Geography 07 [7] 1311381000, 1119538000

Citation preview

‫جغرافﻴه‬ ‫اووم ټولگى‬ ‫جغراف ‪ -‬ا م ！ولگى‬ ‫‪1398‬‬

‫ﻫـ ‪ .‬ل‬

‫د پوهن‪ ３‬وزارت‬

‫ملي سرود‬ ‫دا وطن افغانســـتـــان دى‬

‫دا عــــزت د هـــر افـغـان دى‬

‫کور د سول‪ ３‬کور د تورې‬

‫هر بچی ي‪ ３‬قهرمـــــان دى‬

‫دا وطن د ټولـــو کـور دى‬

‫د بـــــلـو＇ـــــــو د ازبـکــــــــو‬

‫د پ‪＋‬ـــتــون او هـــــزاره وو‬

‫د تـــرکـمنـــــــو د تـــاجـکــــــو‬

‫ورســـره عرب‪ ،‬گوجــر دي‬

‫پــاميــريـــان‪ ،‬نـورســـتانيــــان‬

‫براهوي دي‪ ،‬قزلباش دي‬

‫هـــم ايمـــاق‪ ،‬هم پشـه يان‬

‫دا ه‪５‬ــــــواد به تل ‪＄‬لي‪８‬ي‬

‫لـکـه لـمــر پـر شـــنـه آســـمـان‬

‫په ســـينــه ک‪ ３‬د آســـيـــا به‬

‫لـکــــه زړه وي جـــاويــــــدان‬

‫نوم د حق مـــو دى رهبـــر‬

‫وايـــو اهلل اکبر وايو اهلل اکبر‬

‫د پﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت‬

‫جغرافﻴـــﻪ‬ ‫اووم ！ﻮلگﻰ‬ ‫‪1398‬‬

‫أاﻟﻒ‬

‫د کتاب ځان‪７／‬تياوې‬ ‫‪-----------------------------------------------------‬‬‫مضمون‪ :‬جغرافيه‬ ‫مؤلفين‪ :‬د تعليمي نصاب د جغرافيه ديپارتمنت علمي او مسلکي غ‪７‬ي‬ ‫اډيټ کوونکي‪ :‬د پښتو ژب‪ ３‬د اډيټ د څان‪ ３／‬علمي او مسلکي غ‪７‬ي‬ ‫ټول‪／‬ی‪ :‬اووم‬ ‫د متن ژبه‪ :‬پښتو‬ ‫انکشاف ورکوونکی‪ :‬د تعليمي نصاب د پراختيا او درسي کتابونو د تاليف لوی رياست‬ ‫خپروونکی‪ :‬د پوهن‪ ３‬وزارت د اړيکو او عامه پوهاوي رياست‬ ‫د چاپ کال‪ ١٣٩٨ :‬هجري شمسي‬ ‫د چاپ ځای‪ :‬کابل‬

‫چاپخونه‪:‬‬ ‫بر‪４‬ښناليک پته‪:‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪-----------------------------------------------------‬‬‫د درسي کتابونو د چاپ‪ ،‬و‪４‬ش او پلورلو حق د افغانستان اسالمي جمهوريت د پوهن‪ ３‬وزارت سره‬ ‫محفوظ دی‪ .‬په بازار ک‪ ３‬ي‪ ３‬پلورل او پ‪５‬رودل منع دي‪ .‬له سرغ‪７‬وونکو سره قانوني چلندک‪８５‬ي‪.‬‬

‫ب‬

‫د پﻮﻫﻨ‪ ３‬د وزﻳر پﻴغام‬ ‫اقرأ باسم ربک‬

‫د لوی او بښونکي خدای شکر په ځای کوو‪ ،‬چ‪ ３‬موږ ته ي‪ ３‬ژوند رابښلی‪ ،‬او د لوست او ليک‬ ‫له نعمت څخه ي‪ ３‬برخمن ک‪７‬ي يو‪ ،‬او د هٰ ّ‬ ‫الل تعالی پر وروستي پيغمبر محمد مصطفی چ‪ ３‬د الهي‬ ‫لوم‪７‬نی پيغام ورته (لوستل) و‪ ،‬درود وايو‪.‬‬ ‫څرنگه چ‪ ３‬ټولو ته ښکاره ده ‪ ١٣٩٧‬هجري لمريز کال د پوهن‪ ３‬د کال په نامه ونومول شو‪ ،‬له دې امله‬ ‫به د گران ه‪５‬واد ښوونيز نظام‪ ،‬د ژورو بدلونونو شاهد وي‪ .‬ښوونکی‪ ،‬زدهکوونکی‪ ،‬کتاب‪ ،‬ښوونځی‪،‬‬ ‫اداره او د والدينو شوراگان‪ ３‬د ه‪５‬واد د پوهنيز نظام شپ‪８‬گوني بنسټيز عناصر بلل کي‪８‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬د ه‪５‬واد د‬ ‫ښوون‪ ３‬او روزن‪ ３‬په پراختيا او پرمختيا ک‪ ３‬مهم رول لري‪ .‬په داس‪ ３‬مهم وخت ک‪ ３‬د افغانستان د پوهن‪３‬‬ ‫وزارت د مشرتابه مقام‪ ،‬د ه‪５‬واد په ښوونيز نظام ک‪ ３‬د ودې او پراختيا په لور بنسټيزو بدلونونو ته ژمن دی‪.‬‬ ‫له همدې امله د ښوونيز نصاب اصالح او پراختيا‪ ،‬د پوهن‪ ３‬وزارت له مهمو لوم‪７‬يتوبونو څخه دي‪.‬‬ ‫همدارن‪／‬ه په ښوونځيو‪ ،‬مدرسو او ټولو دولتي او خصوصي ښوونيزو تأسيساتو ک‪ ،３‬د درسي کتابونو‬ ‫محتوا‪ ،‬کيفيت او توز‪４‬ع ته پاملرنه د پوهن‪ ３‬وزارت د چارو په سر ک‪ ３‬ځای لري‪ .‬موږ په دې باور‬ ‫يو‪ ،‬چ‪ ３‬د باکيفيته درسي کتابونو له شتون پرته‪ ،‬د ښوون‪ ３‬او روزن‪ ３‬اساسي اهدافو ته رس‪５‬دلی نشو‪.‬‬ ‫پورتنيو موخو ته د رس‪５‬دو او د اغ‪５‬زناک ښوونيز نظام د رامنځته کولو لپاره‪ ،‬د راتلونکي نسل د روزونکو په‬ ‫توگه‪ ،‬د ه‪５‬واد له ټولو زړه سواندو ښوونکو‪ ،‬استادانو او مسلکي مديرانو څخه په درناوي هيله کوم‪ ،‬چ‪３‬‬ ‫د ه‪５‬واد بچيانو ته دې د درسي کتابونو په تدريس‪ ،‬او د محتوا په ل‪８５‬دولو ک‪ ،３‬هيڅ ډول هڅه او هاند ونه‬ ‫سپموي‪ ،‬او د يوه فعال او په ديني‪ ،‬ملي او انتقادي تفکر سمبال نسل په روزنه ک‪ ،３‬زيار او کوښښ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫هره ورځ د ژمن‪ ３‬په نوي کولو او د مسؤوليت په درک سره‪ ،‬په دې نيت لوست پيل ک‪７‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬د نن ورځ‪３‬‬ ‫گران زدهکوونکي به سبا د يوه پرمختللي افغانستان معماران‪ ،‬او د ټولن‪ ３‬متمدن او گټور اوس‪５‬دونکي وي‪.‬‬ ‫همدا راز له خوږو زده کوونکو څخه‪ ،‬چ‪ ３‬د ه‪５‬واد ارزښتناکه پانگه ده‪ ،‬غوښتنه لرم‪ ،‬څو‬ ‫له هر فرصت څخه گټه پورته ک‪７‬ي‪ ،‬او د زده ک‪７‬ې په پروسه ک‪ ３‬د ځيرکو او فعالو گ‪６‬ونوالو په‬ ‫توګه‪ ،‬او ښوونکو ته په درناوي سره‪ ،‬له تدريس څخه ښه او اغ‪５‬زناکه استفاده وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫په پای ک‪ ３‬د ښوون‪ ３‬او روزن‪ ３‬له ټولو پوهانو او د ښوونيز نصاب له مسلکي همکارانو څخه‪ ،‬چ‪３‬‬ ‫د دې کتاب په ليکلو او چمتو کولو ک‪ ３‬ي‪ ３‬نه ست‪７‬ې ک‪５‬دونک‪ ３‬هل‪ ３‬ځل‪ ３‬ک‪７‬ې دي‪ ،‬مننه کوم‪ ،‬او‬ ‫د لوی خدای له دربار څخه دوی ته په دې سپيڅل‪ ３‬او انسان جوړوونک‪ ３‬هڅ‪ ３‬ک‪ ３‬بريا غواړم‪.‬‬ ‫دمعيارياوپرمختلليښوونيزنظاماود داس‪３‬ودانافغانستانپههيلهچ‪３‬وگ‪７‬ي‪３４‬خپلواک‪،‬پوهاوسوکالهوي‪.‬‬ ‫د پﻮﻫﻨ‪ ３‬وزﻳر‬ ‫دکتﻮر محمد مﻴروﻳس بلخﻲ‬

‫ج‬

‫فﻬرست‬ ‫‪２－‬ﻪ‬ ‫‪١‬ـ‬ ‫‪٢‬ـ‬ ‫‪٣‬ـ‬ ‫‪٤‬ـ‬ ‫‪٥‬ـ‬ ‫‪٦‬ـ‬ ‫‪٧‬ـ‬ ‫‪٨‬ـ‬ ‫‪٩‬ـ‬ ‫‪١٠‬ـ‬ ‫‪١١‬ـ‬ ‫‪١٢‬ـ‬ ‫‪-١٣‬‬ ‫‪-١٤‬‬ ‫‪١٥‬ـ‬ ‫‪١٦‬ـ‬ ‫‪١٧‬ـ‬ ‫‪١٨‬ـ‬ ‫‪-١٩‬‬ ‫‪-٢٠‬‬ ‫‪-٢١‬‬ ‫‪-٢٢‬‬ ‫‪-٢٣‬‬ ‫‪-٢٤‬‬ ‫د‬

‫مخﻮﻧﻪ‬ ‫سر لﻴکﻮﻧﻪ‬ ‫د جغرافي‪ ３‬بنسټ (مبادي)‪)١(........................................................‬‬ ‫د څپرکي موخ‪(３‬هدفونه)‪)٢(.........................................................‬‬ ‫لوم‪７‬ى لوست – جغرافيايي مفاهيم او اصطالحات‪)٣( .............................‬‬ ‫دويم لوست – أيا ځمکه کروي شکل لري؟‪)٥(.....................................‬‬ ‫دريم لوست – د استوا کرښه او اقليمي سيم‪)٧( ...................................３‬‬ ‫څلورم لوست – شمالي او سويلي نيم‪ ３‬کرې‪)١١( ..................................‬‬ ‫پنځم لوست – د ځمک‪ ３‬شمالي او سويلي قطبونه‪)١٣( ............................‬‬ ‫شپ‪８‬م لوست – عرض البلد‪)١٥( .....................................................‬‬ ‫اووم لوست – د طول البلد پوه‪５‬دل څه اهميت لري؟‪)١٧(..........................‬‬ ‫اتم لوست – د ځمک‪ ３‬وضعي حرکت او د هغه پايل‪)١٩( .........................３‬‬ ‫نهم لوست – د ځمک‪ ３‬انتقالي حرکت‪)٢١( ........................................‬‬ ‫د لوم‪７‬ي څپرکي لن‪６‬يز‪)٢٣( .........................................................‬‬ ‫دويم څپرکى ‪ -‬د افغانستان جغرافيه‪)٢٤( ............................................‬‬ ‫د څپرکي موخ‪)٢٤( ............................................................... ３‬‬ ‫لسم لوست – د افغانستان موقعيت او څلور خواوې‪)٢٥( ..........................‬‬ ‫يوولسم لوست – طبيعي جغرافيه‪)٢٧( .............................................‬‬ ‫دولسم لوست – د افغانستان د اقليم په اړه څه پوه‪８５‬ئ؟‪)٢٩(.....................‬‬ ‫ديارلسم لوست – غرونه‪)٣٣( .......................................................‬‬ ‫څوارلسم لوست – د افغانستان سيندونه‪ ،‬د کرن‪ ３‬او انرژۍ د توليد وسيله‪)٣٧( ....‬‬ ‫پنځلسم لوست – د افغانستان د نورو حوزو سيندونه‪)٤١( ..........................‬‬ ‫شپاړسم لوست – د افغانستان د جهيلونو په اړه څه پوهي‪８‬ئ؟‪)٤٣(..................‬‬ ‫اووه لسم لوست – بشري جغرافيه‪)٤٧( .............................................‬‬ ‫اتلسم لوست – د افغانستان اقتصادي جغرافيه‪)٤٩( .................................‬‬ ‫نولسم لوست – طبيعي او صنعتي نباتات‪)٥٣( ......................................‬‬

‫مخﻮﻧﻪ‬ ‫‪２－‬ﻪ سر لﻴکﻮن‬ ‫‪ -٢٥‬شلم لوست – د افغانستان د مالدارۍ‪ ،‬څ‪７‬ځايونو او ځن‪／‬لونو په هکله څه پوه‪８５‬ئ؟‪)٥٧( .‬‬ ‫‪٢٦‬ـ يوويشتم لوست – کاني منابع‪)٦١( ........... ......................................‬‬ ‫‪٢٧‬ـ دوه ويشتم لوست – کاني سون مواد‪)٦٥(.... ......... .............................‬‬ ‫‪٢٨‬ـ در ويشتم لوست – په افغانستان ک‪ ３‬صنايع او سوداګري‪)٦٧( ........ ..............‬‬ ‫‪٢٩‬ـ څلورويشتم لوست – مواصال تي جغرافيه‪)٧١(.....................................‬‬ ‫‪٣٠‬ـ د څپرکي لن‪６‬يز‪)٧٥( .................................................................‬‬ ‫‪ -٣١‬دريم څپرکى‪-‬د أسيا لويه وچه ‪)٧٦( ................................................‬‬ ‫‪ -٣٢‬د څپرکي موخ‪)٧٦( .............................................................. ３‬‬ ‫‪ -٣٣‬پنځه ويشتم لوست – د أسيا د لوي‪ ３‬وچ‪ ３‬موقعيت او څلورخواوې‪)٧٧(...........‬‬ ‫‪ -٣٤‬شپ‪８‬ويشتم لوست – طبيعي جغرافيه‪)٧٩( ..........................................‬‬ ‫‪ -٣٥‬اوه ويشتم لوست – د أسيا د لوي‪ ３‬وچ‪ ３‬د سيندونو په اړه څه پوه‪８５‬ئ؟‪)٨١(.......‬‬ ‫‪ -٣٦‬اته ويشتم لوست – د أسيا د لوي‪ ３‬وچ‪ ３‬جهيلونه‪ ،‬سمندرګي او خليجونه ‪)٨٣( ...‬‬ ‫‪ -٣٧‬نهه ويشتم لوست – د أسيا د لوي‪ ３‬وچ‪ ３‬اقليم‪)٨٥( ................................‬‬ ‫‪ -٣٨‬د‪４‬رشم لوست – بشري جغرافيه‪)٨٩( ..............................................‬‬ ‫‪ -٣٩‬يو د‪４‬رشم لوست – اقتصادي جغرافيه‪)٩٣( .........................................‬‬ ‫‪ -٤٠‬دوه د‪４‬رشم لوست – کانونه او صنايع‪)٩٥( ..........................................‬‬ ‫‪ -٤١‬درې د‪４‬رشم لوست – د أسيا مواصالتي جغرافيه‪)٩٧( .............................‬‬ ‫‪ -٤٢‬څلور ديرشم لوست – د أسيا سياسي جغرافيه‪)٩٩( ...............................‬‬ ‫‪ -٤٣‬د أسيا د لوي‪ ３‬وچ‪ ３‬د ه‪５‬وادونو ل‪５‬ست‪)١٠١( .........................................‬‬ ‫‪ -٤٤‬د څپرکي لن‪６‬يز‪)١٠٣( ...............................................................‬‬ ‫‪ -٤٥‬جغرافيايي اصطالحات‪)10٤(.......................................................‬‬

‫ه‬

‫لوم‪７‬ى څپرکى‬ ‫د جغرافيې بنسټ (مبادي)‬

‫د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د کُرې ﻣدل‬ ‫پﻪ دغﻪ ＇پرکﻲ ک‪ ３‬لﻮلﻮ‪:‬‬

‫جغرافﻴاﻳﻲ ﻣفاﻫﻴﻢ او اصطﻼحات (د جغرافﻴ‪ ３‬د علﻢ تعرﻳف او د جغرافﻴ‪３‬‬ ‫د لﻮستلﻮ گ＂‪)３‬‬ ‫د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬کُره‬ ‫د استﻮا کر＊ﻪ‪ ،‬د سرطان کر＊ﻪ‪ ،‬د جدي کر＊ﻪ‪ ،‬د ﻣداروﻧﻮ سﻴﻤﻪ‪ ،‬ﻣعتدل‪３‬‬ ‫سﻴﻤ‪ ３‬او س‪７‬ې سﻴﻤ‪.３‬‬ ‫شﻤالﻲ او سﻬﻴلﻲ ﻧﻴﻤ‪ ３‬کُرې‬ ‫شﻤالﻲ قطب‪ ،‬سﻬﻴلﻲ قطب‪ ،‬د شﻤالﻲ قطب داﻳره‪ ،‬د سﻬﻴلﻲ قطب داﻳره‬ ‫او د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻣحﻮر‪.‬‬ ‫عرض البلدوﻧﻪ‬ ‫طﻮل البلدوﻧﻪ‬ ‫د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬وضعﻲ حرکت او ﻧتﻴج‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬اﻧتقالﻲ حرکت او ﻧتﻴج‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫د ＇پرکﻲ لﻨ‪６‬ﻳز‬

‫‪1‬‬

‫د څپرکي هدفونه‬ ‫لﻪ زده کﻮوﻧکﻮ ＇خﻪ ﻫﻴلﻪ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ددغﻪ ＇پرکﻲ لﻪ لﻮستلﻮ ＇خﻪ وروستﻪ د‬ ‫جغرافﻴ‪ ３‬لﻪ علﻢ او د ﻫغﻪ د لﻮستلﻮ لﻪ گ＂ﻮ سره بلد شﻲ‪.‬‬ ‫ـ د دغﻪ ＇پرکﻲ ﻣفاﻫﻴﻢ‪ ،‬اصطﻼحات‪ ،‬ارز＊تﻮﻧﻪ او ﻣﻬارتﻮﻧﻪ زده ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ـ پﻪ خپل چاپ‪５‬ر د ‪＄‬ﻤک‪＇ ３‬رخ‪５‬دل او د شپ‪ ３‬او ور‪ ３＄‬لﻪ پﻴداﻳ‪＋‬ت سره ﻳ‪ ３‬اړﻳکﻪ‬ ‫درک ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ـ د لﻤر پﻪ شاوخﻮا د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د گر‪５＄‬دو او د ＇لﻮرو فصلﻮﻧﻮ د پﻴداﻳ‪＋‬ت پر اړﻳکﻪ‬ ‫پﻮه شﻲ‪.‬‬ ‫ـ د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پرﻣخ د ﻫرې سﻴﻤ‪ ３‬د وخت د بدلﻮن او طﻮل البلد د کر＊ﻮ ترﻣﻨ‪＃‬‬ ‫اړﻳک‪！ ３‬ﻴﻨگ‪ ３‬ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ـ د طﻮل البلد او عرض البلد لﻪ کر＊ﻮ سره بلد شﻲ‪.‬‬ ‫لﻪ زده کﻮوﻧکﻮ ＇خﻪ ﻫﻴلﻪ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ددې ＇پرکﻲ پﻪ لﻮستلﻮ سره ﻻﻧدې ﻣﻬارتﻲ‬ ‫ﻫدفﻮﻧﻮ تﻪ ﻻس رسﻰ وﻣﻮﻣﻲ‪:‬‬ ‫د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬کُره د طﻮل البلد او عرض البلد لﻪ کر＊ﻮ سره رسﻢ ک‪７‬اى شﻲ‪.‬‬ ‫وکﻮﻻى شﻲ د ﻫر طﻮل البلد وخت و！اکﻲ‪.‬‬ ‫د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د ﻣخ د ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ سﻴﻤﻮ د اقلﻴﻢ تﻮپﻴر وکﻮﻻى شﻲ‪.‬‬ ‫د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د وضعﻲ حرکت اﻫﻤﻴت بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د اﻧتقالﻲ حرکت اﻫﻤﻴت بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫لﻮﻣ‪７‬ى لﻮست‬

‫جغرافيايي مفاهيم او اصطالحات‬

‫أﻳا پﻮﻫ‪８５‬ئ چ‪ ３‬د جغرافﻴﻲ علﻢ د ＇ﻪ پﻪ ﻫکلﻪ ﻣعلﻮﻣات راکﻮي؟‬ ‫د جغرافيې د علم تعريف‬ ‫جغرافﻴﻪ د ﻧ‪７‬ۍ د ＊ﻮدلﻮ ﻫﻨداره ده چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬او کاﻳﻨاتﻮ پﻪ ！ﻮلﻮ برخﻮ ک‪ ３‬ﻣﻮږ تﻪ ﻣعلﻮﻣات راکﻮي‪.‬‬ ‫بشري ！ﻮلﻨ‪ ３‬د خپلﻮ اړتﻴاوو د لرې کﻮلﻮ لپاره پﻪ کرﻧ‪ ،３‬ﻣالدارۍ د کاﻧﻮﻧﻮ پﻪ را ا‪４‬ستﻨ‪ ３‬او ﻧﻮرو تﻮلﻴدي کاروﻧﻮ‬ ‫بﻮخت دي چ‪ ３‬پﻪ ﻣستقﻴﻤﻪ او ﻳا پﻪ غﻴر ﻣستقﻴﻤﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د طبﻴعﻲ چاپ‪５‬رﻳال ＇خﻪ ‪＂－‬ﻪ اخلﻲ‪.‬بالﻤقابل د چاپ‪５‬رﻳال‬ ‫ډول ډول شراﻳط ﻫﻢ د اﻧساﻧﻲ ！ﻮلﻨﻮ پر ژوﻧد او اقتصاد پﻮره اغ‪５‬زې لري؛ د ب‪５‬ل‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬ﻫغﻪ خلک چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫د＊تﻮ او صحرا‪－‬اﻧﻮ ک‪ ３‬استﻮ‪－‬ﻨﻪ کﻮي‪ ،‬د ﻫغﻮی اقتصاد پﻪ ﻣالدارۍ ﻣتکﻲ دی او پﻪ کﻮچﻲ ب‪２‬ﻪ ژوﻧد کﻮي او‬ ‫ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ ﻫغﻪ خلک چ‪ ３‬د س‪５‬ﻨدوﻧﻮ پﻪ غاړو استﻮ‪－‬ﻦ دي‪ ،‬داﻳﻤﻲ کﻮروﻧﻪ او اقتصاد ﻳ‪ ３‬پر کرﻧﻪ‪ ،‬د کباﻧﻮ پﻪ ＊کار‬ ‫او پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ب‪７５‬ﻳﻮ پﻪ چلﻮﻧ‪ ３‬ﻣتکﻲ دی‪ .‬د پﻮرتﻨﻴﻮ ﻣطالبﻮ پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬ﻧﻴﻮلﻮ سره جغرافﻴﻪ داس‪ ３‬تعرﻳفﻮو‪:‬‬ ‫جغرافﻴﻪ ﻫغﻪ علﻢ دی چ‪ ３‬د اﻧسان او طبﻴعﻲ چاپ‪５‬رﻳال ﻣتقابل‪ ３‬اغ‪５‬زې تر ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬ﻻﻧدې ﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫د جغرافيې گټې‬ ‫ﻣﻮږ او تاسﻮ د خپل کلﻲ‪＊ ،‬ار او ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ﻫکلﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬اوس‪８５‬و ﻣعلﻮﻣات لرو‪ ،‬خﻮ د ﻧﻮرو‬ ‫＊اروﻧﻮ‪ ،‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‪ ،‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬کرې‪ ،‬لﻤرﻳز ﻧظام‪ ،‬سﻴارو او ﻧﻮرو ﻣﻮضﻮعاتﻮ پﻪ ﻫکلﻪ ﻣعلﻮﻣات ﻧﻪ لرو‪.‬‬ ‫وخت او اﻣکاﻧات ﻫﻢ ﻣحدود دي چ‪ ３‬ﻫر‪＄‬اى تﻪ ﻻړشﻮ او د ﻫغﻮ پﻪ ﻫکلﻪ ﻣعلﻮﻣات ﻻستﻪ راوړو‪ .‬د‬ ‫‪3‬‬

‫د ﻧﻮرستان طبﻴعﻲ او بشري ﻣﻨظره‬

‫جغرافﻴ‪ ３‬علﻢ او د ﻫغﻪ ﻣستﻨد ﻣعلﻮﻣات لﻪ ﻣﻮږ سره ﻣرستﻪ کﻮي‪ ،‬پرتﻪ لﻪ دې چ‪ ３‬چ‪５‬رتﻪ ﻻړشﻮ او‬ ‫ﻳا سفر وک‪７‬و‪ ،‬صحﻴح او ﻣؤثق علﻤﻲ ﻣعلﻮﻣات ﻻستﻪ راوړو‪.‬‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫پﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬دې د زده کﻮوﻧکﻮ ﻫره ډلﻪ پﻮرتﻨﻲ عکس تﻪ وگﻮري چ‪ ３‬کﻮم شﻴان پک‪ ３‬وﻳﻨﻲ؟ لﻪ‬ ‫ﻫرې ډل‪＇ ３‬خﻪ دې ﻳﻮ تﻦ د خپل‪ ３‬ډل‪ ３‬ﻧظرﻳـ‪ ３‬د ！ﻮلگﻲ ترﻣخﻪ ﻧﻮرو تﻪ بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪ -١‬جغرافﻴﻪ تعرﻳف ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ جغرافﻴﻪ ز ﻣﻮږ پﻪ ژوﻧد ک‪＇ ３‬ﻪ ﻣرستﻪ کﻮي؟‬ ‫‪٣‬ـ د خپل‪ ３‬استﻮگﻨ‪ ３‬د ‪＄‬اى د ﻳﻮې پﻪ زړه پﻮرې ﻣﻨظرې پﻪ ﻫکلﻪ ﻣعلﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫دوﻳﻢ ﻟﻮست‬

‫آيا ځمکه کروي شکل لري؟‬

‫د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬عکس لﻪ سپﻮږﻣک‪＇ ９‬خﻪ‬

‫أﻳا پﻮﻫ‪８５‬ئ چ‪＄ ３‬ﻤکﻪ ＇ﻪ ډول شکل لري؟‬

‫‪＄‬ﻤکﻪ د لﻤرﻳز ﻧظام لﻪ سﻴارو ＇خﻪ ده چ‪ ３‬کابﻮ کُروي شکل لري‪ .‬د ﻫغﻮ د قﻴقﻮ ＇‪７５‬ﻧﻮ پر اساس‬ ‫چ‪ ３‬شﻮي دي د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬قطبﻮﻧﻪ ل‪ ８‬ﻧﻨﻮتﻲ او د استﻮا پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ل‪ )١(８‬وتلﻲ دي‪ .‬پﻪ دې اساس ‪＄‬ﻤکﻪ‬ ‫د ﻳﻮې بشپ‪７‬ې کرې شکل ﻧﻪ لري‪ ،‬بلک‪ ３‬ﻫغﻪ د ﻳﻮې ﻧاﻣﻨظﻤ‪ ３‬کرې پﻪ شکل تعرﻳفﻮي‪＄ .‬کﻪ چ‪３‬‬ ‫استﻮاﻳﻲ قطر ﻳ‪ ３‬د قطبﻲ قطر پﻪ پرتلﻪ ‪ ٢١‬کﻴلﻮﻣتره اوږد دی‪ .‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬کُره د جﻮړ＊＀ لﻪ ﻣخ‪３‬‬ ‫لﻮړې او ژورې ﻫﻮارې د＊ت‪ ３‬او ﻫﻤدارﻧگﻪ ＇پاﻧده سﻴﻨدوﻧﻪ‪ ،‬جﻬﻴلﻮﻧﻪ‪ ،‬سﻤﻨدرگﻲ او سﻤﻨدروﻧﻪ لري‪.‬‬ ‫د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ډ‪４‬ره لﻮړه ＇ﻮکﻪ د اﻳﻮرﻳست ＇ﻮکﻪ ده چ‪ ３‬د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د ﻫﻤالﻴا پﻪ غروﻧﻮ ک‪ ３‬چ‪３‬‬ ‫د ﻫﻨد پﻪ شﻤال ک‪ ３‬پراتﻪ دي‪ ،‬ﻣﻮقعﻴت لري او د سﻤﻨدر لﻪ سطح‪＇ ３‬خﻪ (‪ )٨٨٤٨‬ﻣتره لﻮړوالﻰ‬ ‫لري‪ .‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ډ‪４‬ره ژوره برخﻪ د چﻴﻦ پﻪ سﻬﻴل ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬پﻪ أرام سﻤﻨدر ک‪ ３‬ده چ‪ )11022( ３‬ﻣتره‬ ‫‪5‬‬

‫‪ .1‬استﻮاﻳ‪ ３‬قطرﻳ‪ ١٢٧٥٤ ３‬کﻴلﻮﻣتره او قطبﻰ قطر ﻳ‪ ١٢٧٣٣ ３‬کﻴلﻮﻣتره دي‪.‬‬

‫د سﻤﻨدر لﻪ سطح‪＇ ３‬خﻪ ！ﻴ＂ﻪ پرتﻪ ده او د ﻣارﻳاﻧا گﻮدال پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادﻳ‪８‬ي‪.‬‬

‫د ايوريست‬ ‫لوړه څوکه‬ ‫‪٨٨٤٨m‬‬

‫‪-١١٠٢٢m‬‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫د زده کﻮوﻧکﻮ ﻫره ډلﻪ دې د ﻣجسﻤ‪ ３‬کُرې ﻳا ﻧقش‪ ３‬پﻪ ﻣرستﻪ د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ډ‪４‬ره لﻮړه ＇ﻮکﻪ‪ ،‬د ‪＄‬ﻤک‪３‬‬ ‫ډ‪４‬ره ژوره برخﻪ پﻪ تقرﻳبﻲ تﻮگﻪ پﻴدا ک‪７‬ي‪ .‬وروستﻪ دې د ﻫرې ډل‪ ３‬استازی د ！ﻮلگﻲ پﻪ ﻣخ ک‪ ３‬ﻫغﻪ‬ ‫تشرﻳح ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪١‬ـ ‪＄‬ﻤکﻪ ﻣﻨظﻤﻪ کُره ده او کﻪ غﻴر ﻣﻨظﻤﻪ؟‬ ‫‪٢‬ـ د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬برخ‪ ３‬وتل‪ ３‬او ﻳا ﻧﻨﻮتل‪ ３‬دي؟‬ ‫‪٣‬ـ پﻪ ﻫغﻪ ‪＄‬اى ک‪ ３‬چ‪ ３‬تاسﻮ ژوﻧد کﻮئ‪ ،‬لﻮړې او ژورې برخ‪ ３‬ﻳـ‪＇ ３‬ﻪ ﻧﻮﻣ‪８５‬ي؟‬ ‫‪٤‬ـ د ﻧ‪７‬ۍ جگﻪ ＇ﻮکﻪ ＇ﻮﻣره لﻮړوالﻰ لري او پﻪ کﻮم ‪＄‬اى ک‪ ３‬ده؟‬ ‫‪٥‬ـ د ﻧ‪７‬ى ژوره برخﻪ چ‪５‬رتﻪ پرتﻪ ده او ＇ﻮﻣره ژور والﻰ لري؟‬ ‫‪6‬‬

‫درﻳﻢ لﻮست‬

‫د استوا کرښه او اقليمي سيمې‬

‫شﻤالﻲ ﻧﻴﻤﻪ کره‬

‫د سرطان کر＊ﻪ‬ ‫د استﻮا کر＊ﻪ‬

‫د جدي کر＊ـﻪ‬

‫سﻮﻳلﻲ ﻧﻴﻤﻪ کره‬

‫د استﻮا کر＊ﻪ او اقلﻴﻤﻲ سﻴﻤ‪３‬‬

‫کﻮﻣﻪ فرضﻲ کر＊ﻪ د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬کره پﻪ دوو ﻣساوی شﻤالی او جﻨﻮبﻲ برخﻮ و‪４‬شﻲ؟‬

‫د استوا کرښه‬ ‫ل ﻮﻳﻪ فرضﻲ داﻳره ده چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ُ ３‬ک ره پﻪ دوو ب رابرو برخﻮ و‪４‬شﻲ او د طﻮل البلد پر داﻳرو او ﻣحﻮر باﻧدې‬ ‫عﻤﻮد ده‪ .‬د استﻮا د کر＊‪ ３‬شﻤالﻲ برخ‪ ３‬تﻪ شﻤالﻲ ﻧﻴﻤﻪ ُک ره او جﻨ ﻮبﻲ برخ‪ ３‬تﻪ ﻳ‪ ３‬جﻨ ﻮبﻲ ﻧﻴﻤﻪ کره وﻳل‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د سرطان کرښه‬ ‫د وري د لﻮﻣ‪７‬ۍ ﻧ‪＇ ３＂５‬خﻪ وروستﻪ‪ ،‬د لﻤر وړاﻧگ‪ ３‬ورو ورو د شﻤالﻲ عرض البلدوﻧﻮ پر لﻮر عﻤﻮدي‬ ‫‪1‬‬

‫لگ‪８５‬ي تر ＇ﻮ چ‪ ３‬د سرطان پﻪ لﻮﻣ‪７‬ۍ ﻧ‪＂５‬ﻪ د شﻤالﻲ عرض البلد پﻪ ‪ ٢٣ 2‬درجﻮ باﻧدې عﻤﻮد‬ ‫ولگ‪８５‬ي‪ .‬لﻪ دې کبلﻪ دا عرض البلد د سرطان د داﻳرې (‪ )Tropic of Cancer‬پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادوي‪ .‬پﻪ‬ ‫دې وخت ک‪ ３‬د شﻤالﻲ ﻧﻴﻤ‪ ３‬کُرې دوبی او د دوبﻲ لﻤرﻳز اﻧقﻼب وي‪.‬‬ ‫‪7‬‬

‫د جدي کرښه‬ ‫د تل‪ ３‬لﻪ لﻮﻣ‪７‬ۍ ﻧ‪＇ ３＂５‬خﻪ وروستﻪ د لﻤر وړاﻧگ‪ ３‬د استﻮا د داﻳرې جﻨﻮب پﻪ لﻮر عﻤﻮدي لگ‪８５‬ي‪،‬‬ ‫تر＇ﻮ د جدي پﻪ لﻮﻣ‪７‬ۍ ﻧ‪＂５‬ﻪ دجﻨﻮبﻲ عرض البلد پﻪ ‪ ٢٣ 12‬درجﻮ باﻧدې عﻤﻮد لگﻴ‪８‬ي‪ .‬لﻪ دې کبلﻪ‬ ‫دا عرض البلد د جدي د داﻳرې (‪ )Tropic of Capricorn‬پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادوي او د جﻨﻮبﻲ ﻧﻴﻤ‪ ３‬کرې‬ ‫دوبﻰ وي‪ .‬د جدي لﻪ لﻮﻣ‪７‬ۍ ﻧ‪＇ ３＂５‬خﻪ وروستﻪ د لﻤر وړاﻧگ‪ ３‬ب‪５‬رتﻪ د استﻮا خﻮاتﻪ حرکت کﻮي‪ .‬د‬ ‫درې ﻣﻴاشتﻮ پﻪ اوږدو ک‪ ３‬ﻳعﻨ‪ ３‬د وري پﻪ لﻮﻣ‪７‬ۍ بﻴا د استﻮا پر کر＊‪ ３‬باﻧدې عﻤﻮد لگﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫د استﻮا‪ ،‬سرطان او جدي کر＊‪３‬‬

‫سرطان‬ ‫استﻮا‬ ‫جدي‬

‫‪8‬‬

‫درﻳﻢ لﻮست‬

‫د مدارين سيمه‬ ‫د جدي او سرطان پر کر＊ﻮ د لﻤر وړاﻧگ‪ ３‬ﻳﻮ ﻳﻮ‪＄‬ل او پر ﻧﻮرو عرض البلدوﻧﻮ چ‪ ３‬د سرطان او جدي‬ ‫د داﻳرو تر ﻣﻨ‪ ＃‬پراتﻪ دي‪ ،‬د لﻤر وړاﻧگ‪ ３‬دوه ‪＄‬ل‪ ３‬عﻤﻮدي لگ‪８５‬ي‪ ،‬ﻧﻮ‪＄‬کﻪ دا سﻴﻤﻪ د استﻮاﻳـﻲ ﻣدارﻳﻨﻮ‬ ‫پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادوي‪ .‬چ‪ ３‬ﻫﻮا ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ره تﻮده او ﻣرطﻮبﻪ ده او زﻳات اور＊ت لري‪.‬‬

‫شﻤالﻲ قطب‬ ‫د شﻤالﻲ قطب داﻳره‬

‫شﻤالﻲ س‪７‬ه سﻴﻤﻪ‬

‫‪ 66 1‬درج‪３‬‬

‫شا‬

‫‪2‬‬

‫شﻤالﻲ ﻣعتدلﻪ سﻴﻤﻪ‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫شا‬

‫د سرطان داﻳره‬

‫‪ 23‬درج‪３‬‬

‫د ﻣدارﻳﻨﻮ سﻴﻤﻪ‬

‫استﻮاﻳﻲ تﻮده سﻴﻤﻪ‬ ‫د استﻮا کر＊ﻪ‬

‫‪ 0‬درج‬

‫استﻮاﻳﻲ تﻮده سﻴﻤﻪ‬

‫س‬

‫دجديداﻳره‬

‫سﻮﻳلﻲ ﻣعتدلﻪ سﻴﻤﻪ‬

‫د سﻮﻳلﻲ قطب داﻳره‬

‫سﻮﻳلﻲ س‪７‬ه سﻴﻤﻪ‬

‫سﻮﻳلﻲ قطب‬

‫‪9‬‬

‫س‬

‫‪ 66 1‬درج‪３‬‬

‫‪2‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ 23‬درج‪３‬‬

‫معتدلې سيمې‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫پﻪ شﻤالﻲ او جﻨﻮبﻲ ﻧﻴﻤﻮ کرو ک‪ ３‬د عرض البلد د ‪ ٢٣ 2‬درجﻮ او ‪ ٦٦‬درجﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬پرت‪ ３‬دي‬ ‫‪2‬‬ ‫چ‪ ３‬ﻫﻮا ﻳ‪ ３‬ﻣعتدل ده‪.‬‬ ‫س‪７‬ې او باردې سيمې‬ ‫پﻪ دواړو ﻧﻴﻤﻮ کرو ک‪ ３‬د ‪ ٦٦ 1‬درجﻮ او ‪ ٩٠‬درجﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻫﻮا ﻧﻮره ﻫﻢ س‪７‬ه وي چ‪ ３‬بارده‬ ‫‪2‬‬ ‫او ﻳخچالﻲ سﻴﻤﻪ جﻮړوي‪.‬‬

‫په ټولگي کې فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ＇ﻮ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ .‬ﻫره ډلﻪ دې د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د کُرې شکل رسﻢ ک‪７‬ي او‬ ‫پﻪ ﻫغﻪ باﻧدې دې د استﻮا کر＊ﻪ‪ ،‬د سرطان کر＊ﻪ‪ ،‬د جدي کر＊ﻪ‪ ،‬د ﻣدارﻳﻦ سﻴﻤ‪ ،３‬ﻣعتدل‪３‬‬ ‫سﻴﻤ‪ ３‬او س‪７‬ې سﻴﻤ‪ ３‬دﻳﻮې ﻣﻮضﻮع پﻪ ﻫکلﻪ پﻪ خپل ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬سره بحث وک‪７‬ي او د خپل‬ ‫بحث پر‪４‬ک‪７‬ه دې د ！ﻮلگﻲ تر ﻣخ ﻧﻮروتﻪ بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪ -١‬د استﻮا کر＊ﻪ ＇ﻪ ده؟‬ ‫‪٢‬ـ د لﻤر وړاﻧگ‪＇ ３‬ﻪ وخت د استﻮا پر کر＊‪ ３‬عﻤﻮد لگ‪８５‬ي؟‬ ‫‪٣‬ـ د جدي کر＊ﻪ پﻪ کﻮﻣﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬ده؟‬ ‫‪٤‬ـ د سرطان داﻳره ول‪ ３‬د سرطان د داﻳرې پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادوي؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پل＂ﻨﻪ وک‪７‬ي چ‪ ３‬د لﻤر وړاﻧگ‪＇ ３‬ﻪ وخت د دوى د استﻮگﻨ‪ ３‬پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬عﻤﻮد تﻪ ﻧژدې‬ ‫او ＇ﻪ وخت د لﻤر وړاﻧگ‪ ３‬ډ‪４‬رې ک‪８‬ې (ﻣاﻳل) لگ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪10‬‬

‫＇لﻮرم لﻮست‬

‫شمالي او سويلي نيمې ُکرې‬ ‫شﻤال ﻗﻄب‬

‫شمالي نيمه ُکره‬

‫د استوا کرښه‬

‫سويلي ﻧﻴﻤﻪ ُﻛره‬

‫سويلي ﻗﻄب‬ ‫شﻤالﻲ او سﻮﻳلﻲ قطب‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د شﻤالﻲ او سﻮﻳلﻲ ﻧﻴﻤﻮ کُرو‪ ،‬شﻤالﻲ قطب او سﻮﻳلﻲ قطب سره بلد شﻲ‪.‬‬ ‫أﻳا پﻮﻫ‪８５‬ی زﻣﻮږ ﻫﻴﻮاد کﻮﻣﻪ ﻧﻴﻤﻪ کُره ک‪ ３‬ﻣﻮقعﻴت لري؟‬ ‫کﻪ د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬کُرې تﻪ ‪＄‬ﻴر شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ لﻴدل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د استﻮا کر＊ﻪ ﻫغﻪ پردوو برابرو برخﻮ وﻳشﻲ‪.‬‬ ‫د استﻮا کر＊ﻪ چ‪ ３‬د عرض البلدوﻧﻮ ﻣبدا ﻣﻨل شﻮې ده د عرض البلد صفر درجﻪ ده‪ .‬د عرض البلد‬ ‫ﻧﻮي درج‪ ３‬پﻪ شﻤالﻲ ﻧﻴﻤﻪ کره ک‪ ３‬او د عرض البلد ﻧﻮي درج‪ ３‬پﻪ سﻮﻳلﻲ ﻧﻴﻤﻪ کره ک‪ ３‬دي‪ .‬کﻪ ‪＄‬ﻴر‬ ‫شﻮ د استﻮا کر＊ﻪ پﻪ سﻮﻳلﻲ اﻣرﻳکا ک‪ ３‬د اﻣازون د سﻴﻨد لﻪ شﻤال‪ ،‬پﻪ افرﻳقا ک‪ ３‬د وکتﻮرﻳا لﻪ جﻬﻴل‬ ‫او پﻪ أسﻴا ک‪ ３‬د سﻮﻣاترا لﻪ ！اپﻮ ＇خﻪ ت‪５‬رﻳ‪８‬ي‪ .‬پﻪ دې تﻮگﻪ د وچ‪ ３‬زﻳاتره سﻴﻤ‪ ،３‬لکﻪ‪ :‬شﻤالﻲ اﻣرﻳکا‪،‬‬ ‫ﻣرکزي اﻣرﻳکا‪ ،‬د اروپا ！ﻮلﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ‪ ،‬د أسﻴا او د افرﻳقا زﻳاتﻪ برخﻪ پﻪ شﻤالﻲ ﻧﻴﻤﻪ کره ک‪ ３‬پراتﻪ دي‪.‬‬ ‫لﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ اﻧساﻧان او لرغﻮﻧﻲ ﻣدﻧﻴتﻮﻧﻪ ﻫﻢ پﻪ ﻫﻤدې لﻮﻳﻮ وچﻮ ک‪ ３‬ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ راغلﻲ او وده ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ي ده‪ ،‬خﻮ‬ ‫پﻪ سﻮﻳلﻲ ﻧﻴﻤﻪ کره ک‪ ３‬ﻳﻮازې استرالﻴا‪ ،‬سﻮﻳلﻲ افرﻳقا‪ ،‬د سﻮﻳلﻲ اﻣرﻳکا زﻳاتﻪ برخﻪ او اﻧتارکتﻴکا پراتﻪ‬ ‫دي‪ .‬لﻪ بل‪ ３‬خﻮا د سﻤﻨدروﻧﻮ زﻳاتﻪ برخﻪ پﻪ جﻨﻮبﻲ ﻧﻴﻤﻪ کره ک‪ ３‬ده؛ د بﻴلگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ‪ :‬د ﻫﻨد سﻤﻨدر‪ ،‬د‬ ‫‪11‬‬

‫أرام سﻤﻨدر زﻳاتﻪ برخﻪ‪ ،‬سﻮﻳلﻲ کﻨگل سﻤﻨدر او د اطلس سﻤﻨدر سﻮﻳلﻲ برخ‪ ３‬پﻪ سﻮﻳلﻲ ﻧﻴﻤﻪ کره ک‪３‬‬ ‫ﻣﻮقعﻴت لري‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ سﻮﻳلﻲ ﻧﻴﻤﻪ کره د اوبﻴزې ﻧﻴﻤ‪ ３‬کُرې او شﻤالﻲ ﻧﻴﻤﻪ کره د وچ‪ ３‬ﻧﻴﻤ‪ ３‬کرې پﻪ‬ ‫ﻧاﻣﻪ ﻳادوي‪ .‬د سﻮﻳلﻲ ﻧﻴﻤ‪ ３‬کرې د ﻫﻮا حالت سﻤﻨدري او د شﻤالﻲ ﻧﻴﻤ‪ ３‬کرې د ﻫﻮا حالت کابﻮ وچﻪ‬ ‫ده‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ وگ‪７‬ي ډ‪４‬ر پﻪ شﻤالﻲ ﻧﻴﻤﻪ کره ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي‪.‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ ﻧقشﻪ‬

‫شﻤالﻲ کﻨگل سﻤﻨدر‬

‫طب دا ر‬

‫د اطﻠس سﻤﻨدر‬

‫د سرطان کر＊ﻪ‬ ‫وﻳکتﻮرﻳا جﻬﻴل‬ ‫د جدي کر＊ﻪ‬

‫سﻮﻣا ترا‬ ‫د ﻫﻨد سﻤﻨدر‬

‫شا‬ ‫آﻣرﻳﻜا‬ ‫د استﻮا کر＊ﻪ‬

‫ج ب‬ ‫آﻣرﻳﻜاسﻴﻨد‬ ‫د اﻣازون‬

‫د اطﻠس‬ ‫سﻤﻨدر‬

‫آرام سﻤﻨدر‬

‫طب دا ر‬ ‫س‬

‫طب‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې پﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬ﻧﻴﻤﻪ کره د ﻧﻴﻤﻲ داﻳرې د قﻮس پﻪ‬ ‫تﻮگﻪ جﻮړه ک‪７‬ي‪ .‬ﻳﻮه ډلﻪ دې شﻤالﻲ ﻧﻴﻤﻪ کره او بلﻪ ډلﻪ دې سﻮﻳلﻲ ﻧﻴﻤﻪ کره تﻤثﻴل ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪ -١‬پﻪ شﻤالﻲ ﻧﻴﻤﻪ کُره ک‪ ３‬د وچ‪ ３‬کﻮﻣ‪！ ３‬ﻮ！‪ ３‬پرت‪ ３‬دي؟‬ ‫‪٢‬ـ پﻪ سﻮﻳلﻲ ﻧﻴﻤﻪ کُره ک‪ ３‬کﻮم سﻤﻨدروﻧﻪ ﻣﻮقعﻴت لري؟‬ ‫‪٣‬ـ أسترالﻴا پﻪ کﻮﻣﻪ ﻧﻴﻤﻪ کُره ک‪ ３‬ﻣﻮقعﻴت لري؟‬ ‫‪٤‬ـ افغاﻧستان پﻪ کﻮﻣﻪ ﻧﻴﻤﻪ کره ک‪ ３‬دى؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د شﻤالﻲ او سﻮﻳلﻲ ﻧﻴﻤ‪ ３‬کرې شکل د سﻤﻨدروﻧﻮ او وچﻮ لﻪ ！ﻮ！ﻮ سره پﻪ خپلﻮ‬ ‫کتابچﻮ ک‪ ３‬رسﻢ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪12‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻢ لﻮست‬

‫د ځمکې شمالي او سويلي قطبونه‬ ‫د شﻤالﻲ قطب ‪ ٩٠‬درج‪３‬‬ ‫شا‬

‫د شﻤالﻲ قطب داﻳره (د ارکتﻴک کر＊ﻪ)‬

‫‪ 66 1‬درج‪３‬‬

‫‪2‬‬

‫شا‬

‫د سرطان کر＊ﻪ‬

‫د استﻮا کر＊ﻪ‬

‫‪ 23 1‬درجې‬

‫‪2‬‬

‫‪0o‬‬

‫د جدي کر＊ﻪ‬

‫س‬

‫س‬

‫د جﻨﻮبﻲ قطب داﻳره (د اﻧتارکتﻴک کر＊ﻪ)‬

‫‪ 23 1‬درج‪３‬‬

‫‪2‬‬

‫‪ 66 1‬درج‪３‬‬

‫‪2‬‬

‫د سﻮﻳلﻲ قطب ‪ ٩٠‬درج‪３‬‬ ‫أﻳا پﻮﻫ‪８５‬ی د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کﻮﻣﻪ برخﻪ ک‪ ３‬شپ‪ ８‬ﻣﻴاشتی شپﻪ وي؟‬

‫کﻪ د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د کُرې شکل تﻪ ‪＄‬ﻴر شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ لﻴدل کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د استﻮا کر＊ﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ لﻪ ختﻴ‪ ＃‬ﻧﻪ‬ ‫لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬تﻪ پﻪ دوو برخﻮ و‪４‬شﻲ چ‪ ３‬شﻤالﻲ برخﻪ ﻳ‪ ３‬د شﻤالﻲ ﻧﻴﻤ‪ ３‬کُرې پﻪ ﻧاﻣﻪ او جﻨﻮبﻲ برخﻪ ﻳ‪ ３‬د‬ ‫سﻮﻳلﻲ ﻧﻴﻤ‪ ３‬کُرې پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادﻳ‪８‬ي‪ .‬د استﻮا کر＊ﻪ د عرض البلد صفر درجﻪ ده‪ ،‬ﻧﻮي درج‪ ３‬پﻪ شﻤال‬ ‫او ﻧﻮي درج‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻪ سﻮﻳل ک‪ ３‬پرت‪ ３‬دي‪ ،‬خﻮ د ﻧﻮي درجﻮ عرض البلدوﻧﻮ پاى د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د‬ ‫قطبﻮﻧﻮ وروست‪ ９‬برخﻪ جﻮړوي‪.‬‬ ‫شمالي او جنوبي قطب‬ ‫شﻤالﻲ قطب پﻪ شﻤال ک‪ ３‬د ﻣحﻮر وروست‪ ９‬ﻧقطﻪ ده چ‪ ３‬عرض البلد ﻳ‪ ３‬شﻤالﻲ ﻧﻮي درج‪３‬‬ ‫دی‪ .‬ﻫﻤداراز سﻮﻳلﻲ قطب د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻪ سﻮﻳل ک‪ ３‬د ﻣحﻮر وروستی ！کﻰ دى چ‪ ３‬عرض البلد‬ ‫ﻳ‪ ３‬سﻮﻳلﻲ ﻧﻮي درج‪ ３‬دی‪ .‬لﻪ دې کبلﻪ د عرض البلد د صفر درج‪ ( ３‬د استﻮا کر＊‪ )３‬اوږدوالﻰ ډ‪４‬ر‬ ‫زﻳات دى‪ ،‬د عرض البلد د ‪ ٤٥‬درج‪ ３‬اوږدوالﻲ ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ او د قطبﻴﻨﻮ ‪ ٩٠‬درج‪ ３‬عرض البلدوﻧﻪ‬ ‫ډ‪４‬ر کﻮچﻨﻲ عرض البلدوﻧﻪ شﻤ‪５‬رل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬اوږدوال‪ ９‬ﻳ‪ ３‬صفر تﻪ رسﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪13‬‬

