Strategie inwestycyjne. Jak z głową zarabiać na giełdzie 9788324642090

Citation preview

Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metodą kserograficzną, fotograficzną, a także kopiowanie książki na nośniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji. Wszystkie znaki występujące w tekście są zastrzeżonymi znakami firmowymi bądź towarowymi ich właścicieli. Autor oraz Wydawnictwo HELION dołożyli wszelkich starań, by zawarte w tej książce informacje były kompletne i rzetelne. Nie biorą jednak żadnej odpowiedzialności ani za ich wykorzystanie, ani za związane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich. Autor oraz Wydawnictwo HELION nie ponoszą również żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikłe z wykorzystania informacji zawartych w książce. Redaktor prowadzący: Barbara Gancarz-Wójcicka Projekt okładki: Anna Mitka Fotografia na okładce została wykorzystana za zgodą Shutterstock.

Wydawnictwo HELION ul. Kościuszki 1c, 44-100 GLIWICE tel. 32 231 22 19, 32 230 98 63 e-mail: [email protected] WWW: http //onepress.pl (księgarnia internetowa, katalog książek)

Drogi Czytelniku! Jeżeli chcesz ocenić tę książkę, zajrzyj pod adres http //onepress.pl/user/opinie/strain_p Możesz tam wpisać swoje uwagi, spostrzeżenia, recenzję. ISBN: 978-83-246-4209-0 Numer katalogowy: 7796 Copyright © Helion 2012

•

Poleć książkę na Facebook.com

•

Księgarnia internetowa

•

Kup w wersji papierowej

•

Lubię to! » Nasza społeczność

•

Oceń książkę

Spis treści Wstęp

Część I: WPROWADZENIE 1. Niebezpieczeństwa rynku kapitałowego

11

13 15

Obawy nowicjusza Komunikaty spółek Opinie i rekomendacje analityków Medialny bełkot Jak łowić ryby w mętnej wodzie?

15 16 18 20 21

2. Pojęcie strategii inwestycyjnej

23

Spotykane definicje strategii inwestycyjnej Szersze znaczenie pojęcia „strategia inwestycyjna”

3. Rodzaje strategii Strategie proste i złożone Strategie techniczne Strategie fundamentalne Strategie spekulacyjne Inne strategie

23 25

27 27 28 30 31 32

4. Czynniki decydujące o wyborze strategii

35

Strategie dopasowane do konkretnego rynku Czas trwania inwestycji Możliwości inwestora Koniunktura rynkowa i gospodarcza

35 36 37 38

Część II: STRATEGIE TECHNICZNE 5. Trend to podstawa Jak powstaje trend? Gra zgodnie z trendem Gra, gdy liczymy na zmianę trendu

6. Strategie wolumenowe Świece wolumenowe Płynność akcji Wymiana akcji

41 43 43 45 48

51 51 53 54

6

Strategie inwestycyjne. Jak z głową zarabiać na giełdzie

7. Istotne poziomy kursu Poziomy wsparć i oporów Gęstość obrotów Nawisy podażowe

8. Średnie kroczące i wstęgi Bollingera Sygnały generowane przez średnie kroczące Wstęgi Bollingera

9. Wskaźniki i oscylatory Wskaźniki krótkoterminowe Wskaźniki średnio- i długoterminowe Multiwskaźniki

10. Formacje Kontynuacji trendu Zmiany trendu Z dowolnym kierunkiem wybicia

11. Formacje świecowe Zmiany trendu ze spadkowego na wzrostowy Zmiany trendu ze wzrostowego na spadkowy

12. Strategie oparte na technikach japońskich Przełamania trzech linii Renko Kagi

13. Strategia Ichimoku Kinko Hyo 14. Wybór spółek do inwestycji Bezpośrednie porównywanie Zastosowanie wskaźnika RS

Część III: STRATEGIE FUNDAMENTALNE 15. Dywidendy Czy spółka powinna przeznaczać zysk na dywidendę? Opłacalność strategii dywidendowej Bezpieczeństwo strategii Stopy dywidend wypłacanych w Polsce Umorzenie akcji zamiast wypłaty dywidendy

16. Inwestowanie w wartość Doskonalenie strategii czy wybór walorów? Pułapki współczynnika C/Z Rentowność działalności gospodarczej Wycena wartości akcji

57 57 59 61

63 63 65

67 67 69 71

73 73 75 77

81 81 84

89 89 91 93

97 103 103 105

107 109 109 110 111 112 112

115 115 116 117 118

Spis treści

17. Wybór spółek do inwestycji Automatyczna analiza fundamentalna

18. Strategie oparte na makroekonomii Dane makroekonomiczne Sytuacja monetarna Zmiany przepisów prawnych Cykle gospodarcze Korelacje Ocena wiarygodności kredytowej

Część IV: STRATEGIE SPEKULACYJNE 19. Spekulacje krótkoterminowe Gra w trakcie sesji Gra pod informację Krótka sprzedaż

20. Spekulacje średnioterminowe Efekt stadny Bańki spekulacyjne Zarabianie na kłopotach spółek

21. Reakcje inwestorów na sukcesy i porażki

7 121 121

127 127 130 132 133 134 135

137 139 139 140 141

143 143 144 145

147

Wpływ stresu na zachowanie się i organizm inwestora Zachowanie się inwestorów przy stratach Zachowanie się inwestorów przy zyskach

147 148 149

Część V: STRATEGIE INSTRUMENTÓW POCHODNYCH

151

22. Kontrakty terminowe Wybór kontraktów Krótkoterminowa gra w ciągu sesji Inwestycje średnioterminowe Systemy transakcyjne

23. Strategie opcyjne Charakterystyka inwestycji w opcje Rynek w trendzie wzrostowym lub spadkowym Rynek w trendzie bocznym Współczynniki greckie Klasyczne strategie opcyjne Opcje binarne Warranty

153 153 154 156 158

161 161 163 164 165 166 171 174

8

Strategie inwestycyjne. Jak z głową zarabiać na giełdzie

24. Rynek OTC

175

Charakterystyka rynku OTC Internetowe platformy transakcyjne Kontrakty CFD

175 176 177

Część VI: INNE STRATEGIE

179

25. Rynek pierwotny Wycena wartości akcji Inne czynniki decydujące o kupnie Kiedy sprzedać kupione akcje?

26. Strategie przyrodnicze

181 181 182 183

185

Kalendarz spiralny Strategie astrologiczne

185 187

27. Strategie matematyczne

189

Matematyka na giełdzie Strategie portfelowe Strategie oparte na statystyce

189 190 192

28. Automatyczne systemy transakcyjne

195

Ogólna charakterystyka Interfejs bossaAPI Rozszerzenie bossaFX-GPW Język MQL 4 Przykłady automatycznych strategii

195 197 197 198 199

Część VII: WYBÓR WŁAŚCIWEJ STRATEGII 29. Strategie w bessie i hossie Strategie w bessie Strategie w hossie Przewidywanie zmian koniunktury

30. Strategie dopasowane do rynków GPW NewConnect Catalyst Forex

31. Wpływ czasu na wybór strategii Inwestycje krótkoterminowe Inwestycje średnioterminowe Inwestycje długoterminowe

201 203 203 204 205

209 209 209 210 211

213 213 214 215

Spis treści

32. Wpływ naszego zaangażowania Strategie dla pasjonatów giełdy Strategie dla osób nieinteresujących się giełdą

9 217 217 218

DODATKI A. Organizacja inwestycji

223

Zarządzanie gotówką Zarządzanie ryzykiem Zarządzanie portfelem

223 226 228

B. Proste strategie

229

Naśladownictwo Strategia regularnych zakupów Uśrednianie Polowanie na okazje Wykorzystanie spreadu Czekające zlecenia Gra pod zmianę składu indeksu Gra na wartość nominalną akcji Spekulacja na prawach poboru

229 230 230 231 231 232 232 233 233

C. Strategie oparte na korektach

235

Strategia OneToOne Strategia Jaguara

D. Strategia gry na kontraktach

235 236

237

Short BlackBody Long BlackBody Skuteczność strategii

237 238 239

E. Strategia Price Action

241

Trzy słupki odwrotu Formacje

Zakończenie

241 242

247

Wstęp

Poznać podstawy giełdy i obrotu akcjami jest łatwo. Większość inwestorów szybko uczy się, gdzie należy czytać informacje napływające na rynek giełdowy i jak zawierać transakcje. Myślą oni, że giełda opiera się na szybkim reagowaniu na informację i „podążaniu wraz z tłumem”. Wszyscy kupują — to ja też, wszyscy sprzedają — to ja także. Takie nawyki utrwala też reklamowanie niektórych spółek przez CNBC Biznes i serwisy internetowe. Do tego dochodzą jeszcze nieobiektywne wyceny i rekomendacje analityków. To wszystko powoduje określone zachowanie się inwestorów na rynku. Ale czy właściwe? Otóż wielu inwestorów poniosło straty przez naśladowanie ruchów stadnych. Po pewnym czasie bycia na rynku każdy z nich zadaje sobie pytanie, jak postępować na przyszłość? Jaką przyjąć strategię? Co zmienić, aby wreszcie osiągać zyski? Strategii inwestycyjnych jest wiele. Można więc przypuszczać, że wystarczy znaleźć tę jedną najlepszą i zyski mamy pewne. Niestety nie ma najlepszej strategii. Porównajmy to z ubraniem, jakie nosi człowiek. Czy jest najlepsze ubranie? Oczywiście nie. Inaczej ubieramy się do pracy, inaczej na bal maskowy. Inaczej latem, inaczej zimą. Różnorodność strojów jest ogromna. Podobna sytuacja jest z podejmowaniem decyzji inwestycyjnych na rynku giełdowym. Jedne strategie są dobre w czasie bessy, inne w czasie hossy. Jedne są dobre dla inwestycji długoterminowych, inne dla daytradingu (gra w czasie sesji). Dlatego postanowiłem opisać w tej książce, jakie są znane strategie, a następnie podpowiedzieć, kiedy je stosować. Książka składa się z siedmiu części: • wprowadzenie, • strategie techniczne, • strategie fundamentalne, • strategie spekulacyjne, • strategie instrumentów pochodnych, • inne strategie, • wybór właściwej strategii.

12

Strategie inwestycyjne. Jak z głową zarabiać na giełdzie

Wprowadzenie zawiera opis pojęcia „strategia inwestycyjna” oraz podział strategii. Omawiam w nim podejście inwestora krótkoterminowego, średnioterminowego i długoterminowego. Strategie techniczne są to strategie oparte na analizie technicznej. W książce nie omawiam szczegółowo analizy technicznej. Ograniczam się tylko do zakresu potrzebnego do zrozumienia konkretnej strategii. Każda strategia ma oddzielnie opisane wady, zalety i sposób jej stosowania. Opisy strategii poparte są konkretnymi przykładami. Strategie fundamentalne to wybór najlepszych spółek do inwestycji, głównie długoterminowych. Dlatego tutaj zostały uwzględnione strategie oparte na analizie makroekonomicznej. Tu również umieściłem opis wyboru spółek najszybciej rozwijających się oraz ocenę inwestowania w spółki dywidendowe. Strategie spekulacyjne to ulubiony temat wielu inwestorów. Jest to gra pod wpływem bieżących informacji. Podstawą tych strategii jest trend i płynność. Ważne są emocje inwestorów i ich reakcje na bieżące informacje. Strategie instrumentów pochodnych to strategie gry na kontraktach terminowych i opcjach. Jest to temat bardzo obszerny. W tej części przedstawiam główne strategie stosowane na kontraktach i opcjach oraz opcje binarne i kontrakty na różnice kursowe. Część poświęcona innym strategiom zawiera omówienie strategii związanych z astrologią, upływem czasu (fazy Księżyca), rynkiem pierwotnym, statystyką, a także omówienie strategii portfelowych oraz systemów transakcyjnych. Systemy transakcyjne to opracowany zbiór zasad generujący automatycznie sygnały kupna lub sprzedaży. Ostatnia część to wybór właściwej strategii w zależności od stanu rynku oraz wiedzy i możliwości inwestora. Strategia musi być odpowiednia dla danej osoby. Inne strategie będzie stosować osoba mająca dużo czasu i pasjonująca się giełdą, a inne osoba zapracowana, dla której giełda to tylko miejsce, gdzie może dodatkowo pomnożyć kapitał zarobiony gdzie indziej.

Część I

WPROWADZENIE

Rozdział 1.

Niebezpieczeństwa rynku kapitałowego

OBAWY NOWICJUSZA Jest wiele osób, które chciałyby zainwestować na rynku kapitałowym, ale się boją. Ta obawa (to nie jest strach) wynika z braku wiedzy o mechanizmach działania rynku kapitałowego, braku znajomości poszczególnych spółek oraz z potencjalnego ryzyka straty części lub nawet całości kapitału. Aby posiąść jakąś podstawową wiedzę, takie osoby czytają książki, gazety (szczególnie „Parkiet”), wszelkie informacje zawarte w internecie (poradniki znajdujące się na stronach internetowych biur maklerskich, informacje bieżące z rynku kapitałowego i przekazywane przez spółki, opinie i rekomendacje biur maklerskich, różne serwisy gospodarcze) oraz oglądają popularne kanały telewizyjne, takie jak CNBC Biznes i TV Biznes. Dociera do nich ogromna ilość informacji. Wydawałoby się, że wystarczy te informacje sobie przyswoić i już jesteśmy znawcami rynku kapitałowego oraz możemy osiągać duże zyski z naszych inwestycji. Niestety nie. Są dwie przyczyny, które powodują, że docierające do nas informacje nie dają gwarancji osiągnięcia zysków. Pierwsza to czas ukazania się informacji, a druga to jej rzetelność. W przypadku nabywania podstawowej wiedzy o mechanizmach działania rynku kapitałowego czas ukazania się informacji nie ma znaczenia, a ogólnie dostępną wiedzę typu: jak założyć rachunek maklerski, jak złożyć pierwsze zlecenia, budowa arkusza zleceń czy też jakie są rodzaje zleceń, możemy traktować jako rzetelną. Zupełnie inaczej wygląda sytuacja w przypadku informacji dotyczących poszczególnych spółek oraz ich wycen i rekomendacji. A przecież to właśnie te informacje decydują o tym, w co zainwestujemy nasze pieniądze.

16

Wprowadzenie

KOMUNIKATY SPÓŁEK Jeśli w spółce publicznej (notowanej na rynku giełdowym) nastąpi jakieś istotne zdarzenie, spółka ma obowiązek poinformować o tym wszystkich inwestorów, a w szczególności swoich akcjonariuszy, za pomocą odpowiedniego komunikatu. Spółki podają dwa rodzaje komunikatów — bieżące i okresowe. Raporty okresowe mają swój ściśle określony i podany na początku roku terminarz i zawierają wyniki kwartalne, półroczne i roczne spółki. Natomiast wszystkie pozostałe informacje podawane są w raportach bieżących, których liczba i termin jest dowolny. Zanim ukaże się komunikat bieżący spółki, ktoś w spółce musi go przygotować. Komunikat taki dotyczy jakiegoś zdarzenia, w którym brali udział pracownicy spółki. Mamy więc pewną grupę osób lepiej poinformowanych. Mogą one lub ich rodziny i znajomi dokonać jakichś transakcji na rynku kapitałowym, zanim ukaże się w tej sprawie komunikat bieżący spółki. Mogą też, chociaż jest to prawnie zakazane, przekazać informacje o tym zdarzeniu innym inwestorom w zamian za otrzymane od nich profity. Zdarzało się w przeszłości, że nagle w odniesieniu do jakiejś spółki pojawiał się silny popyt i wzrost kursu, chociaż nie było żadnej oficjalnej przyczyny. Dopiero po jakimś czasie spółka wydawała komunikat bieżący, w którym była ważna dobra wiadomość. Oczywiście podobnie może być w przypadku silnych spadków — dopiero po pewnym czasie ukazuje się komunikat ze złą wiadomością. Takie przypadki bada i ściga Komisja Nadzoru Finansowego (KNF). Jeśli więc zaobserwujemy nagły wzrost obrotów jakiejś spółki i silny wzrost (spadek) kursu, to jak powinniśmy się zachować? Czy najpierw zajmować pozycję (kupno lub sprzedaż) i czekać na wyjaśnienie sytuacji, czy też podejmować jakieś kroki dopiero po pojawieniu się komunikatu? Odpowiedź na te pytania znajduje się w dalszej części książki. Przyjrzyjmy się teraz treści przekazywanych komunikatów pod względem ich rzetelności. Każda spółka chce jak najlepiej zaprezentować się w oczach inwestorów. Dlatego w komunikatach podkreślane są rzeczy pozytywne, natomiast jeśli jest to możliwe, brakuje informacji o rzeczach negatywnych. Niektóre komunikaty są niepełne, inne informują o planach i zamierzeniach, tak jakby to było już zrealizowane. W komunikatach jest często wiele propagandy sukcesu, a nie rzeczywistych dokonań. Prezesi spółek bardzo uważają, aby nie podać konkretnych liczb (na przykład prognoz zysków na najbliższe lata), ponieważ za niewykonanie prognozy (znaczną różnicę między prognozą a realizacją) może ich ukarać KNF. Jako przykład podam komunikat spółki Petrolinvest, która zajmuje się poszukiwaniem złóż ropy. Spółka ta na razie wydaje wiele milionów złotych na próbne odwierty. Ma w związku z tym duże koszty, więc jest rzeczą naturalną, że podaje duże straty w swoich wynikach. Jeśli znajdzie ropę, będzie to dla niej wielki sukces również ekonomiczny, jeśli nie, może to oznaczać jej bankructwo. W lutym 2011 roku spółka ta podała komunikat, że w płuczce wiertniczej (wodzie używanej do chłodzenia świdra) są ślady ropy naftowej oraz wydziela się z niej gaz ziemny, co wskazuje na to, że niedługo wykonujący odwierty dotrą do wielkiego złoża ropy lub gazu ziemnego. Były to tylko marzenia prezesa, a nie fakty, ale spowodowały, że w tym 1 dniu kurs spółki wzrósł o ponad 88% (rysunek 1.1) . 1

Rysunki w kolorze zostały zamieszczone do pobrania pod adresem ftp://ftp.helion.pl/ przyklady/strain.zip — przyp. red.

Niebezpieczeństwa rynku kapitałowego

17

Rysunek 1.1. Reakcja kursu spółki Petrolinvest na fałszywy komunikat W przypadku komunikatów okresowych należałoby oczekiwać większej rzetelności. W końcu gdy podaje się liczby, to trudno nimi manipulować. Okazuje się jednak, że można. Niektóre spółki ukrywają swój rzeczywisty stan poprzez wirtualną księgowość. Wykazują zyski, których w rzeczywistości nie ma. Zawyżają lub zaniżają wartość posiadanego majątku (środków trwałych oraz nieruchomości). Na przykład spółka Synthos posiada duży majątek, którego wycena była robiona wiele lat temu. Wycena ta jest obecnie mocno zaniżona. Fakt ten wyszedł na jaw, gdy podczas reorganizacji struktury holdingu cały majątek produkcyjny spółki był przenoszony do firmy-córki. Pominę liczby, ale wartość przenoszonego majątku była około dwa razy większa niż oficjalnie podawana wartość księgowa spółki. Wartość przenoszona była wyceniana według bieżących wartości rynkowych gruntów i nieruchomości, natomiast wartość księgowa ujmowała wycenę sprzed wielu lat. Czasami sytuacja jest odwrotna: podawana wartość księgowa jest mocno zawyżona. Na przykład w 2010 roku na giełdę wchodziła spółka energetyczna Tauron. Oficjalnie podaje ona dużą wartość księgową. Jednak średni wiek używanych w spółce elektrowni to 37 lat. Przypuszczam, że obecna wartość tego majątku jest znacznie niższa niż oficjalnie podawana. Dlaczego tak sądzę? Otóż pracowałem w przeszłości jako automatyk w spółce Police, również notowanej na naszej giełdzie. Pracowałem na instalacjach chemicznych, więc osobiście widziałem, jak rdza zjada stare konstrukcje żelazne oraz jak zużywają się niektóre główne instalacje

18

Wprowadzenie

zakładu. Jest to zakład młodszy niż Tauron, jednak grozi mu całkowite zatrzymanie produkcji z powodu zatkania się instalacji dostarczającej wodę do chłodzenia. A wymiana tej instalacji to niczym budowanie połowy zakładu od nowa. Dlatego nie wierzę w rzetelne wyceny majątku starych zakładów przemysłowych, w szczególności chemicznych czy energetycznych. Podam jeszcze jeden przykład. Deweloperzy zmienili ostatnio system rozliczania inwestycji. Dotychczas mogli inwestycję podzielić na etapy i każdy etap rozliczać oddzielnie. Teraz mogą rozliczyć inwestycję w całości dopiero po jej ukończeniu i sprzedaniu lub oddaniu do użytku. Co ta zmiana spowodowała, zobaczmy na przykładzie spółki Gant. Spółka ta w poprzednich latach wykazywała duże zyski. Jednak obecnie koryguje wcześniej opublikowane wyniki i zamiast dużych zysków są podawane straty. Dodatkowo spółka w poprzednich latach korygowała swoją wartość księgową w górę wraz ze wzrostem cen rynkowych mieszkań. Teraz musi wycenę posiadanych mieszkań korygować w dół. Widzimy więc, że nawet raporty roczne poddane audytowi mogą być niewiarygodne, jak ktoś zmieni system rozliczeń na inny.

OPINIE I REKOMENDACJE ANALITYKÓW Oprócz informacji ze spółek mamy jeszcze opinie i rekomendacje różnych analityków i biur maklerskich. Należy te pojęcia rozróżniać. Opinia to inaczej prywatna ocena danego analityka. Natomiast rekomendacja jest wynikiem przeprowadzonej wcześniej wyceny i jest określona przepisami prawa. Jak wyglądają opinie analityków dotyczące sytuacji na rynku oraz poszczególnych spółek? Przeważnie zależą one wyłącznie od stanu posiadania akcji przez danego analityka lub instytucji, dla której pracuje. Jest to naturalna skłonność ludzi, że chcą zarobić, więc się temu nie dziwię. Jeśli mają akcje, to widzą wszystko w różowych okularach, wychwalają to, co dobre, a na złe informacje mają tylko jedną odpowiedź „rynek ma to już w cenach”. Jeśli chcą tanio kupić, to odwrotnie, strasznie się martwią, i to nie tylko tym, co jest, ale szczególnie tym, co będzie. Odwoływanie się do przyszłości jest chytrym chwytem, ponieważ można zlekceważyć to, co jest teraz (czyli fakty), i zastąpić to przyszłością (czyli wróżeniem z fusów kawy). Analitycy rzadko wypowiadają się dokładnie o jakiejś spółce, wolą opowiadać ogólnie lub o jakiejś branży. Nieraz się zastanawiam, czy takie ślizganie się po temacie wynika z braku wiedzy, czy też nie chcą zdradzić, w co inwestują. A może jedno i drugie? W każdym razie raczej nie można dowiedzieć się od nich konkretów. W swoich wypowiedziach najczęściej posługują się analizą techniczną, która jest wspaniałym narzędziem do manipulacji (każdy, kto się postara, może z niej wyczytać to, co go interesuje). Opinie można głosić dowolne — nie ma za nie odpowiedzialności prawnej, najwyżej straci się własną dobrą opinię. Inaczej wygląda sytuacja w przypadku rekomendacji. Wydawane są one na podstawie wcześniej przeprowadzonej szczegółowej analizy. Najpierw analizuje się sytuację całej branży, następnie sytuację konkretnej spółki na tle tej branży, posługując się metodą DCF (discounted cash flow). Prognozuje się jej przyszłe zyski, przyjmując pewne założenia makroekonomiczne (stopę wolną od ryzyka, premię rynkową, betę, koszt długu i stopę

Niebezpieczeństwa rynku kapitałowego

19

wzrostu). W ten sposób szacuje się przyszłe zdyskontowane przepływy finansowe. Wiedząc, jak będzie się rozwijała spółka, można w oparciu o te analizy fundamentalne wycenić jej akcje w przyszłości. Drugą metodą stosowaną podczas wyceny akcji spółki jest metoda porównawcza. Porównuje się współczynniki i kursy spółek z tej samej branży notowane na innych rynkach kapitałowych. Inaczej mówiąc, porównuje się, ile płacą inni inwestorzy za akcje spółek z tej branży na innych rynkach. Takie porównanie pozwala stwierdzić, czy akcje spółki są tanie, czy drogie i ile wynosi różnica. Wydawałoby się, że po tak wnikliwym opracowaniu wycena akcji spółki będzie rzetelna. Niestety nie. Pierwsza metoda jest mocno zależna od przyjętych założeń. Kiedyś dysponowałem taką analizą spółki Lotos wykonaną w arkuszu kalkulacyjnym Excel. Wynik końcowy, czyli wycena, był powiązany odpowiednimi makrami z komórkami, w których były dane wejściowe. Zmieniając założenia, można było dowolnie zmieniać wynik końcowy od wartości ujemnej aż do 90 zł wartości jednej akcji. Doświadczenie to nauczyło mnie tylko jednego, gdybyśmy znali przyszłość, to już dzisiaj moglibyśmy policzyć, ile będą warte akcje spółki. Niestety nie jest to możliwe. Jeśli chodzi o drugą metodę, to jest to tylko porównanie względne. Czyli jeśli panuje ogólnoświatowa hossa, to wszystkie spółki będą przewartościowane, a jeśli bessa — to niedowartościowane. Metoda ta tak naprawdę nic nie mówi o wewnętrznej (rzeczywistej) wartości akcji. Nie można więc traktować jej poważnie jako metody wyceny. Może co najwyżej służyć spekulantom i arbitrażystom do krótkoterminowych spekulacji. Poza tym w tej metodzie wynik jest zależny od przyjętych wag (poszczególnym współczynnikom ustala się dowolnie wagi, czyli ich wpływ na końcowy wynik). Dla własnych celów opracowałem własną metodę wyceny akcji, która przyjmuje pewien stały punkt odniesienia. Zostanie ona omówiona w dalszej części książki. Jak więc wyglądają rekomendacje w oparciu o tak wątpliwe wyceny? Otóż rekomendacje oraz wyceny dostosowuje się do bieżącej sytuacji rynkowej. Jeśli chcemy podciągać kurs, to zwiększamy wycenę co jakiś czas o kilkanaście procent (za dużo na raz nie można, bo nikt nie uwierzy) i dajemy rekomendację „kupuj”. Oczywiście wydający rekomendację już wcześniej kupił akcje, a teraz stara się, aby inni inwestorzy kupowali akcje tej spółki i ciągnęli kurs do góry. Dla mnie najzabawniejsze są „oczekiwania analityków”. Jest to zabawa, która pojawia się tuż przed podawaniem wyników spółek. Otóż zbiera się opinie z kilku instytucji kapitałowych (najczęściej z 10 biur maklerskich) i oblicza średnią. Następnie ogłaszany wynik porównuje się z tą średnią, czyli z „oczekiwaniami analityków”. I o dziwo, wyniki prawie zawsze są „lepsze od oczekiwań”. Czyżby analitycy nie potrafili przewidzieć wyników spółki? Czemu prawie zawsze wyniki są lepsze? Wytłumaczenie jest proste. Analitykom zależy na wzroście kursów. Nie są obiektywni. Dlatego podają takie małe oczekiwania, aby spółka nawet przy słabym wyniku wyglądała świetnie. A wyniki powinno się porównywać z wynikami sprzed roku i to w przeliczeniu na jedną akcję (spółka mogła przecież wyemitować nową emisję).

20

Wprowadzenie

MEDIALNY BEŁKOT Mamy w telewizji dwa kanały telewizyjne poświęcone inwestowaniu: CNBC Biznes i TV Biznes. Skupię się na CNBC Biznes, ponieważ jest tam zdecydowanie więcej konkretów dla inwestorów niż w telewizji TV Biznes. Chociaż i TV Biznes ma również pewne plusy w porównaniu z CNBC Biznes. Nie będę omawiał przekazywanych treści ani formy, interesuje mnie tylko rzetelność informacji. Czyli czy w oparciu o treści przekazywane przez CNBC Biznes można inwestować i osiągać zyski. Do telewizji zapraszani są prezesi spółek. Codziennie jest ich przynajmniej kilku. Wydawałoby się, że jest to znakomita okazja do zdobycia informacji o danej spółce, w końcu prezes jest osobą najlepiej poinformowaną o tym, co się w spółce dzieje. Tylko że celem wizyty prezesa nie jest rzetelne przedstawienie spółki, a jedynie pokazanie samych dobrych stron. Redaktor prowadzący rozmowę stara się zadawać drażliwe pytania, ale przecież nie zapyta o to, czego nie wie, a poza tym prezesi w swych wypowiedziach często zasłaniają się ograniczeniami prawnymi. Chodzi o to, że nie wolno im przekazać nowych ważnych informacji niepodanych w komunikatach bieżących. Gdyby redakcja chciała zobaczyć rzeczywisty obraz spółki, to oprócz prezesa zaprosiłaby kogoś ze związków zawodowych lub jakiegoś szczerego byłego pracownika. Sądzę, że byłoby wtedy naprawdę ciekawie. Wiele ukrywanych faktów wypłynęłoby na wierzch. Inną możliwością poznania spółki byłyby reportaże nakręcone w spółce oraz rozmowy przeprowadzone z załogą. Niestety nie widziałem jeszcze ani jednego takiego materiału. A szkoda. Oprócz prezesów spółek w CNBC Biznes możemy zobaczyć i usłyszeć wielu analityków, ekonomistów, przedstawicieli rządu, KNF-u, giełdy i innych. Jednak nie ma tam wypowiedzi szczerych. Każda wypowiadająca się osoba realizuje jakiś cel. Na ogół goście programu chcą w nas, widzach, wyrobić pewne opinie lub do czegoś nas przekonać. Dlatego należy podchodzić z dużą rezerwą do wypowiadanych przez nich poglądów. A jak można ocenić rzetelność prowadzących program? Są to pracowici, ambitni ludzie, realizujący pewne zadanie. Takim zadaniem jest wypełnienie programu treścią. Nawet gdy nie ma istotnych informacji, oni muszą o czymś informować. Słyszymy wtedy zupełnie nieistotne informacje pozbierane z serwisów zagranicznych (szczególnie z CNBC, którego są częścią). Gdy kurs jakiejś spółki gwałtownie rośnie lub spada, to zaczyna się gorączkowe dopasowywanie jakichś starych informacji lub plotek. Nie słyszałem, aby prowadzący kiedykolwiek przyznali się, że nie znają przyczyny. Mamy więc telewizję, która zawsze wszystko wie, nawet gdy jest odwrotnie. Do tego dochodzi niska znajomość giełdy. Redaktorzy zachowują się często jak nowicjusze na rynku. Pociąga ich spekulacja, a nie inwestowanie długoterminowe, posługują się analizą techniczną, a nie fundamentalną. O zakresie ich wiedzy świadczy sposób, w jaki rozważają kupno akcji zaproponowanej przez inwestorów spółki w programie „Rynki dla opornych”. Kupno akcji często uzależniają od przebicia kursu spółki określonego poziomu. Inaczej mówiąc, wolą kupić drożej i liczyć na spekulacyjny ruch kursu wynikający z analizy technicznej, zamiast kupić taniej i liczyć na przyszłe zarobki spółki.

Niebezpieczeństwa rynku kapitałowego

21

JAK ŁOWIĆ RYBY W MĘTNEJ WODZIE? Przedstawiony opis naszego rynku kapitałowego może wydawać się mocno przejaskrawiony, ale niestety taki on jest. Właśnie dlatego nasza giełda nazywana jest „kasynem” albo „szulernią”. Aby inwestować na naszym rynku, trzeba poznać dokładnie zachowanie innych uczestników rynku oraz uodpornić się na nich. Taką odporność można zdobyć, stosując odpowiednie do sytuacji metody postępowania, czyli strategie. Pozwolą one uniezależnić się od manipulacji występujących cały czas na rynku. Strategii jest tyle, ile różnych sytuacji, a tych, jak wiemy, jest bardzo dużo. Nie ma jednej idealnej. Dobrze dobrana strategia i jej konsekwentne stosowanie to klucz do sukcesu.

Rozdział 2.

Pojęcie strategii inwestycyjnej

SPOTYKANE DEFINICJE STRATEGII INWESTYCYJNEJ Przeglądając dostępne informacje na temat strategii inwestycyjnych, napotkałem ich kilka definicji. Większość z nich jako punkt wyjścia zakładała inwestowanie w oparciu o analizę techniczną. Przyjrzyjmy się tym definicjom i przeanalizujmy ich słuszność. Pozwoli nam to wyrobić sobie właściwe zrozumienie pojęcia strategii inwestycyjnej. Nie będę przytaczał źródła, ponieważ jest to tylko podstawa moich rozważań, które doprowadzą nas do innych wniosków, niż przyjęli autorzy tych definicji. Pierwsza napotkana definicja określa strategię inwestycyjną w następujący sposób: Strategia inwestycyjna to zespół reguł i wzorów zachowania, przy pomocy których inwestor zamierza realizować swe zlecenia kupna i sprzedaży na danym rynku. Przytoczę od razu jeszcze dwie inne definicje podobne do tej: Strategią inwestycyjną nazywamy wzór powtarzających się zachowań (kupna/sprzedaży/ oczekiwania) przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych na rynku finansowym. Strategia inwestycyjna obejmuje i opisuje zachowania oraz założenia podejmowania decyzji inwestycyjnych osób oraz podmiotów nabywających papiery wartościowe. Definicje te są bardzo ogólne, możemy je uznać za prawidłowe. Wszystkie powyższe definicje odnoszą się do zachowania inwestora. Inwestor przyjmuje jakieś założenia (warunki) wobec określonych walorów lub sytuacji rynkowej i czeka na ich spełnienie. Cały czas musi obserwować rynek i wybrane walory oraz przeglądać wszelkie docierające na rynek informacje. Dopiero gdy nastąpi spełnienie przyjętych założeń (warunków), przystępuje do działania, czyli zajmuje określoną pozycję na rynku (kupuje lub sprzedaje). Jednak jest to dopiero pierwsza część strategii. Pełna strategia powinna określać również założenia (warunki) zakończenia inwestycji. Znowu więc obserwujemy rynek oraz nasze wybrane walory i czekamy na spełnienie

24

Wprowadzenie

się założeń (warunków) zakończenia inwestycji. Kiedy one wystąpią, zamykamy pozycję. Pozostaje jeszcze ją rozliczyć i wyciągnąć wnioski. Analizowanie dokonanych transakcji pozwala w przyszłości udoskonalać przyjmowane założenia (warunki) do strategii. Spotkałem też definicję strategii inwestycyjnej składającej się z pięciu (niezbędnych według autora) elementów: 1. Metoda otwarcia pozycji. 2. Metoda zamknięcia pozycji z zyskiem. 3. Metoda zamknięcia pozycji z ograniczeniem straty. 4. Określenie wielkości pozycji. 5. Konsekwencja w realizacji strategii (punkt 1 do 3). Metoda otwarcia pozycji to inaczej założenia (warunki), które muszą zostać spełnione, aby otworzyć pozycję (kupić lub sprzedać walory). Metoda zamknięcia pozycji z zyskiem to inaczej założenia (warunki), których spełnienie oznacza zamknięcie naszej inwestycji (sprzedanie lub kupienie walorów). Zamykając pozycję, dokonujemy czynności odwrotnej niż przy otwieraniu. Na przykład jeśli wcześniej kupiliśmy akcje, to przy zamykaniu pozycji sprzedajemy je. Zamykanie pozycji z ograniczeniem straty oznacza stosowanie tak zwanych zleceń stop (stop loss). Zlecenia te zamykają automatycznie naszą pozycję, jeśli sytuacja zmienia się w sposób dla nas niekorzystny. Pozwala to ograniczać wielkość strat. Jednak stosowanie zleceń tego typu ma też sporo wad, dlatego ja ich nie stosuję i osobiście nie polecam. Podstawowa wada jest taka, że zamykamy pozycję ze stratą. A przecież naszym celem jest osiąganie zysków, a nie strat. Inwestor stosujący zlecenia stop po prostu nie wie, w co inwestuje. Nie jest pewien lub nie zna rzeczywistej wartości kupionych akcji i dlatego gdy kurs chwilowo spada, zamyka on pozycje. Szybkie wyjście ze stratą jest uzasadnione tylko w sytuacji bardzo niekorzystnych zdarzeń losowych. Określenie wielkości pozycji wiąże się z właściwym zarządzaniem posiadaną gotówką, czyli dywersyfikacją portfela (kupno kilku walorów), oraz z posiadaniem gotówki rezerwowej. Zarządzanie gotówką to w zasadzie inny temat i nie włączałbym go do założeń (warunków) strategii. Ostatni punkt namawia do konsekwentnego stosowania trzech pierwszych. W zasadzie nie jest to żaden element strategii inwestycyjnej. Przytoczę jeszcze jedną sześcioelementową, kompletną (według autora) „definicję” strategii inwestycyjnej: 1. Rynek — w co inwestować (na przykład w TFI, akcje, kontrakty, opcje, waluty, surowce itd.); 2. Wielkość pozycji — ile zainwestować (zarządzanie kapitałem); 3. Moment wejścia — kiedy zainwestować; 4. Sposoby zabezpieczenia inwestycji (stopy); 5. Moment wyjścia — kiedy realizować zyski; 6. Taktyka — gdzie i w jaki sposób inwestować.

