayan ng moral na asal” (65, 16). 710. Sa ibang mga pagkakataon, nakararanas tayo ng pagkabagabag ng budhi-kapag naguguluhan tayo dahil sa pagkilos nang salungat sa ilang pamantayan o alituntunin. Ang ganitong pagkabagabag ng budhi ay maaaring bunga ng isang tunay na budhing Kristiyano--kapag kumilos tayo nang taliwas sa Ebanghelyo. Ngunit maaari din namang ang pagkabagabag ng budhi ay bunga lamang ng kahihiyan dahil sa paglabag sa itinuturing na “bawal” sa lipunan o kultura. Kaya't ang paghubog sa isang tunay na budhing Kristiyano dito ay nangangahulugan ng paglilinaw sa kaibahan sa pagitan ng tunay na moral na pagkabagabag (ang tunay na “panunurot ng budhi”) at ng bagabag na damdaming dulot ng sikolohikal na kadahilanan na walang

206

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAAN

anumang pagkakamaling moral. “Naglalaho ang [tunay na] kahulugan ng kasalanan kapag itinutumbas ito sa mapanglaw na damdamin ng pagkabagabag o sa di-mabigat na paglabag lamang ng mga patakaran o mga alituntunin ng batas” (RP, 18). 711. Gawain ng Budhi. Tinalakay sa Kabanata 15 ang mga pamantayang moral na ginagamit ng ating budhi sa pagkilatis ng mabuti sa masama. Sa bahaging ito'y nais nating talakayin kung ano lamang ang nagpapabuti o nagpapasama sa ating mga kilos. Ano ba ang pinagpapasiyahan ng budhi? Kinaugalian nang bigyan-diin ang tatlong dimensiyon ng bawat gawaing moral: 1) ang kilos na pinili, 2) ang nilalayon, at 3) ang kalagayan (Tingnan CCC, 1750-56). Ang tatlong ito ay dimensiyon ng iisang pagkilos na moral: kaya't kailangan itong ituring na magkakasama upang makagawa ng isang maayos na pagpapasiyang moral. Dahil malilimutan ang taong tagapagpaganap at ang kalagayan kung pagtutuunan lamang ng pansin ang “kilos na pinili.” Makakaligtaan naman ang tunay na kalikasan ng kilos na moral kung ang “nilalayon” lamang ang bibigyang-pansin: hindi sapat na katuwiran ang mabuting nilalayon upang gumamit ng paraang masama. Sa panghuli, ang pagsasaalang-alang lamang ng kalagayan ay magbibigay-daan sa pagpikit ng mata sa tunay na kalikasan ng kilos na pinili at ng lahat ng pamantayang moral.

PAGBUBUO 712. Binalangkas sa itaas (Tingnan, bilang 684-91) ang mga doktrinang nakasalig sa likas na dangal ng bawat tao, at sa gayo'y ng buong moral na buhay ng Kristiyano. Likas na iniisip nating mga Pilipino ang Diyos bilang Manlilikha, at sa ilang paraan, bilang huling hantungan ng lahat. Subalit para sa marami sa atin, tila “napakalayo” ng dalawang katotohanang ito sa ingay at gulo ng pang-araw-araw na buhay. Kinakailangan ang isang mas tuwiran na karanasan at pag-uudyok. Para dito, kailangan ang isang katulad ng personal na karanasan ni Pablo sa Muling Nabuhay na Kristo na katotohanan ang sinasabi ko: hindi ako nagsisinungaling. Saksi ko rin ang Espiritu Santo na malinis ang aking budhi” (Ro 9:1). Kung ang mga katotohanang nakapaloob sa Kredo ay hahayaang manatiling mahirap unawain at hiwalay sa tao mawawalan ito ng kakayahang makaganyak ng palagiang pagsisikap na kinakailangan sa matapat na pagsunod kay Kristo bilang tunay na alagad--isang taong unti-unting natutuhan kung paanong “huwag umibig sa pamamagitan ng salita o wika lamang: ipakita ang tunay na pag-ibig sa pamamagitan ng gawa” (1 Jn 3:18). 713. Ang matinding pangangailangan ng motibasyon ay naglalahad ng likas na lugar ng panalangin at ng pagsambang sakramental para sa Kristiyanong moral na pamumuhay. Ang malaman kung ano ang mabuti at masama ay hindi kagaya ng paggawa ng mabuti at pag-iwas sa masama. Muli nating halimbawa si Pablo: malinaw niyang ipinakitang walang kakayahan ang Batas na magkaloob ng kapangyarihang maging tapat dito. Tanging si Kristo lamang ang magliligtas sa atin mula sa kasala-

NABUBUHAY

BILANG MGA DISIPULO Nf KRISTO

207

nan at kamatayan para sa tunay na buhay sa pamamagitan ng kanyang Espiritu. Samakatuwid, wala tayong kapangyarihang mabuhay bilang mga “anak ng Diyos” kung wala tayong natatanging kaugnayan kay Kristong ating Panginoon---na nagsimula, isang kaugnayan na inaruga, pinaunlad at itinaguyod sa pamamagitan ng panalangin at sakramento. 714. Inilahad sa kabanatang ito ang mga pangunahing dimensyon ng pagiging tagasunod ni Kristo sa liwanag ng katuwiran at ng Pananampalataya. Ang mabuhay bilang isang alagad ni Kristo ay ang tumugon sa Diyos bilang a) isang tao: may malay, nabubuhay sa kasaysayan, natatangi, nakikipag-ugnay, may espiritung nasa katawan na may likas na dangal--nilikha, tinubos, nabibiyayaan ngayon para sa buhay na walang hanggan: b) isang malayang sarili, na tinawag mula sa lahat ng pagkaalipin tungo sa isang tunay na Kristiyanong pananaw at pag-uugali, at may pananagutang tumuklas ng tunay na mabuti, at winawari sa pamamagitan ng k) budhing Kristiyano na hinubog sa pamamagitan ng pamamahala sa sariling kalayaan tungo sa persona at mensahe ni Jesu-Kristo, ang sentro ng pagtuklas sa sarili at pagkakakilanlan bilang Kristiyano.

MGA TANONG AT MGA SAGOT 715. Ano ang “moral na pamumuhay” para sa Kristiyano? Ang Kristiyanong moral na pamumuhay ay pagsunod kay Kristo: e sa lahat ng ating mga pang-araw-araw na mga pagkilos, mga pagpahalaga at mga asal, . pinalalakas sa pamamagitan ng mapagpalaya at mapagpanibagong piesei siya ni Kristo, e sa pamamagitan ng biyaya ng kanyang Espiritu, e sa loob ng sambayanang Kristiyano. Ito'y isang pagtugon lamang sa tawag ng Ebanghelyo na maging mga taong mapagmahal, sa kaganapan ng buhay-kasama-ng-iba-sa-sambayanan sa harap ng Diyos, bilang pagtulad kay Kristo. 716. Ano ang suliranin ang karaniwang inihaharap ng “moral na pamumuhay”? Nakakaranas tayong lahat ng maraming mga paghamon at panunukso na parehong nagmumula sa ating sariling kalooban at sa labas, laban sa paggamit natin ng ating kalayaan nang mapanagutan. Karaniwan ngang nahihirapan tayo na palagiang “gumawa ng mabuti at umiwas sa masama.” 717. Paano makatutulong sa atin ang Kristiyanong pananampalataya sa pagunawa sa ganitong kalagayan? Nakatutulong ang Kasulatan at ang turo ng Simbahan na makilala natin ang ganitong kalagayan bilang pangkalahatang kalagayan ng tao na dulot ng “Pagkakasala”

208

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI/ KRISTO, ANG ATING DAAN

sa pinagmulan ng ating lahi. Samakatuwid, may isang pundasyon ang personal at moral na suliranin natin na malalim pa sa anumang makakaya natin sa ating sarili kapag wala ang mapanubos na kapangyarihan ni Kristo. 718. Ano ang susi sa Kristiyanong moral na pamumuhay? Ang susi sa Kristiyanong moral na pamumuhay ay ang ating karangalan bilang tao, na nilikha ng Diyos, tinubos ni Kristo, at pinabanal ng Espiritu Santo, at itinalaga sa buhay na walang-hanggan kasama ng Diyos. 719. Paano natin nararanasan ang ating sarili bilang mga tao? Nararanasan natin ang ating sarili bilang mga espiritung nasa katawan, may kamalayan sa makasaysayang proseso ng ating paglaki at pag-unlad sa patuloy na pakikiugnayan sa iba, na ating likas na kapantay ngunit natatangi sa atin. 720. Ano ang tunay na kalayaang pantao? Ang tunay na kalayaang pantao ay isang ibinabahaging kakayahan na kasama ng iba sa sambayanan para makapamili--hindi ng kahit ano na lang--kundi kung ano ang mabuti, upang tayo ay maging tunay na sarili. Kinabibilangan ito ng parehong: e kalayaan mula sa anumang humahadlang sa ating pagiging tunay na sarili kasama ng iba sa sambayanan, at e kalayaan para sa paglaki bilang ganap na mga tao sa harap ng Diyos at ng ating kapwa tao sa tunay na pag-ibig. 721. Paano nararanasan ang kalayaang pantao? Nararanasan natin ang kalayaan nang pinakalikas sa ating mga malalayang pagpiling kumilos o hindi kumilos, ang gumawa o hindi gumawa ng isang bagay. Tinatanggap natin ang pananagutan sa mga kilos na ito. Bukod sa ating sariling mga malayang kilos nandiyan ang kalayaan ng ating mismong sarili na dahan-dahang nahuhubog ng ating mga malayang kilos. Madalas na tinatawag na “saligang kalayaan” o mapagpipilian, hindi ito isang katawagan sa sikolohiya kundi tumutukoy ito sa ating “moral na pagkatao” bilang isang tao. 722. Ano ang kahulugan ng “kalayaan ng mga anak ng Diyos”? Ibig sabihin nito ay ang kalayaang ibinabahagi natin sa pamamagitan ng kapangyarihan ng Espiritu ni Jesu-Kristong nasa sa atin. Pinapalaya tayo nito mula sa pagkaalipin sa kasalanan, sa batas, at kamatayan, para sa isang buhay ng mapagmahal na paglilingkod sa ating kapwa tao. Hindi ibig sabihin nito na e wala tayong kasalanan, walang batas na susundin, at hindi tayo kailanman mamamatay: ngunit ipinagkakaloob sa atin ng biyaya ng Diyos ang tunay na maaaring mangyari na: e pagkalas at paglupig sa pang-aalipin ng kasalanan, mamuhay sa tunay na kalayaan sa patnubay ng batas, at

N: ||

NABUBUHAY BILANG MGA DISIPULO NI KRISTO

e

209

mahigitan ang ating kamatayang pangkatawan sa pakikibahagi sa buhay na walang-hanggan ni Kristo.

723. Ano ang budhi? Ang budhi ay ang pinakamalapit na batayan ng personal at moral na pamumuhay, ang pinakasukdulang pamantayan sa pagwari ng moral na mabuti at masama, kasama ang damdamin ng pag-uutos na sundin ang alituntunin nito. Ito ang panloob na tinig: e e e

na tumatawag sa ating ibigin ang mabuti at iwasan ang masama, sa paggamit ng mapagbabatayang moral na panuntunan para sa ating partikular ng kilos, at samakatuwid nag-uutos: gawin ito, huwag gawin 'yun!

724. Kung tayo'y may moral na pangangailangang sumunod sa ating budhing “gumawa ng mabuti,” malaya pa ba tayo? e Gumagamit tayo ng tunay na kalayaan sa pagsunod natin sa mga batas na moral at sa ating mga budhi. Nakabatay ang pagtutol sa karaniwang maling kaisipan tungkol sa kalayaan na “paggawa kung ano ang gusto.” 725. Paano nahuhubog ang ating mga budhi? Unti-unting nahuhubog ang ating mga budhi sa pamamagitan ng mga tagadala ng pagtuturo sa ating paglaki sa pamilya, ating pagsasanay sa paaralan, katekesis sa parokya, at impluwensiya ng mga kaibigan at mga kakilala sa lipunan. 726. Paano natin hinuhubog ang isang “budhing Kristiyano”? Unti-unting hinuhubog ang “budhing Kristiyano” sa pananampalataya at sa pamamagitan ng pansarili at pang-Simbahang buhay-panalangin: e sa pakikinig sa Salita ng Diyos at sa mga turo ng Simbahan, e sa pagiging matugunin sa pananahan ng Espiritu Santo, at e sa mapanuring pagninilay-nilay sa ating tunay na mga moral na pinili at mga karanasan sa pang-araw-araw ng buhay. Sakop ng mga “mga bagay na pampuso” ang pagbasa at mapanalanging pagninilay-nilay sa mga turo at sa gawa ni Jesus, at sa sarili nating pananalangin at sakramental na pamumuhay. Tumutukoy ang “mga bagay pang-isipan” sa pagpapalalim ng pag-unawa sa Banal na Kasulatan at turo ng Simbahan, lalo na ang mga Katolikong moral na simulain, at tamang moral na pamamatnubay. 727. Ano ang mga uri ng Maraming mga iba't ibang wan ang paggamit ng budhi, e “wastong” budhing at alituntunin,

budhi? paraan ng paghahanay ang ginagamit upang mailarangunit ang pinakalaging nagagamit ay ang: umaayon sa mapagbabatayang moral na pagpapahalaga

210

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAAN

“maling” budhing nagkakamaling humatol ng isang bagay bilang moral na mabuti ngunit masama naman pala. Ang ating moral na pananagutan ay ang makabuo ng isang maayos at “maalam ng

budhi” at maiwasto ang kahit anong namamaling budhing maaaring taglay natin. -

T28. Ano ang-kailangang-pagpasiyahan ng-ating budhi? Upang mapagpasiyahan ang kabutihan o kasamaan ng isang gawain kailangang mapagpasiyahan ito ng ating budhi sa tatlo nitong aspeto: ang kalikasan o pakay ng pagkilos, ang ating nilalayon bilang mga tagapagpaganap o mga tagagawa ng pagkilos, at

ang mga pangyayaring nakaaapekto sa moral na batayan ng pagkilos.

KABANATA 14

Ang Hamon ng Pagsunod kay Kristo ako

Si Jesus ay nagtungo sa Galilea at ipinangaral ang Mabuting Balitang mula sa Diyos: “Dumating na ang takdang panahon, at malapit na ang paghahari ng Diyos! Pagsisihan ninyo't talikdan ang inyong mga kasalanan at maniwala kayo sa Mabuting Balitang ito.” (Mc 1:15) [Nakikibahagil ang mga tagasunod ni Kristo sa kasiyahan al pag-asa, sakit at kalungkutan ng mga tao sa ating panahon, lalong-lalo na ng mga mahihirap at mga pinahihirapan. Dahil binubuo nila ang sambayanan ng mga taong kaisa ni Kristo at pinapatnubayan ng Espiritu Santo. Mga taong tumutungo sa kaharian ng Ama

at nagdadala ng balita ng kaligtasang nilalayon para sa lahat ng tao. (GS, 1)

PANIMULA 729. Inilarawan sa naunang kabanata ang alagad ni Kristo bilang isang tao na may likas na karangalang lumilitaw sa mapanagutang paggamit ng kalayaan ayon sa budhi. Tatalakayin sa kabanatang ito ang panlipunang kalalagayan ng moral na pamumuhay ng Kristiyano. Nabubuhay tayo sa daigdig na laging mabilis ang pagbabago kung saan tila nawawala sa magdamag ang kinaugaliang moral na pagtunggalian kung saan dagsa ang “mass media” ng mga larawan ng “tagumpay” na nababalot ng labis na karangyaan at kapangyarihan, sa isang banda. At sa kabilang dako naman ng “pagkabigo” sa dimailarawang pagdurusa, kahirapan at pagkaapi ng iba. Ang mga biglang pagbabagong ito ay nagtatanong hindi lamang sa kahulugan ng ating pang-araw-araw na pagkilos kundi sa ating buong Kristiyanong pananaw sa buhay at pangunahing moral na pag-uugali at pagpapahalaga. Sapagkat sa gitna ng lahat ng ating di-kapani-paniwalang pag-unlad sa ngayon, natutuklasan pa rin natin ang ating sarili na nalilito, at di makakilos sa kawalan ng katiyakan tungkol sa pinakabatayan ng ating Kristiyanong moral na pamumuhay. 211

212

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO, ANG ATING DAAN

730. Sa ganitong kalagayan, ang Simbahan ay “may tungkuling suriin nang mabuti ang mga tanda ng panahon at bigyang-pakahulugan ang mga ito sa liwanag ng Ebanghelyo” (GS, 4). Dala ng Salita ng Diyos ang ilaw ni Kristo upang magbunga sa “nakababalisang mga katanungan tungkol sa kasalukuyang takbo ng daigdig” (65, 3) na katangian ng ating panahon. Ang pagbungahin ang mga utos ni Kristo sa isang konkretong kalagayan ay isang pagkilos ng makapropetang pagbibigay-kahulugan sa kalooban ng Diyos. Sa ganitong gawain, ang Simbahan ay nagpapahalaga lamang sa isang bagay--ang maipagpatuloy ang gawain ni Kristo sa pamamatnubay ng Espiritu Santo dahil dumating Siya sa daigdig upang sumaksi sa katotohanan, magligtas at hindi humatol, maglingkod at hindi paglingkuran” (G5, 3, Tingnan Jn 18:37: Mt 20:28). Samakatuwid, tatalakayin sa kabanatang ito kung ano ang bumubuo sa kalagayang panlipunan ng pagsunod kay Kristo sa daigdig ngayon. At ito ay ang Kristiyanong Pananampalataya at moral na pamumuhay, na nabuo sa pamamagitan ng paglalarawan ni Kristo sa Kaharian ng Diyos, na tumatawag sa ating personal na magbagong-loob mula sa kasalanan sa pagsunod kay Kristo, bilang kaanib ng Kanyang bayan, ang Simbahan.

KALALAGAYAN 731. May mga malaking pagbabagong naganap sa buhay ng mga Pilipino nitong mga nakaraang dekada. Tahimik na naglaho ang ilan sa mga nakaugaliang paraan ng mga Pilipino ng pakikiugnay sa isa't isa. Pinukaw ng mga bagong matitinding hangarin ang mga taong dating nahihimbing upang masigasig na itaguyod ang iba't ibang pakikibaka para sa: a) pagpapalaya sa maraming inaapi, b) pagtatanggol sa karapatang pantao ng mga pinagsasamantalahan: k) pagpapaunlad sa mga kalagayan sa paggawa, pagpapataas ng mga sahod, at d) pagpapalaganap ng higit na mainam na kalagayan ng pamumuhay sa mga kulang-palad. Patuloy na may malaking impluwensiya ang Simbahang Katolika sa Pilipinas sa bagong “panlipunang kamalayang” ito at sa pagmamalasakit para sa katarungan at para sa mga maralita. Nananawagan ang PCP II para sa pagpapanibago bilang isang “Simbahan para sa Mga Dukha” (Tingnan PCP II, 125126) at walang takot na hinaharap ang mga sanhi at kalagayan ng karukhaan at panlipunang kawalan ng katarungan. (Tingnan PCP II, 165, 247-49, 256-61, 290-329, atbp.) 732. Ngunit patuloy pa ring nagpapakita ang lipunang Pilipino ng mga kapansinpansing pagsasalungatan na malayo pang “papanaw.” Tagumpay pa nitong nilabag ang lahat ng pagsisikap na alisin sila, na anupa't sila'y lumalim na at tumindi. Hindi kailanman naging ganito kalawak, kalantad (kapansin-pansin) at kahiya-hiya ang pagitan ng mayayaman at mahihirap na mga Pilipino. Kapansin-pansin din, sa kabila ng lahat ng pagtutol ng madla, ang pagbibigay-diin ng gobyerno sa pagtuturo ng wastong pagpapahalaga, at panawagan ng maraming pangkat ng mga relihiyoso para sa mataas na katapatang moral at pagbabago, patuloy pa rin ang paglaganap ng pagnanakaw at katiwalian sa pulitika, at ng halos walang habag na pagwasak at pag-

ANG HAMON

NG PAGSUNOD

KAY KRISTO

213

sasamantala sa ating likas na yaman. Ang nananatiling tanawin ng ganitong mga panlipunang sakit ng ating bansa ay nakaragdag sa tila laganap na pagkalito hinggil sa papel ng Kristiyanong Pananampalataya sa mga bagay na moral. 733. Maraming Pilipino ang likas na nag-uugnay ng kanilang paniniwala sa Diyos sa kanilang kaisipan tungkol sa mabuti at masama. Nananalangin sila para sa patnubay at pag-udyok ng Espiritu Santo kung mayroon silang mga mabigat na suliranin o may mahalagang pagpasiyang gagawin. Madalas silang nagnonobena upang makamit ang ilang hinihiling na pagpapala. Nagpapahiwatig ito nang malaki sa paninindigan ng mga Pilipino sa pagiging malapit sa Diyos sa kanilang personal na buhay. Subalit sa kasawiang-palad, sa maraming pagkakataon, ang mga gawaing ito'y nananatiling nakakulong lamang sa kanilang pribadong buhay-panalangin na maliit ang pakikiugnay sa iba. “Isa sa pinakamalaking pagkakamali ng ating panahon ang paghiwalay sa pagitan ng pananampalataya na ipinapahayag ng marami at ng pag-uugali sa pangaraw-araw na pamumuhay” (G5, 43).

PAGLALAHAD l. Pananampalataya

at Moral

na Pamumuhay

734. Magsimula tayo sa pinakapangkalahatang paksa--ang impluwensiya ng Kristiyanong Pananampalataya sa moral na pamumuhay. Tinatawag ang lahat ng tao, Kristiyano man o hindi, na mamuhay ng isang moral na pamumuhay. Samakatuwid, hindi magkapareho ang Kristiyanong pananampalataya at ang moral na pamumuhay. Ngunit para sa mga Pilipinong Kristiyano, ang kanilang pananampalataya ang gumagawa ng isang radikal na pagkakaiba sa kanilang moral na pamumuhay sa dalawang pangunahing paraan: 1) sa pagkakaloob ng natatanging Kristiyanong kahulugan sa buhay: 2) sa pagpapatibay ng motibasyong moral na may mga katangi-tanging makaKristiyanong hangarin. 735. Masusing tinalakay sa naunang kabanata ang Kristiyanong kahulugan para sa bawat tao: paano nagbibigay si Kristo ng bagong praktikal na kahulugan sa likas na dangal ng mga tao, hanggang sa kung ano ang kahulugan ng pagiging tunay na malaya taglay ang isang mabuti at matuwid na budhi. Para sa mas malawak na pananaw sa personal na kahulugan ayon sa kalalagayan ng tunay na mundo kasama ang lahat nitong mga problema, mga kasamaan, at mga pagdurusa nito, may idinaragdag pang kahulugan ang Pananampalataya. Sa pahayag ng Vaticano II: 736. Sa Kristiyanong pananaw, ang daigdig ay ang kabuuan ng pamilya ng tao, ang larangan ng kasaysayan ng tao--ng kanyang mga paghihirap, pagwawagi at kabiguan---ang mundong nilikha at pinananatili sa pag-ibig ng Maylikha. Pinalaya na siya sa pagkaalipin sa kasalanan ni Kristong ipinako sa krus at nabuhay ng mag-uli upang sirain ang mapanakal na kapit ng umaanyong Kasamaan. Sa ganitong paraan maaari siyang muling maihugis ayon sa plano ng Diyos nang maitungo ito sa kanyang kaganapan (GS, 2).

214

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAAN 737. Ang motibasyon

na ipinagkakaloob ng Pananampalataya sa moral na pamu-

muhay ng mga Pilipinong Kristiyano ay dumadaloy mula sa bagong kahulugang ito ng ibinibigay ni Kristo at mula sa Espiritu ng Katotohanang patnubay natin sa lahat ng katotohanan (Tingnan Jn 16:13), Unti-unting nahuhubog ang mga hangarin sa pamamagitan ng maraming mga sagisag, mga kuwento, mga tao, mga rituwal, mga sere. monya, mga kaugalian at mga panalangin. Sa pamamagitan ng mga ito'y naisasalin ang Pananampalataya sa bawat salinlahi. Sa gayon, hindi lamang ang isipan, kundi pati na rin ang imahinasyon, damdamin, puso at kalooban ng Pilipinong Kristiyano ay labis na naakit ng Pananampalataya kay Kristo. Binigyang-diin ng PCP II ang panggaganyak na ito sa pasimula ng pananaw nito ng isang simbahang pinanibago

sa “Daan ni Jesus,” at sa “Tawag ni Jesus Ngayon” (Tingnan PCP II, 37-85). 738. Samakatuwid, radikal na hinihikayat ng Kristiyanong Pananampalataya ang moral na pamumuhay ng Pilipino: a) Sa pagbibigay nito ng mga dahilan para kumilos sa isang Kristiyanong paraan. Nagbibigay ng bagong pananaw ang Kristo ng Ebanghelyo na makatutulong sa atin upang maipaliwanag ang mga mahahalagang aspetong moral ng ating pang-araw-araw na kalagayan sa buhay. Siya ang “ilaw” na nagbibigay liwanag sa ating mga budhi sa katotohanan upang “mabatid ang kalooban ng Diyos, kung ano ang mabuti, nakalulugod sa Kanya at talagang ganap” (Ro 12:2). “Sapagkat ang Salita ng Diyos ay buhay at mabisa, higit na matalas kaysa alinmang tabak na magkabila'y talim... ito'y nakatataho ng mga iniisip at binabalak ng tao” (Heb 4:12). b) Sa paglinang ng mga asal at kaloobang tulad ng kay Kristo. Lumalaki ang mga Kristiyano sa mga kuwento sa Ebanghelyo tungkol sa pag-aruga ni Kristo sa mga dukha, sa katapatan Niya sa kanyang Ama, sa mapaghandog Niyang pagmamahal. Pinararangalan natin si Maria at ang mga Santo sa kanilang dakilang kabutihan sa pagsunod kay Kristo sa pamamagitan ng kapangyarihan ng Espiritu Santo. Samakatuwid, nabubuo ang maka-Kristong mga asal na siyang “susubok at magpapaliwanag sa lahat ng bagay sa tunay

na diwang Kristiyano” (GS, 62).

"

az mi

Sa paglalagom, ang pananampalataya'y nagbibigay-daan at nananawagan sa isang patuloy na pagtataya sa buhay. Sa pamamagitan ng moral na buhay, lalo na

-

k) Sa paghikayat sa “maka-Kristong” damdamin. Likas na naaakit tayo sa Kristo ng Ebanghelyo. Bilang mga Pilipino, nabubuo ang ating likas na katangiang pandama sa ilalim ng bisa ng sakramento, sa Binyag, Kumpil, Kumpisal at lingguhang pagdiriwang ng Eukaristiya. Ang ating liturhiya sa parokya ay isang “paaralang” tumutulong sa paghubog ng ating mga pandama ayon sa halimbawa ng sariling pandama ni Kristo. Ngunit higit sa lahat, sa pamamagitan ng biyaya at kapangyarihan ng Espiritu Santong ipinadadala sa atin ng ating Amang nasa langit, ang ating pandama ay higit na umaayon sa larawan ng Kanyang Anak ang ating damdamin (Tingnan Ro 8:29).

ANG HAMON

NG PAGSUNOD

KAY KRISTO

215

sa ating pagkakawanggawa, ang ating pananampalataya ay nagiging isang kumpisal, isang pagsaksi sa harap ng Diyos at ng ating kapwa sa ating paghahandog ng sarili, gaya ng kay Jesus, ang Pinagmumulan, Huwaran at Paraan ng ating moral na pamumuhay (Tingnan VS, 89). A. Ang Kaharian ng Diyos 739. Pagkaraang matalakay ang pangkalahatang kaugnayan sa pagitan ng Kristiyanong Pananampalataya at moral na pamumuhay, pagtutuunan naman natin ng pansin ang mga pinakamahalagang bagay ng Kristiyanong moral na pamumuhay. Maayos na nilagom ang mga ito sa “Kaharian ng Diyos,” ang sentrong larawan ng mga turo ni Kristo sa Ebanghelyo. Sinimulan ni Jesus ang Kanyang publikong ministeryo sa pagpapahayag na: “Dumating na ang takdang panahon at malapit na ang Paghahari ng Diyos! Pagsisihan ninyo't talikdan ang inyong mga kasalanan at maniwala kayo sa Mabuting Balita” (Mc 1:15). Sa saligang pahayag na ito mayroong, una, kondisyon para makapasok sa Kaharian: pagbabalik-loob. Bilang mga makasalanan, ang una nating hakbang ay laging pagbabago ng buhay. Ikalawa ay ang kalikasan ng ating pagiging kaanib ng Kaharian: pagiging alagad, o ang pagsunod kay Kristo. Ikatlo ay ang buhay na likas sa Kaharian: pag-ibig. Ikaapat, ang pamantayan ng Kaharian ay ang Bagong Batas ng Espiritu. Panghuli, ang alituntunin ng Kaharian ay binalangkas sa “Ang mapapalad” (Beautitudes). 740. Pagbabalik-loob. Sa ating pananalangin para sa pagdating ng Kaharian sa “Ama Namin,” hinihiling natin sa “patawarin Mo kami sa aming mga kasalanan... ilayo Mo kami sa Masama” (Tingnan Mt 6:9-13). Naghanda si Juan Bautista para sa Kaharian sa pamamagitan ng “pangangaral ng binyag ng pagsisisi sa ikapagpapatawad ng mga kasalanan” (Lu 3:3). Ang pagbabalik-loob na kinakailangan para sa Kaharian ay humihingi ng isang ganap na pagbabago ng sarili, isang pagbabago ng estilo ng pamumuhay at ng mga bagay na inuuna. “Tandaan ninyo ito: kapag hindi kayo nagbago at tumulad sa mga bata, hinding-hindi kayo mabibilang sa mga pinag-

haharian ng Diyos” (Mt 18:3). Tulad ng nalaman ni Nicodemo, hindi ito maaari, “maliban na ang tao'y ipanganak sa tubig at sa Espiritu” (Jn 3:5). Samakatuwid, tayong mga “bininyagan kay Kristo Jesus ay bininyagan sa kanyang kamatayan... nang hindi na tayo maalipin pa ng kasalanan... patay na sa kasalanan, datapuwat buhay naman para sa Diyos sa inyong pakikipag-isa kay Kristo Jesus” (Ro 6:3, 6, 11). Ang Pagbabagong-loob ang unang-una at namamalaging kondisyon para sa Kristiyanong moral na pamumuhay. Gayunman, nilinaw ng PCP II na hindi lang ito pansarili, makasariling pagharap sa Diyos, kundi nangangailangan ng pagtatalaga tungo sa “panlipunang pagbabago” (Tingnan PCP II, 271-76). 741. Pagiging-alagad. Tinalakay sa naunang kabanata ang mga personal na salik sa pagsunod kay Kristo: ang tao, mapanagutang kalayaan, budhi. Ngunit ano ang kailangan para sa ganitong “pagsunod kay Kristo”? Binigyang-diin ng PCP II ang tema ng “pagiging-alagad”: pagtugon sa Tawag ni Kristo, sa Kanyang sambayanan, ang Simbahan (Tingnan PCP II, 64-153). Marahil ang maliwanag na paglalarawan mula sa

216

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAAN

Banal na Kasulatan ay matatagpuan sa “Kabalintunaan sa Ebanghelyo” ni Kristo na nasa lahat ng apat na Ebanghelyo: “Ang naghahangad na magligtas ng kanyang buhay ay siyang mawawalan nito, ngunit ang mag-alay ng kanyang buhay alangalang sa akin at sa Mabuting Balita ay siyang magkakamit niyon.” (Mc 8:35). Sinabi ni Jesus sa Kanyang mga alagad sa Huling Hapunan: “Ang pinakadakila ang dapat lumagay na siyang pinakabata, at ang namumuno'y tagapaglingkod--Ngunit ako'y kasama-sama ninyo bilang isang naglilingkod” (Tingnan Lu 22:26-27). Inatasan ni Kristo na ipagpatuloy ng mga alagad ang Kanyang gawain (Tingnan Mt 28:19-20) nang walang pagpapasubali: “Ipaubaya mo na sa mga patay ang paglilibing ng kanilang mga patay. Ngunit ikaw, humayo ka at ipahayag mo ang tungkol sa paghahari ng Diyos. Ang sinumang nag-aararo at palaging lumilingon ay hindi karapat-dapat sa paghahari ng Diyos” (Lu 9:60-62). Ang pag-aalay ng buong buhay sa pagsunod kay Kristo ang siyang magpapaunlad ng moral na pamumuhay ng Kristiyano. 742. Pag-ibig. Ang buhay bilang pag-ibig sa kaharian ng Diyos ay una sa lahat, “hindi sa inibig natin ang Diyos kundi tayo ang inibig niya at sinugo ang Kanyang Anak upang maging handog sa ikapagpapatawad ng ating mga kasalanan” (1 Jn 4:10). Hindi ang ating mabubuting layunin o pagsisikap ang batayan ng moral na pamumuhay kundi ang di-kapani-paniwalang katotohanan ng pag-ibig ng Diyos sa atin. Ngayon, “yamang gayon kadakila ang pag-ibig ng Diyos sa atin, dapat din tayong mag-ibigan” (1 Jn 4:11), sa isang pag-ibig na “mapagpatawad” (Tingnan Ef 4:32), pangkalahatan, “sa lahat” (Tingnan 1 Tes 3:12), at kailangan, dahil kung wala ang pag-ibig, tayo ay pawang “batingaw na umaalingawngaw o pompiyang na tumataginting” (2 Cor 13:1). Ang dalawang tuwirang epekto ng pag-ibig na ito ay pagsasama-sama (koinonia) at paglilingkod (diakonia). Ang pagtupad sa utos na “ibigin mo ang iyong kapwa gaya ng iyong sarili” (Ro 13:9) ay lumilikha ng sambayanang nagsasama-sama, ang “pakikipag-isa ng Espiritu Santo” (2 Cor 13:13). Kaya't kailangan ding magbubuhat tayo ng pasanin ng iba at maglingkod “nang buong pagpapakumbaba” (Gw 20:19), “sa bagong buhay ayon sa Espiritu” (Ro 7:6). 743. Bagong Batas. Sa harap ng Bagong Batas ng Kaharian, hindi maaaring magkaroon ang Kristiyano ng isang makabatas na asal kundi kailangang magkaroon ng asal tulad ng anak. Kumikilos siya hindi dahil sa takot gaya ng isang alipin. Ni hindi sa pagtatantiya gaya ng isang mangangalakal, kundi bunga ng pagmamahal tulad ng sa isang bata. Nalalaman niyang kailangan niyang gawin ang lahat ng magagawa bilang pagtugon sa pag-ibig Niya na “unang umibig sa atin” (1 Jn 4:19). Ang paghahari ng Diyos ay isinaloob sa mga lumang alituntunin, na ipinagbabawal nito hindi lamang ng pagpatay, kundi pati ang poot: hindi lamang ang pangangalunya kundi pati ang tumingin nang may mahalay na pagnanasa, hindi lamang ang panunumpa ng hindi totoo, kundi pati ang mismong panunumpa pakundangan sa ano pa man (Tingnan Mt 5:22, 28, 34). Hindi ang panlabas na anyo kundi ang “uri ng puso” ang mahalaga. “Ang lumalabas mula sa tao ang nagpaparumi sa kanya” (Mc 7:20). Ang “lalong mahahalagang aral sa Kautusan: ang katarungan, ang pagkahabag, at ang katapatan” (Mt 23:23) ay mas pinahahalagahan sa Kristiyanong moral na pamumu-

ANG HAMON

NG PAGSUNOD

KAY KRISTO

217

hay. Ang pamantayan ay: “pagsumakitan ninyo nang higit sa lahat ang pagharian kayo ng Diyos at mamuhay nang ayon sa kanyang kalooban, at ipagkaloob niya ang lahat ng kailangan ninyo” (Mt 6:33). 744. Ang “Mapapalad.” Sa simula ng Pangaral sa Bundok, inilahad ni Kristo ang alituntunin o “mga tanda” ng Kaharian--isang bago, mahiwaga't nagbibigay-buhay na pananaw (Tingnan PCP II, 212, 276). Ang “Mapapalad” ay hindi isang serye ng mga utos: maging maawain! kumilos bilang tagapamayapa! Sa halip, inilalarawan nito para sa atin ang mukha ni Kristo sa Kanyang paglalarawan ng bokasyon ng bawat alagad mi Kristo, na naaakit makibahagi sa Kanyang Pagpapakasakit at Muling Pagkabuhay. Pinagtuunan nila ng pansin ang mga mahahalagang katangian, mga kilos, at mga asal ng Kristiyanong pamumuhay: naghahandog ang mga ito ng mga kabalintunaang pangakong nagbibigay-pag-asa sa ating mga tiisin, ipinahahayag nila ang mga biyaya at gantimpalang malabo nang naranasan ng mga mananampalataya at napatunayan sa buhay ng Mahal na Birheng Maria at ng mga santo (Tingnan CCC, 1717). 745. Ang mga pagpapala ng Kaharian ay ipinangako sa mga dukha at walangkapangyarihan: sa mga mahinahon at nagdadalamhati, sa mga masigasig na naghahangad magpakabanal na hindi panlabas lamang: sa mga mahabagin at may dalisay na puso: sa mga umiiwas sa karahasan at naghahanap ng pagkakasundo. Ipinapangako ni Jesus sa mga ito ang isang natatanging kaligayahan: ang magmana ng Kaharian ng Diyos, ariin ang daigdig, maging anak ng Diyos, tumanggap ng awa, makita ang Diyos. Tatalakayin sa susunod na kabanata ang malinaw na pagkakaiba ng mga ito sa makamundong pagpapahalaga ng daigdig. B. Tugon sa Kaharian 746. Madalas inilalarawan ang Kristiyanong moral na pamumuhay sa isang pamarisan ng Tawag-tugon. Ang katatalakay pa lamang na Kaharian ng Diyos ay nagbibigay ng isang natatangi at magandang larawan ng Tawag ng Diyos. Sa ganoon ring paraan, ang tugon sa kaharian ay maaaring mailalarawan sa tatlong dimensyon: paggalang sa kahalagahan ng iba: kaisahan sa lahat: at katapatan sa Diyos at sa isa't

isa. 747. Una, paggalang sa isa't isa (Tingnan CCC, 1929-33). Bilang kaanib ng Kaharian ng Diyos, nanggagaling sa Kanya ang ating karangalan at likas na kahalagahan. Kaya, pinapayuhan tayo ni San Pablo: “Mag-ibigan kayo na parang tunay na magkakapatid.... Makigalak kayo sa mga nagagalak, makitangis sa mga tumatangis. Magkaisa kayo ng loobin. Huwag kayong magmataas, kundi makisama sa mga aba” (Ro 12:10-16). “Huwag kayong gagawa ng anumang bagay dahil lamang sa hangad ninyong matanyag, bagkus magpakababa kayo at huwag ipalagay na kayo'y mabuti kaysa iba. Ipagmalasakit ninyo ang kapakanan ng iba, hindi lamang ang sa inyong sarili”

(Fi[ 2:3-4). 748. Ikalawa, kaisahan, “ang matatag at matiyagang pagpupunyaging ipagkati-

218

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO-.-5I KAISTO, ANG ATING DAAN

wala ang sarili sa kabutihan ng lahat ng bawat tao sa dahilang tunay na lahat tayo'y may pananagutan sa lahat” (SRS, 38). Nangangahulugan ito na hindi tayo maaaring mag-alay kahit ng tunay na pagsamba sa Diyos malibang “makipagkasundo ka muna sa kapatid mo” (Tingnan Mt 5:24). Ang kaisahang ito ay “tumutulong sa ating makita ang “iba'--maging isang tao, lahi o bayan--hindi lang bilang isang kasangkapan,... kundi bilang ating 'kapwa', isang katulong na ginagawang kabahaging kapantay natin sa piging ng buhay kung saan pantay-pantay tayong inaanyayahan

ng

Diyos” (Tingnan SRS, 39, CCC, 1939-42), 749. Pangatlo, katapatan sa Diyos at sa isa't isa. Ipinagkakaloob sa tapat na alagad ang kagalakan ng Kaharian: “Magaling! Tapat at mabuting alipin!... Makihati ka sa aking kagalakan” (Mt 25:21). Ngunit nangangailangan ang katapatang ito ng pagaalaga at panalangin: “Humanda kayo at magbantay. Ang diyablo na kaaway ninyo ay parang leong umaatungal at aali-aligid na humahanap ng masisila. Labanan ninyo siya at magpakatatag kayo sa inyong pananalig sa Diyos. Tulad ng alam ninyo, hindi lamang kayo ang nagtitiis ng ganitong kahirapan, kundi pati ang inyong mga kapatid sa buong daigdig” (1 Ped 5:8-9). 750. Inilalarawan ng ganitong katapatan o pagiging mapagkakatiwalaan ang buhay-o-kamatayang kahalagahan sa mga kuwento ng Banal na Kasulatan tungkol sa dalawang halamanan. Sa Halamanan ng Eden, naghasik ang ahas ng binhi ng kawalang-tiwala, at ipinakita nina Adan at Eba ang kawalan ng katapatan sa Diyos at sa isa't isa (Tingnan Gen 3). Sa isa pang halamanan, sa Getsemani, kahit ipinagkanulo na ni Judas, nanatili pa ring tapat si Jesus sa Kanyang Ama at sa Kanyang misyong iligtas ang lahat sa dugo ng Kanyang Krus (Tingnan Mc 14:32-42: Co 1:20). Ngunit ang ating karanasan sa katapatan bilang tao ay hindi minsanan lamang na pagpapasiya kundi isang patuloy na hamong may ibubunga. Malinaw na ipinapakita sa pagkakanulo nina Judas at Pedro ang dimensyong ito: naging daan sa pagpapakamatay ni Judas ng kanyang kawalan ng katapatan (Tingnan Mt 27:5), samantalang nagmulat naman ito kay Pedro sa pagsisisi, kapatawaran at panibagong pagkakataong ipag-

katiwala muli ang sarili (Tingnan Jn 21:15-19). 751. Ang mga Pilipinong nakapag-aral sa tradisyonal na katekesis ay naturuan upang tingnan ang ganitong katapatan sa Diyos at kapwa bilang mga KABUTIHANG ASAL. Sa ngayon, ibayong diin ang ibinibigay sa PAGHUBOG SA MGA PAGPAPAHALAGA. Pareho silang iisa ang pinanggalingan, kung kinikilala ang ating moral na pagpapahalaga bilang mga “bunga ng Espiritu: pag-ibig, kagalakan, kapayapaan, katiyagaan, kabaitan, kabutihan, katapatan, kahinahunan at pipigil sa sarili” (Tingnan Ga 5:225). Gayundin ang mga pangunahing pantaong pagpapahalaga ng mabuting pagpapasiya, katarungan, katibayan ng loob, at kahinahunan (ang mga “pangunahing kabutihangasal”) ay napalalakas sa pamamagitan ng biyaya at Mga Kaloob ng Espiritu Santo: karunungan, pang-unawa, pagpapayo, katatagan, kaalaman, kabanalan at takot sa Diyos (Tingnan Isa 11:2), at nakasalig at dinalisay sa pamamagitan ng mga kabutihang-asal na “teolohikal”: ng Pananampalataya, Pag-asa at Pag-ibig (Tingnan CCC, 1804-32).

ANG HAMON

NG PAGSUNOD

KAY KRISTO

752. Idinagdag ng PCP II ang isang gangailangang pag-aralan kung “paano sa ating Pananampalatayang Kristiyano pangkulturang pagpapahalaga o itama kanilang kakulangan” (PCP IT, 22).

219

mahalagang bagay sa pagbibigay-diin sa panang mga pagpapahalagang taglay natin mula ay makapagpapatibay sa mabuting nasa ating ang anumang labis sa mga ito at tustusan ang

K. Mga Talinhaga ng Kaharian 753. Tatapusin natin ang bahaging ito tungkol sa Kaharian ng Diyos at Kristiyanong moral na pamumuhay sa dalawang talinhaga ni Kristo. Sa paghahambing sa Kaharian sa isang kayamanang nakatago sa bukid at sa isang mamahaling perlas (Tingnan Mt 13:44-46), may binanggit si Kristo tungkol sa balangkas ng moral na pagtugon na hinihiling para sa Kaharian. Parehong ipinapahayag ng mga talinhaga ang magkatulad na tatluhang pamarisan: una, pagtuklas, ikalawa, pagpaparaya sa sarili ng lahat (pagbebenta): ikatlo, pagkilos (pagbili). Inilalarawan nito ang moral na pagtugon ng:

a) Isang listong bukas ang isip na tumutuklas kung saan kumikilos ang Espiritu sa pagtatayo ng Kaharian ng Diyos. [“Nalalapit na ang kaharian ng Diyos!”] b) Isang metanoia o pagbabagong-loob na nagpapanibago sa buong pagkatao. [“Magbalik-loob kayo!”] k) Mapanagutang mga asal at pagkilos, pakikiisa sa biyaya ng Diyos para sa kabutihan ng lahat. [“Maniwala sa Mabuting Balita!”] (Mc 1:15) ll. Ang Simbahan at Moral na Pamumuhay 754. Simbahan bilang Kalalagayan. Ang pagtugon sa Kaharian ay hindi ginagawang mag-isa. Ang gawaing maging tunay na alagad ni Kristo sa salita at gawa ay matutupad lamang sa pamayanan. Ang Simbahan, ang Kristiyanong sambayanan, ay nagtataguyod sa atin sa ministeryo ng Salita ng Diyos at sa mga Sakramento (Tingnan CCC, 2030). Itinuturing ng Kristiyanong moral na pagtuturo ang gumagabay na salita ng Diyos bilang kanyang walang-maliw na bukal at patnubay. Ang Salita ng Diyos na binubuo ng Kasulatan at ng buhay na Iasisyon ng Simbahan ay isang bukal ng palagiang inspirasyon at bagong buhay. 155. Bukod pa rito, sa loob ng Simbahan tayong mga Pilipinong Katoliko na nabinyagan sa kamatayan ni Kristo upang mamuhay sa isang bagong buhay (Tingnan Ro 6:3-4) ay makatatagpo kay Kristong Muling Nabuhay sa mga sakramento---nagpapatawad sa atin sa Pagkukumpisal, nagpapalakas sa atin sa Kumpil at Pagpapahid ng Banal na Langis, nagpapabanal sa ating bokasyon sa buhay sa Kasal at Orden, at higit sa lahat, nagpapalusog sa atin sa kanyang Katawan at Dugo sa Eukaristiya. Sa pamamagitan ng mga sakramento kung saan nararanasan ang mapagligtas na pakikipag-

tagpong ito, kinakasihan tayo at pinalalakas ng Espiritu Santo bilang mga tagasunod ni Kristo kasama ang mga isinaling kabutihang-asal upang patatagin tayo para sa moral na pakikipagtunggali alang-alang sa paglingkod sa iba.

220

KATESISMO PARA SA MGA

756. Ang

Simbahan

bilang

PILIPINONG KATOLIKO--5! KRISTO, ANG ATING DAAN

Sama-samang

pagtutulungan.

Nagkakaloob

ang

Simbahan ng sama-samang pagtutulungan na napakahalaga upang matapat na makasunod kay Kristo sa ating moral na pamumuhay. Tatalakayin sa susunod na kabanata ang tiyak na gampanin ng Mahisteryo, o tungkuling magturo ng Simbahan bilang pamantayan para sa ating mga budhi sa moral na pangangatuwiran at sa proseso ng moral na pagpapasiya (Tingnan CCC, 2032-37). Lalagumin natin dito ang mas malawak na tungkulin ng Simbahan kaugnay sa moral na pamumuhay ng mga kaanib nito ayon sa tatlong gampanin: a) ang tumulong sa paghubog ng Kristiyanong moral na pagkatao: b) ang maipagpatuloy at sumaksi sa Kristiyanong moral na kaugalian, at k) ang maglingkod bilang sambayanan ng Kristiyanong moral na pagtatalakayan. 757. Aktibong Tagapagpaganap sa Paghubog ng Kristiyanong Pagkatao. Isang kapuri-puring katangian ng kasalukuyang moral na pag-iisip ay ang paglilipat ng diin mula sa indibiduwal na pagkilos at pamamaraan ng paggawa ng desisyon tungo sa paghubog ng moral na kamalayan at pagkatao. Higit na mahalaga para sa moral na pamumuhay kaysa sa panlabas na pagtuturo sa anyo ng puwede at bawal ay ang mga sagisag, mga larawan, mga kuwento, at mga pagdiriwang. Sa pamamagitan ng pagtangan sa aktibo nating guniguni, naitatakda nang higit kung paano tayo nag-iisip, nagtataya, humahatol nang moral na nagpapasiya. Samakatuwid, tumutulong ang Simbahan sa paghubog ng moral na pagkatao sa kanyang makasaysayang paglalarawan sa Matandang Tipan ng mga kuwento ng paglikha, ang Pagkakasala, ang baha, ang Tipan sa Bundok Sinai, ang Paglalakbay, kasama ng kanilang mga dakilang bayani at mga tauhan--na sina Adan at Eba, Abraham, Moises, David at Solomon. Sinusundan naman ito ng Bagong Tipan ng “Mabuting Balita” ni Jesus ang Kristo, ang Siyang tumubos sa lahat sa pamamagitan ng Kanyang Pagpapakasakit, Pagkamatay at Muling Pagkabuhay. Ang gayong mga kuwento ay hindi lamang ipinapahayag ng at sa Simbahan kundi inilalangkap din sa kanyang mga rituwal na seremonya at tinutularan na makikita sa kasaysayan ng mga santo at banal sa loob ng mahabang panahon. Samakatuwid, nakatutulong ang Simbahan sa paghubog ng moral na pagkatao sa kanyang paggamit ng impluwensiya sa imahinasyon at moral na pandama ng mga Pilipinong Kristiyano. 758. Tagapagdala ng Moral na Tradisyon. Madalas na inirereklamo ngayon ng mga taong binabagabag ng maraming mahirap na moral na pagpapasiya ang kakulangan ng “pagka-ugat”. Napakarami na ang nawalan ng pagkaunawa kung sino ba sila, ang kanilang pagkakakilanlan, ang kanilang pamana at “pinagka-ugatan”. Para sa mga Pilipino, makapagkakaloob ang Simbahang Katolika ng isang matatag na batayan kung saan makadarama sila ng patuloy na katiwasayan kasama ng kanitang pamilya at tradisyong pansambayanan. Nakatutulong sa mga Pilipinong Katoliko ang pagkamatatag ng moral na tradisyon ng Simbahan sa pabago-bagong panahon: a) Sa pag-ugat nito ng kanilang moral na pag-unlad sa moral na mga aral, kaugalian at pamaraan ng pagkilos: b) Sa pagkakaloob nito ng marami sa mga nilalaman ng Kristiyanong moral na

ANG HAMON

NG PAGSUNOD

KAY KRISTO

221

pamumuhay--ang Sampung Utos, ang Pangaral ni Kristo sa Bundok, ang mga Utos ng simbahan: at k) Sa paglilingkod bilang istruktura o balangkas para sa kanilang pananagutan bilang alagad ni Kristo. Kasama sa mga Utos ng Simbahan ang sumusunod: 1) pagdalo sa Misa tuwing Linggo at mga Araw ng Pangilin, 2) mag-ayuno at mag-abstinensya sa mga itinakdang araw: 3) mangumpisal ng mga kasalanan minsan man lamang sa loob ng isang taon at tumanggap ng komunyon sa panahon ng Pagkabuhay, at: 4) mag-abuloy sa pagtataguyod ng Simbahan: at 5) sumunod sa mga batas ng Simbahan kaugnay sa kasal. 759. Ang Sambayanang Nagninilay Hinggil sa Moral na Pamumuhay. Patuloy na inihaharap sa mga Pilipinong Katoliko ng Catholic Bishop's Conference of the Philippines (CBCP) at ng iba pang mga obispo sa buong kapuluan ang mga nagbabagong paksang moral na kinasasangkutan ng lahat--karahasan, kapayapaan, pagpaplano ng pamilya, sinadyang aborsyon at euthanasya, pagboto sa halalan, ekolohiya, biglaang pag-aaklas laban sa pamahalaan, at iba pang katulad na paksa. Ang mga direktiba/alituntunin at moral na pangangatwirang ginagamit ay bunga ng mahaba at taimtim na pagninilay, maingat na pananaliksik at talakayan. Sa gayon, kumikilos ang Simbahan bilang isang moral na sambayanan kung saan nagaganap sa lahat ng antas ang aktibo at masiglang diyalogo sa mga Pilipino tungkol sa mahahalagang mga moral na bagay sa ilalim ng patnubay ng Obispo. Kabilang dito ang mga programang kateketikal tungkol sa moral para sa mga batang mag-aaral, pangrelihiyong pag-aaral para sa mga nasa kasibulang gulang, cursillos, mga programa para sa mga ikakasal at mga seminar sa panlipunang pagkilos para sa mga nasa gulang. lll. Ang Misteryo ng Kasamaan: Kasalanan 760. Pinatutunayan ng ating karaniwang karanasan ang katotohanang hindi pa dumarating ang buo at ganap na paghahari ng Diyos. Sa halip, labis ang ating pagkamulat sa ating wasak na daigdig na kung saan napakaraming moral na kasamaan, maging sa sarili at sa lipunan ang nagbibigay-hapis sa sangkatauhan. Napakadali nating makilala ang paglalarawan ni San Pablo sa mga “gawa” ng laman: “pangangalunya, karimarimarim na pamumuhay, kahalayan, pagsamba sa diyus-diyosan, pangkukulam, pagkapoot, pagkagalit, paninibugho, kasakiman, pagkakabaha-bahagi, pagkakampi-kampi, pagkainggit, paglalasing, walang taros na pagsasaya at iba pang tulad nito” (Ga 5:19-21). “Palihim nang kumikilos ngayon ang kapangyarihang ito” (2 Tes 2:7). Kaya't dapat nating harapin ang katotohanan ng KASALANANG humahadlang sa pagdating ng kaharian ni Kristo. 761. Ang Misteryo ng Kasalanan. Ngunit higit pa sa katotohanan ng kasalanan, kailangan nating kilalanin ang kasalanan hindi lang bilang “may ginagawang masama,” 0o “may ginagawang mali” na kaya nating iwasto kahit anong oras. Inilarawan ito ni Juan Pablo II sa sumusunod:

222

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAAN

Malinaw na bunga ng kalayaan ng tao ang kasalanan. Ngunit sa kailaliman ng kanyang pantaong katotohanan may ilan pang mga kumikilos na dahilang naglalagay sa kanyang maging higit sa pantao lamang. Nailalagay ito sa hangganan ng kung saan dumadaiti ang pantaong budhi, kalooban at damdamin sa mga kapangyarihan ng dilim na, batay kay San Pablo, ay kumikilos sa daigdig na halos nasa bingit ng pagkakaroon ng kapangyarihan (Rec. Paenit., 14). “Ayaw sa ilaw” ang misteryo ng kasalanan (Tingnan Jn 3:20: 1 Jn 2:95), at tayong lahat na makasalanan ay nahihiyang tanggapin ito nang taimtim. Subalit dapat tayong magnilay tungkol sa kasalanan: 1) upang tunay na mapahalagahan ang walang-hanggang pag-ibig ng Diyos, at 2) upang maiwasto ang karaniwang baluktot na pag-iisip tungkol sa Diyos, ang Simbahan, budhi, batas at ang sakramento ng Pagbabalik-loob. 762. Sa paraang pabuod, kasama si San Agustin, maaari nating bigyang-kahulugan ang kasalanan bilang “isang kataga, isang gawa o isang pagnanasang taliwas sa walang-hanggang batas” (Tingnan CCC, 1849). Maaari din nating maibalangkas ang mga pangunahing bagay tungkol sa kasalanan tulad ng: e pagtangging sumunod sa tawag ng sarili nating budhi tungo sa mabuti: e pagtatakwil sa Diyos, ang ating Manlilikha at Panginoon, at sa ating tunay na sarili at sa iba, sa pamamagitan ng pagtalikod sa Diyos, na tunay nating hantungan, at e paglabag sa mapagmahal na Tipan ng Diyos sa atin na ipinakita kay JesuKristo namatay at muling nabuhay para sa atin. Ang kailangang mabigyang-diin ngayon ay ang panloob na ugnayan sa pagitan ng pagtatakwil sa Diyos at sa pagtatakwil sa ating sarili. Sa pagtatakwil sa Diyos at sa paghahangad na gawing Diyos ang ating sarili, nililinlang at winawasak natin ang ating sarili. Nalalayo tayo sa katotohanan ng ating pagkatao. Samakatuwid, ang kilalanin ang sarili bilang makasalanan ay ang malaman na maysala ang sarili---hindi lang sa harap ng budhi, kundi sa harap ng Diyos na ating Manlilikha, na Nagbibigay ng Batas, at Tagapagligtas (Tingnan CCC, 1849-51). 763. Ang “Kamalayan sa Kasalanan.” Binibigyang-babala tayo ng Kristiyanong pananampalataya tungkol sa saligang katotohanan na tayo ay “hindi malusog,” at tayong lahat ay lubhang nangangailangan ng isang manggagamot na “magpapagaling sa atin.” Kung sinasabi nating tayo'y walang kasalanan, dinadaya natin ang ating sarili, at wala sa atin ang katotohanan. Kung ipinapahayag natin ang ating mga kasalanan, maaasahan nating ipatatawad sa atin ng Diyos ang mga ito at lilinisin tayo sa lahat ng ating kasamaan sapagkat siya'y matuwid. Kung sinasabi nating hindi tayo nagkakasala, ginagawa nating sinungaling ang Diyos, at wala sa atin ang kanyang salita (7 Jn 1:8-10). 764. Samakatuwid, hinihingi ng moral na pamumuhay na kilalanin natin sa ating sarili ang pagkiling sa kasalanan at kilalanin natin ang ating sarili na mga makasa-

ANG HAMON

NG PAGSUNOD

KAY KRISTO

223

lanan kapag nakagawa tayo ng masama. Inilalahad ng PCP II ang misyon ni Jesus na “magpalaya mula sa pagkamakasalanan” (Tingnan PCP II, 53-54), pati na ang panawagan Niya sa ating “mapagtagumpayan ang katotohanan ng personal na kasalanan at mga makasalanang istruktura (Tingnan PCP II, 81-86, 266-70). Ngayon, ang kamalayang ito sa kasalanan ay tila labis na pinanghina ng sekularismo: bihag tayo ng laganap na konsumerismo na nasa paligid natin: di natin namamalayang nahihikayat tayo ng mga makabagong sikolohiya na nag-aaral tungkol sa kilos ng tao, na ang tingin sa kasalanan ay malungkot na bagabag ng budhi (Tingnan RR, 18). At sa pamamagitan ng radyo, TV at sine, palagi tayong nalalantad sa napakaraming halimbawa ng panunuhol at kabulukan sa negosyo at pamahalaan, palilinlang sa buhay-pamilya at pagsisinungaling sa personal na pakikipag-ugnayan. Sa gayon, nauuwi tayo sa pagbibigay-katuwiran para sa sarili nating kabuktutan: “Hindi bale, paano, ginagawa din naman ito ng lahat,” o “Kailangan ko itong gawin dahil....” 765. Maging sa isip at buhay ng Simbahan, may mga kalakarang nagdaragdag sa panghihina ng kamalayang ito sa kasalanan. Napapalitan ang mga dating pagmamalabis ng kabaligtarang pagmamalabis: mula sa pagkakita sa kasalanan sa lahat ng dako tungo sa di-pagkakilala nito kahit saan: mula sa pagbibigay-diin sa pagkatakot sa impiyerno tungo sa pangangaral ng pag-ibig ng Diyos na hindi ipinapahintulot ang anumang parusa dahil sa kasalanan: mula sa mahigpit na pagtutuwid sa mga maling konsensiya tungo sa paggalang sa pansariling budhi na isinasaisantabi ang pananagutang magsabi ng totoo. Ipinapalagay ng iba: “ang kasalanan ng kasalukuyang siglo ay ang pagkawala ng kamalayan sa kasalanan” (Tingnan Reac. Paenit., 18). Sa kabila ng “likas na pagpapakabanal” ng mga Pilipino, dahan-dahang naaagnas ang isang makatotohanang Kristiyanong pandama sa kasalanan, una sa lahat, dahil sa kamangmangan sa mga bagay tungkol sa relihiyon at sa kinalalabasan nitong makamundong pag-uugali at pagpapahalaga. Ang tunay na diwa ng kasalanan ay isang biyaya habang nakikilala natin sa mga santo na walang itinatangi, nagpapamalas ng isang matalas na pandama ng (tunay na kabalintunaan) kinakikitaang lahat ng higit na matinding pagmamalay sa kasalanan kaysa sa “karaniwang makasalanan.” A. Ang Kasalanan sa Banal na Kasulatan 766. May inihaharap na tatlong pangunahing kaisipan ang Matandang Tipan para sa tinatawag nating kasalanan. a) “Nalilihis ng landas,” nakatuon ito sa mga kasamaang nagawa sa kapwa dahil sa hindi natin pagtupad sa napagkasunduang pananagutan. Dahil ang pagsamba kay Yahweh ay unang batas ng kasunduan sa Tipan, ang pagsamba sa diyus-diyosan ang siyang pinakamaliwanag na halimbawa nito. “Ang pagsamba sa mga diyus-diyosan ay siyang puno't dulo, dahilan at hantungan ng lahat ng kasamaan” (Tingnan Kar 14:27). b) Kawalan at Malisya, tumutukoy naman ito sa kahinaan ng pagkatao o kaguluhang nagpapabigat sa makasalanan. “Mabigat na lubha itong aking

dala” (Salmo 38:4).

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5! KRISTO, ANG ATING DAAN

224

k) Paghihimagsik at paglabag sa batas, naglalarawan ito ng kasalanan bilang isang mulat na pagpili ng mga bagay na nakakasira sa positibong pakikipag.

ugnayan. “Nakita mo ba ang ginawa ng Israel? Daig pa niya ang patutot!” (Jer 3:6). 767. Higit pa rito, ipinakikita ng Matandang Tipan ang pagbabago ng diin sa pang-unawa nito tungkol sa kasalanan. Ang isang nauna at hindi gaanong napaunlad na kaisipan tungkol sa kasalanan ay ang paglalarawan dito bilang dungis o “mantsa,” isang kamalayan ng pagiging di-malinis sa harap ng mukha ng Diyos, ang Ganap na Banal. “Ganito ninyo iiwas sa karumihan ang mga taga-Israel pagkat kung hindi ninyo ito gagawin, mamamatay sila sa harap ng dambanang nasa gitna nila”

(Lev 15:31). Matindi sa kamalayan tungkol sa kabanalan ng Diyos, ang larawang ito

| mO

ng “mantsa” ay nagtatampok ng isang sinaunang pag-uunawa sa moral na pamumuhay sa pamamagitan ng: 1) di pag-alintana sa panloob na kasamaan ng kasalanan dahil sa hindi pagtingin sa kaibahan ng malaya at mapanagutang pagkilos at ng mga kasamaang hindi naman ginusto: 2) pagtutuon ng pansin sa mga bawal sa larangan ng seks at rituwal na kalinisan ngunit kinakaligtaan ang katarungang pangkapwa at panlipunan, at 3) pagpapadala sa makasariling takot na nagsasara sa tunay na pananampalataya sa mapagpanibagong pagkamaawain na pagpapatawad ng Diyos. 768. Isang etikal o moral na pananaw sa kasalanan ang inilalahad ng mga propeta at mga salaysay sa “pagtitipan” na nasa Matandang Tipan. Tinitingnan ang kasalanan bilang krimen, isang panloob at sinasadyang paglabag sa napagkasunduang pakikipag-ugnayan kay Yahweh. Ipinapaalala ni Isaias, “Dahil sa inyong kasalanan kaya Siya (Yahweh) nagkubli sa inyo,” at itinala ang kanilang mga kasalanan: makasalanan ang kanilang mga gawain, nagbibigkas ng kasinungalingan ang kanilang mga labi, nadumihan ng dugo ang kanilang mga kamay, tumatakbo ang kanilang paa sa

masama, at ang kanilang balak sa kabuktutan, pagkawasak at pagkagiba sa pinag-

daanan. Ginawa nilang baluktot ang kanilang daanan at hindi na nila kinilala ang daan ng kapayapaan (Tingnan Isa 59:2-8). Sa pagtanaw sa kasalanan bilang krimen, binibigyang-diin ang aspetong paghuhusga nito, kasama ang pagmamalasakit na alamin ang uri ng krimen, ang antas ng pagkakasala ng maysala, at ang karapatang

--7 a EE Ere" ape ST

769. Ang ikatlong larawan ng kasalanan ay personal na pagtanggi sa isang ugnayan ng pag-ibig. Hinahalaw nito sa mapagtipang wika ng personal na tawag na isinasaad sa Biblia, sa pagiging alagad at pagbabalik-loob, upang mabawasan ang pagbibigay-diin sa apoy at asupre na kalakip ng mapanghatol na larawan ng krimen. Ang kasamaan ng kasalanan sa ganitong makataong modelo ay hindi nasa paglabag sa panlabas na batas kundi sa masamang hangarin na malayang isinagawa ng maysala at sa pinsalang idinulot sa ibang tao. Nakikita ang kasalanan bilang tunay na pangkapwa: ang personal na malisya ng makasalanan na lumalabag sa persona ng Diyos at kapwa. Sa kasalanan, inilalayo ng mga makasalanan ang kanilang mga sarili sa kanilang mga kapwa, sa sangnilikha, sa Diyos at sa kanilang tunay na sarili. 770. Ngayon, mas mahalaga pa marahil kaysa sa iba't ibang larawan ng kasala-

mamana

parusa.

ANG HAMON

NG PAGSUNOD

KAY KRISTO

225

nan ay ang pagkawala ng kamalayan sa kasalanan at ang kaugnayan nito sa budhi, Sinipi ni Juan Paulo II si Pio XII: “ang kasalanan ng dantaon ay ang pagkawala ng kamalayan sa kasalanan.” Ipinaliwanag niya kung Ang pagkadamang ito ng kasalanan ay nakaugat sa ating budhi at sa gayo'y ang termometro.... Gayunman, karaniwang nangyayari sa kasaysayan, sa loob ng humigit-kumulang mahaba na ring panahon at sa ilalim ng impluwensya ng maraming iba't ibang salik, na ang kunsiyensya ng maraming tao ay lubhang nalalabuan... Hindi maiiwasan sa pagkakataong ito na maging malabo rin ang pagkadama sa kasalanan na may malapit na kaugnayan sa budhi sa paghahanap sa katotohanan at sa paghahangad na maging responsable sa paggamit ng kalayaan... Nakakatulong ito sa pag-unawa sa papalubhang paghina ng pagdama sa kasalanan, dahil sa krisis ng budhi at ng krisis ng pagdama sa Diyos (RP 18). 771. Kinilala ng mga manunulat ng Bagong Tipan si Kristo bilang nagdurusang Lingkod na dumating upang “siyang tatanggap sa parusa ng marami” (Isa 53:11). Tinatawag ni Kristo ang lahat sa isang radikal na pagbabagong-buhay mula sa kapangyarihan at nakamamatay na kasamaan ng kasalanan, tungo sa kaharian ng Kanyang Ama. Para sa lahat ng mga nahulog sa bitag ng kasalanan, inihahandog Niya'y kapatawaran: “Ipinatawad na ang iyong mga kasalanan” (Lu 7:48). “Huwag ka ang magkakasala!” (Jn 5:14: 8:11). Kay San Juan ay matatagpuan natin ang pagkakaiba ng “mga kasalanan” (pangmaramihan) o mga mulat na pagkilos na labag sa Kaharian, at ang “kasalanan” (isahan) na nangangahulugang ang “sanlibutan” na sumasalungat sa Diyos at sa Kanyang salita (Tingnan Jn 1:29). Ang pagkakaibang ito ay inuulit ngayon sa pagdiriwang ng Eukaristiya sa mga panalangin ng Papuri at ng Kordero ng Diyos. Malaki ang pagkakahawig sa “sanlibutan” sa Ebanghelyo ni Juan sa pagkaunawa ni San Pablo tungkol sa “laman”. Taliwas sa “Expiritu”, kakatawan ang laman sa kapangyarihan ng kasalanang manuot sa kalagayang pantao at isalig ang lahat ng bawat makasalanang pag-iisip, pananalita, at paggawa (Tingnan 1 Cor 5:5:

Ro 7:5, 18). B. Ang Turo ng Simbahan Tungkol sa Kasalanan 712, Tinalakay ang doktrina ng Simbahan tungkol sa kasalanang-mana sa Bahagi I, Kabanata 8, maging ang pitong “mga nakamamatay (pangunahin) na kasalanan” sa tradisyong Kristiyano. May maikli ring paglalahad tungkol sa kasalanang-mana sa Bahagi III, Kabanata 25 kaugnay sa Binyag. Tinalakay ang pagkakaiba ng nakamamatay at di-nakamamatay na kasalanan sa Kabanata 27 kaugnay sa Sakramento ng Pagbabalik-loob. Ngunit ang dalawang makabagong paraan ng pagtalakay sa kasalanan na nakadaragdag nang malaki sa isang mas buong pastoral na pag-unawa sa kasalanan ang kailangang talakayin: ang iba't ibang dimensiyon ng kasalanan, at “panlipunang kasalanan.” 713. Maaaring magkaroon ng iba't ibang dimensyon ang kasalanan. Maaari itong ilarawan na paikot-ikot, isang sakit, at pagkasugapa 1) Bilang isang paikot-ikot na umaalipin sa atin sa nakahahawang sakit ng nakagawiang bisyo at ito'y kumikilos na

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5I KRISTO, ANG ATING DAAN

226

parang isang mikrobyo, na nanghahawa ng panlipunang asal at balangkas tulad ng pamilya, mga samahang panlipunan at iba pang katulad nito. 2) Bilang isang sakit, hinalaw mula sa kinagawian ni San Lucas na pinag-uugnay ang pagpapagaling sa pagpapatawad ng kasalanan (Tingnan Lu 5:18-26). 3) Bilang pagkasugapa, isang prosesong hindi natin kayang mapaglabanan habang ito'y patuloy na lumalala sa udyok at pagkahumaling. Ang kasalanan, bilang pagkasugapa ay nagdadala sa atin sa isang plano ng lumalalim na panlilinlang sa sarili at sa iba, at nagtatapos ito sa dimaiiwasang pagkakawatak-watak ng lahat ng ating mahahalagang personal at panlipunang pakikipag-ugnayan. Ibinibigay na mga halimbawa ng kasalanan bilang pagkasugapa ang konsumerismo at militarismo. 774. Nakakatulong ang tamang pagsasaalang-alang sa mga dimensyon ng kasalanan upang magkaroon ng: e mas makatotohanang pagsusuri sa aktuwal na kalayaan sa pagkilos ng makasalanan: e positibong kaalaman sa proseso ng pagpapagaling at pagpapatawad: at e pagbibigay-diin sa nangingibabaw na kahalagahan ng panlipunan at mga dimensyong istruktural ng kasalanan. 775. Binibigyang-diin ng “panlipunang kasalanan” ang pakikipag-sabwatan sa kasamaan sa pamamagitan ng pagpapakita kung paanong ang mga kaanib ng parehong grupo ay magkakasangkot. Maaari itong tumukoy sa: e kapangyarihan ng kasalanang makapinsala sa iba dahil sa pagkakaisa ng mga tao,

mga kasalanang tuwirang lumalabag sa karapatang pantao at saligang kalayaan, dangal ng tao, katarungan, at ang kabutihang panlipunan, e mga kasalanang nakasisira sa mga ugnayan sa pamamagitan ng iba't ibang mga pamayanang pantao tulad ng pag-aaklasan ng mga nasa iba't ibang antas sa lipunan o mainitang pagtatalo sa pagitan ng mga pangkat ng bansa, at e mga makasalanang kapaligiran o mga balangkas ng lipunan na bunga ng makasalanang pasiya o gawa, halimbawa, pagtatangi dahil sa kulay at mapagsamantalang mga sistemang pang-ekonomiya (Tingnan RP, 16). Tungkol sa panghuling kahulugan, hinihikayat ng PCP II ang mga Pilipinong “itakwil at kumilos laban sa mga panlipunang balangkas na nagbibigay-daan sa kasalanan, at sa halip ay palitan ang mga ito ng mga nagpapahintulot at nagpapayabong sa mas ganap na buhay” (PCP II, 288).

o

PAGBUBUO 776. Nakatuon ang kabanatang ito sa Pananampalataya at Moral na Pamumuhay sa pangunahing sagisag ni Kristo sa Kaharian ng Diyos, sa papel ng Simbahan sa moral na buhay ng mga Kristiyano, at sa katotohanan ng Kasalanan. Inilalarawan ng mga paksang ito ang panlipunang kalalagayan ng “pagsunod kay Kristo.” Sa larangan

ANG HAMON

NG PAGSUNOD

KAY KRISTO

227

ng Doktrina, nakabatay ang mga paksang ito sa wastong pag-uunawa sa kasalanangmana, lalo na sa grasya. Ito ay dahil sa patuloy na kumikilos ang biyaya mula sa Espiritu Santo upang maganap ang paghahari ng Diyos. Ang Espiritu na nasa bawat alagad ni Kristo ang siyang nagbibigay-liwanag at nagpapalakas ng kanilang buhaypananampalataya sa sambayanang Kristiyano laban sa kapangyarihan at paglalayo na dulot ng kasalanan. 7771. Sa larangan naman ng Pagsamba kaugnay ng mga paksang moral, Sakramento ng Pagbabalik-loob at Pagpapahid ng Langis ay tuwirang nakatuon sa pagpapagaling at pagbibigay-lakas sa mga alagad ni Kristo sa kanilang espirituwal na pakikipaglaban sa malisya at kasamaan ng kasalanan. Samakatuwid, nagsisilbing isang lunas ang dalawang Sakramentong ito, lalo na sa larangan ng pakikipag-ugnayan. Bukod pa rito, kung wala ang laging pinalalalim na buhay-panalangin, na siyang tanging nagbibigay-pag-asa at alab sa personal na pakikiugnay kay Kristo, na ating Tagapagligtas, hindi tatagal ang espirituwal na pakikihamok na ito. At ito ay nasa loob ng kalalagayan ng Simbahan, ang sambayanang Kristiyano, upang ang buhaypanalangin ng tagasunod ni Kristo na pinalulusog ng mga sakramento ay lumaki at umunlad sa biyaya ng Diyos. 778. Malawak na inilarawan sa kabanatang ito ang mga pangunahing dimensyong bumubuo sa kalalagayan ng pagsunod kay Kristo. Una, nakahihikayat ang pananampalatayang Katoliko sa moral na pamumuhay ng mga Pilipino sa pagbibigay nito ng natatanging pananaw sa Ebanghelyo habang pinauunlad ang pag-uugali at damdaming tulad ng kay Kristo. Ikalawa, sa loob ng dakilang sagisag ni Kristo sa Kaharian ng Diyos, kasama ang panawagan nito sa pagsisisi at pagiging alagad, tinatawag ang mga Pilipinong Kristiyano na gumanap ng isang bagong buhay ng paggagalangan, kaisahan at katapatan. Ikatlo, dito nakapaglilingkod ang Simbahan bilang kanilang kalagayan at tagapagtaguyod na pangsambayanan sa kanilang pagpupunyagi laban sa kasamaan. Panghuli, inilalarawan ang “kaharian ng kasalanan”--ang misteryo ng kasamaan, na nararanasan sa kalooban bilang mantsa, krimen at pagtatakwil ng sarili--na isang paikot-ikot na sakit at pagkasugapang humahawa sa mga panlipunang ugnayan at nakapipinsala sa mismong balangkas ng lipunan.”

MGA TANONG AT MGA SAGOT 779. Ano ang panlipunang kalagayan moral na buhay ng Kristiyano? “ Ang panlipunang kalagayan ng Kristiyanong moral na pamumuhay ay isang daigdig-na-nasa-pagbabago na “tinatakan ng Simbahang masusing sumusuri sa mga palatandaan ng panahon at ipinaliliwanag ito sa liwanag ng Ebanghelyo.” 780. Ano ang papel ng Pananampalataya sa moral na pamumuhay? Nahihikayat ng Katolikong Pananampalataya ang moral na pamumuhay sa pamamagitan ng:

228

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---SI KRISTO, ANG ATING DAAN

e e e

paghahandog ng isang bago at katangi-tanging Kristiyanong pananaw sa moral na kabutihan at sa pagpapaunlad ng pag-uugali at pagpapahalagang tulad ng kay Kristo: pagtuturo ng mga moral na. alituntuning nagtataguyod sa pananaw na ito, at pagpapasigla sa moral na motibasyon sa pamamagitan ng pagbibigay-katuwiran sa pagkilos-sa-Kristiyanong-paraan-at-pagbibigay-inspirasyon-sa mga damdaming tulad ng kay Kristo.

781. Paano nalalagom ng “Kaharian ng Diyos” ang Kristiyanong moral na pamumuhay? Ang Kaharian ng Diyos ay nakikilala sa pamamagitan ng:

e kondisyon sa pagtanggap: pagbabagong buhay at pagbabalik-loob, e e

kasapian: pagiging isang alagad ni Kristo: buhay: mapagmahal na paglilingkod na nakasalig sa Pag-ibig ng Diyos sa

e e

saligang batas: bagong buhay sa Espiritu, alituntunin: ang mga Mapapalad.

atin,

"T82. Anong pagtugon mula sa atin ang hinihingi ng Kaharian? Nananawagan ang Kaharian ng Diyos para sa: e e e

paggagalangan sa bawat isa, kaisahan ng lahat: at katapatan sa Diyos at sa isa't isa.

783. Anong papel ang ginagampanan ng Simbahang Katolika sa moral na buhay? Nagsisilbi ang Simbahang Katolika bilang kalagayan at saligang pansambayanang para sa moral na buhay ng mga kasapi nito sa pamamagitan ng: e aktibong paghubog ng moral na pagkatao ng Kristiyano e pagpapatupad at pagsaksi sa Kristiyanong moral na tradisyon, at e maglingkod bilang sambayanan na may pagpapasyang moral.

784. Ano ang kasalanan? Ang kasatanan ay isang pagtanggi sa pag-ibig ng Diyos. Nangangahulugan ito ng: e e e

pagtanggi na sundin ang ating budhi, pagtakwil sa tunay nating mga sarili, sa iba, at sa Diyos sa pamamagitan ng pagtalikod sa Diyos na ating tunay na hantungan. paglabag sa tipan ng pag-ibig ng Diyos sa atin.

785. Paano inilalahad sa Banal na Kasulatan ang kasalanan? Inilalahad bilang:

ang kasalanan

sa kinasihang Salita

ng Diyos sa Matandang

Tipan

ANG HAMON

e e e

NG PAGSUNOD

KAY KRISTO

229

“paglihis sa landas” dahil sa pagkukulang na tupdin ang mga gampanin sa Diyos at sa kapwa: isang depekto o kakulangan sa pagkatao na nagpapabigat sa makasalanan, at isang mulat na pagpapasiyang labanan ang Diyos at paglabag sa Kanyang mga kautusan.

786. Anong mga larawan ang ginagamit para sa kasalanan? e mula sa paglalarawan ng kasalanan bilang mantsa (marumi sa harapan ng kabanal-banalang Diyos), e tungo sa pagiging krimen (sinadyang paglabag sa tipan), at sa huli, e tungo sa personal na pagtalikod (sa isang ugnayan ng pag-ibig). 787. Paano nangusap si Kristo tungkol sa kasalanan? Nanawagan si Kristo para sa isang radikal na pagbabago ng puso--isang pagtalikod--mula sa kasalanan tungo sa paglilingkod sa kaharian ng Kanyang Ama. Isang tanda ng kahariang ito ay ang pagpapatawad ni Kristo ng mga kasalanan sa kapangyarihan ng Espiritu Santo. 7188. Isang ng mga e e e

Anong mga bagong larawan ng kasalanan ang iminumungkahi? mapagwaring bagong larawan ng kasalanan ang higit na nagsasaalang-alang epektong panlipunan nito sa makasalanan bilang isang paikot-ikot na kasamaang bumibihag: isang sakit na nakapampapahina, isang nakauudyok at nakahuhumaling na pagkasugapa na nang-aalipin.

789. Anong ibig sabihin ng “panlipunang kasalanan”? Sa ngayon, ang “panlipunang kasalanan” ay tumutukoy sa mga kalagayan at balangkas na lumalabag sa pantaong karapatan at dangal, at hinahawaan ang mga panlipunang ugnayan ng mga pamayanan.

KABANATA 15 Ang Kristiyanong Batas ng Pag-ibig na Nagbibigay-Buhay NG

Sumagot si Jesus, “Ito ang pinakamahalagang utos: Ibigin mo ang Panginoon mong Diyos nang buong puso, nang buong kaluluwa, nang buong pag-iisip, at nang buong lakas. Ito naman ang pangalawa, “Ibigin mo ang iyong kapwa gaya ng iyong sarili.'” (Mc 72:29-37) “Isang bagong utos ang ibinibigay ko sa inyo: mag-ibigan kayo! Kung paanong inibig ko kayo, gayon din naman, mag-ibigan kayo.” (Jn 13:34)

PANIMULA 790. Sinimulang talakayin sa Kabanata 13 ang Kristiyanong moral na pamumuhay sa pagtutuon ng pansin sa moral na tagapagpaganap: ang Kristiyanong alagad bilang persona na nagtataglay ng kamangha-manghang kaloob na kalayaan at kumikilos ayon sa budhr. Tinalakay sa Kabanata 14 ang panlipunang kalalagayan ng pagsunod kay Kristo: ang papel ng Kristiyanong Pananampalataya at ng simbahan sa moral na pamumuhay, na inilahad ni Kristo sa kanyang pangunahing paglalarawan ng Kaharian ng Diyos, at kalahok sa buhay-at-kamatayang pakikipagtunggali sa Kasalanan. Tinatalakay sa kabanatang ito ang mga gampanin ng mga moral na pamantayan o mga batas sa Kristiyanong pamumuhay. Ang Kristiyanong moral na pamumuhay ay isang pagtugon sa tawag ng Diyos kay Kristo Jesus. Tinatanaw ang pagtugon na ito: e e e

na sumasaklaw sa isang pangunahing pananaw na moral sa tao (Kabanata 13) at sa kalagayang panlipunan (Kabanata 14), ha isinagawang batas sa moral na pamantayan: at na ipinatutupad sa mga gawaing moral na nagmumula sa isang proseso ng personal na pagpapasiya (sa kabanatang ito) [Tingnan NCDP, 271]. 230

ANG KRISTIYANONG BATAS NG PAG-IBIG NA NAGBIBIGAY-BUHAY

231

791. MOTIBASYON ang pangunahing suliranin ng moral na pamumuhay. Madalas na alam natin kung ano ang dapat nating gawin ngunit natatagpuan natin ang ating mga sarili na walang kakayahang gawin ito. “Kayang-kaya kong magnasa ng mabuti, hindi ko lang magawa ang mabuting ninanasa ko. Sapagkat hindi ko ginagawa ang mabuting ibig ko, kundi ang masamang hindi ko ibig ang siya kong ginagawa” (Ro 7:18b-19). Sa gayo'y napakahalagang maunawaan nang maayos kung paanong ang PAG-IBIG, na ang siyang pangunahing Kristiyanong motibasyon at lakas, ay siya ring bumubuo ng pangunahing moral na pamantayan na nakapagpapalaya. Nangangailangan ito ng pagninilay kung paanong kumikilos ang moral na pamantayan sa pagsunod kay Kristo, maging sa personal na paraan kaugnay ng ating budhi, at sa sambayanan bilang mga kasapi ng lipunan (Batas na Likas, kultura) at ng Katawan ni Kristo, ang Simbahan (batas sa Kasulatan at ng Kristiyanong tradisyon). Sa kabila ng

pag-unawa sa nararapat na papel ng moral na pamantayan, naroon ang isang pangu-

nahing kailangang paunlaring kasanayan sa paggawa ng mga moral na pagpapasiya at tiyak na pagkilos bilang tunay na alagad ni Kristo sa kanyang sambayanan.

KALALAGAYAN 792. Maraming mga PAGPAPAHALAGANG nakaugalian sa kulturang Pilipino na malalim na nakatugma sa Kristiyanong pananaw na nakasalig sa mga moral na pamantayan nito. Halimbawa nito ay ang pagsasarili, ang umasa sa sarili na siyang unang hakbang tungo sa moral na pananagutan, ang pakikisama, ang pakikibagay sa iba: ang pagkakaisa, ang pagkakabuklod ng pamayanang nagtataguyod sa lahat ng paglilingkod na mapagmahal: ang pakikipagkapwa-tao, ang kaisahang pantao kasama ang lahat, o pagiging “kaibigan ng lahat” na magtataguyod sa Kristiyanong pag-ibig sa kapwa. Mulat ang mga Pilipinong Katoliko ngayon, higit siguro sa alinmang panahon, sa gampaning “pagbubuo ng isang tunay na Kristiyanong sambayanan, isang tunay na pagsasamahang Kristiyano na may pagdadamayan, bayanihan, pakikipagkapwa-tao, at pagkamakadiyos bilang mga saligang bato” (NCDP, 28). 793. Subalit kaugnay sa MORAL NA PAMANTAYAN, tila hindi malinaw ang asal ng mga Pilipino. Sa isang banda, sa kanyang labis na pagiging mapagtiis, ang likas na “pagka-makatao” ng Pilipino ay tila nagtuturing sa lahat ng batas na batay lamang sa personal na mga pakikipag-ugnayan. Kung wala ang pulis, hindi na gaanong pinapansin ang mga batas trapiko. Ang labis na pagsingil ng tubo sa tindahan ay binibigyang-katuwiran dahil kailangan ng mga bata ang perang pangmatrikula. Lubhang pinahihina ng kalakarang pagkakanya-kanya ang anumang katapatan ng sarili sa batas at kapakanang panlipunan. Tila ang pagsunod sa batas ay pumapangalawa lamang sa bahagdan ng mga pagpapahalaga sa kulturang Pilipino. 794. Sa kabilang dako naman, sapilitang hinihingi ang panlabas na pagsunod sa batas, lalo na sa kaugaliang pangkultura, upang mapangalagaan lamang ang sariling amor propio at maiwasan ang hiya. Madalas na pagpapalaki sa mga anak ay mahig-

232

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO, ANG ATING DAAN

pit na pagpapatupad sa batas na nagbibigay ng tanging tuon sa “titik ng batas” at sa panlabas na pagsunod dito nang hindi naisasaalang-alang ang diwa nito, Sa kasawiang-palad, naisasagawa din ito sa mga pagtuturo ng katesismo tungkol sa Katolikong moral na pamumuhay na madalas nailalarawan na: e Pinaghaharian ng kasalanan, na ipinaliliwanag lamang bilang paglabag sa batas, e Nauudyukan lalo na ng pagkatakot sa parusa dahil sa kasalanan: kaya't e Lumilikha ng isang makabatas at mapanghusgang takbo ng pag-iisip na nagdudulot ng makitid na pagtingin sa moral na pamumuhay. (Hanggang saan ba ang maaaring gawin bago maging malubhang kasalanan?) 795. Ang nagdaang mga taon ay nagpamalas ng kamangha-manghang pag-unlad sa proseso ng pagiging ganap sa pananampalataya ng maraming Pilipinong Katoliko. Sa mga di-karaniwang pangyayari, tulad ng Rebolusyon sa EDSA noong 1986 at ang pagpigil sa tangkang kudeta noong Disyembre 1989, malinaw na ang pangunahing bagay na nag-udyok sa mga kilos ng marami na nakisangkot dito ay lampas sa antas ng parusa/gantimpala na katangian ng budhing “kumikilos ayon sa kutob”---lampas pa rin ito maging sa itinakdang moral na antas ng katarungan. Gaya ng ipinahayag ng mga liham mula sa CBCP tungkol sa dalawang pangyavari, maraming tao ang naiangat sa isang antas ng tunay na pag-aalay ng sarili para sa kapakanang panlipunan na pinukaw sa maraming pagkakataon ng panlabas na Kristiyanong pag-ibig at kabanalan. Masasalamin sa mga ganitong mga “maiigting na pagkakataon” ang moral na pag-unlad ng Kristiyano na nagaganap araw-araw sa karaniwang Pilipino sa sanlibo't isang mga moral na hamon at mga gampanin ng pangkaraniwang buhay. Hindi natatapos ang proseso ng pagiging ganap.

PAGLALAHAD 796. Si Kristo, Ang Ating Moral na Pamantayan. Para sa mga Kristiyano, ang pamantayang ginagamit sa paghusga at moral na pagsusuri ng lahat ng kanilang kaisipan, pananalita at asal ay hindi batay sa anumang batas kundi sa persona ni JesuKristo. Sa kaharian ng Diyos, iisa lamang ang Tagapagturo: ang Mesiyas (Tingnan Mt 23:10): ang lahat ay kailangang makinig sa [kanyang] mga salita at isabuhay ito (Tingnan Mt 7:24), pasanin ang kanyang pamatok at mag-aral sa kanya (Tingnan Mt 11:29). Nakabatay ang kaligtasan sa sariling pakikitungo kay Jesus: “Ang sinumang kumilala sa akin sa harapan ng mga tao ay kikilanlin ko rin naman sa harapan ng aking Amang nasa langit. Ngunit ang magtatwa sa akin sa harapan ng aking Amang nasa langit” (Mt 10:32-33). “Kung ipahahayag ng iyong mga labi na si Jesus ay Panginoon at mananalig ka nang buong puso na siya'y muling binuhay ng Diyos, maliligtas ka” (Ro 10:9). 797. Ito ay sapagkat hindi lamang ang Diyos bilang Ama ang ipinahayag ni Jesus sa atin kundi pati kung sino tayong totoo. Mismong si Jesus--hindi lamang kung ano

ANG KRISTIYANONG

BATAS NG PAG-IBIG NA NAGBIBIGAY-BUHAY

233

ang kanyang ginawa at itinuro kundi ang buo niyang buhay at persona hanggang sa sukdulan sa kanyang Misteryong Pampaskuwa kung saan iniligtas niya tayo (Tingnan PCP IT, 55). Kinakatawan ni Jesus ang mapagmahal na panawagan ng Diyos sa atin, at ang ganap na pagtugon ng isang anak ng Diyos. Si Jesus mismo ay ANG Bagong Pakikipagtipan sa pagitan ng Diyos at ng lahat ng tao, ang Daan at tunay na pamantayan para sa pagiging tunay nating mga sarili. Sa panunuri sa isang teksto mula sa Vaticano IL, inilarawan mi Juan Pablo II ang pagiging pangunahin ni Kristo gaya ng sumusunod: 798. “Kay Kristo at sa pamamagitan ni Kristo, ipinahayag ng Diyos ang Kanyang sarili nang buo sa sangkatauhan at nagpalapit nang tiyak dito, kasabay nito, kay Kristo at sa pamamagitan ni Kristo, nakamit ng tao ang ganap na kamalayer ng kanyang dangal, ng rurok kung saan siya itinataas, ng kahalagahang ampas sa kanyang sariling pagkatao, at ng kahulugan ng kanyang pag-iral” (RH, 11). “Ipinagkakaloob ni Kristo, na namatay at muling nabuhay para--sa lahat ng tao at sa bawat tao--na may kasamang liwanag at ng lakas upang makaabot sa pamantayan ng kanyang makapangyarihang tawag” (RH, 14, Tingnan, GS, 10).

799. Ngayon, binibigyang-diin ng mga sikolohistang pang-edukasyon ang impluwensiya ng “kilalang mga tao” para sa moral na paglaki at pag-unlad ng mga bata at kabataan. Para sa mga Pilipinong Kristiyano, si Jesu-Kristo ang “pinakakilalang iba.” Nalaman na natin kung paano radikal na naapektuhan ni Kristo ang ating moral na pananaw sa pagbigay-kahulugan kung paano: 1) maging isang tao (Kabanata 13, 9), at 2) bumuo ng tunay na budhing Kristiyano (Kabanata 13, 27). Nalaman na rin natin kung paano naaapektuhan ni Kristo ang ating mga asal, pandama, pagpapahalaga at mga binabalak (Kabanata 14, 8). Dito'y nais nating pagtuunan ng pansin si Kristo bilang batayan ng lahat ng mga moral na pamantayan o mga batas at kung paano natin ginagawa ang ating mga moral na paghatol at pagpapasya.

l. Mga Moral na Pamantayan 800. Sa gitna ng labis na pagbibigay-diin ngayon sa personal na dangal, kalayaan, pansariling budhi at moral na pagkatao, ang mga pagkaunawa sa pamantayan at “batas” ay “hindi na sikat.” Itinuturing pa nga ng iba na ang moral na “batas” ay “hindi na sikat.” Itinuturing pa nga ng iba na ang moral na “batas” bilang pagpapatuloy ng panahon ng Ikalawang Konsilyo Vaticano. Nababanggit si San Pablo bilang patunay nito: “Kung kayo'y pinapatnubayan ng Espiritu, wala na kayo sa ilalim ng kautusan” (Ga 5:18): “yamang kayo'y wala na sa ilalim ng kautusan kundi nasa ilalim ng kagandang-loob ng Diyos” (Ro 6:14). Ngunit ang layon ni Pablo ay hindi ang pagtatakwil sa lahat ng kahalagahan ng batas kundi ang pagbibigay-diin kay Kristo: “Ang lahat ng bagay ay ipinalagay kong walang kabuluhan makamtan ko lamang si Kristo at lubos na makiisa sa kanya. Hindi ko na hangad na maging matuwid sa pamamagitan ng kautusan kundi sa pananalig kay Kristo. Ang pagiging matuwid ko ngayon ay kaloob ng Diyos batay sa pananampalataya” (Fil 3:8-9). Kinikilala ni Pablo na

234

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ANG ATING DAAN

“ang kautusan ay mabuti kung ginagamit sa wastong paraan” (1 Tim 1:8. Tingnan Ro

7:12). Ngayon, paano nga ba dapat ginagamit ang batas? Makakatulong ang ilang mga pangunahing kaisipan upang liwanagin ang mahalagang dimensyong ito ng Kristiyanong moral na pamumuhay, 801. Ano ang isang pamantayan o batas? Kailangan natin ng ilang pangkalahatang ideya tungkol sa batas na makapagbibigay sa atin ng ilang kuru-kuro sa kahulugan nito kapag iniugnay sa batas ng Diyos, sa batas ng Matanda at Bagong Tipan at batas na likas. Ang karaniwang kahulugan ng batas ay “isang alituntunin ng katuwiran na itinakda ng may kakayahang nasa kapangyarihan alang-alang sa kapakanang panlipunan” (Sto. Tomas, Summa Theologiae, I-IT, 90, 4). May kahalagahan ang bawat bahagi nito: 1) ang batas ay isang makatwirang pagpapasya, ibig sabihin, pinag-isipan at may dahilan, hindi lang isang bagay na nasumpungan: 2) itinatakda: ipinahayag nang may sapat na babala sa mga kinauukulan habang iginagalang ang kanilang karapatan at karangalan, 3) sa pamamagitan ng kinauukulang tagapamahala o yaong mga tao na may kakayahang nasa kapangyarihan, ibig sabihin, sa pamamagitan ng may lehitimong kapangyarihang isagawa ito: at, 4) para sa kapakanang panlipunan: para sa pagpapahusay ng sosyal na kalagayan ng mga nasasakupan nito. 802. Makakatulong nang malaki ang dalawang katangian ng batas, lalung-lalo na ng moral na batas, sa pagpapahalaga ng tungkulin nito sa Kristiyanong moral na pamumuhay. Una, nakaugat ang batas sa isang pananaw, at mga ilang palagay. Masusing tinalakay ang Kristiyanong pananaw sa dalawang naunang kabanata (Kabanata 13-14), at inilarawan ayon sa paglalarawan ni Kristo ng ulirang kaanib ng Kaharian na tinalakay sa mga Mapapalad. Ikalawa, nagmumula ang batas sa at nagpapahayag ng mga batayang pagpapahalaga. Malinaw itong ipinapakita sa Sampung Utos. Iniuutos sa “Huwag kang papatay” ang paggalang sa buhay ng tao: sa “Huwag kang mangangalunya,” ang paggalang sa seks: sa “Huwag kang magnanakaw,” ang paggalang sa pagmamay-ari ng tao: sa “Huwag kang magbibintang ng mali sa kapwa,” ang paggalang sa katotohanan. Gayundin, ipinapakita ito sa turo ni Kristo sa Kanyang Sermon sa Bundok: Iniuutos sa “Huwag na kayong sumumpa kung nangangako kayo” (Mt 5:34) ang paggalang sa pansariling dangal habang ang utos na “Huwag ninyong labanan ang masamang tao” (Mt 5:39) ay nagpapatindi sa paggalang sa sarili batay sa hindi paggamit ng karahasan laban sa karahasan, kundi sa pagkilos bilang mga anak ng Ama. Ang dalawang katangiang ito ay nakatutulong nang malaki sa pagbabago sa makabatas at moral na pagkaunawa sa mga moral na pamantayan o batas. 803. Tungkulin ng Moral na Batas. Ngunit hindi ba sumasalungat ang mga batas sa kalayaang pantao? Inihahambing ng iba ang ating kalayaan at batas sa isang lawa at ang baybayin nito. Binibigyang-hugis ng batas ang ating kalayaan sa pagtatakda ng mga hangganan tulad ng paraan ng pagbibigay-hugis ng baybayin ng lawa sa hangganan nito. Ngunit higit pa rito ang ginagawa ng mga moral na pamantayan o batas. Una, nagkakaloob sila ng pamantayan para sa pagpapasiya kung sino tayo at kung paano tayo dapat na kumilos. Sa pagpapaliwanag ng moral na alaala at karana-

ANG

KRISTIYANONG

BATAS NG PAG-IBIG NA NAGBIBIGAY-BUHAY

235

na san ng sambayanan, ang mga moral na pamantayan ay nagsisilbing mas malawak tumutuIkalawa, karanasan, na personal nating sarili kaysa ya pagpapasi batayan sa lalo na sa long sa ating moral na pag-unlad ang mga moral na pamantayan/batas, pamarisan g kinagisnan mga ng g paghahaya ng an paghubog ng budhi, sa pamamagit katang moral na pagkilos at pagpapahalagang pantao. Ikatlo, nagkakaloob sila ng pabilang pagkilos ng an pamamagit tagan at palagiang kaayusan sa ating buhay: sa batas mga negatibong na laganap Ang n. masasaliga na tuloy at maaasahang gabay tumitikaugnay ng moral na pamumuhay ay nagpapahiwatig na napakababa at hindi bawat sa siya makapagpa na tao sa mo sa mga pagkilos na moral. Imposible para Sa patnubay. o pamarisan walang ng sabihi'y ibig wala,” sa moral na bagay “mula n/batas pamantaya positibong mga ng tayo rin n hinahamo maaaring huli, bandang an na palawakin ang ating minimithing pamantayan o itinatama tayo sa pamamagit g. pagkukulan mga ating sa ng pagbibigay-liwanag Kung 804. Ngunit maraming Pilipino ang ipinagkakamali ang moral sa legal: ito rin mabuti na nila inaakala batas, ng ulutan pinahihint legal ang isang bagay, at sa kaiat itinuturing na moral. Ang ganitong maling akala ay nagwawalang-bahala sa bansa, bahan ng positibong batas na pambayan na humahatol sa mga krimen laban sa ginagamit ng pamantaya tuwirang siyang na batas na moral at ang kaibahan ng sa anugat sumasalun ito hindi kung bagay isang ang Legal kasalanan. sa paghatol kung mang batas ng bayan, ngunit maaari lamang itong maging moral na kabutihan tao sa i makabubut positibong ay kalagayan mga at layunin ang katangiang-likas nito, n. Ang bilang tao-sa-pamayanan, alalaumbaga, batay sa mga moral na pamantaya sa Banal na mga gampanin ng mga moral na pamantayan ay malinaw na makikita Kasulatan. Il. Ang Batas sa Banal na Kasulatan

na salita, 805. Ang Matandang Tipan. Sa pamamagitan ng Kanyang naghahayag ng Tipan batas ang bayan, na hinirang Kanyang ibinigay ng Diyos sa Israel, ang pangaibang sa din tinatawag na Torah, o ito na Batas Ang 1961-64). CCC, (Tingnan n ng hanggana sa lumampas ay lan tulad ng tagubilin, patunay, alituntunin, at salita ng Itinakda Tipan. sa ugnayan buong sa namuno ang karaniwang batas ng tao. Ito tungtao mga ang inan tinagubil 33:10), Deut (Tingnan Israel sa batas ang mga pari Sinisi ng kol sa kaalaman kay Yahweh at sa Kanyang Daan (Tingnan Jer 18:18, 5:4). sa Batas tungkulin kanilang sa ito mga ng ang pagkukul sa mga propeta ang mga pari hindi tutusinumang ang ko in “Susumpa : nagbabala at 4:6), Os 22:26: Ez (Tingnan an pad sa itinatakda ng tipang ito” (Jer 1 1:3). Pinuri ng mga sumulat ng Karunung kataasng tipan ang Moises, ni atin sa pad ipinatutu na ang Batas: “Ang kautusan salmista: taasang Diyos... umaapaw ang karunungan” (Ecc 24:23s), at inawit ng 806. Ang batas ng Panginoon ay ganap, nagpapaginhawa sa kaluluwa. sa Ang batas ng Panginoon ay batas na walang-kulang. Ito'y utos na ang dulot ay Nagbibig walaan, napagtiti ay batas mga tao ay bagong buhay, Yaong kanyang

236

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO, ANG ATING DAAN

ng talino sa pahat ang kaisipan. Ang tuntuning ibinigay ni Yahweh ay wastong utos, liligaya ang sinuman kapag ito ang sinunod, ito'y wagas at matuwid pagkat mula ito sa Diyos, pang-unawa ng isipan yaong bungang idudulot. Pati mga hatol niya'y matuwid na kahatulan, kapag siya ang humatol, ang pasiya ay pantay-pantay. (Saimo 19:8-10, Tingnan Salmo 119 passim, 147:195) 807. Hindi lamang mga pangangailangang moral at mga tagubilin para sa mga panrelihiyong rituwal ang sinasaklaw ng Batas ng Matandang Tipan kundi pati mga legal na itinatakda para sa asal-panlipunan. Makapagtuturo sa atin ang ilang mga pangunahing katangian. a) Dumadaloy nang tuwiran ang Batas mula sa Tipanang pakikiugnay ng mapagmahal na tawag ni Yahweh na lumikha ng Kanyang Bayang Hinirang. Nangangahulugan ito na ang buong batas ay nakabatay sa pananaw at mga pagpapahalaga ng Pakikipagtipan ng Diyos sa Kanyang bayan. b) Samakatuwid, pagtalima sa pangkalahatang Batas ng Diyos ang tatak para sa mananampalatayang Israelita. Tinitingnan ang lahat ng kasalanan una sa lahat bilang isang paglabag laban sa Diyos na siyang “kinawingan” ng mga Israetia sa lahat ng bahagi ng kanilang buhay sa pamamagitan ng Tipan. k) Samakatuwid, ang batas ay dakilang biyaya ng Diyos na nagdudulot ng malaking kagalakan sa Kanyang bayan: “Nagagalak na susundin yaong iyong kautusan, sa bigay mong kautusa'y lubos akong nalulugod” (Salmo 119). 808. Sa kasawiang-palad, ang kasaysayan ng Batas ng Matandang Tipan ay nagpapamalas kung paanong ang lahat ng batas ay mapanganib na nakabukas sa malubhang pang-aabuso ng pagsunod sa titik ng batas o legalismo. Walang pagbabalatkayong nakita ng mga Israelita na ang mga gawaing iniuutos ng batas bilang sagisag ng pagmamahal ng Diyos, ang Panginoon ng Tipan, kaysa bilang paraan ng pagsasakatuparan ng mga tiyak na gawain. Samakatuwid, maaaring magkaroon ng maun-

lad na kakayahang pandebosyon ang tila mga maliliit na bagay. Subalit laging naroroon ang tuksong ipagkamali ang alituntunin na isang pagpapahalaga, ang panlabas na pagtupad sa utos bilang “pagtalima ng puso” (Tingnan Isa 29:13: Mt 13:15: Gw 28:26). Dalawang tiyak na pang-aabuso ang lumilitaw. a) Sa paglalagay sa lahat ng kautusan ng batas--moral, panrelihiyon, panlipunan at panritwal--sa pantay-pantay na katayuan, isang imposibleng pabigat ang naipataw sa mga tao (Tingnan Lu 11:46), at nawala ang “lalong mahahalagang aral” (Mt 23:23). b) Sa labis na pagpuri sa pagsunod sa batas, tila maililigtas ng mga tao ang kanilang sarili sa pamamagitan lamang ng ganap na pagpapatupad ng batas, na hindi na nangangailangan pa ng biyaya ng Diyos. 809. Ang Bagong Tipan. Kahit na masigasig nilang binabatikos ang mga pangaabusong ito, hinulaan ng mga propeta ng Matandang Tipan ang pagdating ng isang Bagong Tipan. “Gagawa ako ng bagong pakikipagtipan sa Israel... Itatanim ko sa kanilang kalooban ang aking kautusan, isusulat ko sa kanilang mga puso” (Jer 31:31,

ANG

KRISTIYANONG BATAS NG PAG-IBIG NA NAGBIBIGAY-BUHAY

237

33). “Bibigyan ko kayo ng aking Espiritu upang makalakad kayo ayon sa aking mga tuntunin” (Ez 36-27). Kaya nga dumating si Kristo hindi upang “pawalang-bisa ang kautusan at ang aral ng mga propeta... kundi upang ganapin ang mga iyon (M6 5:17). Ginawa Niya ito una sa pamamagitan ng pagpapasimula ng bagong batas ng Kaharian. “Ang kautusan ni Moises at ang sinulat ng mga propeta at hanggang kay Juan Bautista. Buhat noon, ipinangangaral ang Mabuting Balita tungkol sa Kaharian ng Diyos” (Lu 16:16). Ikalawa, inalis ni Kristo ang mga kamaliang pinahintulutan “dahil sa katigasan ng puso” (Tingnan Mt 19:8). Sa pamamagitan ng pagpapahayag ng Kanyang bagong utos ng pag-ibig na lumalampas sa lahat ng karunungan ng tao at lahat ng moral na batayan, at tumatawag sa Kanyang mga alagad sa mataas na hinihingi ng kanilang tawag. “Kaya, dapat kayong maging ganap, gaya ng inyong Amang nasa langit” (Mt 5:48: Tingnan CCC, 1967-72). 810. Maaari lamang itong maganap sa pamamagitan ng panloob na lakas na dulot ng Espiritu (Tingnan Jn 16:13, Gw 1:8). Ang presensiya ng Espiritu Santo ay nagbibigay ng lubos na bagong kahulugan sa moral na pamumuhay. Nananahan sa puso ng mga binyagan, ang Espiritu, sa isang paraan, ang mismong Bagong Batas na siyang Batas ng PAG-IBIG. Sinasagisag ng Espiritu ang batas na ito dahil Siya ay pag-ibig. Ginaganap Niya ito dahil Siya ang handog ng pag-ibig ng Ama. Nananawagan Siya na magmahal dahil kailangang ipahayag ang biyayang ito sa buong buhay ng binyagan (Tingnan CCC, 1966). 811. Ikatlo, ginawang ganap ni Kristo ang mga batas na naglalagay ng ayos sa pagkain at sa kalinisan ng kinakain, na napakahalaga sa pang-araw-araw na buhay ng mga Judio, sa pamamagitan ng paghahayag sa “pedagohikal” na kahulugan at sa mga Batas para sa Sabat sa pamamagitan ng pag-alala na ang pahinga sa Sabat ay hindi nalalabag sa paglilingkod sa Diyos o sa kapwa (Tingnan Mt 12:5: Lu 13:15-16, 14:2-4). Sa huli, itinakda Niya ang mga alituntunin ng batas sa kaayusang bahagdan kung saan napasasailalim ang lahat sa pag-ibig sa Diyos at kapwa. Ang Kanyang batas ng pag-ibig na “kahulugan ng Kautusan ni Moises at ng turo ng mga Propeta” (Mt 7:12) ay radikal na nagpabago sa makalumang “gintong Aral! mula sa batas ng karaniwang pagbibigayan sa isa't isa tungo sa isang batas ng positibong pag-ibig (Tingnan CCC, 1789, 1970).

812. Ang Mga Dakilang Utos. Nang tanungin, “alin ang pinakamahalagang utos sa Kautusan?” sumagot si Jesus: “Ibigin mo ang Panginoon mong Diyos nang buong puso, nang buong kaluluwa at nang buong pag-iisip. Ito ang pinakamahalagang utos. Ito naman ang pangalawa: Ibigin mo ang iyong kapwa gaya ng iyong sarili. Sa dalawang utos na ito nakasalalay ang buong kautusan ni Moises at ang turo ng mga propeta” (Mt 22:37-40, Tingnan CCC, 2066). Pinagsama ni Kristo sa tugon na ito ang dalawang kilalang alituntunin ng Matandang Tipan (Deut 6:5 at Lev 19:18) sa isang bagong anyo. Una, inihayag Niya ang natatagong pagkakaisa ng pag-ibig sa Diyos at pagibig sa kapwa. Binigyang-diin ito sa unang sulat ni Juan: “Ito ang palatandaang inii-

238

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO, ANG ATING DAAN

big natin ang mga anak ng Diyos: kapag iniibig natin ang Diyos at tinutupad ang Kanyang mga utos” (1 Jn 5:2). 813. Ikalawa, inihalimbawa ni Kristo sa kanyang buhay at pangangaral ang tatluhang “puso, kaluluwa, at lakas” ng atas ng pag-ibig sa Diyos. Itinuturo ng mga tagapagpaliwanag ng Matandang Tipan ang “puso” bilang panloob at panlabas nating pagnanasa at pananabik, ang “kaluluwa” bilang pagtalima sa Diyos kahit na malagay sa panganib ang sariling buhay: at “lakas” kasama ang lahat ng pinagkukunan ng sariling kayamanan, pag-aari, at karangalan. Ngunit kailangang gawang konkreto ang tatlong dimensyong ito. Isang kinakailangang paraan ay ang paggamit ng mayamang mga Pilipinong katagang pangkultura at pagpapahalagang nagpapahayag ng tatlong dimensyong ito: ng “buong puso/loob/kalooban”: ng “buong kaluluwa,” at “buong lakas.” 814. Isa pang paraan ay sa pamamagitan ng pagpapalabas ng kanilang epektong panlipunan at kalalagayan gaya ng ginawa ni Kristo sa kanyang pangangaral, halimbawa sa Kanyang talinhaga ng manghahasik. Inilalarawan nito ang tatlong pangkat na nabigo sa pagtugon sa salita ng Diyos: ang “daan” ay pangkat na walang tunay na mithiin o pag-unawa kaya madaling nanakaw ng demonyo ang salita mula sa kanilang puso. Ang pangkat ng nasa “kabatuhan” nalanta naman agad sa ilalim ng init dahil wala silang “kaluluwang” ilagay ang buhay sa panganib para sa Diyos. Pinahintulutan ng ang pangkat ng nasa “dawagan” ay nagpahintulot sa ibang pinagaabalahan upang mahati ang pansin nito at patayin ang buung-buong pagtatalaga ng angking yaman (lakas) sa Diyos (Tingnan Mt 13:4-9, 18-23). 815. Ngunit marahil, ang pinakamagandang katibayan ng pagmamahal sa Diyos ng buong puso, kaluluwa, at lakas, mula sa kasulatan, ay hindi sa turo ni Kristo, kundi sa Kanya mismong buhay. Sa tatlong ulit na pagtukso sa Kanya sa ilang, unang tumanggi si Kristo sa tuksong bigyang-kasiyahan ang kanyang pansariling kasiyahan dahil sa paninindigang kailangang hindi hati ang puso para sa salita ng Diyos. Ikalawa, sa pagtangging isangkot ang pagkadiyos sa kanyang pakikitunggali sa tukso, itinaya Niya ang Kanyang buhay (kaluluwa) para sa Diyos. Sa huli, sa pagwawalang-bahala sa lahat ng pang-akit ng demonyo, ipinagkatiwala ni Jesus ang Kanyang buong lakas sa Diyos lamang (Tingnan Mt 4:1-11). 816. Hinarap ni Jesus ang lahat ng mga tuksong ito sa buong buhay niya gaya ng mga panunuya sa Kanya sa Krus na katulad ng tatlong panunukso. 1) “Iligtas mo ngayon ang iyong sarili! Kung ikaw nga ang Anak ng Diyos, bumaba ka sa krus!” 2) “Nananalig siya sa Diyos, at sinasabi niyang siya ang Anak ng Diyos. Iligtas siya ng Diyos kung talagang iniibig siya!” 3) “Di ba siya ang Hari ng Israel? Bumaba lang siya ngayon sa krus, maniniwala kami sa kanya!” (Mt 27:40). Umalingawngaw sa loob ng mga dantaon ang tuksong “Bumaba ka sa krus.” Subalit gayundin ang “Ama.... huwag ang kalooban ko ang masunod, kundi ang kalooban mo” (lu 22:42). 817. Ikatlo, Nagbigay si Kristo ng radikal na bagong paliwanag sa “kapwa.” Pangkalahatan itong binibigyang-kahulugan ngayon na sumasaklaw sa bawat isa: sa

ANG KRISTIYANONG

BATAS NG PAG-IBIG NA NAGBIBIGAY-BUHAY

739

Samaritano mga nangangailangan, tulad ng itinuturo sa talinhaga ng Mabuting Lumampas 5:44). Mt (Tingnan kaaway mga ating sa kahit at (Tingnan Lu 10:30-37), ng pakikiisa pa si Kristo at ginawa Niya ang bawat isa na “kapwa” sa pamamagitan makiisa sa Niya sa kanila gaya ng ipinahayag sa Vaticano II, “Ninais ni Kristong Niyang: sinabi nang pag-ibig Kanyang ng nan pagtutuu bilang kapatid Kanyang mga ninyo 'Nang gawin ninyo ito sa pinakahamak sa mga kapatid kong ito, ito ay sa akin 8). ginawa” (Mt 25:40: Tingnan AA, at 818. Ikaapat, pinaikli ni Kristo ang buong batas at mga propeta sa ganito-bawat ng n kaibutura “nasa dahil utos, ang dalawah sa tanging sa ganito lamang-utos ang batas ng pag-ibig. Pag-ibig ang bukal ng kanilang kahalagahan at pananagutan” (Tingnan CCC, 1971, 2055). “Ang mga utos, gaya ng, “Huwag kang mangaot, ngalunya, Huwag kang papatay, Huwag kang magnanakaw, Huwag kang mag-iimb sap: at ang alinmang utos na tulad ng mga ito ay nabubuo sa ganitong pangungu ng "Ibigin mo ang iyong kapwa-gaya ng iyong sarili! Kaya't ang pag-ibig ang kabuuan Kautusan” (Ro 13:9-10). 819. Nakatuon ang PCP IT sa “maibiging pananampalataya,” “isang aktibong pagibig tulad ng kay Kristo, isang pakikibahagi sa sariling pag-ibig ng Diyos na dumarating sa atin sa pamamagitan ng Kanyang Anak” (PCP II, 71). Sa gayon, pag-ibig ang sa paglalagom ng buong batas dahil ito ang aninag ng pinaka-persona ng Diyos ang Diyos sa mula sapagkat tayo n mag-ibiga mahal, pinakama “Mga tao. ng buhay pag-ibig. Ang bawat umiibig ay anak ng Diyos at kumikilala sa Diyos” (1 Jn 4:7-8). - 820. Ngayon nabibigyan tayo ng kapangyarihang ibigin pareho ang Diyos at ang kapwa “sapagkat ang pag-ibig ng Diyos ay ibinuhos sa ating mga puso sa pamamagitan ng Espiritu Santo na ipinagkaloob na sa atin” (Ro 5:5). Sa bisa nitong Espiritu Santo ng pag-ibig, ibinigay ni Kristo ang sarili Niyang utos: “Ito ang aking utos: ni mag-ibigan kayo gaya ng pag-ibig ko sa inyo” (Jn 15:12). Samakatuwid, nadaig nito ipinakita ga'y, alalaumba Batas, Lumang ng kahinaan laking Kristo ang pinakama iwasa mga tao kung ano ang kasalanan nang hindi nagbibigay ng kapangyarihang ng batas ng ilalim sa ako na “Wala Pablo, San ni san ito. Ngunit ngayon, ipinahayag ynagbibiga g Espiritun ng batas ng ako na pinalaya sapagkat n kamataya at kasalanan buhay, bunga ng pakikipag-isa kay Kristo Jesus. Ginawa ng Diyos ang hindi nagawa ng kautusan dahil sa likas na kahinaan ng tao. Sinugo niya ang kanyang sariling

Anak” (Ro: 8:2-3).

sa 821. Mapagpalayang Batas ni Kristo. Ang bagong batas na ito ng pag-ibig pamamagitan ng Espiritu ni Kristo ang siyang mapagpalaya dahil ang makisang-ayon sa batas ni Kristo ay ang makilala ang kalayaan. Dumarating sa atin ang bagong batas ni Kristo bilang isang handog na ipinagkakaloob ng Espiritu sa ating mga puso. Dinadala nito ang mga pinahahalagahan ng batas na lampas sa panlabas na moral na asal lamang at lampas kahit sa diwa ng pananagutan. Ang batas ni Kristo ay isang batas ng pag-ibig, biyaya, at kalayaan (Tingnan CCC, 1972). Dinarama nito ang Espiritu sa halip na ang titik. Kinakailangan nito ang pagbabago ng puso na kung saan susunod ang pagbabago ng asal. Kinikilala nito ang mapang-alay na pagiging

240

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5! KRISTO, ANG ATING DAAN

bukas ng sarili sa Diyos at sa iba na kung saan nagmumula ang mapantubos na kasiglahan ng lahat ng mga utos, na nagpapabago sa kanila mula sa mapang-aliping

823. Sa Mga Mapapalad, inilalarawan ni Kristo ang mga tunay na “mapalad” sa

Kaharian ng Diyos. Ayon kay Santo Tomas, iniuugnay ng maraming tao ang kapalaran sa: 1) kasiyahang nadarama at kaluguran sa mga pagnanasa, o 2) tagumpay sa mga gawain at pakikiugnayan sa kapwa, o sa huli 3) malalim na pagninilay at pagmumunimuni. Isinalaysay ni Kristo na sa halip ng kaluguran nadarama at maraming pag-aari (1) ang pagwawalang-halaga sa bagay (karalitaan ng espiritu), ang pagpapakumbaba at ang pagkahabag ang nagdadala sa atin ng tunay na kaligayahan. Sa halip na gawaing lubos na nakasentro sa sarili, (2) ang pagkauhaw sa katarungan para sa lahat at maraming pagpapatawad ang maghahandog ng tunay na makataong pakikiugnayan sa kapwa. Sa halip na umatras mula sa mga problema at mga pinagkakaa-

balahan sa daigdig upang hanapin ang malalim na pagmumuni-muni silang mga iisa

ang hangarin/may pusong dalisay, at gumagawa para sa kapayapaan ng lahat ay makakatagpo sa Diyos. Tiyak na maghahatid ng mga pagsubok at pag-uusig ang ganitong buhay dahil sa ating makasalanang mga sarili at daigdig: subalit ito ang buhay ng pananampalataya, pag-asa at pag-ibig ng mga alagad ni Kristo (Tingnan CCC,

1717).

lll. Ang

Batas sa Simbahan

824. Nakabuo ang Kristiyanong moral na tradisyon ng isa pang uri ng batas na tinatawag na “Batas na Likas” dahil ipinapahayag nito ang karunungan ng Diyos sa Kanyang sangnilikha at dahil ito'y kabilang sa mismong katangiang-likas ng mga tao. Hindi ito ipinipilit sa kanila mula sa labas na parang isang di-makatwirang paghihigpit, kundi bilang isang panawagang nagmumula sa kaibuturan ng kanilang mga

C2

822. Mga Mapapalad. Samakatuwid, pinalalaya ng batas ni Kristo ang tao mula sa panlabas na kaanyuan, mula sa pagkakagapos sa titik ng batas, at tiniis bilang mapang-aliping hadlang para sa isang buhay na biniyayaan ng handog ng Espiritu na isang pagbabago ng puso. Sa pamamagitan ng pagbibigay-sigla sa isang panibagong lakas sa atin, nabibigyan tayo ng kakayahan ng Espiritu na maranasan ang tunay nating pagkatao. Sa positibong paraan, habang ang kalooba'y binabago ng biyaya at muling nalikha ayon sa larawan ng Diyos, unti-unti tayong nakapagtatatag ng ating moral na pamumuhay ayon sa isang naiibang batayan. Ang palagay na pag-iwas lamang sa kasalanan, na “makatarungan” sa batas, ay napalitan ng isang panuntunang nagmumula sa pananampalataya at pag-ibig, ang bunga ng nananahang Espiritu. Bangha-banghay na inilarawan ang “bagong batayang” ito para sa moral na pamumuhay sa matulaing paglalarawan ni Kristo ng mga “mapapalad.” Sinasalungat ng Mga Mapapalad ang karunungan ng daigdig (Tingnan 1 Cor 1:20): materyalismo, ang pagsamba sa kayamanan, ang pagnanasa sa kapangyarihan, walang awang paglalabanan, ang tuntunin ng pagtatagumpay. Sa Kaharian ng Diyos, kabaligtaran ang mga pinahahalagahang ito.

-

hadlang tungo sa isang lakas na nagpapalaya sa tunay nating pagkatao.

ANG KRISTIYANONG

BATAS NG PAG-BIG NA NAGBIBIGAY-BUHAY

241

sarili (Tingnan CCC, 1954). Nakasaad na sa Banal na Kasulatan, ang moral na kaalaman ay nakaugnay sa “katangiang-likas” ng tao sa panitikan ng Karunungan sa Matandang Tipan. Ngunit natatangi si San Pablo ang malinaw na naglahad nito: “Kapag ang mga Hentil na hindi saklaw ng Kautusan ay gumagawa nang ayon sa hinihingi nito sa atas ng kanilang katutubong bait... Ipinakikilala ng kanilang gawang nakasulat sa kanilang mga puso ang hinihingi ng kautusan. Pinatutunayan din ito ng kanilang budhi” (Ro 2:14-15). Sa moral na panuntunan ng Katoliko, nangangahulugan ang batas na likas bilang kabuuan ng mga karapatan at tungkulin na tuwirang nagmumula sa katangiang-likas ng tao, na pinagkalooban ng katuwiran at kalayaan, at hindi dapat ipagkamali sa panlipunang pamantayan at kaugalian, ni sa palagay ng madla, o kahit sa batas na pambayan (Tingnan CCC, 1954-60). 825. Tatlong pangunahing paninindigan ng “batas na likas” ang sentro sa Katolikong moral na batayan. Una, ang batayan para sa “batas na likas” ay ang katotohanang ang Diyos ang lumikha ng lahat at ang ugat ng lahat ng bagay. Ipinapahayag ng batas na likas na makasulat sa puso ng tao ang kaayusang niloob ng Diyos sa paglikha. Nakabatay sa katotohanan ang moral na buhay ng tao--dumadaloy ang ating moral na pananagutan sa mismong balangkas ng kung sino tayo bilang mga tao sa lipunan sa loob ng kasaysayan. Ikalawa, maaaring maunawaan samakatuwid, ng lahat ng tao, ang moral na batayan ng batas na likas, na hiwalay sa kanilang relihiyosong pananampalataya. Nakaukit sa budhi ng bawat isa, ang batas na likas ay madaling matatamo ng lahat (Tingnan CCC, 1954). Ikatlo, may mga tuwirang moral na pagpapahalaga at turo na maaaring gawing pangkalahatan, patungkol sa lahat ng taong may mabuting kalooban. “Ang lahat ay kinakailangang sumunod sa mga alituntunin nito” (CCC, 1956). Nagbibigay si Pablo VI ng isang konkretong paglalarawan ng batas na likas sa buhay: 826. Sa panukala ng Diyos, tinatawag ang lahat na paunlarin at gawing ganap ang kanilang mga sarili, dahil ang bawat buhay ay isang bokasyon. Nang ipanganak, ipinagkaloob sa bawat isa, bilang binhi, ang isang pulutong ng mga kakayahan at katangian na bibigyan ng kaganapan. Ang kanilang pag-abot sa kaganapan na magiging bunga ng pag-aaral mula sa kapaligiran at sariling sikap ang magpapahintulot sa lahat na ituon ang kanilang sarili sa tadhanang inilaan para sa kanila ng kanilang Maylikha. Taglay ang talino at kalayaan, sila ang may pananagutan para sa kanilang kaganapan at para sa kanilang kaligtasan (PF? 15).

827. Ngunit para maiwasan ang mga mapagsamantalang pangangatuwiran at pagiging makabatas na makitid ang pagkaunawa, kailangang tingnan ang batas na likas kaugnay ng ilang pangunahing aspeto. Una, bilang tunay: ang moral na pamumuhay ay nakabatay sa katotohanan, hindi lamang sa utos gaya ng pinaninindigan ng mga bihasa sa batas. Ang moral na buhay ay nangangahulugan ng paggawa ng

mabuti at hindi lamang bulag na pagsunod sa batas. Ikalawa, ito ay nararanasan

dahil ito ay may tuwirang kinalaman sa ating pakikipag-ugnayan sa sarili, sa iba at sa lipunan. Ikatlo, ito ay makasaysayan dahil kasangkot ang ating pantaong katangiang-likas sa makasaysayang proseso ng ating pag-unlad sa sarili. Ikaapat, ito ay

242

KATESISMO

PARA SA MGA

PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAAN

may kinalaman sa tiyak na katangiang-likas at mga bunga ng ating mga malayang pagkilos, at sa gayo'y ikalima, ito ay talagang pansarili dahil nakasalig ito sa katangiang-likas ng tao. Ipinapakita ng mga katangiang ito kung paano maaaring maging mabisa ang pamamaraan ng batas na likas sa moral na kalagayan sa kasalukuyan. 828. Si Kristo at ang Batas na Likas. Ngunit ano ang kinalaman ng “batas na likas” sa Batas ng Diyos tulad ng ipinakita sa “si Kristo, ang ating moral na batayan” (Tingnan Bilang 796)? Marami ang tila may maling pagkaunawa at nag-iisip sa batas na likas sa larangang pilosopikal, na lubusang hiwalay sa batas ng Diyos. Sa katunayan, matalik silang magkaugnay, dahil sa pagsunod sa batas na likas sinusunod natin mismo ang banal na batas--“magpasawalang-hanggan, tunay, pangkalahatan” (DH, 3), na siyang ipinapahayag nito (Tingnan CCC, 1955). 829. Nakikita nating magkaugnay kay Kristo ang batas na likas at ang batas ng Diyos. Una sa kanila mismong pag-iral: dahil nililikha ng Diyos ang lahat kay Kristo (Tingnan Jn 1:3, Co 1:16s5), si Jesus ang huwaran kapwa ng ating likas na katangiang pantao [batas na likas) at ng lahat ng ating malayang moral na mga pagkilos. Ikalawa, sa pananatili at pag-inog, nagkakaisa sila dahil si Kristo ang pareho nating huling hantungan na likas sa ating likas na katangiang pantao, at ang pamantayan sa ating malayang moral na pag-iisip, pagsasalita at paggawa sa ating paglalakbay tungo sa hantungang ito. Ikatlo, sa kasaysayan nakikiisa sila kay Kristo dahil sa pamamagitan ng makasaysayang pangyayari ng Pagkakatawang-Tao, Pagpapakasakit, Pagkamatay at Muling Pagkabuhay, ipinamalas at ginawang tunay ni Kristo ang lahat ng nasabing ugnayan. Pinagtibay ng Diyos kay Kristo ang dangal ng lahat ng tao, ang ating pakikipagkaisa sa kanya, at ang ating daanan patungo sa Kanya sa pamamagitan ng ating daigdig at mga gawain. Ang katapatan sa tao sa loob ng kasaysayan ay katapatan sa presensya ni Kristo. Samakatuwid, sa wakas, “ang Bagong Batas o ang Batas ng Ebanghelyo ang kaganapan dito sa daigdig ng banal na batas na likas at hayag” (CCC, 1965). IV. Pamamaraan

ng Moral

na Pagpapasya

830. Mga Sangkap. Nakita natin ang tao bilang moral na tagapagpaganap (Kabanata 13), ang panlipunang kalalagayan ng moral na mga kilos (Kabanata 14), at ngayon ang kanilang balangkas (mga moral na pamantayan). Ang nalalabi sa pag-aaralan ay kung ano ang nagaganap sa aktuwal na proseso ng paggawa ng mga moral na paghahatol at pagpapasya. Maaari lamang nating talakayin dito nang malaki ang ilan sa mga mahahalagang aspeto ng ganitong karaniwan bagamat masalimuot na prosesong dinaraanan nating lahat tuwing gumagawa tayo ng isang moral na pagpapasya sa anumang may halaga. 831. Ang Tagapagpaganap sa Pagpapasya. Nakaugaliang ilarawan ang mga moral na pagkilos ayon sa pag-iisip at pagnanais ng tao. Ang tatlong aspeto ng ganitong pag-iisip at pagnanais ay kasalukuyang binibigyang-diin na mahalaga sa paggawa ng moral na pagpapasya. Una, masuring kaalaman. Ang pag-alam na naka-iimpluwen-

ANG KRISTIYANONG BATAS NG PAG-IBIG NA NAGBIBIGAY-BUHAY

243

siya sa paggawa ng moral na pagpapasya ay hindi lamang ang “pangulong kaalaman,” o pang-isip na kaalaman sa nabibilang na mga bagay-bagay o impormasyon, na madaling ihiwalay sa nakaaalam at sa tiyak na pinangyarihan, at kaya, handa itong maipasa-pasa, kundi ano rin ang naggaganyak sa atin sa pagpapasya. Ito ay “kaalaman ng puso,” ang kaalamang kinasasangkutan ng uri at pagpapahalaga, na hindi madaling ihiwalay sa taong may-alam at sa konkretong kalagayan, at sa gayo'y mas mahirap ipatalastas. Ang masuring kaalaman ay personal na kaalaman. Ganito nakikilala nating mga Pilipino ang bawat isa, lalung-lalo na sa loob ng ating pamilya at sa WI pangkat ng mga magkakaibigan. kung kapangyarihan sa tungkol ang na Nabanggit imahinasyon. 832. Ikalawa, wento, mga larawan at mga debosyong Kristiyano. Ang naaangkop dito ay ang impluwensiya ng imahinasyon sa ating moral na pamantayan: ang bisa nila sa ating buhay at ang kanilang kakahayang magamit. Ang moral na pamantayan na itinuro sa atin ng ating mga matatanda ay hindi gaanong magiging mabisa malibang pagsama-samahin ng ating sariling imahinasyon ang mga panglahat at mahirap unawaing hangganan ng mga pamantayan sa ating konkretong pansariling karanasan. Sa huli, napakahalaga ng imahinasyon sa paggamit ng pangkalahatang mga moral sa pamantayan sa tiyak na aktuwal na kaso. 833. Ikatlo, pandama. Lagi nang kinikilala na ang mga matinding silakbo ng damdamin ng tao ay pumipigil sa aktuwal na kalayaan ng moral na tagapagpaganap. Ngunit ngayon, tinitingnan ng mas malawak ang pandama bilang umiimpluwensiya sa.lahat ng ating moral na paghatol. Sa halip na maging hadlang sa kalayaan, ang ating mga pantaong pandama ay madalas na nagbubukas sa atin sa mas malalim na kaalaman at pagkaunawa sa ating pakikipag-ugnayan sa kapwa. Tumutulong sila sa atin upang makakita nang mas tunay at mahabagin sa kapwa. Samakatuwid, isang dimensyon ng Kristiyanong moral na edukasyon ang mahubog ang tunay na Kristiya-

nong pandama--ang mga tunay na Kristiyanong pamamaraan ng mapandamang pag-

tugon sa mga kalagayan at sa iba. 834. Mga Kabutihang-asal at ang Pagkatao. Bukod sa tatlong aspetong ito ng ating mga kilos ng pagkilala at pagnanais, may ilang mas permanente, sinasaligang sanhi ng kabutihang-asal at pagkatao na umiimpluwensiya sa ating personal at moral na pamumuhay. Mas malalim na tatalakayin ang mga kabutihang-asal sa Kabanata 17 tungkol sa “Pag-ibig sa Kapwa.” Nais lang nating pahalagahan dito ang kasalukuyang pagbibigay-diin sa pagkatao at nakagawiang mga paraan ng pagkilos (kabutihangasal) ng moral na tao, sa halip na labis na pagiging abala sa masusing pagsusuri ng mga indibiduwal na kilos. Ang magkatuwang na pagkilos ng ating pangunahing pagtatalaga at katayuan--sino ako--kasama ang aking layang pumili--ano ang ginagawa ko--ay isa pang paraan ng pagpapamalas ng impluwensiyang ito ng kabutihang-asal at pagkatao sa proseso ng paggawa ng aking pagpapasya. 835. Proseso sa Pagkakaroon ng Moral na Pagpapasya. Maaaring balangkasin ang paraan ng pagpapasya sa tatlong hakbang: moral na pagwari, paggiit sa paggamit ng mga moral na pamantayan, paghatol o pasya. Una, maraming sangkap ang

244

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5! KRISTO, ANG ATING DAAN

hakbang ng pagwawari, tulad ng nilagom sa karaniwang pormula ng pagtuturo ng “STOP” (“Search”/Maghanap, “Think”/Mag-isip, “[sumangguni] Others'/sa Iba, “Pray /Magdasal). Tumutulong ang lahat ng mga ito sa pagbuo ng isang makabuluhang saligang Pananaw na siyang pagbabatayan ng gagawing pagpapasya. 836. Ang ikalawang hakbang ng pangangailangan ay nagpapasok ng papel, ng angkop na moral na pamantayan na ginagamit ng ating mga budhi upang bumalangkas ng kanilang atas kung ano ang kanilang gagawin. Laging kumikilos ang ating mga budhi alinsunod sa tinatanggap na mga moral na pamantayan. Hindi sila kumikilos bilang isang batas sa kanyang sarili. Gayundin, naapektuhan tayo ng mga moral na pamantayan at mga utos sa pamamagitan lamang ng ating mga budhi. Subalit nakapagtatakang marami ang tila hindi makaunawa sa masiglang pakikiupag-ugnayan ng

budhi at batas. Sa maling paggigiit ng kalayaan mula sa lahat ng batas dahil atas ng budhi nila, niwawalang-halaga nila ang pangunahing likas na katangian ng pag-uugnayan ng tunay nilang kalayaan at ng kanilang sarili bilang tao. 837. Ang ikatlong hakbang, ang yugto ng paghabol at pasya, ay tumutukoy lamang sa ginagawa nating paghatol ng budhi tungkol sa moral na batayan ng anumang binabalak na pagkilos, at ang kasunod nating paspapasya para sundan ang tinig na ito ng ating budhi o hindi. 838. Budhi at ang Mahisteryo. Bilang mga Katoliko, nagpapasiya tayong mga Pilipino sa mga mahahalagang katanungang moral sa pamamagitan ng natatanging tulong mula sa pananagutang magturo ng Simbahan, ang Mahisteryo. Aasahan natin ito dahil sa mga panahon ng krisis o mga mahalagang pagpapasiya, likas na sumasangguni sa iba ang mga Pilipino para sa tulong at patnubay. Natural lamang, samakatuwid na tinitingala ng mga Katoliko ang moral na pamumuno ng Simbahang Nangangaral, kasama ang mahabang tradisyon at ang laganap sa daigdig na karanasan. Ngunit ang tunay na batayan, ang supernatural na dahilan ay ang “di-mabibigong pamamatnubay ng Espiritu Santo sa Santo Papa at sa Kolehiyo ng mga Obispo tuwing ginaganap nila ang kanilang tungkulin bilang mga tunay na tagapagturo tungkol sa pananampalataya at moral na pamumuhay” (NCDP, 276). Ito ang namumukod-tanging misyon ng mahisteryo ng simbahan upang maipahayag at maipaliwanag ang moral na batas sa harap ng mga tao sa liwanag ng Ebanghelyo ang namumukod-tanging misyon ng mahisterio ng Simbahan (Tingnan DH, 14: CCC, 2036). Samakatuwid, “... ang mga mananampalataya ay mayroong tungkuling ipinarating sa lehitimong kapangyarihan ng Simbahan. Kahit na sila'y disiplinado sa lahat ng bagay, ang mga pagpupunyaging ito ay nananawagan para sa pagkamasunurin sa pag-ibig” (CCC, 2037). 839. Ang pakikipag-ugnayan sa pagitan ng mga budhi ng mga Katolikong Pilipino at ng kapangyarihang magturo ng Simbahan ay hindi panganib o hadlang sa “kalayaan ng budhi.” Sa katunayan, ang pagtalima sa Mahisteryo ay malinaw na nagpapamalas ng pang-ugnayan at pampamayanang kalikasan ng budhi na tinalakay na sa una. Ang kamalayan sa “pagkakaroon ng tungkulin” ay nararanasan ng bawat isa batay sa kanyang tawag sa sariling pananagutan. “Nakikilatis natin kung paano nag-

ANG KRISTIYANONG

BATAS NG PAG-IBIG NA NAGBIBIGAY-BUHAY

24!

papahiwatig ng pagkakaugnay sa bawat isa ang kalayaan at pagtalima sa hali : na nagiging magkasalungat” (NCDP, 276). 840. Ang pagkakaugnay ng pagtalima at kalayaan sa isa't isa ang turo ng Vatican II. Sa pagtalima, pinaaalalahanan ang mga Katoliko na “sa mga bagay na nauukol s. pananampalataya at moral na pamumuhay, nagsasalita ang mga Obispo sa ngalan n Kristo, at ang mananampalataya ay tatanggap ng mga turo nila at sasang-ayon dit: na may isang handa at magalang na katapatan ng kalooban” (L6, 25). Tungkol nama sa kalayaan ng budhi itinuturo sa mga layko na tungkulin nila ang linangin ang wastong nakaaalam na budhi at ang ukitin ang batas dibino sa mga gawain ng makamundong lungsod.... Nasasa-layko ang pagsasabalikat nila ng kanilang tungkulin sa ilalim ng patnubay ng Kristiyanong karunungan at nang may pananabik na makinig sa kapangyarihang magturo ng Simbahan (GS, 43).

841. Kung gayon, ang kaganapang moral ng Kristiyano ay kabilang lagi sa panga ngailangan para sa makatuwirang pakahulugan sa batas. Samakatuwid, inihahayag n kinaugaliang patakaran ng epikeia na ang batas ng tao, maging pampamahalaan pangsimbahan (Maliban sa pagpapawalang-bisa at pamamaraan ng batas) ay hinc sumasaklaw kung ang tamang katuwiran ay nagsasaad na hindi hinangad ng mamba batas na sumaklaw ito sa mga partikular na situwasyong ito. Nangyayari to, halim bawa, kung ang hirap sa pagsunod sa batas sa pagkakataong ito ay hindi kasing tim bang sa mismong layuning hinahangad ng batas. 842. Marahil, inihahandog sa daigdig ng Kristiyanong moral na pamumuhay an pinakamabisa nating pangmisyong pagsaksi bilang mga Pilipinong Katolikc Nangangahulugan ito ng pagsaksi sa araw-araw sa mga pangunahing moral na pac papahalaga na dumadaloy sa ating katangiang likas bilang tao at mula sa kaloob-ne Diyos na pakikiugnay natin sa sangnilikha. Sa pamamagitan ng ganitong pagsak: hindi lamang tayo tumutugon sa tawag ng kabanalan sa lahat sa loob ng Simbaha (Tingnan LG, 39), kundi inaakit din natin ang iba sa personal na paniniwala sa Diyc

at kay Jesu-Kristo (Tingnan AA, 6: CCC, 2044-46).

PAGBUBUO 843. Ang papel ng mga moral na pamantayan sa pagsunod kay Kristo, na ipinal wanag nang mahaba-haba sa kabanatang ito, ay nasasalig sa mga katotohanang ar ng paglikha ng Diyos at ng Kanyang mapagmahal na tawag ng biyaya sa buhay r. walang-hanggan. Nakabatay ang mga Kristiyanong moral na pamantayan sa panana sa mga batayang pagpapahalagang ipinanukala ni Kristo sa Kanyang Sermon s Bundok. Ganito ang mga pagpapahalaga sa buhay ng tao, mga bagay na sekswa paggalang sa sarili at pag-ibig (Tingnan Mt 5:21-48). Ginagabayan sa pamamagita ng ganitong mga moral na pamantayan, na nakasalig sa Kristiyanong pananaw, ar

246

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO, ANG ATING DAAN

budhi ng Kristiyano ay may kakayahang magwari at magpasiya ng may pananagutan bilang isang alagad ni Kristo. 844. Ang panalangin at isang aktibong buhay kaugnay ang mga sakramento ay ang kinakailangang paraan hindi lamang sa paglilinaw sa Kristiyanong pananaw kundi lalo't higit sa pagpapaalab ng mga mapanagutang moral na pagpapasiya at kilos. Sa huling pagsusuri, ang moral na pamumuhay ay katanungan ng “puso” sa halip ng masalimuot na pangangatwiran at mga pagpapaliwanagan. Ang pagsunod kay Kristo sa moral na pamumuhay ay nangangahulugan ng isang pusong “ikinasal kay Kristo” sa pamamagitan ng Espiritu Santo at, binibigyang-buhay sa pagdiriwang ng Eukaristiya, at nararanasan sa personal na panalangin.

MGA TANONG AT MGA SAGOT 845. Paano ba maaaring tingnan ang Kristiyanong moral na pamumuhay? Maaaring tingnan ang Kristiyanong moral na pamumuhay bilang ating malayang tugon sa tawag ng Diyos sa tatlong mahahalagang mga antas: e isang pangunahing moral na pananaw: na e ipinahahayag sa mga moral na pamantayan at alituntunin: at e tinutupad sa mga personal at moral na pagkilos ayon sa paggabay ng budhi. 846. Ano ang pangunahing suliranin sa Kristiyanong moral na pamumuhay? Motibasyon ang pangunahing suliranin sa Kristiyanong moral na pamumuhay-kung paano natin nagaganyak ang sarili at ang iba na patuloy na kumilos nang naayon sa Kristiyanong moral na pamantayan. 847. Ano ang pangunahing pamantayan ng Kristiyanong moral na pamumuhay? Ang pangunahing batayan na ginagamit ng mga Kristiyano sa paghatol sa lahat ng kanilang iniisip, sinasalita at ginagawa ay ang persona ni Jesu-Kristo na siyang naghahayag sa Diyos bilang ating Ama at kung sino tayong tunay. Si Kristo ang pinahahalagahang “iba” sa paghubog ng: e

ating moral na pananaw (mga pagpapahalaga, asal at pandama),

e

ating mga moral na pamantayan, at

e

aktuwal na proseso ng paggawa ng pasya ng ating budhi.

848. Ano ang pamantayan o batas? Ang pamantayan o batas ay isang atas ng katwiran na itatakda ng may kakayahang may kapangyarihan para sa kapakanang panlipunan. Ipinapahayag ng mga moral na pamantayan, batay sa isang moral na pananaw na bumubuo ng mga pangunahing moral na pagpapahalaga, ang tunay na sukatan sa paghahatol ng mga moral na mabuti o masama.

ANG KRISTIYANONG

BATAS NG PAG-IBIG NA NAGBIBIGAY-BUHAY

247

849. Ano ang dapat gawin ng mga moral na pamantayan? Napakahalaga ng mga moral na pamantayan para sa moral na pamumuhay. e Nagbibigay sila ng tuwirang panukat ng ating budhi para makapagpasya kung ano ang moral na mabuti o masama, e Tumutulong sila sa ating moral na pag-unlad, lalung-lalo na sa paghubog ng ating budhi, e Nagkakaloob sila ng kinakailangang moral na katatagan sa ating buhay, e Nagbibigay-hamon sila para abutin natin ang isang mithiing lampas sa ating limitadong karanasan, at sa proseso ay maiwasto ang ating mga personal at moral na maling palapalagay. 850. Ano ang Batas ng Diyos sa Matandang Tipan? Ang Batas ng Diyos sa Matandang Tipan ang kanyang dakilang handog sa Kanyang hinirang na bayan, ang Israel na nilikha Niyang kasama ang isang Tipan na tumatawag ng pagtalima sa Kanyang Batas bilang kanilang tugon sa Kanyang mapagpalang pag-ibig. Ang panganib na likas sa lahat ng batas ay ang labis na pagtutuon ng pansin sa “titik ng batas” at sa panlabas na pagsunod dito na anupat, at sa gayo'y makaligtaan ang pangunahing mga pagpapahalagang pantao at ang panloob na mga kalagayan na siyang pinag-iingatan ng batas. 851. Paano nakipag-ugnay si Kristo sa Batas sa Bagong Tipan? Tinupad ni Kristo ang Batas sa pamamagitan ng: e pagpapasimula ng Bagong Batas ng Kaharian na e nagpaging-ganap sa Matandang Batas sa pamamagitan ng e pagpapasailalim ng lahat ng mga alituntunin sa pag-ibig sa Diyos at sa kapwa. 852. Ano ang sariling Batas ng Pag-ibig ni Kristo? Itinuro at ganap na isinahalimbawa ni Kristo sa Kanyang buhay ang dalawang mahalagang Utos ng Pag-ibig: e ibigin ang Diyos ng buo mong puso, ng buo mong kaluluwa, at ng buo mong isip, at

e

ibigin ang kapwa gaya ng iyong sarili.

853. Ano ang bago sa Mga Utos ng Pag-ibig ni Kristo? Sa “Bagong” utos ng pag-ibig ni Kristo: e binigyang-diin niya ang panloob na pagkakaisa sa pagitan ng pag-ibig sa Diyos at pag-ibig sa kapwa, e isinahalimbawa niya ang “puso,” “kaluluwa,” “at “lakas” sa Kanyang mga halimbawa at pagtuturo, lalung-lalo na sa Kanyang pagtugon sa maikatlong pagtuksong naranasan niya sa ilang at sa Krus,

248

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO5! KRISTO, ANG ATING DAAN

e e

nagbigay siya ng isang radikal at makabagong pakahulugan ng “kapwa” na nangangahulugang ang bawat isa, lalo na ang mga nangangailangan, at nilagom at pinailalim ang buong batas at ang mga propeta sa tanging dala. wang mga Utos na ito.

854. Paanong “mapagpalaya” ang batas ng pag-ibig ni Kristo? Mapagpalaya ang batas ng pag-ibig ni Kristo dahil hindi lamang nito ipinapakita kung ano ang tunay na nagpapalaya sa atin, kundi sa pamamagitan ng Espiritu ng Pag-ibig ay ipinagkakaloob sa atin ang kapangyarihang matupad ito. 855. Ano ang naglalarawan para sa atin ng batas ng pag-ibig ni Kristo? Pinalalaya tayo sa Espiritu ng pag-ibig ni Kristo a) mula sa panlabas na pagsunod lamang sa batas, b) tungo sa isang buhay na binagong ganap ng mga bagong pagpapahalaga na inilalarawan ng Mga Mapapalad: e pagtalikod mula sa mga makamundong pangangailangan, e kababaang-loob at pagmamalasakit, e pagkauhaw sa katarungan at mahabaging pagpapatawad, e kadalisayan ng puso, at e iisang kaisipan sa paggawa para sa kapayapaan. 856. Ano ang ibig sabihin ng “Batas na Likas”? Nakabuo ng isa pang uri ng batas na tinatawag “batas na likas” ang Kristiyanong moral na tradisyon na siyang: e e

nakasalig sa atin mismong katangiang-likas bilang taong nilikha ng Diyos, na nagtataguyod sa pangkalahatang tunay na mga moral na pagpapahalaga at mga alituntunin, at

e

makikilala ng lahat ng taong gumagamit ng kanilang mapanuring katuwiran, na hiwalay sa relihiyong kanilang kinasasapian.

857. Hindi ba nagkakaroon ng mga pagkakataong nauuwi sa pang-aabuso ang “batas na likas”? Upang maiwasan ang panganib ng mapangatuwiran, o makabatas na pagpapakahulugan ng “batas na likas,” kailangan ang pagbibigay-diin sa ilan nitong mga katangian: e

ang katibayan nito sa katotohanan,

e e

ang pangkaranasan at pangkasaysayan nitong mga dimensyon: ang pakikiugnay nito sa mga ibinubunga ng ating malayang mga pagkilos, at

e

ang pagkakabatay nito sa likas na katangian ng bawat tao.

858. Paano kaugnay si Kristo sa “batas na likas”?

ANG KRISTIYANONG

BATAS NG PAG-IBIG NA NAGBIBIGAY-BUHAY

249

Nagkakaisa ang “batas na likas” at batas ng Diyos kay Kristo dahil: e ang lahat ng bagay ay nilikha kay Kristo, at e Siya ang huling hantungang binuo ng katangiang-likas ng bawat tao, si a halimbaw g konkreton naging wang-Tao, Pagkakata ng tan e sa pamamagi at kaisipan mga na -araw Kristo para sa bawat tao, sa kanilang pang-araw mga pagkilos.

859. Ano ang proseso ng pagbuo ng moral na pagpapasya? Kasangkot sa proseso ng paggawa ng moral na pagpapasya ang: e ating sarili bilang moral na tagapagpaganap o mga tagagawa, e ang paggamit ng mapanuring kaalaman, ibig sabihin, personal na kaalaman ng puso, kabilang ang matinding damdamin at likhang-isip, e ayon sa ating saligang moral na pagkatao at mga mabubuting-asal, malaya tayong nahubog. 860. Ano ang mga yugto sa moral na pagpapasya? tatlong Sa maraming iminungkahing halimbawa para sa moral na pagpapasiya, hakbang ang pinakamahalaga: t e mapagwari [“STOP”: (“Search”/Maghanap. “Think”/Mag-isip, “(consul .] agdasal) “Pray”/M Others”/Sumangguni sa iba, e mga moral na pamantayang lapat sa karanasan ng tao ng e pagpapasya ng budhi sa paggamit ng pamantayang moral sa konkreto kilos /kalagayan. 861. Paano tumutulong ang Simbahan sa mga Katoliko sa pagpapasyang moral? Ipinagkakaloob ng kapangyarihang magturo ng Simbahan (Magisterio) sa mga ng katoliko ang moral na paggabay at pamumuno batay sa walang tigil na presensiya gang Espiritu Santo, at ng mahabang tradisyon ng Simbahan kasama na ang pandaigdi karanasan nito. Kaya itinataguyod at pinagtitibay nito ang napakahalagang ugnayan at pangsambayanang mga dimensyon ng ating mga personal na budhi sa pagsisikap nitong makamit ang moral na kabutihan.

KABANATA 16 Ibigin Mo ang Panginoon Mong Diyos se

Dinggin ninyo mga Israelita: ang Panginoon lamang ang Diyos. Ibigin ninyo siya nang buong puso, kaluluwa at lakas. (Deut 6:4-5)

“Ako ang Panginoon, ang Diyos na humango sa inyo sa pagkaalipin sa Ehipto. (Deut 5:6: Exo 20:2)

PANIMULA 862. Nagsisimula ang kabanatang ito sa pag-unlad ng tatlong mga naunang batayang kabanata: kung ano ang kahulugan ng mamuhay bilang mga alagad ni Kristo (Kabanata 13), na tumutugon sa kanyang hamon ng pagsunod sa kanya (Kabanata 14), alinsunod sa kanyang Batas ng Pag-ibig na nagbibigay-Buhay (Kabanata 15). Kailangang maipaliwanag nang mas detalyado ang kanyang Dalawang Dakilang Utos na ibigin ang Diyos at ibigin ang kapwa. Para sa layuning ito, ang Simbahan, bilang tagapagmana ng sinaunang Israel, ay humahalaw ng kanyang minanang moral na mga kabutihang-asal at utos. Pareho tayong hahango rito sa isang buong paglalahad na ginagamit ang mga utos upang balangkasin ang kabuuan. Ito ay sa dahilang inilalahad ng Sampung Utos sa isang sistematikong paraan kung ano ang hinihingi ng pagibig sa Diyos at pag-ibig sa kapwa. Ang unang tatlong utos ay hinggil sa ating mga tungkulin sa Diyos, ang mga nalalabi ay tungkol sa ating mga tungkulin sa kapwa. Sa gayo'y nagbibigay ng isang balangkas ang Dekalogo kung papaano maaaring maipahayag ang hinihingi ng Dalawang Dakilang Utos. 863. Bilang mga naghahanda para sa Binyag, tinawag tayo upang mamili sa “dalawang landas”, ang isa'y patungo sa buhay, ang isa'y sa kamatayan. Ang Sampung Utos, na nabigyang kaganapan na ni Kristo ngayon, ay itinuturing bilang isang natatanging pagpapahayag ng “daan ng buhay.” Sila ay isang nakaugaliang balangkas para sa Kristiyanong Moral na pagtuturo. Ipinapahayag nila ang kalooban ng 250

IBIGIN MO ANG

PANGINOON

MONG

DIYOS

251

Piyos para sa atin, hindi bilang isang pangkat ng mga di-makatuwirang alituntunin kundi bilang isang mapagmahal na plano ng Diyos. Kung ano ang iniuutos ng Diyos na mangyari, pinapangyayari ng kanyang biyaya (Tingnan CCC, 2082). Para sa mga Kristiyano, ang Sampung Utos ay magkakaroon ng isang buong bagong pananaw--ang malalim na personal na pananampalataya at katapatan kay Kristo. “Kung tinutupad ninyo ang aking mga utos, mananatili kayo sa aking pag-ibig... Kayo'y mga kaibigan ko kung tinutupad ninyo ang mga utos ko” (Jn 15:10-14, Tingnan CCC, 2074).

KALALAGAYAN 864. Ang unang naiisip ng maraming Pilipinong Katoliko kapag tinanong ng tungkol sa moral na pamumuhay ay ang “Sampung Utos.” Bilang mga Kristiyano madalas nilang naririnig ang mga “sermon” sa anyo ng babala laban sa kasalanan at paglabag sa utos ng Diyos, o mga tagubiling espirituwal at banal tungkol sa pag-ibig at kaligayahan. Ngunit bibihira na ang alinmang anyo dito ay magkaugnay. Kapag pinaghiwalay, kahit mga utos o ang pag-ibig ay hindi makapagbibigay ng tamang larawan ng pang-araw-araw na buhay na kung saan ang moral na pananagutan at ang pag-ibig ay laging magkasama. Ang katotohanan, ang Sampung Utos ay mga moral na utos kung papaano iibigin ang iba at susundin ang sariling utos ni Kristo na umibig. 865. Ngunit sa tanyag na kaisipan ng maraming Plipino, ang Sampung Utos ay kaugnay sa kuwentong natutuhan nila bilang bata tungkol kay Moises na bumaba mula sa Bundok Sinai, na may dalawang tipak na bato. Sa isa nakasulat ang mga utos hinggil sa ating ugnayan sa Diyos, ang isa nama'y tungkol sa ating ugnayan sa isa't isa. Ngayon, dahil ang “kuwento” ay naalala mula sa pagkabata, nakalulungkot na ito'y inuunawa sa paraang isip-bata. Ang mga utos ng Diyos ay inilalarawan bilang bagay na ipinagpipilitan--mga ipinagbabawal na di dapat labagin, kung hindi'y parurusahan ka. Hindi sila kaugnay, sa kahit anumang paraan, sa pag-ibig, o pakikipagkaibigan, o katapatan. Hindi nga nakapagtataka na marami sa mga nakatatandang Pilipinong Katoliko ay hindi nakakikita ng anumang tuwirang ugnayan sa pagitan ng “kuwentong” ito at sa kanilang pang-araw-araw na gawaing moral. Sa isang panig, ang kanilang mga pakikiugnay sa Diyos, ay puno ng panlabas na rituwal ng kabanalang dala-dala nila sa kanilang paglaki. Sa kabilang banda naman, ang kanilang mga personal na gawaing moral at pakikipag-ugnayan ay kontrolado ng kanilang ugnayan sa pamilya o sa mga kaibigan o dili kaya'y sa udyok na makipagkumpetensiya sa makamundong takbo para sa mithiing lumago ang negosyo. 866. Kamakailan, may salungat na reaksyon na naging napakatanyag sa ilang mga

Pilipinong may pananaw na panlipunan. Hindi sila sang-ayon sa labis na ritwalismo

ng pagdedeboto at mahigpit na mga kasabihan sa kinagisnang asal ng ilang mga madasaling nagsisimba. Dahil sa buong loob na pagtatalaga sa pagkilos para sa katarungan at kalayaan, kaunti o wala silang panahon para “pag-usapan ang tungkol sa

252

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO ---5/ KRISTO, ANG ATING DAAN

kasalanan at Diyos.” Para sa kanila, walang halaga at saysay ang mga Utos ng Diyos sa kasalukuyang kalalagayan ng Pilipinas na pinaghaharian ng pakikibaka para sa katarungan at pakikiisa sa mga mahihirap. Kaya't sa Pilipinas ngayon, may ilang taimtim at nagmamalasakit na mga Kristiyanong tila hindi makita ang anumang kaugnayan ng kanilang mga moral na pamumuhay at ang Sampung Utos, Lalung-lalo na yaong nauukol sa ating ugnayan sa Diyos.

PAGLALAHAD 867. Sa gayon, ang kabanatang ito ay nagtatalagang talakayin ang Katolikong moral na pamumuhay sa pamamagitan pareho ng pag-ibig at mga utos. Sa ganito, sinusundan ng kabanatang ito pareho ang turo mismo ni Kristo kung paano makakamit ang buhay na walang-hanggan (Tingnan Mc 10:17-19), at ang pagpapaliwanag tungkol sa pagsunod kay Kristo bilang kanyang alagad na iminumungkahi sa naunang tatlong kabanata (Kabanata 13-15). Iminumungkahi ng kabanatang ito kung paano iibigin ang Diyos nang buong puso, kaluluwa at lakas sa pamamagitan ng pagpapaliwanag tungkol sa kalikasan at gampanin ng unang Tatlong Utos, habang ang pagibig sa kapwa ay tatalakayin sa susunod na kabanata. Subalit ang kaayusang ito ay hindi pinalalabo ang pangunahing kaisahan ng Sampung Utos. Humuhubog sila ng isang organikong kabuuan ng lahat ng mga utos kung saan may kaugnayan at may pagtitiwala ang bawat isa. Walang sinuman ang maaaring tunay na makipag-ugnay sa Diyos habang nagkakasala sa kanyang kapwa: hindi rin tapat na makapagmamahal sa kanyang kapwa habang tinututulan ang ating Amang nasa langit (Tingnan CCC, 2069). Sa pamamagitan ng Sampung Utos ipinahahayag sa atin ng Diyos ang saligang pamantayan ng batas na nakasulat sa ating katangiang-likas, ang Batas na Likas, kung papaano tayo kikilos tungo sa Diyos at kapwa (CCC, 2070). 1. Pag-unawa sa Mga Utos 868. Kailangan ang Tamang Pag-unawa. Madalas na mahirap para sa Pilipinong Katoliko ang tamang pag-unawa sa Sampung Utos dahil sa pamamaraan na ito'y itinuturo at ipinasasaulo sa mga klase sa katesismo. Inilalahad na katangian ng “Matandang Tipan,” ang Sampung Utos ay itinuring bilang batas na ipinapataw ng isang banal na Hukom na laging tumitingin sa bawat isa sa pamamagitan ng MATANG nakikita ang lahat. Walang-hanggang pagdurusa ang hantungan ng lahat ng mga lumabag sa batas. Madalas ipinapakita pa rin hanggang ngayon ang ganitong maling larawan ng Diyos sa Matandang Tipan na isang mababaw at napakapayak kumpara sa

“Bagong Espiritu” ni Kristo na nagsasabing nagpapalaya sa atin mula sa lahat ng

batas. Sa madaling salita, malimit hindi na tinatanggap ang Sampung Utos dahil hindi na angkop sa buhay ngayon, mahigpit at mapaniil, at taliwas sa diwa ng bagong sangnilikha kay Kristo.

IBIGIN MO ANG PANGINOON

MONG

DIYOS

253

869. Subalit kapag pinagnilayan, matatanto natin kapagdaka kung gaano kamali ang ganitong madaliang paghahambing. Nang tanungin si Jesus kung ano ang dapat gawin upang matamo ang buhay na walang-hanggan, sumagot siya sa pamamagitan ng pagbanggit sa mga Utos (Tingan Mc 10:17-19). Para kay Kristo at sa kanyang mga alagad, kinakatawan ng mga Utos ang dakilang biyaya ng pag-ibig ng Diyos. Ang banal na “batas” na ibinigay kay Moises ay malaking bahagi ng kanilang tinatawag na “Banal na Kasulatan.” Bukod dito, sa pagtatag ni Jesus ng kanyang Bagong Batas sa Sermon sa Bundok, hindi niya ito pinawalang-bisa kundi sa halip ay binigyang katuparan ang Batas at ang mga Propeta (Tingnan Mt 5:17). Itinuro ni Kristo na “sinumang magpawalang-halaga kahit sa kaliit-liitang bahagi nito, at magturo nang gayon sa mga tao, ay ibibilang na pinakamababa sa kaharian ng Diyos” (Mt 5:19). Sa Ebanghelyo, hindi isinasantabi ang Matandang Batas kundi pinapanibago. Ngunit bakit pa kailangang pagkaabalahan ang “Matandang Batas” gayong mayroon na tayong bagong batas? Ano ang kahalagahan ng Sampung Utos para sa mga Pilipinong Katoliko sa ngayon? 870. Una, binubuo ng Sampung Utos ang mga batayang kailangan para sa buhay sa pamayanan, tulad ng isang pampamayanang “Bill of Rights.” Inilalarawan nila sa atin ang mga hangganan o mga saklaw kung saan tayo, na Bayan ng Diyos, ay kailangang magsabuhay ng ating pananampalataya, pag-asa at pag-ibig sa ating Panginoong Mananakop at sa bawat isa sa atin. Sa katunayan, ang mga Utos ay nagtutuon sa dalawang direksyon: nananawagan sila ng paggalang sa Diyos, at paggalang sa ating kapwa tao. Habang hinihingi ang ganitong mga pangunahing moral na asal na maging palagian at di-nagbabago, ang Sampung Utos ay malayo sa pagiging listahan lamang ng mga mahigpit na batas at “Bawal” ang Sampung Utos. Bukas ito sa mas malawak na pakikibagay sa pag-uunawa sa kanilang “diwa,” gayundin sa “titik.” 871. Pangalawa, maaaring isalig ang walang-hanggan at katangi-tanging halaga ng Sampung Utos sa kanilang--pinagmulang kasaysayan, sa kanilang katangiang pangtipanan, at sa kanilang mapagpalayang lakas. Nagmula ang mga utos hindi sa ilang partikular na proseso ng katuwirang pangpilosopiya o kaya'y malalim na pangmumuni-muni, kundi mula sa konkretong makasaysayang mga pangyayari sa Exodo at Bundok Sinai. Samakatuwid, ang makabatas na pagbibigay-kahulugan sa mga ito bilang mga di-maliwanag na pahayag ay ipagpilitang ilayo ang mga ito sa mapanlikha at mapagligtas na kalooban ng Diyos sa kaysayan ng pagliligtas, na kanilang pinagmulan. 872. Bukod pa dito, ang mga Utos ay mga salita ng Tipan, “Sampung mga Salita” na nagpapahayag ng parisan ng buhay na kalugud-lugod sa paningin ng Diyos, “ang landas ng buhay na gumagabay sa kaligayahan” (Tingnan CCC, 2058-61). Sa Kaban ng Tipan, may pangunahing bahagi ang mga Utos sa liturhiya ng bayan ng Diyos, na ipinagdiwang sa malalaking kapistahan ng Israel, na ipinagpapanibago sa bawat susunod na salinglahi. Sa gayon, ang mga Utos ay hindi ilang mga pinagmulang pangyayari na pababa nang pababa sa nakalipas kung isang walang-katapusang Tipan na laging nakatuon sa kinabukasan.

254

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO, ANG ATING DAAN

873. Sa katapusan, ang Dekalogo na napapaloob sa kalalagayan ng Exodo, ang dakilang mapagpalayang pagkilos ng Diyos na nasa sentro ng kasaysayan ng pagliligtas. Bagaman nasa anyo ng pagbabawal ang mga Utos, sila rin ay isang pagpapalaya mula sa pang-aalipin ng kasalanan. Pinalalaya nila ang mga tao upang makapaglakbay patungo sa Diyos, isang paglalakbay ng matapat na paglilingkod, at upang matuklasan nila ang kanilang tunay na sarili at magkamit ng kanilang tunay na tadhana (Tingnan CCC, 2057). Nagbibigay ang mga Utos ng mga gabay para sa tunay na mapanagutang kalayaan, na ipinakikita, sa isang banda, ang paraan sa pagitan ng makabatas na maling pang-unawa sa kalayaan, at ang kalayaan na ipinagkakamali bilang karapatang walang kinikilalang batas at kawalang pananagutang bugso ng damdamin sa kabilang dako. 874. Paunang Salita ng Sampung Utos. Mababakas ang kanilang positibony pagunawa sa Sampung Utos sa kanilang paunang salita: “Ako ang Panginoon, ang inyong Diyos na naglabas sa inyo sa Ehipto at humango sa inyo sa pagkaalipin” (Fxo 20:2). Wala nang lalayo pa mula sa mahigpit na legalismo kaysa ganitong maalab na pagpapahayag na tumutukoy sa Diyos bilang Tagapagligtas. Katulad ng muling pagkabuhay ni Kristo sa Bagong Tipan, pinalalaya tayo ng paunang salitang ito sa lahat ng pagkaalipin dahil sa kalikasan, sa kasaysayan, o sa kamatayan. Tinawag upang makipagtipan sa kanyang Manlilikha, at nilikhang kawangis Niya na may pamamahala sa daigdig, tayo ay pinalaya mula sa lahat ng “pagsamba sa kalikasan.” Gayon din, sa pagpasok sa kasaysayan, pinalaya tayo ng Diyos mula sa lahat ng makasaysayang pagsandig ng buhay sa tadhana. Ang pag-ibig ng Diyos at hindi ang walang-humpay na inog ng kasaysayan ang bukal ng lahat. Sa katapusan, kahit ang gapos ng kamatayan ay hindi makatatayo sa pangako ng mapagpalayang presensiya ng Diyos. 875. Ang mas malinaw na salin ng Paunang Salita sa Bagong Tipan ay maaaring ganito: “Pinalaya tayo ni Kristo upang manatiling malaya. Magpakatatag nga kayo, at huwag nang paalipin uli!” (Ga 5:1). “Sapagkat, natitiyak kong ang kamatayan, ang buhay... ang mga bagay sa kasalukuyan, ang mga bagay na darating, ang mga kapangyarihan, kahit ang kataasan, kahit ang kalaliman, o ang alinmang nilalang ay hindi makapaghihiwalay sa atin sa pag-ibig ng Diyos---pag-ibig na ipinadama niya sa atin sa pamamagitan ni Kristo Jesus na ating Panginoon” (Ro 8:38-39). 876. Sa halip na ihambing ang Sampung Utos sa bagong batas ng pag-ibig ni Kristo, mas angkop ito'y higit na makatotohanan at higit na matapat, na unawain bilang masiglang pagbubuong sama-sama ng palagiang kaayusan para sa moral na pamumuhay ng mga Kristiyano. Kinakailangan ang Sampung Utos upang makapagdulot ng: e mapaniniwalaan at matibay na moral na batayan para sa pang-araw-araw na buhay: e isang parisan at balangkas sa pamumuhay alinsunod sa dalawang utos ni Kristo na mahalin ang Diyos at kapwa, at e isang pangkalahatan at madaling maabot na bukal para sa pakikipag-ugnay sa mga di-Kristiyano sa mga usaping moral.

IBIGIN MO ANG PANGINOON

MONG

DIYOS

255

Isang katotohanan na nauuna ang Ebanghelyo ng mapagligtas na biyaya ng Diyos ay mas nauuna sa Batas--sumisibol ang Dekalogo sa kalagayan ng biyaya. Ngunit totoo rin naman na sumusunod ang Batas sa Ebanghelyo---na ang buhay Kristiyano ay isang talagang moral na pagtugon na may pananampalataya, pag-asa at pag-ibig sa tawag ng Diyos kay Kristo at sa Espiritu. 877. Samakatuwid, ating paunlarin ang unang Dakilang Utos ng Pag-ibig na ibigin ang Diyos nang ating buong puso, kaluluwa at lakas, alinlusnod sa balangkas ng unang tatlo sa Sampung

A

Utos.

ll. Ang Unang Utos

878. Isang kabuuan ang makikita sa Unang Utos at sa dalawa pang sumusunod na utos. Binubuo ng tatlong Utos ng Dekalogo ang Unang Tipak ng Batas na nagsasaad ng ating mga tungkulin sa Diyos na nagmumula sa kanyang pagiging-isa at pagiging Panginoon. Pinahihintulutan nilang umunlad nang maayos ang ating kaugnayan sa Kanya, at bunga nito, sa ating kapwa. Itinatakda nila ang unang antas sa pag-unawa sa utos: “Ibigin ninyo siya nang buong puso, kaluluwa at lakas” (Deut 6:5, Tingnan CCC, 2083). 879. Karaniwang ipinapahayag ang Unang Utos na: “Ako ang Panginoon, ang inyong Diyos na naglabas sa inyo sa Ehipto at humango sa inyo sa pagkaalipin. Huwag kayong magkakaroon ng ibang diyos, maliban sa akin” (Exo 20:2-3, Deut, 5:6-7). Pansinin kung paanong ang moral na pananagutan (huwag kang...) ay tuwirang hinango mula sa katotohanan (Ako ang...). Sa positibong anyo, ang Utos ay nagtatagubilin: “Magkaroon kayo ng takot sa kanya, paglingkuran ninyo siya at mamuhay kayo nang tapat” (Deut 6:13, Tingnan CCC, 2084). Sa kasalukuyang kasabihan, maaaring ipahayag ang kahulugan nito sa iba't ibang paraan: “Iluklok ang Diyos ninyong Ama sa kanyang tamang kalagayan sa sentro ng inyong buhay. Mabuhay sa pananampalataya, sa pag-asa at sa pag-ibig sa Diyos, ang Ama ng lahat,” 880. “Pangunahin” ang utos na ito hindi lamang dahil ito'y una sa talaan, kundi, dahil kasama ng kanyang paunang salita, ito ang pinakamahalaga. Nagmumula rito at pinamamahalaan nito ang lahat pang ibang mga Utos. Ang makilala at ibigin ang Diyos, at magalak na tanggapin ang kanyang pagiging Panginoon, ang saligan ng lahat ng Kristiyanong moral na pamumuhay. Sa kanyang paghahayag ng sarili bilang nag-uumapaw na mapaglikhang Pag-ibig, tinatawag ng Diyos ang bawat taong makibahagi sa kanyang Pag-ibig sa pamamagitan ng isang buhay na may Pananampalataya, Pag-asa at Pag-ibig (Tingnan CCC, 2086-94). Makakamit ang tunay na kaligayahan at ang ating huling hantungan sa loob ng balangkas na ipinahayag sa mga batas ng Diyos. Tulad ng itinuro sa atin ni Kristo, “Tto ang buhay na walang-hanggan: ang kilalanin ka nila, ang iisa at tunay na Diyos at si Jesu-Kristo na iyong sinugo” (Jn 17:3). 881. Pinatotohanan ni Kristo ang Unang Utos sa kanyang pangangaral tungkol sa Kaharian ng Diyos. Sapagkat ang unang tawag ng Kaharian ay kilalanin ang pagka-

256

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5! KRISTO, ANG ATING DAAN

bukod-tangi ng Diyos bilang pag-asa sa pagkakaisa ng sangkatauhan: “Iisa lamang ang katawan at iisa rin ang Espiritu: gayon din naman, iisa lamang ang pag-asa ninyong lahat, dulot ng pagkatawag sa inyo ng Diyos. May isa lamang Panginoon... isang Diyos at Ama nating lahat. Siya'y higit sa lahat, gumagawa sa lahat, at sumasalahat”

(Ef 4:4-6).

882. Ang mga Bunga ng Unang Utos. Ang pagkabukod-tangi at pagiging-isa ng Diyos na ating Panginoon, binigyan-diin sa Unang Utos ay isang nagpapalayang katotohanan. Ang pagsamba sa iisang Diyos ay nagpapalaya sa atin mula sa pagkaalipin at pagsamba sa diyus-diyosan ng sanlibutan. Ang bukod-tanging pagiging isa ng Diyos ay katotohanang nagpapabalik-loob dahil ginagawa tayong iisang pamilya ng iisang Diyos, na Ama nating lahat. Sa kabila ng walang-tigil na paglalabanan ng mga bansa at mga tao, pati na rin ang karaniwan nating salungatan at di-pagkakaunawaan, ating natatanto na nilikha ng Diyos ang buong sanlibutan para sa pagkakaisa at kaayusan. “Nananabik ang sangnilikha na ihayag ng Diyos ang kanyang mga anak... palalayain sa pagkaalipin nito sa kabulukan, at makakahati sa maluwalhating kalagayan ng mga anak ng Diyos” (Ro 8:19-21). Sa wakas, ang pagiging-isa ng Diyos ay isang mapagmahal na katotohanan na kung saan ginagawang posible ang magkaroon ng tunay at iisang pag-ibig sa Diyos. Dahil ang iisang Diyos ay walang kaagaw, upang atin siyang mahalin nang buong-puso, lubusan at higit sa lahat. May tisa lamang na Diyos at Panginoon. 883. Bilang mapagpalaya, mapagbalik-loob at mapagmahal na katotohanan, ang pagiging-isa ng Diyos ay maaaring maging batayan ng ating personal na kalayaan, ng ating pagkakaisa kasama ang lahat ng ating mga kapatid sa ilalim ng ating Amang nasa langit, at ang ating pagmamahal sa bawat isa. Naipahahayag ang batayang ito sa pagpapanibago ng panunumpa sa Binyag tuwing Misa ng Sabado Santo. Nagtitipon bilang isang sambayanan, pagkatapos talikdan si Satanas pati na ang lahat ng kanyang mga gawain at hungkag na mga pangako, taimtim nating pinatitibay ang ating pananampalataya sa Diyos Ama, sa kanyang Anak na si Jesu-Kristo, at ang kanilang Espiritu Santo. Pinagtitibay din natin ang ating paniniwala sa Banal na Simbahang Katolika, sa kapatawaran ng kasalanan, sa pagkabuhay muli ng nangamatay, at sa buhay na walang-hanggan. 884. Tungkulin ng Panalangin/Pagsamba. Sinagot ni Kristo ang huling panunukso ni Satanas ng: “Sapagkat nasusulat: “Ang iyong Diyos at Panginoon ang sasambahin mo: Siya lamang ang iyong paglilingkuran” (Mt 4:10). Sa kanyang pagpapahayag ng pagiging Panginoon ng iisa at tunay na Diyos, ipinahahayag ng Unang Utos ang tungkuling ito ng pagsamba. Ang pagsamba ay ang pagkilala sa pagiging Panginoon ng Diyos na ipinadarama sa pamamagitan ng lubos na debosyon at paglilingkod. Una nating tungkulin at karapatan ang ibigin at paglingkuran ang Diyos nang may pananampalataya at pag-asa. Sa mas malawak na pananaw, pinagyayaman ng Unang Utos ang lahat ng sangkap ng kabutihang-asal ng relihiyon: pagsamba, panatangin, sakripisyo, mga relihiyosong panata, at nakasalig sa saligang karapatang pantao sa kalayaang pangrelihiyon (Tingnan CCC, 2095-2109).

IBIGIN MO ANG PANGINOON MONG DIYOS

EL

885. May ilang nagpaparatang sa ating mga Pilipinong Katoliko na higit na nanalangin kay Maria at sa mga santo kaysa sa ating Tagapaglikha at Panginoon. Tinutugon natin na ang opisyal na panalangin ng simbahan ay nakatuon sa pagsamba sa Ama, sa pamamagitan ni Kristong ating Panginoon, kasama ng Espiritu Santo. Hindi tayo kailan man inililihis ng ating pagbibigay-pitagan kay Maria at sa mga santo mula sa ating pagsamba sa Diyos na nakasentro kay Kristo. Dahil sa katangi-tanging biyaya ng Diyos kaya maging karapat-dapat na modelo ang mga santo upang ating tularan, na naglalapit sa atin sa Diyos na bukal ng lahat ng kabanalan. Kaya't sa loob ng Misa, ang sakramento ng pag-aalay ni Kristo ay dinarasal natin, “magkamit ng iyong pamana... at kaisa ng mga banal na aming inaasahang laging nakikiusap para sa aming kapakanan” (EP II). Gayunman, habang hinihimok ng PCP IT ang pagpapalaganap ng pagbibigay-pitagan sa Mahal na Birheng Maria at sa mga santo, binibigyan tayo ng babala na: “dapat nating tiyakin na ang (mga) debosyong ito ay nakaugnay at nakapailalim kay Kristo, ang iisang Tagapamagitan sa Diyos at Sangkatauhan” (PCP Il, 174). 886. Bukod dito, maging ang ating Kristiyanong pagsamba sa Diyos ay kinasasangkutan din ng iba pang mga tao sa paraang: 1) nakikibahagi sa at pinagpapatuloy ang kaisa-isang sakripisyo ni Kristong ating Panginoon, na kinasihan ng Espiritu Santo, at 2) kinapapalooban ng malalim na radikal na pagtatalaga para sa paglilingkod sa kapwa (PCP II, 185). Binibigyang-diin ng PCP II ang malalim na kaugnayan sa pagitan ng tunay na liturhikong pagsamba at ng kilos-panlipunan para sa ikapagkakamit ng katarungan at paglilingkod sa mahirap (Mga Dekreto ng PCP Il, Art. 20, 3). 887. Nag-uutos/Nagbabawal. Ang Unang Utos ay nagbabawal ng iba pang Diyos liban sa Panginoon... na ipalit ang anumang bagay na nilikha sa kinalalagyan ng Diyos at tumanggap ng pagsamba na sa kanya lamang dapat iukol. Sa gayon, inaalis ang lahat ng anyo ng pagsamba sa diyus-diyusan na nangangahulugan ng “pagpalit sa Diyos ng sinuman o anuman.” Matingkad na isinalaysay sa Biblia ang pagsamba sa mga diyus-diyusan sa kuwento tungkol sa “Guyang Ginto” (Tingnan Exo 32). Kinaka-

tawan ng guya o toro ang mga diyus-diyosan nang panahon ng Biblia: ang sekswal

na pag-aanak sa kulto nina Baal at Astarte, at ang lakas militar ng mga taga-Ehipto para sa pulitikal na pagsakop. Sa ngayon, maaari din itong kumatawan sa mga makabagong diyus-diyosan ng sinasambang lakas pang-ekonomiya, mga ari-arian at kayamanan--kahit sa konkretong anyo ng malayang Kapitalismo o kolektibismo ni Marx. “Walang makapaglilingkod nang sabay sa dalawang panginoon... Hindi kayo makapag-

lilingkod nang sabay sa Diyos at sa kayamanan,” ang babala ni Kristo (Mt 6:24). Sa

gayon, ang ginagawa ng Unang Utos ay ang pagtakwil sa lahat ng mala-diyus-diyosang paghahangad sa kayamanan, mga bagay na sekswal, pulitika, at mga pagsamba sa tao na parang Diyos. Soli Deo gloria--tanging sa Diyos ang Papuri! 888. Mga tunay na tukso ngayon ang pagsamba sa mga diyus-diyosan at pamahiin. Madalas na tinutugis nang buong sigasig ang mga pang-aakit tulad ng kayamanan, karangalan, tagumpay, kapangyarihan, seks, bawal na gamot, bansa, lahi, na sila na mismo ang nagiging pinagtutuunan ng pagsamba sa Diyos (Tingnan CCC, 2110-

258

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAAN

14). Ang mga higit na malubha ay ang mga anyo ng salamangka, panggagaway, pang. kukulam, satanismo, astrolohiya, panghuhula at lahat ng mga gawaing naghahangad na maniobrahin ang mga pangyayari para sa sariling interes o makatuklas ng mga lihim na kaalaman sa paraang kakaiba sa Diyos (Tingnan CCC, 2115-17). Itinatakwil din ang lahat ng uri ng gawaing labag sa relihiyon tulad ng sakrilehiyo (paglapas. tangan sa mga banal na lugar, bagay, tao), simoniya (pagtitinda o pagbibili ng mga bagay-espirituwal) at panunukso sa Diyos (paghingi ng mga tanda, parereklamo: Tingnan Heb 3:8-10: Tingnan CCC, 2119-22), 889. Walang Nililok na Larawan. Inilalaan ng Diyos sa kanyang sarili lamang ang karapatang maipahayag ang sarili at gumawa ng mga larawan Niya. Nilikha ng Diyos si Adan na kalarawan niya (Tingnan Gen 1:26). Una itong ipinakita sa pamamagitan

ng pagbibigay kay Adan ng isang bahagi sa banal na pamamahala sa lahat ng sangnilikha: pangalawa, sa paggawa sa kanila bilang “lalaki at babae” (Gen 1:27), sa gayon, sinasalamin ang sariling malikhaing sambayanan ng Diyos Ama, Anak at Espiritu. Ngunit makikita ang ganap na larawan ng Diyos sa buhay at pagpapakasakit ni Jesu-Kristo, “ang larawan ng Diyos na di-nakikita” (Co 1:15), na sa mukha “ang kaluwalhatian ng Diyos ay nagliliwanag” (Tingnan 2 Cor 4:6). Si Jesus lamang ang makapagpapaunlak sa hiling ni Felipe na, “ipakita po ninyo sa amin ang Ama,” nang “ang nakakita sa akin ay nakakita na sa Ama” (Jn 14:8-9). 890. Ngunit bilang mga kaluluwang may katawan, nararanasan natin at naipapahayag ang mga espirituwal na katotohanan sa ating buhay sa paraang pisikal o materyal sa pamamagitan ng mga tanda at mga sagisag. Sa ganitong paraan kumilos at nagturo si Kristo sa buo niyang buhay-paglilingkod, sa pamamagitan ng paggamit ng pisikal na paghipo ng kamay, tinapay at isda, alak at tubig upang ihatid nang damang-dama ang biyaya ng Diyos sa mga tao. Samakatuwid, isinasalig mismo ng Ebanghelyo ang paggamit ng mga larawan sa paglilingkod at pagsamba sa Diyos. 891. Ngunit dapat nating makilala ang mga tuksong laging naririto: mula sa pagalaala lamang natin ang Diyos, ang materyal na larawan ay unti-unting “nagiging” isang diyos, isang anito. Sa ganitong paraan winasak ni Ezequias ang tansong ahas na ginawa ni Moises sa utos ng Diyos upang pagalingin ang mga natuklaw ng mga ahas (Tingnan Bil 21:6-9) “pagkat hanggang sa panahong yaon ay sinusuob pa nila ito ng kamanyang at tinatawag na Nehustan” (2 Ha 18:4). Ang isang larawan ay maaaring magdala ng katotohanan na kanyang sinasagisag para isaisip, maging gabay sa pamimintuho at pagtutuon ng pansin, o maaari itong maging isang bagay na pagsamba sa diyus-diyosan. Sa gayon, matinding ipinaaalala sa atin ng Unang Utos na ang Diyos, ang Tagapalikha, ay lubhang higit sa anumang kanyang nilikha: walang larawan o kaisipan ang maaaring “makasakop” sa kanya. Deus semper major-ang Diyos ay laging nakahihigit. 892. Higit na naaakit ang mga Pilipinong Katoliko sa mga larawan at rebulto nina Kristo, Maria at mga Santong patron. Nakapagbibigay ang mga larawang ito ng tunay na gabay sa kanilang pagsamba kay Kristo at pamimintuho sa mga banal ng Diyos, kay Maria at kanilang mga Santong patron. Ngunit sa Pilipinas ngayon, marami sa

IBIGIN MO ANG PANGINOON

MONG

DIYOS

259

mga hindi nakauunawa sa kahulugan at tungkulin ng pamimintuho sa mga banal na larawan ay nagtatakwil sa ganitong gawain sa dahilang pagsamba daw ito sa mga diyus-diyosan. Taliwas sa ganitong pagtuligsa, mahigpit na iginigiit ng Simbahan ang malaking tulong na ibinibigay ng mga larawang ito para sa tunay na Kristiyanong pananalangin. Gayunpaman, kasing higpit ding iginigiit ng Simbahan ang tamang paggamit ng mga naturang larawan, at iniiwasan ang anuman at lahat ng makapagtuturing sa mga larawan na maging diyus-diyosan, o kaya'y ituring ang mga ito na nag-aangkin ng mga kapangyarihan ng salamangka (Tingnan CCC, 2132). Ang pangangailangan sa ganitong pag-ingat ay patutunayan ng kasalukuyang pangangalakal sa larawan na malinaw na nagpapakita kung gaano maaaring maging mapangmaniobra at mapandaya ang mga larawan ng mga tao pati na rin ang mga banal na larawan. HI]. Ang

Pangalawang

Utos

893. Sa Matandang Tipan, ang Pangalawang Utos ay ipinapahayag bilang: “Huwag ninyong babanggitin sa walang kabuluhan ang pangalan ng Panginoon” (Exo 20:7: Deut 5:11). Nag-uutos ito ng paggalang sa banal na pangalan ng Diyos na kumakatawan mismo sa Kanya. Natutupad natin nang tama ang utos na ito tuwing inuulit natin ang sinabi ni Propeta Isaias sa bahagi ng Aklamasyong Eukaristiko: “Banal, banal, banal, ang Panginoong Diyos ng mga hukbo: ang lahat ng lupa ay puspos ng kanyang kaluwalhatian” (Tingnan Isa 6:3). 894. Ngunit nakapagdududa kung maraming Pilipinong Katoliko ang nakauunawa sa buong kahulugan ng utos na ito. Marahil, para sa marami, ang utos ay tungkol lamang sa pagbabawal sa pagbigkas sa pangalan ng Diyos o ni Kristo kung galit, o pagsasagawa sa mga pananalitang magaspang, bastos o mahalay na nakapagpapababa sa mga itinalagang alagad ni Jesu-Kristo. Sa higit na teknikal na pagpapaliwanag, nangangahulugan ito ng pagtanggi sa paglapastangan sa Diyos (pananalita nang may pandudusta sa Diyos o sa mga santo), pagsusumpa (paghahangad ng kapahamakan ng iba), at di-makatotohanang panunumpa (paggamit sa pangalan ng Diyos upang patunayan ang isang kasinungalingan: Tingnan CCC, 2148-52). Tiyak na ipinagbabawal ng Pangalawang Utos ang ganitong pananalita. Nababasa natin sa sulat sa Efeso, “(hindi dapat mabanggit man lamang sa inyong usapan)... ang anumang malaswa o walang kabuluhang usapan at pagbibirong di-nararapat” (Ef 5:4). Ngunit ito nga ba ang buong kahulugan ng Pangalawang Utos? 895. “Pangalan” sa Biblia. Karaniwang kaalaman na ang “pangalan” para sa mga tauhan sa Biblia ay may isang natatanging kahulugan at kapangyarihan. Ang “pangalan” ang kumakatawan sa tao: ginawang aktibo at naririto ang tao dahil sa pangalan. Ang pangalan ng Diyos ay napag-isipan bilang ang presensiya, ang shekinah, ng Diyos mismo. Kapag tunay na nabanggit ang pangalan, o kapag ang salita ng Diyos ay naalala, gayun nga, talagang naririto ang Diyos at nagsasalita sa pamamagitan ng Kanyang inaalalang salita. Sa gayon, ang pangalan ng Diyos ay biyaya ng Diyos sa Kanyang :tinipang bayan. Ang panunumpa nang di-totoo na ginagamit ang pangalang ng Diyos ay pagsira ng tipan.

260

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5! KRISTO, ANG ATING DAAN

896. Ang ganitong natatanging katangian at kapangyarihan ng pangalan ay matatagpuan sa mga manunulat ng Bagong Tipan. Sinipi ni San Pablo ang isang sinaunang Kristiyanong awitin: “Kaya naman, siya'y itinampok ng Diyos at binigyan ng pangalang higit sa lahat ng pangalan. Anupa't ang lahat... ay maninikluhod at sasamba sa kanya... at ipapahayag ng lahat na si JESU-KRISTO ANG PANGINOON” (Fit 2:9-11). Sa aklat ng Mga Gawa, nagpagaling sina Pedro at Juan ng isang lumpo “sa ngalan ni Jesu-Kristong taga-Nazaret” (Gw 3:6). At sa harap ng Sanhedrin nangaral si Pedro: “sapagkat sa silong ng langit, ang kanyang pangalan lamang ang ibinigay ng Diyos sa ikaliligtas ng tao” (Gw 4-12). 897. Samakatuwid, pinaniniwalaan noon na ang mabatid ang pangalan ng isang tao ay magkaroon ng kapangyarihan sa taong iyon. Ginamit ni Jesus ang ganitong paniniwala nang kanyang paalisin ang mga maruruming espiritu sa lupain ng Geraseno (Tingnan Mc 5:9). Bukod pa rito, ang pariralang “pangalan nang walang kabuluhan” ay nangangahulugan nang higit sa magaspang na pananalita. Noong una'y tumukoy ito sa paggamit sa pangalan ng Diyos sa pangangaway, sa pagsumpa sa iba at sa paggamit sa pangalan ng Diyos sa panggagaway, sa pagsumpa sa iba at sa pagtawag ng masasamang espiritu, o pag-angkin sa kapangyarihang nakalaan sa pangalan ng Diyos upang saktan ang iba. Dahil sa ganitong pag-unawa ng Biblia hinggil sa pangalan, kaya ang paggamit sa pangalan ng Diyos nang walang kabuluhan ay katumbas rin sa pagtangging sumunod at tumalima sa Diyos, maging ang subuking maniobrahin ang kapangyarihan ng kanyang pangalan para sa pansariling kapakanan at upang gawan ng masama ang ina. 898. Paggalang sa Pangalan ng Diyos. Isang gawang pagpapahayag ang pagpapangalan ng Diyos sa kanyang sarili. Sa pagsagot sa tanong ni Moises hinggil sa kanyang pangalan, sinabi ng Diyos: “Ako'y Ako nga” (Exo 3:14). Sa pamamagitan ng pangalang ito naipakita ng Diyos ang Kanyang walang-hanggang pagiging kakaiba na makapagsarili, ang kanyang pagiging Panginoon ng kasaysayan ayon sa pagkakasunod ng panahong nakaraan, kasalukuyan at hinaharap, sa isang mapanligtas at mapagpalayang presensiya. Sa mga Ebanghelyo, nasasaatin ang nakatitiyak na paghahayag ng Diyos ng kanyang sarili bilang Ama, Anak, at Espiritu [ang Kabanalbanalang Santatlo] sa pamamagitan ni Jesu-Kristo, Bilang Salita ng Diyos na nagkatawang-tao (Tingnan Jn 1:14). Ipinahayag ni Jesus: e e e

ang ang Mt ang

Diyos bilang Ama (Tingnan Jn 1:18: Mt 6:9). kanyang sarili bilang “bugtong na anak” ng Ama (Tingnan Lu 1:32-33, 11:27) na nakikibahagi sa “Ako” ng Ama (Tingnan Jn 8:58), at kanilang Banal na Espiritu na kanyang ipadadala mula sa Ama (Tingnan

Jn 15:26).

899. Bilang mga Kristiyano, bininyagan tayo sa ngalan ng Ama, at ng Anak, at ng Espiritu Santo (Tingnan Mt 28:29). Tinanggap tayo sa Katawan ni Kristo, ang Simbahan, na puspos ng Espiritu Santo at binigyan ng pangalang Kristiyano. Sa gayon tayo'y napabilang sa pakikipag-isa ng Santatluhang Diyos bilang mga anak ng

IBIGIN MO ANG

PANGINOON

MONG

DIYOS

261

Ama, sa pamamagitan ni Kristo na ating kapatid, at sa pananahan ng Espiritu Santo, sa Sambayanang Kristiyano, ang Simbahan (Tingnan CCC, 2156-59). 900. Bilang mga inampong anak ng Ama, ang mga kabataang Pilipinong Katoliko ay nagpapakita ng likas na paggalang sa pangalan ng Diyos. Tinuruan silang simulan ang kanilang mga panalangin “sa ngalan ng Diyos” sa pamamagitan ng Pag-aantanda ng Krus na nagpapahayag ng mga pangalan ng Kabanal-banalang Santatlo, at nagpapaalala sa kanila ng kapangyarihan ng'mapantubos na kamatayan ni Jesus. Natututuhan nilang manalangin ng “sambahin ang Ngalan mo” sa Ama Namin. At kanilang naririnig sa bawat Panalanging Eukaristiko ng Simbahan kung papaano pinupuri at pinasasalamatan ang Diyos: “Ama naming maawain, ipinaaabot namin ang pasasalamat sa iyo” (EP 1), “Ama, kami'y nagpapasalamat dahil kami'y iyong minarapat na tumayo sa harap mo upang maglingkod sa iyo” (EP Il): “Ama naming banal... dapat kang purihin ng tanang kinapal” (EP III): at “Amang banal... karunungan at pagmamahal na nababakas sa lahat ng iyong kinapal” (EP IV). 901. Ngunit hindi bihira na habang nagkakahusto sa gulang ang mga Pilipino, nawawala ang ilan sa mga likas na paggalang na ito ng bata. Ang Pangalawang Utos ay nagiging napakaangkop dahil sa kakulangan ng paggalang sa pangalan ng Diyos at sa kawalang-galang sa kanilang kapwa tao. Bilang paggalang sa Diyos, sinasambit ang mga pangako at panata tuwing may mga maringal na pagdiriwang tulad ng mga binyag, mga kasal at mga ordenasyon sa pagpapari. Upang maging “banal”, hindi dapat gawin ang mga ito sa mga walang- kabuluhang layunin o kaya'y sa padalusdalos na paraan, kundi dapat maging makatotohanan at pangmatagalan. Tungkol naman sa paggalang sa iba, ginagamit minsan ang relihiyon mismo sa maling paraan, sa pamamagitan ng pananakot sa mga tao ng walang-hanggang parusa o kaya'y sa panghihikayat sa kanila sa pagbabalik-loob na mababaw at makabagbag-damdamin. Pareho itong maling paggamit ng kapangyarihan sa pangalan ng Diyos. Ang relihiyon ay hindi dapat gawing kasangkapan upang takutin ang mga tao o kaya'y isang pampaginhawang pangangako ng ligayang wala namang kabuluhan, o ng pag-ibig at kapatawarang walang pagkilos. Nagbabala si Propeta Oseas laban sa mga saserdote: “Yumayaman sila dahil sa mga kasalanan ng mga tao: nalulugod pa sila sa kalikuan ng bayan” (0s 4:8). Binatikos nina Amos at Isaias ang mapagkunwaring kabanalan ng mga taong umaapi at nagsasamantala sa kanilang kapwa (Tingnan Amos 5:21-24, Isa

10-16). 902. Samakatuwid, ang itinatagubilin ng Pangalawang Utos ay ang puspos ng ligayang pagpupuri ng Salmista: “Purihin ang Panginoon! Dapat na magpuri ang mga alipin, ang ngalan ng Panginoon ay dapat purihin. Ang kanyang pangalan ay papurihan, magmula ngayo't magpakailanman, buhat sa silangan hanggang sa kanluran, ang ngalan ng Panginoon, pupurihing tunay” (Salmo 113:1-3). Kasama si Kristo na ating Panginoon nananalangin tayo: “Ama, parangalan mo ang iyong pangalan” (Jn

12:28).

262

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--51 KRISTO, ANG ATING DAAN

IV. Ang

903. 5:12) ay Araw ng Sabat...” Utos na

Pangatlong

Utos

Ang “Italaga ninyo sa akin ang Araw ng Pamamahinga” (Exo 20:8, Deut kalimitang ibinabalangkas para sa mga Kristiyano na... “Alalahanin mo ang Panginoon upang ipangilin ito!” Sa kapakanan ng mga Kristiyano, ang ”... ay nagiging “Araw ng Panginoon.” Itinatagubilin sa atin ng Pangatlong ipangilin ang araw na inilaan para sa pagsamba sa Diyos at sa pahinga,

Kapag isinalig sa kalalagayan nito sa Matandang Tipan, magkasamang binibigkas nito ang dalawang tipak ng Batas. Sapagkat dalawang pangunahing pinagmumulan ang ibinibigay para sa Utos na ito, ang isang nagbibigay-diin sa ating tuwirang kaugnayan sa Diyos, at ang ikalawa nama'y ang mapagpalayang epekto nito sa tao. Nakaugat pareho ang dalawang dimensyon sa ating paniniwalang panrelihiyon at tradisyong pangkultura at pagpapahalaga bilang Pilipino. 904. Iniuugnay ng unang pinagmulan ang pang-sabat na pahinga sa mapanlikhang pagkilos ng Diyos sa Genesis. “Anim na araw na ginawa ko ang langit, ang lupa, ang mga dagat at ang lahat ng nasa mga ito: namahinga ako sa ikapitong araw” (Exo 20:11). Umabot sa tugatog ang gawain ng paglikha nang likhain ang tao, na hilalang upang ipagpatuloy ang pagiging malikhain ng Diyos sa kanilang makataong pamamaraan bilang mga nilikha. Ngunit hindi nagtatapos doon ang kuwento ng paglikha: ang pinakasukdulang layunin ay ang sabat--hindi ang paglikha mismo kundi ang pakikipag-ugnayan sa Diyos na Tagapaglikha. Ang sabat ay sagisag ng huling pagdiriwang at pahinga na siyang katapusan ng lahat ng ginawa ng Diyos... ang paglikha mismo ay nakatuon sa isang huling layunin. 905. Sa gayon, ang unang dahilan na ibinigay para sa Pangatlong Utos ay ang pamamahinga ng Diyos sa ikapitong araw (CCC, 2172). Hindi kawalan ng gawain ang pamamahingang ito: nang huminto sa paggawa ang Diyos, lumikha Siya ng bago, isang bagay na wala pa noon doon--ang PAHINGA. Ang pahingang ito, ay hindi isang kaisipang bunga lamang ng ginawang paglikha kundi isang mahalaga at binalak na layunin. “Katulad ng paglikha sa langit at lupa sa loob ng anim na araw, nilikha ang pahinga (menuha) sa Sabat... Ang pahinga dito ay nangangahulugan ng higit sa pagtigil sa paggawa at pagkapagod, higit pa sa kalayaan mula sa paggawa, hirap o anumang gawain. Ano ang nilikha noong ikapitong araw? Katiwasayan, kapanatagan, kapayapaan at katahimikan” (A. Heschel, The Sabbath). 906. Ang ikalawang dahilang ibinigay para sa pang-Sabat na pahinga sa Banal na Kasulatan ay ang dakilang pagpapalaya mula sa pagkaalipin sa Ehipto: “Sapagkat alalahanin mong ikaw ay minsang naging alipin din sa lupaing Ehipto at ang Panginoon mong Diyos ang siyang naglabas sa iyo roon sa pamamagitan ng malakas na kamay at unat na bisig, kaya nga ipinag-utos sa iyo ng Panginoon mong Diyos na ipangilin mo ang araw ng Sabat” (Tingnan Deut 5:15: CCC, 2170). Malinaw na binibigyang-diin sa dahilang ito ang Sabat bilang: a) paggunita sa araw ng kalayaan, at b) ang panlipunang dimensyon nito na nagbibigay-pansin sa mga napinsala at inaapi sa lipunan--mga bata, mga alipin, mga hayop, mga dayuhan (Tingnan Deut 5:14).

IBIGIN MO ANG PANGINOON

MONG

DIYOS

263

907. Pagtitimbang Na Kinakailangan. Sa buong kasaysayan, madalas na nagtutunggalian ang dalawang dahilang ito para sa utos ng Sabat. Kapag ang dahilan ng pagsamba lamang ang bibigyang-diin, tila ang Sabat ay nagiging isang araw ng makabatas na kabanalang tulad sa Pariseo at labis na hinahadlangan ang makatang pananaw sa lipunan. Sa kabilang banda, kapag, at wari'y ito ang karaniwang nangyayari ngayon--ang mga dimensyon ng panlipunang pahinga ng mga tao sa Sabat ang binibigyang-diin, nagiging bakasyon na lamang para sa pisikal na pagpapahinga at pagpapasarap ang banal na araw, na may kakaunting malasakit sa anumang aspetong panrelihiyon. 908. Subalit ang ganitong salungatan ay tumataliwas sa parehong pinagmumulan sa Biblia: ang salaysay ng pangsamba ay sa Diyos na Manlilikha mismo na nagpapaningning ng Kanyang pag-ibig sa mga bata, mga alipin, mga hayop at mga dayuhan, habang ang mapagpalayang pahinga ng mga tao sa Exodo ay naisakatuparan ni Yahweh, ang Kabanal-banalan. Samakatuwid, ang dalawang dahilan ng Sabat ay kapwang pumupuno sa bawat isa at nagbibigkis sa Dalawang Tipak ng Bato. Makikita ang kabanalan ng Sabat sa pamamagitan ng paglalaan nito para sa pagsasamba

at pamamahinga. Sa dalawang aspetong ito ng Sabat, binubuksan natin ang ating sarili sa Diyos at sa isa't isa. Isang pagtikim ng langit ang pagdiriwang ng Sabat at pahinga. 909. Si Jesus at ang Sabat. Bagamat nakasulat sa apat na Ebanghelyo ang pagkamasunurin ni Jesus sa pagtupad ng Sabat, sa pagdalo sa mga pagsamba sa sinagoga (Tingnan Mt 4:23: Mc 1:39: Lu 4:15, Jn 18:20) may nakaulat ding ilang pangyayari kung saan sa batas ng Sabat na siyang nangingibabaw sa kanyang panahon. Kaugnay ng diwa ng pagpapalayang kinasasaligan ng kahulugan ng Sabat bilang pahinga, nagturo si Jesus, bilang “Panginoon kahit na ng Sabat,” na “Itinakda ang

Araw ng Pamamahinga para sa kabutihan ng tao: hindi nilikha ang tao para sa Araw ng Pamamahinga” (Mc 2:27-28). Nang subuking linlangin ng mga makabatas si Kristo upang labagin ang batas ng Sabat, nagtanong si Jesus: “Alin ba ang ayon sa kautusan: ang gumawa ng mabuti o gumawa ng masama sa Araw ng Pamamahinga? Magligtas ng buhay o pumatay?” Nang hindi sila umimik, habang tinitingnan ni Jesus ang mga taong nasa paligid niya, “galit at lungkot ang nabadha sa kanyang mukha, dahil sa katigasan ng kanilang ulo” (Mc 3:4-5). Ipinahihiwatig nito na ang tunay na pagsamba sa Diyos tuwing Sabat ay hindi dapat mahiwalay sa pagpapalaya ng tao: “Habag ang ibig ko, hindi hain” (Mt 12:7: Tingnan CCC, 2173). 910. Ang Linggo ng Pagkabuhay: Ang Bagong Sabat. Isang bagong pananaw ang nadagdag sa pag-unawa sa Sabat pagkatapos nang maluwalhating Pagkabuhay na Mag-uli ni Kristo at ng pagbibigay-liwanag na dulot ng pagbaba ng Espiritu Santo. Isinulat ni Ignacio ng Antiquia: “Nabigyan ng bagong pag-asa silang mga nahirati sa sinaunang kaugalian, hindi na itinuturing ang Sabat bilang pahinga, kundi pamumuhay sa araw ng Panginoon, na kung saan kami ay nabuhay sa pamamagitan niya at ng kanyang kamatayan.” Sa gayon dahil “si Jesus ay nabuhay mula sa mga yumao noong Linggo ng Pagkabuhay, isang araw pagkatapos ng Sabat. Mula noon itinuring

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---S! KRISTO, ANG ATING DAAN

264

na ng mga Kristiyano ang araw na ito bilang ang bagong Sabat.... Ang araw ng Linggo ay ang pagdiriwang ng Linggo ng Muling Pagkabuhay: ito ang araw na kung saan ipinagdiriwang ang presensiya ng muling nabuhay na Panginoong Jesus, lalung-lalo na sa Eukaristiya” (CCC, 2175). 911. Ganito rin ang inilalarawan ng Vaticano II sa ganitong makasaysayang pagbabago: “Sa pamamagitan ng kaugaliang ipinasa mula sa mga apostol, na galing pa sa mismong pinaka-araw ng Muling Pagkabuhay ni Jesus, ipinagdiriwang ng Simbahan ang Misteryong Pampaskuwa tuwing ikapitong araw, na karapat-dapat na tawagin bilang ang Araw ng Panginoon o Linggo” (5C, 106). Para sa mga Kristiyano ang kahulugan ng Linggo ay pagdating din ng isang bagong sangnilikha at ng huling pang-Sabat na pamamahinga na inihula na sa salaysay ng paglilikha, at ipinagdarasal sa liturhiya ng mga Patay: Bigyan mo sila ng walang hanggang pahinga, O Panginoon, at nawa'y ang walang-katapusang liwanag ay laging mapasakanila” (Tingnan

CCC, 2174).

912, Ang Pang-Linggong Eukaristiya. Sa mga daantaong bago ang Vaticano II, ang Araw ng Panginoon o pamamahinga nang Linggo ay lubusang ipinareho sa “pagdalo sa misa” at pag-iwas sa anumang “mabigat na trabaho.” Unti-unting nawala ang buong kahalagahan sa Araw ng Panginoon. Sa lumalawak ngayong mga ugaling makasanlibutan at pagiging makamundo ng kultura, ang mga kaugaliang ito ay nahaharap sa pabigat nang pabigat na pagtuligsa. 913. Nagsikap ang Vaticano IT na panibaguhin ang diwa ng pangingilin ng Linggo sa pamamagitan ng pagbibigay-diin sa parehong dimensyon nito na mapanlikhangmuli at ang dimensyon ng pagsamba. Malaki ang naidudulot ng Eukaristiya sa dalawang dimensyong ito dahil ang Eukaristiya ay isang pansambayanang pagsamba, sa anyo ng isang sama-samang kainan ng pakikipag-ugnayan sa Panginoon. Ang Eukaristiya ay isang panalangin ng pasasalamat sa Diyos dahil sa buhay at sa kaligtasang dulot ni Jesu-Kristong Panginoon, na mabisang sumagisag sa ugnayan ng Diyos at ng sangkatauhan. Sa pagtawag sa atin nang sama-sama sa Hapag ng Panginoon, nagaalay ito sa isang natatanging paraan ng pagtikim sa “pahinga” na siyang bubuo sa gawain ng paglikha at ng pagtubos ng Diyos. ANG SIMBAHAN AT ANG ARAW NG PANGINOON

914. Bilang kaanib ng bagong Bayan tayong sumamba nang sama-sama bilang ating pagkakaisa bilang isang bayan na 12:27: Ef 4:4-6), at upang mapalalim ang

ng Diyos, ang Simbahan, may tungkulin isang sambayanan upang maipahayag ang pinamumunuan ni Kristo (Tingnan 1 Cor ating ugnayan sa Diyos.

“Sa araw na ito (Linggo) nakatakdang magsama-sama ang mga mananampalatap kay Kristo sa iisang lugar. Dapat silang makinig sa salita ng Diyos at makinaang sa Eukaristiya, sa gayo'y inaalaala ang Pagpapakasakit, Muling Pagkabuhay, at Kaluwalhatian ng Panginoong Jesus, at nagbibigay pasasalamat sa Diyos na “sa laki ng habag niya sa atin, tayo'y isinilang sa isang panibagong buhay sa pama-

IBIGIN MO ANG

PANGINOON

MONG

DIYOS

265

magitan ng muling pagkabuhay ni Jesu-Kristo” (7 Ped 1:3). Ang Araw ng Panginoon ang kauna-unahang araw ng pista, at ito'y dapat na imungkahi at ituro

upang maging tunay na araw ito ng kaligayahan at kalayaan sa gawain (SC, 106).

Kaya't idinadasal natin sa Panalanging Eukaristiko big. IV: “Sa iyong kagandahang-loob marapatin mong sa aming pagsasalu-salo sa isang tinapay at kalis na ito kami pinagbuklod ng Espiritu Santo bilang isang katawan ay maging buhay na handog ng pagpupuri sa iyong kadakilaan kay Kristo.” 915. Samakatuwid alinsunod sa Pangatlong Utos, nag-aatas ang Simbahan na dapat tupdin ng mga Katoliko ang tungkuling ito sa pamamagitan ng aktibong pakikiisa sa Eukaristiya, ang sakripisyo ng Bagong Batas na itinatag ni Kristo. "Tuwing Linggo at sa iba pang banal na araw tulad nito ang mga mananampalataya ay nakatakdang dumalo at makiisa sa Misa, dapat silang mangilin sa mga kaabalahan sa mga gawain o negosyo na humahadlang sa pagsambang nararapat sa Diyos, ang kaligayahang karapat-dapat sa Araw ng Panginoon o kaya ang nauukol na pagpapahinga ng isip at katawan (CC Can., 1247). 916. Isinaad ng PCP II na “ang kahalagahan ng pang-Linggong Eukaristiya tuwing Linggo ay hindi maaaring ipagwalang-bahala,” at nagsumamo para sa “puspos ng Espiritu at maiinit na kapatirang pagdiriwang ng Eukaristiya na nagpapaunlad ng isang karanasang maalab sa pakikipag-isa kay Kristo at pakikitagpo sa Panginoon” (PCP II, 180). Sa kasawiang palad, maraming mga Pilipinong Katoliko ang hindi maaaring palagiang nakadadalo sa pagdiriwang ng Eukaristiya tuwing Linggo dahil sa kakulangan ng mga pari, o sa layo ng pagdarausan ng pagdiriwang, atbp. Sa maraming mga diyosesis, ang pagdiriwang na pang-Linggo kung walang pari ay ginagawa bilang isang pansamantalang remedyo hanggang magkaroon ng sapat na dami ng mga pari para sa gawaing pastoral sa mga lugar na ito. 917. Pangingilin sa Araw ng Panginoon. Simula ng Vaticano II, ang mga mahahalagang hakbang na ginawa upang itaas ang uri ng pan-Linggong pagsamba ay nagbunga ng marami ring tagumpay. Gayunman, mayroon ring kapansin-pansing pagbaba sa bilang ng mga dumadalo sa Misa tuwing Linggo, at sa hindi pag-iwas sa mga gawaing nakahahadlang sa pahinga tuwing Linggo. Isang mahalagang gawain ng Simbahan ang pagpapanibago sa pagdiriwang ng Araw ng Panginoon sa pamamagitan ng higit na kinakailangang pag-unawa sa kahulugan ng Utos at sa tamang motibasyon. Tulad nang sinulat ni Papa Juan XXIII: “Ang Diyos ay may karapatang hingin sa tao na maglaan ng isang araw sa sanlinggo sa tama at karapat-dapat na pagsamba sa walang-hanggang Diyos... na malaya sa mga materyal na pag-aabala. Dagdag pa, ang tao ay may karapatan at pangangailangan sa paulit-ulit na pahinga... upang pasiglahin ang katawan, magtamasa ng sapat na aliw o kaligayahan at upang itaguyod ang pagkakaisa sa pamilya sa pamamagitan ng higit na marami at matiwasay na ugnayang kasama ang pamilya. Samakatuwid ang relihiyon, moral na pamumuhay at kalusugan, silang lahat ay nagkakaisa sa pagpapahayag sa batas ng paulit-ulit na pahinga” (MM, 249-250).

Yr

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAAN

918. Para sa karaniwang Pilipinong Katoliko ngayon, maaaring kinakailangan ang dagdag pang paliwanag hinggil sa “pahinga” na itinatagubilin ng Pangatlong Utos, Sa katunayan, higit pa sa paglilibang na pang-isip at pangkatawan ang pahinga sa Araw ng Panginoon. May kinalaman ito sa bantog na mga salitang binigkas mi San Agutin: “Ang aming mga puso'y hindi mapalagay hanggang ang mga ito'y mamahinga sa Iyo.” Nangangahulugan ito ng pahinga sa presensiya ng Diyos. Nababasa natin

mi Taga.

KATESISMO

a

266

sa sulat sa mga Hebreo na: “ang sinumang makapasok at makapahinga sa piling ng

Diyos ay magpapahinga rin sa kanyang mga gawa, tulad ng Diyos na nagpahinga na sa kanyang paglikha. Kaya't magsikap tayong makapasok at makapahinga sa piling ng Diyos” (Heb 4:10-11). Bilang mga Kristiyano dapat nating higit na malaman ang malalim at maka-Kristiyanong kahulugan ng ating mga gawain at ating libangan. 919. Maaaring tingnan sa isang maka-Kristiyanong pananaw ang gawa at libangan bilang isang pamantayan sa pamumuhay ng biyaya, na salungat sa tatlong partikular na modernong kaisipan: matinding pagkabahala, labis na pagka aktibo, at pananaw sa tagumpay. Una, ang labis na pagkabahala sa lahat ng maaaring mangyari ay madalas na nagwawakas sa isang lihis, mapanganib, at nakapang-aaliping pagkilos para mailigtas ang sarili at makalaya. Nang akalain ng mayamang matandang lalaki sa Ebanghelyo na nasasakanya na ang lahat, sinabi ng Diyos na siya'y hangal. “Ganyan ang sasapitin ng nagtitipon ng kayamanan para sa sarili, ngunit dukha naman sa paningin ng Diyos” (Lu 12:21). Sa halip itinuro ni Kristo: “Huwag kayong mabagabag tungkol sa damit na kailangan ng inyong katawan... Alam ng inyong Amang nasa langit na kailangan ninyo ang lahat ng ito. Ngunit pagsumakitan ninyo nang higit sa lahat ang pagharian kayo ng Diyos at mamuhay nang ayon sa kanyang kalooban” (Mt 6:25-33). 920. Sa mga panahong ito, isang kapuri-puring katangian ang pagiging aktibo at masipag, subalit may ilang tao na naging “trabaho ang pananaw” na nawala na ang balanse sa buhay. Nagiging “idolo” na para sa kanila ang kanilang mga sariling pagsisikap. Kagaya na rin sila ng mga taong ang kanilang tagumpay o nagawa na ang nagiging kanilang tanging layunin. May hilig silang husgahan ang lahat, maging ang kanilang mga kaibigan at kapwa na ang tanging pinagbabatayan ay pakinabang at magagawa ng mga ito. 921. Ang tatlong asal na ito, na pinalalaganap ng makabagong industriyalisasyon at teknolohiya, ay sama-samang bumubuo ng tila isang “ideolohiya ng paggawa.” Itinatama nila ang katamaran ng mga Pilipino na inilarawan ni “Juan Tamad” na, sa kasawiang-palad, ay nananatiling salot pa rin sa marami nating mga mahihirap at mga walang-lakas. Ngunit ito'y may mataas na kabayaran: nagsisimula sa asal na marahas, di-personal at makasarili, lalo na sa mga kabataan.

AN AG ING

nG

922. Sa kabilang dako, pinipigilan tayo ng Pangatlong Utos na gawing sapat na ang ating mga sariling napagtagumpayan sa pamamagitan ng pagpapanatili sa diwa ng mabiyayang presensiya ng Diyos, isang katotohanang higit pa sa lahat ng ating kakayahan, subalit nagsisilbing batayan sa lahat ng ating mga pakikitungo sa

IBIGIN MO ANG

PANGINOON

MONG

267

DIYOS

ating kapwa, sa ating kalagayan sa lipunan, at sa pinakasukdulang winawari natin sa ating buhay.

kahulugan

na

PAGBUBUO 923. Ang pangunahing doktrina para sa unang tatlong utos ay naipaliwanag na nang detalye. Ang Diyos bilang Manlilikha at Panginoon ng lahat ay dapat sambahin at ibigin. Dapat nating igalang ang Pangalan ng Diyos na nagpalaya sa Kanyang bayan mula sa lupain ng pagkaalipin at nagsugo sa kanyang banal na Anak upang tubusin ang lahat mula sa pagkaalipin sa kasalanan. Samakatuwid ang dimensiyong pagsamba ay taal sa lahat ng tatlong utos at hindi lamang sa Pangatlo. Ang ating tungkulin bilang mga tao at Kristiyano ay sambahin ang ating Amang nasa langit, ang Panginoon nating Diyos, bilang mga kaanib ng Kanyang Bayan, ang Simbahan, sa pamamagitan ng pakikibahagi sa Eukaristikong pag-aalay ng Kanyang sariling banal na Anak, si Jesu-Kristo na ating Panginoon, sa kapangyarihan ng kanilang Espiritu Santo, na nananahan sa atin at kasama natin.

MGA TANONG AT MGA SAGOT 924. Ano ang mga ilang karaniwang suliranin hinggil sa Sampung Utos sa kasalukuyang panahon? Sa natatanging pagbibigay-diin sa kalayaang pansarili sa kasalukuyang panahon: e may ilang nagnanais na isantabi ang mga Utos dahil hindi naman ito nakatuon sa pag-ibig, personal na pagkatao at mga pagpapahalaga, e may ilang mababa ang turing sa mga Utos bilang mga “kuwento ng Biblia” Ha na para sa mga bata lamang, e may ilang nagsasabi na ang mga Utos ay hindi angkop sa kasalukuyang pagsa kalayaan.” pupunyagi ng Pilipinas na “nakatuon Karaniwan sa lahat ng mga pagtutol na itoay isang nakagugulat na kamangmangan sa mga Utos mismo at ang gampanin ng mga ito sa pantaong lipunan. 925. Ano ang pangunahing gampanin ng Sampung Utos? Inilalahad ng Sampung Utos sa isang maayos na paraan kung ano ang hinihingi mula sa atin ng pag-ibig sa Diyos at pag-ibig sa kapwa. Ang unang tatlong utos ay hinggil sa ating mga gampanin sa Diyos, ang huling pitong utos nama'y hinggil sa ating gampanin sa kapwa.

926. Ano ang kalahalagahan ng Sampung Utos sa kasalukuytang panahon? Ang Sampung Utos ay nagbibigay ng

268

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5! KRISTO, ANG ATING DAAN

e e .

kapani-paniwala at matibay na moral na panuntunan para sa ating pangaraw-araw na buhay, dahil bumubuo sila ng pangunahing moral na utos na nagmumula sa ating karaniwang “Karapatang Pantao”: parisan sa pamumuhay ayon sa “tipan” ni Yahweh at sa dalawang utos ng

pag-ibig ni Kristo, at

isang tanggap na batayan para sa pakikipagtalakayan sa mga di-Kristiyano tungkol sa mga moral na usapin. Ang Sampung Utos ay mga “gabay” tungo sa tunay na “kalayaan.”

927. Ano ang ipinahahayag ng Paunang Salita at ng Unang Utos? Ang mga Utos ay sinisimulan sa: “Ako ang Panginoon mong Diyos, na naglabas sa iyo sa lupaing Ehipto, sa bahay ng pagkaalipin.” Ito ang nagbibigay ng tamang himig para sa lahat ng mga utos: sila'y tunay na mapagpalaya! “Ako ang Panginoon mong Diyos... Huwag kang magkaroon ng ibang mga Diyos maliban sa akin.” Samakatuwid, ang Unang Utos, na nakabatay sa pagpapalayang Exodo ni Yahweh sa Kanyang piniling Bayan, ay nag-uutos na ang kaisa-isa at tunay na Diyos ang tanging dapat sambahin at wala nang iba. 928. Ano ang kahalagahan ng Unang utos? Ang Utos na ito ay “ang una” hindi lamang sa kanyang kinalalagyan kundi dahil ang makilala at ibigin ang Isa at Tunay na Diyos ang siyang bukal at saligan nang lahat ng iba pang mga Utos at sa buo nating moral na pamumuhay. Ang gampanin nito ay: e upang mapalaya tayo mula sa pagsamba sa mga diyus-diyosan (idolatriya) at mga mapamahiing gawi, ' e upang mapagbalik-loob tayo sa isa't isa sa ilalim ng Iisang Diyos, ang ating mapagmahal na Ama, at e upang maipakita ang ating tungkulin ng pagsamba.