‫د ارکتيک دايره‬ ‫د شﻤالﻲ قطب داﻳره (ارکتﻴک) د شﻤالﻲ عرض البلد ‪1‬‬ ‫‪66‬‬ ‫‪2‬‬ ‫درج‪ ３‬ده‪.‬‬

‫د انتارکتيک دايره‬

‫‪1‬‬ ‫د جﻨﻮبﻲ قطب داﻳره (اﻧتارکتﻴک) د سﻮﻳلﻲ عرض البلد ‪ 66‬درج‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫د ځمکې محور‬

‫کﻪ چ‪５‬رې د شﻤالﻲ قطب وروست‪ ９‬ﻧقطﻪ د سﻮﻳلﻲ قطب لﻪ وروستﻰ ﻧقط‪ ３‬سره و ﻧ‪＋‬لﻮ‪ ،‬ﻫغﻪ کر＊ﻪ‬ ‫چ‪ ３‬دا دوه ！کﻲ سره ﻧ‪＋‬لﻮي د ﻣحﻮر پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادﻳ‪８‬ي‪ .‬د ﻣحﻮر شﻤالﻲ پاى شﻤالﻲ قطب او د ﻣحﻮر‬ ‫سﻮﻳلﻲ پاى د سﻮﻳلﻲ قطب پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادوي‪ .‬جغرافﻴاﻳﻲ شﻤال قطب د قطب ستﻮري پﻪ لﻮر دى چ‪ ３‬د‬ ‫‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻣحﻮر تﻪ ﻳ‪ ３‬لﻪ عﻤﻮدي حالت ＇خﻪ ＊ﻲ لﻮر تﻪ د ‪ ٢٣ 1‬درجﻮ پﻪ زاوﻳﻪ ﻣﻴﻼن ورک‪７‬ی دی‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫جغرافﻴاﻳﻲ شﻤال قطب چ‪ ３‬د قطب ستﻮري پﻪ لﻮر دى او د قطب ستﻮري ﻣﻮقعﻴت د دب اکبر سره‬ ‫ﻣﻮازي پﻪ شﻨﻪ أسﻤان ک‪ ３‬د شپ‪ ３‬لﻪ خﻮا کﻮﻻى شﻮ و！اکﻮ‪.‬‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻳﻮه ډلﻪ دې د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د ﻣحﻮر پﻪ ﻫکلﻪ او بلﻪ ډلﻪ دې‬ ‫د شﻤالﻲ ﻧﻴﻤ‪ ３‬کُرې پﻪ ﻫکلﻪ سره بحث وک‪７‬ي او وروستﻪ د ﻫرې ډل‪ ３‬استازي دې د بحث پاﻳلﻪ‬ ‫پﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪١‬ـ شﻤالﻲ قطب د عرض البلد پﻪ کﻮﻣﻪ درجﻪ ک‪ ３‬پروت دى؟‬ ‫‪٢‬ـ سﻮﻳلﻲ قطب د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻪ کﻮﻣﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻣﻮقعﻴت لري؟‬ ‫‪٣‬ـ د قطب ستﻮرى د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د کﻮﻣ‪ ３‬برخ‪ ３‬پﻪ لﻮر دى؟‬ ‫‪٤‬ـ کﻮم عرض البلد تﻪ د استﻮا کر＊ﻪ وﻳل ک‪８５‬ي؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫ﻫر زده کﻮوﻧکﻰ دې د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬شکل رسﻢ ک‪７‬ي‪ ،‬شﻤالﻲ او سﻮﻳلﻲ ﻧﻴﻤ‪ ３‬کُرې دې پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬و＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫‪14‬‬

‫شپ‪８‬م لﻮست‬

‫عرض البلد‬ ‫‪N‬‬

‫شا ‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫س‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ 66‬درجې کرښه‬

‫‪66 1‬‬

‫‪2‬‬

‫‪ 66‬درجې کرښه‬

‫‪S‬‬ ‫عرض اﻟبﻠد‬

‫أﻳا پﻮﻫ‪８５‬ئ د عرض البلد داﻳرې ＇ﻪ شی دي او ＇ﻪ اﻫﻤﻴت لري؟‬ ‫د عرض البلد داﻳرو تﻪ ﻣﻮازي داﻳرې ﻫﻢ واﻳﻲ‪＄ ،‬کﻪ دا ！ﻮل‪ ３‬کر＊‪ ３‬د استﻮا لﻪ کر＊‪ ３‬سره ﻣﻮازي‬ ‫دي چ‪ ３‬د ﻧقش‪ ３‬او ﻣجسﻤ‪ ３‬کرې پﻪ ﻣخ باﻧدې پﻪ ډاگﻪ لﻴدل ک‪８５‬ي‪ .‬عرض البلدوﻧﻪ ﻫغﻮ داﻳرو تﻪ وﻳل‬ ‫ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د استﻮا لﻪ کر＊‪ ３‬سره ﻣﻮازي د ختﻴ‪ ＃‬لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬لﻮري ولري ﻳﻮلﻪ بل سره ﻣﻮازي او د طﻮل‬ ‫البلد پر داﻳرو عﻤﻮد دي‪＇ .‬رﻧگﻪ چ‪＄ ３‬ﻤکﻪ کروي ده‪ ،‬د عرض البلد ډ‪４‬ره لﻮﻳﻪ داﻳره د استﻮا کر＊ﻪ‬ ‫ده او د عرض البلدوﻧﻮ ﻣبداء (پﻴل) گ‪２‬ل ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ صفر درجﻪ ﻣﻨل شﻮې ده‪ .‬د استﻮا شﻤالﻲ‬ ‫عرض البلدوﻧﻮتﻪ شﻤالﻲ عرض البلدوﻧﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬د (‪ )N‬پﻪ تﻮري ＊ﻮدل ک‪８５‬ي او د استﻮا جﻨﻮبﻲ عرض‬ ‫البلدوﻧﻮ تﻪ جﻨﻮبﻲ عرض البلدوﻧﻪ واﻳﻲ او د (‪ )S‬پﻪ تﻮري ＊ﻮدل ک‪８５‬ي‪ .‬د عرض البلد ﻫره درجﻪ پﻪ ‪ ٦٠‬دقﻴقﻮ‬ ‫او ﻫره دقﻴقﻪ پﻪ ‪ ٦٠‬ثاﻧﻴﻮ و‪４‬شل شﻮې چ‪ ３‬پﻪ ﻧقشﻮ ک‪ ３‬د درج‪ ،３‬دقﻴق‪ ３‬او ثاﻧﻴ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ ＊ﻮدل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ شکل تﻪ ‪＄‬ﻴر شﻮ‪ ،‬د عرض البلد ‪ ٩٠‬درج‪ ３‬پﻪ شﻤالﻲ ﻧﻴﻤﻪ کُره ک‪ ３‬او د عرض البلد ‪ ٩٠‬درج‪ ３‬پﻪ‬ ‫جﻨﻮبﻲ ﻧﻴﻤﻪ کُره ک‪ ３‬شتﻪ دي‪ .‬د عرض البلد لﻮﻳ‪ ３‬داﻳرې تﻪ د استﻮا کر＊ﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬کُره پﻪ‬ ‫دوو ﻣساوي برخﻮ و‪４‬شﻲ او عبارت دي لﻪ‪ :‬شﻤالﻲ ﻧﻴﻤ‪ ３‬کُرې او جﻨﻮبﻲ ﻧﻴﻤ‪ ３‬کُرې ＇خﻪ‪ .‬د عرض‬ ‫البلد ډ‪４‬ره کﻮچﻨ‪ ９‬داﻳره شﻤالﻲ او جﻨﻮبﻲ ‪ ٩٠‬درج‪ ３‬دي چ‪ ３‬اوږدوالی ﻳ‪ ３‬صفرتﻪ رسﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪15‬‬

‫د کال پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬لﻮ فصلﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د لﻤر د وړاﻧگﻮ لگﻴدل‬ ‫د غرﻣ‪ ３‬پر ‪ ١٢‬بجﻮ ک‪ ３‬د کابل د عرض البلد پر ‪٣٤‬‬ ‫درجﻮ او ‪ ٣٢‬دقﻴقﻮ باﻧدې‬

‫د‬

‫وري‬

‫ﻮﻣ‪３‬‬ ‫ﻣرغ‬

‫او د‬

‫لﻮﻣ‬

‫‪ ３‬لﻮ‬ ‫تل‬

‫‪７‬ۍ‬

‫ﻣ‪７‬ۍ‬

‫ژﻣی‬

‫ختﻴ‪＃‬‬

‫ښ لﻮﻣ‪７‬ۍ‬

‫د‬

‫پسرلی ﻳا ﻣﻨی‬

‫د چﻨگا‬

‫د لﻤر وړاﻧگﻮ کﻮږوالﻰ د کال پﻪ ب‪５‬لﻮ ب‪５‬لﻮ ﻣﻮسﻤﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫دوبﻰ‬

‫شﻤال‬

‫جﻨﻮب‬

‫لﻮﻳدﻳ‪＃‬‬

‫د لﻤر وړاﻧگ‪ ３‬د استﻮا پر کر＊‪ ３‬د حﻤل (وري) او ﻣﻴزان (تل‪ )３‬پر لﻮﻣ‪７‬ۍ‪ ،‬د سرطان پﻪ کر＊‪３‬‬ ‫باﻧدې د سرطان (چﻨگاښ) پر لﻮﻣ‪７‬ۍ او د جدي پﻪ داﻳرې باﻧدې د جدي(ﻣرغﻮﻣﻲ) پر لﻮﻣ‪７‬ۍ ﻧ‪３＂５‬‬ ‫عﻤﻮد لگﻴ‪８‬ي‪ .‬لﻪ ﻫﻤدې کبلﻪ د لﻤر وړاﻧگﻮ د لگ‪５‬دو زاوﻳﻪ او ﻣﻮقعﻴت پﻪ ﻫر فصل ک‪ ３‬تﻮپﻴر لري‪.‬‬ ‫پاﻣلرﻧﻪ دې وشﻲ چ‪ ３‬د لﻤر د وړاﻧگﻮ د لگ‪５‬دو تﻮپﻴر د فصلﻮﻧﻮ پﻪ بدلﻮن او د ﻧباتاتﻮ پﻪ وده او اقلﻴﻤﻲ‬ ‫سﻴﻤﻮ باﻧدې ﻣﻬﻤﻪ اغ‪５‬زه لري‪ ،‬پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې تﻮگﻪ پﻪ ﻣعتدلﻮ او قطبﻲ سﻴﻤﻮ ک‪.３‬‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ ‪ ،‬لﻮﻣ‪７‬ۍ ډلﻪ دې د شﻤالﻲ عرض البلدوﻧﻮ داﻳرې‪ ،‬دوﻳﻤﻪ ډلﻪ دې د‬ ‫جﻨﻮبﻲ عرض البلد داﻳرې رسﻢ ک‪７‬ي او خپل رسﻢ شﻮي شکلﻮﻧﻪ دې د ！ﻮلگﻲ پر وړاﻧدې تشرﻳح ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪ -1‬د استﻮا داﻳره تعرﻳف ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ د سرطان داﻳره لﻪ کﻮﻣ‪ ３‬درج‪＇ ３‬خﻪ ت‪５‬رﻳ‪８‬ي؟‬ ‫الف) ‪ 3323 1‬درج‪ ３‬ب) شﻤالﻲ ‪ 2323 1‬درج‪３‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪٣‬ـ قطبﻲ داﻳرې کﻮم عرض البلدوﻧﻪ ＊ﻴﻲ؟‬

‫‪1‬‬ ‫ج) جﻨﻮبﻲ‬ ‫‪2‬‬

‫‪ 2323‬درج‪３‬‬

‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د عرض البلد داﻳرې پﻪ ﻳﻮه کره ک‪ ３‬رسﻢ ک‪７‬ي او د ﻣﻬﻤﻮ داﻳرو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ دې واخلﻲ‪.‬‬ ‫‪16‬‬

‫اووم ﻟﻮست‬

‫په طول البلد پوهېدل څه اهميت لري؟‬

‫ختﻴ‪ ١٨٠ ＃‬درج‪ ３‬طﻮل البلد (ﻧصف الﻨﻬار)‬

‫د طﻮل البلدوﻧﻮ ﻣبداء‬

‫لﻮدﻳ‪ ١٨٠ ＃‬درج‪ ３‬طﻮل البلدوﻧﻪ‬ ‫طﻮل اﻟبﻠدوﻧﻪ‬

‫ د طﻮل البلد لﻪ داﻳرو سره د زده کﻮوﻧکﻮ بلدتﻴا‪.‬‬‫أﻳا پﻮﻫ‪８５‬ئ چ‪ ３‬د طﻮل البلدوﻧﻮ ﻣبداء کﻮﻣﻪ کر＊ﻪ ده؟‬ ‫د جغرافﻴاﻳﻲ ﻧـقشﻮ پر ﻣخ داس‪ ３‬کر＊‪ ３‬رسﻢ شﻮې دي چ‪ ３‬د ﻫغﻮ پﻪ وسﻴلﻪ پﻪ ﻧقش‪ ３‬باﻧدې د‬ ‫‪＄‬ﻤک‪ ３‬پرﻣخ ﻫره ﻧقطﻪ چ‪ ３‬وغﻮاړو پﻴدا کﻮلﻰ شﻮ‪ .‬دا کر＊‪ ３‬د طﻮل البلد او عرض البلد کر＊‪ ３‬دي‬ ‫چ‪ ３‬د جغرافﻴاﻳﻲ وضعﻴﻪ کﻤﻴاتﻮ پﻪ ﻧﻮم ﻫﻢ ﻳادﻳ‪８‬ي‪＄ .‬ﻤکﻪ دوه قطبﻪ لري‪ ،‬شﻤالﻲ قطب او جﻨﻮبﻲ‬ ‫قطب‪ .‬ﻫغﻪ فرضﻲ کر＊‪ ３‬چ‪ ３‬د شﻤالﻲ قطب ＇خﻪ پﻴل او ترجﻨﻮبﻲ قطبﻪ رس‪８５‬ي د طﻮل البلد (ﻧصف‬ ‫الﻨﻬار) پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادﻳ‪８‬ي‪ .‬لﻪ دې اﻣلﻪ د ﻳﻮې داﻳرې ﻣحﻴط (‪ )٣٦٠‬درج‪ ３‬دی‪ ،‬ﻧﻮ د طﻮل البلد د ！ﻮلﻮ درجﻮ‬ ‫شﻤ‪５‬ر (‪ )٣٦٠‬درج‪ ３‬ک‪８５‬ي‪ .‬د طﻮل البلد ﻫغﻪ کر＊ﻪ چ‪ ３‬د لﻨدن پﻪ ＊ار ک‪ ３‬لﻪ گرﻳﻨﻮﻳچ ＇خﻪ ت‪５‬رﻳ‪８‬ي‬ ‫د طﻮل البلدوﻧﻮ ﻣبداء ده او صفر درجﻪ ﻣﻨل شﻮې ده چ‪ ３‬د طﻮل البلد (‪ )١٨٠‬درج‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د گرﻳﻨﻮﻳچ‬ ‫ختﻴ‪ ＃‬خﻮاتﻪ پرت‪ ３‬دي او د ختﻴ‪ ＃‬طﻮل البلدوﻧﻮ پﻪ ﻧاﻣﻪ او (‪ )١٨٠‬ﻧﻮرې ﻳ‪ ３‬د گرﻳﻨﻮﻳچ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬خﻮاتﻪ‬ ‫پرت‪ ３‬دي او د لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬طﻮل البلدوﻧﻮ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادﻳ‪８‬ي‪ .‬د طﻮل البلد ﻫره درجﻪ پﻪ (‪ )٦٠‬دقﻴقﻮ او ﻫره دقﻴقﻪ‬ ‫‪17‬‬

‫ﻳ‪ ３‬پﻪ (‪ )٦٠‬ثاﻧﻴﻮ باﻧدې و‪４‬شل ک‪８５‬ي‪ .‬د طﻮل البلد کر＊‪ ３‬پﻪ ﻳﻮازې تﻮگﻪ د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ب‪５‬لﻮ ب‪５‬لﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫د وخت تﻮپﻴر ＊ﻴﻲ‪ .‬پﻪ ﻧقشﻮ ک‪ ３‬د طﻮل البلد او عرض البلد د کر＊ﻮ تقاطع د ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ﻣﻮقعﻴت ＊ﻴﻲ‪.‬‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬کره رسﻢ ک‪７‬ي او پرﻫغ‪３‬‬ ‫دې شﻤالﻲ قطب‪ ،‬جﻨﻮبﻲ قطب‪ ،‬د گرﻳﻨﻮﻳچ د طﻮل البلد کر＊ﻪ او ختﻴ‪ ＃‬او لﻮ‪４‬دﻳ‪＃‬‬ ‫طﻮل البلدوﻧﻪ و＊ﻴﻲ‪ .‬وروستﻪ دې ﻳﻮتﻦ د خپل‪ ３‬ډل‪ ３‬پﻪ استازﻳتﻮب زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ خپلﻪ‬ ‫ﻣﻮضﻮع پﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬تﻮضﻴح ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪١‬ـ د کﻮﻣﻮ کر＊ﻮ د تقاطع پﻪ وسﻴلﻪ ﻳﻮه ﻧقطﻪ د ﻧقش‪ ３‬پرﻣخ ﻣﻮﻧدﻻی شﻮ؟‬ ‫‪٢‬ـ د ！ﻮلﻮ طﻮل البلدو شﻤ‪５‬ر ＇ﻮ درج‪ ３‬دى او ول‪３‬؟‬ ‫‪٣‬ـ د صفر درج‪ ３‬طﻮل البلد لﻪ کﻮم ﻣﻬﻢ ＊ار ＇خﻪ ت‪５‬رﻳ‪８‬ي؟‬ ‫‪٤‬ـ پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د وخت تﻮپﻴر د کﻮﻣﻮ کر＊ﻮ پﻪ وسﻴلﻪ ＊ﻮدل ک‪８５‬ي؟‬ ‫‪٥‬ـ جغرافﻴاﻳﻲ طﻮل البلد تعرﻳف ک‪７‬ئ؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫د ﻧﻦ ور‪ ３＄‬د لﻮست لﻨ‪６‬ﻳز پﻪ پﻨ‪％‬ﻮ کر＊ﻮ ک‪ ３‬پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬ولﻴکئ‪.‬‬

‫‪18‬‬

‫اتﻢ لﻮست‬

‫د ځمکې وضعي حرکت او د هغه پايلې‬ ‫د شمالي نيمې کرې‬ ‫ژمى‬ ‫رطان‬

‫دس‬

‫کر＊ﻪ‬

‫ستﻮا‬

‫دا‬

‫د‬

‫د شمالي نيمې کرې‬ ‫دوبی‬ ‫د لﻤر وړاﻧگ‪３‬‬

‫کر＊ﻪ‬

‫جدي‬

‫کر＊ﻪ‬

‫رطان‬

‫دس‬

‫کر＊ﻪ‬

‫ستﻮا‬

‫دا‬

‫د‬

‫کر＊ﻪ‬

‫جدي‬

‫کر＊ﻪ‬

‫أﻳا پﻮﻫ‪８５‬ئ چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬لﻪ وضعﻲ حرکت ＇خﻪ ＇ﻪ ﻧتﻴج‪ ３‬ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ را‪＄‬ﻲ؟‬ ‫‪＄‬ﻤکﻪ دوه ډولﻪ ﻣﻬﻢ حرکتﻮﻧﻪ لري‪ :‬وضعﻲ حرکت او اﻧتقالﻲ حرکت‪＄ .‬ﻤکﻪ پﻪ ‪ ٢٤‬ساعتﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫د خپل ﻣحﻮر پﻪ چاپ‪５‬ر چﻮرلﻲ او خپلﻪ دوره بشپ‪ ７‬وي چ‪ ３‬دا حرکت د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د وضعﻲ حرکت پﻪ ﻧاﻣﻪ‬ ‫ﻳادﻳ‪８‬ي‪ .‬د‪＄‬ﻤک‪ ３‬وضعﻲ حرکت لﻪ ﻧتاﻳجﻮ ＇خﻪ د شپ‪ ３‬او ور‪ ３＄‬ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ راتگ دى‪ .‬لﻤر تل پﻪ ﻳﻮه طﻮل‬ ‫البلد ک‪ ３‬د ختلﻮ پﻪ حالت ک‪ ３‬او د ﻫغﻪ پﻪ ﻣخالف لﻮري ک‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه طﻮل البلد ک‪ ３‬د پرﻳﻮتﻮ پﻪ حالت ک‪ ３‬وي‪،‬‬

‫ﻧﻮ‪＄‬کﻪ پﻪ ！ﻮلﻮ طﻮل البلدوﻧﻮ ک‪ ３‬شپﻪ او ورځ پرلﻪ پس‪ ３‬واقع ک‪８５‬ي‪ .‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬کره چ‪ ３‬د طﻮل البلد (‪ )٣٦٠‬درج‪３‬‬ ‫لري‪ ،‬د (‪ )٢٤‬ساعتﻮﻧﻮ پﻪ ﻣﻮده ک‪ ３‬د لﻤر د وړاﻧگﻮ لﻪ ﻣخ‪ ３‬ت‪５‬رﻳ‪８‬ي‪ .‬پﻪ دې اساس پﻪ ﻳﻮه ساعت ک‪ ３‬د لﻤر‬ ‫د وړاﻧگﻮ لﻪ ﻣخ‪ ３‬د طﻮل البلد (‪ )١٥‬درج‪ ３‬ت‪５‬رﻳ‪８‬ي ‪ 360o ÷ 2 4 = 1 5o .‬د طﻮل البلد ﻳﻮه درجﻪ‬ ‫پﻪ ＇لﻮرو دقﻴقﻮ ک‪ ３‬د لﻤر لﻪ ﻣخ‪ ３‬ت‪５‬رﻳ‪８‬ي‪ .‬لﻮﻣ‪７‬ى ختﻴ‪ ＃‬طﻮل البلدوﻧﻪ د لﻤر لﻪ ﻣخ‪ ３‬ت‪５‬رﻳ‪８‬ي او لﻪ ﻫغﻮ‬ ‫＇خﻪ وروستﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬طﻮل البلدوﻧﻪ د لﻤر لﻪ ﻣخ‪ ３‬ت‪５‬رﻳ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ ﻧﻮ د ختﻴ‪ ＃‬طﻮل البلدوﻧﻮ وخت ﻧسبت‬ ‫لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻮ طﻮل البلدوﻧﻮ تﻪ ﻧاوختﻪ وي‪ .‬د بﻴلگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ‪ :‬د کابل ＊ار چ‪ ３‬د ختﻴ‪ ＃‬طﻮل البلد پﻪ (‪ )٦٩‬درجﻮ‬ ‫ک‪ ３‬پروت دى او د ﻣک‪ ３‬ﻣعظﻤ‪＊ ３‬ار چ‪ ３‬د ختﻴ‪ ＃‬طﻮل البلد پﻪ (‪ )40‬درجﻮ ک‪ ３‬پروت دى د وخت تﻮپﻴر‬ ‫بﻪ ﻳ‪＇ ３‬ﻮﻣره وي؟‬ ‫ﻳﻮ ساعت او شپ‪ ８‬پﻨ‪％‬ﻮس دقﻴق‪ )69ْ-40ْ =29ْ ×4َ=116َ÷60َ =1/56َ ( ３‬پﻪ دې اساس د کابل او ﻣک‪３‬‬ ‫ﻣعظﻤ‪＊ ３‬اروﻧﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬د وخت تﻮپﻴر ﻳﻮ ساعت او شپ‪ ８‬پﻨ‪％‬ﻮس دقﻴق‪ ３‬دى چ‪ ３‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬کﻪ‬ ‫‪19‬‬

‫د کابل وخت د غرﻣ‪ ３‬ﻧﻪ وروستﻪ ﻳﻮه بجﻪ او شپ‪ ８‬پﻨ‪％‬ﻮس دقﻴق‪ ３‬وي‪ ،‬د ﻣک‪ ３‬ﻣعظﻤ‪ ３‬وخت بﻪ د غرﻣ‪３‬‬ ‫‪ ١٢‬بج‪ ３‬وي‪ .‬د ﻳﻮې سﻴﻤ‪ ３‬د وخت د پﻴداکﻮلﻮ لپاره لﻪ ﻧقش‪＇ ３‬خﻪ د ﻫغ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬د طﻮل البلد درجﻪ پﻴدا‬ ‫کﻮو‪ .‬وروستﻪ د ﻫرې درج‪ ３‬تﻮپﻴر لﻪ خپل ＊ارسره پرتلﻪ کﻮو‪＇ .‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬ﻫره درجﻪ پﻪ ＇لﻮرو دقﻴقﻮ ک‪３‬‬ ‫د لﻤر لﻪ ﻣخ‪ ３‬ت‪５‬رﻳ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ﻫغﻪ پﻪ ＇لﻮرو دقﻴقﻮ ک‪ ３‬ضربﻮو‪ ،‬پﻪ دې تﻮگﻪ د دوو سﻴﻤﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬د وخت تﻮپﻴر‬ ‫ﻣﻮﻧدل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ＇ﻮ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ .‬ﻫره ډلﻪ دې د لﻨدن د گرﻳﻨﻮﻳچ ＊ار چ‪ ３‬د طﻮل البلد پﻪ صفر‬ ‫درج‪ ３‬ک‪ ３‬پروت دى او کابل ＊ار چ‪ ３‬د ختﻴ‪ ＃‬طﻮل البلد پﻪ ‪ ٦٩‬درجﻮ ک‪ ３‬پروت دى‪ ،‬د ﻫغﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬د‬ ‫وخت تﻮپﻴرﻣعلﻮم ک‪７‬ي او سﻢ ‪＄‬ﻮاب دې د ！ﻮلگﻲ ترﻣخ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ دې شکل ک‪ ３‬د طﻮل البلد ‪ 360o‬پﻪ ‪ 24‬ساعتﻮ ک‪ ３‬د لﻤر د وړاﻧگﻮ لﻪ ﻣخ‪＇ ３‬خﻪ ت‪５‬رﻳ‪８‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪١‬ـ ‪＄‬ﻤکﻪ ＇ﻮ ډولﻪ حرکتﻮﻧﻪ لري؟‬ ‫‪٢‬ـ د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬وضعﻲ حرکت ＇رﻧگﻪ ﻳﻮ حرکت دى؟‬ ‫‪٣‬ـ د طﻮل البلد ＇ﻮ درج‪ ３‬د ‪ ٢٤‬ساعتﻮﻧﻮ پﻪ ﻣﻮده ک‪ ３‬د لﻤر لﻪ ﻣخ‪ ３‬ت‪５‬رﻳ‪８‬ي؟‬ ‫‪٤‬ـ د طﻮل البلد ﻫره درجﻪ پﻪ ＇ﻮﻣره وخت ک‪ ３‬د لﻤر لﻪ ﻣخ‪ ３‬ت‪５‬رﻳ‪８‬ي؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫د وضعﻲ حرکت د پاﻳلﻮ پﻪ ﻫکلﻮ لﻨ‪ ６‬ﻣعلﻮﻣات ولﻴکئ‪.‬‬ ‫‪20‬‬

‫ﻧﻬﻢ ﻟﻮست‬

‫د ځمکې انتقالي حرکت‬

‫پسرلﻰ‬ ‫ﻣﻨی‬ ‫شﻤال‬

‫ژﻣﻰ‬

‫دوبی‬

‫ژﻣﻰ‬ ‫دوبی‬ ‫سﻮﻳل‬ ‫ﻣﻨﻰ‬ ‫ﻤک‪ ３‬د‬

‫د‪＄‬‬

‫و لﻮرې‬

‫＇رخﻴد‬

‫پسرلﻰ‬

‫د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬اﻧتقالﻲ حرکت‬

‫أﻳا پﻮﻫ‪８５‬ئ چ‪ ３‬د کال ＇لﻮر فصلﻮﻧﻪ د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د کﻮم حرکت پﻪ پاﻳلﻪ کی ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ را‪＄‬ﻲ؟‬ ‫د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬اﻧتقالﻲ حرکت د لﻤر پﻪ چاپ‪５‬ره ترسره ک‪８５‬ي او ﻣدار ﻳ‪ ３‬بﻴضﻮي دى‪ .‬لﻤر د بﻴضﻮي پﻪ ﻳﻮه‬ ‫ﻣحراق ک‪＄ ３‬اى لري‪ .‬لﻪ دې کبلﻪ د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬وا！ﻦ لﻪ لﻤر ＇خﻪ پﻪ دوبﻲ او ژﻣﻲ ک‪ ３‬تﻮپﻴر لري‪ .‬ﻧژدې‬ ‫وا！ﻦ ﻳ‪ ３‬د ‪ ١٤٧‬ﻣ‪５‬لﻴﻮﻧﻪ کﻴلﻮﻣتره او ډ‪４‬ر ل‪５‬رې وا！ﻦ ﻳ‪ ١٥٢ ３‬ﻣﻴلﻴﻮﻧﻪ کﻴلﻮﻣتره دى‪ .‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬حرکت‬ ‫پرﻣدار باﻧدې پﻪ ﻳﻮه ثاﻧﻴﻪ ک‪ ３‬د (‪ )٣٠‬کﻴلﻮﻣترو پﻪ چ＂کﻮالﻲ ترسره ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ پسرلﻲ ک‪ ３‬د لﻤر وړاﻧگ‪ ３‬د استﻮا پر کر＊‪ ３‬باﻧدې عﻤﻮد وي او ﻫغﻪ ﻫﻢ د وري پر لﻮﻣ‪７‬ۍ باﻧدې‪.‬‬ ‫د چﻨگاښ لﻮﻣ‪７‬ۍ ورځ د دوبﻲ د فصل پﻴل وي او د لﻤر وړاﻧگ‪ ３‬د سرطان پر داﻳرې باﻧدې عﻤﻮد‬ ‫‪＄‬لﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د تل‪ ３‬پﻪ لﻮﻣ‪７‬ۍ د ﻣﻨﻲ د فصل پﻴل او د لﻤر وړاﻧگ‪ ３‬د استﻮا پر کر＊‪ ３‬باﻧدې عﻤﻮد لگﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د جدي (ﻣرغﻮﻣﻲ) پﻪ لﻮﻣ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ژﻣﻲ د فصل پﻴل او د لﻤر وړاﻧگ‪ ３‬د جدي پر داﻳرې باﻧدې عﻤﻮد لگﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪11‬‬ ‫لﻪ بل‪ ３‬خﻮا د سرطان (چﻨگاښ) لﻮﻣ‪７‬ۍ ﻧ‪＂５‬ﻪ د لﻤر وړاﻧگ‪ ３‬د ارکتﻴک د شﻤالﻲ عرض البلد ‪66‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪21‬‬

‫درجﻮ لﻪ شا ＇خﻪ ﻣﻤاس ت‪５‬رﻳ‪８‬ي او ！ﻮل شﻤالﻲ قطب د لﻤر د وړاﻧگﻮ ﻻﻧدې را‪＄‬ﻲ‪ ،‬خﻮ پﻪ جﻨﻮبﻲ‬ ‫قطب ک‪ ３‬د لﻤر وړاﻧگ‪ ３‬ﻧﻪ لﻴدل ک‪８５‬ي‪＄ ،‬کﻪ پﻪ شﻤالﻲ قطب ک‪ ３‬شپ‪ ８‬ﻣﻴاشت‪ ３‬ورځ او پﻪ جﻨﻮبﻲ قطب‬ ‫ک‪ ３‬شپ‪ ８‬ﻣﻴاشت‪ ３‬شپﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫د دې پﻪ خﻼف د جدي (ﻣرغﻮﻣﻲ) پﻪ لﻮﻣ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د لﻤر وړاﻧگ‪ ３‬د اﻧتارکتﻴک (جﻨﻮبﻲ ‪ 66 11‬درج‪３‬‬ ‫‪22‬‬ ‫عرض البلد) ＇خﻪ ﻣﻤاس ت‪５‬رﻳ‪８‬ي ！ﻮل جﻨﻮبﻲ قطب د لﻤر د وړاﻧگﻮ پﻪ وسﻴلﻪ رو＊اﻧﻪ ک‪８５‬ي او پﻪ‬ ‫جﻨﻮبﻲ قطب ک‪ ３‬شپ‪ ８‬ﻣﻴاشت‪ ３‬ور‪ ３＄‬ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ را‪＄‬ﻲ چ‪ ３‬دا حالت د شﻤالﻲ قطب پﻪ خﻼف وي‪.‬‬ ‫د حﻤل (وري) لﻮﻣ‪７‬ۍ تﻪ د پسرلﻲ اعتدال او د ﻣﻴزان (تل‪ )３‬لﻮﻣ‪７‬ۍ تﻪ د ﻣﻨﻲ اعتدال‪ 1‬واﻳﻲ‪.‬‬ ‫د سرطان(چﻨگاښ) لﻮﻣ‪７‬ۍ تﻪ د دوبﻲ لﻤرﻳز اﻧقﻼب او د جدي (ﻣرغﻮﻣﻲ) لﻮﻣ‪７‬ۍ تﻪ د ژﻣﻲ‬ ‫شﻤسﻲ اﻧقﻼب واﻳﻲ‪. 2‬‬ ‫د سرطان او جدي کر＊ﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬د لﻤر د وړاﻧگﻮ تگ او راتگ پﻪ دولسﻮ ﻣﻴاشتﻮ ک‪ ３‬پﻮره ک‪８５‬ي او پﻪ‬ ‫ﻣﻨ‪％‬ﻨﻴﻮ عرض البلدوﻧﻮ ک‪＇ ３‬لﻮر فصلﻪ (پسرلﻰ‪ ،‬دوبﻰ‪ ،‬ﻣﻨﻰ او ژﻣﻰ) رو＊اﻧﻪ لﻴدل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ټولگي فعاليت‬

‫؟‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬اﻧتقالﻲ حرکت رسﻢ ک‪７‬ي او د ﻫغﻪ پﻪ ﻫکلﻪ دې پﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬خپلﻮ‬ ‫！ﻮلگﻴﻮالﻮتﻪ ﻣعلﻮﻣات ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پوښتنې‬

‫‪١‬ـ د ارکتﻴک داﻳره د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻪ کﻮﻣﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ده؟‬ ‫‪٢‬ـ د سرطان داﻳره ＇ﻪ اﻫﻤﻴت لري؟‬ ‫‪٣‬ـ د پسرلﻲ اعتدال ＇ﻪ دی؟‬ ‫‪٤‬ـ د دوبﻲ لﻤرﻳز اﻧقﻼب ＇ﻪ وخت ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ را‪＄‬ﻲ؟‬ ‫‪٥‬ـ پﻪ شﻤالﻲ ﻧﻴﻤﻪ کره ک‪ ３‬شپ‪ ８‬ﻣﻴاشت‪ ３‬ورځ ＇ﻪ وخت ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ را‪＄‬ﻲ؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د حرکتﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکلﻪ ﻳﻮ ﻣطلب ولﻴکئ او پﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ولﻮلئ‪.‬‬ ‫‪--------------------------------------------------------------------------‬‬‫‪ .1‬د پسرلﻲ اعتدال تﻪ ربﻴعﻲ اعتدال ‪ Vernal Equinox‬او د ﻣﻨﻲ اعتدال تﻪ خرﻳف اعتدال ‪Autumnal Equinox‬‬ ‫ﻫﻢ واﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ .2‬د دوبﻲ لﻤرﻳز اﻧقﻼب تﻪ ‪ Summer Solistice‬ﻳا سﻴفﻲ اﻧقﻼب او د ژﻣﻲ اﻧقﻼب تﻪ ‪ Winter Solistice‬ﻳا شتﻮي‬ ‫ﻫﻢ واﻳﻲ‪.‬‬

‫‪22‬‬

‫د لوم‪７‬ي څپرکي لن‪６‬يز‬ ‫ جغرافﻴﻪ ﻫغﻪ پﻮﻫﻪ ده چ‪ ３‬د اﻧسان او طبﻴعﻲ چاپ‪５‬رﻳال ﻣتقابل‪ ３‬اړﻳک‪ ３‬ﻣطالعﻪ کﻮي‪ .‬د جغرافﻴ‪ ３‬د پﻮﻫ‪３‬‬‫پﻪ ﻣطالع‪ ３‬سره د ډ‪４‬رو لرو سﻴﻤﻮ پﻪ باره ک‪ ３‬صحﻴح او علﻤﻲ ﻣعلﻮﻣات ترﻻسﻪ کﻮو‪.‬‬ ‫ ‪＄‬ﻤکﻪ چ‪ ３‬د لﻤرﻳز ﻧظام د سﻴارو لﻪ جﻤل‪＇ ３‬خﻪ ده کُروي شکل لري‪ .‬د استﻮا کر＊ﻪ ﻳﻮه فرضﻲ‬‫داﻳره ده چ‪＄ ３‬ﻤکﻪ پﻪ دوو شﻤالﻲ او سﻮﻳلﻲ ﻧﻴﻤﻮ کرو و‪４‬شﻲ‪.‬‬ ‫‪ -‬د سرطان داﻳره ﻫغﻪ کر＊ﻪ ده چ‪ ３‬د شﻤالﻲ عرض البلد پﻪ‬

‫‪1‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪ ٢٣‬درجﻮ ک‪ ３‬پرتﻪ ده او د چﻨگاښ‬ ‫‪2‬‬

‫پﻪ لﻮﻣ‪７‬ۍ ک‪ ３‬ورباﻧدې د لﻤر وړاﻧگ‪ ３‬عﻤﻮد لگﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪23‬‬ ‫‪ ٢٣‬درجﻮ ک‪ ３‬پرتﻪ ده او د ﻣرغﻮﻣﻲ پﻪ لﻮﻣ‪７‬ۍ ک‪３‬‬ ‫ د جدي داﻳره ﻫغﻪ کر＊ﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ جﻨﻮبﻲ‬‫‪2‬‬

‫ورباﻧدې د لﻤر وړاﻧگ‪ ３‬عﻤﻮد لگﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻣعتدل‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬پﻪ دواړو ﻧﻴﻤﻮ کرو ک‪３‬‬

‫‪1‬‬ ‫د ‪23‬‬ ‫‪٢٣‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﻣعتدل اقلﻴﻢ لري‪.‬‬ ‫‪ -‬س‪７‬ې سﻴﻤ‪ ３‬پﻪ دواړو ﻧﻴﻤﻮ کرو ک‪ ３‬د‬

‫‪1‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪٦٦‬‬ ‫‪2‬‬

‫درجﻮ او‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ ٦٦23‬درجﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬پرت‪ ３‬دي او‬

‫درجﻮ د عرض البلدوﻧﻮ او شﻤالﻲ او سﻮﻳلﻲ قطب‬

‫ترﻣﻨ‪ ＃‬پرت‪ ３‬دي چ‪ ３‬سﻮړ اقلﻴﻢ لري‪.‬‬ ‫ د استﻮا لﻪ کر＊‪ ３‬شﻤال خﻮاتﻪ د شﻤالﻲ ﻧﻴﻤ‪ ３‬کرې پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادوي‪ .‬د استﻮا لﻪ کر＊‪ ３‬سﻮﻳل خﻮاتﻪ د‬‫سﻮﻳلﻲ ﻧﻴﻤ‪ ３‬کرې پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادوي‪ .‬د شﻤالﻲ قطب لﻪ داﻳرې (ارکتﻴک) ﻧﻪ تر شﻤالﻲ ﻧﻮي درج‪ ３‬پﻮرې‬ ‫‪1‬‬

‫‪23‬‬ ‫‪ ٦٦‬درجﻮ (اﻧتارکتﻴک) ＇خﻪ تر جﻨﻮبﻲ ‪ ٩٠‬درج‪ ３‬عرض البلد‬ ‫شﻤالﻲ قطب او د سﻮﻳلﻲ قطب لﻪ‬ ‫‪2‬‬

‫پﻮرې د سﻮﻳلﻲ قطب پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادوي‪.‬‬ ‫ د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻣحﻮر فرضﻲ کر＊ﻪ ده چ‪ ３‬شﻤالﻲ او سﻮﻳلﻲ قطب لﻪ ﻳﻮبل سره پﻪ ﻣستقﻴﻤﻪ تﻮگﻪ ﻧ‪＋‬لﻮي‬‫او ‪＄‬ﻤکﻪ دﻫغﻪ پﻪ چاپ‪５‬ره لﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪＇ ＃‬خﻪ د ختﻴ‪ ＃‬پﻪ لﻮر ＇رخﻲ‪.‬‬ ‫ ﻫغﻪ کر＊‪ ３‬چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻪ کره ک‪ ３‬لﻪ ختﻴ‪＇ ＃‬خﻪ د لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬پﻪ لﻮر ک‪＋‬ل شﻮي دي او د استﻮا‬‫کر＊‪ ３‬سره ﻣﻮازي دي د عرض البلد د کر＊ﻮ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي چ‪ ٩٠ ３‬درج‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د استﻮا د کر＊‪ ３‬پﻪ‬ ‫شﻤال ک‪ ３‬او ‪ ٩٠‬درج‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د استﻮا د کر＊‪ ３‬سﻮﻳل خﻮاتﻪ پرت‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫ ﻫغﻪ کر＊‪ ３‬چ‪ ３‬شﻤالﻲ او سﻮﻳلﻲ قطبﻮﻧﻪ سره ﻧ‪＋‬لﻮي د طﻮل البلد پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادﻳ‪８‬ي‪ .‬ﻫغﻪ کر＊ﻪ چ‪ ３‬د لﻨدن‬‫لﻪ گرﻳﻨﻮﻳچ ＇خﻪ ت‪５‬رﻳ‪８‬ي د طﻮل البلد صفر درجﻪ ﻣﻨل شﻮې چ‪ ١٨٠ ３‬درج‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ختﻴ‪ ＃‬خﻮاتﻪ د ختﻴ‪％‬ﻮ‬ ‫طﻮل البلدوﻧﻮ پﻪ ﻧاﻣﻪ او ‪ ١٨٠‬درج‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬پﻪ لﻮر د لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻮ طﻮل البلدوﻧﻮ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫‪23‬‬

‫دويم څپرکى‬ ‫د اﻓﻐاﻧستان جﻐراﻓﻴﻪ‬ ‫ﻗرغزستان‬

‫تان‬

‫ﻜس‬

‫ازب‬ ‫تاجﻜستان‬

‫ترﻛﻤﻨستان‬

‫ﻛابﻞ‬

‫اﻓغاﻧستان‬ ‫اﻳران‬ ‫پا‬ ‫ﻛس‬ ‫تان‬

‫ددې څپرکي له لوستلو څخه وروسته له زده کوونکو څخه هيله کې‪８‬ي چې‪:‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد پر طبﻴعﻲ جﻮړ＊ت پﻮه شﻲ‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان لﻪ اقلﻴﻢ سره بلد شﻲ‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان د ﻣشﻬﻮرو غروﻧﻮ او سﻴﻨدوﻧﻮ پﻪ ﻫکلﻪ ﻣعلﻮﻣات ولري‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان د جﻬﻴلﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکلﻪ ﻣعلﻮﻣات ولري‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان لﻪ ﻧفﻮسﻮ او بشري قﻮاوو سره بلد شﻲ‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان د خلکﻮ لﻪ ژبﻮ او دﻳﻦ سره بلد شﻲ‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان لﻪ اقتصادي جغرافﻴ‪ ３‬سره بلد شﻲ‪.‬‬ ‫صﻨعتﻲ او طبﻲ بﻮ！ﻮ سره أشﻨا شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻣالدارۍ او ＇اروﻳﻮ لﻪ روزﻧ‪ ３‬سره بلد شﻲ‪.‬‬ ‫د ‪＄‬ﻨگلﻮﻧﻮ او ＇‪＄７‬اﻳﻮﻧﻮ سره چ‪ ３‬ﻣلﻲ شتﻤﻨﻲ ده‪ ،‬بلد شﻲ‪.‬‬ ‫د کاﻧﻲ ز‪４‬رﻣﻮ پﻪ ﻫکلﻪ ﻣعلﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د سﻮداگرۍ لﻪ اﻫﻤﻴت ＇خﻪ خبر شﻲ‪.‬‬ ‫له زده کوونکو څخه هيله کې‪８‬ي چې ددې څپرکي په لوستلو سره په الندې مهارتي‬ ‫هدفونوالسبرىپيداک‪７‬ي‪.‬‬

‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د ﻧفﻮسﻮ د خصﻮصﻴاتﻮ تحلﻴلﻮل‪.‬‬ ‫لﻪ ﻳﻮې سﻴﻤ‪＇ ３‬خﻪ بل‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬تﻪ د وگ‪７‬و د گ‪２‬ﻮالﻲ د تﻮپﻴر تشرﻳح‪.‬‬ ‫د ﻧقش‪ ３‬پرﻣخ د کاﻧﻲ شتﻤﻨﻴﻮ و‪４‬ش‪.‬‬ ‫‪24 24‬‬

‫ﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫د افغانستان موقعيت او څلورخواوې‬ ‫شمالي قطب‬

‫سويلي قطب‬

‫د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د کرې ﻣدل تﻪ وگﻮرئ چ‪ ３‬افغاﻧستان د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬او ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کﻮﻣﻪ برخﻪ ک‪ ３‬پروت‬ ‫دى؟‬ ‫افغاﻧستان غرﻧﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد دى چ‪ ３‬د أسﻴا د لﻮﻳ‪３‬‬ ‫دش‬ ‫ﻤال ق‬ ‫طبﻲ‬ ‫ﻣدار‬

‫روسﻴﻪ (أسﻴاﻳﻲ برخﻪ)‬

‫آرام ســــﻤﻨــدر‬

‫‪25‬‬

‫شﻤالﻲ کﻨگل سﻤﻨدر‬

‫د خزرار‬ ‫سﻴﻨد‬

‫شﻤالﻲ کﻮرﻳا‬

‫د‬

‫د اس‬

‫تﻮا ک‬

‫ر＊ﻪ‬

‫د‬

‫طان ک‬

‫ر＊ﻪ‬

‫عﻤان‬

‫رگﻰ‬

‫فارس‬

‫د سر‬

‫سﻮﻳلی‬ ‫کﻮرﻳا‬

‫خلﻴج‬

‫وچ‪ ３‬پﻪ سﻮﻳل ک‪ ３‬پﻪ شﻤالﻲ ﻧﻴﻤﻪ کره (د استﻮا لﻪ‬ ‫کر＊‪ ３‬ﻧﻪ شﻤال خﻮاتﻪ) او پﻪ ختﻴ‪％‬ﻪ ﻧﻴﻤﻪ کره ک‪ ( ３‬د‬ ‫لﻨدن د گرﻳﻨﻮﻳچ لﻪ کر＊‪＇ ３‬خﻪ ختﻴ‪ ＃‬خﻮاتﻪ) پروت‬ ‫دى‪ .‬د افغاﻧستان پراخﻮالی (‪ )٦٥٢٠٠٠‬کﻴلﻮﻣتره‬ ‫ﻣربع دى‪ .‬زﻣﻮږ ﻫ‪５‬ﻮاد افغاﻧستان لﻪ ＇لﻮرو خﻮاوو‬ ‫＇خﻪ وچ‪ ３‬چاپ‪５‬ر ک‪７‬ى دى او أزاد سﻤﻨدر تﻪ ﻻر‬ ‫ﻧﻪ لري‪ .‬د عربﻮ سﻤﻨدرگﻲ تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧژدې وا！ﻦ ‪٤٠٠‬‬ ‫کﻴلﻮﻣترو تﻪ رسﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان شﻤال خﻮاتﻪ د ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬أسﻴا د‬

‫د أسﻴا سﻴاسﻲ ﻧﻘشﻪ‬

‫سﻤﻨد‬

‫د ﻫﻨد سﻤﻨدر‬

‫تاجکستان‪ ،‬ازبکستان او ترکﻤﻨستان جﻤﻬﻮرﻳتﻮﻧﻪ پراتﻪ دي‪ .‬زﻣﻮږ د ﻫﻴﻮاد سﻮﻳل‪ ３‬او ختﻴ‪ ３％‬پﻮل‪( ３‬سرحدوﻧﻪ)‬ ‫د پاکستان لﻪ اسﻼﻣﻲ جﻤﻬﻮرﻳت سره د ډﻳﻮرﻧد د تحﻤﻴلﻲ کر＊‪ ３‬پﻪ واسطﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ شﻮي چ‪ ３‬د افغاﻧستان‬ ‫خلکﻮ ﻫغﻪ پﻪ رسﻤﻴت ﻧﻪ دي پ‪５‬ژﻧدلﻲ‪ .‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬خﻮاتﻪ د اﻳران اسﻼﻣﻲ جﻤﻬﻮرﻳت پروت دی‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ ﻫ‪５‬ﻮاد شﻤال ختﻴ‪ ＃‬لﻮرتﻪ پﻪ ﻳﻮه ل‪８‬ه برخﻪ ک‪ ３‬د چﻴﻦ لﻪ جﻤﻬﻮرﻳت سره گ‪６‬ه پﻮلﻪ لري‪ .‬د ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬أسﻴا‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻫﻢ أزاد سﻤﻨدرتﻪ ﻻر ﻧﻪ لري‪ .‬لﻪ دې کبلﻪ د ﻫغﻮى سﻮداگري د أسﻴا لﻪ سﻮﻳلﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮسره د افغاﻧستان‬ ‫لﻪ ﻻرې ترسره ک‪８５‬ي چ‪ ３‬دا ﻣﻮضﻮع د افغاﻧستان ﻣﻮقعﻴت تﻪ ＊ﻪ اﻫﻤﻴت ورکﻮي‪.‬‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫د ﻧقش‪ ３‬لﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻴدا ک‪７‬ئ چ‪ ３‬افغاﻧستان لﻪ کﻮﻣﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ سره ډ‪４‬ره گ‪６‬ه سرحدي پﻮلﻪ لري‪ ،‬پﻪ‬ ‫ترتﻴب سره ﻳ‪ ３‬لﻪ اوږدې پﻮل‪ ３‬لروﻧکﻮ ＇خﻪ پﻴل ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫پاکستان‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪١‬ـ افغاﻧستان د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ کﻮﻣﻪ برخﻪ ک‪ ３‬پروت دی؟‬ ‫‪٢‬ـ افغاﻧستان د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کﻮﻣﻪ برخﻪ ک‪ ３‬پروت دى؟‬ ‫‪٣‬ـ د افغاﻧستان پراخﻮالی ＇ﻮﻣره دی؟‬ ‫‪٤‬ـ لﻪ افغاﻧستان ＇خﻪ وچﻪ چاپ‪５‬ره ده او کﻪ سﻤﻨدر؟ ﻧژدې وا！ﻦ ﻳ‪ ３‬لﻪ کﻮم سﻤﻨدرگﻲ سره او ＇ﻮﻣره دى؟‬ ‫‪٥‬ـ د افغاﻧستان شﻤال خﻮاتﻪ کﻮم ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ پراتﻪ دي؟ د ﻫرﻳﻮه ﻧﻮم واخلئ اوپﻪ ﻧقشﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬و＊ﻴئ‪.‬‬ ‫‪٦‬ـ افغاﻧستان د شﻤال ختﻴ‪ ＃‬لﻪ خﻮا ＇خﻪ کﻮم ﻫ‪５‬ﻮاد سره گ‪６‬ه پﻮلﻪ لري؟ پﻪ ﻧقشﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬و＊ﻴئ‪.‬‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫د افغاﻧستان گاوﻧ‪６‬ي اسﻼﻣﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د ﻫغﻮ لﻪ لﻮري سره پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬ل‪５‬ست ک‪７‬ئ او د‬ ‫جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتلﻮﻧکﻲ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ولﻮلئ‪.‬‬ ‫‪26‬‬

‫ﻳﻮولسﻢ لﻮست‬

‫طبيعي جغرافيه‬

‫د افغاﻧستان د طبﻴعﻲ حالت پﻪ ﻫکلﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻧقش‪ ３‬تﻪ ‪＄‬ﻴر شئ‪ ،‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫‪3‬‬

‫برخﻪ غرﻧ‪ ９‬ده‪ ،‬ﻧﻮرې برخ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻮارې دي‪ .‬دﻫﻨدوکش‬

