Geography 07 [7] 1311381000, 1119538000

Citation preview

‫جغرافيه‬

‫صنف ‪٧‬‬ ‫جـغرافيــه صنف ‪7‬‬

‫‬

‫‪ 1399‬هـ ‪ .‬ش‬

‫وزارت معارف‬

‫سرود ملی‬ ‫دا وطن افغانس���تـــان دى‬

‫دا عـ���زت د هـــر افـغـان دى‬

‫دا وطن د ټول���و کـور دى‬

‫د بـــــلـوڅــــ���و د ازبـکـــــ���و‬

‫کور د سولې کور د تورې‬ ‫د پښ���تــون او هــ���زاره وو‬

‫ورس���ره عرب‪ ،‬گوجــر دي‬

‫براهوي دي‪ ،‬قزلباش دي‬ ‫دا هېـــ���واد به تل ځليږي‬ ‫په س���ينــه کې د آس���يـــا به‬

‫نوم د حق م���و دى رهبـــر‬

‫هر بچی يې قهرمـــــان دى‬ ‫د تـــرکـمنــــ���و د تـــاجـکـــ���و‬

‫پــاميــري���ان‪ ،‬نـورس���تانيــــان‬ ‫هـــم ايمـــاق‪ ،‬هم پشـه يان‬

‫لـکـه لـمــر پـر ش���نـه آس���مـان‬ ‫لـکـ���ه زړه وي جـــاويـــ���دان‬ ‫واي���و اهلل اکبر وايو اهلل اکبر‬

‫وزارت معارف‬

‫جغرافيه‬

‫صنف هفتم‬ ‫‪ 1399‬هـ ‪ .‬ش ‪.‬‬

‫أ‬

‫مشخصات‌کتاب‬

‫‪-----------------------------------------------------‬‬‫مضمون‪ :‬جغرافیه‬

‫مؤلفان‪ :‬گروه مؤلفان کتاب‌های درسی دیپارتمنت جغرافیة نصاب تعلیمی‬ ‫ویراستاران‪ :‬اعضای دیپارتمنت ویراستاری و ایدیت زبان دری‬

‫صنف‪ :‬هفتم‬

‫زبان متن‪ :‬دری‬

‫انکشاف دهنده‪ :‬ریاست عمومی انکشاف نصاب تعلیمی و تألیف کتب درسی‬

‫ناشر‪ :‬ریاست ارتباط و آگاهی عامۀ وزارت معارف‬

‫سال چاپ‪ 1399 :‬هجری شمسی‬

‫ایمیل آدرس‪[email protected] :‬‬

‫‪-----------------------------------------------------‬‬‫حق طبع‪ ،‬توزیع و فروش کتاب‌های درسی برای وزارت معارف جمهوری اسالمی‬ ‫افغانستان محفوظ است‪ .‬خرید و فروش آن در بازار ممنوع بوده و با متخلفان برخورد‬ ‫قانونی صورت می‌گیرد‪.‬‬ ‫ب‬

‫پیام وزیر معارف‬

‫اقرأ باسم ربک‬ ‫سپاس و حمد بیکران آفریدگار یکتایی را که بر ما هستی بخشید و ما را از نعمت بزرگ خواندن و‬ ‫نوشتن برخوردار ساخت‪ ،‬و درود بی‌پایان بر رسول خاتم‪ -‬حضرت محمد مصطفی‪ ‬که نخستین‬ ‫پیام الهی بر ایشان «خواندن» است‪.‬‬ ‫چنانچه بر همه‌گان هویداست‪ ،‬سال ‪ 1397‬خورشیدی‪ ،‬به نام سال معارف مسمی گردید‪ .‬بدین ملحوظ‬ ‫نظام تعلیم و تربیت در کشور عزیز ما شاهد تحوالت و تغییرات بنیادینی در عرصه‌های مختلف‬ ‫خواهد بود؛ معلم‪ ،‬متعلم‪ ،‬کتاب‪ ،‬مکتب‪ ،‬اداره و شوراهای والدین‪ ،‬از عناصر شش‌گانه و اساسی نظام‬ ‫معارف افغانستان به شمار می‌روند که در توسعه و انکشاف آموزش و پرورش کشور نقش مهمی‬ ‫را ایفا می‌نمایند‪ .‬در چنین برهۀ سرنوشت‌ساز‪ ،‬رهبری و خانوادۀ بزرگ معارف افغانستان‪ ،‬متعهد به‬ ‫ایجاد تحول بنیادی در روند رشد و توسعه نظام معاصر تعلیم و تربیت کشور می‌باشد‪.‬‬ ‫از همین‌رو‪ ،‬اصالح و انکشاف نصاب تعلیمی از اولویت‌های مهم وزارت معارف پنداشته می‌شود‪.‬‬ ‫در همین راستا‪ ،‬توجه به کیفیت‪ ،‬محتوا و فرایند توزیع کتاب‌های درسی در مکاتب‪ ،‬مدارس و سایر‬ ‫نهادهای تعلیمی دولتی و خصوصی در صدر برنامه‌های وزارت معارف قرار دارد‪ .‬ما باور داریم‪،‬‬ ‫بدون داشتن کتاب درسی باکیفیت‪ ،‬به اهداف پایدار تعلیمی در کشور دست نخواهیم یافت‪.‬‬ ‫برای دستیابی به اهداف ذکرشده و نیل به یک نظام آموزشی کارآمد‪ ،‬از آموزگاران و مدرسان‬ ‫دلسوز و مدیران فرهیخته به‌عنوان تربیت کننده‌گان نسل آینده‪ ،‬در سراسر کشور احترامانه تقاضا‬ ‫می‌گردد تا در روند آموزش این کتاب درسی و انتقال محتوای آن به فرزندان عزیز ما‪ ،‬از هیچ‬ ‫نوع تالشی دریغ نورزیده و در تربیت و پرورش نسل فعال و آگاه با ارزش‌های دینی‪ ،‬ملی و تفکر‬ ‫انتقادی بکوشند‪ .‬هر روز عالوه بر تجدید تعهد و حس مسؤولیت پذیری‪ ،‬با این نیت تدریس را آغاز‬ ‫کنند‪ ،‬که در آیندۀ نزدیک شاگردان عزیز‪ ،‬شهروندان مؤثر‪ ،‬متمدن و معماران افغانستان توسعه یافته‬ ‫و شکوفا خواهند شد‪.‬‬ ‫همچنین از دانش آموزان خوب و دوست داشتنی به مثابه ارزشمندترین سرمایه‌های فردای کشور‬ ‫می‌خواهم تا از فرصت‌ها غافل نبوده و در کمال ادب‪ ،‬احترام و البته کنجکاوی علمی از درس معلمان‬ ‫گرامی استفادۀ بهتر کنند و خوشه چین دانش و علم استادان گرامی خود باشند‪.‬‬ ‫‪ ‬در پایان‪ ،‬از تمام کارشناسان آموزشی‪ ،‬دانشمندان تعلیم و تربیت و همکاران فنی بخش نصاب‬ ‫تعلیمی کشور که در تهیه و تدوین این کتاب درسی مجدانه شبانه روز تالش نمودند‪ ،‬ابراز قدردانی‬ ‫کرده و از بارگاه الهی برای آن‌ها در این راه مقدس و انسان‌ساز موفقیت استدعا دارم‪.‬‬ ‫با آرزوی دستیابی به یک نظام معارف معیاری و توسعه‌یافته‪ ،‬و نیل به یک افغانستان آباد و مترقی‬ ‫دارای شهروندان آزاد‪ ،‬آگاه و مرفه‪.‬‬ ‫دکتور محمد میرویس بلخی‬ ‫وزیر معارف‬

‫ج‬

‫صفحه‬ ‫ ‬ ‫عنوان‬ ‫ ‬ ‫شماره‬ ‫فصل اول ـ مبادی جغرافیه‪1...................................................................................‬‬ ‫‪1‬ـ ‬ ‫اهداف فصل اول ‪2...............................................................................................‬‬ ‫‪2‬ـ ‬ ‫درس اول ـ مفاهیم و اصطالحات جغرافیایی ‪3.......................................................‬‬ ‫‪3‬ـ ‬ ‫درس دوم ـ آیا زمین شکل کروی دارد؟‪5.............................................................‬‬ ‫‪4‬ـ ‬ ‫درس سوم ـ خط استوا و مناطق اقلیمی ‪7................................................................‬‬ ‫‪5‬ـ ‬ ‫درس چهارم ـ نیمکرۀ شمالی و جنوبی ‪11............................................................‬‬ ‫‪6‬ـ ‬ ‫درس پنجم ـ قطب شمال و قطب جنوب زمین ‪13.................................................‬‬ ‫‪7‬ـ ‬ ‫درس ششم ـ عرضالبلد ‪15..................................................................................‬‬ ‫‪8‬ـ ‬ ‫درس هفتم ـ دانستن طولالبلد چه اهمیت دارد؟‪17................................................‬‬ ‫‪9‬ـ ‬ ‫درس هشتم ـ حرکت وضعی زمین و نتایج آن ‪19..................................................‬‬ ‫‪10‬ـ ‬ ‫درس نهم ـ حرکت انتقالی زمین ‪21.......................................................................‬‬ ‫‪11‬ـ ‬ ‫خالصۀ فصل‪23....................................................................................................‬‬ ‫‪12‬ـ ‬ ‫فصل دوم ـ جغرافیای افغانستان ‪24.........................................................................‬‬ ‫‪13‬ـ ‬ ‫اهداف فصل دوم ‪24.............................................................................................‬‬ ‫‪14‬ـ ‬ ‫‪15‬ـ درس دهم ـ موقعیت و حدود اربعۀ افغانستان ‪25......................................................‬‬ ‫درس یازدهم ـ جغرافیای طبیعی ‪27.......................................................................‬‬ ‫‪16‬ـ ‬ ‫درس دوازدهم ـ راجع به اقلیم افغانستان چه میدانید؟‪29........................................‬‬ ‫‪17‬ـ ‬ ‫درس سیزدهم ـ کوهها‪33.....................................................................................‬‬ ‫‪18‬ـ ‬ ‫درس چهاردهم ـ دریاهای افغانستان بهحیث شریان زراعتی و تولید انرژی‪37...........‬‬ ‫‪19‬ـ ‬ ‫درس پانزدهم ـ دریاهای سایر حوزههای افغانستان‪41...........................................‬‬ ‫‪20‬ـ ‬ ‫درس شانزدهم ـ دربارة جهیلهای افغانستان چه میدانید‪43...................................‬‬ ‫‪21‬ـ‬ ‫درس هفدهم ـ جغرافیای بشری ‪47........................................................................‬‬ ‫‪22‬ـ ‬ ‫درس هژدهم ـ جغرافیای اقتصادی افغانستان‪49.......................................................‬‬ ‫‪23‬ـ ‬ ‫درس نزدهم ـ نباتات صنعتی و طبی ‪53..................................................................‬‬ ‫‪24‬ـ ‬ ‫درس بیستم ـ از مالداری‪ ،‬علفچرها و جنگلهای افغانستان چه میدانید؟‪57.............‬‬ ‫‪25‬ـ ‬ ‫د‬

‫‪ 26‬ـ‬ ‫‪27‬ـ ‬ ‫‪28‬ـ ‬ ‫‪29‬ـ ‬ ‫‪30‬ـ ‬ ‫‪31‬ـ ‬ ‫‪32‬ـ ‬ ‫‪33‬ـ ‬ ‫‪34‬ـ ‬ ‫‪35‬ـ ‬ ‫‪36‬ـ ‬ ‫‪37‬ـ ‬ ‫‪38‬ـ ‬ ‫‪39‬ـ ‬ ‫‪40‬ـ ‬ ‫‪41‬ـ ‬ ‫‪42‬ـ ‬ ‫‪43‬ـ ‬ ‫‪44‬ـ ‬ ‫‪45‬ـ ‬

‫درس بیست و یکم ـ منابع معدنی ‪61.....................................................................‬‬ ‫درس بیست و دوم ـ مواد محروقاتی معدنی‪65......................................................‬‬ ‫درس بیست و سوم ـ صنایع و تجارت در افغانستان‪67............................................‬‬ ‫درس بیست و چهارم ـ جغرافیای مواصالتی ‪71.....................................................‬‬ ‫خالصۀ فصل‪75...................................................................................................‬‬ ‫فصل سوم ـ براعظم آسیا‪76..................................................................................‬‬ ‫اهداف فصل سوم ‪76...........................................................................................‬‬ ‫درس بیست و پنجم ‪ -‬موقعیت و حدود اربعۀ آسیا‪77............................................‬‬ ‫درس بیست و ششم‪ -‬جغرافیای طبیعی‪79..............................................................‬‬ ‫درس بیست و هفتم ـ راجع به دریاهای براعظم آسیا چه میدانید؟‪81.....................‬‬ ‫درس بیست و هشتم ـ جهیلها‪ ،‬بحیرهها و خلیجهای براعظم آسیا‪83.....................‬‬ ‫درس بیست و نهم ـ اقلیم براعظم آسیا‪87..............................................................‬‬ ‫درس سیام ـ جغرافیای بشری‪89.........................................................................‬‬ ‫درس سی و یکم ـ جغرافیای اقتصادی ‪93.............................................................‬‬ ‫درس سی و دوم ـ معادن و صنایع ‪95..................................................................‬‬ ‫درس سی و سوم ـ جغرافیای مواصالتی آسیا‪97..................................................‬‬ ‫درس سی و چهارم ـ جغرافیای سیاسی آسیا‪99....................................................‬‬ ‫لست کشورهای براعظم آسیا‪101.........................................................................‬‬ ‫خالصۀ فصل‪103.................................................................................................‬‬ ‫اصطالحات جغرافیایی‪104...................................................................................‬‬

‫ه‬

‫فصل اول‬

‫مبادی جغرافیه‬

‫مدل کرة زمین‬

‫در این فصل می‌خوانیم‪:‬‬

‫• مفاهیم و اصطالحات جغرافیایی‪( :‬تعریف علم جغرافیه و اهمیت‬ ‫خواندن آن)‬ ‫• کرۀ‌زمین‬ ‫• خط اس��توا‪ ،‬خط س��رطان‪ ،‬خط ج��دی‪ ،‬مناطق مداری��ن‪ ،‬مناطق‬ ‫معتدله‪ ،‬مناطق سرد و بارده‪.‬‬ ‫• نیمکرههای شمالی و جنوبی‬ ‫• قطبشمال‪ ،‬قطبجنوب‪ ،‬دایرۀ قطبشمال‪ ،‬دایرۀ قطبجنوب و‬ ‫محور زمین‬ ‫• عرض‌البلدها‬ ‫• طول‌البلدها‬ ‫• حرکت وضعی زمین و نتایج آن‬ ‫• حرکت انتقالی زمین و نتایج آن‬ ‫• خالصۀ فصل‬ ‫‌‬

‫‪1‬‬

‫‌‬

‫اهداف فصل‬ ‫از شاگردان انتظار میرود که بعد از خواندن این فصل‪:‬‬

‫ با علم جغرافیه و اهمیت خواندن آن آشنا شوند‪.‬‬‫ مفاهیم‪ ،‬اصطالحات‪ ،‬ارزشها و مهارتهای این فصل را یاد بگیرند‪.‬‬‫ رابطه بین حرکت زمین به دور خودش و پیدایش شب و روز را درک نمایند‪.‬‬‫ رابطه بین حرکت زمین به دور آفتاب و پیدايش چهار فصل را بدانند‪.‬‬‫ بین وقت هر منطقۀ روی زمین و خطوط طول‌البلد ارتباط برقرار نمایند‪.‬‬‫ با خطوط طول‌البلد و عرض‌البلد آشنا شوند‪.‬‬‫‌‬

‫از شاگردان انتظار میرود که با خواندن این فصل به اهداف مهارتی‬

‫ذیل دست یابند‪:‬‬

‫• کرۀ زمین را با خطوط طول‌البلد و عرض‌البلد ترسیم کرده بتوانند‪.‬‬ ‫• وقت هر طول‌البلد را تعیین کرده بتوانند‪.‬‬ ‫• اقلیم مناطق مختلفة کرۀ ‌زمین را از هم تفکیک کرده بتوانند‪.‬‬ ‫• اهمیت حرکت وضعی زمین را بیان کنند‪.‬‬ ‫• اهمیت حرکت انتقالی زمین را بیان کنند‪.‬‬ ‫‌‬

‫ ‬

‫‪2‬‬

‫درس اول‬

‫مفاهیم و اصطالحات جغرافیایی‬

‫ ‬

‫آیا می‌دانید که علم جغرافیه راجع به کدام موضوعات بحث می‌کند؟‬

‫تعریف علم جغرافیه‬

‫منظرة از یک محیط طبیعی‬

‫جغرافیه آیینة جهاننمای جهان است که در همه موارد زمین و کاینات به ما معلومات می دهد‪.‬‬ ‫جوامع بشری برای رفع نیازمندی‌های خود کارهای زراعت و مالداری‪ ،‬استخراج معادن‪ ،‬کارهای‬ ‫صنعتی و غیره امور تولیدی مصروف اند که به طور مستقیم و یا غیر مستقیم از محیط طبیعی استفاده‬ ‫می‌نمایند‪ .‬بالمقابل انواع شرایط محیطی نیز باالی طرز زنده‌گی و اقتصاد جوامع بشری تأثیر دارد؛‬ ‫مث ً‬ ‫ال‪ :‬مردمانی که در دشت‌ها زنده‌گی دارند‪ ،‬اقتصاد آن‌ها بر مالداری متکی بوده‪ ،‬خانه به دوش‬ ‫یا به شکل کوچی زنده‌گی دارند؛ همچنان مردمانی‌که درسواحل دریاها زنده‌گی دارند دارای‬ ‫خانه‌های دایمی اند و اقتصاد آنها به زراعت‪ ،‬شکار ماهی و بعضاً به کشتی‌را‌نی متکی می باشند‪ .‬با در‬ ‫نظر‌داشت مطالب فوق جغرافیه را چنین تعریف کرده می‌توانیم‪ :‬جغرافیه علمیست که روابط متقابل‬ ‫انسان و محیط طبیعی را مورد مطالعه قرار می‌دهد‪.‬‬ ‫‪3‬‬

‫منظرة طبیعی و بشری نورستان‬

‫فواید علم جغرافیه‬

‫ما و شما در مورد قریه‪ ،‬شهر وکشوری که در آن سکونت داریم‪ ،‬معلومات داشته؛ اما در‬ ‫مورد سایر شهرها‪ ،‬ممالک‪ ،‬کرۀ‌ز مین‪ ،‬نظام شمسی‪ ،‬سیاره‌ها و سایر موضوعات معلومات نداریم‪.‬‬ ‫وقت و امکانات هم محدود است تا به هرجا سفر کنیم و در بارۀ آن‌ها معلومات حاصل کنیم‪.‬‬ ‫علم جغرافیه و معلومات مستند آن ما را کمک می کند‪ ،‬بدون آن که به جایی برویم و یا‬ ‫سفر نماییم‪ ،‬معلومات صحیح و موثق علمی را به دست آوریم‪.‬‬

‫فعالیت داخل صنف‬

‫؟‬

‫هرگروهی از شاگردان در صنف به تصویر باال نگاه کنند که چه موضوعاتی را می بینند؛ سپس‬ ‫از هرگروه یک نفر نظریات گروه خود را در پیش‌ روی صنف به دیگران بیان کند‪.‬‬ ‫سؤال ها‬

‫‪ -1‬جغرافیه را تعریف کنید‪.‬‬ ‫‪ -2‬جغرافیه چه کمکی به زنده‌گی ما می کند؟‬ ‫‪ -3‬در مورد یک منظرۀ جالب محل سکونت خود معلومات دهید‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫درس دوم‬

‫آیا زمین شکل کروی دارد؟‬

‫تصویر زمین از ماهواره‬

‫ ‬

‫آیا می‌دانید که زمین چگونه شکلی دارد؟‬

‫زمین یکی از سیارات نظام شمس است که تقریباً شکل کروی را دارا می باشد‪.‬به اساس‬ ‫مطالعات دقیقی که صورت گرفته است قطب‌های زمین اندکی فرورفته‌گی داشته و در حصۀ‬ ‫استوا قدری برآمده‌گی دارد‪ .‬به این اساس زمین شکل یک کرة مکمل را نداشته‪ ،‬بلکه آن‬ ‫‌را به شکل کرۀ نامنظم تعریف می‌کنند؛ بنابر آن قطر استوایی(‪ )1‬آن نسبت به قطر قطبی ‪21‬‬ ‫کیلومتر طویل‌تر می‌باشد‪.‬‬ ‫کرۀ‌زمین از لحاظ ساختمان دارای برجسته‌گیها و فرورفته‌گیها وصحراهای هموار و‬ ‫همچنین دارای دریاهای خروشان‪ ،‬جهیل‌ها‪ ،‬بحیره‌ها و ابحار می‌باشد‪ .‬بلندترین ساحۀ زمین‬ ‫را قلۀ ایورست تشکیل میدهد که در کوه‌های همالیای براعظم آسیا در شمال هند موقعیت‬ ‫ِ‬ ‫جنوب‬ ‫داشته و ‪ 8848‬متر از سطح بحر بلندی دارد‪ .‬عمیق‌ترین قسمت زمین در بحر‌الکاهل‬ ‫شرق چین واقع است که ‪ 11022‬متر از سطح بحر پایین افتاده است و به‌نام گودال ماریانا یاد‬ ‫می‌شود‪.‬‬ ‫‌‬

‫‪5‬‬

‫‪.1‬قطر استوایی ‪12754‬کیلومتر و قطر قطبی ‪ 12733‬کیلومتر است‪.‬‬

‫‪* 8848m‬‬ ‫‪* - 11022m‬‬

‫فعالیت داخل صنف‬

‫شاگردان در گروه ها تقسیم شوند‪.‬‬ ‫هر گروپی از شاگردان کرۀ مجسمه زمین و یا نقشه را ببینند و در آن بلندترین نقطه‬ ‫زمین‪ ،‬عمیق‌ترین قسمت زمین را به شکل تقریبی پیدا کنند‪ .‬سپس نماینده هرگروپ‬ ‫موضوعات را در پیش‌روی صنف به دیگران تشریح نماید‪.‬‬

‫؟‬

‫سوال ها ‬

‫ ‬ ‫‪ -1‬آیا زمین کرۀ منظم است یا غیر منظم؟‬ ‫‪-2‬کدام قسمت‌های کرۀ زمین بر آمده‌گی و یا فرورفتگی دارد؟ ‬ ‫‪ -3‬در جایی که زنده‌گی می‌کنید‪ ،‬بلندترین و عمیق ترین قسمت‌های آن چه نام دارد؟‬ ‫‪ -4‬بلندترین نقطۀ جهان چقدر بلندی دارد و درکجا واقع است؟‬ ‫‪ -5‬عمیق ترین قسمت جهان درکجا واقع است و چقدر عمق دارد؟‬ ‫‪6‬‬

‫درس سوم‬

‫خط استوا و مناطق اقلیمی‬ ‫شمال‬

‫‪ ٢٣ 12‬درجة شمالي‬

‫‪ ٢٣ 12‬درجة جنوبي‬

‫جنوب‬

‫خط استوا و مناطق اقلیمی‬

‫کدام خط فرضی کرة زمین را به دو حصة مساوی شمالی و جنوبی تقسیم می‌کند؟‬ ‫خط استوا‬

‫دایرۀ فرضی بزرگی است که کرۀ زمین را به دو حصۀ مساوی تقسیم م ی کند و به دایره های‬ ‫طول‌البلد و محور زمین عمود م ی باشد‪ .‬حصۀ شمالی خط است وا را به‌نام نی م‌کرۀ شمالی و حصۀ‬ ‫جن وبی آن‌را نی م‌کرۀ جن وبی یاد م ی‌کنند‪.‬‬ ‫خط سرطان‬

‫از اول حمل به بعد‪ ،‬شعاع آفتاب آهسته آهسته به استقامت عرض‌البلدهای شمالی عمود‬ ‫تابیده تا آنکه در اول سرطان باالی عرض‌البلد ‪ 23 1‬درجة شمالی عمود واقع م ی شود‪ .‬از این‬ ‫‪2‬‬ ‫سبب این عرض‌البلد را ب ه‌ نام دایرۀ سرطان یا (‪ )Tropic of Cancer‬یاد م ی‌کنند در این‬ ‫وقت فصل تابستان نی م‌کرۀ شمالی و موقع انقالب شمسی تابستان م ی باشد‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫خط جدی‬

‫بعد از اول میزان شعاع آفتاب به استقامت جنوب دایرۀ استوا عمود میتابد تا وقتیکه در‬ ‫اول جدی باالی عرض‌البلد ‪ 23 1‬درجۀ جنوبی عمود واقع می شود‪ .‬از این سبب این دایرة‬ ‫‪2‬‬ ‫عرض‌البلد را به‌نام دایرۀ جدی (‪ ) Tropic of Capricorn‬یاد می‌کنند و تابستان نیم‌کرۀ‬ ‫‌‬

‫جنوبی می باشد‪.‬‬

‫بعد از اول جدی شعاع آفتاب دوباره جانب استوا حرکت کرده‪ ،‬با گذشت سه ماه دیگر‪،‬‬

‫یعنی در اول حمل باالی خط استوا عمود می‌تابد‪.‬‬

‫خط استوا‪ ،‬سرطان و جدی‬

‫خط سرطان‬ ‫خط استوا‬ ‫خط جدی‬

‫‪8‬‬

‫درس سوم‬ ‫منطقۀ مدارین‬

‫باالی خط جدی و خط سرطان شعاع آفتاب یک بار و باالی دیگر عرض‌البلدها که بین‬

‫دایرۀ سرطان و جدی واقع اند دو بار شعاع آفتاب عمود می‌تابد؛ بنابرآن این منطقه را به‌نام‬

‫منطقه مدارین استوایی یاد می‌کنند که دارای هوای بسیارگرم و مرطوب بوده و بارنده گی‬

‫زیادی دارد‪.‬‬

‫‪0‬‬

‫منطقۀ مدارین‬

‫‪9‬‬

‫منطقۀ معتدله‬

‫بین عرض‌البلد‌های ‪ 23 1‬درجه و ‪ 66 1‬درجه در نیم‌کرۀ شمالی و جنوبی موقعیت دارد‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫که آب و هوای آن معتدل است‪.‬‬

‫منطقۀ سرد و بارده‬

‫بین عرض‌البلد‌های ‪ 66 1‬درجه و ‪ 90‬درجه در هر دو نیم‌کره واقع شده‪ ،‬هوای آن اضافه‬ ‫‪2‬‬ ‫تر سرد بوده منطقه بارده و یخچالی را تشکیل می‌دهد‪.‬‬

‫فعالیت داخل صنف‬

‫؟‬

‫شاگردان به چند گروه تقسیم شوند‪ .‬هرگروه شکل کرۀ‌زمین را رسم نموده و باالی‬ ‫آن در مورد یکی از موضوعات خط استوا‪ ،‬خط سرطان‪ ،‬خط جدی‪  ،‬منطقۀ مدارین‪،‬‬ ‫مناطق معتدله و مناطق سرد و بارده با هم بحث نمایند و نتیجۀ مذاکرات خود را در‬ ‫پیش‌ روی صنف به دیگران شرح دهند‪.‬‬ ‫سوال ها‬

‫‪ -1‬خط استوا چیست؟‬ ‫‪ -2‬شعاع آفتاب چه وقت باالی دایرۀ استوا عمود می‌تابد؟‬ ‫‪ -3‬خط جدی در کدام نیم‌کره واقع شده است؟‬ ‫‪ -4‬دایرۀ سرطان را چرا به‌نام دایرة سرطان یاد می‌کنند؟‬ ‫فعالیت خارج صنف‬

‫شاگردان جستجو کنند که چه وقت شعاع آفتاب در محل سکونت شان نزدیک به‬ ‫عمود و چه وقت بسیار مایل می باشد‪.‬‬ ‫‪10‬‬

‫درس چهارم‬

‫نیم‌کرۀ شمالی و جنوبی‬

‫قطب شمال و جنوب‬

‫آیا می‌دانید که کشور ما افغانستان در کدام نیم‌کره موقعیت دارد؟‬ ‫هرگاه به کرۀ‌زمین توجه شود‪ ،‬خط استوا آن را به دو حصۀ مساوی تقسیم می کند‪ .‬دایرۀ استوا‬ ‫که به حیث مبدأ عرض‌البلدها قبول شده صفر درجة عرض‌البلد است‪ ،‬نود درجة عرض‌البلد در‬ ‫نیم‌کرۀ ش��مالی و نود درجة عرض‌البلد در نیم‌کرۀ جنوبی وجود دارد؛ اگر دقت ش��ود‪ ،‬خط‬ ‫استوا از شمال دریای آمازون در امریکای جنوبی‪ ،‬جهیل وکتوریا در افریقا و جزیرۀ سوماترا‬ ‫در آس��یا می گذرد‪ .‬به این ترتیب اکثر حصة قطعات خشکه؛ مثل‪ :‬امریکای شمالی‪ ،‬امریکای‬ ‫مرکزی‪ ،‬تمام براعظم اروپا و آس��یا و حصۀ زیاد افریقا در نیم‌کرۀ ش��مالی واقع ش��ده است‪.‬‬ ‫انس��ان‌های اولی و مدنیت‌های قدیم نیز در همین براعظم‌ها به‌وجود آمده و انکش��اف کرده‬ ‫است‪.‬‬ ‫اما در نیم‌کرۀ جنوبی تنها آس��ترالیا‪ ،‬افریقای جنوبی وحصة زیاد امریکای جنوبی و انتارکتیکا‬ ‫واقع شده است‪ ،‬از طرف دیگر حصۀ زیاد بحرها در نیم‌کرۀ جنوبی وجود دارد؛ مثال‪ ً :‬بحر هند‪،‬‬ ‫‪11‬‬

‫حصۀ زیاد بحرالکاهل و حصۀ جنوبی اوقیانوس اطلس در نیم‌کرۀ جنوبی موقعیت دارد‪.‬‬ ‫بنابراین نیم‌کرۀ جنوبی را نیم‌کرۀ آبی و نیم‌کرۀ شمالی را نیم‌کرة خشکه نیز یاد می‌کنند‪.‬‬ ‫آب و هوای نیم‌کرۀ جنوبی بحری و از نیم‌کرۀ شمالی نسبتاً خشک است و نفوس جهان‪ ،‬بیشتر‬ ‫در نیم‌کرۀ شمالی زنده‌ گی دارند‪.‬‬ ‫نقشة جهان‬

‫فعالیت داخل صنف‬

‫؟‬

‫شاگردان به دو گروه تقسیم شوند و هر گروه در صنف نیم‌کره را در قوس نیم‌دایره تشکیل‬ ‫دهند‪ .‬یک گروه نیم‌کرۀ شمالی و گروه دیگر نیمکرۀ جنوبی را تمثیل کنند‪.‬‬ ‫سؤال‌ها‬