929. Salungat ba sa Unang Utos ang paggamit ng mga rebulto at larawan sa pananalangin? Ang mga rebulto at larawan ni Kristo, Maria at mga Santo ay mga tulong lamang tungo sa tunay na Kristiyanong pananalangin ng pagsamba sa Diyos, kay Kristo mismo, at sa pamimintuho ng mga Banal ng Diyos. Walang kapangyarihan sa kanilang sarili ang mga rebulto at larawan, ngunit tinutulungan lamang tayo upang makipag-ugnay kay Kristo, kay Maria, at mga Santo. Mahilig magbanggit ng mga tagubilin sa Matandang Tipan ang mga Pundamentalista laban sa mga “nililok na larawan” ngunit tila nalilimutan na ang sariling Anak ng Diyos ay “naging tao... at siya'y nanirahan sa piling natin” (Jn 1:14).

| | |

IBIGIN MO ANG

PANGINOON

MONG

DIYOS

269

930. Ang walang kita sa e

Ano ang iniaatas ng Pangalawang Utos? “Huwag mong babanggitin ang pangalan ng Panginoon mong Diyos nang kabuluhan” ay nag-aatas ng paggalang sa Diyos. Ito'y unang-unang ipinakipamamagitan ng: paggalang sa “pangalan” ng Diyos na naghahayag kung sino ang Diyos. Inihayag ni Jesus ang Diyos bilang “Ama” sa kanyang pagiging at pagkilos bilang Bugtong na Anak at siyang nagsugo sa Espiritu Santo para sa atin. e pagtatakwil sa lahat ng uri ng pananalita laban mismo sa Diyos--sa paglalapastangan, pagsusumpa, di-makatotohanang pananalita, at e pagtanggi sa lahat ng paggamit sa pangalan ng Diyos upang manakit ng iba (pangkukulam o panggagaway). Ang pangunahing kadahilanan sa likod ng Utos na ito ay dahil nakasisira ang lahat ng ganitong paggamit ng pananalita sa ating tinipang pakikipag-ugnay sa Diyos at sa isa't isa. Ang Utos ay positibong nanggaganyak ng papuring puspos ng kaligayahan at paghanga sa dakilang Pag-ibig ng Diyos. Kaagad ating naiisip ang Mahal na Birheng Maria: “Ang puso ko'y nagpupuri sa Panginoon, at nagagalak ang aking espiritu dahil sa Diyos na aking Tagapagligtas...” (Lu 1:46).

931. Ano ang iniaatas ng Pangatlong Utos? Ang “Alalahanin mong ipangilin ang Araw ng Panginoon” ay nagtatagubilin ng pagsamba sa Panginoon at pagpapahinga bilang paggaya sa pamamahinga ng Tagapaglikha noong ikapitong araw. 932. Ano ang mga batayan mula sa Matandang Tipan hinggil sa Pangatlong Utos? May dalawang pangunahing batayan ang pang-Sabat na pamamahinga: e Ang mapaglikhang pamamahinga ng Diyos sa Genesis (Tingnan Exo 20:11) na hindi ng kawalan ng gawain kundi ang mahalagang layunin ng paglikha ay makaugnay ang Diyos, e Ang paggunita sa pagpapalayang Exodo mula sa pagkaalipin, at ng pangangailangan ng panlipunang pagtigil sa paggawa at paglilibang. Ang dalawang batayan na nagsasalig sa dalawang magkaibang diin tungkol sa pagsamba at sa panlipunang pagtigil sa paggawa ng mga tao ay kinakailangang timbangin. 933. Ano ang mga batayan mula sa Bagong Tipan hinggil sa Utos na ito? Ipinapaalala ng Batas ng Simbahan sa mga mananampalataya ang kanilang tungkulin na sumamba nang sama-sama bilang isang pamayanan tuwing araw ng Linggo, ang araw ng Muling pagkabuhay ni Kristo, sa pamamagitan ng aktibong pakikibahagi sa Eukaristiya, ang sakripisyo ng Bagong Batas na itinatag ni Kristo. 934. Ano ang kahulugan ng “Pamamahinga tuwing Linggo”?

"270

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO.--5I KRISTO. ANG-ATING Daan

Ang pamamahinga tuwing Linggo ay nangangahulugan ng presensiya sa Diyos, na kinapapalooban ng pagpapalaya ng sarili mula sa matinding pagkabahala, mula sa

mg

lubhang pagkalulong sa gawain at mula sa pagkaabala sa pakipagtagisan sa pagkaikamit ng tagumpay.

KABANATA 17 Mag-ibigan Kayo Sh?

Ito ang aking utos: Mag-ibigan kayo gaya ng pag-ibig ko sa inyo. (n 15:12)

Kung kayo'y mag-ibigan, makikilala ng lahat na kayo'y mga alagad ko. (/n 13:35)

PANIMULA 935. Ipinakita sa nakaraang kabanata kung paanong ang una sa Dalawang Dakilang Utos ng pag-ibig--ibigin ang Diyos nang buo mong puso, kaluluwa at lakas---ay pinaunlad ng unang tatlong utos sa Sampung Utos. Ipinakikilala sa kabanatang ito, sa pamamagitan ng pagtuon sa pangalawa sa Dalawang Dakilang Utos ng pag-ibig-ang ibigin mo ang iyong kapwa gaya nang iyong sarili--ang lahat ng susunod na kabanata batay sa mga nalalabing utos sa Sampung Utos. Ang kabanatang ito ay bumubuo ng kaisahan sa nakaraang kabanata dahil sa malalim na pagkakaugnay ng pagibig sa Diyos at pag-ibig sa kapwa. Kung wala ang masiglang kaisahang ito, kahit ang pag-ibig sa Diyos o ang pag-ibig sa kapwa ay hindi magiging tunay na makaKristiyano, sa madaling salita, kagaya ni Kristo. “Tto ang utos na ibinigay sa atin ni Kristo: ang umiibig sa Diyos ay dapat ding umibig sa kanyang kapatid” (1 Jn 4:21). 936. Nagaganap ang ating kaligtasan sa pang-araw-araw na pakikipag-ugnay sa bawat isa. Upang ito'y mabigyang-diin, sinulat ni San Juan: “Ang nagsasabing: “Iniibig ko ang Diyos, at napopoot naman sa kanyang kapatid ay sinungaling” (1 Jn 4:20). Ganito rin ang katotohanang itinuturo ni San Pablo: “at ang alinmang utos na tulad ng mga ito ay nabubuo sa ganitong pangungusap, “Ibigin mo ang iyong kapwa gaya ng iyong sarili” (Ro 13:9). Kapwa inuulit lamang nina San Juan at San Pablo ang dakilang aral ni Jesus na hahatulan tayo batay sa kung tayo ba'y nagpamalas ng pag-ibig sa mga nangangailangan o hindi (Tingnan Mt 25:31-46). 271

272

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---51 KRISTO, ANG ATING DAAN

937. Kung gayon, ipaliliwanag sa kabanatang ito ang maka-Kristiyanong pag-ibig sa kapwa sa pamamagitan ng 1) pagbabalangkas sa malalim na kaisahan ng pag-ibig sa Diyos at pag-ibig sa kapwa, pagkatapos 2) paglilinaw sa kahulugan ng “atas” ni Kristong ibigin ang iba, 3) na nabigyang-halimbawa sa sariling paglilingkod ni Kristo, na naglilinaw sa 4) mga dahilan ng ganitong pag-ibig, at sa huli 5) ang mga praktikal na paraan ng pag-ibig sa iba sa pamamagitan ng pangkatawan at pang-espirituwal na kawanggawa at ang pagsasabuhay ng mga moral na kabutihang-asal.

KALALAGAYAN 938. Tayong mga Pilipino ay tunay na makapwa-tao: likas tayong humahanap nang malalim na pakikipag-ugnayan sa iba. Kusang bumubukal ang pag-ibig para sa atin. Marami sa atin ang nagnanais na makilala bilang taong marunong makipagkapwa-tao, taong marunong makisama. Sa kasawiang palad, ang ating pakikipagkapwa-tao ay madalas na para lamang sa mga taong malapit sa atin o kaya'y sa mga taong ating iginagalang o hinahangaan,o sa mga taong mayroon tayong natanggap (o inaasahang makatatanggap) ng malaking tulong. Bukod dito, dahil sa kasalukuyang pambansang proseso ng modernisasyon at pag-unlad sa ekonomiya, ang pakikipag-ugnayan ay lalong nagiging tila dahil may pangangailangan at di-personal. Ang mga kinaugaliang pakikipag-ugnayang dulot ng pag-ibig at paggalang ay kalimitang nawawala sa ngalan ng pagkamabisa at kapakinabangang pang-ekonomiya. 939. Ang paghina ng ating pakikipag-ugnayang dulot ng pag-ibig ay hahantong lamang sa pagkawala ng ating tunay na kahalagahan bilang tao, ang ating pagpapakatao. Dahil kay Kristo “ang bagong atas ng pag-ibig ang saligang batas ng kaganapan ng tao at sa gayon ng pagpapanibago ng sanlibutan” (G5, 38). Mahigpit na ipinapaalala sa atin ng PCP IT na ang “pag-ibig, ang siyang nagbubunsod sa ating kilalanin ang Diyos at maging katulad Niya, sapagkat ang Diyos ay pag-ibig” (PCP II, 70: Tingnan 1 Jn 4:8).

PAGLALAHAD l. Ang

Pag-ibig sa Diyos at Pag-ibig sa Kapwa

940. Natatanto ng maraming Pilipino na mayroong malalim na ugnayan ang pagibig sa Diyos at pag-ibig sa ibang tao. Ngunit maraming nakalilitong palagay ang madalas na nagagawa ng iba't ibang tao. Una, may mga taong nag-iisip na maaari nilang tupdin ang dalawang dakilang Utos ng Pag-ibig sa pamamagitan ng pananalangin, mga debosyon at gawang kabanalan. Mahigpit na tinuligsa ni Kristo ang ganitong gawain ng mga Pariseo. Malinaw na ipinauunawa ng Biblia: “ang umiibig sa Diyos ay dapat ding umibig sa kanyang kapatid” (1 Jn 4:21). Ngunit maraming “banal” na mga Pilipinong Kristiyano ang kumikilos na tila ba ang kanilang pagpunta

MAG-IBIGAN KAYO

273

sa Simbahan para sa kanilang pandebosyong kabanalan ay maaaring pamalit sa kanilang pag-ibig sa Diyos at sa kapwa. Hindi nila nauunawaang ang kanilang kabanalan ay tunay na maka-Kristiyano lamang kapag kaisa ito ng mapagmahal na paglilingkod sa iba. 941. Ipinaliwanag ng PCP II kung papaano “mahigpit ang pangangailangang maipahayag ang pananampalataya sa pamamagitan ng mga asal ng katarungan at pagibig lalo na sa Pilipinas na kung saan madalas na ang pagsasabuhay ng pananampalataya ay nakatuon lamang sa mga gawang kabanalan at pansariling moral na pamumuhay” (PCP IT, 80). Tahasang ipinakita mismo ni Kristo ang kaisahang ito sa kanyang natatanging kilos ng dakilang pag-ibig sa Ama na kung saan iniligtas niya tayong lahat sa pamamagitan ng kanyang dugo. Silang tunay na nakikiisa sa pag-ibig ni Kristo sa Ama ay kinakailangang magbahagi ng pag-ibig niya at ng pag-ibig ng Ama para sa kanilang kapwa. 942. Sa ngayon, may ikalawang uri ng kaisipan na nagiging pangkaraniwan: Iniibig ko ang Diyos sa pamamagitan ng pag-ibig ko sa aking kapwa. Kaya't hindi na kailangan pa ang magdasal o magpunta sa Simbahan. Ngunit papaano natin tunay na iibigin ang ating kapwa kung winawalang-bahala natin ang Diyos na siyang lumikha sa kanila na kanyang kalarawan at kawangis, na tumubos sa kanila kay Kristo Jesus at nananahan sa kanila sa pamamagitan ng Espiritu Santo? Kapag hinihiwalay natin ang ating kapwa sa Diyos, pinahihina natin ang kanilang tunay at buong katangianglikas at hantungan bilang mga anak ng Ama. Kaya nga, lubha nating pinahihina ang ating kapangyarihang umibig kung hindi tatawagan ang Espiritu ng pag-ibig ng Diyos upang palakasin at palalimin ang ating sariling pagsisikap sa pag-ibig na di-makasarili at mapagkapwa. Ang saligan ng ating pag-ibig sa isa't isa ay ang Diyos na dapat na “tumawag (sa atin) upang (tayo'y) makipag-isa sa kanyang Anak na si JesuKristong ating Panginoon” (1 Cor 1:9). 943. Ang ikatlong karaniwang maling pang-unawa ay ang pagtingin sa pag-ibig sa iba bilang salungat sa pag-ibig sa Diyos. “Alam kong kasalanan, ngunit mahal na mahal ko talaga siya.” Ngunit alam nating ito ay isang kamalian sa pananampalataya. Kinakasihan ng Diyos ang lahat ng ating tunay at wagas na pag-ibig. Hindi kailanman kaagaw ng Diyos ang iba sa ating pag-ibig. Nauunawaan nating walang sinuman ang maaaring umibig sa atin o sa ating mga minamahal nang kasing-lalim ng Diyos. Sa katunayan, natutuklasan natin ang nakatagong pagkamakasarili at malilinis ang pag-ibig natin kapag isinasaalang-alang lamang natin ang pag-ibig ng Diyos. Si Kristo ay ang ilaw, ang Espiritu ay ang lakas, na siyang pumapatnubay sa lahat ng tunay na pag-ibig. “Dito natin nakikilala ang tunay na pag-ibig: inialay ni Kristo ang kanyang buhay dahil sa mga kapatid” (1 Jn 3:16). 944, Samakatuwid, bilang mga Kristiyano, alam natin, una, na isang pakikilahok sa pag-ibig ng Diyos ang ating tunay na pag-ibig bilang tao. “Ito ang pag-ibig: hindi sa inibig natin ang Diyos kundi tayo ang inibig niya” (1 Jn 4:10). Ikalawa, sa pamamagitan ni Kristo at ng Espiritu, ang Diyos ay tunay na nananahan sa pag-ibig ng ating kapwa at sa atin mismong pag-ibig. “Kung tayo'y nag-iibigan nasa atin siya at

274

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ANG ATING Daan

nagiging ganap sa atin ang kanyang pag-ibig” (1 Jn 4:12). Kung gayon, ang ating pag-ibig sa kapwa ay nagtataglay ng isang tuwirang pakikitungo sa Diyos. Ikatlo, ang ating lantarang pag-ibig sa Diyos ay malinaw na nagpapakita ng ating pinakamala. lim na pag-ibig sa kapwa. 945. Mahusay na ipinahayag ni San Agustin ang pakikipag-ugnayang ito. Ang pag-ibig sa Diyos ang Unang Utos, ngunit dahil hindi naman natin nakikita ang Diyos, dapat nating unang ibigin ang ating kapwa na ating nakikita. Ngunit hindj naman tayo humihimpil sa ating pag-ibig sa kapwa, bagkus tayo'y nagpapatuloy patungo sa Diyos kasama ang ating kapwa. Sa ating pag-ibig sa iba at pag-aalay ng tulong sa kanila, naglalakbay tayong kasama nila patungo sa Diyos. Napakalinaw nito para sa isang Kristiyano, sapagkat sa pag-ibig sa kapwa, iniibig niya si Kristo, dahil lahat ay kaanib ng katawan ni Kristo. Ngunit sa ating pag-ibig niya kay Kristo, ang Anak ng Diyos, iniibig din niya ang Ama. Samakatuwid, ang kapwa, ang Anak at ang Ama--lahat sila'y minamahal sa iisang pag-ibig. 946. May kakaibang katangian ang pag-ibig ng tao: lagi itong lumalampas sa kanyang sarili, laging nagmimithi sa higit na dakilang pag-ibig. Ating natatanto na hindi maaaring lagyan ng lantarang hangganan ang ating pag-iibigan--sige basta't hanggang doon lang! Hindi ito maaaring maging tunay na pag-ibig kung gayon. Nasa walang hangganan at walang-pasubaling katangian ng ating pag-ibig sa kapwa na nakaaabot tayo sa Diyos mismo. Ang kaisahang ito ng tunay na pag-ibig sa Diyos at pag-ibig sa kapwa ay makikita sa liwanag ng pananampalataya na nagpapalalim at nagpapalubos sa ating pantaong pakikisama. Sa katunayan, nangangahulugan ito na hindi natin maihihiwalay kailanman ang ating pang-araw-araw na pakikitungo sa iba sa ating pakikiugnay sa Diyos. 947. Ipinapakita rin nito ang kamalian ng “pag-ibig” sa iba bilang daan lamang upang ibigin ang Diyos. Dahil tahasang iniibig ng Diyos at binasbasang likas ang bawat isa, walang tao ang maaaring “gamitin” bilang isang “paraan” sa anuman, kahit na sa pag-ibig sa Diyos. Hindi natin maaaring gamitin ang ibang tao bilang daan lamang na ating tatapakan para mapalapit tayo sa Diyos. Sa halip nasa mapagmahal na pagkilala sa likas na kahalagahan ng ibang tao kaya ang ating pagmamahal ay nakikibahagi sa sariling pagmamahal ng Diyos sa tao. Sa gayon, sakop ng tunay, lubos at, walang-pasubaling pag-ibig sa ibang tao na minamahal dahil at sa kanilang sarili, kaya naisasabuhay ang tunay na Kristiyanong pagmamahal sa Diyos. ll. Ang Utos ni Kristong Mag-ibigan 948. Ang tila kabalintunaan na ang aral ni Kristo na “mag-ibigan kayo tulad ng pag-ibig ko sa inyo” ay ibinigay bilang isang utos! Papaano makapag-uutos si Jesus na “mag-ibigan” gayong ang pag-ibig ay napakapersonal at ganap na malaya? Gayunpaman, malinaw itong ipinahayag sa sinaunang Simbahan: “Ito ang kanyang utos: manalig tayo sa kanyang Anak na si Jesu-Kristo at mag-ibigan gaya ng iniutos ni Kristo sa atin” (1 Jn 3:23). Ipinapakita dito na ang pag-ibig ay ibinabatay hindi sa anumang likas na kapangyarihang umibig. O na ito'y umaasa sa likas na pagiging

MAG-IBIGAN KAYO kaibig-ibig na katangian ng iba. Sa halip, ito'y nakasalig lamang sa Diyos

pam na nag-

uutos.

949. Samakatuwid, ang “utos ng pag-ibig” na ito ay hindi tungkol sa ilang kusang pagtugon ng damdamin, na isang nararamdamang “pagkagusto.” Sa halip, tumutukoy ito sa paulit-ulit na kilos ng kalooban na tumutugon sa tawag ng Kristiyanong sumunod kay Kristo. Tulad ng ipinakita sa talinghaga ni Kristo tungkol sa “Mabuting Samaritano,” ang utos na ibigin ang kapwa ay nasunod sa praktikal na aktibong pagkahabag at kabaitan, sa konkretong kalagayan, patungkol sa tiyak ng mga tao. Ang maka-Kristiyanong pag-ibig ay higit na malalim kaysa sa mga emosyonal na pandama lamang o kaya'y malabong damdaming makatao para sa lahat. 950. Ang maka-Kristiyanong utos ng pag-ibig ay hindi lamang isang pamantayan, na isa sa maraming alituntunin ng pagkilos. Sa halip, binubuo nito ang sentrong utos ng makapangyarihang Panginoon at ng kanyang pagpapahayag ng Kaharian. Hindi lamang sinasaklaw ng utos ng pag-ibig ang buong pagkatao ng gumagawa, kundi pati na rin ang mga asal ng pag-ibig at gayundin ng kapwa. Sa gayon hindi lamang ito tumutupad sa tungkuling umibig, kundi binubuo rin nito ang pangunahing paraan upang makamit ang tunay na katarungan.

951. Ipinahahayag ng utos ng pag-ibig ang pananahan ng pag-ibig ng Diyos sa atin. Sapagkat ang pagtupad sa utos ay maaari lamang sa pamamagitan ng naunang handog na pag-ibig ng Diyos. “Mga Kristiyano, tumulad sa halimbawa ng Anak... nagtataglay ng “mga unang kaloob ng Espiritu" (Ro 8:23) sa ganoon ay natutupad nila ang bagong batas ng pag-ibig” (GS, 22). Makatuwiran ang utos na umibig dahil naialay na ng Diyos ang pag-ibig na kanyang iniatas. Nauuna muna ang mapagmahal na presensiya ng Diyos sa Grasya--kasunod ang utos ng pag-ibig. Sa pamamagitan lamang ng handog ng Diyos ng mapagpatawad na pag-ibig kay Kristo kaya tayo nakatutugon sa utos ng pag-ibig. “Nawa'y maging maalab at taos sa puso ang inyong pagmamahalan. Sapagkat muli kayong isinilang, hindi sa pamamagitan ng tao kundi sa

bisa ng. buhay at walang-kamatayang salita ng Diyos” (1 Ped 1:22-23). 952. Dito'y sumasama ang Kristiyanong Doktrina ng Batas sa Kristiyanong Doktrina ng Grasya. Malinaw na ang pagsunod sa Batas ng. Diyos ang daan tungo sa layunin ng pagbabahaginan sa mismong buhay ng Pag-ibig ng Diyos, ang GRASYA. Una sa lahat, ang grasya ay ang PRESENSIYA ng mapagmahal na Diyos sa atin, ang Handog ng Espiritu na nagpapawalang-sala at nagpapabanal sa atin (Tingnan CCC, 2003). Samakatuwid pareho itong: 1) kinakailangan mula sa umpisa upang matupad ang utos ng pag-ibig: at 2) ang layunin ng ating pag-ibig, na walang-iba, kundi ang higit na malalim, higit na ganap na presensiya ng Diyos sa atin sa pamamagitan ng Espiritu Santo. Ang PRESENSIYANG ITO NA PUSPOS NG BIYAYA ang siyang nagpapagaling sa atin sa ating pagiging makasalanan at itinataas tayo bilang mga ampong anak ng Ama (CCC, 1900-99)... 953. Ang utos ng pag-ibig ay lumilikha ng isang sambayanan ng pag-ibig na tinatawag sa mapanagutang paglilingkod sa isa't isa. Patungkol sa atin ang utos

276

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO, ANG ATING DAAN

ng pag-ibig hindi lamang bilang mga binukod na nilalang, kundi bilang mga kaanib ng isang Kristiyanong Sambayanan. Hindi maaaring atasan ang bawat nilalang na “ibigin ninyo ang inyong mga kaaway” (Mt 5:44) na hiwalay sa isang sambayanan na umiibig at nagtataguyod sa kanila sa kanilang pagsaksi kay Kristo. Ang mapagbalikloob na pag-ibig ng Diyos ang siyang lumilikha ng sambayanang ito ng pag-ibig habang tinatawag itong magkaroon ng higit pang pagbabalik-loob. 954. Binigyang-diin ng PCP II ang panlipunang pangangailangan ng utos ng pagibig sa Kristiyanong Sambayanan, “na tinatakda sa pamamagitan ng isang pag-ibig na may pagtatangi sa mga dukha” (PCP I1 278, 435-37). Kinikilala ngayon ang pagmamahal sa kapwa ay karugtong sa mga pagpapanibago ng mga panlipunang istruktura pati na rin ng mga institusyon. Dahil nagiging tunay lamang ang Kristiyanong pag-ibig kapag pumupukaw ito sa mga tao sa kanilang pananagutang panlipunan at pansambayanan. Hindi lamang isang “pasya para kay Kristo” ang kinakailangan kundi maging ang lahat ng uri ng mga tiyak na pasya at punyagi upang lumaganap ang kapakanang panlipunan sa mga kaguluhan ng buhay ngayon (Tingnan CCC, 1906-17), Tulad ng ipinahayag ng Vaticano II: Kapag ating pinauunlad ang sanlibutan... kapag ating higit na pinag-iisipan ang pakikilahok sa buhay ng mga samahan, ating ipinatutupad ang kalooban ng Diyos... lat] magkasabay tinutupad ang dakilang Kristiyanong utos na ating ilagay ang ating sarili sa paglilingkod sa ating mga kapwa tao (GS, 57). 955. Ang utos ni Kristo na magmahal ay pareho ring isang panawagan sa atin para magsisi at isang pag-aalok ng banal na pagpapatawad. Sa dahilang ang utos ni Jesus na umibig ay matibay na ibinatay sa pangkalahatang pag-ibig ng Diyos na mapagpatawad “na ang ibig ay maligtas ang lahat ng tao at makaalam ng katotohanan” (1 Tim 2:4). Inihayag ng mapagpatawad na pag-ibig na ito ng Diyos ang kalaliman ng ating sariling pagkamakasalanan--ating malalim na kawalan ng kakayahang magmahal nang di makasarili. Kaya't tinuturuan tayo ni San Pablo na manalangin: “Magpasalamat tayo sa Diyos at Ama ng ating Panginoong Jesu-Kristo! Pinagkalooban niya tayo ng lahat ng pagpapalang espirituwal dahil sa ating pakikipag-isa kay Kristo... Dahil sa pag-ibig ng Diyos, tayo'y kanyang itinalaga upang maging mga anak niya sa pamamagitan ni Jesu-Kristo... Tinubos tayo ni Kristo sa pamamagitan ng kanyang kamatayan at sa gayo'y pinatawad na ang ating mga kasalanan” (Ef 1:3-7). 956. Pangwakas. Mula sa mga nabanggit, kinikilala natin ang natatanging kahalagahan ng utos ng pag-ibig ni Kristo. Dito ipinahahayag ni Kristo kung papaanong ang pagiging malaya mula sa ating dating pagkaalipin sa kasalanan, ay naglalagay sa atin sa kasalukuyang pamumuhay na nakikibahagi na sa ating kaligtasan sa hinaharap. Ngunit nananatili pa rin ang suliranin: papaano natin ito isasabuhay? Sa katunayan may dalawang suliraning nakapaloob dito: 1) motibasyon, at 2) mga kaparaanan ng pagmamahal. Bilang isang “pambansang” katesismo, mga batayan lamang ang maihahandog ng kabanatang ito para sa iba't ibang natatanging pagtugon na mula sa mga tiyak na kalalagayan ng Pilipinas at lokal na kalagayan at pangyayari. Magsisimula tayo sa kung ano ang praktikal at moral na motibasyon na maaa-

TOP!

MAG-BIGAN

KAYO

277

ring maging sapat na lakas at tibay upang lubusang maitaguyod ang ating mga pagpupunyaging umibig. 957. Maraming iba't ibang lehitimong motibasyon o paggaganyak ang maaari. May ilang Kristiyano ang moral na nagaganyak dahil sa tapat na pagsunod sa Batas, mula sa pamamaraang minana nila sa Matandang Tipan, ngunit ngayo'y lubusang pinagpanibago ni Kristo at ng Espiritu. Binibigyang-pansin naman ng iba ang kanilang panghuling layunin at hantungan bilang batayan sa kanilang moral na gawain. Ang ikatlong pangkat, na sumusunod sa pangunahing pamamaraan ng katekismong ito, ay nakatuon sa pagsunod kay Kristo sa pang-araw-araw na buhay. Nangangailangan ito ng palagiang pagwari sa mga “tanda ng panahon” at ang hinihinging tamang maka-Kristiyanong pagtugon. Ang ganitong pagwari ay kinapapalooban hindi lamang ang sariling pang-unawa kundi ang lahat ng kakayahan ng pakiramdam, guniguni, pandama at paggunita na nagdudulot ng “mapagsuring kaalaman” (evaluative knowing) na ating pinag-usapan sa mga nakaraang kabanata. Higit sa lahat, kinakailangan ang aktibong buhay kaugnay ng panalangin at sakramento. Para sa mga Pilipinong Kristiyano, ang ganitong mga kakayahang pansarili ay binibigyang-kaalaman, pinakikilos at patuloy na pinag-aalab sa pamamagitan ng Daan at Tawag ni Jesus na taga-Nazaret, sa kanyang sambayanan, ang Simbahan (Tingnan, PCP II, 34-36). Il. Ang

Halimbawa

at Turo ni Kristo

958. Likas sa mga Pilipino ang mamuhay at kumilos sa pamamagitan ng mga personal na pakikipag-ugnayan kaysa mga prinsipyong mahirap unawain. Samakatuwid, bilang mga Kristiyano, handa tayo at ang ating kultura na makita kay Jesu-Kristo bilang pinagmumulan at pamantayan ng lahat ng ating mga moral at espirituwal na hangarin. Sa mga turo ni Jesus, halimbawa at sa kanyang mismong pagkatao, nakikilala nating mga Pilipino ang pag-ibig ng Diyos at ang kanyang nagpapabagong kapangyarihan. “Ang tao'y ibinibilang ng Diyos na kanyang kaibigan sa pamamagitan ni Kristo, at nililimot na niya ang kanilang mga kasalanan” (2 Cor 5:19). Tinatawag tayo ni Jesus sa pagbabalik-loob, pagpapanibago ng isip, kalooban at puso na kinakailangan upang maging mangyari ang “pagsunod kay Kristo.” Tatlong sangkap ang napakahalaga sa proseso ng pagbabalik-loob na ito: 1) ang mismong turo at:halimbawa ni Jesus: 2) ang bisa ni Jesus sa kanyang mga alagad: at 3) ang sambayanang hinubog sa pagiging alagad. A. Ang Halimbawa at Turo ni Jesus 959, Sa kanyang ganap na pagtatalaga sa kalooban ng Ama, lubos na nag-ukol ng pag-ibig si Jesus sa kanyang bayan. Nilagom ni San Pedro ang buong buhay ni Kristo sa kanyang paglalarawan: “Ang sinasabi ko'y tungkol kay Jesus na taga-Nazaret. Ipinagkaloob sa kanya ng Diyos Espiritu Santo at ang kapangyarihan bilang katunayan na siya nga ang Hinirang. Sapagkat sumasakanya ang Diyos, saanman siya pumaroon ay gumagawa siya ng kabutihan at nagpapagaling sa lahat ng pinahihirapan ng diyablo.” (Gw 10:38). Sinimulan mismo ni Jesus ang kanyang misyon sa isang banal

278

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO, ANG ATING DAAN

na pagpapahayag: “Sumasaakin ang Espiritu ng Panginoon, sapagkat hinirang niya ako upang ipangaral sa mga dukha, ang Mabuting Balita. Sinugo niya ako upang ipahayag sa mga bihag na sila'y lalaya, at sa mga bulag na sila'y makakikita” (Lu 4:18), Pinatunayan niya ang kanyang gampanin bilang Mesiyas batay sa ganito ring pamantayan: “Nakakikita ang mga bulag, nakalalakad ang mga pilay, gumagaling ang mga ketongin, nakaririnig ang mga bingi, muling nabubuhay ang mga patay, at ipinangangaral sa mga dukha ang Mabuting Balita” (Lu 7:22). Sa gayon binigyang-kahulugan ni Jesus ang kanyang misyon batay sa paglilingkod sa kanyang bayan. 960. Sa pakikipag-ugnay sa iba, maraming matalik na kaibigan si Jesus tulad ng kanyang pinakamamahal na alagad, at sina Lazaro, Marta at Maria. Ngunit ang larawan kay Jesus sa isipan ng kanyang mga kaibigan at kaaway ay ang kanyang laging pakisalamuha sa mga itinakwil ng lipunan. Tulad nina Mateo, ang mambubuwis (Tingnan Lu 5:27-32), Zaqueo ang gahaman sa pautang (Lu 19:1-10), Maria Magdalena ang lantad na makasalanan (Tingnan Mk 16:9), Bartimeo, ang pulubing bulag (Tingnan Mc 10:46-52), ang sampung ketongin (Tingnan Lu 17:11-14), ang paralitiko sa tipunangtubig (Tingnan Jn 5:1-9), at ang Samaritana sa balon ni Jacob (Tingnan Jn 4:4-26), Sa bawat isa ipinakita ni Kristo ang kanyang sarili bilang “Mabuting Pastol” (Tingnan Jn 10) na nagpamalas ng kanyang personal na pag-ibig sa pamamagitan ng konkretong paggawa ng kabutihang nakapagpapagaling. 961. Ang Turo ni Jesus. Sa kabila ng aktuwal na pagpapagaling ng pangkatawan at pang-espirituwal na karamdaman ng mga tukoy na tao, itinuro ni Kristo sa madla ang mabuting balita ng mapangtubos na pag-ibig ng Ama para sa lahat. Sila'y kanyang tinawag upang tumugon sa kanilang sinaunang Batas: “Ibigin mo ang iyong kapwa, gaya ng pag-ibig mo sa iyong sarili” (Mt 19:19). Ngunit inalis ni Jesus ang lahat ng hangganan para mahalin ang lahat, habang iniuutos na “ibigin ninyo ang inyong mga kaaway” (Mt 5:44). Ibinaligtad niya ang tinanggap na mga inuuna sa lipunan sa kanyang talinhagang “Mabuting Samaritano” (Lu 10:29-37). Sa kanyang piniling labindalawang alagad, nang gabi bago siya namatay, ibinigay ni Kristo ang kanyang “bagong” utos: “Ito ang aking utos: mag-ibigan kayo gaya ng pag-ibig ko sa inyo” (Jn 15:12). Sa wakas, sa paglalarawan sa Huling Paghuhukom, itinuring ni Kristo ang kanyang sarili kasama ng pinakamaliit sa kanyang mga kapatid (Mt 25). Sa pag-ibig, kahit na 5a “pinakamaliit na tao,” ating iniibig si Kristo. 962. Binibigyang-diin ng PCP II kung paano isinabuhay ni Jesus ang turong ito at tinawag ang bawat isa sa atin, ang kanyang mga alagad, na makibahagi sa kanyang Misteryong Pampaskuwa (PCP II, 55-56, 83-86). Habang ipinapako sa krus, ipinagdasal ni Jesus ang kanyang mga taga-usig: “Ama, patawarin mo sila, sapagkat hindi nila nalalaman ang kanilang ginagawa” (Lu 23:34). Sa kanyang kamatayan sa krus, inialay niya ang dugo ng kanyang buhay, “ang dugo ng bago at walang-hanggang tipan. Ang aking dugo na ibubuhos para sa inyo at para sa lahat, sa ikapagpapatawad ng mga kasalanan” (Konsegrasyon, Panalangin ng Pagpupuri at Pagpapasalamat).

MAG-IBIGAN KAYO

279

B. Ang Epekto sa Kanyang mga Alagad 963. May dalawang malinaw na bisa ang pagbabalik-loob na pinagsumikapan ni Jesus sa kanyang mga alagad. Ang una ay ang kanilang hangarin para sa isang higit na marubdob at ganap na pakikiisa kay Kristong kanilang Panginoon. Dahil sa liwanag ng Espiritu, buong nakatuon ang buong buhay ng mga alagad kay Kristo, ang kanilang mapagmahal at maawaing Tagapagligtas. “Hindi na ako ang nabubuhay kundi si Kristo ang nabubuhay sa akin. At habang ako'y nasa daigdig, namumuhay ako sa pananalig sa Anak ng Diyos na umibig sa akin at nag-alay ng kanyang buhay para sa akin” (Ga 2:20). 964, Ang ikalawa ay ang kanilang pagnanasang ipamansag ang Mabuting Balita sa iba. Ang kanilang nag-aalab na pag-ibig para sa Muling Nabuhay na Kristo ang nagbigay-sigla sa kanila upang gawin ang lahat ng makakaya upang mailapit ang mga iba kay Kristo. Ipinahahayag ng pang misyonerong utos ni Kristo, “Humayo kayo at gawin ninyong alagad ko ang lahat ng bansa,” (Mt 28:19) ang panloob na lakas na naranasan ng lahat na nakadama ng pag-ibig ni Kristo. “Iyan ang dahilan kung bakit namin ipinangangaral si Kristo. Pinaalalahanan namin ang lahat, at buong linaw na tinuturuan ayon sa aming makakaya upang maiharap namin sa Diyos ang bawat isa, sakdal at walang kapintasan dahil sa. pakikipag-isa kay Kristo. Dahil dito, ako'y nagpupunyagi sa pamamagitan ng kapangyarihang kaloob sa akin ni Kristo” (Co

1:28-29).

K. Sambayanang Itinatag

965. Isang resultang panlipunan ng pagdulog kay Kristo ay ang likas na pagnanasa ng mga alagad na hangaring makasama ang mga kapwa-alagad ni Kristo at sa gayo'y nabuo ang mga unang pamayanang Kristiyano. Ang mga nakalipas na Kristiyanong dantaon ang nagpatunay na lubos na pangangailangan ng pagkakaroon ng Simbahan. Hindi lamang ito nagbibigay ng kinakailangang kalalagayan at pagtataguyod para sa pagsunod ng bawat isang kaanib kay Kristo. Binubuo rin ng Simbahan ang likas na pampamayanang bahagi ng mismong buhay-Kristiyano. Tayo'y umuunlad sa tunay na “maka-Kristiyanong” buhay sa larangang moral at espirituwal sa proseso ng pag-aaral “kung papaano maging simbahan.” Sa Kristiyanong sambayanan, sa pamamagitan ng kapangyarihan ng Espiritu ng pag-ibig ni Kristo, unti-unting nalalayo sa pagiging makasarili ang ating isip,..kalooban at guni-guni tungo sa pa-

giging higit na maalalahanin sa iba, at lalo na “ang Iba"--na walang iba kundi, si Kristo mismo. Sa gayo'y mayroon tayong bahagi sa iba sa kanilang patuloy na pagbabalik-loob at pagpapanibago na pinaaalab at pinalalakas ng Espiritu Santo. Gayundin tinutulungan at itinataguyod ng ibang mga kaanib ng ating sambayanang Kristiyano ang ating sariling tugon sa pangkalahatang tawag ng Diyos na makipag-

kaibigan sa Kanya at sa bawat isa.

280

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKOSi KRISTO, ANG ATING DAAN

IV. Mga

Kadahilanan

Para Ibigin ang Iba

966. Sa pagwawakas sa bahaging ito hinggil sa pagganyak para ibigin ang iba, nararapat na pagsama-samahin ang mga pangunahing katotohanan ng ating pananampalatayang Kristiyano na sinasaligan ng utos ni Kristo ng pag-ibig. Ang unang katotohanan ay ang katunayan na ang lahat ng “iba,” tulad ng sarili, ay nilikha na kalarawan at kawangis ng Diyos. Sa gayon, mayroon silang di-maikakait na dangal at kahalagahan na walang anuman sa daigdig ang maaaring makapag-aalis sa kanila. Ang ating mga kapwa ay mga “sakramento” sa atin ng Diyos na ating Manlilikha. Ikalawa, namatay si Kristo para sa lahat at ninanais niyang manahan sa lahat sa pamamagitan ng kanyang Espiritu Santo, ang Espiritu ng pag-ibig. Samakatuwid makatatlong biniyayaan ang ating kapwa: nilikha, iniligtas, pinabanal. Ang mga biyayang ito ay tumutukoy hindi sa anumang nagawa nila, kundi kung ano ang ating pinaniniwalaan sa pananampalataya na ginawa ng Diyos para sa kanila, nakikita man o hindi sa kanilang mga kilos. 967. Ikatlo, ang mga misyon ng Anak at Espiritu, na sinugo ng Ama, ay naghahayag, sa pinakamahusay na maaaring paraan, ng dakilang pag-ibig ng Ama sa bawat isa. Tinatawagan tayo na ibigin ang iba dahil sila'y lubos na iniibig ng ating Amang nasa langit na “ibinigay ang kanyang bugtong na anak, upang ang sumampalataya sa kanya ay hindi mapahamak, kundi magkaroon ng buhay na walang-hanggan” (Jn 3:16). Ikaapat, ang lubos na kaloob na pag-ibig ng Ama ay hindi lamang higit na nagbibigay dangal sa “iba”, kundi personal ding tumitimo sa bawat isa sa atin, kaya tinatawagan tayo upang tularan ang ganitong pag-ibig. “Yamang gayon kadakila ang pag-ibig ng Diyos sa atin, dapat din tayong mag-ibigan (1 Jn 4:11). Sa huli, dapat nating ibigin ang iba dahil inatas ito ni Kristong ating Panginoon “na siyang pinagdaraanan ng bawat kaloob na kabutihan” (EP II). 968. Maisasagawang Paggaganyak bilang “Pilipino.” Hindi basta lamang malulutas ang suliranin ng paggaganyak sa ating mga Pilipino na ibigin ang bawat isa sa pang-araw-araw na buhay sa pamamagitan lamang ng pagbanggit sa mga pangkalahatang mga katotohanan ng ating Kristiyanong Pananampalataya. Marami sa ating mga kilos ay pinaghaharian ng ating sariling kahinahunan at pagkatao, ng ating pamilya at mga kaibigan at ng ating konkretong kalagayang panlipunan at pang-ekonomiya. Ang impluwensiyang ito ay matagal nang kinikilala ng mga turong Katoliko nang hindi tinatalikdan ang ating malaya at moral na pananagutan. Ipinahahayag ito ng prinsipyong: “Nagkakaanyo ang biyaya batay sa kalikasan.” Ang ibig sabihin nito'y iginagawad ng Diyos ang kanyang mga natatanging handog na biyaya sa at sa pamamagitan ng ating konkretong kalikasan bilang tao na siyang nilikha Niya para sa atin. 969. Itinuturo ng PCP IT ang aral na ito sa pagbibigay-diin na ang ating katesismo ay dapat na maging “tunay na Pilipino,” sa pamamagitan ng isang proseso ng pag-aangkop sa kultura nang may paggabay at pagtataguyod (PCP II, 160-62, 20211). Ang mga dakilang katotohanan ng ating Katolikong Pananampalataya ay nagga-

MAG-IBIGAN KAYO

281

ganyak sa mga Pilipino tungo sa praktikal na pag-ibig sa iba kung ito ay ilalahad at personal na inuunawa sa diwa ng ating sariling pagpapahalagang pangkultura at pangrelihiyong paniniwala. Halimbawa, kaagad nakikilala ng mga Pilipino na “ang pakikiramay (pagkahabag) sa kasawian ng iba ay isang pagkakawanggawa.” Ang mga likas na katangiang ito ng pakikiramay at pagkahabag ng mga Pilipino ay maaaring maghandog ng maisasagawang panganyak na mahalin ang iba. Kasabay nito, maaaring palakasin at palalimin ang mga ito sa pamamagitan ng biyaya. V. Mga

Pamamaraan

ng Pag-ibig sa Iba

970. Ang ikalawang pangunahing suliraning binanggit sa blg. 956 ay tungkol sa maisasagawang pagsasakatuparan ng utos ng pag-ibig ni Kristo. Sa anong pamamaraan tayo “iibig sa iba gaya ng pag-ibig ni Kristo sa atin?” Isang bagay ang malinaw: ipinakikita ang pag-ibig sa pamamagitan ng gawa, hindi lamang sa salita. “Kapag nakita ng sinumang may kaya sa buhay ang kanyang kapatid na nangangailangan, at hindi niya ito tinulungan, paano niya masasabing siya'y umiibig sa Diyos? Mga anak, huwag tayong umibig sa pamamagitan ng salita o wika lamang. Ipakita natin ang tunay na pag-ibig sa pamamagitan ng gawa” (1 Jn 3:17-18). Ang Kristiyanong moral na kaugalian ay naglahad ng dalawang pangunahing paraan ng pagsasabuhay ng pag-ibig sa kapwa: una, ang kinagawiang pagkakawanggawa na pangkatawan at pangkaluluwa. At ang ikalawa ay ang higit na pangkalahatang pagtalakay sa moral na kabutihang-asal. A. Mga Pagkakawanggawa 971. Iginigiit natin ngayon ang ating pansariling kaisahan bilang mga kaluluwang may katawan. Sa gayo'y tila mababaw ang paghahati sa mga kawanggawang pangkatawan at pangkaluluwa. Tumitimo ang dalawang pangkat na ito ng pagkakawang-gawa sa buong pagkatao, katawan at kaluluwa ng kapwa. Gayunman mayroong mga maisasagawang kabutihan ang pagpapanatili sa ganitong kinaugaliang paghahati, para man lamang ihanda tayo sa iba't ibang kasanayan at pamamaraan na kinakailangan upang mabisang matugunan ang iba't ibang pangangailangan ng iba. Ngunit higit pang mahalaga ay ang pangunahing pangangailangan na palawakin pareho ang dalawang pangkat na ito at kawanggawa sa higit na malawak na pagkilos sa larangang panlipunan at pampulitika. Higit itong totoo sa kalagayan ng Pilipinas kung saan ang pagkilos para sa katarungan at pakikiisa sa dukha ay naging mga bukambibig sa pagtugon sa mga konkretong pangangailangan ng maraming Pilipino. Sa ating pagkakawanggawa bilang mga Kristiyano sa mga larangang ito ng buhay tao rin ay tinatawag na mga lumampas pa kahit sa katarungang panlipunan. “Gayon din naman kayo, kapag nagawa na ninyo ang lahat ng iniutos sa inyo, sabihin ninyo, Kami'y mga utusang walang-kabuluhan: tumupad lamang kami sa aming

tungkulin” (Lu 17:10). 972. Mga Kawanggawang Pangkatawan. Ang mga kawanggawang pangkatawan ay y hango pagsasalaysay sa Huling g Paghuhukom g mula sa pag ysay ni San Mateo hinggil gg rag

282

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5I KRISTO, ANG ATING DAAN

(Tingnan Mt 25:36, 43). Kadalasan na nakatala ang mga ito sa mga sumusunod: pinakain ang nagugutom, pinainom ang mga nauuhaw, pinaramtan ang walang maisuot, pinatutuloy ang mga walang masilungan, dinalaw ang mga binilanggo, dinalaw ang mga maysakit at inilibing ang mga namatay (hango mula sa dangal ng katawan bilang templo ng Espiritu Santo: Tingnan 1 Cor 3:16). Hindi ang ating mga mabuting hangarin o sigasig kundi ang biyaya ng Diyos ang saligang pinagmumulan ng mga kawanggawang ito. “Napakasagana ang habag ng Diyos at napakadakila ang pag-ibig na iniukol niya sa atin. Tayo'y binuhay niya kay Kristo noong tayo'y mga patay pa dahil sa ating pagsuway. Naligtas nga kayo dahil sa kanyang kagandahang-loob” (Ef

2:4-5). Ang mahabaging biyayang ito ay makalawang nauukol sa ating lahat: Pareho itong naglalahad ng ating karaniwang pakikiisa sa kasalanan, at ang ibinubunga sa ating karaniwang pangangailangan ng pagpapagaling at katubusan.

i N ]

|

|

E

973. Ang pangangailangan ngayong mapalawak ang mga kawanggawang pangkatawang ito sa larangang panlipunan at pampulitika ay naipahayag na ng mga propeta ng Matandang Tipan. “Ito ang gusto kong gawin ninyo:

TAR

974. Ang litaniyang ito ng mapagmahal na mga pagkakawanggawa ay kamanghamanghang nakatutugon sa kasalukuyang pangangailangan ng mga napakaraming mahihirap at pinagkaitang mga Pilipino sa ngayon---sa kabila ng lahat ng magagandang pagsisikap ng pamahalaan at Simbahan, Halos walang-galang tayong tinatawag na harapin ang kahindik-hindik na katotohanan na sa kabila ng ating panahon ngayon ng pag-unlad ng ekonomiya at lumalaganap na industriyalisasyon, lalong dumarami ang bilang ng mga Pilipinong walang masilungan, maysakit at nagugutom na palisaw-lisaw sa mga lalawigan, o palabuy-laboy sa lansangan sa mga pook ng iskuwater sa ating naglalakihang mga lungsod. Kaya't iginigiit ng PCP II ang pagtawag sa bawat Pilipinong Katoliko na magbalik-loob tungo sa isang “panlipunang pagpapanibago” sa pagsunod kay “Jesus-sa-Misyon” (Tingnan PCP II, 271-82).

ALA

Tigilan na ninyo ang pang-aalipin, sa halip ay pairalin ang katarungan: ang mga api'y palayain ninyo at tulungan. Ang mga nagugutom ay inyong pakanin, patuluyin sa inyong tahanan ang walang tirahan. Yaong mga tao na halos hubad na ay inyong paramtan, ang inyong pagtulong sa mga kasama ay huwag tatalikdan.” (Isa 58:6-8)

975. Kawanggawang Pangkaluluwa. Ang mga ito ay nakatala gaya ng sumusunod: ang turuan ang mga mangmang, bigyang-babala ang mga makasalanan, pagpayuhan ang mga naguguluhan ng isip, aliwin ang mga tumatangis, pagtiisan ang mga pagkakamali, patawarin ang lahat ng pamiminsala at ipanalangin ang mga nangabumga gawaing ito. Ang mga gawaing hinggil sa pagtuturo at pagwawasto ay nakasalig hindi lamang sa sariling turo ni Kristo tungkol sa makapatirang pagwawasto (Tingnan Mt 18:15-18). Isang mahalagang pinagmumulan ay ang payo sa mga Sulat sa Bagong Tipan. e

“Mga kapatid, kung may mahulog sa pagkakasala, kayong pinapatnubayan

aa

buhay at nangamatay. Iba't iba ang mga batayan sa Banal na Kasulatan tungkol sa

MAG-IBIGAN

KAYO

ng Espiritu ang magtuwid sa kanya. Gawin

e e e

283

ninyo ito nang buong

hinahon”

(6a 6:1). Ang mga salita ni Kristo ay itanim ninyong mabuti sa inyong isip. “Magpaalalahanan kayo at magturuan nang buong kaalaman” (Co 3:16). “Kahabagan ninyo't tulungan ang mga nag-aalinlangan” (Judas 1:22). Matatagpuan kay Isaias ang larawan ng pagpapayo at pag-aaliw: “Aaliwin kita sa Jerusalem, tulad ng pag-aliw ng ina sa kanyang anak” (Isa 66:13). At kagalakan ay ipinangako ni Kristo sa kanyang mga alagad bago siya pumasok sa kanyang Pagpapakasakit: “ngunit muli akong makikipagkita sa inyo at mag-uumapaw sa puso ninyo ang kagalakang hindi maagaw ninu-

man” (Jn 16:22). 976. Waring ang pagtulong sa iba upang “tiisin ang pagkakamali,” ang tila pakai hulugan ni San Pedro sa kanyang pagsulat Kalulugdan ng Diyos ang nagtitiis ng parusa kahit walang kasalanan, bilang pagsang-ayon sa kanyang kalooban.... Ang pagtitiis ng hirap ay bahagi ng pagkahirang sa inyo ng Diyos, sapagkat nang si Kristo ay magtiis para sa inyo, binigyan niya kayo ng halimbawang dapat tularan. (7 Ped 2:19, 21)

Ipinayo rin ni San Pablo: “Magtulungan kayo sa pagdadala ng pasanin at sa ganitong paraa'y matutupad ninyo ang utos ni Kristo” (Ga 6:2). 977. Hinggil sa pagpapatawad, isinalaysay ng mga Ebanghelyo ang paulit-ulit na turo ni Kristo tungkol dito, gayundin ang kanyang payo kay Pedro na magpatawad ng “pitumpung ulit pa” ng pito (Mt 18:22). Ang pagpapatawad ay pinakamainam na nauunawaan sa loob ng pangkalahatang pangkat ng mga kagandahang-asal: “Kayo'y hinirang ng Diyos, itinalaga para sa kanya at minamahal niya. Kaya't dapat kayong maging mahabagin, maganda ang kalooban, mapagpakumbaba, mabait at matiisin. Magpaumanhinan kayo at magpatawaran kung may hinanakit kayo sa isa't isa. Pinatawad kayo ng Panginoon kaya't magpatawad din kayo” (Co 3:12-13), Sa wakas, pinayuhan tayong “maging handa, at patuloy na manalangin para sa lahat ng hinirang ng Diyos” (Ef 6:18), at “huwag kayong mabalisa tungkol sa anumang bagay. Sa halip ay hingin ninyo sa Diyos ang lahat ng inyong kailangan sa pamamagitan ng panalanging

may pasasalamat” (Fil 4:6). B. Mga maka-Kristiyanong Kabutihang-Asal

978. Ang higit na makabagong paraan ng pagmamahal sa “iba” ay ang pagtugon ng pansin sa mga maka-Kristiyanong kabutihang-asal. Nakaugalian na ang mga

likas na Kabutihang-Asal, lalo na ang apat na pangunahing (Cardinal) kabutihang-

asal na kinabibilangan ng kahinahunan, katarungan, katatagan ng loob, at pagtitimpi (Tingnan CCC, 1805-9), ay ibinukod sa mga kabutihang-asal na kaloob ng

Espiritu Santo, lalung-lalo na ang tatlong teolohikal na mga kabutihang-asal na kina-

bibilangan ng pananampalataya, pag-asa at pag-ibig (Tingnan CCC, 1812-29) ngunit kasali rin ang mga moral na kabutihang-asal. Ang higit na buong pamamaraan ay

284

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--51 KRISTO, ANG ATING DAAN

nagbibigay-diin na ang Diyos ay nagtataguyod sa ating likas na makataong kabutihang-asal at siya ring tumutubos sa mga ito sa tulong ng Biyaya. Ang bumubuo ng pamamaraang ito ang siya ring saligan ng likas na kaisahan sa pagitan ng pag-ibig sa Diyos at pag-ibig sa kapwa. Dahil ipinapakita nito ang Espiritu ng Diyos na palaging gumagalaw sa at sa pamamagitan ng ating “likas” na pag-ibig sa iba at ang ating biniyayang pagmamahal sa Diyos na ating ipinamamalas sa ating malaya at moral na ugnayan sa isa't isa. 979. Ang kagandahang-asal sa moral na pamumuhay ay tumutukoy sa anumang maunlad na kakayahan ng isip o kalooban upang matupad ang moral na mabuti (Tingnan CCC, 1803). Madalas na ipinapaliwanag ito sa pamamagitan ng mga nakagawiang asal-mga natutuhang kaugalian kung paano kumilos sa isang partikular na paraan. Ngunit ipinahahayag ang isang pangunahing aspekto ng kagandahang-asal sa salaysay sa Ebanghelyo tungkol ng pagpapagaling ni Jesus sa babaeng inaagasan: “Naramdaman naman ni Jesus na may kapangyarihang lumabas sa kanya” (Mc 5:30). Sa gayon, ang kagandahang-asal ay nagpapahiwatig ng takdang lakas o kapangyarihan ang kagandahang-asal. Sa buhay Kristiyano, tuwirang nakaugnay ang gawang kabanalan sa kilos ng Espiritu Santo sa atin, kasama pati ang Kanyang mga “Kaloob” at “Bunga' (Tingnan CCC, 1830-32). 980. Kadalasang itinuturing ang kapangyarihan sa panahong ito bilang isang napakalabong katotohanan. Una, dahil ito'y maraming anyo (mapang-abuso, mapanggamit, mapang-agaw, mapagpasigla at mapagbuo). Ikalawa, dahil maaaring gamitin sa iba't ibang paraan ang kapangyarihan: kung minsan bilang simpleng panghikayat, sa ibang pagkakataon bilang maalab na pagtatalaga ng sarili na kadalasan ay marahas na pamimilit. May ilang nagtatanggol sa kapangyarihan dahil kahit ang mga mahihirap at mga mahihina ay nagtataglay ng kapangyarihan tulad ng pagbubuklod at pagtitiwala. Ngunit ang “uso” sa kasalukuyan ay ang pagbibigay-diin sa kawalang-lakas ni Kristo na “hinubad ang lahat” ng kapangyarihan, “at naging masunurin hanggang kamatayan, o0, hanggang kamatayan sa krus” (Fil 2:7-8). Subalit ang papuri para sa kawalang-lakas ay maaaring maging nakatagong anyo ng paggamit at pag-abuso. 981. Sa katunayan, kailangan nating lahat ng kapangyarihan para mabuhay at gumalaw bilang mga kaanib sa sambayanan. Ang kapangyarihan ay ang kasanayan at kakayahang kumilos at tumanggap. Binibigyang-diin ng kakayahang “kumilos” ang ating kalikasan bilang tagapagpaganap o tagagawa, ipinakikita ng kakayahang “tumanggap” na tayo'y mga mapunyaging tao, na may kakayahang makinig, magmasid, maghintay, makakita, magguniguni, magnilaynilay. Sa nakalipas, ang “pagpupunyaging ito” ay madalas na nakakaligtaan. Ngayon, kinikilala ito bilang isang mahalagang sangkap ng ating moral na buhay, isang kasanayang moral na kailangan natin upang mahalin ang iba bilang kapantay sa pamamagitan ng tumpak na pagtatasa sa kanilang wastong pangyayari. 982. Inilalarawan ngayon ang mga kabutihang-asal bilang tukoy at personal na pagkiling na tumutugon sa tiyak na antas ng pagpapahalaga. Sa maraming paraan tungo sa pagpapaunlad ng Kristiyanong moral na pamumuhay sa anyo ng mga

MAG-IBIGAN KAYO

285

gawang kabanalan, tatlo ang waring higit na naaangkop sa mga Pilipino. Ang una ay binubuo ng pagsasaayos at pagpapanibago sa kaugalian nang mga kabutihang-asal. Kaya nagkaroon ngayon ng panibagong katanyagan sa pamamagitan ng malawak na pakikipaglaban sa pang-aapi, pang-aabuso, at kawalan ng katarungan sa lahat ng maraming anyo nito. Isang malaking bahagi ng moral na pagtuturo ng simbahan simula ng Vaticano II ay may kinalaman sa “katarungan sa daigdig.” Ipinapakilala ng PCP II ang katarungan sa sari-saring anyo ng paraan: bilang isang dimensiyong bumubuo ng pangangaral ng Ebanghelyo (Tingnan PCP II, 65, 239): bilang pagsaksi kay Kristo at sentro sa panlipunang apostolado ng Simbahan at kilos na pang-ekumenikal (Tingnan mga Dekreto ng PCP IT, Arts. 20-21, 26, 34) bilang pangunahing dimensiyon tungkol sa Kaharian (Tingnan, PCP II, 261), at sa gayo'y ang pinagtutuunan ng isang “maalab” sa buhay-apostoliko at misyon (Tingnan PCP II, 478-82): na binibigyang-bisa lamang ng Biyaya (Tingnan PCP II, 499): bilang pananagutang panlipunan para sa mga layko (Tingnan PCP II, 442-43), 983. Sa ngayon, higit na masiglang binubuo ng mga teolohikal na kabutihangasal na kinabibilangan ng pananampalataya, pag-asa at pag-ibig, ang buhay ng biyaya na nag-uugnay sa buhay-espirituwal ng mga Kristiyano sa kanilang mga moral na gawain. Higit sa lahat, ang kabutihang-asal ng pag-asa ay pinaunlad ng mga kabutihang-asal na nakatuon sa mga huling araw o “eskatolohikal” tulad ng kalistuhan, kapanatagan at kagalakan. 984. Ang ikalawang paraan ay tumatanaw sa Kristiyanong moral na pamumuhay ayon sa isang tiyak na pananaw na nakatuon kay Kristo, na pinalawig ayon sa pagkatao at kabutihang-asal at nakasalig sa Ebanghelyo. Binibigyang-halaga sa pamamaraang ito ang pambihirang kahalagahan ng ating guni-guni sa pagbubuo at paggaganyak sa mga moral na pagkilos. Higit pa dito, maaaring baligtarin kung minsan ng Kristiyanong pananaw ang ating “likas,” o “makatwirang” asal at mga pagpapahalaga. Halimbawa, walang “patas na katarungang pangkarapatan” sa Krus ni Jesus, walang kaligayahan ayon sa karaniwang kahulugan sa pagtanggap ng paghihirap, walang praktikal na gamit pagtitiwala sa Diyos na hindi maaaring makita at maunawaang lubos. Ngunit ipinangangako ng ating Kristiyanong Pananampalataya na sa lahat ng ito ay mararanasan natin ang daigdig ayon sa kung ano talaga ito, kung sususundin natin ang pamamaraan ni Kristo. Subalit magaganap lamang ito kung hindi natin ibababa ang Kristiyanong misteryo sa antas na tayo na lamang sa ating sarili ang makapangyayar. 985. Ang ikatlong pamamaraan, ang pinakalaganap sa ngayon, ay nakatuon sa inog ng buhay ng tao, na naghahanay sa pag-unlad ng moral na pamumuhay sa proseso ng pangkatawan at pangkaisipang pag-unlad sa lipunan. Sa kabila ng panganib ng “sikolohismo”--na nagbababa sa mga moral at espirituwal na katotohanan sa mga antas na pang-kaisipan--ang pamamaraang ito ay tumutulong nang malaki sa atin sa pag-unawa sa proseso ng “pag-unlad sa pananampalataya.” Maaaring isaayos at pagugnay-ugnayin ang mga kabutihang-asal sa maraming paraan na nagkakaloob ng tunay na pananaw kung papaano unti-unting uunlad sa mas ganap, higit na tunay na

286

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAan

kalayaan at pagsunod kay Kristo, Nagsisimula ang isang panukala na may panguna. hing pagtitiwala, na binubuo ng mga maliliit na anyo ng kabutihang-asal tulad ng katiyakan, kahandaang tumanggap, katapatan, pag-asa, at marubdob na damdamin, At pagkatapos nito ay inilalarawan ang paraan ng pag-unlad sa pamamagitan ng mga yugto ng kababaang-loob, pagtanggap sa sarili, pananagutan at pagtatalaga ng sarili. Sa wakas, likas na magbubunga ang mga kabutihang-asal na ito tungo sa pakikipagkaibigan, pagmamalasakit, at pagmumuni-muni. 986. Ang kahalagahan ng iba't ibang pamamaraang ito tungo sa Kristiyanong moral na pamumuhay sa pamamagitan ng kabutihang-asal ay hindi dahil naghahandog ang mga ito ng isang ganap at kusang sistema ng mga “pamamaraan” upang mahalin ang iba. Sa halip, ang kanilang kahalagahan ay nakabatay sa katotohanang “tumutulong sila sa paglalapit sa atin sa anumang kaugnay sa ating pang-arawaraw na kilos ng mapagmahal na paglilingkod. Sa tamang pag-uunawa, nagkakaloob sila ng tunay na pananaw sa masalimuot na pagkilos ng ating pag-iisip, kalooban, guniguni at puso--ang lahat ng nakapaloob sa igtingang biyaya-laban-sa-kasalanang malinaw na inilarawan ni San Pablo. “Kayang-kaya kong magnasa ng mabuti, hindi ko lang magawa ang mabuting ninanasa ko.... Sino ang magliligtas sa akin sa katawang ito na nagdudulot sa akin ng kamatayan? Ang Diyos sa pamamagitan ni JesuKristo na ating Panginoon! Salamat sa kanya!” (Rom 7:18, 24-25)

PAGBUBUO 987. Ang ugnayan sa pagitan ng moral na nilalaman ng kabanatang ito at ng doktrina at pagsamba ay maaaring ibalangkas sa pamamagitan ng paggamit ng isang tanyag na kasalukuyang pamamaraan. Binubuo ito ng pag-uugnay ng ilang pangunahing espirituwal na “diwang” Kristiyanong: 1) tiyak na mga “larawan ng Diyos,” at 2) sa mga pananaw sa buhay na kinasasangkutan ng mga moral na pagkilos. Ito'y maaaring ilahad sa mapanukalang anyo tulad ng mga sumusunod: Diwang Kristiyano

Larawan ng Diyos

Moral na asal

Radikal na pagsalig

Diyos bilang Manlilikha

Pagtitiwala

Pasasalamat

Diyos bilang Tagapagtaguyod

Pangangatwiran at tibay ng loob

Pagbabalik-loob

Diyos bilang Hukom

Pagpuna sa sarili at pagbabago

Pananagutan/Tungkulin | Diyos bilang Tagapag-ayos | May Kapananagutan at Tagapagbigay-Lakas Patutunguhan/Layunin |

Diyos bilang Huling Hantungan

Inaayon ang Pagkilos ayon sa layuning Espirituwal at Moral

287

MAG-IBIGAN KAYO

MGA TANONG AT MGA SAGOT 988. Papaano maling nailalarawan ng mga tao ang ugnayan ng pag-ibig sa Diyos at pag-ibig sa kapwa? Mali ang pagkaunawa ng tao sa ugnayan ng pag-ibig sa Diyos at pag-ibig sa kapwa kapag: inaakalang sapat na ang mga panalangin at debosyon, nang walang anumang ginagawang paglilingkod, o kaya'y inaangking iniibig nila ang Diyos sa pagtulong nila sa kanilang kapwa, na walang anumang pangangailangan ng pormal na panalangin o pagsamba, 0 itinutuon ang kanilang pag-ibig sa isang partikular na tao nang higit pa sa pag-ibig sa Diyos. Ang tunay na Kristiyanong Pag-ibig ay nakauunawa kung paanong ang parehong pag-ibig na ito ay mahalaga para sa isa't isa, kaya: tayo ay nagiging sinungaling kung pinangangatawanan nating iniibig ang Diyos ngunit di naman umiibig sa kapwa. Ang sikaping ibigin ang kapwa nang walang pag-ibig sa Diyos ay nagpapababa sa ating pagiging ampong-anak ng Diyos na tila panandalian at lilipas sa daigdig na ito na walang hahantungan. 989. Paano pag-iisahin ang dalawang pag-ibig na ito sa ating maibiging pagkilos? Ang ating pag-ibig sa Diyos at pag-ibig sa kapwa ay pinag-isa: parehong nakikibahagi ang dalawang pag-ibig na ito sa iisang banal na pagibig, ang mismong pag-ibig ng Diyos, ang Espiritu Santo, sa pag-ibig sa ating kapwa, iniibig natin ang isang tao na pinananahanan ng Diyos, sa pamamagitan ng Muling Nabuhay na Kristo at ng Espiritu Santo: at

sa pag-ibig sa Diyos ay pinaaalab natin ang pinakamalalim na kadahilanan para ibigin ang ating kapwa, walang iba kundi, na iniibig sila ng Diyos at nananahan sa kanila.

990. Ano ang itinuturo ng pag-ibig bilang “atas” ni Kristo sa atin? Ipinapakita na ang Pag-ibig bilang atas ni Kristo ay: hindi nakabatay sa anumang likas na kakayahan natin, una'y hindi ito isang “nakaaantig na damdamin” kundi isang kilos ng kalooban upang gumawa ng mabuti sa iba, hindi isang tuntunin ng pagkilos na kabilang sa marami, kundi ang sentrong pamantayan ng lahat ng pagkilos, ang paraan upang ipahayag ang pag-ibig ng Diyos na sumasaatin na sa grasya: naglalayong lumikha ng isang pamayanan ng mga taong kumikilos nang may pananagutan at mapagmahal na paglilingkod, at

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---SI KRISTO, ANG ATING DAAN

288

e

bumubuo ng tawag ni Kristo sa atin na magsisi, at ang kanyang handog ng banal na pagpapatawad.

991. Paano makikita nating mga Pilipinong Kristiyano si Jesu-Kristo bilang pinagmumulan at pamantayan ng ating moral na pamumuhay? Likas na nakatuon sa personal na mga pakikipag-ugnayan, makikita ng mga Pilipinong Kristiyano ang pinagmumulan at pamantayan ng kanilang moral na pamumuhay sa: e sariling halimbawa ni Jesus: lumibot siyang gumagawa ng mabuti: e turo ni Jesus: ang kanyang sariling atas ng pag-ibig: e masidhing hangarin ng mga alagad na makiisa kay Jesus at ipalaganap ang kanyang Mabuting Balita kahit na itaya ang kanilang buhay, e ang paglikha ng unang Sambayanang Kristiyano sa ngalan at Espiritu ni Jesus. 992. Paano ibinubunsod ng mga sangkap na ito ang proseso ng ating makaKristiyanong pagbabalik-loob? Tatlong sangkap ang waring mahalaga sa maka-Kristiyanong pagbabalik-loob: e

. e

ang halimbawa at turo ni Jesus,

ang sariling hangarin na maging ganap ang pakikiisa kay Kristo at akitin ang iba sa kanya, at pagsanib sa isang nagtataguyod na sambayanan ng mga alagad ni Kristo, ang Simbahan.

993. Ano ang mga pangunahing katotohanang Kristiyano ang naggaganyak sa pagibig sa iba? Ang ating kapwa tao ay: e nilikha na kalarawan at kawangis ng Diyos, na e labis na inibig ng Ama na Kanyang ipinadala e ang Kanyang bugtong na anak upang iligtas sila, at e ang Espiritu Santo upang manahan sa kanila at pakabanalin sila. Sa gayon ibinabahagi ng Santatlong Diyos ang Kanyang banal na pag-ibig sa atin upang isalig ang ating pag-ibig sa kanila. 994. Paano natin iniibig ang ating kapuwa? Ang Pag-ibig ay ipinapakita sa gawa, at mga kinaugaliang asal ng pag-ibig sa kapwa ay: e ang kawanggawang pangkatawan: pakanin, painumin, paramtan, pasilungin, dalawin, ilibing e ang kawanggawang pangkaluluwa: magturo, magpaalala, magpayo, magbigay kaginhawahan, magpatawad, magbata nang tahimik...

MAG-IBIGAN KAYO

289

e ang pangunahing kagandahang-asal (Cardinal virtues): kahinahunan, katarungan, katatagan ng loob, at pagtitimpi. tiyanong Nakatuon ang pangkasalukuyang pamamaraan sa paghubog ng maka-Kris sa kagatungo ” pag-unlad ng pagkatao at kagandahang-asal ayon sa “likas na inog napan ng pagkatao.

KABANATA 18 Igalang ang Handog ng Diyos: Ang Buhay she

Nilikha ng Diyos ang tao mula sa alabok, hiningahan sa ilong, at nagkaroon ng buhay. (Gen 2:7) “Naparito ako upang ang mga tupa'y magkaroon ng buhay--isang buhay na ganap at kasiya-siya.” (n 10:10)

PANIMULA 995. Ang buhay ng tao ang pinakadakilang handog ng Diyos sa atin, Nilikha Niya tayong buhay sa kanyang sariling larawan at wangis. Samakatuwid, ang ating buhay ay banal. Hindi lamang na ang buhay ng tao ay lubos na kahanga-hanga sa mga nilikha ng Diyos, kundi higit pang pinarangalan ang buhay ng tao sa pagsusugo sa kanyang banal na Anak upang maging tao at mamuhay na katulad natin. “Naging tao ang Salita at siya'y nanirahan sa piling natin. Nakita namin ang kanyang kapangyarihan at kadakilaan, puspos ng pag-ibig at katapatan. Tinanggap niya mula sa Ama ang kapangyarihan at kadakilaang ito bilang bugtong na Anak” (Jn 1:14). Ang paggalang at pagpipitagan sa buhay ng tao kung gayon, ay isang saligang asal na makatao at maka-Kristiyano. Natutuklasan natin ang tunay na dangal ngunit may karupukan ng ating buhay bilang tao sa pagkakatutong gumalang sa buhay ng lahat at sa tunay na pagmamalasakitan ng bawat isa. Ang paunlarin at pangalagaan ang ating sariling buhay at ang mga buhay ng iba ay isang moral na pananagutan na ipinagkatiwala sa atin ng Diyos, at ibinabahagi sa lahat ng tao. 996. Ang kabanatang ito ang una sa apat na kabanatang tumatalakay sa atas ni Kristo na IBIGIN ANG IBA na ipinaliwanag sa nakaraang kabanata (Kab. 17). Dito, bibigyang-diin natin na ang paggalang sa buhay ng iba ang pinakasaligang pamamaraan ng ating pag-ibig sa kanila. Ang buhay mismo ay hindi isang sukdulang pagpapahalaga tulad ng ipinakita sa atin ni Kristo sa kanyang aral tungkol sa pag-aalay 290

IGALANG ANG HANDOG NG DIYOS: ANG BUHAY

Eon

kanya misng buhay alang-alang sa pag-ibig sa mga kaibigan (Tingnan Jn 15:13), na sa pag-ibig aktibong sa para ngan kinakaila ang ito Ngunit Krus. sa mong isinagawa pagsuang gayon, Kung iba at gayundin sa kanilang pagtanggap ng ating pag-ibig. pagganod kay Kristo bilang kanyang mga alagad ay nangangahulugan ng tiyak na ang dapin palagana at in panatilih ol, ipagtangg upang makakaya ating ng abot wa sa ngal at kahalagahan ng buhay ng tao. dala997. Sa katunayan ang paggalang sa buhay ang bumubuong batayan para sa ina,” at ama iyong ang mo wang utos. Tinatalakay ng Pang-apat na Utos, “Igalang na tagaang pinagmulan ng ating buhay. Ang mga magulang ang kasama ng Diyos n ng kinatawa na al mapagmah mga bilang kumikilos malayang na buhay, ng paglikha “Huwag Utos, g Panliman ng Diyos sa pagsilang ng bagong buhay ng tao. Nilalayon tan ng pagkang papatay!” ang pagtatanggol sa kahalagahan ng buhay sa pamamagi pangangasiating sa maganap maaaring na dito gka pagtatan anumang sa tatakwil “pag-ibig sa ng an pamamara wang bigay ng Diyos sa daigdig. Parehong mga saligang pagpapalaat ggol pagtatan at tao ng buhay ng pagsilang kapwa” ang mapanagutang Pananamong Kristiyan sa ap pagkagan ng sila ayag Nagpapah buhay. ng uri ng ganap laga panganga sa pamilya iisang tayo'y palataya sa pagpapakitang nakikilala natin na ng Diyos.

KALALAGAYAN ating 998. Tanyag tayong mga Pilipino sa ating pagmamahal sa pamilya. Ang pagpabuhay, ang lahat sa atin at lahat ng nasa atin, ay dahil sa ating pagsilang, nalapalaki, at pag-aaruga ng ating mga pamilya. Mula sa ating pamilya una nating may oral sulat-past isang sa Ngunit tao. ng buhay sa paggalang laman ang hinggil sa kakaibang ilang taon na ang nakalipas, napansin ng ating mga obispo ang isang ng kabalintunaan. “Pinahahalagahan nating mga Pilipino ang buhay. Ating iginagala pabakit buhay, sa tayo pagkilala na mataas may talagang kung ang buhay. Ngunit

pagrang itinuturing nating napakamura lamang nito? Bakit hindi ito binibigyan ng isang bayan? papahalaga at paggalang sa sinasabi nating ibinibigay natin dito bilang Kristiyanong mayamang mga kanyang ang alaki ipinagmam bayang Paanong sa isang

nga pamana ay napakamura ang buhay?” (Let There Be Life,” 1984). At kung totoo

buhay ng na “ang Pilipinong pamilya ay gumaganap ng isang mahalagang papel sa 12), NCDP, (Tingnan laganap” ay nito iya impluwens ang lipunan-isang nilalang at nagiging lalong ay bakit ang mga pagtataksil sa asawa at mga hiwalay na pamilya” at maypangkaraniwan, lalung-lalo na sa mga Katolikong pamilyang nasa lungsod kaya. karumal999. Binanggit sa sulat ng mga Obispo ang ilang mga pagkakataon ng op mala-hay pagpatay, na pataksil mga buhay: sa paggalang ng a dumal na pagkawal at NPA, at na pagpaslang, at mga paglipol na gawa ng mga hukbo ng pamahalaan “ay lahat ng uri ng pagpatay dahil sa pulitika. Ang mga ito, ayon sa mga Obispo,

292

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ANG ATING DAAN

isang hayag na katotohanan” na hindi natin matatanggap bilang mga Kristiyano, Hindi tamang paslangin ang mga tao dahil lamang iba ang kanilang paniniwalang pampulitika kaysa atin” (Let There Be Life). 1000. Kamakailan lamang, nagbalangkas ang PCP II ng isang pangkalahatang pananaw ng ating kalagayang panlipunan, pangkultura, pangkabuhayan at pampulitika sa “Ang Ating Daigdig--Ang Pilipinas: Mga Liwanag at Mga Animo” (Tingnan PCP II, Unang Bahagi, 8-33). Ngunit higit na patungkol sa buhay ng tao, bukod pa sa karahasan ng mga pagpatay, pagkidnap, pagkuha ng bihag bilang panagot at labis na pagpapahirap sa buhay ng napakaraming mga Pilipino, nararanasan din natin ang pandaigdigang pagtuligsa sa buhay. Sa personal na antas ng tao, mayroong aborsyon, pagpapakamatay, pagpapatay dahil sa awa (euthanasia), mga bawal na gamot, at iskandalo. Sa pampamayanang antas naman, ang krisis sa kalikasan, ang pang-aabusong pang-ekonomiya at pampulitika, at ang labanan ng mga armas ay naglalagay sa panganib sa uri ng pamumuhay ng napakamaraming mga tao, Binibigyang-diin ng lahat ng mga salik na ito ang mahigpit na pangangailangan para sa higit na pagtatalaga sa buhay na itinatagubilin ng Pang-apat at Panlimang Utos.

PAGLALAHAD 1001. Nauukol ang kabanatang ito sa pag-ibig sa iba sa pamamagitan ng pagpapaunlad sa uri ng buhay ng tao dahil hindi maihihiwalay ang buhay at pag-ibig para sa tao. “Ang tao'y hindi maaaring mabuhay nang walang pag-ibig” (RH, 10). Para sa mga Pilipino, ang pag-ibig sa iba'y kinasasangkutan ng pangunahing tungkulin na paunlarin ang pakikiisa sa loob ng sariling pamilya at sa pagitan ng iba pang mga pamilya, gayundin ang paggalang sa buhay ng bawat tao, anuman ang pinaniniwalaan, kulay o kasarian. Ito ang mga moral na pagkatao at mga kabutihang-asal na tinatalakay ng Pang-apat at Panlimang Utos na siyang mga paksa sa kabanatang ito. Il. Ang

Pang-apat na Utos

1002. “Igalang mo ang iyong ama at ina” ang karaniwang paraan ng paghahayag ng Pang-apat na Utos (Tingnan Exo 20:12: Deut 5:16). Para sa maraming Pilipinong Kristiyano, ang utos na ito ay hindi gaanong binibigyang-pansin. Pinahahalagahan sa kulturang Pilipino ay ang kanilang di-nagmamaliw na utang na loob sa kanilang mga magulang. Ngunit may ilang paglilinaw ang kinakailangan upang maayos na maunawaan ang tunay na kahulugan ng utos. 1003. Ang unang punto ay ang naunang kahulugan ng utos ay higit na tumutukoy sa tungkulin ng mga nagsisilaking anak na arugain ang kanilang tumatandang mga magulang. Anak, kalingain mo ang iyong ama pag siya'y matanda na, At huwag mo siyang dudulutan ng sama ng loob habang nabubuhay.

IGALANG ANG HANDOG

NG DIYOS: ANG BUHAY

293

Pagpaumanhinan mo siya kapag nanlalabo na ang kanyang isip, Huwag mo siyang lalapastanganin ngayong nasa kasibulan na ng iyong lakas. (Sirac 3:12-13) Sa paglipas ng panahon matuwid na lumawak ang kahulugan ng Utos upang saklawin ang tungkulin ng mga batang anak sa kanilang mga magulang. 1004. Ikalawa, ang naunang pagtuturong ito sa pag-aaruga sa mga nagsitandang magulang ay nagbibigay-pansin sa dalawang makahulugang paksa na napapaloob sa Pangatlong Utos. a) Ang buhay ng tao at mga magulang ay hindi dapat suriin batay sa kanilang nagagawa. Ang mga matatanda at di na makagawang mga magulang--tulad ng pan-Linggong pamamahinga at pagsamba ay mayroong kanilang saligan at personal na kahalagahan at pakinabang na dapat igalang. Puno ng pagasa, ang kinaugaliang paggalang ng mga Pilipino sa mga nakatatanda ay hindi sana maglaho bunga ng mabilis na pagsulong tungo sa higit na makabagong teknolohiya at industriyalisasyon. Ano pa ang sukdulang halaga ng lahat ng “bagay” na mabibili ng salapi kung tayo bilang mga tao ay nakatakda upang pagsupladuhan, hindi pansinin at iwanang walang nagtataguyod sa ating katandaan? b) Tulad rin ng pagsamba at pamamahinga sa Araw ng Panginoon, isang mahalagang kabutihang-asal ang paggalang na ito sa mga magulang hindi lamang para sa bawat pamilya kundi pati na rin para sa sambayanan. Ang paggalang sa mga matatanda ay mapanglikha ng, at malugod na nagtataguyod sa, Kristiyanong sambayanan. Kamakailan lamang nagsimulang mapukaw ang ibang mga “maunlad na bansa” sa malalim na kahalagahan ng mga matatanda para sa buhay ng sambayanan.

1005. Ikatlo, kailangang tumanggap ng pantay na paggalang ang kapwa magulang. Nakasulat sa mga aklat ng Matandang Tipan tulad ng Exodo at Deuteronomio

ang “Igalang ninyo ang iyong ama't ina” (Exo 20:12, Deut 5:16), habang nakasulat sa Levitico ang “Igalang ninyo ang inyong ina at ama,” na nagpapakita ng isang pagkakapantay na sa kasamaang-palad ay hindi laging naisasagawa sa pagkalipas ng panahon. Ang mahalaga ay hindi laging naisasagawa sa pagkalipas ng panahon. Ang mahalaga ay hindi nakabatay ang Pang-apat na Utos sa kahit maka-ama o maka-inang parisan ng lipunan. Bagkus sinasalamin nito ang pangunahing lakas ng pag-ibig ng tao kung saan patuloy na pinalalaganap ang bagong buhay ayon sa banal na plano ng Diyos na pagbabahagi ng kanyang paglilikha. Ang pangyayaring-Exodo, ang kalagayan ng utos na ito pati na rin sa lahat ng mga utos, na nakasaad sa paunang salita: “Ako ang Panginoong Diyos na naglabas sa inyo sa Ehipto at humango sa inyo sa

pagkaalipin” (Exo 20:2). Sa gayon, pinalalaya at pinakakawalan tayo ng Pang-apat na utos mula sa pagkaalipin hanggang sa mga maling batayan para sa kahalagahan

at pananagutang

pantao.

1006. Ika-apat, sa kabila ng malinaw na pakikiayon nito sa pagpapahalagang kaugnay ng kulturang Pilipino, ang Pang-apat na Utos ang madalas na hindi mada-

294

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO-SI KRISTO, ANG ATING DAAN

ling tupdin. Sa buhay na aktuwal na nararanasan ng mga Pilipino, tatlong hadlang sa paggalang, sa ama at ina ang nakakaharap. Ang una ay ang malungkot na katoto-

hanang hindi lahat ng mga ama at ina ay mapagmahal na mga magulang. Bagaman madalang

pa rin (sana) ang pag-aabuso sa mga bata ngunit hindi ang pagpapabaya

sa mga bata, sa anumang anyo nito. Gaano karaming kabataang Pilipino ang lubhang dumanas ng pinsalang sikolohikal o tuluyang nawasak dahil sa masaklap na karanasan sa kamay ng mga magulang o pagpapabaya

lang ang nagpapataw

ng magulang?

May ilang mga magu-

ng di-makatwirang pasanin sa kanilang mga anak na halos

pang-aalipin na. Madalas na kahirapan at paghihikahos ang humahadlang mga nagsusumikap na mga magulang, upang mabigyan ang kanilang mga

kahit sa anak ng

kahit man lang pangunahing pangangailangan sa pang-araw-araw na buhay. 1007. Ang ikalawang hadlang ay nagmumula sa mga takdang yugto ng likas na paglaki at pag-unlad ng mga kabataan na nangangailangan ng bahagyang paglayo sa mga magulang. Ang mga yugto ng paglaki ay puno ng pasakit at maaaring makasira maliban kung ito ay maaasikaso nang may pagtitiyaga at pag-unawa ng mga magulang. 1008. Ang ikatlong hadlang ay ang “generation gap” o ang hindi pagkakaunawaan na dulot ng agwat ng gulang, na likha ng kasaysayang pangkultura sa pagitan ng mga magulang at kanilang mga anak, ngunit ngayo'y hindi na malubha dahil sa bilis at lawak ng pagbabago ng kultura. Sa kasalukuyan maraming kinaugaliang asalpagpapahalaga at mga institusyon ng Pilipino ang binabatikos ng mga kabataan na

anupa't lubhang

humihina

kadalasan

ang karaniwang

mga may kapangyarihan. Muli, ang hadlang at mapagmahal na pagtitiyaga ng parehong

makatuwirang

paggalang sa

na ito ay nangangailangan ng matatag magulang at mga anak, lalo na sa mga

“maproblemang taon” ng paglaki. Kahanga-hangang pinagyayaman ang ganitong pagtitiyaga sa pamamagitan ng isang aktibong buhay-panalangin at pagiging bukas sa Espiritu ni Kristo.

1009. Sa isang banda, maaaring tingnan bilang isang positibong lakas na makatutulong sa atin ang tatlong karaniwang hadlang na ito sa paggalang sa ama at ina para tulungan tayong matutuhan kung papaano tunay na tumugon sa atas ni Kristo na “ibigin ang iba.” Dahil pinipilit nila tayong masusing tumingin sa tunay na kahulugan at mga pagpapahalagang pinauunlad ng Pang-apat na Utos, at ang tamang pagganyak, kaysa akalain na lamang na nagpapahayag ito ng isang kaugaliang panlipunan ng mga Pilipino na sinusunod noong lumipas na mga panahon. A. Ang Pamilya: Ang Pinagmumulang Kalalagayan ng Buhay 1010. Kaloob ng Diyos na makibahagi ang lahat ng tao sa kanyang banal na buhay, upang maging bayan ng Diyos. Ang pamilya ang pangunahing paraan para sa pagpapatupad ng planong ito, dahil ito'y “isang pamayanan ng mga tao, na naglilingkod sa buhay sa pamamagitan ng pagsilang at pagpapaaral sa mga anak, pakikilahok sa pagpapaunlad ng lipunan, at pakikibahagi sa misyon ng Simbahan” (PCP II, 575). Mula sa ating kulturang maka-pamilya madaling matanggap nating mga Pilipino

IGALANG ANG HANDOG NG DIYOS: ANG BUHAY

295

ang pamilya bilang isang natatanging lugar kung saan ang bagong buhay ay nalilikha, tinatanggap at kinakalinga. Kinaugalian na ng mga Pilipino na kilalanin ang mga bata bilang isang handog mula sa Diyos. Nararanasan nila ang pagsilang ng isang sanggol sa daigdig bilang isang natatanging sandali na ang mapaglikhang kapangyarihan ng Diyos ay maging lubhang kaisa sa kanilang sariling mapaglikhang kapangyarihan bilang mga magulang.

1011. Bukod pa rito, ang magkatuwang na gawain ng Diyos at mga magulang ay hindi nagtatapos sa pagsilang, bagkus nagpapatuloy sa mga taon nang pagaaruga at pagtuturo sa bata (Tingnan CCC, 2201-06). Ipinahiwatig ni San Pablo ang lalim ng ugnayang namamagitan sa pamilya at Diyos nang kanyang sinulat: “Dahil dito, ako'y naninikluhod sa Ama, na siyang pinagtutularan ng pagkaama sa bawat sambahayan sa langit at sa lupa” (Ef 3:14-15). 1012. Maaaring unawain ang kalikasan ng pamilya sa ilalim ng tatlong pamagat: bilang tipanang ugnayan, Simbahang-pantahanan at saligan ng lipunang sibil. Una, bilang Tipanang ugnayan, maraming mga Pilipinong Kristiyano ang nag-uugnay ng pamilya sa Diyos na lumikha kina Adan at Eba sa pamamagitan ng pag-ibig at tumawag sa kanila upang mag-ibigan sa isa't isa dahil nilikha niya silang kalarawan at kawangis Niya na walang-takda at walang-maliw na Pag-ibig. Sa gayon, nauunawaan nila sa pangkalahatang paraan, na nilikha ang lalaki at babae para sa isa't isa, dahil nilikha Niya silang kalarawan at kawangis Niya na walang-takda at walang-maliw na Pag-ibig. Sa gayon, naunawaan nila sa pangkalahatang paraan, na nilikha ang lalaki at babae para sa isa't isa, para magkaisa at maging isang katawan sa isang pagbubuklod ng pag-ibig na siyang sinasaligan ng kanilang buhay-mag-asawa at buhay pamilya. Ngunit marahil, hindi pinagninilayan ng marami, sa gitna ng lahat ng kahirapan sa buhay-pamilya sa kasalukuyan, kung paanong ang pagkakaisa sa pamilya ay inihawig sa tipan na ginawa ng Diyos sa kanyang bayan nang kanyang ipinangako ang kanyang walang-maliw na katapatan at pag-ibig. 1013. Ang kaisipang ito ng ating pamilya bilang isang tipan ay upang ilabas lamang ang katotohanang ito: may higit pa sa mga pang-araw-araw na pagkilos, pakikipag-usap at mga pangyayari sa buhay-pamilya kaysa unang tingin. Ang “higit” ay pag-ibig at isang pag-ibig na sa mula't mula pa ay Diyos na ang pinakabukal nito. Ito ay isang “tinipang” pag-ibig dahil lumilikha at nagtataguyod sa pangunahing pamayanan na kailangan nating maging at mabuhay bilang mga tao. Marahil malinaw nating nauunawaan ito sa panahon ng krisis kapag hinaharap natin ang batang paghihiwalay ng pamilya. Kung wala ang ating mga pamilya, sino tayo? Ano ang halaga ng ating ginagawa o iniisip o pagsisikap kung hindi natin ito maibahagi sa ating mga minamahal? Sa pinakamalalim na bahagi, kahit na mayroong mga kabiguan, liga-

ya at lungkot sa buhay-pamilya, dito pa rin sa loob ng ating pamilya nararanasan natin ang pag-ibig at katapatan ng Diyos para “Tipan” kung saan tayo'y tunay na kabilang at 1014. Ikalawa, ang Kristiyanong pamilya, pakikiugnay ay “bumubuo ng tiyak na pahayag

sa bawat isa. Ang ating pamilya ang makatatagpo ng ating “tahanan.” higit pa sa pagiging isang tipanang at katuparan ng pakikipag-isang pan-

296

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ANG ATING DAAN

simbahan at dahil rin dito, maaari at dapat itong tawaging “domestic Church'o “sim. bahang-pantahanan” (FC, 21: Tingnan CCC, 2204). Sapagkat ang pamilya ay hindi lamang kung saan “isinisilang ang bagong mamamayan ng lipunan ng tao, [kundi] sa pamamagitan ng biyaya ng Espiritu Santo na tinanggap sa Binyag, sila'y nagiging mga anak ng Diyos, sa gayo'y naipagpapatuloy ang Bayan ng Diyos mula pa noong mga unang siglo. Kaya't sa madaling salita, ang pamilya ay ang Simbahang-pantahanan” (LG, 11). Tinatawag ng PCP II ang pamilya bilang “ang Simbahan sa tahanan,” “ang pangunahing bahagi ng buhay-Kristiyano,” “ang unang paaralan sa pagiging alagad” (Decreto ng PCP II, Art. 48: PCP II Doc. 421, 576). Ang pamilya ang lugar kung saan isinasabuhay natin ang pang-araw-araw na Kristiyanong kabutihang-asal tulad ng bukas-palad na pagbibigay ng sarili sa aktibong kawanggawa, sa pagpapatawaran sa isa't isa, pagsusunuran, sa pananalangin at pasasalamat. 1015. Sa katunayan, ang ating mga Kristiyanong pamilya tulad mismo ng Simbahan ay nakikibahagi sa ilang makatotohanang paraan sa pakikipag-isa ng Persona sa Pag-ibig ng Kabanal-banalang Santatlo (Tingnan CCC, 2205). Ang mga Kristiyanong pamilya, dahil sa kanilang pagbabahaginan sa isa't isa ng kanilang mga iniisip, nadarama at lahat ng kanilang mga sandali ng kaligayahan at kalungkutan ay aktibo ring mapanlikha tulad ng Ama. Sa pag-aalay ng mga panalangin at sakripisyo sa Diyos, nakikibahagi sila sa sariling panalangin at mapantubos na sakripisyo ni Jesus, ang Anak na Nagkatawang-Tao. Sa huli, bumubuo ng isang sambayanang may pagmamahalan sa isa't isa ang mga Kristiyanong pamilya sa pamamagitan ng pagiging masigla at matibay dahil sa pananahan ng Espiritu Santo. 1016. Kung parang labis itong “mataas” at tila hindi makatotohanan, ito marahil ay dahil sa paraan ng pagtuturo tungkol sa Kabanal-banalang Santatlo na labis na “mahiwaga.” Ngunit hindi ganito ang paraan ng mga Ebanghelyo o maging ng mga sinaunang Kristiyanong tradisyon na ang Ama, Anak at Espiritu Santo ay palagiang bukambibig ng mga Kristiyano sa pananalangin. Pinagpanibago ng Vaticano II ang tradisyong ito sa pagmumungkahi ng kahalintulad na larawan para sa Kristiyanong pamilya: 1017. Samakatuwid ang Kristiyanong pamilya, na sumisibol mula sa pag-aasawa bilang pag-aaninag at pagbabahaginan ng mapagmahal na tipan na pinagiisa si Kristo sa Simbahan, ay ipapakita sa lahat ang mapagmahal na pananahan ng Tagapagligtas sa sanlibutan, ang tunay na katangiang-likas ng Simbahan, sa pamamagitan

ng pagmamahalan

at pagpaparami

ng supling ng mag-asawa,

at

sa pagmamahal na madarama sa sama-samang pagkilos at paggawa ng buong pamilya. (GS, 48) 1018. Samakatuwid dahil sa kanyang “sariling katangiang-likas bilang isang matalik na sambayanan ng buhay at pag-ibig,” at “pinasisigla at itinataguyod ng bagong atas ng pag-ibig,” ang Kristiyanong pamilya ay “inilagay sa paglilingkod para itatag ang Kaharian ng Diyos sa kasaysayan sa pamamagitan ng pakikilahok sa buhay at misyon ng Simbahan” (FC, 50, 64, 49). 1019. Sa huli ang pamilya ay isa ring “pangunahin at mahalagang sangkap ng

IGALANG ANG HANDOG

NG DIYOS: ANG BUHAY

297

lipunan” (CCC, 2207). Sa paglilingkod nito sa buhay sa pamamagitan ng pagluluwal itinataguat pagtuturo sa mga anak ng pakikipagkapwa-tao, isinasalig at patuloy na FC, 42). Ang yod ng pamilya ang pag-iral at pag-unlad mismo ng lipunan (Tingnan sa pangkaranasan ng pakikipag-isa at pagbabahaginan na katangian ng pamilya sa lipuambag ng pangunahi at una kanyang sa an kumakataw ay buhay araw-araw na hindi nagiging ay Pilipino nan (Tingnan FC, 43). Sa panahon na kahit ang lipunang paaraang mapapalit hindi isang bilang pamilya na maka-kapwa, kumakatawan ang na panlilan sa pagpapaunlad, pangangalaga at paghahatid ng mga mabuting asal na paglibukas-palad punan at mga pagpapahalaga tulad ng paggalang, talakayan, lingkod, katarungan at pag-ibig. 1020. Ngunit higit pa sa pagsisilang at pagtuturo sa mga anak ang ginagampamaraming nan nito upang masakop, sa pakikipagtulungan ng ibang mga pamilya, ang (FC, 44). Ang panlipunan at pampulitikang gawain para sa “kapakanang panlipunan” manatipamilya ay kailangang “mamuhay hindi para sa kanyang sarili lamang, kundi pagmamalaat katarungan ng diwa ng ng pinasusulo , sambayanan ling bukas para sa buong lipusakit sa iba, pati na rin pagkamalay sa kanyang pananagutan tungo sa nan” (FC, 64). B. Mga Ugnayan sa Pamilya

sa mga 1021. Hinihingi ng Pang-apat na Utos ang paggalang sa magulang mula Aklat ng Ipinapayo Biblia. sa ito bata at maging sa mga matatanda. Karaniwang turo husundin, ay mo ama ng nga utos anak, “Aking Tipan: ng Karunungan sa Matandang sa isip. mo itanim at iukit, ay mo puso Sa giliw. inang ng turo n, tatalikda wag mong sa paggawa Pagkat ang aral na ito sa iyo ay patnubay, sa pagtulong mo ay bantay, “Mga anak, nababasa: ating o taga-Efes mga sa sulat ay alalay” (Kaw 6:20-22). Sa ito ang sapagkat n, Panginoo sa ng alang-ala , magulang inyong ang ninyo sundin na kalakip may na utos unang ang nararapat. Igalang mo ang iyong ama at ina'--ito 6:1-3). (Ef lupa!” sa rito buhay iyong ang lalawig at pangako: “ikaw ay giginhawa ni Jesus 1022. Ang ganitong pag-uugali ng paggalang sa magulang ang ipinakita Jesus. si lumaki na patuloy nang buhay na lingid kanyang sa kina Maria at Jose mga tao” (Lu “Umunlad ang kanyang karunungan at lalong kinalugdan ng Diyos at ng nanganga2:52). Ngunit mahalagang mapagtanto na ang pagkamasunurin ay hindi siyang pitila na pagsunod na ong nagtatan di at ko awtomati hulugan ng pagiging Kristiyano mga ng naghahawakan ng ilang mga magulang na Pilipino bilang huwaran “bulag na ganitong ang Madalas, 20-23). para sa kanilang mga anak (Tingnan NCDP, g ng paggalan na tunay kaysa t pagkatako ing pang-alip ng ita nagpapak pagsunod” ay ng kahandaa sa a anak sa magulang. Ang tunay na pagkamasunurin ay nagmumul mainat personal, na lubos isang sa pagtugon makinig sa kung ano ang hinihingi, at gat na paraan (Tingnan CCC, 2216), ita ng 1023. Sa gayon, ang utos na “igalang” ay nangangahulugan ng pagpapak magulang sa a pag-aarug unurin, pagkamas , paggalang pagsuyo, loob, na tamang utang pamil(Tingnan CCC, 2214-20). Sa masalimuot na sistema ng ugnayan Sa karaniwang

298

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5! KRISTO, ANG ATING DAAN

yang Pilipino na kinabibilangan ng ate, kuya, lola at lolo, atbp. Ang tamang paggalang na ito ay abot hanggang sa lahat ng tumulong sa pag-aalaga, pagpapalaki at pagpapaaral sa sinumang kasapi sa pamilya. Sa katunayan, ang gawang gumalang, na malayo sa pagiging isang kalakaran lamang ng panlipunang kaugalian, ay isang relihiyosong gawain na kung saan ang malalim na pinagmulan at tunay na katangiang-likas nito ay inihayag sa Banal na Aklat. Sa Matandang Tipan, labis na kaparusahan ang iginagawad sa mga lumalabag: “Sinumang manungayaw sa kanyang ama o ina ay papatayin” (Exo 21:17). Ang sinumang magpabaya sa kanyang ama ay para nang lumapastangan sa Diyos, at ang gumagawa ng ikagagalit ng ina'y susumpain ng

Panginoon (Sir 3:16).

1024. Ipinapakita nito kung gaano kalapit ang ugnayan ng sariling magulang sa Tagapaglikha. Sa paggalang sa ating mga magulang, iginagalang natin ang mismong Diyos. Positibong ipinahahayag ito sa mga gantimpalang ipinangako sa sinumang sumunod sa Utos. “Sapagkat ang mga ama ay binigyan ng Panginoon ng kapangyarihan sa mga anak, at iniuutos niya na sundin ng mga anak ang kanilang ina, Ang gumagalang sa kanyang ama'y nagbabayad na sa kanyang kasalanan, at ang nagpaparangal sa kanyang ina'y parang nag-iimpok ng kayamanan” (Sir 3:2-4: (CC,

2218).

1025. Paggalang ng Magulang at Pananagutan sa mga Anak. Ang pag-aaruga at paggalang sa mga anak bilang tao na may sariling kakayahan ay itinatagubilin ng

Pang-apat na Utos. Kaya nababasa natin sa mga sulat ni San Pablo: “Mga ama, huwag

ninyong kagagalitan nang labis ang inyong mga anak, at baka manghina ang kanilang loob” (Col 3:21). “Mga magulang, huwag ninyong ibuyo sa paghihimagsik laban sa inyo ang inyong anak dahil sa malabis ninyong kahigpitan: sa halip, palakihin sila sa tuntunin at aral ng Panginoon” (Ef 6:4). Sa kanyang turo nagbigay mismo si Kristo ng isang di-mapag-aalinlanganang larawan ng magulang. Kayong mga ama, bibigyan ba ninyo ng ahas ang inyong anak kung humihingi ng isda? Bibigyan ba ninyo siya ng alakdan kung siya'y humihingi ng itlog? Kung kayong masasama ay marunong magbigay ng mabubuting bagay sa inyong mga anak, gaano pa kaya ang inyong Amang nasa langit! Ibibigay niya ang Espiritu Santo sa mga humihingi sa kanya! (Lu 11:11-13) Ngunit nasa katangi-tanging paglalarawan ni Kristo ng mahahabagin at mapagpatawad na ama sa kanyang talinghagang “Alibughang Anak” (Tingnan Lu 15:1 1-32), na ating nauunawaan ang ganap na Kristiyanong kahulugan ng pagiging magulang. 1026. Ang mga Tungkulin ng mga Kristiyanong Magulang. Kaya itinuturo ng simbahan na mayroong tungkulin ang mga magulang na sustentuhan ang mga pangangailangan ng kanilang mga anak sa abot ng kanilang makakaya, gabayan sila sa pananampalataya at tamang asal, at maglaan ng isang magandang kapaligiran para sa kanilang personal na paglaki (Tingnan CCC, 2221-31), Sapul sa pagkasanggol at sa pagkabata, tinutugunan ng magulang ang mga pisikal, pandamdamin at espirituwal na pangangailangan ng kanilang mga anak. Habang lumalaki ang mga ito, tinatawagan ang mga magulang na itaguyod ang kanilang lumalawak na pagsasarili at kaka-

BANO

AGA

TAMARAT REG NIDA NAG

NGA

IGALANG

AA

ANG

NAGANA?

HANDOG

NG

DARAANAN

DIYOS:

ANG

BUHAY

299

magulang para sa eduyahang mapag-isa. May pangunahing pananagutan ang mga iyon. panrelih at dig pandaig g larangan kasyon ng kanilang mga anak, sa ating pagmamahal sa no Kristiya ng 1027. Pangwakas. Kilala tayong mga Pilipino gaanong nahitayo hindi tila kaya bata, mga sa sa pamilya at pagbibigay-pasensya w. Una, kailalumilita ng sulirani mga ding mayroon Ngunit ito. na hirapan sa Utos kung paano makipag-usap ngang matutuhan pareho ng magulang at ng mga anak atawad, at nagtatamapagp at ahal mapagm paraang nang harapan at malaliman sa ang mga magulang pati guyod sa kapaligirang matapat at makatotohanan. Ikalawa, g pagkakamali, dahil: kanilan sa na rin ang mga anak ay dapat handang umamin b) isang mapagmaan, kasalan walang o mali nagkaka a) walang sinuman ang hindi at k) ang katotohanan at ang hal na pagpapatawad ang hinihiling ni Kristo sa lahat:

tanging batayan para sa tunay tamang pananaw kung ano ang tama o mali ang mga

Ikatlo, dapat tumanaw na pagpapatawad at mga pangkapwang pakikipag-ugnayan. Kristiyanong pagsaksi sa ang buong pamilya sa labas nito at subuking magbigay ng gan at pagtanggol sa katarun ang na lalo mga pagpapahalagang batay sa Ebanghelyo batay sa bayan, Pilipino anang sambay na malawak na mga karapatang pantao sa higit lalawigan, rehiyon at bansa. ll. Ang Panlimang Utos

20:13, Deut 5:17) ang 1028. Ipinagbabawal ng “Huwag kang papatay” (Exo Kaya ipinagtatanggol . katawan ng dangal at tao ng tuwirang panunuligsa sa buhay praktikal na pangangalaga nito ang buhay na kaloob ng Diyos at pinalalaganap ang nating mga Pilipino ang Alam tao. ng at paggalang para sa buhay at dangal ng lahat na si Abel (Tingkapatid kanyang sa Cain ni ang pagpasl kuwento sa Biblia tungkol sa tao. Sino mang ng babala nan Gen 4:8). Ang higit na makahulugan ay ang seryosong Dahil sa ang dugo: kanyang ang din magpadanak ng dugo ng tao, sa tao ay dadanak kita dito Ipinapa 2260). CCC, 9:5-6: Gen n (Tingna Diyos tao'y ginawang kalarawan ng Diyos. ang ay tao ng na ang batayan para sa katangi-tanging halaga ng buhay ating ang niya “hawak saan kung na Siya ang Panginoon at Nagbibigay ng buhay, 7:28). 1 (Gw buhay, pagkilos at pagkatao” ang lahat ng buhay 1029. Samakatuwid, mayroong pangunahing halaga at dangal Diyos. Dagdag na ng s kawangi at an kalaraw na lahat tayong ng tao sapagkat nilikha Diyos na si Jesung Anak ng dangal at halaga ang ibinigay sa pagkakatawang-tao “Salitang nagbiBilang buhay. sa para an Kristo, para sa kanyang misyon ng kaligtas

at “pagkaing nagbigay-buhay” (1 Jn 1:1), “ilaw ng sanlibutan” (Tingnan Jn 8:12), magkaroon ng tayo'y upang (Jn 6:35, 51-56), pumarito si Jesus

bibigay-buhay” Isinugo niya sa atin ang buhay--isang buhay na ganap at kasiya-siya” (Jn 10:10). ng kanyang buhay, nagrurok Sa 3:6). Cor (2 buhay” igay Espiritu Santo na “nagbib ang loob (ng Ama) sundin pakasakit si Kristo hanggang kamatayan “upang kanyang hay, nilupig pagkabu muling kanyang Sa . magpakasakit siya hanggang sa mamatay gin ng Panalan na t (Ikaapa buhay” bagong ng kami n binigya at niya ang kamatayan yan Kamata , kasakit Pagpapa Pagpupuri at Pasasalamat). Sa pamamagitan ng kanyang

300

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---51 KRISTO, ANG ATING DAAN

at Muling Pagkabuhay, si Kristo ay naging “ang muling pagkabuhay at ang buhay” (Jn 11:25) para sa atin. 1030. Sa kanyang aral, parehong ginawang ganap at pinag-alab ni Jesus ang paggalang na atas para sa buhay ng tao. Kanyang ginawang ganap ang tagubiling paggalang sa pamamagitan ng tuwirang pag-uugnay nito sa dakilang “Atas ng Pagibig.” “Narinig na ninyong sinabi: “Ibigin mo ang iyong kaibigan at kapootan ang iyong kaaway.” Ngunit ito naman ang sabi ko: ibigin ninyo ang inyong mga kaaway, at idalangin ninyo ng mga umuusig sa inyo, upang kayo'y maging tunay na anak ng inyong Amang nasa langit. Sapagkat pinasisikat niya ang araw sa masasama at sa mabubuti, at pinapapatak niya ang ulan sa mga banal at sa mga makasalanan” (Mt 5:43-45). Sa pamamagitan ng kanyang utos na pawiin ang lahat ng galit at ibigin kahit ang kanyang kaaway, nakisangkot si Jesus, pagtulad sa sariling paraan ng pagkilos ng Diyos, sa saligang katanungan hinggil sa buhay o kamatayan. Mamamataytao ang napopoot sa kanyang kapatid: at nalalaman ninyong ang buhay na walanghanggan ay wala sa mamamatay-tao (1 Jn 3:15). 1031. Pinag-alab ni Jesus ang utos sa pamamagitan ng pagbabawal kahit na ang magalit. “Narinig ninyo na noong una'y iniutos sa mga tao, “Huwag kang papatay: ang sinumang makapatay ay mananagot sa hukuman!” Ngunit ngayo'y sinasabi ko sa inyo: ang mapoot sa kanyang kapatid ay mananagot sa hukuman” (Mt 5:21-22). Sa gayon pinagtuunan ni Jesus ang ugat ng patayan at inihayag na ang galit ng puso ang tunay ng panganib. Inulit ni Santiago ang turong ito, na makabuluhan para sa atin ngayon tulad sa mga unang Kristiyano noon: “Ano ang pinagmumulan ng inyong alitan at paglalaban-laban? Hindi ba't ang masasamang nasa na namumugad sa kalooban ng bawat isa sa inyo, at pawang nagkakalaban-laban? Mayroon kayong pinakamimithi ngunit hindi ninyo makamtan, kaya't papatay kayo kung kailangan, mapasainyo lamang ito. Dahil sa inyong pag-iimbot sa mga bagay na hindi inyo, kayo'y nagkakagalit at naglalaban-laban” (San 4:1-2). 1032. Ang pangunahing kahalagahan sa likod ng Panlimang Utos at ng turo ni Jesus ay ang Diyos lamang ang ganap na Panginoon at may-ari ng Buhay. Dahil ang buhay ay nagmula at itinataguyod ng Diyos, siya ang may-ari ng buhay. Sa gayon, tayo'y mga tagapangalaga ng buhay na dapat gumalang at mag-ingat sa ating sariling buhay at sa buhay ng iba. Samakatuwid, hindi lamang ito isang payak na usapang “hindi pagpatay,” kundi ang pagtatanggol, pagpapalaganap at pagpapataas sa uri ng buhay. “Inihabilin ng Diyos, ang Panginoon ng Buhay, sa tao ang marangal na misyong pangalagaan ang buhay, at nararapat tupdin ito ng tao ayon sa nararapat sa kanya bilang tao. Kailangang ipagtanggol ang buhay nang may higit na pag-iingat mula sa sandali ng paglilihi” (65, 51). 1033. Binigyang-diin ng Vaticano II ang paggalang para sa uri ng buhay ng tao. ldinidiin ng konsilyong ito ang paggalang para sa buhay ng tao: kailangang isaalang-alang ng lahat ng tao ang Kanyang kapwa na walang pasubali bilang ibang sarili, binibigyang pansin, una sa lahat, ang buhay at ang mga pamamaraan na

IGALANG

ANG

HANDOG

NG

DIYOS:

ANG

BUHAY

301

sa kakailanganin upang isabuhay ito nang may dangal, upang hindi matulad na mahirap isang na Lazaro kay asakit pagmama walang na lalaki g mayaman nilalang. (GS, 27: Tingnan Lu 16:19-31) sa atin sa Kabilang dito ang paggalang sa buhay at dangal ng mga tao na kakaiba gaya ng Ngunit 28). (65, larangang pulitikal, panlipunan, ekonomiya at relihiyon kahihina patuloy ating “sa Pilipinas, sa Obispo mga pagpapaalala sa atin ng ating nabangmga ng dangal at buhay mga ang bayan,” isang bilang tan yan at kalungku yan. Bilang mga git ay kadalasang itinuturing na napakamura sa Pilipinas sa kasaluku nan at kabutikatotoha sa para ngkot nakikisa laging alagad ni Kristo dapat tayong ng tangkailanga na kamalian sa kaibahan ang makita nating kailangan han. “Subalit dangal kanyang ang nawawala hindi gihan at ang taong nasa mali, na kailanman ay

bilang tao” (G5, 48).

laban 1034. Gumawa rin ng talaan ng mga paglabag ang Konsilyo sa Vaticano dahil buhay ng pagkitil aborsyon, lahi, sa paglipol mismo sa buhay tulad ng pagpatay,

inisasa habag, at sinadyang pagpatay sa sarili (Tingnan CCC, 2268-83). Bukod dito,

sa iba't ibang isa rin ang mga paglabag laban sa dangal ng tao tulad ng pagputol kinakailaang hindi at isip, at katawan ng ap paghihir na bahagi ng katawan, labis laban sa dangal ala pagkakas mga ang rin Itinala irap. pagpapah na al sikolohik ngang pagbibing tao tulad ng mala-hayop na kalagayan ng pamumuhay, di-makatwirang paghasa n kalagaya aong di-makat ang Kahit yon. prostitus at langgo, pagpapatapon, itinuturing ang kapag tao ng buhay ng uri sa banta maging maaaring ay hay hanap-bu halip na bilang mga lalaki at babae bilang mga kasangkapan lamang para kumita sa lahat ng mga “ang na Konsilyo ng Ipinasya tao. ng atiwalaa mga malaya at mapagkak pinabababa na higit at ito at mga tulad nito ay salarin. Nilalason nila ang lipunan biktima at mga kaysa ito mga ng aganap ang sariling pagkatao, ng mga nagpapal

bumubuo ng sukdulang paglapastangan sa Manlilikha” (GS, 27).

mga sulat1035. Binalaan ng CBCP sa mga nakalipas na taon sa pamamagitan ng sa panganib g malubhan maraming sa tungkol Katoliko g pastoral ang mga Pilipinon ang mga ating bansa na nagbabanta sa buhay at dangal ng tao." Kahanga-hanga kinalaman sa sulat mismo para sa kanilang kalinawan at katiyakan, at may tuwirang Ngunit ang kidnapan. mga ng gaya n kababaya mga ating ng n konkretong kalagaya at patuloy na suliranin upang mabisang maibalita ang mga ito, kasama ang angkop hindi pa nalulupagsubaybay, sa higit na nakararaming mga Pilipinong Katoliko ay ay di-maipagtoral sulat-pas mga ganitong ng alaga pagpapah nasan. Ang malaking s. kakailang nawala dahil sa kakulangan ng sapat na katekesi

Family Life" (1973), “Exhortation “Ang ilang mga kinatawang sulat ay: "The Population and Shall Not Kill" (1979), “Dialogue for against Violence" (1979), “The Life of the Unborn Child, 'Thou ” (1986), “Solidarity for Peace" Peace" (1983), "Let there be Life" (1 984), “Post-Election Statement “Seek Peace, Pursue It" (1990), On (1988), "What is Happening to Our Beautiful Land?" (1988): Population" (1990), "Love is Life" (1990).

302

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO, ANG ATING DAAN

Ea aaa

1036. Marahil ang pinakalaganap na pag-aabuso sa ating mga katawan sa ating bansa ay ang mga karaniwang “bisyo” ng pagkalulong sa alak at sa ipinagbabawa] na gamot, at sa mas mababang antas, ang paninigarilyo. Pinatutunayan ng mga pag-aaral sa Medisina ang mabigat na kapahamakang idinudulot nito sa katawan at sa pagkagumon dito, at sa sikolohikal at panlipunang kahirapan at pagkalulong na idinudulot ng mga bisyong ito. Higit na bumababa ang uri ng buhay--at minsan ang buhay mismo--ng mga mayroon nito at ang kanilang mga pamilya pati na rin ang kanilang mga matalik na kaibigan. Higit na nagkakasala ang mga nagbebenta at nagtutulak ng mga bawal na gamot na dahil lamang sa salapi ay walang inaalala tungkol sa paghimok ng iba, lalo na ang mga kabatang walang-malay sa pagkalulong sa bisyo na sumisira sa kanila mismong buhay (Tingnan PCP Ll, 381). 1037. Mahigpit na ipinagbabawal ng Panlimang Utos ang aborsyon o ang sadyang paglaglag ng sanggol mula sa sinapupunan ng ina bilang pagpatay sa isang walangsalang nilalang (Tingnan PCP Il, 585: CCC, 2270-75). Subalit kailangang iugnay ang paninindigang moral na ito sa panlipunan at pang-ekonomiyang kalagayan na madalas ang ganitong suliranin. Maraming kababaihan na dahil sa dalamhati, matinding kalungkutan at takot ay sumang-ayon na ipalaglag ang bata sa kanilang sinapupunan, at nadama nilang wala silang kapasyahan sa bagay na ito at nadama nilang kinailangan nilang gawin ito. Dahil dito, isang kasing halagang moral na tungkulin ang tumulong sa mga naghihirap na ina, ang pagpapalawak ng serbisyo sa pagampon, ang pagpapahusay sa mga ahensiyang pang-kalusugan para sa mga nangangailangang kababaihan at kabataan, at ang mga tulad nito. 1038. Ang prinsipyo na ang tuwirang pagpatay sa mga walang malay ay totoo rin para sa pagkitil ng buhay dahil sa habag o euthanasia (mercy killing)--ang pagpatay sa mga may kapinsanan at may malubhang sakit (Tingnan CCC, 2276:79). Walang sinuman ang may lubos na kapangyarihan sa buhay at kamatayan maliban sa Diyos. Tayo'y mga tagapangalaga ng buhay na kaloob sa atin ng Diyos. Samakatuwid kailangan nating gamitin ang mga karaniwang paraan upang panatilihin ang buhay tulad ng mga gamot, mga pagpapagamot at mga operasyon na maaaring makamtan at magamit nang walang labis na pahirap o gastos, at kung mayroong makatwirang pag-asa sa kapakanan ng may sakit. 1040. Ang kahindik-hindik at di-matitinag na kilos ng pagkitil sa sariling buhay, o pagpapatiwakal (suicide) ay nagpapahayag ng lubusang pagkawala ng pagnanais na mabuhay pa at ito'y bunga ng matinding kalungkutan at kawalang-pag-asa (Tingnan CCC, 2280-83). Sa halip na isang kilos na may sadyang masamang hangarin, madalas na ang pagpapatiwakal ay isang uri ng “short circuit” ng isip na kinapapalooban ng pagtakas sa isang buhay na naging “imposible” at sa Diyos na tila lubusang di-makita. Tulad rin sa kaso ng aborsyon, ang may malaking pananagutan sa kakila-kilabot na pagkawala ng buhay ay nasa lipunan, lalo na ang mga taong tuwirang kasangkot sa namimighating tao. Bilang mga Kristiyano kailangang gawin natin ang lahat sa abot ng ating makakaya na matulungan ang mga natutuksong kitlin ang kanilang

ta

MGA PARTIKULAR NA PAGLABAG LABAN SA BUHAY

IGALANG ANG

HANDOG

NG DIYOS: ANG

BUHAY

303

buhay upang makilala ang personal na pag-ibig sa kanila ng Diyos, at patuloy na “umasa sa Panginoon.” 1041. May mahabang kasaysayan ang pagsasagawa ng parusang-kamatayan noon pa mang mga panahon sa Biblia. Ngunit sa kasalukuyan tinutulan ang pagsasagawa ng pagpatay sa mga taong hinatulan dahil sa mabibigat na krimen. Ang tatlong kinaugaliang katuwiran sa pagpapataw ng parusa sa mga kriminal ay waring kulang sa kaso ng pagbibigay. Ang una ay ang retribusyon (retribution) o ang pagtatanggol sa karapatan ng biktima, kaya't kung tutuusin, pinananatili pa nito ang pag-inog ng karahasan. Ikalawa, pagbabagong-buhay o rehabilitasyon ng kriminal. Malinaw na sa pagkitil sa buhay ng salarin sinisira ng parusang kamatayan ang pagkakataon niyang magbagong buhay, at higit pa, hinahadlangan ang anumang pagasang magagawa ng biyaya ng Diyos para sa pagbabagong-buhay. Ikatlo, ang paghadlang (deterrence) o pagpigil sa iba na ulitin ang ginawang krimen. Kataka-takang

walang matibay na ebidensyang makapagpapatunay na ang parusang-kamatayan ay talagang nakapipigil sa ibang gumawa ng kasuklam-suklam na krimen, Sa kasawiang-

palad, ang maipapakita ay ang bilang ng mga pusakal na kriminal na matapos lumaya sa bilangguan ay gumagawang muli ng mga kasuklam-suklam na krimen laban sa

sambayanan. Itinaguyod ng mga Obispong Katoliko ng Pilipinas (CBCP) noong 1979 ang pagpapawalang-bisa sa parusang-kamatayan, at ang paninindigang ito laban sa parusang-kamatayan ay muling inulit noong 1991 “alinsunod sa diwa ng Ebanghelyo at ni Jesu-Kristo.” Gayunman ang (CC ay “nagsasaad na hindi tuluyang isinasaisantabi ang parusang kamatayan sa mga sukdulang mabibigat na kaso” (CCC, 2266). Ang tunay na mithiing Kristiyano ay ang pagpapawalang-bisa sa parusang kamatayan bilang paggalang sa buhay ng tao. Subalit ang aktuwal na kalagayang panlipunan sa ibang bansa ay maaaring hindi magpapahintulot upang mangyari ang mithiing ito. Gayunman, nananatiling isang mahalagang gampanin ng Kristiyano ang talagang gumawa tungo sa pagpapabago ng kalagayang panlipunan upang maging ganap na mangyari

ang pagpapawalang-bisa sa parusang-kamatayan.

1042. Sa pangwakas, ang mga batang iminumungkahi ng kinaugaliang moral na doktrina hinggil sa “makatarungang pakikidigma” (just war) ay halos katumbas lamang sa moral na karaniwang palagay. Hinahatulang moral ang pakikidigma kapag ang lahat ng mga sumusunod na kundisyon ay naroroon: a) isang makatarungang dahilan: b) kinakailangan upang ipagtanggol ang karapatang pantao at mga pagpapahalagang kasing halaga ng buhay: k) para sa isang mabuting bagay na kasukat ng mga pinsalang dulot ng digmaan: d) may makatuwirang pag-asa na magtatagumpay: e) ipinabatid ng lehitimong kapangyarihan, g) bilang pinakahuling paraan lamang (Tingnan CCC, 2307-17). Lubhang nakapagdududa kung ang mga batayang ito ay ginamit ng mga nag-iisip na makipagdigma. Gayunpaman, dumaan ang doktrinang ito sa radikal na muling-pagtatasa sapul pa noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig kasama ng pagbungad ng digmaang nukleyar.

304

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5S! KRISTO. ANG ATING DAAN

1043. Isinulat ni Papa Juan XXIIT sa kanyang ensiklikal na pinamagatang Pacem in Terris (1963) na: “Hindi matinong paniwalaan na isang angkop na paraan pa rin ang digmaan upang maipagsanggalang ang mga karapatang nailabag.” Ang malinaw ay ang moral na tungkuling kumilos para sa KAPAYAPAAN. Ipinahayag ng PCP II na “Hindi maaaring gawing kasing-kahulugan ang kapayapaan at ang kawalan ng digmaan o ni ang pagkabalanse ng kapangyarihan.” Isa itong kapanatagan sa puso ng tao at sa kaayusang panlipunang dulot ng katarungan, Hinihingi nito ang paggalang sa pantaong dangal at mga karapatang pantao, at ang pagpapalaganap ng kapakanang panlipunan ng lahat at bawat isa, ang kanilang palagiang pagsasanay ng pakikipag-isa. Mahalagang dagdag ng PCP Il, na bumanggit ng pahayag mula sa Vaticano I1 “ang kapayapaan gayundin naman, ang bunga ng pag-ibig na higit pa sa maidu-

dulot ng katarungan” (GS 78: Tingnan PCP II, 307).

1044. Iniuugnay ng PCP II ang kapayapaan sa ating bansa sa “isang mahusay na paraan ng pagtutol sa dahas,” dahil may bahaging marahas at kontra-dahas ang kalagayan ng ating lipunan, ekonomiya at pulitika. Nangangailangan ito ng kaisahan ng diwa at gayundin ng pagkilos gaya nang ipinamalas sa isang natatanging aktibong pagtutol sa dahas ng People Power” (lakas ng bayan) sa Rebolusyon ng EDSA noong 1986 (Tingnan PCP II, 309). Dagdag pa dito, dahil “ang mga tiyak na hinihingi ng kapakanang panlipunan ay palagiang nag-iiba sa paglipas ng panahon, hindi nakakamit ang kapayapaan nang minsanan lamang, kundi kinakailangang itaguyod nang tuluy-tuloy at walang-humpay” (G5, 78). Ngunit “kahuli-hulihang pagwawari ang tunay na kapayapaang hinahangad natin ay ang sa Panginoon dahil “pinagkasundo niya tayo” (Ef 2:14: Tingnan PCP II, 307).

PAGBUBUO 1045. Maraming maituturo ang ating Pananampalatayang Katoliko sa larangang ito ng paggalang sa buhay ng tao. Marahil, hindi kailanman naganap pa sa kasaysayan ng tao na ang mabilis at lubusang pagsulong sa uri ng buhay ng tao gaya ng sa ating panahon, Ngunit hindi rin kailanman naging kahiya-hiya ang patuloy na pagkakahiwalay sa pagitan ng mga may-kaya at ng mga walang kaya. Ang mga pagsulong ng agham at teknolohiya ay nakapagpabawas sa maraming sakit, hirap, pagdurusa at malupit na pagpapahirap sa mga tao, at nagdudulot ang mga pagsulong na ito ng maraming mabubuting bagay sa nakararami. Ngunit sa kasawiang-palad, madalas ding pinalalabo nito ang ilang pangunahing pagpapahalagang pantao. Sa Pilipinas ngayon, maaari nating pangatawanan nang may katiyakan ang di-maipagpapalit na tulong ng Pananampalatayang Katoliko tungo sa pagpapaunlad ng uri ng buhay ng mga Pilipino. 1046. Sa larangan ng doktrina, inaalagaan ng ating Pananampalataya, ang paggalang sa mga magulang at sa buhay ng tao sa paraang di-matitinag, sa pamamagitan ng pagsalig ng dangal ng buhay-pantao sa Diyos na Tagapaglikha/Manliligtas--

IGALANG ANG

HANDOG

NG DIYOS: ANG

BUHAY

305

Ama, Anak na Nagkatawang-tao at Muling Nabuhay, at Espiritu Santo. Walang lakas o institusyon sa daigdig ang maaaring makaalis sa di-maiwawaksing dangal ng tao. Sa kabila ng patuloy na karahasan, malupit na pagpapahirap, pagdurusa, at kawalang-katarungan sa mundo at kahit na rin sa atin mismong bansa, ang pananalig sa Diyos na ating mapagmahal na Manlilikha ay tumatayo bilang siyang pinagmumulan ng hangarin ng mga Pilipinong makamit ang kalayaan at katarungan. 1047. Bukod dito, ang pagkauhaw na ito ay pinayayabong, ipinahahayag at ipinagdiriwang sa Kristiyanong Liturhiya sa dalawang paraan. Una, sinasawata ng liturhiya ang lahat ng ideolohikal na paghatol sa “iba” bilang nag-iisang kaaway ng buhay ng tao sa pamamagitan ng pag-akay sa atin sa hayagan at pampamayanang pagkilala sa ating sariling pagkamakasalanan at mga kabiguan. Ikalawa, sa pagdarasal ng “Ama naming banal, dapat kang purihin ng tanang kinapal sapagkat sa pamamagitan ng iyong Anak na aming Panginoong Jesu-Kristo at sa kapangyarihan ng Espiritu Santo” (EP III), di-maiiwasang inihaharap tayo sa Diyos sa Walang-Hanggang Pag-ibig na walang iba kundi ang katangi-tanging Bukal ng ating mismong buhay--at buhay ng lahat ng tao.

MGA TANONG AT MGA SAGOT 1048. Ano ang pinakapangunahing paraan ng ating “pag-ibig sa isa't isa?” Iniibig natin ang isa't isa sa pamamagitan ng paggalang sa buhay na biyaya ng Diyos sa bawat isa, at sa tunay na pagkalinga sa isa't isa sa pamamagitan ng pagkiLos tungo sa kauunlad ng uri ng buhay ng tao. 1049. Paano iginagalang ng mga magulang ang buhay ng tao? Ang mga magulang ay kamanlilikha ng buhay ng tao, na kumikilos bilang mga malaya at mapagmahal na tagapagpaganap ng Diyos sa pamamagitan ng mapanagutang paghahatid ng buhay ng tao sa pagpapalaganap ng uri ng buhay.

1050. Paano itinataguyod ng Pang-apat na Utos ang buhay ng tao? Itinatagubilin ng “Igalang mo ang iyong ama at ina” ang pangunahing masuyong paggalang sa mga magulang na kailangan para sa kabutihan ng pamilya at sambayanan. 1051. Paano maibibigay ang ganitong paggalang sa mga magulang? Ang masuyong paggalang ng mga anak sa mga magulang ay dapat ipagkaloob: e hindi dahil sa kanilang aktuwal na kakayahan, kapakinabangan, o likas na kabutihang-asal kundi dahil sa kanilang pagiging mga magulang. e hindi lamang para sa kabutihan ng bawat pamilya, kundi dahil kailangan ito para mismo sa sambayanan: e na magkapantay pareho sa ama at ina.

306

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---S/ KRISTO, ANG ATING DAAN

1052. Ano ang mga karaniwang hadlang para masunod ang Utos na ito? Ang ilang karaniwang hadlang ay ang mga sumusunod: e mga magulang na pinababayaan o inaabuso ang kanilang mga anak: e ang mga yugto ng “paglaki” ng mga bata at kabataan na humahamon sa pagtitiis at pag-unawa ng mga magulang: e ang “agwat ng edad” sa pagitan ng mga magulang at mga anak na pinatitindi ng dagdag bilis na at lawak ng makabagong kultura at pagbabago sa teknolohiya. Subalit maaari ring maging isang positibong lakas ang mga hadlang na ito upang malampasan ang kinaugaliang paraan ng pagkilos, upang maipahayag ang buong kahulugan at mga pagpapahalagang Kristiyano na pinagyayaman ng Utos. 1053. Paano pinauunlad ng mga magulang sa kanilang sarili ang buhay sa loob ng kanilang pamilya? Itinatagubilin ng Pang-apat na Utos na arugain at igalang ng mga magulang ang kanilang mga anak bilang mga taong may sariling karapatan. May tungkulin ang mga magulang na ipagkaloob sa abot ng kanilang makakaya ang mga pangangailangan ng kanilang mga anak lalo na para sa kanilang angkop na edukasyon bilang mga Kristiyano. 1054. Paano tinitingnan ng Kristiyanong Pananampalataya ang pamilya? Ang pamilya, bilang pinagmumulang kalalagayan ng buhay ng tao ay maaaring tingnan bilang: e e

e

isang Tipanang ugnayan, na itinatag ng Diyos mula pa sa paglikha, na nagpapakita ng “higit” sa pag-ibig pampamilya, ang Simbahang-pantahanan na sa pamamagitan ng Binyag ay nakikibahagi sa Santatluhang Pakikipag-isa sa Pag-ibig ng Diyos, at nagsisilbing paaralan ng pagiging alagad at gawang-kabanalan ng Kristiyano: ang pangunahin at mahalagang bahagi ng lipunan, na kinasasaligan ng at nagpapalusog sa mabubuting asal sa kapwa na kinakailangan para sa mismong lipunan.

1055. Ano ang ibig sabihin ng pamilya bilang “tipan”? Bilang tipan, ang pamilya ay isang sambayanan ng pag-ibig: ng magulang at mga anak, ng mga magkakapatid sa bawat isa, ng mga kamag-anak at iba pang mga kaanib ng pamilya. Nakaugat ang lahat sa mga likas na pagkakabigkis ng laman at dugo at sa biyaya ng Espiritu Santo. 1056. Paano ang pamilya ay parehong “Simbahang-pantahanan” at “pangunahing bahagi ng lipunan”? Bilang “Simbahang-pantahanan,” ipinapahayag at pinatototohanan ng pamilya

IGALANG ANG HANDOG

NG DIYOS: ANG BUHAY

307

ang pakikipag-isa kay Kristo at sa Espiritu na siyang angkop sa simbahan. Bilang “pangunahin at mahalagang bahagi ng lipunan,” ang pamilya ang pinagmumulan at ang pinakamabisang paraan para sa pagpapakatao at pagsasatao ng mga kaanib sa lipunan. 1057. Paano “Huwag kang sa buhay ng tao nito at uri. Ang

pinauunlad ng Panlimang Utos ang buhay ng tao? papatay,” sa pamamagitan ng pagbabawal sa tuwirang pagdaluhong at sa karangalan ng katawan, napangangalagaan ang angking dangal Diyos lamang ang tanging Panginoon at May-ari ng Buhay.

1058. Paano dinadaluhong ang buhay, karangalan at dangal ng tao? Kabilang sa mga tuwirang pagdaluhong sa buhay, ang pagpatay, malawakang pagpuksa ng isang lahi, aborsyon, pagkitil ng buhay dahil sa habag, labis na pagpapahirap sa katawan, pagbihag bilang panagot, mga bawal na gamot, at sadyang pagkitil sa sariling buhay. Kabilang sa pagdaluhong laban sa karangalan ang pagputol ng bahagi ng katawan, labis na pagpapahirap sa katawan at isip, at di-tamang sikolohikal na panggigipit habang ang dinadaluhong ang dangal ng tao sa pamamagitan ng mga kalagayang malahayop ang pamumuhay, di-makatuwirang pagbilanggo, pagpapatapon sa ibang lupain at prostitusyon. Ang mga tanong hinggil sa hatol ng kamatayan at makatarungang digmaan ay mga paksa ng patuloy na moral na pagninilay sa loob at labas ng Simbahan. 1059. Ano ang mga pinaka-pangkaraniwang pang-aabuso laban sa kapakanang pangkatawan? Ang pinaka-pangkaraniwang pang-aabuso laban sa kapakanang pangkatawan ay ang labis na paglalasing, pagkalulong sa pinagbabawal na gamot at sa mas mababang antas, ang paninigarilyo.

1060. Paano ginawang ganap ni Jesus ang Panlimang Utos? Ginawang ganap ni Jesus ang paggalang sa buhay ng tao sa pamamagitan ng: e tuwirang pag-uugnay sa pinakamimithi nito, ang pag-ibig, maging pag-ibig para sa ating mga kaaway, e pagpapalalim at pagpapaalab nito sa pamamagitan ng pagbabawal maging ng pagkagalit na nasa puso, na siyang panloob na pinanggagalingan ng karahasan laban sa kapwa.

KABANATA 19 Paggalang sa Kasarian ng Tao

Sumagot si Jesus, “Hindi pa ba ninyo nababasa sa Kasulatan na sa pasimula'y nilalang sila ng Maykapal, lalaki at babae? At sinabi, “Dahil dito, iiwan ng lalaki ang kanyang ama't ina, at magsasama sila ng kanyang asawa: at sila'y magiging

AU TTR

Sinabi ng Diyos, “Hindi mainam na mag-isa ang tao: bibigyan ko siya ng makakasama at makakatulong.” (Gen 2:18)

LU AA

Nilalang ng Diyos ang tao ayon sa kanyang larawan. Lumalang siya ng isang lalaki at isang babae. at sila'y pinagpala. Wika niya, “Magpakarami kayo at punuin ng inyong mga supling ang buong daigdig, at pamahalaan ito...” Pinagmasdan ng Diyos ang lahat niyang ginawa, at lubos siyang nasiyahan. (Gen 1:27-28a, 31)

SE

Sic

308

Er a

1061. Ang unang tanong ng isang bagong ina matapos magluwal ng kanyang anak ay: “Babae bao lalaki?” Ang buhay ng tao ay tinatakan ng kasarian. Nararapat kung gayon, na pagkatapos agad ng Kautusan sa paggalang ng buhay ay isunod yaong nagpapatibay ng angkop na paggalang sa ating kasarian bago pa man talakayin mga panlipunang panuntunan hinggil sa mga ari-arian at makatotohanang pakikipagtalastasan. Tinatalakay ng Pang-anim at Pang-siyam na mga Utos ang paggalang na ito sa pantaong kasarian sa dalawang larangan: a) sa mga ugnayan ng mga lalaki at babae ayon sa kanilang mga kalagayan sa lipunan (walang asawa o may-asawa), at b) sa mga panloob ng mahalay na pagnanasa ng puso. 1062. Kaloob ng Diyos sa atin ang pantaong kasarian. Nilikha tayo ayon sa larawan ng Diyos bilang “lalaki o babae.” Nakikibahagi tayo sa buhay ng pag-ibig at pagkamalikhain ng Diyos hindi sa malungkot na pag-iisa kundi sa pakikipag-ugnay sa iba sa pamamagitan ng likas nating kasarian. Isang bagay na mabuti ang ating pantaong

ma

PANIMULA

Pa

a

isa.” (Mt 19:4-5)

|

GG

“An

Sa

PAGGALANG

309

SA KASARIAN NG TAO

kasarian sa kabila ng lahat na maling paggamit sa di-tamang pagkaunawa dito. Ito'y ang kapangyarihang kaloob ng Diyos para sa pag-ibig at pagpaparami na matutunan bawat dahan-dahang pagbuo nang buong-ganap sa loob ng ating sarili. Ang tawag sa pangtagasunod ni Kristo ay mamuhay at makisalamuha sa iba sa mga ugnayang pahiwatig. na pisikal mga na angkop at kasarian kanilang sa kapwa, na gumagalang Tatalakayin sa kabanatang ito ang tiyak na pananaw na Kristiyano sa pangunahing ibang katangiang-likas at halaga ng kasarian ng tao at ng pakikipagtalik, kasama ang utos. na pang-siyam at pang-anim ng pagtalakay sa suliranin ng mga kaugnay

KALAGAYAN Pilipinong 1063. Sa buong kapuluan ng Pilipinas ngayon natatangay ang pagKristiyano sa buhawi ng nagbabagong daloy ng ugnayang lalaki-babae at sa malinis ang kinaugali ang naglaho nang unawa sa mismong kasariang likas. Tahimik dating at mayuming “Maria Clara,” na minimithi ng kababaihang Pilipina. Kung ang pinagpugayan ng nakaraang panahon ang pagiging “mayumi, mahinhin, malinis mga ng dulot na hamon mga ang ngayon puso at maganda,” kinakaharap ng Pilipina pampamilbagong pagkakataon sa hanap-buhay, ng mga bagong pangangailangang pang-ekoya at pampamayanan, at ng mga nagbabagong kalagayang panlipunan at mga kausa Kristiyano g alatayan pananamp ng nomiya. Ang tuwirang impluwensiya ay nahaan kasalukuy sa Pilipino mga ng buhay na w-araw pang-ara galiang sekswal sa at mga haluan ng lumalakas na impluwensiya ng mass media: telebisyon, pelikula, seks. sa ngkapan magasin at komiks na lantarang kumakasa NilaDumaranas ang pamilyang Pilipino ng matinding moral na kapinsalaan. mga Ang pamilya. ng a pagkakais ang lansag ng pangangailangang pang-ekonomiya pagng an pamamara na artipisyal ng od magtaguy na mahilig ay kalakaran sa pulitika at aborsyon. aanak, kalakip ang mga imoral na pamamaraan katulad ng pampapabaog aganap ng nagpapal ay pamimili sa mahilig Ang mga pang-aakit mula sa lipunang . kaguluhan na sekswal at layaw sa la dumadaki na “magandang buhay" i ng 1064. Kasabay ng mga pagbabagong ito, tinuligsa ng PCP II ang pananatil asal sa hinggil Pilipino ng ay pamumuh na moral sa yan” “dalawahang pamanta Kristiyano, tungkol sa kasarian at mga ugnayan (PCP II, 582). Mula sa pananaw ng na lubhang nakapipinsala ito sa parehong babae at lalaki. Samantalang inaasahan ang asawa, kanyang sa ito matapat magiging at al, magpakas bago birhen ang Pilipina larawan na kabataang lalaki naman ay walang humpay na hinuhubog ng salungat na rin Tinuligsa lalaki.” na “tunay pagiging ng pagiging “macho” na siyang kahulugan ng na gap tinatang na Kerida” ng “sistema ang Plenaryo ng Dokumento ng Konsilyo

lipunan (PCP II, 587-89).

kababai1065. Bilang tugon, pakay ng kasalukuyang kilusang “pagpapalaya sa katarungan at kawalang ng ito ng kalagaya sa an kababaih ang palayain ang han”

pambubusabos na nagkakait sa kanila ng kanilang tunay na dangal. Ngunit nahuhu-

310

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5I KRISTO, ANG ATING DAAN

log ang ilang nagtataguyod sa kababaihan sa patibong ng paghahanap ng pagkakapantay-pantay sa pamamagitan ng paggigiit ng kagayang malaswang sekswal na kapabayaan tulad ng “machong” lalaki. Sa gayon, ito'y nagiging daan sa isa ring anyo ng pang-aalipin at panggagamit sa babae na malinaw na nakikita sa palasak na malalaswang panoorin at prostitusyon sa lipunan.

PAGLALAHAD Il. Ang Pang-anim na Utos 1066. Waring payak at tahasan ang pang-anim na Utos, “Huwag kayong mangangalunya” (Exo 20:14, Deut 5:17). Pinagbabawalan nito ang mga taong mayasawa na makipagtalik sa iba maliban sa kanilang asawa. Ngunit para sa mga sinaunang Israelita, ang kahalagahan ng Utos na ito ay higit na panlipunan kaysa sekswal. Nilalayon nitong pangalagaan ang pamilya, ang pangunahing sangkap ng lipunan. Tuwirang tinitingnan ang pamilya at pag-aasawa sa pananaw ng dalawang kasaysayan ng paglikha sa aklat ng Genesis. Nilikha ng Diyos ang tao na lalaki at babae upang hindi mag-isa ang lalaki (Tingnan Gen 2:18) at upang magparami at punuin ang daigdig (Tingnan Gen 1:27-28). Samakatuwid, ang kasarian ay para sa kaganapang pantao at pagpaparami ng lahi. Kaya, bagamat nakatuon sa tiyak na ugnayan ng pag-aasawa, may kinalaman ang pang-anim na utos sa pinakabalangkas ng pantaong sekswalidad, sa buong larangan ng ugnayang lalaki-babae, at sa ating pangkalahatang tawag sa pagmamahal at pakikipag-isa (Tingnan CCC, 2331). 1067. Sa gayon, ginambala ang Pang-anim na Utos, sa daloy ng kasaysayan, ng mga kalagayang pang-kultura at mga di-matuwid na kuru-kuro na nagpalabo sa tunay nitong layunin. Una, may sinaunang baluktot 'na paniniwala sa pag-aasawa na nagtuturing sa asawang babae bilang “ari-arian” ng asawang lalaki. Ang dalawahang pamantayan ng moral na pamumuhay na talamak sa lipunang Pilipino sa kasalukuyan ay malinaw na pinatototohanan ng sinumang batas: isinasakdal sa kasong pangangalunya ang babaeng may-asawa na nakipagtalik sa sinumang lalaki bukod sa kanyang asawa, ngunit isinasakdal lamang ang lalaking may-asawa kapag siya ay nakipagtalik sa isang babaeng may-asawa rin. 1068. Ikalawa, sa buong

kasaysayan, ang kasarian ng tao ay higit na nakaaakit

ng maraming “pagbabawal,” at mga mapanupil na kaugalian at batas. Sa isang panig, ang mahalay na pagkilos sa lipunan ay malimit na magpasimula, sa kabilang banda ng “poot na di-salig sa Biblia” sa gitna ng “banal” tungkol sa sekswalidad at kasarian. Ikatlo, itong dalawang kalabisan ay nauwi sa pagkakaroon

ng isang maka

na

kaisipang mapanghusga at makabatas tungkol sa sekswalidad. Sa katotohanan, salungat ang mga asal na ito sa tunay na mapagpalayang katangian ng Pang-anim na Utos na nakasalig sa tunay na katangiang-likas ng ating pantaong sekswalidad, at ng pag-aasawa bilang huwaran ng ganap na pakikipag-isa sa

PAGGALANG

SA KASARIAN

NG TAO

311

kapwa. Ngunit ano nga ba itong “tunay na katangiang-likas ng pantaong sekswalidad” mula sa pananaw ng isang Kristiyano?

A. Kristiyanong Pananaw sa Pantaong Sekswalidad 1069. Ang unang kailangang linawin sa bawat Pilipinong Kristiyano ay ang pagkakaiba ng sekswalidad sa pangkalahatang pananaw, at ng pagtatalik. Nilinaw itong mabuti ng NCDP: Naintindihan ngayon ang sekswalidad sa mas ganap at buong pag-unawa kaysa sa nakalipas na sa pagtatalik lamang halos nakatuon. Sa kasalukuyan, binibigyang-kahulugan ng sekswalidad ang isang mahalagang aspeto ng kabuuan ng tao na daan ng pakikipag-ugnay ng tao sa kapwa. Kaya't nasasakop nito ang bawat aspeto ng personal na buhay at kailangang linangin ang lahat ng mga lalaki at babae katulad mismo ng buhay. (NCDP? 287: Tingnan CCC, 2332) 1070. Muling pinagtibay ng Sacred Congregation for Education ang higit na malawak na kahulugang ito ng kasarian: “Batayang sangkap ng pagkatao ang sekswalidad na isa sa mga anyo ng pag-iral, ng pagpapamalas, ng pakikipagtalastasan sa iba, ng pagdama, ng pagpapahayag at ng pagsasabuhay ng pagmamahal sa tao. Samakatuwid isa itong buong bahagi ng pag-unlad ng pagkatao” (Education Guidelines for Human Love, 4). “Sa katotohanan, nasa kasarian kaya tinatanggap ng bawat tao ang mga katangian na, sa antas ng pangkatawan, pangkaisipan at pang-espirituwal, ay humuhubog sa taong iyon sa pagkalalaki o pagkababae at sa ganoong paraan, malawak na inilalagay sa maayos ang pagiging ganap at pakikilahok sa lipunan” (DCSE, I). 1071. Sa katunayan, ang paglikha ang batayan para sa ganitong higit at malawak na pag-unawa sa sekswalidad ng tao. Binubuo ng lalaki at babae ang dalawang paraan ng “pagiging kawangis” ng Diyos at lubos nilang natutupad ang ganitong bokasyon hindi lang bilang nag-iisang tao kundi bilang mag-asawa, na mga pamayanan ng pagmamahalan (Tingnan EGHL, 26). Ang unang bunga ng batayang katotohanang ito ng paglikha ay “sa paglikha ng lahat ng tao [bilang] “lalaki at babae" binigyan ng Diyos ang lalaki at babae ng magkapantay na personal na dangal. Pinagkalooban sila ng mga di-maikakait na mga karapatan at tungkulin na naaangkop sa tao” (FC, 22: Tingnan CCC, 2335). Mahigpit na tinutulan ng PCP II ang “lahat ng anyo ng di-pantay na pakikitungo at pagsasamantala sa kababaihan” at binigyang-diin “ang lumalawak na kamalayan sa kanilang dangal at pagkakapantay sa mga kalalakihan” (PCP II, 387). Kung kaya't para sa mga Pilipinong Kristiyano ang batayang pagkakapantay ng lalaki at babae na nakaugat sa paglikha ng Diyos ay ang matatag na saligan para sa isang tunay na Kristiyanong pananaw sa sekswalidad at sa pag-aasawa. . 4072. Subalit ang pagkakapantay na ito bilang mga tao ay hindi nangangahulugan ng anumang kawalan ng pagkakaiba ng kasarian na hindi kumikilala sa pagkabukod-tangi ng mga kasarian. Sa halip ang ikalawang bunga ng malikhaing pagkilos ng Diyos ay parehong magkaiba at magkatuwang ang lalaki at babae sa pamamagi-

312

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO, ANG ATING DAAN

tan ng kanilang magkaibang sekswalidad, hindi lamang sa kanilang pisikal at biolo. hikal na pag-iral, kundi hanggang sa kailaliman ng kanilang moral at espirituwal na pag-iral (Tingnan CCC, 2333). Ang pagiging magkatuwang na ito ang saligan para sa ikatlong bunga: tinatawag ang lalaki at babae na maghandog ng sarili sa isa't isa, sa isang pagtutugunan (Tingnan EGHL, 24). Sa pamamagitan ng ating sekswalidad tinatawag tayong mamuhay sa isang ugnayang positibo at magkatuwang kasama ang isa't isa. “Ang tambalan ng lalaki at babae ay bumubuo ng unang anyo ng pakikipag-isa sa pagitan ng mga tao” (GS, 12), at bumubuo ng pangunahing anyo ng ating pagiging kapwa-ka-

lahi.

1073. Sa konkretong paraan, kung gayon: isang kapangyarihang nag-uugnay ang ating sekswalidad na sa pamamagitan nito'y maipamamalas natin ang ating

pang-unawa, pagiging maalab, pagiging bukas at pagkahabag sa iba. Kung kaya ang

ikaapat na bunga ay ang sekswalidad na para sa pag-ibig---maging ito man ay pagibig para sa may-asawa o wala (tingnan NCDP, 287). Iminumulat ang sekswalidad ng bawat lalaki at babae tungo sa usapang tao-sa-tao, na tumutulong sa kanilang buong pag-unlad sa pamamagitan ng pagbukas ng sarili sa handog ng sarili sa pagmamahalan. Tunay na makatao ang sekswalidad na iminulat, itinaas at binubuo sa pamamagitan ng pag-ibig. Inihanda sa pamamagitan ng pag-unlad sa larangang pangkatawan at pag-iisip, lumalago ang sekswalidad nang maayos at nararating sa ganap na diwa kasama ang pag-unlad ng damdamin na nagpapakita mismo ng isang dalisay na pagibig at sa pag-aalay ng ganap na alay ng sarili (Tingnan EGHL, 6). 1074. Nilinang ito ni Juan Pablo II sa Familiaris Consortio sa pamamagitan ng tuwirang pag-ugnay ng paglikha sa pag-ibig. Sapagkat ang pag-ibig ang susi sa: 1) Diyos, ang personal at mapagmahal na Manlilikha 2) Kanyang mapaglikhang gawa sa pamamagitan ng pag-ibig, at 3) ang mga taong nilikha na Kanyang kawangis bilang

lalaki at babae para sa pag-ibig.

Ang Diyos ay Pag-ibig at sa Kanyang sarili namumuhay siya sa misteryo ng personal na mapagmahal na pakikipagkaisa. Nilikha niya ang sangkatauhan na kawangis niya sa pamamagitan ng pag-ibig at kasabay nito'y para sa pag-ibig... Kinintal ng Diyos sa pagkatao ng lalaki at babae ang tawag, at sa gayo'y ang kakayahan at pananagutang kaakibat ng pag-ibig at pagkakaisa. (FC, 11) 1075. Ngunit umiiral ang buhay-damdamin na angkop sa bawat kasarian ayon sa paraang natatangi at magkakaibang estado sa buhay. Ang mga ito ay: 1) mag-asawang ugnayan ng mga kasal na: 2) itinalagang di-pag-aasawa na kusang pinili para sa Kaharian ng Diyos: 3) mga kabataang Kristiyanong bago pinili ng mga laykong mananampalataya (Tingnan EGHL, 33). Ngunit sa bawat pagkakataon, tinatawag ang bawat isa sa atin, lalaki man o babae, sa isang buhay ng pagmamahal na nagpapadaloy sa biyaya ng ating sekswalidad at ng mga kapangyarihan nito tungo sa mga ugnayang positibo at nagtataguyod. Nagtatatag ang mga ganitong ugnayan sa mga

Ni o

PI

PAGGALANG

SA KASARIAN NG TAO

313

tao ay tinatawag at natutupamayanan na nakabubuti kung saan ang lahat ng mga kakanyahan sa pamamagitan ng lungan upang ipahayag ang kanilang personal na g katauhan. mismon kanila sa kanilang sekswalidad na nakalangkap

B. Ang Pananaw ayon sa Banal na Kasulatan lidad at pag-aasawa ay iti1076. Ang ganitong Kristiyanong pananaw ng sekswa sa kaugnayan ng Diyos sa tungkol nataguyod at nililinang ng pagsasalaysay sa Biblia ayan ng Kaligtasan. kasays ng gitan pamama sa Pinili” Israel, ang kanyang “Bayang g paglikha nang “kapwa sila Una, naroon ang kawalang-malay na dulot ng naunan na

pumasok ang kasalanan hubad, gayunma'y hindi sila nahihiya” (Gen 2:25). Ngunit at sa bawat isa. Ang relasDiyos sa awa mag-as ng n kaguluhan sa relasyo

nagdulot ng s na nagiging isang lakas na nagyong sekswal, bagamat nanatiling mabuti ay madala sa kaibahan ng kabilang kasaligaya ng hihiwalay sa kanila. Sa halip na makadama asa ng pag-angkin (Tingpagnan iling makasar ng nas nakara rian, ang mga kasama ay na pagbibigay ng saripalad nan Gen 3:16). Mula sa likas na kapangyarihan ng bukassa mga tukso ng bukas g nagigin ay sekswal li sa tunay na pag-ibig, ang pagnanasang sarili. sa tro nakasen uhang pagtalikod sa sarili sa kamund ang Tipan sa Diyos bilang 1077. Sa kabila ng matinding pagtatakwil ng Matand Yahweh at ang Israel ay nakaguisang umiiral na may kasarian, ang kasunduan ni nasa lakas, lalim at katapatan gulat na inilarawan sa anyong kasalanan. Ang diin ay ay magiging aking asawa “Ikaw Bayan: g Pinilin g ng pag-ibig ni Yahweh sa Kanyan

katarungan, sa matibay magpakailanman, Israel, mabubuklod tayo na katuwiran at kong asawa at makikitapat ng na pagmamahalan, at sa kaawaan. Ikaw ay magigi wad ng Diyos ang pinata rito, pa Bukod ). 2:19-20 lala mo ako, ang Panginoon” (Os

t na asawa at nangakong tutuIsrael nang mapatunayang hindi ito naging matapa busin ito: iyo, siya ang MakapangSapagkat ang iyong naging kasintaha'y ang maylikha sa kasal, iniwan ng bagong g babaen ay mo yarihang Panginoon... ang katulad on... sanPangino ng muli kang asawa, batbat ng kalungkutan. Ngunit tinawag kitang muli g, pag-ibi kong tapat sa dahil ngunit an iniwan daling panahon kita'y pagmakong tapat ang iyo sa ama kukupkupin... habang panahon kong ipadar (Isa 54:5-8) mahal. Iyan ang sabi ng Panginoon na nagligtas sa iyo. lahat ng mga detalyadong 1078. Sa Bagong Tipan, hindi inalintana ni Jesus ang idad at pag-aasawa. Sa sekswal sa hinggil Torah kautusan at mga pinagbabawal ng gang dangal at pagpapahalahalip, pinagtuunan niya ng pansin ang kanilang mahala na mabitag si Jesus sa eskriba at ga bilang nilikha ng Diyos. Sinikap ng mga Pariseo babaeng nakikiapid. ang batuhin os nag-uut na pagtatakwil sa mga batas ni Moises at mapanghusgang pagsunod Ngunit inilantad ni Jesus ang kanilang mapagkunwari pag-ibig, iminulat ni Jesus ng ng batas. Sa isang pagpapamalas ng tunay na maawai anan habang

pagkamakasal ang mga “matatanda” sa pagkamatay sa kanilang sariling 11).

Jn 7:53-8, inilalayo niya ang babae sa kasalanan nito (Tingnan sa diborsyo, inulit ni Jesus ang l tungko Pariseo mga ng siya Muli, nang tanungin

314

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO-.-5/ KRISTO, ANG ATING DAAN

naunang pakahulugan ng kanyang ama at ina upang (Gen 2:24). Kaya hindi na paghiwalayin ng tao” (Mt

Manlilikha tungkol sa sekswalidad ”...iiwan ng lalaki ang sumama sa kanyang asawa, sapagkat sila'y nagiging isa” sila dalawa kundi isa. “Ang pinagsama ng Diyos ay huwag 19:6).

1079. Ginamit ni San Pablo ang teksto ring ito (Gen 2:24) upang ituro na nagka. roon ng bagong kahulugan ang Kristiyanong kasal. Sinasagisag nito ang matalik na ugnayan ng pag-ibig ni Jesus at ng Simbahan “Mga lalaki, ibigin ninyo ang inyuinyong asawa, gaya ng pag-ibig ni Kristo sa simbahan. Inihandog miya ang kanyang buhay para rito... Isang dakilang katotohanan ang inihahayag mito--ang kaugnayan ni Kristo sa Simbahan ang tinutukoy ko. Subalit ito'y tinutukoy rin sa bawat isa sa

inyo: mga lalaki, mahalin ninyo ang inyu-inyong asawa” (Ef 5:25, 32: 33), Ipinagmalaki mismo ni Pablo sa mga taga Corinto: “Tulad kayo ng isang malinis na dala-

gang ipinakipagtipan ko sa isang lalaki, kay Kristo” (2 Cor 11:2). Matatag na nakasalig ang larawan ng Kristiyanong kasal ayon kay San Pablo sa paniniwalang ang ating mga katawan ay mga kaanib ni Kristo. Ngunit ang nakikipag-isa sa Panginoon ay kaisa niya sa Espiritu.... Hindi ba ninyo alam na ang inyong katawan ang templo ng Espiritu Santo na nasa inyo at tinanggap niya mula sa Diyos? Ang inyong katawan ay hindi talagang inyo kundi sa Diyos, binili niya kayo sa malaking halaga. Kaya't gamitin ninyo ang inyong katawan upang maparangalan ang Diyos. (1 Cor 6:17-20) K. Ang Tinubos na Sekswalidad

1080. Sa pagbabayad ni Jesus para sa ating katubusan, hinangad niya, una sa lahat, na maibalik ang mga relasyong pantao ayon sa layon ng Diyos bago ito binaluktot at sinira ng kasalanang-mana. Ang pagpapanumbalik na ito'y hindi lamang sa ating ugnayan sa Diyos, kundi lalo na sa mga ugnayan ng mga lalaki at babae sa loob ng pamayanan at sa pamilya. Sa pamamagitan ng salita at gawa, inihayag ni Jesus ang tunay na katangiang-likas ng ating pantaong sekswalidad at ng pag-aasawa. At higit na mahalaga, sa pamamagitan ng kanya mismong pagkabuhay-na-mag-uli, tinubos ni Jesus ang ating buong-katauhan, sampu ng ating mga kinagawian, kapangyarihan at ugnayan, kasama na ang ating sekswalidad. 1081. Ibinuklod sa pamamagitan ng Binyagsa Muling Nabuhay na Kristo, alam ng Kristiyano na naging buhay at naging dalisay din ang kanyang katawan sa pamamagitan ng Espiritu na ipinababatid ni Jesus. Ang pananampalataya sa misteryo ng Muling Nabuhay na Kristo, na nagiging tunay at pinagpapatuloy, sa pamamagitan ng kanyang Espiritu, sa mananampalataya ang Misteryong Pampaskuwa ay naghahayag sa mananampalataya ng tawag ng muling-pagkabuhay ng laman, na inihasik na, salamat sa Espiritung nananatili sa mga matuwid, bilang pangako at binhi ng ganap at tiyak na muling pagkabuhay. (EGHL, 43) 1082. Kasama ng pakikipagkasundo ng Israel kay Yahweh ang mag-anak at bayan. Kaya para sa mga Kristiyano ngayon, ang ugnayang pang-mag-asawa sa pagitan ng

NAN DADALO QNG ANON O NAN AA

PAGGALANG

SA KASARIAN NG TAO

315

sa pagiasawang lalaki at asawang babae at ang buong larangan ng relasyong pantao ng tulong sa Kristo ni biyaya na s tumutubo ng tan ng lalaki at babae ay sinaklaw Diyos. ng Kaharian sa bahagi ng mahalaga isang ng bumubuo at kanyang Espiritu, 1083. Nilinaw ng Vaticano II ang mapangtubos na kapangyarihang ito ng pag-ibig

ni Kristo: a al Sumasanib sa banal na pag-ibig ang tunay na pagmamahalan ng mag-asaw ng at Kristo ni ihan kapangyar na bos mapangtu ng ito itinuon at pinagyayaman sa mapangligtas na pagkilos ng Simbahan. Kaya mabisang nagagabayan patungo gampanin dakilang kanilang sa sila an tinutulung at a mag-asaw mga Diyos ang bilang mga ama at ina. (GS 48) mga 1084. Sa gayon, hindi lamang mga biolohikal na katotohanan para sa pag-ibig ng ibago pagpapan sa halip, Sa wa. pag-aasa at Kristiyano ang sekswalidad ay tunay na ng Diyos sa pamamagitan ni Kristo Jesus sa Espiritu Santo, ang mga ito pag-ibig, sa para kalagayan personal na kapangyarihan at isang walang hanggang ng misliwanag “Sa lumilikha. at ling nagpapaga lad, isang pag-ibig na nagpapaun maunawaan upang bokasyon isang ay atin sa para ad sekswalid ang Kristo, ni teryo (EGHL, 30). ang pag-ibig ng Espiritu Santo na ikinintal sa puso ng mga tinubos” tan ng pamamagi 1085. Sa gayon, kapag tiningnan ang Pang-anim na Utos sa anakapagp totoong Kristo, na mga mata ng pananampalataya sa Muling-Nabuhay Ang atin. sa ang humahadl na halip sa ipin” “pang-aal palaya ito mula sa dalawang pagbabauna ay ang pang-aalipin ng nagmamalinis na asal at mga di-makatuwirang na pinan” “kahalaya ng pin pang-aali wal tungkol sa sekswalidad. Ang ikalawa ay ang

lalaganap ng tinaguriang “bagong moral na pamumuhay” na dumadakila sa pananda-

at moral na liang sekswal na pakikipagtalik habang tumatanggi sa paninindigan sa karangak yumuyura sapilitang sa at tungkulin. Sa pagtatakwil ng pangangalunya ng paredangal na personal ang Utos ng anggol ipinagtat na lan ng kasarian, malinaw laban sa tan pananagu ng panlipuna kanilang ang a ipinaalal at babae, at lalaki hong iskandalong idudulot sa mga kabataan (Tingnan CCC, 2353, 2356). pananaw sa Sa pagbuwag ng dalawang pang-aalipin, inilalahad ng Kristiyanong na walang buhay ng kalayaan na sekswalidad at pag-aasawa ang dangal at tunay mabunga. at kaaya-aya , kaganapan nagbigaytotoong asawa at may-asawa na at 1086. Para sa mga may-asawa, hinihikayat ng Kautusan ang isang malaya y bambuha pang-ha na ugnayan mang pinagsa sa n mapananagutang katapata lalaki at (Tingnan CCC, 2364-65). Nangangahulugan ito, una, ng pagsasama ng isang at kumtotoo isang a buhay--n na isang babae sa kaganapan ng kanilang personal perisang ng ito hulugan nanganga Ikalawa, antas. ng pletong pakikipag-isa sa lahat tama na ang naman Kaya li.” “mananati ugnayang na maliw di-nagma at manente estadong ito buong pagbibigay ng sarili sa sekswal na pakikipagtalik, ay ilan para sa sa ganiDahil pag-ibig. na personal ng tipan teng ng pag-aasawa bilang permanen tunay na nagiging at n kahuluga na ganap ng oon nagkakar lamang -isa pakikipag tong makatao at mapaglikha ang sekswal na ugnayan.

1087. Ang mabigat na pasaning bunga ng pakikiapid at ng diborsiyo ay madalas pinagtatakpan ng mga katagang tulad ng “may kinakasama siya.” Sa katotohanan, ang pakikiapid ay lubhang nakakasakit sa buhay at pagkatao ng bawat mag-asawang kasangkot, kasama na ang sambayanan. Nabibigo ang mga paninindigan, lumilitaw ang mga pagdududa at galit, naipagkakanulo ang sariling pagtitiwala, nasisira ang mga ugnayan, nalalagay sa panganib ang mga anak at humihina ang buong pagkapwang bahagi ng pamayanan (Tingnan CCC, 2380-86), 1088. Sa kabila ng lahat ng propagandang umuuri ng kasarian sa mass media, hindi matatagpuan ang tunay na kalayaan at pag-ibig ng tao sa higit sa isa, pakiki. pagtalik sa kapamilya, at walang paninindigang pagsasama (“living-in”), inilalayo tayo ng Utos mula sa ganitong mali at nakakasirang pagsisikap na matugunan ang ating paghahangad sa tunay na pag-ibig at pakikipag-isa (Tingnan CCC, 2387-90), Ngunit palaging nasa isip ni Kristo ang ating mga kahinaan, bilang tao at ang maraming mga tuksong patuloy na dumadaluhong sa atin. Laging nariyan ang grasya niya. Ang katapatan ng Diyos ay matatag sa kanyang Tipan at kasama rito ang ating mga pantaong tipanan at sa kanila lamang natin matatagpuan ang tunay na kalayaan at pag-ibig bilang tao. ll. Ang Pang-Siyam na Utos 1089. Ang “Huwag ninyong pag-iimbutan ang asawa ng iyong kapwa” (Ex 20:17) ang kumukumpleto sa Pang-anim na Utos, sa pamamagitan ng pagtukoy sa malalim na ugat at pinagmumulan ng mga kaguluhan ng laman: ang kasakiman ng puso “sapagkat, sa puso nanggagaling ang masasamang isipan--pagpatay, pangangalunya, pakikiapid, pagnanakaw, pagsaksi sa kasinungalingan at paninirang-puri. Ang mga ito ang nagpaparumi sa tao” (Mt 15:19-20). Ang kasakimang ito ang ginamit ng tusong ahas sa pagtukso kay Eba: “kayo'y magiging parang Diyos” (Gen 3:5), na nagbunga ng pagkawala ng kanilang kawalang-malay. Ang inggit ni Cain ang nagdala sa kanya sa poot at pagpatay ng kanyang kapatid na si Abel (Tingnan Gen 4:4-8), Ang pagnanasa ni David kay Bathsheba (Tingnan 2 Sam 11) ang nagdala sa piniling hari ng Juda upang magbalak ng masama at pumatay. 1090. Ganito ang naging hanay ng pangyayari sa paglipas ng panahon: ang kasakiman ng tao ang nagiging radikal na pinagmumulan ng kasalanan na naglalayo sa atin sa Diyos at sa ating kapwa. Tatlong kinaugaliang anyo ang tinutukoy sa malimit gamiting teksto ni San Juan. “Sapagkat ang lahat ng nasa sanlibutan--ang nakapupukaw sa masamang pita ng laman, ang mga nakatutukso sa paningin, at ang karangyaan sa buhay---ay hindi nagmumula sa Ama kundi sa sanlibutan” (1 Jn 2:16, Tingnan

CCC, 2514),

1091, Totoo nga na itinatakwil din ng Pang-siyam na Utos ang mga bunga ng ganitong pagnanasa, pati na ang maayos na kasakiman na nakikita ngayon sa Pilipina sa lipunang mahilig sa pamimili at umuuri ng kasarian. Tinatawagan tayo upang kilalanin ang ating matinding pagnanasa sa mga ari-arian at kapangyarihan, at upang

mar

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO-SI KRISTO, ANG ATING DAAN

a

316

PAGGALANG

SA KASARIAN NG TAO

317

mangahas tayong maglakbay sa isang “Exodo” na palayo sa “mga bunga ng pita ng Ehipto,” ang bahay ng pagkaalipin, tungo sa paglaya ng paggalang at pakikipagkai“Isang sa sa isa't isa. Maaari nating dasalin ang salmo ng pagisisi ni Haring David:

pusong tapat sa aki'y likhain, bigyan mo, O Diyos, ng bagong damdamin” (Sal 51:10).

Bun1092. Ginawang ganap ni Kristo ang turong ito sa kanyang Pangaral sa makikang “Huwag tao, mga sa iniutos dok: “Narinig ninyong sinabi na noong una'y mahakiapid: Ngunit ngayo'y sinasabi ko sa inyo: ang isip niya'y nakiapid nang may iyon” (Mt lay na pagnanasa sa isang babae, sa isip niya'y nakiapid na siya sa babaing

5:27-28). Upang ipakita kung gaano ito kahalaga, idinagdag ni Jesus: “Kung ang

(Mt mata mo ang siyang nagiging sanhi ng iyong pagkakasala, dukutin mo at itapon” alataya, 5:29). Ganito rin ang itinagubilin ni San Pablo sa kanyang mga mananamp unya, “Kaya't dapat nang mawala sa inyo ang mga pitang makalaman: pangangal Isinulat 3:5). (Col usan” diyus-diy sa pagsamba ng simbuyo na kahalayan, mahalay at ng niya sa mga taga-Efeso: “Alam ninyo na walang bahagi sa kaharian ni Kristo ay pag-imbot ang (sapagkat bot mapag-im o Diyos ang taong mapakiapid, mahalay 5:5). (Ef usan)” diyus-diy pagsamba sa

A. Ang Kabutihang-Asal ng Kalinisan ng Buhay 1093. Matitiyak na ang kinakailangan ay ang kalinisan ng buhay o ang kabutihang-asal ng kalinisan. Ang lahat ng Kristiyano ay may bokasyon sa kalinisan seks(Tingnan CCC, 2348). Ang kalinisan ay tumutukoy sa kaaya-ayang kabuuan ng kaayuna panloob isang ng atin sa ito walidad ng tao sa kanyang sarili. Lumilikha at san at kaisahan ng katawan at espiritu na saligan ng ating karangalan bilang tao ni sa ating pagbibigay ng sarili sa pag-ibig (Tingnan CCC, 2337-47). Tulad ng isinulat magkayo'y na Diyos ng “Ibig onika: San Pablo sa minamahal niyang mga taga-Tesal ng pakabanal at lumayo sa kahalayan. Dapat maging banal at marangal ang layunin tulad sinuman sa kanyang pag-aasawa, at hindi pagsunod lamang sa pita ng laman,

ng inaasal ng mga taong hindi nakakikilala sa Diyos” (1 Tes 4:3-5).

1094. Tinatanggap na isang mahirap na kabutihang-asal ay kalinisan ng buhay, ngunit hindi rin ito isang hanay lamang ng mga ipinagbabawal na katulad ng ipinapalagay ng iba. Sinulat ni Juan Pablo Il: Sa pananaw ng Kristiyano ang kalinisan ng buhay ay hindi tanda ng pagkitakuh sa pantaong sekswalidad o kawalan ng paggalang dito: sa halip, tanda ito ng espirituwal na lakas na may kakayahang ipagtanggol ang pag-ibig sa panganib ng pagkamakasarili at kapusukan, at pag-ibayuhin ito tungo sa isang ganap na katuparan. (FC, 33) 1095. Ang kalinisan ng buhay ay patungkol sa ating mga panlabas na gawa ngunit nagpapahayag ito ng panloob na “pagnanasa ng ating mga puso.” Sa pinakaugat na nito, ang kalinisan ng puso ay isang positibong kapangyarihan para sa tunay na makataong kalayaan at pag-ibig, at hindi isang mapaniil na pagtatatwa sa tunay Mapalad, na Ikaanim sa ito Ipinahayag halaga at pagsasabuhay ng ating kasarianan.

318

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S5/ KRISTO, ANG ATING DAAN

“Mapalad ang mga malinis na puso sapagkat makikita nila ang Diyos” (Mt 5:8), Itinuturo ng “malinis ang puso” yaong mga nagtatalaga ng kanilang mga puso, katawan at isip tungo sa Diyos, sa diwa ng kawang gawa, o kalinisan ng puso (Tingnan 2 Tim 2:22), sa kalinisan ng buhay o kalinisan ng katawan (Tingnan Col 3:5): at sa “orthology” o kalinisan sa pananampalataya (Tingnan 2 Tim 2:6). Nilagom ito ni San Pablo: “ang layunin... ay pabukalin ang pag-ibig buhat sa pusong dalisay, malinis na budhi, at pananampalataya” (1 Tim 1:5). 1096. Sa kabila ng masamang lathalain at kabantugan, kahit sa maraming mga Pilipinong Kristiyano, ang kalinisan ng buhay o kadalisayan ng puso ay nagsasagawa ng pangunahing tungkulin sa pang-araw-araw na proseso ng pagiging ganap tungo sa pagsunod kay Kristo. Inilalagay sa ayos ng kalinisan ng buhay ang ating mga sekswal na pagnanasa, kung paanong ang pagsasabi ng katotohanan ay naglalagay sa ayos sa ating pananalita. Nangangahulugan ito na pinapadaloy nito ang ating mga sekswal na lakas tungo sa isang positibo, at sumasang-ayong paglilingkod ng pag-ibig, at pagpapaunlad ng buhay. Tungo sa layuning ito, itinatakda ng kalinisan ng buhay ang mga hangganan ng ating mga asal kung saan ang bugso ng damdamin ay magabayan upang maghatol ito ng galak at kapayapaan, at hindi paghihirap, panunurot ng budhi at pagkabigo ng puso. Kaya hinihingi ng kalinisan ng puso na magkaroon tayo ng pagpipigil ng sarili upang mapaglabanan ang mga tukso at hamon na nakakaharap sa araw-araw na buhay ng sambayanan. Ang ganitong pagpipigil sa sarili ay kinapapalooban ng magandang bahagi ng ibig ipakahulugan ng paglaki tungo sa pagiging ganap at mapanagutang mga lalaki at babae at mga alagad ni Jesu-Kristo, 1097. Kung gayon, ang kalinisan ng buhay ay maaaring maging isang mahalaga at matimbang na salik sa Kristiyanong “paglaki.” Ang pagpipigil-sa-sarili na nilinang ng isang malinis na puso ay nagpapalaya sa atin mula sa makasariling pagbibigay halaga sa sarili at nagbubukas sa atin tungo sa malalim na pagkaunawa sa ating pangangailangan sa iba. Kahit na matugunan natin ang pangangailangang ito sa pamamagitan ng pag-aasawa o sa pananatiling walang asawa, hindi nagbabago ang pangunahing katotohanan: malinaw na sinasabi ng ating sekswalidad na hindi tayo buo kung wala ang kapwa. Ang paglaki tungo sa pagiging ganap na lalaki o babae ay nangangahulugan ng matutong gumalang at linangin ang mga positibong pakikitungo sa kapwa. Kaya hinikayat ni San Pablo ang mga taga-Galacia: “Samantalahin natin ang lahat ng kapatid sa pananampalataya” (Gal 6:10). Sinasaktan natin ang katawan ni Kristo kung hindi natin pagsusumikapang makamit ang kabutihan ng iba. Ang igalang at itaguyod ang mga pakikiugnay sa iba ay nangangahulugan ng pagkukusang magsakripisyo ng ating panahon at mga sarili para sa kapwa, palakasin ang loob nila at tulungan sila kung makakaya natin. 1098. Ang paglaki tungo sa ganap na pagkatao ay kinapapalooban ng pagwawari. Natututo tayong magsabi ng “oo” sa isang pagkakataon para sa positibong pag-unlad at higit na ganap na pakikipag-ugnayan at magsabi ng tiyak na “hindi” sa mga madilim na udyok na nasa sa ating mga marupok na kahinaan. Kaakibat ng pagiging ganap

PAGGALANG

SA KASARIAN

NG TAO

319

na lalaki o babae ang kakayahang mapagwari ang totoo, tunay na pag-ibig mula sa huwad na pagkabighani, udyok ng damdamin, 0 simpleng pagnanasa. Ang Kristiyanong kalinisan ng puso, na pinapalakas at sinusuportahan ng isang marubdob na buhay na pinalalakas ng mga sakramento at panalangin ay nakatutulong nang malaki sa pagwawaring ito. Nangyayari ang pagwawaring ito sa pamamagitan ng pagiging payak nito, ang higit na malinaw na pag-unawa nito at katatagan ng loob, at ang tunay na pagkabukas nito sa iba bilang biyaya. B. Edukasyon para sa Kalinisan ng buhay

1099. Ngunit upang maabot ang lubos na pagkaunawa sa kahalagahan ng sekswalidad mahalaga ang edukasyon tungkol sa kalinisan ng buhay dahil ito ang kabutihang-asal. Lumilinang ito sa totoong pagiging maunlad ng tao na nagbibigay sa kanya ng kakayahang igalang at itaguyod “ang kahulugang pangkasal" ng katawan.... Bunga ng biyaya ng Diyos at ng ating pakikipagtulungan, ipinagbubunsod ng kalinisan ng buhay ang magkaibang sangkap ng ating pagkatao, at upang malampasan ang kahinaan ng katangiang-likas ng tao, na tinatakan tayo ng kasalanan, upang makasunod ang bawat tao sa bokasyon na tawag sa kanya ng Diyos. (EGHL, 18) 1100. Ang motibasyon ang pinakamahalagang salik sa edukasyon at pagsasabuhay ng kalinisan ng buhay. Nangangahulugan ito ng pagbibigay-halaga sa ating guniguni na siyang susi sa pagpukaw o pagtitimpi sa pagnanasang sekswal ng tao. Nangangahulugan ito ng pagtutuon ng pansin sa pagpapahalaga ng ating sekswalidad na nakaugat sa mga moral na pamantayan--mga pagpapahalagang tulad ng: personal na pag-unlad sa mapagkapwang pakikipag-usap at paghahandog ng sarili sa pagmamahal, malikhaing ibubunga at ang pagsasalin ng buhay ng tao. Kapag kinikilala ang mga pagpapahalagang ito, saka lamang mabisang maituturo ang personal na pananagutan sa pagtitimpi ng ating sekswalidad. 1101. Partikular na hinihikayat ang mga guro na huwag ihiwalay ang kaalaman sa katugmang mga pagpapahalaga, na nagbibigay ng diwa at pagtanaw sa kaalamang pangkatawan, pang-isip at panlipunan. Sa gayon, kapag inilalahad ang mga moral na pamantayan, importanteng ipakita nila ang dahilan ng kanilang pag-iral at halaga. (EGHL, 89) 1102. Mula sa tahasang Kristiyanong pananaw makikita natin na: ang nakapupukaw na edukasyon tungkol sa seks ay kailangang maiugnay sa kabuuan ng tao at igiit ang pagbuo ng mga elementong pangkatawan, pang-isip at pandamdamin, panlipunan at pang-espirituwal. Nagiging higit na mahirap ang pagbubuong ito dahil sa patuloy na pinapasan ng mananampalataya ang bunga ng kasalanan mula pa noong una. Ang tunay na paghubog ay hindi lamang nakatuon sa pagbibigay-kaalaman sa isip. Kailangang bigyan din ng pansin ang kalooban, ang mga nadarama at mga emosyon, al ang mga magandangasal katulad ng kababaang-loob, pagtitimpi, paggalang sa sarili at sa iba, pagiging-bukas sa kapwa tao (EGHIL, 35, Tingnan CCC, 2341, 2521-2 1).

320

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO-51 KRISTO, ANG ATING DAAN

1103. Lalo na para sa mga Pilipino, ang mahabang proseso ng edukasyon sa kali. nisan ng buhay ay nararapat na nakasentro sa pamilya. Ito ay dahil ang kalinisan ng buhay ay para sa pag-ibig. Likas na nagbubukas ito sa pagkakaibigan (Tingnan CCC, 2347). Sa kultura natin sa kasalukuyan, ang pamilya ang una at pinakakaraniwang kapaligiran na kung saan nararanasan ng Pilipino ang mahalin at magmahal. Pinalawak ito ni Juan Pablo Il: Ang edukasyon sa pag-ibig bilang pagbibigay ng sarili ay siya ring napakahalagang dahilan para sa mga magulang na hinirang upang bigyan ang kanilang mga anak ng malinaw na maselang edukasyon sa seks, Nahaharap sa isang kulturang nagpapapababa sa pagpapahalaga sa sekswalidad... sa isang paraang dahop-nadahop sa pamamagitan ng pag-uugnay nito sa katawan at makasariling aliw: ang pang-edukasyong paglilingkod ay kailangang maging pagsasanay na tunay al ganap dahil ang sekswalidad ay nagpapayaman ng buong pagkatao--katawan, mga emosyon at kaluluwa---at nagpapamalas ito ng pinakamalalim nitong kahulugan sa pag-akay sa tao lungo sa pagbibigay ng sarili sa pag-ibig (FC, 37). 1104. Ngunit sa kasawiang-palad, tila mas natututo ang karamihan sa mga kabataang Pilipino tungkol sa seks mula sa kanilang ka-edad, mga barkada at mula sa mass media kaysa sa iba pang pinagmulan. Kaya, kailangang maipamulat sa mga magulang ang kanilang tungkulin na turuan ang kanilang mga anak sa pangunahing Katolikong pananaw sa sekswalidad. Dagdag pa rito, hindi magiging mabisa ang edukasyon tungo sa kalinisan ng buhay sa mga pamilya kung hindi ito itinataguyod at pinayayabong sa paaralan, sa parokya, at sa mga Kristiyanong pamayanan. Kailangang tanggapin ng bawat isa ang kanilang angkop na tungkulin sa pagpapaunlad ng isang malusog na Kristiyanong kapaligiran tungo sa relasyong mapagkapwa at ang kanilang mga angkop na pagpapamalas sa pamamagitan ng katawan. 1105. Sa pagkilos laban sa kaguluhang bunga ng kasalanan, kailangang linangin ang tunay na Kristiyanong pananaw sa sekswalidad hindi lamang sa bawat Kristiyanong Pilipino kundi sa paglilinis ng kasalukuyang kapaligirang panlipunan ng Pilipino (Tingnan CCC, 2344, 2525). Kailangang gamitin ang lahat ng maaaring paraan. Kailangang unti-unting madaig ang malaganap na kamangmangan sa kasalukuyan sa pamamagitan ng isang tunay na mapagbuo at nakaugat sa kulturang programa sa edukasyon ng kalinisan ng buhay ng mga Kristiyano. Kailangang pag-alabin at himukin ang mga Pilipino sa kanilang mga pamilya, lalong-lalo na ang kabataan, na palaguin ang mga kinakailangang Kristiyanong kabutihang-asal ng pagdisiplina ng isip at pandamdam, kahinahunan, kadalisayan ng puso, kababaang-loob, at lalong-lalo na ang “pagpapakumbaba” (Tingnan CCC, 2521-24). 1106. Ang mga programa

ng pamahalaan sa edukasyon

sa tamang

pagpapahala-

ga at moral na pagbabago ay mga magiting na pagsisikap na kumilos tungo sa mga adhikaing ito. Ngunit malinaw na ipinapakita ng ating Kristiyanong pananampalataya, na pinagtibay ng 2,000 taon ng kasaysayang Kristiyano na hindi magiging mabisa ang lahat ng mga ganitong pagsisikap kung walang malalim na pagbabagong espirituwal. Para sa mga Pilipinong Kristiyano, kinapapalooban ito ng pagpapaunlad

PAGGALANG

SA KASARIAN NG TAO

321

ng isang aktibo, personal at pampamayanang buhay-panalangin, pagmamahal sa Eukaristiya, pagtanggap ng sakramento ng Pagbabalik-loob, at debosyon sa Mahal na Birheng Maria at sa iba pang mga santo na nakilala sa pagsasabuhay ng kalinisan. K. Panawagan ng Kadalisayan ng Puso sa Pagpipigil ng Sarili

1107. Dahil ang kalinisan ng buhay o ang kadalisayan ng puso ay nakatuon sa pag-ibig, tahasang patungkol ito sa lahat, anuman ang kanilang estado sa buhay (Tingnan CCC, 2349), mga may-asawa man o at mga taong nag-iisa. Ang kalinisan ng buhay para sa may-asawa ay binubuo ng katapatan sa kanilang sumpaan noong sila'y ikasal, at sa kanilang paggalang at pagpipitagan sa kung anuman ang mabuti at maganda sa kanilang pagsasama. Hinihingi ng kalinisan ng buhay ang pagtitimpi para sa mga nag-iisa sa buhay at mga may-asawa. Para sa dalawang estado, hindi maiiwasang sangkap ng paghubog ng mga mabuting katangian at ng diwa ng pagkakait-sa-sarili ang “maging mas makapangyarihan sa sarili” (Tingnan CCC, 2339). Kailangang-kailangan ang mga kabutihang-asal na ito para sa katatagan at pangkalahatang kabutihan, maging ng mga nag-iisa o ng mag-asawa sa kanilang pagmamahalan sa isa't isa. Para sa mga may-asawa, ang kalinisan sa buhay ang pinakamalakas na pananggalang hindi lamang laban sa pangangalunya kundi laban din sa diborsyo. Parehong nagdadala ng kawalang-kaayusan ang pangangalunya at diborsyo sa pagkakaisa ng mag-anak at ng lipunan, sinisira ang sinumpaan sa kasal na habambuhay na pagbibigay ng sarili sa pagmamahalan. 1108. Tungkol sa pagpipigil ng pagbubuntis, idinidiin ng Simbahan na ang “kasal at ang pinagsamang pag-ibig ng mag-asawa ay itinakda sa pagsusupling at paghubog ng mga anak.” Kaya, habang itinatakwil ang artipisyal na pamamaraan ng pagpipigil ng pagbubuntis at pagpipigil ng panganganak, itinataguyod ng Simbahan ang natural na paraan ng pagpaplano ng pamilya upang tiyakin na ang pagpaparami, pangangalaga at paghubog sa mga bata ay nagaganap sa isang paraang tunay na maka-tao at maka-Kristiyano. Hinihimok ng Vaticano II ang mga magulang na “gampanan ang kanilang mga tungkuling taglay ang makatao at makakristiyanong pananagutan.” “Sa kahuli-hulihan, ang mga magulang mismo ang gagawa ng pagpapasya, sa harap ng Diyos, at sa kanilang Kristiyanong budhi na naliliwanagan ng mga turo ng Simbahan, na nagtitimbang sa materyal at espirituwal na kalagayan ng pana-

hon, gayundin sa kanilang katayuan sa buhay” (GS, 50).

1109. Sa Pilipinas ngayon, ang lumalakas na pagkilos para sa pagpipigil ng paglaki ng populasyon ay nagpasibol sa mga pagkabalisa at himala sa maraming mga Pilipinong Katoliko. Maliwanag na ang walang puknat na pagpaparami ng mga bata o ang pagpapalaki sa mga bata na batay sa sapalaran sa halip na pasiya ay hindi mga mapanagutang paraan ng pagkilos. Ngunit ang suliranin ng populasyon ay hindi Lamang sa pagdami ng tao kundi sa pangangalaga ng pagkatao at sa pagpapabuti ng uri ng buhay ng tao. Hindi lamang ito kinapapalooban ng pagkain, damit at masisilungan kundi kasama rin ang mga espirituwal na kaloob katulad ng budhi at kala-

yaan at moral na karangalan. Hindi kaya kasukdulan ng kahibangan ang sikaping

322

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S! KRISTO, ANG ATING DAAN

matamo ang materyal na kasaganaan na ang kapalit ay karahasang idinulot sa per. sonal na budhi, kalayaan sa pagpapasya, at sa pagsasabuhay ng moral na karangalan? Ang susi sa suliranin ay wala sa mga panlabas na paraan ng pagtitimpi sa pamamagitan ng pagpipigil sa pagbubuntis nang wala sa loob dulot ng kemikal, kundi sa pagpapaunlad at pagkaganap ng panloob na kasanayan sa asal na sekswal ng bawat isa--sa kalinisan at pagtitimpi sa sarili na kinakailangan para sa matatag na pagsasama ng mag-asawa. (Tingnan CBCP's Pastoral Letter on the Population Problem and Family Life, 1973.) 1110, Parehong naipapahayag ang kalinisan sa buhay ng taong walang asawa sa pagiging birhen na pinili para sa Kaharian [ng Diyos] at sa kabanalan ng pag-iisa. Tinatawag din ang taong walang asawa sa pag-ibig, ngunit hindi kaanyo ng mayasawa, kundi sa lakas ng pag-ibig, na likas sa sekswalidad, ng pagbibigay ng sarili sa kapwa. Ang kalinisan sa buhay ng hindi nag-aasawa “ay nagsisikap na makatamo ng lakas at pagpapanibago nito sa pamamagitan ng pananahan ng Espiritu, na nagtuturo sa atin na ibigin ang Ama at ang mga kapatid, ayon sa halimbawa ng Panginoong Jesus” (FGHL 31). Walang puwang sa kalinisang ito ng buhay ang lahat ng pakikipagtalik na sekwal na, ayon sa katangiang-likas nito ay nakatatagpo ng angkop na kahulugan nito sa buhay-mag-asawa lamang. 1111. Nilalabanan din ng kalinisan sa buhay ng may-asawa at ng nag-iisa sa buhay ang paghahanap sa pang-isahang aliw na dulot ng seks sa pamamagitan ng “masturbation” (Tingnan CCC, 2352). May mga epekto ang masalimuot at maselang suliranin na ito para sa kabuuang paglaki ng tao. Ang “masturbation ay isang pangaabuso ng ating mga sekswal na lakas dahil salat ito sa pangunahing ugnayang nauukol sa sekswalidad na itinalaga tungo sa pagkakamit ng pag-ibig na sarili ang ibinibigay at pagbibigay-buhay ayon sa plano ng Diyos. Kalimitan, bunga ito ng kakulangan ng pag-unlad sa pandama, at o isang sintomas ng higit na malalim na suliraning personal, 1112. Kung kaya, habang kinikilala ang tunay na moral na kabigatan ng “masturbation” napakahalaga na tingnan ang mga salik na pang-kaisipan at pandamdamin. Dapat higit na pagtuunan ng pansin ang “puso ng tao sa halip na ang paraang ginawa”. Tinulungan ng kalinisan ng puso yaong mga taong nagugumon sa ugali ng “masturbation” na tingnan ang kanilang mga puso at pagnilayan ang kanilang mga pagpapahalaga at ang mga sinasabing pangangailangan na nagbubunga ng ganoong pagkilos. Para sa mga Kristiyano, hindi naipapalaganap ang Katawan ni Kristo niyong mga bumabaling sa pagkamakasarili at itinatago ang isa sa pinakamahalagang biyaya ng Diyos sa kanila sa halip na ibahagi ito sa iba sa mga mapanagutang pakikipagugnayan sa kapwa. 1113. Ang tamang pag-unawa ng sekswalidad ng tao ay kinapapalooban ng pagkilala sa pagiging heterosekswal bilang pamantayan, habang iginagalang naman ang pagkatao ng may kiling na homosekswal (NCDP, 287). Kinakatawan ng pagiging homosekswal ang mabigat na sagabal tungo sa pag-unlad sa sekswalidad ng tao. Tinuligsa ni San Pablo ang mga homosekswal na gawa ng mga lalaki at mga babae

PAGGALANG

SA KASARIAN NG TAO

323

dibilang kaparusahan ng Diyos sa pagsamba sa mga diyos-diyusan, sa pagsamba sa pagang kailangan Ngunit 1:18-32). Rom (Tingnan pagnanasa tikas na makamundong iingat na ihiwalay ang kalagayan ng may kiling na homosekswal, na hindi maaaring CCC, panagutan ng taong homosekswal, at ang mga gawing homosekswal (Tingnan

2357-59).

1114. Katulad ng lahat, tinatawag ang homosekswal tungo sa kalinisang buhay. ng Itinatakwil ng kalinisan ng buhay ang gawang homosekswal sapagkat nagkukula ng gaya Ngunit, buhay. sa od paglilingk ito sa pagiging bukas na kinakailangan sa tunay ang kinikilala habang tion” “masturba ng dulot song pang-isahang pang-aabu na kabigatang lihis sa moral na pagkiling, mahalaga na saliksikin ang mga salik na nagbubunsod sa pagka-homosekswal ng tao. Kasama sa mga kadahilanang ito, maaaring banggitin ang kawalan ng mapagtaguyod na mga magulang, huwad na edukasasal at yon, kakulangan sa normal na pag-unlad sa larangang sekswal, mga maling gayundin ang paghihikayat ng iba. 1115. Tahasang naninindigan ang kabutihang-asal ng kalinisan ng buhay at kadalisayan ng puso laban sa prostitusyon (pagbebenta ng aliw) at masasamang panonagorin/babasahin (Tingnan CCC 2345-55). Sa kalalagayan ng Pilipinas, parehong katakawalang at so pang-aabu ng papamalas ang mga ito ng sukdulang halimbawa na rungan, at ipinapasa sa mga mahihirap ng mga may-kaya. Sa halip ituring ito isang suliraning pangkasarian, ang dalawa ay malimit bunga lamang ng matinding karalitaan at pagdarahop. Ngunit, pareho silang bumubuo ng di-makatao, makasarili at imoral na paggamit ng sekswalidad na biyaya ng Diyos. sa Ninanakawan ang isang nagbebenta ng aliw ng kanyang dangal bilang tao aliw ng ng makasarili sa para an kasangkap bilang kanya sa pagturing ng an pamamagit ng bumibili. Talagang walang pagtataya, walang pagmamahal, at walang paglilingkod

buhay.

Ipinapalaganap ng masasamang panoorin/babasahin ang malaswa at mahalay sa paraang di-makatao at mapang-abuso. Sa pagtuturing sa mga tao bilang mga pangwalang sekswal na para sa ipinagbabawal na aliw, pinapalitan nito ng makasarili, at tunay ang “Playboy” g babasahin sa tulad na ap paninindigan at mga pangangar g masasaman at on prostitusy ang ap Lumalagan kapwa. sa ugnayan na mapagmahal nalito panoorin/babasahin bilang mga linta sa lipunan na nagkasakit sa buhay at tungkol sa kasarian. na 1116. Paglalagom. Inilalarawan ng Ebanghelyo si Jesus bilang isang tao Nakababae. at lalaki mga ang kasama d sekswalida kanyang sa panatag ganap na ang angat siya sa iba na nagturo na may kapangyarihan, at nagpakita ng di-karaniw kalikasan, ng bagyo mga sa tag nagpapana lakas sa pagpapalayas ng mga demonyo, at gumagawa ng “mga tanda” na humihikayat sa mga tao tungo sa pananampalataya. lalo Sa kabila nito, siya ay malumanay at may kababaang puso, mahabagin sa lahat, mga ang niya Minahal dalahin. mga kanilang sa n na sa mga napapagal at nabibigata ang bata at madaling nakipagkaibigan sa mga lalaki at babae. Kung nakaharap niya wa. pag-uuna at g pagkahaba sekswal na kahinaan ito'y laging may kasamang dakilang

324

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---S/ KRISTO, ANG ATING DAAN

Sa madaling salita, hinipo niya nang malalim ang mga tao, at hinayaan niya ang iba na humipo rin sa kanya. Kaya, tahasang batay kay Jesus na taga-Nazareth, ang ating Panginoon at Tagapagligtas, ang pamantayan ng sekswalidad at pag-aasawa sa mga Kristiyano, Mula sa kanya natututo tayo na ang sekswalidad ay bagay na [patungkol] sa buong katauhan bilang nilikha ng Diyos, at dahil dito kaya ito'y banal. Patungkol ang sekswalidad sa mga ugnayan na nagmumula sa puso, at kaya sa katapusan ay nangangailangan ng pagtataya na umibig at pagbibigay-buhay.

PAGBUBUO 1117, Maliwanag na nakabatay ang Katolikong moral na pamumuhay tungkol sa sekswalidad sa mga doktrina na 1) nilikha ng Diyos ang bawat tao na talagang bilang lalaki o babae na kawangis niya, 2) na paggaling at ginawang-ganap ang ating buong katauhan, kasama ang ating sekswalidad, ng muling nabuhay na Kristo, sa pamamagitan ng 3) Espiritu Santo, na tinanggap mula sa Diyos, at nananahan sa ating mga katawan. Dagdag pa rito, ipinakikita ng doktrina ng kasalanang mana at ang bunga nitong mga pagnanasang lihis sa kabutihan ay nagpapaliwanag kung bakit napakahirap buuin ang ating sariling sekswalidad. Kailangan natin ang ganitong pagbubuo upang makapag-isip at kumilos ng may pananagutan, habang iginagalang ang sekswalidad at pag-aasawa ng iba. Ipinapakita nito ang matinding pangangailangang malinang ang matatag na Kristiyanong kabutihang-asal ng kalinisan sa buhay at kadalisayan ng puso, kayumian at pagtitimpi sa sarili. Ngunit ang batayan at nagbibigay ng inspirasyon para sa ganitong pagsasabuhay ng kabutihang-asal ay manggagaling lamang sa personal na pananalangin at buhay na dulot ng sakramento, lalo na sa pakikipagniig sa Muling Nabuhay na Kristo sa Eukaristiya, ang Sakramento ng kanyang pag-ibig para sa lahat.

MGA TANONG AT MGA SAGOT 1118, Ano ang halaga ng ating sekswalidad? Ang sekswalidad ng tao ay handog ng Diyos sa atin: nilikha tayong lalaki at babae ayon sa kanyang sariling larawan at wangis. Nakikibahagi tayo sa banal na buhay ng pag-ibig at pagkamalikhain hindi sa malungkot na pag-iisa, kundi sa talagang pakikipag-ugnay sa bawat isa sa pamamagitan ng ating mga katangiang-likas na sekswal. 1119. Paano pinangangalagaan ng Pang-anim na Utos ang ating sekswalidad? Ang “hindi ka mangangalunya” ay nagbabawal sa mga taong may-asawa na magkaroon ng ugnayang sekswal kaninuman maliban sa kanilang mga kabiyak. Sa pangangalaga sa pamilya at pag-aasawa, kaakibat ang dalawang layunin nito ng pagpa-

PAGGALANG

SA KASARIAN NG TAO

325

parami at pagiging ganap bilang tao, tinatalakay ng Pang-anim na Utos ang mismong katangiang-likas ng sekswalidad ng tao at ang buong agwat ng mga ugnayang lalakibabae. 1120. Matagumpay ba ang Utos na ito sa pangangalaga sa tunay na halaga ng ating sekswalidad? Ang utos na ito ay napatibayang mabisang tagapagpangalaga laban sa: e tinatawag na “dalawahang pamantayan” ng moral na pamumuhay kung saan ang maaari sa mga lalaki ay hindi maaari sa mga babae, at e ang mahigpit na mga pagbabawal at mapaniil na mga kaugalian na tumitingin sa sekswalidad nang may takot at poot. [Pinangangalagaan ng Pang-anim na Utos ang kahalagahan ng ating sekswalidad kapag umuunlad tayo sa ating kamalayan sa dangal at kagandahan ng sekswalidad ng tao na siyang paraan upang ang mapaglikhang gawa ng Diyos ay magpatuloy ayon sa panahon, kaalinsabay ng isang matatag na diwa na kinapapalooban ng lubhang mahalagang bagay.] 1121. Ano ang Kristiyanong pananaw sa sekswalidad? Itinuturing ang ating sekswalidad bilang isang pangunahing sangkap ng ating pagkatao, isang mabuting bagay na nilikha ng Diyos, na ipinauli sa pamamagitan ng kapangyarihan ni Jesu-Kristo at pinagyaman ng nakakapagligtas na pagkilos ng Simbahan at sa pamamagitan nito'y nakakapasok ang buong pagkatao sa pakikiugnay sa iba. Samakatuwid, ang sekswalidad ay hindi kapareho ng sekswalidad na pakikipagtalik. Kailangang paunlarin ng lahat ng tao ang kanilang sekswalidad na kaloob ng Diyos sa kanila. Ngunit malayang pinipili ng ilan ang hindi pakikipagtalik nang sekswal para sa Kaharian ng Diyos.

1122. Ano ang mga ibubunga ng ganitong pananaw ng sekswalidad? Mula sa ganitong pananaw ng sekswalidad, apat na ibubunga ang kasunod. Ang mga lalaki at mga babae ay: e magkapantay sa personal na dangal at karapatang pantao, e magkaiba ngunit magkatuwang e tinawag sa pagkakaloob ng sarili sa isa't isa at kapwa pagtugon, e nilikha sa pamamagitan ng pag-ibig at para sa pag-ibig.

1123. Ano ang iba't ibang estado sa buhay na nagpapahayag ng pag-ibig? Ang iba't ibang estado sa buhay para sa mga lalaki at babae ay: e pinagtipang ugnayan ng may-asawa, e pagtatalaga sa di-pag-aasawa na malayang pinipili sa Kaharian ng Diyos: e mga Kabataang Kristiyano bago pa man pumasok sa isang tiyak na estado sa buhay: at e kabanalan sa pag-iisa na pinili ng laykong mananampalataya.

326

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAAN

1124. Ano ang Biblikal na pananaw sa sekswalidad? Inilalarawan ng Biblia kung paano, mula sa payak na kawalang-muwang ng sinaynang paglikha, pumasok ang kasalanan upang magdala ng kaguluhan at pagkakahatj tungo sa sekswal na mga pakikipag-ugnayan, at ang tukso sa makamundong diwang nakasentro sa sarili. Gayunman, ang mismong pag-ibig ni Yahweh sa kanyang Bayang Pinili ay nakamamanghang ipinakita sa pamamagitan ng larawan ng kasalanan. Nilampasan ni Kristo sa Ebanghelyo ang lahat ng mga maliliit na kautusan ng Batas at binibigyang-diin ang batayang dangal at halaga ng pag-aasawa at sekswalidad bilang nilikha ng Diyos. Sa huli, binigyang-diin ni San Pablo ang bagong kahulugan ng Kristiyanong pag-aasawa sa pamamagitan ng paghahambing ng pag-ibig ng asawang lalaki at asawang babae sa pag-ibig ni Kristo sa kanyang Simbahan. 1125. Paano “nakapagpapalaya” ang Pang-anim na Utos? Kapag tiningnan sa pamamagitan ng pananampalataya sa napantubos na lakas ng biyaya ng Muling Nabuhay na Kristo, pinalalaya ng Pang-anim na Utos ang dalawang paniniil ng: e “pagpapalagay na mas mabuti ang sarili” na binubuo ng mapagkunwaring pangangatuwiran at naliligaw na mga pagbabawal tungkol sa sekswalidad: at e “kalaswaan,” na nagbibigay-halaga sa karaniwan at di-pinag-iisipang pakikipagtalik na walang pananagutan at pag-ibig. 1126. Paano nakaaapekto ang Pang-anim na Utos sa mga may-asawa? Para sa mga may-asawa, hinihikayat ng Utos ang isang malaya, at mapananagutang katapatan sa habang-buhay na pinagtipang ugnayan ng mag-asawa na: e Isang ganap na pag-uugnayan sa pagmamahal sa lahat ng mga antas sa kaganapan ng kanilang personal na buhay, at mga antas sa kaganapan ng kanilang personal na buhay, at e Isang matatag at permanenteng pagkakaugnay. Kumikilos ang dalawang elementong ito laban sa pangangalunya at diborsyo na nangangailangan ng mataas na halaga sa tao. 1127. Paano napangangalagaan ng Pang-anim na Utos ang sekswalidad ng tao? Ang “Huwag mong pagnasaan ang hindi mo asawa” ay tumatagos sa malalim na ugat at sanhi ng mga kaguluhan sa laman sa pamamagitan ng pagbabawal sa kasakiman, o mga masamang hilig ng puso. Itinatakwil din nito ang maraming epekto ng kasakimang ito na karaniwan sa lipunang makabago, umuuri ng kasarian at mahiligin sa pamimili. 1128. Paano natin positibong magagampanan ang Pang-siyam na Utos? Sa positibong pamamaraan, hinihikayat ng Pang-siyam na Utos ang kadalisayan ng puso o ang kabutihang-asal ng kalinisan sa buhay na nagpapahiwatig ng espiri-

PAGGALANG

SA KASARIAN NG TAO

327

tuwal na lakas na may kakayahang ipagtanggol ang pag-ibig sa mga panganib ng pagkamakasarili at kapusukan. 1129. Ano ang nagagawa ng kabutihang-asal ng kalinisan sa Ang kalinisan sa buhay ay e nagbibigay kaayusan sa paggamit ng sekswalidad e nagpapadaloy ng ating mga sekswal na lakas tungo lingkod ng pag-ibig, e naghahanap ng nararapat na hangganan kung saan ang damdamin ay maaaring magabayan tungo sa tunay na

buhay?

sa positibong

pagli-

bugso ng ating mga kaligayahan at kapa-

yapaan, at

o

humihiling na umunlad sa atin ang kinakailangang pagtitimpi sa sarili para sa may-asawa at sa mga walang asawa.

1130. Ano ang ibig sabihin ng “paglaki” sa hustong gulang? Ang paglaki tungo sa tunay na pagbuo ng ating sekswalidad ay nangangailangan

ng: e e e

pagpapalaya sa ating sarili mula sa ating likas na pagkamakasarili, upang maimulat ang ating malalim na pangangailangan sa iba, pagkakatuto na gumalang at paunlarin ang positibong asal sa iba, at pagwawari kung kailan magsasabi ng “hindi” at ang kaibahan sa pagitan ng tunay na pag-ibig at ang iba't ibang huwad na mga imitasyon nito.

1131. Ano ang kinapapalooban ng “edukasyon para sa kalinisan ng buhay”? Kinapapalooban ng edukasyon para sa kalinisan ng buhay ang: e paglinang ng isang matibay na motibasyon sa pamamagitan ng positibong pagbibigay-tuon sa tunay na pagpapahalaga ng ating sekswalidad, e ang kahalagahan ng ating guni-guni at ang kalalagayan ng pamilya, at e ang pagbubuo ng ating pangkatawan, pandamdamin, pang-kapwa at espirituwal na mga salik ng sekswalidad. 1132. Ano ang paninindigan ng Simbahan tungkol sa pagkokontrol ng populasyon? Hinihikayat ng Simbahan ang natural na pagpaplano ng pamilya, ngunit pinaninindigan nito na hindi ang panlabas na paraan ng pagkontrol, gaya ng paggamit ng mga bagay na mekanikal at kemikal, ang susi sa suliranin ng pagdami ng tao, kundi nasa panloob na disiplina sa ugaling sekswal sa pamamagitan ng kalinisan ng buhay at pagtitimpi sa sarili. 1133. Ano ang paninindigan ng Simbahan tungkol sa “masturbation,” pagiging homosekswal, masamang babasahin/panoorin at pagbebenta ng aliw? Itinataguyod ng kalinisan sa buhay ang kabuuang sekswal na pag-unlad ng tao, para sa may-asawa o wala. Parehong humahadlang sa pag-unlad ang “masturbation”

328

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAAN

at ng relasyong homosekswal upang makamit ang pagiging ganap sa buhay na dahil sa paglalayo ng mga ito sa pag-ibig na nag-aalay ng sarili at pagbibigay-buhay na siyang likas sa sekswalidad ng tao ayon sa Kristiyanong pananaw. Gayundin, ang masasamang panoorin/babasahin at pagbebenta ng aliw, ay naka-

pagpapababa sa pagkatao at nagsasamantala sa mga tao, at nagnanakaw sa kanila ng kanilang tunay na dangal sa pamamagitan ng pagturing sa kanila bilang bagay na

pang-sekswal lamang. Alinman dito'y hindi nakapagdudulot ng tunay na paninindigan, pag-ibig o paglilingkod ng buhay.

KABANATA 20 Pagtatatag ng Katarungan ie

Magpakabuti na kayo, magbalik-loob sa akin, talikdan na ninyo ang masasamang gawain... pairalin ang katarungan, itigil ang pang-aapi, tulungan ang mga ulila: ipagtanggol ang mga balo, ang mga api'y palayain ninyo al tulungan. Ang mga nagugutom ay inyong pakanin, patuluyin sa inyong tahanan ang walang tirahan. Yaong mga tao na halos hubad na ay inyong paramtan, ang inyong pagtulong sa mga kasama ay huwag tatalikdan. (Isa 1:16, 58:6-7) Kapag nakita ng sinumang may kaya sa buhay ang kanyang kapatid na nangangailangan, at hindi niya ito tinulungan, paano niya masasabing siya'y umiibig sa Diyos? Mga anak, huwag tayong umibig sa pamamagitan ng salita o wika lamang. Ipakita natin ang tunay na pag-ibig sa pamamagitan ng gawa. (7 Jn 3:17-18)

PANIMULA 1134. Kasama ng dalawang nauna at ang kasunod na kabanata, tatalakayin sa kabanatang ito ang utos ni Kristong ibigin ang kapwa ayon sa ating mga panguna-

hing pananagutan sa lipunan. Nalaman natin kung paanong ang pag-ibig sa kapwa ay

paggalang sa kanilang buhay (Panlimang Utos) at kanilang sekswalidad/kasal (Panganim/Pang-siyam na Utos). Tatalakayin natin ngayon ang isang napakahalagang panlipunang hamon sa Kristiyano sa kasalukuyan: ang kumilos para sa tunay na katarungan at kapayapaan. “Ang pagkilos alang-alang sa katarungan at ang pakikilahok sa pagpapanibago ng sanlibutan ay lumilitaw na isang mahalagang dimensyon sa pagpapahayag ng Ebanghelyo... ang pagpapalaganap ng karapatang pantao ay hinihingi ng Ebanghelyo" (Katarungan sa Daigdig). 1135. Nitong mga nakaraang panahon, naging malalim ang kamalayan ng Simbahan na tinatawag ni Kristo ang lahat ng Kristiyano hindi lamang sa personal na pagbabago ng puso at kaisipan. Tinatawag rin niya tayo sa panlipunang pananagutan, na kumilos para sa pagpapanibago ng ating mga pamayanan sa pamamagitan ng 329

330

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ANG ATING DAAN

pag-ibig, katarungan, kapayapaan at kalayaan. Tatalakayin sa kabanatang ito kung paanong ang ating panlipunang pananagutan ay maipahahayag sa pamamagitan ng kinaugaliang balangkas ng Pampito at Pang-sampung Utos na tumatalakay sa personal na kalayaan, mga pag-aari at kakayahan, at “mga ninanais ng puso.” Dahil ang mga Utos na ito ang buhay na Salita ng Diyos na nalinang sa pamamagitan ng tradisyong Judio-Kristiyano. Sa kabila ng makasaysayang pinagmulan nito sa paanan ng bundok-Sinai, nililinaw at ginagabayan tayong mga Pilipinong Kristiyano sa tawag ng ating Pananampalataya sa ating panlipunang pananagutan ngayon.

KALALAGAYAN 1136. Ang pangunahin sa pinakamahalaga sa buong Pilipinas ngayon ay ang katanungan tungkol sa katarungan. Ang ating pangkaraniwang suliranin ay ang pagnanakaw na nangyayari sa lahat ng antas: sa pagitan ng mga indibiduwal, sa pagitan ng mga pamilya, sa pagitan ng mga kalakalan at ng mga korporasyon, maging sa pagitan ng mga pribadong kompanya at ng pamahalaan. Patuloy na ginagambala ang mga Pilipinong talamak sa kahirapan, kawalang katarungan at pagsasamantala sa mga mamamayan at likas na yaman at ang paglapastangan sa mga karapatang pantao. Ang mga programa sa repormang panlupa ay nawawalang-saysay dahil sa mga radikal na pagbabago sa kanilang mga naunang napagkasunduan bunga ng mga pulitikal na panggigipit. Marami sa mga organisasyon ng mga manggagawa ang nagpapadala tungo sa pagiging “mga unyon ng kompanya,” na nagtatanggol sa interes ng pangasiwaan o di kaya'y nagiging mga nanggigipit na grupong nauudyukan ng mga komunista na ang higit na ninanais ay panliligalig at kaguluhan sa halip na ang tunay na kapakanan ng mga manggagawa. 1137. Maging sa antas ng mga bayan sa mga lalawigan, madalas na nahaharap sa mga mabibigat na suliranin ang mga malitiit na kooperatiba dahil sa pagkagahaman at pagnanakaw ng mga nagtatag nito. Sa pambansang larangan, patuloy ang paglitaw ng mga tunggalian sa pagitan ng mga lumalawak na pangangailangan ng umuunlad na industriya at ng mga karapatan ng mga Pilipino. Ang interes ng pangangalakal ay higit na napapahalagahan kaysa praktikal na malasakit sa kapaligiran hinggil sa likas na yaman ng bansa. Ang katatagang pampulitika at seguridad ay nalalagay sa panganib dahil sa mga grupong nanggigipit na kung minsan ay gumagamit ng karahasan at pananakot. Ang mga “anino” na ito sa ating lipunan, sa isang banda, ay binabalense ng mga saglit na “liwanag” maging sa antas ng mga samahan/bilang ng mga NGO at iba pang mga pribadong organisasyon na lumalaban sa pagbebenta ng laman, naglalantad sa mga katiwalian at panunuhol, at nagtataguyod ng mga pagkukusa para sa kapakanan ng mga batang lansangan, iskuwater at mga kabataang di-makapag-aral. May paghanga kapag nakaririnig tayo ng mga karaniwang manggagawa o tsuper ng taksi na nagsasauli sa mga tunay na may-ari ng malalaking halaga ng perang natagpuan nila sa kalsada o sa loob ng kanilang sasakyan.

PAGTATATAG NG KATARUNGAN

sa

1138. Ang panawagan ng PCP II tungo sa “Panibago at Buong Ebanghelisasyon” ay nagbibigay-diin sa “pagpapanibago ng lipunan” (Tingnan PCP II, 256-329). Tumutugon ito sa isang pangunahing suliranin na tinuran ng ating mga Obispo sa loob ng maraming taon. Para sa maraming mga Pilipinong Katoliko, ang “kaunlaran at ang pagbabago ng mga balangkas na dulot nito ay walang kaugnayan sa Pananampalataya at mga Sakramento. Ang kawalang katarungan at kamangmangan ay hindi kabilang sa mga karaniwang kinikilalang kasalanan.” Ngunit nitong mga nakaraang taon, maraming mga Pilipinong Kristiyano ang namulat sa katotohanang ang “kahirapan, karahasan at ang tungkulin ng pagtatag ng isang bagong lipunan na may angking mga pagpapahalaga, ay mga katanungang may kaugnayan sa mismong pagliligtas” (CBCP tungkol sa Ebanghelisasyon at Kaunlaran). Ngunit bilang mga Kristiyano at Pilipino, “kailangang aminin natin ang personal at pangkalahatang pagkukulang na ibahagi ang ating mga ari-arian sa kapwa. Kailangan nating “suriin ang ugat na pinagmumulan ng kahirapan--hindi lang sa larangan ng indibiduwal na pagkamakasarili kundi sa larangan din ng mga balangkas na panlipunan, pang-ekonomiya, pampulitika at pang-relihiyon na maaaring nagdudulot, nagpapanatili ng ganitong kawalang katarungan” (KKOP, Lenten Pastoral Letter on Alay Kapwa, 1975). 1139. Kaya't ang Simbahan ay naging sangkot sa patuloy na proseso ng pagmumulat sa ating mga panlipunang pananagutan bilang mga Pilipinong Kristiyano. Sa kasawiang-palad, hindi sapat ang pag-iingat na ginagawa upang maiwasan ang mga katotohanang kulang, may kinikilingan, pang-ideolohiya, tulad ng panawagan ng mga “Kristiyanong” maka-Marx para sa “ganap na kalayaan,” kahit sa pamamagitan ng karahasan. Binibigyang-diin ng PCP II na ang Pananampalataya ang humuhusga sa ideolohiya at hindi ang kabaliktaran (PCP IT, 369). Ang marami sa mga kalabisan sa teoriya ng Liberasyon (Pagpapalaya) ay malawak nang naiwasto, ngunit sa antas na personal ng mga kabataang may mabuting hangarin ngunit ang mga inaadhika'y walang sapat na paggabay, ang latak ng mga maling pagkukusa, at naunsiyaming mga pangako, at naglahong mga pangarap ay nakapag-iwan ng kanilang mga tatak. Kinakailangan ng dalawang pagkilala upang mabisang maipatupad sa pamamagitan ng isang programang totoong “nagtatatag ng katarungan” sa pamamagitan ng

tunay na Pilipino at maka-Kristiyanong pamamaraan. Una, na ang pakikibaka para sa pagpapalaya, katarungan at kapayapaan ay talagang kabahagi ng tunay na Kristiyanong pananampalataya. Ikalawa, na ang Kristiyanong Pananampalataya ay may mahalaga at di-mapapalitang gampaning isasagawa sa pagtatamo ng katarungan para sa Pilipino. Bilang mga Pilipinong Katoliko, kailangang panagutan natin ang pagtatatag ng isang makatarungang lipunan. Ang bawat isa sa atin ay tinatawag ni Kristo na gampanan ang ating bahagi sa pagkilos upang mabawasan at tuluyang mawala ang malalang kawalang katarungang sumasalanta sa ating bansa at pumipinsala sa ating bayan.

332

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5I KRISTO, ANG ATING DAAN

PAGLALAHAD 1140. Unang tatalakayin sa kabanatang ito ang Pampito at Pang-sampung Utos na susundan ng ilang mga direktiba ng Bagong Tipan. Alinsunod sa gayong batayan, tatalakayin ang Doktrinang Panlipunan ng Simbahan, lalung-lalo na ang Kasalanang Panlipunan at Pribadong Ari-arian. Susunod ang pangunahing positibong turong panlipunan ng Simbahan: ang angking dangal ng tao, ang masiglang pag-uugma ng katarungan at kawanggawa. Ang huling bahagi ay nagbibigay-diin sa tungkulin ng Kristiyano na kumilos tungo sa pagtatatag ng isang Makatarungang Lipunan. L. Ang Pampitong Utos 1141. Ang “Huwag kayong magnanakaw” (Exo 20:15: Dt 5:19) ay dumaan sa isang pagsulong sa kahabaan ng kasaysayan. Ang kuwento tungkol kay Jose, ang paboritong anak ni Jacob, na ipinagbili ng kanyang mga naiinggit na mga kapatid sa halagang dalawampung pirasong pilak (Tingnan Gen 37) upang maging alipin, ay nagbibigay-halimbawa sa naunang pagbabawal laban sa pagkidnap ng tao. Sa gayon, ang bawat Utos ng Ikalawang Tipak na Bato ay tumutukoy sa pangunahing panlipunang karapatan ng isang malayang Israelita: buhay (Panlimang Utos), pag-aasawa (Panganim na Utos), kalayaan (Pampitong Utos), karangalan (Pang-walong Utos), at ariarian (Pang-siyam at Pang-sampung Utos). Ang Pagkidnap ng tao ay may partikular na kabuluhan sa kasalukuyang pandaigdigang suliranin ng terorismo. Ang pagbihag bilang panagot ay naging isang pamamaraang pampulitika na hindi kilala na lingid sa ating sariling bansa. Nililinaw ng Pampitong Utos na hindi natin maaaring gamitin ang buhay at kalayaan ng isang tao bilang isang pamamaraan para makakuha ng pera o kapakinabangang pampulitika mula sa iba, kahit gaano kadakila ang adhikain (CCC, 2401). 1142. Ang pagbabawal na tinuran ng Utos ay pinalawak nang lampas sa pagkidnap hanggang sa ibang hindi gaanong madramang paraan ng pagnanakaw sa kalayaan ng kapwa, sa maraming paraan ng pagsasamantala sa ibang tao at sa pagnanakaw ng anumang nararapat na mapasa kanila. Ang pagsasamantala sa pagkain, pabahay at pananamit ay naglalagay sa panganib sa personal na kalayaan. Ang mga pagkilos katulad ng mga haka-hakang mapanghawak sa pananalapi, manipulatibong haka-hakang-pinansyal, pag-iwas sa pagbayad ng buwis, pagkakautang mula sa sugal, di-makatarungang

pagtataas

ng presyo, panununog

para sa bayad-seguro, at

iba pang mga kagayang gawain, ay pagnanakaw sa ibang tao at nakasisira sa kapakanang panlipunan. 1143. Kaya upang maging makatotohanan, kailangan para sa kasalukuyang moral na pamumuhay ng Katoliko ang isang malawakang pag-unawa sa Pampitong Utos. Mula sa kauna-unahan nitong pagtutuon ng pansin sa pagkidnap sa mga tao, ang pinatutungkulan ng Utos ay matuwid na pinalawak batay sa kasaysayan upang isama ang pagnanakaw ng mga ari-arian na lubhang kailangan para sa kalayaan ng tao. Sa pang-wakas, sa kasalukuyang daigdig na pang-ekonomiya, higit na marami ang mga patagong paraan ng pang-aalipin at paniniil ang sumibol. Samakatuwid ang “Huwag

IK

PAGTATATAG NG KATARUNGAN

333

kang magnakaw” sa kasalukuyan ay tumutukoy hindi lamang sa pribadong ari-arian ng bawat isa, kundi maging sa pag-aari ng bayan, ng mga istrukturang panlipunan at kalagayan na nararapat sa ikabubuti ng kapakanan ng nakakarami. 1144. Kailangan itong bigyang-diin dahil tayong mga Pilipino ay madalas na hindi gaanong nangangalaga at nagmamalasakit sa mga bagay na hindi tuwirang kaugnay sa atin o sa ating mga kamag-anak. Ang batayan para sa angkop na panlipunang pagmamalasakit ay ang ating konkretong kalagayang panlipunan at pangekonomiya. Gaya ng paalala sa atin ng Ebanghelyo, ang ating kalayaan at karangatan bilang mga tao at mga Kristiyano ay mahigpit na nakatali sa mga relasyong pangekonomiya at pang-ari-arian. 1145. Lahat tayo ay mga personal na kaluluwang may katawan: bilang sumasakatawan, talagang kailangan natin ng pagkain, bahay at damit upang manatiling buhay. Bilang personal na kaluluwa, ipinanganak tayo, lumalaki at nagiging ganap sa loob ng ating mapagkapwang pakikipag-ugnayan sa pamilya at sambayanan na lumilikha para sa atin ng isang kultura, hindi lamang basta buhay-hayop, sa ilalim ng Diyos, na ating personal at nangingibabaw na Manlilikha at Tagapagligtas. Inilalarawan ng Vaticano II ang ating kalagayan bilang tao: kaya kailangang mabigyan ng pagkakataon ang lahat ng tao na magkamit ng lahat ng kinakailangan upang mamuhay sa tunay na makataong paraan, tulad ng pagkain, pananamit at pabahay, ang karapatan na malayang pumili ng estado sa buhay at bumuo ng pamilya, ang karapatan sa edukasyon, sa pagtatrabaho, sa isang makataong pagkilala, sa paggalang at sa nararapat na impormasyon, sa mga gawaing naaayon sa matuwid na pamumuhay na tinuran ng ating budhi, sa pangangalaga sa kasarilinan at ang karapatan din sa kalayaan tungkol sa mga bagay na pang-relihiyoso. (GS, 26) 1146. Bilang karagdagan, nauunawaan natin na sa kasalukuyan, ito din ay nangangailangan ng paggalang para sa dangal at karangalan ng sangnilikha (CCC, 2415). Hinihikayat ng PCP II “ang maalab na pangangalaga sa ating daigdig at kapaligiran.” Nagaganap ang ilang pagwasak sa kapaligiran mula sa mga pangangailangang mabuhay ng mga maralita (pamumutol at panununog na ginagamit na pamamaraan sa pagsasaka sa mga bulubundukin at pangingisdang gumagamit ng dinamita). “Ngunit ang higit na kasalanan laban sa karangalan ng paglikha ng Diyos” ay nagagawa ng mga walang habas na sumisira ng mga ilog, dagat at lawa na pinagtatapunan ng basurang mula sa industriya, at para sa kikitain ay winasak ang ating mga kagubatan na nagbubunga ng mga tagtuyot at baha.” Sa madaling sabi, kinikilala natin ngayon nang di-tulad ng dati ang moral na pangangailangan para sa mapanagutang pamamahala sa likas na yaman (PCP II 321-24). ll. Ang

Pang-sampung

Utos

1147. “Huwag ninyong pag-iimbutan ang sambahayan ng inyong kapwa... o ang anumang pag-aari niya” (Exo 20:17: Dt 5:21). Ang Utos na ito'y kasunod ng Pampito

334

KATESISMO PARA SA MGA

PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAAN

at tumatalakay sa nalilihis na pagnanasa ng puso, ang pag-iimbot nito, na pinaguugatan ng ating pagnanakaw at pagsasamantala sa kapwa (Tingnan CCC, 2536), Ipinagbabawal nito hindi lang ang di-makatarungang pagnanasa sa pag-aari ng iba, kundi kasama rin ang pagka-inggit sa tagumpay ng iba. Ang pagka-inggit ay isang pangunahing kasalanan, na isinahalimbawa sa habi ng “pag-iimbot-poot-pagpatay” ni Cain. Sinasabing ang kamatayan mismo ay pumasok sa daigdig “dahil sa pakana ng diyablo... at ito ang kahihinatnan ng mga napailalim sa kanya” (Kar 2:24, Tingnan

CCC, 2538-40).