‫د غروﻧﻮ ل‪７‬ۍ‪ ،‬د بابا غر‪ ،‬سفﻴد کﻮه او سﻴاه کﻮه د ت‪５‬ربﻨد ترکستان‪ ،‬او د سپﻴﻦ غر او تﻮر غر د‬ ‫غرو ل‪７‬ۍ لﻮړې سﻴﻤ‪ ３‬جﻮړوي‪ .‬دا غروﻧﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨﻴﻮ‪ ،‬شﻤال ختﻴ‪％‬ﻮ او ختﻴ‪％‬ﻮ سﻴﻤﻮ ک‪３‬‬ ‫پراتﻪ دي‪ .‬پﻪ لﻮړو غرﻧﻴﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬ژﻣﻰ ډ‪４‬ره س‪７‬ه ﻫﻮا لري او زﻳات اور＊ت ﻳ‪ ３‬د واورې پﻪ ب‪２‬ﻪ‬ ‫وي‪ .‬واورې پﻪ غروﻧﻮ ک‪ ３‬ز‪４‬رﻣﻪ ک‪８５‬ي او د پسرلﻲ او دوبﻲ پﻪ ﻣﻮسﻤﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻫﻮارو سﻴﻤﻮ لپاره‬ ‫د سﻴﻨدوﻧﻮ د اوبﻮ اصلﻲ سرچﻴﻨﻪ جﻮړوي‪.‬‬ ‫دافغاﻧستان ددې غروﻧﻮ لﻪ ل‪７‬ﻳﻮ ＇خﻪ زﻳات سﻴﻨدوﻧﻪ سرچﻴﻨﻪ اخلﻲ چ‪ ３‬خلک ﻳ‪ ３‬لﻪ اوبﻮ‬ ‫＇خﻪ د ＇‪＋‬لﻮ لپاره او د خپلﻮ ‪＄‬ﻤکﻮ د خ‪７‬وبﻮلﻮ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬گ＂ﻪ اخلﻲ‪ .‬د افغاﻧستان پر ‪＄‬ﻴﻨﻮ‬ ‫سﻴﻨدوﻧﻮ د بر‪＋４‬ﻨا بﻨدوﻧﻪ جﻮړ شﻮي دي‪ ،‬لﻪ ﻳﻮې خﻮا لﻪ ﻧﻮﻣﻮړو بﻨدوﻧﻮ ＇خﻪ پﻪ گ＂‪ ３‬اخﻴستﻨ‪３‬‬ ‫سره د ﻫغﻮ لﻪ بر‪＋４‬ﻨا ＇خﻪ گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي او لﻪ بل‪ ３‬خﻮا د ﻫغﻮ د اوبﻮ لﻪ ز‪４‬رﻣﻮ ＇خﻪ د کرﻧﻴزو‬ ‫‪27‬‬

‫‪＄‬ﻤکﻮ پﻪ خ‪７‬وبﻮلﻮ ک‪＂－ ３‬ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫لوړې سطحې‬ ‫ﻫﻮارې ‪＄‬ﻤک‪ ３‬چ‪ ３‬د غروﻧﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬پرت‪ ３‬دي او دخپلﻮ شاوخﻮا سﻴﻤﻮ پﻪ پرتلﻪ لﻮړې وي د‬ ‫لﻮړې سطح‪ ３‬پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادﻳ‪８‬ي‪ .‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻣشﻬﻮرې لﻮړې سطح‪ ３‬د پاﻣﻴر او واخان سطح‪ ３‬او ﻣرکزي‬ ‫لﻮړې سطح‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫د پاﻣﻴر لﻮړه سطحﻪ د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬برخﻪ ک‪ ３‬پرتﻪ ده چ‪ ３‬لﻮړ والی ﻳ‪ ３‬د سﻤﻨدر لﻪ‬ ‫سطح‪＇ ３‬خﻪ د ‪ ٦٠٠٠‬او ‪ ٧٠٠٠‬ﻣترو تر ﻣﻨ‪ ＃‬دى او د ﻧ‪７‬ۍ د بام پﻪ ﻧاﻣﻪ شﻬرت لري‪ .‬د دې لﻮړې‬ ‫برخ‪ ３‬ﻳﻮه برخﻪ د افغاﻧستان پﻪ خاوره ک‪ ３‬پرتﻪ ده‪.‬‬ ‫دښتې‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد سﻮﻳل لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻪ برخﻪ چ‪ ３‬تﻮده او وچﻪ ﻫﻮا لري‪ ،‬اور＊ت ﻳ‪ ３‬کﻢ دى‪ .‬پﻪ دې سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د ﻣارگﻮ‪،‬‬ ‫سﻴستان او بکﻮا د＊ت‪ ３‬پرت‪ ３‬دي‪ .‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻧﻮرې د＊ت‪ ３‬عبارت دي لﻪ‪ :‬ﻫﻤدم أب ＇خﻪ پﻪ ﻫرات ک‪،３‬‬ ‫چﻤتلﻪ پﻪ کابل ک‪ ،３‬کﻴلﻪ گﻲ پﻪ بغﻼن ک‪ ،３‬گﻤبﻴري پﻪ لغﻤان ک‪ ،３‬د سقاوې د＊تﻪ پﻪ لﻮگر ک‪ ،３‬د تﻮپ د＊تﻪ‬ ‫پﻪ وردگﻮ ک‪ ３‬او د لﻴلﻲ د＊تﻪ پﻪ جﻮزجان ک‪.３‬‬ ‫د ټولگي فعاليت‬

‫؟‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ .‬لﻮﻣ‪７‬ۍ ډلﻪ دې دافغاﻧستان د غروﻧﻮ او د ﻫغﻮ د ﻣﻮقعﻴت‬ ‫او د غزﻳدو د لﻮري پﻪ ﻫکلﻪ‪ ،‬دوﻳﻤﻪ ډلﻪ دې د افغاﻧستان د لﻮړو سطحﻮ پﻪ ﻫکلﻪ او درﻳﻤﻪ ډلﻪ دې د‬ ‫افغاﻧستان د د＊تﻮ پﻪ ﻫکلﻪ پﻪ خپل ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬سره بحث وک‪７‬ي او د ﻫرې ډل‪ ３‬استازى دې خپلﻪ ﻣﻮضﻮع‬ ‫د ！ﻮلگﻲ تر ﻣخ بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پوښتنې‬

‫‪١‬ـ دافغاﻧستان د ډ‪４‬رو ﻣشﻬﻮرو غروﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخلئ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ لﻮړې سطح‪ ３‬ﻳعﻨ‪＇ ３‬ﻪ؟ ﻣعلﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ د ﻫ‪５‬ﻮاد د لﻮړو سطحﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخلئ‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ ډ‪４‬ره لﻮړه سطحﻪ ＇ﻪ ﻧﻮﻣﻴ‪８‬ي او ＇ﻮﻣره لﻮړوالﻰ لري؟‬ ‫‪٥‬ـ د ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻣﻬﻤﻮ د＊تﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخلئ‪.‬‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫د خپل‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬د غروﻧﻮ‪ ،‬سﻴﻨدوﻧﻮ او د＊تﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخلئ او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتلﻮﻧکﻲ درس‪ ３‬ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪28‬‬

‫دوﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫د افغانستان د اقليم په اړه څه پوهې‪８‬ئ؟‬

‫د أﻣﻮ سﻴﻨد‬

‫اقلﻴﻤﻲ سﻴﻤ‪３‬‬ ‫شﻤالﻲ سالﻨگ‬

‫تﻮد صحراﻳﻲ‬ ‫تﻮد ﻧﻴﻤﻪ صحراﻳﻲ‬ ‫وچ‬ ‫وچ ﻣعتدل‬ ‫دوه ﻣﻮسﻤﻪ وچ‬ ‫سﻮړ صحراﻳﻲ‬ ‫ﻧﻴﻤﻪ صحراﻳﻲ سﻮړ (شپ‪８‬وﻣﻴاشتﻮ ﻧﻪ ل‪ ８‬کﻨگل)‬ ‫ﻧﻴﻤﻪ صحراﻳﻲ سﻮړ(لﻪ شپ‪８‬و ﻣﻴاشتﻮ ＇خﻪ زﻳات کﻨگل)‬ ‫سﻮړ ډ‪４‬ر وچ ﻣﻮسﻢ‬

‫د ﻫﻮا پﻴژﻧدلﻮ ﻣرکزوﻧﻪ‬ ‫لﻮړوالﻰ پﻪ ﻣتر‬

‫سﻮړ وچ ﻣعتدل ﻣﻮسﻢ‬ ‫کﻨگلﻮﻧﻪ‬

‫د افغاﻧستان اقلﻴﻤﻲ ﻧقشﻪ د عرض البلد لﻪ کر＊ﻮ سره‬

‫د اقلﻴﻢ کلﻤﻪ ﻻتﻴﻨﻲ رﻳ‪＋‬ﻪ لري‪ ،‬لﻪ ‪＇ Klima‬خﻪ اخﻴستل شﻮې ده چ‪ ３‬د لﻤر د وړاﻧگﻮ د ﻣﻴﻼن‬ ‫ﻣعﻨا ورکﻮي‪ .‬د لﻤر د وړاﻧگﻮ ﻣﻴﻼن د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د ﻣخ پﻪ ب‪５‬لﻮ ب‪５‬لﻮ برخﻮ ک‪ ３‬تﻮپﻴر کﻮي‪ .‬اقلﻴﻢ د (‪ )٣٠‬کلﻮﻧﻮ‬ ‫پﻪ ﻣﻮده ک‪ ３‬د ﻳﻮې سﻴﻤ‪ ３‬د ﻫﻮا د حاﻻتﻮ لﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬اﻧدازې ＇خﻪ عبارت دى چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه ！اکلﻲ وخت او‬ ‫‪＄‬اى ک‪ ３‬ب‪５‬ل‪ ３‬ب‪５‬ل‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ﻧ‪ ３‬غﻮره‬ ‫صحراﻳﻲ سﻴﻤ‪３‬‬ ‫کﻮي‪ .‬افغاﻧستان د جغرافﻴاﻳﻲ‬ ‫ﻣﻮقعﻴت او طبﻴعﻲ جﻮړ＊ت‬ ‫لﻪ اﻣلﻪ پﻪ شپ‪８‬و ﻻﻧدې اقلﻴﻤﻲ‬ ‫سﻴﻤﻮ و‪４‬شل شﻮى دى‪:‬‬ ‫‪ -١‬صحرايي اقليم‬

‫د ﻫ‪５‬ﻮاد سﻮﻳل لﻮ‪４‬دﻳ‪３％‬‬ ‫سﻴﻤ‪ ،３‬لکﻪ‪ :‬گرشک‪ ،‬ﻧﻴﻤروز‬ ‫او د فراه سﻮﻳلﻲ برخ‪ ３‬صحراﻳﻲ‬ ‫اقلﻴﻢ لري‪.‬پﻪ دې سﻴﻤﻮ ک‪３‬‬ ‫‪29‬‬

‫اور＊ت ل‪ ８‬او پﻪ ژﻣ‪ ３‬ک‪ ３‬واوره ﻧﻪ ورﻳ‪８‬ي‪ .‬زﻳاتﻪ تﻮدوخﻪ او ل‪ ８‬اور＊ت ددې سﻴﻤ‪ ３‬لﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧﻮ ＇خﻪ‬ ‫دي‪ .‬د شپ‪ ３‬او ور‪ ３＄‬تر ﻣﻨ‪ ＃‬ﻳ‪ ３‬د ﻫﻮا د تﻮدوخ‪ ３‬تﻮپﻴر زﻳات دی‪ .‬شپ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬رې س‪７‬ې او د ور‪３＄‬‬ ‫ﻫﻮا ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ره تﻮده وي‪ .‬د ﻣارگﻮ‪ ،‬بکﻮا‪ ،‬خاشرود او سﻴستان د＊ت‪ ３‬پﻪ دې سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬پرت‪ ３‬دي‪ .‬پﻪ دې‬ ‫برخﻮ ک‪ ３‬اغزي لروﻧکﻲ ډول‪ ،‬ډول بﻮ！ﻲ چ‪ ３‬د وچ‪ ３‬ﻫﻮا او لﻨده بل د ل‪８‬والﻲ پﻪ ﻣقابل ک‪ ３‬ﻣقاوﻣت‬ ‫لري‪ ،‬شﻨﻪ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٢‬غرنى اقليم‬

‫لﻮړوالﻰ د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د ﻣخ د اقلﻴﻢ پﻪ بدلﻮن ک‪ ３‬ډ‪４‬ره اغ‪５‬زه لري چ‪ ３‬د غرﻧﻲ سﻮړ اقلﻴﻢ سبب ک‪８５‬ي‪ .‬د ﻫﻮا‬ ‫تﻮدوالﻰ پﻪ ﻫرو زرو ﻣترو ک‪ ３‬د شپ‪８‬و درجﻮ پﻪ شاوخﻮا ک‪ ３‬کﻤﻴ‪８‬ي او د واورې او باران د اور＊ت کچﻪ زﻳاتﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫ﻧﻮ لﻪ دې کبلﻪ پﻪ لﻮړو غرﻧﻴﻮ برخﻮ ک‪ ３‬لﻪ س‪７‬ې ﻫﻮا سره ﻣخاﻣخ ک‪８５‬و‪ .‬ډ‪４‬ر اور＊ت پﻪ دغﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د واورې پﻪ‬ ‫شکل وي‪ .‬دغﻪ واورې پﻪ غروﻧﻮ ک‪ ３‬ز‪４‬رﻣﻪ ک‪８５‬ي او د سﻴﻨدوﻧﻮ اصلﻲ سرچﻴﻨﻪ جﻮړوي‪ .‬د ﻫﻨدوکش او سالﻨگﻮﻧﻮ‬ ‫د ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬برخ‪ ３‬أب و ﻫﻮا د دې راز اقلﻴﻢ بﻴلگﻪ ده‪.‬‬ ‫‪ -٣‬مديترانه يي اقليم‬

‫د ﻣدﻳتراﻧﻪ ﻳﻲ اقلﻴﻤﻲ سﻴﻤﻪ ډ‪４‬ر تﻮد‬

‫ﻣدﻳتراﻧﻪ ﻳﻲ وﻧ‪３‬‬

‫او وچ دوبﻰ لري‪ .‬اور＊ت ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر وختﻮﻧﻪ‬ ‫پﻪ ژﻣﻲ ک‪ ３‬د باران پﻪ تﻮگﻪ وي‪ .‬ورﻳج‪،３‬‬ ‫گﻨﻲ او د ستروس د کﻮرﻧ‪ ９‬ﻣ‪５‬ﻮې پﻪ ﻫغ‪３‬‬ ‫ک‪ ３‬وده کﻮي‪ .‬د ﻧﻨگرﻫار او لغﻤان وﻻﻳتﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣدﻳتراﻧﻪ ﻳﻲ اقلﻴﻢ لري‪.‬‬ ‫‪ -4‬د مونسون اقليم‬

‫د پکتﻴا‪ ،‬خﻮست او ﻧﻨگرﻫار د وﻻﻳتﻮﻧﻮ‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬ﻣﻮﻧسﻮﻧﻲ اقلﻴﻢ لري‪ .‬پﻪ دې‬ ‫سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬پﻪ دوبﻲ ک‪ ３‬باران اوري‪ .‬ددې‬ ‫سﻴﻤﻮ لﻨده ﻫﻮا د لﻤﻨ‪７５＇ ،３％‬ۍ‪２＄ ،‬غﻮز‪４‬ﻮ‬ ‫او قﻬﻮې د وﻧﻮ د ودې لپاره ډ‪４‬ره برابره او‬

‫‪30‬‬

‫ﻣﻨاسبﻪ ده‪ .‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد ډ‪４‬ر طبﻴعﻲ ‪＄‬ﻨگلﻮﻧﻪ پﻪ ﻫﻤدې سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫‪ -5‬ستپى (واښه لرونکى) اقليم‬

‫اور＊ت پﻪ دې سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬زﻳاتره پﻪ ژﻣﻲ ک‪ ３‬ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ دې سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬بﻮ！ﻲ ＊ﻪ وده کﻮي‪ .‬دا سﻴﻤ‪３‬‬ ‫د کرﻧ‪ ３‬او د ＇اروﻳﻮ روزﻧ‪ ３‬تﻪ ډ‪４‬رې ﻣﻨاسب‪ ３‬دي‪ .‬پﻪ دې سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د بغﻼن‪ ،‬کﻨدز‪ ،‬فارﻳاب‪ ،‬پروان‪،‬‬ ‫غزﻧﻲ‪ ،‬کاپﻴسا‪ ،‬کابل او ﻫرات وﻻﻳتﻮﻧﻪ شاﻣل دي‪.‬‬ ‫د استپی بﻮ！ﻮ اﻧ‪％‬ﻮر‬

‫‪ -6‬ﻏرﻧﻰ(الپي) توندرا اقليم‬

‫لﻮړې برخ‪ ３‬چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻨگلﻮﻧﻮ او وﻧﻮ ساحﻪ پک‪ ３‬پاى تﻪ رسﻴ‪８‬ي او ﻧباتات پک‪ ３‬د وړو بﻮ！ﻮ او وا＊ﻮ پﻪ‬ ‫ب‪２‬ﻪ شﻨﻪ ک‪８５‬ي د تﻮﻧدرا د اقلﻴﻢ سﻴﻤﻪ جﻮړوي‪ .‬پﻪ دې سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬واوره زﻳاتﻪ اوري‪ .‬ژﻣﻰ ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر سﻮړ او‬ ‫اوږد او دوبﻰ ﻳ‪ ３‬ﻣعتدل او لﻨ‪ ６‬وي‪ .‬د ﻫﻮا د ډ‪４‬ر س‪＊７‬ت لﻪ اﻣلﻪ پک‪ ３‬وﻧ‪ ３‬ﻧﻪ شﻨ‪ ３‬ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ بدخشان‬ ‫ک‪ ３‬د پاﻣﻴر سﻴﻤﻪ‪ ،‬د ﻫﻨدوکش لﻮړې برخ‪ ３‬او د غزﻧﻲ ﻧاور پﻪ دغﻪ اقلﻴﻢ ک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ‪.‬‬

‫‪31‬‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫؟‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ .‬لﻮﻣ‪７‬ۍ ډلﻪ دې د اقلﻴﻢ دتعرﻳف او صحراﻳﻲ اقلﻴﻢ پﻪ اړه‪ ،‬دوﻳﻤﻪ ډلﻪ دې‬ ‫د غرﻧﻲ اقلﻴﻢ او ﻣدﻳتراﻧﻪ ﻳﻲ اقلﻴﻢ پﻪ اړه‪ ،‬درﻳﻤﻪ ډلﻪ دې د ﻣﻮﻧسﻮﻧﻲ اقلﻴﻢ‪ ،‬ستپﻲ اقلﻴﻢ او الپﻲ تﻮﻧدار اقلﻴﻢ پﻪ اړه‬ ‫سره بحث وک‪７‬ي او ﻫره ډلﻪ دې خپلﻪ ﻣﻮضﻮع د ！ﻮلگﻲ پﻪ ﻣخ ک‪ ３‬تشرﻳح ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پوښتنې‬

‫‪١‬ـ اقلﻴﻢ تعرﻳف ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ د افغاﻧستان دغﻪ ﻻﻧدې اقلﻴﻤﻲ جدول پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬بشپ‪ ７‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ځانگ‪７‬نې‬

‫د اﻗﻠﻴﻢ ﻧﻮم‬

‫نباتي پوښښ‬

‫صحرايي اقليم‬ ‫مختلف نباتي پوښښ‬ ‫مونسوني اقليم‬ ‫اورښت په ژمي کې‬

‫د ستروس د کورن‪ ９‬ميوې‬

‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫ستاسﻮ د استﻮگﻨ‪ ３‬سﻴﻤﻪ کﻮم ډول اقلﻴﻢ لري‪ .‬پﻪ ﻫکلﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک‪＇ ３‬ﻮ کر＊‪ ３‬ولﻴکئ‬ ‫او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتلﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپلﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ ولﻮلئ‪.‬‬ ‫‪32‬‬

‫دﻳارﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻏروﻧﻪ‬

‫د‬ ‫د پاﻣ‬ ‫ﻴر غر واخا‬ ‫ن غر‬ ‫خ‬

‫تﻴ‪＃‬‬

‫ﻫ‬ ‫ﻨدو‬ ‫کش‬

‫لﻮﻳ‬

‫دﻳ‪＃‬‬

‫ﻫ‬ ‫ﻨدو‬ ‫کش‬ ‫د باب‬

‫ا غر‬

‫دس‬ ‫نغ‬ ‫لﻴﻤا‬ ‫روﻧﻪ‬ ‫د چ‪／‬اﻳﻲ غروﻧﻪ‬

‫د افغاﻧستان غروﻧﻪ ﻣﻮږ تﻪ ＇ﻪ گ＂‪ ３‬لري؟‬

‫د اﻓغاﻧستان غروﻧﻪ‬

‫افغاﻧستان غرﻧﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد دى چ‪ ３‬کابﻮ ‪ 1‬برخﻪ خاوره ﻳ‪ ３‬غروﻧﻮ ﻧﻴﻮل‪ ３‬ده‪ .‬دا غروﻧﻪ د افغاﻧستان پﻪ‬ ‫‪3‬‬ ‫ﻣﻨ‪％‬ﻨﻴﻮ او ختﻴ‪％‬ﻮ برخﻮ ک‪ ３‬پراتﻪ دي‪ .‬زﻣﻮږ د وطﻦ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬غروﻧﻪ پﻪ ‪＄‬ﻨگلﻮﻧﻮ پﻮ＊ل شﻮي دي‪ .‬زﻣﻮږ د‬ ‫ﻫﻴﻮاد پﻪ لﻮړو غروﻧﻮ ک‪ ３‬داﻳﻤﻲ واورې شتﻪ‪ ،‬دا واورې د کال پﻪ تﻮده ﻫﻮا ک‪ ３‬وﻳل‪ ３‬ک‪８５‬ي او د سﻴﻨدوﻧﻮ‬ ‫سرچﻴﻨ‪ ３‬جﻮړوي‪.‬‬ ‫کﻪ پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬دا لﻮړ غروﻧﻪ ﻧﻪ واى‪ ،‬زﻣﻮږ ﻫ‪５‬ﻮاد بﻪ پﻪ ﻳﻮې ب‪ ３‬اوبﻮ او ب‪ ３‬بﻮ！ﻮ وچﻮ صحراوو‬ ‫بدل شﻮى واى سربﻴره پر دې زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ غروﻧﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬رې کاﻧﻲ ز‪４‬رﻣ‪ ،３‬لکﻪ‪ :‬اوسپﻨﻪ‪ ،‬ﻣس‪،‬‬ ‫سرپ او قﻴﻤتﻲ ډبرې‪ ،‬لکﻪ‪ :‬ﻳاقﻮت‪ ،‬ﻻجﻮرد‪ ،‬زﻣرد او داس‪ ３‬ﻧﻮرې شتﻪ دي‪ .‬لﻪ ﻫﻤدې کبلﻪ غروﻧﻪ د‬ ‫افغاﻧستان طبﻴعﻲ شتﻤﻨﻲ شﻤ‪５‬رل ک‪８５‬ي‪ .‬د غروﻧﻮ ﻣﻮقعﻴت د ﻳﻮې سﻴﻤ‪ ３‬د ﻫﻮا پﻪ حالت ک‪ ３‬ﻫﻢ زﻳاتﻪ‬ ‫اغ‪５‬زه لري‪ .‬د ﻣثال پﻪ تﻮگﻪ‪ :‬د ﻧﻨگرﻫار پﻪ وﻻﻳت ک‪ ３‬سپﻴﻦ غر لﻪ ختﻴ‪ ＃‬ﻧﻪ د لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬پﻪ لﻮري پروت دى‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د ﻫﻨد د سﻤﻨدر لﻪ خﻮا ＇خﻪ د ﻣﻮﻧسﻮﻧﻲ لﻤدې ﻫﻮا د راتلﻮ ﻣخﻪ ﻧﻴسﻲ‪＄ ،‬کﻪ‬ ‫ﻧﻮ ﻳﻮازې د سپﻴﻦ غره پﻪ لﻮړو ＇ﻮکﻮ ک‪ ３‬اور＊ت د واورې پﻪ شکل وي‪ ،‬خﻮ د دې وﻻﻳت پﻪ ﻫﻮارو‬ ‫برخﻮ ک‪ ３‬اور＊ت کﻢ او د باران پﻪ ډول وي‪ .‬لﻮړې غرﻧ‪ ９‬سﻴﻤ‪ ３‬د ！ﻴ＂ﻮ برخﻮ پﻪ ﻧسبت س‪７‬ه ﻫﻮا لري‪.‬‬ ‫غروﻧﻪ لﻪ پﻮ‪ ３＄‬اړخﻪ ﻫﻢ د اﻫﻤﻴت وړ دي‪.‬‬ ‫‪33‬‬

‫د افغانستان مهم غرونه‬ ‫‪ ١‬ـ هندوکش‬

‫ﻫﻨدوکش د افغاﻧستان د ډ‪４‬رو لﻮﻳﻮ غروﻧﻮ لﻪ ډل‪＇ ３‬خﻪ دى‪ ،‬چ‪ ３‬د افغاﻧستان لﻪ شﻤال ختﻴ‪ ＃‬کﻮچﻨﻲ‬ ‫پاﻣﻴر ＇خﻪ پﻴل او د سﻮﻳل لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬پﻪ لﻮر د باﻣﻴان تر درې پﻮرې غ‪５％‬دلی دى‪ .‬د دې غروﻧﻮ ل‪７‬ۍ پﻪ‬ ‫ﻣرکزي برخﻪ ک‪ ３‬پراخﻪ سﻴﻤﻪ ﻧﻴﻮل‪ ３‬ده‪ .‬ﻫﻨدوکش د ＊‪ ３‬ﻣطالع‪ ３‬لپاره پﻪ دوو برخﻮ و‪４‬شل شﻮى‪ :‬ختﻴ‪＃‬‬ ‫ﻫﻨدوکش او لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ﻫﻨدوکش‪.‬‬ ‫ختﻴ‪ ＃‬ﻫﻨدوکش د بدخشان لﻪ زﻳباک درې ＇خﻪ د خاواک تر کﻨ‪６‬و پﻮرې غزﻳدلﻰ دى‪ .‬ختﻴ‪＃‬‬ ‫ﻫﻨدوکش زﻳات لﻮړوالﻰ لري‪ .‬ډ‪４‬ره لﻮړه ＇ﻮکﻪ ﻳ‪ ３‬تﻴراجﻤﻴر ﻧﻮﻣﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬پﻪ چترال ک‪ ３‬پرتﻪ ده او‬ ‫(‪ )٧٧٥٠‬ﻣتره لﻮړوالﻰ لري‪ .‬ډ‪４‬ره لﻮړه ＇ﻮکﻪ ﻳ‪ ３‬د افغاﻧستان پﻪ خاوره ک‪ ３‬ﻧﻮشاخ ﻧﻮﻣﻴ‪８‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬د‬ ‫سﻤﻨدر لﻪ سطح‪＇ ３‬خﻪ (‪ )٧٤٨٥‬ﻣتره لﻮړوالﻰ لري‪.‬‬ ‫لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ﻫﻨدوکش د خاواک لﻪ کﻨ‪６‬و ＇خﻪ د باﻣﻴاﻧﻮ تر درې پﻮرې غ‪５％‬دلﻰ دى‪ .‬لﻮړوالﻰ ﻳ‪ ３‬لﻪ‬

‫‪34‬‬

‫دﻳارﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫ختﻴ‪ ＃‬ﻫﻨدوکش ﻧﻪ ل‪ ８‬دى‪ .‬لﻪ دې کبلﻪ ﻳ‪ ３‬لﻪ کﻨ‪６‬ووﻧﻮ تگ راتگ أساﻧﻪ دى‪ .‬د سالﻨگ کﻨ‪６‬و د (‪)٣٤٠٠‬‬ ‫ﻣترو او د شﻴبر کﻨ‪６‬و د (‪ )٣٢٠٠‬ﻣترو پﻪ لﻮړوالﻰ سره د لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ﻫﻨدوکش لﻪ ﻣشﻬﻮرو کﻨ‪６‬ووﻧﻮ ＇خﻪ دى‪،‬‬ ‫چ‪ ３‬د خلکﻮ د تگ او راتگ ﻻره ده‪ ،‬لﻪ شﻤال ＇خﻪ سﻮﻳل تﻪ او د ﻫغ‪ ３‬برعکس‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ د بابا غر‬

‫د بابا غر د افغاﻧستان پﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬برخﻪ ک‪ ３‬لﻪ ختﻴ‪＇ ＃‬خﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬تﻪ د حاجﻴگک لﻪ کﻨ‪６‬و ﻧﻪ پﻴل‬ ‫شﻮى د حصار د غره تر سﻮﻳل پﻮرې غ‪５％‬دلﻰ دى‪ .‬لﻮړه ＇ﻮکﻪ ﻳ‪ ３‬شاه فﻮﻻدي ﻧﻮﻣﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د سﻤﻨدر‬ ‫لﻪ سطح‪＇ ３‬خﻪ (‪ )٥١٤٠‬ﻣتره لﻮړه پرتﻪ ده‪ .‬ددې غره لﻮړې ＇ﻮک‪ ３‬زﻳاتره لﻪ واورو ډک‪ ３‬وي‪ .‬پﻪ شﻤالﻲ‬ ‫او سﻮﻳلﻲ لﻤﻨﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ＇اروﻳﻮ د روزﻧ‪ ３‬لپاره ＊ﻪ ＇‪＄ ７‬اﻳﻮﻧﻪ شتﻪ دي‪.‬‬

‫د بابا غر‬

‫‪35‬‬

‫‪-3‬سپﻴﻦ ﻏر‬

‫سپﻴﻦ غر د افغاﻧستان پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬پروت دى‪ .‬لﻮړه ＇ﻮکﻪ ﻳ‪ ３‬سﻴکارام ده چ‪ ３‬د سﻤﻨدر لﻪ سطح‪３‬‬ ‫＇خﻪ (‪ )٤٧٥٥‬ﻣتره لﻮړه ده‪ .‬شﻤالﻲ او سﻮﻳلﻲ لﻤﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬لﻪ طبﻴعﻲ پراخﻮ ‪＄‬ﻨگلﻮﻧﻮ ＇خﻪ ډک‪ ３‬دي‪ .‬د‬ ‫خﻴبر ﻧاﻣتﻮ دره چ‪ ３‬لﻪ تارﻳخﻲ او ارتباطﻲ پلﻮه د اﻫﻤﻴت وړ ده‪ ،‬ددې غره پﻪ ل‪７‬ۍ ک‪ ３‬پرتﻪ ده‪.‬‬ ‫افغاﻧستان زﻳات غروﻧﻪ لري‪ .‬ﻧﻮر ﻣﻬﻢ غروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬دادي‪ :‬فﻴروز کﻮه ﻳا سفﻴد کﻮه‪ ،‬سﻴاه کﻮه‪ ،‬گل کﻮه‪،‬‬ ‫د تﻴربﻨد ترکستان‪ ،‬د سلﻴﻤان غروﻧﻪ‪ ،‬چگاﻳﻲ‪ ،‬تﻮرغر او ﻧﻮر‪.‬‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫؟‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬د ﻻﻧدې ﻣﻮضﻮعاتﻮ پﻪ اړه دې بحث وک‪７‬ي او ﻣﻮضﻮع‬ ‫دې د ！ﻮلگﻲ ترﻣخ شرح ک‪７‬ي‪ .‬لﻮﻣ‪７‬ۍ ډلﻪ دې د افغاﻧستان ﻧقشﻪ رسﻢ ک‪７‬ي‪ ،‬د بابا غر دې پک‪３‬‬ ‫و＊ﻴﻲ او د ﻫغﻪ پﻪ اړه دې ﻣعلﻮﻣات ورک‪７‬ي‪ .‬دوﻳﻤﻪ ډلﻪ دې د افغاﻧستان ﻧقشﻪ رسﻢ ک‪７‬ي سپﻴﻦ غر‬ ‫دې پک‪ ３‬و＊ﻴﻲ او د ﻫغﻪ پﻪ اړه دې ﻣعلﻮﻣات ورک‪７‬ي‪ .‬درﻳﻤﻪ ډلﻪ دې د افغاﻧستان ﻧقشﻪ رسﻢ ک‪７‬ي‪،‬‬ ‫د ﻫﻨدوکش غر دى پک‪ ３‬و＊ﻴﻲ او د ﻫغﻪ پﻪ اړه دې ﻣعلﻮﻣات ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پوښتنې‬

‫‪١‬ـ د افغاﻧستان غروﻧﻪ زﻳاتره پﻪ کﻮﻣﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬پراتﻪ دي؟‬ ‫‪٢‬ـ ول‪ ３‬پﻪ لﻮړو غروﻧﻮ ک‪ ３‬داﻳﻤﻲ واورې شتﻪ دي؟‬ ‫‪٣‬ـ د ﻫﻨدوکش غر زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ کﻮﻣﻪ برخﻪ ک‪ ３‬پروت دى؟‬ ‫‪٤‬ـ د بابا غر د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ کﻮﻣﻪ برخﻪ ک‪ ３‬پروت دی؟‬ ‫‪٥‬ـ سپﻴﻦ غر د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ کﻮﻣﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻣﻮقعﻴت لري؟‬ ‫‪٦‬ـ د افغاﻧستان د غروﻧﻮ اﻫﻤﻴت بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬د افغاﻧستان ﻧقشﻪ رسﻢ ک‪７‬ئ او ﻣﻬﻢ غروﻧﻪ د کتاب د ﻧقش‪ ３‬لﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪36‬‬

‫＇ﻮارلسﻢ لﻮست‬

‫د افغانستان سيندونه د کرنې او انرژۍ د توليد وسيله‬ ‫د‬ ‫شﻴﻮا‬ ‫جﻬﻴل‬

‫د ارقﻮل د‬ ‫جﻬ پا‬ ‫ﻴلﻣﻴر سﻴ‬ ‫ﻨد د پﻨج سﻴﻨد‬ ‫د واخان سﻴﻨد‬

‫د أﻣﻮ سﻴﻨد‬

‫د‬

‫د کﻮکچ‪ ３‬سﻴﻨد‬

‫کﻨدز‬ ‫سﻴﻨد‬

‫د سﻤ‬ ‫ﻨ‪／‬ان‬

‫سﻴﻨد‬ ‫‪，‬‬ ‫د الﻴشﻨ سﻴﻨد‬ ‫ﻨ‪／‬ار‬ ‫د الﻴ‬ ‫سﻴﻨد‬ ‫د کﻨ‪７‬‬

‫د کابل سﻴﻨد‬

‫د‬

‫سﻴﻨد‬

‫د‬

‫پﻨج‬

‫شﻴر‬

‫سﻴﻨ‬ ‫دد غﻮربﻨد سﻴﻨد‬

‫بﻨد اﻣﻴر‬

‫د کابل سﻴﻨد‬

‫دل‬

‫ﻮ‪－‬ر‬

‫ﻫرﻳردو‬

‫د ﻫل‬

‫ﻤﻨ‬ ‫دس‬

‫سﻴﻨد‬

‫ﻴﻨد‬

‫پالت‬

‫دغ‬

‫زﻧی‬

‫ﻮس‬

‫ﻴﻨ د‬ ‫د غزﻧی‬

‫د ﻫرا‬

‫تﻧ‬ ‫ﻤکسار‬

‫سﻴﻨد‬

‫دک‬ ‫جکی‬

‫وﻻړ‬

‫ې اوبﻪ‬

‫دا‬

‫درس‬

‫بﻨد‬

‫ک‬ ‫ﻦس‬

‫ﻴﻨد‬

‫د ترﻧ‬

‫د لﻮر ک د ارغ‬ ‫سﻴﻨد ﻨداب‬ ‫ا‬ ‫سﻴﻨد‬ ‫د ارغستان سﻴﻨد‬

‫د‬

‫سﻴﻨد‬

‫د‬

‫بغر‬ ‫ا وﻳا‬

‫لﻪ‬

‫د‬

‫د افغاﻧستان سﻴﻨدوﻧﻪ او جﻬﻴلﻮﻧﻪ‬ ‫د لﻮرا ﻫاﻣﻮن‬

‫د‬ ‫خ پﻮز‬ ‫اشرودک ﻫا‬ ‫ﻣ‬ ‫ﻮ‬ ‫ن‬

‫ﻫلﻤﻨد‬

‫سﻴﻨد‬ ‫د‬

‫صاب‬

‫ری‬

‫ﻫا‬ ‫ﻣﻮن‬

‫د ﻫلﻤﻨد ﻫاﻣﻮن‬ ‫‪－‬ﻮذاﻳری جﻬﻴل‬

‫أﻳا رواﻧ‪ ３‬اوبﻪ او سﻴﻨدوﻧﻪ پﻪ ﻳﻮه سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬پﻪ ﻣستقﻴﻤﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د خلکﻮ پر فعالﻴتﻮﻧﻮ اغ‪５‬زه لري؟‬ ‫د غروﻧﻮ پﻪ بحث ک‪ ３‬ﻣﻮ ولﻮستل چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ډ‪４‬رو لﻮړو غروﻧﻮ ک‪ ３‬داﻳﻤﻲ واورې شتﻪ‪.‬‬ ‫دا واورې د کال پﻪ اوږدو ک‪ ３‬اوبﻪ ک‪８５‬ي او د سﻴﻨدوﻧﻮ د اوبﻮ سرچﻴﻨﻪ جﻮړوي‪ .‬سﻴﻨدوﻧﻪ لﻪ سرچﻴﻨ‪３‬‬ ‫ل‪８‬ې اوبﻪ لري‪ ،‬د ﻻرې پﻪ اوږدو ک‪ ３‬د ＇ﻮ ﻧاووﻧﻮ اوبﻪ ور سره ﻳﻮ‪＄‬اى کﻴ‪８‬ي او سﻴﻨد ورو ورو لﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬د افغاﻧستان ！ﻮلﻮ سﻴﻨدوﻧﻮ لﻪ لﻮړو غروﻧﻮ ＇خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخست‪ ３‬ده‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻫغﻮ سﻴﻤﻮ ک‪３‬‬ ‫چ‪ ３‬د سﻴﻨدوﻧﻮ ‪＄‬ﻮړ زﻳات وي‪ .‬پﻪ زﻳاتﻪ اﻧدازه د اوبﻮ د بر‪＋４‬ﻨا اﻧرژي د تﻮلﻴد او قﻮت درلﻮدوﻧکﻲ وي‪.‬‬ ‫او د ﻫر ﻳﻮه سﻴﻨد پﻪ اوږدو ک‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ برخﻮ ک‪ ３‬د ＇ﻮ کﻴلﻮﻣترو پﻪ اوږدو ک‪ ３‬د ＇ﻮ بر‪＋４‬ﻨا بﻨدوﻧﻮ د‬ ‫جﻮړ＊ت اﻣکان شتﻪ دى‪ .‬خﻮ د سﻴﻨدوﻧﻮ لﻪ سرچﻴﻨ‪＇ ３‬خﻪ تر خﻮل‪( ３‬ﻣصب) پﻮرې د زﻳات ‪＄‬ﻮړ‬ ‫او ډبرﻳﻦ بستر لﻪ اﻣلﻪ د افغاﻧستان زﻳاتره سﻴﻨدوﻧﻪ د ب‪７５‬ۍ چلﻮلﻮ وړ ﻧﻪ دي‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ د سﻴﻨدوﻧﻮ لﻪ‬ ‫اوبﻮ ＇خﻪ پﻪ کرﻧﻪ او کب ﻧﻴﻮلﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي‪ .‬لﻮى سﻴﻨدوﻧﻪ عﻤﻮﻣاً ﻣرستﻴاﻻن او ＇اﻧگ‪３‬‬ ‫لري‪ .‬د سﻴﻨدوﻧﻮ ＇اﻧگ‪ ３‬د سﻴﻨد پﻪ ＊ﻲ او کﻴ‪２‬ﻮ غاړو ک‪ ３‬بﻬﻴ‪８‬ي‪ ،‬پﻪ پاى ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬اوبﻪ د لﻮﻳﻮ سﻴﻨدوﻧﻮ‬ ‫‪37‬‬

‫سره ﻳﻮ‪＄‬اى ک‪８５‬ي‪ .‬لﻪ لﻮﻳﻮ سﻴﻨدوﻧﻮ سره ددې کﻮچﻨﻴﻮ سﻴﻨدوﻧﻮ د اوبﻮ ﻳﻮ‪＄‬اى ک‪５‬دل د سﻴﻨدوﻧﻮ د‬ ‫سﻴستﻢ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د جغرافﻴ‪ ３‬پﻮﻫاﻧﻮ د افغاﻧستان رواﻧ‪ ３‬اوبﻪ پﻪ پﻨ‪％‬ﻮ اوبﻪ لروﻧکﻮ حﻮزو و‪４‬شل‪ ３‬دي چ‪ ３‬عبارت دي لﻪ‪:‬‬ ‫لﻮﻣ‪７‬ى ـ د کابل د حﻮزې سﻴﻨدوﻧﻪ‬ ‫دوﻳﻢ ـ د أﻣﻮ د حﻮزې سﻴﻨدوﻧﻪ‬ ‫درﻳﻢ ـ د ﻫلﻤﻨد د حﻮزې سﻴﻨدوﻧﻪ‬ ‫＇لﻮرم ـ د ﻫرﻳرود د حﻮزې سﻴﻨدوﻧﻪ‬ ‫پﻨ‪％‬ﻢ ـ د ت‪７‬لﻮ حﻮزو سﻴﻨدوﻧﻪ‬ ‫لوم‪７‬ى ـ د کابل د حوزې سيندونه‬

‫د دې حﻮزې ډ‪４‬ر لﻮى سﻴﻨد د کابل سﻴﻨد دى چ‪ ３‬د پغﻤان د غره د اوﻧ‪ ９‬لﻪ کﻨ‪６‬و ＇خﻪ سرچﻴﻨﻪ‬ ‫اخلﻲ‪ ،‬لﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪＇ ＃‬خﻪ د ختﻴ‪ ＃‬پﻪ لﻮر بﻬﻴ‪８‬ي‪.‬د کابل ＊ار‪ ،‬لغﻤان او ﻧﻨگرﻫار وﻻﻳتﻮﻧﻮ ＇خﻪ ت‪５‬رﻳ‪８‬ي‬ ‫او پﻪ ا！ک ک‪ ３‬د سﻨد لﻪ سﻴﻨد سره ﻳﻮ‪＄‬اى ک‪８５‬ي‪ .‬د کابل د سﻴﻨد ﻣرستﻴاﻻن دادي‪ :‬د لﻮگر‪ ،‬پﻨجشﻴر‪،‬‬ ‫د ﻧغلﻮ د بر‪＋４‬ﻨا بﻨد‬

‫‪38‬‬

‫＇ﻮارلسﻢ لﻮست‬

‫لغﻤان (الﻴشﻨگ او الﻴﻨگار) او د کﻮﻧ‪ ７‬سﻴﻨدوﻧﻪ‪ .‬د کابل د سﻴﻨد لﻪ اوبﻮ ＇خﻪ د کرﻧ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤکﻮ پﻪ‬ ‫خ‪７‬وبﻮلﻮ ک‪ ３‬گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي‪ .‬د ﻣاﻫﻴپر‪ ،‬ﻧغلﻮ‪ ،‬سروبﻲ او دروﻧ＂‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا بﻨدوﻧﻪ د کابل د سﻴﻨد پﻪ‬ ‫اوږدو ک‪ ３‬جﻮړ شﻮي دي چ‪ ３‬د ﻫغﻮ لﻪ بر‪＋４‬ﻨا ＇خﻪ د کابل‪ ،‬جﻼل أباد او لغﻤان د ＊اروﻧﻮ پﻪ رو＊اﻧﻮلﻮ‬ ‫ک‪ ３‬گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫د کابل سﻴﻨد او د ＊ار ﻣرکز‬

‫‪39‬‬

‫دويم ـ د آمو د حوزې سيندونه‬

‫د أﻣﻮ سﻴﻨد چ‪ ３‬ﻳﻮﻧاﻧﻴاﻧﻮ د اکسﻮس او عرباﻧﻮ د جﻴجﻮن پﻪ ﻧﻮم ﻳاد ک‪７‬ی دی‪ ،‬ددې سﻴﻤ‪ ３‬ډ‪４‬ر لﻮى‬ ‫سﻴﻨد دى چ‪ ３‬لﻪ کﻮچﻨﻲ پاﻣﻴر ＇خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخلﻲ او د ارال پﻪ جﻬﻴل ک‪ ３‬تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي‪ .‬دا سﻴﻨد د زرقﻮل‬ ‫＇خﻪ تر خﻤاب پﻮرې د (‪ )١٢٠٠‬کﻴلﻮﻣترو پﻪ اوږدوالﻲ د افغاﻧستان او تاجکستان‪ ،‬ازبکستان او‬ ‫ترکﻤﻨستان د جﻤﻬﻮرﻳتﻮﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬طبﻴعﻲ پﻮلﻪ جﻮړوي‪ .‬ﻣرستﻴاﻻن ﻳ‪ ３‬د افغاﻧستان لﻪ خاورې ＇خﻪ د‬ ‫کﻨدز او کﻮکچ‪ ３‬سﻴﻨدوﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫د أﻣﻮ د سﻴﻨد لﻪ اوبﻮ ＇خﻪ لﻪ دې کبلﻪ چ‪ ３‬سﻴﻨد ！ﻴ＀ او د افغاﻧستان پﻪ خاوره ک‪ ３‬د سﻴﻨد بﻬﻴر تﻪ‬ ‫ﻧژدې ‪＄‬ﻤک‪ ３‬لﻮړې پرت‪ ３‬دي‪ ،‬گ＂ﻪ ﻧﻪ ترې اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ＇لﻮرو ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ .‬دوې ډل‪ ３‬دې د أﻣﻮ د حﻮزې پر سﻴﻨدوﻧﻮ او دوې‬ ‫ډل‪ ３‬دې د کابل د سﻴﻨد د حﻮزې پر سﻴﻨدوﻧﻮ ب‪５‬ل ب‪５‬ل بحث وک‪７‬ي او د ﻫرې ډل‪ ３‬استازي دې‬ ‫خپلﻪ ﻣﻮضﻮع د ！ﻮلگﻲ تر ﻣخ تشرﻳح ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪١‬ـ سﻴﻨدوﻧﻪ لﻪ ＇ﻪ ډول غروﻧﻮ ＇خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخلﻲ؟‬ ‫‪٢‬ـ أﻳا د سﻴﻨد اوبﻪ ﻧا＇اپﻪ زﻳات‪８５‬ي؟‬ ‫‪٣‬ـ لﻪ سﻴﻨد ＇خﻪ ＇ﻪ گ＂ﻪ اخلﻮ؟‬ ‫‪٤‬ـ ول‪ ３‬د افغاﻧستان سﻴﻨدوﻧﻪ د ب‪７５‬ۍ چلﻮلﻮ وړ ﻧﻪ دي؟‬ ‫‪٥‬ـ پﻪ ﻫغﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬سﻴﻨد ډ‪４‬ر ‪＄‬ﻮړ لري‪ ،‬ترې ＇ﻪ گ＂ﻪ اخﻴستﻼى شﻮ؟‬ ‫‪٦‬ـ د افغاﻧستان د اوبﻪ لروﻧکﻮ حﻮزو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخلئ‪.‬‬ ‫‪٧‬ـ د أﻣﻮ سﻴﻨد د افغاﻧستان او کﻮﻣﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬طبﻴعﻲ پﻮلﻪ جﻮړوي؟‬ ‫‪٨‬ـ د کابل سﻴﻨد لﻪ کﻮم غره ＇خﻪ سر چﻴﻨﻪ اخﻴست‪ ３‬او د بﻬﻴدو لﻮرى ﻳ‪ ３‬کﻮم لﻮري تﻪ دى؟‬ ‫‪٩‬ـ د کابل د سﻴﻨد د ﻣرستﻴاﻻﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخلئ‪.‬‬ ‫‪١٠‬ـ د کابل د سﻴﻨد لﻪ اوبﻮ ＇خﻪ ＇ﻪ گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫د خپل‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬د سﻴﻨدوﻧﻮ د اﻫﻤﻴت پﻪ باره ک‪ ３‬ﻣعلﻮﻣات را！ﻮل ک‪７‬ئ او پﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪40‬‬

‫پﻨ‪％‬لسﻢ لﻮست‬

‫د افغانستان د نورو حوزو سيندونه‬

‫(ا‬ ‫رس‬ ‫د‬ ‫کن‬ ‫)ه‬ ‫ارو‬ ‫ت‬

‫خا‬

‫د‬

‫ود‬ ‫شر‬

‫ص‬ ‫اپر‬ ‫ي‬

‫أﻳا د افغاﻧستان لﻪ ډ‪４‬ر اوږده سﻴﻨد سره بلد ﻳاست؟‬

‫سيست‬

‫ون‬ ‫هام‬

‫د‬

‫ان ه‬

‫امون‬

‫د ﻫلﻤﻨد او د ﻫغﻪ د ﻣرستﻴاﻻﻧﻮ ﻧقشﻪ‬

‫دريم ـ د هلمند د حوزې سيندونه‬

‫د افغاﻧستان ډ‪４‬ر لﻮى او اوږد سﻴﻨد د ﻫلﻤﻨد سﻴﻨد دى چ‪ ３‬د پغﻤان د غره دواﻧ‪ ９‬د کﻮتل‬ ‫لﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻮ لﻤﻨﻮ ＇خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخلﻲ او د سﻮﻳل لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬پﻪ لﻮر بﻬﻴ‪８‬ي‪ .‬اوږدوالﻰ ﻳ‪)١٤٠٠( ３‬‬ ‫ا‬ ‫ﻣﻮسﻰ کﻼ‪ ،‬ارغﻨداب‪ ،‬ترﻧک او ارغستان سﻴﻨدوﻧﻪ دي‪＄ .‬ﻴﻨ‪３‬‬ ‫کﻴلﻮﻣتره دى‪ .‬ﻣرستﻴاﻻن ﻳ‪ ３‬د‬ ‫سﻴﻨدوﻧﻪ لﻪ ﻫلﻤﻨد سره ﻧﻪ ﻳﻮ‪＄‬اى ک‪８５‬ي او د سﻴستان پﻪ جﻬﻴل ک‪ ３‬تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬ﻫغﻪ لﻪ‪ :‬خاشرود‪،‬‬ ‫فراه رود‪ ،‬ادرسکﻦ ﻳا ﻫاروت ＇خﻪ عبارت دي‪ .‬د ﻫلﻤﻨد د سﻴﻨد تر ＇ﻨگ د گرشک پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪３‬‬ ‫د بغرا ﻧﻬر جﻮړ شﻮى دى‪ .‬دا ﻧﻬر د ﻧادعلﻲ سﻴﻤ‪ ３‬او ﻫغﻪ د＊ت‪ ３‬چ‪ ３‬د بُست کﻼ پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪３‬‬ ‫پرت‪ ３‬دي خ‪７‬وبﻮي‪.‬‬ ‫څلورم ـ د هريرود د حوزې سيندونه‬

‫د دې حﻮزې ډ‪４‬ر ﻣﻬﻢ سﻴﻨد ﻫرﻳرود دى چ‪ ３‬د بابا د غره لﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪＇ ＃‬خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخلﻲ او لﻪ‬ ‫ختﻴ‪＇ ＃‬خﻪ د لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬لﻮر تﻪ بﻬﻴ‪８‬ي‪ .‬دا سﻴﻨد لﻪ اسﻼم کﻼ ＇خﻪ تر ذوالفقار پﻮرې د افغاﻧستان او‬ ‫‪41‬‬

‫اﻳران ترﻣﻨ‪ ＃‬طبﻴعﻲ پﻮلﻪ جﻮړوي‪ .‬ﻫرﻳرود پﻪ خپلﻪ تگ ﻻره ک‪ ３‬ﻫرات وﻻﻳت سﻤسﻮروي‪ .‬ددې‬ ‫حﻮزې بل ﻣﻬﻢ سﻴﻨد د ﻣرغاب سﻴﻨد دى‪.‬‬ ‫پنځم ـ د ت‪７‬لو حوزو سيندونه‬