‫‪ -1‬در نیم‌کرۀ شمالی کدام قطعات خشکه وجود دارد؟‬ ‫‪ -2‬در نیم‌کرۀ جنوبی کدام ابحار موقعیت دارد؟‬ ‫‪ -3‬آسترالیا در کدام نیم‌کرۀ واقع است؟‬ ‫‪ -4‬افغانستان در کدام نیم‌کرۀ موقعیت دارد؟‬ ‫فعالیت خارج صنف‬

‫شاگردان شکل نیم‌کرۀ شمالی و جنوبی را با قطعات خشکه و ابحار در کتابچه‌های‬ ‫خود ترسیم کنند‪.‬‬ ‫‪12‬‬

‫درس پنجم‬

‫قطب شمال و قطب جنوب زمین‬

‫انتارکتیک‬ ‫جنوب‬

‫آیا می‌دانید که در کدام قسمت زمین شش ماه شب می‌باشد؟‬

‫قطب شمال و جنوب‬

‫اگر به شکل کرۀ زمین دقت شود دیده می‌شود که خط استوا از شرق به غرب زمین را به‬ ‫دو حصۀ مساوی تقسیم می‌کند که قسمت شمالي آن به‌نام نيمكرة شمالي و قسمت جنوبي‬ ‫آن به‌نام نیم‌کرة جنوبی ياد مي شود‪ .‬خط استوا صفر درجۀ عرض‌البلد بوده که نود درجه در‬ ‫شمال و نود درجه در جنوب کره‌زمین وجود دارد؛ اما انتهای نود درجة عرض‌البلدها انجام‬ ‫قطب‌های زمین را تشکیل میدهد‪.‬‬ ‫‌‬

‫‌‬

‫قطب شمال و جنوب‬

‫قطب شمال نقطۀ آخری محور در شمال است که عرض‌البلد آن نود درجۀ شمالی‬ ‫است؛همچنین قطب جنوب نقطۀ آخری محور زمین در جنوب است که عرض‌البلد‬ ‫آن نود درجۀ جنوبی می باشد‪ .‬از این سبب عرض‌البلد صفر (خط استوا) خیلی طویل‬ ‫بوده‪ ،‬عرض‌البلد ‪ 45‬درجه طول متوسط و عرض‌البلد ‪ 90‬درجۀ قطبین کوچک‌ترین‬ ‫عرض‌البلدها به شمار می رود که طول آن به صفر می رسد‪.‬‬

‫‪13‬‬

‫دايرۀ آرکتیک‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ 66‬درجۀ شمالی‬ ‫دایرۀ قطب شمال (آرکتیک) عرض‌البلد‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬

‫است‪.‬‬

‫دايرۀ انتارکتیک‬

‫دایرۀ قطب جنوب (انتارکتیک) عرض‌البلد‬ ‫جنوبی است‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪ 66‬درجۀ‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬

‫محور زمین‬

‫هرگاه نقطۀ آخری قطب شمالی را به قطب جنوبی وصل نماییم‪،‬خطی که این دو نقطه را‬ ‫وصل می‌کند به‌نام محور زمین یاد میشود‪ .‬انجام شمال محور را به نام قطب شمال و انجام‬ ‫جنوب محور را به‌نام قطب جنوب یاد می‌کنند‪ .‬قطب شمال جغرافیایی متوجه به ستارۀ قطب‬ ‫‪1‬‬ ‫است که محور زمین را از حالت عمود به زاویۀ ‪ 23 2‬درجه طرف راست میالن داده است‪.‬‬ ‫قطب شمال جغرافیایی را به استقامت ستارة قطب در موازات به دب اصغر در فضای آسمان‬ ‫صاف در شب می‌توانیم تعیین موقعیت نماییم‪.‬‬ ‫‌‬

‫فعالیت داخل صنف‬

‫؟‬

‫شاگردان به دوگروه تقسیم شوند؛ یک گروه راجع به محور زمين وگروه دیگر راجع‬ ‫به قطب شمال با هم بحث نموده؛ سپس نمايندۀ هرگروه نتیجۀ بحث گروه خود را در‬ ‫صنف به دیگران شرح دهد‪.‬‬ ‫سؤال‌ها‬

‫‪ -1‬قطب شمال در کدام درجۀ عرض‌البلد قرار دارد؟‬ ‫‪ -2‬قطب جنوب در کدام حصۀ زمین واقع است؟‬ ‫‪ -3‬ستارۀ قطب به استقامت کدام حصۀ زمین است؟‬ ‫‪ -4‬به کدام عرض‌البلد‪ ،‬خط استوا گفته می‌شود؟‬ ‫فعالیت خارج صنف‬

‫هر شاگرد شکل کرۀ‌زمین را در کتابچة خود ترسیم کرده‪ ،‬نیمکرۀ شمالی و جنوبی را در‬ ‫آن مشخص سازد‪.‬‬ ‫‪14‬‬

‫درس ششم‬

‫عرض‌البلد‬ ‫‪N‬‬ ‫مدار ‪ 66.5‬درجه شمالی‬

‫مدار ‪ 66.5‬درجة جنوبی‬

‫‪S‬‬

‫آیا می‌دانید که دايره‌هاي عرض‌البلد چیست و چه اهمیت دارد؟‬

‫عرض‌البلد‬

‫دايره ه��اي عرض‌البلد را دایره‌های موازی نیز می‌گویند؛ زیرا تمام این خطوط موازی به خط‬ ‫استوا استند که در روی نقشه و مجسمة کره زمین به وضاحت دیده می‌شوند‪.‬‬ ‫عرض‌البلد دايره‌هایي را گویند که موازی به خط استوا استقامت شرق‪ -‬غرب را دارند‪ ،‬موازی‬ ‫همدیگرنیز بوده و به دايره‌هاي طول‌البلد عمود می باشند‪ .‬چون زمین کروی است‪ ،‬بزرگ‌ترین‬ ‫دایره عرض‌البلد‪ ،‬خط استوا است و مبدأ عرض‌البلدها محسوب می‌شود؛ بنابر آن صفر درجه قبول‬ ‫شده است‪ .‬عرض‌البلد‌های شمال استوا را عرض‌البلد‌های شمالی گویند که به حرف (‪ )N‬نشان داده‬ ‫می شود و عرض‌البلد‌های جنوب استوا را عرض‌البلدهای جنوبی گویند که به حرف (‪ )S‬ارائه‬ ‫می ش��ود‪ .‬هر درجة عرض‌البلد به ‪ 60‬دقیقه و هر دقیقه به ‪ 60‬ثانیه تقسیم شده که در نقشهها به‬ ‫حساب درجه‪ ،‬دقیقه و ثانیه معرفی می‌شوند‪.‬‬ ‫اگر در شکل توجه شود‪ 90‬درجة عرض‌البلد در نیم‌کرۀ شمالی و ‪ 90‬درجه در نیم‌کرۀ جنوبی وجود‬ ‫دارد‪ .‬بزرگ‌ترین دایرۀ عرض‌البلد را خط استوا گویند که کرۀ‌زمین را به دو حصۀ مساوی تقسیم‬ ‫می‌کند و عبارتند از‪ :‬نیم‌کرۀ ش��مالی و نیم‌کرۀ جنوبی‪ .‬کوچ��ک ترین دایرۀ عرض‌البلد نود‬ ‫‪15‬‬

‫ميل زاوية آفتاب در فصل‌هاي مختلف سال‬

‫زاویۀ تابش آفتاب در ساعت ‪ 12:00‬ظهر‬ ‫باالی عرض‌البلد ‪ 34‬درجه و ‪ 32‬دقیقۀ‬ ‫کابل در فصلهای مختلف سال‬

‫درجة شمالی و جنوبی است‪ ،‬که طول آن به صفر می رسد باید یادآور شد که باالی دایرۀ استوا‬ ‫در اول حمل و میزان و باالی دایرۀ س��رطان در اول سرطان و باالی دایرۀ جدی در اول جدی‬ ‫شعاع آفتاب عمود می‌تابد‪.‬‬ ‫از همین سبب است که میل اشعۀ آفتاب و موقعیت آن در هر فصل مختلف است‪ .‬توجه‬ ‫شود که تفاوت میل اشعة آفتاب‪ ،‬در تغییر فصل‌ها و نشو و نمای نباتات و مناطق اقلیمی اثر مهم‬ ‫دارد؛ بهخصوص در مناطق معتدله و مناطق قطبی‪.‬‬ ‫‌‬

‫فعالیت داخل صنف‬

‫شاگردان به دوگروپ تقسیم شوند‪ ،‬گروه اول دايره‌هاي عرض‌البلد شمالی و گروه دوم‬ ‫دايره‌هاي عرض‌البلد جنوبی را ترسیم کنند؛ سپس از هر گروه یک نفر و اشکال را در‬ ‫مقابل صنف به دیگران توضیح نماید‪.‬‬

‫؟‬

‫سؤال ها‬

‫‪ -1‬دایرۀ استوا را تعريف نمایید‪.‬‬ ‫‪ -2‬دايرۀ سرطان از کدام درجه می‌گذرد؟‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ 23‬جنوبي‬ ‫ج)‬ ‫‪ 23‬شمالي‬ ‫ب)‬ ‫‪33‬‬ ‫الف)‬ ‫‪23‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ -3‬دايره‌هاي قطبین کدام عرض‌البلدها را نشان می دهد؟‬ ‫فعالیت خارج صنف‬

‫شاگردان دايره‌هاي عرض‌البلد را در يك كره ترسیم کنند و دايره‌هاي مهم آن ‌را نام‬ ‫بگیرند‪.‬‬

‫‪16‬‬

‫درس هفتم‬

‫دانستن طول‌البلد چه اهميت دارد؟‬

‫طول‌البلد‬

‫آیا می‌دانید که مبدأ طول‌البلدها کدام خط است؟‬

‫بر روی نقشه‌های جغرافیایی خطوطی رسم شده که توسط آن باالی نقشه‪ ،‬هر نقطة روی‬ ‫زمین را که خواسته باشیم پیدا کرده می‌توانیم‪.‬‬ ‫این خطوط دايره‌هاي طول‌البلد و عرض‌البلد می باشند که به اصطالح کمیات وضعیة‬ ‫جغرافیایی نیز یاد می شوند‪ .‬زمین دو قطب دارد؛ قطب شمالی و قطب جنوبی‪ .‬آن خطوط‬ ‫فرضی که از قطب شمال شروع شده و تا قطب جنوب می‌رسند به‌نام خطوط طول‌البلد (نصف‬ ‫النهار) یاد می‌شوند‪ .‬چون محیط یک دایره (‪ )360‬درجه است بنا بر آن تعداد مجموعی‬ ‫طول‌البلدها (‪ )360‬درجه می باشد‪.‬‬ ‫خط طول‌البلدی که از شهر گرینویچ لندن میگذرد مبدأ طول‌البلدها بوده و صفر درجه‬ ‫قبول شده است‪ ،‬که (‪ )180‬درجۀ طول‌البلد آن به طرف شرق گرینویچ لندن موقعیت دارد و‬ ‫به‌نام طول‌البلدهای شرقی و (‪ )180‬درجۀ دیگر آن که به طرف غرب گرینویچ موقعیت دارد‬ ‫‌‬

‫‪17‬‬

‫به‌نام طول‌البلدهای غربی یاد می‌شود‪ .‬هر  درجة طول‌البلد به ‪ 60‬دقيقه و هر دقيقة آن به‪ 60‬ثانیه‬ ‫تقسیم می شود‪.‬‬ ‫خطوط طول‌البلد به تنهایی خود تفاوت وقت را در مناطق مختلف جهان نشان می دهد‪.‬‬ ‫تقاطع خطوط طول‌البلد و عرض‌البلد یکجا باالی نقشه‌ها موقعیت جاها را نشان می‌دهد‪.‬‬

‫فعالیت داخل صنف‬

‫؟‬

‫شاگردان به گروه ها تقسیم شده‪ ،‬هر گروهی از شاگردان کرۀ‌ زمین را رسم نمایند‬ ‫و باالی آن قطب شمال و قطب جنوب‪ ،‬خط طول‌البلد گرینویچ و طول‌البلدهای شرقی‬ ‫و غربی را نشان بدهند؛ سپس یک یک نفر به نماینده‌گی از  گروه موضوع را به سایر‬ ‫شاگردان در صنف توضیح دهند‪.‬‬ ‫سوال‌ها‬

‫‪ -1‬توسط تقاطع کدام خطوط یک نقطه را باالی نقشه پیدا کرده می‌توانیم؟‬ ‫‪ -2‬تعداد مجموعی طول‌البلدها چند درجه است و چرا؟‬ ‫‪ -3‬طول‌البلد صفر درجه از کدام شهر مهم می گذرد؟‬ ‫‪ -4‬تفاوت وقت در جهان توسط کدام خطوط نشان داده می‌شود‪.‬‬ ‫فعاليت خارج صنف‬

‫خلص درس امروز را در پنج سطر در كتابچه‌هاي تان بنويسيد‪.‬‬ ‫‪18‬‬

‫درس هشتم‬

‫حرکت وضعی زمین و نتایج آن‬ ‫تابستان نیم‌کرة شمالی‬

‫زمستان نیم‌کرة شمالی‬

‫كرۀ زمين و سمت حركت وضعي از غرب به شرق‬

‫چه نتایجی از حرکت وضعی زمین به وجود می‌آید؟‬ ‫زمی��ن دو نوع حرکت مه��م دارد‪ :‬حرکت وضعی و حرکت انتقال��ی‪ .‬زمین در مدت ‪24‬‬ ‫ساعت به دور محور خود می‌چرخد و یک دور کامل خود را تکمیل می‌کند‪ ،‬که این حرکت‬ ‫به‌نام حرکت وضعی زمین یاد می‌ش��ود‪ .‬از نتایج حرکت وضعی زمین به وجود آمدن شب و‬ ‫روز اس��ت‪ .‬آفتاب همیش��ه در یک طول‌البلد در حالت طلوع و به جهت مخالف آن در یک‬ ‫طول‌البل��د در حالت غروب می‌باش��د؛ بنابر اين در تمام طول‌البلدها ش��ب و روز پی هم واقع‬ ‫می‌ش��ود‪ .‬کرۀ‌زمین که ش��امل ‪ 360‬درجۀ طول‌البلد است‪ ،‬در مدت ‪ 24‬ساعت از مقابل شعاع‬ ‫آفتاب عبور می‌کند؛ بنابراين در مدت یک س��اعت ‪ 15‬درجة طول‌البلد از مقابل شعاع آفتاب‬ ‫می‌گذرد‪.‬‬ ‫(طول‌البلد) ‪360 ÷24=15‬‬ ‫یک درجة طول‌البلد در مدت ‪ 4‬دقیقه از مقابل شعاع آفتاب می‌گذرد‪(.‬دقیقه ) ‪60َ ÷15ْ =َ4‬‬ ‫نخست طول‌البلد‌های شرقی از مقابل شعاع آفتاب می‌گذرند و بعد به تعقیب آن طول‌البلدهای‬ ‫غربی؛ بنابراين وقت طول‌البلد‌های ش��رقی ناوقت‌تر از طول‌البلدهای غربی می باشد‪ .‬مث ً‬ ‫ال‪ :‬شهر‬ ‫کابل که در ‪ 69‬درجة طول‌البلد شرقی واقع است و شهر مکۀ معظمه که در طول‌البلد ‪ 40‬درجة‬ ‫شرقی موقعیت دارد‪ ،‬تفاوت وقت بین آن‌ها چند ساعت خواهد بود؟‬ ‫‪19‬‬

‫يك ساعت و پنجاه و شش دقيقه ( َ‪)69ْ-40=29ْ ×4َ=116َ÷60َ =1/56‬‬

‫بنابر اين تفاوت وقت بین کابل و ش��هر مکۀ معظمه یک ساعت و پنجاه و شش دقیقه است که‬ ‫در این صورت اگر در کابل ساعت ‪ 1 : 56‬دقیقة بعد از ظهر باشد‪ ،‬در شهر مکة معظمه ساعت‬ ‫‪ 12‬ظهر خواهد بود‪.‬‬ ‫در ص��ورت پیدا نمودن وقت یک منطق��ه‪ ،‬درجة طول‌البلد آن را از نقش��ه پیدا می‌کنیم؛‬ ‫بعد تفاوت هر درجه را با ش��هر خود مقایس��ه می‌کنیم؛ چون هر درجه در چهار دقیقه از مقابل‬ ‫آفت��اب می گذرد آن را ض��رب در ‪ 4‬دقیقه می کنیم‪ .‬به این صورت تفاوت وقت بین دو منطقه‬ ‫پیدا می‌شود‪.‬‬ ‫فعالیت داخل صنف‬

‫شاگردان به چند گروه تقسیم شوند‪ .‬هرگروه تفاوت وقت بین شهر گرینویچ لندن‬ ‫که در صفر درجة طول‌البلد و شهر کابل را که در ‪ 69‬درجۀ شرقی واقع است محاسبه‬ ‫کرده‪ ،‬جواب صحیح را در پیش‌ روی صنف شرح دهند‪.‬‬

‫؟‬

‫سؤال‌ها‬

‫‪ -1‬زمین چند نوع حرکت دارد؟‬ ‫‪ -2‬حرکت وضعی زمین چگونه یک حرکت است؟‬ ‫‪ -3‬در مدت ‪ 24‬ساعت چند درجة طول‌البلد از مقابل شعاع آفتاب می‌گذرد؟‬

‫‪20‬‬

‫درس نهم‬

‫حرکت انتقالی زمین‬

‫حركت انتقالي زمين‬

‫آیا می‌دانید که چهار فصل سال در اثر کدام حرکت زمین ب ‌ه وجود می آید؟‬ ‫حرکت انتقالی زمین به دور آفتاب صورت می‌گیرد و مدار آن بیضوی است‪ .‬آفتاب در‬

‫یکی از محراقهای بیضوی قرار دارد؛ از این سبب فاصلۀ زمین از آفتاب در تابستان و زمستان‬ ‫تفاوت دارد‪ .‬نزدیکترین فاصلة آن به آفتاب ‪ 147‬میلیون کیلومتر و دورترین فاصلة آن ‪152‬‬

‫میلیون کیلومتر است‪ .‬حرکت زمین در باالی مدار به سرعت ‪ 30‬کیلومتر فی ثانیه صورت‬ ‫می‌گیرد‪.‬‬

‫• در فصل بهار‪ ،‬اشعۀ آفتاب باالی خط استوا عمود است و آن هم در اول حمل‪.‬‬

‫• در اول سرطان‪ ،‬شروع فصل تابستان‪ ،‬شعاع آفتاب باالی دايرۀ سرطان عمود می تابد‪.‬‬

‫• در اول میزان‪ ،‬فصل خزان‪ ،‬شعاع آفتاب باالی دايرۀ استوا عمود می‌باشد‪.‬‬

‫• در اول جدی‪ ،‬شروع فصل زمستان‪ ،‬شعاع آفتاب باالی دايرۀ جدی عمود می‌باشد‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫• از جانب دیگر در اول سرطان شعاع آفتاب از عقب دايرۀ آرکتیک ( ‪ 66‬درجة عرض‌البلد)‬ ‫‪21‬‬

‫شمالی مماس می‌گذرد و قطب شمال تماماً تحت اشعۀ آفتاب قرار می‌گیرد؛ اما در قطب جنوب اشعة‬ ‫آفتاب ناپدید می شود؛ بنا بر آن در قطب شمال روزهای شش ماه و در قطب جنوب شب‌های شش‬

‫ماه رخ می دهد‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫• بر خالف در اول جدی شعاع آفتاب از عقب دايرۀ آنتارکتیک ( ‪ 66 1‬درجة عرض‌البلد)‬ ‫‪2‬‬

‫جنوبی مماس گذشته قطب جنوب تماماً توسط اشعة آفتاب روشن میگردد و روزهای شش‬

‫ماه در قطب جنوب رونما می‌شود‪ ،‬که این وضع بر خالف قطب شمال می‌باشد‪.‬‬ ‫• اول حمل را اعتدال بهار و اول میزان را اعتدال خزان گویند‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫• اول سرطان را انقالب شمسی تابستان و اول جدی را انقالب شمسی زمستان مینامند‪.2‬‬

‫رفت و برگشت شعاع آفتاب جانب خط سرطان و خط جدی در دوازده ماه تکمیل میگردد‬

‫و در عرض‌البلدهای متوسط چهار فصل (بهار‪ ،‬تابستان‪ ،‬خزان و زمستان) به وضاحت دیده‬ ‫میشود‪.‬‬ ‫‌‬

‫فعالیت داخل صنف‬

‫؟‬

‫ش��اگردان حرکت انتقالی زمین را روی کاغذ ترس��یم کنند و راجع به آن در صنف‬ ‫برای همصنفان خود توضیح دهند‪.‬‬ ‫سؤال‌ها‬

‫‪ -1‬دايرۀ آرکتیک درکدام حصة زمین واقع شده است؟‬ ‫‪ -2‬دايرۀ سرطان چه اهمیت دارد؟‬ ‫‪ -3‬اعتدال بهار چیست؟‬ ‫‪ -4‬انقالب شمسی تابستان چه وقت صورت می‌گیرد؟‬ ‫‪ -5‬روزهای شش ماه در نیم‌کرۀ شمالی چه وقت به‌وجود می‌آید؟‬ ‫فعاليت خارج صنف‬

‫مطلبي در ارتباط با حركات زمين تهيه كرده و در صنف ارائه نماييد‪.‬‬ ‫‪ .1‬اعتدال بهار را اعتدال ربیعی ‪ Vernal Equinox‬و اعتدال خزان را اعتدال خریف ‪Autumnal Equinox‬‬ ‫می‌نامند‪.‬‬

‫‪ .2‬انقالب شمسی تابستان را ‪ Summer Solstice‬یا انقالب سیفی و انقالب زمستان را ‪Winter Solstice‬‬ ‫یا شتوی نیز می گویند‪.‬‬

‫‪22‬‬

‫خالصة فصل‬

‫ جغرافیه علمی است که روابط متقابل انسان و محیط طبیعی را مورد مطالعه قرار می دهد‪ .‬با‬‫مطالعه علم جغرافیه در مورد مناطق دور دست معلومات صحیح و علمی به دست می‌آوریم‪.‬‬ ‫ زمین که از جملۀ سیارات نظام شمسی است شکل کروی دارد‪ .‬خط استوا دایرۀ فرضی یی‬‫است که زمین را به دو نیم‌کرة شمالی و جنوبی تقسیم می‌کند‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪ 23‬درجة عرض‌البلد شمالی موقعیت‬ ‫ دایرۀ خط سرطان‪ ،‬خطی فرضی یی است که در‬‫‪2‬‬ ‫دارد و در اول سرطان شعاع آفتاب باالی آن عمود می‌تابد‪.‬‬ ‫ دایرۀ خط جدی‪ ،‬خطی فرضی‌یی است که در ‪ 2323 1‬درجة جنوبی موقعیت دارد و در‬‫اول جدی شعاع آفتاب باالی آن عمود می‌تابد‪2 .‬منطقة مدارین ساحۀ بین خط سرطان و‬ ‫خط جدی است‪ .‬منطقة معتدله شمالی و جنوبی در هر دو نیم‌کره بین خطوط عرض‌البلد‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪ 66‬درجه واقع شده و اقلیم معتدل دارند‪.‬‬ ‫‪ 23‬درجه و ‪6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ 66‬درجۀ قطب شمال و قطب جنوب‬ ‫ مناطق سرد در هر دو نیم‌کره بین عرض‌البلد‌های ‪6‬‬‫‪2‬‬ ‫واقع اند‪ ،‬که اقلیم سرد دارند‪.‬‬ ‫ از خط استوا به طرف شمال را به‌نام نیم‌کرۀ شمالی و از خط استوا به طرف جنوب را به‌نام‬‫نیم‌کرۀ جنوبی یاد می‌کنند‪ .‬از دایر ۀ قطب شمال (آرکتیک) تا به عرض‌البلد نود درجة‬ ‫شمالی را قطب شمال و از دایرة قطب جنوب(آنتارکتیک) تا به عرض‌البلد نود درجة‬ ‫جنوبی را قطب جنوب گویند‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ 66‬درجۀ شمالی به ‌نام دایرة قطب شمال (آرکتیک) و عرض‌البلد ‪666‬‬ ‫ عرض‌البلد‬‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫درجة جنوبی به‌نام دایرۀ قطب جنوب (آنتارکتیک) یاد می شود‪.‬‬ ‫ محور زمین خط فرضی یی است که قطب شمال و قطب جنوب را به شکل مستقیم با هم‬‫وصل می‌کند و زمین به دور آن از غرب به طرف شرق می‌چرخد‪.‬‬ ‫ خطوطی که از شرق به غرب در کرۀ‌زمین امتداد دارند و موازي به خط استوا استند به‌نام‬‫خطوط عرض‌البلد یاد میشوند كه ‪ 90‬درجۀ آن به طرف شمال خط استوا و ‪ 90‬درجه آن‬ ‫به طرف جنوب خط استوا موقعيت دارد‪.‬‬ ‫ خطوطی که قطب شمال را به قطب جنوب وصل می‌کنند به‌نام طول‌البلد یاد مي شوند‪ .‬خطي كه‬‫از گرينويچ لندن ميگذرد صفر درجۀ طول‌البلد قبول شده كه ‪ 180‬درجه به‌طرف شرق آن به‌نام‬ ‫طول البلدهاي شرقي و ‪ 180‬درجه به‌ طرف غرب آن به‌نام طولالبلدهاي غربي ياد می شوند‪.‬‬ ‫ زمین در مدت ‪ 24‬ساعت به دور خود چرخ می خورد که این حرکت به نام حرکت وضعی‬‫زمین یاد می شود و در نتیجه آن شب و روز به وجود می آید‪ .‬زمین در مدت ‪ 365‬روز و‬ ‫‪ 6‬ساعت به دور آفتاب می‌چرخد که این حرکت به‌نام حرکت انتقالی زمین یاد می‌شود‬ ‫و در نتیجه آن چهار فصل سال به وجود می آید‪.‬‬

‫‪23‬‬

‫فصل دوم‬ ‫جغرافیای افغانستان‬ ‫قرغزستان‬

‫تان‬

‫کس‬

‫ازب‬

‫تاجکستان‬

‫ترکمنستان‬

‫کابل‬

‫افغانستان‬

‫ايران‬

‫کس‬ ‫پا‬ ‫تان‬

‫بعد از خواندن این فصل از شاگردان انتظار می‌رود که‪:‬‬ ‫• ساختمان طبیعی کشور را بدانند‪.‬‬ ‫• با اقلیم افغانستان آشنا شوند‪.‬‬ ‫• راجع به کوه‌ها و دریاهای مشهور افغانستان معلومات پیدا کنند‪.‬‬ ‫• با حوزه‌های آبگیر افغانستان و بزرگ‌ترین دریاهای آن آشنا شوند‪.‬‬ ‫• در مورد جهیل های افغانستان آگاهي يابند‪.‬‬ ‫• با نفوس و قوای بشری افغانستان آشنا شوند‪.‬‬ ‫• با زبان ها و دین مردم افغانستان آشنا شوند‪.‬‬ ‫• با جغرافیای اقتصادی و زراعت در افغانستان آشنا شوند ‪.‬‬ ‫• با انواع نباتات صنعتی آشنا شوند‪.‬‬ ‫• با نباتات طبی آشنا شوند‪.‬‬ ‫• به مالداری و تربیة حیوانات عالقمندی پیدا کنند‪.‬‬ ‫• با جنگل ها و علفچرها که ثروت‌های طبیعیاند آشنا شوند‪.‬‬ ‫• به منابع معدنی عالقمند شوند‪.‬‬ ‫• به اهمیت تجارت پی ببرند‪.‬‬ ‫• اهمیت و انواع حمل و نقل را بدانند‪.‬‬ ‫از شاگردان انتظار می رود که با خواندن این فصل به اهداف مهارتی ذیل دست یابند‪:‬‬ ‫• تحلیل خصوصیت‌های نفوس در افغانستان‬ ‫• تفسیر اختالف تراکم نفوس از یک  منطقه به منطقةدیگر‬ ‫• توزیع ثروت‌های معدنی روی نقشه‬

‫‪24‬‬

‫درس دهم‬

‫موقعیت و حدود افغانستان‬

‫به مودل كرۀ زمين نظر اندازيد كه افغانستان در كدام قسمت قارۀ آسيا و جهان موقعيت دارد؟‬ ‫افغانستان کشوری است کوهستانی‪،‬که در جنوب بر   اعظم آسیا در نیم‌کرۀ شمالی (از خط استوا به‬ ‫طرف شمال) و نیم‌کرۀ شرقی(از خط گرینویچ لندن به طرف شرق) موقعیت دارد‪ .‬مساحت افغانستان‬ ‫نقشة سیاسی آسيا‬ ‫بيش از ‪ 652000‬کیلومتر مربع است‪ .‬کشور‬ ‫ما افغانستان از چهار طرف با خشکه احاطه‬ ‫شده است و به بحر آزاد راه ندارد‪ .‬نزدیکترین‬ ‫فاصلة آن به بحیره عرب تقریباً به ‪ 400‬کیلو‬ ‫متر می‌رسد‪.‬‬ ‫به طرف ش��مال افغانستان جمهوریت های‬ ‫تاجکستان‪ ،‬ازبکستان و ترکمنستان آسیای میانه‬ ‫موقعی��ت دارن��د‪ .‬س��رحدات کش��ور ما در‬ ‫سمت‌های جنوب و شرق با جمهوری اسالمی‬ ‫‪25‬‬

‫پاکس��تان به واس��طة خط تحمیلی دیورند نشانی شده اس��ت که مردم افغانس��تان آن‌را به رسمیت‬ ‫نشناخته اند‪ .‬به‌طرف غرب کشور ما جمهوری اسالمی ایران موقعیت دارد‪.‬‬ ‫در سمت شمال‌شرق‪ ،‬کشور ما به‌ یک فاصلة کم با جمهوری چین هم‌سرحد میباشد‪.‬‬ ‫کشورهای آسیای میانه هم به بحر آزاد راه ندارند؛ از این سبب تجارت آن‌ها از راه افغانستان با‬ ‫ممالک جنوبی قارة آسیا صورت می گیرد که این موضوع به موقعیت افغانستان اهمیت خوبی‬ ‫‌‬

‫می‌دهد‪.‬‬

‫فعالیت داخل صنف‬

‫از روی نقشه پیدا کنید که افغانستان با کدام کشورها بیشترین سرحد را دارد؛ به ترتیب‬ ‫از بیشترین آغاز کنید‪:‬‬ ‫• پاکستان‬ ‫• ‬ ‫•‬