1148. Ipinahayag ng Propetang si Amos ang matinding pagtuligsa ni Yahweh sa mga tao habang tumutupad sa mga relihiyosong kapistahan at pamamahinga ng Sabat ay nakikipagsabwatan naman upang kumita ng malaki sa pamamagitan ng pagnanakaw sa iba. “Tataasan namin ang halaga, gagamit kami ng maling takalan at dadayain namin sa timbang ang mga mamimili. Sa halaga ng isang pares na sandalyas, aming bibilhin bilang alipin ang taong dukha. Pati tulyapis ng trigo ay ipagbibili namin sa mataas na halaga” (Amos 8:5-6). Nang magbabala si Jesus na “sa puso nanggagaling ang masasamang isipan,” ang pagnanakaw ay isa sa kanyang tiyak na halimbawa (Mt 15:19). Dagdag pa rito'y iniugnay niyang magkasama ang mga ari-arian sa puso: “Sapagkat kung saan naroon ang inyong kayamanan, naroon din naman ang inyong puso” (Mt 6:21). 1149. Isang pagninilay tungkol sa tila mala-demonyong hawak ng pera at ariarian sa ating mga puso ay ibinibigay ng isang kakaibang pangyayari na isinalaysay sa aklat ng Mga Gawa. Pumunta sina Pedro at Juan sa mga taga-Samaria para ipagdasal at ipatong ang mga kamay sa mga ito upang makatanggap ng Espiritu Santo. Isang nagngangalang Simeon ang nakakita nito, at nag-alok ng pera kina Pedro at Juan upang bigyan siya ng kapangyarihang magkaloob ng Espiritu. Tumugon si Pedro: “Mapapahamak na kasama mo ang iyong salapi, sapagkat ang akala mo'y mabibili ng salapi ang kaloob ng Diyos!.... alam ng Diyos na marumi ang puso mo. Pagsisihan mo ang iyong kasamaan at manalangin ka sa Panginoon, na nawa'y ipatawad sa iyo ang masama mong hangarin” (Gw 8:20-22). 1150. Inilarawan sa isang makabagbag-damdaming kuwentong isinalaysay sa tatlong Ebanghelyong Sinoptiko, kung gaano kahirap ang “pagbabago” sa isang mayamang kabataan na nagtanong kay Jesus kung ano ang kinakailangan upang mabahaginan ng buhay na walang hanggan. Tumugon si Jesus sa pamamagitan ng pagbibigay ng isang maikling listahan ng mga Utos. At sumagot siya “Ang lahat pong iya'y tinutupad ko na mula pa sa pagkabata.” Sa gayo'y binigyan siya ni Jesus ng hamon: “Ipagbili mo ang lahat ng iyong ari-arian at ipamahagi sa mga dukha... pagkatapos... sumunod ka sa akin. Ngunit nalungkot ang lalaki nang marinig ito, sapagkat siya'y napakayaman” (Lu 18:18-23). Ang madlas na hindi napapansin sa kuwentong ito sa Ebanghelyo ay ang paghamon ni Jesus sa mayaman sa punto ng Pang-sampung Utos: tungkol sa kanyang mga ari-arian at ang kapit ng mga ito sa kanyang puso--kung masakim niyang pinangha-

PAGTATATAG NG KATARUNGAN

335

hawakan o hindi ang mga bagay na dapat sana'y ibahagi sa mga mahihirap. Hindi nakapasa sa pagsubok ang binata. Malamang na ang Pang-sampung Utos ang hindi niya natupad sapul sa pagkabata. 1151. Sa paghamon ni Kristo sa lalaking mayaman, ginamit Niya bilang pagsubok sa bokasyong sumunod sa Kanya ang pagkapit sa mga ari-arian. Hinamon Niya ang lahat: “Hindi maaaring maging alagad ko ang sinuman, kung hindi niya tatalikdan ang lahat sa kanyang buhay” (Lu 14:33). Ipinahihiwatig nito na ang Pang-sampung Utos ay kaugnay sa puso ng bokasyon ng Kristiyano, kung ano ang kahulugan ng maglingkod sa Diyos. Katulad ng Unang Utos, nililinaw ng Pang-sampung Utos ang isang ganap at radikal na pangangailangang dapat tayong maglingkod sa Diyos ng buong puso at gayundin sa ating mga panlabas na kilos. 1152. Pero, ito talaga ang tunay na problema: waring wala tayong kapangyarihan upang itama ang ating mga magulong pagnanasa at baguhin ang ating mga puso. Inamin nga ni San Pablo: “Kung hindi sinabi ng Kautusan, “Huwag kang mag-iimbot, hindi ko sana nakilala kung ano ang pag-iimbot. Ngunit dahil sa kautusan, ang loob ko'y pinukaw ng kasalanan na lahat ng uri ng pag-iimbot” (Ro 7:7-8). Sa pamamagitan ng utos na ito, natanto ni Pablo na ang tawag ng Diyos ay para sa isang ganap na pag-aalay ng puso at pagnanasa, at hindi lang mga panlabas na kilos. Dahil dito napilitan siyang tanggapin ang kanyang kawalang-kapangyarihan upang tupdin ang mga utos. “Kahabag-habag ang kalagayan ko! Sino ang magliligtas sa akin sa katawang ito na nagdudulot sa akin ng kamatayan?” (Ro 7:24) 1153. Natagpuan ni Pablo ang kasagutan: “Ang Diyos sa pamamagitan ni JesuKristo ating Panginoon Salamat sa kanya!” (Ro 7:25). Samakatuwid, hindi ang Pangsampung Utos ang nagdadala sa atin tungo sa kawalang pag-asa, kundi tungo sa isang higit na pagkilala sa ating pagliligtas sa pamamagitan ni Jesu-Kristo. Ang “Huwag magnasa” ay nagiging “Hindi mo kailangan ang magnasa.” Bilang tugon sa paulit-ulit na pagmamakaawa ni Pablo na alisin ang mga “tinik ng laman,” sumagot si Kristo “Ang tulong ko'y sapat sa lahat ng pangangailangan mo: lalong nahahayag ang aking kapangyarihan kung ikaw ay mahina.” Kaya isinulat ni Pablo “Kaya't buong galak na ipagmamapuri ko ang aking kahinaan upang palakasin ako ng kapangyarihan ni Kristo” (2 Cor 12:9). Sa gayon, ang paggamot sa ating pagkamakasarili ay gawain ng Diyos sa pamamagitan ni Kristo, sa Espiritu Santo. “Bibigyan ko kayo ng bagong puso at bagong espiritu" (Ez 36:26). “Wala na ako sa ilalim ng batas ng kasalanan at kamatayan sapagkat pinalaya na ako ng batas ng Espiritung nagbibigaybuhay, bunga ng pakikipag-isa kay Kristo Jesus” (Ro 8:2). 1154. Kaya, ang Pampito at Pang-sampung mga Utos ay nagtatakda ng ating pangunahing ugnayang pangkatarungan sa ibang tao: ang Pampitong Utos ay tumatalakay sa ating panlabas na pagkilos kaugnay sa mga pag-aari at mga balangkas ng lipunan, habang ang Pang-sampung Utos naman ay nakatuon sa mga panloob na pagnanasa ng ating mga puso na siyang pinagmumulan ng ating panlabas na kilos. Kaya hinihikayat tayo ni San Pablo: “Ang Espiritu ang nagbibigay-buhay sa atin kaya ito rin ang dapat maghari sa ating buhay. Huwag tayong maging palalo, palaaway, at

336

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5! KRISTO, ANG ATING DAAN

mainggitin” (Ga 5:25-26). Kailangan nating pag-ibayuhin ang pagtupad sa mga ali. tuntunin ng Bagong Tipan tungkol sa ganitong mga ugnayang panlipunan. lil. Mga Tagubilin ng Bagong Tipan 1155. Ibinibigay sa atin ng Ebanghelyo ang isang malinaw na larawan ng mga batayang prinsipyo para sa pananagutang panlipunan ng Kristiyano at pananaw sa ating panlipunang tungkulin. Una, inihanda ni Juan Bautista ang mga tao sa pagdating ni Jesus sa pamamagitan ng pangangaral ng pagbabagong-buhay. “Pagsisihan ninyo't talikdan ang inyong mga kasalanan, sapagkat malapit nang maghari ang Diyos” (Mt 3:2). Sa mga halimbawang lubhang makahulugan sa atin ngayon ay nang pagsabihan ni Juan ang mga maniningil ng buwis: “Huwag kayong sumingil nang higit sa dapat singilin,” at nagbabala sa mga sundalo “Huwag kayong manghihingi kaninuman sa pamamagitan ng pamimilit o pagpaparatang ng di totoo, masiyahan kayo sa inyong sahod” (Lu 3:12-13). Ikalawa, isinulong ito ni Jesus tungo sa isang panloob na pagbabago o pagbabalik-loob na nakatuon sa ating mga alalahaning panloob. “Walang makapaglilingkod nang sabay sa dalawang panginoon.... Hindi kayo makapaglilingkod nang sabay sa Diyos at sa kayamanan” (Mt 6:24). Kinakailangang ang Kaharian ng Diyos ang maging nasa una sa lahat ng ating mga makasariling alalahaning nauukol sa mga pamilya, katanyagan at pribadong ari-arian. Ang ikatlo, ay ang usapin ng pagbabayad-pinsala o restitusyon. Pinuri ni Jesus si Zaqueo na nagsabi: “Kung ako'y may nadayang sinuman, apat na ibayo ang isasauli ko sa kanya” (Lu 19:8). Ngunit ang asal niyang ito'y bahagi lamang ng mas malaking adhikain ng pagbabahagi sa kapwa na naunawaan ni Zaqueo kay Kristo: “Panginoon, ang kalahati ng aking ari-arian ay ibibigay ko sa mga dukha” (Lu 19:8). 1156. Sa likod ng tatlong asal ng pagbabago, pagbabalik-loob at pagbabayad-pinsala, tinatawag ni Jesus ang kanyang mga alagad tungo sa isang pangunahing pagtitiwala sa kanya at sa Diyos na kanilang Ama sa langit. “Humingi kayo at kayo'y bibigyan: humanap kayo, at kayo'y makasusumpong: kumatok kayo at ang pinto'y bubuksan para sa inyo... Kung kayo na masasama, ay marunong magbigay ng mabubuting bagay sa inyong mga anak, gaano pa kaya ang inyong Amang nasa langit? Ibibigay niya ang mabubuting bagay sa mga humihingi sa kanya!” (Mt 7:7-11). 1157. Karamihan sa mga Pilipinong Kristiyano ay nakarinig na mula sa kanilang pagkabata kung paano nangusap si Jesus tungkol sa kalooban ng Diyos, sa kanyang pagpapakain sa mga ibon sa himpapawid at pagdaramit sa mga ligaw na bulaklak sa parang na hindi nagawa ni “Solomon sa kanyang karilagan.” Kayliit ng pananalig ninyo sa kanya! Kaya't huwag kayong mabalisa tungkol sa inyong kakanin, inumin o daramtin. Sapagkat ang mga bagay na ito ang kinahuhumalingan ng mga taong wala pang pananalig sa Diyos. Alam ng inyong Amang nasa langit na kailangan ninyo ang lahat ng ito. Ngunit pagsumakitan ninyo nang higit sa lahat ang pagharian kayo ng Diyos at mamuhay nang ayon

PAGTATATAG NG KATARUNGAN

337

sa kanyang kalooban, at ipagkakaloob niya ang lahat ng kailangan ninyo.” (Mt 6:31-33)

1158. Umaalingawngaw itong asal ng pagtitiwala sa Diyos sa kinaugalian ng Pilipinong asal ng “bahala na.” Ipinahayag ng ilan na nakaakit ito sa isang uri ng paniniwalang “Nakatadhana na ang lahat,' at kawalan ng lakas, disiplina at layuning kailangan para sa personal, pampamilya at pambansang pag-unlad. Sa katunayan, ang ganitong paniniwala sa tadhana ay hindi bunga ng tunay na pagtitiwala sa Diyos na ating Ama gaya ng ipinahayag ni Jesus. Sa halip, ito'y batay sa maling paniniwala sa lakas ng mahika o suwerte na hindi daw nangangailangan o nagpapawalang saysay sa ating sariling pagsisikap. 1159. Ipinaliwanag ng PCP II na sa katunayan, ang katagang “Bahala na ang Maykapal” ay nagpapahayag ng malalim na pagtitiwala sa Diyos na tunay na nananawagan sa ating pananagutan sa lipunan (Tingnan PCP II, 435-438). Nagbigay si San Pablo ng isang payak na halimbawa: “Ang magnanakaw ay huwag nang magnakaw: sa halip, magtrabaho siya at gamitin ang kanyang kamay sa anumang gawaing marangal upang may maitulong sa mga nangangailangan” (Ef 4:28). IV. Ang Mga Panlipunang Doktrina ng Simbahan 1160. Ang pangunahing alalahanin ng Simbahang Katolika sa ating kapanahunan ay ang panlipunang dimensyon ng ating Kristiyanong pamumuhay. Ang Panlipunang Doktrina ng Simbahan ay nalinang bilang tugon sa ebolusyon ng makabagong ekonomiya at ang mga bagong kalagayan ng paggawa na naging bunga nito (Tingnan CCC, 2419-49: PCP IT, 290-329). Ang susunod ay isang matinding paglalahad ng alalahanin ng Simbahan: “Ang Ebanghelyo ni Jesu-Kristo ay isang mensahe ng kalayaan al isang lakas na mapagpalaya... kalayaan na unang-una'y kalayaan mula sa radikal na pang-aalipin ng kasalanan. Ang hantungan at hangarin nito ay ang kalayaan ng mga anak ng Diyos, na isang kaloob na biyaya. Nanawagan ito sa kalayaan mula sa iba't ibang uri ng pagkaalipin sa larangan ng kultura, ekonomiya, lipunan at pulitika na lahat ay nagmumula sa kasalanan, kaya't humahadlang sa mga tao na mamuhay sa isang paraan na nararapat sa kanilang karangalan.” (ITL, Pasimula) 1161. Samakatuwid, ang pagkilos ng Simbahan sa larangang temporal, ay hindi pulitikal, o pang-ekonomiya, o teknikal dahil ang kanyang kakahayan, gaya ng kanyang misyon, ay may katangiang-likas na pang-relihiyon at moral. Ang kanyang natatanging ambag ay ang “pagpapalakas sa espirituwal at moral na batayan ng lipunan” (Tingnan CCC, 2420). Sa loob ng pangunahing diin na dala ng batayang pagdiinan ang espirituwal at moral na dimensyon ng larangang temporal, nagmungkahi ang PCP II ng higit na tiyak na aral, lalo na ang tungkol sa larangang pampulitika at panli-

punan, 1162. Sambayanang Pampulitika. Bilang pagsunod sa Vaticano II, naglahad ang PCP II ng mga pangkalahatang alituntunin na papatnubay sa ugnayan ng Simbahan

sa sambayanang pampulitika (Tingnan GS, 74-76: PCP II, 330-353). Ang kasarinlan ng pamunuang pampulitika sa pagkilos tungo sa kabutihan ng nakakarami ay kailangang ipatupad sa sakop na hangganan ng moral na kaayusan. Ang gampanin ng Simbahan ay isang “mapanuring pakikiisa” sa pamahalaan sa pagtatanggol ng moral na kaayysan. Bilang isang “mabuting tuntunin” na susundan, iminumungkahi ng PCP II na ang mga pari ay magkaroon ng kakayahan sa prinsipyong moral na gumagabay sa pulitika, habang ang mga layko ay magkaroon ng kakayahan sa aktibo at tahasang pakikilahok sa pulitikang may kinikilingan (Tingnan PCP II, 342). Ngunit “ang kaparian at relihiyoso at ang mga layko ay kailangang makilahok sa larangan ng pulitika kung ang nakasalalay ay ang mga pagpapahalagang moral at maka-ebanghelyo” (PCP IT,

344),

1163. Maayos na nilagom ng PCP II ang mga katotohanang kailangang gumabay sa pakikilahok ng Pilipinong Kristiyano sa buhay-pulitika: e ang pangunahing sukatan ay ang pagtatamo ng kapakanang panlipunan, e na nakikilala sa pamamagitan ng pagtatanggol at pagtataguyod sa katarungan: e pinag-aalab at ginagabayan ng diwa ng paglilingkod: e pinupuspos ng pag-ibig sa pagtatangi sa mga dukha: at e upang ang sambayanang binigyan ng kapangyarihan ay maisagawa bilang isang proseso at isang mithiin ng gawaing pampulitika (Tingnan PCP II, 351).

Kailangang sikapin ng mga Katoliko na punan ang kaayusang pampulitika ng pangkalahatang kahalagahan ng kaisahan na nagbubunsod ng aktibo at mapanagutang pakikilahok ng lahat sa buhay ng lipunan. 1164. Aral Tungkol sa Lipunan. Ang doktrinang panlipunan ng Simbahan ay bunga ng isang maingat na pagninilay sa mga masalimuot na katotohanan sa buhay ng tao sa kasalukuyang lipunan, sa liwanag ng pananampalataya at ang tradisyon ng Simbahan. Binubuo nito ang isang mahalagang bahagi ng kanyang misyon ng ebanghelisasyon (Tingnan SRS, 41). Iniuugnay lang nito ang salita ng Diyos sa pamumuhay ng mga tao at sa buhay ng lipunan, sa kanilang konkretong kaganapang panlipunan at pang-ekonomiya. Kaya't nag-aalok ang Simbahan ng: “1) mga prinsipyo para mapagnilayan, 2) mga batayan sa pagpapasya, at 3) mga batayan sa pagkilos” (SRS, 8: Tingnan CCC, 2423). 1165. Ang mga konkretong katotohanang panlipunan at pang-ekonomiya ng Pilipinas ay malinaw: “ang lumalaking agwat ng mga mayayaman at mahihirap ang katotohanan ng kawalan ng pagkakakitaan, ang suliranin ng kahinaang dulot ng diwastong pagkain, malnutrisyon, ng gutom, ng paglabag sa karapatang pantao” (CBCP Monitor, 1982: Tingnan PCP II, 20-25). Ngunit ang lumalawak na pagtugon ay naging malinaw din. Ang mga karaniwang Pilipinong Katoliko ay pumasok na sa makatotohanang proseso ng pagpapalawak ng kamalayang tungkol sa kanilang mga pananagutang panlipunan bilang mga alagad ni Jesu-Kristo, na nakikiisa sa pamayanang

ME

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---51 KRISTO, ANG ATING DAAN

AS

338

PAGTATATAG

NG KATARUNGAN

339

Katoliko. Ang kamalayang ito ay nagdulot ng isang matalas na pagmamalay sa ating mga batayang karapatang pantao: pang-ekonomiya (karapatan sa paggawa, sa isang makatarungang pasahod, sa pagkakaroon ng ari-arian), panlipunan (karapatang magtipon, at sa malayang pagsapi sa mga samahan), pampulitika (karapatang bumoto, sa pagkakapantay-pantay sa batas, sa pangingibang-bansa), pang-kultura (karapatan sa edukasyon, sa kalayaan ng pagsasalita), at panrelihiyon (karapatang sumamba) [Tingnan NCDP, 297]. Ipinakilala din nito ang nababagong kaisipan tungkol sa kasalanang panlipunan. A. Mga Makasalanang Balangkas ng Lipunan

1166. Maingat na ipinaliwanag ng PCP IT kung paanong ang mga kasalanang tulad ng pagmamataas, pagkamakasarili, kasakiman at pagkapoot ay nakasisira sa kinaugaliang habi ng pakikitungo sa kapwa-tao. Ito ay nagbubunga ng “makasalanang balangkas na panlipunan” na maaaring magpatigas sa mga di-nababagong institusyon. Ang ilan sa mga kakila-kilabot na bunga ng mga “makasalanang balangkas ng lipunan” ay makikita sa mga taong napabayaan, mga batang lansangan na kulang sa wastong pagkain, ang pagkaaba ng mga walang trabaho at tahanan, ang mga krimen, pagnanakaw sa pamahalaan, at ang patuloy na paglabag sa batayang karapatang pantao (Tingnan PCP II, 82). 1167. Inilahad ng Vaticano II ang saligan ng pagkilos para sa ganitong bagong pagkilala sa kasalanang panlipunan nang aminin nito na: malimit tayong nalilingat sa paggawa at naaakit tayo tungo sa kasamaan dahil sa mga kalagayang panlipunan na kinabubuhayan natin... ang kaguluhan sa higit na malalim na antas ay nagmumula sa pagmamataas at pagkamakasarili ng tao, na humahawa kahit na sa antas ng lipunan. Kung ang balangkas ng mga bagaybagay ay may lamat na bunga ng kasalanan, tayong isinilang na may kiling sa kasamaan ay makakakita dito ng mga bagong pang-akit tungo sa kasalanan na hindi natin kayang labanan kung wala ang tulong ng biyaya at ang walang matinding pagpupunyagi. (GS, 25)

1168. Kaya, bukod sa personal na mga kasalanan ng tao (katulad ng mga pag-

iisip at pagnanasa sa pita ng laman at pag-iimbot), at mga kasalanan ng tao sa kapwa-tao na sumisira sa mga ugnayan (hal. tsismis, pangangalunya), may mga kasalanang panlipunan na matatagpuan sa mga balangkas ng lipunan, mga situwasyon at mga pangkat na umaapi sa mga tao, lumalapastangan sa kanilang dangal bilang tao, naniniil ng kalayaan, at nagpapalaganap ng sa isang di-makatarungang kawalan ng pagkakapantay-pantay. 1169. Ang kaisipang ito tungkol sa panlipunang kasalanan o “sama-samang pagnanakaw” ay mahirap unawain para sa karaniwang Pilipinong Katoliko. Karaniwan nating iniisip ang kasalanan na kaugnay ng mga personal at konkretong ginagawa ng isang indibidwal laban sa utos ng Diyos o ng Simbahan. Ngunit ang ganitong makitid na kaisipan sa kasalanan ay kailangang palawakin ngayon sa liwanag ng ating

340

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAAN

Ang mangusap tungkol sa kasalanang panlipunan ay nangangahulugan ng mga sumusunod: 1) upang kilalanin na dahil sa pagkakaisa ng sangkatauhan, ang kasalanan ng bawat tao ay nakaaapekto sa ibang tao. 2) May mga kasalanan na dahil sa mismong kalikasan tuwirang naninira sa kapwa---mga panlipunang kasalanan laban sa pagmamahal sa kapwa, laban sa ugnayang kapwa sa kapwa, laban sa karapatan ng mga tao bilang tao, laban sa kalayaan ng iba, laban sa kabutihan ng nakakarami. 3) Ang mga makasalanang ugnayan sa pagitan ng mga sambayanan, sa paglalaban-laban ng mga uri sa lipunan at ang tunggalian ng iba't ibang katipunan ng mga bansa. (RP 16) 1170. Sa katapusan, may mga situwasyon o “balangkas” ng kasalanan, kung saan ang ilang pangkat sa lipunan, o institusyon o mga organisasyon ay nagiging dahilan o nagtataguyod sa kasamaan. O kung sila'y nasa posisyon para pawiin o bawasan ang mga kasamaan, wala naman silang ginagawa para dito at sa pamamagitan ng pakikipagsabwatan o kawalan ng pagmamalasakit, ay winawalang-bisa ang pagpupunyagi at sakripisyong kinakailangan (Tingnan RP, 16). Samakatuwid, ang mga balangkas ng kasalanan ay “nakaugat sa personal na kasalanan at kaya palagiang nakaugnay sa konkretong kilos ng bawat isa na nagpapasimula nitong mga balangkas, nagpapatatag nito at ginagawa itong mahirap tanggalin. Kaya ang mga ito'y lumalakas, lumalaganap at pinagmumulan ng iba pang mga kasalanan, at sa gayo'y nakaiimpluwensya sa asal ng mga tao” (SRS, 36). 1171. Kailangang bigyang-diin ang napapaloob na ugnayan ng “kasalanan ng lipunan” at kasalanan ng bawat tao. Ang iba na labis na naapektuhan ng pagsusuring panlipunan at pampulitika ay nauuwi sa pananaw na ang “kasamaan ay unang natatagpuan o di kaya'y natatagpuan lamang sa masasamang mga 'balangkas' na panlipunan, pampulitika o pang-ekonomiya, na para bang ang lahat ng ibang kasamaan ay mula sa mga ito.” Kung ito nga ang nangyayari, maaari nating iligtas ang ating mga sarili sa pamamagitan ng paglikha ng iba't ibang mga balangkas na pang-ekonomiya at sosyo-pulitikal. Ngunit ipinapahayag ng Kristiyanong Pananampalataya na “ang ugat ng kasamaan ay nakasalalay sa mga taong malaya at mapanagutan ngunit nangangailangan ng pagbabalik-loob sa biyaya ni Jesu-Kristo upang mamuhay at kumilos bilang mga bagong nilikha na nagmamahal sa kapwa at sa mabisang paghahanap ng katarungan, pagpipigil sa sarili at pagsasabuhay ng kabutihang-asal”

(ITL, 15).

1172. Kaya sa kahuli-hulihan, ang suliranin ng kawalang-katarungan, pagsasamantala, at maramihang pagnanakaw ay hindi lubusang malulutas maliban sa pamamagitan ng tunay na espirituwal na Pagbabalik-loob. Ang pagbabalik-loob na ito'y may kaakibat na 1) pagbabago ng mga masamang pagnanasa sa ating mga puso: 2) pagpapanibago ng ating mga ugnayan sa kapwa: at 3) pagpapanibago ng ating mga asal at ang mga panlipunang balangkas na nililikha natin upang mabigyangkatuwiran ang mga asal na ito.

nA

mga panlipunang pananagutan bilang mga Kristiyano. Masusing ipinaliwanag ni Juan Pablo II ang iba't ibang kahulugan ng kasalanang panlipunan:

ARA

NA mg

SN

CLAP

'O

PNG

PAGTATATAG

GATA NAN NADAAN

aan

TAE

T

NG KATARUNGAN

341

Kung gaano kahirap ito sa konkretong kalagayan ay madaling makita kahit sa isang pasulyap na tingin sa karaniwang mga “kasalanang panlipunan” sa Pilipinas. Sa nakaraang kabanata nakita natin ang kasalanang panlipunan ng labis na pagkahumaling sa seks, pagbebenta ng laman at masasamang babasahin/panoorin. Sa kabanatang ito tungkol sa kalayaan ng tao kaugnay ng sarili at mga ari-arian, nagbigay ang PCP II ng dalawang karaniwang halimbawa ng makasalanang asal: ang nag-aalab na pagnanasa sa pagpapatubo, at ang pagkagahaman sa kapangyarihan (Tingnan

PCP II, 270). 1173. tawag na Nagiging yari tulad e e e

Isa pang malinaw na halimbawa ng “kasalanang panlipunan” ay ang tinakonsumerismo o prinsipyong ibinabatay ang lahat sa presyo at tutubuin. bisyo ito sa pamamagitan ng ilang mga pagbabagong karaniwang nangyang: inaalipin tayo ng ating mga ari-arian at nagiging gahaman sa pagkakamal pa ng marami, kaya isinasarado natin ang ating sarili sa mga espirituwal nating pangangailangan, at sa paghihirap at di-makatarungang pagsasamantala sa kapwa.

Mahusay na inilarawan ni Juan Pablo II ang mga epekto nito: “Tayong lahat ay personal na dumaranas ng nakapanlulumong epekto ng bulag na pagkalulong sa tunay na konsumerismo: sa una ay tahasang pagkahilig sa materyal na bagay at kasabay ang radikal na kawalang-kasiyahan dahil kagyat niyang natutunan na malibang tayo'y ipagsanggalang mula sa pagdagsa ng pamamahayag at walang humpay na pang-akit ng mga produkto--na habang ang tao'y nagkakamal ng marami, lalong higit ang kanyang pagnanasa, habang ang mga mas malalim na adhikain ay nananatiling di ganap at manapa'y nauudlot.” (SRS, 28)

B. Ang Pribadong Ari-Arian

1174. Ang usapin tungkol sa konsumerismo ay nagdadala sa atin tungo sa paksa ng pribadong pag-aari. Inilahad ng PCP II ang natatanging prinsipyo ng Kristiyanong doktrinang panlipunan na: “itinalaga ng Diyos ang daigdig at ang lahat ng mga nilalaman nito para sa LAHAT ng tao upang ang lahat ng mga bagay na nilalang ay mabahaginan ang lahat ayon sa katarungang tinitimpi ng pag-ibig” (PCP II, 297, sumisipi sa GS, 69: CCC, 2402). Naaayon at kailangan ang karapatan sa pribadong pag-aari ngunit hindi nito pinawawalang bisa ang kahalagahan ng mga naunang saligan. Sa katunayan, nasa ilalim ng isang “panlipunang sanlaan” ang pribadong pag-aari na nangangahulugang ito ay may “likas na gampaning panlipunan” (Tingnan SRS, 42, PCP II, 302). Tinukoy ni Pablo VI ang mga hangganan ng karapatang ito gaya ng sumusunod: “Hindi ganap at may pasubali ang karapatan ng tao sa pribadong pagaari. Walang sinuman ang may karapatang magmay-ari para sa kanyang pansariling gamit ng anumang hindi niya kailangan, habang ang iba ay kulang sa kailangan” (PP, 23).

342

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAAN

1175. Iniingatan ng Pampitong Utos ang ari-arian mula sa dalawang uri ng pagnanakaw. Palagiang nagbabala ang mga propeta laban sa pagnanakaw na “nangga. galing sa itaas,” ang pagnanakaw ng mayayaman sa mahihirap. Ngunit may nakawan din na “nanggagaling sa ibaba,” o ang di-makatarungang pang-aagaw ng mga walang ari-arian sa mga mayroon. Tunay na mali ang paggamit ng ari-arian kapag ito'y nagiging kasangkapan upang magkaroon ng kapangyarihan sa ibang tao, sa halip na gamitin ito upang mapabuti ang karaniwang uri ng buhay. Halimbawa, ang kapangyarihang nalalagay ng panganib sa panlipunang katarungan at kapayapaan. Maging sa pansariling aspeto, mali ang paggamit ng ari-arian kapag ang pagkagahaman at ang pagnanasa na magkamal ng mga ari-arian ay nagiging adhikain sa buhay. Sinisira nito ang dangal bilang tao ng mga mahihirap at mayayaman (Tingnan ang talakayan sa Pang-sampung Utos). Kaya, napakahalaga ng papel na ginagampanan ng pribadong pag-aari sa mapanirang proseso na ang habi ay isinasagisag para sa atin ng tatlong tuksong pinagdaanan ni Kristo sa ilang: mula sa mga pag-aari (gawing tinapay ang mga bato) hanggang sa katanyagan (ang makilala sa pamamagitan ng mga gawang-kababalaghan) at hanggang sa kapangyarihan (ang mga kaharian sa mundo) [Tingnan Mt 4:1-

11].

1176. Hindi mahirap hanapin sa Pilipinas ang mga konkretong halimbawa ng pagmamalabis sa paggamit ng ari-arian. Sa pagnanakaw “mula sa itaas, may mga ubodtaas na patubo na ipinapataw ng mga bangko, kompanya-ng-seguro: ang pagsasamantala ng mayayamang may-lupa at kompanyang multinasyonal sa mga maliliit na magsasaka o negosyante: ang panunuhol: ang paglabag sa mga kontrata sa negosyo: ang hindi pagbabayad ng makatarungang pasahod: ang mga pamamaraan para makaiwas sa takdang buwis at pandaraya sa mga dokumento: labis na pagsusugal: walang patumanggang

pangungutang

at ang

pagtatangging

magbayad

sa mga pinagkasun-

duang pagkakautang. Sa pagnanakaw naman “mula sa ibaba,” nariyan ang malawakang pagpupuslit ng mga paninda sa mga pamilihan (o shop lifting), pagnanakaw ng mga gamit sa opisina/pagawaan o paaralan, sinasayang na oras ng pagtatrabahong nauubos sa katamaran: panghihiram na walang saulian: pandaraya sa pamamagitan ng mga kulang sa timbang o paggamit ng mababang uri ng mga materyales, at labis na pagtataas ng presyo para tumubo nang malaki. Marami sa mga nabanggit na halimbawa ay maliliit lamang at hindi gaanong kapansin-pansin. Ngunit kung pagsasama-samahin, lumilikha ang mga ito ng isang situwasyon na kahit ang simpleng pagtitiwala ay hindi na umiiral at nagbubunga ng patuloy na paghihirap at malimit na malubha sa bawat isa. K. Ang Positibong Turong Panlipunan 1177. Sa harap ng isang masalimuot na kalagayang panlipunan na puno ng iba't ibang uri ng pang-aabuso, nananawagan ang Simbahan, para sa isang pagkilos na nagpapanibago. “Kailanman samasamang gumagawa ang mga tao, na pinag-aalab ng layuning makamit ang dangal ng bawat isang tao at ang pagtatatag ng isang lipu-

Wara” a

PAGTATATAG NG KATARUNGAN

343

nang batay sa katarungan,... mahahanap ang mga pamamaraan upang maibahagi sa lahat ng nasa sambayanan ang mga bunga ng pag-unlad” (PP, 6). Kaya sinabi ni Juan Pablo II sa mga magsasaka at manggagawang Pilipino: “May karapatan kayong mamuhay at pakitunguhan kayo nang naaayon sa inyong dangal bilang tao, at kasabay nito, may karampatang tungkulin din kayo na makitungo sa kapwa sa ganito ring paraan... upang magampanan ninyo ang inyong mga pananagutan sa lipunan sa isang nararapat at maka-Kristiyanong. paraan.” (Homilya sa Lungsod ng Legaspi, 3)

1178. Ang Batayan. Kung gayon nakabatay ang panlipunang turo ng Simbahan sa likas na dangal ng bawat tao (Tingnan PCP IT, 299). Dagdag pa rito, tinatawag tayong kilalanin ang isang makataong kaisahan na may tiyak na Kristiyanong dimensyon: “ang kamulatan sa sumasalahat na pagka-ama ng Diyos, at ang pagiging magkakapatid ng lahat kay Kristo---'mga anak sa piling ng Anak-at ang presensiya at nagbibigay-buhay na kilos ng Espiritu Santo” (SRS, 40, Tingnan PCP II, 295 at 313). Kung gayon, ang kapwa ay hindi lamang tao na may sariling karapatan at may

batayang pagkakapantay-pantay kasama ng iba kundi siya'y nagiging buhay na larawan ng Diyos Ama, na iniligtas ng dugo ni Jesu-Kristo at inilagay sa ilalim ng nananatiling pagkilos ng Espiritu Santo. (SRS, 40) 1179. May ilang bunga ang nagmumula sa ganitong batayan ng maka-Kristiyanong pananaw para sa katarungang panlipunan. Gumawa si Juan Pablo II ng matibay na paglalagdm nang ipahayag niya sa Malacanang: “Hindi kailanman mabibigyang katuwiran ang anumang paglabag sa pangunahing dangal ng tao o ang mga batayang karapatan na nagtatanggol sa dangal na ito.... Umiiral lamang ang mga samahang panlipunan para sa paglilingkod sa tao at para sa pagtatanggol sa kanyang dangal: hindi nito maipagmamalaking naglilingkod para sa kapakanan ng nakararami kung ang mga karapatang pantao ay di napangangalagaan” (Juan Pablo II, sa Pangulo at sa Bayan, 5). 1180. Upang mapalitaw ang praktikal na pagkilalang ito sa dangal ng tao sa panlipunang katarungan, binibigyang-diin ng doktrinang panlipunan ng Simbahan ang ilang mga batayang prinsipyo. Ang mga ito ay patungkol sa buong pag-unlad ng tao, ang kahalagahan ng paggawa, ang pagtatangi para sa mga dukha, at ang masiglang pag-uugnay, sa pagitan ng katarungan at Kristiyanong pag-ibig. Sa simula pa, itinuturo ng Simbahan na ang saklaw ng pantaong pag-unlad at pagpapalaya ay hindi maaaring ihangga sa sosyo- ekonomiko at pampulitikang dimensyon ng buhay ng tao. Kailangang isama rin dito ang “mga bagay na patungkol sa Espiritu.” Isang konkretong halimbawa rito ay ang “kabanalan ng paggawa” (Tingnan no. 1186). D. Ang Kahalagahan ng Paggawa 1181. Sa kasalukuyan, binibigyan ng ibayong diin ang paggawa. “Ang paggawa ay isa sa mga katangiang ikinaiiba ng tao sa ibang mga nilikha... ang paggawa ay

344

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO, ANG ATING DAAN

palatandaan ng taong kumikilos sa loob ng sambayanan ng mga tao (LE Panimula: Tingnan CCC, 2427). Tungkol naman sa katarungang panlipunan, “Ang paggawa ng tao ay isang susi--marahil ang napakahalagang susi--sa buong usaping panlipunan, Mula sa atas ng Bibliang sakupin ang daigdig” (Gen 1:28) lumilitaw ang tuwirang kahulugan ng paggawa: sinasakop ng tao ang daigdig sa pamamagitan ng pahusay nang pahusay na mga makinarya. Ngunit ipinakikilala ng pagsakop na ito ang paggawa sa aspetong pansarili, ang tao na tagapagpaganap ng paggawa. Dito binibigyang-bisa ni Kristo ang isang radikal na pagbabago sa pamamagitan ng pagtatatag niya sa salita at halimbawa ng “Ebanghelyo ng Paggawa” na nagpapakitang “ang pangunahing batayan sa kahalagahan ng paggawa ay ang tao mismo, na siyang tagaganap

nito” (LE, 3-6, Tingnan PCP II, 316).

1182. Ang Pagkauna ng Paggawa Bilang Pansarili sa Tao. Ipinapahayag sa iba't ibang paraan ang kaunahang pansariling pakahulugan ng paggawa. Ang isang paraan ay yaong: “sa kahuli-hulihan, ang tao pa rin ang siyang laging layunin ng paggawa.” Ang paggawa ay “para sa tao,” at hindi ang tao ang “para sa paggawa” (LE, 6). Nililinang sa tatlong larangan ang kahalagahan ng paggawa: sa larangang personal na kung saan sa pamamagitan ng paggawa ay “nakakamit ng tao ang kaganapan bilang tao,” sa larangang buhay-pamilya dahil ang pamilya ay isang pamayanang umiiral dahil sa paggawa, at ito ang unang paaralan ng paggawa, ang larangan ng malawak na lipunan na kinabibilangan ng tao batay sa kanyang natatanging ugnayang pangkultura at pangkasaysayan. Pinalilitaw ng tatlong larangang ito ang halaga ng paggawa sa pansariling dimensyon nito--ibig sabihin, ang konkretong patunay na ang manggagawa ang inuuna kaysa mismong dimensyon ng paggawa (LE, 9-10). 1183. Ang ikalawang paraan ay ang prinsipyo ng kaunahan ng trabaho kaysa ang kapital” (Tingnan PCP II, 318, LE, 12). Ang mga kagamitang panggawa sa kasalukuyan, na higit na napaunlad sa pamamagitan ng agham at teknolohiya, ay kalimitang itinuturing na kapital. Ngunit ang mga ito mismo ang bunga ng makasaysayang pamana ng paggawa ng tao (LE, 12). Ang ikatlo pang paraan ay ang pagbibigay-diin sa prinsipyo ng “pagkauna ng tao higit sa mga bagay.” Lahat ng tatlong pamamaraan ay nagpapaliwanag lamang sa pangunahing katotohanan tungkol sa “matimbang at tunay na kaunahan ng trabaho ng tao bilang pansarili... na malaya sa katangiang-likas ng paglilingkod na dulot ng manggagawa” (LE, 13). Nangangahulugan ito na hindi lamang nararapat na tumanggap ng karampatang pasahod ang manggagawa sa kanyang paggawa kundi sa isang tunay na paraan, siya sa kahuli-huliha'y gumagawa para “sa kanyang sarili” (LE, 15). 1184. Ang Mga Ibinubunga Nito: Mga Karapatan. Mula sa ganitong pagpapahalaga sa paggawa ng tao lumilitaw ang tatlong mga pangunahing karapatan: ang karapatan sa paggawa, ang karapatan sa isang makatarungang bahagi sa mga bunga ng paggawa: at ang karapatang mag-organisa “para sa layuning maipagtanggol ang kanilang mga kapakanan at makilahok bilang mga mapanagutang kabalikat para sa kapakanang panlipunan” (Juan Pablo II, Bacolod, 7). Idinagdag ng PCP II na ang

PAGTATATAG NG KATARUNGAN

345

karapatang sa pamamahinga, sa maayos na kapaligiran sa paggawa, sa bahaginan ng kinita at sa pag-aaklas sa ilang mga tukoy na kundisyon. 1185. Mga Tungkulin. Ang paggawa ay hindi lamang pantaong karapatan, ito ay “isang obligasyon, isang tungkulin ng tao” (LE, 16). Tayo ay may moral na tungkuling gumawa: a) upang mapanatili at mapaunlad ang ating pagkatao, ayon sa plano ng Manlilikha, b) bilang isang pinagmumulan ng tulong at pagtataguyod sa ating mga pamilya, sa ating bayan at sa buong sangkatauhan. Kinatigan ng PCP II na kailangang “gampanan nang maayos” ng mga manggagawa “ang kanilang mga tungkulin” (PCP II, 320). 1186. Ang mga karapatan at tungkulin ay higit na pinatingkad ng Kristiyanong “kabanalan ng paggawa” na iminumungkahi ng PCP II bilang bahagi ng mas malawak na “kabanalan ng Pagpapanibago ng lipunan” (Tingnan PCP II 317, 262-82). Una, sa pamamagitan ng paggawa ay “nakikibahagi tayo sa gawain ng Manlilikha” at sa abot ng ating kakayahan bilang tao, ay ipinagpapatuloy at pinaghuhusay ang paggawang iyon. Ikalawa, “sa pagtitiyaga sa hirap ng paggawa sa pakikiisa kay Kristo, nakikilahok tayo sa Anak ng Diyos para sa katubusan ng sangkatauhan” (Tingnan Ibid., 24-27). Kaya ipinaliwanag ni Juan Pablo II sa mga manggagawa sa Legazpi: Hindi masukat na pinarangalan at pinabanal mismo ni Kristo ang lahat ng paggawa ng tao sa pamamagitan ng kanyang gawain bilang isang karpenlero sa Nazaret at sa pamamagitan ng kanyang iba pang mga ginawa, at sa gayo'y ipi-

nagkaloob sa mga manggagawa ang isang natatanging kaisahan kasama niya at nagbibigay sa kanila ng pakikipabahagi sa kanyang mapangtubos na paggawa. (Juan Pablo Il, Legazpi, 7) E. Ang Piling Pagtatangi para sa mga Dukha 1187. Ang panlipunang doktrina ng Simbahan ay tinatakan ng “piling pagtatangi para sa dukha” (CA, 57). Iginigiit ng PCP II na ang pagpiling ito na alinsunod sa pag-

sunod kay Kristo ay

i

nangangailangan ng mabilis na pagtugon sa ating bayan kung saan ang malaking bahagi ng ating mga mamamayan ay nakalublob sa kahabag-habag na karalitaan at pagdurusa, habang iginagawad naman sa mga mayayaman al makapangyarihan ang napakalaking panlipunang pribilehiyo at paggalang. (PCP Il, 312) Ngunit kailangan ang tamang pang-unawa sa pagpiling ito. Habang malinaw na ninanais ng Simbahan na ipahayag ang mensahe ng pagliligtas sa bawat tao, sa bawat kultura at panlipunang kapaligiran, ngunit unang-una, sa mga higit na nangangailangan. Kaya ang “isang Kristiyanong pagtatangi ay pagtatangi para sa mga dukha,” dahil dumating si Kristo upang ipahayag ang mensahe ng kaligtasan para sa mga dukha (Tingnan John Paul II, to the People of Tondo, 3). Ito ay “isang pagpili sa pagsasabuhay ng maka-Kristiyanong pag-ibig na ang buong tradisyon ng Simbahan

346

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAAN

ang sumaksi. May bisa ito sa buhay ng bawat Kristiyano habang nagsusumikap siyang tularan ang buhay ni Kristo. Ngunit pantay din itong mailalapat sa ating mga panlipunang pananagutan at sa gayo'y sa ating paraan ng pamumuhay”

(SRS, 42).

1188. Ang batayan ng pagpiling ito ay ang mga turo at gawa ni Kristo mismo na nagpapahayag ng sariling pag-ibig ng Diyos (Tingnan CCC, 2448). “Sumasaakin ang espiritu ng Panginoon, hinirang niya ako upang ipangaral sa mga dukha ang Mabuting Balita” (Lu 4:18): “Bumalik kayo kay Juan at sabihin ang inyong nakita at narinig: nakakikita ang mga bulag, nakalalakad ang mga pilay, gumagaling ang mga ketongin, nakakarinig ang mga bingi, muling nabubuhay ang mga patay, at ipinangangaral sa mga dukha ang Mabuting Balita” (Lu 7:22). Subalit hindi lamang tagatanggap ng Ebanghelyo ang mga dukha. Tagapagdala rin sila ng Salita ng Diyos, mga ebanghelista, na laging humahamon sa sambayanan na magbalik-loob. Isinasabuhay ng mga dukha ang mga pagpapahalaga ng ebanghelyo sa kanilang mga buhay: Mapalad kayong mga dukha sapagkat ang Diyos ang maghahari sa inyo! Mapalad kayong mga nagugutom ngayon sapagkat kayo'y bubusugin! Mapalad kayong mga tumatangis ngayon sapagkat kayo'y magagalak! Mapalad kayo kung dahil sa Anak ng Tao kayo'y kinapopootan, ipinagtatabuyan at inaalimura ng mga tao, at pati ang inyong pangalan ay kinasusuklaman. Mapalad kayo at lumukso sa tuwa kung ito'y mangyari, sapagkat malaki ang inyong gantimpala sa langit. (Lu 6:20-23) 1189. Ang ganitong maka-Kristiyanong pagtatangi ay totoong tumutukoy nang tahasan sa ating tiyak na kalagayan na kung saan ang karukhaan, pagsasamantala at kawalang katarungan ay naging “takbo ng buhay” para sa napakaraming Pilipino. Bilang mga Pilipinong Kristiyano, hinahamon tayo ng pagtatanging ito para sa mga dukha upang tugunan ang kalagayang ito sa isang matapat na “paninindigan sa katarungan.”“ Inilagay ni Juan Pablo II ang hamong ito sa pandaigdigang pananaw. Sinasaklaw ng pag-ibig na ito ng pagtatangi sa mga dukha ang lubhang maraming bilang ng mga nagugutom, nangangailangan, walang matirhan, yaong mga walang maipanggamot at, higit sa lahat, yaong mga walang pag-asa para sa isang magandang hinaharap. Ang ipagwalang-bahala ang mga katotohanang ito ay nangangahulugan ng pagiging tulad ng “mayamang lalaki” na nagpanggap na di nakakikilala sa pulubing si Lazaro na nakalupasay sa may pintuan ng kanyang bahay (Tingnan Lu 16:19-31, SRS, 42). “Ang Katarungan ay kinaugaliang ipinaliliwanag sa tatlong uri: Ayon sa Pagpapalitan--sa mga obligasyon ng tao sa kanyang kapwa-tao: Ayon sa Blatas--tumutukoy sa hinihingi ng pamayanan sa mga mamamayan, at ayon sa Pagbabahaginan--tumatalakay sa obligasyon ng pamayanan sa mga mamamayan nito (Tingnan CCC, 2411).

PAGTATATAG NG KATARUNGAN

am

G. Katarungan at Pag-ibig

1190. Subalit para sa mga Kristiyano, masiglang nakaugnay sa mga makatwirang hinihingi ng katarungan ang pangunahing utos ng PAG-IBIG na ibinigay ni Kristo. Ipinahayag ng PCP II: “Habang ang pangangailangan sa katarungan ay ipinahihiwatig sa pag-ibig, 'matatamo lamang ng katarungan ang panloob na kaganapan nito sa pag-ibig.” Dahil sa katarungan, maaaring manatiling “iba” ang tao, isang dayuhan.

Subalit sa pag-ibig, ang “iba” ay kaibigan, manapa'y isang kapatid kay Kristo” (PCP

II, 305).

Samakatuwid, ang maka-ebanghelyong pag-ibig, at ang tawag na maging anak ng Diyos, na siyang tawag sa ating lahat, ay nagbubunga ng tuwiran at walang pasubaling pangangailangan ng paggalang para sa lahat ng lao sa kanilang mga karapatan sa buhay at dangal, Walang agwat sa pagitan ng pag-ibig sa kapwa at pagnanais ng katarungan. Ang pagtunggaliin ang dalawa ay pagbaluktot sa pagibig at katarungan. (/ CEL, 57)

Nilagom ito ng PCP II sa pagbanggit ni Juan XXIII sa Mater et Magistra: “ang katarungan at pag-ibig ang mga pangunahing batas ng panlipunang buhay” (PCP II, 304. Tingnan MM, 39). 1191. Sadyang malinaw ang teoriya: Ipinahihiwatig ng pag-ibig ang isang lubusang hinihingi ng katarungan, ibig sabihin, ang pagkilala sa dangal at karapatan ng kapwa-tao. (AY makakamit ng katarungan ang lubos na kaganapan lamang sa pag-ibig. Dahil ang bawat tao ay tunay na nakikitang larawan ng di-nakikitang Diyos at isang kapatid [na lalaki/babae] ni Kristo nakikita sa bawat tao ang mismong Diyos at ang lubusang hinihingi ng Diyos para sa katarungan al pag-ibig. (Katarungan sa Mundo) Ngunit ang tunay na problema ay wala sa teorya kundi sa pagsasabuhay. Ang katarungan bilang isang walang pinapanigang balangkas ng batas upang magkaloob sa bawat isa ng nararapat ay kumikilos lamang nang maayos kung ang lahat ay may pantay-pantay na kapakinabangan at pagkakaton--na hindi nangyayari sa kasalukung isang higit na malakas kaysa sa “titik ng batas” upang mabigyan yan. Kailangan ang bawat isa ng nararapat sa kanya. Hindi sapat ang katarungan lamang, maaaring mauwi ito sa kawalan at pagkawasak ng sarili kung ang higit na malalim na kapangyarihan ng pag-ibig ay hindi hahayaang magbigay-hugis sa buhay ng tao sa iba't iba nitong dimensyon. (Juan Pablo Il, Pahayag sa mga nasa Lupon ng mga Diplomatiko) H. Pagtatatag ng Isang Makatarungang Lipunan 1192. Ngunit sa pagbibigay-diin sa pag-ibig, hindi natin tinutukoy ang mga “kawanggawa” ng mga madasalin, at makasariling mayayaman na namimigay mula sa kanilang labis-labis na pag-aari, na malimit ay nakamal sa pamamagitan ng di-makatarungang pagsasamantala sa mga dukha. Sa halip, ang tinutukoy natin ay ang isang kawanggawa na hindi kailanman nakahiwalay sa katarungan (CL, 42). Ito ay ang pag-

348

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAAN

ibig na nagpapaalab sa tugon ng Pilipinong Kristiyano upang maitatag ang makatarungang lipunan. Kailanman ay hindi dapat iwan ng laykong mananampalataya ang kanilang pakikilahok sa “pampublikong buhay”---na ibig sabihi'y, sa maraming nagkakaibang larangang pang-ekonomiya, panlipunan, pambatas, pang-pamamahala at pangkultura, na inilaan sa pagtataguyod ng kapakanang panlipunan nang maayos at matatag. (Cl, 42)

1193. Yamang tayong mga Pilipinong Katoliko ang bumubuo sa higit na nakakarami sa ating bayan, nasa atin ang pangunahing pananagutan upang maitatag ng isang makatarungang lipunang Pilipino. Taliwas sa karaniwang palagay na “marumi” ang pulitika at pampublikong buhay at dapat iwasan, “pinaninindigan ng PCP H ang paghikayat sa mga mananampalatayang layko na aktibong makilahok at mamuno sa pagpapanibagong pulitika alinsunod sa mga pagpapahalaga ng Mabuting Balita ni Jesus” (PCP IT, 350). Ganap na naaayon ang direktibang ito sa palagiang turo ng Simbahan na pumupuri sa “gawa ng mga taong naglalaan ng kanilang sarili, bilang paglilingkod sa kapwa, para sa pangkalahatang kapakanan ng bayan at nagsasabalikat ng mga pasanin ng gawaing ito” (G5, 75). Sinusugan ito ni Juan Pablo: Kailangang Ebanghelyo katarungan, ng lahat, sa mga dukha

isabuhay ng mananampalatayang layko ang mga makatao at makana mahigpit na nakaugnay sa gawaing pulitika tulad ng kalayaan at kaisahan, matapat at di-makasariling pagtatalaga para sa kapakanan isang payak na pamumuhay, at isang natatanging pag-ibig para sa at aba. (CL, 42)

1194. Subalit ang ganitong maka-Kristiyanong paglilingkod sa lipunan at kapwa ng may katarungan at pag-ibig ay hindi kailanman matatamo sa pamamagitan ng sariling pagsisikap lamang. Nilinaw ng PCP II na lubhang masalimuot at magkaugnayugnay ang mga suliranin ng makabagong lipunan. Kailangang harapin ang mga ito sa pamamagitan ng moral at panlipunang asal ng kaisahan (Tingnan PCP II, 294-96 gt 306). Ang “kaisahang” ito ay hindi nangangahulugan ng isang diwa lamang ng pakikisama o “team spirit” o malabong pakiramdam ng pakikiramay o kabutihang loob. Sa halip, naninindigan ito para sa isang “matatag at matiyagang pagpupunyagi na ilaan ang sarili para sa kapakanang panlipunan, na ibig sabihi'y ang kabutihan ng lahat at ng bawat tao dahil may pananagutan talaga tayo sa lahat” (SRS, 38). 1195. Saklaw ng pagtatalagang ito ang pinagtutuunan ng mga panlipunang programa--ang kahirapan at kawalang katarungan, ang pagpapalaganap ng kapayapaan sa lahat ng antas, ang pananatili sa mga likas na yaman, at iba pang mga katulad nito. Sakop rin nito ang pamamaraan--ang pagbabawal sa paggamit ng karahasan at ang pag-abuso sa mga karapatan ng bawat tao sa pagpapaunlad ng kapakanang panlipunan. Dagdag pa rito, umaabot din ito sa mga ugnayan sa pagitan ng lahat ng mga bansa sa larangang pandaigdig (Tingnan CCC, 2437-42).

k

Taggagaaaaan EY

PAGTATATAG

349

NG KATARUNGAN

PAGBUBUO 1196. Tahasang nagmumula sa doktrinang katotohanan ng paglikha na kababalangkas pa lamang ang mga batayang tungkuling panlipunan ng moral na pamumuhay ng Katoliko, at gayundin sa mga dagdag na katotohanan ng mapangtubos na pagkakatawang-tao ni Kristo at ang nagpapabanal na misyon ng Espiritu. Ngunit ang higit na kailangan ay ang isang masigasig napagpapaunlad ng mga kinagisnang katotohanang ito sa panlipunang kalalagayan ng Pilipino, at sa loob ng isang patuloy na nabubuong pananaw. 1197. Parehong mahalaga sa bawat isa ang dimensyong pagsamba at ang ganitong pagbibigay-pansin para sa panlipunang katarungan. Ipinapahayag ng PCP IT na “ang panlipunang paglilingkod na walang pagsamba ay mawawalan ng kanyang bukal ng lakas, habang ang pagsambang walang panlipunang paglilingkod ay magiging pagsambang hiwalay sa buhay” (PCP II, 185). Dinadaig ng pagsamba ang tukso sa “ideolohiya” sa ating katekesis na panlipunan sa pamamagitan ng konkretong pagtutuon ng pansin nito sa espirituwal na dimensyon ng buong pantaong pagpapalaya/kaunlaran, kasama ang pagpapalayang pang-ekonomiya, panlipunan at pampulitika. Gayundin naman, kailangan ang pagbibigay-pansing panlipunan para sa tunay na pagsamba upang mapangalagaan ito mula sa pagbabalat-kayong nakatuon sa sarili at sumasamba sa diyus-diyosan. Ito talaga ang nililinaw ng dalawang Dakilang Utos ng Pag-ibig sa kanilang panloob ng pag-uugnayan.

MGA TANONG AT MGA SAGOT 1198. Ano ang isang mahalagang dimensiyon ng pangangaral na Ebanghelyo ngayon? “Ang pagkilos sa kapakanan ng katarungan, at pakikilahok sa pagpapanibago ng sanlibutan at sa pagpapalaganap ng karapatang-pantao, ang nangingibabaw bilang isang mahalagang dimensiyon ng pangangaral ng Ebanghelyo ngayon” (JW). 1199. Ano ang ilang malalaking suliranin sa buong Pilipinas ngayon? Ang malaking suliranin ng ating bansa ay ang mga tanong tungkol sa katarungan, at ang mga suliuranin ng pagnanakaw sa lahat ng antas, higit sa lahat dahil sa laganap na kahirapan, paglabag sa mga karapatang-pantao, at sa pagsasamantala pareho sa mga tao at mga likas na yaman. Nananawagan ang PCP II para sa isang tunay na “pagpapanibago ng lipunan” na tumutugon sa mga hamon ng pagtatatag ng isang bagong lipunan ng katarungan at kapayapaan. 1200. Papaano isinusulong ng Pampitong Utos ang katarungang panlipunan? Ang “Huwag

kang

magnakaw”

ay nagsusulong

sa katarungang

panlipunan

sa

350

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING DAAN

pamamagitan ng pagbabawal nito sa lahat ng paraan ng pagnanakaw sa kalayaan ng kapwa sa pamamagitan ng pang-aagaw ng anumang nararapat sa kanila. Sa kasalu. kuyang daigdig na pang-ekonomiya, sakop ng pagbabawal na ito ang mga pribadong ari-arian at publikong pag-aari, at ang mga gawaing gaya ng mga pagmamanipula ng mga korporasyon, di-makatarungang kasunduang pangkalakalan at katulad nito. Itinataguyod ng PCP II ang “marubdob na pag-aalaga sa ating daigdig at ating kapaligiran.” 1201. Papaano isinusulong ng Pang-sampung Utos ang katarungang panlipunan? Ang “Huwag mong pagnanasaan ang bahay ng iyong kapwa, mi ang anumang pagaari niya” ay nagsusulong sa katarungang panlipunan sa pamamagitan ng pagbabawal sa mga baluktot na pagnanasa ng puso na siyang pinagmumulan ng pagnanakaw at pagsasamantala sa kapwa. Hindi lamang nito pinagbabawal ang di-makatarungang pagnanasa kundi kasama rin ang inggit sa tagumpay ng kapwa, gaya ng nakikita sa habi ng “inggit-poot-pagpatay” ni Cain. 1202. Ano ang tunay na suliraning inihahain ng Pang-sampung Utos? Inilalantad ng Pang-sampung Utos ang ating kawalang kapangyarihan na supilin ang lahat ng ating mga di-maayos na pagnanasa, at sa gayo'y baguhin hindi lamang ang ating panloob kung hindi pati na rin ang ating panlabas na buhay. Ang pagtatagpo ni Kristo at ng “mayamang binata” ay nagpapakita ng halos makadiyablong paghawak na ginagawa sa atin ng kayamanan. Kung kaya namumulat tayo sa ating pangunahing pangangailangan na maligtas sa pamamagitan ng mahabaging pagmamahal at kapangyarihan ng Diyos. 1203. Ano ang larawan na inilalahad ng Ebanghelyo tungkol sa pananagutang pan-

lipunan? Inilalarawan ng Ebanghelyo ang pananagutang panlipunan sa pamamagitan ng: e pagbabago ng buhay, tulad ng ipinangaral ni Juan Bautista, e pagbabalik-loob ng puso, tulad ng inilarawan ng mga talinghaga ni Jesus, e pagbabayad-puri, katulad ng pinuri ni Jesus kay Zaqueo. Pangunahin sa lahat ng tatlong antas na ito ang isang batayang pagtitiwala sa Diyos bilang Ama na nangangalaga sa lahat. 1204. Ano ang papel na ginagampanan ng Simbahan sa mga bagay na pang-sanlibutan? “Hindi pampulitika, o pang-ekonomiya, o pang-agham,” ang pagkilos ng Simbahan, “kundi pangrelihiyon at likas na moral na nagpapalakas sa espirituwal at moral na sandigan ng lipunan.” (Juan Pablo II) Inihahandog ng panlipunang doktrina ng Simbahan ang:

PAGTATATAG NG KATARUNGAN

e

mga prinsipyo para sa pagninilay:

e

mga sukatan para sa mga pasya, at

351

e

sukatan para sa mga pagkilos. Mga karaniwang pinagtutuunan ng pansin ng Simbahan ay ang mga karapatang pantao at mga bagong pananaw tulad ng kaalaman sa kasalanang panlipunan. 1205. Anu-ano ang mga gumagabay na mga katotohanang inilalahad ng Simbahan para sa mga Pilipinong Katoliko sa buhay pampulitika? Ang iminumungkahi ng Simbahan bilang mga pangunahing katotohanan para sa pakikilahok sa pulitika ay: e ang pagtatamo ng kapakanang panlipunan bilang matuwid na saligan, sa pagtatanggol at pagpapalaganap ng katarungan para sa lahat, na pinag-aalab at ginagabayan sa pamamagitan ng diwa ng paglilingkod, tigib sa pagmamahal na may pagtatangi para sa mga dukha, pagbibigay-kapangyarihan sa mga tao na isasagawa bilang proseso at layunin ng pampulitikang gawain. 1206. Ano ang ibig sabihin ng “kasalanang panlipunan?” Ginagamit ang katagang “kasalanang panlipunan” sa paglalarawan ng mga kalagayan o balangkas na nagdudulot o sumusuporta sa kasamaan, 0 kabiguan dahil sa pakikisangkot o pagsasawalang-bahala sa paglunas sa mga kasamaang maaari pang iwasto. Laging “nakaugat sa personal na pagkakasala” ang ganitong mga balangkas na makasalanan (Tingnan din Kab. 14, 769-71). Ang “mga karaniwang kasalanang panlipunan sa kalalagayan ng Pilipinas” ay ang kinabibilangan ng prostitusyon o pagbebenta ng laman, konsumerismo o prinsipyong nakabatay sa presyo at patubo, at militarismo o paggamit ng puwersa at armas. ni 1207. Ano ang paninindigan ng Simbahan tungkol sa pribadong pag-aari? Ang karapatan sa pribadong pag-aari ay may bisa at kailangan, ngunit pumapangalawa lamang ito sa likas na layuning panlipunan ng lahat ng pag-aari. Ipinagtatanggol ng Pampito at Pang-sampung utos ang pag-aari laban sa pagnanakaw “mula sa itaas” (pagnanakaw ng may-kaya sa mahirap) at pagnanakaw “mula sa ibaba” (pagnanakaw ng mahihirap sa may-kaya). 1208. Ano ang batayan ng turong panlipunan ng Simbahan? Ang likas na dangal ng bawat tao at ang pangunahing kaisahan sa kapwa tao ang [ batayan para sa turong panlipunan ng Simbahan. 1209. Ano ang turo ng Simbahan tungkol sa paggawa? , - Ang paggawa bilang pagkakakilanlang katangian ng tao ay isang mahalagang susi sa usaping panlipunan lalong-lalo na kung titingnan sa panig ng tao na siyang taga-

ganap/nagsasagawa ng paggawa at ang pangunahing batayan para sa kahalagahan nito.

352

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---51 KRISTO, ANG ATING DAAN

1210. Ano ang kahulugan ng “pagkauna ng paggawa bilang pansarili sa tao?” Binibigyang-diin ng pariralang ito: e ang mga tao ang siyang layunin ng paggawa--alalaon baga, ang paggawa ay para makamit ang kaganapan bilang tao, una, sa kanyang pamilya, at pagkatapos sa mas malaking sambayanan, e ang kaunahan ng paggawa kaysa sa puhunan: e ang pagkauna ng mga tao kaysa sa mga bagay. 1211. Ano ang mga ibubunga ng pagkaunang ito? Ang paggawa bilang pansarili ay sumasalig sa tatlong pangunahing karapatan: e e e

ang karapatan sa paggawa, ang karapatan para sa isang makatarungang bahagi ng mga bunga ng paggawa, ang karapatang mag-organisa upang ipagtanggol ang mga kapakanan ng mga manggagawa.

1212. Ano ang mga tungkuling kaakibat ng mga karapatang ito? Kasama ng karapatan sa paggawa ang tungkuling magtrabaho, at ang karapatan sa makatarungang pasahod ay kasama ng tungkulin sa matapat na paggawa. Ang mga karapatan at tungkulin ay parehong pinatitingkad ng isang wastong “kabanalan ng paggawa” na nagpapaunlad sa pananaw na tingnan ang paggawa bilang “pakikibahagi sa gawain ng Manlilikha.” 1213. Ano ang ibig sabihin ng “piling pagtatangi para sa mga dukha?” Ang pagpiling ito ay isang “maka-Kristiyanong pagtatangi” na siyang paraang nais ng Simbahan upang maihatid ang balita ng kaligtasan sa lahat ng tao, sa lahat ng kultura at lipunan, ngunit una sa lahat sa labis na nangangailangan. Sinusunod nito ang turo at halimbawa ni Kristo mismo, at ang pagsasabuhay ng maka-Kristiyanong pag-ibig na binigyang-saksi ng buong tradisyon ng Simbahan. 1214. Paano nagkakaugnay ang katarungan sa maka-Kristiyanong pag-ibig? Ipinahihiwatig ng maka-Kristiyanong pag-ibig ay isang lubusang pangangailangan ng katarungan, at natatamo lamang ng katarungan ang likas nitong kaganapan sa pag-ibig. 1215. Ano ang bumubuo sa pangunahing pananagutan ng mga Pilipinong Kristiyano? Kinakaharap ngayon ng mga Pilipinong Kristiyano ang isang pangunahing pananagutan na kumilos tungo sa pagtatatag ng isang makatarungang lipunan. Tinatawagan tayong sumaksi sa mga pagpapahalagang makatao at maka-Ebanghelyo na mahigpit na kabilang sa mga gawaing pang-ekonomiya, panlipunan at pampulitika.

AR

O

PARN NONG

AN

RN

ONG NAO GARA

FRY ARAY

LARA

KABATANA 21 Paggalang sa Katotohanan Ska

Kung patuloy kayong susunod sa aking aral, tunay ngang kayo'y mga alagad ko, makikilala ninyo ang katotohanan, at ang katotohanan ang magpapalaya sa inyo. (n 8:31-32) Magbago na kayo ng diwa at pag-iisip: at ang dapat makita sa inyo'y ang bagong pagkatao na nilikhang kalarawan ng kanyang katuwiran at kabanalan. Dahil dito, itakwil na ng bawat isa ang kasinungalingan, at lahat ay magsalita ng katotohanan sa kanyang kapatid, sapagkat tayo'y bahagi ng iisang katawan. (Ef 4:23-25)

PANIMULA 1216. Tinatalakay sa kabanatang ito ang huling natatanging paraan ng “pag-ibig sa kapwa,” na nangangahulugang paggalang sa kanilang dangal at mabuting pangalan sa ating pang-araw-araw na pananalita. Ginagawa natin ito sa pamamagitan ng pagsasalita ng makatotohanan lalo na sa pagsaksi sa harap ng madla. Likas na dumadaloy ang tema ng pagiging makatotohanang pagsaksi mula sa malasakit para sa katarungan na tinalakay sa naunang kabanata. Kung paano tayo inuutusang huwag magnakaw ng pag-aari ng iba, sa paggamit ng mga madayang panukat at timbang, ganoon din ang atas sa ating huwag nakawin ang kanilang mabuting pangalan at dangal sa pamamagitan ng huwad at walang katuturang mga salita sa pakikipag-usap sa iba. Binabaluktot ng mga di-totoong pananalita ang katarungan nang higit kaysa madayang timbangan dahil dinudumihan nito ang pinagmulan at bukal ng mga ugnayang panlipunan na siyang saligan ng ating mga pamayanan at ating buong kultura. 1217. Sa gayon, ang paggalang sa katotohanan ay higit kaysa “pagsasabi ng katotohanan” o pag-iwas sa “nakakasirang pananalita” lamang o “pagsisinungaling.” Nakatali ang makabagong tao sa patuloy na paghahanap ng katotohanan--sa pamamagitan ng modernong agham na pisikal at panlipunan, sa pamamagitan ng mga 353

NA AA

Yaan OL Aa Tagaan

-

354

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ANG ATING DAAN

kasaysayan, pilosopiya at ng sining. Nakikilahok tayong lahat sa paghahanap na ito sa ating mga natatanging pamamaraan: sa pagninilay-nilay sa ating mga buhay, sa patuloy na pakikipag-usap sa kapwa, sa ating mga gawaing pampamayanan at lalong. lalo na sa ating pakikipag-usap sa Diyos sa pananalangin. Kapag itinigil natin ang paghahanap na ito ng katotohanan, nawawala ang ating pagiging mapagpasensiya at nagiging mainipin dahil sa pagkamakasarili at pagpapahalaga sa sarili. Kung walang katotohanan, hindi tayo tunay na uunlad bilang mga tao, maging sa maayos na pakikiugnay sa ibang nasa pamayanan. 1218. Tunay na sinasakop ng katotohanan ang ating buong pagkatao. 1) Nariyan ang katotohanan ng ating pag-iisip kapag ito ay umaayon sa tunay na pangyayari at walang pagkakamali. 2) Nariyan din ang katotohanan ng ating mga pananalita, kapag nagsasabi tayo ng matapat kung ano ang ating iniisip at hindi nagsisinungaling. Panghuli, 3) nariyan ang katotohanan ng ating mga ginawa na tumutugma sa ating mga salita, kaya hindi tayo mga mapagbalat-kayo na iba ang sinasabi sa mga ginagawa. Ang bawat uri ng katotohanan---ng ating pag-iisip, ng ating mga pananalita, ng ating mga ginagawa--ay kaugnay sa iba, at tulad ng ating mismong pagkatao'y likas na nag-uugnay. Kaya, ang katotohanan ay hindi ilang sariling pag-aari natin, na “lahat-ay-atin” lamang. Sa halip, ito ang sentro, ang kahulugan at ang hinahangad ng ating buhay bilang kaanib ng sambayanan ng mga tao at bilang mga alagad ni Kristo. Kaya ipinahayag ni Kristo sa harap ni Pilato: “Ito ang dahilan kung bakit ako ipinanganak at naparito sa sanlibutan: upang magsalita tungkol sa katotohanan” (Jn

18:37).

KALALAGAYAN 1219. Likas na pinapahalagahan nating mga Pilipino ang mga matapat sa pananalita at gawa: Itinatakwil natin ang pagkukunwari, patabas lang at pakitang-tao, o ang mga doble-kara at ang mga maarte at hanggang paporma lamang. Kinokondena natin ang kasinungalingan at pagkukunwari dahil nakikita natin kung paanong ginagawang “buhay-na-kasinungalingan” ng mga ito ang buhay ng isang tao. Ngunit sa kabilang dako, karamihan sa atin ay napakahilig sa tsismis na anupa't ito'y halos naging isang gawaing kinahuhumalingan nang labis. Sa kabila ng paminsan-minsang mga babala sa mga Lingguhang sermon, siguro'y hindi lamang natin siniseryoso ang nakakapinsalang epektong nagagawa ng walang patumanggang tsismis sa bawat isa o sa mismong pamayanan. Hanggang dumating siyempre ang panahong tayo na mismo ang nagiging paksa ng usapan. At sa gayon lamang tayo labis na nababahala sa ating sariling karangalan at sa pangalan ng ating pamilya, na anupa't gagawin natin ang lahat ng paraan upang pangalagaan ang ating mabuting pangalan kahit na mapahamak ang iba. O di kaya'y sa ginagawa natin gaya ng pagsisimba tuwing Linggo, o “bukas palad” na nag-

PAGGALANG

SA KATOTOHANAN

355

sa isang kawanggawa para magkaroon ng “magandang pakilala” sa pamayamaaaring magpalago sa ating kabuhayan at ambisyong pampulitika. Para sa sa atin, higit na malakas na udyok ng tanong na “Ano na lang ang sasabihin kapitbahay?” kaysa sa katotohanan o katarungan. 1220. Marami nang nasabi sa mga pahayagan, magasin at TV “talk shows” tungkol sa “problema ng kawalang tiwala” sa lahat ng larangan ng buhay Pilipino. Sino ang mapagkakatiwalaan? Sino ang dapat paniwalaan? Kaninong mga pahayag ang kapani-paniwala at nararapat pagkatiwaan? Dahil sa ilang labis na nilathalang mga eskandalo at katiwalian, nabawasan ang pagtitiwala sa iba't ibang sangay ng pamaang halaan, partidong pampulitika, institusyong pang-edukasyon, mga korporasyon, media at mga tagapag-anunsiyo. Ngunit sa harap ng lahat ng ito, bilang mga Kristiyano, tayong mga Pilipino ay may malalim at di-mapugnaw na paghahangad sa katotohanan. Ang kailangang paunlarin sa makabagong kulturang Pilipino ay ang higit na pagsusuri ng diwa upang sa mawari ang katotohanan sa kasinungalingan, ang totoo sa huwad, at ang tunay kailaobra, pagmamani at g panlilinlan panggagaya. Sa gitna ng lahat ng kalituhan, “na ngan nating mga Pilipinong matuklasan ang katotohanang ipinangako ni Kristo magpapalaya sa atin,” upang mabigyan tayo ng kakayahang mabuhay nang magkakasama na may kapanatagan at paggagalangan sa isa't isa.

ambag nan, na marami ng mga

PAGLALAHAD l, Ang Pang-Walong Utos

1221. “Huwag kayong sasaksi sa di-katotohanan laban sa inyong kapwa” (Exo na 20:16: Deut 5:20). Katulad ng ibang mga Kautusan, kailangang unawain ang Utos sa pagsaksi anang makatotoh at n katotohana ito sa kalagayan ng Tipan. Dahil sa ang bagay” “pribadong kailanman hindi ay Kristiyano naging Judiong tradisyon ng mga na pansarili lamang. At hindi rin ito patungkol sa ilang kaisipang di-personal, mapilosopiya at maka-agham ma “pagpapakita” ng tunay na nangyayari. Sa halip, ang katotohanan ay nangangahulugan, unang-una, ng uri ng mga makataong pakikipagugnayan ng mga tao at ang pag-uugali na: e nakasalig sa Diyos, ang Ama, ang Bukal ng lahat ng Katotohanan, e na ganap na ipinahayag ng kanyang Anak, si JESU-KRISTO (Tingnan Jn 1:14), na Siyang KATOTOHANAN (Tingnan Jn 14:6), na dumating upang tao ay palayain (Jn 8:32) e at nagpapadala ng kanyang Espiritu ng Katotohanan na nanggagaling sa Ama (Tingnan In 15:b26: CCC, 2465-66). 1222. Likas sa ating mga Pilipino ang ganitong pag-unawa sa katotohanan. ang Nakaugalian nating tingnan ang lahat ng bagay sa pananaw ng personal. Kaya, pagna sak mapangwa at malala sa laban nakatuon na malinaw pangwalong Utos ay

356

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--51 KRISTO, ANG ATING DAAN

tampalasan sa katotohanan na lubusang sumisira sa buhay ng pamayanan. Dagdag pa rito'y maiuugnay natin ang Pang-walong Utos sa Pangalawang Utos dahil pareho itong tumatalakay sa pagsambit ng “pangalan” na kumakatawan sa kabuuan ng tao. Tunay na iniuutos ng Pangalawang Utos ang ganap na pagpipitagan at paggalang sa paggamit ng pangalan ng Diyos, habang ang Pang-walong Utos ay tumatalakay naman sa karangalan at paggalang na nararapat sa ating kapwa-mamamayan sa pamayanan sa ating pananalita. A. Ang Kahulugan ayon sa Banal na Kasulatan 1223. Sa naunang kahulugan sa Matandang Tipan, ang Pangwalong Kautusan ay tumutukoy sa pagsaksi ng isang tao sa isang hukuman ng batas kung saan nakasalalay ang buhay o kamatayan ng nasasakdal. Ang kalayaan at ang mismong buhay ng kapwa tao samakatuwid ang nakataya. Ipinakikita nito ang kabagsikan ng parusa sa paglabag ng utos. Halimbawa, pinasaksi ni Jezebel ang dalawang “tampalasan” laban kay Nabat upang ito ay batuhin hanggang mamatay, at ang kanyang asawang si Haring Ahab ang magmay-ari sa maliit na ubasan nito. Bilang kaparusahan, ipinadala ng Panginoon si Elias kay Ahab na ang sabi: “Sapagkat... malagim na parusa ang babagsak sa'yo... sapagkat ako'y ginalit mo at ibinulid mo ang Israel sa pagkakasala” (Hari 21:20-22). Ang ikalawang halimbawa ay ibinigay sa paglilitis kay Susana, kung saan ang dalawang matanda na nagbigay ng di-totoong saksi ay “pinapatay ayon sa batas ni Moises” (Dan 13:62, Deut 19:18-19). Malinaw na ipinapakita sa dalawang halimbawa ang napakabigat na panlipunang kahalagahan ng pagbibigay ng makatotohanang pagsaksi. 1224. Matindi rin ang pagbatikos ng mga propeta sa mga di-makatotohanang pagsaksi, lalung-lalo na sa pagtataksil ng Israel kay Yahweh. Pinaratangan ni Hosea ang mga tao dahil sa kanilang katigasan ng ulo: “Naghasik kayo ng kalikuan, kawalang-katarungan ang inani ninyo, at kumain kayo ng bunga ng pagsinungaling” (0s 10:13). Binatikos din sila ni Amos “dahil sa mga kasinungalingan na sinundan ng kanilang mga ama” (Amos 2:4). Inamin ni Isaias “ginawa na naming kita ang kasinungalingan at tanggulan ang pandaraya” (Isa 28:15). Kaya sinabi ni Yahweh: “Sa inyong labi ang namumutawi'y kasinungalingan. Hindi kayo tapat kapag nagsusumbong, di rin nagtatapat kung may sakdal kayong ipinaghahabol (Isa 59:3-4). Kahit ang mga Salmista ay tumuligsa rin sa balakyot na mga hukom: “Tumpak ba'ng hatol ng mga pangulo? Ang hatol ba ninyo'y pantay at totoo? Hindi! Pagkat ang inyong binabalangkas pawang karahasa't gawaing di-tumpak” (Salmo 58:1-2). Tinuligsa ng Matandang Tipan ang bulaang pagsasaksi dahil winawasak nito ang katapatang nararapat kay Yahweh at sa mga kapwa Israelita na siyang pinakabuhay ng tipan. 1225. Sa Bagong Tipan, ipinamalas ni Kristo ang sarili na hindi lamang 1) Panginoon ng mga Kautusan, kundi 2) isang tao ng mga Kautusan, Si Jesus ang Panginoon ng Pangwalong Utos sapagkat: “Ito ang dahilan kung bakit ako ipinanganak at naparito sa sanlibutan: upang magsalita tungkol sa katotohanan. Nakikinig sa aking

PAGGALANG

SA KATOTOHANAN

357

tinig ang sinumang nasa katotohanan” (Jn 18:37). Bilang Panginoon, ipinag-utos ni Jesus: “Narinig pa ninyo na noong una'y iniutos sa mga tao, “Huwag kang sisira sa iyong pinanumpaang pangako bagkus ay tupdin mo ang iyong sinumpaan sa Panginoon..! Sabihin mo na lang na, “Oo" kung oo at “Hindi” kung hindi, sapagkat buhat na sa masama ang anumang sumpang idaragdag dito” (Mt 5:33-37). Para sa mga Kristiyano si Jesus mismo ang pamantayan sa katotohanan ng ating batayang pakikipag-ugnayan sa Diyos. “Sino nga ang sinungaling? Hindi ba ang tumatangging si Jesus ang Kristo? Ito nga ang anti-Kristo: ang ayaw kumilala sa Ama at sa Anak” (1 Jn 2:22). 1226. Bilang tao na matapat sa mga Kautusan, si Jesus ay palaging tapat sa sarili at hindi kailanman “nagpanggap” o “nagsuot ng maskara” upang magpasikat 0 para makuha ang pagsunod nila. Palagi siyang tapat sa sarili at ganap na bukas sa kapwa, nakisalamuha sa kanila hindi sa antas ng malabong paglalahad, kundi sa katotohanan, ibig sabihin, sa katunayan ng mga konkretong kalagayan. Ito rin ang batayan ni Jesus sa kanyang pagkilos at pagtawag sa mga mangingisdang katulad ni Pedro, Andres, Santiago at Juan na maging mga alagad niya (Lu 5:1-11). Sa ganito ring batayan niya tinanggap si Nicodemo, ang Pariseo, na dumating sa gabi (Tingnan Jn 3:1). Sa pagpapagaling sa alilang batang lalaki ng punong-sundalong Romano (Tingnan Mt 8:5-13), o sa anak na babae ng babaing paganong Cananeo (Tingnan Mc 7:24-30), ginampanan ni Jesus ang kanyang nakapagliligtas na misyon. Higit sa lahat, ipinamalas niya ang kanyang tunay na sarili sa pagpapatawad sa mga kasalanan ng paralitiko (Tingnan Mc 2:10) at ng nagsisising babae (Tingnan Lu 7:36-47). Sa lahat ng kanyang pakikipag-ugnay sa kapwa, maging mga nakatataas man o aba, nakisalamuha si Jesus sa konkretong tao na nasa harapan Niya nang walang pagkukunwari, na maliwanag sa kalooban at hindi panlabas.

B. Ang Mapagpalayang Kapangyarihan ng Katotohanan 1227. Ipinahayag ni Jesus ang mapagpalayang kapangyarihan ng katotohanan. “Ako ang ilaw ng sanlibutan. Ang sumusunod sa akin ay magkakaroon ng ilaw na nagbibigay-buhay, at di na lalakad sa kadiliman. Kung patuloy kayong susunod sa aking aral, tunay ngang kayo'y mga alagad ko, makikilala ninyo ang katotohanan, at ang katotohanan ang magpapalaya sa inyo” (Jn 8:12, 316-32). Tanglaw ng liwanag na ito, ang lahat ng walang kabuluhang pananalita ay tinuligsa: “sinasabi ko sa inyo: sa Araw ng Paghuhukom, pananagutan ng tao ang bawat salitang walang kabuluhan na sinabi niya. Sapagkat sa iyong mga salita ikaw ay pawawalang-sala o parurusahan, batay sa iyong mga salita ” (Mt 12:36-37). 1228. Ngunit inilaan ang pinakamabigat na pagtuligsa sa mga taong ang mga

gawa ay hindi tugma sa kanilang mga salita. “Hindi nila isinasagawa ang kanilang ipinangangaral. Nabibigkis sila ng mabibigat na dalahin at ipapasan sa mga tao, ngu-

nit ni daliri ay ayaw nilang igalaw upang tumulong sa pagdadala ng mga iyon. Pawang pakitang-tao ang kanilang mga gawa... Sa aba ninyo, mga eskriba at mga Pariseo! Mga mapagpaimbabaw! Ang katulad ninyo'y mga libingang pinaputi, maga-

358

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--51 KRISTO, ANG ATING DAAN

ganda sa labas, ngunit sa loob ay puno ng kabulukan at buto ng mga patay. Ganyang. ganyan kayo! Sa paningin ng tao'y mabubuti kayo, ngunit ang totoo, punung-puno kayo ng pagpapaimbabaw at kasamaan” (Mt 23:4-5, 27-28). 1229. Taliwas dito, tinawag ni Kristo ang kanyang mga alagad upang tularan ang kanyang malinaw na pagharap sa katotohanan sa kanilang mga isip, kilos at gawa, a) Ipinalangin Niya: “Natitiyak nilang ako'y galing sa iyo... Italaga mo sila sa pamamagitan ng katotohanan... At alang-alang sa kanila'y itinalaga ko ang aking sarili, upang matalaga rin sila sa pamamagitan ng katotohanan” (Jn 17:8, 17, 19). b) Sasabihin nila ang alam nilang totoo. “Kung sinasabi nating tayo'y walang kasalanan, dinadaya natin ang ating sarili, at wala sa atin ang katotohnan” (1 Jn 1:8). k) Tinawag silang kumilos ayon sa sinasabi nila. “Kung sinasabi nating tayo'y kaisa niya, ngunit namumuhay naman sa kadiliman, nagsisinungaling tayo at hindi namumuhay sa katotohanan” (1 Jn 1:6). “Ang nagsasabing, “Nakikilala ko siya, ngunit sumusuway naman sa kanyang mga utos ay sinungaling, at wala sa kanya ang katotohanan” (1 Jn 2:4). Para sa mga alagad ni Kristo, ipinapayo ni San Pablo: “Hindi ko maaaring kalabanin ang katotohanan, wala akong magagawa kundi tanggapin ito” (2 Cor 13:8). K. Ang Dimensyong Panlipunan

1230. Pinaiigting ng mapagpalayang kapangyarihan ng katotohanan ang pandaigdigang pangangailangan na hanapin ang katotohanan, at malinaw nitong inilalantad ang dimensyong panlipunang ito. Ang di-matakasang pantaong pangangailangan sa katotohanan ay nakasalig sa dangal ng bawat lalaki at babae. Naaayon ito sa kanilang dangal na ang lahat ng tao, dahil sa sila ay tao, na ibig sabihi'y, mga nilikhang dinulutan ng pag-iisip at malayang kalooban kung kaya may taglay na personal na pananagutan, ay parehong inuudyukan ng kanilang katangiang-likas at saklaw ng moral na tungkuling hanapin ang katotohanan. Kailangan din nilang manindigan sa katotohanan, sa sandaling malaman nila ito, at ituon ang kanilang buong buhay alinsunod sa mga hinihingi ng katotohanan. (DH, 2) 1231. Bukod dito, ang mismong paghahanap sa katotohanan ay may dimensyong panlipunan. Ang paghahanap ng katotohanang gayunman, ay kailangang isakatuparan sa pamamaraang naaangkop sa dangal ng tao at sa kanyang kalikasang panlipunan at ang mga ito ay ang malayang pagtatanong sa tulong ng mga turo o tagubilin, pakikipagtalastasan at pakikipag-usap. Sa pamamagitan ng mga ito, ibinabahagi ng mga tao sa bawat isa ang mga katotohanang natuklasan nila, sa paraang nagtutulungan sila sa isa't isa sa paghahanap sa katotohanan. Bukod dito, kailangan din silang manindigan sa natuklasan nilang katotohanan. (DH, 3) Dagdag pa rito, tinatawag tayo bilang mga Kristiyano na sumaksi sa katotohanan, katulad ng ginawa ng mga martir noong una sa isang katangi-tanging antas (Tingnan CCC, 2471-74). Isinulat ni San Pablo kay Timoteo: “Kaya't huwag mong ika-

PAGGALANG

SA KATOTOHANAN

359

hihiya ang pagpapatotoo tungkol sa Panginoon o ang aking pagkabilanggo dahil sa kanya. Sa halip, makihati ka sa kahirapan dahil sa Mabuting Balita, sa tulong ng Diyos” (2 Tim 1:8).

Il. Ang Mga Alagad ni Kristo Ngayon 1232. Tinatawagan ang mga Pilipinong Kristiyano ngayon na sumunod kay Kristo na kanilang Panginoon sa makatotohanang ugnayan na personal, pangkapwa at pampamayanan. Ang malimit na mga paraang ating nakikilala ang bawa't isa ay sa pamamagitan ng karaniwang pakikipag-usap at salitaan. Kaya naman pinauunlad natin ang malapit na ugnayang personal sa loob at labas ng ating mga pamilya nang walang pagkukunwari. Hindi lamang pagpapahayag ng sarili ang layunin ng lahat ng pananalita at pakikipagtalastasan kundi ang pagbubuo ng mga kaugnayan ng pag-ibig sa kapwa upang mahubog ang tunay na pamayanan. Ang simpleng pakikinig sa kapwa, o ang pagbibigay pag-asa sa pamamagitan ng paminsan-minsang pagpuri ay nakagagawa ng mga kamangha-manghang bagay. Tunay na mapaglikha ang ating mga matapat na salita at gawa. Naitataguyod nila ang tagapagsalita/tagagawa na maging isang taong may karangalan at pagiging matapat. Makalilikha sila sa mga tagapakinig/tagapagpatunay ng isang positibong kapaligiran ng katapatan, pagtitiwala at pakikipag-isa bukod pa sa pagiging magandang halimbawa na pamarisan. A. Ang mga Paglabag sa Katotohanan

1233. Ang pagsisinungaling ang pinakapalasak at tuwirang paglabag laban sa katotohanan (Tingnan CCC, 2482-87). Habang ang pagiging matapat ay kabutihangasal na siyang paraan kung paanong tayo'y nagsasalita at kumikilos sa ating pananalita at pagkilos ayon sa nangyayari, ang pagsisinungaling ay ang sinadyang maling paglalarawan ng katotohanan sa salita, sa kilos o kahit sa katahimikan. Ang sinadyang hangaring iligaw ang ibang tao na may karapatang malaman ang katotohanan ay tunay na nakagagawa ng karahasan sa kanila. Dahil pinagkakait nito sa kanila ang kaalamang kailangan upang makagawa ng pagtitimbang at pagpapasya. Dagdag pa rito, itinatanim nito sa isip ng iba ang mga punla ng pagkakahati-hati at kawalang-tiwala na nagpapahina sa buong balangkas ng ugnayang panlipunan na bumubuo ng pamayanan. Ang kasamaan ng pagsisinungaling ay alinsunod sa katangiang-likas ng katotohanang binaluktot nito, ng mga kundisyon at intensyon ang taong nagsinungaling, at ang kasiraang idudulot mito sa mga biktima. 1234. Naglalahad si Santiago ng isang makulay na paglalarawan ng mga kasamaan ng dila: Isipin na lamang ninyo! Napalalagablab ng isang maliit na apoy ang isang malawak na kagubatan. Ang dila ay isa ngang apoy, isang daigdig ng kasamaang nakakahawa sa ating buong katawan... at pinapag-aapoy ang lahat sa buhay ng tao... walang makasupil sa dila. Ito'y napakasama at walang tigil, puno ng kamandag na nakamamatay. Ito ang ginagamit natin sa pagpupuri sa ating Pangi-

360

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S5I KRISTO, ANG ATING DAAN

noon at Ama, at ito rin ang ginagamit natin sa pag-alimura sa lao na nilalang na

kalarawan ng Diyos. Sa iisang bibig nanggagaling ang pagpupuri't pag-alimura. (San 3:5-10)

1235. Bakit tayo nahuhulog sa pagsisinungaling? Marami ang kadahilanan, batay sa ating sariling masalimuot na pagpapaganda at kalagayan. Ngunit malimit na nagsisimula ang pagsisinungaling sa paglilinlang sa sarili. Nagmumula ang panlilinlang na ito sa katotohanang tayo ay tatluhan sa ating kamulatan sa pakikipag-ugnayan sa iba: 1) kung ano talaga tayo, 2) kung ano tayo ayon sa ating pakiwari, at 3) kung ano ang gusto nating maging. Ngayon, laging malawak ang puwang sa pagitan ng kung ano tayo ayon sa ating pakiwari, at kung ano ang gusto nating maging. Nagdudulot ito sa ating lahat ng pagkabigo, at ng isang natatago at laging di-namamalayang pagtatangkang ibaba ang kapwa sa ating antas. Halimbawa, sa halip na mamulat at tanggaping natutukso tayo ng inggit, tinutuligsa natin ang ating kapwa dahil sa kanyang kasakiman at pagpapasasa sa ninakaw na mga ari-arian. Ang pagsisinungaling sa mga ganitong kaso ay isang kilos ng pananalakay na nakasasakit sa kapwa. 1236. e e e e

Nakasisira ang ganitong pagsisinungaling: sa karangalan at puri ng tao na pinagtuunan ng kasinungalingan: sa mga nakakarinig ng kasinungalingan dahil natatangay sila sa kamalian, sa kapayapaan at kaayusan ng pamayanan, at ang panghuli, sa tunay na kabutihan ng taong nagsinungaling. Dahil nagiging biktima ang mga sinungaling ng kanilang sariling mga kasinungalingan, nawawala ang kanilang paggalang sa sarili sa harap ng iba, at ikinakadena nila ang sariling kalayaan sa mga sapot ng kaguluhang hinabi ng kanilang panlilinlang.

1237. Ngunit maraming mga uri, mga paggaganyak at mga sitwasyon ng pagsisinungaling. Nariyan ang mga karaniwang tinatawag na “White lies” o pagmamayabang (pasiklab), o pagmamalabis sa sariling mga katangian o nagagawa upang makakuha ng pakinabang sa kapwa (Tingnan CCC, 2481). Ang ibang kasinungalingan ay bunga ng takot, ang palusot na pagsisinungaling, o pagsisinungaling para huwag mapahiya (o para mapanatili ang magandang pagtingin ng iba, o upang makaiwas sa maaaring ganting-paratang). Kung minsa'y bunga lang ito ng kawalang-ingat o sabi-sabi o simpleng pambobola. Malimit na ang pagsisinungaling na ito'y panandalian lamang, ngunit hindi madaling maiwasto ang kasiraang nagagawa nito sa mga taong kasangkot, lalo na sa mga sitwasyong ibinunga nito at ang mga masamang pag-uugaling nabuo. 1238. Ngunit higit na malubha ang ibang uri ng pagsisinungaling. Kabilang dito ang mga kasinungalingang may malisya upang makasakit ng kapwa, ang mga kasinungalingang pang-propaganda o para kumita na isinasagawa ng mga sangay ng pamahalaan o, ang mas pangkaraniwan, sa mga pangkalakal na pag-aanunsiyo na sadyang nanlilinlang at nagdadala sa iba sa pagkakamali, mga kasinungalingan ng pagkukunwari o ng hindi pagsasabi ng buong katotohanan, kung saan ang katoto-

PAGGALANG

SA KATOTOHANAN

HA

hanan ay binabaluktot at inililihis upang ipahiwatig ang isang bagay na hindi naman ganoon. Nagiging kasinungalingan din ang inimbentong pambobola sa kapwa kapag ito'y lantarang labis-labis para makakuha ng pakinabang sa mga nasa kapangyarihan, o makakuha ng pakinabang sa kapwa sa personal na ugnayan 0 sa pulitika (Tingnan CCC, 2480). Kahit na ang pananahimik o pa-simple ay nagiging kasinungalingan kung ang ito ay ginawang “tanggulan” ng duwag para makaiwas sa gulo o para itaguyod isang bagay na lantarang mali. 1239. Ang lalong malubha ay ang huwad na pagsaksi at ang pagsasabi ng hindi totoo na nagaganap kapag ang pagsisinungaling ay sinabi sa publiko, lalo na sa korte ng hukuman. Sa pamamagitan ng ganitong pagsisinungaling maaaring mahatulan ang mga inosenteng tao at mapawalang-sala ang may kagagawan, sa gayo'y nasisira magang pagpapatupad ng katarungan sa pamayanan. Ang sinumang “nanunumpang at lamang" an katotohan pawang at n, katotohana buong ng an, sabi ng katotohan hindi ng pagsasabi ng gumawang taliwas sa kanyang mga tinuran ay nagkasala totoo.

B. Ang Pagsisinungaling Laban sa Ating Kapwa 1240. Sa paninirang-puri at pangungutya, sinisira natin ang mabuting pangalan ng ating kapwa sa pamamagitan ng kailangang paglalantad sa publiko ng kanilang pagkakamali kahit hindi naman kailangan. Ang mga pagkakamali, gaya ng sa paninirang-puri at pangungutya (Tingnan CCC, 2477). Ang parehong kaso, gayunpaman, ay pagkakasala laban sa pag-ibig at katarungan, dahil, kahit hindi naman kinakailangan, ipinagkakait natin sa kapwa ang kanilang karapatan para sa isang mabuting pangalan at makamit ang paggalang ng kanilang kapwa-tao. Ang higit na pangkaraniwan marahil ay ang “paghahatid ng balita”: sa panig ng mga bata, at “tsismis” sa mga nakatatanda. Mababasa natin ang ganitong mga pagkakamali na inilista ni San Pablo: “Nangangamba akong baka pagpariyan ko, may makita akong di ko gusto sa inyo... Baka ang matagpuan ko'y pag-aaway-away, pangingimbuo, pag-aalitan, pagmamara

mot, pagsisiraan, pagsisitsitan, pagpapalalo at kaguluhan” (2 Cor 12:20). Ang tra-

hedya dito ay hindi sa mga kasong humahantong sa pagsasakdal laban sa paninirang puri. Sa halip, higit na sa karaniwang pangyayari ang paninira ng mga reputasyon sa

pamamagitan ng mga di-totoong tsismis at mga pasaring, na lumilikha ng mga

maling palagay, pagdududa, pabigla-biglang paghuhusga at. di-makatuwirang pagkapoot nang walang sapat na batayan. 1241. Sa larangan ng personal na moral na pamumuhay, may ilang pangkalahatang moral na prinsipyo ang makakatulong. Una, ang katotohanan ay isang pagpapahalaga na maituturing: kaya may pangkalahatang tungkulin tayong magpahayag ng katotohanan (pagkamakatotohanan), tanging ang higit na mabigat na tungkulin sa kawanggawa---wagas na pagmamahal sa kapwa--ang maaaring magpaliban nito sa ilang natatanging tukoy na pagkakataon. Ikalawa, karaniwang kailangan nating sabihin ang katotohanan sa mga taong may karapatang makaalam nito. Ngunit hindi lahat ng-tao ay may karapatang makaalam ng lahat ng ating nalalaman lalo na

362

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S! KRISTO, ANG ATING DAAN

ang mga taong hindi maingat, o ang pagkakaalam ay makasasakit sa kanila. Ikatlo, may pagkakataong ang kapakanang panlipunan ang sapilitang hihiling--halimbawa sa pagtestigo sa hukuman--na magsabi ng katotohanan ang testigo kahit na ito'y maaaring magdulot ng paghihirap sa pamilya o mga kaibigan. 1242, Katotohanan sa Pag-ibig. Ang hikayat ni San Pablo: “Sa pamamagitan ng pagsasalita ng katotohanan sa diwa ng pag-ibig, magiging ganap tayo kay Kristo na siyang ulo” (Ef 4:15). Kaya't hindi lamang ang pagsisinungaling at kawalan ng katotohanan ang mga suliraning nakakaharap natin sa matapat na pakikipagtalastasan. Hindi kusang ginagawa ang magpahayag ng katotohanan nang may pagmamahal, ito'y isang bagay na kailangang matutuhan. Halimbawa, may ilang labis na.naghahangad na “ibigin” sila, upang maging kasiya-siya sa iba, ang natatakot na iharap sa mga ito ang katotohanan. Ang iba nama'y hindi kailanman nakinig ng sapat sa iba upang maipahayag ang katotohanan ng may pag-ibig. 1243. Ang ikatlong uri ng mga tao ay gumagamit ng katotohanan upang humamak ng kapwa sa halip na mapalalim ng mga ugnayan. Labis nilang ipinagmamalaki ang kanilang lubos na pagkamakatotohanan upang walang awa nilang gamitin ang “katotohanan” para saktan ang iba. Ang tunay na katotohanang pinauunlad ng Pangwalong Utos at sa liwanag ni Kristo ay laging tumitingin sa mga tao sa kanilang konkretong kalagayan bilang tao na may kasamang mapagmahal na pagmamalasakit sa kapwa. Sa gayo'y isang mabuting tuntuning batay sa karanasan ang tatlong katanungan: “Totoo ba ito?” “Kailangan ba ito?” at “Mabuti ba ito?” Nananatiling pareho pa rin ang batayang pagpapahalaga: ang ibigin ang kapwa gaya ng sarili. 1244. Ang “karapatan sa pagpapahayag ng katotohanan” ay hindi walang kondisyon ni lubus-lubusan (Tingnan CCC, 2488). Sa halip, dapat na naaayon ito na una sa lahat sa batas ng pag-ibig sa kapwa na naaayon sa Ebanghelyo na. Palaging nangunguna sa lahat ng paglilingkod sa kapwa ang paglilingkod sa katotohanan, sa mga tukoy na konkretong pangyayari at mga nangyayari sa kanilang buhay. Samakatuwid, tinatawag tayo upang pagpasiyahan kung naaangkop ba o hindi ang manatiling tahimik tungkol sa mga hindi kailangan pang malaman. Ang karaniwang mga kadahilanan ay ang kabutihan at kapanatagan ng kapwa, paggalang sa kanilang pribadong buhay o ang pag-iwas sa iskandalo. Lampas sa mga malawak na kadahilanang ito, may mga natatanging batas sa pagiingat ng lihim na sumasaklaw sa kinukumpisalan, at ilang mga propesyunal na alituntuning nangangailangan ng mahigpit na pag-iingat ng sekreto, katulad ng ugnayang-propesyunal sa pagitan ng manggagamot

at pasyente, o sa pagitan ng aboga-

do at kliyente (Tingnan CCC, 2490-2491). 1245. Subalit marahil sa ngayon, masasabing ang pinakamalaking hamon sa makatotohanang pakikipagtalastasan ay nagmumula sa mass media (Tingnan CCC, 24932499). Una, nariyan ang makabagong pag-aanunsiyo na naging isang ganap nang industriya, na ang pangunahing mithiin ay maipagbili ang mga produkto nila, mayroon man itong partikular na tunay na halaga o wala, sa pamamagitan ng paglikha ng pangangailangang nadarama ng mga mamimili. Napagtanto na ng mga kinikila-

PAGGALANG

SA KATOTOHANAN

363

lang ahensiya ng pag-aanunsiyo ang kanilang tungkulin tungo sa matapat at makatotohanang paglalahad. Sa ilang pagkakataon, sila na mismo ang nagkusang gumawa ng isang listahan ng mga alituntunin sa pagpapahayag upang itakwil ang mga mapanlinlang at may kalabisang mga pahayag, at ang paggamit sa pamamaraang gumagamit ng kasarian upang pukawin ang huwad na mga pangangailangan at pagnanasa, at ang katulad nito. 1246. Ikalawa, dahil ang mga pahayagan, radyo at telebisyon ang pangunahing pinagkukunan ng impormasyon para sa karaniwang Pilipino, may tungkulin ang mga itong ilahad ang mga balita na makatotohanan, pantay at tahasan. Kinakailangang pagsumikapan nilang igalang pareho ang kalagayan ng mga pagpapatunay at ang mga hangganan ng kanilang mapanuring paghusga sa iba. K. Ang Kristiyanong Patotoo sa Katotohanan

1247. Ang magpahayag ng katotohanan tungkol sa kapwa ay sumasaklaw sa bawat Kristiyano sa pagpapatotoo kay Jesu-Kristo. Dahil sa pakikiisa niya sa mga pinakahamak sa lipunan ay naging kapwa siya ng bawat isa sa atin, Sa gayon, sa isang totoong kaparaanan, nakadepende siya sa pagpapatotoo ng iba. Matapos niyang ibahagi ang lahat sa kanyang mga alagad noong siya ay nabubuhay sa daigdig, ipinadala ni Jesus bilang Muling Nabuhay na Kristo ang kanyang Espiritu na may misyon: “Kayo'y magiging mga saksi ko sa Jerusalem, sa buong Judea at Samaria, at hanggang sa dulo ng daigdig” (Gw 1:8). Ang bawat alagad ay magbibigay nang matapat na pagsusulit ng mga sariling naging karanasan niya: Sumusulat kami sa inyo tungkol sa kanya na sa simula pa'y siya na, ang Salita na nagbibigay-buhay. Narinig namin siya at nakita. Napagmasdan at nahipo ng aming mga kamay... a Nahayag ang Buhay. NG Nakita namin siya at pinatotohanan sa inyo... At ipinangangaral namin sa inyo ang Buhay na walang-hanggan Na kasama ng Ama, at nahayag sa amin. .. ipinahahayag nga namin sa inyo ang aming. nakita't narinig. upang makasama namin kayo sa pakikiisa sa Ama at sa kanyang anak na si Jesu-Kristo: (1 Jn 1:1-3)

1248. Bilang mga alagad ni Kristo, natanggap din nating mga Pilipinong Kristiyano ang gayon ding tawag. Tayo ang tagapagpatotoo ni. Jesu-Kristo sa harap ng mga

kalalakihan at kababaihan sa kasalukuyan.

Upang magkaganito, kailangang “talikdan na ninyo ang lahat ng kasamaan: ang lahat ng pandaraya, pagkukunwari, pagkainggit at paninirang-puri” (1 Ped 2:1), upang “makita sa inyo ang bagong pagkatao na nilikhang kalarawan ng Diyos, kalarawan ng kanyang katuwiran at kabanalan” (Ef 4:24). Bilang mga tagasunod ni Kristo na siyang Katotohanan mismo (Jn 18:37) hinikayat tayo ni San Pablo nang sumulat

364

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5! KRISTO, ANG ATING DAAN

siya kay Timoteo: “Huwag mong ikahihiya ang pagpapatotoo tungkol sa Panginoon” (2 Tim 1:8). Sa pamamagitan ng makatotohanang pagtutugma ng mga isipin at mga salita, ng mga salita at gawa. “Huwag tayong umibig sa pamamagitan ng salita 0 wika lamang. Ipakita natin ang tunay na pag-ibig sa pamamagitan ng gawa” (1 Jn 3:18) 1249. Subalit sa kabila ng ating pinakamatinding pagsisikap, alam natin ang ating patotoo ay kulang pa rin sa kaganapan at magkakamali. Nakini-kinita ito ni Jesus, at kaya nagsagawa siya ng mga hakbangin upang patatagin tayo. “Ang Patnubay, ang Espiritu ng Katotohanan ang paparito buhat sa Ama. Susuguin ko siya sa inyo mula sa Ama, at siya ang magpapatotoo tungkol sa akin. At magpapatotoo rin kayo tungkol sa akin.” (Jn 15, 26-27). Kung ang katotohanan para sa atin ay hindi lamang mga salita o mga pahayag kundi si Kristo mismo, sa gayon ang kahulugan ng “mamuhay sa katotohanan,” ay ang makibahagi sa kanyang buhay. Tinatawag natin ang pakikibahaging ito na grasya--ang ating pakikibahagi sa pamamagitan ng Espiritu sa sariling buhay ng pag-ibig ni Kristo sa Diyos at kapwa. Kung kaya, pinagiisa ang katotohanan at pag-ibig sa pagsunod kay Kristo ng Kristiyanong alagad. Huwad na pag-ibig na nagtatakwil sa katotohanan. Ngunit gayundin, ang huwad na paghahangad sa katotohanan ang sumisira sa pag-ibig. Umiiral lamang ang pagkamakatotohanan sa sitwasyon ng pag-ibig. Magpapatotoo tayo ng ating

kapwa sa pamamagitan ng pagtingin natin sa halimbawa ng pagpapatotoo ni Jesu-Kristo mismo, na tinawag sa Bagong Tipan na “matapat at tunay na saksi.”

(Pah 3:14) [Blaise Pascal]

PAGBUBUO 1250. Sa kabanatang ito tungkol sa moral na buhay ng pagmamahal sa kapwa sa pamamagitan ng pagsasabi ng katotohanan, ipinakikita ang batayan nito sa doktrina: ang likas na dangal ng nilikhang tao. Dahil ito ang pinag-ugatang turo sa katarungan na nauukol sa pagmamay-ari ng bawat isa, higit na binibigyang-diin dito ang katarungan hinggil sa mabuting pangalan ng bawat isa. Pinagtitibay ng mga Kristiyanong katotohanan hinggil sa paglikha, kaligtasan, pananahan ng Diyos sa atin, at ang kahuli-hulihang hantungan ng ating likas na dangal bilang tao. 1251. Marahil hindi gaanong malinaw ang malalim na ugnayan ng pagsasabi ng katotohanan at ng panalangin at pagsamba. Dahil hindi lamang ito usapin tungkol sa makatotohanang pagsamba--“ang mga tunay na sumasamba sa Ama ay sasamba sa kanya sa Espiritu at sa katotohanan” (Jn 4:23). Sa halip, higit na may kinalaman ito sa personal na panalangin at liturhikal na pagsamba na kinakailangan sa “pagsasalita ng katotohanan sa diwa ng pag-ibig” (Ef 4:15). Dahil nangangailangan ito ng isang espirituwal na kahustuhan at pagwawari na lumilitaw lamang sa pamamagitan ng isang masiglang buhay-espirituwal ng pag-unlad sa Espiritu at laging naglalapit na pakikipagniig kay Kristo na ating Manunubos.

PAGGALANG

SA KATOTOHANAN

365

MGA TANONG AT MGA SAGOT 1252. Bakit tinalakay dito ang tanong tungkol sa “katotohanan”? g sa Isang napakahalagang pamamaraan ng “pag-ibig sa kapwa” ang paggalan a. pananalit na w araw-ara ating sa iba ng pangalan karangalan at magandang publiko. ng harap sa pagsaksi sa na lalo ito natin awa Naisasag 1253. Ano ang “katotohanan” na tinalakay sa kabanatang ito? sa Ayon sa tinalakay sa kabanatang ito, ang “katotohanan” ay maaaring tumukoy ating: mali, a) mga kaisipan, kung tumutugma ito sa nangyayari at sa gayo'y hindi at b) mga salitang ginagamit kapag binibigkas natin ang ating mga iniisip panghuli sa at. hindi tayo nagsisinungaling, tayo k) mga kilos, kapag isinasagawa natin ang ating mga sinasabi at hindi nagkukunwari na ang sinasabi ay iba sa ikinikilos. ng Kristi1254. Gaano ba kahalaga ang “katotohanan” para sa moral na buhay yano? han ng Sa ating panahon ng “kawalang tiwala,” nauunawaan natin ang kahalaga at pamilya sa a sama-sam nang tayo makagawa at uhay katotohanan upang makapam sa atin bilang tawag siyang ng karangala sa tungo umunlad upang at an, sambayan mga alagad ni Kristo. itinatag ni Sa kanyang ensiklikal “Ang Luningning ng Katotohanan,” matibay na nan. katotoha sa o Kristiyan ng ay Juan Pablo II ang kabuuan ng moral na pamumuh pag1255. Paano pinauunlad ng Pangwalong Utos ang katotohanan, katarungan at

ibig?

al sa Ang “Hindi ka magsasabi ng hindi totoo laban sa iyong kapwa” ay nagbabaw tinipang ng buhay sa nakasisira na an katotohan sa ot pagbalukt na sak mga mapangwa sa kalagasambayanan. Katulad ng iba, kailangang unawain ang Pang-walong Utos pakipantaong mga sa kaugnayan may ang katotohan ang yan ng Tipan. Saklaw nito buhay ng sa nagsasalig na pag-ibig sa at n katarunga sa isa bawat ng a kipagkapw sambayanan. 1256. Ano ang tukoy na Kristiyanong pananaw tungkol sa “katotohanang” ito? Ang pamayanan ng tipan ay pinatitibay ng katotohanan na: e nakasalig sa Diyos na Ama, ang Pinagmulan ng lahat ng katotohanan, e ganap na ipinahayag ng Kanyang Anak, si Jesu-Kristo, na siyang Katotohanang dumating upang tayo'y palayain at e nananahan sa atin sa Espiritu Santo, ang Espiritu ng Katotohanan.

1257. Paano nakasalig ang “katotohanan” sa Banal na Kasulatan? "

366

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ANG ATING DAAN

Sa Matandang Tipan, malupit na pinarusahan ang mga bulaang saksi. Binatikos ng mga propeta ang bulaang pagsaksi ng buong sambayanan sa kanilang pagtataksil kay Yahweh. Sa Bagong Tipan, si Kristo ay parehong: e. Panginoon ng Pangwalong Utos bilang “Ang Katotohanan” sa kanyang sarili, at

e

Tao ng Kautusan na laging lubos na matapat, makatotohanan at bukas sa sinumang kanyang makasalamuha.

1258. Paano “nakapagpapalaya” ang katotohanan? Si Kristo bilang Katotohanan ang nagpapalaya sa pamamagitan ng pagpapalaya sa atin mula sa kamangmangan, di-matuwid na paratang, pagsisinungaling at pagkukunwari. Itinuro at ipinananalangin niya ang kanyang mga alagad upang sila ay maging bukas at totoo sa kanilang mga kaisipan, salita at gawa. 1259. Ano ang ibig sabihin ng “dimensyong panlipunan” ng katotohanan? Dumadaloy ang likas na panlipunang dimensyon ng Katotohanan mula sa mismong kalikasan ng tao na nangangailangan ng katotohanan upang umiral at umunlad bilang mga tao at kaanib ng pamayanan ng tao. Kung wala ang makatotohanang ugnayang pansarili, pangkapwa at panlipunan, maluluoy at mamamatay ang tao. 1260. Paano ba tayo nagkakasala laban sa katotohanan? Kalimitang nagkakasala tayo laban sa katotohanan sa pamamagitan ng maraming anyo ng pagsisinungaling, sa paghahatid ng balita, tsismis, pagbibintang, paghuhusga, di-matuwid na paratang, pamimintas, paninirang-puri at pagsira sa pangako. 1261. Paano nakasisira sa pamayanan ang pagsasabi ng kasinungalingan? Ang pagsasabi ng kasinungalingan tungkol sa sarili at sa kapwa ay nakasisira sa: e karangalan ng taong pinatutungkulan ng pagsisinungaling: e mga nakaririnig sa kasinungalingan at naakay sa kamalian: e kapayapaan at kaayusan ng pamayanan, at e tunay na kabutihan ng taong nagsinungaling. 1262. Bakit nagsisinungaling ang mga tao? Sa karaniwang kalakaran, lahat ay may iba't ibang motibo at sitwasyong nag-uudyok sa atin upang magsinungaling: e e e

labis-labis na dagdag sa sinasabi para hangaan ng iba: takot sa iba o para hindi mapahiya sa harap ng iba pambobola Ang higit na mabigat ay ang mga kasinungalingang ginagawang: e may malisya para saktan ang kapwa:

PAGGALANG

e e e

SA KATOTOHANAN

367

may kasakiman upang malinlang at makakuha ng higit na kapakinabangan, may mga mapagkunwaring motibo: bilang huwad na saksi o panunumpa ng di-totoo sa mga korte ng hukuman.

1263. Paano natin dapat palaganapin ang katotohanan sa pamayanan? Hinihikayat tayo ni San Pablo na “magpahayag ng katotohanan sa pag-ibig.” Nangangailangan ito ng isang uri ng kahustuhan ng pag-iisip at pagwawari. Dahil maaari tayong magdulot ng sama ng loob sa dalisay na katotohanan kapag ginamit natin ito para saktan ang iba. Halimbawa, kapag hayagan nating ipinahayag ang katotohanan sa mga hindi kailangang makaalam, at ang mga nakasakit na “malupit na katotohanan” tungkol sa isang tao. Bago magpahayag ng anumang “katotohanan” kailangang sagutin muna natin ang tatlong katanungan: “Totoo ba ito?” “Kailangan ba ito?” “Mabuti ba ito?” 1264. Ano ang ibig sabihin ng “Kristiyanong pagsaksi sa katotohanan”? Sa pagsasalita natin ng katotohanan tungkol sa ating kapwa, hindi natin maiwasang magpatotoo kay Jesu-Kristo na nakiisa sa ating kapwa. Si Kristo mismo ay sumalig sa pagpapatotoo ng iba, sa simula ay sa pamamagitan ng pinili niyang Labindalawa at sa paglipas ng panahon, sa pamamagitan ng kanyang mga alagad. Tayong mga Pilipino ngayon ay tinawag upang mag-alay ng pagpapatotoo kay Kristo na siyang Katotohanan natin, sa pamamagitan ng kapangyarihan ng Espiritu Santo na ipinadala sa atin.

Cipreed aan

IKATLONG

BAHAGI

csi Kristo,

Ang Mlting Buhay

370

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---S/ KRISTO, ANG ATING BUHAy

Ang ating Kristiyanong pamumubay ay nakasentro kay Jesu-Kristo na siya mismo “ang Daan, ang Katotobanan, at ang Buhay." (cf. Jn 14:6)

| K: [FE kE

PAMBUNGAD Ang Unang Bahagi, ang Doktrina, ay naglalahad kay Kristo bilang ang Katotohanan, na naghahayag sa Diyos Amang Manlilikha, sa kanyang sariling Mapantubos na misyon. Ang Ikalawang Bahagi ay naglalahad ng Moral na Buhay bilang pagsunod kay Kristo, ang Daan. Dito sa Ikatlong Bahagi, ang Pagsamba, inilalahad si Kristo bilang ating Buhay, buhay sa Espiritu Santo. “Ang Espiritu ang nagbibigay-buhay” (Jn 6:63). Sa pagsamba at panalangin, nararanasan natin si Kristo bilang ating buhay, isang buhay sa Espiritu Santo, na sumasaatin at kapiling natin. Muling ginamit ng Ikatlong Bahaging ito ang Kredo, simula sa huling bahagi nito tungkol sa Espiritu Santo bilang “Panginoon at Tagapagbigay ng Buhay.” Tinatalakay nito pagkatapos ang tatlong pangunahing gawain ng Espiritu Santo ayon sa Kredo. Una ay sa pagbubuo ng Simbahan, ang pakikipag-isa ng mga banal. Ikalawa, sa pagpapabanal sa atin sa pamamagitan ng mabiyayang buhay-sakramental ng Simbahan. Ikatlo, sa paghahanda sa atin sa ating huling hantungan, ang muling pagkabuhay sa buhay na walang-hanggan kapiling ng Santatluhang Diyos. “Kung nananahan sa inyo ang Espiritu ng Diyos [Ama] na siyang muling bumuhay kay Jesu-Kristo, ang Diyos ding iyan ang magbibigay ng buhay sa inyong mga katawang mamamatay, sa pamamagitan ng kanyang Espiritung nananahan sa inyo” (Ro 8:11). Ang mabiyayang buhay na ito kay Kristo ay nagmumula sa kanyang Misteryong Pampaskuwa. Nang si Jesus ay “naitaas” na sa Krus, mula sa kanyang sugatang tagiliran “biglang dumaloy ang dugo at tubig” (Jn 19:34). Ang tubig ay isang simbolo ng Espiritu at ng Binyag, ang pinagmumulan ng Buhay kay Kristo. Ang dugo ay sumisimbolo sa Eukaristiya, ang mapantubos na sakripisyo ni Jesus, ang bagong Korderong Pampaskuwa. Magkasama, ang dalawang sakramentong ito ay sumasagisag sa simbahan sa sakramental na buhay nito at panliturhiyang pagsamba sa Banal na Santatlo. Binalot ni Jesus, na itinaas “sa kanyang Muling Pagkabuhay, ang kanyang mga disipulo ng kapangyarihang mula sa itaas” (Lu 24:49). Ang misyon nila ay “humayo... sa buong sanlibutan at ipangaral ninyo sa lahat ang Mabuting Balita” (Mc 16:15), at binyagan ang mga sumasampalataya “sa ngalan ng Ama, at ng Anak, at ng Espiritu Santo” (Mt 28:19). Ipinangangako sa atin ni Kristo: “Ako'y laging kasama ninyo hanggang sa katapusan ng sanlibutan” (Mt 28:20). Sapagkat “Ako ang Muling Pagkabuhay at ang buhay. Ang nananalig sa akin, kahit mamatay ay muling mabubuhay” (Jn 11:25),

KABANATA 22 Ang Espiritu Santo: Tagapagbigay ng Buhay se

“Upang ipakilalang kayo'y mga anak ng Diyos, pinagkalooban niya tayo ng Espiritu ng kanyang Anak nang tayo'y makatawag sa kanya ng “Ama! Ama ko!” (Ga 4:6)

“Sumasampalataya kami sa Espiritu Santo, Panginoon at nagbibigay-buhay, na nanggagaling sa Ama at sa Anak. Sinasamba siya at pinararangalan kaisa ng Ama at Anak. Nagsalita Siya sa pamamagitan ng mga propeta.” (Kredo ng Nicea)

PANIMULA 1265. Sa Kredo ng Nicea, ipinapahayag natin ang matatag na Katolikong paniniwala sa Espiritu Santo na kasama ng Ama at Anak, ay ang buhay na Diyos, ang Kabanal-banalang Santatlo. Kung paanong tinalakay sa ikatlong bahagi ng Kredo ang aral tungkol sa Espiritu Santo at ang Kanyang mga gawain, tatalakayin din ito sa huli at ikatlong bahagi ng katesismong ito. Bilang “Tagapagbigay ng Buhay,” ang Espiritu ang nagbibigay buhay at sigla sa Simbahan, sa sakramental na buhay nito, at sa muling pagkabuhay hanggang sa buhay na walang-hanggan. Ang tatlong ito ang bumubuo pareho sa huling bahagi ng Kredo at ng katesismong ito, 1266. Ang kabanatang ito tungkol sa Espiritu Santo ay nag-uugnay din sa Bahagi Il tungkol sa Moral na Buhay kasama nitong Bahaging III tungkol sa Pagsamba. mga Sapagkat sa pamamagitan lamang ng “pag-ibig ng Diyos na ibinuhos sa ating maaari kaya 5:5) (Ro atin sa puso sa pamamagitan ng Espiritu Santo na ibinigay tayong makakilos nang moral at makasamba nang tunay bilang alagad ni Kristo. Bukod dito, laging sa loob ng Kristiyanong sambayanan, ang Simbahang lokal o ating parokya, kaya tayo makasusunod kay Kristo sa ating moral na buhay at pagsamba. Sapagkat kapag ang Espiritu Santo ay “nagdadala ng mga sumasampalataya kay Kristo sa bagong buhay... pinagkakaisa Niya sila sa iisang Sambayanan ng Diyos” (AG, 15). 371

372

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

KALALAGAYAN 1267. Alam nating mga Katoliko na tayo'y nagiging Kristiyano at kaanib ng Simbahan sa pamamagitan ng pagiging binyagan “sa ngalan ng Ama, at ng Anak, at ng Espiritu Santo.” Bilang mga bata tinuruan tayong mag-antanda ng krus: “Sa ngalan ng Ama at ng Anak at ng Espiritu Santo.” Maaga pa lamang, naipakilala na sa atin ang mga Persona ng Banal na Santatlo. Subalit para sa marami sa atin, ang Espiritu Santo ay nananatiling ang “nakaligtaang Persona.” 1268. Madalas na itinuturo ang Banal na Santatlo bilang isang “misteryong” hindi natin kayang maunawaan (Tingnan NCDP, 200). Sa gayo'y mayroon lamang itong maliit na praktikal na kabuluhan sa ating buhay, kahit na sa buhay-panalangin ng karaniwang Pilipinong Katoliko. Di tulad ng mga dakilang kapistahan ng Pasko ng Pagsilang at Mahal na Araw (Pagkabuhay) kakaunting kusang pang-akit at pamimintuho ang iniuukol natin sa kapistahan ng Pentekostes at Banal na Santatlo. Nadadaig pa nga ng pista ng Patron, mga debosyon kay Maria tulad ng Flores de Mayo, o ng Pista ng Kabanal-banalang Puso ni Jesus ang kapistahan ng Banal na Santatlo at ng Espiritu Santo. 1269. Ang kultura ng Pilipino ay sagana sa lahat ng uri ng “espiritu,” ngunit madalas maraming nakalilito tungkol sa kanila at kung paano ang kanilang gawain. Sa isang banda, naaakit ang mga Pilipino, sa pangkalahatan, sa mga “faith healer” o ng mga mahiwagang kapangyarihang espirituwal. Ang kasalukuyang ibinalitang pagpapakita (aparisyon) ng Birhen o ng Sto. Nino, ay laging pumupukaw ng pansin ang “kakayahang makakilala kung aling kaloob ang mula sa Espiritu at kung alin ang mula sa masamang espiritu” (Tingnan 1 Cor 12:10), o sa payo mula sa Biblia para “subukin muna ninyo upang malaman kung mula sa Diyos ang espiritu” (1 Jn 4:1). 1270. Ngunit sa mga nakaraang taon, natatagpuang muli ng maraming Pilipino ang Espiritu Santo. Maraming Kristiyanong dati'y matamlay, ngunit ngayo'y pinasigla ng Charismatic Movement, maging sa loob man o labas ng Simbahang Katoliko, dahil sa kanilang “pagbibinyag sa Espiritu,” mga pagpapagaling, pagsasalita sa iba't ibang wika, at iba pang milagro. Aktibong ipinahahayag ng mga Kristiyanong “Born Again” ang malakas na pagkilos ng Espiritu sa kanilang buhay. Nakaugat nang malalim ang karanasang ito sa Espiritu sa Pilipinong kultura. May malaking pangangailangan ang nadarama para sa pagiging malapit kaisa ng iba, para “mapabilang” (hindi tayo nagiisa). Mahigpit na nakapupukaw ng damdamin at nakaaakit sa Pilipino ang pangkalahatang karanasang binibigyang-buhay sa Salmo at sayaw. Madalas tayong ilarawan bilang mga taong nagtataglay na likas ng sigasig o pag-asa sa mabuting hinaharap-ang “lakas loob ng mga Pilipino.” Gayunman, nananatili pa rin ang suliranin ng pagsubok at pagkilala: ang lahat ba ng mga pangyayaring ito ay tunay na gawa ng Espiritu Santo? Paano natin ipagsasabi?

373

ANG ESPIRITU SANTO: TAGAPAGBIGAY NG BUHAY

PAGLALAHAD 1271. Bilang tugon, unang tatalakayin sa kabanatang ito ang masalimuot na problema kung paano mapagwawari ang pagkilos ng Espiritu sa tatlong baitang ng: i. Saan hahanapin ang Espiritu at kung ano ang ginagawa ng Espiritu: ii. Ano ang mga pangunahing hadlang na makakaharap: iii. Mga pangkalahatang pamamaraan para mapaglabanan ang mga ito upang mawari ang Espiritu. ng Tatalakayin sa ikalawang bahagi ng kabanatang ito ang limang larangan at Simbahan, ang Kristo, si kaligtasan, ng kasaysayan paglikha, Espiritu: ng gawain at ikatlo ang tatalakayin ring hulihan, ang bawat isa sa atin. Sa gayo'y bahagya huling bahagi ng kabanata tungkol sa pagkakakilanlan mismo ng Espiritu lalunglalo na bilang kasama sa Banal na Santatlo. l. Paano

Mawawari

Ang

Espiritu

UNANG HAKBANG 1272. Saan natin hahanapin ang Espiritu? Upang malaman ang tungkol sa ng Espiritu, kailangan nating alamin kung paano kumikilos ang Espiritu sa kabuuan sa karanasan ating sa y-pansin pagbibiga ng ito ulugan ating buhay. Nangangah saritatlong pangunahing antas. Una, ang “panloob” nating karanasan sa ating mga

ling naiisip at nadarama. Ikalawa, ang “pang-kapwa” nating karanasan sa pamilya

an at mga kaibigan. Ikatlo, ang ating gawain at pakikisalamuha sa tao sa pamantay at parokya. Sa pang-araw-araw na daloy ng pamumuhay sa tatlong antas na ito natin mawawari kung sino ang Espiritu Santo at paano Siya kumikilos sa ating buhay. kara1273. Ano ang ginagawa ng Espiritu? Sa pinakamalalim na antas ng ating pagkakang bahagi nagiging Paano nasan ay ang ating pagkakakilanlan bilang tao. ang kilanlan ng ating sarili ang Diyos, lalung-lalo na ang Espiritu Santo? Malinaw : sumusunod mga sa alinsunod Kredo ng pahayag e kung sino tayo---ang pangunahing pagkakakilanlan natin--sa Diyos Amang lumikha sa atin at umampon sa atin bilang Kanyang anak, e kung ano ang ginagawa natin sa Banal ng Anak na ipinadala ng Ama upang maging isa sa atin (Tingnan Ga 4:4-5), upang turuan tayong umibig at upang magdala ng kapatawaran para sa ating mga sala (Tingnan Co 1:14), e kung ano ang aasahan natin sa Espiritu na umampon sa atin na siyang dahilan kung bakit nakatatawag tayo ng “Ama! Ama ko!” Ang Espiritu nga ang nagpapatotoo, kasama ng ating espiritu, na tayo'y mga anak ng Diyos (Ro 8:15 s5). 1274. Subalit ang pagkilos ng Espiritu ay hindi nalilimita sa Santatluhang balangkas ng Kredo. Alam natin na ang Espiritu Santo ang nagbibigay-diwa sa “anumang pagsaginagawa natin” sa pagsunod kay Kristong Anak. Pinag-aalab niya ang ating sabuhay ng alinsunod sa “kung sino tayo” bilang mga anak ng ating Ama. Unang-

|

374

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5I KRISTO, ANG ATING BUHAY

una, ang Espiritu ang nag-uugnay sa atin sa Kristong Muling Nabuhay at sq bawat, isa sa Simbahan ni Kristo. Ginagawa ito ng Espiritu “ngayon,” at sa pagki.

los na ito araw-araw tayo'y dinadala tungo sa hinaharap na ipinangako sa atin ng Diyos--ang buhay na walang-hanggan. Kumikilos ngayon si Kristo sa mga puso ng mga tao sa kapangyarihan ng Kanyang Espiritu, hindi lamang Niya pinupukaw sa kanila ang isang pagnanasa para sa daigdig na darating, kundi Kanyang pinag-aalab, dinadalisay, at pinalalakas ang mga mararangal na mithiin ng sangkatauhan na gawing higit na makatao ang buhay at ipailalim ang buong sanlibutan sa layuning ito (Tingnan GS, 38). 1275. Ang tanong na: “Kung ginagawa ng Espiritu” ay pumupukaw sa atin sa katotohanang may dalawang bahagi. Una, na sa ilang paraan ang Espiritu ay tulad ng hanging ating ihinihinga, ng dagat na ating nilalagayan o nilalanguyan, ang kapaligiran na ginagalawan ng ating Siya pa ri'y isang Banal na Persona, ang personal na pag-ibig ng Ama at ng Kristong Muling Nabuhay na sumasaatin at kasama natin

(Tingnan CCC, 685).

IKALAWANG HAKBANG

1276. Mga Balakid sa Pagkilala sa Espiritu. Subalit hindi laging madaling makilala ang Espiritu Santo. Una, dahil nga espiritu Siya, at bilang espiritu, wala Siyang hugis o anyo. Dahil dito, napipilitan tayong ilarawan ang Espiritu sa pamamagitan ng mga di-personal na mga sagisag tulad ng tubig, apoy, ulap, hangin at hininga o di kaya'y larawan ng kalapati: maputi't walang malay at maaliwalas. Kabaligtaran ito sa maraming mga personal na paglalarawan natin sa Ama at kay Kristong ating Panginoon (Tingnan CCC, 694-701). Bukod dito, laging kumikilos ang Espiritu sa paraang ganap na di-pansarili, at

nagdadala sa atin hindi sa kanyang sarili kundi kay Kristo at sa Ama (Tingnan. CCC,

687). niya Kaya, dasal

Ang Espiritu ay “magsasalita hindi sa ganang kanyang sarili,” kundi “sasabihin sa inyo ang kanyang narinig” mula kay Kristo, ang Salita (Tingnan In 16:13). sa halip na magdasal tayo ng tuwiran “sa” Espiritu, mas madalas tayong mag“kasama” ng Espiritu sa Ama sa pamamagitan ni Kristo. 1277. Ang ikalawang pinanggagalingan ng mahirap sa pagkilala sa Espiritu ay mula sa sarili nating kakulangan. Una, sa pag-iisip tungkol sa Espiritu. Hindi tulad kay Kristo at sa Ama, ang Espiritu ay hindi isang tuwirang bagay “na masa harap natin.” Kundi nasa loob ng ating pansariling karanasan, Hindi natin iniisip ang tungkol sa Espiritu sa tulong ng ating “ulo” na pinagtutuunan ng ating isip. Sa halip, ito'y tulad sa pagkakaroon ng kamalayan sa presensiya ng Espiritu Santo sa ating kalooban. Dito natin nararamdaman ang kanyang pagkilos. Ipinadarama Niya sa atin na buhay at kasama natin ang Muling Nabuhay na Kristo at ang Ama. Ipinangako ni Kristo sa kanyang mga alagad noong Huling Hapunan ang Espiritu ng katotohanan na “nakikilala ninyo siya, sapagkat siya'y sumasainyo at nananahan sa inyo” (Jn 14:17).

ANG ESPIRITU SANTO: TAGAPAGBIGAY NG BUHAY

375

sa Espi1278. Ang ikalawang “kakulangan” na nakahahadlang sa pagkilala natin ranidi-pangka mga ang hanapin na a pagnanas ing makasaril ritu Santo ay ang ating sa mga kabamaakit madaling tila Pilipino'y mga Tayong kaloob. na al espirituw wang wa sa Espibalaghan, himala, mga pangitain at mga hula. Maraming maling pagkauna din ang taan Nakakalig ito. g malingan kinahuhu ng bunga maging ritu ang maaaring na ang o lalung-lal mga higit na mahalagang “pangkaraniwang biyaya” ng Espiritu, 13). Cor 1 at 5:22 Ga (Tingnan Pag-ibig pinakadakilang biyaya, ang banal na dahilan Ang praktikal na pagkamalay sa ganitong makasariling kiling ay maaaring “Ama ng magdasal tayong Tinuruan an. sa likod ng isang nakapagtatakang katotohan natin hindi subalit n,” Panginoo “Ating Kristong si tinatawag nating Namin,” at lagi naiisip tawagin ang Espiritu Santo bilang “Ating Espiritu.” IKATLONG HAKBANG

sa pag1279. Paggapi sa mga paghihirap. Samakatuwid, saan tayo makatitiyak li“nagpapaa na n, Kasulata na Banal sa Tiyak 688)? (CCC, Santo Espiritu sa kilala apostol” mga propeta't mga ng salita ngawngaw ng tinig ng Espiritu Santo sa mga gan ayon (DV, 21). Ngunit ang Kasulatan ay kailangang “basahin at bigyang-pakahulu

Trasa parehong Espiritung Siyang nagsulat” (DV, 12). Nangyayari ito sa Banal na

pamamadisyon na nagpasalin-salin sa pangkaraniwang mga Aral ng Simbahan. Sa makaEspiritu, ng yan ginagaba na Obispo, mga ng turo rihang gitan ng may kapangya tan ng titiyak tayo sa kalinawan at wastong paghuhusga. Sapagkat “sa pamamagi sa buong Espiritu Santo ang buhay na tinig ng Ebanghelyo ay umaalingawngaw 8). (DV, n” sanlibuta buong sa niya tan pamamagi Simbahan---at sa ngin. 1280. Nararanasan natin ang Espiritu lalung-lalo na sa ating pananala g lumulubo ang Espiritu ang kaya't wasto, nang in “Hindi tayo marunong manalang debosmga ating ng dami sa dahil Pilipino mga tayong Kilala 8:26). (Ro para sa atin” lamang yon, nobena, mga araw ng rekoleksyon, at santong pintakasi. Ngunit tunay (Jn nan” katotoha sa at Espiritu “sa wa isinasaga kung silang Kristiyanong panalagin na liturhikal sa ito g debosyon mga ang a tumutugm paano kung ay pagsuri 4:23). Ang at yod itinatagu nila paano kung at pagsamba ng Simbahan na kinasihan ng Espiritu, n. pamayana ong Kristiyan pinagkakaisa ang lokal na 1281. Nakakikita ang PCP II ng mga kaiga-igayang palatandaan na sa pagbubuo Katoliko ng mga “munting pamayanan ng pananampalataya,” ang mga Pilipinong ng kinagisna ng gawain mga ang n pagsamahi g kakayahan may ngayon ay “higit na na liturpagpapakabanal at ang higit na paggamit sa Banal na Kasulatan, ang tunay at ang hikal na pagsamba, ang pagbubuo ng isang pamayanan ng pananampalataya,

pakikisangkot sa mga usaping panlipunan” (PCP IT, 17).

sa Tanging “sa Espiritu” lamang tayo maaaring maging mas tunay na nagkakaisa ay o Eukaristik ng Panalangi Ikatlong sa Kaya't n.” panalangi wagas na “Kristiyanong” Kristo ay dinadasal natin: “Loobin mong kaming makikinabang sa katawan at dugo ni Kristo.” kay diwa at katawan pag-isahin ng Espiritu Santo upang maging isang

376

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---S/ KRISTO, ANG ATING BUHAy

1282. Ang isa pang pagkakataon para makilala ang Espiritu ay sa Kristiyanong pagsaksi (Tingnan PCP I1, 78). Mula pa sa mga unang araw ng Kristiyanismo hanggang sa kasalukuyan, pinag-alab ng Espiritu ang di-mabilang na santo, mga pinagpala at pangkaraniwang Kristiyano sa mga pang-araw-araw na kilos at gawain ng pagibig sa pagsunod kay Kristo. Tinawag pa nga ang iba sa sukdulan ng dakilang pagka. martir. Marami pa rin ang tinatawag ng Diyos upang italaga ang sarili nang ganap sa paraang pampubliko sa Kanyang paglilingkod sa Simbahan sa pamamagitan ng pagpasok sa relihiyosong buhay, at pagpapahayag ng kapangyarihan ng grasya sa pama-

magitan ng panata ng karukhaan, kalinisan at pagsunod na makatutulong upang

harapin ang mga sakripisyo na kinakailangan sa pagsunod kay Kristong ipinako. Kahit ngayon, lagi tayong “ginugulat” ng Espiritu. Madalas nating naranasan ang kanyang kilos sa mga di-inaasahang tao, lugar, panahon at paraan. 1283. Pagwari sa Espiritu. Ngunit sa isang praktikal na paraan, paano natin matutuklasan ang mga kilos na ito ng Espiritu Santo sa ating buhay? Maraming mga magkakasalungat na pananaw ang pumipilit sa atin sa tinatawag ni San Pablong “kakayahang makakilala kung aling kaloob ang mula sa Banal na Espiritu at kung alin

ang mula sa masamang espiritu” (Tingnan 1 Cor 12:10). Nag-aalay ang Kasulatan at ang Katolikong Tradisyon ng ilang makatutulong na pamantayan. Ang Espiritu ay: . laging naghahatid sa atin sa pananampalataya kay Jesukristong kanyang niluluwalhati, o kumikilos ayon sa Kasulatan at Tradisyon, na nagpapakita ng kaisahan, daloy ng mga bagay-bagay, at pagkakaayon: e nagbibigay ng mga espirituwal na kaloob sa mga natatanging tao para sa kapakinabangan ng pamayanan: upang palakasin ang Kristiyanong

pamayanan at pagsasama-sama, at kumilos upang mapagtatagumpayan ang e

pagtatalo't pagkakabaha-bahagi (Tingnan 1 Cor 1:10-3:3), nakikilala sa kanyang mga bunga na inilista ni San Pablo bilang “pag-ibig, kagalakan, kapayapaan, katiyagaan, kabaitan, kabutihan, katapatan, kahi-

nahunan at pagpipigil sa sarili” (Ga 5:22): o

e

nakikilala sa pagwawari ng mga nasa kapangyarihan at ang wastong paggamit ng kanyang mga kaloob ay hahatulan ng “mga nangangasiwa sa Simbahan na ang tungkulin ay hindi talagang sansalain ang Espiritu, kundi subukin ang lahat ng bagay at manangan sa anumang mabuti” (LG, 12): natatagpuan sa kababaang-loob: “Ang Diyos ay laban sa mga palalo nqu-

nit tumutulong sa mga mapagpakumbaba” (Sam 4:6). ll. Ang Gawain

ng Espiritu Santo

1284. Dumating na tayo ngayon sa aktuwal na pag-aaral ng mga sari-saring gawain ng Espiritu. Anim na larangan ng gawa ng Espiritu ang tatalakayin: a) sa buong sangnilikha, lalung-lalo na sa mga tao, na nilikha sa larawan at wangis ng Diyos:

ANG ESPIRITU SANTO: TAGAPAGBIGAY NG BUHAY

377

b) sa kasaysayan ng kaligtasan ng Piniling Sambayanan, ang Israel, at k) sa buhay, kamatayan, at muling pagkabuhay ng ipinangakong Mesiyas, si Jesu-Kristo. Pagkatapos, tatalakayin natin kung paano nararanasan ngayon ang Espiritu: d) sa Simbahan, e) sa bawat isa sa atin bilang alagad ni Kristo, at pangwakas g) sa dalawang pangunahing pananaw sa buhay.

A. Ang Gawain ng Espiritu sa Paglikha 1285. Sa Paglikha. Ang pinakasaligang gawain ng Espiritu Santo ay ang malikhaing kapangyarihan ng Diyos na nagpapairal ngayon sa lahat ng nangyayari at nagbibigay-buhay sa lahat ng kinapal (Tingnan CCC, 703-4). Ang Espiritu Santo ay sinasagisag ng malakas na hanging umiihip sa tubig sa salayay ng paglikha sa Genesis (Tingnan Gen 1:2). Pinupuri siya ng sumulat ng Salmo: “Taglay mo ang katangiang buhay nila ay ibalik, bagumbuhay ay dulot mo sa nilikha sa daigdig” (Salmo 104:30). Taliwas sa karaniwang maling pag-unawang tumigil sa nakaraan ang malikhaing gawain ng Diyos, alam natin na ang malikhaing pagkilos ng Espiritu Santo ngayon ang siyang nagpapanatili ng lahat ng umiiral. 1286. Sa loob ng buong paglikha, pinakaaktibo ang Espiritu lalo na sa tao. Nilikha sa larawan at kawangis ng Diyos, nagkabuhay ang mga unang tao nang hingahan ng Diyos ang butas ng kanilang ilong “ng hininga (Espiritu) ng buhay” (Tingnan Gen 2:7). Ang lumang Salmo na Veni Creator Spiritus ay sumasakop sa buong sangkatauhan sa pananalanging: Halina, Manlilikhang Espiritu, dalawin ang mga isipang iyo . Punuin ng sumasalangit na grasya ang mga pusong nilikha mo. 1287. Para sa mga Pilipino, nangunguna ang larawan ng Diyos bilang MANLILIKHA. Binanggit ng PCP II ang isang bagong halimbawa ng malikhaing kapangyarihan ng Diyos, ang Kanyang Espiritu, na gumagalaw sa atin. Pinagmamalaki niya ang “kapangyarihan ng taong-bayan (people power) “ bilang “pagkilala sa pangunahing handog ng Diyos ng kalayaan at pananagutan” (PCP II, 326-29). B. Ang Gawain ng Espiritu sa Panahon ng Pangako 1288. Laging aktibo ang Espiritu Santo sa kasaysayan ng tao, magmula pa noong nagkasala ang ating unang mga magulang hanggang sa kasalukuyan (Tingnan CCC, 705-41). Sa Espiritu, narinig at tumugon si Abraham sa tawag ng Diyos. Pinagkaisa ng Espiritu. ang labindalawang lipi sa isang Piniling Sambayanan, at nagbigay Siya ng inspirasyon kay Moises para pamunuan ang mga Israelita sa pag-alis sa Ehipto, ang bahay ng pag-ka-alipin. Si Jose ang taong “pinapatnubayan ng Espiritu ng Diyos" (Gen 41-38). Ipinahayag ni David sa mga huli niyang salita: “Nangungusap sa pamamagitan ko ang Espiritu ng Panginoon” (2 Sam 23:2). Sa Aklat ng mga Hukom, nilu-

378

KATESISMO PARA SA MGA

PILIPINONG KATOLIKO---5! KRISTO, ANG ATING BUHAy

kuban sina Otniel at Jefte ng Espiritu ng Panginoon (Huk 3:10: 11:29), at “niluku. ban si Gedeon” (Huk 6:34). Higit sa lahat, nagsalita ang Espiritu sa pamamagitan ng mga propeta upang magbalik-loob ang Piniling Sambayanan. 1289. Pinayabong na Dalawang daloy ng pangangaral ng mga propeta. Binig. yang-diin ng isa ang “paghihintay sa Mesiyas,” at ang isa'y sa “pagpapahayag ng Bagong Diwa” (Isa 11:1-2). Kapwa ito naging tanda ng pananampalataya ng “mga naiwan” (anawim), ang dukha ni Yahweh na buong pag-asang naghintay ng “kaaliwan ng Israel” at sa “kaligtasan ng Jerusalem” (Tingnan Lu 2:25, 28: CCC, 711-13), Sa pamamagitan ng Kanyang Espiritu, ipinangako ng Diyos na titipunin niyang muli ang mga taong nagkawatak-watak at pagkakaloobang muli ng panibagong buhay ang mga tuyong buto. “Ito ang ipinasasabi ng Panginoon: Bibigyan ko kayo ng hininga at kayo'y mabubuhay” (Ez 37:5). At sa huli, pinangako ng Diyos sa pamamagitan ni propetang Joel. Ibubuhos ko ang aking Espiritu sa lahat ng tao: isasaysay ng inyong mga anak ang aking mga salita, sari-sari ang mapapanaginip ng matatandang lalaki at makakakita ng mga pangitain ang inyong mga kabataang lalaki. Sa panahong iyan, ibubuhos ko ang aking Espiritu pati sa mga alipin, lalaki't babae. (Joel 2:28-29)

K. Ang Gawain ng Espiritu kay Kristo, ang Ipinangakong Mesiyas 1290. Ang pangkalahatang pagbubuhos ng Espiritu ay magaganap sa pamamagitan ng ipinangakong Mesiyas. Samakatuwid, ipinahayag ni Pedro sa kanyang diskurso noong Pentekostes: “Nang itaas siya sa kanan ng Diyos, tinanggap niya sa kanyang Ama ang ipinangakong Espiritu Santo at ito'y kanyang ipinagkaloob sa amin” (Gw 2:33). Gayundin, ang mga pangako ng mga propetang pagbubuhos ng Espiritu ay nagkaroon ng kaganapan sa buhay, Kamatayan, at Muling Pagkabuhay ni Kristong Jesus, na ating Panginoon at Tagapagligtas. Ilalarawan natin ang gawain ng Espiritu kay Jesus sa apat na hakbang: (1) ang Paghahanda: (2) ang Pampublikong Paglilingkod ni Kristo, (3) ang kanyang Misteryong Pampaskuwa, at (4) ang magkasamang misyon ni Kristo at ng Espiritu. 1. Paghahanda 1291. Ang Birheng Maria. Inihanda ng Espiritu ang pagdating ng Tagapagligtas lalung-lalo na sa dalawang natatanging tao. Ang una'y si Maria. Inihanda siya ng Espiritu na maging Ina ng Diyos (Theotokos) sa pamamagitan ng pananahan nito sa kanya mula pa noong unang sandali ng kanyang kalinis-linisang Paglilihi (Inmaculada Conception) sa sinapupunan ng kanyang ina (Tingnan CCC, 722-26). Sa pagbabalita ng Anghel Gabriel, sinabi nito kay Maria: “Bababa sa iyo ang Espiritu Santo, at lililiman ka ng kapangyarihan ng Kataas-taasan” (Lu 1:35). Sa gayon, “para sa atin at para sa ating kaligtasan” ang ating Panginoong Jesu-Kristo, ay “ipinanganak sa kanyang pagkatao mula kay Maria ang Birheng Ina ng Diyos” (Council of Chalcedon, ND, 614).

ANG ESPIRITU SANTO: TAGAPAGBIGAY

379

NG BUHAY

si Isabel: “Ang puso Tigib ng Espiritu Santo, ipahahayag ni Maria sa kanyang pinsang sa Diyos na aking dahil ko'y nagpupuri sa Panginoon, at nagagalak ang aking espiritu Tagapagligtas” (Lu 1:46-47). ng Birheng Maria, 1292. Samakatuwid, kay Birheng Maria at sa pamamagitan rin a ang Espiritu Santo ay: e nagsakatuparan sa mapangligtas na plano ng Ama,

e nagpakilala sa Anak ng Ama, sa harap ng lahat

nagpasimula sa pag-akit sa lahat tungo sa pakikiisa kay Kristo. Eba, ang bagong Kaya, sa pamamagitan ng Espiritu, si Maria ang naging Bagong e

“Ina ng mga Buhay” (Tingnan CCC, 723-27).

Santo sa pag1293. Si Juan Bautista ang ikalawang tao na inihanda ng Espiritu ng kanlamang pa unan sinapup “Sa 7-20). 71 CCC, (Tingnan dating ng Tagapagligtas sa “mauuna ang itinalag ay yang ina, napupuspos na siya ng Espiritu Santo.” Si Juan anda ipaghah gayon, sa Elias.... ni arihan Panginoon, taglay ang espiritu at kapangy tinig ng isang niya ng isang bayan ang Panginoon” (Lu 1:15, 17). Si Juan ay “ang “narito upang isang on,” sumisigaw sa ilang: Tuwirin ninyo ang daraanan ng Pangino niya” (Jn patotoo sa dahil lahat ang ilaw sa magpatotoo tungkol sa ilaw at manalig buhat sa a bumabab ng Espiritu ang ko “Nakita : umaming ang 1:23, 7). Si Juan mismo na nagDiyos ng kordero ang langit, gaya ng isang kalapati, at nanatili sa kanya...

aalis ng kasalanan ng sanlibutan” (Jn 1:32, 29).

2. Ang Espiritu sa Pampublikong Paglilingkod ni Kristo ng pam1294. Pagsisimula. Ipinakilala ng Ebanghelyo ni San Lucas ang simula at Galilea, sa Jesus si “Bumalik paraan: ganitong publikong paglilingkod ni Jesus sa sa kanDoon 714). CCC, 4:14, (Lu Santo” Espiritu ng rihan kapangya ang sumasakanya bilang Mesiyas: yang bayang Nazaret, inilahad ni Jesus ang kanyang buong programa upang ipaSumasaakin ang Espiritu ng Panginoon, sapagkat hinirang niya ako ipahayag sa ngaral sa mga dukha ang Mabuting Balita. Sinugo niya ako upang bigyangmga bihag na sila'y lalaya, at sa mga bulag na sila'y makakikita, upang n. Panginoo ng gagawin na s pagliligta ang kaluwagan ang mga sinisiil at ipahayag (Lu 4:18-19)

C

I

paglilingkod sa Sa gayong paraan sinimulan ni Jesus ang kanyang pampublikong tungkol sa Isaias Propeta ni inihula ng n kaganapa kapangyarihan ng Espiritu bilang

Mesiyas (Tingnan Isa 61:1-2).

gyarihan ng 1295. Mga Mahahalagang Bigyang-Pansin. Ang pagbibigay-kapan sa ikatlo. tiniyak at ri pangyaya nauunang dalawang sa nakatala ay Espiritu kay Jesus

” ng EsUna, sa binyag niya sa Jordan kay Juan Bautista, si Jesus ay “hinirang

piritung “bumaba sa kanya sa anyong kalapati” (Lu 3:22). Jordan, puspos ng Ikalawa, matapos ang kanyang binyag, “umalis si Jesus sa ng apatnapung loob sa at ilang, sa doon Espiritu ng siya Espiritu Santo. Dinala

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING BUHAY

araw ay tinukso ng diyablo.” Nagwagi siya sa tukso sa bisa ng Espiritung sumasa. kanya (Tingnan Lu 4:1-2, 14). Ikatlo, tiniyak sa dalawang karanasang ito ang Pagbabagong-anyo ni Jesus, “Nagningning ang kanyang kasuotan na naging puting-puti, anupa't walang sinuman ang makapagpapaputi nang gayon... Nililiman sila ng isang alapaap at mula ito'y may tinig na nagsabi, 'Tto ang minamahal kong Anak. Pakinggan ninyo siya!” (Me 9:2-3, 7). Sa tradisyon, ang ulap ay sumasagisag sa presensiya o Espiritu ng Pangi. noon. Ang pinaka-pagkakakilanlan ni Jesus ay namumukod dahil sa kanyang dalawang katangi-tanging pakikiugnay: sa Diyos na tumawag kay Jesus na “Minamahal na Anak,” at sa Espiritu na nagpabagong-anyo kay Jesus.” 1296. “Paggawa ng Mabuti.” Ipinapakita ng mga pagsasalaysay tungkol sa Binyag, Pagtukso sa Ilang, at Pagbabagong-anyo mi Jesus kung paano siyang tuwirang nakaugnay sa Espiritung nagbibigay ng inspirasyon at lakas sa kanyang pampublikong paglilingkod bilang Mesiyas. Sa buong pampublikong paglilingkod niya'y “Ipinagkaloob sa kanya ng Diyos ang Espiritu Santo at ang kapangyarihan bilang katunayan na siya nga ang Hinirang. Sapagkat sumasakanya ang Diyos, saanman siya pumaroon ay gumagawa siya ng kabutihan at nagpapagaling sa lahat ng pinahihirapan ng diyablo”

my

(Gw 10:38).

3. Ang Espiritu sa Misteryong Pampaskuwa ni Kristo 1297. Ang sukdulan ay naganap sa Pagpapakasakit, Kamatayan, at Muling Pagkabuhay mi Kristo. Pinalakas ng Espiritu sa kanyang Pagdurusa sa Hardin, nanalangin si Jesus sa kanyang Amang “huwag ang kalooban ko ang masunod kundi ang kalooban mo” (Lu 22:42). Mula sa krus, pinagkaloob ni Jesus ang kanyang Espiritu (Jn 19:30: Tingnan 7:39, 20:22). 1298, Subalit ang kapangyarihan ng Espiritu ay lubos na makikita sa Muling Pagkabuhay. Si Jesus, “sa likas na kabanalan ng kanyang espiritu, [ay] ipinahayag na Anak ng Diyos sa pamamagitan ng makapangyarihang gawa--ang kanyang muling pagkabuhay” (Ro 1:4). “Nang itaas siya [si Kristo] sa kanan ng Diyos, tinanggap niya sa kanyang Ama ang ipinangakong Espiritu Santo at ito'y kanyang ipinagkaloob sa

amin” (Gw 2:33). Ipinahayag ni San Pablo na si Kristong Muling Nabuhay ay naging “Espiritung Nagbibigay-buhay" (1 Cor 15:45). Inilarawan kung paanong si Kristo, ang Anak, ay kumikilos kasama ang plano ng Diyos para sa kaligtasan, Para kay San Juan, hay ang Kristo, maibibigay ang Espiritu at matatanggap

grasya.

ap

380

niya sa Santatluhang paraan ng Espiritu upang ganapin kapag lamang muling nabunatin ang bagong buhay ng

“Tinutukoy din ng mga pangyayaring ito ang tatlong banal na Persona: ang Diyos Ama bilang tinig, si Jesus bilang anak na nagkatawang-tao, at ang Espiritu Santo bilang ulap o kalapati. Binibigyan nito ng katiyakan ang kilos ng Tatlong Banal na Persona sa Pagbabalita ng anghel Gabriel kay Maria: "... naging kalugud-lugod sa mga mata ng Diyos... maglilihi ka at manganganak ng isang lalaki na tatawaging Anak ng Kataas-taasan," dahil "bababa sa iyo ang Espiritu Santo, at lililiman ka ng kapangyarihan ng Kataas-taasan" (Lu 1:30-35),

ANG ESPIRITU SANTO: TAGAPAGBIGAY NG BUHAY

381

4, Ang Magkasamang Misyon ni Kristo at ng Espiritu na anu1299. Lubos na magkatuwang si Kristo at ang Espiritu sa kanilang gawain (Tingnan CCC, Espiritu" ng at Anak ng misyon amang “magkas ang sabihin pa't tamang rin Niyang ipi689, 702, 727). Kapag ipinadadala ng Ama ang Kanyang Salita, lagi na kung saan misyon mang magkasa ng oon nagkakar Hininga: nadadala ang Kanyang Si Kristo ang iwalay. mapaghih hindi ngunit magkaiba ay Espiritu ang at Anak ang Santo ang siyang nakikitang Larawan ng di-nakikitang Diyos, ngunit ang Espiritu sa pagtungkol lihim “mga sa. tungkol kaalaman Ang kanya. sa siyang naghahayag sa han13:11) (Mt hahari ng Diyos” na si Kristo ang kaganapan, ay “ipinagkakaloob” nilaat anyo ng ay nagbibig ang Kristo Si dog ng Espiritu Santo (Tingnan CCC, 729). ng haba nagpapa at otoo nagpapat ang Espiritu ang habang n, laman ng kaligtasa bagong buhay na ito. D. Ang Gawain ng Espiritu sa Simbahan Simbahan 1300. Pentekostes. Sa Gawa ng sinulat ni San Lucas, pinasimulan ang ng Espinapuspos ay “Lahat sa kahanga-hangang pag-uumapaw ng Espiritu Santo. kong pampubli kanyang ng Jesus ni la pagsisimu sa ito ritu Santo” (Gw 2:4). Umaayon “SumasaLukas, ni yo Ebanghel sa diskurso na d pambunga kanyang sa paglilingkod es, litungakin ang Espiritu ng Panginoon” (Lu 4:18. Tingnan 30). Noong Pentekost iba't ibang sa ita “nagsasal ay a Labing-is ang nilang lito ang mga tao nang marinig mga tao: ang g Nagtanon 2:4). (Gw Espiritu” ng kanila sa oob ipinagkal sa wika, ayon talikdan ninyo't an “Pagsisih Pedro, “Ano ang dapat naming gawin?” Sinagot sila ni upang to Jesu-Kris ni pangalan sa kayo yag magpabin at ang inyong mga kasalanan 2:38). (Gw Santo” Espiritu ang inyo sa b ipagkaloo at , patawarin kayo'y Muling 1301. Sa gayon, ang Espiritu Santong ipinadala ng Ama at ng Kristong ang Simbahang o, Kristiyan ang pamayan unang sa nagluwal siyang ang Nabuhay, Pagti-Tipang mula sa mga Apostol. Inilarawan ni San Pablo ang mga tao ng Bagong Ito'y nasunamin. tan pamamagi sa ipinadala na sulat ang ito bilang “sulat ni Kristo, tapyas ng mga sa hindi at buhay, na Diyos ng Espiritu ng kundi tinta, ng hindi sulat,

na bato kundi sa puso ng tao” (2 Cor 3:3). Ang Epiritung ito ay “Handog ng Diyos”

alaman ng siyang Pag-ibig (Tingnan 1 Jn 4:8, 16), ang unang handog na nakapagl 733). CCC, Tingnan 5:5. (Ro puso” mga ating sa “ibinuhos siyang at iba, ng lahat gaHanggang ngayon, patuloy na ginagampanan ng Espiritu Santo ang tatlong katawan buong sa aw magpagal ang: “at d magbuklo ang -buhay, magbigay ang wain:

(Tingnan LG, 7). 1. Ang Espiritu ay Nagbibigay-buhay na 1302. Ang papel ng Espiritu sa pagbibigay-buhay sa Simbahan ay malinaw inilarawan sa Vaticano [II:, a ng mga Kapag nasa sinapupunan ng lugar-binyagan, ang Espiritu ay nagdadal sa iisang niya a pinag-iis Sila'y buhay. bagong sa sumasampalataya kay Kristo

382

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5I KRISTO, ANG ATING BUHAY

Sambayanan ng Diyos na “isang lahing hinirang, mga saserdote ng Hari, isang bansang nakatalaga sa Diyos.” (1 Ped 2:9: AG, 15) Maging ang mga desisyong praktikal at pastoral kaya naisulat ng mga alagad: “Sa udyok ng Espiritu Santo, ang naging pasiya namin ay huwag na kayong atangan ng iba pang pasanin maliban sa mga bagay na talagang kailangan” (Gw 15:28). 2. Ang Espiritu ay Nagbubuklod 1303. bubuklod e e

“ e

Pagkatapos, binubuklod ng Espiritu ang Simbahan sa pamamagitan ng pagng mga kaanib nito kay Kristo at sa bawat isa. Ang Espiritu ay: naghahanda sa atin upang tanggapin si Kristo at pinalalapit tayo sa kanya: nagpapahayag kay Kristong Muling Nabuhay sa ating kalooban, binubuksan ang ating puso't isipan sa mga salita at gawa ni Kristo lalung-lalo na sa kanyang Pagpapakasakit, Kamatayan at Muling Pagkabuhay: nagpapairal sa presensiya ni Kristo laluna sa mga sakramento, at pinagkakasundo tayo at pinag-iisa sa pakikiugnay sa atin sa Diyos: nang sa gayo'y mamunga tayo nang sagana (Tingnan Jn 15:5, 8, 16 at CCC,

737).

Nararanasan natin ang Espiritu sa pagpapahayag ng Ebanghelyo, pagdiriwang ng mga Sakramento, at pagpapalalim ng ating pananampalataya sa pamamagitan ng bagong buhay ng biyaya, hinihikayat tayong makibahagi sa pagtatatag ng Sambayanan ng Diyos (Tingnan, PCP II, 428). “Sa buong kasaysayan pinapagiging isa ng Espiritu Santo ang buong Simbahan sa pakikipag-isa at paglilingkod: at nagkakaloob sa kanya ng iba't ibang kaloob na may bahagdan at karisma, nagbibigay-buhay sa

mga balangkas na pangsimbahan na parang Siya ang kanilang kaluluwa” (AG, 4).

1304. Ang buhay at pagkakaisa ng Simbahan ay parehong pinagyayaman ng mga “karisma” ng Espiritu. Inilarawan ni San Pablo ang mga karismatikong kaloob na iginagawad ng Espiritu sa mga indibidwal na kaanib ng simbahan para sa kabutihan ng buong katawan. Ang bawa't isa'y binigyan ng kaloob na naghahayag na sumasakanya ang Espiritu, para sa ikabubuti ng lahat. Sa isa'y ipinagkaloob sa pamamagitan ng Espiritu ang kakayahang magpahayag ng mga aral ng Diyos, at sa isa'y ang kakapakang makaunawa ng aral ng Diyos. Ang iisang Espiritu ring iyon ang nagkaaloob sa iba ng malaking pananalig sa Diyos, at sa iba'y ang kapangyarihang magpagaling sa mga maysakit... Ngunit isa lamang Espiritu ang gumagawa ng lahat ng ito at namamahagi ng iba't ibang kaloob ayon sa kanyang maibigan. (1 Cor 12:7-11)

Ang kapangyarihang magturo ng mga Obispo ay gumaganap ng isang kailangangkailangang tungkulin dito sa paghusga sa presensiya ng tunay na handog ng Espiritu at kung paano gagamitin ang mga ito para sa kabutihan ng Sambayanang Kristiyano.

|

ANG ESPIRITU SANTO: TAGAPAGBIGAY NG BUHAY

383

3. Ang Espiritu ay Nagbubunsod sa Paglilingkod

1305. Bilang panghuli, ibinubunsod ng Espiritu ang Simbahan patungo sa misyon nito at paglilingkod. Iginigiit ng PCP II na ang Espiritu Santo ang e pangunahing tagapagpaganap sa pagpapalaganap ng Ebanghelyo: nagpapatuloy at nagdadala sa kaganapan ng gawain ni Kristo, nagpapatiuna, sumasama at nagpapabunga ng gawain ng simbahan, nag-uudyok sa bawat isang magpahayag ng Ebanghelyo, at nagiging sanhi upang matanggap at maunawaan ang salita ng kaligtasan sa kaibuturan ng mga budhi. e nagpapakita ng kanyang presensiya, kapangyarihan, at :pagkilos hindi lamang sa simbahan kundi pati rin sa mga palatandaan ng panahon na nagtatakda sa kasalukuyang daigdig (PCP II, 212-15). Ipinahahayag ng Vaticano II na pinag-aalab ng Espiritu “sa mga puso ng mga mananampalataya ang katulad na espiritu ng misyon na nag-udyok mismo kay Kristo” (AG, 4). Samakatuwid, ang Simbahan ay nananatiling nakatuon sa pangunahing misyon nito ng pagpapahayag ng salita ng Diyos, na itinuturing na sarili ang mga salita ni Pablong apostol, “Sa aba ko, kung hindi ko ipinangaral ang Mabuting Balita” (1 Cor 9:16, Tingnan LG, 17). Ang Espiritu rin ang nagbubunsod sa Simbahan tungo sa pagpapanibago at pagkadalisay. “Sa ilalim ng paggabay ng Espiritu Santo, walang tigil na hinihikayat ng y pagpapanibago nang sa Simbahan ang kanyang mga anak tungo sa pagkadalisaat gayo'y ang tanda ni Kristo ay magniningning nang higit na maliwanag sa lahat ng Simbahan” (65, 43). 1306. Kasalukuyang Kasaysayan ng Pilipinas. Ang ating kasalukuyang kasaysayan ay nagpapaalaala sa mga Pilipinong Katoliko ng papel na ginagampanan ng Espiritu sa simbahan natin sa Pilipinas ngayon. Ipinahayag ng PCP IT na: Ang karanasan ng kaisahan sa panalangin at sama-samang pagkilos noong 1986, na pumigil sa karahasan sa panahon ng pambansang krisis (kilala sa popular na pangalang “EDSA Experience”) ay dapat igalang bilang isang makasaysayang pangyayari na may relihiyosong kahulugan na patuloy na humahamon sa atin na maging bayang kumikilos tungo sa pagbabagong-loob, pagkakaundo at ka-

payapaan sa landas ng kapayapaan. (PCP Il, 4)

Isinasagisag nito ang patuloy na pagsisikap ng Simbahan na aktibong makatugon sa paggabay at inspirasyon ng Espiritu. Subalit laging ang gawain ng Espiritu ay hindi kailanman nagiging pamalit sa ating gawain, Sa halip, ang Espiritu ang nagpapaalab sa “Mga Bagong Kilusan” sa Simbahan, at kasama ng bago at di-inaasahang lakas, binibigyang-kapangyarihan tayo upang sagupain ang mga panibagong problema at mga hamon ng pang-araw-araw na buhay. Bukod pa rito, madalas Siyang Lumikha at “magbukas” para sa'atin ng nakamamangha at bagong posibilidad para sa higit na ganap at malalim na buhay, maging personal at pampamaya-

nan man.

:

384

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING BUHAy

E. Ang Gawain ng Espiritu sa mga Kristiyano

1307. Iniuugnay tayo ng Espiritu kay Kristo. Matalik tayong iniuugnay ng Espi. ritu kay Kristo sa dalawang pangunahing paraan. Una, ang Kristong Muling Nabuhay ay sumasaatin at kapiling natin ngayon sa Kanyang Espiritu. Ikalawa, ang Espiritu ang panloob na pinagmumulan ng ating buhay-pananampalataya na siyang paraan ng ating pagtanggap kay Jesus. “At hindi rin masasabi ninuman, “Panginoon si Jesus: kung hindi siya pinapatnubayan ng Espiritu Santo” (1 Cor 12:3, Tingnan PCP II, 64 at 68). Nangangahulugan ito na maaari lamang nating maunawaan, makilala at maranasan si Jesus dahil ginagawa itong mangyari ng Espiritu Santo. At hindi lang ito hungkag na usapang pangkabanalan na walang kaugnayan sa pang-araw-araw na buhay. Ginamit ni Pablo ang pinaka-konkretong halimbawa ng moral na pamumuhay sa larangang sekswal upang ipakitang “ang nakikipag-isa sa Panginoon ay kaisa niya sa espiritu.... ang inyong katawan ay templo ng Espiritu Santo na nasa inyo” (1 Cor 6:17, 19). 1308. Para kay San Pablo, ang maging “kay Kristo” at “sa Espiritu” kung tutuusin ay pareho. Tayo'y pinawalang-sala sa ngalan ng Panginoong Jesu-Kristo at sa Espiritu ng ating Diyos. Tayo'y ginawang banal “kay Kristo Jesus” at “sa Espiritu” rin. Ang ating pagiging matuwid ay nakabatay kay Kristo “at gayundin” sa Espiritu Santo. Tinatawag tayong “magalak sa Panginoon” at makatagpo ng “kagalakan sa Espiritu Santo.” Ipinahayag ni Pablong siya'y nagsasalita “kay Kristo” at “sa pamamagitan rin ng Espiritu ng Diyos.” “Sapagkat iisang Espiritu tayong lahat ay binibigyan sa iisang katawan,” “bininyagan kay Kristo” upang bumuo ng “isang katawan kay Kristo.” (Tingnan 1 Cor 1:2, 30, 6:11: 12:3: 13, 2 Cor 2:17: 5:21, Ro 12:5: 14:17: 15:16: Ga 3:27: Fil 3:1) ANG MGA KILOS NG ESPIRITU

1309. Ngunit ano ba talaga ang ginagawa ng Espiritu Santo sa pag-uugnay sa atin kay Kristo? Upang masusing mailarawan kung ano ang ginagawa ng Espiritu sa loob natin at sa piling natin, ang mga sumusunod na talata ay naglalahad ng anim na tanging gawain. Ang Espiritu ang 1) umaampon sa atin bilang mga anak ng Ama: 2) nagbibigay sa atin ng kakayahang umibig ayon sa utos ni Kristo, 3) nagbibigay sa atin ng kapangyarihang magpatotoo kay Kristo, at 4) para malaman ang katotohanan: 5) nagbubuklod sa atin sa sambayanang pagkakaisa at paglilingkod at 6) nagpapaalab sa ating mabuhay ng tunay na Kristiyanong pamumuhay. 1. Ang Espiritu ang Umaapon sa Atin 1310. Una sa lahat, ang Espiritu ay ang “Espiritu ng Pag-aampon” kung kaya tayo ay nagiging “mga anak ng Diyos” (Tingnan Jn 1:12, CCC, 693). Tanging si Jesus ang tunay na Anak ng Diyos ngunit sa pamamagitan niya at ng kanyang Espiritu, tayo'y inampon ng Ama at “tinatawag niya tayong mga anak ng Diyos--at iyan nga

ANG ESPIRITU SANTO: TAGAPAGBIGAY NG BUHAY

385

ang totoo” (1 Jn 3:1). Tunay na matatawag natin ang Diyos na “Abba, Ama.” “Upang ipakilalang kayo'y mga anak ng Diyos, pinagkalooban niya tayo ng Espiritu ng kanyang Anak nang tayo'y makatawag sa kanya ng “Aba! Ama ko!” (Ga 4:6). 2. Ang Espiritu ang Nagbibigay sa Atin ng Kapangyarihan upang Umibig

1311. Samakatuwid, ang Espiritu ang nagbibigay sa atin ng kakayahang ibigin ang Diyos, at ibigin ang lahat ng tao sa pamamagitan ng kanyang Espiritu. “Ang pag-ibig ng Diyos ay ibinuhos sa ating mga puso sa pamamagitan ng Espiritu Santo na ipinagkaloob na sa atin” (Ro 5:5). At “yamang gayon kadakila ang pag-ibig ng Diyos sa atin, dapat din tayong mag-ibigan... kung tayo'y nag-iibigan, nasa atin siya at nagiging ganap sa atin ang kanyang pag-ibig” (1 Jn 4:11-12). Pinahahalagahan ni San Pablo ang kaloob na ito ng pag-ibig nang higit sa lahat ng mga kaloob. “Makapagsalita man ako sa mga wika ng mga tao at mga anghel... kung ako man ay may kakayahang maghayag ng salita ng Diyos at umunawa sa lahat ng hiwaga, kung mayroon man ako ng lahat ng kaalaman at ng malaking pananampalataya anupat napapalipat ko ang mga bundok, ngunit wala naman akong pag-ibig, wala akong kabuluhan” (1 Cor 13:1-2). 3. Ang Espiritu ang Nagbibigay sa Atin ng Katapangan upang Magpatotoo 1312. Dagdag pa rito, ang Espiritu ang nagbibigay sa atin ng katapangan upang magpatotoo kay Jesu-Kristo. Sa Huling Hapunan, sinabi ni Jesus sa mga alagad: “Ang Patnubay... ang magpapatotoo tungkol sa akin. At magpapatotoo rin kayo tungkol sa akin” (Jn 15:26-27). Bago Siya umakyat sa langit, ipinangako ng Kristong Muling Nabuhay: “Bibigyan kayo ng kapangyarihan pagbaba, sa inyo ng Espiritu Santo at kayo'y magiging mga saksi ko sa Jerusalem.... at hanggang sa dulo ng daigdig” (Gw 1:8). Samakatuwid, hindi lamang tayo niligtas ni Kristo at ng Espiritu--ang Diyos na kumikilos sa atin--kundi nakikibahagi rin tayo sa mapantubos nilang gawain--ang Diyos na kumikilos sa pamamagitan natin. Sa pagsusugo niya ng Espiritu Santo, tinatawagan tayo ng Kristong Muling Nabuhay na magpatotoo tungkol sa kanya sa harap ng iba sa pamamagitan ng pagbabahagi sa kanyang tatluhang misyon bilang Propeta, Pari, at Hari. 4, Ang Espiritu ang Nagbibigay sa Atin ng Kakayahang

Malaman ang Katotohanan 1313. Ang kakayahang malaman ang katotohanan ay isa pang kapangyarihang pinag-aalab sa atin ng Espiritu. Itinuturo ng PCP IT na “tungkulin ng lahat ng tao na hanapin ang katotohanan, lalo na sa mga bagay-bagay na panrelihiyon” (PCP II, 362). Ipinangako ni Jesus sa kanyang mga apostol ang Espiritu ng katotohanan na “magtuturo sa inyo ng lahat ng bagay at magpapaalaala ng lahat ng sinabi ko sa inyo,” at “tutulungan niya kayo upang maunawaan ninyo ang buong katotohanan” (Jn 14:26: 16:13). Idinagdag ni Juan Pablo II na ito ay nangangahulugang “ang Espiritu ang tutulong sa mga taong maunawaan ang tamang kahulugan ng nilalaman

386

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---S! KRISTO, ANG ATING BUHAy

ng mensahe ni Kristo: titiyakin Niya ang pagpapatuloy at pagkakakilanlan ng pang. unawa... ang di-nababagong katotohanang narinig ng mga Apostol mula sa kanilang

Panginoon” (DViv, 4). 5. Ang Espiritu ang Nang-aakit sa Atin tungo sa Sambayanan, Pagkakaisa at Paglilingkod 1314. Bukod dito, ang Espiritu Santo ang panuntunan ng pagkakaisa at pagli. lingkod sa Sambayanan. “Ang Espiritu ay para sa Simbahan at para sa bawat isa at sa lahat ng sumasampalataya, ang prinsipyo ng kanilang pagsasama at pagkakaisa sa turo ng mga apostol at sa pagkakapatiran, sa paghahati ng tinapay at pananalangin” (LG, 13). Ipinaliwanag ng PCF II kung paano tinatawag ang mga layko upang “papag-alabin ng Kanyang Espiritu ang kaayusang panlupa” (PCP II, 427). Ang pagkakaisang ito sa mapagmahal na paglilingkod ay nangyayari sa pamamagitan ng sari-saring biyaya at kaloob ng Espiritu, katulad ng ipinangako kay propeta Isaias: “katalinuhan at pagkaunawa, (ng) kaalaman at kapangyarihan, (ng) karunungan at takot sa Panginoon” (Isa 11:2). 6. Ang Espiritu ang Nagpapaalab sa Tunay na Kristiyanong Pamumuhay 1315. At sa pangwakas, pinasisigla tayo ng Espiritu upang maisabuhay ang isang tunay na Kristiyanong pamumuhay. Inilarawan ng PCP IT kung paanong “nasa kaloob-looban ng diwang Pilipino ang isang pag-aasam para sa kaayusan... isang paglulunggati para sa buhay na ibinibigay bilang isang kaloob ng malikharing Espiritu ni Jesus, isang kaloob na isa ring hamon” (PCP II, 257). Hindi lamang tayo pinalalakas ng Espiritu sa ating pagpupunyagi laban sa mga kapangyarihan ng kasamaan, kundi pinalalaya rin niya tayo sa pamamagitan ng kanyang panloob na mapagpabagong presensya. “At ngayong naalis na'ang talukbong sa ating mukha, tayong lahat ang nagiging sinag ng kaningningan ng Panginoon. At ang kaningningang iyon na nagmumula sa Panginoon, na siyang Espiritu, ang bumabago sa ating anyo upang maging lalong maningning, hanggang sa maging mistulang larawan niya” (2 Cor 3:18). Ngunit sa mga panahon ng tukso at pagsubok natin natututuhang manalangin para sa mapagpalinis at mapagpalakas na kapangyarihan ng Espiritu: Isang pusong tapat sa aki'y likhain, Bigyan mo, O Diyos, ng bagong damdamin. Sa iyong harapa'y h'wag akong alisin, Ang Espiritu mo ang papaghariin. (Salmo 51:10-11) Kapag tayo'y nababahala, nagdududa, o nasa madulas na tapakan, natututo tayong manalanging: “Ang Espiritu mo'y maging aking tanglaw sa aking paglakad sa ligtas na daan” (Salmo 143:10).

ANG ESPIRITU SANTO: TAGAPAGBIGAY

NG BUHAY

387

G. Dalawang:Pangunahing Kaisipan sa Buhay 1316. Ayon kay San Pablo, may dalawang pangunahin at magkatunggaling kaisipan sa tao. Maaari tayong Mabuhay ayon sa laman, nakatalikod sa Diyos at nakatuon sa kasalanan at kamatayan. O kaya naman, maaari tayong mabuhay ayon sa Espiritu ni Kristo, tungo sa buhay at kapayapaan (Tingnan Ro 8:4-6). Pinaghambing ni San Pablo ang dalawang pananaw: e Ang taong di nagtataglay ng Espiritu ay ayaw tumanggap ng mga kaloob mula sa Espiritu ng Diyos. Para sa kanila, kahangalan ang mga iyon at di nila nauunawaan, sapagkat ang mga bagay na espirituwal ay nauunawaan lamang sa paraang espirituwal. e Nauunawaan ng taong nagtataglay ng Espiritu ang kahalagahan ng bawat bagay. (1 Cor 2:14-15) Tiniyak ni San Pablo sa mga unang Kristiyano: “Datapuwat kayo ay hindi nabubuhay ayon sa laman dahil ang nananahan sa inyo ay ang Espiritu ng Diyos” (Ro 8:9). Pagkatapos, hinikayat niya sila: “kung nabubuhay tayo sa Espiritu, kumilos tayo ayon sa Espiritu” (Ga 5:25). ..1317. Wastong Pag-unawa. Kailangan ng natatanging ingat. upang maunawaan ang mapangligtas at mapagpalayang katotohanan ng mensahe ni San Pablo. Mula sa pagtatakwil ni San Pablo tungkol sa materyal na katotohanan, sinasabi nga niya sa kanyang mga bagong Kristiyano na sila'y hindi lamang natural at materyal na indibidwal, mahina at nakatali sa mga makamundong bagay. Sa halip, sila'y nasa ilalim ng impluwensiya ng Espiritu Santo, ang Espiritu na siyang lakas at kapangyarihan ng Diyos na kumikilos sa bawat isa at kapiling na nila. Ipinahayag ng Espiritu ang espi-

rituwal na aspeto ng lahat ng materyal na bagay, pati na ang ating mga katawan, dahil Siya'y malikhang . kumikilos sa lahat ng umiiral. Sa pamamagitan lamang ng Espiritu Santo nagiging banal ang lahat ng bagay sa grasya ng Diyos. Kung hindi dahil sa Espiritu Santo, pati mga “espirituwal na bagay” ay nagiging karnal at patay ng dahil sa kasalanan. 1318. Ipinaliwanag mi Papa Juan Pablo II na “ang binibigyang-pansin ni San Pablo ay ang mga mabubuti at masasamang gawa sa larangan ng moral na pamumuhay, ang mga permanenteng disposisyon--kabutihang- -asal at bisyo--na siyang bunga ng, 0 pagtatangi sa, mapagligtas na gawain ng Espiritu Santo? (DViv, 55). Alam ni Pablo mula sa sarili niyang karanasan ang pagdurusa, kahirapan, at mga pagsubok at tukso sa pang-araw-araw na buhay. “Tayo mang tumanggap ng Espiritu bilang unang kaloob ng Diyos ay napapahimutok samantalang hinihintay natin ang pagaampaon sa atin ng Diyos, ang pagpapalaya sa ating mga katawan” (Ro 8:23). Ngunit nagtitiwala si Pablo dahil “tinutulungan tayo ng Espiritu sa ating kahinaan” (Ro 8:26), pinalalakas ang ating espiritu laban sa mga mapanupil na lakas, tukso, at mapaniil na kapangyarihang umaalipin sa atin. Sa paglalagom, ang mga masasamang espiritu ay mapag-angkin, ang lamang walang espiritu ay nang-aalipin, ang mga masasamang kapangyarihan ay naniniil, nag-

388

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

hahari, gumagamit ng kapwa at nagsasamantala. Ngunit ang Espiritu ng Diyos at ni Kristo'y nagpapalaya. Sapagkat “kung saan naroroon ang Espiritu ng Panginoon, naroroon din ang kalayaan” (2 Cor 3:17). Sa Espiritu tayo makalalasap ng “maluwalhating kalagayan ng mga anak ng Diyos” (Ro 8:21). 1319. Bukod dito, ang dalawang pangunahing pananaw na ito tungkol sa laman at Espiritu ay mas malalim at mas makapangyarihan kaysa sa sarili nating kakayahang pumili, at mga malayang desisyon. Daglian nating iniisip na kayang-kaya natin magbago kung gugustuhin lang natin. Ngunit ito'y isang ilusyon. Sa halip, natutuklasan nating ang mga pananaw na ito ay bahagi ng ating pagkatao. Ganito ang paliwanag ni Juan Pablo Il: “ang mga sinulat ni San Pablo ay nagbibigay sa atin ng kakayahang malaman at madama nang lubos ang lakas ng tensiyon at pagtutunggaliang nagaganap sa kalooban natin, sa isang banda'y pagkabukas sa gawain ng Espiritu Santo at sa kabila'y pagtutol at pagtalikod sa Kanya, sa Kanyang mapagligtas na handog” (DViv, 55). Samakatuwid, kapag ang mga isipan natin ay nakatuon sa mga bagay na ayon sa laman, nagiging bihag tayo ng laman at kasalanan. Hindi tayo makakawala sa ganoong kalagayan sa sarili nating lakas. Kapag pinagbago lamang tayo ng gawain ng Espiritu maaari nating ilipat ang ating isipan at kilos tungo sa mga bagay na ayon sa Espiritu. 1320. Eskatolohikal na Handog. Tuwing nararanasan natin ang Espiritung kumikilos sa ating buhay, nadarama natin ang presensiya ng “bagong langit.” Sapagkat ang Espiritu ang tatak, “ang katibayan ng mga pangako ng Diyos sa ating mga hinirang hanggang kamtan natin ang lubos na kaligtasan” (Ef 1:13-14). Ipinaliwanag ng

Vaticano II: Ang ipinangako at inaasahang pananauli ay nagsimula na kay Kristo. Ipinagpapatuloy ito sa pagsusugo ng Espiritu Santo at sa pamamagitan ng Espiritu'y nagpapatuloy sa Simbahan kung saan, sa pamamagitan ng ating pananampalataya, natututuhan natin ang kahulugan ng buhay natin sa mundo, habang dinadala natin sa kaganapan, nang may pag-asa para sa panghinaharap na kabutihan, ang gawaing sa mundong iniatas sa atin ng Ama at sa gayo'y maisakatuparan ang ating kaligtasan. (LG, 48) 1321. Para sa maraming Pilipino, maaaring napakalayo sa pang-araw-araw na pagjisip at gawain ang pagtalakay tungkol sa “eskatolohikal.” Ngunit hindi ito totoo. Ang pinag-uusapan ay hindi isang malayong hinaharap kundi isang malalim na panloob na aspeto ng ating pang-araw-araw na buhay ngayon. Ang aspeto o dimensiyong ito ay binibigyang inspirasyon ng Espiritu. Tulad ng pag-ibig para sa ating pamilya't mga kaibigan na taglay natin sa kaibuturan ng ating mga puso habang nabubuhay tayo sa araw-araw. Mahusay itong naipahayag sa Prepasyo sa Ika-anim na Linggo: Ama, sa lyo kami nabubuhay at kumikilos at umiiral,

Tuwing araw pinapakitahan mo kami ng pag-ibig ng isang Ama, Ang Iyong Banal na Espiritung nananahan sa aming kalooban ay nagbibigay sa amin dito sa lupa ng pag-asa sa walang-humpay na kaligayahan. Ang lyong handog ng Espiritung bumubuhay kay Jesus mula sa kamatayan, Ay siyang unang tikim at pangako ng Pistang Pampaskuwa sa langit.

"CN

AN

MARTA

PANGGA

HAN

Nom

UGAaammpaa. NN rr

389

ANG ESPIRITU SANTO: TAGAPAGBIGAY NG BUHAY

Ill. Ang Pagkakakilanlan

ng Espiritu

1322. Sa Kredo ng Nicea, kinikilala natin ang Espiritu Santo bilang “Panginoong Nagbibigay-buhay.” Ang buhay na ibinabahagi sa atin ng Espiritu ay ang buhay na banal, ang buhay ng Diyos na pag-ibig (Tingnan 1 Jn 4:8). Ngayon, sa Ebanghelyo ni Juan, ang Espiritu Santo ay tinatawag na Paraklito: sa literal na kahulugan, “Siyang tinawag para tumulong, “Tagapayo.” Samakatuwid, ang buhay na pinag-aalab niya sa atin ay isang buhay na nagtataguyod, nagpapalakas at gumagabay, dahil nga dinadala niya tayo sa matalik na pakikipag-ugnay kay Jesus (Tingnan CCC, 692). 1323. Sa maraming pagkakataon, ang Espiritu ay magdadala ng ginhawa at aliw sa atin. Sa ibang pagkakataon, guguluhin niya tayo mula sa ating pagiging kampante at magpapaalala sa atin ng apoy na sadyang inihasik ni Jesus sa daigdig sa pagtawag sa atin sa pagsaksi sa karunungan at piling pagtatangi sa mga dukha (Tingnan Lu 12:49). Ito ang pagsisisi at pagbabalik-loob mula sa ating makasalanang gawa na ninais ni Kristo at ng ating mapagmahal na Ama sa langit. Subalit matutuklasan natin na ang mga ganitong nakaaaliw at nakagugulong epekto ay dalawa lamang na magkaibang patunay ng parehong buhay-sa-Espiritu na mapagpalaya, bumubuhay, at bumabago. 1324. At sa pagpapatuloy ng Kredo ng Nicea: “na nagmumula sa Ama at sa Anak.” Samakatuwid, ang Espiritu Santo ay hindi nilikha tulad natin, kundi tulad ng bugtong na Anak na Banal na “nagmumula” sa Ama. Ipinaliwanag ni Juan Pablo II “na sa Espiritu Santo, ang matalik na buhay ng Santatlong Diyos ay nagiging lubos na kaloob, isang pagpapalitan ng pag-ibig na kapwa nagdadamayan sa pagitan ng mga Banal na Persona. Ang Espiritu Santo ang siyang personal na pagpapakita ng ganitong pagbibigay-sarili, ng ganitong pagiging-pag-ibig. Siya ay Personang-Pagibig, Personang-Handog” (Tingnan DViv, 10). Ang pagkakaiba sa pagitan ng Banal na Anak at ng Espiritu ay ito: ang Espiritu ay kumikilos bilang HININGA ng pag-ibig, habang ang Anak ay kumikilos bilang Salita o Larawan ng Ama. Kaya nga, sinasabi nating ang Espiritu Santo ang Ikatlong Persona ng Kabanal-banalang Santatlo, iisa sa pag-iral kasama ng Ama at ng Anak. 1325. “Kasama ng Ama at ng Anak Siya'y sinasamba at niluluwalhati.” Ito marahil ang pinakamapagpahiwatig. na:bahagi ng paglalarawan ng Kredo ni Nicea tungkol sa Espiritu Santo. Dahil una nitong ipinakikita na sa pagsamba nating panliturhiya, madalas na nararanasan natin ang Espiritu. Ikalawa, sa pagsambang ito, ang Espiritu ay nararanasan “sa panig natin”: Siya'y nasa.loob natin habang magkaisa tayong nagdarasal bilang iisang katawan, sa ilalim -ni Jesu-Kristong ating Ulo, sa Ating Ama. Ang Banal na Santatlo: Misteryo ng Personal na Maibiging Pakikipag-isa 1326. Ngayon higit nating mauunawaan ang doktrina ng Banal na Santatlo na nagsasaad na may IISANG DIYOS, na TATLONG MAGKAKAPANTAY. ngunit MAGKAKAIBANG PERSONA.

390

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING BUHAY

1327. IISA ang Diyos. Hindi natin dapat ilarawan ang tatlong Banal na Persona bilang tatlong Diyos o tatlong bahagi ng iisang Diyos. Ang bawat Persona ay may KABUUANG PAGKADIYOS. Ang mga banal na persona ay ang mga UGNAYAN na UM]. IRAL sa kalikasang banal. Ang iisang Diyos ay Ama na nagpasilang sa Anak at hiningahan ng Espiritu: ang Diyos ring ito ang Anak na sumilang sa Ama at hiningahan ng Espiritu, ang Diyos ring ito ay Espiritu na Hininga ng Ama at Anak. “Nagpasilang ang Ama, isinilang ang Anak, at nagpatuloy ang Espiritu, upang magkaroon ng pagkakaiba sa pagitan ng mga Persona ngunit may likas na pagkakaisa (Lateran IV Tingnan ND 318-319) ). Ang tatlong persona ay bumubuo sa IISANG DIYOS, iisang Banal na Katangiang-likas, isang misteryo ng “PERSONAL NA MAIBIGING PAKIKIPAGISA” (Tingnan FC, 11). Nang manalangin ang Panginoong Jesus sa Ama “maging isa nawa silang lahat....

kung paanong ikaw ay nasa akin at ako'y nasa iyo (Jn 17:21-22) binuksan niya ang baong abot-tanaw para sa kaisipan ng tao upang mawatasan na may magkatugmang katotohanan sa pagkakaisa ng mga personang banal at sa pagkakaisa ng mga anak ng Diyos sa katotohanan at pag-ibig.” (GS, 24) 1328. MAGKAKAPANTAY ang tatlong Banal na Persona. Hindi nauuna ahg Ama, sumunod ang Anak at saka ang Espiritu Santo. Ang lahat ng tatlong banal na Persona ay magkaparehong walang hangganan, walang simula at walang-katapusan (CCC,

255).

Madalas nating makaligtaan na ang “ama” at “anak” ay mga salitang pang-ugnayan, at sa gayo'y ipinapalagay nating nauuna ang ama at sumusunod ang anak. Ngunit hindi ito totoo. Ang isang lalaki ay isang persona (tao) at isang asawa ngunit hindi isang ama hanggang siya'y magkaanak. Ang :ama at anak ay mga salitang kapwa tumutukoy sa ugnayan, ang isa'y umiiral sa ugnayan niya sa isa. Kaya'ang Diyos Ama at Diyos Anak ay nakikipag-ugnayan sa isa't isa at kapwa pantay na walang hangganan. Hindi nauuna ang isa sa isa. Ganoon din sa Espiritu na HININGA ng Ama at Anak. Ang Hininga at Humihinga ay magkasabay. Walang nauuna sa isa. 1329. Ang mga Banal na Persona ay MAGKAKAIBA. Kinatigan ni Jesus na “Ako at ang Ama ay iisa” (Jn 10:30). Hindi niya ibig sabihin dito na siya ang Ama, kundi ganap ang PAKIKIISA niya sa Ama. Katulad ng paliwanag niya kay Felipe “ako'y sumasa-Ama at ang Ama'y sumasaakin. Ang mga salitang sinasabi ko ay hindi ko sinasabi sa ganang aking sarili. Ang Amang sumasaakin ang gumaganap ng kanyang mga gawain” (Jn 14:10). Kaya ang Diyos Ama at si Jesus, ang Kanyang bugtong na pinunlang Anak-na-nagkatawang-tao (Tingnan Jn 1:14) ay natatanging mga Persona ngunit ganap ang pagkakaisa sa PAG-IBIG, ang kanilang Espiritu Santo (Tingnan CCC,

254).

1330. Sa paglikha sa atin, malayang ibinabahagi sa atin ng tatlong Banal na Persona ang Kanilang mga sarili, ang Kanilang sariling Banal na buhay ng Pag-ibig. Bukod dito, inaangat tayo mula sa pagiging “nilalang” ng Diyos sa pagiging anak. Inampon tayo ng Ama bilang Kanyang anak sa pamamagitan ng pagpapadala ng

ANG ESPIRITU SANTO: TAGAPAGBIGAY NG BUHAY

391

Kanyang bugtong na-Anak upang maging isa sa atin, at ng Espiritu Santo upang manahan sa atin bilang panloob na bukal ng banal na buhay. Ito ang ating tinutukoy na Grasya. 1331. Para sa ating mga Pilipinong Katoliko, kailangan nating maging higit na may kamalayan sa Ama, Anak at Espiritu sa ating pang-araw-araw na buhay. Ito'y mahalagang hakbang sa ating pag-unlad sa Pananampalatayang Kristiyano. Sinisi-

mulan nating pahalagahan ang katotohanan ng Espiritu Santo bilang Espiritu ng

Ama at mi Kristong muling nabuhay sa loob natin--ang katunayan ng Grasya. Ngayon, ang “Ikatlong Persona ng Kabanal-banalang Santatlo” ay magkakaroon ng tunay na kahulugan para sa atin, binubuo ang nauna nating pag-aaral sa Diyos Ama at ang kanyang bugtong na isinilang na Anak-na-naging-tao, si Jesu-Kristo, ang ating Tagapagligtas (Unang Bahagi). Ngayon, kasama ng Espiritu Santo, makararating tayo sa mas malalim, mas personal na pagbibigay-halaga sa Kabanal-banalang Santatlo sa ating mga buhay bilang ang maibigin na Diyos ng ating kaligtasan.

PAGBUBUO 1332. Walang alinlangang ang doktrina o katotohanan ng Espiritu Santo ang saligan ng lahat ng tunay na pagsamba. “Ang Diyos ay Espiritu kaya dapat siyang sambahin sa espiritu at katotohanan” (Jn 4:24). Ngunit ang praktikal na problema ay kung paano kilalanin at makikiisa sa Espiritung nagpapagalaw sa atin, Ang buhaypangkabanalan ng mga Pilipino ay biniyayaan ng nag-uumapaw na kasiglahan ng mga debosyon na anupa't ang Espiritu ay madalas na naging malabo, at ang tunay na sentro ng Kristiyanong buhay-panalangin ay nawawala sa pansin. Salungat sa labis na pansarili at makasariling pananalangin, ang kasalukuyang kilos ng Espiritu ay malinaw na nakatuon sa “Prayer Groups” at mga Pag-aaral ng Biblia, sa mga parokya at mga Munting Pamayanang Kristiyano. Pinasisigla at pinadadalisay nito ang ating sariling personal na panalangin gayundin ang ating aktibong pakikilahok sa panliturhiyang buhay-panalangin ng ating lokal na Kristiyanong sambaya-

nan. 1333. Bukod dito, isang malaking moral na paghamom sa Pilipinas ngayon ang “Pagtuturo ng Pagpapahalaga” (“Value Education”). Para sa ating mga Katoliko, dapat maging malinaw sa atin ang mahalagang aktibong papel na ginagampanan ng Espiritu Santo. Maraming kasalukuyang makasanlibutang pamamaraan ng "Pagtuturo ng Pagpapahalaga” ay napatunayang di-matagumpay sa bandang huli. Bigo silang pag-alabin ang pagsisikap na malampasan ang makasariling kapakanan ng bawat isa.

Paano papag-aalabin ang pagpapakasakit ng mga karaniwang Pilipino para sa kapwa

at lampasan ang kanilang sariling pamilya at pangkat ng mga kaibigan? Posible lamang ito sa pamamagitan ng Espiritu Santo, na ipinadala ni Kristo at ng Ama. Ang Espiritu “ang nagpapatotoo, kasama ng ating espiritu, na tayo'y mga anak ng Diyos”

(Ro 8:16), at sa gayo'y pinalalaya tayo mula sa ating makitid na sarili, para abutin

392

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5! KRISTO, ANG ATING BUHAY

MGA TANONG AT MGA SAGOT 1334. Sino ang Espiritu Santo? Ang Espiritu Santo ng Ama at ng Anak, ang Ikatlong Persona ng Kabanal-banalang Santatlo. Bilang “Tagapagbigay ng Buhay,” binibigyang-buhay at sigla ng Espiritu ang Simbahan, ang ating pangsakramento at moral na buhay, at ang ating muling buhay na walang-hanggan. “Sapagkat ang pag-ibig ng Diyos ay ibinuhos sa ating mga puso sa pamamagitan ng Espiritu Santo na ipinagkaloob sa atin” (Ro 5:5). 1335. Bakit mahirap isaisip o ilarawan ang Espiritu Santo? Mahirap isaisip o ilarawan ang Espiritu dahil wala Siyang anyo o hugis at gaya ng “hangin... hindi ninyo alam kung saan nanggagaling at kung saan naparoroon” (Jn 3:8). 1336. Paano natin nararanasan ang Espiritu Santo? Nararanasan natin ang Espiritu sa ating mga isipan at puso, sa mga mapagmahal nating pakikiugnay sa pamilya't kaibigan, at sa ating mapagkapwang buhay sa Simbahan at sa lipunan.

1337. Ano ang ginagawa ng Espiritu sa loob natin? Ang Espiritung nananahan sa atin ay “nagpapatotoo, kasama ng ating espiritu, na tayo'y mga anak ng Diyos” (Ro 8:16). Pinag-aalab, pinadadalisay at pinalalakas Niya ang buhay ng GRASYA sa ating pang-araw-araw na pagsunod kay Kristo sa dasal at gawa. 1338. Paano natin makikilala at mawawari ang Espiritu? Nawawari natin ang Espiritu sa pamamagitan ng pag-uugnay kay Jesu-Kristo, sa Banal na Kasulatan ayon sa pakahulugan ng Tradisyong Katoliko, sa ating personal na panalangin, mga debosyon at lalung-lalo na sa pagsambang panliturhiya ng Simbahan at ang moral na pagsaksi sa mapagmahal na paglilingkod. 1339. Ano ang mga biyayang idinudulot ng Espiritu? Ang mga kilalang mga kaloob ng Espiritu Santo ay karunungan, pag-unawa, pagpapayo, katapangan, kaalaman, pagpapabanal at banal na pagkatakot sa Panginoon

(Isa 11:1-2). Bukod dito, inilista ni San Pablo ang mga bunga ng Espiritu Santo tulad

ng “pag-ibig, kagalakan, kapayapaan, katiyagaan, kabutihan, katapatan, kahinahunan, at pagpipigil sa sarili” (Ga 5:22). [Pinagkakaisa ng Espiritu ang mga kaanib ng Simbahan kay Kristo, ang kanilang Ulo at sa bawat isa, na nagpapalakas ng kanilang pananampalataya, pag-asa at pag-ibig.]

a a”

ang iba nang may mapagmahal na paglilingkod, gaya ng iniutos ng ating Panginoon (Tingnan Jn 15:12).

ANG ESPIRITU SANTO: TAGAPAGBIGAY NG BUHAY

393

1340. Saan aktibo ang Espiritu? Ang Espiritu Santo ay aktibo sa: paglikha at pagpapanatili ng lahat sa pag-iral, kasaysayan ng kaligtasan, sa pagpapalapit ng lahat sa Ama, Panginoong Jesu-Kristo, ang Tagapagligtas ng sanlibutan, Simbahan, nagbibigay ng kaniyang buhay, pagkakaisa at inspirasyon, mga Kristiyano, na nagpapabanal, pinagkakaisa at binibigyang-lakas upang sumunod kay Kristo sa salita at gawa, e lahat ng taong may mabuting kaloobang sumusunod sa kanilang budhi at nagsusumikap maglingkod sa Diyos. 1341. Paano kumilos ang Espiritu sa buhay ni Jesu-Kristo? Ang Espiritu Santo ang nagbigay ng kapangyarihan sa paglilihi kay Kristo sa mismong sinapupunan ng Birheng Maria, na aktibo sa Kanyang binyag sa Jordan, sa kanyang mapaglitas na misyon na pagdadala ng kaharian ng Diyos sa atin, sa kanyang Pagbabagong-anyo, at lalu na sa Kanyang pagpapakasakit, kamatayan, at maluwalhating muling pagkabuhay at pag-akyat sa langit. Bukod dito, ang Kristong Muling Nabuhay mismo ang nagpadala ng Espiritu Santo sa Kanyang mga alagad sa Pentekostes, at patuloy Niyang ginagawa ito. 1342. Paano kumikilos ang Espiritu sa Simbahan? Pinalalakas at binibigyang-buhay ng Espiritu ang Simbahan sa buhay nito ng GRASYA sa pamamagitan ng mga sakramento at karismatikong kaloob, binubuklod ang mga kasapi nito kay Kristo, at nag-uudyok sa Simbahan tungo sa misyon nitong ipag-

patuloy ang mapagpalayang paglilingkod ni Kristo (Tingnan LG, 4). 1343. Paano kumikilos ang Espiritu sa mga Kristiyano? Pinababanal ng Espiritu ang mga Kristiyano sa pamamagitan ng pag-akay sa kanilang makibahagi sa mismong buhay ni Kristo bilang ampong anak ng Ama, at nagpapaalab sa kanilang: ibigin ang Diyos at ang bawat isa, magpatotoo kay Kristo, makilala ang Katotohanan, at mabuhay sa mapagmahal na paglilingkod ng kanilang kapwa. 1344. Ano ang kahulugan ng “mabuhay ayon sa Espiritu?” Ang mabuhay “ayon sa Espiritu” ay nangangahulugan ng pagtugon sa malikhaing presensiya ng Espiritu Santo, na magpapalakas sa ating magpunyagi laban sa pangaalipin ng laman at ng lahat ng masasamang kapangyarihan, at nag-aalok sa atin ng paunang tikim at pangako ng ganap na pagpapalaya at walang-katapusang kagalakan.

394

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5! KRISTO, ANG ATING BUHAY

1345. Ano ang kahulugan ng Espiritu bilang “kaloob na nauukol sa mga huling araw?” Sa Espiritu, nararanasan na natin ang “bagong kalangitan” na naghihintay sa atin. Ang Espiritu ay ang pangako ng Diyos ng mamanahing langit na sumasaatin na. Sa madaling salita, ito'y nangangahulugan na dahil sa pananampalataya, nawawatasan natin na ang mga mabubuting bagay na nararanasan sa araw-araw, tulad ng pagmamahal ng ating pamilya at mga kaibigan ay mga pagpapalang mula sa Diyos, na magiging ganap sa langit. Lahat ng ating karanasan ngayon sa araw ay may kahulugan sa kabilang buhay. 1346. Ano ang alam natin sa Espiritu mula sa Kanyang pagkilos? Alam natin na ang Espiritu ay ang “Tagapagbigay ng buhay,” ang tagatulong [Paraklito] na nagdudulot ng kaginhawahan at umaaliw sa pamamagitan ng paganyaya sa Kristong Muling Nabuhay at sa Ama upang dumating at magkaroon ng kanilang pananahanan sa atin (Tingnan Jn 14:23). 1347. Paano natin nalalamang banal ang Espiritu Santo? Hindi nilikha ang Espiritu Santo kundi nagmula sa Ama at sa Anak bilang Hininga ng kanilang Pag-ibig na nagdadamayan. Alam nating banal Siya, dahil sa pamamagitan Niya, ang Ama at ang Kristong Muling Nabuhay ay sumasaatin. Samakatuwid, mula pa sa panahon ng mga apostol, “kasama ng Ama at ng Anak, Siya'y sinasamba at niluluwalhati.” 1348. Paanong ang “Banal ha Santatlo” ay isang Misteryo ng Pakikipag-isa na pansarili at mapagmahal? Ang doktrina ng Banal na Santatlo ay binubuo ng tatlong katotohanan: e na ang Diyos ay lisa e sa tatlong magkakaiba at e magkakapantay na Persona. Ang Espiritu Santo ay isang banal na Persona na kapantay at natatangi mula sa Ama at sa Anak, Siya ang pinaka pag-ibig ng Ama at ng Anak. Nilalang tayo sa wangis ng pamayanang ito ng pag-ibig, na tumatawag na makibahagi habang-buhay sa kanilang banal na buhay ng pag-ibig. [Ang “misteryo” ng Santatlo ay hindi lamang kung paanong ang iisang Diyos ay maging tatlong Persona. Ang Diyos ay “hiwaga” din dahil bilang walang-hanggang PAG-IBIG, laging mayroong higit pa na mauunawaan at maiibig sa Kanya.]

KABANATA 23 Ang Simbahang Katolika: Katangiang-Likas at Misyon Ste

“Av sinasabi ko naman sa iyo, ikaw ay Pedro, at sa ibabaw ng batong ito ay itatayo ko ang aking simbahan, at hindi makapananaig sa kanya kahit ang kapangyarihan ng kamatayan.” (Mt 16:18) Kayo ay mga “kababayan ng mga hinirang ng Diyos at kabilang sa kanyang sambahayan. Kayo'y itinayo rin sa saligan ng mga apostol at mga propeta, na ang batong panulukan ay si Kristo Jesus... Dahil din sa inyong pakikipag-isa sa kanya, kayo ma'y kasama nilang naging bahagi ng tahanan ng Diyos sa pamamagitan ng Espiritu.” (Ef 2:19-22)

PANIMULA 1349. Ang Simbahan ang unang dakilang “buhay” na gawa ng Espiritu Santo, ang “Tagapagbigay ng Buhay.” Ang salitang “Simbahan” ay nangangahulugan ng “anumang tumutukoy sa Panginoon.” Samakatuwid, ang pinakamagandang paraan ng pagpapakilala sa katangiang-likas at misyon ng Simbahan ay ang pagtuon kay Kristo. “Si Kristo ang tanglaw ng lahat ng bansa, at sa pamamagitan ng pagpapahayag ng kanyang Ebanghelyo sa bawat nilalang, ang tanglaw ni Kristo na lantarang nagniningning mula sa Simbahan ay maibabahagi sa lahat ng tao” (LG, 1). Sapagkat ang simbahan ay walang iba kundi ang pamayanan ng mga tao “na, nagkakaisa kay Kristo, at ginagabayan ng Espiritu Santo, na nagpapatuloy tungo sa kaharian ng Ama at mga tagapagdala ng mensahe ng kaligtasang nakalaan sa lahat ng tao” (GS, I). 1350. Unang tatalakayin sa kabanatang ito ang Katangiang-likas ng Simbahan-“kung ano ang Simbahan”--bilang misteryo at bilang sakramento. Ipaliliwanag ito sa pamamagitan ng mga paglalarawang halaw sa Biblia, natatangi ang: “Kaharian ng

Diyos,” “Bayan ng Diyos,” at “Katawan ni Kristo.” Inilalarawan sa ikalawang bahagi 395

396

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

ng mga Katangian ng buhay ng Simbahan. Ang mga ito ang nagpapabukod-tangi sa Simbahan, ang kanyang mga “tanda” bilang iisa, banal, katolika at apostolika. Tinatalakay sa ikatlong bahagi kung para saan ang Simbahan at kung paano ito kumikilos, ang Misyon nito at Paglilingkod. Nagtatapos ang kabanata sa isang maikling bahagi tungkol sa kaugnay na mga tema ng “Pakikipag-isa ng mga Banal” at “Maria, Ina ng Simbahan.”

KALALAGAYAN 1351. Para sa mga nakararaming mga Pilipino, ang Simbahan ay malapit, baka nga “sobrang malapit.” Para sa ilan, ang “Simbahan” ay walang iba kundi ang gusali kung saan pumupunta ang mga tao para manalangin. Para sa marami, ang “Simbahan” ay dagliang nagdadala ng larawan ng mga obispo, pari at mga relihiyoso o kaya'y mga samahang pansimbahan. Bukod pa rito, kung noong mga unang panahon ang Simbahan ay tumutukoy sa “Simbahang Katoliko,” sa lipunang Pilipino ngayon, ang salitang ito ay maaaring tumukoy sa iba't ibang Kristiyanong Simbahan at sekta, na halos di mabilang. 1352. Ngunit walang alinlangan na ang gusaling kung saan sumasamba ang mga tao ay “simbahan.” Ang problema, kung gayon, ay hindi tungkol sa “Simbahan” bilang gusali kundi sa paglalagay ng limitasyon sa ganap na kahulugan ng “simbahang Katolika” na nakatuon sa isang materyal na gusali lamang. Gayundin, dahil madalas nating kinikilala ang mga samahan at pangkat ayon sa kanilang mga pinuno, nagkakamali tayo kapag nilimitahan lang natin ang kahulugan ng “Simbahang Katolika” sa mga obispo, pari, at relihiyoso o mga partikular na samahan. 1353. Higit na mahalaga kung gayon, ang karaniwang pinagmulan ng mga ganitong kulang-kulang na pananaw sa Simbahan. Nagmumula ito sa isang “likas na pagkukuro” na nagtuturing sa Simbahan bilang isa lamang sa maraming “samahan ng mga tao.” Ang tuksong ito na ituring ang Simbahan bilang isa lamang panlipunang samahang pantao ay pinauunlad ng malalim na pagpapahalagang pangkultura ng mga Pilipino na “mapabilang.” May matindi tayong pagnanasa na “mapabilang”. Kaya para sa atin, likas na “tahanan” ang simbahan kung saan nakadarama tayo na tayo'y tinatanggap at minamahal. Tunay na ang “simbahan” ay dapat na maging ganoong “tahanan.” Ngunit ang buong kahulugan at misyon ng Simbahan ay hindi maaaring mauwi lamang sa pagbibigay-kaluwagan sa ating kahinaan sa pamamagitan ng mapagkapwang pagsasama-sama. Ipinahayag ito ni Kristo sa kanyang tugon sa unang tukso. “Hindi lamang sa tinapay nabubuhay ang tao kundi sa bawat salitang namumutawi sa bibig ng Diyos” (Mt 4:4). 1354. Nanawagan ang ating Ikalawang Konsilyo Plenaryo para sa isang panibagong katekesis na maaaring umakay sa ating bayan tungo sa isang higit na pang-unawa sa Simbahan. Nangangahulugan ito ng pagkilala na ang Simbahan ay higit sa isang gusali, o isang pangkat ng mga taong taga-Simbahan, o isang mapagkapwang sama-

ANON

RAY NAP

0G

TAGAHANGA

78 AR

ANG SIMBAHANG

UMA

NGA

AA”

-7FR NAAARRAA RA TABRSYN

KATOLIKA: KATANGIANG-LIKAS AT MISYON

ARAG MAB

PAN

R

397

han lamang. Ang paghahanap sa “higit” na ito ang aakay sa atin nang tuwiran patungo kay Kristong ating Panginoon at sa kanyang Espiritu Santo, na parehong ipinadala sa atin ng ating Ama sa Langit “na ang ibig ay maligtas ang lahat ng tao at makaalam ng katotohanan” (1 Tim 2:4). Dumako tayo ngayon sa mga pangunahing katotohanang ito na batayan ng ating personal na Kristiyanong PAG-IBIG sa simbahan.

PAGLALAHAD l. Katangiang-Likas ng Simbahan

1355. Ekklesia. Ang “higit” na ito ng Simbahan ay maipakikita, unang-una sa mahabang kasaysayan nito. Tinutunton ng ating Simbahang Katolika ang simula nito Simbahang mula pa sa gahal ng Matandang Tipan at sa ekklesia ng Bagong Tipan (CCC, 751-52). Ang dalawang salita ay parehong nangangahulugan ng “bayan ng Diyos na hinirang upang magtipon” at “pagtitipong tinawag ng Diyos.” Sa gayo'y binibigyang-diin nila ang pagkilos ng Diyos sa paghirang sa mga tao upang magtipon. Kaya, inaangkin ng Simbahan na siya'y isang pagtitipon-sa-pananampalataya na ang pinaka-ugat na dahilan ay ang malayang pagtawag ng Diyos sa lahat upang makibahagi sa Kanyang banal na kabutihan at pag-ibig sa pamamagitan ni Kristo. Samakatuwid, ang Simbahan ay hindi lang isang mapagkapwang samahan ng mga taong nagkasama-samang magtipon dahil sa mga pagpapahalaga at asal na pangkultura. Ang ganitong pananampalatayang mapanindigan na ang Diyos ang bukal na laging naririto at batayan para sa Simbahan ang siyang dahilan para maipaliwanag ang Simbahang bilang isang “misteryo” at “sakramento.” A. Ang Simbahan bilang Misteryo 1356. Sa pananampalatayang Kristiyano, may mga misteryo o mga katotohanang makalangit na inilalahad upang ating sampalatayanan: “ito ay natatago sa Diyos at hindi malalaman kailanman malibang ihayag ang mga ito ng Diyos mismo” (05, 3015). Hindi rin natin ito lubusang mauunawaan dahil sa may hangganan ang ating kaisipan (Tingnan DS, 3016). Ganito ang kaso ng misteryo ng Banal na Santatlo. Mayroon ding mga nilikhang katotohanang mapangligtas na maaaring maunawaan ng ating kaisipan, ngunit mayroon ding dimensyong lagpas sa isipan, kaya't mauunawaan lamang ito sa pamamagitan ng pananampalataya. Tinatagurian din na “mga misteryo” ang mga katotohanang ito na nakapagliligtas dahil sa kanilang masaganang yaman. Sa ganitong diwa kaya makapagsasalita tayo tungkol sa Simbahan bilang “misteryo.” Sa ganitong salita, ang tinutukoy natin ay hindi isang bagay na hindi makikilala o maunawan kundi isang katotohang hindi natin lubusang matatarok sapagkat laging mayroon pang dapat matutuhan (Tingnan NCDP, 200). Bilang misteryo, ang Simbahan ay isang bigay ng Diyos na katotohanang pinaniniwalaan natin at minamahal--tulad ng isang kaibigan o isang sinisinta--at hindi isang bagay lamang na ating pinupuna at masusing sinisiyasat (Tingnan NCDP, 230, CCC, 770-773).

RANG MY NA O ESN “agama

ae

SI! KRISTO, ANG ATING BUHAY KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO-

398

Ang sang-ayunan ang Simbahan bilang isang misteryo ay nangangahulugan na, una, isa itong “katotohanang pinuspos ng nakatagong presensiya ng Diyos... laging bukas sa bago at higit na malalim na pagsasaliksik” (Pablo VI sa Pagbubukas ng Ikalawang Sesyon ng Vaticano II). Ikalawa, ito'y mayroong natatanging kaugnayan sa

Diyos mismo, at samakatuwid, sa ating lahat din na tinawag sa kaligtasan bilang

isang sambayanan. Ngunit ano nga ba ang kahulugan nitong “natatanging kaugna-

yan sa Diyos?”

1357. Nakaugnay ang Simbahan sa bawat isang Persona ng Banal na Santatlo. Una, sa walang hanggang Ama na “nagpasiyang tipunin lahat ng mga sumasampatataya kay Kristo sa banal na Simbahan.” Sa plano ng Ama, ang Simbahan ay: isinalarawan mula sa simula ng daigdig. inihandang kahanga-hanga sa kasaysayan ng Israel, itinatag sa Wakas nitong mga huling panahon, ipinakita sa pag-uumapaw ng Espiritu Santo, na dadalhin sa kaganapan sa wakas ng panahon (Tingnan LG, 2: CCC, 76069). 1358. Ikalawa, nakaugnay sa anak na nagkatawang-tao, si Jesu-Kristo. “Si Kristo, ang iisang Tagapamagitan, ang siyang walang tigil na nagbibigay-lakas sa kanyang banal na Simbahan dito sa lupa” (LG, 8: CCC, 763-66). Nagmula at lumago ang Simbahan mula kay Kristo. “Mula sa tabi ni Kristo habang siya'y nahihimlay sa himbing ng kamatayan sa krus ay umagos ang kamangha-manghang Sakramento ng buong Simbahan” (5C, 5). Lubusang nakasentro kay Kristo ang ating buhay sa Simbahan. “Lahat ng tao ay tinatawag sa pakikipag-isang ito kay Kristo na siyang tanglaw ng sanlibutan, na siyang ating pinagmulan, na siyang dahilan kung kaya tayo'y nabubuhay, at siyang pinatutunguhan ng ating buong buhay” (LG, 3). 1359. Tulad ng Anak na Nagkatawang-tao, ang simbahan ay parehong nakikita at di-nakikita, pantao at pandiyos. Kung paanong ang Anak ng Diyos ay “nagkatawangtao” upang iligtas tayo mula sa ating mga kasalanan, gayundin nagkakaroon ng nakikitang istrukturang panlipunan ang sambayanang espirituwal ng Simbahan upang isakatuparan ang kanyang misyon (Tingnan LG, 8, CCC, 771-73). 1360. Ikatlo, nakaugnay sa Espiritu Santo, na nananahan sa Simbahan at sa puso ng mga sumasampalataya na gaya ng isang templo (Tingnan 1 Cor 3:16), at nagpapatotoo sa kanilang pagka-ampon bilang anak (Tingnan Ga 4:6). Inaakay ng Espiritu ang Simbahan sa kaganapan ng katotohanan (Tingnan Jn 16:13), binibigyan siya ng isang pagkakaisa sa pagsasama-sama at paglilingkod, at laging pinagpapanibago at inaakay siya sa ganap na pakipag-ugnay sa kanyang Kabiyak, si Kristo (Tingnan CCC,

767).

1361. e e e

Samakatuwid, ang Simbahan ay misteryo sa kadahilanan ng: kanyang pinagmulan sa planong pangkaligtasan ng Ama, kanyang patuloy na buhay kay Kristong Muling Nabuhay at sa Espiritu, at kanyang huling hantungan sa ganap na pagtatamo ng Kaharian ng Diyos.

ANG SIMBAHANG KATOLIKA: KATANGIANG-LIKAS AT MISYON

399

1362. Ngunit tiyak at makaranasan ang pag-unawa ng karamihan sa mga Pilipinong Katoliko tungkol sa Simbahan, at hindi bilang “misteryo.” Subalit mayroong malalim na paggalang, katapatan, at pagmamahal sa Simbahan na mapauunlad at mapagtitibay ng pananaw na ito sa Simbahan bilang misteryo” (NCDP, 231), sapagkat ang Simbahan, higit sa lahat, ay isang misteryo ng pakikipag-isa (communion). Marahil ang isang higit na maka-Pilipinong pag-unawa sa Simbahan bilang “misteryo” ay dapat ituon sa ganitong personal na pakikipag-isa na nagbibigkis sa atin nang sama-sama sa Panginoon at sa isa't isa. Ang ganitong buhay at nagbibigaybuhay na pakikipag-isa ang nagdudulot sa ating maging bahagi hindi lamang ng ating sarili kundi. ni Kristo at ng kanyang Simbahan, ang sambayanan ng mga alagad ni Kristo (Tingnan PCP II, 87, 402). “Ako ang puno ng ubas, kayo ang mga sanga” (Tingnan Jn 15:5), sabi ni Kristo sa kanyang mga alagad. Ang ganitong “matinding diwa ng personal na pagiging bahagi ng pagkakakilanlan ng sarili at katiwasayan” na patuloy na ibinubunga ng “katutubong Katolisismo” ng mga Pilipino marahil ang pina-

kamahalagang lakas nito” (NCDP, 86). 1363. Bukod dito, ang pakikipag-isang ito ang “aspetong nagbubuo” na sa katunayan, ay siyang pinakasentrong nilalaman ng Simbahan bilang misteryo (Tingnan CL, 19). Ngunit hindi ito isang pakikipag-isang nalikha sa pamamagitan lamang ng mga salik na panlipunan at pang-kultura. Sa halip, ang huwaran at bukal ng ating pakikipag-isa bilang mga Kristiyano kay Jesus at isa sa isa't isa ay ang sariling pakikipagisa ng Santatlong Diyos--ng Anak kasama ng Ama sa biyaya ng Espiritu Santo. Sa ganitong bukal lamang natin maipaliliwanag kung paanong “kaisa ng Anak sa bigkis ng pag-ibig ng Espiritu, tayong mga Kristiyano ay kaisa sa Ama” (CL, 18). 1364. Paglalarawan” ng Santatlo. Sa katunayan, ang Simbahan ay misteryo dahil sa kaugnayan nito sa Ama, Anak at Espiritu Santo. Ipinapakilala nito ang Banal na Santatlo sa pamamagitan ng katangiang-likas at misyon nito. Uno, sa kanyang pinagmulan, nagmula ang simbahan sa planong pangkaligtasan ng Ama, mapantubos na misyon ng Anak, at nagpapabanal na gawain ng Espiritu. Ikalawa, sa istruktura: tulad ng pagiging isang sambayanan ng Santatlo, ang pakikipag-isa ng pag-ibig ng Ama, Anak, at Espiritu Santo, gayundin isang sambayanan ang Simbahan, isang pakikipag-isa ng mga mananampalatayang pinag-isa ni Kristo sa kapangyarihan ng Espiritu Santo. Ikatlo, nagmumula ang misyon ng Simbahan “sa misyon ng Anak at sa misyon ng Espiritu Santo, alinsunod sa dekreto ng Diyos Ama” (PCP II, 103, Tingnan AG, 2).