‫ﻫغﻪ سﻴﻨدوﻧﻪ چ‪ ３‬لﻪ لﻮړو غروﻧﻮ ﻧﻪ سرچﻴﻨﻪ اخلﻲ او پﻪ ﻳﻮې ت‪７‬ل‪ ３‬حﻮزې ک‪ ３‬د افغاﻧستان پﻪ دﻧﻨﻪ‬ ‫ک‪ ３‬بﻬﻴ‪８‬ي او د بل سﻴﻨد سره ﻧﻪ ﻳﻮ‪＄‬اى ک‪８５‬ي‪ ،‬د ت‪７‬لﻮ حﻮزو د سﻴﻨدوﻧﻮ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ ،‬لکﻪ‪ :‬د غزﻧﻲ‬ ‫سﻴﻨد چ‪ ３‬د غزﻧﻲ لﻪ ＊ار ＇خﻪ لﻪ ت‪５‬رﻳدو وروستﻪ د غزﻧﻲ پﻪ وﻻړو اوبﻮ ک‪ ３‬تﻮﻳ‪８５‬ي‪ .‬د دې حﻮزې ﻧﻮر‬ ‫سﻴﻨدوﻧﻪ لﻪ‪ :‬بلخاب سﻴﻨد‪ ،‬سﻤﻨگان سﻴﻨد‪ ،‬اﻧدخﻮى سﻴﻨد او د قﻴصار لﻪ سﻴﻨد ＇خﻪ عبارت دي‪.‬‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې د ﻻﻧدې ﻳﻮې ﻣﻮضﻮع پﻪ ﻫکلﻪ سره‬ ‫بحث وک‪７‬ي او د ﻫرې ډل‪ ３‬استازى دې خپلﻪ ﻣﻮضﻮع د ！ﻮلگﻲ ترﻣخ بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ـ د ﻫلﻤﻨد د حﻮزې سﻴﻨدوﻧﻪ‬ ‫ـ د ﻫرﻳرود د حﻮزې سﻴﻨدوﻧﻪ‬ ‫ـ د ت‪７‬لﻮ حﻮزو سﻴﻨدوﻧﻪ‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪ -١‬د افغاﻧستان ډ‪４‬ر اوږد سﻴﻨد کﻮم دى او ＇ﻮﻣره اوږدوالﻰ لري؟‬ ‫‪٢‬ـ د ﻫلﻤﻨد د سﻴﻨد د ﻣرستﻴاﻻﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخلئ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ د ﻫغﻮ سﻴﻨدوﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخلئ چ‪ ３‬پﻪ ﻣستقلﻪ تﻮگﻪ بﻬﻴ‪８‬ي او د سﻴستان پﻪ جﻬﻴل ک‪ ３‬تﻮﻳ‪８５‬ي؟‬ ‫‪٤‬ـ د ﻫلﻤﻨد لﻪ سﻴﻨد ＇خﻪ تر اوسﻪ پﻮرې ＇ﻪ گ＂‪ ３‬اخﻴستل شﻮي دي؟‬ ‫‪٥‬ـ ﻫرﻳرود لﻪ کﻮم غره ＇خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخﻴست‪ ３‬او کﻮم وﻻﻳت سﻤسﻮروي؟‬ ‫‪٦‬ـ ﻫرﻳرود د کﻮﻣﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬طبﻴعﻲ پﻮلﻪ جﻮړوي؟ د ﻫغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخلئ‪.‬‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫د پراﻧﻴستﻮ حﻮزو سﻴﻨدوﻧﻪ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬ﻫلﻤﻨد او ﻧﻮر د ت‪７‬لﻮ حﻮزو لﻪ سﻴﻨدوﻧﻮ سره پرتلﻪ ک‪７‬ئ او خپل‬ ‫ﻣعلﻮﻣات ！ﻮلگﻲ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪42‬‬

‫شپاړسﻢ لﻮست‬

‫د افغانستان د جهيلونو په اړه څه پوهې‪８‬ئ؟‬

‫أﻳا تر اوسﻪ پﻪ خپل چاپﻴرﻳال ک‪ ３‬لﻪ وﻻړو اوبﻮ سره چ‪ ３‬لﻪ ＇لﻮرو خﻮاوو ＇خﻪ پر وچﻪ چاپﻴره شﻮي‬ ‫وي‪ ،‬ﻣخاﻣخ شﻮى ﻳاست او پﻮﻫ‪８５‬ئ چ‪ ３‬ﻫغﻮ تﻪ ＇ﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫ﻫغﻪ وﻻړې اوبﻪ چ‪＇ ３‬لﻮرو خﻮاوو تﻪ ﻳ‪ ３‬وچﻪ وي د جﻬﻴل پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬زﻣﻮږ ﻫ‪５‬ﻮاد افغاﻧستان‬ ‫پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ برخﻮ ک‪ ３‬ت‪７‬ل‪ ３‬حﻮزې لري چ‪ ３‬د جﻬﻴلﻮﻧﻮ د راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ ک‪５‬دو سبب شﻮي دي‪ .‬د ﻣساحت لﻪ‬ ‫ﻣخ‪ ３‬داجﻬﻴلﻮﻧﻪ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬کﻮچﻨﻲ او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬لﻮى دي‪ .‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر جﻬﻴلﻮﻧﻪ پﻪ لﻮړو سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬لﻪ ﻳخچالﻲ‬ ‫اوبﻮ ＇خﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ راغلﻲ او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬پﻪ ﻫﻮارو سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د سﻴﻤﻪ ﻳﻴزو سﻴﻨدوﻧﻮ د اوبﻮ لﻪ تﻮﻳ‪５‬دو ＇خﻪ‬ ‫جﻮړ شﻮي دي او پﻪ ب‪５‬لﻮ ب‪５‬لﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬ﻫاﻣﻮن‪ ،‬کﻮل‪ ،‬وﻻړې اوبﻪ او ﻳا جﻬﻴل پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫د سيستان هامون‬

‫د ﻫلﻤﻨد ﻫاﻣﻮن‪ ،‬د صابري ﻫاﻣﻮن‪ ،‬د پﻮزک ﻫاﻣﻮن او گﻮد زﻳره د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ سﻮﻳل لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻪ برخﻪ‬ ‫ک‪ ３‬د ﻧﻴﻤروز پﻪ وﻻﻳت ک‪ ３‬د سﻴﻤﻪ ﻳﻴزو سﻴﻨدوﻧﻮ اوبﻪ جﻮړوي‪ .‬ددې ﻫاﻣﻮﻧﻮﻧﻮ غاړې د سﻴﻨدوﻧﻮ د‬ ‫اوبﻮ د زﻳات‪５‬دو لﻪ اﻣلﻪ تﻮپﻴر کﻮي‪.‬‬ ‫د ﻫلﻤﻨد ﻫاﻣﻮن د افغاﻧستان او اﻳران ترﻣﻨ‪ ＃‬ﻳﻮه برخﻪ طبﻴعﻲ پﻮلﻪ جﻮړوي‪ .‬لکﻪ چ‪ ３‬دارﻧگﻪ ﻳﻮه‬ ‫‪43‬‬

‫برخﻪ چ‪ ３‬د افغاﻧستان او بلﻪ برخﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ اﻳران پﻮرې اړه لري‪.‬‬ ‫د شيوا جهيل‬

‫د شﻴﻮا جﻬﻴل د بدخشان پﻪ وﻻﻳت ک‪ ３‬پروت دی‪ .‬اوبﻪ ﻳ‪ ３‬پاک‪ ３‬او ر‪ ３１‬دي‪ ،‬پﻪ ژﻣ‪ ３‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣخ‬ ‫کﻨگل ک‪８５‬ي‪ .‬د شﻴﻮا جﻬﻴل د سﻤﻨدر لﻪ سطح‪＇ ３‬خﻪ (‪ )٣٠٥٠‬ﻣتره لﻮړوالﻰ لري‪.‬‬ ‫د زرقول جهيل‬

‫د زرکﻮل ﻳا زرقﻮل جﻬﻴل د پاﻣﻴر پﻪ لﻮړه سطح ک‪ ３‬د افغاﻧستان او تاجکستان د پﻮل‪ ３‬تر ﻣﻨ‪ ＃‬پروت‬ ‫دی‪ .‬دا جﻬﻴل د أﻣﻮ او پاﻣﻴر د سﻴﻨدوﻧﻮ لﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬سرچﻴﻨﻪ جﻮړوي‪ .‬د شﻤالﻲ غاړې اوږدوالﻰ ﻳ‪ ３‬شپ‪８‬‬ ‫کﻴلﻮﻣتره‪ ،‬سﻮﻳلﻲ غاړې ﻳ‪ ３‬لس کﻴلﻮﻣتره او سﻮر ﻳ‪＇ ３‬لﻮرﻧﻴﻢ کﻴلﻮﻣتره دى‪ ،‬دا جﻬﻴل ﻫﻢ ﻳخچالﻲ‬ ‫دى‪ .‬د کال پﻪ ډ‪４‬رو وختﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬اوبﻪ ﻣﻨجﻤدې او کﻨگل وي‪.‬‬

‫‪44‬‬

‫شپاړلسﻢ لﻮست‬

‫د چقمقتين جهيل‬

‫دا جﻬﻴل ﻫﻢ پﻪ پاﻣﻴر ک‪ ３‬پروت دى‪ .‬لﻪ دې جﻬﻴل ＇خﻪ د واخان سﻴﻨد سرچﻴﻨﻪ اخلﻲ‪ .‬د دې‬ ‫جﻬﻴل اوږدوالﻰ ‪ ١٧‬کﻴلﻮﻣتره او سﻮر ﻳ‪ ３‬دوه ﻧﻴﻢ کﻴلﻮﻣتره دى‪ .‬شاوخﻮا ﻳ‪ ３‬شﻨﻪ او سﻤسﻮره ده‪ ،‬د قرغز‬ ‫خلکﻮ د ＇اروﻳﻮ لپاره ﻳ‪＄ ７＇ ３‬اﻳﻮﻧﻪ جﻮړ ک‪７‬ي دي‪.‬‬

‫د غزني والړې اوبه‬

‫د غزﻧﻲ وﻻﻳت سﻮﻳل خﻮاتﻪ ﻣﻮقعﻴت لري‪ .‬د غزﻧﻲ سﻴﻨد پک‪ ３‬تﻮﻳ‪８５‬ي‪ .‬د دې جﻬﻴل اوبﻪ ＊ﻪ خﻮﻧد‬ ‫ﻧﻪ لري‪.‬‬ ‫د ﻫرات ﻣالگﻴﻦ جﻬﻴل د افغاﻧستان او اﻳران د پﻮل‪ ３‬تر ﻣﻨ‪ ＃‬پروت دى‪ .‬اوبﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣالگﻴﻨ‪ ３‬دي او لﻪ‬ ‫ﻫغﻪ ＇خﻪ ﻣالگﻪ ﻻس تﻪ راوړي‪.‬‬ ‫لﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ جﻬﻴلﻮﻧﻮ پرتﻪ‪ ،‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر طبﻴعﻲ بﻨدوﻧﻪ چ‪ ３‬سﻴﻤﻪ ﻳﻴز جﻬﻴلﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬جﻮړ ک‪７‬ي دي‪ ،‬ﻫﻢ‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬شتﻪ دي چ‪ ３‬ډ‪４‬رې ＊کل‪ ３‬او زړه وړوﻧک‪ ３‬ﻣﻨظرې جﻮړوي‪ ،‬لکﻪ‪ :‬د باﻣﻴاﻧﻮ پﻪ وﻻﻳت‬ ‫ک‪ ３‬د (ﻫﻴبت‪ ،‬پﻨﻴر‪ ،‬جداسل‪ ،‬پﻮدﻳﻨﻪ او ذولفقار بﻨدوﻧﻪ) چ‪ ３‬دا ！ﻮل د بﻨد اﻣﻴر پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬

‫‪45‬‬

‫په ټولگي کې فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ＇لﻮرو ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬لﻮﻣ‪７‬ۍ ډلﻪ دې د جﻬﻴلﻮﻧﻮ او د ﻫغﻮ د ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ‬ ‫راتگ‪ ،‬دوﻳﻤﻪ ډلﻪ دې د سﻴستان د ﻫاﻣﻮن او د غزﻧﻲ د وﻻړو اوبﻮ‪ ،‬درﻳﻤﻪ ډلﻪ دې د بدخشان‬ ‫د وﻻﻳت د جﻬﻴلﻮﻧﻮ‪ ،‬زرقﻮل او چقﻤقتﻴﻦ او ＇لﻮرﻣﻪ ډلﻪ دې د اﻣﻴر بﻨد پﻪ ﻫکلﻪ سره بحث‬ ‫وک‪７‬ي او د بحث پاﻳلﻪ دې د ！ﻮلگﻲ پﻪ ﻣخ ک‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪١‬ـ جﻬﻴل تعرﻳف ک‪７‬ئ؟‬ ‫‪٢‬ـ د لﻮړو او ！ﻴ＂ﻮ برخﻮ جﻬﻴلﻮﻧﻪ سره ＇ﻪ تﻮپﻴر لري؟‬ ‫‪٣‬ـ جﻬﻴلﻮﻧﻪ پﻪ کﻮﻣﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ او اصطﻼحاتﻮ ﻳادﻳ‪８‬ي؟‬ ‫‪٤‬ـ د ﻫلﻤﻨد ﻫاﻣﻮن د کﻮﻣﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬ﻳﻮه برخﻪ پﻮلﻪ جﻮړه ک‪７‬ي ده؟‬ ‫‪٥‬ـ د زرقﻮل جﻬﻴل د افغاﻧستان پﻪ کﻮﻣﻪ برخﻪ ک‪ ３‬پروت دى؟‬ ‫‪٦‬ـ کﻮم سﻴﻨد د زرقﻮل لﻪ جﻬﻴل ＇خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخلﻲ؟‬ ‫‪٧‬ـ د اﻣﻴر بﻨد د افغاﻧستان پﻪ کﻮﻣﻪ برخﻪ ک‪ ３‬پروت دى؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫ﻫغﻪ جﻬﻴلﻮﻧﻪ چ‪ ３‬تاس‪ ３‬لﻴدلﻲ دي‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخلئ‪ ،‬د ﻫغﻮ پﻪ ﻫکلﻪ ＇ﻮ کر＊‪ ３‬پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک‪３‬‬ ‫ولﻴکئ او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتلﻮﻧکﻲ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬خپلﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮتﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪46‬‬

‫اووه ﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫بشري جغرافيه‬

‫د آﻣﻮ سﻴﻨد‬

‫د ﻧفﻮسﻮ وﻳش‬

‫پﻪ زرو کسﻮ ک‪３‬‬ ‫لس زره کسﻪ‬ ‫ﻫغﻪ کلﻲ چ‪ ３‬د ‪ ٣٠‬زره کسﻮ ＇خﻪ زﻳات وگ‪７‬ي ولري‬

‫زر کسﻪ‬

‫د جغرافﻴ‪ ３‬علﻢ پﻪ بﻴﻼبﻴلﻮ ＇اﻧگﻮ وﻳشل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د ﻫغﻮ لﻪ اصلﻲ ＇اﻧگﻮ ＇خﻪ ﻳﻮه ﻫﻢ بشري‬ ‫جغرافﻴﻪ ده چ‪ ３‬د ﻧفﻮسﻮ‪ ،‬قﻮﻣﻮﻧﻮ‪ ،‬ژبﻮ‪ ،‬دﻳﻨﻮﻧﻮ او ﻧﻮرو ﻣﻮضﻮعاتﻮ پﻪ ﻫکلﻪ بحث کﻮي‪.‬‬ ‫نفوس‬

‫افغاﻧستان ﻳﻮ غرﻧی ﻫ‪５‬ﻮاد دى چ‪ ３‬کابﻮ ‪ ٣٠‬ﻣﻴلﻴﻮﻧﻪ وگ‪７‬ي لري‪ .‬پﻪ ‪ ١٣٩٣‬لﻤرﻳز کال ک‪ ３‬پﻪ افغاﻧستان‬ ‫ک‪ ３‬پﻪ ﻫر کﻴلﻮﻣتر ﻣربع ک‪ ３‬د وگ‪７‬و گ‪２‬ﻮالﻰ پﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬تﻮگﻪ ‪ ٤٦‬تﻨﻪ و‪ .‬د ﻧفﻮسﻮ و‪４‬ش د افغاﻧستان پﻪ ！ﻮلﻮ‬ ‫‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ ډول ﻧﻪ دى‪ ،‬پﻪ ختﻴ‪％‬ﻮ برخﻮ ک‪ ３‬د وگ‪７‬و گ‪２‬ﻮالﻰ زﻳات او پﻪ سﻮﻳل لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻮ او ﻣﻨ‪％‬ﻨﻴﻮ برخﻮ‬ ‫ک‪ ３‬د وگ‪７‬و گ‪２‬ﻮالﻰ ل‪ ８‬دى‪ .‬د ﻫ‪５‬ﻮاد اوس‪５‬دوﻧکﻲ د ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ سﻴاسﻲ‪ ،‬اقتصادي او اقلﻴﻤﻲ عﻮاﻣلﻮ پر اساس لﻪ‬ ‫کلﻴﻮ ﻧﻪ د ＊اروﻧﻮ پﻪ لﻮر ﻣﻬاجرت کﻮي چ‪ ３‬دا کار پﻪ ＊اروﻧﻮ ک‪ ３‬د خلکﻮ د گ‪２‬ﻮالﻲ سبب شﻮى دى‪.‬‬ ‫قومونه‬

‫ پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬کﻮم قﻮﻣﻮﻧﻪ ژوﻧد کﻮي؟‬‫زﻣﻮږ گران ﻫ‪５‬ﻮاد افغاﻧستان‪ ،‬د افغاﻧستان د اسﻼﻣﻲ جﻤﻬﻮري پﻪ ﻧاﻣﻪ او ﻫره تبعﻪ ﻳ‪ ３‬د افغان پﻪ ﻧﻮم‬ ‫ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬د بشري جغرافﻴ‪ ３‬لﻪ ﻧظره افغاﻧستان لﻪ ب‪５‬لﻮب‪５‬لﻮ قﻮﻣﻮﻧﻮ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬پ‪＋‬تﻮن‪ ،‬تاجک‪ ،‬ﻫزاره‪ ،‬ازبک‪،‬‬ ‫ترکﻤﻦ‪ ،‬بلﻮڅ‪ ،‬پشﻪ ﻳان‪ ،‬ﻧﻮرستاﻧﻲ او ﻧﻮرو ＇خﻪ جﻮړ شﻮی دی‪ .‬پ‪＋‬تاﻧﻪ او تاجکان چ‪ ３‬ددې سﻴﻤ‪３‬‬ ‫‪47‬‬

‫لﻪ أرﻳاﻳﻲ ﻧژاد ＇خﻪ دي د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ کابﻮ ！ﻮلﻮ برخﻮ ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي‪ .‬ﻫزاره گان‪ ،‬ازبکان او ترکﻤﻨان ﻫﻢ د‬ ‫افغاﻧستان لﻪ ﻧﻮرو تﻮکﻤﻮﻧﻮ ＇خﻪ دي چ‪ ３‬زﻳاتره دافغاﻧستان پﻪ ﻣرکزي لﻮړو سطحﻮ او شﻤالﻲ برخﻮ ک‪３‬‬ ‫اوس‪８５‬ي‪ .‬ﻧﻮرستاﻧﻴان او پشﻪ ﻳان ﻫﻢ لﻪ اصلﻲ قﻮﻣﻮﻧﻮ ＇خﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ ختﻴ‪％‬ﻮ وﻻﻳاتﻮ ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي‪.‬‬ ‫بلﻮ＇ان ﻫﻢ د دې ﻫ‪５‬ﻮاد لﻪ اصلﻲ اوس‪５‬دوﻧکﻮ ＇خﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ بلﻮ＇ﻲ ژبﻪ خبرې کﻮي او د افغاﻧستان‬ ‫پﻪ سﻮﻳل لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي‪.‬‬ ‫ژبې‬

‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬لﻪ د‪４‬رشﻮ ＇خﻪ زﻳات‪ ３‬ژب‪ ３‬او ډ‪４‬رې لﻬج‪ ３‬شتﻪ دي چ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬دادي‪ :‬پ‪＋‬تﻮ‪،‬‬ ‫دري‪ ،‬ازبﻴکﻲ‪ ،‬ترکﻤﻨﻲ‪ ،‬بلﻮ＇ﻲ‪ ،‬پراچﻲ‪،‬ﻣﻨجﻲ‪ ،‬واخﻲ‪ ،‬زﻳباکﻲ‪ ،‬اشکاشﻤﻲ‪ ،‬پشﻪ ﻳﻲ‪ ،‬ﻧﻮرستاﻧﻲ‪،‬‬ ‫تﻴراﻳﻲ‪ ،‬جتﻲ‪ ،‬سﻨدي‪ ،‬پﻨجابﻲ او ﻧﻮرې چ‪ ３‬لﻪ دې جﻤل‪＇ ３‬خﻪ دوې ژب‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ او دري چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫اکثرﻳت وگ‪７‬ي ورسره بلد دي‪ ،‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد رسﻤﻲ ژب‪ ３‬دي‪ .‬سﻴﻤﻪ ﻳﻴزې ژب‪ ،３‬لکﻪ‪ :‬ازبکﻲ‪ ،‬ترکﻤﻨﻲ‪،‬‬ ‫بلﻮ＇ﻲ‪ ،‬ﻧﻮرستاﻧﻲ او پشﻪ ﻳﻲ پﻪ خپلﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د درﻳﻤ‪ ３‬ژب‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ رسﻤﻴت لري‪.‬‬ ‫دين‬

‫زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد خلک د اسﻼم د ﻣقدس دﻳﻦ پﻴروان دي‪ .‬زﻣﻮږ اکثرﻳت خلک د حﻨفﻲ ﻣذﻫب پﻴرو‬ ‫دي‪ .‬د جعفري او اسﻤاعلﻴﻪ د ﻣذﻫبﻮﻧﻮ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر پﻴروان ﻫﻢ پﻪ دې ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي‪ .‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻫﻨدوان‬ ‫ﻫﻢ پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬اوسﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ټولگي دننه فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ＇لﻮرو ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې د بشري جغرافﻴ‪ ３‬پر ﻳﻮې ﻣﻮضﻮع‪،‬‬ ‫لکﻪ‪ :‬ﻧفﻮس‪ ،‬قﻮﻣﻮﻧﻮ‪ ،‬ژب‪ ３‬او د افغاﻧستان د خلکﻮ د دﻳﻦ پﻪ ﻫکلﻪ سره بحث وک‪７‬ي او لﻪ ﻫرې‬ ‫ډل‪＇ ３‬خﻪ دې ﻳﻮتﻦ ﻣﻮضﻮع د ！ﻮلگﻲ پﻪ ﻣخ ک‪ ３‬تشرﻳح ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪ -١‬د افغاﻧستان پﻪ کﻮﻣﻮ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د وگ‪７‬و گ‪２‬ﻮالﻰ زﻳات او پﻪ کﻮﻣﻮ ک‪ ３‬ل‪ ８‬دى؟‬ ‫‪٢‬ـ د افغاﻧستان اتباع پﻪ ＇ﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي؟‬ ‫‪٣‬ـ پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د ژبﻮ شﻤ‪５‬ر ＇ﻮﻣره دى؟ د ＇ﻮ ﻣﻬﻤﻮ ژبﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخلئ‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ د افغاﻧستان د رسﻤﻲ ژبﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخلئ‪.‬‬ ‫‪٥‬ـ پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د کﻮﻣﻮ دﻳﻨﻮﻧﻮ پﻴروان ژوﻧد کﻮي؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫ستاسﻮ پﻪ وﻻﻳت او د استﻮگﻨ‪ ３‬پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬ﻣﻬاجرت لﻪ کلﻲ ﻧﻪ ＊ار تﻪ زﻳات دى او کﻪ لﻪ ＊اره‬ ‫کلﻲ تﻪ؟ پﻪ ＇ﻮ کر＊ﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ولﻴکئ اوپﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬تشرﻳح ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪48‬‬

‫اتﻠسﻢ ﻟﻮست‬

‫د افغانستان اقتصادي جغرافيه‬

‫آيا پوهې‪８‬ئ چې کرنه په افغانستان کې څه اهميت لري؟‬

‫د افغاﻧستان کرﻧﻴز فعالﻴتﻮﻧﻪ‬

‫لﻪ اﻧ‪％‬ﻮر ＇خﻪ ﻣﻮ ＇ﻪ زده ک‪７‬ل؟‬ ‫د ﻧباتاتﻮ د غ＂‪５‬دو او ودې لپاره ﻫﻮا‪،‬‬ ‫اوبﻮ‪ ،‬خاورې‪ ،‬لﻤر او ＊‪ ３‬او ډول‪ ،‬ډول‬ ‫سرې تﻪ اړتﻴا ده‪ ،‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬خاوره د‬ ‫ﻧباتاتﻮ تکﻴﻪ ‪＄‬اى دى او پکﻰ ب‪５‬ﻼب‪５‬ل‬ ‫غذاﻳﻲ تﻮکﻲ شتﻪ دي‪ .‬افغاﻧستان داس‪３‬‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد دی چ‪ ３‬پﻪ سلﻮک‪ ٨٥ ３‬خلک‬ ‫ﻳ‪ ３‬د کرﻧﻴزو ﻣحصﻮﻻتﻮ لﻪ ﻻرې ژوﻧد‬ ‫کﻮي‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د أرﻳاﻳاﻧﻮ لﻪ‬ ‫وختﻪ تر اوسﻪ پﻮرې کرﻧﻪ پﻪ دودﻳزه او‬ ‫‪49‬‬

‫د تراکتﻮر پﻪ واسطﻪ د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پستﻮل (ﻳﻮې کﻮل)‬

‫عﻨعﻨﻮي تﻮگﻪ ﻳﻮې کﻮل د ＇اروﻳﻮ پﻪ وسﻴلﻪ او د کروﻧدگرو د ﻣ＂ﻮ او ﻻسﻮﻧﻮ پﻪ زور ترسره کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ د ﻫﻴﻮاد کرﻧﻴز حاصﻼت غلﻰ داﻧ‪ ،３‬لکﻪ‪ :‬غﻨﻢ‪ ،‬وربش‪ ،３‬جﻮار‪ ،‬ورﻳج‪ ،３‬گدن‪ ،‬لﻮبﻴا‪ ،‬ﻧخﻮد‪ ،‬ﻣ‪،９‬‬ ‫ﻣشﻨگ‪ ،‬باقلﻲ او داس‪ ３‬ﻧﻮر دي‪.‬‬ ‫غنم‬ ‫غﻨﻢ پﻪ کرﻧﻴزو ‪＄‬ﻤکﻮ ک‪ ３‬پﻪ اوبﻴز او للﻤﻲ تﻮگﻪ د ﻣﻨﻲ او پسرلﻲ پﻪ ﻣﻮسﻤﻮﻧﻮ ک‪ ３‬کرل کﻴ‪８‬ي‪ .‬د ﻣﻨﻲ غﻨﻢ‬ ‫پﻪ تﻮدو سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬تر (‪ )٢٥٠٠‬ﻣترو لﻮړوالﻲ او پسرلﻨﻲ غﻨﻢ پﻪ اوبﻴز او للﻤﻲ تﻮگﻪ تر( ‪ )٣٣٠٠‬ﻣترو لﻮړوالﻲ‬ ‫پﻮرې کرل ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ س‪７‬و سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د کال ﻳﻮ ﻳا دوه فصلﻪ حاصل اخستل کﻴ‪８‬ي او د تﻮدو برخﻮ پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ سﻴﻤﻮ‬ ‫ک‪ ،３‬لکﻪ‪ :‬ﻧﻨگرﻫار پﻪ ﻳﻮ کال ک‪ ３‬د ﻳﻮې کرﻧﻴزې ‪＄‬ﻤک‪＇ ３‬خﻪ تر درې فصلﻪ ﻫﻢ حاصل اخ‪５‬ستل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫للﻤﻲ غﻨﻢ د کب او وري پﻪ ﻣﻴاشتﻮ ک‪ ３‬د غﻮﻧ‪６‬ﻳﻮ پﻪ لﻤﻨﻮ او ﻫﻮارو ‪＄‬ﻤکﻮ ک‪ ３‬کرل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د پسرلﻨﻴﻮ‬ ‫اور＊تﻮﻧﻮ پﻪ وسﻴلﻪ خ‪７‬وبﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫افغاﻧستان ‪ ٦٦‬ﻣﻴلﻴﻮﻧﻪ ﻫک＂اره ‪＄‬ﻤک‪ ３‬لري چ‪ ３‬تر اوسﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮازې ‪ ٣،٣٧‬ﻣﻴلﻴﻮﻧﻪ ﻫک＂اره ‪＄‬ﻤکﻪ د‬ ‫غﻨﻤﻮ کرﻧ‪ ３‬تﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې شﻮې ده‪.‬‬ ‫د غﻨﻤﻮ کروﻧدې‬

‫‪50‬‬

‫پﻪ (‪ )١٣٨٦‬ﻫـ‪ ،‬ل کال ک‪ ３‬د غلﻮ ！ﻮل تﻮلﻴد ‪ ٥،٦‬ﻣﻴلﻴﻮﻧﻪ ！ﻨﻪ شﻤ‪５‬رل شﻮى‪ ،‬خﻮ د ﻫﻴﻮاد د وگ‪７‬و‬ ‫د خﻮړو لپاره د ﻧﻮرو (‪ )٥٢٧‬زره ！ﻨﻮ د واردولﻮ اړتﻴا وه‪ .‬د کرﻧ‪ ３‬لﻪ ﻣاشﻴﻦ أﻻتﻮ ＇خﻪ د گ＂‪ ３‬اخﻴستﻨ‪３‬‬ ‫پر اساس پﻪ ﻫر ﻫک＂ار ‪＄‬ﻤکﻪ ک‪ ３‬د غﻨﻤﻮ حاصﻼت (‪！ )٢،٦‬ﻨﻪ و او پﻪ ‪ ١٣٨٦‬ﻫـ‪،‬ل کال ک‪ ３‬پﻪ ！ﻮل‬ ‫افغاﻧستان ک‪ ３‬د غﻨﻤﻮ تﻮلﻴد (‪ )٤،٥‬ﻣﻴلﻴﻮﻧﻪ ！ﻨﻪ زﻳات شﻮى دى‪.‬‬ ‫وريجې‬

‫ستاسﻮ پﻪ ﻧظر د ورﻳجﻮ اﻫﻤﻴت د خلکﻮ د خﻮراکﻲ تﻮکﻲ پﻪ تﻮگﻪ ＇ﻪ دى؟‬ ‫ﻧرۍ او غ＂‪ ３‬ورﻳج‪ ３‬چ‪ ３‬لﻪ غﻨﻤﻮ وروستﻪ زﻣﻮږ د خلکﻮ د خﻮراکﻲ تﻮکﻮ ＇خﻪ شﻤ‪５‬رل ک‪８５‬ي‪ ،‬پﻪ‬ ‫(‪ )٢١٤‬زره ﻫک＂اره ‪＄‬ﻤکﻪ ک‪ ３‬کرل ک‪８５‬ي‪ .‬د ورﻳجﻮ د بﻮ！ﻲ کرل پﻪ ﻫغﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬تﻮد اقلﻴﻢ‪ ،‬لﻨده‬ ‫ﻫﻮا او ډ‪４‬رې اوبﻪ لري‪＊ ،‬ﻪ حاصل ورکﻮي‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ د بغﻼن ﻧرۍ باړه ورﻳج‪ ،３‬د کﻮﻧ‪ ７‬د پشد ورﻳج‪،３‬‬ ‫د لغﻤان ﻧرۍ ورﻳج‪ ،３‬د کﻨدز د خان أباد د سﻴﻤﻮ ورﻳج‪ ３‬او د ﻣزارشرﻳف ورﻳج‪ ３‬ډ‪４‬ر شﻬرت لري‪.‬‬ ‫د ورﻳجﻮ ﻛروﻧده‬

‫‪51‬‬

‫جوار‬

‫جﻮار زﻣﻮږ د وطﻦ د خلکﻮ بل خﻮراکﻲ تﻮکی دى چ‪３‬‬ ‫کرﻧﻪ ﻳ‪ ３‬تر ‪ ٢٦٠٠‬ﻣترو لﻮړوالﻲ پﻮرې کﻴ‪８‬ي او د کرﻧ‪ ３‬ساحﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬د ‪ ٥٠٠‬زره ﻫک＂اره ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻪ شاوخﻮاک‪ ３‬ده‪ .‬د جﻮاروکرﻧﻪ‬ ‫زﻳاتره د پکتﻴا او ﻧﻨگرﻫار پﻪ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬کرل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د جﻮارو ﻣحصﻮل‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې د ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ فعالﻴتﻮﻧﻮ ＇خﻪ د ﻳﻮه پﻪ ﻫکلﻪ‬ ‫پخپل ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬بحث او خبرې وک‪７‬ي او ﻳﻮ تﻦ دې د خپل‪ ３‬ډل‪ ３‬پﻪ استازﻳتﻮب د خپلﻮ خبرو‬ ‫پاﻳلﻪ د ！ﻮلگﻲ تر ﻣخ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ـ د غﻨﻤﻮ د کرﻧ‪ ３‬پﻪ ﻫکلﻪ ﻣعلﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ـ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ورﻳجﻮ د کرﻧ‪ ３‬پﻪ ﻫکلﻪ ﻣعلﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ـ د جﻮارو د کرﻧ‪ ３‬پﻪ ﻫکلﻪ ﻣعلﻮﻣات را！ﻮل ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪ -1‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د غﻮره کرﻧﻴزو ﻣحصﻮﻻتﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخلئ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ پﻪ کﻮم دلﻴل وﻳﻼى شئ چ‪ ３‬افغاﻧستان ﻳﻮ کرﻧﻴز ﻫ‪５‬ﻮاد دى؟‬ ‫‪٣‬ـ د أبﻲ غﻨﻤﻮ او د ﻫغﻮ د کرﻧ‪ ３‬د وخت پﻪ ﻫکلﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫‪٤‬ـ د للﻤﻲ غﻨﻤﻮ د کرﻧ‪ ３‬پﻪ ﻫکلﻪ ﻣعلﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪٥‬ـ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ورﻳجﻮ د کرﻧ‪ ３‬او ډولﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکلﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫‪٦‬ـ أبﻲ او للﻤﻲ غﻨﻢ سره ＇ﻪ تﻮپﻴر لري؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫ستاسﻮ پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬کﻮم کرﻧﻴز ﻣحصﻮﻻت کرل ک‪８５‬ي‪ ،‬خپل ﻣعلﻮﻣات خپلﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮتﻪ بﻴان‬ ‫ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪52‬‬

‫ﻧﻮﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫طبي او صنعتي نباتات‬

‫د پﻨب‪ ３‬کروﻧده‬

‫أﻳا پﻮﻫ‪８５‬ئ چ‪ ３‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬کﻮم صﻨعتی ﻧباتات کرل ک‪８５‬ي؟‬ ‫د افغاﻧستان طبﻴعﻲ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧﻮ او جغرافﻴاﻳﻲ ﻣﻮقعﻴت تﻪ پﻪ پام سره پﻪ دې ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ډ‪４‬ر صﻨعتﻲ او طبﻲ‬ ‫بﻮ！ﻲ وده کﻮي‪.‬‬ ‫الف ـ صنعتي بوټي‬

‫ستاسﻮ پﻪ ﻧظر صﻨعتﻲ بﻮ！ﻲ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ اقتصاد ک‪＇ ３‬ﻪ اﻫﻤﻴت لري؟‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬صﻨعتﻲ بﻮ！ﻲ لﻪ پﻨب‪ ،３‬چغﻨدرو‪ ،‬گﻨﻴﻮ او ﻧﻮرو ＇خﻪ عبارت دي‪.‬‬ ‫‪ -١‬پنبه‬

‫پﻨبﻪ لﻪ دوو برخﻮ ＇خﻪ جﻮړه ده چ‪ ３‬ﻳﻮه ﻳـ‪ ３‬ﻣالﻮچ او بلﻪ برخﻪ ﻳ‪ ３‬د پﻨب‪ ３‬داﻧﻪ ده او د ﻧساجﻲ پﻪ‬ ‫فابرﻳکﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ لﻪ بل ＇خﻪ جﻼ ک‪８５‬ي‪ .‬د ﻣالﻮچﻮ لﻪ برخ‪ ３‬ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻧساجﻲ پﻪ فابرﻳکﻮ ک‪ ３‬ﻫر ډول ﻧخﻲ‬ ‫！ﻮکران‪ ،‬شطرﻧج‪ ،９‬جﻮال او رس‪ ９‬جﻮړوي او ﻫﻤداراز لﻪ پﻨبﻪ داﻧ‪＇ ３‬خﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧباتﻲ غﻮړي‪ ،‬د کالﻲ ﻣﻴﻨ‪％‬لﻮ‬ ‫صابﻮن او د پات‪ ３‬تﻮکﻮ ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬حﻴﻮاﻧﻲ کﻨجاړه جﻮړوي‪ .‬لﻪ ＇ﻮلسﻴزو ﻧا أراﻣﻴﻮ ＇خﻪ د ﻣخﻪ زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫ک‪ ３‬د بگراﻣﻴﻮ‪ ،‬گلبﻬار‪ ،‬پلخﻤري‪ ،‬کﻨدز‪ ،‬ﻣزارشرﻳف‪ ،‬بلخ‪ ،‬ﻫرات‪ ،‬ﻫلﻤﻨد‪ ،‬کﻨدﻫار او ﻧﻨگرﻫار د ﻧساجﻲ‬ ‫فابرﻳکﻮ فعالﻴت کاوه چ‪ ３‬ډول‪ ،‬ډول سپ‪２‬سﻴﻦ ！ﻮکران ﻳ‪ ３‬تﻮلﻴدول‪.‬‬ ‫‪53‬‬

‫د پﻨب‪ ３‬ﻧبات د ثﻮر پﻪ ﻣﻴاشت ک‪ ３‬کرل ک‪８５‬ي او د ﻣﻨﻲ پﻪ وروستﻴﻮ ک‪ ３‬پﻪ لﻮﻣ‪７‬ۍ‪ ،‬دوﻳﻤ‪ ،３‬درﻳﻤ‪ ３‬او‬ ‫＇لﻮرﻣ‪ ３‬درج‪ ３‬د ﻻس پﻪ وسﻴلﻪ را！ﻮل او سﻮرت ک‪８５‬ي او د دوبﻲ پﻪ تﻮده ﻫﻮا ک‪＊ ３‬ﻪ حاصل ورکﻮي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ وﻻﻳتﻮﻧﻪ چ‪ ３‬پﻨبﻪ پک‪ ３‬کرل ک‪８５‬ي عبارت دي لﻪ‪ :‬بغﻼن‪ ،‬کﻨدز‪ ،‬تخار او بدخشان ＇خﻪ چ‪ ３‬د‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ سلﻮ ک‪ ３‬ﻧﻮي پﻨبﻪ تﻮلﻴدوي‪ .‬پﻨبﻪ پﻪ سﻤﻨگان‪ ،‬بلخ‪ ،‬ﻫرات‪ ،‬ﻫلﻤﻨد‪ ،‬ﻧﻨگرﻫار‪ ،‬لغﻤان‪ ،‬پروان‬ ‫او کاپﻴسا وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ کرل ک‪８５‬ي‪ .‬د پﻨب‪ ３‬د ﻣالﻮچﻮ ﻳﻮه برخﻪ پﻪ کﻮرﻧﻴﻮ بازاروﻧﻮ ک‪ ３‬پلﻮرل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ چﻐﻨدر‬

‫د چغﻨدرو د کرﻧ‪ ３‬لپاره ﻫغﻪ ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻣﻨاسب‪ ３‬دي چ‪ ３‬أﻫکﻲ تﻮکﻲ لري او ډبرې پک‪ ３‬ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫چ‪ ３‬دا رﻧگﻪ د ک‪＋‬ت پراخ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد د بغﻼن او کﻨدز پﻪ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬شتﻪ‪ .‬د بغﻼن‬ ‫د بﻮرې پﻪ فابرﻳک‪ ３‬ک‪ ３‬لﻪ چغﻨدرو ＇خﻪ بﻮره او لﻪ پات‪ ３‬برخ‪＇ ３‬خﻪ ﻳ‪ ３‬حﻴﻮاﻧﻲ کﻨجاړه جﻮړوي‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ گني‬ ‫د گﻨﻴﻮ بﻮ！ﻲ پﻪ تﻮده او لﻨده ﻫﻮا ک‪ ３‬چ‪ ３‬ډ‪４‬رې اوبﻪ لري‪ ،‬شﻨﻪ ک‪８５‬ي‪ .‬دا بﻮ！ﻲ زﻳاتره د ﻧﻨگرﻫار‪،‬‬ ‫لغﻤان او کﻮﻧ‪ ７‬پﻪ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬کرل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬لﻪ ﻫغﻪ ＇خﻪ گﻮړه جﻮړه وي‪ .‬د ﻫغﻪ لﻪ پات‪ ３‬برخ‪＇ ３‬خﻪ‬ ‫د ＇اروﻳﻮ د خﻮراک لپاره گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ دې وروستﻴﻮ وختﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د گﻨﻴﻮ قلﻤ‪ ３‬لﻪ ﻫﻨد ＇خﻪ‬ ‫وارد شﻮي او د کﻨدﻫار او ﻫلﻤﻨد پﻪ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ کرل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د گﻨﻴﻮ کروﻧده‬

‫‪54‬‬

‫ﻧﻮﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫شمېره‬

‫د بوټي نوم‬

‫د کښت ساحه په جريب‬

‫‪1‬‬

‫پنبه‬

‫‪272870‬‬

‫‪2‬‬

‫چغندر‬

‫‪22590‬‬

‫‪3‬‬

‫گني‬

‫‪11840‬‬

‫ب ـ طبي بوټي‬

‫لﻪ طبﻲ بﻮ！ﻮ ＇خﻪ ＇ﻪ گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي؟‬ ‫د طبﻲ بﻮ！ﻮ لﻪ جﻤل‪＇ ３‬خﻪ زعفران‪ ،‬سپ‪５‬رک‪ ،９‬بادﻳان او زﻳره پﻪ کرﻧﻴزو ‪＄‬ﻤکﻮ ک‪ ３‬کرل ک‪８５‬ي او‬ ‫ﻧﻮر بﻮ！ﻲ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬خﻮږه ولﻪ‪ ،‬ﻫﻨگﻪ‪ ،‬کاسﻨﻲ‪ ،‬پﻨﻴرک‪ ،‬ﻣستار‪ ،‬سپ‪５‬لﻨﻲ‪،‬ختﻤﻲ‪ ،‬خاکشﻴر‪ ،‬شﻴرخشت‪،‬‬ ‫گربﻪ خﻮرک‪ ،‬ﻣلﻨگان‪ ،‬سپﻴغﻮل‪ ،‬د غره پﻴاز او ﻫﻮږه او‪！ ...‬ﻮل پﻪ خپلسري تﻮگﻪ د غروﻧﻮ او غﻮﻧ‪６‬ﻳﻮ پﻪ‬

‫‪55‬‬

‫لﻤﻨﻮ‪ ،‬د＊تﻮ‪ ،‬وﻳالﻮ او د کروﻧدو پﻪ ＇ﻨگ ک‪ ３‬شﻨﻪ ک‪８５‬ي او د شفا ورکﻮوﻧکﻮ درﻣلﻮ پﻪ تﻮگﻪ پﻪ ﻳﻮﻧاﻧﻲ‬ ‫طبابت ک‪ ３‬پﻪ کﻮرﻧﻴﻮ بازاروﻧﻮ ک‪ ３‬پلﻮرل ک‪８５‬ي‪ .‬زعفران‪ ،‬خﻮږه ولﻪ‪ ،‬ﻫﻨگﻪ‪２＄ ،‬ک‪ ９‬او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻮر طبﻲ‬ ‫بﻮ！ﻲ د ﻫ‪５‬ﻮاد د صادراتﻮ ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ جﻮړوي‪.‬‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬لﻮﻣ‪７‬ۍ ډلﻪ دې د پﻨب‪ ３‬او لﻪ ﻫغ‪＇ ３‬خﻪ گ＂ﻪ‬ ‫اخﻴستل‪ ،‬دوﻳﻤﻪ ډلﻪ دې د چغﻨدرو او گﻨﻴﻮ او لﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ گ＂ﻪ اخﻴستل او درﻳﻤﻪ ډلﻪ دې د‬ ‫طبﻲ بﻮ！ﻮ او لﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ د گ＂‪ ３‬اخﻴستلﻮ پﻪ ﻫکلﻪ بحث وک‪７‬ي او ﻳﻮ ﻳﻮ تﻦ دې د خپل‪ ３‬ډل‪３‬‬ ‫پﻪ استازﻳتﻮب د بحث پاﻳل‪ ３‬د ！ﻮلگﻲ پﻪ ﻣخ ک‪ ３‬خپلﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮتﻪ بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪١‬ـ د ﻫغﻮ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ﻧﻮم واخلئ چ‪ ３‬پﻨبﻪ پک‪ ３‬کرل ک‪８５‬ي؟‬ ‫‪٢‬ـ د پﻨب‪ ３‬لﻪ بﻮ！ﻲ ﻧﻪ ＇ﻪ گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي؟‬ ‫‪٣‬ـ لﻪ چغﻨدروﻧﻪ ＇رﻧگﻪ گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي؟‬ ‫‪٤‬ـ گﻨﻲ پﻪ ＇رﻧگﻪ أب و ﻫﻮا ک‪ ３‬ډ‪４‬ره ＊ﻪ وده کﻮي؟‬ ‫‪٥‬ـ د طبﻲ بﻮ！ﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخلئ‪.‬‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬ ‫ستاسﻮ پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪＇ ３‬ﻪ ډول صﻨعتﻲ او طبﻲ بﻮ！ﻲ وده کﻮي؟ پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬د ﻫغﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‬ ‫ولﻴکئ او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتلﻮﻧکﻲ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپلﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪56‬‬

‫شﻠﻢ ﻟﻮست‬

‫د افغانستان د مالدارۍ‪ ،‬څ‪７‬ځايونو او ځنگلونو په هکله څه پوهې‪８‬ئ؟‬

‫ستاسﻮ پﻪ اﻧد پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬کﻮم ＇اروي روزل ک‪８５‬ي؟‬

‫اﻫلﻲ ＇اروي ‪ -‬پسﻮﻧﻪ‬

‫مالداري‬

‫ﻣالداري او د حﻴﻮاﻧاتﻮ ساتل زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد د کﻮرﻧ‪ ９‬شتﻤﻨ‪ ９‬ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ سرچﻴﻨﻪ جﻮړوي چ‪ ３‬پﻪ دوو‬ ‫برخﻮ و‪４‬شل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫اهلي حيوانات‪ :‬اﻫلﻲ او کﻮرﻧﻲ حﻴﻮاﻧات‪ ،‬لکﻪ‪ :‬پسﻪ‪ ،‬وزه‪ ،‬شﻴدې ورکﻮوﻧک‪ ３‬غﻮا او غﻮاﻳﻰ‪ ،‬أس‪ ،‬اوښ او‬ ‫کﻮرﻧﻲ چرگان دي‪.‬‬ ‫پسه‪ :‬د پسﻮﻧﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ډولﻮﻧﻪ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬ﻫزاره گﻲ‪ ،‬ترکﻲ او کﻨدﻫاري ﻣشﻬﻮر دي‪ .‬د پسﻮﻧﻮ لﻮﻳ‪ ３‬او وړې‬ ‫رﻣ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤکﻪ لروﻧکﻮ او کﻮچﻴاﻧﻮ پﻪ وسﻴلﻪ ساتل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬لﻪ غﻮ＊ﻮ‪ ،‬پﻮستکﻮ‪ ،‬وړﻳﻮ او کﻮلﻤﻮ ＇خﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي‪ .‬د پسﻮﻧﻮ وړۍ‪ ،‬پﻮستکﻲ او کﻮلﻤ‪ ３‬بﻬرتﻪ ﻫﻢ صادرﻳ‪８‬ي‪ .‬د ترکﻲ پسﻮﻧﻮ کﻮلﻤ‪３‬‬ ‫ډ‪４‬ر پﻴرودوﻧکﻲ لري‪.‬‬

‫‪57‬‬

‫اﻫلﻲ ＇اروي – غﻮاگاﻧﻲ‬

‫د قره قل پسﻮﻧﻪ د ﻣالداراﻧﻮ لﻪ خﻮا زﻳاتره د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ شﻤالﻲ وﻻﻳتﻮﻧﻮ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬پﻪ سﻤﻨگاﻧﻮ‪ ،‬بلخ‪،‬‬ ‫جﻮزجان‪ ،‬فارﻳاب‪ ،‬کﻨدز او ﻫرات ک‪ ３‬ساتل ک‪８５‬ي‪ .‬د ﻫغﻮ لﻪ پﻮستکﻮ ＇خﻪ پﻮستﻴﻦ او پﻮستﻴﻨچﻪ‬ ‫جﻮړﻳ‪８‬ي او پﻪ ﻫغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ چ‪ ３‬س‪７‬ه ﻫﻮا لري‪ ،‬لکﻪ‪ :‬کاﻧاډا‪ ،‬روسﻴﻪ او د اﻣرﻳکا ﻣتحده اﻳاﻻتﻮ باﻧدې‬ ‫پلﻮرل ک‪８５‬ي‪ .‬د قره قل د وري پﻮستکﻲ د سره‪ ،‬کبﻮدچﻪ او تﻮر تقر پﻪ ﻧاﻣﻪ د لﻮ‪４‬دﻳ‪ ３％‬اروپا ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‪ ،‬د‬ ‫اﻣرﻳکا ﻣتحده اﻳاﻻتﻮ‪ ،‬ﻫﻨد او کاﻧاډا تﻪ صادرﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫غوا‪ :‬لﻪ غﻮا ＇خﻪ لبﻨﻴات ﻻس تﻪ را‪＄‬ﻲ او د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ کلﻴﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬کروﻧد گر او د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬خاوﻧدان ساتﻲ‪.‬‬ ‫باروړنکی حيوانات‬ ‫آس‪ :‬قطغﻨﻲ‪ ،‬ﻣزاري‪ ،‬ترکﻤﻨﻲ او ﻫراتﻲ أسﻮﻧﻪ ﻣشﻬﻮر دي او د سپرل‪ ،９‬وزلﻮب‪ ،３‬ﻧ‪５‬زې وﻫلﻮ‪ ،‬بار‬

‫وړلﻮ‪ ،‬دﻫقاﻧ‪ ９‬او د گاډۍ پﻪ چلﻮلﻮ ک‪ ３‬ور＇خﻪ گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫اوښ‪ :‬زﻳاتره ﻳ‪ ３‬کﻮچﻴان ساتﻲ او شﻨﻮ سﻴﻤﻮ او ＇‪＄７‬اﻳﻮﻧﻮ تﻪ د ک‪６‬ه کﻮلﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬لﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ‬ ‫پﻪ بار وړلﻮ ک‪ ３‬گ＂ﻪ اخلﻲ او واﻳﻲ چ‪ ３‬اوښ وفا داره ＇اروى دى‪ ،‬چ‪＄ ３‬ﻮز خﻮري او بار وړي‪.‬‬ ‫خر‪ :‬خر د بار وړلﻮ لپاره پکارﻳ‪８‬ي‪ .‬زﻳاتره ﻳ‪ ３‬کروﻧدگر او خرکاران ساتﻲ‪ .‬د شﻤالﻲ سﻴﻤﻮ خره‬ ‫غ‪＋‬تلﻲ او غ＀ جسﻤﻮﻧﻪ لري‪.‬‬ ‫وحشﻲ حﻴﻮاﻧات‬

‫وحشي حيوانات‪ :‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪١٢٠ ３‬‬ ‫ډولﻪ وحشﻲ او تﻲ لروﻧکﻲ حﻴﻮاﻧات شتﻪ چ‪３‬‬ ‫لﻪ ﻫغ‪ ３‬ډل‪＇ ３‬خﻪ پ‪７‬اﻧگ‪ ،‬زﻣرى‪ ،‬ل‪５‬ﻮه‪ ،‬گﻴدړ‪،‬‬ ‫سﻮرلﻨ‪６‬ى‪ ،‬سﻮى او ﻧﻮر دي او ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ ‪٥٠٠‬‬ ‫ډولﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ل الﻮتﻮﻧکﻲ ﻫﻢ شتﻪ چ‪ ３‬لﻪ ﻫغ‪３‬‬ ‫جﻤل‪＇ ３‬خﻪ کﻮﻻى شﻮ د ډﻳﻨگ‪ ،‬زا‪ ،３１‬باز‪،‬‬

‫‪58‬‬

‫شﻠﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻫﻴل‪ ،９‬زرک‪ ،‬د＊تﻲ چرگ او د کﻮچﻨﻴﻮ ﻣرغﻴﻮ ډولﻮﻧﻮ تﻪ اشاره وک‪７‬و‪.‬‬