‫؟‬

‫سؤال‌ها‬

‫‪ -1‬افغانستان در کدام قسمت بر‌اعظم آسیا موقعیت دارد؟‬ ‫‪ -2‬افغانستان در کدام قسمت جهان موقعیت دارد؟‬ ‫‪ -3‬مساحت افغانستان چقدر است؟‬ ‫‪ -4‬افغانستان محاط به خشکه است یا متصل بحر؟ نزدیکترین فاصلة آن با کدام بحیره و‬ ‫چقدر است؟‬ ‫‪ -5‬به طرف شمال افغانستان کدام کشورها قرار دارند؟ هریک را نام گرفته‪ ،‬در نقشه نشان‬ ‫دهید‪.‬‬ ‫‪ -6‬افغانستان به طرف شمال‌شرق با کدام مملکت هم‌سرحد است؟ در نقشه نشان‬ ‫دهید‪.‬‬ ‫فعاليت خارج صنف‬

‫كشور‌هاي اسالمي همجوار افغانستان را با سمت و موقعيت آن‌ها در كتابچه‌های‌تان‬ ‫فهرست نموده‪ ،‬در ساعت درسی آیندة جغرافیه در صنف ارائه دهيد‪.‬‬

‫‪26‬‬

‫درس یازدهم‬

‫جغرافیای طبیعی‬

‫نقشۀ طبیعی‬

‫راجع به وضع طبيعي افغانستان چه مي‌دانيد؟‬

‫نقشة طبيعي افغانستان‬

‫به نقش��ه توجه کنید‪ ،‬یک سوم حصة خاک کشور ما کوهستانی بوده و بخشی هم مناطق‬ ‫هموار را تشکیل داده است‪.‬‬ ‫سلس��له‌کوه های هندوکش‪ ،‬کوه بابا‪ ،‬س��فیدکوه و س��یاه‌کوه‪ ،‬تیربند ترکستان‪ ،‬سپین‌غر و‬ ‫تورغر مناطق بلند را تشکیل داده اند‪.‬‬ ‫ای��ن کوه ها در نواحی مرکزی‪ ،‬شمال‌ش��رقی و ش��رقی کش��ور قرار دارن��د‪ .‬مناطق بلند‬ ‫کوهس��تانی در زمس��تان هوای بسیار س��رد دارد و بارنده‌گی زیاد آن به شکل برف مي‌باشد‪،‬‬ ‫برفها در کوه ها ذخیره ش��ده منابع اصلی آب دریاها را در موسم بهار و تابستان برای مناطق‬ ‫هموار می سازد‪.‬‬ ‫در‌یاهای زیادی از این سلس��له‌کوههاي افغانستان سرچشمه می‌گیرد که مردم برای نوشیدن و‬ ‫آبیاری مزارع خود از آب آن‌ها استفاده می‌کنند‪.‬‬ ‫در باالی یک تعداد از دریاهای افغانس��تان بندهای برق ساخته شده است تا از یک طرف‬ ‫از برق آن‌ها اس��تفاده کنیم و از طرف دیگر از ذخیرۀ آب آن‌ها به آبیاری زمین های زراعتی‬ ‫بپردازیم‪.‬‬

‫‪27‬‬

‫سطوح مرتفع‬ ‫اراضي همواری که در بین کوهها واقع شده و نسبت به مناطق اطراف خود بلندتر باشند به‬ ‫نام سطوح مرتفع یاد می‌شوند‪ .‬مشهورترین سطوح مرتفع کشور ما عبارت اند از‪ :‬سطح مرتفع‬ ‫پامیر‪ ،‬واخان و سطح مرتفع مرکزی‪.‬‬ ‫سطح مرتفع پامیر در مرکز براعظم آسیا موقعیت دارد‪ ،‬که بلندی آن از سطح بحر بین‪6000‬‬ ‫الی ‪ 7000‬متر بوده و به نام بام دنیا ش��هرت دارد‪ .‬یک قسمتی از این سطح مرتفع در خاک‬ ‫افغانستان واقع است‪.‬‬ ‫دشت‌ها‬ ‫ساحة جنوب‌غربی کش��ور که دارای آب و هوای گرم و خشک است‪ ،‬بارنده‌گی در آن‬ ‫كم اس��ت‪ .‬در این نواحی دشت‌های مارگو‪ ،‬سيستان و بکوا واقع اند‪ .‬دشت های دیگر کشور‬ ‫ما عبارت اند از‪:‬‬ ‫همدم‌آب در هرات‪ ،‬چمتله در کابل‪ ،‬کیلگی در بغالن‪ ،‬گمبیری در لغمان‪ ،‬دش��ت سقاوه‬ ‫در لوگر‪ ،‬دشت توپ در وردک و دشت لیلی در جوزجان‪.‬‬ ‫فعالیت داخل صنف‬

‫؟‬

‫شاگردان به سه گروه تقسيم شوند‪ .‬گروه اول در مورد كوه هاي افغانستان و شكل افتاده‌گی‬ ‫و موقعيت آن‪ ،‬گروه دوم در مورد سطوح مرتفع افغانستان و گروه سوم در مورد دشت هاي‬ ‫افغانستان با هم بحث نموده؛ سپس نمايندة هر گروه موضوع را در پيش روي صنف تشريح‬ ‫نمايند‪.‬‬ ‫سؤال‌ها‬

‫‪ -1‬مشهورترين كوه‌هاي افغانستان را نام بگيريد‪.‬‬ ‫‪ -2‬سطوح مرتفع يعني چه؟ معلومات دهيد‪.‬‬ ‫‪ -3‬سطوح مرتفع كشور را نام بگيريد‪.‬‬ ‫‪ -4‬بلندترين سطح مرتفع چه نام دارد و چقدر بلندي دارد؟‬ ‫‪ -5‬دشت هاي مهم كشور را نام بگيريد‪.‬‬ ‫فعاليت خارج صنف‬

‫كوه ها‪ ،‬دريا‌ها و دشت هاي محل خويش را نام گرفته‪ ،‬در ساعت درسی آیندة جغرافیه در صنف‬ ‫بيان داريد‪.‬‬ ‫‪28‬‬

‫درس دوازدهم‬

‫راجع به اقلیم افغانستان چه  مي دانيد؟‬

‫صحرایی گرم‬ ‫نیمه صحرایی گرم‬ ‫کام ً‬ ‫ال خشک‬ ‫خشک معتدل‬ ‫دو موسمه کام ً‬ ‫ال خشک‬ ‫صحرایی سرد‬ ‫نیمه صحرایی سرد (کمتر از شش ماه یخبندی)‬ ‫نیمه صحرایی سرد (بیشتر از شش ماه یخبندی)‬ ‫موسم سرد کام ً‬ ‫ال خشک‬ ‫موسم سرد خشک معتدل‬ ‫یخچال‌ها‬

‫استیشن‌های هواشناسی‬ ‫ارتفاعات به متر‬

‫نقشة اقلیمی افغانستان با خطوط عرض‌البلد‬

‫ ‬

‫آیا می‌دانید که کشور ما در کدام منطقة اقلیمی موقعیت دارد؟‬ ‫کلمۀ اقلیم ریش��ة التین داشته از کالیما (‪ )Klima‬گرفته شده که مفهوم میالن شعاع آفتاب‬ ‫را وانمود می‌کند‪ .‬میالن شعاع آفتاب در نقاط مختلف سطح زمین از هم فرق می‌کند‪.‬‬ ‫اقلیم عبارت از مطالعة حد وسط تمام حاالت جوی یک محل در مدت ‪ 30‬سال است که در‬ ‫وقت و جای معین اوصاف جداگانه را اختیار می‌کند‪.‬‬ ‫افغانستان از نظر موقعيت جغرافيايي و ساختمان طبيعي به شش منطقة اقليمي ذیل تقسیم شده‬ ‫است‪:‬‬

‫‪ -1‬اقلیم صحرایی‬

‫نواحی جنوب‌غربی کشور؛ مثل‪ :‬گرشک‪ ،‬نیمروز و جنوب فراه را در بر دارد‪ .‬بارنده‌گی‬ ‫در این نواحی کم است و در زمستان برف در آن مناطق نمی بارد‪ .‬گرمی زیاد و بارنده‌گی‬ ‫كم از خصوصيات آن است‪.‬‬ ‫‪29‬‬

‫تفاوت هوا بین شب و روز آن زیاد‬ ‫است؛ چنانچه هوای شبها خیلی سرد و‬ ‫از روزها بسیار گرم می‌باشد‪ .‬دشت‌های‬ ‫مارگو‪ ،‬بکوا‪ ،‬خاشرود و سیستان در‬ ‫این مناطق واقع اند‪ .‬در این نواحی انواع‬ ‫بته های خاردار که در مقابل خشکی و‬ ‫کمی رطوبت مقاومت دارند‪ ،‬می‌رویند‪.‬‬

‫مناطق صحرایی افغانستان‬

‫‪ -2‬اقلیم کوهستانی‬

‫ارتفاعات در تغییرات اقلیم سطح‬ ‫زمین تأثیر زیاد دارد که منجر به تشکیل اقلیم سرد کوهستانی می شود‪ .‬از اینکه حرارت هوا‬ ‫در هر هزار متر ارتفاع حدود شش درجة سانتیگراد کاهش مییابد و میزان بارش برف و باران‬ ‫افزایش مییابد‪ .‬به همین دلیل در مناطق بلند کوهستانی با هوای سرد مواجه می شوید‪.‬‬ ‫درخت‌های مدیترانه‌یی‬ ‫بخش زیاد بارنده‌گی در این نواحی به صورت برف می‌باشد‪.‬‬ ‫این برفها در کوه‌ها ذخیره شده‪ ،‬منبع اصلی‬ ‫دریاها را تشکیل می‌دهد‪.‬‬ ‫آب و هوای مناطق مرکزی هندوكش و سالنگ ها‬ ‫نمونة این نوع اقلیم در کشور است‪.‬‬ ‫‌‬

‫‪ -3‬اقلیم مدیترانه‌یی‬

‫منطقۀ اقلیم  مدیترانه‌یی تابس��تان خش��ک و‬ ‫بسیار گرم دارد‪.‬‬ ‫بارنده گ��ی آن اکث��را ً به ش��کل ب��اران در‬ ‫زمستان صورت می گیرد‪.‬‬ ‫برنج‪ ،‬نیشکر ومیوههای خاندان ستروس در آن ‬ ‫می روید‪ .‬والیات  ننگرهار و لغمان  دارای  اقلیم ‬ ‫ ‬

‫نوع مدیترانه یی است‪.‬‬

‫‪30‬‬

‫درس دوازدهم‬ ‫‪ -4‬اقلیم مونسونی‬

‫بعضی مناطق والیات پکتیا‪ ،‬خوست و ننگرهار دارای اقلیم مونسونی است‪ .‬در این نواحی‬ ‫در تابستان باران می‌بارد‪.‬هوای مرطوب این نواحی مساعدترین منطقه برای رشد درخت های‬ ‫ارچه‪ ،‬بلوط‪ ،‬جلغوزه و قهوه می‌باشد‪ .‬اکثر جنگل های طبیعی وطنما در همین منطقه ها واقع‬ ‫شده است‪.‬‬ ‫‪ -5‬اقلیم ستپی (علفزار)‬

‫بارنده‌گی در این مناطق بیشتر در زمستان صورت می‌گیرد‪ .‬در این مناطق علفزارها خوب‬ ‫نشو و نما دارند‪ .‬این مناطق برای انکشاف زراعت و پرورش حیوانات بسیار مناسب است‪ .‬در‬ ‫این مناطق والیات بغالن‪ ،‬قندز‪ ،‬فاریاب‪ ،‬پروان‪ ،‬غزنی‪ ،‬کاپیسا‪ ،‬کابل و هرات شامل  اند‪.‬‬

‫تصویر یک علفزار ستپی‬

‫‪ -6‬اقلیم کوهستانی (آلپی)‬

‫مناطق مرتفع بلند که ساحة جنگل ها و درخت ها در آن به پایان رسیده و نباتات به شکل‬ ‫علف و بته در آن روییده باشند‪ ،‬اقلیم توندراآلپی را تشکیل می دهند‪.‬‬

‫‪31‬‬

‫در این مناطق برف زیاد می‌بارد و زمستان آن بسیار سرد و طوالنی و تابستان آن معتدل و‬ ‫کوتاه است‪ .‬به دلیل سردی زیاد هوا درخت در آن نمی‌روید‪ .‬مناطق پامیر در بدخشان‪ ،‬نقاط‬ ‫ ‬ ‫مرتفع هندوکش و ناور غزنی در این منطقه موقعیت دارند‪.‬‬

‫فعالیت داخل صنف‬

‫؟‬

‫شاگردان به سه گروه تقسیم شوند‪ .‬گروه اول در مورد اقليم و اقليم صحرايي‪ ،‬گروه دوم در‬ ‫مورد اقليم كوهستاني و اقليم مديترانه‌يي و گروه سوم در بارۀ اقليم مونسوني‪ ،‬اقليم ستپي و‬ ‫اقلیم توندراآلپی‪ ،‬با هم بحث نموده؛ سپس از هر گروه یک یک نفر موضوع خویش را در‬ ‫پیش‌روی صنف شرح دهند‪.‬‬ ‫سؤال ها‬

‫‪ -1‬اقليم را تعريف كنيد‪.‬‬ ‫‪ -2‬جدول اقليمي افغانستان را در كتابچه هاي خود تكميل كنيد‪.‬‬ ‫ ‬ ‫خصوصيات‬ ‫نام اقليم‬

‫پوشش نباتي‬

‫اقليم صحرايي‬ ‫پوشش نباتی مختلف‬ ‫اقليم مونسوني‬ ‫بارنده گي در زمستان‬

‫ميوه‌هاي خاندان ستروس‬

‫فعاليت خارج صنف‬

‫محل سكونت شما داراي كدام نوع اقليم ميباشد؟ در چند سطر در كتابچه هاي تان‬ ‫بنویسيد و در ساعت درسی آیندة جغرافیه در صنف به همصنفان تان بخوانيد‪.‬‬ ‫‪32‬‬

‫درس سیزدهم‬

‫کوه ها‬

‫کوه های افغانستان چه فايده یی براي ما دارند؟‬

‫کوه های افغانستان‬

‫افغانستان کشوری است کوهستانی‪ ،‬که تقریباً ‪ 1‬حصۀ خاک آن‌ را کوه‌ها در برگرفته‬ ‫‪3‬‬ ‫است‪ .‬این کوه‌ها بیشتر در ساحۀ مرکزی و شرقی افغانستان موقعیت دارند‪ .‬بعضی از کوه‌های‬ ‫وطن ما پوشیده از جنگل است‪ .‬درکوه‌های بلند کشور ما‪ ،‬برف‌های دایمی وجود دارد‪ .‬این‬ ‫برف‌ها در فصل های گرم سال آب شده منبع دریا ها را می‌سازند‪.‬‬ ‫اگر کوه‌های بلند در افغانستان نمی بود‪ ،‬کشور ما تبدیل به یک بیابان خشک بی‌آب و علف‬ ‫می‌شد؛ عالوه بر آن ذخایر بزرگ مواد معدنی از قبیل آهن‪ ،‬مس‪ ،‬سرب‪ ،‬سنگهای قیمتی؛ مانند‪:‬‬ ‫یاقوت‪ ،‬الجورد‪ ،‬زمرد و غیره در کوه‌های کشور ما موجود است‪ .‬از این سبب کوه‌ها ثروت طبیعی‬ ‫افغانستان محسوب میشوند‪ .‬موقعیت کوه‌ها در آب و هوای یک محل تأثیر زیاد دارد؛ مث ً‬ ‫ال‪ :‬در والیت‬ ‫ننگرهار سلسله‌کوه سپین‌غر از شرق به استقامت غرب امتداد دارد‪ ،‬که مانع ورود بادهای مونسونی از طرف‬ ‫بحر هند در آن منطقه میگردد؛ بنابراين تنها در نقاط بلند سپین‌غر بارنده گی به صورت برف؛ ولی در‬ ‫نقاط هموار این والیت بارنده گی کم و به شکل باران صورت می‌گیرد‪ .‬مناطق بلند کوهستانی به نسبت‬ ‫جاهای پست‪ ،‬آب و هوای سرد دارند‪ .‬کوه‌ها از لحاظ نظامی هم اهمیت دارند‪.‬‬ ‫‪33‬‬

‫کوه‌های مهم افغانستان‬ ‫‪ -1‬هندوکش‬

‫هندوکش از جملة بزرگ‌ترین کوه‌های افغانستان است كه از پامیر خُ رد در شمال‌شرق‬ ‫افغانستان شروع شده به طرف جنوب‌غرب تا درۀ بامیان امتداد دارد‪ .‬این سلسله‌کوه در حصص‬ ‫مرکزی ساحۀ وسیعی را در برگرفته است‪ .‬هندوکش برای مطالعة خوب‌تر به دو حصه تقسیم‬ ‫شده است‪ :‬هندوکش شرقی و هندوکش غربی‪.‬‬ ‫هندوکش شرقی از درۀ زیباک بدخشان تا کوتل خاواک امتداد دارد‪ .‬هندوکش شرقی‬ ‫بلندی زیاد دارد و بلندترین قلۀ آن تراجمیر در چترال قرار دارد که‪ 7750‬متر ارتفاع دارد‪.‬‬ ‫بلند ترین قُلۀ آن در خاک افغانستان به نام نوشاخ یاد شده که ‪ 7485‬متر از سطح بحر بلندی‬ ‫دارد‪.‬‬ ‫هندوکش غربی از کوتل خاواک تا درۀ بامیان امتداد دارد که بلندی آن از هندوکش‬ ‫شرقی کمتر است؛ از همین سبب عبور و مرور از کوتل های آن نسبتاً آسان‌تر است‪.‬‬ ‫کوتل سالنگ به ارتفاع ‪ 3400‬متر و کوتل شیبر به ارتفاع‪ 3200‬متر از کوتل های مشهور‬ ‫هندوكش غربي است‪ ،‬که راه عبور و مرور مردم از شمال به جنوب و برعکس آن می‌باشد‪.‬‬ ‫کوه های هندوکش‬

‫‪34‬‬

‫درس سیزدهم‬ ‫‪-2‬کوه بابا‬

‫کوه بابا در مرکز افغانستان از شرق به غرب از کوتل حاجیگک شروع شده تا جنوب‬ ‫کوه حصار امتداد دارد‪ .‬بلندترین قلۀ آن به نام شاهفوالدی یاد شده که ‪ 5140‬متر از سطح‬ ‫بحر ارتفاع دارد‪ .‬قله های اینکوه اکثر اوقات پوشیده از برف می‌باشد‪ .‬در دامنه‌های شمالی و‬ ‫جنوبی آن چراگاه‌های خوبی برای تربیۀ حیوانات وجود دارد‪.‬‬

‫کوه  بابا‬

‫‪35‬‬

‫‪ -3‬سپین غر‬

‫سپین غر در شرق افغانستان واقع شده‪ ،‬بلندترین قلۀ آن سیکارام است که ‪ 4755‬متر از‬ ‫سطح بحر بلندی دارد‪ .‬دامنه های شمالی و جنوبی آن پوشیده از جنگل‌های وسیع طبیعی‬ ‫است‪ .‬درۀ معروف خیبر که از لحاظ تاریخی و ارتباطی دارای اهمیت است در این رشتهکوه‬ ‫قرار دارد‪.‬‬ ‫افغانستان کوه‌های زیادي دارد‪.‬کوه‌های مهم دیگر آن عبارت اند از‪ :‬فیروز کوه یا‬ ‫سفید کوه‪ ،‬سیاه کوه‪ ،‬گلکوه‪ ،‬تیربند ترکستان‪ ،‬کوه های سلیمان‪ ،‬چگایی‪ ،‬تورغر و غیره‪.‬‬ ‫فعالیت داخل صنف‬

‫ش��اگردان به سه گروه تقسیم ش��ده‪ ،‬بعد از بحث در موارد ذیل موضوع را در پیش‬ ‫‌روی صنف شرح دهند‪.‬‬ ‫گروه اول‪ :‬نقش��ۀ افغانستان را رس��م کرده‪ ،‬کوه بابا را در آن نشان داده و در مورد‬ ‫آن معلومات دهند‪.‬‬ ‫گروه دوم‪ :‬نقش��ة افغانستان را رسم کرده‪ ،‬سپین‌غر را در آن نشان داده و در مورد آن‬ ‫معلومات دهند‪.‬‬ ‫گروه سوم‪ :‬نقشۀ افغانستان را رسم کرده‪ ،‬كوه هندو كش را در آن نشان داده و در‬ ‫مورد آن معلومات دهند‪.‬‬

‫؟‬

‫سؤال ها‬

‫‪ -1‬كوه هاي افغانستان بيشتر در كدام منطقه موقعيت دارند؟‬ ‫‪ -2‬چرا دركوه‌هاي بلند برف دايمي وجود دارد؟‬ ‫‪ -3‬كوه هندوكش در كدام قسمت وطن ما واقع است؟‬ ‫‪ -4‬كوه بابا در كدام قسمت كشور ما واقع است؟‬ ‫‪ -5‬كوه سپينغر در كدام قسمت كشور موقعيت دارد؟‬ ‫‪-6‬اهميت كوه‌هاي افغانستان را شرح دهيد‪.‬‬ ‫فعاليت خارج صنف‬

‫نقشة افغانستان را دركتابچه هاي تان رسم نموده‪،‬كوه‌هاي مهم را از روي نقشۀ كتاب‬ ‫تان در آن نشاني كنيد‪.‬‬ ‫‪36‬‬

‫درس چهاردهم‬

‫دریا‌های افغانستان به حيث منابع زراعتي و توليد انرژی‍‍‍‍‬

‫هریرود‬

‫ریا‬ ‫د‬ ‫در‬ ‫یا‬ ‫کن‬ ‫س‬ ‫هام‬ ‫ون‬

‫غرا‬

‫رب‬

‫نه‬

‫صاب‬ ‫ری‬

‫نقشة دریاهای افغانستان‬

‫آيا آب‌های جاری و دریا ها در یک منطقه به طور مستقیم باالی فعالیت انسان ها تأثیر دارد؟‬

‫در درس کوه‌ها خواندیم که در بسیاری از کوه‌های بلند کشور ما‪ ،‬برف‌های دایمی وجود دارد‪.‬‬ ‫این برف ها در فصل گرمای سال آب شده منبع آب دریا‌ها را می‌سازند‪ .‬دریا‌ها در سرچشمه خود خُ رد‬ ‫بوده وآب کمی‌دارند‪ .‬در مسیر راه آب چندین دره با هم یکجا شده‪ ،‬دریا بزرگتر شده میرود‪.‬‬ ‫طوريكه دریا‌های افغانستان عموماً از ارتفاعات کوه‌های بلند سرچشمه گرفته است‪ ،‬در‬ ‫نواحی یی که نشیب دریا زیاد باشد‪ ،‬دارای قوه و نیروی آبی استحصال انرژی برق به اندازۀ‬ ‫زیاد است‪ .‬در مسیر هر یک از دریاها در بعضی نواحی امکان ساختمان بندهای تولید برق به‬ ‫فاصله‌های چند کیلومتری آن به مشاهده می رسد‪.‬‬ ‫اما نسبت به نشيب زیاد اراضی از سرچشمه تا مصب و سنگالخ بودن بستر‪ ،‬دریا‌های‬ ‫افغانستان اکثرا ً قابلیت کشتیرانی را ندارند؛ همچنين در كار‌هاي زراعت و ماهيگيري از‬ ‫آب درياها استفاده ميشود‪.‬‬ ‫دریاهای بزرگ به صورت عموم‌دارای معاونین و شاخهها می‌باشند‪ .‬معاونین دریاها در کنار‬ ‫راست  و چپ آن‌ها در جریان بوده‪ ،‬بآلخره آب آن‌ها با دریا‌های بزرگ یکجا میشود‪.‬‬

‫‪37‬‬

‫یکجا شدن این دریاهای کوچک با دریای بزرگ به نام سیستم دریاها یاد می‌گردد‪.‬‬ ‫علمای جغرافیه‪ ،‬افغانستان را از لحاظ جریان آبهای جاری به ‪ 5‬حوزه آبگیر تقسیم‬ ‫نموده اند که عبارت اند از‪:‬‬ ‫اول‪ :‬دریاهای حوزۀ کابل‬ ‫دوم‪ :‬دریاهای حوزۀ آمو‬ ‫سوم‪ :‬دریاهای حوزۀ هلمند‬ ‫چهارم‪ :‬دریاهای حوزۀ هریرود‬ ‫پنجم‪ :‬دریاهای حوزه‌های بسته‬ ‫اول‪ :‬دریاهای حوزۀ کابل‬

‫بزرگ‌ترین دریای این حوزه دریای کابل است که از کوتل اونی کوه پغمان سرچشمه‬ ‫گرفته از غرب به طرف شرق جریان دارد‪ .‬از شهرکابل‪ ،‬والیت لغمان و ننگرهار گذشته‪ ،‬در‬ ‫قسمت اتک پاکستان به دریای سند می ریزد‪.‬‬ ‫معاونین دریای کابل عبارت اند از‪:‬‬

‫‪38‬‬

‫دریای لوگر‪ ،‬پنجشیر‪ ،‬لغمان (الیشنگ و الینگار) و دریای کنر‪ .‬از آب دریای کابل در آبیاری‬ ‫زمین‌های زراعتی استفاده می شود‪ .‬بندهای برق ماهیپر‪ ،‬نغلو‪ ،‬سروبی و درونته در مسیر آن‬ ‫ساخته شده که از برق آن‌ها‌ برای تنویر شهرهای کابل ‪ ،‬جاللآباد و لغمان استفاده می شود‪.‬‬

‫تصویر‬

‫‪39‬‬

‫دوم‪ :‬دریاهای حوزۀ آمو‬

‫دریای آمو که یونانی ها آن ‌را به نام اکسوس و عربها آن ‌را به نام جیحون یاد کرده  اند‪،‬‬ ‫بزرگ‌ترین دریای این حوزه می باشد‪ ،‬که از پامیر خُ رد سرچشمه گرفته و در جهیل ارال‬ ‫می‌ریزد‪.‬‬ ‫این دریا از زرقول تا خمآب به طول ‪ 1200‬کیلومتر سرحد طبیعی بین افغانستان و جمهوری های‬ ‫تاجکستان‪ ،‬ازبکستان و ترکمنستان را تشکیل می دهد‪ .‬معاونین آن از خاک افغانستان دریا‌های‬ ‫کندز و کوکچه می باشند‪ .‬ا ز آب دریای آمو به نسبت اینکه دریا پایین و زمین‌های مجاور مسیر‬ ‫دریا در خاك افغانستان بلند است ‪ ،‬استفاده نمی شود‪.‬‬ ‫فعالیت داخل صنف‬

‫؟‬

‫شاگردان به چهارگروه تقسیم شوند‪ .‬دوگروه دربارۀ دریاهای حوزۀ آمو و دو گروه در‬ ‫مورد دریاهای حوزۀ کابل طور جدا گانه با هم بحث نموده‪ ،‬نمایندۀ هر گروه موضوع‬ ‫را در پیش‌روی صنف تشریح نماید‪.‬‬ ‫سوال‌ها‬

‫‪ -1‬دریاها از چهطور كوه ها سرچشمه مي گيرند؟‬ ‫‪ -2‬آيا آب دريا دفعتاً زياد مي شود؟‬ ‫‪ -3‬از درياها چه استفاده ميكنيم؟‬ ‫‪ -4‬چرا دريا‌هاي افغانستان قابل كشتي‌راني نيستند؟‬ ‫‪ -5‬در نواحي یی كه دريا نشيب زياد داشته باشد از آن چه استفاده كرده مي توانيم؟‬ ‫‪ -6‬حوزه‌هاي آبگير افغانستان را نام ببريد‪.‬‬ ‫‪ -7‬دريای آمو سرحد طبيعي بين افغانستان و كدام كشورها را ميسازد؟‬ ‫‪ -8‬درياي كابل از كدام كوه سرچشمه گرفته و سمت جريان آن به كدام طرف مي باشد؟‬ ‫‪ -9‬معاونين درياي كابل را نام ببريد‪.‬‬ ‫‪ -10‬از آب دريای كابل چه استفاده صورت مي گيرد؟‬ ‫فعاليت خارج صنف‬

‫در بارۀ اهمیت درياهاي منطقة خويش معلومات تهيه كنيد و به صنف ارائه دهيد‪.‬‬ ‫‪40‬‬

‫درس پانزدهم‬

‫دریاهای سایر حوزه های افغانستان‬

‫ا‬

‫در‬

‫خا‬

‫شر‬

‫آيا با طويلترين درياي افغانستان آشنا استيد؟‬

‫ود‬

‫سک‬

‫هام‬

‫ن(‬

‫ون‬

‫ها‬

‫رو‬

‫ص‬

‫ت)‬

‫ابر‬

‫ی‬

‫درياي هلمند و معاونين آن‬

‫سوم‪ :‬دریاهای حوزۀ هلمند‬

‫بزرگ‌ترین و طویل‌ترین دریای افغانستان دریای هلمند است‪ ،‬که از دامنه‌های غربی کوتل‬ ‫اونی کوه پغمان سرچشمه گرفته به طرف جنوبغرب جریان دارد‪ .‬طول آن ‪1400‬کیلومتر‬ ‫است‪ .‬معاونین آن‪ ،‬دریاهای موسی قلعه‪ ،‬ارغنداب‪ ،‬ترنک و ارغستان میباشند‪.‬‬ ‫بعضي از درياها با هلمند یکجا نشده و در جهیل سیستان می ریزند که عبارت اند از‪:‬‬ ‫خاشرود‪ ،‬فراه رود و ادرسکن یا هاروت‪ .‬در کنار دریای هلمند در منطقۀ گرشک نهر بغرا‬ ‫اعمار گردیده است‪ .‬این نهر مناطق نادعلی و دشتی را که در غرب قلعۀ بست واقع است‬ ‫آبیاری می کند‪.‬‬ ‫چهارم‪ :‬دریا های حوزۀ هریرود‬

‫مهم‌ترین دریای این حوزه‪ ،‬هریرود است که از غرب کوه بابا سرچشمه گرفته از شرق‬

‫‪41‬‬

‫به طرف غرب جریان دارد‪ .‬این دریا از اسالم قلعه تا ذوالفقار سرحد طبیعی بین افغانستان‬ ‫و ایران را تشکیل می دهد‪ .‬هریرود در مسیر خود والیت هرات را سرسبز میسازد‪ .‬دریای‬ ‫مهم دیگر این حوزه دریای مرغاب می‌باشد‪.‬‬ ‫پنجم‪ :‬دریا های حوزه های بسته‬

‫دریا هایی که از مناطق مرتفع کوهستانی سرچشمه گرفته و در یک مسیر بسته جریان دارند‬ ‫و با دریای دیگرییکجا نمی شوند‪ ،‬به‌نام دریا های حوزۀ بسته یاد می شوند مانند‪ :‬دریای غزنی‬ ‫که بعد از عبور از شهر غزنی به آب ایستادۀ غزنی می‌ریزد‪ .‬دریاهای دیگر این حوزه عبارت‬ ‫اند از‪ :‬دریای بلخاب‪ ،‬دریای سمنگان‪ ،‬دریای اندخوی و دریای قیصار‪.‬‬ ‫فعالیت داخل صنف‬