Pojęcie strategii inwestycyjnej

25

Jak widzimy, „definicja” ta jest podobna do poprzedniej. Zmieniona jest kolejność poszczególnych elementów oraz zamiast „konsekwencji” mamy nic niewnoszącą „taktykę”. Dodatkowym elementem jest wybór rynku, na którym chcemy inwestować. Według mnie powierzanie gotówki Towarzystwom Funduszy Inwestycyjnych (TFI) jest mało opłacalne, ponieważ musimy dzielić się zyskiem z pośrednikiem, poza tym nie jest to żaden inny nowy rynek, tylko pośrednik, który inwestuje na tym samym rynku, co my. Inwestowanie w kontrakty i opcje jest trudne i ryzykowne, czyli nadaje się dla osób z większą wiedzą. Waluty i surowce to domena dużych inwestorów inwestujących w oparciu o makroekonomię.

SZERSZE ZNACZENIE POJĘCIA „STRATEGIA INWESTYCYJNA” Inwestorzy posługujący się analizą techniczną (technicy) dążą do uzyskania automatycznych strategii inwestycyjnych. Powstają one w ten sposób, że ustala się ścisłe warunki zajęcia pozycji (sygnały kupna generowane przez określone średnie lub wskaźniki albo określone wartości wskaźników). W ten sam sposób ustala się też ścisłe warunki zamknięcia pozycji (sygnały sprzedaży albo określone wartości wskaźników). Do tego jeszcze ustala się poziom kursu danego waloru, przy którym ma się uruchomić zlecenie stop, i mamy gotową strategię. Aby sprawdzić jej skuteczność oraz poddać ją optymalizacji, wykorzystuje się notowania historyczne. Optymalizacja polega na wybraniu najkorzystniejszych parametrów średnich i wskaźników (na przykład z ilu sesji ma być liczona średnia, aby otrzymać najlepsze sygnały kupna). Taką strategię technicy stosują w sposób bezmyślny, zdając się całkowicie na decyzje generowane przez komputer. Mówią przy tym, że brak myślenia to zaleta, ponieważ nie podlegają oni zgubnym emocjom. Brak stresu przy podejmowaniu decyzji to rzeczywiście zaleta, stres pojawia się jednak, gdy widzimy skutki bezmyślnych inwestycji komputera. Dlaczego komputer jest mało skuteczny? Przyczyn jest kilka. Po pierwsze: ułożenie takiej strategii nie jest skomplikowane, zna je większość techników, a czy większość może zarabiać na rynku? Nie, bo na kim? Mamy więc pierwszy wniosek. Strategie popularne nie są skuteczne, bo są powszechnie znane. Druga wada to testowanie na notowaniach historycznych. Przyszłość nas często zaskakuje i wygląda inaczej niż przeszłość. Dane historyczne nie dają żadnej gwarancji takiego samego zachowania się waloru w przyszłości. Komputer nie potrafi przewidzieć radykalnej zmiany, nadaje się tylko do podążania za trendem. Dlatego to człowiek ma podejmować decyzje, a nie komputer. Następna sprawa to jak stosować takie strategie na spółkach nowych, które nie mają jeszcze historii? Technicy w takich sytuacjach bezradnie rozkładają ręce. A przecież inwestycje w nowe spółki często przynoszą duże zyski. Niektóre firmy zajmują się opracowywaniem i sprzedażą strategii inwestycyjnych. Zapewniają i udowadniają na danych historycznych, że strategie te przynoszą duże zyski. Gdyby to była prawda, to same mogłyby je wykorzystać i się szybko wzbogacić, zamiast odsprzedawać je innym. Ich postępowanie podważa ich wiarygodność.

26

Wprowadzenie

Z tych rozważań wynika jedno. Pojęcie strategii inwestycyjnej należy rozumieć bardziej szeroko. W niektórych sytuacjach można przyjąć bardziej konkretne założenia, w innych nie. Częstym błędem jest przywiązywanie się do określonych poziomów. Niektórzy mówią: „Będę kupował, gdy kurs spadnie poniżej x zł” (tu podawany jest warunek liczbowy). A przecież o momencie kupna często decyduje nie poziom, tylko pora lub zachowanie się inwestorów na rynku. Tak samo może być z momentem zamknięcia pozycji. Zamknięcie pozycji jest też zależne od przyjętego horyzontu czasowego inwestycji. Jeśli planujemy ją na kilka lat, to nie zamkniemy pozycji, bo kurs w krótkim czasie przekroczył jakiś istotnie zyskowny dla nas poziom. Czy należy szukać tej jednej najlepszej strategii inwestycyjnej? Otóż nie. Strategie inwestycyjne są dopasowane do sytuacji. Jeśli zmienia się sytuacja, to my zmieniamy strategię. A kiedy zmienić strategię inwestycyjną na inną? Kiedy jest już ten właściwy moment? Otóż potraktujmy poszczególne strategie inwestycyjne jak zbiór naszych „narzędzi inwestycyjnych”. W określonej sytuacji zawsze korzystamy z określonego „narzędzia inwestycyjnego”. W następnych rozdziałach książki będę opisywał poszczególne „narzędzia inwestycyjne”, czyli strategie inwestycyjne na najniższym poziomie, przystosowane wyłącznie do określonej sytuacji rynkowej. W ostatniej części książki opiszę, jak zarządzać tym zbiorem strategii, czyli strategię główną inwestora.

Rozdział 3.

Rodzaje strategii

STRATEGIE PROSTE I ZŁOŻONE Proste strategie inwestycyjne polegają na przyjęciu tylko jednego warunku zajmowania i zamykania pozycji na rynku. Na przykład mogą bazować na sygnałach kupna i sprzedaży generowanych przez jeden wskaźnik z analizy technicznej. Innym przykładem strategii może być 2 kupowanie spółek, które mają współczynnik C/Z poniżej przyjętej wartości (na przykład 8). Czy takie proste strategie mogą być skuteczne? Większość inwestorów uważa, że nie, że jest to za proste. Szukają oni strategii bardziej wyrafinowanych, wierząc ślepo, że im bardziej złożona strategia inwestycyjna, tym lepsza. Jednak tak nie jest. Bardziej złożona strategia inwestycyjna zawiera więcej warunków, a więc trudniej używać jej w praktyce. Spełnienie wszystkich warunków złożonej strategii inwestycyjnej zdarza się rzadko, więc może się okazać, że większość czasu inwestor posługujący się taką strategią inwestycyjną spędzi na szukaniu pasujących walorów, a nie na inwestowaniu. Poza tym istnieje też niebezpieczeństwo, że poszczególne warunki będą dostarczały sprzecznych informacji. Na przykład jeden wskaźnik z analizy technicznej będzie generował sygnał kupna, a drugi sprzedaży. Z kolei strategie proste też mają pewne wady. Ponieważ są proste, uwzględniają tylko niewielki wycinek danych lub zdarzeń mających wpływ na rynek lub dany walor. Jak rozwiązać ten problem? Dobrym rozwiązaniem jest stosowanie kilku warunków, ale o różnych priorytetach. W praktyce oznacza to, że najpierw stawiamy jeden warunek (strategia prosta na najniższym poziomie) i sprawdzamy, jakie walory ten warunek spełniają. Warunek ten jest naszym głównym (najważniejszym) warunkiem, dlatego jest stawiany jako pierwszy. Następnie wprowadzamy 2

C/Z — stosunek ceny do zysku przypadającego na jedną akcję za ostatnie cztery kwartały.

28

Wprowadzenie

drugi warunek (strategia prosta na drugim poziomie) i znowu sprawdzamy, jakie walory ten warunek spełniają. Jeśli nadal jest dużo walorów spełniających oba warunki, to wprowadzamy następne. W ten sposób przez stopniową selekcję otrzymujemy najlepsze walory do inwestycji. Zbiór wszystkich uwzględnionych warunków będzie naszą strategią inwestycyjną. Jako przykład dobrze się sprawdzającej prostej strategii inwestycyjnej przedstawię strate3 gię opartą na współczynniku C/WK i spółkę Telekomunikacja Polska SA (TPSA). TPSA jest spółką telekomunikacyjną o dużych, a jednocześnie stabilnych zyskach. Zaliczana jest do spółek defensywnych, czyli odpornych na bessę. Większość zysku jest co roku wypłacana w formie dywidendy. Nadaje się znakomicie na inwestycję długoterminową. Jest to strategia inwestycyjna oparta o założenie, że współczynnik C/WK spółki najczęściej przyjmuje wartości w przedziale od 1,2 do 1,8. Średnia wartość tego współczynnika na przestrzeni wielu lat wynosi 1,5. Można to zaobserwować na rysunku 3.1.

Rysunek 3.1. Wartość współczynnika C/WK spółki TPSA w latach od 2007 do 2011 Na wykresie kolorem zaznaczono przedział wartości współczynnika C/WK od 1,2 do 1,8. Jak widzimy, w ciągu pokazanych lat pomimo osiągania różnych zysków przez spółkę i zmiennej sytuacji rynkowej współczynnik ten tylko czasami wykraczał poza zaznaczony przedział. Zawsze była to okazja do kupna (wyjście poniżej przedziału) lub sprzedaży (wyjście powyżej przedziału). Jednak takich skrajnych odchyleń nie było dużo. Dlatego zakładając, że współczynnik ten dąży do wartości średniej, czyli 1,5, można kupować akcje spółki TPSA poniżej tej wartości, a sprzedawać powyżej. Ponieważ jest to główna spółka wchodząca w skład indeksu WIG20, to w okresie spadków na rynku można grać na niej, sprzedając kontrakty na akcje tej spółki lub stosując krótką sprzedaż (będzie o tym w dalszej części książki).

STRATEGIE TECHNICZNE Są to strategie oparte na analizie technicznej. Są najbardziej popularne i preferowane przez wielu analityków. Z czego to wynika? Otóż w przypadku strategii inwestycyjnych opartych na analizie technicznej większość pracy wykonuje odpowiednie oprogramowanie komputerowe. Jest to bardzo wygodne dla użytkownika. Przegląda on wykresy spółek, sygnały generowane przez średnie i wskaźniki, czasami narysuje jakąś linię trendu lub formację i wydaje mu się, że całkowicie panuje nad rynkiem. Jednak tak nie jest, ponieważ na rynku kapi3

C/WK — stosunek ceny do wartości księgowej przypadającej na jedną akcję.

Rodzaje strategii

29

tałowym liczy się przyszłość, natomiast analiza techniczna pokazuje przeszłość oraz teraźniejszość. Analiza techniczna opiera się na trzech podstawowych założeniach: 1. Bieżący kurs jest wynikiem oddziaływania wszystkich czynników, zarówno fundamentalnych, jak i spekulacyjnych. 2. Wzory zachowań inwestorów z przeszłości będą się powtarzać w przyszłości. Pozwala to na identyfikowanie typowych zachowań i przewidywanie zmian kursów. 3. Ceny podlegają trendom. Założenia (warunki) przyjęte w analizie technicznej możemy traktować, jakby była to strategia podstawowa na najniższym poziomie, a więc mająca najwyższy priorytet. Jest to pomijane przez techników przy konstruowaniu strategii technicznych. Dopiero następne warunki ustalone przez nich stanowią następny poziom o niższym priorytecie. Taka konstrukcja warunków w strategiach technicznych oznacza tak naprawdę, że nie ma prostych strategii technicznych, wszystkie są przynajmniej dwupoziomowe. Zastanówmy się teraz nad słusznością założeń do analizy technicznej. Założenie pierwsze, że „wszystko jest już w cenie waloru”, nie zawsze jest prawdziwe. Kurs może być na 4 przykład ustalony przypadkowo na spółkach o małej płynności lub przez „cudofiksing ” na dogrywkach. Poza tym inwestorzy różnie interpretują napływające informacje czy zdarzenia. Często w hossie po złej informacji kurs rośnie, zamiast spadać. Mamy więc często zniekształconą reakcją na przyczynę. Po co więc rozpatrywać zniekształcony skutek (analizę techniczną) zamiast oryginalnej przyczyny. Drugie założenie również nie zawsze jest słuszne. Nie uwzględnia ono wydarzeń nadzwyczajnych, które mogą mocno i radykalnie zmienić sytuację. Do tego dochodzi jeszcze powstająca co jakiś czas moda na niektóre branże lub spółki. Przynajmniej te czynniki powodują, że to, co się sprawdzało w przeszłości, nie musi się sprawdzać w przyszłości. Tylko trzecie założenie można traktować jako słuszne. Ponieważ opinia o jakimś walorze zmienia się powoli, to aktualny trend na tym walorze nadal trwa. Możemy jeszcze dodać, że trendy posiadają „bezwładność”. Oznacza to, że musi upłynąć pewien określony czas, zanim nastąpi zmiana trendu. Zmiany przeważnie zachodzą powoli. Oznacza to, że im większy upływ czasu, tym mniej skuteczna jest analiza techniczna. Według mnie nadaje się ona na inwestycje krótkoterminowe i daytrading. Wszystkie powyższe rozważania prowadzą do jednego wniosku. Strategie techniczne są mało skuteczne ze względu na swoje nieprecyzyjne założenia. Za to są łatwe i wygodne w zastosowaniu. Można je zautomatyzować do tego stopnia, że decyzje będzie za nas podejmował program komputerowy.

4

Jest to kurs końcowy waloru na danej sesji ustalany podczas rozpoczynania dogrywek, którego już zmienić nie można. Dlatego jest często wykorzystywany do manipulacji.

30

Wprowadzenie

STRATEGIE FUNDAMENTALNE Strategie fundamentalne charakteryzują się większą pewnością oraz skutecznością, ale w dłuższym terminie. Wynika to z tego, że procesy gospodarcze zachodzą powoli. Analiz technicznych czy opinii na temat spółki może w krótkim czasie powstać wiele, natomiast wyniki kwartalne są podawane tylko cztery razy w roku. Do tego dochodzi jeszcze jeden bilans półroczny i jeden roczny. Poza tym spółki, które odpowiednio wcześnie podadzą bilanse półroczne i roczne, są zwolnione z podawania wyników kwartalnych za drugi i czwarty kwartał. Tak więc w krańcowym przypadku oprócz bilansu półrocznego i rocznego mamy tylko wynik kwartalny za pierwszy i trzeci kwartał, czyli cztery okresowe informacje fundamentalne w roku. Oprócz tych informacji przekazywane są inne, również zaliczane do fundamentalnych (zawarte kontrakty, prognozy, zmiany w akcjonariacie, sprzedaż majątku, przejęcia innych podmiotów itp.), ale ich wpływ na przyszłe zyski jest często trudny do oszacowania. Dodatkowa trudność to nierównomierne w czasie przekazywanie informacji. Wynik kwartalny za trzeci kwartał przekazywany jest w połowie listopada, natomiast bilans roczny dopiero na koniec marca następnego roku. Czyli przez cztery i pół miesiąca może nie być żadnych informacji fundamentalnych dotyczących spółki. Czym przez ten czas mają się kierować inwestorzy, którzy chcieliby inwestować krótkoterminowo w oparciu o strategie fundamentalne? Długi termin inwestycji musi się zawsze wiązać z dokładną analizą przed podjęciem decyzji. Dlatego potrzebny jest czas i wiedza do przeprowadzenia takiej analizy. Poza tym możemy przeanalizować tylko kilka spółek, nie możemy natomiast szybko przejrzeć całego rynku, co jest możliwe w analizie technicznej. Jak podejść do takiej analizy? Na co zwracać uwagę? Podstawą rozważań powinny być bilanse półroczne i roczne poddane audytowi. Natomiast wyniki kwartalne traktujemy tylko jako orientacyjny sprawdzian kondycji spółki. Analizujemy przede wszystkim, jak szybko spółka się rozwija. Na przykład zwracamy uwagę na to, 5 jakie wartości przybiera ROE w poszczególnych bilansach. Im większa wartość, tym lepiej. Najwyższe ROE posiadają banki, firmy ubezpieczeniowe i deweloperzy, czyli instytucje, gdzie występuje głównie obrót gotówką. Następna istotna sprawa to co robią akcjonariusze spółki z wypracowanym zyskiem, czy przeznaczają go na rozwój spółki, czy też wypłacają go w formie dywidendy. Wśród inwestorów cały czas trwają spory, co jest lepsze. Wypłata dywidendy wiąże się z zapłaceniem podatku w wysokości 19%. Poza tym giełda po dniu, w którym inwestorzy otrzymują prawo do dywidendy, obniża kurs odniesienia o wielkość dywidendy. Według mnie takie praktyki nie są uczciwe, ponieważ zawsze kursem odniesienia jest kurs zamknięcia z poprzedniego dnia. Zostało to wprowadzone, aby odstraszyć krótkoterminowych inwestorów od „polowania” na dywidendy. Wcześniej obniżania kursu o dywidendę nie było. To może pozostawienie dywidendy w spółce jest lepsze? Osiągnięty zysk zwiększa wartość księgową spółki, a to powoduje obniżanie się wartości współczynnika C/WK. Z roku na rok rosnące zyski obniżają z kolei współczynnik C/Z. Natomiast niskie współczynniki powodują wzrost kursu. W ten sposób inwestor zarabia nie na dywidendzie, tylko na wzroście wartości posiada5

ROE (return on equity) — zwrot z kapitału własnego, czyli stosunek osiągniętego zysku netto do kapitału własnego (wartości księgowej).

Rodzaje strategii

31

nych akcji. Według mnie, jeśli spółka ma możliwości szybkiego rozwoju, to lepiej jeśli nie będzie wypłacać dywidend, natomiast gdy jest to już rozwinięty organizm gospodarczy i dalszy rozwój jest ograniczony, to powinna nadwyżki finansowe przeznaczać na dywidendę. W przypadku strategii fundamentalnych główny nacisk kładziemy na wybór spółek do inwestowania oraz ich okresowe kontrole. Uwzględniamy też całe otoczenie makroekonomiczne, monetarne i prawne, w jakim spółka działa. Istotne jest też, na jakim etapie cyklu gospodarczego aktualnie się znajdujemy.

STRATEGIE SPEKULACYJNE Są one ulubione przez wielu nowych inwestorów. Mamieni dużymi zyskami przychodzą na rynek kapitałowy i chcą szybko i dużo zarabiać. Na forach dyskusyjnych poświęconych giełdzie można często spotkać rozważania typu: czy można systematycznie zarabiać, na przykład co miesiąc osiągać 10% z posiadanego kapitału? Ile trzeba mieć gotówki, aby żyć z giełdy? Na dodatek początkujący nie uważają, że z inwestowaniem wiąże się dużo pracy. Według ich mylnych przekonań wystarczy tylko spryt, zdecydowanie i szybkość składania zleceń. Takie podejście powoduje, że wybierają jako podstawowe zachowanie strategie spekulacyjne, a jako podstawowe narzędzie — analizę techniczną. Bardzo często, aby zwiększyć zyski, sięgają po instrumenty pochodne (kontrakty, opcje), nie przywiązując większej uwagi do bezpieczeństwa posiadanego kapitału. Do tego dochodzi jeszcze „lewarowanie” przy użyciu kredytu lub odroczonej płatności. Jak to się wszystko kończy? Najczęściej stratą kapitału i zwalaniem winy na rynek lub analityków. Dlatego według mnie należy ostrożnie podchodzić do tego typu strategii. Nie należy ich całkowicie odrzucać. Należy jednak pamiętać, że mogą być mocno ryzykowne. Ze względów bezpieczeństwa proponuję podzielić posiadaną gotówkę na dwie części, podstawową (tej nie można stracić) i spekulacyjną (którą możemy stracić). Proporcja podziału może być różna, na przykład 90% to gotówka podstawowa, a 10% to spekulacyjna. Teraz możemy 10% naszej gotówki inwestować agresywnie. A w co inwestować? Podstawowa strategia spekulacyjna polega na reagowaniu na istotne napływające informacje. Założenie jest takie: przeglądamy informacje i obserwujemy, jak rynek na nie reaguje. Tam, gdzie pojawi się silniejsze zainteresowanie, rośnie kurs i wolumen obrotów. Jednocześnie na skutek wzrostu kursu w analizie technicznej pojawia się sygnał kupna. Wtedy kupujemy 6 akcje tej spółki i zarabiamy. Zlecenie kupna składamy po PKC , aby mieć pewność kupna. Akcje sprzedajemy w momencie, kiedy widzimy, że kurs już przestaje rosnąć. Nie czekamy na klasyczny sygnał sprzedaży w analizie technicznej, ponieważ wtedy już może być za późno na sprzedaż z dużym zyskiem. Czy taka gra jest możliwa?

6

PKC — zlecenie po każdej cenie jest realizowane natychmiast, gdy się pojawi w arkuszu zleceń (oczywiście jeśli wcześniej było odpowiedniej wielkości zlecenie przeciwstawne).

32

Wprowadzenie

Czasami tak, ale często nie. Powodem jest to, że jak już napisałem w pierwszym rozdziale, wiele osób zna tę ważną informację wcześniej niż my. Poza tym sprzedający po ukazaniu się dobrej informacji natychmiast oczekują wyższej ceny. Do tego jeszcze dochodzi zawieszanie obrotu na danym walorze, jeśli kurs transakcji miałby przekroczyć aktualne dopusz7 czalne „widełki” . Dlatego przeważnie nie udaje nam się tanio kupić. Z kolei gdy kupuje się drogo, to nie ma pewności, że kurs waloru będzie dalej rósł. Może się tak zdarzyć, że kupimy na samej „górce”, czyli po maksymalnej cenie. Kiedy większość inwestorów zna już daną informację, kurs przestaje rosnąć, a spekulanci przystępują do sprzedaży, powodując szybki spadek kursu. Wtedy zamiast dużych zysków mamy duże straty. Inne strategie spekulacyjne zostaną dokładnie omówione w czwartej części książki.

INNE STRATEGIE Oprócz typowych strategii inwestycyjnych opartych na analizie technicznej, fundamentalnej lub spekulacji istnieją jeszcze specyficzne strategie związane z określonym rynkiem, branżą, otaczającym nas światem lub zachowaniem się inwestorów. W przypadku strategii inwestycyjnych ukierunkowanych na określony rynek kapitałowy lub instrumenty finansowe możemy rozróżnić strategię inwestycyjną przeznaczoną dla spółek z rynku pierwotnego oraz szeroki wachlarz strategii związanych z rynkiem instrumentów pochodnych (kontrakty, opcje). Istnieją też strategie bazujące na zjawiskach przyrodniczych, kalendarzu spiralnym lub astrologii. Inna grupa strategii to strategie funkcjonujące w oparciu o matematykę, szczególnie statystykę oraz analizę portfelową. Jeśli podejmowanie decyzji powierzymy odpowiedniemu programowi komputerowemu działającemu w oparciu o automatycznie generowane sygnały kupna i sprzedaży wynikające z analizy technicznej, to otrzymamy system transakcyjny. Wszystkie omówione wcześniej strategie inwestycyjne oraz przytoczone powyżej możemy podzielić w sposób pokazany w tabeli 3.1. W przypadku rynku pierwotnego akcji nie możemy stosować analizy technicznej, ponieważ akcje spółki nie były jeszcze notowane. Pozostaje tylko dokładna analiza prospektu emisyjnego w oparciu o analizę fundamentalną. Dodatkowo należy obliczyć współczynniki fundamentalne spółki (C/Z, C/WK) i porównać je z współczynnikami spółek już notowanych. Niektóre spółki podają też prognozy zysków na następne lata, pozwalające ocenić, jak szybko będzie się spółka rozwijała.

7

Widełki — dopuszczalne odchylenie kursu bieżącej transakcji od kursu otwarcia waloru (statyczne) lub kursu transakcji poprzedniej (dynamiczne). Typowa wartość to 10% (statyczne) lub 4% (dynamiczne).

Rodzaje strategii

33

Tabela 3.1. Podział strategii inwestycyjnych Strategia inwestycyjna

Podstawa strategii

Techniczna

Sygnały kupna i sprzedaży pochodzące z analizy technicznej

Fundamentalna

Dywidendy, szybko rosnąca wartość spółki, makroekonomia

Spekulacyjna

Gra w oparciu o informację, krótka sprzedaż, daytrading

Rynek pierwotny akcji

Wycena wartości akcji, prognozy

Rynek instrumentów pochodnych

Zarządzanie gotówką, dźwignia finansowa, strategie opcyjne

Cykle przyrodnicze

Kalendarz spiralny

Astrologiczna

Położenie planet

Portfelowa

Portfel optymalny walorów

Statystyka

Wielkości średnie, maksymalne i minimalne

System transakcyjny

Automatyczne sygnały kupna i sprzedaży z analizy technicznej

Rynek instrumentów pochodnych to rynek kontraktów i opcji. Ze względu na wysoką dźwignię daje duże możliwości zarobkowe, ale wiąże się też z dużym ryzykiem strat, nawet całego kapitału. Dlatego w przypadku opcji zostały opracowane klasyczne strategie pozwalające kosztem zmniejszenia zysku znacznie zwiększyć bezpieczeństwo inwestycji. Na tym rynku często pobierany jest depozyt zabezpieczający otwarte pozycje, dlatego zarządzanie gotówką jest tu szczególnie ważne. Cykle przyrodnicze mają wpływ na nastrój człowieka. Z kolei nastrój wpływa na podejmowane decyzje. Dlatego istnieje relacja między koniunkturą na rynku kapitałowym a aktualną fazą cyklu. Zależność ta nie jest duża, ale niektórzy inwestorzy uwzględniają ją w swoich inwestycjach. Podobnie wygląda sytuacja z inwestowaniem uwzględniającym astrologię. Analiza portfelowa dąży do zbudowania takiego portfela walorów, aby otrzymać maksymalny zysk przy minimalnym ryzyku. Taki portfel nazywany jest portfelem optymalnym. Uwzględniając różną skłonność inwestorów do ryzyka, otrzymujemy zbiór portfeli optymalnych. Statystyka podaje dane średnie oraz skrajne (maksymalne, minimalne) z danego okresu. Mamy statystykę z danej sesji, tygodnia, miesiąca itd. Pozwala ona wyłapywać walory odstające od wartości średnich oraz te, co do których się najwięcej dzieje, czyli cieszące się największym zainteresowaniem. Automatyczny system transakcyjny to marzenie wielu techników. System sam zarabia pieniądze, a oni tylko zajmują się liczeniem zysków i rozważaniami, na co wydadzą aż tyle zarobionych pieniędzy. Niestety poziom inteligencji systemów transakcyjnych jest znacznie niższy niż poziom inteligencji zwykłego człowieka, więc w sytuacjach nagłych zmian spowodowanych sytuacjami nadzwyczajnymi systemy te zawodzą. Przedstawiłem w tym rozdziale krótki ogólny przegląd różnych strategii inwestycyjnych. Jest ich wiele, ponieważ jest wiele różnych spojrzeń na rynek kapitałowy. Poza tym w różnych sytuacjach i na różnych rynkach stosuje się odmienne strategie. Jeśli poznamy ich wiele, to w każdej sytuacji rynkowej znajdziemy odpowiednie „narzędzie” do zarabiania pieniędzy.

Rozdział 4.

Czynniki decydujące o wyborze strategii

STRATEGIE DOPASOWANE DO KONKRETNEGO RYNKU Walory, w które możemy inwestować, są podzielone na poszczególne rynki. Mamy więc rynek akcji, instrumentów pochodnych (kontraktów i opcji), walut (Forex) oraz surowców. Dodatkowo rynek akcji możemy podzielić na pierwotny i wtórny. Mnogość rynków powoduje mnogość stosowanych strategii inwestycyjnych. Poza tym niektóre walory, takie jak na przykład opcje, pozwalają konstruować specyficzne strategie możliwe do zastosowania tylko dla nich. Najbardziej typowy, a zarazem popularny jest rynek wtórny akcji. Większość początkujących inwestorów zaczyna poznawać rynek kapitałowy od kupna akcji na rynku wtórnym. Na tym rynku można stosować cały wachlarz różnych strategii (techniczne, fundamentalne, spekulacyjne i inne). Jedynym ograniczeniem jest tylko brak możliwości zarabiania na akcjach w czasie bessy, gdy kursy spadają. Wyjątkiem jest krótka sprzedaż, ale ona jest możliwa na naszej giełdzie tylko w przypadku niewielkiej liczby dużych spółek. Na rynku pierwotnym akcji przy podejmowaniu decyzji o kupnie możemy tylko opierać się na strategiach fundamentalnych, natomiast decyzja sprzedaży może już uwzględniać strategie techniczne, spekulacyjne i inne. Rynek instrumentów pochodnych to rynek kontraktów i opcji. Instrumenty te na tyle się różnią, że używane są inne strategie. W przypadku kontraktów i wystawiania opcji (inwestycję rozpoczynamy od sprzedaży opcji) jest liczony depozyt zabezpieczający. Wymusza to zwrócenie przez inwestora szczególnej uwagi na zarządzanie gotówką (utrzymywanie rezerwowej gotówki na rozliczanie depozytu zabezpieczającego). W przypadku rozpoczynania inwestycji w opcje od ich kupna depozyt zabezpieczający nie jest pobierany i sytuacja pod względem bezpieczeństwa naszego portfela jest podobna jak na rynku akcji. Dla opcji opracowano szereg klasycznych strategii, są one opisane w piątej części książki.

36

Wprowadzenie

Na rynku instrumentów pochodnych dominują strategie techniczne. Ma to swoje uzasadnienie w przypadku instrumentów, których bazę stanowią indeksy. Natomiast jeśli bazą są notowania akcji konkretnej spółki, można stosować strategie fundamentalne. Jako dowód przed8 stawiam na rysunku 4.1 notowania kontraktu FKGHH11 (górny wykres) na akcje spółki KGHM (Kombinat Górniczo-Hutniczy Miedzi SA) oraz na akcje (dolny wykres) tej spółki.

Rysunek 4.1. Porównanie notowań kontraktu FKGHH11 z notowaniami akcji spółki KGHM Obydwa wykresy prawie się nie różnią. Oznacza to, że kurs kontraktu podąża za instrumentem bazowym. A przecież w przypadku akcji możemy i powinniśmy stosować jako podstawowe narzędzie strategie fundamentalne. W przypadku rynku Forex, czyli inwestowania w kontrakty i opcje na waluty oraz surowce, sytuacja jest bardziej skomplikowana. Liczba czynników mających wpływ na notowania jest ogromna. Do tego mogą to być informacje napływające z całego świata. Nie da się wycenić fundamentalnie wartości konkretnej waluty ani ocenić popytu na surowce. Dlatego na tym rynku dominują tylko strategie techniczne oraz spekulacyjne.

CZAS TRWANIA INWESTYCJI Inwestycje pod względem czasu trwania możemy podzielić na: • daytrading — gra w czasie trwania sesji, • krótkoterminowe — kilka dni, • średnioterminowe — kilka tygodni lub miesięcy, • długoterminowe — kilka lat. 8

FKGHH11 — kontrakt na akcje spółki KGHM rozliczany w marcu 2011 roku.

Czynniki decydujące o wyborze strategii

37

Wpływ długości trwania inwestycji na wybór strategii inwestycyjnej wynika z faktu, że wraz z upływem czasu maleje zdolność prognostyczna analizy technicznej. Strategie spekulacyjne też nie nadają się na dłuższe terminy, ponieważ rynek przyzwyczaja się do nowych zdarzeń, a o informacjach zapomina. Dlatego można powiązać długość trwania inwestycji z odpowiednimi strategiami, jak pokazuje tabela 4.1. Tabela 4.1. Zalecane strategie inwestycyjne przy różnej długości inwestycji Długość inwestycji

Strategie inwestycyjne

Daytrading

Techniczne, spekulacyjne, systemy transakcyjne

Krótkoterminowa

Techniczne, spekulacyjne, opcyjne, statystyczne, systemy transakcyjne

Średnioterminowa

Techniczne, fundamentalne, rynek pierwotny akcji, opcyjne, cykle przyrodnicze, astrologiczne, portfelowe, statystyczne, systemy transakcyjne

Długoterminowa

Fundamentalne, cykle przyrodnicze, astrologiczne, portfelowe, statystyczne

Jak wynika z tabeli, najwięcej możliwości istnieje w przypadku inwestycji średnioterminowych. Możemy wtedy stosować strategie przewidziane na krótką grę (techniczne, spekulacyjne), jak i przewidziane na dłuższe inwestycje (fundamentalne i inne).