“Ang salitang “paglalarawan” o imahen ay salin mula sa salitang “icon.” Ang “icon” ay isang sagradong imahen, nakapinta sa kahoy o binubuo ng maliliit na piraso ng bato o kristal, na simbolikong kumakatawan sa mga persona al eksena para humikayat ng pampubliko't pansariling pananalangin at pagsamba. Ang pagpipitagang ipinapakita sa mga “imahen” ay hindi tumutukoy sa mga larawan mismo kundi sa mga banal na personang kinakatawan ng mga ito: ang buhay na Diyos, si Kristong Tagapagligtas, ang Birhen, ang mga anghel o ang mga santo.

han at tinatakan ng Espiritu Santo “na siyang sanla ng ating pamana, hindi pa tayo napakikita kasama ni Kristo sa kaluwalhatian kung saan magiging katulad natin ang Diyos dahil makikita natin Siya bilang Siya” (LG, 48). 1365. Sa katunayan, higit na malapit sa pangkaraniwang panrelihiyong karanasan ng mga Pilipinong Katoliko ang Santatluhang pananaw na ito tungkol sa simbahan. Sapagkat sa Simbahan, lalung-lalo na sa pagsambang sama-sama sa Misa, kung saan pinakamadalas nating: e nararanasan ang Diyos bilang “ating Ama” at nadarama nating tayo'y mga anak na nasa Kanyang mga banal na kamay: e nakikilala si Kristo bilang ating personal na Tagapagligtas, at kung ano ang kahulugan ng pagiging kanyang alagad sa paglilingkod sa kapwa: at e nahuhusgahan ang totoo at tunay na mga karanasan ng Espiritu Santo, sa ating mga kapwa alagad ni Kristo, at sa ilalim ng pag-akay at pamamahala ng mga pinuno ng Simbahan. Maikling ipinahayag ito ng PCP II sa pagsasabing “Sa liturhiya, natitipon tayo at nananalangin sa ngalan ng ating Panginoon na sa pamamagitan niya ay (tayo'y kapwa makalalapit sa Ama sa pamamagitan ng Espiritu” (Ef 2:18: PCP IL 77).

PAG

Ikaapat, ang hantungan ng Simbahan ay ang lubos na kaganapan ng pakikipagisang ito sa Kaharian ng Diyos. Tayo'y manlalakbay, dahil “kaisa ni Kristo sa Simba-

UY

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---S/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

UKAY

400

B. Ang Simbahan bilang Sakaramento 1366. Ang Simbahan bilang misteryo ay lalong pinalilinaw at pinalalawak sa pamamagitan ng ideya sa sakramento. “Dahil sa kanyang kaugnayan kay Kristo, ang simbahan ay parehong isang sakramental na tanda at isang instrumento ng matalik na pakikipag-ugnay sa Diyos, at ng pagkakaisa ng buong sangkatauhan” (G5, 42: Tingnan LG, I). Kaya ginawa ni Kristo ang Simbahan bilang mabisang tanda at simbolo ng: 1) ating pakikiugnay sa Diyos, 2) ang pagkakaisa ng mga tao, at 3) ng kaligtasan. Sapagkat ang Kristong Muling Nabuhay, na laging kumikilos sa sanlibutan ang “nagsugo ng kanyang Espiritung nagbibigay-buhay upang itatag ang kanyang Katawan, ang Simbahan bilang pangkalahatang sakramento ng kaligtasan” (LG, 48, Tingnan CCC, 774-76).

1367. Sa simula, maaaring bago para sa maraming Pilipino ang ideya na ang Simbahan ay “sakramento,” Nasanay na tayong isiping ang “sakramento” lamang ay ang “pitong sakramento,” ang mga panliturhiyang rituwal tulad ng Binyag, ang Misa, Kumpisal, atbp. Subalit kung bibigyang-pansin natin ang mga pinakamahalagang sangkap ng “sakramento,” makikita nating ganap na ginagampanan pareho ni Kristo at ng Simbahan ang ideyang ito. Ang sakramento ay isang materyal na tanda na nagkakaloob ng grasya, binibigyang-bisa ang isinasagisag nito: nagbubunga ng grasya sa pamamagitan ng isinasagisag na grasya. | | NG

“HOA

AN

ANO OB AE MAGBBAANAREEAY.CO

ANG

SIMBAHANG

KATOLIKA:

KATANGIANG-LIKAS

AT MISYON

401

Kaya si Kristo, ang walang hanggang Salitang nagkatawang-tao, ang nakikitang tanda, ang sakramento ng Diyos. Gayundin ang Simbahan, kasama ang kanyang nakikita at itinatag na istruktura, ay para sa atin ang Sakramento ni Kristo na kumakatawan sa kanya at tagapagpaganap ng kanyang presensiya. Ang Simbahan sa isang nakikita, makasaysayan at mapanghahawakang anyo, ang nagpapahiwatig ng presensiya at mapantubos na gawain ni Kristo, na inialay sa lahat ng tao sa bawat panahon, lahi, at kalagayan. 1368. Maraming mabubuting kahihinatnan ang isiping ang Simbahan ay “sakramento.” Una, pinagbubuklod nito sa paraang di-mapaghihiwalay ang nakikita at dinakikitang dimensyon ng Simbahan. Ang “sakramento” ayon sa kahulugan, ay isang nakikitang tanda na nagpapatotoo sa presensiya ng isang di-nakikitang katotohanan. Kaya ang Simbahan ay isang lipunang nakikita, at may baha-bahagdang istrukturang nagpapatotoo sa presensiya ng isang espirituwal na sambayanan. Ang dalawang aspetong ito ay bumubuo ng iisang masalimuot na katotohanang kinapapalooban ng elementong parehong pandiyos at pantao. 1369. Ikalawa, tuwirang iniuugnay ng “sakramento” ang Simbahan sa mga diKatoliko. Hindi man kinaliligtaan ang kahalagahan ng nakikitang Simbahan, ang mga sakramento ay tumutulong na ipaliwanag kung paano maaaring kumilos ang grasya ni Kristo kahit sa kabila ng hangganan ng itinatag na Simbahan. Ang Simbahan bilang sakramento ang “ginamit ni Kristo bilang isang instrumento para sa katubusan ng lahat, at isinugo sa buong sanlibutan bilang tanglaw ng daigdig at asin ng lupa” (LG, 9). Samakatuwid, ang Simbahan ay ang mapanghahawakang tanda ng presensiya ni Kristo sa sanlibutan, isang tanglaw na nakikita ng lahat at nagtitipon sa kanila sa kapangyarihan ng Espiritu sa pakikipag-isa sa Diyos at sa isa't isa kay Kristo (Tingnan

Gw 13:47: Mt 5:14-16).

1370. Ikatlo, mahigpit na pinagbubuklod nito ang Simbahan at ang Eukaristiya. Ang maraming pagkakatulad ay kapansin-pansin: e Tulad ng Eukaristiya na binubuo ng tinapay at alak na “mula sa lupa at bunga ng paggawa ng mga kamay ng tao,” gayundin naman ang Simbahan

ay binubuo ng mga taong tinawag na magkasama-sama.

Tulad ng Eukaristiya na nagpapatotoo sa presensiya ng katawan at dugo ni Kristong Muling Nabuhay sa sakramental na paraan, gayundin naman, ang Simbahan ay ang nakikitang tanda ng presensiya ni Kristong Muling Nabuhay sa kanyang Espiritu. e Tulad ng Eukaristiya na nagpapatotoo sa presensiya ng katawan at dugo ni Kristong Muling Nabuhay sa sakramental na paraan, gayundin naman, ang Simbahan ay ang nakikitang tanda ng presensiya ni Kristong Muling Nabuhay sa kanyang Espiritu. e Tulad ng tinapay at alak ng Eukaristiya ay walang kahulugan kung hindi

e

402

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING BUHAY

e

dahil sa mga salita ni Kristo: gayundin naman hindi mauunawaan ang Simbahan kung hindi dahil sa pangako ni Kristong “Ako'y laging kasama ninyo hanggang sa katapusan ng sanlibutan” (Mt 28:20). At tulad ng presensiya ni Kristo sa tinapay at alak ay hindi nagaganap sa pamamagitan ng kabanalan o katapatan ng sinumang tao, ngunit sa pamamagitan ng mapagligtas na gawain ng Muling Nabuhay na Kristo sa Espiritu, gayundin naman nagaganap ang kanyang di-maihihiwalay na pakikipag-isa sa simbahan.

1371. Maaari ding paunlarin ng “sakramento” ang isang malalim na katapatan at personal na pagiging kabilang sa simbahan kahit na habang kinikilala ang ating kahinaan bilang tao. Ipinapahiwatig nito ang ating palagiang pangangailangan para sa pagpapanibago at pagpapakadalisay. Minamahal natin ang Simbahan bilang ating espirituwal na ina at espirituwal na tahanan. Ngunit alam natin na tayo'y isang sambayanang manlalakbay, na patungo na sa ating paroroonan ngunit hindi pa nakararating. Kung kaya't pinasasalamatan natin ang payo na “sa paggabay ng Espiritu Santo, ang simbahan ay walang tigil sa 'paghikayat sa kanyang mga anak tungo sa pagpapakadalisay at pagpapanibago nang sa gayo'y higit na magningning ang tatak ni Kristo sa ibabaw ng Simbahan” (GS, 43, LG, 8: PCP IT, 141). 1372. Tahasang sinabi ng PCP II na ang Simbahan sa Pilipinas ay hindi, at kailanma'y hindi magiging ganap na kabiyak ni Kristo habang nasa sanlibutang ito. Ang atin ay isang di-ganap na Simbahan na umiiral at naglilingkod sa isang di-ganap na lipunan. Samakatuwid, sa kanyang panloob na pagpapanibago at sa kanyang paglilingkod sa lipunan, ang Simbahan bilang sambayanan ng mga alagad ng Panginoon ay nakatadhanang makibahagi sa kanyang pagpapakasakit at kamatayan upang makibahagi rin siya sa kanyang muling pagkabuhay (PCP II, 142, 246-49),

Bm.

1373. Kung sa kanya mismong katangiang-likas ang Simbahan ay misteryo at sakramento, higit nating mauunawaan ito sa pamamagitan ng madasaling paninilaynilay tungkol sa mga pangunahing paglalarawan sa Biblia kaysa sa mga di malinaw na kahulugan (Tingnan CC0,753-57). Ang Bagong Tipan, na humango ng mahahalagang tema sa Matandang Tipan, ay nagtataglay ng mahigit sa 80 paghahambing na naglalarawan sa Simbahan bilang isang “pakikipag-isa ng buhay, pag-ibig, at katotohanan” na itinatag ni Kristo sa pagitan ng Diyos at ng Kanyang mga anak (Tingnan LG, 9). Tinipon sila ng Vaticano II sa apat na pangkat. Ang simbahan ay: e ang Kawan ni Kristo, ang Mabuting Pastol, na nag-aalay ng kanyang buhay para sa kanyang mga tupa: e ang Ubasan ng Diyos, na pinayayabong ng Tagapag-alagang mula sa langit. Si Kristo ang tunay na punong nagbibigay-buhay at nagpapamunga sa atin, na mga sanga:

Ar Ama PO

K, Mga Paglalarawan ng Biblia sa Simbahan

ANG SIMBAHANG

e e

KATOLIKA: KATANGIANG-LIKAS AT MISYON

403

mga ang Templo ng Panginoon, na si Kristo ang panulukang-bato at ang alagad ang siyang pundasyon, at ang ating Ina, ang walang dungis na Kabiyak ng walang dungis na Kordero, l “ma minahal ni Kristo at pinag-alayan ng kanyang buhay upang mapabana siya” (LG, 6).

(Tingnan Isa 40:11, Ez 34:11-16: Jn 10:1-16: 1 Ped 5:4, Mt 21:33-43, Isa 5:1-5,

21:2, 9: Ef 5:26.) Jn 15:1-5: Mt 21:42, Salmo 117:22: 1 Cor 3:1, Ga 4:26: Pah 19:7:

konkre1374. Ngunit dahil ang mga paglalarawang ito ay hango sa partikular at g ipaliwana silang maingat g kailangan Biblia, sa tao mga ng panahon tong kultura't tungkol ngayon Katoliko g Pilipinon kung ang mga ito ang magbibigay-linaw sa mga may kaunti o sa katangiang-likas ng Simbahan. Ang karamihan sa mga Pilipino ay alaga ng tagapagmga kawan, mga tupa, ng pastol mga sa karanasan halos walang bigdapat ay ito awang paglalar mga ubasan, at mga katulad nito. Samakatuwid, ang ang ayag ipinapah nila paano kung ta pagpapaki ng tan yan ng buhay sa pamamagi mahalaga na yon panrelihi ng kahuluga at. pantao alagang pagpapah ing pangunah mga sa ating sariling kultura't buhay-espirituwal bilang mga Pilipino. na 1375. Nagbibigay ang PCP II ng isang halimbawa ng pag-aangkop ng biblikal biblikal awang paglalar paglalarawan ng Simbahan sa kulturang Pilipino. Maraming 0 pamilya ng ang nakapaimbulong tungkol sa pangunahing tema ng “sambahayan “pamayaisang bilang Simbahan ng wan paglalara ang II PCP ng Diyos.” Pinalawak Sinimulan ni nan ng mga pamilya.” Ang pamilya ay ang “Simbahan sa tahanan.” ang pamilya ay Jesus ang kanyang misyon dito sa daigdig sa loob ng isang pamilya: umuunlad sa at n, inaalagaa ataya, nanampal buhay-pa ang la kung saan nagsisimu kung saan budhi, ong pagiging ganap. Ito ay kung saan nahuhubog ang Kristiyan , ang katunayan Sa . pagsamba at n panalangi naaalagaan at nabubuo ang Kristiyanong isang n... Pamayana g simbahan Munting sa para saligan na “tunay pamilya ay isang dapat lahat ang na Diyos ng huwaran ng mga ugnayan sa simbahan. Dahil ang plano na kung saan bumuo ng isang pamilya, at ang Simbahan ang sambahayan ng Diyos pamamagitan sa Ama iisang ng kalooban sa ma tumatali at g tumatawa ang lahat ay

ng Espiritu Santo” (PCP II, 21-22).

awan ng 1376. Salungat sa naunang pagpapakita ng pangkalahatang paglalar natin ang apat in tatalakay II, PCP ng gkop pang-aan isang sa at Biblia sa Simbahan sa atin sa na partikular na paglalarawang hango sa Biblia na higit na makatutulong n ng “Kaharia ang ngayon: Katolika g Simbahan ng pag-unawa sa pagiging tunay ng Espiritu “Templo at Kristo,” ni n “Katawa ang Diyos,” ng “Bayan ang Diyos,” Santo.” 1. Kaharian ng Diyos

yong 1377. Ito ang pangunahing tema ng pangangaral ni Kristo sa mga ebanghel II sa PCP ng ito n Inilarawa ito? g” “kaharian Sinoptiko. Ngunit ano ba talaga ang g Mabutin ang Diyos.ay ng Kaharian ang biblikal: wang paglalara mga pamamagitan ng

404

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

Balitang ipinahayag sa mga dukha, ang biyaya ng Diyos, ang ating “Abba” (Ama), na madaling makaramdam sa mga pangangailangan at pagdurusa ng bawat tao. Ito ang binhing tahimik na inihasik, ang pag-aalay ng kapatawaran sa mga makasalanan, ang pagsasalu-salo sa hapag at maligayang pakikipag-isa sa Panginoon at sa ating kapwa tao, ang handog ng kaligtasan, buhay na walang hanggan. Subalit ito'y isang han. dog na dapat nating hanapin, nangangailangan ng pagbabantay at masiglang paggamit ng mga talino--isang tungkulin at balakin ng tao, at gayundin isang handog

ng Diyos (PCP IT, 39-47).

1378. “Pinasinayaan ni Kristo ang Simbahan sa pamamagitan ng pagpapahayag ng pagdating ng Kaharian ng Diyos” (Tingnan LG, 5). Ang mga talinghaga niya tungkol sa kaharian ng Diyos ay gumamit ng maraming mga tukoy na paglalarawan: e isang kayamanang nakatago sa bukid, e isang lebadurang nagpapaalsa ng tinapay, e ang maliit na binhi ng mustasang lumalago tungo sa pagiging malaking puno, e isang lambat na nakahuhuli ng mabubuti't masasama. Ang mga ito'y makatutulong sa ating makita kung paanong ang Simbahan, sa isang banda, ay hindi lamang hinahalintulad sa Kaharian ng Diyos. Sa kabilang banda, pinaglilingkuran ng simbahan ang Kaharian gaya ng lebadura sa tinapay ng sangkatauhan, sa paghahasik ng binhi at paghuhulog ng lambat (Tingnan NCDP, 230). Sa gayon, parehong isinasama ng Simbahan ang mabubuti at masasamang isda, ang trigo at mga damo. Sa maikling salita, kinakatawan ng Simbahan ang pagdating na Kaharian, ang Kahariang nasa proseso. 1379. Ipinapahiwatig ng kahilingan sa Ama Namin na “mapasaamin ang Kaharian Mo” na ang Kaharian ng Diyos ay narito na ngunit hindi pa ganap ang kaluwalhatian nito. Tulad ng Kaharian, ang simbahang naglalakbay ay nasa pagitan ng narito na at ng hindi pa, at palagiang nagsisikap na ihanda ang daraanan at magpatotoo sa kaharian sa kaluwalhatian, “ang lunsod ng Diyos na buhay, ang Jerusalem sa langit... sa masayang pagkakatipon ng mga ibinilang na panganay... sa langit” (Heb 12:22-23). 2, Bayan ng Diyos 1380. Ang kinagigiliwang paglalarawan ng simbahan ng Vaticano II ay ang “bagong Bayan ng Diyos.” “Nilayon ng Diyos na gawing banal ang mga tao at iligtas sila, hindi bilang mga indibidwal na walang anumang ugnayan, kundi sa pamamagitan ng pagbubuklod sa kanila bilang isang bayan, isang bayang kumikilala sa Kanya sa katotohanan at naglilingkod sa Kanya sa kabanalan” (16, 9). Isinalarawan sa Matandang Kasunduan na itinatag ni Yahweh kasama ang bayang Israel, “itinatag ni Kristo ang Bagong Tipan sa kanyang dugo, sa pagtawag ng isang bayan, pinag-isa niya sila hindi ayon sa laman kundi ayon sa Espiritu” (L16, 9). 1381. Ang Simbahan bilang “Bayan ng Diyos” ay mayroong mga malilinaw na namumukod-tanging katangian:

ANG SIMBAHANG

e

KATOLIKA: KATANGIANG-LIKAS AT MISYON

405

ang pinagmulan nito ay ang DIYOS: “Datapuwat kayo ay isang lahing hinirang, mga saserdote ng Hari, isang bansang nakatalaga sa Diyos... Dati-rati, kayo'y hindi bayan ng Diyos, ngunit ngayon, kayo'y bayang hinirang niya”

(1 Ped 2:9-10):

ang Ulo nito ay si Kristo “na ipinapatay... dahil sa ating mga kasalanan at muling binuhay upang tayo'y mapawalang sala” (Ro 4:25): o ang mga kasapi nito ay “yaong mga sumasampalataya kay Kristo, ang mga isinilang muli sa pamamagitan ng Salita ng buhay na Diyos “sa tubig at sa Espiritu sa binyag” (Tingnan Jn 3:3, 5): o ang kalagayan nito ay ang dangal at kalayaan ng mga anak ng Diyos na sa mga puso ay nananahan ang Espiritu Santo tulad ng sa templo, e ang batas nito ay ang bagong Kautusan ni Kristo tungkol sa pag-ibig

e

(Tingnan In 13:34), at ang bagong Batas ng Espiritu (Tingnan Ro 8:2):

ang misyon nito ay ang maging asin ng lupa, ang liwanag ng sanlibutan, ang kaligtasan nito (Tingnan Mt 5:13-16): o ang hantungan nito ay ang panghuling Kaharian ng Diyos, na dinala sa kaganapan sa wakas ng panahon (Tingnan LG 9, CCC, 782). 1382. Ang bagong Bayan ng Diyos na ito ay isang “Bayang Mala-Pari, MalaPropeta, at Mala-Hari” (Tingnan PCP II, 116-21, CCC, 783-86, 901-13, LG, 10-12, RH, 18-21). Bilang isang bayang mala-pari na bunga ng ating Binyag, pinalakas ng ating Kumpil at pinalusog ng Eukaristiya, tayong mga Kristiyano'y nag-aalay ng espirituwal na pagsamba para sa kaluwalhatian ng Diyos at kaligtasan ng tao (Tingnan e

LG, 34).

Bilang isang bayang mala-propeta, tayo ay nagpapatotoo kay Kristo sa pamamagitan ng ating pag-unawa sa pananampalataya at biyaya ng pagsasalita (Tingnan 6w 2:17-18) “upang ang kapangyarihan ng Ebanghelyo ay suminag sa araw-araw na

buhay-pampamilya at buhay-panlipunan” (LG, 35).

Bilang isang bayang mala-hari, nakikibahagi tayo sa kapangyarihan ni Kristong Hari na naparito “upang maglingkod at ialay ang kanyang buhay upang matubos ang marami” (Mt 20:28). Kaya pinaglilingkuran natin ang iba, lalo na ang mga dukha at mga nagdurusa na siyang ating pinagkikilanlan ng “wangis ng ating dukha't nagdurusang Tagapagtatag” (LG, 8). Sa pakikibahagi sa kapangyarihan ng Espiritu “na panibaguhin ang ibabaw ng lupa,” nagpupunyagi tayo upang mapaglabanan ang kasalanan at manuot sa lahat ang mga pagpapahalaga ni Kristo. “Ang maging hari ay ang tumulong, ang maglingkod” (PCP IT, 121). 1383. Ang kulturang Pilipino, na may mga ugnayang higit na kumikiling sa maykapangyarihan, ay maaaring sa una'y magmukhang taliwas sa paglalarawang ito ng

Simbahan na nagbibigay-diin sa dangal ng lahat ng kaanib ng “bagong bayan ng Diyos.” Subalit ang rebolusyong pulitikal at panlipunan sa EDSA noong 1986, ang

bukas-loob na pagtulong sa mga biktima ng pangkalikasang kalamidad, at ang pagdiriwang ng Simbahan ng kanyang Ikawalang Konsilyo Plenaryo (PCP II) noong 1990 ay nagpapatotoo sa yumayabong na diwa ng pagbubuklod ng mga Pilipino, ng pagi-

406

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO.5/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

ging isang “bayan.” Ang ganitong lumalalim na diwa ng pambansang pagkakaisa at pambansang kasarinlan ay makatutulong sa mga Pilipinong Katoliko para unawain at akuin ang kanilang lubos na katayuan, dangal at pananagutan bilang mga kaanib ng pamayanang Kristiyano, ang “pamilya ng Diyos.” 3. Katawan ni Kristo

1384. Sa mga Ebanghelyo, tinawag ni Jesus ang mga tao upang sumunod sa kanya, upang maging kanyang alagad at makibahagi sa kanyang buhay at misyon. Itinuring miya silang tulad niya: “Ang nakikinig sa inyo'y nakikinig sa akin, ang nagtatakwil sa inyo'y nagtatakwil sa akin” (Lu 10:16). Totoo ito kahit hanggang sa pinakamaliit sa kanyang mga kapatid: “Sinasabi ko sa inyo: nang gawin ninyo ito sa pinakahamak sa mga kapatid kong ito, ito ay sa akin ninyo ginawa” (Mt 25:40). Nagsalita si Jesus tungkol sa isang matalik na pakikipag-i-isa sa kanyang mga tagasunod: “Manatili kayo sa akin at mananatili ako sa inyo... Ako ang puno ng ubas, kayo ang mga sanga” (Jn 15:4-5). Ibinigay pa nga niya ang pamamaraan para sa pakikipagisang ito: “Ang kumakain ng aking laman at umiinom ng aking dugo ay nananahan sa akin, at ako sa kanya” (Jn 6:56). Sa Huling Hapunan, ipinangako ni Jesus na hindi niya iiwang ulila ang kanyang mga alagad (Tingnan Jn 14: 18), kundi ipadadala niya sa kanila ang kanyang Espiritu na sa pamamagitan nito, siya'y makakasama nila hanggang sa katapusan ng panahon. Ang Simbahan ay isinilang mula sa personal na pakikipag-isang ito sa pagitan ni Jesus at ng kanyang mga alagad (Tingnan CCC, 787-95). 1385. “Sa pamamagitan ng pagpapahayag ng kanyang Espiritu sa kanyang mga kapatid, na tinawag na magkatipon mula sa lahat ng lahi, ginawa sila ni Kristo na maging kanyang .katawan sa isang paraang mistiko” (LG, 7). Kaya't ang Simbahan ay hindi lamang parang isang katawan, kundi ang Katawan ni Kristo, tunay na pinagisa sa kanya, sa kanyang Katawang “mistiko. Ang “mistiko” ay hindi nangangahulugang “di-totoo” kundi isang katotohanang hindi limitado sa panlabas na kaayusan lamang. Samakatuwid, ito'y matatamo lamang sa pamamagitan ng pananampalataya sapagkat ito'y kabilang sa misteryo ng mapanligtas na plano ng Diyos na natago sa mahabang panahon ngunit ipinahayag sa Ebanghelyo. 1386. Ang “katawan” ni Kristo kung gayon ay maaaring tumukoy sa: e pisikal na katawan ng makasaysayang Jesus na inako niya sa Pagkaka-

tawang-tao (Tingnan Jn 1:14): o e kanyang katawang Eukaristiko na nagpapatotoo sa presensiya ng Persona ng Kristong Muling Nabuhay sa atin sa paraang sakramental sa kanyang mapagligtas na pagpapakasakit: o e kanyang katawang mistiko, ang Simbahan, ang mga mananampalatayang nagkakaisa kay Kristo bilang Ulo, at pinag-iisa't binibigyang-buhay ng kanyang Espiritu. 1387. Pagkakaisa sa Pagkakaiba. Sa loob ng katawan ni Kristo, ang Simbahan, mayroong malawak na pagkakaiba-iba ng mga kaanib at gampanin (PCP II, 91-94).

ANG SIMBAHANG

KATOLIKA: KATANGIANG-LIKAS AT MISYON

407

Ibig sabihin nito'y ang pagkakaisa ng Katawan ni Kristo ay hindi nangangahulugan ng pagkakapare-pareho. Sa halip, “iba't iba ang kaloob, ngunit iisa lamang ang Espiritung nagkakaloob ng mga ito. Iba't iba ang paraan ng paglilingkod, ngunit iisa lamang ang panginoong pinaglilingkuran. Iba't iba ang mga gawain ngunit iisa lamang ang Diyos na sumasalahat ng taong gumagawa ng mga iyon” (1 Cor 12:4-6). Ito ang Espiritu Santong ibinabahagi ni Kristo sa atin bilang saligan ng buhay, ang kaluluwa ng kanyang Katawan, na “umiiral bilang isa at magkatulad sa Ulo at mga kaanib, ang nagbibigay-buhay, nagbubuklod, at nagpapakilos sa buong katawan" : (LG, 7). Kung kaya't idinadalangin natin: Ama, tinitipon mo ang Iyong mga anak sa lyong Simbahan, upang maging ISA. Ama, tulad ng Iyong pagiging isa sa lyong Anak at Espiritu Santo, Tinawag Mo sila upang maging lyong BAYAN, Upang purihin ang Iyong karunungan sa lahat ng lyong mga gawa. Ginawa Mo silang KATAWAN

NI KRISTO

At tahanan ng ESPIRITU SANTO. .

: (Ika-8 Prepasyo sa Linggo)

4, Templo ng Espiritu Santo

1388. Sinulat ni naninirahan sa inyo nagbibigay-buhay sa kinaugaliang aral ng

San Pablo sa mga taga-Corinto: “Kayo ay templo ng Diyos, at ang kanyang Espiritu” (1 Cor 3:16: Tingnan CCC, 797-98). Ang Simbahan bilang “Katawan ni Kristo” ay ang Espiritu Santo. Ang Simbahan ay nagpapahayag na: “Kung si Kristo ang Ulo ng Sim-

bahan, ang Espiritu Santo naman ang kanyang kaluluwa” (ND, 852). Inilarawan ito

ng Vaticano II sa ganitong paraan: Ibinahagi sa atin ni Kristo ang kanyang Espiritu na, bilang isa at katulad sa ulo at mga kaanib, ay nagbibigay-buhay, nagbubuklod, at nagpapakilos sa buong katawan. Dahil dito, ang gawain ng Espiritu ay maihahambing sa ginagampanan ng kaluluwa, ang saligan ng buhay, para sa katawan ng tao. (LG, 7) 1389. Ang pagpapahalaga ng-mga Pilipino ukol sa mahigpit na ugnayang pampamilya ay dapat makatutulong sa mga Pilipinong Katoliko na maunawaan ang Simbahan bilang Katawan ni Kristo. Binibigyang-diin ng “Katawan ni Kristo” una sa lahat, ang buhay na pagkakabuklod ng mga mananampalataya sa bawat isa sa pamamagitan ng kanilang pakikipag-isa kay Kristo. Ikalawa, sa ilalim ni Kristo bilang Ulo, ang mga mahalagang ugnayang namamagitan sa mga kaanib sa pamamagitan ng grasya at mga kaloob ng .Espiritu. Ikatlo, ang Simbahan bilang Kabiyak ni Kristo (Tingnan Ef 5:27, 29: CCC, 789-96). Napapatotohanan ang tatlong aspetong ito sa Binyag at sa Eukaristiya. “Sapagkat si Kristo'y tulad ng isang katawan na may maraming bahagi: bagamat binubuo ng iba't ibang bahagi, iisa pa ring katawan. Tayong lahat... ay bininyagan sa iisang Espiritu upang maging isang katawan” (1 Cor 12:12-13). Bukod dito, “sa pamamagitan ng tunay na pakikibahagi sa katawan ng Panginoon sa paghahati-hati ng tinapay

408

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING BUHAY

ng Eukaristiya, tayo'y napapabahagi sa pakikipag-isa sa kanya at sa isa't isa” (LG, 7: Tingnan PCP II, 89-90). Il. Mga

Pangunahing

Katangian

ng Buhay

ng Simbahan

1390. Upang maipakita ang pagkakaiba nito sa iba pang mga sektang pangreli. hiyon, gumamit ang sinaunang simbahan ng apat na pamantayang ipinahayag sa Kredo: Iisa, Banal, Katolika, at Apostolika (Tingnan LG, 8: CCC, 811). Ang mga ito'y mga mabisang katangiang ipinagkaloob ng Espiritu sa simbahan, na mababanaagan lamang sa pamamagitan ng Pananampalataya. Bukod sa pagiging mga kaloob, binubuo rito ito ng mga gampaning humahamon sa simbahan bilang bahagi ng misyon nito. Bukod dito, talagang malapit ang pagkakaugnay nila sa isa't isa kung kaya't ang pag-unlad ng isa'y nangangahulugan ng pagsulong ng tatlo. Nakagawian sa mga sinulat upang ipagtanggol ang pananampalataya na ipahayag ang mga tanda bilang mga katangiang lumilitaw sa kasaysayan ng nakikitang Simbahan. Ngayon, madalas silang tuwirang iniuugnay kay Kristo, simula sa pagkakaisa na umaakay sa kabanalan at pagiging pangkalahatan (Katoliko). Ang “Apostolika” ay ipinapaliwanag bilang pinagmulan at pamamaraan para maisakatuparan ang iba pang tatlo. Ang isang maikling pag-aaral ng bawat tanda ay maaaring nakatulong upang mapalalim ang ating pag-unawa at pagmamahal sa Simbahan. A. Ang Simbahan ay IISA 1391. Sa harap ng napakaraming sektang Kristiyano at mga Simbahan, walang takot nating ipinapahayag sa pananampalataya na ang Simbahan ay iisa (Tingnan

CCC, 813-22).

Ang simbahan ay iisa, una, mula sa kanyang pinakabukal, ang Iisang buhay na Diyos sa tatlong Persona. “Nagniningning ang Simbahan bilang “isang bayang pinagbuklod sa pagkakaisa ng Ama, Anak, at Espiritu Santo” (L16, 4). Ikalawa, ang simbahan ay iisa sa kanyang tagapagtatag, si Jesu-Kristo, na: e dumating upang tubusin at pagbuklurin ang buong sangkatauhan: e nanalangin sa kanyang Ama upang “maging isa nawa silang lahat... Kung paanong ikaw ay nasa akin at ako'y nasa iyo” (Jn 17:21): e nagtatag ng Eukaristiya na parehong sumasagisag at nagbibigay-bisa sa pagkakaisa ng Simbahan: e pinagbuklod ang lahat sa pamamagitan ng kanyang bagong utos ng pagibig sa isa't isa (Tingnan Jn 13:34) at e nagbuhos ng kanyang Espiritu sa pamamagitan niya'y tinatawag ang mga tao ng Bagong Tipan tungo sa isang pagkakaisa sa pananampalataya, pagasa, at mapagmahal na pagtulong sa kapwa (Tingnan UR, 2-3). 1392. Ang mga bigkis ng pagkakaisa ng simbahan ay malinaw na naipahayag sa Biblia. Ang mga Kristiyano ay bumubuo ng “isang katawan at iisang Espiritu,” sapag-

ANG SIMBAHANG

KATOLIKA: KATANGIANG-LIKAS AT MISYON

409

kat mayroong “isa lamang Panginoon, isang pananampalataya, at isang binyag, isang Diyos at Ama nating lahat. Siya'y higit sa lahat, gumagawa sa lahat, at sumasalahat” (Ef 4:4-6). Sa maikli, ang Simbahan ay iisa: e sa pagpapahayag ng iisang pananampalatayang tinanggap mula sa mga apostol, e sa panlahatang pagdiriwang ng pagsamba sa Diyos, lalung-lalo na sa mga sakramento, at e sa mapayapang kapatiran ng pamilya ng Diyos (Tingnan UR, 2: CCC, 815). Bilang isang nakikitang tanda ng pagkakaisang ito, si Kristo ang “nagtalaga kay Pedro bilang pinuno ng mga ibang apostol, at sa kanya'y itinatag ang matibay at nakikitang bukal at batayan ng pagkakaisa ng pananampalataya at ng pakikipag-isa”

(16, 18).

1393. Ngunit ang simbahan ay isang “pagkakaisa sa pagkakaiba-iba” tulad ng kulungan ng mga tupa ni Jesus, ang Mabuting Pastol, na hindi lamang tumatawag sa bawat tupa niya sa pangalan nito at inilabas, kundi inilalabas rin ang “ibang tupa na wala sa kulungang ito. Kinakailangang sila'y alagaan ko rin: pakikinggan nila ang aking tinig. Samakatuwid, ang pandaigdigang Simbahan ay sumasakop hindi lamang sa mga taong iba't iba ang katayuan, tungkulin, kalagayan at pamamaraan ng pamumuhay, kundi gayundin ang mga partikular na Simbahang nagpapanatili ng kanilang mga sariling kaugalian habang magkaisa sa ilalim ng Kinatawan ni Kristo (Tingnan

LG, 13).

1394. Pagkakaisa ng Simbahan bilang Isang Gampanin. Isang malalim na ugat ng iskandalo sa harap ng daigdig, ang pagkakahati-hati ng mga Kristiyano. Ang mga opisyal na pagtiwalag sa pagkakaisa ng Simbahan ay ang mga sumusunod: a) erehiya, ang matigas na pagtanggi o pagdududa ng isang binyagan sa isang . katotohanang kailangang paniwalaan dahil sa pandiyos at Katolikong pananampalataya, b) apostasiya, ang lubos na pagtatakwil sa Kristiyanong pananampalataya, at k) iskismo, ang pagtangging pailalim sa Santo Papa o paglayo sa pakikipagisa sa mga kaanib ng Simbahang sumasakop sa kanya (Tingnan CJC, can.

751: CCC, 817).

Ngunit higit na malapit sa maraming Pilipinong Katoliko ang mga pang-araw-araw na balakid sa pagkakaisa na siyang nilalaman ng babala ni San Pablo sa mga tagaGalacia: “pagkapoot, magkagalit, paninibugho, kasakiman, pagkakabaha-bahagi, pagkakampi-kampi, pagka-inggit” (Ga 5:20ss). Hinahadlangan ng mga ito ang tunay na pakikipag-isa ng mga Katoliko at gayundin ang lehitimong ekumenikong pakikipag-

ugnayan sa mga tapat na di-Katolikong Pilipinong Kristiyano.

1395. Ang binigyang-pansin ng Ekumenismo ay ang pagbabalik ng pagkakaisa ng mga simbahang Kristiyano. Kinilala ng Vaticano IT ang mga di-Katolikong Kristiyano, sapagkat “sa pamamagitan ng Binyag, ang lahat ng pinawalang-sala sa pananampalataya ay naging bahagi ni Kristo, at samakatuwid, may karapatang tawaging

410

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S5I KRISTO, ANG ATING BUHAY

Kristiyano at sa mabuting dahilan ay tinatanggap bilang kapatid ng mga anak ng Simbahang Katolika” (UR, 3). Nanawagan rin ito ng “aktibong pakikisangkot ng lahat, mga mananampalataya at kaparian” (UR, 5). Ngunit ang pagkakaisang ito ay matatamo lamang mula sa isang radikal na “pagbabago ng puso, bagong asal ng isip, mula sa pagpaparaya sa sarili at walang hangganang pag-ibig” (Tingnan UR, 7). Kasama sa gawaing pang-ekumenismo ang makatarungan at magalang na pakikipag-usap, pagtutulungan sa mga proyekto para sa kapakanang panlipunan, at pati na rin sa pampamayanang pagdarasal (Tingnan UR, 4, CCC, 820-22). 1396. Para sa mga Pilipinong Katoliko, tinukoy ng PCP II ang pangangailangan pareho ng pag-uusap na pang-ekumenismo at sa mga ibang relihiyon (PCP II, 11015, 216-221). Gayunman, nagbigay ito ng babala ng mga ekumenismo sa Pilipinas ay nangangailangan ng masusing pastoral na pagwawari dahil sa mga matitinding atake at agresibong pagpapahayag ng maraming di-Katolikong pundamentalisang pangkat (Tingnan PCP II, 218-28, NCDP, 233, n. 15). Binibigyang-diin lamang nito ang katotohanang ang pag-asa sa ganap na pagkakaisang ekumenikal ay higit na nangingibabaw sa mga kakayahan ng tao, at dapat nakasalig “sa panalangin ni Kristo para sa simbahan, sa pag-ibig ng Ama para sa atin, at sa kapangyarihan ng Espiritu Santo”

(UR, 24).

B. Ang Simbahan ay BANAL 1397. Sa pananampalataya, sumasampalataya tayong ang Simbahan ay banal sa paraang hindi maaaring mabigo (Tingnan CCC, 823). Una, dahil “minahal ni Kristo ang Simbahan bilang kanyang kabiyak at ibinigay niya ang kanyang sarili para dito, upang gawin itong banal. Sa pagbubuklod nito sa kanyang sarili bilang kanyang katawan, biniyayaan niya ito ng handog ng Espiritu Santo” (L6, 39). Ikalawa, dahil binibiyayaan siya ng Espiritu Santo ng may kaganapan ng pamamaraan ng kaligtasan at kabanalan. Ganito ang pagpapahayag ng Ebanghelyo, ng mga sakramento, ng mga moral na kabutihan, mapagpakasakit na paglilingkod sa kapwa, at mga karismatikong kaloob (Tingnan UR, 3: LG, 48). Sa mas konkreto, ang kabanalan ng Simbahan ay nagniningning sa di-mabilang na di-kilalang santong nagmumula sa mga pangkaraniwang mananampalataya na sa buong kasaysayan ay nabuhay nang banal. 1398. Isang Gampanin. Ang kabanalan ng Simbahan ay isang proseso ng paglaki, isang “Pampaskuwang Paglalakbay,” hindi isang nakapirmi at sinisigurong kalagayan. Tulad ni Jesus, tinatanggap ng Simbahan ang mga makasalanan. Subalit kakaiba kay Jesus, siya ay “sabay na banal at palagiang nangangailangan ng pagpapakadalisay, at walang tigil sa paghahanap ng daan ng pagsisisi at pagpapanibago” (16, 8. Tingnan CCC, 824-27: PCP IT, 142-44, 155). Ang mga Kristiyano ay laging hinihikayat na “iwan na ninyo ang dating pamumuhay. Hubarin na ninyo ang dating pagkatao, na napapahamak dahil sa masasamang pita. Magbago na kayo ng diwa at pag-iisip: at ang dapat makita sa inyo'y ang bagong pagkatao na nilikhang kalarawan ng Diyos, kalarawan ng kanyang katuwiran at kabanalan” (Ef 4:22-24). Ipinahahayag nito ang katotohanang “tayong lahat ay

ANG SIMBAHANG

KATOLIKA: KATANGIANG-LIKAS AT MISYON

411

malimit magkamali” (Tingnan San 3:2). Walang tigil na kailangan nating lahat ang kaawaan ng Diyos at kailangan nating dasalin araw-araw: “Patawarin ang aming mga sala” (Tingnan LG, 40). 1399. Ngunit nangangahulugan ito na tinatawag sa kabanalan ang lahat ng nasa Simbahan (Tingnan 1 Tes 4:3). Nagmumula ang tawag na ito kay Kristo: “Ang Panginoong Jesus, gurong banal at Huwaran ng kaganapan, na nakatayo bilang Mayakda at Tagapagtapos ng lahat ng kabanalan, ay nagpahayag ng kabanalan ng buhay sa bawat isa at sa lahat ng kanyang alagad, maging ano pa man ang kanilang kalagayan” (LG, 40). 1400. Nakagawian ng maraming Pilipinong Katolikong iugnay ang kabanalan sa iilang tao, tulad ng mga pari at mga relihiyoso. Ginamit ito ng ilang layko na dahilan upang hindi magsikap na magpakabanal ng sarili. Tinatawag ang mga pari at relihiyoso sa isang natatanging kalagayan at paglilingkod sa Simbahan at nanunumpa sila sa harap ng mga tao na magiging tangi at mapagtiis na saksi sa pag-ibig ng Diyos. Ngunit ang lahat ng binyagan ay tinatawag na isabuhay ang buong hamon ng Kristiyanong kabanalan. Habang ipinakikita ng mga pari at relihiyoso ang kahigtan ng tawag ng Diyos, gayundin ipinapaalala ng mga layko sa lahat ng tao na ang pagibig ng Diyos ay nagkatawang-tao sa sanlibutang ito, ay matatagpuan doon at dapat isabuhay doon. Sa katotohanan, ang Pag-ibig ang sentro ng kabanalan, na pinag-uugnay sa paraang di mapaghihiwalay pareho ang pagsamba sa Diyos at paglilingkod sa ating kapwa tao. Malinaw na itinuro ito ni Kristo sa kanyang DALAWANG DAKILANG UTOS NG PAG-IBIG. Pinagtibay ito ng Vaticano II: “ang pag-ibig bilang bigkis ng kaganapan at pagtupad ng batas, ay namamahala, nagbibigay ng kahulugan, at nagdadala sa kaganapan sa lahat ng pamamaraan ng pagtatamo ng kabanalan. Sa gayon, ang pag-ibig sa Diyos at sa kapwa ang tanda ng tunay na alagad ni Kristo” (LG, 42. Tingnan CCC, 826). Iginigiit ng PCP II na “tinatawag ang lahat sa isang pakikipagbuklod sa pag-ibig ng Diyos at sa isa't isa. Sa madaling salita, tinatawag ang lahat--nang walang itinatangi--sa kabanalan, ang kaganapan ng pag-ibig, bagamat hindi pareho ang

daang tinatahak ng lahat tungo sa kabanalan” (PCP II, 402).

K. Ang Simbahan ay KATOLIKA 1401. Ang salitang “katoliko” dito ay nangangahulugang pandaigdig, ganap, at

sumasakop sa lahat. Tinutukoy nito ang simbahan sa dalawang magkaibang paraan. Una, laganap ang Simbahan sa buong daigdig, ipinadala sa lahat ng bayan. Ikalawa, dahil siya'y pinagkalooban ng “kaganapan ng pamamaraan para sa kaligtasan,” ipinahahayag niya sa lahat ang ganap at tunay na pananampalataya (Tingnan AG, 6,

CCC, 830). Samakatuwid, ang pagka-katoliko ay hindi isang tanong tungkol sa mga numero. Ang simbahan ay “Katoliko” mula pa noong araw ng Pentekostes “nang unang nai-

412

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---SI KRISTO, ANG ATING BUHAY

hatan na nagpapaganda sa Bayan ng Diyos ay ang biyaya ng Panginoon na kung

saan masiglang sinisikap nang buong sigla at walang humpay ng Simbahang Katolika na dalhin ang buong sangkatauhan, kasama ang lahat ng yaman nito, kay Kristong Ulo sa pagkakaisa ng kanyang Espiritu (LG, 13: CCC, 831).

1405. Isang Gampanin. Sa gayon, ang pagka-'Katoliko' ay parehong biyaya at gampanin ng Simbahan na kinapapalooban ng misyon at inkulturasyon (pagsasakultura). Sa misyon nito, nagpapakita ang Simbahan ng saligang paggalang para sa mga Simbahang lokal at mga kultura. Ang “pagkakatoliko” ng Simbahan ay hindi isang nakasasawang pagkakapare-pareho, kundi isang sumasakop sa yamang-kultural ng lahat ng bayan. “Ang Simbahan bilang Bayan ng Diyos ay nag-aalaga at umaangkin ng kakayahan, kayamanan, at kaugalian ng bawat bayan, pinalilinis, pinalalakas, at ginagawa niyang marangal ang mga ito” (L6, 13). Tuwing tinatanggap ng isang bayan ang Pananampalatayang Kristiyano, iniuugnay nila ang sarili nilang kultura. Ang Ebanghelyo ay nabibihisan sa bagong kultura,

Ca SAT See GAPOSA

1403. Sa tradisyon, ang pagka-katoliko ng Simbahan, bilang panlabas at nakikitang pangkalahatan nito, ay ginamit sa pagtatanggol upang itangi ang isang tunay na Simbahan mula sa lahat ng heretiko at iskimatikong mga sekta at grupo. Ginamit na tanda ang salitang “katoliko” upang kilalanin ang Kristiyanong “denominasyong" kinabibilangan ng mananampalataya. Ngayon, ipinaliliwanag din ang pagka-katoliko bilang ang panloob na kakayahan ng simbahang magsakatuparan ng isang pangkalahatang paglilingkod ng pagbabalik-loob. Ang likas na kakayahang ito ay isang biyaya ng grasyang hindi kayang unawain nang ganap ng isang pag-aaral na sosyolohikal, ngunit ito'y nakaugat sa Santatluhang Diyos--lalung-lalo na kay Jesu-Kristo, ang pangkalahatang Tagapamagitan, at sa kanyang Espiritu. 1404. Ipinaliwanag ng Vaticano II ang pangkalahatan ng tawag ng Diyos sa buong daigdig: Tinawag ang lahat upang mapabilang sa bagong Bayan ng Diyos, Sa anong dahilan itong Bayan, habang nananatiling iisa at natatangi, ay palalaganapin sa buong daigdig sa lahat ng panahon... Ang katangiang ito ng pagiging pangkala-

AT

pakita ang pagkakaisa ng lahat ng bayan sa pagka-katoliko ng Pananampalataya na natamo ng Simbahan ng Bagong Tipan, isang simbahang magsasalita ng lahat ng wika, at mapagmahal na umuunawa at tumatanggap ng lahat ng wika” (AG, 4), Magiging katoliko pa rin ang Simbahan kahit na sa huling araw, siya ay “maliit na kawan” lamang (Tingnan Lu 12:32, 18:8). 1402. Ang Simbahan ay “katolika” ayon sa isang Ama ng Simbahan dahil siya: e ay laganap sa buong daigdig (Tingnan Gw 1:18). e ay nagtataglay ng lahat ng katotohanang mapagligtas (Tingnan Jn 16:13), ay ipinadala sa lahat ng bayan (Tingnan Mc 16:15). ay kayang humilom ng lahat ng uri ng kasalanan (Jn 20:23). ay nag-uumapaw sa lahat ng uri ng kabutihang-asal at handog na espirituwal. (Cyril ng Jerusalem, Catechetical Lectures)

NO

GAN

ANG

SIMBAHANG

MRYONAN NON

KATOLIKA:

BARA, YNNA

KATANGIANG-LIKAS

AT MISYON

aan NN

TONE

413

habang pinadadalisay nito ang hindi tunay at pinalalakas ang mga tunay na pagpapahalagang pantao ng kulturang ito. Isang patuloy at hindi natatapos na proseso sa kasaysayan ang pagtatalaban ng mensaheng Kristiyano at kulturang pantao. Ang mga Simbahang lokal ay nagpapahayag ng iisang Pananampalatayang Kristiyano sa paraan at hugis na natatangi sa kani-kanilang bayan, ngunit may kaisahan ang lahat ng iba pang Simbahang Katolika at “nagpapahayag nang laging maunlad na pagpapadama tungo sa tunay na pagka-katoliko ng Simbahan” (UR, 4: Tingnan AG, 22). 1406. Ang inkulturasyon o pag-aangkop sa kulturang Pilipino ay isang pangunahing tema ng PCP II. “Dapat mag-ugat ang Pananampalatayang Kristiyano sa sinapupunan ng ating pagka-Pilipino upang tunay na makasampalataya at makapagmahal tayo bilang mga Pilipino” (PCP IT, 72). Isang pangunahing pangangailangan ng Simbahang Katolika sa Pilipinas ang “pag-aangkop sa kultura ng ating Pananampalataya.” Mahalaga ang inkulturasyon para sa kapakanan mismo ng Simbahan. Pinasasagana nito ang Simbahan... Ang proseso ng inkulturasyon... ay humahango ng mga magagandang elemento sa loob ng isang kultura, pinagpapanibago ang mga yaon mula sa kaibuturan, at nilalagom ang mga yaon upang bumuo ng bahagi tungo sa Katolikong pagkakaisa nito. Mas lubos ang kaganapan sa pagka-katoliko ng Simbahan kapag nilalagom at ginagamit nito ang mga kayamanang pangkultura ng isang lahi alang-alang sa ikadarakila ng Diyos (PCP II, 208). Sa praktikal na larangan, “Kailangan nating paramihin ang mga Pilipinong tagapagpahayag ng Ebanghelyo, na

hinubog sa isang “paraang Pilipino” (PCP II, 210). D. Ang Simbahan bilang APOSTOLIKA

1407. “Apostolika” ang Simbahan sa tatlong pangunahing paraan: una, dahil isinalig siya ni Kristo nang pirmihan sa “saligan ng mga apostol” (Ef 2:20): ikalawa, dahil binabantayan ng Simbahan at ipinapasa ang aral at patotoo ng mga apostol (Tingnan Mt 28:19-20), ikatlo, patuloy na tinuturuan, pinababanal, at ginagabayan ng mg apostol ang Simbahan sa pamamagitan ng kanilang mga kahalili (Tingnan

CCC, 857-60).

Isinugo ang mga apostol ng Panginoong muling nabuhay: Una, sa mga anak ng Israel at pagkatapos ay sa lahat ng mga bansa, upang bilang mga kabahagi sa kapangyarihan ni Kristo, magawa nilang gawing kanyang mga alagad ang lahat ng bayan at pabanalin at pamahalaan sila at sa gayo'y palaganapin ang kanyang Simbahan, at sa pamamagitan ng pangangasiwa nito sa ilalim ng patnubay ng Panginoon ay pastulan ito ng araw hanggang sa katapusan ng daigdig (LG, 19). Sa pamamagitan ng kapangyarihan ng Espiritu Santong nananahan sa kanya, napangangalagaan ng Simbahan ang tunay na aral ng mga apostol, na bumubuo ng mayamang lagakan ng pananampalataya (Tingnan 2 Tim 1:13-14), 1408. Ang mga katotohanang ito ay inihahayag nang malinaw at may katiyakan sa mga Prepasyo para sa mga Apostol:

414

KATESISMO PARA SA MGA

PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

Ama, itinatag Ninyo ang Inyong Simbahan sa mga Apostol, Upang tumayong matibay panghabang panahon bilang buhay na Ebanghelyong maririnig ng lahat ng tao. Sa pamamagitan ng mga apostol, binabantayan Ninyo kami at palaging pinagtatanggol. Ginawa Ninyo silang mga pastol ng Inyong kawan upang makibahagi sa gawain ng Inyong Anak, At mula sa kanilang kinaluluklukan sa langit, patuloy nila kaming ginagabayan. PAGKAKAHALILI SA MGA APOSTOL

1409. Ang pangunahing paraan kung paano tayo “patuloy na ginagabayan” ng mga apostol ay sa pamamagitan ng pagkakahalili sa mga apostol ng mga obispo, sa tulong ng Espiritu Santo (Tingnan CCC, 861-62). “Sa pamamagitan ng mga itinalagang obispo ng mga apostol, at sa pamamagitan ng kanilang mga kahalili hanggang sa ating panahon, ang tradisyong apostoliko ay naipapakita at napapanatili sa buong mundo” (LG, 20). Binuo ni Kristo ang mga apostol bilang kolehiyo o pirmihang kapulungan at sa pamumuno nito'y itinalaga miya si Pedro, na pinili mula sa kanila (Tingnan LG, 19). Ngayon, sinabi ni Juan Pablo II na Ang Simbahan ngayon ay higit na nagkakaisa sa paglilingkod at sa kamulatan sa apostolado. Nagmumula ang pagkakaisang ito sa prinsipyo ng pagka-kolehiyo... Ginawa mismo ni Kristo ang prinsipyong ito bilang buhay na bahagi ng kolehiyong apostoliko ng Labindalawa sa pamumuno ni Pedro, Patuloy itong pinagpapanibago ni Kristo sa Kolehiyo ng mga Obispo, kaisa ng at sa pamumuno ng kahalili ni San Pedro (RH, 5). 1410. Kaya nga bilang “Apostoliko,” ang Simbahan ay isang sambayanang may bahagdan o herarkiya. Ang kanyang pagkakaisa sa pananampalataya at pakikipagisa ay nakasalig sa pagkakahalili ng mga apostol, lalo na si Pedro, ang hinirang na “bato” kung saan itinatag ni Kristo ang kanyang Simbahan (Tingnan Mt 16:18, LG, 18). Itong Pagtatalaga kay Pedro ay pinagtibay nang ang Kristong Muling Nabuhay na tumawag kay Pedro na magpahayag ng nagbabalik-loob na pag-ibig, ay nag-atas sa kanya ng tatlong ulit na gabayan at pangunahan ang kawan: “Pakanin mo ang aking mga tupa” (Tingnan Jn 21:15-17). Sapagkat ang atas ni Kristo kay Pedro at sa mga apostol ay nakatakda hanggang sa katapusan ng daigdig (Tingnan Mt 28:20), “maingat na itinalaga ng mga apostol ang kanilang mga kahalili sa lipunang nakaayos nang may herarkiya” ang Simbahan (L6, 20). Sa kasalukuyan, ang Pinunong nasa Roma, ang Papa, ang Kumakatawan kay Kristo at kahalili ni Pedro, ang siyang may lubos, pinakamataas at pangkalahatang kapangyarihan sa simbahan. At ang mga Obispo, bilang kahalili ng mga apostol sa kanilang papel bilang mga guro at pastol, “kasama ng kanilang pinuno, ang Papa, at kailanman hindi hiwalay sa kanya, ang may pinakamataas at lubos na kapangyarihan sa buong Simbahan” (Tingnan LG, 22). Ngunit ang kapangyarihan at pamumunong ito ng herarkiya ay “ministeryo ng paglilingkod,” na siyang “nagpapairal sa presensiya ng ating Panginoong Jesu-Kristo sa gitna ng mga mananampalataya” (16, 21).

ANG SIMBAHANG

KATOLIKA: KATANGIANG -LIKAS AT MISYON

415

1411. Isang Gampanin. Ang hamong ipinapahayag sa Simbahan sa kanyang katangian bilang “apostoliko” ay karaniwang tinatalakay sa ilalim ng salitang “apostolado.” Nangangahulugan ito ng gawain ng lahat ng mga mananampalataya na nagsasabalikat ng naunang misyong ipinagkatiwala ni Kristo sa kanyang mga apostol. Kaya't inihayag ng Vaticano II ang “Dekreto sa Apostolado ng mga Layko” upang “papag-alabin ang gawaing apostoliko ng Bayan ng Diyos” (AA, I). Ang ganitong pagkilos ay isang gawa ng grasyang naglalayong dalhin ang mga tao sa pagkakilala at pag-ibig kay Kristo upang matamo nila ang buhay na walang hanggan (Tingnan Jn 20:31). Ngayon, madalas ipinaliliwanag ang gawaing ito bilang Misyon at Paglilingkod ng Simbahan na siya nating susunod na pagtutuunan ng pansin. Ill. Misyon

at Ministeryo ng Simbahan

A. Misyon 1412. Itinatag ni Kristo ang kanyang Simbahan upang ipagpatuloy ang kanyang mapanligtas na misyon sa daigdig. “Ang Simbahan, na biniyayaan ng mga kaloob ng kanyang Tagapagtatag, ay tumanggap ng misyong ipahayag at itaguyod sa lahat ng mga tao ang Kaharian ni Kristo at ng Diyos” (LG, 5). Ang “misyong' ito ay nasalig sa kanyang katangiang-likas na nagmumula sa Banal na Santatlo. Dumadaloy ang misyong ito mula sa Simbahan bilang “Sakramento ng kaligtasan,” ang tanda:at instrumento para sa pagtatamo ng matalik na pakikipag-isa sa Diyos (Tingnan AG, 5, LG, I). Samakatuwid, ang Simbahan ay: mayroong misyong iniutos (Tingnan Mt 28:19-20), na nagmumula at humahantong sa Banal na Santatlo (Tingnan AG, 2), sa paggaganyak ng pag-ibig ng Diyos (Tingnan 2 Cor 5:14), at kasama ang Espiritu Santo bilang Pangunahing Tagapagpaganap (Tingnan RMi, 21: CCC, 849-56). 1413. Isang pangunahing tema sa lahat ng apat na Ebanghelyo ay ang misyong ito ng “Bayan ng Diyos.” Isinaad ni San Marcos na ang misyon ay pagpapahayag ng Ebanghelyo upang akayin ang iba tungo sa pananampalataya: “Tunay ngang Anak ng Diyos ang taong ito” (Mc 15:39). Para kay San Mateo ang misyon ay nagbibigay-diin sa pagtuturo sa sambayanang Kristiyano, ang Simbahan (Tingnan Mt 28:19-20, 1618). Binibigyang-diin ni San Lucas ang nakapagpapabagong kapangyarihan ng Ebanghelyo upang maganap ang pagbabalik-loob tungo sa mapagpatawad na pagibig ng Diyos, at pagpapalaya mula sa ugat ng lahat ng kasamaan, ang kasalanan. Sa Ebanghelyo ni San Juan, isinugo ni Jesus ang mga alagad sa misyon, tulad ng pagpapadala ng Ama sa kanya (Tingnan Jn 20:21). 1414. Inilarawan ng PCP II ang Simbahan sa Pilipinas bilang “Isang Pamayanang nasa Misyon” (PCP II, 102-6). Dahil nasa sentro ng pag-iral ng Simbahan ang misyon, ang buong Simbahan ay misyonero. Nangangahulugan ito na “misyonero tayo, higit sa lahat, dahil sa kung ano tayo bilang Simbahan... kahit bago pa tayo maging mga misyonero sa salita o gawa” (RMi, 23).

416

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---S/ KRISTO, ANG ATING BUHAy

“Sa nakalipas na panahon, iniisip ng karamihan ng Katoliko na ang “misyon” at “misyonero” ay tumutukoy lamang sa mga pari at ibang relihiyosong ipinadadala sq mga misyon sa ibang bansa. Ang misyon ay naging para lamang sa iilan na may di. pangkaraniwang tawag. Ngayon natatanto natin na “ang bawat alagad ni Kristo ay may tungkuling palaganapin ang pananampalataya sa abot ng kanyang makakaya” (LG, 17). Isinasaad ng PCP II: “Tinatawag ang lahat sa misyon... tinatawag ang lahat--nang walang itinatangi---na ipahayag ang Ebanghelyo” (PCP IT, 402). 1415. Patuloy na inilarawan ng PCP II ang natatanging misyon ng mga laykong mananampalataya sa loob ng iisang pandaigdig na misyon ng Simbahan. Binibigyan nito ng batayan ang “Apostoladong layko” sa turo ng Vatican II. Ang apostolado ng mga layko ay isang pakikibahagi sa mapagligtas na misyon ng Simbahan. Sa pamamagitan ng Binyag at Kumpil, inaatasan mismo ng Panginoon ang lahat sa apostoladong ito... Taglay ng mga laykong ito ang natatanging bokasyon: pairalin at gawing mabunga ang Simbahan doon sa mga lugar at kalagayan kung saan sa pamamagitan lamang ng mga layko maaaring maging asin ng lupa ang Simbahan (LG, 33, Tingnan CL, 14, PCP Il, 402-11). Pagkatapos, pinalawak ng PCP IT ang misyon ng mga layko sa kanilang tawag sa: 1) isang sambayanan ng mga pamilya, 2) ang presensiya ng mga Kristiyano sa daigdig: 3) paglilingkod at pagpapahayag ng Ebanghelyo: at 4) pagbabagong-anyo ng lipunan (Tingnan PCP II, 419-38). 1416. Nakasalalay sa dalawang matibay na paninindigan ang misyon ng Simbahan sa mga hindi Kristiyano. Una, si Kristo ang tanging Tagapagligtas ng lahat, ang tanging tagapamagitan sa Diyos at tao. “Nananatili itong totoo... para sa lahat ng taong may mabuting kalooban na sa kanilang mga puso ay kumikilos ang grasya sa paraang di-nakikita. Sapagkat dahil namatay si Kristo para sa lahat, at dahil, sa katunayan, tinawag ang lahat ng tao sa iisang banal na hantungan, kailangan nating panindigan na ang Espiritu Santo, sa isang paraang Diyos lamang ang nakakaalam, ay nag-aalok sa lahat ng pagkakataong gawing kasama sa Misteryong Pampaskuwa ni Kristo” (GS, 22).

Ikalawa, itinatag ng Diyos ang Simbahan bilang “pandaigdig na sakramento ng kaligtasan, na isinugong may misyon sa buong mundo bilang ilaw ng sanlibutan at asin ng lupa” (LG, 9). Samakatuwid, “kinakailangang pagsamahin ang dalawang katotohanang ito--ang tunay na pagkakaroon ng kaligtasan kay Kristo para sa buong sangkatauhan, at ang pangangailangan ng Simbahan upang maligtas” (RMi, 5, 9). 1417. Ang misyon ng bawat Pilipinong Katoliko ay nagmumula pareho sa utos ng Panginoon at sa buhay ng grasya ng Diyos na nasa atin. Bilang Katoliko, mapalad tayong tumanggap ng pagtatalaga ng Panginoong maging saksi sa PananampaLataya at sa Kristiyanong pamamaraan ng buhay bilang paglilingkod sa ating mga kapatid, at bilang nararapat na tugon sa Diyos (RMi, 11). Bilang kasapi ng misyonerong Simbahan, tinatawag tayong ipahayag ang Pananampalataya bilang ganap na

ANG SIMBAHANG

KATOLIKA: KATANGIANG-LIKAS AT MISYON

417

sa Salita ng Diyos, na ipinagdiriwang sa mga Sakramento at isinasabuhay pagsalig sa pag-ibig, ang prinsipyo ng moral na pag-iral ng Kristiyano” (CL, 33). Ginugunita ng PCP II ang mga salita ni Juan Pablo Il: “may natatanging bokasyong misyonero ang Pilipinas na ipahayag ang Mabuting Balita, na dalhin ang liwanag ni Kristo sa mga bansa.” Idinagdag pa nito, “bagamat totoo nga na may misyon ang Simbahan para sa lipunang Pilipino, mayroon ding napakalinaw na misyon ang Pilipinas para sa ibang mga tao sa Asya” (PCP II, 106). 1418. Simbahan ng mga Dukha. Ang misyong ito ay nangangailangan ng pagbabalanse ng napakahalagang inkulturasyon ng Pananampalataya sa kulturang Pilipino at ang misyon sa lahat ng tao, o ang pandaigdigang pagtulong ng Simbahan. Tinatalakay nang malawak ng PCP IT kung paano dapat maging “Simbahan ng mga Dukha” ang Simbahan sa Pilipinas ngayon. Tinutukoy nito ang isang simbahan na: e tumatanggap at nagsasabuhay sa diwa ng Ebanghelyo tungkol sa pagiging dukha: na pinagsasama ang di-pagkakatali sa mga aring-yaman sa malalim na pagtitiwala sa Panginoon, e nagpapakita ng isang natatanging pag-ibig, isang pag-ibig ng pagtatangi para sa mga dukha, e hindi nagtatangi laban sa mga maralita dahil sa kanilang karukhaan, kundi ipinagtatanggol ang kanilang mga karapatan, e nagbibigay ng tanging pagpansin at oras sa mga dukha, e mayroong mga Pastol at mga pinunong matututong makiisa, makisama sa gawain, at matuto mula sa mga dukha, e hindi lamang nagpapahayag ng Ebanghelyo sa mga dukha, kundi kumikilala na ang mga dukha mismo ang magiging mga tunay na tagapagpahayag ng Ebanghelyo: e itinutuon at ikinikiling ang sentro ng buong pamayanan sa panig ng mga nangangailangan (Tingnan PCP II, 125-36). " Ngunit binigyang-diin ng PCP II ang pangmisyonerong gawain ng mga Pilipinong pari, relihiyoso, at laykong aktibong nagpapalaganap ng Pananampalataya sa ibayong lupain, pati na rin ang kakayahang maging misyonero ng mga Pilipinong manggagawa sa ibang bansa (Tingnan PCP II, 1065s.). : 1419. Bukod dito, dagdag na pagbabalanse ang kailangang panatilihin sa pagitan ng misyong ipahayag ang Ebanghelyo at ng pagtutuon ng pansin sa katarungan at pagpapalaya. Ang pagpapahayag ng Ebanghelyo at ang pagpapalaya sa tao, kahit hindi magkapareho, ay malinaw na matalik na magkaugnay. Tinatalakay ng PCP II ang tungkol sa isang panibagong pagpapahayag ng Ebanghelyong hindi lamang nakatuon sa pagpapatayo ng simbahan. Nagnanasa itong baguhin ang anyo ng buong balangkas ng lipunan ayon sa mga pagpapahalaga ng Kaharian at ni Kristo. Samakatuwid, isinusulong ng simbahan ang kaunlarang pantao, ang buong pagpapalaya, katarungan at kapayapaan sa lipunan at ang karangalan ng buong sangnilikha. Ang pangangailangan ng ganitong pagpapahayag ng Ebanghelyo ay naipakikita sa

418

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---SI KRISTO, ANG ATING BUHAY

katunayang habang umaapaw ang ating mga simbahan tuwing Linggo, ang lipunan naman natin ay nananatiling isang maysakit na lipunan. Inilarawan ang ganitong pangkalahatang pananaw sa “Flow Chart” ng National Pastoral Plan (NPP): e mula sa Pagtawag: na maging simbahan ng mga Dukha, e hanggang sa Pagtugon: Pinapanibago at Buong Ebanghelisasyon, e hanggang sa Pananaw: na maging isang Pamayanan ng mga Alagad. B. Mga Ministeryo sa Simbahan 1420. Ang misyon ng Simbahan ay nagpasibol ng maraming ministeryo sa loob ng Simbahan (LG, 18: CCC, 874). Ang “ministeryo” ay nangangahulugang “paglilingkod,” at ang ministeryong maka-Kristiyano ay tumutukoy sa “paglilingkod sa Bayan ng Diyos.” Kasali rito ang anumang pampublikong gawain ng isang nabinyagang alagad ni Kristo, na pinag-alab ng grasya (kaloob) ng Espiritu Santo, at isinasagawa sa ngalan ng sambayanang Kristiyano, at bilang paglilingkod sa Kaharian ng Diyos. Samakatuwid, ang katangian ng ministeryo ay ipinakikita sa: a) paggawa ng isang bagay, b) para sa kaharian ng Diyos, k) sa publiko, d) sa ngalan ng sambayanang Kristiyano, e) na pinalalakas sa pamamagitan ng kaloob ng pananampalatayang tinanggap sa binyag o ordenasyon, at g) nakikilala sa loob ng iba't ibang gawaing pangministeryo. Sa pinakamalawak na kahulugan, ang ministeryo ay hindi tanging karapatan ng iilan kundi bokasyon ng lahat ng nabinyagan bilang mga Kristiyano. Ang grasya ng aktibong presensiya ng Diyos ang siyang pinagmulan, ang konteksto, ang hukom, at ang mithiin ng lahat ng ministeryo ng Simbahan. 1421. Lubhang lumawak na sa ngayon ang mga ministeryo sa simbahan, mula sa iba't ibang mga paglilingkod at sa antas ng gawaing pang-ministeryo. Ang ganitong paglawak ay nagbigay-daan sa iba't ibang grupong magkakaiba tulad ng “kaloob, paglilingkod, ministeryo,” o “mga ministeryo, mga tungkulin, mga ginagampanan” (Tingnan CL, 12). Upang maiwasan ang kalituhan at pabigla-biglang pagbibigaykahulugan, lilimitahan natin ang susunod sa pagtalakay lamang ng mahahalaga ayon sa ating layunin. Ang kailangang parehong bigyang-diin ay ang pagkakaisa ng misyon ng Simbahan kung saan nakikibahagi ang lahat ng nabinyagan, at ang maraming pagkakaiba ng ministeryo ng mga Pari at ministeryo ng mga layko na kanilang isinasagawa batay sa kanilang natatanging bokasyon bilang layko na kaiba sa banal na ministeryo.

1422. Ang Hinirang na Ministeryo. Unang-una, mayroong mga hinirang na ministeryo na nagmumula sa Sakramento ng Pagpapari. Tumatanggap ang mga ministrong ito ng atas at kapangyarihang maglingkod sa simbahan, na kumikilos sa persona ni Kristo, ang Ulo. Subalit sila'y unang nakatalaga sa paglilingkod sa buong Bayan ng Diyos (Tingnan CL, 22). “Kung gayon, ang sakramental na ministeryo sa simbahan ay

ANG SIMBAHANG

KATOLIKA: KATANGIANG-LIKAS AT MISYON

419

isang dagliang paglilingkod sa paraang pangkaisaha't personal, na isinasagawa sa ngalan ni Kristo” (Tingnan CCC, 875-9). Tatalakayin sa ika-28 na kabanata ang tatlong antas ng Sakramento ng Pagpapari--Obispo, Pari at Diakono. Dito, tanging sa Mahisteryo, ang tanggapang tagapagturo ng mga obispo, ang bibigyang-diin. 1423. Kawalang pagkakamali (Infallibility)--Ang pinakamahalagang tungkulin ng Obispo ay ang “pagpapahayag ng Ebanghelyo” (Tingnan LG, 25). Ang mga Obispo ay “tunay na guro.” Na pinagkalooban ng kapangyarihan ni Kristo, na nangangaral sa pakikipag-isa sa Papa sa Roma. Sa pamamagitan ng Espiritu Santo, iginawad ni Kristo sa kanyang Simbahan, lalung-lalo na sa Kolehiyo ng mga Obispong nagtuturong kaisa ng kahalili ni Pedro, ang Santo Papa, ang biyaya ng kawalang pagkakamali. Ang biyayang ito ay nagpapanatili sa Simbahan na malayo sa pagkakamali sa pagtuturo ng anumang ipinahayag ng Diyos tungkol sa pananampalataya at moral na pamumu| hay (Tingnan LG, 12, 25: CCC, 889-92). sa katapusan ng hanggang Simbahan sa siya 1424. Sa pangakong mananatili na ito ng kawakaloob ang Manunubos, na banal ang Kristo, ni iginawad panahon, lang pagkakamali sa kanyang simbahan. Nangangahulugan lamang ito na si Kristo, na Daan, Katotohanan, at Buhay, sa pamamagitan ng kanyang Banal na Espiritu, ang siyang magpapanatili sa kanyang Simbahan na malayo sa pagkakamali sa kanyang maringal at nagbibigay linaw na aral mula sa lagakan ng pananampalataya (Tingnan LG, 12, 25). Ang natatanging kaloob na ito ay tinatamasa ng Santo Papa sa Roma, dahil sa kanyang katungkulan bilang Punong Pastol at guro ng lahat ng mananampalataya, kapag ipinahahayag niya sa isang tiyak na pagkilos, ang isang doktrina tungkol sa pananampalataya at moral na pamumuhay (Tingnan LG, 25). Ang kawalang pagkakamaling ito na ipinangako sa Simbahan ay nasa mga Obispo rin kapag, bilang isang kapulungan kaisa ng Kahalili ni Pedro, ay ginaganap nila ang kanilang pangunahing tungkuling magturo. Sa ganoong tiyak na pagtuturo, ang lahat ng Katoliko ay dapat tumalima “nang may matapat at masunuring pagsang-ayon ng pananampalataya” (LG, 25). Ang “pag-

sang-ayong ito ng Simbahan ay hindi magkukulang dahil sa pagkilos ng Espiritu Santo, na siyang nagpapanatili at nagpapaunlad sa buong kawan ni Kristo sa pagka-

kaisa sa pananampalataya” (LG, 25).

1425. Ministeryong Layko. Kakaiba hindi lamang sa antas kundi pati na rin sa diwa ang mga ministeryo ng mga layko, na itinatag sa mga Sakramento ng Binyag

at Kumpil, at para sa marami sa kanila, sa Sakramento ng Kasal (Can. 230, CL, 23).

Inilarawan ng PCP II ang larangan ng pagpapahayag ng Ebanghelyo ng mga layko bilang: malawak at masalimuot na larangan ng edukasyon, pulitika, lipunan, at ekono-

miya, gayundin sa larangan ng kultura, ng mga agham at mga sining, ng buhay kaugnay ang mga bansa, ng pamamahayag. Upang magampanan ang misyon na si Kristo'y maipahayag sa malawak na mga larangang ito, kinakailangan ng Simbahan ang:

420

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

lahat ng mga mananampalatayang layko, mayaman at mahirap, kasama ang mga natatanging kaloob, pang-indibidwal at panlahat, ng mga magsasaka, mangingisda, manggagawa, mga mamamahayag, mga guro at abogado, mga empleyado ng pamahalaan, ang mga nasa serbisyong medikal at pagna-nars, at mga propesyonal sa iba't ibang antas ng lipunan (PCP Il, 434), Sa gayon, malinaw na ang apostolado ng layko ay hindi maipaliliwanag na pansariling ministeryo. 1426. Mga Relihiyoso. Bukod pa sa mga ministeryo ng mga hinirang at mga layko, mayroon ding mga “relihiyoso,” ang mga mananampalatayang nagtalaga ng kanilang sarili kay Kristo sa isang uri ng buhay na nakalaan sa Diyos sa pamamagitan ng pagsasabuhay ng mga panatang mula sa Ebanghelyo na karukhaan, kalinisan ng buhay, at kasunuran (Tingnan LG, 44, CCC, 914-33). Kinikilala ng Simbahan ang iba't ibang anyo ng buhay ng relihiyoso, monastiko, eremitiko, institusyong relihiyoso, institusyong sekular, at iba pa, at ang iba't ibang kapisanan ng buhay apostoliko. Nagbigay ang PCP II nang higit na malawak na pagtalakay ng kanilang katangiang-Llikas, radikal na pagsunod bilang alagad, kahalagahan ng pagpapatotoo, pagpapasigla ng kanilang natatanging kaloob bilang relihiyoso, ang kanilang mahalagang katangiang pang misyonero na may “maalab na pagmamahal sa katarungan,” sa loob ng Simbahang lokal. Idinagdag din ng PCP II ang paglalarawan sa kanilang buhay-espirituwal: mga kontemplatibo at mga aktibong kor:templatibo (Tingnan PCP IT, 448-506). 1427. Munting Simbahang Pamayanan. Kailangang makita ng mga Pilipinong Katoliko na ang Misyon ng Simbahan at ang lahat ng kanyang ministeryo ay tuwirang para sa paglilingkod sa Kaharian ng Diyos. Bukod sa pangunahing gampanin ng ebanghelisasyon sa pamamagitan ng pagpapahayag ng Salita ng Diyos, ang paglilingkod na ito'y nangangahulugan ng pagtataguyod ng mga pamayanan, mga Simbahang lokal, at pagbubuo ng Munting Simbahang Pamayanan na siyang naging mga sentro para sa Kristiyanong paghubog at misyonerong gawain (RMi, 51). Sa pamamagitan ng pagsilang ng Ebanghelyo sa kulturang Pilipino, nagiging paraan ang mga Munting Simbahang Pamayanan o BEC para sa mas mabisang pagpapalaganap ng mga pagpapahalagang ayon sa Ebanghelyo, at sa paglilinaw ng aspetong nakatuon sa mga huling araw na kaugnay ng pang-araw-araw na buhay. Sa huli, mahalagang bahagi ng misyong pang-ebanghelisasyon ng Pilipinong Katoliko ang pakikipa-usap sa mga kapatid nating Pilipino at Asyano na iba ang relihiyon (PCP II, 104-8, 137-40), IV. Mga

Kaugnay

na Tema

A. Ang Pakikipag-isa ng mga Banal 1428, Sa pariralang “ang banal na Simbahang Katolika,” idinadagdag ng Kredo ng mga Apostol ang paglilinaw: “ang pakikipag-isa ng mga Banal.” May dalawang kahulugan ang pariralang ito: e e

pakikipag-isa sa mga banal na bagay (sancta), at pakikipag-isa kasama ng mga banal na tao (sancti).

ANG SIMBAHANG

KATOLIKA: KATANGIANG -LIKAS AT MISYON

421

Totoo ang dalawang diwang ito para sa Simbahan (CCC, 946-48). Nilagom sa kinasihang paglalarawan ng sinaunang Simbahan sa mga Gawa ang “pakikipag-isa sa mga banal na bagay” ng mga kasapi. Inilaan nila ang sarili sa: e aral ng mga apostol: pakikipag-isa sa pananampalatayang tinanggap mula sa mga apostol: e sama-samang pamumuhay: pagsasama-sama sa Panginoon na itinataguyod sa pamamagitan ng mga kaloob ng Espiritu Santo, e paghahati ng tinapay at sa mga panalangin: pakikipag-isa sa mga sakramento, lalung-lalo na sa Binyag, ang pasukan sa Simbahan, at sa Eukaristiya, na nagpapalago at nagpapaganap ng pakikipag-isa: e “ang lahat nilang ari-arian ay para sa lahat”: pakikipag-isa sa mga ari-

arian,

“kumakain sila nang may kagalakan at katapatan ng puso”: pakikipag-isa ng pag-ibig (Tingnan Gw 2:42: CCC, 949-53). 1429. Ngunit ang Simbahan rin ay “pakikipag-isa ng mga banal na tao” sa tatlong kalagayan: Una, mayroon pa ring mga manlalakbay na nasa lupa, ikalawa, ang mga dumaranas ng paglilinis: at ikatlo, ang mga nasa kaluwalhatian na, na nagninilay sa buong kaliwanagan ng Diyos mismo (Tingnan L6, 49). Sa kabila ng magkakaibang kalagayan, ang lahat ay nasa pakikipag-isa sa pag-ibig sa iisang Diyos at sa kanilang kapwa, dahil sa pagiging alagad ng iisang Panginoon at pinag-aalab ng iisang Espiritu. Bukod dito, “hindi napuputol ang ugnayan ng mga buhay sa mga kapatid na nahimbing sa kapayapaan ni Kristo, sa halip, ayon sa pananampalataya ng Simbahan, pinagtitibay pa ito sa pamamagitan ng pakikibahagi ng mga bagay na espirituwal” (LG, 49). 1430. Naaayon sa kultura ng mga Pilipinong Katoliko ang pakikipag-isa sa mga banal at pakikipag-isa sa mga yumao sa iisang pamilya ng Diyos. Mga Pambansang Araw ng Pagdiriwang sa ating bansa ang unang dalawang araw ng Nobyembre. Ipinapakita nito kung paanong pinahahalagahan ng mga Pilipino “ang alaala ng mga yumao nang may malaking paggalang, sa pag-aalay ng panalangin para sa kanila 'dahil isang banal at mabuting pag-alala ang manalangin para sa mga yumao”” (Tingnan 2 Mcb 12:45: LG, 50). Ngunit kailangang bantayan natin ang mga abuso, kalabisan at kamalian na maaaring maganap. Ang tunay na paggalang sa mga banal ay kinapapalooban hindi sa pagpaparami ng mga gawaing panlabas kundi sa higit na masidhing pagsasabuhay ng ating pag-ibig, kung saan, mula sa halimbawa ng mga banal sa pamamaraan nila ng pamumuhay, ninanais natin ang pagsasama-sama sa kanilang pakikipag-isa at tulong sa kanilang panalangin (LG, 51). Kaya... habang tayo, bilang mga anak ng Diyos na bumubuo ng isang pamilya kay Kristo, ay nananatili sa pakikipagisa sa bawat kapwa sa pagmamahalan sa isa't isa at sa iisang pagsamba sa Kabanal-banalang Santatlo, tumutugon tayo sa malalim na tawag ng Simbahan. e

(LG, 51)

422

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---SI! KRISTO, ANG ATING BUHAY

B. Si Maria: Anak, Ina at Huwaran ng Simbahan

1431. Sa Unang Kabanata, ipinaliwanag natin ang natatanging lugar ng Birheng Maria sa Katolisismong Pilipino. Nagwakas ang Ikatlong Kabanata sa pagtalakay ng Pananampalataya sa paglalarawan kay “Maria bilang huwaran ng Pananampalataya.” Ipinaliwanag sa Ika-10 Kabanata ang kaugnayan ni Maria kay Kristo, na nakasalig sa banal na Biblia at sa turo ng Simbahan. Ang Birheng Maria ay “kinikilala at pinararangalan bilang tunay na Ina ng Diyos at ng Tagapagligtas.” 1. Si Maria, ang Dalagang Anak ng Simbahan 1432. Ngayon, tatalakayin natin ang ugnayan ni Maria at ng Simbahan. Ang debosyon kay Maria ay nagbukas ng yaman ng mga ugnayan ni Maria at ng Simbahan, Halimbawa, bilang “mula sa lahi ni Adan at tinubos ni Kristo sa higit na kapuripuring paraan” at bilang “isang nananalig na alagad ni Kristo,” si Maria ay isang “dalagang anak ng Simbahan, at kapatid na rin natin” (L6, 53, Tingnan BYM, 114), Ngunit kagyat na idinagdag ng Konsilyo Vaticano na si Maria ay “malinaw na ina ng mga kaanib ni Kristo, dahil mapagmahal siyang tumulong sa pagsisilang sa Simbahan ng mga mananampalatayang kaanib ni Kristong kanilang Ulo” (LG, 53, Tingnan CCC,

963).

2. Si Maria, Ina ng Simbahan

1433. Si Maria bilang “Ina ng Simbahan” ay ang salamin at karugtong ng kanyang pagiging Ina ng Diyos at katuwang sa mapagligtas na gawain ni Kristo (Tingnan BYM, 117: RMa, 24). Nakita natin kung paano naging Ina ng Diyos si Maria, ibig sabihi'y, ina ng makasaysayang Kristo, na nagsimula sa kanyang pagsang-ayon sa pagbabalita ng anghel nang kinasihan siya ng Espiritu Santo. Ngayon, nakikita nating si Maria ay Ina ng Simbahan dahil: e Bilang “Ina ni Jesu-Kristo” siya ay Ina ng Ulo ng Simbahan, ang Katawang Mistiko ni Kristo, at sa gayo'y ina ng lahat ng kaanib ng kanyang Katawan, ng lahat ng kanyang alagad. Samakatuwid, bilang mga alagad ni Kristo at bilang mga kaanib ng Kanyang Katawan, si Maria ang ating espirituwal ra

ina (Tingnan Jn 19:26ss: CCC, 964). e

Bilang “katuwang sa mapagligtas na gawain ni Kristo,” si Maria ay “nakiisa sa natatanging paraan sa pamamagitan ng kanyang pagsunod, pananampalataya, pag-asa, at nag-aalab na pag-ibig... Siya ay ating ina sa antas ng grasya” (LG, 61, Tingnan CCC, 968). 1434. Ang pagka-ina ni Maria sa antas ng grasya ay nagpapatuloy ng walang pagkaantala, dahil “iniakyat man siya sa langit, hindi niya isinantabi ang mapagligtas na tungkuling ito, kundi sa kanyang pamamagitan ay patuloy na nagdadala sa atin ng mga biyaya ng kaligtasang walang hanggan” (L6, 62: Tingnan CCC, 968, AMB, 5559). Bilang iniakyat sa langit upang tamasahin ang kaluwalhatian ng katawan at kaluluwa, si Maria ay “nagniningning sa lupa, hanggang sa araw ng pagdating ng

ANG SIMBAHANG

KATOLIKA: KATANGIANG-LIKAS AT MISYON

423

ahan Panginoon (Tingnan 2 Ped 3:10) bilang tanda ng tiyak na pag-asa at kaginhaw

para sa naglalakbay na bayan ng Diyos” (LG, 68, Tingnan CCC, 972).

1435. Ang Pagka-ina ni Maria at ng Simbahan Kaugnay kay Kristo. Si Maria at kaniang simbahan ay parehong nagpapalinaw sa isa't isa (Tingnan, RMa, 30). Ang lang ugnayan ay mailalarawan sa diwa ng kanilang nagbibigay-buhay na pagka-ina, ni na sumusunod sa balangkas na “Salita ng Diyos---Pananampalataya--pagsilang Kristo.”t a. @ Si Maria ang nagsilang kay Kristo, ang Buhay ng sanlibutan, e ang Simbahan ang nagpapanibago ng buhay ng mga tao sa anyo ng

buhay ni Kristo...

b.

k.

e Si Maria ay “kinasihan” ng Espi ritu Santo sa Pagbabalita ng Anghel at si Kristo ay ipinaglihi, e ang Simbahan ay tumanggap ng pag-uumapaw ng Espiritu noong Pentekostes at si Kristo ay isinilang sa kanyang mga kaanib, ang Simbahan, e Si Maria ay Birheng Ina, ibig sabihi'y, lubos ang pag-asa sa Diyos at hindi

:sa tao, d.

e ang Simbahan ay gayundin, a, e Si Mari ang tinubos, ay bini gyan ng misyon upang maging ina ng mga iniligtas: e ang Simbahan ay may misyon na maging “ina ng mga iniligtas.” (BYM,

79-80)

Sa katunayan, hindi nag-atubili si Papa Pablo VI na sabihing “ang kaalaman sa tunay na doktrinang Katoliko tungkol sa Birheng Maria ay palaging magiging isang susi sa tiyak na pag-unawa ng misteryo ni Kristo at ng Simbahan” (sinipi sa RMa, 47). 1436. Pinalawak ni Juan Pablo Il ang pagtalakay sa parehong ugnayang ito ng kung pagiging ina ni Maria at ng Simbahan. Sa isang banda, natututo ang Simbahan ng Natutuhan 43). RMa, 64, LG, paano maging Ina at Birhen mula kay Maria (Tingnan tuparan pagsasaka sa Maria ni pag-ibig at lataya pananampa Simbahang tularan ang Simng kalooban ng Ama. Sa gayo'y, naging marapat na tawaging birheng ina ang ng siya nagluluwal o, Sakrament at bahan. Sa pamamagitan ng ministeryo ng Salita latapananampa sa Diyos ng Salita sa ap tumatangg na Ama, ng mga anak na ampon

ya. Sa kabilang banda, sa kanyang bagong pagka-ina sa Espiritu, niyayakap ni Maria RMa, ang bawat isa sa loob ng simbahan at sa pamamagitan ng Simbahan (Tingnan

47).

3. Maria, Huwaran ng Simbahan “Ang Simbahan “Inilarawan ng Vaticano Il ang parehong ugnayang ito ng Simbahan kay Maria: kay Kristo, lalang sa kanyang apostolikong gawain ay marapat na tumitingin sa kanya na nagsilang si Kristo ay maisilang ng Espiritu Santo at isinilang ng Birhen, upang sa pamamagitan ng Simbahan, at mapalago sa mga puso ng mga mananampalataya” (LG, 65).

424

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5I KRISTO, ANG ATING BUHAY

1437. Si Maria ang Huwaran ng Simbahan sapagkat “nagniningning siya sa buong sambayanan ng mga hinirang bilang huwaran ng kabutihan” (LG, 65). Si Maria ang

unang tumanggap ng pahayag ng Ebanghelyo, at ang una ring tagapagpahayag ng Ebanghelyo (Tingnan PCP IT, 145-52: AMB, 60). Bilang unang tumanggap ng pahayag ng Ebanghelyo at unang tinubos: e

sa kanyang pakikipag-ugnay kay Kristo, siya ang pinakakahanga-hangang bunga ng pagtubos ni Kristo: e sa pakikiugnay sa buhay ng Simbahan at mga kaanib nito, siya ang huwaran sa Pananampalataya bilang parehong birhen at ina, at ganap na alagad ni Kristo. Pinagpala siya sa babaeng lahat, at itinaas sa dangal na hindi matatarok ng isip. Si Maria ang “tanging maipagmamalaki ng ating makasalanang kalikasan.” Bilang unang tagapagpahayag ng Ebanghelyo: Si Maria ang hinirang ng Diyos bilang kabahagi ni Kristo sa pamamansag ng Ebanghelyo. Si Maria ang huwaran ng paglilingkod sa Simbahan, ang alipin ng Panginoon na nagpahayag ng kanyang paglilingkod sa kanyang Magnificat, at tumuwang sa kanyang Anak sa pagpapahayag ng Ebanghelyo para sa ikalalaya ng lahat. (Puebla, 292-303)

1438. Samakatuwid, si Maria “ay nasa misteryo ng Simbahan bilang huwaran-ngunit siya ay higit pa rito. Sa katunayan, sa pamamagitan ng isang makainang pagibig, nakikiisa siya sa pagsilang at paghubog sa mga anak ng inang Simbahan” (RMa,

44),

Para sa mga Pilipinong Katoliko, ang sentrong karanasan ni Maria, na Ina at Huwaran ng Simbahan, ay ang kanyang patuloy na pagsaklolo at pagkupkop sa pamamagitan ng kanyang maka-inang pamamagitan para sa lahat ng kanyang mga anak (RMa, 40). Para sa mga Pilipino, madaling dasalin ang mga tradisyonal na .panalanging Katoliko:

e Sa iyong pagkalinga kami'y mananahan, O Ina ng Diyos, bunying kabanalan. Aming panalangin h'wag mong tanggihan, O tagapagtanggol ng nangangailangan sa lahat ng panganib, ikaw ang kaligtasan O Birheng Maria pinagpalang kariktan. “ Alalahanin mo, O pinagpalang Birhen Maria na di kailanman nangyari na sino man ang humingi ng iyong pagkalinga, magsumamo sa iyong tulong o kaya'y humingi ng pamamagitan mo ay naiwang nag-iisa at walang tulong... "O Santa Maria, O Reyna at Ina ng Awa, ikaw ang kabuhayan at katamisan, Aba, pinananaligan ka namin. ' Ikaw nga po ang tinatawag naming pinapanaw ng taong anak ni Eba. Ikaw rin ang pinagbubuntung-hininga namin sa aming pagtangis dini sa lupang bayang kahapis-hapis. Ay aba, pintakasi ka namin ilingon mo sa amin ang mga mata mong maawain at

saka kung matapos yaring pagpanaw

'

ANG SIMBAHANG

KATOLIKA: KATANGIANG-LIKAS AT MISYON

425

Ipakita mo sa amin ang iyong anak na si Jesus. Santa Maria, Ina ng Diyos, maawain at maalam at matamis na Birhen.

1439. Huwaran natin si Maria sa maraming paraan, laluna sa kanyang panloob na asal ng paglilingkod at pagpapakasakit. Isang ganap na pagtalima sa kalooban ng Diyos at ang pagnanasang paglingkuran ang kapwa ay nakaukit sa kanyang pangaraw-araw na buhay. Sa ganoong paraan, inihanda siya ng Diyos para sa sukdulang pagpapakasakit sa krus. Ipinahayag ng PCP II na “kailangan nating pagnilay-nilayan ang mga katangian ni Maria, gaya ng pananampalataya, pagiging bukas-palad, at lakas ng loob sa Pagbabalita ng Anghel at Pagpako kay Jesus sa krus, ang kanyang papel bilang tagapamagitan sa kasalang naganap sa Cana at sa silid sa itaas bago mag-Pentekostes, ang kanyang pagiging maamo at mapagkalingang pagmamahal”

(PCP IT, 580).

1440. Gayundin, nilinaw ni Pablo VI kung paano maaaring maging tunay na huwaran si Maria para sa makabagong kababaihan. Itinampok ng Santo Papa ang pagpapasya ni Maria, ang kanyang malayang pagpili ng pagka-birhen para sa lubos na pagalay ng sarili sa Diyos, ang kanyang pagpapahayag sa pagtatanggol ng Diyos sa mga aba at inaapi, ang kanyang katapangan sa pagtakas, sa pagkakatapon, at sa paguusig sa kanyang Anak, at ang kanyang pagtataguyod sa sambayanang apostoliko

(Tingnan MC, 37). Samakatuwid, marapat na ituring si Maria bilang: halimbawang dapat tularan, hindi sa literal na pagtulad sa uri ng buhay niya, at lalong hindi sa kalagayang panlipunan at pangkultura na kanyang pinagmulan... kundi bilang isang halimbawa ng paraan kung paano niyang kusa at lubos na tinanggap ang kalooban ng Diyos sa kanyang buhay. Pinakinggan niya ang salita ng Diyos at isinagawa ito... siya ang una at pinakaganap sa mga alagad ni Kristo. (MC, 35, AMB, 91)

1441. Pinabubulaanan din nito ang mga nagkakamali sa pag-aakalang si Kristo ang huwaran ng kalalakihan, at si Maria ang huwaran ng kababaihan. Si Kristo ay Panginoon at Tagapagligtas ng lahat--ng kalalakihan at kababaihan. Yaong mga nagtuturing kay Maria dahil lamang sa kanyang asal ng paglilingkod at pagtalima, mga katangiang ipinapalagay na katangi-tanging pagpapahalaga ng “pagkababae,” ay nakakalimot na si Kristo, ay ANG huwaran ng paglilingkod at pagtalima. Ang Oo ni Maria ay kay Kristo, na humantong sa pakikibaka sa krus. Samakatuwid si Maria ay ang kaganapan ng Israel na itinaas sa bagong antas, sa pagsunod niya kay Kristo, huwaran si Maria para sa kalalakihan at kababaihan.

426

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO, ANG ATING BUHAy

1442, Ang doktrina ng Simbahan bilang Bayan ng Diyos ay may epekto sa Mora[ na Pamumuhay ng Katoliko. Sapagkat kung totoo na ang mismong buhay at grasya ng Diyos ay ibinabahagi sa atin bilang kaanib ng Simbahan, samakatuwid ang panlipunang dimensyon ng tunay na batayan sa pamumuhay ay nagiging mas lalong kapansin-pansin. Sa mas konkreto, binibigyang-diin ng doktrina ng Simbahan ang mahalagang tungkuling ginagampanan ng sambayanang Kristiyano sa patuloy na paghubog ng budhi ng Kristiyano, lalung-lalo na sa pamamagitan ng pag-akay at pagbibigay-liwanag na inihahandog ng Mahisteryo ng Simbahan sa Bayan ng Diyos sa larangan ng mga masalimuot na moral na suliranin. 1443. Bukod dito, ang pagtingin sa Simbahan bilang “batayang sakramento” ay nagbibigay-ugat sa buong kaayusang sakramental at nagpapalaganap ng isang panibagong pagpapahalaga sa Pagsamba... Malaki ang utang na loob ng pagbabago sa liturhiya sa bago at aktibong pang-unawang ito ng Simbahan. Ngunit ang pinakamabungang pagbabagong hatid nitong bagong pananaw sa Simbahan ay ang pagbibigay-diin sa espirituwal na bokasyon ng lahat ng kaanib ng Simbahan. Ang lahat ay tinatawag sa isang buhay ng tunay na panalangin at kabanalan, na tinatakan ng isang matalik at personal na pakikipag-ugnay sa Panginoon. Tatalakayin sa mga susunod na kabanata ang tungkol sa buhay-sakramental ng Simbahan.

MGA TANONG AT MGA SAGOT 1444. Ano ang Simbahang Katolika? Ang simbahang Katolika ay sambayanan ng mga tao na nagkakaisa kay Kristo at ginagabayan ng Espiritu Santo, sa pamumuno ng kahalili ni Pedro at ng mga Obispong nakikiisa sa kanya. Sa gayon, “patuloy silang tumatahak patungo sa Kaharian ng Ama bilang tagapagdala ng pahayag ng kaligtasang ukol sa lahat” (GS, 1). 1445. Paano natin dapat maunawaan ang Simbahan? Ang Simbahan ay hindi lamang organisasyong pantao, kundi “ang Bayan ng Diyos na sama-samang tinawag Niya.” Binubuo ito ng lahat na tinawag sa personal na pakikipag-isa kay Kristo at sa bawat isa, at bilang “kaisa ng Anak, sa pag-ibig ng Espiritu [kaya] kaisa rin sa Ama” (CL, 18). Samakatuwid, ang simbahan ay “misteryo,” isang katotohanang nakasentro sa Diyos sa kanyang simula, sa patuloy na buhay, at sa huling hantungan. 1446. Paano nauugnay ang Simbahan sa Banal na Santatlo? Ang Simbahan ay: e nagmumula ayon sa walang hanggang plano ng Ama mula sa tabi ng Ipinakong Kristo, at pinag-aalab at pinag-iisa ng pagdating ng Espiritu Santo:

a a

PAGBUBUO

ANG SIMBAHANG

KATOLIKA: KATANGIANG-LIKAS AT MISYON

427

binalangkas bilang sambayanan ng pag-ibig na ang huwaran ay ang mapagmahal na ugnayan ng Santatlo--Ama, Anak, at Espiritu, e may misyong mula sa Ama kasunod ng magkasamang Misyon ng Anak at ' Espiritu, e itinadhana bilang sambayanang naglalakbay na patungo sa ganap na pakikipag-isa sa Banal na Santatlo sa langit.

e

1447. Nararanasan ba ng mga Katoliko bilang kaanib ng Simbahan ang Banal na Santatlo? Nararanasan ng mga Pilipinong Katoliko araw-araw ang Santatlo sa kanilang parokya. Kahit hindi nila namamalayan, sila'y: CE e sumasamba sa Diyos bilang kanilang Ama, ang kanilang Jesu-Kristo, kay isa pakikipagka kanilang ng e sa pamamagitan . Tagapagligtas, e sa paggabay ng grasya ng Espiritu Santo, at e sa pamumuno ng kanilang mga kura-paroko at mga Obispo, na mga kahalili ng mga apostol.

1448. Bakit tinatawag na “sakramento” ang Simbahan ngayon? Ang Simbahan, tulad mismo ni Kristo, ay marapat na tawaging “sakramento” dahil ito ay isang nakikitang tanda na nagpapatotoo sa presensiya ng isang espirituwal na katotohanang puno ng grasya. Sa katunayan, ang Simbahan ang mabisang sagisag na nagbubuklod sa atin sa Diyos at sa isa't isa, at sa gayon, ay siyang mabisang sagisag ng ating kaligtasan. “1449. Anong kabutihan ang naidudulot ng pag-unawa sa Simbahan bilang “sakraLG mento”? n tayong: tinutulunga sakramento, batayang Sa pag-unawa sa Simbahan bilang aspeto ng (Hiwaga) g e pag-isahin ang nakikita (institusyonal) at di-nakikitan

Simbahan:

|

jugnay ang simbahan sa mga di-Katoliko, na para sa kanila'y maging “liwanag” ng daigdig at “asin” ng lupa ang Simbahan, e ugnay ang Simbahan sa Eukaristiya sa pakikipagkaisa nito kay Kristo, e mahalin ang Simbahan bilang ating tahanan.

o

1450. Paano inilarawan ng Banal na Kasulatan ang Simbahan? Sa maraming mga paglalarawan sa Biblia tungkol sa Simbahan, tatlo ang nangingibabaw: “Kaharian ng Diyos,” “Bayan ng Diyos,” at “Katawan ni Kristo.” 1451: Ano ang kahulugan ng Simbahan bilang “Kaharian ng Diyos?” Ang Simbahan ay ang “Kaharian ng Diyos na nasa proseso,” ibig sabihi'y:

428

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

ang Mabuting Balita ay ipinahayag sa mga dukha:

ang binhi ay tahimik na ipinunla: at ang pampaalsa sa tinapay ay dahan-dahang inaangat ang lahat sa paglalakbay tungo sa Kaharian ng Ama, sa pamamagitan ni Kristo, sa kapangyarihan ng Espiritu Santo, 1452. Paanong ang Simbahan ay bagong “Bayan ng Diyos”? Inililigtas tayo ng Diyos hindi lamang bilang indibidwal, kundi sa pamamagitan ng pagtawag sa atin sa iisang sambayanan na magkakaisa sa pananampalataya, na kung saan: ang Ulo ay si Kristong Panginoon: ang nag-uugnay na kaluluwa ay ang nananahang Espiritu: ang mga kaanib ay yaong sumasampalataya kay Kristo at muling isinilang sa pamamagitan ng tubig at ng Espiritu sa Binyag: ang balangkas ay ang itinatag ni Kristong herarkiya ng mga apostol at ang kanilang mga kahalili, ang mga Obispo: kasama ang Santo Papa sa Roma bilang Pinuno: ang batas ay ang mapagmahal na paglilingkod sa kapwa, at ang huling hantungan ay ang pakikibahagi sa ganap na sambayanan ng Pag-ibig ng Ama, ng Muling Nabuhay na Anak, at ng Espiritu. 1453. Paanong ang Simbahan ay “Katawan ni Kristo”? “Sa pamamagitan ng pagbibigay ng kanyang Espiritu sa kanyang mga kapatid na tinawag mula sa lahat ng bansa, ginawa sila ni Kristo na kanyang Katawang Mistiko

(LG, 7).

Ang Simbahan ay tunay at buhay na katawan na ang mga kaanib ay hinubog sa Binyag sa anyo ni Kristo, pinakain sa Eukaristiya ng mismong buhay ni Kristong kanilang ulo, at pinag-alab at pinagkaisa ng kanyang Espiritu bilang kaluluwa nito. (Samakatuwid, nakikita natin kung paanong “ang Katawan ni Kristo” ay maaaring mangahulugang: (a) kanyang katawang pisikal noong siya'y nasa lupa: (b) kanyang katawang Eukaristiko, na sa pamamagitan nito ang kanyang maluwalhating katawan/Persona ay totoong sumasaatin sa paraang sakramental, at (k) Mistikong katawan ng Simbahan na binubuo ng lahat ng kanyang mga alagad, kaisa niya bilang Pinuno at nakikibahagi sa kanya mismong buhay sa pamamagitan ng kanyang Espiritu sa nakikitang lipunang pinamumunuan ng mga kahalili ng mga apostol] 1454. Ano ang mga pangunahing katangian ng Simbahan? Ayon sa tradisyon, inilalarawan ang Simbahan sa apat na pangunahing katangian, na ang bawat isa, ay parehong kaloob at gampanin at tuwirang nag-uugnay sa simbahan kay Kristo. Ang apat na ito ay: IISA, BANAL, KATOLIKA, at APOSTOLIKA. 1455. Ano ang kahulugan ng pagsasabing ang Simbahan ay “IISA?”

ANG SIMBAHANG

429

KATOLIKA: KATANGIANG-LIKAS AT MISYON

ay Sa kabila ng maraming sektang Kristiyano at mga simbahan, ang Simbahan kanyang: sa tunay na IISA bilang Kaloob ayon na a) PINAGMULAN, bilang sambayanang pinag-isa sa kaisahan ng Banal o, Jesu-Krist si tag, tagapagta Santatlo at ng kanyang b) BUHAY, bilang iisang katawan at iisang Espiritu sa: e pagpapahayag ng iisang Pananampalataya, e sama-samang pagsambang sakramental, e mapagmahal na paglilingkod sa bawat isa, sa e mapagmahal na pagsunod sa Santo Papa, ang Kinatawan ni Kristo lupa. 1456. Paano nagiging “Gampanin” ang pagiging iisa ng simbahan? tayo ay Bilang tagasunod ni Kristo at kaanib ng kanyang Katawan, ang simbahan, pagkakawa mga ang maiwasan upang k-loob pagbabali na radikal tinatawag sa isang ating tak-watak na nakaugat sa erehiya, apostasiya, at iskismo, at lalung-lalo na ang ng nakikimga sariling pagpapangkat-pangkat, awayan at hidwaan na nakakawasak Kristo. ni an sambayan ng isa tang pakikipag1457. Ano ang kahulugan ng pagsasabing ang Simbahan ay “BANAL”? sa kanya Banal ang Simbahan bilang isang biyaya mula kay Kristong nag-uugnay Santo. Espiritu kanyang ang Simbahan sa la ipinadada at. Katawan sariling sa kanyang Simbang nal pinababa Espiritu, sa a Sa pamamagitan ng kapangyarihang nagmumul mapagmahan ang kanyang mga kaanib sa pamamagitan ng kanyang pagpapahayag, biyaya. na kaloob tanging mga at l, kramenta buhay-sa kod, pagliling na hal

1458. Paano nagiging “Gampanin” din ang kabanalan ng Simbahan?

Dahil ang Simbahan ay “sabay na banal at nangangailangan lagi na dalisayin” (16,

higit na 8), ang kanyang kabanalan ay isang proseso ng pag-unlad tungo sa pagiging

katulad ni Kristo.

“Manapa'y sa pamamagitan ng pagsasalita ng katotohanan sa diwa ng pag-ibig, magiging ganap tayo kay Kristo na siyang ulo, Sa pamamagitan niya'y nabubuo ang katawan mula sa mga bahaging pinag-ugnay-ughay ng kasukasuan, at kung ay maayos na gumaganap ng tungkulin ang bawat bahagi, ang buong katawan 4:15-16). (Ef pag-ibig” ng tan lalaki at lalakas sa pamamagi kabaBinigyang-diin ng PCP II na “lahat--na walang itinatangi---ay tinatawag sa Tingnan 402: II, (PCP lahat” ng tinatahak nalan... kahit na hindi pareho ang daang

LG, 32).

|

1459. Ano ang ibig sabihin ng pagtawag na ang Simbahan ay “KATOLIKA”? n dahil “Katolika” o pangkalahatan ang Simbahan bilang biyaya mula sa Panginoo pakikiisa sa ulo Kristong “kay uhan sangkata buong ang dalhin upang ipinadala siya alang sa kanyang Espiritu” (LG, 13). Subalit gampanin din ito dahil “ang lahat--w

430

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI! KRISTO, ANG ATING BUHAY

tinatangi, ay tinatawag din sa misyon, ang magpahayag 402, Tingnan LG, 33).

ng Ebanghelyo”

(PCP IT,

1460. Ano ang kahulugan na ang Simbahan ay “APOSTOLIKA”? “Bilang biyaya, ang Simbahan ay apostolika dahil siya'y “itinayo sa saligan ng mga apostol” (Ef 2:20), at sa gayo'y pirmihan siyang nakaugnay sa kanilang patotoo (Tingnan Mt 28:19-20). Nagpapatuloy ang apostolikong kaloob na ito sa pamamagitan ng paghahalili ng mga Obispo sa mga apostol. Bilang gampanin ang apostolikong katangiang-likas ng simbahan ay isinasagawa ng lahat ng sumasampalatayang nagpapatuloy ng misyong ipinagkatiwala ni Kristo sa kanyang mga apostol. 1461. Ano ang misyong ipinagkatiwala ni Kristo sa kanyang simbahan? Tinanggap ng Simbahan ang misyong magpahayag at itaguyod sa lahat ng sambayanan ang Kaharian ni Kristo at ng Diyos (Tingnan LG, 5). Siya ang “Pangkalahatang Sakramento ng kaligtasan” para sa buong sanlibutan. Ang Simbahan ay “misyonero ayon sa kanyang katangiang-likas dahil nagmumula siya sa misyon ng Anak at sa misyon ng Espiritu, ayon sa plano ng Diyos Ama” (AG, 2). Samakatuwid ang bawat kaanib ng Simbahan ay nakikibahagi sa misyong ito, “ang tungkuling ipamansag ang pananampalataya” (LG, 17). 1462. Paano maiaangkop ang misyong ito sa mga Pilipinong Katoliko? Dahil ang Simbahan sa Pilipinas ay ang “Simbahan ng mga Dukha,” binibigyangdiin ng PCP II ang pagtutuon para sa katarungan at pagpapalaya bilang isang saligang bahagi ng panibagong misyon ng pagpapahayag ng Ebanghelyo. Ang misyong ito ay pinagpapatuloy sa iba't ibang ministeryo ng mga hinirang at mga layko na, sa pamamagitan ng Binyag at Kumpil, ay nakikibahagi sa tatlong gampanin i ni Kristo bilang Pari, Propeta at Hari. 1463. Ano ang kahulugan ng “Pakikipag-isa ng mga Banal?” Ang “Pakikipag-isa ng mga Banal” ay maaaring tumukoy sa pakikipag-isa: eng banal na sambayanan ni Kristo: yaong mga, naglalakbay, yaong mga nakararanas ng paglilinis, at yaong mga nakararanas na ng kaluwalhatian--na malinaw na ipinakikita ng mga Pilipinong Katoliko sa pagdiriwang tuwing ika 1-2 ng Nobyembre. e sa mga banal na bagay: tulad ng turo ng Simbahan, sama-samang pamumuhay, mga sakramento at pag-ibig (Gw 2:42). 1464. Paanong ang Birheng Maria ay Anak na Dalaga at Ina ng Simbahan? Si Maria ay: e. Anak na dalaga ng Simbahan bilang tinubos, at pinakaganap na alagad ni Jesu-Kristo: e Ina ng simbahan dahil siya ang Ina ni Jesu-Kristo at katuwang niya sa kanyang gawaing mapagligtas.

|

| |

ANG SIMBAHANG

KATOLIKA: KATANGIANG-LIKAS AT MISYON

Tulad ng pagsang-ayon niyang maging ina mahal siyang nakiisa para maging ganap ang sumasampalataya ay nagkakaisa kay Kristo, ang nagiging espirituwal na ina ng lahat ng alagad

431

ni Jesus, ang kanyang Anak, mapagpagsilang ng Simbahan, na ang mga Ulo ng Katawang Mistiko, si Maria ay ni Kristo (Tingnan Jn 19:26-27).

1465. Paanong ang Birheng Maria ay “Huwaran” ng Simbahan? Si Maria ay pinagpupugayan bilang Huwaran ng Simbahan dahil siya ang: e unang tumanggap ng pahayag ng Ebanghelyo at unang tinubos: ang pinakadakilang alagad ni Kristong kanyang Anak, huwaran ng Pananampalataya pareho bilang birhen at ina, bukod na pinagpapala sa lahat ng babae, ang alipin ng Panginoon, at e unang tagapagpahayag ng ebanghelyo. Kasama ni Kristo, ganap niyang ginampanan--at maging hanggang ngayo'y ginagampanan--ang kanyang papel sa plano ng Diyos ng pangkalahatang kaligtasan.

"KABANATA 24

Panalangin at Pagsambang Katoliko se

Tayo ay lumapit sa “ting Panginoon, siya ay awitan, ating papurihan Ang batong kublihan nati't kalakasan. Tayo ay lumapit, sa kanyang harapan na may pasalamat... Tayo ay lumapit sa kanya'y sumamba at magbigay-galang, Lumuhod sa harap nitong Panginoong sa ati'y lumalang. Siya ang ating Diyos, tayo ay kalinga niyang mga hirang, Mga tupa tayong inaalagaan. (Salmo 95: 1-2, 6-7) Sinabi ni Jesus: “Ngunit dumarating na ang panahon--ngayon na nga---na ang mga tunay na sumasamba sa Ama ay sasamba sa kanya sa espiritu at sa katotohanan.... Ang Diyos ay Espiritu kaya dapat siyang sambahin sa espiritu at sa katotohanan.” (Jn 4:23-24)

PANIMULA 1466. lpinagpapatuloy sa kabanatang ito ang paliwanag kung paano ang Espiritu Santo ang nagbibigay-buhay ayon sa Kredo. Ipinaliwanag sa nakaraang kabanata kung paano “nagbibigay-buhay sa atin” ang Espiritu sa pamamagitan ng pakikiisa natin kay Kristong ating Pinuno, at sa isa't-isa sa Kristiyanong sambayanan, ang Simbahan. Tatalakayin natin ngayon ang ikalawang paraan kung paanong ang Espiritu ay nagbibigay-buhay sa pagpapaalab sa ating panalangin at buhay-sakramental sa loob ng ating sambayanan. Kaya't nakikita natin kung paanong ang Espiritu Santo ang aktibong bukal sa loob ng ating buhay sa Simbahan (Kabanata 23) at sa ating panalangin at buhay sakramental na siyang mga tema ng kabanatang ito at ng

sumusunod na apat na kabanata (Kabanata 24-28). 1467. Maging ang mismong ideya ng “sakramento” ay nagdudulot ng dagdag na kaugnayan sa mga kabanatang ito. Sa nakaraang kabanata, nakita nating si Kristo at ang Simbahan ay maaaring tawaging mga “sakramento! Pareho silang hayag na kato432

PANALANGIN AT PAGSAMBANG

KATOLIKO

433

tohanang nagbibigay-biyaya at tumatawag sa lahat sa pananampalataya at pag-ibig sa pamamagitan ng pagtanggap kay Jesus at ng kanyang Katawan, ang Simbahan. Kaya't sa buong buhay ni Jesus, inanyayahan niya ang mga alagad na sundan siya kahit hanggang kamatayan, at sa pag-ibig upang makabahagi sa kanyang pag-ibig. Gayundin, “sa pamamagitan ng ugnayan niya kay Kristo, ang Simbahan ay isang uri ng sakramento o tanda ng pakikipag-isa sa Diyos at pagkakaisa sa lahat ng tao” (LG, 1). Kaya't inilarawan ng Vaticano II ang Simbahan bilang sakramento ni Kristo: pinatototohanang ang Kristong Muling Nabuhay ay naririto at aktibong kumikilos sa atin ngayon. Kaya't ang pitong maritwal na sakramento, na alam natin bilang mga Kato-

liko, ay dapat makita bilang tuwirang dumadaloy mula sa malawak na pagiging sakra-

mento ni Kristo at ng Simbahan. 1468. Kung gayon, tinatalakay sa kabanatang ito ang ating saligang buhay-panalangin bilang mga Pilipinong Katoliko. Kasama tayo rito bilang mga indibidwal at kaanib.ng Simbahan na aktibong nakikilahok sa liturhiya nito at nakikibahagi sa buhay-sakramental nito. Nagkaroon ng radikal na pagpapanibago ang buhay-sakramental ng Simbahan dala ng pagbabago sa liturhiya na iniatas ng Vaticano IT. Paksa ng kabanatang ito ang “bagong anyo” sa liturhiya at mga sakramento. Binubuo nito ang suportang di-maaaring mawala para sa kasunod na apat na kabanatang tumatalakay sa pitong maritwal na sakramento ng Simbahan.

KALALAGAYAN 1469. Tayong mga Pilipino ay “mapaniwala sa espiritu.” Kilala tayo sa ating pagi-

ging bukas sa mga bagay na banal, ang makalangit na dimensyon ng buhay. Ang likas

na pagiging bukas na ito ang nagbibigay sa atin ng isang matatag na sandigang pangkultura ng buhay-panalangin ng mga Kristiyano. Malinaw ito sa ating likas na hilig sa mga panrelihiyong pagdiriwang. “Laging may pagpapahalaga ang Pilipinong Katolisismo sa mga rituwal at seremonya. Ang mga pista, prusisyon, peregrinasyon, nobena, at di-mabilang na debosyong kinagawian--pansarili man o pampamayanan, ay mga tanda ng konkretong panrelihiyong kagawian ng nakararaming Pilipinong

Katoliko” (NCDP, 319). 1470. Bukod dito, marami sa “nalalaman ng mga karaniwang Pilipinong Katoliko tungkol sa mga katotohanang batay sa doktrinang Kristiyano at mga moral na pagpapahalaga ay natutunan sa pamamagitan ng ganitong mga kinagawiang sakramenAG to at debosyon (Ibid.). Halimbawa, itinudahil lahat e alam nating ang Diyos ang Manlilikha at Panginoon ng sa kinalaman may ng lahat sa pagbabasbas Kanyang ang ro sa ating hingin ating buhay: hindi lamang sa ating mga estatwa ng mga santo, medalya, krusipiho, rosaryo, kundi pati na rin ang ating mga bahay, tindahan, opisina at pagawaan, mga kotse, tulay, barko at daungan, pagkain at tanim, ang ating mga araw na pangilin at bakasyon.

434

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

e

e

alam nating si Kristo ang ating Tagapagligtas dahil dinadasal natin ang nobena ng mga Unang Biyernes sa ngalan ng kanyang Kamahal-mahalang Puso at nakikibahagi tayo sa kanyang pagdurusa at kamatayan sa mga Daan ng Krus lalo na tuwing Biyernes Santo. pinagpipitaganan natin si Maria bilang ating espirituwal na ina na namamagitan para sa atin sa kanyang Anak dahil nakakatagpo natin siya sa Panunuluyan at sa Belen tuwing Pasko ng Pagkasilang at sa Salubong tuwing umaga ng Linggo ng Pasko ng Pagkabuhay. Ipinagdiriwang natin ang buwan ng Mayo na tinataguriang buwan niya kasama ng Flores de Mayo at nagdarasal tayo ng kanyang Rosaryo buong taon lalo na kung Oktubre, ang buwan ng Mahal na Birhen ng Rosaryo.

1471. Samakatuwid, may mahalagang papel sa buhay-Pananampalataya ng Pilipino ang mga panrelihiyong rituwal at mga kinagawiang debosyon. Kaya't napakahalagang magkaroon ng malinaw at wastong pagkaunawa sa kung ano ang bumubuo sa tunay na Kristiyanong panalangin at pagsamba. Isang praktikal na pagsubok para sa ating Pilipinong Katoliko ay kung makakaya nating ipaliwanag nang payak: sa ating mga sariling salita, kung ano ang mga sakramento (tulad ng Binyag, Eukaristiya, Kasal, Pakikipagkasundo), at paano sila kumikilos sa ating buhay. Ngayon, makikita sa maraming diyosesis at mga parokya ang mahahalagang pagbabago sa liturhiya. Halimbawa, kahit saa'y wikang katutubo ang ginagamit sa Misa at pagdiriwang ng mga sakramento. Maraming bagong awiting katutubo ang naisulat at ginawan ng musika para sa higit na aktibong pakikilahok ng sambayanan. May mga natalaga bilang laykong ministro ng Eukaristiya at umusbong ang mga pangkat na nananalangin at nag-aaral ng Biblia. Ang walang-katapusang pagsamba sa KabanalBanalang Sakramento ay nagkaroon ng panibagong sigla. Ang “Misa ng Bayang Pilipino” at mga kahawig na liturhiyang batay sa likas na kultura ay patunay sa mga pag-unlad nitong mga nakaraang dekada. 1472. Gayunman kinilala ng PCP II na sa Pilipinas, sa kasawiang-palad, “madalas na nahihiwalay ang pagsamba sa kabuuan ng buhay” (PCP II, 167). Karaniwang nauuwi pa rin ang panalangin sa panlabas na pagsunod lamang sa mga kinaugaliang panrelihiyon. Malinaw itong napatutunayan sa napakaraming Pilipinong “Born Again ” na umaamin na dati silang mga tapat na Katoliko ngunit “kailanman ay hindi naunawaan kung ano ang kanilang ginagawa.” Marahil, ang pinakamalawak na agwat ay nasa pagitan ng ating panalangin/pagsamba at sa ating moral na pamumuhay. Sa kabila ng mahahalagang pagsisikap na maiugnay ang panalangin at ang pagtutuon para sa katarungan, tila malimit pa ring itinuturing na magkahiwalay ang mga ito ng maraming Pilipinong Katoliko. Marami ang nagtataka kapag tinatanong kung bahagi sa kanilang mga moral na pagpapasiya ang Pananampalatayang Kristiyano at Pagsamba. Tila hindi pa ito kailanman sumagi sa kanilang isipan. Kapag tinatanong sila kung paanong natatamo ang grasya ng Diyos, ang laging tugon ay: “sa pamamagitan ng panalangin at mga

PANALANGIN AT PAGSAMBANG

KATOLIKO

435

sakramento.” Nararapat na idagdag sa ganitong kasagutan ang pagbibigay-diin ng Ebanghelyo sa mga simpleng pagkilos ng mapagmahal na paglilingkod sa kapwa. 1473. Bilang pangwakas, sa loob ng mismong buhay-panalangin ng Pilipinong Katoliko, may agwat sa pagitan ng pansariling debosyon at pagpapakabanal at ng liturhiya ng Simbahan na kadalasa'y “labis pa ring pormal at labis na nakasentro sa pari” (NCDP, 330). May matinding pangangailangan para sa higit na pakikilahok ng

sambayanan, na pinag-aalab ng konkretong nakikitang mga sakramental katulad ng

nakikita sa Miyerkules ng Abo at Linggo ng Palaspas. May paanyaya ang PCP II para sa “Pinanibagong Pagsamba” na kinapapalooban ang kabuuan ng buhay, kasama na ang buhay panalangin, mga “popular” na panrelihiyong kaugalian, at pagbabagong pangliturhiya (Tingnan PCP II, 167-81). Kailangan ang higit na masigasig, higit na magiliw na pagsamba ng mga Pilipinong Katoliko na pupukaw at magbibigay-daan sa aktuwal na pagtupad at pagsasanay, upang isalig ang kanilang personal na debosyon at pagpapakabanal sa Banal na Kasulatan at liturhiya ng Simbahan.

PAGLALAHAD 1474. Alinsunod sa balangkas ng NCDP, unang tatalakayin sa kabanatang ito ang mga pangkalahatang elemento ng Panalangin - ang mga pamamaraan nito, ang batayan sa Banal na Kasulatan, at ang diwa at mga antas ng Panalanging Kristiyano. Tatalakayin sa ikalawang bahagi ang Pagsamba ma susundan ng ikatlong kabanata tungkol sa Liturhiya at ang mga pangunahing katangian nito. lpaliliwanag sa ikaapat na bahagi kung ano ang mga sakramento, batay sa tatlong aspeto: katangianglikas ng tao, kay Kristo, at ang Simbahan, at kung paano kumikilos ang mga ito sa pamamagitan ng pananampalataya tungo sa mga mapagligtas na pakikipagtagpo sa Panginoon. Ang huling bahagi ay tumutukoy sa mga kaugnay na tema ng mga Sakramental at kinagisnang pagpapakabanal, lalung-lalo na ang Debosyon kay Maria, ang Mahal na Birhen. L. Panalangin

1475. Likas sa mga Pilipino ang pagkamulat sa pangangailangan ng panalangin. Pinalaki tayo sa kulturang Kristiyano na naniniwala sa Diyos na ipinahayag ni JesuKristo, isang Diyos na personal na nakikipag-ugnay sa atin sa kanyang pag-ampon sa atin bilang kanyang anak. Inaanyayahan Niya tayong tumugon sa pananampalataya, pag-asa at pag-ibig. Ang pakikipag-ugnayang nagtataglay ng personal na pananampalataya sa Diyos ay panalangin (Tingnan NCDP, 321 ). Ang panalanging Kristiyano kung gayon ay ang mapagmahal, mulat at personal na pakikiugnay sa Diyos, ang ng ating mapagmahal at mabait na Amang umampon sa atin sa pamamagitan “matalik ay Ito Santo. Espiritu sa , Jesu-Kristo si Anak, na ahal pinakamam Kanyang na pakikipag-usap sa Diyos na batid nating nagmamahal sa atin” (Santa Teresa ng

Avila).

436

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO-SI KRISTO, ANG ATING BUHAY

Sa katunayan, ang Espiritu Santo ang siyang nagdadala sa atin sa buhay na ito ng pakikipag-isa at pagsasama-sama kasama ng Ama at ng Kanyang Anak na si, Jesu.

2623-39),

A. Paano Manalangin

1477. Likas sa maraming Pilipino na ituring ang panalangin bilang tahasang pagsambit ng mga dasal, katulad ng Ama Namin o Aba Ginoong Maria o mga pandebosyong pagpapakabanal tulad ng mga nobena sa Mahal na Birheng Maria o sa kani-kanilang mga santong pintakasi. Ang mga ganitong panlabas na mga panalangin ay konkretong pagpapahayag ng higit na malalim na aspeto ng ating mga buhay na personal. Sapagkat bukod sa pagiging natatangi at panlabas na pagkilos ang panalangin para sa mga tunay na mananampalataya ay mahalagang aspeto ng kanilang buong buhay--ang lahat ng buhay. Itinuro ito ni Jesus sa pamamagitan ng kanyang maraming talinhaga na kailangan na “dapat manalanging lagi at huwag manghinawa” (Lu 18:1). Laging ipinapaalala ni San Pablo sa mga nagbagong-loob na “maging matiyaga sa panalangin. lpagpasalamat ninyo sa pangalan ni Kristo Jesus ang lahat ng pangyayari, sapagkat yaon ang ibig ng Diyos” (1 Tes 5:17f). 1478. Isang bagong akdang pinamagatang “How to Pray Always Without Always Praying” ang sumasagot sa mga pratikal na suliraning kinakaharap ng mga aktibong tao sa pang-araw-araw na buhay. Paanong “magkakaroon ng panahon” para sa panalangin? Ano ang pinakamabisang paraan sa pananalangin? Pati na kung ano ang pinakamabisang ayos sa pananalangin? Ilan lamang ito sa mga praktikal na suliranin na lagi nating kinakaharap. Subalit batay ang lahat ng ito sa higit na malalim na katotohanan na wala tayong pamamaraan upang “maka-usap ang Diyos” maliban kung una Niya tayong harapin at ipahayag ang Sarili at biyayaan tayo ng Kanyang Es-

a

Kristo (Tingnan 1 Jn 1:3, 2 Cor 13:13). Samakatuwid, palaging Santatluhan ang tunay na panalanging Kristiyano dahil sa pamamagitan ni Kristo “tayo'y kapwa makalalapit sa Ama sa pamamagitan ng Espiritu” (Ef 2:18). 1476. Pinauunlad ng panalangin ang maalam na pagkamulat natin sa ating paki. kiugnay sa Diyos. Dapat nakabatay ang kaugnayang ito sa kung SINO ANG DIYOS at kung SINO TAYO. Ito ang nagiging saligan ng maraming uri ng panalangin. Bilang mga nilikhang tinawag maging anak ng Diyos, ang panalangin natin ay panalangin ng pagsamba sa ating Manlilikha at pasasalamat sa ating Amang nasa langit na hinihilingan natin ng ating mga pangangailangan. Bilang mga makasalanan, nananalangin tayo sa pagsisisi at humihingi ng kapatawaran mula sa ating banal na Tagapagligtas at nag-aalay sa Kaysa ang lahat ng ating mga kaisipan, salita at asal. Kaya't mayroon tayong mga pangunahing uri ng panalangin--pagsamba, pasasalamat, kahilingan, pagsisisi at pag-aalay. Hindi ito ipinipilit sa atin o basta na lamang produkto ng isang tiyak na panahon, lugar o kultura. Sa halip, nagmumula ang mga ito sa kaibuturan ng ating-puso, ang ating kalooban, na pinukaw ng Banal na Espiritu ng Diyos. Mailalarawan ang panalangin, kung gayon, bilang ang mismong buhay ng ating mga puso at kaluluwa na binibigyang-buhay ng Espiriitu Santo (Tingnan CCC

PANALANGIN AT PAGSAMBANG

KATOLIKO

437

piritu. 1479. Ipinaliwanag ni San Pablo kung paanong ang panalangin ay tunay na grasDiyos. “Hindi tayo marunong manalangin nang wasto, kaya't ang Espiritu ang ng ya lumuluhog para sa atin, sa paraang di magagawa ng pananalita. At nauunawaan ng Diyos na nakasasaliksik sa puso ng tao, ang ibig sabihin ng Espiritu, sapagkat ang Espiritu y lumuluhog para sa mga banal, ayon sa kalooban ng Diyos” (Ro 8:26-27). Ang ating panalanging Kristiyano, kung gayon, ay hindi maisasagawa sa pamamagitan ng sariling kapangyarihan “para sa Diyos,” kundi isang napakahalagang biyaya sa atin ng Espiritu. “Hindi natututunan ang panalangin sa pamamagitan ng turo ng iba, mayroon itong sariling natatanging guro, ang Diyos, ang guro ng lahat ng tao na nag-aalay ng panalangin para doon sa nais na manalangin” (San Juan Climacus, Hakbang 28). Pero paano ba tayo tinuturuan ng Diyos na manalangin? Inilalarawan ng Matandang Tipan at Bagong Tipan kung paano tayo pinangungunahan ng Espiritu Santo sa tunay na panalangin. B. Panalangin ayon sa Banal na Kasulatan

1. Sa Matandang Tipan

1480. Sa Matandang Tipan, “nagpahayag ang Espiritu Santo sa pamamagitan ng mga propeta” ng mga daing ni Yahweh laban sa mga taong “sa bibig lamang nila ako pinararangalan, kaya malayo sa akin ang kanilang puso” (Isa 29:13, CCC, 2581-84). Ang ganitong pagkukunwaring banal ay nakabatay lamang sa mga anyong panlabas ng panalangin, pag-aayuno at pasasakripisyo samantalang kinalilimutan ang mga pangunahing pangangailangan ng katarungang panlipunan at pagmamahal sa kapwa.

Sa simula ng Kuwaresma Sa bawat taon, binabanggit sa liturhiya si Isaias na tinuturuan tayo tungkol sa tunay na kahulugan ng ating panalangin at pag-aayuno. Ito ang gusto kong gawin ninyo: Tigilan na ninyo ang pang-aalipin... Ang mga api'y palayain ninyo at tulungan. Ang mga nagugutom ay inyong pakanin, Patuluyin sa inyong tahanan ang walang tirahan. Yaong mga tao na halos hubad na ay inyong paramtan. Ang inyong pagtulong sa mga kasama ay huwag tatalikdan. At kung magkagayon, matutulad kayo sa bukang-liwayway... Sa araw na iyon, Diringgin ng Panginoon ang dalangin ninyo.

Pag ako” y tumawag,

Ako'y tutugon agad. (Isa 58:6-9)

Kung gayon, ang tunay na panalangin ay laging nakaugat sa puso at kaugnay

sa kapwa na minamahal at pinaglilingkuran.

a.

1481. Subalit matatagpuan sa Aklat ng mga Salmo ang pinakamahusay na gawa

43B

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5I KRISTO, ANG ATING BUHAY

ng Espiritu tungkol sa pagtuturo ng panalangin. Dito matatagpuan ang mga pana. langin sa liturhiya ng Matandang Tipan na inaring sarili ng Simbahan para sa kan. yang panalangin. Ginagamit din ng Simbahan ang mga Salmo batay sa sariling halim. bawa ni Kristo lalo na sa Liturhiya ng mga Oras (Gawain ng Diyos: Tingnan CCC, 2585. 89). Dito matulaing ipinahahayag ang buong hanay ng mga damdaming pantao sa harap ng Diyos na buhay. Ang kagalakan ng nananampalataya: “Mapalad ang taong hindi naaakit niyong masasama... ang utos ng Panginoon siyang binubulay sa gabi

at araw” (Salmo 1:1-2). Ang Papuri sa Manlilikha: “Ikaw... Panginoon namin, laganap sa lupa ang iyong luningning” (Salmo 8:1). Ang Paghahangad sa Diyos: “Kung paanong yaong batis ang hanap ng isang usa: gayon hinahanap ang Diyos ng uhaw kong kaluluwa” (Salmo 42:1). Ang Dalamhati at Pagsisisi: “Ako'y kaawaan, o mahal kong Diyos, sang-ayon sa iyong kagandahang-loob: mga kasalanan ko'y iyong pawiin, ayon din sa iyong pag-ibig sa akin” (Salmo 51:1). Ang Pananalig at pagtitiwala sa Panginoon: “Ang Panginoon ang aking pastol: hindi ako magkukulang” (Salmo 23:1). Kung gayon, ang Kristiyanong panalangin ay tuwirang pakikipag-usap sa Diyos, ang ating Manlilikha at Panginoon habang kalakip ang isang marubdob na pakikipag-ugnay sa kapwa. 2. Sa Bagong Tipan 1482. Sa Bagong Tipan, una munang makikita ang pagkilos ng Espiritu sa mismong panalangin ni Jesus at pagkatapos, sa panalangin ng kanyang mga disipulo. Si Jesus, “puspos ng Espiritu Santo” (Lu 4:1), ay nananalangin bago gumawa ng bawat mahalagang pasiya sa kanyang pampublikong buhay: halimbawa, sa kanyang Binyag (Tingnan Lu 3:21), sa kanyang apatnapung araw sa ilang, sa kanyang paghirang ng mga apostol (Tingnan Lu 6:12), sa kanyang Pagbabagong-Anyo (Lu 9:29), sa kanyang Pagpapakasakit (Tingnan Lu 22:42) at sa Krus (Tingnan Lu 23:34, 46). Sa Huling Hapunan sa kanyang dakilang “Mala-paring Panalangin” (Jn 17), nagdasal si Kristo na maging ganap ang kanyang gawaing pagliligtas nang maibahagi ang mga bunga sa mga apostol at lahat “yaong mga magsisisampalataya sa kanya nang dahil sa kanilang pananalita” (Tingnan Jn 17:20). Sa huli, inusal ni Jesus sa kanyang huling panalangin sa Krus na ipinagkakaloob ng kanyang Espiritu sa atin gaya nang kanyang ipinangako (Tingnan Mt 27:50: Jn 19:30: CCC, 2599-2606). 1483. Kasama ng kanyang mga disipulo, nagsilbi si Kristo bilang ganap na huwaran at guro ng panalangin ((CC, 2607-15). Sa kanyang Sermon sa Bundok, tinuruan ni Jesus ang kanyang mga tagasunod na “idalangin ninyo ang mga umuusig sa inyo:” “huwag kayong tumulad sa mga mapagpaimbabaw. Mahilig silang manalangin nang patayo sa mga sinagoga at sa mga panulukang-daan... Ngunit kapag mananalangin ka, pumasok ka sa iyong silid at isara mo ang pinto. Saka ka manalangin sa iyong Amang hindi mo nakikita... Sa pananalangin ninyo'y huwag kayong gagamit ng napakaraming salita, gaya ng ginagawa ng mga Hentil... ganito kayo manalangin: “Ama naming nasa langit...” (Mt 6:5-13). Subalit ang pagsugo ni Jesus sa Espiritu Santo upang maging panloob na lakas na nagbibigay-buhay at bukal ng kanilang buong

PANALANGIN AT PAGSAMBANG

KATOLIKO

439

buhay Kristiyano ang siyang pinakamahalagang handog niya sa lahat ng kanyang mga tagasunod. Pinag-aalab at binibigyan ng kapangyarihang mula sa kalooban ng Espiritu ang lahat ng ating pananampalataya, pag-asa at pag-ibig bilang mga disipulo ni Jesus, at lalo na ang bawat tapat na panalangin na nagmumula sa ating mga puso (Tingnan CCC, 2652, 2670-72). 1484. Ang pagbibigay-kapangyarihan ng Espiritu ay madalas na hindi ganap na natatalos ng “karaniwang pag-iisip.” Kalimitang iniisip natin ang panalangin bilang indibidwal na gawain o bilang tungkuling nakapataw sa atin--isang bagay na “dapat” nating gawin sa takdang oras at tiyak na lugar. Iniisip nga ng iba na sa pagdarasal, gumagawa sila ng “mabuti” para sa Diyos, kung kaya tunay na sinusubukan nilang “makipagtawaran sa Diyos"--nangangako ng dagdag na panalangin para makamit ang mga natatanging kahilingan. Nakakalimutan nila ang dakilang turo ni Jesus na “ang nananatili sa akin, at ako sa kanya, ang siyang namumunga nang sagana, sapagkat wala kayong magagawa kung kayo'y hiwalay sa akin” (Jn 15:5). 1485. Pinagkakaisa tayo ng Espiritu kay Kristo. Nilalagom ni San Pablo ang lahat ng ito sa pamamagitan ng pagpapaalala sa atin na “Ang Espiritu ang nagbibigay-buhay sa atin kaya ito rin ang dapat maghari sa ating mga buhay” (Ga 5:25). Tinutukoy nito ang dalawang bagay: una, na tanging ang biyaya lamang ng Espiritu Santo ang makapag-uugnay sa atin sa kalooban ni Kristo, ang ating Tagapagligtas, at ginagawa tayong maging kanyang mga tunay na alagad. Ikalawa, kailangan nating tumanggap at makipagtulungan sa biyayang ito sa pamamagitan ng PANANAMPALATAYA. Hindi kusang kumikilos ang biyaya: kaya hinihikayat tayo ni Pablo: “halina at sundan ang pamumuno ng Espiritu.” Sa konkretong paraan, nagaganap lamang ito sa pamamagitan ng masiglang BUHAY PANALANGIN - ang matapat, matiyagang pagsisikap ng ating sarili na makapag-ugnay sa Panginoon, makipag-usap sa Kanya, “maglakad sa Kanyang mga daan, gaya ng pagpapaalab ng Kanyang Espiritu Santo na nananahan sa atin.” K. Kristiyanong Panalangin

1486. Ang Puso ng Kristiyanong Panalangin. Si Jesus ay higit pa sa isang pan-

labas na huwarang dapat sundan at tularan tulad ng mga tanyag o kilala na ating hinahangaan. Sa halip, ang Diyos ay “pinagkalooban... tayo ng lahat ng pagpapalang espirituwal dahil sa ating pakikipag-isa kay Kristo. Tinubos tayo ni Kristo sa pamamagitan ng kanyang kamatayan at sa gayo'y pinatawad na ang ating mga kasalanan” (Ef 1:3,7). Itinalaga na tayo ng Diyos na “maging tulad ng kanyang Anak” (Ro 8:29). Kung gayon, sinasabi sa ating “ang Panginoong Jesu-Kristo ang paghariin ninyo sa inyong buhay” (Ro 13:14), “magpakababa kayo tulad ni Kristo Jesus” (Fil 2:5), upang tayo ay mabago “sa ating anyo... hanggang sa maging mistulang lara-

wan niya” (2 Cor 3:18). Mithiin natin ang maka-pagsabi kasama ni San Pablo: “Namatay na akong kasama ni Kristo sa krus. At kung ako ma'y buhay hindi na ako

ang nabubuhay kundi si Kristo ang nabubuhay sa akin. At habang ako'y nasa daigdig, namumuhay ako sa pananalig sa Anak ng Diyos na umibig sa akin at nag-alay ng

440

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

kanyang buhay para sa akin” (Ga 2:19-20). Kaya, pinapayuhan ang mga taga-Colosas na “mamuhay kayo sa paraang karapat-dapat sa kanya (Kristo Jesus). Manatili kayo sa kanya at isalig sa kanya ang inyong buhay. Magpakatibay kayo sa pananampalata. yang itinuro sa inyo, at laging magpasalamat sa Diyos” (Co 2:7). Ang ganitong pagsisikap na “mag-asal Kristo” ay kinabibilangan ng mga Kristi. yano sa dalawang pangunahing antas ng Kristiyanong panalangin. D. Mga Antas ng Kristiyanong Panalangin

1487. Sa proseso ng kanilang paglaki, tinuturuan ang mga Katoliko na manalangin sa dalawang pangunahing antas, alalaong baga'y, sa pansarili o personal na panalangin (ang rosaryo, mga nobena, debosyon sa mga santo, pagninilay, at iba pa) at ang pampubliko o pansambayanang liturhikal na panalangin. Mas madalas kaysa hindi, nakakaranas ang maraming Pilipinong Katoliko ng ilang pagkabahala sa pagitan ng dalawang antas na ito---at minsa'y magkatunggali. Halimbawa, hindi hinihikayat ngayon ang pagdarasal ng rosaryo samantalang may Misa, na salungat sa dating laganap na kaugalian sa maraming debotong nagsisimba. Sa katotohanan, nagtutulungan ang mga antas ng panalangin na personal at pansambayanan, pareho itong kailangan para sa tunay na Kristiyanong buhay-panalangin. Humaharap tayo sa Diyos bilang isang taong katangi-tangi na nilikhang kalarawan Niya, iniligtas at inampon bilang anak sa Panginoon at bilang kaanib ng Katawan ni Kristo, ang Simbahan. Mayroong laging pansambayanang kalalagayan sa ating personal at panloob na paglalakbay sa panalangin, at isang kalaliman ng personal na kapanatagan sa lahat ng tunay na pansambayanang liturhiya. Maipakikita ang kahalagahan ng pagtutulungang ito ng personal at pansambayanang antas ng panalangin sa sariling panalangin ni Kristo at sa Panalangin ng Eukaristiya. 1. Sa Panalangin ni Kristo

1488. Ang Personal/Pansambayanang Panalangin ni Kristo. Katulad ng lahat ng ibang aspeto ng Pananampalatayang Kristiyano, hinuhubog at ginabagayan ni Kristo ang panalangin ng lahat ng Kristiyano. Nakabatay ang panalangin ni Kristo sa kanyang pagpapahayag ng Kaharian ng Diyos---ang Mabuting Balita na nagbigaykahulugan sa kanyang buhay, misyon at sa mismong kaugnayan sa Diyos na kanyang

“Abba,” Ama.

Sa isang dako, lahat ng mga dakilang sandali ng pinaka-personal na panalangin ni Jesus ay tuwirang nakaayos nang higit sa sarili tungo sa kanyang pampublikong buhay at misyon, ang pansambayanan. Nakita natin ito sa pagtukso sa kanya sa ilang, sa kanyang pananalangin sa bundok at sa kanyang pagdadalamhati sa Hardin. Hindi hiwalay kailanman sa kanyang misyon ang pinaka-personal na pakikibahagi ni Jesus sa kanyang Amang nasa langit " 1489, Sa kabilang dako, ipinahayag ng lahat ng mga pampublikong kilos ni Jesus ang kanyang di-pangkaraniwan at personal na kalayaan, pagkatiyak sa sarili at mala-

| |

|? JE

PANALANGIN AT PAGSAMBANG

KATOLIKO

441

lim na personal na ugnayan sa kanyang Ama. Ipinakita ito sa kanyang kauna-unahang pangaral sa Nazareth (Tingnan Lu 4:18-27), sa paglilinis ng Templo (Tingnan Jn 2:13-

17), at sa kanyang Huling Hapunan kasama ang mga apostol. Samakatuwid, ang pam-

na publikong buhay at misyon ni Kristo ang laging kalalagayan ng kanyang personal kanang ginawa at sinabi kanyang ng lahat ng nilalaman g samantalan panalangin, yang panloob na paglalakbay sa panalangin. Kaya, ipinakikita ng sariling panalangin ani Jesus ang mahalagang pagtutulungan ng personal (nilalaman) at pansambay panalangin. g Kristiyanon ng lahat ng huwaran siyang na n) (kalalagaya nan 2. Sa Mga Sakramento

at 1490. lpinakikita ng Panalangin ng Eukaristiya ang pagkakaisa ng personal panang maganap os Pagkatap n. panalangi ong Kristiyan ng antas pansambayanang ng Salita ng sambayanang pagtitipon ng mga tao, ipinatutungkol ang Liturhiya n at pagkalalima na personal sariling Diyos sa bawat mananampalataya sa kanyang ” para sa “mensahe 0 panayam isang hindi ay Salita ng Liturhiya kabukod-tangi. Ang g kaalaman ilang ang mga tao at ni hindi ito naglalayong basta na lamang ibahagi personal ang itaguyod at hamunin , panrelihiyon. Sa halip, layunin nitong palusugin personal na paglalakbay ng bawat isa sa nagkakatipong alagad, at nananawagan sa

na pagtugon ng bawat isa.

ay “Pag1491. Ang kauna-unahang tugon ng Kristiyanong mananampalataya ang pago ya), (Eukaristi natin aalay,” maging ito ma'y tungkol sa atin at sa ginagawa natin sakit ang o , gkasundo) (Pakikipa ran kapatawa ng sisisi natin upang mabigyan ingkod makapagl upang natin n kahandaa o hid), (Pagpapa gumaling upang a(Pagpapari), o para sa pag-iibigan ng mag-asawa (Kasal). Lahat ng ito'y nagpapah panaat buhay sa ob nakapalo na buhay ating ang Binyag, yag ng ating pangako sa langin ni Kristo. an 1492. Kaya itinatampok ng Panalanging Eukaristiko ang nagtitipong sambayan AMEN sa pinakamataas na antas ng kanilang personal na panalangin sa dakilang at dugo ni samantalang ipinapanalangin na “lahat tayo na nakikibahagi sa katawan pansamganitong Ang I). (EP, Santo” Espiritu ng a pagkakais sa Kristo, ay mabuklod abang” kaibayanang anyong ito na makikitang muli sa “Ama Namin” at sa “Pakikin lalim. lanma'y hindi nagwawakas na walang kasamang personal na nilalaman at Kristing” “pansarili talagang wala 1493. lpinahihiwatig ng paliwanag na ito na kung at -ugnayan nakikipag na lamang ” “personal pulos yanong panalangin kundi ang ituring angkop na higit naman, Gayundin anan. pansambay sa bukas gayon, ang kasama laging na ahan” “publikong” uri bilang “pansambayanan” o “pansimb salita, maikling Sa lataya. mananampa bawat ng kalaliman personal na paglalaan at mga kung gayon, ang ating mga Pilipinong personal/pansariling debosyon bilang kanilang bilang anan pampamay ng Kristiyano, ay dapat laging kinasasangkutan angkop na kalalagayan. Gayundin naman, ang lahat ng pampamayanang liturhiyang pansimbahan, kung ito'y magiging tunay na Kristiyano, ay dapat laging kinapapalo a. sumasamb mga ng lim pagpapala oban ng personal/pansariling pamumuhunan at

442

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

E. Mga di-Nagbabago sa mga Gabay sa Panalangin

1494. Sunud-sunod ang paglalathala ng mga bagong aklat tungkol sa panalangin: gabay sa panalangin, pambungad, pagpapaliwanag, paraan, paglulutas ng suliranin at iba pa. Ipinakikita nito na ang ating panalangin ay may kahalintulad na katangian ng ating pinaka-buhay. Palagi tayong umuunlad, nagbabago, at naiimpluwensiyahan sa iba't ibang paraan ng mga patuloy na nagbabagong kalagayan ng ating buhay. Masyadong personal ang panalangin kaya't hindi posibleng magkaroon ng mga “tiyak” na tugon na aakma sa lahat ng tao, sa lahat ng panahon, at sa lahat ng lugar pati na sa mga praktikal na hadlang, Paano ba ako higit na makapananalangin? Bakit nga ba hindi tinutugon ng Diyos ang aking mga panalangin? Bakit ba nakababagot o walang kasigla-sigla ang aking mga pananalangin? Katulad ng mga personal na ugnayan natin, isang proseso ng personal na pag-unlad at pagpapalalim ang ating panalangin-ugnayan sa Diyos, na kakaiba sa bawat isa at sa lahat ng tao. Tinatawag ng

Diyos ang bawat isa sa atin sa matalik na pagkakaibigan sa Kanyang Anak, sa

Kanyang Espiritu ng pag-ibig. 1495. Gayunpaman, tiyak na may hindi nagbabago sa Kristiyanong panalangin upang umunlad ang dalisay na buhay-panalangin. Ang kung ANO sa Kristiyanong panalangin ay inilalarawan bilang a) personal na pakikipag-isa sa Diyos Ama, b) sa pamamagitan ni Jesu-Kristo sa Espiritu, k) sa loob ng Kristiyanong sambayanan, ang Kanyang Katawan, ang Simbahan, d) nakasentro sa hapag ng Eukaristiya at e) naglalakbay sa pananampalataya, pag-asa, at mapagmahal na paglilingkod sa kapwa (Tingnan NCDP, 325). Nangangailangan ito ng batayan sa kung PAANO ang manalangin, alalaong baga'y, ang panalangin na: a) nakasalig sa Banal na Kasulatan at ng mga dakilang panalangin ng liturhiya at ng Tradisyong Kristiyano, b) aktibong kaugnay ang iba sa konkretong kalalagayang pantao: k) mulat sa paghahanap upang wariin at sundan ang mga pagkilos ng Espiritu, at

d) bukas sa personal na pag-unlad sa pamamagitan ng palagiang “pagpaparaya” na nagpapahintulot sa iba na “magbibihis sa iyo at dadalhin ka kung saan hindi mo ibig” (Jn 21:18, Tingnan NCDP, 322). Il. Pagsamba

1496. Tuwing Linggo at mga Kapistahan, kinakanta o ipinahahayag natin sa Gloria (Papuri) ng Misa: Panginoong Diyos. Hari ng langit, Diyos Amang makapangyarihan sa lahat: Sinasamba ka namin, pinasasalamatan ka namin, pinupuri ka namin dahil sa dakila mong angking kapurihan. Sa ganito natin naipapahayag ang mapagmahal na pagsamba ng Kristiyano sa iisang buhay na Diyos. Likas sa ating mga Pilipino ang pantaong diwa ng pagsamba na mahalaga (may loob sa Diyos). Dumadaloy ito mula sa ating likas na pagtanaw ng

PANALANGIN AT PAGSAMBANG

443

KATOLIKO

ang utang na loob sa biyaya ng buhay. Bukal sa Loob nating sinasamba nang taimtim Tagapagating at Anak Kanyang ang , Diyos na ating Ama-Manlilikha, si Jesu-Kristo kanyang ligtas, at ang Espiritu Santo na nagpapabanal sa atin sa pamamagitan ng presensiyang nasa atin. 1497. Karapat-dapat na isama sa tunay na pagsamba pareho ang panloob na asal panng pagpipitagan at pagsamba sa harap ng Kabanal-banalang Kamahalan at ang mga Salmo, mga gawa, mga salita, mga ng labas na pagpapahayag ng mga sagisag rituwal. ong pampublik sa ginaganap sayaw, na kadalasan Sa Matandang Tipan, tinawag ni Yahweh ang mga Israelita sa pagsambang katanggap-tanggap, upang-una sa kanyang utos ng pakikipagtipan: Ako ang Panginoon, ang Diyos na humango sa inyo sa pagkaalipin sa Egipto.

ninyo Huwag kayong magkakaroon ng ibang diyos maliban sa akin... Huwag silang paglilingkuran ni yuyukuran. (Deut 5:6-7,9) Subalit kinakailangang magbigay si Yahweh ng ikalawang aralin sa pagsamba sa pamamagitan ng kanyang mga propeta na bumatikos sa walang katuturang ritwalisng mo. Binigyang-diin niya na ang tunay na pagsamba ay binubuo hindi lamang puso. sa a nagmumul gawang mga mga salitang namumutawi sa bibig kundi sa ang Ang paggawa ng mabuti at pagbibigay-katarungan sa mga dukha, balo at ampon tunay na kahulugan ng pagsamba (Tingnan Isa 1:11-17, 58:1-10, Amos 5:21-24), 1498. Sa Bagong Tipan, lubusang binago ni Kristo sa pagsamba sa pagtalima sa kanyang Ama sa pagpapasinaya ng Bagong Pakikipagtipan: Ang mga hain at handog na mga hayop ay di mo ibig, Kaya't inihanda mo ang aking katawan upang maging hain. Hindi mo kinalugdan ang mga handog na susunugin at ang mga handog dahil sa kasalanan. Kaya't aking sinabi, “Narito ako, O Diyos, upang tupdin ang iyong kalooban.” (Heb 10:5-7)

3

|

Ginawang dalisay ni Jesus ang pagsamba sa tuwirang pag-ugnay nito sa arawaraw na moral na pamumuhay. Ipinahayag niyang “dumarating na ang panahon... katona ang mga tunay na sumasamba sa Ama ay sasamba sa kanya sa espiritu at sa ng tohanan.” (Jn 4:23). Katulad ng mga propeta, binatikos ni Jesus ang ritwalismo pamamagisa na Santo Espiritu kanyang ang walang saysay at nangako na isusugo sa tan nito, ay lilikha siya ng panibagong mala-paring sambayanan, na nakikibahagi kanyang pagkapari (Tingnan LG, 10). 1499. Ipinaliwanag ng PCP II kung paano maipapakita ang pagsamba sa iba't ibang

antas. Una, ang personal na panalangin at debosyon ng indibidwal na Kristiyano,

mga nabubuo ito sa pagiging pampangkat na panalangin katulad ng pagrorosaryo sa na opisyal mayroong huli, At pa. iba at o karismatik mga ng kapitbahayan, pagtitipon pagsamba ang Simbahan sa banal na liturhiya na siyang bukal at tugatog ng kabuuan ng ating buhay-panalangin, Sa liturhiya, ang pagsambang Kristiyano ay nagaganap sa natatanging pansambayanan at panseremonyal/rituwal na katangian nito.

444

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---SI KRISTO, ANG ATING BUHAY

1500. Ang Rituwal, sa pinakamalawak na kahulugan nito, ay kinabibilangan ng mga seremonyang makasanlibutan at panrelihiyon. Maituturing ito bilang gawaing panlipunan at nakaprogramang sagisag na may kapangyarihang nakalilikha, nakapaguugnay, nakapupuna at nakapagpapabago ng mahalagang kahulugan ng buhay-pam. pamayanan. Ito ang paraang mayroon tayo upang makalikha ng mahalagang paguugnayan sa iba at ang balangkas ng panlipunang ugnayan, na nagpapakilala sa atin kung sino tayo. Sa ating mga ugnayang panlipunan, pampulitika, at pang-ekonomiya, ipinagdiriwang natin, halimbawa, ang mga seremonya ng pagtatapos sa paaralan, inagurasyon ng ating mga pinunong pulitiko, ang mga araw ng Manggagawa at Kalayaan, at iba pa. Higit rin nating kilala ang mga panrelihiyong rituwal sa mga daki-

lang kapistahan ng Pasko at Mahal na Araw, ang di-mabilang na pista, at iba pa. Gayunman, kasabay ng mga tunay na panrelihiyong ritwal ang napakaraming kinagawiang pamahiin. Nag-aanyong salamangka ang ilan,upang masubukang makontrol sa iba't ibang paraan ang kapangyarihang pandiyos: ang iba ay mga pagbabawal na naglalayong isanggalang ang mga nakikilahok sa ritwal sa pamamagitan ng paglalayo sa kanila mula sa “nakatatakot, mapanganib na Banal.” 1501. Subalit ang mga tunay na panrelihiyong rituwal ay nakatutulong sa pagpapalalim ng personal na kaugnayan sa Diyos sa pamamagitan ng mga pagkilos na may apat na palagiang katangian: masagisag, nagpapabanal, paulit-ulit at kinasasangkutan ng paggunita. Masimbolo ang mga rituwal na gumagamit ng mga likas na tanda upang palitawin ang banal, kinabibilangan ito ng natatanging pagpapabanal na nagpapaubaya sa mga kalahok upang makibahagi sa banal na kapangyarihan/pag-ibig. Nakadisenyo ito, na ginagamit ang mga tradisyonal na panalangin at mga pagkilos na nag-uugnay sa mga nagdiriwang sa kanilang nakaraan at sa orihinal na pangyayaring panrelihiyon na ipinagdiriwang sa rituwal (alaala). Matatagpuan ang mga ganitong katangian sa maraming pantribung tradisyonal na ritwal. Subalit sa liturhiya ng Simbahan, nakakatagpo ang Pilipinong Katoliko ng tunay na panrelihiyong rituwal na pinadalisay mula sa mga pamahiin. Il. Liturhiya A. Katangiang-likas ng Liturhiya

1502. Salamat sa pagbabagong liturhikal, nabibigyan natin ngayon ng pagpapahalaga ang orihinal na kahulugan ng katagang “ang gawain at pampublikong pananagutan ng tao” (Tingnan CCC, 1069-70). Dati'y madalas iniisip ang “liturhiya” bilang tagubilin sa rituwal o ang ginagawa ng mga pari sa altar sa seremonya ng pagsamba. Subalit ngayon, nauunawaan natin na sa sinaunang Simbahan, ang liturhiya ay ang lahat ng isinasagawa ng lahat ng mga Kristiyano sa pakikibahagi sa “gawain ng Diyos”, ang banal “na panukalang pag-isahin kay Kristo ang lahat ng nasa langit at nasa lupa” (Tingnan Jn 17:4, Ef 1:10). Kasali dito hindi lamang ang banal na pagsamba kundi pati ang pagpapahayag ng Mabuting Balita (Tingnan Ro 15:16) at paglilingkod sa kapwa (Tingnan 2 Cor 9:12).

PANALANGIN AT PAGSAMBANG

KATOLIKO

445

na pampubliBagaman higit na kinikilala ngayon ang “liturhiya” bilang “opisyal pinagtitidahil nito lan pinagmu mga ang a mahalag n,” Simbaha kong pagsamba ng ng buong ahok pakikil bay nito ang pagpapahalaga ng PCP IT sa lubos at aktibong sa liturhiya ng ugnayan na panloob uhang Bayan ng Diyos--lahat--at ang makabul . 1140-41) CCC, 26: SC, (Tingnan pagkilos ang mga panlipun ay ng maka1503. Inilarawan ng Vaticano II ang liturhiya bilang: “isang pagsasan ng pagmakatao ating ang “nakikita saan kung na paring tungkulin ni Jesu-Kristo” at nagpandama mga ating sa hayag tandang mga ng itan pamamag sa papakabanal “matugayo'y sa nang ito” tandang mga kakabisa sa paraang naaayon sa bawat isa sa alasto, Jesu-Kri ni Katawan g Mistikon ng a pagsamb ikong tupad ang buong pampubl 7). SC, (Tingnan kaanib” mga kanyang ng at Ulo ng baga'y, laong pagkilos ng Kinikilala ng Konsilyo na “hindi nasasaid sa liturhiya ang buong ya sa pag-anya yo, Ebanghel ng hayag pagpapa ang git binabang Simbahan”--tahasang Kristo ni utos mga sa lahat tungo sa pananampalataya, pagbabagong-loob, pagsunod ng ay pinagtib man, pa Ganoon 1072). CCC, at ang mga pagkakawanggawa (Tingnan Simbahan ng pagkilos ang nakatuon saan kung rurok ang liturhiya Konsilyo na “ang (Tingnan SE, at ang bukal kung saan umaagos ang lahat ng kanyang kapangyarihan”

9-10: CCC, 1074).

pareho Labis na pinahahalagahan ng Simbahan ang iba't ibang uri ng liturhiya, 6). OE 37: SC, ng mga Simbahan sa kanluran at sa silangan (Tingnan ala 1504. Ang sentro ng liturhiya ng Simbahan ay ang Eukaristiya na nagpapaal Pagkanyang sto--ang Jesu-Kri ng Panginoo ating ng wa Pampasku g ng Misteryon ng Pagsugo ang at Langit, sa papakasakit, Kamatayan, Muling Pagkabuhay, Pag-akyat lahat sa iniaalok ito, g Misteryon ng tan pamamagi Sa 5). SC, Espiritu Santo (Tingnan sa kaligtaang kapangyarihan ng mapangligtas na pag-ibig ng Diyos. Dahil kasama lalim na pinakama at lawak pinakama ang san ang lahat ng nilikha sa kabuuan nito, hindi ang pagdiriw ang at ta, pagpapaki ayag, pagpapah ang ay kahulugan ng liturhiya ang sariling misrin Kasama wa. Pampasku g Misteryon kanyang ng at Kristo ni lamang ng kaligtasan at ng teryo at misyon ng Simbahan bilang pangkalahatang sakramento sa Manlilikha at itinuon at pinabanal na temporal, kaayusang buong daigdig at ang sa Huling Hantungan nito. ng liturhiya 1505. Subalit para sa karaniwang Pilipinong Katoliko ang kahulugan tulad ng liturhiya ng panahon mga ng daloy taunang sa ngkot ay ang pakikisa ang ng pagdiriw ang at ay Adbiyento, Kuwaresma, Mahal na Araw, Pasko ng Pagkabuh Abo, ng s Miyerkule Nino, Sto. , Pagsilang ng Pasko mga dakilang kapistahan tulad ng Kalinisang es, Pentekost ay, Pagkabuh ng Pasko Santo, Biyernes Linggo ng Palaspas,

ang linisang Paglilihi sa Birheng Maria (Inmaculada Concepcion), at iba pa. Malaki

pagdiriwang sa naitulong ng kinagisnang pagpapakabanal sa paghahatid ng taunang kailangang Ang a. palatay mananam ng karaniwa mga ng kaluluwa at liturhiya sa puso ng pagKatoliko ng kaalaman mapaunlad ay ang pagkaunawa sa mga pangunahing ito natin bakit at natin ginagawa ang ba ano samba sa liturhiya. Sa madaling salita,

446

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

ginagawa? Sasagutin natin ito sa bahaging ukol sa liturhiya at sa susunod na bahagi tungkol sa mga sakramento. B. Mga Kinakailangang Katangian ng Liturhiya 1. Santatluhan at Pampaskuwa 1506. Nakatuon ang panalanging pang-liturhiya ng Simbahan sa Ama sa pamamagitan ng Kanyang Anak na si Jesu-Kristo sa Espiritu Santo. Ang tanging anyo nitong Santatluhan ay nagkahuhubog ng katangiang Pampaskuwa dahil ipinagdiriwang ng liturhiya ang Mabuting Balita ng ating aktuwal-na kaligtasang ginanap ng Banal na Santatlo sa pamamagitan ng Misteryong Pampaskuwa ni Jesu-Kristo. Kung gayon, malayo sa pagiging di-mawatasang diyos ng mga dalubhasa sa teolohiya, ang Santatlo ay ang Diyos na konkretong nabubuhay at nagliligtas na dumarating sa atin kay Kristong Muling Nabuhay at sa Espiritu, sa loob ng Kristiyanong sambayanan, ang Simbahan (Tingnan CCC, 1084-85), 2. Pansimbahan

1507. Ang liturhiya ay ang panalangin ng Simbahang nagtitipon, isang pansimbahang pagkilos, na ipinagdiriwang ng BUONG Kristo, Ulo at mga kaanib (Tingnan SC, 26-27, LG, 10, CCC, 1140). Malaong baga'y, pagkilos ito ni Jesu-Kristo ang Pari, at kasabay na pagkilos ng sambayanan, isang maayos na pagtitipon at pakikipag-isa ng mga binyagan. Bukod pa rito, isinasaayos ang panliturhiyang pagtitipon ayon sa iba't ibang gampanin: pari, diakono, mga tagabasa, mga nakatalaga sa musika at ng pakikibanabang, at iba pa. Samantalang nakikibahagi tayong lahat sa iisang Espiritu Santo ng pag-ibig, iba't ibang mga kaloob na espirituwal o mga karisma ang ibinibigay sa mga kaanib ng sambayanan para sa kapakanan ng lahat. Kaya't nagaganap ang kapangyarihan para sa kaligtasan sa pamamagitan ng iba't ibang pakikipag-ugnayan sa loob ng Simbahan. 1508. Itong katangiang pansimbahan ay lubhang mahalaga para sa mga Pilipinong Katoliko dahil hinihikayat silang lampasan ang matalik na ugnayang pampamilya tungo sa kaisahang pansambayanan batay sa pananampalataya kay Kristo. Ang kaisahang pansimbahan ay ang sambayanang umusad nang lampas sa pangkat ng matalik na ugnayan tungo sa pagkakaisa at pagtutulungang nakasalig sa pagiging Kristiyanong alagad at hindi lamang sa mga ugnayang panlipunan. Sa tunay nitong liturhiya, laging itinatakwil ng Simbahan ang tukso na limitahan ang pag-unawa sa buhay na Salita ng Diyos, batay sa naunang makasaysayang panahon, gaya ng mga ginagawa ng mga pundamentalista, o kaya'y ibaba ang buhayKristiyano sa antas ng pansariling pagpapakabanal o matalik na ugnayan ng mga pangkat, gaya ng sektaryanismo: o gawing isang pikit-mata ang pananampalataya, nang walang anumang pag-uunawa, tulad ng iminumungkahi ng Pideismo.

PANALANGIN AT PAGSAMBANG

KATOLIKO

447

3. Sakramental

1509. Kung tutuusin, ipinagdiriwang ng liturhiya ang panalangin ng Simbahan ayon sa pamarisan ng makahulugang rituwal ng mga galaw, kilos, at pormula ng salitang nakalilikha ng balangkas na kung saan maaaring maganap ang sama-samang pagsamba ng Simbahan. Sa pakikilahok sa mga sakramental at masimbolong gawain ng liturhiya, parehong naipapahayag ng mga kaanib ng Simbahan ang kanilang pananampalataya kay Kristo at ang kanilang paghahangad na palalimin ito, at ang tunay na pakikibahagi sa katotohanang ipinahahayag, alalaong baga'y, ang kaligtasan sa pamamagitan ng pagpapatawad at pakikipag-isa sa Kristong Muling Nabuhay at niluwalhati sa Espiritu. Ang ilan sa mga madalas gamiting simbolo sa liturhiya ay ang pagtitipon mismo ng mga binyagan: ang mga lakas na tanda mula sa sangnilikha tulad ng liwanag, dilim, tubig, langis, at apoy, gayundin ang mga tanda na gawa ng tao tulad ng tinapay at alak, at natatanging mga simbolong Kristiyanong pangkaligtasan tulad ng pagbabasa at pagbibigay-kahulugan sa Banal na Kasulatan bilang buhay na Salita ng Diyos, ang pagkukrus, ang Kandilang Pampaskuwa, ang pagpapatong ng mga kamay, at iba pa. Subalit laging kasangkot ang mga tao sa paggamit ng mga ganitong simbolo sa liturhiya dahil ipinahahayag nila ang personal na misteryo ng pag-ibig ng Diyos na nahayag sa Misteryong Pampaskuwa ni Kristo (Tingnan CCC, 1147-52). 4, Nakatuon sa Tamang Panuntunan (etikal)

1510. Tahasang nakaugnay ang liturhiya sa moral na pamumuhay dahil binibigyang-kapangyarihan nito ang bayan ng Diyos tungo sa ganap na pagiging Kristiyanong alagad. Sa katunayan, palaging magkasama ang panliturhiyang pagsamba at moral na pamumuhay ng Kristiyano na parehong personal at panlipunan. Isang layunin ng mga panliturhiyang pagdiriwang ay upang tayong nananampalataya'y magbalik sa ating mga karaniwang ginagawa na may bagong lakas sa pananampalataya, pinatatag sa pag-asa, at pinag-alab ng kapangyarihan ng pag-ibig. Sa halip na ilayo tayo mula sa ating mga karaniwang gawain, katungkulan, libangan, at ugnayan, nilalayon ng liturhiya na pagtibayin ang ating misyon bilang mga

Kristiyano na maging ilaw ng daigdig at lebadura ng masa (Tingnan SC, 9). Dahil “sa

pamamagitan ng liturhiya, naisasagawa ang gawain ng kaligtasan (at) nakakayanang ipahayag ng mananampalataya sa kanilang buhay at ipakita sa iba ang misteryo ni Kristo at ang tunay na katangiang-likas ng totoong Simbahan” (SC, 2). Ang isang batayan sa pagsusuri ng tunay na panliturhiyang pagsamba kung gayon, ay ang kaugnayan nito sa “paglilingkod sa ating kapwa.” 5. Nakatuon sa Mga Bagay na darating (eskatolohikal)

1511: Ipinakikita ng ipinaliwanag pa lamang na aspetong etikal ng liturhiya ang katangian rin nitong nakatuon sa mga bagay na darating o “eskatolohikal.” Ang presensiya ng mapagligtas na Misteryong Pampaskuwa ni Kristo (aspeto ng pagkaka-

448

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKOSI KRISTO, ANG ATING BUHAY

tawang-tao) na siyang nagpasinaya sa paghahari ng Diyos, ang Kaharian, ay pinapangyayari ng liturhiya. Subalit, hindi pa rin lubusang naging ganap ang Kaharian ng Diyos bagama't nagsisimula na, tulad ng malinaw na ipinakikita ng sinaunang panalanging panliturhiya, “Marana tha, Halina, Panginoong Jesus!” Sa gayo'y kagyat na ginugunita ng liturhiya ang nakalipas na misteryo ng kaligtasan ni Kristo, ipinakikita ang mga kasalukuyang bunga ng grasyang mula kay Kristo at itinuturo sa hinaharap ang kaluwalhatian na parating pa lamang. 1512. Subalit nagaganap na ngayon at sa bawat sandali ng ating pang-arawaraw na buhay ang pagtanaw na ito sa hinaharap. Hindi ito ilusyon sa hinaharap na sinasabi ng mga tagasunod ni Marx. Ibinibintang nila na ang tugon ng Kristiyano sa kawalan ng katarungan sa lipunan at sa pang-aapi ay “magdusa ngayon upang makamtan ang walang-hanggang kaligayahan sa langit”--sa isang salita, isang pampalubag loob na “suntok sa hangin.” Sa halip, aktibo ngayon ang pagtanaw na ito sa paghaharap, katulad ng adhikain na nagpatindi ng sariling ministeryo at misyon ni Kristo, na siyang pinaka-misyon na ibinabahagi ni Kristo sa ating mga alagad niya ngayon. Sa halip na maging paraan ng pagtakas sa mundo, tinatawag tayo ng liturhiya na makibahagi sa sariling misyon ni Kristo na iligtas ang mundo. Nakikita nating muli ang likas na kaugnayan sa pagitan ng tunay na pagsamba at ang Kristiyanong moral na pagpapatotoo na inilalarawan ng PCP II bilang pagtutuon para sa katarungan at ang piling pagtatangi sa mga dukha. 1513. Mabisang napagsasama ang eskatolohikal na hinaharap at “kasalukuyang” dimensyon sa pagdiriwang ng mga kapistahan at mga panahon ng Liturhikal na Taon (Tingnan CCC, 1163-73). Inilarawan ng Vaticano II kung paano “sa loob ng taon, inilahahad ng Simbahan ang kabuuang misteryo ni Kristo mula sa Pagkakatawang-Tao at Pagsilang hanggang sa Pag-akyat sa Langit, sa Pentekostes, at ang pag-aantabay sa maluwalhating pag-asa sa pagdating ng Panginoon” (SC, 102). May limang yugto ang pag-inog na ito: 1) ang Araw ng Panginoon, 2) mga Mahal na Araw na inihahanda ng Kuwaresma, 3) Adbiyento na naghahanda para sa Pasko ng Pagsilang, 4) ang tatlumpu't tatlong Linggo sa Karaniwang Panahon, at 5) mga natatanging Kapistahan lalo na nina Kristo at Maria (Tingnan NCDP, 336-41). Tiyak na mahalagang hakbang ang magkaroon ng.isang praktikal at malinaw na pag-unawa sa mga panahong panliturhiya upang matamo ang masigasig at aktibong pakikilahok ng mga mananampalataya sa pagsamba ng Simbahan na siyang panawagan ng Ikalawang Konsilyong Plenaryo (Tingnan PCP II, 176-82). K. Kahihinatnan: Pakikilahok

1514. Kung gayon, ang liturhiya ay: a) ang opisyal at pampublikong pagsamba sa Banal na Santatlo, b) ng buong Simbahan sa pamamagitan ng pagdiriwang ng Misteryong Pampaskuwa ni Kristo, k) sa isang sakramental, masimbolong pagkilos,

PANALANGIN AT PAGSAMBANG

KATOLIKO

449

d) na may likas na kaugnayang moral/etikal, at e) nakapaloob sa eskatolohikal na pagtanaw tungo sa lubusang kaganapan sa hinaharap. Hindi kataka-taka, kung gayon, na: Taimtim na hinahangad ng Inang Simbahan na ang lahat ng mananampalataya ay maakit sa ganap, mulat at aktibong pakikilahok sa mga panliturhiyang pagdiriwang na hinihingi ng mismong katangiang-likas ng liturhiya, at kung saan ang mga sambayanang Kristiyano, “isang lahing hinirang, mga saserdote ng Hari, isang bansang nakatalaga sa Diyos” (1 Ped 2:9, 4-5) ay may karapatan at pananagutang dulot ng kanilang binyag (SC, 14). 1515. Para sa mga Pilipinong Katoliko ngayon, ang hangaring ito na magkaroon ng isang ganap, mulat at aktibong pakikilahok sa liturhiya ay maituturing na isang tunay na hamon. Bagaman may malaking pag-unlad na naisagawa na noong mga nakaraang taon, lalo na sa mga Munting Simbahang Pamayanan (Basic Ecclesial Communities), pinatutunayan ng mga datos na iniulat ng PCP IT kaugnay sa pagdalo sa misa tuwing Linggo na marami pang mga kailangang gawin. Mangyayari lamang ang aktibong pakikilahok sa liturhiya kapag naunawaan ng mga karaniwang Pilipinong Katoliko mismo kung paano magkakaugnay ang kanilang personal na buhay, lalo na ang kanilang mga buhay-panalangin at ang liturhiya ng Simbahan na kailanma'y hindi ito maaaring paghiwalayin. Kailangang makita at personal na maranasan ng mga karaniwang Pilipinong Katoliko ang kahalagahan para sa kanila ng panalangin, pagsamba, rituwal, liturhiya. Sa katunayan, ang ganitong pagmumulat ay isa sa mga

pinakabunga ng aktibong pakikilahok sa liturhiya. Sa gayon, ang hamon ay kung

paano higit na magiging mabisa sa paghihikayat ng mga tao ang ating katekesis at panrelihiyong edukasyon para sa ganitong pakikilahok. D. Mga Hadlang

1516. Kailangang malampasan ng ganitong aktibong pakikilahok ang mga matitinding hadlang. Una, nariyan ang pangkalahatang katamaran at kahinaan ng tao

na idinadaing ni San Pablo (Ro 7), na pinalalakas ng lumalaganap na materyalismong

makamundo sa ating panahon. Ikalawa, ang mga dumaraming personal na hadlang ng mga hinaing na kaugnayan sa paglaki ng mga bata at kabataan ("bakit ko ba kailangang... ?”) at ang mga karaniwang mababaw na dahilan sa pagdalo sa Misa--para makisama sa mga tao, maipakita ang mga bagong damit, at iba pa. Ikatlo, ang mga hadlang ng liturhiya mismo: ang napakaraming nakagawiang liturhiyang walang sigla at kulang na kulang sa sigla at puso. Subalit kahit na ang mga liturhiyang

mahusay na ipinagdiriwang ay kailangang humarap sa suliraning hindi “likas” sa

maraming modernong tao ang pagbibigay ng puri. Napakaraming tao ang hindi nakakaranas ng tunay na papuri sa kanilang personal na buhay o nagdurusa dahil sa mga mapagkunwari at mapagsamantalang pambobola na hindi na nila mapagkatiwalaan ang kanilang mga damdamin. Subalit ang pinakaugat ay ang kasalukuyang pagbibigay-diin sa “sariling pag-unlad,” “sariling kasiyahan” at iba pa. Napakaliit ng

450

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5I KRISTO, ANG ATING BUHAy

pag-asa na papurihan at “masiyahan” sa Diyos at sa iba kung tayo'y labis na naka. tuon lamang sa ating sarili. IV. Mga Sakramento 1517. Ang pangunahing tugon ng Simbahan sa mga nabanggit na hadlang, ay ang radikal na pagpapanibago ng liturhiya ng mga sakramento na itinaguyod ng Vaticang IL. Inilarawan ng PCP II ang mga sakramento bilang sentro ng buhay Katoliko. Tulad ng kung wala si Kristo, walang Pananampalatayang Kristiyano, gayundin kung walang mga sakramento, wala ring Simbahang Katolika. Dalawang bagong diin ang lumilitaw: una, tuwirang nakasalig ang pitong maritwal na sakramento kay Kristo, ang “pinaka-naunang sakramento,” at sa Simbahan bilang napakahalaga o “pangunahing sakramento.” Kung gayon, ipinaliliwanag ang pitong maritwal na sakramento bilang “mga kilos ni Kristo at ng Simbahan” ((JC, 840) na nagdudulot sa atin ng pakikiisa kay Kristo sa kapangyarihan ng Espiritu Santo, at ibinibilang tayo bilang kaanib ng Kanyang Katawan, ang Simbahan. Ang ikalawang pagpapahalaga ay ang paglalapit ng mga sakramento sa pang-araw-araw na buhay lalo na ang pagkilala sa mahalagang papel ng simbolo sa buhay ng tao. 1518. Nananatiling pareho ang mga batayan ng mga sakramento. Ang sakramental na pagdiriwang ay “pakikipagtagpo ng mga inampong anak ng Diyos sa kanilang Ama sa pamamagitan ni Kristo sa Espiritu, na ipinahahayag bilang isang pakikipagusap sa pamamagitan ng mga kilos at mga salita” (CCC, 1153). Ang mga Katolikong Sakramento ay mga sakramento: e ni Kristo ayon sa pinagmulan at presensiya o ng Simbahan sa dahilang sila'y umiiral sa pamamagitan at para sa Simbahan e ng Pananampalataya bilang batayan at patuloy na pagpapahiwatig e ng kaligtasan bilang mabisa at kinakailangang paraan at o ng buhay na walang-hanggan bilang pinakasukdulang layunin. Sila'y mga mabisang tanda ng grasyang nagmumula kay Kristo at inihahabilin sa kanyang Simbahan, Sa pamamagitan ng mga sakramento naitatanim o napalalalim sa kalooban natin ang banal na buhay ng grasya (Tingnan CCC, 1114-31). 1519. Anumang bago sa pagbabagong sakramental sa Simbahan, ay pinatutunayan kung paanong pinalalawak nito ang nakagisnang pananaw, habang iwinawasto at pinadadalisay ang mga maraming di-pagkakaunawa at di-wastong ideya at gawing nakasanayan na. Kaya't babalangkasin natin ang paglalahad na ito alinsunod sa nakaugaliang na tatlong-bahaging pakahulugan sa sakramento, na walang iba kundi, “isang nakikitang tanda, itinatag ni. Kristo, upang magbigay ng biyaya.” 1520. “Nakikitang tanda.” Para sa marami, ibang hakbang na nalalayo sa “tunay na katotohanan” ang ideya ng “tanda.” Na hiwalay sa daigdig ng pang-araw-araw na gawain, na tila ba “pag-arte” na angkop sa mga bata at mga taong relihiyoso. Kung paanong ang pagsasabing ang sakramento'y “tinatanggap” sa halip na “ipinagdiriii

PANALANGIN AT PAGSAMBANG

KATOLIKO

451

wang” ay maaaring mangahulugan na para sa maraming Pilipino, ang mga sakramento ay nananatili pa ring mga indibidwal na gawaing pangkabanalan na hiwalay sa araw-araw na “praktikal na moral na buhay,” at mula sa anumang tunay na gawaing pansimbahan. Hiwalay din ang mga ito sa mga dakilang tema ng pagpapalaya at kalayaan sa Biblia. 1521. Bilang paghahambing, kinikilala ng pagpapanibago ng mga sakramento ngayon ang pagkakaiba sa pagitan ng mga tandang nagpapahiwatig lamang, at ng mga tanda na mga simbolo. Ang ilang mga tanda ay nagtuturo lamang sa iba--gaya ng paglalagay ng tamang direksiyon at sa gayon ay may isa at iisang kahulugan. Subalit hitik na hitik sa kahulugan ang ibang tanda na ating “natutuklasan” sa halip na nililikha: tinatawag natin itong mga Simbolo. Tinaguriang mga masimbolong

gawain, ang mga sakramento ay mga ginanap na mga pangyayaring batay sa mga

salitang nagpapakilos--tulad ng sariling ministeryo ni Jesus ng mga salita at mga

gawa--mga

totoong pangyayaring nagpapatotoo sa presensiya ng katotohanang

espirituwal na nais nilang ipahayag.

'

Sa bawat aspeto ng ating buhay, likas sa makamundo at gayundin sa makalangit, ang ganap at lubos na kahalagahan ng simbolo ay totoo. Nakasalalay sa mga simbolo ang lahat ng mga pakikipag-ugnayan sa buhay ng tao---ang mga kaugnayan natin sa pamilya, mga pakikipag-kaibigan natin, at ang katotohanan mismo ng lahat ng mga pakikipag-ugnayan natin sa larangan ng lipunan, pulitika, at kultura. 1522. Kung gayon, malayo sa pagiging hiwalay sa pang-araw-araw na “tunay na buhay” o angkop lamang para sa mga bata at mga banal, may tiyak na batayang pantao (antropolohikal) ang mga sakramento bilang mga masimbolong gawaing nagliligtas. Bilang mga tao, tayo ay mga may katawang espiritu na nabubuhay at kumikilos kasama ng iba sa sambayanan sa loob at sa pamamagitan ng ating mga katawan. Nadarama natin ang mga katotohanang espirituwal katulad ng pag-ibig at kalayaan sa pamamagitan ng mga materyal na kalagayan ng ating buhay. Sa pagtingin sa ganitong pantaong pananaw, ipinahahayag ng mga sakramento sa pamamagitan ng paghipo (paglagay ng langis, pagpapatong ng kamay, paghuhugas, pagyakap), sa mga kilos (pagtayo, pagyuko, pag-upo, pagluhod) at sa mga salita (ipinahayag, pinakinggan, inusal at tinugon). Sa pamamagitan ng ganitong mga pantaong paraan ng komunikasyon naipahahayag ang banal na buhay at pag-ibig sa mga sakramento. 1523. Nakakatulong ang pagbibigay-diin sa “simbolo” sa pag-unawa sa mga sakramento upang maiwasan ang karaniwang tukso sa atin bunga ng labis na materyosong pananaw na nagsasabing matatagpuan lamang ang “banal” sa mga bagay at walang diwang elemento na hiwalay sa kanilang wastong gamit sa liturhiya na binubuo ng mga salita, kilos at gawa. Hindi ang hiwalay na bagay, pisikal na tubig pambinyag, o ang langis/krisma ang walang-siglang “nagpapabanal,” kundi ang kanilang gamit ng kabuuang simbolo ng paghuhugas/paliligo at pagpapahid ng langis, tuwing ipinagdiriwang sa pananampalataya ang rituwal na pangliturhiya.

452

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING BUHAY

1524. "Itinatag ni Kristo.” Ipinahahayag nito ang mahalagang kaugnayan ng mga sakramento kay Kristo. Subalit sa kasamaang palad sa nakalipas na mga siglo, naunawaan

lamang

ang

ugnayang

ito bilang

“sinimulang

lahat

ni Jesus.”

Naka.

limutan na kung gaano katiyak o bakit ginawa ito ni Kristo at kung paano naipagpatuloy ang mga sakramento sa Simbahan hanggang sa kasalukuyan. Pinunan ng pagpapanibago sa liturhiya ang mga ganitong kakulangan sa pamamagitan ng mga mahalagang kaisipan kay Jesus bilang “Pinaka-naunang Sakramento” at ang Simbahan bilang “Pangunahing Sakramento.” Sa madaling salita, sj Jesus sa kanyang pagiging tao ay ang Sakramento ng mapanligtas na pag-ibig ng Diyos para sa lahat, ang Simbahan ay ang sakramento ni Jesus, at ang pitong maritwal na sakramento ay mga Sakramento ng Simbahan, alalaong baga'y, malinaw na naipapakita at mabisang naisasakatuparan ng mga Sakramento ang misteryo at misyon ng Simbahan na maganap ang presensiya ni Kristo. 1525. Ang “Itinatag ni Kristo” ay hindi nangangahulugang detalyadong itinuro ni Jesus sa kanyang mga alagad na may pitong sakramento at kung paano nila pangangasiwaan ang mga ito. Sa halip, itinatag ni Jesus ang mga sakramento unanguna, sa pagiging sakramento ng kanyang Ama sa pamamagitan ng Kanyang buong buhay ng salita at gawa at pagkatapos, sa pagtatatag ng Simbahan bilang kanyang pangunahing sakramento. Nagagawang maging ganap ng Simbahan ang presensiya ni Kristo sa lahat ng tao sa bawat panahon unang-una, sa pagiging kanyang Katawan, at ikalawa, sa pagdiriwang ng mga pagkilos na nagpapatuloy ng sariling ministeryo ni Kristo. May tiyak na papel na ginagampanan ang Simbahan sa unti-unting pagsulong ng pitong maritwal na sakramento. Gayun pa man, ginaganap muli ng bawat

sakramentong ipinagdiriwang ng Simbahan ang ilang gawain ng sariling pampublikong ministeryo ni Jesus.

1526. “Mga Kilos ni Kristo” na Humahantong sa Kanyang Kaganapan. Sa pagiging “Pinaka-naunang Sakramento,” higit pa si Jesus sa pagiging pinagmulan ng mga sakramento. Siya mismo ang BUKAL, ang PANGUNAHING TAGAPAGPAGANAP at HANTUNGAN ng lahat ng gawaing pansakramento. Bilang “BUKAL,” kay Kristo mismo nakaugat ang lahat ng mga sakramento at siyang pinagmumulan ng pagiging mabisa ng mga ito. Bilang “UNANG TAGAPAGPAGANAP,” siya mismo, sa pamamagitan ng mga kilos at mga salita ng ministrong nagdiriwang ng iba't ibang sakramento, ang nagbibinyag, nagkukumpil, nagpapatawad, at nakikipagkasundo, humihilom, nag-aalay ng sarili sa sakripisyo, nagbubuklod sa tapat na pag-ibig, at nagpapabanal para sa paglilingkod. Bilang “HANTUNGAN" ng lahat ng mga sakramento, si Kristo ang kaganapan na pinatutunguhan ng ating buhay sa lupa. Hindi lamang niya tayo hinahamon sa pagtugon ng pag-ibig kundi binibigyang-kapangyarihang tayo upang mabisang magampanan ito sa pamamagitan ng Espiritu Santo, upang umunlad sa kanyang kabanalan, alalaong baga'y, makamit ang kaganapan ng kabanalan na walang iba kundi siya. Kung gayon, kapag wasto ang pagtanggap sa mga sakramento unti-unti tayong hinuhubog ng mga sakramento upang higit kaysa dati, ay maging “larawan at kawangis ni Kristo.”

PANALANGIN AT PAGSAMBANG

KATOLIKO

453

Kaya, sa madaling salita, kapag sinabi nating si Kristo ang “Pinaka-naunang Sakramento” ipinapakahulugan natin na ang mga sakramento ay: a) magmumula sa mapanligtas na ministeryo ni Kristo, b) ipinagpatuloy sa Simbahan, sa pamamagitan rin, at para sa Simbahan, at k) hinuhubog tayong kawangis ni Kristo sa kanyang Misteryong Pampaskuwa (Tingnan, CCC, 1114-18),

1527. “Magbigay ng Biyaya.” Palaging itinuturo ng Simbahan na nagbibigay ng biyaya ang mga sakramento “ex opere operato.” Nangangahulugan ito na hindi nakahahadlang sa pagkakaloob ng biyaya ang anumang kakulangan sa kabanalan ng gumaganap na ministro. Dahil si Kristo mismo ang kumikilos sa pamamagitan ng kanyang Espiritu kapag wastong ipinagdiriwang ang mga sakramento, alalaong baga'y, alinsunod sa mga tagubilin at kasama ang layunin ng pagsasagawa ng anumang ninanais ng Simbahan. Aktibo si Kristo sa lahat ng mga sakramento, lalo't higit sa Banal na Eukaristiya, kapag nagiging ganap ang presensiya ng kanyang Katawan at Dugo sa anyo ng tinapay at alak. Ito'ysa pamamagitan ng konsagrasyon ng pari at ng kapangyarihan ng Espiritu Santo. Iniaalay niya ang kanyang sarili at gumagawa ng pagtugon mula sa atin dahil hindi tayo maaaring manatiling walang-kinikilingan sa harap ng isang tanda ng pag-ibig ng Diyos. Sinimulan niya ang mapagligtas na pakikitungo sa tao sa pamamagitan ng kanyang Pagkakatawang-tao at ipinagpapatuloy niya ang gawain na kanyang sinimulan sa pamamagitan ng paglilingkod ng Simbahan. 1528. May mga natatanging biyaya ang lahat ng mga sakramento dahil ipinamamalas ng mga ito sa iba't ibang paraan kung paano dumarating si Kristo sa atin at kinakatagpo tayo sa lahat ng mga maseselan at mga karaniwang sandali ng ating buhay. Kahit na sa binyag ng isang bata, unang ibinibigay ang grasya at pag-ibig ng Diyos at tinatatakan ang Bata bilang pag-aari ng Diyos. Nananatili ang pag-ibig at grasyang ito sa bata hanggang hindi malubhang nagkakasala ang bata laban sa Diyos o sa kanyang kapwa. Subalit ang grasya at pag-ibig na ipinagkaloob sa Binyag ay hindi biyayang basta lamang tinatanggap. Gumagabay ang mga ito sa bata at tinatawagan siya upang malayang tumugon sa pag-ibig ng Diyos. 1529. Dalawa ang bunga ng mga sakramento: hinihikayat tayo sa higit na malapit na kaugnayan sa Simbahan at sa gayo'y sa ugnayan mismo kay Kristo, sa Espiritu at sa Ama. Paano ito nagagawang mabisa ng mga sakramento? Alam natin kapag tayo ay ganap, mulat at aktibong nagdiriwang ng mga sakramento, nagagamit ang lahat ng ating mga kakayahan--isip, puso, mga pandama, kalooban, imahinasyon at pagkilos. Naisasakatuparan ng mga sakramento ang natatanging KAPANGYARIHANG hubugin ang ating mga imahinasyon, paunlarin ang ating mga pandama at ituon ang ating mga pagkilos sa “pagtulad sa bata”--sa madaling salita, upang untiunting panibaguhin tayo ayon sa kung paano mag-isip si Kristo, kung paano kumi-

los si Kristo, kung paano manalangin at umibig, magpatawad at maglingkod si Kristo. Kaya, ipinapayo ni San Pablo: “ang Panginoong Jesu-Kristo ang paghariin ninyo sa inyong buhay” (Ro 13:14). Ang kapangyarihan ng ESPIRITU SANTO ang siyang lumilikha ng unti-unting pagbabagong ito ayon sa pamamaraan ni Kristo.

454

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

1530. Subalit magkakabisa lamang nang ganito ang mga sakramento kung ipi. nagdiriwang ang mga ito nang may PANANAMPALATAYA. Dahil kapag walang pana. nampalataya, walang mapagligtas at personal na kaugnayan ang naitatatag o napag. titibay (CCC, 1122-26). Binigyang-diin ng PCP II na ang mga sakramento ay nagsa. sapantaha ng pananampalataya at ang mismong pagdiriwang ng mga ito ay nagpapaantig ng higit na pananampalataya sa mga nakikiisa. Pinahahalagahan din ng Vaticano II ang pananampalataya samantalang ipinapaliwanag na ang layunin ng mga sakramento ay: e pabanalin ang lahat ng tao, e patatagin ang Katawan ni Kristo, at e sambahin ang Diyos Dahil mga tanda ang mga ito, nakapagtuturo din ang mga ito. Bukod dito, hindi lamang sila nagsasapantaha ng pananampalataya subalit sa mga salita at mga bagay, nakapagpapaunlad, nakapagpapalakas. at nakapagpapahayag ang mga ito. Ito ang dahilan kung bakit tinatagurian silang “mga sakramento ng pananampalataya.” Tunay nga silang nakapagbibigay ng biyaya subalit, maaaring idagdag, na ang mismong pagdiriwang nila ang pinakamabisang paraan sa paghahanda sa mga nananampalataya na tanggapin ang biyayang ito para sa kanilang kapakinabangan, ang marapat na sambahin ang Diyos at magsanay sa kawanggawa

(5C, 59).

1531. Ang malarawang kahulugan ng sakramento ayon sa pagpapanibagong panliturhiya ay “mapagligtas na gawang masagisag o nakikitang tanda na nagmumula sa ministeryo ni Kristo at ipinagpapapatuloy sa Simbahan, sa pamamagitan ng Simbahan, at para sa Simbahan na kapag ipinagdiriwang nang may pananampalataya, ay humihikayat sa ating maging kawangis ni Kristo sa Kanyang Misteryong Pampaskuwa sa pamamagitan ng kapangyarihan ng Espiritu Santo.” V. Mga Sakramental at Kinagawiang Pagpapakabanal A. Mga Sakramental

1532. Bukod sa pitong maritwal na sakramento, nagtatag ang Bayan ng Diyos, ang Simbahan, ng “mga sakramental” sa mga nakaraang siglo (Tingnan CCC, 166773). Ito ay mga bagay, kilos, kinagawian, lugar, at iba pa na tumutulong sa atin na mamulat sa tigib-biyayang presensiya ni Kristo sa paligid natin o sa pagpapalaya mula sa kapangyarihan ng Masama (eksorsismo). Tinutulungan tayo upang higit na maging mabunga ang pagtanggap natin ng mga sakramento at “maglaan ng iba't ibang mga banal na pagkakataon sa buhay” (SC, 60). Katulad ng mga sakramento, ang mga sakramental ay mga banal na tanda/simbolo na nagpapahiwatig ng ilang bungang espirituwal na naisasakatuparan sa pamamagitan ng pagkilos ng Simbahan. Subalit naiiba ang mga ito sa pitong sakramento sa dahilang hindi “itinatag ni Kristo” ang mga ito tulad ng naunang paglalarawan, kundi ng Simbahan, na gumagamit sa mga ito upang pabanalin ang pang-araw-araw na buhay. Hindi nito taha-

PANALANGIN AT PAGSAMBANG

KATOLIKO

455

sang binabago ang ating kaugnayan sa grasya kasama ni Kristo kundi inaantig tayo upang kumilos ayon sa kabutihan at kabanalan na nagpapatibay sa umaapaw na biyaya ng presensiya ng Diyos sa ating sariling kalooban at sa gitna nating lahat. 1533. Sa paghahanda natin tungo sa higit na mabungang pagdiriwang ng mga sakramento, ipinagpapatuloy ng mga sakramental ang mga gawain ng sakramento at sa gayon, maaaring tingnan bilang “pagpapalawak” o “pagpapatuloy” ng mga sakramento. Halimbawa, ang pagwiwisik ng banal na tubig sa simula ng Misa ay “pagpapatuloy” ng sakramento ng Binyag: ang Pagbebendisyon sa Banal na Sakramento ay “pagpapatuloy” sa sakramento ng Eukaristiya: ang pagbabasbas sa lugar na ating pinagtatrabahuhan ay “pagpapatuloy” ng sakramento ng Kumpil. Inilalarawan ng Vaticano II kung paano nagiging magkatuwang ang mga sakramento at mga sakramental.

Para sa mga kabilang sa mga mananampalataya na nasa tamang disposisyon, pinababanal ng liturhiya ng mga sakramento al mga sakramental ang halos bawat pangyayari sa kanilang buhay sa banal na grasyang nagmumula sa Misteryong Parnpaskuwa ng Pagpapakasakit, Kamatayan, at Muling Pagkabuhay ni Kristo. Nagmumula sa bukal na ito ang kapangyarihan ng lahat ng mga sakramento at mga sakramental (SC, 61). 1534. Napakatanyag ng mga sakramental sa mga Pilipino na sabik na nagsasagawa ng mga pagbabasbas (mga bahay, kotse, gusali), mga pagkilos (pagluhod, pagyuko, pag-aantanda ng krus), mga salita (dasal bago at pagkatapos kumain, mga panalanging nobena, nagkakaloob ng indulhensiya, mga banal na panawagan, mga litanya), mga bagay (mga abo, palaspas, kandila, krusipiho, rosaryo, eskapularyo, estatwa), mga lugar (mga Simbahan, dambana), at liturhikal na panahon (Adbiyento, Kuwaresma, Mahal na Araw). Likas sa mga Pilipino ang humanap ng tiyak at nararamdamang pagpapahayag ng kanilang Pananampalataya at mga karanasang panrelihiyon. Kitang-kita ito lalo na sa kanilang kinagawiang pagpapakabanal. B. Kinagawiang Pagpapakabanal

1535. Nanawagan ang PCP II para sa “pagpapanibago ng kinagawiang pagpapakabanal” na kinabibilangan ng mga “mapanuri at matapat na paggamit ng mga kinagawiang pagpapakabanal.” Pinuri ang mga ito bilang may “malalim sa pagpapapahalaga” dahil sa nagpapamalas ang mga ito ng pagka-uhaw sa Diyos at hinihikayat ang mga tao na maging bukas-palad at maging mapagtiis sa pagpapatotoo sa kanilang pananampalataya. Nagpapakita sila ng malalim na kamulatan sa mga katangian ng Diyos, pagka-ama, pangangalaga, pagmamahal at patuloy na presensiya. Nagbubunga ang mga ito ng mga asal ng pagtitimpi, ang kahulugan ng krus sa arawaraw na buhay, pagiging bukas sa iba at debosyon. (Tingnan PCP Il, 172, CCC, 1674-76)

1536. Subalit ipinahayag din ng Konsilyo ang pangangailangang “paunlarin itong mga karaniwang kinagawiang pagpapakabanal sa paraang hindi nito sinisira ang reli-

456

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

hiyon o nananatiling mababaw na anyo ng pagsamba, kundi maging mga tunay na pagpapahayag ng pananampalataya.” Pinaaalalahanan nito na “dapat tiyakin ng ating kinagawiang paraan ng pamamahala na hindi matuon ang relihiyong Katoliko na nakasentro sa santo o kay Maria kundi manatiling laging nakasentro kay Kristo.” Maisasakatuparan ito kung ang mga karaniwang kinagawiang pagpapakabanal ay “humahantong sa liturhiya at malalim na nakaugnay sa buhay ng Pilipino sa pamamagitan ng paglilingkod sa adhikain ng ganap na pantaong pag-unlad, katarungan, kapayapaan, at ang karangalan ng paglikha” (PCP II, 173-75). Subalit sa higit na nakararaming karaniwang Pilipinong Katoliko, ang kinagawiang pagpapakabanal ay nangangahulugan ng ilang anyo ng debosyon sa Mahal na Birheng Maria. Naaangkop na tapusin ang Paglalahad na ito sa Panalangin at Pagsambang Katoliko para sa mga Pilipino sa pamamagitan ng pagpapaliwanag ng detalyadong tunay na debosyong Katoliko kay Maria. K. Debosyon kay Maria/Kabanalan 1. Batayan para sa Debosyon kay Maria 1537. Sinimulan ni Pablo VI ang kanyang Apostolikong Pangaral “Marialis Cultus" sa tahasang pag-uugnay ng kabanalan ni Maria kay Kristo at sa Santatlo. Kay Kristo nagmumula at nagkakabisa ang debosyon kay Maria, natatagpuan ang kabuuang pagpapahayag ng debosyong ito kay Kristo, at lumalapit sa pamamagitan ni Kristo kaisa ng Espiritu Santo patungo sa Ama. Ang bawat tunay. na

pag-unlad sa pagsambang Kristiyano ay dapat nasusundan ng naaangkop na alab sa pagpipitagan para sa Ina ng Panginoon. (MC, Pambungad) Tunay na sinang-ayunan ng Ikalawang Konsilyo Vaticano ang matibay na batayan para sa lahat ng debosyon kay Maria. Dahil sa grasya, itinampok si Maria higit sa lahat ng mga anghel at tao bilang pinakabanal na Ina ng Diyos na kaugnay sa mga misteryo ni Kristo. Kaya, marapat na pinararangalan siya ng Simbahan sa natatanging pagbibigay-pitagan. (LG, 66)

2. Ang Debosyon kay Maria sa Liturhiya 1539. Samakatuwid, ang debosyon sa Mahal na Birhen ang maituturing na maha-

gre PA NT. Ba:

1538. Kaagad idinagdag ng Konsilyo na ang uri ng pamimintuho o kulto kay Maria ay “naiiba sa diwa sa kulto ng pagsamba na parehong iniaalay sa Nagkatawang-taong Salita at sa Ama at sa Espiritu Santo” (LG, 66). Kung gayon, malinaw na ipinahahayag ng Vaticano II na hindi sinasamba ng mga Katoliko si Maria. Sa halip, ang kanilang debosyon kay Maria, higit sa lahat, ay “makabubuti” sa kataas-taasang pagsamba sa Diyos. Kaya't masigasig na pinalalaganap at pinahahalagahan ang kulto lalo na ang liturhikal na kulto sa Mahal na Birhen (LG, 67).

SBABD UUPA BAGA to. AA

Paa

GG

GAN

PANALANGIN AT PAGSAMBANG

a

KATOLIKO

rm

457

lagang bahagi ng pagsambang Katoliko (MG 58). Ginawang higit na mahalaga at iniugnay ang pag-aalala sa Ina ni Kristo sa taunang inog ng mga misteryo ng kanyang Anak sa mga pagbabago sa liturhiya ng Simbahan makaraan ang Vaticano II. Pinatitingkad sa taong liturhikal ang apat na maringal na kapistahan para kay Maria: e ang Kapistahan ng Kalinis-linisang Paglilihi sa Birheng Maria sa sinapupunan ng kanyang Ina sa Adbiyento, ika-8 ng Disyembre, e ang Kapistahan ni Maria, bilang Ina ng Diyos, ika-1 ng Enero, e ang sinaunang Kapistahan ng Pagbabalita ng Anghel kay Maria, ika-25 ng Marso: at pangwakas, e ang Kapistahan ng Pag-aakyat sa Langit ng Mahal na Birhen, ika-15: ng Agosto na pinagpapatuloy sa pagdiriwang ng Pagka-Reyna ng Mahal na Birheng Maria, makalipas ang pitong araw. 1540. Ang mga iba pang kapistahan ni Maria ay nagpapaalala sa mga mapagligtas na pangyayaring kinasasangkutan ng Mahal na Birhen: ang kanyang pagsilang ng ika-8 ng Setyembre, Ang Birhen ng Pighati, Mater Dolorosa, ika-15 ng Setyembre: Ang Birhen ng Santo Rosaryo, ika-7 ng Oktubre: ang Kapistahan ng Paghahandog ng Panginoon, La Candelaria, ika-2 ng Pebrero: ang Birhen ng Lourdes, ika-11 ng Pebrero: ang kanyang Pagdalaw, ika-31 ng Mayo: ang Birhen ng Bundok ng Carmel, ika16 ng Hulyo. Bukod dito, may mga Misa sa Sabado para sa Ating Birhen at binagong Liturhiya ng mga Oras - lahat ng ito' y nagpapakita ng “natatanging lugar na para kay Maria sa pagsambang Kristiyano bilang banal na Ina ng Diyos at ang karapatdapat na Katuwang ng ating Manliligtas” (MC, 15). 3. Maria, Huwaran ng Simbahan sa Panalangin 1541. Itinatanghal si Maria bilang “huwaran ng espirituwal na kalooban na nagiging larawan kung paano nagdiriwang at nabubuhay ang Simbahan sa mga banal na misteryo” (MC, 16). Siya ang “huwaran ng Simbahan sa larangan ng pananampalataya, kawanggawa, at ganap na pakikiisa kay Kristo” (L6, 63). Pinaunlad ito ni Pablo VI sa mga salitang si Maria bilang “Birheng Mapitagan,” “Ang Birhen sa Pananalangin,” “Ang Birheng-Ina,” at ang “Birheng Naghahandog ng mga Alay" (Tingnan MC, 17-20). Hindi lamang halimbawa si Maria para sa buong Simbahan sa pag-aalay ng banal na pagsamba kundi “guro rin ng buhay espirituwal para sa bawat Kristiyano” (MC. 21). 1542. Ipinahayag ng Simbahan ang kaugnayan kay Maria sa iba't ibang gawi ng debosyon. Kabilang dito ang: e malalim na pagpipitagan sa harap ng Babaeng pinili ng Diyos upang maging Ina ng Nagkatawang-taong Salita, si Jesus: e maalab na pag-ibig kay Maria, ang ating Inang espirituwal bilang mga kasapi ng Simbahan e mapagtiwalang panawagan kay Maria, ang ating Tagapagtanggol at katuwang:

458

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---S/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

e

mapagmahal na paglilingkod sa mapagpakumbabang Lingkod ng ating Pangi. noon, e masigasig na pagtulad sa mga kabutihang-asal at kabanalan ni Maria, e malalim na pagkamangha sa “dalisay na huwaran, ang pinakaganap na bunga ng pagliligtas (Tingnan SC, 103), at, e masigasig na pag-aaral ng Katuwang ng Tagapagligtas, na kasalukuyang nakikibahagi sa mga bunga ng Misteryong Pampaskuwa (MC, 22). 1543. Ang sariling panalangin ni Maria, ang Magnificat (Tingnan Lu 1:46-55), ay naging isa sa mga pinakamamahal na panalangin ng lahat na mga Katoliko. Sa kasalukuyan, binibigyang-diin ang katangiang makapropeta ng panalanging ito. Napapakinggan ang Magnificat ngayon bilang isang matapang at maalab na Salmo ng isang nakikiisa sa mga dukha ni Yahweh, ang anawim. Ang unang bahagi nito ay ang “pagsambulat” ng kasiyahan at pasasalamat sa pagliligtas ng Diyos. Ang ikalawang bahagi ay ang “awit ni Maria para sa dukha,” ang pagdadala ng biyaya ng PagkakatawangTao sa mga karapatdapat (Tingnan Lu 1:50-53), na taliwas sa tatlong makamundong anyo ng kadakilaan: kayabangan, kapangyarihan, at kayamanan (Tingnan Lu 1:5153). Darating ang kaligtasan sa buong sambayanan ng Israel (Tingnan Lu 1:54-55), 1544. Kaya't nagiging halimbawa ang Magnificat sa tatlong pangunahing pagpapahalaga para sa ating panalanging Kristiyano ngayon. Una ang pagpapahalagang pansambayanan nito bilang panalanging nagmula sa tradisyon ng Israel, at nagpapahayag ng mismong pag-asa ng sambayanan. Ikalawa, ang makapropetang pagpapahayag ng pagpapalaya at pagliligtas sa mga dukha sa paraang masigasig, maalab, matiyagang panawagan. Ikatlo, ang pagpapatotoo sa Diyos, ang Panginoon at Tagapagligtas, ang Makapangyarihan, ang Banal, na punung-puno ng walang-hanggang pag-ibig at pagpapatawad--na ipinahahayag lahat sa saliw ng papuri at pagibig. Karaniwang nababanaagan ng Tradisyong Katoliko ang malalim na panloob na ugnayan sa pagitan ng panalanging Magnificat ni Maria at ng Mapapalad ni Kristo. 1545. Panalangin kay Maria. Sa gitna ng napakaraming panalangin at mga debosyon kay Maria, mababanaag ang tatlong mahahalagang uri: panawagan, pagpipitagan at pagmamahal, at pagtulad at pag-aalaala (Tingnan LG, 66). Tinatawagan natin ang pagiging tagapamagitan ni Maria lalo na sa ikalawang bahagi ng Aba Ginoong Maria, sa Salve Regina, Litanya ng Loreto, at sa Memorare. Pinupuri, pinagpipitagan, at ipinahahayag natin ang ating pag-ibig kay Maria sa unang bahagi ng Aba Ginoong Maria, ang Dasal para sa Birhen Natin, sa maraming dekada sa Rosaryo, Ave Regina Coelorum, at di-mabilang na panalangin sa nobena. Pinagpupugayan natin si Maria sa mga panalangin ng pag-aalaala tulad ng Salve Regina, ang Regina Coeli, at ang paggamit ng sariling panalangin ni Maria, ang Magnificat. 1546. Subalit, ang Rosaryo marahil, kasama ang mga panalangin at mga misteryo ng kaligtasan at ang Orasyon, ang nananatiling buod ng ating mga debosyong Pilipino kay Maria. Dahil sa katangiang-likas nito, nag-aanyaya ang Rosaryo para sa

PANALANGIN AT PAGSAMBANG

KATOLIKO

459

isang matahimik na indayog at banayad na pagninilay. Kung wala ang ganitong pagninilay, ang Rosaryo ay nagiging katawang walang-kaluluwa, isang pag-ulit-ulit ng mga pormulang “gaya ng ginagawa ng mga Hentil. Ang akala nila' y pakikinggan sila ng Diyos dahil sa dami ng kanilang salita” (Mt 6:7). Sa sulat ni Pius XII sa Arsobispo ng Maynila noong 1946, tinawag niya ang Rosaryo na “ang kasamang-Paliwanag ng buong Ebanghelyo (MC, 42). Binubuo ito ng mga panalangin sa Ebanghelyo tungkol sa Mabuting Balita ng Kaligtasan na isinasagawa ni Kristo. Sinasalamin ng tatlong pangkat ng mga misteryo ng Tuwa, Hapis, at Luwalhati ang kauna-unahang pagpapahayag ng pananampalataya na itinakda sa tanyag na awit ng kenosis ni San Pablo: ang pag-aalay ng sarili-kamatayan-pagpaparangal (Tingnan Fil 2:6-11). 4. Pagpapanibago ng Debosyon kay Maria 1547. Iniatas ng PCP II alinsunod sa paggabay ng Vaticano II na: dapat isagawa ang pag-aaral ng potensyal ng kinagawiang pagkarelihiyoso na pinadalisay at pinayaman ng Salita ng Diyos at naging mabisang paraan upang maipahayag ang Mabuting Balita at isakatawan ito sa buhay ng ating sambayanan... Ang debosyon sa Mahal na Birheng Maria at sa mga santo ay dapat nakasentro kay Kristo... maging tunay na pagpapahayag ng ating pananampalataya,

sat ang mga nobena ay dapat magtaglay ng Salita ng Diyos bilang mahalagang bahagi. (PCP Il, 18) 1548. Isinulat kamakailan ng mga Obispong Pilipino na “kailangang magkaroon ng pagpapanibago” sa larangan ng pagtuturo hinggil sa papel ni Maria sa kasaysayan ng kaligtasan batay sa doktrina, Biblia at liturhiya upang sugpuin ang mga namamayaning makamundong pagkiling. Binibigyang-diin nila:na ang mga mananampalata-

ya ay dapat: pagpitaganan si Maria dahil sa pag-ibig sa kanya at pagpapahalaga sa kanyang dangal, at hindi mangibabaw ang makatanggap ng mga personal at materyal na kahilingan. Dapat nilang makita ang bahagdan ng mga Kristiyanong pagpapahalaga at katungkulan sa buhay-Kristiyano sa pamamagitan ng higit na pagpapahalaga sa pakikilahok sa pagdiriwang ng Eukaristiya sa Linggo kaysa sa ibang uri ng debosyon. Ang mga pampubliko at kinagisnang pagdiriwang para kay Maria katulad ng Flores de Mayo, na kadalasan ay nakaugnay sa Santacruzan, ay dapat iwasang maging mga palabas na sunod sa moda na nag-aalis ng kahulugang espirituwal bilang mga panrelihiyong pagpapakita ng pananampalataya.

(AMB, 81)

1549. Nagbigay si Pablo VI ng mahusay na paglalagom sa “pagpapanibago” hinihingi sa pamimintuho kay Maria. Sa kabuuan, sinasabing ang mga gawain kabanalan na nakatuon sa Birheng Maria ay dapat na malinaw na magpahayag: e mga aspetong Santatlo at maka-Kristo na likas sa kanila, dahil nakabatay nakaugnay ang lahat ng debosyon sa Birheng Maria kay Kristo at sa loob

na ng at ng

460

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

pagsamba ng Simbahan sa Ama sa pamamagitan ng Anak kasama ng Espiritu Santo,

e e

ang Persona at gawain ng Espiritu Santo na palaging nagpapabanal kay Maria para sa kanyang natatanging bokasyon sa pagliligtas, ang lugar ni Maria sa Simbahan, si Maria at ang Simbahan ay parehong nag. tutulungan upang maisilang ang Katawang Mistiko ni Kristo (Tingnan MC, 25-28).

Posible lamang ang mga ganitong katangian ng tunay na kabanalang maka-Maria kung ang mga debosyon ay matatag na nakaugat sa Banal na Kasulatan at sa liturhiya ng Simbahan (Tingnan MC, 29-31). 1550. Idinagdag pa ni Pablo VI ang iba pang pamantayan para sa tunay na debosyon kay Maria. Nararapat nilang paunlarin “ang alagad na gumagawa: e para sa katarungan na nakapagpapalaya sa mga inaapi, at e para sa kawanggawa na nakatutulong sa mga nangangailangan: ngunit higit sa lahat, ang alagad na aktibong tagapagpatotoo e sa pag-ibig na nagtatayo kay Kristo sa puso ng mga tao” (Tingnan MC, 37). Itinuturo ni Juan Pablo II kung paanong “ang pag-ibig ng Simbahan sa tanging pagkiling para sa mga dukha ay kahanga-hangang nakaukit sa Magnificat ni Maria, Ang katotohanan tungkol sa Diyos na nagliligtas sa pagpapakita ng kanyang pag-ibig ay hindi maaaring ihiwalay sa tanging pagkiling sa mga dukha at mapagkumbaba, Ipinagdiriwang ang pag-ibig na ito sa Magnificat” (RMa, 37). 1551. Dahil sa nasasaksihang kahirapan at pang-aapi sa milyon-milyong Pilipino, nanawagan ang mga Obispong Pilipino na makipagtulungan sa gawain ng kaligtasan ng Diyos sa anyo ng pagkilos para sa katarungan, kalayaan at kapayapaan. Sa pagaangkop ng panawagan sa kabanalang batay kay Maria, sinabi nila: naipakikita mismo ang debosyon kay Maria sa mga gawang kinakailangan sa Pilipinas ngayon ay ang mga gawa para sa katarungan at kalayaan mula sa pangaapi... ang ating misyon ay “maging buhay sa kalagitnaan ng sanlibutan, nagpapahayag ng Mabuting Balita sa mga mahirap, kalayaan sa mga inaapi, at kagalakan sa mga nagdurusa.” (AMB, 96) 1552. Mga Pagpapakita. Isang elemento ng ninanasang “pagbabago” sa debosyon kay Maria ay ang mahinahon at matimbang na pananaw sa tunay 0 sabi-sabing pagpapakita ng ating Birhen upang mapaglabanan ang labis na di-kapanipaniwala. Ang “paninimbang” na ito ay kinabibilangan ng: una, pagbibigay-diin sa pagiging pinakatangi ng Ebanghelyo sa lahat ng mga sinasabi na “mensahe.” “Hindi na tayo ngayon naghihintay pa ng mga bagong pampublikong pagpapahayag bago ang maluwalhating pagdating ng ating Panginoong Jesu-Kristo” (Tingnan 1 Tim 6:14, Tito 2:13, DV 4). Ikalawa, walang sinuman ang pipiliting maniwala kahit na sa mga opisyal na kinikilalang mga pagpapakita katulad ng Lourdes at Fatima. Sa halip, ang positibong pagkilala ng Simbahan sa kahima-himalang katangian nito at sa pagpapahintulot ng debosyon sa Birhen, ay isang paanyaya na ituring ang pagpapakita bilang isang

PANALANGIN AT PAGSAMBANG

KATOLIKO

461

tanda, hindi isang katibayan, na makatutulong sa isang tao sa kanilang pananampalataya. Walang ipinipilit na paniwalaan. Ikatlo, ang pamantayan sa paghuhusga sa mga pagpapakita ay ang kanilang pagiging pag-alinsunod sa Ebanghelyo. Walang bagong pahayag ang ibinibigay--kundi isang panibagong tawag lamang para sa Ebanghelyo: pagbabagong-loob, karukhaan ng espiritu, panalangin. Ika-apat, hindi naisasagawa ang angkop na tugon sa pamamagitan ng pagpapatayo ng dambana o pagbubuo ng mga debosyon, kundi sa pamamagitan ng pagtulad sa pananampalataya, pag-asa, at pag-ibig ni Maria sa Diyos at kapwa. Dapat na maipaliwanag ang mga babala bilang mga aklat na apokaliptiko ng Biblia, nakatuon ang mga ito sa ating kaligtasan, at binibigyang-diin hindi ang galit ng Diyos kundi ang paghingi sa Kanyang awa. Ang binabanggit na “mga kasalanan” ay tumutukoy sa lahat ng mga kasalanan, hindi lamang ng isang uri o iba pa, o kaya ng isang bansa o ng iba.

PAGBUBUO 1553. Ang paglalahad ng Kristiyanong panalangin, pagsamba at mga sakramento ay palaging nakaugat sa doktrina ng Misteryong Pampaskuwa ni Kristo, at. sa aktibong papel ng Espiritu Santo sa ating buhay. Malaki ang maitutulong ng dalawang ito sa pagpapanibago at pagdadalisay ng ilang mga tanyag na kinagawiang debosyon kung saan higit na napapahalagahan ng mga namamanata ang mga Santo at ang Mahal na Birheng Maria kaysa kay Kristo. Ang sinaunang patakaran, “ang batas/ batayan ng panalangin ay ang batas ng pananampalataya” (lex orandi, lex credendi) ay nangangahulugang ang tunay na pananampalataya ay maaari lamang magmula sa tunay na Kristiyanong panalangin, at ang mismong pananampalataya ay nakatatagpo ng pinakamayamang bukal, pagpapahayag, at kaganapan sa panalangin ng Kristiyanong sambayanan, ang Simbahan. 1554. Binibigyang-diin ang aspetong moral ng Kristiyanong panalangin, lalo na ang nauukol sa napakahalagang katangiang etikal ng liturhiya, at ang ating pakikibahagi sa sariling misyon ni Kristo sa pamamagitan ng mga sakramento. Binanggit ng PCP II ang “karanasan sa EDSA” bilang napakainam na halimbawa ng pagkakaisa ng panalangin at malakihang pagkilos sa pagsasaksi sa Ebanghelyo at pag-iwas sa karanasan sa panahon ng pambansang krisis. Ang ganitong pag-uugnayan sa pagitan ng panalangin at moral na pagkilos ay nararanasan din sa araw-araw ayon sa antas na pakikipag-ugnayang personal at sa iba. mg |

MGA TANONG AT MGA SAGOT 1555. Ano ang kaugnayan ng Katolikong panalangin/pagsamba sa Espiritu Santo at sa Simbahan?

462

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5! KRISTO, ANG ATING BUHAY

Ang Espiritu ang nagbibigay-sigla sa tunay na panalangin ng indibidwal na Katoliko sa panalanging panliturhiya o pagsambang sakramental ng Simbahan. Sa pamamagitan ng Espiritu, ang dalawang uri ng panalangin ay nagmumula kay Kristo, ang “Pinakanaunang Sakramento,” at sa Simbahan, ang “Pangunahing Sakramento.” 1556. Ano ang pangunahing suliranin sa ating panalangin at pagsamba? Ayon sa PCP IT, karaniwang hindi magkaugnay ang ating panalangin at pagsamba sa pang-araw-araw na buhay. Ibig sabihin, madalas itong nauuwi lamang Sa pagsunod sa mga kinaugaliang panrelihiyon at nagkukulang nang taos-pusong pagtatalaga. 1557. Ano ba ang personal na panalangin ng mga Kristiyano? Ang panalangin ng mga Kristiyano ay ang ating personal na pananampalatayang tumutugon sa Diyos, alalaong baga'y: e isang mapagmahal na pakikipag-ugnay sa Diyos, ang ating Amang umiibig sa lahat,

e e

sa pamamagitan ni Jesu-Kristo, ang Anak, sa Espiritu Santo. Ang panalangin ay “matalik na pakikipag-usap sa Diyos na umiibig sa atin.” 1558. Ano ang pangunahing uri ng panalangin? Ang lahat ng panalangin ay nakasalig sa pag-uugnayan ng dalawang katotohanan: kung sino ang Diyos at kung sino tayo. Batay sa ganitong ugnayan, kadalasa' y nahahati ang panalangin sa limang uri: pagsamba, pagpapasalamat, paghingi, pagsisisi at pag-aalay. 1559. Paano ba tayo natututong “manalangin”? Ang pananalangin nang taimtim ay tunay na biyaya ng Espiritu Santong nagtuturo sa atin kung paanong manalangin: e mula sa Kanyang panloob na inspirasyon, e sa pamamagitan ng Kanyang kinasihang Banal na Kasulatan, lalo na ang mga turo ng Ebanghelyo at ang halimbawa ni Kristo, e

mula sa turo ng Simbahan, at patotoo at turo ng mga santo.

1560. Ano ang itinuro ni Jesus tungkol sa panalangin? Itinuro ni Jesus sa kanyang mga alagad na manalangin ayon sa kanyang sariling halimbawa ng pakikiisa sa kanyang Ama. Sa kanyang pagtuturo, binigyang-diin niya ang: e panloob na katapatan ng puso, e pag-ibig sa pamamagitan ng pagkilos, kahit sa mga kaaway, at e ang kahalagahan ng Espiritu Santo bilang Gabay at Tagapagpaalab.

PANALANGIN AT PAGSAMBANG

KATOLIKO

463

1561. Ano ang “puso” ng personal na pananalangin ng mga Kristiyano? Ang puso ng isang personal na pananalangin ng mga Kristiyano ay: e e

ang ating pakikiisa mismo kay Kristo, sa pamamagitan ng Kanyang Espiritu na nananahan sa atin, upang “magpakababa tayo tulad ni Kristo Jesus” (Tingnan Fil 2:5) at “namumuhay (ako) sa pananalig sa Anak ng Diyos na umiibig sa akin at nag-alay ng kanyang buhay para sa akin” (Ga 2:19-20).