‫؟‬

‫شاگردان به سه گروه تقسیم شوند و هرگروه در مورد یکی از موضوعات ذیل با هم‬ ‫بحث نموده و نمایندة هر گروه موضوع خویش را در پیش‌روی صنف توضیح نماید‪.‬‬ ‫ دریا های حوزۀ هلمند‬‫ دریا های حوزۀ هریرود‬‫ دریا های حوزه های بسته‬‫سوال ها‬

‫‪ -1‬طويل‌ترين دريای افغانستان كدام است و چند کیلومتر طول دارد؟‬ ‫‪ -2‬معاونين درياي هلمند را نام بگيريد‪.‬‬ ‫‪ -3‬درياهايی كه به شكل مستقل جريان دارند و در جهيل سيستان مي ريزند آن‌را نام‬ ‫بگيريد‪.‬‬ ‫‪ -4‬از درياي هلمند تا اكنون چه استفاده هایی صورت گرفته است؟‬ ‫‪ -5‬هريرود ازكدام كوه سرچشمه گرفته و كدام واليت را سرسبز مي سازد؟‬ ‫‪ -6‬هريرود سرحد طبيعي بين كدام كشورها را تشكيل ميدهد؟ آن كشور ها را نام بگيريد‪.‬‬ ‫فعاليت خارج صنف‬

‫دريا هاي حوزه هاي باز مثل هلمند و ‪ ...‬را با دريا هاي حوزه هاي بسته مقايسه كنيد و‬ ‫معلومات خود را در صنف ارائه دهيد‪.‬‬ ‫‪42‬‬

‫درس  شانزدهم‬

‫در بارۀ جهیل های افغانستان چه مي دانيد؟‬

‫آيا تاكنون در محيط اطراف خود با آب ايستاده كه از چهار طرف به واسطة خشكه احاطه‬ ‫شده باشد رو به رو شده ايد و مي دانيد كه به آن چه ميگويند؟‬ ‫آب ايستاده‌یی را كه چهار طرف آن خشكه باشد جهيل مي نامند‪ .‬وطن ما افغانستان در‬ ‫بعضی نواحی دارای حوزه‌های بسته بوده که باعث به وجود آمدن جهیل ها گردیده است‪.‬‬ ‫خرد وبعضی بزرگ میباشند‪.‬‬ ‫بعضی از این جهیل‌ها از لحاظ مساحت ُ‬ ‫یک تعداد از این جهیل‌ها در مناطق بلند و مرتفع از آب های یخچالی به وجود آمده و‬ ‫برخی در مناطق هموار و کم ارتفاع‪ ،‬آبریزة دریا‌های منطقه یی را تشکیل داده و به نام های‬ ‫مختلفی چون هامون‪ ،‬کول‪ ،‬آب ایستاده و یا جهیل یاد می شوند‪.‬‬

‫هامون سیستان‬

‫هامون هلمند‪ ،‬هامون صابری‪ ،‬هامون پوزک و گود زیره درگوشة جنوب غرب کشور‬ ‫در والیت نیمروز‪ ،‬آبریزة دریاهای منطقه یی را تشکیل میدهند‪ .‬ساحل این هامون ها نظر‬ ‫به وضع آب خیزی دریاها فرق می‌کند‪.‬‬ ‫هامون هلمند قسمتی از سرحد طبیعی بین افغانستان و ایران را تشکیل داده است‪ .‬طوری‬ ‫‌‬

‫‪43‬‬

‫که یک قسمت آن به افغانستان و یک بخش دیگر آن به ایران تعلق دارد‪.‬‬

‫جهیل شیوا‬

‫جهیل شیوا در والیت بدخشان موقعیت دارد‪ .‬آب آن صاف بوده در موسم زمستان یخ‬ ‫می بندد‪ .‬ارتفاع جهیل شیوا از سطح بحر ‪ 3050‬متر میباشد‪.‬‬ ‫‌‬

‫جهيل زرقول‬

‫جهیل زرقول یا زرکول در سطح مرتفع پامیر در قسمت خط سرحدی بین افغانستان و‬ ‫تاجکستان واقع است‪ .‬این جهیل منبع اول آب دریای پامیر و آمو را تشکیل می دهد‪ .‬طول‬ ‫ساحل شمالی آن شش کیلومتر و از ساحل جنوبی آن ده کیلومتر و عرض آن چهار و نیم‬

‫‪44‬‬

‫درس  شانزدهم‬ ‫کیلومتر است‪ .‬این جهیل هم یخچالی بوده در اکثر وقت سال آب آن منجمد و یخ بسته‬ ‫می باشد‪.‬‬ ‫جهیل چقمقتین‬

‫این جهیل هم در پامیر موقعیت دارد‪ .‬دریای واخان از این جهیل سرچشمه می‌گیرد‪.‬‬ ‫طول این جهیل هفده کیلومتر و عرض آن دو و نیم کیلومتر است‪ .‬اطراف آن سرسبز و‬ ‫شاداب بوده‪ ،‬چراگاه حیوانات مردم قرغز را تشکیل داده است‪.‬‬

‫آب ایستادۀ غزنی‬

‫به سمت جنوب والیت غزنی موقعیت دارد و دریای غزنی به آن می ریزد‪ .‬آب این جهیل‬ ‫طعم خوب ندارد‪.‬‬ ‫جهیل نمکسار هرات در بین خط مرزی افغانستان و ایران موقعیت دارد‪ .‬آب آن نمکی بوده‪،‬‬ ‫از آن نمک استحصال می‌کنند‪.‬‬ ‫عالوه بر جهیل های فوق‪ ،‬یک تعداد بندهای طبیعی که جهیل‌های خُ رد منطقه یی را تشکیل‬ ‫داده اند نیز در کشور ما وجود دارند‪ ،‬که مناظر زیبا و جالبی را تشکیل می دهند؛ مانند‪ :‬بند امیر‬ ‫(بند هیبت‪ ،‬پنیر‪ ،‬جداسل‪ ،‬پودینه و ذوالفقار) در والیت بامیان که این ها همه به نام بند امیر یاد‬ ‫می شوند‪.‬‬

‫‪45‬‬

‫فعالیت داخل صنف‬

‫؟‬

‫شاگردان به چهار گروه تقسیم شوند‪ .‬گروه اول در مورد جهيل ها و طرق به وجود‬ ‫آمدن آنها‪ ،‬گروه دوم در مورد هامون سيستان و آب ايستادۀ غزني‪ ،‬گروه سوم در‬ ‫بارة جهيل هاي واليت بدخشان (شيوا‪ ،‬زرقول و چقمقتين) و گروه چهارم در مورد بند‬ ‫امير با هم بحث كنند و نتيجة بحث های خود را به نوبت در پيش روي صنف شرح‬ ‫دهند‪.‬‬ ‫سؤال ها‬

‫‪ -1‬جهیل را تعريف كنيد‪.‬‬ ‫‪ -2‬جهیل های مناطق مرتفع و مناطق پست از هم چه تفاوتی دارند؟‬ ‫‪ -3‬جهیل‌ها به کدام نام ها و اصطالحات یاد میشوند؟‬ ‫‪ -4‬هامون هلمند قسمتی از سرحد بین کدام کشورها را تشکیل نموده است؟‬ ‫‪ -5‬جهیل زر قول در کدام قسمت افغانستان واقع است؟‬ ‫‪ -6‬کدام دریا از جهیل زرقول سرچشمه می گیرد؟‬ ‫‪ -7‬بند امیر در کدام قسمت افغانستان موقعیت دارد؟‬ ‫فعاليت خارج صنف‬

‫جهيل هايی را كه خود تان ديده ايد نام گرفته‪ ،‬در مورد آن‌ها چند سطر در كتابچه هاي تان‬ ‫بنویسيد و در ساعت درسی آینده جغرافیه در صنف به همصنفان تان ارائه دهید‪.‬‬ ‫‪46‬‬

‫درس  هفدهم‬

‫جغرافیای بشری‬

‫علم جغرافيه به شاخه‌هاي مختلفي تقسيم مي شود كه يكي از آن شاخه هاي اصلي جغرافياي‬ ‫بشري است‪ ،‬كه در موضوعاتی چون نفوس‪ ،‬اقوام‪ ،‬زبان ها‪ ،‬دين ها و‪ ...‬بحث مي كند‪.‬‬ ‫نفوس‬

‫افغانستان سرزمين پهناوري است كه تقریباً ‪ 30‬ميليون نفر جمعيت دارد‪ .‬در سال ‪ 1393‬تراكم‬ ‫نفوس افغانستان ‪ 46‬نفر در هر كيلومتر مربع بود‪ .‬پراگندهگي نفوس در افغانستان در تمام جاها‬ ‫يكسان نيست‪.‬درمناطق شرقي تراكم زياد و در مناطق جنوب غربي و مركزي تراكم نفوس كم‬ ‫است‪ ،‬باشنده گان کشور بنابر عوامل مختلف سیاسی‪ ،‬اقتصادی و اقلیمی از قریه ها و دهات به‬ ‫سوی شهرها مهاجرت می‌کنند‪ ،‬که این امر سبب تراکم نفوس درشهر ها گردیده است‪.‬‬ ‫اقوام‬

‫ کدام اقوام در افغانستان زنده گی می‌کنند؟‬‫کشور عزیز ما افغانستان به‌نام دولت جمهوری اسالمی و مردم وطن ما همه افغان نامیده میشوند‪.‬‬ ‫از لحاظ جغرافیای بشری‪ ،‬افغانستان از اقوام مختلفی چون‪ :‬پشتون‪ ،‬تاجک‪ ،‬هزاره‪ ،‬ازبک‪،‬‬ ‫ترکمن‪ ،‬بلوچ‪ ،‬نورستانی و غیره تشکیل یافته است‪ .‬پشتونها و تاجك ها که از جمله نژاد آریایی‬ ‫‌‬

‫‪47‬‬

‫این سرزمین می‌باشند‪ ،‬تقریباً در تمام نواحی کشور زنده‌گی می‌کنند‪   .‬هزاره‌ها‪ ،‬ازبکها و‬ ‫ترکمنها نیز از جملة اقوام دیگر افغانستان اند که زیادتر در مرکز و مناطق شمال افغانستان‬ ‫زنده‌گی می‌کنند‪ .‬نورستانی‌ها و پشه‌یی‌ها نیز از جملة اقوامي آریایی اند که در والیات شرقی‬ ‫زنده‌گی دارند؛ همچنان بلوچ ها هم از جملۀ باشنده گان اصلی مملکت اند که به زبان بلوچی‬ ‫صحبت و در جنوب غر ب افغانستان زنده‌گی می‌کنند‪.‬‬ ‫زبان ها‬ ‫در افغانستان بیش از سی زبان و لهجه وجود دارد که بعضی از آن‌ها عبارت اند از‪ :‬پشتو‪ ،‬دری‪،‬‬ ‫ازبکی‪ ،‬ترکمنی‪ ،‬بلوچی‪ ،‬پراچی‪ ،‬منجی‪ ،‬واخی‪ ،‬زیباکی‪ ،‬اشکاشمی‪ ،‬پشهیی‪ ،‬نورستانی‪ ،‬تیرایی‪،‬‬ ‫جتی‪ ،‬سندی‪ ،‬پنجابی و غیره که از میان آن‌ها دو زبان پشتو و دری که اکثریت مردم کشور ما‬ ‫با آن‌ها آشنایی دارند‪ ،‬زبانهای رسمی وطن ما ميباشند‪ .‬زبان های محلی مانند‪ :‬ازبکی‪ ،‬ترکمنی‪،‬‬ ‫بلوچی‪ ،‬نورستانی و پشه یی در مناطق خود به حیث زبان سوم رسمیت دارند‪.‬‬ ‫‌‬

‫دین‬

‫مردم وطن ما پیرو دین مقدس اسالم استند‪.‬اکثریت مردم ما پیرو مذهب حنفی اند و عده یی‬ ‫از پیروان مذاهب جعفری و اسماعیلیه هم در این کشور زیست دارند؛ همچنان یک تعداد اهل‬ ‫هنود هم در افغانستان زنده‌گی می‌کنند‪.‬‬ ‫فعاليت داخل صنف‬

‫؟‬

‫شاگردان به چهار گروه تقسيم شوند‪ .‬هرگروه در مورد يكي از موضوعات جغرافياي‬ ‫بشري چون‪ :‬نفوس‪ ،‬اقوام‪ ،‬زبان ها و دين مردم افغانستان با هم بحث و مذاكره نموده‪،‬‬ ‫یک يك نفر از هر گروه نتیجه بحث ها را در پيش روي صنف تشريح نمايد‪.‬‬ ‫سؤال ها‬

‫‪ -1‬تراکم نفوس در کدام مناطق افغانستان زیادتر و در کدام مناطق کم تر است؟‬ ‫‪ -2‬تعداد زبان ها در افغانستان چقدر است؟ چند زبان مهم را نام بگيريد‪.‬‬ ‫‪ -3‬زبان‌هاي رسمي افغانستان را نام بگيريد‪.‬‬ ‫‪ -4‬پيروان كدام اديان در افغانستان زيست دارند؟‬ ‫فعاليت خارج صنف‬

‫در واليت و محل زندهگي شما مهاجرت از روستا به شهر زياد است يا برعكس؟ آن را‬ ‫در چند سطر بنویسيد و به صنف ارائه دهيد‪.‬‬ ‫‪48‬‬

‫درس هژدهم‬

‫جغرافياي اقتصادي افغانستان‬

‫فعالیت زراعتي افغانستان‬

‫آيا مي دانيد كه زراعت در افغانستان چه اهمیتی دارد؟‬

‫از تصاویر چه آموختيد؟‬ ‫رش��د و نموی نباتات به هوا‪ ،‬آب‪ ،‬خاک‪،‬‬ ‫آفتاب و مواد غذایی مفید و مختلف ضرورت‬ ‫دارد‪ .‬خاک زمین بستر نباتات بوده و در خود‬ ‫مواد مختلفۀ غذايي را دارا اس��ت‪ .‬افغانس��تان‬ ‫کش��وري اس��ت که ‪ 85‬فیصد م��ردم آن از‬ ‫محصوالت زراعتی امرار حیات می‌کنند‪ .‬شیوۀ‬ ‫زراعت در کش��ور ما از دوران آريايي ها تا به‬ ‫حال به  ش��کل عنعنوی قلبه توسط حیوانات و‬ ‫کار پرزحمت توسط دست و بازوی دهقان‬ ‫‪49‬‬

‫شخم زمین به وسیلة تراکتور‬

‫صورت می گیرد‪.‬‬ ‫حاصالت زراعتی در سرزمین ما شامل حبوبات‪ :‬گندم‪ ،‬جو‪ ،‬جواری‪ ،‬برنج‪ ،‬ارزن‪ ،‬لوبیا‪،‬‬ ‫نخود‪ ،‬ماش‪ ،‬مشنگ‪ ،‬باقلی وغيره مي باشد‪.‬‬ ‫گندم‬

‫زرع گندم به شکل آبی و للمی‌در فصل خزان و بهار در زمینهای زراعتی انجام مییابد‪.‬‬ ‫گندم خزانی در مناطق گرم سیر در ارتفاع ‪ 2500‬متر و گندم بهاری به شکل آبی و للمی تا‬ ‫ارتفاع ‪ 3300‬متر زرع می گردد‪ .‬در مناطق سردسیر در یک سال یک فصل یا دو فصل حاصل‬ ‫به دست می‌آید و در بعضی مناطق گرم سیر؛ مثل‪ :‬ننگرهار در یک سال از زمین های زراعتی‬ ‫تا سه فصل حاصل گیری صورت می گیرد‪.‬‬ ‫گندم للمی‌در برج حوت و حمل در دامنه‌های تپه ها و زمینهای هموار کشت می‌شود که‬ ‫از آب باران‌های بهاری سیراب می‌گردد‪.‬‬ ‫افغانستان با داشتن ‪ 66‬میلیون هکتار زمین فقط تا به حال ‪ 3.37‬میلیون هکتار زمین آن‬ ‫برای کشت گندم اختصاص داده شده است‪.‬‬

‫مزارع گندم‬

‫‪50‬‬

‫درس هژدهم‬ ‫تولید مجموعی غله در سال ‪1386‬هـ ‪ .‬ش‪ 5.6 .‬میلیون تن حساب شده و غرض خوراکۀ‬ ‫جمعیت کشور به تورید ‪ 527‬هزار تن گندم دیگر ضرورت بود‪ .‬با استفاده از ماشینآالت‬ ‫زراعتی محصوالت گندم در هر هکتار زمین ‪ 2.6‬تن بوده و تولید گندم در سطح مجموعی‬ ‫افغانستان در سال ‪1386‬هـ‪ ..‬ش‪ .‬به ‪ 4.5‬میلیون تن افزايش يافته است‪.‬‬

‫برنج‬

‫به نظر شما اهمیت برنج به حیث مواد غذایی مردم چه است؟‬ ‫زرع برنج باریک و لک که از جملۀ مواد غذایی مردم ما بعد از گندم شمرده می شود‪،‬‬ ‫در ساحۀ ‪ 214‬هزار هکتار زمین صورت می‌گیرد‪ .‬زرع نبات برنج در مناطقی که اقلیم گرم‬ ‫و مرطوب و آب فراوان باشد خوب حاصل می دهد؛ بنابراین برنج باریک باره بغالن‪ ،‬برنج‬ ‫پشد کنر‪ ،‬برنج باریک لغمان‪ ،‬برنج مناطق خانآباد کندز و مزار شریف از شهرت بیشتری‬ ‫برخوردار است‪.‬‬ ‫تصویر کشت برنج‬

‫‪51‬‬

‫جواری‬

‫جواری از جملۀ مواد خوب غذایی مردم وطن ما‬ ‫است که زرع آن در ارتفاع ‪ 2600‬مترصورت گرفته و‬ ‫ساحۀ کشت آن ‪ 500‬هزار هکتار زمین را در بر می‌گیرد‪.‬‬ ‫زرع جواری حد اکثر در والیات وردک‪ ،‬لوگر‪ ،‬پکتیا و‬ ‫ننگرهار صورت می گیرد‪.‬‬ ‫محصول جواری‬

‫فعاليت داخل صنف‬

‫؟‬

‫شاگردان به سه گروه تقسيم شوند‪ .‬هرگروه در مورد يكي از فعاليت‌هاي زير با هم‬ ‫بحث و گفتگو كنند و يك یک نفر به نماينده‌گي از گروه خویش نتیجۀ مذاكرات‬ ‫خود را در پيش روي صنف شرح دهند‪:‬‬ ‫ راجع به كشت گندم معلومات دهند‪.‬‬‫ راجع به كشت برنج درکشور معلومات ارائه کنید‪.‬‬‫ راجع به كشت جواري معلومات دهید‪.‬‬‫سؤال ها‬

‫‪ -1‬از مهمترين محصوالت زراعتي كشور نام بگيريد‪.‬‬ ‫‪ -2‬به كدام دليل گفته مي توانيد كه افغانستان يك كشور زراعتي است؟‬ ‫‪ -3‬در مورد گندم آبي و زمان كشت آن‪ ،‬چه میدانید؟‬ ‫‪ -4‬در مورد كشت گندم للمي معلومات ارائه کنید‪.‬‬ ‫‪ -5‬در مورد كشت برنج و انواع آن در کشور چه مي دانيد؟‬ ‫‪ -6‬گندم آبي و گندم للمي از هم چه فرقی دارند؟‬ ‫‌‬

‫فعاليت خارج صنف‬

‫در منطقۀ شما كدام محصوالت زراعتي كشت مي شوند؟ معلومات خود را به همصنفان تان‬ ‫ارائهکنید‪.‬‬ ‫‪52‬‬

‫درس نزدهم‬

‫نباتات صنعتی و طبي‬

‫آیا می دانید که درکشور ما کدام نباتات صنعتی کشت می گردند‪.‬‬

‫ ‬

‫مزارع کشت پنبه‬

‫الف‪ :‬نباتات صنعتي‬

‫به نظر شما‪ ،‬نباتات صنعتي در اقتصاد كشور چه اهميتي را دارا می‌باشد؟‬ ‫نباتات صنعتي در وطن ما حد اکثر شامل پنبه‪ ،‬لبلبو‪ ،‬نيشكر و‪ ...‬می‌باشد‪.‬‬

‫‪ -1‬پنبه‬

‫‪53‬‬

‫پنبه ش��امل تریشه به‌نام لیفه و پنبهدانه می باشد که در فابریکه های نساجی از هم جدا ساخته‬ ‫ش��ده و از لیفۀ محلوج آن در فابریکه های نس��اجی اقس��ام تکه‌هاي نخي‪ ،‬ش��طرنجي‪ ،‬جوال و‬ ‫ريس��مان مي س��ازند و همینگونه  از پنبه دانۀ آن روغن نباتی‪ ،‬صابون کاالش��ویی و از تفالة آن‬ ‫کنج��ارة حیوانی تهیه می‌گردد‪ .‬قب��ل از نا آرامی های چند دهة اخیر در کش��ور ما فابریکه‌های‬ ‫نس��اجی بگرامی‪ ،‬گلبهار‪ ،‬پلخمری‪ ،‬کندز‪ ،‬مزار ش��ریف‪ ،‬بلخ‪ ،‬هرات‪ ،‬هلمند‪ ،‬قندهار و ننگرهار‬ ‫فعالیت داشتند که پارچه های گوناگون نخی را تولید می کردند‪.‬‬ ‫نبات پنبه در برج ثور کش��ت ش��ده و در اواخر خزان به درجه‌هاي اول‪ ،‬دوم‪ ،‬سوم و چهارم‬

‫توسط دست چیده و جدا می شود‪.‬‬ ‫نب��ات پنب��ه در بهار پر باران و تابس��تان گرم حاصل خوب می دهد‪ .‬والیات��ي که نبات پنبه در‬ ‫آن کش��ت می‌گردد عبارت اند از‪ :‬بغالن‪ ،‬کندز‪ ،‬تخار و بدخش��ان که حد اکثر نود فیصد پنبة‬ ‫کش��ور را تهیه می‌کنند‪ .‬نبات پنبه در والیات س��منگان‪ ،‬بلخ‪ ،‬هرات‪ ،‬هلمند‪ ،‬ننگرهار‪ ،‬لغمان‪،‬‬ ‫پروان و کاپیسا نیز زرع می شود‪ .‬یک قسمت پبنة محلوج در بازار‌های داخلی کشور به فروش‬ ‫می‌رسد‪.‬‬

‫‪ -2‬لبلبو‬

‫زمين هایي كه داراي مواد آهكي و بدون سنگ مي باشند براي كشت لبلبو مناسب اند؛ چنانچه‬ ‫س��احۀ وسیع کش��ت آن در والیت های بغالن و کندز می باشد‪ .‬در فابریکۀ قند بغالن از لبلبو‬ ‫بوره و از تفالة آن کنجاره برای حیوانات تهیه می‌کنند‪.‬‬ ‫‪ -3‬نیشکر‬

‫نبات نیش��کر در مناطقی که دارای هوای گرم و مرطوب و آب فراوان باشد مي رويد‪ .‬اين‬ ‫نبات بيش��تر در والیات ننگرهار‪ ،‬لغمان و کنر زرع می شود که از آن ُگر تولید می گردد و از‬ ‫تفالۀ آن بهحیث خوراکۀ حیوانات اس��تفاده می شود‪ .‬در این اواخر قلمۀ آن از هند وارد شده‬ ‫است و در والیات کندهار و هلمند نیز زرع می‌شود‪.‬‬ ‫کشتزار نیشکر‬

‫‪54‬‬

‫درس نزدهم‬

‫شماره‬

‫نام نبات‬

‫‪1‬‬

‫پنبه‬

‫‪272870‬‬

‫‪2‬‬

‫لبلبو‬

‫‪22590‬‬

‫‪3‬‬

‫نیشکر‬

‫‪11840‬‬

‫ب‪ -‬نباتات طبی‬

‫ساحۀ کشت به جریب‬

‫جدول شماره‪ :1‬نباتات صنعتی‬

‫از نباتات طبي چه فايده هايی گرفته مي شود؟‬ ‫در جملۀ نباتات طبی زعفران‪ ،‬جوانی و بادیان در زمین‌های زراعتی کشت شده و متباقی‬ ‫نباتات؛ مثل‪ :‬شيرین بویه‪ ،‬هنگ‪ ،‬کاسنی‪ ،‬پنیرک‪ ،‬مستار‪ ،‬اسپند‪ ،‬ختمی‪ ،‬خاکشیر‪ ،‬شیر‬ ‫خشت‪ ،‬گربه خورک‪ ،‬ملنگان‪ ،‬اسفرزه‪ ،‬پیاز و سیرکوهی‪ ،‬زیره و‪ ...‬تماماً به شکل خودرو‬

‫‪55‬‬

‫در دامنه‌های کوه ها‪ ،‬تپه ها‪ ،‬دشت ها و کنار جویبارها و در مزارع زراعتی می رویند و به ‬ ‫حیث ادویة شفا بخش در طبابت یونانی در بازارهای داخلی به فروش می رسند‪.‬‬ ‫زعفران‪ ،‬شیرین بویه‪ ،‬هنگ‪ ،‬زیره و بعضی نباتات طبی دیگر اقالم مهم صادراتی کشور‬ ‫ما را تشکیل میدهند‪.‬‬ ‫‌‬

‫فعاليت داخل صنف‬

‫؟‬

‫شاگردان به سه گروه تقسيم شوند‪ .‬گروه اول در مورد پنبه و طرق استفاده از آن‪،‬‬ ‫گروه دوم در بارۀ لبلبو و نيشكر و استفاده از آن ها وگروه سوم در مورد نباتات طبي‬ ‫و استفاده از آن‌ها شیرین ها بحث نموده‪ ،‬از هر گروه يك نفر به نماينده گي از گروه‬ ‫خويش نتايج بحث خود را در پيش روي صنف براي همصنفان خود بيان كند‪.‬‬ ‫سؤال ها‬

‫‪ -1‬والياتي را كه پنبه در آن‌ها كشت مي شود‪ ،‬نام بگيريد‪.‬‬ ‫‪ -2‬از نبات پنبه چه استفاده صورت می‌گیرد؟‬ ‫‪ -3‬از لبلبو چگونه استفاده مي شود؟‬ ‫‪ -4‬نيشكر در چه نوع آب و هوايی خوب تر رشد ميكند؟‬ ‫‪ -5‬نباتات طبي را نام ببريد‪.‬‬ ‫فعاليت خارج صنف‬ ‫در منطقة شما چه نوع نباتات صنعتي و طبي رشد مي كند؟ در كتابچه هاي تان اسم‌های‬ ‫آن‌ها را بنویسيد و در ساعت درسی آیندة جغرافیه آن را به همصنفان خود ارائه‬ ‫کنید‪.‬‬ ‫‪56‬‬

‫درس بیستم‬

‫از مالداري‪ ،‬علفچرها و جنگل هاي افغانستان چه مي دانيد؟‬

‫به نظر شما در کشور ما کدام حیوانات نگهداری می‌شوند؟‬

‫حیوانات اهلی‪،‬گوسفند‬

‫الف‪ -‬مالداري‬

‫با حيوانات اهلي و وحشي كشور خود آشنا شويد‪:‬‬ ‫مالداری و نگهداري حيوانات يكي از منابع مهم ثروت در عواید داخلی كشور ما شمرده‬ ‫می شودكه به دو نوع تقسيم مي‌شود‪.‬‬ ‫‪ -1‬حیوانات اهلی‪ :‬شامل گوسفند‪ ،‬بز‪ ،‬گاو شیری و قلبه یی‪ ،‬مرکب‪ ،‬اسپ‪ ،‬اشتر و مرغ‌های‬ ‫خانه گی میباشند‪.‬‬ ‫گوسفند‪ :‬انواع گوسفند هزاره گی‪ ،‬ترکی و قندهاری شهرت دارند‪ .‬رمه‌های خُ رد و بزرگ‬ ‫گوس��فند توسط زمینداران و کوچی‌ها نگهداری می‌شوند‪ ،‬که از گوشت‪ ،‬پوست‪ ،‬پشم و‬ ‫رودة آنها استفاده می گردد‪.‬‬ ‫پشم‪ ،‬پوست و رودۀ گوسفند به خارج هم صادر می‌شود‪ .‬رودۀ گوسفند ترکی خریداران زیادی‬ ‫دارد‪.‬‬ ‫‪57‬‬

‫حیوانات اهلی‪ ،‬گاو‬

‫گوس��فند‌ قرهقل که زیادتر توس��ط مالداران صفحات ش��مال وش��مالغرب کشور؛ مثل‪:‬‬ ‫س��منگان‪ ،‬بلخ‪ ،‬جوزجان فاریاب‪ ،‬کندز و هرات نگهداری می ش��ود‪ ،‬از پوست آن پوستین و‬ ‫پوس��تینچه ساخته می شود که به ممالک سردسیر؛ مثل‪ :‬کانادا‪ ،‬روسیه و ایاالت متحدۀ امریکا‬ ‫زیادتر به فروش می‌رس��د‪ .‬پوست برۀ قره قل به نام پوست سور‪ ،‬کبودچه و سیاهتقر به ممالک‬ ‫اروپای غربی‪ ،‬ایاالت متحدۀ امریکا‪ ،‬هند و کانادا صادر می شوند‪.‬‬ ‫گاو شیری‪ :‬از آن لبنیات به دست می آید و زیادتر نزد زمینداران و دهاقین در دهات کشور‬ ‫نگهداری می شود‪.‬‬

‫حیوانات باربر‬ ‫اسپ‪ :‬اسپ قطغنی‪ ،‬مزاری‪ ،‬ترکمنی و هراتی مشهور است و برای سواری‪ ،‬بزکشی‪ ،‬نیزه‌بازی‪،‬‬

‫باربری‪ ،‬دهقانی و در کراچی و گادی از آن‌ها استفاده می گردد‪.‬‬ ‫اشتر‪ :‬زیادتر نزد کوچیها نگهداری می‌شود و در موقع کوچ‌کشی به مناطق سرسبز و علفچرها از آن‬ ‫در باربری استفاده می‌کنند و می گویند که‪ :‬اشتر حیوان وفادار است که خار میخورد و بار می برد‪.‬‬ ‫مرکب (خر)‪ :‬مرکب که برای با رکشی بهکار می رود زیادتر نزد دهاقین و خرکاران نگهداری‬ ‫می‌شود‪ .‬مرکب صفحات شمال قوی بوده و جسامت بزرگ دارد‪.‬‬ ‫‪ -2‬حیوانات وحشی‪ :‬در کشور ما ‪120‬‬ ‫نوع حیوان پستاندار وحشی وجود دارد‪،‬‬ ‫که از جمله پلنگ‪ ،‬شیر‪ ،‬گرگ‪ ،‬روباه‪،‬‬ ‫شغال‪ ،‬خرگوش و‌غیره می‌باشد و در حدود‬ ‫‪ 500‬نوع پرندة مختلف نیز وجود دارد که‬ ‫از آن جمله می توان به اسمهای کلنگ‪،‬‬ ‫قاز‪ ،‬شاهین‪ ،‬مرغ‌آبی‪ ،‬کبک‪ ،‬مرغ دشتی‪،‬‬ ‫و اقسام گنجشک اشاره نمود‪.‬‬