MOŻLIWOŚCI INWESTORA Inwestorzy działają różnie. Jedni mają dużo czasu, inni mniej, jednych giełda pasjonuje, inni traktują ją tylko jako miejsce do pomnażania majątku. Możliwości inwestora to przede wszystkim: • czas, który może poświęcić giełdzie; • poziom wiedzy i doświadczenie; • zainteresowanie tematyką. Każdy inwestor musi więc dopasować strategie inwestycyjne do swoich możliwości. Strategie techniczne nie wymagają dużego nakładu czasu, są więc odpowiednie dla osób bardziej zajętych. Jeśli w trakcie trwania sesji (8:30 do 17:30) wykonują one pracę zarobkową, to nie mogą grać na giełdzie. Strategie spekulacyjne będą w ich przypadku mało skuteczne, ponieważ w odniesieniu do tych strategii ważny jest czas reakcji i ciągłe przeglądanie napływających na rynek informacji. W przypadku strategii fundamentalnych potrzebny jest pewien wkład pracy i czasu, ale z efektów analiz fundamentalnych można korzystać przez długi okres. Poza tym wymagany jest pewien poziom wiedzy oraz dostęp do danych fundamentalnych spółek. Pozostałe strategie (instrumentów pochodnych i inne) również wymagają od inwestora dużego doświadczenia i wiedzy. Największe możliwości mają osoby interesujące się giełdą oraz mający dostęp do notowań rzeczywistych (bez opóźnień) w czasie trwania sesji. Osoby takie przeważnie posiadają wystarczającą wiedzę i doświadczenie, aby w swoich inwestycjach zastosować każdą możliwą strategię.

38

Wprowadzenie

KONIUNKTURA RYNKOWA I GOSPODARCZA Na rynku kapitałowym można wyróżnić na przemian zmieniającą się koniunkturę: • akumulację — skupowanie tanich walorów przez kapitał fundamentalny; • hossę — wzrosty kursów, wyraźny trend wzrostowy na całym rynku; • dystrybucję — sprzedaż walorów z zyskiem przez kapitał fundamentalny; • bessę — spadki kursów, wyraźny trend spadkowy na całym rynku. Kapitał fundamentalny (wnoszony przez duże instytucje finansowe posługujące się analizą fundamentalną) jest kapitałem dominującym na giełdzie. Wytwarza on odpowiednią koniunkturę na rynku. Kieruje się przy podejmowaniu decyzji cyklami gospodarczymi, które przenoszą się na cykle giełdowe. Inwestowanie w czasie hossy jest bardzo łatwe, ponieważ wtedy wartość większości akcji rośnie. Kupując akcje kilku spółek, przeważnie osiągniemy spory zysk. Stosowanie w tym czasie wyrafinowanych strategii w zasadzie nie jest potrzebne, wystarczy po prostu trzymać kupione akcje. Jednak wykorzystując analizę techniczną i spekulację, możemy dodatkowo zwiększyć zyski. Inwestowanie w czasie bessy jest znacznie trudniejsze. Gra na spadki na instrumentach pochodnych nie wszystkim inwestorom odpowiada ze względu na znaczne ryzyko związane z posiadaniem tych walorów. Natomiast krótka sprzedaż ograniczona jest tylko do akcji nielicznych dużych spółek. Niektórzy w tym czasie rezygnują z rynku kapitałowego, przenosząc swoją gotówkę na lokaty lub kupując obligacje. Jednak później trudno im wrócić na rynek. Ja proponuję zachować choćby niewielki pakiet akcji spółek z branż odpornych na złą koniunkturę (telekomunikacja, energetyka, branża spożywcza), aby mieć powód do ciągłej obserwacji rynku. Poza tym w czasie bessy powinno się grać nie na wartość portfela, tylko na liczbę akcji o niskim nominale. Duża liczba akcji o niskim nominale da największy zysk, gdy koniunktura się poprawi. A jak inwestować w czasie trendu bocznego? Jest to najgorsza sytuacja dla inwestorów (gorsza od bessy). Kierując się w tym czasie analizą techniczną, można stracić sporo gotówki. Dzieje się tak, ponieważ generuje ona w krótkim czasie szereg nawzajem wykluczających się sygnałów kupna i sprzedaży. Analiza fundamentalna też nie na wiele się przyda. Bo co z tego, że kupimy akcje taniej i dobrej spółki, jeśli na rynku nie ma popytu i kurs jej akcji też waha się w niewielkich granicach. W trendzie bocznym małe zmiany kursów możemy sztucznie „powiększyć”, stosując dźwignię finansową. Dlatego w tym czasie wielu inwestorów gra na kontraktach lub opcjach. Również bardzo modna staje się gra spekulacyjna. Wystarczy, że pojawi się istotna informacja dotycząca jakiegoś waloru, a wtedy spekulanci z całego rynku rzucają się na kupno akcji tej spółki. Między akumulacją i dystrybucją jest istotna różnica. Akumulacja występuje po spadkach. W tym czasie duzi inwestorzy straszą spekulantów dalszymi spadkami, natomiast sami powoli i stopniowo przejmują od nich akcje. Natomiast dystrybucja występuje po wzrostach. Wtedy duzi inwestorzy głoszą wzrosty jeszcze przez wiele miesięcy i jednocześnie powoli

Czynniki decydujące o wyborze strategii

39

sprzedają akcje. Akcje te kupują spekulanci i nowicjusze liczący na dalsze wzrosty. Jak widzimy, ton rynkowi nadają duzi inwestorzy fundamentalni, natomiast spekulanci i nowicjusze przeważnie tracą gotówkę. W pierwszych latach istnienia naszej giełdy inwestorzy indywidualni stanowili 80% uczestników rynku. Obecnie to tylko 19%. Dlatego należy starać się naśladować dużych inwestorów, ale nie ulegać ich propagandzie.

Część II

STRATEGIE TECHNICZNE

Rozdział 5.

Trend to podstawa

JAK POWSTAJE TREND? Przyczyny zmian cen Trend to przedstawiona na wykresie zmiana ceny jakiegoś waloru w pewnym przedziale czasu. Z kolei przyczyny zmian cen to: • zmiana podaży i popytu, • nastrój panujący na rynku, • manipulacje inwestorów, • przypadek. Mamy więc klasyczny układ przyczynowo-skutkowy. Jest to ważne, ponieważ często na rynku obserwujemy gwałtowne zmiany cen jakiegoś waloru, ale nie znamy ich przyczyn. Musimy wtedy podjąć decyzję, czy kupujemy akcje „w ciemno”, a przyczynę zmiany ceny poznamy później, czy też skupiamy się na szybkim poszukaniu i wyjaśnieniu takiego zachowania się kursu. Zmiana podaży i popytu powstaje najczęściej na skutek pojawienia się jakiegoś istotnego komunikatu ze spółki. Spółki publiczne mają ustawowy obowiązek przekazywać w formie komunikatów bieżących informacje o istotnych zdarzeniach dotyczących spółki. Mogą one dotyczyć zmian w akcjonariacie, zawartych lub utraconych kontraktów, spraw sądowych, w których spółka bierze udział, nowych emisji, splitów akcji czy też przejęcia innych podmiotów. Tego typu informacje zawsze wywołują gwałtowne reakcje na rynku. Jeśli informacja jest pozytywna, to podaż gwałtownie się zmniejsza, a sprzedający oczekują znacznie wyższych cen. Natomiast popyt gwałtownie rośnie, a kupujący są gotowi zapłacić wyższe ceny, aby tylko kupić akcje.

44

Strategie techniczne

Czasami nierównowaga jest tak duża, że powoduje to czasowe zawieszanie notowań tego waloru przez giełdę. Ogólny nastrój panujący na rynku zależy od sytuacji na innych giełdach europejskich oraz zamknięcia giełdy nowojorskiej w USA w dniu poprzednim. Ważne też są aktualne notowania kontraktów na indeksy giełdy nowojorskiej oraz bieżące dane makroekonomiczne napływające na rynek. Nastrój panujący na rynku ma duży wpływ na główne spółki z indeksu WIG20, natomiast spółki małe i średnie potrafią „żyć własnym życiem”. Wpływ ogólnego nastroju na kształtowanie się trendów jest istotny, jeśli jest długotrwały. Jeśli na rynku będzie na przykład panował pesymizm spowodowany spadkami w USA, to nasz rynek wytrzyma najwyżej kilka sesji, a później i na naszym rynku zaczną się spadki. Manipulacje zdarzają się na wszystkich rynkach. Jest to w końcu brutalna walka o pieniądze. Dlatego inwestorzy wykorzystują wszelkie słabości regulacji obrotu giełdowego i inne nadarzające się okazje. U nas bardzo popularne jest manipulowanie kursem zamknięcia przez ustalanie przesadnie wysokiej lub niskiej ceny waloru na otwarciu dogrywek. Jest to tak zwany cudofixing. No i na koniec omawiania przyczyn zmian cen zwróćmy uwagę na przypadek. Jak wiemy, wiele zleceń składanych jest przez internet. Jest to działanie często wysoce zawodne. Zdarzały się przeciążenia sieci i zlecenia nie wchodziły. Również przypadkowe mogą być decyzje dużych inwestorów, których zlecenia mogą znacznie wpływać na kurs. Zdarzyło się na przykład, że dwóch dużych inwestorów chciało dokonać transakcji dotyczącej jednego waloru. Aby zapłacić niską prowizję, najpierw „zepchnęli” mocno kurs w dół, następnie dokonali transakcji, a później kurs powrócił do góry.

Rodzaje trendów Wszystkie wymienione działania powodują powstawanie trendów. Jeśli suma wszystkich działań jest pozytywna, to powstaje trend wzrostowy; jeśli negatywna — mamy do czynienia z trendem spadkowym. Równowaga oznacza trend boczny. Wraz z kształtowaniem się trendów tworzy się też opinia o danym walorze wśród inwestorów. Opinia ta jest dodatkowo wzmacniana przez kształtujący się trend. Często dochodzi nawet do odwrócenia znaczeń, niektórzy inwestorzy zaczynają uważać spółkę za dobrą, ponieważ ma trend rosnący. Czyli według nich trend jest przyczyną, a nie skutkiem. Szczególnie na taką błędną ocenę sytuacji narażeni są inwestorzy posługujący się tylko analizą techniczną. Widzą oni tylko wykresy, czyli skutki wcześniej omówionych przyczyn, a wydaje im się, że widzą przyczyny. Do czego prowadzi takie błędne odwrócenie znaczeń? Do gwałtownych załamań na rynku lub danym walorze, kiedy już na skutek jakiejś ważnej wiadomości lub zdarzenia w końcu dotrze do wspomnianych inwestorów, jaki jest rzeczywisty układ znaczeń. Rosnący trend powoduje przekonanie wśród inwestorów, że warto inwestować w dany walor. To z kolei powoduje chęć dalszego kupna tych walorów. Powstaje zależność, którą można nazwać „dodatnim sprzężeniem zwrotnym”. Sprzężenie to powoduje silne wzrosty, a trend przybiera kształt hiperboli. Kończy się to również gwałtownymi spadkami, tak jak gwałtowne

Trend to podstawa

45

były wzrosty. Podobnie zachowuje się rynek przy spadkach. Po gwałtownych spadkach przychodzi uspokojenie i następuje chociaż częściowe odbicie kursu. Każdy trend ulega „starzeniu”. W miarę „starzenia” maleje jego siła. Powstający dopiero trend jest słaby, następnie rośnie w siłę, aby na koniec znowu stać się słabym.

Kształt trendu na wykresie Trendy mają pewną cechę, którą można by nazwać „bezwładnością”. Jak należy to rozumieć i co jest tego przyczyną? Otóż opinia o rynku lub walorze zmienia się stopniowo. Nawet gdy pojawią się jakieś informacje, to nie od razu spowodują one radykalną zmianę opinii. Jedni inwestorzy po prostu nie uwierzą, inni będą czekali na potwierdzenie tej informacji lub wyjaśnienia kompetentnych osób, jeszcze inni po prostu nie będą o niej wiedzieli, bo jej nie przeczytają. Dlatego musi zawsze upłynąć odpowiedni czas potrzebny do zmiany opinii. Na dodatek im zmiana większa lub dotyczy większej liczby podmiotów (rynek kapitałowy, gospodarka), tym więcej czasu potrzeba. Z bezwładności trendu wynika, że kontynuuje on dotychczasowy kierunek, mimo że już pojawiły się informacje, które spowodują jego zmianę. Jest to korzystne dla inwestorów uważnie śledzących rynek, ponieważ pozwala im na szybkie zamknięcie pozycji pod koniec słabnącego trendu. Najprostszym przybliżeniem kształtu trendu na wykresie jest linia prosta. Może być ona prowadzona przez kolejne dołki (trend wzrostowy) lub kolejne górki (trend spadkowy) zgodnie z zasadami analizy technicznej. Jest też inne podejście do wyznaczania trendu liniowego. Można obliczyć matematycznie położenie linii, tak aby była jak najbliżej wszystkich punktów (wartości 9 kursów) znajdujących się na wykresie (rysunek 5.1). Linia prosta to przybliżenie łatwe i wygodne dla inwestorów, ale mało dokładne. Dużo dokładniejsze, ale trudniejsze w ocenie jest przybliżenie w postaci linii krzywej zbliżonej do paraboli. Na wykresie przedstawiona krzywa nazywa się „Regresją”. Jest to matematycznie obliczone przybliżenie paraboli, której położenie jest najbliższe wszystkich punktów.

GRA ZGODNIE Z TRENDEM Opis strategii Przykładowe trendy spółki Getin pokazane są na rysunku 5.1. Linia prosta to trend liniowy, natomiast krzywa to trend paraboliczny. Pierwszą zasadą, jaką powinien kierować się inwestor, jest kupowanie akcji spółek o trendzie wzrostowym. Strategia ta opiera się na założeniach

9

Wykres w oparciu o program Giełda 2010, wersja shareware znajduje się na stronie www.inwestkap.com.

46

Strategie techniczne

Rysunek 5.1. Trend liniowy i paraboliczny spółki Getin przyjętych w analizie technicznej, czyli nie ustalamy, co spowodowało wzrost, jakie były rzeczywiste jego przyczyny; ważny jest dla nas skutek, czyli trend wzrostowy widoczny na wykresie. Zakładamy, że rosnący kurs przedstawia rosnącą wartość akcji spółki Getin. Jak widać na wykresie, kurs raz jest powyżej trendu liniowego, a raz jest poniżej. Jednak za każdym razem powraca do wartości wyznaczanych przez ten trend. Możemy też zaobserwować, że wielkość maksymalnych odchyleń od linii trendu jest przeważnie podobna zarówno powyżej, jak i poniżej trendu. Widać też wyraźnie cykle, po fali wzrostowej jest fala spadkowa i odwrotnie. Wszystkie te obserwacje pozwalają ustalić dogodne momenty kupna oraz sprzedaży akcji. Dodatkową pomocą jest regresja paraboliczna, której „zawijanie się” poniżej trendu liniowego pokazuje moment kupna, natomiast powyżej trendu — moment sprzedaży.

Zalety Przedstawiona strategia pozwala osiągnąć dodatkowe zyski w porównaniu ze strategią „kup i trzymaj” stosowaną w przypadku walorów z rosnącym trendem. Jest to strategia bezpieczna, ponieważ spekulujemy na trendzie wzrostowym, czyli jeśli źle kupimy, to wystarczy poczekać, aż kurs dojdzie do trendu. Aby otrzymać najlepszy wynik, należy wybierać walory o najszybciej

Trend to podstawa

47

rosnących trendach (największy kąt między linią trendu i linią poziomą) oraz o największych wahaniach kursu wokół linii trendu. W ten sposób wybieramy trendy o dużej sile, które jeszcze nie zaczęły się „starzeć”.

Wady Strategia byłaby idealna, gdyby trend się nie zmieniał. Ale tak nie jest. Wykres przedstawia notowania dzienne, czyli jednej świecy odpowiada jedna sesja. Po wprowadzeniu każdej nowej sesji obydwie linie trendu są przeliczane na nowo. Oznacza to, że na przykład po silnej sesji spadkowej nastąpi zmniejszenie nachylenia trendu, czyli trend się obniży, a nasze wcześniejsze założenia poziomów kupna i sprzedaży będą już nieaktualne. Po kilku sesjach spadkowych może okazać się, że trend wzrostowy zamieni się na boczny lub nawet na spadkowy. Druga wada to zmienna wielkość odchyleń od linii trendu. Czasami odchylenia są duże, innym razem małe. Utrudnia to precyzyjne ustalanie poziomów kupna i sprzedaży. Ważny jest jeszcze zakres obserwowanych danych. Wykres przedstawia notowania z sześciu miesięcy. Gdy weźmiemy inny przedział czasu, może się okazać, że dla danego waloru istnieje całkiem inny trend.

Jak stosować w praktyce? Aby zastosować tę strategię w praktyce, należy najpierw ustalić, czy jesteśmy inwestorami krótkoterminowymi, średnioterminowymi, czy też długoterminowymi. Jest to ważne, ponieważ do naszych oczekiwań dostosowujemy zakres obserwowanych danych. Teraz możemy przejrzeć wykresy walorów na rynku i wybrać te, które mają wyraźne trendy wzrostowe. Kursy walorów mogą być na różnym etapie cykli wzrostowo-spadkowych. To znaczy, że w tym samym czasie niektóre kursy będą poniżej trendu, a inne powyżej. Wybieramy do kupna akcje walorów, których kursy są poniżej trendu, maksymalnie odchylone od trendu i w sytuacji, kiedy regresja paraboliczna właśnie się „zawija”. W czasie posiadania akcji obserwujemy kursy nie tylko naszych walorów, ale również innych, aby wybrać właściwy moment do sprzedaży posiadanych akcji i kupna nowych. Takie „przesiadki” spowodują, że gotówka będzie prawie cały czas na nas pracować, a nie leżeć na rachunku. Strategię możemy stosować na dwa sposoby: kupujemy „w dołku” i sprzedajemy po dojściu kursu do trendu lub sprzedajemy dopiero po przebiciu trendu przez kurs i dojściu do „górki”. Pierwszy sposób jest bezpieczniejszy, ale daje mniejsze zyski, natomiast drugi to większe ryzyko, ale i większe zyski. Strategia oparta na pierwszym sposobie trwa krócej, natomiast na drugim — odpowiednio dłużej. Przebijanie linii trendu wymaga pewnej siły trendu, ponieważ linia ta stanowi opór dla trendu wzrostowego oraz wsparcie dla trendu spadkowego. Dlatego nieraz zdarza się zatrzymanie kursu przez linię trendu, co jest widoczne na wykresie przykładowego waloru.

48

Strategie techniczne

GRA, GDY LICZYMY NA ZMIANĘ TRENDU Opis strategii Wiemy, że każdy trend kiedyś się kończy i zmienia swój kierunek na przeciwny. Jeśli nauczymy się rozpoznawać „górki” i „dołki” trendu, to możemy wykorzystać to do zyskownych transakcji. Typowy trend wzrostowy powstaje powoli, natomiast spadkowy szybko. Przyczyną powolnego wzrostu trendu są przeważnie czynniki fundamentalne, gospodarka rozwija się w tempie kilku procent rocznie, wartość poszczególnych spółek może rosnąć szybciej — o kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt procent. Jednak inwestorzy oczekują większego wzrostu, co przeważnie powoduje, że trendy wzrostowe rosną szybciej niż wartości spółek i możliwości gospodarcze. Różnica między wzrostem gospodarczym a wzrostami kursów stopniowo się powiększa. Wystarczy wtedy, aby na rynku pojawiła się jakaś negatywna informacja i dochodzi do gwałtownej korekty. Dotychczas inwestorzy lekceważyli współczynniki fundamentalne spółek (C/Z i C/WK), uważając, że nie są istotne, ponieważ kursy i tak rosną pomimo dużych wartości współczynników. Istniało przekonanie, że o kursach walorów decyduje tylko ilość gotówki co dnia wykładanej na rynku na kupno. Wraz z korektą pojawia się obawa o już osiągnięte zyski i chęć szybkiego zamykania pozycji na rynku. Sprzedaje się wtedy wszystkie akcje, nawet te, na których nie odnotowano jeszcze zysku, oraz te, które były tanie. Na rynku pojawia się strach, a ten powoduje „odruchy stadne”. Wtedy spadają kursy praktycznie wszystkich walorów. Zajmowanie pozycji zgodnie z trendem wzrostowym nazywane jest „pozycją długą”, natomiast zgodnie z trendem spadkowym — pozycją krótką. Nazwy nawiązują do czasów trwania poszczególnych trendów. Gra zgodnie z trendem jest strategią łatwiejszą, ponieważ trend posiada bezwładność i dlatego jest większe prawdopodobieństwo jego kontynuacji niż zmiany. Jednak ze względu na gwałtowność niektórych korekt gra na zmianę trendu może przynieść spore zyski. Możemy rozróżnić trzy rodzaje zmiany trendu: • ze spadkowego na wzrostowy, • ze wzrostowego na spadkowy, • wybicie z trendu bocznego. Przebicie trendu spadkowego przeważnie kończy się korektą wzrostową (rysunek 5.2). Jej teoretyczny zasięg wzrostu to minimum jedna trzecia spadku wcześniejszego trendu. Siła korekty zależy też od tego, czy została wywołana jakąś ważną informacją, czy też tylko na skutek sygnałów z analizy technicznej. Jeśli trend spadkowy jest silny (linia trendu na wykresie jest stroma), to zawsze musi dojść do jego przebicia. Inaczej kurs musiałby spaść do zera, a nawet przybrać wartości ujemne, a to jest niemożliwe.

Trend to podstawa

49

Rysunek 5.2. Przebicie trendu spadkowego spółki CYFRPLSAT (Cyfrowy Polsat SA) Podobnie wygląda sytuacja w przypadku zmiany trendu ze wzrostowego na spadkowy. Jedyna zasadnicza różnica to tylko taka, że w tej sytuacji nie możemy tradycyjnie grać na akcjach. Mamy do wyboru kontrakty terminowe, opcje lub startującą dopiero krótką sprzedaż akcji. A to znacznie ogranicza liczbę walorów, dla których możemy zastosować tę strategię. W zasadzie mamy do wyboru tylko instrumenty pochodne oraz akcje niektórych dużych spółek, głównie z indeksu WIG20, udostępnionych w krótkiej sprzedaży. Trend boczny zawsze kończy się wybiciem. Im dłużej trwa, tym wybicie jest silniejsze. Nie wiemy tylko, kiedy nastąpi wybicie oraz w którą stronę: do góry czy też na dół. W przypadku trendu bocznego musimy potencjalnych przyczyn jego zmiany szukać poza analizą techniczną, najlepiej w sferze osiągnięć lub porażek fundamentalnych spółki.

Zalety Ruch powrotny po silnym spadku lub silnym wzroście cechuje się dużym prawdopodobieństwem, a więc niskim ryzykiem. Takie zachowanie się kursu jest powszechnie znane, więc po jego wystąpieniu pojawia się dużo zleceń od giełdowych spekulantów. Zlecenia te oczywiście wpływają na dużą skalę korekty, a więc na duże potencjalnie zyski. Ruch korekcyjny trwa krótko, mamy więc duże zyski w krótkim czasie.

50

Strategie techniczne

Wady Podstawą strategii jest przebicie linii trendu. Tylko jak rysować tę linię? Mamy wykresy liniowe oraz świecowe. Możemy rysować linię trendu przez maksima lub minima sesyjne (górny lub dolny cień świecy), bez uwzględniania cieni (tylko korpusy) lub biorąc pod uwagę tylko ceny zamknięcia (wykres liniowy). Możemy na wykresie używać skali liniowej lub logarytmicznej. Za każdym razem otrzymamy inne położenie linii trendu. Ja na przykład używam skali liniowej, a linię trendu prowadzę z uwzględnieniem cieni świec. Ważne jest też to, czy przebicie linii trendu jest tylko techniczne, czy też poparte jest istotną wiadomością. Jeśli tylko techniczne, to reakcja może być słaba i krótkotrwała, ponieważ nadal będą istniały przyczyny, które wywołały wcześniejszy trend. W przypadku wybicia z trendu bocznego wadą może być długi czas oczekiwania. Możemy kupić akcje dobrej spółki fundamentalnej, ale wybicie nastąpi dopiero wtedy, gdy o wartości spółki przekonają się inni inwestorzy na rynku. Na opinię o spółce ma często wpływ ogólna opinia o branży i opinia o innych podobnych spółkach. Gwałtowne spadki mogą się zdarzyć na spółkach zagrożonych bankructwem. Radziłbym unikać takich spółek, ponieważ ryzykujemy wtedy utratę całego zainwestowanego w te spółki kapitału. Należy pamiętać, że w przypadku takich spółek istotna zła informacja może spowodować zawieszenie notowań i uniemożliwić nam sprzedaż akcji.

Jak stosować w praktyce? W tej strategii również zaczynamy od ustalenia zakresu obserwowanych danych. Następnie ustalamy, jaki rodzaj zmiany trendu nas interesuje oraz czy się odważymy grać na instrumentach pochodnych. Załóżmy, że wybraliśmy grę na zmianę trendu spadkowego na wzrostowy. Przeglądamy więc wykresy spółek i szukamy spółek z wyraźnym trendem spadkowym. Omijamy spółki, którym grozi bankructwo. Jeśli na wykresie spółki jest trend spadkowy, dobrze jest ustalić jego przyczynę i porównać, czy skutek (spadek kursu) jest proporcjonalny do przyczyny. Jeśli dojdziemy do wniosku, że reakcja inwestorów była przesadzona, to jest to spółka, w przypadku której można się spodziewać ruchu korekcyjnego po przebiciu linii trendu spadkowego. Teraz pozostaje wyrysować trendy spadkowe na wybranych spółkach i je obserwować. Ponieważ po przebiciu trendu ruch kursu może być gwałtowny, możemy wcześniej złożyć zlecenie kupna z limitem aktywacji. Takie zlecenie nie jest widoczne w arkuszu zleceń (dlatego wcześniej nie może być zrealizowane), dopóki nie zostanie spełniony warunek aktywacji (zlecenie kupna — bieżący kurs wyższy od limitu). Po spełnieniu warunku aktywacji zlecenie pojawia się w arkuszu zleceń i może być realizowane.

Rozdział 6.

Strategie wolumenowe

ŚWIECE WOLUMENOWE Opis strategii Typowa świeca informuje technika o czterech kursach: otwarcia, maksymalnym, minimalnym i zamknięcia. Natomiast nie zawiera żadnej informacji o wolumenie obrotu. Dlatego wprowadzono inny typ świec, tak zwane świece wolumenowe (equicandle). Budowa świecy wolumenowej jest przedstawiona na rysunku 6.1.

Rysunek 6.1. Budowa świecy wolumenowej Klasyczna świeca ma stałą grubość korpusu, natomiast w świecy wolumenowej grubość korpusu zależy od wolumenu. W ten sposób na jednym wykresie (rysunek 6.2) mamy pełny obraz nie tylko zmian kursu, ale również zmian wolumenu.

52

Strategie techniczne

Rysunek 6.2. Wykres świec wolumenowych Dzięki takiej budowie świec możemy łatwo na wykresie zauważyć sesje z większym wolumenem obrotów. Duży wolumen zawsze oznacza przesilenie na rynku i możliwość zmiany trendu. Widać to wyraźnie na wykresie, gdzie silny popyt spowodował najpierw wybranie podaży i zmianę trendu spadkowego na boczny, a następnie na wzrostowy. Strategia oparta na świecach wolumenowych polega na szukaniu świec grubych (duży wolumen) i traktowaniu ich jako punktów zwrotnych trendów. Dodatkową wskazówką jest długość korpusu. Świece o długim korpusie świadczą o silnym trendzie, natomiast świece o krótkim korpusie — o jego wyczerpywaniu się.

Zalety Strategia pozwala łatwo znaleźć punkty zwrotne na rynku. Poza tym wyprzedza klasyczne sygnały kupna i sprzedaży w analizie technicznej. Duży wolumen oznacza pojawienie się silnego kapitału spekulacyjnego w reakcji na istotną informację lub wejście dużego inwestora fundamentalnego.

Wady Zdarza się, że duży inwestor wchodzi na rynek w kilku etapach. Może to wywołać kilka grubych świec wolumenowych. Łatwo wtedy pomylić się w ocenie, czy jest to wyjście kapitału, czy też kolejne wejście.

Jak stosować w praktyce? Ponieważ interesuje nas ruch dużego kapitału, a taki nie inwestuje w małe spółki, do inwestycji wybieramy więc spółki duże o wyraźnym wolumenie obrotów. Kursy tych spółek często poruszają się w trendzie bocznym lub lekko wzrostowym. W trakcie trwania trendu głównego wykonują szereg drobniejszych ruchów, na przemian wzrostowych i spadkowych. Obserwując świece wolumenowe, możemy wyłapać momenty zwrotne trendów. Ponieważ są to spółki duże, możemy na nich grać nie tylko wtedy, gdy ich kursy rosną, ale również gdy spadają, jeśli są na nie kontrakty lub znajdują się one na liście spółek dopuszczonych do krótkiej sprzedaży.

Strategie wolumenowe

53

PŁYNNOŚĆ AKCJI Opis strategii Liczba akcji każdej spółki jest ograniczona. Na dodatek znaczna część akcji znajduje się w portfelach inwestorów długoterminowych. Tych akcji nie ma w codziennym obrocie na rynku. Ograniczona liczba akcji w wolnym obrocie, czyli tak zwany niski free flow (wolny przepływ) jest pierwszym warunkiem tej strategii. Drugi to brak skrajnych emocji na rynku. Oznacza on, że inwestorzy na rynku zachowują się racjonalnie. Przy takim założeniu nie sprzedają oni akcji ze stratami, tylko czekają ze sprzedażą, aż kurs odpowiednio wzrośnie. Mamy więc ograniczony zbiór akcji, który na każdej sesji jest zmniejszany przez popyt. Jeśli popyt jest duży w stosunku do wszystkich akcji znajdujących się w wolnym obrocie, to kurs tej spółki powinien szybko rosnąć. Należy odróżnić pojęcie płynności akcji od wolumenu obrotu oraz wartości obrotu. Wolumen obrotu to liczba akcji przejmowanych przez kupujących, a wartość obrotu to wartość tych przejmowanych akcji. Duży wolumen lub wartość obrotu nie świadczy jeszcze o dużej płynności, ponieważ spółka może mieć dużo akcji w wolnym obrocie. Dopiero porównanie akcji przejmowanych, czyli porównanie wolumenu z akcjami w wolnym obrocie, daje nam płynność. Płynność akcji wzrasta wyraźnie w punktach zwrotnych na rynku. Widać to wyraźnie na przykładzie spółki LOTOS (rysunek 6.3). Jeśli wyraźny skok płynności następuje po spadkach lub w trendzie bocznym, oznacza to wejście większego kapitału w akcje spółki. Należy oczekiwać powstania lokalnego dołka lub wybicia z trendu bocznego, ponieważ ten popyt zdejmuje aktualną podaż. Wtedy również i my kupujemy. Z kolei wyraźny skok płynności po wzrostach zaspokaja aktualny popyt i należy oczekiwać powstania lokalnego szczytu. Wtedy my również sprzedajemy.

Zalety Strategia ta ma tę zaletę, że zwalnia nas całkowicie z myślenia. Za nas myślą duzi inwestorzy, natomiast my tylko staramy się wyłapać momenty ich wejścia na rynek i wyjścia z rynku. Duzi inwestorzy dysponują wystarczającym kapitałem, aby wywołać trend wzrostowy na każdym walorze. W takiej sytuacji nawet kondycja fundamentalna spółki staje się drugorzędna. Dodatkowa zaleta to szybkość reakcji na sytuację rynkową. Nie musimy czekać, aż powstaną w analizie technicznej sygnały kupna lub sprzedaży. Możemy reagować znacznie szybciej niż klasyczni technicy, ponieważ duży wzrost płynności możemy zaobserwować już w trakcie sesji.

Wady Główna wada to różna interpretacja skoków płynności. Czasami wejście dużego kapitału odbywa się kilka razy, natomiast my drugi skok możemy potraktować jako sygnał wyjścia. Na przykładowym wykresie widzimy wyraźnie dwa skoki kupna i dwa sprzedaży. Interpretacja

54

Strategie techniczne

Rysunek 6.3. Płynność akcji spółki LOTOS skoków po długich trendach spadkowym lub wzrostowym jest łatwa, natomiast jest trudna przy trendach dopiero się kształtujących. Nie wiemy wtedy, czy to lokalny szczyt i wyjście kapitału, czy też jest to zbocze trendu, a na rynek wchodzi następny kapitał.

Jak stosować w praktyce? Przede wszystkim trzeba skupić się na odpowiednim wyborze spółek. Proponuję wybrać spółki duże, ewentualnie średnie o dużej płynności lub dużym wolumenie obrotów. Nadają się do tego szczególnie spółki wchodzące w skład indeksów WIG20 i mWIG40. Natomiast nie polecam przy tej strategii inwestycyjnej spółek małych, o małej płynności i niskim wolumenie oraz wchodzących w skład indeksu sWIG80. Na spółkach tych zdarza się wiele fałszywych skoków płynności spowodowanych transakcjami nawet średnich i małych inwestorów. Wybieramy spółki posiadające trend wzrostowy lub boczny. Główny nacisk kładziemy na właściwą interpretację skoków płynności. Sprawdzamy też, czy nie było właśnie w tym dniu jakiejś istotnej informacji ze spółki. Jeśli była, to skok płynności jest reakcją inwestorów na tę wiadomość.

WYMIANA AKCJI Opis strategii Płynność akcji oznacza, jaka część akcji wyrażona w procentach jest przejmowana na jednej sesji. Gdyby płynność utrzymywała się na stałym poziomie przez wiele sesji, to moglibyśmy

Strategie wolumenowe

55

obliczyć, po ilu sesjach skończy się podaż. Matematycznie nasz wynik (wymiana) jest odwrotnością płynności. Przykładowo: jeśli na akcjach jakiejś spółki średnia płynność wynosi na przykład 4%, to potrzeba 25 sesji (1/0,04), aby skupić wszystkie akcje będące w wolnym obrocie. Skupienie akcji z rynku oznacza brak podaży i wzrost kursu. Wybierając spółki o największej płynności, wybieramy jednocześnie spółki o najmniejszej wymianie. Są to spółki, których kursy rosną szybko lub szybko spadają, czyli są to najbardziej dynamiczne walory na rynku, a więc najbardziej nadające się do krótkoterminowej spekulacji. Na rysunku 6.4 pokazane są listy spółek o największej płynności i najmniejszej wymianie po przykładowej sesji. Na pierwszym miejscu znajduje się spółka OPTIMUS z płynnością wynoszącą 16,4% i wymianą wynoszącą 6 sesji. Oznacza to, że wystarczy tylko 6 sesji, aby przejąć wszystkie akcje z rynku. Przedstawione dane dotyczą tylko jednej sesji.

Rysunek 6.4. Lista spółek o dużej płynności oraz małej wymianie po sesji w dniu 9 marca 2011

Zalety Strategia ta pozwala zawsze „znajdować się” na najbardziej „gorących” walorach na rynku. Dzięki temu uzyskamy maksymalne zyski w krótkim czasie. Obliczając wymianę i porównując ją z punktami zwrotnymi (ostatni dołek lub górka), możemy prognozować momenty wybić z konsolidacji.

Wady Główną wadą jest to, że płynność zmienia swoją wartość w sposób często chaotyczny. Na jednej sesji jest duża, a na następnej już mała. Można sobie z tym radzić, biorąc do obliczeń wartość średnią płynności. Jednak powstaje następne pytanie. Z ilu sesji brać średnią? Według mnie powinna być to średnia z liczby sesji w przybliżeniu równej wymianie. Inną metodą

56

Strategie techniczne

liczenia wymiany może być zwykłe odejmowanie od liczby akcji w wolnym obrocie wolumenu obrotu z poszczególnych sesji, aż dojdziemy do zera. Jest to trochę żmudniejsze, ale nie mamy kłopotu z doborem średniej. Przyjęte założenia w tej strategii mogą się czasami okazać błędne. Może tak być, jeśli do gry dołączy się nieoczekiwanie jakiś duży inwestor lub jeśli akcje będą kilka razy kupowane i sprzedawane podczas tej samej sesji. Może się wtedy zdarzyć, że płynność liczona z jednej sesji przekroczy 100%.