‫څ‪７‬ځايونه‬ ‫د افغاﻧستان ＇‪＄７‬اﻳﻮﻧﻮ ‪ ٣،٢‬ﻣﻴلﻴﻮﻧﻪ ﻫک＂اره ‪＄‬ﻤکﻪ ﻧﻴﻮل‪ ３‬ده‪ .‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ شﻤال‪ ،‬جﻨﻮب او ختﻴ‪＃‬‬ ‫ک‪ ３‬د تﻮدو سﻴﻤﻮ چﻤﻨﻮﻧﻪ‪ ،‬د ＇اروﻳﻮ داﻳﻤﻲ ＇‪＄７‬اﻳﻮﻧﻪ جﻮړوي‪ .‬د ‪＄‬ﻨگلﻮﻧﻮ پﻪ ساحﻪ‪ ،‬د ﻫﻨدوکش د‬ ‫غروﻧﻮ د ل‪７‬ﻳﻮ پﻪ لﻤﻨﻮ او ﻧاووﻧﻮ ک‪ ３‬او د افغاﻧستان د شﻤال پﻪ ﻧﻮرو غروﻧﻮ‪ ،‬ﻣرکزي‪ ،‬ختﻴ‪％‬ﻮ او سﻮﻳلﻲ‬ ‫وﻻﻳتﻮﻧﻮ او د غزﻧﻲ د ﻧاور پﻪ د＊تﻪ ک‪ ３‬د پسرلﻲ پﻪ ﻣعتدلﻪ او د دوبﻲ پﻪ تﻮده ﻫﻮا ک‪ ３‬د ﻣالداراﻧﻮ او‬ ‫ﻣالداره کﻮچﻴاﻧﻮ لپاره ＊ﻪ ＇‪＄７‬اﻳﻮﻧﻪ شتﻪ دي‪ .‬دا خداى ورک‪７‬ې شتﻤﻨﻲ ﻣﻬﻢ حﻴاتﻲ ارز＊ت لري‪.‬‬ ‫ځنگلونه‬ ‫ځنگلونه په افغانستان کې څه اهميت لري؟‬ ‫‪＄‬ﻨگل زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬خداﻳﻲ سﻮغات‪ ،‬طبﻴعﻲ او ﻣلﻲ شتﻤﻨﻲ ده‪＄ .‬ﻨگلﻮﻧﻪ پﻪ زړه پﻮرې او د‬ ‫لﻴدو وړ ﻣﻨظرې لري او د وحشﻲ حﻴﻮاﻧاتﻮ او الﻮتﻮﻧکﻮ پ＂ﻦ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ دي‪ .‬د ‪＄‬ﻨگلﻮﻧﻮ د سﻴﻤﻮ ﻫﻮا پاکﻪ‪،‬‬ ‫صافﻪ او زړه وړوﻧک‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د ‪＄‬ﻨگلﻮﻧﻮ ساحﻪ د دوو ﻣﻴلﻴﻮﻧﻮ ﻫک＂ارو پﻪ شا او خﻮا ک‪ ３‬ده‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪３‬‬ ‫‪＄‬ﻨگلﻲ سﻴﻤ‪ ３‬د ﻧﻮرستان‪ ،‬ﻧﻨگرﻫار‪ ،‬لغﻤان‪ ،‬کﻮﻧ‪ ،７‬پکتﻴا‪ ،‬پکتﻴکا‪ ،‬بدخشان‪ ،‬بغﻼن‪ ،‬سﻤﻨگاﻧﻮ‪،‬‬ ‫سرپل‪ ،‬بادغﻴس او ﻫرات پﻪ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫‪＄‬ﻨگل‬

‫‪59‬‬

‫د ﻧﻮرستان او کﻮﻧ‪ ７‬د چارتراشﻮ لرگﻲ د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کچﻪ ډ‪４‬ر پ‪５‬رودوﻧکﻲ لري او د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻣﻬﻢ صادراتﻲ‬ ‫برخﻪ جﻮړوي‪ .‬پﻪ دې وروستﻴﻮ وختﻮﻧﻮ ک‪ ３‬دولت کلکﻪ پاﻣلرﻧﻪ ک‪７‬ې چ‪ ３‬د وﻧﻮ د وﻫلﻮ او پرې کﻮلﻮ‬ ‫ﻣخﻪ وﻧﻴسﻲ او پﻪ دې سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د ډول‪ ،‬ډول ﻧﻴالگﻴﻮ ک‪５‬ﻨﻮل ﻻزم دي‪.‬‬ ‫په ټولگي کې فعاليت‬

‫؟‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬لﻪ ﻫرې ډل‪＇ ３‬خﻪ دې ﻳﻮ تﻦ پر ﻳﻮې ﻻﻧد‪４‬ﻨ‪ ９‬ﻣﻮضﻮع‬ ‫خبرې وک‪７‬ي او لﻪ بحث ＇خﻪ وروستﻪ دې د خپل بحث پاﻳلﻪ د ！ﻮلگﻲ تر ﻣخ بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ـ د پسﻪ او غﻮا پﻪ ﻫکلﻪ ﻣعلﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ـ د وحشﻲ حﻴﻮاﻧاتﻮ پﻪ ﻫکلﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫ـ د ＇‪＄ ７‬اﻳﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکلﻪ دې ﻣعلﻮﻣات را！ﻮل ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ـ د طبﻴعﻲ ‪＄‬ﻨگلﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکلﻪ دې ＇رگﻨدوﻧ‪ ３‬وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پوښتنې‬

‫گراﻧﻮ زده کﻮوﻧکﻮ! ﻻﻧد‪４‬ﻨﻲ جدول تﻪ پﻪ ‪＄‬ﻴر سره پاﻣلرﻧﻪ وک‪７‬ئ‪ .‬د کلﻤﻮ او اصطﻼحاتﻮ تر＇ﻨگ‬ ‫عدد د الفبا د اړوﻧد تﻮري سره چ‪ ３‬تﻮضﻴحات لري‪ ،‬پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻧ‪＋‬لﻮئ‪ .‬د ﻣثال پﻪ‬ ‫تﻮگﻪ د ‪ ٤‬عدد د الف لﻪ تﻮري سره اړﻳکﻪ لري‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫اوښ‬

‫اﻟﻒ‬

‫پﻮستکﻰ ﻳ‪ ３‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد د صادراتﻮ ﻣﻬﻢ قلﻢ دى‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫غﻮا‬

‫ب‬

‫د ＇‪＄ ７‬اﻳﻮﻧﻮ لپاره لﻪ ﻳﻮه ‪＄‬اﻳﻪ بل ‪＄‬اى تﻪ ک‪６‬ه کﻮي‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫کﻮچﻴان‬

‫ج‬

‫لﻪ ﻫغﻪ ﻧﻪ پﻪ سپرل‪ ،９‬باروړلﻮ‪ ،‬وزلﻮبﻲ او ﻧﻴزې وﻫلﻮ ک‪ ３‬گ＂‪ ﾢ‬اخلﻲ‬

‫‪4‬‬

‫د قره قل پسﻪ‬

‫د‬

‫وفا داره حﻴﻮان دى چ‪＄ ３‬ﻮزخﻮري او بار وړي‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫أس‬

‫ﻫـ‬

‫شﻨ‪ ３‬بﻮ！ﻲ لروﻧک‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬دي چ‪ ３‬د پسﻮﻧﻮ‪ ،‬وزو‪ ،‬أسﻮﻧﻮ‪ ،‬غﻮاﻳﻲ او خرو رﻣ‪ ３‬پک‪３‬‬ ‫＇ري‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫‪＄‬ﻨگلﻮﻧﻪ‬

‫و‬

‫لﻪ ﻫغ‪＇ ３‬خﻪ لبﻨﻴات ﻻستﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬

‫ز‬

‫زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد لﻪ صادراتﻲ ﻣ‪５‬ﻮو ＇خﻪ دي‪.‬‬

‫ح‬

‫زﻣﻮږ طبﻴعﻲ او ﻣلﻲ شتﻤﻨﻲ ده‪.‬‬

‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬

‫پستﻪ او بادام‬ ‫＇‪＄ ７‬اﻳﻮﻧﻪ‬

‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫د وحشﻲ حﻴﻮاﻧاتﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخلئ او پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬د ﻫرﻳﻮه پﻪ ﻫکلﻪ ﻳﻮ ﻣطلب ولﻴکئ چ‪ ３‬لﻪ ﻫغﻮ سره باﻳد ＇ﻪ‬ ‫وشﻲ؟‬ ‫‪60‬‬

‫ﻳﻮ وﻳشتﻢ لﻮست‬

‫کاني منابع‬ ‫کاﻧﻲ ﻣﻨابع‬ ‫د أﻣﻮ سﻴﻨد‬

‫کاﻧﻲ سﻴﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬د برﻣﻪ کارۍ پﻪ‬ ‫واسطﻪ تثبﻴت شﻮي دي‬ ‫د ډبرو سکاره‬ ‫خام پطرول‬ ‫طبﻴعﻲ گاز‬ ‫اوسپﻨﻴزه ‪＂－‬ﻮر ﻣﻮاد‬ ‫کروم‬ ‫ﻣس‬ ‫جست او سرب‬ ‫باکسﻴت‬ ‫لﻴتﻴﻢ‬ ‫تلﻴﻢ‬ ‫سره زر‬ ‫د تﻴ‪８‬ې ﻣالگﻪ‬ ‫سلفر‬ ‫فلﻮراﻳت‬ ‫پﻴراﻳت‬ ‫ابرک‬ ‫سﻨگ رﻳشﻪ‬ ‫تلک‬ ‫گرافﻴت‬ ‫ﻻجﻮرد‬ ‫قﻴﻤتﻲ ډبرې‬ ‫د آﻫک تﻴ‪８‬ه ‪ -‬د ولﻮﻣﻴتا و ﻣرﻣﻮا‬ ‫شگﻪ او وړې تﻴگ‪３‬‬

‫＇رخ‬

‫د غزﻧﻲ‬ ‫وﻻړې اوبﻪ‬

‫ﻣﻨرالﻲ چﻴﻨ‪３‬‬

‫د افغاﻧستان د کاﻧﻮﻧﻮ ﻧقشﻪ‬

‫د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ اقتصاد ک‪ ３‬لﻪ کاﻧﻮﻧﻮ ＇خﻪ گ＂ﻪ اخﻴستل ＇ﻪ اﻫﻤﻴت لري؟‬

‫افغاﻧستان ب‪５‬ﻼب‪５‬ل کاﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬ﻧفت‪ ،‬طبﻴعﻲ گاز‪ ،‬د ډبرو سکاره‪ ،‬اوسپﻨﻪ‪ ،‬ﻣس‪ ،‬سره زر(طﻼ)‪،‬‬ ‫سپﻴﻦ زر‪ ،‬سرپ‪ ،‬جست‪ ،‬ﻣالگﻪ‪ ،‬سلفر‪ ،‬قﻴﻤتﻲ ډبرې او د ﻣرﻣرو ډبرې لري‪.‬‬ ‫اوسپنه‬

‫اوسپﻨﻪ د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پرﻣخ (قشر) ک‪ ３‬ډ‪４‬ره پﻪ ﻧصﻮاري‪ ،‬سﻮر‪ ،‬تﻮر او ژ‪ ７４‬لﻴﻤﻮﻳﻲ رﻧگﻮﻧﻮ پﻴداک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫افغاﻧستان د اوسپﻨ‪ ３‬زﻳات کاﻧﻮﻧﻪ لري چ‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻣﻬﻢ ﻳ‪ ３‬د حاجﻴگک د اوسپﻨ‪ ３‬کان دى چ‪ ３‬د اوسپﻨ‪３‬‬ ‫اﻧدازه ﻳ‪ ３‬پﻪ سلﻮ ک‪ ٦٣ ３‬تﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬ﻫﻤدا رﻧگﻪ د اوسپﻨ‪ ３‬کاﻧﻮﻧﻪ پﻪ ارزگان‪ ،‬د کﻨدﻫار پﻪ خاکرﻳز‪ ،‬د‬ ‫جﻮزجان پﻪ فﻴض أباد‪ ،‬پکتﻴا‪ ،‬ﻫرات او د پروان پﻪ جبل السراج ک‪ ３‬پﻴداک‪８５‬ي‪ .‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد پ‪＋‬گران‬ ‫پﻪ ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮ ک‪ ３‬لﻪ اوسپﻨ‪＇ ３‬خﻪ د بزگرۍ‪ ،‬ترکا‪ ９１‬او د کﻮروﻧﻮ د کار وساﻳل جﻮړوي‪.‬‬ ‫‪61‬‬

‫ﻣس‬

‫پﻪ لرغﻮﻧﻮ زﻣاﻧﻮ ک‪ ３‬د وسلﻮ او د‬ ‫ډبرو او لرگﻴﻮ د وساﻳلﻮ ‪＄‬اى د ﻣسﻮ سﻮر‬ ‫رﻧگﻪ ﻧرم فلز وﻧﻴﻮ او اﻧساﻧاﻧﻮ ﻳﻮ گام د‬ ‫پرﻣختگ پﻪ لﻮر ک‪＋５‬ﻮد‪ .‬د ﻣسﻮ کاﻧﻮﻧﻪ‬ ‫زﻣﻮږ د ﻫﻴﻮاد د لﻮگر پﻪ عﻴﻨکﻮ‪ ،‬د ﻣﻴدان‬ ‫پﻪ کﻬﻨﻪ خﻤار‪ ،‬د کابل پﻪ ﻣﻨار چکري‪،‬‬

‫لﻪ ﻣسﻮ گ＂ﻪ اخﻴستل‬

‫د کﻨدﻫار پﻪ خاکرﻳز‪ ،‬غﻮربﻨد‪ ،‬بدخشان او د بلخ پﻪ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬شتﻪ دي‪ .‬ﻣس د برﻳ‪＋‬ﻨا او حرارت قﻮي‬ ‫ﻫادي دي‪ .‬د ﻫغﻪ لﻪ سﻴﻤﻮﻧﻮ ＇خﻪ د بر‪＋４‬ﻨا پﻪ لﻴﻨﻮﻧﻮ ک‪ ３‬گ＂ﻪ اخﻴستل کﻴ‪８‬ي‪ .‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻣسگران‬ ‫لﻪ ﻣسﻮ ＇خﻪ واړه او غ＀ ﻣسﻲ دﻳگﻮﻧﻪ‪ ،‬چلﻮصافﻮﻧﻪ‪ ،‬غﻮري‪ ،‬أبگردان‪＇ ،‬ﻤ（‪ ،９‬کفگﻴر‪ ،‬کاچﻮغ‪،３‬‬ ‫أفتابﻪ او د ﻻس ﻣﻴﻨ‪％‬لﻮ ل‪／‬ﻦ او ﻧﻮر د اړتﻴا وړ شﻴان جﻮړوي‪.‬‬ ‫سره زر‬ ‫د سرو زرو قﻴﻤتﻲ فلز‪＊ ،‬ﻪ رﻧگ او پﻪ زړه پﻮرې ‪＄‬ﻼ لري‪ .‬سره زر زﻧگ ﻧﻪ اخلﻲ‪ .‬د پﻴسﻮ لﻮى‬ ‫ﻣﻼت‪７‬ي دي‪ .‬لﻪ ﻫغﻮ＇خﻪ ډول‪ ،‬ډول د ＊‪％‬ﻮ ‪－‬ا‪ ３１‬جﻮړوي‪ .‬سره زر پﻪ زابل‪ ،‬کﻨدﻫار او بدخشان پﻪ‬ ‫وﻻﻳتﻮﻧﻮ او د کﻮکچ‪ ３‬د سﻴﻨد پﻪ غاړو ک‪ ３‬شتﻪ دي‪.‬‬ ‫سپين زر‬ ‫سپﻴﻦ زر لکﻪ سره زر زﻧگ ﻧﻪ ﻧﻴسﻲ‪ ،‬د بر‪＋４‬ﻨا او تﻮدوخ ې قﻮي ﻫادي دي‪ .‬د گا‪１‬ﻮ پﻪ تﻮگﻪ ډ‪４‬ر‬ ‫استعﻤال‪８５‬ي‪ .‬کاﻧﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ پﻨجشﻴر‪ ،‬د ﻫرات پﻪ سﻴﻢ غره او د کﻨدﻫار پﻪ بﻲ بﻲ گﻮﻫر سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬شتﻪ‬ ‫دي‪.‬‬

‫‪62‬‬

‫ﻳﻮ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫قيمتي ډبرې‬ ‫ﻻجﻮرد د بدخشان وﻻﻳت پﻪ غروﻧﻮ ک‪ ３‬لﻪ لرغﻮﻧﻮ زﻣاﻧﻮ ＇خﻪ پ‪５‬ژﻧدل شﻮي او لﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ گ＂ﻪ‬ ‫اخﻴستل ک‪５‬ده‪ .‬د بدخشان ﻻجﻮرد ﻧ‪７‬ﻳﻮال شﻬرت لري او لﻪ ‪＇ ١‬خﻪ تر ‪ ٥‬درجﻮ و‪４‬شل شﻮي دي‪ .‬لﻪ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ بﻬر تﻪ صادرﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ﻳاقﻮت‪ ،‬ﻻل‪ ،‬د بدخشان ﻻجﻮرد او د پﻨجشﻴر زﻣرد ﻧﻪ ﻳﻮازې د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ قﻴﻤتﻲ ډبرو ک‪ ،３‬بلک‪ ３‬پﻪ‬ ‫سﻴﻤﻪ او ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬شﻬرت لري او ډ‪４‬ر پ‪５‬رودوﻧکﻲ لري‪.‬‬ ‫د سرپو او جستو کانونه‬

‫ﻧﻮﻣﻮړي کاﻧﻮﻧﻪ پﻪ ﻫزاره جاتﻮ‪ ،‬د ﻫﻨدوکش د غرو پﻪ لﻤﻨﻮ‪ ،‬بلخ‪ ،‬بدخشان او کﻨدﻫار ک‪ ３‬ﻣﻮﻧدل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د مالگې کانونه‬

‫د ﻣالگ‪ ３‬کاﻧﻮﻧﻪ د تخار پﻪ تالقاﻧﻮ‪ ،‬د جﻮزجان پﻪ اﻧدخﻮى‪ ،‬ﻫرات‪ ،‬ﻣزارشرﻳف او د غزﻧﻲ د ﻣقر‬ ‫پﻪ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬شتﻪ دي‪ .‬د ډبرو شﻴﻦ رﻧگﻪ‪ ،‬شﻨﻪ بخﻨﻪ ډبرﻳﻨﻪ غرﻧ‪ ９‬ﻣالگﻪ د ﻫزاره جاتﻮ پﻪ سﻴﻤﻮ ک‪３‬‬ ‫پﻴداک‪８５‬ي‪ .‬د تالقاﻧﻮ او د ﻫزاره جاتﻮ لﻪ ډبرﻳﻨ‪ ３‬ﻣالگ‪＇ ３‬خﻪ د خﻮړو پﻪ تﻮکﻮ ک‪ ３‬زﻳاتﻪ گ＂ﻪ اخﻴستل‬ ‫ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫سﻠﻔر‬

‫د سلفر ﻳا گﻮگ‪７‬و کان د (‪！ )٦٠٠‬ﻨﻮ پﻪ ظرفﻴت پﻪ ﻣزارشرﻳف او ﻳﻮه اﻧدازه ﻳ‪ ３‬د بدخشان پﻪ اشکاشﻢ ک‪３‬‬ ‫تثبﻴت شﻮي دي‪.‬‬ ‫‪63‬‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ＇لﻮرو ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې؟ د افغاﻧستان د کاﻧﻮﻧﻮ د دوو عﻨﻮاﻧﻮ‬ ‫پﻪ ﻫکلﻪ سره بحث وک‪７‬ي او پاﻳل‪ ３‬دې پﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪-1‬د ﻻﻧدې جدول ﻫر ﻳﻮ کان د افغاﻧستان پﻪ کﻮﻣﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر دي؟ ﻫر کان پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ‬ ‫ک‪ ３‬د ﻳﻮې کر＊‪ ３‬پﻪ وسﻴلﻪ لﻪ اړوﻧدې سﻴﻤ‪ ３‬سره وﻧ‪＋‬لﻮئ‬ ‫ﻛاﻧﻮﻧﻪ‬

‫جغرافيايي سيمې‬

‫اوسپﻨﻪ‬

‫ــــــ زابل او کﻨدﻫار‬

‫ﻣس‬

‫ﻫزاره جات او د ﻫﻨدوکش د غرو لﻤﻨ‪３‬‬

‫سره زر‬

‫ـــ د ارزگان وﻻﻳت او د باﻣﻴان حاجﻴگک‬

‫سپﻴﻦ زر‬

‫د تخار تالقان او د جﻮزجان اﻧدخﻮى‬

‫قﻴﻤتﻲ ډبرې‬

‫د لﻮگر عﻴﻨک‪ ،‬د ﻣﻴدان کﻬﻨﻪ خﻤار‪ ،‬پﻨجشﻴر او بدخشان‬

‫سرپ او جست‬

‫ــــ ﻣزارشرﻳف‬

‫ﻣالگﻪ‬

‫ـ د بدخشان غروﻧﻪ‬

‫سلفر‬

‫پﻨجشﻴر او د ﻫرات سﻴﻢ غر‬

‫‪ -2‬د اوسپﻨ‪ ３‬د کاﻧﻮﻧﻮارز＊ت او اﻫﻤﻴت بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ د ﻣسﻮ د کاﻧﻮﻧﻮ ډ‪４‬رې ﻣﻬﻤ‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫ﻫر زده کﻮوﻧکﻰ دې د خپل‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬د ﻳﻮه کان پﻪ ﻫکلﻪ ﻣعلﻮﻣات را！ﻮل او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتلﻮﻧکﻲ‬ ‫درسﻲ ساعت ک‪ ３‬دې پﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪64‬‬

‫دوه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫کاني سون مواد‬

‫ستاسﻮ پﻪ ﻧظر د ډبرو سکرو د پﻴداﻳ‪＋‬ت ﻣﻨشاء لﻪ ＇ﻪ ﻧﻪ ده؟‬

‫د ډبرو د سکرو کان‬

‫د ډبرو سکاره‬

‫د ډبرو سکاره ﻧباتﻲ ﻣﻨشاء لري او د رسﻮبﻲ ډبرو لﻪ جﻤل‪＇ ３‬خﻪ دي چ‪ ３‬د سﻮن ﻣﻮادو پﻪ تﻮگﻪ ور‬ ‫＇خﻪ کار اخﻴستل ک‪８５‬ي‪ .‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد د ډبرو سکرو کاﻧﻮﻧﻪ د ﻫﻨدوکش د غرو لﻪ راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ ک‪５‬دو سره‬ ‫ﻳﻮ‪＄‬اى ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ راغلﻲ دي‪ .‬پﻪ ﻫغﻪ وخت ک‪ ３‬د ‪＄‬ﻨ‪／‬لﻮﻧﻮ و‪４‬جاړې شﻮی پات‪ ３‬شﻮﻧ‪ ３‬د ډبرﻳﻨﻮ طبقاتﻮ پﻪ ﻣﻨ‪＃‬‬ ‫ک‪ ３‬واقع شﻮي وو او د ډ‪４‬ر فشار او تﻮدوخ‪ ３‬لﻪ اﻣلﻪ پﻪ ﻳﻮې اوږدې ﻣﻮدې ک‪ ３‬د ﻫﻮا د ﻧشتﻮالﻲ لﻪ اﻣلﻪ پﻪ‬ ‫ډبرو سکرو باﻧدې او＊تﻲ دي چ‪ ３‬اوس د سﻤﻨگاﻧﻮ پﻪ دره صﻮف‪ ،‬د پلخﻤري پﻪ کرکر‪ ،‬د سﻴغان درې پﻪ‬ ‫اشپشت‪ ،３‬د ﻫرات کرخ او د تخار پﻪ بﻨگ‪ ３‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬لﻮﻳ‪ ３‬ز‪４‬رﻣ‪ ３‬تثبﻴت شﻮي دي‪ .‬د صﻮف د درې د ډبرو‬ ‫سکرو لﻪ کان ＇خﻪ د اﻣﻴر عبدالرحﻤﻦ خان لﻪ دورې ＇خﻪ پﻪ ابتداﻳﻲ شکل سره گ＂ﻪ اخﻴستﻨﻪ پﻴل شﻮې‬ ‫ده او زﻳرﻣﻪ ﻳ‪ ٧٦ ３‬ﻣﻴلﻴﻮﻧﻮ ！ﻨﻮ پﻪ شاوخﻮا ک‪ ３‬تثبﻴت شﻮې ده‪ .‬د پلخﻤري د کرکر د ډبرو د سکرو کان‬ ‫ز‪４‬رﻣﻪ چ‪ ３‬د کﻮک ＊ﻪ جﻨس لري د ＇لﻮر ﻣﻴلﻴﻮﻧﻮ ！ﻨﻮ پﻪ ظرفﻴت ا！کل شﻮې ده‪ .‬د ﻫرات د کرخ سکاره د‬ ‫سبزک د غا＊ﻲ پﻪ لﻤﻨﻮ ک‪ ３‬پراتﻪ دي‪ .‬د بﻨگ‪ ３‬د سکرو ز‪４‬رﻣ‪ ３‬تر اوسﻪ پﻮرې ﻻس ﻧﻪ دى خﻮړلﻰ‪.‬‬ ‫‪65‬‬

‫ﻧﻔت‬

‫لﻪ ﻧفتﻮ ＇خﻪ ＇ﻪ گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي؟‬ ‫دا تﻮکﻲ حﻴﻮاﻧﻲ ﻣﻨشاء لري چ‪ ３‬د سﻤﻨدري حﻴﻮاﻧاتﻮ لﻪ اجسادو ＇خﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه اوږده ﻣﻮده ک‪３‬‬ ‫د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د رسﻮبﻲ طبقاتﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬د زﻳات فشار ﻻﻧدې واقع او خﻮسا شﻮي پﻪ ﻻس راغلﻲ‪ .‬د‬ ‫ﻧفتﻮ لﻪ چا‪１‬ﻴدو ＇خﻪ‪ ،‬د الﻮتکﻮ ت‪５‬ل‪ ،‬ډﻳزل د ډﻳزلﻲ ﻣاشﻴﻨﻮﻧﻮ د سﻮن لپاره‪ ،‬پ＂رول د پ＂رولﻲ ﻣاشﻴﻨﻮﻧﻮ د‬ ‫سﻮن لپاره‪ ،‬د خاورو ت‪５‬ل او ﻧﻮر ﻣشتقات ﻳ‪ ،３‬لکﻪ‪ :‬ﻣبﻼﻳل‪ ،‬گرﻳس‪ ،‬واﻳکﻢ‪ ،‬قﻴر‪ ،‬واسلﻴﻦ او داس‪３‬‬ ‫ﻧﻮر ﻻس تﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د ‪ ١٣١٤‬ﻫـ ش کال ＇خﻪ تر ‪ ١٣٤٣‬ﻫـ ش پﻮرې د طبﻴعﻲ گاز او ﻧفتﻮ پل＂ل شﻮي‬ ‫او پﻪ پاﻳلﻪ ک‪＇ ３‬رگﻨده شﻮه چ‪ ３‬د تخار د رستاق لﻪ ولسﻮال‪＇ ９‬خﻪ د اﻳران تر سرحده د أﻣﻮ سﻴﻨد تر‬ ‫ختﻴ‪ ،＃‬لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬او سﻮﻳل‪ ،‬د ترکستان لﻪ تﻴربﻨد ＇خﻪ ترشﻤالﻲ لﻤﻨﻮ‪ ،‬لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ﻫﻨدوکش او د بابا تر غره‬ ‫پﻮرې د ﻧفتﻮ د پﻴداﻳ‪＋‬ت لپاره سﻴﻤﻲ برابرې دي‪ .‬د ﻧفتﻮ ز‪４‬رﻣ‪ ３‬پﻪ رستاق‪ ،‬تالقان‪ ،‬د ﻣﻴرعلﻢ پﻪ ابدان‪،‬‬ ‫شبرغان‪ ،‬ﻣﻴﻤﻨ‪ ،３‬ﻫرات او ﻫلﻤﻨد ک‪ ３‬تثبﻴت شﻮي دي‪.‬‬ ‫طبيعي گاز‬

‫طبﻴعﻲ گاز پﻪ جﻮزجان وﻻﻳت ک‪ ３‬د خﻮاجﻪ گﻮگردک‪ ،‬ﻳتﻴﻢ تاق‪ ،‬خﻮاجﻪ‬ ‫برﻫان اوجر قدوق پﻪ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬شتﻪ دي چ‪ ３‬پخﻮا ﻳ‪ ３‬را اﻳستﻨﻪ د روساﻧﻮ‬ ‫پﻪ وسﻴلﻪ شﻮې او ﻳﻮه برخﻪ ﻳ‪ ３‬د پاﻳپ لﻴﻦ پﻪ وسﻴلﻪ پخﻮاﻧﻲ شﻮروي تﻪ‬ ‫صادرشﻮي وو‪.‬‬ ‫د طبﻴعﻲ گاز لﻪ سﻮزولﻮ ＇خﻪ پﻪ ژﻣﻲ ک‪ ３‬د کﻮروﻧﻮ پﻪ تﻮدولﻮ‪ ،‬د غذاﻳﻲ‬ ‫ﻣﻮادو پﻪ پخﻮلﻮ او د گازي ＇راغﻮﻧﻮ پﻪ رو＊اﻧﻮلﻮ ک‪＂－ ３‬ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ټولگي فعاليت‬

‫؟‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درې ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې د ﻳﻮه کان د ډبرو د سکرو‪ ،‬ﻧفت او‬ ‫طبﻴعﻲ گازو پﻪ ﻫکلﻪ سره بحث وک‪７‬ي او پاﻳلﻪ دې پﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پوښتنې‬

‫‪١‬ـ د افغاﻧستان لﻪ کﻮﻣﻮ برخﻮ ＇خﻪ د ډبرو سکاره ﻻستﻪ را‪＄‬ﻲ؟‬ ‫‪٢‬ـ د ﻧفتﻮ د پﻴداﻳ‪＋‬ت د ﻣﻨشاء پﻪ ﻫکلﻪ ＇رگﻨدوﻧ‪ ３‬وک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ د طبﻴعﻲ گازوﻧﻮ لﻪ سﻮزولﻮ ＇خﻪ ＇ﻪ گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫ﻫر زده کﻮوﻧکی دې پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د سﻮن د ﻣﻮادو د اﻫﻤﻴت پﻪ ﻫکلﻪ ﻣعلﻮﻣات را！ﻮل او د‬ ‫جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتلﻮﻧکﻲ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬دې پﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪66‬‬

‫دروﻳشتﻢ لﻮست‬

‫په افغانستان کې صنايع او سوداگري‬

‫د ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮ پﻪ ﻫکلﻪ ＇ﻪ ﻣعلﻮﻣات لرئ؟‬

‫غال‪９‬‬

‫تﻌرﻳﻒ‬

‫صﻨعت پﻪ ‪＂－‬ﻮرو تﻮکﻮ باﻧدې د لﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ تﻮکﻮ د شکل لﻪ بدلﻮن ＇خﻪ عبارت دی‪ .‬دا لﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ تﻮکﻲ‬ ‫ک‪５‬داى شﻲ کرﻧﻴز‪ ،‬حﻴﻮاﻧﻲ او ﻳا کاﻧﻲ ﻣحصﻮﻻت وي چ‪ ３‬د تﻮلﻴدي ﻣالﻮﻧﻮ لپاره کارخاﻧﻮ تﻪ وړل‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬صﻨعت پر دوو برخﻮ و‪４‬شل ک‪８５‬ي‪ :‬ﻻسﻲ صﻨاﻳع او ﻣاشﻴﻨﻲ صﻨاﻳع‪.‬‬ ‫الف ـ السي صنايع‬

‫د ډ‪４‬رو لرغﻮﻧﻮ زﻣاﻧﻮ ＇خﻪ چ‪ ３‬زﻣﻮږ ﻧﻴکﻮﻧﻪ پﻪ کرﻧ‪ ３‬بﻮخت شﻮل‪ ،‬د خپلﻮ اړتﻴاوو د پﻮره کﻮلﻮ‬ ‫لپاره ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮ ﻻس پﻮرې ک‪ .７‬دا کار ﻳﻮه ＊ﻪ بﻮختﻴا ده او د خلکﻮ د ستﻮﻧزو د لﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړلﻮ‬ ‫لپاره د پﻴسﻮ پﻴداکﻮل و‪ .‬شپ‪ ８‬زره کالﻪ ﻣخک‪ ،３‬د بلخ کروﻧدگرو رسﻴدلﻲ غﻨﻢ او وربش‪ ３‬د ﻫغﻪ لﻮر پﻪ‬ ‫وسﻴلﻪ ر‪４‬بلﻲ چ‪ ３‬د چقﻤاق لﻪ ډبرو ＇خﻪ جﻮړ شﻮی و‪ .‬د ﻧﻮلسﻤ‪ ３‬پﻴ‪７‬ۍ پﻪ وروستﻴﻮ وختﻮﻧﻮ ک‪ ３‬زﻣﻮږ‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ سلﻮک‪ ٩٨ ３‬خلک پﻪ کلﻴﻮالﻲ ژوﻧد بﻮخت وو او لﻪ ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬گ＂ﻪ اخﻴستلﻪ‬ ‫‪67‬‬

‫ﻫغﻮى د پخﻮلﻮ او تارتاوولﻮ او اوبدلﻮ فﻦ زده ک‪.７‬‬ ‫پﻪ ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬لﻪ حﻴﻮاﻧﻲ سرچﻴﻨﻮ تر ﻻسﻪ شﻮې وړۍ‪ ،‬پت‪ ،‬پﻮستکﻲ او ور‪＋４‬ﻢ لﻪ‬ ‫ﻧباتﻲ ﻣﻨابعﻮ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬پﻨب‪ ３‬او سﻨ‪ ６‬او کاﻧﻲ ﻣﻨابعﻮ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬اوسپﻨ‪ ،３‬ﻣسﻮ‪ ،‬سرو زرو‪ ،‬سپﻴﻨﻮ زرو او خاورو‬ ‫＇خﻪ کار اخﻴست‪.‬‬ ‫غال‪ ９‬اوبدل‬

‫د غال‪ ９‬اوبدل لﻪ لرغﻮﻧﻮ زﻣاﻧﻮ ＇خﻪ تر اوسﻪ پﻮرې زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد د شﻤالﻲ برخﻮ د خلکﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬رواج‬ ‫لري‪ .‬د فارﻳاب د دولت أباد‪ ،‬اﻧدخﻮى‪ ،‬اقچ‪ ３‬او د بلخ د دولت أباد خلک د ＊ﻮ او عالﻲ جﻨس او پﻪ‬ ‫زړه پﻮرې ډﻳزاﻳﻦ او رﻧگ لروﻧکﻮ غالﻴﻮ جﻮړولﻮ او اوبدلﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻣﻬارت لري او پﻪ قرقﻴﻦ‪ ،‬کﻨدز او‬ ‫ﻫرات ک‪ ３‬ﻫﻢ غال‪ ９‬اوبدل رواج لري‪ .‬د ﻣروې‪ ،‬د فارﻳاب دولت أباد‪ ،‬اﻧدخﻮى او اقچ‪ ３‬پﻪ ﻧاﻣﻪ غال‪９‬‬ ‫ډ‪４‬ر کﻮرﻧﻲ او بﻬرﻧﻲ پﻴرودوﻧکﻲ لري‪.‬‬ ‫د غال‪＊ ９‬ﻪ جﻨس‪ ،‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد د صادراتﻮ ستر او ﻣﻬﻢ قلﻢ جﻮړوي چ‪ ３‬ﻫﻨد‪ ،‬پاکستان‪ ،‬اروپا‪،‬‬ ‫روسﻴ‪ ３‬او اﻣرﻳکا تﻪ صادرﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫فلزکاري‬

‫زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد پ‪＋‬گران لﻪ اوسپﻨ‪＇ ３‬خﻪ د کرکﻴل‪ ،３‬ترکا‪ ９１‬او د کﻮروﻧﻮ د اړتﻴا وړ وساﻳل جﻮړوي‪.‬‬ ‫د دې وساﻳلﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬د کابل د ده داﻧا د پ‪＋‬گراﻧﻮ ﻳﻮم او د چارﻳکارو او لغﻤان د حﻴدر خاﻧﻴﻮ د‬ ‫پ‪＋‬گراﻧﻮ چ‪７‬ې شﻬرت لري‪ .‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد فلزکاران د ﻣﻮ！رو پﻪ ترﻣﻴﻢ‪ ،‬د دروازو‪ ،‬ک＂ارو او اوسپﻨ‪ ３‬زﻳﻨﻮ‬ ‫پﻪ جﻮړولﻮ او د وداﻧﻴﻮ پﻪ سﻴﻢ کارولﻮ ک‪ ３‬شﻬرت لري‪.‬‬

‫‪68‬‬

‫دروﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫ب ـ په افغانستان کې ماشيني صنايع‬

‫افغاﻧستان د ﻣاشﻴﻨﻲ صﻨاﻳعﻮ لﻪ ﻧظره د ﻣخ پر ودې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ لﻪ ډل‪＇ ３‬خﻪ دی‪ .‬د ﻣاشﻴﻨﻲ صﻨاﻳعﻮ‬ ‫بﻨس＀ لﻮﻣ‪７‬ى ‪＄‬ل د اﻣﻴر شﻴرعلﻲ خان پﻪ دوره ک‪ ３‬ک‪＋５‬ﻮدل شﻮ‪ .‬د اﻣﻴر عبدالرحﻤﻦ خان پﻪ دوره ک‪３‬‬ ‫دوه صﻨعتﻲ فابرﻳک‪ ３‬د ﻣاشﻴﻦ خاﻧ‪ ３‬او وړۍ اوبدلﻮ د فابرﻳکﻮ پﻪ ﻧاﻣﻪ تاسﻴس شﻮې چ‪ ３‬د ﻫغﻮ تﻮلﻴداتﻮ‬ ‫د عسکري قطعاتﻮ اړتﻴا پﻮره کﻮلﻪ‪ .‬د افغاﻧستان د ﻧﻮرو ﻣﻬﻤﻮ ﻣاشﻴﻨﻲ صﻨاﻳعﻮ پﻪ ل‪ ７‬ک‪ ３‬کﻮﻻى شﻮ د کابل‬ ‫جﻨگلک فابرﻳک‪ ،３‬د بغﻼن بﻮرې جﻮړولﻮ فابرﻳک‪ ،３‬د کﻨدز د سپﻴﻦ زر غﻮړي‪ ،‬د ﻣزارشرﻳف د کﻮد او‬ ‫برق کارخاﻧﻪ‪ ،‬د سﻤﻨ＂ﻮ فابرﻳک‪ ،３‬د اوبﻮ د برﻳ‪＋‬ﻨا د دستگاوو‪ ،‬لکﻪ‪ :‬ﻧغلﻮ‪ ،‬سروبﻲ‪ ،‬دروﻧ＂‪ ،３‬ﻣاﻫﻴپر‪ ،‬کجکﻲ‬ ‫او گرشک ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخلﻮ‪.‬‬

‫‪69‬‬

‫د افغانستان سوداگري‬

‫ستاسﻮ پﻪ ﻧظر سﻮداگري د اقتصاد پﻪ وده ک‪＇ ３‬ﻪ رول لري؟‬ ‫د ﻫرﻫ‪５‬ﻮاد پرﻣختﻴا او پرﻣختگ د کﻮرﻧﻴﻮ تﻮلﻴداتﻮ پﻪ زﻳاتﻮالﻲ او ډولﻮﻧﻮ پﻮرې اړه لري‪ .‬پﻪ ﻫره اﻧدازه‬ ‫چ‪ ３‬تﻮلﻴدات ډول ډول او صادرات زﻳات وي پﻪ ﻫﻤغﻪ اﻧدازه ﻳﻮ ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ‪＄‬ان بسﻴا او خلک ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻫﻮساﻳ‪ ９‬او أراﻣتﻴا ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي او د پﻴسﻮ ارز＊ت او قدرت ﻳ‪ ３‬زﻳاتﻮالﻰ ﻣﻮﻣﻲ‪.‬‬ ‫لﻪ خپلﻮاک‪＇ ９‬خﻪ وروستﻪ پﻪ ‪ ١٢٩٨‬ﻫـ ل ک‪ ３‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬پر سﻮداگرۍ باﻧدې ＇ارﻧ‪ ３‬تﻪ‬ ‫پاﻣلرﻧﻪ وشﻮه‪ .‬افغاﻧﻲ استازي ﻣسکﻮ‪ ،‬لﻨدن‪ ،‬برلﻴﻦ‪،‬اﻧقرې او تﻬران تﻪ ول‪８５‬ل شﻮل‪ ،‬تر＇ﻮ پﻪ سﻮداگرۍ‬ ‫ک‪ ３‬أساﻧتﻴاوې ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ راشﻲ او د افغاﻧستان صادرات پﻪ زﻳاتﻪ اﻧدازه بﻬرتﻪ صادر شﻲ‪ .‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫صادرات پﻪ لﻮﻣ‪７‬ۍ درجﻪ ک‪ ３‬حﻴﻮاﻧﻲ ﻣحصﻮﻻت‪ ،‬لکﻪ‪ :‬وړۍ‪ ،‬پﻮستکﻲ‪ ،‬کﻮلﻤ‪ ،３‬د قره قل پﻮستکﻲ‪،‬‬ ‫غال‪！ ،９‬غروﻧﻪ او پﻪ دوﻳﻤﻪ درجﻪ ﻧباتﻲ ﻣحصﻮﻻت‪ ،‬لکﻪ‪ :‬تازه او وچ‪ ３‬ﻣ‪５‬ﻮې ﻫﻤدارﻧگﻪ قﻴﻤتﻲ ډبرې‬ ‫او طبﻲ ﻧباتات دي چ‪ ３‬ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ صادرﻳ‪８‬ي‪.‬‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې د ﻻسﻲ ﻳا ﻣاشﻴﻨﻲ صﻨاﻳعﻮ پر ﻳﻮه ډول‬ ‫باﻧدې سره بحث وک‪７‬ي او پاﻳلﻪ دې خپلﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮتﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪١‬ـ صﻨعت تعرﻳف ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ د غال‪ ９‬اوبدلﻮ صﻨعت د ﻫﻴﻮاد پﻪ کﻮﻣﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر رواج لري؟‬ ‫‪٣‬ـ د افغاﻧستان د غﻮره ﻣاشﻴﻨﻲ صﻨاﻳعﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخلئ‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ د ﻫ‪５‬ﻮاد اقتصاد ＇ﻪ وخت وده کﻮﻻى شﻲ؟‬ ‫‪٥‬ـ دافغاﻧستان د غﻮره صادراتﻲ ﻣحصﻮﻻتﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخلئ او کﻮﻣﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ صادرﻳ‪８‬ي؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫ستاسﻮ پﻪ وﻻﻳت ک‪ ３‬کﻮم ﻻسﻲ او ﻣاشﻴﻨﻲ صﻨاﻳع رواج لري؟ پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬خپل ﻣعلﻮﻣات‬ ‫را！ﻮل او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتلﻮﻧکﻲ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪70‬‬

‫＇لﻮروﻳشتﻢ لﻮست‬

‫مواصالتي جغرافيه‬

‫د وچ‪ ３‬ﻣﻮاصﻼتﻲ ﻻره‬

‫ستاسﻮ پﻪ ﻧظر ﻻرې او د وړلﻮ او راوړلﻮ وساﻳل د خلکﻮ پﻪ ژوﻧد ک‪＇ ３‬ﻪ اﻫﻤﻴت لري؟‬ ‫الره‬

‫ﻻره ﻳﻮه ارتباطﻲ وسﻴلﻪ ده او د ﻳﻮه ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ اقتصادي‪！ ،‬ﻮلﻨﻴز او فرﻫﻨگﻲ پراختﻴا ک‪ ３‬ﻣﻬﻢ عاﻣل‬ ‫شﻤ‪５‬رل ک‪８５‬ي‪ .‬د ﻻرو رول د کلتﻮر او تﻤدن پﻪ پراختﻴا او د قﻮﻣﻮﻧﻮ او ﻣلتﻮﻧﻮ پﻪ ﻧژدﻳﻮالﻲ ک‪ ３‬زﻳات‬ ‫ارز＊ت لري‪ .‬ﻻره د شتﻤﻨﻴﻮ د زﻳاتﻴدو وسﻴلﻪ ده‪ ،‬کرﻧﻴز او صﻨعتﻲ تﻮلﻴدات د ﻻرو پﻪ وسﻴلﻪ لﻪ تﻮلﻴدي‬ ‫سﻴﻤ‪＇ ３‬خﻪ لگ‪＋‬تﻲ سﻴﻤ‪ ３‬تﻪ رسﻮل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د افغاﻧستان ﻣﻮاصﻼتﻲ ﻻرې پﻪ درﻳﻮ برخﻮ وﻳشل ک‪８５‬ي‪:‬‬ ‫‪١‬ـ وچ‪ ３‬ﻻرې ‪٢‬ـ ﻫﻮاﻳﻲ ﻻرې ‪ -٣‬د اوبﻮ ﻻرې‬ ‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ډول‪ ،‬ډول ﻣﻮ！روﻧﻪ پﻪ سرکﻮﻧﻮ او ډول ډول الﻮتک‪ ３‬پﻪ ﻫﻮاﻳﻲ کر＊ﻮ ک‪ ３‬د خلکﻮ او‬ ‫ﻣالﻮﻧﻮ د ل‪８５‬دولﻮ لپاره فعالﻴت کﻮي‪ .‬پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د ﻣﻮ！رو د ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ ډولﻮﻧﻮ لﻪ واردولﻮ ＇خﻪ د‬ ‫ﻣخﻪ‪ ،‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫﻴﻮاد ک‪ ３‬کﻮرﻧﻲ او بﻬرﻧﻲ سﻮدا‪－‬رﻳز ﻣالﻮﻧﻪ د حﻴﻮاﻧاتﻮ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬اوښ‪ ،‬أس‪ ،‬او کچرو د‬ ‫‪71‬‬

‫کاروان پﻪ وسﻴلﻪ ترسره کﻴده‪ .‬کلﻪ چ‪ ３‬د اﻣﻴر حبﻴب اهلل خان پﻪ دوره ک‪ ３‬ﻣﻮ！ر ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ وارد او ډول‬ ‫ډول باروړوﻧکﻲ او گ‪７‬ﻧدي ﻣﻮ！روﻧﻪ زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬زﻳات شﻮل او دسرکﻮﻧﻮ جﻮړول ﻫﻢ پﻴل شﻮل‪ .‬ﻧﻮ‬ ‫لﻪ ﻫغﻪ وختﻪ تر اوسﻪ پﻮرې د (‪ )١٥٠٠٠‬کﻴلﻮ ﻣترو ﻧﻪ زﻳات د ﻣﻮ！ر د تگ سرکﻮﻧﻪ جﻮړشﻮي چ‪ ３‬کابﻮ‬ ‫ﻧﻴﻢ ﻳ‪ ３‬پاخﻪ او کاﻧکرﻳ＂ﻲ دي او ﻧﻮر س‪７‬کﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬خاﻣﻪ دي چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد ب‪５‬ﻼب‪５‬ل‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬سره ﻧ‪＋‬لﻮي‪ .‬پﻪ‬ ‫افغاﻧستان ک‪ ３‬د سﻮداگرﻳزو ﻣالﻮﻧﻮ ل‪８５‬دوﻧﻪ د سرحدي بﻨدروﻧﻮ لﻪ ﻻرې‪ ،‬لکﻪ‪ :‬تﻮرخﻢ‪ ،‬سپﻴﻦ بﻮلدک‪،‬‬ ‫اسﻼم کﻼ‪ ،‬تﻮرغﻨ‪６‬ۍ او د أﻣﻮ د سﻴﻨد د غاړو بﻨدروﻧﻮ تاشگذر‪ ،‬شﻴرخان بﻨدر‪ ،‬حﻴرتان او کلفت ﻧﻪ‬ ‫ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫دا سرکﻮﻧﻪ او لﻮﻳ‪ ３‬ﻻرې د کرﻧﻴزو‪ ،‬صﻨعتﻲ او د سﻮداگرﻳز ﻣالﻮﻧﻮ د پراختﻴا سبب گر‪５＄‬دلﻲ چ‪ ３‬د‬ ‫سﻮﻳلﻲ او ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬أسﻴا د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬اړﻳک‪！ ３‬ﻴﻨگﻮي‪.‬‬ ‫د ﻣﻬﻤﻮ سرکﻮﻧﻮ جدول چ‪ ３‬کابل د ﻫ‪５‬ﻮاد لﻪ بﻨدروﻧﻮ او وﻻﻳاتﻮ سره ﻧ‪＋‬لﻮي(اضافی ﻣعلﻮﻣات)‬ ‫شمېره‬

‫د سرک نوم‬

‫واټن په کيلومتر‬

‫‪1‬‬

‫ﻛابﻞ ـ ﻛﻨدﻫار‬

‫‪483‬‬

‫‪2‬‬

‫کﻨدﻫار ـ ﻫرات تﻮرغﻨ‪６‬ۍ‬

‫‪679‬‬

‫‪3‬‬

‫ﻫرات ـ اسﻼم ﻛﻼ‬

‫‪124‬‬

‫‪4‬‬

‫ﻛﻨدﻫار – سپﻴﻦ بﻮﻟدك‬

‫‪104‬‬

‫‪5‬‬

‫ﻛابﻞ – تﻮرخﻢ‬

‫‪231‬‬

‫‪6‬‬

‫ﻛابﻞ – شﻴرخان بﻨدر‬

‫‪405‬‬

‫‪7‬‬

‫پلخﻤري‪ -‬ﻣزار شرﻳف ‪ -‬شبرغان‬

‫‪360‬‬

‫‪8‬‬

‫ﻛابﻞ – ﮔردﻳز‬

‫‪132‬‬

‫‪9‬‬

‫ﮔردﻳز – خﻮست‬

‫‪117‬‬

‫‪72‬‬

‫＇لﻮروﻳشتﻢ لﻮست‬ ‫هوايي حمل او نقل‬

‫د الﻮتکﻮ کﻮرﻧ‪ ９‬او بﻬرﻧ‪ ９‬الﻮتﻨ‪ ３‬د خلکﻮ پﻪ ژوﻧد ک‪＇ ３‬ﻪ اﻫﻤﻴت لري؟‬ ‫د کر＊ﻮ ﻫغﻪ تگلﻮري چ‪ ３‬الﻮتک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ فضا ک‪ ３‬لﻪ ﻳﻮه ＊اره تر بلﻪ ＊اره پﻮرې وﻫﻲ ﻫﻮاﻳﻲ ﻻرې او‬ ‫ﻫﻮاﻳﻲ کر＊‪ ３‬ورتﻪ وﻳل ک‪８５‬ي‪ .‬الﻮتکﻪ د ﻣسافرت ډ‪４‬ره چ＂کﻪ او أراﻣﻪ وسﻴلﻪ ده چ‪ ３‬ﻣسافران‪ ،‬قﻴﻤتﻲ‬ ‫او ﻧازک سﻮداگرﻳز تﻮکﻲ پﻪ کﻢ وخت ک‪ ３‬ﻧﻮرو ل‪５‬رې او ﻧﻴژدې سﻴﻤﻮ تﻪ وړي‪ .‬پﻪ ‪ ١٢٩٨‬ﻫـ لﻤرﻳز‬ ‫ک‪ ３‬وروستﻪ لﻪ دې چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد خپلﻮاکﻲ ترﻻسﻪ شﻮه د ألﻤان او روسﻴ‪ ３‬لﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇خﻪ الﻮتک‪３‬‬ ‫و پﻴرودل شﻮې او لﻮﻣ‪７‬ﻧی ﻫﻮاﻳﻲ ډگر د کابل د ＊ار پﻪ خﻮاجﻪ راوش ک‪ ３‬جﻮړ شﻮ‪ .‬اوس ډول‪ ،‬ډول‬ ‫ﻣلکﻲ او پﻮ‪＄‬ﻲ الﻮتک‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ دﻧﻨﻪ او بﻬر ک‪ ３‬د ﻣسافرﻳﻨﻮ او سﻮداگرﻳزو ﻣالﻮﻧﻮ پﻪ ل‪８５‬دولﻮ‪ ،‬الﻮتﻨﻮ‬ ‫او فعالﻴت بﻮخت‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬الﻮتﻨ‪ ３‬لﻪ کابل ＇خﻪ وﻻﻳتﻮﻧﻮ او ﻫغﻮ سﻴﻤﻮ تﻪ ترسره ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻫﻮاﻳﻲ ډگروﻧﻪ پک‪ ３‬جﻮړ شﻮي‬ ‫دي‪ .‬بﻬرﻧ‪ ９‬الﻮتﻨ‪ ３‬لﻪ کابل ﻧﻪ اسﻼم أباد‪ ،‬ﻧﻮي ډﻳلﻲ‪ ،‬تﻬران‪ ،‬دوب‪ ،９‬شارج‪ ،３‬اورﻣچﻰ‪ ،‬فراﻧکفﻮرت او لﻪ‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړو ＊اروﻧﻮ ＇خﻪ بﻴرتﻪ کابل او کﻨدﻫار ﻧ‪７‬ﻳﻮالﻮ ډگروﻧﻮ تﻪ ترسره ک‪８５‬ي‪ .‬د کابل د خﻮاجﻪ رواش ﻣﻴدان‬ ‫کاﻧکرﻳ＂ﻲ او د کﻨدﻫار ﻣﻴدان قﻴر شﻮي دي‪ .‬وروستﻪ د ﻧﻨگرﻫار‪ ،‬کﻨدز‪ ،‬ﻣزارشرﻳف‪ ،‬ﻫرات او پکتﻴا‬ ‫ﻫﻮاﻳﻲ ډگروﻧﻪ جﻮړ شﻮل‪ .‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬ﻧﻮر ﻫﻮاﻳﻲ ډگروﻧﻪ خام دي‪ .‬وروستﻰ ﻫﻮاﻳﻲ ډگر‬ ‫پﻪ ‪ ١٣٧٦‬ﻫـ ل ک‪ ３‬پﻪ باﻣﻴاﻧﻮ ک‪ ３‬د (شﻴبرتﻮ) پﻪ ﻧاﻣﻪ جﻮړ شﻮی دی‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫﻮاﻳﻲ ډگروﻧﻮ ک‪ ３‬الﻮتک‪ ،３‬د الﻮتلﻮ کر＊‪ ،)Runway( ３‬ترﻣﻴﻨال‪ ،‬ﻣخابراتﻲ وسﻴل‪ ،３‬ﻧقلﻴﻪ‬ ‫وساﻳل د الﻮتکﻮ زﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻫﻮ！ل‪ ،‬د ﻣسافرﻳﻨﻮ خﻮﻧ‪ ３‬او فﻨﻲ او ﻣسلکﻲ پرسﻮﻧل شتﻪ دي‪.‬‬ ‫د أرﻳاﻧا ﻣلﻲ ﻫﻮاﻳﻲ شرکت پﻪ ‪ ١٣٣٣‬ﻫـ لﻤرﻳز کال ک‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ سلﻮ ک‪ ٥١ ３‬پاﻧگﻪ ﻳ‪ ３‬د افغاﻧستان ﻣلﻲ‬ ‫پاﻧگﻪ او پﻪ سلﻮ ک‪ ٤٩ ３‬ﻳ‪ ３‬د اﻧدﻳﻤار د کﻤپﻨ‪ ９‬پﻪ پاﻧگ‪ ３‬چ‪ ３‬وروستﻪ ﻳ‪＄ ３‬اى پان اﻣرﻳکﻦ وﻧﻴﻮ (دأرﻳاﻧا‬ ‫افغان الﻮتﻨﻪ) پﻪ ﻧاﻣﻪ جﻮړ شﻮ‪ .‬پﻪ لﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ ک‪ ３‬د اکﻮتا ډولﻪ الﻮتکﻮ چ‪ ３‬د د‪４‬رش تﻨﻮ ظرفﻴت ﻳ‪ ３‬درلﻮد پﻪ‬