‫حیوانات وحشی‬

‫‪58‬‬

‫درس بیستم‬ ‫ب‪ -‬علفچر‌ها‬ ‫چراگاه‌های افغانستان در حدود ‪ 3.2‬میلیون هکتار زمین را در بر می گیرند‪ .‬چمنزارهای‬ ‫مناطق گرمسیر در صفحات شمال‪ ،‬جنوب و شرق کشور‪ ،‬چراگاه‌های دایمی حیوانات را‬ ‫تشکیل می دهند‪ .‬در ساحۀ جنگالت‪ ،‬دره ها و دامنه های سلسله‌کوه های هندوکش و کوه های‬ ‫دیگر افغانستان واقع در شمال‪ ،‬والیات مرکزی‪ ،‬شرقی و جنوبی و دشت ناور غزنی در هوای‬ ‫معتدل بهار و هوای گرم تابستان چراگاه‌های خوبی برای مالداران و کوچی‌های مالدارکشور‬ ‫موجود می باشند‪ .‬این ثروت خداداد از ارزش مهم حیاتی برخوردار است‪.‬‬ ‫ج‪ -‬جنگل ها‬ ‫جنگل ها در افغانستان چه اهمیتی دارند؟‬ ‫جنگل هدیۀ خدایی‪ ،‬ثروت طبیعی و دارایی ملی در سرزمین ما می باشد‪ .‬جنگل ها مناظر‬ ‫دلچسپ و تماشایی داشته و پناهگاه حیوانات وحشی و پرندهگان میباشند‪ .‬هوای مناطق‬ ‫جنگل‌زار‪ ،‬تازه شفاف و دلپذير می‌باشد‪.‬‬ ‫در افغانستان حدود دو میلیون هکتار زمین را ساحة جنگلزار در بر دارد‪ .‬مناطق جنگلزار‬ ‫در کشور ما در والیات نورستان‪ ،‬کنر‪ ،‬ننگرهار‪ ،‬لغمان‪ ،‬پکتیا‪ ،‬پکتیکا‪ ،‬بدخشان‪ ،‬بغالن‪ ،‬سمنگان‪،‬‬ ‫سرپل‪ ،‬بادغیس و هرات قرار دارد‪.‬‬ ‫‌‬

‫جنگل‬

‫‪59‬‬

‫چوب چارتراش کنر و نورستان خریداران زیادی در سطح جهانی دارد و قلم مهم صادراتی‬ ‫کشور ما را تشکیل می دهد‪.‬‬ ‫توجه جدی دولت در ممانعت از قطع درختان در اين اواخر صورت گرفته و غرس اقسام‬ ‫نهالها در اين نقاط الزم میباشد‪.‬‬ ‫‌‬

‫‌‬

‫فعاليت داخل صنف‬

‫شاگردان به چهار گروه تقسيم شوند‪ .‬هر گروه در بارة یکی از موضوعات زیر با هم‬ ‫بحث نمایند؛ سپس از هرگروه يك نفر نتيجۀ بحث خود را در پيش روي صنف به‬ ‫دیگران شرح دهد‪.‬‬ ‫ در بارۀ گوسفند و گاو معلومات دهيد‪.‬‬‫ در بارۀ حيوانات وحشي کشور خود چه میدانید؟‬‫ در مورد علفچرها معلومات دهید‪.‬‬‫ دربارۀ جنگل هاي طبیعي معلومات دهيد‪.‬‬‫‌‬

‫؟‬

‫سؤال ها‬

‫شاگردان عزیز‪ ،‬به جدول زیر با دقت توجهکنید‪ .‬اعداد پهلوی کلمهها و اصطالحات‬ ‫را در برابر الفبای مربوط توضیحات آن در کتابچه‌های خود بنویسید؛ مث ً‬ ‫ال‪ :‬عدد ‪ 4‬به‬ ‫حرف الف ارتباط دارد‪.‬‬ ‫‌‬

‫‪1‬‬

‫اشتر‬

‫الف‬

‫‪2‬‬

‫گاو شیری‬

‫ب‬

‫‪3‬‬

‫کوچی ها‬

‫ج‬

‫از آن در سواری‪ ،‬بارکشی‪ ،‬بزکشی و نیزهبازی استفاده می شود‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫گوسفند قرهقل‬

‫د‬

‫حیوان وفادار است که خار می خورد و بار می برد‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫اسپ‬

‫هـ‬

‫مناطق سرسبز و علف دار است که رمه‌های گوسفند‪ ،‬بز‪ ،‬اسپ‪ ،‬گاو و خر در آن میچرند‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫جنگلها‬

‫و‬

‫از آن لبنیات به دست می‌آید‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫پسته و بادام‬

‫ز‬

‫از جملۀ میوه‌های صادراتی کشور ما است‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫چراگاه‬

‫ح‬

‫ثروت طبیعی و دارایی ملی ما است‪.‬‬

‫‌‬

‫پوست آن قلم مهم صادراتی کشور ما است‪.‬‬ ‫برای پیدا کردن چراگاهها از یک جا به جای دیگر کوچ می‌کنند‪.‬‬ ‫‌‬

‫‌‬

‫فعاليت خارج صنف‬

‫حيوانات وحش��ي را نام گرفته و برای هر کدام مطلبي در كتابچه هاي تان بنویس��يد كه در برابر‬ ‫آنها چه بايد كرد‪.‬‬ ‫‌‬

‫‪60‬‬

‫درس بيست  و يكم‬

‫ذخایر معدني‬ ‫ذخایر معدنی‬

‫نایتریک‬

‫استفاده از معادن در اقتصاد كشور چه اهمیتی دارد؟‬

‫نقشة معادن افغانستان‬

‫افغانس��تان دارای مع��ادن مختلف نفت‪ ،‬گاز طبیعی‪ ،‬زغال س��نگ‪ ،‬آهن‪ ،‬مس‪ ،‬طال‪ ،‬نقره‪،‬‬ ‫سرب‪ ،‬جست‪ ،‬نمک‪ ،‬سلفر‪ ،‬سنگ‌های قیمتی و سنگ مرمر می‌باشد‪.‬‬ ‫آهن‬

‫آهن به رنگ های نصواری ‪ ،‬سرخ‪ ،‬سیاه و زرد لیمویی در قشر زمین فراوان پیدا می شود‪.‬‬ ‫افغانس��تان معادن آهن زياد دارد كه مهم‌ترين آن معدن حاجيگك مي‌باش��د که مقدار آهن‬ ‫آن به ‪ 63‬فیصد مي‌رسد؛ همچنین معادن آهن در والیات ارزگان‪ ،‬خاکریز قندهار‪ ،‬فیضآباد‬ ‫جوزجان‪ ،‬پکتیا‪ ،‬هرات و جبلالسراج پروان دستياب شده است‪.‬‬ ‫در صنایع دس��تی آهنگران کش��ور ما از آهن دس��ت داشته ش��ان‪ ،‬آالت و ابزار دهقانی‪،‬‬ ‫نجاری و کارآمد خانه ها را می سازند‪.‬‬ ‫‌‬

‫‌‬

‫‪61‬‬

‫مس‬

‫در زمان‌ه��اي قدی��م جای اس��لحه‬ ‫و وس��ایل س��نگی و چوب��ی را فلز نرم‬ ‫سرخرنگ مس گرفت و انسان ها یک‬ ‫قدم به سوی ترقی گذاشتند‪ ،‬معادن آن‬ ‫در کشور ما در عینک لوگر‪ ،‬کهنهخمار‬ ‫میدان‪ ،‬منار چک��ری کابل‪ ،‬خاکریز‬ ‫قندهار‪ ،‬غوربند‪ ،‬بدخش��ان و والیت‬ ‫بلخ موجود است‪.‬‬ ‫استفاده از مس‬ ‫مس هادی قوی برق و حرارت اس��ت و از س��یم‌های آن در لین‌های برق استفاده می‌شود‪.‬‬ ‫مس��گران وطن ما از مس دستداشته‪ ،‬شان دیگ‌های خُ رد و کالن مسی‪ ،‬چلوصاف‪ ،‬مجمع‪،‬‬ ‫آبگردان‪ ،‬مالقه‪ ،‬کفگیر‪ ،‬قاشق‪ ،‬آفتابه‪ ،‬لگن دستشویی و ساير ابزارشان را میسازند‪.‬‬ ‫‌‬

‫‌‬

‫‌‬

‫طال‬ ‫طال فلز قیمتی‪ ،‬رنگ و جالی مقبول و قابل توجه دارد و زنگ نمی‌گیرد‪ .‬این فلز به حیث‬ ‫پش��توانة بزرگ پولی بوده و اقس��ام زی��ورات آن‪ ،‬زینت خانم ها را تش��کیل می دهد‪ .‬طال در‬ ‫واليات زابل‪ ،‬قندهار و بستر درياي كوكچة واليت بدخشان وجود دارد‪.‬‬ ‫نقره‬ ‫نقره را مثل طال زنگ نمی‌زند و هادی قوی برق و حرارت بوده‪ ،‬به حیث زیورات استعمال‬ ‫زیاد دارد‪ .‬معادن آن در مناطق پنجشیر‪ ،‬سیمکوه هرات و بی بی گوهر قندهار وجود دارند‪.‬‬

‫‪62‬‬

‫درس بيست  و يكم‬

‫ها‬

‫سنگ های قیمتی‬

‫الجورد در کوه های بدخش��ان از زمان های قدیم ش��ناخته شده و مورد استفاده قرار گرفته‬ ‫اس��ت و شهرت جهانی دارد این سنگ بهدرجه های ‪ 1‬الی ‪ 5‬تقسیم شده و به خارج از كشور‬ ‫صادر مي‌شود‪ .‬یاقوت‪ ،‬لعل‪ ،‬الجورد بدخشان و زمرد پنجشیر نه تنها در ميان سنگهاي قيمتي‬ ‫كشور‪ ،‬بلكه در منطقه و جهان شهرت داشته و خريداران زيادی دارد‪.‬‬

‫معادن سرب و جست‬

‫این معادن در هزارهجات‪ ،‬دامنه های كوه هندوکش‪ ،‬مزار شریف‪ ،‬بدخشان و قندهار یافت‬ ‫می‌شود‪.‬‬ ‫‌‬

‫معادن نمک‬

‫معادن نم��ک در مناطق تالقان تخار‪ ،‬اندخوی جوزجان‪ ،‬هرات‪ ،‬مزار ش��ریف بلخ‪ ،‬و مُقر‬ ‫غزنی وجود دارد‪ .‬نمک سنگی کوهی سبزرنگ در مناطق هزارهجات پیدا می‌شود‪ .‬از معادن‬ ‫نمک تالقان و نمك سنگی هزارهجات در مواد غذایی استفادة زياد صورت مي‌گيرد‪.‬‬

‫سلفر‬

‫معدن سلفر یا گوگرد به ذخیرۀ ‪ 600‬تن در مزار شریف و یک مقدار در اشکاشم بدخشان تثبیت‬ ‫شده است‪.‬‬

‫‪63‬‬

‫فعاليت داخل صنف‬

‫؟‬

‫ش��اگردان به چهارگروه ‌ تقسيم ش��ده‌‪ ،‬هرگروه راجع به دو عنوان از معادن افغانستان‬ ‫بحث كنند و نتايج آن را نمایندة هر گروه در صنف به دیگران ارائه دهد‪.‬‬ ‫سؤال‌ها‬

‫‪ -1‬هر يك از معادن جدول زير بيشتر در كدام مناطق افغانستان وجود دارند؟ آن‌ها را‬ ‫در كتابچه‌هاي خود با کشیدن خط با هم ارتباط دهيد‪.‬‬ ‫معادن‬

‫مناطق جغرافيايي‬

‫آهن‬

‫زابل و قندهار‬

‫مس‬

‫هزارهجات و دامنه‌هاي كوه هندوكش‬

‫طال‬

‫واليت ارزگان و حاجيگك باميان‬

‫نقره‬

‫تالقان تخار و اندخوي جوزجان‬

‫سنگ‌هاي قيمتي‬

‫عينك لوگر وكهنهخمار ميدان‪ ،‬پنجشیر و بدخشان‬

‫سرب و جست‬

‫مزار شريف‬

‫نمك‬

‫كوه‌هاي بدخشان‬

‫سلفر‬

‫پنجشير و سيمكوه‌ هرات‬

‫‌‬

‫‪ -2‬اهميت معادن آهن را بيان داريد‪.‬‬ ‫‪ -3‬مهمترين خصوصیت‌ معادن مس را توضيح دهيد‪.‬‬ ‫فعاليت خارج صنف‬

‫هر شاگرد راجع به يك معدن منطقة خود معلومات تهيه نموده‪ ،‬در ساعت درسی آیندة‬ ‫جغرافیه در صنف ارائه دهد‪.‬‬ ‫‪64‬‬

‫درس بيست و دوم‬

‫مواد محروقاتی معدني‬

‫به نظر شما منشأ پيدايش زغال سنگ از چه است؟‬

‫معدن زغال سنگ‬

‫زغال سنگ‬

‫‪65‬‬

‫زغال سنگ منشأ نباتی داشته و از جملۀ احجار رسوبی است كه به حیث مواد سوخت از‬ ‫آن استفاده مي شود‪ .‬معادن زغال سنگ کشور ما همزمان با تشکیل کوه هندوکش به وجود‬ ‫آمده است‪ .‬در آن وقت بقایای جنگلها در ال به الی احجار قرار گرفته و به اثر فشار و‬ ‫حرارت زیاد در نبودن هوا در زمان طوالنی به کتله های زغال سنگ مبدل شده است‪ ،‬که‬ ‫اکنون در درۀ صوف سمنگان‪ ،‬کرکر پلخمری‪ ،‬آشپشتۀ درۀ سیغان بامیان‪ ،‬کرخ هرات و بنگی‬ ‫تخار ذخایر بزرگ آن به دست آمده است‪.‬‬ ‫معدن زغال سنگ درۀ صوف از دورۀ امیر عبدالرحمن خان به شکل ابتدایی مورد استفاده‬ ‫قرار گرفته و در حدود ‪ 76‬میلیون تن ذخیره آن تثبیت شده است‪.‬‬ ‫ذخیرۀ معدن زغال سنگ کرکر پلخمری که جنس خوب کوک دارد در حدود چهار‬ ‫میلیون تن تخمین شده است‪ .‬زغال سنگ کرخ هرات در زیرکوتل سبزک موقعيت دارد و‬ ‫ذخیرۀ زغال سنگ بنگی تخار هنوز دست ناخورده باقی مانده است‪.‬‬

‫نفت‬

‫از نفت چه استفاده‌هايي مي‌شود؟‬ ‫اين ماده منشأ حیوانی داشته از گندیده شدن و پوسیدن اجساد حیوانات بحری تحت فشار زیاد‬ ‫در زمان های طوالنی در بین طبقات رسوبی زمین به‌وجود می‌آید‪ .‬از تصفیۀ نفت‪ ،‬تیل طیاره‪ ،‬تیل‬ ‫دیزل برای سوخت ماشین های دیزلی‪ ،‬تیل پترول برای سوخت ماشین‌های سوخت پترولی‪ ،‬تیل‬ ‫خاک و دیگر مشتقات آن مثل مبالیل‪ ،‬گریس‪ ،‬وایکم‪ ،‬قیر‪ ،‬واسلين وغیره به دست می آید‪.‬‬ ‫تفحصات نفت و گاز طبیعی در افغانستان از سال ‪1314‬هـ‪. .‬ش‪ .‬تا ‪1343‬هـ‪..‬ش‪ .‬صورت‬ ‫گرفته و در نتیجۀ آن فهميده شد که از ولسوالی رستاق تخار الی سرحد ایران در شرق‪ ،‬غرب‬ ‫و جنوب دریاي آمو تا دامنه های شمالی تیربند ترکستان هندوکش غربی و کوه بابا برای‬ ‫پیدایش نفت مساعد است‪.‬‬ ‫ذخایر نفت در رستاق تالقان‪ ،‬آبدان میرعلم‪ ،‬شبرغان‪ ،‬میمنه‪ ،‬هرات و هلمند تثبیت گردیده‬ ‫است‪.‬‬ ‫‌‬

‫گاز طبیعی‬

‫گا ز طبیعی در والیت جوزجان در مناطق خواجه گوگردک (یتیم تاق) خواجه‬ ‫برهان و جر قودوق موجود است که قب ً‬ ‫ال استخراج آن توسط روس‌ها صورت‬ ‫گرفته و یک مقدار آن توسط پایپلین به شوروی سابق صادر گردیده بود‪.‬‬ ‫از سوخت گاز طبیعی در گرم کردن منازل در زمستان‪ ،‬پخت و پز مواد‬ ‫غذایی و روشن کردن چراغ‌های گازی استفاده می‌شود‪.‬‬ ‫فعاليت داخل صنف‬

‫؟‬

‫شاگردان به سه گروه تقسيم شده‪ ،‬هرگروه راجع به يكي از معادن‪ :‬زغال سنگ ‪ ،‬نفت و‬ ‫گاز طبيعي با هم بحث كنند و نتايج بحث ها را از هر گروه یک نفر به دیگران در صنف‬ ‫ارائه دهد‪.‬‬ ‫سؤال‌ها‬

‫‪ -1‬از كدام مناطق افغانستان زغال سنگ به دست مي آيد؟‬ ‫‪ -2‬منشأ پيدايش نفت را بيان داريد‪.‬‬ ‫‪ -3‬از سوخت گاز طبيعي چه استفاده‌هايي صورت مي گيرد؟‬ ‫فعاليت خارج صنف‬

‫هر شاگرد راجع به اهميت مواد محروقاتي در افغانستان معلومات تهيه نموده و در ساعت‬ ‫درسی آیندة جغرافیه در صنف ارائه دهد‪.‬‬

‫‪66‬‬

‫درس بيست  وسوم‬

‫صنایع و تجارت در افغانستان‬

‫قالین‬

‫در مورد صنايع دستی كشور چه معلوماتی داريد؟‬ ‫تعريف‬

‫صنعت عبارت است از‪ :‬تغيير شكل مواد اوليه و تبديل آن به يك كاالي قابل استفاده‪ .‬اين‬ ‫مواد و محصوالت اوليه ممكن است محصوالت زراعتي‪ ،‬مالداری يا معدني باشند كه براي‬ ‫توليدكاال به كارخانه‌ها برده مي‌شوند‪ .‬صنعت به دو بخش‪ ،‬صنایع دستی و صنایع ماشینی‬ ‫تقسیم می‌شود‪.‬‬

‫الف ‪ -‬صنایع دستی‬

‫از زمان‌هاي قدیم که نیاکان ما به زراعت مشغول بودند برای رفع ضروریات شان بهتوليد‬ ‫صنایع دستی پرداختند‪ .‬این شغل یک مصروفیت خوب و یک عاید پولی برای رفع مشکالت‬ ‫مردم می باشد‪ 6000 .‬سال قبل‪ ،‬دهاقین بلخ گندم و جو رسیده را با داسی که از سنگ چقماق‬ ‫ساخته شده بود درو می کردند‪ .‬تا آخر قرن ‪ 19‬تقريباً ‪ 98‬فیصد نفوس کشور ما به حیات‬ ‫‪67‬‬

‫روستايی اشتغال داشتند و از صنایع دستی استفاده می‌کردند‪ .‬ایشان فن پخت و پز‪ ،‬ريشتن‬ ‫و بافتن را آموختند‪ .‬از منابع حیوانی پشم‪ ،‬پت‪ ،‬پوست‪ ،‬ابریشم و از منابع نباتی پنبه و سند‬ ‫و از منابع معدنی آهن‪ ،‬مس‪ ،‬طال و نقره و خاک در صنایع دستی کار می‌گرفتند‪.‬‬ ‫قالین‌بافی‪ :‬صنعت قالین‌بافی از زمان‌های قدیم تا به حال در بین مردم صفحات شمال‬ ‫کشور ما رواج دارد‪ .‬مردم دولتآباد فاریاب‪ ،‬اندخوی‪ ،‬آقچه و دولت‌آباد بلخ در بافتن‬ ‫و ساختن قالین با جنس عالی به رنگ و طرح‌های مقبول و دلچسپ شهرت دارند و در‬ ‫قرقین‪ ،‬کندز و هرات نیز بافتن قالین رواج دارد‪ .‬قالین به ‌نام مروی‪ ،‬دولتآباد فاریاب‪،‬‬ ‫اندخوی و آقچه خریداران داخلی و خارجی زيادي دارد‪.‬‬ ‫جنس خوب قالین‪ ،‬قلم عمدۀ صادرات کشور ما را تشکیل می‌دهد که به هند‪ ،‬پاکستان‪،‬‬ ‫اروپا‪ ،‬روسیه و امریکا صادر می‌شود‪.‬‬ ‫فلزكاري‪ :‬آهنگران کشور ما از آهن دست‌داشتۀ  شان‪ ،‬وسایل و لوازم دهقانی‪ ،‬نجاری‬ ‫و ضروریات منازل را می سازند‪ .‬در ميان اين وسایل بیل آهنگران ده‌داناي کابل‪ ،‬چاقوي‬ ‫آهنگران چاریکار و حيدرخاني لغمان شهرت دارد‪.‬‬ ‫فلزکاران وطن ما در ترمیم موتر‪ ،‬ساختن دروازه‪ ،‬کتاره‪ ،‬زینۀ آهنی و سیمکاری برای‬ ‫ساختمان های تعمیرات مصروف اند‪.‬‬

‫‪68‬‬

‫درس بيست  و سوم‬ ‫ب ‪ -‬صنایع ماشینی در افغانستان‬

‫افغانستان از جملۀ کشورهای رو به انکشاف‪ ،‬از نظر صنايع ماشيني است‪ .‬صنایع ماشیني بار‬ ‫اول در دورۀ امیر شیرعلی خان بنیانگذاری شد و در دورة امیر عبدالرحمن خان دو فابریکۀ‬ ‫صنعتی به ‌نام «ماشین‌خانه» و «فابریکۀ پشمینه‌بافی» تأسیس شد که فعالیت های تولیدی آن‌ها‬ ‫ضروریات قطعات عسکری را مرفوع می‌ساخت‪ .‬از ساير صنايع ماشيني مهم در افغانستان‬ ‫مي‌توان به فابريكۀ جنگلك كابل‪ ،‬فابريكۀ قند بغالن‪ ،‬روغن سپينزركندز‪ ،‬فابریکة کود و‬ ‫برق مزار شريف‪ ،‬فابريكۀ سمنت‪ ،‬دستگاه‌هاي توليد برق آبي نغلو‪ ،‬سروبي‪ ،‬درونته‪ ،‬ماهيپر‪،‬‬ ‫كجكي و گرشك اشاره كرد‪.‬‬

‫‪69‬‬

‫تجارت افغانستان‬

‫به نظر شما‪ ،‬تجارت چه نقشي در رونق اقتصاد كشور دارد؟‬ ‫پیشرفت و ترقی هرکشوری مربوط به مقدار تولیدات متنوع داخلی آن است‪ .‬به هر اندازه‌یی‬ ‫که تولیدات مختلف و صادرات زیاد وجود داشته باشد به همان اندازه يك كشور خودکفا بوده‬ ‫و مردم آن در آسایش و آرامش زنده‌گی می‌کنند و قدرت و قیمت پول آن هم ارتقا مييابد‪.‬‬ ‫بعد از کسب استقالل در ‪1298‬هـ‪.‬ش‪ .‬توجه به نظارت در تجارت کشور ما صورت‬ ‫گرفت‪ .‬نمایندهگان افغانی به مسکو‪ ،‬لندن‪ ،‬برلین‪ ،‬انقره و تهران فرستاده شدند تا سهولت‬ ‫در تجارت به میان آید و پیداوار افغانستان به پیمانۀ زیادتر صادر گردد‪ .‬صادرات کشور ما‬ ‫به درجۀ اول شامل محصوالت حیوانی‪ ،‬پشم‪ ،‬پوست‪ ،‬روده‪ ،‬پوست قره‌قل‪ ،‬قالین‪ ،‬گليم و‬ ‫به درجۀ دوم محصوالت نباتی شامل میوۀ تازه و خشک‪ ،‬سنگ‌های قیمتی و نباتات طبی‬ ‫بوده كه به ممالک مختلف صادر ميگردد‪.‬‬ ‫فعاليت داخل صنف‬

‫دانشآموزان به گروه‌هاي مختلف تقسيم شوند هرگروه راجع به يكي از انواع صنايع‬ ‫دستي يا ماشيني با هم بحث كنند؛ بعد نتيجه را به سایر همصنفان خود ارائه دهند‪.‬‬

‫؟‬

‫سؤال‌ها‬

‫‪ -1‬صنعت را تعريف كنيد‪.‬‬ ‫‪ -2‬صنعت قالين‌بافي در كدام مناطق كشور بيشتر رواج دارد؟‬ ‫‪ -3‬از مهمترين صنايع ماشيني افغانستان نام ببريد‪.‬‬ ‫‪ -4‬در چه مواقع اقتصاد كشور مي تواند رشد پيدا‌كند؟‬ ‫‪ -5‬مهمترين محصوالت صادراتي افغانستان را نام برده و بگویید که به كدام كشورها‬ ‫صادر مي‌شوند؟‬ ‫فعاليت خارج صنف‬

‫در واليت شما كدام صنايع دستي و يا ماشيني رايج است؟ معلومات خود را تهيه و در ساعت‬ ‫درسی آیندة جغرافیه در صنف بيان دارید‪.‬‬ ‫‪70‬‬

‫درس بيست و چهارم‬

‫جغرافياي مواصالتي‬

‫به نظر شما‪ ‌،‬راه ها و وسایط حمل و نقل در زنده‌گی مردم چه اهميتي دارند؟‬

‫راه مواصالتی خشکه‬

‫راه‬

‫راه وسیلۀ ارتباطی انسان‌ها است‪ .‬راه عامل مهم در توسعۀ اقتصادی‪ ،‬اجتماعی و فرهنگی‬ ‫یک کشور محسوب می‌شود‪ .‬نقش راهها در توسعۀ فرهنگ و تمدن و در نزدیکی و ارتباط‬ ‫بین اقوام و ملت‌ها زیاد ارزنده می‌باشد‪ .‬راه وسیلۀ زیادت در ثروت می شود‪.‬‬ ‫دستآوردهای زراعتی و صنعتی از طریق راه ها از محل تولید به محل مصرف رسانیده‬ ‫می شوند‪.‬‬ ‫راه‌هاي مواصالتي افغانستان به سه دسته تقسیم می شوند‪:‬‬

‫‪ -1‬راه های خشکه ‪ -2‬راه های هوایی ‪ -٣‬راه‌های آبی‬ ‫در افغانستان اقسام موتر در سرک‌ها و اقسام طیارات در خطوط هوایی برای حمل و نقل‬ ‫مردم و کاالها در فعالیت اند‪ .‬قبل از وارد شدن اقسام موتر در افغانستان‪ ،‬تجارت داخلی‬ ‫و خارجی در کشور ما توسط کاروان های حیوانی اشتر‪ ،‬اسپ و قاطر صورت می گرفت‪.‬‬ ‫‪71‬‬

‫وقتی که موتر در دورۀ امیر حبیب اهللخان در وطن وارد شد‪ ،‬اقسام موتر‌های باربر و تیزرفتار‬ ‫درکشور ما زیاد گرديد و به ساختن سرک‌های موتررو نيز اقدامات صورت گرفت‪ .‬از آن‬ ‫زمان تا به حال بيش از ‪ 15000‬کیلومتر سرکهای موتررو ساخته شده كه تقريباً نيمآن‬ ‫سرک‌ها قیر و کانكريتی می‌باشند و متباقی سرک‌ها به حالت خامه استند كه مناطق مختلف‬ ‫کشور را با هم ارتباط می دهند‪.‬‬ ‫حمل و نقل اموال تجارتی در افغانستان از طریق بنادر سرحدی تورخم‪ ،‬سپین‌بولدک‪،‬‬ ‫اسالم‌قلعه‪ ،‬تورغندی و بنادر آبی کنار دریاي آمو تاشگذر‪ ،‬شیرخان بندر‪ ،‬حیرتان و کلفت‬ ‫صورت مي‌گيرد‪ .‬اين سركها و شاهراه ها باعث انکشاف در زمینه های زراعتی‪ ،‬صنعتی و‬ ‫اموال تجارتی گردیده و ارتباط بین آسیاي جنوبی و ممالک آسیاي میانه را برقرار می سازند‪.‬‬ ‫جدول سرك‌هاي مهمی كه كابل را به واليات و بنادر كشور وصل مي‌كنند‪.‬‬ ‫شماره‬