Jak stosować w praktyce? Strategię tę możemy wykorzystywać na dwa sposoby. Pierwszy sposób: sprawdzamy, jak kurs spółki reaguje na dotyczące jej komunikaty. Jeśli pod wpływem komunikatu nastąpi wzrost wolumenu, to obliczamy płynność. Jeśli płynność jest wysoka, to są duże szanse na spekulacyjne wybicie. Drugi sposób to szukanie w oparciu o analizę techniczną spółek posiadających trend boczny. Wśród tych spółek wybieramy spółki o największej płynności. Następnie w oparciu o wymianę i początek konsolidacji obliczamy, kiedy nastąpi wybicie. Akcje spółki kupujemy tuż przed wybiciem.

Rozdział 7.

Istotne poziomy kursu

POZIOMY WSPARĆ I OPORÓW Opis strategii Poziomy wsparć i oporów są to poziomy kursów, które z jakichś przyczyn skłaniają inwestorów do podejmowania decyzji inwestycyjnych. Przyczyny utworzenia się tych poziomów mogą być natury technicznej (dołki i górki na wykresie), mogą to być okrągłe wartości kursu (na przykład 1 zł, 10 zł), poziomy wynikające z teorii Dowa (10%, 33%, 50%, 66% i 90%), poziomy Fibonacciego (23,6%, 38,2%, 61,8%, 78,6%, 100%, 138.2% i 161,8%), poziomy z dużym wolumenem obrotu, luki cenowe oraz poziomy wynikające z analizy fundamentalnej. Przyczynami natury fundamentalnej mogą być na przykład: poziom kursu odpowiadający współczynnikowi C/Z (10, 15, 20) lub współczynnikowi C/WK (0,5, 1, 1,5). Strategia polega na zajmowaniu pozycji długiej (kupno akcji lub kontraktu na te akcje) po przebiciu poziomu oporu lub pozycji krótkiej (sprzedaż akcji, jeśli jest krótka sprzedaż, lub kontraktu na te akcje) po przełamaniu poziomu wsparcia. Reakcja na takie zdarzenia jest przeważnie na tyle gwałtowna, że gwarantuje osiągnięcie zysku (rysunek 7.1). Pozycję zamykamy, gdy kurs osiągnie teoretyczny kurs docelowy wynikający z wybicia z kanału (wyższy o szerokość kanału), z formacji (wyższy o szerokość formacji) lub gdy nastąpi wyraźne zatrzymanie trendu świadczące o napotkaniu następnego oporu.

Zalety Strategia ta jest powszechnie znana przez techników. Dlatego wielu uczestników rynku stosuje ją w praktyce, co gwarantuje jej dużą skuteczność. Strategia ta nadaje się w przypadku akcji wszystkich spółek, zarówno małych, jak i dużych. Na kursach małych spółek reakcja na przebicie istotnego poziomu może być większa niż na kursach dużych spółek.

58

Strategie techniczne

Rysunek 7.1. Przebicie poziomu oporu

Wady Nie zawsze przebicie oporu kończy się wzrostem. Dzieje się tak, ponieważ przebijanie silnego oporu wiąże się ze znacznym zmniejszeniem popytu (część jest zaspokajana przez wzmożoną podaż na linii oporu). Jeśli popyt się nie zwiększy, to następuje cofnięcie się kursu z powrotem poniżej oporu. Następną wadą (z punktu widzenia fundamentalistów) jest to, że akcje kupujemy drożej (powyżej poziomu oporu), niż moglibyśmy, przez co obniżamy sobie potencjalne zyski. Na przedstawionym powyżej wykresie widać, że mogliśmy bez problemu kupić akcje w okolicach 8,8 zł, jednak zrobiliśmy to dopiero po przebiciu poziomu 9,6 zł, czyli wyraźnie drożej. Następna wada to mnogość poziomów wsparć i oporów. Jak uwzględnimy wszystkie możliwe istotne poziomy w przypadku spółki z pewną historią, to okaże się, że jest ich naprawdę dużo. Na dodatek niektóre są ważniejsze od innych. Powstaje gąszcz, w którym trudno się rozeznać.

Jak stosować w praktyce? Aby szybko znaleźć odpowiednie spółki do inwestycji według tej strategii, należy przedtem poświęcić trochę pracy na zaznaczenie na wykresach istotnych poziomów. Należy tak postąpić dla spółek, które obserwujemy, lub nawet dla całego rynku. Najczęściej rysuje się linie poziome przechodzące przez lokalne górki i dołki. Poziomy wynikające z innych przyczyn możemy opisać, aby później wiedzieć, skąd się wzięły. Tak przygotowane wykresy przeglądamy co dnia po sesji, aby wychwycić spółki do inwestycji. Jednocześnie nanosimy na wykresy bieżące zmiany.

Istotne poziomy kursu

59

GĘSTOŚĆ OBROTÓW Opis strategii Poziomy z dużym wolumenem obrotu są silnymi poziomami wsparcia lub oporu, ponieważ aby mógł nastąpić dalszy wzrost kursu, musi najpierw nastąpić przejęcie akcji na tych poziomach. Najczęściej przyjmuje się, że takie poziomy powstają w lokalnych dołkach i górkach na wykresie. Jednak niekoniecznie tak jest. Jeśli kurs przekracza jakiś poziom wielokrotnie na wielu sesjach, to może się okazać, że łączny wolumen obrotu na tym poziomie jest większy niż w punktach skrajnych (dołek, górka). Są to silne poziomy ukryte, których nie widać na wykresie notowań waloru. Można je jednak obliczyć, dodając obroty z wielu sesji dla danego kursu. Powstaje w ten sposób obrót łączny, który można przedstawić w postaci słupka o wysokości proporcjonalnej do wielkości obrotu (rysunek 7.2).

Rysunek 7.2. Gęstość obrotów waloru KGHM po sesji z 11 marca 2011 Na wykresie zostały przedstawione wyniki obliczeń na postawie notowań z ostatnich dwóch miesięcy. Należy zwrócić uwagę na to, że oś pozioma (x) to kurs waloru, natomiast oś pionowa (y) to wolumen obrotu. Kurs więc nie zmienia się pionowo (wyżej, niżej) tak jak na typowych wykresach do analizy technicznej, tylko poziomo (w lewo, w prawo). Poza tym wykres nie zawiera osi czasu. Jak widać, dla obecnego kursu (170,5 zł) ruch w górę (w prawo) zostanie zatrzymany na poziomie 175 zł, natomiast ewentualne spadki (w lewo) zostaną powstrzymane na poziomie 167 zł. Znając dokładnie poziomy wsparcia i oporu, możemy składać nasze zlecenia kupna trochę powyżej poziomu wsparcia, na przykład 167,5 zł, oraz zlecenia sprzedaży trochę poniżej poziomu oporu, na przykład 174,5 zł. Dopóki walor będzie znajdował się w trendzie bocznym między tymi ograniczeniami, dopóty będziemy na nim zarabiać. Ruch powrotny od oporu do wsparcia możemy wykorzystać do zarabiania na kontraktach na walor KGHM, na przykład

60

Strategie techniczne 10

FKGHH12 . Jeśli nastąpi przebicie poziomu wsparcia lub oporu, to postępujemy zgodnie ze strategią opisaną wcześniej („Poziomy wsparć i oporów”).

Zalety Łatwa gra „od barierki do barierki”. Zanim nastąpi wybicie, można zarabiać w ten sposób kilka razy. Każde dojście do wsparcia lub oporu i „odbicie” się kursu od niego umacnia dodatkowo te poziomy.

Wady Przebicie oporu jest dla nas niegroźne. Nie mamy wtedy akcji (sprzedaliśmy je przed oporem), więc po prostu nie zarabiamy. Znacznie gorzej wygląda sprawa, jeśli nastąpi przebicie wsparcia, ponieważ mamy akcje (kupione powyżej wsparcia) i zaczynamy tracić. Ponieważ przebicie wsparcia często oznacza duży spadek, należy więc szybko sprzedać akcje ze stratą i zająć pozycję krótką (gra na spadek) na kontraktach.

Jak stosować w praktyce? Strategię tę można stosować na wszystkich spółkach. Jednak nie polecam stosowania jej na spółkach małych z niską płynnością, ponieważ w przypadku przebicia wsparcia możemy mieć problemy ze sprzedażą akcji. Poza tym kontrakty i krótka sprzedaż nie dotyczy małych spółek, więc gra dotyczyłaby tylko wzrostów kursu. Jest to strategia krótkoterminowa, ponieważ wolumen obrotu sprzed wielu sesji może już być nieaktualny. Przeglądając wykresy gęstości obrotów (w programie Giełda 2010), wybieramy spółki duże o wyraźnych, wysokich słupkach. Jeśli bieżący trend jest pomiędzy takimi słupkami, to możemy liczyć na trend boczny. Jeśli jest poniżej, to należy oczekiwać trendu spadkowego, a jeśli powyżej — trendu wzrostowego. Dodatkowo należy zwrócić uwagę na pozostałe słupki, najlepiej jeśli będą niskie w porównaniu ze słupkiem bieżącym (wolumen odpowiadający bieżącemu kursowi) oraz będą rzadko położone. Możemy wtedy liczyć na łatwe i szybkie pokonywanie tych słupków. Z kolei rozstaw słupków pozwoli nam ustalić, jakie można osiągnąć zyski między nimi.

10

FKGHH12 — kontrakt na walory KGHM rozliczany w trzeci piątek marca 2012 roku.

Istotne poziomy kursu

61

NAWISY PODAŻOWE Opis strategii Jak już wcześniej zwróciłem uwagę, jedną z przyczyn powstawania silnej linii oporu są wcześniej kupione akcje. Dopóki bieżący kurs jest poniżej kursu zakupu, dopóty inwestorzy nie sprzedają akcji, ponieważ ponieśliby straty. Takie akcje możemy traktować jak nawis podażowy umiejscowiony na określonym poziomie. Jeśli poprowadzimy linie na tych poziomach, to otrzymamy wykres pokazany na rysunku 7.3. Na wykresie widzimy silną strefę oporu rozciągającą się od 13,8 zł do 14,1 zł oraz poziom maksymalnego wolumenu obrotu na wysokości 13,5 zł. Jeśli kurs przekroczy 12,6 zł, będzie mógł łatwo rosnąć do wartości 13,5 zł. Tutaj napotka poziom z maksymalnym wolumenem. Jeśli go pokona, będzie mógł dalej rosnąć do poziomu 13,8 zł. Taka wizualizacja na jednym wykresie kursu i wolumenu obrotu pozwala łatwo ocenić tak zwaną „łatwość ruchu”, czyli zdolność do zmiany wartości kursu. Jeśli kurs w krótkim czasie mocno rośnie lub mocno spada jednocześnie z małym wolumenem, to wykazuje dużą łatwość ruchu i pozostawia na wykresie duże puste obszary. Jeśli natomiast kurs porusza się w trendzie bocznym, to stopniowo zapełnia obszar, tworząc silną strefę oporu lub wsparcia (w zależności od tego, w którą stronę nastąpi wybicie z tej konsolidacji). Poza tym widzimy, kiedy należy kupić akcje (gdy kurs wyjdzie na pusty obszar) oraz kiedy je sprzedać (gdy zbliża się do obszaru pełnego linii). Dodatkowo w programie Giełda 2010, przesuwając poziomy kursor, możemy odczytać wartości wolumenu, a to pozwoli nam wyszukać poziomy najistotniejsze.

Zalety Strategia ta pozwala w prosty i szybki sposób ustalić strefy oporu na danym walorze oraz poziomy kupna i sprzedaży. Na wykresie poziom maksymalny występuje przy kursie 13,5 zł. Nie jest to lokalna górka ani dołek, tylko zbocze lokalnego trendu spadkowego. Jak widzimy, poleganie na klasycznych wykresach nie wykryłoby tego poziomu, więc nie daje tak dobrych rezultatów jak ta strategia.

Wady Wadą tej strategii jest to, że po każdej sesji dochodzi jedna linia i nowy wolumen, który może zmienić nagle obraz sytuacji. Poza tym wykres zależy od przyjętego przedziału czasowego. Dodatkowo przedstawiany historyczny wolumen może już być nieaktualny.

62

Strategie techniczne

Rysunek 7.3. Nawisy podażowe spółki FORTE wytworzone przez 6 miesięcy

Jak stosować w praktyce? Najpierw dostosowujemy przedział czasowy analizowany na wykresie do naszych preferencji. Strategia najlepiej sprawdza się w inwestycjach krótkoterminowych, ponieważ przy dłuższym terminie stopniowo historyczny wolumen traci na wiarygodności (tylko nieliczni inwestorzy przetrzymują długo akcje). Teraz wystarczy przejrzeć wykresy spółek na całym rynku (w programie Giełda 2010) i znaleźć takie walory, na wykresie których kurs właśnie wychodzi na pusty obszar. Od razu możemy oszacować potencjał wzrostu do najbliższej strefy oporu, abyśmy mogli ustalić naszą cenę sprzedaży oraz wielkość zysku.

Rozdział 8.

Średnie kroczące i wstęgi Bollingera

SYGNAŁY GENEROWANE PRZEZ ŚREDNIE KROCZĄCE Opis strategii Średnie kroczące są przeważnie liczone z 15, 45 i 100 sesji. Im dłuższa średnia, tym mniej podatna na zmianę kierunku rysowania linii na wykresie. Oznacza to w praktyce, że jeśli na przykład kurs wybije się z trendu bocznego i zacznie rosnąć, to najpierw zacznie rosnąć najkrótsza, 15-sesyjna średnia, później 45-sesyjna, a na końcu 100-sesyjna. Różna reakcja średnich na zmiany kursu powoduje różne położenie średnich oraz ich wzajemne przecinanie się. Jeśli dla waloru dominuje trend spadkowy trwający ponad 100 sesji, to układ średnich, licząc od góry, jest następujący: • 100-sesyjna, • 45-sesyjna, • 15-sesyjna. Jeśli dla waloru dominuje trend wzrostowy, układ średnich jest odwrotny. Oznacza to, że zmiana trendu musi spowodować zamianę średnich miejscami, czyli wzajemne przecinanie się średnich. Przecinanie się średnich traktowane jest jako sygnały kupna lub sprzedaży. Jeśli krótsza średnia przecina średnią dłuższą do góry, jest to sygnał kupna, jeśli na dół — jest to sygnał sprzedaży. Można powiedzieć, że średnie posiadają bezwładność. Im dłuższa średnia, tym większa bezwładność i tym wolniejsza reakcja tej średniej na zmiany trendu. Na wykresie średnie dłuższe mają kształty bardziej zbliżone do linii prostej niż średnie krótsze.

64

Strategie techniczne

Strategia inwestycyjna oparta na średnich kroczących polega na kupowaniu akcji, jeśli jest sygnał kupna wynikający z przecięcia się średnich, i sprzedawaniu, gdy jest sygnał sprzedaży. Wstępny sygnał kupna lub sprzedaży powstaje, gdy średnią kroczącą przecina kurs waloru. Sygnał sprzedaży powinien spowodować skutki takie, jakie są widoczne na rysunku 8.1. Po utworzeniu się sygnału sprzedaży powstała na następnej sesji duża luka spadkowa oraz dwie sesje silnych spadków.

Rysunek 8.1. Sygnał sprzedaży na walorze APATOR

Zalety Jest to prosta i łatwa w praktyce strategia. Z racji swej powszechnej znajomości posiada sporą skuteczność. Na sygnały generowane przez średnie reaguje wielu inwestorów inwestujących w oparciu o analizę techniczną. Inwestorzy krótkoterminowi będą brać pod uwagę krótsze średnie, a inwestorzy długoterminowi — dłuższe. Przy dłuższym horyzoncie czasowym inwestycji używa się dodatkowo średniej 200-sesyjnej oraz tworzy się średnie w oparciu o dane tygodniowe, a nie dzienne. Wielkość spółki oraz jej płynność też nie mają znaczenia w tej strategii, ponieważ pod uwagę brana jest tylko zmiana kursu, natomiast całkowicie pomijany jest wolumen spółki oraz jej kondycja fundamentalna (zakładamy, że przełoży się na odpowiednią zmianę kursu).

Wady Podstawowa wada to generowanie spóźnionych sygnałów. Aby powstał na przykład sygnał kupna, kurs musi wcześniej rosnąć przez kilka sesji. Inwestorzy, widząc wzrost kursu, już wcześniej zajmują pozycje, a sygnał kupna wygenerowany przez średnie traktują jako potwierdzenie

Średnie kroczące i wstęgi Bollingera

65

zajętej pozycji. Aby przyśpieszyć generowanie sygnałów, niektórzy technicy stosują średnie trochę krótsze niż typowe (na przykład 13-sesyjną zamiast 15-sesyjnej). Inni zamiast zwykłej średniej stosują średnie ważone. Są to średnie, gdzie kursy z poszczególnych sesji mają różny wpływ na końcową wartość średniej (liniowo ważone, wykładnicze). Wszystkie te zabiegi mają spowodować, aby inwestor je stosujący otrzymywał sygnały szybciej niż inni uczestnicy rynku.

Jak stosować w praktyce? Aby stosować tę prostą strategię w praktyce, należy najpierw dostosować używane średnie do naszego horyzontu czasowego inwestycji. Możemy też poeksperymentować z różnymi rodzajami średnich i zakresemŚrednie kroczące i wstęgi Bollingera notowań branym do obliczeń. Mając już ustalone odpowiednie średnie, wystarczy przeglądać spółki na rynku, aby znaleźć sygnały kupna. Po kupnie akcji należy trzymać je konsekwentnie aż do momentu otrzymania sygnału sprzedaży.

WSTĘGI BOLLINGERA Opis strategii Wstęgi Bollingera pokazują najbardziej prawdopodobny obszar, w którym znajdował się oraz będzie przebywał w najbliższej przyszłości kurs waloru. Obliczane są poprzez dodanie (górna wstęga) i odjęcie (dolna wstęga) od średniej ruchomej (najczęściej 15-sesyjnej) wielokrotności (najczęściej dwukrotności) standardowego odchylenia. Wstęgi Bollingera pokazane są na rysunku 8.1. Podstawowa strategia oparta na wstęgach zakłada kupowanie akcji przy dolnej wstędze, a sprzedawanie przy górnej. Można i należy zmodyfikować ją w zależności od stanu rynku. Jeśli mamy trend spadkowy, to kurs najczęściej przebywa między dolną wstęgą i średnią kroczącą. Gdybyśmy czekali wtedy, aż kurs dojdzie do górnej wstęgi, to narazilibyśmy się na straty. Dlatego przy trendzie spadkowym (gra na odbicie kursu) zalecane jest kupowanie akcji przy dolnej wstędze i sprzedawanie, gdy kurs zbliży się do średniej kroczącej. Odwrotna sytuacja jest przy trendzie wzrostowym. W tym przypadku kurs najczęściej przebywa między średnią kroczącą i górną wstęgą. Składając zlecenie na kupno przy dolnej wstędze, nigdy byśmy nie kupili tego waloru. Dlatego w trendzie wzrostowym kupujemy powyżej średniej kroczącej, a sprzedajemy, gdy kurs dojdzie do górnej wstęgi. Wstęgi Bollingera zmieniają szerokość. Jeśli kurs zmienia się dynamicznie, szerokość jest duża, jeśli kurs się uspokaja, to wstęga się zwęża. Zawężanie się wstęgi jest często traktowane jako przygotowywanie się waloru do wybicia z konsolidacji. Zawężanie się wstęg możemy wykorzystać do zajęcia pozycji, o ile jest duże prawdopodobieństwo wybicia w stronę, na którą liczymy. Jeśli wybicie jest silne, to kurs waloru może znaleźć się poza wstęgą Bollingera

66

Strategie techniczne

(rysunek 8.1). Poza wstęgą kurs przebywa przeważnie nie dłużej niż dwie sesje. Wiedząc, że kurs najprawdopodobniej powróci do wnętrza wstęg, możemy zajmować pozycję długą (gra na wzrost kursu) przy przebiciu wstęgi dolnej lub pozycję krótką (gra na spadek kursu) przy przebiciu wstęgi górnej. Podsumowując, w oparciu o wstęgi Bollingera możemy grać następująco: • od dolnej wstęgi do górnej wstęgi — przy trendzie bocznym, • od dolnej wstęgi do średniej kroczącej — przy trendzie spadkowym, • od średniej kroczącej do górnej wstęgi — przy trendzie wzrostowym, • otwieranie pozycji po silnym zwężeniu się wstęg, • pozycja długa po przebiciu wstęgi dolnej, • pozycja krótka po przebiciu wstęgi górnej.

Zalety Powszechnie znana metoda gwarantuje dużą liczbę uczestników posługujących się analizą techniczną. Może być stosowana dla dowolnych walorów w dowolnym czasie. Strategia polecana na spokojne czasy.

Wady Przy silnych wybiciach z konsolidacji do góry można za wcześnie sprzedać posiadane walory, pozbawiając się sporego zysku. Wstęgi posiadają „pamięć wcześniejszych zmian”. Nagła zmiana na rynku powoduje, że zanim wstęgi uwzględnią nową sytuację, mogą przez kilka sesji pokazywać zbyt wąski obszar. A to może spowodować błędną interpretację sytuacji i przedwczesne zamknięcie pozycji.

Jak stosować w praktyce? Po przejrzeniu wykresów walorów możemy wybrać te, gdzie nastąpiło przebicie wstęgi dolnej. Dobrze jest przed zajęciem pozycji długiej sprawdzić, czy nie było jakichś informacji uzasadniających spadek kursu. Jeśli nie było żadnych informacji, możemy zająć pozycję długą. Przy złych informacjach spadek będzie uzasadniony i nie polecam wtedy stosowania tej strategii. Przebicie wstęgi górnej można wykorzystać tylko w przypadku walorów, co do których jest możliwa gra na spadki (krótka sprzedaż, kontrakty) również po uwzględnieniu bieżących informacji. Inna możliwość to gra na dużych płynnych spółkach w obrębie wstęg zgodnie z bieżącym trendem.

Rozdział 9.

Wskaźniki i oscylatory

WSKAŹNIKI KRÓTKOTERMINOWE Opis strategii W zależności od liczby branych pod uwagę sesji wskaźniki dzielimy na krótkoterminowe i średnioterminowe (długoterminowe). Podział ten jest podziałem umownym, ponieważ dobierając odpowiednią liczbę sesji, typowego wskaźnika krótkoterminowego można używać jako długoterminowego i odwrotnie. Jako typowe wskaźniki krótkoterminowe przyjmuje się: • RSI (Relative Strength Index), • Momentum, • Stochastik oscylator. Na wykresie (rysunek 9.1) znajdują się notowania waloru PKN ORLEN oraz wskaźniki: RSI (liczony z 9 sesji), Momentum (liczony z 10 sesji) i Stochastik oscylator (liczony z 5 sesji). Jak widzimy, zejście wskaźnika RSI poniżej 20 punktów lub w pobliże tej wartości jest przeważnie dobrym momentem kupna, natomiast przekroczenie poziomu 80 punktów lub zbliżenie się do tego poziomu — momentem sprzedaży. W teorii przyjmuje się, że przebicie od dołu poziomu 20 punktów jest dopiero sygnałem kupna, a przebicie od góry poziomu 80 punktów — sygnałem sprzedaży. W praktyce nieraz technicy wyprzedzają zdarzenia, co powoduje, że RSI tylko zbliża się do tych poziomów, nie generując sygnałów. Pozostałe wskaźniki krótkoterminowe możemy traktować jako uzupełnienie RSI. Momentum podczas kupna powinno znajdować się w lokalnym dołku i przybierać wyraźne wartości ujemne, natomiast podczas sprzedaży — na lokalnej górce i przybierać wyraźne wartości dodatnie. Natomiast Stochastik oscylator, ponieważ „reaguje” najszybciej (liczony jest tylko z 5 sesji), przeważnie znajduje się blisko zera lub 100 punktów. W tych strefach może znajdować się przez wiele sesji.

68

Strategie techniczne

Rysunek 9.1. Wskaźniki szybkie waloru PKN ORLEN

Zalety Prosta i łatwa w zastosowaniu praktycznym strategia gry. Nadaje się dla wszystkich walorów do krótkoterminowej gry spekulacyjnej. Nie wymaga umieszczania żadnych linii lub innych obiektów graficznych na wykresach.

Wady Strategia gry w oparciu o wskaźniki krótkoterminowe sprawdza się dobrze w trendzie bocznym. Natomiast jeśli nastąpi wybicie z trendu bocznego, to wskaźniki te będą przez długi czas generować błędne sygnały i znajdować się w strefach skrajnych. Jeśli na rynku maleje zmienność (różnica między wartościami maksymalnymi i minimalnymi), to RSI oraz Stochastik oscylator będą dążyć do 50 punktów, natomiast Momentum do zera. Wskaźniki te będą miały stopniowo coraz większą zdolność reagowania na najdrobniejsze zmiany kursu. W ten sposób będzie rosła „czułość” wskaźnika. Nagłe wybicie z trendu bocznego oznacza duży skok zmienności i „przesterowanie” wskaźników. Zmiana czułości wymaga czasu. Można powiedzieć, że wskaźniki te posiadają bezwładność, jeśli chodzi o zmianę ich czułości.

Wskaźniki i oscylatory

69

Jak stosować w praktyce? Wystarczy przy tej strategii wyselekcjonować walory znajdujące się w strefach skrajnych wskaźnika RSI. Następnie eliminujemy te walory, które wybiły się z trendu bocznego, ponieważ nagły wzrost zmienności zafałszuje wskazania tych wskaźników. Dla tych walorów możemy stosować strategie opisane w rozdziale 7. „Istotne poziomy kursu”. Po selekcji pozostają walory posiadające trend boczny lub lekko rosnący albo spadkowy. Wskazane jest, aby wybrać raczej spółki duże, o większej płynności. Spółki takie rozwijają się wolniej, mają więc bardziej stabilne trendy. Poza tym dzięki dużej płynności łatwiej będzie dokonywać transakcji. Na niektórych spółkach można grać również na spadek kursu. Posługujemy się wtedy krótką sprzedażą lub kontraktami.

WSKAŹNIKI ŚREDNIO- I DŁUGOTERMINOWE Opis strategii Jest to strategia oparta na wskaźnikach bardziej nadających się w dłuższych zakresach czasu. Typowe wskaźniki średnioterminowe i długoterminowe to: • MACD (Moving Average Convergence Divergence), • ADX (Average Directional Index), • Stochastik oscylator. W tej strategii Stochastik oscylator posiada identyczną konstrukcję jak w strategii krótkoterminowej, ale liczony jest z 14 sesji. Natomiast pozostałe wskaźniki mają typową liczbę sesji, ADX — 14 sesji, natomiast MACD porównuje średnią krótkoterminową liczoną z 9 sesji z różnicą między średnimi dłuższymi liczonymi z 26 sesji i 12 sesji (rysunek 9.2). W czasie spadków kursu MACD przebywa poniżej linii zerowej, natomiast podczas wzrostów powyżej. Wartość MACD nie jest niczym ograniczana, może być dowolnie duża lub dowolnie mała. Nie ma więc tutaj efektu „sufitu” i „podłogi”, czyli przybierania przez wskaźnik dopuszczalnej maksymalnej lub minimalnej wartości i utrzymywania jej przez jakiś czas. Histogram pokazuje w postaci słupków zmieniającą się różnicę między MACD i średnią krótkoterminową oraz czy MACD jest powyżej średniej, czy też poniżej. Na wykresie zostały pokazane dogodne momenty kupna akcji (linia MACD przecina od dołu średnią krótkoterminową) oraz ich sprzedaży (linia MACD przecina od góry średnią krótkoterminową). Porównując te sygnały z notowaniami waloru, widzimy, że można je traktować jako podstawę prostej strategii technicznej. Sygnały generowane przez MACD możemy porównywać ze wskazaniami wskaźnika ADX mierzącego siłę trendu. Składa się on z trzech linii: ADX, DMI+ (popyt) i DMI- (podaż). Linia ADX pokazuje siłę aktualnego trendu. ADX rośnie zarówno przy silnym trendzie wzrostowym, jak i przy silnym trendzie spadkowym. Spadek ADX oznacza słabnięcie aktualnego trendu. Odległość między DMI+ i DMI- to również siła trendu. Jeśli DMI+ jest powyżej DMI-, to na rynku przeważa

70

Strategie techniczne

popyt i panuje trend wzrostowy, jeśli jest odwrotnie — to na rynku przeważa podaż i jest trend spadkowy. Przecinanie się linii DMI+ i DMI- generuje sygnały kupna oraz sprzedaży, które powinny pokrywać się z sygnałami z MACD. Stochastik oscylator reaguje najszybciej na wszelkie zmiany, pozwala więc najszybciej wychwycić, że coś się dzieje z danym walorem.

Rysunek 9.2. Wskaźniki wolne waloru PKO BP

Zalety Wskaźniki te dosyć dokładnie pokazują średnioterminowe trendy na rynku. Pozwalają w odpowiednich momentach kupować i sprzedawać walory. Na wykresach wskaźników również możemy rysować linie trendu oraz wyłapywać dywergencje (różnice w zachowaniu się wskaźnika i kursu waloru).

Wady Podstawowa wada tych wskaźników to generowanie wielu fałszywych sygnałów w trendzie bocznym. Widać to zarówno na wskaźniku MACD, jak i na wskaźniku ADX. Z kolei Stochastik oscylator zbyt gwałtownie rośnie lub spada. Dlatego zamiast nim można posługiwać się jego wartością średnią (liczoną z 15 wartości).

Wskaźniki i oscylatory

71

Jak stosować w praktyce? Wyszukujemy na rynku walory, których MACD znajduje się bardzo nisko poniżej linii zerowej. Do tego wskazane jest, aby MACD już zawijała się do góry. Możemy czekać na powstanie sygnału kupna albo zakładając, że na skutek dużej bezwładności wskaźnika dojdzie niedługo do jego wygenerowania, zajmujemy pozycję wcześniej. Przebicie linii zerowej traktowane jest jako potwierdzenie sygnału kupna oraz zmiana trendu spadkowego na wzrostowy. Słabnięcie trendu wzrostowego spowoduje zawijanie się MACD, a następnie wygenerowanie sygnału sprzedaży. Czasami jest to tylko korekta, a czasami koniec aktualnego trendu. Widać to chociażby na przykładowym wykresie. MACD dała sygnał sprzedaży i zaczęła dążyć do poziomu równowagi (linia zerowa), natomiast kurs jeszcze przez jakiś czas utrzymywał się w trendzie bocznym.

MULTIWSKAŹNIKI Wskaźników w analizie technicznej jest około stu. W oparciu o każdy z nich można stworzyć prostą strategię inwestycyjną. Jednak w praktyce powstają kłopotliwe pytania: • Które wskaźniki wybrać? • Które są najlepsze? • Co robić, gdy generują sprzeczne sygnały? • Co zyskam, stosując więcej wskaźników? Według mnie należy skupić się na wskaźnikach najbardziej popularnych, ponieważ ich oddziaływanie na rynek jest największe. Przypuśćmy, że opracujemy jakiś własny, według nas bardzo dobry wskaźnik. Mimo że będzie on dokładnie informował nas o stanie rynku, jednak nie będzie skuteczny, ponieważ tylko my będziemy go znali. Wskaźnik jest skuteczny wtedy, gdy zna go wielu inwestorów, ponieważ powoduje on wtedy składanie zleceń przez tych inwestorów. Tak więc mało znany wskaźnik jest dobry do badania rynku, ale nie do podejmowania decyzji inwestycyjnych. Generowanie sprzecznych sygnałów przez wskaźniki występuje najczęściej, gdy są to wskaźniki przewidziane na różne czasowo inwestycje. Bardzo często wskaźniki krótkoterminowe generują już sygnały sprzedaży, gdy wskaźniki średnioterminowe dopiero generują sygnały kupna. Należy zdecydować się na określony horyzont czasowy naszych inwestycji i dostosować do niego odpowiednie wskaźniki. Stosowanie coraz większej liczby wskaźników daje nam coraz więcej pracy i nic poza tym. Wynika to z faktu, że cały czas bazujemy na dwóch danych wejściowych: kursie i wolumenie obrotu. To tak jakby kucharz przyrządzał sto potraw z ziemniaków. Mimo jego wysiłków nadal będą to tylko ziemniaki. Dlatego inwestorzy przed podjęciem decyzji powinni uwzględnić jeszcze sytuację fundamentalną spółki, bieżące informacje i opinię, jaką się cieszy spółka i branża, do której należy.

72

Strategie techniczne

Metodą na poszerzenie informacji o rynku jest stosowanie multiwskaźników. Można je stosować na dwa sposoby. Pierwszy sposób polega na stworzeniu zbioru kilku typowych, pojedynczych wskaźników i używaniu ich razem, tak jak to zostało przedstawione wcześniej. Na przykład zbiór krótkoterminowych wskaźników (RSI, Momentum, Stochastik szybki) można traktować jak jeden multiwskaźnik. Druga metoda jest bardziej złożona. Niektóre programy do analizy technicznej są wyposażone w wewnętrzny język programowania. Za jego pomocą można budować multiwskaźniki zawierające wiele warunków. Dopiero spełnienie się wszystkich tych warunków daje sygnały kupna lub sprzedaży. Bieżąca wartość takiego multiwskaźnika to wypadkowa wszystkich przyjętych warunków. Ja w swoich inwestycjach połączyłem analizę techniczną z fundamentalną. Warunkiem zajęcia pozycji jest nie tylko odpowiedni sygnał z analizy technicznej, ale również niskie parametry fundamentalne (rysunek 9.3).

Rysunek 9.3. Pasek danych fundamentalnych spółki PKN ORLEN Pasek ten zawiera bieżące podstawowe dane fundamentalne: • współczynnik C/Z, • współczynnik C/WK, • ROE, • płynność, • wycenę wartości akcji, • wartość księgową. Płynność jest opisana w rozdziale 6., natomiast wycena wartości akcji w rozdziale 16. Przyjąłem takie założenia: • C/Z < 12; • C/WK< 1,2; • ROE > 10; • im większa płynność, tym lepiej; • wycena wartości akcji większa od bieżącego kursu; • wartość księgowa > 100 mln zł. W ten sposób powstał nietypowy multiwskaźnik techniczno-fundamentalny, który dobrze się sprawdza praktycznie. Część techniczna odpowiada za odpowiednie momenty kupna i sprzedaży, natomiast część fundamentalna zapewnia mi bezpieczeństwo inwestycji (inwestuję w spółki o zdrowych fundamentach).

Rozdział 10.

