Eczacılıkta Latine

Citation preview

A N K A R A ÜNİVERSİTESİ ECZACILIK FAKÜLTESİ YAYINLARI S A Y I : 10

ECZACILIKTA

LÂTİNCE

CEVDET YALVAÇ Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Meslekî Lâtince Okutmanı

Güzel İstanbul Matbaası A N K A R A — 1965

VAL

IÇINDEKILER

Sahife Harflerin okunuşu ' Sesli h a r f l e r Diftong'lar Sessisz harfler Katışık sessizler Hece Vurgu Hal (Casus) Çekim Birinci isim çekimi İsim tamlaması Sıfatlarla isimlerin beraber çekimi ikinci isim çekimi (-us, -er ile bitenler) İkinci isim çekimi (-um, -on ile bitenler) Fiiller Sıfatlar (1. ve 2. isim çekimine uyanlar) Terimler Sayılar Kesirler Üçüncü isim çekimi Sıfatlar (3. İsim çekimine uyanlar) Dördüncü isim çekimi Sıfatlarda dereceleme (Comparatio) Zarflar Beşinci isim çekimi Önek ve sonekler Fiiller Reçete Reçete ve kitaplarda kullanılan lâtince terimler Çekim tablosu (isimler) Çekim tablosu (Sıfatlar) Çekim tablosu (fiiller) İndex vocabulorum İndex alphabeticus Kısaltmalar Bibliyografya

1 1 1 1 2 2 2 3 4 4 5 6 9 11 12 16 20 23 26 29 37 42 44 46 50 52 56 60 65 82 84 87 94 116 118 119

ÖN

SÖZ

A n k a r a Üniversitesi Eczacılık Fakültesi âğrencilerine meslekî lâtince dersi vermeğe başladıktan sonra, onların bu alandaki eksikleri beni üzüyordu. H e r ne kadar klâsik lâtince alanında birkaç tükrçe yayın v a r ise de, pek tabii olarak, öğrencilerin meslekî bilgilerini a r t ı r m a y a kâfi gelmiyor, programların yüklü olması bakımından Fakültede klâsik bir lâtince öğretmekle beraber mesleki formasyonlarının teşekkül etmesi için mesleki lâtinceye zaman ayrılması mümkün olmuyordu. Öğrencilerime verdiğim notları tashih ve kısmen ilâveler yapmak suretiyle hazırladığım bu küçük k i t a p t a isim, sifat ve fiil çekimlerinin önemli kısımları gösterilmiş ve klâsik lâtincedeki bir çok kaide (bilhassa sentaks) ve müstesna çekimli kelimelerin öğretilmesinden vazgeçilmiştir. H e r ne k a d a r bazı yabancı ülkelerdeki eczacı öğrenciler için hazırlanan lâtince kitaplar, bu kitaba nisbetle hacmen daha geniş çapta ise de, g a r p dillerinin lâtince ile olan münasebeti ve h a t t a lâtince bilmiyen bir öğrenci için okul kitaplarında birçok kelime ve tabirlerin lâtince olar a k kullanılagelmesi, onların daha hacimli kitapları kolayca takip edebilmelerini sağlamaktadır. Ortaokul ve liselerimizde lâtince öğrenmiyen, yalnız Fakültede haft a d a (2) saat olmak üzre iki sömestre okuyan öğrenciler için daha geniş çapta bir kitap hazırlamayı uygun bulmadım. Öğrencilere mesleklerinde yardımcı olmak üzre daha başka yayınlar hazırlanması icap ettiği kanaatindeyim. Şurasını da kaydetmek isterim ki, reçete yazma, kimya ve diğer f a r m a s ö t i k terimlere karşılık verme bakımından güçlük çektim. Baş vurduğum kaynaklarda ve öğrenciler için hazırlanan kitaplarda aynı deyim için çeşitli söyleniş şekilleri kullanılmaktadır. Çünkü dilimizde terimler kesinleşmiş değildir. Bu sebepten lâtince terimlerin ne anlam verdiklerini, neyi belirttiklerini açıklamaya çalıştım. Eczacılıkta lâtince, klâsik lâtince öğretmek için yazılmış bir g r a m e r olmamakla beraber, eczacılık bilimindeki terimleri gösteren bir liste de değildir. Bu kitabı gözden geçirmek zahmetinde bulunanların gerek ilmî hataları, gerekse eksiklerini belirterek beni ikaz etmelerini bir lutuf addedeceğimi şimdiden arz etmek isterim. C. YALVAÇ

V

LÂTİNCE'NİN DEĞERİ §1. Lâtince, eski çağlarda orta İtalya'nın Latium bölgesinde konuşulan bir dilidir. Bu dil yavaş yavaş, gelişmiş, Roma ve civarından sonra italya'ya ve daha sonra Roma imparatorluğunun hakim olduğu ülkelere yayılmıştır. Avrupa dillerine etki yapmış ve onlara yeni şekiller vermiştir. Lâtince, eski Yunanca'dan kelimeler almakla beraber, Yunanca'nın etkisi altında kalmamış, aldığı kelimeleri lâtinleştirmiştir. Roma imparatorluğunun hüküm sürdüğü topraklarda Lâtince, Yunanca ile birlikte kullanılmış ve bu durum yüzyıllarca devam etmiştir. Rönesans, Avrupada Lâtin ve Yunan dil ve kültürlerinin incelenmesiyle gelişmiş, bilimsel incelemelerde de bu gelişmeye parelel olarak Avrupa dillerine yakınlığı dolayısıyle Lâtince ve Yunanca deyim ve terimler kullanılmıştır. Yüzyıllar boyunca da bilginler eserlerini lâtince yazmakta devam etmişlerdir. Bilim terminolojisinde önemli bir yer t u t a n lâtince'yi öğrenmek, bilimsel çalışmaların ilk şartıdır.

VI

I A L F A B E •

§2. Türk alfabesi ile lâtin alfabesi arasında bazı f a r k l a r vardır. Lâtin alfabesi 25 harflidir İŞARETLER A a B b C c D d E e F f G S H h I i j J K k L 1 M m N n O o P P Q q R r S s T t U u V V X X Y y z Z

İSİMLERİ a be se de e fe ge ha i je ka le me ne 0 pe ku re se te u ve iks 1 graecum ze

SÖYLENİŞİ a b s veya k d e f g veya c h i veya y ç, c, j veya y k 1 m n 0 P k r s t u V

ks 1 (ü) z

VII

1 • •

.

HARFLERİN OKUNUŞU § 3. Klâsik lâtincenin okunuşu bir çok dilciler t a r a f ı n d a n münakaşa mevzuu olmuş ve halen de halledilememiştir. Bazı uluslar sessiz harfleri kendi dillerinde olduğu gibi okumaktadırlar. Biz lâtin dili filolojisi ile uğraşmıyacağımız çin bilimsel terimlerde ekseriyetle kullanılan okunuş şeklini tercih edeceğiz. SESLİ HARFLER § 4. Sesli harfler Türkçede olduğu gibi okunur. Şunlardır : a, e, i, o, u. Y h a r f i de seslidir, i ile ü arası ses verir. Bu harf yabancı kelimelerde mevcuttur. DIFTONG'lar (Çift Sesliler) § 5. Lâtince'de iki seslinin birleşmesiyle meydana gelen seslilere DİFTONG (diphthongus) denir. Diftong'lar şunlardır : ae = e, oe = ö, au = au, eu = eu, ei = ei, ui = ui. Bunlardan en fazla kullanılan (ae) dir. au ve eu hemen hemen yazıldıkları gibi okunurlar. NOT : Uzun hecelerin seslisi üzerinde ( ~ ) işareti bulunur. Diftong'lar uzun hece sayılırlar. SESSİZ HARFLER § 6. Sessiz harflerin Türk harflerinden farklı olanları vardır. C harfi, a, o, u önünde ve kendisinden sonra bir sessiz harf geldiği takdirde (K), e, i, y, ae, oe, önünde (S) sesini verir : Caput, chloricus, cortex, cucurbita, cyathus. g harfi a, o, u önünde (g), e ve i önünde (c) gibi okunur. Gallina, gossypium, gutta, gelatinum. J harfi bazan (C) bazan (J) veya (Y) gibi okunur. Teknik terim lerde (J) sesini vereceğiz. Bu harf yarım seslidir. Klasik lâtincede (y) gibi okunur. NOT. 1 — Lâtinler yazı dilinde (i vej) harflerini ayırt etmezlerdi. Bazı memleketlerde klâsik lâtince öğretiminde (j) h a r f i yerine (i) seslisi kullanılmaktadır.

1

NOT. 2 — Latinler yazı dilinde (ıı ve v) harflerini ayırtetmezlerdi. Kolaylık sağlaması için sonradan bu harfler okunuşuna göre kıymetlendirilmişlerdir. Q harfi'nden sonra daima (u) h a r f i gelir. (qu = kv) okunur. a - qua = a - kwa X harfi çift seslidir. (KS) sesini verir, r a - dix = r a - diks. KATIŞIK SESSİZLER § 7. Katışık sessizlerde X h a r f i sessizdir, (-ks-) sesini verir. (Z) h a r f i (-ds) veya (-z) sesini verir. iki h a r f t e n meydana gelen, f a k a t bir harf değerinde olan sessizler de vardır. Ch = K,

Ph = F,

Th = T

Bu çift sessizler yabancı dillerden geçen kelimelerde vardır. Yalnız bazı lâtince kelimeler ilk zamanlarda (-ch-) yerine (-c-) ile yazılırdı. Meselâ : Pulcher (Güzel) Eski dilde (Pulcer) gibi. H E C E § 8. Her lâtince kelimede bir veya bir kaç hece vardır. Lâtince'de her harf okunur. İki sesli arasındaki sessiz, kendisinden sonra gelen sesli harfle beraber okunur : a-ci-dum. iki sesli arasında bulunan iki sessiz h a r f t e n birincisi ilk sesli harfle, ikincisi ikinci sesli harfle berabe rokunur. Ar-gen-tum. F a k a t ikinci harf (h) veya akıcı harflerden biri (1, r) olursa, iki sessiz de kendisinden sonra gelen sesliye bağlanır, bra-chi-um, a-cris, du-plex, te-ne-brae. NOT : Aynı harf iki sesli arasında çift olarak geçerse (-rr-, -11-, nn-) vs. birinci harf evvelki sesliye, ikinci harf ikinci sesliye bağlanır : Pul-cherri-ma bel-la-don-na

gibi. V U R G U

§ 9. Bir heceli kelimelerde vurgu yoktur, iki heceli kelimelerde vurgu ilk hece üzerine düşer. Üç veya d a h a fazla hecelerde vurgu

2

sondan üçüncü hecenin üzerine, sondan ikinci hecenin ise vurgu bu hece üzerine düşer.

seslisi uzun

!

a'-my-lum,

co-de-i-na. İSİMLER ve SIFATLAR

§ 10. İsimler ve sıfatlar ya erkek (masculinıım) veya dişi (femiııiııum) veya cinssiz (neutrum) durlar. İsimler ve dirler.

sıfatlar ya tekil (Singularis) veya çoğul (pluralis)

İSİMLERDE ve SIFATLARDA H A L (Casus) § IX. isim ve sıfatlarda (6) hal vardır : 1— )

Nominativus (yalın hal) : Kim veya ne sorusuna cevap verir.

2— )

Genitivus (-in hali) : Kimin veya neyin sorusuna cevap verir. Datıvus (-e hali) : Kime, kim için veya ne için sorusuna cevap verir. Accüsâtîvus (-i hali) : Kimi, neyi soruşuna cevap verir.

3— ) 4— ) 5—)

Vocâtıvus (hitap hali) : ey...!

6—)

Ablâtîvus (-den hali) : Kimden, Neden sorusuna cevap verir. Ablâtîvus hali ön takılarla (praepositio) da kullanılır, -de, -den, -ile, -vasıtasıyla, -içinde... gibi anlamlar verir. NOT : Lâtince'de artikl olmadığı gibi belirtili isimlerle, belirtisiz isimler arasında da bir f a r k yoktur. Meselâ : (rosa) kelimesi hem (gül) şe hem de (bir gül) anlamına gelir. Vocativus halini kullanmıyacağız. Ç E K İ M § 12. Lâtince'de beş türlü isim çekimi vardır. Gelenek olarak bu çekimler numaralanmak suretiyle adlandırılmıştır. Sıfatların çekimi ilk üç isim çekimine uyar. Sıfatların çekimini iki gruba ayırabiliriz : a) Birinci ve ikinci isim çekimine uyan sıfatlar; b) Üçüncü isim çekimine uyan sıfatlar. Derslerimiz ilerledikçe bu çekimleri öğreneceğiz.

3

neut. BİRİNCİ İSİM ÇEKİMİ (-a) Çekimi § 13. Bu çekime giren isimler (-a) ile nihayetlenir ve dişi fenıiniııum) cinstendir. F a k a t erkek kişileri belirten kelimeler erkek (masculinum) cinstendir. Meselâ : ııauta = gemici, agricöla = çiftçi, poeta = şair, seriba = katip gibi. -a ile biten nehir isimleri de erkektir : Sequana = Sen Nehri, Garunna = Garon Nehri gibi. Birinci çekime (-a) çekimi de denir, (a) kelimenin nominativus takısıdır. Bir ismin kaçıncı çekime göre çekildiği genitivus takısından anlaşılır. Birinci isim çekimine gren kelimelerin genitivus takısı (-ae) dir. NOT : Aloe, es, f. (sarı sabır) birinci isim çekimine giren Yunanca bir kelimedir. Genitivus takısı (-es) dir. § 14. Birinci isim göre çekilir. Örnek :

çekimine

rosa, ae, f.

uyan kelimeler aşağıdaki örneğe

Gül T E K İ L

n g d a a

ö e a c b

m i n â t ı v u s n i t i v u s t ı v u s c ü s â t ı v u s l â t î v u s

ros-a ros-ae ros-ae ros-am ros-â

gül gül'ün gül'e, gül için gül'ü gül'den

Ç O Ğ U L ı ı ö m i n â t i v u s g e n i t i v u s d a t ı v u s a c c ü s â t l v u s a b l â t î v u s

4

ros-ae ros-ârum ros-ıs ros-âs ros-ıs

gül'ler gül'lerin gül'lere gül'leri gül'lerden

NOT : Datîvus ve ablâtıvus çoğulda (a - i) harfleri birleşerek (î) sesini vermiştir. ISIM TAMLAMASI § 15. îsim tamlaması genitıvus hali ile yapılır. aqua : su, Rosa : gül, Aqua rosae : gül suyu, Ayni şekilde : pilula : hap, quinina : kinin, pilula quinıııae : kinin hapı demektir. Bazı Türkçe isim tamlamaları lâtince bir sıfat ve ismin nominativus halleri ile belirtilir. Porta : kapı, ferrea : demirden yapılmış (sıfat) porta f e r r a : demir kapı. § 16. Aşağıdaki kelimeleri çekiniz : Pilula, cera, aqua, medicîna, capsula, ampulla, vitamina. L E C T İ O § 17. Pilulas. Belladonnae. Lavandularum. Rosis. Pilulas Vitaminae. Misturam. Caffeinae et camphorae. Capsulae albae. Massa medicinae amarae. Misturae flavae. Massae vanillae et oryzae, Massa cocainarum. Pilula caffeinae amarae. Capsula caerula vitaminae D. Tincturae belladonnae. Ampullae quininae. Aquis rosae. Aqua destillata. Pilulis parvis quininae. Aqua aromatica. VOCABULA § 18. İSİMLER quinın-a, ae, f. ampul kinin ampull-a, ae, f. su gül ros-a, ae, f. aqu-a, ae, f. tinctür-a, ae, f. tentür, belladon; belladonn-a, ae, f. güzel avrat hülasa otu vanill-a, ae, f. vanilya vitamın-a, ae, f. vitamin caffeın-a, ae, f. kafein kalamin calamın-a, ae, f. SIFATLAR kâfur camphor-a, ae, f. ilâç kapsülü alb-a, ae, sıf. beyaz capsul-a, ae, f. balmumu amâr-a, ae, sıf. acı cera, ae, f. aromatic-a, ae, sıf. hoş kokulu kokain cocain-a, ae, f. lavanta caerul-a, ae, sıf. mavi lavandul-a, ae, f. damıtılmış çiçeği destillâta, ae, sıf. sarı massa mass-a, ae, f. flav-a, ae, sıf. medicin-a, ae, f. ilâç, tıp. parv-a, ae, sıf. küçük mistür-a, ae, f. bileşim BAĞLAÇ oryz-a, ae, f. pirinç pilul-a, ae, f. hap ve et

5

Lâtince'de bir ismin kaçıncı çekimden olduğunu anlamak için genitivus takısına bakmamız lâzımdır. Bu sebeple sözlüklerde (vocabula) genitivus takısı ve cinsi de gösterilir. Sıfatlarda yalnız üç cins gösterilir. F a k a t ilk derslerimizde öğrenciler için daha kolay olacağı düşünülerek burada geçen şekli (cinsi) verilmiştir. III BİRİNCİ ISIM ÇEKİMİ (Devamı) Sıfatlarla isimlerin Beraber Çekimi § 19. Lâtince'de sıfatlar bağlı oldukları isimlerle beraber çekilirler. Türkçede ise sıfatlar değişmez. Meselâ: Sarı gül, sarı gül'ün, sarı güllerin, sarı güllerden deyimlerinde sarı değişmez. Lâtince'de ise şu şekilde değişir. Rosa flava, rosae flavae, rosârum flavârum, rosis flavîs. T E K İ L nöminâtîvus genitîvus datıvus accüsâtîvus ablâtîvus

rosa flava rossae flavae rosae flavae rosam flavam rosâ flavâ

sarı sarı sarı sarı sarı

gül gülün gül'e (için) gül'ü gül'den

sarı sarı sarı sarı sarı

gül'ler gül'lerin gül'lere (için) gül'leri gül'lerden, (-de)

ÇOĞUL nöminâtîvus genitîvus datıvus accüsâtîvus ablâtîvus

rosae flavae rosârum flavârum rosîs flavîs rosâs flavâs rosîs flavîs

§ 20. İsim tamlamaları çekilirken (bk. 15) genitivus halinde olan kelime çekilmez. Nominativus olan isim ise yerine göre değişir: ö r n e k

:

nönıinâtîvus genitîvus datıvus accüsâtîvus ablâtîvus

6

T E K İ L ampulla quinîııae ampullae quinînae ampullae quinînae ampullam quiııînae ampullâ quiıunae

kinin kinin kinin kinin kinin

ampul'ü ampulünün ampul'üne ampul'ünü ampul'ünden

ÇOĞUL nömiııâtîvus genitîvus datıvus accüsâtîvus ablâtîvus

ampullae quinınae ampullârum quinınae ampullıs quinınae ampullâs quinînae ampullıs quinînae

kinin kinin kinin kinin kinin

ampul'leri ampul'lerinin ampul'leri için ampul'lerini ampul'lerinden

§ 21. Her ne şekilde kullanılırsa kullanılsın, birbirine bağlı olan isimlerin ve sıfatların cinsi daima aynıdır. îsme uyar. Femininum isimle femininum sıfat, masculinum isimle masculinum sıfat, neutrum isimle neutrum sıfat kullanılır. § 22. Bir kısım Yunanca kelimelerin sonu (-a) ile bitmediği halde birinci isim çekimine girerler. Bu kelimelerde (nom., -e; gen, -es; dat, -ae; acc., en; abl., -e) dir. Meselâ : mastiche, es, f., (sakız, m a c u n ) ; aloe, es, f., (sarı sabır) gibi. Lâtin edebiyatında bu gruba giren kelimelerin bir kısmında gen, takısı (-ae) dir. Her iki şekilde de çoğul şekilleri yukarıda gördüğümüz kaideye göre çekilir (bk. 14). F İ İ L L E R § 23. Vaktimizin az olması hasebiyle bütün g r a m e r şekil ve kaidelerini öğrenmemiz mümkün olamıyacağı için yalnız meslekî lâtincede fazla geçen şekilleri görmekle yetineceğiz. Bilhassa fiiller konusunda eczacılıkta geçen şekilleri görmek bizim için kâfi gelecektir. § 24. Lâtince'de dört türlü fiil çekimi vardır. Cümle k u r m a şekli Avrupa dillerinden ziyade Türk diline benzer. 2. ve 3. fiil çekimlerinde, 2. tekil şahıs emir takısı (-e), 1. çekimde (-a), 4. çekimde (-i) dir. Şimdiki zaman etken çekimde özne belirtilmiş ise 3. tekil şahıs (-at, -et, -it), 3. çoğul şahıs (-ant, -ent, unt, iunt) takıları ile nihayet bulur (bk. 153). emir :

misçe aquam : suyu karıştır.

3. tekil şahıs : puella miscet aquam : genç kız suyu karıştırır. 3. çoğul şahıs : discipulae miscent aquam : kız öğrenciler suyu karıştırırlar. Lâtincede bazı fiiller cümlede acc. alırlar : puella rosam habet : genç kızın gülü vardır, veya genç kız güle maliktir, gibi.

7

B u r a d a (rosam) kelimesini Türkçeye acc. hali ile çeviremeyiz. Şayet bir fiil acc., abl. vs. özel bir hal alırsa kendi dilimize uygun bir şekilde çeviririz. Lâtince cümle kurmalarında kaideler olmakla beraber, diğer dillere nispetle daha kolay ve serbesttir. Bununla beraber sıfatların kullanış şekline bilhassa dikkat etmek eczacılar için daha önemlidir. Meselâ : pilula flava quiııîııae deyiminde (flava) sıfatı (pilula) sıfatına bağlıdır. F a k a t : Pilula quinınae flâvae. deyiminde (flava) sıfatı (quinıııa) kelimesine bağlıdır. L E CT î O § 25. Rosa flava, phialae parvae. puella miscet tineturam valerianae. Misçe tincturas valerianae et aloes. Recipe lavandulas flavas et rosas albas. Miscent misturas cretae compositae, Terra habet herbas. Discipulae non miscent medicinas praeparatas. Discipula past a m duram habet. Cocainam et strychninam non miscet. Recipe pastam duram. Puella videt phialam medicinae. Non bibet aquam amygdalae amarae. Non miscent morphinam et m i s t u r a m cretae. VOCABULA § 26. ISIMLER aloe, es, f. amygdala, ae, f. creta, ae, f. discipula, ae, f. herba, ae, f. morphina, ae, f. pasta, ae, f. phiala, ae, f. puella, ae, f. styrychnina, ae, f. terra, ae, f. valeriâna, ae, f.

