Türkçe. İlkokul 5. sınıflar için. Okuma ve Etkinlik Kitabı. 1. Kitap

Citation preview

ÝLKOKUL 5. SINIFLAR ÝÇÝN

TÜRKÇE OKUMA VE ETKÝNLÝK KÝTABI

1. KÝTAP

©KKTC MÝLLÝ EÐÝTÝM,GENÇLÝK VE SPOR BAKANLIÐI

Yazý ve Araþtýrma Kurulu Baþkan Yard. Doç. Dr. Güner Konedralý

Üyeler Hüseyin Rakibet Arkýn Baþat Ýbrahim Mustafa Taþkan

Grafik Tasarým Erdinç Ýlkerli / Mehmet Ýlkerli

Resimleme Mehmet Ýlkerli

Kapak Tasarýmý Erdinç Ýlkerli / Mehmet Ýlkerli

Dizgi Erdinç Ýlkerli / Mehmet Ýlkerli

Baský Selen Ofset Ltd. Baský Tesisleri Haziran 2010, 3. Basým

©KKTC MÝLLÝ EÐÝTÝM, GENÇLÝK VE SPOR BAKANLIÐI YAYINIDIR Milli Eðitim, Gençlik ve Spor Bakanlýðý Talim ve Terbiye Dairesi, bu kitabýn ilkokullarda ders kitabý olarak okutulmasýný uygun bulmuþtur.

ÝSTÝKLÂL MARÞI Korkma, sönmez bu þafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yýldýzýdýr, parlayacak, O benimdir, o benim milletimindir ancak.

Bastýðýn yerleri "toprak!" diyerek geçme, taný: Düþün altýndaki binlerce kefensiz yataný. Sen þehit oðlusun, incitme, yazýktýr, ataný: Verme, dünyalarý alsan da, bu cennet vataný.

Çatma, kurban olayým, çehreni ey nazlý hilâl! Kahraman ýrkýma bir gül! Ne bu þiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarýmýz sonra helâl... Hakkýdýr, Hakk'a tapan, milletimin istiklâl!

Kim bu cennet vatanýn uðruna olmaz ki fedâ? Þühedâ fýþkýracak topraðý sýksan, þühedâ! Câný, cânâný, bütün varýmý alsýn da Huda, Etmesin tek vatanýmdan beni dünyada cüdâ.

Ben ezelden beridir hür yaþadým, hür yaþarým. Hangi çýlgýn bana zincir vuracakmýþ? Þaþarým! Kükremiþ sel gibiyim, bendimi çiðner, aþarým. Yýrtarým daðlarý, enginlere sýðmam, taþarým.

Ruhumun senden, Ýlâhi, þudur ancak emeli: Deðmesin mabedimin göðsüne nâmahrem eli. Bu ezanlar -ki þahadetleri dinin temeliEbedî yurdumun üstünde benim inlemeli.

Garbýn âfâkýný sarmýþsa çelik zýrhlý duvar, Benim iman dolu göðsüm gibi serhaddim var! Ulusun, korkma! Nasýl böyle bir imaný boðar, "Medeniyet!" dediðin tek diþi kalmýþ canavar?

O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taþým, Her cerîhamdan, Ýlâhi, boþanýp kanlý yaþým, Fýþkýrýr rûh-ý mücerred gibi yerden na'þým; O zaman yükselerek arþa deðer belki baþým.

Arkadaþ! Yurduma alçaklarý uðratma, sakýn. Siper et gövdeni, dursun bu hayâsýzca akýn. Doðacaktýr sana va'dettiði günler Hakk'ýn... Kim bilir, belki yarýn, belki yarýndan da yakýn.

Dalgalan sen de þafaklar gibi ey þanlý hilâl! Olsun artýk dökülen kanlarýmýn hepsi helâl. Ebediyen sana yok, ýrkýma yok izmihlâl: Hakkýdýr, hür yaþamýþ, bayraðýmýn hürriyet; Hakkýdýr, Hakk'a tapan, milletimin istiklal!

Mehmet Âkif ERSOY

III

ANDIMIZ Türk’üm, Doðruyum, çalýþkaným Ýlkem, Küçüklerimi korumak, Büyüklerimi saymak, Yurdumu, milletimi, Özümden çok sevmektir. Ülküm, Yükselmek, ileri gitmektir. Ey Büyük Atatürk! Açtýðýn yolda, gösterdiðin hedefe Durmadan yürüyeceðime and içerim. Varlýðým, Türk varlýðýna armaðan olsun. “Ne mutlu Türk’üm diyene!”

IV

ÖNSÖZ Türkçe dersinin etkinliðini artýrmak amacýyla hazýrlamýþ olduðumuz Ýlkokul V. sýnýflar için “Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý” tematik bir anlayýþla düzenlenmiþ olup dördüncü sýnýflarýn Türkçe kitaplarý gibi Fen ve Teknoloji Bilgisi dersi ile Sosyal Bilgiler dersinin temel almýþtýr. “Ýlkokul V. Sýnýflar için Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý”, Kýbrýs Türk Toplumu›nun karakteristik özelliklerini, kültürel ve toplumsal deðerlerini dilsel çalýþmalarla yansýtmaktadýr. Seçilen okuma parçalarýyla bu parçalar öncesinde ve sonrasýnda verilmiþ olan tüm dilsel etkinliklerin V. sýnýf öðrencilerimizi biliþsel-, duyuþsal ve psiko-motor geliþim özellikleri açýsýndan ortaokula hazýrlayacak nitelikte olduðunu düþünüyoruz. Konu akýþý, temel derslerin konularýyla paralellik gösterdiðinden pek çok etkinlik bu doðrultuda ele alýnmýþtýr. Parçalara baðlý geliþtirilmiþ olan dil etkinlikleri ise çoklu zeka kuramýna uygun þekilde tasarlanmýþtýr. Ders

kitabýmýzýn

amacýna

hizmet

edebilmesi

için

siz

sevgili

öðretmenlerimize de önemli görevler düþmektedir. Öðretmenlerimizin önderliðinde gerçekleþtirilecek olan sýnýf içi ve sýnýf dýþý çalýþmalarýn ortaokula hazýrlanan öðrencilerimizin anadili yeteneklerini daha da geliþtireceði inancýndayýz. Kitabýmýzýn hazýrlanmasý sýrasýnda bizlere yardýmlarýný esirgemeyen tüm kurum, kuruluþ ve þahýslara gönülden teþekkür eder, siz sevgil iöðretmenlerimize ile öðrencilerimize baþarýlar dileriz.

Ýlkokullar Ýçin Türkçe Ders Kitaplarý Yazým Komisyonu 2008

V

VI

5. Sýnýflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý

OKULDA ÝLK GÜN HAZIRLIK HAZIRLIK ÇALIÞMALARI ÇALIÞMALARI Aþaðýdaki sorularý sözlü olarak yanýtlayalým, tartýþalým. 1) “Okulun Ýlk Günü” konulu bir anýnýzý anlatýr mýsýnýz? 2) Yeni ders yýlýnýndan beklentileriniz nelerdir?

ÝKÝ GÜNDE BeÞ ÞEHÝT BÝLÝNMEYEN SÖZCÜK VE SÖZCÜK GRUPLARI Aþaðýdaki sözcük ve sözcük gruplarýnýn anlamlarýný araþtýrarak bulalým.

çocuk klasikleri :

Kaf Daðý:

tutumlu olmak:

alýngan :

savurgan :

BAK - ANLAT Yandaki resmi inceleyelim, tartýþalým.

Bu öðrencilerin oldukça mutlu görünmelerinin sebebi, sizce ne olabilir?

1

5. Sýnýflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý

OKULDA ÝLK GÜN Sýnýfta ayaða kalktýk, kimsede týs yok... Kapýdan içeriye iyi giyimli bir bey girmiþti. Kendinden emin duruþuyla tek tek hepimizi süzdükten sonra “Günaydýn Çocuklar!” dedi. Yerlerimize oturduk. Belli ki bu bey, bizim bu yýlki sýnýf öðretmenimizdi. Onun hafif gülümseyen bakýþlarý karþýsýnda kýsa bir süre sessizce bekledik. Sonra bize sordu: - Size ilk önce ne öðretmemi istersiniz? Aslý: - Akýcý ve hýzlý okumayý, dedi. 2

5. Sýnýflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý

Öðretmen: Niye akýcý ve hýzlý okuma? deyince Aslý, “Daha çok çocuk klasikleri okumak, daha çok dünyalar tanýmak için.” dedi. Öðretmen, hafifçe gülümsedi. Sonra, “Söyle bakalým, Kaf Daðý hangi ülkededir ?” diye sordu. Aslý biraz bozulmuþ tavrýyla “Ama o bir masal daðýdýr.” dedi. Öðretmen yine gülümsedi ve bize dönerek: - Size ilk önce ne öðretmemi istersiniz? dedi. Mehmet: - Ben matematiði, sayýlarý, sayý çeþitlerini, problemlerin çözümlerini ve geometriyi öðrenmek istiyorum, dedi. Öðretmen:“Söyle bakalým, beþi beþ liradan beþ çörek kaç lira eder?” Mehmet biraz düþündükten sonra “Beþ” dedi. Öðretmen hafifçe gülümsedi: “Bu problemi çözdün. Peki, ülkemizin trafik problemini ve çevre problemini çözebilir misin?” Mehmet, “Ama o, yalnýzca benim problemim deðil ki, hepimizin problemi.” dedi. Öðretmen çok keyiflendi, güldü. Yine sordu: - Size ilk önce ne öðretmemi istersiniz? Sýnýfta sessizlik oldu. Kýsa bir süre sonra öðretmen: - Size tutumlu olmayý öðretsem ne dersiniz? Elli kuruþun deðerini, bir kalemin, bir silginin ve ne emeklerle yapýlmýþ bir parça kaðýdýn deðerini öðretsem ne dersiniz? Peki bitirilmeden atýlan yarým elmaya, dökülen yarým tabak yemeðe ve üç yudum suya nice insanlarýn nasýl can attýklarýný öðretmemi ister misiniz? Raif, hazýrcevap bir arkadaþýmýzdý. Parmak kaldýrdý ve söz aldý: - Öðretmenim, biz savurgan insanlar deðiliz ki, dedi. Yani, bize fazla gelen bir yemeði dökülmesin diye yiyecek olursak kilo almaz mýyýz? Sonra, kaðýtlarý tüketmeyelim diye yazý mý yazmayalým? Öðretmen keyiflendi, güldü ve ekledi: “Defterine kenar çizgisini ortadan deðil de kenardan çizmeyi alýþkanlýk haline getirirsen bu bir tutumluluktur, deðil mi?”dedi. Kýsa bir sessizlikten sonra öðretmen ayný soruyu tekrarladý: - Evet çocuklar, size ilk önce ne öðretmemi istersiniz? Örneðin, size yapýlan bir hizmetten sonra birilerine teþekkür etmeyi öðretmeme ne dersiniz? deyince hepimiz anlaþmýþçasýna hep bir aðýzdan “Ama biz bunu biliyoruz.” dedik. Öðretmen gülümsedi ve hiç beklemeden “O halde özür dilemeyi de biliyorsunuz.” dedi. Dakikalar hýzla geçiyordu. Öðretmen gittikçe keyifleniyor ve ayný soruyu sormaya devam ediyordu: -Size ilk önce ne öðretmemi istersiniz?

3

5. Sýnýflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý

Cevap vermeden birbirimizle bakýþtýk. Tek tek bizi süzüyor ve cevap bekliyordu. Bir süre sonra “Size sabýrlý olmayý öðretsem mi?” deyince Nisan ile Berk dayanamayýp atýldýlar: “Biz sabýrsýz çocuklar deðiliz ama...” dediler. Öðretmen hiç beklemeden karþýlýk verdi: -Ama benim iþim bu yýl hep sabýrsýzlarla olacaktýr. Kantin sýrasýnda bekleyemeyip öne doðru hareketlenen, sýnýftan çýkmak için bir an önce fýrlayan çocuklar, trafikte hýz yapan sabýrsýz þoförlere benzemiyorlar mý? dedi. Öðretmen aramýzda biraz dolaþtýktan sonra, “Çocuklar son kez soruyorum, size ilk önce ne öðretmemi istersiniz?” dedi. Dayanamayýp atýldým: “Öðretmenim, bize öðrenmeyi öðretin.” dedim. Öðretmen olduðu yerde hiç kýpýrdamadan bir an için durdu. Sanki dersin baþýndan beri aradýðý cevabý bulmuþ gibiydi. Bir süre sonra hafifçe gülümsedi ve karþýlýk verdi: - Ýþte bu harika! Teslim ol ey karanlýklara saklanmýþ cahillik! Seni yok etmek için bilgilerle geliyoruz... Hepimiz, birbirimize gülen gözlerle bakýp bu orta boylu, hafif kilolu, ses tonu yüksek olmayan, konuþmalar arasýnda hafifçe gülümseyen öðretmenimizin tahtaya yazdýðý son cümleye hayranlýkla bakakaldýk: “Bu yýl çok güzel olacak!” KOMÝSYON

4

5. Sýnýflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý

ETKÝNLÝK 1 Aþaðýdaki sözcük ve sözcük gruplarýný cümle içerisinde kullanalým. çocuk klasikleri : Kaf Daðý : tutumlu olmak : alýngan : savurgan :

ETKÝNLÝK 2 Aþaðýda verilen sorularý parçaya göre yanýtlayalým.

1) Aslý, öðretmenden ilk önce neyi öðretmesini istedi?

2) Öðretmenin Mehmet’e sorduðu matematik sorusu neydi?

3) Mehmet’in öðretmene, ”Hepimizin problemi” dediði konular nelerdir?

4) Öðretmenin tutumlulukla ilgili sözleri nelerdi?

5) Öðretmen, ”Teslim ol ey karanlýklara saklanmýþ cahillik! Seni yok etmek için bilgilerle geliyoruz...” derken neyi kastediyor?

5

5. Sýnýflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý

ETKÝNLÝK 3 Aþaðýdaki bulmacayý yanda verilen yönergeye göre dolduralým.

5

2 4

1. Okullarýn açýldýðý ayýn ismidir. 2. Yazý yazmaya yarar. 3. Kenar çizgisini çizeriz.

1

4. Ýçine kalem, silgi ve kalemtýraþýmýzý koyarýz.

3

5. Ýçinde çeþitli bilgilerin yazýlý olarak verildiði defterden büyük okul eþyasýdýr.

ETKÝNLÝK 4 Aþaðýda verilen okul sözcüðünün sizlere neler çaðrýþtýrdýðýný çiçeðin yapraklarýna yazalým.

............. .............

Okul

.............

............. .............

6

5. Sýnýflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý

ETKÝNLÝK 5 Aþaðýda karýþýk olarak verilen harflerden anlamlý bir okul eþyasý bulup bir cümlede kullanalým. a-ç-n-a-t ..................................................................................................... m-a-l-e-k ..................................................................................................... i-l-g-i-s ..................................................................................................... p-k-i-t-a ..................................................................................................... e-f-r-d-t-e .....................................................................................................

ETKÝNLÝK 6 Okuduðumuz parçanýn öykü haritasýný yapalým. Parçada geçen temel olay .............................

Parçada geçen yer .............................

............................. .............................

Parçanýn adý

..............................

............................. Parçada geçen kiþiler

.............................

Parçada geçen zaman

.............................

.............................

..............................

..............................

7

5. Sýnýflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý

SORUMLULUKLARIMIZ HAZIRLIK HAZIRLIK ÇALIÞMALARI ÇALIÞMALARI Aþaðýdaki sorularý sözlü olarak yanýtlayalým, tartýþalým. 1) Öðrenci olarak ne gibi sorumluluklarýmýz vardýr? Sorumluluklarýmýzý yerine getirmezsek ne gibi sonuçlar ortaya çýkar? 2) Deðiþik meslek gruplarýný ele alarak bu alanlarda görev yapan kiþilerin ne gibi sorumluluklarý olduðunu tartýþalým.

ÝKÝ GÜNDE BeÞ ÞEHÝT BÝLÝNMEYEN SÖZCÜK VE SÖZCÜK GRUPLARI Aþaðýdaki sözcük ve sözcük gruplarýnýn anlamlarýný araþtýrarak bulalým.

proje:

iþ bölümü:

ihtiyar heyeti:

zambak:

hesabýný sormak:

ÇAÐRIÞIM SÖZCÜKLERÝ

Yandaki dairelere sorumlulukla ilgili çaðrýþým Sorumluluk

kelimelerini yazalým.

8

5. Sýnýflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý

SORUMLULUKLARIMIZ Bu yýlýn ilk proje ödevini almýþtýk. “Çevremizdeki Köyler” konulu ödevimizi, on gün içerisinde tamamlayýp verecektik. Sýnýfýmýzda gruplara ayrýldýk. Ýlk toplantýmýzda kendi aramýzda iþ bölümü yaptýk. Tülay, köylülerin geçim kaynaklarýný; Ýlke, köyün nüfusuyla ilgili ayrýntýlarý; Þengül, köy evlerinin özelliklerini; Alp, köyle ilgili anlatýlan söylenceleri; Mehmet, gençlerin yaptýðý spor dallarýný araþtýrýp yazacak, ben ise köyün önemli noktalarýnýn fotoðraflarýný çekecektim. Grubumuzla anlaþýp köy muhtarýný ziyaret ettik. Ödev konumuzu ona anlattýk. Bize yardýmcý olmasý için köy ihtiyar heyetinden iki kiþiyi görevlendirdi. Bir de köyün en yaþlý dedesiyle görüþmek için bizi yönlendirdi. Biz, gerekli çalýþmalarýmýzý bir hafta sonra tamamladýk. Ancak, Alp bir türlü çalýþmaya baþlamýyordu. Onu sýkýþtýrýnca bize dönerek, “Babam muhtarla konuþup halledecek.”

9

5. Sýnýflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý

deyip bizi geçiþtiriyordu. Ödevimizi, bir karton üzerinde toplamýþtýk. Aldýðýmýz bilgileri deðiþik renkteki kaðýtlara yazarak kartona yapýþtýrdýk. Köyle ilgili resimleri ise kartonun boþluklarýna yerleþtirdik. Ancak, kartonda Alp'in ödevi yoktu. Öðretmenimiz ödevi inceledikten sonra : -Çocuklar, sizin rolünüz öðrenci olmaktýr. Okulun her türlü araç gerecinden yararlanmak, bana sorular sormak hakkýnýzdýr. Ödevlerinizi yapmak, okul kurallarýna uymak, birbirinizle iyi geçinmek, okulun araç gereçlerine zarar vermemek de görevlerinizdir. Bütün bu davranýþlar sizin sorumluluðunuzdur. Sorumluluklarýnýzý yerine getirmezseniz baþarýyý yakalayamazsýnýz, dedi. Alp baþýný önüne eðmiþti. Öðretmenimiz, Alp'ten ödevini niye hazýrlamadýðýný anlatmasýný istedi. Alp, anlatmakta çok zorlanmýþtý. Öðretmenimiz ödeve bakýp bize, “Zinciri tamamlayan halkalardan biri eksik gibi...” dedi. Kartonlarý köþelere yerleþtirmiþtik. Deðiþik konularýn yer aldýðý kartonlardaki yazýlarý okumaya baþlamýþtýk. Bütün yazýlar birbirinden ilginç ve güzeldi. Mavi gruptan Mustafa'nýn ödevi “Ya Unutursam...” baþlýðýný taþýyan bir þiirdi. Þiiri, bir çýrpýda merakla okudum. Ayný þiiri, Alp’in de okumasýný isteyen öðretmenimizin bu þekilde ona küçük bir ders vermek istediði anlaþýlýyordu. Alp, biraz da utanarak þiiri titrek bir sesle okumaya baþladý: “Ya uyandýðýmda bir sabah, Unutursam saksýdaki zambaða yarým bardak su vermeyi, Kavanozdaki balýðýma yem atmayý unutursam, Ne der babam? “Zambaðýn ve balýðýn yaþamý sana baðlý oðlum,” demiþti. Onlara bir þey olursa hesabýný sorar babam. Ýþte ben bu yüzden unutmam, unutamam. Alp, okuduklarýndan oldukça etkilenmiþe benziyordu. Herhalde sorumluluðun, bu kadar güzel bir þiirle kendine anlatýlabileceði daha önce hiç aklýna gelmemiþti.