‫‪73‬‬

‫کﻮرﻧﻴﻮ او بﻬرﻧﻴﻮ ډگروﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬کار پﻴل ک‪ .７‬وروستﻪ بل ﻣلﻲ شرکت (د باختر افغان الﻮتﻨ‪ )３‬پﻪ ﻧاﻣﻪ جﻮړ شﻮ‬ ‫چ‪ ３‬اوس فعالﻴت ﻧﻪ لري‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬اوس ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬خصﻮصﻲ ﻫﻮاﻳﻲ شرکتﻮﻧﻪ ﻫﻢ فعالﻴت لري‪.‬‬

‫د ټولگي دننه فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې د وچ‪ ３‬او ﻫﻮاﻳﻲ ﻻرو ＇خﻪ پر‬ ‫ﻳﻮې باﻧدې بحث وک‪７‬ي او پاﻳلﻪ دې خپلﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪1‬ـ د ﻻرو اﻫﻤﻴت بﻴان ک‪７‬ئ؟‬ ‫‪٢‬ـ افغاﻧســتان تﻪ د ﻣﻮ！رو لﻪ وارد‪４‬دو ﻧﻪ ﻣخک‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬او بﻬرﻧ‪ ９‬ســﻮداگري د ＇ﻪ شﻲ پﻪ وسﻴلﻪ‬ ‫ترسره ک‪５‬ده؟‬ ‫‪٣‬ـ لﻪ ﻫﻮاﻳﻲ کر＊ﻮ ＇خﻪ ﻣقصد ＇ﻪ دی؟‬ ‫‪٤‬ـ د کابل ﻧﻪ د الﻮتکﻮ الﻮتﻨ‪ ３‬کﻮﻣﻮ کﻮرﻧﻴﻮ او بﻬرﻧﻴﻮ ＊اروﻧﻮ تﻪ ک‪８５‬ي؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫د لغتﻮﻧﻮ او اصطﻼحاتﻮ عددوﻧﻪ د الفبا د اړوﻧدو تﻮرو سره پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻧ‪＋‬لﻮئ او وﻳ‪ ３‬ولﻴکئ‪.‬‬ ‫پﻪ درﻳﻮ برخﻮ د وچ‪ ،３‬ﻫﻮاﻳﻲ او د اوبﻮ ﻻرو وﻳشل شﻮي دي‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫الﻮتکﻪ‬

‫اﻟﻒ‬

‫ﻣﻮ！ر‬ ‫‪2‬‬

‫د ﻣﻮ！ر لﻪ واردﻳدو او سرک جﻮړولﻮ ﻧﻪ ﻣخک‪ ３‬سﻮداگرﻳز ﻣالﻮﻧﻪ د حﻴﻮاﻧاتﻮ پﻪ‬ ‫ب‬

‫د ＇اروﻳﻮ کاروان‬ ‫‪3‬‬

‫واسطﻪ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬اوښ‪ ،‬أس او کچر لﻪ ﻳﻮه ‪＄‬اﻳﻪ بل ‪＄‬اى تﻪ وړل کﻴده‪.‬‬ ‫پر سرک تگ او راتگ کﻮي خلک او ﻣالﻮﻧﻪ ل‪８５‬دوي‪.‬‬

‫ج‬

‫د افغاﻧستان بﻨدوﻧﻪ‬ ‫د‬

‫‪4‬‬

‫ﻻرې‬ ‫‪5‬‬

‫ﻫـ‬

‫پﻪ ﻫﻮاﻳﻲ الﻮتﻨﻮ ک‪ ３‬ﻣسافرﻳﻦ‪ ،‬ﻧازک او قﻴﻤتﻲ ﻣالﻮﻧﻪ پﻪ کﻢ وخت ک‪ ３‬پﻪ أراﻣﻪ‬ ‫تﻮگﻪ لﻪ ﻳﻮه ‪＄‬اﻳﻪ بل ‪＄‬اى تﻪ ل‪８５‬دوي‪.‬‬ ‫د کرﻧﻴزو‪ ،‬صﻨعتﻲ او سﻮداگرﻳزو ﻣالﻮﻧﻮ د ودې او د سﻮﻳلﻲ او ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬أسﻴا پﻪ‬ ‫ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬اړﻳک‪！ ３‬ﻴﻨگﻮي‪.‬‬

‫‪74‬‬

‫د څپرکي لن‪６‬يز‬ ‫ افغاﻧستان غرﻧی ﻫ‪５‬ﻮاد دى چ‪ ３‬د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ سﻮﻳل ک‪ ３‬د (‪ )٦٥٢٠٠٠‬کﻴلﻮﻣتره ﻣربع پﻪ‬‫پراخﻮالﻲ سره پروت دى‪.‬‬ ‫ـ د افغاﻧستان درﻳﻤﻪ برخﻪ خاوره غرﻧ‪ ９‬ده او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬برخ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻮارې دي‪.‬‬ ‫ـ د افغاﻧستان ﻳﻮ＇ﻪ برخﻪ خاوره د ﻣارگﻮ‪ ،‬سﻴستان‪ ،‬بکﻮا او داس‪ ３‬ﻧﻮرو د＊تﻮ ﻧﻴﻮل‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫ـ افغاﻧستان د جغرافﻴاﻳﻲ ﻣﻮقعﻴت او طبﻴعﻲ جﻮړ＊ت لﻪ ﻧظره پﻪ شپ‪８‬و اقلﻴﻤﻲ سﻴﻤﻮ صحراﻳﻲ‪،‬غرﻧﻲ‪،‬‬ ‫ﻣﻮﻧسﻮن‪ ،‬ﻣدﻳتراﻧﻪ ﻳﻲ‪ ،‬ستپﻲ او تﻮﻧدرا باﻧدې وﻳشل شﻮی دی‪.‬‬ ‫ـ د افغاﻧستان د غروﻧﻮ غﻮره ل‪７‬وﻧﻪ ﻫﻨدوکش‪ ،‬د بابا غر‪ ،‬سفﻴد کﻮه‪ ،‬تﻮر غر او سپﻴﻦ غر دي چ‪ ３‬د کاﻧﻲ‬ ‫تﻮکﻮ د لﻮﻳﻮ ز‪４‬رﻣﻮ لروﻧکﻲ‪ ،‬د ډ‪４‬رو سﻴﻨدوﻧﻮ سرچﻴﻨﻪ او د ﻫ‪５‬ﻮاد پر أب و ﻫﻮا ډ‪４‬ره اغﻴزه لري‪.‬‬ ‫ـ د افغاﻧستان سﻴﻨدوﻧﻪ پﻪ پﻨ‪％‬ﻮ اوبﻪ لروﻧکﻮ حﻮزو کابل‪ ،‬أﻣﻮ‪ ،‬ﻫلﻤﻨد‪ ،‬ﻫرﻳرود او ت‪７‬لﻮ حﻮزو باﻧدې و‪４‬شل‬ ‫شﻮي دي‪.‬‬ ‫ـ د افغاﻧستان ډ‪４‬ر اوږد سﻴﻨد د ﻫلﻤﻨد سﻴﻨد دى چ‪ ３‬د بابا د غره لﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻮ لﻤﻨﻮ ＇خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخلﻲ‬ ‫او لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬لﻮر تﻪ بﻬﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ـ د ﻫرﻳرود سﻴﻨد د افغاﻧستان او اﻳران ترﻣﻨ‪ ＃‬لﻪ اسﻼم کﻼ ＇خﻪ د ذوالفقار تر سﻴﻤ‪ ３‬پﻮرې طبﻴعﻲ پﻮلﻪ‬ ‫جﻮړوي‪.‬‬ ‫ـ د افغاﻧستان پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ برخﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬ت‪７‬ل‪ ３‬حﻮزې لري جﻬﻴلﻮﻧﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ راغلﻲ دي‪ ،‬لکﻪ‪ :‬د سﻴستان‬ ‫ﻫاﻣﻮن‪ ،‬د شﻴﻮا جﻬﻴل‪ ،‬د زرقﻮل جﻬﻴل‪ ،‬د اﻣﻴر بﻨد او د غزﻧﻲ وﻻړې اوبﻪ‪.‬‬ ‫ـ افغاﻧستان ﻳﻮ پراخﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد دی چ‪ ３‬د وگ‪７‬و و‪４‬ش ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮلﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮشان ﻧﻪ دی‪ ،‬ختﻴ‪ ３％‬سﻴﻤ‪３‬‬ ‫د ﻧفﻮسﻮ ﻧﻪ ډک‪ ３‬او سﻮﻳل لﻮ‪４‬دﻳ‪ ３％‬او ﻣرکزي سﻴﻤ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬کﻢ ﻧفﻮسﻪ دي‪.‬‬ ‫ـ افغاﻧستان کرﻧﻴزﻫ‪５‬ﻮاد دى‪ .‬ډ‪４‬ر ﻣﻬﻢ حاصﻼت ﻳ‪ ３‬غﻨﻢ‪ ،‬ورﻳج‪ ،３‬جﻮار‪ ،‬اوربش‪ ３‬او ﻧﻮر دي‪.‬‬ ‫ـ جغرافﻴاﻳﻲ ﻣﻮقعﻴت او طبﻴعﻲ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧﻮ تﻪ پﻪ پام سره پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬صﻨعتﻲ او طبﻲ ﻧباتات لکﻪ‪:‬‬ ‫پﻨبﻪ‪ ،‬چغﻨدر‪ ،‬گﻨﻲ‪ ،‬زعفران‪ ،‬خﻮږه ولﻪ‪ ،‬سپﻴرک‪ ،９‬بادﻳان او ﻧﻮر پﻪ ک‪ ３‬وده کﻮي‪.‬‬ ‫ـ د ＇اروﻳﻮ ساتل‪ ،‬د افغاﻧستان لﻪ ﻣﻨابعﻮ ＇خﻪ ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ سرچﻴﻨﻪ ده چ‪ ３‬پسﻮﻧﻪ‪ ،‬وزې‪ ،‬د قره قل پسﻮﻧﻪ‪،‬‬ ‫غﻮاگاﻧ‪ ３‬او ﻧﻮر پک‪ ３‬شاﻣل دي‪.‬‬ ‫ـ افغاﻧستان ب‪５‬ﻼب‪５‬ل کاﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬اوسپﻨﻪ‪ ،‬ﻣس‪ ،‬سره زر‪ ،‬سپﻴﻦ زر‪ ،‬قﻴﻤتﻲ ډبرې‪ ،‬سرپ‪ ،‬جست‪،‬‬ ‫ﻣالگﻪ او سلفر لري‪.‬‬ ‫ـ افغاﻧستان د سﻮن بﻴﻼبﻴل کاﻧﻲ تﻮکﻲ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬د ډبرو سکاره‪ ،‬ﻧفت او طبﻴعﻲ گاز لري چ‪ ３‬د ﻫﻴﻮاد د‬ ‫اقتصاد پﻪ ودې او پرﻣختﻴا ک‪ ３‬ﻣﻬﻢ رول لري‪.‬‬ ‫ـ پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬صﻨاﻳع پﻪ دوو برخﻮ ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮ (د غال‪ ９‬اوبدل‪ )...‬او ﻣاشﻴﻨﻲ صﻨاﻳعﻮ (د کابل‬ ‫جﻨگلک فابرﻳکﻪ او ‪ )...‬و‪４‬شل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ـ پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬ډول ډول ﻣﻮ！روﻧﻪ پر سرکﻮﻧﻮ او وچﻮ ﻻرو ک‪ ３‬او راز‪ ،‬راز الﻮتک‪ ３‬پﻪ ﻫﻮاﻳﻲ کر＊ﻮ ک‪３‬‬ ‫د ﻣسافرﻳﻨﻮ او سﻮداگرﻳزو ﻣالﻮﻧﻮ د ل‪８５‬دولﻮ لپاره فعالﻴت کﻮي‪.‬‬ ‫‪75‬‬

‫دريم څپرکى‬ ‫د آسيا لويه وچې‬

‫د دې څپرکي موخې‬ ‫له زده کوونکو څخه هيله کې‪８‬ي چې ددې څپرکي له ويلو وروسته‪:‬‬ ‫ پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬لﻪ ﻣﻮقعﻴت سره بلد شﻲ‪.‬‬‫ د أسﻴا طبﻴعﻲ جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ اړه ﻣعلﻮﻣات پﻴدا ک‪７‬ي‪.‬‬‫ د أسﻴا لﻪ بشري جغرافﻴ‪ ３‬سره بلد شﻲ‪.‬‬‫ د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬اقتصادي جغرافﻴ‪ ３‬سره بلدشﻲ‪.‬‬‫ د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د حﻤل او ﻧقل پﻪ اړه ﻣعلﻮﻣات پﻴدا ک‪７‬ي‪.‬‬‫ د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬لﻪ سﻴاسﻲ جغرافﻴ‪ ３‬سره بلد شﻲ‪.‬‬‫ د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬لﻪ اقلﻴﻢ سره بلد شﻲ‪.‬‬‫ د أسﻴا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د اقتصادي شتﻤﻨﻴﻮ پﻪ اړه ﻣعلﻮﻣات پﻴدا ک‪７‬ي‪.‬‬‫ د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬لﻪ ﻣﻬﻤﻮ سﻴﻨدوﻧﻮ‪ ،‬سﻤﻨدرگﻴﻮ او جﻬﻴلﻮﻧﻮ سره بلد شﻲ‪.‬‬‫له زده کوونکو څخه هيله کې‪８‬ي چې د دې څپرکي په لوستلو سره الندېنيو‬ ‫مهارتي موخو ته ورسې‪８‬ي‪:‬‬ ‫ د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬اﻧ‪％‬ﻮرول او پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬د سرحدوﻧﻪ‪ ،‬سﻤﻨدرگﻲ‪ ،‬ﻣﻬﻢ سﻴﻨدوﻧﻪ‪،‬‬‫جﻬﻴلﻮﻧﻪ‪ ،‬غروﻧﻪ او داس‪ ３‬ﻧﻮر پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ای شﻲ‪.‬‬ ‫ د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د ﻧقش‪ ３‬پرﻣخ طبﻴعﻲ شﻴان و＊ﻮدﻻی شﻲ‪.‬‬‫ د سپﻴﻨ‪ ３‬ﻧقش‪ ３‬پرﻣخ سرحدوﻧﻪ‪ ،‬سﻤﻨدرگﻲ‪ ،‬ﻣﻬﻢ سﻴﻨدوﻧﻪ‪ ،‬جﻬﻴلﻮﻧﻪ او غروﻧﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ای شﻲ‪.‬‬‫‪7676‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻪ وﻳشتﻢ لﻮست‬

‫د آسيا د لويې وچې موقعيت او څلور خواوې‬

‫کﻤ‬

‫زﻣﻪ‬

‫ﻮو‬

‫ا ！اپ‬

‫چتک‬

‫شﻤالﻲ ﻣﻨجﻤد س‬

‫د‬ ‫د اختسک سﻤﻨدرگﻰ‬

‫ﻤﻨدر‬

‫شﻤا‬

‫ل‬ ‫ﻲ اطل‬

‫سس‬

‫ﻤﻨدر‬

‫د أسيا لويه وچه‬

‫د قشﯥ ر د‬

‫د روسيې فدراتيف جمهوريت‬

‫مسلمان (ش ع )‬ ‫مسلمان (س )‬ ‫ب دائی‬ ‫ب دائی ‪ -‬ش ت‬ ‫تا ی ‪ -‬ک فس سی‬ ‫او ب دائی‬

‫د چين د خلکو جمهوري‬

‫ه دوئی‬

‫ايران‬

‫سﻮر سﻤﻨدرگ‪９‬‬

‫آرام ســــــــــــــــــــــــــــــــــمــــــــــنــــــــدر‬

‫د کسپﻴﻦ سﻤﻨدرگ‪９‬‬

‫دﻣ‬

‫جنوبي کوريا‬

‫دﻳتراﻧ‬

‫کوريا‬

‫تﻮ‬

‫‪３‬س‬

‫رس‬

‫ﻤﻨد‬ ‫رگﻰ‬

‫د جاپان سﻤﻨدرگﻰ‬

‫ﻤﻨد‬

‫رگﻰ‬

‫د باسفﻮرس أبﻨاء‬

‫مس حی‬

‫سعودي عربستان‬

‫د هــــــــــــــــــند سمنــــــــــــــــدر‬

‫أﻳا پﻮﻫﻴ‪８‬ئ چ‪ ３‬أسﻴا تر ！ﻮلﻮ لﻮﻳﻪ وچﻪ ده؟‬

‫دی‬ ‫سک‬ ‫ابتدائی مذهب‬

‫د آسيا د خلکو د‬ ‫دينونو او مذاهبو‬ ‫نقشه‬ ‫د أسﻴا ﻧقشﻪ لﻪ ＇لﻮرو خﻮاوو سره ﻳ‪３‬‬

‫د أسﻴا لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬زﻳاتﻪ برخﻪ پﻪ ختﻴ‪ ＃‬او شﻤالﻲ ﻧﻴﻤﻪ کره ک‪ ３‬ﻣﻮقعﻴت لري‪ .‬د أسﻴا لﻮﻳﻪ وچﻪ د‬ ‫ختﻴ‪ ＃‬طﻮل البلد د ‪ ٢٥‬درجﻮ او د لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬طﻮل البلد د ‪ ١٧٠‬درجﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ،３‬د جﻨﻮبﻲ عرض‬ ‫البلد د ‪ ١٠‬درجﻮ او د شﻤالﻲ عرض البلد پﻪ ‪ ٨٠‬درجﻮ ک‪ ３‬پرتﻪ ده‪ .‬پراخﻮالی ﻳ‪ ٤٤،٢ ３‬ﻣﻴلﻴﻮﻧﻪ‬ ‫کﻴلﻮﻣتره ﻣربع دى‪ .‬د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ شﻤال ک‪ ３‬کﻨگل شﻮى شﻤالﻲ سﻤﻨدر‪ ،‬جﻨﻮب خﻮاتﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫د ﻫﻨد سﻤﻨدر او ختﻴ‪ ＃‬خﻮاتﻪ ﻳ‪ ３‬أرام سﻤﻨدر پروت دی‪ .‬لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬خﻮاتﻪ د أسﻴا او اروپا د لﻮﻳﻮ وچﻮ پﻪ‬ ‫ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬د اورال غروﻧﻪ‪ ،‬د اورال سﻴﻨد‪ ،‬د کسپﻴﻦ سﻤﻨدرگﻰ‪ ،‬تﻮر سﻤﻨدرگﻰ او د باسفﻮرس أبﻨا جﻮړه‬ ‫وي‪ .‬د جﻨﻮب لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬خﻮاتﻪ سﻮرسﻤﻨدرگﻰ او د سﻮﻳز کاﻧال أسﻴا لﻪ افرﻳقا ＇خﻪ ب‪５‬لﻮي‪ .‬د شﻤال ختﻴ‪＃‬‬ ‫خﻮاتﻪ ﻳ‪ ３‬د بﻴرﻧگ أبﻨا أسﻴا د اﻣرﻳک‪ ３‬لﻪ لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ﻧﻪ جﻼ کﻮي‪.‬‬ ‫د أسﻴا او اروپا لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ﻳﻮ‪＄‬اى د ﻳﻮرﻳشﻴا پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻫﻢ ﻳادوي‪＇ .‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬خلکﻮ د أسﻴا اروپا‬ ‫او افرﻳقا درﻳﻮ لﻮﻳﻮ وچﻮ پﻪ اړه لﻪ پخﻮا ＇خﻪ ﻣعلﻮﻣات درلﻮدل‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ د لرغﻮﻧﻲ ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻫﻢ د‬ ‫‪77‬‬

‫ﻫغﻮ ﻳادوﻧﻪ شﻮې ده‪.‬‬ ‫د أسﻴا لﻮﻳﻪ وچﻪ درې لﻮﻳ‪！ ３‬اپﻮ وزﻣ‪ ３‬لري چ‪ ３‬ﻫغﻪ دا دي‪ :‬د عربستان ！اپﻮ وزﻣﻪ‪ ،‬د ﻫﻨد ！اپﻮ وزﻣﻪ‬ ‫او د ﻫﻨد و چﻴﻦ ！اپﻮ وزﻣﻪ‪ .‬پﻪ دې لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ ډ‪４‬رې لﻮړې ＇ﻮک‪ ３‬پرت‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫د أسﻴا لﻮﻳﻪ وچﻪ د لرغﻮﻧﻮ تﻤدﻧﻮﻧﻮ او دﻳﻨﻮﻧﻮ زاﻧگﻮ ده‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ خلک أسﻴا د کلدې‪ ،‬أشﻮر او بابل‬ ‫د لرغﻮﻧﻮ تﻤدﻧﻮﻧﻮ سره پ‪５‬ژﻧﻲ‪ .‬د کتﻨ‪ ３‬وړ او تارﻳخﻲ أثار‪ ،‬لکﻪ‪ :‬پﻪ ﻣکﻪ ﻣعظﻤﻪ ک‪ ３‬د کعب‪ ３‬خﻮﻧﻪ او د‬ ‫اسﻼم د ستر پﻴغﻤبرحضرت ﻣحﻤد زﻳارت پﻪ ﻣدﻳﻨﻪ ﻣﻨﻮره ک‪ ３‬ډ‪４‬ر اﻫﻤﻴت لري‪ .‬حضرت أدم او بﻲ‬ ‫بﻲ حﻮا علﻴﻬﻤا السﻼم پﻪ أسﻴا ک‪ ３‬ژوﻧد کاوه‪ .‬د اهلل پاک لﻮى او ﻣﻬﻢ دﻳﻨﻮﻧﻪ لکﻪ‪ :‬د اسﻼم ﻣقدس دﻳﻦ‪،‬‬ ‫د عﻴسﻮﻳت او ﻳﻬﻮدﻳت دﻳﻨﻮﻧﻪ او لﻮى ائﻴﻨﻮﻧﻪ لکﻪ‪ :‬بﻮدﻳزم‪ ،‬کﻨفﻴسﻮس او ﻧﻮر پﻪ دې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ک‪ ３‬ﻣﻨ‪＃‬‬ ‫تﻪ راغلﻲ دي‪.‬‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې د ！ﻮلگﻲ پﻪ ﻣخ ک‪ ３‬د أسﻴا جغرافﻴاﻳﻲ‬ ‫ﻣﻮقعﻴت‪ ،‬شاوخﻮا سﻤﻨدروﻧﻪ‪ ،‬کاﻧالﻮﻧﻪ‪ ،‬أبﻨا گاﻧ‪ ３‬او ！اپﻮ وزﻣ‪ ３‬د ﻧقش‪ ３‬پرﻣخ و＊ﻴﻲ‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪ ١‬ـ د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د شاوخﻮا سﻤﻨدروﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخلئ؟‬ ‫‪ ٢‬ـ تش ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ پﻪ ﻣﻨاسبﻮ کلﻤﻮ سره ډک ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫الف ـ د ‪ .............‬غروﻧﻪ د أسﻴا او اروپا د لﻮﻳﻮ وچﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬طبﻴعﻲ سرحد جﻮړوي‪.‬‬ ‫ب ـ د ‪ ................‬سﻤﻨدرگﻰ او ‪ ..........‬کاﻧال أسﻴا لﻪ افرﻳقا ﻧﻪ ب‪５‬لﻮي‪.‬‬ ‫ج ـ د ‪ .................‬أبﻨا أسﻴا د اﻣرﻳکا لﻪ لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ﻧﻪ جﻼ کﻮي‪.‬‬ ‫‪ ٣‬ـ د أسﻴا د درﻳﻮ ！اپﻮ وزﻣﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخلئ‪.‬‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د أسﻴا د لرغﻮﻧﻮ تﻤدﻧﻮﻧﻮ او ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ دﻳﻨﻮﻧﻮ پﻪ اړه ﻣعلﻮﻣات را غﻮﻧ‪ ６‬ک‪７‬ي او‬ ‫پﻪ راتلﻮﻧکﻲ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬دې پﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬واوروي‪.‬‬ ‫‪78‬‬

‫شپ‪ ８‬وﻳشتﻢ لﻮست‬

‫طبيعي جغرافيه‬

‫د أسﻴا د غروﻧﻮ پﻪ اړه ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬

‫د ﻫﻤاﻟﻴا غر‬

‫د أسﻴا لﻮﻳﻪ وچﻪ لﻮړ غروﻧﻪ‪ ،‬لﻮړې سطح‪ ３‬او پراخ‪ ３‬د＊ت‪ ３‬لري‪ .‬د أسﻴا ！ﻮل‪ ３‬لرغﻮﻧ‪ ３‬برخ‪ ３‬د‬ ‫جﻴﻮلﻮژي پﻪ دوﻳﻤﻪ دوره ک‪ ３‬د ﻳﻮه لﻮى سﻤﻨدر تر اوبﻮ ﻻﻧدې وې او د تﻴتس پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪４‬دې چ‪ ３‬د ارال‬ ‫او بالخاش جﻬﻴلﻮﻧﻪ او د کسپﻴﻦ او تﻮر سﻤﻨدرگﻰ‪ ،‬د تﻴتس د سﻤﻨدر د پاتﻴشﻮﻧ‪ ３‬برخﻪ ده‪ .‬اوس د تﻴتس‬ ‫سﻤﻨدر لﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تللﻰ او د ﻫغﻪ پر‪＄‬اى د أسﻴا لﻮﻳﻪ وچﻪ پرتﻪ ده‪ .‬د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬غروﻧﻪ د پاﻣﻴر لﻪ لﻮړې‬ ‫برخ‪ ３‬ﻧﻪ پﻴل شﻮي‪ ،‬ختﻴ‪ ＃‬خﻮاتﻪ د چﻴﻦ ترختﻴ‪ ＃‬د ساﻳبرﻳا تر جﻨﻮب ختﻴ‪ ＃‬او لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬خﻮاتﻪ د ترکﻴ‪ ３‬تر‬ ‫أخره پﻮرې پراتﻪ دي‪.‬‬ ‫د أسﻴا ډ‪４‬ر جگ غروﻧﻪ د ﻫﻨد پﻪ شﻤال ک‪ ３‬د ﻫﻤالﻴا غروﻧﻪ دي چ‪ ３‬لﻪ ختﻴ‪＇ ＃‬خﻪ ﻣخ پر لﻮﻳدﻳ‪ ＃‬پراتﻪ‬ ‫دي‪ .‬جگﻪ ＇ﻮکﻪ ﻳ‪ ３‬د اﻳﻮرست پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادﻳ‪８‬ي چ‪ ３‬د سﻤﻨدر لﻪ سطح‪＇ ３‬خﻪ ‪ ٨٨٤٨‬ﻣتره لﻮړوالﻰ‬ ‫لري‪ .‬د ﻫﻤالﻴا د غروﻧﻮ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬خﻮاتﻪ پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د ﻫﻨدوکش غروﻧﻪ‪ ،‬پﻪ اﻳران ک‪ ３‬د البرز او زاگروس‬ ‫غروﻧﻪ‪ ،‬قفقاز غروﻧﻪ او پﻪ ترکﻴﻪ ک‪ ３‬د پﻮﻧتﻴک او اﻧاتﻮلﻲ غروﻧﻪ پراتﻪ دي‪ .‬ﻫﻤداراز ختﻴ‪ ＃‬خﻮاتﻪ د چﻴﻦ پﻪ‬ ‫شﻤال ک‪ ３‬د تﻴاﻧشان او د التاﻳﻲ لﻮړ غروﻧﻪ دي‪ .‬د ﻣغﻮلستان‪ ،‬تبت‪ ،‬گﻮبﻲ او پاﻣﻴر لﻮړې برخ‪ ３‬چ‪ ３‬د أسﻴا د‬ ‫‪79‬‬

‫لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬برخﻪ ک‪ ３‬پرت‪ ３‬دي‪ ،‬د أسﻴا ډ‪４‬ره لﻮﻳﻪ جگﻪ سطح جﻮړوي‪ .‬ﻫﻤداراز د أسﻴا لﻮﻳﻪ وچﻪ‬ ‫پراخ‪ ３‬د＊ت‪ ３‬لري چ‪ ３‬ﻫغﻪ دا دي‪:‬‬ ‫د ﻣغﻮلستان د＊ت‪ ،３‬د اﻳران د کﻮﻳر او لﻮت د＊ت‪ ،３‬د سﻮرﻳ‪ ３‬او عراق د＊ت‪ ３‬او پﻪ عربستان ک‪ ３‬د ر بع‬ ‫الخالﻲ د＊ت‪:３‬‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ ډلﻮ ووﻳشل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې د أسﻴا د طبﻴعﻲ شﻴاﻧﻮ لﻪ جﻤل‪３‬‬ ‫＇خﻪ ﻳﻮ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬غروﻧﻪ‪ ،‬د＊ت‪ ،３‬جﻬﻴلﻮﻧﻪ او د تﻴتس لﻪ سﻤﻨدر ﻧﻪ پات‪ ３‬سﻤﻨدرگﻰ او د أسﻴا لﻮړې‬ ‫سطح‪ ３‬د ﻧقش‪ ３‬پرﻣخ و＊ﻴﻲ‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪ ١‬ـ د ﻫﻨدوکش د غروﻧﻮ ل‪７‬ۍ پﻪ کﻮم ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ده؟ او کﻮم لﻮرتﻪ غ‪５％‬دل‪ ３‬ده؟‬ ‫‪ ٢‬ـ د ﻫﻤالﻴا غر د أسﻴا پﻪ کﻮﻣﻪ برخﻪ ک‪ ３‬پروت دى او جگﻪ ＇ﻮکﻪ ﻳ‪＇ ３‬ﻮﻣره لﻮړوالﻰ لري؟‬ ‫‪ ٣‬ـ د اﻳران او ترکﻴ‪ ３‬غروﻧﻪ پﻪ ＇ﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادﻳ‪８‬ي او کﻮﻣﻮ خﻮاووتﻪ پراتﻪ دي؟‬ ‫‪ ٤‬ـ د تﻴتس سﻤﻨدر پﻪ کﻮم ‪＄‬اى ک‪ ３‬و او ＇ﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ﻳ‪ ３‬پات‪ ３‬ده؟‬ ‫‪ ٥‬ـ د أسﻴا د د＊تﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخلئ‪.‬‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻳﻮه چﻮکاټ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬د پاﻣﻴر لﻮړه سطح پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪ ،‬وروستﻪ دې د أسﻴا د غروﻧﻮ‬ ‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ولﻴکﻲ او پﻪ راتلﻮﻧکﻲ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬دې پﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬ولﻮلﻲ‪.‬‬ ‫‪80‬‬

‫اووه وﻳشتﻢ لﻮست‬

‫د آسيا د لويې وچې د سيندونو په اړه څه پوهې‪８‬ئ؟‬ ‫شﻤالﻲ ﻣﻨجﻤد سﻤﻨدر‬

‫د بﻴرﻧگ أبﻨا‬

‫د‬

‫د کاﻣچتکا ！اپﻮوزﻣﻪ‬

‫شﻤال‬

‫ﻲق‬ ‫طب‬

‫د کﻮرﻳل‬ ‫！اپﻮگان‬

‫داﻳره‬

‫ﻦسﻤﻨدرگﻲ‬ ‫دکسپﻴ‬

‫دسﻮﻳزکاﻧال‬

‫د بالغاش جﻬﻴل‬

‫د اورال جﻬﻴل‬

‫دﻣدﻳتراﻧ‪３‬‬ ‫سﻤﻨدرگﻲ‬

‫د‬ ‫عﻤا‬ ‫نس‬

‫ﻤ‬ ‫ﻨدر‬ ‫گﻲ‬

‫د‬ ‫فارس‬ ‫خلﻴج‬

‫أرام سﻤﻨــــــــــــــدر‬

‫روﻧﻪ‬ ‫لغ‬ ‫اورا‬ ‫د‬

‫دج‬ ‫اپانﻣ‬ ‫د جاپان‬ ‫سﻤﻨدرگﻲ‬

‫د ﻣغﻮلستان لﻮړه سطح‬

‫تﻮرسﻤﻨدرگﻲ‬ ‫داﻧاتﻮلﻲلﻮړسطح‬

‫سﻮرسﻤﻨدرگﻲ‬

‫جﻤ‬ ‫عالج‬ ‫زاﻳر‬

‫ساﻳبرﻳا‬

‫دفلﻴپﻴﻦ‬ ‫ﻣجﻤع الجزاﻳر‬

‫د سﻮﻳلﻲ چﻴﻦ‬ ‫سﻤﻨدرگﻲ‬

‫د بﻨگال دلتا‬ ‫د بﻨگال خلﻴج‬

‫د ﻣﻴکاﻧگ دلتا‬ ‫دﻫﻨدسﻤﻨــــدر‬ ‫د اﻧدوﻧﻴزﻳا ﻣجﻤع الجزاﻳر‬

‫کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ د أسﻴا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬پراخ‪ ３‬د＊ت‪ ３‬پرت‪ ３‬دي‪ ،‬خلک د اوبﻮ د ﻧشتﻮالﻲ لﻪ اﻣلﻪ لﻪ ستﻮﻧزو‬ ‫سره ﻣخاﻣخ دي‪ ،‬خﻮ بﻴا ﻫﻢ د أسﻴا لﻮﻳﻪ وچﻪ ډ‪４‬ر سﻴﻨدوﻧﻪ لري‪ .‬د أسﻴا سﻴﻨدوﻧﻪ د بﻬﻴر لﻪ ﻣخ‪ ３‬چ‪３‬‬ ‫سﻤﻨدروﻧﻮ خﻮاتﻪ روان دي پﻪ ＇لﻮرو حﻮزو و‪４‬شل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ ١‬ـ ﻫغﻪ سﻴﻨدوﻧﻪ چ‪ ３‬د ساﻳبرﻳا د جﻨﻮب لﻪ غروﻧﻮ ＇خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخلﻲ او لﻪ سﻮﻳل ＇خﻪ ﻣخ پر شﻤال‬ ‫بﻬﻴ‪８‬ي او شﻤالﻲ کﻨگل سﻤﻨدرتﻪ ور تﻮﻳ‪８５‬ي او لﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ی ﻧﻪ ﻣخ پر ختﻴ‪ ＃‬دا دي‪ :‬د ‪ ob‬اوب‪ ،‬ﻳﻨسﻰ‬ ‫او لﻴﻨا سﻴﻨدوﻧﻪ‪ .‬د دې سﻴﻨدوﻧﻮ اوبﻪ کلﻪ‪ ،‬کلﻪ شﻤالﻲ کﻨگل شﻮي سﻤﻨدر تﻪ ﻧژدې کﻨگل وﻫﻲ‪.‬‬ ‫‪ ٢‬ـ ﻫغﻪ سﻴﻨدوﻧﻪ چ‪ ３‬د أسﻴا ختﻴ‪ ＃‬خﻮاتﻪ بﻬﻴ‪８‬ي او د أرام سﻤﻨدر‪ ،‬سﻤﻨدرگﻴﻮ تﻪ تﻮﻳ‪８５‬ي پﻪ ترتﻴب‬ ‫سره د شﻤال ﻧﻪ سﻮﻳل خﻮاتﻪ ‪＄‬ﻲ دا دى‪ :‬د أﻣﻮر سﻴﻨد چ‪ ３‬د ﻣغﻮلستان لﻪ شﻤالﻲ غروﻧﻮ ＇خﻪ سرچﻴﻨﻪ‬ ‫اخلﻲ او د وﻻدی واستﻮک بﻨدر تﻪ ﻧژدې د اخﻮتسک سﻤﻨدرگﻲ تﻪ تﻮﻳ‪８５‬ي‪ .‬د ﻫﻮاﻧگﻬﻮ سﻴﻨد چ‪ ３‬د‬ ‫ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ چﻴﻦ لﻪ غروﻧﻮ ＇خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخلﻲ او د چﻴﻬلﻲ پﻪ خلﻴج ک‪ ３‬چ‪ ３‬د کﻮرﻳا د خلﻴج پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪＃‬‬ ‫ک‪ ３‬پروت دى‪ ،‬تﻮﻳ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪81‬‬

‫د ﻣﻴکاﻧگ سﻴﻨد چ‪ ３‬د سﻮﻳلﻲ چﻴﻦ لﻪ غروﻧﻮ ＇خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخلﻲ او د کﻤبﻮدﻳا پﻪ سﻮﻳل ک‪ ３‬د سﻮﻳلﻲ‬ ‫چﻴﻦ سﻤﻨدرگﻲ تﻪ تﻮﻳ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ ٣‬ـ ﻫغﻪ سﻴﻨدوﻧﻪ چ‪ ３‬د أسﻴا لﻪ ختﻴ‪ ＃‬ﻧﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬تﻪ د ﻫﻨد د سﻤﻨدر‪ ،‬سﻤﻨدرگﻴﻮ‪ ،‬د عربﻮ سﻤﻨدرگﻲ‬ ‫او د فارس خلﻴج تﻪ تﻮﻳ‪８５‬ي دا دي‪:‬‬ ‫اﻳراوادي لﻪ ﻣﻴاﻧﻤار ＇خﻪ د ﻣارتابان خلﻴج تﻪ تﻮﻳﻴ‪８‬ي‪ .‬د گﻨگا سﻴﻨد چ‪ ３‬ﻫﻨدﻳاﻧﻮ تﻪ سپﻴ（لﻰ دى او د‬ ‫بﻨگلﻪ د‪４‬ش پﻪ ＇ﻨگ ک‪ ３‬د بﻨگال خلﻴج تﻪ تﻮﻳ‪８５‬ي‪ .‬د سﻨد سﻴﻨد چ‪ ３‬د عﻤان پﻪ سﻤﻨدرگﻲ ک‪ ３‬تﻮﻳ‪８５‬ي‬ ‫د کارون سﻴﻨد او د دجل‪ ３‬او فرات سﻴﻨدوﻧﻪ چ‪ ３‬شط العرب (اروﻧد رود) جﻮړوي او وروستﻪ د فارس‬ ‫خلﻴج تﻪ ورتﻮﻳ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ ٤‬ـ ﻫغﻪ سﻴﻨدوﻧﻪ چ‪ ３‬د أسﻴا پﻪ داخلﻲ جﻬﻴلﻮﻧﻮ ک‪ ３‬تﻮﻳ‪８５‬ي دا دي‪:‬‬ ‫أﻣﻮ (جﻴحﻮن) او سﻴردرﻳا (سﻴحﻮن) چ‪ ３‬د ارال پﻪ جﻬﻴل ک‪ ３‬تﻮﻳﻴ‪８‬ي‪ .‬د اورال سﻴﻨد چ‪ ３‬د أسﻴا او اروپا‬ ‫پﻪ سرحد ک‪ ３‬بﻬﻴ‪８‬ي د کسپﻴﻦ پﻪ سﻤﻨدرگﻲ ک‪ ３‬تﻮﻳﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ＇لﻮرو ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې لﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ سﻴﻨدوﻧﻮ ＇خﻪ پﻪ ﻳﻮه باﻧدې پﻪ‬

‫؟‬

‫خپل ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬سره بحث وک‪７‬ي او د ﻧقش‪ ３‬پرﻣخ دې ﻣطلب پﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پوښتنې‬

‫‪ ١‬ـ د أسﻴا سﻴﻨدوﻧﻪ پﻪ ＇ﻮ برخﻮ و‪４‬شل شﻮي دي؟‬ ‫‪ ٢‬ـ د أسﻴا د شﻤالﻲ برخ‪ ３‬د سﻴﻨدوﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخلئ‪.‬‬ ‫‪ ٣‬ـ ﻫغﻪ سﻴﻨدوﻧﻪ چ‪ ３‬د أرام سﻤﻨدر‪ ،‬سﻤﻨدرگﻴﻮ ک‪ ３‬تﻮﻳ‪８５‬ي ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخلئ‪.‬‬ ‫‪ ٤‬ـ ﻫغﻪ سﻴﻨدوﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ بﻨگال خلﻴج او عربﻮ سﻤﻨدرگﻲ ک‪ ３‬تﻮﻳﻴ‪８‬ي ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخلئ‪.‬‬ ‫‪ ٥‬ـ د افغاﻧستان کﻮم سﻴﻨد پﻪ ارال جﻬﻴل ک‪ ３‬تﻮﻳ‪８５‬ي؟‬ ‫‪ ٦‬ـ ﻫغﻪ سﻴﻨدوﻧﻪ چ‪ ３‬د فارس پﻪ خلﻴح ک‪ ３‬تﻮﻳ‪８５‬ي ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخلئ‪.‬‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫لﻪ سﻴﻨدوﻧﻮ ﻧﻪ ＇ﻪ گ＂ﻪ اخلﻮ؟ پﻪ دې اړه ﻳﻮه ﻣقالﻪ ولﻴکئ او پﻪ راتلﻮﻧکﻲ درسﻲ ساعت‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬ولﻮلئ‬ ‫‪82‬‬

‫اتﻪ وﻳشﻢ لﻮست‬

‫د آسيا د لويې وچې جهيلونه‪ ،‬سمندرگي او خليجونه‬ ‫شﻤالﻲ کﻨگل سﻤﻨدر‬ ‫د شﻤ‬

‫الﻲ قط‬

‫ب‬ ‫کر＊ﻪ‬ ‫دا‬ ‫رال‬ ‫سﻤﻨدرگﻰ (خذر)‬

‫د ارال جﻬﻴل‬

‫د ﻣدﻳتراﻧ‪３‬‬ ‫سﻤﻨدرگﻰ‬

‫د رﻳﻮکﻴﻮ ！اپﻮگان‬

‫د سﻮﻳز کاﻧال‬

‫د جاپان‬ ‫سﻤﻨدر‬

‫د بالخاش جﻬﻴل‬

‫د کسپﻴﻦ‬

‫د باﻳکال جﻬﻴل‬

‫روﻧﻪ‬ ‫غ‬

‫ساﻳبرﻳا‬

‫تﻮر سﻤﻨدرگﻰ‬ ‫د اﻧاتﻮلﻲ لﻮړې سطح‪３‬‬

‫د فلﻴپﻴﻦ ﻣجﻤعد سﻮﻳلﻲ چﻴﻦ‬ ‫الجزاﻳر‬ ‫سﻤﻨدر‬

‫د بﻨگال دلتا‬ ‫د بﻨگال خلﻴج‬

‫د‬

‫عﻤا‬

‫نس‬

‫ﻤﻨد‬

‫رگﻰ‬

‫د فار‬

‫سخ‬

‫لﻴج‬

‫تبت‬

‫عربستان ！اپﻮ وزﻣﻪ‬

‫د ختﻴ‪ ＃‬چﻴﻦ‬ ‫سﻤﻨدر‬

‫د‬

‫د ايران لوړې سطحې‬

‫سﻮر سﻤﻨدرگﻰ‬

‫د کﻮرﻳل‬ ‫！اپﻮگان‬

‫ﻫـــــﻨــد‬ ‫دکﻦ‬

‫د ﻣکﻨگ دلتا‬

‫د اﻧدوﻧزﻳا‬ ‫ﻣجﻤع الجزاﻳر‬

‫أﻳا پﻮﻫ‪８５‬ی چ‪ ３‬د اسﻴا بﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬کﻮم ستر سﻤﻨدر‪－‬ی او جﻬﻴلﻮﻧﻪ ﻣﻮقعﻴت لري؟‬ ‫د أسﻴا ﻣﻬﻢ جﻬﻴلﻮﻧﻪ اکثرا ً د روسﻴ‪ ３‬پﻪ ساﻳبرﻳا‪ ،‬چﻴﻦ‪ ،‬قزاقستان‪ ،‬ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬أسﻴا‪ ،‬سﻬﻴل ختﻴ‪ ＃‬او‬ ‫لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬أسﻴا ک‪ ３‬پراتﻪ دي چ‪ ３‬ﻣﻬﻢ ﻳ‪ ３‬دا دي‪:‬‬ ‫پﻪ ساﻳبرﻳا ک‪ ３‬د باﻳکال جﻬﻴل چ‪ ３‬د اﻧگارا د سﻴﻨد پﻪ اوږدو ک‪ ３‬ﻣﻨرالﻲ اوبﻪ لري‪ ،‬اعظﻤﻲ اوږدوالی‬ ‫ﻳ‪ ٧٠٠ ３‬کﻴلﻮﻣتره او سﻮر ﻳ‪ ١٣٠ ３‬کﻴلﻮﻣتره دى‪.‬‬ ‫د خاﻧکا جﻬﻴل د چﻴﻦ پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ،３‬پﻪ قزاقستان ک‪ ３‬د بالخاش او ارال جﻬﻴلﻮﻧﻪ ﻧاﻣتﻮ دي‪.‬‬ ‫پﻪ قرغزستان ک‪ ３‬د بسﻴک کﻮل جﻬﻴل ﻣشﻬﻮر دى‪.‬‬ ‫پﻪ افغاﻧستان ک‪ ３‬د چقﻤقتﻴﻦ او شﻴﻮا جﻬﻴلﻮﻧﻪ‪ ،‬د اﻣﻴر بﻨد‪ ،‬د غزﻧﻲ وﻻړې اوبﻪ او د سﻴستان ﻫاﻣﻮن‬ ‫جﻬﻴل ډ‪４‬ر ﻣشﻬﻮر دي‪.‬‬ ‫د اﻳران پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬د اروﻣﻴﻪ جﻬﻴل ﻣشﻬﻮر دى‪.‬‬ ‫پﻪ ترکﻴﻪ ک‪ ３‬د وان جﻬﻴل ﻧاﻣتﻮ دى‪.‬‬ ‫د سﻮن کارى جﻬﻴل د شﻤالﻲ کﻮرﻳا پﻪ شﻤال ک‪ ،３‬لﻮب ﻧﻮر او ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر زﻳات ﻧﻮر جﻬﻴلﻮﻧﻪ چ‪３‬‬ ‫تﻮرﻳستﻲ زﻳات‪ ３‬ﻣﻨظرې لري ﻣشﻬﻮر دي چ‪ ３‬ﻫر کال ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر سﻴﻼﻧﻴان د ﻫغﻮ جﻬﻴلﻮﻧﻮ لﻴدو تﻪ ور‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪83‬‬

‫أﻳا د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د خلﻴجﻮﻧﻮ پﻪ اړه ﻣعلﻮﻣات لرئ؟‬ ‫د أسﻴا سﻮاحل پرې ک‪７‬ي او تاوراتاو ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ زﻳات لري‪ ،‬لﻪ دې اﻣلﻪ د‬ ‫سﻮاحلﻮ پﻪ شاوخﻮا ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬زﻳات خلﻴجﻮﻧﻪ لﻴدل ک‪８５‬ي چ‪＄ ３‬ﻴﻨﻮ ﻳ‪ ３‬د ب‪７５‬ۍ‬ ‫چلﻮلﻮ لپاره ＊ﻪ ﻻره ﻫﻮاره ک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫د آسيا د شمالي سواحلو خليجونه‪ :‬ډ‪４‬ر ﻣشﻬﻮر ﻳ‪ ３‬د اوب خلﻴج دى‪ ،‬خﻮ‬ ‫واړه ﻧﻮر کﻮچﻨﻲ خلﻴجﻮﻧﻪ ﻫﻢ لري‪.‬‬ ‫د ختيځې آسيا د سواحلو خليجونه‪ :‬د کروﻧﻮتسکﻲ خلﻴج او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫د آسيا د سويلي سواحلو خليجونه‪ :‬د سﻴام خلﻴج‪ ،‬د بﻨگال خلﻴج‪ ،‬د‬ ‫فارس خلﻴج‪ ،‬د عدن خلﻴج او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫د آسيا لوېديځ ساحلي خليجونه‪ :‬کﻮچﻨﻰ خلﻴج د عقب‪ ３‬د خلﻴج پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫لﻮى او واړه سﻤﻨدرگﻲ ﻫﻢ پﻪ أسﻴا ک‪ ３‬لﻴدل کﻴ‪８‬ي‪ .‬د کسپﻴﻦ سﻤﻨدرگﻰ د أسﻴا پﻪ دﻧﻨﻪ ک‪ ３‬چ‪ ３‬د أسﻴا‬ ‫د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ دﻧﻨﻪ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر لﻮى سﻤﻨدرگﻰ دى‪.‬‬ ‫د آسيا د ختيځ سمندرگي‪ :‬د بﻴرﻧگ سﻤﻨدرگﻰ‪ ،‬د اخﻮتسک سﻤﻨدرگﻰ‪ ،‬د جاپان سﻤﻨدرگﻰ‪ ،‬ژ‪７４‬‬ ‫سﻤﻨدرگﻰ او د ختﻴ‪ ＃‬چﻴﻦ سﻤﻨدرگﻲ دي‪.‬‬ ‫د آسيا د سويل سمندرگی‪ :‬د ختﻴ‪ ＃‬چﻴﻦ سﻤﻨدرگﻰ‪ ،‬د جاوا سﻤﻨدرگﻰ‪ ،‬د اﻧداﻣان سﻤﻨدرگﻰ‪ ،‬د‬ ‫عربﻮ سﻤﻨدرگﻰ او د عﻤان سﻤﻨدرگﻰ چ‪ ３‬زﻳات سﻮداگرﻳز اﻫﻤﻴت لري‪.‬‬ ‫د أسﻴا پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬سﻮر سﻤﻨدرگﻰ د ډ‪４‬ر اﻫﻤﻴت وړ دى‪.‬‬ ‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬لﻮﻣ‪７‬ۍ ډلﻪ دې د أسﻴا جﻬﻴلﻮﻧﻪ‪ ،‬دوﻳﻤﻪ ډلﻪ دې د أسﻴا خلﻴجﻮﻧﻪ او‬ ‫در‪４‬ﻴﻤﻪ ډلﻪ دې د أسﻴا سﻤﻨدرگﻲ پﻪ ﻫغﻪ ﻧقشﻪ ک‪ ３‬چ‪ ３‬د ！ﻮلگﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ ‪７＄‬ﻳدل‪ ３‬ده و＊ﻴﻲ‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪ ١‬ـ د أسﻴا د ختﻴ‪ ＃‬د درﻳﻮ سﻤﻨدرگﻴﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخلئ‪.‬‬ ‫‪ ٢‬ـ د جاپان سﻤﻨدرگﻰ کﻮم ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ سره بﻴلﻮي؟‬ ‫ب ـ جاپان او کﻮرﻳا‬ ‫الف ـ ترکﻴﻪ او سﻮرﻳﻪ‬ ‫‪ ٣‬ـ د کسپﻴﻦ سﻤﻨدرگﻰ د أسﻴا پﻪ کﻮﻣﻪ برخﻪ ک‪ ３‬پروت دى؟‬ ‫د ـ سﻮﻳل‬ ‫ج ـ شﻤال‬ ‫ب ـ لﻮﻳدﻳ‪＃‬‬ ‫الف ـ ختﻴ‪＃‬‬ ‫‪ ٤‬ـ ول‪ ３‬د أسﻴا د سﻮاحلﻮ پﻪ ＇ﻨگ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر خلﻴجﻮﻧﻪ شتﻪ دي؟‬