8

sarı sabır badem tebeşir kız öğrenci ot, bitki morfin hamur, macun balon, şişe genç kız striknin yer valerian (kedi otu)

S I F A T L A R composita, ae, sıf : karışık mürekkep dura, ae, sıf : sert praeparata, ae, sıf : hazırlanmış Z A R F nön (zarf) değil (olumsuz cümlelerde kullanılır) F U L L E R bibet içer misçe karıştır! miscent karıştırırlar miscet karıştırır recipe al! videt görür

IV İKİNCİ İSİM ÇEKİMİ § 27. ikinci isim çekiminde nom. takıları aynı değildir. Çoğu (-us) ve (-um), bir kısmı ise (-er) ile nihayetlenir. Bu çekime (0) çekimi de denir. Bu çekimde gen. çoğ. takısının ilk h a r f i ( O ) dur. (-us) ve (-er) ile son bulan kelimeler masc., (-um) ile son bulan kelimeler ise neut. durlar. Yalnız (-us) ile son bulan ağaç, memleket ve şehir isimler fem. durlar. ÖRNEK:

Oculus, i, m :

Göz

T E K İ L nom. gen. dat. acc. abl.

ocul-us ocul-i ocul-ö ocul-um ocul-ö

ÇOĞUL

göz gözün göze gözü gözden (-de)

ocul-i ocul-örum ocul-ıs ocul-ös ocul-is

gözler gözlerin gözlere gözleri gözlerden

§ 28. Us takısından evvel (-i) h a r f i gelirse çekimde olmaz. Gövdedeki (i) h a r f i aynen kalır.

değişiklik

Meselâ : Scoparius, il, m., k a t ı r tırnağı; (scoparius) kelimesinin gen. u (scoparii), acc. u (scoparium), abl. u (scopario) ... vs. Klâsik Lâtince'de bu durumlarda gen. hali bazan bir (i) ile gösterilirdi. § 29. Bu çekime giren masc. isimlerle beraber kullanılan sıfatlar (-us) ile, fem. isimlerle kullanılanlar (-a) ile nihayetlenir. Meselâ : (compositus) sıfatı masc. isimlerle beraber, (composita) şekli ise fem. isimlerle beraber kullanılır. Türkçe anlamlarında hiç bir f a r k yoktur. § 30. Nom. u (-er) ile biten kelimelerin (casus) takıları da yukarıda söylediğimiz örnekte olduğu gibidir, (-er) ile son bulan isimlerin bir kısmında hiç bir değişiklk olmaz. Bir kısmında ise nom. dan sonraki hallerde (-er) takımındaki (-e) düşer. ÖRNEK :

I

puer, pueri, m. = erkek çocuk

11

T E K t L

ÇOĞUL

argentum, ı, n.

gümüş

T E K İ L nom.: gen. : dat. : acc. :: abl. :

argent-um argent-t argent-ö argent-um argent-ö

gümüş, gümüşün gümüşe gümüşü gümüşten

Ç O Ğ U L nom.:: gen. : dat. : acc. : abl. :

argent-a argent-örum argent-ıs argent-a argent-ıs

gümüşler gümüşlerin gümüşlere (-için) gümüşleri gümüşlerden

NOT : 1 — Bu gruba giren kelimeler de diğer ikinci isim çekiminde gösterdiğimiz örnekler gibi çekilir. Yalnız farklı olân nom. tekil ile nom. ve acc. çoğul şekillerine dikkat edilmelidir. 2 — (-us) ile biten kelimelerde de söylediğimiz gibi, (-um) takısından evvel kelimenin gövdesinde (-i) h a r f i bulunsa bile çekimde düşmez. Meselâ (opium) kelimesi çekimde opium, opii, opio, opium, opio, vs. hallerini alır. Klâsik lâtincede gen. hali (opı) şeklinde olabilirdi. § 38. (-on) ile biten yunanca kelimeler de (argentum) gibi çekilirler. Yalnız acc. tekil ile nom. tekil aynıdır. Meselâ: Erythraicon, ı, n. (yabani salep otu), gen., -i, dat., -o, acc. on, abl., -o dur. Çoğulları da kaideye göre çekilirler. F İ İ L L E R § 39. Fiillerde göz önünde tutmamız gereken hususlar vardır : 1) Şahıs (persona) 2) Sayı (numerus) 3) Kip (modus)

4) Zaman (tempus)

5) Cins (genus)

12

birinci, ikinci, üçüncü şahıs tekil, çoğul a) indicativus : gerçeklik ifade eder. b) coniunctivus : tasavur ifade eder. c) imperativus : emir şekli d) m a s t a r a) praesens, imperfectum, f u t u r u m ; b) perfectum, plusquam perfectum, f u t u r u m exactum; activum, passivum;

Bu şekiller şahısları belirten ve çekilen hallerdir. Ayrıca isim ve sıfat gibi kullanılan fiil şekilleri vardır. İsim şeklinde kullanılanlar : 1 — infinitivum (mastar) 2 — gerundium 3 — supinum Sıfat şeklinde kullanılanlar da şunlardır : 1 — participium 2 — gerundivum § 40. Coııiuctivus kipi, arzu, temenni ve istek bildiren fiil şeklidir. Üçüncü tekil şahıs ayni zamanda emir ifade eder. Fazla kullanılan fiil şekillerini şöylece özetliyebiliriz : ACTIVUM Ş E K İ L L E R

Çekim Grubu

imperativus Praesens 2. ci tekil Ş.

Coniunctivus praesens 3. cü sahıs T e k i l

Çoğul

adjuva (yardım et)

adjuvet (yardım etsin)

adjuvent (yardım etsinler)

misçe (karıştır)

misceat (karıştırsın)

misceant (karıştırsınlar)

III

scribe (yaz)

seribat (yazsın)

seribant (yazsınlar)

IV

bulli (kaynat)

bulliat (kaynatsın)

bulliant (kaynatsınlar)

I II

İmperativus 2. ci tekil şahısta şu dört fiilin özelliği vardır : dîc

söyle!

düc

sevk et!

fac

yap!

fer

götür!

13

PASSÎVUM ŞEKİLLER

§ 157. coııiuııetivus praeseııs 3. eti şahıs Çekim

Geruııdivum

Tekil

Çoğul

adjuvaııdus, a, uın yardım edilmeli

adjuvetur yardım edilsin

adjuventur yardım edilsinler

II

nıisceııdus, a, um karıştırılması gerekli

misceatur karıştırılsın

misceantur karıştırılsınlar

III

scribeııdus, a, um yazılması gerekli

seribatur yazılsın

seribantur yazılsınlar

IV

bulliendus, a, um kaynatılması gerekli

bulliatur kaynatılsın

bulliaııtur kaynatılsınlar

I

L E CT İ O § 42. Folium flavum. Folia altheae. Unguentum sulfuricum. Recipe ampullas insulini! Dentur pilulae opii! Capiat medicinam! Puella habet ampullas aquae destillatae. Pueri habent ligamenta carbasi. Gossypia et ligamenta carbasi s u n t in scatulis. Detur fluidextractum ergotae! Capiant g r a n a calcii! Acida nitrica et sulfurica sunt in phialis. Puella habet oleum rosae. Recipe vinum dilutum! Pelle curas vino! Detur medicina post cibos! VOCABULA § 43. İ S İ M L E R acidum, ı, n. althea, ae, f. altha«a, ae, f. calcium, iı, n. cibus, i, m. cura, ae, f. ergota, ae, f.

14

asit (althaea) ya bak. hatmi kalsiyum yemek tasa, ihtimam çavdar, çavdar mahmuzu (bot.)

yaprak folium, iı, ıı. Fluid-extraetum, ı, nmayi hulasa gossypium, iı, n. pamuk granum, ı, ıı. tane tıısulinum, ı, ıı. insülin ligamentum, ı, ıı. sargı bezi oleum, 1, n. yağ afyon opium, iı, n. somnus, ı, m. uyku merhem unguentum, ı, n. viııum, ı, n. şarap F İ İ L L E R capiant, coni, 3. cü çoğ. ş. capiat, coni, 3. cü tek. ş. dentur, coni, 3. cü çoğ. ş. pass. detur, coni, 3. cü tek. ş. pass. pelle, emir, 2. ci tek, ş.

alsınlar alsın verilsinler verilsin dağıt!

S I F A T L A R dilütum, ı, sıf. nitricum, ı, sıf. sulfuricum, ı, sıf. ÖN

sulandırılmış nitrik sülfürik T A K I L A R

ante, praep, (acc. ile) in, praep (abl. ile) post, praep, (acc. ile)

önünde de, içinde -den sonra

A L I Ş T I R M A § 44. Aşağıda gördüğünüz yanlışları düzeltiniz : Foliı dentur. Pilulae est in scatulâ. Unguenta sulfuricum sıınt in congia. Discipulı capiat medicıııam. Gossypiunı est alba. § 45. Aşağıdaki kelimeleri tekil haline koyunuz : Medicinârum, phialîs, gossypia, acidörum.

15

neut. S I F A T L A R § 46. Lâtincede her ismin bir cinsi vardır. F a k a t birinci ve ikinci isim çekimine giren sıfatların üç cinsi vardır. Meselâ : Masculîııum ınagnus parvus longus albus gibi.

(büyük) (küçük) (uzun) (beyaz)

Feminînum

Neutrum

magna parva longa alba

m a g ııunı

parvum longum albüm

Birinci isim çekimine giren fem. isimlerle birlikte sıfatların fem. (parva) şekli kullanılır, ikinci isim çekimine giren ve (-us) ve (-er) ile nihayet bulan masc. isimlerle sıfatların masc. (parvus) şekli, (-um) ile biten isimlerle neut. (parvum) şekli kullanılır. F a k a t bundan sonra sözlüklerde daha kısa olması için parvus, -a, -um şeklinde göstereceğiz. BİRİNCİ ve İKİNCİ İSIM ÇEKİMİNE GÖRE ÇEKİLEN SIFATLAR § 47. albus, -a, -um

beyaz T E K İ L

nom. gen. dat. acc. abl.

16

Masc.

Fem.

Neut.

albus albî albö albüm albö

alba albae albae albam albâ

albüm albî albö albüm albö

ÇOĞUL

nom. gen. dat. acc. abl.

Masc.

Fem.

Neut.

albı albörum albîs albös albîs

albae albârum albîs albâs albîs

alba albörum albıs alba albîs

§ 48. Bu çekime giren ve sonu (-er) ile biten sıfatlar da vardır. Bu sıfatlardan bir kısmının (-r) den evvelki (-e-) h a r f i çekimde düğer, bir kısmında ise kalır (Ek. 30). Miser, misera, miserum şeklinde, miser sıfatı (puer), misera (rosa), miserum ise (argentum) gibi çekilir. Niger, nigra, nigrum (kısaca, niger, -gra, -grum) sıfatında ise çekimde (-e-) h a r f i düştüğü için niger (ager) gibi, (nigra, nigrum) ise kaideye göre çekilirler. § 49. (a) çekiminde masc. kelimeler masc., (-us) kelimeler fem. sıfatlarla birlikte çekilir : (nauta bonus) deyiminde (nauta) masc. olduğu bağlı sıfat t a (bonus) masc. dur, oculus (Bk. 27) gibi rus parva) deyiminde ise; (cedrus) ağaç ismi olduğu sıfatı da fem. dur, (rosa) gibi (Bk. 19) çekilir.

ile biten fem. için kendisine çekilir. (Cediçin fem. dur,

§ 50. Bazı sıfatlar isimlerden, fiillerden ve sıfatlardan yapılmışlardır. Umumiyetle bunlar (-âtus) ve (-ösus) takısını alırlar. Bütün bu sıfatlara nasıl bir anlam verileceği kaide ile gösterilemez. Genel olarak (-laşmış, -lı, -la dolu, haline gelmiş, -lanmış) vs. gibi anlamlar verilebilir. § 51. -ösus ile biten sıfatlar (bir kaç örnek) Periculösus, a, um, tehlikeli (periculum, î, n, tehlike); nitrösus, a, um, azotlu; lapidösus, a, um, taşlık yer (lapis, lapidis, m. t a ş ) ; aquösus, a, um, sulu, nemli; arseniösus, a, um, arsenikli; ponderosus, a, um, ağır (pondııs, ponderis, n, ağırlık); sulfurösus, a, um ( y a h u t : sulphurösus, a, um), k ü k ü r d ü m s ü ; vinösus, a, um, alkollü, şarabi; ferrösus, a, um, demirli, demir karışımlı. § 52. -âtus ile biten sıfatlar (Bir kaç örnek) Medicâtus, a, um, tıbbi ; praeparatus, a, um, preparat, hazırlanmış; Sulfurâtus, a, um, sülfüre; Odorâtus, a, um, kokulu; camphöratus, a, um, k â f û r i ; granulatus, a, um, tanelenmiş, tane haline gelmiş; lıydrâtus, a, um, h i d r a t ; chloratus, a, um, klorlu; pulveratus, a, um,

17

toz haline gelmiş, (pulvis, pulveris, t o z ) ; nitrâtus, a, uııı, küher çileli; foliâtus, a, um, yaprak haline gelmiş; iodâtus, a, um, iyotlu; destillâtus, a, um, distile; purificâtus, a, um, temizlenmiş; albatus, a, um, beyazlaşmış; depurâtus, a, um, temizlenmiş. LECTİO § 53. Creta Pulverata. Lavandulae sunt odoratae. Gossypium non est rubrum. Puellae habent violas odoratas. Mitte medicinas pulveratas. Syrupi liquidi sunt rubri. A u r u m est flavum, aurantium luteum. Oleum lini f u s c u m est in phiala. Bibe vinum cum amico, Habent congios tincturae compositae. Capsulae gelatini luteae. Diligit rosas aromaticas violasque. Detur caffeina citrata. Recipe caffeinam citratam. F r u m e n t a sunt m a t u r a . Philosophia est animi medicina. Argentum foliatum. Folia flava sunt pulverata. Aqua destillata. Hortus est lapidosus. Acida nitrica concentrata. Unguentum spissum. Olea fusca. V O C A B U L A § 54.

İSİMLER animus, ı, m. argentum, i, n. aurantium, i, n. aurum, i, n. frumeııtıım, i, n. gelatınum, i, n. hortus, i, m. linum, i, n. morbus, i, m. philosophia, ae, f. viola, ae, f.

ruh gümüş portakal altın hububat jelatin bahçe keten, keten tohumu hastalık felsefe menekşe

S I F A T L A R citrâtus, a, um concentratus, a, um depurâtus, a, um flâvus, a, um foliâtus, a, um fuscus, a, um lapidosus, a, um liquidııs, a, um

IS

sitrat konsantre temizlenmiş sarı yaprak haline gelmiş kahve rengi, koyu taşlık yer akıcı

nuteus, a, um mâtürus, a, um ödorâtus, a, um perieulösus, a, um pulverâtus, a, um spissus, a, um

ateş sarısı olgun kokulu tehlikeli toz haline gelmiş katı

F İ İ L L E R bibe, emir, 2. ci tek ş. diligit, 3. cü tek. ş. mitte, emir, 2. ci tek. ş.

iç! sever gönder!

Praepositio cum. (abl. ile)

ile, beraber 15 A 6 L A Ç

-que

ve A L I Ş T I R M A

§ 55. Şu sıfatları tek. dat. haline koyunuz : Pulverâtum, liquidörum, flâvı, fuscö, lapidösâs, luteııs. Aşağıda gördüğünüz yanlışları düzeltiniz : Aqua aromaticus, argeııtorum foiiâtâruın, aurantio luteas, auris pulveratos, frıımeııta mâtürı.

19

neut. T E R İ M L E R § 56. İlâç yapılan maddeler, laboratuvarlarda sentetik olarak imâl edilen maddeler olduğu gibi, bitkisel, madenî ve hayvani kaynaklardan elde edilen cisimler de olabilir. İsimlerin yazılışına ve kelimelerin açıklanmasına dikkatli bir şekilde itina etmek mesleki lâtincenin esas gayeleri arasındadır. Müstahzarların ve tıbbi maddelerin lâtince isimleri tek kelimeden ibaret olduğu gibi, iki veya daha fazla kelimeli de olabilir. İki veya daha fazla kelimeden yapılmış olan terimlerde kelimeleri sırasına göre kullanmalıdır. Eczacılıkta kullanılan bu uygulama klâsik lâtincedeki g r a m e r kaidelerine tâbi değildir. § 5. Terim olarak kullanılan önemli isimlerin ilk h a r f i büyük harfle yazılır. Syrupus Cerasi. Fluidextractum Folii Belladonnae. Ampullae Quininae Hydrochloridi. § 58. Bir isme bağlı bir veya daha fazla sıfat varsa isim sıfatlardan evvel kullanılır. Syrupus Pini Albae Compositus; Opium Granulatum; Acidum Hydrochloricum Dilutum. § 59. Kelimeler birbirine bağlaç ile bağlı iseler ayni halde (casus) bulunurlar, f a k a t cinsleri başka olabilir. Misçe Oleum et Aquam. Mistura Pepsini et Bismuthi. § 60. Kimya element'leri (-um) ile nihayetlenir ve ikinci çekime dahil olup cinsleri neut'dur. NOT : Phosphorus fosfor) ikinci isim çekimine girer, cinsi masculinum'dur. (Sulfur (kükürt) daha ileride göreceğimiz üçüncü isim çekimine girer ve cinsi neut, dur. § 61. Eczacılık tatbikatında kullanılan başlıca elementler : ADI Aluminum Antimonium (stibium)

20

SEMBOLÜ

TÜRKÇESI

Al Sb

Aluminyum Antimon

Argeııtum Arsenum Aurum Bari um Bismüthum Bromum Cadmium Calcium Carboneum Cerium Chlorum Chromium Cuprum Ferrum Heliıuıı Hydrargyrum Hydrogenium Iodum Lithium Magnesium Manganum Nitrogenium Oxygenium Plumbum Potassium (Kalium) Radium Sodium (Natrium) Strontium Thorium Titanium Uranium Zincum

Ag As Au Ba Bi Br Cd Ca C Ce Cİ Cr Cu Fe He Hg H I Li Mg Mn N O Pb K

Gümüş Arsenik Altın Baryum Bizmut Brom Kadmiyum Kalsiyum Karbon Seryum Klor Krom Bakır Demir Helyum Civa Hidrojen iyot Lityum Magnezyum Manganez Azot Oksijen Kurşun Potasyum

Ra Na

Radyum Sodyum

Sr Th Ti U Zn

Stronsiyum Toryum Titan Uranyum Çinko

L E CT î O § 62. Syrupus Pini Albae Compositus cum Codeina. Tinctura Ipecacuannhae et Opii. Acidum Formicum. Ampulla Ammonii Chloridi. Opium Granulatum. Acidum Hydrochloricum Dilutum. Acidum Nicotinicum. Saccharinum Sodicum. Ampullae Quininae Hydroch-

21

loridi Puri. Acidum Aminoaceticum. Oxidum Nitrosum. Mistura Quininae et Sodii Bromidi. Acidum Sulfuricum Dilutum. Tinctura Iodidorum. Rosae folium. Mistura Pepsini et Bismuthi Composita. § 63. Şu kelimelere birer sıfat ekliyerek beraber çek : Ampulla, Piııus, Folium, nauta.

Syrupus, Puer (pueri),

Ager (agri),

§ 64. Aşağıda gördüğünüz yanlıklıkları düzeltiniz : Succus Cerasus, Opium Granulati, Kecipe Cedrııs parvus.

rosam

V O C A B U L A § 65.

İ S İ M L E R Amonyum Bizmut Bromür Klorür İyodür Oksid Pepsin Sakkarin

Ammonium, i, n. Bismütlıum, i, n. Bromidum, i, n. Chloridum, i, n. iodidum, i, n. Oxidum, i, n. Pepsinum, i, n. Saccharınum, i, n. S I F A T L A R Dilutus, -a, -um Grânulâtus, -a, -um Nitrösus, -a, -um Purus, -a, -um Sodicus, -a, -um Sulfuricus, -a, -um

22

seyreltik Tane haline gelmiş Azotlu, nitroz Temiz Sodyumla ilgili, sodik Sülfürik

flavarum,

neut. S A Y I L A R § 66. Lâtince'de aslî sayıların hepsi çekilmez. Yalnız bir, iki ve üç sayıları çekilir. 4-200 arası yine çekilmez. 200'den yukarı olan sayılar çekilirler. Bir sayısı yalnız tekil, iki ve üç sayıları ise yalnız çoğul hallerde çekilirler. Bin sayısının tekili çekilmez, çoğulu çekilir. 21-100 arasındaki sayılarda küçük sayı büyük sayıdan sonra ge lir veya küçük sayı başta geldiği taktirde büyük sayıya (et) bağlacı ile bağlanır : yirmibeş : viginti quinque veya quinque et viginti olur. 100 sayısından sonra küçük İki türlü yazılabilir :

sayıyı sonraya

yazmak icabeder.

yüzyirmi : centum viginti veya centum et viginti gibi. Aslî sayı sıfatlarının çekimlerine örnekler : uııus, -a, -um duo, duae, duo tres, tria mille

bir iki üç bin

nom. gen. dat. acc. abl.

masc. ünus ünıus ünı ünüm ünö

fem. üna ünıus ünı ünam ünâ

neut. ünıım ünıus ünı ünıım ünö

nom. gen. dat. acc. abl.

masc. duo duörum duöbus duös duöbus

fem. duae duârum duâbus duâs duâbus

neut. duo duörum duöbus duo duöbus

23

Masc. nom. gen. dat. acc. abl.

tres trium tribus tres tribus L

nom. gen. dat. acc. abl.

Fem.

Neut.

tres triıım tribus tres tribus Plur.

Sin

Smille mille mille mille mille

tria trium tribus tria tribus

mîiia (ınillia) milium mılibus mılia mılibus

Sayıların her onluk dizilerinin son iki sayısı, kendisinden sonra gelen diziden çıkartma suretiyle söylenir : on sekiz on dokuz yirmi dokuzuncu

(yirmiden 2 eksik) (yirmiden 1 eksik)

§ 67. Asıl sayılarla (numeralia (numeralia ordinalia) yazılışı :

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

24

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII XIII XIV XV XVI XVII XVIII XIX

cardinalia Unus, a, u m ( bir) Duo, ae, o Tres, Tria Quattuor Quınque Sex Septem Octö Novem Decem Undecim Duodecim Tredecim Quattuordecim Quındecim Sedecim Septendecim Duodevıgiııtı Undevîgintî

duodevîgintı ündevîgintı ündetrıcesimus, a, um. cardinalia)

sıra

sayılarının

ordiııalia Prımus, a, um (birinci) secuııdus, a, am Tertius, a, u m Quârtus, a, u m Qııîntus, a, u m Sextus, a, um Septimus, a, um Octâvus, a, um Nöııus, a, um Decimus, a, um Undecimus, a, um Duodecimus, a, um Tertius decimus Quörtus decimus Quîntus decimus Sextus decimus Septimus decimus Bııodevıcesimus, a, u m Undevıcesimus, a, um

20 30 40 50 60 70 80 90 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000 2 000

ordinalia Vîcesimus, a, um Trîcesimus, a, um Quadrâgesimus, a, um Quıııquâgesimus, a, um Sexâgesimus, a, um Septuâgesimus, a, u m Octögesimus, a, um Nöııâgesimus, a, um

cardinalia Vıgintî XX Trigintâ XXX Quadrâgintâ XL Quînquâgiııtâ L Sexâgintâ LX Septuâgiııtâ LXX LXXX Octögintâ Nönâginta XC C CC CCC CD D DC DCC DCCC CM

Centum Ducentı, ae, a Trecentı, ae, a Quadriııgentı, ae, a Quingentî, ae, a Sescentı, ae, a Septingentı, ae, a Oetingentı,ae, a Nöngentı, ae, a

M MM

Mille Duomılia

Centesimus, a, um Duceııtesimus, a, um Treceııtesimus, a, um Quardringentesimus, Quingentesimus, a, um Sescentesimus, a, um Septingentesimus, a, um Octingentesimus, a, um Nöngentesimus, a, um Mîllesimus, a, um Bismîllesimus, a, um

Sıra sayıları kaideye göre çekilir. (Bk. 47) Fazla kullanılan sayı zarfları : semel bis ter quater quinquies sexies septies octies ııovies

Not :

bir def'a (kerre) iki » » üç » » dört » » beş » » altı » » yedi » » sekiz » » dokuz » »

decies undecies duodecies tredecies quattuordecies quindecies sedecies septies decies vicies semel et vicies

on kerre onbir kerre oniki kerre onüç kerre ondört kerre onbeş kerre onaltı kerre onyedi kerre yirmi kerre yirmi bir kerre

Sayılar çeşitli şekillerle yazılırdı. Birkaç örnek : 4 9 400 900

= = = =

IHI IX CCCC DCCCC

veya veya veya veya

IV VIIII CD CM

§ 68. Kimya ve Eczacılık terimlerinde geçen ve sayı belirten ö neklerin bir kısmı lâtince, bir kısmı ise yunancadır.