1562. May iba't ibang antas ba ang panalangin ng mga Kristiyano? Parehong kabilang sa panalangin ng mga Kristiyano ang ating personal na pananalangin bilang natatanging taong nilikha ng Diyos at ang ating pakikibahagi sa pansambayanang panalanging panliturhiya bilang kaanib ng Simbahan, ang Katawan ni Kristo. Ipinakikita ng halimbawa ni Kristo kung paanong nagtutulungan ang dalawang antas na ito. Laging bahagi ng kanyang personal na panalangin ang kanyang pansambayanang misyon at ipinahayag ng kanyang pampublikong kilos at panalangin ang personal at panloob na kalaliman ng kanyang ugnayan sa Ama. 1563. Nagtutulungan ba ang personal at pansambayanang panalangin sa Eukaristiya? Ang Eukaristiya ang nagtitipon sa mga mananampalataya bilang sambayanan at pagkatapos, personal na inaanyayahan ang bawat isa sa Liturhiya ng Salita. Ito ay upang maihanda sa pagbabahaging pansambayanan sa Panalanging Eukaristiko, sa “Ama Namin,” at sa Pakikinabang. Lahat ng ito ay may kasamang personal na nilalaman at kalaliman. 1564, Ang tunay na panalangin ng mga Kristiyano ba ay talagang para sa pag-iisa? Hindi, katulad ng sariling panalangin ni Kristo, laging “personal” ang tunay na panalangin ng mga Kristiyano at hindi “para sa pag-iisa.” Ito ay dapat nag-uugnay at

bukas sa sambayanan.

.

Kaya't ang ating Pansariling debosyon bilang Pilipino, bilang tunay na Kristiyanong panalangin ay kinasasangkutan ng pansambayanan bilang nararapat na kalalagayan. Gayundin naman, dapat laging isama sa lahat ng pansambayanang liturhiya ng Simbahan ang personal na kalaliman at pakikilahok ng mga mananampalataya. 1565. Ano ang mga di-nababago sa mga gabay sa panalangin ng mga Kristiyano? Sa di mabilang na mga gabay sa panalangin, may mga tiyak na di-nababago tungkol sa katangiang-likas nito at pamamaraan: e Ayon sa katangiang-likas nito: ang panalangin ng mga Kristiyano ay personal na pakikiisa sa Diyos na ating Ama, sa pamamagitan ni Jesu-Kristo sa Espiritu. Nagaganap ang pakikiisang ito sa loob ng Simbahan na nakasentro sa hayag ng Eukaristiya, sa ating paglalakbay sa pananampalataya, pagasa, at mapagmahal na paglilingkod sa kapwa.

464

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING BUHAY

e

Ayon sa pamamaraan nito, ang panalangin ng mga Kristiyano ay nakasalig sa Banal na Kasulatan at sa liturhiya ng Simbahan: aktibong nasasangkot sa ating mga tunay na pantaong kalalagayan at mulat na sumusunod sq kilos ng Espiritu na gumagabay sa atin tungo sa personal na espirituwal na pag-unlad at ng pansambayanang pananampalatayang pagtatalaga.

1566. Ano ang pagsamba? Ang pagsamba ay panloob na paggalang at pagpipitagan na iniaalay sa Kabanalbanalang Kamahalan sa pamamagitan ng mga salita at kilos sa publikong seremonyas. Ang tunay na pagsamba “sa Espiritu at katotobanan” ay hindi kailanman hungkag na ritwalismo, kundi kaakibat nito ang pagbibigay katarungan sa mga dukha, balo, at ulila. Nagaganap ito sa personal na panalangin ng mga Kristiyano, sa panalangin ng pangkat, at lalo na sa panalanging pangliturhiya ng Simbahan. 1567. Ano ang rituwal? Ang rituwal, pangmundo o pangrelihiyon man, ay isang nakatakda, panlipunan at masimbolong pagkilos na maaaring makalikha, makapagpahayag, pumuna o makapagpabago ng pangunahing kahulugan ng buhay pampamayanan. Nakalilikha ito ng mahalagang pakikipag-isa sa iba, na nakasalig sa istruktura ng panlipunang pakikipag-ugnayan na nagdudulot ng ating pangunahing pagkakakilanlan. Mahalaga sa mga Pilipinong Katoliko ang mga pangrelihiyong rituwal, lalo na ang mga dakilang kapistahan ng Pasko ng Pagsilang at Mahal na Araw. May apat na dinababagong katangian ang mga tunay na pangrelihiyong rituwal: puno ng simbolo, nagpapabanal, inuulit-ulit, at kinapapalooban ng paggunita. 1568. Ano ang “liturhiya? Ang naunang kahulugan ng liturhiya ay “gawain at pampublikong tungkulin ng tao” sa pakikilahok sa mapantubos na plano ng Diyos. Ngayon, kinikilala ito na “opisyal na pampublikong pagsamba ng Simbahan. “ Ang liturhiya ay “pagsasanay ng makaparing gawain ni Jesu-Kristo, na nakasentro sa Eukaristiya na gumugunita sa Misteryong Pampaskuwa ni Kristo, ang ganap na pampublikong pagsamba ng Katawang Mistiko ni Jesu-Kristo, alalaong baga'y, ng Pinuno at ng mga kaanib” (5C, 7). 1569. Ano ang pangunahing katangian ng liturhiyang Katoliko? Sa kabuuan, ang liturhiyang Katoliko ay: e Santatluhan at Pampaskuwa: nakatuon sa Ama sa pamamagitan ng Misteryong Pampaskuwa ng Kanyang Anak, sa kanilang Espiritu Santo, e Pansimbahan (Eklesyal): ipinagdiriwang ng buong Kristo, ang Pinuno at mga kaanib, na masigasig na nakikilahok sa iba't ibang tungkulin: e sakramental: ipinagdiriwang sa pamamagitan ng mga masimbolong rituwal, mga salita at kilos na sabay na ipinahahayag ang Pananampalataya kay Kristo at nakikibahagi sa isinasagisag ng mga mananampalataya:

1G

|

PANALANGIN AT PAGSAMBANG KATOLIKO

465

nakatuon sa tamang pamumuhay: tuwirang nakaugnay sa moral na buhay sa pamamagitan ng pagbibigay-kapangyarihan upang maging ganap at mapanagutang pagka-alagad ng Kristiyano, at e nakatuon sa huling hantungan: nagiging buhay ang kaharian ng Diyos na nasimulan na subalit hindi pa lubusang ganap.

e

1570. Ano ang binibigyang-diin ng Simbahan sa liturhiya ngayon? Binibigyang-diin ngayon ng Simbahan ang ganap, mulat, at aktibong pakikilahok sa liturhiya na hinihingi ng mismong katangiang-likas ng liturhiya, at kung saan ang sambayanang Kristiyano “ay may karapatan at tungkuling dulot ng kanilang binyag” (SC, 14). 1571. Ano ang binibigyang-diin ng Simbahan tungkol sa mga sakramento ngayon? Itinuturing ngayon ang pitong maritwal na sakramento bilang: . tuwirang nakaugat pareho kay Kristo, ang Pinaka-naunang Sakramento at sa Simbahan, ang Pangunahing Sakramento, s mga pagkilos na nagpapahiwatig at nagpapatatag ng pananampalataya, e mas malapit sa pang-araw-araw na buhay ng Kristiyano. 1572. Ano ang mga pangunahing sangkap sa ibang pagdiriwang ng mga sakramento? Ang mga pagdiriwang ng mga sakramento ay mabibisang mga tanda ng grasya na nagsisilbing pagkakataon upang makatagpo natin bilang mga inampong anak, ang Diyos na ating Ama sa pamamagitan ni Kristo sa kanyang Simbahan. Ang mga sakramentong Katoliko, kung gayon, ay mga sakramento: e ni Kristo: siya ang kanilang pinagmulan at presensiyang nagpapanatili, e ng Simbahan: ang mga sakramento ay sa pamamagitan at para sa Simbahan: e ng Pananampalataya: ang mga sakramento ay nangangailangan ng pananampalataya at bumubuo ng patuloy na pahiwatig ng pananampalataya: e ng kaligtasan: ang mga sakramento ay mabisa at kinakailangang paraan para sa kaligtasan, e ng walang-hanggang buhay: ang kanilang huling hantungan. 1573. Paano binago ngayon ang kinaugaliang pagpapakahulugan sa mga sakramento bilang “mga nakikitang tanda?” Nauunawaan ngayon ang “mga nakikitang tanda” hindi bilang mga tanda na may sinasabi lamang kundi bilang mga simbolo--tunay na gumaganap sa mga pangyayaring nasa sa salita na nagiging kaganapan sa katotohanang espirituwal na isinisimbolo, alalaong baga'y, ang mapagligtas na presensiya ng Kristong Nabuhay na Mag-uli. 1574. Paano nauunawaan ngayon ang mga pahayag na “itinatag ni Kristo” at “mga kilos ni Kristo”?

466

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING BUHay

Tinatanggap ngayon si Kristo bilang Pinaka-naunang Sakramento. Ang ibig sabi. hin nito ay hindi lamang siya ang pinagmulan ng pitong sakramento kundi ang Unang Tagapagpaganap (si Kristo mismo ang nagbibinyag, nagkukumpil, at iba pa) at ang kanilang pinakaganap na pahiwatig o adhikain. Dagdag pa rito, tinatanggap din ang Simbahan bilang Pangunahing Sakramento na nagpapatunay sa presensiya ng Kristong Muling Nabuhay, sa pamamagitan ng pagiging kanyang Katawan, at sa pagdiriwang ng mga mapagligtas na kilos sa pitong maritwal na sakramento. 1575. Paano nauunawaan ngayon ang “magbigay ng grasya” Ang grasya ay hindi “bagay” na kusang pinagkakaloob ng mga sakramento, kundi ang “PERSONAL NA PRESENSIYA NG DIYOS SA ATIN” sa pamamagitan ng Kristong Muling Nabuhay sa Espiritu. Ang bunga ng mga sakramento ay higit tayong ilapit sa Simbahan, kay Kristo mismo sa Espiritu, at sa Ama. Sa pamamagitan ng ganap, mulat, at aktibong pagdiriwang ng mga sakramento, unti-unting nahuhubog ang ating mga isip, puso, pagmamahal, at imahinasyon, at sa katapusan ang ating buong pagkilos katulad kay Kristo, 1576. Ano ang kasalukuyang kahulugan ng “sakramento”? Ang mga sakramento ay mga mapagligtas na masimbolong kilos o mga nakikitang tanda na nagmumula sa ministeryo ni Kristo at ipinagpapatuloy sa Simbahan, sa pamamagitan ng Simbahan at para sa Simbahan na kapag ipinagdiriwang nang may pananampalataya, ay hinihikayat tayong maging kawangis ni Kristo sa kanyang Misteryong Pampaskuwa sa pamamagitan ng kapangyarihan ng Espiritu Santo. 1577. Ano ang layunin ng mga sakramento? Ipinahahayag ng Vaticano II ang layunin ng mga sakramento ay: e “pabanalin ang tao, itaguyod ang Katawan ni Kristo, at sambahin ang Diyos e sa dahilang ang mga sakramento ay mga tanda, nagtuturo din ang mga ito e hindi lamang ipinahihiwatig ang pananampalataya ngunit sa mga salita at mga bagay, itinataguyod, pinalalakas, at ipinahahayag ang mga ito. e Tunay ngang nagkakaloob ang mga ito ng grasya ngunit, bilang dagdag, ang mismong pagdiriwang ng mga ito ang pinakamabisang paraan sa paghahanda sa mga nananampalataya na: e tanggapin ang grasyang ito para sa kanilang kapakinabangan, e marapat na sambahin ang Diyos, at e magsanay sa kawanggawa” (SC, 59). 1578. Ano ang mga “sakramental”? Ang mga sakramental ay mga bagay, kilos, kinagawian, lugar, at iba pa, na tumutulong sa ating maging mulat sa presensiya ni Kristo na pinagmumulan ng grasya. Kasama dito ang mga pagbabasbas, tiyak na banal na pagkilos (pagluhod, pagkukrus),

GAAN O AARAL NTC a

PANALANGIN AT PAGSAMBANG

KATOLIKO

467

salita (mga panalanging nobena), bagay (may mga krusipiho, mga rosaryo, mga eskapularyo), lugar (mga simbahan, dambana) at panahon (Adbiyento, Kuwaresma). “Tinutulungan tayo nitong tumanggap ng mga sakramento nang may higit na bunga at pinatatagal ang kanilang bisa, ginagawang banal ang iba't ibang pagkakataon sa buhay” (Tingnan SC, 60).

1579. Ano ang halaga ng “kinagawiang pagpapakabanal”? May tawag ang PCP II para sa ibang pagpapanibago ng kinagisnang kabanalan na kinabibilangan ng mapanuri at matiyagang paggamit ng mga tanyag na Pilipinong kinagawiang pagpapakabanal. Dapat ipalaganap ang mga ito sa paraang hindi ito makasisira sa tunay na pananampalatayang Kristiyano, o manatiling mababaw na anyo ng pagsamba kundi maging tunay na pagpapahayag ng Pananampalataya. 1580. Ano ang batayan ng mga debosyon kay Maria? Matatag na nakasalig ang mga debosyon kay Maria sa ganap. na. pagsasakatuparan ni Maria sa kanyang natatanging bokasyong pinagkaloob ng Diyos bilang Ina ng Diyos na kasangkot sa mga misteryo ni Kristo. Ang tunay na kabanalang maka-Maria ay tuwirang patungo kay Kristo at sa Banal

na Santatlo.

1581. Sinasamba ba ang Mahal na Birheng Maria tulad ni Kristo? Tanging Diyos lamang ang sinasamba, hindi sinasamba ang Mahal na Birheng Maria kundi pinagpipitaganan sa loob ng liturhiya ng Simbahan at sa hindi mabilang na debosyon. Ang mga debosyong ito ay pagpapahayag ng malalim na pagpipitagan, matinding pag-ibig, mapagtiwalang panalangin, mapagmahal na paglilingkod, pagkamangha at pag-aaral tungkol sa Birheng Ina ng Diyos.

1582. Paano naiimpluwerisiyahan ni Maria ang panalangin ng mga Katoliko? Si Maria ang Huwaran ng Simbahan sa:pananalangin sa pamamagitan ngg. AN e kanyang sariling Magnificat at buhay-panalangin: e mga maalab na panalangin ng panawagan at papuri na nag-uugnay ng lahat ' E kay Kristo at sa kasaysayan ng kaligtasan.

1583. Paano mapaninibago ang debosyon kay Maria? Maaaring mapadalisay, mapanibago, at mapatotohanan ang mga kinagawiang debosyon kay Maria at mga sinasabing “pagpapakita” sa pamamagitan ng pag-uugi nay kay Maria: .e kay Kristo at sa Banal na Santatlo, e: sa Persona' at gawain ng Espiritu Santo, ST 0... e sa Simbahan.at sa:misyon nitogat e sa gawain ngayon para sa katarungan at tanging pagkiling para sa mga dukha. .

KABANATA

25

Bagong Buhay kay Kristo: Binyag at Kumpil o

Nabagabag ang kanilang kalooban nang marinig ito, at tinanong nila si Pedro at ang mga apostol, “Mga kapatid, ano ang gagawin namin?” Sumagot si Pedro, “Pagsisihan ninyo't talikdan ang inyong mga kasalanan at magpabinyag kayo sa pangalan ni Jesu-Kristo upang kayo'y patawarin, at ipagkakaloob sa inyo ang Espiritu Santo,” (Gw 2:37-38)

Hindi ba ninyo nalalaman na tayong lahat na nabinyagan kay Kristo Jesus ay nabinyagan sa kanyang kamatayan? Samakatuwid, tayo'y namatay at nalibing na kasama niya sa pamamagitan ng binyag upang kung paanong binuhay na muli si Kristo sa pamamagitan ng dakilang kapangyarihan ng Ama, tayo nama'y mabuhay sa isang bagong pamumuhay. (Ro 6:3-4)

PANIMULA 1584. Sinisimulan ang kabanatang ito sa ating pagtalakay sa pitong maritwal na sakramento. Pagtutuunan ng pansin ang dalawang “sakramento ng Pagtanggap,” alalaong baga'y, ang Binyag at ang Kumpil (Tingnan CCC, 1212). Sa nakaraang kabanata, ipinaliwanag sa pangkalahatan ang mga pinakamahalagang sangkap ng panibagong pananaw sa mga sakramento. Ngayon, nais nating gamitin ang pangkalahatang kaalamang ito sa panimulang sakramento ng Binyag at ng kanyang kahustuhan, ang Kumpil. 1585. May malalim na kaugnayan sa mga naunang kabanata ang kabanatang ito na sumusunod sa iminungkahing balangkas sa Ikatlong bahagi nitong aklat, alalaong baga'y, ang Espiritu Santo--ang Simbahan---ang mga Sakramento. Kung tutuusin, ang dalawang sakramentong tinatalakay dito ang pinakatahasang nakaugnay sa Espiritu Santo, na may kapangyarihan at inspirasyong lumikha, magbuklod, at magpatotoo sa lahat ng katotohanang tinalakay sa Ikatlong bahagi. Ang Simbahan rin mismo, na tinalakay natin sa dalawang sinundang kabanata bilang “Pangunahin o Batayang Sakramento,” ang sinasaligan ng lahat ng pitong maritwal na sakramento. 468

BAGONG

BUHAY KAY KRISTO: BINYAG AT KUMPIL

469

1586. Subalit isa sa pinakamakabuluhang pagtanaw sa kasalukuyang pagpapanibago ng mga sakramento ay ang pinakasentrong lugar ng Eukaristiya sa pitong sakramento. Ang lahat ng ibang mga sakramento ay nauugnay sa Eukaristiya bilang pinakasentrong buod ng buhay-sakramental (Tingnan CCC, 1211). Kaya't pinili ng ilang mga aklat ng katesismo na simulan sa Eukaristiya ang pagtalakay ng mga sakramento. Gayunman, bagamat isinasaalang-alang ang kahalagahan ng ganitong pamamaraan, napagpasiyahang iayon ang aklat na ito sa pagkakasunudsunod ayon sa Kristiyanong buhay sakramental na binigyang-diin sa “Ritu ng Kristiyanong Pagtanggap sa mga May Sapat na Gulang na itinaguyod ng Vaticano IT (RCIA, Tingnan CCC, 1210). Ang pinakamabuting paraan upang mapalitaw ang kahalagahan ng Eukaristiya ay tahasang isentro ang pagtalakay dito (Kabanata 26, sa pagitan ng Kabanatang 24 at 28). Nagbibigay-puwang ito para sa unti-unting pagpapakilala sa Eukaristiya sa pamamagitan ng mga nakaraang kabanata sa pagtalakay ng mga sakramento sa pangkalahatan at ang mga “Sakramento ng Pagtanggap,” kasabay ang pagpapaunlad ng buhay-Eukaristiko sa mga susunod na kabanatang tumatalakay sa mga sakramento ng Pagpapagaling at Bokasyon.

KALALAGAYAN 1587. Napakatanyag ng Binyag sa mga Pilipinong Katoliko. Isang tiyak na dahilan nito ay ang ating pangunahing pagpapahalaga sa pamilya at pagmamahal sa mga bata na itataguyod sa anyo ng pagdiriwang ng Binyag sa ating bansa. Bukod. dito, dala ng matibay na papel ng relihiyon sa aspeto ng kulturang Pilipino, natural lamang na magkaroon ng mahalagang tungkulin ang pangrelihiyong pagdiriwang ng Binyag sa paglikha at pagpapaunlad ng mahalagang relasyong panlipunan. Subalit madalas nangyayaring nagiging pagtitipong panlipunan lamang ang mga binyag. Pangunahing pinahahalagahan ay ang napakaraming ninong, ninang, at (lalo na sa mga mayayaman) sa maluhong pagpapakain sa mga inanyayahan. Kulang ang interes na ipinapakita sa tunay na pangrelihiyong aspeto ng sakramento. Mula sa praktikal na pananaw, tila ba nauuwi na lamang ang Binyag sa pagpaparehistro sa Simbahan, katulad ng pagpapatalang sibil/sertipiko ng pagsilang bilang mamamayang Pilipino. Kakaunti ang pagpapahalagang naipakikita sa Binyag bilang pagtanggap ng bagong buhay kay Kristo. 1588. Dahil sa ganitong pagkukulang, marami sa mga nabinyagang Pilipino noong sanggol pa lamang ang hindi kailanman nagkaroon ng pagkakataon na “Lumalim

sa Pananampalataya.” Sila ay “Katoliko sa pangalan”--mga Katoliko sa tawag la-

mang, hindi sa kilos at gawa. Bunga ito ng pagiging binyagan dahil lamang sa umiiral na “proseso ng pakikipagkapwa” [tradisyonal tayong mga Katoliko dito], hindi dahil sa personal na paniniwala at pagtatalaga kay Kristo. Marami na rin ang nagawa, lalo sa tulong ng masigla at aktibong mga Munting Simbahang Pamayanan (BEC), na “maibalik ang pananampalataya kay Kristo” sa mga

470

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5I KRISTO, ANG ATING BUHAY

binyag ng mga sanggol at may sapat na gulang. Ganoon pa man, itinatampok ng PCP Il ang matinding pangangailangan para sa mga paglalahad para sa mga paghahanda ng katekesis ukol sa sakramento lalo na sa Binyag, Kumpil, at Kasal. Binibigyang-diin ng Konsilyo Plenaryo ang pamilya bilang tagapagpahayag ng Mabuting Balita kaya nga't ipinaggigiitan maging ang pagdalo ng mga magulang, ninong/ninang, at tagapagtaguyod sa mga katekesis bago ang Binyag at Kumpil. Tunay na kahanga-hanga ang layunin ng ganitong mga patakaran subalit para sa ilang praktikal na kadahilanan, may mga mabibigat na balakid ang pagpapatupad sa ministeryong pastoral ng Simbahan sa buong bansa (Tingnan PCP II, art. 10, 48). 1589. Isa sa mga tunay na suliraning kinakaharap sa Binyag sa ating mga parokya at mga kapilya sa baranggay ang dami ng mga batang bibinyagan lalo na sa mga natatanging panahon tulad ng Pasko ng Pagsilang, Pasko ng Pagkabuhay, at mga piyesta. Kailangan ang higit na pakikilahok ng mga sinanay na layko sa karamihan sa ating mga parokya upang tunay na maisakatuparan ang katekesis bago magbinyag. Ang ikalawang aspeto ng suliranin ay ito: kakulangan ng mga sinanay na mga katekista. Inamin na ng NCDP na “nangangailangan ng mas malalim na pag-unawa sa pananampalataya kaysa sa tinataglay ng mga karaniwang katekista sa paghahanda para sa mga binyag ng mga may sapat na gulang” (NCDP, 361). Higit itong totoo sa mga karaniwang Katolikong magulang, mga ninong/ninang, at tagapagtaguyod. Kaya't may matinding pangangailangan sa ating bansa para sa patuloy na pagsisikap na kateketikal na mabisang magpapaunlad sa Pananampalatayang Kristiyano nang mas malalim, personal, at nakapagpapaalab.” 1590. May ilang nagsasabi na ang mga Pilipinong Katoliko ay “nakatanggap na ng mga sakramento” ngunit hindi pa napagpapahayagan ang “Mabuting Balita.” Higit siguro na wastung-wasto :na makita ang pinakakailangan ng mga Pilipino upang “madaling maunawaan ang mga pansakramentong tanda at masiglang pagtanggap ng mga sakramentong itinatag upang paunlarin ang buhay-Kristiyano” (SC, 59). Tungo sa ganitong layunin, magsisimula ang.paglalahad sa kabanatang ito sa maikling pangkalahatang pambungad sa sakramental na balangkas lalo na sa mga Sakramento ng Pagtanggap. Bibigyang-diin sa ikalawang bahagi ang Sakramento ng Binyag, at paghahambingin ang “karaniwang pananaw” at ang mga pangunahing kaisipang hinango mula sa Kasulatan hinggil sa pagpapanibago ng mga sakramento ng Simbahan, at magwawakas sa pagtalakay ng ilang mga makabagong paksa nang may nakapupukaw na interes. Sa huli ngunit mas maikling bahagi, susundin ang ganitong balangkas sa pagtalakay ng Sakramento ng Kumpil.

PAGLALAHAD l. Mga Sakramento at Pag-unlad na Pantao mga

1591. Inilahad sa nakaraang kabanata kung paanong nakasalig na mabuti ang sakramento sa ating karaniwang-likas bilang mga espiritung may katawan.

BAGONG

BUHAY KAY KRISTO: BINYAG AT KUMPIL

471

Gumagamit tayong lahat ng mga makahulugang sagisag upang ipahayag at magkaroon ng presensiya ang mga katotohanang espirituwal sa ating buhay. Ngayon, tatalakayin natin nang maikli ang isa pang aspeto ng batayang antropolohikal ng mga sakramento: ang pagkakahawig sa pagitan ng mga yugto ng ating likas, pisikal at panlipunang buhay at sa ating Kristiyanong buhay-espirituwal (Tingnan CCC, 1212). Inihahambing ng tradisyong Katoliko ang ating pagsilang at ang Binyag, ang ating espirituwal na bagong buhay: ang ating paglaki at ang Kumpil, kung saan pinalalakas tayo ng Espiritu Santo: ang sustansiyang kinakailangan para sa buhay at ang Eukaristiya, ang tinapay ng buhay na walang-hanggan. Kahit na ang paggaling ng mga pisikal at espirituwal na karamdaman sa buhay ay naihahalintulad sa Pagsisisi/Pakikipagkasundo at Pagpapahid ng Langis sa Maysakit, samantalang nauugnay sa mahalaga at likas na pangangailangan ng pamumuno at pagpapalaganap ang Banal na Orden at Kasal. 1592, Bagamat tinatanggap na lamang basta at pinauunlad ng mga dalubhasa sa aspetong panlipunan ang ganitong paghahalintulad, may 'katuwirang mabahala ang mga katekista at mga liturhista sa panganib na ituring ang puspusang pagbibigay ng sarili ng Diyos sa atin sa pamamagitan ni Kristo sa mga sakramento bilang likas na proseso lamang ng paglaki ng tao. May batayan ang ganoong pagkabahala kung isaalang-alang ang karaniwang pananaw na mga naaayon sa “pang-agham” at “pangasal” na gawain na laganap sa atin ngayon. Kailangang parehong maipakita ang ugnayan ng pagsilang, paglaki, paggaling at bokasyon ng tao sa pitong sakramento at ang pagkabukod-tangi ng mga sakramento na nag-uugnay sa atin kay Jesus. Nananatiling buhay ang presensiya ni Jesus sa atin sa mga sakramento at sa pamamagitan ng mga ito, nakakatagpo natin si Jesus na ating Panginoong Muling Nabuhay at Tagapagligtas. Ang likas na paglaki at pagkabuklod kay Kristo ng isang indibidwal ay nagmumula sa pangkalahatang kalooban ng pagliligtas ng Diyos na patuloy na lumilikha at tumutubos sa lahat ng umiiral sa pamamagitan ng Espiritu kay Kristo Jesus. 1593. Parehong makikita ang pagpapatunay ng pagkakatulad ng ating likas na buhay kasama ang ating buhay-grasya, gayundin ang pagkabukod-tangi ng buhay sakramental na ipinakita sa tradisyong Katoliko ni San Nicolas Cabasilas. “Salamat sa mga sakramento--na nagpapahayag ng kamatayan at pagkalibing ni Kristo--na ipinanganak tayo sa buhay na kahima-himala, pinaunlad at nakabuklod sa kahanga-hangang daan tungo sa Tagapagligtas. Tulad ng sinabi ni San Pablo, nasa sa pamamagitan ng ganitong mga banal na tanda “ang ating buhay, kilos at pagkatao” (Gw 17:28). Pagkatapos, binigyang-diin ng may-akda ang mga sakramento ng pagtanggap: Hinahayaan tayo ng Binyag na makiisa at mabuhay kay Kristo. Ito ang sakramento na nagbibigay-buhay sa mga taong nakaratay sa kamatayan at katiwalian. Nagiging ganap sa Kumpil yaong mga ipinanganak sa pamamagitan ng pagbibigay sa kanila ng lakas na umaantabay sa ganitong buhay. Pinangangalagaan ng Eukaristiya ang anumang natanggap at pinananatili itong buhay. Kaya't namumuhay tayo sa Tinapay na ito, pinalalakas tayo ng Pagpapahid, pagkatapos nating matanggap sa ating buhay-grasya sa tubig ng Binyag.

472

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING BUHAY

1594. Patuloy na pinagtitibay ng kasalukuyang pagpapanibago ng sakramento ang mahalagang pagkakatulad ng likas na landas ng buhay at ng buhay sakramenta| lalo na yaong kaugnay ng mga sakramento ng pagtanggap. Ito ang mga sakramen. tong naglalagay ng batayan para sa kabuuan ng buhay-Kristiyano. May tiyak na pagkakatulad ang grasya ni Kristo sa pinagmulan, paglaki, at pagpapanatili ng likas na buhay. Sa pagkakapanganak sa bagong buhay sa Binyag, napalalakas ng sakramento ng Kumpil at nakatatanggap sa Eukaristiya ng tinapay ng buhay na walang-hanggan ang mga nananampalataya. Kaya't sa pamamagitan ng mga sakramento ng Kristiyanong pagtanggap, patuloy silang tuma-

tanggap ng yaman ng banal na buhay at sumusulong patungo sa ganap na pagibig. (Paul VI, Divinae Consortium Naturae, 1971)

Isang bagong pananaw ang ipinahihiwatig ni Paulo VI sa pag-uugnay ng banayad na proseso at pag-unlad sa buhay sakramental sa buhay ng Kristiyanong pag-ibig, na sa kalalagayan ng Pilipino ay kinapapalooban ng Kristiyanong pagsaksi sa harap ng ibang tao sa paghahanap sa katarungan at pagkiling sa mga dukha. Il. Binyag MGA PAUNANG TALA

1595. Sa pagsasaalang-alang sa pagpapanibago ng mga sakramento ng Simbahan, itutuon natin ang ating paglalahad tungkol sa Binyag ng mga may sapat na gulang (Tingnan CCC, 1247). Ito ay dahil ang mga may sapat na gulang lamang ang maaaring magkaroon ng ganap na katotohanan ng sakramento. Subalit tumutukoy din ito sa nakagawiang pagbibinyag sa mga sanggol ng mga Pilipino. Nakasalalay sa ganap na pananampalataya ng mga magulang, ninong at ninang at tagapagtaguyod ang pagtubo ng binhi ng pananampalataya na tinanggap ng mga sanggol sa Binyag. 1596. Ang ikalawang Paunang-tala ay may kinalaman sa praktikal na layunin na tuwirang tugunan ang tanyag na mga makikitid na pananaw tungkol sa Binyag sa pamamagitan ng panibagong turo ng Simbahan. May pangkalahatang kaalaman sa Binyag ang karamihan sa mga Pilipinong Katoliko subalit kakaunti ang kanilang interes kung “paano ito nagiging mabisa.” Sa kabila ng katekesis o pagtuturo ng relihiyon na kanilang natanggap, wala silang malinaw na pag-unawa sa kaugnayan ng Binyag sa kanilang pang-araw-araw na buhay, lalo na sa kanilang buhay-espirituwal. Kaya't isinaayos ang ating paglalahad ng mahahalagang turo ng Simbahan tungkol sa Binyag upang mapalalalim ang nakagisnang pag-unawa at mahayag ang tunay na makapagbibigay-buhay na katotohanan ng Binyag. Ipinapalagay ng sumusunod na talahanayan ang pangunahing PAGPAPATULOY ng turo ng Simbahan tungkol sa Binyag at nilalayon lamang na patingkarin ang pagbabagong pinag-alab ng Vaticano II.

"O Tagaganap!" NN na Hapag

BAGONG

AA

BUHAY KAY KRISTO: BINYAG AT KUMPIL

NUNG

473

A. Ang Turo ng Simbahan Tungkol sa Binyag 1597. Kinagisnang Pag-unawa

Turo ng Simbahan

Itinuturing ang Binyag bilang:

Tunay na kahulugan ng Binyag: . Bagong buhay kay Kristo, pakikibahagi sa kanyang kamatayan at muling pagkabuhay na kasama ang pagpapatawad ng kasalanang-mana at lahat ng kasalanang

1. a. tubig

personal b. pag-alis ng kasalanangmana 2. a. pagpasok Simbahan

sa

gusali

ng

. sa pamamagitan ng nakalilinis na kapangyarihan ng tubig at ng Espiritu . pag-anib sa Kristiyanong sambayanan, ang Katawan ni Kristo

b. mga sanggol

. ng mga may sapat na gulang sanggol

k. matamlay na pagtanggap

. Sakramento

ng

at mga

pananampalataya

ng

Simbahan

d. ritwal na ginawa ng pari

. personal na panalangin ng mga taong nagdiriwang ng sakramento

e. nagiging mabisa kaagadagad

. pagtanggap sa nakapagpapabagong grasya ng Binyag na nagdudulot ng pagbabagong-loob at humihikayat sa higit na malalim na pagtatalaga bilang Kristiyano

3. a. hindi nauulit na ritwal

. ritwal na nag-aanyayang mabuhay pagiging alagad ni Kristo

sa

b. walang aktibong kapangyarihang nakaiimpluwensiya sa karaniwang buhay

: tumatalab sa ating pang-araw-araw na buhay sa pagiging palagiang pinagmumulan ng pagbabahagi ng sariling buhay ng Diyos kay Kristo

k. nag-iisang lipas na pangyayari

. nag-iisang pangyayari na nagsasalig sa buong buhay ng nabinyagan sa kanyang hinaharap na naipakikita sa taunang pagsasariwa ng mga pangako sa Binyag.

UA

PAAAAAAA KA!"

3

DAP EG

474

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---51 KRISTO, ANG ATING BUHAy

1598. Kung gayon, inilalahad dito ang Binyag sa ilalim ng tatlong pangunahing pamagat: 1) bagong buhay kay Kristo sa pamamagitan ng tubig at ng Espiritu, at ng kamatayan/pagkabuhay na mag-uli kasama si Kristo sa pakikibahagi ng kanyang Misteryong Pampaskuwa, 2) pag-anib sa Simbahan sa pamamagitan ng sakramento ng Pananampalataya, at 3) pakikibahagi sa banal na buhay ng Santatlo sa patuloy at pasulong na paraan na nakatuong lagi sa hinaharap. BAGONG BUHAY KAISA NI KAISTO

1599. Ang unang bunga ng Binyag ay pag-isahin ang nabinyagan at si Kristo, ang Panginoon nilang Muling Nabuhay. Ayon sa Biblia, may dalawang paraan kung paanong nagaganap ang pagkakaisang ito: una, sa pamamagitan ng simbolo ng tubig at ng Espiritu ng Diyos, at ikalawa, sa pakikibahagi sa “binyag” ni Kristo ng kanyang Misteryong Pampaskuwa. Parehong mahusay na inilalahad ito sa atin sa liturhiya ng Bihilya ng Pasko ng Pagkabuhay (Tingnan CCC, 1217). 1. Ipinakikita ng Genesis (Kabanata 1-2) ang paglikha ng Diyos sa mundo, kasama ang kanyang Espiritu na umaali-aligid sa mga tubig. Nananalangin ang Simbahan: “Makapangyarihang Diyos ikaw ang lumikha ng lahat ng bagay... Tulungan kaming makita ang iyong bagong paglikha, ang iyong pagliligtas sa iyong bayan sa pamamagitan ng sakripisyo ng ating Araw ng Paskuwa, si Jesu-Kristo.” Ipinapaalala sa atin ni San Pablo: “ang sinumang nakipag-isa kay Kristo ay isa pang bagong nilalang. Wala na ang dating pagkatao: siya'y bago na” (2 Cor 5:17). “Sinabi ng Diyos: “Magkaroon ng liwanag” (Gen 1:3). Kaya't ipinagbubunyi ng Liturhiya, ng Liwanag sa Magdamagang Pagdiriwang sa Pasko ng Pagkabuhay, si Kristong ating Liwanag na sinasagisag ng Kandilang Pampaskuwa. Tinatawag ang Binyag na “kaliwanagan” dahil tinatanggap ng binyagan si Kristo, ang liwanag ng mundo, (Tingnan Jn 8:12), ang Salita na “ang tunay na ilaw na tumatanglaw sa lahat ng tao” (Jn 1:9). Kaya ang bagong binyagan, “matapos na... maliwanagan” (Tingnan Heb 10:32) ay nagiging “kabilang sa panig ng kaliwanagan” (1 Tes 5:5). Dahil sila ay “liwanag sa Panginoon,” ipinapaalala sa kanila na: “Mamuhay gaya ng nararapat sa mga taong naliwanagan” (Ef 5:8, CCC 1216). 2. Ang pananampalataya ni Abraham sa pag-aalay ng kanyang nag-iisang anak, si Isaac (Tingnan Gen 22), ay naghahanda sa atin sa sakripisyo ni Kristo, noong “hindi niya ipinagkait ang sarili niyang Anak kundi ibinigay para sa ating lahat” (Ro 8:32). “Sa pamamagitan ng Kamatayan at Muling Pagkabuhay ni Kristo,” tinupad ng Diyos kay Abraham ang kanyang pangako, ang ama ng lahat ng mga bayan na pararamihin ang kanyang bayang hinirang sa Kanyang paanyaya sa bagong buhay ng grasya. 3. Ang pagliligtas sa Paglalakbay ng mga Israelita mula sa Ehipto, ang lupain ng pagka-alipin, sa mga tubig ng Pulang Dagat ay simbolo sa Matandang Tipan ng ating pagkaligtas mula sa pagkaalipin sa kasalanan sa tubig ng binyag. Ipinahahayag ng panalangin ng Simbahan na “ang Pulang Dagat ay simbolo ng ating binyag, at

BAGONG

BUHAY KAY KRISTO: BINYAG AT KUMPIL

475

ang bayang malaya mula sa pagka-alipin ay tanda ng Kristiyanong sambayanan.” Nag-aalok ngayon ang Diyos, na “unang nagligtas ng isang bayan mula sa pagkaalipin,” ng kaligtasan sa lahat sa pamamagitan ng binyag (CCC, 1221)... 4. Nagsalita si Propeta Isaias tungkol sa nananatiling pag-ibig ng “Banal ng Israel, na hindi na kailanman muling pababahain ang mundo ng-mga tubig ng baha ni Noe” (Tingnan Isa 54:5, 9-10), Ipinaliwanag ni San Pedro kung paanong nagdusa at namatay si Kristo upang pangunahan patungo sa Diyos ang mga di-makatarungan

at pagkalooban ng bagong buhay sa Espiritu sa pamamagitan ng kanyang Muling Pagkabuhay. Ang bagong buhay na ito'y kanyang naibabahagi sa mga mananampalataya sa pamamagitan ng binyag na naglilinis ng kanilang mga budhi mula sa kasalanan. Kung paano nailigtas ang pamilya ni Noe sa pamamagitan ng tubig, ganoon din ang mga Kristiyano sa pamamagitan ng tubig ng binyag (Tingnan 1 Ped 3:18-21). Nakita ng mga naunang Kristiyano ang Arko ni Noe bilang simbolo ng Simbahan, at ang kalapati bilang sagisag ng Espiritu. 5. Ipinangako ng Diyos sa kanyang propetang si Ezekiel (Kabanata 36) na “magwisik ng malinis ng tubig” sa kanyang bayan upang linisin sila mula sa lahat ng kanilang karumihan, at bigyan sila ng bagong puso at ipataw ang bagong espiritu sa kalooban nila, tanggalin ang mga pusong bato, at palitan sila ng mga pusong laman (Tingnan Ez 36:25-26). Kaya nagdarasal ang Simbahan sa Diyos: “Ipadala ang iyong Espiritu ng pag-aampon sa mga taong isinilang na muli sa binyag.”

6. Inilalarawan ni San Pablo sa Magdamagang Pagdiriwang sa Pasko ng Pagka-

buhay ang pagkamatay at muling pagkabuhay kasama ni Kristo sa Binyag. “Tayo'

y namatay at nalibing na kasama niya sa pamamagitan ng binyag upang kung paa-

nong binuhay na muli si Kristo sa pamamagitan ng dakilang kapangyarihan ng Ama, tayo nama'y mabuhay sa isang bagong pamumuhay” (Ro 6:4). Kung gayon, ang Binyag ang paraan kung paano tayo nakikibahagi sa sariling kamatayan ni Kristo na kanyang ipinahayag bilang kanyang “binyag.” “May isang binyag pa na dapat kong tanggapin, at nababagabag ako hangga't hindi natutupad ito” (Lu 12:50, Tingnan CCC, 1225). Ang Binyag para sa atin ay radikal na pakikiisa kay Kristo nang may ganap na katapatan sa kanya. Kaya't ipinagpatuloy ni Pablo: “Nang siya'y namatay, namatay siya nang minsanan para sa kasalanan, at ang buhay niya ngayo'y para sa Diyos. Kaya

dapat ninyong ibilang ang inyong sarili na patay na sa kasalanan datapuwat buhay naman para sa Diyos sa inyong pakikipag-isa kay Kristo Jesus” (Ro 6:10-11).

1600. Kahalagahan ng mga Paglalarawan sa Biblia. Layunin ng masusing pali-

wanag na ito tungkol sa paggamit ng tubig at Espiritu sa Biblia na iwasto ang dipinagninilayan at mababaw na pagtingin sa tubig sa sakramento ng Binyag na pangkaraniwan ngayon. Tiyak na hindi naiisip ng karamihan sa mga Pilipinong Katoliko ang tubig sa Binyag bilang buhay at kamatayan. Ni isinasaalang-alang ang Binyag bilang tuwirang pag-uugnay natin kay Kristo. Subalit ito ang talagang malalim na kahulugang ipinahayag sa Biblia tungkol sa mga kuwento ng Paglikha, Ang Baha, ang Paglalakbay, at ang sariling Misteryong Pampaskuwa ni Kristo. Kung gayon, ang malaking bahagi ng panibagong pag-unawa sa Binyag ng karaniwang Pilipinong Katoliko

476

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---51 KRISTO, ANG ATING BUHAY

ay nakasalalay sa kung gaano kalinaw nila nauunawaan ang mas malalim na kahuly. gan sa Pananampalataya ng mga simbolo sa Binyag. Maaari bang ang tubig, Espiritu at Liwanag ay tunay na magpapaalala sa isip at puso na makita ang malalim na kato. tohanan ng buhay, kamatayan, kaligtasan at grasya? Ang adhikaing ito'y isang hamon sa mga katekista ng Pilipinas ngayon. Gayun. man, malinaw na ngayon ang tunay na katangiang-likas ng Binyag. Sa “Pambungad sa Ritu ng Pagtanggap sa Kristiyano “ ipinaliliwanag ng Simbahan: “Kapag nabinya. gan ang mga tao, nakikibahagi sila sa sakramento ng kamatayan ni Kristo.... Dahit pinaaalaala at pinatotohanan ng binyag ang Misteryong Pampaskuwa mismo, dahil sa pamamagitan nito ang mga lalaki at babae ay dumadaan mula sa kamatayan ng kasalanan patungo sa buhay” (RCIA, 6). KASALANANG-MANA AT BINYAG

1601. Sa kalalagayan ng Binyag, ang kasalanang-mana ay hindi tumutukoy sa kasalanang personal na ginawa ng mga unang tao na matalinghagang inilarawan sa Gen 3:1-7 kundi sa makasalanang kalagayan na ang lahat ng tao bilang mga inapo nina Adan at Eba ay naipanganak maliban kay Jesus at ni Mariang Kabanal-banalan. Ang ganoong minanang “makasalanang kondisyon o kalagayan” ay kinapapalooban talaga ng kawalan ng grasyang nagpapabanal. Ang pinagmulang kasalanan na ginawa nina Adan at Eba ay nagkaroon at patuloy na nagkakaroon ng iba pang mga epektong nakapipinsala, pareho sa kalooban ng bawat tao at sa kapaligiran natin. Samakatuwid, hindi lamang ang masakit na kahinaang moral ang nararanasan natin sa pagsisikap na magawa kung ano ang sinasabing wasto ng ating budhi (Tingnan Ro 7:13-15) kundi pati rin ang tiyak na hilig sa kasamaan, na nakaugaliang tawaging “makamundong pagnanasa.” Bilang bunga ng makamundong pagnanasa at ng ating kahinaang moral at kasalanang personal, matatagpuan natin ang ating sarili sa isang lipunang katatagpuan ng mga istrukturang makasalanan, kawalang katarungan, paghihirap, kabiguan at pagkalihis na moral na malinaw na salungat sa unang plano ng Diyos para sa sangkatauhan. 1602. Ngayon, ang nakikitang tanda ng paghuhugas ng tubig sa binyag ay sumasagisag at nagbubunga ng paglilinis mula sa lahat ng kasalanan at ang panibagong pagsilang sa bagong buhay sa ESPIRITU (Tingnan CCC, 1263). Ayon sa nakaugalian, inilalarawan ang kasalanang-mana bilang “maitim na marka” na nahuhugasan sa pamamagitan ng Binyag. Sinisikap ipamalas ng larawang ito ang namamanang kawalan ng grasyang nagpapabanal. Ang ESPIRITU SANTO ang nagpapalaya sa atin mula sa kasalanan. Sa madaling salita, nasa kalagayan tayo ng kasalanan kapag hindi nananahan sa atin ang Espiritu Santo ng Diyos. Kung gayon, “natatanggal ang kasalanan” sa pagdating ng Espiritu. Tinatanggal ng Binyag ang lahat ng kasalanan, pareho ang kasalanang mana at kasalanang personal para sa mga may sapat na gulang, sa pamamagitan ng pagsasagisag at pagbubunga ng pagdating ng Espiritu Santo.

BAGONG

BUHAY KAY KRISTO: BINYAG AT KUMPIL

477

“Magpabinyag kayo... upang kayo'y Santo” (Gw 2:38). Ipinaaalala ni San na muli sa Espiritu Santo na siyang pamamagitan ng ating Tagapagligtas Espiritu Santo” (Tito 3:5-6). Kung gayon, ang kawalan ng grasya ang buod ng kasalanang-mana na napapawi sa pagdating ng Espiritu Santo na nagaganap sa Binyag. Kaya't ipinahayag ni San Pedro sa Pentekostes: patawarin: at ipagkakaloob sa inyo ang Espiritu Pablo kay Tito na “naligtas tayo at ipinanganak luminis at nagbigay ng bagong buhay sa atin. Sa na si Jesu-Kristo, ibinuhos sa atin ng Diyos ang

1603. Hindi ito nangangahulugan na ang binyagan ay hindi na nakararanas ng anumang mga epekto ng kasalanang-mana. Nananatili tayo sa daigdig na natatakan ng bigat ng kasamaaan na nagpapahirap sa atin. Dapat nating ipagpatuloy na “makipagbuno” at lumaban sa ating panloob na pagkahilig sa kasalanan, ngunit (makamundong pagnanasa: Tingnan Trent, ND, 512). Paano, kung gayon, “tinatanggal” ng Binyag ang kasalanang-mana? Naisasagawa ito sa pamamagitan ng mabisang pagsisimbolo na nagbubunga ng mapagligtas na pakikiisa ng nabinyagan kay Kristo sa loob ng sambayanang kanyang katawan na puno ng Espiritu, ang Simbahan. Dapat ipagpatuloy ang pakikipaglaban sa kasalanan ngunit ngayon ang binyagan ay natatakan na kay Kristo, pinanananahan ng Espiritu, at itinataguyod ng Kristiyanong sambayanan. Paano pa nga ba “aalisin ng Ama ang ating mga kasalanan” maliban sa mapagmahal na pagtanggap sa Espiritu, sa pakikiisa natin kay Kristo, ang ating Tagapagligtas at sa isat-isa, na mga kaanib ng kanyang Katawan, ang Simbahan? 1604. Paglalagom. Ang pangunahing punto ng bahaging ito ay ang maipaliwanag na nakatuon ang Binyag kay Kristo at hindi sa paghuhugas ng kasalanangmana. Ang buod ng Binyag ay ang bagong buhay kay Kristo, isang pakikibahagi kay Kristo, isang radikal na pagbabago ng pagiging matapat kay Kristo. Ito ay ang “isang panibagong buhay sa pamamagitan ng muling pagkabuhay ni Jesu-Kristo. Ang bagong buhay na iyan ang nagbigay sa atin ng malaking pag-asa na makakamtan

natin ang isang kayamanang walang kapintasan” (1 Ped 1:3-4).

Si Kristo bilang “Pinaka-naunang Sakramento” ay hindi lamang nangangahulugan na “kapwa mayroong nagbibinyag, si Kristo mismo ang siyang nagbibinyag” (SC, 7). Nangangahulugan din ito na si Kristo mismo ang siyang layunin at kaganapan sa paggagawad ng Binyag. Si Jesus ang taong ganap na lubusang nakalubog sa Diyos na kanyang Ama, na ang presensiya ay buo at ganap na pumupuno sa pagkatao ni Kristo. Si Jesus ang “tao para sa kapwa” dahil siya ay ganap na “para sa Ama.” “Ako ang mabuting pastol. Kung paanong nakikilala ako ng Ama at siya'y nakikilala ko, gayon din naman, nakikilala ko ang aking mga tupa at ako nama'y nakikilala nila... Dahil dito'y minamahal ako ng Ama, sapagkat iniaalay ko ang aking buhay... Ito ang utos na tinanggap ko sa aking Ama” (Jn 10:14-18). “Ang Ama at ako ay iisa” (Jn

10:30).

Nagmumula ang lahat ng ating pagdiriwang ng Binyag kay Jesus, ang Kristo (Ang Pinahiran), at nakatuon sa pagdadala sa atin sa mahalagang ugnayan sa kanya, ang Mabuting Pastol, na ating Tagapagligtas.

478

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

PAG-ANIB SA SIMBAHAN 1605. Ang ikalawang bunga ng Binyag ay ang iugnay tayo sa iba bilang kaanib ng Katawan ni Kristo, ang Simbahan (Tingnan CCC, 1267-70), “Sapagkat si Kristo'y tulad ng isang katawan na may maraming bahagi, bagamat binubuo ng iba't ibang bahagi, iisa pa ring katawan. Tayong lahat... ay bininyagan sa iisang Espiritu upang maging isang katawan. Tayong lahat ay pinainom sa isang Espiritu” (1 Cor 12:12-13), Nangangahulugan ito na ang personal na ugnayan natin kay Kristo ay hindi kailan. man “isahang ugnayan” na ginawa natin sa sariling kakayahan, kundi lagi itong isang mapagmahal na pakikipagkaibigang nagmumula, umuunlad at lumalago sa pakikiisa sa mga kapwa kaanib ng katawan ni Kristo, ang Simbahan. Ang ating buhay sa binyag ay hindi kailanman nag-iisa o hiwalay kundi pansambayanang pakikibahagi sa iba kay Kristong ating Panginoon. Ipinaliliwanag ng PCP II kung paano nagsisilbi ang mga laykong mananampalataya na pinagkakalooban ng kapangyarihan sa Binyag, bilang puso ng Simbahan sa gitna ng sanlibutan (Tingnan PCP II 424). 1606. Inaakala ng ilang Pilipino na ang Simbahan ay ang lugar na kung saan binibinyagan ang mga tao. Subalit malinaw na ang Simbahan ay hindi pisikal na gusali kundi ang mga binyagan na siyang bumubuo ng Kristiyanong sambayanan. Ang Simbahan ay ang mga Bininyagang Sambayanan! Kaya't hindi lamang nito ipinagdiriwang ang isang rituwal na tinatawag na “binyag,” kundi ito'y binubuo mismo ng mga binyagan bilang mga alagad ni Kristo. Nakasalig ang pagkakaisang ito sa tunay na presensiya ng Isang Bininyagan, Ang Kristong Muling Nabuhay, ang Ulo ng Katawan, ang Simbahan. Ang Simbahan--ang sambayanan ng mga binyagan--ay tunay na Simbahan lamang hangga't ito ay SAKRAMENTO ng Kristong Muling Nabuhay para sa lahat ng tao. Nagiging buhay sa pamamagitan ng Simbahan ang Kristong Muling Nabuhay at ang kanyang Espiritu sa sanlibutan ngayon. 1607. Inilarawan ito sa atin ni San Pedro sa paghihikayat sa kanyang mga Kristiyano na “Lumapit kayo sa kanya, sa batong buhay na itinakwil ng mga tao, ngunit hinirang ng Diyos at mahalaga sa kanyang paningin. 'Wari'y mga batong buhay, maging sangkap kayo ng isang templong espirituwal. At bilang mga saserdoteng nakatalaga sa Diyos, maghandog kayo sa kanya ng mga haing espirituwal na kalugudlugod sa Diyos dahil kay Jesu-Kristo” (1 Ped 2:4-5). Kaya sa “pag-anib sa Simbahan,” nagiging “buhay na mga bato” ng gusaling espirituwal na Katawan ni Kristo ang binyagan at nagiging “isang lahing hinirang, mga saserdote ng Hari, isang bansang nakatalaga sa Diyos. Pinili kayo ng Diyos upang maging kanya at maghayag ng mga kahanga-hangang gawa niya. Siya rin ang tumawag sa inyo mula sa kadiliman tungo sa kanyang kagila-gilalas na kaliwanagan. Dati-rati, kayo'y hindi bayan ng Diyos, ngunit ngayon, kayo'y bayang hinirang niya. Noon, pinagkaitan kayo ng habag, ngunit ngayo'y sumasainyo ang kanyang awa” (1 Ped 2:9-10: Tingnan CCC, 1268). 1608. Kaya't ipinagkakaloob ng Binyag ang pakikibahagi sa mismong misyon ni Kristo (Tingnan CCC, 1270). Lalung-lalo na sa kanyang tatlong gawain bilang propeta, pari at hari. Ipinaliwanag ng Vaticano Il:

BAGONG

BUHAY KAY KRISTO: BIINYAG AT KUMPIL

479

Sa pamamagitan ng pagbabagong buhay at paghirang ng Espiritu Santo, itinalaga ang binyagan na maging espirituwal na tahanan at banal na kaparian, na sa pamamagitan ng mga gawain bilang mga Kristiyano, maaari silang mag-alay ng mga sakripisyong espirituwal at ipahayag ang kaganapan niya na tumawag sa kanila mula sa kadiliman patungo sa kahanga-hangang liwanag (Tingnan 1 Ped 2:4-10), Saan mang dako, kailangang maging saksi sila kay Kristo at magbigay ng tugon sa lahat na nagtatanong ng dahilan para sa kanilang pag-asa ng buhay na walang-hangganan na nasa sa kanila. (LG, 10)

1609. Kaya't tinatawag ang mga binyagan upang isabuhay ang kanilang pakikibahagi sa pagpapari ni Kristo (ialay ang mga espirituwal na sakripisyo) at maging

saksi kay Kristo (ipahayag, tumugon) na siya na kanilang Liwanag. Subalit maaari lamang itong mangyari sa “espirituwal na tahanan,” ang buhay na sambayanan ng mga kaanib na nagkakabuklod nang dahil sa sakramento ng Binyag. Dahil sa sakramento ng Binyag,... tunay na nagiging kasapi ang indibiduwal kay Kristong ipinako sa krus at pinapurihan at muling isinilang upang makibahagi sa buhay ng Diyos. Ang Binyag, samakatuwid, ay bumubuo ng sakramental na bigkis ng pagkakaisa sa lahat na, sa pamamagitan nito, ay muling isinilang. Subalit ang Binyag sa kanyang sarili ay simula lamang, punto ng pagbabago, dahil buong-buo itong nakatuon sa pagtanggap ng kaganapan ng buhay kay Kristo.

Ang Binyag, kung gayon, ay nakatuon patungo sa pagpapahayag ng Pananampalataya. (UR, 22)

h

1610. Ipinaliwanag ng PCP II kung paanong tinatawag ang mga binyagan na “mamuhay bilang propeta katulad nang namuhay si Kristo, na magpatotoo katulad ni Jesus, patungo sa nagliliwanag na pagtitipon ng Ebanghelyo at buhay. Sa mundo, ipinakikita nila at ipinahahayag si Kristo, si Kristong nagmamahal, si Kristong nagli-

lingkod, si Kristong nagliligtas” (PCP IT, 424)...

:

|

SAKRAMENTO NG PANANAMPALATAYA

1611. Kung gayon, angkop. na: tawaging “sakramento ng Pananampalataya” ang Binyag sa dalawang diwa. Kapag humiling ang mga tao na binyagan, tinatanong sila:

“Ano ba ang iyong hinihingi mula sa Simbahan ng Diyos?” Tumutugon sila: “Pananampalataya.” Nauunawaan nila na maaari, lamang silang maniwala nang walangpasubali sa loob.ng sambayanan ng mga: mananampalataya. Subalit malinaw na hindi sila hihiling ng binyag kung hindi pa nila taglay ang paunang pananampalataya. Kaya't maaari ding ituring ang Binyag na.“sakramento ng pananampalataya na.ang lahat ng mga taong naliwanagan ng grasya ng Espiritu Santo ay tumutugon sa Ebanghelyo ni Kristo” (Pangkalahatang Pambungad sa Kristiyanong Pagtanggap, 3: Tingnan

CCC, 1253-55).

Non

GARA

pa

1612. Kapwa ang paunang pananampalataya na-umuudyok sa mga:tao na hilingin ang binyag at ang grasya ng binyag na nagpapalalim sa ganoong pananampalataya ay malinaw na inilalahad sa paghahanda para sa binyag sa binagong Ritu ng Kristiyanong Pagtanggap ng mga May Sapat na Gulang. Nagbibigay-halimbawa ito hindi

480

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI/ KRISTO, ANG ATING BUHAy

lamang kung paano maging Kristiyano kundi para manatiling Kristiyanong Katoliko, Ang buod na katotohanan nito ay ang pagbabagong-loob kay Kristo at sa kanyang misyon ng mga may sapat na gulang, isang masiglang proseso ng paghubog batay sa Kristiyanong Pananampalataya na isinasangkot ang buong sambayanan sa iba't. ibang ministeryo na nakasentro sa Salita ng Diyos at sa mga nangingibabaw na sim. bolo ng Simbahan. Kabilang sa proseso ang apat na mga pangunahing yugto na napaghihiwalay ng partikular na rituwal na panliturhiya: 1. Panahon Bago mag-Katekumenado o ng pagpapahayag ng Ebanghelyo patu. ngo sa Ritu ng Pagpapatala bilang Katekumeno para sa Binyag: 2. Panahon ng Katekumenado o pagtuturo ng katesismo tungo sa Ritu ng Paghirang: 3. Panahon ng Paglilinis at Kaliwanagan, ang paghahanda para sa Pagtanggap ng mga Sakramento, 4. Panahon ng Pagpapalalim (Mistagohiya), o panahon ng pagpapaunlad ng Kristiyanong karanasan sa higit at ganap na pagpasok sa buhay at pakipagisa ng mga mananampalataya. 1613. Malinaw na ipinahahayag ng Ritu sa Kristiyanong Pagtanggap sa May Sapat na Gulang (RCIA) na ang Binyag ay hindi lamang tinatanggap nang walang sigla kundi nangangailangan ng “angkop na kaayusan ng kaluluwa” at ng aktibo at personal na tugon na nagpapatuloy sa buhay-pananampalataya ng nabinyagan. Kung gayon, ang Binyag ay tunay na KARANASAN NG PANALANGIN na kinasasangkutan ng radikal na “pagtalikod,” “pagbabagong-buhay,” isang daanan mula sa isang uri ng pamumuhay patungo sa radikal at naiibang uri. Subalit ang pagbabagong ito ay hindi bunga ng anumang kapangyarihang “automatiko” o “may mahika” ng Binyag. Sa halip, nagaalok ng paunang grasya ang Binyag. May paanyaya sa isang bagong ugnayan kasama si Kristong Muling Nabuhay sa Espiritu, sa loob ng Kristiyanong sambayanan. Ang bisa nito'y nananatili sa patuloy na pakikiisa sa grasya sa pamamagitan ng matiyagang pagsisikap ng nabinyagan. 1614. Malinaw itong makikita sa napakaraming apostolikong panawagan sa mga Kristiyanong kabibinyag pa lamang. Sa mga taga-Efeso, isinulat ni San Pablo: “Iwan na ninyo ang dating pamumuhay. Hubarin na ninyo ang dating pagkatao na napapahamak dahil. sa masasamang pita. Magbago na kayo ng diwa at pag-iisip, at ang dapat makita sa inyo'y ang bagong pagkatao na nilikhang kalarawan ng Diyos, kalarawan ng kanyang katuwiran at kabanalan” (Ef 4:22-24). Nababasa natin sa sulat sa mga Hebreo: “Iwaksi natin ang kasalanan, at ang anumang balakid na pumipigil sa atin, at tayo'y buong tiyagang magpatuloy sa takbuhing nasa ating harapan. Ituon natin ang ating paningin kay Jesus na siyang pinagmulan ng ating pananampalataya, at siya ring nagpapasakdal nito” (Heb 12:1-2). 1615. Pakikibahagi sa Buhay ng Diyos. Mula sa bagong buhay kay Kristo at pagiging kaisa sa kanyang Katawan, ang Simbahan, ang Binyag ang mabisang tanda ng ating pakikibahagi sa banal na buhay. Tayo ay nagiging “bagong nilalang” (Tingnan 2 Cor 5:17), mga nakikibahagi sa katangiang-banal ng Diyos (Tingnan 2 Ped

BAGONG

BUHAY KAY KRISTO: BINYAG AT KUMPIL

481

1:4)--hindi basta mga nilikha na lamang kundi mga anak ng Diyos (Tingnan 1 Jn 3:1), sa pamamagitan ng ANAK, si Jesu-Kristo, (Tingnan Ga 4:4-7) sa Espiritu Santo, na nananahan sa ating kalooban (Tingnan 1 Cor 6:19). Kaya, sinisimulan sa atin ng Binyag ang pakikibahagi sa mismong buhay ng Santatlo. “Ang Binyag ay panibagong buhay na nagmumula sa langit... humahantong sa pagtawag sa Banal na Santatlo. Natatakan ng ganitong ngalan, itinalaga ang mga nabinyagan sa Banal na Santatlo, at umaanib sa pagkakaibigan kasama ang Ama, ang Anak, at ang Espiritu Santo” (Pangkalahatang Pambungad sa Kristiyanong Pagtanggap 5). Ipinahahayag ito sa pormula ng pagbibinyag. “P. , ikaw ay aking binibinyagan sa ngalan ng Ama, ng

Anak, at ng Espiritu Santo.” Ang Obispo, pari at diyakono ang mga karaniwang ministro sa binyag. Sa situwasyon ng pangangailangan, maaaring magbinyag ang sinumang tao, kahit na hindi nabinyagan, kung mayroon siyang layuning gawin ang nilalayon ng Simbahan at gumagamit ng Santatluhang pormula ng binyag (Tingnan CCC, 1256). 1616. Subalit para sa maraming Pilipino ay tila ba napakalayo ng malalalim na paninindigan ng pananampalataya batay sa Biblia sa pang-araw-araw na buhay pati na sa Kristiyanong pamumuhay.

Sa ganitong situwasyon, ang tuwirang pagsangguni

sa mga Ebanghelyo ang karaniwang tuntunin at tingnan kung ano ang kahulugan ng lahat ng ito sa buhay ni Kristo. Alam natin na hindi sakramento ang pagbibinyag ni Juan Bautista kundi binyag ng pagpapatawad, na nagpasimula ng bagong panahon sa pagdating ng Mesiyas. Nagpabinyag si Jesus kay Juan bilang tanda na Siya ang kumakatawan sa bagong panahon. Sa pagsasalaysay ng Ebanghelyo tungkol sa binyag ni Jesus, higit na malinaw nating nauunawaan ang tunay na kahulugan ng “pakikibahagi sa buhay ng Diyos.” Una, may Espiritung nagpapakita bilang kalapati, nagpapaalala sa mga kuwento ng Matandang Tipan tungkol sa paglikha at ang Baha. Kasunod ang tiyak na pagpapahayag ng pagkakakilanlan kay Kristo at ang misyon ng Mesiyas: “Ikaw ang minamahal kong Anak: lubos kitang kinalulugdan” (Mc 1:11). Sa hulihan, kasama ng makalangit na tinig, ang Espiritung sinasagisag ng kalapati at ang NagkatawangTaong Anak na nagmula sa Jordan, ipinahayag sa atin ang Banal na Santatlo na kumikilos. 1617. Higit na mahalaga, sinimulan ng binyag ni Kristo ang kanyang buong pampublikong ministeryo na humantong sa Pagpapakasakit, Kamatayan at Muling Pagkabuhay. Lumitaw si Jesus mula sa mga tubig ng Jordan gaya ng kanyang Muling Pagkabuhay mula sa libingan. Binasbasan siya ng Espiritu na nagpapamalas ng kanyang pagiging Anak ng Diyos na nababahaginan tayong lahat tulad ng kanyang ipinangako. Nabuksan ang langit kay Kristo gaya ng pagbubukas niya para sa lahat ng tao nang siya'y umakyat sa kanyang Ama. Tinataglay natin sa sariling binyag ni Kristo ang pag-asam, ang rituwal na pagsasakatuparan ng buong drama ng kanyang mapagligtas na misyon. At nakita natin kung paano inihayag ni San Pablo na sa Sakramento ng Binyag, nakikibahagi tayo sa mismong buhay at misyon ni Kristo.

482

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ANG ATING BUHay

1618. Pero paano? Paano nga bang tunay na nakikibahagi ang ating pang-aray. araw na buhay sa buhay ni Kristo? Sa isang salita, ang susi ay ang Espiritu Santo ang panloob, at nanatiling pinagmumulan ng ating buhay ng grasya. Ipinapaalala ng PCP II na “hindi dapat pigilan ang layko sa pagsasanay ng kanilang mga kaloob, 5a pamamagitan nito, kanilang isinasakatuparan ang kanilang mga tungkulin bilang bin. yagan” (Tingnan LG, 18, AA, 24: PCP II, 429).

Nangangahulugan ito na kasama ang Espiritu ng Diyos na nananahan sa atin, tunay tayong nakikibahagi sa buhay ng Diyos. Tinutulungan tayo ng Espiritu na manalig sa Diyos, umasa sa katapatan at habag ng Diyos, at tumugon sa Diyos sa pag-ibig. Sa madaling salita, tinutulungan tayo ng Espiritu na nagsimulang mag-isip katulad ng mga disipulo ni Kristo, na mapaglabanan ang mga suliranin at maging mapagmahal sa kapwa sa halip na tumingin sa ating mga sarili. Higit na madaling ipaliwanag ang kahulugan ng pakikibahagi sa mismong buhay ni Kristo sa pamamagitan ng mga kaloob at mga bunga (Tingnan Ga 5:22-23) ng Espiritu. Subalit hindi ito anumang pormulang may mahika na kaagad-agad “ginagawa tayong Diyos.” Sa halip, panghabang-buhay itong pag-unlad na kailangang mapatibay at laging mapalakas ng ating malayang pakikipagtulungan sa grasya ng Diyos. B. Mga Kasalukuyang Tanong tungkol sa Binyag 1619. Pangangailangan ng Binyag para sa Kaligtasan. Itinuturo ng Simbahan na “si Kristo ang nag-iisang Tagapamagitan at tanging Daan sa kaligtasan. Sa madaling salita, siya mismo ang nagsabi ng pangangailangan ng pananampalataya at binyag” (LG. 14). Nagbabala si Jesus kay Nicodemo: “Maliban na ang tao'y ipanganak sa tubig at sa Espiritu, hindi siya paghaharian ng Diyos” (Jn 3:5). Sa Ebanghelyo naman ni San Marcos, sinasabi: “Ang sumampalataya at mabinyagan ay maliligtas, ngunit ang hindi sumampalataya ay parurusahan” (Mc 16:16, CCC 1257-58). Subalit ano naman ang mangyayari sa mga taong hindi Kristiyano at hindi kailanman nabinyagan ng tubig at Espiritu? Alam natin na niloloob ng Diyos na “maligtas ang lahat ng tao at makaalam ng katotohanan” (1 Tim 2:4-6). Kaya, itinuturo din ng Simbahan na: Sila na hindi dahil sa sarili nilang pagkukulang, ay hindi nakabatid ng Ebanghelyo ni Kristo o:ng Kanyang Simbahan, bagaman masinsinang naghahanap sa Diyos, at naantig ng biyaya, at nagsisikap sa kanilang mga asal na tupdin ang Kanyang kalooban ayon sa idinikta ng kanilang mga budhi, ay magkakamit din ng walang-hanggang kaligtasan. (LG, 76) 1620. Batay ito sa kaugaliang tinatawag na “binyag ng pagnanasa,” dahil ipinahihiwatig ng mga taong ito sa kanilang mga buhay ang pagnanasa para sa binyag. Gayundin, sinasabing nagkamit ng kaligtasan sa pamamagitan ng “binyag ng dugo” ang taong nagbuwis ng buhay para sa pananampalataya o ganap na pag-ibig bagaman hindi sila kailanman nabinyagan sa tubig. Higit pa, tahasang iniugnay ng Vaticano II ang kaligtasan ng mga di-binyagan sa Misteryong Pampaskuwa ni Kristo:

BAGONG

BUHAY KAY KRISTO: BINYAG AT KUMPIL

483

Sa dahilang namatay si Kristo para sa lahat at dahil tunay na linatawag ang lahat sa iisa at parehong banal na hantungan, dapat nating panghawakan na inaalok ng Espiritu Santo sa lahat sa paraang nalalaman lamang ng Diyos ang posibilidad na maging katuwang sa Misteryong Pampaskuwa ni Kristo. (GS, 22: LG, 16: CCC,

1258-60)

1621. Ang ganito ring mapagmahal na pangangalaga ng Diyos ay tiyak na maiuukol din sa mga di-binyagang Bata. Walang ibang paraang nalalaman ang Simbahan upang maligtas ang mga sanggol maliban sa Binyag. Gayunman, ipinagkakatiwala niya ang mga di-binyagang batang namatay sa awa ng Diyos sa kanyang kalooban ng pangkalahatang kaligtasan. Talagang binibigyang-diin ng pangkasalukuyang turo ng Simbahan ang pangkalahatang kalooban ng pagliligtas ng Diyos at ang kinakailangang paghahanda sa pananampalataya ng mga magulang ng mga Bata. “Higit na nagiging matindi ang tawag ng Simbahan na huwag hadlangan ang paglapit ng mga munting bata kay Kristo sa pamamagitan ng biyaya ng banal na Binyag” (CCC, 1261). Tungkol sa mga sanggol na namatay nang hindi pa nabibinyagan, ipinagdarasal ng Simbahan: Ama ng lahat ng konsolasyon, na walang anuman ay nakatago, Alam mo ang pananampalataya nitong mga magulang na nagluluksa sa kamatayan ng kanilang anak. Nawa'y makatagpo sila ng pahinga sa kaalaman na iyong kinuha ang sanggol sa iyong mapagmahal na pangangalanga. TATAK NG BINYAG O KARAKTER

1622. Nagbibigay ang tatlong sakramento ng Binyag, Kumpil at Orden ng permanenteng tanda o tatak, na tinatawag ma “karakter” sa wikang teknikal (Tingnan CCC, 1121: 1271-74). Ito ang dahilan kung bakit minsan lamang maaaring matanggap ang mga sakramentong ito bagaman maaaring mawala sa pamamagitan ng personal na kasalanan ang sakramental na grasya na kanilang ipinagkakaloob, nananatiling pirmihan ang “karakter” na ito. Kumakatawan ito sa pasya ng Diyos na hindi maaaring bawiin. Ipinapaalala ni San Pablo sa mga taga-Corinto: “Tinatakan niya kami at pinagkalooban ng kanyang Espiritu” (2 Cor 1:22). Pinagsabihan niya ang mga tagaEfeso: “huwag ninyong dulutan ng pighati ang Espiritu Santo, sapagkat ito ang tatak ng Diyos sa inyo, ang katibayan ng inyong katubusan pagdating ng takdang araw” (Ef 4:30). Ang Aklat ng Pahayag ay nagsasabi ng tatak “sa noo ng mga lingkod ng ating Diyos” (Pah 7:3). 1623. Ang “karakter” ang permanenteng tatak ni Kristo sa atin. Nagbubunga ito ng tunay na pagbabago sa ating kaugnayan sa kanya at sa Simbahan. Sa pamamagitan ng karakter sa binyag, nakikibahagi ang lahat sa makaharlikang pagpapari kaya hinahayaan silang aktibong makilahok sa liturhiya ng Simbahan, tanggapin ang iba pang mga sakramento at higit na mapalapit kay Kristo sa pamamagitan ng personal na kabanalan. Kaugnay naman ng Kristiyanong sambayanan, ang karakter sa

484

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5! KRISTO, ANG ATING BUHAY

binyag ay ang panloob na bukal na nagpapalalim ng pakikipag-ugnayan ng mga kaanib. Samantala, tumutulong din itong bawasan at pamahalaan ang mga pagkabahala ng grupo at di-pagkakaunawaan sa pamamagitan ng pagpapalakas ng sariling pagkakakilanlan ng binyagan at panlipunang pagkakabuklod sa iba pang mga kaanib ng sambayanan.

kh

BINYAG NG MGA SANGGOL

1624. Sa bagong pagpapahalaga sa Binyag bilang Sakramento ng Pananampalataya, na kinasasangkutan ng pagtatalaga at pagbabagong-loob, may ilang nagtatanong tungkol sa kinagawiang pagbibinyag ng mga sanggol. Subalit palaging nauunawaan ng Simbahan na hindi dapat pagkaitan ng binyag ang mga bata dahil binibinyagan sila “sa Pananampalataya ng Simbahan” (Tingnan CCC, 1250-52), Ang talagang ibig sabihin nito ay tungkulin ng mga magulang at ninong at ninang, na silang naatasan ng mahalagang pananagutan, na tiyaking mahubog sa Pananampalataya sa pamamagitan ng Katolikong pag-aaruga ang mga nabinyagang bata habang lumalaki at maging ganap (Tingnan CCC, 1231). 1625. Pinatitingkad ng Binyag ng mga Sanggol ang katotohanang ang Binyag ay higit sa lahat malayang kaloob ng grasya ng Diyos at hindi isang bagay na nakakamtan sa sariling pagsisikap. Ikalawa, kung paanong nag-uumpisa agad ang simula at pagsulong ng personal na buhay ng bawat bata pagkapanganak, gayon din ang Kristiyanong buhay ng pananamplataya kay Kristo. Malinaw na ipinakikita sa binyag ng sanggol ang pangunguna ng Diyos sa pag-ibig sa bata, ang unang hakbang na “buung-buong nakatuon sa pagtatamo ng kaugnayan ng buhay kay Kristo” (UR, 22), Gayundin, para sa mga magulang na mananampalataya, mahirap isiping hindi nila hahangarin na ibahagi ang pangunahing pananampalataya na nagbibigay ng direksyon sa kanilang buhay. Mula sa pananampalataya ng mag-asawa kay Kristo kapwa nila itinataya ang buhay mag-asawa na palalakihin ang kanilang mga anak, hindi sa loob ng kalagayang tila walang kinikilingan sa larangan ng relihiyon, kundi sa loob ng isang aktuwal na pamilyang Kristiyano. Malakas na pinatitibay ang tradisyonal na kaugalian ng Simbahan na binyagan ang mga sanggol ng mga pangkasalukuyang pagaaral sa larangan ng pilosopiya at panlipunang agham tungkol sa pag-unlad ng tao, kasama ang tunay na kalayaan ng tao.

lil. Kumpil 1626. Tinalakay ng Vaticano II ang sakramento ng Kumpil kaugnay sa dalawa nitong mahalagang katangian: higit na pagkakaugnay sa Simbahan at pagpapalakas at pagbibigay-kapangyarihan ng Espiritu Santo upang aktibong mapalaganap ang Pananampalataya. Sa pamamagitan ng sakramento ng Kumpil, higit na ganap na nabubuklod. ang

nananampalataya sa Simbahan at pinagkakalooban ng di-karaniwang lakas ng Espiritu Santo. Kaya't bilang tunay na mga saksi kay Kristo, lalo pang mahigpit

BAGONG

485

BUHAY KAY KRISTO: BINYAG AT KUMPIL

silang nararapat na ipalaganap ang pananampalataya sa salita at gawa. (LG, 11, Tingnan CCC, 1285)

Iniutos din ng Konsilyo na “baguhin ang ritu ng Kumpil upang higit na maging malinaw ang matalik na kaugnayan nito sa kabuuan ng Kristiyanong pagtanggap. Dahil dito, nararapat na mauna ang pananariwa ng mga pangako sa Binyag bago ang pagtanggap nito” (5C, 71). Iniatas ng PCP II na “dapat ihanda ang programa sa diyosesis para sa sakramento ng Kumpil, at lalong kanais-nais bilang bahagi ng karaniwang aralin ng mga paaralang Katoliko, paaralang pampubliko, at sa mga pagtuturo ng katesismo sa mga kabataan” (PCP II art. 9,2). 1627. Ang tinatawag nating Kumpil ay bahagi dati ng pinalawak na ritu ng binyag. Subalit may tiyak na batayan sa Banal na Kasulatan sa pagkakaiba ng pagkakaloob ng Espiritu Santo sa pamamagitan ng tubig-binyag at ng “pagpapatong ng mga kamay.” Nang marinig nila ito, sila'y nagpabinyag sa pangalan ng Panginoong Jesus. Ipinatong ni Pablo ang kanyang kamay sa kanila. Bumaba sa kanila ang Espiritu Santo at sila'y nagsalita ng iba't ibang wika at nagpahayag ng salita ng Diyos. (Gw 19:5-6, Tingnan 8:14-17) N Sa loob ng mga nagdaang siglo, dahil sa dumarami at lumalaking diyosesis, parokya at mga binyag ng mga sanggol, halos imposible na para sa Obispo na makumpilan silang lahat. Dahil dito, inihiwalay ang pagpapahid ng langis at pagpapatong ng mga kamay sa tubig-binyag upang bumuo ng hiwalay na sakramento. Sa silangan, tinatawag itong “Krismasyon,” na nangangahulugan “pagpapahid ng krisma.” 1628. Kaya't ipinaliwanag ni Pablo VI ang pinagmulan ng Kumpil sa binagong ritu tulad ng sumusunod: Upang matupad ang kalooban ni Kristo, ipinasa ng mga Apostol sa mga baguhan, sa pamamagitan ng pagpapatong ng mga kamay, ang kaloob ng Espiritu na dinadala sa kabuuan ang biyaya ng Binyag... Itong pagpapatong ng mga kamay ay tumpak na isinasaalang-alang ng Katolikong Tradisyon bilang pinagmulan ng sakramento ng Kumpil na napananatili kahit papaano ang grasya ng Pentekostes sa Simbahan.

(Apost.

Const.

“Divinae

Consortium

Naturae,”

Tingnan

CCE,

1288) 1629. Ipinagkakaloob ang sakramento ng Kumpil sa pamamagitan ng “pagpapahid ng banal na Krisma sa noo, isinasagawa samantalang ipinapatong ang mga kamay at sa mga salitang: ” , tanggapin mo ang tatak ng Kaloob ng Espiritu Santo”

(CCC, 1300). Sa Matandang Tipan, ang kahulugan ng pagpapahid ay pagpapagaling, paglilinis, at pagpapalakas, subalit pinakamahalaga ang pagkakaloob ng kapangyarihan. Pinahiran si Aaron bilang mataas na pari (Tingnan Lev 8:12), pinahiran ni Samuel si Saul at David bilang hari (Tingnan 1 Sam 10:1, 16:135), at pinahiran upang maging propeta si Isaias (Tingnan Isa 61:1). Gayunman, sa huliha'y kailangang mai-

486

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

pahayag ang Espiritu sa buong bayang nakasentro sa Mesiyas (Tingnan Ez 36:25-27, Joel 3:1-2: CCC, 1286-87).

Sa Bagong Tipan, si Kristo ang “Isang Pinahiran,” na ganap na tumutupad sa pamamagitan ng kapangyarihan ng Espiritu Santo sa tatlong papel ng Propeta, Pari at Lingkod-Hari. Kaya sa Kumpil, higit na ganap na nakikibahagi ang mga Kristiyano sa makahari at makaparing papel ni Kristo. Sa pagpapatong ng mga kamay, inaangkin sila ni Kristo bilang kanyang sarili at dala ng kapangyarihan ng Espiritu na ipalaganap ang Ebanghelyo sa salita at gawa, sa gayo'y palakasin ang katawan ni Kristo, ang Simbahan. 1630. Ang karaniwang ministro ng Kumpil ay ang Obispo na kahalili ng mga apostol, kasama ang kaganapan ng sakramento. lpinapakita ng pangangasiwa ng Obispo ang bunga ng Kumpil: upang higit na mapalapit ang nakumpilan sa Simbahan, sa kanyang ugat na mula sa mga apostol, at sa kanyang misyong maging saksi kay Kristo (Tingnan CCC, 1313). Gayunman, dala ng mabigat na mga dahilan, maaaring ipagkaloob ng Obispo sa mga pari ang kapangyarihan na pangasiwaan ang sakramento. A. Mga Epekto ng Kumpil 1631. Ang palakasin at patotohanan ang grasya ng Binyag ang pangunahing bunga ng Kumpil (Tingnan CCC, 1302-3). Nangangahulugan ito nang higit na matinding pakikibahagi sa misyon ni Kristo at ng Simbahan at pagbibigay-kapangyarihan sa mga nakumpilan na maging mga hayag na Tagapagpatotoo ng Pananampalataya: e Tagapagpatotoo sa kaharian ng Diyos at kapangyarihan ng Diyos na umiiral sa bagong kabanata ng kasaysayan na sinimulan kay Kristo: e Tagapagpatotoo kay Jesus ang Kristo, ang natatanging Tagapagligtas ng lahat: e Tagapagpatotoo sa kalayaan mula sa pagka-alipin sa kasalanan dala ng presensiya ng Diyos kay Kristo at sa Espiritu, e Tagapagpatotoo sa pag-ibig ng Diyos Ama, Muling Nabuhay at Nagkatawang-Taong Anak at Espiritu sa pamamagitan ng mapagmahal na paglilingkod sa iba sa Espiritu: at

e

Tagapagtotoo sa tunay na presensiya ni Kristo sa Kristiyanong sambayanan, ang bayan ng Diyos, ang Simbahan.

1632. Nagmumula ang pagsasaksing ito sa permanenteng “karakter” na nakatatak sa mga nakumpilan ng Sakramento (Tingnan CCC, 1304-5). Sa Ebanghelyo ni San Lucas, ipinaliwanag ni Kristong Muling Nabuhay sa mga apostol na “kinakailangang magbata ng hirap at mamatay ang Mesiyas at muling mabuhay sa ikatlong araw. Sa kanyang pangalan, ang pagsisisi at kapatawaran ng mga kasalanan ay dapat ipangaral sa lahat ng bansa, magmula sa Jerusalem. Kayo ang mga saksi sa mga bagay na ito. Tandaan ninyo: susuguin ko sa inyo ang ipinangako ng aking Ama (ang Espiritu)” (Lu 24:46-49). Ipinaliliwanag sa pambungad na Ritu ng Kumpil ang pinagmulan at tungkulin ng “karakter” na ito na dating bahagi ng rituwal ng binyag:

BAGONG

487

BUHAY KAY KRISTO: BINYAG AT KUMPIL

Pinahiran ng langis mula sa kamay ng Obispo, tinatanggap ng nabinyagan ang di-naaalis na karakter, ang tatak ng Panginoon, kasama ng kaloob ng Espiritu, na lalo siyang natutulad kay Kristo at pinagkakalooban siya ng grasya na ipalaganap ang presensiya ng Panginoon sa mga tao. (RC, 9) B, Mga Katangian ng Kristiyanong Tagapagpatotoo

1633. Upang maging mabisang mga Tagapagpatotoo kay Kristo at ng Simbahan, nangangailangan ng tiyak na mahahalagang katangian:

e

Personal na kaalaman, kamulatan at karanasan kay Kristo sa kanilang pangaraw-araw na pamumuhay:

e

matatag at masiglang mga paninindigang Kristiyano at aktibong ga kay Kristo at sa Simbahan, pangunahing pagsalig sa pinakapuso ng Banal na Kasulatan, turo han at saligang pantaong karanasan, mga katangian sa pamumuno gaya ng katapatan at karangalan paalab ng tiwala at ng mga tagasunod, kakayahang makapagpahayag sa kaakit-akit at mapanghimok na kinakailangan para ipakita ang hamon ni Kristo sa mga Pilipino katapangang magdusa at humarap sa panganib para sa kaharian

e e e e

pagtatalang Simbana nagpaparaan na ngayon, at ng Diyos.

K. Gulang para sa Kumpil 1634. Ang ganitong paglalarawan sa mga katangiang kailangan para sa sinumang nakumpilang Kristiyanong tagapagpatotoo ay likas na nagtatanong kung kailan dapat ipagkaloob ang sakramento ng Kumpil. Sa sinaunang panahon, ipinagkakaloob ito agad pagkatapos ng Binyag. Subalit nang maging kagawian ang pagbibinyag sa sanggol, ipinagpaliban muna ang sakramento ng Kumpil--ang gulang ng pagpapasya. Ngayon, may ilang nagmumungkahing ibalik sa dating pagkakaisa samantalang ninanais ng iba na ipagpaliban pa ito hanggang sa pagsapit sa kabataan ng may sapat na gulang. Subalit may mga mabuting dahilan sa pagkukumpil sa gulang ng nakapagpapasya na o higit pa, tulad ng higit na kinagawiang patakaran ng Simbahan sa Pilipinas. Nagsisimula nang lumayo ang mga kabataan sa mga pag-aasal-bata at nagsasagawa na ng mga unang hakbang tungo sa pananampalatayang personal na pinili

at nagsisimulang gumanap ng aktibong papel sa buhay ng Kristiyanong sambayanan. 1635. Higit na mahalaga ang kinakailangang maingat na paghahanda kaysa sa walang-katapusang pagtatalo ng “mga dalubhasa” tungkol sa akmang gulang para sa pagkukumpil. Kailangang maihanda nang mabuti kapwa ang mga kandidato para sa Kumpil at ang kanilang mga magulang (kasama ang ninong at ninang at tagapagtaguyod) upang tunay na maging mabisa ang Sakramento. Kapag walang maingat na paghahanda, hindi talaga magiging mabunga ang pagdiriwang ng sakramento. 1636. Kasalukuyang Panukala. Marami ang sumasang-ayon na ang Kumpil ay: 1) sakramento ng pagtanggap, 2) na minsan lamang tinatanggap, at 3) humuhusto

488

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING BUHAY

sa Binyag, 4) yag. Mula sa tulad ng lahat papa-alab na

sa pamamagitan ng pagtanggap sa Espiritu Santo pagkatapos ng bin. pantaong pananaw, itinuturing ang Kumpil bilang pansamantala na ng ibang mga sakramento maliban sa Eukaristiya na isang nakapag. rituwal. Bilang rituwal na bahagi ng paglago sa Kristiyanismo, nagi.

ging tanda ng pagbabago ang Kumpil sa pag-unawa Sa sarili ng mga nakumpilan at ng

mga palagay at pagtanggap ng sambayanan sa kanila. 1637. Bilang sakramento ng pagtanggap, dapat iugnay ang Kumpil sa Binyag bilang paghuhusto ng pagtanggap sa Simbahan: ganoon pa man, nagiging tatak din ng bagong yugto ang Kumpil sa Kristiyanong buhay ng nakumpilan. Nagbabago ang kanyang buhay mula sa paglilingkod ng iba sa kanya tungo sa kanyang paglilingkod sa iba sa Simbahan, mula sa unang pagtanggap sa Simbahan tungo sa pagpapahayag ng ganap na pag-aalagad sa ministeryo ng Simbahan. Ang “akmang panahon” (Kairos) para ipagdiwang itong pagbabago ay hindi batay sa pagbibilang ng gulang kundi batay sa pagtitiyak ng angkop na panahon para ipagdiwang itong pagbabago. Hindi basta-basta na lamang dumarating itong “naaakmang panahon” sa karaniwan kundi kailangang paghandaan sa tiyak na panahon. Maaaring gumawa ng isang balangkas sa paghahanda para sa Kumpil na batay sa paraan ng RCIA, na naghahanda sa mga may sapat na gulang para sa Binyag. D. Ang Kaugnayan ng Kumpil kay Kristo at sa Simbahan

1638. Kung paanong ipinakilala na si Jesus Yaong Bininyagan, malinaw dito na si Kristo rin ang Kinumpilan sa Espiritu Santo. Mula sa paglilihi sa kanya, hanggang sa kanyang mapagligtas na misyon sa pampublikong ministeryo, na umabot sa kasukdulan sa kanyang Muling Pagkabuhay at Pag-akyat sa kanyang Ama, palagiang ginabayan, pinalakas at pinangunahan ng Espiritu ang taong si Jesus. Ang Espiritu kay Kristo, na ating Panginoon ay: e Espiritu ng KABANALAN na pinagiging tunay ang presensiya ng KabanalBanalan, e Espiritu ng PAG-IBIG na nagbibigay-lakas sa kanyang mga tagasunod na magmahal tulad ng kanyang pagmamahal, e Espiritu ng BUHAY na dumating upang tayo “ay magkaroon ng buhay at higit na matamo ito pang masagana.” e Espiritu ng KAPANGYARIHAN upang maisakatuparan ang kalooban ng Ama at hayaan ang kanyang mga tagasunod na gawin ang ginagawa niya, e Espiritu ng KATOTOHANAN na nagpapalaya sa atin, at e Espiritu ng PAGPAPATAWAD na nagbibigay ng walang-hanggang kaligtasan sa nagsisisi. : 1639. Nakakatagpo natin ang Espiritu ng Panginoon sa kanyang Katawan, ang Simbahan. Walang alinlangang ang Simbahan ni Kristo ang Simbahang Kinumpilan, ang Simbahan ng ESPIRITU dahil sa tunay na presensiya ni Kristo sa kanyang katawan. Pinatotohanan ng Pentekostes ang aktibong presensiya ng Espiritu sa Simbahan mula sa simula. Ang pag-unawa sa Kumpil na may kaugnayan kay Kristo at sa Simba-

BAGONG

BUHAY KAY KRISTO: BINYAG AT KUMPIL

489

han ay makakatulong upang makita ito bilang isang nagaganap na panalangin, isang pagdiriwang na tahasang nagpapakilala kung ano ang ginawa at patuloy na ginagawa ng Diyos kasama ng at sa loob ng Kanyang Bayan. Mahalaga ang aspetong pansambayanan at pansimbahan ng Kumpil: hindi ang gulang para sa Kumpil kundi ang presensiya ng Espiritu ang tunay na puntong pinagtutuunan. E. Mga Ninong at Ninang/Mga Tagapagtaguyod Para sa Binyag at Kumpil 1640. Sa Pilipinas, madalas na nagsisilbing pangunahing dahilan sa pagpili ng mga ninong at ninang at tagapagtaguyod para sa mga Binyag at Kumpil ang panlipunang ugnayan sa mga pamilya. Sa Katolikong bansang tulad natin, likas na ang panlipunang balangkas at ugnayan ng mga pamilya ay maipahayag sa mga panrelihiyong pangyayari. Subalit ang kaugaliang ito ay maaaring maging isang “makamundong” tukso na nagpapalabo sa pangunahing kahulugan ng pananampalataya sa mga sakramento. Kinakailangang harapin at malampasan ang tuksong ito sa pamamagitan ng pagbibigay-diin sa angkop na batayan ng Pananampalataya sa pagpili ng mga ninong at ninang. Sila ay kinakailangang: a) may sapat na gulang (karaniwan may gulang na labing-anim), b) mabubuting Katoliko na isinasabuhay ang kanilang Pananampalataya at nakatanggap na ng tatlong sakramento ng Binyag, Kumpil at Eukaristiya: at k) may kakayahan at tunay ma nagbabalak na tulungan ang mga bagong binyagan/nakumpilan na matapat na isabuhay ang lahat ng mga tungkulin na bahagi ng Kristiyanong buhay. Iminumungkahi ngayon ng Simbahan na ang mga ninong at ninang sa Binyag ay dumalo o siya ring maging tagapagtaguyod muli sa Kumpil bagaman posible rin na pumili ng isang tanging tagapagtaguyod para sa Kumpil.

PAGBUBUO 1641. Ang mga sakramento ng Binyag at Kumpil ay nagbibigay ng kahanga-hangang halimbawa ng pagbubuo ng pagsamba kasama ang doktrinang Katoliko at moral na pamumuhay. Hindi posibleng magkamit ng kahit kaunting pagkilala sa Binyag at Kumpil bilang mga sakramentong tumatanggap sa atin sa buhay-Kristiyano --nang walang maayos na pagkaunawa sa Espiritu Santo, lalo na ang magkatuwang na misyon ng Espiritu sa Nagkatawang-taong Anak. Bukod dito, ang pagkilala sa Simbahan bilang kailangan para sa kaligtasan ay isang kinakailangang kalalagayan

upang maunawaan ang kahalagahan at kaugnayan ng Binyag sa Pananampalataya (Tingnan LG, 14). Mapatitibayan ang kahalagahan ng pag-unawa sa mga ganitong ugnayan sa pamamagitan ng mga di-kanais-nais na epekto sa mga Katolikong tumiwalag at kailanman ay hindi naturuan nang sapat tungkol sa mga mahahalagang katotohanan ng Simbahang Katolika. 1642. Tungkol sa moral na pamumuhay ng Katoliko. binibigyang halaga ng Simbahang Katoliko sa ating bansa ang mabungang pagdiriwang ng-Kumpil. Sapagkat ang nakararaming Pilipino ay nagsasabing sila'y Katoliko, kahit sa pangalan lamang,

490

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

mahirap paunlarin ang karaniwang Katolikong sambayanan at parokya sa.uring pagpapatotoo kay Kristo, ayon sa ipinaliliwanag dito. Kadalasan, tayo ay tila tumpok ng minasang harina sa halip na dinamikong lebadura na pampaalsa sa buong tumpok, Isa sa pinakamabisang paraan sa pagpapalaganap ng kamalayang panlipunan at pagkilos sa mga Pilipinong Katoliko ay:ang kabuuang proseso na dapat ihanda at ipagdiwang ng mga sakramento ng Binyag at Kumpil. Dahil hindi ito nagaganap sa kasamaang-palad, pinatotohanan ang mahalagang panawagan ng PCP II para sa kateke. sis tungkol sa sakramento.

MGA TANONG AT MGA SAGOT 1643. Ano ang mga sakramento ng pagtanggap? Ang mga sakramento ng pagtanggap ay Binyag, Kumpil, at ang Eukaristiya. Sa pag-akit sa atin tungo sa ganap na pakikiisa kay Kristo, binibigyan tayo ng sakramentong ito ng kapangyarihang isagawa ang misyon bilang mga Kristiyano sa Simbahan at sa mundo. 1644. Ano ang mga bunga ng mga sakramento ng pagtanggap? Sa pamamagitan ng mga sakramentong ito: a) pinalalaya tayo sa kapangyarihan ng kadiliman sa pagiging binyagan sa kamatayan at muling pagkabuhay ni Kristo, at b) tinatanggap ang Espiritu na e ginagawa tayong mga inampong anak ng Ama, at e pinagiging kaanib tayo ng Simbahan, ang Bayan ng Diyos, e na kasama nating ipinagdiriwang ang paggunita ng Eukaristiya ng Misteryong Pampaskuwa ni Kristo (RCIA TI). 1645. Magkahalintulad ba ang mga sakramento sa ating likas na paglaki bilang tao? Oo, inihambing ng tradisyong Katoliko ang mga yugto ng ating likas na paglaki sa mga antas ng Kristiyanong buhay-espirituwal. Kaya't iniuugnay nito ang: e pagsilang sa Binyag, ating espirituwal na bagong buhay: paglaki sa wastong gulang sa Kumpil: pisikal na sustansiya sa Eukaristiya, ang Tinapay ng Buhay: pisikal at pandamdaming paghilom sa Pakikipagkasundo at Pagpapahid, at mga sambayanang katotohanan ng buhay-pamilya at pamumuno sa Kasal at Orden. 1646. Ano ang halaga ng ganitong Sa paghahambing ng ating likas na tutulungan tayong pahalagahan kung gong espirituwal ay sa ating ganap na

paghahambing? proseso ng pag-unlad sa mga sakramento, napaanong likas ang ating Kristiyanong pagla“pagiging buo sa sarili.”

AABANG LOG

BAGONG

BUHAY KAY KRISTO: BINYAG AT KUMPIL

491

Subalit ipinakikita rin ng paghahambing ang pagka-natatangi ng mga sakramento bilang pakikipagtagpo kay Kristong Muling Nabuhay ang Panginoon at Tagapagligtas natin. Kay Kristo tayo nakikibahagi sa sariling buhay ng pag-ibig ng Diyos bilang mga kaanib ing kanyang Katawan, ang Simbahan. 1647. Ano ang sakramento ng Binyag? Ang Binyag ay sakramento ng Pananampalataya na: e nagdadala sa atin ng bagong buhay kay Kristo at kapatawaran ng mga kasa-

lanan sa pamamagitan ng tubig at Espiritu, e e

nagiging kaanib tayo ng Simbahan, at nakikibahagi tayo sa santatluhang banal na buhay bilang mga inampong anak ng Ama na sa pasulong na paraan ay nakatuon lagi sa hinaharap.

1648. Paano nagdudulot ang Binyag ng bagong buhay sa atin kay Kristo? Pinagkakaisa tayo ng Binyag kay Kristong Muling Nabuhay: e sa Biblikal na simbolo ng tubig at Espiritu Santo, at e sa pakikibahagi natin sa “binyag” ni Kristo sa kanyang Misteryong Pampaskuwa Inilalahad ang dalawang temang ito sa mga Pagbasa ng liturhiya ng Bihilya ng Pasko ng Pagkabuhay. [Nagsisimula sila sa kuwento ng paglikha sa Genesis. Dito naaninag ang ating pagiging bagong likha kay Kristo. Inihahanda tayo ng bukas-loob na paghahandog ni Abraham ng kanyang natatanging anak sa sakripisyo ni Kristo, ang bugtong na Anak ng Diyos. Sinasagisag ng pagpapalaya sa Paglalakbay ng Piniling Bayan mula sa paglaya mula sa pagka-alipin sa pamamagitan ng Pulang Dagat, ang ating sariling paglaya mula sa pagka-alipin sa kasalanan sa mga tubig ng Binyag. At sa huli, ipinapakita mismo:ang Binyag bilang kamatayan-muling pagkabuhay kay Kristo sa kanyang Misteryong Pampaskuwa.]

1649. Paanong inaalis ng Binyag ang kasalanang-mana at ang bawat personal na kasalanan ng mga mdy sapat na gulang? Ang paghuhugas ng tubig sa Binyag ay sumasagisag sa paglilinis mula sa lahat ng kasalanan at nagdudulot ng panibagong pagsilang sa bagong buhay sa pamamagitan ng Espiritu. Ang pananatili sa kalagayan ng kasalanan ay nangangahulugang hindi nananahan sa atin ang Espiritu Santo. Sa gayon, ang pagdating ng Espiritu Santo ay pagaalis ng kasalanan. Ang Espiritu ang siyang nagpapalaya sa atin mula sa kasalanan. [Hindi pinagtutuunan ng Binyag ang paghuhugas ng kasalanang-mana kundi ang bagong buhay kay Kristo. Si Kristo mismo bilang Pinaka-naunang Sakramento, ay ang ganap na pagpapahayag ng Binyag (Siya ang Isang Bininyagan), at ang pangunahing kinatawan. “Kapag sinuman ang nagbibinyag, si Kristo mismo ang tunay na nagbibinyag” (5C, 7).]

492

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S! KRISTO, ANG ATING BUHAY

1650. Dahil nananatili ang ilang bunga ng kasalanang-mana, paano sasabihing “inaalis” ng Binyag ang kasalanang-mana? “Inaalis” ng Binyag ang kasalanang-mana sa mabisang pagsisimbolo at pagbubunga ng mapagligtas na pakikiisa kay Kristo sa loob ng sambayanang pinananahanan ng Espiritu sa Simbahan, ang Kanyang Katawan. Kung gayon, pinalalakas tayo sa panghabang-buhay na pakikipaglaban sa kasalanan sa pamamagitan ng mapagmahal na pagyakap ng Espiritu, sa pakikiisa natin kay Kristong Muling Nabuhay, ang ating Tagapagligtas, at sa isa't-isa, mga kaanib ng kanyang Katawan, ang Simbahan. 1651. Paano nagagawa ng Binyag na maging kaanib tayo sa Simbahan? Pinagkakaisa tayo ng Binyag kay Kristo at sa iba pang mga kasapi ng Katawan ni Kristo, ang Simbahan. “Tayong lahat... ay bininyagan sa iisang Espiritu upang maging isang katawan. Tayong lahat ay pinainom sa isang Espiritu” (1 Cor 12:13). Ang ating pakikiisa sa Taong Bininyagan, ang Kristong Muling Nabuhay, ang nagtatag na maging bahagi tayo ng “Simbahan,” ginagawa tayong Simbahan. Bilang mga kaanib ng Katawan ni Kristo, nakikibahagi tayo sa kanyang misyon bilang Propeta, Pari at Han. 1652. Bakit tinatawag na “Sakramento ng Pananampalataya” ang Binyag? Karapat-dapat lamang na tawaging Sakramento ng Pananampalataya ang Binyag dahil sa paghahangad na mabinyagan, hinihiling natin sa Simbahan ng Diyos na pagkalooban tayo ng Pananampalataya. Sa loob lamang ng sambayanan ng mga mananampalataya, ang Katawan ni Kristo na naliwanagan ng grasya ng Espiritu Santo, maaari tayong ganap na tumugon sa Ebanghelyo ni Kristo. 1653. Paano nakapagbibigay ng bagong kaliwanagan tungkol sa Binyag ang Ritu ng Kristiyanong Pagtanggap sa mga may Sapat na Gulang RKPSG (RCIA)? Ipinakikita ng RKPSG (RCIA) na nangangailangan ng tamang paghahanda ng kaluluwa sa mabungang pagtanggap ng Binyag. Hindi lamang pasibong pagtanggap, ang Binyag ay ginaganap na panalangin na kinasasangkutan ng marubdob na pagbabago ng puso, na ang panghabang-panahong bisa ay naaayon sa patuloy na pakikiisa ng nabinyagan sa grasya. 1654. Paano nagbubunga ang Binyag ng “pakikibahagi sa buhay ng Diyos?” Nagbubunga ang Binyag ng pakikibahagi sa banal na buhay sa pamamagitan ng pagdating ng Espiritu Santo. Sa pamamagitan ng kanilang Espiritu Santo, ang Ama at Muling Nabuhay na Kristo ay buhay sa binyagan. Samakatuwid, nakikibahagi sila sa Saritatluhang buhay ng pag-ibig na naisasakatuparan sa pamamagitan ng mga kabutihang-asal ng pananampalataya pag-asa at pag-ibig. 1655. Kinakailangan ba ang Binyag sa kaligtasan?

BAGONG

BUHAY KAY KRISTO: BINYAG AT KUMPIL

493

Si Kristo, ang natatanging Tagapamagitan at Daan ng kaligtasan, ang nagpatotoo sa pangangailangan ng pananampalataya at binyag. Subalit dahil niloloob ng Diyos na “maligtas ang lahat ng tao” (1 Tim 2:4), inaalok sa lahat ang grasyang kinakailangan para sa kaligtasan. “Sa dahilang namatay si Jesus para sa lahat,... dapat nating panghawakan na inaalay ng Espiritu Santo sa lahat, sa paraang alam lamang ng Diyos, ang posibilidad na maging katuwang sa Misteryong Pampaskuwa ni Kristo” (GS, 22). 1656. Ano ang kahulugan ng “Tatak o Karakter ng Binyag”? Nagtatatak ang tatlorig sakramento (Binyag, Kumpil, at Orden) ng di-nawawalang espirituwal na tatak o karakter sa kaluluwa na nagtatakda ng partikular na ugnayan kay Kristo at sa Simbahan. 1657. Bakit tayo Binibinyagan ang nampalataya ng mga Pinatitingkad ng e e e

nagbibinyag ng mga sanggol? mga sanggol sa “pananampalataya ng Simbahan,” o sa panamagulang at mga ninong at ninang. binyag sa mga sanggol ang katotohanan na ang binyag ay: ng Diyos, at hindi bunga ng ating mga mabuting gawa, biyaya malayang ang simula ng ating buhay-pananampalataya, biyayang pinagkaloob sa pamamagitan ng Kristiyanong buhay-pananampalataya ng mga magulang.

1658. Ano ang sakramento ng “Kumpil”? Ang Kumpil ay ang sakramento na sa pamamagitan ng kapangyarihan ng Espiritu Santo ay higit na napalalapit ang ugnayan ng binyagan sa Simbahan at napagkakalooban ng lakas na aktibong ipalaganap ang Ebanghelyo. 1659. Ano ang pinagmulan ng sakramento ng Kumpil? Ang Kumpil ay bahagi dati ng pinalawak na ritu ng Binyag. Subalit nang higit na dumami at lumaki ang Simbahan, nabuo bilang hiwalay na sakramento ang biyaya ng Espiritu sa “pagpapatong ng mga kamay,” na siyang nagpapanatili ng biyaya ng Pentekostes. 1660. Paano naipagkakaloob ang sakramento ng Kumpil? Naipagkakaloob ang Kumpil sa pagpapahid ng banal na Krisma sa noo, ang pagpapatong ng mga kamay at ng panalangin: “Tanggapin mo ang tatak ng Kaloob ng Espiritu Santo.” 1661. Ano ang mga bunga ng sakramento ng Kumpil? Pinalalakas at pinatotohanan ng Kumpil ang grasya ng Binyag, pinalalakas at pinatotohanan ang misyon na magbigay ng pampublikong saksi kay Kristo at sa Simbahan. Nagmumula itong “pagsasaksi” sa di-nawawalang “karakter” na itinatak ng sakramento sa mga taong nakumpilan.

494

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--51 KRISTO, ANG ATING BUHAY

1662. Ano ang tamang gulang para sa Kumpil? Batay sa mga kasalukuyang talakayan tungkol sa pinakamabuting gulang sa pagkakaloob ng mga sakramento, may mga mabibigat na dahilan na ang kumpil ay isa. gawa sa gulang na may pagpapasya, na siyang higit na karaniwang patakaran ng Simbahan sa Pilipinas. Higit na mahalaga kaysa sa tiyak na gulang sa pagkumpil ang kapwa maingat na paghahanda para sa mga kandidato at sa mga magulang at mga ninong /ninang, Binibigyang-diin ng PCP II ang mahigpit na pangangailangan para sa paghahanda ng

katekesis. 1663. Paano maiuugnay ang Kumpil kay Kristo at sa Simbahan? Bilang pangunahing sakramento, si Kristo mismo ang Kinumpilan sa Espiritu Santo tulad ng ipinakita sa buong buhay niya sa mundo, lalo na sa Misteryong Pampaskuwa. Subalit matatagpuan ang Espiritu ng Panginoong Jesus sa kanyang Katawan, ang Simbahan, ang Simbahang Nakumpilan, na sinimulan noong Pentekostes. 1664. Paano pipiliin ang mga Ninong/Ninang para sa Binyag at sa Kumpil? Sa Pilipinas, ang mga panlipunang ugnayan ng pamilya ay madalas na nagiging dahilan ng pagpili ng ninong at ninang. Bagamat likas na mangingibabaw ito sa bansang ang nakararami'y Katoliko, dapat maiwasto itong “sekular” na kahilingan ng pagbibigay-diin sa akmang batayan ng Pananampalataya sa pagpili ng mga ninong /ninang. Ang mga batayan ayon sa Pananampalataya ay nagsasabi na ang mga tagapagtaguyod ay dapat: e may sapat at wastong gulang na hindi bababa sa labing-anim, e mabuting Katolikong isinasabuhay ang kanilang Pananampalataya at nakumpilan na: at e may kakayahan at taimtim na nagbabalak na tulungan ang mga bagong nakumpilan upang matapat na isabuhay ang mga tungkulin ng Kristiyanong pamumuhay.

KABANATA

26

Si Kristo, ang Buhay na Tinapay na

Nagbibigay-Buhay: Ang Eukaristiya Se

“Ako ang pagkaing nagbibigay-buhay... Mabubuhay magpakailanman ang sinumang kumain nito: At ang pagkaing ibinigay ko sa ikabubuhay ng sanlibutan ay ang aking laman... Ang kumakain ng aking laman at umiinom ng aking dugo ay may Buhay na walang-hanggan, at muli ko siyang bubuhayin sa huling araw... [Siya'y] nananahan sa akin, at ako sa kanya.” (In 6:51, 54, 56) Nang dumating na ang oras, dumulog si Jesus sa hapag, kasama ang kanyang mga apostol. At sinabi niya sa kanila, “Malaon ko nang inaasam-asam na makasalo kayo sa Hapunang Pampaskuwang ito bago ako magbata... At dumampot siya ng tinapay at matapos magpasalamat sa Diyos, kanyang pinag-pirapiraso at

ibinigay sa kanila. Sinabi niya, “Ito Gawin ninyo ito bilang pag-aalaala ang saro pagkatapos maghapunan, ng aking dugo na mabubuhos.” (Lu

ang aking katawan na ibinigay para sa sa akin.” Gayon din naman, dinampot at sinabi, “Ang sarong ito ang bagong 22:14-15, 19-20)

inyo. niya tipan '

PANIMULA 1665. Tatalakayin natin ngayon ang tampok na pitong marituwal na sakramento at “ang pinagmulan at taluktok ng buong Buhay-Kristiyano,” ang Eukaristiya (Tingnan LG, 11: CCC, 1324). Sa pangkalahata'y batid ng mga Katoliko na ang “pagdalo sa Misa” ang pinakamahalagang gawain sa Katolikong pagsamba. Ngunit kakaunti lamang ang nakapagmumuni sa napakayamang kahulugan at halaga ng Eukaristiya. Ang Eukaristiya ang paraan ng pagsamba ng mga Katoliko bilang mga kaanib ng Katawan ni Kristo, ang Simbahan. Ito'y paggunita sa paghahain ng sarili ni Kristo, ang sakramento ng Hapunan ng Panginooh at sentro ng presensiya ng Kanyang sakramento na nag-uugnay sa “Sambayanan ng Diyos,” ang Simbahan. “Inihahayag at isi495

496

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ANG ATING BUHAy

nasakatuparan ng sakramento ng Eukaristikong tinapay ang pagkakaisa ng mga mana-

nampalataya na bumubuo ng iisang katawan ni Kristo” (16, 3). 1666. Pinag-uugnay ng kabanatang ito tungkol sa Eukaristiya ang buong Ikatlong Bahagi ng Katesismo sapagkat tuwirang humugot ito mula sa mga naunang kabanata at naghanda para sa susunod. Naisasakatuparan ang Eukaristiya sa pamamagitan ng bisa ng Espiritu Santo (Tingnan Kabanata 22), na ipinagdiriwang ng Muling Nabuhay na Kristo at ng Sambayanang Katoliko, ang Simbahan (Tingnan Kabanata 23). Ito ay nasa sentro ng panalanging Katoliko at pagsamba (Tingnan Kabanata 24), at siyang tugatog ng pitong sakramento ng pagtanggap sa Kristiyanong sambayanan. Sapagkat sa “pamamagitan ng pagtanggap ng Eukaristiya, ang mga mananampalatayang napabanal sa Binyag at Kumpil (Tingnan Kabanata 25), ay ganap na napapabilang sa Katawan ni Kristo” (PO, 5). Higit sa lahat, inihahanda ng kabanatang ito ang tema ng paglago ng Kristiyanong pamumuhay sa susunod na dalawang kabanata tungkol sa sakramento ng paggaling at bokasyon (Tingnan Kabanata 27 at 28). At panghuli, ang Eukaristiya'y “pangako ng darating na kaluwalhatiang pinagkakaloob sa atin” bilang ating huling hantungan ng buhay na walang-hanggan, kapiling ang Panginoon (Tingnan Kabanata 29). 1667. Dahil sa mga nabanggit, isinaalang-alang ng kabanatang ito sa Eukaristiya ang kilos ng Espiritu Santo sa Simbahan. Ang daloy ng kabanatang ito'y nagsimula sa Binyag at Kumpil, at tulad nila ang pangunahing tuon nito'y si Kristong Panginoon. Sapagkat kung ang Binyag ay pagtanggap sa “Bagong Buhay kay Kristo,” at ang Kumpil ay pagpapatibay nitong buhay-kay-Kristo sa tulong ng Espiritu Santo, ang Eukaristiya nama'y ang presensiyang sakramental ni Kristo mismo. Siya ang ating “Paskuwa at ang Tinapay na Nagbibigay-buhay sa lahat sa pamamagitan ng kanyang laman--ang laman na binigyan ng buhay at nagbibigay buhay sa lahat sa pamamagitan ng Espiritu Santo” (P0, 5: Tingnan CCC, 1324). 1668. Ngunit ang pagdiriwang ng Eukaristiya'y hindi lamang isang gawaing nagiisa o isang kabanalang pang-indibidwal lamang. Bagkus, “ang ibang sakramento, pati na ang bawat gawaing-paglilingkod sa Simbahan at bawat gawaing-apostoliko ay nakaugnay sa Banal na Eukaristiya at humahantong dito... ang lahat ay inaanyayahan at ginagabayan upang maiaalay ang kanilang sarili, ang kanilang mga gawain at bawat nilikhang bagay kasama ni Kristo” (PO, 5). Kung kaya ang Eukaristiya'y isang natatanging pamamaraang mula kay Kristo upang unti-unti'y mabago ang ating pang-araw-araw na mga gawain at trabaho upang ang mga ito'y maging makabuluhang paglilingkod sa Diyos at sa kapwa sa pamamagitan ng pakikiisa natin kay Kristo.

KALALAGAYAN 1669. Pinahahalagahan ng maraming Pilipinong Katoliko ang pagdiriwang ng Eukaristiya, o “Banal na Misa,” tulad ng madalas nilang itawag dito. Umiinog ang patuloy na buhay-Kristiyano ng isang pangkaraniwang parokya--ang marami nitong

SUE?

S| KRISTO, ANG

BUHAY NA TINAPAY NA NAGBIBIGAY-BUHAY: ANG EUKARISTIYA

497

gawain sa mga lupon na pang-espirituwal, panlipunan, at paglilingkod sa Banal na Eukaristiya. Kahit ang mga pagdiriwang ng Pilipino tulad ng mga anibersaryo ng kasal at patay ay karaniwang nabibigyang-dangal ng Misa. Nagsisimula o nagtatapos sa isang “Banal na Misa” ang lahat ng uri ng pagtitipong sosyal, kumbensyon at asembleya ng mga lupong Katoliko. Marahil, naging pinakakilala na gawaing panrelihiyon ang Misa o pagdiriwang ng Eukaristiya sa lipunang Pilipino na ayon sa iba'y naging napakakilala na kung kaya't nagiging paulit-ulit na lamang at winawalang-bahala. 1670. Ngunit sa Simbahan ng Ikalawang Konsilyo Vaticano, may kapansin-pansing pagsulong kung paano ipinagdiriwang ang Eukaristiya sa marami nating mga parokya at kapilya. Ang paggamit ng ibat ibang katutubong wika, ang aktibong pakikilahok ng mga tagabasa, tagapamuno, sakristan, at ang korong namumuno sa mga nagsisimba sa pag-awit ng mga awiting Pilipino--lahat ng ito” y nakatulong upang maging higit na aktibong pagbabahaginan ng sambayanan ang Hapunan ng Panginoon. Sa maraming mga parokya, malaking tulong sa paghahatid ng Liturhiya ng Salita sa mga sumasampalataya ang paggamit ng polyeto ng Misa sa Araw ng Linggo. Ngunit dahil hindi kabilang ang Panalanging Eukaristiko sa mga polyeto, maaaring isipin ng mga nagsisimba na ang Misa'y isang seremonyang pang-Biblia lamang. 1671. Subalit, marami pa ring mga suliranin ang gumagambala sa atin. Kulang tayo sa: mga pari, kung kaya kahit puno ang ating mga Misa tuwing Linggo, marami-marahil karamihan pa rin---sa mga Pilipinong Katoliko ay hindi pa rin nakikibahagi sa Eukaristiya kung Linggo. Higit pa rito, kahit ang mga regular na nakadadalo ng lingguhang Misa'y malimit na kulang sa wastong pag-unawa sa Eukaristiya. Ang iba'y naroroon lamang bilang manonood, pinapanood lamang ang “ginagawa” ng pari, tagapamuno at tagabasa. Ang iba'y mga sumasambang nagsasarili, hindi alintana sa kahit anupaman maliban sa kanilang pansariling mga, debosyon, Sa kabila ng kanilang malalim na pananampalataya, madalas na nalalabuan o naguguluhan ang Pilipinong Katoliko kung paano sila naiuugnay ng Misa kay Kristo at kung paano sila nito matutulungang sambahin ang Diyos. 1672. lba't-iba ang personal na nag-uudyok upang magsimba. Ang iba'y nagsisimba dahil “kailangang magsimba” upang maiwasan ang kasalanang mortal, o upang

sundin ang mga magulang. Ang iba'y nagsisimba dahil nakagawian na: ang iba'y dahil nais umalinsunod sa mga inaasahan ng lipunan, upang makasama sa barkada ng mga kaibigan, o kaya'y ipagpasikat ang bago nilang kasuotan. Ang mga ganitong marupok na pag-uudyok ay malimit na humahantong sa tumitinding pagrerebelde ng mga kabataan. “Bakit pa ako magsisimba?---Mas makapagdarasal naman ako sa bahay.” 0 kaya'y “bakit pa ako mangungumunyon?--Isang palabas lamang naman iyan na walang kabuluhan.” Bilang tugon, madalas na ang mga nakatatanda'y wala ring kakayahang magpalago ng tunay na mapagmahal na pag-unawa sa Eukaristiya, kung kaya't dinadaan na lamang sa mahigpit na pag-uutos ang pagsisimba. 1673. Iba naman ang uri ng motibasyon ng mga Pilipinong may “karaniwang pagunawa ng relihiyong Katoliko.” May hilig silang ituring ang Diyos bilang kumpadre na maaaring ibuyo upang magbigay ng natatanging pabor, o kaya'y isang huwes 0

498

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S5I KRISTO, ANG ATING BUHAY

pulis na maaaring suhulan upang maiwasan ang parusa. Inaasahang ang Diyos ay gaganti ng utang na loob sa “mga dumadalo sa Misa.” Ang nakalilinlang na larawang

ito ng Diyos at ang maling palagay tungkol sa panalangin ay naglalarawan sa Misa bilang isang uri ng mahiwagang rituwal na ang pangunahing layunin ay matamo ang mga pabor na hinihiling sa Diyos. 1674. Ngunit ang pinakamalubhang kamalian ng maraming Pilipinong Katoliko ay ang paghihiwalay ng Misa sa pang-araw-araw nilang buhay. Para sa maraming Pilipinong nagsisimba, halos walang kinalaman ang pagdiriwang na Eukaristiko sa kanilang ordinaryong gawaing moral, lalo na ang gawaing panlipunan para sa mahihirap. May maliwanag na pagkakaiba ang dalawa: e ang mismong katangiang-likas ng Eukaristiya bilang “Sakramento ng Pagibig” at buklod ng pagkakaisa bilang magkakapatid, na siyang masugid na humahamon sa mga mapagsamantalang pag-aabuso ng mga mamimili at pagpapahalagang pang-komunista ng kasalukuyang makamundong lipunang Pilipino, at e ang aktuwal na mga Misa na maaaring gawing kasangkapan upang maglingkod bilang tanda ng nagbabanal-banalang kaayusan ng “makarelihiyon” mula sa mataas na antas ng lipunan, o panlabas na anyong “relihiyoso” para sa mga kilos protesta ng iba't-ibang kilusang may ideolohiya. 1675. Dahil dito kailangan ngayon ng mga Pilipinong Katoliko ang isang malinaw na pagka-unawa at PAGMAMAHAL sa Eukaristiya. Ito ang buod ng “bagong pagsamba” at pagbabago ng liturhiyang hinihiling ng PCP II. Ang ganitong mapagmahal na pag-unawa lamang sa Eukaristiya ang makapupukaw sa karaniwang Pilipinong Katoliko upang magkaroon ng isang masidhi, mapagtiyagang personal na pagtatalaga sa mga layunin ng paglilingkod, ebanghelisasyon at panlipunang pagba-

bago (Tingnan PCP IT, 404-47), Susunod na ilalahad ang mga pangunahing bagay sa Pananampalatayang Katoliko tungkol sa Eukaristiya.“ Ang layunin ay upang magkaroon ng mas malalim, mas personal at mas mapagnilay na pag-unawa ng Eukaristiya bilang isang HANDOG ng PAGMAMAHAL ng Diyos para sa atin. Ang paraan ay ang paglalahad sa Eukaristiya bilang hiwaga ng pananampalataya, alinsunod sa malinaw at maayos na huwaran ng NCDP,

“Sadyang iniiwasan ng teksto ang dalawang kalabisan, ang “pagpapaliwanag” sa layunin ng pag-aaral ng Eukaristiya, sa isang paraang gumagamit ng purong pag-iisip na nakakaligtaan ang kalalimang panrelihiyon bilang misteryo o hiwaga, at ang sinasabing “punto na praktikal at makalofohanan” na higit na nagtutuon sa pang-araw-araw na makamundong hangarin ng mga taong nagdiriwang ng Eukaristiya, na anupa't hindi pinapansin ang kanilang higit na malalim na hangaring espirituwal.

5| KRISTO, ANG BUHAY NA TINAPAY NA NAGBIBIGAY-BUHAY: ANG EUKARISTIYA

499

PAGLALAHAD l. Pangunahing Paglalarawan sa Eukaristiya

1676. Ang mga saligan ng Pananampalatayang Katoliko sa Eukaristiya ay inilahad sa “Saligan sa Banal na Liturhiya” ng Ikalawang Konsilyo Vaticano. Sa Huling Hapunan, sa gabing siya'y ipagkanulo, itinatag ng ating Tagapagligtas ang Sakripisyong Eukaristiko ng kanyang Katawan at Dugo. Ginawa Niya ito upang maipagpatuloy ang sakripisyo sa Krus sa lahat ng panahon hanggang siya'y bumalik, at upang ipagkatiwala sa kanyang mahal na kabiyak, ang Simbahan, ang isang Alaala ng kanyang kamatayan at muling pagkabuhay: isang Sakramento ng pagmamahal, isang tanda ng pagkakaisa at buklod ng sag-ibig, C kang inanilbae Pampaskuwa kung kailan si Kristo'y tinatanggap, ang . isip ay pinupuno ng grasya, at pi . isang Pangako ng daraling ng kaluwalhatian na ibinigay sa atin. (SC, 47: Tingnan CCC,

1323)

1677. Malalagom ang mga partikular na paksa ng paglalarawang pakahulugan ng

Eukaristiya sa sumusunod. Una, ang Eukaristiya ay itinalaga ni Kristo. Inihanda niya ito sa maraming salusalong kanyang ibinahagi sa kanyang hayag na buhay. Itinalaga niya ang Eukaristiya sa Huling Hapunan, sa gabing bago siya namatay sa Krus at muli niya itong pinagtibay bilang Kristong Muling Nabuhay, nang siya'y nagpakita sa kanyang mga alagad sa mga pagsasalo ng panahon ng pagkabuhay. Ikalawa, ang Eukaristiya ay ipinagdiriwang kasama si Kristo ng Sambayanang Kristiyano. Ito'y gawaing pansimbahan na isinasagawa “ng Katawang Mistiko ni Kristo, alalaong baga, ng Ulo at ng kanyang mga kaanib” (SC, 7). Ikatlo, ang Eukaristiya'y parehong sakripisyo at banal na salu-salo. Isa itong pagsasa-alaala na itinatag ni Kristo upang ang nakaliligtas na mga pakinabang na dulot ng kanyang kamatayan at muling pagkabuhay ay maibahagi ng sambayanan ng Diyos sa bawat panahon. Ikaapat, si Kristo mismo'y may tunay na presensiya sa Eukaristikong pagdiriwang sa ibat ibang paraan, subalit sa natatanging paraan sa mga tandang sakramental ng tinapay at alak. Bilang panghuli, ang Eukaristiya'y isang panatang nakatuon sa mga huling araw at pahapyaw ng ating hinaharap na kaluwalhatian. 1678. Balangkas ng Misa. Binubuo ang Eukaristikong pagdiriwang ng mga sumusunod: e Panimula: Panalanging Pambungad: Awit, Pagbati, Ritu ng Pag-sisisi, Papuri -” at Panimulang Panalangin e Pagpapahayag ng Salita ng Diyos: Mga Pagbasa mula sa Kasulatan, Homiliya, Pagpapahayag ng Pananampalataya, at Panalangin ng Bayan,

500

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO. -5! KRISTO, ANG ATING BUHAY e

Pagdiriwang ng Huling Hapunan: Paghahain ng mga Alay, Panalangin ng Pagpupuri at Pagpapasalamat, kasama ang: - Pagbubunyi o Prepasyo, Pagluhog (Epiclesis) sa Espiritu Santo: - Salaysay ng Pagtatalaga/institusyon ng Huling Hapunan, Pagbubunyi: - Pagsasaala-ala (Anamnesis), Ikalawang Pagluhog sa Espiritu Santo: - Mga Pagsamo/Panalangin ng Pamamagitan, ang dakilang Pagluluwalhati sa Diyos at Amen: e Ang Pakikinabang: ang Ama Namin, Panalangin para sa Pag-adya, Panalangin para sa Kapayapaan, Paghahati ng Tinapay, Komunyon o Pakikinabang, Panalangin Pagkapakinabang, e Pagtatapos: Huling Pagbabasbas, Pangwakas (Tingnan CCC, 1346-55), 1679. Balangkas ng Paglalahad. Sapagkat may ganitong “napakalawak na sakop ng nilalaman at kahulugan” ng Eukaristiya (RH, 20), nagsisimula ang sumusunod na pagpapaliwanag sa Eukaristiya bilang pagsambang-pasasalamat na isinasagawa sa loob at ng pagdiriwang ng Huling Hapunan ng Katolikong sambayanan. Ginagamit ang tatluhang paglalarawan ng Eukaristiya ni Juan Pablo II upang ibalangkas ang pagpapaliwanag sa Eukaristiya: una, bilang Sakripisyo-Sakramento, pagkatapos bilang Komunyon-Sakramento, at sa huli'y bilang Presensiya-Sakramento, na bumubuo ng pangako ng buhay na walang-hanggang sa darating na panahon. Il. Pagsambang-Pasasalamat

1680. Para sa mga Pilipino, kapag dadalo sila sa Misa at sinabing “magsisimba kami,” mayroon silang ipinahahayag na malalim na katotohanan. Sapagkat wala nang iba pang paraan kung kailan higit na nagiging “Simbahan” ang sambayanang Kristiyano, liban sa pagdiriwang nito, dito at ngayon, ng pag-aalaala sa minsan-lamang na kamatayang-paghahain ng Sarili at Muling Pagkabuhay ni Kristo. Sa pagdiriwang ng Eukaristiya, natutuklasan ng Simbahan ang pinagmumulan ng kanyang misyon at pangako ng kanyang hinaharap na hantungan. “Kung “nililikha ng Simbahan ang Eukaristiya', gayon din naman, “binubuo ng Eukaristiya” ang Simbahan” (0C, 4). Tinitipon tayo ng Eukaristikong pagdiriwang bilang isang sambayanan kay Kristo na siyang “pinagmulan ng nararapat nating pamamaraan upang sambahin ang Diyos” (5C, 5). Ipinagdiriwang ng pansambayanang pagsambang ito, kaisa at sa pamamagitan ng Muling Nabuhay na Kristo ang lahat ng mahahalagang layunin ng panalangin: pasasalamat, papuri at pagsamba sa Diyos, pagsisisi sa ating mga kasalanan, paghingi ng Kanyang biyaya, at pag-aalay ng lahat ng mayroon tayo, ginagawa at kung sino tayo. 1681. Mulat sa katotohanan ng “Eukaristiya bilang pinagmumulan at tugatog ng buong buhay-Kristiyano” (LG, 11), ipag-utos ng PCP II na “Bibigyan ng higit pang diin ang pagiging sentro ng Eukaristiya sa kabanalang Katoliko” (PCP II Decrees, art. 8). Pinaunlad ito sa pamamagitan ng paghimok sa mga Pilipino na ibalik ang Eukaristiya sa nararapat nitong kalagyan--sa sentro ng ating buhay-pribado, pangsimbahan, at panlipunan, at hindi sa mga tabi-tabi nito

SI KRISTO, ANG

BUHAY NA TINAPAY NA NAGBIBIGAY-BUHAY: ANG EUKARISTIYA

501

kung saan itinuturing ang Eukaristiya bilang isang personal na debosyon lamang o obligasyon o bilang isang paraan lamang ng pagkakamit ng pagpapala” (PCP

H, 181).

A. Santatluhan

1682. Ngunit kanino iniaalay ang ating pasasalamat? Ang simula ng Unang Panalanging Eukaristiko (EP 1): “Ama naming maawain, ipinaaabot namin ang pasasalamat sa iyo sa pamamagitan ng aming Panginoong Jesu-Kristo.” Dinarasal ng Ikalawang Panalanging Eukaristiko na sa pamamagitan ng Espiritu'y parehong gawing “banal ang mga kaloob na ito,” at “mabuklod sa pagkakaisa” ang “magsasalu-salo sa Katawan at Dugo ni Kristo.” Nilinaw ni Juan Pablo TI ang Santatluhang Eukaristikong pagsambang ito: Kumikiling ang pagsambang ito sa Diyos Ama sa pamamagitan ni Jesu-Kristo, kaisa ng Espiritu Santo. Unang-una, ito'y nakatuon sa Ama “na gayon na lamang ang pagmamahal... sa daigdig kaya ibinigay niya ang kanyang bugtong na Anak....” Kumikiling rin ito, kaisa ng Espiritu Santo, sa Anak na Nagkatawang-Tao... [na sa pamamagitan ng kanyang] kusang-loob na kamatayan, na niluwalhati ng Muling Pagkabuhay, ay naghihikayat sa ating sambahin ang Tagapagligtas, kung ipinagdiriwang sa sakramento. (DC, 3) 1683. Kung kaya ang Eukaristiya sa kanyang pinakadiwa ay isang gawaing Pasasalamat (eucharistein) sa Ama, isang pagsasa-alaala (anamnesis) ng Paskuwa ni Kristo, isang pagluhog (epiclesis) ng Espiritu Santo (Tingnan CCC, 1357-66). Bukod dito, sa mismong pagdiriwang ng Eukaristiya, lumalalim ang pag-unawa ng Kristiyanong sambayanan sa Banal na Santatlo. Ito'y sapagkat sa pagdiriwang ng Eukaristiya, napapaloob tayo sa tuwirang kaligtasan, sa nagpapalayang gawain ng Santatlong Diyos: Ama, Anak, at Espiritu Santo. B. Kristo, Ang Sentro

1684. Sa gitna ng Eukaristiya bilang isang Pagsambang-Pasasalamat ay si Kristo, ang PINAKADAKILANG SUMASAMBA sa Ama. Ito'y sapagkat nasa Eukaristiya ang buong buhay na pag-alay ng Sarili ni Kristo sa Ama at sa atin. Hindi lamang ipinahahayag ni Jesus ang pag-ibig ng Ama sa atin, at ipinapakita kung paano natin jibigin at itatalaga ang sarili sa Panginoon bilang tugon. Binibigyan rin tayo ni Kristo ng kakayahang makibahagi sa kanyang pasasalamat at nang makapag-alay ng nararapat na pagsamba sa Ama. “Ninanais ng Ama na Siya'y sambahin ng “mga tunay na sumasamba” sa mismong paraang Eukaristiko, at nangyayari ang pagsambang [ito] dahil kay Kristo na naririto sa sakramento” (OC, 7). 1685. Tayong mga Pilipino'y madaling maapektuhan lalo na ng mga personal na ugnayan. Dahil dito, higit nating malinaw na mauunawaan si “Kristo, ang Sentro” sa tulong ng paglalarawan ni Juan Pablo II sa ating “utang na loob” kay Kristo sa ating pagsambang Eukaristiko: Ang magkasanib na pagsambang ito at ang pagkamatay ni

502

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

Kristo na nagmahal sa atin “hanggang sa wakas” (Jn 13:1) na nagsisikap na gumanti sa kamatayan ni Kristo sa Krus: ito ay: e ang ating “Eukaristiya,” ating pasasalamat sa kanya, e ang ating papuri sa kanya sapagkat tayo'y kanyang iniligtas sa pamamagitan ng kanyang kamatayan at ginawa niyang kabahagi sa buhay na walanghanggan sa pamamagitan ng kanyang Muling Pagkabuhay (OC, 3). 1686. Ilang Pagmamalabis. Kailangang bigyang-diin ang pagkakasentro ni Kristo sa Eukaristiya dahil sa tukso ngayong pahalahagahan lamang ang ating mga gawain, Halimbawa, ang kasalukuyang pagbibigay-diin sa Eukaristiya bilang salu-salo ng magkakapatid, bilang pagkaing pang-espirituwal at “kapatiran,” ay lumalabis sa puntong nakakaligtaan ang sakripisyo ni Kristo. Minsan, ang Misa'y nagiging isang pagsasalu-salo na lamang ng magkakaibigan. O kaya naman, minsan ang Paghahanda ng mga Handog ay nabibigyang pansin sa makabago at mapanlikhang paraan na nagpapalabo sa pangunahing tungkulin ni Kristo. Ang nagiging sentro ng pansin ay ang panalangin ng sambayanan na “Pagpalain mo kami at ang aming handog” sa halip na ang pasasalamat ni Kristo sa Ama. K. Ang Ating Pagsambang Espirituwal 1687. Kung uunawain nang sapat, ang Eukaristiya ay ating “handog na buhay, banal at kalugud-lugod sa Diyos” na ipinamamanhik ni San Pablo (Tingnan Ro 12:1). Para sa lahat ng mga Kristiyano, ang makapangyarihang kilos ng Diyos, si JesuKristo sa kanyang Misteryong Pampaskuwa, ay tanging kay Kristo lamang makapagaalay ang Kristiyano ng nararapat na pagsamba sa Ama. Matindi ang pagkakapahayag nito sa katapusan ng lahat ng Panalanging Eukaristiko, kapag itinataas ng paring namumuno ang mga handog at kanyang ipinapahayag na: Sa pamamagitan ni Kristo, kasama niya, at sa kanya ang lahat ng parangal at papuri ay sa iyo, Diyos Amang makapangyarihan, kasama ng Espiritu Santo magpasawalang hanggan. Sa Dakilang Papuri (Doxology) na ito, tumutugon ang mga nagsisimba ng: “Amen!” Ipinagmamalaki ni San Geronimo na sa kanyang panahon ang “Amen” na ito ay tulad ng tunog ng kulog na dumagundong sa buong basilika. Ngayon, ang madalas nating tugon ay ang sambayanang pag-awit ng “Amen,” minsan inuulit nang makatlo at pinagaganda ng akmang dami ng mga “Aleluya!” D. Nakaugat sa Pang-Araw-Araw na Buhay 1688. Ngunit ang pagsambang ito ay hindi tiwalag o hiwalay sa pang-araw-araw na buhay. Binibigyang-diin ng kalawang Konsilyo Vaticano ang pagkakaugnay ng ating pang-araw-araw na gawain sa Eukaristiya: “Sapagkat ang lahat ng kanilang gawain, panalangin at gawaing apostoliko, buhay-pamilya, at buhay-may-asawa, araw-araw na paghahanap-buhay, pama-

SI KRISTO, ANG BUHAY NA TINAPAY NA NAGBIBIGAY-BUHAY: ANG EUKARISTIYA

503

mahinga ng isip at katawan, kung isinasakatuparan kaisa ng Espiritu-kahit mga paghihirap sa buhay kung matiyagang binabata- lahat ng ito'y nagiging pagsasakripisyong kalugud-lugod sa Diyos sa pamamagitan ni Jesu-Kristo. Sa pagdiriwang ng Eukaristiya ang mga ito'y karapat-dapat na iniaalay sa Ama kaisa ng katawan ng Panginoon. Sa kanilang pagsamba sa pamamagitan ng kanilang banal na gawain, nailalaan ng mga layko ang mismong daigdig sa Diyos.” (LC, 34)

Tiyak na ito ang pinakamakatuwirang paraan upang makapasok ang mga Pilipinong Katoliko sa “isang ganap, mulat, at buhay na pakikilahok sa mga pagdiriwang ng titurhiya” (SC, 14) na kapwa binibigyang diin ng Ikalawang Konsilyo Vaticano at PCP II. Inilahad sa mga sumusunod na bahagi ang tatlong mahalagang dimensyon ng Eukaristiya na inilarawan ni Juan Pablo II. Ill. Sakripisyo-Sakramento A. Sakripisyo

1689. Itinatag ni Kristo ang Eukaristiya sa kanyang Huling Hapunan kasama ng kanyang mga apostol, kung kaya maaaring pamalagiin ang kanyang madugong sakripisyo sa Krus sa lahat ng panahon (SC, 47: CCC, 1356-72). Ipinaliwanag ni Juan Pablo Il ang kahulugan nito: “sa pamamagitan ng misteryo ng Eukaristiya, ginaganap muli at patuloy na inaalala ang sakripisyo sa Krus na minsang inialay sa Kalbaryo, at ang nakapagliligtas na kapangyarihan nito'y ginagamit para sa kapatawaran ng mga kasalanan” (ME, 27). 1690. Itinatag ni Kristo ang Eukaristiya upang ang kanyang minsan-para-sa-lahat na nakapagliligtas na kamatayan sa Krus ay mapasaatin matapos ang 2,000 taon. Isang sakripisyo ang Eukaristiya sapagkat tiyak siyang nasa ating piling na “naghahandog ng kanyang sarili para sa atin bilang handog sa Ama” (EM, 3,b). Kung kaya ang puso ng pagdiriwang na Eukaristiko ay si Kristo, ang ganap na nakapagliligtas na PAG-IBIG ng Panginoon. Nasa ating piling si Kristo mismo sa kanyang ganap na paghahain ng sarili sa Ama. Sa Eukaristiya, ang Kamatayan at Muling Pagkabuhay ni Kristo ay hindi lamang ginugunita kundi mabisang ipinapahayag at napapasa-ating-piling. Sa maikling salita, isang sakripisyo ang Eukaristiya sapagkat: e kumakatawan, ipinapasa-ating-piling nito ang pag-aalay ng sarili sa Krus, e ito'y isang pagsasaalaala, at e ibinibahagi mito ang kanyang bunga (Tingnan CCC, 1341, 1366, Trent, ND,

1546-48).

1691. Samakatuwid ang Misa ay hindi isang pag-aalay ng sakripisyo na hiwalay sa Krus. Bagkus: Ang sakripisyo ng Krus at pagbabagong sakramental sa Misa ay IISA at PAREHONG pag-aalay ng sarili maliban sa pagkakaiba sa paraan ng pag-aalay. Ito ang pagbabagong sakramental na siyang itinatag ni Kristong Panginoon sa

504

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

Huling Hapunan at iniutos sa kanyang mga apostol na ipagdiwang sa kanyang alaala. Ang Misa kung gayon ay isang sakripisyo ng papuri, ng pasasalamat, ng pakikipagkasundo at pagbabayacd-puri. (Instr. Roman Missal, 2) B. Si Kristo ang Susi 1692. Muli, si Kristo mismo ang susi sa pagkakaisa ng Eukaristikong Pag-aalay ng sarili at ang Pag-aalay ng Sarili sa Krus. Para sa mga Katoliko, ang Eukaristiya ay hindi lamang “sagisag” ng pag-aalay ni Kristo na hindi kasangkot ang katunayan ng kanyang pag-aalay. Bagkus, ang Eukaristiya'y ang presensiya ng pag-aalay ng sarili ni Kristo, sapagkat ang sakripisyo ni Kristo AY si Kristo, at tunay na naroroon si Kristo sa Eukaristiya. Si Kristo ay kapwa Pari at Handog ng Pag-aalay ng Sarili sa Krus, na ang sakramental na ipinagdiriwang sa sakripisyong Eukaristiko. Samakatuwid si Kristo ang nasa sentro ng Eukaristiya, hindi lamang bilang PINAKADAKILANG SUMASAMBA, ngunit higit na mahalaga pa, bilang PARI at HANDOG ng Eukaristikong sakripisyo. 1. Pag-unawa sa Bagong Sakripisyo ni Kristo

1693. Lubusang binago ni Kristo ang sakripisyo sa Matandang Kasunduan kung saan sila'y nagpapatay ng mga hayop, nagwiwisik ng dugo, at nagkakaroon ng kainan ng isinasakripisyong hayop. Sa halip ng dugo ng mga hayop, itinatag ni Kristo sa Huling Hapunan, ang sakripisyo ng Bagong Kasunduan sa sarili niyang dugo, habang winiwika sa kanyang mga apostol: “Ito ang dugo ng Tipan, ang aking dugo na mabubuhos dahil sa marami, sa ikapagpapatawad ng mga kasalanan” (Mt 26: 28). Ngunit hindi ito upang amuin ang isang napopoot na Ama. Sa halip, ang pagaalay ng sarili ni Kristo ay isang ganap at mapagmahal na pagtalima, na nagpapahiwatig ng nakapagliligtas na pag-ibig ng Ama para sa atin. Sa gayon, e sa mata ng Ama, na ang pag-aalay ng sarili ni Kristo ay nangangahulugan ng pagliligtas sa buong sangkalupaan sa pamamagitan ng pag-alay sa lahat ng kalalakihan at kababaihan ng kapangyarihang magbigay ng papuri sa Ama, kasama siya, ang “ang may kapangyarihan sa lahat ng nilikha” (Co

1:15),

e para kay Kristo mismo, ang kamatayan niya'y ang daan “ng kanyang paglisan sa sanlibutang ito unang bumalik sa Ama,” sa pamamagitan ng pagpapakita niya “kung hanggang saan ang kanyang pag-ibig sa kanila” (Jn 13:1). Sa pamamagitan ng kanyang pagkamatay na isang ganap na paghahandog ng pag-ibig, si Kristo'y naging Panginoong Nabuhay na nagsusugo ng Espiritu Santo sa ating lahat. 2. Kamatayan at Muling Pagkabuhay

1694. Ang “pinakabago” sa pag-aalay ng sarili ni Kristo, kung bakit ito'y bukodtangi, ay dahil nagwakas ito hindi sa kamatayan kundi sa isang bago at maluwalha-

SI KRISTO. ANG

BUHAY NA TINAPAY NA NAGBIBIGAY-BUHAY: ANG EUKARISTIYA

505

ting buhay. Ang Muling Pagkabuhay ni Kristo ay kapwa kaganapan ng kanyang pagaalay ng sarili at tanda ng pagtanggap ng Ama sa kanyang sakripisyo. Bilang handog, si Kristo'y ang bagong Korderong Pampaskuwa ng Huling Hapunan at ng Kalbaryo. Siya ang ganap na pag-aalay ng pag-ibig. Higit pa, si Kristo, ang handog, ay dumaan mula kamatayan patungong buhay. Samakatuwid, siya ang BUHAY NA PAG-AALAY, na tunay na naroroon sa Eukaristiya, na walang-hanggang kalugud-lugod sa Diyos. Sinulat ni San Pablo: “Si Kristo Jesus... nasa kanan ng Diyos... ang namatay at muling binuhay, at ngayo'y namamagitan para sa atin” (Ro 8:34). 1695. Sa katunayan, ang buong buhay ni Kristo ay bumubuo ng isang nakapagliligtas na proseso, na nagsimula sa Pagkakatawang-Tao kung kailan “nagkatawangtao siya lalang ng Espiritu Santo, ipinanganak ni Santa Mariang Birhen.” Ang buhay na ito'y nagpatuloy sa kanyang Nakakubling Buhay, sa kanyang hayagang Paglilingkod sa pagtuturo, pangangaral, at paggawa ng himala, patungo sa Huling Hapunan, ang kanyang Paghihirap at Kamatayan. Ang huling sandali at hantungan ng buong prosesong ito ay ang kanyang maluwalhating Muling Pagkabuhay. Dapat unawain ang Muling Pagkabuhay ni Kristo bilang ganap na pagsasakatuparan ng kanyang buong buhay ng PAG-IBIG na makapagliligtas, sa halip na tingnan lamang ito bilang isang “gantimpala” mula sa Ama dahil sa kanyang pag-aalay ng sarili sa kamatayan sa Kalbaryo. Kung gayon, ito ang unang sandali ng kanyang bago at maluwalhating buhay sa Espiritu, at ang kanyang pagpasok sa buhay na walanghanggan bilang Panginoong Muling Nabuhay, na nagsusugo ng kanyang Espiritu sa atin. K. Ang Simbahan ay Naghahandog

1696. Ipinagkatiwala ni Kristo ang kanyang Eukaristiya sa Simbahan. Ito ang kabuuan ni Kristo, si Jesus ang Ulo at lahat tayo bilang kaanib ng kanyang Katawan, ang siyang nagdiriwang ng Eukaristiya (Tingnan CCC, 1368-69). Kung gayon, ang Eukaristiya “ang gawaing hindi lamang ni Kristo kundi pati ng buong Simbahan. Ang Simbahan, ang kabiyak at tagapaglingkod ni Kristo, ay ginagawa ang gampanin ng pari at handog kasama siya, iniaalay siya sa Ama, at sabay nito'y ganap na naghahandog ng kanyang sarili, kasama siya” (EM, 3, c). Dito'y nakikita nating muli ang tawag sa aktibong pakikilahok sa Misa, makibahagi sa papel ni Kristo bilang Paring naghahain ng pag-aalay at bilang Handog na inihahain, sa pamamagitan ng paglalangkap sa lahat ng ating mga gawain sa tumutubos na gawain ni Kristo. Ipinaliwanag ng PCP II na ang lahat ng mananampalataya ay may tatlong dimensyon ng pagsasabuhay sa pagkapari ni Kristo: e bilang isang pagtatalaga ng sarili sa Diyos: e bilang isang tagapamagitan sa layunin ng Diyos para sa pagpapanibago ng mundo: at e bilang isang sakripisyo ng buhay kasama mi Kristo sa pagdiriwang sa Eukaristiya (PCP IT, 413).

506

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5I KRISTO, ANG ATING BUHAY

1697, Dati'y hinihikayat ang mga Pilipinong Katoliko upang “dumalo” sa Misa sa mga araw ng Linggo at mga Banal na Araw ng Pangilin. Ngunit ngayon, ito'y nabago

na upang bigyang-diin na ang Simbahan kasama si Kristo ay totoong nagdiriwang ng Eukaristiya. Sa Misa, talagang isinasama tayo ni Jesus.sa kanyang nakapagliligtas na pag-aalay ng sarili. Samakatuwid, sa pagdiriwang sa altar, ang “pag-aalay ng sarili sa Krus kung saan naihandog na ang ating Korderong Pampaskuwa--si Kristo (1 Cor 5:7), ang gawain ng pagliligtas ay napagpapatuloy” (LG, 3). Kung kaya't sa Ikatlong Panalanging Eukaristiko ay idinarasal ng paring namumuno: . kaya bilang pasasalamat ngayo'y aming iniaalay sa iyo ang buhay at banal na paghahaing ito. Tunghayan mo ang handog na ito ng iyong Simbahan, Masdan mo ang iyong Anak na nag-alay ng kanyang buhay upang kami ay ipakipagkasundo sa iyo. D. Pagsasa-alaala

1698, Batid natin na ang Eukaristiya ay isang pagsasa-alaala ng kamatayan at muling pagkabuhay ni Kristo. Sa Huling Hapunan, iniutos ni Kristo sa kanyang .mga alagad, “Gawin ninyo ito bilang pag-aalaala sa akin” (Lu 22:19, 1 Cor 11:24). Kung kaya sa Ika-apat na Panalanging Eukaristiko, idinadalangin ng pari: Ama, ipinagdiriwang namin ngayon ang alaala ng aming katubusan. Ginugunita namin ang pagkamatay ni Kristo, ang kanyang pagpanaog sa kinaroroonan ng mga yumao, ang kanyang muling pagkabuhay, pag-akyat at pagluklok sa iyong kanan. Ngayon ay hinihintay namin ang dakilang araw ng pagpapahayag niya sa gitna ng kanyang kaningningan. Kaya't inihahandog namin sa iyo ang kanyang Katawan at Dugo ang haing kalugud-lugod sa iyo at nagliligtas sa mundo. 1. Kahulugan sa Biblia ng Paggunita 1699. Ngunit nang iniutos ni Kristo sa mga apostol na “gawin ninyo ito bilang pag-aalaala sa akin,” hindi niya tinutukoy ang karaniwan nating iniisip na pagdiriwang ng iba't ibang anibersaryo, mga salu-salo sa araw ng kaarawan, at iba pang katulad nito. Sa tradisyon ng Biblia, ang pangunahing katotohanan ng “pagsasaalaala ay hindi isang paglingon sa nakaraan upang magbalik-tanaw sa nakaraang pangyayari, kundi upang gawing kapiling natin ang mga dakilang ginawa ng Diyos sa nakaraan” (Tingnan Exo 13:3). Kung kaya ang rituwal ng Pasko ng Matandang Tipan ay inilalarawan nang ganito: “Ang araw na ito'y ipagdiriwang ninyo magpakailanman

bilang pista ng Panginoon” (Exo 12: 14). Kung gayon, ang salu-salong pagsasa-alaalang na ginagawa sa Paskuwa ng mga Judio, ay hindi lamang isang pansariling paggunita sa mga nakaraang pagliligtas na ginawa ng Diyos. Una sa lahat, ito'y isang pagkilos ng Diyos, na pinananatili sa lahat

| K#:

liJE

SI KRISTO, ANG

BUHAY NA TINAPAY NA NAGBIBIGAY-BUHAY: ANG EUKARISTIYA

ng salinlahi ang Kanyang

1363).

kapangyarihang nakapagliligtas sa Exodo

(Tingnan

507

CCC,

1700. Kung gayon, napapasaatin ang paglalakbay sa pagdiriwang ng Eukaristiya, kung kailan minsan lamang inialay ang sarili upang akuin ang mga kasalanan (Tingnan Heb 9:26, 28). Kung ihahambing sa paggunita ng pasasalamat na Pampaskuwa ng mga Israelita, ang mga Kristiyano'y mayroong paggunita ng Pasko ni Jesus--ang kanyang kamatayan, muling pagkabuhay, pag-akyat sa langit, at pagsugo ng Espiritu Santo. Kung kaya't ang pagdiriwang ng mga Kristiyano sa paggunita ay: e para sa pagkakalaya mula sa Ehipto, ang bayan ng pagkakaalipin, subalit higit pa, para sa Muling Pagkabuhay at Pag-akyat sa Ama, e para sa pagtawid ng Pulang Dagat, subalit higit pa, para sa kanilang Pagkakabinyag na siyang nagligtas sa kanila mula sa kasalanan at kamatayan, e para sa haligi ng apoy na nagbibigay-liwanag sa disyerto sa gabi, subalit higit pa, para bag Kristo na totoong gumagabay na Liwanag (Tingnan Jn

8:12):

e e

para sa manna sa ilang, subalit higit pa, para sa buhay na Tinapay, na ibinibigay para sa ikabubuhay ng daigdig (Tingnan Jn 6:51), para kay Moises, ang “matapat na lingkod, “ subalit higit pa, para kay Jesus ang matapat na Anak na namumuno sa atin, ang sambahayan ng Diyos

(Tingnan Heb 3:5-6), e

para sa mga bukal ng tubig na nagbibigay-buhay sa ilang, subalit higit pa, para sa “isang bukal na nagbabalong hanggang sa buhay na walang-hanggan” (Tingnan Jn 4:14):

e para sa ipinahayag na Batas ng Diyos (Torah) sa Sinai, subalit higit pa, para sa pag-ibig ng Diyos na ibinuhos sa ating mga Pusa Espiritu Santo (Tingnan Ro 5:5).

sa pamamagitan

ng

2. Pagsasa-alaalang Kristiyano 1701. Ngunit may idinagdag na BAGONG dimensyon si Kristo sa pagsasa-alaalang Pampaskuwa. Ang Eukaristiya'y isang bagong paglilikha ni Kristo at ng Espiritu Santo. Dito'y hindi lamang natin nararanasan ang nakapagliligtas na kapangyarihan ng mga nakaraang ginawa ni Kristo, kundi naihahatid tayo ng Eukaristiya sa aktuwal na personal niyang Presensiya. Sapagkat ang Eukaristiya bilang pagsasagunita ay isang pag-aalay-sakramento dahil sa pamamagitan ng Espiritu Santo, ginagawa ng Ama na maging kapiling natin si Kristo mismo, ang Anak, sa kanyang “makapangyarihang gawa,” ang sakramento: e e e

ng Ama, at ng Bagong Kasunduan ng pag-ibig ng Ama,. at ang mapaglikhang pag-aalay nito ng sarili. Ito ang dahilan kung bakit tayo'y tinatawag sa isang pagpupuring tigib ng galak at pasasalamat sa Ama, na kung saan ang kanyang pakikipag-kasunduan sa atin ay

508

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---S! KRISTO, ANG ATING BUHAY

hindi nakukulong sa nakaraan, bagkus ay nagkatawang-tao sa buhay na persona ni Kristo Jesus na ating Tagapagligtas, na Muling Nabuhay mula sa kamatayan. IV. Komunyon-Sakramento A. Salu-salong Pampaskuwa 1702. Diwa rin ng Eukaristiya na ito'y “sakramento ng pagmamahalan, isang tanda ng pagkakaisa, isang bigkis ng pag-ibig, isang Salu-salong Pampaskuwa” (SC, 47: Tingnan CCC, 1382). Itinalaga mismo ni Kristo sa Huling Hapunan, ang Eukaristiya'y karaniwang kinikilala ng mga unang sambayanang Kristiyano bilang “paghahati-hati ng Tinapay.” Kaya inilalarawan ng aklat ng Mga Gawa ang buhay ng mga unang sambayanang Kristiyano: “Nanatili sila sa itinuro ng mga apostol, sa pagsasama-sama bilang magkakapatid, sa pagpipira-piraso ng tinapay, at sa pananalangin” (Gw 2:42). Nangahulugan ito na lahat ng mga nakisalo sa iisang pinagpala at pinaghati-hating Tinapay na si Kristo, ay naakit sa pakikipag-isa sa kanya at sa isa't-isa, upang bumuo ng isang katawan kasama siya. Kung kaya isinulat ni San Pablo: “Hindi ba't ang pag-inom natin sa saro ng pagpapala na ating ipinagpapasalamat ay pakikibahagi sa dugo ni Kristo? At ang pagkain natin ng tinapay na ating pinagpipira-piraso ay pakikibahagi naman sa kanyang katawan? Kaya nga, yamang isa lamang ang tinapay, tayo'y iisang katawan bagamat marami, sapagkat

nakikibahagi tayo sa iisang tinapay” (1 Cor 10:16-17). 1. Ang Banal na Salu-salo 1703. Pinatingkad ang dimensiyon ng kainan sa unang tagpuan ng Eukaristiya sa Huling Hapunan. Ngunit ipinagpatuloy nito ang “paglilingkod sa hapag ng kainan” ni Kristo na kanyang ginawa sa buong panahon ng kanyang hayag na buhay. Mula sa una'y naiskandalo ang mga eskriba at mga Pariseo kay Jesus dahil sa kanyang pakikisalo sa hapag sa mga makasalanan at mga maniningil ng buwis. Isa sa mga ganitong uri ng tao ay si Mateo na tinawag ni Kristong maging kanyang apostol (Tingnan Mt 9: 10-13). Si Zaqueo naman ay tinawag ni Kristo mula sa pagkakapuwesto nito sa puno upang makikain siya sa tahanan nito (Tingnan Lu 19:5). Kahit nang inanyayahan si Jesus ng isang Pariseo na nagngangalang Simon na makisalo sa kanya, ginamit ni Jesus ang pagkakataong ito upang ipakita ang pagkakaiba ng malaking pananampalataya ng makasalanang babae na pumasok nang hindi inanyayahan, sa kakulangan ng Pariseo ng kabutihang tumanggap ng panauhin (Tingnan Lu 7:3650). Pagkatapos ng kanyang Muling Pagkabuhay, pinaghati-hati ni Jesus ang tinapay sa piling ng dalawang alagad na patungong Emmaus (Tingnan Lu 24:30-31), at ang pitong sa mga apostol sa tabing-dagat ng Tiberias (Tingnan Jn 21:4-14). Sa lahat ng mga salu-salong ito, inihatid ni Jesus ang kaligtasan sa lahat ng mga nagbukas ng kanilang puso nang may mapagmahal na pakikipag-isa sa kanya.

S| KRISTO, ANG

BUHAY NA TINAPAY NA NAGBIBIGAY-BUHAY: ANG

EUKARISTIYA

509

2. Tanda ng Pagkakaisa at Bigkis ng Pag-ibig

1704. Itinatag ni Kristo ang Eukaristiya upang magpahiwatig at sa ganito'y maipag-isa ang Simbahan (Tingnan UR, 2). Kahit sa ating mga parokya, ang pagdiriwang ng Hapunan ng ating Panginoon ang pinakamabisang paraan upang buuin ang buong Katawan, “sapagkat ito ang pinakamalinaw na simbolo ng pag-ibig at pagkakaisa ng Katawang Mistiko na kung wala nito'y hindi maaaring magkaroon ng kaligtasan” (Tingnan LG, 26). Sapagkat sa pamamagitan ng sama-samang pagdiriwang ng Eukaristiya, ang mga mananampalataya ay naaakit sa pag-ibig ni Kristo, upang magkaisa sa pagmamahalan at pagsasagawa ng kanilang ipinapahayag sa Kredo (Tingnan SC, 10), Sapagkat ang mga Pilipino'y likas na palakaibigan-laging may kasama--at mahilig kumain nang sabay, ito ang mahalagang sangkap ng Eukaristiya bilang salu-salo ng kapatiran sa Panginoon ay lubhang kaakit-akit. 3. Mga Sangkap ng isang Salu-Salo

1705. Sa pakikibahagi sa isang salu-salo, hindi lamang natin pinapawi ang ating gutom. Kasing halaga nito ang ating malalim na pangangailangan sa pag-unawa, pagmamahalan at pagsasama-sama. Ang pagsasalu-salo ay may tatlong sangkap: isang pagtitipun-tipon, isang pag-uusap-usap, isang pagbabahagi ng pagkain at inumin. Una, tulad ng isang salu-salo ng pamilya o mga taong pinag-isa ng iisang buklod, pinagsasama-sama ng Eukaristiya ang mga Katoliko na pinag-isa ng kanilang Binyag, ng kanilang pananampalataya kay Jesu-Kristo, ang kanilang Tagapagligtas, at ng kanilang pag-asang mapalalim ang pakikipagkaisa kay Kristo at sa isa't isa. Ikalawa, ang pag-uusap ay nagdudulot ng natatanging katangiang pantao ng salusalo. Ang buong Eukaristiya'y isang pakikipag-usap ng Diyos at ng Kanyang mananampalataya. Halimbawa, nakikipag-usap ang Diyos sa pamamagitan ng mga Pagbasa mula sa Kasulatan (Liturhiya ng Salita), at tumutugon ang mga mananampalataya sa pamamagitan ng kanilang Pahayag ng Pananampalataya (Kredo) at Panalangin ng Bayan. 1706. Bilang panghuli, kabilang sa salu-salo ang paghanda ng pagkain at inumin, paghahain nito sa mga kasahog, at pagkain at pag-inom nang sama-sama. Gayundin, sa Liturhiya ng Eukaristiya, mayroong paghahanda ng mga Alay, pagluhog sa Espiritu Santo, at ang Konsagrasyon ng paring namumuno, kung kailan binibigkas ang mismong salita ni Kristo: “Tanggapin ninyong lahat ito at kanin: Ito ang AKING KATAWAN.7

.

Tanggapin ninyong lahat ito at inumin: Ito ang kalis ng AKING DUGO Ng bago at walang-hanggang Tipan, Ang aking dugo na ibubuhos Para sa inyo at para sa lahat sa ikapagpapatawad ng mga kasalanan. Gawin ninyo ito sa pag-alala sa akin.”

510

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKOSI KRISTO, ANG ATING BUHAy

Alinsunod sa Panalanging Eukaristiko, ang mga mananampalataya ay tumatanggap ng banal na Komunyon upang makipag-isa kay Kristo at sa isa't isa. 1707. Ang katotohanan ng salu-salong Eukaristiko ay matatag na nakasalalay sa taimtim na pangako ni Kristo: Ako ang pagkaing nagbibigay-buhay na bumaba mula sa langit. Mabubuhay magpakailanman ang sinumang kumain nito. At ang pagkaing ibibigay ko sa ikabubuhay ng sanlibutan ay ang aking laman. Ang kumakain ng aking laman at umiinom ng aking dugo ay may buhay na walang-hanggan, at muli ko siyang bubuhayin sa huling araw. Sapagkat ang aking laman ay tunay na pagkain al ang aking dugo, tunay na inumin. Ang kumakain ng aking laman at umiinom ng aking dugo ay nananahan sa akin, at ako sa kanya... ang sinumang kumain sa akin ay mabubuhay dahil sa akin. (Jn 6:51, 54-57) B. Mga Pagkagutom ng Tao 1708. Kung kaya sa salu-salong Eukaristiko, sa pamamagitan ng tanda ng kainang nagbibigay-buhay sa katawan, si Kristo'y nagiging Tinapay ng ating buhay espirituwal, na siyang nagbibigay-buhay sa ating pananampalataya, pag-asa at pagmamahal. Tinutugunan ng Eukaristiya ang pinakamalalim nating mga pananabik sa buhay, personal at pangsambayanan. Ang mga pangunahing pagkagutom ng tao'y para sa e pagmamahal at pagtanggap, e pang-unawa, e layunin sa buhay, at e katarungan at kapayapaan. Bilang mga taong nilikha na kawangis ng Diyos na PAG-IBIG, tayo'y nananabik para sa pagtanggap at pagmamahal. Sa Eukaristiya” y dumarating si Kristo sa bawat isa sa atin nang may lubusang pagtanggap at pagmamahal na nag-aalay ng sarili. Si Kristo'y “umibig sa akin at nag-alay ng kanyang buhay para sa akin” (Ga 2:20) at tumatawag sa bawat isa sa atin sa isang matalik na pakikipag-isa sa kanya, pinalalakas ang ating panloob na katiwasayan at personal na pagtanggap ng sarili. 1709. Nananabik tayo sa pang-unawa, lalo na mula sa mga taong mahal natin, Ang ganyang pagkaunawa ay matatagpuan lamang natin sa wakas kay Jesu-Kristo, na siya lamang lubos na nakaaalam sa ating kaibuturan. Sa Eukaristiya, si Jesus ang nagiging tunay na malapit at mas matalik sa bawat isa sa atin, higit pa sa pagkakalapit natin sa ating sarili. Bukod rito sa Eukaristikong karanasan ng “nauunawaan,” tayo'y hinahamon na subukan natin sila nang higit sa mga maling pag-aakala at sarili nating limitasyon. Pinupukaw ang Kristiyanong sambayanan sa pagdiriwang ng Eukaristiya na tugunan ang pangunahing pantaong hangarin ng mga kaanib nito na sila'y maunawaan. 1710. Bilang tugon sa ating mahalagang paghahangad para sa isang malinaw na layunin sa buhay, inaalok sa atin ng Eukaristiya si Kristo nang tiyak sa kanyang misyong pagtubos na siyang naghahatid sa atin sa Ama, at nagsusugo sa atin ng Espiritu

SI KRISTO, ANG

BUHAY NA TINAPAY NA NAGBIBIGAY-BUHAY: ANG EUKARISTIYA

511

Santo upang baguhin ang ating puso't isipan. Sa gayon, tinatawag tayo ng Eukaristiya na baguhin ang ating pagtatalaga na makibahagi sa nakapagliligtas na misyon ni Kristo sa pamamagitan ng pagtataguyod ng Kaharian ng Diyos sa daigdig, kahit sa ating maliit na paraan. Higit pa, ang Eukaristiya'y nagbibigay ng kahulugan at halaga sa lahat ng ating mga gawain, sakit at paghihirap, sapagkat maaari natin silang ialay kaisa ng pagaalay ng Sarili ni Kristo, bilang mga kaanib ng kanyang Katawan. Kung kaya sinulat ni San Pablo: “Nagagalak ako sa aking pagbabata ngayon alang-alang sa inyo sapagkat sa pamamagitan nito'y naipagpapatuloy ko ang paghihirap na kailangan pang gawin ni Kristo para sa Simbahan na kanyang katawan” (Co 1:24). 1711. Sa huli, samantalang tumutugon sa pagkauhaw sa katarungan at kapayapaan, ang Eukaristiya ay sakramento ng Pandaigdig na Pag-ibig ng Diyos. Walang pagkakaiba-iba sa mga napapalibot sa Hapag ng Panginoon. Si Kristo'y namatay at nabuhay mula sa kamatayan para sa LAHAT, nang walang pasubali! Samakatuwid, may kaugnayan ang bahaginan ng Tinapay na Nagbibigay-Buhay sa bawat tatanggap ng komunyon sa bawat anak ng Ama, nang may “pagtatangi para sa mga dukha alinsunod sa halimbawa ni Kristo” (Tingnan PCP IT, 312). Ngayon lamang nagsisimulang maunawaan ng maraming Pilipinong Katoliko ang malapit na pagkakaugnay ng Misa at ng katarungang panlipunan. Binigyang-diin ng PCP II ang ating Simbahan bilang “Simbahan ng mga Dukha” (Tingnan PCP II, 12236). Tinatawag nito ang mga Pilipinong Katoliko sa isang lubusang pagbabago, batay sa pagbubuo ng isang budhing panlipunan (Tingnan PCP IT, 283-89), na nag-uudyok sa isang buhay espirituwal ng pagbabago ng lipunan (Tingnan PCP II, 262-82), na nagpapaunlad ng katarungang panlipunan at kapayapaan (Tingnan PCP Il, 304-6), sa pamamagitan ng aktibong di-paggamit ng dahas (Tingnan PCP II, 307-11). K. Liturhiya ng Eukaristiya 1712. Sa balangkas ng Misa, pagtutuunan natin ng pansin ang mga sangkap ng isang salu-salo--ang paghahanda, pag-aalay at pagbabahagi ng pagkain at inumin. Ang mga sangkap ng Liturhiya ng Eukaristiya ay itinulad sa apat na mga kapitapitagang kilos ni Kristo sa Huling Hapunan: “Kinuha ni Jesus (Paghahanda ng mga

Handog), binasbasan (Panalanging Eukaristiko), hinati (Paghahati ng mga Tinapay), at ibinigay (Pakikinabang) sa mga alagad” (Mc 14:22. Tingnan NCDP, 364).

1713. Bilang pagtulad kay Kristo sa Huling Hapunan, ang tinapay at alak ang pagkain at inumin sa Eukaristiya. Sa paghahanda ng mga Handog, nagpapasalamat tayo sa Diyos ng sangnilikha na sa pamamagitan ng kanyang kabutiha'y mayroon tayong tinapay at alak na maiaalay, “Mula sa lupa at bunga ng aming paggawa...” Kung kaya kapwa nagpapakita ng halimbawa ng likas na gawain natin at ng Diyos sa lahat ng ating ginagawa. Sa Matandang Tipan, ang tinapay at alak ay inialay na sakripisyo kabilang ng mga unang ani mula sa lupa, bilang pagkilala sa Diyos na Lumikha ng lahat.

512

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---51 KRISTO, ANG ATING BUHAY

1714. Ang tinapay bilang “panangkap ng buhay” ay simbolo ng Torah para sa mga Judio, ang BATAS ng Diyos na humubog sa kanilang mga buhay na nababatay sa kasunduan. Si Kristo, ang nagkatawang-taong karunungan ng Diyos, ay lampas sa Batas na ibinigay sa pamamagitan ni Moises at nag-aalay ng kanyang Sarili bilang “pagkaing bumaba mula sa langit” (Tingnan 47: Jn 6:25-34). Ang tinapay na walang lebadura na ginagamit sa Misa ay alinsunod sa kainan ng mga Judio sa Paskuwa na naging simbolo ng madaliang Paglalakbay mula sa Ehipto, ang bayan ng pagkaalipin patungong kalayaan. Ginugunita rin sa Exodo ang manna sa ilang. Tulad ng mga Israelita sa kanilang Paglalakbay, ang Simbahan ay mga taong manlalakbay, patu. ngo sa pangakong makalangit na kaharian. Ang tinapay na walang lebadura ay naging simbolo rin ng kalinisan at pagkabago. Kaya sinulat ni San Pablo sa mga taga-Corinto: Alisin ninyo ang lumang lebadura, ang kasalanan upang kayo'y maging malinis. Sa gayon, matutulad kayo sa isang bagong masa na walang lebadura---at ganyan nga kayo. Sapagkat naihandog na ang ating korderong Pampaskuwa--si Kristo. Kaya't ipagdiwang natin ang Paskuwa, ngunit hindi sa pamamagitan ng tinapay na may lumang lebadura ng kasamaan at kahalayan, kundi sa pamamagitan ng tinapay na walang lebadura, sagisag ng kalinisan at katapatan. (1 Cor 5:7-6)

1715. Ang alak ay karaniwang ginagamit noong kapanahunan ni Jesus “na pagkaing pampalakas” (Salmo 104:15) at bilang gamot. Ngunit sa higit na malawak na kahulugan, ang alak ay kaugnay sa Israel bilang puno na itinanim ni Yahweh upang magbunga ng piling mga ubas (Tingnan Isa 5:1-7). Sa Huling Hapunan, ipinahayag ni Kristo ang kanyang sarili bilang tunay na puno (Tingnan Jn 15:1-8) na ang bunga'y nararanasan sa “alak sa Espiritu” na ipagkakaloob sa Pentekostes. 1716. Sa Huling Hapunan, nilabag ni Kristo ang nakaugaliang katahimikan ng Salu-salong Pampaskuwa sa pamamagitan ng pagpapakilala ng tinapay at alak bilang kanyang sariling katawan at dugo. Kailangang unawain ang “katawan at dugo” sa pakahulugang Hebreo ng buong TAO. Sa gayon naroroon si Jesus sa Eukaristiya sa kanyang ganap na personal na katotohanan, at sadyang bilang “inialay-para-saatin,” ibinuhos para sa atin. Si Jesus ang isinasakripisyo para sa atin, “naging masunurin hanggang kamatayan, oo, hanggang kamatayan sa krus” (Fil 2:8) at muling binuhay mula sa kamatayan. Kung gayon, kapag tinatanggap natin ang Eukaristiya, maging ito'y ang kinonsagrang tinapay o alak, tinatanggap natin ang kabuuan ng buhay na Panginoon. Sa pamamagitan ng mga tanda ng sakramento, pumapasok tayo sa matalik na pakikipagniig sa ating Muling Nabuhay na Tagapagligtas. At sa ating pakikipagniig sa kanya sa kanyang kapanatilihang sakramental, tunay nating “ipapahayag... na si JesuKristo ang Panginoon, sa ikararangal ng Diyos Ama” (Fil 2:11) sa isang ganap na kasunduang pakikitungo na nararanasan natin sa Espiritu Santong nananahan sa atin.

SI KAISTO, ANG BUHAY NA TINAPAY NA NAGBIBIGAY-BUHAY: ANG EUKARISTIYA

513

D. Mga Bunga ng Pagtanggap ng Komunyon

1717. Itinuturo ng tradisyong Katoliko na “lahat ng epekto ng totoong pagkain at inumin para sa buhay ng katawan na nagpapanatili, nagpapaunlad, nagpapanibago, at nagbibigay-linamnam ay siya ring naidudulot ng Eukaristiya para sa buhay na pang-espirituwal” (Konsilyo ng Florense, ND, 1511). 1. Pakiki-isa kay Kristo

Ang unang bunga ng karapat-dapat na pagtanggap ng Banal na pakikinabang ay “pakikiisa natin kay Kristo” (Tingnan CCC, 1391). “Ang kumakain ng aking laman at umiinom ng aking dugo ay nananahan sa akin, at ako sa kanya” (Jn 6: 56). Tunay na buhay ang dulot sa atin ng pakikiisang ito kay Kristo. Buhay ang Amang nagsugo sa akin, at ako'y nabubuhay dahil sa kanya. Gayon din naman, ang sinumang kumain sa akin ay mabubuhay dahil sa akin... ang kumakain nito'y mabubuhay magpakailanman.” Hindi ito katulad ng kinain ng inyong mga magulang sa ilang: namatay sila bagamat kumain niyon. (Jn 6:57-58) 2. Nagpapalaya mula sa Kasalanan

1718. Ang pangalawang bunga ng Banal na Pakikinabang ay ang “pagkakahiwalay natin sa kasalanan,” dahil tinanggap natin si Kristo sa pamamagitan ng kan-

yang dugo na “nabubuhos dahil sa marami, sa ikapagpapatawad ng mga kasalanan

(Mt 26:28: Tingnan CCC, 1393). Ang pakikiisang ito sa Kristong Muling Nabuhay ay “nagbibigay sa atin ng buhay sa pamamagitan ng Espiritu Santo” (PO, 5), na siyang nagpapalalim sa ating buhay ng biyayang nasimulan sa Binyag. Kung pinanunumbalik ng pangkatawang pagkain ang lakas ng ating katawan, gayundin, ang Eukaristiya'y isang lunas na nagliligtas sa atin mula sa ating araw-araw na pagkukulang at sinasanggalang tayo nito mula sa kasalanang mortal” (Trent, ND, 1515: Tingnan CCC, 1395). Pinalalakas nito ang ating buhay ng mapagmahal na paglingkod, na napahihina ng ating mga hindi naayos na mga masamang hangarin, mga gawaing makasarili, at mga kasalanan. Payak na inihahayag ng PCP II na ang Eukaristiya ang pangunahing bukal ng pagpapanibago at sentro ng sambayanan (PCP II, 457). 3. Pagbabalik-loob 1719. Magbalik-loob at makipagbalik-loob ang mahalagang epekto ng banal na Eukaristiya bilang “sakramento ng pag-ibig, isang tanda ng pakikipagkaisa” (SC 47: ““Ang mabuhay magpakailanman" ay hindi kawalan ng kamatayang pisikal, kundi ng kamatayang pumupuksa sa “parehong kaluluwa at katawan sa Gehenna” (Mt 10:28). Tulad ng pagkapatiwanag ni Kristo kay Marta: “Ako ang Muling Pagkabuhay at ang buhay. Ang nananalig sa akin, kahit mamamatay ay muling mabubuhay: at sinumang nabubuhay at nananalig sa akin ay hindi mamamatay kailanman” (Jn 11:25-26).

514

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5I KRISTO, ANG ATING BUHAY

Tingnan CCC, 1394, 1398). Nang hindi pinapalitan bahagya man ang Sakramento ng Pagbabalik-loob, ang Eukaristiya, kung gayon, ang bumubuo ng pangunahing karanj. wang paraan ng pagbabalik-loob sa Simbahan. Pinagtitipon tayo nito sa paligid ng hapag ng Panginoon, pinag-iisa tayo sa pagbabahagi ng pagkain at inumin sa bana na salu-salo na inihanda ng mismong nag-anyaya, si Kristo. Kung gayon, ang Euka. ristiya'y “nagtuturo sa ating masugid na magmahal ng kapwa. [Sapagkat] kung pantay na iniaalay ni Kristo ang kanyang sarili sa bawat isa, ipinapakita nito ang halaga ng bawat tao, ang ating mga kapatid, sa mga mata ng Diyos. Sa pamamagitan nito, lumalalim ang kamalayan natin sa dangal ng bawat tao... [at] siyang nagiging dahilan ng ugnayan natin sa ating kapwa” (0C, 6). Sa banal na hapag napapawi ang lahat ng pagkakaiba ng lahi o lipunan. Nagiging dakilang pamamaraan ang Eukaristiya upang mga tao sa isa't isa...upang mapanatili ang higit na maayos na yan sa isa't isa, patungo sa pagkakakilala sa mga karapatan at

kinatatayuan sa mapaglapit ang pakikipag-ugnakaukulang tung-

kulin ng bawat isa. (John Paul Il, ND, 1590)

E. Ang Eukaristiya ang Bumubuo sa Simbahan 1720. Idinudulot ng Eukaristiya ang pagbubuo ng Simbahan sa pamamagitan ng pag-akit nito sa lahat ng mga nakikinabang sa isang higit na malapit na-pakikipagkaisa kay Kristo at pakikipagkasundo sa isa't isa. pinapaalala ni San Agustin na: “Kung kayo'y katawan ni Kristo at kanyang mga kabahagi, ang Eukaristiya'y inyong sakramento na inihahain sa hapag ng Panginoon... Napakikinggan ninyo ang mga salitang “Katawan ni Kristo” at tumutugon kayo ng “Amen: Kung gayon, dapat kayong maging kabahagi ni Kristo upang ang inyong Amen" ay maging totoo” (Sermon 272, sinipi sa CCC, 1396). Ngunit kapwa ring totoo na magaganap at maipagdiriwang lamang ang Eukaristiya sa loob ng Katawan ni Kristo, ang Simbahan, na binubuo ng mga kaanib na naghahayag na si Jesus ang kanilang Panginoon. Walang Eukaristiya kung walang Simbahan. Nangangahulugan ito na isang palagiang tawag ang Eukaristiya na lampasan ang mga hidwaan sa mga Simbahang Kristiyano, mga hidwaang sumasalungat sa kanyang pinakalikas na katangian at humahadlang sa pagbabahaginan ng lahat sa hapag ng Panginoon. V. Presensiya-Sakramento 1721. Bukod sa pagiging isang sakramento ng Pag-aalay ng sarili ni Kristo at pakikipagkaisa sa kanya sa Piging na Pampaskuwa, isang sakramento rin ng kanyang Presensiya ang Eukaristiya. Ang presensiyang Eukaristiko ni Kristo" y kailangang tingnan sa punto ng maraming paraang siya'y nananatili sa Simbahan. Ipinaliwanag mabuti ni Pablo VI ang turo ng Ikalawang Vaticano sa pamamagitan ng pagpalilinaw na: naroroon si Kristo sa Simbahan: e kung siya'y nagdarasal, sapagkat si Kristo' y nagdarasal para sa atin at kaisa natin,

SI KRISTO, ANG BUHAY NA TINAPAY NA NAGBIBIGAY-BUHAY: ANG EUKARISTIYA

e e e e e

515

samantalang isinasagawa niya ang mga gawain ng habag (Mt 25:40), sa kanyang nagsusumikap na paglalakbay patungong buhay na walanghanggan: Mg samantalang ipinapangaral niya ang Salita ng Diyos sa ngalan ni Kristo, sa kapangyarihan ni Kristo, at sa tulong ni Kristo. H.: samantalang pinapamahalaan niya ang Sambayanan ng Diyos sa kapangyarihang mula kay Kristo. at pinakamabisa, kung siya'y nag-aalay ng Misa. (MF, 35)

A. Iba't Ibang Anyo ng Presensiya ni Kristo

1722. Sa loob mismo ng pagdiriwang ng Eukaristiya, si Kristo ay tunay na pre-

sensiya sa mismong pagtitipon ng mga taong nagkakasama sa kanyang pangalan, sa katauhan ng ministro, sa kanyang Salita [sapagkat siya'y nagsasalita kapag binabasa ang banal na Kasulatan,] at sa katunayan, sa kabuuan at walang-maliw sa anyo ng tinapay at alak (SC, 7: Tingnan Instr. Roman Missal, 7). Ang presensiya ni Kristo sa konsagradong tinapay at alak ay tinaguriang TOTOO “hindi sa paraang tinatalikdan ang lahat ng ibang uri ng presensiya, kundi dahil sa ito'y presensiya sa kanyang pinakaganap na pakahulugan, isang presensiyang buo sa paraang si Kristo, ang Diyos-na-

Tao" y buo at ganap na nananatili” (MF, 39, Tingnan CCC, 1374). 1. Mga Katangian ng Presensiya ni Kristo

1723. Sa ating pang-araw-araw na karanasan, ang “presensiya” ay maaaring tumukoy sa mga pisikal na bagay na malapit sa isa't isa, tulad ng kasangkapan sa isang sala, o mga taong nagsisiksikan sa isang sasakyan. O maaari rin nitong tukuyin ang personal na presensiya ng mga tao sa ibang mga tao sa pamamagitan ng personal na pagbabahaginan ng kaalaman, pagkagiliw at pagmamahal. Isinasagawa ito sa pamamagitan ng komunikasyong gumagamit ng mga tandang pang-isip o pandama. Sa Eukaristiya, ang Kristong Muling Nabuhay ay may presensiyang hindi tulad ng isang pisikal na bagay sa isa pang bagay. Bagkus, sa pamamagitan ng konsagradong mga

ostiya at alak, ang Kristong Muling Nabuhay-ay may personal na presensiya sa atin.

1724. Kung gayon papaano natin mailalarawan ang personal na Kristo sa piling natin sa Eukaristiya? Sa kanyang pinakapangunahing presensiya ni Kristo ay: a) sakramental: isang tuwirang presensiya sa pamamagitan ng tinapay at alak, na nakikita sa pamamagitan ng mga mata ng

LATAYA ng mga mananampalataya,

U

presensiya ni sangkap, ang mga tanda ng PANANAMPA-

.

b) personal: isang tunay at buong presensiya upang makapasok sa personal na pakikipag-ugnayan sa kanyang Simbahan at bawat kaanib ng kanyang Katawan, “sa diwa”:

k) sa kanyang katawang niluwalhati: hindi sa kanyang kalagayang panlupa kundi sa kanyang MULING NABUHAY na katawang niluwalhati na hindi na bihag ng panahon at lugar. Ang iisang Muling Nabuhay na Katawan ni

516

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5! KRISTO, ANG ATING BUHAY

Kristo--ang “katawang-espiritu” na ang kabaligtaran ay inihahambing San Pablo sa “katawang-makalupa” (1 Cor 15:44) ay may presensiyang kramental at nasa lahat ng mga tabernakulo sa buong mundo. d) masigla at pangmatagalan: sa konsegradong tinapay/alak, na masigla pangmatagalan na “mga mabisang tanda” ng kanyang pag-ibig para atin, at nag-aanyaya sa atin na tumugon sa pagmamahal.

nj sa. at sa

2. Mga Hangganan 1725, Ngunit mayroon ring mga hindi mapag-aalinlangang hangganan ang presensiya ni Kristo sa Eukaristiya. Hindi natin siya natatagpuan sa kanyang aktuwal na katawan, tulad ng pakikipagtagpo natin sa mga kaibigan, ngunit sa pamamagitan lamang ng mga tandang sakramental ng tinapay at alak. Hindi tulad ng pakikipagusap natin sa isang kaibigan, may pagkakataong mahihirapan tayong malaman ang kaibahan ng sinasabi ni Kristo sa atin sa kung ano ang ating sinasabi sa sarili. Ang pakikipag-usap natin ay napapaloob sa pakikipagtagpo sa pananampalataya, at kailangan nating “subukin” kung ano ang inaakala nating naririnig kay Kristo sa malawak na kalalagayan ng ating personal at panlipunang tungkulin bilang Kristiyano. Sa pangwakas, ang mga hangganang ito ng presensiya ng Muling Nabuhay na Kristo sa Eukaristiya ay naghahatid sa atin upang manalangin para sa buo, ganap na pakikipag-isa sa kanya: “Marana tha--Dumating ka nawa, Panginoon namin!” (1 Cor 16:22). B. Pagbabago ng Tinapay at Alak 1726. Ang tunay na presensiya ni Kristo sa tinapay at alak ay humamon sa pananampalataya mula pa noong nangako mismo si Kristo na siya'y magiging pagkain at inumin ng kanyang mga alagad. Marami sa mga nakarinig sa kanya” y tumutol nang ganito: “Mabigat na pananalita ito, sino ang makatatanggap nito?” (Jn 6:60). Sumagot si Jesus sa pamamagitan ng pagtukoy sa kanyang pag-akyat at pagluluwalhati bilang Anak ng Tao (Tingnan Jn 6:62). Samakatuwid, parehong binibigyang-diin ng Ebanghelyo ang katunayan ng presensiya ni Kristo, at ang espirituwal na pagkain sa niluwathating katawan at dugo ni Kristo. “Ang Espiritu ang nagbibigay-buhay... Ang mga salitang sinabi ko sa inyo ay Espiritu at buhay” (Jn 6:63). Sa gayo'y naiiwasan ang dalawang kalabisan: e

e

isang magaspang at materyosong pag-unawa sa pagbabago ng tinapay at dugo na maging panlupang “laman at dugo” ni Kristo na gagawing parang mga kanibal ang mga nakikinabang: at ang kabilang dulo ng isa lamang masimbolong pakahulugan ng pagbabago, na tatalikuran ang tunay na pagkain at pag-inom sa Panginoon.

1. Ang Eukaristikong Pagbabago 1727. Kung gayon, ang tinapay at alak bilang pagkain at inumin sa Eukaristiya ay nagkakaroon ng isang bago, malalim na personal na kahulugan at layunin: ang

SI KRISTO, ANG BUHAY NA TINAPAY NA NAGBIBIGAY-BUHAY: ANG EUKARISTIYA

517

personal na presensiya ni Kristo na nag-aalay ng sarili para sa ating kaligtasan. Ang parehong bagong kahulugan at layunin ay nakabatay sa isang radikal na pagbabago sa katotohanan ng tinapay at alak, na kinikilala sa tradisyong Katoliko bilang transubstantiation (Trent: ND, 1519,1527: Tingnan CCC, 1376). Nangangahulugan lamang ito na sa kapangyarihan ng Espiritu Santo, ang makalupang sangkap ng tinapay at alak ay nagiging isang katotohanan sa naiibang antas: ang niluwalhating Katawan at Dugo ni Jesu-Kristo, ipinako at muling nabuhay. 2. Pagbabagong Eukaristiko at ang Muling Nabuhay na Kristong Pangkalawakan (Cosmic) 1728. Kung kaya sa Eukaristiya, ang ordinaryong tinapay at alak, bunga ng kalikasan at kalinangan, ay nababago upang ang Kristong Muling nabuhay ay maging buhay sa piling natin sa kanya mismong nakatutubos na pag-alay ng sarili. Sila'y nagiging “eskatolohikal” sapagkat hindi na sila “pagkaing nasisira” bagkus mga pagkaing “hindi nasisira at nagbibigay ng buhay na walang-hanggan” (Jn 6:27). Kailangang makita ang pagbabagong ito ng tinapay at alak sa liwanag ng Muling Nabuhay na Kristo na siyang Manunubos at Nag-uugnay na Sentro ng sangnilikha. Sa kanya “nasasalalay ang kaayusan ng lahat ng bagay” (Co 1:17), sapagkat sa kanyang sariling katawang niluwalhati, binubuo at nilalagom ni Kristo ang lahat ng bagay sa kanyang sarili. Kung gayon, bago pa man dumating ang pagluluwalhati ng buong nilikha sa bagong panahon, isinasagisag na ng nabagong tinapay at alak ang pagluluwalhating ito. Ito'y nasimulan na, sa Muling Pagkabuhay ni Kristo ngunit matutupad lamang ang kaganapan sa kanyang Pangalawang Pagdating. K. Katubusang Pangkalawakan 1729. Batid natin na umaasa ang sangnilikha na “palalayain sa pagkaalipin nito sa kabulukan, at makakahati sa maluwalhating kalagayan ng mga anak ng Diyos” (Ro 8: 21). Tayo man na nagtataglay ng biyaya ng Espiritu, ay “napapahimutok samantalang hinihintay natin ang pag-aampon sa atin ng Diyos, ang pagpapalaya sa ating mga katawan” (Ro 8:23). Ngayon itinatag ni Kristo ang sakramental na pagdiriwang ng kanyang pag-aalay ng sarili sa Krus upang tiyaking maisakatuparan ang kanyang misyon na tubusin ang santinakpan. Sa Eukaristikong pagbabago na nagaganap sa bisa ng Espiritu Santo, nagiging simbolo ang tinapay at alak ng “naririto na ngunit hindi pa ganap” na Katubusan ng santinakpan. VI. Ang

Eukaristiya Bilang Pangako

ng Darating

na Kaluwalhatian

1730. Samakatuwid nakikita natin na hindi lamang isang paggunita ng paghihirap at kamatayan ni Kristo ang Eukaristiya. Hindi rin ito isang kasalukuyang pamamaraan lamang ng pagpuno ng grasya sa ating mga kaluluwa. Ito'y pangako rin ng hinaharap nating kaluwalhatian (CCC, 1402-04). Kung kaya sa Konsagrasyon sa Misa, ating ipinahahayag: “Si Kristo'y namatay (Nakaraan), Si Kristo'y nabuhay

518

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO. ANG ATING BUHAY

(Kasalukuyan), Si Kristo'y babalik sa wakas ng panahon (Panghinaharap).” Sa Paki. kinabang, hinihiling ng paring namumuno ang kaligtasan mula sa lahat ng masama at kasalanan “samantalang aming pinananabikan ang dakilang araw ng pagpapaha. yag ng Tagapagligtas naming si Jesu-Kristo.” Kaya sa bawat Misa ating muling sina. sambit ang panalangin ng unang panahon: “Marana tha--Dumating ka nawa, Pangi. noon namin!” (1 Cor 16:22). Inilalarawan ng Ikalawang Konsilyo Vaticano ang tiyakang hinaharap (eskatolohikal) na dimensyon ng Eukaristiya nang ganito: Iniwan ni Kristo sa kanyang mga alagad ang pangako ng ganitong pag-asa at pagkain para sa paglalakbay sa sakramento ng pananampalataya, kung saan nababago ang mga likas na sangkap, bunga ng pagsasaka ng tao, upang ito'y maging kanyang maluwalhating Katawan at Dugo, bilang isang hapunan ng pagkakapatiran at unang karanasan ng makalangit na piging. (GS, 38) A. Salu-salong Eskatolohikal 1731. Ipinapahayag ang pag-asa sa hinaharap na kaluwalhatian sa pamamagitan ng pagdiriwang ng Eukaristiya bilang isang pagkaing eskatolohikal, “hanggang sa muling pagparito niya” (1 Cor 11:26). Alinsunod sa lumang kaugalian ng Simbahan, ang Eukaristiya ay ibinibigay sa mga namamatay bilang Biatiko (kapiling-mo-sa daan). “Pinalakas ng Katawan ni Kristo, pinagkalooban ang Kristiyano ng pangako ng muling pagkabuhay sa kanyang pagtatawid mula sa buhay na ito” (EM, 39). Higit pa rito, sinasaklaw ng pag-asang Eukaristiko ang indibidwal na mananampalataya at ang buong sangkalupaan. “Ngunit ayon sa pangako ng Diyos, naghihintay tayo ng mga bagong langit at ng bagong lupa na pinaghaharian ng katarungan” (2 Ped 3:13). B. Sa Kapangyarihan ng Espiritu Santo 1732. Ang pangakong ito para sa darating na kaluwalhatian ay pangmatagalang proseso na pinaalab at binigyang-kapangyarihan ng Espiritu tungo sa pag-unlad sa pagiging katulad ni Kristo. Dinarasal sa Ikalawang Prepasyo ng Panalanging Eukaristiko: “Sa pagsasalong ito, kami'y iyong nililingap upang sa iyong Anak kami'y makatulad.” Inilalarawan ng Ikalawang Konsilyo Vaticano kung paano “kumikilos ngayon si Kristo sa mga puso ng tao sa kapangyarihan ng Espiritu Santo” na “nagpapaalab, nagpapadalisay at nagpapalakas” sa parehong makataong paghangad sa makalangit na tahanan, at ang bukas-palad na paglilingkod upang gawing higit na makatao ang buhay rito sa daigdig (Tingnan GS, 38). Sa Eukaristiya, ang nakapagbabagong kapangyarihan ng Espiritu Santo ang siyang bumabago sa tinapay at alak upang ito'y maging Katawan at Dugo ng Muling-nabuhay na Kristo, at ang kapangyarihan ring ito ang nagbubuklod sa mga sumasampalataya. Kaya dalawang ulit na iniluluhog sa Espiritu (epiclesis): e e

upang gawing “banal ang mga kaloob na ito at para sa ami'y maging katawan at Dugo ng aming Panginoong Jesu-Kristo” (EP II), at upang “kaming magsasalu-salo sa kanyang Katawan at Dugo ay mapuspos

SI KRISTO, ANG

BUHAY NA TINAPAY NA NAGBIBIGAY-BUHAY: ANG EUKARISTIYA

ng Espiritu Santo (EP III).

at maging

VII. Pagsamba

isang

katawan

at isang

diwa

519

kay

Kristo”

sa Banal na Sakramento

1733. Isang nagniningning na katangian ng Katolikong panalangin at kabanalan ay ang debosyon sa Banal na Sakramento (Tingnan CCC, 1378-81). Ang pamimintuho sa Eukaristiya “ang tampulan kung saan, sa kahulihan ang lahat ng pamamaraan ng kabanalan ay nagkakaisa” (MF 64). Ngayon ang kaugaliang maglaan ng kinonsegrang mga ostiya ay unang ginawa upang may maidulot na Biatiko sa mga mamamatay, at Banal na Pakinabang sa mga maysakit at may kapansanan. Ang ganitong kaugaliang paglalaan ay “humantong sa isang kapuri-puring kaugalian ng pamimintuho sa makalangit na pagkain na nakalagak sa mga simbahan” (EM, 49). Ang paniniwala sa tunay na presensiya ng ating Panginoong Jesu-Kristo sa Sakramento ng Pag-ibig ay likas na umunlad at lumitaw sa iba't ibang anyo ng debosyon sa Eukaristiya: personal na panalangin sa harap ng Banal na Sakramento, mga oras ng pamimintuho, Bendisyon ng Banal na Sakramento, at ang Kapistahan ng Banal na Katawan at Dugo ni Kristo (Corpus Christi) na ipinagdiriwang sa buong Simbahan (Tingnan DC, 3). Napapansin ng PCP II ang “lumalaganap na palagiang pagsamba sa Eukaristiya” (PCP IT, 169). Ang ganitong uri ng pagsamba sa Banal na Sakramento ay “mayroong tunay at matatag na batayan” (EM, 49). Sapagkat ang presensiya ng Kristong Muling Nabuhay ay: e hindi lamang isang panandaliang handog kundi tumatagal, e hindi isang pakikipag- ugnayang nagmumula lamang sa isang panig kundi pakikipag-ugnayan ng bawat isa, e hindi lamang ito pisikal at payak kundi personal at espirituwal: e hindi lamang sa mundong ito, kundi mula sa kasalukuyan ay lampas sa kamatayan tungo sa buhay na walang-hanggan. 1734. Natuklasan ng hindi mabilang na mga Pilipinong Katoliko na nakapupuno sa kanilang buhay ang personal na debosyon kay Kristo sa Banal na Sakramento sa isang bukod-tanging paraan. Ang pagdarasal sa harap ng Banal na Sakramento ay walang- sawang umaakit sa higit na malalim na pakikibahagi natin sa Misteryong Pampaskuwa ni Kristo. Nalulugod tayo sa kanyang matalik na pakikipagkaibigan, ibinubuhos natin ang ating puso sa kanya, at kasama niya, iniaalay natin ang lahat ng isip at gawa sa Ama sa pamamagitan ng Espiritu. Nararanasan natin ang paglalim ng ating pananampalataya,

pag-asa,

at pag-ibig.

ugali at kaloobang Kristiyano, upang na paglilingkod. Sa madaling sabi, sa na Sakramento, natutulungan tayong higit na maisabuhay kung paano tayo

Binubuhay

ang

ating tunay

na mga

higit tayong makaabot sa iba sa mapagmahal pamamagitan ng paglapit kay Kristo sa Banal “tipuning sama-sama ang mga bagay” upang nagdarasal at sumasamba.

520

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5! KRISTO, ANG ATING BUHay

PAGBUBUO 1735. Doktrina. Ipinaliwanag sa “Pambungad” ng kabanatang ito na pinag-isa at pinaglalapit ng Eukaristiya ang lahat ng pangunahing katotohanan sa ating Pana. nampalatayang Kristiyano. Sapagkat sa Eukaristiya, ating: a) sinasamba ang Banal na Santatlo, b) sa pamamagitan ng paggunita ng Misteryo-sakripisyong Pampaskuwa ng Nagkatawang-tao't Muling Nabuhay na Anak, si Jesu-Kristo, k) ipinagdiriwang ng kanyang Katawan at sa kanyang Katawan, ang Simbahan, d) sa isang sakramental na rituwal ng salu-salo na kung saan ang lahat ng nilikhang katotohanan ng tinapay at alak ay nababago at nagiging nilu. walhating Katawan at Dugo ng ating Muling Nabuhay na Tagapagligtas, e) nagbibigay ng pang-hinaharap na kahulugan sa mga handog na tinapay at alak, isang pangako sa atin ng buhay na walang hanggan, g) sa pamamagitan ng kapangyarihan ng Espiritu Santo. Samakatuwid, inaalay sa atin ng Eukaristiya ang hindi mauubos na bukal ng nakapagliligtas na katotohanan at pagkaunawa. 1736. Moral na Pamumuhay. Sa Eukaristiya si Kristo'y “tunay na Emmanuel, ang “Diyos-ay-nasa-piling-natin. Siya'y nasa piling natin sa araw at gabi: pinanunumbalik niya ang batayang pamumuhay, binubuhay ang kabutihang-asal, inaaliw ang mga nahahapis, pinalalakas ang mahihina. Inaalok niya ang kanyang sariling halimbawa sa mga lumalapit sa kanya upang ang lahat ay matutong maging tulad niya, maamo at mababang-loob at hinahangad hindi ang sariling kapakanan bagkus ang sa Diyos.” Sa madaling sabi, pinagyayaman ng Eukaristiya ang isang “panlipunang pag-ibig” na siyang nag-uudyok sa atin na unahin ang kapakanan ng lahat bago ang sariling hangarin (MF 67, 69). Sapagkat ikinikintal ng Eukaristiya sa ating lahat ang katotohanang hindi maaaring pagtaguan: sa harapan ng Diyos, tatayo tayong lahat na may patas na dangal sa palibot ng hapag ng Panginoon.

MGA TANONG AT MGA SAGOT 1737. Paano pinag-iisa ng Eukaristiya ang Ikatlong Bahagi ng Katesismong ito? Ang Eukaristiya ay: bunga ng kapangyarihan ng Espiritu Santo (Kabanata 22), ipinagdiriwang sa Kristiyanong sambayanan, ang Simbahan (Kabanata 23): sentro ng panalangin/pagsamba nito (Kabanata 24), at tagumpay ng mga sakramento nito ng pagtanggap, ang Binyag at Kumpil (Kabanata 25): e kalusugan para sa buhay na pinalalakas ng mga sakramento ng pagpapagaling (Kabanata 27):

S| KRISTO, ANG

BUHAY NA TINAPAY NA NAGBIBIGAY-BUHAY: ANG

EUKARISTIYA

521

patuloy na pagkain para sa buhay na isinasaayos ng mga sakramento ng bokasyon (Kabanata 28), samantalang bumubuo na ng pangako ng hindi pa ganap na makalangit na salu-salo kapiling ng Diyos.

e

1738. Paano natin pag-aaralan ang Eukaristiya? Sa pag-aaral ng Eukaristiya, kailangang iwasan ang malabis na paliwanag na kumikiling sa “pangangatuwiran” sa Eukaristiya at sa halip ay buong malay na mithiin ang higit na malalim, higit na personal at higit na mapanalanging pag-unawa sa dakilang Misteryong ito ng pananampalataya at Handog ng PAG-IBIG ng Diyos sa atin.

1739. Ano ang ipinahahayag ng Pananampalatayang Katoliko tungkol sa Eukaristiya? Ang Eukaristiya ay: . isang gawaing pang-Simbahan na isinasakatuparan ng Katawan ni Kristo, kasabay ni Kristo ang Pinuno at tayo ang mga kaanib,

e itinatag ni Kristo sa Huling Hapunan,

bilang parehong sakripisyo at banal na salu-salo, isang pag-aalaala ng Paghihirap, Kamatayan at Muling Pagkabuhay ni Kristo, kung saan tunay na may presensiya ang Kristong Muling Nabuhay, bumubuo ng eskatolohikal na pangako ng hinaharap na kaluwalhatian.

e e e

1740. Paano natin malalagom ang buong misteryo ng Eukaristiya? Ang Eukaristiya ang pangunahing kilos ng Simbahang Katolika ng mapagpasala-

mat na pagsamba sa Diyos, na bumubuo kaagad ng isang Sakripisyo-Sakramento,

isang Komunyon-Sakramento, at isang Presensiya-Sakramento (RH, 20: NCDP, 366).

1741. Paano nagiging sentro si Kristo ng pagsambang Eukaristiko? " Bilang pinakanaunang sakramento, si Kristo ang pinagmulan, pangunahing tagapagpaganap, at pinakaganap na pahayag ng bawat sakramento. Sa Eukaristiya, si Kristo ang PINAKADAKILANG SUMASAMBA, na nag-aalay sa Ama: . ng ganap na sakripisyo kung saan siya'y parehong Pari at Handog, e sa banal na salu-salo ng komunyon kung saan siya'y pagkain para sa buhay na walang-hanggan, tunay na kapiling natin sa anyo ng tinapay at alak. 1742. Paano nagiging “panalangin” ang Eukaristiya? Ang pagdiriwang ng Eukaristiya ay “panalangin” sapagkat nag-aalay ito ng:

e ganap na pagsamba sa Ama, e

nagkakaroon ng presensiya ang sakripisyo ng kanyang Nagkatawang-taong Anak sa Krus,

sa pamamagitan ng kapangyarihan ng kanilang Espiritu Santo. Kung gayon, naisasakatuparan sa Eukaristiya ang tamang layunin ng tunay na .

522

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5! KRISTO, ANG ATING BUHay

panalangin: pasasalamat, pagpupuri at pagsamba, aalay.

pagsisisi, paghingi at pag.

1743. Paano nauugnay ang Eukaristiya sa pang-araw-araw nating buhay? Lahat ng pang-araw-araw nating gawain ay nararapat na iniaalay sa Ama kasama ng Katawan ng Panginoon sa pagdiriwang ng Eukaristiya. Napag-iisa at napapalalim ng Misa ang ating karaniwang mga gawain kung ang mga ito ay inihahandog sa Diyos. Gayundin, sa pamamagitan ng mismong mga gawaing ito, naisasabuhay natin ang Misa. 1744. Sa paanong paraan isang “Sakripisyo-Sakramento” ang Fukaristiya? Sa pamamagitan ng Eukaristiya, ang sakripisyo ni Kristo sa Krus sa Kalbaryo ay sumasaatin, at ang kanyang nakapagliligtas na kapangyarihan ay nakapagpapatawad ng mga kasalanan. lisa at magkaparehong sakripisyo ang Misa at ang Paghahain ng Sarili sa Krus. Si Kristong Pari at Handog, na namatay para sa kaligtasan ng lahat, ay iisa sa Misa at sa Krus. Ang paraan lamang ng paghahandog ang naiiba: Ang madugong sakripisyong kamatayan ni Kristo sa Krus ay nagaganap sa pa-

raang hindi madugo sa marituwal na sakripisyong salu-salo na itinatag mismo ni Kristo sa Huling Hapunan. 1745. Ano ang bukod-tangi sa sakripisyo ni Kristo? Bukod-tangi ang sakripisyo ni Kristo dahil sa kanyang Muling Pagkabuhay, sapagkat sa pamamagitan ng kanyang muling pagkabuhay nagiging Buhay na Sakripisyo si Kristo, may tunay na presensiya sa Eukaristiya, at nasa

kanang

kamay

ng Diyos

at

namamagitan alang-alang sa atin (Tingnan Ro 8:34). Ang muling pagkabuhay ni Kristo ay parehong huling sandali at pagtatapos ng kanyang buong nakapagliligtas na ministeryo sa lupa, at ang unang sandali ng kanyang niluwalhating buhay sa Espiritu bilang Muling Nabuhay na Panginoon. 1746. Sa anong paraan isang Pag-aalaala ang Eukaristiya? Sa Huling Hapunan, iniutos ni Kristo sa kanyang mga alagad na gawin ito “bilang pag-aalaala sa akin” (Lu 22:19). Alinsunod ito sa kaugalian ng hapunan ng Paskuwa kung kailan, sa pagdiriwang ng “alaala” ng dakilang gawaing nakapagliligtas sa Paglalakbay, nagiging buhay ito sa kasalukuyan, sa pamamagitan ng kilos ng Diyos. Gayundin, dinadala tayo ng Eukaristiya sa nakapagliligtas na presensya ng Muling Nabuhay na Kristo, sa kanya mismong gawain ng ganap na sakripisyo ng Pag-ibig. 1747. Sa anong paraan isang “Komunyon-Sakramento” ang Eukaristiya? Itinatag ni Kristo ang Eukaristiya noong Huling Hapunan upang ang lahat ng nakibahagi sa kanyang katawan at dugo ay maging isang katawan sa kanya. Kung gayon,

S| KRISTO, ANG BUHAY NA TINAPAY NA NAGBIBIGAY-BUHAY: ANG EUKARISTIYA

523

nagiging pagkain ng “pakikipag-isa” ang Eukaristiya--isang tanda ng pagkakaisa at bigkis ng pagmamahalan. 1748. Sa anong paraan itinataguyod ng Eukaristiya ang pagkakaisa at pagmamahalan? Ginamit ni Kristo ang likas na mga sangkap ng isang salu-salo--sama-samang pagtitipon, pag-uusap at pagbabahaginan ng pagkain at inumin---upang ipadama ang kanyang mapagmahal na presensiya sa piling natin. Sa Eukaristiya, tinutugunan ni Kristo at ng Kristiyanong sambayanan ang pinakamalalim nating mga pagkauhaw bilang mga tao sa pagmamahal at pagtanggap, sa pag-uunawa, sa malinaw na layunin sa buhay, at sa katarungan at kapayapaan sa ating mga pamayanan. 1749. Sa paanong paraan natutulad sa salu-salo ang balangkas ng Misa? Sa pagdiriwang ng Eukaristiya, lahat tayo'y sama-samang tinatawag. Nagaganap ang pag-uusap sa pagsasalu-salo sa Liturhiya ng Salita--Mga Pagbasa, Homiliya, Pagpapahayag ng Pananampalataya. Pagkatapos, sumusunod ang Liturhiya ng Eukaristiya sa apat na solemneng kilos ni Kristo: e kinuha (paghahanda ng mga Alay) e nagpasalamat (Panalanging Eukaristiko) e pinagpira-piraso (Paghahati ng Tinapay), at e ibinigay (Pakinabang o Komunyon). 1750. Ano ang ipinahihiwatig ng “tinapay at alak” sa Eukaristiya? Ang tinapay at alak ay: e

e

ang pagkain at inumin sa salu-salong Eukaristiko. Bilang mga bunga ng galing sa Diyos at paggawa ng tao, halimbawa ng panloob na pagkilos ng Diyos at ng mga tao, gang nagbibigay-buhay na pagkain, ginawang Katawan at Dugo ni Kristo, upang magkaroon ng BUONG PERSONA NI KRISTO. Tunay ang presensiya ng Muling Kristo sa kanyang buong personal na katotohanan, sa anyo alak.

Sinasagisag ng paggamit ng ng Eukaristiya bilang hapunang kabago ng bagong “tinapay na Israel bilang puno ng ubas ni

sila'y nagiging sa napakahalapresensiya ang Nabuhay na si ng tinapay at

tinapay na walang lebadura ang kalagayan sa Exodo Pampaskuwa, at ang simbolo ng pagkadalisay at pagnagbibigay-buhay.” Sinasagisag ng alak ang bunga ng Yahweh, at ni Kristo, ang tunay na puno ng Diyos

(Tingnan Jn 15:1-8). 1751. Ano ang ilan sa mga epektong naidudulot ng pagtanggap ng Komunyon? Sa karapatdapat na pagtanggap ng komunyon: e napag-iisa tayo kay Kristo, e naihihiwalay tayo sa kasalanan,

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING BUHAy

524

e e

naipagkakasundo tayo sa isa't isa, at nabubuo ang Kristiyanong sambayanan, ang Simbahan.

1752. Paano nagiging “Presensiya-Sakramento” ang Eukaristiya? Sa Eukaristikong pagdiriwang, naroroon ang presensiya ni Kristo sa:

e e e e

pagkakatipon ng mga tao pagkatao ng paring namumuno sa pagdiriwang mga Banal na Kasulatan, at sa paraang buo at walang-pagmamaliw, sa Eukaristikong anyo ng tinapay at alak.

1753. Paanong may hangganan ang presensiya ni Kristo? Ang presensiya ni Kristo'y hindi

e e e

sa anyong pangkatawan, nakikita o naririnig, ngunit sa pamamagitan lamang ng pananampalataya, ganap, subalit nag-uudyok sa ating manalangin ng “Dumating ka nawa Panginoon namin!”

Ipinapahayag ito ng tradisyonal na awit na Adoro Te Devote: “Sinasamba kitang tapat, Diyos na hindi nakikita, Na tunay na nasa mga uring sakramental... Paningin, pandama, at panlasa'y di gabay sa paghanap sa iyo, Sa Krus, tanging Pagka-Diyos ang nakakubli Ngunit dito'y kahit pagkatao'y nakakubli rin... Jesus, samantalang pinagmamasdan ko

ang nakakubli mong presensiya, Nananalangin akong...makita ko ang mukha mong di-kubli, At maging maligaya sa pangitain ng iyong kaluwalhatian. Amen.” 1754. Paano nababago ang tinapay at alak sa Eukaristiya? Sa Eukaristiya, ang tinapay at alak bilang pagkain at inumin ay nagkakaroon ng bagong e personal na kahalagahan (trans-signification) at e layunin o kahahantungan, (trans-finalization) na kapwa nakabatay sa bagong e katotohanan ng tinapay at alak (trans-substantiation) Hindi natin dapat isipin na may nagaganap na mahikang pagbabago mula sa isang materyal na bagay (tinapay at alak) tungo sa panibago (ang makalupang Kristo). Sa halip, ang nagaganap na pagbabago ay mula sa alak at tinapay sa panibagong antas ng katotohanan, ang Muling Nabuhay na Kristo. Hindi na ito mga “pagkaing nasisira” kundi pagkaing “hindi nasisira at nagbibigay ng buhay na walang-hanggan” (Jn 6:27), ang maluwalhating Muling Nabuhay na Kristo. 1755. Paano natin uunawain ang pagbabagong ito?

SI KRISTO, ANG

BUHAY NA TINAPAY NA NAGBIBIGAY-BUHAY: ANG EUKARISTIYA

525

Kailangang makita ang pagbabago ng tinapay at alak sa Muling Nabuhay na si Kristo sa loob nang higit na malawak na misteryo kung paanong ang Muling Nabuhay na Kristo ay: e

ginawang

e

magdadala ng katubusan sa “lahat ng nilalang” na “humihibik... sa paghahangad” na i. “maligtas sa kabulukang umaalipin,” at ii. makibahagi sa “maluwalhating kalagayan ng mga anak ng Diyos” (Ro

1:17), at

“sa kanya

nakasalalay ang

kaayusan

ng lahat ng bagay”

(Co

8:21-22).

Samakatuwid, inilalarawan ng Eukaristikong tinapay at alak ang pahapyaw na kaluwalhatian ng buong materyal na sangkalupaan sa Ikalawang Pagdating ng Muling Nabuhay na si Kristo. 1756. Paano nangyayari ang presensiya ni Kristo sa Eukaristiya? Naroroon ang Muling Nabuhay na si Kristo: e e e e e

hindi tulad ng isang materyal na bagay, kundi sa personal na presensiya, sa mga tanda ng pagkain at inumin (tinapay at alak), sa isang masigla at nagtatagal na presensiya, sa kanyang muling nabuhay, at niluwalhating katawan.

1757. Paano nagiging pangako ng darating na kaluwalhatian ang Eukaristiya? Sa Eukaristiya, inihabilin ni Jesus ang pangako ng ating sariling muling pagkabuhay at bagong buhay, pagkain para sa paglalakbay, at unang patikim ng makalangit na piging (G5, 38). Ang pagdiriwang ng Eukaristiya “hanggang sa kanyang pagdating” ay isang eskatolohikal na piging na sumasaklaw sa pag-asa ng isang nananampalataya at ng buong daigdig na rin. 1758. Paano aktibo ang Espiritu Santo sa Eukaristiya? Ang nakapagbabagong kapangyarihan ng Espiritu Santo ang siyang “nagpapabanal” sa ating mga kaloob na tinapay at alak upang sila'y maging katawan at dugo ng Muling Nabuhay na Tagapagligtas, at siya ring nagtitipon sa atin upang tayo" y maging isang katawan, isang diwa kay Kristo (EP III). 1759. Gaanong kahalaga ang debosyon sa Banal na Sakramento? Ang pagsamba sa Muling Nabuhay na Kristo sa Eukaristiya ay: e e

umaakit sa atin sa higit na matalik na pakikipagkaibigan kay Kristo, nagpapalalim sa ating pakikipagbahaginan sa kanyang Misteryong Pampaskuwa, at

526

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S! KRISTO, ANG ATING BUHay e nagtatatag ng sentro kung saan, sa katapusan, ang ibang anyo ng kabanalang Katoliko'y nagsasama-sama.

Bukod rito, itinatanim nito sa atin ang “pag-ibig na panlipunan” para sa lahat ng nakikibahagi ng nakapagliligtas na pag-ibig ni Kristo.

KABANATA

27

Pagpapagaling ni Kristo: Pakikipagkasundo at Pagpapahid ng Langis She

Sinabi ni Jesus, “Sumainyo ang kapayapaan! Kung paanong sinugo ako ng Ama, gayon din naman, sinusugo ko kayo.” Pagkatapos, sila'y hiningahan niya at sinabi, na ang wika, “Tanggapin ninyo ang Espiritu Santo. Ang patawarin ninyo sa kanilang mga kasalanan ay pinatawad na nga, ang hindi ninyo patawarin ay hindi nga pinatawad.” (Jn 20:21-23) Mayroon bang maysakit sa inyo? Ipatawag ang matatanda ng Simbahan upang ipanalangin siya at pahiran ng langis sa ngalan ng Panginoon. At pagagalingin ang maysakit dahil sa panalanging may pananampalataya. Ibabangon siya ng Panginoon, at patatawarin kung siya'y nagkasala. (San 5:14-15)

PANIMULA 1760. Nasa sentro ng ministeryong pagpapagaling ni Jesus ang tawag upang magbalik-loob at makipagkasundo, at ang kanyang maawaing pagkilos ng pagpapagaling. Hindi pa man siya ipinanganak, pinangalanan na siyang “Jesus” sapagkat misyon niyang iligtas ang kanyang bayan mula sa kanilang mga kasalanan (Tingnan Mt 1:21). Nagsimula ang kanyang ministeryo sa pagpapahayag niyang: “Pagsisihan ninyo't talikdan ang inyong mga kasalanan at maniwala kayo sa Mabuting Balitang ito” (Mc 1:15). Kinilala niya ang kanyang sarili sa kanyang gawa: “nakakikita ang mga bulag, nakalalakad ang mga pilay, gumagaling ang mga ketongin, nakaririnig ang mga bingi, muling nabubuhay ang mga patay, at ipinangangaral sa mga dukha ang Mabuting Balita” (Mt 11:5). Ipinagkaloob ng Kristong muling nabuhay ang ministeryo ng pagpapagaling at pagbabalik-loob sa kanyang Simbahan sa pamamagitan ng mga Apostol. Kaya't nagsimula si Pedro sa pagpapahayag ng Mabuting Balita: “Pagsisihan ninyo't talikdan 527

528

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO51I KRISTO, ANG ATING BUHay

ang inyong mga kasalanan at magpabinyag kayo sa pangalan ni Jesu-Kristo Upang kayo'y patawarin: at ipagkakaloob sa inyo ang Espiritu Santo” (Gw 2:38). 1761. Ngunit batid ni Kristo na dahil sa karamdaman at kahinaan ng tao pati ng

ang mga binyagan ay “... hindi na ako mahal tulad ng dati” (Tingnan Pah 2:4). Kaya

nga binigyan niya ang mga Apostol ng kapangyarihan ng Espiritu Santo upang iha. tid ang pagpapagaling ng Diyos at ang kapatawaran ng kasalanan pagkatapos ng Binyag (Tingnan Jn 20: 21-23). Samakatuwid, para sa mga Kristiyano ang panguna. hing katotohanan ay hindi ang pagdurusa at kasalanan ng tao, kundi ang pagpapagaling at kapatawaran ng Diyos. “Nagagalak tayo't nagpupuri sa Diyos sa pamamagitan ng ating Panginoong Jesu-Kristo sapagkat dahil sa kanya ay tinanggap tayo ng Diyos na mga kaibigan niya” (Ro 5:11). 1762. Ang kabanatang ito tungkol sa pagpapagaling ni Kristo, na sumasakop sa mga Sakramento ng Pakikipagkasundo at Pagpapahid ng Langis ay tuwirang dumadaloy mula sa mga naunang kabanata ng Ikatlong Bahagi ng Katesismong ito. Sapagkat ang Espiritu Santo (Kabanata 22) na naghahatid ng kagalingan at kapatawaran ng Diyos, ang siyang nakikipagkasundo sa atin sa isa't isa. Nagaganap ito sa pamamagitan ng ministeryo ng sambayanang Kristiyano, ang Simbahan, sa mga sakramental na rituwal ng pagsamba (Kabanata 24). Dumadaloy ang mga sakramento ng pagpapagaling mula sa mga Sakramento ng Pagtanggap. Ang pangunahing sakramento ng pagpapatawad ay ang Binyag (Kabanata 25), sa pamamagitan nito pinalalaya tayo sa kasalanan at ibinibigkis tayo kay Kristong muling nabuhay at Mananakop, sa loob ng kanyang Katawan, ang Simbahan. Higit pa rito, pinagagaling ng Eukaristiya ang ating mga magagaan na pagkakasala at iniuugnay tayo sa mapagmahal na pakikipagkasundo sa Diyos at sa ating kapwa (Kabanata 26). 1763. Mahalaga ang kabanatang ito sapagkat sinimulan ng Ikalawang Konsilyo Vaticano ang malaking pagbabago sa ating pag-unawa sa dalawang Sakramento ng Pagpapagaling. Una, binago ang karaniwang bansag sa mga Sakramento upang palitawin ang higit na malalim at malawak na kahulugan ng mga katotohanan ng pananampalataya na napapaloob: Grasya, Kasalanan, Pagsisisi, Kapatawaran, Sakit at Pagpapagaling. Ikalawa, ang larawan ni Kristo bilang “mapagpagaling na Manggagamot” ay muling naibalik. At sa huli, parehong tinatalakay ng Pakikipagkasundo at ng Pagpapahid ng Langis ang mga pangunahing isyu ng pang-araw-araw na pamumuhay ng Kristiyano--kung ano ang kahulugan ng pagsunod kay Jesu-Kristo bilang kanyang alagad sa araw-araw.