‫ﻫـ ـ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪９‬‬

‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫ﻫر زده کﻮوﻧکﻰ دې د أسﻴا ﻧقشﻪ اﻧ‪％‬ﻮر ک‪７‬ي او پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬دې د ﻣﻬﻤﻮ سﻤﻨدرگﻴﻮ او خلﻴجﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ولﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪84‬‬

‫ﻧﻬﻪ وﻳشتﻢ لﻮست‬

‫د آسيا د لويې وچې اقليم‬ ‫د‬

‫شﻤال‬

‫ﻲ‬ ‫قطب‬

‫داﻳره‬

‫د‬ ‫ﻳتراﻧ‬ ‫‪３‬س‬

‫ﻤﻨ د‬

‫رگﻲ‬

‫قطبﻲ سﻴﻤ‪３‬‬

‫دﻣ‬

‫جاپان‬ ‫کﻮرﻳا‬

‫کر＊ﻪ‬

‫سخ‬

‫أرام سﻤﻨــــــدر‬

‫جﻨﻮبﻲ چﻴﻦ‬

‫د عﻤان‬ ‫سﻤﻨدرگﻲ‬

‫د‬ ‫د ﻫﻨد سﻤﻨدر‬

‫س‬

‫د‬

‫فار‬

‫ﻮرسﻤﻨدرگﻲ‬

‫دس‬

‫رطان‬

‫لﻴج‬

‫استﻮا کر＊ﻪ‬ ‫سﻮړ ژﻣ‪ ９‬او تﻮد اوړى‬ ‫د کال ډ‪４‬رې ور‪ ３＄‬چ‪ ３‬س‪７‬ه ﻫﻮا لري‬ ‫تﻮدې سﻴﻤ‪３‬‬

‫د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬اقلﻴﻤﻲ ﻧقشﻪ‬

‫أﻳا پﻮﻫ‪８５‬ئ چ‪ ３‬د أسﻴا اقلﻴﻢ د دې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د خلکﻮ پﻪ ژوﻧد باﻧدې ＇ﻪ اغﻴزه لري؟‬ ‫أسﻴا ډ‪４‬ره پراخﻪ او لﻮﻳﻪ وچﻪ ده‪ .‬د استﻮا لﻪ سﻴﻤ‪＇ ３‬خﻪ ترشﻤالﻲ قطبﻪ او لﻪ ختﻴ‪ ＃‬ﻧﻪ تر لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬پﻮرې‬ ‫ب‪５‬ﻼب‪５‬ل‪ ３‬اقلﻴﻤ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬لري‪ .‬لﻪ دې اﻣلﻪ چ‪ ３‬د أسﻴا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬ﻧباتﻲ پﻴداوار‪＄ ،‬ﻨگلﻮﻧﻪ‪ ،‬خاوره‪ ،‬د کﻮروﻧﻮ‬ ‫او جاﻣﻮ ډولﻮﻧﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ل او راز راز دي‪ ،‬د أسﻴا راز راز اقلﻴﻢ پﻪ ﻻﻧدې تﻮگﻪ دى‪:‬‬ ‫‪ - ١‬د قطبي او يخچالي سيمو اقليم‬

‫د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د شﻤالﻲ سﻮاحلﻮ پﻪ اوږدو ک‪ ３‬د شﻤالﻲ عرض البلد لﻪ ‪ 66 12‬درجﻮ ＇خﻪ‬ ‫تر ‪ ٨٥‬درجﻮ پﻮرې قطبﻲ اقلﻴﻤﻲ برخ‪ ３‬پراختﻴا پﻴدا ک‪７‬ې ده‪ .‬دا اقلﻴﻤﻲ سﻴﻤﻪ د تﻨدرا سﻴﻤ‪ ３‬پﻪ ﻧاﻣﻪ‬ ‫ﻳادﻳ‪８‬ي‪！ .‬ﻴ＀ بﻮ！ﻲ دلتﻪ زﻳات دي‪ ،‬خاوره ﻳ‪ ３‬حاصلخﻴزه ﻧﻪ ده‪ .‬لﻪ کﻨگل او واورې ﻧﻪ ډک وي‪ .‬تﻮدوخﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ره کﻤﻪ ده چ‪ ３‬کابﻮ د ساﻧتﻲ گرﻳد ‪ -٦٠‬درجﻮ تﻪ رسﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ ٢‬ـ د قطب الندې اقليم‬

‫دغ‪ ３‬اقلﻴﻤﻲ سﻴﻤﻪ لﻪ ختﻴ‪ ＃‬ﻧﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬تﻪ د ساﻳبرﻳا زﻳاتﻪ برخﻪ ﻧﻴﻮل‪ ３‬ده‪ .‬ژﻣﻰ ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر سﻮړ او دوبﻰ‬ ‫ﻳ‪ ３‬ل‪ ８‬سﻮړ ﻳعﻨ‪ ３‬د ساﻧتﻲ گرﻳد ‪ ١٨‬او ‪ ١٩‬درج‪ ３‬دى‪ .‬د ﻧاجﻮ‪－‬اﻧﻮ ﻫﻤ‪５‬شﻨﻲ شﻨﻪ ‪＄‬ﻨگلﻮﻧﻪ پﻪ دې سﻴﻤﻮ‬ ‫ک‪ ３‬زﻳات دي‪.‬‬ ‫‪85‬‬

‫‪ ٣‬ـ د ستپ د سيمې اقليم‬

‫دا ډول اقلﻴﻢ د ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬أسﻴا د چﻴﻦ لﻪ شﻤال لﻮ‪４‬دﻳ‪＇ ＃‬خﻪ پﻴل شﻮی لکﻪ د ﻳﻮه کﻤربﻨد پﻪ ＇‪５‬ر تر‬ ‫ترکﻴ‪ ３‬پﻮرې غ‪５％‬دل‪ ３‬ده‪ .‬د افغاﻧستان او اﻳران پﻪ گ‪６‬ون د ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬أسﻴا ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ پک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ‪ .‬د اور＊ت‬ ‫اﻧدازه ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ره کﻤﻪ ده ﻳعﻨ‪ ３‬کابﻮ د ‪ ١٥٠‬او ‪ ٢٠٠‬ﻣلﻲ ﻣترو پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬ده‪ .‬تﻮدوخﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ دوبﻲ ک‪３‬‬ ‫کابﻮ ‪ ٤٠‬درج‪ ３‬د ساﻧتﻲ گرﻳد تﻪ او د ژﻣﻲ سﻮړ والﻰ ﻳ‪ ３‬ﻣﻨفﻲ لس او پﻨ‪％‬لس درجﻮ د ساﻧتﻲ گرﻳد تﻪ‬ ‫رسﻴ‪８‬ي ‪ .‬ددې پﻪ ＇‪５‬ر صحراگاﻧ‪ ３‬پﻪ اﻳران ‪ ،‬افغاﻧستان‪ ،‬ﻫﻨد او پاکستان ک‪ ３‬ﻫﻢ لﻴدل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ ٤‬ـ د غرنيو او لوړو برخو اقليم‬

‫د ﻫﻤالﻴا‪ ،‬قراقرم‪ ،‬تﻴان شان‪ ،‬ﻫﻨدوکش‪ ،‬البرز او زاگروس د غرو ل‪７‬ﻳﻮ د لﻮړو سﻴﻤﻮ اقلﻴﻢ جﻮړ‬ ‫ک‪７‬ی دی‪ .‬د اور＊ت اﻧدازه ﻳ‪ ３‬تل د واورو پﻪ شکل وي‪ .‬د غروﻧﻮ دا ل‪７‬ۍ د أسﻴا د سﻴﻨدوﻧﻮ سرچﻴﻨﻪ‬ ‫جﻮړوي‪.‬‬ ‫‪ ٥‬ـ صحرايي اقليم‬

‫د عربستان ！اپﻮ وزﻣﻪ چ‪ ３‬د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬صحرا پﻪ اوږدو ک‪ ３‬پرتﻪ ده د دوبﻲ د تﻮدوخ‪ ３‬درجﻪ ﻳ‪ ３‬لﻪ ‪ ٤٥‬ساﻧتﻲ‬ ‫گرﻳد درجﻮ ﻧﻪ زﻳاتﻴ‪８‬ي او پﻪ ژﻣﻲ ک‪ ３‬شلﻮ او پﻨ‪％‬لس درجﻮ تﻪ را！ﻴ＂ﻴ‪８‬ي‪ .‬پﻪ ډ‪４‬رو کلﻮﻧﻮ ک‪ ３‬اور＊ت پک‪ ３‬ﻧﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫اور＊ت ﻳ‪ ３‬کلﻪ کلﻪ ‪ ٥٠‬ﻣلﻲ ﻣترو تﻪ رسﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬ﻫغﻪ س‪５‬ﻼبﻲ او تخرﻳبﻲ وي‪.‬‬ ‫‪ ٦‬ـ معتدل اقليم‬

‫کلﻨﻰ اور＊ت ﻳ‪ ３‬لﻪ ‪ ٤٠٠‬ﻣلﻲ ﻣترو ＇خﻪ زﻳات وي او د ژﻣﻲ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬تﻮدوخﻪ ﻳ‪ ３‬لﻪ پﻨ‪％‬لس درجﻮ ﻧﻪ‬ ‫جگﻪ او دوبی ﻳ‪ ３‬ساﻧتﻲ گرﻳد ‪ ٣٠‬درجﻮ تﻪ رسﻴ‪８‬ي‪ .‬د چﻴﻦ ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻫﻤالﻴا جﻨﻮب او د ﻫﻨد شﻤال‬ ‫پﻪ دې اقلﻴﻢ ک‪ ３‬شاﻣل دي‪.‬‬ ‫‪ ٧‬ـ مديترانه يي اقليم‬

‫د ترکﻴ‪ ３‬ﻳﻮه ﻣحدوده ساحلﻲ برخﻪ‪ ،‬د عراق شﻤال ختﻴ‪％‬ﻪ برخﻪ‪ ،‬د کسپﻴﻦ د سﻤﻨدرگﻲ سﻮﻳل ختﻴ‪３％‬‬ ‫ساحلﻲ برخ‪ ３‬ﻳﻮه کﻮچﻨ‪ ９‬سﻴﻤﻪ او د ﻣدﻳتراﻧ‪ ３‬سﻤﻨدرگﻲ ختﻴ‪ ３％‬غاړې پﻪ ﻣدﻳتراﻧﻪ ﻳﻲ اقلﻴﻢ ک‪ ３‬شاﻣل‪３‬‬ ‫دي‪ .‬دوبﻰ ﻳ‪ ３‬تﻮد او وچ‪ ،‬ژﻣﻰ ﻳ‪ ３‬باراﻧﻲ او ﻣعتدل دى‪ .‬دستروس وﻧ‪( ３‬ﻧارﻧج‪ ،‬ﻣال＂ﻪ‪ ،‬لﻴﻤﻮ) او ﻣدﻳتراﻧﻪ ﻳﻲ‬ ‫بﻮ！ﻲ پﻪ دې ‪＄‬اى ک‪ ３‬ډ‪４‬ر شﻨﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ ٨‬ـ د استوايي سوانا اقليم‬

‫د دوبﻲ اور＊ت ﻳ‪ ３‬لﻪ ‪ ٨٠٠‬ﻣلﻲ ﻣترو ＇خﻪ زﻳات دى‪ .‬د اوړي او ژﻣﻲ تﻮدوخﻪ ﻳ‪ ３‬زﻳات بدلﻮن ﻧﻪ لري‪ ،‬د‬ ‫‪86‬‬

‫‪ ٢٠‬او ‪ ٣٠‬درجﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬بدلﻮن لري د ﻫﻨد و چﻴﻦ ！اپﻮ وزﻣﻪ او د ﻫﻨد د ﻧﻴﻤ‪ ３‬قارې زﻳاتﻪ برخﻪ دا ډول استﻮاﻳﻲ‬ ‫سﻮاﻧا اقلﻴﻢ لري‪ .‬جگ‪ ،‬جگ بﻮ！ﻲ‪ ،‬ﻣﻴﻮه لروﻧک‪ ３‬او ب‪ ３‬ﻣﻴﻮې وﻧ‪ ３‬پک‪ ３‬شﻨ‪ ３‬ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ ٩‬ـ د ا ستوا د باراني ځنگلونو اقليم‬

‫د شرق الﻬﻨد ！اپﻮگان‪ ،‬د ﻫﻨدوچﻴﻦ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬سﻮاحل د بﻨگلﻪ د‪４‬ش سﻮﻳل او د شﻤال لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ﻫﻨد ﻳﻮه‬ ‫برخﻪ پﻪ دې ک‪ ３‬شاﻣل دي‪ .‬کلﻨﻰ اور＊ت ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر زﻳات دى او پﻪ ﻫره ﻣﻴاشت ک‪ ３‬لﻪ ‪ ٥٠٠‬ﻣلﻲ ﻣترو‬

‫＇خﻪ زﻳات اور＊ت لري‪ .‬پﻪ دې ‪＄‬اى ک‪ ３‬د کال فصلﻮﻧﻪ ﻧشتﻪ‪ ،‬کلﻨ‪ ９‬ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬تﻮدوخﻪ ﻳ‪ ３‬د ساﻧتﻲ‬ ‫گرﻳد ‪ ٢٥‬او ‪ ٣٠‬درجﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬ده‪ .‬ﻫﻮا ﻳ‪ ３‬تل تﻮده او لﻤده وي‪ .‬د رب‪ ７‬وﻧ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬لﻪ ﻣﻬﻤﻮ پﻴدا وارو‬ ‫＇خﻪ دي‪.‬‬

‫‪87‬‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درې ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې د أسﻴا د اقلﻴﻢ درې سﻴﻤ‪ ３‬تر بحث‬ ‫ﻻﻧدې وﻧﻴسﻲ او پاﻳلﻪ دې خپلﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫‪ ١‬ـ د تﻨدرا سﻴﻤﻪ د أسﻴا د کﻮم ډول اقلﻴﻢ پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬پرتﻪ ده؟‬ ‫ج ـ صحراﻳﻲ د ـ غرﻧﻲ‬ ‫ب ـ قطبﻲ ساحﻪ‬ ‫الف ـ تر قطبﻲ ﻻﻧدې‬ ‫‪ ٢‬ـ د استﻮاﻳﻲ ‪＄‬ﻨگلﻮﻧﻮ اقلﻴﻢ کﻮﻣ‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې لري؟‬ ‫ب ـ کﻢ اور＊ت او تﻮدوخﻪ ﻳ‪ ３‬لﻪ صفر ﻧﻪ ！ﻴ＂ﻪ‬ ‫الف ـ ډ‪４‬ر اور＊ت د زﻳات‪ ３‬تﻮدوخ‪ ３‬سره‬ ‫‪ ٣‬ـ بﻨگلﻪ د‪４‬ش کﻮم ډول اقلﻴﻢ لري؟‬ ‫ج ـ استﻮاﻳﻲ اقلﻴﻢ د ـ صحراﻳﻲ اقلﻴﻢ‬ ‫الف ـ قطبﻲ اقلﻴﻢ ب ـ تحت قطبﻲ اقلﻴﻢ‬ ‫‪ ٤‬ـ صحراﻳﻲ اقلﻴﻢ دأسﻴا پﻪ کﻮﻣﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻣﻮجﻮد دی؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د أسﻴا اقلﻴﻤﻲ ﻧقشﻪ رسﻢ ک‪７‬ي او د ډول‪ ،‬ډول اقلﻴﻤﻮﻧﻮ سﻴﻤﻪ دې پﻪ رﻧگﻮﻧﻮ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪88‬‬

‫د‪４‬رشﻢ لﻮست‬

‫بشري جغرافيه‬

‫ک‬ ‫سﻤ‬ ‫ﻨدر‬ ‫گﻲ‬

‫دکاﻣ‬

‫چت‬ ‫کا！‬ ‫اپﻮو‬ ‫زﻣﻪ‬

‫دشماليکنگلسمندرگي‬

‫دا‬ ‫ختس‬

‫د ‪ 5‬کسو څخه ل‪８‬‬ ‫له ‪ 6‬تر ‪ 10‬کسو‬

‫دباﻳ‬ ‫کالجﻬﻴل‬

‫له ‪ 11‬نه تر ‪ ٢0‬کسو‬

‫شﻤالﻲکﻮرﻳا‬

‫له ‪ ٢1‬تر ‪ 30‬کسو‬ ‫له ‪ 31‬نه تر ‪ 50‬کسو‬

‫جﻨﻮبﻲکﻮرﻳا‬ ‫دچين‬

‫له ‪ 51‬نه تر ‪ 80‬کسو‬

‫دخلکوج‬

‫مهوريت‬

‫له ‪ 81‬نه تر ‪ ٢00‬کسو‬ ‫له ‪ ٢00‬کسو نه زيات‬

‫د ﻧقش‪ ３‬ﻻر＊ﻮد‬

‫د ﻫﻨــــــد سﻤﻨدر‬

‫د وگ‪７‬و گ‪２‬ﻮالﻰ پﻪ ﻳﻮ‬ ‫کﻴلﻮﻣتر ﻣربع ک‪３‬‬

‫دأسﻴا د خلکﻮ د ﻧفﻮس‪ ،‬ژب‪ ،３‬دﻳﻨﻮﻧﻮ او ﻧژاد پﻪ باره ک‪＇ ３‬ﻪ پﻮﻫﻴ‪８‬ئ؟‬

‫د أسﻴا د ﻧفﻮسﻮ گ‪２‬ﻮالﻲ تﻪ پﻪ ﻧقشﻪ ک‪＄ ３‬ﻴر شئ‪ .‬أﻳا ددې لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ ！ﻮلﻮ ‪＄‬اﻳﻮ ک‪ ３‬خلک پﻪ‬ ‫ﻳﻮه اﻧدازه ﻣ‪５‬شت دي؟ پﻪ کﻮﻣﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د خلکﻮ گ‪２‬ﻮالﻰ زﻳات او پﻪ کﻮﻣﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬خلک ل‪８‬‬ ‫لﻴدل ک‪８５‬ي؟‬ ‫د ‪ ٢٠17‬ﻣﻴﻼدي کال د سر شﻤ‪５‬رﻧ‪ ３‬لﻪ ﻣخ‪ ３‬د أسﻴا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د ﻧفﻮسﻮ شﻤ‪５‬ر کابﻮ ‪4،1‬‬ ‫ﻣﻴلﻴارده کسﻪ شﻤ‪５‬رل شﻮى دى‪.‬‬ ‫د وگ‪７‬و ﻧﻪ ډک‪ ３‬او ل‪ ８‬ﻧفﻮسﻪ سﻴﻤ‪ ３‬د ژوﻧد د شراﻳطﻮ پر اساس د أسﻴا پﻪ ب‪５‬لﻮ ب‪５‬لﻮ برخﻮ ک‪ ３‬سره‬ ‫تﻮپﻴرکﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫغﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬د ژوﻧد ＊ﻪ شراﻳط‪ ،‬لکﻪ‪＊ :‬ﻪ او برابر اقلﻴﻢ‪ ،‬د کرﻧ‪ ３‬او ﻣالدارۍ پراخ‪３‬‬ ‫‪＄‬ﻤک‪ ،３‬د صﻨعتﻲ فابرﻳکﻮ ﻣﻮجﻮدﻳت‪＊ ،‬اروﻧﻪ او د سﻮداگرۍ بﻨدروﻧﻪ‪ ،‬تراﻧسپﻮرتﻲ ډ‪４‬رې ﻻرې‪،‬‬ ‫د ﻣﻮاصﻼتﻮ وساﻳط او وسﻴل‪ ３‬او زﻳاتﻪ کارﻣﻮﻧدﻧﻪ پﻪ ک‪ ３‬وشﻲ‪ ،‬د ﻧفﻮسﻮ شﻤ‪５‬ر ﻫلتﻪ ﻣخ پﻪ زﻳاتﻴدو‬ ‫دى‪.‬پﻪ غرﻧﻴﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ اوږدې ﻣﻮدې ک‪ ３‬سﻮړ اقلﻴﻢ لري‪ ،‬کرﻧﻴزې ل‪８‬ې ‪＄‬ﻤک‪ ،３‬د صﻨعتﻲ‬ ‫فابرﻳکﻮ ﻧشتﻮالﻰ‪ ،‬د تراﻧسپﻮرتﻲ وساﻳلﻮ او ﻻرو کﻤبﻮد او خرابﻮالی ‪ ،‬د کارﻧﻪ پﻴداﻳ‪＋‬ت‪ ،‬وزگارتﻴا او‬ ‫‪89‬‬

‫ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ پﻪ گرﻣﻮ‪ ،‬ﻣرطﻮبﻮ‪＄ ،‬ﻨگلﻲ او با طﻼقﻲ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د وگ‪７‬و شﻤ‪５‬ر ډ‪４‬ر کﻢ وي‪.‬‬ ‫کﻮم ﻫﻴﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ أسﻴا ک‪ ３‬زﻳات ﻧفﻮس لري د چﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻨد‪ ،‬اﻧدوﻧﻴزﻳا‪ ،‬پاکستان‪ ،‬بﻨگلﻪ د‪４‬ش‪ ،‬جاپان‬ ‫او سﻮﻳل ختﻴ‪ ＃‬أسﻴا ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ دي‪.‬‬

‫ژبې‬ ‫د أسﻴا خلک پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ ژبﻮ خبرې کﻮي‪ .‬د أسﻴا دخلکﻮ ژب‪ ３‬پﻪ دوو لﻮﻳﻮ برخﻮ و‪４‬شل شﻮي چ‪ ３‬د‬ ‫ژﻳ‪ ７‬پﻮستکﻮ ژب‪ ،３‬لکﻪ‪ :‬د چﻴﻦ‪ ،‬کﻮرﻳا او ﻣغﻮلستان د خلکﻮ ژب‪ ３‬دي‪ .‬او د سپﻴﻦ پﻮستکﻮ ژب‪ ،３‬لکﻪ‪:‬‬ ‫عربﻲ‪ ،‬اردو‪ ،‬پ‪＋‬تﻮ‪ ،‬دري‪ ،‬فارسﻲ او ترکﻲ ژب‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫دينونه‬ ‫د أسﻴا لﻮﻳﻪ وچﻪ‪ ،‬د لﻮﻳﻮ دﻳﻨﻮﻧﻮ او لرغﻮﻧﻮ أﻳﻴﻨﻮﻧﻮ لﻮﻳﻪ وچﻪ ده‪ .‬لﻮی دﻳﻨﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬عبارت دي لﻪ‪ :‬د اسﻼم‬ ‫ﻣقدس دﻳﻦ‪ ،‬ﻣسﻴحﻴت او ﻳﻬﻮدﻳت ＇خﻪ‪ .‬د عربﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‪ ،‬د ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬أسﻴا ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‪ ،‬افغاﻧستان‪،‬‬ ‫اﻳران‪ ،‬پاکستان‪ ،‬بﻨگلﻪ د‪４‬ش‪ ،‬اﻧدوﻧﻴزﻳا او ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻣسلﻤاﻧان پﻪ ﻣختلف‪ ３‬سلﻨ‪ ３‬استﻮ‪－‬ﻨﻪ‬ ‫لري چ‪ ３‬ﻣقدس ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻣکﻪ ﻣعظﻤﻪ‪ ،‬ﻣدﻳﻨﻪ ﻣﻨﻮره او بﻴت الﻤقدس ک‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬لرغﻮﻧﻲ أﻳﻴﻨﻮﻧﻪ‪ :‬بﻮداﻳﻲ‪ ،‬برﻫﻤاﻳﻲ‪ ،‬شﻨتﻮ‪ ،‬کﻨفسﻴﻮس او داسﻲ ﻧﻮر دي چ‪ ３‬د‬ ‫چﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻨد‪ ،‬جاپان او کﻮرﻳا خلک ﻳ‪ ３‬پﻴروان دي‪.‬‬

‫ا‬ ‫اقصﻰ د جﻮﻣات اﻧ‪％‬ﻮر‬ ‫پﻪ بﻴت الﻤقدس ک‪ ３‬د‬

‫د ﻣک‪ ３‬ﻣعظﻤ‪ ３‬اﻧ‪％‬ﻮر‬

‫‪90‬‬

‫د‪４‬رشﻢ لﻮست‬ ‫نژاد‬ ‫د أسﻴا خلک درې رﻧگﻪ ﻳعﻨ‪ ３‬سپﻴﻦ‪ ،‬ژﻳ‪ ７‬او کﻢ رﻧگﻪ تﻮر ﻧژاد لري‪.‬‬ ‫ـ سپﻴﻦ ﻧژاد‪ :‬پﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬أسﻴا‪ ،‬لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻪ او سﻮﻳل لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻪ أسﻴا او د سﻮﻳلﻲ أسﻴا پﻪ ﻳﻮه برخﻪ ک‪ ３‬ژوﻧد‬ ‫کﻮي‪.‬‬ ‫ـ ژ‪ ７４‬ﻧژاد‪ :‬پﻪ ختﻴ‪ ،＃‬سﻮﻳل ختﻴ‪ ＃‬او ساﻳبرﻳا ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي‪.‬‬ ‫ـ تﻮر ﻧژاد‪ :‬دﻫﻨد پﻪ سﻮﻳل ک‪ ،３‬سرﻳﻼﻧکا او د ﻣالدﻳﻮ پﻪ ！اپﻮگاﻧﻮ ک‪ ３‬استﻮگﻨﻪ لري‪.‬‬

‫‪91‬‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫؟‬

‫د ﻫرې ډل‪ ３‬غ‪７‬ي دې پرﻳﻮې ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ پﻮ＊تﻨﻮ باﻧدې بحث وک‪７‬ي او ﻧقش‪ ３‬تﻪ پﻪ ‪＄‬ﻴرک‪５‬دو سره‬ ‫دې ‪＄‬ﻮاب وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ ١‬ـ دأسﻴا د وگ‪７‬و ﻧﻪ د ډکﻮ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخلئ‪.‬‬ ‫‪ ٢‬ـ ل‪ ８‬ﻧفﻮسﻪ سﻴﻤ‪ ３‬د أسﻴا پﻪ کﻮﻣﻮ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮک‪ ３‬پرت‪ ３‬دي؟ ول‪ ３‬ل‪ ８‬ﻧفﻮسﻪ دي؟‬ ‫‪ ٣‬ـ اسﻼﻣﻲ ﻣقدس ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ پﻪ کﻮم ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬پراتﻪ دي او د ＇ﻪ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي؟‬ ‫‪ ٤‬ـ د أسﻴا د خلکﻮ د ﻧاﻣتﻮ ژبﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخلئ؟‬ ‫‪ ٥‬ـ ژﻳ‪ ７‬پﻮستکﻲ پﻪ کﻮﻣﻮ أسﻴاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي؟‬ ‫‪ ٦‬ـ د جاپان‪ ،‬ﻫﻨد او بﻨگلﻪ د‪４‬ش خلک د کﻮم أﻳﻴﻦ او دﻳﻦ پﻴروان دي؟‬ ‫پوښتنې‬

‫پﻪ ﻻﻧدې جدول ک‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ﻴر سره وگﻮرئ‪ ،‬د الفبا د ＇ﻨگ اعداد د ﻣربﻮطﻮ جﻤلﻮ پﻪ قطار ک‪ ３‬ورسﻮئ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫الف‬

‫د ﻣسلﻤاﻧاﻧﻮ ﻣقدس ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ‬

‫دأسﻴا پﻪ ختﻴ‪ ،＃‬سﻬﻴل ختﻴ‪ ＃‬او ساﻳبرﻳا ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي‬

‫‪2‬‬

‫ب‬

‫د أسﻴا د وگ‪７‬و ډک ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ‬

‫د ﻫﻨد پﻪ سﻬﻴل‪ ،‬سرﻳﻼﻧکا او د ﻣالدﻳﻮ پﻪ ！اپﻮگاﻧﻮ ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮي‬

‫‪3‬‬

‫ج‬

‫ژپ‪ ７‬پﻮستکﻲ‬

‫پﻪ غرﻧﻰ سﻮړ اقلﻴﻢ سﻴﻤﻪ ک‪ ،３‬تﻮدې ﻣرطﻮب‪＄ ،３‬ﻨگلﻲ اوبا طﻼقﻰ سﻴﻤ‪ ３‬ک‪.３‬‬

‫‪4‬‬

‫د‬

‫د ﻧفﻮسﻮ گ‪２‬ﻮال‪９‬‬

‫پﻪ سعﻮدي عربستان او فلسطﻴﻦ ک‪ ３‬ﻣﻮقعﻴت لري‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ﻫـ‬

‫کﻢ رﻧگﻪ تﻮر پﻮستکﻲ‬

‫د اﻧساﻧاﻧﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬د افﻬام او تفﻬﻴﻢ وسﻴلﻪ ده‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫و‬

‫کﻢ ﻧفﻮسﻪ سﻴﻤ‪３‬‬

‫چﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻨد‪ ،‬اﻧدوﻧﻴزﻳا‪،‬پاکستان‪ ،‬بﻨگلﻪ د‪４‬ش‪ ،‬جاپان او د ﻫﻨد او چﻴﻦ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ دي‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫ز‬

‫ژبﻪ‬

‫ﻫغﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬د ژوﻧد ＊ﻪ شراﻳط او د کار پﻴداﻳ‪＋‬ت وي‪.‬‬

‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫کﻮم عﻮاﻣل پﻪ ﻳﻮه سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د وگ‪７‬و د زﻳاتﻴدو ﻻﻣل گر‪＄‬ﻲ؟ پﻪ دې اړه پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ‬ ‫ﻣطلب ولﻴکئ او پﻪ راتلﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬ولﻮلئ‪.‬‬ ‫‪92‬‬

‫ﻳﻮ د‪４‬رشﻢ لﻮست‬

‫اقتصادي جغرافيه‬ ‫شﻤالﻲ ﻣﻨجﻤد سﻤﻨدر‬ ‫د شﻤالﻲ قطب داﻳره‬ ‫د‬ ‫کارا‬ ‫ﻤﻨد‬ ‫س‬ ‫ر گ‪９‬‬

‫د لﻴﻨا سﻴﻨد‬

‫د اورا‬ ‫غروﻧﻪ‬ ‫ل‬

‫د باﻳکال جﻬﻴل‬ ‫جاپان شﻤالﻲ کﻮرﻳا‬

‫أرام ســـــــــــﻤـــــــﻨــــــــــدر‬

‫ج‬

‫ﻨﻮبﻲ‬

‫کﻮرﻳا‬

‫جاپان‬

‫د فارس خلﻴج‬

‫د‬

‫عﻤان‬

‫رگ‪９‬‬

‫سﻤﻨد‬

‫د‬

‫د بﻨگال خلﻴج‬

‫جﻨ‬ ‫ﻮبﻰ‬ ‫رگ‪９‬‬

‫ﻤﻨد‬

‫ﻦس‬

‫چﻴ‬

‫د ﻫﻨد سﻤﻨدر‬ ‫د ﻫﻨد سﻤﻨدر‬

‫اﻧدوﻧﻴزﻳا‬

‫أﻳا کﻮﻻى شئ چ‪ ３‬د أسﻴا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د چاى د تﻮلﻴدوﻧکﻮ ＇ﻮ ﻫﻴﻮادوﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخلئ؟‬ ‫د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬اقتصادي ﻧقش‪ ３‬تﻪ وگﻮرئ‪ .‬پخﻮا د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬اقتصاد پﻪ کرﻧﻪ او ﻣالدارۍ‬ ‫وﻻړ و چ‪ ３‬پﻪ ابتداﻳﻲ شکل ک‪ ３‬و‪ ،‬خﻮ د وگ‪７‬و د زﻳاتﻮالﻲ او د ＊اروﻧﻮ د ودې سره غذاﻳﻲ تﻮکﻮ تﻪ ورځ‬ ‫پﻪ ورځ اړتﻴا زﻳاتﻪ شﻮه‪.‬‬ ‫لﻪ دې اﻣلﻪ أسﻴاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ زﻳار باسﻲ‬ ‫خلکﻮتﻪ د غذاﻳﻲ تﻮکﻮ د برابرولﻮ لپاره‪،‬‬ ‫د کرﻧ‪ ３‬د ﻧﻮﻳﻮ طرﻳقﻮ او ﻣاشﻴﻦ أﻻتﻮ ﻧﻪ پﻪ‬ ‫گ＂‪ ３‬اخﻴستﻨ‪ ３‬سره کرﻧﻴز تﻮلﻴدات زﻳات‬ ‫ک‪７‬ي‪ .‬د أسﻴا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د اقلﻴﻤﻲ‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬و شراﻳطﻮ پﻪ اساس پﻪ ﻫغﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬چ‪ ３‬حاصلخﻴزې ‪＄‬ﻤک‪ ３‬او زﻳات‪３‬‬ ‫‪93‬‬

‫د چاي ﻛروﻧده‬

‫اوبﻪ لري‪ ،‬خلک پﻪ کرﻧ‪ ３‬بﻮخت دي‪.‬‬ ‫د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ ب‪５‬لﻮ ب‪５‬لﻮ برخﻮ ک‪ ３‬د اقلﻴﻢ او کرﻧ‪ ３‬ﻫﻤاﻫﻨگﻲ باﻳد پﻪ پام ک‪ ３‬وﻧﻴسﻮ‪ .‬د أسﻴا‬ ‫پﻪ وچﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬غل‪ ３‬داﻧ‪ ،３‬لکﻪ‪ :‬غﻨﻢ‪ ،‬اوربش‪ ３‬او جﻮار کرل ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬او سﻮﻳل ختﻴ‪％‬ﻪ‬ ‫أسﻴا ک‪ ３‬د أرام سﻤﻨدر او د ﻫﻨد د سﻤﻨدر پﻪ غاړو ک‪ ３‬د زﻳات‪ ３‬لﻤدې ﻫﻮا او اور＊ت لﻪ اﻣلﻪ ورﻳج‪３‬‬ ‫کرل ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ دې وروستﻴﻮ کلﻮﻧﻮ ک‪ ３‬کرﻧﻪ او د حاصل ！ﻮلﻮل پﻪ ！ﻮلﻮ دغﻮ سﻴﻤﻮ او پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ډول‬ ‫پﻪ ﻫغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬صﻨعت تﻪ ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ره پاﻣلرﻧﻪ ک‪７‬ې ده ﻣﻴکاﻧﻴزه شﻮې ده او زﻳاتﻮالﻰ ﻳ‪ ３‬پﻴدا‬ ‫ک‪７‬ى دى‪ .‬دچاى او کﻨف تﻮلﻴد پﻪ ﻫﻨد‪ ،‬پاکستان‪ ،‬سﻴلﻮن او بﻨگلﻪ د‪４‬ش ک‪ ３‬زﻳات اﻫﻤﻴت لري‪.‬‬ ‫مالداري‬

‫دأسﻴا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬خصﻮصاً پﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬او لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻪ برخﻪ ک‪ ３‬د ＇اروﻳﻮ ساتل او روزﻧﻪ ډ‪４‬ر رواج لري‪ .‬پﻪ‬ ‫دې سﻴﻤﻮ او پﻪ غرﻧﻴﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر د غﻮاﻳاﻧﻮ او پسﻮﻧﻮ روزﻧﻪ کﻮي‪ .‬أس پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ډول ترکﻤﻨﻲ ＊کلﻲ‬ ‫أسﻮﻧﻪ پﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬أسﻴا ک‪ ３‬روزل ک‪８５‬ي‪ .‬د قره قل د پسﻮﻧﻮ روزﻧﻪ پﻪ افغاﻧستان او اﻳران ک‪ ３‬رواج لري‪.‬‬ ‫د فﻴل روزﻧﻪ د سﻮﻳل ختﻴ‪ ３％‬أسﻴا پﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ او د ﻫﻨد پﻪ ﻳﻮه برخﻪ ک‪ ３‬رواج لري‪ .‬لﻪ فﻴل ＇خﻪ پﻪ‬ ‫کرﻧﻴزو کاروﻧﻮ او حﻤل و ﻧقل ک‪ ３‬گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ ﻣﻮضﻮعاتﻮ باﻧدې بحث وک‪７‬ي او د بحث‬ ‫پاﻳلﻪ دې خپلﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮتﻪ بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫کرﻧﻪ‪.........‬‬ ‫ﻣالداري‪.....‬‬

‫؟‬

‫پوښتنې‬

‫ﻻﻧدې سﻤ‪ ３‬جﻤل‪ ３‬پﻪ (ص) او ﻧاسﻤ‪ ３‬جﻤل‪ ３‬پﻪ (غ) ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫)‬ ‫‪ ١‬ـ دأسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬اقتصاد پﻪ صﻨعت باﻧدې وﻻړ دی‪( .‬‬ ‫‪ ٢‬ـ أسﻴاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ زﻳار باسﻲ د غذاﻳﻲ تﻮکﻮ د پﻮره کﻮلﻮ لپاره د کرﻧﻴزو تﻮلﻴداتﻮ اﻧدازه زﻳاتﻪ ک‪７‬ي‪) (.‬‬ ‫)‬ ‫‪ ٣‬ـ دأسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ وچﻮ برخﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬رې ورﻳج‪ ３‬تﻮلﻴدﻳ‪８‬ي ‪( .‬‬ ‫‪ ٤‬ـ د أسﻴا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د چاى تﻮلﻴد پﻪ ﻫﻨد‪ ،‬پاکستان‪ ،‬سﻴلﻮن او بﻨگلﻪ د‪４‬ش ک‪ ３‬ډ‪４‬ر رواج لري‪) ( .‬‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫د فﻴل پﻪ اړه چ‪＇ ３‬ﻪ رﻧگﻪ حﻴﻮان دى او پﻪ کﻮم ‪＄‬اى ک‪ ３‬د ＇ﻪ کار لپاره ساتل ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻳﻮ ﻣطلب ولﻴکئ‬ ‫او پﻪ راتلﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪94‬‬

‫دوه د‪４‬رشﻢ لﻮست‬

‫ﻛاﻧﻮﻧﻪ او صﻨاﻳﻊ‬

‫أﻳا پﻮﻫ‪８５‬ئ چ‪ ３‬د أسﻴا صﻨعتﻲ ﻫﻴﻮادوﻧﻪ کﻮم دي؟‬

‫د ﮔاز تصﻔﻴﻪ‬

‫د کرﻧ‪ ３‬سرب‪５‬ره د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د اقتصادي عاﻳداتﻮ بلﻪ برخﻪ تر ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻻﻧدې لﻪ ﻣﻨابعﻮ ＇خﻪ گ＂ﻪ‬ ‫اخﻴستل او د کاﻧﻲ تﻮکﻮ را اﻳستﻨﻪ جﻮړوي چ‪ ３‬لﻪ کرﻧ‪＇ ３‬خﻪ ډ‪４‬ر وروستﻪ گ＂ﻪ ور＇خﻪ واخﻴستل شﻮه‪.‬‬ ‫پﻪ دې لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬استعﻤاري سﻴال‪ ９‬د کاﻧﻮﻧﻮ پﻪ را اﻳستﻨﻪ ک‪ ３‬د ‪＄‬ﻨ‪ ６‬او خﻨ‪ ６‬ﻻﻣل شﻮ‪ .‬د أسﻴا‬ ‫لﻮﻳﻪ وچﻪ د کاﻧﻮﻧﻮ او د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻻﻧدې ﻣﻨابعﻮ خصﻮصاً ﻧفتﻮ‪ ،‬گازو او ډبرو سکرو پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ډ‪４‬ره غﻨﻲ‬ ‫ده‪ .‬د سﻮﻳل لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬د فارس خلﻴج پﻪ شاوخﻮاک‪ ３‬پراتﻪ دي‪ ،‬لکﻪ‪ :‬سعﻮدي عربستان‪،‬‬ ‫عراق‪ ،‬اﻳران‪ ،‬کﻮﻳ＀‪ ،‬ﻣتحده عربﻲ اﻣارات د ﻧ‪７‬ۍ د ﻧفتﻮ او گازو ډ‪４‬رې ﻣﻬﻤ‪ ３‬کاﻧﻲ ز‪４‬رﻣ‪ ３‬لري چ‪３‬‬ ‫ﻣختلفﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬صادروي‪ .‬د ډبرو سکرو را اﻳستﻨﻪ پﻪ اﻳران‪ ،‬ترکﻴ‪ ３‬او ﻫﻨد ( د کلکت‪ ３‬لﻮ‪４‬دﻳ‪)＃‬‬ ‫ک‪ ３‬شﻬرت لري‪.‬‬ ‫د أسﻴا پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬جاپان ډ‪４‬ر لﻮى صﻨعتﻲ ﻫ‪５‬ﻮاد دی‪ .‬کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ دا ﻫ‪５‬ﻮاد د کاﻧﻲ ز‪４‬رﻣﻮ لﻪ پلﻮه‬ ‫کﻤزوری دى‪ ،‬خﻮ ل‪ ８‬تر ل‪８‬ه ﻳ‪ ３‬د اوسپﻨ‪ ،３‬ډبرو سکرو‪ ،‬ﻣالگ‪ ３‬او سلفرو پﻪ را اﻳستﻨ‪ ３‬سره ﻳ‪ ３‬خپلﻮ‬ ‫صﻨاﻳعﻮ تﻪ پراختﻴا ورک‪７‬ې ده‪ .‬جاپان د اوبﻮ د بر‪＋４‬ﻨا لﻪ ډ‪４‬رو لﻮﻳﻮ تﻮلﻴدووﻧکﻮ ﻫ‪５‬ﻮادو ＇خﻪ دى‪ .‬روسﻴﻪ‬ ‫پﻪ أسﻴاﻳﻲ برخﻪ ک‪ ３‬پر ﻧفتﻮ سربﻴره ‪ ،‬د ډبرو سکرو‪ ،‬اوسپﻨ‪ ３‬او ﻧﻮرو فلزاتﻮ ډ‪４‬رې ز‪４‬رﻣ‪ ３‬لري‪ .‬د أسﻴا‬ ‫پﻪ سﻮﻳل ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬اﻧدوﻧﻴزﻳا او ﻣﻴاﻧﻤار د ﻧفتﻮ د تﻮلﻴدولﻮ ډ‪４‬ر لﻮى ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫‪95‬‬

‫صﻨاﻳﻊ‬

‫صﻨاﻳعﻮ پﻪ أسﻴا ک‪ ３‬ډ‪４‬ره وده ﻧﻪ ده ک‪７‬ې‪ ،‬خﻮ دراﻧﻪ صﻨاﻳع پﻪ روسﻴ‪ ،３‬د چﻴﻦ د خلکﻮ پﻪ جﻤﻬﻮرﻳت‪،‬‬ ‫ﻫﻨد او جاپان ک‪ ３‬ﻣﻨ‪％‬تﻪ راغلﻲ‪ .‬د أسﻴا ډ‪４‬ر ﻣﻬﻢ صﻨعتﻲ ﻫ‪５‬ﻮاد جاپان دی‪ ،‬خﻮ د جﻨﻮبﻲ کﻮرﻳا‪ ،‬چﻴﻦ‬ ‫او ！اﻳﻮان ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻫﻢ د ﻳادولﻮ وړ دي‪.‬‬ ‫د دې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ صﻨعتﻲ تﻮکﻲ د ﻧ‪７‬ۍ ﻫرې خﻮا تﻪ صادرﻳ‪８‬ي چ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬دا دي‪ :‬ﻫر راز ﻣاشﻴﻦ‬ ‫آﻻت‪ ،‬الﻮتک‪ ،３‬ﻣﻮ！روﻧﻪ‪ ،‬تراکتﻮروﻧﻪ‪ ،‬کﻤباﻳﻦ‪ ،‬د ﻻرو جﻮړولﻮ ﻣاشﻴﻨﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻮ！رسﻴکلﻮﻧﻪ‪ ،‬راډﻳﻮ او د‬ ‫عکاس‪ ９‬ساﻣاﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬کاغذي صﻨاﻳع او کرﻧﻴز صﻨاﻳع پﻪ جاپان ک‪ ３‬د ﻧفتﻮ ا‪４‬ستلﻮ لﻮﻳ‪ ３‬بﻴ‪７‬ۍ ﻫﻢ جﻮړﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د أسﻴا ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻫﻴﻮادوﻧﻪ اوس ﻫﻢ پﻪ کرﻧ‪ ３‬تکﻴﻪ لري‪ .‬پﻪ دې ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬عﻤده صﻨعت غال‪ ９‬اوبدل‬ ‫او ﻻس‪ ３‬صﻨاﻳع دي‪ ،‬خﻮ ورو ورو پﻪ صﻨعتﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ بدلﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻫغﻪ أسﻴاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬لﻪ اوبﻮ او‬ ‫سﻤﻨدروﻧﻮ سره ﻧ‪＋‬تﻲ‪ ،‬د ﻫغﻮ سﻮداگري (صادرات او واردات) د سﻤﻨدر لﻪ ﻻرې ک‪８５‬ي‪ .‬کب ﻧﻴﻮل ﻫﻢ‬ ‫پﻪ أسﻴا ک‪ ３‬ډ‪４‬ر دود دي‪.‬‬ ‫پﻪ أسﻴا ک‪ ３‬د لﻴدلﻮ وړ تﻮرﻳستﻴکﻲ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬زﻳارتﻮﻧﻪ‪ ،‬طبﻴعﻲ او تفرﻳحﻲ ﻣﻨظرې زﻳات‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫ﻫر کال زرگﻮﻧﻪ خلک لﻪ تارﻳخﻲ او طبﻴعﻲ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ＇خﻪ لﻴدﻧﻪ کﻮي چ‪ ３‬ددې وچ‪ ３‬پﻪ اقتصاد ک‪３‬‬ ‫ډ‪４‬ر اﻫﻤﻴت لري‪.‬‬

‫؟‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې لﻪ ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ ﻣﻮضﻮعاتﻮ ＇خﻪ پر ﻳﻮې پﻪ خپل ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪３‬‬ ‫سره بحث وک‪７‬ي او پاﻳلﻪ دې د ！ﻮلگﻲ پﻪ ﻣخ ک‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ـ کاﻧﻮﻧﻪ‬ ‫ـ صﻨاﻳع‬ ‫ـ تﻮرﻳزم‬ ‫پوښتنې‬

‫‪ ١‬ـ ﻧفت پﻪ کﻮﻣﻮ أسﻴاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬زﻳات دي؟‬ ‫‪ ٢‬ـ د أسﻴاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ دراﻧﻪ صﻨاﻳع ‪ ،‬کﻮم تﻮلﻴدات جﻮړوي؟‬ ‫‪ ٣‬ـ د أسﻴا د ډ‪４‬رو ﻣﻬﻤﻮ صﻨعتﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخلئ‪.‬‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫د ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ ختﻴ‪ ＃‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮک‪ ３‬د ﻧفتﻮ د رول پﻪ اړه ﻣعلﻮﻣات را！ﻮل ک‪７‬ئ او پﻪ راتلﻮﻧکﻲ درسﻲ ساعت‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪96‬‬

‫درې د‪４‬رشﻢ لﻮست‬

‫د آسيا مواصالتي جغرافيه‬

‫د ور‪＋４‬ﻤﻮ د ﻻرې پﻪ اړه ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫د ور‪＋４‬ﻤﻮ ﻻره لرغﻮﻧ‪ ３‬ﻻره وه چ‪ ３‬چﻴﻦ او ﻫﻨدوستان ﻳ‪ ３‬لﻪ ﻣدﻳتراﻧ‪ ３‬سﻤﻨدرگﻲ او اروپا سره‬ ‫ﻧ‪＋‬لﻮل‪ .‬دا ﻻره لﻪ ډ‪４‬رو أسﻴاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ډول لﻪ افغاﻧستان ＇خﻪ ت‪５‬رﻳده‪ .‬پﻪ دې ﻻره ور‪＋４‬ﻢ‬ ‫او درﻣل لﻪ أسﻴا ＇خﻪ اروپا تﻪ وړل ک‪５‬دې‪ .‬ﻧﻦ ﻻرو لﻪ پخﻮا ﻧﻪ زﻳات پراختﻴا ﻣﻮﻧدل‪ ،３‬ﻻرې پﻪ درﻳﻮ‬ ‫برخﻮ و‪４‬شﻲ‪:‬‬ ‫‪ ١‬ـ د وچ‪ ３‬ﻻرې چ‪ ３‬لﻪ سرکﻮﻧﻮ او د اوسپﻨﻮ لﻪ پ＂لﻴﻮ ＇خﻪ عبارت دي‪.‬‬ ‫‪ ٢‬ـ ﻫﻮاﻳﻲ کر＊‪.３‬‬ ‫‪ ٣‬ـ د اوبﻮ ﻳا سﻤﻨدري ﻻرې‬ ‫‪ ١‬ـ د وچې مواصالتي الرې‬

‫دا ﻻرې سرکﻮﻧﻪ او د اوسپﻨ‪ ３‬پ＂ل‪ ９‬دي‪ .‬د اوسپﻨ‪ ３‬پ＂ل‪ ９‬ﻣﻬﻤ‪ ،３‬ارزاﻧ‪ ３‬او ډ‪４‬رې د اﻣﻦ ﻻرې دي‬ ‫چ‪ ３‬ډ‪４‬ر أسﻴاﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ترې گ＂ﻪ اخلﻲ‪ .‬ډ‪４‬ره اوږده د اوسپﻨ‪ ３‬ﻻره پﻪ روسﻴﻪ ک‪ ３‬ده چ‪ ３‬د وﻻدی‬ ‫واستﻮک بﻨدر چ‪ ３‬د جاپان سﻤﻨدرگﻲ پﻪ غاړ پروت دى لﻪ ﻣسکﻮاو اروپا سره ﻧ‪＋‬لﻮي ‪ .‬پﻪ اوس وخت‬ ‫ک‪ ３‬د ترکﻴ‪ ،３‬اﻳران‪ ،‬پاکستان او ﻫﻨد ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ لﻪ ﻳﻮبل سره د اوسپﻨﻮ د پ＂لﻴﻮ پﻪ وسﻴلﻪ ﻧ‪＋‬ل‪５‬دلﻲ دي او‬ ‫سﻮداگرﻳز ﻣالﻮﻧﻪ او ﻣسافرﻳﻦ ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ تﻪ رسﻮي‪ .‬د أسﻴا پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻧﻮﻳﻮ ＊اروﻧﻮ ک‪ ３‬د اوسپﻨ‪ ３‬د‬ ‫‪97‬‬