25

Yunan önekler İYIoııo - , Mon di Dis Tri -, Tris Tetra Penta Hexa Hepta Octa -,

Lâtince önekler

Bir, tek İki, iki kere Üç, üç kere Dört Beş Altı Yedi Sekiz

Un -, Uni Bir, tek Duo bi bin îki, iki kere Ter Tri Üç Quadra Quadri, Dört Quinque Quinqui-,Beş Sexa -, Sexi -, Altı Sept Septi Yedi Octa Sekiz

§ 69. (In) ön takısının abl. bir kelimeye bağlı olduğunu evvelce söylemiştik, (bk. 32). Bu takdirde hareketsizlik ifade eder ve (- de, içinde) anlamına gelir : Detur in Phialâ! (balon içinde verilsin!); eğer (in) accusativus ile beraber kullanırsa hedef bildirir! Divide in pilulas! (haplara taksim et!) Şu ön takılar abl. alırlar: Cum (ile); e, ex (-den, içinde); pro (için) ; sine (-sız, - olmaksızın) ; Meselç: Cum aquâ (su ile), e viııö ( ş a r a p t a n ) , ex aquâ (sudan, su içinde), pro oculö (göz için) sine codeınâ (kodeinsiz). § 70. (Fio) fiili - Fio fiilinin coniunctivus 3. cü şahısları fiat (olsun, yapılsın) ve f i a n t (olsunlar, yapılsınlar) dır. Bu fiil (facio) «yapmak» fiilinin passivum şeklidir ve irrigulardır. Fio fiili kullanıldığı zaman, yapılan madde nomnativus halndedr. Meselâ : F a t tinct u r a (tentür yapılsın), f i a n t pilulas (haplar yapılsın) gibi. Facio fiilinin activum şekilleri kullanıldığı vakit yapılan madde accusativus halinde bulunur. Meselâ: Fac tincturam (bir tentür yap), Fac Pilulas (haplar yap) gibi. KESİKLER Bayağı kesirler.§ 71. Lâtince reçetelerde, kesirlerin okunuş ve yazılışında, sıra sayılarının fem. şekli kullanılır. Çünkü ifade edilen değim (kısım) anlamına gelir ve onu belirten (pars, partis) kelimesi femininum'dur. Meselâ gramın 1 / 8 i sayısında olduğu gibi pay (1) olursa bu (1) sayısı söylenmez. Gramın sekizinci kısmı deriz : 1 / 8 g r a m = octavam partem g r a m m a t i s ; diğer bir misâl:

26

1/64 g r a m -

sexagesimam q u a r t a m partem grammatis

P a y (1) den büyük olursa yine acc. halinde ifade edilir. Çünkü (recipe) fiiline bağlıdır. 3 / 8 gram : Tres octavas partes grammatis, seklinde söylenir. Yarım (0.5) sayısı (semis, e) veya (dimidius, am, um) sıfatları kullanarak üç türlü söylenebilir. Ya : dimidium g r a m m a veya (semi — yarım) öneki kullanmak suretiyle semigramma veya

dimidium g r a m m a t i s

(isim)

olur.

Yalnız buçuklu sayılarda (semis, semissis «yarım») kelimesini kullandığımız takdirde (semis) kelimesi abl. halinde olmakla beraber önüne (ile) anlamına gelen (cum) kelimesini koymak lâzımdır. 2.5 g r a m = g r a m m a t a duo cum semisse. Aşağıdaki şekillerle de söylenebilir : g r a m m a t a duo et dimidium g r a m m a t a duo et semigramma. Ondalı kesirlerde söyleniş bundan farklıdır. (3.41) gramı şu iki şekilde belirtmek mümkündür : a)

tria g r a m m a t a et quadraginta unum centesimas partes grammatis b) tria g r a m m a t a et quadraginta unum centigrammata. Hacim ölçülerine de bir misâl verelim: Burada millilitrum ve millilitra kelimelerini kullanacağız: 11.32 mililitre değimini dört türlü ifade edebiliriz : 1) undecim millilitra et triginta duas centesimas partes millilitri 2) undecim millilitra et triginta duo centimillilitra 3) undecim millilitrata et triginta duas centesimas partes millilitratis 4) undecim millilitrata et triginta duo centimillilitrata. L E OT t O § 72. Misçe in vitro in loco frigido. Mitte in phiala vitri. Fiant Pilulae aloes et m y r r h a e (XXXVI) triginta et sex. Divide massam in pilulas viginti et quattuor (XXIV). Fiat congius syrupi cer asi sine morphina. Medicamenta in scatula sunt. Mitte pilulas vel capsulas

27

emetinae, duodecim (XII). Applica ligamentum carbasi sterilisatae. Habet alkalodia duo ex opio. Medicamentarius habet brachia duo, oculos duos, nasum unum, dorsum unum et cerebrum unum. P u e r habet congium olei lini. Fiat vinum medicatum. § 73. Aşağıdaki rakamların lâtincelerini söyleyiniz: 17, 19, 29, 101, 8, 40, 50, 3, 1000, ve bunları romen rakamı ile yazınız. F i a t pilulae viginti ve faciant pilulae viginti cümleleri yanlıştır, niçin? düzeltinz! V O C A B U L A İ S İ M L E R

F İ İ L L E R

Iirachium, i, n. Kol Cerebrum, i, n. Beyin Dorsum, i, ıı. Sırt Emetina, ae, f. Emetin Locus, i, m. Yer Medicamentarius, i, m. ilaç satıcısı Medicamentum, i, n. ilaç Myrrha, ae, f. Myrrha Nasus, i, m. Burun Vitrum, i, n. Cam S I F A T L A R

Applica, emir Divide, emir Fac, emir Fiant, coni.

Tatbik et Böl Yap Olsunlar, Yapılsınlar

Fiat, coni.

Olsun, Yapılsın

Frigidus, a, um. Soğuk Sterilisatus, -a, -um Sterilize

28

Z A R F Vel

Yahut

neut. ÜÇÜNCÜ İSİM ÇEKİMİ § 74. Birinci isim çekimi, bazı yabancı kelimeler hariç t u t u l u r sa, (-a) ile nihayetlenir. İkinci isim çekiminde (-us) veya (-er) ile nih a y e t bulan masc. kelimeler (ağaç isimleri m ü s t e s n a ) ile (-um) veya (-011) ile nihayet bulan neut. isimler vardır. Üçüncü isim çekiminde kelimeler bir çok şekillerde nihayetlenir. Bunların hepsini kaidelere bağlayıp tasnif etmek m ü m k ü n değildir. Yalnız ekserisinin sonu (-s) ile nihayetlenir. Üçüncü çekime giren b ü t ü n kelimelerin gen. tekil takısı (-is) tir. Bu g u r u b a giren kelimelerin çoğunda gen. halinde harf veya hece sayısı a r t a r . Meselâ nom. lex ( k a n u n ) , gen. legis. Bazı kelimelerde ise hece veya harf sayısı a r t m a z . Meselâ: nom, tussis (öksürük) gen. tussis. H e r z a m a n kelimenin gövdesi nom. şeklinde belirmez. Bir çok kelimelerde kök gen. gövdesinde görülür. Radix (kök) kelimesinin gövdesi (radic-) tir. B a ş k a bir misal d a h a verelim : nom. pars (kısım, p a r ç a ) , gen. gövdesi (part-) tır. Üçüncü isim çekiminde isimler vardır.

her üç

cinsten

de (masc. fem. ııeut.)

§ 79. Üçüncü isim çekimi, kelimenin gövdesine göre iki g u r u b a ayrılır. 1 — Sessizle biten gövdeler, 2 — (-i) ile biten gövdeler, E r k e k cinsten olup sessizle biten gövdeler: a ) Nom. t a (-s) takısını a l m a y a n l a r : dolor, dolöris, m. (acı, ı s t ı r a p ) ; homo, hominis, m. ( i n s a n ) ; labor, laböris, m. (meşakkat, i ş ) ; vapor, vapöris, m. ( b u h a r ) ; b) E r k e k kişileri gösterip nom. t a (-s) takısını regis, m ( k ı r a l ) ; mıles, mılitis, m ( a s k e r ) .

a l a n l a r : rex

Bu çekime ö r n e k : Calor, öris, m. ısı, sıcaklık

29

TEKİL nom. gen. dat. acc. abl.

,

calor calör calör calör calör

- is - is - em - e

ÇOĞUL calör calör calör calör calör

-

es um ibus es ibus

-s ile nihayet bulan masc. kelimelerde de hal takıları aynıdır. Örnek : (lux, ducis, m. önder TEKİL nom. gen. dat. acc. abl.

,

dux duc duc duc duc

-

is i em e

ÇOĞUL duc - es duc - um duc - ibus duces ducibus

Bu g u r u b a giren ve nominativus'ta (-x) takısı alan kelimeler umumiyetle fem. durlar. Ve (x) h a r f i çekimde (c) veya (-g) olur. E ğ e r (x) harfinden evvel (-e-) hargi gelirse nom. tan başka diğer hallerde (-e-) h a r f i (-İ-) olur (bir heceden fazla kelimelerde). Borax, boracis (boraks), Calx, calcis (kireç), Filix, filicis (eğrelti otu), lux, lucis (ışık), nux, nucis (ceviz), Pix, Picis (zift) Kadix, radicis (kök). Cortex, corticis (kabuk), Pumex, pumicis, masc, ve fem. (sünger taşı), rumex, rumicis (kuzu kulağı). § 76. Bu çekime giren mesleki kelimeler daha ziyade -as ve -is ile nihayetlenen kelimelerdir. Cins bakımından masc. durlar ve basit veya karışık isimlerden asit kökleri dir. Kelime gövdesi -t ile nihayetlendiği halde nom. ta-s takısını almış ve (-ts) birleşerek (-s) sesini vermiştir. Meselâ: Carboııas, carbonatis (carbonât-s — carboııas) -as ile nilıayetleneıı basit asit kökleri : arseııas (arsenat), benzoas (benzoat), boras (borat), cacodylas (kakodilat), carboııas (karbonat), chloras (klorat), ehromas (krom a t ) , citras (sitrat), lactas (laktat), nitras (nitrat), oleas (oleat), oxalas (oksalat), phosphas ( f o s f a t ) , sulfas (sülfat) vs. -as ile nihayetlenen mürekkep asit kökleri : Aminobenzoas (aminebenzoat), bicarbonas (bikarbonat), biphosphas (bifosfat), lactophosphas (laktofosfat), permanganas (per-

30

m a n g a n a t ) , subacetas (subasetat), subsulfas (subsulfat), tersulfas (tersulfat), tetranitras ( t e t r a n i t r a t ) , trinitras (trinitrat), vs. gibi. -is ile nihayetlenen asit tuzları: Arseııis (arsenit asidi tuzu), bisülfis (iki misli sülfüroz asit tuzu), lıyposulfis (hiposülfit), nitris (nitrik asit tuzu), sulfis (sulfit). § 77. Cinssiz olup sessizle biten kelimeler : Bu g u r u b a giren kelimeler (-men) (-us) (-ur) ile biten kelimelerdir. Meselâ : Fulgur . uris Lumeıı, lumiııis Peetus, pectoris

Şimşek Işık, manzara Göğüs gibi.

Yalnız şu kelimelerin bitimi yukarıda söylediğimiz kaideye uymadığı halde bu guruba dahildirler: aes, ös, os, ver, papaver cor, mel, lac, caput, cadaver aes, aeris os, öris os, ossis ver, veriş papâver-eris

tunç ağız, yüz kemik bahar haşhaş, gelincik

cor, cordis mel, mellis lac, lactis caput, capitis cadaver, cadaveris

yürak, kalp bal süt baş ceset, kadavra

Örnek : genus, generis, 11. == cins, soy

Nom. Gen. Dat. Acc. Abl.

T E K İ L

ÇOĞUL

genus gener-is gener-i genus gener-e

gener-a gener-um gener-ibus gener-a gener-ibus

§ 78. -i gövdeliler : Bunları üç guruba ayırabiliriz : 1

e, -al, -ar ile biten cinssiz (neutrum) isimler;

2 — Nominativus'ta -is veya -es ile biten, nominativus hece sayısı ile genivitus hece sayısı aynı olanlar (parisyllabae);

31

3 — Tekil gen. bitiminden önce iki veya üç sessiz bulunan he çeler. -e, -al, veya -ar ile biten cinssiz isimlerin çekimi. Mare, maris, 11. deniz aııimal, animâmalis, n. hayvan, yaratık exemplar, exemplâris, n. kopye, model T E K İ L Nom. Gen. Dat. Acc. Abl.

mar-e mar-is mar-i mar-e mar-i

animal animâl-is animâl-i animal animâl-î

Nom. Gen. Dat. Acc. Abl.

ÇOĞUL mar-ia animâl-ia mar-ium animâl-ium mar-ibus animâl-ibus mar-ia animâl-ia mar-ibus animâl-ibus

exemplar exemplâr-is exemplâr-i exemplar exemplâr-ı

exemplâr-ia exemplâr-ium exemplâr-ibus exemplâr-ia exeınplâr-ibus

Çekim örneklerinde de görüldüğü gibi bu gruplara giren genitivus çoğul takıları diğer örnekten farklı olarak (-iıım), nominativus ve accusativus çoğul takıları (-ia) dır. § 79. -is veya -es ile biten parisyllaba kelimeler Bu g r u b a giren kelimeler umumiyetle fem. durlar, (-nis) ile biten kelimelerle ve şu bir kaç isim masc. cinstendirler. collis, is (tepe), piscis, is (balık), orbis, üs (daire) vs. Örnek : auris, is, f. = kulak

Nom. Gen. Dat. Acc. Abl.

32

TEKİL Aur-is aur-is aur-ı aur-em (-im) aur-e (-ı)

ÇOĞUI aur-es aur-ium aur-ibus aur-es aur-ibus

Bu g u r u b a giren kelimeler için bir kaç örnek : Cutis (deri, cilt), dosis (doz, m i k t a r ) , febris (fiyevri, nöbet), finiş (son), tussis ( ö k s ü r ü k ) , sitis (susuzluk, s u s a m a ) naris (burun deliği), digitalis (yüksük o t u ) , sinapis ( h a r d a l ) . § 80. Tekil gen. bitiminden önce iki veya üç sessiz bulunan kelimeler : Bu g u r u b a giren kelimelerin çekimi de hemen hemen 79 daki çekime benzer. Bir kaç kelimeyi hariç t u t a r s a k cinsleri dişidir. Örnek : pars, partis, f. = parça, kısım TEKİL pars part-is part-ı part-em part-e

Nom. Gen. Dat. Acc. Abl.

ÇOĞUL part-es part-ium part-ibus part-es part-ibus

LECTIO § 81. Genus hominum. Recipe f l a v s lavandulas. Calx sodica. Penicillum Argenti Nitratis. A r b o r habet folia floresgue. Fluidextract u m digitalis. Syprus Calcii lactophosphatis. Fluidextractum T a r a x a ci Radicis. Hamamelidis Folium. Calcii P h o s p h a s Tribasicus. Ampullae Sodii Cacodylatis. Non f i a n t ampullae labore. Cortex r u b r a . Maria montesque h a b e n t animalia et arbores. Caput cadaveris e t flos papaveris. Ora ossaque. Carpus hominis et corpora animalium h a b e n t aures, oculos, cutes, capillos et pedes. Lumen solis : lux solis. Q u a r t a parte. VOCABÜIJA § 92.

İSİMLER

animal, âlis, n. arbor, öris, f. auris, is f. cacodylas, âtis, m. cadaver, eris, n.

Hayvan, y a r a t ı k ağaç kulak kakodilat ceset

33

calx, eis, f. capillus, ı, m. (-la) caput, itis, n. corpus, öris, n. cortex, icis, f. cutis, is f. digitâlis, is, f. flos, öris, m. geııus, eriş, n. hamamelis, idis, f. Iıomo, inis, m. labor, öris, m. lactophosphas, atis, m. lumeıı, inis, ıı. lııx, lucis, m. mare, is n. mons, ntis, m. nitras, âtis, m. os, oris, n. os, ossis, n. Papâver, eriş, n. Pars, partis, f. Penicillum, ı, n. penicillus, ı, m. Pes, pedis, m. Phosplıas, âtis, m. Radix, icis, f. Sol, solis, m. Taraxacum, ı, n.

kireç saç, kıl baş vücut kabuk deri, cilt yüksük otu çiçek cins, soy hamamelis insan meşakkat, iş laktofosfat ışık, manzara ışık deniz dağ nitrat ağız, çehre kemik Haşhaş, gelincik Parça, kısım U f a k fırça, tel Ayak Fosfat Kök Güneş Hindiba

SIFA T Tribasit'us, a, ıını

Tribazik

neut. ÜÇÜNCÜ İSİM ÇEKİMİ (devam) § 83. Üçüncü isim çekiminde özelliği olan bazı isim gurupları vardır. Bunlardan, (-ma) ile biten Yunanca kelimeler neut. durlar ve sözlükte kelime gövdeleri de gösterilir. Birinci isim çekiminde gördüğümüz (-a) ile nihayetlenen isimler fem. idiler. Üçüncü isim çekiminde ise neut. durlar. Meselâ : Poema, âtis, şiir; gramma, âtis, g r a m ; plasma, âtis, plazma; cataplasma, âtis, lapa; rhizoma, âtis, rhizoma, sapkök; gargarisma, «tis, gargara. § 84. (-01) ile nihayetlenen lâtince kelimelerden ayrı olarak mesleki modern kelimeler de vardır. Bunların lâtince ve Türkçeleri aynıdır. Nominativus şekilleri kelimenin gövdesidir ve neut. durlar. Meselâ : Alcohol, chlorobutanol, creosol, ergosterol, eucalyptol, glycerol, glyool, guaiacol, ichtammol, ichtyol, menthol, ııaphthol, propanol, thymol. -yl ile nihayetlenip organik kökleri belirten isimler bütün dillerde müşterek ve cinsleri neut. dur. Çoğ. u çekilmez. § 85. Çekimsiz kelimeler. — Bir kısım kelimeler çekilmezler. Bunların tekil ve çoğulları ile bütün halleri aynı şekilde gösterilir. Bunların pek azı bitki, diğerleri bitkilerden yapılan yakı, merhem gibi ilâçlardır : Agar, buchu, catechu, condurango, diachylon, gambir, jaboraııdi, sago, salep, sassafras, sumbul, paracöto, (juebrâcho, sabal, spermaceti, cacao, cajupüti, curaçao, cusso, gummi. § 86. (-io) ile biten kelimeler fem. durlar. Bütün kelimelerin cins ve gen. tekillerini ve Türkçe anlamlarını bilmemiz lâzımdır. Lotio, solutio, irrigatio, curatio. § 87. Şu kelimeleri çekiniz: Gramma, alcohol, solutio, cataplasma lini.

35

L E C T I O § 88. Unguentum Sulfuris. Alcohol Dehydratum. Viosterol in Oleo. Cataplasma Lini. Enema Saponis Compositum. Elixir Glycerophosphatum Compositum. Injectio Insulini. Liquor Alumini Subacetatis. Lotio Neocalaminae Phenolata. Magma Zinci Sulfurati. Mel Rosae et Sodii Boratis. Cremor Evanidus. Trochisci Gambir. Elixir Sabal. Tablettae Cacao. Injectio Dextrosi et Sodii Chloridi. Cordiale Rhei Alkalinum. Elixir Bromidorum Quinque. Mucilago Acaciae. § 89. Aşağıdaki değimlerde yanlış olanlar var ise düzeltiniz : Liquor Antisepticum. Elixir Hydrastidis Compositae. Curatio P a r a f f i n u m . Lotio Albüm Concentratum. Menthol Camphoratum. V O C A B U L A § 90. İrrigatio, onis, f. Alkol Alcohol, -lis, n. Liquor, -öris, m. alkalin Alkalinus, a, um. Lotio, -önis, f. Aluminyum Aluminum, -ı, n. Magma, -âtis, n. Borat Boras, -âtis, m. Mel, Mellis, n. Cacao (çekimsiz) n. Kakao Cataplasma, -âtis, n. L a p a Mukavvi Cordiale, -lis, n. Mucilago, inis, f. Özsu, krem Cremor, -öris, m. Neocalamina, ae, f. Pansuman Curatio, onis, f. Phenolâtus, a, um, Dehydrâtus, a, um, sıf. suyu alınmış sıf. Rheum, -i, n. Glikoz I)extrosum, -i, n. Sabal (çekimsiz) n. Elixir, n. (çekilmez) iksir Lavman, enemaSapo, -önis, m. Enema, -âtis, n. Etkisini Solutio, onis, -f. Evanidus, a, um. sıf. Subacetas, -âtis, m. kaybetmiş Sulfur, -üris, n. Gambir (çekimsiz)n. Gambir Tabletta, ae, f. Glycerophosphas. Gliserofosfat Trochiscus, i, m. -âtis, m. Viosterol, -lis, n. Hydrastis, idis, m. hidrastis Injectio, -önis, f. Enjeksiyon Zincum, i, n.

36

sulama Likör Losyon Tortu, magma Bal (bal ile ka rışık tıbbî mad de) Zamk, çiriş Neokalamin Fenollü Ravent Sabal Sabun Solüsyon Subasetat Kükürt Tablet hap, pastil Viosterol Çinko

neut. ÜÇÜNCÜ İSİM ÇEKİMİNE IIYAN SIFATLAR § 91. Üçüncü isim çekimine uyan sıfatlar üç guruba ayrılırlar : 1. -Nom. sing. i üç şekilli sıfatlar : âcer (masc.) âcris (fem.), âcre (neut.); 2. -Nom. sing. i iki şekilli sıfatlar : forte (neut.);

Fortis (masc. ve fem.),

3. -Nom. sing. i tek şekilli sıfatlar : Potens (masc. fem. neut). Bu sıfatlar (-i) çekimine göre çekilirler, yani abl. sing. leri (-i), gen. plur. leri (-ium), neut. nom. ve acc. çoğulları (ia) ile biter. Tek şekilli sıfatlarda abl. tekil (-i) veya (-e) ile biter. § 92. Üç şekilli sıfatlar aşağıdaki örneğe göre çekilirler. Bu gur u p t a diğer iki guruba göre daha az sıfat vardır. âcer, âcris, âcre (keskin, şiddetli) T E K İ L Masc. Nom. Gen. Dat. Acc. Abl.

Fem.

Ç O Ğ U L Masc.

Neut.

âcer âcris âcre rî c â rî c â â c rem âcre rî c â

Fem.

Neut.

âcres âcria Nom. âcres S Gen. â c r i u m Dat. â c r i b u s âcria Acc. âcres âcres Abl. â c r i b u s

§ 93. İki şekilli sıfatların masc. ve fem. tekili, -is, neut. tekili ise -e ile biter. ÖRNEK : Fortis, -e (kuvvetli) T E K İ L

ÇOĞUL

Masc. ve Fem. Neut. Nom. Gen. Dat. Acc. Abl.

fortis forte f o r t i s f o r t i fortem forte f o r t i

Masc. ve Fem. Neut. Nom. Gen. Dat. Acc. Abl.

fortes fortia f o r t i u m f o r t i b u s fortes fortia f o r t i b u s

37

Bu sıfatların gen. dat. ve abl. şekilleri her üç cinste de aynıdır. Diğer çekimlere giren isimlerle beraber kullanıldıkları zaman cins, sayı ve hal bakımından bağlı oldukları isme uyarlar. F a k a t sıfatın nom. takısı ile ismin nom. takısı birbirine uymıyabilir. Meselâ : Pasta mollis (yumuşak pat.), Syrupus dulcis (tatlı şurup), argentum flexile (bükülebilen gümüş). Üçüncü isim çekimindeki kelimelerin nom. şekillerinin çok çeşitli olduğunu söylemiştik. Aynı şekilde sıfatların cins bakımından bağlı oldukları isimlere uymaları gereklidir. Meselâ : Cataplasma molle (yumuşak lapa), aether volatilis (uçucu eter), acetas solubilis (eriyici asetat) (92 ile karşılaştır.)

İKİ ŞEKİLLİ SIFATLARDAN BAZILARI § 94. Mollis, -e Aequâlis, -e eşit Normâlis, -e Ammoniacâlis, -e amonyaklı Officiâlis, -e Aııimâlis, -e canlı Omnis, -e Arsenâlis, -e arsenikli Canadensis, -e Kanada'ya ait Pectorâlis, -e Solubilis, -e Commünis, -e müşterek Sterilis, -e Crinalis, -e saçlı Dulcis, -e Flexilis, -e Fortis, -e Glaciâlis, -e Levis, -e Medicinâlis, -e

tatlı Eğilebilir kuvvetli buzlu hafif tıbbî

Talis, -e Tenuis, -e Vegetâbilis, -e Viridis, -e Volatilis, -e Vulgâris, -e

yumuşak normal resmi bütün, her pektoral eriyen, münhal boş, ihtiva etmiyen böyle, öyle taze, körpe canlandıran yeşil uçucu âdî, umumî

§ 95. Üçüncü isim çekimine giren tek şekilli sıfatların çoğu (-ns) sonucu ile o i t e r b r . Bunların tekil gen. şekli (-ns) yerine (-ntis) getirerek yapılır. Nom. tekilleri her üç cinste de aynıdır. Bu şekiller umumiyetle fiillerden yapılmış (Participium Praesens) lerdir. Meselâ: Bulliens, bullientis (kaynayan). Bu guruba giren bir kısım sıfatlar da (-ex) ile nihayetlenir. Bu gurup sıfatların gen. teşkili (-ex) yerine (-icis) getirerek yapılır. Meselâ: Simplex, simplicis (basit).

38

ÖRNEK : potens, potentis, kudretli. T E K İ L

Ç O Ğ U L

Masc. Fem. Neut.

Masc. Fem.