‫نام سرك‬

‫فاصله به كيلومتر‬

‫‪1‬‬

‫كابل – قندهار‬

‫‪483‬‬

‫‪2‬‬

‫قندهار – هرات تورغندي‬

‫‪679‬‬

‫‪3‬‬

‫هرات – اسالم قلعه‬

‫‪124‬‬

‫‪4‬‬

‫قندهار – سپين بولدك‬

‫‪104‬‬

‫‪5‬‬

‫كابل – تورخم‬

‫‪231‬‬

‫‪6‬‬

‫كابل – شيرخان بندر‬

‫‪405‬‬

‫‪7‬‬

‫پلخمري‪ -‬مزار شريف ‪ -‬شبرغان‬

‫‪360‬‬

‫‪8‬‬

‫كابل – گرديز‬

‫‪132‬‬

‫‪9‬‬

‫گرديز – خوست‬

‫‪117‬‬

‫‪72‬‬

‫درس بيست و چهارم‬ ‫بحمل و نقل هوایی‬

‫پروازهای داخلی و خارجی طیارات در زنده گی مردم چه اهمیتی دارد؟‬ ‫مسیر خطوطي که طیاره در فضا از شهری به شهر دیگر می‌پیماید راه هوايي و خطوط‬ ‫هوايی گفته می‌شود‪ .‬طیاره سریعترین و راحتترین وسیلۀ مسافرت است که مسافران و اموال‬ ‫تجارتی قیمتی و نازک را در وقت کم به مناطق دور و نزدیک دیگر انتقال می دهد‪.‬‬ ‫بعد از کسب استقالل کشور درسال ‪1298‬هـ‪..‬ش‪ .‬چند فروند طیاره از کشور‌های آلمان‬ ‫و روسیه خریداری شد و اولین میدان هوایی در خواجه رواش شهرکابل ساخته شد‪ .‬امروز‬ ‫اقسام طیاره‌هاي ملکی و نظامی‌در انتقال مسافرین و اموال تجارتی در داخل و خارج از کشور‬ ‫در پرواز و فعالیت قرار دارند‪.‬‬ ‫پروازهای داخلی از کابل به والیات و مناطقی که میدان هوایی در آن‌ها ساخته شده صورت‬ ‫می گیرد‪ .‬پروازهای خارجی از کابل به اسالم آباد‪ ،‬دهلی جدید‪ ،‬تهران‪ ،‬دوبی‪ ،‬شارجه‪ ،‬اورومچي‪،‬‬ ‫فرانکفورت و عکس آن به میدان هوایی بین‌المللی کابل و قندهار صورت می‌گیرد‪.‬‬ ‫میدان هوایی خواجه رواش کابل کانکریتی و از قندهار قیرریزی می‌باشد؛ بعدا ً میدان‌های‬ ‫هوایی ننگرهار‪ ،‬کندز‪ ،‬مزار شریف‪ ،‬هرات و پکتیا ساخته شد که ديگر میدانها در مناطق‬ ‫مختلف کشور به شکل خام میباشند‪ .‬آخرین میدان هوایی در بامیان به نام ((شیبرتو)) در‬ ‫‪1376‬هـ‪. .‬ش‪ .‬ساخته شده است‪.‬‬ ‫میدان‌های هوایی شامل طیارات‪ ،‬خطوط پرواز (‪ ،)Runway‬ترمینال‪ ،‬وسایل مخابراتی‬ ‫وسایل نقلیه در داخل میدان‪ ،‬زینۀ طیاره‪ ،‬هوتل و مسافرخانه و پرسونل فنی و مسلکی می‬ ‫باشند‪ .‬شركت ملي هوايي آريانا به نام ((د آريانا افغان الوتنه)) در سال ‪ 1333‬با سرماية‬ ‫‪ 51‬فیصد از سرماية ملي افغانستان و ‪ 49‬فیصد از سرماية شرکت انديمار كه بعدا ً جاي آن‬ ‫را پانامريكن گرفته ساخته شد‪ .‬در اوايل طياره‌هاي نوع داكوتا كه ظرفيت سي نفر مسافر‬ ‫را داشت در ميدان‌هاي هوايي داخلي و خارجي بهكار آغاز كرد؛ بعدا ً شركت ملي ديگری‬ ‫به نام ((د باختر افغان الوتنه) تأسيس شد که اکنون فعالیت ندارد‪ .‬فع ً‬ ‫ال شركت هاي هوايي‬ ‫خصوصي هم در كشور ما فعاليت دارند‪.‬‬ ‫‌‬

‫‪73‬‬

‫فعاليت داخل صنف‬

‫شاگردان به دوگروه مختلف تقسيم شده‪ ،‬هرگروه راجع به اهميت یکی از راههاي‬ ‫خشكه و هوايي بحث كنند و نتيجه را به تمام همصنفان خود ارائه دهند‪.‬‬

‫؟‬

‫سؤال ها‬

‫‪ -1‬اهميت راه‌ها را بيان كنيد‪.‬‬ ‫‪ -2‬قبل از وارد شدن اقسام موتر در افغانستان تجارت داخلي و خارجي توسط‪ .......‬صورت‬ ‫مي‌گرفت‪.‬‬ ‫‪ -3‬منظور از خطوط هوايي چه است؟‬ ‫‪ -4‬پروازهاي طیارهها از كابل به كدام شهرهاي داخلي و خارجي صورت مي‌گيرد؟‬ ‫‪ -5‬حمل و نقل اموال تجارتي افغانستان از طريق كدام بنادر صورت مي‌گيرد؟‬ ‫فعاليت خارج صنف‬

‫اعداد پهلوی لغات و اصطالحات را به الفباي مربوط ارتباط داده و در کتابچه های خود‬ ‫بنویسید‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫طیاره‬

‫الف‬

‫به سه دستة راه‌های خشکه‪ ،‬هوایی و آبی تقسیم شده است‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫موتر‬

‫ب‬

‫قبل از وارد شدن موتر و ساختن سرک اموال تجارتی توسط حیوانات‬ ‫چون؛ اشتر‪ ،‬اسپ و قاطر از یک جا به جای دیگر انتقال می شد‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫کاروان حیوانی‬

‫ج‬

‫باالی سرک موتررو در عبور و مرور قرار گرفته‪ ،‬مسافرین و اموال را‬ ‫انتقال می‌دهد‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫بنادر افغانستان‬

‫د‬

‫در پرواز‌های هوایی مسافرین و اموال نازک و قیمتی را به وقت کم و‬ ‫راحت از یک جا به جای دیگر حمل می‌کند‪.‬‬

‫هـ‬

‫باعث انکشاف در زمینه های زراعتی‪ ،‬صنعتی و اموال تجارتی و ارتباط‬ ‫بین آسیای جنوبی و آسیای میانه می باشد‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ ‬

‫راهها‬

‫‪74‬‬

‫خالصة فصل‬ ‫ افغانستان كشوري است كوهستاني كه در جنوب براعظم آسيا با مساحت ‪ 652000‬كيلومتر‬‫مربع واقع شده است‪.‬‬ ‫ ‪ 13‬حصۀ خاك افغانستان كوهستاني بوده و بخشي نيز از مناطق هموار تشكيل شده است‪.‬‬‫ قسمتي از خاك افغانستان را دشت‌هاي مارگو‪ ،‬سيستان‪ ،‬بكوا و غيره تشكيل مي‌دهند‪.‬‬‫ افغانستان از نظر موقعيت جغرافيايي و ساختمان طبيعي به شش منطقۀ اقليمي صحرايي‪،‬‬‫كوهستاني‪ ،‬مونسونی‪ ،‬مديترانه‌يي‪ ،‬ستيپي و توندراآلپي تقسيم مي‌شود‪.‬‬ ‫ سلسله كوههاي مهم افغانستان شامل هندوكش‪ ،‬كوه بابا‪ ،‬سفيدکوه‪ ،‬سياهكوه و سپين‌غر‬‫مي‌باشد كه داراي ذخاير بزرگ مواد معدني‪ ،‬و سرچشمة درياهاي زياد و عامل مهم و‬ ‫اثرگذار بر آب و هواي كشور مي‌باشد‪.‬‬ ‫ درياهاي افغانستان به پنج حوزۀ آبگير كابل‪ ،‬آمو‪ ،‬هلمند‪ ،‬هريرود و حوزۀ بسته تقسيم شده است‪.‬‬‫ طويل‌ترين درياي افغانستان درياي هلمند است كه از دامنه‌هاي غربي كوه پغمان سرچشمه‬‫گرفته و به طرف غرب جريان دارد‪.‬‬ ‫ درياي هريرود سرحد طبيعي بين افغانستان و ايران را از اسالم قلعه تا منطقة ذوالفقار تشكيل‬‫ميدهد‪.‬‬ ‫ در بعضي از نواحي افغانستان كه داراي حوزه‌هاي بسته بوده‪ ،‬جهيل‌هايي به وجود آمده‬‫‌اند؛ مانند‪ :‬هامون سيستان‪ ،‬جهيل شيوا‪ ،‬جهيل زرقول‪ ،‬بند امير و آب ايستادۀ غزني‪.‬‬ ‫ افغانستان سرزمين پهناوري است كه پراگندهگي نفوس در تمام جاهاي آن يكسان نيست؛‬‫مناطق شرقي پر نفوس و مناطق جنوب‌غربي و مركزي كم‌نفوس است‪.‬‬ ‫ افغانستان كشور زراعتي است‪ .‬مهمترين محصوالت آن شامل گندم‪ ،‬برنج‪ ،‬جواري‪ ،‬جو و غيره است‪.‬‬‫ با توجه به موقعيت جغرافيايي و ويژ‌هگي‌هاي طبيعي و فضايي‪ ،‬نباتات صنعتي و طبي مانند‬‫پنبه‪ ،‬لبلبو‪ ،‬نيشكر‪ ،‬زعفران‪ ،‬شيرينبويه جواني و باديان و غيره در افغانستان رشد مي‌كنند‪.‬‬ ‫ نگهداري از حيوانات‪ ،‬يكي از منابع مهم ثروت كشور افغانستان است كه شامل پرورش‬‫گوسفند‪ ،‬بز‪ ،‬گوسفند قره‌قل‪ ،‬گاو و غيره مي‌باشد‪.‬‬ ‫ افغانستان داراي معادن مختلف آهن‪ ،‬مس‪ ،‬طال‪ ،‬نقره‪ ،‬سنگ‌هاي قيمتي‪ ،‬سرب و جست‪،‬‬‫نمك و سلفر ميباشد‪.‬‬ ‫ افغانستان داراي مواد محروقاتي معدني مختلفي؛ مانند‪ :‬زغال سنگ‪ ،‬نفت و گاز طبيعي‬‫مي‌باشد كه در رشد و توسعۀ اقتصادي كشور نقش زيادي دارد‪.‬‬ ‫ صنايع در افغانستان به دو بخش صنايع دستي (قالينبافي و ‪ )...‬و صنايع ماشيني (فابريكة‬‫جنگلك كابل و ‪ )...‬تقسيم مي‌شود‪.‬‬ ‫در افغانستان اقسام موتر در سركهاي موتررو (راه‌هاي خشكه) و اقسام طيارات در راه‌هاي‬‫هوايي براي حمل و نقل مسافران و اموال تجارتي در فعاليت‌اند‪.‬‬ ‫‪75‬‬

‫فصل سوم‬

‫براعظم آسیا‬

‫اهداف فصل سوم‬

‫از شاگردان انتظار می رود که بعد از خواندن این فصل‪:‬‬ ‫ •با موقعیت قارة آسیا در جهان آشنا شوند‪.‬‬ ‫ •دربارة جغرافیای طبیعی آسیا معلومات پیدا کنند‪.‬‬ ‫ •با جغرافیای بشری آسیا آشنا شوند‪.‬‬ ‫ •با جغرافیای اقتصادی قارة آسیا آشنا شوند‪.‬‬ ‫ •دربارة جغرافیای حمل و نقل در قارة آسیا معلومات پیدا کنند‪.‬‬ ‫ •با جغرافیای سیاسی قارة آسیا آشنا شوند‪.‬‬ ‫ •با اقلیم قارة آسیا آشنایی حاصل کنند‪.‬‬ ‫ •با ثروت های اقتصادی در قارة آسیا معلومات پیدا کنند‪.‬‬ ‫ •با دریا‌های مهم‪ ،‬بحیره‌ها و جهیل‌های قارة آسیا آشنایی حاصل کنند‪.‬‬ ‫از شاگردان انتظار می رود که با خواندن این فصل به اهداف مهارتی‬ ‫زیر دست یابند‪:‬‬ ‫ •رسم کردن نقش��ۀ قارة آسیا و مشخص کردن سرحدات‪ ،‬بحیره ها‪ ،‬دریاهای مهم‪،‬‬ ‫جهیل ها‪ ،‬کوه ها و غیره‪.‬‬ ‫ •پدیده‌های طبیعی قارة آسیا را بر روی نقشه نشان دهند‪.‬‬ ‫ •مشخص کردن سرحدات‪ ،‬بحیره ها‪ ،‬دریاهای مهم‪ ،‬جهیلها و کوه ها بر روی نقشۀ‬ ‫سفید آسیا‪.‬‬ ‫‪76‬‬

‫درس بیست و پنجم‬

‫موقعیت و حدود اربعة آسیا‬

‫بحيره‬

‫کو‬

‫رياي‬

‫جاپان‬ ‫کو‬

‫رياي‬

‫جهيل‬

‫جهيل‬

‫حيره‬ ‫ب‬

‫حيره‬ ‫ب‬

‫انقره‬

‫بحيره‬ ‫کسپين‬

‫يره‬

‫بح‬

‫بحيره‬

‫جاپانبحيرۀ‬

‫جهيل‬

‫نقشة براعظم آسیا با حدود آن‬

‫آیا می دانید آسیا وسیع ترین قارة جهان است؟‬ ‫آسیا بزرگ‌ترین براعظم  است که اکثریت ساحۀ آن در نیمکرة شرقی و نیم‌کرۀ شمالی‬ ‫موقعیت دارد‪ .‬براعظم آسیا در بین طول‌البلد ‪ 25‬درجۀ شرقی‪ 170،‬درجۀ طول‌البلد غربی‪10 ،‬‬ ‫درجة عرض‌البلد جنوبی و ‪ 80‬درجة عرض‌البلد شمالی واقع است‪ .‬مساحت آن ‪ 44/2‬میلیون‬ ‫کیلومتر مربع است‪ .‬به طرف شمال براعظم آسیا بحر منجمد شمالی‪ ،‬به طرف جنوب آن بحر‬ ‫هند و به طرف شرق آن بحرالکاهل واقع است‪ .‬به طرف غرب سرحد طبیعی بین قارة آسیا و‬ ‫اروپا را کوه های اورال‪ ،‬دریای اورال‪ ،‬بحیرة کسپین‪ ،‬بحیرة سیاه و آبنای باسفورس تشکیل‬ ‫می دهد‪ .‬به سمت جنوب‌غرب بحیرة سرخ و کانال سویز آسیا را از افریقا جدا می سازد و به‬ ‫طرف شمال‌شرق آبنای بیرنگ آسیا را از براعظم امریکا جدا می سازد‪.‬‬ ‫قارة آسیا و اروپا را یک جا به نام یوریشیا هم یاد کرده  اند‪ .‬از اینکه در مورد سه قارة‬ ‫آسیا‪ ،‬اروپا و افریقا‪ ،‬مردم از زمانه‌های قدیم شناخت داشتند بنابراین به نام دنیای قدیم هم از‬ ‫آن‌ها نام برده شده است‪.‬‬ ‫‪77‬‬

‫براعظم آسیا سه جزیره‌نمای بزرگ دارد که عبارت اند از‪ :‬جزیره‌نمای عربستان‪ ،‬جزیره‌نمای‬ ‫هند و جزیره نمای هند و چین‪ .‬در این براعظم بلندترین نقاط جهان واقع است‪.‬‬ ‫قارة آسیا گهوارۀ قدیمیترین تمدنها و ادیان است‪ .‬مردم دنیا آسیا را با تمدن‌های قدیمی‬ ‫کلده‪ ،‬آسور و بابل می شناسند‪ .‬آثار دیدنی و تاریخی؛ چون‪ :‬خانة‌کعبه در مکة معظمه و‬ ‫آرامگاه پیامبر بزرگ اسالم در‬ ‫نقشة ادیان و مذاهب مردم  آسیا‬ ‫مدینۀ منوره اهمیت زیاد دارد‪.‬‬ ‫حضرت آدم و بی بی حوا در آسیا‬ ‫زنده‌گی می کردند‪ .‬مهم ترین و‬ ‫بزرگ‌ترین ادیان الهی چون‪:‬‬ ‫دین مقدس اسالم‪ ،‬دین عیسویت‬ ‫و یهودیت و بزرگ‌ترین آیین ها‬ ‫چون‪ :‬بودیزم‪ ،‬کنفسیوس و‌غیره‬ ‫در این قاره به میان آمده اند‪.‬‬ ‫بحيره‬

‫ک‬

‫ورياي‬

‫جاپان‬ ‫ک‬

‫ورياي‬

‫جهيل‬

‫جهيل‬

‫حيره‬ ‫ب‬

‫حيره‬ ‫ب‬

‫انقره‬

‫بحيره‬ ‫کسپين‬

‫يره‬

‫بح‬

‫بحيره‬

‫جاپانبحيرۀ‬

‫جهيل‬

‫فعالیت داخل صنف‬

‫شاگردان به گروه  های مختلف تقسیم شوند و هرگروه به پیش‌روی صنف با استفاده‬ ‫از نقشه‪ ،‬موقعیت جغرافیایی‪ ،‬بحرهای اطراف‪ ،‬کانال و آبناها و جزیره‌نماهای آسیا را‬ ‫روی نقشه نشان دهند‪.‬‬

‫؟‬

‫سؤال ها‬

‫‪ -1‬اقیانوس‌های اطراف براعظم آسیا را نام ببرید‪.‬‬ ‫‪ -2‬جاهای خالی را با کلمه‌های مناسب تکمیل کنید‪.‬‬ ‫الف)کوه‌های ‪ ..................‬سرحد طبیعی بین قارة آسیا و اروپا را تشکیل میدهند‪.‬‬ ‫ب‪ )-‬بحیرة ‪ ...........................‬و کانال ‪ .....................‬آسیا را از افریقا جدا می سازد‪.‬‬ ‫ج) آبنای ‪ ......................‬آسیا را از براعظم امریکا جدا میسازد‪.‬‬ ‫‪ -3‬سه جزیره‌نمای آسیا را نام ببرید‪.‬‬ ‫‌‬

‫فعالیت خارج صنف‬

‫شاگردان در ارتباط با قدیمی ترین تمدن‌ها و ادیان مختلف در براعظم آسیا معلومات‬ ‫تهیه کرده و در ساعت درسی آیندة جغرافیه در صنف ارائه نمایند‪.‬‬

‫‪78‬‬

‫درس بیست و ششم‬

‫جغرافیای طبیعی‬

‫در بارة کوه‌های براعظم آسیا چه می دانید؟‬ ‫قارة آسیا دارای بلندترین کوه‌ها و سطوح مرتفع و وسیعترین دشت‌ها می‌باشد‪ .‬همه زمین های‬ ‫قدیمی آسیا در دوران دوم جیولوژی زیر آب بحر بزرگی به‌نام تیتس واقع بود که جهیل‌های‬ ‫ارال‪ ،‬بالخاش و بحیره های کسپین و سیاه از بازماندة بحر تیتس می باشد‪ .‬اکنون بحر تیتس از‬ ‫بین رفته و در جای آن براعظم آسیا واقع است‪ .‬کوه‌های قارة آسیا از سطح مرتفع پامیر شروع‬ ‫شده به طرف شرق تا قسمت شرق چین و جنوب‌شرق سایبریا و به طرف غرب تا آخر ترکیه‬ ‫امتداد دارد‪.‬‬ ‫بلندترین سلسله‌کوه‌های آسیا عبارت از کوه همالیا در شمال هند می باشد که از شرق به غرب‬ ‫افتاده است‪ .‬بلندترین قلة آن به‌نام ایورست یاد شده که ‪ 8848‬متر از سطح بحر بلندی دارد‪ .‬از‬ ‫کوه های همالیا به طرف غرب کوه های هندوکش در افغانستان‪ ،‬کوه های البرز و زاگروس در‬ ‫ایران‪ ،‬کوه های قفقاز‪ ،‬کوه های پونتیک و اناتولی در ترکیه میباشند؛ همچنان به طرف شرق‬ ‫کوه‌های بلند تیانشان و آلتایی در شمال چین  است‪ .‬سطوح مرتفع مغولستان‪ ،‬تبت‪ ،‬گوبی و پامیر‬ ‫‌‬

‫‪79‬‬

‫که در مرکز براعظم آسیا موقعیت داشته بزرگ‌ترین سطوح مرتفع آسیا را تشکیل می دهند؛‬ ‫همچنان براعظم آسیا دشت های وسیعی دارد که عبارت اند از‪ :‬دشت های مغولستان‪ ،‬دشت‌های‬ ‫کویر و لوت در ایران‪ ،‬دشت‌های سوریه‪ ،‬عراق و ربع‌الخالی در عربستان‪.‬‬

‫فعالیت داخل صنف‬

‫؟‬

‫شاگردان به گروه ها تقسیم شوند‪ .‬هرگروه یکی از پدیده های طبیعی آسیا شامل کوه ها‪،‬‬ ‫دشت ها‪ ،‬جهیل ها و بحیره های به جا مانده از تیتس و سطوح مرتفع آسیا را بر روی‬ ‫نقشه نشان دهند‪.‬‬ ‫سؤال ها‬

‫‪ -1‬سلسله‌کوه‌های هندوکش درکدام کشور واقع بوده؟ شکل افتاده‌گی آن چگونه‬ ‫است؟‬ ‫‪ -2‬همالیا در کدام قسمت آسیا موقعیت دارد و بلندترین قلة آن چقدر ارتفاع دارد؟‬ ‫‪ -3‬کوه های ایران و ترکیه به چه نام یاد میشوند و سمت افتاده‌گی آن‌ها چطور‬ ‫است؟‬ ‫‪ -4‬بحر تیتس در کجا موقعیت داشت و چه نشانه یی از آن باقی مانده است؟‬ ‫‪ -5‬دشت های آسیا را نام بگیرید‪.‬‬ ‫فعالیت خارج صنف‬

‫شاگردان در مرکز یک چوکات‪ ،‬سطح مرتفع پامیر را نشانی کرده؛ سپس کوه های‬ ‫آسیا را رسم و نام گذاری کنند و در ساعت درسی آینده در صنف ارائه نمایند‪.‬‬

‫‪80‬‬

‫درس بیست و هفتم‬

‫راجع به دریاهای براعظم آسیا چه میدانید؟‬ ‫‌‬

‫سایبری‬

‫جا‬

‫سطح مرتفع‬

‫بحیرۀ کسپین‬

‫جهیل‬

‫سطح مرتفع‬ ‫دریای‬

‫بح‬

‫سطح مرتفع‬

‫جهیل‬

‫یرۀ‬

‫جهیل‬

‫سطح مرتفع‬

‫بحیرۀ‬

‫پان‬

‫بیرنگ‬

‫سطوح مرتفع‬

‫یا‬

‫با وجودی که در قارة آسیا دشت های وسیعی وجود دارد که از بی‌آبی در آن‌ها مردم‬ ‫رنج می برند؛ اما باز هم قاره آسیا دارای دریاهای زیادی می باشد‪ .‬دریاهای آسیا را از جهت‬ ‫سمت‌جریان آن‌ها بهطرف اقیانوسها به چهار حوزه تقسیم کرده اند‪:‬‬ ‫‪ -1‬دریاهای که از کوه های جنوب سایبریا سرچشمه گرفته و از جنوب به طرف شمال جریان‬ ‫دارند و به بحر منجمد شمالی می ریزند‪ ،‬از غرب به شرق عبارت اند از‪ :‬دریاهای اوب (‪،)ob‬‬ ‫ینسی و لینا‪ .‬آب این دریاها بعضی اوقات در نزدیکی بحر منجمد شمالی یخ بسته می باشند‪.‬‬ ‫‪ -2‬دریاهایی که در شرق آسیا جریان دارند و به بحیره های بحرالکاهل می ریزند به ترتیب از‬ ‫شمال به جنوب عبارت اند از ‪ :‬دریای آمور که از کوه های شمال مغولستان سرچشمه گرفته‬ ‫در شمال بندر والدی و استوک به بحیره اخوتسک می ریزد؛ دریای هوانگهو که از کوه های‬ ‫‪81‬‬

‫چین مرکزی سرچشمه گرفته و در خلیج چیهلی که در غرب خلیج کوریا واقع است‪ ،‬می ریزد‬ ‫و دریای میکانگ که از کوه های چین جنوبی سرچشمه گرفته و در جنوب کمبودیا به بحیرۀ‬ ‫چین جنوبی می ریزد‪.‬‬ ‫‪ -3‬دریاهایی که به بحیره های بحر هند‪ ،‬بحیرة عرب و خلیج فارس می ریزند از شرق به غرب‬ ‫عبارت اند از‪ :‬ایراوادی در قسمت میانمار به خلیج مارتابان می ریزد؛ دریای گنگا که نزد‬ ‫هندی‌ها مقدس است و در قسمت بنگلهدیش به خلیج بنگال می‌ریزد؛ دریای سند که در‬ ‫بحیرة عمان می‌ریزد و دریای کارون و دریاهای دجله و فرات که شط‌العرب (اروند رود) را‬ ‫تشکیل داده و بعدا ً به خلیج فارس می ریزند‪.‬‬ ‫‪ -4‬دریاهایی که در جهیل های داخلی آسیا می ریزند عبارت اند از‪ :‬آمو (جیحون) و سیر دریا‬ ‫(سیحون) که به جهیل ارال می ریزند و دریای اورال که در سرحد بین آسیا و اروپا قرار دارد‬ ‫و به بحیرة کسپین می ریزد‪.‬‬ ‫فعالیت داخل صنف‬

‫؟‬

‫شاگردان به چهارگروه تقسیم شده‪ ،‬هرگروه در مورد یکی از دریاهای چهارگانة فوق‬ ‫با هم بحث کرده و به ارتباط با نقشه‪ ،‬نمایندة هر گروه به نوبت موضوع را در پیش‬ ‫‌روی صنف شرح نماید‪.‬‬ ‫سؤال ها‬

‫‪ -1‬دریاهای آسیا به چند بخش یا حوزه تقسیم شده اند؟‬ ‫‪ -2‬دریاهای سمت شمال آسیا را نام بگیرید‪.‬‬ ‫‪ -3‬دریاهایی را که به بحیره‌های بحر‌الکاهل می‌ریزند نام بگیرید‪.‬‬ ‫‪ -4‬دریاهایی را که در خلیج بنگال و بحیرۀ عرب می ریزند نام بگیرید‪.‬‬ ‫‪ -5‬کدام دریای افغانستان در جهیل ارال می ریزد؟‬ ‫‪ -6‬دریاهایی را که در خلیج فارس می ریزند‪ ،‬نام بگیرید‪.‬‬ ‫فعالیت خارج صنف‬

‫از دریاها چه استفاده می کنیم؟ یک مقاله در حدود پنج سطر در کتابچه‌های تان‬ ‫بنویسید و در ساعت درسی آیندة جغرافیه در صنف بخوانید‪.‬‬ ‫‪82‬‬

‫درس بیست و هشتم‬

‫جهیل‌ها‪ ،‬بحیره‌ها و خلیج‌های براعظم آسیا‬

‫جهيل بايکال‬

‫بح‬ ‫يرۀ کسپين (خذر)‬

‫جزاير ريوکيو‬

‫فالت ايران‬

‫مجمع الجزاير بحيرۀ چين‬ ‫فليپين‬ ‫شرقي‬

‫دلتای بنگال‬ ‫خليج بنگال‬

‫بحي‬

‫رۀ ع‬

‫مان‬

‫خلي‬

‫ج فا‬

‫رس‬

‫تبت‬

‫جزيرۀ عربستان‬ ‫شبه‬

‫بحيرۀ چين‬ ‫شرقی‬

‫جهيل ارال‬

‫بحيرۀ مديترانه‬

‫کانال سويز‬

‫بحيرۀ‬ ‫جاپان‬

‫جهيل بالخاش‬

‫بحيرۀ سياه‬ ‫فالت اناتولی‬

‫رال‬ ‫يو‬

‫سايبريا‬

‫های‬ ‫کوه‌‬

‫جزاير‬ ‫کوريل‬

‫بحيرۀ سرخ‬

‫خط‬

‫قطب‬

‫شمال‬

‫هـــــنــد‬ ‫دکن‬

‫دلتای مکنگ‬ ‫مجمع الجزاير‬ ‫اندونزيا‬

‫آیا می‌دانید که در براعظم آسیا کدام بحیره‌ها و جهیل‌ها موقعیت دارند؟‬ ‫جهیل های مهم آسیا به طور عموم در سایبریای روسیه‪ ،‬چین‪ ،‬قزاقستان‪ ،‬آسیای مرکزی‪،‬‬ ‫جنوب‌شرق و غرب آسیا موقعیت دارند‪ ،‬که مهم‌ترین آن‌ها را نام می گیریم‪:‬‬ ‫در سایبریا جهیل بایکال در امتداد دریای انگارا دارای آب منرالی است‪ ،‬طول اعظمی آن‬ ‫تقریباً ‪ 700‬کیلومتر و عرض آن ‪ 130‬کیلومتر می باشد‪.‬‬ ‫جهیل خانکا در شرق چین و در قزاقستان جهیل بالخاش و جهیل ارال معروف اند‪.‬‬ ‫در قرغزستان جهیل بسیککول شهرت دارد‪.‬‬ ‫در افغانستان جهیل چقمقتین‪ ،‬جهیل شیوا‪ ،‬جهیل‌های بند‌امیر‪ ،‬آب ایستادۀ غزنی و جهیل‌‬ ‫هامون سیستان خیلی معروف  اند‪.‬‬ ‫در غرب جمهوری اسالمی ایران جهیل ارومیه شهرت دارد‪.‬‬ ‫در ترکیه جهیل وان معروف است‪.‬‬ ‫جهیل سونکاری در شمال کوریای شمالی‪ ،‬لوب نور و یک تعداد زیاد جهیل های دیگر که‬ ‫مناظر توریستک زیاد دارند مشهور اند که همه‌ساله یک تعداد توریست‌ها از این جهیل‌ها‬ ‫دیدن می‌کنند‪.‬‬ ‫‪83‬‬

‫آیا راجع به خلیج های براعظم آسیا معلومات دارید؟‬ ‫سواحل آسیا بریده گی ها و انحناهای زیادی دارد‪ ،‬از این سبب‬ ‫تعداد زیاد خلیج ها در اطراف سواحل آسیا دیده می شود که بعضی از‬ ‫آن‌ها برای کشتی رانی زمینة مساعدی را تشکیل می دهند‪.‬‬ ‫خلیج های سواحل شمالی آسیا‪ :‬معروف ترین آن‌ها خلیج اوب بوده‪،‬‬ ‫اما خلیج های خُ رد دیگر نیز وجود دارد‪.‬‬ ‫خلیج های سواحل شرقی آسیا‪ :‬خلیج کرونوتسکی و غیره‪.‬‬ ‫خلیج های سواحل جنوبی آسیا‪ :‬خلیج سیام‪ ،‬خلیج بنگال‪ ،‬خلیج‬ ‫فارس‪ ،‬خلیج عدن و غیره‪.‬‬ ‫خلیج های سواحل غربی آسیا‪ :‬خلیج کوچکی به‌ نام خلیج عقبه بحیره های خُ رد و بزرگی نیز‬ ‫در آسیا دیده می شوند‪.‬بحیره‪ ،‬کسپین در داخل آسیا از بزرگ‌ترین بحیره‌های داخل قارة آسیا‬ ‫می باشد‪ .‬بحیره های شرق آسیا بحیرۀ بیرینگ‪ ،‬بحیرۀ اخوتسک‪ ،‬بحیرۀ جاپان‪ ،‬بحیرۀ زرد و‬ ‫بحیرۀ چین شرقی می باشند‪.‬‬ ‫بحیره های جنوب آسیا‪ :‬بحیرۀ چین جنوبی‪ ،‬بحیرۀ جاوا‪ ،‬بحیرۀ اندامان‪ ،‬بحیرۀ عرب و بحیرۀ‬ ‫عمان که اهمیت تجارتی زیاد دارند‪.‬‬ ‫در غرب آسیا بحیرۀ احمر بیشتر قابل اهمیت است‪.‬‬

‫بحیره‌ها و جهیل‌های آسیا‬

‫فعالیت داخل صنف‬

‫؟‬

‫شاگردان به سه گروه تقسیم شوند‪.‬گروه اول جهیل های آسیا‪،‬گروه دوم خلیج های آسیا‬ ‫و گروه سوم بحیره های آسیا را روی نقشة نصب شدة طبیعی آسیا‪ ،‬در پیش‌روی صنف‬ ‫نشان دهند‪.‬‬ ‫سؤال ها‬