Formacje

KONTYNUACJI TRENDU Opis strategii Na skutek wzajemnego oddziaływania popytu i podaży oraz poziomów wsparcia i oporu tworzą się na rynku charakterystyczne kształty zwane formacjami. Powstanie formacji jest pewnego rodzaju przerwą w dotychczasowym trendzie lub przygotowaniem do jego zmiany. Mamy formacje zapowiadające zmianę trendu oraz formacje kontynuacji trendu. Okres tworzenia się formacji nazywany jest konsolidacją. W czasie konsolidacji następuje coś w rodzaju gromadzenia energii, która spowoduje gwałtowniejszy ruch kursu po wybiciu z formacji. Formacje kontynuacji trendu to: • flaga, • chorągiewka, • klin. Formacja flagi (rysunek 10.1) jest kanałem trendowym nachylonym przeciwnie do bieżącego trendu. Oznacza zatrzymanie się bieżącego trendu na jakiś czas na skutek zbyt dużej jego dynamiki. Kanał trendowy dostarcza czasu potrzebnego do spadku obrotów. Flaga powstaje przeważnie w połowie bieżącego trendu. Chorągiewka jest formacją bardzo podobną do flagi. Jedyna różnica jest taka, że zamiast kanału trendowego mamy zwężający się trójkąt równoramienny. Z tego względu dla formacji tej istnieje ściśle określony czas, w którym musi nastąpić wybicie z formacji.

74

Strategie techniczne

Rysunek 10.1. Formacja flagi Podobnie wygląda sytuacja z formacją klina. Jedyna różnica w porównaniu z formacją flagi to że zamiast kanału trendowego utworzonego przez dwie równoległe linie mamy dwie linie przybliżające się do siebie.

Zalety Zaletą formacji kontynuacji jest ich dosyć duża skuteczność. Wynika ona z tego, że rynek ma naturalną skłonność do dążenia do wartości średnich. Spadający kurs wraz z opadającym kanałem stwarza wrażenie coraz tańszych akcji. Jednocześnie maleje chęć sprzedaży akcji, co powoduje spadek wolumenu obrotu. To prędzej czy później musi doprowadzić do wybicia z formacji.

Wady Wadą formacji jest to, że możemy ją narysować dopiero po pewnym czasie. Aby ona powstała, potrzebne są przynajmniej dwie lokalne górki i jeden dołek. Przez dwie górki rysujemy pierwszą linię, a przez dołek drugą, równoległą do pierwszej. Tak powstaje kanał trendowy. Jeśli następny dołek wypadnie wewnątrz kanału, to trzeba dolną linię poprowadzić inaczej, przez dwa dołki, i zmienić kanał trendowy w chorągiewkę lub klin. Tak więc przez pewien czas nie wiemy, czy formacja w ogóle powstanie oraz jaki będzie jej ostateczny kształt. Poza tym zdarza się, że do wybicia wcale nie dochodzi lub formacja kończy się spadkiem, a nie wzrostem.

Jak stosować w praktyce? W praktyce należy przeglądać wykresy z analizy technicznej i szukać walorów, których kurs przestał rosnąć po wybiciu się z poprzedniej konsolidacji. Wskazane jest wtedy obserwowanie takiego waloru, aby można było stwierdzić, czy jest szansa na powstanie formacji kontynuacji trendu. Naszą pewność co do przyszłego zachowania się waloru możemy zwiększyć

Formacje

75

poprzez analizę przyczyny wybicia z poprzedniej konsolidacji. Musimy sobie odpowiedzieć na pytanie, czy jest to ruch trwały, czy też tylko chwilowy. Jeśli po wybiciu kurs opada powoli, natomiast silnie spada wolumen obrotu oraz wybicie miało konkretne przyczyny, to możemy oczekiwać utworzenia się takiej formacji. Pozostaje jeszcze pytanie, kiedy zajmować pozycję w akcjach? Ostrożniejsi inwestorzy czekają do wybicia z formacji i dopiero wtedy zajmują pozycje. Zarabiają w ten sposób mniej, ale znacznie bezpieczniej. Ryzykanci dzielą gotówkę na kilka części i zaczynają zajmować pozycję już w drugim lokalnym dołku, kupując wtedy pierwszą partię akcji.

ZMIANY TRENDU Opis strategii Formacje odwrócenia trendu to: • głowy i ramion oraz odwróconej głowy i ramion, • litery V i odwróconej litery V, • podwójnego szczytu (M) i podwójnego dna (W), • spodek i odwrócony spodek. Formacje głowy i ramion, odwróconej litery V, podwójnego szczytu (M) oraz formacja odwróconego spodka powstają po trendzie wzrostowym, natomiast formacje odwróconej głowy i ramion, litery V, podwójnego dna oraz formacja spodka — po trendzie spadkowym. Formacja głowy i ramion (rysunek 10.2) składa się z trzech górek, z których środkowa jest najwyżej. Poszczególne górki to odpowiednio lewe ramię, głowa i prawe ramię. Zaczynają się one od linii zwanej linią szyi. Sam kształt nie decyduje jeszcze, czy jest to formacja głowy i ramion. Uwzględnianie tylko kształtu jest częstym błędem przy rozpoznawaniu formacji. Bardzo ważne są zmiany obrotów towarzyszące tworzącej się formacji.

Rysunek 10.2. Formacja głowy i ramion

76

Strategie techniczne

Największe obroty występują w trakcie formowania się lewego ramienia. Korekta, która następuje po pierwszej górce (lewe ramię), powoduje spadek obrotów. Tworząca się głowa, na razie traktowana jako następna górka, powoduje ponowny wzrost obrotów, ale są one już mniejsze niż przy górce poprzedniej (lewe ramię). Oznacza to słabnący popyt. Korekta tej górki (głowa) sprowadza kurs do poprzedniego wsparcia (linia szyi). Powstająca następna górka (prawe ramię) nie osiąga już wysokości głowy przy jeszcze mniejszych obrotach. Powoduje to spadek kursu i przełamanie linii szyi. Przełamanie to powoduje pogorszenie się nastrojów na rynku i nagły wzrost podaży. Przeważnie rynek spada o wysokość głowy mierzonej od linii szyi do najwyższego notowania. Podobne zjawiska zachodzą w formacji odwróconej głowy i ramion, z tym że powstaje ona po trendzie spadkowym i przedstawia sobą słabnącą podaż i narastający popyt na rynku. Formacja litery V powstaje najczęściej na skutek nagłej, nieoczekiwanej złej informacji lub zdarzenia. Pierwsza emocjonalna reakcja powoduje silny spadek kursu. Dopiero gdy rynek ochłonie i zrozumie, że reakcja była przesadzona, kurs szybko wraca do poprzednich wartości. Podobnie wygląda sytuacja w przypadku formacji odwróconej litery V. Wtedy jest to przesadzona reakcja na dobrą informację. Podwójne dno przybiera kształt litery W. Trend spadkowy powstrzymywany jest na pewnym poziomie wsparcia, powodując korektę wzrostową. Jednak nastrój na rynku zmienia się stopniowo. Inwestorzy jeszcze nie wierzą, że trend spadkowy się skończył. Dlatego po krótkim odbiciu następuje ponowny spadek. Jeśli ten spadek ponownie zatrzyma się na wysokości ostatniego dołka lub wyżej, na rynek wraca optymizm i kurs wybija się do góry. Zasięg wzrostu z formacji podwójnego dna to wysokość formacji mierzona od linii łączącej oba dna do wysokości pierwszego odbicia. Zasięg wzrostu mierzy się od górki powstałej jako pierwsze odbicie. Przy trendzie wzrostowym mamy analogiczną formację podwójnego szczytu. Brak utworzenia nowej górki świadczy o wyczerpaniu się trendu wzrostowego i zapowiada korektę spadkową. Odwrócony spodek powstaje, gdy rynek wyhamowuje wzrost stopniowo. Wraz ze wzrostem kursu spada popyt i rośnie podaż, która hamuje dalsze wzrosty. Po pewnym czasie rynek przestaje rosnąć i zaczyna lekko opadać. Następnie szybkość opadania rośnie i trend na rynku zmienia się na spadkowy. Ponieważ nie można określić wysokości formacji, więc nie określa się wielkości zasięgu spadku z formacji. Przy trendzie spadkowym powstaje formacja spodka. Obie formacje kształtują się dosyć długo, a to pozwala przyzwyczaić się inwestorom do zmieniającej się sytuacji. Dlatego kształt formacji nie jest szarpany jakimiś gwałtowniejszymi zmianami kursu.

Zalety Formacje te są łatwo rozpoznawalne ze względu na swój charakterystyczny kształt. Na dodatek cieszą się sporym zaufaniem inwestorów ze względu na dużą sprawdzalność w przeszłości.

Formacje

77

Wady Najmniej wiarygodne z wymienionych formacji są formacja litery V i odwróconej litery V. Często przekształcają się one w formację podwójnego dna (V), podwójnego szczytu (odwrócone V), odwróconej głowy z ramionami (V) lub głowy z ramionami (odwrócone V). Dlatego po ich wystąpieniu nie wiemy, czy to nie jest fragment innej formacji. Poza tym w tej formacji trudno ustalić jej minimum (V) lub maksimum (odwrócone V) oraz zasięg ruchu.

Jak stosować w praktyce? W praktyce podstawowe pytanie po rozpoznaniu formacji to kiedy ją zastosować. Rozpatrzmy to na przykładzie formacji podwójnego dna. Intuicja podpowiada, że najlepszy moment powstaje w chwili kształtowania się drugiego dna. Ale nie mamy wtedy pewności, czy wsparcie wytrzyma. Zajmowanie pozycji na tym poziomie oznacza więc spore ryzyko. Ryzyko znacznie maleje, gdy kurs wzrośnie powyżej pierwszego odbicia, ale tracimy w ten sposób połowę teoretycznego zarobku. Podobne rozterki występują w przypadku pozostałych formacji zmiany trendu. Jest tak, ponieważ zmiana trendu wymaga sporego wysiłku, natomiast jego kontynuowanie jest łatwe.

Z DOWOLNYM KIERUNKIEM WYBICIA Opis strategii Pozostała jeszcze grupa formacji, których kształt nie decyduje o kierunku przyszłego trendu. Zależy on natomiast od kierunku wybicia z formacji. Są to formacje: • trójkąt równoramienny, • trójkąt prostokątny, • trójkąt rozszerzający, • diament. Formacja trójkąta równoramiennego (rysunek 10.3) powstaje na skutek przezorności inwestorów. Jeśli za pierwszym razem kurs dotarł do pewnej wysokości, to za drugim razem dotrze trochę niżej, ponieważ wcześniej zniknie popyt (nikt nie chce kupować na górce). Podobnie jest ze spadkiem. Za drugim razem popyt pojawi się trochę wcześniej, aby można było ubiec innych inwestorów. Można to przyrównać do gasnących drgań znanych z fizyki, których amplituda stopniowo zanika. O kierunku wybicia z formacji decyduje rynek, natomiast wielkość wybicia można określić, odmierzając wysokość trójkąta od punktu wybicia.

78

Strategie techniczne

Rysunek 10.3. Formacja trójkąta równoramiennego Formacja trójkąta prostokątnego jest podobna do formacji trójkąta równoramiennego. Jedyna różnica to taka, że jedna z linii tworzących trójkąt jest linią poziomą, przechodzącą przez jakieś ważne wsparcie lub ważny opór. Trójkąt rozszerzający się powstaje w sytuacji narastającego rozchwiania rynku. Jest to lustrzane odbicie trójkąta równoramiennego. Rozchwianie rynku doprowadza w końcu do wybicia, którego zasięg określa punkt wybicia i wysokość trójkąta. Złożenie dwóch trójkątów, rozszerzającego i równoramiennego, daje formację diamentu. Formacja ta ma kształt rombu. Oznacza rozchwianie, a następnie uspokojenie się rynku. Zasięg wybicia określa wysokość rombu. Analizując kierunek wybicia z poszczególnych formacji, można stwierdzić, że większe prawdopodobieństwo wybicia z trójkątów ma kierunek przeciwny do trendu w trójkącie. Jeśli trójkąt jest opadający, należy oczekiwać wybicia do góry, jeśli rosnący — wybicia w dół. Prawdopodobieństwo wybicia zgodnego z trendem trójkąta wynosi 40%, a przeciwnego do trendu trójkąta 60%.

Zalety Zaletą trójkątów jest gromadzenie potencjalnej energii przyszłego ruchu kursu. Energia ta wyładowuje się po wybiciu z formacji. Trójkąty są formacją często występującą. W czasie jednego dłuższego trendu może powstać kilka trójkątów, natomiast formacja zmiany trendu tylko jedna.

Wady Wadą jest długi czas tworzenia się formacji. Aby ją wyrysować, potrzebne są dwie górki i dwa dołki. Dopiero wtedy możemy mówić o formacji trójkąta. Jednocześnie jest to ostatni moment na wybicie z trójkąta. Jeśli ono nie nastąpi, to kurs opuści trójkąt bez wybicia, co często się zdarza.

Formacje

79

Jak stosować w praktyce? W przypadku poprzednich formacji można było ryzykować i zajmować pozycję, zanim nastąpiło faktyczne wybicie, ponieważ tamte formacje określały kierunek wybicia. W przypadku trójkątów tak postępować nie można. Musimy czekać na wybicie i dopiero wtedy zajmować pozycję. Niektórzy inwestorzy, aby zwiększyć bezpieczeństwo i uniknąć fałszywych wybić, dodają do poziomu wybicia od 2% do 3% wartości tego poziomu. W przypadku przebicia w dół odejmują również od 2% do 3% wartości poziomu wsparcia. Dopiero po przejściu tych przeliczonych poziomów uznają, że nastąpiło wybicie z trójkąta. Dodatkowym potwierdzeniem wybicia powinien być wyraźny wzrost wolumenu obrotów podczas przekraczania linii trójkąta. Po wybiciu należy oszacować teoretyczny zasięg ruchu w oparciu o wysokość trójkąta i poziom wybicia.

Rozdział 11.

Formacje świecowe

ZMIANY TRENDU ZE SPADKOWEGO NA WZROSTOWY Opis strategii Formacje świecowe przewaFormacje świecoweżnie oznaczają zmianę trendu. Z tego względu nie istnieją formacje kontynuacji trendu. Formacje kończące trend spadkowy mają budowę lustrzaną w porównaniu z formacjami kończącymi trend wzrostowy. Formacje świecowe powstają na skutek łączenia dwóch lub kilku świec (rysunek 11.1). W wyniku łączenia otrzymujemy świecę łączoną. Często poszczególne świece nie dają jasnego obrazu sytuacji na rynku i dopiero ich połączenie powoduje powstanie świecy o charakterystycznym kształcie.

Rysunek 11.1. Formacja przenikania Świece łączy się według określonych zasad: • kurs otwarcia pierwszej świecy jest kursem otwarcia świecy łączonej, • kurs zamknięcia ostatniej świecy jest kursem zamknięcia świecy łączonej,

82

Strategie techniczne

• kurs maksymalny w przedziale czasu obejmującym łączone świece jest kursem maksymalnym świecy łączonej, • kurs minimalny w przedziale czasu obejmującym łączone świece jest kursem minimalnym świecy łączonej. Typowe formacje kończące trend spadkowy to: • formacja przenikania, • formacja objęcia hossy, • dno ostatniego objęcia, • harami w trendzie spadkowym, • gwiazda poranna. Formacja przenikania powstaje w trendzie spadkowym, jeśli po pełnej świecy o długim korpusie powstanie położona niżej (zgodnie z trendem) pusta świeca również o długim korpusie. Kurs zamknięcia pustej świecy powinien przebić opór tworzony przez połowę długości korpusu świecy pełnej. Po złożeniu tych świec otrzymujemy świecę łączoną podobną do świecy młota, która zapowiada zmianę trendu ze spadkowego na wzrostowy. Jeszcze bardziej jednoznaczna jest formacja objęcia hossy (rysunek 11.2).

Rysunek 11.2. Formacje: objęcia hossy oraz wierzchołek ostatniego objęcia Formacja objęcia hossy powstaje w trendzie spadkowym, jeśli po pełnej świecy powstanie pusta, która całkowicie przykryje świecę poprzednią. Jest to formacja podobna do formacji przenikania, lecz od niej mocniejsza, ponieważ kurs zamknięcia świecy pustej przebija opór tworzony przez koniec górnego cienia (kurs maksymalny). Świeca łączona jest zbliżona do świecy młota. Identyczny układ świec jak w przypadku objęcia bessy ma formacja dno ostatniego objęcia (rysunek 11.6), lecz powstaje ona w trendzie spadkowym, a nie we wzrostowym. Jeśli następna świeca po tej formacji ma kurs zamknięcia powyżej kursu zamknięcia tej formacji, oznacza to zmianę trendu ze spadkowego na wzrostowy.

Formacje świecowe

83

Formacja harami (rysunek 11.3) składa się z dwóch świec, z których pierwsza ma długi korpus i całkowicie obejmuje drugą świecę. Druga świeca może być świecą o małym korpusie lub świecą doji (krzyż harami). Istotne jest jej położenie. Jeśli jest ona położona w pobliżu środka pierwszej świecy, formacja wykazuje większe prawdopodobieństwo zmiany trendu. Harami może występować zarówno na końcu trendu wzrostowego, jak i spadkowego. W trendzie wzrostowym harami ma większe znaczenie, jeśli pierwsza świeca jest świecą o pełnym korpusie, natomiast w trendzie spadkowym — jeśli pierwsza świeca ma pusty korpus.

Rysunek 11.3. Formacja harami w trendzie spadkowym Istnieje też charakterystyczna formacja składająca się z trzech świec, zwana gwiazdą poranną (rysunek 11.4).

Rysunek 11.4. Formacja gwiazdy porannej Formacja gwiazdy porannej powstaje w trendzie spadkowym. Pierwsza świeca formacji gwiazdy porannej ma długi pełny korpus, druga świeca ma mały pełny lub pusty korpus, a trzecia długi pusty korpus. Druga świeca może być świecą doji i powinna znajdować się poniżej świecy pierwszej. Kurs zamknięcia trzeciej świecy powinien znajdować się powyżej połowy długości korpusu pierwszej świecy. Świece pokazują, jak przewagę nad rynkiem stopniowo zyskuje popyt.

84

Strategie techniczne

Zalety Przedstawione formacje pokazują, jak na rynku popyt zyskuje przewagę nad podażą. Formacje te są powszechnie znane, więc wywołują oczekiwane zachowanie wielu inwestorów posługujących się analizą techniczną.

Wady Jak wszystko w analizie technicznej, tak i te formacje nie zapewniają całkowitej pewności zmiany trendu. Zdarza się, że pokazują tylko chwilową poprawę nastrojów na rynku.

Jak stosować w praktyce? Wyszukiwanie formacji jest pracochłonne. Powstają one na końcu trendu spadkowego, więc możemy nieraz czekać wiele miesięcy na zaobserwowanie formacji. Możemy szukać formacji na indeksach lub na poszczególnych walorach. W przypadku obserwacji dłuższych okresów możemy szukać formacji na wykresach tygodniowych.

ZMIANY TRENDU ZE WZROSTOWEGO NA SPADKOWY Opis strategii Typowe formacje kończące trend wzrostowy to: • zasłona ciemnej chmury, • formacja objęcia bessy, • wierzchołek ostatniego objęcia, • harami w trendzie wzrostowym, • gwiazda wieczorna. Formacja zasłony ciemnej chmury (rysunek 11.5) powstaje w trendzie wzrostowym, jeśli po pustej świecy o długim korpusie powstanie położona wyżej (zgodnie z trendem) pełna świeca również o długim korpusie. Kurs zamknięcia pełnej świecy powinien przebić wsparcie tworzone przez połowę długości korpusu świecy pustej. Po złożeniu tych świec otrzymujemy świecę łączoną podobną do świecy spadającej gwiazdy, która zapowiada zmianę trendu ze wzrostowego na spadkowy. Jeszcze bardziej jednoznaczna jest formacja objęcia bessy (rysunek 11.6).

Formacje świecowe

85

Rysunek 11.5. Formacja zasłony ciemnej chmury

Rysunek 11.6. Formacje: objęcia bessy oraz dno ostatniego objęcia Formacja objęcia bessy powstaje w trendzie wzrostowym, jeśli po pustej świecy powstanie pełna świeca, która całkowicie przykryje poprzednią. Jest to formacja podobna do formacji zasłony ciemnej chmury, lecz od niej mocniejsza, ponieważ kurs zamknięcia świecy pełnej przebija wsparcie tworzone przez koniec dolnego cienia (kurs minimalny). Świeca łączona jest zbliżona do świecy spadającej gwiazdy. Również identyczny układ świec jak w przypadku objęcia hossy ma formacja wierzchołek ostatniego objęcia (rysunek 11.2), lecz powstaje ona w trendzie wzrostowym, a nie w spadkowym. Jeśli następna świeca po tej formacji ma kurs zamknięcia poniżej kursu zamknięcia tej formacji, oznacza to zmianę trendu ze wzrostowego na spadkowy. Formacja harami (rysunek 11.7) składa się z dwóch świec, z których pierwsza ma długi korpus i całkowicie obejmuje drugą świecę. Druga świeca może być świecą o małym korpusie lub świecą doji (krzyż harami). Istotne jest jej położenie. Jeśli jest ona położona w pobliżu środka pierwszej świecy, formacja wykazuje większe prawdopodobieństwo zmiany trendu. Harami może występować zarówno na końcu trendu wzrostowego, jak i spadkowego. W trendzie wzrostowym harami ma większe znaczenie, jeśli pierwsza świeca jest świecą o pełnym korpusie, natomiast w trendzie spadkowym — jeśli pierwsza świeca ma pusty korpus.

86

Strategie techniczne

Rysunek 11.7. Formacja harami w trendzie wzrostowym Istnieje też charakterystyczna formacja składająca się z trzech świec, zwana gwiazdą wieczorną (rysunek 11.8). Formacja gwiazdy wieczornej powstaje w trendzie wzrostowym. Pierwsza świeca formacji gwiazdy wieczornej ma długi pusty korpus, druga świeca ma mały pełny lub pusty korpus, a trzecia długi pełny korpus. Druga świeca może być świecą doji i powinna znajdować się powyżej świecy pierwszej. Kurs zamknięcia trzeciej świecy powinien znajdować się poniżej połowy długości korpusu pierwszej świecy. Świece pokazują, jak nad rynkiem przewagę stopniowo zyskuje podaż.

Rysunek 11.8. Formacja gwiazdy wieczornej Formacji świecowych jest jeszcze więcej, ale niektóre występują rzadko. Poza tym umiemy już łączyć świece i porównywać otrzymaną świecę łączoną z wcześniej poznanymi świecami o charakterystycznym kształcie. Należy jednak pamiętać, że ważny jest nie tylko kształt świecy łączonej, ale również jej położenie w aktualnym trendzie.

Formacje świecowe

87

Zalety Przedstawione formacje pokazują, jak na rynku podaż zyskuje przewagę nad popytem. Formacje te są powszechnie znane, więc wywołują oczekiwane zachowanie wielu inwestorów posługujących się analizą techniczną.

Wady Jak wszystko w analizie technicznej, tak i te formacje nie zapewniają całkowitej pewności co do zmiany trendu. Zdarza się, że pokazują tylko chwilowe pogorszenie się nastrojów na rynku.

Jak stosować w praktyce? Wyszukiwanie formacji jest pracochłonne. Powstają one na końcu trendu wzrostowego, więc możemy nieraz czekać wiele miesięcy na zaobserwowanie formacji. Możemy wyszukiwać formacji na indeksach lub na poszczególnych walorach. W przypadku obserwacji dłuższych okresów możemy szukać formacji na wykresach tygodniowych.

Rozdział 12.

Strategie oparte na technikach japońskich

PRZEŁAMANIA TRZECH LINII Opis strategii Wykresy przełamania trzech linii uwzględniają tylko kurs zamknięcia waloru. Składają się z czarnych i białych prostokątów zwanych liniami. Każda linia jest rysowana w osobnej kolumnie (rysunek 12.1).

Rysunek 12.1. Wykres przełamania trzech linii spółki PHOTON

90

Strategie techniczne

Zasady konstruowania wykresu przełamania trzech linii są następujące: • kurs zamknięcia pierwszej sesji to kurs bazowy; • jeśli kurs zamknięcia bieżącej sesji osiąga nowe maksimum w trendzie wzrostowym, to rysujemy białą linię; • jeśli kurs zamknięcia bieżącej sesji osiąga nowe minimum w trendzie spadkowym, to rysujemy czarną linię; • jeśli kurs zamknięcia nie jest ani nowym maksimum w trendzie wzrostowym, ani nowym minimum w trendzie spadkowym, to nie rysujemy żadnej linii; • zmianę trendu ze wzrostowego na spadkowy możemy wyrysować dopiero wtedy, gdy kurs zamknięcia bieżącej sesji przekroczy najniższy punkt ostatnich trzech białych linii; • zmianę trendu ze spadkowego na wzrostowy możemy wyrysować dopiero wtedy, gdy kurs zamknięcia bieżącej sesji przekroczy najwyższy punkt ostatnich trzech czarnych linii. Aby trend można było uznać za wzrostowy, na wykresie muszą być przynajmniej trzy kolejne białe linie. Taka sama zasada obowiązuje w trendzie spadkowym, z tym że tutaj mamy linie czarne. Zmiana trendu na wzrostowy (biała linia odwrotu) jest uznawana za wstępny sygnał kupna, a zmiana na spadkowy (czarna linia odwrotu) — za wstępny sygnał sprzedaży. Taka sama następna linia oznacza potwierdzenie wcześniejszego sygnału.

Zalety Zaletą strategii opartej na sygnałach generowanych przez technikę przełamania trzech linii jest to, że nie musimy ustalać żadnych parametrów decydujących o momencie generowania sygnałów. Wszystkie sygnały są automatycznie generowane przez rynek. Wykresy przełamania trzech linii są udoskonaloną wersją wykresów punktowo-symbolicznych11. Różnią się tym, że nie musimy ustalać parametrów zmiany trendu, oraz tym, że każda linia rysowana jest w oddzielnej kolumnie.

Wady Podstawowa wada tej strategii to całkowite pomijanie wolumenu obrotów. Ruch kursu uważa się za ważny, gdy wiąże się z nim odpowiednio duży wolumen obrotu. Przy niewielkich obrotach kurs może przybierać przypadkowe wartości. Następna wada to oparcie tej techniki na kursie zamknięcia. Jak wiemy, na naszym rynku kursy zamknięcia są wyznaczane w momencie rozpoczynania dogrywki. Kursy te często podlegają manipulacjom i z tego powodu zamknięcie na rynku często nazywane jest „cudofiksingiem”. Do wad można też zaliczyć takie samo traktowanie linii o różnej długości. Pojawienie się linii długiej zgodnie z aktualnym trendem jest

11

Wykresy punktowo-symboliczne zwane są też wykresami typu kółko i krzyżyk.

Strategie oparte na technikach japońskich

91

przecież silniejszym sygnałem niż nawet kilka linii krótkich. No i na koniec magiczna liczba trzy. Dlaczego sygnał powstaje po przełamaniu trzech linii, a nie na przykład dwóch lub czterech? Czym jest to uzasadnione? Na to nie ma odpowiedzi. Tak po prostu przyjęli twórcy tej strategii.

Jak stosować w praktyce? Strategia oparta na tej technice pozwala w łatwy sposób określić bieżące trendy oraz ustalić, na jakim etapie jest trend. Generuje ona sygnały kupna i sprzedaży, które można wykorzystać do inwestycji. Pewnym problemem jest moment zajmowania pozycji na rynku. Możemy zająć pozycję zaraz po pojawieniu się sygnału lub czekać na jego potwierdzenie. Czekanie na potwierdzenie sygnału pozwala na eliminowanie błędnych sygnałów, ale też może mocno ograniczyć ewentualne zyski. Strategia nadaje się do inwestycji średnioterminowych i długoterminowych. W przypadku inwestycji krótkoterminowych lepszym rozwiązaniem jest stosowanie formacji świecowych.

RENKO Opis strategii Wykresy renko to zmodyfikowana wersja wykresów przełamania trzech linii. Usunięto w tej technice wadę w postaci linii o różnej długości. Obecnie każda linia posiada taką samą długość (rysunek 12.2).

Rysunek 12.2. Wykres renko spółki KGHM (jednostkowa zmiana kursu o 3%)

92

Strategie techniczne

Zasady konstruowania wykresu renko są następujące: • Kurs zamknięcia pierwszej sesji to kurs bazowy. • Ustalamy jednostkową zmianę kursu, która jednocześnie będzie długością linii. • Jeśli w trendzie wzrostowym kurs zamknięcia bieżącej sesji jest większy od maksymalnego kursu ostatniej białej linii, to różnicę wartości tych kursów dzielimy przez jednostkową zmianę kursu. Otrzymaną liczbę zaokrąglamy w dół do wartości całkowitej i rysujemy tyle białych linii do góry w oddzielnych kolumnach, ile wyniosła liczba całkowita. • Jeśli w trendzie spadkowym kurs zamknięcia bieżącej sesji jest mniejszy od minimalnego kursu ostatniej czarnej linii, to różnicę wartości tych kursów dzielimy przez jednostkową zmianę kursu. Otrzymaną liczbę zaokrąglamy w dół do wartości całkowitej i rysujemy tyle czarnych linii w dół w oddzielnych kolumnach, ile wyniosła liczba całkowita. • Zmianę trendu ze wzrostowego na spadkowy możemy wyrysować dopiero wtedy, gdy różnica między kursem zamknięcia bieżącej sesji i minimalnym kursem ostatniej białej linii będzie równa lub większa niż przyjęta jednostkowa zmiana kursu, a kurs zamknięcia na bieżącej sesji spadł. • Zmianę trendu ze spadkowego na wzrostowy możemy wyrysować dopiero wtedy, gdy różnica między kursem zamknięcia bieżącej sesji i maksymalnym kursem ostatniej czarnej linii będzie równa lub większa niż przyjęta jednostkowa zmiana kursu, a kurs zamknięcia na bieżącej sesji wzrósł. • W trendzie wzrostowym pomijane są różnice między kursami zamknięcia a maksymalnym kursem ostatniej białej linii, które są mniejsze niż przyjęta jednostkowa zmiana kursu. • W trendzie spadkowym pomijane są różnice między kursami zamknięcia a minimalnym kursem ostatniej czarnej linii, które są mniejsze niż przyjęta jednostkowa zmiana kursu. Jako jednostkową zmianę kursu można przyjąć stałą wartość zmiany kursu (na przykład 1 zł, 2 zł, 3 zł, 5 zł, 10 zł) lub zmianę procentową (na przykład 2%, 3%, 4%, 5%) liczoną od ostatniego kursu zamknięcia. Najczęściej przyjmuje się zmianę trzyprocentową. Zmiana trendu ze spadkowego na wzrostowy to wstępny sygnał kupna, a zmiana ze wzrostowego na spadkowy to wstępny sygnał sprzedaży. Taka sama następna linia oznacza potwierdzenie wcześniejszego sygnału.

Zalety Strategia oparta na wykresach renko dobrze sprawdza się na rynkach trendowych. Sygnały zmiany trendu można wykorzystać do zajmowania pozycji. Wykresy renko eliminują drobne zmiany kursów, przez co pokazywane są tylko istotne zmiany tworzące trendy.

Strategie oparte na technikach japońskich

93

Wady Strategia oparta na wykresach renko nie nadaje się do inwestowania, jeśli walor posiada trend boczny. Mamy wtedy do czynienia z szeregiem fałszywych sygnałów powodujących tylko straty. Aby wyeliminować fałszywe sygnały, możemy zwiększać jednostkową zmianę kursu będącą podstawą generowania sygnałów lub czekać na następną linię w tym samym kolorze, będącą potwierdzeniem wcześniejszego sygnału. Słuszne też są wady wymienione w technice przełamania trzech linii dotyczące wolumenu obrotu oraz kursu zamknięcia waloru. Wprowadzenie stałej jednostkowej zmiany kursu jest w praktyce mocno utrudnione, ponieważ przyjęta wartość pasująca do danego waloru może być zbyt duża lub zbyt mała w przypadku innych walorów. Z kolei zmiana procentowa liczona w oparciu o ostatni kurs zamknięcia przeważnie nie jest okrągłą liczbą całkowitą, co utrudnia ocenę wykresu.

Jak stosować w praktyce? Strategia nadaje się do inwestycji średnioterminowych i długoterminowych. Pozwala w łatwy sposób rozpoznać zmianę trendu oraz ustalić, na jakim etapie jest trend. Stosuje się ją analogicznie jak strategię opartą na wykresach przełamania trzech linii.

KAGI Opis strategii Następnym udoskonaleniem wykresów opartych wyłącznie na kursie zamknięcia waloru są wykresy kagi. Opierają się one na liniach rysowanych jako pionowe odcinki, a nie jak poprzednio prostokąty. Linie te mają różną długość i są rysowane w oddzielnych kolumnach oraz są łączone przez odcinki poziome zwane liniami załamania (rysunek 12.3). Linie pionowe w trendzie wzrostowym nazywane są liniami „jang”, natomiast w trendzie spadkowym — liniami „jin”. Linie w trendzie wzrostowym są pogrubione. Linia załamania łącząca minima dwóch linii nazywana jest talią, a łącząca maksima — ramieniem. Zasady konstruowania wykresu kagi są następujące: • kurs zamknięcia pierwszej sesji to kurs bazowy; • ustalamy wielkość odwrócenia, czyli minimalną zmianę kursu wymaganą do narysowania linii odwrotu; • jeśli w trendzie wzrostowym kurs zamknięcia bieżącej sesji jest większy od kursu zamknięcia sesji poprzedniej, to przedłużamy linię o różnicę obu kursów; • jeśli w trendzie spadkowym kurs zamknięcia bieżącej sesji jest mniejszy od kursu zamknięcia sesji poprzedniej, to przedłużamy linię o różnicę obu kursów;

94

Strategie techniczne

Rysunek 12.3. Wykres kagi spółki PZU (wielkość odwrócenia — 4%) • jeśli w trendzie wzrostowym kurs zamknięcia bieżącej sesji jest mniejszy od ostatniego maksimum i różnica między nimi jest większa lub równa wielkości odwrócenia, to w nowej kolumnie rysujemy linię odwrotu oraz rysujemy linię poziomą; • jeśli w trendzie spadkowym kurs zamknięcia bieżącej sesji jest większy od ostatniego minimum i różnica między nimi jest większa lub równa wielkości odwrócenia, to w nowej kolumnie rysujemy linię odwrotu oraz rysujemy linię poziomą; • jeśli w trendzie wzrostowym kurs zamknięcia bieżącej sesji jest mniejszy od ostatniego maksimum i różnica między nimi jest mniejsza niż wielkość odwrócenia, to nic nie rysujemy; • jeśli w trendzie spadkowym kurs zamknięcia bieżącej sesji jest większy od ostatniego minimum i różnica między nimi jest mniejsza niż wielkość odwrócenia, to nic nie rysujemy; • trend wzrostowy zaczyna się, gdy linia odwrotu przekracza ostatnie maksimum, od tego momentu rysujemy linię grubą; • trend spadkowy zaczyna się, gdy linia odwrotu przekracza ostatnie minimum, od tego momentu rysujemy linię cienką. Jako wielkość odwrócenia można przyjąć stałą wartość zmiany kursu (na przykład 1 zł, 2 zł, 3 zł, 5 zł, 10 zł) lub zmianę procentową (na przykład 2%, 3%, 4%, 5%) liczoną od ostatniego kursu zamknięcia. Najczęściej przyjmuje się zmianę czteroprocentową. Wielkość odwrócenia zależy też od rozpatrywanego horyzontu czasowego. Zwiększa się ją wraz z powiększaniem horyzontu czasowego. Zmiana trendu ze spadkowego na wzrostowy to sygnał kupna, a zmiana ze wzrostowego na spadkowy to sygnał sprzedaży.