Nom. potens potent-es potens Potent-ium Gen. Potent-is Potent-is potent-ibus potent-i potent-i Dat. poteııt-es potent-em potens Acc. potent-i (-e) potent-i (-e) potent-ibus Abl. -ex ile biten sıfatların çekimine örnek : TEKİ L Nom. Gen. Dat. Acc. Abl.

Neut. potent-ia Potent-ium potent-ibus potent-ia potent-ibus

Masc. Fem.

Neut.

ÇOĞUL Masc. Fem. Neut.

simplex simplic-is simplic-i Simplic-em simplic-i (-e)

simplex simplic-is simplic-i simplex simplic-i (-e)

simplic-es simplic-ium simplic-ibus simplic-es simplic-ibus

simplic-ia simplic-ium simplic-ibus simplic-ia simplic-ibus

TEK ŞEKİLLİ SIFATLARDAN BAZILARI absorbeııs, -entis emici adjuvans, -entis yardımcı aperiens, -entis müleyyin bivalens, -entis iki değerli bulliens, -entis kaynayan Corrigeııs, -entis tashih eden detergens, -entis temizleyici dolens, -entis ıztıraplı effervescens, -entis kabaran

yumuşatıcı sıcak, kızgın gaz veya buhar çıkaran pentavalens, -entis beş değerli potens, -entis kudretli purgans, -ântis temizleyici recens, -entis yeni vehemens, -entis şiddetli

emollieııs, -eııtis fervens, -entis fumans, -âııtis

§ 96. ex ile biten bir kaç sıfat : Duplex, -icis (iki kat) ; quadruplex, -icis (dört k a t ) ; simplex, -icis (basit); triplex, -icis (üç kat) ; (-ax) ve (-ix) ile biten sıfatlar (simplex) gibi çekilirler. § 97. Özel isimlerden yapılan sıfatlar küçük harfle yazılır (Klâsik Lâtincede daima büyük harfle yazılır.) Meslekî Lâtincede (americanus, a, um), klâsik lâtincede (Romanus, a, um) gibi. L E C T IO § 98. Epicurus de dolore; Si gravis, brevis; Si longus, levis. Ars longa, vita brevis. Poemata dulcia sunto. Omne principium difficile

39

est. Ab anno a. Chr. n. centesimo quinquagesimo tertio annus romanus (Romanus) a mense Ianuario initium capiebat. Impetus equester acer f u i t ; pugna equestris acris f u i t ; proelium equestre acre f u i t ; Longum est iter per praecepta, breve et efficax per exempla. Effervescens mistura, effervescens pulvis, effervescens sal. P a s t a Pectini Tenuis, Ampullae Ferri et Ammonii N i t r a t u m Viridium. Aurantii Cortex Dulcis. Tincturae Medicamentorum Recentium. Glycerylis Triacetas. Acidum Aceticum Glaciale. Unguentum Hydrargyri Forte. § 99. Aşağıdaki deyimlerin yalnız tekillerini çekiniz: Syrupus dulcis; vinum dulce; equus çeler; femina celeris; animal çelere; aqua bulliens; unguentum emolliens; Carbo animalis. V O C A B U L A § 100. a, ab (praep, abl. ile, -den itibaren, tarafından, a. (ante'nin kıs. praep, -den önce (acc. ile) âcer, âcris, acre, sıf. şiddetli animalis, e, sıf. canlıya ait annus, -i, m. yıl ars, artis, f. San'at, meslek brevis, e, sıf. kısa Bulliens, entis, sıf. kaynayan Carbo, -önis, m. odun kömürü Çeler, celeris, çelere, sıf. süratli Centesimus, a. um. sıf. Yüzüncü Chr. m. (Christus, un kıs) İsa de (praep, abl. ile) hakkında difficilis, e, sıf. güç, zor dolor, -öris, m. Iztırap, acı dulcis, e, sıf. tatlı effervescens, entis. sıf. kabaran efficax, âcis, sıf. tesirli emolliens, entis, sıf. yumuşamış Epicurus, i, m. Yunanlı Filozof (ölüm M. Ö. 271)

40

equester, tris, tre, sıf. atlı est (praes, 3. cü tek. Ş.) dır. exemplum, -i, n. örnek, misâl fortis, e. sıf. kuvvetli fuit... oldu. glacialis, e. sıf. buz gibi gravis, e, sıf. şiddetli, ağır impetus, (4. cü is. çek.) hücum İnitium, -ii, n. Başlangıç İnitium capiebat, Başlıyordu İter, itineris, n. yol, yolculuk Januarius, a, u m Ocak ayı Levis, e, sıf. Hafif Mensis, is, m. Ay (30 gün) n. (natus'un kıs.) doğum omnis, e, sıf. Bütün, her pectinus, -i, m. Pektin per (preap. acc. ile) vasıtasile poema, atis, n. Şiir praeceptum, -i, n. kaide principium, -ii, n. Başlangıç proelium, -ii, n. çarpışma pugna, ae, f. savaş pulvis, -veriş, m. Toz

recens, entis, sıf. yeni romanus, a, um. sıf. Romalı quinquagesimus, a, um. Ellinci sal, salis, n. tuz si (bağlaç) eğer... ise

s u n t o (emir) olsunlar tenuis, e, sıf. taze, k ö r p e tertius, a, um. sayı sıf. üçüncü viridis, e, sıf. yeşil

§ 101. Üçüncü isim çekimi üzerinde d i k k a t edilecek bazı özellik ve m ü ş t e r e k h u s u s l a r vardır. 1)

Üçüncü isim çekimine giren kelimelerin nominativus bitimleri aynı k a r a k t e r i taşımazlar.

2)

Cins bakımından fem., masc. ve neut olabilirler.

3)

Cins belirtmek için m ü ş t e r e k bir kaide y o k t u r .

4)

Fem. ve masc. isimler çekimde aynı takıları alırlar. Neut. isimler nom. ve acc. hallerinde aynı şekilde biterler. Neut. kelimelerin nom. ve acc. çoğulları -a veya -ia ile biterler.

5)

Gen. sigularis'leri ya hece sayısı a r t m a d a n yapılır, (piscis, piscis, m. balık) veya hece sayısı a r t a r a k yapılır (radix, radicis, f. k ö k ) .

SIFATLAR İ S E : 1)

Üçüncü isim çekimine u y a n s ı f a t l a r üç t ü r l ü d ü r : a) üç şekilli s ı f a t l a r : âcer, âcris, âcre, b) iki şekilli s ı f a t l a r : fortis, forte, c) tek şekilli s ı f a t l a r : potens.

2)

Abl. sing. leri -i ve gen. plur. leri -ium ile biter. Neut. sıfatların nom. ve acc. l a n aynı olup çoğulları -ia ile biter. Tek şekilli s ı f a t l a r şahıs isimleri ile b e r a b e r kullanılırlarsa abl. tek de (-e) takısını alırlar.

3)

Bu çekime giren s ı f a t l a r da diğer çekimlere giren isimlerle b e r a b e r kullanılırlar. F a k a t cins ve hal bakımından bağlı oldukları isme uymalıdırlar.

41

neut. DÖRDÜNCÜ ISIM ÇEKİMİ § 102. Dördüncü isim çekimine (-u) çekimi de denir. Bu çekimde fazla kelime yoktur. İsimler ikinci çekimde olduğu gibi (-us) ile nihayetlenirler, f a k a t çekimde farklıdırlar. Bazı kelimeler hariç tutulursa, dördüncü isim çekimine giren kelimeler masc. durlar. Dördüncü çekim sıfatları yoktur. ÖRNEK :

spiritus, -üs, m. alkol, ispirto, r u h TEKİL

Nom. Gen. Dat. Acc. Abl.

spiritus spiritis-üs spirit-ui spirit-um spirit-ü

ÇOĞUL spirit-us spirit-uum spirit-ibus spirit-üs spirit-ibus

Dördüncü isim çekimine dahil olup ta fazla kullanılan kelimeler şunlardır: Acus, -üs, f., iğne; apparâtus, üs, m., alet, makine; decubitus, -üs, m., y a t m a ; fructus, -üs, m., meyva; lıaustus, -üs, m. içme; maııus, -üs, f., el; partus, -üs, m., doğum; potus, -üs, m., içilecek şey; quercus, -üs, f. meşe; üsus, -üs, m., kullanma. § 103. Dördüncü isim çekimine sonu (-ü) ile biten cinssiz isimler de dahildir. Bunlar şu örneğe göre çekilirler: Cornu, Cornus, n.,

boynuz

nom. gen. dat. acc. abl.

corn-ua Corn-uum corn-ibus corn-ua Corn-ibus

corn-ü Corn-üs Corn-ü corn-ü Corn-ü

NOT : 1. İknci isim çekiminde geçen cupressus, ficus, laurus, pinus, gibi ağaç isimleri gen. sing., abl. sing., nom. plur., ve acc. plur. te hem ikinci ve hem de dördüncü isim çekimine göre çekilirler.

42

NOT : 2. Bu guruba giren kelimelerin (-Ö) şeklinde bitebilir (cornuî veya cornü).

dat. sing.'i (-ui) veya

Dördüncü isim çekiminde (-ü) ile biten bir kaç kelime vardır: genu, üs, n. (diz), gelü, üs, ıı. (buz, don, çekimsiz), tonitru, üs, n. şimşek (tonitrus, üs, m. şeklinde de kullanılır.). § 104. Aşağıdaki kelimeleri beraber çekiniz: Pinus alba, fructus viridis, Spiritus frumenti, genu animalis.

A . ü . Eczacılık F a k Kütüphanesi

43

neut. SIFATLARDA DERECELEME (Comparatio) § 105. Sıfatlar ya derecesiz (Positivus) olarak veya üstünlük (comparativus) veya en üstünlük (Superlâtıvus) derecesinde kullanılır. § 106. Positivus şekli - sıfatın positivus şekli hiç bir derece belirtilmeden kullanılan şekillerdir., albus, a, -um (beyaz); Pulcher, -chra, -chrum (güzel); asper, -era, -erum (sarp, çetin); âcer, âcris, âcre (sert); dulcis, dulce ( t a t l ı ) ; potens, (kudretli) gibi. § 107. Comparativus şekli - sıfatların comparativus şekli, sıfatın gövdesine (-ior) ve (-ius) takıları getirerek yapılır, (-ior) takısı fem. ve masc. hallerinde, (-ius) takısı neut. hallerde kullanılır. Altus, alta, altum (yüksek) sıfatında gövde (alt-) tır. Alt-ior fem. ve masc., alt-ius ise neut. dur. Sıfatların comparâtîvus'ları üçüncü isim çekimi gibi çekilir. (Bak. 75) Tercümesi, sıfatın önüne (daha) kelimesini ekliyerek yapılır. Masc. ve Fem. Neut. nom. gen. dat. acc. abl.

altior

altius a 11 i ö r i s altiöri altiörem altius altiöre

Masc. ve Fem. Neut. altiöres

altiöres

altiöra altiörum altiöribus altiöra altiöribus

Comparatvus sıfatlar abl. tekilde (-e) takısı alırlar. Plur, hallerinde (-ium) ve (-ia) şekli yoktur. Çoğul genitivus'ta (-um), çoğul nevt. nom. ve acc. t a (-a) takılarını alırlar, -er ile biten sıfatlar ile üçüncü isim çekimine giren sıfatların comparativus'u da ayni kaideye göre yapılır: Niger, -gra, -grum (siyah) sıfatının üstünlük derecesi nigr -ior (fem. ve masc.), nigr -ius (neut.), âcer, âcris, acre sıfatının üstünlük derecesi ise âcr-ior (masc. ve fem.), âcr-ius (neut.) tur. Comparâtıvus şeklinin tercümesi, sıfatın önüne (daha) kelimesini ekliyerek yapılır: Nigr-ior, -ius (daha siyah), âcrior, -ius (daha keskin) gibi.

44

§ 108. Superlâtıvus şekli - sıfatın superlâtîvus şekli, sıfatın gövdesine (-issimus, issıma, issimum) takıları eklenerek yapılır. Örnekler: Altus, -a, -um (alt-issimus, alt-issima, alt-issimum); dulcis, e (dulcissimus, dulcissima, dulcissimum); potens (poteııtissimus, potentissima, potentissimum) tur. Superlâtîvus sıfatlar, sıfatın önüne (en) kelimesi ilâve edilerek Türkçeye çevrilirler. Altissimus, -a, -um dulcissimus, -a, -um potentissimus, -a, -um

(en yüksek), (en tatlı), (en kudretli),

E n üstünlük derecesindeki sıfatlar albus, alba, albüm, (Bk. 47) gibi çekilirler. Nom. masc. tekili (-er) ile biten sıfatların Superlâtîvus lan, (-er) bitimine (-rimus, -rima, -rimum) ekliyerek yapılırlar. Meselâ : Pulcher, pulchra, pulchrum, sıfatının superlâtîvus'u : pulcher-rimus, pulcher-rima, pulcher-rimum, Keza : âcer, âcris, âcre sıfatının superlativus'u : âcer-rimus, âcer-rima, âcer-rimum olur. -ilis ile biten sıfatların superlâtîvus'u, sıfatın gövdesine (-limus, -a, -um) ekliyerek yapılır. Similis, e, benziyen (simil-limus, -a, -um), facilis, e, kolay (facil-limus, a, um) gibi. F a k a t bazı sıfatların en üstünlük derecesi normal kaideye göre yapılır : Utilis, e, faydalı (util-issimus, -a, -um) Subtilis, e, zarif (subtil-issimus, -a, um) gibi. § 109. Plus (daha çok) kelimesi tekil olarak kullanıldığı vakit neut. isim gibi kabul edilir. Capiat plus misturae tonicae (ilâç bilşiminden fazla alsın.) Çoğul olarak kullanıldığı zaman sıfat olur : mitte plures pilulas (çok hap gönder). § 110. Üstünlük derecesi kullanılırken mukayese edilen kelime ablâtîvus halinde kullanılır : dulcior melle, baldan (daha) tatlı, fortior vinö, ş a r a p t a n (daha) kuvvetli gibi :

bos, bovis, m. carus, -a, -um, sıf. civitas, -âtis, f. claude (emir) Equus, -i, m. faciuııt (3. çoğ. §.) fel, feli is, n. Freııum, -i, n. (plur freni) Fructus, us, m. fuit (3. tek. ş.) haustus, -us, m. lıypodermicus, -a, um, sıf. lac, lactis, n. laxativus, -a, um. lavat (3. tek. ş.) lex, legis, f. limon, -onis, f. luteus, -a, -um. manus, -us, f. maximus, -a, -um (magnus, un sup. u) melior, -ius (bonus'un comp. u) minimus, -a, -um. (parvus'uıı sup. ıı) ııihil, -n. oculus, -i, m. os, oris, -n. partus, -us, m. patria, ae, f. pessimus, a-, -um, sıf (malus'un, sup. u) plurimi, -ae, -a (multi'nin sup. u) post (praep. acc. le) postea (zarf potens, sıf. primo (zarf) pro (praep. abl. ile)

öküz, boğa aziz devlet kapat at yaparlar safra gem, f r e n meyve oldu içecek şey, içme deri altı ile ilgili süt müshil, müleyyin yıkar kanun limon sarı el çok büyük daha iyi daha küçük hiç birşey göz ağız doğum vatan en kötü en çok -den sonra daha sonra kudretli başlangıçta için

qııam (praep. acc. lie) respublica, ae, f. romaııus, -a, -um. sal, salis, n. (m.) semen, inis, n. sol, solis, m. spiritus -us, m. spiritus viııi utilis, e, sıf. vaccinus, a, um. (vacca) vita, ae, f. vitis, is, f. volatilis, e, sıf.

-den sonra cumhuriyet, devlet Romaya ait tuz tohum güneş ruh, ispirto, alkol. viski faydalı ineğe ait hayat şarap üzümü uçucu

XIV BEŞINCI ISIM ÇEKIMI § 119. Beşinci isim çekimine (e) çekimi de denir. Bu gruptaki kelimelerin sayısı azdır. Beşinci isim çekimine giren kelimeler (-es) ile nihayetlenirler, bir kaç kelime istisna edilirse, cinsleri fem. dur. Beşinci çekim sıfatları yoktur. Bu çekime örnek : dies, eî, m. ve fem. gün.

nom. gen. dat. acc. abl.

TEKIL

ÇOĞUL

di-es di-eî di-eı di-em di-e

di-es di-erıım di-ebus di-es di-ebus

Dies (gün) ve meridies (öğle) kelimeleri erkek cinstendir. nız dies kelimesi belirli gün ifade ettiği zaman dişi cinstendir.

Yal-

BEŞINCI ÇEKIMDE FAZLA KULLANıLAN KELIMELER Dies, -eî, m. f. ( g ü n ) ; facies, -eî f. (yüz, çehre) ; glacies, -eî, f. (buz); meridies, -eî, m, f. (öğle); res, -eî, f. (şey); specie», -eî, f. (nevi, bileşim). Romalılar günlere şu isimleri vermişlerdi: Dies Dies Dies Dies Dies Dies Dies

Solis Lunae Martis Mercurii Jovis Veneris Saturni

Pazar Pazartesi Salı Çarşamba Perşembe Cuma Cumartesi

Görülüyor ki gün isimleri, ay, güneş ve Romalılarca bilinen beş gezegenden alınmıştır. Yukarıdaki sıraya göre bu kelimelerin nominativus şekilleri şöyledir: (Sol, Luna, Mars, Mercurius, Juppiter, Venüs, Saturnus.).

50

§ 120. Accusativus hali alan ön takılar: Bazı ön t a k j l a r accusativus alırlar. (Bak. 36, 69) ad aııte contra in inter per post secunduın

-ya kadar, -ya evvel, önce karşı, zıt -ya, için (hedef) arasında arasında, vasıtasıyla -den sonra -ya göre

ad partes tres ante cibum contra febrem in scholam inter cibos per os post cibum secuııdum artem

üç kısma yemekten önce h a r a r e t e karşı okula yemekler arasında ağız yolu ile yemekten sonra mesleğe göre

51

neut. ÖNEK ve S O N E K L E R § 121. Meslekî lâtincede fazla kullanılan lâtince ve gerekçe önekler aşağıya çıkarılmıştır. Bunların bir kısmı zarf olarak kullanılmaktadır. Önek

ANLAMI

ÖRNEK

aad-

mahrumiyet yakınında

asepticus, a, um, sıf. adrenalum, i, n.

TÜRKÇESİ

aseptik, mikropsuz adrenal, böbrek yanında (renes : böbrekler) anhydrosus, -a, -um sudan m a h r u m anmahrumiyet mikroba karşı antikarşı, muhalif antisepticus, a, um bichromas, atis, m. bikromat biiki, çift detoxicatus, a, um. sıf. toksik olmayan de-den uzak dibasicus, a, um, sıf. dibazik di. iki, çift diarrhoea, ae, f. ishal diaarasından epiüzerinde, üst epidermicus, a, um, sıf. üst deriye ait erythroxylon, i, n. erythro kırmızı koka ex-den dışarı, den extractum, i, n. hülasa hypertonicus, a, um, sıf •kesafetin fazla olmalıyper. üst, fazla sı (solüsyon) hydro- hydrojen, su hydrobromidum, i, n. hidrobromür hypodermicus, a, um, deri altına ait hypo- alt, aşağı sıf. isopropanol isopropanol, -olis, n. isoeşit macrocephalus, a, um, geniş kafalı macro- geniş sıf. istihale meta- ileri, ötesinde metamorphosis, is, f. micrococus micro- küçük micrococcus ortho arsenicus, a, um, orthoarsenik ortho- normal, adi sıf. oksiklorür oxychloridum, i, n. oxyoksijenli paraformaldehid paraformaldehydum, parayanında, i, n. değişik filtreden geçirme, bir per. arasından percolatum, i, n. nevi hülasa çıkarma

52

polypraepyroresubsupersupratoxi

çok evvel, önce ateş tekrar, geri altında üstünde üstünde zehir

polysyllabus, a, um, sıf. çok heceli praeparatio, -onis, f. hazırlama pyrogallol-olis, n. pirogallol reductus, a, um, sıf. geri gönderilmiş subnitras, atis, m. subnitrat superscriptum, i, n. kitabe suprarenalum, i, n. suprarenal toxiferus, a, um, sıf. zehir taşıyan

§ 122. Son ekler (suffixus) -kelime veya kelime köklerine son ek takıldığı vakit kelimenin anlamı değiştirilebilir. Bunlardan bazıları şunlardır : ISIM TEŞKİLİNDE KULLANILANLAR Sonek

Ne İfade Ettiği

Örnekler

Anlamı

-ârium

birşeyle ilgili yerin adı birşeyle iştigal eden şahıs faaliyet vasıtası devam eden faaliyet vasıtası odun, ağaç

medicamentarium, i, n. medicamentarius, i, m. medicamentum, i, n. inhalatio, onis, f.

Eczahane

ilâç teneffüs, buğu

xantoxylum, i, n.

sarı ağaç

-ârius -tum -io -xylum

eczacı

Kimyaya ait isimlerde kullanılanlar Sonek

Ne İfade Ettiği

Örnek

Anlamı

-âlum

b a r b i t u r a t gurubu karışımı alkan hidrokarbon isim leri oxy tuzların negatif kökleri, bunlarla olan münasebetlerini gösterir mevzii anestezikler alken hidrokarbonatlar olefin veya alkilenler hydrasıt tuzlar

barbitalum, i, n.

barbital

methanum, i, n.

metan

arsenas, -atis, m. arsenis, -itis, m.

arsenat arsenit

procaina, ae, f. aethylenum, i, n.

prokain etilen

bromidum, i n.

bromür asidi tuzu kokain

-âııum -as, -is

-caîııa -enum -idum -ına

alkalidler ve organik baz- cocaina, ae, f. lar.

53

-tnum

gliykozid'ler ve ııeutral maddeler, değişik tabiatlı bir çok organik bileşikler. -ol alkoller, fenoller -önüm Keton'lar ve karbonil gurubu ihtiva eden diğer cev herler -ösum şekerler -yl bazı positif organik kökler

aloiııum, i, n. paraffinum, i, n.

aloin parafin

alcohol, -olis, 11. acetonum, i, n.

alkol aseton

sucrosum, i, n. methyl, -ylis, n.

sukroz methvl

Sıfat Yapmak için Kullanılanlar Sonek

Nasıl Kullanıldığı

-aeus, -ânus -ensis, -icus, -inus -ellus, -lus, -ulus, -ium -âtus, -ens, -ösus -âlis, ••ânus, -icus

millet ve yer isimleri, ne- idaeus, peruvianus, caroden yapıldığı ve ilgi linensis, gallicus, carolinus

Örnek

küçültme doluluk, teçhiz edilmiş, bolluk ait, müteallik

tabella, bacillus, chartula, cocculus becterium camphoratus, doleııs, arseniosus ammoniacalis, humanus, alcoholicus.

L E C T İ O § 123. Aqua Pro Injectione, Sodii Perboras. Species Emollientes. Tabellae Apomorphinae Hydrochloridi. Injectio Bismuthi Subsalicylatis. Liquor Sodii Hypochloritis. Syrupus Pruni Virginianae sine Morphina. Species H e r b a r u m Alpinarum. Antitoxinum Diphthericum. Species pro Balneo. Caffeina cum Soddi Salicylate. Carbo Animalis Purificatus. Digitalinum Germanicum. Cactus Grandiflorus. V O C A B U L A § 124. Alpini, ae, a, sıf. aııimâlis, e, antitoxinum, i, n. apomorphina, ae, f. balııeum, i, n. carolinensis, e

54

Alplerle ilgili canlı antitoksin apomorfin banyo Karolinlerte ilgili

caroliııus,a, um cactus, i, m. digitalinum, i, n. diphthericus, a, um, emolliens, sıf. germanicus, a, um, sıf. gallicus, a, um grandiflorus, a, um, sıf humanus, a, um hydrochloridum, i, n. Jıypochloris, itis, m. idaeus, n, um. perboras, atis, m. peruvianus, a, um. purificatus, a, um. sıf. sine (praep. abl. ile) species, ei, f. subsalicylas, atis, m. virgiııianus, a, um, sıf.