KOMÝSYON

10

5. Sýnýflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý

ETKÝNLÝK 1 Aþaðýdaki sözcük ve sözcük gruplarýný cümle içerisinde kullanalým. proje: iþ bölümü: ihtiyar heyeti: zambak: hesabýný sormak:

ETKÝNLÝK 2 Aþaðýda verilen sorularý parçaya göre yanýtlayalým. 1) Sýnýfýn ilk proje ödevi hangi konudaydý?

2) Yapýlan iþ bölümünde, kimler hangi görevleri almýþtý?

3) Ödevin hazýrlanmasýnda köy muhtarý öðrencilere nasýl yardýmcý oldu?

4) Sizce Alp ödevini niye yapmamýþ olabilir?

5) Mavi Grup'tan Mustafa'nýn hazýrladýðý ödevdeki þiirde “Unutmam, unutamam...” dediði þey nedir?

11

5. Sýnýflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý

ETKÝNLÝK 3 Aþaðýdaki deyimleri resimleriyle eþleþtirip anlamlarýný araþtýralým ve altlarýna yazalým.

Kafa ütülemek ...................................................... Baltayý taþa vurmak ....................................................... Paçalarý tutuþmak ......................................................

ETKÝNLÝK 4 Aþaðýda,

çeþitli

meslek

gruplarýndan

kiþi

ve

kurumlarýn

isimleri

verilmiþtir. Bunlarýn toplum içindeki sorumluluklarýný birer cümle ile karþýlarýna yazalým. Öðretmen

Eðitim ve öðretimin en iyi þekilde yürütülmesinden sorumludur.

Polis Ýtfaiyeci Veteriner Doktor Çiftçi Gazeteci Garson Þoför

12

5. Sýnýflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý

ETKÝNLÝK 5 Aþaðýda giriþ bölümü verilen yazýnýn devamýný kendimize göre tamamlayalým.

Ýnsan Sorumluluklarýný Bilmeli

Her insan, içinde yaþadýðý toplumda çeþitli sorumluluklar üstlenir. Okulda da herkesin bir sorumluluðu vardýr. Okul yöneticileri okuldaki iþlerin doðru ve eksiksiz yürütülmesinden, öðretmenler ise eðitim ve öðretimin en iyi þekilde sürdürülmesinden sorumludurlar. Öðrenciler ise .......................................... ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. .............................................................................................................

13

5. Sýnýflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý

BESÝNLERÝMÝZ

Makarna, ekmek, pilav, Bize enerji saðlar. Temel besin maddelerimizdir, Karbonhidratlar. Buðday, mýsýr, pirinç, patates Ve özellikle bitkisel gýdalar Bize enerji saðlar, karbonhidratlar.

Büyütüp geliþtirir, Yaralarýmýzý iyileþtirir, Vücudumuz mikroplara karþý, Onunla dirençlidir. Et, süt, yumurta, balýk, Hayvansal besinlerdir. Tahýllar, baklagiller, Daha birçok besinler Proteince zengindir.

Vücudumuz, gereksinim duyduðu Ýlk enerjiyi, Karbonhidratlardan saðlar. Daha fazla enerji için Devrededir hep yaðlar. Zeytin, ayçiçeði, mýsýr, yer fýstýðý, Yað gereksinimimize cevap verir. Balýk, süt, peynir ve et Yað bakýmýndan pek zengindir.

14

SERBEST

5. Sýnýflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý

Saðlýklý yaþam için, Vazgeçilmezdir vitaminler, Gün içinde bol bol tüketilmeli, Meyveler ve sebzeler. Büyüme ve geliþmemizde Diðer besinlerle düzenleyicidir görevi.

“Saðlam kafa, saðlam vücutta bulunur.” Bu söze ne demeli, Her besinden yeteri kadar yemeli; Dengeli beslenmeli.

KOMÝSYON

15

5. Sýnýflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý

HAYVAN OLÝMPÝYATLARI HAZIRLIK HAZIRLIK ÇALIÞMALARI ÇALIÞMALARI Aþaðýdaki sorularý sözlü olarak yanýtlayalým, tartýþalým. 1) Bazý hayvanlarýn insanlara göre üstün olan yönleri vardýr. Bu konuda neler biliyoruz? 2) “Ýnsanlarý sevmeyi öðrenmek, bir hayvaný sevmeyi öðrenmekle baþlar.” ifadesine katýlýyor musunuz? Neden?

ÝKÝ GÜNDE BeÞ ÞEHÝT

BÝLÝNMEYEN SÖZCÜK VE SÖZCÜK GRUPLARI Aþaðýdaki sözcük ve sözcük gruplarýnýn anlamlarýný araþtýrarak bulalým.

olimpiyat oyunlarý:

madalya:

rekor:

ton:

belgesel:

ÇAÐRIÞIM SÖZCÜKLERÝ

Yanda verilen kelimeye çaðrýþým sözcükleri bulalým.

Hayvan

16

5. Sýnýflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý

17

5. Sýnýflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý

HAYVAN OLÝMPÝYATLARI Hýz, güç, dayanýklýlýk... Olimpiyat yarýþlarýnda, çeþitli alanlarýn birincilerini hayranlýkla izleriz. Aslýnda, hayvanlarla ilgili belgesellerde de çoðunlukla böyle yarýþlara tanýk olmaktayýz. Bu yarýþlar, olimpiyat oyunlarýný pek aratmýyor. Ancak, onlarýn dünyasýnda yarýþlar altýn madalya için deðil, yaþamýn sürmesi için... Hayvanlar, karýnlarýný doyurabilmek, üremek, avcý hayvanlardan kaçmak ve dýþ etkenlere karþý güçlü durabilmek için her gün inanýlmaz rekorlar kýrýyorlar. En hýzlý koþan hayvan hangisi? En iyi yüzen? Ya, halter kaldýrmada altýn madalyayý hangi hayvan alýrdý? Gelin, hayvanlar alemindeki olimpiyatlarýn kahramanlarýna bir göz atalým... Çitalar, saatte 112 km hýzla koþabilen hayvanlardýr. Bu hýzla, memeli hayvanlar arasýnda en hýzlý koþucu olarak bilinirler. Peki, bu kadar hýzlý koþmalarýnýn nedeni ne olabilir? Olimpiyatlarda altýn madalya almak için mý? Elbette, hayýr... Çitalar, karýnlarýný doyurabilmek için bu kadar hýzlý koþuyorlar. Çitalarýn en sevdikleri yemek, ceylan ve antiloplardýr. Ancak, Afrika'daki doðal yaþam alanlarýnda, bu hayvanlarý yakalamak, bir çita için bile kolay deðildir. Çünkü, özellikle bazý ceylan türleri çok çeviktir. Ayaklarý üzerinde en hýzlý koþan kuþ ise devekuþudur. Devekuþu, saatte yaklaþýk 64 km koþabiliyor. Devekuþunu, saatte 40 km'lik hýzýyla “yolkoþarý” adlý kuþ türü izliyor. Hýz yarýþlarý yalnýzca yerde deðil, havada da sürüyor. Kuþlar arasýnda en hýzlý uçan, gökdoðandýr. Bu yýrtýcý kuþ, özellikle avýný yakalamak için dalýþa geçtiðinde inanýlmaz bir hýza ulaþýyor. Bazý kaynaklara göre, dalýþ hýzý saatte 322 km, bazý kaynaklara göre de 193 km'dir. Her iki durumda da diðer kuþlar için bu hýza ulaþmak oldukça güçtür. Maraton, yaklaþýk 42 km'lik uzun bir koþudur. Ancak insanlarýn maratonu, hayvanlar alemindeki “maratonun” yanýnda önemsiz kalýyor. Örneðin, kuzey sumrusu, her yýl Kuzey ve Güney Kutuplarý arasýnda 48 280 km'lik mesafeyi kat ediyor. Bunun yanýnda, bazý kuþlarsa, yaþamlarýnýn büyük bir kýsmýný uçarak geçiriyorlar. Bunlardan biri de hepimizin çok iyi bildiði kýrlangýçlardýr. Maraton yarýþýnda önde gelenlerden biri de, Afrika zebralarýdýr. Bu zebralar, her yýl kalabalýk sürüler halinde 3000 km'den uzun olan büyük göçler yaparlar. Ancak, memeli hayvanlar arasýnda maratonda birinciliðe aday olan en önemli hayvan, gri balinadýr. Gri balina, her yýl Kuzey Kutbu'ndan yola çýkarak daha sýcak bölgelere gidip geri dönüyor. Bu turu tamamlamak için yaklaþýk 16 093 km yol kat ediyor.

18

5. Sýnýflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý

Kaþalot balinasý, genellikle en derine dalan memeli hayvan olarak bilinir. Bu balina türü, 1 609 metre derine dalabiliyor ve orada 2 saat kalabiliyor. Kuþlarda ise dalma konusunda

birincinin kim olduðu çok iyi biliniyor: Ýmparator penguen. Ýmparator

penguen, 539 metre derine dalabiliyor. Bu nedenle de, en derine dalan kuþ olarak kabul ediliyor. Sýçrama dalýnda ise þampiyon, hiç kuþkusuz, Avusturalya’nýn simgesi durumundaki kangurulardýr. Bazý kangurular, 9 metre uzaða sýçrayabilirler. Buna yakýn uzunlukta sýçrama yapabilen bazý geyikler de vardýr. Ancak, uzun atlamada þampiyon, yalnýzca iki buçuk santimetre

uzunluðundaki bir kara kurbaðasýdýr. Bu kurbaða, kendi vücut

uzunluðunun yaklaþýk 60 katý kadar ileri sýçrayabiliyor. Yüksek atlamada birinciyse, 3 metre yükseklikteki bir çiti aþabilen kýrmýzý kangurudur. Aðýrlýk kaldýrmada þampiyon kim olabilir? Akla gelen ilk hayvan fil olsa gerek... Dünya üzerinde hiçbir hayvan, Afrika filinin hortumuyla kaldýrdýðý 1 ton aðýrlýðý kaldýramaz. Ne yazýk ki fil , altýn madalyaya aday bile gösterilemiyor. Çünkü, filin kaldýrdýðý bu aðýrlýk kendi vücut aðýrlýðýna göre pek hafif kalýyor. Yalnýzca kendi aðýrlýðýnýn dörtte biri kadar... Peki, hangi hayvan en güçlü dersiniz? Þaþýracaksýnýz ama, gergedan böceði. Bu adý tuhaf küçük böcek, kendi vücut aðýrlýðýnýn tam 850 katý aðýrlýðý taþýyabiliyor. Ýnsanlarýn olimpiyat oyunlarýnda, en hýzlý koþaný, en yükseðe sýçrayaný ve en derine dalaný madalyayý kapýyor. Hayvanlar dünyasýndaysa bu inanýlmaz rekorlara ödül yok. Onlarýn ödülleri, altýn madalyadan daha deðerli... Kendi rekorlarýný kýrdýklarýnda, tehlikelerden kaçabiliyor, sevdikleri yiyecekleri yiyebiliyor ve kendilerine eþ bulabiliyorlar. Elbette en önemlisi, ertesi gün de yaþama þansýný kazanýyorlar. Banu Binbaþaran Tüysüzoðlu “Bilim Çocuk” Dergisi

19

5. Sýnýflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý

ETKÝNLÝK 1 Aþaðýdaki sözcük ve sözcük gruplarýný cümle içerisinde kullanalým. olimpiyat oyunlarý: madalya: rekor: ton: belgesel:

ETKÝNLÝK 2 Aþaðýda verilen sorularý parçaya göre yanýtlayalým.

1) Hayvanlarýn her gün inanýlmaz rekorlar kýrmasýnýn sebebi nedir?

2) Memeli hayvanlar arasýnda en hýzlý koþan hayvan hangisidir?

3) Gökdoðan, hýz rekoruna ne zaman ulaþýyor?

4) Ýmparator penguen, hangi dalda birincidir?

5) Fil, niye aðýrlýk kaldýrmada altýn madalyaya aday bile gösterilmiyor?

20

5. Sýnýflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý

ETKÝNLÝK 3 Alfabemizdeki harflerle baþlayan hayvan isimlerinden bulabildiklerimizi aþaðýdaki boþluklara yazalým. A: ...................

B: ...................

C: ...................

Ç: ...................

D: ...................

E: ...................

F: ...................

G: ...................

H: ...................

I: ....................

Ý: ....................

J: ...................

K: ...................

L: ...................

M: ...................

N: ...................

O: ...................

Ö: ...................

P: ...................

R: ....................

S: ...................

Þ: ...................

T: ....................

U: ...................

Ü: ...................

V: ....................

Y: ...................

Z: ...................

ETKÝNLÝK 4 Doðada pek çok hayvan, birbirleriyle dayanýþma içerisinde yaþar. Bunlardan iki tanesi antiloplar ile zebralardýr. Bu þekilde yaþayan hayvan türlerini araþtýrýp yazalým.

21

5. Sýnýflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý

ETKÝNLÝK 5 Sizin en sevdiðiniz hayvan hangisidir? Sevdiðiniz hayvanýn davranýþlarýný ve özelliklerini yazalým.

ETKÝNLÝK 6 Dünyada soyu tükenmekte olan hayvanlarý araþtýralým. Bu hayvanlarýn soylarýnýn tükenme sebeplerini bulup yazalým.

22

5. Sýnýflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý

ETKÝNLÝK 7 Doðada yaþayan bazý hayvanlarýn resimlerini bulup keselim ve aþaðýdaki boþluða yapýþtýralým.

23

5. Sýnýflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý

SÖYLEÞÝ HAZIRLIK ÇALIÞMALARI Aþaðýdaki sorularý sözlü olarak yanýtlayalým, tartýþalým. 1) Öðretmenlik, bir toplum için çok saygýn bir meslektir? Niçin? 2) Öðretmenlerinizden ne gibi öðütler alýyorsunuz? Bu öðütlere uyuyor musunuz?

ÝKÝ GÜNDE BeÞ ÞEHÝT BÝLÝNMEYEN SÖZCÜK VE SÖZCÜK GRUPLARI Aþaðýdaki sözcük ve sözcük gruplarýnýn anlamlarýný araþtýrarak bulalým.

müfettiþ:

devrim:

varil:

içler acýsý olmak:

üstüne titremek:

BAK - ANLAT “Öðretmen” ile ilgili aklýnýza gelen çaðrýþým sözcüklerini yandaki boþluklara yazalým.

Öðretmen

Sizce öðretmen kimdir?

24

5. Sýnýflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý

SÖYLEÞÝ Okul gazetemizde bu ay yayýmlanmak üzere emekli öðretmen Kemal Yücel Bey'le bir söyleþi yapmak istedik. Bu nedenle ona bir ziyarette bulunmaya karar verdik. Ziyaret saatini, gazetecilik kolu öðretmenimiz gerekli giriþimleri yaparak kararlaþtýrdý. Biz ise arkadaþlarýmýzla oturup sorularýmýzý belirledik. Beklenen gün gelmiþti. Kapýyý çaldýk. Karþýmýza iyi giyimli, gözlüklü, ak saçlý, yaþlý bir bey çýktý. Yeþil gözleriyle ve bir öðretmen sevecenliðiyle bize baktý. ”Hoþ geldiniz çocuklar.” dedi. Ýçeriye girip oturduk. Bize, önce bisküvi ve limonata ikram etti. Ben, ilk iþ olarak ses kayýt cihazýný hazýrlayýp açtým. Sonra sorularýmýzý sormaya baþladýk. Ýlk sorumuzu Baþar sordu: -Bize biraz kendinizden bahseder misiniz? Kemal Bey:

25

5. Sýnýflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý

-Çocuklar, ben 85 yaþýnda emekli bir öðretmenim. Ayný zamanda, öðrenciliði hiç bitmeyen bir insaným. Öðrendikçe öðrenirim, öðrendikçe ne kadar bilgisiz olduðumu anlarým. Bu yüzden mutlaka okurum. Okumak, her zaman için benim en iyi gýdam olmuþtur. Þimdi de Rusça öðreniyorum. Zaman zaman mutfakta kendi kendime Rusça konuþuyorum. Benim bu güne kadar birçok öðrencim oldu. Birçok öðretmenin müdürlüðünü, daha sonra da müfettiþliðini yaptým. Ama öðrenmeye hiç doymadým. Burcu: -Peki, sizin öðrencilik yýllarýnýzda eðitim ve öðretim nasýldý? Kemal Bey: -1934'ten baþlayarak 24 yýl kadar kitapsýz eðitim gördük. Burcu: “Nasýl yani, okullarda kitap yok muydu?” -Hayýr, kýzým. Kýbrýs, o zamanlar Ýngiliz sömürge yönetimindeydi. Biz, þimdiki gibi baðýmsýz ve özgür insanlar deðildik. Milli duygularýmýzý köreltmek için kitapsýz eðitime zorlanmýþtýk. Sadece bir okuma kitabý vardý. O kitapla okuma-yazma çalýþmalarý yapýyorduk. Bir de o yýllar II. Dünya Savaþý yýllarýydý. Kýbrýs'ta yoksulluk vardý. Okuma, pek çok insanýn hayatýnda önemli bir yere sahip deðildi. Ýnsanlarýn daha önemli sorunlarý vardý. Okula giden kýz çocuklarý bir süre sonra aileleri tarafýndan okuldan alýnýyordu. Öðrencilerin giyim kuþamlarý ise içler acýsýydý. Yamalý elbiseyle okula gelen birçok öðrenci vardý. Sevilay: -Atatürk'ün o yýllarda gerçekleþtirdiði devrimler, Kýbrýs Türkleri tarafýndan nasýl karþýlanmýþtý? Hatýrlýyor musunuz? Kemal Bey: -Elbette hatýrlýyorum. Özellikle Harf Devrimi'ni çok çabuk benimsemiþtik. Daha önce Arap

harfleriyle

okuma-yazma

yapýlýyordu.