KALALAGAYAN 1764. Kilala sa buong mundo ang mga Pilipino dahil sa kanilang mga mapagpagaling na mga gawi, laluna ang kanilang malalim at personal na pakikipag-ugnayan. Kaya nga, kapwa nasasapol ng mga Sakramento ng Pagpapagaling: ang Pakikipagkasundo at ang Pagpapahid ng Langis, ang malalim na ugat ng ating kultura. Ang

PAGPAPAGALING NI KRISTO: PAKIKIPAGKASUNDO AT PAGPAPAHID NG LANGIS

529

matinding pagnanasa ng Pilipino para sa kapatawaran ng Diyos at para sa espirituwal na pagpapagaling at pakikipagkasundo ay malinaw na masasalamin sa iba't ibang grupo ng panalangin at mga grupong karismatiko, at sa mga gawaing paglilingkod sa lipunan. Lalong lumaganap sa nakalipas na mga taon ang pagpapayong espirituwal, pagkakawanggawa sa mga nasalanta, pag-aayuno para sa mga pangangailangang espirituwal at marami pang di-kumukupas na mga debosyong nagpapagaling at mga paraan ng pagpepenitensiya. 1765. Sa kasawiang-palad, humahadlang ang mga pamahiin at ang kakulangan sa kaalaman sa lubos na pag-unlad nitong mga pangunahing pagpapahalagang Kristiyano. Nararanasan ng mga payak at mababait na tao ang pakikipagkasundo sa Diyos sa pamamagitan ng minsan-isang-taong--debosyonal na prusisyon o pagtupad ng isang sariling panata. Hinahanap ang “pagpapagaling” sa kamay ng mga “faith healers,” mga mapaghimalang estatwa, mga paglalakbay sa mga lugar kung saan may sinasabing himala, at iba pa. Kaya't kailangan ng angkop na katekesis para sa dalawang Sakramento ng Pagpapagaling--isang tunay na katekesis na nakaugat sa kulturang makapagpapalitaw ng mga mahahalagang sangkap ng “Filipino Folk Catholicism” sa paghahatid ng katotohanan at kahalagahan ng pagpapagaling ni Kristo sa Pilipinong Katoliko ngayon. Una nating tatalakayin ang tanging kalagayan at pagpapaliwanag sa Pakikipagkasundo at pagkatapos ay ang Pagpapahid ng Langis. 1766. Tungkol sa Pakikipagkasundo. May mabilis at kapuna-punang pagliit sa bilang ng mga Katolikong laging “nangunguimpisal,” ang karaniwang tawag sa “Sakramento ng Pakikipagkasundo.” Si Papa Juan Pablo II ay kumikilala na “nasa krisis ngayon ang Sakramento ng kumpisal” (RP, 28). Marami ang ibinibigay na mga dahilan sa pagkawala ng “pagkamalay tungkol sa kasalanan” at ang personal na bintang sa kasalanan, isang palasak na pagkalito tungkol sa kung ano ang tama at mali, o malalim na pagkabagot sa hindi personal at pauulit-ulit na pangungumpisal na wala namang inihahatid na tunay na pagbabagong espirituwal. 1767. Para sa maraming Pilipinong Katoliko, ang “pangungumpisal” ay naging paulit-ulit na, at hindi personal, kaya halos wala itong kabuluhan sa kanilang tunay at pang-araw-araw na gawain sa pamilya, negosyo, at lipunan. Ang mga ikinukumpisal na “kasalanan” ay madalas yaong natutunan sa mga listahang natatagpuan sa katesismo at hindi ang mga tunay na kamaliang moral na nakasasakit sa kanilang pakikitungo sa kapwa, sa Diyos, at sa kanilang tunay na pagkatao sa pang-araw-araw na buhay. Ang pagsisisi at kalungkutan sa pagkakasala ay madalas nauuwi sa panlabas na “gawaing banal” ng “pangungumpisal”--at hindi isang taos pusong pagbabagong-loob, o seryosong pagsisikap na maabot ang ugat ng mga nakasanayang pagkakasala. Ang penitensiya ay nangangahulugan ng pagdarasal ng tatlong Aba Ginoong Maria, na wala namang praktikal na hakbang upang ayusin ang tunay na pinsalang nagawa ng pagkakasala, o nang pagbabago ng sariling buhay. Ang absolusyon ng pari ay parang isang madyik na salitang pumapawi sa lahat ng kasalanan na hindi naman nagkakaroon ng anumang pagbabago sa pananaw o buhay espirituwal ng nagsisisi.

530

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING BUHay

1768. Ang pagkasira ng pag-unawa at pagsasagawa ng pakikipagkasundong sakramental ay lumilitaw sa paulit-ulit na reklamo ng mga kabataan: “Bakit dapat akong mangumpisal sa pari?” “Ano ang kabuluhan ng pangungumpisal kung lagi na. man akong nahuhulog sa gayun ding kasalanan?” Ang sagot dito ay nangangaila. ngang ilagay ang kumpisal sa kalalagayan ng sambayanang Kristiyano, at sa loob ng pagkalahatang proseso ng pagbabagong loob, kung saan inaanyayahan ang mga Pilipinong Katoliko. Ipinahayag ng PCP II na “patuloy tayong tinatawag sa pagbabago, pakikipagkasundo, at kapayapaan” ng karanasan sa EDSA noong 1986 (PCP II decrees, art. 4). Kasama sa mga paraan iminumungkahi ang pagbibigay-diin sa kahalagahan ng “Sakramento ng Kumpisal sa buhay ng Simbahan” (PCP II Decrees, art. 9). 1769. Tatalakayin sa sumusunod na paglalahad hinggil sa Sakramento ng Kumpisal/Pakikipagkasundo, una, ang minimithing pagbabago ng Sakramento ayon sa Konsilyo Vaticano II na nakatuon sa Diyos na nagpapatawad, sa Kristiyanong sambayanan, sa Simbahan, at sa patuloy na pagbabago ng nagsisisi. Ikalawa, ipaliwanag ang mga pangunahing katotohanan ng pagbabalik-loob at kasalanan, at sa ikatlong bahagi, tungkol sa binagong rituwal ng sakramento, na tumatalakay sa batayang gawain ng nagsisisi at ng paring nagpapakumpisal.

PAGLALAHAD L. Pagsisisi o Pakikipagkasundo

A. Pananaw ng Konsilyo Vaticano II sa “Kumpisal” 1770. Panimulang-Tala tungkol sa mga Pangalan ng Sakramento. Lumalabas sa iba't ibang pangalan ang mga tanging dimensiyon ng Sakramento. Binibigyang-diin ng “Kumpisal” ang kahalagahan ng pag-amin sa ating kasalanan habang humihingi ng grasya ng kapatawaran. Ipinagdidiinan naman ng “Sakramento ng Pagbabalikloob" ang buong proseso ng pagbabalik-loob ng nagsisisi at pagbabayad-puri, na isinasagawa ng nagsisisi, bilang indibidwal na kaanib ng sambayanan ng Simbahan. Ipinaliliwanag naman ng “Sakramento ng Pakikipagkasundo" ang relasyong panloob ng pakikipagkasundo sa Diyos at pakikipagkasundo sa kapwa. Binigyang-diin ni Kristo ang kaugnayang ito sa kanyang Sermon sa Bundok: “Iwan mo muna ang iyong handog sa harap ng dambana at makipagkasundo ka sa kanya, saka ka magbalik at mag-

handog” sa Diyos (Mt 5:24, Tingnan CCC, 1423).

ae

1771. Inilahad ng Vaticano II ang layunin ng Sakramento ng Kumpisal o Pakikipagkasundo sa buhay ng Simbahan ayon sa mga sumusunod: Lahat ng mga lumalapit sa Sakramento ng Pakikipagkasundo upang humingi ng kapatawaran ng Diyos para sa mga kasalanan laban sa Kanya, at sabay na rin ay nakikipagkasundo sa Sim-

-i

LAYUNIN NG SAKRAMENTO

f

PAGPAPAGALING

NI KRISTO: PAKIKIPAGKASUNDO AT PAGPAPAHID NG LANGIS

531

bahan na kanilang nasaktan sa kanilang mga kasalanan at nagsusumikap para sila'y magbagong buhay.sa pamamagitan ng kagandahang loob, halimbawa at panalangin (16 11, Tingnan CCC, 1422). . na bagong pinagtibay na sumunod ng at ito tekstong ng Binibigyang-diin 1772. rituwal ang tatlong pamantayang katotohanan na madalas na nawawala sa paulit-ulit at nakasanayang pangungumpisal. e ang Diyos sa Kanyang walang-hanggang awa ay siyang nagkakaloob ng kapatawaran at nakikipagkasundo sa atin sa kanya at sa isa't isa sa sakramentong ipinagdiriwang sa kalagayan ng Kanyang salita sa Banal na Kasulatan,

ang Simbahan, ang Kristiyanong Sambayanan, na nagpapatuloy sa ministeryo ni Kristo na nagpapatawad at nakikipagkasundo, at e ang patuloy na pagbabagong personal at taimtim na pagsisisi para sa mga kasalanan laban sa Diyos at sa kapwa, na pinatitibay ng kawanggawa, magandang halimbawa, at panalangin ng buong sambayanan. Ang tatlong mahalagang dimensyong ito ng Sakramento rig Pakikipagkasundo ay susunod na ipaliliwanag. e

ANG DIYOS NA NAGPAPATAWAD AT NAKIKIPAGKASUNDO

1773. Marami pa ring mga Pilipinong Katoliko na hindi sapat ang pagkahubog sa katekesis ang nababagabag ng takot, pamahiing nagbabawal, at mga walang-katuturang pagkaligalig ng kalooban, na nakaugat sa isang di-makakristianong pananaw sa Diyos bilang magpahiganting Diyos. Dumating si Jesus upang palayain tayo sa ganitong uri ng takot at pagkabalisa ng kalooban sa pagpapahayag sa atin ng “Mabuting Balita” na ang Diyos ay ating mapagmahal na Amang umiibig sa atin sa kanyang Anak na Diyos-na-naging-tao. Kaya, ang Kristiyano ay nababalisa sa kanyang kasalanan at nagsisisi sa harap ng Santatlong Diyos ng Pag-ibig, na patuloy sa tumatawag sa mga makasalanan sa tunay na pagbabalik-loob, sa buong kasaysayan ng kaligtasan (RP, 1). lpinahayag ng Ama ang kanyang awa sa pakikipagkasundo sa daigdig sa kanyang sarili, sa pamamagitan ni Kristo, at sa paglikha ng kapayapaan para sa lahat ng nasa santinakpan at sa langit sa pamamagitan ng dugo ni Kristo sa Krus (Tingnan 2 Cor

5:18-19: Co 1:20)... Si Kristo, ang Anak ng Diyos-na-naging-tao, ay namuhay sa piling natin upang iligtas tayo sa pagkaalipin sa kasalanan, at tinawag tayo sa karimlan tungo sa kanyang kagila-gilalas na liwanag (Tingnan Ped 2:9). Pagkatapos na siya'y mabuhay, hiningahan ni Kristo ang kanyang. mga alagad at sinabi: “Tanggapin ninyo ang Espiritu Santo. Ang patawarin ninyo sa kanilang mga kasalanan ay pinatawad na nga: ang hindi ninyo patawarin ay hindi nga pinatawad”

(Jn 20:22-23). 4774: Malinaw na inilalahad ng bagong Rituwal ng Pakikipagkasundo ang Kristiyanong larawan ng Santatlong Diyos. Ang pinakalayunin ng sakramento ay upang ibi-

532

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---S! KRISTO, ANG ATING BUHAY

gin natin ang Diyos nang malalim at italaga ang sarili ng buong-buo sa Kanya: 52 Ama na “unang umibig sa atin” (1 Jn 4:19), kay Kristo na nag-alay ng kanyang sa. rili para sa atin (Tingnan Ga 2:20: Ef 5:25), at sa Espiritu Santo na ibinuhos sa atin nang nag-uumapaw (Tingnan Tito 3:6: RP, 5). 1775. Pagpapahayag ng Pananampalataya. Samakatuwid, ang pangungumpisal ng ating mga kasalanan sa Sakramento ng Kumpisal ay totoong pagpapahayag ng Katolikong pananampalataya. Sa “pagpunta sa Kumpisal” malinaw nating ipinahihiwatig ang ating PANANAMPALATAYA na: a. tayo ay mga makasalanan: b. kailangan natin ang awa ng Diyos na ating Ama na nagsugo ng kanyang Anak upang iligtas tayo at ng Espiritu Santo upang manirahan sa ating kalooban: k. Dumarating sa atin ang awa ng Diyos, na laging inaalok sa atin, sa pamamagitan: e ni Kristo, ang “Pinaka-naunang Sakramento” ng awa ng Diyos: e ng Simbahan, ang “Pangunahing Sakramento” ni Kristo: e sa pamamagitan ng pari, na kumakatawan kay Kristo at sa Simbahan. d. Tinatawag tayo ng Diyos upang magbalik loob, alalaon baga, tunay na magsisi sa ating mga kasalanan at “pagbayaran” ang mga kasalanan ng iba, at magsikap na magpakabuti sa tulong ng kanyang Grasya. e. Ang higit na malapit na pakikipag-ugnayan kay Kristo at muling pakikiisa sa Simbahan na naganap sa Pakikipagkasundo ay nakatatagpo ng kanyang likas na kaganapan sa pagdiriwang ng Eukaristiya. SA KRISTIYANONG SAMBAYANAN, ANG SIMBAHAN

1776. Ang ikalawang mahigpit na binibigyang-diin ay ang pag-unawa sa “kumpisal” bilang gawain ng sambayanan at Simbahan. Kabalintunaan nito ang salat at makasariling pag-unawa sa kumpisal bilang “paulit-ulit na pangungumpisal” noong mga nakaraan, nakikilala natin ngayon na ang buong Kristiyanong sambayanan ay sangkot sa pagpapatawad at pakikipagkasundo. Sapagkat tulad ng kanyang mga kaanib, ang Simbahan rin ay kailangan mapatawad at magpatawad, magkasundo at makipagkasundo. Kaya, sa bawat pagdiriwang ng Eukaristiya nananalangin ang sambayanang Kristiyano tulad ng itinuro ni Kristong Panginoon sa kanyang mga alagad: “Patawarin mo kami sa aming mga kasalanan, tulad ng aming pagpapatawad sa mga nagkakasala sa amin” (Mt 6:12). 1777. Nangangailangan ang Simbahang Katolika ng kapatawaran sapagkat hindi siya isang mapagmataas na grupong panlipunan ng “mga naligtas na,” kundi tulad ni Kristo ang kanyang Pinuno na parehong tumatanggap sa makasalanan at matuwid. Samakatuwid, siya “ay parehong banal at laging nangangailangan ng paglilinis, [at] patuloy na nagsisikap na magsisi at magbagong buhay” (RP, 3, sipi mula sa LG 8). Tinatawag ang ating mga pamayanan sa parokya na magbigay ng buhay at konkretong pagsaksi sa pakikipagkaisa, maghatid ng kapayapaan sa isipan ng balana, mag-

PAGPAPAGALING

NI KRISTO: PAKIKIPAGKASUNDO AT PAGPAPAHID NG LANGIS

533

pahupa sa maigting na hidwaan, supilin ang pagkakahatihati, at paghilumin ang mga sugat na ginawa ng kanyang mga kaanib sa bawat isa. “Dapat tayong magsikap na magkaisa sa lahat ng mga batayang sangkap ng Pananampalatayang Kristiyano at buhay, ayon sa matandang kasabihan: Sa mga bagay na may duda, kalayaan, sa mga kailangan, pagkakaisa, sa lahat ng bagay, pag-ibig” (RP, 9). 1778. Hindi lamang inaanyayahan ng Simbahan ang mga makasalanan na magsisi sa pamamagitan ng pagpapahayag ng Salita ng Diyos. Nananalangin din siya para sa kanila at tinutulungan ang mga nagsisisi na aminin at ikumpisal ang kanilang mga kasalanan upang matamo nila ang awa ng Diyos na siya lamang nagpapatawad sa kasalanan. Sapagkat “sa buong Simbahan, bilang bayan ng mga pari, ipinagkaloob ng Panginoon ang ministeryo ng pagpapatupad sa pakikipagkasundo sa iba't ibang paraan” (RP, 8). Kaya't ang.Simbahan mismo ang naging instrumento ng pagbabago at kapatawaran para sa kanyang mga kaanib na nagsisisi sa pamamagitan ng ministeryong ipinagkaloob ni Kristo sa mga apostol at sa kanilang mga kahalili” (Ibid). 1779. Inatasan ni Kristo ang Simbahan'na ipahayag ang “Mabuting Balita ng kapatawaran ng mga kasalanan para sa nagsisisi.” Sa nakaraan, may ilang nagkamaling bigyang-diin ang pagkasuklam ng Diyos sa kasalanan at ang mapapait na parusang nakalaan para sa hindi nagsisisi bilang tuon ng pagtuturo ng Simbahan. Ngayon ang kabaliktaran naman ang bintang: sa Misa ang lahat ay lumalapit sa komunyon na tila walang pakialam sa kasalanan. Sa totoo lang, sinusunod ng Simbahan ang kanyang Panginoon sa pag-anyaya sa mga makasalanan na sumunod sa hakbang ng pagbabalik-loob, at sa pagdiriwang ng pakikipagkasundo bilang patunay sa tagumpay ni Kristo sa kasalanan (RP, 1). Kaya nga, ang pagdiriwang sa Sakramento ng Pakikipagkasundo ay tunay na “gawain kung saan ang Simbahan ay nagpapahayag ng kanyang pananampalataya, nagaalay ng pasasalamat sa Diyos para sa kalayaang natamo. ni Kristo para sa atin (Tingnan Ga 4:31), at naghahandog ng kanyang buhay bilang alay na espirituwal sa pagpupuri sa kaluwalhatian ng Diyos, habang siya'y nagmamadali upang salubungin ang Panginoong Jesus” (RP, 8). ANG PROSESO NG PERSONAL NA PAGBABAGONG-BUHAY

1780. Ang paggigiit sa buong proseso ng pagbabagong buhay ang tila higit na nakatatawag pansin sa pagbabagong inihatid ng pagpapasigla sa Sakramento ng Pakikipagkasundo (Tingnan CCC, 1426-30). Pinili ng PCP II ang pagbabagong-buhay bilang isang pangunahing tema nito (Tingnan PCP II, 64, 156, 189, 271-75). Ang Simbahan na nagmamalasakit na tawagin ang mga matapat na sumasampalataya sa walang tigil na pagsisi at pagbabago, ang siyang humihikayat sa kanila na aminin ang kanilang mga kasalanan nang may taos na pagsisi, ipagdiwang ang Sakramento ng Pakikipagkasundo, at dumalo sa mga pagdiriwang ng pagsisisi. . Dapat tingnan ang Sakramento ng Pakikipagkasundo sa higit na malawak na Kristiyanong asal ng Pagsisisi, at sa buong proseso ng pagbabagong-buhay. “Ang pag-

534

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5I KRISTO, ANG ATING BUHAY

punta sa Kumpisal”.ay dapat malinaw na maiugnay sa marami pang mga paraang ginagamit ng Simbahan sa pagtupad ng pakikipagkasundo, laluna ang mga Sakramento ng Binyag at Eukaristiya, ang ang mga di-sakramental na pagdiriwang ng pagsisisi at mga debosyon. 1. Binyag 1781. Ipinahahayag ng Kredo ng Nicea: “isang Pagbibinyag sa kapatawaran ng mga kasalanan” upang ipabatid ang tagumpay ni Kristo sa kamatayan na nagiging bahagi ng ating buhay, una at sa pinakapangunahing paraan sa Binyag. Sapagkat sa Binyag natin natatanggap ang Espiritu ng Ama at ng Kristong Nabuhay, kaya't hindi na tayo mga alipin sa kasalanan, kundi muling nabuhay tayo kay Kristo at nabubuhay para sa Diyos (Tingnan Ro 6:4-10). Ngunit ang bagong buhay na ibinigay sa atin sa Binyag ay hindi pumapawi sa ating kahinaan bilang tao at sa ating pagkahumaling sa tukso at sa kasalanan. Kaya't itinuro ni Kristo sa kanyang mga alagad na manalangin araw-araw: “Patawarin mo kami sa aming mga kasalanan” (Lu 11:4), Higit pa rito, iniugnay ni Jesus ang pagpapatawad ng Ama sa ating kasalanan sa ating pagpapapatawad sa bawat isa. Kaya nga, itinuring ng Simbahan ang Kumpisal bilang “Ikalawa't mahirap na Binyag,” ang paraan upang maibalik ang naunang grasya ng Binyag. Nagsisilbing huwaran ang ikalawang pagbabagong-buhay ni Pedro nang siya'y lumuha dala ng pagsisisi pagkatapos na talikdan niya ang Panginoon ng tatlong beses (Tingnan Lu 22:62). Itinuro ni San Ambrosio na sa Simbahan ay may tubig ng Binyag at luha ng Pagbabalik-loob (Tingnan CCC, 1429). 2. Eukaristiya 1782. Sa nakalipas na panahon, ang mga Pilipinong Katoliko ay maingat na tinuruang kailangang ikumpisal ang lahat ng mga kasalanang mortal bago tumanggap ng Banal na Komunyon. Ang matalinong pastoral na gabay na ito ng Simbahan ay nagsisilbing pagsanggalang sa pag-aabuso sa dakilang handog ng Diyos sa atin sa Eukaristiya. Sapagkat ang Eukaristiya ay tunay na simbolo ng ating pakikiisa sa Diyos at sa isa't isa. Samakatuwid, ang sinumang lumayo sa Diyos at sa sambayanan dahil sa kasalanang mortal, ay dapat munang magsisi sa publiko sa pagkakasalang ito at ipagdiwang sa Sakramento ng Pakikipagkasundo ang kapatawaran ng Diyos atang pagbabalik niya sa sambayanan. ' 1783. Ngunit, kakaunting Pilipino ang naturuan na unawain ang Eukaristiya bi“Bilang pagsunod sa babala ni San Pablo (7 Cor 11:29), itinuturo ng Simbahan na “walang sinuman na may kamalayan na nakagawa ng kasalanang mortal, kahit na naniniwala siya sa kanyang sarili na siya'y nagsisisi, ang makatatanggap ng Banal na Eukaristiya nang hindi muna dumudulog sa Sakramento ng Kumpisal!” (Trent: ND 1522-23), “Subalit kung sinuman ang malagay sa matinding pangangailangan, at wala siyang mapuntahang mapagkukumpisalan, sa gayon nararapat muna na gumawa siya ng ganap na pagsisi" (EM 35: Tingnan 1983 Code of Canon Law, 916).

PAGPAPAGALING

NI KRISTO: PAKIKIPAGKASUNDO AT PAGPAPAHID NG LANGIS

535

lang tradisyonal na pagkukulang Eukaristiya ang Kristo, Ulo at sinasagisag nito at sa isa't isa.

na sakramento ng pakikipagkasundo para sa. mga pang-araw-araw at mga kasalanang nagawa pagkatapos nang Binyag. Tunay na ang sakramentong nagdiriwang ng mapantubos na pag-ibig ng buong katawan. Bilang komunyon-sakramento at sakripisyo-sakramento, ang pangunahing kahalagahan ng pakikipagkasundo natin sa Diyos

Bilang komunyon-sakramento, ang Eukaristiya ay itinatag ni Kristo bilang rurok ng kanyang “paglilingkod sa hapag kainan” ng pakikipagkasundo sa pamamagitan ng kanyang pagdiriwang ng Paskuwa ng mapamahal na pakikipagkaisa sa kanyang mga apostol. Angkop ang ganitong uri ng pakikipagkasundo sa mga Pilipino: hinuhubog natin ang maayos na pakikipag-ugnay sa kapwa at nakikipagkasundo tayo sa kanila sa pag-anyaya sa iba na dumulog, umupo, at makibahagi sa pagkain at pag-inom sa ibang kapatirang pagsasalo. : 1784. Pinagkakasundo tayo ng Eukaristiya dahil sa katangiang-likas nito bilang sakripisyo-sakramento ng katawan at dugo ni Kristo “na mabubuhos dahil sa marami, sa ikapagpapatawad ng mga kasalanan” (Mt 26:28). Sa Eukaristiya, si Kristo ay naroroon at nag-aalay ng “sakripisyong lumikha ng ating kapayapaan” sa Diyos, upang “mapuno tayo ng Espiritu Santo at maging iisang katawan at iisang espiritu, kay Kristo” (EP III). 1785. Tunay ngang patuloy na itinuturo ng tradisyong Katoliko na ang Eukaristiya ay “lunas din upang ilayo tayo sa ating mga pang-araw-araw na kamalian at panatilihing malayo sa kasalanang mortal” (Trento, ND, 1515: EM, 35, CCC, 1436). Sa Eukaristiya, ang madugong sakripisyo ni Kristo ay “isinasabuhay, ipinagpapatuloy ang pag-alala at ang mapagligtas na kapangyarihan nito ay ginagagamit sa pagpapatawad sa mga kasalanang nagagawa natin araw-araw” (Trento, ND, 1546). Kaya, ang sakripisyo ng Misa ay tunay ngang nagbabayad-puri sa ating mga kasalanan: “Kaya't huwag na tayong mag-atubiling lumapit sa trono ng mahabaging Diyos at doo'y kakamtan natin ang habag at kalinga sa panahong kailangan natin ito” (Heb 4:16). “Sapagkat ang Panginoong nagpasiya nitong paghahandog ay nagkakaloob ng grasya at ng handog ng pagsisisi, at pinatatawad Niya ang mga pagkakamali at kasa-

lanan, kahit na ang mga mabibigat” (Trento: ND, 1548). 3. Iba Pang Paraan ng Pagbabagong-buhay 1786. Dapat ding iugnay ang Sakramento ng Pagbabalik-loob sa iba't ibang disakramentong paraan upang ipagpatuloy ang pagbabagong buhay (Tingnan CCC, 1434-35). Sa Sermon sa Bundok, nilinaw ni Kristo ang tunay na kahulugan ng tatlong tradisyonal na paraan ng mga Judio: paglilimos, panalangin at pag-aayuno (Tingnan Mt 6:1-18). Inilahad niya ang larawan ng wagas na panalangin ng pagsisisi sa talinghaga tungkol sa paimbabaw na Pariseo na kasalungat ng maniningil ng buwis na “umuwing kinalulugdan ng Diyos” dahil sa kanyang mapagkumbabang panalangin:

“O Diyos, mahabag po kayo sa akin na isang makasalanan” (Tingnan Lu 18:9-14).

536

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO, ANG ATING BUHay

1787. Para sundo ay nasa pagtitiyaga at niwang gawain lanan” (1 Ped

sa mga Pilipino, tila ang pinakakaraniwang paraan ng pakikipagka. pang-araw-araw na gawain ng pakikiramay, kabutihan, masikap na mga gawain ng kawanggawa. Lalong nakatutulong ang ating mga kara. ng mapagmahal na paglilingkod na “pumapawi ng maraming kasa. 4:8). Kahit na ang simpleng pag-amin ng kasalanan ay praktikal na

paraan ng pagsisisi. Ang pagtutuwid sa kapuwang dahil sa pagmamahal ay tunay na gawain ng pag-ibig at pakikipagkasundo. Tulad ng sinabi ni Santiago: “Ang sinumang

nagpapanumbalik sa isang makasalanan mula sa kanyang maling pamumuhay ay nagligtas ng kaluluwa nito sa kamatayan, at sa gayo'y napawi ang maraming kasalanan” (San 5:20). 1788. Sa mga nakaraang taon, itinaguyod ng Simbahan ang mga pagdiriwang ng pagsisisi, na binubuo ng pagpapahayag sa Salita ng Diyos, mga angkop na awitin, mga salmo, sandali ng katahimikan, at mga karaniwang panalangin at mga litaniya, na nagwawakas sa panalangin ng “Ama Namin.” Napatunayang epektibo ang mga pagdiriwang ito sa paglinang ng diwa ng pagsisisi sa loob ng parokya o mga munting simbahang pamayanan (BEC). Tinutulungan ang karaniwang may sapat na gulang na Pilipinong Katoliko na maghanda nang higit na mabisa para sa kumpisal, at mabisang nakatutulong sa unti-unting paghubog ng Kristiyanong budhi sa mga bata at kabataan. Kapuwa natutulungan ang mga may-sapat na gulang at kabataan ay upang maabot ang “wagas na pagsisisi” na nanggagaling sa higit na malalim at personal na pag-ibig sa Diyos (Tingnan RP, 36-37) Gayunman, bagamat nakatutulong ang sama-samang pagdiriwang ng personal na pagsisising Kristiyano, hindi ito dapat ipagkamaling Sakramento ng Pagsisisi/ Pakikipagkasundo. Hindi makabubuo ng Sakramento ang kahit gaano karubdob na damdamin at diwang sama-sama, na gawain ng biyaya ng Diyos, sa pamamagitan ng Kristong muling nabuhay, ng Espiritu Santo, at ng Simbahan. B. Ang Proseso ng Ganap na Pagbabagong-buhay 1789. Ang “Pagbabagong-buhay” ay nangangahulugan hindi lamang ng iisang

gawain kundi ng panghabambuhay na proseso ng paglapit kay Kristong ating Mananakop, sa loob ng kanyang sambayanan, ang Simbahan, at paglayo sa mga pagkaka-

sala at masasamang bisyo (Tingnan CCC, 1430-41). Samakatuwid hindi lamang ito nangangahulugan ng pagkilos mula sa ateismo patungo sa pananampalataya: mula sa isang relihiyon tungo sa iba. Bilang panghabambuhay na tawag upang magsisi at bumaling sa Diyos, ang pagbabago ay isang temang paulit-ulit na natatagpuan sa Biblia. PAGBABALIK-LOOB SA BIBLIA

1790. Sa Matandang Tipan, may tatlong temang nangingimbabaw. Una, ang paghingi ng tunay na pagbabago ng kalooban, bunga ng pag-ibig at tunay na pagkilala sa Diyos (Tingnan Os 6:1-16). Ikalawa, ang pantay at matinding pangangailangan sa

Mor

1. Matandang Tipan

PAGPAPAGALING

NI KRISTO: PAKIKIPAGKASUNDO AT PAGPAPAHID NG LANGIS

537

pagbabago ng pagkilos na nakaugat sa kalooban: “Magpakabuti na kayo... talikdan na ninyo ang masasamang gawain. Tumigil na kayo ng paggawa ng masama. Pagaralan ninyong gumawa ng mabuti: pairalin ang katarungan, itigil ang pang-aapi” (Isa 1:16-17). Ikatlo, isang malalim na pag-unawa na ang Diyos mismo ang siyang lumilikha ng tunay na pagbabagong-buhay: “Isang pusong tapat sa aki'y likhain, bigyan mo, O Diyos, ng bagong damdamin" (Salmo 51:10, Tingnan Ez 36:26-27). 1791. Nakaukit nang malalim ang mga temang ito sa pagbabagong-buhay ni David na naglalarawan ng pamarisan ng proseso ng pagbabalik loob (Tingnan 2 Sam 12). Nagsisimula ito sa salungatan sa pagitan ng kasunduan ni David sa Diyos at sa kanyang malubhang pagkakasala ng pakikiapid at pagpaslang. Kasunod ang pagharap mi Propeta Nathan na nagbunga kay David ng pagkilala sa tunay na pagkatao (“Nagkasala ako sa Panginoon”) at sa pagbubukas niya ng sarili sa pagbabagong nangyari sa pagpapatawad ng Diyos. 2. Bagong Tipan

1792. Ipinagpatuloy at higit na pinalalim ni Jesus ang paanyayang ito sa pareho ring proseso ng pagbabagong-buhay. “Naparito ako, hindi upang tawagin ang mga matuwid kundi ang mga makasalanan upang magsisi” (Lu 5:32). Dumating siya bilang bukal ng buhay at liwanag taglay ang kanyang payak na kabutihan at pag-ibig na nagniningning sa bawat gawa, naakit ni Jesus ang mga makasalanan na pumaloob sa proseso ng pagbabagong-buhay. Ang nagsising babae, si Zaqueo na maniningil ng buwis, at si Pedro mismo-lahat ay inakay sa pamamagitan ng pagsalungat at pakikipagtagpo kay Kristo tungo sa tunay na pagkilala sa sarili at pagbabago. Ang buong proseso ng pagbabagong-buhay ay malinaw na inilalarawan ng kanyang talinghaga tungkol sa Alibughang Anak o ang “Mapagpatawad na Ama” (Tingnan Lu 15:1132). Pinalilitaw nito ang tanging pagkalinga ng at walang-kondisyong pag-ibig ng

Diyos para sa makasalanan, at ang makataong proseso ng pagkilala sa kasalanan at pagbabalik-loob. Malinaw na walang kasalanang hindi saklaw ng awa ng Diyos.

“ala tayong magagawa na magpapabago o makababawas sa kagila-gilalas na pag-ibig ng Ama sa bawat isa sa atin. Ngunit kailangan tayong tumugon. 1793. Binigyang-linaw ng talinghagang ito ang katulad na pangunahing elemento sa proseso ng pagbabagong-buhay ni David. Una, ang salungatan sa alituntunin ng lipunan sa pag-iwan sa tahanan ng ama, pagkatapos, ang pagtatagpo sa mga mandarayang ilusyon ng waldas na pamumuhay at ng matinding kahihiyan sa paghihikahos, na sinundan ng pagtuktas sa sarili sa “pagkamulat” nang may pagsisisi at determinasyong ikumpisal ang pagkakasala sa harap ng kanyang ama. At sa wakas, ang pagbabagong nilikha sa anak dala ng hindi mapantayang pagtanggap ng ama na tigib ng pag-unawa. Muling ibinabalik ang anak sa kanyang lugar sa pamilya sa pamamagitan ng kasuotan, singsing at panyapak, at sa pagsasalo sa isang masayang pista. Ang pag-ibig na rin ng ama ang nakipagkasundo sa kanyang nakatatandang kapatid nang sabihin ng ama: “Namatay na ang kapatid mo, ngunit muling nabuhay: nawala, ngunit nasumpungan” (Lu 15:32). Samakatuwid, ang di-mapantayang pag-ibig ng

538

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING BUHAY

ama ang nakipagkasundo sa alibughang anak at sa nakatatandang kapatid sa kanyang sarili at sa isat isa. 1794. Ngunit ang nakikipagkasundong pag-ibig na ito na naghahatid ng biyaya ng pagbabagong-buhay ay hindi ipinipilit kaninuman-dapat natin itong malayang tanggapin at makiisa rito. Ang ilan ay tumatanggi. Sinabi ni San Juan “Naparito sa sanlibutan ang ilaw, ngunit inibig pa ng mga tao ang dilim kaysa liwanag, sapagkat masama ang kanilang mga gawa” (Jn 3:19). Halimbawa, pinagaling ni Jesus ang paralitiko sa tabi ng deposito ng tubig at hinimok itong magbagong loob: “Huwag ka nang magkakasala at baka may mangyari sa iyo na lalo pang masama.” Ngunit hindi tulad ng bulag na binigyan ng paningin na naging matatag sa harap ng lahat ng pagtuligsa laban kay Jesus at nagtapos sa paniniwala at pagsamba sa kanya (Tingnan Jn 9:38), ang ginamot na paralitiko ay hindi man lamang nagpasalamat kay Jesus, sa halip ay dagliang umalis at ipinagbigay alam sa mga Judio na si Jesus ang gumamot sa kanya (Tingnan Jn 5:15). Inilahad sa Ebanghelyo ni San Mateo ang proseso ng pakikipag-ugnay sa isang makasalanang ayaw magsisi sa loob ng pamayanan: una, ang pagwawastong lihim: ikalawa, ang pagwawasto sa harap ng dalawa o tatlong saksi: at sa wakas sa harap ng buong pamayanan. Kapag nabigo na ang lahat ng ito, pinapaalis ang makasalanan sa pamayanan (Tingnan Mt 18:15-18). Ipinaliwanag ni San Pablo ang tila “malupit” na pagpapaalis ay para sa kabutihan ng makasalanan at ng pamayanan (Tingnan 1 Cor 5:1-5). K. Salik at dimensyon sa proseso ng pagbabalik-loob 1795. Ang proseso ng unlad ng Sakramento ng ang malinaw na mahalaga a) ang pagbabalik

pagbabagong-buhay ay lumitaw din sa kasaysayan ng pagKumpisal sa Simbahan. Tatlong salik mula sa kasaysayan para sa kasalukuyan: sa pagkakapatiran ng Kristiyanong sambayanan (Tingnan

CCC, 1443), b) sa pamamagitan ng panloob na pagsisi at layuning magbago (Tingnan CCC,

1450-54): at

k) sa pagkukumpisal sa kasalanan at pagpapatawad sa pamamagitan

ng pari

(Tingnan CCC, 1455-56), Itinatama ng tatlong ito ang mahikal na pag-unawa na itinataguyod ng “paulitulit na pangungumpisal” na nakatuon lamang sa pagbanggit ng indibidwal sa mga kasalanan at sa pagpapatawad ng pari. Kaya't ang dimensyong pampamayanan ng kasalanan at ang tunay na pagsisising Kristiyano ay nawawala, at ang pangunahing kahalagahan ng buong proseso ng pagbabagong-buhay na tumutungo sa pagkukumpisal at nagpapatuloy pa pagkatapos nito, ay winawalang-halaga. 1. Proseso ng Pag-unlad sa loob ng Sambayanan 1796. Ang tunay na pagbabalik-loob ay isang bagay na hindi natin kayang gawin

PAGPAPAGALING

NI KRISTO: PAKIKIPAGKASUNDO AT PAGPAPAHID NG LANGIS

539

sa isang iglap, sa pamamagitan ng sarili. Sa halip, nangangailangan ito ng panahon at kailangan natin ang tulong ng ating pamilya, mga kaibigan, at mga kapatid sa ating Kristiyanong sambayanan, upang palakasin tayo sa ating personal na pagsisikap na tumalikod sa pagkakasala, pagkamakasarili, kayabangan, at bumaling kay Kristo at sa Diyos na ating Ama. Higit pa rito, ang tunay na Kristiyanong pagbabagong-buhay ay nangangahulugan ng pagbubuong muli ng ating ugnayan sa isang kaanib ng pamayanan. Itinuro ni Jesus sa mga apostol na magpatawad “Hindi ko sinasabing makapito kundi pitumpung ulit pa nito” (Mt 18:22). May pananagutan tayo sa ating kapwa-Kristiyano kung paano tayo sumasaksi sa ating iisang Pananampalataya. Lahat tayo ay tinatawag na maging “ministro ng pakikipagkasundo” sa isa't isa, sa ating tangi at maliit na paraan, na hindi humuhusga sa panloob na motibo ng iba, sa halip, ay sumasaksi sa walang kondisyong pag-ibig at pagtanggap ni Jesu-Kristong ating Mananakop. 2. Mga Dimensyon ng Ganap na Pagbabagong-buhay ng Kristiyano

1797. Maraming dimensyon ang ating pang-araw-araw na Kristiyanong pagbabagong-buhay. Likas nating iniisip na tumalikod sa makasariling pagsisikap na tugunan ang ating mga pangangailangan, tungo sa mapagmahal na paglilingkod sa kapwa (moral na pagbabagong-buhay). Sa pagbabagong iyan ay nasasangkot ang ating mga damdamin, emosyon at imahinasyon upang itaguyod ang isang mapagbigay na pagmamahal na malabanan ang mga tuksong humusga, labis na amor propio, sobrang pagkamaramdamin, pagkamuhi at kapalaluan (pandamang pagbabagong-buhay). Ngunit ang pagpapalit ng direksiyon ng ating mga pandama ay tatagal lamang kung nakasalig ito sa paraan ng ating pag-unawa at pagpasya sa pangunahing kahulugan at kahalagahan ng ating buhay (pangkaisipang pagbabagong-buhay). Bawat pagbabagong-buhay na ito ay may ambag sa ikaapat na uri na tunay ngang “umibig sa Diyos” (panrelihiyong pagbabagong-buhay). Nagaganap ito sa pamamagitan ng biyaya ng Diyos, kapag tayo ay malayang tumugon sa pagbibigay ng Ama ng sarili, sa pamamagitan ni Jesu-Kristong kanyang Anak, sa Espiritu Santo ng kanilang walang katapusang PAG-IBIG. D. Pagbabagong-buhay at Pag-unawa sa Kasalanan

Pag-unawa sa Kasalanan 1798. Ang pag-unawang biblikal sa pagbabalik-loob ay umunlad kasabay ng pag-unawa sa kasalanan. Kaya nga upang mapanibago ang pagdiriwang ng Sakramento ng Pakikipagkasundo, kailangan nating malaman: kung ano nga ba ang KASALANAN? Sa kasawiang-palad, minsan ang pagkukumpisal ay nagiging paulit-ulit at hindi nagpapalalim sa pag-unawa sa kasalanan sa mga nangungumpisal. Ang tunay na kasalanan--yaong misteryong biblikal hinggil sa pagkakasala na ang ibinayad ay ang buhay ng bugtong na Anak ng Diyos--ay mauunawaan lamang sa paanan ng krus. Ang pagkawala ng “pagkamalay sa kasalanan” ay pagkawala ng tunay na

540

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---SI KRISTO, ANG ATING BUHAy

pag-unawa sa aktuwal na kasiraan at kasamaang hatid ng kasalanan--isang pagka. malay, na sa katunaya'y grasya, na nakasalig sa pananampalataya sa mapangtubos na pag-ibig ni Kristo sa atin. 1. Kristiyanong Pag-unawa sa Kasalanan 1799. Ang isang tunay na Kristiyanong pag-unawa sa kasalanan ay kabaligta. ran ng masalimuot na “pagkabagabag.” Ang batayan ng pagtanaw rito ay ang Diyos, at hindi ang sarili. Sapagkat makatao tayong mga Pilipino, madali nating makilala ang “anino ng kasalanan” sa ating buhay kapag tahasang salungat sa Pagkatao ni Jesus. Siya ang ating personal na Mananakop, ang tunay na Liwanag na pumarito sa mundo, ang Liwanag na gumagabay sa lahat at nag-aalay ng “ilaw na nagbibigay-buhay” (Jn 1:9, 8:12). 2. Talakayan tungkol sa Kasalanan 1800. Madalas, kapag lagi nating “tinatalakay” ang kasalanan, lalo nating hindi talaga maunawaan ang katotohanan nito. Sa katunayan, ang ating pagtalakay sa kasalanan ay nagpapahiwatig ng mga makasalanang asal. Halimbawa, pinag-uusapan ng ilan ang kasalanan na ipinapasa sa iba ang bintang at tinatalikdan ang sariling pananagutan, o dili kaya ay pinupukaw nila ang walang batayang pagkabalisa natin at ng iba. Inilalarawan ng iba ang kasalanan bilang paglabag sa isang bulag na batas at hindi pagkasira ng ating mga ugnayan ng paggalang at pag-ibig sa kapwa at sa Diyos. At mayroon ding iba na nag-aakalang higit na makapangyarihan ang kasalanan sa mapagpalayang pag-ibig ni Kristo. Sa madaling salita, ang ating pagtalakay sa kasalanan ay maaari ring makasalanan kapag hindi naunawaan ang tunay na kasamaan nito para sa ating sarili, na nakatayo sa harap ng Diyos at pamayanan, at sa gayo'y magkukulang ng pagsisisi, ng layuning magbago at ng pagnanasang ibahagi ang Mabuting Balita ng pagbabalik-loob kay Kristo. 3. Mga Paglalarawan sa Kasalanan 1801. Inilalarawan ang kasalanan sa iba't ibang paraan: paglabag sa utos ng Diyos, o ng ating mapagmahal na ugnayan sa kanya at sa kapwa, o paglabag sa ating budhi at iba pa. Bagamat inilalarawan ng mga ito ang ilang aspeto ng kasalanan, nananatili lamang itong mga di-malinaw na kaisipan, na walang kapangyarihang ilarawan ng katunayan ang kasalanan. Isinulat ni Juan Pablo II: “Hindi maaaring talakayin ang kasalanan at pagbabalik-loob sa mga di-malinaw na paraan” (RP, 13). Ngunit ano nga ba ang kasalanan sa konkreto, laluna sa kaugnayan nito sa Sakramento ng Pakikipagkasundo? 1802. Tinutulungan tayong bumuo ng higit na tamang pag-unawa sa kasalanan dahil sa patuloy na pagbabago ng gawang Pangungumpisal. Maaaring ipaliwanag ang kasalanan na hinaharap ng Sakramento ng Pakikipagkasundo sa pamamagitan ng pangunahing katangiang-likas nito, balangkas nito at antas nito. Sa bawat bahagi,

PAGPAPAGALING

NI KRISTO: PAKIKIPAGKASUNDO AT PAGPAPAHID NG LANGIS

541

layunin nating ipakita kung papaanong ang higit na tama at angkop na pag-unawa sa kasalanan ay makapagpapalalim ng pagbabalik-loob at higit na mabungang pagdiriwang ng Sakramento. Sa pagwawasto ng mga mali at baluktot na pag-unawa sa kasalanan, inaalis natin ang isang dahilan kung bakit ang dating pangungumpisal ay hindi mabisa at “paulit-ulit lamang.” MGA DIMENSYON NG KASALANAN

1. Katangiang-likas 1803. Lahat ng katotohanang moral ay binubuo ng tuwirang katangiang-likas ng pagkilos/pananaw, ang intensyon ng tagapagpaganap, at ang mga bagay-bagay sa kapaligiran. Ang kasalanan bilang katotohanang moral ay isang asal, pagkilos o dipagkilos, o kapangyarihan o lakas na naghahatid sa atin sa kasamaan. Inihihiwalay tayo ng kasalanan, inilalayo tayo, ginagawang mga dayuhan mula sa... ano? Sa ating tunay na sarili (pagkatao), sa kapwa (kapwa tao), sa pamayanan (panlipunan), at sa Diyos, na siyang saligan at bukal ng lahat ng tatlong ito (Tingnan NCDP, 259-63). Ang tunay na kasalanan ay nakakasakit sa atin at sa ating mga minamahal (Tingnan NCDP 259-63). Hindi biro ang tunay na kasalanan: taliwas ito sa inilalarawan sa mga pelikula, telebisyon, mga babasahin at mga komiks. Talagang hindi maganda ang kasalanan. Ito'y nakasisira, nakakasakit, lumalapastangan, nagbabaluktot, lumalason, at nagpapabulok. Madalas na may aspetong mapang-udyok ang kasalanan. Tila tayo ay “binibitag” nito, at nagiging “addict”, tulad ng isang karamdaman na nagpapahina sa atin at nagpapanatili sa atin sa karimlan, na may sariling taglay na hapdi. Ang tunay na pagkakasala, samakatuwid, ay hindi lang pansamantalang pagkarapa, o isang panandaling maling pagkilos, na nagaganap nang hindi napapansin. Ang tunay na kasalanan ay may mga ugat na sumasangkot sa panlabas na kaayusang moral at batayang katayuang moral, alalaong baga, kung paano natin tinitingnan kung ano ang mabuti at kung ano ang masama para sa lahat, at ang ating pagtatalagang gumawa ng mabuti. 2. Balangkas 1804. Sa tumpak na pag-unawa, ang kasalanan ay laging personal. Ngunit sa malawakang pag-unawa, maaari nating pag-usapan ang panlipunan at pang-istrukturang kasalanan. Nakikilala ito sa kanilang angkop na mga balangkas at mga lunas. Ang personal na kasalanan ay hindi lamang “pribado,” na walang epekto kahit kanino. Sa halip, kung paanong ang lahat ng “tao” ay magkakaugnay, laging nakakaapekto sa iba at sa pamayanan ang kanilang ginagawa, at gayundin naapektuhan ng iba, gayundin ang personal na kasalanan ay hindi nangyayari o nilalabanan nang “nag-iisa.” Laging kasangkot ang dimensiyong panlipunan sa grasya ng personal na pagbabagong-buhay at pagsisisi.

542

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO, ANG ATING BUHay

Ang panlipunang kasalanan ay tumutukoy sa mga negatibong moral na pananay at mga pagkilos o di-pagkilos na palasak sa isang pamayanan o tukoy na lipunan, Ang lunas dito ay ang pagbabago sa anumang negatibo o kulang sa moral na pagki. los ng pamayanan tungo sa kung anong positibo at mabiyaya. Ang pang-istrukturang "kasalanan" ay hindi nakatali sa moral na kamalayan, pa. nanaw o pananagutan ng isang tao o pamayanan. Ngunit, ang tinutukoy nito ay ang mga umiiral na istrukturang humuhubog sa lipunan sa paraang nakasasama at djmakatarungan tulad ng matagal nang mga istruktura ng di-makatarungang pagtatangi dahil sa kulay o kasarian, di-pantay na sistema ng pagbubuwis, mga asal-militar at pampulitika, at mga batas na sumasalungat sa mga dayuhan. Kailangang baguhin ito sa pamamagitan ng isang mahaba at masalimuot na proseso ng sama-samang pagkilos na panlipunan at moral. Samakatuwid, sapagkat ang kasalanan ay hindi kailanman pang-isahan (pr. bado) o pansariling pagkakamali, kundi laging naka-sasama sa pamayanan, hindi ito dapat ikumpisal na parang pahapyaw na pagkarapa. Sa halip, kailangang ungkatin natin ang mga ugat ng kasalanan sa ating buhay, tulad ng pagkamakasarili at kapalaluan, at sa tulong ng grasya ng Diyos, magsikap na paglabanan ang mga ito. 3. Antas

1805. Ang kasalanan ay maaaring “di-nakamamatay” (benyal) o “nakamamatay” (mortal), ayon sa antas ng MORAL NA KASAMAANG nasasangkot. Ayon sa tradisyon, ang kasalanan ay tinatawag na “nakamamatay” kapag ang katangianglikas, intensyon at mga kapaligiran ay nasasangkot sa isang bagay na mabigat, may sapat na kaalaman at may buong pag-sang-ayon ng kalooban. Sapagkat ang gawaing sangkot ay isang bagay na mabigat, at kumikilos tayo nang may sapat na kaalaman, at nasa-sangkot ang ating kalayaan. ang mga pagkilos na ito ay hindi maaaring ituring na pahapyaw lamang o parang hindi sangkot ang ating relasyon sa Diyos. Malinaw na sangkot rito ang antas ng personal na pagtatalagang nakakaapekto sa ugat ng ating kalayaan na kung saan ang mga pangunahing desisyon natin tungkol sa ating pinahahalagahan sa buhay ay nabubuo sa pamamagitan ng pagpili o pag-iwas ng isang tanging gawain. 1806. Mga kasalanang mortal--o mga kasalanang naghahatid sa kamatayan, sa pagkawala ng tunay o “walang-hanggang buhay”--“walang bahagi sa Kaharian ng Diyos” (Tingnan 1 Cor 6:9-10: Ga 5:19-21, Ef 5:5). Tinatawag silang mortal sapagkat pinupuksa nito ang pangkalahatang anyo ng PAG-IBIG sa ating pakikipag-ugnay sa Diyos, ang ating pangunahing ugat sa kalayaan na kaugnay sa Diyos. Sa pamamagitan ng mga kasalanang ito, ang isang tao ay “malayang tumatalikod sa Diyos, sa kanyang batas, sa tipan ng pag-ibig na inaalok ng Diyos. Pinipili niyang bumaling sa sarili o sa isang nilalang na may hangganan, o sa isang labag sa kalooban ng Diyos” (RP, 17). Kailangang ikumpisal ang ganitong mga kasalanan sa Sakramento ng Kumpisal o Pagkakasundo (Tingnan CJC, 988, 1: 989).

PAGPAPAGALING

NI KRISTO: PAKIKIPAGKASUNDO AT PAGPAPAHID NG LANGIS

543

1807. Ang mga kasalanang tinatawag na “benyal” (mula sa “venia,” na nangangahulugang patawad o kapatawaran) ay mga kasalanang maaaring “ipaumanhin” na hindi kasangkot ang pangkaloobang kalayaan ng isang tao o naghahatid sa kamatayang espirituwal. “Ang lahat ng gawaing di matuwid ay kasalanan, ngunit may kasalanang hindi hahantong sa kamatayang espirituwal” (1 Jn 5:17). Sinasaktan ng mga kasalanang benyal ang ating ugnayan sa Diyos at sa kapwa sa pamamagitan ng pagpapahina ng ating marubdob na buhay ng pagmamahal, at maaaring maghatid nang dahan-dahan sa kasalanang mortal. Bagamat ayon sa pangangahulugan nito ay napapatawad ang mga kasalanang benyal, hindi ito dapat ituring na walang kabuluhan sapagkat kasalanan pa rin ito sa Diyos. Malinaw na ang iba ay higit na mabigat kaysa iba dahil sa kasiraang dulot nito sa sarili at iba. Bukod dito, ang hindi pag-iingat sa ganitong mga bagay, lalo na kung nakakasanayan, ay maaaring mauwi sa kasalanang mortal. Binabalaan tayo ng ating Panginoon na huwag maging “maligamgam,” tulad ng sinabi sa Simbahan sa Laodecia “dahil sa ikaw ay malahininga--hindi mainit ni

malamig--isusuka kita” (Pah 3:16). 4. Maling Pag-unawa 1808. Isang malaking kamalayan sa pag-unawa sa kasamaan at ang masiglang kapangyarihan ng kasalanan ay lumilitaw sa tanong: “hanggang saan ako maaaring magkakasala nang hindi mortal?” Hindi lubusang isinasaalang-alang ng ganitong pag-iisip-ang tunay na kasamaan ng kasalanan bilang paglabag sa ating mga ugnayan ng pag-ibig sa Diyos. Ang buhay ng Kristiyano ay binubuo ng pagtupad sa kautusan ni Kristo: “Ibigin mo ang Panginoon mong Diyos nang buong puso, nang buong kaluluwa, nang buong pag-iisip, at nang buong lakas... lbigin mo ang iyong kapwa gaya ng iyong sarili” (Mc 12:30). Tuwirang salungat sa pangunahing: pamarisang ito ng tunay na Kristiyanong pamumuhay ang pananaw na ang kasalanang benyal ay hindi mahalaga---sapagkat bahagya lamang nitong sinisira ang ating pakikipagkaibigan sa Diyos! 1809. Bilang mga Katoliko, tungkulin nating ikumpisal ang lahat ng ating mga kasalanang mortal na nagawa pagkatapos ng Binyag at hinihikayat na ikumpisal din ang mga kasalanang benyal (CJC Can., 988). Ang madalas na pangungumpisal ay isang mahalagang paraan sa patuloy na pagbabalik-loob, isang proseso ng pagpapalinaw at pagpapadalisay sa ating isipan at puso, upang maitaguyod ang tunay na pag-unlad ng ating buhay espirituwal. Dapat nating gamitin ang kumpisal upang husgahan hindi lamang ang ating mga pagkilos kundi pati na ang mga pangkaloobang pananaw na kinakatawan ng mga pagkilos na ito. Kaya makatutulong sa atin ang Sakramento sa pamamagitan ng grasya nito upang buong siglang tanggalin ang ating nakaugat na kaugaliang magkasala at makamundong pagnanasa, na gumugulo sa ating ugnayan sa Diyos. Maaaring buksan ng kumpisal ang ating kalooban sa higit na ganap na pagkamalay sa ating pagkakasala, ang ating pangangailangan ng grasya ng Diyos, at higit sa lahat, ng hindi masukat na pag-ibig ng Diyos para sa mga makasalanan. Samakatuwid, tutulungan tayo ng kumpisal na maialay nang taos-puso ang

544

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5! KRISTO, ANG ATING BUHAy

ating buhay sa kanya, dala ng pagtanaw ng utang-na-loob (pasasalamat) sa hindi masukat na pag-ibig ng Diyos. 1810. Sa madaling salita, ang mga kasalanang ikinukumpisal natin sa pagpapa. nibago ng ating pagkukumpisal ay: e nakaugat sa ating batayang moral na paninindigan: hindi sila mga lumi. lipas na gawain na maaaring baguhin sa iisang gawa ng pagsisisi at pag. babago: e mga dimensyong pansambayanan, hindi sila pang-isahan at pansariling pangyayari: e iba't ibang antas ng kasamaang moral na kinabibilangan ng “tuwirang kaayusang moral” na kumikilos sa ating aktuwal na pagsasa-buhay ng ating mapanuring pagwari at pagpapasya. E. Pagdiriwang ng Sakramento MGA BaGonc DIIN

1811. Nagbibigay ang bagong Rituwal ng Pakikipagkasundo ng tatlong anyo ng Pakikipagkasundo. Bukod sa pagbabago ng tradisyonal na ritu “para sa indibidwal na magkukumpisal,” idinagdag din ang ritu “para sa maraming magkukumpisal na may indibidwal na pangungumpisal at absolusyon” at “para sa maraming magkukumpisal na may pagkalahatang pangungumpisal at absolusyon: at gayundin may mga halimbawa ng Ritu ng Pagsisisi” (Tingnan CCC, 1480-84). Ang Sakramento ng Pakikipagkasundo o kumpisal ay higit ngayong pansambayanan at na di-gaanong pansarili, higit na liturhikal at di gaanong makabatas, higit na nakatuon sa patuloy na proseso ng pagbabalik-loob at hindi lamang pagkukumpisal ng kasalanan at absolusyon. Ang binagong Ritu ay nakatuon sa pangangailangan sa “pagbabago ng puso” na higit na malalim kaysa sa pagbabago ng panlabas na pagkilos. 1812. Tumutugon ang mga binibigyang-diing ito sa mga kakulangang kinagisnang paulit-ulit na pangungumpisal ng nakalipas. Ang “kumpisal” ay higit na naiuugnay ngayon sa iba pang mga paraan na inaalok ng Simbahan para sa pakikipagkasundo. Ang buong proseso ng patuloy na pagbabago, at ang kinakailangang makasambayanang dimensyon ay lalo pang lumilinaw, habang ang makabatas na pag-unawa sa kasalanan ay napapalitan ng walang-sawang hamon sa tunay na pagbabago ng kalooban laban sa kasamaan ng kasalanan, pati na ang dimensyong panlipunan nito. MGA BAHAGI NG SAKRAMENTO

1813. Bilang mga alagad ni Kristo, dumudulog tayo sa Sakramento ng Pakikipagkasundo upang magbalik-loob nang taos-puso kay Kristo. Ang pagbabagong loob na ito ay sumasaklaw sa tatlong kinakailangang gawain ng mangungumpisal: 1) pagsisisi o taos-pusong pamimighati (Tingnan CCC, 1451-54), 2) pagkukumpisal ng lahat ng mabigat/mortal na kasalanan sa pari, ang

PAGPAPAGALING

NI KRISTO: PAKIKIPAGKASUNDO AT PAGPAPAHID NG LANGIS

ministro ng Simbahan,

1455-58):

na gumaganap

545

sa ngalan ni Kristo (Tingnan CCC,

3) penitensiya/pagbabayad-puri para sa mga kasalanang nagawa, sa pagsauli o pag-ayos ng pinsalang nagawa, at matibay na pagtitika upang magbagong-buhay (Tingnan CCC, 1461-62). Ang kinakailangang gawain ng pari ay ang absolusyon na siyang mabisang tanda ng kapatawaran ng Diyos. 1814. Sa mga paglalarawang halaw sa Biblia, ganito inilalarawan ng Bagong Ritu ang Sakramento: Tinatanggap ng Ama ang nagsisising anak na bumalik sa kanya, pinasan ni Kristo

ang nawalang tupa sa kanyang balikat at ibinalik sa kawan, muling pinababanal ng Espiritu Santo ang templo ng Diyos o lalong nananahan ang Espiritu sa loob nito. Ipinahahayag ito nang may panibagong sigla at marubdob na pakikibahagi sa hapag ng Panginoon kung saan may malaking KALIGAYAHAN sa salu-salo ng Simbahan ng Diyos sa isang nagbalik mula sa malayo. (RP 6d) PAGDIRIWANG NG BAGONG RITU

1815. Iminumungkahi ng bagong ritu ang pinakamainam na pagdiriwang ng Sakramento, na kahit na hindi masusunod nang buo sa lahat ng pagkakataon, ay naglalahad pa rin ng mga katangiang nagpapanibagong-buhay. “Dapat munang maghanda ng sarili ang pari at ang mangungumpisal sa pamamagitan ng panalangin upang makapagdiwang ng Sakramento” (RP, 15). Pagkatapos na mag-antanda ng krus ang mangungumpisal at ang pari, maalab na tatanggapin ng pari ang mangungum-

pisal sa pamamagitan ng mga salitang ito: “Tanggapin ka nawa ng Panginoon. Tinawag niya hindi lamang ang mga matuwid kundi ang mga makasalanan. Magtiwala ka sa kanya.” Iminumungkahi ang isang maikling pagbasa mula sa Banal na Kasulatan, at isusunod ang pangungumpisal ng nagsisisi at ang pagtanggap ng penitensiya. Dito, inaatasan ang pari na “magbigay siya ng karapat-dapat na payo, at paalalahanan ang nangungumpisal na sa pamamagitan ng Sakramento ng Kumpisal ang Kristiyano ay namamatay at nabubuhay kasama ni Kristo at sa gayon siya ay pinapanibago sa Misteryong

Pampaskuwa”

(RP, 44).

1816. Ang penitensiyang iginagawad ng pari ay “hindi lamang dapat magsilbi bilang pagbabayad-puri sa mga nakalipas, ngunit upang tulungan ang nagsisisi na magpanibagong buhay at bigyan siya ng lunas sa kahinaan. Dapat maging angkop ang gawain ng penitensiya sa kabigatan at katangiang-likas ng kasalanan, sa anyong panalangin, pagpipigil ng sarili, at higit sa lahat paglilingkod sa kapwa at kawanggawa. Binibigyang-diin nito ang katangiang panlipunan ng kasalanan at pagpapatawad” (RP, 18, Tingnan CCC, 1460). 1817. Pagkatapos, dadasalin ng nangumpisal ang panalangin ng pagsisisi at pagtitikang magbabago, at humihiling ng kapatawaran sa Diyos, at ipapatong ng paring nagpapakumpisal ang kanyang kamay sa ulo ng nagsisisi at dadasalin ang mga kataga ng pagpapatawad:

546

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING BUHAy

Ang Diyos Amang maawain

sa pamamagitan ng pagkamatay at muling pagkabuhay ng God, Anak ay nakipagkasundo ng mundo sa kanyang Sarili at pinadala sa atin ang Espiritu Santo sa kapatawari in ng mga kasalanan,

sa pamamagitan ng paglilingkod ng Simbahan pagkalooban ka ng Diyos ng kapatawaran at kapayapaan. At pinapatawad kita sa iyong mga kasalanan sa ngalan ng Ama, at ng Anak at ng Espiritu Santo,

Sasagot dito ang nangumpisal ng: “Amen” (RP, 46). 1818. Tulad ng ipinaliwanag ng ritu, ang ganitong anyo ng pagpapatawad ay malinaw na ipinakikita ang santatluhang katotohanan ng pakikipagkasundo na nakaugat sa awa ng Ama, sa pamamagitan ni Kristo, ang Misteryong Pampaskuwa ng Anak na nagkatawang-tao, sa nakikipagkasundong pag-ibig ng Espiritu Santo. Bukod dito, ang dimensiyong pansimbahan ng Sakramento ay malinaw na binibigyang-diin dahil ang pakikipagkasundo sa Diyos ay hinihingi at ginagawad sa pamamagitan ng ministeryo ng Simbahan (RP, 19). MGA EPEKTO NG SAKRAMENTO

1819. Para sa lahat ng tumatanggap sa Sakramento nang may buong pusong nagsisisi at may dalisay na paghahanda, ang pangunahing epekto nito ay ang pakikipagkasundo sa Diyos at sa sambayanang Kristiyano (Tingnan CCC, 1468-70). Subalit “kung paanong iba't iba ang uri ng sugat na dulot ng kasalanan sa buhay ng mga indibidwal at ng sambayanan, gayundin ang pagpapagaling na dulot ng Kumpisal ay iba't iba rin. Ang mga humiwalay sa kaisahan ng pag-ibig sa Diyos dahil sa malaking kasalanan ay tinatawag muli... sa buhay na kanilang sinayang” (RP, 7). Ang iba naman, sa pamamagitan ng madalas na pagdiriwang ng Sakramento, ay nakatutuklas ng lunas laban sa mga kasalanang benyal, at humahango ng lakas upang mapagtagumpayan ang kanilang pang-araw-araw na kahinaan at makamtan ang ganap na kalayaan bilang mga anak ng Diyos. Sa kanilang pagsisikap na gawing ganap ang grasya ng Binyag, at maging higit na umayon kay Kristo at upang makasunod nang higit sa tinig ng Espiritu, sila ay hinihimok sa higit na maalab na paglilingkod sa

Diyos at sa kapwa (Tingnan RP, 7). G. Indulhensiya 1820. Dahil sa katangiang-likas nito, ang kasalanan ay may dalawang epekto. Kapag malubha/mortal, sinisira nito ang ating kaugnayan sa Diyos, kaya't inaalis rito sa atin ang buhay na walang hanggan (parusang walang-hanggan): Ngunit pinahihina fin at sinasaktan ng lahat ng kasalanan ang ating kaugnayan sa Diyos at sa kapwa at sa pamayanan (parusang makalupa). Ang parehong parusang ito ay hindi ipinapataw ng Diyos bagkus dumadaloy ito mula sa katangiang-likas ng kasalanan. Ang walang-hanggang parusa sa kasalanan ay naglalaho kapag ang bagabag sa

PAGPAPAGALING NI KRISTO: PAKIKIPAGKASUNDO AT PAGPAPAHID NG LANGIS

547

ating pagkakasala ay pinatawad, at muli tayong nababalik sa pakikipag-isa sa Diyos. Subalit nananatili ang mga pinsalang temporal nito. Hinahamon tayong harapin ang mga epektong temporal na ito sa pamamagitan ng matiyagang pagbabata, pagsisikap, panalangin, at pagtanggap sa kamatayan bilang hangganan ng ating pantaong kalagayan sa lupa. Hinahamon tayong isantabi “ang dating pagkatao” na pinabubulok ng mandarayang pagnanasa, at “ang dapat makita sa inyo'y ang bagong pagkatao na nilikhang kalarawan ng Diyos, kalarawan ng kanyang katuwiran at kabanalan” (Ef 4:22-24). : 1821. Ngunit ipinagpapatuloy natin ang pagsisikap na ito bilang mga kaanib ng isang malawak na pakikipag-isa, ang Katawan ni Kristo, ang Simbahan. Ngayon ang Simbahan, bilang “pakikipag-isa ng mga banal” ay tumutulong sa mga kaanib nito sa pagkakaloob ng mga indulhensiya, ayon sa kapangyarihang italaga sa nangungumpisal ang bahagi ng kaban ng mga kapakinabang tinamo ni Kristo at ng mga santo upang maibsan ang makalupang parusa para sa mga kasalanang napatawad na. Pinatatawad nang lubusan (plenary indulgence) o bahagi lamang (partial indulgence) ang makalupang parusa para sa mga kasalanang napatawad na. Ang “kaban” ng Simbahan ay hindi katulad ng “kabuuan ng lahat ng mga kayamanang materyal na nilikom sa loob ng mga siglo, kundi ang walang-hanggan, at hindi maubos na kahalagahan ng mga kapakinabangang tinamo ni Kristo sa harap ng Diyos, Alalabng baga'y, si Kristo ang Mananakop mismo na nag-alay ng ganap at nakaliligtas na sakripisyo ng pag-ibig para sa sanlibutan. “Kasama rin ang mga panalangin at mga mabuting gawa ng Mahal na Birheng Maria... mga banal, at lahat ng mga sumunod sa yapak ni Kristo ang Panginoon at sa pamamagitan ng kanyang grasya ay nabuhay nang banal sa pagtupad nila sa misyon na inihabilin ng Ama sa kanila. Sa ganitong paraan, naabot nila ang sariling kaligtasan at kasabay nito ang pagtulong sa pagliligtas ng kanilang mga kapatid sa pakikipag-isa ng Katawang Mistiko (Pablo VI, Indulgentiarum Doctrina, 5: Tingnan CCC, 1471-79). ll. Pagpapahid

ng Langis sa Maysakit

1822. Nagpapagaling ang lahat ng mga sakramento sa kani-kanilang paraan. Halimbawa, pinagagaling ng Sakramento ng Pag-iisang-dibdib ang pagkamakasarili, pinagagaling ng Kumpil ang takot na maging saksi ni Kristo, pinagagaling ng Kumpisal/Pakikipagkasundo ang ating pagkamakasalanan. Ngunit ang Sakramento ng Pagpapahid ng Langis ay nagpapagaling sa isang natatanging paraan: inihahatid nito ang maawain at mapagmahal na pagpapagaling ni Kristo sa mga magbabata ng malubhang karamdaman (Tingnan CCC, 1499). Ang “pagpapagaling” ay hindi nangangahulugan ng paggamot o pagpuksa sa karamdaman o kapansanan, na nilalayon ng medisina. Bagamat may ilang karamdaman at kasamaang hindi “magagamot” ayon sa pakahulugan ng medisina, maaaring magkaroon ng “pagpapagaling” sa pamamagitan ng buong pagkalinga na sumasakop sa katawan, kaluluwa, at espiritu ng maysakit (Tingnan 1 Tes 5:23). Samaka-

548

tuwid, upang kapwa. kol sa

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO, ANG ATING BUHAy

ang pagpapagaling ay nangangahulugan ng prosesong nakatutulong sa tao maabot ang kanilang ganap na kakayahan sa harap ng Diyos at ng kanilang Ang Mabuting Balita unang-una ay tungkol sa pagpapagaling at hindi tung“paggamot” ayon sa pakahulugan ng medisina.

A. Karamdaman

1823. Lahat tayo ay nakararanas ng karamdaman sa isang panahon sa ating buhay (Tingnan CCC, 1500-1). Marami sa atin ang nagbata ng malubha at matagal na pagkakasakit, sa ating sarili o sa mga taong malapit sa atin. Sa pamamagitan ng karanasang ito, masakit nating nababatid ang marami at mabigat na epekto ng malubha at mahabang karamdaman sa katawan at kaluluwa. Pinalilitaw ng malubhang karamdaman ang ating kahinaan at radikal na hangganan na wala ng iba pa. Kapag malusog tayo, aktibo tayo, nararamdaman nating may pakinabang tayo at kailangan ng iba, tunay na bahagi ng pamayanan. Ngunit kapag tinamaan tayo ng malubhang karamdaman, hindi na tayo makakilos tulad ng dati. Nagiging pasanin tayo sa iba, nararamdaman nating wala tayong kabuluhan, nalalayo sa iba at sa pamayanan. Bumibigat ang ating pakiramdam dahil sa pagkabahala at kaguluhan ng isip, at kung minsan ay nagiging tukso sa ating Kristiyanong Pananampalataya: “Bakit pinadala ng Diyos sa akin ang karamdamang ito? Ano ba ang nagawa ko para parusahan ako ng ganito?” 1824. Sa kabilang banda, ang karamdaman ay maaaring maghatid sa atin sa isang higit na ganap na pananampalataya, at tulungang mawari natin kung ano talaga ang mahalaga sa ating buhay, sa halip na ang mga mababaw at pansamantalang kaaliwan ang madalas maghari sa atin. Bilang mga Kristiyano, tinutulungan tayo ng ating pananampalataya na mas maunawaang mabuti ang misteryo ng pagdurusa at mabata ang sakit ng may higit na katapangan. Mula sa mga aral ni Kristo batid natin na ang karamdaman ay may kahulugan at kahalagahan para sa kaligtasan ng sarili at ng kapwa. Alam din natin kung paanong minahal ni Kristo ang maysakit at madalas niyang pinagaling sa kanilang mga karamdaman (Tingnan IRA, 1). B. Karamdaman at Kasalanan

1825, Inihaharap tayo ng malubhang karamdaman at sakit sa bingit ng kamatayan at ipinakikita ang kapangyarihan ng kasamaan sa mundo. Tuwirang iniuugnay ng maraming Pilipino ang karamdaman sa personal na kasalanan, tulad ng mga alagad na nagtanong kay Jesus: “Rabi, sino po ang nagkasala at ipinanganak na bulag ang lalaking ito, siya o ang kanyang mga magulang?” Sumagot si Jesus: “Ipinanganak na bulag ang lalaking ito, hindi dahil sa nagkasala siya o ang kanyang mga magulang, kundi upang mahayag ang kapangyarihan ng Diyos” (Jn 9:2-3). Bagamat walang kasalanan si Kristo, “kinuha niya ang ating mga kahinaan at binata ang ating mga karamdaman” (Mt 8:17) upang iligtas tayo sa ating kasalanan at kamatayan. Higit pa rito, si Kristo ay patuloy na nagdurusa kapag tayo na mga kaanib ng kanyang katawan, ang Simbahan, ay nagdurusa.

PAGPAPAGALING

NI KRISTO: PAKIKIPAGKASUNDO AT PAGPAPAHID

NG LANGIS

549

1826. Bagamat ang isang tiyak na karamdaman ay hindi nakaugnay nang tuwiran sa isang tanging pagkakasala, ang karamdaman at kasalanan ay magkaugnay sa isang pangkalahatang paraan. Ang karamdaman ay konkretong tanda nang higit na malalim at malawak na espirituwal na kasamaan sa mundo. Sapagkat pinahihina tayo ng karamdaman at binubuwag ang ating lakas, inilalantad nito ang ating kawalan ng kakayahan at pangangailangan sa tulong at kalinga. Samakatuwid, ang karamdaman ay ang konkretong tanda ng ating di-matatakasang pangangailangan para iadya sa sukdulang kasamaan ng kamatayang walang-hanggan. Mula sa pangunahing kasamaang ito tayo pinalaya ni Jesus. K. Kristiyanong Pananaw sa Karamdaman

1827. Bilang mga Kristiyano, batid natin, una sa lahat, na “bahagi ng plano ng Diyos na tayo ay dapat na makibaka laban sa lahat ng karamdaman at masusing hanapin ang biyaya ng kalusugan upang matupad natin ang ating papel sa lipunan at sa

Simbahan” (IRA, 3). Ikalawa, batid natin na ang karamdaman ay tanda hindi ng isang

tiyak at personal na pagkakasala kundi ng mapaniil na kasamaang pumapaligid sa ating kalagayan bilang tao. Ikatlo, nangangahulugan ito na lahat ng may malubhang karamdaman ay nangangailangan ng natatanging tulong ng grasya ng Diyos, at baka manghina ang kanilang loob at mahulog sa mga tukso at mawalan ng pananampalataya (Tingnan, IRA, 5). Panghuli, sa pamamagitan ng pag-uugnay ng ating mga paghihirap sa paghihirap ni Kristo, ang ating mga sariling paghihirap ay nagkakaroon ng mapanlikha, nakaliligtas, at nakapagpapanibagong kahulugan at halaga (Tingnan SD 24-25). D. Si Kristong Manggagamot

1828. Dumating si Jesus upang iligtas tayo sa lahat ng kasamaan at sa gayo'y itatag ang “Kaharian ng Diyos.” Sa pagpapatawad ng kasalanan at pagpapagaling sa maysakit at mga may kapansanan ipinakita ni Jesus na “dinalaw ng Diyos ang kan-

yang Bayan” (Lu 7:16) at “nalalapit na ang paghahari ng Diyos” (Tingnan Mc 1:15).

Nilinis niya ang mga ketongin (Tingnan Lu 17:12-19), binigyan ng paningin ang mga bulag (Tingnan Mc 10:46-52), pinagaling ang pipi't bingi (Tingnan Mc 7:31-37), ang

paralitiko (Tingnan Mc 2:3-12), ang may kapansanan (Tingnan Mc 3:1-6), ang maysa-

kit na “minamanas” (Tingnan Lu 14:1-6), dinudugo (Tingnan Mc 5:25-34) at ang inaalihan ng masamang espiritu (Tingnan Mc 1:21-28, CCC, 1503). 1829. Ngunit sa pagpapagaling ni Jesus hindi siya gumawa ng makalangit na mahika at hindi rin niya pinalitan ang lahat ng mga doktor at mga nars sa pagpuksa sa lahat ng karamdaman. Kakaunti lamang ang kanyang ginamot sa Israel. Kahit na yaong kakaunti na pinagaling ni Jesus sa karamdaman ng katawan ay tatanda rin sa paglipas ng panahon at darapuan ng sakit. Samakatuwid, ang tunay na kahulugan ng paggagamot ni Jesus ng katawan ay magsilbi bilang mga tanda ng higit na radikal na pagpapagaling sa kasalanan at kamatayan, ang kaligtasan ng buong tao. Hindi ginamot ni Jesus ang katawan para sa sariling kapakanan nito kundi upang ihatid ang kaligtasan sa buong tao, katawan at kaluluwa.

550

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5! KRISTO, ANG ATING BUHay

Sa konkretong paraan, ang pagpapagaling ay nangangailangan ng pananampatataya kay Jesus, at ng pagsunod sa kanya sa mapagmahal na pagtalima sa Diyos Ama, Dapat isalig ang pagpapagaling na ministeryo ni Jesus sa kanyang sariling buhay ng paghihirap, kamatayan at muling pagkabuhay mula sa kamatayan, kung saan binago niya ang kahulugan ng karamdaman at kamatayan. “Sa iisang iglap, itinuro sa atin ni Jesus na dapat tayong gumawa ng mabuti sa pamamagitan ng- ating paghihirap at gumawa ng mabuti sa mga nagdurusa (50, 30, Tingnan CCC, 1504-5), E. Ang “Mapagpagaling na Simbahan " 1830. Itinuro ni Jesus ang pagkalinga sa maysakit sa lahat ng sumusunod sa kanya at bumubuo ng Simbahan. Sa kanyang talinghaga tungkol sa Mabuting Samaritano (Tingnan Lu 10:29-37, Tingnan SD, 28-29) at sa kanyang paglalarawan sa paghuhukom, inilarawan ni Kristo ang pagkalinga sa maysakit at sa may karamdaman na pangunahing kawanggawang pang-katawan at sukatan ng pagpapasya tungkol sa atin mismong kaligtasan. Nakiisa si Jesus sa maysakit: “Ako'y... nagkasakit at inyong dinalaw, ako'y nabilanggo at inyong pinuntahan” (Mt 25:36). Samakatuwid, samantalang may ilan lang sa Simbahan ang nakatanggap ng tanging kakayahan o karisma na nagpapagaling mula sa Espiritu Santo (Tingnan 1 Cor 12:9), lahat ay inaanyayahan na dumalaw sa maysakit at kalingain sila (Tingnan CCC, 1506). 1831. Ipinagkaloob ni Jesus ang ministeryo ng pagpapagaling sa kanyang mga Apostol sa isang tanging anyo: “tinawag niya ang Labindalawa at sinugong dala-dalawa... pinahiran nila ng Langis at pinagaling ang maraming maysakit” (Mc 6:7,13). Nangako ang Kristong muling nabuhay sa Labing-isa na lahat ng may karamdaman na kanilang papatungan ng kamay ay gagaling (Tingnan Mc 16:18). Iniayon ng Simbahan ang Sakramento ng Pagpapahid ng Langis mula sa mga tekstong ito at sa Santiago 5:14-15.

“Mayroon bang maysakit sa inyo? lpatawag ang matatanda ipanalangin siya at pahiran ng langis, sa ngalan ng Panginoon. maysakit dahil sa panalanging may pananampalataya. Ibabangon at patatawarin kung siya'y nagkasala” (San 5:14-15, sinipi sa Tingnan CCC, 1510).

ng Simbahan upang At pagagalingin ang siya ng Panginoon, Trento, ND, 16361:

1832. Ginamit ng Konsilyo Vaticano II ang tekstong ito upang baguhin at pasiglahin ang Ritu ng Pagpapahid ng Langis. Una, sapagkat ang Sakramentong ito ay para sa mga binyagang Kristiyano na maysakit, at hindi lang “para sa mga nasa bingit ng kamatayan” (Tingnan SC, 73: CCC 1514), pinalitan ang pangalan nito mula sa “Huling pagpapahid” sa “Pagpapahid ng Langis sa Maysakit.” Malinaw sa bagong ritu ang pagkakaiba ng kalingang pastoral “sa maysakit” na nagwawakas sa “Pagpapahid ng Langis sa Maysakit” at “sa namamatay” na nakatuon sa “Biatiko" o sa Eukaristiya bilang “pabaon sa daan” tungo sa kabilang buhay. Ikalawa, ang mga ministro ng sakramento ay hindi mga karismatikong “manggagamot” kundi ang mga pari, mga “matatanda” na nagpapatibay sa katatagan at

PAGPAPAGALING

NI KRISTO: PAKIKIPAGKASUNDO AT PAGPAPAHID NG LANGIS

551

pakikiisa ng sambayanan sa pamamagitan ng kanilang kapangyarihan. Samakatuwid, makakikilos sila sa ngalan ng buong sambayanan. Itinuturo rin ng Vaticano II na ang “buong Simbahan” ang siyang nagpapaubaya sa mga maysakit sa nagdusa at niluwalhating Panginoon” (LG, 11: Tingnan CCC, 1516). 1833. Ikatlo, nagpapagaling ang sakramento hindi sa pamamagitan ng mahika, kundi sa pamamagitan ng “panalangin ng Pananampalataya” at “pagpapahid ng langis sa ngalan ng Panginon.” Hinihikayat ng Vaticano II ang mga maysakit na “tumulong sa ikabubuti ng buong Bayan ng Diyos sa malayang pag-uugnay ng sarili

sa Pagpapakasakit at Kamatayan ni Kristo” (LG, 11). Tulad ng ibang mga sakramento,

ang pagpapahid ng langis sa maysakit ay pagdiriwang ng Misteryong Pampaskuwa ni Kristo at isinasama ang mga nagdiriwang ng Sakramento sa higit na malalim na paraan sa Misteryo ni Kristo. 1834. Sa gayon, muli nating nakikita si Kristo bilang Pinaka-naunang Sakramento at ang Simbahan bilang Pangunahing Sakramento, na kumikilos sa Sakramento ng Maysakit. Si Kristong Nabuhay ang siyang Nagpapagaling, kumikilos sa loob ng Simbahan na gumagamit ng Pangalan/kapangyarihan ng “nagdusa at niluwalhating Panginoon” sa Kristiyanong maysakit. Ang pagpapahid ng langis ay sakramento ng pananampalataya-- “maliligtas ang maysakit sa pamamagitan ng kanyang pananampalataya at ng pananampalataya ng Simbahan na nagbabalik-tanaw sa Kamatayan at Muling Pagkabuhay ni Kristo, ang pinagmumulan ng kapangyarihan ng sakramento, at tumitingin sa hinaharap sa darating na Kahariang ipinapangako sa

mga sakramento” (IRA, 7).

1835. Sa pagwawakas, ang mga Pilipinong Katoliko na “praktikal na mag-isip” ay madalas natutuksong husgahan na “nagkabisa” ang Sakramento kapag gumaling ang maysakit o “nabigo” kung walang nangyari. Ito ay seryosong di-pagkaunawa sa Sakramento. Ang tagumpay ni Kristo sa kasalanan at kamatayan ay walang kundisyon kundi tiyak. Nagaganap ang dalawang bagay sa pagdiriwang ng Sakramento: ipinapahayag ang tagumpay ni Kristo sa taong maysakit bilang katotohanan ng pananampalataya, at inaanyayahan ang maysakit na sumampalataya sa kapangyarihan ng Kristong Muling Nabuhay, “babaguhin niya ang ating katawang-lupa at gagawing maluwalhati, tulad ng kanyang katawan” (Fil 3:21). Ang pagpapagaling ng Sakramento ay buong-buo at personal, isang “pagliligtas at pagtatayong muli ng buong tao.” Walang anumang karamdaman, sakit, paghihirap--at kahit na kamatayan mismo---ang makapagpapahina sa ating matatag na Pananampalataya na ang ating huling pagpapagaling ay tinitiyak ni Kristo Jesus. G. Pagdiriwang ng Sakramento

1836. Pagkatapos ng Pambungad na Pagbati, at ang iminumungkahing Ritu ng Pagsisisi katulad ng ginagamit sa Misa, ang Sakramento ay binubuo ng tatlong magkakaibang kilos. Una, “ang panalangin ng pananampalataya” kung saan ang sambayanan na kinakatawan ng pari, pamilya, mga kaibigan at iba pa ay nananalangin para'sa mga papahiran ng langis. Ikalawa, “ang pagpapatong ng mga kamay” ng

552

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO5! KRISTO, ANG ATING BUHAY

gumagagad sa halimbawa ni Jesus tuwing nagpapagaling sa maysakit (Tingnan Lu 4:40), at ang pagtawag upang pumanaog ang Espiritu Santo na naghahatid ng pagbabasbas ng nagpapagaling na grasya ng Diyos sa taong maysakit. Ikatlo, “ang Pagpapahid ng langis” na pinabanal sa pagbabasbas ng Diyos, na sumasagisag sa pagpapalakas at pagpapagaling na buhat sa Espiritu. Habang pinapahiran ng langis ang noo at mga kamay ng may-sakit, nagdarasal ang pari: Sa pamamagitan ng banal na pagpapahid na ito, tutulungan ka nawa ng Panginoon, sa kanyang pagmamahal at awa, sa biyaya ng Espiritu Santo. Amen. Iligtas ka nawa ng Panginoong nagpapalaya sa iyo sa kasalanan at pagalingin ka nawa. Amen.

(Tingnan CCC,

1513)

H. Mga Epekto ng Sakramento

1837. Ipinaliliwanag ng bagong ritu ang Sakramento ng Pagpapahid ng Langis na nagbibigay .. sa maysakit ng biyaya ng Espiritu Santo na naghahatid ng kalusugan sa buong tao, nagpapatibay ng tiwala sa Diyos, at lakas upang paglabanan ang mga tukso ng Kasamaan, at pagkabalisa sa kamatayan, (Pastoral Care of the Sick, 6: Tingnan

CCC,

1520)

Kung minsan bumabalik ang kalusugang pisikal pagkatapos makatanggap ng Sakramento kung nakatutulong ito sa kaligtasan ng maysakit. Kung kailangan, inihahandog ng Sakramento ang kapatawaran ng kasalanan sa maysakit at binubuo ang

nakaliligtas na pagsisisi (Ibid).

1838. Nagaganap ang mga epektong ito sa pakikiisa ng maysakit sa Pagpapakasakit at Kamatayan ng Pinaka-naunang Sakramento, si Kristong Nagpapagaling. Kaya, binabago ng sakramento ang kahulugan at kahalagahan ng karamdaman ng maysakit sa pakikibahagi sa nakaliligtas na gawain ni Jesus, ang Mananakop, Pinupuno ang kulang pa sa paghihirap ni Kristo para sa kanyang katawan, ang Simbahan (Tingnan 1 Cor 1:24) at para sa kaligtasan ng mundo, habang inaasahan natin na lahat ng nilikha ay mapapalaya sa kaluwalhatian ng mga anak ng Diyos. (IRA, 1: Tingnan CCC,

1521)

Ang pakikiisang ito kay Kristo ay grasyang pansimbahan, sapagkat ang Simbahan ang kapwa nananalangin para sa maysakit at tuluyang nabibiyayaan ng paghahandog ng sarili sa pananampalataya ng maysakit. Kaya't isinasabuhay ng Simbahan ang kanyang papel bilang Pamantayang Sakramento sa Sakramento ng Pagpapahid ng Langis (Tingnan CCC, 1522). lll. Pagkalingang

Pastoral sa mga

Namamatay/Yumao

A. Banal na Biatiko

1839. Inilalarawan

ng bagong

ritu ng “Pagkalingang

Pastoral sa Namamatay”

PAGPAPAGALING

NI KRISTO: PAKIKIPAGKASUNDO AT PAGPAPAHID NG LANGIS

553

kung paanong ang Simbahan ay kinakalinga, umaaliw, at nagpapalakas ng kalooban ng Katolikong nasa bingit ng kamatayan sa kanyang paglalakbay mula sa buhay na ito (Tingnan CCC, 1524). Binibigyang-diin ng ministeryong ito para sa nasa bingit ng kamatayan, na binubuo ng Pagpapahid ng Langis at ng pagtanggap ng Eukaristiya bilang Biatiko ang tiwala sa ipinangakong buhay na walang hanggan ng Panginoon: “Ang kumakain ng aking laman at umiinom ng aking dugo ay may buhay na walang-hanggan, at muli ko siyang bubuhayin sa huling araw” (n 6:54). Ginagawang ganap at ginagantimpalaan ng Eukaristiya bilang Biatiko ang ating buhay bilang Kristiyano sa lupa. Matingkad na inilalarawan nito si Kristong nangunguna at umaakay sa Kristiyano tungo sa walang-hanggang kaluwalhatian at sa salu-salong makalangit kasama ng mga santo at mga banal na nagkakaisa sa Espiritu Santo sa harap ng Ama. Kung paanong binubuo ng Binyag, Kumpil at Eukaristiya ang “Mga Sakramento ng Panimula/Pagtanggap” gayundin ang Pakikipagkasundo, Pagpapahid ng Langis at Biatiko ang bumubuo ng mga Sakramento n “naglalagay sa kaugnayan ng ating paglalakbay” (CCC, 1525). B. Rituwal ng Paglilibing

1840. Kilala tayong mga Pilipino sa maraming mga kaugaliang pampamilya at panlipunan na may kaugnayan sa kamatayan sa pamilya. Kasabay sa paghahabilin sa yumao sa Diyos, sa pagtataguyod ng Kristiyanong pag-asa ng sambayanan at pagsaksi sa pananampalataya sa muling pagkabuhay ng mga bininyagan kasama ni Kristo, binibigyang-diin ang ganitong mga kaugalian ng bagong “Ritu ng Paglilibing” (IRA, 2). Salungat sa mga “moderno” at “sekular” na pananaw sa lipunang kanluranin kung saan tinatakpan ang “proseso ng pagdadalamhati” at nagwawaksi ng lahat ng uri ng rituwal ng paglilibing, ang mga Pilipino ay lubhang nakikibagay sa mga tanging Kristiyanong kahulugan ng mga rituwal sa paglilibing. 1841. Mahusay na inilalahad ng bagong rituwal ang mga makabuluhang kahulugan ng Kristiyanong ritual ng paglilibing: pagsamba sa Diyos, pagpapahayag ng Pampaskuwang katangiang-likas ng Kristiyanong pagyao, pagpapatibay ng Kristiyanong pag-asa na magtitipon ang lahat sa Kaharian ng Diyos (Tingnan 2 Cor 5:8, CCC, 1681-83). Pasasalamat at paggalang sa buhay ng yumao ang ibinibigay, inuusal ang panalangin para sa habag ng Diyos sa yumao, at ang aliw na mula sa pananampalataya ay inaalay sa nangungulilang pamilya at mga kaibigan sa gitna ng kanilang kalungkutan at pagdadalamhati. Sa madaling salita, sa pamamagitan ng ritual ng Simbahan, nananalangin tayo para sa mga yumao, nagpapahayag ng ating pananampalataya sa buhay na walanghanggan, at tumatanggap ng pag-asa at aliw sa liturhiya habang ibinubuhos natin ang nagdadalamhating pamamaalam sa minamahal na yumao (Tingnan CCC, 1684-90),

b54

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO, ANG ATING BUHAy

PAGBUBUO 1842. Tulad ng lahat ng mga sakramento, ang Pakikipagkasundo at Pagpapahig ng Langis ay malalim na nakaugat sa doktrina at katotohanan ng Misteryong Pampaskuwa ni Kristo. Higit na malinaw, nakasalig ang dalawang sakramentong ito sa mga katotohanan ng pananampalataya tungkol kay Kristong Manunubos at Taga. pagpagaling, ng misyon ng Simbahan na ipagpatuloy ang ministeryo ni Kristo ng pakikipagkasundo at pagpapagaling, at ng Espiritu Santo na ipinagkaloob ng Kristong Muling Nabuhay upang bigyang-kapangyarihan ang kanyang Simbahan ng mapagpagaling na pag-ibig ng Diyos. Upang maiwasan ang palasak, makitid at “mapanghusgang” pag-unawa sa dalawang sakramento, lalo na ang “Kumpisal,” kailangang maiugnay natin ang mga ito kay Kristong Tagapagligtas, sa loob ng kanyang sambayanan, ang Simbahan. Kaya nga, mabibigyan natin ng tamang pansin ang tunay, mahalaga ngunit may hangganang tulong na ibinigay ng pagsulong ng medisina at ang mga agham na panlipunan at pang-asal. 1843. Ang moral na turo ng Kristiyano tungkol sa kasalanan ay maliwanag na nakatali sa ating mga pagdiriwang ng mga Sakramento ng Kumpisal/Pakikipagkasundo. Ngunit ang higit na positibong kaugnayan ay nasa patuloy at panghabambuhay na proseso ng pagbabago. Ang “pagsunod kay Kristo” ay nangangahulugan ng paggalang sa mga pagpapahalaga at kabutihang-asal--ang “katangian” ng isang alagad. Ang kasalukuyang moral na teolohiya na nakaugat sa tradisyon ng Ebanghelyo, ay nagbibigay-diin sa pagiging-alagad at gayundin sa mga moral na atas sa mga pagpapahalaga (values) at mga alituntunin, pamantayang pagtatalaga at mga tanging gawain. Ang dalawang puntong ito na binibigyang-diin ay nakakatulong upang mapanatili ang Katolikong pag-balanse sa pagitan ng moral na pamumuhay na inilalagay ang lahat sa batas at ang moral na pamumuhay na nagbibigay-diin sa mga malalabong pagpapahalaga na umiiwas sa pangangailangang kumilos sa isang tiyak na kalagayan. Bilang panghuli, ang utos ni Kristong mag-ibigan ay naisasabuhay sa isang praktikal na paraan sa pamamagitan ng pagkalinga sa maysakit na ipinadiriwang sa Sakramento ng Pagpapahid ng Langis.

MGA TANONG AT MGA SAGOT 1844. Ano ang ibig sabihin ng “pagpapagaling ni Kristo”? Dumating si Kristo upang ihatid ang kanyang “ministeryo ng pagpapagaling:” e upang iligtas tayo sa ating mga kasalanan, at e mula sa mga maraming kasamaang nagmumula sa kasalanan. Ang kanyang pakikiramay at pagkalinga sa mga makasalanan at mga maysakit ay mga tanda ng kanyang higit na malalim na misyon upang ihatid sa atin ang buhay na walang-hanggan.

PAGPAPAGALING

NI KRISTO: PAKIKIPAGKASUNDO AT PAGPAPAHID NG LANGIS

555

1845. Ano ang kaugnayan ng “mga nagpapagaling na Sakramento” sa panalanging Kristiyano at pagsamba? Ang kaugnayan ay ang Espiritu Santo na: e naghahatid ng nagpapagaling na pagmamahal at kapatawaran ng Diyos e sa pamamagitan ng ministeryong sakramental ng Simbahan e upang ibalik at palakasin ang grasya ng Binyag at e ang pakikipag-isa sa bawat isa sa Eukaristiya. 1846. Bakit mahalaga ang mga sakramento ng pagpapagaling para sa mga Pilipinong Katoliko ngayon? e Ang pagpapanibago ng mga Sakramento ng Pakikipagkasundo at Pagpapahid ng Langis ay humahamon sa atin sa higit na malalim na pag-unawa sa pananampalataya tungkol e sa mga kasamaan ng kasalanan at karamdaman at e sa nagpapagaling na grasya ni Kristong kumikilos sa pang-araw-araw na buhay ng mga Pilipino. 1847. Ano ang tawag sa Sakramentong nagpapatawad sa kasalanan ngayon? Tinatawag itong e Kumpisal kapag binibigyang-diin ang pangangailangang aminin ang ating pagkakasala at humingi ng kapatawaran e Sakramento ng Pagbabalik-loob kapag nakatuon sa proseso ng pagbabalikloob ng pagsisisi, paghingi ng tawad, at pagbabayad-puri, at e Sakramento ng Pakikipagkasundo kapag binibigyang-diin ang ating mabiyayang pakikiugnay ng pag-ibig at pakikipagkaibigan sa Diyos at sa kapwa. 1848. Ano ang Sakramento ng Pagbabalik loob/ Pakikipagkasundo? Ito ang sakramentong kung saan tayo ay e nakatatanggap ng pagpatawad ng Diyos para sa mga kasalanang nagawa pagkatapos ng Binyag na ating tunay na pinagsisihan, at. e nakikipagkasundo sa atin sa Sambayanang Kristiyano, ang Simbahan (Tingnan LG, 11). 1849. Sino ang nagpapatawad sa Sakramentong ito? Ang Santatlong Diyos ang nagpapatawad: ang Ama ang nakikipagkasundo sa atin sa kanyang sarili sa pamamagitan ni Kristo na nagpalakas sa kanyang mga apostol sa pamamagitan ng Espiritu Santo para sa ikapagpapatawad ng mga kasalanan. 1850. Sino ang nagtatag ng Sakramento ng Pagbabalik-loob/Pakikipagkasundo? Si Jesu-Kristong ating Tagapagligtas ang nagtatag sa kanyang Simbahan ng Sakramento ng Pakikipagkasundo nang ibigay niya sa kanyang mga apostol at sa kanilang mga kahalili ang kapangyarihang magpatawad (RP, 2).

aari aman AN Km

556

a Kaaamaman

aaa

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

1851. Paano nagiging “pagpapahayag ng pananampalataya” ang Pangungumpi. sal? Kapag tayo ay “nangungumpisal” pinagtitibay natin ang ating mga paninindigan sa pananampalataya na e tayo ay mga makasalanan na nangangilangan ng maawaing pagpapatawad ng Diyos na dumarating sa atin sa pamamagitan ni Kristo at ng kanyang Simbahan sa sakramental na paglilingkod ng mga pari na kumikilos sa pangalan ni Kristo at binigyang-kapangyarihan ng Espiritu na naghahatid ng kapayapaan at pakikipagkasundo sa nagsisising makasalanan. 1852. Paano nagiging gawain ng pampamayanan at pansimbahan ang Pangungumpisal? Sa ating mga pagkakasala at pakikipagkasundo ay sangkot ang ibang tao, alaladng baga'y, ang Kristiyanong Sambayanan. Tulad ng Simbahan, kailangan nating mapatawad at magpatawad. Kaya't nananalangin tayo araw-araw sa ating Ama “Patawarin mo kami sa aming pagkakasala para nang pagpapatawad namin sa mga nagkakasala sa amin.” 1853. Ano ang papel na ginagampanan ng Simbahan sa Sakramento ng Pagbabalik-

loob? Hindi lamang inaanyayahan ng Simbahan ang mga makasalanan na magsisi, kundi nananalangin din siya para sa kanila at hinihikayat sa tuluyang pagbabagong-buhay. Sa pamamagitan nito, ang Simbahan ay: e nagpapapahayag ng kanyang pananampalataya sa tagumpay ni Kristo sa kasalanan,

e e

nagpapasalamat sa Diyos sa kalayaang tinamo ni Kristo para sa atin, at nag-aalay ng kanyang buhay bilang espirituwal na handog bilang papuri sa kaluwalhatian ng Diyos (RP, 1, 7b).

1854. Ano ang ibig sabihin ng “proseso ng pagbabagong-buhay”? Ang pagbabagong-buhay ay isang walang-katapusang proseso ng palagiang pagtalikod a) mula sa pagkakasala at mga pagkakataong naghahatid sa pagkakasala b) tungo sa pagpapanibago ng ating diwa sa pamamagitan ng e pagkilala ng ating mga kasalanan e totoong pagsisisi at e matatag na pagtitikang magbagong buhay. 1855. Ano ang mga hakbang sa “proseso ng pagbabagong-buhay? Inilarawan nina Haring David at ng Alibughang anak ang apat na hakbang:

PAGPAPAGALING

e e e e

NI KRISTO: PAKIKIPAGKASUNDO AT PAGPAPAHID NG LANGIS

557

isang tiyak na salungatan na sinusundan ng pagtatagpo na naghahatid ng pagkilala sa sarili at nauuwi sa pagbabago ng sarili sa pamamagitan ng grasya ng Diyos.

1856. Ano ang mga sangkap ng “proseso ng pagbabagong-buhay”? Ang mga sangkap ng Kristiyanong pagbabagong-buhay ay kinapapalooban pareho ng: a) mga paraang sakramental e simula sa Binyag na kapatawaran ng mga kasalanan e sa mismong Pakikipagsundo mismo e at sa maalab na pagdiriwang ng Eukaristiya. b) at mga paraang di-sakramental, tulad ng e panalangin, kawanggawa at pag-aayuno, e mga pagdiriwang ng pagsisisi, at higit sa lahat e ang ating araw-araw na pagsasakripisyo, paglilingkod na may pagmamahal, kagandahang-loob, awa at kapatawaran. 1857. Ano ang mga bagay-bagay sa kasaysayan ng Sakramento ng Pagbabalik-loob ang mahahalaga ngayon? Tatlong bagay ang mahalaga: a) tunay na pagsisisi sa kasalanan na may matibay na pagtitikang magbago, b) pagkukumpisal ng mga kasalanan at pagtanggap ng absolusyon mula sa ari, at k) ni pagbabalik ng pakikipagkaisa sa sambayanan. 1858. Ano ang iba't ibang uri ng pagbabagong-buhay? Maraming uri ng pagbabagong-buhay: e moral na pagbabagong-buhay: pagtalikod sa kasalanan tungo sa tunay na pag-ibig e pandarniang pagbabagong-buhay: pagsasaayos ng imahinasyon, kutob, at damdamin tungo sa kabutihan e pangkaisipang pagbabagong-buhay: paggagabay ng ating kamalayan at pagpapasiya sa bagong landas, ang lahat ng ito ay tungo sa e panrelihiyong pagbabagong-buhay: ang “umibig” sa Diyos. 1859. Ano ang ilang mga maling pag-unawa tungkol sa kasalanan? Madalas, binibigyang-kahulugan ang kasalanan bilang . paglabag lamang sa isang bulag na batas na nakasulat sa isang aklat o e ang pagkabagabag o isang bagay na hindi maiiwasan. Iniiwasan lamang ng mga ito ang kasamaan ng kasalanan at ang sakit na idinudulot nito sa makasalanan at sa iba.

558

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---S/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

[Ang isang halimbawa ng mali, makabatas at di-personal na pag-unawa sa kasalanan ay mahihiwatigan sa tanong na: “Hanggang saan ang aking hangganan bago ituring na kasalanang mortal?” Itinuturing nito ang kasalanan na isang laro 0 sugal, na lubusang winawalang-halaga ang tunay na katangiang-likas ng ating kaugnayan sa Diyos, na nakaukit sa dalawang batas ng pag-ibig...] 1860. Ano nga ba ang kasalanan? Ang kasalanan ay a) isang moral na asal, kapangyarihan, pagkilos o pagtangging kumilos b) na naghahatid sa atin sa kasamaan, k) nagwawalay/naglalayo sa atin sa e ating tunay na sarili e sa ating kapwa at pamayanan at e sa Diyos. Madalas itong maging “mapusok” o “nakagugumon” at nakapanghihina ng ating paglaban. Sa kabila ng madalas na kaakit-akit na pabalat ng kasalanan, sa katunayan ang kasalanan ay namiminsala, nangwawasak, naninirang-puri, nakapanglalason at nagpapasama. 1861. Ano ang mga uri ng kasalanan? Maaaring uriin ang kasalanan sa mga sumunod: e personal: ginawa ng indibidwal ngunit may kaugnayan sa iba at sa pamaanan, . panlipunan: mga palasak at negatibong pananaw at pagkilos na moral e istruktural: bilang balangkas at sistemang pang-ekonomiya, panlipunan at pampulitika na di makatarungan at nakakasira sa tao. 1862. Ano ang mga salik upang masukat ang kabigatan ng kasalanan at ano ang mga antas na ito? Ang mga salik upang masukat ang kabigatan ng kasalanan ay ang sumusunod: e ang katangiang-likas ng ginawa e ang intensyon ng gumawa e ang mga bagay-bagay sa kapaligirang bumabalot sa kasalanang nagawa. Tungkol sa kabigatan ng mga kasalanan, hinahati ito sa mga kasalanang “mortal” at “benyal.”

e Kasalanang mortal o “kasalanang naghahatid sa kamatayan” ay pumupuk-

e

sa sa ating mapagmahal na ugnayan sa Diyos at sa kapwa. Para matawag na “mortal” ang kasalanan dapat maging mabigat ang ginawa, may sapat na kaalaman at may buong pagsang-ayon sa kasalanan. Kasalanang benyal o “kasalanang maipagpapaumanhin” ay hindi sumasang-

PAGPAPAGALING

NI KRISTO: PAKIKIPAGKASUNDO AT PAGPAPAHID NG LANGIS

559

kot sa pinakapusod ng ating kalayaan, ngunit dahan-dahang binubuwag at pinahihina ang ating mapagmahal na kaugnayan sa Diyos at sa kapwa. Ang ibang mga kasalanang benyal ay nakasasakit sa ating kaugnayan sa Diyos at sa kapwa at dapat ikumpisal sa Sakramento ng Pakikipagkasundo.

1863. Ano ang mga binibigyang-diin ngayon tungkol sa Sakramento ng Pagbabalikloob? Binibigyang-diin ng Rituwal ng Pagbabalik-loob ang tatlong bagay: e e e

ang sambayanan at ang indibidwal na mangungumpisal na napinsala ng kasalanan pagbabalik-loob na nasasangkot sa buhay panliturhiya ng Simbahan at hindi isang isahang gawain ng Diyos, pari at ng mangungumpisal at pagbabagong-buhay bilang isang panghabang buhay na proseso ng paglayo sa mga nakagawiang pagkakasala at hindi lamang sa mga tanging kasala-

nan. 1864. Anu-ano ang mga mahalagang bahagi ng Sakramento? Ito ang gawa ng mangungumpisal: e Pagsisisi o Pangungumpisal e Pagbabayad puri At ang mga gawain ng paring nagpapakumpisal e

Pagpapatawad (Absolusyon) na siyang mabisang tanda ng pagpapatawad ng Diyos, na nag-uugnay sa mangungumpisal sa Diyos at sa Kristiyanong Sambayanan.

1865. Ano ang mga “indulhensiya”?

Ang mga indulhensiya ay ang pagpapatawad sa lahat (plenaryo) o bahagi (partial) ng mga makalupang kaparusahan na dulot ng kasalanang napatawad na. lpinagkakaloob ito dahil sa mga kapakinabangang nagmumula kay Kristong Manunubos at sa mga panalangin at mabubuting gawa ng Mahal na Birhen at mga Santo. 1866. Ano ang Sakramento ng Pagpapahid ng Langis sa Maysakit? Ang Pagpapahid ng Langis sa Maysakit ay Sakramento, kung saan e

sa pamamagitan

e e e

at panalangin ng pananampalataya at pagpapahid ng banal na langis (Santo Oleo) ' i ay naghahatid sa may karamdaman ng pagpapagaling na grasya ni Kristo na dulot ng Espiritu Santo.

ng pagpapatong ng mga kamay

1867. Ano ang mga epekto ng Sakramento ng Pagpapahid ng Langis sa Maysakit?

560

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING BUHAY

Sa pamamagitan ng grasya ng Sakramento e ang buong tao ay pinagagaling e ang pagtitiwala sa Diyos ay pinatitibay at e ang lakas ay ipinagkakaloob upang mapaglabanan ang tukso ng Kasamaan at ang takot tungkol sa kamatayan. Ang pagbalik sa kalusugang pangkatawan ay maaaring sumunod kung ikabubuti ito para sa kaligtasan ng maysakit. 1868. Ano ang pagkakaiba ng “pagpapagaling” at “paggagamot”? Ang salitang “paggagamot” ay tumutukoy sa pagsisikap ng medisina na alisin ang sakit at mga depekto. Ang salitang “pagpapagaling” ay tumutukoy sa kabuuang pangangalaga sa katawan, isip, at espiritu ng maysakit. Madalas, ang nagbabata ng hindi magamot na karamdaman ayon sa pakahulugan ng medisina ay makararanas pa rin ng “pagpapagaling” sa higit na malalim at mas personal na kahulugan. 1869. Ano ang kaugnayan ng karamdaman at ng kasalanan? Hindi nakatali ang isang tiyak na karamdaman sa isang tiyak na pagkakasala, Hindi mapaghiganting tagapagparusa ang Diyos. Ngunit ang karamdaman ay isang konkretong tanda nang higit na malalim, at higit na palasak na kasamaang espirituwal sa mundo. 1870. Ano ang Kristiyanong pananaw sa karamdaman? Tinatawag ang Kristiyano e Upang tingnan ang karamdaman bilang tanda ng mapang-aping presensiya ng kasamaan sa mundo, at samakatuwid e makibaka sa lahat ng karamdaman at sikaping magkaroon ng magandang kalusugan, at e kilalanin ang pangangailangan ng maysakit sa natatanging tulong at kalinga mula sa pamilya, sambayanan at ng grasya ng Diyos. 1871. Itinatag ba ni Kristo ang Sakramento ng Pagpapahid ng Langis sa Maysakit? Ipinagkaloob ni Kristo sa kanyang mga apostol at sa Simbahan ang ministeryo ng pagpapagaling sa maysakit at may kapansanan. Kaya't isinulat ni Santiago: Mayroon bang maysakit sa inyo? Ipatawag niya ang matatanda ng simbahan upang ipanalangin siya at pahiran ng langis, sa ngalan ng Panginoon. At pagagalingin ang maysakit dahil sa panalanging may pananampalataya. Ibabangon siya ng Panginoon, at patatawarin kung siya'y nagkasala (San 5:14-15). 1872. Paano pinanibago ang pag-unawa tungkol so Sakramento ng Pagpapahid ng Langis sa Maysakit?

PAGPAPAGALING

NI KRISTO: PAKIKIPAGKASUNDO AT PAGPAPAHID NG LANGIS

561

Ang pagpapanibago ng sakramentong ito ay kinabibilangan ng: e pagbabago ng layunin mula sa paglilingkod sa namamatay tungo sa paglilingkod sa maysakit. Kaya pinalitan ang pangalan mula sa Huling Pagpapahid tungo sa Pagpapahid sa Maysakit. e Paglalakip ng “panalangin ng pananampalataya” na kung saan ang sambayanang kinakatawan ng pari, pamilya, mga kaibigan at kapitbahay--lahat ay nananalangin para sa pinapahiran, at e sa pagbibigay-diin kay Kristo, ang Tagapagpagaling na nagpapabago ng kahulugan at kahalagahan ng karamdaman ng maysakit bilang pakikibahagi sa kanyang sariling gawaing pagliligtas. 1873. Ano ang Banal na Biatiko? Ang Banal na Biatiko--pabaon sa daan--ay ang Eukaristiyang ibinibigay sa maysakit. Inilalarawan nito si Kristo na nangunguna at sumasama sa Kristiyano tungo sa makalangit na salu-salo.

KABANATA 28 Mga Bokasyon Kay Kristo: Kasal at mga Banal na Orden She

Nilalang ng Diyos ang tao ayon sa kanyang larawan. Lumalang siya ng isang lalaki at isang babae, at sila'y pinagpala. Wika niya, “Magpakarami kayo at punuin ng inyong mga supling ang buong daigdig, at pamahalaan ito.” (Gen 1:27-28) “Dahil dito, iiwan ng lalaki ang kanyang ama't ina at magsasama sila ng kanyang asawa, at sila'y magiging isa.” Isang dakilang katotohanan ang inihahayag nito-ang kaugnayan ni Kristo sa Simbahan ang tinutukoy ko. (Ef 5:31-32) Ang bawat dakilang saserdote'y pinili sa mga tao at itinalagang maglingkod sa Diyos para sa kanila upang maghandog ng mga kaloob at mga hain dahil sa mga kasalanan... Ang karangalan ng pagiging dakilang saserdote ay hindi maaaring kamtan ninuman sa kanyang sariling kagustuhan. Ang Diyos ang humihirang sa kanya. (Heb 5:1, 4) At ang iba'y ginawang apostol, ang iba'y propeta, ang iba'y ebanghelista, ang iba'y pastor at guro. Ginawa niya ito upang ihanda sa paglilingkod ang lahat ng hinirang, sa ikauunlad ng kanyang simbahan. (Ef 4:11-12)

PANIMULA 1874. Tatalakayin natin ngayon ang dalawang “Sakramento ng Bokasyon at Paglilingkod” kay Kristo--ang Kasal at mga Banal na Orden. Ipinapahayag ng dalawang sakramentong ito ang mga iba't ibang pangunahing paraan ng pagsasabuhay ng Ebanghelyo ni Kristo na nagpapahayag na ang tunay na buhay ay natatagpuan sa mapagmahal na paglilingkod sa isa't isa. Tulad ng lahat ng pitong marituwal na sakramento, ang Kristiyanong Kasal at mga Orden ay nag-uugnay sa atin hindi lamang kay Kristo, ang pinakanaunang sakramento, kundi gayundin sa Simbahan, ang pangunahing sakramento. 562

MGA BOKASYON

KAY KRISTO: KASAL AT MGA BANAL NA ORDEN

563

Ngunit di tulad ng mga Sakramento ng Pagtanggap (Binyag, Kumpil at Eukaristiya, Kabanata 25-26: Tingnan CCC, 1533) at ng mga Sakramento ng Pagpapagaling (Pakikipagkasundo at Pagpapahid, Kabanata 27), ang dalawang ito ay mga sakramento ng “bokasyon” at “paglilingkod”: e “Bokasyon” dahil nagmumula sa personal na tawag ng Diyos upang tumugon sa mga pangangailangan ng kapwa at ng Simbahan, e “Paglilingkod” dahil para palaganapin at patatagin ang Simbahan sa kanyang misyon. Sa gayon, ang dalawang ito ay parehong mga Sakramento ng paglilingkod dahil nakalaan ang mga ito para sa paglilingkod sa kapwa at sa Simbahan kay Kristo (Ting-

nan CCC, 1534-35). 1875. Ang unang bahagi ng kabanatang ito ay ang Kasal, ang Sakramento ng pagmamahal ng tao na itinaas ni Kristo sa isang tunay na mabisang simbolo ng pag-ibig niya sa Simbahan. Pagkatapos ng maikling sulyap sa kasalukuyang kalagayan ng kasal, lalo na ngayon sa Pilipinas, pag-aaralan natin ang mahalagang katangianglikas nito bilang “tipan ng Pag-ibig” mula sa salaysay ng Genesis, at mula sa pagtatatag ni Kristo bilang sakramento ng kanyang pag-ibig. Susunod dito ang paglalahad sa tatlong pangunahing pagpapahalaga ayon sa paglalahad sa tradisyong Kristiyano. Pagkatapos ay ang espirituwal na pamumuhay ng buhay-mag-asawa sa ngayon. Sa ikalawang bahagi naman ng kabanata ay inilalahad ang kalalagayan at kahulugan ng Sakramento ng mga Orden.

KALALAGAYAN 1876. Sa ngayon, sa Pilipinas, at maging sa buong mundo man, may matinding salungatan tayong makikita sa kasal at pamilya. Sa isang panig, karamihan sa mga Pilipino ngayon ay may mas malalim na pagpapahalaga sa.pansariling kalayaan at sa uri ng mga pag-uugnayan sa loob ng kasal. May masidhing hangaring itaguyod ang karangalan ng mga kababaihan, pagkakapantay ng mag-asawa at mapanagutang pagpaplano ng pamilya. Ang mga pamilyang Pilipinong Kristiyano ay nahaharap sa mas malawak na kamalayan sa kanilang mga pananagutang panlipunan at pampulitika at sa kanilang misyon sa loob ng Simbahan (Tingnan FC, 6). Siguro'y hindi kailanman sa kasaysayan nangyari na nagkaroon ng gayong pagpapahalaga sa personal na kaligayahan at ang nakapagbibigay-lugod sa sariling pag-ibig at kasiyahang idinudulot ng kasal. 1877. Sa ating kultura, Walang pag-aalinlangan na malawak ang impluwensiya ng pamilyang, Kristiyano---may mahalagang papel na ginagampanan ito sa buhay ng isang tao at ng lipunan ... Para sa mga Pilipino, ang kanilang pamilya ang pinakamahalagang sanggunian, ang sentro ng kanilang ugnayan, kung saan nakatatagpo sila ng ka-

mu a

a

564

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5I KRISTO, ANG ATING BUHay

ligtasan, lakas at tulong. Ang katapatan sa pamilya at kamag-anak, pagkakaisa at pagsasama ng pamilya, at pagmamalasakit sa kapakanan at karangalan ng pamilya ay mga bagay na pinahahalagahan nila nang lubos. (NCDP 12) Sa madaling salita, kinikilala bilang kasama sa mataas kasal at buhay-pamilya.

na pagpapahalaga ang

Sa mga Pilipino, ang kasal ay pag-uugnay hindi lamang ng dalawang tao kundi ng dalawang pamilya rin. Maraming magagandang pagpapahalaga at kaugaliang pangkultura ang mga Pilipino kaugnay ng pagliligawan at kasalan na matatagpuan sa iba't ibang panig ng ating bansa. 1878. Sa kabilang dako, taliwas naman sa ganitong mataas na pagpapahalaga at mga asam-asam, marami rin ang nagwawari sa lumalaganap na paghina ng kasal at pamilyang Pilipino sa kasalukuyan. Ito ay dulot ng maraming dahilan tulad ng tinatawag na “himagsikang sekswal,” at paghina ng matatandang pamantayang moral at relihiyoso na dulot ng lumalaganap na makabagong pananaw na walang pagpapahalaga sa relihiyon. Kaya naman patuloy ang pagdami ng mga wasak na pamilya, mga di-kasal sa simbahan, aborsyon, pagpapabaog o “isterilisasyon,” at “kaisipang kontraseptibo” (Tingnan PCP IT Decrees, art. 47: gayundin FC, 6-7). Maging ang mga kasal sa simbahan ay waring laging sinasamantala upang maipangalandakan sa madla ang kayamanan o kapangyarihan at nababale-wala tuloy ang dimensiyong panrelihiyon. Ang laganap na pagbibigay-diin nang labis sa “masuyong pag-ibig” at pansariling kasiyahang sekswal sa buhay-may-asawa ang nagpatanyag sa mass media. Lalong nagiging mas mahirap para sa mga bagong mag-asawang Pilipino ngayon ang magkaroon ng matagumpay na “buhay-mag-asawa sa Panginoon.” 1879. Sa mas malalim na antas, ang binibigyang-pansin naman ng iba ay ang tila agwat sa pagitan ng opisyal na turo ng Simbahan tungkol sa kasal at sa pamilya, at sa nakikitang karaniwang pag-iisip at gawain ng maraming Pilipinong Katoliko ukol sa mga usaping tulad ng sekswal na pamumuhay, diborsiyo, kawalangpagkasira ng mga kasal na sakramental, at mapanagutang pagpaplano ng pamilya. Tila sumasang-ayon ang lahat na ang kinakailangan ay ang isang mabisang katekesis--hanggang sa antas ng karaniwang mananampalataya--tungkol sa mas malalim, at angkop na personal na pagkaunawa kung ano ang tunay na Kasal-Kristiyano. Ito ay bubuo at magpapatatag sa mga kinaugaliang pagpapahalagang pampamilya ng mga Pilipino at siyang dahilan upang ang mga ito ay maging mas mabisa at mapairal sa pang-araw-araw na buhay ng lipunang Pilipino ngayon (Tingnan PCP IT Decrees,

art. 46).

PAGLALAHAD 1880. Kapag nababanggit ang “kasal” ngayon, tiyak na ang iisipin agad ng marami ay ang mga kasalukuyang moral na katanungan tungkol sa “premarital sex,” kon-

| Na Wi |

MGA BOKASYON KAY KRISTO: KASAL AT MGA BANAL NA ORDEN

565

trasepsyon, diborsyo, atbp. Subalit. ang turo ng Simbahan sa indibiduwal na moral na pamantayan ay matatanggap at masusunod lamang kung tunay na nauunawaan kung

ano talaga ang kahulugan ng Kasal-Kristiyano. Mauunawaan lamang ng mga Pilipinong Katoliko na ang turo ng Simbahan ay hindi nagpapahayag ng isang “batas na may titik na pumapatay kundi ng Espiritung nagbibigay buhay,” kung makikita nila ang kasal-Kristiyano bilang bahagi ng “bagong tipan, tipang hindi nababatay sa kautusang natititik kundi sa Espiritu” (Tingnan 2 Cor 3:6). Kaya nga ang sumusunod na paliwanag ay nakatuon sa paglalahad kung “ano ang tunay na kahulugan ng kasalKristiyano.”

Unang

Bahagi: KASAL

l. Ang Kasal bilang “Tipan ng Pag-ibig"

1881. Ang kasal ay isang natatanging sakramento sa dahilang ang bokasyon ng kasal mismo ay isang batayang katotohanan na nakaugat sa pinaka-katangianglikas ng lalaki at babae, na may angking malalim na kahulugan, bago pa man ang turo ng anumang relihiyon (Tingnan CCC, 1602-5). Natatangi rin ito sa dahilang ditulad ng ibang sakramento na gumagamit ng mga materal na bagay tulad ng tubig, tinapay, alak at langis, ang “panlabas na tanda” ng kasal ay ang ugnayan ng pagibig sa pagitan ng mag-asawa. Higit pa rito, sa lahat ng ugnayan ng pag-ibig na pantao, walang nakahihigit sa panghabang-buhay na pagtatalaga sa lubos na ugnayan ng mag-asawa at sa pagbibigay ng kanilang sarili sa isa't isa. 1882. Ang “likas na kasunduan” ng pag-ibig ay ipinahahayag sa Biblia bilang larawan/simbolo ng ganap at tapat na pag-ibig ng Diyos na May-likha. Ang tao ay nilikhang lalaki at babae sa pamamagitan ng pag-ibig ng Diyos, ayon sa larawan ng Diyos na Pag-ibig, at tinawag upang ibigin ang isa't isa sa pakikibahagi nila sa pagibig” ng Diyos. Ayon nga sa Ikatlong Prepasyo para sa Misa sa Pag-iisang-Dibdib: Ama naming makapangyarihan, lunay ngang marapat na ikaw ay aming pasalamatan. Sa paglikha mo sa tao bilang iyong kawangis ang iyong kadakilaan ay iyong ipinamana upang mailahad ang iyong dakilang pag-ibig sa tapat na pagsasama ng mag-asawa.

Hindi ba't iyong pag-ibig ang sanhi ng paglikha sa tao? Kaya't pag-ibig mo pa rin ang mamamahalin

ng mga tapat sa iyo.

“Nilalang ng Diyos ang tao ayon sa kanyang larawan at wangis, tinawag siya upang umiral sa pamamagitan ng pag-ibig. Kasabay nito, siya'y tinawag Niya para sa pag-Ibig" (FC 11).

566

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--Si KAISTO, ANG ATING BUHAy

1. Isang “Katawan” (o “Laman") 1885. Para sa Hebreong may-akda ng Genesis, nangangahulugan ito na hindi lamang ng pisikal na pagkakaisa, kundi ng pagkakaisa ng dalawang tao sa lahat ng pangunahing antas ng kanilang pagkatao-- pisikal, sikolohikal, at espirituwal o katawan, isip, at puso o espiritu. Ang pagkakaisang ito ay hindi nangangahulugan ng pagkawala ng pagkakakilanlan ng isa sa pamamagitan ng pag-iisa nila o hindi dahil sa pangingibabaw ng kanyang asawa. Ang ibig sabihin nito ay ang “matalik na pagsasama ng buhay at pag-ibig" (G5, 48) kung saan ang mag-asawa ay malayang naroon, nag-iisip at nagmamalasakit, at pumapaloob para sa isa't isa. Ang kanilang mga kaisipan, mga adhikain, mga pag-asa at mga kahahantungan ay matalik na magkakaugnay. Subalit sa kabila ng malalim na pantaong pagkakaugnay na ito, pareho silang higit na nagiging katangi-tangi sa kanilang sarili, kasama ang kanilang sariling pagkatao at katangian. Ang tunay na pantaong pag-ibig ay hindi nagpapababa sa mga tao sa pagiging “pinakamaliit sa pangkalahatang pang-uri,” kundi ito ay binubuo ng pakikipag-isa at pagbabahagi ng natatanging mga tao na may kani-kanyang katangian. 2. “Maging” 1886. Ang “maging” ay nagpapahiwatig ng isang panghabang-buhay na proseso (na nagsisimula sa araw ng kasal) ng dahan-dahang pagbabago ng isang “Ako” at isang “Ikaw” tungo sa pagiging “Tayo.” Ang mahalagang kondisyon para sa ganitong “pagiging isang katawan” ay ang pangunahing pagkakapantay ng lalaki at ng babae, na isinasaad sa salaysay ng paglikha. Ang pagkakaisa at pagkakapantay sa kasal ay

TEA

1883. Ang dalawang salaysay ng paglikha sa Genesis ay nagbibigay ng matibay na batayan para sa pag-unawa sa lalaki at babae at sa kanilang pagiging isa bilang magasawa. Sa salaysay mula sa tradisyon ng mga pari (Tingnan Gen 1:1-24a), ang tao ay huling nilalang bilang rurok ng paglikha, na may kapangyarihan sa lahat ng iba pang nilikha. “Nilalang nga ng Diyos ang tao ayon sa kanyang larawan. Lumalang siya ng isang lalaki at isang babae” at pinagpala sila at sinabing “magpakarami kayo at punuin ng inyong mga supling ang buong daigdig, at pamahalaan ito” (Gen 1:27-28), Kaya nga ang kasal ay may adhikaing panlipunan: ang pagpapalaganap ng lahi ng tao sa pamamagitan ng pakikibahagi sa pagkamalikhain ng Diyos (Tingnan CCC, 1604), 1884, Ang binibigyang-diin naman ng ikalawa at mas matandang ..salaysay (Yahwista) ng paglikha ay ang paglikha sa lalaki, na naging ganap lamang nang likhain ang babae. “Hindi mainam na mag-isa ang tao: bibigyan ko siya ng makakasama at makakatulong... Ito ang dahilan kaya iniiwan ng lalaki ang kanyang ama at ina upang sumama sa kanyang asawa, sapagkat sila'y nagiging iisa” (Gen 2:18, 24), Ipinahahayag naman nito na ang personal na adhikain ng kasal ay pag-iibigan, pagtutulungan, at pagkakaisa ng mag-asawa (Tingnan CCC, 1605).

Ao ZH

A. Ang Kasal sa Aklat ng Genesis

MGA BOKASYON

KAY KRISTO: KASAL AT MGA BANAL NA ORDEN

567

ganoon na lamang na ang parehong mag-asawa ay magkasama pa nga Sa iisang pangalan, “tao.” “Lumikha siya ng isang lalaki at isang babae, at matapos pagpalain, sila'y tinawag niyang tao” (Gen 5:2). Ang pagkakapantay na ito ay hindi nangangahulugan ng pagwawalang-bahala sa kaibahan at sari-saring mga kaloob at katangian ng dalawang kasarian. Sa halip, tinutukoy nito ang mga pangunahing kakayahan ng tao para makaunawa, paghahangad at malayang pagbibigay ng sarili sa pag-ibig na nagmumula sa pagiging nilikha ayon sa wangis at larawan ng Diyos na Pag-ibig. B. Ang Pagkabigo ng Pagkakaisa/Pagkakapantay ng Mag-asawa

1887. Ngunit ang kasaysayan ng tao ay nagtataglay ng mahabang salaysay ng pagkabigong mabuhay ayon sa “pagiging isang katawan” na isinasaad sa kuwento ng paglikha. Sa Genesis 3 ay isinalaysay ang pinagmulan ng kasalanan at ang mga naging unang epekto nito sa kasal ng tao. Dahil sa kasalanan, at hindi dahil sa plano ng Diyos, ang pag-kakapantay at pagkakaisa ng mag-asawa ay napalitan ng pagbibintang sa isa't isa at pangingibabaw ng isa sa isa. “Sa babae nama'y ito ang salaysay: “Ang lalaking ito na asawang hirang, susundin mong lagi habang nabubuhay” (Gen 3:16). Ito ang simula ng malungkot na kasaysayan ng kawalan ng katapatan, pangangalunya, diborsyo, wasak na tahanan, at lahat ng uri ng maling paggamit sa

seks na sumisira sa dangal ng tao (Tingnan CCC, 1606-8). K. Ang Kasal sa Mapagligtas na Plano ng Diyos

1888. Gayunman, sapagkat tapat ang Diyos sa Kanyang tipan ng pag-ibig, niloob Niyang maging bahagi ng Kanyang plano ng pagliligtas ang kasal at ang pamilya. Sa Matandang Tipan ay ginamit ng mga propeta ang kasal bilang simbolo ng tipan ng Diyos sa kanyang bayang pinili. Sa pamamagitan nito ay ipinakita nila na ang kasal bilang isang tipan ay dapat maging larawan ng katapatan ng Diyos (Tingnan Os 2:2122: Isa 54:4-6, 10: 62:4-5: Ez 16:8-14, 60-63). “Huwag magtaksil ang sinuman sa inyo sa babaing pinakasalan ninyo nang kayo'y kabataan pa. “Nasusuklam ako sa naghihiwalay, sabi ng Panginoon, ang Diyos ng Israel” (Mal 2:15-16: Tingnan CCC, 160911). Sa pamamagitan lamang ni Kristo, naitaas ang “tipan ng pag-ibig ng tao” (simbolo ng pag-ibig ng Diyos sa kanyang bayan sa paglikha) upang maging sakramento ng “bagong tipan ng mapagligtas na pag-ibig ni Kristo” sa kanyang bayan, ang Simbahan. 1. Ang Bagong Tipan

1889. Kay Jesu-Kristo, ang tipan ng Diyos sa kanyang bayan ay naiangat sa walang kasintaas na antas (Tingnan -CCC, 1612-15). “Gayon na lamang ang pag-ibig ng Diyos sa sanlibutan, kaya ibinigay niya ang kanyang bugtong na Anak” (Jn 3:16). e Si Jesus ang “Tipan ng Diyos-sa-kanyang-bayan”: ang Diyos at tao sa iisang

persona.

568

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO51 KRISTO, ANG ATING BUHAY

e Siya ang pinakaganap na pagbibigay ng Diyos ng kanyang Sarili sa tao, at e e

siya rin ang mapagmahal na tugon ng tao sa Diyos. Kay Jesus, ang bagong Adan, tayong lahat ay iniligtas ng Diyos, tayong mga kabilang sa lahi ng unang Adan. Kay Jesus, “tayo... ay bininyagan... upang maging isang katawan” (1 Cor 12:13). Tayong lahat ay “mga bahagi ng katawan ni Kristo” (1 Cor 6:15), “upang ang Simbaha'y italaga sa Diyos matapos linisin sa pamamagitan ng tubig at ng salita” (Ef 5:26).

Kaya si Jesus ang “Lalaking Ikakasal” ng Bayan ng Bagong Tipan na inaanyaya. hang makisalo sa handaan sa kasal sa kaharian ng Diyos (Tingnan Mt 22:2). 2. Ang Kasal, Larawan ng Bagong Tipan 1890. Kung gayon, ang kasal sa Bagong Tipan ay mauunawaan lamang sa pamamagitan ng kaugnayan nito sa pagliligtas ni Jesus - kung paano minamahal ni Jesus ang kanyang bayan, ang Simbahan, at inialay ang kanyang sarili para rito (Tingnan Ef 5:25). Ang aral ni Kristo tungkol sa kasal ay batay sa naunang plano ng Diyos nang likhain niya ang lalaki at babae upang “maging isang katawan” (Tingnan Mt 19:3-9:

CCC, 1616-17).

Kay Jesus at kasama niya, tinupad ng Diyos ang kanyang ipinangako sa pamamagitan ng mga propeta: “Bibigyan ko kayo ng bagong puso at bagong espiritu. Ang masuwayin ninyong puso ay gagawin kong masunurin. Bibigyan ko kayo ng aking Espiritu upang makalakad kayo sa aking mga tuntunin at masunod ninyong mabuti ang aking mga utos” (Ez 36:26-27). 1891. Ang batayang katotohanang ito ay ipinaliwanag ni Juan Pablo II nang bigyang-diin niya ang isang epekto ng sakramento ng kasal: Ginagawang bago ni Jesus ang unang plano na itinatak ng Maylikha sa puso ng lalaki at ng babae, at sa pagdiriwang ng sakramento ng kasal ay nag-aalok siya ng isang “bagong puso”: kaya naman hindi lamang nalalampasan ng mag-asawa ang “katigasan ng puso,” kundi higit sa lahat ay nagiging kabahagi sila ng ganap na pag-ibig ni Kristo, ang bago at walang-hanggang Tipan na nagkatawang-tao. (FC, 20)

1892. Gayundin naman inilarawan ng Vaticano II kung paanong ang mga magasawa “ay pinalalakas at tumatanggap ng isang uri ng pagtatalaga sa mga tungkulin at karangalan ng buhay-may-asawa... sa pagtupad ng mag-asawa sa kanilang mga tungkulin sa isa't isa at sa kanilang pamilya, sila ay nilulukuban ng Espiritu ni Kristo, na siyang nagbibigay ng pananampalataya, pag-asa at pag-ibig sa kanilang buhay” (6S, 48). Ang Ikalawang Prepasyo ng Pag-iisang-dibdib ay nananalangin sa Ama: Ang nag-uumapaw na pag-ibig na ito sa bagong tipan ng grasya ay sinasagisag sa tipan ng kasal na nagtatali sa pagmamahalan ng mag-asawa at nagsasalamin ng iyong banal na plano ng pag-ibig.

MGA BOKASYON

KAY KRISTO: KASAL AT MGA BANAL NA ORDEN

569

3. Saligan sa Bagong Tipan

1893. Ang pagkaunawa sa aral na ito ni Kristo tungkol sa kasal bilang bagong tipan ng pag-ibig ay pinatutunayan ng sulat sa mga taga-Efeso (Tingnan 5:21-33, CCC, 1616-17). Ang pangunahing mensahe ay: ang pagtitipan sa pagitan ng lalaki at ng babae ay maituturing na larawan ng pagtitipan sa pagitan ni Kristo at ng Simbahan. Kung gayon, ang mag-asawa ay dapat magmahalan at makipag-ugnay sa isa't isa katulad ng pagmamahal at pakikipag-ugnay ni Kristo sa atin sa kanyang Simbahan. Kaya nga ang mga mag-asawa ay pinaaalalahanan: “Pasakop kayo sa isa't isa tanda ng inyong paggalang kay Kristo” (Ef 5:21). Ang lahat ng pangingibabaw ng isa sa asawa, sa gayon, ay tahasang itinatakwil.

1894. Taliwas sa karaniwang maling pag-aakala, ang pagbibigay-daan o pagpaparayang ito ng isa't isa ay pinatutunayan, hindi pinabubulaanan, na “ang lalaki ang ulo ng kanyang asawa” (Ef 5:23). Bakit? Sapagkat siya ang ulo “kung paanong si Kristo ang ulo ng Simbahan.” At inilarawan ni Kristo ang kanyang pagiging ulo bilang paglilingkod: “Ang Anak ng Tao ay hindi naparito upang paglingkuran kundi upang maglingkod, at ibigay ang kanyang buhay sa ikatutubos ng marami” (Mc 10:45). Ipinakita ni Kristo na siya ang ulo ng Simbahan sa “pag-ibig ni Kristo sa Simbahan. Inihandog niya ang kanyang buhay para rito” (E/ 5:25). 1895. Ang “pagbibigay-daan” o “pagpaparaya” ng isa't isa ay dahil sa mismong “paggalang kay Kristo.” Ang malalim na batayan ng “pagbibigay-daang” ito ng isa't isa ay ang kahanga-hangang katotohanan ng Pahayag na ang tipan ng kasal sa pagitan ng mag-asawa ay “isang dakilang katotohanan ang inihahayag” ng tipan sa pagitan mi Kristo at ng Simbahan (Ef 5:32). Malinaw na ang tipan ni Kristo ay isang wagas na pag-ibig at pag-aalay ng sarili. Kung gayon, “alang-alang sa paggalang kay Kristo,” na ang tipan sa Simbahan ay sinasagisag sa tipan ng kasal ng mag-asawa, “mga lalaki, mahalin ninyo ang inyu-inyong asawa gaya ng inyong sarili: mga babae, igalang ninyo ang inyu-inyong asawa” (Ef 5:33). ll. Ang Tatlong Kabutihan ng Kasal

1896. Ayon kay San Agustin, ang kasal ay may tatlong kabutihan o kahalagahan: mga supling, pagmamahalan at katapatan sa isa't isa at ang sakramento. Isa-isa nating tatalakayin ang mga kahalagahang ito ngunit sisimulan sa huli sapagkat ang pagiging sakramento ng kasal Kristiyano ang batayan ng dalawa pang kabutihan (Tingnan GS, 48-50). A. Ang Kasal bilang Sakramento

1897. Kinikilala ng tradisyong Katoliko, “ang kasal ng mga binyagan na isa sa pitong sakramento ng Bagong Tipan” (FC, 13: Tingnan Trent, ND, 1808, CCC, 1638). Ang kasal ay:

570

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5! KRISTO, ANG ATING BUHAy

a) isang patuloy na masimbolong gawain ng pagliligtas, b) nakasalig sa ministeryo ni Kristo at ipinagpapatuloy sa Simbahan at sa pa. mamagitan ng Simbahan, na k) kapag ipinahahayag, isinasagawa, at ipinagdiriwang nang may pananampa. lataya, ay d) nagpapatotoo sa presensiya at nakikibahagi sa pag-ibig at katapatan ng Diyos kay Kristo, ayon sa balangkas ng Misteryong Pampaskuwa (Paghihirap, Pagkamatay at Muling Pagkabuhay ni Kristo). Katulad ng pananalangin sa Ama ng Ikatlong Prepasyo sa Misa sa Pag-iisang-dih. dib: “Itong pag-iisang-dibdib ng mga magsing-ibig ay siyang banal na tagapagpahi. watig ng iyong maaasahang pagtatangkilik kaya't sa pag-ibig mo sumasanib ang pagibig ng mag-asawang ito sa pamamagitan ng aming Panginoong Jesu-Kristo.” 1. Sakramento: Rituwal at Patuloy na Buhay-May-Asawa

1898. Kapag sinasabi nating ang Kasal ay isang Sakramento, kailangang malinaw sa atin na ito ay tumutukoy sa dalawang mahalagang bagay: ang sakramental na pagdiriwang ng kasal at ang kasalukuyang buhay-may-asawa. Ang sakramento ng kasal ay nagsisimula kapag ang isang lalaki at isang babae, at malaya nilang ipinahahayag na sila'y “magsasama sa hirap at ginhawa, sa dusa't ligaya, ngayon at kailanman.” Hindi dito nagsisimula ang kanilang pagmamahalan. Ipinapalagay na nagmamahalan na sila bago pa ikasal. Ang ginagawa nila ngayon ay sumusumpa sila sa harap ng madla na magmamahalan sila at magiging tapat sa isa't isa. Kaya ang pagmamahalan at katapatan nila ay nagiging isang sakramento, isang mabisang tanda ng mapagligtas na pag-ibig ni Kristo, sa isa't isa, sa kanilang magiging mga anak at sa kanilang pamayanan. 2. “Bakit Kailangan pang Magpakasal sa Simbahan?” 1899. Sa wari ay marami ngayon sa mga binata at dalaga ang nagtuturing sa kasal sa Simbahan na isang kaugalian lamang (“ito kasi ang gusto ng aming mga magulang”), o maaari kaya ay isang bagay na maaaring gawin o hindi depende sa kagustuhan ng magkasintahan o kaya ay isang paraan para yumaman. Ang tunay na Kasal sa Simbahan ay wala sa mga ito. Ang tunay na kahulugan ng Kasal sa Simbahan ay ang taimtim na pagpasok ng mag-asawa sa isang wagas na pagtatalaga sa harap ng Diyos at ng pamayanang Kristiyano habang ipinahahayag nilang: “Nagmamahalan kami at umaasa kaming hindi magwawakas ang pagmamahalang ito. Hinihiling namin sa inyong igalang ang pananagutan naming ito at tulungan kaming maging tapat sa pananagutang ito.” Malinaw na ipinakikita nito ang likas na “kasinungalingan” sa mga tinatawag na subukang kasalan (“Trial Marriages”) o malayang pagsasama (“Live-in”) na sumisira sa likas na dangal ng tao at sa katotohanan ng kanilang mga ugnayan sa pamayanan. Ang maraming problemang panrelihiyon, moral at panlipunan na bunga ng

MGA BOKASYON

KAY KRISTO: KASAL AT MGA BANAL NA ORDEN

571

ganitong uri ng mga pagsasama ay isang mabigat na hamong pampastoral para sa Simbahan sa Pilipinas ngayon. 1900. Si Kristo ang susi sa kasagutan. Nalalaman ng mga tunay na mananampalatayang Kristiyano na ang pagpasok at pananatili sa pinakamahalagang ugnayan nila sa buhay ay walang kabuluhan o hindi magtatagumpay kung hindi sa pamamagitan ni Kristo, kasama niya at sa kanya. Ang presensiya ni Kristong Panginoon at Tagapagligtas sa piling ng mag-asawa at ang pagmamalasakit niya sa kanila ay magandang naisalarawan sa Kasalan sa Cana sa Ebanghelyo mi Juan (Jn 2:1-12). Isinalaysay dito kung paano iniligtas ni Kristo sa kahihiyan ang bagong-kasal na mag-asawa nang gawin niyang alak ang tubig. Ito ang unang “tanda” na ginawa niya at “inihayag niya ang kanyang kadakilaan, at nanalig sa kanya ang mga alagad” (Jn 2:11). 1901. Bukod sa seremonya ng kasal ay may isa pang kahulugan ang kasal bilang isang sakramento: ang kasalukuyang buhay-may-asawa ng lalaki at ng babae. Ang mga magkasintahang nagbabalak magpakasal ay madalas na pinaaalalahanan: “Ang kasal ay isang proseso, hindi isang kalagayan, isang simula, hindi katapusan, simula ng isang bagong buhay at hindi isang adhikain. Ang katibayan ng inyong kasal (marriage certificate) ay pahintulot ng mag-aaral at hindi isang diploma.” Kailangang malinaw sa atin ang pagka-makatotohanan na kasangkot sa pagsasabing ang kasal ay isang sakramento. Ang kasal ay hindi lamang isang pagdiriwang na “patungkol sa” at “sumasaksi sa” pag-ibig ni Kristo. Totoong ibinibigay ni Kristo ang kanyang sarili sa mag-asawang ikinasal sa at sa pamamagitan ng kasalukuyang pagbibigay nila ng sarili sa isa't isa sa pag-ibig. 1902. Inilalarawan ng Vaticano II-ang presensiyang ito ni Kristong ating Tagapagligtas at kabiyak ng Simbahan sa buhay ng mag-asawang Kristiyano: Nananahan siya sa piling nila upang sa pamamagitan ng pagbibigay nila ng sarili sa isa't isa, ang mag-asawa ay magmahalan ng buong katapatan... Ang wagas na pag-ibig ng tao ay.nasasakop ng pag-ibig ng Diyos at ginagabayan at pinag-

yayaman ng mapagligtas na kapangyarihan ni Kristo at ng mapagligtas na gawain ng Simbahan. (GS, 48) Kung gayon, ang kasal ng mga Kristiyano ay “nagiging isang tunay na simbolo ng bago at walang-hanggang tipan na pinagtitibay sa dugo ni Kristo” (FC, 13). 3. Kasal: ang Tanda ni Kristo

1903. Si Kristo, ang Pinaka-naunang Sakramento, ay may dalawang paraan ng pagkakaugnay sa kasal at sa iba pang mga sakramento. Siya ang batayan ng kasal Kristiyano at siya rin ang pinakaganap na halimbawa ng sinasagisag na katotohanang espirituwal: ang ganap na tipan ng pag-ibig ng Diyos sa kanyang bayan. Si Jesus mismo ay “personal” na tipan ng Diyos, ANG MANGINGIBIG, tulad din ng nakita nating siya Ang Bininyagan, Ang Kinumpilan, Ang Tunay Na Kasama Natin, Ang Tagapagkasundo, Ang Tagapagpagaling at siyempre, Ang Pari.

572

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO-5/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

sa kasal ng mga Kristiyano ay nagmumula ang isang mag-anak kung saan ipinanganganak ang mga bagong mamamayan ng sangkatauhan at sa kaloob ng Espiritu Santo sa Binyag, ang mga ito ay nagiging mga anak ng Diyos upang ang

bayan ng Diyos ay magpatuloy at dumami sa paglipas ng panahon. (LG, 11) 1905. Nakapagbibigay-aral ang mga tukoy na pagkakatulad sa pagitan ng Pamilyang Kristiyano at ng Simbahan. Una, ang Simbahan, bilang bayan ng Diyos, at ang pamilyang Kristiyano ay parehong mga pamayanan na nagkakaisa sa pag-ibig sa pamamagitan ng kapangyarihan ng Espiritu Santo sa ilalim ng Panginoong JesuKristo. Ikalawa, ang mga kaanib ng bawat isa ay parehong tinatawagan sa patuloy na paglago sa pagkakaisa sa pag-ibig sa isa't isa at kay Kristo, isang patuloy na pagbabagong-buhay na kinasasangkutan ng paglilinis at pakikipagkasundo. Ikatlo, ang Simbahan at ang pamilyang Kristiyano ay parehong sumasamba sa paligid ng Hapag ng Panginoon, nakikibahagi sa pagdiriwang ng Eukaristiya ni Kristo, ang bukod-tanging Tagapamagitan. Ikaapat, ang Simbahan at ang pamilya ay parehong nakikibahagi sa misyon ni Kristo, ang misyon ng mapagmahal na paglilingkod, sa pamamagitan

ng pagtugon sa mga pangangailangan ng tao at pagpapahayag

ng Ka-

harian ng Diyos sa lahat ng tao. At panghuli, ang Simbahan at ang pamilya ay parehong bayang naglalakbay patungo sa kanilang ganap na kahihinatnan na mababa-

naagan lamang sa Pananampalataya.

5. Ang Ginagawa ng Simbahan para sa Pamilya 1906. Ngayon, maraming Pilipinong Katoliko ang hinahamong ipagtanggol ang

ginagawa ng Simbahan ukol sa buhay ng pamilya. Ipinaliwanag ni Juan Pablo Il,

kung paanong ang pamilyang Kristiyano ay ipinanganganak, tinuturuan, at pinatatatag ng kanyang Ina, ang Simbahan, sa pamamagitan ng pagtupad nito sa kanyang misyon ng pagliligtas para sa pamilya. Inilarawan din niya ang kaugnayan ng Simbahan sa pamilya ayon sa tatluhang balangkas ng Pananampalataya ng ating NCDP: doktrina, pagsamba at matuwid na pamumuhay. e Sa pamamagitan ng pagpapahayag ng salita ng Diyos, ipinapahayag ng Simbahan sa pamilyang Kristiyano ang katotohanan nito, kung ano ito ayon sa plano ng Panginoon: sa pagdiriwang ng mga sakramento, pinagyayaman at pinatatatag ng Simbahan ang pamilyang Kristiyano sa pamamagitan ng grasya ni Kristo para sa ikababanal nito sa kaluwalhatian ng Ama: e sa patuloy na pagpapahayag ng bagong utos ng pag-ibig, hinihikayat at

a

4. Sakramento ng Simbahan 1904. Ang Simbahan ay ang Batayang Sakramento na nagpapatotoo Sa konkre. tong presensiya ni Kristong Muling Nabuhay sa pamamagitan ng mga maritwal na sakramentong ito sa mga kaanib ng kanyang katawan, ang Simbahan. Ang Kristiya. nong kasal at pamilya ay masasabing bumubuo ng maliit na Simbahan, ang “Simba. hang pantahanan.” Sapagkat

MGA BOKASYON

KAY KRISTO: KASAL AT MGA BANAL NA ORDEN

573

ginagabayan ng Simbahan ang pamilyang Kristiyano sa mapagmahal na paglilingkod upang matularan at muli nitong maranasan ang mapagpakasakit na pag-ibig ng Panginoong Jesus sa buong sangkatauhan (FC, 49). 6. Misyon ng Pamilya

1907. Sa bahagi naman ng pamilyang Kristiyano, nakikibahagi ito sa mapagligtas na misyon ng Simbahan sa dahilang ang mag-asawa ay hindi lamang “tumatanggap sa pag-ibig ni Kristo at nagiging ligtas na pamayanan, kundi tinatawag din sila upang maging mapagligtas na pamayanan sa pamamagitan ng pagbabahagi ng pag-ibig mi Kristo sa kanilang mga kapatid” (FC, 49). Ang mga pamilya ay buong kagandahang-loob na magbabahagi ng kanilang mga kayamanang espirituwal sa isang pamilya. Kaya maipakikita ng pamilyang Kristiyano sa lahat ang buhay na pananatili ng Tagapagligtas sa mundo, at ang tunay na katangiang-likas ng Simbahan sa pamamagitan ng pag-ibig at mabungang pagsasama ng mag-asawa, ang pagkakaisa at katapatan nila, at sa pamamagitan ng mapagmahal na pagtutulungan ng mga kaanib ng pamilya. (GS, 48) B. Ang Pag-ibig at Pagiging Matapat ng Mag-asawa

1908. “Pag-ibig ang batayan at ang nagbibigay-buhay” sa kasal at sa pamilya upang maisabuhay ng tapat ang katotohanan ng pakikipag-isa. “Kung walang pagibig, ang pamilya ay hindi mabubuhay, hindi lalago at hindi mapagiging ganap ang sarili bilang isang pamayanan ng mga tao" (FC, 18). Ngunit ang malaking katanungan dito ay: ano nga ba ang tunay na pag-ibig? 1. Ang Pag-ibig sa Kasal-Kristiyano

1909. Sa kasal, ang sinasabing pag-ibig ay hindi ang anumang mababaw at “romantikong” damdamin kundi ang pinakamalalim at pangunahing katotohanan ng buhay ng tao. Bilang mga tao, lahat tayo ay nagsisikap na makatagpo ng kasiyahan sa pamamagitan ng pagkakamit ng mga bagay na materyal, sikolohikal at espirituwal. Ngunit nakakatagpo lang tayo ng kasiyahan kung tayo ay tinatanggap bilang tao, kung tayo ay iniibig o minamahal. Sa pag-ibig na ito lamang natin nadarama na kinikilala ang likas nating karangalan bilang tao sapagkat tinatanggap tayo nito sa kaibuturan ng ating sarili: “Ibig ko sa iyo na--umunlad at maging tunay at ganap mong sarili.” 1910. Inilarawan ng Vaticano II kung paano hinihikayat ng Salita ng Diyos ang mag-asawa na “palaguin at pagyamanin ang kanilang kasal sa wagas na pag-ibig, at di-mahahating pagtitinginan.” Dahil” Ang pag-ibig ng mag-asawa ay nagpapakita sa kadakilaan ng tao sapagkat ito ay pagtitinginan ng dalawang tao na nakaugat sa kalooban at nasasakop nito ang kabuuan ng tao. Kung gayon, nabibigyan nito ng isang natatanging karangalan ang mga niloloob ng damdamin at ang pisikal na pagpapahayag ng mga ito

574

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ANG ATING BUHAy

at dinadakila nito ang mga ito bilang mga natatanging sangkap at tanda ng pagkakaibigan sa buhay mag-asawa. (GS, 49) 2. Ang Pag-ibig ng Mag-asawa bilang Pakikipagkaibigan 1911, Sa unang tingin ay tila hindi sapat ang paglalarawan sa pag-ibig ng magasawa bilang “pakikipagkaibigan.” Ngunit ang tunay na pakikipagkaibigan ay ang ating pinaka-mapagparaya at matiyagang pag-ibig na batay sa malaya at matatag nating pananagutan sa kapwa para sa kapakanan ng kapwa at hindi ng sarili. Sa pagibig ng mag-asawa, pinalilitaw ng pakikipagkaibigan ang likas na pagkakapantay ng mag-asawa sa pagbabahagihan sa lahat ng antas ng kanilang pag-iisip at espiritu. Napapaloob sa pag-ibig ng mag-asawa ang isang kabuuan kung saan pumapasok ang lahat ng sangkap ng tao---ang pang-akit ng katawan at gawi, kapangyarihan ng damdamin, pagtitinginang hangarin ng espiritu at kalooban. Layunin ng pag-ibig na ito ang malalim na pag-iisa ng dalawang tao, pag-iisa na hindi lamang pag-iisang katawan kundi pag-iisang puso at kaluluwa. (FC, 13) Ang “likas” na pag-ibig na ito ng mag-asawa ay pinanumbalik, ginawang-ganap at itinaas ni Kristo sa pamamagitan ng mga natatanging kaloob na grasya at banal na pagmamahalaan (GS, 49) na siyang nagbunsod upang ang mag-asawa'y maging “magkaibigan” sa kanilang pagkakaibigan (Tingnan Jn 15:15). 3. Mga Praktikal na Pahiwatig ng Pag-ibig ng Mag-asawa 1912. Dahil ang mag-asawa ay magkapantay bilang tao, tungkulin nilang pareho na “maging isang katawan.” Ang pagiging-isa ng mag-asawa ay hindi nangyayari nang biglaan o sa pamamagitan ng di-sadyang pangyayari. Ang mag-asawa ay kailangang kumilos upang paunlarin ang pag-iisang ito sa pagitan ng kanilang “totoong” mga sarili--hindi ang romantikong pinapangarap. Ibig sabihi'y, ayon sa sakop ng mga tunay at konkretong hangganan ng kanilang mga sariling kakayahan at pagkatao. Ang pagiging-isa at katapatan ng kasal ay hindi lamang ang negatibong “pagiwas sa pakikiapid,” kundi ang positibong pag-unlad sa pananalig sa isa't isa: pagibig at pagtitiwala at paniniwala sa halaga at kakayahan ng bawat kabiyak at sa mismong pag-iisang dulot ng kasal. Nangangahulugan din ito ng hustong pagtugon sa mga patuloy na pagbabagong nagaganap sa buhay ng bawat tao, at gayundin sa pangunahing buhay ng bawat isa. Dapat unawain at tanggapin ng magkabiyak ang mga pagbabagong ito sa pag-unlad ng pagkatao ng bawat isa. Nangangahulugan ito ng pagpapaunlad ng kanilang kakayahang makipagtalastasan sa isa't isa sa higit na lumalalim na mga antas bilang tao. 4. Ang Dalawang Aspeto ng Pinagpalang Pag-ibig ng Mag-asawa 1913. Ang dalawang aspeto ng “pinagpalang” pag-ibig na ito ng mag-asawa ay lubhang napakahalaga para sa mga kabataang Pilipino ngayon. Ang una ay ang pag-

MGA BOKASYON

KAY KRISTO: KASAL AT MGA BANAL NA ORDEN

575

mag-asawa. sasama ng kanilang sekswal na buhay sa loob ng buklod ng pag-ibig ng ob ito sa napapalo kung makatao na tunay nagiging ay Ang ating sekswal na buhay at pagkaag pagkabuw sa ito nauuwi hindi, Kung ” pag-ibig. sa sarili ng ay “pagbibig ang wagas na tunay kapag Ngayon, n. sira ng ating personal na dangal at karangala pagbibiga malayang isang sa ak magkabiy ang nito “inaakay pag-ibig ng mag-asawa, t sa buo yan ng sarili na nararanasan sa pagiging magiliw at pagkilos at bumabalo ad ng nilang buhay... Malayong-malayo ito sa makamundong panghalina na hinahang 49). (G5, an” kabuktut sa s kumukupa madaling at may pagkamakasarili wa ay 1914. Ang ikalawang aspeto ay yaong ang tunay na pag-ibig ng mag-asa hiwalay na pansarili at makasarili , romantiko nang katotoha hindi kailanman isang ng magsa aktuwal na kalagayang panlipunan, pang-ekonomiya at pang-kultura ng mga looban kinapapa bilang a kabiyak. Dapat tingnan ang pag-ibig .ng mag-asaw ob sa nakapalo at pamilya ng elemento na onal institusy o tunay personal at ang mga mas malaking pamayanan. 5. Ang Pagkamatapat/ Di-maglalahong Katangian ng Kasal a ay 1915. Ang mismong katangiang-likas ng tunay na pag-ibig ng mag-asaw 1646-51), CCC, (Tingnan pat. pagkamata pagiging nagpapahiwatig ng palagiang ng “Humihingi ng ganap na pagkamatapat mula sa mag-asawa at nangangailangan bilang kasal, sa y pag-uugna na isang matibay na pag-iisa sa pagitan nila ang matalik isang palitang handog ng dalawang tao” (G5, 48). tao" Ipinahayag ni Kristo “Ang pinagsama ng Diyos ay di dapat paghiwalayin ng

(Mt 19:6). Hindi ito isang batas na alituntunin tungkol sa kasal, kundi pampropeta

ng Diyos at pang-mesiyas na pagpapahayag ni Kristo na ang mapagligtas na gawain ang Moises ni Pinayagan . ay dumating na sa pamamagitan ng kanyang ministeryo “katiang ngayon, Ngunit 19:8). (Mt ulo" kanilang ng diborsyo “dahil sa katigasan na at gasang" iyon ay maaari nang palambutin: ang kapangyarihan ay dumating sa hadlang na -araw pang-araw at laging iniaalok, upang malampasan ang mga likas at grasya ng tan pamamagi Sa Paano? . mag-asawa ng pagpapanatili ng katapatan kapangyarihan ng ating Panginoong Jesu-Kristo. 1916. “Ngunit hindi na kami nagmamahalan!” Ganito ang karaniwang pagtutol na binilaban sa pagiging permanente ng tipan ng kasal. Ngunit ang pagsang-ayon di-naglaay kasal ng tipan ang ng bigkas ng mga ikinakasal ay malinaw na nagsasabi laho-- “hanggang sa kamatayan.” Bukod dito, nakaugalian na ang tunay na panloob na katotohanan ng tipan ng kasal ay ginawang panlabas sa pamamagitan ng pagsamaisabing di-naglalaho ang kontrata ng kasal. Ang pangunahing problema ay di siyang na a mag-asaw na ikinasal sa kasal ng hinihingi na kakaila: ano ang pag-ibig 1644dahilan kung bakit ang kasal ay di maglalaho bagkus posible at mabunga (CCC,

45). Ang tugon natin sa pananampalataya ay kailangang ang permanenteng pagmatan mahalan ng mag-asawa AY posible--sapagkat ito ang hinihingi--sa pamamagi

ng presensiya ni Kristo, na puno ng grasya sa Espiritu Santo. Sa pamamagitan ng grasya ng sakramento ng kasal, dahan-dahang binabago ni Kristo ang mag-asawa sa gitna ng mga hilahil, pagsubok, at pagpapakasakit sa kanilang buhay mag-asawa, hanggang sa magkaroon sila ng natatanging paraan ng pakikibahagi sa kanyang Pampaskuwang Pag-ibig. 1917. Hindi ito nangangahulugang binabale-wala ang mga mabibigat na hadlang sa pagkamatapat at pagiging permanente ng kasal. Hindi rin nito binabale-wala ang dagliang pangangailangan para sa pastoral na tulong ng Simbahan para sa mga magasawang naghiwalay. Ilan sa mga dahilan ng kabiguan ng kasal na tinutukoy ng PCP II, ay ang dalawahang pamantayan ng moral na pamumuhay, at mga paniniil na pang-ekonomiya, ng makamundong pag-iisip, ng mga maling pagpapahalaga na pinalalaganap ng mass media at ang “sistema ng kabit” (Tingnan PCP II, 582-89). Ngunit marahil ang pinakakaraniwang hadlang ay ang mga kasal na “ipinilit” lamang sa magasawa sa anumang dahilang pampamilya o ang mga kasal na pinasok nang “napakaaga” ng mga mag-asawang wala pa sa hustong gulang at pag-iisip upang maging handa sa mapanagutan at permanenteng pagtatalaga ng sarili, 1918. Ngunit kung saan may kasalanan ay lalo namang nananagana ang mga grasya ng Diyos. Noon pa mang mga panahon ng Ebanghelyo, nahihirapan na ang mga mananampalatayang Kristiyano sa tila imposibleng aral na ito. Ngunit naniniwala sila na pinapanumbalik ni Kristo, na “ganap na tao,” sa mga anak ni Adan ang larawan ng Diyos na sinira ng unang kasalanan (G5, 22). Kaya naman matibay din ang paniniwala nila na sa pagtataguyod nila sa naunang plano ng Diyos para sa pag-aasawa, ibibigay ni Kristo ang grasya at lakas upang maisabuhay ang tipan ng kasal, sa pamamagitan ng kapangyarihan ng kanyang Espiritu Santo, ang bagong presensiya ng Diyos sa piling nila.

1919. Kung gayon, “Ang mga Kristiyanong mag-asawa ay tinatawag upang tunay na makilahok sa di-mababawing kawalan ng paglaho na nag-uugnay kay Kristo sa Simbahan, ang kanyang kabiyak na inibig niya hanggang sa wakas” (FC 20). Samakatuwid, ang sukdulang katotohananan ng kawalan ng paglaho ng sakramento ng kasal ay ito: sa plano ng Diyos ang kasal ay “bunga, tanda at kinakailangan ng totoong matapat na pag-ibig ng Diyos para sa tao at ni Kristo para sa Simbahan... isang tanda ng hindi mababagong pag-ibig ng Diyos at ni Kristo sa bawat isang tao” (FC 20). K. Naglilingkod sa Buhay: Mga Supling

1920. Maraming mga may-akda ngayon ang nagbibigay-diin kung paanong ang Vaticano IT ay nagkaloob ng malalim na pagpapanibago at masusing paglalahad sa kasal bilang “matalik na pagtatambal ng buhay at pag-ibig... na nakaugat sa tipan ng pag-ibig ng mag-asawa na ang pagsang-ayong personal ay di na mababawi” (65, 48). Ang diing ito sa “Tipan” sa halip na “kontrata” lamang, at sa “personal” at “institusyonal” ay nagbibigay ng makatutulong na balanse. Pinalalawak rin ng balanseng ito sa pamamagitan ng maingat na pag-iwas ng Konsilyo sa karaniwang pagtatangi

aa a

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING BUHAY

ao. "TRO

576

MGA BOKASYON

KAY KRISTO: KASAL AT MGA, BANAL NA ORDEN

577

sa pagitan ng pagsusupling at pagtutulungan ng mag-asawa bilang una at ikalawang layunin ng kasal. 1921. Sa kasamaang-palad, ang malinaw na pagpipilit ng Konsilyo sa lahat ng mga kinaugaliang layunin ng kasal ay hindi gaanong nabibigyan ng diin. “Sapagkat ang Diyos mismo ang lumikha sa kasal at siya ring nagkaloob dito ng iba't ibang kapakinabangan at may iba't ibang tinatanaw na layunin: ang lahat ng mga ito ay may napakahalagang kaugnayan sa: e pagpapatuloy ng sangkatauhan, e personal na pag-unlad at sa walang-hanggang hantungan ng bawat isang kaanib ng pamilya, at e dangal, katatagan, kapayapaan at kasaganaan ng pamilya at ng buong sangkatauhan” (G5, 48). Pagkatapos, ang mga supling naman ang binigyang-pansin ng Konsilyo: “Sa kanila mismong katangiang-likas, ang pagtatatag ng kasal at ang pag-iibigan ng mag-asawa ay nakatakda para sa pagsusupling at paghubog sa mga anak. Ang mga anak rin ang sukdulan ng kanilang tagumpay” (GS, 48. Tingnan CCC, 1652-54, 2366-67).

Ill. Pagbubuo ng mga Layunin ng Kasal 1922. Ang ginawa ng Konsilyo ay pagsama-samahin ang mga mapag-ugnay at mapaglikhang layunin ng kasal: pag-ibig ng mag-asawa at pag-susupling. “Ang mismong katangiang-likas ng kasal at ng pag-ibig ng mag-asawa ay nakatalaga para sa pagsusupling at paghubog sa mga anak. Tunay na ang mga anak ang pinakatampok na handog ng kasal at malaki ang naitutulong ng mga ito sa kabutihan ng mismong mga magulang” (GS, 50: Tingnan CCC 2373, 2378). Ang pag-iisang ito ay batay sa katangiang-likas ng pag-ibig ng mag-asawa na Samantalang naghahatid sa mag-asawa upang [maging] “isang katawan" ay hindi naman nagtatapos sa mag-asawa. Binibigyan sila nito ng kakayahan para sa isang napakadakilang kaloob, ang kaloob na karangalang maging mga katuwang ng Diyos sa pagbibigay ng buhay sa isang bagong tao... isang buhay na larawan ng kanilang pag-iibigan, isang panghabang-buhay na tanda ng kanilang pag-iisa, atisang buhay at hindi mapaghihiwalay na kabuuan ng pagiging ama at ina nila.

(FC, 14)

A. Pagpaplano ng Pamilya

1923. Maraming Pilipinong Katoliko ngayon ang nag-iisip na ang Simbahan ay laban sa lahat ng uri ng pagpaplano ng pamilya. Ito ay napakalayo sa katotohanan.

Ang KAPULUNGAN NG MGA OBISPONG KATOLIKO SA PILIPINAS (o CBCP) ay naglabas ng sulat pastoral na Ang Pag-ibig ay Buhay (“Love Is Life,” 1990) at isang malinaw

na Mga Prinsipyong Gabay sa Pagpipigil ng Populasyon ( “Guiding Principles on Popula-

tion Control,” 1990).

578

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---S/ KAISTO, ANG ATING BUHAY

Itinuturo ng Simbahan ang pangangailangan sa mapanagutang pagmamagulang (Tingnan CCC, 2368-72, 2399), Nangangahulugan ito na ang mga mag-asawa ay inaasahang magsisilang lamang ng mga anak na makakaya nilang palakihin bilang maby. buting tao. Ang pagpapasya tungkol sa bilang ng anak ay sa mga magulang lamang nakasalalay--walang sinumang maaaring magpasya nito para sa kanila. Ngunit ang pagpapasyang ito ay kailangang gawin nila ayon sa kanilang hubog na budhing Kristiyano, na “may diwa ng pananagutan nila sa isa't isa, sa mga anak nilang isinilang na at isisilang pa, sa Diyos, at naaayon sa turo ng Simbahan. Ang iminumungkahi lamang ng Simbahan ay ang Natural o Likas na Pagpaplano ng Pamilya. Tinututulan niya ang lahat ng mga artipisyal na paraan ng pagpigil sa paglilihi (kontrasep. syon) at ang kaisipang makasarili na umiiwas sa pagkakaroon ng mga supling dahil ayaw ng pananagutan sa mga anak” (Tingnan PCP IT, 584-85), 1924. Ngunit ang pagiging “mabunga” o ang paglilingkod “para sa buhay” ng kasal ay higit pa sa pagsusupling at paghubog sa mga anak. Kahit na hindi maaaring magkaanak ang mag-asawa, hindi nawawalan ng halaga ang kanilang pag-ibig dahil lamang dito. Sa katunayan, ang pisikal na pagkabaog ay maaring magbigay ng pagkakataon sa mag-asawa para sa ibang mahahalagang paglilingkod sa buhay ng tao tulad ng pag-aampon, mga iba't ibang anyo ng pagtuturo at pagtulong sa ibang pamilya at sa mga dukha o mga batang may kapansanan. (FC, 14) Ang mahalagang katotohanan dito ay “ang tunay na pag-ibig ay hindi kailanman makasarili o para sa sarili. Kahit na ang dagling dahilan ng mag-asawa sa pagtatalik ay ang pagpapalalim ng kanilang sariling pagsasama at pag-iibigan, mayroong di tuwirang kapakinabangan ito sa ibang kaanib ng pamilya at sa malawak na pamayanang kinabibilangan nito.” Para sa mga Kristiyano, ang kasal at ang pamilya ay hindi “pang-sarili” kundi laging kasangkot dito ang malawak na pamayanan at lipunan.

AN a

1925. Higit pa sa mga nabanggit na, nauunawaan natin na ang kasal bilang inakda ng Diyos ay isang bokasyon, isang tawag upang makibahagi sa sariling buhay-pagibig ng Diyos, na ipinahayag sa atin ni Kristo Jesus, at nananahan sa atin sa pamamagitan ng kanyang Katawan, ang Simbahan. Ang pinaka-karaniwang karanasang pantao natin ng Diyos na pag-ibig ay ang ating mga pantaong pag-ibig at mga pakikipagkaibigan. Sa loob ng lahat ng mga pagkakaibigan, ang likas na pamarisan ay ang pag-iibigan ng mag-asawa sa kasal. lpinapahayag ng Biblia na ang pagkakaibigang ito ng mga mag-asawa sa mga Kristiyano ay sakramento---na nagpapahayag at nagpapaganap ng presensiya--ng pag-ibig ng Diyos sa kanyang bayan at ng pag-ibig ni Kristo sa kanyang Simbahan. Sa ganitong pananaw, ang kasal Kristiyano ay masasabing “ang saligang sakramento” ng mapagligtas na presensiya ng Diyos sa ating piling.

map PT

B. Ang Bokasyon ng Buhay May-Asawa

MGA BOKASYON

KAY KRISTO: KASAL AT MGA BANAL NA ORDEN

579

1926. Ang kasal, kung gayon, ay bokasyon sa higit na ganap na buhay kay Kristo, sa pag-ibig na tinatakan, dinalisay, pinalalim at pinalakas ng Espiritu ng Pag-ibig, ang Espiritu ng Ama at ni Kristong Muling Nabuhay. Binibigyang-diin ng Vaticano II na “ang lahat ng Kristiyano, anuman ang katayuan sa buhay, ay tinatawag sa lubos na buhay-Kristiyano at sa kaganapan ng pag-ibig. Sa pamamagitan ng kabanalang ito, magkaroon nawa sa mundo ng higit na makataong paraan ng pamumuhay” (L6, 40). Bilang isang sakramento, ang kasal “ay ang tiyak na bukal at naunang paraan ng kabanalan ng mga mag-asawa at pamilyang Kristiyano. Ginagawa nitong tiyak ang grasyang nagpapabanal na dulot ng Binyag” (FC, 56). IV. Ang Kabanalan ng Kasal 1927. Ang mga mag-asawa at mga magulang ay may “sariling daan tungo sa kabanalan sa pamamagitan ng matapat na pagmamahal, pagbibigayan at pagtutulungan habang-buhay sa pamamagitan ng kaloob ng Diyos” at paghubog sa kanilang mga anak “sa mga katotohanang Kristiyano at mga aral ng Ebanghelyo” (16, 41). Ang “tunay at malalim na kabanalang ito ng mag-asawa at ng pamilya” (FC, 56) ay naisasabuhay sa uri ng mga relasyong pampag-aasawa at ng pamilya, na may tatak ng kabanalan, espiritu ng paggalang sa isa't isa at pagiging handa sa pagpapatawad, mapagbigay na paglilingkod at panalangin. Halimbawa, ang pagiging matapat sa kasal ay hindi lamang nangangahulugan ng pag-iwas sa pakikiapid. Una at higit sa lahat, ito ay nangangahulugan ng positibong paglago sa malalim na pananampalataya at pagtitiwala sa isa't isa. 1928. Ang espirituwal na pagsasabuhay ng kasal ay kailangang maipahayag nang mas malinaw sa mas mahahalagang paraan ng pagsasabuhay ngayon ng Pananampalataya kay Jesu-Kristo. Itinakda ng PCP II, na dapat magtatag ng mga sentrong pampamilya ang mga diyosesis upang pagyamanin “ang mga elementong Pilipino sa pangkalahatang kabanalan ng Kristiyanong buhay-may-asawa (PCP II Decrees, art. 42, 2). Sa pamilya, “ang kabanalan ng Kristiyano ay pinauunlad at nakaugat sa Salita ng Diyos at dito rin ito naipapahayag sa maka-Pilipinong paraan” (PCP II, 421). Napakasikat ngayon at malaki ang naitutulong ng mga aklat at polyeto tungkol sa Kristiyanong buhay-may-asawa at buhay-pamilya na nakabatay halos sa mga kasalukuyang pananaw ng mga agham sa sikolohiya at sa pagkilos. Ngunit ang kailangan ay mas maraming lokal na babasahin at gamit para sa katesismo na matatag na nakasalig sa kasalukuyang teolohiyang Katoliko upang paglapitin ang pagitan ng marangal na kaisipan tungkol sa kasal ayon sa turo ng Simbahan at ng karaniwan at pang-arawaraw na buhay-pamilya ng mga Pilipinong Katoliko. Ang halimbawa ng ganitong paraan, na pinaunlad mula sa buhay at ministeryo ni Kristo na inilahad sa mga Ebanghelyo at ipinagpapatuloy sa buhay ng Simbahan ay tinatalakay sa mga susunod na talata. A. Ang Buhay-May-Asawa at ang Kaharian ng Diyos 1929. Naparito si Kristo at nangaral tungkol sa Kaharian ng Diyos, “isang walanghanggang kahariang na puspos ng katotohanan at buhay, isang kahariang puno ng

580

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

kabanalan at kaloob, isang kaharian tigib ng karunungan, pag-ibig at kapayapaan” (Prep. ng Kristong Hari). Bilang tagapagmana ng misyong ito ni Kristo, ipinahahayag ng Simbahan ang “Mabuting Balita” upang ilapit ang buong sangkatauhan sa perso. nal na pakikipag-isa sa Diyos sa pamamagitan ni Jesu-Kristo. Ang Kasal Kristiyano at pamilya ang mga pangunahing salik sa misyong ito. Sa pamamagitan ng pang-araw. araw na pagbibigayan sa pamilya kung kaya ang karamihan sa mga Pilipino ay magkaroon ng isang konkretong karanasan ng Kaharian ng Diyos na narito na ngunit hindi pa ganap. 1930. Ang katotohanan ng Kaharian ng Diyos ay hindi lamang nangangahulu. gan ng pag-iwas sa kasinungalingan, kundi pagbabahagi ng sariling mga pananaw, mga damdamin, mga pag-asa at kalungkutan at gayundin, sa pakikinig sa isa't isa, Ang buhay, kasama ang lahat ng aspetong pisikal, sikolohikal at espirituwal nito, ay nagmumula sa pakikipag-isa ng pang mag-asawa at pampamilya. Gayundin ang lahat ng mga konkretong gawaing nagpapabanal na nagiging daan ng kabanalan ng mga kaanib ng pamilya at ang karanasan nila sa puno ng biyayang presensiya ng Diyos, Ang katarungan at kapayapaan ay unang nararanasan sa loob ng pag-ibig na natanggap at ibinigay sa loob ng malapit na pamilya at unti-unting ibinabahagi sa pamayanan at lipunan. B. Ang Ministeryo ng Buhay-May-asawa 1931. Samantalang binibigyang-diin ng PCP IT, ang papel at buhay ng mga layko sa Simbahan, binibigyang-diin din nito ang “mahalagang papel ng mag-anak sa pagpapanibago ng buhay-Kristiyano at sa pagbubuo ng mga pamayanan ng mga alagad ng Panginoon.... Sa loob ng pamilya naipamumulat at nalilinang ang iba't ibang ministeryo sa Simbahan” (PCP II, 421). “Upang bigyang-diin ang papel ng pamilya bilang “tagapagpaganap ng Ebanghelyo" (PCP II Decrees, art. 10), sumunod ang PCP II kay Juan Pablo II sa pagtatala ng apat na tungkulin ng Kristiyanong mag-anak “na ipahayag at ipamalita ang pag-ibig ng Diyos: 1) pagbubuo ng isang pamayanan ng mga tao: 2) paglilingkod sa buhay sa pamamagitan ng pagsusupling at paghubog ng mga anak, 3) pakikilahok sa pagpapaunlad ng lipunan: at 4) pakikibahagi sa misyon ng Simbahan” (PCP II, 575). 1932. Sa tiyak na paraan ang mag-asawang Kristiyano ay naglilingkod sa isa't isa sa pamamagitan ng pagpapalakas sa kani-kanyang pananampalataya, pagtutulungan, pagpapayuhan at pagpapagaan sa dalahin ng isa't isa. Naglilingkod sila sa kanilang mga anak higit sa lahat sa pamamagitan ng kanila mismong matatag na pagmamahal sa isa't isa na siyang nakalilikha ng kasiya-siyang buhay-pamilya. Sa pakikipag-ugnay sa kanilang mga anak, ang mga magulang ay hindi lamang ang kalusugang pangkatawan ng kanilang mga anak, kundi kailangan din nilang bigyan sila ng magandang paghubog sa kabanalan. “Itinakda ng Diyos na ang pamilya ay maging unang paaralan ng pagka-alagad (ni Kristo) kung saan ang mga magulang ang unang

MGA BOKASYON

KAY KRISTO: KASAL AT MGA BANAL NA ORDEN

581

katekista ng kanilang mga anak, at kung saan ang bawat kasapi ay nagpapahayag ng Ebanghelyo sa isa't isa... at natututong magbahagi sa iba ng kaloob at liwanag ni Kristo” (PCP II, 576). Sa pang-araw-araw na gawain, nangangahulugan ito na kailangang tanggapin ng mga magulang ang kanilang mga anak bilang mga natatanging nilikha at makipag-ugnay sa bawat isa sa kanila sa natatanging paraan sa bawat yugto ng kanilang paglago bilang tao. 1933. At panghuli, ang mga Kristiyanong mag-anak ay naglilingkod din sa mas malaking pamayanan na kinabibilangan nila. Nagbababala ang PCP II, laban sa pagkakaisa ng pamilya na “nakabatay lamang sa dugo at laman,” at “dahil dito ay nagiging manhid sa higit na malaking hinihingi ng kapakanang panlipunan” (PCP II, 582). Ang totoo, ang mag-anak ay hindi lamang ang una at pinakamahalagang bahagi ng lipunan na may mga batayang tungkuling panlipunan at pampulitika (FC, 4243). “Ang pamilyang Kristiyano ay tinatawag sa masigasig at mapanagutang pakikibahagi sa misyon ng Simbahan sa isang tiyak at natatanging paraan... bilang isang "matalik na pamayanan ng buhay at pagibig' na naglilingkod sa Simbahan at sa lipunan” (FC, 50). Tinutupad ng Kristiyanong mag-anak ang paglilingkod na ito sa pamamagitan ng kaugnayan nito kay Jesu-Kristo bilang Propeta, Pari at Hari bilang e isang pamayanang nananampalataya at nagpapahayag ng Ebanghelyo: e isang pamayanang nagpapabanal sa isa't isa sa isang pakikipag-usap sa Diyos na punung-puno ng pagsamba, at e isang pamayanang naglilingkod sa tao sa pamamagitan ng bagong utos ng pag-ibig ni Kristo (Ibid).

K. Ayon sa Kaparisan ng Misteryong Pampaskuwa 1934. Nakita natin kung paanong ang pag-ibig ng mag-asawa sa kasal ay ang “sakramento” ng “pag-ibig ni Kristo sa Simbahan. Inihandog niya ng kanyang buhay para rito” (Ef 5:25). Taimtim na ipinahayag ni Kristo: “Ito ang aking utos: Mag-ibigan kayo gaya ng pag-ibig ko sa inyo. Walang pag-ibig na hihigit pa sa pag-ibig ng isang taong nag-aalay ng kanyang buhay para sa kanyang mga kaibigan” (Jn 15: 12-

13). Sa katunayan, ipinahayag ni San Juan na “dito natin nakikilala ang tunay na

pag-ibig: inialay ni Kristo ang kanyang buhay dahil sa atin. Dapat din nating ialay ang ating buhay dahil sa mga kapatid” (1 Jn 3:16), Kaya para sa ating pangunahing huwaran ng mga Kristiyano, ang lahat ng tunay na pag-ibig, lalo na ang pag-ibig ng mag-asawa at ng pamilya, ay sumusunod sa Pampaskuwang kaparisan ng pagkamatay upang mamuhay sa isang bagong buhay. Ang bunga ng ganitong pampaskuwang pag-ibig ay ipinahayag sa kabalintunaan ng Ebanghelyo ayon kay San Marcos “ang naghahangad magligtas sa kanyang buhay ay siyang mawawalan nito, ngunit ang mag-alay ng kanyang buhay alang-alang sa akin at sa Mabuting Balita ay siyang magkakamit niyon” (Mc 8:35). 1935. Binigyang-diin ni Juan Pablo II ang pampaskuwang kaparisang ito ng pagibig: “sa pamamagitan ng kasal, ang mag-asawa ay ginagawang kabahagi ng misteryo ng Pagkamatay at Muling Pagkabuhay ni Kristo sa isang bagong paraan” (FC, 56). Sa

582

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5! KRISTO, ANG ATING BUHAY

tiyak na paraan, nangangahulugan ito na ang mag-asawa (para sa isa't isa) at ang mga magulang (para sa kanilang mga anak) ay tinatawag upang mamatay sa kanil3 mismong pagkamakasarili upang muling mabuhay “para sa iba” sa pinagtipang pag. ibig. Araw-araw ay kailangan silang magsikap: e e

na mamatay sa kanilang amor propio at labis na pagkamaramdamin, upang muling mabuhay tungo sa ganap na pakikipag-isa sa pagdamay sa iba: na mamatay sa mga romantikong guni-guni at napakapayak na pangarap, upang muling mabuhay tungo sa pagkilos na makamit ang mga makatoto. hanang adhikain:

e

e

na mamatay sa pagkimkim ng mga hinanakit at walang kabuluhang pagseselos, upang muling mabuhay tungo sa bukal-sa-loob na pagpapatawad at pakikipagkasundo: na mamatay sa makasariling kalayaan at kawalang-pagpaparaya, upang myling mabuhay tungo sa ganap na pakikiisa at pag-aalay ng sarili sa kapwa.

D. Ang Kasal at ang Eukaristiya 1936. Itinakda ng Vaticano II na “ang kasal ay nararapat ipagdiwang sa loob ng Misa” (SC, 78) sa dahilang “sa Eukaristikong Sakripisyo ng Bago at Walang-Hanggang Tipan ay natatagpuan ng mag-asawang Kristiyano ang bukal kung saan nagmumula at patuloy na binabago ang tipan ng kanilang kasal” (FC, 57). Bilang kumakatawan sa sakripisyo ng pag-ibig ni Kristo, ang Eukaristiya ay nagkakaloob sa pamilyang Kristiyano ng buhay na sandigan at ng kaluluwa sa “pakikipag-isa” at “misyon” nito. “Ang pagsasalu-salo sa tinapay ng Eukaristiya ay parehong nagbubuklod sa mga kaanib ng pamilya upang magsama-sama para maging isang katawan, na nagpapahayag at nagbabahagi sa mas malawak na pagkakaisa ng Simbahan... at nagiging isang walang-katapusang bukal ng kasiglahang magpalaganap at maglingkod para sa pamilyang Kristiyano” (Ibid). 1937. Ang Eukaristiya ay isang huwaran para sa kasal Kristiyano dahil ito ang mapagmahal na pagkakaloob ni Kristo ng kanyang sarili sa mga minamahal niyang alagad sa pinagsaluhang konsagradong tinapay at alak, sa hapag ng Panginoon. Kaya ang kasal ay ang mapagmahal na pagkakaloob ng mag-asawa ng kanilang sarili sa isa't isa sa dalawang paraan: sa pagsasalo sa isang hapag at sa pagtatalik ng magasawang ikinasal. Parehong ang Eukaristiya at ang pagtatalik ng mag-asawang ikinasal ay kinapapalooban ng pagbibigay at pagtanggap ng katawan ng tao sa isang paraang nagbibigay-buhay. Pareho itong gawain ng pagkakaisang “narito na” sa kasalukuyan, ngunit nangangako pa rin ng isang mas ganap na pagkakaisang “hindi pa” nakakamit. Sa dalawang ito, ang mga kasangkot ay napapalapit sa Diyos sapagkat sa bandang huli, ang mga ito ay “kaloob” mula sa Diyos, hindi mga “tungkulin” na kailangang tuparin ng isang tao. Sa gayon, sa tunay na Kristiyanong pananaw, ang pagtatalik ng mag-asawang ikinasal ay hindi isang hadlang, kundi isang paraang bigay ng Diyos upang mapalapit ang tao sa kanya at kay Kristo---sa tunay na pagpapakabanal at kabanalan.

MGA BOKASYON

KAY KRISTO: KASAL AT MGA BANAL NA ORDEN

583

V. Bokasyon sa Pag-ibig ng Walang-Asawa (Selibato) 1938. Ang pagpapahayag ni Jesus ng Mabuting Balita ay naghatid ng dalawang mahalagang pagbabago sa pagsasabuhay ng dalawang dakilang Utos ng Pag-ibig. Una, tulad ng nakita natin, muli niyang itinatag ang sinaunang pagkakaisa at kawalan ng paglaho ng kasal. Ikalawa, nag-anyaya siya sa pagtatalaga ng sarili sa habambuhay na di-pag-aasawa, “mayroon namang hindi nag-aasawa alang-alang sa ikauunlad ng paghahari ng Diyos. Ang makatatanggap ng simulaing ito ay tumanggap nito” (Mt 19:12). Kinikilala ng Kristiyanong pahayag ang dalawang natatanging paraan ng pagganap sa bokasyon ng tao na umibig ayon sa kabuuan nito: ang pag-aasawa at pagkabirhen o di-pag-aasawa (selibato).... Sa katunayan, ang pagkabirhen o di-pag-aasawa para sa Kaharian ng Diyos, ay hindi ito sumasalungat sa dangal ng kasal, kundi nagsasaalang-alang at nagpapatotoo pa sa kasal. Ang pag-aasawa at ang pagkabirhen o di-pag-aasawa ay dalawang paraan ng pagpapahayag at pagsasabuhay ng hiwaga ng tipan ng Diyos sa kanyang bayan. (FC, 11, 16, Tingnan CCC, 1618-20).

Ibinalik tayo ng Vaticano II sa pag-unawa ng buhay-relihiyoso bilang natatanging anyo ng pag-aalagad. Dito itinatalaga ng mga tao ang kanilang sarili upang isabuhay ang buhay ni Kristo sa paraang radikal, pampubliko at sa loob ng pamayanan, at ilaan ang sarili para lamang sa misyon ni Kristo na isinasabuhay “handog ng Diyos” na mga pangaral ng Ebanghelyo: “ang malinis na pag-aalay ng sarili sa Diyos, karukhaan at kasunuran.” Itong tatlong panata ng buhay-kabanalan ay may malalim na kahulugan sa Pilipinas. Ang karukhaan ay sumasaksi laban sa pag-abuso sa yamang materyal, sa kasakimang nagbubunga ng karalitaan para sa laksa-laksa, sa pamamagitan ng mapanagutang pangangalaga sa yaman ng daigdig, di pagkagiliw sa bagay, at sa tawag ng pagiging payak at mapagtiwala sa Diyos. Ang kalinisan ng buhay ay sumasaksi laban sa anumang sekswal na hiwalay sa pag-ibig, sa pagtatalaga at pananagutan, sa pagsasamantala sa mga babae at kabataan. Ang kasunuran ay sumasaksi laban sa paggamit ng puwersa at dahas, sa paghahari-harian sa mga mahihina. Ipinahahayag ng tatlong panatang ito ang sama-samang pagsunod ng mga alagad sa pamamagitan ng pananampalataya, pag-asa at pag-ibig sa Diyos na nagpapakilala ng sarili sa pamamagitan ng salita at gawa bilang PAG-IBIG lalo na sa mga maliliit o ang mga dukha (PCP IL, 449, 461-63, 466-69). 1939. Ang pag-ibig ng walang-asawa relihiyoso at relihiyosa, pari at laykong Hindi sila nagpapanggap na “mas banal” nilang pinili ang maging birhen para sa

ay ang bokasyon na malayang pinili ng mga nagpasya para sa “banal na buhay-pag-iisa” kaysa mga Kristiyanong may-asawa. Malaya kaharian ng Diyos upang

lubos na maging tapat sa Panginoon nang may di-mahahating pag-ibig na tunayna naaangkop sa Bagong Tipan (Tingnan 1 Cor 7:32): sila ay nagbibigay-saksi sa muling pagkabuhay sa hinaharap (Tingnan Lu 20:36), at nakatatanggap ng lubos na angkop na tulong para sa pagsasabuhay ng ganap at walang katapusang pagibig (OT, 10).

584

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KAISTO, ANG ATING BUHAY

Sa paghihintay sa “bagong daigdig ng muling pagkabuhay sa hinaharap,” ipina. hahayag ng di-pag-aasawa ang mga dimensiyong panghinaharap ng kasal. Kailan. man, ang kasal ay hindi ang pinakahuli o ang katapusan ng lahat. Walang sinumang makapagbibigay ng isa pang “langit sa lupa” sa kanyang asawa. Sa halip, ang kasal ang nagdadala sa kapwa mag-asawa sa Diyos. Dahil dito pinalalaya nila sa pagiging alipin sila ng isa't isa. Kung gayon, pinananatiling-buhay sa loob ng Simbahan ang “kamalayan sa misteryo ng kasal at pinagtatanggol ito mula sa anumang pagbabawas 0 pagdarahop” (FC, 16). 1940. Gayundin, ipinakikita ng katangiang panghinaharap ng kasal sa Kristiyanong nagpasyang di-mag-aasawa na ang pagsunod sa Diyos ay hindi nangangahulugan ng pagtakas sa mundong ito o pagkatakot sa pananagutan. Sa halip, tulad din ng pag-aasawa, ang di-pag-aasawa ay isang pagbubukas ng kaloob ng binyag, na mula mismo kay Kristo. Ang kaloob na ito ay isang natatanging anyo ng paglilingkod sa kapwa--para sa higit na bungang espirituwal. May idinagdag na huling pagninilay si Juan Pablo II na naaangkop sa mga pamilyang Pilipino, kung saan ang mga anak ay madalas na sinasabihang ipagpaliban muna o isaisantabi muna, ang pag-aasawa upang makatulong sa pag-aaral ng nakababata nilang mga kapatid. Ang mga pagninilay na ito tungkol sa pagkabirhen o di-pag-aasawa ay maaaring makapagbigay-liwanag at makatulong sa mga taong sa dahilang di naman ginusto ay hindi nakapag-asawa at natuto nang tanggapin ang kanilang kalagayan sa diwa ng paglilingkod (Tingnan FC, 16).

Ikalawang

Bahagi: MGA

BANAL

NA ORDEN

1941. Nakita natin sa Panimula ng kabanatang ito kung paanong ang mga Sakramento ng Kasal at mga Banal na Orden ay tuwirang nakatuon agad tungo sa kaligtasan ng iba. Ang dalawang sakramentong ito ay tumutulong sa personal na kaligtasan sa pamamagitan ng pag-uugnay sa tumanggap (ng sakramento) sa paglilingkod sa kapwa. Kaya ang mga ito ay nagbibigay ng isang natatanging misyon sa Simbahan at tumutulong sa pagbubuo ng Bayan ng Diyos (Tingnan CCC, 1534-35). Ang mga nakatalaga na sa pamamagitan ng Binyag (Tingnan LG, 10) ay tumatanggap pa ng mga natatanging pagtatalaga. Nakita na natin kung paanong ang mga mag-asawang Kristiyano, “sa pamamagitan ng natatanging sakramento ay pinalalakas at tumatanggap ng isang uri ng pagtatalaga sa mga tungkulin at dangal ng kanilang buhay-mag-asawa” (GS, 48). Tatalakayin naman natin ngayon kung paanong “ang mananampalatayang itinalaga sa pamamagitan ng sakramento ng mga Banal na Orden ay hinihirang upang pagyamanin ang Simbahan sa salita at kaloob ng Diyos sa

pangalan ni Kristo” (16, 11).

MGA BOKASYON

KAY KRISTO: KASAL AT MGA BANAL NA ORDEN

585

KALALAGAYAN 1942. Tulad ng Sakramento ng kasal, ang kasalukuyang sitwasyon ng pagpapari ay “nasa krisis” din. Una, nariyan ang kakulangan sa pari sa buong daigdig at biglang pagbaba naman ng bokasyon sa mga itinuturing na kinagisnang mga “ban-

sang Katoliko.” Maaaring hindi ito napapansin sa ating bansa sa dahilang karamihan

sa ating mga seminaryo ay puno pa rin. Gayunman, patuloy pa rin ang paglago ng bilang ng Pilipinong Katoliko sa bawat isang pari. Ikalawa, mula noong Vaticano II, binigyang-diin ang “pagiging pari ng lahat ng mananampalataya," na tinatanggap sa Binyag. Ngunit ang ordenasyon sa pagpapari ay itinuturing naman ng iba na isa lamang paghirang sa isang itinalagang tungkulin. Ikatlo, lumitaw ang iba't ibang uri ng ministrong layko, na gumaganap ng mga tungkuling dating ginaganap lamang ng mga inordenan. Dahil ngayon ang pagpapari ay inilalarawan bilang ministeryo sa halip na kalakasan, paglilingkod sa halip na kapangyarihan, nagkaroon ng “krisis sa pagkakakilanlan” ang mga inordenang pari (Tingnan PDV, 1, 11). Ano ba talaga ang natatanging tungkulin ngayon ng ministeryo ng pagpapari? 1943. Panghuli, maraming pari naman na hindi nababagabag ng anumang krisis

sa pagkakakilanlan ay nagtatanong: paano magagawang ang gawang sakramental ay

maging pagpapahayag ng pananampalataya “na nakakaapekto sa buong personal at panlipunang buhay---na hindi maling itinuturing na lamang na panlabas na mga seremonya.” May mga pag-aalinlangan tungkol sa pagiging mabisa ng ministeryong sakramental sa paglutas sa mabibigat na suliranin ng karukhaan, kawalan ng katarungan, at pagbaba ng moral na pamumuhay. Kaya “sa mundong kung saan halos lahat ng mga suliranin ay may kaugnayan sa pulitika, itinuturing ng iba na hindi maiiwasan ang pakikilahok sa pulitika at maging sa himagsikang pagkilos” (1967 Synod. 2-3). 1944. Para sa mga Pilipino, ang krisis na ito ay mahalaga sapagkat “sa ating kalalagayang pangkultura, marahil sa antas na pantao, walang makapagpapabago sa anyo ng Simbahan at ang impluwensya nito sa lipunang Pilipino nang kasing dama ng pamumuno ng kanyang mga inordenang ministro” (PCP II, 507). Kung gayon, “lubhang mahalaga na magpakita tayo ng ibang anyo ng inordenang ministeryo na tumutugon sa mga tanda ng mga panahon” (Ibid). 1945. Ang unang tatalakayin sa susunod na Paglalahad ay ang pinagmulan at kahulugan ng bokasyon sa pagpapari sa kabuuan, ang katawagan nito sa salitang “Orden” at ang ebolusyon nito sa Matandang Tipan at Bagong Tipan. Ang pinakatampok nito ay si Jesu-Kristo, ang Isang Tagapamagitan/Pari, na nagbabahagi ng kanyang pagpapari sa dalawang paraan: sa karaniwang pagpapari ng lahat ng mananampalataya at sa ministeryo ng pagpapari ng inordenahan. Ang inordenang pagpapari ay ipinaliliwanag ayon sa mga kapupunang “huwaran,” batay sa mga karaniwang pinapahalagahan sa pagtulad kay Kristo, sa paglilingkod sa Simbahan para sa kaligtasan ng sanlibutan (Tingnan PDV, 12). Ang Sakramento ng mga Banal na Orden ay susuriin sa tatlong antas nito: obispo, pari at diakono, na kasama ang ilang tekstong halaw sa kani-kanilang mga rituwal ng ordenasyon. Panghuli, ang mga pa-

586

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---SI/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

ngunahing epekto ng ordenasyon ay susuriing kasama ang maikling paglalahad ng espirituwal na buhay na angkop sa pagpapari.

PAGLALAHAD VI. Ang

Pinagmulan

at Kahulugan

ng Bokasyon

sa Pagpapari

1946. Ang bokasyon ng bawat Kristiyano ay isang pagtugon sa tawag ni Kristo, “Sumunod ka sa akin” (Mt 19:21). Ang bawat isang Kristiyano, bata o matanda, babae o lalaki, anumang lahi o katayuan sa buhay, ay tinatawag upang hanapin si Kristo, matagpuan siya, at makapiling niya (Tingnan Jn 1:37-39). Ang tawag na ito ay Santatluhan: malayang kaloob ng Diyos, na nakasalig sa malaya at mapagmahal na pagpapasya ng Ama, na nagpapala sa atin sa kanyang Anak na si Jesu-Kristo, at nagtatatak sa atin ng Espiritu Santo (Tingnan Ef 1:13-14). Samantala, ang Simbahan naman ang “tagapagluwal at tagapagturo ng mga bokasyon sa kanyang ministeryo ng pagpapahayag ng Salita, sa pagdiriwang niya ng mga Sakramento at sa kanyang paglilingkod at patotoo sa kawanggawa” (POV, 35). Ang bokasyon na natatamo ng bawat Kristiyano mula sa Simbahan at sa kanyang pamamagitan ay nagkakaroon ng katuparan sa loob ng Simbahan, at isang paglilingkod para sa Simbahan. 1947. Kung ano ang totoo sa bawat bokasyong Kristiyano ay totoo din sa bokasyon sa pagpapari, na ayon sa paglalarawan ni Juan Pablo II ay “ang tawag na kung saan ang Sakramento ng Mga Banal na Orden ay natatanggap sa Simbahan upang ilaan ang sarili sa paglilingkod sa bayan:ng Diyos nang may natatanging pag-anib at pagka-anyo kay Jesu-Kristo, at may kapangyarihang kumilos “sa pangalan at sa persona” niya na Ulo at Pastol ng Simbahan” (P0V, 35). Gayundin, ang bokasyon ng pari ay nakasalig sa Santatlo: “sa bisa ng pagtatalaga na tinatanggap niya sa Sakramento ng mga Banal na Orden, ang pari ay isinusugo ng Ama, sa tulong ng pamamagitan ni Jesu-Kristo... upang mabuhay at kumilos sa kapangyarihan ng Espiritu Santo, sa paglilingkod ng Simbahan” (POV, 12). 1948. Ang Huling Mensahe ng ika-8 Sinodo ng Mga Obispo (1990) ay nangusap sa paraang nakaantig tungkol sa misteryo at handog ng pagpapari sa ganitong mga katulad na katagang maka-Santatlo: Sa katunayan, nanggagaling ang ating pagkakakilanlan mula sa pag-ibig ng Ama, itinutuon natin ang ating paningin sa Anak, na isinugo ng Ama bilang Punong

Pari at Mabuting Pastol. Sa pamamagitan ng Espiritu Santo, kaugnay niya tayo sa paraang sakramental... Ang buhay at pagkilos ng pari ang nagpapatuloy sa buhay at pagkilos mismo ni Kristo. Naririto ang ating pagkakakilanlan, ang ating totoong dangal, ang pinagmumulan ng ating kagalakan, ang pinakabatayan ng ating buhay. (PDV 18)

A. Mga Banal na Orden 1949. Sa katangiang-likas mito, ang mga Banal na Orden ay “sakramento ng

MGA BOKASYON

KAY KRISTO: KASAL AT MGA BANAL NA ORDEN

587

apostolikong paglilingkod.” Sa pamamagitan nito ang misyong ipinagkatiwala ni Kristo sa kanyang mga apostol ay patuloy na naisasagawa sa Simbahan hanggang sa katapusan ng panahon” (CCC, 1536). Sa Simbahan, ang salitang “orden” ay nangangahulugan ng pangkat o katipunan ng mga nagsasagawa ng mga tukoy na tungkulin tulad ng pagtuturo, pagpapabanal at pamamahala. Ang ordenasyon ay ang sakramental na paraan upang ang isa ay mapabilang sa orden ng mga obispo, ng mga pari at ng mga diakono. Higit pa ito sa isang payak na paghirang o pagsusugo o pagtatatag ng pamayanan sapagkat nagkakaloob ito ng biyaya ng Espiritu Santo upang maisagawa ang isang banal na kapangyarihang nagmumu-

la lamang.kay Kristo, sa pamamagitan ng kanyang Simbahan. (CCC, 1538) B. Ang Pagpapari sa Kasaysayan ng Kaligtasan 1. Matandang Tipan 1950. Sa Matandang Tipan pa lamang, sa ng Diyos ang lahat ng mga Israelita upang maglilingkod sa akin, nakatalaga sa akin” (Exo ang isa sa Labindalawang Lipi, si Aron at ang

pamamagitan ni Moises ay tinawag na maging “bayan ng mga saserdote na 19:6), samantalang itinatalaga naman kanyang mga inapo, ang lipi ni Levi,

upang maglingkod bilang mga pari (Tingnan Lev 8:1: Exo 28:30, CCC, 1539). Ngayon ang pari ay isang itinalagang kumilos para sa mga tao “para sa kanila upang maghandog ng mga kaloob at mga hain dahil sa mga kasalanan” (Heb 5:1). Ngunit ang pagpaparing ito sa Matandang Tipan ay walang kapangyarihang magbunga ng maliwanag na kaligtasan. Ang Kautusan ay malabong anino lamang at hindi ganap na larawan ng mabubuting bagay na darating. Hindi ito nagpapabanal sa mga lumalapit sa Diyos sa pamamagitan ng mga haing inihahandog taun-taon... sapagkat ang dugo ng mga toro at ng mga kambing ay hindi makapapawi ng mga kasalanan. (Heb 10:1-4)

2. Ang Ministeryo sa Bagong Tipan 1951. Sa Bagong Tipan ay may apat na batayang aspeto ang Kristiyanong paglilingkod na iniangkop sa tradisyong Katoliko sa pagpapari. Una, ang pari ay isang alagad na tinawag upang “sumunod kay Jesus” nang may lubos na pananagutan at hindi nahahadlangan maging ng kaugnayan sa pamilya o ng buhay mismo (Lu 14:26), paghihirap (ang Krus), o kamatayan--“pabayaan mong ilibing ng mga patay ang kanilang mga patay” (Tingnan Mt 8:22) at wala nang paglingon sa pinanggalingan (Tingnan Lu 9:62). Ang pagiging Kristiyanong alagad ay naiiba sapagkat e

si Kristo at hindi ang alagad ang nagpasimula ng tawag: ang adhikain ay . hindi upang magkamit ng karunungan o moral na paghubog kundi upang magkaroon ng pananampalataya sa mapagligtas na misyon ni Kristo: e sa di-makakalakhang pagka-alagad, na kinapapalooban ng ganap at mala-

588

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING BUHAY

lim na pagsuko kay Jesus, ang Tagapagtatag ng Kaharian at Tanging Guro: at,

e

sa lubos at radikal na pagtatalaga ng sarili sa Kaharian na higit pa sa lahat ng kaugnayang pantao. 1952. Ikalawa, ang pari ay isang apostol, na “isinugo” upang maglingkod sa misyon ni Jesus at ng Simbahan. Laging si Jesus ang ipinapahayag. Ayon nga sa sulat ni San Pablo: “Si Kristo Jesus na ating Panginoon ang ipinangangaral ko at hindi ang aking sarili. Ako'y lingkod ninyo alang-alang kay Jesus” (2 Cor 4:5). Para kay Pablo ang pagiging isinugo ay nangangahulugan ng “panay hirap ang... naranasan, labanan sa kabi-kabila, at sindak ang... kalooban” (Tingnan 2 Cor 7:5). Ngunit “ang Diyos na nagpapasigla sa mga nasisiraan ng loob ay siyang nagpasigla sa atin” kaya nga nang malaunan ay isinulat rin niya: “Ikaliligaya kong gugugulin ang lahat at ihandog pati ang aking buhay para sa inyong kapakanan” (2 Cor 12:15). Ikatlo, ang

pari ay tinatawag

na isang presbitero, isang “matanda

ng bayan” na

may pananagutan sa kapakanang pastoral ng mga kaanib ng Simbahan. Bilang tagapangasiwa ng Diyos siya ay kailangang maging walang kapintasan... hindi palalo, hindi magagalitin, hindi maglalasing, hindi mapusok o gahaman, bukas ang tahanan, maibigin sa kabutihan, may sariling bait, tapat makitungo sa kapwa, masunurin sa Diyos, at marunong magpigil sa sarili. Kailangang matatag siyang nanghahawak sa tunay na aral upang ito'y maituro niya sa iba at maipakilala ang kamalian ng mga sumasalungat dito. (Tito 1:7-9)

Siya ay kumakatawan sa isang institusyong may kapangyarihan--hindi upang maghari kundi upang maglingkod. 1953. Panghuli, ang pani ang tagapangulo sa Eukaristiya sa kanyang pag-aalay ng banal na sakripisyo ng Misa ayon sa “persona ni Kristo.” Tinitipon niya ang pamayanan sa pananalangin at lalo na sa “paghahati ng tinapay” upang “ipahayag... ang kamatayan ng Panginoon, hanggang sa muling pagparito niya” (1 Cor 11:26). Dahil ang Misa ay kumakatawan sa rurok ng panalangin at gawain ng Simbahan, ito ay malinaw na pinakasentrong gampanin sa araw ng isang pari. Sapagkat dito, nakakatagpo ng mga mananampalataya sa pinakamalinaw at konkretong pamamaraan ang mapanligtas na presensiya ng ating Panginoong Jesu-Kristo sa salita at sakramento. VII. Jesu-Kristo ang lisang Tagapamagitan/Pari

A. Ang Tanging Pagpapari ni Kristo 1954. Ipinahayag ni Jesu-Kristo sa kanyang sarili “ang ganap at maliwanag na mga katangian ng pagpapari sa Bagong Kasunduan” (POV, 13, Tingnan CCC, 1544). Kaya sa Bagong Tipan ipinapahayag si Jesus bilang tanging Tagapamagitan ng Bagong Kasunduan ng Diyos at ng sangkatauhan. “lisa ang tagapamagitan sa Diyos at sa mga tao, ang taong si Kristo Jesus na naghandog ng kanyang buhay upang

MGA BOKASYON KAY KRISTO: KASAL AT MGA BANAL NA ORDEN

589

tubusin ang lahat” (1 Tim 2:5). Si Jesus ay hindi lamang tagapagsalita ng Diyos tulad ni Moises, Aron o Elias: siya ang Diyos na nagkatawang-tao, Emmanuel, ang Diyos na kapiling natin, na sa kanyang pag-iral, ang Bagong Kasunduan--ang ganap na pagiisa ng Diyos at ng tao---ay ganap na natupad. Sapagkat “ipinasiya ng Diyos na ang kanyang kalikasan ay manatili rin sa Anak, at inibig niyang ang sandaigdigan ay makipagkasundo sa kanya sa pamamagitan ng Anak. Sa pamamagitan ng pagkamatay nito sa krus, nagkasundo nga ang Diyos at ang lahat ng nilikha sa langit at sa lupa" (Co 1:19-20).

1955. Ngunit si Jesus ay natatanging “pari” hindi lamang dahil sa kanyang pagiral, kundi maging sa kanyang mga pagkilos (Tingnan CCC, 1545). “Ginawa niya ang kanyang tungkulin bilang tagapamagitan hanggang sa ganap na katuparan nang ialay niya ang sarili sa Krus, sa gayon ay minsanang binuksan para sa atin ang daan sa buhay ng Ama” (Tingnan Heb 9:24-28: PDV 13). Samakatuwid ay hinigitan niya ang lahat ng mga hain at sakripisyo ng mga naunang pari. “Sa pamamagitan ng isa lamang paghahandog ay kanyang pinapaging-banal magpakailanman ang mga nilili-

nis niya” (Heb 10:12-14). Bukod rito, ang buong buhay ni Jesus ay isang pamparing gawain. “Sa pamamagitan ng kanyang paghubad ng sarili upang maging tao, sa kanyang ministeryo sa tao, sa kanyang Pagpapakasakit, Pagkamatay at Muling Pagkabuhay, dinala tayo ni Jesus sa pakikipagkaisa ng Espiritu Santo kung saan siya nabubuhay kasama ng Ama” (Sinodo 1967, 1, 1). Kung gayon, kung iisipin natin ang pagpapari ni Kristo, dapat nating isaalangalang ang isang tangi at walang katulad na katotohanan na kinapapalooban rin ng maka-propeta at maka-haring gampanin ng Salita ng Diyos na naging tao. 1956. Ang mga Pilipinong Katoliko ay lagi nang nakaririnig ng mga ganitong Kristiyanong pagpapahayag, lalo na sa mga pagdiriwang ng Mahal na Araw at Biyernes Santo. Ngunit sa loob ng isang taon madalas na tila nalilimutan natin ang kahulugan para sa atin ngayon ng sakripisyo ng ganap na pag-aalay ng sarili ni Kristo. Laging nagsisikap ang Simbahan na gisingin sa atin ang isang malalim at personal na kamalayan sa kalooban at sa isa't isa kung ano ang ginawa ni Kristo sa pagbububo ng kanyang Dugo sa Krus. Sa pagtupad niya sa ganap at tanging pagkapari, inialay ni Jesus ang kanyang sarili. Dahil dito ay hinigitan niya ang lahat ng rituwal na pagpapari at susunuging-handog ng Matandang Tipan at maging ng mga pagano. Sa kanyang pagaalay ay inako niya ang mga paghihirap at pag-aalay ng mga tao sa bawat panahon, at maging ang mga pagsisikap ng mga nagdurusa para sa kapakanan ng katarungan o yaong mga sa araw-araw ay nagdaranas ng kahirapan... Sa krus ay pinasan niya ang lahat ng ating mga kasalanan, at nang muli siyang buhayin at ginawang Panginoon ay ipinagkasundo niya tayo sa Diyos: at itinayo niya ang haligi ng bayan ng Bagong Kasunduan, ang Simbahan. (Sinodo 1967, 1, 1) Ang kailangang bigyang-diin ay kung paanong ang pag-aalay ni Kristo, 2,000 taon na ang nakalilipas ay may totoong presensiya pa rin at may bisa sa atin nga-

590

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING BUHAY

yon. Kaya pag-aaralan naman natin kung paanong nananatili sa atin ngayon ang pag. papari ni Kristo. B. Ibinabahagi ni Kristo ang Kanyang Pagpapari 1957. Ang pagkapari ni Kristo ay hindi nagwakas sa kanyang sarili. “Sa pangwakas na pag-aalay sa Krus, ibinahagi ni Jesus sa LAHAT ng kanyang mga alagad ang karangalan at misyon ng mga pari ng bago at walang-hanggang Tipan".... Alangalang sa pangkalahatang pagpaparing ito, tinawag at hinirang niya ang Labindalawa “upang maging kasa-kasama niya, suguing mangaral, at bigyan ng kapangyarihang magpalayas ng mga demonyo” (Mc 3:14-15: PDV 13-14). Nakita natin sa Kabanata 26 kung paanong ang minsanang pag-aalay ni Kristo sa krus ay napapanatili sa bawat pag-aalay ng Eukaristiya ng Simbahan. Sa kabanatang ito, makikita natin kung paanong ang kakaibang pagpapari ni Kristo ay napapanatili ngayon sa Simbahan sa dalawang paraan: sa pangkalahatang pagpapari ng mga binyagan at sa ministeryong pagpapari ng inordenan (Tingnan CCC, 1546-47). VII. Maharlikang

Pagpapari at Ministeryong

Pagpapari

1958. Ang dalawang paraan ng pagbabahaging ito ng pagpapari ni Kristo ay ipinahahayag sa unang bahagi ng Prepasyo para sa Misa ng Krisma tuwing Huwebes Santo ng umaga: Ama naming makapangyarihan.... Sa paglukob ng Espiritu Santo ang iyong Anak ay naging lingkod mo upang maihain ang bagong tipang walang-hanggan at ang pagganap nito'y mapasaiyong sambayanan. Itinatampok niya kaming sambayanan mo upang kami'y makapaglingkod sa iyo. Ipinamana niya ang kanyang ginampanan sa mga hinirang at pinatungan ng mga kamay.

A. Ang Maharlikang Pagpapari ng mga Mananampalataya 1959. Ipinahayag ng Vaticano II ang batayang katotohanan na ang lahat ng binyagan ay nakikibahagi sa naiibang pagpapari ni Kristo: Si Kristong Panginoon, ang punong paring nagmula sa sambayanan, ay siyang bumuo sa bagong bayan upang maging “isang liping maharlika upang maglingkod sa Diyos at kanyang Ama bilang mga saserdote” (Pah 1:6: 5:9-10). Sa pamamagitan ng pagbabagong-buhay at pagsusugo ng Espiritu Santo, ang mga binyagan ay itinatalaga upang maging isang gusaling espirituwal na nakalaan sa isang pagka-saserdoteng banal, upang sa pamamagitan ng kanilang mga gawa ay mag-alay sila ng mga espirituwal na handog at ipahayag ang kanyang kaganapan, siya na tumawag sa kanila sa kanyang kahanga-hangang kaliwanagan mula sa kadiliman (LG, 10: Tingnan 1 Ped 2:4-10). 1960. Sa pamamagitan ng mga sakramento ng Binyag at Kumpil, tinutupad nating mga mananampalataya ang ating pagkapari sa pakikibahagi natin sa misyon ni Kristo bilang propeta, pari at hari, ayon sa bokasyon ng bawat isa (Tingnan CCC, 1547).

MGA BOKASYON

KAY KRISTO: KASAL AT MGA BANAL NA ORDEN

591

Bilang mga propeta, tayo ang mga buhay na saksi ni Kristo sa mundo sa pamamagitan ng malinaw na pagpapahayag ng Pananampalataya sa salita at gawa, lalo na sa paraan ng ating pamumuhay. Bilang mga pari, nag-aalay tayo ng pagsamba sa Diyos sa Eukaristiya, sa pagtanggap natin ng mga sakramento at pag-aalay ng panalangin at pasasalamat. Bilang mga hari, ipinagpapatuloy natin ang ministeryo ng pakikipagkasundo ni Kristo, sa panghihikayat natin sa iba upang sumunod sa kanyang tawag na maging mga tagapagdala ng kapayapaan sa pamamagitan ng paglaban sa kawalang katarungan at kasamaan nang may pag-ibig at pagpapatawad. 1961. Bilang mga “mananampalataya” tayo ang bumubuo ng makaparing pamayanan, na lubusang binago ng kaloob ni Kristo. “Sa pamamagitan ni Kristo, kasama niya at sa kanya, at sa pakikipagkaisa ng Espiritu Santo,” ang buo nating pagkatao, ang lahat ng mayroon tayo at ginagawa natin ay iniaalay sa “kapurihan at karangalan ng makapangyarihang Ama.” Ang Ikalawang Konsilyo Plenaryo ng Pilipinas ay nagsasaad ng tatlong aspeto kung paano natin isinasabuhay ang pakikibahagi natin sa pagpapari ni Kristo bilang isang pamayanan: bilang isang pagtatalaga, sa pagaalay sa Diyos ng lahat ng gawain natin: bilang namamagitan sa plano ng Diyos para sa pagbabago ng mundo, at bilang pag-aalay ng buhay na kasama ni Kristo sa pagdiriwang ng Eukaristiya (Tingnan PCP II, 413). B. Ministeryong Pagpapari ng mga Inordenan

1962. Bukod sa ginagawa niyang banal at maharlikang pagpapari ang lahat ng mananampalataya, “ang Panginoon ay humirang din ng mga lingkod mula sa mga mananampalataya upang pagsamahin sila sa isang katawan kung saan “hindi parepareho ang gawain ng bawat isa” (Ro 12:4). “Ang mga lingkod na ito ay magkakaroon ng banal na kapangyarihan ng Orden sa pamayanan, ang pag-aalay ng handog at pagpapatawad ng mga kasalanan. Tutuparin nila ang kanilang pagkapari sa harap

ng mga tao bilang kinatawan ng mga tao sa ngalan ni Kristo” (P0, 2).

Kung gayon, ang mga inordenan, “sa bisa ng sakramento ng mga Orden at ayon

sa larawan ni Kristo, ang kataastaasan at walang-hanggang pari, ay hinirang upang ipangaral ang Ebanghelyo at pamunuan ang mga mananampalalaya at. ” ipagdiwang ang banal na pagsamba bilang mga tunay na pari ng Bagong Tipan.”

(LG, 28)

1963. Ang ikalawang bahagi ng Prepasyo ng Misa ng Krisma ay nagpapahayag kung bakit itinatag ni Kristo ang ministeryong pagpapari: Ipinamana niya ang kanyang ginampanan sa mga hinirang at pinatungan ng mga kamay.

Sa pagsasalo sa huling hapunan, ang paghahain ng Anak mong muling nabuhay ay pinangunguluhan ng mga hinirang para magmalasakit sa iyong angkang dinudulutan ng Salita mo't pagkaing bumubuhay.

592

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING BUHAY

K. Ang Pagkakaugnay ng Dalawang Pagpapari

1964. Kung gayon, ang iisang pagpapari ni Kristo ay ibinabahagi sa magkaibang paraan sa “pangkalahatan” o “maharlikang pagpapari” ng lahat ng mananampala. taya at sa ministeryong pagpapari ng mga tumanggap ng Sakramento ng Orden, Isinasaad ng Vaticano II: “Bagamat magkaiba ang katangiang-likas ng mga ito at hindi lamang ng antas,” ang mga ito naman ay matalik na magkaugnay (LG, 10). Sa kanyang “Sulat sa mga Pari,” inilarawan ni Juan Pablo II kung paanong sa pamamagitan ng sakramento ng mga orden ay “ipinauunawa ng ministeryong pagpapari sa mga mananampalataya ang kanilang pangkalahatang pagpapari at upang pasisiglahin ito. Nagpapaalala ito sa kanila na sila ay bayan ng Diyos at tumutulong sa kanila upang makapag-alay ng mga espirituwal na handog” (Novo Incipiente Nostro, 6 Apr. 79,4). Gayundin naman, karaniwang karanasan ng mga pari na nakikilala nila ang kanilang ministeryong pagpapari sa larangan ng paglilingkod sa pamamagitan ng mga mananampalatayang kanilang pinaglilingkuran (Tingnan LG, 24). 1965. May ilang paghahalintulad na maaaring gamitin sa pagitan ng kaugnayan at mahalagang pagkakaiba ng inordenang pagpapari at ang pangkalahatang pagpapari ayon na rin sa kaugnayan at mahalagang pagkakaiba ng asawang babae at asawang lalaki sa kasal. Sa kanilang buhay-mag-asawa, ang kahulugan ng babae at ng lalaki ay maipapaliwanag lamang ayon sa kaugnayan nila sa isa't isa. Bawat isa sa kanila ay makikilala batay sa katotohanang sila ay “iisang laman.” Gayundin naman, ang mahalagang pagkakaiba ng ministeryong pagpapari ng inordenan at ng pangkalahatang pagpapari ng mga binyagan ay makikita sa pag-aangkop ng isa sa isa. Samakatuwid, ang kahulugan ng bawat isa ay binubuo sa pag-aayon nito Sa natatanging anyo ng kaisa-isang pagpapari ni Kristo. 1966. Sapagkat sila ay magkaibang paraan lamang ng pagpapakita ng presensiya ni Kristong ating Pari, ang mga ito ay makikita sa liturhiya na siyang “pagganap sa gampanin ng pagpapari ni Kristo.” Nakita natin na sa Eukaristiya, ang iisang presensiya ni Kristo ay nahahayag sa apat na anyo: 1) sa Salitang Kasulatan 2) sa katauhan ng pari 3) sa konsagradong tinapay at alak, at 4) sa pagtitipon ng mga mananampalataya (Tingnan SC, 7). Ang ikalawang anyo ay ang pagtupad sa inordenang pagpapari, na tumatawag sa pamayanang magtipon at pinamumunuan sila sa pagsamba. Ang ikaapat na anyo, ang pagtitipon ng mga mananampalataya ay kumakatawan sa pangkalahatang pagpapari ng mga binyagan na kailangang pakilusin ng inordenang pari. IX. Mga Huwaran ng Ministeryong Pagpapari A. Iba't ibang Huwaran 1. Mga Huwarang Banal at Huwarang Panglingkod 1967. Sa paglipas ng mga siglo sa mga Kristiyano, lumitaw ang iba't ibang mga binigyang-diin tungkol sa gampanin ng inordenang pagpapari. Sa mahabang pana-

MGA BOKASYON

KAY KRISTO: KASAL AT MGA BANAL NA ORDEN

593

hon, ang banal/pansambang anyo ang nangibabaw na kung saan ang pari ay itinuturing na “hiwalay,” kasama ang pagbibigay-diin sa mga di-pangkaraniwang kapangyarihan ng pari---lalo na ang mga kapangyarihang gumaganap sa pagdiriwang ng mga sakramento, lalo't higit ang Misa at Kumpisal. Samantala, ang sinikap na balansehin ng teolohiya noong matapos ang Vaticano II ang naunang pagbibigay-diin sa “kataasan” ng inordenang pagpapari, sa pamamagitan ng pagbibigay-diin sa aspeto ng “paglilingkod.” Kaya, ang anyo ng inordenan--ang pagpapari bilang isang ministeryo ng pamumuno sa pamayanan na ginaganap sa paglilingkod (diakonia), at nakaugat sa mismong ministeryo ni Jesus na “hindi naparito upang paglingkuran kundi upang maglingkod” (Tingnan Mc 10:45). Ang mas malawak na pagkaunawang ito sa pagpapari ay pinag-alab ng muling pagtuklas sa napakaraming kaloob at ministeryo na nasa sinaunang Simbahan (Tingnan 1 Cor 12-14: Ro 12:4-8), 1968. Sa kasamaang palad, ang mga huwarang nabanggit ay parehong kulang sa maayos na pagpapaliwanag tungkol sa misteryo ng inordenang pagpapari. Ang huwarang banal ay maaaring di-sapat na maunawaan na waring ang pari ay hiwalay sa mga tao. Ang mas sikat na huwaran ng paglilingkod, o gumaganap ay hindi lubos na nagpapaliwanag tungkol sa mga pari na hindi namumuno sa mga parokya o maging sa panghabang-buhay na pananagutan, buhay-walang-asawa, kabanalan at payak na pamumuhay na mahahalaga sa bokasyon ng lahat ng inordenang pari. Hindi rin nito naipapakita nang sapat ang kaibahan ng paring-pinuno sa ibang mga pinuno tulad ng mga iskolar, mga tagapagturo, mga pastor, mga namumuno sa mga kilusang nagtataguyod sa katarungan at kapayapaan at iba pa. 2. Huwarang Kumakatawan 1969. Malaki ang maitutulong ng ikatlong huwaran, ang “kumakatawan” kung ang ituon ay kung ano ang tiyak sa inordenang ministeryo. Sa pamamagitan ng ordenasyon, ang mga Obispo at mga pari ay nagiging bahagi ng tungkuling pastoral ng Simbahan na may bagong pakikipag-ugnayan kay Kristo at sa Simbahan. Sila'y opisyal na itinatalaga upang kumatawan kay Kristo at sa Simbahan--magsalita sa ngatan ng Simbahan at sa mga natatanging pagkakataon ay kumilos sa ngalan ni Kristo. Ngunit ang pagkakatulad ng pari kay Kristo ay hindi kaagad nangyayari sa mga gawain niyang hindi sakramental bagamat bahagi ito ng opisyal na ministeryo ng pari. Kaya kinakailangang sikapin ng paring maisabuhay sa pananalangin ang kanyang bokasyon sa personal na kabanalan at “papagningasin ang kaloob ng Diyos” na ipinagkaloob “sa pamamagitan ng pagpapatong ng mga kamay” (Tingnan 2 Tim 1:6). B. Sa Persona ni Kristo, ang Ulo 1. Kaanyo ni Kristo 1970. Ang mga pari ay inoordinahan upang maging mga sakramento ni Kristo, “kaanyo ni Kristo sa paraang nagagawa nilang kumilos sa persona ni Kristo ang ulo” (PO, 2). Hindi ito nangangahulugang wala si Kristo, o ang pari ay nagiging kapalit ni

594

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

Kristo. Sa katunayan, sa paglilingkod sa Simbahan ng inordenang ministeryo, sj Kristo mismo ang naroroon at kumikilos sa katauhan ng inordenang pari. Sa pama. magitan ng katauhan at ministeryo niya, ang pari ay naglilingkod kay Kristo bilang tanda at daang ginagamit ni Kristo upang makipag-ugnay at baguhin ang mga mangnampalataya sa kanyang Simbahan (Tingnan CCC, 1548-51: PCP II, 516). 1971. Sa bisa ng sakramental na pagpapahid ng mga Banal na Orden, 'ang Espiritu Santo ay nagbibigay-anyo sa mga pari kay Jesu-Kristo, Ulo at Pastol, sa

isang bago at natatanging paraan, siya ang humuhubog at nagpapalakas sa kanila sa pamamagitan ng mapagmahal niyang pamumuno, siya ang nagbibigay sa kanila ng makapangyarihang tungkulin sa Simbahan bilang mga lingkod ng pagpapahayag ng Ebanghelyo sa bawat tao at ng kaganapan ng buhay-Kristiyano para sa lahat ng binyagan. (PDY, 15) Kung gayon ay may tiyak na “tunay na pagkakabigkis” na nag-uugnay sa denang pari kay Kristo, ang Dakilang Pari at Mabuting Pastol” (Ibid, 11). “Ang pari ay tinatawag upang pahabain ang presensiya ni Kristo, ang Isang Dakilang Kailangan nilang mamuhay ayon sa pamumuhay ni Kristo at ipakita si Kristo sa ng kawan na ipinagkatiwala sa kanila” (Ibid, 15).

inormga Pari. gitna

2. Ang Ginagawa ng mga Pari 1972. Madalas na hinahamon ngayon ang mga Pilipinong Katoliko ng mga pundamentalista tungkol sa pangangailangan ng Simbahan at ng mga pari. Inilarawan ni Juan Pablo II ang papel ng inordenang pari sa ganitong mga pananalita: Sa Simbahan at sa ngalan ng Simbahan, ang mga pari ay ang mga sakramental na kinatawan ni Jesus ang Ulo at ang Pastol. May kapangyarihan silang magpahayag ng kanyang Salita, ulitin ang kanyang pagpapatawad at ang alok niyang kaligtasan lalo na sa Binyag, Kumpisal at Eukaristiya. Buong pagmamahal at pagmamalasakit nilang ipinapamalas ang kanyang mapagmahal na kalinga hanggang sa pag-aalay ng buong sarili sa kawan na kanilang tinitipon sa pagkakaisa at ginagabayan patungo sa Ama sa pamamagitan ni Kristo sa Espiritu. Sa mada-

ling salita, ang mga pari ay umiiral at kumikilos upang ipahayag ang Ebanghelyo sa mundo at itayo ang Simbahan sa ngalan at persona ni Kristo ang Ulo at Pastol.