Karlsbad'a ait kaktüs dijitalin difteriye ait, difterik yumuşatıcı Almanya'ya ait F r a n s a ' y a ait büyük çiçekli insanî asit klorhidrik tuzu hipoklorit İda dağına ait perborat Peru'ya ait temizlenmiş -sız madde, tür, enva subsalisilat virginyaya ait

neut. F İ İ L L E R § 125. Reçetelerde ve kitaplarda geçen bazı işaretlerde ve terimlerde fiiller kullanılmaktadır. Eczacı, fiil şekillerinden bir kaç yüzünü bilmek zorundadır. Klâsik lâtince öğrencileri çözülmesi güç ve kaide dışı bir çok fiilleri öğrenirler. Derslerimizde bu k a d a r çok ve karışık şekilleri görmiyeceğiz. Yalnız ihtiyacımızı giderecek olan bastleştirilmiş şekilleri öğrenmekle yetineceğiz. Lâtincede kaideye uyan dört çeşit fiil çekimi ile bir kısım irregular fiiller vardır. Sonuncular sözlükte açıklanacaktır. § 126. Fiillerin temel gövdesi: Bir fiilin dört temel gövdesi vardır: 1 — İndicativus praesens (geniş zaman), birinci şahıs, tekil, lavö (yıkarım), 2 — İndicatıvum Perfectıım (-di'li geçmiş), birinci şahıs, tekil, lavâvı (yıkadım), 3 — Participum Perfectum passıvum (sıfat fiil), lavâtum (yıkanmış), 4 — Prasens mastarı, lavâre, (yıkamak). Temel gövde dediğimize göre fiillerin bütün şekilleri bu dört şekilden yapılır. Sözlüklerde yalnız temel gövdeler gösterilir ve bundan o fiilin hangi g u r u b a dahil olduğunu anlarız. Meselâ : lavö, âvı, -âtum, -are. Bu yazılış şeklini şu şekilde okuruz : lavo, lavavi, lavâtum, lavâre. § 127. Bir fiilin hangi çekime girdiğini tanıma: Bir fiilin temel gövdesi, o fiilin kaçıncı çekime girdiğini gösterir. Mastardaki (-re), takısını kaldırdığımız zaman fiilin gövdesi kalır ve bu gövde de bize fiilin çekim gurubunu belirtir. Ö R N E K : Çekimi Fiil 1 2 3 4

lavo misceo solvo (Facio) audio

Praesens Bitimi -o -eo o (o)

-io

Praesens Mas. bitimi

Praesens Kökü

-âre -â -ere -e -re (facere) konson veya i -İre -î

NOT : Üçüncü fiil çekimine giren, f a k a t indicativus praesens birinci şahıs sonu (-10) ile biten bir kaç fiil daha vardır. Çekimde bu

56

fiillerin (-i) sonucu kalır, (capio, cepî, eaptum, capere). Passivum şekillerde bu konuya t e k r a r temas edeceğiz. Üçüncü çekim fiillerde fiilin gövdesi ile m a s t a r takısı (-re) arasına, birbirine bağlamak için -e bağlam seslisi eklenir. § 128. Cins. — Fiillerde iki cins vardır: Actıvum (etken), passivum (edilgen): Applicent (tatbik etsinler), Applicentur tatbik edilsinler). Üçüncü tekil veya çoğul activum zamanlarına (-ur) eklediğimiz takdirde, o zamanın ve şahsın passivum'unu yapmış oluruz. § 129. Kip (modus) — Lâtincede üç kip vardır: a) b) c)

indicâtıvus coniunctîvus imoerâtîvus

gerçeklik ifade tarzı, tasavvur ifade tarzı, emir ifade tarzı,

Coniunctîvus ve imperâtıvus emir ifade ederler. Coniunctivus praesens: applicet (tatbik etsin) veya emir şekli: applica (tatbik et). İndicativus şekli üzerinde fazla durmıyacağız. NOT : Fiil çekimleri tablosu için lâtince gramer'lere bak. Basit bir çekim tablosu (91-97) de verilmiştir. BIRINCI FIIL ÇEKIMI İndicativus praesens agit-o

Praesans mastarı agit-are

Emir, praessens 2. tek. Ş. agit-a salla

îndicativum perfectum agit-avi

Participium perfectim Passive agit-atum

Gerundivum (sıfat fiil) agit-andus, a, um sallanması gerekli

Aktif konjuktif, praesens Aktif konjuktif, praesens 3. Tek. Ş. 3. Çoğ. Ş. agit-et sallasın agit-ent sallasınlar Passif konjuktif, praesens Passif konjunktif, praesens 3. Tek. Ş. 3. Çoğ. Ş. agit-etur sallansın agit-entur sallansınlar Participium praesentis activi agit-ans sallayan

Participium perfectim passivi agitatus, -a, -um sallanmış

NOT : 1) Yukarıdaki tablo için (Bak. 40) 2) Geruııdivum şekli, fiilin gövdesine ekliyerek yapılır.

(-ııdus, -nda, -ndum)

57

§ 131. Fiil şekillerinin kullanılışı : — Emir şeklindeki fiile bağlı olan kelime accusativus halinde bulunur. Cola tincturam, tentürü karıştır; Cola tincturas, tentürleri karıştır (özelliği olan fiiller hariç). Aktif ve passif hallerde konjunktif'in öznesi vardır. Medicına detur, ilâç verilsin; Medicinae dentur, ilâçlar verilsinler; Mistura agitetur, bileşim sallansın; Medicamentarius tincturam colet, Eczacı tentürü karıştırsın. Emir şeklinde kullanılan ve fiili konjunktif kipinde olan bir cümlede maksat belirtilmiş ise, m a k s a t bildiren kısmın önüne (-ut) zarfı eklenir ve fiili de konjunktif kipinde olur. (-ut: -sin diye, -ması için). Adde acaciam, ut emulsum paretur. Sübye (şurup) hazırlamak için (maksadiyle) arap zamkı ilâve et. Gerundıvum, birinci ve ikinci isim çekimine uyan sıfatlar gibi çekilir ve hal, cins ve miktar bakımından belirttiği kelimeye u y a r : Syrupus colandus, karıştırılması icabeden şurup, Tinctura colanda, karıştırılması gerekli t e n t ü r ; Fluidextractum colandum, karıştırılması gerekli mayi hülasa; Fluidxtracta colanda, karıştırılması gerekli mayi hülasalar. § 132. Fazla kullanılan birinci gurup fiiller : administro, -âvı, âtum, -âre, idare etmek agito, -âvı, âtum, -âre, sallamak applico, -âvı, -âtum, -âre, tatbik etmek colo, -âvı, -âtum, -âre, karıştırmak, süzmek coloro, -âvı, -âtum, -âre, renklendirmek, boyamak continuo, -âvı, -âtum,-âre, devam etmek destillo -âre, bk. distillo dispenso, -âvı, -âtum,-âre, dağıtmak serpmek distillo, -âvı, -âtum, -âre, tasfiye (distile) etmek filtro, -âvı, -âtum, -âre, süzmek formo, -âvı, -âtum, -âre, teşkil etmek iııhalo, -âvı, -âtum, -âre, çekmek, t e n e f f ü s etmek, lavo, -âvı, -âtum, -âre, yıkamak macero, -âvı, -âtum, -âre, ıslatmak paro, -âvı, -âtum, -âre, hazırlamak percolo, -âvı, -âtum, -âre, süzgeçten geçirmek, bir nevi hülasa çıkarmak pulverizo, -âvı, -âtum, -âre, toz haline getirmek pulvero, -âvı, -âtum, -âre, dövmek, serpmek renovo, -âvı, -âtum, -âre, yenilemek sicco, -âvı, -âtum, -âre, k u r u t m a k signo, -âvı, -âtum, -âre, yazmak, etiket koymak.

58

Kaideye uyan fiillerin temel gövdeleri yukarıda görüldüğü şekilde belirtilir. Bundan sonra 1. ci çekime giren fiillerin bütün şekillerini göstermeyip (agito. I.) şeklinde ifade edeceğiz. Temel gövdeleri kaideye uymayan fiiller de vardır, (do, dedi, datum, dare, vermek ve sto, steti, statüm, stare, ayakta durmak, kalmak gibi.) § 133. Ablâtıvus Absolütus: — Bir eylemin hal, zaman, tarz ve sebebini belirtmek için bir isim bir participium ile birlikte ablatvus halinde kullanılabilir ve bu k u r m a bir cümle yerini t u t a r . Meselâ: mistura filtrata, karışım filtre edildikten sonra; extracto pulverato hülasa dövüldükten (toz haline getirildikten) sonra. Ablâtıvus absolütus şöyle tercüme edilebilir: Ablativus halindeki isim nominativus halinde, participium ise fiilin gövdesine (-İ1diği için, -ildikten sonra, -ildiği vakit) şeklinde tercüme edilir. L E C T İ O § 134. Signa, Signetur. Unguento applicato. Colora tincturam. Medicina dispensetur. Lava phialam. E x t r a c t u m pulverandum. Pulveriza herbas. Phiala agitanda. Mistura agitanda caute. Herbae in aqua macerentur. Lavetur cum aqua hydrogenii peroxidi. Mistura stet. Applicetur pro dolore. Fiat pro lege artis. Dispensa toxinum diphthericum diagnosticum. Oleum lavandulae coletur. Macera piper in alcohole. V O C A B U L A 135. agito, 1. applico, 1. ars, artis, f. caute, colo, 1.

sallamak tatbik etmek meslek, san'at zarf, tetbirlice

lavol, 1. macero, 1. piper, eris, n. pulverizo, 1.

yıkamak ıslatmak biber toz haline getirmek dövmek, serpmek yazmak, etiket koymak durmak

karıştırmak, pulvero, 1. süzmek coloro, 1. renklendirmek, sigııo, 1. boyamak diagnosticus, a, um. görülen sto, steti, statüm, -âre: dağıtmak dispeııso, 1. § 136. Alıştırma: 1 — (132) daki ilk altı fiilin emir ve praesens coniunctivus, 3. tekil ve çoğul activum'larmı söyleyiniz. 2 — Filtro, formo, lavo, paro, fiillerinin gerundivum, prasens participium ve participium perfecti passivi'lerni söyleyiniz. 3 — Macero, percolo ve signo fiillerinin praesens contiunctivus 3. cü tekil ve çoğul passivum'larını söyleyiniz.

59

7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

64

— Det. pro rat. aet. — F t . sol. pro ampulla. — Pro injectione hypodermica — F t . enema. Inject. u t aict. — Hora decub. utend. — Ft. emplastrum. Admov. man. prim. — M. et gargarisma chlorinatum fiat. — P a r t . dolent. applicant. — Coch. amp. mane primo. — I nocte maneque. — Rep. omni hora. — Da in ampulla. — M. s. a. Ft. ampul. xvı. — M. F t . suppos. rect. no. vıj. Sig.: Ut dict. dieb. alt. — Sig. : Duo t. i. d. p. c. — M. F t . pil. una. D. t. d. no. xvııj. Sig : Una omn. iv. hor. — M. Ft. lin. pro us. ext. p. r. n., p. p. a. — M. F t . pil. no. I. Mitt. xxıv. Sig : unam b. i. d. a. c., s. o. s.

XVIII REÇETELERDE V E KİTAPLARDA KULLANILAN LATİNCE DEYİMLER

§ 142. KISALTMA aa abs. feb. absorb.

LÂTINCESI

ana absente febre r absorbens R ante cibum a. c. < ante cibos acac. acacia accurat. accuratissime acerb. acerbus acet. acetas acet. acetum a. coen. ante coenam ad ad add. adde. a d d a n t u r ad def. anim. ad defectionem animi ad duas vic. ad duas vices adhaes. adhaesivus adhib. adhibendus ad lib. ad libitum admov. admove, admovetur ad part. dolent. ad partes dolentes advers. adversum a. edeııd. ante edendum aggred. feb. aggrediente febre agit. agita alb. albus alk. alkalinum alt. hor. alternis horis A. M. ante meridiem ammon. ammonium amph. amphora

TÜRKÇESI herbirinden ateş olmadığı zaman emici yemeklerden evvel a r a p zamkı sıhhatli olarak acı asetat sirke akşam yemeğinden evvel tamamlayınız ilâve ediniz bayılma için iki def'a için yapışkan tatbik edilmesi gerekli arzuya göre yaklaştır, yaklaştırılırsın ıztıraplı kısımlar için karşı bir yiyecekten evvel ateş yaklaşırken sallayınız beyaz alkalin iki saate bir öğleden evvel amonyum kavanoz, testi

85

KıSALTMA

LATıNCESI

TÜRKÇESÎ

amp., ampl. ampul. aııtisep. antitox. applicand. aq. aq. adstr. aq. aerat. aq. astr. aq. buU. aq. comm. aq. commun. aq. dest. aq. dist. aq. ferv. aq. fluv. aq. font. aq. marin. aq. niv. aq. pluv. aq. pur. arg. arom. arşen.

amplus ampulla, ampullae antisepticus antitoxinum applicandus aqua, aquae aqua adstricta aqua aerata aqua astricta aqua bulliens aqua communis aqua communis aqua destillata aqua destillata aqua fervens aqua fluvialis aqua fontis aqua marina aqua nivalis aqua pluvialis aqua pura argentum aromaticus arsenum

geniş ampul, ampuller antiseptik antitoksin tatbik edilmeli su, sular buz maden suyu, karbonlu sıı buz kaynar su bak. aq. commun. âdi su bak. aq. dist. damıtık su sıcak su nehir suyu çeşme suyu deniz suyu kar suyu yağmur suyu saf su gümüş hoş kokulu arsenik

baln. aren. baln. mar. baln. vap. balsam. benz. bib. bicarb. b. i. d. bidu. bih. biphos. bis in d. bism. bisulphit. bol. bor.

balneum arenae balneum maris balneum vaporis balsamum benzoas bibe bicarbonas bis in die biduum bihorium biphosphas bis in die bismuthum bisulphis bolus boras

kum banyosu deniz banyosu buhar banyosu balsam, pelesenk benzoat içiniz bikarbonat günde iki d e f a iki gün iki saatlik müdet bifosfat günde iki d e f a bizmut bisulfit büyük hap, bol borat

66

KISALTMA

LATINCESÎ

TÜRKÇESI

broraid. buU.

bromidum bulli, bulliat

bromür kaynat, kaynatsın

c. c. caerul. calc. calef. cap. caps., cap. caps. amyl. caps. dur. caps. gelat. caps. moll. c. aq. carb. carbon. catapl. cataplasm. cc. cerat. chart. chart. cerat. chlorat. chlorid. chord. chord. chirurg. chrom. cib. cit. cit. cit. cito disp. coch. coch. anıp. coch. inf. coch. mag. coch. max coch. med. coch. ıııin. coch. mod.

cibus cum caeruleus calcium calef actus cape, capiat capsula, capsulae capsula amylacea capsula dura capsula gelatina capsula mollis cum aqua carbasus carboneum cataplasma cataplasma centimetrum cubicum ceratum charta, chartula charta cerata chloras chloridum chorda chorda chirurgicalis chromium cibus citras citratus citricus cito dispensetur cochleare (cochlear) cochleare amplum cochleare infans cochleare magnum cochleare maximum cochleare medium cochleare minimum cochleare modicum

yemek ile mavi kalsiyum ısınmış al, alsın kapsül, kapsüller kaşe sert kapsül jelatin kapsül yumuşak kapsül su ile keten bezi, bez karbon lapa lapa santimetre küp sera, balmumlu merhem kâğıt, pudra balmumlu kâğıt klorat klorür elyaf (anatomi), ip cutgut (cerrahî) krom yemek sitrat sitratlı sitrik çabuk dağıtılsın kaşık, kaşık dolusu çorba kaşığı çay kaşığı çorba kaşığı çorba kaşığı tatlı kaşığı çay kaşığı tatlı kaşığı

67

KISALTMA

LÂTINCESÎ

coch. parv. coch. paul. coch. plen. col. col. col. col. colat. collod. collun. collut. collyr. comp., co. comp. conf.

cochleare parvum cochleare paulum cochleare plenum cola colatus coletur coloretur colatus collodium collunarium collutorium collyrium compositus compositio confectio

cong. cons. consperg. cont. rem. coq. coq. in quant. suf. aq. cort. cras man. cras man. sumend. cras noct. cras vesp. cret. cuj. cyath. cyath. amp. cyath. mag.

cras nocte cras vespere creta cujus, cujuslibet cyathus cyathus amplus cyathus magnus

TÜRKÇESİ

çay kaşığı çay kaşığı çorba kaşığı süz, karıştır süzülmüş süzülsün renklendirilsin süzülmüş kollodyon burun banyosu ağız ve diş etleri banyosu göz losyonu karışık, bileşik karışım, halita şeker ve balla yapılmış ilâç galon congius muhafaza et conserva serp consperge continuentur remedia ilâçlara devam edilsin kaynat, kaynatılsın coque, coquatur coque in quantitate suf- kâfi mikdarda su içinde ficiante aquae kaynat kabuk cortex yarın sabah cras mane yarın sabah alınmalı cras mane sumendus

cyath. max. cyath. plen. cyath. vin.

cyathus maximus cyathus plenus cyathus vinarius

yarın gece yarın akşam tebeşir her hangi birinden kadeh, bardak bardak dolusu bardak dolusu, büyük bardak bardak dolusu bardak dolusu şarap bardağı dolusu

d. decoct.

da decoctum

ver kaynatma

68

KISALTMA

LATINCESI

TÜRKÇESİ

decub. de d. in di. deglut. dentif. dent., d. det. dext. d. in duplo D. t. d. no. ıv

decubitus de die in diem deglutiatur denfitricium dentur detur dexter detur in duplo dentur tales doses no. ıv

dieb. alt. dieb. secund. dieb. tert. dil. dil. dim. dir. dir. prop. disp. div. div. in par. aeq. (D. in p. aeq.) dol. urg. dos. dos. aug. ad gutt. vı D. P. 2 hor. a. prand. dulc. dur. dur. dol.

diebus alternis diebus secundis diebus tertiis dilue dilutus dimidius directiones directione propria dispensa, dispensetur divide dividatur in partes aequales dolore urgente dosis, doses dosis augeatur ad g u t t a s sex directione propria duabus horis ante prandium dulcis dura durante dolore

yatma günden güne yutulsun diş tozu verilsinler verilsin sağ iki k a t verilsin ayni şekilde dört dozda verilsin müteakip günlerde iki günde bir üç günde bir seyrelt seyreltik yarım tarifler tarif üzre dağıt, dağıtılsın bölünüz eşit kısımlara bölünsün

ead. eff. effervesc. ejusd. e lact. elect. elix. emp.

eadem effervescens effervescens ejusdem e lacte electuarium elixir emplastrum

ızdırap şiddetlenince doz, dozlar doz altı damla artırılsın tarif üzre akşam yemeğinden iki s a a t evel tatlı sert ızdırap devam ederken ayni köpüren köpüren ayni şeyden süt içinde macun iksir, hülasa yakı, plaster

69

KISALTMA

LATINCESI

TÜRKÇESİ

e.m.p. emuls. en. e paul. aq. bull. ex. aq. exp. exsio. ext. ext. ext. sup. alut.

ex modo praescripto eraulsum, emulsio enema e paullo aquae bulliente ex aqua expressus exsiccatus externus extractum extende süper alutem

yazıldığı şekilde emülsiyon, sübye enema, lavman bir mikdar k a y n a r suda suda tarif kurutulmuş, kuru haricî hülâsa deri üzerinde yay

f. fact. farin. ferr. ferv. f.h. flit. fist. plieatil. f.l.a.

fac. fiat, f i a n t factitius farina ferrum fervens f i a t haustus filtra fistula plicatilis f i a t lege artis

flav. fld. fldext. fldglycer. flor. F.m. F. mixt. fol. fort. F.p. f. pil. xu freq. fruct. frustîl. F.S.A.

flavus fluidus fluidextractum fluidglyceratum floris f i a t mistura (mixtura) f i a t mixtura folium, folia fortis, fortior f i a t potio f i a t pilulas duodecim frequenter fructus frustillatim f i a t secundum artem

yap, yapılsın sun'î un demir kaynayan bir losyon yapılsın süz açılıp kapanabilir t ü p meslekî usule göre yapılsın sarı akıcı, mayî mayî hülâsa mayî gliserat çiçekten bileşi myapılsm bileşim yapılsın yaprak, yapraklar kuvvetli, daha kuvvetli bir posyon yapılsın on iki pilül yapılsın sık sık meyve u f a k parçalar halinde meslekî kaidelere uygun şekilde yapılsın meslekî kaidelere uygun şekilde yapınız yap, yapılsın ince bir pudra yapılsın

ftSıSıJ*

f i a t secundum artis regulas fac, fiat, f i a n t Ft. ft. pulv. subtil. f i a t pulvis subtilis

70

KISALTMA

LATINCESI

TÜRKÇESI

garg. gel. gelat. gem. glob.

gargarisma gelatum gelatinum gemma globulinum

gargara pelte jelâtin tomurcuk globulin, kanda bulunan protein

glycer. (im., gm. gr-

glyceritum gramma, g r a m m a t a granum

grad. gran. grat. Grm. Gtt. Gum. guttat.

gradatim granulatus gratus gramma, g r a m m a t a gutta, guttae gummi guttatim

gliserit gram, gramlar tane (ingiliz ağırlık ölçüşü) derece derece tanelenmiş hoş gram, g r a m l a r damla, damlalar zamk damla damla

h. hora har., hor. harum, horum har. pil. sum. x h a r u m pilularum s u m a n t u r decem hb. herba hor. hora hor. horum hor. x A.M. hora decima ante meridiem hor. decub. hora decubitus hor. intermed. horis intermediis hor. somn. hora somni hor. un. spat. horae unius spatio hr. hora H.S., h.s. hora somni hyd. hhydrosus

saat bunlardan bu pilül'lerden on tane alınsın bitki saat bunlardan, bunların

hydr. hydrarg. hydrochlor. hydrog. hydrox.

hidrat civa hidroklorür hidrojen hidroksit

hydras hydrargyrum hydrochloridum hydrogenium hydroxidum

sabah s a t onda y a t m a saatinde ara saatlerde y a t m a saatinde bir saatlik müdet saat y a t m a saatinde terkibinde su bulunan, sulu

71

KISALTMA

LÂTINCESI

TÜKKÇESI

günde derhal, doğrudan doğruya suda in aqua in aq. k a y n a r suda in aq. bull. in aqua bulliente sol kulakta in aur. sinistr. in aurem sinistram kes, parçala incid. incide günlük indies ind. günde in die in d. içine dökme, d a m a r a inf. infusum zerketme ovarak yedirilsin infricetur infric. dök, boşalt infunde infrund. infusum içine dökme, d a m a r a infus. zermeket kapsüllerin içine dök ing. in caps. ingere in capsulis buğu, solukla içeriye inhalatio inhal. çekme inhaletur solukla (hava çekme suiııhal. retiyle) içeriye çekilsin in impet. efferv. in impetu effervescentis köpürmenin başlamasında i.d. illic.

in die illico

inj., inject. inj. inj. enema in loc. cal. in loc. ferv. in loc. frig. in ocul. laev. in phial. ben. obtur. in scat. instill. insuff.

injectio injiciatur injiciatur enema in loco calido in loco fervente in loco frigido in ocul laevo

enjeksiyon enjekte edilsin lavman yapılsın ılık bir yerde sıcak bir yerde soğuk bir yerde sol gözde

in phiala bene o b t u r a t a in scatula instillandus insufflatio

int. int. int. cib. int. noct. in vas. claus.

internus intime inter cibos inter noctem in vaso clauso

iyi kapanmış şişe içinde kutu içinde damla damla akıtılsın içerisine veya üzerine üfleme, hava verme dahilî (içilir) m a h r e m olarak yemekler arasında geceleyin kapalı bir k a p t a

72

KISALTMA

LÂTINCESI

TÜRKÇES!

in vit. involv. iod. iodid. iso-alc. jentac. juxt.

in vitro involve iodum idodum iso-alcoholicus jentaculum juxta

cam içinde (üzerinde) kapla, sür iyot iyodür izoalkolik kahvaltı karşısında, yanında

L. l.a., leg. art. lact. lagen.

litrum, litra lege artis lactas lagena

lamel. lat. dol. leg. art., La. lenit. lev. lig1in

lamella lateri dolentis lege artis leniter levis ligamentum linimentum

liq. liq. lith. lot. lot. luc.prim. lut.

liquidus liquor lithium lotio lotus luce prima luteus

litre meslekî usule göre laktat küçük yassı şişe, yağ kabı ince tabaka, pul ıztıraplı kısmın yanına mesleî usule göre yavaşça hafif sargı bezi liniment, vücudu ovmak için mayi ilâç mayi likör, mayi ilâç lityum losyon yıkanmış gün doğarken sarı (ateş sarısı)

M., m. misçe karıştır, birleştir M., min. minimum en az, çok u f a k mac. per hor. x macera per horas decem on s a a t su içinde ıslat mag. magnesium magnezyum mag. büyük magnus man. mane sabahtan mangan. manganum manganez man. prim. sabah erkenden mane primo man. seq. mane sequente ertesi sabah sıvağ, kütle mass. massa s a b a h a mahsus matutinus matut. talimat üzre m. d., m. dict. more dicto talimat üzre m. dict. more dicto

73

KISALTMA

LATINCESI

TÜRKÇESİ

med. medic. mens. menth. pip. mic. pan mil., ml. min., M. min. min. x a.c. mist. mixt. mit. Mitt., mitt. mitt. tal. mitt. v tal.

medius medicinalis mensura mentha piperita mica panis millilitrum, millilitra minimum minutum, minuta minutis decem ante cibos mistura, mixtura mitis mitte mitte tales mitte quinque tales

mix v mist. mod. m od. praesc. moll. mor. dict. mor. sol. mucil.

mixtura, mistura modicus modo praescripto mollis more dicto more solito mucliago

ortam, vasat, araç tıbbî ölçü nane ekmek içi (kırıntısı) mililitre çok ufak, en az dakika, dakikalar yemeklerden on dakika evvel bileşim mülayim hafif gönder bunun gibi veriniz bunun gibi beş «tane» gönder bileşim orta büyüklükte yazıldığı gibi yumuşak talimat üzre âdet olduğu şekilde zamk (bitkilerden sızan yapışkan mayi)

ııeb., nebul.

nebula

nebul., neb.

nebula

n. et m. nig. nitrat. nitrogen. no. noct. noct. maneq.

nocte et mane niger nitras nitrogenium numero nocte nocte maneque

non. rep. N.P., n.p.

non repetatur nomen proprium

ince toz halinde püskürtülen toz veya ilâç ince toz halinde püskürtülen toz veya ilâç gece ve sabah siyah nitrat nitrojen adet, mikdar geceleyin gece ve sabah (akşam sabah) t e k r a r edilmesin özel isim

obduc. ocul. dext.

obduce, obducatur oculo dextro

sür, sürülsün sağ gözde

74

KISALTMA

LÂTINCESI

TÜRKÇESI

her iki gözde oculo u t r o sağ gözde oculo dextro diş ilâcı (damla, pastil) odontalgicum in oculo laevo (oculus laevus) sol gözde (sol göz) mayi yağ ol. oleum oleat oleat. oleas oleoresin oleores. oleresina oleosaccharum, şeker oleosaccharum oleosacch. şurubu oleovitamin oleovitam. olevitamina her sabah O. M. omni mane omn. alt. hor. omni alterna hora gün aşırı her iki günde omn, bid. omni biduo omn. bih. omni bihora her iki saatte omn. hor. omni hora her s a a t her sabah omn. man., o.m. omni mane onm. man. vel her sabah veya her gece omni mane vel nocte nocte her gece omni nocte omn. noct. omn.quadr. hor. omni quadrante horae her çeyrek s a a t t e omni q u a r t a hora omn. 4 hr. dört saatte bir omni secunda hora omn. 2 hr. iki saate bir omni singula hora her s a a t omn. sing. hr. omni tertia hora üç saatte bir omn. 3 hr. en iyi opt. optimus oksit oxidum oxid. oxygenium oksijen oxygen.

ocul. utr. o.d. odontalg. O.L.