Birçok

öðrenci,

okuma

ve

yazma

öðrenemeden okulu býrakýyordu. Böylece halk gittikçe cahilleþiyordu. Latin harflerinin kullanýlmaya baþlanmasýndan sonra okuma-yazma kolayca öðrenilmiþ, bilgiler insanlara daha kolay ulaþýr olmuþtu. Kaðan: -Bugün hem dünyamýzda hem de ülkemizde çevre sorunlarý yaþanmaktadýr. Sizin de o yýllarda yaþamýþ olduðunuz çevre duyarlýlýðýyla ilgili bir anýnýz var mý? Kemal Bey: -Öðretmen Koleji (bugünkü Atatürk Öðretmen Akademisi) öðrencisiydim. Bir sabah okulda zilin çalmasýný beklerken arkadaþlarla yediðimiz portakallarýn kabuklarýný yere

26

5. Sýnýflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý

atmýþtýk. O sýralar okula çok saygýdeðer, yaþlý bir müdür atanmýþtý. Müdürümüz yanýmýza gelip “Günaydýn Beyler!” dedikten sonra yerdeki portakal kabuklarýný bir bir toplayýp on metre uzaklýktaki çöp varilinin içine atmýþtý. Çok utanmýþtýk. Ama þimdi çevreye karþý olan duyarsýzlýklardan daha çok üzüntü duymaktayým. Bugün, herkes kapýsýnýn önünü süpürse tüm ülke temiz olur çocuklar. Böylece çevre sorunlarý büyük ölçüde giderilmiþ olur, deðil mi? Hepimiz, “Elbette” diyerek onayladýk. Son soruyu ben sordum: -Son olarak bizlere neler söylemek istersiniz? Kemal Bey: -Ýsterseniz yiyeceklerden baþlayalým. Hazýr yiyecekleri çok fazla tüketmeyiniz. Annenizin evde piþirdiði yemekleri severek yiyiniz. Saðlýklý olmak için dengeli beslenip spor yapýnýz. Birbirinize karþý hoþgörülü olunuz. Çalýþýnýz, tutumlu olunuz. Harçlýðýnýzdan bir miktarýný biriktirmeyi deneyiniz. Yurdunuzu seviniz ve onun üstüne titreyiniz. Bu ülkenin saðlýklý ve bilgili insanlara ihtiyacý var. Atatürk'ün gösterdiði ilkeler doðrultusunda yetiþecek çaðdaþ gençlere ihtiyacýmýz var. Ýþte onlar sizlersiniz, dedi. Bu duygu yüklü söyleþi hepimizi çok etkilemiþti. Hepimiz birden Kemal Yücel Bey’e teþekkür ettik ve oradan ayrýldýk. Hiç bekletmeden yazýmýzý hazýrlarken bu güzel öðütleri tutmaya kendi kendimize söz verdik.

Þht. Tuncer Ýlkokulu Okul Gazetesi VB Sýnýfý (2007 – 2008)

27

5. Sýnýflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý

ETKÝNLÝK 1 Aþaðýdaki sözcük ve sözcük gruplarýný cümle içerisinde kullanalým. müfettiþ: devrim: varil: içler acýsý olmak: üstüne titremek:

ETKÝNLÝK 2 Aþaðýda verilen sorularý parçaya göre yanýtlayalým.

1) Gazetecilik kolu öðrencileri, ziyaretlerini kime ve niçin yapýyorlar?

2) Kemal Bey, niye her zaman okuma gereði duyuyor?

3) II. Dünya Savaþý yýllarýnda Kýbrýs'ta eðitimin durumu nasýldý?

4) Kemal Bey, ülkemizdeki çevre sorununun çözümü için neler öneriyor?

5) Size, Kemal Bey’in çocuklara verdiði öðütlerden birini seçiniz dense hangisini seçerdiniz? Neden?

28

5. Sýnýflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý

ETKÝNLÝK 3 Aþaðýda sarý renkli bölümde verilen kelimelerin benzer anlamlarýný pembe renkli bölümden bularak ortada verilen boþluklara sýrasýyla yazalým. Sonra da yuvarlak kutucuklarý yukardan aþaðýya doðru okuyup þifreyi bulalým. sonuç

doküman

zaman

uçak

talebe

tamirat

belge

süre

tayyare

birey

musibet

tez

onarým

bela

kiþi

netice

erken

öðrenci

ETKÝNLÝK 4 Aþaðýdaki cümlelerde koyu yazýlmýþ sözcükler, yanda yazýlmýþ olan soru sözcüklerinden hangisinin karþýlýðý olabilir? Bunlarýn karþýlýðý olan soru sözcüðünü daire içerisine alalým.

Atatürk, Cumhuriyeti kurmuþ, ülkemizi çaðdaþlaþtýracak yollarý göstermiþtir. Ezgi, bu sorunun yanýtýný ansiklopedide bulmuþtu. Beslenmemiz, saðlýklý olmamýz için et ve süt gerekir. Fatma nine, eski bir konakta yalnýz oturuyordu

29

Nerede?

Ne?

Kim?

Niçin?

Nasýl?

Nerede?

Ne?

Kim?

Niçin?

Nasýl?

Nerede?

Ne?

Kim?

Niçin?

Nasýl?

Nerede?

Ne?

Kim?

Niçin?

Nasýl?

5. Sýnýflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý

ETKÝNLÝK 5 Eksik býrakýlan cümleleri, aþaðýda verilen kelimelerden uygun olanýný seçerek tamamlayalým. ile - veya - fakat - çünkü Evine hýrsýzlarýn girdiðini anladý; ................. korkudan polisi arayamadý. Teneffüste bahçeye çýkamadýk; .................. yaðmur hýzýný artýrmýþtý. Yarý yýl tatilinde annemle sinemaya ................ tiyatroya gideceðiz. Bilgisayarda araþtýrma yapacaktým; ........................ dosyalarýmý açamadým. Salih .......... Süleyman çok iyi iki arkadaþtýr. Kapýyý çaldým; ....................... evdekilere duyuramadým. Öðrenci kimlik kartýmý bugün ..................... yarýn verecekler. Hastaneye gittim; .............. kendimi iyi hissetmiyordum.

ETKÝNLÝK 6 Aþaðýda yarým býrakýlmýþ olan karþýlýklý konuþmayý tamamlayalým. Ceren:

Arkadaþlar, þimdi kullandýðýmýz kitaplarýn, defterlerin, kalem ve silgilerin eskiden daha farklý olduðunu biliyor muydunuz?

Hasan:

Evet, bunu bana dedem de anlatmýþtý. Eskiden öðrenciler çok zor þartlar altýnda öðrenim görüyorlardý.

Ceren:

O zamanda yaþamýþ olsaydýk bizler de ayný zorluklarla karþýlaþacaktýk. Örneðin, ................................................................................... ................................................................................................ ................................................................................................ ................................................................................................ ................................................................................................ ................................................................................................ ................................................................................................

30

5. Sýnýflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabý

ETKÝNLÝK 7 Aþaðýda çeþitli varlýklarýn anlamlarý ile ilgili tanýmlar verilmiþtir. Bu tanýmlardan yola çýkarak varlýklarýn adlarýný bulalým. Bulduðunuz varlýklarýn isimlerinin ilk harflerini aþaðýdaki trenin vagonlarýna sýrasýyla yerleþtirerek þifreyi çözelim.

1

Dört harfli bir sözcüðüm. Hemen hemen her yerde bulunurum. Eðitim ve öðretimin yapýldýðý yerim. Bilin bakalým ben neyim?................ Ciltli veya ciltsiz olarak bir araya gelirim. Basýlý veya yazýlý kaðýt yapraklarýnýn

2

bütünüyüm. Herhangi bir konuyu sizlere yazýlarýmla anlatýrým. Bilin bakalým ben neyim?................

3

4

5

Yattýðýnýzda üzerinizi örterim. Genellikle içi pamuk, yün, elyaf gibi þeylerle doldurularak hazýrlanan büyük örtüyüm. Bilin bakalým ben neyim?................ Yurdumuzu korur sýnýrlarýmýzda nöbet tutarým. Benim adým alfabemizin ilk harfiyle baþlýyor. Bilin bakalým ben kimim?................ Rakamlardan oluþurum. Ýnsanlar bankada, hastanede beni alýrlar bana bakarak sýraya girer. Bilin bakalým ben neyim?................ Merhaba! Ben sonsuz boþluðum. Bütün varlýklar içimdedir. Dört harfliyim. Bilim

6

adamlarý beni daha iyi tanýmak için özel araçlarla bana astronot gönderirler. Bilin bakalým ben neyim?................ Ýnsanlara yakýn yerlerde yaþarým. Kýþýn göç etmem. Küçük ötücü bir kuþum.

7

Küçük olduðumdan dolayý insanlar beþ parmaðýn en küçüðünü benimle adlandýrýr. Bilin bakalým ben neyim?................

31

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

DOYUMSUZ YUDİ’NİN HİKAYESİ HAZIRLIK ÇALIŞMALARI Aşağıdaki soruları sözlü olarak yanıtlayalım, tartışalım.

1) İnsanların ne gibi zararlı alışkanlıkları vardır? 2) Sağlıklı, mutlu, ve uzun ömürlü olmanın yolları nelerdir?

İKİ GÜNDE BeŞ ŞEHİT BİLİNMEYEN SÖZCÜK VE SÖZCÜK GRUPLARI Aşağıdaki sözcük ve sözcük gruplarının anlamlarını araştırarak bulalım.

tatmin olmak:

esirgemek:

katran:

tahammül:

tahribat:

BAK - ANLAT Yandaki resmi inceleyelim, tartışalım.

Böyle bir adamın yanında kalmak ister misiniz?

32

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

DOYUMSUZ YUDİ’NİN HİKAYESİ İnsanoğlu yaratıldığı günden beri kendisini yenilemek, daha ileriye, daha güzele gitmek ister. Ama doyumsuzluk ve tatminsizlik ona her zaman zarar vermiştir. ............ Evvel zaman içinde Kıbrıs'ta, Yudi adında herkese yardım etmeyi seven; ancak doyumsuzluğuyla ün salmış bir adam yaşarmış. Her şey için sürekli Tanrı'ya yalvarır, Tanrı da onun isteklerini yardımseverliğine karşılık olarak yerine getirmeye çalışırmış. Yudi’nin Tanrı’dan en çok istediği şey, bir kız çocuğuymuş. Ancak, uzun süre çocuğu olmamış. Sonunda Tanrı onu kırmamış ve ona bir kız çocuğu vermiş. Fakat eşi, güzeller güzeli bu kız çocuğunu dünyaya getirirken, ne yazık ki, hayatını kaybetmiş. Bu acı olaydan sonra Tanrı; güçlü, kuvvetli olması ve insanlığa yararlı hizmetler sunması için ona istediği her şeyi verme kararı almış, ondan istediği güzel şeyleri esirgememiş. Böylece Yudi; gösterişliliği, yakışıklılığı ve zenginliği nedeniyle adada yaşayan insanların hayran olduğu ve umut bağladığı bir kişi haline gelmiş. 33

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

Gün gelmiş insanoğlu zararlı alışkanlıklara yönelmiş, sigara ve içkiyi üretmiş. Doyumsuz Yudi bunu görünce aklı bir anda karışmış, kendini alkol ve sigaraya vermeye başlamış. Bunu gören Tanrı, “Ey Doyumsuz Kulum! Her istediğini yerine getirdim. Sen de benim isteğimi yerine getir ve bu zararlı maddeleri kullanmaktan vazgeç. Bak, insanoğlunun beslediği koyun, keçi, inek, öküz, eşek, manda, tavşan gibi hayvanlar bile tütün tarlasına girip tütünü yemezler. Yılanlar bile tütünün kokusundan tiksinir ve kaçar. İçki içenler kendilerinden geçer, etrafa zarar verirler. Böyle giderse, insan neslini tehlikeye sokacaksın.” demiş. Yudi: “Bana bir şey olmaz. Ben, dünyanın en güçlü adamıyım.” diye Tanrı'yı terslemiş. Olacakları çok iyi bilen Tanrı, Doyumsuz Yudi'yi seyre dalmış. İçinde en fazla zehir bulunduran bitki olan tütünden üretilen sigarayı sabahtan akşama kadar içen Yudi, geceleri sigaranın yanına içkiyi de katmaya başlayınca dünyalar güzeli kızı ile ilgilenmekten, insanlara yardım etmekten neredeyse vazgeçmiş. İçip içip sızmaya, çevresindeki insanlara bağırıp çağırmaya hatta, zarar vermeye başlamış. Sigara ve içki içmeye devam eden Doyumsuz Yudi, bir müddet sonra vücudunda değişiklikler hissetmeye başlamış. Kanına giren tütündeki katran maddesi, Yudi'yi genç ve güçlü tutan bütün kılcal damarlarını daraltmaya, cildini inceltmeye, kırıştırmaya, sarartmaya, hücrelerini öldürmeye, ciğerlerinin içini adeta bir bataklığa dönüştürmeye başlamış. İşin kötüsü, sürekli yanında sigara içmesi nedeniyle havaya üflediği dumandan minik kızı da zarar görmeye başlamış. Tütünün içindeki katran maddesinin ciğerlerine çökmesi nedeniyle güzel kızı önce bronşit olmuş. Sürekli öksürmeye, iştahı kesilmeye, gün geçtikçe zayıflamaya başlamış. Her şeye tahammül eden Tanrı, sigara ve alkol bağımlısı olan Yudi'nin kızını da birlikte zehirlemesine tahammül edememiş. Onu, “Bu işten vazgeç. Hem kendine, hem kızına, hem de çevrendekilere zarar vermeye başladın.” diye yeniden uyarmış. Yudi: “Beni rahat bırak! Ben halimden memnunum. İçtikçe keyif alıyorum. Kızıma da bir şey olmaz.” demiş. Bir müddet sonra Yudi'nin vücudunda içkinin zararları görülmeye başlamış. Önce hafıza kaybı başlamış. Bunu düşünme ve karar verme yeteneğinde azalma, görme bozukluğu, iştah kaybı izlemiş. Damarlarındaki kireçlenme nedeniyle sağlıklı hareket edemez ve yürüyemez hale gelmiş. Doyumsuz Yudi'nin durumunu gören ada halkı, ondan uzaklaşmaya başlamış. Yıllarca yardım ettiği insanların ve dostlarının bir bir kendisini terk etmeye başlamasına çok sinirlenmesine karşın bu gerçeği değiştirememiş. Yudi'ye sahip çıkan tek insan, 34

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

henüz çocuk yaşlarda olan kendi kızı olmuş. Ancak, Doyumsuz Yudi ne sigaraya ne de alkole doymuş. Kendi içtiği sigara dumanından ciğerleri hastalanan kızını, sürekli azarlamaya, içki ve sigara bulması için ona baskı yapmaya başlamış. Bu da yetmezmiş gibi zorla kızını içkiye alıştırmaya çalışıyormuş. Bu duruma çok üzülen Yudi'nin kızı, bütün gece yattığı yerde gözyaşı dökmeye başlamış. Bu olanlara canı sıkılan Tanrı, Yudi'ye “Sonradan utanacağın, pişman olacağın ya da pişman olmaya bile vakit bulamayacağın davranışlardan vazgeç. Kızını bu kötü alışkanlıklardan uzak tut.” diye uyarmış. Doyumsuz Yudi buna yine aldırış etmemiş. Tavırlarını aynen devam ettirmiş. Hem maddi, hem de manevi anlamda tükenen alkolik Yudi'nin elleri ve ayakları titremeye başlamış. Alkol almadan, ellerinin ve ayaklarının titremesinin geçmesi imkansız hale gelmiş. Çünkü alkol ve sigaranın beyninde yarattığı tahribat nedeniyle organlarını kontrol edemez duruma gelmiş. Ardından gözlerinin ışığı iyice azalmış. Böylece Yudi, evinden de çıkamaz olmuş. Artık, akciğer ve gırtlak kanseri hastası olan Yudi tükenme noktasına gelmeye başlamış. Gün gelmiş parası da tükenmiş. Eski günlerini hatırlayan Doyumsuz Yudi, “Ulu Tanrım! Sen benden hiçbir şeyi esirgemezsin. Bana içki ve sigara bulmam için bol para gönder.” diye yalvarmaya başlamış. Tanrı ona, “Ben sana insanlığın yararına ne varsa gönderdim, ne dilediysen yerine getirdim. Ama sen doymadın, zararlı alışkanlıklara sürüklendin, her şeyini kaybettin. Sana sahip çıkan küçük kızını bile zehirlemeye çalışıyorsun. Ey Doyumsuz Yudi! Bu isteğini yerine getirmem mümkün değil.” demiş. Tanrı'dan da ümidini kesen Yudi, sonunun yavaş yavaş gelmeye başladığını anlamış. O güne kadar yaşamış olduklarından çok pişmanlık duymuş. Yudi, bütün gün uğraşmaktan küçücük vücudu yorgun düşen kızının odasına girip ona sarılmış ve “Bak kızım, bu hayatta sana söyleyeceğim son sözler şunlar olacak: Hiçbir zaman doyumsuz olup doğru yoldan şaşma. Zararlı alışkanlıklardan hayatın boyunca uzak dur. Çünkü sağlıklı bir yaşam, bir insanın elinde olabilecek en kıymetli hazinedir. İnsan, yalnızca bu hazineyle dünyada zengin olabilir.” demiş.

Hasan Karaokçu (Uyuşturucu, Sigara ve Alkolle Mücadele Derneği Başkanı)

35

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 1 Aşağıdaki sözcük ve sözcük gruplarını cümle içerisinde kullanalım.

tatmin olmak: esirgemek: katran: tahammül: tahribat:

ETKİNLİK 2 Aşağıda verilen soruları parçaya göre yanıtlayalım. 1) İnsanoğluna her zaman için zarar veren şey neymiş?

2) Yudi'nin içki ve sigaraya başlama sebebi ne imiş?

3) Sigara içen Yudi'ye, kanına giren tütündeki katran maddesi ne gibi etkiler yapmış?

4) İçki, Yudi'nin vücudunda ne gibi tahribatlar yapmış?

5) Sizce, bu hikayeden nasıl bir sonuç çıkarılabilir ?

36

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 3 Aşağıdaki anahtar sözcükleri kullanarak bir paragraflık yazı yazalım.

sağlık

yabancı

çevre arkadaş

zararlı alışkanlıklar

ETKİNLİK 4 Aşağıda bulunan resmi, hangi alanlarda ve nerelerde kullanmak isterdiniz?

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

37

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 5 Zararlı alışkanlıklara karşı bir slogan bulalım. Bulduğumuz sloganı, aşağıda yapacağımız resimle bir afiş haline getirelim.

38

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ONLAR, MİRAS DEĞİL; EMANETTİR HAZIRLIK ÇALIŞMALARI Aşağıdaki soruları sözlü olarak yanıtlayalım, tartışalım.

1) “Kültür mirası” denince ne anlıyoruz? Kültür miraslarımızı nasıl koruyabiliriz? 2) Ülkemizdeki kültürel zenginliklerimize turistler niye çok ilgi göstermektedirler?

İKİ GÜNDE BeŞ ŞEHİT BİLİNMEYEN SÖZCÜK VE SÖZCÜK GRUPLARI Aşağıdaki sözcük ve sözcük gruplarının anlamlarını araştırarak bulalım.

kültür:

koloni:

ihraç:

işgal:

arkeoloji:

BAK - ANLAT

Yandaki resmi inceleyelim, tartışalım.

Sizce bu kalıntılar nereye ait olabilir?