Strategie oparte na technikach japońskich

95

Zalety Sygnały generowane na wykresach kagi pojawiają się później niż sygnały na wykresach przełamania trzech linii lub wykresach renko, ponieważ aby można było uznać zmianę trendu za dokonaną, musi nastąpić przebicie ostatniego maksimum lub minimum. Dlatego nie jest konieczne czekanie na potwierdzenia sygnałów. Jednak jeśli oczekujemy na dodatkowe potwierdzenie, to przełamanie kolejnego maksimum w trendzie wzrostowym oraz kolejnego minimum w trendzie spadkowym możemy traktować jako potwierdzenie zmiany trendu.

Wady Strategia oparta na wykresach kagi nie nadaje się do inwestowania, jeśli walor posiada trend boczny. Mamy wtedy do czynienia z szeregiem fałszywych sygnałów powodujących tylko straty. Aby wyeliminować fałszywe sygnały, możemy zwiększać wielkość odwrócenia będącą podstawą generowania sygnałów. Ważne też są wady wymienione w technice przełamania trzech linii dotyczące wolumenu obrotu oraz kursu zamknięcia waloru. Wprowadzenie stałej wielkości odwrócenia jest w praktyce mocno utrudnione, ponieważ przyjęta wartość pasująca do danego waloru może być zbyt duża lub zbyt mała w przypadku innych walorów. Z kolei zmiana procentowa liczona w oparciu o ostatni kurs zamknięcia przeważnie nie jest okrągłą liczbą całkowitą, co utrudnia ocenę wykresu.

Jak stosować w praktyce? Wykresy kagi można stosował w praktyce w prosty sposób, opierając się na generowanych sygnałach kupna i sprzedaży. Nadają się do inwestycji średnioterminowych lub długoterminowych posiadających trend. Siłę trendu wzrostowego możemy ocenić, porównując położenie kolejnych ramion, natomiast siłę trendu spadkowego — porównując położenie kolejnych talii. Ważnym punktem jest środek linii. Stanowi on poziom wsparcia przy spadkach oraz poziom oporu przy wzrostach. Przebicie tego poziomu jest istotnym dodatkowym sygnałem świadczącym o sile trendu. 12 Na wykresach kagi możemy rysować formacje . Ułatwiają to wyraźnie położone poziomy talii i ramion. Formacje na wykresach kagi są odpowiednikami klasycznych formacji, z tym że obowiązuje dla nich inne nazewnictwo: • wierzchołek szczypczyków — odpowiednik podwójnego szczytu, • dno szczypczyków — odpowiednik podwójnego dna, • formacja trzech Buddów — formacja głowy i ramion, • odwrócona formacja trzech Buddów — formacja odwróconej głowy z ramionami.

12

Więcej informacji w książce Steve Nisona Świece i inne japońskie techniki analizowania wykresów.

96

Strategie techniczne

Jest też jeszcze formacja podwójnego okna (rysunek 12.4) niemająca odpowiednika w klasycznych formacjach.

Rysunek 12.4. Formacja podwójnego okna Formacja podwójnego okna powstaje w trendzie spadkowym, jeśli między dwiema sąsiednimi taliami (T1, T2) a ramieniem R1 powstają dwa okna, czyli różnice poziomów, z tym że ramię R1 jest położone niżej niż talie. Podobnie w trendzie wzrostowym powstaje formacja podwójnego okna, jeśli między dwoma sąsiednimi ramionami (R1, R2) a talią T1 powstają dwa okna, z tym że talia T1 jest położona wyżej niż ramiona.

Rozdział 13.

Strategia Ichimoku Kinko Hyo

Opis strategii Strategia oparta na wykresach Ichimoku jest dosyć złożona i z tego powodu wymaga dokładniejszego omówienia. A ponieważ rośnie liczba inwestorów posługujących się tą strategią, można powiedzieć, że wśród inwestorów zapanowała moda na wykresy Ichimoku. Omówię więc najpierw budowę wykresu Ichimoku (rysunek 13.1), a później wyjaśnię, jak tę strategię stosować w praktyce.

Rysunek 13.1. Wykres Ichimoku spółki KGHM

98

Strategie techniczne

Ichimoku składa się z pięciu linii oraz obszarów utworzonych przez niektóre linie. Pozwala to na łatwą i pełną ocenę sytuacji technicznej waloru. Ichimoku składa się z następujących elementów: • linii zwrotnej (tenkan sen), • linii standardowej (kijun sen), • linii opóźnionej (chikou span), • pierwszej linii prowadzącej (senkou span A), • drugiej linii prowadzącej (senkou span B), • chmury (kumo), czyli obszaru między liniami prowadzącymi. Linia zwrotna jest to zwykła średnia krocząca liczona z 9 okresów. Jednak nie jest ona liczona z wartości kursu zamknięcia waloru, tylko z wartości kursu środkowego okresu13. Kurs środkowy jest bardziej wiarygodny szczególnie na naszym rynku, znanym z ustawiania kursów zamknięcia. Linia zwrotna jest linią szybko reagującą na zmiany kursu. Stanowi pierwszą linię wsparcia lub oporu przy silnych trendach. Zatrzymuje drobne korekty. Linia standardowa jest to zwykła średnia krocząca liczona z 26 okresów. Jest ona również liczona z wartości kursu środkowego okresu. Pokazuje główny trend na rynku. Stanowi drugą linię wsparcia przy trendach wzrostowych. Zatrzymuje silne korekty. Jeśli jest linią poziomą, to wsparcie jest szczególnie silne. Linia opóźniona powstaje z wartości kursu zamknięcia. Jest to kurs waloru przedstawiony w formie wykresu liniowego. Najważniejsza cecha tej linii to że jest ona przesunięta wstecz o 26 okresów. Pozwala to porównać bieżący kurs zamknięcia z kursem sprzed miesiąca. Porównanie to pokazuje, czy na rynku jest trend wzrostowy, czy spadkowy. Linia ta jest wykorzystywana do potwierdzania sygnałów. Sygnał kupna jest potwierdzony, jeśli linia opóźniona wskazuje na trend wzrostowy. Pierwsza linia prowadząca wyznacza pierwszy brzeg chmury. Jest to zwykła średnia krocząca liczona z 26 okresów przesunięta w przód o 26 okresów. Średnia ta jest liczona 14 z wartości otrzymanych z przekształcenia linii zwrotnej i linii standardowej . Druga linia prowadząca wyznacza drugi brzeg chmury. Jest to zwykła średnia krocząca liczona z 52 okresów przesunięta w przód o 26 okresów. Średnia ta jest liczona z wartości kursu środkowego okresu. Liczby okresów przyjęte do obliczeń średnich są wartościami typowymi. Liczbie 9 odpowiada 1,5 tygodnia na wykresach dziennych, liczbie 26 — miesiąc, a liczbie 52 — dwa miesiące. Oczywiście można dobrać inne wartości bardziej pasujące do danego waloru.

13 14

Kurs środkowy = (kurs maksymalny + kurs minimalny) : 2 Pierwsza linia prowadząca = (linia zwrotna + linia standardowa) : 2

Strategia Ichimoku Kinko Hyo

99

Zalety Z wykresów Ichimoku można korzystać zarówno przy grze w trakcie sesji, jak i przy inwestycjach długoterminowych. Uwzględniają nie tylko kursy zamknięcia, co stosuje się w technikach japońskich opisanych w poprzednim rozdziale, ale również pozostałe charakterystyczne kursy: maksymalny i minimalny na danej sesji — podobnie jak wykresy świecowe. Dzięki złożonej budowie dostarczają pełny obraz sytuacji co do danego waloru.

Wady Do wad tej strategii zaliczyłbym przesadną wiarę w jej skuteczność. Według analityków z biura IDM skuteczność tej strategii to tylko około 45%. Oznacza to, że generuje więcej sygnałów błędnych niż prawdziwych. Tylko wprawna selekcja pozwala wybrać te właściwe. Jak każda technika, tak i wykresy Ichimoku pokazują to, co już było, a nie to, co będzie, oraz nie można na ich podstawie ocenić wartości przedstawianych walorów. Trochę wątpliwe jest też liczenie kursu środkowego. Wystarczy jedno przypadkowe lub celowe zlecenie o niewielkiej wartości, aby znacznie obniżyć lub podwyższyć kurs w trakcie sesji, a w konsekwencji wpłynąć na kurs środkowy. Nie byłoby tego, gdyby kurs środkowy uwzględniał wszystkie kursy w danym okresie i ważył je wolumenem obrotów. Technika ta nadaje się dobrze na rynkach trendowych, przy trendzie bocznym może generować błędne sygnały. Wadą jest też mnogość generowanych sygnałów. Przecinanie się linii zwrotnej i standardowej daje nam sześć sygnałów. Do tego mamy dwa sygnały generowane przez linię opóźnioną i dwa sygnały powstające przy opuszczaniu obszaru chmury. Dla mniej wprawnych inwestorów to trochę za dużo.

Jak stosować w praktyce? Ichimoku najlepiej stosować razem z wykresami notowań w formie świec. Mamy trzy metody praktycznego wykorzystania sygnałów generowanych przez wykresy Ichimoku: • przecięcia linii zwrotnej i standardowej, • przecięcia linii opóźnionej z wykresami notowań w formie świec, • wybicie lub przebicie chmury. Przecinanie się linii zwrotnej i standardowej powoduje generowanie sygnałów kupna lub sprzedaży. Jednak istotne jest też położenie tych sygnałów względem chmury. Sygnał może być generowany poniżej, wewnątrz lub powyżej chmury. W ten sposób mamy trzy wersje sygnałów kupna i trzy wersje sygnałów sprzedaży: • linia zwrotna przecina linię standardową od dołu poniżej chmury — słaby sygnał kupna; • linia zwrotna przecina linię standardową od dołu wewnątrz chmury — średni sygnał kupna; • linia zwrotna przecina linię standardową od dołu powyżej chmury — silny sygnał kupna;

100

Strategie techniczne

• linia zwrotna przecina linię standardową od góry powyżej chmury — słaby sygnał sprzedaży; • linia zwrotna przecina linię standardową od góry wewnątrz chmury — średni sygnał sprzedaży; • linia zwrotna przecina linię standardową od góry poniżej chmury — silny sygnał sprzedaży. Samo zetknięcie się linii jest już traktowane jako sygnał. Nie musi dojść do widocznego przecięcia jak przy klasycznych średnich. Przy tylu sygnałach można stracić rozeznanie, na które sygnały reagować. Ryzykanci mogą reagować na sygnały słabe. Jednak dopiero sygnały średnie i silne dają szanse na zyski. Sygnały słabe możemy traktować jako wstępną informację, że dla tego waloru może się niedługo pojawić właściwy sygnał. Inną metodą jest podzielenie posiadanej gotówki na trzy części i stopniowe zajmowanie pozycji w miarę pojawiania się sygnałów. Podczas silnego trendu wzrostowego kurs waloru znajduje się powyżej linii zwrotnej. Każde jej korekcyjne testowanie można wykorzystać do zajmowania pozycji zgodnej z trendem. W ta15 kiej sytuacji możemy ustawić zlecenie stop na poziomie linii standardowej. Silniejsze korekty dochodzą do linii standardowej. Tu również można zajmować pozycje zgodnie z trendem. Aby ocenić, czy na rynku panuje jakiś trend, wykorzystujemy wskazania linii opóźnionej. Jeśli ostatni kurs zamknięcia jest powyżej przesuniętego o 26 okresów kursu zamknięcia, to mamy trend wzrostowy, jeśli poniżej — to spadkowy. Linię opóźnioną możemy również wykorzystać do zajmowania pozycji. Jeśli linia opóźniona przechodzi nad wykres świecowy, to mamy sygnał kupna, jeśli pod wykres świecowy — to mamy sygnał sprzedaży. Wejście linii opóźnionej w korpus świecy nie jest jeszcze sygnałem zmiany trendu. Dopiero jeśli linia opóźniona przekroczy kurs zamknięcia, uznajemy to za sygnał. Chmurę możemy traktować jak strefę silnego oporu w trendzie wzrostowym lub wsparcia w trendzie spadkowym. Chmura stanowi też strefę silnego wsparcia podczas korekt trendu wzrostowego lub oporu podczas korekt trendu spadkowego. Dodatkową informację daje nam położenie linii prowadzących chmurę. Jeśli pierwsza linia prowadząca jest powyżej drugiej, oznacza to, że co do danego waloru panuje pozytywny nastrój i powinniśmy oczekiwać wzrostów, natomiast odwrotne położenie oznacza, że na rynku panuje pesymizm i możemy oczekiwać spadków. Wejście w chmurę wymaga przebicia pierwszej linii prowadzącej, która jest linią wsparcia lub oporu. Jednak jest to przeważnie łatwiejsze niż całkowite przebicie chmury, czyli przebicie drugiej linii prowadzącej. Druga linia prowadząca jest ostatnią linią wsparcia w korektach trendu wzrostowego i oporu w korektach trendu spadkowego. Wybicie z chmury traktujemy jako sygnał kupna, a przebicie chmury jako sygnał sprzedaży. Stosowanie tych sygnałów to trzecia metoda praktycznego wykorzystania Ichimoku po sygnałach generowanych przez linie zwrotną i standardową oraz sygnałach generowanych przez linię opóźnioną. Zlece15

Zlecenie stop — zlecenie automatycznie wprowadzane do arkusza zleceń po spełnieniu się założonego warunku. Pozwala szybko zamknąć pozycję, jeśli rynek podąża w złym dla nas kierunku.

Strategia Ichimoku Kinko Hyo

101

nia stop w tym wypadku ustawiamy na tej linii prowadzącej, której obecnie nie przebiliśmy. Następnie przesuwamy je zgodnie z trendem, wybierając jako podstawę świece o długim korpusie. Chmura ma swoją zmieniającą się grubość. Gruba chmura oznacza silną strefę wsparcia lub oporu. Jeśli chmura zmniejsza swoją grubość, oznacza to słabnięcie aktualnego trendu. Jeśli kurs waloru znajduje się w chmurze, oznacza to jego konsolidację, jeśli zaś powyżej chmury — trend wzrostowy, a poniżej — spadkowy. Wszystkie opisane linie stanowią pewnego rodzaju wsparcia i opory. Jako potwierdzenie sygnałów należy wykorzystywać informacje dostarczane z klasycznych formacji świecowych. Więcej szczegółów co do tej techniki można znaleźć w książce Kamila Oziemczuka Ichimoku — japońska strategia inwestycyjna.

Rozdział 14.

Wybór spółek do inwestycji

BEZPOŚREDNIE PORÓWNYWANIE Pierwszy problem, jaki napotka inwestor chcący inwestować w oparciu o analizę techniczną, to wybór spółek do inwestycji. Im większy rynek, tym wybór staje się trudniejszy. Technicy wiedzą, że należy wybierać spółki mające trend wzrostowy, a na dodatek powinny to być spółki o najsilniejszym trendzie. Wychodzą oni z założenia, że trend ma bezwładność, czyli że jest większe prawdopodobieństwo jego kontynuacji niż zmiany trendu na przeciwny. Poszczególne walory muszą być z czymś porównywane. Najlepiej porównywać walory z indeksami. Jeśli spółka wchodzi w skład indeksu WIG20, to można jej kurs porównywać z notowaniami kursu indeksu WIG20; jeśli wchodzi w skład indeksu mWIG40 — to z notowaniami indeksu mWIG40. Można też jako punkt odniesienia przyjąć najszerszy indeks rynku, czyli indeks WIG. Teraz możemy już po kolei porównać notowania wszystkich znajdujących się na głównym rynku spółek (ponad 400) z notowaniami indeksu WIG (rysunek 14.1). Możemy również uwzględnić notowania spółek z rynku New Connect (ponad 300). Takie porównanie pozwala wstępnie wyselekcjonować spółki posiadające trend wzrostowy. Aby sprawdzić, czy kurs spółki rośnie szybciej niż indeks, można nałożyć na siebie oba wykresy (rysunek 14.2).

104

Strategie techniczne

Rysunek 14.1. Porównanie notowań spółki PKN ORLEN z notowaniami indeksu WIG Po nałożeniu wykresów widzimy wyraźnie, że na ogół notowania spółki PKN ORLEN przez jakiś czas rosną wolniej niż indeks, jednak w końcu zawsze doganiają indeks WIG. Dzieje się tak, ponieważ spółka ta jest głównym składnikiem tego indeksu. Dlatego każdy wolniejszy wzrost kursu spółki można wykorzystać na kupno jej akcji, natomiast zrównanie się notowań — na ich sprzedaż. Przeglądanie całego rynku jest pracochłonne (ponad 600 walorów), dlatego można tę pracę wykonać inaczej. Możemy najpierw porównać indeksy branżowe z indeksem WIG. W ten 16 sposób znajdziemy aktualnie najmocniejszą branżę na rynku. Następnie przeglądamy tylko spółki wchodzące w skład tego indeksu branżowego. Przedstawiona metoda pozwala wybrać aktualnie rosnące walory, ale nic nie mówi na temat wartości wewnętrznej akcji. W ten sposób możemy nieświadomie kupić akcje spółek przewartościowanych, czyli takich, które mają wysokie współczynniki C/Z i C/WK. Technicy głoszą zasadę „kup drogo, a sprzedaj jeszcze drożej”. Jest to według mnie recepta na bankructwo. Czy nie lepiej trzymać się zasady „kup tanio, a sprzedaj drogo”? Dlatego po wybraniu spółek posiadających trend wzrostowy należy sprawdzić, czy nie są to już walory przewartościowane.

16

GPW zamiast nazwy „branża” używa nazwy „sektor”. Są to pojęcia równoważne.

Wybór spółek do inwestycji

105

Rysunek 14.2. Notowania PKN ORLEN na tle notowań indeksu WIG Drugie niebezpieczeństwo, jakie niesie ta metoda, to możliwość kupna akcji na końcu trendu, czyli tuż przed spadkami. Logika mówi, że największe zyski osiągniemy, jeśli kupimy akcje na początku trendu, a nie na jego końcu. Tylko że rodzący się trend jest przeważnie słaby i może zostać odrzucony podczas selekcji. Natomiast najsilniejsze wzrosty są zazwyczaj na końcu trendu. Dlatego istnieje duże ryzyko, że stosując tę metodę, technicy częściej kupią akcje przewartościowane pod koniec trendu niż tanie akcje na początku trendu.

ZASTOSOWANIE WSKAŹNIKA RS Wskaźnik RS17 (Relative Strength) to wskaźnik tak zwanej siły relatywnej. Otrzymywany jest przez porównanie kursu danego waloru z kursem innego waloru traktowanym jako odniesienie. Jest to więc iloraz wartości kursu analizowanej spółki i kursu odniesienia. Jako przykład na rysunku 14.3 został pokazany wykres wskaźnika RS spółki PKN ORLEN oraz indeksu WIG.

17

W programie MetaStock nosi nazwę Relative Strength Comparative.

106

Strategie techniczne

Rysunek 14.3. Siła relatywna akcji spółki PKN ORLEN Wykres wskaźnika RS jest podobny do metody poprzedniej, czyli bezpośredniego porównywania notowań poszczególnych walorów z indeksem traktowanym jako punkt odniesienia. Dlatego wszystkie uwagi przedstawione wyżej są tutaj tak samo aktualne. Pokazuję go ze względu na różne możliwości, jakie posiadają programy giełdowe. Jedne umożliwiają bezpośrednie porównywanie walorów, inne porównywanie za pomocą wskaźnika RS.

Część III

STRATEGIE FUNDAMENTALNE

Rozdział 15.

Dywidendy

CZY SPÓŁKA POWINNA PRZEZNACZAĆ ZYSK NA DYWIDENDĘ? Spółka publiczna posiada różny akcjonariat. Składa się on zarówno z fundamentalnych akcjonariuszy długoterminowych, jak i z krótkoterminowych spekulantów. Różny horyzont czasowy inwestycji tych akcjonariuszy powoduje różny ich stosunek do kwestii wypłaty dywidendy przez spółkę. Spekulanci są nastawieni na szybkie zyski, więc zawsze oczekują wypłaty dywidendy i to w możliwie maksymalnej wysokości. Nie interesuje ich, jak to wpłynie na kondycję spółki. Inne nastawienie mają akcjonariusze długoterminowi. Czasami są za wypłatą dywidendy, a czasami nie. Wynika to z tego, że wypłata dywidendy nie zawsze jest korzystna dla spółki. Z drugiej strony, akcjonariusze zainwestowali w akcje spółki i oczekują wypłaty zysków z tej inwestycji. O tym, czy należy wypłacać dywidendę, decydują przede wszystkim dwa czynniki. Pierwszy to aktualny etap rozwoju spółki. Spółki młode, szybko się rozwijające potrzebują dużo kapitału na swój rozwój. Na tym etapie rozwoju cały zysk powinien być zatrzymywany w spółce i przeznaczany na dalszy szybki rozwój. Wręcz głupotą należy nazwać wypłacanie na tym etapie dywidendy i jednocześnie korzystanie z kredytów bankowych, od których trzeba przecież zapłacić odsetki. Należy też pamiętać, że wypłacana dywidenda jest obciążona podatkiem w wysokości 19%. Inaczej wygląda sytuacja w przypadku spółki o ugruntowanej już pozycji na rynku i ograniczonych możliwościach rozwoju. Taka spółka będąca już na etapie „dojnej krowy” powinna systematycznie wypłacać dywidendę. Drugi warunek, który musi być spełniony, aby spółka wypłaciła dywidendę, to posiadanie nadwyżki gotówkowej. Często popełnia się błąd, przyjmując osiągnięty zysk netto w danym roku jako podstawę wypłaty dywidendy. Zysk netto powstaje na skutek rozliczeń danego

110

strategie fundamentalne

roku na papierze. Z zysku netto nie wynika wcale posiadanie gotówki przez spółkę. Przykładowo spółka może otrzymać zapłatę w naturze, przeksięgować wartość posiadanych nieruchomości lub wierzyciele spółki mogą umorzyć jej część długów. Każde takie zdarzenie gospodarcze spowoduje zaksięgowanie przez spółkę zysku netto, ale na konto bankowe spółki nie wpłynie żadna gotówka. W USA przyjmuje się, że spółka jest tyle warta, ile wynosi suma wypłacanych przez nią dywidend. Jest to jedna z metod wyceny wartości spółki. Dlatego tam znaczna liczba spółek stara się wypłacać dywidendy. Spółka wypłacająca regularnie dywidendę jest lepiej postrzegana przez rynek i inwestorów, co przekłada się na wyższy kurs. Dywidendy często wypłacane są kwartalnie. U nas jest niestety inaczej. Często główni akcjonariusze to jednocześnie zarząd spółki. A każdy zarząd jest niechętny do wypłacania dywidend, bo woli sam zagospodarować te środki. W ten sposób pozostali akcjonariusze nie mogą przegłosować na walnym zjeździe akcjonariuszy wypłaty dywidendy. Natomiast główni akcjonariusze brak dywidendy wyrównają sobie odpowiednimi pensjami lub nagrodami. Jeśli nie są w zarządzie spółki, to zasiadają w radzie nadzorczej i również otrzymują za to wynagrodzenie. Dywidenda w Polsce wypłacana jest w jednym lub dwóch terminach.

OPŁACALNOŚĆ STRATEGII DYWIDENDOWEJ Strategia dywidendowa może być realizowana na dwa sposoby. Pierwszy to kupno akcji spółki dywidendowej zaraz po wydaniu rekomendacji wypłaty dywidendy przez zarząd spółki. Rekomendacja ta jest następnie rozpatrywana na najbliższym walnym zjeździe akcjonariuszy razem z podejmowaniem decyzji o przeznaczeniu osiągniętego zysku netto w roku ubiegłym. Przeważnie oczekiwanie na wypłatę sporej dywidendy powoduje wzrost kursu. Na walnym zjeździe akcjonariusze ustalają wysokość dywidendy oraz termin prawa do dywidendy i termin jej wypłaty. Termin prawa do dywidendy określa datę, kiedy posiadacze akcji spółki otrzymają prawo do jej otrzymania. Jednak prawo to jest księgowane w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych na rachunkach inwestorów z trzydniowym opóźnieniem. Oznacza to w praktyce, że aby otrzymać dywidendę, trzeba mieć akcje trzy dni przed oficjalnym terminem prawa do dywidendy. Kurs akcji spółki dywidendowej rośnie przeważnie aż do dnia, w którym inwestorzy nabędą prawa do dywidendy. Można je sprzedać dzień lub dwa przed tym terminem, czyli cztery lub pięć dni przed oficjalnym terminem prawa do dywidendy. W ten sposób nie otrzymujemy dywidendy, ale zarabiamy na wzroście kursu wywołanym przez prawo do dywidendy. Drugi sposób to długoterminowe trzymanie akcji i przejmowanie wszystkich dywidend. Otrzymaną gotówkę z dywidend możemy przeznaczyć na dokupowanie akcji spółki. Do tej strategii oczywiście najlepsze są spółki dywidendowe wchodzące w skład indeksu WIG-DIV (indeks spółek dywidendowych). Obecnie (kwiecień 2011 rok) w skład indeksu wchodzi 30 spółek regularnie wypłacających dywidendę, a jego aktualny skład można znaleźć na stronie Giełdy Papierów Wartościowych. W ciągu roku kursy spółek dywidendowych mogą podlegać

Dywidendy

111

sezonowości, rosnąć przed wypłatą dywidendy i spadać po jej przyznaniu. Następnego dnia po przyznaniu prawa do dywidendy giełda koryguje kurs odniesienia spółki o wartość prawa do dywidendy. W ten sposób wymuszany jest spadek kursu, który zniechęca spekulantów do otrzymywania dywidendy. Spadek ten powoduje powstanie sygnałów sprzedaży w analizie technicznej, co pociąga za sobą wzrost podaży akcji spowodowany przez techników. W konsekwencji kurs często spada bardziej niż wartość otrzymanej dywidendy, w dodatku pomniejszonej o podatek. Dlatego jeśli nastawimy się na przejmowanie dywidend, to opłaci się to tylko przy długoterminowym trzymaniu akcji.

BEZPIECZEŃSTWO STRATEGII Strategia dywidendowa jest strategią bezpieczną. Większość dywidend jest wypłacana przez duże spółki o dominującej pozycji rynkowej. Akcje tych spółek przeważnie znajdują się w silnych rękach (długoterminowy kapitał fundamentalny). Dlatego jeśli w danym roku nie zostanie uchwalona dywidenda, to zatrzymany w spółce zysk zwiększy jej wartość księgową, a to spowoduje obniżenie się współczynnika C/WK spółki. Z kolei niższy współczynnik spowoduje lepszą wycenę akcji spółki. Podwyższenie wyceny akcji spółki przeważnie łączone jest z rekomendacją „kupuj”, a to w konsekwencji powoduje wzrost kursu. Przedstawiony łańcuch zdarzeń pokazuje, że inwestor albo otrzyma dywidendę, albo zarobi na wzroście wartości posiadanych akcji. Dlatego jest to strategia bezpieczna szczególnie przy dużych spółkach. Pewność wypłacania dywidend można zwiększyć, wybierając duże spółki sprzedane kapitałowi zagranicznemu. Jako przykład można podać spółkę TPSA. Głównym akcjonariuszem jest francuski France Telecom posiadający około połowy akcji spółki. Akcjonariusz ten rozwija swój potencjał głównie we Francji, natomiast polską spółkę TPSA traktuje jako „dawcę kapitału”. Dlatego właśnie regularnie co roku jest wypłacana wysoka dywidenda pochłaniająca prawie cały zysk spółki, który następnie transferowany jest z Polski do Francji. Taką samą politykę stosują akcjonariusze wielu spółek giełdowych przejętych przez kapitał zagraniczny (Dębica, Pekao, Żywiec). Druga metoda na zwiększenie pewności wypłacania dywidendy to wybór spółek z większościowym udziałem Skarbu Państwa. Skarb Państwa ciągle potrzebuje dużo gotówki, więc jeśli może, to przeważnie głosuje za wypłatą dywidendy. Szczególnie korzystne są też spółki z sektora finansowego, takie jak PZU i GPW. Obie mogą przeznaczać na dywidendę od 50% do 100% zysku z danego roku. Zarządy spółek ustalają tak zwaną politykę dywidendową. Jest to swego rodzaju niezobowiązująca umowa określająca, jaka część zysku będzie regularnie przeznaczana na dywidendę. Problem powstaje, gdy spółka ma słaby rok i nie osiągnie zysku lub jest on niewielki. W takiej sytuacji większość prezesów nie rekomenduje wypłaty dywidendy. Chociaż zdarzają się wyjątki. Na przykład spółka Żywiec po słabym roku wzięła kredyt bankowy, aby mieć gotówkę na wypłatę dywidendy. Prezes wywiązał się w ten sposób ze swojej obietnicy, ale było to działanie szkodliwe dla spółki.

112

strategie fundamentalne

STOPY DYWIDEND WYPŁACANYCH W POLSCE Spółki giełdowe wypłacają przeważnie dywidendy, których stopa wynosi od 3% do 10%. Zdarzają się czasami stopy wyższe, ale są to przypadki rzadkie. Spółka może przenosić zysk z danego roku na kapitał zapasowy. Po kilku latach może wypłacić wysoką dywidendę przekraczającą bieżący zysk, uzupełniając braki z kapitału zapasowego. Tak właśnie postąpili akcjonariusze spółki Świecie przy wypłacie dywidendy za 2000 rok. Stopa dywidendy przekroczyła 10%. Teoretyczną maksymalną wartość stopy dywidendy można oszacować w następujący sposób. Zakładamy najpierw, że cały zysk zostanie przeznaczony na dywidendę. Liczymy odwrotność współczynnika C/Z danej spółki i mnożymy przez 100%. Oto przykład: C/Z = 8 Stopa dywidendy = 1 : 8 ∗ 100% = 0,125 ∗ 100% = 12,5% Gdyby spółka posiadająca współczynnik C/Z = 8 przeznaczyła cały zysk na dywidendę, to stopa dywidendy wynosiłaby 12,5%. Widzimy, że im większy współczynnik C/Z posiada spółka, tym może wypłacić mniejszą dywidendę. Obliczoną wartość należy pomniejszyć zgodnie z polityką dywidendową spółki. Możemy też porównać otrzymane wartości z danymi historycznymi (jakie dywidendy wypłacała spółka w przeszłości). Po odliczeniu podatku w wysokości 19% otrzymujemy szacunkową wartość dywidendy danej spółki. Podatek musimy zawsze odliczyć, ponieważ nie można go łączyć z innymi źródłami przychodów. Zostanie on nam potrącony w momencie wypłaty dywidendy. W temacie dywidend zdarzają się też patologie. Na przykład często tuż przed wprowadzeniem spółki na rynek giełdowy dotychczasowi akcjonariusze wypłacają sobie „megadywidendę”, pozbawiając spółkę środków finansowych. Tak postąpił Skarb Państwa, wprowadzając na rynek spółki PZU i GPW. W przypadku PZU wypłacono w formie dywidendy ponad połowę wartości spółki.

UMORZENIE AKCJI ZAMIAST WYPŁATY DYWIDENDY Jak wiemy, od wypłaconej dywidendy trzeba zapłacić podatek. Jak to obejść? Otóż można korzyści z posiadanego zysku przekazać akcjonariuszom w inny bezpodatkowy sposób. Wystarczy przeznaczyć gotówkę, która miała być wypłacona jako dywidenda, na skup akcji. Następnie akcje skupione z rynku się umarza. Co daje taka operacja? Mamy dwa pozytywne skutki takiego postępowania. Skup akcji wytwarza popyt na dany walor, a to przekłada się na wzrost kursu. Z kolei umorzenie części akcji powoduje, że jest ich mniej, a to oznacza niższe wartości współczynników C/Z i C/WK. A niższe wartości współczynników to wyższa wycena wartości akcji. W ten sposób możemy przekazać zyski spółki jej akcjonariuszom nie poprzez dywidendę, ale przez wzrost wartości posiadanych przez nich akcji. Jeśli jakiś akcjonariusz chce jednak mieć gotówkę, a nie droższe akcje, to może wziąć udział w skupywaniu akcji przez spółkę.

Dywidendy

113

Od umorzenia akcji spółka nie płaci podatku. Jako przykład podam przeprowadzony skup i umorzenie akcji przez spółkę Pepees w 2007 roku. Spółka sprzedała browar, a zysk z tej wieloletniej inwestycji został przekazany akcjonariuszom przez skup i umorzenie akcji stanowiących 29% kapitału akcyjnego. To tak jakby każdy z akcjonariuszy otrzymał dywidendę w wysokości 29% i w dodatku bez obowiązku zapłaty podatku.

Rozdział 16.

Inwestowanie w wartość

DOSKONALENIE STRATEGII CZY WYBÓR WALORÓW? Czas, jakim dysponują inwestorzy, jest ograniczony. Mogą go przeznaczyć na zdobywanie wiedzy teoretycznej o różnych strategiach oraz praktyczne ich testowanie. Mogą też zamiast doskonalić metody gry, poświęcić czas na poszukiwanie najlepszych walorów do inwestycji. Co jest lepsze? Większość ekspertów, analityków, techników i zwykłych inwestorów uważa, że ważniejsze jest doskonalenie strategii inwestycyjnych. Uważają, że po znalezieniu skutecznej strategii można będzie zarabiać krocie prawie na każdym walorze. Tak jednak nie jest. Jeśli spółka przynosi straty, ma trend spadkowy, nie można na niej grać na spadki kursu, to szanse zarobienia na niej są znikome. Owszem, można próbować zarabiać na odbiciach występujących po mocniejszych spadkach kursu, ale wielkość odbicia jest przeważnie znacznie mniejsza niż poprzedzający ją spadek. Długoterminowe posiadanie akcji takiej spółki to same straty. Poza tym jeśli odbicie się nie powiedzie, to musimy szybko zamykać pozycję ze stratą. Przyjrzyjmy się teraz drugiej możliwości. Inwestor nie posiada zbyt dużej wiedzy ani doświadczenia technicznego, ponieważ większość czasu poświęca na wybór odpowiednich walorów do inwestycji. Poszukuje walorów o wysokiej rentowności, niskich współczynnikach C/Z i C/WK oraz dobrych perspektywach na najbliższe lata. W swoich poszukiwaniach stosuje rady polecane przez znanego amerykańskiego inwestora Warrena Buffeta. Po wybraniu odpowiednich spółek kupuje ich akcje i czeka na wzrosty kursów. I tu jest pewien problem. On wie, że to są najlepsze spółki, ale czy o tym wiedzą inni inwestorzy? Bardzo często nie. Dlatego czekanie na wzrosty może być długie. Dlatego ta strategia wymaga cierpliwości i nadaje się na inwestycje przynajmniej średnioterminowe. Pierwsi o dużej wartości spółki przekonują się duzi inwestorzy. Zaczynają więc skupować jej walory. W trakcie skupowania zależy im na tym, żeby kurs jeszcze nie rósł. Dlatego pod koniec sesji lub na dogrywkach sprzedają mały pakiet akcji, aby kurs zbić w dół do poziomu otwarcia sesji. W ten sposób mogą blokować wzrosty nawet przez wiele

116

strategie fundamentalne

miesięcy, aż kupią tyle akcji, ile potrzebują. Dopiero gdy już mają właściwy pakiet akcji, zaczynają grę na wzrost kursu. Może to być wydanie rekomendacji „kupuj” i wysoka wycena akcji lub techniczne wybicie z konsolidacji. Na skutek przeprowadzonych analiz fundamentalnych wybieramy grupę spółek odpowiednich do inwestycji. Zgodnie z zasadami dywersyfikacji portfela wybieramy pięć do ośmiu najlepszych spółek i w nie inwestujemy. Portfel składający się z kilku spółek zapewnia nam większe bezpieczeństwo. Jednak dywersyfikacja ma też swoje wady. Zwiększając liczbę spółek w portfelu, stopniowo obniżamy sobie potencjalne zyski, ponieważ wprowadzamy coraz słabsze spółki. Dlatego należy dywersyfikację ograniczyć tylko do spółek naprawdę dobrych. Zdarza się nieraz, że na rynku pojawi się jedna spółka o wybitnie korzystnej sytuacji. Czy wtedy stosować dywersyfikację? Jeśli się upewnimy, że jest to naprawdę „czarny koń”, to możemy kupić akcje tylko tej jednej spółki. Ponosimy wtedy większe ryzyko, ale nasz potencjalny zarobek będzie maksymalny. W przypadku drugiej możliwości potrzebna jest cierpliwość, natomiast biegła znajomość wielu strategii, szczególnie technicznych, nie jest potrzebna. Może nawet zaszkodzić, bo może spowodować zbyt wczesne sprzedanie akcji.