‫‪ -1‬سه بحیرة شرق آسیا را نام بگیرید‪.‬‬ ‫‪ -2‬بحیرۀ جاپان کدام کشورها را از هم جدا می کند؟‬ ‫الف) ترکیه و سوریه ب) جاپان و کوریا‬ ‫‪ -3‬بحیرۀ کسپین در کدام حصة آسیا موقعیت دارد؟‬ ‫ب) غرب ج) شمال د) جنوب هـ ) مرکز‬ ‫الف) شرق‬ ‫‪ -4‬چرا در کناره های سواحل آسیا خلیج های زیادی وجود دارد؟‬ ‫فعالیت خارج صنف‬

‫هر شاگرد در کتابچه خود نقشة آسیا را کاپی کند و در آن نام بحیره ها و خلیج های‬ ‫مهم را بنویسد‪.‬‬

‫‪84‬‬

‫درس بیست و نهم‬

‫اقلیم براعظم آسیا‬

‫بح‬

‫کوریا‬ ‫بحیرۀ‬

‫بحیرۀ احمر‬

‫جاپان‬

‫یرۀ‬

‫نقشۀ اقلیمی ب ‌راعظم آسیا‬ ‫آیا می دانید که اقلیم آسیا باالی زنده‌گی مردمان این براعظم چه تأثیراتی از خود به جا‬ ‫می گذارد؟‬

‫براعظم آسیا‪ ،‬یک قارة وسیع و بزرگ است که از ساحة خط استوا الی قطب شمال و از شرق‬ ‫الی غرب آن مناطق مختلف اقلیمی وجود دارد‪ ،‬از همین سبب است که در براعظم آسیا پیداوار‬ ‫نباتی‪ ،‬جنگالت‪ ،‬خاک‪ ،‬طرز منازل و لباس به اشکال گوناگون و مختلف می باشد‪ .‬انواع مختلف‬ ‫اقلیم آسیا از این قرار است‪:‬‬

‫‪ -1‬اقلیم ساحة قطبی و یخچالی‬

‫در امتداد سواحل شمالی براعظم آسیا از عرض‌البلدهای ‪ 66 12‬درجۀ شمالی الی ‪ 85‬درجۀ‬ ‫اقلیم قطبی انکشاف یافته است‪ .‬این ساحة اقلیمی را به  نام منطقۀ تندرا یاد می‌کنند‪ .‬بته های‬ ‫پست‌قامت در اینجا زیاد بوده‪ ،‬خاک آن حاصل خیز نبوده و توأم با یخ و برف می باشد‪.‬‬ ‫حرارت آن بسیار کم است که تقریباً به ‪ - 60‬درجة سانتی‌گراد میرسد‪.‬‬ ‫‪ -2‬اقلیم تحت قطبی‬

‫این منطقة اقلیمی از شرق به غرب ساحة وسیع سایبریا را در بر می گیرد‪ .‬زمستان آن بسیار‬

‫‪85‬‬

‫سرد و تابستان آن کمی سرد؛ یعنی بین ‪ 18‬و ‪ 19‬درجة سانتیگراد می باشد‪ .‬جنگالت سوزنی‬ ‫برگ همیشه‌‌سرسبز (تایگا) در این منطقه اکثریت دارد‪.‬‬ ‫‪ -3‬اقلیم منطقة ستپ‬

‫این نوع اقلیم در آسیای مرکزی که از شمال غرب چین شروع شده مثل یک نوار بزرگ‬ ‫تا ترکیه امتداد دارد و کشورهای آسیای مرکزی را به شمول افغانستان و ایران در بر می‌گیرد‪.‬‬ ‫مقدار بارنده گی آن خیلیکم بوده‪ ،‬تقریباً بین ‪ 150‬و ‪ 200‬میلی‌متر قرار می گیرد‪ .‬حرارت آن‬ ‫در تابستان تقریباً ‪ 40‬درجة سانتیگراد و در سردی زمستان به منفی‪ 10‬الی ‪ 15‬درجة سانتی‬ ‫گراد می رسد‪ .‬شبیه این صحراها در ایران‪ ،‬افغانستان‪ ،‬هند و پاکستان نیز به مالحظه می‌رسد‪.‬‬ ‫‪ -4‬اقلیم کوهستانی و نقاط مرتفع‬

‫سلسلة همالیا‪ ،‬قراقرم‪ ،‬تیان شان‪ ،‬هندوکش‪ ،‬البرز و زاگروس اقلیم مناطق مرتفع و‬ ‫کوهستانی را تشکیل داده مقدار بارنده‌گی آن‌ها در زمستان‪ ،‬بهار و خزان زیاد می باشد‪.‬‬ ‫در این مناطق بارنده‌گی به طور دایمی به شکل برف بوده؛ همچنان این سلسله‌کوه ها منبع اصلی‬ ‫آب دریاهای آسیا را نیز تشکیل می دهند‪.‬‬ ‫‪86‬‬

‫درس بیست و نهم‬ ‫آنید که اقلیم آسیا با الی زنده گی مردمان این براعظم چه تأثیراتی از خود به جا ی گذارد؟‬ ‫‪ -5‬اقلیم صحرایی‬

‫شبه‌جزیرۀ عربستان سعودی در امتداد صحرای اعظم افریقا واقع شده است‪ .‬در این شبه‬ ‫جزیره درجه حرارت در تابستان از ‪ 45‬درجۀ سانتی‌گراد باال میرود و در زمستان به ‪20‬‬ ‫و ‪ 15‬درجۀ سانتی‌گراد پایین می آید‪ .‬در آنجا اکثر سال‌ها بارنده گی دیده نمی‌شود؛ یعنی‬ ‫بارنده‌‌گی آن تقریباً به ‪ 50‬میلی‌متر در سال می رسد که آن هم سیالبی و تخریبی می باشد‪.‬‬ ‫‪ -6‬اقلیم معتدله‬

‫بارنده‌گی ساالنة آن از ‪ 400‬میلی متر اضافه‌تر بوده و حرارت وسطی زمستان از ‪ 15‬درجة‬ ‫سانتی‌گراد بلندتر و تابستان آن به ‪ 30‬درجة سانتی‌گراد می‌رسد‪ .‬تمام کشور های چین‪ ،‬جنوب‬ ‫همالیا و شمال هند در این جمله شامل استند‪.‬‬ ‫‪ -7‬اقلیم مدیترانه یی‬

‫یک حصة محدود سواحل ترکیه‪ ،‬حصۀ شمال‌شرق عراق‪ ،‬یک ناحیة کوچک ساحل‬ ‫جنوب شرقی بحیرۀ کسپین و ساحل شرقی مدیترانه در جملة اقلیم مدیترانه‌یی شامل است‪.‬‬ ‫تابستان آن گرم و خشک و زمستان آن بارانی است‪ .‬نباتات ستروس (نارنج‪ ،‬مالته و لیمو) و‬ ‫مدیترانه یی در اینجا به کثرت می رویند‪.‬‬ ‫‪ -8‬اقلیم سوانای استوایی‬

‫بارنده‌گی تابستان آن خیلی زیاد بوده از ‪ 800‬میلی‌متر زیادتر می باشد‪ .‬حرارت تابستان و‬ ‫زمستان آن زیاد اختالف نداشته بین ‪ 20‬و ‪ 30‬درجة سانتی‌گراد در تحول می باشد‪ .‬جزیره‌نمای‬ ‫هند و چین و حصۀ زیادتر نیم‌قاره هند دارای همین نوع اقلیم استوایی سوانا می‌باشد‪ .‬بته های‬ ‫بلند‌قامت و اشجار مثمر و غیر مثمر در آن می رویند‪.‬‬ ‫‪ -9‬اقلیم جنگالت بارانی استوا‬

‫جزایر شرق‌الهند‪ ،‬سواحل غربی هند و چین به شمول جنوب بنگله‌دیش و یک حصة‬ ‫شمال‌غربی هند در این جمله شامل است‪ .‬بارنده‌گی ساالنة آن خیلی زیاد است و در هر ماه‬ ‫از ‪ 500‬میلی‌متر اضافهتر بارنده‌گی دارد‪.‬‬ ‫فصل‌های سال در اینجا وجود ندارد و حرارت وسطی ساالنة آن بین ‪ 25‬و ‪ 30‬درجة‬ ‫سانتی‌گراد است‪ .‬هوای آن به طور دایمی گرم و مرطوب است و درخت رابر از پیداوار مهم‬ ‫آن‌ها می باشد‪.‬‬ ‫‪87‬‬

‫فعالیت داخل صنف‬

‫شاگردان به سه گروه تقسیم شوند و هرگروه سه منطقة اقلیمی آسیا را مورد بحث قرار‬ ‫داده‪ ،‬نتیجة بحث ها را از هر گروه یک نفر برای سایر همصنفان خود توضیح دهد‪.‬‬

‫؟‬

‫سؤال‌ها‬

‫‪ -1‬منطقة تندرا در کدام نوع اقلیم آسیا وجود دارد؟‬ ‫ج) صحرایی د) کوهستانی‬ ‫الف) تحت قطبی ب) ساحة قطبی ‬ ‫‪ -2‬اقلیم جنگالت استوایی دارای چه اوصافی است؟‬ ‫الف) بارنده‌گی زیاد با درجة حرارت گرم‬ ‫ب) بارنده‌گی کم و حرارت تحت صفر‬ ‫‪ -3‬بنگله‌دیش دارای کدام نوع اقلیم است؟‬ ‫ج) اقلیم استوایی د) اقلیم صحرایی‬ ‫الف) اقلیم قطبی ب) اقلیم تحت قطبی ‬ ‫‪ -4‬اقلیم صحرایی در کدام حصة آسیا اکثریت دارد؟‬ ‫فعالیت خارج صنف‬

‫شاگردان نقشة اقلیمی آسیا را در کتابچه‌های شان ترسیم کنند و محدودة انواع اقلیم ها‬ ‫را در آن به وسیلة رنگ نشان دهند‪.‬‬

‫‪88‬‬

‫درس سی‌ام‬

‫جغرافیای بشری‬

‫بحیرۀ اختسک‬

‫ب‬

‫ب‬ ‫حی‬ ‫سي رۀ‬ ‫اه‬

‫بحیر‬

‫حیرۀ‬

‫عمان‬

‫ۀ سرخ‬

‫ی جن‬

‫وبی‬

‫ب‬

‫بحیرۀ‬ ‫کسپين‬

‫حی‬

‫کوریا‬

‫الی‬

‫رۀ‬

‫بحیرۀ‬ ‫جاپان‬ ‫جاپان‬

‫کو‬

‫ریا‬ ‫ی شم‬

‫جهیل‬ ‫با‬ ‫يکال‬

‫در مورد نفوس‪ ،‬زبان‪ ،‬ادیان و نژاد مردم در قارة آسیا چه می‌دانید؟‬

‫‪89‬‬

‫به نقشۀ پراگنده گی نفوس آسیا توجه کنید‪ .‬آیا پراگندهگی نفوس در تمام جاهای این‬ ‫قاره یکسان است؟ در کدام نواحی تراکم نفوس زیاد و در کدام نواحی تراکم نفوس کم‬ ‫دیده می شود؟‬ ‫قرار احصائیة سال ‪ 2017‬میالدی تعداد نفوس در قاره آسیا تقریباً به ‪ 4.1‬ملیارد نفر محاسبه‬ ‫گردیده است‪ .‬مناطق پر‌نفوس و کم‌نفوس نظر به شرایط زنده گی در نقاط مختلف آسیا فرق‬ ‫می کند‪.‬‬ ‫در مناطقی که شرایط خوب و بهتر زنده‌گی مثل اقلیم‌گوارا‪ ،‬موجودیت اراضی وسیع‬ ‫زراعتی و مالداری‪ ،‬موجودیت فابریکه‌های صنعتی‪ ،‬شهری و بنادر تجارتی‪ ،‬خطوط متراکم‬ ‫ترانسپورتی‪ ،‬وسایل و وسایط مواصالتی و کاریابی زیادتر میسر باشد‪ ،‬تعداد نفوس در آن‌جا‬ ‫رو به افزایش می رود‪.‬‬ ‫در مناطق کوهستانی دارای اقلیم سرد و طوالنی‪ ،‬اراضی‌کوچک و محدود زراعتی‪،‬‬ ‫نبودن فابریکه های صنعتی‪ ،‬کم و ابتدایی بودن خطوط و وسایط ترانسپورتی‪ ،‬عدم کاریابی و‬ ‫بیکاری و مناطق گرم و مرطوب جنگلی و باتالقی تعداد نفوس کم و ناچیز می باشد‪.‬‬

‫ممالک پرنفوس در آسیا‪ :‬کشورهای چین‪ ،‬هند‪ ،‬اندونیزیا‪ ،‬پاکستان‪ ،‬بنگله‌دیش‪ ،‬جاپان و‬ ‫کشورهای جنوب‌شرقی آسیا می‌باشد‪.‬‬ ‫زبان‬

‫مردم آسیا به زبان های مختلف تکلم می‌کنند‪ .‬زبان مردم آسیا به دو دستة بزرگ تقسیم‬ ‫شده که شامل زبان زردپوستان مثل زبان مردم چین‪ ،‬کوریا و مغولستان و زبان سفیدپوستان مثل‬ ‫زبان های عربی‪ ،‬اردو‪ ،‬پشتو‪ ،‬فارسی و ترکی می باشد‪.‬‬

‫ادیان‬

‫قارۀ آسیا‪ ،‬قارۀ ادیان بزرگ و آیین های قدیمی است‪ .‬ادیان بزرگ آن عبارت است از‪ :‬دین‬ ‫مقدس اسالم‪ ،‬مسیحیت و یهودیت‪ .‬دین کشور‌های عربی‪ ،‬کشورهای آسیای میانه‪ ،‬افغانستان‪،‬‬ ‫ایران‪ ،‬پاکستان‪ ،‬بنگله‌دیش و اندونیزیا اسالم است و در دیگر کشور‌ها نیز مسلمان‌ها با فیصدی‬ ‫مختلف زنده‌گی می‌کنند که اماکن مقدسة آن‌ها در مکۀ معظمه‪ ،‬مدینۀ منوره و بیت‌المقدس‬ ‫می باشد‪.‬‬ ‫بودایی‪ ،‬برهمنی‪ ،‬شنتو‪ ،‬کنفسیوس وغیره آیین های قدیمی قارة آسیا اند‪ ،‬که ممالک چین‪،‬‬ ‫هند‪ ،‬جاپان و کوریا پیروان این آیین ها می باشند‪.‬‬

‫ ‬

‫ ‬ ‫مسجد اقصا در بیت‌المقدس‬

‫تصویر مکۀ معظمه‬

‫‪90‬‬

‫درس سی‌ام‬ ‫نژاد‬

‫مردم آسیا شامل سه نوع نژاد سفید‪ ،‬زرد و سیاه کمرنگ می باشند‪.‬‬ ‫نژاد سفید‪ :‬در آسیای میانه‪ ،‬آسیای غربی و جنوب‌غربی و یک قسمت آسیای جنوبی سکونت‬ ‫دارند‪.‬‬ ‫نژاد زرد‪ :‬در نواحی شرقی‪ ،‬جنوب‌شرقی و سایبریا زنده‌گی دارند‪.‬‬ ‫نژاد سیاه‪ :‬در جنوب هند‪ ،‬سریالنکا و جزایر مالدیو بود و باش دارند‪.‬‬

‫‪91‬‬

‫فعالیت داخل صنف‬

‫؟‬

‫شاگردان به چند گروه تقسیم شوند؛ سپس اعضای هرگروه بعد از مشوره بین هم به یکی از‬ ‫سؤال‌های زیر با توجه به نقشه جواب دهند‪.‬‬ ‫‪ -1‬کشور‌های پرنفوس آسیا را نام بگیرید‪.‬‬ ‫‪ -2‬مناطق کم‌نفوس در کدام جاهای آسیا وجود دارد؟ چرا کم‌نفوس اند؟‬ ‫‪ -3‬اماکن مقدسة اسالمی‌در کدام کشور قرار دارند و به چه نام یاد می شوند؟‬ ‫‪ -4‬زبان های مشهور مردم آسیا را نام بگیرید‪.‬‬ ‫‪ -5‬زردپوستان درکدام کشورهای آسیایی سکونت دارند؟‬ ‫‪ -6‬مردم جاپان‪ ،‬هند و بنگلهدیش پیرو چه دین و آیین استند؟‬ ‫سؤال‌ها‬

‫در جدول زیر با دقت مشاهده کنید و اعداد پهلوی الفبا را در ستون جمله‌های مربوط آن‬ ‫برسانید‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫الف‬

‫اماکن مقدسه مسلمانان‬

‫در نواحی شرقی و جنوب‌شرقی آسیا و سایبریا زنده‌گی دارند‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ب‬

‫ممالک پرنفوس آسیا‬

‫در جنوب هند‪ ،‬سریالنکا و جزایر مالدیو زنده‌گی دارند‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ج‬

‫زردپوستان‬

‫در مناطق کوهستانی اقلیم سرد‪ ،‬مناطق گرم مرطوب جنگلی و باتالقی‬ ‫می باشند‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫د‬

‫تراکم نفوس‬

‫در عربستان سعودی و فلسطین جای دارد‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫هـ‬

‫سیاه‌پوستان کمرنگ‬

‫وسیلة افهام و تفهیم بین انسان‌ها می باشد‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫و‬

‫مناطق کم‌نفوس‬

‫چین‪ ،‬هند‪ ،‬اندونیزیا‪ ،‬پاکستان‪ ،‬بنگله‌دیش‪ ،‬جاپان و ممالک هند و چین‬ ‫است‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫ز‬

‫زبان‬

‫مناطقی که دارای شرایط خوب زنده‌گی و کاریابی باشند‪.‬‬

‫فعالیت خارج صنف‬

‫کدام عوامل باعث تراکم نفوس در یک منطقه می شود؟ در این مورد در کتابچه های تان‬ ‫مطلبی بنویسید و در ساعت درسی آیندة جغرافیه در صنف بیان دارید‪.‬‬

‫‪92‬‬

‫درس سی و یکم‬

‫جغرافیای اقتصادی‬

‫آیا می توانید چند کشور تولیدکنندة چای را در قارة آسیا نام ببرید؟‬ ‫به نقشة اقتصادی قارة آسیا نظر اندازید‪.‬‬ ‫درگذشته اقتصاد قارۀ آسیا متکی به زراعت و مالداری بود که به شیوة ابتدایی صورت‬ ‫می گرفت اما با افزایش جمعیت و توسعة شهرها نیاز به مواد غذایی روز به روز بیشتر شده‬ ‫است‪ .‬از این رو کشورهای آسیایی‬ ‫می کوشند برای تأمین مواد غذایی‬ ‫مردم‪ ،‬با به کارگیری شیوه های جدید‬ ‫زراعت و استفاده از ابزار و آالت‬ ‫ماشینی‪ ،‬تولیدات زراعتی را باال ببرند‪.‬‬ ‫در قارة آسیا نظر به شرایط خاص اقلیمی‬ ‫‌در جاهایی که زمین های حاصلخیز و‬ ‫آب فراوان وجود دارد‪ ،‬مردم مصروف‬ ‫کشت و زراعت می باشند‪.‬‬ ‫‪93‬‬

‫همآهنگی زراعت با اقلیم را در مناطق مختلفۀ قارة آسیا باید در نظر داشت‪ .‬در مناطق‬ ‫خشک قارۀ آسیا غله هایی؛ مانند‪ :‬گندم‪ ،‬جو و جواری کشت میشوند‪ .‬در بخش مرکزی و‬ ‫جنوب‌شرق آسیا در کنار اقیانوس آرام و اقیانوس هند به علت رطوبت کافی و بارنده‌گی‬ ‫زیاد کشت برنج صورت می‌گیرد‪ .‬در سال های اخیر کشت و برداشت مکانیزه در همة این‬ ‫مناطق؛ به ‌خصوص در کشورهایی که بیشتر به صنعت توجه داشته اند‪ ،‬افزایش یافته است‪.‬‬ ‫تولید چای و کنف در هند‪ ،‬پاکستان‪ ،‬سیلون و بنگلهدیش اهمیت فراوان دارد‪.‬‬ ‫مالداری‬

‫پرورش و نگهداری حیوانات اهلی در قارة آسیا؛ به ‌خصوص در مناطق مرکزی و غربی‬

‫بیشتر رایج است‪ .‬در این مناطق و نقاط کوهستانی بیشتر به پرورش گاو و گوسفند می‌پردازند‪.‬‬

‫پرورش اسپ به خصوص اسپ های زیبای ترکمنی در آسیای میانه صورت می‌گیرد‪ .‬پرورش‬ ‫گوسفند قره‌قل در افغانستان و ایران رواج دارد‪.‬‬

‫پرورش فیل در کشورهای جنوب‌شرق آسیا و قسمتی از هند رواج دارد‪ .‬از فیل در کارهای‬

‫زراعتی و حمل و نقل استفاده می شود‪.‬‬ ‫فعالیت داخل صنف‬

‫؟‬

‫شاگردان به گروه ها تقسیم شوند‪ .‬هر گروه در ارتباط موضوعات زیر با هم بحث کنند‬ ‫و نتیجة بحث را از هر گروه یک نفر به همصنفان خود ارائه نماید‪.‬‬ ‫زراعت ‪.........................................‬‬ ‫مالداری ‪.......................................‬‬ ‫سؤال ها‬

‫جمله های صحیح و غلط ذیل را از هم تشخیص دهید‪:‬‬ ‫)‬ ‫‪ -1‬اقتصاد قارة آسیا متکی به صنایع است‪( .‬‬ ‫‪ -2‬کشورهای آسیا میکوشند برای تأمین مواد غذایی میزان تولیدات زراعتی را باال ببرند‪) (.‬‬ ‫)‬ ‫‪ -3‬در مناطق خشک قارۀ آسیا برنج بیشتر تولید می شود‪( .‬‬ ‫‪ -4‬در قارة آسیا تولید چای در هند‪ ،‬پاکستان‪ ،‬سیلون و بنگله‌دیش اهمیت فراوان دارد‪) (.‬‬ ‫فعالیت خارج صنف‬

‫در مورد فیل که چه قسم حیوانی است و در کجا و برای چه منظور نگهداری می‌شود‪،‬‬ ‫مطلبی بنویسید و در ساعت درسی آیندة جغرافیه در صنف بیان دارید‪.‬‬ ‫‪94‬‬

‫درس سی و دوم‬

‫معادن و صنایع‬

‫آیا می دانید کشورهای صنعتی آسیا کدام کشورها استند؟‬

‫تصفیة گاز‬

‫بهره‌برداری از منابع زیرزمینی و استخراج معادن که بخش دیگری از تولیدات و درآمدهای‬ ‫اقتصادی قارة آسیا را تشکیل می دهد خیلی دیرتر از زراعت مورد استفاده قرار گرفته است‪.‬‬ ‫رقابت های استعماری علت عمدۀ عقبمانی در استخراج معادن این قاره بوده است‪.‬‬ ‫قارة آسیا از نظر معادن و منابع زیرزمینی؛ به‌ خصوص نفت و گاز و زغال سنگ بسیار غنی‬ ‫می باشد‪ .‬کشورهای جنوب‌غربی که در اطراف خلیج فارس موقعیت دارند؛ مثل‪ :‬عربستان‪،‬‬ ‫عراق‪ ،‬ایران‪ ،‬کویت و امارات متحدۀ عربی دارای منابع بزرگ نفت و گاز جهان استند که‬ ‫به کشورهای مختلف صادر می‌کنند‪ .‬استخراج زغال سنگ در ایران‪ ،‬ترکیه و هند (غرب‬ ‫کلکته) شهرت دارد‪.‬‬ ‫جاپان در شرق آسیا از بزرگ‌ترین کشورهای صنعتی این قاره است‪ .‬با آنکه این کشور‬ ‫از جهت مواد معدنی ضعیف است؛ اما با حد اقل استخراج سنگ آهن‪ ،‬نمک و سلفر صنایع‬ ‫اش را گسترش داده است‪ .‬جاپان از تولیدکننده گان بزرگ برق آبی جهان است‪ .‬روسیه در‬ ‫بخش آسیایی عالوه بر نفت‪ ،‬منابع وسیعی از زغال سنگ‪ ،‬آهن و سایر فلزات را دارا است‪.‬‬ ‫اندونیزیا و میانمار بزرگ‌ترین تولیدکننده گان نفت در جنوب شرق آسیا استند‪.‬‬ ‫صنایع‬

‫‪95‬‬

‫صنایع در آسیا رشد زیادی نکرده است؛ لیکن صنایع سنگین در روسیه‪ ،‬جمهوری خلق‬ ‫چین‪ ،‬هند و جاپان به وجود آمده است‪ .‬با آنکه جاپان از مهم‌ترین کشورهای صنعتی آسیا‬ ‫است ولی؛ می توان از کوریای جنوبی‪ ،‬چین و تایوان نیز نام برد‪.‬‬

‫کاالهای صنعتی این کشورها به سراسر جهان صادر می‌گردد که بعضی از آن‌ها عبارت‬ ‫اند از‪:‬‬ ‫انواع ماشین‌آالت‪ ،‬هواپیما‪ ،‬موتر‪ ،‬تراکتور‪ ،‬کمپاین ماشین های راه‌سازی‪ ،‬موتر سایکل‪ ،‬رادیو‬ ‫و لوازم عکاسی‪ ،‬صنایع غذایی و صنایع زراعتی‪ .‬در جاپان کشتی بزرگ نفتکش نیز ساخته‬ ‫می شود‪ .‬بعضی از کشورهای آسیا هنوز به زراعت اتکا دارند‪ ،‬در این کشورها صنعت عمده‬ ‫قالینبافی و صنایع دستی می باشد؛ ولی به تدریج به کشورهای صنعتی تبدیل می گردند‪.‬‬ ‫کشورهای آسیایی که به آب ها ارتباط دارند‪ ،‬تجارت آن‌ها بیشتر از طریق حمل و نقل‬ ‫آبی صورت می گیرد‪ .‬ماهیگیری نیز در آسیا رونق دارد‪.‬‬ ‫در آسیا جاهای دیدنی توریستی فراوانی؛ چون زیارتگاه ها‪ ،‬مناظر طبیعی و تفریحی وجود‬ ‫دارد‪ .‬هر سال هزاران نفر از جاهای تاریخی و طبیعی این براعظم دیدن می‌کنند که در اقتصاد‬ ‫این قاره اهمیت زیاد دارد‪.‬‬

‫فعالیت داخل صنف‬

‫شاگردان بهگروه ها تقسیم شوند‪ ،‬هرگروه در مورد موضوعات زیر با هم بحث کنند و‬ ‫از هر گروه یک نفر نتیجة بحث‌ها را در صنف ارائه نماید‪.‬‬ ‫‪ -1‬معادن‬ ‫‪ -2‬صنایع‬ ‫‪ -3‬توریزم‬

‫؟‬

‫سؤال ها‬

‫‪ -1‬نفت در کدام کشورهای آسیایی بیشتر است؟‬ ‫‪ -2‬صنایع ثقیل کشورهای آسیایی را کدام تولیدات تشکیل میدهند؟‬ ‫‪ -3‬مهم‌ترین کشورهای صنعتی آسیا را نام ببرید‪.‬‬ ‫‌‬

‫فعالیت خارج صنف‬

‫در مورد نقش نفت در کشورهای شرق میانه معلومات تهیه نموده و در ساعت درسی‬ ‫آیندة جغرافیه در صنف ارائه نمایید‪.‬‬ ‫‪96‬‬

‫درس سي و سوم‬

‫جغرافیای مواصالتی آسیا‬

‫آيا راجع به راه ابريشم چيزي مي دانيد؟‬ ‫جادة ابريشم راه قديمي بود كه چين و هندوستان را به بحيرة مديترانه و اروپا وصل‬ ‫مي كرد‪ .‬اين راه از بسياري كشورهاي آسيا؛ به‌ خصوص افغانستان مي‌گذشت كه ابريشم و‬ ‫ادويه را از آسيا به اروپا مي‌برد‪ .‬امروز راه‌ها نسبت به گذشته توسعه بيشتري پيدا كرده است‪.‬‬ ‫راه‌ها را به سه قسمت تقسيم مي‌كنند‪:‬‬ ‫‪ -1‬راههاي خشكه‪ ،‬شامل جاده‌ها و خطوط آهن ‪ -2‬خطوط هوايي ‪ -3‬خطوط آبي يا‬ ‫بحري‬ ‫‪ -1‬راه‌هاي مواصالتي خشكه‬

‫‪97‬‬

‫این راه ها شامل سرك‌هاي موتررو و خطوط آهن مي‌باشند‪ .‬خطوط آهن يكي از مهم‌ترين‪،‬‬ ‫ارزانترين و امن ترين راه‌ها است كه بسياري از ممالك آسيايي از آن استفاده مي كنند‪ .‬طويل‌ترين‬ ‫خط آهن در روسيه است كه بندر والدي و استوك را كه در كنار ((بحيرة جاپان)) موقعيت‬ ‫دارد به مسكو و اروپا وصل مي‌كند‪ .‬در حال حاضر كشورهاي تركيه‪ ،‬ايران‪ ،‬پاكستان و هند با‬ ‫يكديگر توسط خطوط آهن وصل بوده و كاالهاي تجارتي و مسافرين را به نقاط مختلف انتقال‬ ‫مي‌دهند‪ .‬در بعضي شهرهاي بزرگ آسيا خطوط آهن به شكل زير زمينی (مترو) وجود دارد‪.‬‬

‫‪ -2‬راه هاي بحري‬

‫مردم آسيا از زمان‌هاي قديم تا به حال در جاهايی كه بحيره‌ها و درياهاي داراي آب‬ ‫فراوان و نشيب كم و قابل كشتي‌راني وجود داشت از آن‌ها براي انتقال مسافرين و كاالهاي‬ ‫تجارتي استفاده مي‌كردند‪.‬آبناها و كانال‌هاي مهمي؛ مانند‪ :‬آبناي باب‌المندب‪ ،‬مالكا و هرمز‬ ‫در اطراف قارة آسيا وجود دارند‪ .‬روزانه كشتي‌هاي زيادي از آبناي هرمز كه بين بحيرة عمان‬ ‫و خليج فارس قرار دارد عبور مي‌كنند و هزاران بشكه نفت را به نقاط مختلف جهان انتقال‬ ‫مي‌دهند‪ .‬كانال سويز بحيرة احمر را به بحيرة مديترانه وصل مي‌كند كه اموال تجارتي زيادي‬ ‫را بين آسيا‪ ،‬اروپا و افريقا مبادله مي‌كند‪ .‬آبناي مالكا كه بين ممالك ماليزيا و اندونيزيا موقعيت‬ ‫دارد نيز ارتباط ممالك شرق و جنوب‌شرق آسيا را با ساير نقاط جهان برقرار مي كند‪.‬‬ ‫‪-4‬خطوط هوايي‬