(PDY, 15)

K. Sa Ngalan ng Buong Simbahan 1973. Sa kanyang ministeryo, ang pari ay hindi lamang “kumakatawan kay Kristo, ang Ulo, Pastol at Asawa ng Simbahan, kundi inilalagay din siya sa unang hanay ng Simbahan. Ang pagpapari, kasama ng salita ng Diyos at ng mga tandang sakramental na pinaggagamitan nito, ay nabibilang sa mga mahahalagang bahagi na bumubuo sa Simbahan” (POV, 16). “Ang kaugnayan ng pari kay Jesu-Kristo, at kay Kristo sa kanyang Simbahan, ay matatagpuan sa mismong pagpapari niya, sa bisa ng sakramental na pagtatalaga/pagpapahid sa kanya, at sa kanyang pagkilos---sa kanyang misyon o ministeryo” (Tingnan PDV, 16: CCC, 1552-53).

MGA BOKASYON

KAY KRISTO: KASAL AT MGA BANAL NA ORDEN

595

1974. Ang kaugnayan ng pari sa Simbahan ay batay sa kanyang pagiging kaanyo ni Kristo bilang Ulo at Pastol at sa kanyang Pastoral na Pagkakawang-gawa. Bilang kaanyo ni Kristo, ang Ulo na nagmahal sa kanyang Katawan ang Simbahan at nagalay ng sarili dahil sa kanya (Tingnan Ef 5:26), dapat ring makita sa buhay ng pari ang ganitong pangunahing asal ng paglilingkod sa bayan ng Diyos na malayo sa lahat ng “paghahari-harian” sa mga ipinagkatiwala sa kanila (Tingnan 1 Ped 5:2-3), Bilang kaanyo ni Kristo, ang Mabuting Pastol ng kanyang kawan, ang Simbahan, ang pari ay tinatawag upang tularan at isabuhay ang ganitong pagkakawang-gawang pastoral. 1975. Bukod pa rito, si Kristo rin ay ang tunay na Kasintahan ng kanyang Simbahan, Kung gayon, habang ang pari ay nananatiling kaanib ng pamayanan bilang isang mananampalataya kasama ng mga kapatid niyang mananampalataya, dapat niyang tularan ang pagmamahal ni Kristo sa Simbahang kanyang Kasintahan sa pamamagitan ng pagkakaloob niya ng kanyang buong sarili sa Simbahan sa pagkakawanggawang pastoral sa kanya. Ito ay “humingi sa pari na laging kumilos sa loob ng bigkis ng pakikipag-isa sa obispo at mga kapatid niyang pari” (P0, 14). Ang inordenang ministeryo ay may isang radikal na “anyong pampamayanan' at maaari lamang tuparin bilang isang sama-samang gawain.” Isang tatluhang pagkakaugnay ang napapaloob dito: e pakikipag-isang may herarkiya at nararapat na pakikiisa sa kanyang obispo, e sa kanyang mga kapwa pari dahil sa Sakramento ng mga Banal na Orden at sa bigkis ng apostolikong pagkakawanggawa, ministeryo at kapatiran, at e sa mga layko sa pamamagitan ng pagtataguyod sa pagpapari nila bilang mga binyagan sa paglilingkod sa kanilang pananampalataya, pag-asa at pag-ibig (Tingnan PDV, 17). 1976. Sa katunayan, naglilingkod ang pari sa Simbahan bilang misteryo, pakikipag-isa at misyon. Sa pagpapatuloy niya sa panalangin ni Kristo, ang salita, sakripisyo at mapagligtas na gawain sa Simbahan, ang pari ay lingkod ng Simbahan bilang: e misteryo sa pamamagitan ng pagpapakilos niya sa mga sakramental na tanda ng presensiya ng Panginoong Muling Nabuhay, e pakikipag-isa sa pamamagitan ng pagbubuo ng pagkakaisa ng Simbahan nang may kaayusan sa gitna ng magkakaibang mga bokasyon, kaloob at

“ paglilingkod: at...

Di

bg

e misyon, sa pamamagitan ng paghubog sa pamayanan bilang tagapagbalita at saksi sa Ebanghelyo (Tingnan PDV, 16). D. Ang Simbahan sa Pilipinas

1977. Ang mga pari, kung gayon, ay mga “kinatawan ni Kristo, ang Ulo, sa loob at sa harap ng pamayanan,” “mga pinunong-lingkod ng sambayanan” (Tingnan PCP IL, 514, 518). Ang mga mahalagang katangian ng sambayanang Kristiyano sa Pilipinas ay inilalarawan bilang:

596

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---S/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

e hinubog ng Salita ng Diyos, e mapagmahal sa Eukaristiya, e tagapagpahayag bilang propeta at mapaglingkod (Tingnan PCP II, 519-31), Ngunit ang nangingibabaw na hamon ay “maging “Simbahan ng mga Dukha!” (Tingnan PCP IT, 124-136) 1978. Sa gawa, ano ang kahulugan nito para sa mga inordenang pari'? Una, “ang mga hindi makapagbabayad ng mga karaniwang abuloy o takdang halaga (stole fees) dala ng kahirapan ay hindi pagkakaitan ng mga sakramento o iba pang mga “espirituwal na paglilingkod” (PCP IT, 128). Ikalawa, “uunahing bigyan ng mga pari ng pagkalinga at panahon ang mga maralita at bukas-palad nilang ibabahagi ang kanilang sariling yaman upang maibsan ang “kanilang karalitaan at matulungan silang makilala ang pag-ibig ng Diyos sa kanila sa kabila ng kanilang kahirapan” (PCP II, 129), Ikatlo,

sa pamamagitan ng pagbabad nila sa kalagayang pastoral ng kanilang kawan, ang mga pari ay magkakaroon ng pangunahing kaalaman tungkol sa tunay na kalagayan ng buhay ng mga dukha sa kanilang kawan [at] buong tapang nilang ipagtatanggol at itataguyod ang mga karapatan ng mga dukha at naaapi, kahit na ito ay mangahulugan ng paglayo at pag-uusig sa kanila ng miga mayayaman at makapangyarihan. (PCP Il, 131) 1979. Ikaapat, nangangahulugan din ito na isasabuhay ng mga pari ang piling pagtitiwala sa mga dukha sa gawaing ukol sa pagpapahayag ng Ebanghelyo. Magagawa nila ito sa pamamagitan ng pag-aaral kung paano makisama, makigawa at matuto sa mga dukha na magiging mga “tagapagpahayag” din ng Ebanghelyo (Tingnan PCP II, 132). Panghuli, sa “Simbahan ng mga Dukha” ang mga paring nabubuhay sa halimbawa at aral ni Kristo tungkol sa kababaang-loob, ay hindi makikipagpaligsahan para sa mga pinakamasaganang parokya o katungkulan o (maghahangad ng mga titulo at karangalan.. Sa halip, mamumuhay sila nang payak upang ibahagi sa mga dukha ang anumang mayroon sila bilang pagsunod sa halimbawa ni Kristo at sa gayon ay magsisilbi silang huwaran sa kanilang kawan. (PCP Il, 133) X. Ang Tatlong Antas ng Sakramento ng mga Banal na Orden 1980. Ang inordenang ministeryo sa Simbahan ay “nagaganap sa iba't ibang antas ng mga taong kahit noong unang panahon ay tinatawag nang mga obispo, pari at diakono” (LG, 28). Ayon nga sa Batas ng Simbahan: “Ang mga orden ay ang pagigingobispo, pagiging-pari at pagiging-diakono” (CJC, 1009, Tingnan CCC, 1554). Ang mahalaga sa rituwal ng ordenasyon ay nakapaloob sa “pagpapatong ng mga kamay at ang mga salita ng pagtatalaga,” sapagkat sa pamamagitan ng mga ito, “ang kaloob ng Espiritu Santo ay ibinibigay at isang banal na katangian ang iginagawad” (LG, 21).

MGA BOKASYON KAY KRISTO: KASAL AT MGA BANAL NA ORDEN

597

A. Mga Obispo 1981. Ang kaganapan ng sakramento ng mga Orden ay iginagawad sa pagtatalaga sa pagiging-obispo... [at] kasama sa tungkuling pagpapabanal ay ang tungkulin din ng pagtuturo at pamamahala. Gayunman, ayon sa kanilang katangiang-likas, ang mga ito ay maaari lamang maisagawa sa loob ng pangherarkiyang pakikiisa sa ulo at mga kaanib ng kolehiyo [ng mga obispol.... Sa isang dakila at nakikitang paraan, ang mga obispo ay tumutupad sa papel ni Kristo bilang Guro, Pastol at Punong Pari at kumikilos sila sa katauhan ni Kristo. (LG,

21: Tingnan

CD 2, CCC,

1555)

Ang bawat obispo, bilang Kinatawan ni Kristo, ay may pastoral na sa isang diyosesis na ipinagkatiwala sa kanya. Ngunit kasabay nito, sa sa kanyang mga kapatid sa pagka-obispo, mayroon siyang pagkalinga ng simbahan. Bilang isang matapat na kahalili ng mga apostol, may siya sa kaisahan para sa apostolikong misyon ng Simbahan (Tingnan

pananagutan pakikiisa niya para sa lahat pananagutan LG, 23, CD, 4,

36-37: AG, 5-6, 38: CCC, 1559-60).

1982. Ang ministeryo ng obispo ay ipinaliliwanag sa mungkahing binagong Ritu ng Ordenasyon ng isang Obispo:

homiliya sa

Ang titulong Obispo ay hindi isang karangalan kundi isang tungkulin: kung payon, ang isang obispo ay dapat magsikap na maglingkod sa halip na maghari... magpahayag ng Ebanghelyo tanggapin man ito o hindi ng mga tao, itama ang pagkakamali sa pamamagitan ng walang-maliw na liyaga at pagtuturo. Manalangin at maghandog ng alay para sa mga taong nakatalaga sa iyong pag-iingal.... kabilang ang mga dukha at mahihina, mga dayuhan at walang matuluyan... Pangalagaan mo ang buong kawan kung saan itinalaga ka ng Espiritu Santo bilang tagapamahala ng Simbahan ng Diyos sa ngalan ng

. Ama, na ang huwaran ay iyong kinakatawan sa Simbahan, kanyang Anak na si Jesu-Kristo, na ang papel bilang Guro, Pari at Pastol ay iyong ginagampanan, at . Espiritu Santo, na siyang nagbibigay-buhay sa Simbahan ni Kristo at nag"bibigay-lakas sa ating mahihina. (Ritu sa Ordenasyon ng Isang Obispo, 8). B. Mga Pari

1983. “Ang tungkulin ng ministeryo ng mga obispo ay ibinahagi sa mas mababang antas sa mga pari upang ang mga ito' y italaga sa Orden ng pagpapari at maging mga kamanggagawa ng orden ng pagiging-obispo para sa ikatutupad ng apostolikong

misyon na ipinagkatiwala sa kanila ni Kristo” (PO, 2, Tingnan CCC, 1562-68).

Sa paglalawaran ng Vaticano II, ang mga pari ay may tatlong pangunahing tungkulin: “ipahayag ang Ebanghelyo, maging pastol ng mga mananampalataya at ipagdiwang ang banal na pagsamba bilang mga tunay na pari ng Bagong Tipan” (LG, 28: Tingnan CCC, 1564). Ngunit higit sa lahat, sa pag-aalay ng Misa “natutupad nila sa pinakadakilang paraan ang mga banal nilang tungkulin: sa Misa, bilang mga kinata-

598

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO, ANG ATING BUHAy

wan ni Kristo, ipinagkakaisa ng mga pari ang mga pangakong-handog ng mga mana. nampalataya sa pag-aalay ni Kristong kanilang ulo, at muli nilang ginaganap ang tanging sakripisyo ng Bagong Tipan” (16, 28). 1984. Sa iminungkahing homiliya ng Obispo sa binagong Ritu ng Ordenasyon ng isang Pari, tinalakay ang tatlong tungkulin ng pari bilang Lingkod 1) ng Salita ng Diyos, 2) ng mga Sakramento, at 3) ng pamumuno sa pamayanan ng mananampala. taya (Tingnan PO, 4-6). 1. “Ibuhos mo ang iyong lakas at kakayahan sa tungkulin mong mangaral sa ngalan ni Kristo, ang Punong-Guro. Ibahagi mo buong sangkatauhan ang salita ng Diyos:

e sumampalataya ka sa iyong binabasa . ituro mo ang iyong sinasampalatayanan. # isabuhay mo ang iyong itinuturo 2, Sa iyong pagbibinyag, aakayin mo ang mga tao sa bayan ng Diyos, sa sakramento ng pakikipagkasundo, magpapatawad ka ng mga kasalanan sa ngalan ni Kristo at ng Simbahan, sa pamamagitan ng pagpapahid ng banal na langis, pagiginhawahin mo at aaliwin ang mga maysakit. Ipagdiriwang mo ang liturhiya at mag-aalay ng mga Pasasaan

at papuri sa Diyos sa buong magha-

pon habang nananalangin ka hindi lamang para sa bayan ng Diyos kundi para din sa buong daigdig. 3. Tipunin mo ang mga mananampalataya bilang isang pamilya gabayan mo sila patungo sa Ama sa pamamagitan ni Kristo, sa Espiritu Santo.” Sa huli, ang Diyos ay tinatawag upang bigyan ang pari ng bagong diwa ng kabanalan... [upang] maging tapat siya sa tinanggap nilang ministeryo at maging huwaran ng matuwid na pamumuhay sa isang tao. (Ritu sa Ordenasyon ng Isang Pari, 14) K. Mga Diakono

1985. “Sa bisa ng lakas na ipinagkaloob sa kanya ng sakramento, sa pakikipagisa sa obispo at sa kanyang kaparian, ang mga diakono ay naglilingkod sa bayan ng Diyos bilang lingkod ng liturhiya, ng Ebanghelyo at ng mga gawaing pangkawanggawa” (LC 29: Tingnan CCC, 1569). Ilan sa mga tungkuling maaaring ipagawa sa kanya ay ang mga sumusunod: banal na pagbibinyag, tagapag-ingat at tagapamahagi ng Eukaristiya, tumulong at magbabasbas sa mga kasal sa ngalan ng Simbahan, magdala ng Biatiko sa mga malapit nang mamatay, magbasa ng Banal na Kasulatan para sa mga mananampalataya, mangaral at magpayo sa mga tao, mamuno sa pagsamba at panalangin ng mga mananampalataya, mangasiwa sa mga sakramental na bagay, at mamuno sa mga liturhiya para sa mga yumao. (LG, 29) 1986. Sa ordenasyon ng Diakono, matapos ang pagpapatong ng mga kamay ay binibigkas ng Obispo ang ganitong mga salita ng pagtatalaga: “Panginoon, lukubin mo siya ng Espiritu Santo upang palakasin siya ng iyong pitong kaloob nang sa gayon

NP

AABANG

TR GRAN

TA

GC DAA!

AA O

MGA BOKASYON

"GARA

KAY KRISTO: KASAL AT MGA BANAL NA ORDEN

599

ay matapat niyang magampanan ang gawaing iniaatas ng kanyang tungkulin” (Ritu sa Ordenasyon ng Isang Diakono, 21). XI. Mga

Epekto ng Sakramento

ng mga

Orden

1987. Sa pamamagitan ng Sakramento ng mga Orden, ang inordenan ay nagiging kaanyo ni Kristo sa bisa ng natatanging kaloob ng Espiritu Santo, bilang pagsasaalang-alang sa tungkulin niyang maging kasangkapan ni Kristo para sa kanyang Simbahan. Sa bisa ng ordenasyon, ang inordenan ay nagiging karapat-dapat na gumanap bilang kinatawan ni Kristo, Ulo ng Simbahan, ng kanyang tatluhang tungkulin bilang pari, propeta at hari (Tingnan CCC 1581-84). Tulad ng Binyag at Kumpil, ang mga Orden ay nagkakaloob sa inordenan ng permanenteng tatak na espirituwal na ayon sa paglalarawan ni Juan Pablo II ay isang tanda na itinatak sa kaibuturan ng pagkatao ng pari, kasama ang “personal nitong kasiglahan sa katauhan ng pari” (Tingnan Sulat sa mga Pari, 7). Ngunit sa kabuuan, ang mga bunga ng Sakramento ng Mga Orden ay dapat nakatuon sa Espiritu Santo at sa buhay ng inordenan. A. Ang Espiritu at ang Buhay ng Inordenan

1988. Para sa kapakanan ng tungkuling kanilang gagampanan, ang Espiritu Santo ay tinatawagan sa mga Ritu ng Ordenasyon para sa Obispo, Pari at Diakono. Ito ba ay pagtatalaga lamang sa isang tungkulin? O ang mga inordenan ay nakadarama sa kanilang sarili, sa kaibuturan ng pagkatao nila? Sinagot ito ng Vaticano II sa pamamagitan ng paglilinaw sa matalik na kaugnayan ng buhay espirituwal ng pari at sa pagsasagawa ng kanyang ministeryo ng salita, sakramento at pamumunong pastoral (Tingnan PO, 4-6, 13, PDV, 26-27). Kaya bukod sa kapangyarihang ex opere operato ng mga sakramentong isinasagawa ng inordenan dahil sa kanyang tungkulin, mayroon ding personal na espirituwal na mithiin na kailangan niyang pagsumikapang makamit sa kabila ng kahinaan at pagkamakasalanan bilang tao. e Maaaring maging higit na mabisa ang sinuman sa pangangaral ng Salita ng Diyos sa pamamagitan lamang ng pag-aayon dito ng kanyang buong buhay, at gayundin naman, ang pangangaral ng Salita ay laging nagkakabisa sa buong buhay ng nangangaral. e. Maaaring makahihimok ang sinuman sa iba sa panalangin ni Kristo sa pamamagitan lamang ng pag-aayon dito ng kanyang buhay, at gayundin naman, ang paghahatid sa iba sa tunay na panalanging Kristiyano ay makakabisa sa buong buhay ng namumuno sa pananalangin. e Maaaring makapagpapastol ang sinuman kagaya ng kay Kristo, ang Mabuting Pastol, sa pamamagitan lamang .ng-pag-aayon dito ng kanyang buhay at gayundin naman, ang pagpapastol sa iba pang kagaya ng pag-ibig ni Kristo na nagkakabisa sa buong buhay ng pastol. Samakatuwid, ang pagkapari ni Kristo ay napananatili ng inordenang ministeryo sa katauhan mismo ng pari. Sa ordenasyon, ang buong buhay ng inordenan ay nagkakaroon ng pagbabagong-anyo dahil sa mismong katangiang-likas ng mga ministeryo.

600

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING BUHAY

B. Ang Espirituwal na Buhay ng mga Pari 1. Ang Espiritu Santo 1989. Ang Espiritu ng Diyos ang siyang pangunahing tagapagpaganap sa buhayespirituwal ng mga Kristiyano, lalo na ng mga pari (Tingnan CCC, 1585-89). Siya ang lumilikha ng “bagong puso,” at siya ring nagpapasigla at gumagabay dito sa pamamagitan ng bagong batas ng pag-ibig at kawanggawang pastoral (Tingnan PDV, 33), Sa pagsunod ng kanyang pagkilos kay Kristo (“Sumasaakin ang Espiritu ng Panginoon” [Lu 4:18]): ipinahahayag at ipinababatid ng Espiritu ang pangunahing tawag (bokasyon) na ipinatutungkol ng Ama sa bawat isa sa lahat ng panahon sa pamamagitan ni Kristo-Jesus. Ang Espiritu ay nananahan at nagiging saligan at bukal ng katuparan nito. Siya ang nag-uugnay sa atin kay Kristo at ginagawa niya tayong mga kabahagi sa Kanyang buhay bilang Anak, sa kanyang pag-ibig sa Ama at sa ating mga kapatid. Sakop nito ang lahat ng mga binyagan, ngunit sa isang natatanging paraan, sa mga pari sa bisa ng Sakramento ng mga Banal na Orden, na ginagawa niyang kaanyo ni Kristo, Ulo at Pastol ng Simbahan. Pinasisigla niya sila at binibigyang-buhay ang pang-araw-araw nilang pag-iral sa pamamagitan ng mga kaloob, hamon, kabutihangasal at kapakinabangan, sa madaling salita, may kasamang kawanggawang pastol

(Tingnan PDV 19, 27). 2. Buhay-Espirituwal ng mga Pari 1990. Sinabi ng Vaticano II na ang mga pari na sa Binyag ay tumanggap na ng tanda at kaloob na tawag bilang Kristiyano sa pagiging ganap (Tingnan Mt 5:48), ay nakatalagang magsikap sa isang natatanging paraan, para sa pagkaganap na ito dahil sila ay nakatalaga sa Diyos sa isang bagong paraan bunga ng kanilang ordenasyon. Dahil ang pari sa kanyang kalagayan ay kumakatawan kay Kristo, siya ay pinagkalooban ng natatanging kaloob na nagbibigay sa kanya ng kakayahan upang sa pamamagitan ng paglilingkod niya sa mga tao ay mapagbuti niya ang pagsisikap niyang matamo ang kaganapan ni Kristo (Tingnan PO, 12, PDV, 20). Ito ay nangangahulugan ng pagpapatotoo sa “pagiging radikal ng Ebanghelyo,” lalo na sa pamamagitan ng pagsasabuhay sa mga tagubilin ng Ebanghelyo: apostoliko at pastoral na kasunuran, kalinisan ng buhay at karukhaan (Tingnan PDV, 27-30). 3. Ang Tagubilin ni Juan Pablo II sa mga Pari 1991. Ayon kay Juan Pablo II nang magsalita siya sa 5,000 mga pari mula sa iba't ibang panig ng daigdig: Ang tawag sa pagpapari, una sa lahat, ay tawag sa pagpapakabanal, sa anyo na nagmumula sa Sakramento ng mga Orden. Ang kabanalan ay matalik na pakikiugnay sa Diyos, ito ay pagtulad kay Kristo na dukha, malinis at mapagkumbaba, ito ay walang pasubaling pagmamahal sa kapwa at pagbibigay ng sarili

MGA BOKASYON

KAY KRISTO: KASAL AT MGA BANAL NA ORDEN

601

bilang kinatawan nila at para sa kanilang tunay na ikabubuti, ito ay pag-ibig sa banal na Simbahan na naghahangad na tayo ay maging banal din dahil ito ang misyong ipinagkatiwala ni Kristo sa kanya. (PDV, 33) Binigyang-diin ni Juan Pablo II Sa kanyang “Sulat sa mga Pari” na kailangang magbagong-loob sa araw-araw: Tuwirang pinatutungkulan ang kanyang mga kapwa pari, ipinahayag niya: Ang pagbabagong-loob ay isang pangunahing kahilingan ng Ebanghelyo para sa lahat, ngunit higit itong inaasahan sa alin. Nangangahulugan ito ng: 1) pagbabalik sa grasya ng ating tawag habang pinagninilayan ang walang-hanggang kabutihan at pag-ibig ni Kristo na tumatawag sa atin sa ating pangalan: 2) patuloy na pagsusulit sa Panginoon ng mga nilalaman ng ating mga puso kaugnay ng ating paglilingkod, ang ating kasigasigan at katapatan, ang ating mga pagkukulang at kasalanan, ang ating pagbabantulot, kakulangan ng pananampalataya at pag-asa, ang hindi natin pagsisikap na mabatid ang pag-iisip ng Diyos: 3) muling paghingi ng tawad at lakas ng Diyos sa Sakramento ng Pakikipagkasundo, at 4) “manalanging lagi at huwag manghinawa.” (Lu 18:1, Letter to Priests, 10) 4. Para sa ating mga Paring Pilipino 1992. Ang PCP II, ay may kaiga-igayang paglalahad ng espirituwal na pamumuhay na kung saan ang mga pari ay tinatawag. Ito ay dapat: 1) nakaugat at nakasentro kay Kristo: 2) sa paglilingkod, 3) pang-samasama, 4) isinasabuhay ayon sa diwa ng mga tagubilin ng ebanghelyo--kasunuran, kalinisan ng buhay at karukhaan, 5) nagpapalaganap: 6) nakasentro sa Eukaristiya, at 7) nakaugnay kay Maria (Tingnan PCP IL, 532-555). Nararapat lamang na ang Konsilyo ay nagtatapos sa pagtutuon sa Espiritu Santo, ang Tagapagpabanal na siyang nagpapasigla at nagpapalakas sa buhay-espirituwal ng mga pari sa paglilingkod nila sa Simbahan (Tingnan PCP II,

556-558).

PAGBUBUO 1993. Sa usapang doktrina, ang mga Sakramento ng Kasal at mga Orden ay parehong nakabatay sa mga katotohanan ng Paglikha sa babae at lalaki ayon sa huwaran ng Diyos, bilang mga espiritung may katawan at ng Pagliligtas sa pamamagitan ng Muling Nabuhay at Nagkatawang-Taong Salita na nananatili sa kanyang Simbahan, lalo na sa kanyang mga tagapaglingkod. Sa larangang moral, ang pag-aasawa at pamilya ay bumubuo ng pangunahing sangkap ng moral na buhay ng mga Katoliko, na naliliwanagan, pinasisigla at pinalalakas ng matapat na pagtupad sa pagkapari ng mga mananampalataya at sa ministeryong pagkapari ng inordenan.

602

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ANG ATING BUHAy

MGA TANONG AT SAGOT 1994, Ano ang kahulugan ng mga sakramento ng bokasyon/ministeryo? Ang mga Sakramento ng Kasal at mga Banal na Orden ay tahasang “tumatawag” sa mga tumanggap nito na “maglingkod” sa ngalan ni Kristo sa pangangailangan ng iba at ng Simbahan, sa misyon nitong akayin ang lahat ng tao sa buhay-kay-Kristo, 1995. Ano ang sinasabing krisis sa pag-aasawa at sa pamilya? Sa kabila ng mataas na pagpapahalaga sa pag-aasawa at sa pamilya ang mga ito ay nahaharap sa kagipitan sanhi ng: e e e

pagpasok ng makamundong pagpapahalaga sa bigkis ng kasal patuloy na pagkawala ng maka-Kristiyanong pananaw sa buhay-sekswal at ng pangkalahatang paghina ng moral na buhay at pagpapahalagang pampamilya sa mga Pilipino

1996. Ano ang kahulugan ng Kasal bilang “pinagtipang pag-ibig”? Ang Kasal ay natatanging sakramento sapagkat ito ay itinatag sa mismong katangiang-likas ng ating pagkatao bilang: e e e

babae at lalaking nilikha sa pamamagitan ng pag-ibig ng Diyos ayon sa huwaran ng Diyos na siyang pag-ibig, at tinatawag sa isang tipan ng pag-ibig sa isa't isa, sa pakikibahagi nila sa mismong pag-ibig ng Diyos.

1997. Ano ang itinuturo ng aklat ng Genesis tungkol sa kasal? Ang Genesis, ang unang aklat ng Biblia sa dalawang salaysay ng paglikha, ay naglalahad ng: e

dalawang pangunahing layunin ng kasal: pagsusupling, ang pagpapalaganap ng lahi ng tao, at pakikipag-isa, ang dalawa ay tinatawag upang maging isang katawan sa isang matalik at magkapantay na pagsasama sa buhay at pag-ibig: e ang pagkasira ng pagkakaisa at pagkakapantay ng mag-asawa bunga ng kasalanan na naging sanhi ng kasaysayan ng kataksilan ng tao, pakikiapid, diborsiyo, sirang ugnayan ng mag-anak sa tahanan, atbp. e pangako ng Diyos ng isang Tagapagligtas na hindi lamang magliligtas sa kasal bilang isang “likas na pinagtipang pag-ibig,” kundi magtataas din dito upang maging sakramento ng bago at walang-hanggang Kasunduan ng Diyos sa kanyang bayan, ang Simbahan. 1998. Paanong ang Kasal ay Huwaran ng Bagong Kasunduan? Ang kasunduan sa kasal ng mag-asawa ay naglalarawan sa kasunduan sa pagitan ni Kristo at ng kanyang Simbahan.

tagaan"!

"moaggy

MGA BOKASYON

KAY KRISTO: KASAL AT MGA BANAL NA ORDEN

mc

603

Kung gayon, dapat magmahalan ang mag-asawa tulad ng pag-ibig ni Kristo sa Simbahan. Dapat silang “pasakop... sa isa't isa tanda ng...paggalang kay Kristo” (Ef

5:21).

1999. Ano ang tatlong “kabutihan/kahalagahan ng Kasal”? Sa tradisyong Katoliko, ang kasal ay ipinaliliwanag sa mga katagang: e sakramento e pagmamahalan at katapatan ng mag-asawa sa isa't isa, at e mga supling. 2000. Bakit sinasabing ang Kasal ay isang Sakramento? Ang pagdiriwang ng Rituwal ng Kasal at ang pinagtipang pag-ibig ng mag-asawa ay parehong “sakramento” ng pag-ibig ni Kristo sa kanyang bayan. Ito ay nangangahulugan na ang Kasal ng dalawang Kristiyano ay: e isang mapagligtas na kilos na may simbolo at buhay nakasalig sa ministeryo ni Kristo ipinagpapatuloy sa Simbahan, ng Simbahan at para sa Simbahan na kung ipinagdiriwang nang may pananampalataya ay naghahatid sa mag-asawa sa pagiging kaanyo ni Kristo sa pamamagitan ng pakikibahagi nila sa mismong pag-ibig ng Diyos at sa katapatan niya e sa tulong ng kapangyarihan ng Espiritu Santo. 2001. Bakit kailangang magpakasal sa Simbahan? Ang mga Katoliko ay nagpapakasal sa Simbahan: a) upang ganapin ang pinanagutan nilang pag-ibig e sa isa't isa e sa harap ng Diyos at ng e sambayanang Kristiyano ay b) upang pagpalain sa pamamagitan ni Kristo, kasama niya at sa kanya, na kanilang Panginoon at Tagapagligtas gaya ng pagpapala niya sa kasal sa Cana, kung saan una niyang isinagawa ang kanyang “mga tanda” na nagpapahayag ng kanyang kaluwalhatian sa kanyang mga alagad (Tingnan Jn 2:1-11). 2002. Ano ang kaugnayan ni Kristo sa pag-aasawa? Sa pag-aasawa ng mga Kristiyano, si Kristo ay parehong: e e e

nagdudulot ng tunay na batayan ng pag-ibig ng mag-asawa sa pamamagitan ng mapagligtas niyang grasya at nagpapatotoo sa ganap na pinagtipang pag-ibig ng Diyos sa kanyang bayan.

2003. Paano nasasangkot ang Simbahan sa. Sakramento ng Kasal?

604

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING BUHAy

Bilang Pangunahing Sakramento, ang Simbahan ang: e nagpapanatili ng presensiya ng Kristong Muling Nabuhay sa pamamagitan ng marituwal na Sakramento ng Kasal at e tumutulong sa pamilyang Kristiyano sa pamamagitan ng pagpapahayag ng salita ng Diyos, ng bagong utos ng pag-ibig ni Kristo at e nagpapabanal sa kasal sa pamamagitan ng sakramental na pagsamba. 2004. Ano ang pagkakahawig ng Simbahan at ng pamilya ng Kristiyano? Ang Simbahan at ang pamilyang Kristiyano ay parehong: mga pamayanang pinag-uugnay nang sama-sama sa pag-ibig tinatawag sa patuloy na pag-unlad sa mapagmahal na pakikipag-isa nakikibahagi sa Eukaristikong pagsamba ni Kristo at sa kanyang misyon ng mapagmahal na paglilingkod bilang bayang naglalakbay patungo sa Ama. 2005. Ano ang “pag-ibig at katapatan ng mag-asawa” sa Kasal? Ang pag-ibig ng mag-asawa ay ang natatangi at malalim na pagkakaibigan ng dalawang taong magkapantay, na nakaugat sa kalooban at sumasakop sa buong pagkatao: katawan, isip at espiritu.

2006. Ano ang hinihingi ng tunay na pag-ibig sa Kasal? Hinihingi ng pag-ibig ng mag-asawa sa magkabiyak ang: e pagsasama ng kanilang sekswal na buhay sa personal na buklod ng kanilang pag-ibig e kasama ang pananagutan para sa paglikha at pag-iingat sa pagiging “isang katawang” ito sa kabila ng lahat ng mga pagbabago sa kanilang patuloy na buhay-mag-asawa. 2007. Ano ang kahulugan ng katapatan/kawalang-paglaho ng Kasal? Ang tunay na pag-ibig ng mag-asawa ay dapat na kakitaan ng lubos at panghabang-buhay na katapatan ayon sa pagpapahayag ni Kristo bilang Propeta: “Ang pinagsama ng Diyos ay huwag paghiwalayin ng tao” (Mt 19:6). Habang kinikilala ng Simbahan ang malaking hadlang sa adhikaing Kristiyanong ito, siya rin ay nakatitiyak sa kapangyarihan ng sakramental na grasya ni Kristo at ng Espiritu Santo na siyang dahilan kung bakit maaari ang panghabang-buhay na pag-ibig ng mag-asawa. 2008. Ano ang kahalagahan sa Kasal ang sinasagisag ng “supling”? . “Sa mismong katangiang-likas nila, ang pagtatatag ng kasal-at ang pag-ibig ng mag-asawa ay nakatakda para sa pagsusupling at paghubog sa mga anak, at nakikita sa mga anak ang kanilang pinakatagumpay” (65, 48).

MGA BOKASYON

KAY KRISTO: KASAL AT MGA BANAL NA ORDEN

605

2009. Ang Simbahan ba ay tutol sa “pagpaplano ng pamilya”? Hindi. Itinuturo ng Simbahan ang matinding pangangailangan sa mapanagutang pagmamagulang na kinapapalooban ng pagsusupling ng mga mag-asawa ng mga anak sa daigdig na kaya nilang itaguyod at hubugin. Ang Simbahan ay sang-ayon lamang sa Natural na Pagpaplano ng Pamilya at itinatakwil niya ang lahat ng mga artipisyal na paraan ng pagpigil sa paglilihi. 2010. Ano ang kahulugan ng “kabanalan ng Kasal”? Ang mga mag-asawa at mga magulang ay may sariling daan sa kabanalan sa pamamagitan ng kanilang tapat na pagmamahalan. Tulad ng daan ng lahat ng Kristiyano, kasama rito ang: e pagtanggap sa misyon ni Kristo sa pagtatatag ng Kaharian e sa pamamagitan ng ministeryo ng mapagmahal na paglilingkod sa isa't isa, sa kanilang mga anak at sa mas malawak na pamayanan: e ayon sa halimbawa ng Misteryong Pampaskuwa ni Kristo: e patuloy na pinasisigla ng Espiritu Santo at pinalalakas ng Eukaristiya. 2011, Ano ang Kristiyanong bokasyon sa pag-ibig ng walang-asawa? Ang pagkabirhen o di-pag-aasawa, kasama ang pag-aasawa ay dalawang paraan ng pagpapahayag at pagsasabuhay ng isang misteryo ng kasunduan ng Diyos sa kanyang bayan. “Alang-alang sa Kaharian ng Diyos, malayang pinili ng mga pari, mga relihiyoso/relihiyosa at mga layko ang buhay na “banal na buhay-pag-iisa” upang “manangan sa Panginoon” at magbigay ng natatanging pagsaksi sa Muling Pagkabuhay at sa buhay sa kabila. 2012. Ano ang Sakramento ng mga Banal na Orden? Ang mga Banal na Orden ay sakramento ng apostolikong paglilingkod. Sa pamamagitan ng paglilingkod na ito, ang misyong ipinagkatiwala ni Kristo sa kanyang mga apostol ay patuloy na naisasagawa sa Simbahan hanggang sa katapusan ng panahon. 2013. Paano masasabing ang mga Banal na Orden ay nakabatay sa Banal na Kasulatan? Sa Matandang Tipan, tinawag ng Diyos ang kanyang Bayang Pinili upang maging isang “bayan ng mga saserdote” (Tingnan Exo 19:6) habang itinalaga niya ang isang lipi upang maglingkod bilang mga pari (Tingnan Lev 8:1-12). Gayundin sa Bagong Tipan, ang lahat ng mga binyagan ay kabahagi sa tanging pagkapari ni Kristo, lalo na ang mga pari na gumaganap bilang mga alagad, apostol, presbitero at tagapangulo sa Eukaristiya. 2014. Bakit sinasabing si Kristo ang “Tanging Pari”? Si Jesu-Kristo ay ang Anak-ng-Diyos-na-nagkatawang-tao na tumubos sa sanlibutan sa pamamagitan ng kanyang Pampaskuwang Pagpapakasakit. Nahayag sa kanyang

606

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5I KRISTO, ANG ATING BUHAY

pag-iral at mga ginawa ang ganap at maliwanag na katangian ng pagpapari ng Bagong Kasunduan. “Sapagkat iisa ang Diyos at iisa ang tagapamagitan sa Diyos at sa mga tao, ang taong si Kristo Jesus na naghandog ng kanyang buhay upang tubusin ang lahat”

(1 Tim 2:5). 2015. Paano ibinabahagi ni Kristo ang kanyang pagpapari.” Sa pamamagitan ng pangkalahatang pagpapari, ang lahat ng binyagan ay nakikibahagi kay Kristo bilang propeta, pari at hari. Sa pamamagitan ng ministeryong pagpapari, ang mga inordenan sa Sakramento ng mga Banal na Orden ay tinatawag upang ipahayag ang Salita ng Diyos, mangasiwa sa mga sakramento at pamunuan/buuin ang pagkakaisa ng sambayanang Kristiyano. 2016. Paano nagkakaugnay ang dalawang pagpaparing ito? Bagamat ang dalawang ito ay magkaiba sa katangiang-likas at hindi lamang sa antas, ang pangkalahatang pagpapari ng mga mananampalataya at ang ministeryong pagpapari ng inordenan ay “nakatakda para sa isa't isa,” at kinakailangan nila at itinataguyod ang isa't isa. 2017. Nagbago na ba ang huwaran ng ministeryong pagpapari? Ang ministeryong pagpapari ay dating inilalarawan sa tinatawag na “huwarang banal” kung saan ang pari ay itinuturing na “hiwalay” sa mga karaniwang mananampalataya at may natatangi siyang kapangyarihang mangasiwa sa mga sakramento. Pagkatapos ng Vaticano II, ang “Huwarang paglingkod” o “magampanin” naman ang nangibabaw kung saan ang binibigyang-diin ay ang papel ng pari sa paglilingkod sa pamayanan. Sa kasalukuyan, ang ikatlong “huwarang kumakatawan ay nagpapakita sa pari bilang kumakatawan kay Kristo at sa Simbahan. Sinisikap nitong maitama ang mga kakulangan ng naunang dalawang huwaran. 2018. Ano ang dalawang pangunahing pakikipag-ugnay ng pari? Sa bisa ng kanyang ordenasyon, sa Sakramento ng mga Banal na Orden, ang pari ay nagkakaroon ng natatanging pakikiugnay at gampanin sa ngalan: a) ni Kristo, ang Ulo, Pastol at Kabiyak ng Simbahan b) ng buong Simbahan, kung saan ang pari ay isang bumubuong sangkap sa kanyang pagkatao at mga pagkilos. 2019. Anu-ano ang tatlong antas ng Sakramento ng mga Orden? Ang inordenang ministeryo ay naisasagawa sa tatlong magkakaibang antas: a) mga obispo, na ginawaran ng kaganapan ng pagpapari, b) mga pari, na naglilingkod sa Simbahan bilang mga kamanggagawa sa ilalim ng obispo: at k) mga diakono, na naglilingkod sa iba't ibang paraan sa liturhiya, sa Ebanghelyo at sa mga pagkakawanggawa.

MGA BOKASYON

KAY KRISTO: KASAL AT MGA BANAL NA ORDEN

607

2020. Ano ang papel ng Espiritu Santo sa Sakramento ng mga Banal na Orden? Ang Espiritu Santo ang nagbibigay-anyo sa mga inordenan kay Kristo, Ulo at Pastol ng Simbahan, na sa pamamagitan ng natatanging grasya ay permanenteng “tatak” na espirituwal sa pari na siyang nagtatatak sa pari para sa isang natatanging paglilingkod sa Simbahan. 2021. Anong uri ng buhay-espirituwal ang inaasahan sa pari? Bilang mga itinalaga para sa Diyos sa isang bagong paraan sa bisa ng kanilang ordenasyon, ang mga pari ay nakatalagang magsikap sa natatanging paraan upang magpakaganap na siyang tanda na sila ang tinawag upang kumatawan kay Kristo sa harap ng mga mananampalataya.

KABANATA 29 Huling Hantungan: Muling Pagkabuhay ng Katawan at Buhay na Walang-Hanggan Sto

Sinabi naman ni Jesus: “Ako ang muling pagkabuhay at ang buhay. Ang nananalig sa akin, kahit mamatay ay muling mabubuhay, at sinumang nabubuhay at nananalig sa akin ay hindi mamamatay kailanman.” (n 11:25-26) Ang langit ang tunay nating bayan. Mula roo'y hinihintay nating may pananabik ang Panginoong Jesu-Kristo, ang ating Tagapagligtas. Pagdating ng araw na yaon, babaguhin niya ang ating katawang-lupa at gagawing maluwalhati, tulad ng kanyang katawan, sa pamamagitan ng kapangyarihang ginamit niya sa pagpapasuko sa lahat ng bagay. (F/ 3:20-21)

PANIMULA 2022. Dumako tayo sa pangkatapusang pagkilos ng Espiritu Santo sa Kredo ng mga Apostol. Tumutugon ito sa ikatlong pangunahing katanungan ng tao: “Ano ang maaari nating asahan?” sa pamamagitan ng pagkatig sa muling pagkabuhay ng katawan at buhay na walang-hanggan (Tingnan CCC, 988-91, 1020). Tinugon ang unang tanong na “Ano ang maaari nating malaman?” sa Unang Bahagi sa pamamagitan ng pananampalataya sa Diyos na ipinahayag ni Jesu-Kristo. Tahasan namang tinugon ang ikalawang tanong na “Ano ang dapat nating gawin?” sa Ikalawang Bahagi sa pamamagitan ng pag-ibig na ipinahayag sa buhay at aral ni Jesu-Kristo. Samakatuwid, binubuo ng kabanatang ito ang ating paglalakbay mula sa pananampalataya hanggang sa pag-ibig patungo sa pag-asa, na siyang tatlong pinakadakilang kabutihang Kristiyano na nagpapasigla sa ating Kristiyanong pamumuhay. Tinatawag itong ang “teolohikal” sapagkat kusa itong nagmumula sa malayang biyaya ng Diyos at tuwirang nakatuon sa kanya, na lubos na mapagkakatiwalaan at kaibig-ibig. Sinasabi sa atin ni San Pablo: “Ang tatlong ito'y nananatili: ang pananampalataya, 608

HULING

HANTUNGAN:

MULING

PAGKABUHAY

NG

KATAWAN

AT BUHAY...

609

pag-asa at pag-ibig: ngunit ang pinakadakila sa mga ito ay ang pag-ibig” (Tingnan 1 Cor 13:13). 2023. Nakita natin sa Ikatlong Bahaging ito kung paano tayo dinadala ng bawat sakramento sa Misteryong Pampaskuwa ni Kristo. Nakatuon ang kabanatang ito sa pinaka-hantungan ng pakikibahaging ito kay Kristo, alinsunod sa ipinahayag na panalangin ni San Pablo: Ang tanging hangarin ko ngayon ay lubusang makilala si Kristo, maranasan ang kapangyarihan ng kanyang pagkabuhay na mag-uli, makihati sa kanyang mga hirap, at matulad sa kanya--pati sa kanyang kamatayan--sa pag-asang ako ma'y muling bubuhayin. (Fi! 3:10-71) Gayundin, unti-unting naisasakatuparan sa atin ang pinaka-hantungan ng pakikibahagi sa kamatayan at pagkabuhay ni Kristo sa pamamagitan ng pagganap ng mga kabutihang teolohikal. Ang Pananampalataya ay hindi pagtakas sa mga suliranin sa daigdig, kundi pamamaraan ng pagtahak sa landas ng kasalukuyang kahirapan at kabiguan tungo sa isang bagong matagumpay na buhay. Ang Pag-ibig ay hindi romantikong pang-aakit, kundi ang pangunahing puwersang kaloob ng Diyos na may kakayahang akuin ang mga kataksilan ng ating mundong sugatan dahil sa pagkakasala, at palakasin tayo upang muling makabangon. Ang Pag-asa ang nag-uudyok sa ating hanapin si Kristong Muling Nabuhay na nasa ating pang-araw-araw na buhay, samantalang itinutuon ang ating pananaw sa kabila ng kamatayan tungo sa ating muling pagkabuhay kasama ng Santatlong Diyos. 2024. Muling ipinapahayag ang katunayan at pagkilos ng Banal na Santatlo sa pagkilos ng Espiritu Santo sa paglikha sa Simbahan, pagpapasigla sa buhay-sakramental nito at pagbibigay-buhay sa mga taong matuwid sa buhay na walang hanggang. Sapagkat ipinadala sa atin ng Ama at ng Kristong Muling Nabuhay ang Espiritu Santo sa Binyag, nabubuo tayo sa “Pakikipag-isa ng mga Banal,” ang Simbahan. Nahihilom ang ating mga sugat sa loob ng pamayanang ito sa sakramento ng pagbabalik-loob kung saan nararanaan natin ang kapatawaran ng mga kasalanan. Binibigyan tayo nito ng kakayahang sama-samang tanggapin, bilang isang pamayanan kay Kristo, ang tinapay ng Eukaristiya ng buhay na walang-hanggan, ang Sakramento at pangako ng “muling pagkabuhay ng nangamatay at ang buhay na walang hanggan” (Kredo ng Nicea). Samakatuwid, tulad ng dalawang naunang Bahagi, ipinapakita ng Ikatlong Bahaging ito ng Kredo kung paano tayo nasasakop sa mapagligtas na pagkilos ng Banal na Santatlo--hinihikayat tayong makibahagi nang higit na ganap sa banal na buhay ng Amang pinagmumulan ng lahat ng buhay, na ipinahayag ni Jesu-Kristo at nananahan sa atin sa Espiritu Santo.

KALALAGAYAN 2025. Ngayon, nagiging higit na mahirap ang magsalita nang malinaw tungkol sa ating pag-asa bilang mga Kristiyano sa buhay pagkatapos ng kamatayan. Tunay, ipi-

610

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5! KRISTO, ANG ATING BUHAy

napahayag nating mga Pilipino ang kinaugaliang malalim na pananampalataya sa ka. bilang buhay sa pamamagitan ng panalangin para sa ating mga yumaong mahal sa buhay, ang ating debosyon sa mga banal at pangkalahatang pagtanggap sa “daigdig ng mga espiritu,” Subalit sa kasalukuyang panahon ng agham at teknolohiya, ang mga kinaugaliang doktrinang Kristiyano tungkol sa muling pagkabuhay at kabilang buhay ay ipinapalagay, lalo na ng mga kabataan, na kathang-isip o mga pahiwatig lamang. 2026. Sa pagiging moderno ng Pilipinas, inihahantulad ng ilang maka-mundong sikolohista ang larawang iniaaral tungkol sa langit at impiyerno sa mga kuwentong pambata tungkol sa diwata na naglalayong akitin ang mga maliliit na bata sa pamamagitan ng pangakong gantimpala/parusa upang sumunod sa mga nakatatanda. Maraming mga aktibistang Pilipino na tumatangkilik kina Marx at Mao ang bumabatikos sa lahat ng kaisipang relihiyoso hinggil sa kabilang buhay. Sang-ayon sa kanila, tinatalikdan ng mga kaisipang tulad nito ang pananagutan ng taong magsikap para sa katarungan at kalayaan sa mundo, at isinasadlak ang mga mahihirap sa patuloy na pagsasamantala ng mga nakatataas sa kanila. Salungat dito, ipinapalagay ng maraming pundamentalista na ang mga ulat ng katapusan ng mundo sa Kasulatan ay nararapat tanggapin nang literal bilang mga tuwiran at makatotohanang paglalarawan ng “Araw ng Panginoon,” ang Ikalawang Pagparito ni Kristo. 2027. Subalit bukod sa mga hindi kumikilala o may di-wastong pagka-unawa sa katumpakan ng mga katotohanang Kristiyano hinggil sa katapusan ng buhay, may nakakabagabag na bilang ng mga Pilipinong Kristiyano ang nagsasabing ang pangunahing motibo nila sa pag-iwas sa kasalanan ay ang pagkatakot sa parusa, dito sa kabilang buhay. Sa kabila ng pamamansag ng “Mabuting Balita” ng isang mapagmahal na Diyos na naghahatid sa atin ng kaligtasan kay Jesu-Kristo, nananaig pa rin sa maraming Pilipino ngayon ang matinding takot sa “Karma,” o iba pang anyo ng “gaba.” Gayundin, ang teoriya ng “Reincarnation” ay nakaakit ng panibagong interes at nakakuha ng ilang panlabas na “kasikatan,” kasama na rito ang mga taong “susundin... ang kanilang hilig. Mangangalap sila ng mga gurong walang ituturo kundi ang mga bagay lamang na gusto nilang marinig. Ibabaling nila sa mga alamat ang kanilang pansin at hindi na nila pakikinggan ang katotohanan” (2 Tim 4:3-4). 2028. Unang tatalakayin sa kabanatang ito ang problema kung paano uunawain ang turo ng Simbahan tungkol sa “mga huling bagay” o “eskatolohiya.” Ang ikalawang bahagi ay tungkol sa “Muling Pagkabuhay ng Katawan,” kabilang ang Kristiyanong pag-unawa sa kamatayan. Samantala, ang huling bahagi ay tungkol sa buhay na walang-hanggan na sumasakop sa mga ideya tungkol sa Langit, Impiyerno, Purgatoryo at Paghuhukom. Nagtatapos ang kabanata sa isang maikling paglalarawan sa pag-asang Kristiyano sa Bagong Langit at isang Bagong Lupa.

HULING HANTUNGAN:

MULING PAGKABUHAY NG KATAWAN

AT BUHAY...

611

PAGLALAHAD I. Turong Katoliko Hinggil sa “Mga Huling Bagay" (Eskatolohiya) A. Pasimula

2029. Eskatolohiya--ang mismong salitang ito ay madalas gamiting pabiro upang magpakitang-halimbawa sa isang bagay na pangdalubhasa at pampaaralan na parang hindi na halos maunawan ng pangkaraniwang tao. Sa tradisyonal na katesismo, nakatuon ito sa pag-aaral ng mga huling bagay ng indibidwal (eschata): e

kamatayan, paghuhukom,

langit o impiyerno at Ikalawang Pagparito ni Kristo. Subalit ang pangunahing batayang biblikal ng eskatolohiya ay higit na nakatuon sa sama-samang kahahantungan ng sangkatauhan na ipinahayag sa pag-asa sa Mesiyas sa Matandang Tipan, at tuwirang nakasalig kay Jesu-Kristo sa Bagong Tipan. Nagsimula na ang “katapusang panahon” sa pamamansag ni Jesus sa pagdating ng Kaharian ng Diyos, sa kanyang Kamatayan at Muling Pagkabuhay, at sa pagbubuhos ng Espiritu Santo. Subalit lulubusin pa ito sa dakilang pagparito ni Kristo upang hatulan ang mga buhay at mga patay. B. Nilalaman

2030. Samakatuwid, mahalaga ang papel na ginagampanan ng “eskatolohiya” sa “Mabuting Balita” ng Ebanghelyo. Ipinapahayag nito ang layunin at pakay ng buong mapagligtas na plano ng Diyos. Tinatalakay nito ang huling hantungan sa tatlong antas: ang indibidwal na tao, ang buong sangkatauhan at ang buong materyal na kalawakan. Itinuturo ng Simbahan na: e Bawat tao ay binubuo ng katawan na “muling bubuhayin sa huling araw" at “espirituwal at walang-kamatayang kaluluwa” na pinagkalooban ng kamalayan at kapasiyahan (Tingnan G5, 14: SCDF, Qq. on Eschat., 1979). e ang huling hantungan ng “Sambayanan ng Diyos” at ng buong sangkatauhan ay “kapag nagkatipon-tipon ang mga hinirang sa banal na lunsod na nililiwanagan ng kaluwalhatian ng Diyos at kung saan ang maringal na ginagamit ng lahat ng tao ay maglalakad. Ang panghuling kalagayan ng buong kalawakan ay ang bagong langit at bagong lupa... na kung saan ang katarungan ng Diyos ay mananatili” (Tingnan Pah 21:23, NA 1). e ang huling kalagayan ng buong kalawakan ay “isang bagong langit at... bagong lupa na pinaghaharian ng katarungan” (2 Ped 3:13). 1. Ang Pagtutuo na Bumubuo

2031. Bukod sa pag-uugnay ng pang-indibidwal, panlipunan, at pangkalawakang dimensiyon ng eskatolohiya, maingat na iniuugnay ng Vaticano II ang hinaharap sa

612

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO, ANG ATING BUHAy

pangkasalukuyang buhay sa daigdig, kasama si Kristo bilang sentrong bumubuo ng lahat (Tingnan Ro 8:11, Tes 4:14, 1 Cor 6:14, 2 Cor 4:14: Fil 3:10). Sapagkat ang jpinako at Kristong Muling Nabuhay na kapiling natin sa Kanyang Espiritu, ang siyang pag-asa ng sanlibutan at anyo ng hinaharap. Si Kristong ating Panginoon ang “hantungan ng kasaysayan ng sangkatauhan, ang hukom ng mga buhay at mga patay" (65, 45). “Darating na ako! Dala ko ang mga gantimpalang ibibigay sa bawat isa ayon sa kanyang ginawa! Ako ang Alpa at ang Omega, ang una at ang huli, ang Simula at ang Wakas” (Pah 22:12-13). 2, Kahalagahan 2032. Samakatuwid, malayo sa pagiging isang paksang inilaan para sa mga marurunong na dalubhasa, may kinalaman ang eskatolohiya sa pang-araw-araw na buhaypananampalataya nating mga Kristiyano. Kung walang “muling pagkabuhay ng mga patay,” guguho ang buong balangkas ng pananampalatayang Kristiyano. Kung walang “buhay na walang-hanggan” maglalaho ang mga pangako ng Ebanghelyo at mawawalan ng saysay ang paglikha at kaligtasan, at ang pag-iral sa daigdig ay mawawalan ng “pananalig... (na) mangyayari ang mga inaasahan... at naniniwala sa mga bagay na di nakikita ” (Heb 11:1, SCDF, Qq. on Eschat). K. Mga Suliranin

2033. Para sa nakararaming Pilipinong Kristiyano, ang pangunahing kahirapan hinggil sa eskatolohiya ay ang pagiging napakalayo nito sa pang-araw-araw na buhay. Halos hindi natin malaman kung papaano pag-iisipan o pag-uusapan ang tungkol sa “mga huling bagay,” lalo na kung papaano ito gagawing makabuluhan at mahalaga para sa ating sarili. Lubhang malabo ang mga pananalitang may kaugnayan sa eskatolohiya, na inilalarawan sa paraang napaka-metaporiko at masimbolo, na kadalasan ay winawalang-bahala natin, o sa kubling malay ay tinatanggap ang mga ito bilang pangkaraniwang makatotohanang paglalarawan o hula ng mga magaganap sa hinaharap. Subalit sa ganitong paraan ay ginagawa natin itong mga di-makatotohanang guni-guni. Sa katunayan, ang mga pahayag ng pananampalataya hinggil sa paghuhukom, langit o impiyerno ay hindi “ulat ng mga nakakitang saksi.” Ngunit ang mga katotohanang ito na may kaugnayan sa eskatolohiya ay totoong tunay at tahasan-na ating makakatagpo sa hinaharap. Mga tunay na pakahulugan ito ng pinakadimensiyong nagbibigay-linaw sa ating kasalukuyang karanasan. Ang mga malalim na makataong karanasan ng ating budhi, ng pananahan ng Diyos sa atin sa grasya, o ng mabigat at nakababagabag na kawalan ng kanyang presensiya ang mga tunay at pangkasalukuyang batayan ng ating kaalaman-pananampalataya hinggil sa mga “huling bagay” o “katotohanang eskatolohikal.” 2034. Sapagkat tila lubhang di-malinaw at “malayo” ang eskatolohiya, natural na paratangan itong naglalayo sa atin sa mga pangkasalukuyang pananagutan at pangaraw-araw na alalahanin. Subalit maling-mali ito.

HULING HANTUNGAN:

MULING

PAGKABUHAY NG KATAWAN AT BUHAY...

613

Kamaliang isipin na sapagkat wala tayo ditong lunsod na panghabang-panahon, may karapatan na tayong talikdan ang ating makalupang pananagutan: katumbas nito ang paglimot na sa ating pananampalataya, higit na may pananagutan tayong tupdin ang mga pananagutang ito sang-ayon sa bokasyon ng bawat-isa. Ang Kristiyanong tumatalikod sa kanyang mga pansamantalang tungkulin ay tumatalikod sa kanyang tungkulin sa kapwa, nakakalimot sa Diyos mismo at naglalagay ng kanyang walang-hanggang kaligtasan sa panganib. (GS, 43)

2035. Nangangahulugan ang huling puntong ito na ang ating “huling hantungan” ay isa nang aktibo at pangkasalukuyang katunayan, hindi lamang isang bagay sa hinaharap. Mayroon na tayong panimulang karanasan ng matinding kagalakang naguumapaw sa ating kalooban mula sa mapagligtas na Presensiya ng Diyos--at marahil ng hindi maganda at nakapanlulumong pakiramdam ng paghihiwalay. Laging sangkot sa mga karanasang ito ang ating pakikitungo sa kapwa sa ating pang-araw-araw na gawain at pagkilos. Samakatuwid, kung titingnang mabuti, hindi hadlang sa anumang paraan ang eskatolohikal na pag-asang Kristiyano sa pagtatalaga ng sarili para sa katarungan at kalayaan sa ating kasalukuyang panahon. Sa halip na pahinain ang pagmalasakit na paunlarin ang lupa, ang pagnanasa sa bagong lupa ay dapat magpasigla sa atin sa kaunlaran sapagkat ang katawan ng bagong pamilya ng sangkatauhan ay sumisibol din. Makabuluhan ang kaunlarang makalupa sa kaharian ng Diyos kung nakatutulong ito sa pagsasaayos ng lipunang makatao. (GS, 39) ll. Muling Pagkabuhay ng Katawan 2036. Nilagom ng Vaticano II ang “pananampalataya sa muling pagkabuhay" sa pamamagitan ng paghuhugpong-hugpong ng mga mahahalagang teksto mula kay San Pablo. “Hinahanap natin nang may matibay na pananampalataya ang ating inaasahan--'ang dakilang Araw ng paghahayag sa ating dakilang Diyos at Tagapagligtas na si Jesu-Kristo” (Tito 2:13) babaguhin niya ang ating katawang-lupa at gagawing maluwalhati, tulad ng kanyang katawan" (Fil 3:21) sa araw ng kanyang pagparito upang tanggapin ang papuri mula sa kanyang mga hinirang at ang parangal ng lahat ng nananalig sa kanya” (2 Tes 1:10: LG, 48). Bilang mga Kristiyano, naninindigan tayong kung paanong si Kristo ay muling nabuhay at ngayon ay nabubuhay sa kadakilaan, gayundin naman matapos ang pisikal na kamatayan ang mga walang-sala ay mabubuhay nang walang-hanggan sa piling ng Ama, sa pamamagitan ni Kristong Muing Nabuhay, sa Espiritu Santo. “Ito ang kalooban ng aking Ama: ang lahat ng makakita ay manalig sa Anak ay magkaroon ng buhay na walang-hanggan. At sila'y muli kong bubuhayin sa huling araw” (Jn 6:40). A. Muling Pagkabuhay

2037. Dapat maunawaang mabuti ang bawat salita ng “Muling Pagkabuhay ng katawan.” Bagong buhay kay Kristong Muling Nabuhay ang pangunahing kahulugan ng “muling pagkabuhay.” Hindi lamang ito pagpapanumbalik ng pangkasalukuyang

614

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

buhay sa lupa, tulad halimbawa ni Lazaro na sa ilang sandali ay pinanumbalik ni Kristo sa pisikal na buhay (Tingnan Jn 11:43-44). Sa halip, tinutukoy ng muling pag. kabuhay ang kataas-taasang buhay na ipinagkakaloob ni Kristo sa ating lahat, Lahat ng binigkas at ginawa ni Jesus, ng kanyang buong buhay ng pamamansag at paggawa ng mabuti, na humantong sa sarili niyang kamatayan at muling pagkabuhay sa kadakilaan, ay upang pagwagian para sa atin itong buhay na walang-hanggan. “Naparito ako upang ang mga tupa'y magkaroon ng buhay--isang buhay na ganap at kasiyasiya” (Jn 10:10: Tingnan Jn 3:16: 10:27: 17:13). 1. Batayan 2038. Matibay na nakabatay ang ideyang ito ng buhay na “walang hanggan,” una, sa Diyos na Buhay na pinagmumulan ng lahat ng buhay at nagpahayag ng Kanyang sarili sa kasaysayan ng kaligtasan sa Matandang Tipan, lalo na sa Kanyang Anak na ating Panginoong Jesu-Kristo (Tingnan CCC, 992-996). Ikalawa, hinalaw ito mula sa ating pananampalataya-paninindigan na tinubos tayo ng Anak na ito na naging tagapagbigay-buhay sa pamamagitan ng kanyang Muling Pagkabuhay: “Kung paanong binubuhay ng Ama ang mga patay, gayon din naman, bubuhayin ng Anak ang sinumang nais niyang buhayin” (Jn 5:21). Sa katapusan, na “naririto na” ang “buhay na walang-hanggan” ay batay sa mga disipulo ni Jesus. Ang kanilang pagsaksing Kristiyano sa salita at gawa ang humikayat sa iba upang “sumampalataya... (na) si Jesus ang Mesiyas, ang Anak ng Diyos, at sa gayo'y magkaroon kayo ng buhay sa pamamagitan niya” (Jn 20:31). 2. Pamamaraan

2039. Hindi lamang iniuugnay ng Ebanghelyo ni San Juan ang bagong buhay na ito sa tuwirang pakikipagtagpo kay Kristo. Ipinaliliwanag din nito kung paano mapatatatag ang ugnayang ito sa pamamagitan ng a) pananampalataya kay Jesus, sa kanyang salita at gawa, at b) pakikibahagi sa kanyang Katawan. Para kay Juan, kinapapalooban ng maraming antas ang “pananampalataya kay Jesus” o pagiging disipulo. Una, naroon ang pagiging tinawag sa pamamagitan ng makataong pagpapahayag, matapos ay pakikinig sa tawag at pagtugon sa pamamagitan ng paghahanap, pagkatagpo, at “paglapit kay Jesus” (Tingnan Jn 6:35). Umuunlad ito patungo sa pakikinig at pagsasakatuparan--pagsasaloob--ng mga salita ni Jesus (Tingnan Jn 5:24), habang kapiling niya. Sa katapusan, binibigyang-buhay ng pakikipagtagpo kay Kristo ang likas na pagnanasang ibahagi ang karanasan sa iba (Tingnan Jn 1:35-42). Tinatatakan ng pananampalatayang ito ng pagbabago sa buhay ng mananampalataya kung kaya nga't inilarawan ito ni Juan na “inilipat na sa buhay mula sa kamatayan” (Jn 5:24). Bukod dito, pinananatili at binubuhay ng Tinapay ng Buhay ang bagong buhay na ito. Lakas-loob na ipinahayag ni Jesus: “Ako ang pagkaing nagbibigaybuhay na bumaba mula sa langit. Mabubuhay magpakailanman ang sinumang kumain nito. At ang pagkaing ibibigay ko sa ikabubuhay ng sanlibutan ay ang aking laman” (Jn 6:51).

HULING HANTUNGAN:

MULING PAGKABUHAY

NG KATAWAN AT BUHAY...

615

3. Layunin

2040. Layunin ng pananampalataya at pakikibahaging ito sa Tinapay ng Buhay ang a) kaisahan kay Kristo, at sa pamamagitan niya, b) sa Ama at k) sa isa't-isa sa Espiritu. Inilalarawan ni Kristo ang kaugnayan niya sa atin na kanyang mga disipulo sa pamamagitan ng di-malilimutang larawan: “Ako ang puno ng ubas, kayo ang mga sanga. Ang nananatili sa akin, at ako sa kanya, ang siyang namumunga nang sagana,... manatili kayo sa aking pag-ibig” (Jn 15:5, 9). Sa Huling Hapunan nanalangin si Jesus: “Idinadalangin ko... ang mga mananalig sa akin... maging isa nawa silang lahat, Ama. Kung paanong ikaw ay nasa akin at ako'y nasa iyo” (Jn 17:20-21). At ang paraan kung paano tayo namumuhay sa pag-ibig ni Kristo at nakikiisa sa Ama ay sa pagsasaloob ng sariling utos ni Kristo: “Mag-ibigan kayo gaya ng pag-ibig ko sa inyo” (Jn 15:12). B. Nagsisimula na ang Muling Pagkabuhay

2041. Samakatuwid, nararanasan “na” ang buhay na walang-hanggang sa pagmamahalan natin sa isa't-isa. “Nalalaman nating lumipat na tayo sa buhay mula sa ka-

matayan, sapagkat iniibig natin ang mga kapatid” (1 Jn 3:14). Bukod dito, nakiki-

lala natin ang tunay na pag-ibig: inialay ni Kristo ang kanyang buhay dahil sa atin. “Dapat din nating ialay ang ating buhay dahil sa mga kapatid” (1 Jn 3:16). Malinaw nitong ipinakikita ang pagkakaiba ng dalawang dimensiyon ng ating buhay: ang hamak na pisikal na buhay at ang kubling kadakilaan ni Kristong Muling Nabuhay. Maaaring isakripisyo ang pisikal na buhay alang-alang sa totoong ganap na buhay, na nakasalig sa mapaglikhang pag-ibig ng Ama, pinasisigla ng puspos ng biyayang pananahan ng Espiritu, at sinasanay sa pamamagitan ng pagtahak sa landas ng naka-

tutubos na liwanag. 1. Ang Mga Maaaring Mangyari 2042. Samakatuwid, nakakubli ang buhay na walang-hanggan kay Kristo sa loob ng pagmamahalan natin sa isa't isa dito sa lupa. Walang Kristo sa loob ng pagmamahalan natin sa isa't isa dito sa lupa. Walang kabalintunaan dito sapagkat hindi buhay sa lupa kundi kasalanan ang kabaligtaran ng buhay na walang-hanggang. Nakita ni San Juan na nakapaloob sa makalupa ang kawalang-hanggan dahil sa pananampalataya kay Kristo at kaisahan sa kanya sa Eukaristiya. Ipinaliwanag ito ni San Pablo sa tuwirang pag-uugnay ng buhay ng mga Kristiyano sa kamatayan at muling pagkabuhay ni Kristo sa pamamagitan ng Binyag. Tayo'y namatay at nilibing na kasama niya sa pamamagitan ng binyag upang kung paanong binuhay na muli si Kristo sa pamamagitan ng dakilang kapangyarihan ng ama, tayo nama'y mabuhay sa isang bagong pamumuhay. (Ro 6:4-5) 2. Patuloy na Proseso

2043. Ang katunayang nagsisimula na ang ating pakikibahagi sa buhay ng muling nabuhay na Kristo ay nagpapaliwanag ng tatlo pang katotohanan.

616

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---S/ KRISTO, ANG ATING BUHAy

Una, bagamat ang pagkabuhay na muli ng ating katawan sa katapusan ng daigdig sa pamamagitan ng kapangyarihan ng Nabuhay na Kristo ay sa darating pang pana. hon, ngayon pa lamang ay nararanasan na natin ang grasya at kapangyarihan ng Muling Nabuhay sa ating buhay. Nangangahulugan ito na ang ating hinaharap ay hindi lubusang naiiba sa dinaranas natin ngayon. Sa pagtugon din natin sa tawag ng pag-ibig ni Kristo, naihahanda na tayo sa darating na huling pagbabago. Sa gayon, ang ating huling pagbabago ay maaaring asamin at dapat tanawin bilang isang patuloy na proseso. Isinulat ni San Pablo: “At ngayong naalis na ang talukbong sa ating mukha, tayong lahat ang nagiging sinag ng kaningningan ng Panginoon. At ang kaningningang iyon na nagmumula sa Panginoon, na siyang Espiritu, ang bumabago sa ating anyo upang maging lalong maningning, hanggang sa maging mistulang larawan niya” (2 Cor 3:18). “Alam natin na hanggang ngayon ang sangnilikha ay dumarating sa paghihirap... Tayo mang tumanggap ng Espiritu bilang unang kaloob ng Diyos ay napapahimutok samantalang hinihintay natin ang pag-aampon sa atin ng Diyos, ang pagpapalaya sa ating mga katawan” (Ro 8:22-23). 2044. Ikalawa, isa itong tungkuling panlipunan /pangkalikasan. Ipinapahiwatig din ng aspetong “naririto na” na bukod sa pagiging pag-asa para sa hinaharap, isa ring tungkulin at gawain para sa kasalukuyan ang ating muling pagkabuhay. Tinatawag tayong ipako ang dating sarili nang sa gayon tayo ay maging “patay na sa kasalanan datapuwat buhay naman para sa Diyos sa inyong pakikipag-isa kay Kristo Jesus” (Ro 6:11). Sa katapusan, mayroong dimensyong panlipunan at pangkalikasan ang personal na pagbabagong ito na isinasagawa sa atin ng Espiritu ni Kristong Muling Nabuhay, sa dahilang parehong mahahalagang elemento ng ating personal na buhay ang pamayanan at daigdig. Itinuturo sa Kasulatan na kung paanong nasugatan at nalayo ang buong sangnilikha sa kasalanan ng unang tao gayundin naman nararapat na kasamang pasanin ng paglikha ng bagong tao kay Kristo ang nagpapatuloy at mahapding pagtubos sa sanlibutan. 2045. Matinding nararanasan nating mga Pilipino ang hamong ito sa tawag na ituwid ang mga istrukturang panlipunan na nakasisira sa pagkatao na nagpapahirap sa marami, at itigil ang walang humpay na pagwasak sa likas na yaman ng ating bansa dahil sa walang patumanggang kasakiman ng ilan. May ipinahayag ang PCP II tungkol sa “pagbibigay-kapangyarihan sa mamamayan" tungo sa aktibo at mapanagutang pakikilahok sa buhay-panlipunan sa pamamagitan ng iba't ibang mga samahan, mga NGO, at iba pang tulad nito, bilang tanging paraan tungo sa makatotohanang pagbabagong panlipunan. Bukod dito itinataguyod nito ang marubdob na pangangalaga sa ating daigdig at kapaligiran sa pamamagitan ng pagbibigay-linaw sa “tungkuling moral” ng mapanagutang pangangasiwa at pagsupil sa pagsasamantala sa ating mga likas na yaman.

HULING HANTUNGAN:

MULING PAGKABUHAY NG KATAWAN AT BUHAY...

617

K. Ng Katawan ng Tao 1. Buong Pangkatawang Tao 2046. Hango sa Kasulatan ang ibig sabihin ng “katawan” sa Kredo kung saan tinutukoy nito ang buong pagkatao bilang isang buhay na katawan na may buhay-espirituwal. Samakatuwid, ang ibig sabihin ng Muling pagkabuhay “ng katawan” ay ang buong pagkatao, katawan at kaluluwa ay itinataas. Hindi tulad ng talukap ng bigas ang ating “katawan” na binabayo at itinatapon o sinusunog habang itinatabi naman ang butil, o tulad ng isang sasakyang pangkalawakan na ginagamit upang pumailanglang sa buhay na walang-hanggan, subalit itinakdang tumilapon at mahulog pabalik sa lupa matapos ang unang hakbang. Tayo ay mga tao, hindi nagkasalang anghel: tayo ay mga katawang materyal na mayroong personal at mapagkapwang buhay espirituwal. Gayundin, sa dahilang ang ating katawan ang batayan ng ating buhay-panlipunan kinakailangang magkaroon ng mahalagang dimensiyong panlipunan at pampamayanan ang ating personal na muling pagkabuhay. Hindi maaaring maging isang pribadong bagay lamang para sa bawat indibidwal ang muling pagkabuhay. Sa halip, dapat na makasama dito ang buong personal na buhay sa pamilya, pamayanan at lipunan na kinasasangkutan ng ating mga katawan bilang mahahalaga at di-mapapalitang kaparaanan at pagpapahayag. 2. Hindi Pagpapalipat-lipat ng Kaluluwa (Reincarnation)

2047. Samakatuwid, sa pananampalatayang Kristiyano, hindi isang katanungan hinggil sa “kaligtasan ng kaluluwa” ang “muling pagkabuhay” kundi sa pagbabagong-anyo ng buong pagkatao, katawan at kaluluwa. Samantalang ipinapahayag ito ng Kredo ng Nicea sa “muling pagkabuhay ng mga patay,” muling pagkabuhay ng “Laman” ang isinasaad ng mas naunang pagsasalin ng Kredo ng mga Apostol. Binibigyang-diin nito ang muling pagkabuhay ng indibidwal na tao, kasama ang kanyang sariling laman at personal na kasaysayan, kung kaya't hindi matatanggap ang anumang anyo nito ang paglipat-lipat ng kaluluwa ng isang namatay sa katawan ng ibang tao (transmigration). Taliwas sa pananampalatayang Kristiyano ang mga mapang-akit at mahirap unawaing teoriyang ito sa dahilang una sa lahat, inaalis nito ang kataas-taasang kahulugan at kabuluhan mula sa ating indibidwal na buhay sa lupa. Sinisira rin nito ang ating personal na kaisahan sa pamamagitan ng paghihiwalay ng pagkakakilanlan ng kaluluwa sa iba't ibang pansamantalang katawan nito. Sa katapusan, itinatakwil nito ang anumang tunay na kapatawaran ng mga kasalanan at sukdulang kaganapan sapagkat walang bilang ng buhay sa lupa ang maaaring dumalisay o magpaging-ganap sa tao. Tanging ang Kabanal-banalang Diyos ng walanghanggang Pag-ibig ang may kakayahang magsakatuparan nito. Siya ang nagtatakda sa ating makibahagi sa buhay ng ganap na kapayapaan at pag-ibig ng Banal sa Santatlo.

618

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--5/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

3. Pag-iibang Anyo 2048. Subalit sapagkat “ang binubuo ng laman at dugo ay di magkakaroon ng bahagi sa kaharian ng Diyos” (1 Cor 15:50), kinakailangang baguhin nang radikal ang ating pangkasalukuyang katawan. Inilarawan ni San Pablo ang pag-iibang anyong ito sa pamamagitan ng pagpapakita ng kaibahan ng “katawang-lupa na inihahasik” at ng “nabubuhay na katawang-espiritu.” Ang inihahasik ay nasisira, hamak, mahina at likas: subalit ang itinataas ay di-nasisira, dakila, makapangyarihan at espirituwal (Tingnan 1 Cor 1542-44), Hindi nangangahulugang mula sa materyal tungo sa di-materyal ang pag-iibang anyo ng katawan mula sa pagiging likas tungo sa espirituwal. Sa halip, ang “espirituwal” dito ay nangangahulugan na sa muling pagkabuhay, Espiritu Santo ang mamamayani sa pangkatawang pag-iral sa halip na lahat ng negatibo at nakamamatay na puwersang kumikilos sa loob ng makalupang lawak at panahon. Hindi materyal ang kabaligtaran ng “espirituwal” dito kundi ang anumang maramot at makasarili, materyal man o di-materyal. 4, Kay Kristo 2049. Iniugnay ni San Pablo ang likas na katawan sa unang Adan at ang espirituwal na katawan kay Kristo na ikalawang Adan. Nilikha ng Diyos na kawangis at kalarawan niya ang unang Adan, na kaisa niya at ng sanlibutan. Subalit matapos ang Pagkahulog, nahiya siya sa kanyang pagiging hubad, nailang sa kanyang kapareha at kapaligiran, at napasailalim sa kapangyarihan ng kamatayan. Samakatuwid, sa muling pagkabuhay na magaganap sa pamamagitan ng ikalawang Adan na si Kristo, muling mapupuspos ng nagbibigay-buhay na Espiritu ng Diyos ang pangkatawang pag-iral. Ang unang tao, si Adan ay nilikhang binigyan ng buhay, ang huling Adan naman ay Espiritung nagbibigay-buhay... Ang unang Adan ay mula sa lupa, sapagkat nilikha sa alabok, mula sa langit ang pangalawang Adan... Kung paanong tayo'y katulad ng taong nagmula sa lupa, darating ang araw na matutulad din tayo sa nanggaling sa langit. (7 Cor 15:45-49: Tingnan CCC, 1002-4) 5. Totoong Atin 2050. Samakatuwid, pinagtitibay ng muling pagkabuhay ang isang bagong katawang pinapanibago ng Espiritu Santo, na totoong atin subalit nagbago. Kung paano ito mangyayari ay lampas sa ating karunungan. Para maipaliwanag kung paanong ang ating mga katawan ay maiiba bagamat talagang atin, maging si San Pablo ay gumamit ng mga metapora at paghahawig mula sa paglikha: ang iba't ibang uri ng binhi, ang iba't ibang uri ng laman: tao, mga hayop, mga ibon at mga isda, ang iba't ibang uri ng katawan, makalupa at makalangit (Tingnan 1 Cor 15:35-50). Subalit iginiit niya ang kaugnayan ng ating katawang panlupa at ang makalangit, espirituwal na katawan sa hinaharap. Ganyan din sa muling pagkabuhay. Ang katawang inilibing ay mabubulok, ngunit di mabubulok kailanman ang katawang muling binuhay. Pangit at walang kaya nang

HULING HANTUNGAN:

MULING

PAGKABUHAY NG KATAWAN AT BUHAY...

619

ilibing, maganda't malakas nang muling buhayin. Inilibing na katawang panlupa, muling mabubuhay na katawang panlangit. Kung may katawang panlupa mayroon ding katawang panlangit. (1 Cor 15:42-44) Ang pamantayang gumagabay sa kanyang pagninilay ay si Jesu-Kristo, ang huling Adan, ang tao mula sa langit, na naging espiritung nagbibigay-buhay. “Kung paanong tayo'y katulad ng taong nagmula sa lupa, darating ang araw na matutulad din tayo sa nanggaling sa langit” (1 Cor 15:49). Sa paggiit na ang ating mga katawang panlupa ang magbabagong-anyo, ipinakita ni San Pablo na anuman ang gawin natin sa ating mga katawang panlupa ang humuhubog sa atin sa walang-hanggan. Makikibahagi ang ating mga katawang panlupa na sangkap na bumubuo ng ating sarili, sa kapalaran ng buong tao sa hulihan ng daigdig. lll. Kristiyanong

Pananaw

sa Kamatayan

2051. Taliwas sa mga naunang panahon, marami sa kasalukuyang kultura ang nagsisikap na ikubli at pagtakpan sa iba't ibang paraan ang katunayan ng kamatayan. Subalit sa paggawa nito, nawawala ang totoong kahulugan at kabuluhan ng buhay. Sapagkat ang kamatayan na paghihiwalay ng katawan at kaluluwa ay HINDI isang biolohikal na katotohanan lamang. Hindi lamang ito isang atake sa puso ng isang tao, o huling oras o sandali ng buhay lamang. Sa halip, sumasapit ang katunayan ng kamatayan sa bawat sandali ng buhay at nilalagos ito upang radikal na bigyang-katiyakan ang buhay bilang tunay na mahalaga at kinakailangan subalit limitado at may hangganan (Tingnan CCC, 1006). A. Namamatay ang Buong Pagkatao 2052. Taliwas sa isang karaniwang pagkakamali na katawan lamang ang namamatay at hindi ang kaluluwa, namamatay ang buong pagkatao. Bagamat patuloy na umiiral ang kaluluwa pagkahiwalay sa katawan, hindi ito nangangahulugan na hindi ito apektado ng kamatayan. Sa halip, bagamat nalalampasan ng kaluluwa ang katawan, isa rin itong anyo ng katawan. Sa gayon, waring panganib ang kamatayan para dito. Binibigyang-diin ng kamatayan ang talinghaga ng ating pantaong pag-iral. Dala natin sa ating kalooban ang “binhi ng kawalang hanggan na hindi maaaring mauwi

sa katawan lamang” (G5, 18) kung kaya't likas nating tinututulan na maaaring mangyari ang ating lubos na pag-laho at pagpuksa bilang tao. Ang kamatayan mismo ay isang palaisipan dahil sa masalimuot nitong katangiang-likas at mga kahulugan: mag-kasabay itong “likas” subalit “bunga rin ng kasalanan,” at para sa Kristiyano, isang katunayang radikal na binabago ng kamatayan at Muling Pagkabuhay ni Jesu-Kristo. Maikling ipaliliwanag ang bawat katangiang ito. 1. Likas ang Kamatayan 2053. Sa isang pagkaunawa, kamatayan ang natural na katapusan ng buhay ng tao: “Ang panahon ng pagsilang at panahon ng pagkamatay” (Ecc 3:2). Ang ating

620

KATESISMO PARA SA MGA

PILIPINONG KATOLIKO--51 KRISTO, ANG ATING BUHAY

buhay ay nasusukat ng panahon at dumaraan ito sa likas na ikot ng kapanganakan, paglaki at huling panghihina. “Buhay nami'y umaabot ng pitumpung taong singkad, minsan nama'y umaabot ng walumpu, kung malakas, yaong buhay nami'y sakbibi ng dusa't hirap, pumapanaw pagkatapos, dito sa sangmaliwanag” (Salmo 90:10). Ginagawa nitong mahalaga at nangangailangan ng madaliang pagkilos at pagpapasya ang ating pansamantalang buhay-- “kaya't ingatan ninyo kung paano kayo namumuhay... samantalahin ninyo ang bawat pagkakataon na kayo'y makagawa ng mabuti” (Ef 5:15. 16), sapagkat may saysay para sa kawalang hanggan ang anumang ginagawa natin sa araw-araw (Tingnan CCC, 1007). 2. Ang Kamatayan Bilang Bunga ng Kasalanan 2054. Subalit ang kamatayang tiyak na nararanasan bilang isang marahas na pagkalagot, isang mahapding pagkawala ng buhay na puspos ng pagkabagabag tungkol sa hinaharap, ay bunga ng kasalanan at pagkalayo ng tao sa Diyos na pinagmumulan ng lahat ng buhay, at sa buong sangnilikha (Tingnan Gen 3:19: CCC, 1008). “Ang kamatayan ay hindi likha ng Diyos. Ang pagkamatay ng alinmang may buhay ay hindi niya ikinalulugod. Ginawa hiya ang bawat nilalang upang magpatuloy... ngunit ang masama ay naghahanap ng kamatayan sa pamamagitan ng kanilang gawa... at nakipagtipan dito” (Kar 1:13, 16). Gaya ng nabanggit, kamatayan ang “kahuli-hulihang kaaway” ng buhay ng tao na dapat lipulin (Tingnan 1 Cor 15:26). Ito mismo ang isinakatuparan ng Diyos kay Jesu-Kristo na “sa pamamagitan ng kanyang kamatayan... pinalaya niya ang lahat ng naging alipin habang panahon dahil sa kanilang takot sa kamatayan” (Heb 2:14-15). “Sapagkat kamatayan ang kabayaran ng kasalanan, ngunit ang kaloob ng Diyos ay buhay na walang-hanggan sa pamamagitan ni Kristo Jesus na ating Panginoon” (Ro 6:23). B. Pinag-ibang Anyo ni Kristo 2055. Samakatuwid, ang kamatayan ay pinag-ibang anyo ni Kristo na “nilupig... ang kamatayan at inihayag ang buhay na walang-hanggan sa pamamagitan ng Mabuting Balita” (2 Tim 1:10, Tingnan CCC, 1009). Para sa Kristiyano, nangangahulugan ito na iniaalay ng kamatayan na ang pakikibahagi sa sariling kamatayan ni Kristo at sa di-masukat na halaga nito para sa kaligtasan ay tunay na maaaring mangyari. Nilulubos ng pisikal na kamatayan ng mga Kristiyano ang “kamatayang kasama ni Kristo” na sakramental na napasimulan ng kanilang Binyag at patuloy na pinauunlad sa Eukaristiya. Nilulubos nito ang kanilang pagsama sa nakaliligtas na kamatayan at muling pagkabuhay mi Kristo. “Kapag tayo'y namatay na kalakip ni Jesu-Kristo, walang salang mabubuhay na kasama niya tayo. Kung tayo man ay magtiis ng hirap sa mundong ito, maghahari naman tayong kapiling ng ating Kristo” (2 Tim 2:11-12). Sapagkat “kung paanong naghari ang kasalanan sa pamamagitan ng kamatayan, gayon din naman maghahari ang kagandahang-loob ng Diyos sa pamamagitan ng pagpapawalang-sala upang kamtan ang buhay na walang-hanggan sa pamamagitan ng ating Panginoong Jesus-Kristo” (Ro 5:21).

|Pi

HULING HANTUNGAN:

MULING PAGKABUHAY NG KATAWAN AT BUHAY...

621

2056. ang Kamatayan ni Jesus Bilang Pamantayan. Bilang mga Kristiyano, hinuhusgahan natin ang lahat ng makataong kamatayan kaugnay sa kamatayan ni Jesus. Malinaw na iniharap sa atin ng kanyang kamatayan ang dalawang magkaibang dimensiyon ng tunay na kamatayan ng tao. Mapangwasak ang kamatayan ng tao. Winawasak nito ang kaisahan ng katawan at kaluluwa, madalas ay taliwas sa kagustuhan ng tao at di-sinasadya. Gayunman, kung minsa'y nagagapi ng tao ang kanyang kamatayan sa pamamagitan ng malayang pagtanggap dito bilang kalooban ng Diyos, at pag-aalay nito sa Kanya. Ganito ang ginawa ng mga martir at kinakatawan ng kanilang kamatayan ang pinakamabuting gawaing pantao, ang ganap na pag-aalay ng pag-ibig sa Diyos na nagpapasinaya sa buhay na walang-hanggan. Hinahamon ang lahat ng Kristiyano na maging saksi kay Kristo hanggang sa wakas at iugnay ang sarili sa Kanyang kamatayan. Makikita sa kamatayan ni Kristo sa krus ang dalawang aspeto: ang mapangwasak na aspeto at ang tagumpay nito tungo sa kalayaan. Hindi makatarungang hinatulan ng kamatayan at ipinako sa pagitan ng dalawang magnanakaw, nag-alay ng kanyang buhay ang walang malay at walang kasalanang si Jesus sa ganap na mapagmahal na pagtalima sa kanyang Ama. Ginawa niya ito bilang kanyang kataas-taasang makataong gawa ng lubos na paghahandog ng sarili “sa ikatutubos ng marami” (Mc 10:45), ang lubos na kaganapan at pagkakalubos ng buong buhay niya bilang tao. K. Katapusan ng Ating Paglalakbay

2057. Tinatawag tayo ng Diyos sa kanya sa kamatayan na siyang katapusan ng ating makalupang paglalakbay. Kaya nananalangin tayo sa Unang Prepasyo para sa Yumaong Kristiyano: Sa gabi ng kamatayan ay pag-asang sumisilay ang muli niyang pagkabuhay na aming kinabukasan. Loob nami'y lumalakas ngayong aming natitiyak na kamataya'y lilipas, di ito ang aming wakas. Sa sandali ng pagpanaw ikaw ang aming hantungan. Kami ngayo't namamatay sa 'yo bukas mabubuhay. 2058. Ipinapahayag ng panalanging ito ang matibay na pag-asang Kristiyano sa buhay na walang-hanggan kasama ng ating mapagmahal na Diyos na atin ngayong binabalingan. Susuriin muna natin ngayon kung ano ang buhay na ito na pinanaligan at inaasahan nating mga Kristiyano, at ipinahihiwatig lalo na ng mga katagang “walang-hanggan.” Pagkatapos ay kagyat nating sisiyasatin ang mga katunayang may kinalaman sa kung papaano natin makakamtan ang nasabing buhay. IV. Buhay na Walang-Hanggan A. Katangiang-likas ng Buhay na Walang-Hanggan

2059. Matibay na nakabatay sa mga pangako ng Diyos sa Kasunduan sa Matan-

dang Tipan (Tingnan Gen 3:16-18: Salmo 105, atbp.), lalo na sa muling pagkabuhay

622

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

at buhay na mag-uli ni Kristo. Ang pinakapayak na kahulugan sa Kredo ng “buhay na walang-hanggan” ay mauunawaan sa pamamagitan ng paghahambing ng ating muling pagkabuhay-kasama-ni-Kristo at kasalukuyang pamumuhay dito sa lupa, e Hindi na natin kailangang magsinungaling pa sa ating sarili na walang katapusan ang mga kinalulugdan natin sa kasalukuyan. Hindi man, subalit ibabalik ito nang makaisang daang ulit. e Hindi na natin dapat katakutan at ipagkaila ang katotohanan ng kamatayan. Mamamatay tayo subalit mabubuhay kay Kristo nang higit na ganap, e Hindi na natin kailangang ikalungkot ang panandalian at lumilipas na katangian ng panahon na pumapawi maging ng alaala ng ating marupok na makalupang kaligayahan. Sama-samang dadalhin sa walang-hanggang Liwanag ng Kristong Muling Nabuhay ang mga panandaliang tilamsik ng kaligayahang ito. e Hindi na natin kailangang ipagdalamhati ang mga balikong bisig na pinatamlay ng panahon, o katakutan ang paghahayag ng ating pagkamakasalanan--muli tayong bubuuin sa isang bagong paglikha ng katawan at kaluluwa. e Hindi na tayo tatakutin pa ng hungkag na pag-iisa at kalungkutan--tatanggapin tayo sa kasamahan ng lahat ng nalulugod na kaanib ni Kristo. Ganyan ang “uri” ng buhay na pinananaligan at inaasahan ng mga Kristiyanong mga tagapagdala ni Kristo (Tingnan CCC, 1010-14). 1. Buhay na “Walang-Hanggan” 2060. Gayunman, mahirap maunawaan ang ideyang ito ng “walang hanggan” kahit para sa ating mga Kristiyano sapagkat lahat ng ating pang-kasalukuyang karanasan ay lumilipas at panandalian. Alam nating hindi pananatili ng buhay lamang ang kahulugan ng gayong uri ng buhay, na pagsusunod-sunod ng ating pansamantalang mga pagkilos at pangyayari sa kasalukuyan. Hindi rin ito nangangahulugan ng walang kagalaw-galaw at matamlay na kahigpitan ng pagiging pabaya sa panahon ng mga espiritung walang-katawan, na walang anumang pagbabago sapagkat walang personal na pagkilos kundi ang mapaloob sa walang anyong katiyakan. Sa halip, ang “walang-hanggan” ay nangangahulugan ng buhay na pinag-ibang anyo ng Espiritu ng Diyos tungo sa lubos na kaganapan ng bawat dimensyon ng ating pangkasalukuyang buhay sa daigdig. Kasama rito ang pangkatawan at ang espirituwal, ang pansamantala at ang pangkalangitan, ang pang-isahan at panlahatan. Inaako nito maging ang kapaligirang pisikal ng ating mundong materyal. Kaya nakatuon ang “walang-hanggan” hindi sa pagpapatuloy ng panahon, kundi sa ganap na pag-iibang anyo ng “uri” ng ating pangkasalukuyang buhay na panlupa. Isinasakatuparan ng Espiritu ng ating Amang makalangit at ng Kristong Muling Nabuhay ang pag-iibang anyong ito (CCC, 1020).

HULING HANTUNGAN:

MULING

PAGKABUHAY NG KATAWAN AT BUHAY...

623

2. Tinubos na Panahon

2061. Samakatuwid, ang buhay na walang-hanggang ay isang buhay kung saan nagiging ganap ang putol-putol na panahon ng ating buhay na panlupa. Sa buhay na walang-hanggan, hindi pinagdurugtong-rugtong ang mga sandali sa isang walangkatapusang agos, bagkus parang pinagpapatong-patong ang mga ito na anupa't ito ay naglalagusan. Tulad ng ating karanasan kapag naaalala nating bigla sa kasalukuyan ang isang nakalipas na sandali o di kaya'y hinihintay ang isang hinaharap. Sa pakikibahagi natin sa walang-hanggang NGAYON ng Diyos, hindi na mawawaglit o maaaring pumigil sa atin ang nakaraan, ni mananatili ang hinaharap na isang di kilalang panganib, o romantikong pangarap, o walang lakas sa maaaring mangyari. Sa halip, ang ating kasalukuyan ay tigib ng hinaharap sa buhay na walang-hanggan at pinapanibago ng kapatawaran na ngayon ay hindi kailanman naging makaraan. Bagkus, ibinabalik ito at ginagawang pangkasalukuyan, sapagkat walang-hanggang namamagitan ang Anak para sa atin sa kanang kamay ng Ama. 3. Mga Nagpapatuloy 2062. Sa kabila ng radikal na pagbabago sa buhay na walang-hanggan, mayroong tatlong saligang magpapatuloy. Sa antas na pansarili, ginagawang ganap ng ating muling pagkabuhay ang bagong buhay na tinanggap natin sa pamamagitan ng Binyag at ng Espiritu Santo, at pinauunlad ito sa pamamagitan ng mga Sakramento, lalo na ng Eukaristiya at Pagbabalik-loob. Ipinahahayag at ginagawang ganap ng buhay na walang-hanggan ang mga nakakubli sa ating pang-araw-araw na buhay-ang ating Kristiyanong buhay ng grasya na siyang bumubuo sa pangako ng buhay na walang-hanggan. Sa antas na pampamayanan, ang buhay na walang- hanggan ang kaganapan ng ating kasalukuyang kalipunang pag-iral, lalo na ng ating pagiging kaanib sa tinipong sambayanan, ang Simbahan. Ang buhay na walang-hanggan ay nangangahulugan ng “buhay na magkakasama.” Walang tinataguriang “pribado” o pansariling kaligtasan. Sa kabaligtaran, ang pakikipag-usap sa tao sa kapwa tao ang siyang nananatili marahil na pinakamalapit na paghahambingan sa ating muling pagkabuhay. Sa katapusan, naroon ang antas na pangkalawakan, kung saan dinadala ng buhay na walang-hanggan sa sukdulang kaganapan at pinag-iibang-anyo ang buong sangnilikhang pinamamayanihan ni Kristo.

4. Mga Larawang Batay sa Biblia 2063. Inilarawan sa Banal na Kasulatan ang bagong uring ito ng buhay sa pamamagitan ng paggamit ng iba't ibang larawan: ang kaharian ng Diyos (langit), kapayapaan, liwanag, handaan sa kasal, at iba pang tulad nito. Subalit sentro ang Diyos sa lahat ng paglalarawan. Ipinanalangin ng Salmista sa Matandang Tipan: Gayon pa ma'y laging kasama mo ako, sa aking paglakad ay inaakay mo. Ang mga payo mo'y umakay sa akin,

624

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5! KRISTO, ANG ATING BUHAY

marangal na ako'y iyong tatanggapin. Sino pa sa langit, kundi ikaw lamang...

Puso't kalul'wa ko kung nanghihina man, ang Diyos ang lakas kong tanging kailangan. (Salmo 73:23-26) Sa liwanag ng muling pagkabuhay ni Kristo, nagawang isulat ni San Juan: “Ito ang buhay na walang-hanggan: ang kilalanin ka nila, ang iisa at tunay na Diyos, at sj Jesu-Kristo na iyong sinugo” (Jn 17:3). Dagdag niya: “Mga minamahal, sa ngayon, tayo'y mga anak ng Diyos, ngunit hindi pa nahahayag ang magiging kalagayan natin, Gayunman, alam nating sa pagparitong muli ni Kristo, tayo'y matutulad sa kanya, sapagkat makikita natin siya sa kanyang likas na kalagayan” (1 Jn 3:2). Isinulat ni Pablo sa kahawig na pananalita: “Sa kasalukuyan, tila malabong larawan ang nakikita natin sa salamin, ngunit darating ang araw na makikita natin siya nang mukhaan” (1 Cor 13:12). 5, Mga Larawang Batay sa Liturhiya 2064. Ibinibigay ng pambungad na antipona sa Misa para sa mga Yumao ang dalawang larawan ng buhay na walang-hanggan: “Walang hanggan-kapahingahan, ipagkaloob mo sa kanila, Panginoon at itulot Mong sikatan sila ng walang-hanggang liwanag.” Ang “masumpungan ang kapahingahan sa piling ng Panginoon” ay isang tradisyunal na temang naglalarawan sa buhay na walang-hanggan. Naging kilala ito sa kawikaan ni Augustino: “Nilikha mo kami para sa iyo, at ang aming puso ay balisa hanggang sa ito'y mahimlay sa iyo” (Conf. I, 1). Subalit ang talagang tinutukoy ng antipona ay ang ikapitong araw ng paglikha kung kailan namahinga ang Diyos (Tingnan Gen 2:2). Naging simbolo ito ng buhay na walang-hanggan. Hindi katiwasayan sa pamamahinga sa kapaguran ang tinutukoy dito kundi ang ganap na kabuuan ng lahat na pira-piraso nating mga gawi at pagpupunyagi. Ito ay pakikibahagi sa lubos na pinag-isa at ganap na aktibong pag-ibig ng Diyos. Sa Matandang Tipan, winika niya sa mga nag-alinlangan sa Kanyang Salita: “Dahil sa galit ko, ako ay sumumpang di sila daratal, sa lupang pangakong aking inilaan” (Salmo 95:11). Subalit “tayong naniniwala ang papasok at mamamahinga sa piling ng Diyos... may kapahingahan pang nakalaan sa mga nananalig sa Diyos... magsikap tayong makapasok at makapahinga sa piling ng Diyos” (Heb 4:3, 9-11). 2065. Ipinapahayag din sa walang-hanggang liwanag ang bagong buhay na ito, sa dahilang malinaw na pinagtibay ni Kristo: “Ako ang ilaw ng sanlibutan. Ang sumusunod sa akin ay magkakaroon ng ilaw na nagbibigay-buhay, at di na lalakad sa kadiliman” (Jn 8:12). Pumarito si Kristo sa mundo bilang liwanag upang huwag manatili sa dilim ang sinumang sumasampalataya sa kanya. Sa liwanag ni Kristo nasusumpungan ng Kristiyano ang katotohanang ang “Diyos ay ilaw” (1 Jn 1:5) at tanging sa kanya lamang mapaparam at malulupig ang dilim ng kasalanan, kabiguan at kawalangpag-asa. Kaya nananalangin tayo sa Salmong Tugunan ng Misa para sa mga Yumao: Kahit na ang daang iyo'y tumatahak sa karimlan, hindi ako matatakot pagkat ikaw'y kaagapay,

HULING HANTUNGAN:

MULING PAGKABUHAY NG KATAWAN AT BUHAY.

625

Ang tungkod mo at pamalo ang gabay ko at sanggalang. Sa harapan ng lingkod mo, ikaw ay may handang dulang, Ito'y iyong ginagawang nakikita ng kaaway... Tunay na ang pag-ibig mo at ang iyong kabutihan, Sasaaki't tataglayin habang ako'y nabubuhay, Doon ako sa templo mo lalagi at mananahan. (Salmo 23:4-6) B. Mga Katunayang Nasa Proseso tungo sa Buhay na Walang-Hanggan

1. Kamatayan 2066. Para sa mga Kristiyano, ang kamatayan ang pintuan sa buhay na walanghanggan (Tingnan CCC, 1010-14). Tinutulungan sila ng Simbahang papag-isahin ang kanilang sari-sariling kamatayan sa mapagligtas na kamatayan ng walang-hanggang Salita ng Diyos na si Jesu-Kristo, na “Inako (niya)... ang pagkatao naming alangan at hamak. Kahit kamatayan namin ay kanyang natikman upang kami'y makasalo sa buhay na walang-hanggan” (Ikatlong Prepasyo para sa Pasko ng Pagsilang). Pinalalakas para sa paglalakbay ng Sakramento ng Pagbabalik-loob at Eukaristiya bilang Banal na Pakikinabang Bilang Pabaon sa Papanaw (Biatiko)--“sa landas kasama mo”---nananalangin ang Simbahan: Pumanaw ka, O kapatid kay Kristo. Makapamuhay ka nawa sa makalangit na kapayapaan sa araw na ito: . sa ngalan ng Diyos, ang Amang makapangyarihan na lumikha sa iyo, . sa ngalan ni Jesu-Kristo, ang Anak ng Diyos na Buhay, na nagpapakasakit para sa iyo,

. sa ngalan ng Espiritu Santo, na ibinubuhos sa iyo. Makapiling mo nawa ang Diyos sa kanyang banal na lunsod, kaisa ni Maria, ang Mahal na Birhen at Ina ni Jesu-Kristo,

kaisa ni San Jose, ng.mga anghel, at ng lahat ng mga banal. Magbalik ka nawa sa humubog sa iyo mula sa alabok. Makaharap mo nawa ang iyong Manunubos at maging maligaya ka nawa kapag nakita mo ang Diyos ngayon at magpasawalang-hanggan. (Rituwal Romano) 2. Partikular na Paghuhukom 2067. Kalakip ng kamatayan sa katapusan ng ating paglalakbay sa lupa ang hindi matatakasang paghuhukom na humahantong sa tiyak na kapalaran ng buhay ng tao (Tingnan CCC, 1021-22). Inihayag ito ni Jesus sa pamamagitan ng talinghaga ng mahirap na si Lazaro (Tingnan Lu 16:22) at ng kanyang pangako sa mabuting (nagsising) magnanakaw: “ngayon di'y isasama kita sa paraiso” (Lu 23:43). Itinuturo ng Simbahan na “agad tinatanggap sa langit ang mga namatay na nasa grasya at malinaw na nakikita nila ang Diyos, isa at tatlo, bilang Siya, samantalang ang mga namatay sa aktuwal na kasalanang mortal ay agad nananaog sa impiyerno” (Konsilyo ng Florence, ND, 2309).

626

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING BUHAY

Subalit ang paghuhukom na ito ni Kristo ay hindi isang bagay na animo'y ipi. nataw sa atin mula sa labas. Ibig sabihi'y, sa pamamagitan ng ating mga kusang ginawa sa buhay, naging bukas tayo sa liwanag at pag-ibig ni Kristo--at tinanggap ng Ama, kasama niya, at sa harapan niya. O sinasadya nating gawing malabo at djtinatablan ng Kanyang liwanag, at nang dahil dito'y kusang pinili na patigasin ang puso sa halip na pag-ibig niya at hinayaan ang ating sariling hatulan ng kaparusahang walang-hanggan. 3. Langit 2068. Malimit pag-usapan ng mga Pilipino ang langit na animo'y isa itong “Lugar,” ngunit ito ay sapagkat napapaloob tayo sa panahon at puwang kung kaya't inilalarawan natin ang lahat bilang isang lugar, Sa katunayan, ang tinutukoy na [angit ay ang kalagayan ng “pagiging kapiling ng Panginoon” (Tingnan 1 Tes 4:17) at manahan sa Kanya na siyang kinatatagpuan ng mga pinagpala ng kaganapan ng kanilang sarili at pagiging lubos ng kanilang buhay sa lupa (Tingnan CCC, 1023-29), Sa pamamagitan ng kanyang kamatayan at muling pagkabuhay, “binuksan ni Kristo ang pinto ng langit.” Ibig sabihin, binigyan niya ang mga pinagpala ng kakayahang kalugdan ang “kaibuturan ng Diyos” sa pamamagitan ng Espiritu, sa harapan ng tanang “Simbahan sa kaluwalhatian.” Lahat ng ito ay tinipon at ginawang kaanib ng kanyang Katawan. Para sa kanila, “Hindi pa nakikita ng mata, ni naririnig ng tainga, hindi pa rin sumasagi sa isip ng tao, ang inihanda ng Diyos sa mga umiibig sa kanya” (1 Cor 2:9). 2069. Malimit na inilalarawan ang langit bilang “banal na pangitain ”---ang pangitaing nagbibigay-kagalakan. Ipinapahiwatig nito na ang bagong buhay sa langit ay nagmumula sa Diyos at lubusang nakalaan sa Kanya. Ito ang kalubusan ng buhaypananampalataya, pag-asa at pag-ibig na napasimulan sa lupa. Ipinapahiwatig rin nito ang di-masusulat na pasasalamat at diwa ng pagsambang tanda ng mga pinagpala. Ang kailangang idagdag ay ang aktibo at panlahatang dimensyon ng pangitaing ito kung saan nakikitungo ang mga pinagpala sa isa't-isa sa “pakikipag-isa ng mga banal,” at sa buong sangnilikha (Tingnan CCC, 1027-29). 4. Impiyerno 2070. Samantalang ang katotohanan ng langit ay pinananahanan ng mga kinikilalang banal at di-mabilang na iba pang Diyos lamang ang nakababatid, walang tinutukoy ang Banal na kasulatan ni ang Simbahan na partikular na tao na tunay na dumaranas ng walang-hanggang kaparusahan. Subalit malinaw na tinitiyak ng Simbahan ang pag-iral at kawalang-hanggan ng impiyerno para sa mga namamatay nang may kasalanang mortal (CCC, 1035). Sinusunod lamang dito ng Simbahan ang mismong turo ni Jesus hinggil sa “impiyerno (Gehenna),” at ang sarili niyang paghuhukom bilang Anak ng Tao: “Magsilayo kayo sa akin, kayong mga sinumpa, sa apoy na walang-hanggan” (Mt 25:41: Tingnan 5:22, 29: 13:42, 50, Mc 8:43-48). Samakatuwid, ang punto ng turong ito tungkol sa impiyerno ay nabigyang-diin ang ating

HULING HANTUNGAN:

MULING

PAGKABUHAY NG KATAWAN AT BUHAY...

627

sukdulang pananagutan sa anumang kusang gawin natin sa ating buhay sa lupa, kabilang na ang kawakasan ng kamatayan. Sa madaling salita, hindi pinagpipilitan ng Diyos ang kanyang pag-ibig kaninuman. Maaaring ipahamak ng mga tao ang kanilang sarili: taglay nila ang radikal na kalayaang wasakin ang kanilang sariling kalayaan at mismong kanilang sarili sa pamamagitan ng patuloy na pagtanggi sa mahabaging pag-ibig at biyaya ng Diyos, kahit na sa harap ng kamatayan. 2071. Ang larawan ng impiyerno bilang apoy na walang-hanggan ay nagpapahi-

watig ng sukdulang kawakasan nito. Isang likas na sagisag ng “pagkatupok” ang

apoy. Maaari itong tumukoy sa Espiritu Santo bilang “dila ng apoy” sa Pentekostes, sa panalangin ng mga mistiko, o sa ngitngit ng Diyos na nagwasak sa Sodoma at Gomorra. Binibigyang-diin dito na nilikha tayo upang “matupok-para-sa-kapwa.” Maaaring piliin natin ang mamuhay sang-ayon sa pananaw na ito sa pamamagitan ng kusang paghahandog ng sarili sa tunay na pag-ibig na pinag-alab ni Kristo at ng grasya ng Espiritu Santo, na nagbubunga ng malugod na kagalakan sa langit. O maaari nating piliin ang isang sakim at makasariling pamumuhay na humahantong sa sukdulang di-mababawing pagkawalay sa sarili sa Diyos at sa buong sangnilikha. Ang buod ng impiyerno ay ang pagkawalay sa Diyos. Samakatuwid, ang pangunahing layunin ng turo ng Kasulatan at Tradisyon tungkol sa impiyerno ay ang pagbibigaydiin sa kabigatan ng ating pananagutang pangkasaysayan na “lumakad kasama ng Diyos” sa wastong paggamit ng ating kalayaan. Kung kaya't nananalangin tayo: “Ama namin... loobin mong kami'y makapamuhay araw-araw sa iyong kapayapaan. Huwag mong ipahintulot na kami ay mawalay sa iyo kailan pa man. Ibilang mo kami sa iyong mga hinirang” (EP 1). 5. Purgatoryo

2072. Nakabatay ang doktrina ng Simbahan sa purgatoryo na “isang kalagayan ng pangkatapusang paglilinis,” higit sa lahat, sa matandang kaugalian ng pag-aalay ng panalangin para sa mga yumao (Tingnan CCC, 1030-32). Isinasagawa ito upang dalisayin sila at tanggapin sa langit. May sinasabi ang Banal na Kasulatan hinggil sa mga nabanggit na panalangin para sa mga yumao: “Ginawa niya ang paghahandog na iyon upang ang pagkakasala ng mga namatay na ito ay patawarin” (2 Mcb 12:45). Gayundin, hinggil sa apoy na nakapagpapadalisay, nasasaad sa Kasulatan: “maliligtas siya, lamang ay parang nagdaan sa apoy” (1 Cor 3:15, Tingnan 1 Ped 1:7). Parehong pinahihinahon at pinalalakas ng doktrinang ito tungkol sa purgatoryo ang turong ipinahayag ng mga Konsilyo ng Simbahan (Tingnan Trent: ND, 2310) tungkol sa partikular na paghuhukom. Pinahihinahon ito sa pamamagitan ng pagpapayapa sa labis na pangamba sa mga tilamsik ng kasakiman at kasalanan, kahit sa buhay ng mga taong bukas-palad at mapagmahal. Subalit pinatitibay din ng turo tungkol sa purgatoryo ang diin ng partikular na paghuhukom sa radikal na hinihingi ng kaligtasan. Hindi ito isang usapin tungkol sa pagkakamit ng pinakamababang “pasadong marka” sa Diyos na di-pumapansin sa mga nalalabing mumunting kamalian. Sa halip, nararapat dalisayin maging ang mga mu-

628

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5I KRISTO, ANG ATING BUHAY

munting pagkamakasalanan upang makamtan ng mga pinagpala ang buhay na walang-hanggan at mapuspos sila ng liwanag at pag-ibig ng Panginoon. Hindi natin nalalaman kung sa loob ng proseso ng kamatayan mismo o sa ibang paraan nagaganap ang proseso ng paglilinis na ito, sapagkat parehong ang mga proseso ng kamatayan at paglilinis ay kubli sa ating makalupang paningin. 6. Ang 'Parousia,' Pangkalahatang Pagkabuhay na Mag-uli at Huling Paghuhukom 2073. May sinasabi ang Matandang Tipan tungkol sa paghihintay sa “Araw ng Panginoon” kung kailan mahahayag sa lahat ang kabanalan at kadakilaan ng Diyos (Tingnan Amos 5:18). Sa Bagong Tipan nagiging “araw (ito) ng pagbabalik ni Kristo Jesus” (Fil 1:6), ang kanyang Parousia, kung kailan paparito si Jesus sa kadakilaan, bilang kalubusan ng kanyang Pagkakatawang-tao, Krus at Muling Pagkabuhay, upang “maging hukom ng mga buhay at mga patay” (Gw 10:42). “Itinakda sa mga tao na minsan lamang mamatay at pagkatapos ay ang paghuhukom. Gayon din naman, si Kristo'y minsang inihandog bilang hain upang pawiin ang mga kasalanan ng mga tao. Siya'y muling darating hindi upang ihandog na muli dahil sa kasalanan kundi upang iligtas ang mga naghihintay sa kanya” (Heb 9:27-28). Hindi lamang kay Kristo ang paghuhukom na ito, kundi si Kristo kasama ng lahat ng sumasakanya at namumuhay sa kanya---ang mga apostol (Tingnan Mt 19:28), ang mga anghel (Tingnan Pah 3:21) at mga banal (Tingnan 1 Cor 6:2, CCC, 1038-41). 2074. Madalas na nalilito ang mga Pilipino sa mga Biblikal na “palatandaan ng pagparito ni Jesu-Kristo”--giyera, gutom, lindol, pag-uusig at tulad nito--na masyadong binibigyang-diin ng mga pundamentalista. Sa katunayan, pawang mga tagubilin lamang ang mga iyon: “Mag-ingat kayo at maging handa sapagkat hindi ninyo alam kung kailan ito mangyayari” (Mc 13:33). Samakatuwid, hindi makatotohanang paglalarawan ng katapusan ng mundo ang mga palatandaang ito, ni paraan ng pagtantiya sa panahon ng pagdating ng Panginoon (Tingnan Lu 17:20). Patuloy na kakikitaan ng gayong mga dalamhati ang buong kasaysayan ng tao. Sa halip, “ang pagdating ng araw ng Panginoon ay tulad ng pagdating ng magnanakaw... kaya nga, kailangang tayo'y manatiling gising, laging handa, at malinaw ang isip--di tulad ng iba” (1 Tes 5:2, 6). “Ngunit walang nakaalam ng araw o oras ng pagsapit niyon, kahit ang mga anghel sa langit o ang anak man--ang Ama lamang ang nakaaalam nito” (Mc 13:32). 2075. Ang pangkalahatang muling pagkabuhay ng mga patay ay ipinahiwatig ng pagparito ni Jesus bilang Hukom. “Darating ang oras na maririnig ng mga patay ang kanyang tinig. Sila'y muling mabubuhay at lalabas sa kinalitibingan nila. Lahat ng gumawa ng mabuti ay pagkakalooban ng buhay na walang-hanggan at lahat ng masama ay parurusahan” (Jn 5:28-29). “Sapagkat bawat isa ay haharap sa hukuman ni Kristo upang tumanggap ng kaukulang ganti sa kanyang ginawa mabuti man o masama, nang siya'y nabubuhay pa sa daigdig na ito” (2 Cor 5:10). Sa gayon, ang katarungan ng Diyos ang may pangkatapusang pananalita hinggil sa buong kasaysayan ng

HULING HANTUNGAN:

MULING

PAGKABUHAY NG KATAWAN AT BUHAY

629

sangkatauhan na nagdadala sa lahat ng bagay sa kanilang lubos na kaganapan at nagbibigay ng matibay na saligan sa pag-asang Kristiyano. V. Ang

Pag-asang

Kristiyano sa Bagong

Langit at Bagong

Lupa

A. Pag-asang Kristiyano 2076. Sa isang diwa, ang pag-asa ay ang katangian ng kabutihang Kristiyano, dahil walang tulad nito ang posible para sa hindi Kristiyano (Tingnan CCC, 1042). Pinaaalalahanan ni San Pablo ang mga Hentil na kanyang napagbagong-loob: “Alalahanin ninyo na noong panahong iyon, hiwalay kayo kay Kristo...di saklaw ng mga tipang nasasalig sa mga pangako ng Diyos. Noo'y nabubuhay kayong walang pag-asa at walang Diyos” (Ef 2:12). Maraming pinagmumulan ng pag-asa para sa mga Kristiyano: naroon ang pagpapalakas-loob ng Kasulatan (Tingnan Ro 15:4), ang Ebanghelyo mismo (Tingnan Co 1:23), ang kamalayan sa tawag ng Diyos (Tingnan Ef 1:18). Subalit nakasalig ang lahat ng ito kay Kristo na ating pag-asa ng kadakilaan (Tingnan Co 1:27: 1 Tim 1:1). Ang pinakamalapit marahil na pinagmumulan ng pag-asa para sa mga pangkaraniwang Pilipinong Kristiyano ay ang kanilang karanasan ng suporta at tulong mula sa Espiritu Santo, lalo na sa panahon ng kahirapan. Sa loob ng pang-araw-araw na suliranin ng pamilya, personal na pakikitungo sa kapwa, kagipitan sa pananalapi at tulad nito, agad tayong bumabaling kay Kristo at sa kanyang Espiritu para humingi ng tulong at kaginhawahan. Ipinahayag din ni San Pablo ang ganitong damdamin: Nagagalak tayo sa ating mga pagbabata sapagkat alam nating ito'y nagbubunga ng pagtitiyaga. At ang paglitiyaga ay nagbubunga ng katatagan, at ang katatagan ay nagbubunga ng pag-asa. Hindi tayo nabibigo sa ating pag-asa, sapagkat ang pag-ibig ng Diyos ay ibinuhos sa ating mga puso sa pamamagitan ng Espiritu Santo na ipinagkaloob na sa atin. (Ro 5:3-5) 2077. Gayundin, masalimuot kung ano ang inaasahan ng mga Kristiyano. Binabanggit ni San Pablo ang muling pagkabuhay ng mga patay (Tingnan 1 Tes 4:13), kadakilaan ng Diyos (Tingnan Ro 5:2) at bagong panahon ng Espiritu (Tingnan 2 Cor 3:12), kaligtasan (Tingnan 2 Cor 1:10) at wastong pakikitungo sa Diyos (Tingnan Ga 5:5), buhay na walang-hanggan (Tingnan Tito 1:2) at ang matagumpay na Ikalawang Pagparito ni Kristo (Tingnan Tito 2:13). Subalit higit na mahalaga kaysa partikular na bagay na inaasahan ay ang grasya ng Diyos na siyang tanging dahilan kung bakit posible at magtatagumpay ang pag-asa. Hinggil sa dalawang iba pang kabutihang teolohikal--ang pananampalataya at ang pag-ibig, ang grasya ang siyang panloob na masiglang buod ng pag-asa. Idinadalangin ni Pablo: “Ang Panginoon nating JesuKristo at ang Diyos nating Ama na umibig sa atin at nagkaloob sa atin, alang-alang sa kanyang biyaya, ng isang walang-hanggang kaaliwan at ng magandang pag-asa,” Pagkatapos, idinadagdag niya ang layon ng Diyos dito: “aliwin nawa kayo... at... bigyan... kayo ng matatag na kalooban upang inyong maipahayag at maisagawa ang lahat ng mabuti” (2 Tes 2:16-17).

630

KATESISMO

PARA

SA MGA

PILIPINONG

KATOLIKO---SI KRISTO,

ANG

ATING

BUHAY

B. Ang Bagong Langit at Bagong Lupa 2078.

Hindi pa ganap o lubos na naisakatuparan ang “Kaharian ng Diyos” na ipi-

nangaral ni Jesus at pinag-aalab ng Espiritu Santo. Ito ang Kahariang nakikita sa Simbahan, sa mga sakramento nito, sa mapagmahal na paglilingkod at sa mga indibidwal na kaanib. Tanging sa “takdang panahon” maisasakatuparan ang plano ng Diyos na “pag-isahin kay Kristo ang lahat ng nasa langit at nasa lupa” (Ef 1:10: Tingnan CCC, 1043). “Tanging sa kaluwalhatian ng langit magkakamit ng kaganapan ang planong ito, kapag magkakasama ang sangkatauhan na aabutin ng kalawakan ang hantungan nito at muling itatatag nang ganap kay Kristo” (Tingnan LG, 48). Magaganap ito “pagkatapos malupig ni Kristo ang lahat ng kaharian, pamahalaan at kapangyarihan: at ibibigay niya sa Diyos at Ama ang paghahari” (1 Cor 15:24). Ang magiging bunga ng ganitong pagpapanibago “ayon sa kanyang pangako... (ay) mga bagong langit at... bagong lupa na pinaghaharian ng katarungan” (2 Ped 3:13).

|: I k Rk

2079. Sa “bagong langit at bagong lupa” na ito “mananahan siyang kasama nila, at sila'y magiging bayan niya. Makakapiling nila nang palagian ang Diyos at siya ang magiging Diyos nila. At papahirin niya ang kanilang mga hula. Wala nang kamatayan, dalamhati, pag-iyak at sakit sapagkat lumipas na ang dating mga bagay” (Pah 21:34). Samakatuwid, kabilang sa “bagong sangnilikhang” ito ang pag-iibang-anyo, kaganapan at pagdakila ng bawat taong tinubos, ng buong sangkatauhan at materyal na kalawakan. K. Maria, Huwaran ng Bagong Sangnilikha 2080. Ang mapitagang kahulugan ng Pag-aakyat sa Langit kay Maria, katawan at kaluluwa, ay nagbibigay sa atin ng isang konkretong huwaran ng bagong sangnilikhang ito. Si Maria ang unang ganap na nakibahagi sa muling pagkabuhay ni Kristo. Nakita na natin si Maria bilang unang anak, ang huwaran at Ina ng Simbahang naglalakbay. Ngayon sa diwang kaugnay ng kanilang huling hantungan, pinag-uugnay si Maria at ang Simbahan. Ganito inuunawa ng Tradisyon ang teksto mula sa Pahayag. “Lumitaw sa langit ang isang kagila-gilalas na tanda: isang babaeng nararamtan ng araw, at nakatuntong sa buwan, ang ulo niya'y may koronang binubuo ng labindalawang bituin” (Pah 12:1). Ipinahayag ng Vaticano IT: Samantala, sa kadakilaang taglay niya sa katawan at kaluluwa sa langit, ang Ina ni Jesus ang larawan at simula ng Simbahang magiging ganap sa darating na panahon. Gayundin, nagniningning siya sa lupa bilang tanda ng tiyak na pagasa at kaginhawahan sa naglalakbay na Sambayanan ng Diyos hanggang sa dumating ang araw ng Panginoon. (LG, 68) Para sa Pilipinong Kristiyano, si Maria marahil ang pinakamabuting tulong sa pagkakaroon ng personal na pagkaunawa kung ano ang inihanda ng Diyos para sa mga nagmamahal sa Kanya.

| |

hi |

HULING HANTUNGAN:

MULING

PAGKABUHAY NG KATAWAN AT BUHAY...

631

PAGBUBUO 2081. Ang tugon ng doktrinang Katoliko sa “Ano ang maaari nating asahan?” hinggil sa “muling pagkabuhay ng katawan at buhay na walang-hanggan” ay radikal na nagpapabago sa ating huwarang moral at pag-uugaling Kristiyano. Ito ang nagbibigay ng matibay na batayan sa Pag-asang Kristiyano. Gayunpaman, hinuhusgahan natin ang moral na buhay ng bawat pagkilos sang-ayon sa pagkakatugma nito sa katotohanang ito ng ating huling hantungan, itinuturing itong mabuti ayon sa katangiang-likas nito. Subalit ang pinakamalakas marahil na impluwensiya ng doktrinang ito tungkol sa ating huling hantungan kaugnay sa moral na buhay ng Kristiyano ay nasa paraan ng pagkakasalig nito sa sangnilikha, sa Dangal ng Tao. Walang sinumang tao ang maaaring gamitin o pakitunguhan na parang isang kasangkapan o pamamaraan lamang para makamit ang anumang layunin, sapagkat nakatalaga ang bawat isa sa atin para sa buhay na walang-hanggang kapiling mismo ng Diyos. 2082. Pinag-aalab rin ng doktrinang ito tungkol sa ating huling hantungan ang ating pagsamba, sa dahilang ang lahat ng tunay na personal at pampamayanang buhay-panalangin natin ay isa nang kaloob na pakikibahagi at paglasap ng huling hantungang ito. Ang ating pagkakatalaga sa muling pagkabuhay at buhay na walanghanggan ang kahulugan ng “dimensiyong eskatolohikal” ng ating buhay-sakramental, lalo na ng Eukaristiya. Nararanasan na natin sa ating mapanalanging pakikipag-isa sa ating walang-hanggang Ama, sa pamamagitan ng Kanyang Nagkatawang-taong Anak na Muling Nabuhay, sa kanilang Espiritu Santo, ang simula ng “buhay sa darating na panahon.” Sapagkat dito sa “maningning na pangako ng kawalang kamatayan” natututuhan natin kung paano tunay na “aawit ng papuri sa [Diyos] nang walang humpay sa kalangitan, kami'y nagbubunyi sa kadakilaan” (Prepasyo Para sa pagyao ng mga Kristiyano, I).

MGA TANONG AT MGA SAGOT 2083. Anong pangunahing tanong ng tao ang tinutugunan sa kabanatang ito? Ang kabanatang ito ay tumutugon sa pangunahing tanong na: “Ano ang maaari nating asahan?” Pinagtitibay ng huling artikulo ng Kredo na ang “muling pagkabuhay ng katawan at buhay na walang-hanggan” ang ating pinakahantungan. 2084. Paano nakaugnay ang huling hantungang ito sa ating pang-araw-araw na pamumuhay at pagsamba? Ang pinaka hantungan natin ang layunin ng pag-asa na siyang nagbubunsod sa ating hanapin si Kristo sa loob ng pang-araw-araw na buhay, maging sa gitna ng ating mga suliranin at kahirapan. Bukod dito, nakatuon ang sakramental na pakikibahagi natin sa Misteryong Pampaskuwa ni Kristo dito sa lupa tungo sa ganap na Santatluhang pakikiisa sa Ama, sa pamamagitan ng Kristong Muling Nabuhay, at sa kanilang Espiritu Santo.

632

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKOS! KRISTO, ANG ATING BUHAY

2085. Ano ang kahulugan ng “eskatolohiya”? Ang “eskatolohiya” ay pag-aaral ng “mga huling bagay” o pinakahantungan n bawat tao, ng buong sangkatauhan, at ng buong materyal na kalawakan, Alinsunod sa pagkapahiwatig nito sa Matandang Tipan tungkol sa mga pag-asang nakaugnay sa Mesiyas, nakasalig ang Kristiyanong eskatolohiya sa pamamansag ni Jesy. Kristo tungkol sa pagdating ng Kaharian ng Diyos, ng kanyang muling pagkabuhay at pag-uumapaw ng Espiritu Santo. 2086. Anu-ano ang “mga huling bagay” para sa bawat tao? Pinananaligan ng pananampalatayang Kristiyano na ang kamatayan, paghuhukom, langit/impiyerno at Ikalawang Pagparito mi Kristo ang “mga huling bagay” para sa bawat tao. Tayo ay mga espiritung may katawan na nakatalagang makapiling ang Diyos at ang mga banal sa langit magpasawalang-hanggan. Gayundin, mayroon tayong katawang “muling bubuhayin sa wakas ng panahon” at “walang-kamatayang kaluluwang espirituwal” na pinagkalooban ng kamalayan at pagpapasya.

2087. Ano Ang pinaka Diyos sa “mga pag-ibig)” (2

ang hantungan ng sangkatauhan at kalawakan? hantungan ng sanlibutan at kalawakan ay ang magkatipon kasama ng bagong langit at... bagong lupa na pinaghaharian ng katarungan (at Ped 3:13).

2088. Samakatuwid, ano ang kahalagahan ng eskatolohiya para sa atin? Iniuugnay ng Kristong Muling Nabuhay na kapiling natin sa kanyang Espiritu Santo ang ating pangkasalukuyang buhay sa lupa sa ating hantungan sa hinaharap. Samakatuwid, ang pangako ng Ebanghelyo na muling pagkabuhay at buhay na walang-hanggan ay sumasaklaw sa lahat nating iniisip, sinasabi at ikinikilos. Ito ang pinakapamantayan natin sa paghusga sa mabuti at sa masama, sa tagumpay at sa kabiguan, o sa tunay na makataong pag-ibig at sa pandaraya. lin?

2089. Inilalayo ba tayo ng eskatolohiya sa mga pangkasalukuyan nating tungku-

Kung uunawaing mabuti, ang eskatolohiya ay hindi tungkol sa isang “malago” at malabong daigdig ng mga diwata. Sa halip, tumutukoy ito sa mga malalim na dimensyon ng ating pang-araw-araw na buhay ngayon. Ang ating pinakahantungan ay aktibo na sa ating pang-araw-araw na karanasan na nagbubunsod sa ating buong pagmamahal na paglingkuran ang ating kapwa. 2090. Ano ang kahulugan ng ating “muling pagkabuhay”? Ang ating “muling pagkabuhay” ay nangangahulugan ng bagong niluwathating buhay kay Kristong Muling Nabuhay, hindi lamang pagpapanumbalik ng ating kasalukuyang buhay.

iN

N

st

ra

HULING HANTUNGAN:

MULING

PAGKABUHAY NG KATAWAN AT BUHAY...

"TIRO"

633

Matibay na pinananaligan nating mga Kristiyano na tayong lahat ay: e nilikha ng Diyos na siyang Pinagmumulan ng lahat ng buhay upang makibahagi magpakailan man sa Kanyang Santatluhang buhay na banal, e tinubos ng Kanyang Anak na ating Panginoong Jesu-Kristo, na sa pamamagitan ng kanyang Muling Pagkabuhay ay naging tagapagbigay-buhay, at e mga kabahagi ng kanyang muling pagkabuhay, sa kanyang Espiritu Santo sa grasya, subalit hindi pa kasing-ganap ng ating matatamo sa kaluwalhatian. 2091. Paano tayo nakikibahagi na sa buhay ng muling nabuhay na Kristo? Nakikibahagi tayo sa buhay ng muling nabuhay na Kristo sa pamamagitan ng: a) ating buhay-pananampalatayang pinag-aalab ng Espiritu, b) pagpapaunlad ng mga sakramento, at k) pagganap sa ating mapagmahal na paglilingkod sa kapwa. Si Kristo ang buhay na puno ng ubas, tayo ang mga sanga, na umaangkat ng buhay mula sa kanya, sa bigkis ng pagkakaisa at pagmamahalan kasama niya at lahat ng iba pa (Tingnan Jn 15:5, 9, 12). 2092. Paano masasabing nakikibahagi na tayo.sa buhay ng muling nabuhay na Kristo gayong sumasapit ang kamatayan sa lahat? Ang kabaligtaran ng pakikibahagi sa buhay ng muling pagkabuhay ay hindi ang makalupang buhay na napasasailalim sa kapangyarihan ng pisikal na kamatayan, kundi ang kasalanan. Nakikibahagi tayo sa buhay ng muling nabuhay na Kristo sa pamamagitan ng ating Binyag (Tingnan Ro 6:4-5) at sa pagsasaloob ng sariling utos ni Kristo: “mag-ibigan kayo gaya ng pag-ibig ko sa inyo” (Jn 15:12). 2093. Anong mga bagong pananaw ang idinudulot ng pakikibahaging ito sa buhay ng muling nabuhay na Kristo? Nauunawaan natin na: e ang pag-iibigang anyo natin tungo sa buhay ng muling pagkabuhay ay isang prosesong pinasimulan na sa atin ng Espiritu Santo, e mayroon tayong tungkulin at gampanin sa kasalukuyang isabuhay ang ating mga pangako sa binyag: mamatay sa kasalanan, mabuhay para sa kay Kristo: e kasama sa buhay na ito ang mga mahahalagang dimensyong pampamayanan at pangkalikasan. 2094. Ano ang kahulugan ng “muling pagkabuhay ng katawan”? Ang tinutukoy ng “katawan” dito ay ang buong pagkatao. Samakatuwid, ang “muling pagkabuhay ng katawan” ay nangangahulugan na muling bubuhayin ang buong pagkatao, katawan at kaluluwa, kasama ang dimensiyong panlipunan at pampamayanan nito.

634

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

Dalawang bagay ang ibinubunga nito. Umaasa ang Kristiyano sa: e e

pag-iibang-anyo ng buong pagkatao, katawan at kaluluwa, at hindi sa “isang kaligtasan ng mga kaluluwa”: samakatuwid hindi tinatanggap ang anumang “reincarnation” o “pagpapalipat-lipat ng kaluluwa” sapagkat inaalis nito ang pinaka kahulugan at kabuluhan ng ating kasalukuyang buhay, at sinisira ang ating personal na pagkakaisa.

2095. Anong uri ng “pag-iibang anyo” ang ating mararanasan? Ang pag-iibang anyo ay ang pagbabago mula sa pagiging “natural” o “makasarili” tungo sa buhay na “espirituwal” o “pinasisigla ng Espiritu”, ayon sa larawan ni Kristo. Ang ating pangkatawang pag-iral, kasama ng lahat ng ugnayan natin sa pamayanan at kapaligiran ay radikal na babaguhin ng Espiritu Santo, ngunit ito'y magiging tunay na sa “atin.” 2096. Ano ang Kristiyanong pananaw sa kamatayan? Tinatanaw ng Pananampalatayang Kristiyano ang kamatayan bilang: e e e e

isang dimensyon ng bawat saglit ng buhay, at hindi lamang ang huling sandali ng ating buhay na makalupa at pangkatawan: radikal na sinasaklaw ang buong pagkatao at hindi lamang ang katawan: namamatay ang buong pagkatao, hindi lamang ang kanyang katawan, bilang “likas” na katapusan ng panandaliang buhay ng tao, at isang bunga rin ng kasalanan sa kadahilanang nagiging sanhi ito ng marahas na pagkawasak, pagkabagabag ng loob, takot, at iba pa.

2097. Paano pinag-iibang anyo ni Kristo ang kamatayan? Ang kamatayan ng Kristiyano: e

na bumubuo sa habambuhay na “kamatayan kasama ni Kristo” na nagsimula sa Binyag, e ay pakikibahagi kay Kristo sa kanyang: a) sariling kamatayan at ganap na pag-aalay ng sarili sa pag-ibig ni Kristo, b) katapusan ng kanyang makalupang paglalakbay, at k) pagpasok sa kadakilaan ng kanyang muling pagkabuhay. Maliwanag na pareho: e e e

ang nakasisira at nakawawasak na aspeto, at ang bumubuong dimensyon ng huling pagpili ng likas na kamatayan, ay ganap na inilarawan sa marahan na kamatayan ni Jesus sa Krus, at nagwakas sa kanyang huling pananalita: “Naganap na,” “Ama, sa mga kamay mo'y ipinagtatagubilin ko ang aking espiritu” (Jan 19:30, Lu 23:46).

2098. Ano ang kahulugan ng “buhay na walang-hanggan” ng Kredo?

HULING HANTUNGAN:

MULING

PAGKABUHAY NG KATAWAN AT BUHAY

635

Ang “buhay na walang-hanggan” ay nangangahulugan ng buhay na pinag-iibang anyo ng Espiritu ng Diyos tungo sa lubos na kaganapan ng bawat dimensyon ng atin [C kasalukuyang buhay na pangkatawan-pang-espiritu. panandaliang ating ng Hindi lamang ito basta walang-katapusang pagpapatuloy buhay, o ni walang-pagkilos ng panahon kundi isang radikal na pagbabago sa uri ng buhay.

2099. Paano napauunlad ang uri ng ating pansamantalang buhay? Napagtatagumpayan sa buhay na walang-hanggan ang pansamantalang pagkakaputol-putol ng kasalukuyang buhay natin. Sa kabilang buhay, ibinabalik ng kasalukuyan ang nakaraan at pinupuspos na ng hinaharap. Dinadala ang pansamantalang pag-iral sa tunay na kaganapan sa tatlong antas: e sa pansariling antas ng ating buhay ng grasya bilang mga indibidwal na disipulo ni Kristo, na magsimula sa Binyag at pinauunlad sa Eukaristiya e sa pampamayanang antas ng lahat ng kaanib ng Simbahan, e sa pangkalawakang antas, sa pag-iibang anyo nito kay Kristo. 2100. Ano ang ilan sa mga paglalarawang batay sa liturhiya ng bagong buhay na ito? Dalawang pangunahing paglalarawang batay sa liturhiya ang ginagamit para sa kabilang buhay: e “walang hanggang kapahingahan," sa diwa ng pakikibahagi ng Diyos sa

sariling pang-sabat na pamamahinga, at

e

“walang hanggang liwanag” bilang kaganapan ni Kristong Liwanag ng sanlibutan, na pumapalis sa lahat ng kadiliman ng kasalanan, kawalang-saysay, at pag-asa.

2101. Ano ang kahulugan ng “Partikular na Paghuhukom”? Sa kamatayan na siyang katapusan ng ating paglalakbay sa lupa, nakakaharap natin ang ating makatarungang Hukom na si Kristo, para sa paghuhukom na nagpapasya sa ating tadhana para sa buhay na walang-hanggan. Hindi iginagawad sa atin ang “hatol” na ito: ipinahihiwatig lamang nito kung ano ang ginawa natin sa ating sarili sa pamamagitan ng lahat ng ating malayang pagkilos sa lupa. N e Naging bukas tayo sa buhay at pag-ibig ng Diyos, e O, kusa nating ginawang malabo ang ating sarili sa Kanyang liwanag at piniling huwag mamuhay sa piling ng Diyos. 2102. Ano ang kahulugan ng “Langit”? Ang langit ay ang kalagayan ng “pagiging kapiling ng Panginoon” (Tingnan 1 Tes 4:17), kinalulugdan ang “kaibuturan ng Diyos,” na Ama, ng ating Tagapagligtas na si Kristong Muling Nabuhay, sa kanilang Espiritu Santo, at sa harapan ng buong Sim-

636

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING BUHAY

bahan sa kaluwalhatian. Madalas nating tinatawag ang kalagayang ito na “makita ang Diyos nang harap-harapan” (Tingnan 1 Cor 13:12). Ito ay “banal na pangitain” sapagkat nagbubunga ito ng kamangha-manghang kagalakan at kaligayahan sa pakikipag-isa ng lahat ng mga “banal.” “Hindi pa nakikita ng mata, ni naririnig ng tai. nga, hindi pa rin sumasagi sa isip ng tao, ang inihanda ng Diyos sa mga umiibig sa kanya” (1 Cor 2:9). 2103. Ano ang kahulugan ng “Impiyerno” sa turo ng Simbahan? Sa kabaligtaran ng katunayan ng langit, itinuturo ng Simbahan ang posibilidad ng walang-hanggang kapahamakan. Binibigyang-diin ng posibilidad ng impiyerno ang ating sukdulang pananagutan sa anumang ginagawa natin sa ating buhay sa lupa, Ang buod ng impiyerno ay ang pagkawalay sa Diyos, na sinasapit ng mga taong kusang ihiniwalay ang sarili sa Diyos. 2104. Ano ang kahulugan ng “Purgatoryo” sa turo ng Simbahan? Ang kahulugan ng Purgatoryo ay “ang kalagayan ng huling pag-lilinis.” Dito maaaring linisin ang mga namatay na nasa kalagayan ng grasya subalit nabibigatan dahil sa bahid ng kasakiman at kasalanan, upang sa gayon ay makapasok sila sa walang-hanggang kaluwalhatian kasama ng Panginoon.

2105. Ano ang kahulugan ng “Parousia,” “Pangkalahatang Muling Pagkabuhay,” at “Huling Paghuhukom”? Tinutukoy ng Parousia ang Ikalawang Pagparito ni Kristo sa kaluwalhatian upang “maging Hukom ng mga buhay at mga patay” (Gw 10:42), “upang iligtas ang mga naghihintay sa kanya” (Heb 9:28) sa pagparito ni Kristo, lahat ng namatay ay muling bubuhayin nang may panibagong katawan. Lahat ng hahatulan ni Kristo na “ilalantad... ang mga bagay na ngayo'y natatago sa kadiliman at ipahahayag ang mga lihim na hangarin ng bawat isa. Sa panahong iyon, bawat isa'y tatanggap ng papuring nauukol sa kanya mula sa Diyos” (1 Cor 4:5). Sa gayon, mabibigyang katwiran sa harapan ng lahat ang katarungan at habag ng paghuhukom ng Diyos. 2106. Ano ang kahulugan ng “Kristiyano Pag-asa”? Ang Kristiyanong Pag-asa ay ang kabutihang nakasalig kay Kristong ating Panginoon at nararanasan sa “pag-ibig ng Diyos (na) ibinuhos sa ating mga puso sa pamamagitan ng Espiritu Santo” (Ro 5:5). Nagbibigay ito sa atin ng kasabikan sa pagdating ng Kaharian ng Diyos at ang pagtatag ng “mga bagong langit at ng bagong lupa (na sang-ayon sa kanyang pangako, doon ay mananatili) na pinaghaharian ng katarungan ng Diyos” (2 Ped 3:13). Ang “bagong sangnilikhang” ito ay kinapapalooban ng pag-iibang-anyo, kaganapan, at pagdakila ng bawat tao, ng buong sangkatauhan, at pati na ng materyal na kalawakan.

2107. Anong papel ang ginagampanan ni Maria dito sa “bagong sangnilikha”?

HULING HANTUNGAN:

MULING

PAGKABUHAY NG KATAWAN AT BUHAY.

637

Sa pamamagitan ng kanyang pag-aakyat sa Langit, katawan at kaluluwa, inihahandog sa atin ni Maria ang isang konkretong huwaran ng bagong sangnilikha. Siya ay sabay-sabay na: e “larawan at simula ng Simbahan na magiging ganap sa darating na panahon”, at

e

“tanda ng tiyak na pag-asa at kaginhawahan sa naglalakbay na Bayan ng

Diyos” (1G, 68).

KABANATA 30 PANGWAKAS

NA SALITA

Ang Panalangin ng Panginoon sto

Ama naming nasa langit, sambahin nawa ang pangalan mo, Ikaw nawa ang maghari sa amin, sundin nawa ang iyong kalooban dito sa lupa gaya ng sa langit. Bigyan mo kami ng pagkaing kailangan namin sa araw na ito, AL patawarin mo kami sa aming mga kasalanan, gaya ng aming pagpapatawad sa mga nagkakasala sa amin. At huwag mo kaming tharap sa mahigpit na pagsubok, kundi ilayo mo kami sa masama! (Mt 6:9-13) Sapagkat iyo (Ama, Anak at Espiritu Santo) ang kaharian at ang kapangyarihan at ang kapurihan magpakailan man! Amen! I

PANIMULA 2108. Kasama ng Kredo, ng Sampung Utos at Liturhiyang Sakramental, ang “Ama Namin” ay isa sa apat na haligi ng Katolikong katekesis (Tingnan CCC, 13). Ang kabanatang ito, kung gayon, ay may dalawang layunin. Ang una ay upang ilahad ang mga yaman ng Panalangin ng Panginoon. Habang isinasagawa ito, nais nating ipakita kung paano nilalagom ng panalangin ang lahat ng iminungkahi sa katesismong ito. Sa maikling salita, ang ikalawang layunin natin ay buuin ang Doktrinang Katoliko, Buhay Moral at Pagsamba/ mga Sakramento na inilahad dito sa pamamagitan ng paggamit ng teksto ng Panalangin ng Panginoon bilang salik na nagdudulot ng pakikipag-isa.

TAKAS HE

638

RT

2109, Ang bumubuong gampaning ito ng “Ama Namin” ay alinsunod sa tradisyong Kristiyano sapagkat ang panalanging itinuro ng Panginoon sa kanyang mga disipulo ay laging iginagalang bilang “paglagom ng buong Ebanghelyo,” ang ganap at pangunahing panalanging Kristiyano (Tingnan CCC, 2759-61). Sa isang pagbasa mula sa Liturhiya ng Panalangin ng Simbahan, ipinapayo ni San Cipriano:

PANGWALAKAS

NA SALITA: ANG PANALANGIN NG PANGINOON

639

Naglalaman ang Panalangin ng Panginoon ng maraming dakilang misteryo ng ating pananampalataya. May dakilang lakas na espirituwal sa maikling pananalitang ito, sapagkat nabubuod ng turong makadiyos na ito ang lahat ng ating mga panalangin at mga kahilingan. (Mon., 11th Week in Ordinary Time)

KALALAGAYAN 2110. Napakasikat sa mga Pilipinong Katoliko ang panalanging “Ama Namin.” Malinaw itong mapapatibayan sa dami ng malikhaing katha sa musika na inaawit sa katutubong wika sa mga liturhiya ng Eukaristiya sa lahat ng panig ng bansa. Naging bukambibig na panalangin din ang “Ama Namin” dahil sa katanyagan ng Rosaryo, lalo na sa mga debosyon ng mag-anak, mga pangkat na nauukol sa pagdarasal ng mga Munting Simbahang Pamayanan, “Block Rosaries” at iba pang mga tulad nito. 2111. Gayunpaman, nananawagan ang Ikalawang Konsilyo Plenaryo para sa bagong pagsamba na kinasasangkutan ng bagong buhay-panalangin (PCP II, 167-72). May pagkiling tayong mga Pilipino na ihiwalay sa ating pang-araw-araw na buhay ang ating panalangin at pagsamba. Nagbababala ang NCDP laban sa isang uri ng “hungkag na rituwalismo” kung saan isinasagawa ang mga seremonyang panlabas, subalit wala namang mahalagang pagkaunawang panloob at bukal sa pusong pagtatalaga ng sarili (Tingnan NCDP, 103, 167, 327, 430).

Madalas na tila nakasanayan na lamang at may asal na pagwawalang-bahala kapag dinadasal natin ang iba't ibang panalangin, lalo na ang “Ama Namin.” Marami sa atin ang hindi kailanman saglit na tumitigil upang pagnilayang mabuti ang kahulugan ng mga kataga sa panalangin. Bunga nito, mababaw ang ating personal na pagpapahalaga rito. Malinaw itong napapatibayan sa pagkahiyang nadarama natin kapag nahitingan tayong ipaliwanag kung paano isinasabuhay ang “Ama Namin” sa ating pangaraw-araw na buhay. 2112. Samakatuwid, tunay na napapanahon ang pagpapanibago--isang pagpapanibagong makatutulong sa ating higit na pag-unawa sa ating panlahatang panalanging Katoliko at pagsambang sakramental. Maaaring magsimula ang pagpapanibago sa pagpapatibay ng mga makabuluhang pag-unlad na ginagawa na, upang mapabuti at makaugat sa kultura ang ating mga pagdiriwang na panliturhiya. Nananawagan ang PCP II para sa panibagong pagbibigay-pansin sa Eukaristiya bilang sentro ng lahat ng kabanalang Katoliko. Iginigiit din nitong laging tuwirang iugat sa kultura ang ating pagsamba upang higit na maging makahulugan at “likas” sa pangkaraniwang Pilipino (PCP II Degrees, art. 5-8). 2113. Ikalawa, ang pagpapanibago ay kailangan ding lakipan ng bagong doktrinal at katekesis na batay sa Biblia na siyang nagsasalig sa panalangin at pagsamba sa mga doktrinang Katotohanan ng Pananampalataya. Ikatlo, mahalaga ring iugnay ang tunay na panalanging Katoliko sa isang espirituwal na buhay ng panlipunang pagbabago (Tingnan PCP II, 262-82). Nangangahulugan ito ng pagsasama ng panalangin

640

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5! KRISTO, ANG ATING BUHAY

at ng pagkilos na maaaring umakay sa ating “Simbahan ng mga Dukha” tungo sa isang tunay na “Pamayanan ng mga Alagad ng Panginoon” (Tingnan NPP Flow Chart), 2114. Samakatuwid, tinatangkang tugunan ng huling kabanatang ito ang pangangailangang iyon sa pamamagitan ng pagpapaunlad sa mayamang kahulugan ng Panalangin ng Panginoon at ang kapangyarihan nitong buuin ang Katolikong doktrina, moral na buhay at pagsamba na inilalahad sa aklat na ito para sa Pilipinong Katoliko na ngayo'y nasa hustong gulang. Sisimulan ang paglalahad sa mga pangkalahatang aspeto ng Panalangin ng Panginoon: ang pagiging pangunahin nito bilang isang panalangin: kung kanino ito inilaan ni Kristo: mga katangian ng isang tunay na paraan ng paglapit: at ang batayang istruktura nito. Tatalakayin sa Ikalawang Bahagi ang pagbati at ang pangkat ng “Kahilingang-Mo” at sa Ikatlong Bahagi naman ang “Kahilingang-Kami.” Sa hulihan, magtatapos ang Pangwakas na Salita sa isang maikling balangkas ng “Amen” at pangkatapusang doksolohiya. Sa bawat bahagi ay ipaliliwanag kung paano nilalagom nito ang mga paksang tinalakay na sa katesismong ito.

PAGLALAHAD I. Pambungad A. Pangunahin

2115. Maaaring ibatay ang pagiging pangunahin ng “Ama Namin” sa tatlong pangunahing katangian. Una, ang “Ama Namin” ang sentro ng Banal na Kasulatan bilang panalangin ni Kristong Panginoon na siya mismong kaganapan ng Batas ng Matandang Tipan, Mga Propeta at Salmista, at ng buod ng buong Banal na Kasulatan (Tingnan CCC, 2762-64). 2116. Ikalawa, bukod-tangi ito sapagkat ito ang Panalangin ng Panginoon na itinuro ni Kristo mismo sa kanyang Pangaral sa Bundok ayon kay Mateo, at nasa kalalagayan ng kanyang personal na panalangin sa Ama ayon kay Lucas (Tingnan Mt 6:913: Lu 11:2-4). Malinaw na Santatluhan ang mismong panalangin. Panalangin ito ng Anak, sa Ama, sa Espiritu na “ipinagkaloob... nang tayo'y makatawag sa kanya ng Abba! Ama ko!” (Ga 4:6). Sa gayon, isa itong panalanging nagpapaloob sa atin sa magkasamang mapagligtas na misyon ng Anak at Espiritu (Tingnan CCC, 2765-66). 2117. Ikatlo, sa mula't mula pa ay panalangin na ito ng Simbahan na nakaugat sa kanyang liturhiya, lalo na sa mga Sakramento ng Binyag, Kumpil at Eukaristiya. Panalangin ito ng “panahon ng Simbahan” na nagpapahayag sa Panginoon “hanggang sa muling pagparito niya” nagpapahayag sa Panginoon “hanggang sa muling pagparito niya” (1 Cor 11:26, Tingnan CCC, 2772). Samakatuwid, “eskatolohikal” ang lahat ng petisyon ng “Ama Namin.” Angkop ito sa mga “huling panahon,” ang panahon ng kaligtasang napasimulan na sa pagsusugo ng Espiritu Santo, subalit makakamtan lamang ito nang ganap sa Ikalawang Pagparito ng Panginoon. Samantala, matibay na nakasalig ang ating mga kahilingan sa

6a1

PANGWALAKAS NA SALITA: ANG PANALANGIN NG PANGINOON

kaligtasang napagwagian na, minsan lamang alang-alang sa lahat, ng Pagpapakasakit, Kamatayan at Muling Pagkabuhay ng ating Panginoong Jesu-Kristo (Tingnan

CCC, 2767-72).

2118. Ang pagiging pangunahin at katangiang bumubuo ng “Ama Namin” ay pinatitibay sa pamamagitan ng pagganap sa tradisyong Katoliko ng pag-uugnay sa mga kahilingan nito sa mga Mapapalad, mga Kaloob ng Espiritu Santo at mga Utos. Inilalahad ng sumusunod na balangkas ang isang pangkalahatang paglalagom ng mga kaugnayan ayon sa mungkahi ni San Agustin. Nagbibigay din ito ng talaan ng mga angkop na kabanata sa katesismong ito. “Ama Namin”

Mga Mga Kaloob Mapapalad | ng Espiritu Santo

Mga Utos

KPK

kk. 2-3, 5, 13,

Ama Namin

22-24

Sambahin ang Ngalan Mo

Dukha sa Espiritu

Mapasaamin ang | Maamo Kaharian Mo Sundin ang Loob Mo

Nahahapis

Una at Banal na Pagkatakot 8 | Pangalawa sa Panginoon Kabanalan Karunungan

Bigyan Mo Nagugutom | Katatagan Kami ng Kakanin | at Nauuhaw

Dalawang Utos | kk. 9-12, 14, ng Pag-ibig 23-24 | Pangatlo Pang-apat at Pampito

Mahabagin

Pagpapayo

Huwag

Malinis na

Pagkaunawa | Panlima

Mo

ladya Mo Kami sa Masama

8 | Tagapamayapa|

Kaalaman

kk. 11, 13-17, 28 kk. 1, 7, 18, 25-26

Paunang Salita | kk. 14-15, 18-21, 27

Patawarin Mo Kami sa Aming mga Sala

Kaming Ipahin- | Puso tulot sa Tukso

kk. 6-7, 16, 29

kk. 4, 14-17,

at Pangwalo

18-21

Pangsiyam at Pangsampu

kk. 4, 8, 29

aai apa pna

642

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--S/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

2119. Marapat lamang na ang ganitong panukala ay punuan ng sapat na paliwanag para sa bawat Mapapalad, mga Kaloob ng Espiritu at mga Utos.“ Ang pangunahing kahalagahan nito ay para ipakita kung paano nagkakaugnay-ugnay sa isa't isa ang mga saligan ng ating Pananampalatayang Katoliko. Ang unawain ang sinuman o alinman nang may kalaliman ay ang unawain ang ugnayan nito---kung paano ito nakaugnay sa iba't ibang bagay. Lubos itong napapatunayan sa ating Pananampalatayang Katoliko. Dumarating lamang tayo sa ilang personal na pagkatanto sa katotohanan, mga pagpapahalagang moral at pagsamba ng ating Pananampalataya kapag sinumulan nating unawain kung paano ito “nagkakaugnay-ugnay.” Ito dapat ang bumuo ng pangunahing layunin ng panibagong kateke. sis ng PCP II. B.

Para Kanino?

2120. Subalit para kanino ba ang “Ama Namin” na iminumungkahi ni Kristong ating Panginoong bilang huwarang panalangin? Sa kalalagayang inilalarawan sa Ebanghelyo ayon kay San Lucas, katatapos lamang manalangin ni Jesus nang hilingin sa kanya ng isa sa kanyang mga disipulo: “Panginoon, turuan po ninyo kaming manalangin” (Lu 11:1). Ipinapahiwatig nito na nararamdaman ng mga disipulo na: una, hindi na sapat ang kanilang kinaugaliang pamamaraang Judio ng paglapit sa Diyos: ikalawa, may naiibang pamamaraan si Jesus ng paglapit sa Diyos: at ikatlo, mahalaga para sa mga disipulo ang bagong pamamaraang ito, at nagpapahiwatig ng sambayanang Kristiyano. 2121. Para sa mga Disipulo. Mahalaga ito sapagkat mayroong ilan sa gayon ang nagnanais na ituring ang “Ama Namin” bilang isang payak na balangkas na karani“ Ibinibigay ni San Agustin ang sumusunod na paliwanag: iy Kung sa pamamagitan ng banal na pagkatakot sa Panginoon, nananahan ang dukha sa espiritu sa kaharian ng Diyos, manalangin tayo na sambahin nawa sa sangkatauhan ang ngalan ng Panginoon sa pamamagitan ng banal na pagkatakot na nananatili magpasawalanghanggan. iy Kung sa pamamagitan ng kabanalan mamanahin ng mga maaamo ang daigdig, manalangin tayo na mapasaatin ang kanyang kaharian nang tayo ay maging maamo at di Siya labanan. iii) Kung sa pamamagitan ng kaalaman lulubag ang kalooban ng mga nahahapis, manalangin layo na masunod ang kanyang kalooban upang ang daigdig ay sumang-ayon sa espiritu ng kapayapaan. iv Kung sa pamamagitan ng kalatagan ang mga nagugutom at nauuhaw ay mabubusog, manalangin tayo na ipagkaloob sa atin ang pang-araw-araw naling kakanin, na sa lakas nito ay makamtan natin ang lubos na kasaganaan. . : v) Kung sa pamamagitan ng pagpapayo makakamtan ng mahabagin ang awa, patawarin natin ang sala ng mga nagkasala sa atin at manalanging tayo man ay patawarin din. vi) Kung sa pamamagitan ng pagkaunawa makikita ng may malinis na puso ang Diyos, manalangin tayong huwag tayong ipahintulot sa tukso nang hindi mahati ang ating puso. vii) Kung sa pamamagitan ng karunungan ituturing na anak ng Diyos ang mga lagapamayapa, manalangin tayong iadya layo sa masama nang sa gayon ay maging mga anak tayo ng Diyos sa espiritu ng pag-ampon upang makatawag tayo ng “Abba, Ama" (Sermon on the Mount,

Bk. 2, c. 11, 38).

mamaya ay

PANGWALAKAS

NA SALITA: ANG PANALANGIN NG PANGINOON

643

wan sa sinumang taong relihiyoso. Subalit sa Ebanghelyo, malinaw na iniukol ni Kristo ang panalanging ito para sa kanyang mga disipulo. Ang isang disipulo ay isang taong tinawag sa pananampalataya kay Kristo na maupo sa kanyang paanan, makinig sa Salita ng Diyos mula sa kanya at tupdin ito (Tingnan Lu 11:28). 2122. Para sa mga Tagasunod. Gayunpaman, tinawag ang mga disipulo upang “sumunod” kay Kristo, talikdan ang lahat ng bagay at pasanin ang krus araw-araw. Hinihiling nito ang paglayo sa iba't ibang mga pang-aakit ng mundo, ng laman at ng demonyo at ang walang-pasubaling pagtatalaga ng sarili kay Jesus (Tingnan Lu 9:5762). Ang pagsunod kay Jesus ay nangangahulugan ng matibay na pakikiisa sa mapagligtas na misyon ni Kristo, sa loob ng Simbahang kanyang sambayanan. 2123. Para sa mga Tagapagpauna. Sa katunayan, initiahanda ng mga sumusunod kay Jesus sa ganitong paraan ang siyang maghahanda ng daan para kay Kristo, at nagiging tagapagpauna, tulad ni Juan Bautista sa paglalapit sa mga tao kay Kristo. Mayroon tayong huwaran ng isang ganap na disipulo sa katauhan ng Birheng Maria na “lingkod ng Panginoon.” Sinundan niya ang kanyang anak sa ganap na pakikiisa sa misyon nito kahit hanggang sa Krus. Ang kanyang paglilingkod sa sambayanang mula sa mga apostol ang nagbigay ng batayan-pananampalataya sa mga tagapagpaunang apostolikong misyonero. Sa gayon, isinakatuparan niya ang kanyang misyon sa lupa sa ganap na pagiging bukas-loob sa anumang hilingin sa kanya ng Diyos, tulad ng kanyang ipinangako: “Mangyari nawa sa akin ang iyong sinabi” (Lu 1:38). K. Paraan ng Paglapit 2124. May Paggalang. Isang opisyal na panimula sa “Ama Namin" sa pagdiriwang ng Eukaristiya ay: “Sa tagubilin ng mga nakagagaling na utos at turo ni Jesus na Panginoon natin at Diyos ipahayag natin nang lakas-loob.” Dumadaloy sa mahabang tradisyong nakaugat sa Biblia ang himig-paggalang at paghanga sa harap ng Panginoon. Malinaw itong inilalarawan sa tagpo ni Moises at ng nagliliyab na apoy. “Huwag kang lumapit. Hubarin mo ang iyong sandalyas sapagkat banal na dako ang kinatatayuan mo” (Exo 3:5). Tanging sa pamamagitan ni Jesu-Kristong Anak na Nagkatawang-tao lamang tayo maaaring makadulog sa Diyos bilang ama nang may lakasLoob at may kagalakan. “Dahil sa ating pakikipag-isa at pananalig sa kanya, makalalapit tayo sa Diyos nang panatag ang loob” (Ef 3:12: Heb 4:16, 1 Jn 5:14: CCC, 2777). Madalas nating ipinagwawalang bahala ang di kapani-paniwalang bigay-na-karapatang ito ng pakikibahagi sa pagiging anak mismo ni Kristong ating Panginoon. Binibigyan tayo nito ng kakayahang tawagin ang Diyos na “ating Ama.” Tanging sa tunay na kababaang-loob lamang natin mauunawaan at uunlad sa ating kalooban ang katotohanang ito (Tingnan CCC, 2779, 2785), 2125. Alinsunod sa Espiritu. Samakatuwid, lumalapit tayo sa Diyos sa pagdarasal ng “Ama Namin.” Natatanto natin na posible lamang ito dahil ang Diyos mismo ang nagpahayag ng panalanging ito sa pamamagitan ng kanyang Anak na si JesuKristo, at nagbibigay sa atin ng kapangyarihan sa pamamagitan ng kanyang Espiritu

644

KATESISMO

PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING BUHay

Santong nananahan sa atin.” Ang panalangin ay “buhay ng puso.” Pinasisigla ito ng Espiritung “tinutulungan tayo... sa ating kahinaan. Hindi tayo marunong manalangin nang wasto, kaya't ang Espiritu ang lumuluhog para sa atin, sa paraang di magaga. wa ng pananalita ” (Ro 8:26). Lagi tayong iminumulat ng Espiritu sa presensiya ng Diyos at pinananatili tayong matiyaga sa pananalangin. 2126. Bilang mga Nasa Hustong Gulang. Sa teksto ni Lucas, may kaugnayan ang pagiging Ama ng Diyos sa ating aktibong karanasan ng pagkilos bilang ina/ama, at hindi sa walang-siglang karanasan ng pagtanggap bilang mga anak. “Kayong mga ama... kung... marunong magbigay ng mabubuting bagay” (Lu 11:11-13). Samakatuwid, dinarasal natin ang “Ama Namin” unang-una bilang mga taong nasa hustong gulang na nakakaalam kung ano ang ibig sabihin ng maging ina/ama: ang mga damdamin nila para sa kanilang mga anak, at mga inaasahan sa kanila ng kanilang mga anak. Samakatuwid, nananalangin tayo ng “Ama Namin” nang buong alab, pitagan at pag-ibig na iniuukol natin sa ating mga magulang bilang mga nasa hustong gulang na. Hindi tayo yaong pagiging walang-muwang na mga paslit na walang malay sa mga kagalakan at tungkulin ng isang magulang. 2127. Sa pangkalahatan, pangkaraniwan sa mga Pilipino ang tekstong: “Kapag hindi kayo nagbago at tumulad sa mga bata, hinding-hindi kayo mabibilang sa mga pinaghaharian ng Diyos” (Mt 18:3). Nakalulungkot lamang na madalas itong ginagamit na dahilan sa pag-aasal-bata, hindi sa pagiging tulad ng bata. Matindi ang paalaala ni San Pablo hinggil dito: “Noong ako'y bata pa, nagsasalita ako, nag-iisip at nangangatuwirang tulad ng bata. Ngayong ako'y mayroon nang sapat na gulang, iniwan ko na ang mga asal-bata” (1 Cor 13:11, Tingnan 14:20). 2128. Tila madalas, nagbubunga ang “maging tulad ng bata” ng hindi sinasadyang pag-unawa na ang pananampalataya ng Kristiyano ay hindi talagang praktikal sa buhay ng nakatatanda na puno ng paligsahan at ng pakikibaka upang mabuhay. Subalit winawalang bahala nito ang mga pangunahing pagpapahalagang espirituwal, tulad ng pagiging payak, pagtitiwala at pagiging bukas na hinahangad at hinahangaan ng lahat, maging sa malupit na mundo ng mga matatanda. Gayundin, hindi nito nabibigyang-pansin ang aktibo at maayos na pagsisikap ng mga may hustong gulang na ipinahihiwatig ng pandiwang “maging.” Kailangan ang seryosong pagsisikap upang matularan sa ating pakikitungo sa Diyos ang likas at buong pagsalig ng isang bata sa kanyang mga magulang. Nararapat maisabuhay muli ng mga nasa hustong gulang ang pagsalig at pananalig na likas sa isang bata sa pamamagitan ng personal na pagsisikap at matiyagang pananalangin.

# Nilalagom ni San Basilio ang tradisyon sa paglalarawan ng paikot na proseso mula sa Espiritung nasa atin, sa pamamagitan ng Anak, patungo sa Ama, at pabalik muli. Ang landas ng pagkilata sa Diyos ay umaakay mula sa “iisang” Espiritu sa pamamagitan ng “iisang” Anak patungo sa “jisang" Ama at, sa ibang salita, ang pangunahing kabutihan, likas na kabanalan at maringal na dangal ay dumadaloy mula sa Ama, sa pamamagitan ng anak, patungo sa Espiritu. (Treatise on the Holy Spirit, Chap. 18)

PANGWALAKAS

NA SALITA: ANG PANALANGIN NG PANGINOON

645

D. Balangkas ng Ama Namin 2129. May Tatlong Bahagi. Binubuo ang “Ama Namin” ng tatlong bahagi: isang pagbati, “Ama Namin,” tatlong “Kahilingang Mo,” at apat na “Kahilingang Kami.” Isinasaayos ng pambungad na pagbati ang kaisipan at pananaw ng lahat: nakasentro sa Diyos (Tingnan CCC, 2803-04). Ang unang pangkat ng mga kahilingan sa kadakilaan ng Ama ay umaakay sa atin: Kanyang Pangalan, Kanyang Kaharian, Kanyang Kalooban. Lahat ng tatlong ito ay nagsisimula ngayon, sa ating panahon dito sa lupa. Subalit nagpapatuloy ang mga ito magpasawalang-hanggan kung Saan, sang-ayon sa isinulat ni San Agustin, ganap na maisasakatuparan ang Pangalan, Kaharian at Kalooban ng Ama (Tingnan “The Lord's Sermon on the Mount,” Bk. 2, Chap. 10, 37). 2130. Matapos ang pagtuon sa Diyos at saka pa lamang hinaharap ng panalangin ang ating mga kasalukuyang pangangailangan sa ating pagtungo sa Kanya: materyal at espirituwal na ikabubuhay (kakanin), at malampasan ang mga negatibong katotohanan ng kasalanan, tukso at kasamaan (CCC, 2805). Magwawakas lahat ng mga pangangailangang ito sa ating pagpasok sa kabilang buhay. 2131. Santatluhan. Malinaw na makikita sa dalawang pangkat ng mga kahilingan ang Banal na Santatlo. Sa unang pangkat, idinadalangin natin: Sambahin ang Ngalan ng Diyos, “Ama.” Maging higit na ganap nawa ang Kahariang inilalapit sa atin sa pamamagitan ni Jesu-Kristong kanyang Anak. Isakatuparan nawa ng Diyos ang kanyang kalooban sa pamamagitan ng Espiritu Santo. Santatluhan rin ang ikalawang pangkat. Nananalangin tayo sa Ama para sa kakanin sa araw-araw: sumasamo tayo sa ating Manunubos na si Kristong Anak para sa kapatawaran ng mga kasalanan, at ipinauubaya natin ang ating mga sarili sa Espiritu Santo ng Diyos upang mapaglabanan ang tukso at kapangyarihan ng Masama. 2132. Kabutihang-asal na Teolohikal. Ang “Ama Namin” ay kinasasangkutan din ng mga gawa ng pananampalataya, pag-asa at pag-ibig. Kailangan natin ng Panahampalataya upang maipahayag na ang Diyos ay ating Ama maging sa kanyang katahimikan at pagiging tila malayo sa lahat ng masama at paghihirap na nasa paligid natin. Ipinapahayag natin ang ating pag-asa na ang kanyang Kahariang pinasinayaan na ni Kristong kanyang Anak ay magiging ganap, at matutupad ang kanyang kalooban magpakailan man. Sa katapusan, matatagpuan natin ang lahat ng alab at pagiging matalik ng pag-ibig sa Diyos na ating Ama, na nararanasan sa kanyang Espiritu. Lahat ng ito ay posible para sa atin sa pamamagitan lamang ng Espiritu ng Anak na ipinagkaloob ng Ama sa ating mga pusong sumisigaw ng “Abba! Ama ko!” (Ga 4:6). Nilalagom ng Espiritung kaloob ng Ama ang lahat ng kahilingan ng “Ama Namin.” ll. Pagbati “AMA NAMIN SUMASALANGIT KA”

2133. Sa Kasaysayan ng Kaligtasan. Sa kinasihang salaysay ng Biblia, tinatagurian ang Diyos na Ama-Manlilikha. Sa gayon, siya ang pinakamataas na mayka-

646

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---SI KRISTO, ANG ATING BUHAY

pangyarihan at Panginoon. Makikita ito sa Matandang Tipan sa karanasan kay Yahweh bilang “malayo subalit malapit,” alibugha sa kanyang awa sa kanyang tini. pang bayan, subalit nananawagan sa tuwina sa kanilang masunuring katapatan sa kanyang Tipan. Binigyang-diin ng mga propeta ang larawang ito sa pamamagitan ng pagpapaunlad ng dimensiyong etikal ng Diyos bilang mahabaging Ina/Ama. “Ikaw lamang, Panginoon, ang aming pag-asa't Amang aasahan... kami'y patawarin. Kahabagan mo kaming mga lingkod mo” (Isa 63:16, 64:9). Subalit hindi tuwirang tinatawag si Yahweh bilang “Ama Namin” sa alinmang panalangin sa Matandang Tipan. Hindi tuwiran ang pahiwatig, na marahil ay magaganap ang pag-asang ito sa darating na panahon. “Ako'y tatawaging ama niya't Diyos, Tagapagsanggalang niya't Manunubos. Gagawin ko siyang anak na panganay, mataas na hari nitong daigdigan” (Salmo 89:26-27). 2134. Ipinahayag kay Jesu-Kristo. Naging ganap ang pag-asang ito kay JesuKristo. Sa pagdating ni Jesus, nagkaroon ng bagong malapit na ugnayan at matalik na pakikipagkaibigan sa Diyos na ipinapahayag sa kanyang “Abba.” Bilang “Bugtong na Anak... na lubos na minamahal ng Ama” (Jn 1:18), buong pagtitiwalang pinagtibay ni Jesus: “Walang nakakikilala sa Ama kundi ang Anak at yaong marapating pagpahayagan ng Anak” (Mt 11:27). Tinatalakay at pinalalawak ng “Abba, Ama” sa panalangin ni Jesus ang bawat aspeto ng tradisyon sa Matandang Tipan. Hindi lamang “Manlilikha,” Kataas-taasang Pinuno at Tagapagtanggol ng kanyang tinipang bayan ang ipinapahiwatig ngayon ng “Ama.” Binuno ni Jesus sa kanyang turo ang tatlong larawang ito sa loob ng isang bago at matalik na pakikipag-ugnay sa Diyos bilang mapagmahal na Ama, na inaalok sa lahat ng tao, kasama ni Jesus at sa pamamagitan ni Jesus na Anak. Ang bagong pakikipag-ugnayang ito sa Diyos ay nasa kasalukuyan, sa ngayon ng pang-araw-araw na buhay, at nararanasan lalo na sa mapagmahal at maawaing pagpapatawad. Ang Ama ni Jesus ay isang Diyos na nagmamalasakit. Ang pag-ibig niya sa bawat isa sa atin--na tinatawag niya sa pangalan--ay lubos na malayang kaloob, hindi inaasahan, nagtatagal at hindi kumukupas. 2135. Ginawang Tunay sa Binyag. Hindi lamang inihayag ng Diyos ang kanyang sarili bilang “ating Ama” sa pamamagitan ni Jesu-Kristo na kanyang bugtong na Anak. Sa katunayan, nagiging mga ampong anak tayo ng Ama sa Binyag sa pamamagitan ng ating muling pagsilang sa bagong buhay na makadiyos sa pamamagitan ng Espiritu Santo. Nagiging mga kaanib tayo ng Katawan ni Kristo kung saan si Kristo ang ating Pinuno. Tinatawag tayo sa patuloy na pagbabalik-loob sa kapangyarihan ng Espiritu Santo tungo sa “pakikiisa sa Ama at sa kanyang Anak na si Jesu-Kristo” (1 Jn 1:3, Tingnan CCC, 2782-84),

2136. Samakatuwid, ang “ating” Ama ay hindi isang pangkalahatang taguri para sa isang maka-amang “naroon sa itaas.” Sa halip, isa itong personal na sumasambang tawag sa “Ama ng ating Panginoong Jesu-Kristo” (Tingnan CCC, 2789), Pinuputol ng “namin” ang lahat ng makasariling pagkaunawa at inilalagay tayo

PANGWALAKAS

NA SALITA: ANG PANALANGIN NG PANGINOON

647

sa loob ng sambayanan ng “magkakapatid sa ilalim ng ating isang Amang makalangit” (Tingnan CCC, 2792-93). Sa paghahayag sa Diyos bilang ating “Ama,” ipinapahayag ni Jesus ang ating tunay na pagkakilanlan bilang nagkakaisa sa kanya. Bilang mga anak ng Ama sa ANAK na ating Panginoong Jesu-Kristo, tinatawag tayong abutin ang kapwang hindi pa nakakikilala kay Kristo. Ito ay upang “tipunin ang nagkawatak-watak na mga anak ng Diyos” (Jn 11:52). Samakatuwid, kasangkot ng pananalangin sa Diyos bilang Ama ng mapagmahal na paglilingkod sa ating kapwa, sa pagsusumikap para sa kapakanang panlipunan (Tingnan GS, 22: CCC, 2799), 2137. Anak at Espiritu. Nag-aalala ang ilang Pilipinong Katoliko kung sa pagdarasal nila ng “Ama Namin,” nananalangin sila sa tatlong Persona ng Santatlo. Ang sagot siyempre ay ISANG Diyos na Di Nahahati ang Banal na Santatlo. Sa pagdarasal sa Ama na bukal at pinagmulan ng Anak at Espiritu, sinasamba natin ang Ama kasama ng Anak at ng Espiritu Santo. Hindi natin ipinagkakamali sa isa't isa ang mga magkakaibang Persona ng Ama, Anak at Espiritu. Gayunman, ipinapahayag natin na ang ating pakikipag-isa ay kasama ng Ama at kanyang Anak na si Jesu-Kristo, sa kanilang bukod-tanging Espiritu Santo (Tingnan CCC, 2789). Ipinapahayag natin ito sa Kredo kapag ipinapahayag nating “sinasamba at dinarakila ang Espiritu Santo kasama ng Ama at ng Anak.” 2138. Nasa Langit. Batid nating hindi isang lugar ang langit kung kaya't hindi inilalayo ng nasabing kataga ang Diyos sa atin. Sa halip, ipinapahayag nito ang Kanyang kadakilaan at pagiging higit sa atin. Hindi malayo ang Diyos sa atin. Siya ay ganap na iba kaysa sa atin subalit may pag-ibig para sa ating di natin matatarok. Sa gayon, siya ay parehong “higit sa lahat” ng ating nalalaman at pagkatao, subalit higit na malapit sa atin kaysa atin mismong sarili. Samakatuwid, maaari ring tukuyin ng “langit” ang lahat ng nagtataglay ng larawang makalangit at ang sinumang pinananahanan ng Diyos sapagkat ginawa Niya silang Kanyang tahanan” (San Cirilo ng Jerusalem, Tirignan CCC, 1794). Sa gayon, ipinapaliwanag ni San Agustin: Dapat unawain ang “Ama namin, sumasalangit ka” bilang nauukol sa puso ng mga matuwid kung saan nananahan ang Diyos kagaya ng sa kanyang templo. Sa ganitong pagpapakahulugan, tayong nananalangin ay maghahangad din na manahan sa atin Siya na ating tinatawagan. Kapag ito ang pinagsisikapan natin, mabubuhay tayo nang wasto, al sa gayon ay inaanyayahan ang Diyos na manahan sa atin. (The Lord's Sermon on the Mount, Bk. 2, Chap. 5, 18)

PAGBUBUO 2139. hing tema ng Diyos pagtugon

Malinaw na nilalagom ng pagbating “Ama ng katesismong ito. Kinakatawan ng “Ama ng Kanyang Sarili (Kabanata 2) at siyang sa Pananampalataya(Kabanata 3). Bilang

Namin” ang lahat ng pangunaNamin” ang rurok ng pahayag pangunahing layunin ng ating mga espiritung may katawan sa

lll. Ang mga "Kahilingang-Mo" A. "Sambahin ang Ngalan Mo"

2140. Sa unang kahilingang ito, nananalangin tayong pabanalin ng Diyos ang Kanyang Pangalan, na ipahayag Niya sa lahat ng tao ang kanyang kadakilaan. “Ipakikita ko ang kabanalan ng dakila kong pangalan...Makikilala ng lahat na ako ang Panginoon kung maipakita ko na sa kanila ang aking kabanalan” (Ez 32:23). ang katunayan mismo ng taong pinangalanan. Sa Biblia, tinutukoy ng “pangalan” Ipinapahayag nito ang papel o kalagayan ng tao at madalas na kumakatawan sa kanyang personal na pagpapakilala o paghahayag ng sarili. Tinatawag na Kanyang “Kadakilaan” ang kabanalan ng Diyos. Ipinapahayag nito ang kanyang kamahalan. “Banal, banal, banal, ang Panginoon na Makapangyarihan, ang kanyang kaningninga'y laganap sa sanlibutan” (Isa 6:3). 2141. Matandang Tipan. Malinaw na ipinakita ang kabalanan ng Diyos sa Kanyang mapagpalayang kasunduan: Kaligtasa'y dulot sa mga hinirang. may ipinangakong walang-hanggang tipan, Banal at dakila ang kanyang pangalan. Ang taong may nais na siya'y dumunong, Sa Panginoon matakot yaong taong iyon,

Sa palasunurin ay tapat ang hatol, At pupurihin pa sa buong panahon. (Salmo 111:9-10)

2142. Ganap ang ipinakitang halimbawa ni Jesus sa kahilingang ito. Pinag-ugnay niya sa kanyang buhay at kamatayan ang dalawang pangunahing kaisipan. Una, dinarakila ng Ama ang Pangalan ng Ama: subalit ikalawa, isinasagawa niya ito kay Kristong kanyang Anak at sa pamamagitan niya, at sa ating mga disipulo ni Kristo. Nanalangin si Jesus bago sumapit ang kanyang takdang “oras”: “Ama, parangalan mo ang iyong pangalan” (Jn 12:28). Pinaunlad niya ito sa kanyang panalanging maka-

pari.

a AG APA aa.

pamayanan, nararapat nating ipahayag ang batayang ito ng ating pananalig sa isang pangkalahatang Kredo na magpapahayag ng ating matibay na pananampalataya (Kabanata 5). Gayundin, bilang pagbati ng natatanging panalanging itinuro ni Kristo sa kanyang mga disipulo, kinikilala tayo ng “Ama Namin” bilang mga disipulo ni Kristo (Kabanata 13), na pinasisigla mula sa kalooban ng Espiritu Santong ipinapadala sa ating mga puso (Kabanata 22). Ang Espiritung kaloob ng Ama ang nag-aanib sa atin sa Simbahan na Katawan ni Kristo (Kabanata 23) kung saan maaari tayong mag-alay sa Ama ng tunay na pagsamba sa Espiritu at Katotohanan (Kabanata 24). Samakatuwid, pinagsasama ng mismong pagbati ng Panalangin ng Panginoon ang mga pangunahing doktrinang Kristiyano, moral na pananaw at pagsamba.

ZZH OX

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING BUHAY

oh

648

PANGWALAKAS

NA SALITA: ANG PANALANGIN NG PANGINOON

649

Ama, dumating na ang oras: parangalan mo ang iyong anak upang maparanga-

lan ka naman niya... Inihayag ko rito sa lupa ang iyong karangalan: natapos ko na ang ipinagagawa mo sa akin... Ipinakilala kita sa mga taong ibinigay mo sa akin mula sa sanlibutan... at pararangalan ako sa pamamagitan nila... ingatan mo sila sa pamamagitan ng kapangyarihan ng iyong pangalan... upang sila'y maging isa, kung paanong tayo'y iisa. (Jn 17: 1, 4, 6, 10-11, 22, Tingnan CCC, 2812).

2143. Sa Mga Gawa. Malinaw mula sa panalangin ni Jesus na dapat dakilain ang Ama hindi lamang sa salita kundi pati sa gawa. Kung kaya't nananalangin si Jesus na “italaga sila (ang kanyang mga disipulo) sa pamamagitan ng katotohanan” (Jn 17:17, 19), ng pag-ibig ng Diyos na tiyakang ipinahayag ni Kristo sa kanyang Pampaskuwang kamatayan at Muling Pagkabuhay. Kung kaya't nananalangin tayong dakilain ng Ama ang kanyang Pangalan sa ating buhay at pananalangin at sa pamamagitan din nito.” 2144. Dalawang Dimensiyon ng Kabanalan. Hindi lamang isang masalitang paraan ng pagpapabanal upang sambahin ang Diyos sa ating mga buhay. Manapa'y binibigyang-liwanag nito ang dalawang pangunahing dimensiyon ng Diyos. Una, ang papuri sa katauhan ng Diyos, sa Kanyang “pagiging ganap na Iba” at pananahan sa “liwanag na di-matitigan” (1 Tim 6:16), hiwalay sa mga lapastangan sa pamamagitan ng kanyang tanging kabanalan. Hindi nito tinatanggap ang anumang uri ng pagsamba sa mga diyus-diyosan sapagkat naiiba ang Diyos sa lahat ng mga katunayang nilikha. Parehong pagtakas at pagkaakit ang ating makataong tugon sa ganitong Diyos na Banal sa lahat. Natatakot tayo sa presensiya ng hindi kilalang Banal subalit nalulugod tayo sa kaganapan ng kahulugan at liwanag. Ikalawa, ang dimensiyong nakaugnay sa pamumuhay kung saan “sa pagpapakita niyong katarungan ay makikilala ang Diyos na banal: (Isa 5:16). Isa siyang Diyos na nagmamahal sa katarungan at nasusuklam sa kasamaan, may pagkiling sa mahina at lumalaban sa nang-aapi (Tingnan Exo 3:17). 2145. Pakikibahagi sa Kabanalan ng Diyos. Tinatawag tayo ng Diyos na makibahagi sa Kanyang “Banal na Pag-iral” sa pamamagitan ng buhay na puspos ng grasya, na inihahandog sa lahat ni Kristong Muling Nabuhay at ng Espiritu Santo. Nakakamtan natin ang Diyos na siyang ating pinakahantungan sa pamamagitan nitong buhay ng grasya. Tinatawag niya tayong makibahagi sa kanyang kabanalang “Ipinaliliwanag ni San Cipriano: “Sambahin nawa ang ngalan mo... Hinihiling natin sa Diyos na nawa'y pabanalin ang kanyang ngatan sa atin... Sapagkat winika niya mismo: 'Magpakabanal kayo sapagkat akong Panginoon ay banal' (Lev 20:26) nananalangin tayong mga pinaging-banal sa binyag ay matiyagang magpatuloy sa ating sinimulan. Idinadalangin natin ito sa araw-araw sapagkat kinakailangan natin sa tuwina ang pagpapabanal, nagkakasala tayo sa araw-araw at paulit-ulit nating hinuhugasan ang ating mga pagkakamali sa pamamagitan ng palagiang pagpapabanal. Nananalangin tayong manatili sa atin ang pagpapabanal na ito.” (Lit. of Hrs., Tues., 11th Week, Tingnan CCC, 2813)

650

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---SI! KRISTO, ANG ATING BUHAY

nakaugnay sa pamumuhay sa pamamagitan ng wastong pamumuhay sa tulong ng Espiritu. Nagiging banal lamang ang Ngalan ng Diyos kung kumikilos tayo nang may dali. say na puso, isang pagkauhaw sa katarungang kaisa ng kapwang mapayapang kumikilos laban sa lahat ng anyo ng karahasan at pagsasamantala. 2146. Hamon sa Pagtatalaga ng Sarili. Kung tatanggapin ang “Sambahin ang Ngalan mo” bilang tawag ng Diyos na makibahagi sa Kanyang Katauhan at pagkilos na Moral, ililigtas tayo ng kahilingang ito mula sa lahat ng paimbabaw na pagiging maramdamin. Nakikilala natin dito ang habambuhay na proseso ng pagbabalik. loob, isang hindi matatakasang tungkulin ng paggalang sa harapan ng ating Amang banal sa lahat, at isang hamong italaga ang ating mga sarili sa Kristiyanong pagkilos para sa katarungan at kapayapaan. 2147. Santatluhan. Tulad ng iba pang mga kahilingan, sinasambit natin ito sa ngalan ni Jesus. Sapagkat tulad ng ipinangako ni Jesus: “Anumang hilingin ninyo sa Ama sa aking pangalan ay gagawin ko, upang maparangalan ang Ama sa pamamagitan ng Anak” (Jn 14:13: Tingnan CCC, 2815). Subalit tulad ng pagbati na “Ama,” “pinababanal natin ang Ngalan ng Ama” hindi lamang kasama ng Anak kundi sa pamamagitan ng kaloob ng Ama na Espiritu Santo..Sa katunayan, Santatluhan ang lahat ng aspeto ng ating buhay Kristiyano.

PAGBUBUO 2148. Tanging ang mga “dukha sa espiritu” ang talagang maaaring manalangin na pabanalin nawa sa atin ang Ngalan ng Diyos. Ang Handog ng Espiritu na “Banal na Pagkatakot sa Panginoon” ay nagdadala sa atin ng pagpipitagan at paggalang sa Diyos na siyang parehong nagbibigay dangal sa Diyos at sa mananampalataya. Nararanasan natin ang nakakatakot subalit nakalulugod na kabanalan ng Diyos lalo na sa Ama Nating Makapangyarihan sa lahat (Kabanata 6), na patuloy na lumilikha sa langit at lupa (Kabanata 7). Nilikha tayo mula sa Pag-ibig ng Diyos na kanyang kawangis at kalarawan upang mahalin siya nang buong isip, puso at kalooban (Kabanata 16), at maglakbay patungo sa kanya bilang ating huling hantungan (Kabanata 29). B. “Mapasaamin ang Kaharian Mo " 2149. Paghahari ng Diyos ang ibig sabihin ng Kaharian. Inilalapit ito sa atin sa buhay, turo, Pagpapakasakit, Kamatayan at Muling Pagkabuhay ni Jesus. Nararanasan natin ito higit bilang mga kaanib ng Katawan ni Kristo na sumasamba sa Ama sa kanyang ganap na Alay ng pag-ibig sa pagdiriwang ng Eukaristiya. 2150. Malinaw na ipinaliwanag ni San Cipriano kung paano natin ipinagdarasal na “dumating at magkaroon ng presensiya para sa atin ang Kaharian ng Diyos na ipinangako sa atin, ang Kahariang napagwagian sa pamamagitan ng dugo at pagpapa-

PANGWALAKAS

651

NA SALITA: ANG PANALANGIN NG PANGINOON

kasakit ni Kristo. Pagkatapos, tayong mga dating alipin sa mundong ito ay maghahari mula sa ngayon sa ilalim ng kapayangyarihan ni Kristo.” Binigyang-diin niyang nakasentro kay Kristo ang katangian ng kaharian ng Diyos: maaari ring ang Kaharian ng Diyos ay nasa persona ni Kristo na sabik nating tinatawagan sa araw-araw. Hinahangad nating mapadali ang kanyang pagdating sa pamamagitan ng ating pananabik. [Marana tha---Dumating ka nawa, Panginoon namin, 1 Cor 16:22]. Siya ang ating muling pagkabuhay sapagkat muli tayong nabubuhay sa kanya, gayundin, maaari siyang maging Kaharian ng Diyos sapagkat maghahari tayong kasama niya (Lit. of Hours, Wed., 11th Week: Tingnan CCC, 2816-17). 2151. Sa mga Ebanghelyong Sinoptiko, pangunahing tema ng pangaral ni Jesus ang Kaharian ng Diyos. Sa Ebanghelyo ni Marcos, sinimulan ni Jesus ang kanyang pampublikong paglilingkod sa pagpapahayag na: “Dumating na ang takdang panahon, at malapit na ang paghahari ng Diyos! Pagsisihan ninyo't talikdan ang inyong mga kasalanan at maniwala kayo sa Mabuting Balitang ito” (Mc 1:15). Ipinahahayag sa Ebanghelyo ni Lucas na darating ang kaharian nang di-namamalayan (Tingnan Lu 17:20). Gayunman, sa tugon ni Jesus sa mga disipulo ni Juan, nagbigay siya ng tanda na ito ay naririto na. “Bumalik kayo kay Juan at sabihin ang inyong nakita at narinig: nakakikita ang mga bulag, nakalalakad ang mga pilay, gumagaling ang mga ketongin, nakaririnig ang mga bingi, muling nabubuhay ang mga patay, at ipinangangaral sa mga dukha ang Mabuting Balita” (Lu 7:22). 2152. Inilarawan ni Jesus sa Ebanghelyo ni Mateo ang Kaharian sa ilang kapansin-pansing talinghaga na nagpapakita dito bilang parehong kubli at kalugud-lugod. Inihayag ng mga talinghaga ang ilang mahahalagang katangian ng Kaharian. Halimbawa: a. Ito'y mahalagang-mahalaga na hindi maaaring sukatin--higit pa sa anumang pag-aari natin ang halaga nito. Samakatuwid, katulad ang kaharian ng isang kayamanang natatago sa bukid o lubhang mamahaling perlas. Handang ipagbili ng may-ari ang lahat ng kanyang ari-arian makamit Lamang ito (Tingnan Mt 13:44-46), b. Ito'y may kapangyarihang mapaglikha at nagpapaunlad, tulad ng. lebadura na nagpapaalsa sa masa ng tinapay, o ng munting buto ng mustasa na E nagiging pinakamalagong halaman (Tingnan Mt 13:31-33). k. Ito'y sumasakop sa mabubuti at masasama, tulad ng trigo at damong tumutubo sa iisang bukid, o tulad ng lambat na nakahuhuli ng mabubuti at

masasamang isda (Tingnan Mt 13:24-30, 47-50). 2153. Sa kabila ng mga katangiang ito, nag-aalay ang Ebanghelyo ng ilang malalim na pananaw hinggil sa Kaharian. Ang Kaharian ay: e nasasaatin, nasa mga dukha sa espiritu at mga inuusig dahil sa katarungan

(Tingnan Lu 17:21, Mt 5:3, 10). e

.

.

dapat na unang hanapin, at lahat ng iba pa ay ipagkakaloob (Tingnan Mt

6:33).

652

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5I KRISTO, ANG ATING BUHAY

e

dumaranas ng karahasan, at nakakamit ito ng mararahas sa pamamagitan ng

lakas (Tingnan Mt. 11:12). e e

hindi kahariang sakop ng mundong ito (Tingnan Jn 18:36). mapapasok lamang ng mga muling isinilang sa tubig at Espiritu (Tingnan Jn 3:5). e mahirap mapasukan ng mga mayayaman, ng hindi marunong magpatawad, o ng sumasampalataya sa salita lamang (Tingnan Lu 18:24-25, Mt 7:21:

18:23-35).

e e

minamanang ganap ng mga nagpakain, nagparamit, dumalaw at nag-aruga sa mga “pinakahamak sa mga kapatid kong ito” (Tingnan Mt 25:34, 40). para sa sinumang naglilingkod kay Kristo sa ganitong paraan, ito ay isang Kaharian ng pagiging matuwid, kapayapaan at kagalakan sa Espiritu Santo (Tingnan Ro 14:17-18).

2154. Ang gayong kaharian ay: e nasa proseso, isang katunayang “eskatolohiko” na naririto na subalit hindi pa ganap na nakakamtan: . pandaigdigan o unibersal, yumayakap sa lahat ng tao at bawat kalagayan at dimensiyon ng kanilang buhay: e may istruktura, sinusuri ang ugat ng katunayan, muling binabago ang mga istruktura ng pakikitungo natin sa Diyos at sa isa't isa, at sa proseso ay salungatin ang mga pangunahing pagpapahalaga ng mundo, e tiyak na itinatag ni Kristo alinsunod sa kalooban at plano ng Ama, at e patuloy na “dumarating” sa buhay at pag-asa ng mga mananampalataya. Kung kaya't ipinahayag ni San Agustin: “hinihiling natin ang grasyang mamuhay nang wasto sa ating pananalangin ng: mapasaamin ang Kaharian mo!” 2155.

Nararapat

iwasan

ang

dalawang

magkasalungat

na

interpretasyon

ng

Kaharian. Ang isa'y ginagawa itong Lubos na “pang-ibang daigdig,” isang nakahihigit at panloob na katotohanan para sa mga labis ang kabanalan na ibig takasan ang anumang pagkalinga at pananagutan para sa mundong ito. Ang ikalawa'y kabaligtarang sekularistang pananaw, na tumutukoy sa Kaharian ng Diyos nang may mga partikular na layuning makalupa. Sa ganitong pananaw, tayo ang nagtatatag sa Kaharian ng Diyos sa pamamagitan ng ating sariling kapangyarihan. Malinaw na wala sa dalawang magkasalungat na interpretasyon ang katotohanan, kundi sa pagkilala pareho sa Kahigtan ng Diyos at kanyang walang-kupas na pagmamalasakit sa buhay natin dito sa lupa. Manapa'y nalalapit na ang Kaharian ng Diyos, na nananawagan para sa pagbabalik-loob at pananampalataya na makapagbabago at makapagpapalaya sa ating mga puso sa lahat ng mga pagsubok at tukso ng ating makataong kalagayan. 2156. Para sa nakararaming Pilipino, ang “Kaharian” ay hindi isang salita na tumatawag ng malaking personal na pandama o tugong pangkaisipan. Samakatuwid, dapat natin itong unawain kaugnay ni Kristo na malinaw na nag-alay ng kanyang

PANGWALAKAS

NA SALITA: ANG PANALANGIN NG PANGINOON

653

buhay para sa “Kaharian ng Diyos” na kanyang ipinangaral. Sa konkreto, tinatawag tayo ni Kristo sa isang kaayusan ng pagkakaisa at kapayapaan sa ilalim ng kanyang Paghahari, kung saan bawat isa sa atin ay nagsisilbing kaanib na lingkod sa ating pang-araw-araw na pagkilos. 2157. Sa katapusan, ang pangunahing tinukoy ng unang kahilingang “Sambahin ang Ngalan Mo” ay ang pagpapahayag ng Diyos ng kanyang Sarili sa buhay at kasaysayan ng tao. Tuwirang nakaugnay ang ikalawang kahilingang “Mapasaamin ang Kaharian Mo!” sa nakapagpapabagong presensiya ng Diyos sa kalooban ng bawat isa

sa atin at sa lipunan sa kabuuan. Tulad ng nauna, ito'y tunay na Santatluhan: nananalangin tayo kasama ng Anak na Muling Nabuhay upang mapasaatin nawa ang Kaharian ng Ama sa pamamagitan ng makapangyarihang pagkilos ng Espiritu Santo.

PAGBUBUO 2158. Hindi gaanong tanyag na kabutihang-asal ang “pagiging maamo” sa kasalukuyang panahon. Waring higit na tinatanggap ng marami ang paninindigan sa SARILI gaya ng ipinapahayag ng “Nagawa ko ito sa AKING pamamaraan.” Subalit walang sinumang humahanga sa isang hambog na laging ipinagmamalaki ang kanyang mga talento. Ang maamo sa mata ng Diyos ay may tunay na kabanalan at may malasakit upang patibayin ng “Kaharian ng Diyos” sa lupa. Kaya't nakatuon ang kanilang mga paningin kay Jesu-Kristong ipinangako mula pa noong una (Kabanata 9). Pareho sa kanyang personal at paglilingkod (Kabanata 10), lalo na sa kanyang Pagpapakasakit, Kamatayan at Muling Pagkabuhay (Mga Kabanata 11-12) ginaganap ni Jesus ang presensiya ng Kaharian ng Diyos sa ating lahat. Ang hamong sumunod sa Kanya (Kabanata 14) ay ipinapahayag sa salita at halimbawa ng mga kaanib ng Kanyang katawan, ang Simbahan (Kabanata 23) sa tulong lalo na ng kanilang samasamang pananalangin (Kabanata 24). K. “Sundin ang Loob Mo" 2159. Tila hindi naitatanong ng mga palaging nagdarasal ng panalanging ito sa kanilang sarili: “Ano ba talaga ang kalooban ng Diyos?” e Para sa maraming kabataan, tila inihahalintulad ang kalooban ng Diyos sa lahat ng mga pagbabawal na ipinapataw sa kanila ng iba't ibang nakatatanda sa pamilya, paaralan at iba pang tulad nito. e Para sa mga aktibistang pinag-aalab ng ilang simulain, madalas na inihahalintulad ang kalooban ng Diyos sa kanilang ipinaglalaban. Samakatuwid, ang lahat ng bagay at lahat ng tao ay kinakailangang isakripisyo alangalang sa kanilang layunin. e Para sa ilang rituwalista, buong-tanging nakatuon ang kalooban ng Diyos sa panalangin at pagsambang panliturhiya. Natutupad ang kanyang kalooban

654

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

sa pamamagitan:ng pagganap ng mga “panrelihiyosong” tungkulin na pananalangin at pagsamba tuwing Linggo. Hindi marahil humihinto ang karamihan sa mga Pilipinong Katoliko upang pagpnilayan ang mga bagay na ito. Ipinapalagay na lamang nilang ang niloloob ng Diyos ay mabuti, datapuwat madalas ay hindi tuwirang nakaugnay sa kanilang pang-arawaraw na gawain. 2160. Iba ang larawang ibinibigay ni Jesu-Kristo! Ang lahat ng kanyang ginawa, ang buo niyang buhay at misyon ay inilarawan sa isang paraang kapansin-pansin sa Sulat sa mga taga-Hebreo: Ang mga hain at handog na mga hayop ay hindi mo ibig, Kaya't inihanda mo ang aking katawan upang maging hain. Hindi mo kinalugdan ang mga handog na susunugin at ang mga handog dahil sa kasalanan. Kaya't aking sinabi, “Narito ako, O Diyos, upang tupdin ang iyong kalooban' Ayon sa nasusulat sa Kasulatan tungkol sa akin. (Heb 10:5-7) Sa gayo'y mapaninindigan ni Jesus ang kanyang kaugnayan sa Ama: “Lagi kong ginagawa ang nakalulugod sa kanya” (Jn 8:29, Tingnan 4:34, 5:30, 6:38, CCC, 2824). 2161. Ang Kalooban ng Ama. Subalit ano bang talaga ang kalooban ng Ama? Natanto ng mga disipulo ni Kristo mula sa kanyang buhay at paglilingkod na ang Diyos na ating Tagapagligtas ay “ibig” (na) maligtas ang lahat ng tao at makaalam ng katotohanan” (1 Tim 2:4). “Binibigyan niya ng pagkakataon ang lahat na makapagsisi at magbalik-loob sa Diyos, sapagkat hindi niya nais na kayo'y mapahamak” (2 Ped 3:9). Sa katanungang, “Ano ang gusto ng Diyos na gawin natin?” nilalagom ni Kristo ang lahat ng iba pang mga utos sa kanyang tagubiling: “Kung paanong inibig ko kayo, gayon din naman mag-ibigan kayo” (Jn 13:34: Tingnan CCC, 2822). 2162. Nilalagom lamang ng utos ng pag-ibig ni Kristo ang kanyang sariling buhay ng “paggawa ng mabuti.” Ipinakitang-halimbawa niya ito pareho sa kanyang pagtuturo, lalo na sa kilalang talinghaga ng “Mabuting Samaritano” (Tingnan Lu 10:29-37), at sa kanyang tapat na pagsunod sa kalooban ng kanyang Ama sa kanyang Paghihirap sa Halamanan (Tingnan Lu 22:39-46). Sa Sulat sa mga Hebreo ay mababasa ang kuru-kuro hinggil sa pagtalimang ito: “Bagamat siya'y Anak ng Diyos, natutuhan niya ang tunay na kahulugan ng pagsunod sa pamamagitan ng pagtitiis. At nang maganap na niya ito, siya'y naging walang-hanggang Tagapagligtas ng lahat ng sumusunod sa kanya” (Heb 5:8-9). D. “Dito sa Lupa Para Nang sa Langit” 2163. Para sa ating mga nasa lupa, sa pamamagitan ng pagkapit kay “maaari tayong maging isang espiritu kasama niya at sa gayon ay makatupad yang kalooban. Sa ganitong paraan, magaganap ito sa lupa para nang sa (Origen, On Prayer, 26: Tingnan CCC, 2825). Ngunit paano ba natin lubusang sakatuparan ang kalooban ni Kristo? Nagbigay si San Cipriano ng magandang

Kristo sa kanlangit” maisatugon:

PANGWALAKAS

NA SALITA: ANG PANALANGIN NG PANGINOON

655

Ang Kalooban ng Diyos ay ang ginawa at itinuro ni Kristo. Kababaang-loob sa ating pang-araw-araw na buhay, pananampalatayang di-nagmamaliw, pagkamapagpakumbaba sa pananalita, katarungan sa mga pagkilos, awa sa mga gawa, disiplina sa hindi pananakit sa kapwa, pagiging handang magpakasakit, mapayapang pamumuhay kasama ng ating mga kapatid, buong pusong pag-ibig sa Diyos, minamahal siya sapagkat siya ay ating Ama, kinatatakutan siya sapagkat siya ay ating Diyos: hindi ipagpapalit ang sinuman o0 anuman sa kanyang pap-ibig, tapat at lakas-loob na nakatayo sa tabi ng Krus--iyon ang ibig sabihin ng pagtupad sa kalooban ng Diyos. (San Cipriano, Lit. of Hrs., Thurs., 11th Week) 2164. Idinagdag ni Cipriano na “nararapat tayong manalangin upang silang kabilang pa sa lupa ay makapagsakatuparan din ng kalooban ng Diyos na tinupad ni Kristo nang ganap para sa kaligtasan ng lahat.” Kinakailangan nito ang kakayahan ng pagwawari: sikaping “unawain kung ano ang kalooban ng Panginoon” (Ef 5:17). Ginagabayan ng masusing Kristiyanong pagwawari ang paalaala ni San Pablo: “Huwag kayong umayon sa takbo ng mundong ito. Mag-iba na kayo at magbago ng isip upang mabatid ninyo ang kalooban ng Diyos--kung ano ang mabuti, nakalulugod sa kanya, at talagang ganap” (Ro 12:20). 2165. Sa katapusang pagsusuri, ganito ang dinarasal natin: hayaan mo, aming Ama, na matupad ang iyong kagustuhan, at matupad sa akin, at sa bawat tao. Walang pasubaling kinasasangkutan ito ng pagpapaubayang may kababaang-loob, tulad ng marami nating asahan kung tapat tayo sa pakikibahagi sa Misteryong Pampaskuwa ni Kristo, at sa pagtulad sa pagtalima ng pananampalataya ng Birheng Maria at mga banal (Tingnan CCC, 2827). Natatanto natin ang mga makapangyarihang puwersa sa loob at labas na kumakalaban sa mapagmahal na kalooban ng Diyos, at matapat na tinatasa ang ating buhay kay Kristo at humihingi ng lakas. Tulad ng dati, Santatluhan ang ating panalangin. Upang kami naman ay huwag nang mamuhay para sa sarili lamang kundi para sa kanya na namatay at muling nabuhay para sa aming tanan, isinugo niya, Ama, mula sa iyo ang Espiritu Santo. Ito ang unang bunga na handog mo sa mga sumasampalataya upang sa pagbibigay-kaganapan sa gawaing sinimulan ng Anak mo malubos ang kabanalan ng lahat ng tao. (EP IV)

PAGBUBUO 2166. Kung ihahambing sa dami ng mga taong nagpapahalaga sa “pagiging maamo” bilang isang kabutihang-asal, higit na kakaunti ang mga naghahangad sa kasalukuyan na mapabilang sa mga “nahahapis.” Sa kabila ng mga matatayog na pinapangarap sa ngayon, tila tahimik na isinasantabi ang “pagpasan ng sariling Krus” bilang isang huwarang Kristiyano (maliban na lamang marahil sa masagisag na paraan sa taunang prusisyon ng Biyernes Santo). Subalit, tinutulungan tayo ng kaloob ng Espiritu na“karunungan” na makita ang tunay na kahulugan ng pag-aalay ni

656

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING BUHAY

Kristo (Kabanata 11), at ang kasunod nitong tawag sa kanyang mga disipulong sun. dan ang kanyang landas ng pag-ibig at pag-aalay ng sarili (Mga Kabanata 13-17), Higit itong tiyakang binabanggit sa mga sakramento ng bokasyon na Kasal at Orden (Kabanata 28). Ito ang kalooban ng Diyos na “natutupad” sa atin, sa ating mga paninindigan, paglalaan ng sariti at pananalanging puspos ng pananalig. BUOD NG “KAHILINGANG-MO”

2167. Iba't iba ang paraan ng tatlong kahilingan sa pagsamo sa Diyos na maging Diyos nawa siya sa lupa tulad ng sa langit. Tumutukoy ang lahat ng ito sa kaluwalhatiang eskatolohikal ng Diyos, ibig sabihi'y sa kanyang presensiya sa mga huling panahon ng pagbabalik ni Kristo sa kaluwalhatian at sa tiyakang pagtatag ng paghahari ng Diyos. Subalit nasa sa atin na ngayon ang presensiyang ito, bagamat hindi pa kasing ganap tulad ng sa hinaharap. Higit na pinagtutuunan ng unang kahilingang “sambahin ang Ngalan mo” ang panloob na dimensiyon ng kaluwalhatian ng Diyos, alalaong baga'y, ang kanyang sariling katangiang-likas. Samantala, higit na binibigyang-diin ng ikalawang kahilingan ang tungkol sa pagdating ng kanyang Kaharian ang dimensiyong panlabas, ang ugnayan ng Diyos sa mundo. Pinagtutuunan ng pansin ng ikatlong kahilingang “sundin ang loob mo” ang kanyang pagkilos na mapagligtas na sumasaklaw sa buong daigdig at sa gayon ay binibigyang-diin ang pagiging pangkalahatan ng kadakilaan ng Diyos. Nagsisimula ang tatlong nabanggit sa pamayanan ng mga disipulo ni Kristo. Gayunman, humihigit pa ito rito upang ibilang ang bawat tao at bagay sa langit at lupa. IV. Ang mga “Kahilingang-Namin" 2168. Panimula. Bumaling tayo ngayon sa ikalawang pangkat ng mga kahilingan, yaong nauukol sa ating mga pangunahing pangangailangan: pagkain, tulong laban sa kasalanan (kapatawaran), tukso at masama. Hindi dapat paghiwalayin ang dalawang pangkat sapagkat pinagsama ni Kristo mismo ang mga ito sa kanyang panalangin. Malinaw ang dahilan: ang Diyos mismo ang nagmamalasakit sa ating mga pangangailangan. Tunay na nakalaan ang kanyang Ngalan. Kaharian at kalooban, sa pagtugon sa ating mga

pangangailangan,

sa pamamagitan

ng kanyang

Pag-ibig na malayang

ipinagkaloob. Kung kaya't iginigiit ni Jesus: Kaya't huwag kayong mabalisa tungkol sa inyong kakanin, linumin o daramtin. Sapagkat ang mga bagay na ito ang kinahuhumalingan ng mga taong wala pang pananalig sa Diyos. Alam ng inyong Amang nasa langit na kailangan ninyo ang ahat ng ito. Ngunit pagsumakitan ninyo nang higit sa lahat ang pagharian kayo ng Diyos at mamuhay nang ayon sa kanyang kalooban, at ipagkakaloob niya ang lahat ng kailangan ninyo. (Mt 6:31-33: Tingnan CCC, 2830) A. “Bigyan Mo Kami Ngayon ng Aming Kakanin sa Araw-araw" 2169 “Bigyan mo kami.” Buong pananalig itong binibigkas sa ating Amang nasa

i PANGWALAKAS

NA SALITA: ANG PANALANGIN

NG PANGINOON

657

langit na “pinasisikat... ang araw sa masasama at sa mabubuti at pinapapatak...ang ulan sa mga banal at sa mga makasalanan” (Mt 5:45). Umaawit ang Salmista: “Lahat silay umaasa, sa iyo ay nag-aabang, umaasa sa pagkain sa kanilang kailangan” (Salmo 104:27, Tingnan CCC, 2828-29). Tunay na isang pagpapahayag ng Kasunduan ang “bigyan mo kami.” Nakabatay ito sa mahalaga't magkaugnay na tungkulin ng magkatipan. Ang ating mga gawa ng pagpapalago, pagbubunga at pagbabahagi ng pagkain ay tuwirang nakasalalay sa kalikasan at sa buhay na ipinagkaloob sa atin at pinananatili ng ating Manlilikha. Sa gayon, kinikilala natin ang katotohanang ang pagkain ay kaloob pa rin ng ating Ama na dapat nating hilingin at ipagpapasalamat sa kanya (Tingnan CCC, 2834). 2170. Aming Kakanin. Sinasagisag ng “kakanin” ang lahat ng pagkain ng tao. Ito ang pagkaing kinakailangan upang panatilihin ang ating buhay: sa literal ay “pagkaing nagbibigay-buhay” (Jn 6:35). Nangangahulugan ang “aming kakanin” na bagamat bawat isa sa atin ay may sariling pangangailangan sa pagkain, isang pampamayanang pagsisikap ang pagtugon sa nasabing pangangailangan. Tinuturuan tayo ni Jesus na manalangin para sa “aming kakanin” kung saan binibigyang-diin ang ating pagkakapatiran. Lahat tayo ay magkakapatid sa ilalim ng Diyos na ating Ama. Bukod dito, para sa tao ang “pagkain” ay hindi lamang “pagsusubo” ng makakain upang mabuhay ang katawan. Ang makataong pagkain ay isang gawaing pampamayanan na idinaraos sa isang “salu-salo.” Pakikipag-isa ito sa kapwa hindi lamang sa pagkaing pisikal kundi sa pakikitungo at pakikipag-ugnayan sa hapag. Makatao ang pagkain kung ibinabahagi ito sa kapwa at nagtataguyod ng pakikipagisa sa iba. Hinihiling ng pagkaing ito ang sama-samang pagbabalik-loob na tumutugon sa nakaiiskandalong taggutom at pagtitiis na malaganap, di-kailangan sa ating daigdig ngayon at maging sa ating bansang Pilipinas. 2171. Hamon sa Pagbabahaginan. Ang kahilingang ito para sa mabisang pagtugon sa matitinding pangangailangang pisikal ng kapwa ay humahamon sa lahat ng Kristiyano--bilang indibidwal at sa kanilang kaisahan sa loob ng sangkatauhan (Tingnan CCC, 2831). Ipinahayag na sa panahon ng Matandang Tipan ang hamon: “Ito ang gusto kong gawin ninyo: ... ang mga nagugutom ay inyong pakanin, patuluyin sa inyong tahanan ang walang tirahan. Yaong mga tao na halos hubad na ay inyong paramtam” (Isa 58:6-7). 2172. Malinaw na ipinapahayag ni Kristo ang hamong ito sa kanyang talinghaga ng mayamang lalaki at ni Lazaro. “Nagdaramit nang mamahalin at saganang-sagana sa pagkain araw-araw” ang mayamang lalaki samantalang “tadtad ng sugat, na nakalupasay sa may pintuan ng mayaman upang mamulot kahit mumong nahuhulog mula sa hapag ng mayaman” ang kawawang pulubing si Lazaro (Lu 16:19-31). Ganap na inilalarawan ng talinghaga ang lubos na pagkamakasarili, walang malasakit at pa“Nahahalintulad si San Basilio ang Dakila, na sumulat noong ikaapat na siglo sa mga maalab na tagapangaral sa kasalukuyang panahon: “Ang mga nagugutom ang nagmamay-ari ng pagkaing napapanis lamang sa inyong tahanan. Pag-aari ng mga walang sapin sa paa ang mga sapatos na

658

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

ngangatuwiran ng mayaman sa harap ng kawawa at nagugutom na si Lazaro.” 2173. Sa kasalukuyan, nalilipat ang salungatang indibidwal sa pagitan ng mayamang lalaki at ni Lazaro sa dimensiyong pandaigdigan nito hinggil sa kasalanang panlipunan at pang-istruktura. Nananatiling magkatulad ang nakagugulat na kakulangan ng batayang makataong pagpapahalaga na siyang malalim na dahilan ng ganitong di-makatarungan at masamang sitwasyon. Literal na isinisigaw ng kalagayang ito ang pangangailangan sa isang bago at mapanlikhang istrukturang panlipunan, pang-ekonomiya at pampulitika upang mabisang maihatid ang yaman ng lupa sa lahat. Subalit magiging mabisa lamang ang mga istrukturang ito kung makararanas ng tunay na pagbabalik-loob ang mga taong namamahala nito (Tingnan CCC, 2832), Binibigyang-diin ng PCP II at Pambansang Planong Pastoral (NPP) ang pananawpananampalataya ng Katoliko sa ating balangkas ng lipunan. Kailangang bigyangsigla at ganyakin ng Espiritu ng bagong Kasunduan kay Kristo hindi lamang ang indibidwal na Pilipinong Kristiyano kundi pati na ang ating mga samahan at institusyon upang umiral ang nasabing pananaw. Nakatuon ito sa tunay na pagbabagong panlipunang tumatanaw sa kabuuang makatotohanang pag-unlad ng Pilipino, sa pagkilos para sa katarungan sa ikabubuti ng lahat, at pag-ibig sa pagpapatawad at pagkakaisa (NPP). 2174. Hindi sa Tinapay Lamang. Subalit higit pa sa “pantaong pagkain” na kalakip ang ganap na salu-salong pagkakapatiran, mayroon pang karagdagang pangangailangan ang tao. Ipinahiwatig ito ni Kristo sa kanyang tugon sa unang tuksong gawing tinapay ang mga bato. “Hindi lamang sa tinapay nabubuhay ang tao, kundi sa bawat salitang namumutawi sa bibig ng Diyos” (Mt 4:4). Kabilang dito ang Salita ng Diyos at ang Espiritu na kanyang Hininga. Hinulaan ni Amos ang isang “kagutuman” hindi sa tinapay kundi sa “mga salita (ng Panginoon)” (Amos 8:11). Samakatuwid, “tinapay ng buhay” na inuunawa pareho bilang Salita ng Diyos na tinatanggap sa pananampalataya at bilang Katawan ng Panginoon na tinatanggap sa Eukaristiya ang natatanging Kristiyanong kahulugan ng kahilingan para sa pagkain. 2175. Ngayon ng Aming “Kakanin sa Araw-araw.” Maaaring tukuyin ng pagkain sa kahilingang ito ang: e pagkaing materyal na kinakailangan natin sa kasalukuyan para mabuhay: e ang pagkaing eskatolohikal ng walang-hanggang kaharian ng Diyos, at e ang pagkain ng Kaharian na nasa atin na sa turo ni Jesus na Nagkatawangtaong Salita ng Ama at sa Eukaristiya. Subalit may higit pa. Noong mga panahong nababanaagan pa ng kabanalan ang ating mga lipunan, kinakatawan ng tinapay ang isang katotohanang banal. Igina-

inaamag sa ilalim ng inyong higaan. Pag-aari ng mga walang saplot ang damit na nakatago sa inyong baul. Pag-aari ng mga dukha ang salaping bumababa ang halaga sa inyong ingatangyaman!”

PANGWALAKAS

NA SALITA: ANG PANALANGIN NG PANGINOON

659

galang ito dahil sa malapit nitong kaugnayan sa misteryo ng buhay. Sa matandang Tipan, tinatanggap ang tinapay bilang batayang tanda ng pagpapanatili ng Diyos sa kanyang sambayanan. Para sa atin sa Bagong Kasunduan ni Kristo, banal ang tinapay sapagkat ginawa ito ni Kristo bilang kasangkapan ng kanyang mapagligtas na presensiya sa atin at kasama natin. 2176. Maaaring paunlarin ang “kabanalan” ng “tinapay ng buhay” ni Kristo kaugnay sa Ebanghelyo ni Lucas na naglalarawan ng paglalakbay ng mga Kristiyano patungo sa Ama. Nakikibahagi tayo sa sariling pananaw at misyon ni Kristo sa Kristiyanong Paglalakbay na ito. Samakatuwid, nagiging “manna” ng Kristiyano ang tinapay sa ating paglalakbay patungo sa Ama, at pinananatili tayo nito sa pamamagitan ng ating pakikibahagi sa buhay, kamatayan at muling pagkabuhay ni Kristo. Kung kaya't sa Hapunan ng Panginoon na siyang salu-salong Kristiyano, ang “paghahati-hati ng tinapay” ay: a. tawag tungo sa pagiging disipulo at pakikipagkasundo sa kapwa (Tingnan Lu 5:27-32 7:36-50): b. tawag sa misyon (Tingnan Lu 10:38-42), pakikibahagi sa mga dukha (Tingnan Lu 14:1-14: 16:19-31), pagpapatawad at pagdiriwang sa pagbabalik ng Kristiyanong naligaw ng landas/namatay at ngayon ay nagbabagong buhay (Tingnan Lu 15:1-32), k. pagpapahayag ng pagkakaloob ng sariling buhay para sa ikabubuhay ng

kapwa (Tingnan Lu 22:14-38), sa “paghahati-hati ng tinapay” kung saan nakikilala natin ang ating Panginoong Muling Nabuhay (Tingnan Lu 24:13-35).

2177. Santatluhan. Idinudulog natin ang ating kahilingan para sa pang-arawaraw na pagkain kasama ng Anak, sa palibot ng altar ng kanyang makalupang hapag. Ito ang “sakramento” sa gitna natin ng kanyang walang-hanggang piging sa Kaharian ng Ama na siyang tinutungo ng ating paglalakbay (Tingnan Lu 22:14-20). Iniaalay natin ang kahilingang ito sa Espiritu na nagbubuklod sa atin sa Kristiyanong (biniyayaan) pagkakapatiran, “koinonia,” upang idulog sa Ama ang ating mga pangangailangan (Tingnan Gw 2:42), at ipagkaloob sa atin ang presensiya ni Kristong Muling Nabuhay sa Tinapay ng Buhay.

PAGBUBUO 2178. Pinagtitibay ng ikaapat na “Mapapalad” ang ating kahilingan para sa pagkain sa tuwirang pakikipag-usap sa mga nagugutom at nauuhaw sa katuwiran. Pinatitibay ng kaloob ng Espiritu, ang katatagan, ang ating paghahanap ng katarungan. Gayundin, ipinapahayag ng kahilingang ito para sa “pang-araw-araw na pagkain, ngayon at sa kinabukasan” ang ating Pilipinong paghahanap sa kahulugan ng buhay sa ating kulturang may pagkiling sa salu-salo (Kabanata 1 ). Parehong isinasaloob at itinatangi ng kahilingan ang mga Utos na igalang at pangalagaan ang buhay

na kaloob ng Diyos (Mga Kabanata 7 at 18), kabilang na ang “Bagong Buhay” na ipi-

660

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO---5/ KRISTO, ANG ATING BUHAY

nagkakaloob sa Binyag at pinalalakas sa Kumpil (Kabanata 25). Subalit higit sa lahat, ipinapahayag nito ang ating paghahangad kay Kristo bilang ating Salita ng Katotohanan at Eukaristikong Tinapay na Nagbibigay-Buhay (Kabanata 26). Samakatuwid, pinagsasama ng kahilingang ito ng Panalangin ng Panginoon ang isang karanasang Pilipino na nakaugat sa kultura ng pasasalamat at paggalang sa buhay, lalo na sa “bagong Buhay” na ipinagkaloob sa atin kay Kristo. B. “At Patawarin Mo Kami sa Aming mga Sala Para Nang Pagpapatawad Namin sa mga Nagkakasala sa Amin”

2179. Nagsisimula ang kahilingang ito sa mapananalig nating pagsamo para sa kapatawaran, na matibay na nakasalig sa ating panimulang pagbati: “Ama namin, sumasalangit ka.” Sapagkat dumudulog tayo sa ating “Abba,” Ama, bilang mga naligaw na alibughang anak na nang “muling maliwanagan” ay umuwing nagbabalikloob: “Ama, nagkasala po (kami) sa Diyos at sa inyo. Hindi na (kami) karapatdapat na tawagin ninyong (mga) anak” (Tingnan Lu 15:17-19). O tulad ng publikanong “hindi man lamang makatingin sa langit, kundi dinadagukan ang kanyang dibdib, at sinasabi: 'O Diyos, mahabag po kayo sa akin na isang makasalanan” (Lu 18:13). 2180. Isang sariling pagkilala sa ating pagkamakasalanan ang ating kahilingan. Ipinapahayag ni San Juan ang radikal na kahalagahan nito: Kung sinasabi nating tayo'y walang kasalanan, dinadaya natin ang ating sarili, at wala sa atin ang katotohanan. Kung ipinapahayag natin ang ating mga kasalanan, maaasahan nating ipatatawad sa atin ng Diyos ang mga ito at lilinisin tayo sa lahat ng ating kasamaan sapagkat siya'y matuwid. Kung sinasabi nating hindi tayo nagkakasala, ginagawa nating sinungaling ang Diyos at wala sa atin ang kanyang salita. (7 Jn 1:8-10) Subalit ipinagtatapat pinakamamahal na anak, sa ating mga kasalanan” Simbahan ang mabisang

ito dahil sa pananalig natin sa Habag ng Ama at ng kanyang na “sa pamamagitan ng anak, tayo'y pinalaya at pinatawad (Co 1:14). Ipinagkakaloob sa atin sa mga Sakramento ng tanda ng pagpapatawad ng Diyos (Tingnan CCC, 2838-39).