39

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ONLAR, MİRAS DEĞİL; EMANETTİR Kıbrıs, Doğu Akdeniz'deki üçüncü büyük adadır. Önemli konumu ve sahip olduğu doğal zenginlikleri nedeniyle, asırlar boyunca çevresindeki güçlü ülkeler tarafından ele geçirilip yönetilmeye çalışılmıştır. Bunun bir sonucu olarak Kıbrıs, adaya gelen değişik ülke insanlarının kültürleriyle beslenmiştir. Bu nedenle adamız, çok renkli kültürel bir kimliğe sahip olmuştur. Kıbrıs'ın ilk sakinleri, günümüzden yaklaşık 10 bin yıl önce Anadolu ile Suriye'den gelerek Kıbrıs'a yerleşmişlerdir. Toprağı ilk kez işleyerek üretime başlayan bu insanlar, önceleri, deniz kenarlarına kurdukları küçük köylerde oturmuşlardır. Ancak daha sonra, adaya gelen insanlar tarafından rahatsız edilmemek ve daha verimli geniş topraklara sahip olmak için adanın iç bölgelerindeki sulak alanlara çekilmişlerdir. Bu insanlar, kurdukları köylerde yuvarlak küçük evlerde oturmakta, ölülerini ise evlerinin tabanına gündelik eşyalarıyla birlikte gömmekteydiler. Ayrıca, tarım, hayvancılık, avcılık ve

40

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

balıkçılık yaparak geçimlerini sağlamaktaydılar. Değişik amaçlarla kullanılan araç gereçlerin yapımında ise doğada bulunan taşları ve ağaçları kullanmaktaydılar. Kıbrıs'ın çok zengin bakır madenlerine sahip olduğu, ilk kez Tunç Çağı'nda anlaşılmıştır. Bakır ile kalayın eritilip karıştırılması sonucu elde edilen tunçtan, değişik araç gereçler yapılmıştır. İlerleyen zamanlarda Aka, Fenike ve Dorlar Kıbrıs'a gelerek ticari koloniler kurmuşlardır. Elde edilen tuncun, komşu ülkelere ihraç edilmesi Kıbrıs'a zenginlik ve rafah getirmiştir. Ancak, Kıbrıs'ın bu zenginliği, değişik ülkeler tarafından işgal edilmesine neden olmuştur. Kendilerini savunmak isteyen Ada halkı, oturdukları kentlerin etrafını ilk kez surlarla çevirme gereği duymuşlardır. Asur, Mısır ve Perslerin Kıbrıs'a egemen oldukları dönemde ise zenginler ve krallar, öldükleri zaman kendilerine verilen hediyeleriyle birlikte gömülürlerdi. Salamis'in batısındaki mezarlık alanında gerçekleştirilen arkeolojik kazılarda bulunan “Kral Mezarları” bu devre aittir. Kıbrıs adası, Perslerin idaresine girdiğinde ilk kez saraylar inşa edilmeye ve ölüler için anıtsal mezarlar yapılmaya başlanmıştır. Şu anda ziyarete açık bulunan “Vuni Sarayı” bu devirde yapılmıştır. Kıbrıs, Milattan Önce (MÖ) 58 yılında Roma İmparatorluğu idaresine girmiştir. O devrin en önemli dinleri arasında yer alan Hıristiyan dini, bu dönemde Ada’ya yayılmıştır. Kıbrıs asıllı bir Yahudi olan Aziz Barnabas ile Aziz Paul'ün (Pol'ün) adaya gelmeleriyle Hıristiyanlık dininin ilk temeli atılmıştır. Bu dönemde ilk kez inşa edilen yapılar arasında en önemlileri alışveriş merkezi (pazar yeri) olarak kullanılan agoralardı. Salamis'teki agora, o dönemde yapılıp günümüze kadar gelen ender örneklerden biridir. Roma devrinde büyük kentlerin su sorununa da bir çözüm getirilmiştir. Su ihtiyacı bulunan kentler ile kentin dışında bulunan zengin su kaynaklarının arasına su kemerleri yapılarak kentlere su taşınmıştır. İslamiyet'in yayılmasından sonra Ada, Arap akınlarına uğramıştır. Bu akınlar sırasında peygamberimizin halası olan Ümmü Haram (Hala Sultan), Larnaka yakınlarında atından düşerek şehit olmuştur. Şehit olduğu yerde, şu anda adını taşıyan ve Müslümanlar için oldukça önemli bir yere sahip olan Hala Sultan Tekkesi bulunmaktadır. Daha sonraki yıllarda Kıbrıs'a Bizanslılar, Lüzinyanlar, Venedikliler, Osmanlılar ve İngilizler hakim olmuştur. Bugün, Ada’nın pek çok bölgesinde Osmanlı İmparatorluğu'nun bıraktığı kültür

41

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

varlıklarına ait izler, bizler için birer gurur kaynağıdır. Bu eserlerden bazıları; Mevlevi Tekkesi, Arabahmet Camisi, Büyük Han, Kumarcılar Hanı ve Sultan Mahmut Kitaplığı’dır. Sonuç olarak, Kıbrıs adası ile Kıbrıs’ın kültürel değerleri, asırlar boyunca zor yıllardan geçerek günümüze kadar gelmiştir. Bu süreçte yapılan ve kültürel miras olarak tanımlanan eski eserlerin çok büyük bir kısmı, halen toprak altında bulunmaktadır. Bunların arkeolojik kazılarla açığa çıkarılmaları ve korunmaları Kıbrıs'ta yaşayan medeniyetler hakkında daha fazla bilgi edinmemizi sağlayacaktır. Tarihin derinliklerinden günümüze kadar gelen kültürel varlıklar, harcanmak üzere atalarımızın bizlere devrettikleri birer miras olarak görülmemeli; bizden sonraki nesillere aktarılması gereken bir emanet olarak kabul edilmelidir.

Arkeolog Tuncer Bağışkan

42

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 1 Aşağıdaki sözcük ve sözcük gruplarını cümle içerisinde kullanalım.

kültür: koloni: ihraç: işgal: arkeoloji:

ETKİNLİK 2 Aşağıda verilen soruları parçaya göre yanıtlayalım. 1) Kıbrıs, asırlar boyunca niye ele geçirilip yönetilmek istenmiştir?

2) Kıbrıs'a ilk gelen insanlar nerelerden gelmişlerdi?

3) Önceleri deniz kenarına yerleşen insanlar, zamanla niye iç bölgelere çekilmişlerdi?

4) İnsanların oturdukları kentin çevresini surlarla çevirme gereği duymalarının sebebi neydi?

5) Yazara göre, kültürel varlıklarımızın birer miras olarak görülmemesi gereğinin sebebi nedir?

43

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 3 Aşağıdaki tarihi eserler ile bu eserlerin bulunduğu ilçeleri eşleştirelim.

GİRNE Salamis Harabeleri

GÜZELYURT

Soli Harabeleri

LEFKOŞA

Kantara Kalesi

İSKELE

Büyük Han

GAZİMAĞUSA

St. Hilarion Kalesi

44

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 4 “Dünyanın Yedi Harikası”nın neler olduğunu araştırıp isimlerini aşağıya yazalım.

ETKİNLİK 5 Aşağıdaki bulmacada ülkemizde bulunan ilçelerin isimleri vardır. Bulmacadaki ilçeleri bulalım.

L

E

F

K

O

Ş

A

Ğ

Y

L

A

H

A

P

E

L

U

G

J

L

U

L

D

I

H

K

B

U

P

A

P

I

S

L

F

U

Ü

L

İ

G

Ü

Z

E

L

Y

U

R

T

A

N

Ş

L

K

İ

P

E

İ

P

G

İ

L

Ö

Z

L

P

M

Ü

S

Ü

R

J

E

A

U

M

U

Ş

A

D

S

G

Ü

İ

A

F

M

L

M

B

Ğ

E

R

İ

H

R

C

U

G

İ

G

T

U

O

G

R

N

Ü

V

R

F

Ç

I

D

S

N

J

N

Ö

T

Z

A

C

N

İ

Y

A

L

Ü

E

Ç

L

İ

B

V

E

Y

Z

İ

S

K

E

L

E

E

45

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 6 “Girne Kalesi” hakkında internetten bir araştırma yapıp aşağıdaki boşluğa bulduğumuz bilgileri ve resimleri yerleştirelim. Öneri: Arama motoru olarak www.google.com'u kullanabilirsiniz.

46

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ATATÜRK’LE DOĞUŞ HAZIRLIK ÇALIŞMALARI Aşağıdaki soruları sözlü olarak yanıtlayalım, tartışalım.

1) Cumhuriyet’ten başka ne gibi yönetim şekilleri biliyorsunuz? 2) Bir Türk olarak, Atatürk'ü çok sevmemizin başlıca nedenleri neler olabilir?

İKİ GÜNDE BeŞ ŞEHİT BİLİNMEYEN SÖZCÜK VE SÖZCÜK GRUPLARI Aşağıdaki sözcük ve sözcük gruplarının anlamlarını araştırarak bulalım.

medeniyet:

çağdaş:

hakimiyet:

burç:

zerre:

BAK - ANLAT Yandaki resmi inceleyelim, tartışalım.

Atatürk’ün yanındakiler kimler olabilir?

47

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ATATÜRK’LE DOĞUŞ Ülkemi aydınlatan; medeniyet, hürriyet, Atatürk'ten armağan, bizlere cumhuriyet. Çağdaş bir düzen kurdu; milletin hakimiyet, Arkasında devletler, ardında nice millet. Burçlardasın Ata'm sen; baştasın, başlardasın. En ileri başlardan, ışık olur doğarsın. Türk'ü uyandırdı o, millet yaptı yeniden, Karanlıktan kurtardı milleti ebediyen. Dağlar taşlar dağılsa, dünya olsa yerinden, Zerresi zarar görmez, kurduğu eserinden. Burçlardasın Ata'm sen; baştasın, başlardasın. En ileri başlardan, ışık olur doğarsın. Süleyman Havadar

48

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 1 Aşağıdaki sözcük ve sözcük gruplarını cümle içerisinde kullanalım. medeniyet: çağdaş: hakimiyet: burç: zerre:

ETKİNLİK 2 Aşağıda verilen soruları parçaya göre yanıtlayalım.

1) Ülkemizi aydınlatan unsurlar nelermiş?

2) Şair, “Çağdaş bir düzen kurdu; milletin hakimiyet.” ifadesiyle ne anlatmak istiyor?

3) Şairin, “Karanlıktan kurtardı milleti ebediyen” dizesiyle anlatmak istediği nedir?

4) Şiir kaç dizeden oluşmuştur?

5) Şiirin ana duygusu nedir?

49

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 3 Aşağıda boş bırakılan yere, Atatürk'ün Türk Milleti için yaptıklarından bildiklerimizi yazalım.

ETKİNLİK 4 Aşağıda verilen cümleden yola çıkarak ilgili soruları 5N 1K Tablosu'na göre cevaplayalım.

“Atatürk, zor şartlar altında bağımsız bir Türkiye yaratmak için 19 Mayıs 1919'da Kurtuluş Savaşı'nı Samsun'da başlattı.”

Nerede? ..................................................................................... Ne zaman? ............................................................................... Nasıl? ............................................................................... Neyi? ............................................................................... Niçin? ............................................................................... Kim? ...............................................................................

50

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 5 Atatürk şu an hayatta olsaydı ona neler söylemek isterdiniz? Aşağıdaki boşluğa düşüncelerimizi yazalım.

Sevgili .............................................................., .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. ..............................................................................................................

ETKİNLİK 6 Aşağıda boş bırakılan yerlere, ilk harfleri verilen Atatürk'ün altı ilkesini yerleştirip bulmacayı çözelim. D M

C

H L

51

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

SERBEST

YARIN CUMHURİYETİ İLAN EDECEĞİZ Büyük zafer kazanan orduların başkomutanı, yanındaki subaylara, yer yer yanmakta olan İzmir'i göstererek: -Bu manzaraya iyi bakınız, dedi. Bu, ülkemizdeki yabancı boyunduruğunun son bulduğunun bir işaretidir. Bu ateşi bir sembol olarak kabul edin; çünkü bu ateş vatanımızın, hainlerden ve sömürücülerden artık kurtulduğuna bir işarettir. Türkiye, bundan böyle, hür ve temiz olarak yalnız Türklerindir. Mustafa Kemal, Kurtuluş Savaşı'na başladığı ilk günlerde de böyle düşünüyordu. Onun tek amacı ve tek çabası, Türk Ulusu'nu, yalnız yabancı boyunduruğundan ve yüzyılların sömürücülerinden kurtarmak değildi. Erzurum Kongresi sırasında yakın bir arkadaşı Mustafa Kemal'e: -Bu hareketin sonu ne olacak? diye sormuştu. -Ne olsun istiyorsun? 52

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

-Cumhuriyet’e mi gidiyoruz? Mustafa Kemal bu çok açık soruya: -Bundan şüphen mi var? diye cevap vermekten çekinmemişti. Fakat Atatürk'e, bazı kişiler hala daha şüphe ile bakmakta ve ona yeterince güvenmemekteydiler. En çok güvenebileceği arkadaşları bile, saltanatsız ve halifesiz bir devlet yönetimi düşünemiyorlardı. Onlara göre, Milli Mücadele hareketinin en büyük kahramanı Mustafa Kemal Paşa, padişahlığını ve halifeliğini ilan etmeliydi. Mustafa Kemal ise 19 Mayıs 1919'da Anadolu topraklarına çıkması ile başlattığı Kurtuluş Savaşı'nın tamamlanması için, ulusal egemenlik ilkesine dayanan bir devlet şeklinin kurulması şartına inanıyordu. Bu amacına adım adım ulaşma çabasına girişmişti. Önce, saltanatın halifelikten ayrılma sorununu ele aldı. Meclis'te, bu konu ile ilgili tartışmalar oldukça uzun sürmüştü. Milletvekilleri, esas konuya dokunmadan, tartışmalar içinde bocalayıp duruyorlardı. Meclis'te yapılan konuşmaları bir kenardan dinlerken, Mustafa Kemal dayanamadı. Kürsüye çıkarak, şu sözleri söyledi: -Efendiler, egemenlik ve saltanat, kuvvetle ve zorbalıkla alınır. Düşmanlar, Türk Ulusu'na, zorla egemen olmaya çalışmışlardır. Şimdi de Türk Ulusu, kendi egemenliğini onların elinden almış bulunmaktadır. Artık, eline aldığı bu egemenliği ulusa bırakacak mıyız, diye bir sorun yoktur. Burada bulunanlar, gerçeği olduğu gibi görseler iyi olur. 1923 yılının bir sonbahar gününde ise Mustafa Kemal arkadaşları ile otururken, yeni devlet şeklinden, yani Cumhuriyet'ten söz açılmıştı. Egemenlik, kayıtsız şartsız milletin olacaktı. Arkadaşlarından biri: -Cumhuriyet'i en kuvvetli zamanımızda ilan etmeliyiz, dedi. Mustafa Kemal, elini masaya vurarak cevap verdi: -En kuvvetli zamanımız bugündür, dedi. Daha sonra 28 Ekim 1923 akşamı, Çankaya'daki köşküne çağırdığı arkadaşlarına: -Yarın, Cumhuriyet'i ilan edeceğiz, dedi. Ertesi gün, 29 Ekim 1923 günü, saat 20:30'da atılan toplarla, yeni bir devrin başlangıcının haberi, bütün yurda ve dünyaya ilan ediliyordu. “Belirli Günler ve Haftalar”

53

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

SU DAMLACIĞININ YOLCULUĞU HAZIRLIK ÇALIŞMALARI Aşağıdaki soruları sözlü olarak yanıtlayalım, tartışalım.

1) Denizler ve okyanuslar neden hiçbir zaman kurumuyor? 2) Suyun bir döngü içinde hareket etmesini sağlayan etkenler neler olabilir?

İKİ GÜNDE BeŞ ŞEHİT BİLİNMEYEN SÖZCÜK VE SÖZCÜK GRUPLARI Aşağıdaki sözcük ve sözcük gruplarının anlamlarını araştırarak bulalım.

serüven:

döngü:

okyanus:

ıskalamak:

olasılık:

RESİM ÇİZELİM Aşağıdaki çerçeve içerisine su döngüsünü anlatan bir resim çizelim.

54

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

SU DAMLACIĞININ YOLCULUĞU Bir su damlası olduğunuzu hayal etiniz mi hiç? Düşünün bir kere: Bulutlara çıkıp yeryüzünü izleyebilirdiniz, yer altı sularına karışabilirdiniz ya da okyanuslardaki sayısız su damlacığından biri olabilirdiniz... Belki bir bitkinin büyümesinde rol oynardınız. Kim bilir, belki bir elmanın lezzetli suyunun bir parçası olurdunuz. O elmayı yiyen bir çocuğun vücudunda dolaşırdınız. Sonra onun soluğuyla birlikte buhar halinde dışarı çıkardınız. Belki de tekrar bulutlara karışırdınız. Eğer bir su damlası olsaydınız, daha pek çok serüven yaşardınız. Hem de hiç bitmeyecek bir serüven... Dünyamızdaki su miktarı hiç eksilmez ya da artmaz. Hareket edebilir, yer değiştirebilir ya da katı, sıvı ve gaz haline geçebilir. Ancak su, asla yok olmaz. Sürekli bir döngü içindedir. Buna “su döngüsü” denir. Suyun devrini hayal etmenin bir yolu, bir damla suyu, yolunda hareket ederken takip 55

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

etmektir.

Bu

hikâyeye,

dönüşümün

herhangi

bir

yerinden başlanabilir. Ancak başlamak için en iyi yer, dünyadaki suyun büyük bir bölümünün bulunduğu okyanuslardır. Eğer damlacık okyanusta kalmak istemezse, suyun yüzeyinde güneşlenmeye çıkar. Güneşteki ısı onu bulup ısıtır ve onu su buharına dönüştürür. O minik damlacık havaya

yükselip

kuvvetli

rüzgârlar

onu

kapıp

sürükleyene kadar ve onu yüzlerce mil yerden yükseltene kadar yol alır. Orada, yeryüzünden gelen sıcak hava akımları artık buhar olan damlacıkları daha da yükseklere çıkarmıştır. Buhar, küçük toz, duman ve tuz kristal parçacıklarının üzerinde sıkışmış ve artık bulutun bir parçası haline gelmiştir.

Burada hava soğuk olduğu için buhar,

soğuyunca tekrar sıvı haline gelmiştir. Eğer hava yeterince soğuk olsaydı su, minik buz kristallerine dönüşmüş olacaktı. Bir süre sonra su damlamız, diğer damlalarla daha büyük bir damla oluşturmak için birleşerek yağmur şeklinde dünyaya düşer. Dünyanın yerçekimi, onun yüzeye düşmesine yardımcı olur. Bir kez düşmeye başlayınca su damlacıklarının gidecek birçok yeri vardır. Belki bir ağacın yaprağına konar ve bir süre sonra buradan buharlaşır. Eğer bir yaprağı ıskalarsa yine de gidecek birçok yeri vardır. Damla, düz bir tarlada bir parça kurumuş tozun üzerine inebilir. Bu durumda, yeraltı suyu olarak başka bir yolculuğa başlamak üzere yer altına geçecektir. Böylece damla, yeraltı suyu olarak aşağıya doğru yolculuğuna devam edecektir. Sonra yine, yerden bir kuyu kanalıyla damla, pompalanır ve ürünleri sular. Ya da kuyu suyu bir bebeğin biberonunda son bulur. Belki bir kedi veya köpeği yıkamak için de kullanılır. Buralardan yeniden havaya döner. Kanalizasyonlardan nehirlere gider ve sonunda okyanuslara varır. Böylece su damlacığının hikayesi yeniden başlamış olur. “Bilim Çocuk” Dergisi (Düzenlenmiştir.)

56

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 1 Aşağıdaki sözcük ve sözcük gruplarını cümle içerisinde kullanalım.

serüven: döngü: okyanus: ıskalamak: olasılık:

ETKİNLİK 2 Aşağıda verilen soruları parçaya göre yanıtlayalım. 1) Bir su damlası olsaydık ne gibi serüvenler yaşamış olabilirdik?

2) Okyanusta kalmak istemeyen su damlacığı ne yaparmış?

3) Su damlacığının yer yüzüne düşmesine sebep olan etken ne imiş?

4) Su damlası bir ağacın yaprağını ıskalarsa nereye gidebilirmiş?

5) Su, hiç eksilmemesine rağmen, sizce dünyanın bazı ülkelerinde niçin kuraklık yaşanmaktadır?

57

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 3 Aşağıda yağış türleri ile ilgili “Ben neyim?” çalışması yapalım.

Bahar

Su damlacığı halinde yer yüzüne düşerken

soğuk

bir

ra s t l a y ı p

katı

hale

çimlere

tabakaya

mevsiminde bastığımızda

ıslatırım.

gelmiş

sabahları ayağınızı

Yeryüzünün

yakın

bölümünde bulunan su buharının

taneciklerim.

yoğunlaşmasıyla oluşurum.

Ben neyim? ..............................

Ben neyim?...............................

Havada bulunan su damlacıklarının

Soğuk günlerde yeryüzünün yakın

yeryüzüne

bölümünde bulunan su buharının

yakın

bölümünde

yoğunlaşmasıyla oluşan bir yağış

kristalleşmesiyle oluşurum.

türüyüm.

Ben neyim?..............................