‫خطوط هوايي شهرهاي بزرگ را با هم وصل مي‌كند‪ .‬در اواخر قرن ‪ 20‬در ساختمان‬ ‫طياره‌ها پيشرفت‌هاي زيادی صورت گرفته است‪ .‬طياره سريعترين وسيلة نقليه است كه‬ ‫سهولت‌هاي زيادي را در پروسة حمل و نقل به وجود آورده است‪ .‬شهرهاي بزرگ هر‬ ‫مملكت داراي ميدان‌هاي هوايي مي باشد كه مسافرين و اموال تجارتي را به وقت كم از يك‬ ‫جا به جاي ديگر انتقال مي دهند‪.‬‬ ‫فعاليت داخل صنف‬

‫؟‬

‫شاگردان به سه گروه تقسيم شوند و هرگروه در مورد موضوعات ذيل بحث كنند و از‬ ‫هر گروه یک نفر نتيجة را به همصنفان ارائه نمايد‪.‬‬ ‫‪ -3‬خطوط خشكه‬ ‫‪ -2‬خطوط بحري‬ ‫‪ -1‬خطوط هوايي‬ ‫سؤال‌ها‬

‫‪ -1‬راه‌هاي مواصالتي خشكه شامل كدام راه‌ها مي‌باشند؟‬ ‫‪ -2‬ارزانترين و امنترين راه‌هاي مواصالتي كدام است؟‬ ‫‪ -3‬كدام آبنا بين بحيرة عمان و خليج فارس قرار دارد؟‬ ‫‪-4‬كانال سويز بحيرة ‪ ......................‬را به بحيرة ‪ ....................‬وصل مي‌كند‪.‬‬ ‫فعاليت خارج صنف‬

‫در رابط��ه ب��ا اهميت اقتصادي راه‌ه��اي مواصالتي مطالبي را تهيه نموده و در س��اعت‬ ‫درسی آیندة جغرافیه در صنف ارائه نماييد‪.‬‬ ‫‪98‬‬

‫درس سي و چهارم‬

‫جغرافياي سياسي آسيا‬

‫بحیرۀ کسپین‬

‫کوریای‬ ‫جاپان کوریای‬

‫راجع به جغرافياي سياسي آسيا چه مي‌دانيد؟‬ ‫جغرافياي سياسي شاخه یی از علم جغرافيه است كه در بارة حدود و سرحدات كشورها‪،‬‬ ‫روابط داخلي و بين‌المللي و تشكيالت اداري آن‌ها بحث مي‌كند‪.‬‬ ‫قارة آسيا بزرگترين براعظم جهان است كه ساحة وسيعي را در برگرفته است‪ .‬در اين قاره ‪46‬‬ ‫كشور مستقل وجود دارد كه داراي رژيم‌هاي گوناگوني مي‌باشند‪ .‬در بعضي از كشورها از جمله‬ ‫افغانستان و ايران‪ ،‬جمهوري اسالمي حكمفرمايي دارد و تعدادي ديگر داراي حكومت جمهوري‬ ‫استند‪ .‬بعضي از ممالك؛ مث ً‬ ‫ال‪ :‬جاپان رژيم شاهي دارد‪ .‬كشورهاي قطر و امارات متحدة عربي‬ ‫حكومت شيخ‌نشيني دارند و فلسطين داراي دولت خود‌مختار است‪.‬‬ ‫بعضي از صاحب نظران براعظم آسيا را از نظر جغرافياي سياسي به هفت منطقه تقسيم مي‌كنند‪:‬‬ ‫‪ -1‬خاور ميانه كه در جنوب‌غرب موقعيت دارد و كشورهاي اسالمي عربي و ايران در آن واقع اند‪.‬‬ ‫‪ -2‬جنوب آسيا كه جمهوري اسالمي افغانستان‪ ،‬پاكستان‪ ،‬هند و بنگله‌ديش در آن موقعيت دارند‪.‬‬ ‫‪ -3‬جنوب‌شرق آسيا كه مهم‌ترين كشورهاي آن كشور‌های اسالمي اندونيزيا و ماليزيا‬ ‫مي‌باشند‪.‬‬ ‫‪99‬‬

‫‪ -4‬شرق دور كه كشورهاي مهم آن چين‪ ،‬جاپان و كوريا‌ اند‪.‬‬ ‫‪-5‬آسياي مركزي كه كشورهاي تاجكستان تا تركمنستان و قزاقستان در آن شامل اند‪.‬‬ ‫‪ -6‬آسياي شمالي كه تنها بخش آسيايي روسيه در آن واقع است‪.‬‬ ‫‪ -7‬آسياي غربي كه به آسياي صغير هم شهرت دارد و بزرگترين كشور آن تركيه ميباشد‪.‬‬ ‫كشورهايی كه در كنار ابحار قرار دارند راه آزاد به طرف تمام كشورها دارند‪ .‬كشورهاي‬ ‫افغانستان‪ ،‬مغولستان‪ ،‬الووس‪ ،‬نيپال‪ ،‬بوتان و كشورهاي آسياي ميانه به بحر آزاد راه ندارند‬ ‫كه از اين لحاظ به مشكالت ارتباطي با كشورهاي ديگر جهان مواجه‌اند‪ .‬براعظم آسيا منابع‬ ‫معدني فراوان و با ارزش‪ ،‬محصوالت زراعتي مهم و جمعيت و بازار فروش قابل توجهي دارد؛‬ ‫به همين علت مورد توجه كشورهاي اروپايي مي‌باشد‪ .‬كشورهاي استعماري اروپا در ابتدا به‬ ‫نام كمپني‌‌هاي تجارتي به آسيا آمدند سپس مناطق ساحلي را تحت تصرف خود در آوردند‪.‬‬ ‫در قرن های ‪ 18‬و ‪ 19‬اروپايي‌ها (پرتگالي‌ها‪ ،‬هالنديها‪ ،‬اسپانويها‪ ،‬انگليسي‌ها و فرانسوي‌ها)‬ ‫به آسيا آمدند‪ .‬پرتگالي‌ها جنوب‌شرق آسيا را تحت تصرف استعماري خود قرار دادند‪،‬‬ ‫هالندی‌ها اندونيزيا را و انگليسها مناطق بين ميانمار و افغانستان را اشغال كردند‪ .‬افغانستان‬ ‫با سه جنگ كه با انگليسها كرد اولين كشوري بود‪ ،‬كه قدرت استعماري بزرگ جهان را‬ ‫شكست داده و استقالل خود را به دست آورد‪ .‬در وسط قرن ‪ 20‬در آسيا صرف ‪ 20‬كشور‬ ‫مستقل وجود داشت‪ .‬جنبش‌هاي آزادي‌خواهي در ملت‌ها روز به روز تقويت مي‌شد تا كه‬ ‫اكثر كشورها استقالل خود را حاصل كردند‪.‬‬ ‫فعاليت داخل صنف‬

‫؟‬

‫شاگردان به هفت گروه تقسيم شوند و هر گروه روي نقشة سياسي‪ ،‬يكي از مناطق‬ ‫هفت‌گانة‌ آسيا را نشان دهند‪.‬‬ ‫سؤال‌ها‬

‫‪ -1‬جغرافياي سياسي راجع به چه موضوعاتي بحث مي‌كند؟‬ ‫‪ -2‬در كدام ممالك جمهوري اسالمي حكمفرما است؟ نام ببرید‪.‬‬ ‫‪ -3‬كدام كشورها به بحرهاي آزاد راه ندارند؟ نام ببرید‪.‬‬ ‫‪ -4‬چرا براعظم آسيا در قرن های ‪ 18‬و ‪ 19‬ميالدي مورد توجه استعمارگران قرار گرفته‬ ‫بود؟‬ ‫فعاليت خارج صنف‬

‫كشورهايی را كه در براعظم آسيا به بحر آزاد راه‌ ندارند با كشورهایي كه به بحر راه‬ ‫دارند از نظر اقتصادي مقايسه كرده و نتيجه را در ساعت درسی آیندة جغرافیه در صنف‬ ‫براي همصنفان تان بخوانيد‪.‬‬ ‫‪100‬‬

‫لست كشورهاي بر‌اعظم آسيا‬

‫‪101‬‬

‫مساحت به‬

‫شماره‬

‫نام كشور‬

‫پايتخت‬

‫‪1‬‬

‫افغانستان‬

‫كابل‬

‫‪652000‬‬

‫‪2‬‬

‫امارات متحدة‬ ‫عربي‬

‫ابوظبي‬

‫‪83600‬‬

‫‪4214000‬‬

‫‪3‬‬

‫اندونيزيا‬

‫جاگارتا‬

‫‪1904233‬‬

‫‪222731000‬‬

‫جمهوري اسالمي‬

‫‪4‬‬

‫اردن‬

‫عمان‬

‫‪89326‬‬

‫‪5505000‬‬

‫شاهي مشروطه‬

‫‪5‬‬

‫ازبكستان‬

‫تاشكند‬

‫‪447400‬‬

‫‪26383000‬‬

‫‪6‬‬

‫ايران‬

‫تهران‬

‫‪1648195‬‬

‫‪70472846‬‬

‫جمهوري چند‌حزبي‬ ‫جمهوري اسالمي‬

‫‪7‬‬

‫بحرين‬

‫منامه‬

‫‪694‬‬

‫‪727000‬‬

‫شاهي‬

‫‪8‬‬

‫برونئي‬

‫بندر سري بگاوان‬

‫‪5765‬‬

‫‪475000‬‬

‫شاهي‬

‫‪9‬‬

‫بنگله‌ديش‬

‫داكه‬

‫‪147570‬‬

‫‪138835000‬‬

‫جمهوري‬

‫تيمپو‬

‫‪47000‬‬

‫‪790000‬‬

‫شاهي مشروطه‬

‫‪796095‬‬

‫‪156770000‬‬

‫جمهوري اسالمي فدرال‬

‫‪7063000‬‬

‫جمهوري‬ ‫شاهي مشروطه‬

‫كيلومتر‌مربع‬

‫نفوس به نفر‬

‫طرز حكومت‬

‫‪30000000‬‬

‫جمهوري اسالمي‬ ‫فدراسيون (‪)7‬اميرنشين‬

‫‪10‬‬

‫بوتان‬

‫‪11‬‬

‫پاكستان‬

‫اسالم آباد‬

‫‪12‬‬

‫تاجكستان‬

‫دوشنبه‬

‫‪143100‬‬

‫‪13‬‬

‫تايلند‬

‫بنكاك‬

‫‪513115‬‬

‫‪64632000‬‬

‫‪14‬‬

‫تايوان‬

‫تايپي‬

‫‪36000‬‬

‫‪22815000‬‬

‫جمهوري‬

‫‪15‬‬

‫تركمنستان‬

‫عشق آباد‬

‫‪488100‬‬

‫‪4899000‬‬

‫جمهوري‬

‫‪16‬‬

‫تيمور شرقي‬

‫ديلي‬

‫‪14874‬‬

‫‪1032000‬‬

‫جمهوري چند‌حزبي‬

‫‪17‬‬

‫تركيه‬

‫انقره‬

‫‪779452‬‬

‫‪72932000‬‬

‫‪18‬‬

‫چين‬

‫پيكنگ‬

‫‪9572900‬‬

‫‪1311381000‬‬

‫‪19‬‬

‫روسيه‬

‫مسكو‬

‫‪17075400‬‬

‫‪142394000‬‬

‫جمهوري يك‌حزبي‬ ‫جمهوري فدرالي‬

‫‪20‬‬

‫جاپان‬

‫توكيو‬

‫‪377819‬‬

‫‪127716000‬‬

‫شاهي مشروطه‬

‫‪21‬‬

‫سريالنكا‬

‫كلمبو‬

‫‪65610‬‬

‫‪19879000‬‬

‫جمهوري‬

‫‪22‬‬

‫سنگاپور‬

‫سنگاپور‬

‫‪641‬‬

‫‪4408000‬‬

‫جمهوري‬

‫‪23‬‬

‫سوريه‬

‫دمشق‬

‫‪185180‬‬

‫‪18542000‬‬

‫جمهوري‬

‫جمهوري چند‌حزبي‬

‫شماره‬

‫نام كشور‬

‫پايتخت‬

‫مساحت‬

‫‪24‬‬

‫عراق‬

‫بغداد‬

‫‪438317‬‬

‫‪25‬‬

‫عربستان سعودي‬

‫رياض‬

‫‪2240000‬‬

‫‪23687000‬‬

‫‪26‬‬

‫عمان‬

‫مسقط‬

‫‪309500‬‬

‫‪2516000‬‬

‫مطلقه‬

‫‪27‬‬

‫فلسطين‬

‫قدس‬

‫‪6263‬‬

‫‪4141000‬‬

‫دولت خودمختار‬

‫‪28‬‬

‫فلیپین‬

‫مانيال‬

‫‪300000‬‬

‫‪85563000‬‬

‫‪29‬‬

‫قبرس‬

‫نيكوزيا‬

‫‪9250‬‬

‫‪1004000‬‬

‫جمهوري چند‌حزبي‬

‫‪30‬‬

‫قرغزستان‬

‫بيشكك‬

‫‪198500‬‬

‫‪5192000‬‬

‫جمهوري چند‌حزبي‬

‫‪31‬‬

‫قزاقستان‬

‫استانه‬

‫‪271700‬‬

‫‪15242000‬‬

‫جمهوري چند‌حزبي‬

‫‪32‬‬

‫قطر‬

‫دوحه‬

‫‪11471‬‬

‫‪838000‬‬

‫جمهوري چند‌حزبي‬

‫‪33‬‬

‫كمبوديا‬

‫پنوم پن‬

‫‪181035‬‬

‫‪13648000‬‬

‫شاهي مشروطه‬

‫‪34‬‬

‫كورياي جنوبي‬

‫سيول‬

‫‪99646‬‬

‫‪28138000‬‬

‫‪35‬‬

‫كورياي شمالي‬

‫پيونگ يانگ‬

‫‪122762‬‬

‫‪22583000‬‬

‫جمهوري چند‌حزبي‬

‫‪36‬‬

‫كويت‬

‫كويت‬

‫‪17818‬‬

‫‪3084000‬‬

‫جمهوري يك‌حزبي‬ ‫شاهي مشروطه‬

‫‪37‬‬

‫الووس‬

‫وين تيان‬

‫‪236800‬‬

‫‪5751000‬‬

‫‪38‬‬

‫لبنان‬

‫بيروت‬

‫‪10400‬‬

‫‪3834000‬‬

‫جمهوري يك‌حزبي‬

‫‪39‬‬

‫مالديو‬

‫ماله‬

‫‪289‬‬

‫‪300000‬‬

‫جمهوري چند‌حزبي‬

‫‪40‬‬

‫ماليزيا‬

‫كواال المپور‬

‫‪329758‬‬

‫‪26640000‬‬

‫جمهوري چند‌حزبي‬

‫شاهي مشروط فدرال‬

‫‪41‬‬

‫مغولستان‬

‫اوالن باتور‬

‫‪1566500‬‬

‫‪2580000‬‬

‫‪42‬‬

‫ميانمار‬

‫رنگون‬

‫‪676577‬‬

‫‪47383000‬‬

‫جمهوري چند‌حزبي‬

‫‪43‬‬

‫نيپال‬

‫كتمندو‬

‫‪147181‬‬

‫‪27678000‬‬

‫جمهوري يك‌حزبي‬ ‫شاهي مشروطه‬

‫‪44‬‬

‫ويتنام‬

‫هانوي‬

‫‪331041‬‬

‫‪83458000‬‬

‫‪45‬‬

‫هند‬

‫دهلي جديد‬

‫‪3165596‬‬

‫‪1119538000‬‬

‫جمهوري يك‌حزبي‬ ‫جمهوري چندحزبي‬

‫‪46‬‬

‫يمن‬

‫صنعا‬

‫‪555000‬‬

‫‪20676000‬‬

‫جمهوري چندحزبي‬

‫به كيلومتر‌مربع‬

‫نفوس به نفر‬

‫طرز حكومت‬

‫‪28513000‬‬

‫جمهوري‬ ‫شاهي مشروطه‬

‫امارتي شيخ‌نشين‬

‫‪102‬‬

‫خالصة فصل‬ ‫ آسيا بزرگترين براعظم جهان است كه اكثريت ساحة آن در نيمكرة شرقي و نيمكرۀ شمالي‬‫موقعيت دارد‪.‬‬ ‫ قارة آسيا‪ ،‬داراي قديميترين تمدن‌ها و اديان است‪.‬‬‫ آسيا داراي بلندترين كوهها (هماليا‪ ،‬هندوكش و البرز) و وسيع ترين دشتها (مغولستان در‬‫مغولستان‪ ،‬لوت در ايران و ربع‌الخالي در عربستان) مي‌باشد‪.‬‬ ‫ در آسيا دريا‌هاي زيادي جريان دارد كه شامل اوب‪ ،‬آمور‪ ،‬سند‪ ،‬هلمند‪ ،‬كارون‪ ،‬فرات و غيره مي‌باشد‪.‬‬‫ با توجه به موقعيت جغرافيايي‪ ،‬جهيل‌هاي متعددي در قارة آسيا وجود دارند كه شامل‪:‬‬‫بايكال‪ ،‬بالخاش‪ ،‬شيوا‪ ،‬اروميه‪ ،‬وان و ارال است‪.‬‬ ‫ خليج‌هاي مهم آسيا شامل خليج فارس‪ ،‬بنگال و عقبه و مهم‌ترين بحيرة آن بحيرة كسپين‬‫است كه بزرگترين بحيرة داخل قارة آسيا مي‌باشد‪.‬‬ ‫ با توجه به اينكه براعظم آسيا از ساحة خط استوا الي قطب شمال امتداد دارد‪ ،‬داراي انواع گوناگون‬‫اقليمي از جمله اقليم ساحة قطبي و يخچالي‪ ،‬تحت قطبي‪ ،‬منطقۀ ستپ آسياي مركزي‪ ،‬كوهستاني و‬ ‫نقاط مرتفع‪ ،‬صحرايي‪ ،‬معتدله‪ ،‬مديترانه‌یی‪ ،‬سواناي استوايي و جنگالت باراني و استوا مي‌باشد‪.‬‬ ‫ پراگنده‌گي نفوس در قارة آسيا يكسان نيست‪ .‬در اراضي وسيع زراعتي‪ ،‬كنار فابريكه های‬‫صنعتي‪ ،‬شهرها‪ ،‬بنادر تجارتي و ‪ ...‬تراكم نفوس زياد و در مناطق كوهستاني و گرم مرطوب‬ ‫جنگلي تعداد نفوس كم و ناچيز مي‌باشد‪.‬‬ ‫ مردم آسيا شامل سه نوع نژاد سفيد‪ ،‬زرد و سياه كمرنگ مي باشند‪.‬‬‫ اقتصاد آسيا در گذشته بيشتر به زراعت و مالداري متكي بوده و به شكل ابتدايي صورت مي گرفت‪.‬‬‫ كشورهاي جنوب‌غرب آسيا داراي منابع بزرگ نفت و گاز جهان مي‌باشند‪.‬‬‫ مهم‌ترين كشورهاي صنعتي آسيا شامل جاپان‪ ،‬كورياي جنوبي‪ ،‬چين و تايوان است‪.‬‬‫ راه‌هاي مواصالتي در آسيا به سه قسمت راه‌هاي خشكه‪ ،‬خطوط هوايي و آبي تقسيم مي‌شود‪.‬‬‫ آبناهاي باب المندب‪ ،‬هرمز و مالكا كه از نظر اقتصادي و نظامي اهميت زيادي دارند در‬‫قارة آسيا واقع شده‌اند‪.‬‬ ‫ كانال سويز بحيرة احمر را به بحيرة مديترانه وصل مي‌كند‪.‬‬‫ كشورهاي افغانستان و ايران داراي حكومت جمهوري اسالمي مي‌باشند‪.‬‬‫ كشورهاي قطر و امارات متحده داراي حكومت شيخ‌نشين مي‌باشند‪.‬‬‫ براعظم آسيا از نظر جغرافياي سياسي به هفت منطقه تقسيم مي‌شود كه عبارت‌اند از‪ :‬خاورميانه‪،‬‬‫آسيای جنوبی‪ ،‬جنوب‌شرق‪ ،‬شرق دور‪ ،‬آسياي مركزي‪ ،‬آسياي شمالي و آسياي غربي‪.‬‬ ‫ براعظم آسيا به دليل دارا بودن منابع معدني فراوان و با‌ارزش و بازار فروش قابل اطمينان‪،‬‬‫هميشه مورد توجه كشورهاي استعماري قرار گرفته است‪.‬‬ ‫‌‬

‫‪103‬‬

‫اصطالحات جغرافيايي‬ ‫احجار قيمتي‪ :‬سنگ‌هاي با‌ارزش و قيمتي را گويند؛ مانند‪ :‬الجورد‪ ،‬فيروزه و غيره‪.‬‬

‫اقليم‪ :‬حالت متوسط جوي زمين است كه در يك مدت طوالني در محلي معين تعیین‬

‫مي‌شود‪.‬‬

‫اقليم صحرايي‪ :‬اقليمي كه از خصوصيات آن كمي بارنده‌گي‪ ،‬تغييرات زياد درجۀ حرارت‬

‫شب و روز‪ ،‬وزش بادهاي شديد و كمبود نباتات گياهي است‪.‬‬

‫اعتدالين‪ :‬زمان‌هایي از سال كه اشعة خورشيد عمود بر خط استوا مي‌تابد و قطبين زمين يكسان‬ ‫از نور خورشيد استفاده مي‌كنند و در امتداد خط استوا و هر مكان ديگري در نيمكره‌هاي‬ ‫‌‬

‫شمالي و جنوبي طول مدت روز ‪ 12‬ساعت است‪ .‬زمان اعتدالين اول بهار (اول حمل) و اول‬ ‫خزان (اول ميزان) است‪.‬‬

‫انقالب شمسي تابستاني‪ :‬اين انقالب با عمود شدن اشعة خورشيد بر خط سرطان ( ‪ 23 12‬درجۀ‬ ‫شمالي) در روز اول سرطان اتفاق مي‌افتد كه تابستان در نيم‌كرۀ شمالي آغاز مي‌شود‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫انقالب شمسي زمستاني‪ :‬اين انقالب با عمود شدن اشعة خورشيد بر خط جدي ( ‪ 23 2‬درجۀ‬ ‫جنوبي) در اول ماه جدی اتفاق مي‌افتد كه زمستان در نيم‌كرۀ شمالي آغاز مي‌شود‪.‬‬

‫بحيره‪ :‬قسمتي از آب‌هاي وسيعي را گويند كه از بحر كوچكتر بوده ممكن است به بحر وصل‬

‫شده و يا توسط خشكه محدود شده باشد‪.‬‬

‫تندرا‪ :‬كلمة روسي است كه به مناطق بدون درخت در شمال روسيه گفته مي‌شود كه زمستان‬

‫آن جا سرد و طوالني و در بيشتر ايام سال يخ بسته است‪ .‬تابستان آن‌ جا بسيار كوتاه و درجۀ‬ ‫حرارت آن كمتر از ‪ 10‬درجه است و در همين مدت كوتاه‪ ،‬يخ‌هاي روي زمين آب مي‌شود‬ ‫و نباتاتی؛ مانند‪ :‬خزه و گلسنگ رشد مي‌كند‪.‬‬

‫تمدن‪ :‬شهرنشين شدن‪ ،‬به رسم و رواج شهري عادت كردن و آماده ساختن اسباب ترقي و‬ ‫آسايش خود را تمدن گويند‪.‬‬

‫‪104‬‬

‫توريست‪ :‬از نظر تاريخي به اشراف‌زاده گان فرانسوي كه براي تحصيل و كسب تجربيات‬ ‫زنده‌گي به سفر مي‌رفتند توريست مي‌گفتند‪ .‬اين اصطالح از قرن ‪ 19‬ميالدي معمول شد‪.‬‬

‫بعدها در فرانسه اين اصطالح را براي كساني به كار بردند كه به سرگرمي و گذراندن اوقات‬ ‫فراغت به فرانسه سفر مي‌كردند‪ .‬به اين گونه سفرها بعدا ً جهانگردي يا توريزم گفته شد‪.‬‬

‫جغرافياي طبيعي‪ :‬شاخه یی از جغرافيه است كه در بارۀ كوه‌ها‪ ،‬درياها‪ ،‬آب و هوا‪ ،‬نباتات و‬

‫اقيانوس‌ها بحث مي‌كند‪.‬‬

‫جو‪ :‬هواي اطراف سطح زمين را جو گويند‪.‬‬

‫جهيل‪ :‬آب‌هاي وسيع ايستاده‌یي استند كه به شكل طبيعي توسط خشكه احاطه شده‌اند‪.‬‬

‫جنگل طبيعي‪ :‬منطقه‌یی از زمين است كه با درختها و بته‌هاي خودرو پوشيده شده باشد‪.‬‬

‫چراگاه‪ :‬زميني داراي پوشش گياهي است كه حيوانات مي‌توانند مدتي در آن چرا كنند‪.‬‬

‫حضيض‪ :‬نزديكترين نقطه یی را كه كرة زمين در گردش انتقالي خود به دور آفتاب‪ ،‬در آن‬ ‫نقطه قرار مي‌گيرد‪ ،‬حضيض مي‌گويند‪.‬‬

‫خليج‪ :‬عبارت از پيشرفتهگي وسيع و عميق آب در خشكه است كه سه طرف آن به خشكه‬ ‫و يك طرف آن به آب محدود شده باشد‪.‬‬

‫دايرة آركتيك‪ :‬عرض‌البلد ‪ 66 12‬درجۀ شمالي را به اين اصطالح مي‌نامند‪.‬‬

‫دايرة انتاركتيك‪ :‬به عرض‌البلد ‪ 66 12‬درجۀ جنوبي انتاركتيك گفته مي‌شود‪.‬‬

‫دايرة استوا‪ :‬دايرة بزرگ عرض‌البلد است كه كرۀ زمين را به دو نيمكرة شمالي و جنوبي‬ ‫‌‬

‫تقسيم مي‌كند‪.‬‬

‫دايرة جدي‪ 23 12 :‬درجة نیمكرة جنوبي كه شعاع آفتاب در اول جدي باالي آن عمود‬ ‫مي‌تابد‪.‬‬

‫دايرۀ سرطان‪ :‬عرض‌البلد ‪ 23 1‬درجۀ شمالي كه شعاع آفتاب در اول سرطان باالي آن‬ ‫‪2‬‬ ‫عمود مي‌تابد‪.‬‬ ‫دايرة عرض‌البلد‪ :‬دايره هايی كه موازي به خط استوا بوده استقامت شرق و غرب را دارند و‬ ‫به دايره هاي طول‌البلد عمود می باشند‪.‬‬

‫‪105‬‬

‫ستاره قطب‪ :‬درخشانترین ستارۀ قطب شمال است که قطب شمال زمین هم به سمت آن‬

‫قرار دارد‪.‬‬

‫ستپ‪ :‬منطقة علفزار كه به زراعت و چراگاه حيوانات مساعد است‪ .‬ساحات داراي اقليم‬ ‫نيمه‌خشك كه نباتات علفي و اشجار به صورت پراگنده و يا قطعه‌قطعه در آن‌ها ديده‬

‫مي‌شوند‪.‬‬

‫سوانا‪ :‬منطقة اقليمي یی است كه داراي بته‌ها ‪ ،‬نيزارها و درخت‌هاي پست باشد‪.‬‬

‫شيوة ابتدایي زراعت‪ :‬كشت و كاري است كه توسط دست و قلبة حيواني انجام مي‌گيرد‪.‬‬

‫يگيرد‪.‬‬ ‫شيوة ماشيني زراعت‪ :‬كشت و كاري است كه توسط ماشين آالت زراعتي صورت م ‌‬ ‫شاليزار‪ :‬زمينهاي استند كه در آنجا شالي (برنج) كشت می‌شود‪.‬‬

‫صنعت‪ :‬كار و فعاليتي است كه مواد خام به واسطة آن به مواد پخته تبديل مي‌شود؛ مثال‪ ً :‬از‬ ‫سنگ آهن‪ ،‬موتر و از پنبه تكه و لباس ساخته مي‌شود‪.‬‬

‫صنايع ماشيني‪ :‬كار و فعاليتي است كه ساختن اشيا توسط ماشين صورت مي‌گيرد‪.‬‬

‫طول‌البلد‪ :‬خطوطي كه بين قطب شمال و جنوب امتداد دارد و بر عرض‌البلد عمود‬ ‫مي‌باشد‪.‬‬

‫قله‪ :‬بلندترين قسمت كوه را قله گويند‪.‬‬

‫قطر استوايي‪ :‬بزرگترين قطر كرة زمين را گويند كه زمین را به طور مساوي به دو نيم‌كرة‬ ‫شمالي و جنوبي تقسيم مي‌كند‪.‬‬

‫قطر قطبي‪ :‬كه در اصل محور زمين است كه بر قطر استوايي عمود مي باشد و يك انجام آن‬ ‫قطب شمال و انجام ديگر آن قطب جنوب را تشكيل مي‌دهد‪.‬‬

‫قطب شمال‪ :‬انتهاي شمالي كرة زمين را گويند‪.‬‬

‫كرة مجسمه‪ :‬مدل كوچك شدة‌ كرۀ زمين با يك مقياس معين است‪.‬‬

‫گرينويچ‪ :‬پاركي در نزديكي لندن است كه رصدخانة‌ گرينويچ در آن بنا شده و طول‌البلد‬ ‫صفر درجه از وسط آن مي‌گذرد‪.‬‬

‫‪106‬‬

‫محور زمين‪ :‬خط فرضي یی است كه كرة زمين به دور آن مي‌چرخد‪.‬‬

‫ميالن محور زمين‪ :‬ميالن محور زمين به زاوية ‪ 23 1‬درجه باالي مستوي مدار زمين است‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫نقطة قطب جنوب‪ :‬جنوبي‌ترين نقطة كرۀ زمين است كه در انتهای محور جنوبي زمين قرار‬

‫دارد‪.‬‬

‫نيم‌كرة شمالي‪ :‬از خط استوا تا قطب شمال را نيم‌كرة شمالي گويند‪.‬‬

‫نيم‌كرۀ جنوبي‪ :‬از خط استوا تا قطب جنوب‪ ،‬نيم‌كرة جنوبي مي‌باشد‪.‬‬

‫واردات‪ :‬كاالهاي تجارتي یی كه از خارج كشور به داخل آورده مي‌شوند؛ مانند‪ :‬موتر‪،‬‬ ‫لباس‪ ،‬وسايل برقي‪ ،‬مواد خوراكه و غيره‪.‬‬

‫هكتار‪ :‬واحد اندازه‌گيري مساحت است و معادل ده هزار متر‌مربع يا پنج جريب می باشد‪.‬‬

‫‪107‬‬