Pp., phial. paraff. part. part. dolent. part. vic. parv. past. paul. p. c. pend. perbor.

pro phiala paraffinum partes partes dolentes partitis vicibus parvus pasta paululum post cibos pendens perboras

göre, için şişe, balon parafin kısımlar ıztırap veren kısımlara ayrılmış zamanlarda küçük pat, macun küçük, az yemeklerden sonra terazi perborat

75_

KISALTMA

LÂT1NCESI

TÜKKÇESI

per fist. vitr. permang. perox. petrolat. petrox. phial., p. phial. fusc. PİSpil. plas. plumb. P. M. poc. pocul. pond. pond.

per fistulam vitream permanganas peroxidum petrolatum petroxolinum phiala phiala f u s c a pigmentum pilula, pilulae

cam tüp içinde permanganat peroksit petrolat petroksolin şişe, balon koyu renkli şişe boya pilül, pilüler plazma kurşun öğleden sonra bardak bardak tartarak ağır

pond. civil.

plasma plumbum post meridiem poculum' poculum pondere ponderosus pondus çivile

pond. medic.

pondus medicinale

post. post. aur. pot. pot. praep. prand. prim. luc. prim. man. t prist. p.r.n. pro capil. pro dos. pro ocul. laev. pro rat. aet. pro rect. pro ureth. pro us. ex. pro vag. prox. pt.

76

posterior post aurem potassium potus preparatus prandium prima luce primor mane pristinus pro re n a t a pro capillis pro dose pro oculo laevo pro ratione aetatis pro recto pro u r e t h r a pro usu externo pro vagina proximo perstetur

Amerika ve ingiltere'de kulanılan t a r t ı usulü eczacılıkta kullanılan tartı sonraki kulak arkası potasyum içecek şey (bir içimlik) perarat, hazırlanmış. akşam yemeği gün doğarken sabah erkenden ilk (eski) icabında, a r a sıra saç için bir doz için sol göz için yaşa göre rektum için u r e t r a için haricen kulanmak için vagina için hemen, yakında devam edilsin

KISALTMA

LÂTİN CESt

TÜRKÇESİ

pugil. pulv. pulv. pulv. consper. purif. pyx.

pugillus pulveratus, pulverizatus pulvis, pulveres pulvis conspersus purificatus pyxis

tutam toz haline gelmiş, pudra pudra, pudralar ince toz halinde pudra tasfiye edilmiş h a p kutusu

q. in d. q. L q. plac. qq. qq. qq. hor. q. s. q. s. q. s.

günde dört def'a arzu edildiği k a d a r hoşunuza gittiği şekilde her hem de, dahi her s a a t yeteri k a d a r k â f i mikdarda yeteri k a d a r

quor. quar. quot. quotid. quot. op. sit q. vis q. vol.

quater in die quantum libet quantum placet quaque quaque quaque hora quantitatem sufficiantem quantum satis quantum sufficit (quantum sufficiant) quorum, quarum quotidie quotidie quties opus sit quanntum vis quantum volueris

R. rad. recen. rect. redest

recipe radix recens rectificatus redestillatus

alınız kök yeni, taze tasfiye edilmiş yeniden imbikten

red. in pulv. red.

reductus in pulvere reductus

reliq. ren. sem. rep. res. resid. rub.

reliquum renoventur repetatur resina residuum ruber

S«A.j Seâ. sacch.

secundum a r t e m saccharatus

semel

bunlardan her gün her gün lüzumu k a d a r arzu ettiğin k a d a r arzu ettiğin k a d a r

geçirilmiş toz haline getirilmiş oksijenden tasfiye edilmiş bakiye, fazla bir defa daha yenilensin t e k r a r edilsin sakız, reçine artık, fazla kırmızı san'atınıza göre sakkarinli

77

KISALTMA sal eff. sat. scat. sem. sem. semel in d. semihor. separ. ser. ser. sesquihor. sext. part. hor. p. c. sic., sicc. si dolor urg. Sig. Sig. nom. prop. simpl. sinap. sin. aq. sin. expres. sing. sinist. si op. sit sir. si vir. permit. sod. sol. sol. sol. sol., solut. sol. sat. solut., sol. solv. solv. c. calor. s. o. s. sp. sp. frum. 78

LÂTINCESI

TÜRKÇESI

sal effervescens kabaran tuz saturatus doymuş (kimyada) scatula kutu semen tohum semi-, semis yarım semel in die günde bir d e f a semihora yarım s a a t separatim ayrı olarak sericus ipek serum serum sesquihora bir buçuk s a a t sexta parte horae post yemekten on dakika soncibum ra siccus kuru si dolor urgeat ıztırap sıkıştırırsa signa, signetur etikete yaz, yazılsın signetur nomine proprio özel isimli olarak etiketlensin simplex basit sinapis hardal sine aqua susuz acele etmeden sine expressione singulorum, singularımı her birinden sinister sol gerekli ise si opus sit şurup sirupus si vires permittant kuvveti müsaade ederse sodium sodyum alışılmış, itiyet edinilmiş solitus eritilebilir, çözülebilir solubilis yalnız, tek başına solus solüsyon solutio doymuş solüsyon solutio s a t u r a t u s solüsyon solutio çöz, erit solve ısı ile çöz (erit) solve cum calore gerekli ise si opus sit spiritus alkolde eritilen terkip, ruh viski spiritus f r u m e n t i

KISALTMA

LATINCESI

spiss.

spissus

TÜRKÇESI

sp. vin. rect. sp. vin. ten. sp. vin. vit. s. s. s. S. V. K. S. V. T. st. stat. stear. steril. sternut. stillat. stront. subcarb. subgal. subind. subnitr. subsalicyl. suc. sug. sulf., sulph. sulfurat. sum. sumend. sum. tal. sup. lint. supp. supp. rect. synth. syr.

sert, kur, sek (şarap için) spiritus vini rectificatus alkol, ispirto sulandırılmış alkol spiritus vini tenuis konyak spiritus vini vitis s t r a t u m süper s t r a t u m kat kat spiritus vini rectificatus alkol, ispirto sulandırılmış alkol spiritus vini tenuis stet, stent beklesin, dursun statim derhal stearas stearat mikropları alınmış sterilis sternutamentum aksırık stillatim damla damla strontium stronsiyum subcarbonas subkarbonat subgallas subgallat subinde sık sık subnitr as subnitrat subsalicylas subsalisilat succus özsu, sebze ve etin suyu sugatur emilsin, massedilsin sulf as sülfat sulfuratus kükürtlü sume, s u m a t al, alsın sumendus alınsın s u m a t talem ayni şekilde alınsın süper linteum tülbent üstünde suppositorium fitil, suppozituar suppositoria rectalia rektal fitiller sentetik syntheticus şurup syrupus

tab. tal. tamı. tartr. ten. tepid. ter. ter quotid.

tabella, tabletta talis, tales, talia tannas tartras tenuis tepidus tere t e r quotidie

yassı hap, tablet bu gibi, ayni şekilde tannat tartarat taze, körpe ılık sür, ov günde üç def'a

79

KISALTMA

LAT1NCESI

ter. simul 3 P. M.

tere simul tertia hora post meridiem tert. hor. p. m. tertia hora post meridiem thiocyan. thiocyanas thiosuif. thiosuif as t. i. d. ter in die tinct„ tr. tinctura toxin. toxinum toxitabel. toxitabella toxoid. toxoidum tr. tinctura tribas. tribasicus trinitras trinitrat. trioxid. trioxidum trituratio triturat. troch. trochiscus tuberculin. tuberculinum tunicatus tunicat. tunic. c. gelat. tunicentur cum gelatino tussi urgente tuss. urg.

TÜRKÇESİ beraber sür (ov) öğleden sonra s a a t üçte öğleden sonra s a a t üçte tiyosiyanat tiyosulfat günde üç def'a tentür toksin zehir tableti toksoit tentür tribazik trinitrat trioksit toz halinde ezme yuvarlak ve yassı hap tüberkülin kaplanmış, sürülmüş jelâtinle kaplansın öksürük sıkıştırdığı takdirde

ult. ult. praes. unct. ungt. ung. us. ut dict. utend.

ultimus ultimus praescriptus unctus unguentum unguentum usus u t dictum utendus

en son son reçete yağ sürülmüş merhem merhem kullanma söylendiği gibi kullanmak için, kullanmalı

vac. vas. vitr. vehic.

vaccınum vas vitreum vehiculum

vesp. vic. vin.

vesper vices vinum

aşı maddesi cam bardak (kap) ilâcın içilmesini kolaylaş tiran şurup v.s. akşa m def'a, kere şarap

80

KıSALTMA

LÂTıNCEST

TÜRKÇEST

vir. vit. voL

viridis vitellus volatilis

yeşil y u m u r t a sarısı uçucu

vom. urg. zinc. zingib., zz.

vomitone urgente zincum zingiber

kusma sıkıntılı olursa çinko zencefil

81

147.

Beşinci Çekim di-es di-es di-ei di-erum di-ei di-ebus di-em di-es di-e di-ebus

nom. gen. dat. acc. abl. § 148.

nom. gen. dat. acc. abl.

S I F A T L A R (birinci ve ikinci isim çekimine uyanlar) T E K İ L masc.

fem.

neut

alb-us alb-i alb-o alb-um alb-o

alb-a alb-ae alb-ae alb-am alb-a

alb-um alb-i alb-o alb-um alb-o

Ç O Ğ U L

nom. gen. dat. acc. abl.

masc.

fem.

neut.

alb-i alb-orum alb-is alb-os alb-is

alb-ae alb-arum alb-is alb-as alb-is

alb-a alb-orum &.lb-is alb-a alb-is

-er ile biten sıfatlar (I. Tip.) T E K İ L

nom. gen. dat. acc. abl.

masc.

fem.

neut

mıser miser-i miser-o miser-um miser-o

mıser-a miser-ae miser-ae miser-am miser-a

mıser-um miser-i miser-o miser-um miser-o

Ç O Ğ U L nom. gen. dat. acc. abl.

80

masc.

fem.

neut.

mıser-ı miser-orum miser-is miser-os miser-is

mıser-ae miser-arum miser-is miser-as miser-is

mıser-a miser-orum miser-is miser-a miser-is

-er ile biten sıfatlar (II. Tip.) T E K İ L nom. gen. dat. acc. abl.

masc.

fem.

neut.

nıger nigr-i nigr-o nigr-um nigr-o

nıgr-a nigr-ae nigr-ae nigr-am nigr-a

nıgr-um nigr-i nigr-o nigr-um nigr-o

Ç O Ğ U L

nom. gen. dat. acc. abl.

masc.

fem.

neut.

nıgr-ı nigr-orum nigr-is nigr-os nigr-is

nıgr-ae nigr-arum nigr-is nigr-as nigr-is

nıgr-a nigr-orum nigr-is nigr-a nigr-is

ÜÇÜNCÜ ISIM ÇEKİMİNE UYAN SIFATLAR (üç şekilli sıfatlar) § 149.

çO Ğ U L

T E K İ L

nom. gen. dat. acc. abl.

masc.

fem.

neut.

masc.

fem.

neut.

acer acr-is acr-i acr-em acr-i

acris acr-is acr-i acrem acr-i

acre acr-is acr-i aer-e acr-i

acr-es acr-ium acr-ibus acr-es acr-ibus

acr-es acr-ium acr-ibus acr-es acr-ibus

acr-ia acr-ium acr-ibus acr-ia acr-ibus

(iki Şekilli Sıfatlar) T E K İ L

nom. gen. dat. acc. abl.

Ç O Ğ U L

masc. fem.

neut.

masc. fem.

neut.

fort-is fort-is fort-i fort-em fort-i

fort-e fart-is fort-i fort-e fort-i

fort-es fort-ium fort-ibus fort-es fort-ibus

fort-ia fort-ium fort-ibus fort-ia fort-ibus

81

(Tek Şekilli sıfatlar) TEKİL,

nom. gen. dat. acc. abl.

ÇOĞUL

masc. fem.

neut

masc. fem

neut.

potens potent-is potent-i potent-em potent-i (e)

potefts potent-is potent-i potens potent-i (e)

potent-es potent-ium potent-ibus potent-es potent-ibus

potent-ia potent-ium potent-ibus potent-ia potent-ibus

ÜSTÜNLÜK (COMPARATIVUS) DERECESİ § 150. Ç O Ğ U L

T E K İ L

abl. acc. dat. gen. nom.

masc. fem

neut.

masc. fem.

neut.

altior altior-is altior-i altior-em altior-e

altius altior-is altior-i altius altior-e

altior-es altior-um altior-ibus altior-es altior-ibus

altior-a altior-um altior-ibus altior-a altior-ibus

SAYI

S I F A T L A R I

§ 151. Unus, a, um bir masc. fem.

neut

una urîius uni unam una

unum unius uni unum uno

nom. gen. dat. acc. abl.

unus unius uni unum uno

duo, duae, duo : iki masc. f e m. neut duo-duae düoru m d u a r u m duobus duabus duos duas duobus duabus mille

T r e s : üç

nom. gen. dat. acc. abl.

82

duo duorum duobus duo duobus

bin

masc. fem.

neut.

T E K İ L

ÇOĞUL

tres trium tribustres tribus

tria trium tribus tria tribus

mille mille mille mille mille

milia (millia) •miliu m milibus milia milibus

§ 152.

E S S E «Olmak»

FİİLÎ

INDICATIVUS T E K İ L

ÇOĞUL Prasens

1. sum

2. es _

3. est

eram

erâs

erat

1. sumus

2. estis

3. sunt

erâtis

erant

eritiş

erunt

fuistîs

fuerunt

Imperfectum erâmus Futurum ero

eris

erit

erimus Perfectum

fuî

fuistî

fuit

fuimus

Plusquamperfectum fueram

fuerâs

fuerat

fuerâmus fuerâtis

Futurum fuero

fueris

fuerant

Exaetum

fuerit

fuerimus fueritis

fuerint

«

C O N I U N C

T IV U S

Praesens sim

sîs

sit

simus

sîtis

sint

essetis

essent

Imperfectum esse m

esses

esset

essemus Perfectum

fuerim

fueris

fuerit

fuerimus fueritis

fuerint

PIusquamperfectum fuissem

fuisses

fuisset

fuissemus fuissetis

fuissent

83

FİİL ÇEKİM TABLOSU (*) (activum) MODUS INDİCATIVUS

1. 2. 3. 4.

lav — ö, âs, at, ten — eö, es, et, leg — ö, is, it, Aud — io, is, it, Praesens kökü

1. lava —

Praesens kökü 1. 2. 3. 4.

lavâ tene lege Audie

— — — —

âmııs, âtis, ant emus, etis, ent imus, itis, unt ımus, ıtis, iunt

1. 2. 3. 4.

yıkıyorum, tutuyorum, okuyorum, duyuyorum,

3. leg

—

4. Audi

am es et emus Stis ent

1. 2. 3. 4.

yıkayacağım, tutacağım, okuyacağım, duyacağım,

ete. ete. ete. ete.

Hal Hikâyesi banı bâs bat bâmus bâtis bant

1. 2. 3. 4.

yıkardım tutardım okurdum duyardım

veya yıkıyordum veya tutuyordum veya okuyordum veya duyuyordum

Not. (°) Fiil çekim tabloları özet olarak hazırlanmıştır.

84

ete. ete. ete. ete.

Gelecek Zaman

bo bis bit bimus bitiş bunt

2. tene —

Türkçesi

Şimdiki Zaman

Praesens Kökü

ete. ete. ete. ete.

FIIL ÇEKIM TABLOSU (activum) MODUS INDICATIVUS § 154. Perfectum

(-di'li geçmiş)

-

1. Lavâv —

1. yıkadım,

ete.

2. tenu

—

it

2. tuttum,

ete.

3. Leg

—

— hnus

3. okudum,

ete.

, — erunt

4. duydum,

ete.

4. Audîv —

Plusquamperfectum (geçmiş zaman hikâyesi) 1. Lavâv — 2. tenu

— eras erat

— >-

3. Leg

— erâmus mmmmm> ©râtıs — erant

—

4. Audîv —

Futurum

1. Lavâv — 2. tenu

—

erit *

3. Leg

—

4. Audîv —

— erimus eritiş — erıııı

1. yıkamıştım, yıkadı, idim

ete.

2. tutmuştum, tuttu idim,

ete.

3. okumuştum, okudu idim,

ete.

4. duymuştum, duydu idim,

ete.

Exactum

1. yıkamış olacağım,

ete.

2. tutmuş olacağım, 3. okumuş olacağım,

ete. ete.

4 duymuş olacağım,

ete.

85

FİİL ÇEKİM TABLOSU (activum) Modus Coniunctîvus § 155. Praesens f

1 — Lav — 2 — Tene — 3 —Leg — 4 — Audi —

- em

— es

— am

1

— et

— âs

— eıııı^

— at

— etis — ent

— âmus— âtis — ant

(tutayım, ete.) Imperfectum

1— 2— 3— 4—

Lavâ Tene Lege Audî

— — — —

— rem — res — ret — remus — retis — rent (yıkar idim ete.) tasavvur ve niyet bildirir. Perfectum

1— 2— 3— 4—

Lavöv— Tenu — Leg — Audîv—

> — erim — eris — rit — erimus — eritiş— erint 1

• • ' Plusquam perfectum

1— 2— 3— 4—

86

Lavâv —" Tenu — Leg — Audîv —

f

*

issem - isses — isset — issemus— issetis— issent •

•

'

-

-

FİİL ÇEKİM TABLOSU (Passivum) Modus Indicatîvus'

§ 156. Praesenes (Şimdiki zaman) 1 2 3 4

— Lav —Ten —Leg — Aud

or eor or ior

• ârıs — âtur • eris — etur • eris — itur • iris — îtur

a mu r amini emur -— emmi • imur — imini • ımur — ıminî

•antur •entur • untur • iuntur

Imperfectum (Hal Hikâyesi) 1— 2— 3— 4—

Lavâ — Tene — Lege — Audie—

• - bar — bâris — bâtur — bâmıır — bâminı — bantur

Futurum (Gelecek Zaman) 1 — Lavâ 2 — Tene 3 —Leg 4 — Audi

\ — bor — beris — bitur— bimur — biminı — buııtur ar

eris — etur — emur Plusquam — perfectum

Perfectum

1 — Lavât— 2 — Tent — 3 —Lect — 4 — Audıt—

— us sum — us es — us est — ı sumus —-1 estis — ı sunt

— us — us —us —i —i —i

eram erâs* erat erâmus erâtis erant

emini — entur Futurum exactum —us — us — us — ı — ı — ı

ero eris erit erimus eritiş erunt

aı

FİİL ÇEKİM TABLOSU (Passivum)

§ 157. Modus Coniunctivus Praesens 1 — Lav 2 — Tene 3 —Leg 4 — Audi

— — — —

— er — eriş—etur — e m u r — emini — entur • — ar— âris— âtur — âmur — âmini — an tur

J

Imperfectum 1 2 3 4

— — — —

Lavâ Tene Lege Audî

—~ — — —

- rer — reris — retur — remur— remiııî— rentur

Perfectum 1 2 3 4

— — — —

Lavât— Tent — Lect — Audît—

— us — us * — us —î — î —î

sim sîs sit simus sîtis s iıı t

Plusquam Perfectum 1 — Lavât— 2—-Tent — 3 — Lect — 4 — Audît—

88

— — — — — —

us us us ı ı î

essem esses esset essemus essetis essent

§ 158. EMİR Praesens TEKİL 1. 2. 3. 4.

ÇOĞUL (yıkayınız) (tutunuz) (okuyunuz) (duyunuz)

lavâte tenete legite audîte

(Yıka) (tut) (oku) (duy)

Lavâ tene lege audî

Futurum 1. 2. 3. 4.

2. ş. lavâto teneto legito audîto

3. ş. lavâto teneto legito audîto

2. ş. lavâtöte teneto te legitöte audîtöte

3. ş. lavantö tenentö leguntö audiuntö

NOT : Türkçe mukabili olmayıp ileride veya lüzum gösterir.

yapılmasını

emreder

MASTAR § 159. Perfectum

Praesens 1. 2. 3. 4.

lavâ tene lege audî

— — — —

— re (yıkamak ete.)

1. 2. 3. 4.

lavâv tenu leg audîv

— — — —

— isse (yıkamış olmak ete.)

§ 160. Participium Praesens 1. 2. 3. 4.

lavans tenens legens audiens

(yıkayan) (tutan) (okuyan) (duyan)

Participium Perf. Pass. lavatus, a, um tentus, a, um lectus, a, um auditus, a, um

(yıkanmış) (tutulmuş) (okunmuş) (duyulmuş)

t 93

destillâtus, a, um, sıf. detergens, entis. part. praes. detur, coni, 3. tek. ş. pass. dextrösum, i, n. di-, önek dia-, önek, diachylon, n. çekimsiz diagnosticus, a, um, sıf. dic, fiil, emir dies, ei, mf. difficilis, e, sıf. digitâlinum, i, n., digitalis, is, f. dıligit, 3. tek. ş. dılütus, a, um. sıf. dimidum, ii, n. (dimidius, a, um, sıf.) diplıthericus, a, um. sıf. dis-, önek. discipula, ae, f. discipulus, i, m. dispensa, fiil, emir dispenso, -âre, -âvı, atum, 1. fili distillâtus, a, um, sıf. dıvide, fiil, emir do, dare, dedi, datum, 1. fiil. dolens, entis, part. praes. dolor, öris, m. dorsum, i, m. dosis, is, f. düc, fiil, emir ducenti, ae, a, sayı sıf. dulcior, dulcius dulcis, e, sıf. dulcissimus, a, um. sıf. duo-, önek, duo, ae, o, sayı sıf. duodecies, zarf. duodecim, sayı sıf. duodeviginti, sayı sıf. duomilia duplex, icis, sıf.