Ben neyim?...........................

Soğuk havalarda su buharı olarak

Havadaki

havada

istemem.

yoğunlaşması ile yeryüzüne sıvı

Yoğunlaşarak katı halde yeryüzüne

olarak düşerim. Bazen de çok

kristal tanecikler olarak düşerim.

şiddetli

Ben neyim?.............................

olurum.

kalmak

su

yağar,

buharlarının

sellere

neden

Ben neyim?............................

Dolu

Yağmur

Kırağı Sis

Kar

58

Çiy

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 4 Çevremizdeki su kaynaklarının tasarruflu kullanılmasıyla ilgili bir slogan bulup bu slogana bağlı bir afiş çalışması yapalım.

59

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 5 Su kaynaklarının azalmasına neden olabilecek unsurları aşağıdaki boşluklara yazalım.

NEDEN? SONUÇ

SU KAYNAKLARININ AZALMASI

ETKİNLİK 6 İçinde “su” sözcüğünün kullanıldığı beş tane deyim veya atasözü bulalım.

1. ........................................................................................................

2. ........................................................................................................

3. ........................................................................................................

4. ........................................................................................................

5. ........................................................................................................

60

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

RESİM HAZIRLIK ÇALIŞMALARI Aşağıdaki soruları sözlü olarak yanıtlayalım, tartışalım.

1) Atatürk'ün Türk Milleti'ne ne gibi hizmetleri olmuştur? 2) Sınıflarımızda, çeşitli kurum ve kuruluşlarda, evlerimizde Atatürk'ün resimlerini duvarlarımıza asmaktayız. Sizce bunun nedeni nedir?

İKİ GÜNDE BeŞ ŞEHİT BİLİNMEYEN SÖZCÜK VE SÖZCÜK GRUPLARI Aşağıdaki sözcük ve sözcük gruplarının anlamlarını araştırarak bulalım.

engin:

yüce:

kürsü:

kıvanç:

dolup taşmak:

BAK - ANLAT Atatürk'le ilgili çağrışım sözcüklerini bayrakların içerisine yazalım.

61

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

RESİM Her gün Enginlerden engin, Yücelerden yüce Bir duygu sarar bizi Bu sınıfa girince. Yanda, bir uçtan bir uca Mavi deniz, Odanın içinde güneşleri bulunca, ısınırız. Enginlerin engini deniz olsa Deniz ufak! Yücelerin yücesi güneş olsa Güneş küçük! İlk günü gördük, Nerden geldi: Duvardaydı Denizleri, güneşleri Küçülten büyüklük. Kürsünün üstünde bir resim: Gözleri denizlerden mavi, Bakışları güneşlerden sıcak, Dört mevsim. Kürsünün üstünde: Atatürk'üm arkasında al bayrak, Kollarını kavuşturmuş göğsünde. Bu resimle başlar bizim günümüz, Karşımızda Atatürk'ü gördükçe Kıvançla dolar, taşar gönlümüz. Öğretmenimizin kürsüde Verdiği dersi, Dinler bizimle birlikte Atatürk'ün resmi. Behçet Necatigil 62

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 1 Aşağıdaki sözcük ve sözcük gruplarını cümle içerisinde kullanalım. engin: yüce: kürsü: kıvanç: dolup taşmak:

ETKİNLİK 2 Aşağıda verilen soruları parçaya göre yanıtlayalım. 1) Her gün sınıfa girince, nasıl bir duyguya kapılırmışız?

2) Şair, “Yanda bir uçtan bir uca mavi deniz” demekle ne anlatmak istiyor?

3) Şair, kürsünün üstündeki resimde Atatürk'ün hangi özelliklerini abartarak anlatıyor?

4) Atatürk, kürsünün üstündeki resimde nasıl bir duruş sergilemektedir?

5) Atatürk resminin, çocuklar üzerinde bıraktığı duygu nasıldır?

63

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 3 Okuduğumuz şiirin bize çağrıştırdıklarını aşağıdaki boşluğa resimleyelim.

64

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 4 Aşağıda verilen cümleleri uygun sözcüklerle birleştirip tekrar yazalım.

çünkü

ancak

bu nedenle

ve

1. Mustafa Kemal, 10 Kasım 1938'de öldü. Türkiye Cumhuriyeti ilelebet yaşayacaktır. ........................................................................................................... 2. Atatürk, çocukları geleceğin güvencesi görüyordu. Atatürk, çocukları Cumhuriyet'in bekçileri olarak görüyordu. ........................................................................................................... 3. Atatürk demokrasiye inanıyordu. Atatürk, demokrasinin gereği olan Cumhuriyet'i kurdu. ........................................................................................................... 4. Atatürk, Türkiye Cumhuriyeti'ni çocuklara ve gençlere emanet etti. Atatürk, çocuklara ve gençlere inanıyordu. ...........................................................................................................

65

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 5 Aşağıdaki cümleden faydalanarak Atatürk'le ilgili örnekteki gibi değişik cümleler üretelim.

“Atatürk, Ankara'daki Atatürk Orman Çiftliği'nin şimdiki yerini seçtiği zaman, arazinin verimliliği hakkında yabancı uzmanların görüşlerini alırken; uzmanların verdikleri raporlarda

bu

toprakların

üzerinde

herhangi

bir

tarımsal

etkinliğin

asla

yapılamayacağını ileri sürenler bile olmuştu.” 1) Atatürk Orman Çiftliği Ankara'dadır. 2) ........................................................................................................ 3) ........................................................................................................ 4) .......................................................................................................

ETKİNLİK 6 Aşağıya, Atatürk'le ilgili yedi dizelik bir şiir yazarak 'ATATÜRK' sözcüğünü yukarıdan aşağıya oluşturalım.

A........................................................................................................ T........................................................................................................ A........................................................................................................ T........................................................................................................ Ü........................................................................................................ R........................................................................................................ K........................................................................................................

66

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

YABAN GÜVERCİNLERİ HAZIRLIK ÇALIŞMALARI Aşağıdaki soruları sözlü olarak yanıtlayalım, tartışalım.

1) Kendinizi, kafeste beslenen bir kuşun yerine koysaydınız neler hissederdiniz? 2) İnsanlar, özgürlükleri için neleri göze alabilirler? Tartışalım.

İKİ GÜNDE BeŞ ŞEHİT BİLİNMEYEN SÖZCÜK VE SÖZCÜK GRUPLARI Aşağıdaki sözcük ve sözcük gruplarının anlamlarını araştırarak bulalım.

razı olmak:

istisna:

teslimiyet:

masumiyet:

büzülmek:

BAK - ANLAT Yandaki resmi inceleyelim, tartışalım.

Güvercinlerin insanlar için ne gibi yararları olabilir?

67

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

YABAN GÜVERCİNLERİ O yaz, karnemdeki kırıklar alışılmışın dışında biraz az olduğundan babam onu eve getirmeme izin vermişti. Tülmen'deki bağ evimizin büyük boş odasına onu usulca saldım. Çok mutsuzdu. Arada bir tavana yakın olan cama bakıyor, oradan çıkmak istiyor, cama çarpıyor, çıkamıyor, bıkıp usanmadan yeniden deniyordu. Su tasına su koydum, ekmek kırıntıları, bulgur, buğday, maydanoz bile verdim ona. Karşı köşeye sinip onu izliyor, korkmasın diye sanki ondan daha küçük olmak için büzülüyordum. Razı olmadı teslimiyete, sonunda hastalandı. O, bir köşeye büzüldü, ben öbür köşeye... O gün farkına vardım; önünde tas tas suyu, çeşit çeşit yiyeceği vardı; ama bir şeyi yoktu: “Özgürlüğü...”

68

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

Sonunda inadıma yenik düşüp onu bahçedeki yeşil otların üzerine bıraktım. Uçmak istedi; uçamadı. Gücünü yitirmişti ve özgürlüğü elinden alındığı için bir süre sonra canından olmuştu yaban güvercini. Doğanın en istisna canlılarıdır şu yaban güvercinleri. Barışı severler; ama ”teslimiyet” olmaz onların hayatlarında. Yeryüzünün en güçlü ve yırtıcı canlıları bile kafeslere alışıp esarete razı olurken, yaban güvercinleri bağımlı yaşayamazlar. Bu nedenle dünyanın pek çok ülkesinde barışın ve bağımsızlığın simgesi olarak kabul görürler. Bekir Coşkun (Hürriyet Gazetesi – 2 Mart 2008) (Düzenlenmiştir.)

69

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 1 Aşağıdaki sözcük ve sözcük gruplarını cümle içerisinde kullanalım. razı olmak: istisna: teslimiyet: masumiyet: büzülmek:

ETKİNLİK 2 Aşağıda verilen soruları parçaya göre yanıtlayalım.

1) Babası, yazarın yaban güvercinini eve getirmesine niçin izin vermişti?

2) Yazarın, bağ evinin boş odasına saldığı yaban güvercin önceleri ne yapıyordu?

3) Yazar, yaban güvercinini hoşnut etmek için neler yapmış?

4) Yaban güvercininin önünde tas tas suyu ve yiyeceği olmasına rağmen hastalanıp canından olmasının sebebi neydi?

5) Yaban güvercinlerinin en belirgin özellikleri nelermiş?

70

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 3 Barışı simgeleyen yaban güvercinlerinin rengi sizce neden beyazdır? Aşağıdaki boşluğa düşüncelerimizi yazalım.

ETKİNLİK 4 Parçayla ilgili üç soru da biz yazalım.

1) ....................................................................................................

2) ....................................................................................................

3) ....................................................................................................

ETKİNLİK 5 İnsanlar ve toplumları, yaban güvercinleri ile kıyaslayacak olursak hangi benzer özelliklerini sayabiliriz?

71

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 6 Parçada ilginizi çeken bir bölümü, aşağıdaki boşluğu resimleyelim.

72

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

KOMŞULUK İLİŞKİLERİ HAZIRLIK ÇALIŞMALARI Aşağıdaki soruları sözlü olarak yanıtlayalım, tartışalım.

1) Komşuluk ilişkilerimiz nasıl olmalıdır? 2) “Ev alma, komşu al.” atasözü size neler çağrıştırır?

İKİ GÜNDE BeŞ ŞEHİT BİLİNMEYEN SÖZCÜK VE SÖZCÜK GRUPLARI Aşağıdaki sözcük ve sözcük gruplarının anlamlarını araştırarak bulalım.

kimsesiz:

çat kapı gelmek:

can kulağı ile dinlemek:

dedikodu yapmak:

kiler:

ÇAĞRIŞIM SÖZCÜKLERİ

Yanda verilen “Komşu” sözcüğü ile ilgili olarak Komşu

çağrışım sözcükleri bulalım.

73

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

KOMŞULUK İLİŞKİLERİ Beşparmak Dağları'nın bir tepesinde yaptırdığınız güzel bir evde, sadece ailenizle yaşamak ister miydiniz? Yahut da bulunduğunuz yerleşim yerinin en uzak köşesinde tek başınıza yaşamak nasıl bir duygu olurdu? Hemen söyleyeyim: İçinizde, “Ah! Ne hoş.” diyenler çıkacaktır. Ama onlar, evlerinin bahçelerine diktikleri çeşitli fidanları okşayıp sevecek, çiçeklere konan arılarla ve bahçede ötüşen serçelerle sohbet edeceklerdir. Belki de rengarenk kelebeklerle tutmaca oynayacaklardır. İnsanlardan böyle uzakta yaşamayı tercih edenler, okudukları bir kitabı, izledikleri bir filmi ya da bir maçın sonucunu kiminle değerlendirecekler? Galiba asıl sorun, buradadır. Herkes öyle bir zaman gelir ki görüp yaşadıklarını ailesinin dışında birileriyle paylaşmak ister. Bu nedenle, insanlara, birbirleriyle yan yana olmayı seven, yaşam biçimlerini

74

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

birliktelik üzerine kuran akıllı canlılardır, diyebiliriz. Çocukluğum bir köyde geçmişti. Komşularımızdan biri, yaşlı ve kimsesiz bir kadın olan Nermin Teyze'ydi. Sıcak yaz günleri öğle saatlerinde biz evde uyuklayıp dururken çat kapı Nermin Teyze gelirdi. Daha oturmadan: “Aman yanıyoruz! Soğuk bir şeyler getiriniz de içelim.” derdi. Kendisine bu tavırlarından dolayı canımızın sıkıldığını o da biliyordu. Ama hiç umurunda bile değildi. Getirdiğimiz soğuk içeceği içerken de,” Bunun tadı kaçmış!” yahut da “Hiç de soğuk değil!” gibi memnuniyetsizlik sözleri ederdi. Evimizin batısında oturan başka bir komşumuz daha vardı. O, biraz daha düşünceli, tavırları ise herkese karşı mesafeliydi. Evimize pek sık gelmezdi. Geldiği zamanlarda ise, çörek, zeytinli, hellimli, katmer gibi yiyeceklerden bir tabağa koyup öyle gelirdi. Uzun süre oturmazdı. Köyde olup bitenden konuşmayı sevmez, hiç dedikodu yapmazdı. Sadece, torunlarının çok akıllı olduğundan bahsederdi. Annemi de can kulağı ile dinler, söylenenleri başını sallayarak onaylardı. Karşı komşumuzla biraz daha samimi ilişkilerimiz vardı. Ondan sık sık, bir tutam maydanoz, iki-üç limon, bir bardak pirinç, yarım paket kahve, birkaç domates istediğimiz çok olurdu. Bu duruma babamın canı sıkılır, “Karşı komşunun evini de bizim kilere çevirmişsiniz!” derdi. Annem hazırcevap bir kadındı. Babamın bu sözleri karşısında sık sık: “Komşu, komşunun

külüne muhtaçtır. Onlar da bizden çeşitli şeyler istiyorlar. Zaten

komşuluk da bu demektir. Eğer yan yana oturuyorsak birbirimizin eksiğini tamamlamak, birbirimize destek olmak zorundayız.” derdi. Ağabeyim liseyi bitirmiş, üniversite sınavlarında başarılı olmuştu. Onu, İstanbul'a gönderecektik. O gece, konu komşu, nerdeyse bütün mahalle bize gelmişti. Herkes çok gururlandığını söylüyordu. Çok koyu sohbetlere dalmışlardı. Herkes kendi çocuğu gibi ağabeyimi sahiplenmişti. Feride Teyze ağabeyime iki havlu vermişti. Kemal Amca, ağabeyimi kucaklayıp bir miktar parayı yavaşca cebine koymuştu. Ayşe Teyze, bir tabakta getirdiği zeytinlileri ağabeyimin yolda yemesi için bırakmıştı. Nermin Teyze ise hiçbir şey getirmemişti. Evden ayrılırken ağabeyime sıkı sıkı sarılmış, hüngür hüngür ağlamaya başlamıştı: “Güzel oğlum, seni çok özleyeceğim.” sesleri hala kulaklarımda yankılanıyor. Bütün

misafirlerimiz

duygu

dolu

vedalaşma

sahnesinin

ardından

evden

ayrılmışlardı. Evde ise derin bir sessizlik başlamıştı. Annem, ağabeyimin bavulunu hazırlarken, komşularımızın ne kadar iyi insanlar olduklarını aklımdan geçiriyordum. O anda, hepsinin ailemden bir parça olduğunu ve onlarsız bir yaşamın bizler için ne kadar anlamsız olabileceğini düşünmüştüm. KOMİSYON 75

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 1 Aşağıdaki sözcük ve sözcük gruplarını cümle içerisinde kullanalım. kimsesiz: çat kapı gelmek: can kulağı ile dinlemek: dedikodu yapmak: kiler:

ETKİNLİK 2 Aşağıda verilen soruları parçaya göre yanıtlayalım.

1) Yerleşim yerlerinin çok uzağında yaşayanların yaşantıları nasıl olur?

2) İnsanlar, genellikle nasıl bir yaşam biçimi kurmayı tercih ediyorlar?

3) Yazarın babasının, karşı komşunun evini kilere benzetmesinin sebebi neydi?

4) Parçada geçen “Komşu, komşunun külüne muhtaçtır.” sözü ne demektir?

5) Yazar, “O anda, hepsinin ailemden bir parça olduğunu ve onlarsız bir yaşamın bizler için ne kadar anlamsız olabileceğini düşünmüştüm.” demesine sebep olan düşünce sizce neydi?

76

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 3 En sevdiğimiz komşumuzu düşünerek onun beğendiğimiz yönlerini aşağıya yazalım.

ETKİNLİK 4 Aşağıda verilmiş olan kelimelerdeki harfleri kullanarak boş yerlere yeni sözcükler üretelim. komşu

kelebek

kulak

konuşma

ETKİNLİK 5 Konuklarımız geldiği zaman, evimizde yaşananların neler olduğunu aşağıda boş bırakılan yere yazalım.

77

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 6 Aşağıdaki cümleleri parçadaki oluş sıralarına göre numaralayalım.

Ağabeyim liseyi bitirip üniversite sınavlarında başarılı olmuştu.

Kemal Amca, ağabeyimi kucaklayıp bir miktar parayı yavaşça cebine koydu.

İnsanlar, yaşam biçimlerini birliktelik üzerine kuran canlılardır.

Komşularımızın da ailemden bir parça olduğunu ve onlarsız bir hayatın olamayacağını düşündüm.

Nermin Teyze'yi, konuk ederken Nermin Teyze her zaman bize memnuniyetsizliğini belirtirdi.

78

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

SERBEST BEN ÖĞRETMENİM Ben öğretmenim, Öğrencilerimin dilinde bahar, Ellerinde 23 Nisan'ım, Atatürk'ten armağan. Ben öğretmenim, Öğrencilerimin gözlerinde, Barışa umutla bakan. Cumhuriyet’im yüreklerinde, 15 Kasım’larla coşan. Ben öğretmenim, Yürekleri aynadır Öğrencilerimin, Yüreğime. Aydınlatırız yurdu, Atatürk ilkeleriyle. Ben öğretmenim, Her sabah, Yeniden açarım sınıfımda. Maviliklerde Ay-yıldızlı bayrak dalga dalga. Ant içer çocuklarım, 'Türküm, doğruyum, çalışkanım'... Ben öğretmenim, Kıbrıs'ın yasemininde Tarih tüten. Öğretmenim ben, Çiçeklerim, öğrencilerim. Şirin Zaferyıldızı

79

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

DENİZİN ŞAHA KALKMASI: TSUNAMİ HAZIRLIK ÇALIŞMALARI Aşağıdaki soruları sözlü olarak yanıtlayalım, tartışalım.

1) Yeryüzünü etkileyen ne gibi doğal afetler vardır? 2) Tsunami hakkında neler biliyoruz?

İKİ GÜNDE BeŞ ŞEHİT BİLİNMEYEN SÖZCÜK VE SÖZCÜK GRUPLARI Aşağıdaki sözcük ve sözcük gruplarının anlamlarını araştırarak bulalım.

kumsal:

silip süpürmek:

şaha kalkmak:

yanardağ:

gelgit:

ÇAĞRIŞIM SÖZCÜKLERİ Yanda verilen boşluklara, “Tsunami” ile ilgili çağrışım sözcükleri yazalım.