PUŁAPKI WSPÓŁCZYNNIKA C/Z Współczynnik C/Z to stosunek bieżącego kursu do zysku osiągniętego w ciągu ostatnich czterech kwartałów przypadającego na jedną akcję. Można to zinterpretować również jako liczbę lat potrzebną, aby osiągane zyski zrównały się z kosztem kupna akcji. Wynika z tego, że im niższy współczynnik, tym lepiej. Można więc przypuszczać, że najlepsze do inwestycji są spółki o najniższym współczynniku C/Z. Nie zawsze jest to jednak prawda. Istnieją dwa przypadki, które mocno zniekształcają wartość współczynnika C/Z: • zyski nadzwyczajne, • umorzenie długów. Zyski nadzwyczajne mogą powstać na skutek sprzedaży majątku, który w księgach miał zapisaną wartość znacznie niższą niż wycena rynkowa, wygrania procesu sądowego i rozwiązania zgromadzonych rezerw, przeszacowania majątku trwałego lub innych podobnych zdarzeń. Jeśli spółka osiągnie duży zysk nadzwyczajny, spowoduje to silne obniżenie się wartości współczynnika C/Z. Jednak takie zyski są przecież zdarzeniem sporadycznym, nieraz jednorazowym. Oznacza to, że po upływie czterech kwartałów nie będą one już brane pod uwagę i wartość współczynnika C/Z znowu powróci do wcześniejszej wyższej wartości. Dlatego przy obliczaniu typowego współczynnika C/Z spółki należy odjąć zyski nadzwyczajne. Jednak nie całkowicie, ponieważ nawet jednorazowy duży zysk nadzwyczajny może przełożyć się na stały wzrost zysku w przyszłości. Spółka, której grozi bankructwo, często wymusza na swoich wierzycielach częściowe umorzenie długów. Wierzyciele na to idą, wierząc, że po oddłużeniu spółka stanie na nogi i zacznie wychodzić z kłopotów. Umorzenie długów nie oznacza, że do spółki wpływa jakaś go-

Inwestowanie w wartość

117

tówka. Jednak zgodnie z prawem spółka musi umorzenie długów zapisać sobie jako zysk z działalności finansowej; po odliczeniu podatku stanowi on zysk netto. Spółek takich należy unikać pomimo ich niskiego współczynnika C/Z. Czy po skorygowaniu listy spółek o wymienione wyżej przypadki możemy już inwestować w spółki o najniższym współczynniku C/Z? Otóż jeszcze nie. Wyliczone współczynniki pokazują bieżącą kondycję spółek. Natomiast inwestorów interesuje kondycja przyszła za kilka lat oraz czy w tym czasie zyski będą rosły. Niektórzy analitycy wręcz odrzucają bieżące współczynniki, nazywając je historycznymi. Popełniają błąd, ponieważ bieżące współczynniki to fakty, natomiast przyszłe to tylko przypuszczenia. Jak można oszacować przyszłe zyski potrzebne do wyliczenia przyszłego współczynnika C/Z? Niektóre spółki podają prognozy zysków na najbliższe lata. Jest to najbardziej wiarygodne źródło, bo przecież sama spółka wie najlepiej, czego można oczekiwać. Oczywiście przy założeniu, że prognozy zostały rzetelnie zrobione i niewymuszone takimi okolicznościami jak wchodzenie spółki na rynek czy też wypuszczanie nowej emisji. Inne źródło to wyceny akcji dokonywane przez analityków, będące podstawą wydawanych przez nich rekomendacji. Należy jednak pamiętać, że wydający rekomendację może być zainteresowany pewnym „podrasowaniem” wyceny akcji spółki. Jeśli spółka jest holdingiem, to możemy policzyć współczynniki samej spółki w oparciu o wyniki jednostkowe lub współczynniki dla całego holdingu w oparciu o wyniki skonsolidowane. Ważniejsze są współczynniki liczone dla całego holdingu. Należy tylko pamiętać o tym, że do obliczeń bierzemy zysk netto przypadający na akcjonariuszy spółki, a nie zysk całkowity. Skąd ta różnica? Otóż w spółce może pracować tak zwany kapitał obcy (kapitał mniejszościowy). On również wypracowuje część zysku, a ten zysk nie przysługuje akcjonariuszom spółki. Współczynniki C/Z spółek można znaleźć na stronie internetowej GPW. Jednak nie zawsze podawane współczynniki są aktualne. Jeśli spółka wypuści nową emisję, to giełda uwzględnia dodatkowe akcje w obliczeniach, dopiero gdy emisja zostanie zarejestrowana w sądzie. Natomiast inwestorzy uwzględniają je zaraz po dojściu emisji do skutku.

RENTOWNOŚĆ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ Podstawą inwestycji opartej na strategii fundamentalnej powinno być kupowanie spółek o najwyższej rentowności. Jest kilka definicji rentowności. Jako podstawę naszych rozważań przyj18 miemy ROE (return of equity), czyli zwrot z kapitału własnego. Każda spółka posiada pewien majątek (kapitał własny), który wypracowuje zysk netto. Liczy się nie sama wielkość tego zysku, ale jego proporcja do majątku spółki, czyli rentowność. Typowa wartość rentowności odnoszona do całej gospodarki wynosi około 10% i jest mocno zależna od branży, w jakiej działa spółka. Dlatego właśnie wielu inwestorów poszukiwanie właściwych spółek do inwestycji zaczyna od analizy branż. Należy pamiętać, że istnieją branże „dobre na bessę” (spożywcza, odzieżowa, użyteczności publicznych, telekomunikacyjna,

18

ROE = (zysk netto : kapitał własny) ∗ 100%

118

strategie fundamentalne

energetyczna itp.) oraz branże „dobre na hossę” (surowce, finanse, informatyka itp.). Szczególnie dużą rentownością charakteryzują się spółki z branży finansowej (banki, ubezpieczenia i deweloperzy). Jeśli jakaś branża charakteryzuje się dużą rentownością, to wiele podmiotów gospodarczych chce się zajmować taką działalnością. Powoduje to, że firm w branży przybywa i na skutek wzrostu podaży usług lub towarów rentowność spada. Podobnie wygląda sprawa, jeśli jakaś branża charakteryzuje się niską rentownością. W takiej branży firm ubywa, co wymusza stopniowy wzrost rentowności. Widzimy więc, że ani rentowność spółki, ani branży nie jest wielkością stałą, tylko podlega ciągłym wahaniom. Można powiedzieć, że rentowność spółek dąży do pewnej wartości średniej charakterystycznej dla danej gospodarki. Dlatego jeśli nawet znajdziemy odpowiednie spółki do inwestycji, to musimy przynajmniej raz w roku po wynikach rocznych sprawdzić, czy nie pojawiły się inne, lepsze spółki do inwestowania. Jeśli zainwestowaliśmy w spółkę o wysokiej rentowności, należy zawsze przeanalizować, jak długo ta spółka utrzyma tak wysoką rentowność. W przypadku spółek giełdowych rentowność możemy obliczyć w prosty sposób na podstawie podawanych współczynników C/Z i C/WK, dzieląc wartość współczynnika C/WK przez współczynnik C/Z i mnożąc przez sto procent: ROE = C/WK : C/Z ∗ 100% = Z : WK ∗ 100% gdzie: ROE — rentowność, C — bieżący kurs, WK — wartość księgowa przypadająca na jedną akcję, Z — zysk netto za ostatnie cztery kwartały przypadający na jedną akcję. Zastanówmy się jeszcze, jak zmieniają się współczynniki C/Z i C/WK spółki o dużej rentowności, niewypłacającej dywidendy. Duża rentowność oznacza duże zyski, co powoduje utrzymywanie się przez długi czas współczynnika C/Z na niskim poziomie. Co kwartał zyski te powiększają wartość księgową spółki, powodując stałe systematyczne obniżanie się współczynnika C/WK. Takie zachowanie współczynników zawsze wymusza wzrost kursu akcji spółki. Oznacza to, że takie spółki są gwarancją osiągnięcia dużych zysków prawie bez żadnego ryzyka.

WYCENA WARTOŚCI AKCJI Każdy towar kupowany w sklepie posiada nie tylko swoją cenę, ale także określoną wartość. Wartość ta jest przeważnie znana na podstawie porównania z cenami i parametrami innych towarów. W ten sposób kupujący orientuje się, czy kupuje drogo, czy też tanio. Podobną zasadę możemy zastosować przy kupnie akcji, jeśli będziemy znali jej rzeczywistą (wewnętrzną) wartość. Na temat wycen wartości akcji spółki dokonywanych przy wydawaniu rekomendacji napisałem już w rozdziale „Niebezpieczeństwa rynku kapitałowego”, w podpunkcie „Opinie i rekomendacje analityków”. Są tam opisane dwie metody używane przez analityków — metoda DCF i metoda porównawcza. Obydwie metody mają swoje słabości, które zostały również

Inwestowanie w wartość

119

opisane. Dlatego opracowałem własną metodę wyceny wartości akcji, która została szczegółowo opisana w książce Inwestycje giełdowe. Jak grać i wygrywać, wydanie II, w rozdziale „Analiza rynkowa”, w podpunkcie „Wycena wartości akcji”. Nie będę omawiał wszystkich szczegółów, a zwłaszcza wzorów, bo większość inwestorów tego nie lubi. Skupię się na omówieniu założeń i praktycznym wykorzystaniu tej wyceny. Podstawą wyceny jest przyjęcie założenia, że współczynniki każdej spółki dążą do pewnych wartości średnich typowych dla danego rynku, które można nazwać punktem odniesienia. Jako punkt odniesienia przyjąłem następujące wartości: C/Z = 15, C/WK = 1,5 Przy takim założeniu spółki o współczynnikach niższych są niedowartościowane, a o wyższych — przewartościowane. Jeśli spółka jest niedowartościowana, możemy policzyć, do jakiej wartości powinien wzrosnąć kurs, aby współczynniki osiągnęły punkt odniesienia. Dodatkowo uwzględniana jest dynamika zysków spółki, czyli ile razy zyski obecne są większe od zysków sprzed roku. Uwzględnienie dynamiki premiuje spółki szybko rozwijające się oraz bardziej przybliża nas do współczynników w przyszłości. Praktyczne obliczenie wartości wewnętrznej akcji dla jednej spółki nie jest problemem. Dopiero wykonanie obliczeń dla całego rynku, aby wybrać te najlepsze, to duże wyzwanie. Dlatego najlepiej, jeśli obliczenia wykona za nas odpowiednie oprogramowanie (program Giełda 2010) i przedstawi nam wyniki obliczeń w tabeli (rysunek 16.1). Wycena dokonywana jest po każdych wynikach kwartalnych. Jest to „paliwo” powodujące wzrost kursu przez najbliższe trzy miesiące. Oprócz wyceny (kolumna „Wartość”) w tabeli jest jeszcze podany bieżący kurs i teoretyczny wzrost kursu wyrażony w procentach. Ponieważ wycena uwzględnia dynamikę zysków, może być w niektórych przypadkach mocno przesadzona. Zdarza się tak, gdy spółka po bardzo słabym roku szybko powraca do swojej normalnej rentowności.

Rysunek 16.1. Wycena wartości akcji

120

strategie fundamentalne

Strategia inwestycyjna oparta na wycenie jest bardzo prosta. Po każdych wynikach kwartalnych inwestujemy w spółki znajdujące się w pierwszej dziesiątce najbardziej niedowartościowanych spółek. Przy tej strategii wskazane jest, aby przeanalizować przyczyny silnego niedowartościowania kursu. Mogą to być przyczyny opisane w podpunkcie „Pułapki współczynnika C/Z”, duży skok dynamiki zysków lub rzeczywista okazja rynkowa. Banki są szczególną branżą. Nie posiadają one dużego majątku trwałego. Główny majątek to posiadana gotówka. Z tego powodu wycena wartości akcji banków jest robiona trochę inaczej. Większe znaczenie ma wartość księgowa banku, a mniejsze bieżący zysk (rysunek 16.2).

Rysunek 16.2. Wycena wartości akcji banków Jak widać w tabeli, dużo większy potencjał wzrostowy mają akcje mniejszych banków. Dzieje się tak z tego powodu, że duże banki wchodzą w skład indeksu WIG20, w którym uwzględnia się spółki dobrze wyceniane przez rynek. Pierwsze trzy banki wychodzą właśnie z kryzysu, co przekłada się na szczególnie dużą dynamikę zysków. W przyszłości ich dynamika spadnie, co spowoduje niższą wycenę.

Rozdział 17.

Wybór spółek do inwestycji

AUTOMATYCZNA ANALIZA FUNDAMENTALNA Przeprowadzenie dokładnej analizy fundamentalnej pojedynczej spółki zabiera dużo czasu. Należy zapoznać się z ostatnim prospektem emisyjnym, przeczytać raporty bieżące i okresowe za ostatni rok, oszacować przyszłe zyski oraz obliczyć bieżące i przyszłe współczynniki. To wszystko możemy zrobić w oparciu o informacje dostarczane przez samą spółkę poprzez jej stronę internetową lub bazę informacji bieżących znajdującą się na stronie GPWInfoStrefa. Możemy też zapoznać się z opracowaniami biur maklerskich, jeśli wydawały rekomendacje dla danej spółki. To wszystko należy wykonać, jeśli chcemy dokonać inwestycji średnioterminowej lub długoterminowej dla określonej spółki. Ale jak znaleźć takie spółki do inwestycji? Jak szybko przeanalizować cały nasz rynek giełdowy? Można to zrobić, tylko wykorzystując odpowiednie oprogramowanie. W napisanym przeze mnie programie Giełda 2010 znajduje się moduł automatycznej analizy technicznej. Składa się on z czterech zakładek. Każda zakładka to jeden etap analizy fundamentalnej. Zostaną one kolejno omówione.

Po pierwsze: rentowność Jak zostało to już omówione w poprzednim rozdziale, inwestując fundamentalnie, najlepiej jest inwestować w spółki o dużej rentowności, ponieważ takie spółki najszybciej się rozwijają. Ze względu na to, że każdej akcji odpowiada konkretny majątek spółki, szybki wzrost wartości tego majątku zawsze musi przełożyć się na wzrost kursu akcji. Pierwszy etap wyboru spółek jest przedstawiony na rysunku 17.1.

122

strategie fundamentalne

Rysunek 17.1. Selekcja spółek pod względem ROE Na tej zakładce program oblicza ROE wszystkich spółek, które osiągnęły zysk za 2010 rok, i umieszcza je w tabeli „ROE”. Obliczenia zostały zrobione w oparciu o bilanse skonsolidowane. Jeśli spółka jest holdingiem, to należy uwzględniać właśnie takie bilanse. Dla spółek podających tylko wyniki jednostkowe należy wykonać obliczenia w oparciu o bilanse jednostkowe. Wyniki obliczeń zostały posortowane malejąco pod względem ROE. W tabeli znalazło się 170 spółek, które osiągnęły zysk w 2010 roku oraz których dane znajdowały się w bazie programu. Wyniki obliczeń znajdujące się w tabeli „ROE” są filtrowane przez regulowany warunek i przenoszone do tabeli „Wynik I etapu”. Po filtracji znalazło się tam 70 spółek spełniających warunek. Warunkiem było ROE większe niż 10%. Te 70 spółek przechodzi do drugiego etapu selekcji.

Po drugie: bezpieczeństwo Wysokie zyski niektórych spółek biorą się z wykorzystania kredytów o dużej wartości. W ten sposób spółka może znacznie zwiększyć swoje aktywa. Jednak branie kredytów wiąże się ze znacznym wzrostem ryzyka działalności. Gotówka z kredytów często przeznaczana jest na inwestycje, które zaczną przynosić zyski dopiero w przyszłości. Opóźnienie się inwestycji z dowolnego powodu może oznaczać niewypłacalność spółki i doprowadzić do jej bankructwa. Dlatego powinien być zachowany właściwy stosunek między kapitałem własnym i akty19 wami spółki. Za spółki o niskim ryzyku przyjmujemy spółki, których aktywa są pokryte w 60% kapitałem własnym.

19

Aktywa = pasywa = kapitał własny + zadłużenie wynikające z kredytów

Wybór spółek do inwestycji

123

Zakładka druga (rysunek 17.2) selekcjonuje spółki pod względem bezpieczeństwa działalności, czyli stosunku kapitału własnego do aktywów spółki.

Rysunek 17.2. Selekcja spółek pod względem stosunku kapitałów własnych do aktywów Po wykonaniu obliczeń dla całego rynku w oparciu o bilanse skonsolidowane w tabeli „Kap. wł./Aktywa” znalazło się 155 spółek. Byłoby ich więcej, ale obliczenia zostały zrobione na początku kwietnia 2011 roku i w tym czasie nie wszystkie spółki podały już wyniki za 2010 rok. Wyniki obliczeń z tabeli „Kap. wł./Aktywa” zostały poddane filtracji i przeniesione do tabeli „Wynik II etapu”. Warunkiem był kapitał własny większy niż 60% aktywów. Po filtracji pozostały 52 spółki spełniające warunek. Ponieważ nas interesują spółki spełniające warunki obydwu etapów, do tabeli „Wynik łączny” zostały przeniesione tylko takie właśnie spółki. Po dwóch etapach pozostało ich już tylko 21. Jednak jeśli chodzi o inwestowanie, jest to nadal za duża liczba spółek. Dlatego przechodzimy do trzeciego etapu.

Po trzecie: gotówka Typowa spółka prowadzi trzy rodzaje działalności: • operacyjną, • inwestycyjną, • finansową. Każdy rodzaj działalności oznacza odpowiednie przepływy finansowe. Dobrze prosperująca spółka powinna osiągać duże dodatnie przepływy z działalności operacyjnej. Środki te

124

strategie fundamentalne

mogą zostać w dużym stopniu wydane na inwestycje. Oznacza to wtedy ujemne przepływy z działalności inwestycyjnej. W przypadku sprzedaży majątku spółki przepływy z działalności inwestycyjnej będą dodatnie. Podobnie wyglądają przepływy z działalności finansowej. Spłata kredytu lub zapłata odsetek to przepływy ujemne, a środki z nowej emisji lub nowy kredyt to przepływy dodatnie. Po zbilansowaniu wszystkich przepływów widzimy, czy gotówka na koncie firmowym rośnie, czy maleje. Ponieważ najważniejsze są przepływy z działalności operacyjnej, wybieramy spółki o największych takich przepływach (rysunek 17.3). Przepływy z działalności inwestycyjnej mogą być ujemne (spółka inwestuje), ujemne mogą też być przepływy z działalności finansowej (spółka spłaca kredyty).

Rysunek 17.3. Selekcja spółek pod względem przepływów finansowych Tym razem tabel ze spółkami po weryfikacji przepływów mamy osiem, ponieważ tyle jest różnych wersji przepływów. Nas interesują spółki z tabeli „Prz. wersja + - -”. Warunkiem jest taka właśnie wersja przepływów (dodatnie przepływy operacyjne, ujemne inwestycyjne i finansowe). Spółek spełniających ten warunek, czyli znajdujących się w tabeli „Wynik III etapu”, jest 64. Natomiast spółek spełniających warunki trzech etapów mamy już tylko osiem. Liczbę rozpatrywanych spółek możemy zwiększyć, rozpatrując dodatkowo spółki z wersji + + - (dodatnie przepływy operacyjne i inwestycyjne, ujemne finansowe), wersji + - + (dodatnie przepływy operacyjne i finansowe, ujemne inwestycyjne) lub wersji + + + (wszystkie przepływy dodatnie). W oparciu o te spółki moglibyśmy już zbudować nasz portfel inwestycyjny. Wiemy, że są to najlepsze fundamentalnie spółki, ale nie wiemy, czy są tanie. O tym zadecyduje ostatni etap selekcji.

Wybór spółek do inwestycji

125

Po czwarte: niska wycena rynkowa O tym, czy spółka jest tania, czy droga, decyduje porównanie jej współczynników fundamentalnych C/Z i C/WK z przyjętym punktem odniesienia. Jeśli przyjmiemy jako punkt odniesienia wartości przyjęte w rozdziale „Inwestowanie w wartość”, w podpunkcie „Wycena wartości akcji” (C/Z = 15, C/WK = 1,5), to otrzymamy porównanie z wartościami uniwersalnymi niezależnymi od stanu rynku. Jednak wiemy, że w czasie bessy takie założenie może oznaczać zbyt duże wartości współczynników, natomiast w czasie hossy zbyt małe. Dlatego najlepiej jako punk odniesienia przyjąć średnie wartości współczynników fundamentalnych podawane przez giełdę dla indeksu WIG. Jest to indeks zawierający największą liczbę spółek, czyli najszerzej reprezentujący rynek. Selekcja spółek pod względem wartości ich współczynników znajduje się na zakładce czwartej (rysunek 17.4).

Rysunek 17.4. Selekcja spółek pod względem współczynników fundamentalnych Zakładka czwarta zawiera dwie tabele: „Cena / Zysku” i „Cena / W. księg.”, zawierające spółki spełniające przyjęte warunki (C/Z < 12, C/WK < 1,2). Spółki z tych tabel, które spełniają oba warunki, są przenoszone do tabeli „Wynik IV etapu”. Są tam więc „tanie” spółki rynkowe otrzymane po przeanalizowaniu całego rynku tylko pod względem współczynników C/Z i C/WK. Następnie szukamy spółek spełniających wszystkie cztery etapy, czyli takich, które znajdują się w tabeli „Wynik łączny” znajdującej się na trzeciej zakładce oraz w tabeli „Wynik IV etapu”. Spółki takie są przenoszone do tabeli „Wynik łączny” znajdującej się na obecnej zakładce. Okazuje się, że pozostały tylko dwie spółki, które spełniły wszystkie przyjęte warunki w czterech etapach. Są to Netia i PGNiG. Według przyjętych założeń są to najlepsze spółki do inwestycji średnioterminowych i długoterminowych po wynikach skonsolidowanych za 2010 rok przy przyjętej wersji przepływów (+ - -). Ponieważ tych spółek jest

126

strategie fundamentalne

za mało, to aby zbudować zdywersyfikowany portfel, możemy poszukać innych spółek w innych wersjach przepływów (+ + -, + - +, + + +) — w oparciu o wyniki jednostkowe, jeśli spółki nie są holdingami, lub poprzez obniżanie przyjętych warunków. Na tej zakładce mamy do dyspozycji wszystkie filtry. Możemy dowolnie je zmieniać i obserwować, jak będzie się zmieniał skład tabeli „Wynik łączny”.

Rozdział 18.

Strategie oparte na makroekonomii

DANE MAKROEKONOMICZNE Na rynku codziennie pojawiają sie jakieś dane, ale ważniejsze — takie jak produkcja przemysłowa, PKB, sprzedaż detaliczna — są publikowane dużo rzadziej, bo raz w miesiącu. Do głównych wskaźników makroekonomicznych podawanych co miesiąc w USA lub strefie euro zaliczamy: • Indeks nastrojów Banku Rezerwy Federalnej w Filadelfii (Philadelphia Fed) — USA. • Wskaźnik nastrojów ZEW (ZEW Current Situation/Economic Sentiment) — Niemcy. • Indeks nastrojów konsumentów Conference Board — USA. • Indeks nastrojów konsumentów Uniwersytetu Michigan — USA. • Wskaźnik nastrojów wśród producentów i konsumentów (Industrial/Consumer Sentiment) w strefie euro. • Chicago PMI (Producer Manufacturing Index) — USA. • Indeks ISM — Instytut Zarządzania Podażą (ISM Manufacturing) — dla sektora przemysłowego w USA. • Indeks ISM — Instytut Zarządzania Podażą (ISM Services) — dla sektora usług w USA. • Dane o inflacji (CPI) dla USA i strefy euro. • Dane o inflacji bazowej (CPI core) dla USA i strefy euro. • Inflację cen producentów (PPI) w USA i strefie euro. • Inflację bazową cen producentów (PPI core) w USA i strefie euro.

128

strategie fundamentalne

• Beżową Księgę publikowaną przez FED (Bank Rezerwy Federalnej) — raport o stanie gospodarki w USA. • Dynamikę produkcji przemysłowej (Industrial Production) — USA. • Dynamikę sprzedaży detalicznej (Retail Sales) w USA i strefie euro. • Bilans handlowy (Trade Balance) — USA. • Indeks PMI (PMI Services) dla sektora usług w strefie euro. • Stopę bezrobocia (Unemployment Rate) w USA i strefie euro. • Zmianę liczby zatrudnionych w zawodach pozarolniczych (Nonfarm Payrolls) — USA. • Nowo rozpoczęte inwestycje budowlane (Housing Starts) oraz wydane zezwolenia na budowę (Builidng Permits) — USA. • Sprzedaż domów na rynku wtórnym (Existing Home Sale) oraz sprzedaż nowych domów (New Home Sales) — USA. • PKB (Produkt Krajowy Brutto) w USA i strefie euro. Wskaźnik nastrojów ZEW powstaje w oparciu o ankietę przeprowadzoną wśród 350 ekspertów finansowych. Pokazuje on bieżącą sytuację oraz oczekiwania na najbliższe pół roku. Jego wartość to różnica między oczekiwaniami optymistów i pesymistów. Indeks nastrojów konsumentów Conference Board powstaje w oparciu o ankietę przeprowadzaną na próbie 5 tysięcy osób. Zawiera on dwie informacje: ocenę bieżącej sytuacji (waga 40%) oraz prognozę sytuacji za pół roku (waga 60%). Indeks nastrojów konsumentów Uniwersytetu Michigan powstaje w oparciu o telefoniczną ankietę przeprowadzaną na wybranych losowo 500 gospodarstwach domowych dwa razy w miesiącu. Wskaźnik Chicago PMI jest indeksem regionalnym, ale obejmującym największą koncentrację przemysłu w USA. Jego wartość może zmieniać się od 0 do 100 punktów. Przyjmuje się, że wartość powyżej 50 punktów oznacza wzrost gospodarczy, a poniżej — recesję. Indeksy ISM pokazują sytuację w sektorze przemysłowym i usługach w USA. Ich wartość również może zmieniać się od 0 do 100 punktów. Przyjmuje się, że wartość powyżej 50 punktów oznacza wzrost gospodarczy, a poniżej — recesję. Dane o inflacji CPI (Consumer Price Index) pokazują, jak zmieniały się ceny towarów dla osób fizycznych. Po wyeliminowaniu towarów o największej zmienności cen (energii oraz żywności) otrzymujemy wskaźnik zmodyfikowanej inflacji, czyli inflację bazową (core inflation). Inflacja PPI (Producer Price Index) to inflacja spowodowana wzrostem cen produkcji sprzedanej producentów. Inflacja ta może przełożyć się na wzrost cen towarów dla osób fizycznych, czyli inflacji CPI. Tu również po wyeliminowaniu cen towarów o największej zmienności otrzymujemy inflację bazową. Dynamika produkcji przemysłowej pozwala na wstępny szacunek PKB w danym roku. PKB jest ogólnym obrazem gospodarki danego kraju i wynika z połączenia następujących czynników: PKB = konsumpcja + inwestycje + wydatki rządowe + eksport – import.

Strategie oparte na makroekonomii

129

Do głównych wskaźników makroekonomicznych podawanych co miesiąc w Polsce przez NBP (Narodowy Bank Polski) i GUS (Główny Urząd Statystyczny) zaliczamy: • Wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych — GUS. • Bilans płatniczy — NBP. • Podaż pieniądza M3 i czynniki jego kreacji — NBP. • Pieniądz rezerwowy i czynniki jego kreacji — NBP. • Stan oficjalnych aktywów rezerwowych — NBP. • Przeciętne zatrudnienie i wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw — GUS. • Dynamikę produkcji przemysłowej i budowlano-montażowej — GUS. • Wskaźniki cen produkcji sprzedanej przemysłu oraz produkcji budowlano-montażowej — GUS. • Płynne aktywa i pasywa w walutach obcych — NBP. • Koniunkturę w przemyśle, budownictwie, handlu i usługach — GUS. • Wyniki badań koniunktury konsumenckiej — GUS. Podawanych jest też wiele wskaźników makroekonomicznych o mniejszym znaczeniu. Razem z danymi makroekonomicznymi przedstawiane są prognozy i oczekiwania analityków. Jeśli dany wskaźnik jest lepszy od oczekiwań, ceny na giełdzie idą do góry, nawet jeśli informuje on o pogarszającej się sytuacji gospodarczej. Jeśli dany wskaźnik jest gorszy od oczekiwań, kursy na giełdach spadają, nawet jeśli świadczy on o polepszającej się sytuacji gospodarczej. Dzieje się tak, ponieważ oczekiwania analityków są już uwzględnione w kursach na giełdach, natomiast teraz następuje korekta w oparciu o dane rzeczywiste. Podawane wskaźniki możemy podzielić na dwie grupy: wskaźniki miękkie i twarde. Do wskaźników miękkich zaliczamy wszystkie wskaźniki informujące o obecnych i przyszłych nastrojach, prognozach lub oczekiwaniach. Pokazują one, czego możemy się spodziewać w przyszłości. Z kolei wskaźniki twarde to konkretne dane o sytuacji gospodarczej lub monetarnej z ostatniego okresu. Porównuje się je z sytuacją sprzed roku i poprzedniego miesiąca. Pokazują one, czy wcześniejsze wskaźniki miękkie mają potwierdzenie w realnej gospodarce. Dane makroekonomiczne dotyczą gospodarki, która ze względu na swoją wielkość zmienia się powoli. Jednak dane te są wykorzystywane do krótkoterminowej gry spekulacyjnej. Dzieje się tak, ponieważ jest ich tyle, że w każdym dniu giełdowym jest ich podawanych kilka, a to wystarczy jako pożywka dla mediów i spekulantów. Na dodatek najwięcej danych dotyczy gospodarki amerykańskiej, a najmniej polskiej, chociaż powinno być odwrotnie. Dla spekulantów nie ma znaczenia, które dane są podstawą ich gry i czy te dane mają wpływ na naszą gospodarkę, liczy się tylko to, czy te dane są zgodne z oczekiwaniami analityków. Strategia gry w oparciu o dane makroekonomiczne jest prosta. Informacje o tym, jakie dane będą ogłaszane w danym dniu i jakie są oczekiwania analityków, możemy znaleźć w inter20 necie lub na kanale telewizyjnym CNBC Biznes. Teraz wystarczy poczekać na moment ich 20

Na przykład na stronie www.macronext.pl.

130

strategie fundamentalne

ogłaszania i jeśli są lepsze od oczekiwań, to kupujemy, a jeśli gorsze, to sprzedajemy. Do takich inwestycji nadają się najbardziej płynne spółki z indeksu WIG20 lub kontrakty na ten indeks — ze względu na dużą płynność. Reakcja rynku na informację jest przeważnie błyskawiczna, dlatego wygrywa ten, kto jest szybszy. Niektórzy inwestorzy ryzykują, zajmując pozycję wcześniej, jeszcze przed oficjalnym komunikatem. Dlatego nieraz widać zmiany na rynku jeszcze przed podaniem komunikatu. W takiej sytuacji komunikat zgodny z oczekiwaniami nie ma już żadnego znaczenia, bo jego wpływ na rynek jest już w cenach, natomiast duże zmiany może wywołać komunikat znacznie różniący się od oczekiwań.

SYTUACJA MONETARNA Istotnym czynnikiem mającym wpływ na gospodarkę jest sytuacja monetarna. Chodzi o takie parametry jak: • poziom stóp procentowych, • inflacja, • kursy walut, • zadłużenie kraju. Poziom stóp procentowych jest rozpatrywany co miesiąc przez Radę Polityki Pieniężnej. Podwyższanie stóp procentowych jest szkodliwe dla giełdy, ponieważ powoduje przepływ gotówki z akcji na obligacje i rynek walutowy. Poza tym wysokie stopy procentowe powodują wzrost oprocentowania kredytów dla gospodarki, a to powoduje spadek zysków spółek giełdowych. Jeśli podnoszenie stóp procentowych ma złe skutki, to po co jest wprowadzane? Wyższe stopy procentowe powodują zdejmowanie z rynku nadmiaru gotówki, co ma pozytywny wpływ na spadek inflacji. Mechanizm ten ma sens, jeśli banki, które zdejmują te nadwyżki, są w rękach Skarbu Państwa. Wtedy gotówka przejęta od obywateli trafia do budżetu państwa i może być użyta na pożyteczne cele dla społeczeństwa. Inaczej wygląda sytuacja, jeśli właścicielami banków jest prywatny zagraniczny kapitał, a tak niestety jest w Polsce na skutek błędnych decyzji politycznych. W takiej sytuacji zdjęta nadwyżka jest często wypłacana w formie dywidendy dla właścicieli, czyli przelewana na konta zagraniczne i nie służy dla dobra kraju. Mamy wtedy do czynienia ze swoistym podatkiem od rozwoju płaconym kapitałowi zagranicznemu. Duża inflacja jest niekorzystna dla posiadaczy gotówki, ponieważ obniża jej wartość. Jeśli gospodarka jest elastyczna i potrafi szybko korygować ceny proporcjonalnie do inflacji, to jest w stanie prawidłowo działać, a nawet rozwijać się w warunkach dużej inflacji. Jednak w takich warunkach dochodzi do częstych napięć, ponieważ inflacja obniża wartość nabywczą pensji płaconych pracownikom. Inflacja powoduje, że zyski spółek są wyrażane coraz większymi liczbami, a to przekłada się na wzrost kursów. Jeśli spółka przeszacowuje swój majątek i zyski zgodnie z bieżącą inflacją, to inwestycja w akcje takiej spółki jest odporna na inflację. Widać z tych rozważań, że inflacja uderza przede wszystkim w gotówkę niepracującą w gospodarce, ulokowaną na kontach w bankach i w ich właścicieli. Ale inflacja ma też zalety.