‫‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻻﻧدې پ＂ل‪ ９‬د (ﻣترو) پﻪ ډول شتﻪ دي‪.‬‬ ‫‪ ٢‬ـ سمندري الرې‬ ‫د أسﻴا خلکﻮ لﻪ لرغﻮﻧﻮ زﻣاﻧﻮ ＇خﻪ تر ﻧﻨﻪ پﻮرې پﻪ ﻫغﻮ ‪＄‬اﻳﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬سﻤﻨدرگﻴﻮ او سﻴﻨدوﻧﻮ ﻳ‪３‬‬ ‫ډ‪４‬رې اوبﻪ او ل‪＄ ８‬ﻮړ درلﻮد او د ب‪７５‬ۍ چلﻮلﻮ وړ وې لﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ د خلکﻮ او سﻮداگرﻳزو تﻮکﻮ پﻪ وړلﻮ‬ ‫او راوړلﻮ ک‪ ３‬گ＂ﻪ اخﻴستلﻪ‪ .‬ﻣﻬﻢ کاﻧالﻮﻧﻪ او أبﻨاگاﻧ‪ ،３‬لکﻪ‪ :‬د باب الﻤﻨدب أبﻨا‪ ،‬ﻣاﻻکا او ﻫرﻣز د أسﻴا‬ ‫د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ شاوخﻮاک‪ ３‬پراتﻪ دي‪ .‬د ﻫرﻣز أبﻨا چ‪ ３‬د عﻤان د سﻤﻨدرگﻲ او د فارس خلﻴج پﻪ ﻣﻨ‪＃‬‬ ‫ک‪ ３‬پرتﻪ ده ﻫره ورځ زﻳات شﻤ‪５‬ر ب‪７５‬ۍ ور＇خﻪ ت‪５‬رﻳ‪８‬ي او پﻪ زرگﻮﻧﻮ بﻮشک‪ ３‬ﻧفت د ﻧ‪７‬ۍ گﻮټ گﻮټ‬ ‫تﻪ لﻴ‪８‬دوي‪ .‬د سﻮﻳز کاﻧال؛ سﻮر سﻤﻨدرگی د ﻣدﻳتراﻧ‪ ３‬لﻪ سﻤﻨدرگﻲ سره ﻧ‪＋‬لﻮي چ‪ ３‬لﻪ دې ﻻرې ډ‪４‬ر‬ ‫سﻮداگرﻳز ﻣالﻮﻧﻪ د أسﻴا‪ ،‬اروپا او افرﻳقا پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬تبادلﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ﻣاﻻکا أبﻨا چ‪ ３‬د ﻣالﻴزﻳا او اﻧدوﻧﻴزﻳا د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬پرتﻪ ده ﻫﻢ د أسﻴا ختﻴ‪ ＃‬او سﻮﻳل ختﻴ‪＃‬‬ ‫ﻫﻴﻮادوﻧﻪ لﻪ ﻧﻮرې ﻧ‪７‬ۍ سره ﻧ‪＋‬لﻮي‪.‬‬ ‫‪ ٣‬ـ هوايي کرښې‬

‫ﻫﻮاﻳﻲ کر＊‪ ３‬لﻮى ＊اروﻧﻪ سره ﻧ‪＋‬لﻮي‪ .‬د شلﻤ‪ ３‬پﻴ‪７‬ۍ پﻪ وروستﻴﻮ ک‪ ３‬د الﻮتکﻮ پﻪ جﻮړولﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر‬ ‫پرﻣختگﻮﻧﻪ شﻮي دي‪ .‬الﻮتکﻪ د ل‪８５‬د (ﻧقلﻴ‪ )３‬ډ‪４‬ره گ‪７‬ﻧدۍ وسﻴلﻪ ده چ‪ ３‬ډ‪４‬رې أساﻧتﻴاوې ﻳ‪ ３‬پﻪ ل‪８５‬دولﻮ‬ ‫را ل‪８５‬دولﻮ ک‪ ３‬راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ ک‪７‬ي دي‪ .‬د ﻫر ﻫ‪５‬ﻮاد لﻮى ＊اروﻧﻪ ﻫﻮاﻳﻲ ډگروﻧﻪ لري چ‪ ３‬ﻣسافرﻳﻦ او سﻮداگرﻳز‬ ‫ﻣالﻮﻧﻪ پﻪ ل‪ ８‬وخت ک‪ ３‬لﻪ ﻳﻮه ‪＄‬اى ﻧﻪ بل ‪＄‬اى تﻪ ل‪８５‬دوي‪.‬‬

‫؟‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې د ﻻﻧدې ﻣﻮضﻮعاتﻮ پﻪ اړه بحث وک‪７‬ي‬ ‫او پاﻳلﻪ دې خپلﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮتﻪ بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ ٣‬ـ د وچ‪ ３‬ﻻرې‬ ‫‪ ٢‬ـ سﻤﻨدري کر＊‪３‬‬ ‫‪ ١‬ـ ﻫﻮاﻳﻲ کر＊‪３‬‬

‫پوښتنې‬ ‫‪ ١‬ـ د وچ‪ ３‬ﻣﻮاصﻼتﻲ ﻻرې کﻮﻣ‪ ３‬ﻻرې دي؟‬ ‫‪ ٢‬ـ ډ‪４‬ره ارزاﻧﻪ او د اﻣﻦ ﻣﻮاصﻼتﻲ ﻻره کﻮﻣﻪ ده؟‬ ‫‪ ٣‬ـ کﻮﻣﻪ أبﻨا د عﻤان د سﻤﻨدرگﻲ او د فارس د خلﻴج پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬پرتﻪ ده؟‬ ‫‪ ٤‬ـ د سﻮﻳز کاﻧال ‪ ..........‬سﻤﻨدرگﻰ لﻪ ‪ ...........‬سﻤﻨدرگﻲ سره ﻧ‪＋‬لﻮي‪.‬‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫د ﻣﻮاصﻼتﻲ ﻻرو د اقتصادي اﻫﻤﻴت پﻪ اړه ﻳﻮ ﻣطلب ولﻴکئ او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتلﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬ولﻮلئ‪.‬‬ ‫‪98‬‬

‫＇لﻮر د‪４‬رشﻢ لﻮست‬

‫د آسيا سياسي جغرافيه‬ ‫دش‬

‫ﻤ‬ ‫الﻲق‬

‫طب‬ ‫داﻳره‬

‫شمالي کنگل سمندر‬

‫د روسيې آسيايي برخه‬

‫دکسپﻴﻦسﻤﻨدرگﻲ‬

‫شﻤالﻲکﻮرﻳا‬ ‫جﻨﻮبﻲکﻮرﻳا‬

‫ﻴج‬

‫گی‬ ‫ﻨدر‬ ‫ﻤ‬

‫سخل‬ ‫دفار‬

‫نس‬ ‫عﻤا‬ ‫د‬

‫دبﻨگالخلﻴج‬

‫داست‬

‫ﻮاک‬ ‫ر＊ﻪ‬

‫دهندسمندر‬

‫د أسﻴا د سﻴاسﻲ جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ اړه ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫سﻴاسﻲ جغرافﻴﻪ د جغرافﻴ‪ ３‬د علﻢ ﻳﻮه ＇اﻧگﻪ ده چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د ＇لﻮر خﻮا او سرحدوﻧﻮ پﻪ اړه‪ ،‬د‬ ‫کﻮرﻧﻴﻮ او ﻧ‪７‬ﻳﻮالﻮ اړﻳکﻮ او اداري جﻮړ＊ت پﻪ اړه بحث کﻮي‪.‬‬ ‫أسﻴا د ﻧ‪７‬ۍ ډ‪４‬ره لﻮﻳﻪ وچﻪ ده چ‪ ３‬پراخﻪ ساحﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻴﻮل‪ ３‬ده‪ .‬پﻪ دې لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ٤٦ ３‬خپلﻮاک‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ پراتﻪ دي چ‪ ３‬ب‪５‬ﻼب‪５‬ل رژﻳﻤﻮﻧﻪ لري‪ .‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ دغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬افغاﻧستان او اﻳران ک‪３‬‬ ‫اسﻼﻣﻲ جﻤﻬﻮري حکﻢ چلﻮي‪ .‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮر جﻤﻬﻮري رژﻳﻤﻮﻧﻪ لري‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ لکﻪ جاپان‬ ‫شاﻫﻲ رژﻳﻢ لري‪ .‬د قطر او ﻣتحده عربﻲ اﻣارات شﻴخ ﻧﻴشﻨﻲ حکﻮﻣت لري او فلسطﻴﻦ خﻮد ﻣختاره‬ ‫دولت لري‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬د ﻧظر خاوﻧدان د أسﻴا لﻮﻳﻪ وچﻪ د سﻴاسﻲ جغرافﻴ‪ ３‬لﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ اوو برخﻮ و‪４‬شﻲ‪:‬‬ ‫‪ ١‬ـ ﻣﻨ‪％‬ﻨﻰ ختﻴ‪ ＃‬چ‪ ３‬د أسﻴا پﻪ سﻬﻴل لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬پروت دى او اسﻼﻣﻲ عربﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ او اﻳران پﻪ‬ ‫ک‪ ３‬پراتﻪ دي‪.‬‬ ‫‪ ٢‬ـ د أسﻴا جﻨﻮب چ‪ ３‬د افغاﻧستان اسﻼﻣﻲ جﻤﻬﻮرﻳت‪ ،‬پاکستان‪ ،‬ﻫﻨد‪ ،‬بﻨگلﻪ د‪４‬ش پﻪ ک‪ ３‬پراتﻪ دي‪.‬‬

‫‪ ٣‬ـ د أسﻴا سﻮﻳل ختﻴ‪ :＃‬چ‪ ３‬ﻣﻬﻢ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د اﻧدوﻧﻴزﻳا اسﻼﻣﻲ ﻫ‪５‬ﻮاد او ﻣالﻴزﻳا دي‪.‬‬ ‫‪99‬‬

‫‪ ٤‬ـ لرې ختﻴ‪ ＃‬چ‪ ３‬ﻣﻬﻢ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻳ‪ ３‬چﻴﻦ‪ ،‬جاپان او کﻮرﻳا دي‪.‬‬ ‫‪ ٥‬ـ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬أسﻴا چ‪ ３‬د تاجکستان ﻧﻪ تر ترکﻤﻨستان او قزاقستان پﻮرې پﻪ ک‪ ３‬شاﻣل دي‪.‬‬ ‫‪ ٦‬ـ شﻤالﻲ أسﻴا چ‪ ３‬ﻳﻮازې د روسﻴ‪ ３‬أسﻴاﻳﻲ برخﻪ پﻪ ک‪ ３‬پرتﻪ ده‪.‬‬ ‫‪ ٧‬ـ لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻪ أسﻴا چ‪ ３‬پﻪ کﻮچﻨ‪ ９‬أسﻴا ﻫﻢ ﻳادﻳ‪８‬ي او لﻮى ﻫ‪５‬ﻮاد ﻳ‪ ３‬ترکﻴﻪ ده‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬د سﻤﻨدروﻧﻮ پﻪ خﻮاک‪ ３‬پراتﻪ دي د ！ﻮلﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ خﻮاتﻪ أزاده ﻻره لري‪ .‬د افغاﻧستان‪،‬‬ ‫ﻣغﻮلستان‪ ،‬ﻻووس‪ ،‬ﻧﻴپال‪ ،‬بﻮتان او د ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬أسﻴا ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ أزاد سﻤﻨدر تﻪ ﻻر ﻧﻪ لري‪ .‬چ‪ ３‬لﻪ دې اﻣلﻪ‬ ‫د ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ سره پﻪ ارتباطﻲ ستﻮﻧزو اختﻪ دي‪ .‬د أسﻴا لﻮﻳﻪ وچﻪ ډ‪４‬ر او با ارز＊تﻪ کاﻧﻲ ﻣﻮاد‪ ،‬ﻣﻬﻢ‬ ‫کرﻧﻴز ﻣحصﻮﻻت او ډ‪４‬ر وگ‪７‬ي او ＊ﻪ د خر＇ﻼو بازاروﻧﻪ لري‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې دلﻴل د اروپا ﻳﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫د پاﻣلرﻧ‪ ３‬وړ ده‪ .‬د اروپا استعﻤاري ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ پﻪ اولﻪ ک‪ ３‬د سﻮداگرﻳزو کﻤپﻨﻴﻮ پﻪ ﻧاﻣﻪ أسﻴا تﻪ راغلل‪،‬‬ ‫وروستﻪ ﻳ‪ ３‬ساحلﻲ برخ‪ ３‬تر خپل‪ ３‬واکﻤﻨ‪ ９‬ﻻﻧدې راوستل‪ .３‬پﻪ اتلسﻤﻪ او ﻧﻮلسﻤﻪ پﻴ‪７‬ۍ ک‪ ３‬اروپاﻳان‬ ‫(پرتگالﻴان‪ ،‬ﻫالﻨ‪６‬ﻳان‪ ،‬ﻫسپاﻧﻮﻳان‪ ،‬اﻧگرﻳزان او فراﻧسﻮﻳان) أسﻴا تﻪ راغلل ‪ .‬پرتگالﻴاﻧﻮ د أسﻴا سﻮﻳل ختﻴ‪＃‬‬ ‫برخ‪ ３‬تر خپل استعﻤار ﻻﻧدې وﻧﻴﻮل‪ .３‬ﻫالﻴﻨ‪ ６‬اﻧدوﻧزﻳا‪ ،‬اﻧگرﻳزاﻧﻮ د ﻣﻴاﻧﻤار ﻧﻪ تر افغاﻧستان پﻮرې اشغال‬ ‫ک‪７‬ل‪ .‬افغاﻧستان د اﻧگرﻳزاﻧﻮ پﻪ ضد درې جگ‪７‬ې وک‪７‬ې او لﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد و چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ لﻮى استعﻤاري‬ ‫قدرت تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣات‪ ３‬ورک‪７‬ه او خپلﻪ خپلﻮاکﻲ ﻳ‪ ３‬ﻻستﻪ راوړه‪.‬‬ ‫د شلﻤ‪ ３‬پﻴ‪７‬ۍ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬پﻪ أسﻴا ک‪ ３‬ﻳﻮازې شلﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ خپلﻮاکﻲ درلﻮده‪ .‬د خپلﻮاک‪ ９‬غﻮ＊تﻨ‪ ３‬غﻮر‪＄‬ﻨگﻮﻧﻪ‬ ‫پﻪ ﻣلتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ورځ پﻪ ورځ ژوﻧدي کﻴدل‪ ،‬تر＇ﻮ چ‪ ３‬اکثرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ خپلﻪ خپلﻮاکﻲ تر ﻻسﻪ ک‪７‬ه‪.‬‬

‫؟‬

‫د ټولگي فعاليت‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ اوو ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې د سﻴاسﻲ ﻧقش‪ ３‬پرﻣخ ک‪ ３‬د أسﻴا د اوو‬ ‫برخﻮ ﻳﻮه‪ ،‬د ﻧقش‪ ３‬پرﻣخ و＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫پوښتنې‬

‫‪ 1‬ـ سﻴاسﻲ جغرافﻴﻪ د کﻮﻣﻮ ﻣﻮضﻮعاتﻮ پﻪ اړه بحث کﻮي؟‬ ‫‪ ٢‬ـ کﻮم ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ اسﻼﻣﻲ جﻤﻬﻮرﻳت لري؟ ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬واخلئ‪.‬‬ ‫‪ ٣‬ـ کﻮم ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ أزاد سﻤﻨدرتﻪ ﻻر ﻧﻪ لري؟ ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬واخلئ‪.‬‬ ‫‪ ٤‬ـ ول‪ ３‬د أسﻴا لﻮﻳﻪ وچﻪ پﻪ اتلسﻤﻪ او ﻧﻮلسﻤﻪ ﻣﻴﻼدي پﻴ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د استعﻤار گرو تر پاﻣلرﻧ‪３‬‬ ‫ﻻﻧدې راغل‪ ３‬وه؟‬ ‫له ټولگي څخه بهر فعاليت‬

‫ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ چ‪ ３‬د أسﻴا پﻪ لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬ک‪ ３‬أزاد سﻤﻨدرتﻪ ﻻره ﻧﻪ لري د ﻫغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ سره چ‪ ３‬أزاد سﻤﻨدرتﻪ‬ ‫ﻻر لري د اقتصاد لﻪ پلﻮه اﻧ‪６‬ول ک‪７‬ئ او پاﻳلﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ راتلﻮﻧکﻲ ساعت ک‪ ３‬خپلﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮتﻪ ولﻮلئ‬

‫‪100‬‬

‫د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ل‪５‬ست‬

‫‪101‬‬

‫شميره‬

‫د هېواد نوم‬

‫پالزمېنه‬

‫مساحت په کيلومتر‬ ‫مربع‬

‫نفوس‬

‫د حکومت ډول‬

‫‪1‬‬

‫افغاﻧستان‬

‫ﻛابﻞ‬

‫‪652000‬‬

‫‪30000000‬‬

‫اسﻼﻣﻲ جﻤﻬﻮري‬

‫‪2‬‬

‫د عربﻮ ﻣتحده اﻣارات‬

‫ابﻮظب‪９‬‬

‫‪83600‬‬

‫‪4214000‬‬

‫د اوو اﻣﻴرﻧشﻴﻨﻮ‬ ‫فدراسﻴﻮن‬

‫‪3‬‬

‫اﻧدوﻧﻴزﻳا‬

‫جاﮔارتا‬

‫‪1904233‬‬

‫‪222731000‬‬

‫اسﻼﻣﻲ جﻤﻬﻮري‬

‫‪4‬‬

‫اردن‬

‫عﻤان‬

‫‪89326‬‬

‫‪5505000‬‬

‫ﻣشروطﻪ شاﻫﻲ‬

‫‪5‬‬

‫ازبكستان‬

‫تاشﻜﻨد‬

‫‪447400‬‬

‫‪26383000‬‬

‫＇ﻮ حزبﻲ جﻤﻬﻮري‬

‫‪6‬‬

‫اﻳران‬

‫تﻬران‬

‫‪1648195‬‬

‫‪70472846‬‬

‫اسﻼﻣﻲ جﻤﻬﻮري‬

‫‪7‬‬

‫بحرﻳﻦ‬

‫ﻣﻨاﻣﻪ‬

‫‪694‬‬

‫‪727000‬‬

‫شاﻫﻲ‬

‫‪8‬‬

‫بروﻧئﻲ‬

‫د سري بﮕاوان بﻨدر‬

‫‪5765‬‬

‫‪475000‬‬

‫شاﻫﻲ‬

‫‪9‬‬

‫بﻨگلﻪ د‪４‬ش‬

‫ډاكﻪ‬

‫‪147570‬‬

‫‪138835000‬‬

‫جﻤﻬﻮري‬

‫‪10‬‬

‫بﻮتان‬

‫تﻴﻤپﻮ‬

‫‪47000‬‬

‫‪790000‬‬

‫ﻣشروطﻪ شاﻫﻲ‬

‫‪11‬‬

‫پاكستان‬

‫اسﻼم آباد‬

‫‪796095‬‬

‫‪156770000‬‬

‫اسﻼﻣﻲفدرالجﻤﻬﻮري‬

‫‪12‬‬

‫تاجكستان‬

‫دوشﻨبﻪ‬

‫‪143100‬‬

‫‪7063000‬‬

‫جﻤﻬﻮري‬

‫‪13‬‬

‫تاﻳلﻨد‬

‫بﻨﻜاك‬

‫‪513115‬‬

‫‪64632000‬‬

‫ﻣشروطﻪ شاﻫﻲ‬

‫‪14‬‬

‫تاﻳﻮان‬

‫تاﻳپﻲ‬

‫‪36000‬‬

‫‪22815000‬‬

‫جﻤﻬﻮري‬

‫‪15‬‬

‫تركﻤﻨستان‬

‫عشﻖ آباد‬

‫‪488100‬‬

‫‪4899000‬‬

‫جﻤﻬﻮري‬

‫‪16‬‬

‫ختﻴ‪ ＃‬تﻴﻤﻮر‬

‫دﻳﻠﻲ‬

‫‪14874‬‬

‫‪1032000‬‬

‫＇ﻮ حزبﻲ جﻤﻬﻮري‬

‫‪17‬‬

‫تركﻴﻪ‬

‫اﻧﻘره‬

‫‪779452‬‬

‫‪72932000‬‬

‫＇ﻮ حزبﻲ جﻤﻬﻮري‬

‫‪18‬‬

‫چﻴﻦ‬

‫پﻴﻜﻨﮓ‬

‫‪9572900‬‬

‫‪1311381000‬‬

‫ﻳﻮ حزبﻲ سﻮسﻴالستﻲ‬ ‫جﻤﻬﻮري‬

‫‪19‬‬

‫روسﻴﻪ‬

‫ﻣسﻜﻮ‬

‫‪17075400‬‬

‫‪142394000‬‬

‫فدرالﻲ جﻤﻬﻮري‬

‫‪20‬‬

‫جاپان‬

‫تﻮﻛﻴﻮ‬

‫‪377819‬‬

‫‪127716000‬‬

‫ﻣشروطﻪ شاﻫﻲ‬

‫‪21‬‬

‫سرﻳﻼﻧكا‬

‫ﻛﻮﻟﻤبﻮ‬

‫‪65610‬‬

‫‪19879000‬‬

‫جﻤﻬﻮري‬

‫شميره‬

‫د هېواد نوم‬

‫پالزمېنه‬

‫مساحت په کيلومتر‬ ‫مربع‬

‫نفوس‬

‫د حکومت ډول‬

‫‪22‬‬

‫سﻨگاپﻮر‬

‫سﻨﮕاپﻮر‬

‫‪641‬‬

‫‪4408000‬‬

‫جﻤﻬﻮري‬

‫‪23‬‬

‫سﻮرﻳﻪ‬

‫دﻣشﻖ‬

‫‪185180‬‬

‫‪18542000‬‬

‫جﻤﻬﻮري‬

‫‪24‬‬

‫عراق‬

‫بغداد‬

‫‪438317‬‬

‫‪28513000‬‬

‫جﻤﻬﻮري‬

‫‪25‬‬

‫سعﻮدي عربستان‬

‫رﻳاض‬

‫‪2240000‬‬

‫‪23687000‬‬

‫ﻣشروطﻪ شاﻫﻲ‬

‫‪26‬‬

‫عﻤان‬

‫ﻣسﻘط‬

‫‪309500‬‬

‫‪2516000‬‬

‫ﻣطلقﻪ شاﻫﻲ‬

‫‪27‬‬

‫فلسطﻴﻦ‬

‫ﻗدس‬

‫‪6263‬‬

‫‪4141000‬‬

‫خﻮد ﻣختاره دولت‬

‫‪28‬‬

‫فلﻴپﻴﻦ‬

‫ﻣاﻧﻴﻼ‬

‫‪300000‬‬

‫‪85563000‬‬

‫‪29‬‬

‫قبرس‬

‫ﻧﻴﻜﻮزﻳا‬

‫‪9250‬‬

‫‪1004000‬‬

‫＇ﻮ حزبﻲ جﻤﻬﻮري‬

‫‪30‬‬

‫قرغزستان‬

‫بﻴشﻜﻚ‬

‫‪198500‬‬

‫‪5192000‬‬

‫＇ﻮ حزبﻲ جﻤﻬﻮري‬

‫‪31‬‬

‫قزاقستان‬

‫استاﻧﻪ‬

‫‪271700‬‬

‫‪15242000‬‬

‫＇ﻮ حزبﻲ جﻤﻬﻮري‬

‫‪32‬‬

‫قطر‬

‫دوحﻪ‬

‫‪11471‬‬

‫‪838000‬‬

‫اﻣارتﻲ شﻴخ ﻧشﻴﻦ‬

‫‪33‬‬

‫كﻤبﻮدﻳا‬

‫پﻨﻮم پﻦ‬

‫‪181035‬‬

‫‪13648000‬‬

‫ﻣشروطﻪ شاﻫﻲ‬

‫‪34‬‬

‫سﻮﻳلﻲ كﻮرﻳا‬

‫سﻴﻮل‬

‫‪99646‬‬

‫‪28138000‬‬

‫＇ﻮ حزبﻲ جﻤﻬﻮري‬

‫‪35‬‬

‫شﻤالﻲ كﻮرﻳا‬

‫پﻴﻮﻧﮓ ﻳاﻧﮓ‬

‫‪122762‬‬

‫‪22583000‬‬

‫＇ﻮ حزبﻲ جﻤﻬﻮري‬

‫‪36‬‬

‫كﻮﻳت‬

‫ﻛﻮﻳت‬

‫‪17818‬‬

‫‪3084000‬‬

‫ﻣشروطﻪ شاﻫﻲ‬

‫‪37‬‬

‫ﻻووس‬

‫وﻳﻦ تﻴان‬

‫‪236800‬‬

‫‪5751000‬‬

‫＇ﻮ حزبﻲ جﻤﻬﻮري‬

‫‪38‬‬

‫لبﻨان‬

‫بﻴروت‬

‫‪10400‬‬

‫‪3834000‬‬

‫＇ﻮ حزبﻲ جﻤﻬﻮري‬

‫‪39‬‬

‫ﻣالدﻳﻮ‬

‫ﻣاﻟﻪ‬

‫‪289‬‬

‫‪300000‬‬

‫جﻤﻬﻮري‬

‫‪40‬‬

‫ﻣالﻴزﻳا‬

‫ﻛﻮاﻻ ﻻﻣپﻮر‬

‫‪329758‬‬

‫‪26640000‬‬

‫ﻣشروط فدرال شاﻫﻲ‬

‫‪41‬‬

‫ﻣغﻮلستان‬

‫اوﻻن باتﻮر‬

‫‪1566500‬‬

‫‪2580000‬‬

‫＇ﻮ حزبﻲ جﻤﻬﻮري‬

‫‪42‬‬

‫ﻣﻴاﻧﻤار‬

‫رﻧﮕﻮن‬

‫‪676577‬‬

‫‪47383000‬‬

‫＇ﻮ حزبﻲ جﻤﻬﻮري‬

‫‪43‬‬

‫ﻧﻴپال‬

‫ﻛتﻤﻨدو‬

‫‪147181‬‬

‫‪27678000‬‬

‫ﻣشروطﻪ شاﻫﻲ‬

‫‪44‬‬

‫وﻳتﻨام‬

‫ﻫاﻧﻮي‬

‫‪331041‬‬

‫‪83458000‬‬

‫＇ﻮ حزبﻲ جﻤﻬﻮري‬

‫‪45‬‬

‫ﻫﻨد‬

‫ﻧﻮى ډﻫلﻲ‬

‫‪3165596‬‬

‫‪1119538000‬‬

‫＇ﻮ حزبﻲ جﻤﻬﻮري‬

‫‪46‬‬

‫ﻳﻤﻦ‬

‫صﻨعا‬

‫‪555000‬‬

‫‪20676000‬‬

‫＇ﻮ حزبﻲ جﻤﻬﻮري‬

‫＇ﻮ حزبﻲ جﻤﻬﻮري‬

‫‪102‬‬

‫د څپرکي لن‪６‬يز‬ ‫ـ أسﻴا د ﻧ‪７‬ۍ ډ‪４‬ره لﻮﻳﻪ وچﻪ ده چ‪ ３‬ډ‪４‬ره برخﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ختﻴ‪％‬ﻪ ﻧﻴﻤﻪ کره او شﻤالﻲ ﻧﻴﻤﻪ کره ک‪ ３‬پرتﻪ ده‪.‬‬ ‫ـ د أسﻴا لﻮﻳﻪ وچﻪ لرغﻮﻧﻲ تﻤدﻧﻮﻧﻪ او دﻳﻨﻮﻧﻪ لري‪.‬‬ ‫ـ أسﻴا لﻮړ غروﻧﻪ (ﻫﻤالﻴا‪ ،‬ﻫﻨدوکش او البرز) او پراخ‪ ３‬د＊ت‪( ３‬د ﻣغﻮلستان د＊تﻪ پﻪ ﻣغلﻮستان ک‪،３‬‬ ‫لﻮت پﻪ اﻳران ک‪ ،３‬او ربع الخالﻰ پﻪ عربستان ک‪ )３‬لري‪.‬‬ ‫ـ پﻪ أسﻴا ک‪ ３‬زﻳات سﻴﻨدوﻧﻪ بﻬﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬عبارت دي لﻪ اوب‪ ،‬أﻣﻮر‪ ،‬سﻨد‪ ،‬ﻫلﻤﻨد‪ ،‬کارون‪ ،‬فرات او داس‪ ３‬ﻧﻮرو ＇خﻪ‪.‬‬ ‫ـ د جغرافﻴاﻳﻲ ﻣﻮقعﻴت پر بﻨس＀‪ ،‬زﻳات جﻬﻴلﻮﻧﻪ د أسﻴا پﻪ قاره ک‪ ３‬شتﻪ دي چ‪ ３‬عبارت دي لﻪ‪:‬‬ ‫باﻳکال‪ ،‬بالخاش‪ ،‬شﻴﻮا‪ ،‬اروﻣﻴﻪ‪ ،‬وان او ارال ＇خﻪ‪.‬‬ ‫ـ د أسﻴا ﻣﻬﻢ خلﻴجﻮﻧﻪ د فارس خلﻴج‪ ،‬بﻨگال‪ ،‬عقبﻪ او ﻣﻬﻢ سﻤﻨدرگﻰ ﻳ‪ ３‬د کسپﻴﻦ سﻤﻨدرگﻰ دى‬ ‫چ‪ ３‬د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬لﻮى داخلﻲ سﻤﻨدرگﻲ جﻮړوي‪.‬‬ ‫ـ دې ﻣﻮضﻮع تﻪ پﻪ پاﻣلرﻧ‪ ３‬چ‪ ３‬د أسﻴا لﻮﻳﻪ وچﻪ د استﻮا لﻪ کر＊‪ ３‬ﻧﻪ تر شﻤالﻲ قطب پﻮرې پرتﻪ ده‪ ،‬ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ل‬ ‫اقلﻴﻤﻮﻧﻪ لري‪ ،‬لکﻪ‪ :‬د قطبﻲ ساح‪ ３‬اقلﻴﻢ‪ ،‬ﻳخچالﻲ‪ ،‬د قطبﻲ ﻻﻧدې اقلﻴﻢ‪ ،‬د ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬أسﻴا د ستپ سﻴﻤﻪ‪،‬‬ ‫غرﻧ‪ ９‬او لﻮړې ＇ﻮک‪ ،３‬صحراﻳﻲ‪ ،‬ﻣعتدلﻪ‪ ،‬ﻣدﻳتراﻧﻪ ﻳﻲ‪ ،‬استﻮاﻳﻲ سﻮاﻧا او استﻮاﻳﻲ او باراﻧﻲ ‪＄‬ﻨگلﻮﻧﻪ‪.‬‬ ‫ـ د أسﻴا پﻪ لﻮﻳﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د وگ‪７‬و ﻣ‪５‬شت ک‪５‬دل ﻳﻮ ډول ﻧﻪ ده پﻪ کرﻧﻴزو پراخﻮ ‪＄‬ﻤکﻮ‪ ،‬د صﻨعتﻲ فابرﻳکﻮ‬ ‫پﻪ ＇ﻨگ‪＊ ،‬اروﻧﻮ او سﻮداگرﻳزو بﻨدروﻧﻮ او ‪ ...‬ک‪ ３‬د وگ‪７‬و تراکﻢ زﻳات او پﻪ غرﻧﻴﻮ او تﻮدو لﻨدو ‪＄‬ﻨگلﻲ‬ ‫سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬وگ‪７‬ي ل‪ ８‬دي‪.‬‬ ‫ـ د أسﻴا خلک سپﻴﻦ‪ ،‬ژﻳ‪ ７‬او کﻤرﻧگﻪ تﻮر ﻧژاد لري‪.‬‬ ‫ـ دأسﻴا اقتصاد پخﻮا ډ‪４‬ر پﻪ کرﻧﻪ او ﻣالدارۍ باﻧدې وﻻړ و او پﻪ ابتداﻳﻲ تﻮگﻪ و‪.‬‬ ‫ـ د أسﻴا سﻮﻳل لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د ﻧ‪７‬ۍ د ﻧفتﻮ او گازو ډ‪４‬رې لﻮﻳ‪ ３‬زﻳرﻣ‪ ３‬لري‪.‬‬ ‫ـ د أسﻴا ډ‪４‬ر ﻣﻬﻢ صﻨعتﻲ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ دادي‪ :‬جاپان‪ ،‬سﻮﻳلﻲ کﻮرﻳا‪ ،‬چﻴﻦ او تاﻳﻮان‪.‬‬ ‫ـ د أسﻴا ﻣﻮاصﻼتﻲ ﻻرې پﻪ درﻳﻮ برخﻮ‪ ،‬د وچ‪ ３‬ﻻرې‪ ،‬ﻫﻮاﻳﻲ کر＊‪ ３‬او د سﻤﻨدري اوبﻴزو ﻻرو باﻧدې‬ ‫وﻳشل شﻮې دي‪.‬‬ ‫ـ د باب الﻤﻨدب‪ ،‬ﻫرﻣز او ﻣﻼکا أبﻨاگاﻧ‪ ３‬لﻪ اقتصادي او ﻧظاﻣﻲ پلﻮه ډ‪４‬ر اﻫﻤﻴت لري او د أسﻴا پﻪ وچﻪ ک‪ ３‬پرت‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫ـ د سﻮﻳز کاﻧال سﻮر سﻤﻨدرگﻰ او د ﻣدﻳتراﻧ‪ ３‬سﻤﻨدرگﻰ سره ﻧ‪＋‬لﻮي‪.‬‬ ‫ـ د افغاﻧستان او اﻳران ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ اسﻼﻣﻲ جﻤﻬﻮري حکﻮﻣت لري‪.‬‬ ‫ـ د قطر او ﻣتحده اﻣاراتﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ د شﻴخ ﻧشﻴﻨﻲ حکﻮﻣت لري‪.‬‬ ‫ـ د أسﻴا لﻮﻳﻪ وچﻪ د سﻴاسﻲ جغرافﻴ‪ ３‬لﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ اوو سﻴﻤﻮ و‪４‬شل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬عبارت دي لﻪ‪ :‬ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪９‬‬ ‫ختﻴ‪ ،＃‬سﻮﻳلﻲ أسﻴا‪ ،‬سﻮ‪４‬ل ختﻴ‪ ،＃‬لرې ختﻴ‪ ،＃‬ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬أسﻴا‪ ،‬شﻤالﻲ أسﻴا او لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻪ أسﻴا‪.‬‬ ‫ـ د أسﻴا لﻮﻳﻪ وچﻪ زﻳات او ارز＊تﻨاکﻪ کاﻧﻲ ﻣﻨابعﻮ او د خر＇ﻼو د ډاډﻣﻨﻮ بازاروﻧﻮ‪ ،‬د لرلﻮ لﻪ اﻣلﻪ تل د‬ ‫استعﻤاري ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د پاﻣلرﻧ‪ ３‬وړ گر‪５＄‬دلﻲ دي‪.‬‬ ‫‪103‬‬

‫جغرافيايي اصطالحات‬ ‫اعتدالين‪ :‬د کال ﻫغﻪ وختﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د لﻤر وړاﻧگ‪ ３‬د استﻮا پر کر＊‪ ３‬باﻧدې عﻤﻮدي لگﻴ‪８‬ي او دواړه‬ ‫قطبﻮﻧﻪ پﻪ ﻳﻮه اﻧدازه لﻪ لﻤر ＇خﻪ گ＂ﻪ اخلﻲ او د استﻮا د کر＊‪ ３‬پﻪ اوږدو پﻪ شﻤالﻲ او سﻮ‪４‬لﻲ ﻧﻴﻤﻮ کرو‬ ‫ک‪ ３‬پﻪ ﻫره سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د ور‪ ３＄‬اوږدوال‪ ١٢ ９‬ساعتﻪ دی‪ .‬د اعتدالﻴﻦ وخت د پسرلﻲ لﻮﻣ‪７‬ۍ ﻧ‪＂５‬ﻪ (د‬ ‫حﻤل لﻮﻣ‪７‬ۍ) او د ﻣﻨﻲ لﻮﻣ‪７‬ۍ (د ﻣﻴزان لﻮﻣ‪７‬ۍ) ده‪.‬‬ ‫اقليم‪ :‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د ﻫﻮا ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬اﻧدازه ده چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮې ！اکل‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬ک‪ ３‬پﻪ ﻳﻮې اوږدې ﻣﻮدې ک‪！ ３‬اکل‬ ‫ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫استوايي قطر‪ :‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د کُرې ډ‪４‬ر لﻮى قطر تﻪ واﻳﻲ چ‪＄ ３‬ﻤکﻪ پﻪ ﻣساوي دوو شﻤالﻲ او سﻮﻳلﻲ‬ ‫ﻧﻴﻤﻮ کرو و‪４‬شﻲ‪.‬‬ ‫تندرا‪ :‬روسﻲ کلﻤﻪ ده چ‪ ３‬د روسﻴ‪ ３‬پﻪ شﻤال ک‪ ３‬ﻫغﻮسﻴﻤﻮ تﻪ وﻳل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬وﻧ‪ ３‬ﻧﻪ لري چ‪ ３‬ژﻣﻰ‬ ‫ﻳ‪ ３‬سﻮړ او اوږد او د کال پﻪ ډ‪４‬رو ور‪＄‬ﻮ ک‪ ３‬کﻨگل وي‪ .‬د ﻫغﻪ ‪＄‬اى دوبﻰ ډ‪４‬ر لﻨ‪ ６‬او د تﻮدوخ‪ ３‬درجﻪ‬ ‫لﻪ ﻣثبت لسﻮ درجﻮ ﻧﻪ کﻤﻪ وي اوپﻪ ﻫﻤدې لﻨ‪６‬ې ﻣﻮدې ک‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د ﻣخ کﻨگلﻮﻧﻪ وﻳل‪ ３‬ک‪８５‬ي او‬ ‫بﻮ！ﻲ لکﻪ‪ :‬خزې او گلسﻨگ وده کﻮي‪.‬‬ ‫تمدن‪ :‬پﻪ ＊ار ک‪ ３‬ژوﻧد کﻮل‪＊ ،‬اري رسﻢ او رواج سره بلدتﻴا او د ‪＄‬ان لپاره د پرﻣختگ د ＊ﻪ ژوﻧد‬ ‫د اسبابﻮﻧﻮ تﻴارولﻮ تﻪ تﻤدن واﻳﻲ‪.‬‬ ‫توريست‪ :‬د تارﻳخ لﻪ ﻣخ‪ ３‬فراﻧسﻮي اشراف زاده گاﻧﻮ تﻪ چ‪ ３‬د تحصﻴل او پﻪ ژوﻧد ک‪ ３‬د تجربﻮ د‬ ‫ﻻستﻪ راوړلﻮ لپاره بﻪ سفر تﻪ تلل تﻮرﻳست (سﻴﻼﻧﻲ) ﻳ‪ ３‬ورتﻪ واﻳﻪ‪ .‬دا اصطﻼح لﻪ ﻧﻮلسﻤ‪ ３‬پﻴ‪７‬ۍ ﻧﻪ‬ ‫ﻣعﻤﻮل شﻮه‪ ،‬وروستﻪ ﻳ‪ ３‬دا اصطﻼح پﻪ فراﻧس‪ ３‬ک‪ ３‬ﻫغﻮ خلکﻮ تﻪ کارولﻪ چ‪ ３‬د وزگارتﻴا د وخت‬ ‫تﻴرولﻮ لپاره بﻪ ﻳ‪ ３‬فراﻧس‪ ３‬تﻪ سفر کاوه‪ .‬داس‪ ３‬سفروﻧﻮ تﻪ ﻧ‪７‬ۍ گر‪５＄‬دل ﻳا تﻮرﻳزم ووﻳل شﻮ‪.‬‬ ‫جهيل‪ :‬ډ‪４‬رې پراخ‪ ３‬وﻻړې اوبﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ طبﻴعﻲ حالت باﻧدې د وچ‪ ３‬پﻪ واسطﻪ چاپ‪５‬رشﻮې‬ ‫وي‪.‬‬ ‫جنوبي نيمه کره‪ :‬لﻪ استﻮا کر＊‪ ３‬ﻧﻪ تر جﻨﻮبﻲ قطبﻪ پﻮرې جﻨﻮبﻲ ﻧﻴﻤﻪ کره ده‪.‬‬ ‫حضيض‪ :‬کلﻪ چ‪＄ ３‬ﻤکﻪ خپل اﻧتقالﻲ حرکت ک‪ ３‬چ‪ ３‬د لﻤر پﻪ چاپ‪５‬ره گر‪＄‬ﻲ ﻫغﻪ وخت چ‪ ３‬د‬ ‫‪＄‬ﻤک‪ ３‬او لﻤر وا！ﻦ ډ‪４‬ر ﻧژدې شﻲ د حضﻴض پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪104‬‬

‫خليج‪ :‬پﻪ وچﻪ ک‪ ３‬د پراخﻮ او ژورو اوبﻮ ﻣخک‪ ３‬تگ دى چ‪ ３‬درﻳﻮ خﻮاووتﻪ ﻳ‪ ３‬وچﻪ او ﻳﻮې خﻮاتﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬اوبﻪ چاپﻴره شﻮې وي‪.‬‬ ‫څ‪７‬ځاى‪ :‬ﻫغﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ ده چ‪ ３‬ډ‪４‬ر بﻮ！ﻲ پک‪ ３‬شﻨﻪ ک‪８５‬ي چ‪＇ ３‬اروي کﻮﻻى شﻲ ﻳﻮه ﻣﻮده پک‪３‬‬ ‫و＇ري‪.‬‬ ‫څوکه‪ :‬د غره ډ‪４‬رې لﻮړې برخ‪ ３‬تﻪ واﻳﻲ‪.‬‬ ‫د ارکتيک دايره‪ :‬د شﻤالﻲ عرض البلد ‪ 66 1‬درجﻪ‪ ،‬پﻪ دې اصطﻼح ﻳادوي‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫د انتارکتيک دايره‪ :‬د جﻨﻮبﻲ عرض البلد ‪ 66 1‬درجﻮ تﻪ اﻧتارکتﻴک وﻳل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫د استوا دايره‪ :‬د عرض البلد لﻮﻳﻪ داﻳره ده چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬کره پﻪ دوو شﻤالﻲ او سﻮﻳلﻲ ﻧﻴﻤﻮ کرو‬ ‫و‪４‬شﻲ‪.‬‬ ‫د جدي دايره‪ :‬د جﻨﻮبﻲ کرې ‪ 23 12‬درج‪ ３‬چ‪ ３‬د لﻤر وړاﻧگ‪ ３‬د جدې پﻪ لﻮﻣ‪７‬ۍ ﻧ‪＂５‬ﻪ ورباﻧدې‬ ‫عﻤﻮدې لگﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د سرطان دايره‪ :‬د شﻤالﻲ عرض البلد ‪ 23 1‬درج‪ ３‬چ‪ ３‬د لﻤر وړاﻧگ‪ ３‬د سر طان پر لﻮﻣ‪７‬ۍ ورځ‬ ‫‪2‬‬

‫ورباﻧدې عﻤﻮدې لگﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د عرض البلد دايره‪ :‬ﻫغﻪ داﻳرې چ‪ ３‬د استﻮا د کر＊‪ ３‬سره ﻣﻮازي دي او د ختﻴ‪ ＃‬لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬لﻮرى‬ ‫لري او د طﻮل البلد پر داﻳرو عﻤﻮدوي‪.‬‬ ‫د قطب ستورى‪ :‬غ＀ او ‪＄‬ل‪５‬دوﻧکی ستﻮرى دى او د ‪＄‬ﻤکﻲ شﻤالﻲ قطب د ﻫغﻪ پﻪ لﻮر پروت دى‪.‬‬ ‫د اوړي شمسي انقالب‪ :‬دا اﻧقﻼب ﻫغﻪ وخت راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د لﻤر وړاﻧگ‪ ３‬د سرطان پر‬ ‫کر＊‪( ３‬شﻤالﻲ ‪ 23 1‬درجﻮ) باﻧدې د سرطان د ﻣﻴاشت‪ ３‬پﻪ لﻮﻣ‪７‬ۍ ﻧ‪ ３＂５‬باﻧدې راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ ک‪８５‬ي‪ .‬چ‪３‬‬ ‫‪2‬‬ ‫پﻪ شﻤالﻲ ﻧﻴﻤﻪ کره ک‪ ３‬دوبﻰ پﻴلﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪105‬‬

‫د ژمي شمسي انقالب‪ :‬د ا اﻧقﻼب د جدي پر کر＊‪( ３‬جﻨﻮبﻲ ‪ 23 1‬درجﻮ ) باﻧدې د لﻤر د‬ ‫‪2‬‬ ‫وړاﻧگﻮ عﻤﻮد‪４‬دل د جدي د ﻣﻴاشت‪ ３‬پﻪ لﻮﻣ‪７‬ۍ ور‪ ３＄‬باﻧدې ک‪８５‬ي‪ .‬چ‪ ３‬پﻪ شﻤالﻲ ﻧﻴﻤﻪ کره ک‪ ３‬ژﻣﻰ‬ ‫پﻴلﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د کرنې ابتدايي طريقه‪ :‬ﻫغﻪ کرکﻴلﻪ ده چ‪ ３‬د ﻻس او حﻴﻮاﻧ‪ ３‬ﻳﻮې باﻧدې سرتﻪ رسﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د کرنې ماشيني طريقه‪ :‬ﻫغﻪ کرکﻴلﻪ ده چ‪ ３‬د کرﻧﻴزو ﻣاشﻴﻦ أﻻتﻮ پﻪ واسطﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د جنوبي قطب نقطه‪ :‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د کُرې وروست‪ ９‬جﻨﻮبﻲ ﻧقطﻪ ده چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د ﻣحﻮر پﻪ‬ ‫جﻨﻮبﻲ وروست‪ ９‬برخﻪ ک‪ ３‬پرتﻪ ده‪.‬‬ ‫د ځمکې محور‪ :‬فرضﻲ کر＊‪ ﾢ‬ده چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬کره د ﻫغﻪ پﻪ چاپ‪５‬ره گر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫د ځمكې د محور ميالن‪ :‬د ‪ 23 12‬درجﻮ زاوﻳﻪ ده چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د کرې د ﻣحﻮر د فرضﻲ کر＊‪３‬‬ ‫او ﻣستﻮی ﻣدار باﻧدي د عﻤﻮدی کر＊‪ ３‬ترﻣﻨ‪ ＃‬تشکﻴل‪８‬ي‪.‬‬ ‫ستپ‪ :‬د و＊ﻮ سﻴﻤﻪ چ‪ ３‬د کرﻧ‪ ３‬او ＇اروﻳﻮ ＇‪＄ ７‬اى تﻪ برابره وي‪ .‬ﻫغﻪ سﻴﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻧﻴﻤﻪ وچ اقلﻴﻢ‬ ‫لري چ‪ ３‬وا＊ﻪ او ﻧ‪ ３‬پﻪ خپاره ډول پک‪ ３‬لﻴدل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫سمندرگى‪ :‬د پراخﻮ اوبﻮ ﻳﻮې برخ‪ ３‬تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬تر سﻤﻨدر وړه وي‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬وخت د سﻤﻨدر سره‬ ‫ﻧ‪＋‬ت‪ ３‬وي او کلﻪ د وچ‪ ３‬پﻪ واسطﻪ چاپ‪５‬ره شﻮې وي‪.‬‬ ‫سوانا‪ :‬اقلﻴﻤﻲ سﻴﻤﻪ ده چ‪ ３‬بﻮ！ﻲ‪ ،‬ﻧﻴزاروﻧﻪ او ！ﻴ＂‪ ３‬وﻧ‪ ３‬لري‪.‬‬ ‫شاليزار‪ :‬ﻫغﻪ ‪＄‬ﻤک‪ ３‬چ‪ ３‬شﻮل‪ ３‬پک‪ ３‬کرل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫شمالي قطب‪ :‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د کرې شﻤالﻲ وروستﻨ‪ ９‬برخ‪ ３‬تﻪ واﻳﻲ‪.‬‬ ‫شمالي نيمه کره‪ :‬لﻪ استﻮا کر＊‪ ３‬ﻧﻪ تر شﻤالﻲ قطبﻪ پﻮرې شﻤالﻲ ﻧﻴﻤﻪ کره ورتﻪ واﻳﻲ‪.‬‬ ‫صنعت‪ :‬ﻫغﻪ کار او فعالﻴت دى چ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬پﻪ واسطﻪ خام تﻮکﻲ پﻪ پخﻮ تﻮکﻮ بدلﻴ‪８‬ي‪ .‬د ﻣثال پﻪ تﻮگﻪ‪:‬‬ ‫لﻪ اوسپﻨﻮ ＇خﻪ ﻣﻮ！ر او لﻪ پﻨب‪＇ ３‬خﻪ ！ﻮکر او کالﻲ جﻮړﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪106‬‬

‫صحرايي اقليم‪ :‬ﻫغﻪ اقلﻴﻢ دى چ‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې ﻳ‪ ３‬د اور＊ت ل‪８‬والی‪ ،‬د شپ‪ ３‬او ور‪ ３＄‬د تﻮدوخ‪３‬‬ ‫د درج‪ ３‬زﻳات تﻮپﻴر‪ ،‬سخت بادوﻧﻪ او د بﻮ！ﻮ او ﻧباتاتﻮ ل‪ ８‬والی دی‪.‬‬ ‫طبيعي جغرافيه‪ :‬د جغرافﻴ‪ ３‬ﻳﻮه ＇اﻧگﻪ ده چ‪ ３‬د غروﻧﻮ‪ ،‬سﻴﻨدوﻧﻮ‪ ،‬د ﻫﻮا د تﻮدوخ‪ ،３‬ﻧباتاتﻮ او‬ ‫سﻤﻨدروﻧﻮ پﻪ اړه بحث کﻮي‪.‬‬ ‫طبيعي ځنگل‪ :‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻳﻮه سﻴﻤﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ خپلﻪ پرې وﻧ‪ ３‬او بﻮ！‪ ３‬شﻨﻪ ه شﻮي وي‪.‬‬ ‫طول البلد‪ :‬ﻫغﻪ ﻧﻴﻢ داﻳروي کر＊‪ ３‬چ‪ ３‬د شﻤالﻲ قطب او سﻮﻳلﻲ قطب پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬غ‪５％‬دل‪ ３‬وي‬ ‫او پر عرض البلد باﻧدې عﻤﻮدې وي‪.‬‬ ‫قطبي قطر‪ :‬چ‪ ３‬پﻪ اصل ک‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻣحﻮر دى او پﻪ استﻮاﻳﻲ قطر عﻤﻮد وي‪ .‬ﻳﻮه ＇ﻨ‪６‬ه ﻳ‪ ３‬شﻤالﻲ‬ ‫قطب او بلﻪ ＇ﻨ‪６‬ه ﻳ‪ ３‬جﻨﻮبﻲ قطب جﻮړوي‪.‬‬ ‫قيمتي ډبرې‪ :‬ﻻجﻮردو‪ ،‬ﻳاقﻮتﻮ‪ ،‬فﻴروزه او ﻧﻮرو تﻪ قﻴﻤتﻲ او با ارز＊تﻪ ډبرې واﻳﻲ‪.‬‬ ‫گرينويچ‪ :‬لﻨدن تﻪ ﻧژدې ﻳﻮ پارک دى چ‪ ３‬د گرﻳﻨﻮﻳچ رصدخاﻧﻪ پک‪ ３‬جﻮړه شﻮې ده‪ .‬او د صفر درج‪３‬‬ ‫طﻮل البلد د ﻫغﻪ لﻪ ﻣﻨ‪＇ ＃‬خﻪ تﻴرﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ماشيني صنايع‪ :‬ﻫغﻪ کار او فعالﻴت دى چ‪ ３‬د تﻮکﻮ جﻮړول د ﻣاشﻴﻦ پﻪ واسطﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫مجسمه ُکره‪ :‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د کرې کﻮچﻨ‪ ９‬ﻣدل پﻪ ﻳﻮ ！اکلﻰ ﻣقﻴاس باﻧدې دى‪.‬‬ ‫واردات‪ :‬سﻮداگرﻳز ﻣالﻮﻧﻪ چ‪ ３‬لﻪ بﻬر ＇خﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ راوړل ک‪８５‬ي‪ ،‬لکﻪ‪ :‬ﻣﻮ！ر‪ ،‬کالﻲ‪ ،‬د بر‪＋４‬ﻨا‬ ‫وسﻴل‪ ،３‬خﻮراکﻲ تﻮکﻲ او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪.‬‬ ‫هکټار‪ :‬د ﻣساحت د اﻧدازه کﻮلﻮ واحد دى او د ﻫرو لسﻮ زرو ﻣترو ﻣربعﻮ ﻣعادل ﻳا پﻨ‪％‬ﻪ جرﻳبﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ ده‬ ‫هوا (جو)‪ :‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د ﻣخ چارچاپ‪５‬ره ﻫﻮا تﻪ جﻮ واﻳﻲ‪.‬‬

‫‪107‬‬