Tsunami

80

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

DENİZİN ŞAHA KALKMASI: TSUNAMİ Kumsalda, kimi zaman denizin uysal bir şekilde dalgalandığını görmüşsünüzdür. Bu anlarda en sevilen oyun, dalgalar kıyıya çarparken kendini suya bırakmaktır. Ancak, dalgalar her zaman böyle eğlenceli olmaz. Fırtınalı havalarda kıyıya vuran dalgalar gerçekten korkutucu olabilir. Fırtınalı dalgalardan daha korkutucu olanları da var mıdır? Gördüğünüz en büyük dalgayı hatırlayın. Şimdi de saatte 900 km hızla giden, 30 metre boyunda bir dalga düşünün. O kadar büyük ki, çevrenizde gördüğünüz birçok apartmanın boyunu bile aşıyor! Dev bir dalga ... Böyle bir dalga var ve adına da “Tsunami” diyoruz. Tsunami, Japonca bir sözcüktür. “Liman Dalgası“ anlamına geliyor. Bu dev dalgalar, enerjilerini kıyıya bırakıp oradaki her şeyi silip süpürmeleriyle bilinirler. Tsunamiler, her ne kadar insanlar için heyecan verici olsalar da aslında yarattıkları zarar nedeniyle insanlık için korkutucudur. Yakın geçmişte olduğu gibi, tarih boyunca birçok tsunami yaşandığını yapılan

81

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

araştırmalardan biliyoruz. Örneğin, MÖ 1500 yılında Akdeniz kıyılarındaki Minoan Uygarlığı ilginç bir şekilde bir gecede yok olmuş. O yıkımdan kurtulanlar ise kendilerini Deniz Tanrısı Poseidon'un cezalandırdığını düşünmüşler. Ancak Yunanlı bir arkeolog, büyük bir deniz altı yanardağı patlamasından sonra oluşan tsunaminin bu uygarlığı yok ettiğini ortaya çıkarmış. Peki, yanardağ patlaması tsunamiye nasıl sebep oluyor? Yalnızca şiddetli deniz altı patlamaları değil, denizdeki şiddetli depremler de yarattıkları dev dalgalar nedeniyle tsunamilere sebep olabilmektedirler. Oluşan dev dalgalar, kısa süre içinde en yakın kıyılara ya da saatler sonra binlerce kilometre ötedeki sahillere vurabilirler. İşin ilginç yanı, dalga, hareket ederken çok hızlı; ancak dalganın boyu oldukça kısadır. Kıyıya yaklaştıça dalga boyu artar ve vurduğunda ise dalga boyu en yüksek halini almış olur. Tsunaminin enerjisi, kıyıya ilk ulaştığında oldukça zayıftır. Su, gelgitlerdeki gibi çekilir, deniz tabanı açıkta kalır ve sonra da birden yükselir. Bu, tsunaminin ilk atağının habercisidir. Bu ataktan sonra ikinci ya da üçüncü dev dalgayla su, metrelerce yükselip şaha kalkar ve sonrasında ise kaçınılmaz son... Bilim adamları, tsunaminin günün herhangi bir zamanında gerçekleşebileceğini, okyanuslardan nehirlere ulaşabileceğini, kuvvetinin çok büyük olabileceğini, öyle ki tonlarca ağırlıktaki kocaman kayaların metrelerce kıyılardan içeriye taşınabileceğini söylüyorlar. Yetkililer, tsunaminin yol açtığı büyük zararlara karşı önlem almanın yollarını arıyorlar. Araştırma merkezleri, tsunamiyi daha iyi anlamak için çalışırken, dünyadaki yer sarsıntılarıyla ilgili veriler toplanıyor, bunlardan sonuçlar çıkarmaya çalışılıyor. Tsunami tehlikesi altındaki yerlere erken uyarı sistemleri kuruluyor, toplumun bilinçlendirilmesi için eğitim çalışmaları gerçekleştiriliyor. Çünkü tsunami de diğer doğal afetler gibi önlenmesi olanaksız bir olay olarak kabul ediliyor. “Bilim Çocuk” Dergisi

82

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 1 Aşağıdaki sözcük ve sözcük gruplarını cümle içerisinde kullanalım. kumsal: silip süpürmek: şaha kalkmak: yanardağ: gelgit:

ETKİNLİK 2 Aşağıda verilen soruları parçaya göre yanıtlayalım.

1) MÖ 1500 yılında Minoan Uygarlığı'nı yok eden tsunamiden kurtulanlar, bu felaketi neye bağlamışlardı?

2) Tsunami oluşumuna sebep olan etkenler nelerdir?

3) Denizin, şaha kalkmış gibi görünmesinden önce denizde ne gibi hareketlenmeler olmaktadır?

4) Bilim adamları, tsunaminin nelere yol açabileceğini söylüyorlar?

5) Araştırma merkezleri, tsunami tehlikesine karşı ne gibi çalışmalar yürütmektedirler?

83

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 3 Doğal afetleri konu alan bir gazete ya da dergi yazısını kesip aşağıdaki boşluğu yapıştıralım. Bu yazıyı sınıfta arkadaşlarımızla paylaşalım.

ETKİNLİK 4 Deprem anında can güvenliğimiz için almamız gereken tedbirleri sınıfta tartışarak aşağıya yazalım.

84

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 5 Aşağıda boş bırakılan yere bir doğal afetin resmini çizelim.

ETKİNLİK 6 Doğal afetlerin meydana gelmesinden sonra insanlara yardım etmek için ülkemizde ve dünyada faaliyet gösteren kurum ve kuruluşların adlarını araştırıp yazalım.

85

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

DÜNYAMIZIN SICAKLIĞI VAR! HAZIRLIK ÇALIŞMALARI Aşağıdaki soruları sözlü olarak yanıtlayalım, tartışalım.

1) Küresel ısınma ve küresel ısınmanın dünyamıza etkileri hakkında bildiklerimizi arkadaşlarımızla paylaşalım. 2) Ülkemizde, küresel ısınmanın etkilerini hissediyor muyuz? Tartışalım.

İKİ GÜNDE BeŞ ŞEHİT BİLİNMEYEN SÖZCÜK VE SÖZCÜK GRUPLARI Aşağıdaki sözcük ve sözcük gruplarının anlamlarını araştırarak bulalım.

kuraklık:

tahıl:

göç:

panel:

sera:

1: Benim yapabileceğim fazla bir şey yok.

BAK - ANLAT Yandaki grafik, “Bilim

2: Kağıtları biriktirerek gerikazanım kuruluşlarına gönderiyorum.

Küresel Isınmayı Durdurmak için Yapılanlar

Çocuk Dergisi”nin 1800

Haziran 2007

3: Ağaç dikme çalışmalarına katkıda bulunuyorum.

1600 1400

sayısından alınmıştır. Grafik, okurların görüşleriyle oluşturulmuştur. İnceleyelim ve sınıfta

4: Kağıtların her iki yüzünü de mutlaka kullanıyorum.

1200 okur sayısı

1000 800

5: Diş fırçalarken musluğu açık bırakmıyorum.

600 400 200 0

1

2

3

4

5

Alınabilecek önlemler

tartışalım.

86

6

7

6: İzlemediğim zaman televizyonu kapatıyorum. 7: Kullanmadığım ışıkları kapatıyorum.

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

DÜNYAMIZIN SICAKLIĞI VAR! Doğaya karşı insanların sevgisizliği ve sorumsuzluğu bitmez tükenmez, kirlenmez ve hiçbir zaman bozulmaz bir kaynak sanılan dünyamızı sonunda hasta etti... Bilim adamları, “dünyamızın sıcaklığı olduğunu” söylüyor. Dünya Doğayı Koruma Vakfı (WWF) 2007 Küresel Isınma Raporu'na göre, kuraklıklar ve aşırı yağışlar, alışılmadık sıcak ve soğuk havalar, susuzluklar ve sel felaketleri, hızla eriyen buzullar ve günlerce süren orman yangınları, dünyamızın hasta olduğunu gösteriyor. Küresel ısınma nedeniyle dünyamız o kadar hasta ki, artık her yaz, bir önceki yılın sıcaklık rekorları kırılıyor. Ülkemiz de, tüm insanlık için büyük tehlike olan küresel ısınmadan olumsuz şekilde etkileniyor. Kuraklık nedeniyle, tahıl ekili çoğu arazi “ekildiği günkü gibi” duruyor. Sadece tarlalar değil; doğal yaşam alanları da feci bir kuraklık yaşıyor. Birçok bölgede, tek bir yeşil ot dahi yok. Bahar çiçekleri açmadı, açan çok az sayıdaki örnek de çabucak kurudu.

87

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

İnternet ortamındaki bilgilere göre, küresel ısınma nedeniyle yaşanan iklim değişikliği, sadece yağmursuz kışlar ve tarımda kuraklık anlamına gelmiyor. Sıcak, susuz ve uzun yazlar, büyük orman yangınları, biyolojik çeşitlilikte azalma ve besin zincirinin bozulması, balıkçılıkta gerileme, tarımsal üretimde düşüş, hastalıklar, göçler, işsizlik, pahalılık ve bunlara bağlı ekonomik ve sosyal sorunlar ifade ediliyor. Küresel ısınmanın en önemli nedeni olarak fosil yakıt (petrol, gaz, kömür) kullanımından kaynaklanan karbondioksit gösteriliyor. Çeşitli gazlar ile su buharının da küresel ısınmada payı var. Küresel ısınmada payı olan tüm gazlara “sera gazları” deniyor. Bu gazlar, atmosferde birikiyor ve güneş ışınlarıyla dünyaya gelen sıcaklığı “sera naylonu gibi” tutarak ısının uzaya geri dönmesini engelliyor. Sera gazları, insanlar tarafından atmosfere aşırı miktarda salındıkları için küresel ısınma gittikçe artıyor, bu da dünyadaki doğal dengenin bozulmasına sebep oluyor. Aynı rapora göre, dünyamızın ısısı; sanayileşme, nüfus ve tüketim artışına bağlı olarak son yüz yılda 0.74 derece artmıştır. Sera gazları içeren ürünlerin kullanımı azaltılmazsa, sıcaklığın daha da artacağı ve bu durumun insanlık için daha büyük felaketler getireceği belirtiliyor. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Paneli'nin, 2500 bilim adamı tarafından hazırlanan 2007

raporunda

ise

küresel

ısınmanın

%90

(yüzde

doksan)

oranında

insan

faaliyetlerinden kaynaklandığı vurgulanmıştır. Küresel ısınmaya karşı tek kurtuluş yolu olarak, fosil yakıt kullanımını azaltıp güneş, rüzgar ve su gibi temiz ve yenilenebilir enerji kaynaklarına daha çok yönelme gösteriliyor. Ayrıca, dünyamızdaki ormanlar ile doğal yaşam alanlarının kesinlikle korunması ve bu alanların artırılması gerekiyor. Çöpler için, çevreci bir anlayışla geri dönüşüm tedbirleri alınmalıdır. Bu arada herkes, her türlü tüketimde tutumlu olmalı ve “dünyamızın sıcaklığı olduğunu” düşünerek hareket etmelidir. Sizler de işe, bu akşam bir odada gereksiz yere yanan bir lambayı söndürerek başlayabilirsiniz...

Mustafa Gürsel Kıbrıs Gazetesi, 8 Nisan 2007 (Düzenlenmiştir.)

88

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 1 Aşağıdaki sözcük ve sözcük gruplarını cümle içerisinde kullanalım. kuraklık: tahıl: göç: panel: sera:

ETKİNLİK 2 Aşağıda verilen soruları parçaya göre yanıtlayalım.

1) Yazara göre dünyamızın hasta olmasının esas sebepleri nelerdir?

2) Dünyamızın hasta olduğunu gösteren hangi kanıtlardan söz edilmiştir?

3) Ülkemizde, küresel ısınmanın hangi olumsuz etkileri görülmektedir?

4) Küresel ısınmaya yol açan en önemli neden nedir?

5) Küresel ısınmaya karşı tek kurtuluş yolu olarak ne gösteriliyor?

89

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 3 Aşağıdaki sözcük ve sözcük gruplarını anlamlarıyla eşleştirelim.

doğal yaşam alanları biyolojik çeşitlilik

Yeri veya herhangi bir gök cismini saran gaz tabakası, gaz yuvarıdır.

Bitkilerin otçul hayvanlar tarafından, otçul hayvanların da etçil hayvanlarından besin halinde tüketilmesidir.

besin zinciri atmosfer

Her türlü canlının kendi özelliklerine göre yaşamını sürdürebileceği yerlerdir.

Atıkların yeniden değerlendirilmesidir. geri dönüşüm Doğadaki canlıların sınıflandırılmasıdır.

ETKİNLİK 4 Aşağıdaki resmi inceleyip bu resimden anladıklarınızı boşluğa yazarak sınıfta arkadaşlarımızla paylaşalım.

90

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 5 Aşağıda, sizin için hazırlanmış bir anket sorusu vardır. Bu anket sorusuna sınıftaki arkadaşlarımızla vereceğimiz cevapları birlikte değerlendirelim. Sınıfın tümüne ait cevapları ise grafiğe işleyip tartışalım. “Küresel ısınmayı durdurmak için neler yapıyoruz?”

Benim yapabileceğim fazla bir şey yok. Kağıtları biriktirerek geri kazanım kuruluşlarına gönderiyorum. Ağaç dikme çalışmalarına katkıda bulunuyorum. Kağıtların her iki yüzünü de mutlaka kullanıyorum. Diş fırçalarken musluğu açık bırakmıyorum. İzlemediğim zaman televizyonu kapatıyorum. Kullandığım ışıkları kapatıyorum.

1: Benim yapabileceğim fazla bir şey yok. 2: Kağıtları biriktirerek gerikazanım kuruluşlarına gönderiyorum.

25

3: Ağaç dikme çalışmalarına katkıda bulunuyorum. 20

4: Kağıtların her iki yüzünü de mutlaka kullanıyorum. 5: Diş fırçalarken musluğu açık bırakmıyorum.

15

6: İzlemediğim zaman televizyonu kapatıyorum.

10

7: Kullanmadığım ışıkları kapatıyorum. 5

1

2

3

4

5

6

7

91

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ŞEHİTLERİMİZE AĞIT HAZIRLIK ÇALIŞMALARI Aşağıdaki soruları sözlü olarak yanıtlayalım, tartışalım.

1) Okulumuzda şehitlerimizi anmak için ne gibi etkinlikler yapıyoruz? 2) İnsanların zaman zaman birbirleriyle savaşmalarının nedenleri ne olabilir? Sizce savaşmak yerine neler yapılabilir?

BİLİNMEYEN SÖZCÜK VE SÖZCÜK GRUPLARI Aşağıdaki sözcük ve sözcük gruplarının anlamlarını araştırarak bulalım.

bunalmak:

veda:

cenk:

yüce:

iman:

BAK - ANLAT

Bu çocuklar sizce ne yapıyorlar?

Metin Aybars’ın arşivinden

Yandaki resmi inceleyelim, tartışalım.

92

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ŞEHİTLERİMİZE AĞIT Ne kadar erken kardeşlerim, Bu dönülmez yolculuğunuz. Hani eviniz, eşiniz? Hani çoluğunuz, çocuğunuz? Başınızda ak saçlar hani? Henüz doyamadan hayata Ne kadar erken kardeşlerim, Bu dönülmez yolculuğunuz? Niçin kapandı hayat dolu gözleriniz? Niçin hareketsiz ayağınız, kolunuz? Haydi cevap versenize sesimize. Ey bunaldığımız karanlıklardan bize, Bir ışıklı sabah getirmeye çalışanlar! Ey Türk olmanın yüce gururunu Göğüslerinde taşıyanlar! Bu vedasız gidiş neden? Siz ki kanı ile bayraklara Renk veren şehitler soyundansınız. Siz ki cenk meydanlarında Korkusuzca ölüme koşanların Göğsünde büyüyen imansınız. Siz ki Mustafa Kemal'in özlediği Gerçek kahramanlarsınız, Bu vedasız gidiş neden?

Özker Yaşın (Düzenlenmiştir.) Metin Aybars’ın arşivinden

93

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 1 Aşağıdaki sözcük ve sözcük gruplarını cümle içerisinde kullanalım.

bunalmak: veda: cenk: yüce: iman:

ETKİNLİK 2 Aşağıda verilen soruları parçaya göre yanıtlayalım.

1) Şair, “Ne kadar erken kardeşlerim, bu dönülmez yolculuğunuz!” derken kimlere sesleniyor?

2) Şair, şehitlerimizin genç insanlar olduğunu, kaçıncı dizede anlatıyor?

3) “Ey bunaldığımız karanlıklardan, bize bir ışıklı sabah getirmeye çalışanlar!” dizeleriyle ne anlatılmak isteniyor?

4) Şairin, şehitlerimizi “...Mustafa Kemal'in özlediği gerçek kahramanlar” olarak nitelendirmesinin sebebi ne olabilir?

5) Sizce şair, bu dizeleri yazarken hangi duygular içindedir?

94

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 3 Aşağıdaki anahtar sözcükleri kullanarak Şehitler Haftası ile ilgili bir paragraf yazalım.

şehit

kahraman

özgürlük

vatan

ETKİNLİK 4 Okulumuzda ve çevremizde yapılan şehitlerimizi anma törenleri ile ilgili izlenimlerimizi aşağıya yazalım.

95

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

GÜNEŞİN EN PARLAK OLDUĞU YER HAZIRLIK ÇALIŞMALARI Aşağıdaki soruları sözlü olarak yanıtlayalım, tartışalım.

1) Bulunduğunuz yerleşim yerinin yakınında bulunan tepe, ova, dere gibi yeryüzü şekillerinin isimlerini söyleyelim? 2) Ülkemizin iklimiyle ilgili olarak hangi özellikleri biliyoruz?

İKİ GÜNDE BeŞ ŞEHİT BİLİNMEYEN SÖZCÜK VE SÖZCÜK GRUPLARI Aşağıdaki sözcük ve sözcük gruplarının anlamlarını araştırarak bulalım.

sarp:

yamaç:

cılız:

çorak:

kurak:

BAK - ANLAT Resimleri inceleyelim ve tartışalım.

96

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

GÜNEŞİN EN PARLAK OLDUĞU YER Kıbrıs'ın kuzeyinde Beşparmak Dağları, güneyinde ise Trodos Dağları bulunmaktadır. Bu iki dağ sırasının arasında, doğuda geniş Mesarya Ovası ve batıda verimli Güzelyurt Ovası yer alır. Beşparmak Dağları'nın kuzeyinde ise dar bir şekilde uzanan, bazen de genişleyen “Kıyı Ovaları” bulunur. Beşparmak Dağları, Kuzey Kıbrıs'ın kuzey kıyılarına paralel bir şekilde, doğu-batı yönünde uzanır. Bu dağlar, yabancı kaynaklarda “Girne Dağları” olarak bilinir. Lefkoşa'nın hemen kuzeyinde “beş parmak” gibi görülen yükseltiye, halkın “Beşparmak Dağı” yakıştırması, Girne Dağları'nın bu isimle anılmasına neden olmuştur. Aslında, Beşparmak yükseltisi, Beşparmak Dağları'nın bir bölümüdür ve Girne Boğazı ile Mersinlik Boğazı arasındaki dağlardadır. Beşparmak Dağları'nın en önemli özellikleri, hiç ara vermeden kıyı boyunca

97

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

uzanmaları, dar, kayalık, sarp, oluşları ve kuzey kıyılarına ani iniş yaparak, denizle aralarında çok dar bir kıyı ovası oluşturmasıdır. İklim ve bitki örtüsü bakımından Beşparmak Dağları'nın denize bakan kesimi ile Mesarya'ya bakan kesimi arasında büyük fark vardır. Kuzeye bakan yamaçlar, denizden gelen kuzey ve kuzeybatı rüzgarları sayesinde daha nemli olup daha çok yağış almaktadır. Ayrıca, kuzeye bakan yamaçlarda nem yüklü hava kütleleri yükselme durumunda kaldığı için soğur, yoğunlaşır ve yağış bırakır. Bu durum bitki örtüsünü temelden etkiler. Dikkat edilecek olursa kuzeye bakan yamaçlarda ve kıyıya kadar olan alanlarda bitki örtüsü gür ve zengin iken güneye, yani Mesarya Ovası'na bakan taraflar cılız ve fakir bir bitki örtüsüne sahiptir. Başka bir deyişle, güney yamaçları çorak bir görünüm içindedir. Kuzey yamaçlarının büyük bir bölümünü, çam ve servi ormanları ile makiler kaplar. Denize yakın dağ etekleri harup ve zeytin ağaçları ile fenike ardıcı, sandal ağacı, mersin ve sakız ağaçlarıyla (şinya) süslenmiştir. Karpaz Yarımadası, yer yer sulu tarıma elverişli arazileri, verimli ovaları, harup, zeytin, üzüm, sebze üretimi ile ülke ekonomisine önemli katkıları olan bir bölgedir. Sulu tarıma elverişli Yeşilköy ve civarı ile Mehmetçik-Erenköy yöresi bu alanlara en güzel örneklerdir. Mesarya Ovası'nın büyük bir bölümü sulama eksikliği nedeniyle kuru tarıma ayrılmaktadır. “Mesarya” sözcüğü, iki dağ arası, anlamına gelmektedir. Beşparmak Dağları ile Trodos Dağları arasında Mesarya Ovası’nın batıya doğru bir uzantısı olan Güzelyurt Ovası'nı da Mesarya'nın bir parçası olarak kabul edebiliriz. Güzelyurt Yöresi'nde, sebze-meyve ve özellikle narenciye üretimi yapılmaktadır. Narenciye ise ülkemizin önemli ihraç ürünlerinin başında gelmektedir. Kıbrıs'ın iklimi Akdeniz İklimi'dir. Yazları sıcak, kurak ve uzun; kışları ise ılık ve az yağışlı geçmektedir. Bu iklim özellikleriyle Kıbrıs, ülkemize gelen pek çok turist tarafından da, güneşin en parlak ışıdığı, gökyüzünün ise en parlak göründüğü yer olarak bilinir.