2181. Mga Kasalanan/Mga Utang. Ginagamit ng salin ni Mateo ang katagang “utang”. Nagkakautang tayo ng katarungan sa pagkakautang ng isang bagay sa kapwa. O di kaya'y utang na loob (utang ng pasasalamat) bunga ng mga kagandahang-loob na bukas-palad na ipinamalas sa atin. O di kaya'y mga utang bunga ng pagkakasala sa ating kapwa, kalapastanganang personal na nangangailangan ng ating taimtim na pagsisisi. Ang kapatawaran para rito'y kusang-loob lamang ipinagkakaloob bilang malayang handog ng nasaktan. Higit na malaki ang ating nagiging pagkakautang kapag nasasaktan natin ang ating kapwang dati nang pinagkakautangan ng loob, tulad halimbawa ng ating pakikitungo sa Diyos. Humihingi ito ng higit na matinding pagsisisi sa atin. Maigigiit na tanging mga banal lamang ang may tunay na pagkaunawa sa di-masukat na pagkakautang natin sa “kamalayan sa kasalanan” dahil sa kanila mismong karanasan sa

PANGWALAKAS

NA SALITA: ANG PANALANGIN NG PANGINOON

661

walang-hanggang kapatawaran ng Ama, na nagpapabago mula sa utang ng pagkakasala sa utang ng di-maipaliliwanag na pasasalamat. 2182. Magpatawad. Higit pa sa di-pagtatanim ng sama ng loob o paghihiganti ang kinasasangkutan ng “pagpapatawad.” Hindi ito katumbas ng paglimot sa kasalanan. Sa halip, nangangahulugan ito ng pagpapalaya sa nagkasala, pagpapalaya sa kanila sa lahat ng tungkulin at pagpapanumbalik ng mga nawasak na pakikipag-ugna-

yan. Kadalasang napakahirap nitong gawin lalo na para sa isang mapersonal na kultura tulad ng sa atin. Subalit napapahalagahan nating mga Pilipino ang lalim at bigat ng Kristiyanong hamong ito sa pamamagitan ng pagninilay sa sariling panalangin ni Kristo sa Krus. “Ama, patawarin mo sila, sapagkat hindi nila nalalaman ang kanilang ginagawa” (Lu 23:34). Mahigpit na sinundan ng unang martir na si San Esteban ang huwaran ni Kristo sa kanyang pagsamo: “Panginoon, huwag mo na po silang panagutin sa kasalanang ito” (Gw 7:60). Bawat isa sa atin ay tinatawag ni Kristong mahalin kahit na ang ating mga kaaway. “Ito naman ang sabi ko: Ibigin ninyo ang inyong mga kaaway, at idalangin ninyo ang mga umuusig sa inyo, upang kayo'y maging tunay na anak ng inyong Amang nasa langit” (Mt 5:44-45). “Maging mahabagin kayo gaya ng inyong Ama” (Lu 6:36). 2183. Paghingi ng Kapatawaran. Marahil higit na mahirap para sa pangkaraniwang Pilipino ang humingi ng kapatawaran. Dagling tinatanggap sa ating kultura ang positibong aspeto ng pakikipagkasundo at maligayang muling pagsasama. Datapuwat tila hindi karaniwan ang pagkilala sa ating pagkakamali at paghingi ng kapatawaran. Dapat tayong laging gisingin ng paulit-ulit na paalaala ni Kristo: “Ang nagpapakataas ay ibababa, at ang nagpapakababa ay itataas” (Mt 23:12, Tingnan Lu 14:11, 18:14). Para kay Kristo, hindi maling paninikluhod o paghamak sa sarili, kundi katotohanan--katotohanang magpapalaya sa atin--ang ibig sabihin ng kababaangloob. Sa dakong huli, hindi matatakasan ang kababaang-loob na ito: alinman sa maging mababang-loob tayo sa pagkilala sa katotohanan ng ating pagiging makasalanan o hamakin tayo ng tunay na paghuhukom ng Diyos.

2184. Para Nang Pagpapatawad Namin sa Nagkakasala sa Amin. Mahalaga ang

mga katagang ito para sa pag-unawa natin sa tunay na katangiang-likas ng kahilingan. Tila ipinapahiwatig ng mga salitang “tulad nang” na, una, dapat nating patawarin ang kapwa bago natin hingin ang kapatawaran ng Diyos, bilang pabuya. Hindi maaari ito sa dahilang sa pamamagitan lamang ng biyayang kaloob ng Diyos magagawa nating patawarin ang kapwa. Hindi kailanman “sumusunod” ang Diyos sa atin. Laging nauuna ang kanyang biyaya. Ikalawa, maaaring mangahulugan ang “tulad ng” na wala tayong karapatang hilingin sa Diyos na patawarin tayo hanggat hindi natin napapatawad ang kapwa. May katotohanan ito subalit di-wasto ang pagtingin sa mapagmahal na kaloob ng Diyos na kapatawaran bilang “mga karapatan.” Hindi rin nito ipinaliliwanag nang sapat kung bakit mahigpit ang kaugnayan ng pagpapatawad sa atin ng Diyos at ating pagpapatawad sa kapwa.

662

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO-S5! KRISTO, ANG ATING BUHAY

2185. Nasa talinghaga ng aliping di-marunong magpatawad ang susi sa wastong pakahulugan. Bagaman naaantig ang amo sa pagsusumamo ng kanyang aliping patawarin ang malaki nitong pagkakautang, hindi tinanggap ng alipin ang kaloob na kapatawaran. Sa halip, tinanggap niya iyon bilang bunga ng kanyang pagsusumamo, Kung kaya't nang nagsusumamo ang kanyang kapwa-alipin na bigyan niya siya ng isa pang pagkakataong bayaran ang maliit niyang pagkakautang, tumanggi ang aliping di-marunong magpatawad. Wala siyang karanasan sa pagtanggap ng kaloob na kapatawaran: pandaraya sa kanyang amo ang tanging nalalaman niya. Nang malaman ito ng amo, marapat lamang na ipasa niya ang aliping di-marunong magpatawad sa mga taong nagpapahirap sapagkat hindi kailanman tinanggap ng alipin ang kanyang kapatawaran (Tingnan Mt 18:21-35, CCC, 2834). 2186. Tatlong mahahalagang katotohanan ang ipinapahayag ng talinghaga. Una, na nauuna ang pagpapatawad ng Diyos kaysa sa ating pagpapatawad. Ikalawa, na ang ating makataong pagpapatawad ay nakasalig sa pag-ibig ng Diyos sa atin at sa kanyang pagpapatawad sa ating mga kasalanan. Nagagawa nating magpatawad sa kapwa sapagkat pinatawad na tayo ng Diyos. Ikatlo, na nagiging tunay lamang ang pagpapatawad ng Diyos para sa atin kung tinatanggap natin ito at ginagawang bahagi ng ating pakikitungo sa kapwa. 2187. Hindi tunay na tinatarok ng mapagpatawad na awa ng Diyos ang ating mga puso hanggat hindi natin kinikilala ang ating pagiging makasalanan, at matagpuan ang lakas at inspirasyon patawarin ang mga nagkasala sa atin sa malugod na pagtanggap ng kapatawaran ng Diyos (Tingnan CCC, 8240). Napakahalaga ng pagpapatawad natin sa kapwa kaya't ginawa itong kondisyon ni Jesus maging para sa tunay na pagsamba sa kanyang Ama. Kaya't kung naghahandog ka sa Diyos, at maaalaala mo na may sama ng loob sa iyo ang kapatid mo, iwan mo muna ang iyong handog sa harap ng dambana at makipagkasundo ka sa kanya. Saka ka magbalik at maghandog sa Diyos. (Mt 5:23-24, Tingnan

6:14-15, Mc

11:25, CCC,

2841)

2188. Santatluhan. Batid nating walang-hangganan ang awa ng Ama. Tinugon ni Kristo ang tanong ni Pedro hinggil sa dami ng panahong nararapat magpatawad ang isang tao: “hindi ko sinasabing makapito, kundi pitumpung ulit pa nito” (Mt 18:22), ibig sabihi'y walang-hangganan. Hinihimok tayo ni San Pablo: “Maging mabait kayo at maawain sa isa't isa, at magpatawaran, tulad ng pagpapatawad sa inyo ng Diyos sa pamamagitan ni Kristo” (Ef 4:32, Tingnan CCC, 2842). Malinaw ang tawag. Maaari lamang tayong makatugon sa pamamagitan lamang ng pagtanggap ng kapatawaran ng Ama, kasama ng Anak, at sa kapangyarihan ng Espiritu Santo. Sapagkat ang pakikipag-isa ng Banal na Santatlo ang batayang pinagmumulan at pamantayan ng KATOTOHANAN ng lahat ng ating pakikipag-ugnayan. Isinasabuhay ang pakikipag-isang ito sa pamamagitan ng Kristong Muling Nabuhay, sa Espiritu, at nararanasan sa ating pananalangin, lalo na sa pagdiriwang ng Eukaristiya.

PANGWALAKAS

NA SALITA: ANG PANALANGIN NG PANGINOON

663

PAGBUBUO 2189. Ang “mapapalad ang mga mahabagin” ay akmang-akma sa kahilingang ito, tulad ng kaloob ng Espiritu ng Pagpapayo. Ipinapalagay sa “kapatawaran ng mga kasalanan” ang tunay na Kristiyanong kamalayan sa kasalanan, batay sa mapagmahal na ugnayang personal sa Diyos sa pamamagitan ni Jesu-Kristo (Mga Kabanata 14-16). Kinapapalooban ito ng paggalang sa mga kaloob ng Diyos sa ating buhay, sekswal na buhay at katotohanan (Mga Kabanata 18-21), gayundin ng paghahangad sa pagpapagaling ni Kristo na dumarating sa atin sa Sakramento ng Pagbabalik-loob at Pagpapahid ng Banal na Langis (Kabanata 27). Nakabatay ang lahat ng ito sa mga saligang paninindigan ng pananampalataya sa isang Manlilikhang Mapagpala sa lahat na nangakong tutubusin tayo mula sa Pagkahulog (Mga Kabanata 6-9). K. Huwag Mo Kaming ipahintulot sa Tukso 2190. Binubuo ng kahilingang ito ang huli. Pareho nitong ipinaliliwanag ang ugat ng ating pagkamakasalanan na siyang ating inihingi ng kapatawaran sa sinundang kahilingan. Sapagkat batid natin kung paano tayo dinadala ng tukso at kapangyarihan ng kasamaan o ng “Isang Masama” sa kasalanan. Nananalangin tayo sa “iadya mo kami sa lahat ng masama” na huwag tayong ipahintulot ng Diyos na magpatukso. Sumusunod ang kahilingang ito sa babala mismo ni Kristo sa Halamanan: “Magpuyat kayo at manalangin upang huwag kayong madaig ng tukso. Ang espiritu'y nakahanda ngunit mahina ang laman” (Mt 26:41. Tingnan CCC, 2846). Tiyak na hindi kalooban ng Diyos na matukso tayo, manapa'y ibig niyang palayain tayo mula sa tukso. Samakatuwid, nauwi ang ating kahilingan na maging isang pagtawag sa espiritu ng pagwawari at ng pagpapasya. 2191. Pagwawari. Sa katunayan, nararapat linawing mabuti ang kaibahan ng ilang kataga. Una rito ay ang pagkakaiba ng “pagsubok” at “tukso.” Isinulat ni San Pablo na nararapat pa nga nating ikagalak “ang ating mga pagbabata sapagkat alam nating ito'y nagbubunga ng pagtitiyaga. At ang pagtitiyaga ay nagbubunga ng katatagan, at ang katatagan ay nagbubunga ng pag-asa” (Tingnan Ro 5:3-5, CCC, 2847). Sa kabilang dako, ang tukso ay panghihikayat sa Masama at pang-aakit sa kasalanan at kamatayan. Malinaw ang isinulat ni San Santiago hinggil sa bagay na ito: Hindi naman... tinutukso ang sinuman. Natutukso ang tao kapag siya'y naakit at napatangay sa sariling pita. Kapag ang pita ay tumubo at nag-ugat, nagbubunga ito ng pagkakasala. Kapag lumala ang kasalanan, ito'y nagbubunga ng kamatayan. (San 1:13-15) 2192. Ikalawa, mahalaga ring linawin ang kaibahan ng “tinutukso” at “nagpapatukso.” Batid nating bahagi ng ating kalagayan bilang tao ang tukso. Isang katotohanang maging si Kristo ay tinukso (Tingnan Mt 4:1-11) at walang sangkot na pagkakamaling moral sa katotohanang tinutukso ang isang tao. Ang suliranin ay ang kaloobang magpatukso. Dito natin kinakailangan ang Espiritu Santo upang mawari nang

664

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING BUHAY

husto at alisin ang balatkayo ng tukso. Tila “napakaganda sa paningin... masarap” (Gen 3:6) sa labas, subalit sa katunayan, paglayo at kamatayan ang bunga nito (Tingnan CCC, 2847). 2193. Pagpapasya. Samakatuwid, nasa “sariling pagpapasya” ng tao kung magpapadala siya sa tukso o hindi. Wika ni Kristo “Kung saan naroon ang inyong kayamanan, naroon din naman ang inyong puso... walang makapaglilingkod nang sabay sa dalawang panginoon” (Mt 6:21, 24). Kailangang hingin natin dito ang tulong ng Espiritu Santo upang ilapit ang ating mga puso sa kung ano ang mabuti. “Ang Espiritu ang nagbibigay-buhay sa atin kaya ito rin ang dapat maghari sa ating mga buhay” (Ga 5:25). Tinitiyak sa atin ni San Pablo na “tapat ang Diyos, at hindi niya ipahihintulot na kayo'y subukin nang higit sa inyong makakaya. Sa halip, pagdating ng pagsubok, bibigyan niya kayo ng lakas upang mapagtagumpayan iyon” (1 Cor 10:13, Tingnan CCC, 2848). 2194. Hindi magaganap ang gayong tagumpay laban sa tukso kung wala ang panalangin, gaya ng nakikita natin sa sariling halimbawa ni Kristo. Kaya nga labis na iginigiit ni Kristo ang “pagiging mapagbantay.” “Mag-ingat kayo at maging handa” (Mc 13:9, 23, 33-37). Dapat tayong “huwag... magsasawa sa pananalangin... gawin... itong mataimtim at may pasasalamat” (Co 4:2). At binabalaan tayo ni San Pedro: Humanda kayo at magbantay. Ang diyablo na kaaway ninyo ay parang leong umaatungal at aali-aligid na humahanap ng masisila. Labanan ninyo siya at magpakatatag kayo sa inyong pananalig sa Diyos... ang Diyos na bukal ng lahat ng pagpapala, ang siyang magbibigay sa inyo ng kaganapan, katatagan at isang saligang matibay at di-matitinag. (71 Ped 5:8-10, Tingnan CCC, 2849) D. At ladya Mo Kami sa Lahat ng Masama 2195. Kahit na “kasamaan” o “isang masama,” alalaong baga'y si Satanas, ang piliing kahulugan, hindi magbabago ang batayang kahulugan ng teksto. Pinag-uusapan natin ang kasamaan na higit pa sa ating indibidwal na pang-araw-araw na tukso, at makasalanang pag-iisip, salita at gawa. Nauukol ito sa higit na malalim na tagisan sa pagitan ng Diyos at ng kapangyarihan ng Masama. Hinihingi natin sa huling kahilingang ito na iadya tayo sa kahuli-hulihang pagsalakay ng diyablo. Mismong si Kristo'y nanalangin sa kanyang Ama para sa kanyang mga disipulo: “Hindi ko idinadalanging alisin mo sila sa sanlibutan, kundi iligtas mo sila sa Masama” (Jn 17:15, Tingnan CCC, 2850). Ang tunggalian ay laban sa “diyablo o Satanas, na dumaya sa buong sanlibutan” (Pah 12:9). “Siya'y mamamatay-tao na sa simula pa, at kalaban ng katotohanan, at di matatagpuan sa kanya ang katotohanan kahit kailan... siya'y sinungaling at ama ng kasinungalingan” (Jn 8:44). 2196. Nagtagumpay si Kristong ipinako at Muling Nabuhay laban sa “pinuno ng sanlibutang ito” (Jn 14:30). Subalit hindi pa nahahayag sa lahat ang kalayaang ito, sapagkat “nananabik ang sangnilikha na... palayain sa pagkaalipin nito sa kabulukan, at makahati sa maluwalhating kalagayan ng mga anak ng Diyos” (Ro 8:19-21).

PANGWALAKAS

NA SALITA: ANG PANALANGIN NG PANGINOON

665

Subalit pinalalakas ni Kristo ang ating loob: “Huwag kang matakot! Ako ang Simula at ang Wakas, at ang Nabubuhay. Namatay ako ngunit masdan mo, ako'y buhay ngayon at mananatiling buhay magpakailanman. Nasa ilalim ng kapangyarihan ko ang kamatayan at ang daigdig ng mga patay" (Pah 1:18). Kung kaya't nananalangin tayo para sa pangkatapusan at tiyak na kalayaang iyong na tanging si Kristo ang makapaghahatid: Halina, Panginoong Jesus! (Pah 22:20). Sa bawat pagdiriwang ng Eukaristiya, iniaalay natin ang ating panalangin. sa Panginoon: Hinihiling namin kami'y iadya sa lahat ng masama, pagkalooban ng kapayapaan sa araw-araw, iligtas sa kasalanan at ilayo sa lahat ng kapahamakan samantalang aming pinanabikan ang dakilang araw ng pagpapahayag ng Tagapagligtas naming si Jesu-Kristo.

PAGBUBUO 2197. Bunga ng kaloob ng Espiritu na pagkaunawa, ang mga “May Dalisay na Puso” ay may malinaw na direksiyon, “kaisahan ng pag-iisip” at “kamalayan sa layunin.” Ito ang tumutulong sa kanila upang hindi sila matukso. Hindi rin nahahati ang kanilang pansin sa libu-libong hangal na mithiin, kahit na sa kawalang-pananampalataya, buhay, sekswal na buhay, pag-aari o katotohanan (Mga Kabanata 4 at 18-21). Sa gayon, pinagtitibay sila sa kanilang bokasyon bilang mga disipulo ni Kristo na tumatalima sa kanyang dakilang Utos ng Pag-ibig (Mga Kabanata 14-17). 2198. Nakasalig sa kaloob ng Espiritu ng kaalaman yaong mga pinagpala bilang “Tagapamayapa.” At tulad ng “may dalisay na puso” nakakamtan nila ang tinubos na buhay na nakahihigit sa epekto ng Unang Pagkakasala ng ating lipi (Mga Kabanata 4 at 8). Hindi sa kanila ang mapanlinlang na inggit at selos na siyang paksa ng Pangsiyam at Pangsampung mga Utos (Mga Kabanata 19 at 20). Sa halip, payapa sila rito sa lupa sa malinaw na pagkakatuon sa kanilang pinakahantungan: ang muling pagkabuhay sa piling ng Diyos, Ama, Anak na Muling Nabuhay at Espiritu Santo (Kabanata 29). V. Panghuling Doksolohiya

2199. “Sapagkat iyo ang kaharian, at ang kapangyarihan at ang kapurihan magpakailanman man! Amen.” Tinatalakay ng doksolohiya o “panalanging dumarakila sa Diyos” na ito ang tatlong “Kahilingang-Mo”: na sambahin ang Ngalan ng Diyos, maitatag sa lupa ang kanyang kaharian, at maisakatuparan ang mapagligtas niyang kalooban. Datapuwat tinatalakay ang mga ito ngayon sa anyo ng pagsamba at pasasalamat. Nag-uugat ito sa panalangin ni David: Sa iyo ang kadakilaan, ang kapangyarihan, ang karangalan, At ang pagtatagumpay pagkat iyo ang lahat ng nasa langit at nasa lupa. Sa iyo ang buong pamamahala at ikaw ang hari ng lahat. (7 Cor 29:11)

666

KATESISMO PARA SA MGA PILIPINONG KATOLIKO--SI KRISTO, ANG ATING BUHAY

Subalit tinatalakay natin ngayon ang doksolohiyang ito sa liwanag ni Kristong

ating Tagapagligtas na Muling Nabuhay. Mahalaga ang doksolohiya sa pagtulong sa atin na muling ituon ang pansin sa Kanya na ating dinudulugan: ang Diyos, ang makapangyarihan at mapagmahal na Ama. 2200. Samakatuwid, ipinagugunita sa atin ng Kaharian ang aktibong paghahari ng Diyos sa atin. Nililiwanag ng Kapangyarihan na ang ating Ama ay hindi isang walang-alab na Maykapangyarihan kundi isang di-kapanipaniwalang aktibo at masiglang personal na puwersa na kumikilos sa atin. Dinadalisay din nito ang kapangyarihan mula sa napakarami nitong anyong mapagmalabis sa atin. Sa katapusan, maaaring para sa atin, Kaluwalhatian ang pinakaangkop na personal na katangian ng Diyos na ating Ama: bumubuhay ng loob, nagliliwanag, may di-malirip na kagandahang nagniningning para sa atin kay Jesu-Kristong Muling Nabuhay, sa pamamagitan ng Espiritu Santo. Tanging sa Diyos ang Papuri

Talaan ng mga

Paksa

N.B.: Ang mga bilang sa talaan ay tumutukoy sa mga bilang ng talata, at hindi sa bilang ng mga pahina. Ang mga tala at muling-tala nitong Talaan ng mga Paksa ay isinaayos nang naayon sa pagkasunod-sunod ng mga litik sa abakadang Pilipino. Ang mga bilang na nakalihis ay tumutukoy sa bahaging Mga Tanong at Mga Sagot ng iba't-ibang Kabanata. A

at ang misteryo ng Kasamaan 289-93,

Aborsyon At Panlimang Utos 1037 pinalalaganap ng kalakarang pampu-

isang salitang pang-ugnayan 1328 ipinahayag sa at sa pamamagitan ni

309

Jesus 265-66, 2134, 2136

litika, 1063

unang isinasaysay ng Kredo 301 Tingnan din: “Kredo,” “Diyos,” at “Santatlo” : “Ama Namin” 2108-2200 ' balangkas 2129-32 “Kahilingang-Mo” 2140-67 “Kahilingang-Natin” 2168-97 eskatolohikal 2117 haligi ng doktrina/moral na pamumuhay/pagsamba 2108-14 huling doksolohiya 2198-99 isa sa apat na haligi ng katekesis

Abuso sa Droga isang paglabag laban sa buhay 1036 Abuso sa Paninigarilyo 1036

Aktibista kalakasan at kahinaan 174 Alak gamit sa Misa 1715, 1750 Alak, pagkakalulong sa 1036, 1059 Tingnan din: “Paglalasing” Alamat ng Paglikha, Mga sa mga Pilipinong katutubong alamat 311 Alibughang Anak talinghaga tungkol sa proseso ng pagbabagong-buhay 1792-93 Ama Abba, Tagapamahala, Manlilikha, Tagapagtanggol 255-98, 306-07,

2108

mga

kahilingan at ang Mga Mapapalad/Mga Kautusan/Mga Kaloob 2118

napakatanyag sa mga Pilipino 2110 paano darasalin ito 2124-28 pagka-una 2115-19 paglalagom ng Ebanghelyo 2151,

315-46, 2133-39

ano ang sinasabi sa atin ng tawag na ito tungkol sa Diyos 275, 307

2158 667

mma

TALAAN NG MGA PAKSA

668

pagtanaw, balangkas 2124-32

pambungad na mga salita: kahulugan 2133-34, 2137

panalangin ng Simbahan 2117 panalangin ni Kristo 2116

para kanino 2120-23 patungkol 2133-39

Apostol kolehiyo ng 1409 saligan ng Simbahan 1407-08, 1460 Tingnan din: “Obispo” at “Simbahan” Apostoladong Panlipunan panibago: isang tugon sa “kawalang paniniwala sa pagkilos” 189-99, 210

Amor Proprio 794, 805

Apostolika (ng Simbahan) isang handog at gampanin

Anak na Lalaki/Babae sa Anak 2135-36 Anawim at papuring awit ni Maria 1543 Ang Mahal na Birhen 48, 513

Tingnan: “Debosyon” at “Maria” Ang Mapapalad Tingnan: “Mapapalad” Anghel aktibong papel ng, sa Matandang Tipan, buhay ni Jesus at Simbahan 335-36, 363

mga

kasangkapan ng kagandahangloob ng Diyos 363 nilalang ng Diyos 335, 363 Anghel na Tagatanod ating debosyon/tungkulin sa kanila 337 gumagabay at nagtatanggol tao 337, 363

sa

Araw ng Panginoon dapat panatilihing banal 931 pagpapalit ng kahulugan 654 para sa mga Hudio, ito ay ang Sabat 932

para sa mga Kristiyano, ito ay Linggo 910

Tingnan din: “Linggo” at “Parousia” Asal, Moral

kahulugan 979 Astrolohiya 888 Asya

ang palalaganapan ng Ebanghelyo ng mga Pilipinong Katoliko 60 Ateismo isinasabuhay 183-85

mga

Angelus Tingnan: “Orasyon” Anyong Pampanitikan sa Biblia 94 Aparisyon/Pagpapakita nakakaakit 1269 Apolohetiko/Pagtatanggol gamit ng pagiging “Katolika” ng Simbahan sa, 1403 layunin ng Kredo 236 Apostasiya kahulugan 1394 sanhi ng pagkakahati-hati sa Simbahan 1394, 1456

1407-11,

1460

sa turo ng Vaticano II 173 Tingnan din: “Kawalang Paniniwala” Awa

mga

kawanggawang

udyok ng, 971-

77, 994

Awit ng Lingkod, Mga 433-35 Ayuno isang paraan ng pagbabagong-buhay 1786

Bagong Batas at ang Kaharian ng Diyos 743 Bagong Kasunduan ay si Jesu-Kristo 1889

669

TALAAN NG MGA PAKSA

ng,

bayan

ay ang

Simbahan

1380,

Banal na Orden

(mga), Sakramento ng

1956

1941-93, 2012-21 kahulugan 1949, 2012 mga antas 1422, 1980-86,

2015

mga epekto 1987-92 nagkakaloob ng permanenteng tatak na espirituwal 1622, 1987 nakasalig sa Banal na Kasulatan

kaparian ng, ay nakikibahagi ang lahat ng binyagan 1957, 1960, ipinamagitan ni Kristo, ang Punong Pari 1954, 1958

itinatag ni Kristo 1380 nasasalamin sa kasal 1890-92 pangako ng: ginawa sa pamamagitan ng mga propeta 427, 431-32

naganap kay Jesu-Kristo 427, 567-

Eukaristiya

1689-94, 1701, 1744 582, 608

Lupa 2078-

79, 2106

Bagong Sangnilikha at Pang-Linggong pagdiriwang 911 lugar ni Maria sa, 2080, 2107 mga aspeto 2076-79, 2106

Bagong Tipan nagpapatotoo sa Muling Pagkabuhay ni Kristo 633, 667 Tingnan din: “Biblia,” “Kasulatan” at “Simbahan” Bahala Na at ang Paglikha 312 mabiyayang pagkalinga ng Diyos 260 paniniwalang “nakatalaga na ang lahat” 1158-59

ang Maykapal 1159 Balangkas Tingnan: “Istruktura” Banal, Mga Tingnan: “Santo” Banal na mga Kasulatan Tingnan: “Kasulatan”

2020

sa kasaysayan ng kaligtasan 1950-53 sakramento ng bokasyon/ministeryo Tingnan

tinatakan sa dugo ni Kristo 565, 567, Langit at Bagong

1950-53, 2013

papel ng Espiritu Santo sa, 1989,

1874, 1994

82, 602-08

sa Bagong Tipan 809-23 sakripisyo ng, ay ang

Bagong

2019

din:

“Jesu-Kristo,”

“Pagpa-

pari,” at “Pari”

Banal na Panata 901, 1938 Banal na Sakramento at ibang anyo ng kabanalang Katoliko 1733, 1759

nakaugat sa nananatiling presensiya ni Kristo sa Eukaristiya 1722-27, 1752-56

pagsamba sa: kahalagahan ng, at mga epekto 1733-34, 1759 walang-katapusang pagsamba 1471 Banal na Tradisyon at ang Kasulatan, Mahisteryo 81-84, 97

ay pinagmulan ng Kasulatan 84, 107 binibigyan-kahulugan ang Kasulatan 84

kahulugan ng 84, 107 daanan ng pahayag 80, 105 pasalitang Tradisyon ay naglalaman ng sinabi at ginawa ni Jesus 82, 110

proseso/nilalaman ng Pahayag 83 Tingnan din: “Simbahan,” “Mahisteryo,” at “Pahayag” Banal na Tubig kaugnay sa sakramento ng Binyag 1533

TALAAN NG MGA

670

paanong iiwas sa pag-aabuso 827, 857

pagwiwisik ng, isang sakramental 1533

Barkada 1104 Bata nangangailangan ng, ipinagkakaloob ng magulang 1025-26, 1053 Tingnan din: “Pagkasentro sa Bata” Batas 801-20 at grasya 952 at legalismo 804, 808, 850, 1120

batas ng pag-ibig ni Kristo 851-55 batay sa pananaw at pangunahing pagpapahaga 802 kahulugan 801-02, 848 kaisipan tungkol sa, di-tanyag 800 Kristiyanong pakahulugan 841 ipinailalim ni Kristo sa “Kautusan ng Pag-ibig” 853 likas na panganib 808, 850 mga

moral 848-50

na

pamantayan

800-04,

yan 796-99, 809-23, 851-55

ng panalangin, batas ng pananampalataya (lex orandi, lex credendi) 1553

Matandang

Tipan/Bagong

Tipan

805-23, 850-51 ang Espiritu 810, 820-21, 861

na Ba-

Batas ng Pag-ibig ay mapagpalaya 821-23, 854-55 Batas ng Sabat si Jesus laban sa mga makabatas 909 bagong Sabat 910 Bayan ng Diyos Tingnan: “Simbahan” Bayani 41-42, 792 Bayanihan 57, 369, 792

at pakikisama 296 BEC (Basic Ecclesial Communities) Tingnan: “Munting Simbahang Pamayanan” Belen 1470 Biatiko Para sa mga malapit nang yumao

Tingnan din: “Kautusan,” “Moral Pamumuhay,” at “Torah”

Biblia at ang Simbahan 81-84, 88, 91, 97, 107, 109-11 at kasalanang-mana 374-75, 390, 403-404

ay aklat ng Simbahan 418 katipunan ng mga aklat, 90, 113 pangunahing aklat na pangkateketikal 420

ang Simbahan 824-29 na

Batas na Likas (Natural Law) 824-29,

kahulugan ng pangalan 81, 113 kasaysayan 81-88, 113 kinasihan/inspirasyon 85-87 kung paano natin ito nalaman 72-73, 109

856-58

at Katolikong

Tingnan din: “Batas,” “Moral tas,” at “Moral na Buhay”

1839, 1873

mapagpalayang batas ni Kristo 821 si Kristo bilang moral na pamanta-

sa

PAKSA

moral na pamumuhay

825, 828-29, 858

batas ng Diyos na kaisa ni Kristo 829, 858 mga katangian 824-25, 827, 856-57

mga pangunahing aspeto 827 nakasalig sa katotohanan 825 nauunawaan ng lahat 825

mga sesyon ng pag-aaral, galaw ng Espiritu Santo 1332 naglalaman ng di-magkakamaling mapagligtas na katotohanan 89-90, 108

pinaka saligan ng mga kinakatigan tungkol sa Diyos 264-69, 303 Tingnan

din:

“Banal

na

Kasulatan,”

TALAAN NG MGA PAKSA

671

“Ebanghelyo,” “Matandang Tipan,” “Pahayag” at “Tradisyon” Biblikal/Pambiblia Katekesis 2113 (mga) kredo 224 pananaw ng sekswalidad 1076-79,

ng kasalanan 1602, 1649, 1762, 1781 iniaanib sa Simbahan 1597-98, 1605-09, 1651

nagkakaloob ng bagong-buhay kay Kristo 1597-99, 1647-48

1124

nagkakaloob

Binyag, Sakramento ng 1597-1625,

na buhay 1654

1647-57

at bilang ng mga anak 1589 kasalanang-mana 391-92,

411,

nagkakaloob 1622-23,

1601-04

mamatay/mabuhay

hustong gulang mula sa lahat

kay

Kristo

1599

Pilipinong Katoliko 1587-89 ay kinakailangan para sa kaligtasan 1619, 1655

pangunahing sakramento ng Pagpapatawad 1762 sakramento ng Pagtanggap 1584, 1643

kahulugan at mga epekto 1647 kahulugan, proseso 1596-97, 161114, 1647

kasalukuyang mga tanong tungkol sa 1619-25, 1655-57

kaunting pagkilala sa, bilang pagtanggap sa bagong-buhay 529 kinapapalooban ng isang radikal na pagbabagong-buhay ng mga may hustong gulang 1597, 1653 malayang kaloob mula sa Diyos 162425, 1657

may kiling na maging isa lamang panlipunang pangyayari 1587 Mga Epekto: ginagawa tayong kabahagi sa misyon ni Kristo 1608-09, 1617, 1659-1660

ginagawa tayong makibahagi sa banal na buhay 628, 1599, 1615-16, 1647, 1649, 1654 ginagawang dalisay ang mga may

ng bahagi

sa banal

1597-98,

1615-18,

ng

tatak/karakter

1656

nagdudulot ng bagong pagsilang sa Espiritu 1602, 1649 nag-aalis ng kasalanang-mana 391-92, 1649-50

411,

1597,

1601-4,

nag-uugnay sa atin sa Muling Nabuhay na Kristo 1597, 1599, 1648

Mga Uri: ng dugo, pagnanasa 1620 ng mga may hustong gulang 1595, 1611-14, 1653

ng mga sanggol 391, 412, 1595, 1624-25, 1657

sa Espiritu 1270 naghihintay ng personal na pagtugon 1631, 1653

pagiging mabunga ng, nakasalig sa pakikiisa sa grasya 1613, 1653

pagpili ng mga ninong at ninang 1640, 1664

pinagtutuunan ng, ay bagong buhay kay Kristo 1597, 15991601, 1649

Santatluhang salitang inuusal na kailangan 899-900, 1615 sikat sa mga Pilipino 1587 tinawag na “Sakramento ng Pananampalataya” 1611-18, 165253

TALAAN NG MGA PAKSA

672

turo

ng

Simbahan

ng,

391-93,

1597-1625, 1647-57 Tingnan din: “Grasya,” “Jesukristo, mga “Sakramento,” at “Simbahan”

Binyag ng Sanggol binibinyagan ang mga bata sa pananampalataya ng Simbahan 1624, 1657

layunin 391-93, 412 nagpapakita na ang Binyag ay isang handog ng grasya ng Diyos 1625, 1657

Tingnan din: “Binyag” at “Grasya” Blaspemiya/Paglapastangan sa Diyos ipinagbawal ng Pangalawang Utos 894, 930

Bokasyon mga sakramento ng, 1874-1993,

416

Buddista Pilipino 198 Budhi at kalayaan 702-03, 724 at Mahisteryo 838-40 ay pinakamalapit na pamantayang moral ng personal na buhay 701, 723

binabagabag 710 kahulugan 701, 723 di-pagkakaunawaan 702, 724 704

humuhusga sa pangyayari, kalagayan at nilalayon 711, 728 malaya at may pananagutang moral 701-03, 724, 846

salik na nakaaapekto husga 711, 728

sa

pamali-mali 709, 727

papel ng, sa moral na paggawa

ng

pasya 825-37, 860

Tingnan din: “Batas,” “Moral na Buhay” at “Simbahan” Buhay na Monastiko 1426 Buhay na Walang-Hanggang kaguluhan laban dito 2022, 2025-26 kahulugan 2060, 2098 katangiang-likas ng 2059-65, 20982100

kinapapalooban ng isang radikal na pagbabago 2060, 2093 2062, 2099

mga larawang panliturhiya ng 2064-

1994-2021

mga

28

paghubog 99, 704-07, 725-26

mga antas ng kaganapan

ng mga Pilipinong Katoliko 52, 60 Born-Again dating maalab na Katoliko 1472 mabilis na pag-unlad ng, at kapusukan 416, 469 mga bintang ng, laban sa ma Katoliko

dimensyong pang-ugnayan

mga uri at pagkilos ng 708-11, 726.

pag-

65, 2100

mga paglilinang 2061-62, 2099 ng Muling Nabuhay na Kristo: ang ating pakikibahagi rito 2041-42, 2091-92

Buhay ng Nag-iisa 1426 Buhay ng Tao “ayon sa Espiritu”: kahulugan 131519, 1344 ang palaganapin ito ay isang pananagutan 995

artipisyal na pagpapahaba ng 1039 at mga sakramento 1517, 1571 at pagiging alagad 996 ay banal 995 ay pinakadakilang kaloob ng Diyos sa atin 995 kahulugan/kahalagahan 310, 1028-29 kakulangan ng paggalang para sa, dikatanggap-tanggap 999 Kristiyanong pagtanaw sa 734-35, 995

dalawang pagtanaw 1316-19 dangal at uri ng, iniingatan ng Panlimang Utos 1028, 1057

TALAAN NG MGA PAKSA

673

hindi isang lubusang pagpapahalaga 996

hiwalay sa panalangin/pagsamba 2111, 1472

ipinagtatanggol

ng

Panlimang

Utos

1057

mga abuso/tuligsa 1036,

laban dito 1000,

patuloy na proseso 2043-45, 2093 Bunga ng Espiritu Santo 1283, 1339 Buong Kaluluwa 813 Buong Lakas 813 Buong Puso/Loob/Kalooban 813

1058-59

mga pangunahing katotohanan tungkol sa, nakita kay Jesukristo at Espiritu Santo 243 niluwalhati sa muling pagkabuhay ng katawan 2036-40, 2090 paano ito iginagalang at itinataguyod ng mga magulang 997, 1049 paggalang sa: 995-1047, 1049, 2051 ay batayan

para

sa

Pang-apat

at

Panlimang Utos 997, 1000 buod na pagpapahalagang pantao at Kristiyano 995 ginawang ganap ni Jesus 1030-31, 1060

pagkatapos ng kamatayan 2025-27 paglabag laban sa 998-1000, 1034, 1036-41, 1058-59 pagpapalaganap at pagtatanggol 997-97, 1039

sa

pinahahalagahan ng mga Pilipino 998

uri ng 997, 1001, 1057 Tingnan:

pag-iibang anyo ng buong katawangtao kay Kristo 2047-50, 2095

“Kasal,”

Diyos,”

Kaayusan 1315 Kaayusan, orihinal sinira ng kasalanan 372 Kabanalan at ang Pangalawang Utos 893-902 ng Diyos at Kanyang Ngalan 893, 898-902, 2140-45, 2167

dalawang dimensyon 2144 ibinahagi sa, sa pamamagitan

ng

tao 2145-46, 2157

ipinahiwatig

sa

buhay

ni Jesus

2142

Simbahan 1397-1400, 1457-58 sentro ng, ay kawanggawa/pag-ibig 1400 Kabanalan ng Kasal 1927-37, 2010

ang kasal at ang Kaharian ng Diyos 1929-30, 2010

at Eukaristiya 1936-37, 2010 mga pamarisang pampaskuwa

1934-

35, 2010 “Espiritu

Santo,” at “Jesu-Kristo” Buhay sa Muling Pagkabuhay 2037-50 at kabilang buhay 2025, 2038-40, 2090

at pag-asa para sa hinaharap 2081 hantungan ng: pag-uugnayan kasama ng Santatlo 2040, 2090 hindi muling pagsilang sa ibang anyo/paglipat ng espiritu 2047, 2094

may panlipunan/pangkalikasang dimensyon sa kasalukuyan 2044, 2046, 2093

K

ministeryo 1931-33 Kabanalan sa Pag-lisa at ang Kaharian 1939, 2011 isang estado ng buhay 1075, 2011

Kabilang Buhay tinutulan ng mga aktibista 2026 Kabutihang-Asal at ang Espiritu Santo 677, 979, 1266, 1270-84, 1336, 1338-39

katapatan 751 inog ng buhay 985 paggalang sa buhay ng tao 995 pag-ibig sa Diyos at sa kapwa/Kautusan 862, 970, 978-86, 994

TALAAN NG MGA PAKSA

674

bagong pagtanaw sa 978 kahulugan 979, 982 Kristiyano 878-86, 994 itinaguyod at tinubos sa pamamagitan ng grasya 978

Pagkakabukud-bukod: likas (natural) 979 pangunahin (cardinal) 978-82, 994 teolohikal 978, 983, 2022-23, 2132

pagtanaw sa moral na pamumuhay 834, 978-86

tradisyunal na pagtanaw sa, pinanibago 982-83 Kagandahang-Loob 260, 288 Kagandahang-Loob ng Diyos at bahala na 1158-59 paglalarawan 343-46, 364 tugon ng pagtitiwala 1157, 1159 Kagutuman, ng puso ng tao mga anyo ng, tinutugunan ng Eukaristiya 1748 para sa katarungan at kapayapaan 1711, 1748

para sa layunin sa buhay 1710, 1748 para sa pag-ibig at pagtanggap 1708, 1748 para sa pang-unawa

1709, 1748

Kahalayan isa sa pitong pangunahing kasalanan 381, 410

Kaharian

ng Diyos 481, 488-49,

739-

53, 781-82, 2149-58

ang ating tugon sa 782 at ang Simbahan 1377-79, 1451 kasalanan 771, 787 konsagradong selibato/pagkabirhen 1938-40, 2011

mga Mapapalad 744-45 moral na pamumuhay 739-45, 781 pagiging alagad 741 ay sentrong tema ng Sinoptiko 215154

katapatan sa, sa Kasulatan 750, 753

katarungan bilang isang sentrong dimensyon

982

ipinahayag ni Jesu-Kristo 535 mga katangian 481-82, 535, 739-45, 781, 2154

nagpapatuloy:

ang Simbahan

1377.

79, 1451, 2154

pagdating ng, hinihiling 2152 sa mga ebanghelyo 2151-55 talinghaga tungkol sa, 2152 Tingnan din: “Jesu-Kristo” at “Simbahan” “Kahilingang-Mo” 2140-67 “Kahilingang-Natin” 2168-96 Kahirapan at kawalang katarungan 185-87 kaligtasan 1138 karahasan, kaugnay sa kaligtasan 1138

PCP II 731 sanhi ng kawalang paniniwala 185 Kaisahan kasama ang lahat ng tao 1163, 1178, 1194

692,

748,

kasama ni Kristo 2122 mula sa pagsasama-sama 570-71, 604 ni Jesus sa mga makasalanan 570-71, 604

sa kaayusang pampulitika 1163 Kalalagayang Panlipunan ng moral na pamumuhay

731, 779

Kalayaan ng tao 693-700 ano ang kinapapalooban nito 694-97, 720

at kaligtasan 139 at moral na pananagutan 703, 724, 840 buod 694-97,

720

isinasagawa sa pamamagitan ng pagtataguyod sa isa't isa 677 layunin 694, 697, 720 maling pagkakilala/maling pangunawa 702, 724

mn? “ET

675

TALAAN NG MGA PAKSA

mapanagutan 767-700 mga hadlang sa 696 mula sa 695-96, 699, 720 ng mga anak ng Diyos 698-99, /22 ng pagpili 697, 721 paano ito nararanasan 721 pangunahin 697, 721 para sa 697, 699, 720 Santatluhan 698 tanda ng banal na imahen 693 tunay 588, 694

Tingnan din: “Batas na Moral” at “Utos” (mga) Kalayaang Panlipunan matinding mithiin para sa 469 Kaligayahan (espirituwal) at pananampalataya 140 Kaligtasan at mga Sakramento 1518, 1572 at pananampalataya 140 Kaligtasan at mga Sakramento 1518, 1572 at pananampalataya, kalayaan 13740

at gawa ng Santatlo 583, 609 kasaysayan ng 690 eskatolohikal, nagbibigay-kapangyarihan 579-80 hindi isang materyal na bagay 419, 456

ipinangako ng Diyos 413, 422, 44950, 457, 462, 597

mga pangunahing dimensyon 494 mula sa iba't ibang kasamaan 495-99 na matatao sa pamamagitan ng “Nagdurusang Lingkod” 432-34, 460 natamo sa pamamagitan ng pagdurusa ni Kristo 557-76, 599-605 ng mga di-binyagan 1619-21 pag-asa para sa, pinalaganap ng mga

pangkalahatan, nakatuon sa katapusan, nagbibigay-lakas 577-79, 606 teolohiya ng, sa Bagorig Tipan 580 Tingnan din: “Katubusan,” “JesuKristo” “Sakramento” at “Simbahan” Kalikasan Tingnan: “Paglikha at “Buhay” Kalinisan ng Buhay itinagubilin ng Pang-siyam na Utos 1093, 1128

mga lihis na kilos sekswal na kabaligtasan nito 1107-15 Tingnan: “Malinis na Buhay” Kaloob ng Espiritu Santo 1283, 1339 Kalooban 681 Kalooban ng Diyos, dapat mangyari: kahulugan 2159-65 Kamag-Anak 369 Kamatayan at kasalanang-mana 159, 389-90, 2054

kalingang pastoral 1840-41 Kristiyanong pananaw 2051-58, 2066, 2096-97 dahil sa kasalanan, hindi sa 159, 389-90, 2054, 2096

mga aspeto 2097

nag-ibang-anyo

lahat 1619, 1655 :

Ko

sa pamamagitan

ni

Kristo 2052, 2055-58, 2097

napagtagumpayan ni Kristo 390 ni Kristo: dahilan/layunin 600 pakikibahagi natin sa kamatayan

ni

Kristo 2055, 2097

sumasakop sa buong pagkatao 205254, 2096

sumisira/tumutupad 2057-58 Kamulatang Panlipunan at ang Simbahan 731 Kanon ng Kasulatan (MT) 88, 422-50, 457-63

propeta 436-39, 461

pagiging maaari ng, inihahandog sa

Diyos

mga

aklat na pangkasaysayan 4271, 458

423-

TALAAN NG MGA PAKSA

676

bininyagan 1622-23, 1656 kinumpilan 1632, 1661 mga pari sa ordenasyon 1987, 2020

mga propeta 428-40, 459-61

mga sinulat 441-50, 462-63 Kapakanang Panlipunan pakikilahok ng mga Katoliko 1192 Kapalaluan isa sa mga “pangunahing kasalanan" 381

Kapangyarihan kahulugan 980-81 lugar ng, sa Kristiyanong moral na buhay 981 malabong nagaganap 980-81 masama: nang-aapi, naghahari, nanggagamit, nagsasamantala 1318 Kapatawan ng Kasalanan dumarating sa atin sa pamamagitan ni Kristo at ng Simbahan 1851

1775,

pagpapatawad ng Diyos, kaugnay sa atin sa Panalangin ng Panginoon 1852, 2213 tagapagpaganap: ang Santatlo 177374, 1849 turo ni Kristo tungkol sa 977, 1779, 2179-87

Tingnan din: “Kumpisal,” “Pagbabagong-buhay,” at “Pagbabalikloob” Kapayapaan moral na kautusan 1043-44 Kapwa ang turo ni Kristo tungkol sa 817, 853 dangal, igalang ang 1216 mga tungkulin sa, ipinahayag sa Sampung Utos 862, 925 pag-ibig sa: Santatluhang dimensyon 1178 turo ni Kristo 853 Karahasan 469 Karakter ng mga Sakramento/Tatak kahulugan 1622, 1656 mga epekto 1623, 1656 permanenteng tatak na iginagawad sa mga:

U

pinagmumulan ng pagsaksi ng mga kinumpilan 1632, 1661 Karalitaan ugat na kadahilanan 1138 Karanasang Panrelihiyon ng mga Pilipino: iba't iba at mayaman 31

Karapatan katumbas na mga tungkulin 1212 pangunahin 1165 tungkol sa paggawa 1184, 1211 upang mag-organisa ng manggagawa 1184, 1211

Karapatang Panlipunan, pangunahing at ang Mga Kautusan 1141 Karapatang Pantao paglabag 1136-37, 1199 Karma mapamahiing pagkatakot sa 2027 Kasal at ang Simbahan 1079, 1904-07, 2003 malinis na buhay 1107, 1126 si Jesu-Kristo 1902-03, 2002

turo ng Simbahan tungkol sa: puwang 1879

bilang

Tipanang Pag-ibig at Insti-

tusyon 1073-84, 1086-88, 26, 1881-95, 1996, 1998

1121-

di-matitinag 1915-19, 2007 “likas” na kasunduan 1882 magkapantay na pagsasama ng buhay/pagmamahalan 1885-87 mapagkapwang ugnayan na loob nito 1876 mga hantungan/layunin 1883-86, 1920-21, 1997

nasa ilalim ng mabigat na hamon 1878-79, 1995

pagbubuo

ng mga mithiin

26, 1008-09

1922-

671 TALAAN NG MGA PAKSA

ng pamilya

pagpaplano 24, 2009

mga

layuning

at

nagbubuklod

lumilikha 1922, 2008

sa

paglilingkod

1923-

buhay,

supling

1920-21, 2008

sa Genesis 1883-87, 1997 sa mapantubos na plano ng Diyos 1888-95

sa Pilipinas ngayon 1876-79, 1995 subukang pag-ibig, laban sa sariling dangal 1899 Sakramento 1874, 1881, 1897-1919, 1994, 1996-2003

ang tatlong kabutihan 1896-1921, 1999

at ang Eukaristiya 1936-37 ang Kaharian 1929-30 ang Misteryong Pampaskuwa ang Simbahan 2003-04 si Kristo 2002 bokasyon 1925-26, 2010

bumubuo sa “Simbahang pantahanan” 1904-05 katapatan/di matitinag 1915-19, 1900-

03 pag-ibig at katapatan ng magasawa 1908-19, 1927, 2005-07 binigyang-lakas ng Espiritu 810, 820-21, 854

pagpapakasal sa Simbahan 18991902, 1905, 1999, 2001, 2003 ritu at patuloy na buhay mayasawa 1898, 1901

tanda ni Kristo 1903 banal na pamumuhay 1927-37, 2010

turo

ni San

Pablo

1124, 1893-95

Tingnan din: “Sakramento” swalidad”

sa

1859-62

ano ang kasama nito 760, 784 at ang puwersa ng kasamaan

761

Kaharian ng Diyos 771, 787 mapagpagaling na ministeryo

ni

Kristo 1760, 1844

pagbabagong-buhay 787, 1780-97, 1854-58

na pangangailangan ng mapantubos 761 Diyos ng a grasy bilang pagkasugapa at sakit 773-14, 788

“misteryo” ng kasamaan 760-65, 784 mantsa, krimen, personal na pagtanggi 767-69, 786 bunga ng, ay kamatayan 2054, 2096 kahulugan 784, 1803, 1860

1934-35

2007 hamon, si Kristo ang tugon

0, Kasalanan 760-75, 784-89, 1798-181

1079,

at “Sek-

kaugnay ng karamdaman 1825-26, 1869 diwa ng, pagkawala 763-65, 770 hinuhusgahan sa pamamagitan ng . batas na moral 804 madaling ipagpaumanhin ng mga Pilipino 367 maling mga ideya 1800-02, 1859 mana/orihinal 370-90, 392, 401-08, 411, 1601-04, 1649-50 mga antas ng kabigatan 1805-07, 1810, 1862

mga dimensyong pampamayanan 1804, 1810

mga epekto 1803, 1860 mga ideya ng, sa Kasulatan 766, 785 mga salik na tatasa sa kabigatan nite 617

mga uri 1804, 1861 si naaalis sa pamamagitan ng Binyag mga sapat na gulang 1602, 1649 nasa sa mga indibidwal at istruktu rang panlipunan 365

678

TALAAN NG MGA PAKSA

pagpapatawad ng, hiniling/ipinangako 2186-87, 2213 pangunahin 381-82, 410 panlipunan/pang-istruktura ay naa-

pektuhan ng 775, 789, 1166-73, 1206,

personal 1861 pinagmulan 374, 400 pinatawad sa pamamagitan ng Banal na Santatlo 1773-74, 1849

pinatawad sa Sakramento ng Kumpisal 1771-72, [848

sa turo ng Simbahan 772-75 sanhi ng kamatayan ni Kristo 573-75, 605

tagumpay ni Kristo laban dito 1779, 1792

ugat ng lahat ng kasamaan 492, 540 Tingnan din: “Kasalanang-Mana,” “Kumpisal,

Sakra-

mento ng,” “Pagbabagong-buhay,” at “Pagpapatawad” Kasalanang Benyal kahulugan/mga epekto 1807, 1862 Tingnan

din:

“Kasalanan,”

“Kumpi-

sal/Pagbabalik-loob,” at “Pagbabagong-buhay” Kasalanang-Mana 370-95, 400-12 at Binyag 391-93, 411-12, 1601-04

binyag

ng mga

sanggol

391-93,

412

kamatayan 389-90 makamundong pagnanasa

378,

401, 406, 409, 1601, 1603

paglilihi kay Maria nang walang sala 394-95 personal na kasalanan 380, 406 ay malalim na ugat ng kasalanang panlipunan 386-88 bakit ito isinasalaysay sa Biblia 37071, 402

bakit ito tinatawag na “orihinal” 383, 407

401

ginawa sa pasimula ng kasaysayan ng tao 366

inaalis

1804, 1861

“Kasamaan,”

buod ng 376-80, 401, 406, 1601 kahulugan/mga dimensyon 376-81,

sa

pamamagitan

ng

391-93, 411, 1597-1604,

Binyag 1647-50

mga epekto sa atin 381, 383, 385, 407-08, 410

mga idinulot 373, 376, 386, 401, 406 paglalarawan 383-90, 407-10 sa buhay ng Pilipino 391-99 sa turo ng:

Genesis 373-74, 386-88, 403 San Pablo 375, 385, 390, 404 Simbahan 376-90, 405

Kasalanang Mortal kahulugan/mga kinakailangan /mga epekto 1805-06, 1862

Tingnan din: “Kasalanan,” “Kumpisal” at “Pagbabagong-buhay” Kasalanang Pang-Istruktura 365-66, 715, 789, 1166-73, 1206, 1804, 1861, 2173

Kasalanang Panlipunan at personal na kasalanan, kaugnayan 1171-72

bilang “kalagayan ng kasalanan” 775 kahulugan 775, 789, 1166-73, 1206

karaniwang kasalanan sa Pilipinas 1206

laban sa dangal/kaisahan ng tao 775 sa turo ni Juan Pablo II 1169 sa Vaticano II 1167 Kasaysayan ng Kaligtasan paano inihayag ng Diyos ang Kanyang Sarili sa, 277-82, 304

Tingan din: “Kasulatan” at “Pahayag” Kasulatan aklat ng Bayan ng Diyos 81 at paghubog ng budhi 726 Tradisyon, Mahisteryo 81-90, 97 kahalagahan ng, sa pang-araw-araw na buhay 98-100, 112

679

TALAAN NG MGA PAKSA

binigyan ng bagong pagkilala 982 hinihingi ng Ebanghelyo 1134, 1184,

kanon 88, 113, 422-50

kawalang kamalian 89-90, 108

1198

gamit 72-73, 109, 112

gampanin ng 98-100, 112 inspirasyon 85-87, 107

mga diwa ng 94 (talababa) mga kaanyuang pampanitikan 94

mga may-akda: Diyos/mga tao 85, 93 naglalaman ng mga mapagligtas na katotohanan 89-90, 98-100, 108, 112

pagbibigay-kahulugan 84, 91-97, 111 pagbuo

ng 81-82, 88, 110, 113

pinagmulan 85-86, 107 turo ng, tungkol sa kasalanan

1190, 1197, 1200-01

766-

69, 771, 785-787

Tingnan din: “Biblia” at “Simbahan”

Kasunduan Tingnan: “Tipan” Katakawan kahulugan 381 Katamaran 381 Katangian ng Simbahan 1390, 1454 Tingnan din: “Simbahan” Katangiang-Likas ng Tao 7. pinarupok ng kasalanang-mana

pagkakamit ng, at pag-ibig 1190, 1214 pinaunlad ng: Pampitong Utos 1141-46, 1200 Pang-sampung Utos 1147-48, 1153-54, 1201

Katawan ni Kristo iba't ibang kahulugan: mistiko 1384-87, 1452-53

373,

378-82, 385, 401, 403, 405

Katapatan kinikilala, ngunit ipinagwawalangbahala rin 1219 Katapatan ng Espiritu Santo pagkilos ng Espiritu Santo sa kanila 1270 Katapatan/ sa pananagutan

sa Diyos at sa isa't isa 749-52 Katapatan/sa panlabas (honesty) sa mga salita at mga asal, pinahahalagahan ng mga Pilipino 1219 Katarungan 1134-97 at kapayapaan sa loob ng buhay pamilya 1930

at pag-ibig 1190-91, 1214

mga uri 1189 panlipunan 469 PCP II tungkol sa, 892 tanong na napakahalaga 1138, 1199 Katarungang Panlipunan at pag-ibig 1190-91 at turo ng Simbahan 469 mga pangunahing katotohang sinaligan nito 1196 mga pangunahing prinsipyo 1178-80,

ang Espiritu Santo bilang kaluluwa nito 1358 ay ang Simbahan 1384-87 ay nakatayo sa pamamagitan ng mga Sakramento 1530, 1577 nagiging bahagi tayo nito sa pamamagitan ng Binyag 1651 pangkasaysayan/pisikal 501-05, 509-12, 543-45, 557-83, 59093, 597-608, 613, 628-639, 648-52, 666-68, 670-71, 1386

sakramental, sa Eukarisiya 1386, 1722-28, 1733-34, 1750, 175256, 1759

Tingnan din: “Eukaristiya,” “JesuKristo,” at “Simbahan” Katekesis bago tanggapin ang sakramento: kinakailangan 1588 doktrinal, biblikal 2113

680

TALAAN NG MGA PAKSA

layunin 464 mga suliranin 1589 nakaangkop sa kultura 6 pagpapanibago: kinakailangan 209 tugon sa kawalan ng paniniwala sa doktrina 209 Katekesis na Pandoktrina 2113 Katekumeniko 1612 Katesismo /Pagtuturo mga negatibong katangian 794 Katiwala, Pagiging ng sangnilikha 341, 348

Katiwalian sa lipunang Pilipino 732 Katoliko sa Pangalan sanhi ng 1588 Katotohanan at kahinahunan 1244, 1263 Kristiyanong moral na pamumuhay 1220, 1254

mass media 1245-46 pag-ibig 1242-43, 1263 batas ng paglilihim 1244 batayan mula sa Biblia 1223-24, 1257 kahalagahan 1217, 1218 kahalagahan ng 1217, 1241, 1250 kaloob at pananagutan 220 karapatang ipahayag ito at mga isasaalang-alang 1244, 1263 Kristiyanong pagsaksi sa, 1231, 124749, 1264

Kristiyanong

pananaw

sa

1221-22,

1256

mapagpalaya 220, 1227-29, 1253 mga nararapat itanong 1243, 1263 nag-aasam sa 1220

ng

mga pag-iisip, pananalita, at ginagawa 1218 paano ito pauunlarin 1243-46, 1263 paggalang sa 1217-18 paglabag dito 1233-39, 1243, 1260

pagsasaliksik sa, ng makabagong tao 1217

pag-unawa sa, at mga Pilipino 1222 sa ating moral na buhay 1220, 1254 Kredo 248 mga pag-iisip, mga pananalita at mga ginagawa 1218, 1253 pag-ibig at panalangin/pagsamba 1242, 1251

sakop ng 1244-45, 1263 si Kristo ang ating Katotohanan 216. 17, 222, 243 si Kristo, ang Katotohanan 216, 1221, 1256-58

Tingnan din: “Pagsisinungaling” at “Utos, Pang-walong” Katubusan ay gawa ng Santatlo 583, 609 humihingi ng isang radikal na pagbabagong buhay 584-88, 610 mga tanging katangian 577-79, 606 pangkalahatan: kahulugan 376, 58081, 607

sa pamamagitan ng dugo at pag-ibig ni Kristo 568, 582-83, 603, 608

Tingnan din: “Kaligtasan” at “JesuKristo” Katutubong Katolisismo mahalagang sangkap ng, 1765 mga katangian ng 117 pinakadakilang yaman 1362

Tingnan din: “Debosyon,” “Pananampalataya,” at “Pilipinong Katoliko” Kaugalian sa Biyernes Santo 553 Kaunlaran, Pantao at mga sakramento 1591-94 mga aspetong dapat kasama 1180 Kautusan ng Pag-ibig bagong karanasang dulot mi Kristo 812-18, 853

itinuro at inihalimbawa ni Kristo 81215, 852, 959-62, 991

nilalaman 812-15, 852 Tingnan din: “Pag-ibig” at “Utos” Kawalang-Kamalian ng Banal na Kasulatan 89-90, 108

681

TALAAN NG MGA PAKSA

Kawalang-Katarungan isang dahilan ng kawalang paniniwala 187 Kalawang-Katarungang Panlipunan Tingnan: “Panlipunang Kawalang Katarungan” Kawalang-Pagkakamali isang karisma at paglilingkod ng nagtuturong Mahisteryo 1423-24 Kawalang-Paniniwala

170-204, 205-14

at katotohanang pangkultura 187-88 mga aktibista, pundamentalista 174 Vaticano II 173 doktrina, paano ito tutugunan 179-82, 209

laganap 172-74 mga sanhi: kahirapan at kawalangkatarungan 185-88 mga uri: laban sa paggawa 183-90, 210 laban sa pagsamba 191-98, 211 laban sa paniniwala 176-82, 208 sa Pilipinas 174 dati'y para lamang sa ilan 172 Tingnan din: “Ateismo” Kawanggawa (“Charity”) sentro ng kabanalan 1400 pinauunlad ng Eukaristiya 1704-11,

tagapagpaganap:

ang tao 682-86

Tingnan din: “Moral na Buhay” Kilos-Panlipunan at panliturhiyang pagsamba 886 at PCP II 731 kalalagayan 779 malasakit para sa, nararapat 954 Kilusang karismatiko Tingnan: “Charismatic Movement” Kilusang Panrelihiyon, Mga di-katagalan 679 Kilusang Women's Lib aspetong positibo at negatibo 1065 Kinaugaliang Debosyon/Pagpapabanal at PCP II 1535-36, 1579

dapat ipaloob sa pagsambang liturhikal ng Simbahan 211 maaaring matungo sa mga pagmamalabis 554 mga pahiwatig 679 ng Kuwaresma at Mahal na Araw 553 pagpapahalaga 1535-36, 1579 paraan upang mapalaganap ito 1536, 1579

Unang Biyernes at Estasyon ng Krus

1748

di-maihihiwalay sa katarungan 1190-

1470

Tingnan din: “Debosyon”

92, 1214

Tingnan din: “Pag-ibig” Kawanggawang Pangkatawan nagpapakita ng pag-ibig: sa

Kilos na Moral batayan ng, ay Diyos 294 mga dimensyon: bagay, layunin, mga kalagayan 711, 728

Komunyon,

kapwa

972-74, 994

Kawikaan, (Aklat ng) nilalaman 442-43, 462

Kayamanan at ang binatang mayaman 1150-51 Kayumanggi 311 Kerigma, sinaunang halimbawa ng 668 Kidnapan 1141

Banal na

mga bunga 1717-19, 1751 Tingnan din: “Eukaristiya” Konsiyensya Tingnan: “Budhi” Konsumerismo

tipikal na kasalanang panlipunan sa Pilipinas 184, 1173, 1206 KPK (Katesismo para sa mga

nong Katoliko) balangkas 18-21, 27 kadahilanan para sa, 3-9

Pilipi-

682

TALAAN NG MGA

katangiang-likas 27-29 diin sa karanasan at inkulturasyon 13 gamit 22-26 hantungan 14-15 layunin 32, 464 maliwanag na Pilipino, Katoliko 13-14 mga katangian: buo 9, 12, 21, 24

Katoliko 14 nakaangkop sa kultura 2, 6, 13, 32 nakatuon sa mga mahahalaga 1112 nararanasan 13

praktikal 15 nagpapatupad ng panawagan ng PCP II para sa panibagong katekesis 2 pagkakaayos ng bawat kabanata 2324

pangunahing balangkas 18-21, 23, 27 pangunahing pinagmumulan 1, 27 tagapakinig 16-18, 27 Kredo at Diyos 300-03 kasaysayan 223-27 kaugnay sa pananampalataya, pagsamba 221-22, 240 Kristo ang sentro 249, 556, 601

diwa ng paniniwala 239 mahalagang pagkakaisa 227 mga buhay na katotohanan, napapanahon 227, 234, 254 mga gampanin 232-39, 252-54, 262 mga katangian 226, 247 mga pagtuligsa sa 228-31, 250-51 mga uri 224-27 nagpapaunlad ng Kristiyanong pamumuhay 240-41, 254 pamarisang Santatluhan 226, 235-37, 247, 249

pangunahing doktrina 246-47, 262 Tingnan din: “Pananampalataya” at “Simbahan” Kredo ng Nicea 508

PAKSA

Kristiyano kahulugan 55 pagiging Kristiyano at ang kulturang Pilipino 31-32, 57 Kristiyanong Moral na Buhay Tingnan: “Moral na Buhay” Kristiyanong Pamayanan at pagbabagong-buhay 963-65, 992 ay kasangkapan ng pagtulong ni Jesus 589, 612 Kristiyanong Pananampalataya at moral na buhay 756-57, 783 ay higit pa sa isang kalipunan ng mga katotohanang pinaniniwalaan 674 Tingnan din: “Pananampalataya” Kristo Tingnan: “Jesu-Kristo” Krus binabagong-anyo ang pagdurusa 559 paglalagom ni San Pablo 557, 567, 598, 602

sentro sa Ebanghelyo

551-52,

557,

597

simbolo ng: ating tunay na sarili 552 mapagligtas na pag-ibig 551, 55759, 597-98, YOO

Misteryong Pampaskuwa 597 pagiging alagad 597 Tingnan din: “Jesu-Kristo” at “Pagdurusa” Kulam 888 Kulto mga abuso 1430 ng mga santo 1430

Kultura at pananampalataya 29-32, 56-57 gagawing wagas at pauunlarin 29, 57 Kulturang Pilipino at ang Kristiyanong pananampalataya/ebanghelyo 28-52, 56-59, 1405-06

ang liturhiya 1471, 2112

:

TULO

683

TALAAN NG MGA PAKSA

katekesis 613, 969 mga pahiwatig 30, 792-95, 1270 Kumpil, Sakramento ng 1626-40, 165864 at sakramento ng pagtanggap 1584

katangian 1626-27 kaugnayan kay Kristo at sa Simbahan 1593, 1638, 1663

gulang/edad 1634-37, 1662 mga epekto 1631-32, 1661 ninong/ninang 1640, 1664 pagbabago ng ritu 1626, 1629 paghahandang kailangan 1635, 1662 pagpapahid ng: langis, pagbibigaykapangyarihan 1629 pampublikong pagsaksi sa pananampalataya 1631-33 pinagmulan 1627, 1659 tatak/karakter na ipinagkakaloob 1622, 1661 Tingnan din: “Espiritu Santo,” “Sakra-

mento” at “Simbahan” Kumpisal : isa ring pampamayanan at pansimbahang pagkilos 1776-77, 1852 pagbaba ng dumudulog sa 1766 pagdulog sa, ay isang pagpapahayag ng pananampalataya 1775, 1851 Tingnan: “Pagbabagong-buhay” at “Pagbabalik-loob” Kundiman, pagpapahalaga sa ng mga Pilipino 39-40 Kutya 1240

Catechism of the Catholic Church

(CCC) 1, 5-6, 11, 14, 18, 27

pangunahing saligan ng CFC/KPK 1, 27 Tingnan din: “KPK” CBCP (Catholic Bishop's Conference of the Philippines) mga sulat tungkol sa buhay ng tao/ dangal ng buhay 1035 CFC (Catechism for Filipino Catholics) Tingnan: “KPK” Chalcedon Consilyo ng, at ang persona ni Kristo 509

Charismatic Movement ano ang nakaaakit dito 8 at kawalang-paniniwala 174 mga katangian/pahiwatig 1270 nakaakit sa marami 1270

Chastity Tingnan: “Malinis na Buhay” Contraception Tingnan: “Pagpigil sa Paglilihi” D Daigdig huling hantungan 2030-31, 2087

paglalarawan ng wakas nito, literal na pakahulugan ng mga pundamentalista 2026 Dalawang Pamantayan sa sekswal na moral na buhay 1064 tinutulan ng Pang-anim na Utos 1067, 1120

C Capital Punishment Tingnan: “Parusang Kamatayan” Capitan Sins Tingnan: “Pangunahing Kasalanan” Capital Virtues Tingnan: “Pangunahing Kabutihangasal”

Dangal ng Tao at huling hantungan 2076 batayan ng turong panlipunan ng Simbahan 1178-79

nakasalig sa Diyos 685, 1180 napananatili lamang kung nakaugnay sa Diyos 180 paglabag sa 1034, 1179 saligan ng moral na pamumuhay 683

TALAAN NG MGA PAKSA

684

Dating Kasunduan at ang kapistahan ng Paskuwa 425 Batas ng, ay biyaya ng Diyos 424, 458 kahalagahan ng 425 ginawa kasama ni: Moises sa Sinai 425 tinatawag ding “Tipan ng Sinai” 179 Debosyon, Mga Maka-Maria 54, 1537-52, 1580-83

at ang Espiritu Santo 1549, 1583 ang Santatlo 1537, 1549, 1583 ang Simbahan 1549, 1583

pagtatalaga

sa

buhay

1550-51, 1583

bantayan para 1537-38, 1580 mga saligan 1537-38, 1580. nakaugnay kay Kristo, Santatlo 1537

paano paninibaguhin ito 1547-51, 1583

papel ng 1581 sa liturhiya 1539-40 Tingnan din: “Maria” at “Panalangin” Pangkalahatan ano ang ipinahihiwatig nila 1581 dapat mayroong “kalalagayang pampamayanan” 1493, 1564 hiwalay madalas sa Kristiyanong pagtatalaga 680 hiwalay sa liturhiya ng Simbahan 1473

may mahalagang papel sa buhaypananampalataya ng mga Pilipino 1470-71 nakasalig dapat sa Kasulatan at Liturhiya 298, 1473 Dekalogo isinasabuhay sa pamamagitan ng pa-

ibig 879-80

pag-asa

at

pag-

mapagpalayang kasunduan 426, 454, 862, 872-75, 882-88

Utos 878

nananawagan sa paggalang sa Diyos at sa kapwa 868, 870 panimula 874-76 Tingnan din: “Utos” Diakono naglilingkod sa bayan ng Diyos 198586, 2019

Dialogo Tingnan: “Usapan” Dialogong pang-mga Relihiyon 75, 198 Dibosyo itinakwil ni Kristo 1078 mataas na halaga ng 1087, 1107 Digmaan hindi isang paraan ng paghihiganti, lumalabag sa mga karapatan 1043 tradisyunal na doktrina tungkol sa 1042 Di-Kristiyano, Mga

tugon sa puna 1538-40, 1581

nanampalataya,

70, 876

nagpapaunlad ng pagmamahal sa mga

at ang mga Utos 426

mga

moral na pamumuhay kay Kristo 869.

misyon ng Simbahan sa 1416 Di-makatotohanang Panunumpa ipinagbabawal ng Pangalawang 930 Di-Naniniwala, Mga iba't ibang uri 176-78, 92, 208

183-88,

Utos

191-

Di-Pagkakamali ng Papa 1423-24 Tingnan din: “Simbahan” Diyos at ang misteryo ng kasamaan 289-91, 293, 309

kalooban ng, mapangyayari 2160-65 mga pangunahing pagpapatibay tungkol sa Kanya sa Biblia 265, 303

Mga Titulo/Katawagan Ama 275-82, 306-07 Ama Namin 271-75, 280-82, 306

Amang

Makapangyarihan

261-62, 283-93, 300-01, 09, 898, 2133-36

121, 304-

685

TALAAN NG MGA PAKSA

ang Anak, ang Katotohanan 1221, 2161-62

ang Espiritu ng Katotohanan 1121 Makapangyarihan 303 Manlilikha 315-27, 351, 353-59

Manunubos 273 Panginoon ng mga Hukbo 285 Pinaka-banal 908, 2140, 2144 Pinaka-makapangyarihang Ama 299 Santatlo 261, 267-68, 300, 305, 1267-68, 1326-31, 1348

Tagapagtaguyod 272 mga tungkulin sa Kanya, na isinaad sa Sampung Utos 862, 867, 925 nakakatagpo sa mga sakramento 1518, 1572

Pagkakakilanlan/Mga Katangian ay Ama, Anak, Espiritu Santo 899, 1326-31, 1348 Banal 893, 2140-41

Katotohanan 304 higit sa lahat 286 isa sa tatlong Persona

pag-ibig ng, laganap sa lahat ng bansa 414 pangalan ng, at ang Pangalawang Utos 89892, 930

ay banal 902, 2140-42 iginagalang ng mga Katoliko 989-92

Pagkilos bumubuo ng nayan sa kumakalinga ngan 413 hinuhubog

isang personal na ugatin 63 sa mga nangangailaang

Kanyang

sariling

bayan 277, 279

inihayag ang Sarili/Kanyang plano: 61, 65-74, 101-02

dahil sa pag-ibig 61 sa kasaysayan ng kaligtasan 266-67, 277-82, 304

sa pamamagitan ng asal at salita 103

1326-

31, 1348 Manlilikha 179-80, 271, 310-64

misteryo ng personal na ugnayang nagmamahal 1327, 1348

Nananahan 374 Pag-ibig 262, 301, 304, 955 Panginoon at May-ari ng buhay 1028, 1057 Santatluhan 256, 261, 268, 300, 305 sentrong pinagtutuunan ng re-

lihiyosong pananampalataya/liturhiya 255, 349 tanging tugon sa mahahalagang katanungan 310 kaisahan ng 301, 303, 1326-27, 1348 larawan ng, sa Torah 426-27, 458

maling akala tungkol sa 1673

isinasalig ang ating sariling pagkakakilanlan 275, 344-45 lumilikha 325, 359

lumilikha dahil sa pag-ibig at para sa pag-ibig 327, 358 nagpapaganap ng pagbabagongbuhay 1404 nagpapalaya 278 nagpapatuloy sa paglikha at pagtataguyod 339, 356 nagtataguyod sa ating mga pangangailangan 343-46, 364 nangangako ng isang “bagong puso” at isang “Bagong Kasunduan” 431 pinatatawad tayo sa pamamagitan ni Jesu-Kristo 568, 603 pumapasok sa ating mga buhay 263-64, 302 tumatawag sa tao upang mamuhay

nang moral kay Kristo 790

686

TALAAN NG MGA PAKSA

pagsamba sa, sinususugan ng ngatlong Utos 903-17, 931

Pa-

nag-aalay ng mga prinsipyo/batayan 1162-64, 1204-05

sinasamba sa pamamagitan ng mga Sakramento 1530, 1577 Tingnan din: “Ama,” “Espiritu

nagbibigay

samba 203, 221-22, 240-41

mga

pangunahing

katotohanan

12,

mga

prinsipyo/bata-

nagtatanggol sa piling pagtatangi sa

Santo,” “Jesu-Kristo,” “Santatlo,”

at “Utos” Doble-Kara 1219 Doktrina ay mahalagang dimensyon ng Katolikong Pananampalataya 71 ayon sa katotohanan ni Kristo 527 kahulugan 220, 245 kaugnay ng moral na buhay at pag-

ng

yan 1164, 1204-05 mga dukha

1187-89, 1213

naitulong 1164, 1204 nilalaman 1164-95, 1204-14 tungkol sa mga karapatan at tungkulin 1165, 1184-85 Dugo

iba't ibang simbolo sa MT 582, 608 ni Kristo: mga epekto ng 582, 608 Tingnan din: “Katubusan,” “Kristo,” at “Eukaristiya” Dukha

ang Simbahan at PCP IF tungkol sa

216-17, 243, 246

ng Simbahan bilang Bayan ng Diyos, may epekto sa moral na buhay 1442 pangangailangan para sa 222, 244 Doktrinang Katoliko

1711

mga kasalanan laban sa 186 piling pagtatangi sa mga 1187-89, 1213

kahulugan 220, 245

tagapagpalaganap ng Ebanghelyo

gampanin 222, 244 pangunahing nilataman ng, sa Kredo

“Simbahan

223, 246

1188

ng mga Dukha” 60, 469,

1418-19,

1427, 1462

papel ng, sa ating buhay 217 Tingnan din: “Kredo” Doktrinang Panlipunan ng Simbahan ay nagsasaalang-alang sa: katarungan at pag-ibig

1190-92,

1214

makasalanang

E... Ebanghelyo at panlipunang

1160-95, 1204-15

istrukturang

ay Mabuting Balita ng kaligtasan 28,

lipu-

mahalagang dimensyon ng pagkilos sa katarungan 1134, 1198 humihingi ng pagpapalaganap ng ka-

82, 597-98

nan 1192-95, 1215

piling pagtatangi sa mga dukha 1187-89, 1213

pribadong pag-aari 1174-76, 1207 batayan 1178-80, 1208 mga gumagabay na katotohanan 1163-65, 1196, 1205, 1208

1155-

panli-

punan 1166-73, 1206 paggawa 1181-86, 1209-10

pagtatag ng makatarungang

pananagutan

56, 1203 Pilipinong Kultura 28-33, 56-57

rapatang pantao 1134

larawan ng panlipunang pananagutan 1198, 1203

mga pagpapahalaga ng 1193 nabuo sa tatlong yugto 82, 110 nauuna sa batas 876

687

TALAAN NG MGA PAKSA

nilagom ni San Pablo 598 pagiging radikal ng, at buhay ng mga pari 1990 Tingnan

din:

“Banal

na

Kasulatan,”

“Jesu-Kristo,” at “Simbahan” Ebolusyon at ang doktrina ng paglikha 312 ipinaliliwanag kung paanong umiral ang mga bagay-bagay 323, 357 teoriya ng, at biblikal na sanaysay tungkol sa paglikha 323-24, 357 EDSA Revolution Tingnan: “Rebolusyon sa EDSA” Ekklesia Simbahan 1355 Ekolohiya pananagutang moral 341, 348, 113637, 1146

Ekumenismo nananawagan para sa radikal na pagbabago ng puso 1394-96, 1456 Emmays

181, 421

Epikeia 841 Erehiya 1394 Eskatoholiya

huling paghuhukom 2073-75, 2105 mga tukoy na suliranin 2033-35 Espiritu Santo 1265-1333, 1334-1348

Pagkilos/Gampanin ng at ang buhay ng grasya 1273-74, 1337 ang moral na buhay at pagsamba 1266

ang proseso

ng ating pagbabago

1162

mga karisma 1428 moral na batas/buhay 1266, 1272, 1279-84,

1336, 1338-39

pakikibahagi sa buhay ng Muling Nabuhay na Kristo 2043-45, 2093

paglikha 1285-87, 1340

panalangin 1466, 1559-60 kapistahan ng, hinigtan ng mga tanyag na pagdiriwang 1268

karanasan ng 1272, 1336. kay Kristo 1284, 1290-99, 1340-41 kay Maria 514-15, 520, 525, 1291-92, 1341

doktrina ng, batayan ng pagsamba/ 2029-82, 2085-2107

aktibo/kasalukuyang katotohanan 2035 at ang Eukaristiya 1730-31, 2082

ang

Mabuting Balita sa buhay Kristiyano 2030-32 buhay na walang-hanggang 205965,: 2098, 2100

kinaugaliang katekesis 2029 bagong buhay: mga larawang panliturhiya 2064-65, 2100

batayan sa Biblia 2029 kahulugan 2029-30, 2085

kaugnay sa kasalukuyan 2032-35, 2088-89

hantungan, huling paghuhukom 2067, 2073-74, 2101, 2105

hindi naglalayo mula sa kasalukuyang tungkulin 2034-35, 2089

Eukaristiya 1732, 1758 may magkasamang misyon kay Kristo 1299

mga bunga ng 1283, 1339, 1618 mga kaloob ng 1278, 1283, 1304, 1339, 1618

paano natin siya mawawari 1279-84, 1338

sa atin: ginagawa tayong makibahagi buhay ng Muling Nabuhay

sa na

Kristo 2043, 2093

ginagawa tayong mga ampon na anak ng 1346

Diyos 1310,

1322-23,

ginagawang ang Ama at ang Anak ay manahan sa atin 1322-23, 1346

gumagabay at magpapaalab sa ating pananalangin 1484, 1560

TALAAN NG MGA PAKSA

688

humuhubog

sa

buhay

1315-19,

1274, 1283, 1307-14, 1343-44, 1485

1322-23, 1344

inaakay ang mga binyagan sa malapit na pakikipag-ugnay sa Simbahan 1314, 1626, 1658 inaakay ang mga mananampalataya sa isang 1758

katawan

sa mga Sakramento: Binyag 1594, 1599-1604, 18, 1644, 1648-49,

Eukaristiya

1301-02,

1315-

19, 1344 nagbibigay-lakas sa atin upang magpatotoo kay Jesus ang Katotohanan

586, 1312-15,

1555

nagpapaalab sa ating mamuhay ng isang Kristiyanong pamumuhay 1315, 1343

nagpapalaya at nagpapalakas sa atin sa ating moral na pamumuhay 677 nagtuturo sa atin kung paano manalangin 1477-49, 1559 nag-uugnay

ng

ating

hantungan

sa hinaharap at sa kasalukuyang buhay 2032, 2088 tumutulong tumugon sa mga hamon ng pananampalataya 197, 212

sa kamulatan sa buhay 1316-21 sa kasaysayan ng kaligtasan 1284, 1288-1340 sa mga indibiduwal na Kristiyano

1701,

1723,

Pagpapahid ng langis sa maysakit

1484

nagbibigay-lakas sa kinumpilan upang ipahayag ang Ebanghelyo 1658 nagdudulot sa atin ng muling pagkabuhay 2050 nagdudulot ng pagpapagaling, pagpapatawad at pagbabalikloob 1762 nagpapaalab ng personal at panliturhiyang panalangin 1466,

1666,

1615.

1651-1654

1727, 1729, 1732, 1737, 1753 Kasal 1916, 1918, 2000, 2007, 2010 Kumpil 1626-30, 1658-60 Kumpisal 1762, 1773-75, 1849, 1851 mga Banal na Orden 1989, 2020

1723,

nagbibigay ng bagong kahulugan sa buhay 810,

1336-49,

1822, 1866

sa mga taong may mabuting kalooban 1284, 1340

sa paglikha 1285-87, 1340 sa

Simbahan 1284, 1300-06, 1340, 1342, 1349, 1360, 1381, 1387-88, 1424, 1732, 1762, 1845 Tingnan din: “Grasya,” “Sakramento,”

“Santatlo,” at “Simbahan” Espiritu, Mga sa kulturang Pilipino 1269 Espirituwal na Buhay ng kasal 1927-37, 2010 mga nabubuhay ng nag-iisa/selibato 1938-40, 2011

mga pari 1989-92, 2021 paggawa 1180, 1186, 1212

panlipunang pagbabago 2113 Espirituwal na Dimensyon ng Pagpapalaya 1106, 1180, 1197, 1718

Estado sa Buhay iba't ibang pagpipilian 1175, 1123 Estasyon ng Krus 1470 Estatwa/Imahen (panrelihiyon) at ang Unang Utos 892, 929 ay mga tulong sa pakikiugnay sa Diyos/Kristo at mga santo 892, 929 Eukaristiya 1665-1736, 1737-59

BP

NAA

NG NARRA

NO Gn

NONG N

AA

YE

689

TALAAN NG MGA PAKSA

aktibong pakikilahok sa, bumuti 1670 at ang buhay ng Simbahan 1668 kasal 1936-37, 2010

Espiritu Santo 1666, 1732, 1737, 1758

mga laykong lingkod 1471 mga maritwal na sakramento 1586 mga sakramento ng pagtanggap mga Pilipino 1669 sakrispisyo ng Krus 1689-93, 1744, 1783

si Jesu-Kristo 1667 ay kaloob na pag-ibig ng Diyos sa atin 1675 pinagmulan at tugatog ng buong Kristiyanong pamumuhay 1665 Sakramento ng pagtanggap 1643 bilang Komunyon-Sakramento 17021783

ay tanda ng pagkakaisa, buklod ng pag-ibig 1704 biatiko 1731, 1839

Liturhiya ng Eukaristiya 1712-16 mga bunga/epekto ng pagtanggap ng komunyon: nagpapatatag sa Simbahan 1720, 1751

paglaya sa kasalanan 1718, 1751

pakikipagkasundo 1719, 1751 kaugnayan kay Kristo 1717, 1751

nagbubuo sa Simbahan 1720 salu-salong pampaskuwa 1702-07 sangkap ng kainan 1705-07 banal na salu-salo 1703 tumutugon sa ating malalim na pantaong pagkauhaw 1708-11, 1748

bilang “Pangako ng Darating na Kaluwalhatian” 1730-32, 1739, 1757 ay Eskatolohikal na Salu-salo 1731, 1757

913-14,

1680-88

ay ang ating espirituwal na pagsamba 1687 kaugnay ng ating buhay 1888, 1743

ganap

1666, 1737

20, 1740, 1747-51,

sa pamamagitan ng kapangyarihan ng Espiritu Santo 1732 bilang Pasasalamat na Pagsamba

na panalangin/kilos

pagsamba

ng

1687, 1742

pangunahing kilos ng pagsamba ng Simbahan 1679, 1740 pansimbahang kilos na isinagawa ng Katawan ni Kristo 1679, 1739

Santatluhan 1682-83 iba't ibang pangalan/aspeto 1665 nakababad sa pang-araw-afaw na

buhay 1688, 1743

pangunahing layunin ng panalangin 1680 pangunahing pagsasalarawan 1676-79

papel ni Kristo sa 1684-86, 1741 pinagbabalik-loob tayo sa Diyos 1782-85

pinatutunayan ang limang layunin ng tunay na panalangin 1742 bilang Presensiya-Sakramento 172129, 1740, 1744-46, 1752-53, 1756

at Muling Nabuhay na Pangkalawakang Kristo 1729 kung paanong nagaganap ang presensiya ng Muling Nabuhay na Kristo 1723-26, 1756

mga materyal na elemento ng tinapay at alak na ginamit: kahulugan ng pagbabagong ito 1727-29,

1755

kung ano ang nangyayari sa mga ito 1716, 1726, 1750,

1754

kung paano nababago ang mga ito 1726, 1754

690

TALAAN NG MGA PAKSA

maramihang

presensiya

mi Kristo

sa turo ng Simbahan 1676-77, 1679,

1722, 1725, 1752-53

1739-40

bilang Sakripisyo-Sakramento 16891701, 1739, 1740, 1744-46,

ay

“pansakripisyong

1694-

ng

Bagong

Kasun-

duan 1689-94, 1701, 1744

Biblia tungkol sa paggunita 16991700

Kristiyanong

pag-alaala

1698-

1701, 1746

pag-unawa sa bagong sakripisyo ni Kristo 1693 si Kristo ang susi 1692 Simbahan ay nag-aalay 1696-97 layunin 1702, 1747 mga Epekto/mga Bunga bumubuo ng Kristiyanong pamayanan 1720, 1751

kinapapalooban ng personal at pampamayanang dimensyon ng panalangin 1490-92, 1563 inilalayo tayo mula sa kasalanan 1718, 1751, 1762

lumulunas sa ating pangunahing kagutuman bilang tao 1708-11, 1748

nagpapanibago sa buhay na maging paglilingkod sa Diyos at sa kapwa 1668 iniuugnay kay Kristo 1717, 1751 pinagbabalik-loob tayo sa Diyos at sa isa't isa 1719, 1751, 1762 paano ito pag-aaralan 1738

pagsamba

sa Banal

na Sakramento

1733-34

pag-unawa at pag-ibig para sa, mahigpit na kinakailangan 1675

“Bagong

Kasunduan,”

Eutanasiya (euthanasia) isang paglabag sa buhay 1038-39

salu-salo”

1676-77, 1701-03, 1712, 1739, 1744, 1746, 1747, 1749

ay sakripisyo

din:

“Krus,” “Jesu-Kristo,” at “Misa”

1784

at kamatayan at muling pagkabuhay ni Kristo 1676-77, 95, 1739-40, 1744-46

Tingnan

FE. “Faith healers” 64, 1765

Familiaris Consortio 1074 Fatalism paniniwala sa suwerte 1158 Flagellantes Tingnan: “Penitensiya” Flores de Mayo 1470, 1548 Flow Chart ng National Pastoral Plan 4, 1419

Folk Catholicism Tingnan: “Katutubong Katolisismo” G Galit isa sa mga “Pangunahing Kasalanan” 381, 410

ng puso: panloob

na pinagmumulan

ng karahasan 1031, 1060 Ganap na Buhay/Panahon at plano ng Diyos 674, 2060, 2098 Genesis naglalaman: paglalarawan ng paglikha 321-25, 357

sanaysay ng kasalanang-mana 372-74, 403 267-68, 378, 952, 983, 1298, 1310-15, 1331, 1527-28 at mga Sakramento 1518, 1527-28, 1530, 1572, 1575, 1577

Grasya

at teolohikal na kabutihang-asal 983 ay mapagmahal na presensiya ng Diyos 952, 983, 1310

691

TALAAN NG MGA PAKSA

ay pakikibahagi: sa banal na

buhay,

kabanalan

1615, 1618, 1654, 2145

sa buhay ng Muling Nabuhay na Kristo 2091 upang mapasa kay Kristo/Espiritu Santo 1308, 1575

binibigyang-lakas sa atin: upang labanan ang makamundong pagnanasa 378, 406

upang mamuhay bilang mga alagad ni Kristo 677 upang maniwala 163 upang sumamba 128 kahulugan 952, 1575 kung paanong natatamo ito 1472 doktrina ng, at batas 952 ginagawang posible ang pag-asa 2077 nagpapanauli sa ugnayan ng magasawa 1082 pagkawala ng, dahil sa kasalanangmana 376, 401, 406,

1601

Tingnan din: “Espiritu Santo,” “Jesukristo,” “Sakramento,” at “Simbahan” Guni-Guni Tingnan: “Imahinasyon” H Habang May Buhay kaugnay ang pang-araw-araw na buhay 2023, 2084 huling hantungan ng ating pag-asa 2022, 2084

Tingnan din: “Walang-hanggang Buhay” Hantungan huling (ng tao/daigdig) 2081-82, 2084-87

Hapag-Salu-Salo sa ministeryo ni Kristo 488-89 Himala Tingnan: “Milagro”

Hinala 1240 Hinduismo 198 Hiya damdamin ng pagkahiya 368, 794 Homosekswal, pagiging isang kamulatan at pagkilos 1113-14 pananaw ng Simbahan tungkol sa 1113-14,

1133

Huling mga Bagay 2029-82, 2083-2107 Tingnan din: “Eskatolohiya” Huling Paghuhukom sa wakas ng panahon 2105

Idolatriya ipinagbabawal sa Unang Utos 887-91, 928

mga anyo, ngayon 888 Imahen/Estatwa (Panrelihiyosong gamit) at Pilipinong Katoliko 892

ay tagapagpaalala ng Diyos at mga Santo 891 ipinagbabawal ng Unang Utos 889 isinasalig ang paggamit nito sa Ebanghelyo 890, 928

panganib 891-92 tamang gamit ng, sa pananalangin 892, 929

Imahinasyon papel ng Espiritu Santo sa, 514-15, 520

sa moral na pamumuhay 832 sa mga debosyon 737, 832 Impiyerno buod 2071, 2103

kahulugan 2070-71, 2103 pagka-maaari ng, nagbibigay-diin sa “ating pananagutan 2070, 2103 Indulhensiya kahulugan at mga uri 1820-21, 1865 Inggit BUT isa sa mga “pangunahing kasalanan” 381, 410, 1147, 1201

692

TALAAN NG MGA

Inkarmnasyon Tingnan: “Pagkakatawang-tao” Inkulturasyon at katekesis 613, 969 ng pananampalataya 32, 56-57 ng Simbahan 1405-06 sa panliturhiyang pagdiriwang 2112 Inmaculada Concepcion kahulugan 394, 523, 548 nagpapakita ng kapangyarihan ni

Kristo sa kasalanan 395

Jesu-Kristo at ang Batas 809-10, 851 “batas na likas” 828-29, 858 kasalukuyang kalagayan sa Pilipinas 469 Eukaristiya 1684-86, 1741 komunyon 1717-20, 1747-48, 1751 86, 1741

sakripisyo

at

pag-alala

1689-1701,

1744-46

kay,

mga

karanasan nating personal at pambansa 31 mga pangunahing katangiang Pilipino 35-36, 38, 40, 42, 44, 49-52, 59

mga

Sakramento

1517-18,

1524-26,

1571-72

buhay

611 pananampalataya

natin

584-88,

170

Pilipino: lumalapit sa kanya, kasama at sa pamamagitan ni Maria 45-48 tanyag na mga imahen ni, 40, 44, 465, 467-68 tayo: makilala siya 470-75, 531-32

makatagpo siya sa oras ng kamatayan 2067, 2101

makibahagi

sa

kanyang

buhay

2041, 2091

Mga Titulo/Katawagan Anak ng Diyos 280-82, 504-09, 544, 898, 959, 2162 Katotohanan 216, 1258

Daan, Katotohanan at Buhay 533 Diyos Anak 476, 533 Hukom

2075, 2105

Tisang Anak ng Ama 543 Tisang Tagapamagitan 543, 1954, 2014

J

Pagsambang

presensiya ni 1716, 1722-27, 1750, 1752-53, 1756

pagbabagong

Tingnan din: “Kasalanang-mana,” “Katubusan,” at “Maria” Inordenang Ministeryo mga larawan ng 1967-69, 2017 sa tatlong antas 1422 Tingnan din: “Banal na Orden” at “Pagpapari” Inspirasyon, sa Biblia 85-87 Isang Paghuhukom Tingnan: “Partikular na Paghuhukom” Iskismo paghiwalay sa pakikipag-isa. sa Simbahan 1394 Tingnan din: “Simbahan” Israel, Kasaysayan mapagpasyang pangyayari: Exodo 425 Isterilisasyon 1063 Istruktura, Mga makasalanan/mapantil 377, 469, 1170

PAKSA

Pasasalamat

1684-

Panginoon 507, 544 Panginoon ng mga Kautusan 1225, 1257 Pari 1954-56, 2014

Pari at Hain 567, 602, 1692, 1744 Pinakamataas na Sumasamba 1684, 1741

Pinakaunang Sakramento 1524, 1526, 1555, 1574, 1604, 1741, 1834

Propeta 479-80, 490, 534-38

|F | BG

693

TALAAN NG MGA PAKSA

Tagapagligtas 491, 539, 558, 560-61, 600

Totoong Diyos mula sa Totoong Diyos 507, 544

Walang-hanggang Salita ng Diyos 543 Tingnan din: “Kaligtasan,” “Eukaristiya,” “Moral na Buhay,” “Sakramento,” at “Simbahan”

Ministeryo/Pagkilos ginawang ganap ang paggalang sa buhay ng tao 1030-31, 1060 gumanap ng mga milagro 484-89, 537 inihalimbawa ang batas ng pag-ibig sa Matandang Tipan 812-15, 852 ipinahayag ang Kaharian ng Diyos 481-82, 535

ipinahayag ang mga tiyak na katangian ng Pagpapari sa Bagong Tipan 1954-56, 2014

isinugo ang Espiritu Santo sa kanyang mga alagad 1298, 1341 itinama ang makabatas na pakahulugan sa pahinga ng Sabat 909 nagbigay-kapangyarihan sa mga apostol na magpagaling at magpatawad ng kasalanan 1761 nagtalaga ng kanyang ministeryo ng pagpapagaling at pagbabalik-loob sa Simbahan 1760 namatay para sa ating kasalanan 557, 573-75, 598, 605

sumunod sa Sabat nang matapat 337 tinupad ang batas sa Matandang Tipan 809-10, 851 turo 481-83, 589, 909, 959-62, 1078, 1117, 1225, 1482-83

Tingnan din: “Misyon/Gampanin ni” Misyon/Gampanin ni ay sentro ng ating pananampalataya 153-54, 464, 577-89, 674-75

ang “isang bininyagan” 1638, 1649 ang “isang kinumpilan” 1638, 1663

bukal at pamantayan ng moral na pamumuhay 769-99, 847, 95865, 991

katuparan ng MT at sentro ng BT 2115, 2201

konkretong

modelo

ng bawat tao

829, 858

pari 1954-57 pinagmulan, pangunahing tagapagpaganap at ganap na pahiwatig/ hantungan ng pitong Sakramento 86, 1741

1526, 1574,

1684-

propeta 479-90, 534-38 kamatayan ni, at ang atin 2055-58, 2066, 2097 kasunuran ni, 580, 607

halimbawa at turo ni: ay bukal at pamantayan ng ating moral na pamumuhay 958-62, 991

nagbubunga ng pagbabagongbuhay 963, 992 para sa buhay panalangin 148849, 1562

iadya kami sa Masama 2195-96, 2215 inihahayag ang Diyos sa atin 76-80, 104-05, 898 mapagligtas na gawa ni, nilagom ni San Pablo 567, 602 mapantubos na sakripisyo ni, sa Kredo 556, 601 ministeryo ng pagpapagaling ni, 1760, 1844

nagliligtas sa atin 492-92, 499, 540, 542, 599-610 nagpapalaya sa atin ngayon 589, 612

nagpapanibago sa ating kamatayan 2055-58, 2066, 2097 nakikibahagi sa kanyang pagpapari 1945, 1957-63, 2015

pag-ibig ni, ipinahiwatig sa pamamagitan ng kanyang pagpapakasakit at kamatayan 558, 599

694

TALAAN NG MGA PAKSA

pagpapakasakit ni: kadahilanan/layunin 558, 560-61, 600

magkakaibang asal sa 555 pinag-iisa sa kanyang sarili ang batas ng Diyos at batas na likas 828-29, 858

pinalalaya mula sa kamang-mangan, pagtatangi at pagkukunwari 122729, 1258

pinalalaya mula sa pang-aaping panlipunan at pang-ekonomiya 494498, 541 sa Kasal Kristiyano 1902-03, 2002

tinutubos tayo 567-68, 570-82, 60208

Tingnan din: “Ministeryo/Pagkilos” Pagkakakilanlan/Persona ay Anak ng Diyos 507-09, 544 ang

Katotohanan 1256-57

1221,

1223,

kamatayan 604-05,

550-52, 2056

560-66,

Ikalawang

Pagbabalik

570-83,

653-58,

672.

73, 2073, 2105

mga tukso 815-16 Muling Pagkabuhay

551,

557,

595,

614-47, 662-73, 674-99

pagbaba sa kinaroroonan .ng mga yumao 590-93, 613 pagkapako sa krus 551-52, 557, 598 pagpapakasakit 467, 560-62, 599-601 pagsilang 501-03 Turo at buhay Pilipino 28 mga halimbawa 481-83, 589, 909, 959-62, 1078, 117, 1225- 1482-83

mga katangian 483, 536 tungkol sa: batas ng pag-ibig 812-15,

821,

852, 854

buhay na sakripisyo sa Eukaristiya 1694-95, 1745

Diyos Anak 476, 533 Hukom ng lahat 2073-75, 2105 “ Tisang Anak ng Diyos 280-82, 50409, 898, 959, 2162

isang persona 510-12 Panginoon ng mga Kautusan 1225, 1257

parehong pari at hain 567, 602 Tagapagligtas/Manunubos 491-99, 539-42, 599-610

tagapagpahayag

Pangyayari sa buhay

76-80,

104-05,

898

totoong Diyos 500, 504-09, 54344 totoong tao 500, 507-09, 543-44 itinakda sa Chalcedon 509, 544

siya ang tagapagpaganap, nilalaman, at hantungan ng Pahayag 77-79, 104

Tingnan din: “Mga Titulo/Katawagan” at “Misyon/Gampanin ni”

“kapwa” 817, 853 kasalanan 771, 787 panalangin 1482-85, 1560 Jesus Nazareno tanyag na larawan ni Kristo 40, 467 positibo at negatibong aspeto 467 Job at mga problema sa buhay 442, 444 Juan Bautista 1293 Juan Pablo II turo ni, tungkol sa/kay: kasalanang panlipunan 1169 katarungan at pag-ibig 1191 edukasyon tungkol sa seks 1103 gampanin ng mga pari 1972 Maria at pagiging ina ng Simbahan 1436 paggawang 1186

pantao

1177,

1181,

pag-ibig 1074 pagpapahalagang pantao 1193

pagtatangi

sa

mga

dukha/pagli-

lingkod 1187, 1409 -

695

TALAAN NG MGA PAKSA

pamilya 1931, 1935 panawagan ng mga pari sa kabanalan 1991 pangunahing karapatang pantao 1179

sekswalidad at pag-ibig 1074 Juan XXIII tungkol sa kapayapaan 1043

punan

at mga Sakramento 1509, 1517-31, lipu-

nan 1193 ministeryo ng 1420-21, 1425-27, 1462,

1471, 1942

misyon 1412-19 Lalaki at babae, magkaiba/nagtutulungan 1063, 1066, 1071-72, 1122

nilalang na may katawan 326

tinawag upang makibahagi sa katauhan at gawain ng Diyos 2206

ng kalakasan

ng Sim-

bahan 1503, 1568 katangiang-likas 1502-05, 1514, 1568

dapat may

kaakibat na personal na

kalaliman at pakikisangkot 1564

dimensyong eskatolohikal 1569 hadlang sa aktibong pakikilahok 1516 hiwalay sa mga pribadong debosyon 1473

ng mga

:1505,

panahong

panliturhiya

1513

ipinagdiriwang

Larawan at tala 1364

ng buong

Kristiyano

1507, 1569

Legalismo

mga katangian 150-13, 1569 nagpapahalaga sa pag-aasal

abuso ng 808 Lex Orandi, Lex Credendi 1553 Libangan Kristiyanong pananaw 919 Libingang Walang-Laman kahulugan ng 647 pinatotohanan ng Pagkabuhay

886,

1510, 1569

647,

667

na

1568-77 bukal/tugatog

inog

Langit kahulugan 2068-69, 2102

Likas na Yaman Walang-habas han 732 Linggo

1192-95, 1215

Lipunang Pilipino mga depekto at pang-aabuso 732 mga kabalintunaan 732 Liturhiya at debosyon kay Maria 1539-40

L Lakas-Loob 1270 Laykong Mananampalataya . at pagtatag ng makatarungang

sa karangalan ng Muling Pagkabuhay ni Kristo 910-11 tungkulin 914-16, 933 Lipunan at pamilya 1019-20, 1054 pagtatag ng isang makatarungang li-

pinagsasamantala-

Eukaristiya 912-13, 1670-71

pamamahinga: kahulugan 934 : kinatigan ng Pangatlong Utos 931

nakasentro sa Eukaristiya 1504, 1568 natatanging pakinabang 1471 ng Eukaristiya: sa Misa 1749 Pansimbahan, sakramental 1507-09 pagbibigay-diin sa lubos, mulat at aktibong pakikilahok 1570 Santatluhan at Pampaskuwa 1506, 1569 sinaunang

kahulugan 1502, 1568

talagang Santatluhan 1569 Tingnan din: “Jesu-Kristo,” “Pagsamba”, “Panalangin,” at “Simbahan”:

696

TALAAN NG MGA PAKSA

pananagutang Macho, Larawan ng 1064

Magandang Pangalan ng Iba dapat igalang 1216, 1260 Mag-anak Tingnan: “Pamilya” Mag-asawa, Kristiyanong 1932-33 Magnificat Kristiyanong panalangin 1544 panalangin ni Maria 1543 Magulang, Mga ay ka-manlilikha ng buhay ng tao 997, 1049

mga

kahirapan sa pagsasabuhay ng Pang-apat na Utos 1006-09, 1052 mga tungkulin ng 997, 1025-26, 1049, 1053, 1104

paano nila pinauunlad ang buhay sa loob ng pamilya 1025-26, 1053 paggalang ng anak sa, 1002-09, 102124, 1050

mga kadahilanan 1004-05, 1051 paggalang ng, sa kanilang mga anak dapat

409, 1601, 1603

at mga pangunahing kasalanan 38182

kahulugan 378-79, 409 maaaring mapaglabanan sa pamamagitan ng grasya ng Diyos 378, 409 nananatili maging pagkatapos ng binyag 1601, 1603 pinagmumulang-ugat ng mga pangunahin, personal at panlipunang kasalanan 378, 381-82, 409 Makapangyarihan at ang misteryo ng kasamaan 289-93, 309

Tingnan din: “Diyos” Maka-Propetang Pag-asa kahulugan 461 Makatarungang Lipunan pananagutan para maitatag ito 1139, 1192-95, 1215

1025-26, 1053

parehong

magturo 91, 97, 1422

Tingnan din: “Simbahan” Makamundong Pagnanasa at kasalanang-mana 378, 401, 406,

pantay

na igalang

1005, 1051

Mahal na Birhen kahulugan 521-22, 546

Tingnan din: “Maria” Mahal na Puso ni Jesus kapistahan ng 1268 tanyag na imahen ni Jesus na kaugnay kay Kristong Tagapagpalaya 468 Mahika ipinagbabawal ng Unang Utos 888 Mahinhin 1063 Mahisteryo at budhi 839-40, 861

nakaugnay sa Kasulatan at Tradisyon 97

nagbibigay ng moral na gabay sa mga mananampalataya 861

Malasakit mahabaging kalinga ng Diyos 260 Malaswang Babasahin Tingnan: “Pornograpiya” Malinis na Buhay 1093-1110,

1128-30

at edukasyon sa pagpapahalaga 1106 pagpigil sa papulasyon 1132 pagpipigil sa sarili 1107-15, 1129 personal na panalangin, buhay sakramental 1116 ay para sa mga may-asawa at walangasawa 1107, 1110, 1129

para sa pag-ibig 1103 kahulugan 1093, 1128

kinakatigan

ng

Pang-siyam

na Utos

1093, 1128

Kristiyanong pananaw 1102, 1121 edukasyon para sa, 1099-106, 1131 mahirap 1094

Tay

697

TALAAN NG MGA PAKSA

mga epekto/bunga 1097-98, 1130 mga gamit ng, sa sekswal na buhay 1096-98, 1129

motibasyon para sa, 1100 Tingnan din: “Kasal” at “Mga Pang-anim at Pang-siyam” Manlilikha

525

Utos:

ano ang sinasabi ng katawagan tungkol sa Diyos 315, 353 ay Banal na Santatlo 318-20, 354 kahulugan 351 higit/malalim 315 mapagligtas na Diyos 316 may gawa ng langit at lupa 316-17, 322, 325

paglalarawan ng Pilipino sa, 311, 315, 322, 351, 353, 1287

pangunahing sanhi sa pag-iral 315 pinagmulan, tagapamahala at hantungan 314, 351, 355 Manna at ang Simbahan bilang bayang naglalakbay 1714 Manunubos Jesus 491-99, 539-42, 580-83, 687

Tingnan din: “Kaligtasan” at “JesuKristo” Mapagmahal na Pananampalataya kahulugan 819 Mapanagutang Pagmamagulang turo ng Simbahan tungkol sa 1923-24, 2009

Kaalaman

kahulugan

831,

859

Mapapalad

at Kaharian

ng Diyos 739,

744-45

at moral na buhay 823 bagong batayan ng pag-ibig, pagwawalang-halaga, pagpapatawad 822-23

pagpapahalagang nakapaloob dito 822-23, 855

Marana thd 653, 54, 1511

ang Mahal na Birhen 48, 155, 416, 520, 1434, 1586

315-20, 321-27, 351-60

Mapanuring

Maria at ang bagong sangnilikha 2080, 2107 ang Espiritu Santo 514-515, 520,

1437,

1548,

1551,

ang Pilipino 31, 45-49, 513 ang Simbahan 1432-41, 1464-65 Jesu-Kristo 507-26, 544-49 mga pagpapakita 1552 tayo 517, 1470

547,

1432-36,

1464,

Debosyon kay at pagtatalaga sa buhay 1550-51, 1583

batayan 1537-38, 1580 epekto/layunin 1537, 1580 iginagalang hindi sinasamba

ng

mga Katoliko 395, 1470, 1538-

40 malalim sa mga Pilipino 31 mga panalangin sa kanya 1547-51 paano paninibaguhin ito 1547-52, 1583

pagluhog,

paggalang at pagtulad

kay 1542, 1545

Santatluhan/Maka-Kristong dimensyon 1549 Gampanin/Misyon ni ating espirituwal

na

ina

517,

1432-36, 1464, 1470

ay huwaran ng pananampalataya

155-59,

1431, 1437, 1465 ng Simbahan 541-46, 1437-41, 1464-65

para sa makabagong kababaihan 1440 impluwensiya ni, sa Katolikong panalangin 1541-46, 1582 Ina ni Jesus/Diyos Anak 509, 516, 519-20, 523-25, 544-49, 1433, 1464-65

698

TALAAN NG MGA PAKSA

nakiisa sa pagsilang ng Simbahan

Ina

1433-36, 1464

namamagitan

para

sa lahat 526,

1434, 1438-39

tumupad at tumutupad sa kanyang gampanin sa plano ng Diyos 1437-38, 1465

unang tagapagpahayag ng Ebanghelyo 1437, 1465 Mga Katangian ganap na alagad 515, 1432, 1437, 1439, 1464-65

huwaran sa pananampalataya 15559, 1437-41, 1465

matapat sa tawag ng Diyos 155-59 Mga Pribilehiyo kabahagi sa mapagligtas na pamamagitan ni Kristo 526, 549

Ina ng Anak ng Diyos 509, 51920, 544-48

iniakyat

sa

langit

24,

524-25,

2080, 2107

ipinaglihing

walang

kasalanang-

mana 394-95, 523-25, 548

parehong birhen at ina 509, 52122, 544-46

unang pinagpahayagan ng Ebanghelyo at tinubos 1437, 1465 Mga Titulo/Katawagan

Birhen at Ina 509, 521-22, 54446, 1435-37

Dalagang Anak ng Simbahan 1432, 1464

Ganap na Alagad 515, 1437, 1439, 1464-65

Huwaran

ng

Simbahan

1433-36,

1437-41, 1582

1464-65,

1541-44,

Ina ng

Diyos

509,

513-22,

545,

1291-92, 1431, 1433, 1539-40, 1581

Ina ng Simbahan 65

ni Jesus 547-49,

1431-41, 1464-

516,

523-25,

545,

1433, 1464-65

Iniakyat

24,

524-25,

2080, 2107 Inmaculada Concepcion 523-25, 548

sa

langit

394-95,

Mahal na Birhen 521-22, 546 Tagapagtanggol 526, 549, 1434 Tagapamagitan 526, 549, 1438 Pagkakakilanlan ang unang tagapagpalaganap ng Ebanghelyo 1437, 1465

Ina ng Anak ng Diyos 509, 51920, 544-48

Ina

ng

Diyos

509, 519-20,

545,

1433, 1539-40, 1581 Ina ni Jesus 516, 523-25, 547-49, 1433, 1464-65

sa Kasulatan 514-517 sa turo ng Simbahan 518-26, 545-49, 1432-36, 1464

sa Vaticano II 518, 1433-34, 2080 Tingnan

din:

“Kasalanang-mana,”

“Katubusan,” “Debosyon at “JesuKristo” Maria Clara 1063 Marialis Cultus 1537 Marx, Pilipinong tagasunod ni 188-89 Masama

at Diyos bilang “Amang yarihan” 289-93, 309

Makapang-

misteryo ng, 291-93, 365-69

pag-iral ng, at kasalanang-mana 374, 376, 403

'

pinagmulan ng, 374, 376, 400, 403 Tingnan din: “Kasalanan” Masamang Espiritu 1318 Mass Media at sekswalidad 1063

pag-aaral tungkol :sa seks 1104, 1063 Masturbation 1111-12, 1133 Matandang Tipan 419-55, 456-63

kahalagahan

ng, para sa mga

yano ngayon 419-21, 456

Kristi-

“DE

699

TALAAN NG MGA PAKSA

kanon ng, 422-50 kasanayan ng mga Pilipino sa 415 katibayan ng, itinakwil ng ilan 418 magulo/di sapat na pagbibigay-kahulugan 417 mapagpasyang

mga

mga pangyayari 425

aklat na pangkasaysayan

423-

27, 458, 805-08, 850, 932

ligtasan 419, 421-22, 457-59

441-

50, 462-63

Salmo 445-48, 463 turo ng, turigkol sa kasalanan 786 Tingnan din: “Biblia,” “Kasulatan,” at “Simbahan” Mater et Magistra 1190 Maysakit na may Taning 1039 Mayumi 1063 Milagro ginawa ni Jesu-Kristo 484-85, 537 layunin 484, 537 Militarismo tipikal na panlipunang kasalanan sa

Pilipinas 1206 Ministeryo ng Pagpapagaling at ang Espiritu Santo 1762, 1845 kasalanan 1760, 1844 ni Kristo 176, 1844

Ministeryo, Mga kahulugan 1420 hindi inordenan 1425 inordenan: at suliraning panlipunan 1943 bigat ng pamumuno 1944 larawan ng, binago 2017

pagkakaiba-iba 1421-24 paglilingkod sa Kaharian 1427 Tingnan din: “Banal na Orden” Ministeryong Pagpapari mga pagbabago sa paraan ng paglalahad nito 1967-69, 2017

mga bahagi 422, 457 mga kahirapang nagmumula, 416-18 mga dimensyon: doktrinal, at moral na pagsamba 451-455 mga pangako: kahalagahan ng, ngayon 440 mga propeta 428-40, 459-61 naglalaman ng plano /pangako ng kaopinyon tungkol rito 418 panitikan ayon sa Karunungan

inordenan at layko 1422-26, 1462, 1931, 1943-44, 1962-63, 2016-17

panawagan

'at

gampanin

1962-63,

2015

Tingnan din: “Banal na Orden” at “Pagpapari” Misa at katarungang panlipunan 1711 panalangin ng pagsisisi, pagaalay, paghingi, papuri 1680 pang-araw-araw na pamumuhay 1674, 1688, 1743

ay pasasalamat na pagsamba 1680-88, 1742

balangkas 1678, 1749 kaisang sakripisyo sa sakripisyo sa Krus 1689-91, 1744 kaunting pakikilahok sa, dahil sa kamangmangan

1671

hiwalay sa pang-araw-araw na buhay 1674

liturhiya ng 1712-16 mga aspeto:

pag-alaala (anamnesis) 1683, 1698-701, 1746 sakripisyo 1689-1701,

1744-46

salu-salo/komunyon 1702-20, 1746-51 mga motibasyon para sa paglahok sa 1672-73

“ minamanipula bilang pambungad sa mga protesta 1674 negatibong asal ng mga kabataan sa 1672

pag-aalay ng Simbahan 1696-97 pagluhog (epiclesis) 1683 Santatluhang pasasalamat 1682-83

TALAAN NG MGA

700

Simbahan

1356-65, 1445-47

panrelihiyong kahulugan 1356 Misteryong Pampaskuwa ang ating bahagi rito 575, 962 at kabanalan ng kasal 1934-35, 2010 ganap na sakripisyo 566 pinagmumulan ng, 552 rurok ng buhay ni Kristo sa lupa 551 sinasagisag sa pamamagitan ng Krus 551-52, 557, 597

Tingnan din: “Kaligtasan,” “JesuKristo,” “Pagbuhay” at “Sakramento” Misyon

Budhi 701-11, 723-28, 1442

Kaharian

ng

Diyos

739-45,

750,

“kapangyarihan” 980-81 Kristiyanong pag-ibig 791 Kristiyanong 58Bpananampalataya 730, 734-59, 780-83

Espiritu

Santo

1282-84, 1343-44

677,

1266,

1307-19,

1272,

hagi IL) 596, 660, 674-75, 715, 796-99, 847, 991

mga Utos ng pag-ibig 867 motibasyon 791 panalangin/mga sakramento 844 pananampalataya 734-53, 780-82 754-59, 778, 783

ay isang tugon sa pananampalataya, pag-asa at pag-ibig 876 isang tugon sa tawag ng Diyos 790, 845

mga Pilipinong Katoliko 1417-27,

mapagpalaya 821 may misyon 842 tungkol sa pagiging ganap sa pagibig at kabanalan 675 buod: Pambungad sa Bahagi II 674-

1462 Simbahan

gampanin

ng bawat Katoliko 487, 1414-17

1412-19, 1461-62

ni Kristo: mga kadahilanan para sa 476 pinagmulan ng, ay ang Banal na Santatlo 1412 Moral na Batas at moral na mga pagpapahalaga 802, 848

gampanin 803-04, 849 napakahalaga sa moral na buhay 803, 849

Tingnan din: “Batas” Moral na Buhay, Kristiyano at ang Mahisteryo 838-40, 861

75, 715

ng

Simbahang

kC|:

1336-40,

Jesu-Kristo (Pambungad na Ba-

Simbahan

Re?.

753, 781-82 kalayaan 693-700, 720-22 Pre...

si Kristo, ang sentro ng, pinakadakilang sumasamba 1684-86, 1741 tinitingnan ng ilan bilang ritwal na may mahika 1673 Tingnan din: “Eukaristiya,” “JesusKristo,” at “Simbahan” Misa ng Bayan 1471 Misallet ang dulot nitong paglilingkod 1670 Mistagohiya 1612 Misteryo ng kasamaan 289-93, 309 kawalang-lakas ng Diyos 290

PAKSA

Katolika

754-59, 783, 1139, 1178-79 ganap na 841

madalas na hiwalay sa panalangin/ pagsamba 1472, 1556 mahalagang dimensyon ng Katolikong Pananampalataya 115 mga batayan sa paglikha 1196 mga antas na kabilang 845 mga bagong pamamaraan tungkol sa “pagpapahalaga” 984-86 mga hadlang 846 mga hamon sa, hinaharap kasama ng tulong ng Diyos 677

|

Nia

701

TALAAN NG MGA PAKSA

motibasyon

ay mabigat na suliranin

734-37, 791, 794, 846

nakasentro kay Kristo 596, 660, 79699, 847, 958-65, 984, 991

ng Kristiyanong kalagayang panlipunan 729 pangunahing motibasyon ng, ay pagibig 791 pangunahing pamantayan ng, ay si Jesu-Kristo 796-99, 847 panlipunang kalalagayan ng 729, 731, 779 pinagmulan 65, 991

at pamantayan

ng

958-

saksi 668 suliraning nakakaharap 676, 716 susi sa 682-86, 718 tagaganap 682-92 ugat ng mga kahirapang nakakaharap 676-77, 717

Tingnan din: “Batas,” “Budhi,” “Persona ng Tao,” at “Utos” Moral na Paggawa ng Pasya at ang Simbahan 830-40, 861 pananampalataya at pagsamba 1472 isang proseso 830-42, 859-61 mahahalagang yugto 835-37, 860 mga salik na kasangkot 830-34, 859 Moral na Paghusga mga salik na kinakailangan 711, 728 Moral na Pagtugon mga mahahalagang antas 790, 845 Tingnan din: “Moral na Buhay” Moral na Pag-Unlad mga tanda ng, sa mga Pilipino 795 Moral na Pamantayan asal ng mga Pilipino sa, malabo 793 at si Jesu-Kristo 796-99, 809-23, 847, 851-55, 958-65, 991

papel

ng,

sa moral

na

pagpapasya

803, 835-37, 849, 860

Tingnan din: Batas”

“Batas”

at “Moral

na

Moral na Pamumuhay, Kristiyano hindi ayon sa batas 804, 821 Tingnan din: “Moral na Buhay” Moral na Panuntunan asal ng mga Pilipino sa, 793-94, 804 at mga pangunahing pagpapahalaga 843

at si San Pablo 800 kahulugan at mga katangian 801-02, 848

mga gampanin 803, 849 Tingnan din: “Batas,” “Moral na Batas,” at “Moral na Buhay” Moral na Tungkulin at kalayaan 703 Motibasyon pangunahin, sa moral na buhay ay pag-ibig 791 pangunahing suliranin sa moral na buhay 791, 846 Tingnan din: “Moral na Buhay” Muling Nabuhay na Kristo at ang walang-lamang libingan 647 itinaas 504 mga pagpapakita, mga katangian 64142

nararanasan ng mga sinaunang Kristiyanong pamayanan 669

pamarisang pampaskuwa 645 pinahayo ang mga alagad upang magturo 644 presensiya sa Eukaristiya 1716, 1750 presensiya sa sanlibutan 633, 64046, 669

presensiya, nadama sa pampamayanang pagsamba 643, 646, 669 Tingnan din: “Eukaristiya,” “JesuKristo,” at “Sakramento” Muling Pagkabuhay ni Kristo: 620-47, 662-71

at Pagsilang 663 ay sentrong mensahe helyo 627, 665

ng

Ebang-

702

TALAAN NG MGA PAKSA

620-25, 662-63

mapagpasyang

kahalagahan

ng

614-15, 662

mga

katotohanang

kaugnay

sa

628-32, 666

saksi ng Bagong Tipan sa 633-47, 665-67

nagpapatunay ng mensahe ng Ebanghelyo 627, 665 panimulang punto ng Kristiyanong

Pananampalataya 615 pinakamatinding hamon

tungkol

sa 626, 664

tanging pagsisikap na kailangan upang maunawaan ang katotohanan nito 617 unang sandali ng kanyang pagluluwalhati 1695, 1745

Tingnan din: “Kaligtasan,” Kristo,”

at

ma

“Misteryong

“JesuPam-

paskuwa” Natin 2036-50, 2073-75, 2090-95

at ng

Muling

Pagkabuhay

ni Jesu-

Kristo 2037-42, 2049-50, 2095 katawan 2022-28, 2036-50, 2081, 2090-95

2046-48,

di-madaling tanggapin sa panahon ng teknolohiya 2025 mga ibubunga 2046-48, 2094 uri ng pag-iibang anyo 2048-50, 2095

ng lahat ng tao 2073-75, 2105 pinapangyari ng Espiritu Santo 2050 Munting Simbahang Pamayanan 172, 415, 1375

Muslim, Pilipinong 198

Nagbibigay-Buhay

na

Pag-ibig/Batas

790-99

Nagdurusang Lingkod tumutupad sa pangako ng Diyos ng kaligtasan 432-34, 460 Nagtutulak ng Droga, Mga pagkakasala 1036

National Pastoral Plan (NPP) “flow chart” :1419

isang pinagmulan ng (F(/KPK 1, 27, 60

Natural na Pagpaplano ng Pamilya ipinaglalaban/pinasisigla ng Simba.han 1108, 1132, 1923, 2009

NCDP (National Catechetical Directory of the Philippines) ang pinagmulan ng CFC/KPK 2 nagmumungkahi ng katekesis na angkop sa kultura 6 tatlong prinsipyong kateketikal 11213, 114

Ngalan (ng Diyos) dapat na: gamitin nang may paggalang 893, 930

“DU

batayan ng Kristiyanong pananampalataya 615, 662 kahulugan 620-25, 663 katangiang-likas 628-32, 666 ginagawang natatangi ang sakripisyo ni Kristo 1694-95, 1745 mapagligtas na kahalagahan ng

2036-40,

2090, 2094

rgre-2”

615

2090

kahulugan

aaa

625, 663

susi sa pag-unawa sa Paghihirap at Kamatayan ni Kristo

bagong niluwalhating buhay kay Kristong Muling Nabuhay 2037,

BASAG. Wa

pinakanaunang Kristiyanong pagpapahayag 614 pinakatampok na sandali sa mapagligtas na ministeryo ni Kristo 1695, 1745 prinsipyo at pinagmulan ng ating muling pagkabuhay

BARAN

703

TALAAN NG MGA PAKSA

ituring na banal 2206 purihin 902 iginagalang ng mga Katoliko 898-902 naghahayag kung sino ang Diyos 893,

nilikha 2080, 2107

895, 930

“Ngalan”

Padre Jesus Nazareno 553 Pag-aakyat sa Langit Kay Maria kahulugan 524-25, 548 konkretong huwaran ng bagong sang-

sa Biblia 893, 895-98, 901-

02, 930

Nilalang itinalaga sa pamamahala ng tao 33941, 348, 1146

lubos na nakasalig sa Diyos sa kanilang pag-iral 328-33, 360 Nilikha Tingnan: “Nilalang” “Ningas-kugon” 369 Ninong/Ninang mga katangian na kailangang mayroon sila 1640, 1664 pagpili ng, impluwensiya ng ugnayang panlipunan 1640, 1664 Nobena, Unang Biyernes 1470 Nobyembre 1 at 2 sa Pilipinas 1430

Oo. Obispo at pagiging kolehiyo 1981 may kaganapan ng pagkapari 2019

1981,

:

ipaghahalili.ng mga apostol 1409 , pangangalaga sa mga simbahan 1981, 2019

Orasyon 47, 54, 1546 Orden Mga Tingnan: “Banal na Pagpapari, Sakramento ng” Orthodoxy, Orthopraxis kabilang sa kabuuan ng KPK 15 -”

PP

Pacem in Terris 1043 Padalus-dalos na Paghatol 1240

pribilehiyo 525, 2080, 2107 Tingnan din: “Maria” Pag-aalay isang uri ng panalangin 1476, 1558 Pag-akyat sa Langit ni Kristo 648-53, 670-71

at

pananampalataya:

pangunahing

katotohanan 651 at tayo 650-51

kahulugan 648-52, 670 itinaas 648-49, 51

mapagligtas na pangyayari 650-670 pangangailangan ng, upang maipadala ang Espiritu Santo 650, 51, 670 Pag-asa, Kristiyanong at bagong langit/lupa 2078-79, 2106 kahulugan 2076-79, 2106

eskatolohikal 481 huling hantungan ng 2022-23, 2084 humahanap ng buhay sa Santatlo 2023 malapropeta 436-40, 461 naggaganyak sa ating hanapin si Kristo sa ating pag-araw-araw na buhay 2084 pinagmumulan ng 2076 pinagtutuunan ng 2077-79 si Kristo ang ating pag-asa. ng kaluwalhatian 2076 Pagbabago Tingnan: “Pagbabagong-buhay” Pagbabagong-anyo 528, 1295-96, 1482 Pagbabagong-buhay at ang sakramento ng Kumpisal/Pagbabalik-loob 1843 paglilingkod, grasya 1787, 1794 pag-unawa sa kasalanan 1172, 1798

epekto sa mga disipulo ni Kristo 96364, 990-92,

1854

TALAAN NG MGA PAkKsA

T04

ginawa ng Diyos 430 hinihingi ng pagtubos ni Kristo 610 lubos, mga dimensyon ng 1797 mga elementong kasangkot 965, 992 mga uri ng 1858 ng puso sa MT/BT 1155, 1789-94 panawagan sa, ng mga propeta at sa

Pagbabawal, Mga sa moral na pamumuhay

BT 429-30, 435, 460, 771, 787, 958 patuloy na proseso 965, 992, 1780, 1789-94, 1855-56 radikal 584-88, 611, 1780, 1786-94, 1854-56, 1858

tinatanaw ang sekswalidad nang may :takot 1120 tinutulan ng Pang-anim na Utos 1120 Pagbabayad-Pinsala hinihingi ng Pampitong Utos bilang tanda ng pagbabagong-buhay

Tingnan din: “Kasalanan” at “Kumpisal/Pagbabalik loob” Pagbabagong-tanda 1727, 1754 Pagbabagong Pagwawakas 1727, 1754 Pagbabalik-loob/Kumpisal, Sakramento

ng

at ang kabataan 1768 at proseso ng pagbabagong-buhay 1768, 1772, 1795

ay nasa krisis 1766 binibigyang-diin 1770,

1847,

1811-

12, 1863

binibigyang-diin ng PCP II 1768 kahulugan 1771-72, 1819, 1848 kalalagayan 1764-69 kasaysayan 1795-97 dimensyong 1795

pampamayanan

pangunahing

pangyayari

1772-79,

1857, 1863-64 "a

Tingnan din: “Kasalanan, Pagbaba. gong-buhay,” “ Pagpapatawad,” at “Sakramento” 1068, 1129

1155-56

Pagbibigay-Kapangyarihan sa pag-ibig sa Diyos at kapwa-tao 820

Pagbibigay-Galang sa ngalan ng Diyos 893, 898, 930 Pagbubuo ng Moral na Pamumuhay, Doktrina, Pagsamba 12, 987 Pagdadamayan 792 Pagdiriwang na Panrelihiyon, Mga napakarami sa Pilipinas 64 Pagdiriwang sa Pagsisisi hinihimok 1780, 1788

1772,

gampanin ng Simbahan sa, 1778-79, 1853

itinatag ni Jesu-Kristo 1850 mahahalagang salik 1795-96, 1857 mga epekto 1771-72, 1819, 1848 mga nakaraang kamalian 1767 mga pagtutol 1768 mga pangunahing bahagi 1813-19, 1864

mga sanhi 1766 pagdiriwang ng 1811-18 pagpapatawad ng Diyos sa 1773-75

Pagdurusa Tingnan: “Sakit” Paggalang para sa isa't isa 747, 901, 996, 1048 para sa mga magulang 1002-03, 1051 sa buhay 997-1000, 1049 Paggalang sa Magulang 1021, 1025 Paggawa 1181-86, 1209-11 balanseng pananaw 919-22 kabanalan ng 1186, 1212

kumukuha ng kahalagahan mula sa tagaganap nito 1181, 1209 dapat ay nauuna kaysa puhunan 1183, 1210 dapat na nakatuon sa tao 1182, 1210

mahalagang susi sa tanong na panglipunan 1181, 1209

705

TALAAN NG MGA PAKSA

mga karapatang kaugnay sa 1184, 1211

pangunguna ng, sa dimensyon nitong pansarili 1182-83, 1210-11 tungkulin sa 1185, 1212

turo ng Simbahan

tungkol sa 1181,

1209

kinakailangan 1913-14, 2006 nagkaroon ng kaganapan sa pamamagitan ng grasya mi Kristo at ng

Espiritu 1915-19, 2007

Tingnan din: “Kasal, Sakramento ng” Pag-ibig ng Selibato isang bokasyong Kristiyano 1938-40,

Paggawa ng Desisyon/Moral

2011

Pag-ibig sa Diyos at sa Kapwa ay magkasanib at malalim na magkaugnay 812, 862, 935-37, 940-47,

mga yugto 835-37, 860

papel ng Simbahan 838-40, 861 proseso 830-42, 859, 2193

Paghahali-haliling Apostoliko 1409 Paghiling isang uri ng panalangin 1476, 1553 Paghuhukom, Partikular (isahan)

988-989

ayon sa liwanag ng pananampalataya 946

hindi isang bagay na iniutos mula sa labas 2067 Pag-ibig at kabanalan 1400

katarungan 953-54, 1190-91, 1536 Kaharian ng Diyos 742 ay batayang motibasyon at pamantayan ng moral na pamumuhay

ipinagkakamali 988 mahalaga sa bawat isa 988 sa buhay ni Kristo 813, 815 Pag-ibig sa Kapwa gaya ng pag-ibig sa sarili 935 hindi bilang pamamaraan 947 malalim na dahilan na nagsasalig dito 944-45, 966-69, 989, 993

malalim na nakaugnay sa pag-ibig sa Diyos 935-37, 944-47, 989

791

katibayan ng Kaharian 742 mapagpalayang moral na pamantayang Kristiyano 791 pangunahing pamantayan para sa lahat ng pagkilos 948-55, 990 batas ng, ni Kristo 809-18, 851-53

kapangyarihang bigay ng Diyos 944,

mga epekto 742 pangunahing kautusan 812-19, 85053, 948-55, 990

bukal at pamantayan

Pag-ibig ng Mag-asawa at katapatan 1908-12, 2005-06 kahulugan at nilalaman 1910, 2005

mga

na

naggaganyak

nakaugaliang

asal ng

970-78,

994

mga pangunahing paraan upang maisabuhay ito 996, 1048 mga paraan upang maipakita ito 970pakahulugang ibinigay ni Kristo 81218, 853

sa pamamagitan

966-69, 993-94

958-65, 991

katotohanan dito 966-69, 993

B6, 994

946, 2023

humihingi ng Katarungan 1190-91 ibang motibasyon sa 791, 956-57,

si Kristo,

mga

ng

ng gawa ng kataru-

ngan 941

tatlong kamalian 940-43 utos at halimbawa ni Kristo 948-62,

990 Pag-ibig sa Diyos ipinahihiwatig sa pamamagitan ng: paggalang sa Ngalan ng Diyos 880-902, 930-33

waaa

706

TALAAN NG MGA PAKSA

pag-iwas sa idolatriya, sakrilehiyo at pamahiin 887-91, 928 pagpapabanal sa Araw ng Panginoon 903, 914-22, 931, 934

pagsamba

sa

Panginoon

lamang

870-73, 928

malalim na nakaugnay sa pag-ibig sa kapwa 862, 935-37, 944-47, 989

nakasalig sa kung ano ang ginawa ng Diyos sa Kanyang bayan 874-79, 927

sa buhay ni Kristo 813, 815 Pag-iimbot 381, 1090, 1147

Pagka-alagad at hangad na pakikiugnay kay Kristo 96, 473, 675, 963 Kaharian ng Diyos 487, 741

paggalang sa buhay ng tao 359 mga hinihingi 741 puwang sa pagitan nito at mga pahiwatig ng ritwal 680 tawag sa 484, 537

Pagka-Birhen/Selibato at ang Kaharian 1938-39, ang dimensyong eskatolohikal ng kasal 1939 ay isang natatanging anyo ng paglilingkod 1940 bilang estado ng buhay 1938-39 Pagkabuhay, Pagdiriwang ng Muling ang bagong Sabat 910-11 mga debosyon 616 mga muling pagsasariwa 616 Tingnan din: “Muling Pagkabuhay" Pagkaganap sa Pananampalataya 138, 795, 841, 985

Pagkaganap, Kristiyanong Moral na kinabibilangan ng makatuwirang pagpapakahulugan sa batas 841 Pagkakahati-hati ng mga Kristiyano iskandalo 1394 Pagkakaisa 792 Pagkakaisa ng Simbahan at Kagandahang-loob ng Diyos 345

at pagkakaiba sa Katawang Mistiko ni Kristo 1387, 1396 bilang kaloob 1391-93, 1455 bilang pananagutan 1394-96, 1456 mga hadlang sa 1394-96, 1456 pinauunlad sa pamamagitan ng Eukaristiya 1704, 1748 Pagkakatawang-Tao kadahilanan/layunin 476, 533 Tingnan din: “Jesu-Kristo” at “Maria” Pagka-Katoliko ng Simbahan 1401-06, 1459

bilang

panlabas

na

pangkalahatan

1403-05

bilang pansamantalang may kakayahan para sa pagbabalik-loob 1403 isang gampanin, misyon 1405, 1459 Pagka-makasalanan napagtagumpayan sa pamamagitan ng sakripisyo ni Kristo 573-75, 605 Pagkamaka-Diyos 792 Pagkarapa mga kahihinatnan ng, ipinakita sa moral na buhay 717 Pagkasentro sa Bata ng mga Pilipino 1027 Pagkatao ng Sambayanan

at kabutihang-asal 834, 859, 944 binuo ng Simbahan 757, 783

Pagkokontrol ng Pagsilang nakakamit sa pamamagitan ng isterilisasyon at aborsyon 1063 paninindigan ng Simbahan tungkol sa 1108

Pagkukunwari 1219 Paglabag laban sa buhay 1034, 41, 1058-59 laban sa katotohanan 1233-40, 126061

Paglalakbay ng mga Kaluluwa itinakwil 2047, 2094

Paglalasing 1036, 1059 Paglaya ang isang pinakamahalaga 2215

maaamaa mapaamin

707

TALAAN NG MGA PAKSA

mula sa masama: hinihingi ng Panalangin ng Panginoon 2214 Paglikha ang pananagutan ng tao sa 339-41, 348, 1146

at bahala na 312 pag-ibig 1074 ay gawa ng Diyos 321-27, 342, 35859 kadahilanan at layunin 314, 327, 358

kahulugan ng, para sa mga tao 33942, 362

katotohanan

mula sa Biblia tungkol

dito, 323-27

katutubong

Pilipinong

alamat tung-

kol sa, 311

Kristiyanong kaisipan tungkol sa 31420, 328, 342, 355 doktrina ng,

at Katolikong moral na pamumuhay 347, 355, 1071, 1196

kahalagahan 314, 352 lalong mauunawaan 313 mga kahirapan 312 nagpapatuloy 339, 356, 364 na pananaw

328-33,

1172

pinagbabawal ng Pampitong Utos 1141-46

sa lahat ng antas: isang problema sa Pilipinas 1136-37, 1199 Pagpanaog sa Kinaroroonan ng mga Yumao ni Kristo 590-93, 613

Pagpapabanal, Kinaugaliang 1535-36 Tingnan din: “Debosyon” Pagpapagaling at lunas, pagkakaiba 1822, 1868 karisma ng 1830 kawang-gawang

nilikhang katotohanan 328-36 personal

pagbabagong-buhay 1787 ng/sa kapwa 473, 940, 1409, 1427 Pagmumulat at ang Simbahan 1139 sa mga pananagutang panlipunan, patuloy 1139 Pagnanakaw pagnanakaw nang sama-sama: isang anyo ng kasalanang panlipunan

339-

40, 342, 360-63

salaysay ng Biblia tungkol sa at Teoriya ng Ebolusyon 323-27, 358 simula ng kasaysayan ng kaligtasan 314, 358

turo ng Simbahan 326-27 Tingnan din: “Diyos,” “Persona ng Tao,” at “Tao” Paglilibang Tingnan: “Libangan” Paglilihim batas ng 1244 Paglilimos at pagsisisi 1786 Paglilingkod at ang Eukaristiya 1675

pangkatawan

1830

hinahanap sa iba't ibang paraan 1765 ni Kristo 487, 1828-29 Simbahan 1830-35 Pagpapahalaga, Mga at Kristiyanong moral na pamumuhay 984-86

kulturang Pilipino 792 Kristiyano: bahagi ng buhay Pilipino 51 umaayon sa Kristiyanong pananaw 792

Pagpapahalaga sa Salu-salo ng mga Pilipino 37-38 Pagpapahid ng Langis sa Maysakit, Sakramento ng 777, 1822-38, 1866-67, 1871-72 kahulugan 1822, 1866 itinatag ni Jesu-Kristo 1828-31, 1871

mga bagay na kasama sa pagpapanibago, 1832-38, 1872

TALAAN NG MGA

708

mga epekto 1837-38, 1867 pagbabago ng tawag 1872 Tingnan din: “Karamdaman,” Pagpapagaling,” at “Sakramento” Pagpapakabanal di-totoo 680 Pagpapakatao 939 Pagpapalaya buo, may espirituwal na dimensyon

Pangkalahatan at Inordenan ay magkaugnay at nakatalaga ang isa sa isa 1964-66, 2016 kapwa nananawagan at nagtataguyod sa isa't isa 1965, 2016 magkaibang tunay at hindi lamang sa antas 1965, 2016

Panglahat nasa sa lahat

ng

mga

binyagan

1957-61, 2015

1197

hindi

PAKSA

nakahangga

sa

pampulitika

1180

mula sa Ehipto: isa sa mga mahalagang yugto sa MT 425 pakikibaka sa, bahagi ng Kristiyanong pananampalataya 1139 pagnanasang makamit 469 panghuli at tukoy 2215 panlipunang pakikisangkot para, hinihingi 469 Women's Lib.: mga layunin ng 1065 Pagpapanibago, Espirituwal

Tingnan din: “Binyag” at “JesuKristo” Pagpapatiwakal 1040 Pagpapatong ng mga Kamay sa maysakit 1831 Pagpapayo/Pag-eebanghelyo at mga pari 1990 Pagpaplano ng Pamilya turo

tan, hindi lamang sa antas 1965, 2016

mga gampanin 1962-63, 2015 mga huwaran 1967-69, 2017 nakasalig sa Santatlo 1947-48 nakikibahagi sa Pagpapari ni Kristo 1957-58, 1962-63, 2015

nasa krisis 1942-44 ng Bagong Tipan 1954-56, 2014 ng Matandang Tipan 1950-53, 2013

pagkamabisa ng, tinatanong 1943-44

tungkol

Pagpigil ng Populasyon pananaw ng Simbahan

sa

1108,

sa

1108-09,

Pagpigil sa Paglilihi 1108 Pagpigil sa Sarili at pagpigil sa populasyon

1068-69,

mga aspeto ng, 2112-13

pangangailangan 1106, 2112 Pagpapanibago, Panlipunan itinataguyod ng PCP II 973-74 Tingnan din: “Katarungang /Kawalang Katarungang Panlipunan” Pagpapari Ministeryong Pagpapari kakaibang tunay sa pangkalaha-

ng Simbahan 1923-24, 2009

1132, 1923-24, 2009

1132

kinakailangan sa malinis na buhay 1096, 1129

Tingnan din: “Malinis na Buhay” Pagpipitagan at pagtatalaga 1550-51, 1583 batayan 1537-38, 1580 kay Maria 929, 1581

epekto/layunin 1537, 1580 sa imahen 889-92, 929

Tingnan din: “Debosyon” Pagpupuri (sa Diyos) pinauunlad ng Pangalawang Utos 893, 896, 930 Pagsamba 1496-1501, 1845

ang

Eukaristiya 1687, 1742

1555-56,

1566,

ay pinakaganap

na

"rar

709

TALAAN NG MGA PAKSA

at araw-araw 1687-88

na

pamumuhay

1472,

moral na pamumuhay 777, 1197 Muling Nabuhay na Kristo 661 Simbahan bilang sakramento 1443 tungkulin 903, 914-17, 931, 933 kahulugan 1497, 1566

kinabibilangan ng lahat ng uri ng panalangin 1499, 1566 kinakatigan ng Pangatlong Utos 903, 931

kung tunay, ay hindi palasak na ritwalismo 1497, 1566 madalas hiwalay sa buhay 1136-37, 1199, 1472, 2111

mahalagang dimensyon ng Katolikong Pananampalataya 71 mula sa puso, 1497-98

laban

sa

ritwalismo

opisyal at publiko 1502-03, 1568 pinanibago: ay tugon sa “kawalang paniniwala sa pagsamba” 193-94, 211 dapat higit ang pakikilahok at

pandama 1473 tumutulong mapaglabanan ang kawalang paniniwala 195-96 Santatluhan 1496, 1506

Tingnan din: “Liturhiya,” “Panalangin,” at “Sakramento” Pagsamba ng Banal na Sakramento 1733-34, 1759

panalangin sa 1476, 1558 Pagsasamahang Kristiyano 792 Pagsasamantala ng mga tao at kayamanan 1142, 1199 Pagsasarili 792 Pagsisinungaling 1217, 1233-40, 126062 at pagyayabang, pambobola 1237 mga kadahilanan para sa 1235, 1237-38, 1262

mga uri ng 1233-39, 1262 pinsalang idinudulot nito 1236, 1239, 1261

Tingnan din: “Katotohanan” at “Utos: Pangwalong” Pagsisisi at Kaharian ng Diyos 740 Pagsubok 367 Pagsumpa, di-dapat gawin sa walang halagang kadahilanan 901 di-totoo, ipinagbabawal ng Pangalawang Utos 894, 930 Pagsunod kay Kristo ano ito 674-75 hamon

729-33, 2182

hindi madali 676 panlipunan kalalagayan 778 Pagsunod sa Batas ng Diyos palatandaan ng mananampalataya 807 paraan patungo sa pakikibahagi sa buhay ng Diyos 952 Pagtatalaga kay Jesu-Kristo 681 sa katarungan 1189 Pagtatangi sa mga Dukha 1187-89 Pagtukso sa Diyos ipinagbabawal ng Unang Utos 888 Pagtuturo ng Pagpapahalaga at kabutihang-asal 751 kalinisan ng buhay 1106 dapat samahan ng espirituwal na pagpapanibago 1106 moral na hamon 751, 792, 1106, 1333 Pag-unlad sa Pagiging Ganap at kalinisan ng buhay 1130 Pagwawari ng kalooban ng Diyos 2164 mga espiritu 1269 mga tanda ng panahon

102, 957

pagkilos ng Diyos sa ating buhay 100

710

papel ng, sa paggawa

ng desisyong

moral 835-37, 860

sa tukso at pagsubok 2191 Paham, Mga mga sinulat ng 441-50, 462

Pahayag 61-100, 101-13

at ang buhay Pilipino 62 kahulugan 61, 101 inihayag ng Diyos ang Kanyang Sarili 66-75, 101-06 bilang Ama 277-82 sa Pagkabuhay, Pentekostes 26469 layunin 61 mga pinagmulan 65-75 ng kalooban ng Diyos 2161-62 paano ito nagaganap 67-75, 102-03

paglalagom 73 pagpapasa 81-84, 113 si Jesus ang hantungan, nilalaman, tagapagpaganap ng 77-80, 104-06

tagapakinig 74-75, 106 Tingnan din: “Kasulatan” at “Simbahan” Pagkahulugan sa Kasulatan 91-97 Pakikiapid 1087, 1107 Pakikinabang, Banal na

Tingnan: “Komunyon” Pakikipag-isa ng mga Banal kahulugan 1428-30, 1463

Pakikipag-kaibigan at edukasyon para sa malinis na pamumuhay 1103 pahayag 67, 120-21 pananampalataya

120-21

labis na pagtingin sa mga kaibigan, maaaring maging hadlang sa moral na pamumuhay 369 Pakikipagkapwa-Tao 792, 938 Pakikisama 792 Pakikisama at Bayanihan 296 Pakitang-Tao 939, 1219 Palabas Lang 939, 1219

Palusot 1237 Pamahalaan, Pagbabagong Moral hindi mabisa kung walang pagpapanibagong espiritual 1106 Pamahiin ipinagbabawal ng Unang Utos 888, 928 Pamali-maling Budhi kahulugan 709, 727

Pamamahinga mga pinagmulan sa Matandang Tipan 90-98

sa Linggo 918-22, 932 sa Sabat 905-09, 932 Tingnan din: “Linggo” at “Sabat” Pamayanan ng mga Disipulo layuning minimithi para sa mga Pilipinong Katoliko 60 Pamayanang Pulitikal mga tuntuning-gabay mula sa Vaticano II at PCP II 1162-63, 1205

Pamilya 1010-27, 1053-56 at ang Simbahan: pagkakahawig 2004 lipunan 1054 turo ng Simbahan: di-pagkakaunawa 1879

bilang paaralan ng Kristiyanong pagka-alagad 1054 Simbahang panlipunan 1014-18, 1375, 1054-56, 2004

tipanang ugnayan 1012-13, 105455, 1890-95, 1927-28

unang sangkap ng lipunan 101920, 1054, 1056

buhay sa, unang paaralan ng paggawa 1182

kahalagahan ng, para sa mga Pilipino 998, 1877

kasama sa mga pagpapahalagang kultural 1877 krisis 1878

mga sanhi 1878 yumayabong 998 Kristiyanong pananaw sa, 1012, 1015-18,

1054

UG

TALAAN NG MGA PAKSA

| NG

NG

BARANGKA

MAN UK

Naaman

NT

711

TALAAN NG MGA PAKSA

Labis na pag-aalala para sa, maaaring maging hadlang sa moral na buhay 369

misyon ng, pagpapalaganap ng ebanghelyo sa 1054, 33

1588, 1907, 1931-

nangangahulugan ng pakikibahagi sa banal na buhay 1010, :1015-18, 1054

pagkakaisa 1389 pagmumulat sa, at ang Pilipino 36, 1021-27

34-

Pilipino, sa ilalim ng moral na pasakit 369, 1027, 1063, 1877-78, 1995

pinagmulang 1010-20,

kalalagayan

ng

buhay

1054

Pamilyang Pantao kabutihan ng, pinauunlad ng Pangapat na Utos 1002-03, 1050 Pamimili Tingnan: “Konsumerismo” Panalangin ng Panginoon 2108-99 Tingnan din: “Ama Namin” Panalangin, Kristiyanong 1469-95, 1555-65

Liturhikal/Pampamayanan ay nakasentro sa Eukaristiya 1504, 1568

kinasihan ng Espiritu Santo 1466, 1475-76,.1555

dapat may kasangkot na personal na kalaliman at pakikilahok 1493, 1564

nagpupuno sa personal na panalangin 1487, 1562 Tingnan din: “Liturhiya,” “Pagsamba” at”Sakramento” Pangkalahatan ang Eukaristiya ay pinakaganap na panalangin 1687, 1742 ang personal at pampamayanan ay nagpupunuan 1490-92, 1563 at Espiritu Santo 1466, 1475-75, 1483-86, 1555, 1560-61

mga

|

nakasanayang

debosyon

1470, 1473

ay

paghubog ng budhi 707, 726 kinakailangang mapag-ugnay 1493, 1564

mahalagang Katolikong

dimensyon ng pananampalata-

ya: 115

nakasalig sa Kasulatan at sa liturhiya ng Simbahan 1495, 1565

personal na tugon-pananampalataya sa Santatluhang

Diyos 1475, 1557

batayang pangkultura para sa buhay panalangin ng mga Pilipino 1469

kabilang pareho ang personal at liturhikal na panalangin 148789, 1562

kadalasang ibinababa sa panlabas na pagsunod 1472-73, 1556 kahulugan

1475, :1557

katangiang-likas 1495, 1565 kay Maria 1545-46, 1531 dapat :nakapaloob sa: pagkilos 2113

dimensyong : moral

844,

.1472,

1554

dimensyong Santatluhan 195- 97, 1475, 1557

gumagabay:

mga di- ibgbabagong

salik 1494-95, 1565

hiwalay

sa

buhay

733,

1472,

1556, 2111 mga antas 1487-92, 1562-63

mga kinakailangang kalagayan ng loob 1482-85, 1560 mga pamamaraan 1495, 1565

mga

pangunahing

salik 1494-95,

1565

patuloy 1494-95, 1565

mga uri 1475-76, 1487, 1490-92, 1499, 1558, 1562-63

TALAAN NG MGA PAKSA

7i2

nakasalig sa Misteryong Pampaskuwa ni Kristo at sa gapanin ng Espiritu Santo 1553 ni Maria: ating huwaran 1541, 1543-44

paano

tayo

natututong

manala-

problema

1472-73,

puso ng 1486, 1561 sa Kasulatan: MT/BT

1480-85,

1556

sa Eukaristiya 1490-93, 1563 turo ni Kristo tungkol sa, athalimbawa 1482-84, 1488-

1139,

Pananampalataya at ang mga sakramento 1571-72 ang pamilya 1012, 1015-18, 1054 ano ang aalamin, gagawin, aasakalayaan 168 kaligtasan 137-40, 182 katuwiran 168 kultura 29-30, 56-57 Jesu-Kristo 170 moral na pamumuhay 734-53, 1139, 1472

171,

730,

pagsamba at moral sa pagpapasya

89, 1560, 1562

upang mawari ang gawa ng Diyos 100

Personal at ang Espiritu Santo 1466, 147576, 1483-85, 1486, 1555, 1561

1482-83,

1486,

1561

kung tunay, ay hindi lubhang “pansarili” 1493, 1564 nagpupuno sa liturhikal na panalangin 1487, 1562

nakatatagpo ng pinakamataas na rurok nito sa Eukaristikong panalangin 1492 puso ng 1486, 1561 Tingnan din: “Liturhiya” at “Pagsamba” Pananagutan

upang maitatag ang isang makatarungang lipunan 1193-94, 1215 Pananagutang Panlipunan ng mga Kristiyano ano ang hinihingi nito 1155, 1203 at kasalanang panlipunan 1169 ang Ebanghelyo 1155-56, 1203 ang Pampitong Utos 1135 pagtitiwala sa kalinga ng Diyos 1159

patuloy

grasya 163

1560

si Jesu-Kristo

ay

1165

min 134-36

ngin 1477-79, 1559

pangunahing

pagmumulat

1472

pagsasabuhay 190, 215 ay anyo ng “mapagmahal na kaalaman” 143-45, 169

kinakailangan

para sa

kaligtasan

137, 166

higit sa isang katipunan ng mga katotohanan 674 ipinapalagay at pinalalakas ng mga sakramento 1571 nakasalig sa pahayag ng Diyos 122 nagmamahal, nagpapaganap at may misyon 125, 138 paglipat sa isang bagong buhay 674 personal na kilanlin, mamuhay kay Kristo 115, 167, 170, 216, 486

Santatluhan 124 tugon sa Diyos 114-61,

162-69,

201, 205

tungkol

sa

isipan,

kalooban

at

puso 128, 164

kabalintunaang katangian: dumadalisay at nagpapaunlad sa kultura 56 iaangkop sa kultura 32, 56-57 iba't ibang mga kahulugan 11415, 163

TALAAN NG MGA PAKSA

713

makatuwiran, subalit higit sa likas na katuwiran 147, 168 malaya, subalit dapat tugunan 146

mga biyaya, subalit tayo ang ga-

pag-unlad sa 201, 213 pangunahing pinagtutuunan ng, ay Diyos 255 pansimbahang dimensyon 151-54 pinagtitibay ng maraming kadahilanan 122

gawa 149-50, 205, 486

pinipigil ng pamahiin at kamangmangan 1765

mga kahinaan 116-17 pagkilos at proseso 148, 213 kahulugan

sa

122, 163

katangian 123-27, 1165 Katoliko 171, 189-90, 201, 674, 725

kay Kristo: ano ang

ginagawa

nito

para

sa

atin 167

mga hamon sa, 206 kinapapalooban ng paniniwala, pagkilos, pagtitiwala 128, 164 hamon sa 202, 206-07, 212 hinahadlangan ng isang dimensyong pagsasabuhay 207

maalam at mapagkapwa 126 mga

hadlang,

mga

kabaligtaran

65,

118, 175-201, 206-07, 212

mahahalagang dimensyon: kumikilos 130-31, 780

135, 164, 487,

132-33,

136, 164

naniniwala 129, 134, 164

maling pag-unawa 199, 204 pasakit na nakakaharap nito 171 personal, subalit pangsambayanan 151-54, 168

tiyak, subalit may kalabuan

142-

45, 168, 214

sa tatlong

kinamula-

tang tanong 137, 166

nakasentro kay Jesu-Kristo 216 nananatili bilang buhay at mahalaga 202, 215

ng mga Pilipino 31-32, 116-17, 737, 1043, 1054, 1765

paano tutulungan ang mga nag-aalinlangan dito 200, 214

pantao

119-21,

162,

Tingnan din: “Kredo,” “Diyos,” “JesuKristo” at “Simbahan” Pananampalatayang Katoliko Tingnan: “Jesu-Kristo,” “Pananampalataya,” at “Simbahan” Pananaw sa Buhay mga pangunahin 316-19, 344 Panata 467, 1765

Pandama sa moral na pamumuhay 833 Pandaraya 1176 Pangako sa Matandang Tipan: kahalagahan ng 440 kay Abraham 414 matatagpuan

nagtitiwala/sumasamba

tumutugon

ugnayang 205

sa

Batas,

mga

Pro-

peta at mga Sulat 422, 457

ng isang “Bagong Kasunduan” 431 ng isang “bagong puso/diwa” 431 ng kaligtasan 419, 449, 456-62 Pangalan Tingnan: “Ngalan” Pangangalaga sa Daigdig at PCP II 341, 348, 1146

Panggagaway ipinagbabawal ng Una at Pangalawang Utos 888, 897, 930 Panghuhula itinakwil ng Unang Utos 888 Pangitaing Makalangit kahulugan 2068-59, 2102 Pangkalahatang Pagkabuhay kahulugan 2073-75, 2105 Tingnan din: “Muling Pagkabuhay”

714

TALAAN NG MGA

Pangkalawakang Pagtubos 1729 Pangkatang Pagnanakaw at pagbabagong-buhay 1172 Pangunahing Kabutihang-asal 978, 994 Pangunahing Kasalanan kahulugan at talaan 381-82, 410 Pangunguna ng Paggawa 1182-83,

Pantaong Pamilya Tingnan: “Pamilyang Pantao” Pantaong Sekswal na Pamumuhay Tingnan: “Sekswalidad” Panunuluyan 1470

Panunumpa nang Di-Totoo kasalanan laban sa katotohanan/ Pang-walong Utos 1239, 1260,

1210-11

Pangungurakot Tingnan: “Katiwalian” Pang-uumit mula sa itaas/ibaba 1175-76 Tingnan din: “Pagnanakaw” Paninirang-puri kasalanan laban sa pag-ibig, katarungan at katotohanan/Pangwalong

1262

Pari ay

nakatalagang magsikap maging ganap sa isang natatanging paraan 1990-92, 2021

bokasyon 1946-53 buhay espirituwal 1957-58, 1989-92, 2021

buhay ng, at ang Espiritu Santo 1988,

Utos 1240, 1260

Paniniwala kahulugan 114, 222 hadlang sa 199-201, 206-07 Tingnan din: “Kredo” at “Pananampalataya” Paniniwalang Nakasalig sa Pagkilos 921

Panitikang Karunungan gampanin ng, 441-50, Panlipunang Kawalang PCP II 731 Panlipunang Pagbabago at Kristiyanong moral

422-49 462-63 Katarungan

2020

kahulugan 1980-86, 2019 kakulangan ng, humahadlang sa pakikilahok sa Lingguhang Misa 1671 kakulangan sa bilang 1942 krisis 1942-44 kumikilos sa ngalan ng buong Simbahan 1973-76, 2018

kumikilos sa persona ni Kristo 1970at

74, 2018

Jesu-Kristo, ang iisang Tagapamagina pamumuhay

675, 731-32

Eukaristiya 1675 PCP IT 189-90, 1199

PAKSA

973-74,

1138-39,

bunga ng pinanibagong apostoladong panlipunan 189-90, 210 Panlipunang Turo ng Simbahan Tingnan: “Doktrinang Panlipunan ng Simbahan” Pantaong Buhay Tingnan: “Buhay” Pantaong Katangiang-Likas Tingnan: “Katangiang-Likas ng Tao”

mga

tan/Pari 1957-58, 2014-15 gampanin 1951-53, 1983-84, 2013, 2015

mga pagkilos ng 1972 pagkakakilanlan/gampanin: disipulo, apostol, tagapangulo 1951-53 sa Pilipinas 1978-79 tanging kaugnay kay Kristo at sa Simbahan

73-76, 1970-72, 2018

ugnayan sa obispo, mga kapwa pari, layko 1975 Tingnan din: “Banal na Orden” at “Pagpapari” Parousia 2073 kailan 657, 673

TALAAN NG MGA PAKSA

715

Ikalawang Pagbabalik ni Kristo 2073175, 2105

layunin 653, 672 mga negatibong pakahulugan 618 pagiging napapanahon ng, sa atin 655-58

Partikular na Paghuhukom maglalahad kung ano ang ginawa natin sa ating mga sarili 2067, 2101 Parusang Kamatayan kadahilanan para sa, 1041 paksa para sa moral na pagninilay 1041, 1058

Pasasalamat isang uri ng pasasalamat 1476, 1558 Pasensya 368 Pasiklab 1237. Pa-simple 1238 Pasyon

pag-awit ng 553 Patungan ng Kamay ng mga apostol 1831 ng mga bagay, ng bayang

tinubos

1629

PCP II at ang Misa 1675 buhay 1000, 1426 kaayusan 1315 katekesis 5, 6, 179-82, 209, 969, 1354, 1588

kinagisnang pagpapakabanal 1535-36, 1579

debosyon kay Maria 885 dialogong ekumenikal 1396 dialogo sa pagitan ng iba't ibang relihiyon 75, 1396 malasakit sa katarungang panlipunan 731

mga larangang

pulitikal 1161-63,

1768

misyon ng laykong mananampalataya 1415, 1417, 1425, 1461

moral

na

pamumuhay

941,

982,

1064, 1071, 1162, 1174, 118687, 1190

pakikiisa

ng

pag-ibig

sa

Diyos

1400

pagkilala sa Eukaristiya 1675 pananampalataya 297, 819, 1139, 2173

pangangalaga sa daigdig 1199 sakramento ng Kumpisal 1768 Simbahan 1281, 1372, 1375, 1377, 1388, 1414, 1418, 1451, 1462, 1711

“Simbahan

ng

mga

Dukha”

60,

469, 1418-19, 1427, 1462

turo ni Jesus 962 flow chart ng NPP 1, 60, 1419

isang pinagmulan ng KPK 1, 27 tungkol sa: Biblia 418

bininyagan, kinumpilan 1610, 1626 paghubog 752 panlipunang pagbabago 190, 440, 954, 1138, 1161, 1190, 1199

pinanibagong

pagsamba

211, 916, 1472, 1499, 1675, 1681, 2112 i

193-98, 1535,

relihiyoso 1426 Penitensiya 553 Pentateuch buod ng Torah 423 naghahayag sa Diyos bilang “Manggagawa ng Kasunduan” 425 pamana ng pagtawag sa pamayanan 424 Pentekostes ang pangyayari 1300 Tingnan din: “Espiritu Santo” Persona ng Diyos 1328-31 Tingnan din: “Ama,” “Diyos,” “Espiritu Santo,” “Jesu-Kristo,” at “Santatlo” Persona ng Tao . Tingnan: “Personang Pantao” at “Tao”

TALAAN NG MGA PAKSA

716

isang bayan sa EDSA 1383 likas na nakikiugnay sa Diyos 257-58,

Personal na Ugnayan, Mga at ideya ng Pahayag 62 Personang Pantao bukas, nakikipag-ugnay 687, 690 kaluluwang 1145

sumakatawan

689,

311, 712 719,

karanasan 686-92, 719 kay Kristo 684-85 konkretong modelo ng, ay si JesuKristo 829, 858 dangal ng 361, 683, 685, 718, 1178

huling hantungan 2029, 2086 ipinagkatiwala sa isang anghel na tagatanod 337, 363 makasaysayan 690 may kahigtan sa lahat ng bagay 1210 mga mahalagang katangian 687-92,

lahat ng kasalanang-

378-80,

ng

390,

401,

404-06,

katotohanan

1230-

pangunahing

katangian

ng 34-

44, 58

naghahanap ng panlipunang paglaya 469

nagpapahalaga sa espiritu 43-44 nakatuon sa pamilya/bata 34-36, 998, 1010, 1027

natatangi at magkakapantay 691-92, 719

at korona

umuunlad na pagkakakilanlan, kaisahan 1383 Tingnan din: “Pilipinong Katoliko” Pilipinong Katoliko at si Jesu-Kristo 33, 35-52, 59

31, 1259

sentro

mga

119-21, 1002, 1004-08

mulat 687 naapektuhang naghahanap

mapagpahalaga sa tao 793, 938, 958, 1746

paano makikilala ang mga ito 58 paggalang sa magulang at matatanda

719 moral na tagapagpaganap 682-86

mana 1601

madaling magpaumanhin sa kanilang pagkakamali at ng iba 367 maibigin sa pagdiriwang 54 mapagpahalaga sa kundiman 39-40 mapagpahalaga sa salu-salo 37-38

ng

paglikha

334,

361

tagapamahala ng sangnilikha 339-41,

676

348, 1146

umunlad nang yugtu-yugto 690 Tingnan din: “Diyos,” “Nilikha,”

bokasyon ng, sa Asya 60 karanasan nila bilang mga tao 686 kaugnay kay Kristo, kasama at sa pamamagitan ni Maria 885 debosyon ng, kay Maria 31, 45-48, hinahamon

at

“Tao”

Pilipina mga hamon sa 1063 Pilipinas ang nag-iisang bansang Kristiyano sa Asya 28, 116 Pilipino kasaysayan ng, at ang Kristiyanong pananampalataya 31 higit na nag-aalala sa hiya kaysa kasamaang moral 368

ng mga

bagong

tanong

218

maraming di-sapat na naturuan ng katesismo 259 mga debosyon 679 mga katangian 1-3, 33-34, 49-52, 218, 969, 1205, 1469-70, 1764

mga pista, nobena, banal na paglalakbay, prusisyon 1469-70 naghahanap ng ganap na pananampalataya 118 pag-ibig sa, para sa Matandang Tipan 415

717

TALAAN NG MGA PAKSA

pagnanasa para sa isang ganap na pananampalataya 118 panalangin sa Panginoon kay Maria 885

pananampalataya ng, nakalantad sa mga mabibigat na pangangailangan at tukso 172 tukso tungo sa kawalang paniniwala 172 umiikot sa sakramento, hindi sa

ebanghelyo 1590 Pinagtipang Ugnayan

at pamilya 1012-14, 1077

Pio XII tungkol sa rosaryo 1546 Pisikal/Espirituwal na Buhay pagkakatulad 1591-93, 1645-46 Plano ng Diyos kahulugan 343-46, 364 Tingnan din: “Diyos” Porma Lamang 1219 Pornograpiya karaniwang kasalanang panlipunan sa Pilipino 1206 pananaw ng Simbahan tungkol sa 1115, 1133

misyon ng 428, 459 panawagan sa pagbabagong-buhay 429-32, 435, 459-60

pangako ng 431-32 pinalaganap ang pag-asa ng kaligtasan 436-39, 461 si Jesus bilang propeta 479-90 Prostitusyon ” karaniwang “kasalanang panlipunan sa Pilipinas 1206 pananaw ng Simbahan sa 1115, 1133 Pueblo Amante de Maria 45 Pundamentalista at ang araw ng Panginoon 655, 2026, 2074 lakas at kahinaan 174, 416, 469, 618, 655, 929, 2026 Purgatoryo

kalagayan ng huling paglilinis 2072, 2104

Puso at Pananampalatayang

Katoliko 128,

164

di-maayos na pagnanasa ng 1152 Puwang sa Pagiging Kapanipaniwala 1220

Presensiya 1721-28 ni Kristo sa Eukaristiya 1716, 1722-

-Q

28, 1750 1752, 1756

Pribadong Pag-aari turo ng Simbahan tungkol sa 1174-

Qahal, Simbahan

1355

16, 1207

Prinsipyo ng Pagiging Kolehiyo 1409 Probidensya Tingnan: “Kagandahang-loob ng Diyos” Problema, Mga

sa Pilipinas, ngayon 1136-39, 1199 Programang Panlipunan, Mga layunin, paraan 1195 Propeta, Mga

at pangako ng Diyos 428, 459 "inihula ang Haring Mesiyas 432-34, 460

Rebolusyon 1383

sa EDSA

795,

1044,

1306,

Relihiyoso buhay na nakatalaga sa Diyos 1426, 1938-40, 2011

Relihiyosong Karanasan Tingnan: “Karanasang Panrelihiyon” Ritu ng Kristiyanong Pagtanggap sa mga May Sapat na Gulang 1586 Ritu ng Kumpisal bahagi ng 1813-14

TALAAN NG MGA PAKSA

718

mga

bagong

binibigyang-diin

1811-

at ang

Espiritu

Santo

1594,

1599.

1604, 1615-18, 1626-30, 1644, 1648-49, 1651, 1654, 1658-60, 1666, 1723, 1737, 1758, 1162, 1773-75, 1849, 1851, 1916, 1918, 1989, 2000, 2007, 2010, 2020

12

patuloy na pagbabagong-puso, kinakailangan 1811-12 Tingnan din: “Pagbabalik-loob, Sakramento ng” Ritwal kahulugan at papel 1500-01, 1567 walang saysay, babala sa 2111 panrelihiyon, tunay 1500, 1567 di-lumilipas na katangian 1501, 1567 Ritwal sa Paglilibing kinapapalooban ng pinagbuting mga

ang

Simbahan

bilang

“Panguna-

hing Sakramento: 1366-72, 1412, 1517, 1524-26, 1571, 1574, 1834

kaunlarang pantao 1522, 1591-94, 1645-46 grasya 1572

ritu 1840-41

mga Sakramental 1533, 1578

Rosaryo debosyon ng mga Pilipino 1546 dinarasal sa buong santaon 1470 Tingnan din: “Debosyon” at “Kinaugaliang Pagpapabanal”

pananampalataya 1571-72 si

Jesu-kristo naunang 1524-26, 1834

bilang

“Pinaka-

Sakramento” 1571, 1574,

1517, 1604,

walang-hanggang buhay 1572 ay:

CS Sabat pahinga 905-08, 932

asal:ni Jesus sa, 909 at walang-hanggang

pahinga.

2064,

2100

pinagkunan sa Matandang Tipan 90308

han 1517-18, 1526, 1571-72

mga pakikipagtagpo kay Kristong Muling Nabuhay 755, 1592, 1646

at kasalanan 1825-26, 1869

Kristiyanong asal sa 1827, 1870 pangangailangan ng suporta para sa maysakit 1826-27 Tingnan din: “Pagpapagaling” at “Pagpapahid ng Langis sa Maysakit, Sakramento ng” 1517-31,

han 1517, 1571-72

pagpapanibago ng asal kinakailangan 681

panlabas

na mga tanda 1520-23,

1572-73

1576

1591-

:

nakasalig kay Kristo at sa Simba-

kahulugan

Sakramental, Mga 1532-34, 1578 Sakramento, Mga 94, 1567-77, 1645-46

Jesus 589, 612

mga kilos ni Kristo at ng Simba-

Sabi-sabi 1237 Sakim Tingnan: “Pag-iimbot” Sakit

Sa Pangkalahatan

kinakailangang pamamaraan ng kaligtasan 1518, 1572 itinatatag ni Kristo 1524-25, 1574 “mapaghubog na mga salitang pangyayari” 1521, 1573 mga kasangkapan ng pagtulong ni

1517-19,

hinahalintudad

sa

1531, ating

1573, likas

na

paglaki 1591, 1593-94, 1645-46

719

TALAAN NG MGA PAKSA

layunin 1527-30, 1575, 1577 mga aspeto/salik binibigyang-diin 1514-15, 1571

mga epekto: 1527-30, 1575 ginagawang mangyari ang pagliligtas ni Kristong Muling Nabuhay 152122, 1573

ginagawang mangyari ang' isinisimbolong katotohanang espirituwal 1521, 1573

hinubog

tayo

na

katulad

kay

Kristo 1531, 1576

inaakay tayo sa Misteryong

Pam-

paskuwa ni Kristo 1526, 2023

naggagawad ng grasya 1527, 1577 mga pangunahing sangkap sa pagdiriwang

ng 1518, 1572

nagmumula

sa ministeryo

ni

Kristo

1531, 1576

nagsasapantaha, nagpapahayag, nagpapaunlad ng pananampalataya 1517-18, 1530, 1571-72,

1577

Santatluhang dimensyon 1529, 1575 Tukoy/batay sa pagkakabahagi: ng Bokasyon 1874-1992, 1994-2021 Banal na mga Orden 1941-93, 2012-21 Kasal 1881-1937,

ng

1760-1843,

1844-72

Kumpisal 1770-1819, 1847-64 Pagpapahid ng Langis 1822-41, 1866-72

ng

Pagtanggap

1584-90,

1759, 1643-64, 1737-59

1595-

1665-1736,

Kumpil 1626-40, 1658-64 Eukaristiya 1665-1736, 1737-59

din:

“Espiritu

“Biblia,” “Jesu-Kristo,” at “Simba-

han” Salmo, Aklat ng 455-49, 463 ginagamit ng Simbahan 1481 mensahe 448, 463 ng papuri, pagsisisi, utang na loob

sumasakop

sa lahat ng aspeto

ng

pang-araw-araw na buhay 445 Salubong 46, 482, 616, 1470

Salu-Salo Eukaristiya bilang “Pansakripisyong Salu-salo” 1744 “Salu-salong Eskatolohikal” 173031, 1757

ng komunyon: ang Eukaristiya 1702-

Binyag 1595-1625, 1647-57

Tingnan

599, 601, 603, 605

Tingnan din: “Krus,” “Eukaristiya,” at “Jesu-kristo” Saksi, Kristiyanong at moral na pamumuhay 842 kay Jesu-Kristo 1247-49, 1264 mga hinihingi 681 Salita ng Diyos at paghubog ng budhi 707, 726 instrumento ng mapagpalayang kapangyarihan ni Jesus 589, 612 Tingnan din: “Banal na Kasulatan,”

446-47]

1995-2010

Pagpapagaling

| Sakramento ng Pagpapagaling at ang Simbahan 1762, 1845 papel ng Espiritu Santo 1762, 1845 Sakramento ng Pagtanggap Tingnan: “Sakramento” Sakrilehiyo ipinagbabawal ng Unang Utos 888 Sakripisyo ni Kristo layunin/bunga 558, 568, 573-75,

Santo,”

“Grasya,” “Jesu-Kristo,” “Simbahan,” at ang mga isa-isang Sakramento

03, 1747

Tingnan din: “Eukaristiya” at “Misa” Sama-samang Kaisahan paraan ng pagliligtas ni Jesus sa mga makasalanan 570-74, 604 Sampung Utos Tingnan: “Utos”

TALAAN NG MGA PAKSA

720

San Juan at pag-ibig sa kapwa 936 San Pablo

doktrina ng 1326-31, 1347-48

mapagligtas

at ang Batas 800

ang mapagligtas na gawa ni Kristo

666, 1298

binyag 1615-17 kamatayan/hantungan 2047, 2066,

misyon

ng anak at

ng Espiritu 1299, 2116 na

para sa

nagpapatawad ng mga kasalanan sa sakramento ng Pagbabalik-loob nararanasan sa Simbahan 1365, 1447 sa binyag at panalangin 1267 Kredo 300 sinasaligan ng ating pag-ibig sa kapwa 966-69, 993

sinasamba tuwing nagdarasal ng “Ama Namin” 2137 Santatluhang Panalangin 195-98, 1165, 1196

2082 grasya 267-68

moral

ng,

1773-74, 1849

557, 567, 598, 602

ang pagkakasala ng tao 375, 404 kasal Kristiyano 1079, 1124 pag-ibig sa kapwa 936 Santatlo at ang Muling Pagkabuhay 628, 632,

magkasamang

na gawain

atin 2024

pamumuhay

883, 898

698,

877,

paglikha 318-20, 354, 359 pamilya 1015-17, 1054 panalangin 195-98, 1280-81, 1472, 1475, 1506, 2082, 2131, 2137, 2147, 2157, 2165, 2177, 2188

pananampalataya 124-235 Simbahan 1356-60, 1363-65, 1391-92, 1412, 1447, 1456

walang-hanggang

buhay

77,

99,

2024

ating kaugnayan sa 268, 305 ay Manlilikha 318-20, 354, 359 Manunubos 583, 609

misteryo ng “personal at mapagmahal na pakikipag-isa” 132631, 1348

ngalan ng Diyos 889-90 kalimitang itinuturo bilang isang misteryong hindi natin mauunawaan 1268

kapistahan ng, nasasapawan ng mga tanyag na pagdiriwang 1268

Santo Entierro tanyag na debosyon 553 Santo Nifio ay tanyag na imahen ni Kristo 467 debosyon sa 467 : Santo, Mga

debosyon sa, at pagbabagong panliturhiya 1473 estatwa/imahen ng, tumutulong sa debosyon 892, 929 Sarili hinuhubog sa pamamagitan ng ating malayang pagpapasya 697, 721 Satanismo 888 “Secular Institutes” 1426' Sekswal na Moral na Pamumuhay 10661116, 1119-33

dalawahang pamantayan 1064, 1120 “sistema ng kerida” kinastigo ng PCP II 1064 Tingnan din: “Kasal,” “Malinis na Buhay,” “Pag-ibig,” “Pang-anim at Pang-siyam na Utos,” at “Sekswalidad” Sekswalidad ng tao apektado ng kasalanang-mana 1076, 1124 ay biyaya ng Diyos 1062, 1118

|

TALAAN NG MGA

721

PAKSA

mabuti 1062 para sa pagsisilang 1066 biblikal na pananaw 1076-79, 1124 kahalagahan ng 1062, 1118 pinangangalagaan ng Pang-anim na Utos 1066-68, 119-1120

kalalagayang Pilipino 1063-65 katangiang-likas ng, inihayag/tinubos ni Jesus 1080-88 Kristiyanong pananaw 1062, 106975, 1105, 1117, 1118, 1121-22

mga bawal 1068 pagbubuo ng 1130 paggalang sa 1061-1117 Selibato/di-pag-aasawa at ang kaharian 1938-39, 2011 bilang estado ng buhay 1938, 2011 konsagrado/itinalaga 1075 dimensyong eskatolohikal ng 1939 habambuhay, paanyaya ni Kristo 1939 pagbukadkad ng grasya ng binyag 1940

Senakulo 553 Sermon sa Bundok 744, 758, 1483, 2116

Shekinah 895 Simbahan at ang pamilyang Kristiyano: pagkakahalintulad 1905-07, 2004 banal na Pahayag 71-72, 75 Kaharian ng Diyos 1377-79, 1451 kamulatang panlipunan sa Pilipinas 731

Kasulatan 85-87, 107 Espiritu Santo 1265,

1300-06,

liturhiya 1502-05, 1568 Maria 1432-41, 1464-65 mga Sakramento 1517-18, 72

na

89, 1213

plano ng Diyos 1355, 1381, 1385 Santatlo 1349-55, 1357-60, 1444-

46 ay Bagong

Bayan ng Diyos 1380-83,

1452

Katawang Mistiko ni Kristo 138487, 1453 Misteryo 1356-65, 1445

Pakikipag-isa ng mga Banal 142830, 1463

R

Pamilya/angkan

ng

Diyos

1375,

1389, 2004 Sakramento 1355, 1366-72, 1412, 1416, 1443, 1448-49, 1467, 1524-26, 1574, 1606

tagapagdala

ng tradisyong

moral

758-59

Templo ng Espiritu Santo 1388-89 kahulugan ng salita 1349 kaisipan ng, para sa mga Pilipino 1351-52

katangiang-likas ng 1350-89 Mga Larawan sa Biblia 1373-89, 1450-53

Bayan

ng

Diyos

1355,

1380-83,

1445, 1450, 1452

Kaharian ng Diyos 1377-79, 145051

Katawan ni Kristo 1384-87, 1450-

1342 likas na batas 824-29, 856-58

moral

paghubog ng budhi 707, 726 pagtatangi sa mga dukha 1187-

pamumuhay

1571-

754-59,

ng

Diyos

1375,

1389, 2004

Templo ng Espiritu Santo 1388-89 Mga Ministeryo/paglilingkod 142027, 1462

inordenan 1422-24 layko 1425-27, 1462

Mga Pangunahing Katangian 1349-

783, 1139, 1778-19

“nagpapagaling na mga mento” 1761-62, 1845

53

Pamilya/angkan

sakra-

55, 1390-1411, 1444, 1454-60

Apostolika 1407-11, 1460

722

TALAAN NG MGA PAKSA

Banal 1397-1400, 1457-58, Katolika 1401-06, 1459 Tisa 1391-96, 1455-56

1777

Mga Titulo/Katawagan Batayang Sakramento 1443, 1555, 1524-26, 1574, 1585

Bayan

ng

Diyos

1355,

1380-83,

1445, 1450, 1452

Katawang Mistiko ni Kristo 138487, 1453

Pandaigdigang Sakramento ng Kaligtasan 1416, 1461

Sakramento ni Kristo 1467 Mga Turo ng, tungkol sa: kaguluhang sekswal 1111-15, 1133

Diyos 265, 303 paggawa

1181-86,

pagpaplano ng panagutang

1209-12

pamilya at mapagmamagulang

731, 15

1132,

1160-95,

1198,

1204.

pagiging kasapi ng, sa pamamagitan ng Binyag 1605-10, 1651 pagpapalaganap ng ebanghelyo at katarungang panlipunan 1419 pagpapaunlad ng sakramento 1525 sa kalalagayang panlupa 1164, 1204 Kristiyanong kasal 1904, 2003 moral na buhay 756-57, 783, 1139 Pilipinas 1372, 1418, 1711, 197779

sakramento ng pagbabalik-loob/ kumpisal 1778-79, 1853 tungkulin ng 280

Tingnan din: “Kasulatan,” “Espiritu Santo,” “Jesu-Kristo,” at “Sakrament” Simbahang Pilipino 1199, 1977-79 at kawalang paniniwala 174 makatarungang lipunan 1165, 1193

1108-09, 1132, 1923-24, 2009

pagpigil ng populasyon 1109, 1132

pakikisangkot sa pulitika 1162-63,

pagtutuon para sa katarungan 440, 1977 misyon ng, sa Asya 116, 466, 1417 pamayanan sa misyon 1414

1205

pribadong pag-aari 1174-76, 1207 Misyon/Papel 1349-55, 1412-27, 1444, 1461-62

at mga Pilipinong Katoliko 1418-27, 1462

ay likas na tahanan para sa mga Pilipino 1353 tinatawag maging “Simbahan ng mga Dukha” 52, 60, 469 tunay na tagapagpaliwanag ng Kasulatan 85-87, 107 unang buhay na gawa ng Espiritu Santo 1349 gumagabay sa mga Katoliko sa paggawa ng moral na desisyon 83840, 861

nagpapalakas sa sandigan ng lipunan 1161-65, 1204

nagtuturo ng doktrinang panlipunan

tinatawag para maging “Simbahan ng mga Dukha” 1462 Simbang Gabi 46 Simoniya kahulugan 888 pinagmulan ng salita 1149 Sinoptiko, Mga sentrong tema ng, ay ang Kaharian ng Diyos 2151-53 Sistema ng Kerida kinastigo ng PCP II 1064 Sulat, Mga sa Matandang Tipan 441-50, 464-63 Suliranin sa Populasyon solusyon sa, sa pamamagitan ng malinis na buhay at pagpipigil sa sarili 1109, 1132

723

TALAAN NG MGA PAKSA

Supling isa sa mga kabutihan ng kasal 1921, 1999, 2008

Temporal na Larangan naitulong ng Simbahan sa 1161 Teolohikal na Kagandahang-Loob, Mga

isa sa mga layunin ng kasal 1922-24, 1997

Swerte at paniniwalang nakatadhana na ang lahat 1158 T Tadhana 367 ng mga propeta 490 Tingnan: “Hantungan” Tagapagligtas Tingnan din: “Hesu-Kristo” Tagapagpaganap moral na 682-92 Tingnan din: “Persona ng Tao” Tagapamagitan titulong ibinigay kay Maria 526, 549, 1438

Tingnan din: “Jesu-Kristo” at “Maria” Talinghaga ng Kaharian 482, 753 Tanda, Mga ng pahayag ng Diyos 67, 69-70, 72-

2022, 2023

Teolohiya ng Pagpapalaya mga bunga ng pagmamalabis 1139 mga tagubitin tungkol sa 1160 Teoriya ng “Reincarnation” at personal na pagkabuhay 2047 itinakwil 2094 nagkaroon ng katanyagan 2027 Terorismo 1141 Theotokos 1141 Tinapay kahulugan ng, sa Panalangin ng Panginoon 2170, 2175 nagbibigay-buhay: tawag sa pagsunod at pagbabahagi 2170-2176 simbolo ng Torah para sa mga Judio 1714

walang lebadura, para sa Eukaristiya 1713-14

Tinapay at Alak sa Eukaristiya: ano ang sinasagisag ng mga ito 1713-16, 1750

73, 102

ano

ng panahon 102, 957 Tanong, Mga

ito

1716,

1755

paano sila nababago 1754

at babae, magkaiba/magkatumbas 1063, 1066, 1071-72, 1122

paglikha

mga

nag-ibang-anyo sa Muling Nabuhay na Kristo 1728, 1755

Tao ng

ang

kahulugan ng pagbabago 1727-29,

di lumilipas 134-36, 166 tungkol sa Pananampalatayang Katoliko 218

korona

naging 1750

334,

347,

350,

361

hinirang upang makibahagi sa katauhan at pagkilos ng Diyos 2206 huling hantungan ng 2087 nilalang na may katawan 326 pinabanal sa pamamagitan ng mga sakramento 1529-30, 1577 Tingnan din: “Persona ng Tao”

Tingnan din: “Eukaristiya” Tinapay na Walang Lebadura ano ang isinasagisag nito 1714, 1750 mga

ugat 1750

na

pangkasaysayan

1714,

Tinig ng Budhi 1701 Tipan kasama si Noe at si Abraham 414 ginawa sa dugo ni Kristo 567, 582, 602, 608

TALAAN NG MGA PAKSA

724

Utos, Sampung

sa Sinai 179

Tingnan din: “Bagong Kasunduan” at “Dating Kasunduan” Tipanan sa Sinai mataas na punto sa Matandang Tipan

Batayan

pag-ibig sa kapwa 948-86, 992-94 pag-ibig sa Diyos 878-922, 927-33 pag-ibig sa Diyos at sa kapwa 940. 47, 988-89

425

Torah bilang “Batas”: handog ng Diyos sa Kanyang bayan 424, 458, 805 kahulugan 423-24 mga aklat pangkasaysayan 423-27 Tingnan din: “Banal na Tradisyon,” “Batas,” at “Matandang Tipan” Tradisyon Tingnan: “Banal na Tradisyon” Tradisyong Pasalita pinanggalingan ng Biblia 81-82, 113 “Transubstantiation” kahulugan 1727-28, 1754-55 Tingnan din: “Eukaristiya” at “Misa” Tsismis kasalanan laban sa katotohanan/ Pangwalong Utos 1260 pinsalang dulot ng, di-siniseryoso 1219, 1240

Tukso 2191-94 Tungkulin tungkol sa paggawa 1185, 1212 tungo sa Diyos at sa kapwa 862, 86769, 925 Uu

Ugaling Kanya-Kanya 793 Usapan

pagiging bukas ng Simbahan 75 sa pagitan ng ibang relihiyon 1427 Utang na Loob inihahalimbawa ang ating pagtanaw ng pasasalamat: sa Diyos 260, 295, 446

sa mga magulang 1002

Pangkalahatan ano ang kanilang idinudulot 87973, 926

ay kautusang moral kung paano umibig sa iba 864 “gabay tungo sa tunay na kalayaan” 926 kahalagahan ng, sa ngayon 862, 865-73, 876, 926

kumukuha ng bagong pananaw sa mga Kristiyano 863 di-nakikitang nakaugnay sa pangaraw-araw na buhay 865 di-nauunawaan 865-66, 868 ginawang ganap ni Kristo 863 nagpapahayag ng kalooban ng Diyos sa atin 863 nagtakda kung ano ang hinihingi ng pag-ibig sa Diyos at sa kapwa 862 nakatalaga para magpalaya 426, 458, 814

nakaugnay

sa

pag-ibig,

kabuti-

hang-asal 161, 862, 864 nakikita bilang di-angkop sa kalalagayan at moral na buhay sa Pilipinas 865-66, 924

nararapat na pahiwatig ng “daan ng buhay” 863 pagkakaloob ng, sa Sinai 865 pag-unawa sa 868-76

pangkaraniwang sagabal dito 862, 924

pangunahing, gampanin 862, 86769, 925

pangunahing, 867-69, 925

pagkakahati

862,

725

TALAAN NG MGA PAKSA

pangunahing pagkakaisa 867 Panimula 927

sa:

nilalaman

874-79,

pagsasabuhay

Tingnan din: “Dekalogo” Isa-isang mga Utos Unang Utos 878-92, 927-29 at mga rebulto/imaheng gamit ng mga

nag-uutos 1002-05, 1021-27, 1050, 1053

Katoliko 892, 929

at pagsamba 884-86 kahalagahan 928 gampanin 928 mga bunga 882-83 nag-uutos/nagbabawal

1050

Tingnan din: “Magulang” milya”

at “Pa-

Panlimang Utos 997, 1028-44, 105760 at ang parusang kamatayan 1041

ginawang

ganap

ni Jesu-Kristo

1029-32, 1060

makatuwirang 887-92,

927

Pangalawang Utos 893-902, 930 ang kadahilanan sa likod nito 930 nagpapalaganap ng maligayang pagpupuri at paghanga sa Diyos 902, 930

nag-uutos/nagbabawal

nito, nakikinabang

ang pamayanan

893-97,

930

paano natin ito isinasabuhay 898902

Pangatlong Utos 903-22, 931-34 ang mga pinagmulan sa Bagong Tipan 909-10, 933 ang mga pinagmulan sa Matandang Tipan 904-08, 932 mga kadahilanan sa paglilipat ng Sabat sa Linggo 910-11, 933 nagbabawal/nagpapalaya mula sa 917-22, 934 nag-uutos 903, 931

paano ito isinasabuhay ng mga Katoliko 914-17 paggawa at reaksyon 919-22, 934 si Jesus at ang Sabat 909 Pang-apat na Utos 1002, 27, 104956 hadlang sa pagsasabuhay nito 1006-09, 1052

mga kadahilanan sa paggalang sa mga magulang 1051

pakikidigma

1042-

44 mga

paglabag

laban sa 1036-40,

1058-59

nag-uutos/nagbabawal

1028-40,

1057

nagtatanggol sa buhay ng tao 997 Tingnan din: “Buhay ng Tao” Pang-anim na Utos 1066-88, 111926 at mga may-asawa

1086-88, 1126

nagpapalaya 1080-85, 1125 nagpapaunlad ng buhay ng magasawa 1086, 1126

nagtatanggol:

laban sa pakiki-apid at diborsyo 1087, 1126 mula sa dalawahang

pamanta-

yan at mga bawal 1067-68, 1120

sa pamilya at kasal 1066, 1119 nag-uutos/nagbabawal 1066, 1119-20

tumatalakay sa paggalang sa kasarian ng tao 1061 Tingnan din: “Malinis na Buhay" Pampitong Utos 1141-46, 1160-95, 1200, 1203-15

mga direktiba ng Bagong Tipan sa pananagutang panlipunan

1155-59, 1203 nag-uutos/nagbabawal 1154, 1175, 1200

1141-46,

TALAAN NG MGA PAKSA

726

Tingnan din: “Katarungan,” “Katarungang Panlipunan,” at “Doktrinang Panlipunan ng Simbahan” Pangwalong Utos 1221-49 1252-64 katotohanan: Kristiyanong pagsaksi sa, 124749, 1264

dimensyong

panlipunan

nagtatanggol sa ari-arian laban sa pagnanakaw 1207 nakatuon sa mga panloob na hangarin 1154 ma Tingnan din: “Katarungan,” “Kata. rungang Panlipunan,” at “Dok. trinang Panlipunan ng Simba. han”

1230-

31, 1259

dimensyong Santatluhan 1221 mapagpalayang kapangyarihan 1227-29, 1258 mass media 1220, 1245-46

mga

kadahilanan para magsinungaling 1237, 1262 nagpapaunlad ng katotohanan, katarungan at pag-ibig 1255 nag-uutos/nagbabawal 1221-22, 1233-49, 1255, 1260-64

paglabag

laban

1219, 1233-39,

sa

katotohanan 1260-62

pasakit na dulot ng pagsisinungaling 1261 sa Kasulatan 1223-29, 1257 Tingnan din: “Katotohanan” Pang-siyam na Utos 1089-1115,

V Vaticano II at ang Simbahan 1380, 1382, 1388 kasalanang panlipunan 1167 kawalang paniniwala 173 ekumenismo 1395 mapantubos na gawain ni Kristo 581

pang-aabuso laban sa dangal/ buhay ng tao 1033-34 turo ng, tungkol sa:

Binyag 1597-98

Liturhiya 1503 mga Sakramento

ng

Pagpapaga-

ling 1763, 1770-88

Viaticum Tingnan: “Biatiko”

1127-33

ginawang

ganap

mi

Jesu-Kristo

W

1092

nagbabawal 1089-91, 1127 nagtatanggol sa pantaong sekswalidad 1127

nag-uutos ng kalinisan ng puso at

malinis na pamumuhay

1093,

1128

Tingnan din: “Malinis na Buhay” Pansampung Utos 1147-54, 1201, 1207 mga suliranin 1119, 1202

nagbabawal 1147, 1152, 1201 nagpapaunlad ng tiwala sa kalinga ng Diyos 1157-58

Walang-Hanggang Buhay ay ganap na buhay na dala ni Jesus 2037 narito na 2038, 2041-44, 2090-93

pinaka-layunin

ng

mga

sakramento

1518, 1572

Tingnan din: “Buhay” at “Grasya” Walang-Hanggang Kapahingahan kahulugan

2062, 2100

Walang-Hanggang Kaparusahan Tingnan: “Impiyerno” Walang-Katapusang Liwanag Kahulugan 2065, 2100

Talahulugan ling Pagkabuhay/Pag-akyat sa La-

Absolusyon: sa sakramento ng Pagbabalik-loob, ay pormula na binibigkas ng pari sa nagsisising makasalanan, na nagsasaad ng kapatawaran sa mga personal na kasalanan sa bisa ni Kristo. Abstinensya: pangkaraniwang tumutukoy sa pag-iwas sa pagkain ng karne tuwing Miyerkules ng Abo at mga Biyernes ng Kuwaresma (Tingnan Trent, ND, 1620). Adbiyento: ang panahong panliturhiya ng paghahanda sa Pasko ng Pagsilang, ang kapistahan na ipinagdiriwang ang pagdating ni Kristo.

ngit ni Kristo (Tingnan 1 Cor 11-24, Lu 22:19).

Anatema (Anathema): salitang ginamit ni San Pablo upang itiwalag ang isang di kanais-nais na kaanib sa pamayanan (Tingnan Gal 1:9, 1 Cor 16:22). Nang lumaon, ito'y ginamit bilang isang solemneng pagkondena sa isang paninindigang mali at taliwas sa Pananampalataya sapagkat ito'y salungat sa Katotohanang Katoliko. Apokaliptiko: ang estilo ng pagsulat ng lipos ng mga pangitain, mga babala, at mga palatandaan na nagsasabing nagpapahayag ng mga banal na Misteryo, lalung-lalo ng tungkol sa katapusan ng daigdig (Tingnan Daniel, Pahayag, at Mc 13). Apokripa: mga sinulat na mula sa naunang Griego at Kristiyano, na hindi tinanggap na bahagi ng listahan o Kanon ng Biblia. Kabilang rito ang: “Ang Aklat ni Enoc” at ang “Pagakyat sa langit mi Moises,” ang “Ebanghelyo ni Santiago tungkol sa Pagsilang,” ang “Ebanghelyo ni San Pedro,” at ang “Ebanghelyo ni Santo Tomas.” Kabilang sa itinuturing ng mga Protestante sa ilalim ng salitang ito ay ang tinatawag

Agape: ang natatanging salitang Griego sa Bagong Tipan upang ipahiwatig ang pag-ibig ng Diyos para sa atin, na siya ring ipinag-utos ni Jesus na gawin ng kanyang mga alagad (Tingnan Jn 13:34: 35, 1 Jn

4:16: 1 Cor 13)... Agnostisismo: ang teoriya na ang Diyos o ang kabilang buhay ay hindi maaaring malalaman nang may katiyakan (Tingnan Vaticano II,

GS, 57). Anamnesis: “pag-alaala” o “Paggunita”, isang salitang Griego na ginagamit upang isalarawan ang Eukaristiya bilang isang pagsasaalaala

ng paghihirap, kamatayan

at Mu7271

TALAHULUGAN

728

nating “Mga Aklat na Deutero-kano-

nikal” (Karunungan,

Sirac, at Ba-

ruc) na tinatanggap ng mga Katoliko at mga Simbahang nasa Silangan bilang kanonikal. Apolohetiko: ang maayos at teolohikal na pagpapaliwanag tungkol sa pagiging makatuwiran ng doktrinang Katoliko bilang pagtatanggol sa iba't ibang pagtuligsa. Apostol: isang isinugo bilang tagapagdala o misyonero ng Simbahan. Sa Bagong Tipan, ang 12 apostol ay hinirang ni Kristo upang maging pangunahing saksi sa kanyang pangangaral, himala at muling pagkabuhay. Asetisismo: pangkalahatang tawag na ibinibigay sa mga espiritual na pagsisikap at pagsasanay sa pagiging wagas at pag-unlad sa pagiging ganap na Kristiyano, tungo sa malapit na pagsunod kay Kristo.

Batas na Likas (Natural Law): ang pandaigdigang batas na moral na ipinaloob ng Diyos sa lahat ng tao sa paglikha sa kanila, at ito ay makakamtan sa pamamagitan ng liwanag ng katuwiran (Tingnan GS, 79, DH, 2).

Batas

ng

Simbahan

(Canon

Law):

ang katipunan ng mga batas, kautusan at alintuntunin ng Simbahang Katolika. Biatiko (Viaticum): “pagkain sa paglalakbay,” ang Eukaristiya o Banal na Komunyon na ipinagkakaloob sa mga nasa bingit ng kamatayan, upang ihanda sila para sa kabilang buhay. Bikaryo ni Kristo: ang Santo Papa bilang nakikitang Pinuno ng Simbahan, na gumaganap sa ngalan ni

Kristo. Ang basehan sa Biblia ng titulo/gampaning ito ay ang Jn 21:15-17: “Pakanin mo ang aking mga tupa.” Biyayang nagpapabanal: ang grasya ng malayang ipinagkaloob ng Diyos na sa pamamagitan nito'y nagiging banal tayo sa pamamagitan ng pananahan ng Espiritu Santo.

Budhi (Konsiyensya): ang panloob na lakas na nagwawari at tumatawag sa atin na gawin ang mabuti at iwasan ang masama, ayon sa batas na isinulat ng Diyos sa ating mga puso (Tingnan Ro 2:12-16). Bunga ng Espiritu: ang mga bungang dulot ng Espiritu Santo sa mga nananampalataya. Ang mga ito ay: pag-ibig, kagalakan, kapayapaan, katiyagaan, kabaitan, kabutihan, katapatan, kahinahunan, at pagpipigil sa sarili. (Tingnan Gal 5:22)

Kabutihang-Asal (virtue): isang mabuting-asal ng pagkilos o kakayahan sa paggawa ng mabuti nang may kapanatagan, kaluguran at tuloy-tuloy. Ang likas na kabutihang-asal ay nakakamit sa pamamagitan ng paulit-ulit na pagsasagawa, habang ang ibang kabutihang-asal ay “isinalin” sa pamamagitan ng grasya ng Diyos. Kalinisan: ang kabutihang-asal na nagdudulot sa mga tao na iugnay ang kanilang sekswalidad sa loob ng kanilang bokasyon sa buhay, ayon sa mga prinsipyo na pananampalataya at tamang katuwiran. Kaloob ng Espiritu Santo: ang pitong natatanging kaloob ng Espiritu Santo ay: katalinuhan, pagkaunawa, pagpapayo, katapangan, kaalaman, kabanalan, at banal na pagka-

TALAHULUGAN

takot

sa

729

Panginoon.

(Tingnan

Isa

11:2-3)

Kanon: isang

panuntunan

o pamanta-

yan. Kaugnay sa Biblia, ang salitang ito ay ginagamit patungkol sa listahan ng mga aklat na tinatanggap na bahagi ng Biblia, na ang nilalaman ay nagtatakda ng pamantayan ng ating pananampalataya at Kristiyanong pamumuhay. (Tingnan DV, 11) Kanonisasyon: isang solemneng pagpapahayag ng Santo Papa na ang isang yumaong tao, na hinirang na banal, ay kabilang sa mga banal sa kalangitan at maaaring parangalan sa publiko. Karisma: isang natatanging grasya o biyaya ng Espiritu Santo na ipinagkakaloob para sa pagbubuo ng sambayanang Kristiyano. (Tingnan 1 Cor

12: LG, 10-12)

Katawan ni Kristo: ay maaaring tumukoy saa) ang katawang lupa ni Jesus, b) ang niluwalhating katawan ng Muling Nabuhay na Kristo, na nananahan sa atin sa Eukaristiya, o k) ang Simbahan, ang Katawang Mistiko ni Kristo, na binubuo

ng

lahat ng mga binyagan, kabilang na ang mga nasa purgatoryo at nasa langit. Katekesis: “paglinang sa pananampalataya, lalo na sa pagtuturo ng Doktrinang Kristiyano na ibinabahagi sa isang maayos at sistematikong pamamaraan, na may hangaring buksan ang mga tagapakinig sa kaganapan ng buhay Kristiyano.” (Tingnan Catechesi Trad., 18) Katesismo: ang pangkalahatang salita para sa mga nilalaman ng Kateke-

sis, na ginagamit unang-una para sa mga aklat, mga aklat-sanggunian o manwal, at mga lagom ng mga Aral ng Simbahang Katolika. Katubusan: sa salitang ugat ay nangangahulugan ng “bilhing muli,” “magbayad ng panubos:” ang gawang pagliligtas ng Diyos sa atin mula sa kasalanan at kasamaan. Sa Matandang Tipan, “tinubos” ng Diyos ang kanyang Bayan sa pangyayari sa Exodo (Tingnang Exo 15:1-21, Deut 7:8, 13:5, 24:18), at sa pagbabalik

mula sa Pagkakatapon (Isa 41:14: 43:14). Sa Bagong Tipan, tinubos ng Diyos ang lahat ng sangkatauhan sa pamamagitan ng Pagpapakasakit, Kamatayan at Muling Pagkabuhay ni Jesu-Kristo. (Tingnan Mc 10:45: Ro 4:25: Ef 1:7: 1 Ped 1:18-

21) Kawalang Pagkakamali: ang natatanging karisma na ipinagkaloob ni Kristo sa kapangyarihan ng Espiritu na nangangalaga sa Simbahan upang maligtas sa pagtuturo ng mali sa larangan ng pananampalataya at pamumuhay (Jn 16:12-15, LG 12). Ginaganap ito lalo't higit ng Kalipunan ng mga obispo sa pakikiisa sa kahalili ni San Pedro, ang Santo Papa (Gw 15:1-29: 1 Cor 15:3-

11, LG, 25), at ng Santo Papa lamang, itinuturo niya nang solemne ang isang pahayag na katotohanan ng pananampalataya at pamumuhay. Kawanggawang Pangkaluluwa (5piritual Works of Mercy): mga kilos ng pag-ibig na tumutugon sa mga “pangangailangang pangkaluluwa”: pagpapayo sa nag-aalinlangan, pagtuturo sa mangmang, pagpapaalala

TALAHULUGAN

730

sa makasalanan, pag-aliw sa nangungulila, pagpapatawad sa pasakit, matiyagang pagbabata ng kamalian, pananalangin para sa mga nabubuhay at mga yumao. Kawanggawang Pangkatawan (Corporal Works of Mercy): mga kilos ng pag-ibig na tumutugon sa mga “pangangailangang pangkatawan”: pagpapakain sa nagugutom, pagpapainom sa nauuhaw, pagdaramit sa mga walang maisuot, pagpapatuloy sa walang tahanan, pagdalaw sa maysakit at nasa bilangguan, at ang paglilibing sa mga patay. (Tingnan Mt 25:31-46) Kerigma: ang kilos ng pagpapahayag, o ang pinaka buod ng mensaheng ipinahayag, ng Mabuting Balita ng Kaligtasan sa pamamagitan ni JesuKristo (Tingnan Ro 16:25: 1 Cor 1:21, 15:3-5), Koinonia: pamayanan o pagsasamasama sa Espiritu Santo (Tingnan Gw 2:42-47, 2 Cor 13:13, Fil 2:1), o ang

pagbabahaginan sa Eukaristiya (Tingnan 1 Cor 10:16), o sa pagpapakasakit ni Kristo (Tingnan Fil 3:10).

Kreasyonismo

(Creationism): datira-

ti'y tumutukoy sa tuwirang paglikha ng Diyos sa bawat kaluluwa ng tao, ngunit sa kasalukuya'y tumutukoy naman sa mga pananaw na laban sa Ebolusyon na nagbibigay-pakahulugan sa Genesis sa paraang pundamentalista. Kuwaresma: ang panahong panliturhiya ng 40 araw ng pananalangin at pagpapakasakit (pagtulad sa 40araw na pag-aayuno ni Jesus sa ilang), na nagsisimula sa Miyerkules ng Abo, at paghahanda para sa

Pasko ng pagkabuhay, ang pagdi. riwang ng Muling Pagkabuhay ni Kristo. Dekalogo: “Sampung Salita”: ang Sampung Utos na naglalagom sa mga tungkuling panrelihiyon at moral ng mga Israelita sa Tipan kay Yahweh. (Tingnan Exo 20:1-17)

Deutero-Kanonikal na mga Aklat: ang Katolikong pangalan para sa mga aklat na matatagpuan sa Bibliang salin sa Griego [LXX Septuagint] ng Matandang Tipan, ngunit hindi sa salin sa Hebreo. Ang mga Aklat na ito ay: Tobit, Judith, Karunungan, Ecclesiastico, Baruc, 1 at 2 Macabeo. Mayroon ding dagdag na bahagi sa mga Aklat ni Ester at Daniel. Diakonia: “paglilingkod:” ang salitang Griego sa Bagong Tipan na tumutukoy sa ministeryo sa Simbahan para sa kabutihan ng pamayanan. (Tingnan Gw 12:17, 25:21:19:

Ro 11:13:

1 Tim 1:12) Didake: ang pinakamatandang Kristiyanong panitikan liban sa Bagong Tipan. Sa prosesong kateketikal, ang didake bilang “aral” ay tumutukoy sa kung ano ang sumunod matapos ang unang pagpapayahag ng Ebanghelyo, ang “Kerigma.” Diwa ng Kasulatan: ang maraming kahulugan ng mga teksto ng Biblia. Noong una, ang salitang ito ay tumutukoy

sa

4

na

diwa:

sa

literal,

ito'y ang kahulugang nitayon ng : unang may-akda, anong nangyari: sa alegorikal, ano ba ang nararapat paniwalaan: sa moral, ano ba ang dapat gawin: at sa anagohikal, saan

ba tayo dapat patungo. Diyablo: (“Manunukso”) Lucifer o Satanas, ang pinuno ng mga. nagkasa-

TALAHULUGAN

731

lang anghel. (Tingnan Kar 2:24, Mt 25:41:

lu

10:18:

Pah

12:9-12,16-

14.) Doksolohiya: pagbibigay ng papuri sa Diyos, hal., ang “Papuri”: at ang pangwakas na panalangin sa Panalanging Eukaristiko. (Tingnan Awit 8: 66: 150: Lu 4:11, Pah 4:11, 5:12)

2:14:

1

Ped

Dogma: mga katotohanang itinakda sa pamamagitan ng di-magkakamaling kapangyarihan ng Simbahan sa pagtuturo na ipinahayag ng Diyos, at sa gayo'y kailangang tanggapin ng lahat ng mananampalataya bilang aral ng pananampalataya. (Tingnan

ND, 219, 839-40: LG, 15)

Ekskomunikasyon: ang pagtitiwalag mula sa pagdiriwang o pagtanggap

Exegesis: paghango ng kahulugan ng mga teksto sa Biblia sa pamamagitan ng pagsusuri sa mga salita nito, sa balangkas at uring pampanitikan, kalalagayang pangkasaysayan, atbp. (Tingnan DV, 12, 23, OT, 16) Grasya: malayang pagbibigay ng Diyos ng kanyang Sarili na kung saan tayo ay nakikibahagi sa Santatluhang buhay ng pag-ibig ng Diyos (Tingnan 2 Ped 1:4), at ang dulot nitong laksa-laksang pagpapala na kaloob sa lahat ng tao, lalo na ang kaligtasan kay Kristo (Tingnan Ro 3:2126: 1 Tim 2:4-6). Nagdudulot ito ng bagong buhay (Tingnan Jn 1:13, 1 Ped 1:3-5), at ginagawa tayong mga anak na ampon ng Diyos sa Espiritu at kaanib ng Katawan ni

pagga-

Kristo (Tingnan Ro 5:5: 8:14-17, Ga

nap ng anumang katungkulan o ministeryo sa Simbahan. (Tingnan

4:4-7). Hermeneutika: ang teoriya at pagganap ng “pagbibigay-kahulugan” sa mga teksto, ang kanilang mga sinauna at kasalukuyang kahulugan, kalimitang tinitingnan sa mas malawak na pananaw kaysa “exegesis.” Inspirasyong Biblikal: ang natatanging tulong mula sa Espiritu Santo sa taong sumulat/naglimbag ng mga aklat sa Biblia upang mangyaring ang Diyos ang maging Pangunahing May-akda nito. (Tingnan Jn

ng

mga

Sakramento,

at ng

CIC, 1331)

Ekumenismo: Ang kilusang nagpapalaganap ng pagkakaisa na niloob ni Kristo para sa kanyang mga alagad sa pamamagitan ng panalangin at pag-uusap. (Tingnan Jn 17:21, Ef 4:4-5, UR 1-4, LG, 15)

Epiklesis: ang panawagang bumaba ang Espiritu Santo upang basbasan at pabanalin ang sangnilikha (Tingnan

1 Tim 4:1-5). Sa Misa, ito ang

panalangin sa Espiritu upang manahan at baguhin ang tinapay at alak upang maging Katawan at Dugo ni Kristo, at pabanalin ang mga nagsidalo. Eskatolohiya: pag-aaral tungkol sa mga “huling bagay” (kamatayan, kahatulan, langit, at impiyerno), lalo na sa pagdating ng Kaharian ng Diyos.

20:31,

2 Tim 3:16, 2 Ped 1:19-21,

3:15-16: DV, 11)

Lagak ng Pananampalataya: (Deposit of Faith) ang lahat ng inihayag ng Diyos sa pamamagitan ni Kristo para sa ating kaligtasan at ipinagkatiwala sa Simbahan upang:ipahayag, panatilihin, at bigyang-kahulugan. (Tingnan 1 Tim 6:20, 2 Tim 1:12, 14: DV: GS 62)

TALAHULUGAN

732

Lex Orandi,

Lex Credendi:

isang

ma-

tandang kasabihang Latin na ang ibig sabihi'y “ang batas ng panalangin ay ang batas ng paniniwala,” na nangangahulugang ang liturhiya ay isang mapananaligang pagpapahayag ng mga pangunahing sinasampalatayanan ng Simbahan. Liturhiya: dati-rati'y ang anumang “pampublikong paglilingkod” (Tingnan Fil 2:17, 30), ngayon ito ay tumutukoy sa “opisyal na pampublikong pagsamba ng Simbahan,” lalu na ang Eukaristiya at ang pagganap ng mga Sakramento. Makamundong Pagnanasa (Concupiscence): ang di-maayos na mga pagnanasa na, kahit hindi maituturing na isang kasalanan sa tama at angkop na kahulugan, ay nagmumula sa kasalanang-mana at naguudyok sa kasalanan. Dahil ito ay nananatili sa mga binyagan, nasa sa atin ang pakikipagtunggali at pagpipigil dito, sa pamamagitan ng grasya ni Jesu-Kristo (Tingnan Trent, ND, 512: 1 Jn 2:16). Mahisteryo: ang kapangyarihan ng Simbahang magturo, na ginaganap unang-una ng mga obispo, magkakasama man sila o bilang indibidwal, bilang mga kahalili ng mga Apostol, at sa pakikiisa sa Santo Papa bilang kahalili ni San Pedro. Ministeryo: ang kinikilalang paglilingkod sa Diyos sa paglilingkod sa kapwa-tao,

ayon

sa

mga

tanging

panuntunan ng Simbahan. Ang pagganap sa paglilingkod na ito ay isang pakikibahagi sa mga gampanin ni Kristo bilang propeta, pari at hari. Maaari itong igawad sa lahat ng mga mananampalataya sa bisa

ng kanilang Binyag at Kumpil, at sa mga pari sa natatangin paraan sa pamamagitan ng Sakramento ng Banal na Orden. (Tingnan Vaticano II: PO, 1: AA, 10, Christifideles Laici, 14) Ministeryo ni San Pedro: ang natatanging paglilingkod na ginanap ni San pedro at ginaganap ng kanyang mga kahalili, ang mga Obispo ng Roma, upang gabayan ang Simbahan at ang pagkakaisa nito. Misteryo: hindi isang malabo at di maipaliwanag na bagay, kundi ang mapagmahal na plano ng Diyos at ang kasalukuyang mapagligtas na pagkilos na ipinahayag sa pamamagitan ni Jesu-Kristo (Ro 16:25, Ef 1:9: 3:9, Co 1:26-27: 2:2: 4:3). Ang “misteryo” ay hindi yaong hindi natin maunawaan kundi yaong mga bagay na marami pa tayong dapat una-

wain (Tingnan Vaticano I, ND, 132). Misteryong Pampaskuwa: ang mapag-

ligtas na gawa ni Kristo, lalo na ang kanyang Pagpapakasakit, Kamatayan, at Muling Pagkabuhay/ Pagakyat sa Kalangitan (Tingnan SC, 5, GS, 22). Nakikibahagi rito ang mga Kristiyano sa pamamagitan ng Binyag, Eukaristiya, at iba pang sakramento, at sa kanilang buhay ng grasya. Muling Pagkabuhay: ang pinakabuod ng katotohanang Kristiyano na binuhay ng Diyos si Jesus mula sa kamatayan tungo sa kanyang tiyak na maluwalhating buhay (Tingnan Gw 2:24, 32-33: 36, Ro 1:3-4, 1 Cor 15:1-11, 42-50, DV, 4, 17), at siya

ring saligan ng pagkabuhay ng la-

hat ng tao at ng kanilang daigdig (Tingnan 1 Cor 15:20-28).

TALAHULUGAN

Munting

733

Simbahang

Pamayanan

(Basic Ecclesial Community/BEC): maliliit na mga pamayanang Kristiyano na sama-samang nagtitipon sa paligid ng Salita ng Diyos at Eukaristiya, at sinisikap na iugnay ang kanilang pananampalataya at pangaraw-araw na buhay, kaisa ng kapwa, ng pagkilos para sa katarungan, at ang masiglang pagdiriwang ng buhay sa liturhiya. (Tingnan PCP

IT, 138-39)

Pag-ibig (Charity): ang teolohikal na kabutihang-asal ng pagmamahal sa Diyos nang higit sa lahat, at sa lahat dahil sa Diyos. (Tingnan Deut 6:5: Jn

13:1)

13:34:

1 Jn 4:7-5:4,

1 Cor

Pagbabagong-Buhay: isang pagbabago ng puso (metanoia), pagtalikod mula sa kasalanan (kalungkutan at pagsisisi) at pagharap patungo sa Diyos at ang pagsunod kay Kristo sa kanyang Kaharian (layunin ng pagbabago). (Tingnn Mc 1:15, Mt 4:17) Paglikha: ang malayang pagkilos ng Diyos sa pagbubuo at pagpapanatili ng lahat ng totohanang umiiral. Pagsamba: ang pinakamataas na paggalang na ibinibigay lamang sa Diyos. Pagsulong ng Doktrina: ang pauntiunting paglago sa pag-unawa ng Simbahan tungkol sa higit na malalim ng kahulugan at ibubunga ng mga katotohanang ipinahayag ni Jesu-Kristo. Pagwawalang-sala (Justification): ang nakapagliligtas na grasya na “hindi lamang pagpapatawad ng mga kasalanan kundi ang pagpapabanal at pagbabanibago ng panloob na katauhan” upang siya ay maging

“tagapagmana sa pag-asa ng buhay na walang-hanggan” (Tito 3:7: Tingnan Trent: ND, 1932), sa pamamagitan ng pananampalataya kay Jesu-Kristo (Tingnan Ro 1:17: 9:30-

31).

Pagwawari ng mga Espiritu: ang biyaya ng Espiritu Santo kabilang ang kahinahunan at karunungan, na nagdudulot sa tao na makilala ang mga tunay at banal na karisma kumpara sa mga likas o masamang impluwensiya. Pahayag: “pag-aalis ng lambong.” Ang pagpapakilala ng Diyos ng kanyang Sarili sa pamamagitan ng mga salita at gawa sa kasaysayan ng kaligtasan (Tingnan DV, 2, 4, 6-11). Ang salitang ito ay karaniwang tumutukoy pareho sa sino/ano ang ipina-

hayag at ang pamamaraan ng pagpapahayag: tumutukoy rin ito sa huling aklat ng Bagong Tipan. Pananampalataya: ang malaya, makatuwiran, mapanindigan, buo at personal na pagtugon sa Diyos, o ang tuwirang ipinahayag na katotohanan na pinaniniwalaan, sa pamamagitan ng grasya ng Espiritu Santo.

(Tingnan Jn 20:31: Ro 10:9, Heb 11:1: 2 Cor 3:16-18,

4-5)

Gw 16:14: DV,

Pangitaing makalangit (Beatific Vision): ang tuwirang pagkilala sa Diyos at ganap na kasiyahan sa tinatamasa ng mga Banal sa kalangitan.

Parousia: ang ikalawang Pagdating ng Kristo sa kaluwalhatian upang hatulan ang mundo. (Tingnan Mt 24:2931: 25:31-46, Kredo ng Nicea)

Paraklito

(Paraclete):

ginamit sa Ebanghelyo

ang

titulong

ni Juan sa

TALAHULUGAN

734

pagtukoy sa Espiritu Santo (Tingnan

Jn 14:16: 15:16, 16:7), ang Espiritu ng Katotohanan na gagabay sa mga alagad sa lahat ng itinuro sa kanila ni Jesus. Pentateuch: ang unang limang aklat ng Matandang Tipan (Genesis, Exodo, Levitico, Mga Bilang at Deuteronomio),

na tinatawag

na “Torah”

ng mga Judio, at nakaugaliang itawag kay Moises ang pagiging mayakda ng mga ito. Predestinasyon: ang walang-hanggang kaalaman ng Diyos sa mga mangyayari at ang kanyang loobing iligtas tayo (Mt 20:23: Jn 10:29: Ro 8:28-30: Ef 1:3-14). Habang pinapangalagaan ang pagkauha ng grasya ng Diyos, pinangangalagaan din ang mapagligtas na pangkalahatang kalooban ng Diyos (1 Tim 2:3-6) at ang tunay na kalayaan ng tao.

Probidensiya: ang pangkalahatang mapagmahal na paggabay ng Diyos at kalinga para sa lahat ng kanyang mga nilikha, at lalo na ang mga malalayang tao. (Tingnan Mt 6:25-34:

10:29-31)

Pundamentalista: ang kilusang nagtatakwil sa makasaysayang pagbubuo ng Biblia, gayundin ng uring pampanitikan nito at ang pag-aaral ng sinaunang kahulugan. Binibigyang-diin nito ang literal na pakahulugan bilang tanging pamantayan para sa lahat ng Kristiyanong paniniwala at asal. Sakrilehiyo: ang binalak na paglabag at pagyurak sa mga tao, pangyayari, lugar at bagay na inilaan para sa pampublikong paglilingkod/pagsamba sa Diyos.

Sede Apostolika: ang ngalang ibinibi. gay sa Simbahang Katolika sa Roma, na itinatag sa mga apostol na sina

San

Pedro

at

San

Pablo,

at

higit sa lahat, sa Katungkulan ng Pamamahala na nasa kapangyarihan ng Santo Papa na kahalili ni San Pedro. Sobrenatural: yaong “lagpas sa likas” at tumutukoy sa antas ng grasya na

“nagtataas” sa ating likas na kakayahan nang lagpas sa kanilang likas na nagagawa, at inihahanda tayo para sa buhay na maluwalhati. Soteriolohiya: ang pag-aaral ng mapanligtas na misyon ni Kristo, mula sa salitang Griego “soter,” na nangangahulugang Tagapagligtas. (Tingnan Mc 14:24, Jn 11:49-52: Ro 4:25, 5:6-11, 1 Cor 15:3: 1 Ped 1:3)

Teolohikal na Kabutihang-Asal (Theological Virtues): ang isinaling kabutihang-asal na tuwirang nakatuon sa Diyos: Pananampalataya, sa Diyos bilang Manlilikha at Tagapagligtas, Pag-asa, sa Diyos bilang Tagapagtaguyod at Huling Hantungan: Pag-ibig, sa Diyos na ganap na Pag-ibig. Teolohiya ng Pagpapalaya (Liberation Theology): nagbibigay-diin sa Paglaya at ang panawagang Propetiko para sa katarungan

at pagpapalaya

mula sa kasalanan at sa mga bunga nito, lalo na, ang mga balangkas ng kawalang-katarungan at pang-ekonomiyang panintil. Tradisyon: ang “pagpapasa” ng mga katipunan ng mga doktrinang Kristiyano, mga panuntunang moral, at mga ritwal na pagsamba. (Tingnan

DV, 8-11)