100

distile temizleyici verilsin glikoz iki, çift arasından diachylon görülen, beliren söyle gün güç, zor dijitalin yüksük otu sever sulandırılmış, seyreltik yarım difteri ile ilgili, difterik iki, iki kerre kız öğrenci erkek öğrenci dağıt dağıtmak distile böl vermek ıztırap verici acı, ıztırap sırt doz, miktar sevk et iki yüz dulcis'in comp. u tatlı dulcis'in sup. u iki, iki kerre iki on iki kerre on iki on sekiz iki bin iki kat

§ 158. EMÎR Praesens TEKIL 1. Lavâ

ÇOĞUL

(Yıka) (tut) (oku) (duy)

2.

tene 3. lege 4. audi

(yıkayınız) (tutunuz) (okuyunuz) (duyunuz)

lavâte tenete legite audîte iııtıırum

2. ş. 1. lavâto

2.

teneto 3. legito 4. audîto

3. ş. lavâto teneto legito audîto

2. ş. lavâtöte tenetöte legitöte audîtöte

3. ş. lavantö tenentö leguntö audiuntö

NOT : Türkçe mukabili olmayıp ileride yapılmasını veya lüzum gösterir.

emreder

MASTAR § 159. Praesens 1. lavâ 2. tene 3. lege 4. audî

— — — —

— re (yıkamak ete.)

Perfectum 1. 2. 3. 4.

lavâv tenu leg audîv

— — — —

—isse (yıkamış olı ete.)

§ 160. Participium Praesens 1. Iavans

2. tenens 3. legens 4. audiens

(yıkayan) (tutan) (okuyan) (duyan)

Participium Perf. Pass. lavatus, a, um tentus, a, um lectus, a, um auditus, a, um

(yıkanmış) (tutulmuş) (okunmuş) (duyulmuş)

>

93

ıNDEX VOCABULORUM § 161. a (ab), praep. (abl. ile) a. a—, önek, ab (a), praep., (abl, ile) absorbens, entis, sıf. acacia, ae, f. acer, âcris, âcre, sıf. âcerrimus, a, um, sıf. •*• âcrior, mf., sıf. âcrius, n., sıf. acidum, i, n. aetus, us, m. aeus, us, f. ad, öntakı (acc. ile) ad-, önek adde, fiil, emir addo, -ere, -didî, dîtum, 3. fiil: adjuva, fiil, emir. adjuvandus, a, um, sıf. adjuvans, -antis, sıf. adjuvent, coni. 3. çoğ. ş. adjuvet, coni, 3. tek. ş. adjuvetur, coni. 3. tek. ş. pass. administrö, -âre, -âvi, atum, 1. fiil aequâlis, e, sıf. aequâliter, zarf. aes, aeris, n. aether, eris, n. ağar, n. çekimsiz. ager, gri, m. agita, fiil, emir. agitandus, a, um, sıf. agitans, part, praes. agitâtus, a, um, part. perf. pass.

94

ı

/

-r

•

i>.

- den itibaren, t a r a f m d a r (ante) nin kısaltılmışı mahrumiyet -den itibaren, t a r a f ı n d a n emici, tutucu akasya, a r a p zamkı şiddetli, keskin acer'in s u p / u ; acer'in comp. u acer'in comp. u asit olay, hal, durum iğne -ye, -ye k a d a r yakınında, için ilâve e t îlâve etmek yardım et yardım edilmeli yardımcı, yardım etsinler yardım etsin yardım edilsin idare etmek

eşit ae eşit şekilde tunç. eter ağar, agar-agar tarla, kır salla sallanması gerekli, sallamalı sallıyan sallanmış

agitent, coni, 3. çoğ. ş. agitentur, coni, 3. çoğ. §f. pass. agitet, coni, 3. tek. ş. agitetur, coni, 3. tek. ş. pass. agito, -âre, -âvi, -atum, 1. fil • alba albâtus, a, um, sıf. albus, a, um, sıf. alcohol, is, n. alkalinus, a, um, sıf. aloe, es, f. alpinı, ae, a, sıf. alta althaea, ae, f. aJtior altissimus, a, um. altius altus, a, um, sıf. aluminum, i, n. amâra amârus, a, um, sıf. aminobenzoas, -âtis, m. ammoniacâlis, e, sıf. ammoııium, ii, n. amo, -âre, -âvı, -atum, 1. fiil ampulla, ae, f. amygdala, ae, f. amylum, i, n. an-, önek animal, âlis, n. animâlis, e, sıf. animus, i, m. annus, i, m. ante, öntakı (acc. ile) anti-, önek antimonium, ii, n. antisepticus, a, um, sıf. antitoxinum, i, n. n. + T -' aperî, fiil, emir aperiens, entis, sıf. apium, ii, n. amorphina, ae, f. •

'

sallasınlar sallansınlar (sallamalı) sallasın sallansın sallamak bk. albus, a, um. beyazlaşmış beyaz alkol - * ' . alkalin sarı sabır otu alplerle ilgili (alplere ait) bk. altus, a, um. hatmi altus'un comp. u altus'un sup.u altus'un comp. u yüksek aluminyum bk. a m â r u s acı aminobenzoat amonyaklı amonyum sevmek ampul badem nişasta mahrumiyet yaratık, hayvan canlıya ait ruh yıl

önünde karşı, muhalif antimon antiseptik antitoksin aç açıcı kereviz amorf in

apparatus, üs, m. applicâ, fiil, emir applicö, -âre, -âvî, -âtum, fiil : aqua, ae, f. aquösus, a, um, sıf. arbor, oris, f. argentum, i,n. aromatica aromaticus, a, um, sıf. ars, artis, f. arsenâlis, e, sıf. arsenas, âtis, m. arsenis, -itis, m. arsenum, i, n. arseniösus, a, um, sıf. asper, -era, -erum, sıf. audio, îre, îvı, itum, 4. fiil aurantium, U, n. aureus, a, um, sıf. auris, is, f. aurum, i, n. balııeum, i, n. barium, ü, n. belladonna, ae, f. bene, zarf benzoas, âtis, m. bi-, önek bibe, fiil, emir bibit, ind, praes, 3. tek. ş. bicar-bonas, âtis, m. bin-, önek. biphosphas, âtis, m. bis, zarf bismuthum, i, n. bisulfis, itis, m. bivalens, entis, sıf. bonus, a, um. sıf. boras, âtis, m. borax, acis, f. bos, bovis, m. brachium, ii, n. brevis, e, sıf.

96

alet, makine tatbik et tatbik etmek su sulu, nemli ağaç ' gümüş bk. aromaticus kokulu sanat, meslek arsenikli arsenat arsenik asit tuzu arsenik arsenikli sert duymak portakal, turunç altından yapılmış kulak altın banyo baryum belladon, güzel avrat otu iyice benzoat iki, çift İQ içer bikarbonat iki, iki kerre bifosfat iki kerre bizmut bisülfit iki değerli iyi borat boraks öküz, boğa kol kısa

bromidum, i, n. bromum, i, n. buchu, n. çekilmez bullı, fiil, emir bulliant, coni, 3. çoğ. ş. bulliat, coni, 3. tek. ş. builiatur, coni. 3. tek. ş. pass. bulliendus, a, um, sıf. bulliens, entis, part. praes. cacao, n. çekimsiz cacodylas, âtis, m. caetus, i, m. cadaver, eris, n. cadmium, ii, n. caerulea caeruleus, a, um, sıf. caffeina, ae, f. cajuputi, n. çekilmez calamina, ae, f. calcium, ii, n. calide, zarf. calor, oris, m. caix, calcis. f. camphora, ae, f. camphorâtus, a, um. sıf. canadensis, e, sıf. cape, fiil, emir capiat, coni, 3. tek. ş. capio, ere, cepî, captum 3. fiil capilius, i, m. capsula, ae, f. caput, capitis, n. carbasus, i, f. carbo, -önis, m. carbonas, -âtis, m. carboneum, i, n. carolinus, a, um. cârus, a, um, sıf. caryophyllus, i, m. cataplasma, âtis, n.

bromür brom buchu kaynat kaynatsınlar kaynatsın kaynatılsın kaynatılması gerekli, kaynatılmalı kaynayan kakao kakodilat kaktüs ceset kadmiyum bk. cacruleus mavi kafein cajuputi kalamin kalsiyum oldukça sıcak ısı, sıcaklık kireç kâfur kâfurlu k a n a d a y a ait al alsın almak saç, kıl ilâç kapsülü, şişe mantarının üstüne sarılan yaprak baş tülbent, gaz odun kömürü karbonat karbon karlsbad'a ait aziz karanfil lapa

97

catechu, n. çekilmez caute, zarf cedrus, i, f. çeler, eris, ere, sıf. celeriter, zarf cellulösum, i, n. centesimus, a, um, sayı sıf. centum, sayı sıf. centum müia, sayı sıf. cera, ae, f. cerasus, i, f. ceratum, i, n. cerebrum, i, n. cerhim, ii, n. charta, ae, f. chloras, âtis, m. chlorum, i, n. chlorâtus, a, um. sıf. chloricus, a, um. sıf. chloridum, i, n. chlorobutanol, is, n. Clır. (Christus; un kısaltması) chromas, âtis, m. chromium, ii, n. cibus, i, m. cito, zarf. citras, âtis, m. citrâtus, a, um, sıf. citrum, i, n. citrus, i, f. citus, a, um, sıf. civitas, âtis, f. claude, fiil, emir. cocaina, ae, f. cochleötim, zarf. codeina, ae, f. cola, fiil, emir collis, is, m. colo, -âre, -âvı, -âtum, 1. fiil coloro, -âre, -âvî, -âtum, 1. fiil commünis, e, sıf. compositus, a, um, sıf.

98

catechu ihtiyatlıca sedir ağacı süratli hemen sellüloz yüzüncü yüz yüz bin balmumu kiraz ağacı yağ ve balmumlu merhem beyin seryum kâğıt, pudra klorat klor klorlu klorik klorür klorobutanol îsa kromat krom yemek çabucak sitrat sitratlı limon limon ağacı çabuk devlet kapat kokain kaşık dolusu kodein karıştır, süz tepe karıştırmak, süzmek renklendirmek, boyamak umumi, müşterek karışık, mürekkep

concentrâtus, a, um, sıf. condurango, n, çekilmez, confectio, onis, f. constans, -aııtis, sıf. congius, ii, m. continuo, -âre, -âvı, âtum, 1. fiil contra, öntakı (acc. ile) contusus, a, um, part. perf. pass. cor, cordis, n. cordiale, is, n. cornu, üs, n. corpus, corporis, n. corrigens, entis, part. praes. cortex, -icis, f. cras, zarf cremor, öris, m. creosol, is, n. creta, ae, f. crinâlis, e, sıf. cucurbita, ae, f. cum, öntakı (acc. ile) cupressus, i, f. cuprum, i, n., cura, ae, f. curaçao, n. çekimsiz cürâtio, önis, f. cusso, n. çekimsiz cutis, is, f. cyathus, i, m.

konsantre condurango şeker veya balla yapılmış ilâç sebatlı galon, fıçı devam etmek karşı, zıt parçalanmış yürek, kalp mukavvi boynuz vücut teshih edici kabuk yarın özsu, krem kreozol tebeşir saçlı salatalık (hıyar), kabak ile selvi bakır tasa, ihtimam curacao pansuman cusso (kusso) cilt, deri iri bardak, kadeh

da, fiil, emir de, öntakı, abl. ile de-, önek. decem, sayı sıf. decem milia, sayı sıf. decies, zarf decimus, a, um, sayı sıf. decubitus, us, m. dehydrâtus, a, um, sıf. deinde, zarf dentur, coni, 3. çoğ. ş. pass. depürâtus, a, um. sıf.

ver hakkında -den uzak on on bin on kerre onuncu yatma suyu alınmış, derişik bundan sonra verilsinler temizlenmiş

99

destillâtus, a, um, sıf. detergens, entis. part. praes. detur, coni, 3. tek. ş. pass. dextrösum, i, n. di-, önek dia-, önek, diachylon, n. çekimsiz diagnosticus, a, um, sıf. dic, fiil, emir dies, ei, mf. difficilis, e, sıf. digitâlinum, i, n., digitâlis, is, f. dıligit, 3. tek. ş. dılütus, a, um. sıf. dimidum, ii, n. (dimidius, a, um, sıf.) diphthericus, a, um. sıf. dis-, önek. discipula, ae, f. discipulus, i, m. dispensa, fiil, emir dispenso, -âre, -âvı, atum, 1. fili distillâtus, a, um, sıf. dıvide, fiil, emir do, dare, dedi, datum, 1. fiil. dolens, entis, part. praes. dolor, öris, m. dorsum, i, m. dosis, is, f. düc, fiil, emir ducenti, ae, a, sayı sıf. dulcior, dulcius dulcis, e, sıf. dulcissimus, a, um. sıf. duo-, önek, duo, ae, o, sayı sıf. duodecies, zarf. duodecim, sayı sıf. duodeviginti, sayı sıf. duomilia duplex, icis, sıf.

100

distile temizleyici verilsin glikoz iki, çift arasından diachylon görülen, beliren söyle gün güç, zor dijitalin yüksük otu sever sulandırılmış, seyreltik yarım difteri ile ilgili, difterik iki, iki kerre kız öğrenci erkek öğrenci dağıt dağıtmak distile böl vermek ıztırap verici acı, ıztırap sırt doz, m i k t a r sevk e t iki yüz dulcis'in comp. u tatlı dulcis'in sup. u iki, iki kerre iki on iki kerre on iki on sekiz iki bin iki k a t

dürus, a, um. sıf. dux, duois, m.

sert önder

e, ex, praep. (ablı ile) effervescens, entis, sıf. efficax, acis, sıf. elixir, n. çekimsiz, emetina, ae, f. emolliens, entis, part. praes. emplastrum, i, n. enema, âtis, n. epi-, önek Epicurus, i, m. equester, tris, tre, sıf. equus, i, m. ergosterol, is, n. ergota, ae, f. erythraicon, i, n. erythro-, önek, est, ESSE'nin praes, 3. tek. ş. eucalyptol, is, n. eucalyptus, i, f. evânıdus, a, um. sıf. ex-, önek, exemplar, aris, n. exemplum, i, n. extractum, i, n.

-den, içinde kabaran te'sirli iksir emetin yumuşatıcı yakı lavman üzerinde, üst yunan filozofu (i.ö. 271 de öldü) atlı at ergosterol çavdar, çavdar mahmuzu (bot.) yabani salep otu kırmızı -dır ökaliptol okaliptüs etkisini kaybetmiş -den dışarı kopya, model misal, örnek hülasa

fac, fiil, emir facies, eî, f. facile, zarf faeillimus, a, um. sıf. facilis, e, sıf. facio, - ere, feci, faetum, 3. fiil faeiunt, 3. çoğ. ş. febris.is, f. fel, fellis, n. femına, ae, f. feminınum, i, n. fer, fiil, emir. ferreus, a, um. sıf. ferrösus, a, um, sıf.

yap yüz, çehre kolayca facilis'in sup. u kolay yapmak yaparlar ateş (hastada) safra kadın dişi (grammatica'da) götür, taşı demirden yapılmış demir karışımlı

101

flâvus, a, ıım, sıf. flexilis, e, sıf. flös, öris, m. fluidextrâctum, i, n. foliâtus, a, um. sıf. folium, ii, n. formo, -âre, -âvî, -âtum, 1. fiil fortis, e, sıf. fortiter, zarf frenum, i, n. (plur, freni, a) frıgidus, a, um, sıf. fructus, üs, m. frümentum, i, n. fuit, ind. praes, 3. tek. ş. fulgur, uris, n. fümans, antis, part. praes. fuscus, a, um, sıf.

demir kızgın, çok sıcak olsunlar, yapılsınlar olsun, yapılsın incir ağacı (m. incir) eğretli otu süz süzmek sınır, son facere (yapmak) fiilini ind. praes. 1. ş. pass. sarı (altın sarısı) eğlebilir çiçek mayi hülasa yaprak haline gelmiş yaprak teşkil etmek kuvvetli kuvvetlice gem soğuk meyva hububat oldu şimşek gaz veya buhar neşreden kahve rengi, koyu renkli

gallicus, a, um, sıf. gallina, ae, f. gambir, n, çekimsiz gargarisma, âtis, n. Garunna, ae, m. gelatınum, i, n. gelatum, i, n. gelu, n. çekimsiz, gelum, i, n. genu, üs, n. genus, eris, n. germânicus, a, um, sıf. glaciâlis, e, sıf.

f r a n s a y a ait tavuk gambir gargara Garon nehri jelatin pelte don, buz don, buz diz cins, soy Almanya ile ilgili (ait) buz gibi

ferrum, i, n. fervens, entis, part. praes. fiant, coni, 3. çoğ. ş. fiat, coni, 3. tek. ş. ficus, i veya üs, f. filix, icis, f. filtra, fiil, emir filtro, -âre, -âvı, -atum, 1. fiil finiş, is, f. fio, fiil

102.:

glycerol, is, n. glycerophosphas, âtis, m. glacies, ei, f. glycol, is, n. gossypium, ii, n. gradâtim, zarf grama, âtis, n. grandiflörus, a, um. sıf. grânulâtus, a, um, sıf. grâııum, i, n. gravis, e, sıf. guaiacol, is, n. gummi, n. çekimsiz gutta, ae, f. guttâtim, zarf

gliserol gliserofosfat buz glikol pamuk derece derece gram büyük çiçekli tane haline gelmiş tane ağır, şiddetli guaiacol zamk damla damla damla

hamamelis, idis, f. haustus, üs, m. heliıım, ii, n. hepta-, önek, herba, ae, f. hexa-, önek homo, inis, m. hortus, i, m. hydrargyrum, i, n. hydrastiş, idis, n. lıydratus, a, um, sıf. hydro-, önek, hydrochloridum, i, n. hydrogenium, ii, n. hyper-, önek, hypo-, önek, hypochloris, itis, m. hypodermicus, a, um, sıf. hyposulfis, itis, m.

hamamelis içecek şey, içme helyum yedi yedi kerre ot, bitki altı altı kerre insan bahçe cıva hidrastis (bitki) hidrat hidrojen, su hidroklorür hidrojen üst, fazla alt, aşağı hipoklorit deri altı ile ilgili hiposülfit

ichtammol, is, n. ichtyol, is, n. idae us, a, um, sıf. impetus, us, m. in, öntakı (acc. ile) in,- öntakı (abl. ile)

ichtammol ichtyol ida dağına ait hücum —ya, için (hedef bildir de, içinde (yer bildirir)

103

inhalo, -âre, -avı, -âtum 1. fiil injectio, onis, f. initium, ii, n. initium capiebat insulınum, i, n. inter, öntakı (acc, ile) intime, zarf iodâtus, a, um, sıf. iodidum, i, n. iodum, i, n. ipecacuannha, ae, f. irrigâtio, önis, f. iso-, önek, iter, itineris, n.

içe çekmek, t e n e f f ü s etmek enjeksiyon başlangıç başlıyordu insülin arasında m a h r e m olarak iyotlu iyodür iyot ipeka sulama eşit yol, yolculuk

jaborandi, n. çekimsiz jânuârius, a, um, sıf. juglans, nais, f.

jaborandi Ocak ayı ceviz

kalium, ii, n.

potasyum

labor, öris, m. lac, Iactis, n. lactas, âtis, m. lactophosphas, âtis, m. lapidosus, a, um, sıf. lapis, idis, m. laurocerasus, i, f. laurus, i, f. lava, fiil, emir lavandula, ae, f. lavat, ind. praes. 3. tek. ş. lavo, -âre, -avı, -âtum, 1. fiil laxâtîvus, a, um, sıf. lego, -ere, legi, lectum, 3. fiil lente, zarf, levis, e, sıf. leviter, zarf lex legis, f. ligamentum, i, n. limon, önis, f. linum, i, n.

meşekkat, iş süt laktat laktoffosfat taşlı taş t a f l a n ağacı defne ağacı yıka lavanta çiçeği yıkar yıkamak müleyyin, müshil okumak ağır ağır hafif hafifçe kanun, yasa sargı, bağ limon keten tohumu

104_

liquidus, a, um, sıf. liquor, öris, m. lithium, ii, n. locâliter, zarf locus, i, m. longus, a, um, sıf. lotio, önis, f. lumen, inis, n. luteus, a, um, sıf. lux, lucis, f. macera, fiil, emir macero, -âre, -âvı,-âtum, 1. fiil macro-, önek magma, âtis, n. magnesium, ii, n. magnus, a, um, sıf. majör (maior) majus (maius). malum, i, n. malus, a, um, sıf. mane, zarf. manganum, i, n. manus, üs, f. mare, is, n. massa, ae, f. masculînum, i, n. mastiche, es, f. mâtürus, a, um, sıf. maximus, a, um, sıf. medicamentârius, ii, m. medicamentum, i, n. medicâtus, a, um. sıf. medicına, ae, f. medicinâlis, e, sıf. mel, mellis, n. meiior (melius) mensis, is, m. menthol, is, n. meridies, ei, m. meta-, önek micro-, önek, miles, itis, m.

akıcı, mayi likör, içecek şey lityum mevzii olarak yer uzun losyon ışık, manzara ateş sarısı ışık ıslat ıslatmak geniş tortu magnezyum büyük magnus'un comp. u magnus'un comp. u elma kötü sabahtan manganez el deniz külçe, yığın erkek (grammatica'da) macun, sakız olgun magnus,un sup. u ilâç satıcısı ilâç ilâçlı, tıbbi ilâç ilâçla ilgili, tıbbi bal bonus'un comp. u ay (30 gün) mantol öğle ileri, ötesinde $ küçük asker

mille, sayı sıf. milia (milia) minimus, a, um, sıf. minör, miııus, misçe, fiil, emir misceaııt, coni, 3. çoğ. ş. misceantur, coni 3. çoğ. §. peas. misceat, coni, 3. tek. ş. misceatur, coni, 3. tek. ş. pass. miscendus, a, um. sıf. miscet, 3. tek. ş. miscent, 3. çoğ. ş. misceo, -ere, -ui, mixtus, 2. fiil. miser, era, erum, sıf. misere, zarf mistura, ae, f. mitte, fiil, emir. modo, zarf mollis, e, sıf. mono-, önek mons, montis, m. morbus, i, m. morphina, ae, f. mucilago, inis, f. multi, ae, a, sıf. myrrha, ae, f.

bin mille'nin çoğulu parvus'un sup. u parvus'un comp. u parvus'un comp. u karıştır karıştırsınlar karıştırılsınlar karıştırsın karıştırılsın karıştırılması gerekli karıştırır karıştırırlar karıştırmak zavallı, f a k i r sefilce halita, karışık ilâç, bileşim gönder şeklen yumuşak bir, tek dağ hastalık morfin zamk, çiriş çok m y r r h a (mürrü safi

n. (natus'un kıs.) naphthol, is, n. naris, is, f. nasus, i, m. natrium, ii, n. nauta, ae, m. neocalamina, ae, f. neutrum, i, n. niger, -gra, -grum, sıf. nigerrimus, a, um, sıf. nigrior, sıf. nigrius, sıf. * nihil, ıı. nitras, âtis, m.

doğum naftol burun deliği burun bk. sodium gemici neokalamin cinssiz siyah niger'in sup.' u ııiger'in comp. u niger'in comp. u hiç birşey nitrat

106_

nitrâtus, a, um. sıf. nitricus, a, um, sıf. nitris, itis, m. nitrogenium, ii, n. nitrösus, a, um, sıf. nöıı, zarf. nönâginta, sayı, sıf. nöngentı, ae, a, sayı sıf. normâlis, e, sıf. novem, sayı sıf. novies, zarf. nux, nucis, f.

küherçileli nitrik nitrik nitrojen, azot küherçileli, küherçileye benzer değil doksan dokuz yüz normal dokuz dokuz kerre ceviz (ceviz gibi, sert kabuklu meyveler)

oculus, i, m. octa-, önek octâvus, a, um. sayı sıf. octingenti, ae, a, sayı sıf. octies, zarf octo, sayı sıf. octogınta, sayı sıf. ödorâtus, a, um, sıf. officinalis, e, sıf. oleas, âtis, m. oleum, i, n. omnis, e, sıf. opium, ii, n. optime, zarf. optimus, a, um. sıf. orbis, is, m. ortho-, önek. oryza, ae, f. os, öris, n. os, ossis, n. oxalas, âtis, m. oxidum, i, n. oxy-, önek oxygenium, ii, n.

göz sekiz, sekiz kerre sekizinci sekiz yüz sekiz kerre sekiz seksen kokulu resmi oleat yağ bütün, her afyon en iyi şekilde bonus'un sup. daire, çevre normal, adi pirinç ağız, çehre kemik oksalat oksit oksijenli oksijen

papâver, eris, n. parâ, fiil, emir. para-, önek.

haşhaş, gelincik hazırla yanında,. değişik

107_

paracöto, n, çekimsiz. paro, -âre, -âvî, -âtum, 1. fiil. pars, partis, f. partus, üs, m. parvus, a, um, sıf. pasta, ae, f. pastillus, i, m. patria, ae, f. pectinus, i, m. pectorâlis, e, sıf. pectus, pectöris, n. pejor (peior) pejus( peius) pelle, fiil, emir penicillum, i, n. penta-, önek pentavalens, entis, sıf. pepsinum, i, n. per, praep, (acc. ile) per-, önek perboras, âtis, m. peroolo, -âre, -âvî,-âtum, 1. fiil. periculösus, a, um., sıf. periculum, i, n. permanganas, âtis, m. peruvianus, a, um, sıf. pes, pedis, m. pessimus, a, um., sıf. phenolâtus, a, um, sıf. phiala, ae, f. philosophia, ae, f. phosphas, âtis, m. phosphörus, i, m. pilula, ae, f. pinus, i, f. piper, piperis, n. piscis, is, m. pix, icis, f. plasma, âtis, m. plumbum, i, n. plürâlis, e, sıf. plürâlis, is, m.