Günay Yorgancıoğlu “Kıbrıs Coğrafyası” (Düzenlenmiştir.)

98

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 1 Aşağıdaki sözcük ve sözcük gruplarını cümle içerisinde kullanalım.

sarp: yamaç: cılız: çorak: kurak:

ETKİNLİK 2 Aşağıda verilen soruları parçaya göre yanıtlayalım.

1) Yabancı kaynaklarda “Girne Dağları” olarak geçen dağlara halkımızın “Beşparmak Dağı” demesinin sebebi nedir?

2) Beşparmak Dağları'nın en önemli özellikleri nelerdir?

3) Beşparmak Dağları'nın kuzeye bakan yamaçlarının, daha çok yağış alması ve bitki örtüsü bakımından daha gür olmasının sebepleri nelerdir?

4) Beşparmak Dağları'nın kuzey yamaçlarında hangi ağaç çeşitleri bulunuyor?

5) Mesarya Ovası, adını nereden almaktadır?

99

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 3 Parçada adı geçen yerleşim yerlerini aşağıdaki boşluğa yazalım.

ETKİNLİK 4 Aşağıda ismi verilen yerlerle, parçada belirtilen özelliklerini eşleştirelim. Mesarya Ovası

Hiç ara vermeden kıyı boyunca dar, kayalık bir şekilde uzanır.

Sebze-meyve ve özellikle narenciye üretimi yapılmaktadır.

Karpaz Yarımadası

Kuru tarımın en fazla yapıldığı ovamızdır.

Beşparmak Dağları

Sulu tarıma elverişli arazilerde harup, zeytin, üzüm üretilmektedir.

Güzelyurt Yöresi

ETKİNLİK 5 Aşağıdaki boşluğa yaşadığınız yerin özelliklerini yazalım. Yaşadığım yerin adı:.............................. Özellikleri:............................................................................................... ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. .............................................................................................................

100

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 6 Aşağıdaki tamamlanmamış cümleleri kendimize göre tamamlayarak yandaki uygun duyularla bunları eşleştirelim. Fırından çıkmış taze ekmek kokusunu...

tatma

İnsanlara korku veren kurt ulumalarını...

koklama

dokunma

Ayva reçelinin tadını...

Ay ışığının tepelerde yansımasını...

işitme

Havanın sıcaklığını...

görme

ETKİNLİK 6 Bölgemize özgü önemli yerlerden birinin fotoğrafını bulup / çekip aşağıdaki boşluğa yapıştıralım.

101

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

SERBEST İYİ DÜŞÜNÜN Bu yılınızı iyi geçirdiniz mi? Sağlıklı olduğunuz için hiç sevindiniz mi? Bu yıl hiç gün ışığı ile uyandınız mı? Kaç kez güneşin doğuşunu izlediniz? Bir neden yokken kaç kişiye hediye aldınız? Kaç sabah yolda bir kediyi okşadınız? Bu yıl, Yeni doğmuş bir bebek, Parmağınızı sıkıca tuttu mu hiç? Ve siz onu hiç kokladınız mı? Yaz gecelerinde, Ne çok yıldız olduğuna hiç şaşırdınız mı? Kendinize bu yıl kaç oyuncak aldınız? Kaç kez, Gözlerinizden yaş gelinceye kadar güldünüz? Yaşlı bir ağaca sarıldınız mı bu yıl? Çimlere uzandığınız oldu mu? Beğendiğiniz bir şarkıyı söylediniz mi hiç? Hiç suda taş kaydırdınız mı bu yıl? Kaç kez kuşlara yem attınız? Bir çiçeği dalındayken kokladınız mı? Bu yıl kaç kez gökkuşağı gördünüz? Ya da hediye alan bir çocuğun gözlerindeki ışığı? Bir arkadaşınız aradı mı hiç? Kimseyle barıştınız mı bu yıl? Aslında mutlu olduğunuzu kaç kez fark ettiniz bu yıl? İyi bir yılın, bunlar gibi birçok “küçük şeye” Bağlı olduğunu hiç düşündünüz mü bu yıl? Yayılın çimenlerin üzerine... Mutlu yıllar hepinize... Can Dündar (Düzenlenmiştir.)

102

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ÜRETMEK YAŞAMAKTIR HAZIRLIK ÇALIŞMALARI Aşağıdaki soruları sözlü olarak yanıtlayalım, tartışalım.

1) Ülkemizde üretilen ürünler hakkında bildiklerimizi arkadaşlarımızla paylaşalım. 2) “Üretmeden tüketmek, bir toplum için olumsuz sonuçlara yol açar.” yargısı hakkında neler söyleyebilirsiniz?

İKİ GÜNDE BeŞ ŞEHİT BİLİNMEYEN SÖZCÜK VE SÖZCÜK GRUPLARI Aşağıdaki sözcük ve sözcük gruplarının anlamlarını araştırarak bulalım.

ekonomi:

kaderiyle baş başa kalmak:

döviz:

pastörize:

hijyen:

BAK - ANLAT Yandaki şekil grafiğinden yararlanarak, ülkemizde son yıllarda üretilen hayvan sayısı hakkında yaklaşık bilgiler edinebiliriz. Grafiği inceleyelim. (Her resim 10 000 adet hayvanı göstermektedir.)

103

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

“ÜRETMEK YAŞAMAKTIR” Biz, geçimimizi çiftçilik ve hayvancılıkla sağlayan bir aileyiz. Babam, “Hayvan Üreticileri ve Yetiştiricileri Birliği”nin üyesidir. Geçen hafta televizyonda yayınlanan “Üretmek Yaşamaktır” programına konuk olarak katılmıştı. Programa hazırlık çalışmaları sırasında babamın konuyla ilgili belgeler toplayıp notlar almasına, çeşitli grafikleri incelemesine ve bu konularla ilgili konuşmasını hazırlamasına ben de tanık olmuştum. Ben, ülkemizin tarım ve hayvancılık alanındaki üretim düzeyini, babamın o çalışmaları sırasında okuduklarımdan ve televizyon programında anlatılanlardan öğrenmiştim. .......... Program sunucusu ile babam arasındaki söyleşi şöyleydi: -Ülkemizin son yıllardaki tarımsal üretimi hakkında neler söyleyeceksiniz? -Ülkemiz, bir tarım ülkesi durumundadır. Çalışan nüfusun yüzde 11'i tarımla uğraşmaktadır. Ülke tarımının belli başlı üretimleri, kuru tarım, narenciye, patates ve

104

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

sebze üretimi ile hayvancılık üzerine kurulmuştur. -Ülkemizin iklim özellikleri tarımımızı nasıl etkilemektedir? -Ülkemizin yeteri kadar yağış almaması, zengin su kaynakları ve akarsuların olmaması, çiftçilerimizi kaderleriyle baş başa bırakmaktadır. Bu sebeple çiftçilerimiz, sadece kışın yağabilecek yağmurlara güvenerek arpa ve buğday üretimi yapmaktadırlar. Sadece yağmurlara dayanan sulama şekliyle yapılan tarıma ”kuru tarım” dendiğini biliyoruz. -Ülkemizin, en önemli

tarımsal ürünlerinden biri olan narenciye hakkında neler

söyleyeceksiniz? -Bildiğiniz gibi narenciye, önemli ihracat ürünlerinin başında gelmektedir. Portakal, mandalina, greyfurt, limon gibi ürünler başka ülkelere satılmaktadır. Bu ürünlerin dışsatımından ülkemiz önemli miktarda döviz kazanmaktadır. Bu nedenle narenciye bahçelerinin verimliliğine önem vermekteyiz. -Ülkemiz, bir Akdeniz ülkesidir. Akdeniz ülkesi denince de akla “zeytin” gelmektedir. Ülkemizdeki zeytin üretimi ile ilgili olarak neler anlatabilirsiniz? -Zeytin, Kuzey Kıbrıs'ın yerel ürünlerindendir. Adamızın kültürel simgesidir ve ülkemizde yaklaşık olarak 500 000 tane zeytin ağacımız vardır. Bu ağaçlardan daha çok aile işletmeleri şeklinde yararlanılmaktadır. Sofralık zeytin ve zeytin yağı üretimini aileler kendilerine yönelik olarak yapmaktadırlar. Ürün fazlalıkları ise marketlere satılmaktadır. -Bir İngiltere seyahatimde, kaldığım mahalledeki manav dükkanının ön camında “Taze Kıbrıs patatesi gelmiştir!” yazısını okuyunca çok şaşırmıştım. Avrupa'da bu kadar ilgi gören patatesin son yıllardaki üretimi hakkında neler söyleyebilirsiniz? -Evet, dünyanın en lezzetli meyve ve sebzelerini sunan bu toprakların patatesi de ünlüdür. Patatesin anayurdu Amerika olmasına rağmen, dünyanın en lezzetli patatesleri bizde yetişir, diyebiliriz. - İsterseniz biraz da hayvancılıktan bahsedelim. Tarım ve hayvancılığın birlikte yürütüldüğü ülkemizde, hayvancılıkla ilgili olarak bizlere neler aktarabilirsiniz? -Büyükbaş ve küçükbaş hayvan besleyicileri, çiftliklerinde daha çağdaş donanımlar kurmaktadırlar. -Örnek verebilir misiniz? -En güzel örnek, ”soğuk zincir sistemi”dir. Bu sistemle, ineklerden el değmeden sağılan sütler, soğuk hava depolarına aktarılır, buradan da soğutuculu süt taşıma araçlarıyla süt işleme tesislerine götürülür. Böylece hiçbir mikrop ile karşılaşmadan

105

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

sütlerimiz hijyen koşullar altında işlenir. - Bu süt işletmelerinde ürün çeşitleri nelerdir? Sütler, bu işletmelerde pastörize süt, hellim, peynir veya yoğurt yapılarak soframıza kadar gelir. Ayrıca hellim, ülkemizin dünyaca bilinen çok önemli yerel ürünlerinden biridir. Bu ürünümüzün de dışsatımından önemli miktarda döviz kazanmaktayız. -Bunlardan başka saymak istediğiniz önemli ürünlerimize değinmek ister misiniz? -Evet, bunların yanında başka ürünlerimiz de vardır. Örneğin bal, önemli bir ürünümüzdür. Ülkemizin eşsiz doğasından arıların toplayıp sundukları nefis ballar, özellikle her çocuk tarafından tadılmalıdır. Arıcılarımız, her yıl yaklaşık olarak 450 ton bal üretimi yapmaktadırlar. Bir başka önemli ürünümüz de haruptur, yani diğer ismi ile keçiboynuzudur. Özellikle harup pekmezini soframızdan eksiltmemek gerektiğini düşünüyorum. Harup ağaçlarının ekili olduğu alanların da artırılması için gerekli planlamalar yapmalıyız. - Efendim, verdiğiniz değerli bilgiler için çok teşekkür ederiz. Sevgili seyirciler, üretmek yaşamaktır, yaşamaksa üretmek. O halde üretelim, ürettikçe yaşamımıza anlam katalım... O akşam bir çiftçinin; yani bir üreticinin çocuğu olarak gururlanmıştım. Çünkü biz de üretiyorduk. Ürettikçe var oluyorduk ve yaşamımıza daha çok anlam katıyorduk.

KOMİSYON

106

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 1 Aşağıdaki sözcük ve sözcük gruplarını cümle içerisinde kullanalım.

ekonomi: kaderiyle baş başa kalmak: döviz: pastörize: hijyen:

ETKİNLİK 2 Aşağıda verilen soruları parçaya göre yanıtlayalım.

1) Yazarın babası, katılacağı televizyon programı için ne gibi hazırlıklar yapıyor?

2) Ülkemizde, çiftçilerimizi kuru tarım yapmaya zorlayan gerekçeler nelerdir?

3) “Zeytin ağaçlarından, daha çok aile işletmeleri şeklinde yararlanılmaktadır.” demekle ne anlatılmak isteniyor?

4) Sizce, yazarı, İngiltere'deyken bir manav dükkanının camında okuduğu “Taze Kıbrıs patatesi gelmiştir!” yazısı niye şaşırtmış olabilir?

5) Soğuk zincir sisteminin, tüketiciler için ne gibi yararları vardır?

107

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 3 Parçada anlatılan ve ülkemizde üretilen ürünleri aşağıdaki boşluğa yazalım.

ETKİNLİK 4 Aşağıda verilmiş sözcükleri anlamlarıyla eşleştirelim.

ihracat

büyükbaş hayvan

küçükbaş hayvan

grafik

nüfus

kültürel simge

İnek, manda, sığır gibi hayvanlara verilen genel addır. Bir konu hakkındaki sayısal verilerin şekillerle gösterilmesidir. Bir ülkenin kültürünü yansıtan sembollere denir.

Bir yerleşim bölgesinde yaşayan insanların toplam sayısıdır. Koyun, keçi gibi hayvanlara verilen genel addır.

Ülkede üretilen ürünlerin başka ülkelere satılmasıdır.

108

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 5 Ülkemizde üretilen ürünlerin resimlerini bulup aşağıdaki boşluğa yapıştıralım.

ETKİNLİK 6 Bir televizyon programına konuk olarak katıldığınızı düşünün. Bu programda sunucu ile aranızda aşağıda başlangıcı verilen bir diyalog geçiyor. Konuşmaları kendimize göre tamamlayalım. Sunucu: Sizce ülkemizde yetiştirilen narenciye ürünlerini sofranızda hangi şekillerde tüketiyorsunuz? Ben: “C” vitamini bakımından zengin olan bu ürünleri taze olarak yiyebildiğimiz gibi bu ürünleri sıkarak suyunu da içebiliriz. Sunucu: Yeşil sebzelerin sağlığımız için ne kadar yararlı olduğunu biliyoruz. Siz bu sebzelerden hangilerini tüketiyorsunuz. Bunları tüketirken nelere dikkat etmek gerekir? Ben: ................................................................................................. ........................................................................................................... Sunucu:................................................................................................. Ben:................................................................................................... ...........................................................................................................

109

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

KIBRIS TÜRKÜ'NÜN ÖZGÜRLÜK VE MÜCADELE LİDERİ DR. FAZIL KÜÇÜK HAZIRLIK ÇALIŞMALARI Aşağıdaki soruları sözlü olarak yanıtlayalım, tartışalım.

1) Dr. Fazıl Küçük'ün Kıbrıs Türk Toplumu'na hizmetleri hakkında bildiklerimizi arkadaşlarımızla sınıfımızda paylaşalım. 2) Gazetelerin, bir toplumda yarattığı ne gibi güçlü etkileri olabilir?

İKİ GÜNDE BeŞ ŞEHİT BİLİNMEYEN SÖZCÜK VE SÖZCÜK GRUPLARI Aşağıdaki sözcük ve sözcük gruplarının anlamlarını araştırarak bulalım.

tahsil:

sömürge yönetimi:

peçe:

ekonomik durum:

teşkilat:

BAK - ANLAT Yandaki resmi inceleyip resim hakkında konuşalım.

Dr. Fazıl Küçük’ün liderlik özellikleri neler olabilir?

110

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

KIBRIS TÜRKÜ'NÜN ÖZGÜRLÜK VE MÜCADELE LİDERİ DR. FAZIL KÜÇÜK Dr. Fazıl Küçük, 14 Mart 1906'da Lefkoşa'da dünyaya geldi. Babası Mehmet Hüseyin Küçük, annesi ise Pembe Hanım'dı. İlkokulu, Lefkoşa'da Tarakçı İlkokulu'nda okudu. İlkokuldan sonra ortaokulu da Lefkoşa'da bitirip Türk Lisesi'ne girdi. Daha sonra İstanbul'a giderek, lise tahsilini İstanbul Kabataş Lisesi'nde tamamladı ve İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi'ne yazıldı. Tıp öğrenimini, İsviçre'deki Lozan Üniversitesi'nde tamamlayarak dahiliye hekimi (iç hastalıkları uzmanı) oldu. Dr. Fazıl Küçük, 1937 yılında Lefkoşa'ya dönerek serbest hekim olarak çalışmaya başladı. Halkın ekonomik durumunun iyi olmadığını bildiği için cuma günlerini yoksul hastalara ayırarak onlara ücretsiz baktı. Çok fakir olanların da ilaç ihtiyaçlarını parasız olarak karşılamaktan geri kalmadı. Bu arada, hem hekimlik yapıp hem de toplum 111

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

sorunlarıyla ilgilendi. Mesleğini yaparken köylülerin sorunlarını da öğrenmesi, siyasi çalışmalarında hangi konulara öncelik vereceğine ışık tuttu. Dr. Fazıl Küçük, toplum sorunlarıyla 1931 yılından itibaren ilgilenmeye başlamıştı. O yıllarda Kıbrıs Türk Halkı'nın tek lisesi olan Türk Lisesi'nin İngiliz müdürler tarafından yönetilmesine karşı çıktı. Yine aynı yıllarda İngiliz Sömürge Yönetimi'ndeki Kıbrıs Türkleri üzerindeki baskıların ve haksızlıkların son bulması için çok çaba harcadı. 1941'de sürekli yazılarının çıktığı Söz Gazetesi kapanınca, kendi gazetesini kurma çalışmalarına başladı ve 14 Mart 1942'de Halkın Sesi Gazetesi'sini çıkardı. Gazetesinde, toplumun kendi eğitimine sahip çıkarak okul yöneticilerinin Türk olmasını ısrarla savundu. Osmanlı Devleti zamanında birçok hayırsever Türk, halkın kullanımı için cami, okul, çeşme, yol ve köprü yaptırır, çiftlikler oluşturur sonra da bunları halkın kullanımına verirdi. Bu mallara “vakıf malları” denmekteydi. Bu mallar İngiliz yönetiminde bakımsız kalmış, amacına uygun kullanılmamıştı. Dr. Fazıl Küçük, vakıf mallarının gerçek sahibi olan Kıbrıs Türk Toplumu'na devredilmesi için çok çalıştı. Sonunda da bunu başardı. İngiliz Yönetimi'nde Kıbrıs Türkleri için geçerli olan, Osmanlı Devleti Yönetimi'nden kalma dini aile yasaları vardı. Bu yasalara göre, kadına pek değer verilmezdi. Kadının sokağa çıkması ayıp, çarşafsız ve peçesiz dolaşması suç sayılırdı. Atatürk'ün Türkiye Cumhuriyeti'nde gerçekleştirdiği çağdaş aile yasalarına Kıbrıs Türk Toplumu da kavuşmalıydı. Dr. Fazıl Küçük bunun için uzun süren çalışmalar sonunda İngiliz Yönetimi'nden, Kıbrıs Türk Halkı için bu hakkı da almayı başardı. Bugünün çağdaş, Atatürk İlkeleri'ni benimsemiş Kıbrıs Türk aile yapısının temellerinde onun emekleri vardır. Müslüman Kıbrıs Türk halkının dini lideri durumunda olan “müftü”nün İngiliz yönetimi tarafından seçilmesi, Kıbrıs Türkleri arasında hoşnutsuzluk yaratıyordu. Kıbrıs Türkleri, Dr. Fazıl Küçük'ün önderliğinde bu isteğini de gerçekleştirmeyi başardı. Dr. Fazıl Küçük, 1943'te KATAK'ın (Kıbrıs Adası Türk Azınlığı Kurumu) kuruluşuyla Kıbrıs Türkleri'nin haklarının korunması için çalışmalar başlattı. Daha sonraları Kıbrıs Türk Halkı, “Kıbrıs Milli Türk Birliği” nin çatısı altında toplanarak tek vücut oldu. Böylece

112

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

Kıbrıs Türkü'nün mücadele tarihinde yepyeni aydınlık bir dönem başlamış oldu. Dr. Fazıl Küçük, Rumların kurduğu EOKA teşkilatına karşılık olarak ilk Türk direniş örgütü “Volkan”ın kurulmasında da çalıştı. Daha sonra yapılan antlaşmalar sonucu 16 Ağustos 1960 tarihinde Kıbrıs Cumhuriyet'i kuruldu. Rum ve Türk Toplumları'nın ortaklığına dayanan bu Cumhuriyet’in “Cumhurbaşkanı Muavini” olarak seçildi. Cumhuriyetin yıkılmasından sonra, Kıbrıs Türkleri'nin zor yıllarında başlarında bulunarak onlara liderlik etti. 1973'te ise toplum liderliği görevini Rauf Denktaş'a devretti. Ancak gazetesindeki yazılarla Kıbrıs Türk Toplumu'na yaşamının sonuna kadar hizmet vermeyi kendine görev bildi. 15 Kasım 1983'te Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin kuruluş törenini, hasta haliyle gözleri yaşararak büyük bir mutluluk ve gururla izledi. Bir yıl sonra, 15 Ocak 1984'te tutulduğu amansız hastalıktan kurtulamayarak hayata veda etti. Kıbrıs Türkü'nün özgürlük mücadelesi lideri Dr. Fazıl Küçük, bugün

huzur

içinde

Hamitköy'de

bulunan

Anıttepe'de

yatmaktadır.

Halil Sadrazam (Düzenlenmiştir.)

113

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 1 Aşağıdaki sözcük ve sözcük gruplarını cümle içerisinde kullanalım. tahsil: sömürge yönetimi: peçe: ekonomik durum: teşkilat:

ETKİNLİK 2 Aşağıda verilen soruları parçaya göre yanıtlayalım.

1) Dr. Fazıl Küçük'ün cuma günleri hastalarına parasız bakmasının sebebi neydi?

2) Dr. Fazıl Küçük'ün mesleğini yaparken köylülerin sorunlarını öğrenmesi, ona hangi yönden yarar sağlamıştır?

3) Dr. Fazıl Küçük, toplum sorunlarıyla ilgilenmeye başladığında, ilk önce hangi sorunun üzerine yürüdü?

4) Dr. Fazıl Küçük'ün, vakıf mallarının Kıbrıs Türk Toplumu'na devredilmesini istemesinin sebebi neydi?

5) Dr. Fazıl Küçük, İngiliz Yönetimi'nden günün koşullarına uygun çağdaş aile yasalarının çıkarılmasını neden istiyordu?

114

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 3 Aşağıdaki anahtar sözcükleri kullanarak bir paragraflık yazı yazalım.

lider

mücadele

bağımsızlık

fedakarlık

halk

ETKİNLİK 4 Aşağıda

karışık

olarak

verilmiş

harflerden

sözcükler

oluşturup

yanlarındaki boşluğa yazalım. Renkli kutucuklardaki harfleri sırayla yazarak gizli sözcükleri bulalım.

1.durmadon

2. lajufkam

3. cirzin

4. ıldarmak

5. ünüztü

6. ükçür

115

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 5 Kıbrıs Türk halkının haklarını korumak ve birlikte hareket etmesini sağlamak amacıyla kurulan örgütlerin isimlerini parçadan bularak aşağıya yazalım.

ETKİNLİK 6 Dr. Fazıl Küçük için bir teşekkür mektubu yazalım.

Sevgili Dr. Fazıl Küçük,

116

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

AĞAÇ VE ORMAN HAZIRLIK ÇALIŞMALARI Aşağıdaki soruları sözlü olarak yanıtlayalım, tartışalım.

1) Ağaçlardan neler elde ederiz? 2) “Her fidan, bir bebek gibi özenle büyütülmelidir.” sözünü tartışalım.

İKİ GÜNDE BeŞ ŞEHİT BİLİNMEYEN SÖZCÜK VE SÖZCÜK GRUPLARI Aşağıdaki sözcük ve sözcük gruplarının anlamlarını araştırarak bulalım.

kereste:

mobilya:

hammadde:

reçine:

mera:

ÇAĞRIŞIM SÖZCÜKLERİ “Orman” ile ilgili çağrışım sözcükleri bulalım. Orman

Ormansız bir yaşam ister miydiniz?

117

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

AĞAÇ VE ORMAN Ağaçlarla kaplı geniş alanlara “orman” dendiğini, sanırım hepiniz biliyorsunuzdur. Ormanlar, bir ülkenin doğal zenginlik kaynaklarından biridir. Gereksinimlerimizin bir çoğunu ormanlardan sağlarız. Ormanlardan selüloz, kereste, reçine gibi pek çok temel ürün elde edilir. Kullandığımız eşyaların birçoğu ağaçtan yapılmıştır. Mobilyacılıkta, marangozlukta, konut yapımında temel malzeme ağaçtır. Kağıt sanayinin hammaddesi olan selüloz da ormanlardaki ağaçlardan elde edilir. Ormanlar, verimli toprakların erozyon yoluyla aşınmasını önler. Ormansız alanlarda toprak, yağmur ve rüzgarın etkisiyle aşınır ve verimsizleşir. Ormanlarda ağaçların kök, gövde ve yaprakları toprağı erozyona karşı korur. Orman toprağı, önemli miktarda su tutar. Ayrıca ağaçların yaprak ve gövdeleri suyun hızını azaltır. Böylece suyun kontrolsüz akışını engelleyerek selleri ve su baskınlarını önler.

118

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

Önemli bir buharlaşma kaynağı olan ormanlar, yağışları düzenler, iklimi yumuşatır. Böylece tarımda verimliliğin artmasına katkı yapar. Ayrıca ormanlık alanlarda toprağın nemli olması, buralarda çok çeşitli bitkilerin yetişmesine ortam hazırlar. Çevrenin, zengin bir doğal bitki örtüsüne sahip olmasını sağlar. Ormanlar, birçok yabani hayvana yaşam ortamı hazırlar. Ormanlar olmasaydı canlı türlerinin birçoğu yok olacak, böylece doğal denge bozulmuş olacaktı. Günümüzde yaşanan önemli sorunlardan biri de hava kirliliğidir. Ormanlar, havadaki karbondioksiti alıp havaya oksijen vererek havayı temizler. Böylece insanların beden ve ruh sağlığı üzerinde olumlu etkiler yaparlar. Ormanların önemli yanlarından biri de çevreye doğal güzellik katmalarıdır. Yemyeşil görünümüyle, göz zevkimizi tatmin eden güzellikleriyle, temiz havasıyla insanlara huzur verirler. Bu kadar yararı olan ormanların, her geçen gün azaldığını üzülerek görmekteyiz. Özellikle yaz aylarında çıkan korkunç yangınlar sonucu ormanlar yok olmaktadır. Ormanları geliştirmek, var olanları korumak önemli bir görev olarak önümüzde durmaktadır. Eskiden yeryüzünün büyük bir kısmı ormanlarla kaplıydı. İnsanların yerleşik hayata geçip tarımla uğraşmaya başlamasıyla birlikte ormanlar hızla yok edilmeye başlandı. İlk çağlarda insanlar; tarla açmak, vahşi hayvanlardan korunmak, hayvan otlatacak meralar oluşturmak amacıyla ormanları yok etmeye başladılar. Dünya nüfusunun artmasıyla birlikte bu durum hızlanarak devam etmektedir. Sanayinin gelişmesiyle birlikte, birçok ürünün hammaddesi olan ağaca duyulan gereksinim giderek artmaya başlamış, bu durum, orman alanlarının hızla yok olmasına yol açmıştır. Ağaca ve ormana duyarlı olmak, her vatandaşın görevidir. Diktiğimiz bir fidanı yetiştirmek, sorumluluğumuzu büyük bir zevke dönüştürecektir. Marcel Prevast'ın (Marsel Prevast) özdeyişinde dediği gibi, “Ağaç, geçmişi geleceğe bağlar. Size sabrı öğretir. Beraber yaşamanın, faydalı olmanın zevkini verir.”

“Belirli Günler ve Haftalar” Yuva Yayınları (Düzenlenmiştir.)

119

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 1 Aşağıdaki sözcük ve sözcük gruplarını cümle içerisinde kullanalım. kereste: mobilya: hammadde: reçine: mera:

ETKİNLİK 2 Aşağıda verilen soruları parçaya göre yanıtlayalım.

1) Ormanlardan elde edilen başlıca temel ürünler nelerdir?

2) Ormanlar, erozyona nasıl engel olur?

3) Ormanların olmaması, doğal dengeyi nasıl bozabilir?

4) İlk çağlarda insanlar, ormanları hangi amaçla yok etmeye başlamışlardı?

5) “Ağaç, geçmişi geleceğe bağlar. Size sabrı öğretir. Beraber yaşamanın, faydalı olmanın zevkini verir.” özdeyişini açıklayınız.

120

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 3 Aşağıda boş bırakılan yere ağaçlarla ilgili bir şiir bulup bu şiirin istediğiniz bir dörtlüğünü yazalım.

ETKİNLİK 4 Balonlardaki sözcükleri uygun noktalı yerlere yerleştirelim.

Yarın, koruluğa gidip ........................... dikeceğiz.

Babam, ...................... kazmayla kazıp derin bir çukur açtı.

............................. denizlere çamur akarken topraklarımız azalmaktadır.

Öğretmenimiz ......................... ile ilgili bir araştırma yapmamızı istedi.

Çevremizde bulunan ............................ zarar vermemeliyiz.

ağaçlara

erozyon

ağaç

121

toprağı

sellerle

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 5 Aşağıda boş bırakılan ve içinde “ağaç” sözcüğü geçen üçer tane deyim ve atasözü bulup yazalım. DEYİM ................................................................................................................ ................................................................................................................ ................................................................................................................

ATASÖZÜ ................................................................................................................ ................................................................................................................ ................................................................................................................

ETKİNLİK 6 Aşağıdaki bilmecelerin yanıtlarını ortada bulunan karışık harfli sözcüklerden bulalım ve ilgili bilmecelerin altlarına yazalım.

Yazın giyinir.

Bize bol yemiş verir.

Kışın soyunur.

Kendi yemez yedirir.

.....................

.....................

albat, ğaaç, ukş, mnora

Yolda gelir yürümeden,

Ormana varır seslenir,

Dala konar görünmeden.

Eve gelir yaslanır.

.....................

.....................

122

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

SERBEST BİZDEN SONRAKİ ÇOCUKLAR İÇİN Bir çiçekle konuşur gibi Konuşmalı insan. Bir çiçeği nasıl dinlerse kelebek, Öyle dinlemeliyiz birbirimizi. Sevgi kuşatmazsa Yok olur bu dünya. Bilsek bile yarın Dünyanın yıkılacağını, Ağaç dikmeliyiz. Ağaç, toprağın türküsü, Ağaç, göğe uzanan elimiz. Ağaç dikerdim de Anlam veremezdi Benciller bu işe. Göremezsin, derlerdi Fidanların büyüdüğünü. Her çağda vardır benzerleri. Onlar hayal bile edemez Gelecekteki düğünü. Bizden önce dikilen Ağaçların meyvelerini Biz yedik. Dikmezsek bu günden Yarının ağaçlarını, Bilin ki şimdiden Geleceğe yenildik. Mustafa Ruhi Şirin “Dünyaya Gülen Adam“ 123

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

MIKNATISLARIN GİZEMİ HAZIRLIK ÇALIŞMALARI Aşağıdaki soruları sözlü olarak yanıtlayalım, tartışalım.

1) “Çekicilik”, deyince aklımıza neler geldiğini söyleyelim. 2) Mıknatıs ile ilgili bilgilerimizi arkadaşlarımızla paylaşalım.

İKİ GÜNDE BeŞ ŞEHİT BİLİNMEYEN SÖZCÜK VE SÖZCÜK GRUPLARI Aşağıdaki sözcük ve sözcük gruplarının anlamlarını araştırarak bulalım.

harika:

nal:

manyetizma:

metal:

tepki vermek:

BAK - ANLAT Yandaki resmi inceleyip resim hakkında konuşalım.

Şekildeki mıknatıs, alttaki nesneleri neden çekmemiş olabilir? 124

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

MIKNATISLARIN GİZEMİ

Bayan Friz, harika bir öğretmendir ama biraz gariptir. Okul otobüsümüzle bizi birçok geziye çıkarır. O otobüse bindiğimiz zaman başımıza neler gelebileceğini hiçbir zaman tahmin edemeyiz. Bayan Friz, şaşırtmayı da çok sever. Bir gün üzerinde bir sürü at nalı resmi olan bir elbiseyle sınıfa geldi. “Günaydın çocuklar! Bugün en çekici konuyu işleyeceğiz.” dedi. Hepimiz gülüştük. Konu, “manyetizma”ydı. Sıraların üzerinde, içinde küçük bir taş, plastik bant, plastik bir dama taşı, birkaç ataş, bir parça kağıt, çivi, bozuk para ve bir de mıknatıs olan küçük kutular vardı. Bayan Friz'in elinde ise bilmecelerden oluşan kartlar vardı. Dersi, okuyacağı bilmecelerin çözümüyle sürdüreceğini söyledi. Bayan Friz, ilk bilmece kartını okudu: “Bir mıknatıs beni tutar, gelemem. Bir mıknatıs beni yükseğe kaldırır, inemem. Kağıda, cam bardağa, ağaca, plastiğe benzemem. Peki ben neyim?” Phobe (Fobi): “Bu, ne anlama geliyor?” diye sordu. Tim: “Bu çok kolay. Metal! Mıknatıslar, sadece belli metalleri çeker. Hatta, demir ve çelik içeren metalleri daha iyi çeker, diyebiliriz. Mıknatıslar; bakır, çinko, ve alüminyum gibi metalleri çekemez. Bozuk para da bu metallerden oluştuğu için mıknatısa yapışmaz.” dedi.

125

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

Bayan Friz, ikinci karttaki bilmeceyi de okudu: “Aynı kayalara bakıyoruz, Ama aynı tepkiyi vermiyoruz. Biz doğal mıknatıslarız, Bizim adımızı tahmin edebilir misiniz?” Tim, hemen atıldı: ”Bu manyetittir! Manyetit, doğal mıknatıs olan bir kayadır.” dedi. Notlarını karıştıran Wanda (Vanda), söz alarak mıknatısların tarihini okudu: “Kayaların manyetit gücünü keşfedenler, Çinlilerdir. Bir ailenin çocuğunu sevdiği gibi, bu kaya da metali öyle sever. Bunun için bu kayalara 'aşk kayası' adı verilmiştir. Çinliler, ilk başlarda bu kayayı fal bakmak ve büyü yapmak için kullanmışlardır. Daha sonra aşk kayalarını kullanarak, Avrupalılardan yüzlerce yıl önce pek çok buluşa imza atmışlardır.” Büyük bir şaşkınlıktan sonra sessizliğe büründük. Biraz sonra Bayan Friz üçüncü bilmeceyi okudu: “Kaybolduğunda bana bak. Yüzümde G, K, D, ve B harfleri var, Sadece manyetizma sayesinde, Sana, doğru yolu gösterebilirim.” Ralph (Ralf) hemen atıldı: ”Bu, gelecek hafta yapmayı planladığımız alet değil mi öğretmenim?” dedi. Bayan Friz ise hemen Ralph’a müdahale ederek “Ralph, lütfen! Bu bilmecenin cevabını söyleme de gelecek haftaya sürpriz olsun.” Ardından bir bilmece kartı daha okudu: “İkimiz de mıknatısın birer ucuyuz. Birimiz artı, birimiz eksi, İkimiz de birleşip tek olduk, Düşünün biz ne olduk?” Arnold, parmak kaldırarak söze girdi: “Bu bilmecenin cevabı, mıknatısın kutuplarıdır. Mıknatısın artı ve eksi olmak üzere iki kutbu vardır. Aynı kutuplar birbirini iterken farklı kutuplar birbirini çeker.” Biz de farklı kutupların birbirini çekmesi gibi Bayan Friz'in çevresinde gittikçe toplanır olmuştuk. Öğretmenimiz Bayan Friz, çekici bir kişiliğe sahipti ve herkesi etkileyip çevresinde toplayabilirdi. Bizi de yine bu dersimizde bir mıknatıs gibi kendine çekmiş ve çoktan “Manyetizma” konusunda yüzdürmeye başlamıştı bile... “Sihirli Okul Otobüsü” - Mıknatısların Gizemi (Düzenlenmiştir.)

126

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 1 Aşağıdaki sözcük ve sözcük gruplarını cümle içerisinde kullanalım. harika: nal: manyetizma: metal: tepki vermek:

ETKİNLİK 2 Aşağıda verilen soruları parçaya göre yanıtlayalım.

1) Yazar, Bayan Friz'in hangi özelliklerinden bahsediyor?

2) Bayan Friz: “Bugün en çekici konuyu işleyeceğiz.” derken aslında neyi anlatmaya çalışıyor?

3) Masanın üstündeki bozuk paranın mıknatısa yapışmamasının sebebi neymiş?

4) Çinlilerin, “Manyetit” denen ve bir doğal mıknatıs olan kayalara “Aşk kayası” demelerinin sebebi neymiş?

5) Bayan Friz'in üçüncü bilmecesinin cevabı sizce ne olabilir?

127

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 3 Aşağıdaki bilmeceleri cevaplarıyla eşleştirelim. Boş bırakılan yere bir bilmece de biz yazalım.

Hey ne idim, ne idim, Samur kürklü bey idim, Felek beni götürdü,

Yıldız

Kızgın küle döndürdü. Biz ne idik, ne idik, Yüz bin tane kız idik,

Kestane

Gece oldu dizildik, Sabah oldu silindik.

..................................... .....................................

...............

..................................... .....................................

ETKİNLİK 4 Aşağıda, parçamızla ilgili bazı sözcüklerin harfleri karışık olarak verilmiştir. Bu sözcüklerin harflerini doğru bir şekilde yazalım.

N

A

M

T

I

K

S

I

Y

A

M

T

İ

N

E

T

P

U

K

T

U

T

A

E

M

L

128

5. Sınıflar Türkçe Okuma ve Etkinlik Kitabı

ETKİNLİK 5 Aşağıda boş bırakılan yere parçada geçen ve size ilginç gelen bir olayın resmini çizelim.

ETKİNLİK 6 Bayan Friz'in sizin öğretmeniniz olduğunu varsayalım. Bayan Friz'e gizemini çözemediğiniz üç olayla ilgili soru sormak isteseniz hangi soruları sorardınız?

129