108_

paracoto hazırlamak parça, kısım doğum küçük pat pastil vatan pektin pektoral, göğüsle ilgili göğüs malus'un comp. u malus'un comp. u dağıt u f a k fırça beş, beş kerre beş değerli pepsin vasıtasıyle, arasında arasında perborat süzgeçten geçirmek tehlikeli tehlike permanganat peru'ya ait ayak malus'un sup. u fonollü balon, şişe felsefe fosfat fosfor hap çam ağacı biber balık zift plazma kurşun birçok şeyden mürekkep çoğul

plüres, a, sıf. plürimi, ae, a, sıf. plürimus, a, um, sıf. plus, plüris, n. poema, âtis, n. poeta, ae, m. poly-, önek ponderösus, a, um, sıf. pondus, eris, n. pöpulus, i, f. porta, ae, f. post, praep. (acc. ile) postea, zarf potens, entis, sıf. potentissimus, a, um, sıf. potio, onis, f. pot us, üs, m. prae-, önek praeceptum, i, n. praeparâtus, a, um, sıf. primö, zarf primus, a, um, sıf. principium, ii, n. prius, zarf. pro, praep, (abl. ile) proelium, ii, n. propanol, is, n. propinquus, a, um, sıf. propior propius, prüdens, entis, sıf. prüdenter, zarf. prünum, i, n. prünus, i, f. puella, ae, f. puer, i, m. pugna, ae, f. pulcher, -chra, -chrum, sıf. pulchre, zarf. pulverâtus, a, um, sıf. pulverizo, -âre, -âvî -âtum, 1. fiil.

multi'nin comp. u multi'nin comp. u multus'un sup. u daha büyük kısım şiir şair çok ağır ağırlık kavak ağacı kapı —den sonra daha sonra kudretli potens'in sup. u içme (birdefada) içme, içecek şey evvel, önce kaide, prensip hazır, p r e p a r a t başlangiçta, evvela birinci başlangıç, prensip —den evvel için, mahsus çarpışma propanol yakın propinquus'un comp. propinquus'un comp. tedbirli, akıllı tedbirlice erik erik ağacı genç kız erkek çocuk savaş güzel güzelce toz haline gelmiş toz haline getirmek

septuâginta, sayı sıf., Sequâna, ae, m., sescenti, ae, a, sayı sıf., sex, sayı sıf., sexa-, önek, sexâgintâ, sayı sıf., sexi-, önek, sexies, zarf sextus, a, um. sayı sıf., si, bağlaç siccâtus, a, um. sıf., sicco, -âre, -âvî, -atum, 1. fiil., signâ, fiil, emir. signe, -âre, -âvî, -atum, 1. fiil., similis, e, sıf., simillimus, a, um, sıf., simplex, icis, sıf., simpliciter, zarf simul, zarf., sinapis, is, f., sine, praep. (abl. ile.) singulâris, e, sıf., sirupus, i, m., sitis, is, f., sodicus, a, um, sıf. sodium, ii, n. somnus, i, m. sol, solis, m. solübilis, e, sıf. solütio, onis, f. solve, fiil, emir. solve, -ere, -luî, -lütum. 3. fiil. species, ei, f. spermaceti, n, çekilmez spiritus, us, m. spiritus frumenti. spıssus, a, um, sıf. sterilis, e, sıf. sterilisâtus, a, um, sıf. stibium, ii, n. sto, stâre, stetı, statüm. 1. fiil. stomachus, i, m.

100

yetmiş sen nehri altı yüz altı altı, altı kerre altmış altı, altı kerre altı kerre altıncı eğer ise kurutulmuş kurutmak yaz, etiket koy yazmak, etiketlemek benziyen similis'in sup.u basit basit şekilde beraber hardal -sız, olmaksızın tekil şurup susuzluk sodyumla ilgili, sodik sodyum uyku güneş çözülebilen, eriyebilen solüsyon erit, çöz eritmek, çözmek madde, nevi, t ü r spermaçeti, balık nefesi alkol, r u h viski katı boş, ihtiva etmeyen sterilize bk. antimonium kalmak, beklemek mide

plüres, a, sıf. plürimi, ae, a, sıf. plürimus, a, um, sıf. plus, plüris, n. poema, âtis, n. poeta, ae, m. poly-, önek ponderösus, a, um, sıf. pondus, eriş, n. pöpulus, i, f. porta, ae, f. post, praep. (acc. ile) postea, zarf potens, entis, sıf. potentissimus, a, um, sıf. potio, onis, f. potus, «s, m. prae-, önek praeceptum, i, n. praeparâtus, a, um, sıf. primö, zarf primus, a, um, sıf. principium, ii, n. prius, zarf. pro, praep, (abl. ile) proelium, ii, n. propanol, is, n. propinquus, a, um, sıf. propior propius, prüdens, entis, sıf. prüdenter, zarf. prümım, i, n. prünus, i, f. puella, ae, f. puer, i, m. pugna, ae, f. pulcher, -chra, -chrum, sıf. pulchre, zarf. pulverâtus, a, um, sıf. pulverizo, -âre, -âvı -âtum, 1. fiil.

multi'nin comp. u multi'nin comp. u multus'un sup. u daha büyük kısım şiir şair çok ağır ağırlık kavak ağacı kapı —den sonra daha sonra kudretli potens'in sup. u içme (birdefada) içme, içecek şey evvel, önce kaide, prensip hazır, p r e p a r a t başlangiçta, evvela birinci başlangıç, prensip —den evvel için, m a h s u s çarpışma propanol yakın propinquus'un comp propinquus'un comp tedbirli, akıllı tedbirlice erik erik ağacı genç kız erkek çocuk savaş güzel güzelce toz haline gelmiş toz haline getirmek

pulvero, -âre, âvı, -âtum, 1. fiil puivis, pulveris, m. pumex, icis, mf.

dövmek, serpmek toz sünger taşı

quadra-, önek quadrâgıntâ, sayı sıf. quadri-, önek quadringenti, ae, a, sayı sıf. qııadruplex, icis, sıf. quam, zarf qu antum, zarf quartus, a, um, sayı sıf. quater, zarf quattuor (quatuor) sayı sıf. quatuordecies, zarf. quattuordecim, sayı sıf. -que, bağlaç. quebracho, n, çekilmez. quercus, üs, f. quindecies, zarf. quindecim, sayı sıf. quingenti, ae, a, sayı sıf. quinina, ae, f. quinquâgesimus, a, um, sayı squinquâgintâ, sayı sıf. quinque, sayı, sıf. quinque-, önek. quinqui-, önek quinquies, zarf. quintus, a, um, sayı sıf. quotidie, zarf.

döt, dört kerre kırk dört, dört kerre dört yüz dört k a t —den fazla çok dördüncü dört kerre dört ondört kerre on dört ve quebracho meşe on beş kerre on beş beş yüz kinin ellinci elli beş beş, beş kerre beş, beş kerre beş kerre beşinci hergün

radium, ii, n. radix, icis, f. re-, önek recens, entis, sıf. recipe, fiil, emir. ıenovetur, coni, 3. tek, ş., pass. renovo, -âre, -âvı, -âtum, 1. fiil. res, ei, f. respublica, reipublicae, f. rex, regis, m.

radyum kök tekrar, geri yeni al yenilensin yenilemek §ey, iş devlet, cumhuriyet kıral

110

rheum, i, n. rhizoma, âtis, n. römânus, a, um, sıf. rosa ae, f. ruber, -bra, -brum, sıf. rumex, icis, f.

ravent (bitki) rhizoma, sap kök Roma'ya ait gül kırmızı kuzu kulâğı

sabal, n. çekilmez. saccharinum, i, n. sago, n, çekilmez sal, salis, n. salep, n., çekilmez sapo, önis, m. süssafras, n., çekilmez satis, zarf scatula, ae, f. scöpârius, ii, m. scrıba, ae, m. scrıbant, coni, 3. çoğ. ş. scrîbantur, coni, 3. çoğ. ş. pass. scrîbat, coni, 3. tek. ş. scrıbâtur, coni, 3. tek. ş. pass. scrıbe, fiil, emir scrıbendus, a, um, sıf. secundum, öntakı (acc, ile) secundus, a, um, sayı, sıf. sedeeies, zarf sedecim, sayı sıf. semel, zarf semel et vicies, zarf semen, inis, n. semis, issis, m. (ve sıf.) sensim, zarf separâtim, zarf sept-, önek septem, sayı sıf. septendecim, sayı sıf. septi-, önek septies, zarf septies decies, zarf septimus, a, um. sayı sıf., septingenti, ae, a, sayı sıf.,

sabal sakkarin sago tuz salep sabun sassafras kâfi derece kutu katır tırnağı kâtip yazsınlar yazılsınlar yazsın yazılsın yaz yazılmalı, yazılması gerekli göre ikinci on altı kerre on altı bir kerre yirmi bir kerre tohum yarım azar azar, hissedilir derecede ayrı olarark yedi, yedi kerre yedi on yedi yedi, yedi kerre yedi kerre on yedi kerre yedinci yedi yüz

111

septuâgînta, sayı sıf., Sequâna, ae, m., sescenti, ae, a, sayı sıf., sex, sayı sıf., sexa-, önek, sexâgintâ, sayı sıf., sexi-, önek, sexies, zarf sextus, a, um. sayı sıf., si, bağlaç siccâtus, a, um. sıf., sicco, -âre, -âvî, -atum, 1. fiil., signâ, fiil, emir. signe, -âre, -âvî, -atum, 1. fiil., similis, e, sıf., simillimus, a, um, sıf., simplex, icis, sıf., simpliciter, zarf simul, zarf., sinapis, is, f., sine, praep. (abl. ile.) singulâris, e, sıf., sirupus, i, m., sitis, is, f., sodicus, a, um, sıf. sodium, ii, n. somnus, i, m. sol, solis, m. solübilis, e, sıf. solütio, onis, f. solve, fiil, emir. solve, -ere, -luî, -lütum. 3. fiil. species, ei, f. spermaceti, n, çekilmez spiritus, us, m. spiritus frumenti. spıssus, a, um, sıf. sterilis, e, sıf. sterilisâtus, a, um, sıf. stibium, ii, n. sto, stâre, stetî, statüm. 1. fiil. stomachus, i, m.

112

yetmiş sen nehri altı yüz altı altı, altı kerre altmış altı, altı kerre altı kerre altıncı eğer ise kurutulmuş kurutmak yaz, etiket koy yazmak, etiketlemek benziyen similis'in sup.u basit basit şekilde beraber hardal -sız, olmaksızın tekil şurup susuzluk sodyumla ilgili, sodik sodyum uyku güneş çözülebilen, eriyebilen solüsyon erit, çöz eritmek, çözmek madde, nevi, t ü r spermaçeti, balık nefesi alkol, r u h viski katı boş, ihtiva etmeyen sterilize bk. antimonium kalmak, beklemek mide

strontium, ii, n. strychnina, ae, f. sub, praep. (abl. ve acc. ile) sub-, önek subacetes, âtis, m. subsalicylas, âtis, m. subsulfas, âtis, m. subtilis, e, sıf. subtilissimus, a, um, sıf. succus, i, m. sulfas, âtis, m. sulfis, itis, m. sulfur (sulphur), uris, n. sulfurâtus, a, um, sıf. sulfuricus, a, um, sıf. sulfurösus, a, um, sıf. sulphur sumbul, n, çekimsiz sunto, fiil, emir süper-, önek supra-, önek syrupus,

stronsiyum striknin altında altında subasetat subsalisilat subsulfat zarif subtilis'in sup.u özsu sülfat sulfuroz asidi tuzu, • sülfit kükürt sülfüre sülfürik kükürdümsü bk. sulfur sümbül olsunlar üstünde üstünde, yukarısında bk. sirupus

tabletta, ae, f. talis, e, sıf. taraxacum, i, ıı. tenebrae, ârum, f. teneo, -ere, -ui, -tum, 2, fiil tenuis, e, sıf. tepidus, a, u, m, sıf. ter, zarf ter-, önek. terra, ae, f. tersulfas, âtis, m. tertius, a, um, sayı sıf. tetra-, önek tetranitras, âtis, m. thorium, ii, n. thymol, is, n. tinctura, ae, f. titanium, ii, n. tonitru, üs, n.

tablet (küçük) böyle, şöyle hindiba karanlık tutmak taze, körpe ılık üç def'a üç, üç kerre toprak, yer tersulfat üçüncü dört, dört kerre tetranitrat toryum timol tentür, boya titan şimşek

toxi-, önek toxicus, a, um, sıf. trecenti, ae, a, sayı sıf. tredecies, zarf tredecim, sayı sıf. tres, tria, sayı sıf. tri-, önek tria tribasicus, a, um, sıf. triginta, sayı sıf. trinitras, âtis, m. tripiex, icis, sıf. tris-, önek trochiscus, i, m. tussis, is, f.

zehir zehirli, toksik üç yüz on üç kerre on üç üç üç, üç kerre bk. t r e s tribazik otuz trinitrart üç k a t üç, üç kerre hap, tablet (yuvarlak ve yassı) öksürük

ulmus, i, f. ultime, zarf un-, önek uııdecies, zarf undecim, sayı sıf. ündevıgintî, sayı sıf. unguentum, i, n. uni-, önek ûnus, a, um, sayı sıf. uranium, ii, n. üsus, üs, m. ütilis, e, sıf. ütilissimus, a, um, sıf. uva, ae, f.

karaağaç en son bir, tek on bir kerre on bir on dokuz merhem bir, tek bir uranyum kullanma faydalı utilis'in sup. u üzüm

vaccinum, i, n. vaccinus, a, um, sıf. (vacca) valeriaııa, ae, f. vanilla, ae, f. vapor, öris, m. vegetâbilis, e, sıf. vehemens, entis, sıf. vel, bağlaç ver, veriş, n. vicies, zarf. videt, ind. praes. 3. tek. ş.

aşı maddesi ineğe ait valerian, kedi otu vanilya buhar canlandıran, nebati şiddetli yahut ilkbahar yirmi kerre görür

114

vıgintî, sayı sıf. vinösus, a, um, sıf. vinum, i, n. viola, ae, f. viosterol, is, n. virginiânus, a, um, sıf. viridis, e, sıf. vita, ae, f. vitamîna, ae, f. vitis, is, f. vitrum, i, n. volâtilis, e, sıf. vulgâris, e, sıf.

yirmi alkollü, şaraplı şarap, alkol menekşe viosterol virginya'ya ait yeşil hayat vitamin şarap üzümü cam uçucu umumi, tanınmış

zincum, i, n. zingiber, eris, n.

çinko zencefil

ıN D E X

A L P H A B E ı ı C U S

(rakamlar paragrafı gösterir) ABLATİVUS ABSOAUTUS 133 diftong'lar 5 harflerin okunuşu 3, 4, 6, 7 katışık sessizler 7 sesli harfler 4, 5 sessiz harfler 6, 7 FİİLLER 23, 39, 125 - 131 ablativus absolutus 133 cins (activum - passivum) 39, 128 coniunctivus activi 40, 130 - 131, 155 coniunctivus passivi 41, 131, 157 çekim tablosu 152 - 161 emir 40, 158 (ESSE) fiilinin çekimi 152 facio 70 fio 70 gerundivum 41, 130 -131 guruplar 126 - 127 indicativus activi 153 - 154 indicativus passivi 155 kip (modus) 39, 129 mastar 159 özel hal alanlar 24 praesens 3. şahıslar 24, 40 - 41 praesens participium'u 160 sayı (numerus) 39 şahıs (persona) 39 temel gövde 126 -127 ut'lu cümleler 131 zaman (tempus) 39 INDEX VOCABULORUM 161 İSİMLER ablativus hali 32 ağaç isimleri (-us ile bitenler) 27, 33, 103 Not. 1 119 beşinci çekim birinci çekim 13 cins 10 çekim tablosu 143 - 147 dördüncü çekim 102 - 103 günler 119

116

hal (casus) 11 ikinci çekim 27 - 38 (-er) ile bitenler 30 (-um ve -on) ile bitenler 37 - 38 (-us) ile bitenler 27, 33, 103 Not. 1 kimya elementleri 60 - 61 sıfatlarla uygulanması 19, 21, 24, 29,31, 49, 83 tamlama 15 üçüncü çekim 74 -101 » » (çekimsiz kelimeler) 85 » »• (gurupları) 75 » » (-e, -al, -ar) ile bitenler 78 » » (-i gövdeliler) 77 - 80 » » (-io) ile bitenler 86 » » (-ma) ile bitenler 83 » » men, -us, -ur) ile bitenler 77-78 » » (-ol) ile bitenler 84 » » (-s) ile bitenler 76 - 77, 80 » » sessizle biten gövdeler 75 - 76, 83 - 84, 86 » » (-x) ile bitenler 75 » » (-yl) ile bitenler 84 » » özellikler 101 » » Yunanca kelimeler 13, 22, 83 KELİME hece 8 vurgu 9 LATİNCENİN DEĞERİ 1 ÖNEKLER lâtince ve yunanca 68, 121 ÖNTAKILAR 69 abl. alanlar 69 acc. alanlar 69, 120 PRAEFIXUS bk. ÖNEKLER REÇETE bölümleri 137 kısaltmalar 141 kısaltmalı deyimler 140 kitap ve reçetelerde kısaltmalar 142 örnekler 139

SAYILAR aslî 66 - 67 çekim tablosu 151 bayağı kesirler 71 romen rakamları 67 sıra 67 söylenişi 66 ondalı kesirler 71 SIFATLAR 46 -atus ile bitenler 50, 52 birinci ve ikinci isim çekimine uyanlar 46-47 %cins 10, 46 comparatio 105 comparatiyus 107, 112 comparativus derecelerinde çekim tablosu 107 comparativus sıfatların kullanılışı 110 çekim 12, 19, 46-49, 92-93, 95-96, 148-149 çekim tablosu 148-149 -er ile bitenler 48 -ex ile bitenler 95 fiillerle uygulama 31 hal (casus) 11 her üç derecenin kullanılışı 111 iki şekilli 93

isimlerle uygulama 19, 21, 24, 29, 31, 49, 83 kaideye uymıyan derecelemeler 112 -ns ile bitenler 95 -osus ile bitenler 51 positivus derecesi 106, 112 superlativus 108, 112 tek şekilli 95 - 96 -us, -a, -um ile bitenler 47 üçüncü isim çekimine uyan 91 üçüncü isim çek. uyun sıfatların özellikleri 101 üç şekilli 92 yapılışı 50 - 52 SONEKLER isimlerden isim yapma 122 kimya terimlerinde 50 - 52, 122 sıfat yapmada 122 SUFFİXUS bk. SONEKLER TERİMLER 56 - 59 kimya elementleri 60 - 61, 122 ZARFLAR 114 çeşitli şekillerde 116 -e ile bitenler 115 -er ile bitenler 116 -iter ile bitenler 116 sayı 67 yapılışı 115 -116

\

117

K I S A L T M A L A R Abl. acc. bk. comp. coni. çek. Çoğ. dat. f. fem. gen. ind. is. mf. m. masc. n. neut. nom. part. pass. perf. plur. praep. praes. sıf. sing. sup. Ştek.

Ablativus (-den hali) accusativus (-i hali) bak. comparativus coniunctivus çekim çoğul dativus (-e hali) femininum genitivus (-in hali) indicativus isim masculinum, ve femininum masculinum neutrum nominativus (yalın hali) participium passivum perfectum pluralis (çoğul) prapositio praesens sıfat singularis (tekil) superlativus şahıs tekil

BİBLİYOGRAFYA 1 — BAILLY, M. A. — Dictionnaire Gere - Français, Paris. 2 — CAYROU, G.; Mme Andree Prevot, Eugene Contoux. — Le Latin en 5'e,. Paris, 1936. 3 — COOPER, J. W. ve A. C. Mc. Laren - Latin f o r pharmaceutical students, London, 1961. 4 — D E R E L İ , HAMİT — Latince Ders Hitabi I, İstanbul, 1940. 5 — DÜBNER, FRED. — Lexique Français - Gres Paris 1860. 6 — GAFFİOT, F E L İ X — Dictionnaire Illustre Latin - Français, Paris 1934. 7 — GÜVEN, Kasım Cemal - Tıbbî Formüler, İstanbul 1957. 8 — MULDOON, HUGH C., D. Sc. — Lessons in Pharmacutical latin and Prescription Writing and Interpretation, N E W YORK 947. 9 — P E R E K , F a r u k Zeki - Tercümeli lâtince grameri I, İstanbul 1947; II, 1948. 10 — Quicherat, L. — Dictionnaire Français - Lâtin, Paris, 1875. 11 — RAGON, E. — Grammaire Lâtine, Paris 1936. 12 — ROHDE, GEORG, Dr.; Dr. Samim Sinanoğlu - Lingua latina I Ank a r a 1948; II, 1950. 13 — TARCAN, Ş. ve T. GEÇGİL - Galenik Farmasiye Başlangıç, İstanbul 1962. 14 — TAŞLIKLIOĞLU, Z., Dr. - Eski Yunancada İlk Adımlar, İstanbul 1948

119

C O R R I G E N D A Sahife Satır 3 4 8 10 11 20 21 26 26 26 26 27 29 30 33 33 33 33 39 42 52 59 62 63 63 63 64 70 72 76 77 77 86 103 107 112 113

Yanlış

26 şe seriba 6 32 styrychniııa age-r 8 17 prunum, i, f. 12 §5. 39 quininae, 1 Yunan 22 halndedr 22 Fat 23 pilulas (dimidius, am, um) 5 20 §79. 4 calor-is 18 flavs 20 syprus carpus 25 §92. 29 19 adiuvans, entis 10 spiritis-us 2 gerekçe 24 lavol Yayınız 36 Emplostrum 8 13 duct. coch 33 8 applicant. 32 pilulas 14 infrund. 25 preparatus 12 quaque 21 quties paragraf (150) (nom., gen., 7 3 34 5

grama nitrik nefesi subacetes

Doğru ve seriba stryehnina agr-i prnum, i, n. §57. quininae. Yunanca halindedir Fiat pilulae (dimidius, a, um) §75. calor-i flavas syrupus corpus §82. adjuvans, antis spirit-us grekçe lavo Yazınız Empiastrum dict. coch. applicand. pilulae infund. praeparatus quoque quoties dat., acc., abl. kelimeleri ters istikamette düzeltilecek gramma nitrit nefsi subacetas