Strategie oparte na makroekonomii

131

Duża inflacja oznacza dużą podaż gotówki na rynku, a to oznacza łatwy dostęp do kredytów i możliwość szybszego rozwoju gospodarki. Ekonomiści lansują tezę, że dużą inflację należy zwalczać, bo „zjada majątki”. Tracą wtedy bogaci, ale zyskuje całe społeczeństwo poprzez znacznie szybszy rozwój i większy PKB. Następuje wtedy swoisty transfer wartości od bogatszej części społeczeństwa do biedniejszej. Natomiast podnoszenie stóp procentowych powoduje reakcję odwrotną, transfer wartości od biedniejszej części społeczeństwa do bogatszej. Zmiany kursów walut powodują zmienne zyski spółek. Spółki, które dużo eksportują, zyskują na słabej złotówce, natomiast spółki produkujące na rynek krajowy tracą. Stąd wniosek, że aby się uodpornić na zmiany kursów walut, należy produkować na rynek wewnętrzny własnego kraju. I taki model rozwoju gospodarki powinien być preferowany. Przykładem takiej gospodarki jest gospodarka USA. W niektórych krajach przyjęto sztywne kursy walut. Kursy te często odbiegają od rzeczywistych wartości walut, ale pozwalają planować działalność gospodarczą. Przed zmiennymi kursami można się zabezpieczać, wykorzystując odpowiednie instrumenty finansowe, ale to kosztuje i powoduje, że sporą część zysku spółki przejmuje bank. W USA za gospodarkę oraz inflację odpowiada FED (Bank Rezerwy Federalnej). Dlatego musi ustalać poziom stóp procentowych w sposób wyważony, tak aby nie szkodzić gospodarce i nie dopuszczać do nadmiernego wzrostu inflacji. W Polsce jest inaczej. RPP (Rada Polityki Pieniężnej) nie odpowiada za gospodarkę, tylko za inflację i kurs złotego. Co ciekawe, w Polsce nie ma żadnej instytucji, która odpowiadałaby za wzrost gospodarczy. Rząd odpowiada za realizację przyjętego budżetu, Sejm za tworzenie prawa, a kto za gospodarkę? Nie ma więc co się dziwić, że wyniki gospodarcze, jakie osiągamy, są przypadkowe i raczej zależą od koniunktury u naszych sąsiadów niż od naszych krajowych wysiłków. Poza tym wszelkie przejawy szybszego rozwoju gospodarczego są natychmiast wykorzystywane do podnoszenia stóp procentowych. Wysokie stopy procentowe to wysokie zyski banków i NBP (Narodowego Banku Polskiego). Jednak taka szkodliwa polityka monetarna powoduje ucieczkę od złotówki do innych walut, głównie dolara, euro i franka szwajcarskiego. Silne narastanie długów wielu państw to efekt ostatnich lat. Skąd się to wzięło? Jak wiemy, obecny kryzys został wywołany pazernością banków w USA. Nie będę omawiał szczegółów, ponieważ nas powinny interesować tylko skutki ich poczynań. Zdrowy rozsądek i zwykła uczciwość podpowiada, że jeśli zawiniły banki, to karę za to w postaci bankructwa powinny ponieść banki. Gdyby tak się stało, już dawno byłoby po kryzysie. Jednak rząd w USA uznał, że szkody wywołane upadkiem banków byłyby zbyt duże, i postanowił pomóc bankom, udzielając im znacznej pomocy gotówkowej. Gotówka ta w założeniu miała służyć gospodarce. Niestety banki zamiast w gospodarkę zainwestowały tę gotówkę w surowce i tanie na skutek kryzysu akcje. Gotówka ta spowodowała zubożenie społeczeństwa USA, spadek wartości dolara i silne wzrosty na rynkach akcji i surowców. Sytuacja banków w USA spowodowała podobną sytuację banków w Europie i również podobne reakcje na wywołany kryzys. I to właśnie spowodowało silne zadłużanie się wielu państw europejskich, w tym Polski. Rządy wielu krajów w ten właśnie sposób ciężar kryzysu przenoszą na barki swoich obywateli. Natomiast sprawcy kryzysu, czyli banki, mają się coraz lepiej. Obecnie zagrożone bankructwem w Europie są takie państwa jak Grecja, Irlandia, Islandia, Portugalia, Hiszpania, Włochy, Węgry i Polska. Objawem tego są coraz wyższe ceny obligacji wypuszczanych przez te państwa. Wyższe ceny oznaczają,

132

strategie fundamentalne

że dane państwo musi więcej zapłacić ze względu na większe prawdopodobieństwo jego bankructwa i niewykupienia wtedy obligacji. Aby uspokoić sytuację, MFW (Międzynarodowy Fundusz Walutowy) i EBC (Europejski Bank Centralny) proponują takim krajom następne pożyczki oprocentowane na 5 – 6%. Taka „pomoc” nie zmniejsza zadłużenia danego państwa, tylko jeszcze je zwiększa, przesuwając jedynie w czasie problem narastających długów. Sytuację monetarną i jej zmiany można wykorzystać do inwestycji albo jako reakcję rynku na bieżące informacje, albo jako podstawę do prognoz długoterminowych.

ZMIANY PRZEPISÓW PRAWNYCH Każda spółka działa w określonej sytuacji prawnej. Jeśli przepisy prawne są stabilne, to może ona w oparciu o te przepisy zaplanować sobie przyszłość. Dla spółki najgorsza jest niepewność. Powstaje ona wtedy, jeśli do spółki docierają informacje o planach zmiany istotnych dla niej przepisów. Zmiany te mogą być wprowadzane nawet przez parę lat i w tym czasie nie wiadomo, jakie przyjąć założenia. Dlaczego w Polsce nie można opracować zbioru przepisów gospodarczych i trzymać się ich przez wiele lat? Otóż w naszym kraju ogromna liczba ludzi żyje z wydawania prawa, jego interpretacji i jego egzekwowania. Wprowadzenie bardziej stabilnego prawa spowodowałoby, że wiele tych osób okazałoby się niepotrzebnych. W Polsce „produkuje się” przeogromną liczbę przepisów prawnych. Oprócz nowych ustaw mamy częste nowelizacje. Sejm jest tak zapracowany, że niektóre projekty ustaw czekają na rozpatrzenie nawet do dwóch lat. Czy zwykły drobny przedsiębiorca jest w stanie to ogarnąć? Oczywiście, że nie. Jeśli stać go, to wynajmuje prawników, a jeśli nie, to zwyczajnie ryzykuje, nie przestrzegając prawa, ponieważ go nie zna. Następną cechą prawa w Polsce jest jego niejasność. Nieraz ma się wrażenie, że komuś szczególnie zależało, aby prostą sprawę tak zagmatwać. W prawie mamy często warunki, które muszą być spełnione, różnego rodzaju ograniczenia i wiele szczegółowych rozporządzeń, które mogą być w każdej chwili zmienione. Do tego dochodzi jeszcze sprawa prawa unijnego. Zgodnie z podpisaną przez Polskę umową prawo unijne jest nadrzędne nad prawem polskim. A co począć, gdy się różnią? Które przepisy należy wtedy złamać, polskie czy unijne? Co ciekawe, nadrzędność prawa unijnego nad polskim jest zawarta w traktacie akcesyjnym, natomiast nie jest uwzględniona w naszej konstytucji. Ciekawostką naszej rzeczywistości prawnej jest też wprowadzanie zmian prawnych, które wywołują skutki wobec czynności wykonanych w przeszłości. Chociaż oficjalnie głosi się, że prawo nie działa wstecz. Dla inwestorów zmiany przepisów prawnych to szansa na spore zarobki lub straty. Powinni oni przyglądać się wszelkim nowym projektom i analizować, jak proponowane zmiany wpłyną na kondycję określonej branży oraz czy skutki tych zmian, jeśli są niekorzystne, można przerzucić na końcowych klientów.

Strategie oparte na makroekonomii

133

Przyjrzyjmy się na przykład przygotowywanym przez Unię opłatom za emisję CO2. Pomijam fakt, że nikt nie udowodnił, że człowiek, emitując CO2, ma wpływ na klimat. Z powodu tych opłat ucierpi rentowność kilku branż, zaczynając na branży wydobywczej węgla, a kończąc na pro21 ducentach energii elektrycznej i ciepła. Obecnie nie ma konkretnych ustaleń co do opłat ani opracowań, kto i ile straci, gdy spadnie rentowność działalności branż, jakie przewiduje się rekompensaty i dla kogo. Wszystko to powoduje dużą niepewność, wstrzymywanie się z wszelkimi nowymi inwestycjami i ograniczanie inwestycji tylko do bieżących remontów. Dla inwestorów jest to sygnał, aby przenosić swoje inwestycje na branże i spółki, które na tych zmianach skorzystają, na przykład na producentów energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych.

CYKLE GOSPODARCZE Wszystko w przyrodzie podlega cyklom. Również i gospodarki rozwijają się cyklicznie. Jest to zjawisko powstające na skutek opóźnionych reakcji przemysłu na pojawiający się popyt. Jeśli pojawi się popyt na jakiś produkt, przemysł uruchamia produkcję. Ale uruchomienie i wyprodukowanie trwają jakiś czas. Przez ten czas popyt nie jest zaspokajany w wystarczającym stopniu, co powoduje dalsze zwiększanie produkcji. W tym czasie utrzymują się wysokie ceny, co daje duże zyski producentom. Duże zyski przyciągają dalszych producentów. Po pewnym czasie następuje nasycenie rynku i ceny spadają. Poza tym część produkcji trafia do magazynu, a nie do sklepu. Powstaje nadpodaż produktów. Produkcji jednak nie można nagle zatrzymać. Przemysł ma taką cechę jak bezwładność. Aby rozwinąć produkcję, potrzebny jest pewien czas; aby zmniejszyć produkcję, również potrzebny jest czas. W tym okresie zyski producentów mogą przerodzić się w straty. Ograniczają oni lub nawet likwidują produkcję danego produktu. Produkt sprzedawany jest z zapasów magazynowych. Kiedy zapasy się wyczerpią, cykl zaczyna się od nowa. Cykl gospodarczy składa się z czterech etapów: ożywienie, rozkwit, kryzys i depresja. Cykle gospodarcze mają różny czas trwania. Mogą być 4-letnie, 10-letnie, 16-letnie lub 60-letnie. W tym samym czasie może trwać kilka cykli o różnym stopniu zaawansowania. Sezonowość wynikająca z rodzaju branży ma też cechy cyklu gospodarczego. Obserwujemy też spadki koniunktury giełdowej na wiosnę i na jesieni każdego roku. Wynikają one z cyklicznych zmian pór roku oraz gry pod wyniki półroczne i roczne. Cykle gospodarcze wywierają znaczny wpływ na rynki finansowe. Rynki finansowe przeważnie wyprzedzają zjawiska gospodarcze o około pół roku. Jeśli wiemy, na jakim etapie jesteśmy w cyklu gospodarczym, możemy odpowiednio dostosować nasze inwestycje. W czasie dekoniunktury inwestujemy w spółki niecykliczne odporne na recesję. Będą to spółki zajmujące się zaspokajaniem podstawowych potrzeb człowieka, czyli spółki telekomunikacyjne, farmaceutyczne czy spożywcze (browary, produkcja napojów, mydła, pasty do zębów). W czasach koniunktury inwestujemy we wszystkie pozostałe spółki.

21

13 czerwca 2011 roku

134

strategie fundamentalne

KORELACJE W gospodarce oraz na rynku kapitałowym zachodzi wiele wzajemnych zależności. Znajomość tych korelacji pomaga przewidywać sytuację na rynku giełdowym. Zależności mogą być zgodne lub przeciwne. Niektóre są łatwo zauważalne i znają je wszyscy, inne są trudniejsze do zauważenia. Korelację między indeksami giełd światowych wszyscy znają. Główny kierunek nadaje giełda amerykańska New York Stock Exchange (NYSE) wraz z indeksem Dow Jones Industrial Average (DJIA). Na nim wzoruje się Europa i Azja. Natomiast inwestorzy na naszej giełdzie patrzą na wszystkie główne indeksy. Popyt na surowce wiąże się z koniunkturą w gospodarce. Główne surowce dla naszego rynku to ropa i miedź, ponieważ na naszym rynku mamy spółki paliwowe i KGHM, których wyniki zależą mocno od cen surowców. Wyniki KGHM-u zależą również od kursu dolara, ponieważ większość produkcji sprzedawana jest w dolarach. Spółki paliwowe kupują ropę po cenach ustalonych wcześniej, jeśli więc ropa drożeje, to mają dodatkowe zyski z przeszacowania wartości zapasów. Przechowywanie dużych zapasów ropy jest ich obowiązkiem narzuconym przez państwo ze względu na bezpieczeństwo energetyczne kraju. Oczywiście gdy cena ropy spada, to spółki paliwowe mają straty z przeszacowania wartości zapasów. Ceny surowców mają silne powiązanie z dolarem amerykańskim. Silny dolar oznacza spadki cen surowców. Istnieją też relacje między cenami surowców a poszczególnymi sektorami gospodarczymi. Droga ropa uderza w sektor lotniczy i transportowy, a sprzyja sektorowi energetycznemu. Tanie surowce pomagają sektorowi spożywczemu, użyteczności publicznej i finansowemu. Są to sektory wrażliwe na zmiany stóp procentowych. Koniunktura w gospodarce światowej ma wpływ na tak zwaną awersję do ryzyka. Jeśli jest dobra koniunktura, to inwestorzy zagraniczni chętnie inwestują na rynkach rozwijających się, a więc i na naszej giełdzie. Aby kupić akcje, wcześniej muszą zamienić dolary czy też euro na złotówki. Powoduje to systematyczne umacnianie się naszej waluty oraz wzrosty na giełdzie. Widzimy więc następną korelację — umacnianie się złotówki to wzrosty na giełdzie, a osłabianie to spadki. Większa skłonność do ryzyka to inwestowanie w akcje oraz zamykanie pozycji na instrumentach pochodnych bazujących na złocie i spadek oprocentowania obligacji. Wpływ waluty na gospodarkę jest różny. Jeśli spółka kupuje surowce w kraju, a produkty sprzedaje za granicą, to zależy jej, aby złotówka była słaba. Taka sytuacja jest korzystna dla eksporterów. Z kolei mocna złotówka jest korzystna dla importerów, czyli spółek, które surowce kupują za granicą, a produkty sprzedają w kraju. Czyja sytuacja jest korzystniejsza dla naszej gospodarki? Okazuje się, że mamy w gospodarce więcej eksporterów niż importerów, czyli lepiej dla gospodarki, jeśli złotówka jest słaba. Oczywiście płaci za to całe społeczeństwo, ponieważ nasze zarobki są wtedy mniej warte, a towary sprowadzane z zagranicy droższe. Można tu jeszcze dodać powiązanie naszej waluty z euro. Jeśli dolar umacnia się względem euro, to spada również nasza złotówka. Jako kraj jesteśmy traktowani podobnie jak nasi sąsiedzi. W czasach kryzysowych może nastąpić zerwanie tradycyjnych zależności i ucieczka

Strategie oparte na makroekonomii

135

w instrumenty mniej ryzykowne (obligacje) oraz w waluty gospodarek najsilniejszych gospodarczo państw. Waluty tych gospodarek traktowane są jako waluty bezpieczne (defensywne), natomiast waluty krajów rozwijających się traktowane są jako waluty ryzykowne (agresywne).

OCENA WIARYGODNOŚCI KREDYTOWEJ Ocena wiarygodności kredytowej (rating) to ocena ryzyka dokonywana przez instytucje międzynarodowe takie jak Moody’s, Standard&Poor’s oraz Fitch Ratings. Posiadają one wyspecjalizowaną kadrę, która po wnikliwej analizie ocenianego podmiotu przedstawia jego wiarygodność kredytową. Oceniane są rządy państw, duże firmy ubezpieczeniowe, banki oraz duże spółki giełdowe. Mogą też być oceniane produkty, takie jak obligacje czy też krótkoterminowe papiery dłużne. Ocena to inaczej opinia określająca ryzyko wywiązania się dłużników ze swoich zobowiązań. Ogólnie oceniany podmiot może zostać zaliczony do jednej z dwóch grup: • poziom inwestycyjny (AAA, AA, A, BBB), • poziom spekulacyjny (BB, B, CCC, CC, C, DDD, DD, D). Ocena dodatkowo może zawierać znaki „+” i „-”, dla określenia różnic w ramach jednej kategorii. Poziomy AAA, AA i A oznaczają podmiot o najwyższej wiarygodności kredytowej, poziomy BBB, BB i B oznaczają dobrą wiarygodność kredytową, poziomy CCC, CC i C oznaczają niską wiarygodność kredytową, a poziomy DDD, DD i D to wiarygodność podmiotów znajdujących się w trakcie postępowania upadłościowego lub takich, które zaprzestały obsługiwać swoje zobowiązania. Opieranie się na ratingach stwarza pewną wygodę dla inwestorów, ale niesie ze sobą ryzyko popełnienia pomyłki. Instytucje ratingowe wydawały korzystne opinie bankom i obligacjom amerykańskim, które później okazały się prawie nic niewarte. Zmiany ratingów należy uważnie śledzić, ponieważ mają one natychmiastowe przełożenie na notowania danego podmiotu. Przykładowe ratingi: Polska — „A-”, PKN Orlen — „BBB”, większość polskich banków — „BBB”. Rating dla podmiotu nie może być wyższy niż rating dla kraju, z którego podmiot pochodzi. Przed zmianą ratingu często badany podmiot umieszczany jest na tak zwanej liście obserwacyjnej. Ostatnio wiele zamieszania wywołało stopniowe obniżanie ratingów dla niektórych państw europejskich, szczególnie Grecji. Każda taka zmiana lub informacja o możliwości dokonania jej w przyszłości powodowała natychmiastowe spadki na giełdach, spadki waluty euro i wzrost kursów obligacji państw zagrożonych. Informacje te były natychmiast wykorzystywane przez spekulantów do zajmowania odpowiednich pozycji na rynku. Oprócz ratingu wydawana jest też tak zwana perspektywa ratingu. Jest to prognoza na temat zmian ratingu w przyszłości. Perspektywa ratingu może być pozytywna, bez zmian

136

strategie fundamentalne

lub negatywna. Perspektywa pozytywna oznacza, że instytucja ratingowa spodziewa się spadku ryzyka ocenianego podmiotu, natomiast negatywna — że jego wzrostu. Perspektywy ratingów są również ważne dla inwestorów, ponieważ informują one o tym, czego należy się spodziewać w przyszłości, a to najbardziej interesuje inwestorów. Podmioty, którym w przyszłości może zostać zmieniony rating, są umieszczane na tak zwanej liście obserwacyjnej.

Część IV

STRATEGIE SPEKULACYJNE

Rozdział 19.

Spekulacje krótkoterminowe

GRA W TRAKCIE SESJI Podstawą gry w trakcie sesji jest wiele transakcji dokonywanych po niewielkich zmianach kursu. Wiele transakcji może łącznie oznaczać spory zysk. Poza tym ważne jest, że czas trwania poszczególnych inwestycji jest niewielki, więc stopa zysku po przeliczeniu na przykład do pełnego roku okaże się olbrzymia. Przy daytradingu (gry w trakcie sesji) bardzo ważna jest wysokość prowizji i sposób jej liczenia. Wysokość prowizji ustala minimalną zmianę kursu, która jest wymagana, aby osiągnąć zysk z inwestycji. Przykładowo: jeśli inwestor ma prowizję w wysokości 0,2%, to dopiero zmiana kursu większa niż 0,4% (suma prowizji od kupna i prowizji od sprzedaży) stwarza takiemu inwestorowi szansę zarobku. Wynika z tego, że największą szansę na zarobek mają ci inwestorzy, którzy mają najniższe prowizje. Biura maklerskie w przypadku daytradingu proponują niższe prowizje. Warunkiem jest, aby inwestycja została zakończona w ciągu jednej sesji, czyli w tym samym dniu kupujemy i w tym samym dniu sprzedajemy. Podczas dokonywania transakcji trzeba się liczyć z tym, że biuro maklerskie potrąci normalną prowizję, jednak po zweryfikowaniu, że był to daytrading, po sesji zwróci część pobranej prowizji. Dodatkowo aktywni inwestorzy, czyli tacy, którzy wykażą się dużymi obrotami średnimi za ostatni miesiąc, mogą liczyć na zawarcie z biurem maklerskim umowy na niską stałą prowizję. W przypadku gry w trakcie sesji tylko część naszych przypuszczeń okaże się słuszna. Oznacza to, że trzeba się przygotować na szereg inwestycji stratnych. Analitycy zakładają, że jeśli na dziesięć inwestycji sześć będzie zyskownych, to powinniśmy ogólnie też osiągnąć zysk. W praktyce może być inaczej. Zyski mogą być niewielkie, natomiast jedna duża wpadka zabierze je całkowicie. Przy tego typu inwestycjach szczególnie ważne jest zabezpieczanie pozycji. Zalecane jest stosowanie zleceń typu stop (stop loss), które automatycznie zamykają naszą pozycję, gdy kurs podąża w przeciwną stronę, niż zakładaliśmy, powodując narastanie strat. Stosowanie zleceń stop ma jedną wadę. Jeśli kurs tylko przez chwilę zwróci się w złą stronę, a następnie

140

Strategie spekulacyjne

podąży we właściwą, to możemy wypaść z gry z powodu zadziałania zlecenia stop. Jak temu przeciwdziałać? Niektórzy inwestorzy ustalają zasady starannego dobierania pozycji zleceń stop, inni rezygnują z tych zleceń, ale muszą wtedy cały czas bacznie obserwować kurs, aby w razie niekorzystnej sytuacji samemu zamknąć pozycję. Inwestorzy grający w trakcie sesji kierują się wyłącznie analizą techniczną i bieżącymi informacjami. Analiza fundamentalna nie ma w tym przypadku żadnego zastosowania. Analiza techniczna przeprowadzana jest w oparciu o notowania minutowe (1, 5, 10, 30, 60 minut) lub wszystkie zawarte transakcje. Wszystkie wskaźniki z analizy technicznej ustawia się na niewielką liczbę notowań (3 do 5), aby szybko generowały sygnały. Należy jednak pamiętać, że niewielka liczba notowań to więcej sygnałów błędnych. Aby osiągnąć najlepszy efekt, poszukuje się sytuacji skrajnych, to znaczy po silnych spadkach lub wzrostach. Prawdopodobieństwo wystąpienia wtedy ruchów korekcyjnych jest bardzo wysokie.

GRA POD INFORMACJĘ Gra „pod informację” może zostać wykorzystana zarówno w daytradingu, jak i kilkudniowej grze krótkoterminowej. Informacje możemy podzielić na dwie grupy: oczekiwane i nieoczekiwane. Informacje oczekiwane to raporty okresowe spółek, terminy zakończenia rozpraw sądowych, podpisania ważnych umów lub wygaśnięcia warunków zawieszających te umowy, terminy spłaty kredytów lub odsetek oraz wszystkie ukazujące się regularnie dane makroekonomiczne. Informacje nieoczekiwane to przeważnie różne zdarzenia nadzwyczajne związane z daną spółką lub sytuacją ogólną. W przypadku informacji oczekiwanej zarówno analitycy, jak i inwestorzy starają się ją przewidzieć. Czasami nawet publikuje się wcześniej tak zwane oczekiwania analityków. Pod wpływem tych oczekiwań kursy zmieniają odpowiednio swoje wartości. Mamy więc sytuację, w której rynek wyprzedza informację i reaguje na nią wcześniej zgodnie z oczekiwaniami analityków. Jeśli informacja okaże się zgodna z oczekiwaniami, to nie wywołuje już zmian kursów. Analitycy mówią wtedy, że ta informacja jest już zawarta w cenie waloru. Diametralnie inna jest sytuacja, jeśli informacja okaże się znacznie różnić od oczekiwań analityków. Rynek jest wtedy zaskoczony. A to wywołuje nerwowość i przesadne reakcje inwestorów. Kurs waloru może gwałtownie spaść lub wzrosnąć. Dopiero po pewnym czasie kurs się stabilizuje i emocje opadają. Ten nagły skok kursu jest dobrą okazją do zarobku. Można ją zrealizować w dwóch etapach. Etap pierwszy to szybkie zlecenie zgodne z pozytywną lub negatywną wagą informacji. Skuteczność tego etapu zależy od naszej szybkości oraz od łącza, jakim przekazujemy zlecenia. Kiedy zaobserwujemy, że kurs już się zatrzymuje po gwałtownym ruchu, możemy przystąpić do drugiego etapu, czyli obrócić naszą pozycję na przeciwną. Po silnym ruchu zawsze następuje ruch korekcyjny. Oczywiście gra dwuetapowa możliwa jest tylko na walorach, co do których możemy grać zarówno na spadek, jak i na wzrost kursu. Jeśli są to akcje spółek, co do których nie ma kontraktów lub krótkiej sprzedaży, to wykorzystujemy tylko etap wzrostowy.

Spekulacje krótkoterminowe

141

Informacje nieoczekiwane należy traktować tak samo jak oczekiwane, ale znacznie odbiegające od oczekiwań analityków. Pozostaje jeszcze sprawa interpretacji informacji oraz jak często spółki przekazują informacje bieżące. Jeśli na rynku panuje hossa, to inwestorzy „patrzą na świat przez różowe okulary”. Oznacza to, że wszelkie informacje interpretują pozytywnie. Na dodatek często zarządy spółek tak redagują informacje bieżące, aby podkreślić aspekty pozytywne, a ukryć negatywne. Dlatego w skrajnych przypadkach zła informacja również może wywołać wzrost kursu. Często ważny jest sam fakt ukazania się informacji, a nie jej treść. Dzieje się tak, ponieważ informacja kieruje uwagę na spółkę. Większe zainteresowanie to większy popyt, a więc wzrost kursu. Dlatego mądre spółki przekazują jak najwięcej informacji nawet drugorzędnych. Ważne, aby robić wokół spółki szum medialny. To zawsze ma pozytywny wpływ na kurs akcji.

KRÓTKA SPRZEDAŻ Krótka sprzedaż to inaczej sprzedaż tego, czego nie kupiliśmy i co nie jest naszą własnością. Jak to jest możliwe? Otóż możemy sprzedać akcje pożyczone. Oczywiście musimy je później odkupić i oddać. Krótka sprzedaż umożliwia zarabianie na spadkach kursu. Najpierw drogo sprzedajemy, następnie taniej odkupujemy, a różnica cen sprzedaży i kupna to nasz zysk. Podstawą krótkiej sprzedaży jest pożyczający akcje. Może to być duży inwestor, który posiada akcje i trzyma je jako inwestycję długoterminową. Ponieważ planuje on zamknąć swoją inwestycję dopiero za parę lat, to w tym czasie może akcje pożyczać w celu osiągnięcia dodatkowego zysku. Aby pożyczyć akcje, musimy zawrzeć dodatkową umowę z biurem maklerskim. Biuro maklerskie szuka dla nas inwestorów, którzy pożyczą nam akcje. Pożyczanie akcji ma pewne wady. Mianowicie za pożyczenie akcji musimy dodatkowo zapłacić. Jest to nasz dodatkowy koszt oprócz prowizji płaconych za zawarcie transakcji. Druga wada to dostępność akcji. Tylko niektóre akcje są dostępne w krótkiej sprzedaży. Na stronie internetowej giełdy znajduje się lista spółek, których akcje zostały dopuszczone do krótkiej sprzedaży. Na dzień 15 kwietnia 2011 roku było to 37 spółek głównie z indeksu WIG20. Biorąc pod uwagę, że w tym czasie na rynku było ponad 400 spółek, liczba spółek dopuszczonych do krótkiej sprzedaży jest niewielka. Poza tym na znaczną część akcji tych spółek istnieją kontrakty terminowe dające również możliwość gry na spadek kursu. Następna wada to depozyt zabezpieczający. Ponieważ istnieje obawa, że nie oddamy pożyczonych akcji, biuro maklerskie blokuje nam 130% wartości pożyczonych akcji. Aby pokryć dodatkowe 30% wartości pożyczanych akcji, musimy mieć gotówkę lub inne walory mogące służyć jako depozyt. Na rynkach zagranicznych stosuje się mniej rygorystyczne podejście. Stosowany tam depozyt zabezpieczający to tylko 50% wartości pożyczanych akcji. Akcje pożyczane mają ściśle określony termin zwrotu. Maksymalnie możemy pożyczyć akcje na rok. Pamiętając o terminie zwrotu akcji, należy uwzględnić trzydniowe opóźnienie rozliczeń akcji dokonywane przez KDPW (akcje musimy mieć przygotowane do zwrotu trzy dni wcześniej). Krótka sprzedaż na naszej giełdzie dopiero się zaczyna rozwijać. Dotyczy ona tylko akcji i nie jest dostępna poprzez internet. Oprócz przedstawionej tutaj krótkiej sprzedaży opartej

142

Strategie spekulacyjne

na pożyczonych akcjach istnieje jeszcze tak zwana „naga krótka sprzedaż”. Jest to sprzedaż akcji, których nie posiadamy oraz których nie pożyczyliśmy. Na naszym rynku jest to niedozwolone. Ta wersja krótkiej sprzedaży została mocno ograniczona na wielu rynkach, ponieważ może prowadzić do załamania na rynku. Sprzedaż pożyczonych akcji również jest szkodliwa dla rynku, ponieważ zwiększa podaż, a to zawsze przekłada się na spadki kursów. Dlatego wprowadzono możliwość zawieszania transakcji krótkiej sprzedaży. Transakcje krótkiej sprzedaży zawiesza się, jeśli indeks WIG spadnie co najmniej o 3% lub akcje danej spółki spadną co najmniej o 10%, a wartość obrotów w transakcjach krótkiej sprzedaży przekroczy 20% całkowitej wartości obrotu. Na razie krótka sprzedaż nie cieszy się dużym zainteresowaniem inwestorów. Uwzględniając szereg ograniczeń i koszty, widzimy, że w tej sprawie wygodnie ustawili się pożyczający, biura maklerskie i giełda, a całe ryzyko i koszty zostały zepchnięte na inwestorów. Poza tym twórcy krótkiej sprzedaży, wprowadzając mechanizmy zabezpieczające rynek przed nią (możliwość zawieszania), potwierdzili jej szkodliwy wpływ na rynek. W ten sposób potwierdzili również szkodliwy wpływ na rynek wszelkiej spekulacji. Spekulacja zwiększa płynność na rynku, ale zawsze powoduje większe jego rozchwianie oraz często absurdalne kursy walorów. Dlaczego więc świadomie wprowadza się rozwiązania szkodliwe dla rynku? Jako przykład zastosowania krótkiej sprzedaży podaje się różne formy zabezpieczeń inwestycji przed wpływem zmiennej koniunktury. Polega to na tym, że tworzymy parę walorów. Na jednym zarabiamy, gdy kursy rosną, a na drugim, gdy kursy spadają. Należy tak dobrać parę, aby zarabiać na silniejszym walorze, a tracić na słabszym. Nasz zarobek to będzie różnica między zmianami wartości obu walorów. Według mnie takie zastosowanie wymyślili teoretycy, a nie praktycy. No bo jeśli wiemy, że jest na rynku silny walor i można na nim zarobić, to po co nam zmniejszać potencjalny zarobek w sposób świadomy poprzez krótką sprzedaż innego słabego waloru? Poza tym dzisiaj silny walor jutro może być słaby i odwrotnie. Według mnie krótka sprzedaż może się przydać tylko w czasie bessy na rynku wobec walorów, na które nie ma kontraktów terminowych. Porównanie gry na kontraktach i krótkiej sprzedaży wskazuje jednoznacznie, że w przypadku gry na spadek korzystniejsze są kontrakty terminowe.

Rozdział 20.

Spekulacje średnioterminowe

EFEKT STADNY Efekt stadny to inaczej moda na niektóre branże lub spółki. Efekt stadny powstaje wtedy, gdy na rynku jest wielu nowych inwestorów lub gdy spekulanci poszukują następnej spółki do swoich spekulacji. Nowi inwestorzy nie mają rozeznania w rynku, więc w sposób naturalny szukają pomocy u analityków. Słuchają ich wypowiedzi w telewizji lub czytają ich opinie i rekomendacje w internecie i gazecie „Parkiet”. Ponieważ sami nie potrafią ocenić spółki, wypowiedzi analityków przyjmują jako wiarygodne. Tak powstaje początkowy wzrost zainteresowania spółką. Wzrost zainteresowania przekłada się na wzrost popytu, a to powoduje wzrost kursu akcji. Dalszy wzrost kursu nie musi już być podpierany przez analityków. Spółka zaczyna być podawana we wszystkich wykazach rosnących kursów akcji, a to przyciąga następnych chętnych do kupna akcji. Powstaje pewnego rodzaju sprzężenie zwrotne. Wzrost kursu napędza nowy popyt. Nowy popyt napędza wzrost kursu. Ponieważ w zjawisku tym uczestniczy bardzo wielu nowicjuszy, nazwano to „efektem stadnym”. Podobnie jak w stadzie większość postępuje tak samo, choć nowicjusze nie zdają sobie sprawy z wartości tego, co kupują, ani też z ryzyka, jakie ponoszą. Większość też nie wie, kiedy zamknąć pozycje. Na dodatek wytwarza się w nich fałszywe przeświadczenie o własnym szczęściu lub nieomylności. Radość i duma często zamieniają się w chciwość, a to powoduje, że dokupują jeszcze akcji za kredyty, nie patrząc na kursy. Jak to się kończy? Jak zwykle. Dużymi spadkami, a dla tych, którzy kupili na końcu — stratami. Czy warto się więc dołączać do takiego „pospolitego ruszenia”? Oczywiście że tak, tylko z rozwagą. Ponieważ jesteśmy inwestorami z pewną wiedzą i doświadczeniem, to możemy najpierw wycenić akcje spółki. Wycena ta pozwoli ocenić punkt startu, czyli czy akcje już na starcie są przewartościowane, a jeśli tak, to o ile. Następnie dołączamy się, kupując akcje spółki. Aby zorientować się, kiedy zamknąć pozycję, obserwujemy notowania spółki w analizie technicznej. Szczególnie powinien nas interesować wolumen obrotu

144

Strategie spekulacyjne

oraz szybkość wzrostu kursu. Kiedy zaobserwujemy, że wolumen obrotów już nie rośnie, a wzrost kursu słabnie, będzie to odpowiedni moment na zamknięcie pozycji. Nie czekamy na sygnały sprzedaży w analizie technicznej, tylko na wyraźne osłabienie wzrostu popytu (nadal ma rosnąć, ale już tylko minimalnie). Dlaczego mamy być aż tak ostrożni? Należy pamiętać, że inwestujemy najczęściej w przewartościowany walor. Działamy według strategii „kup drogo i sprzedaj jeszcze drożej”. Dlatego na takim walorze nie można pozwolić sobie na przeczekiwanie korekt i liczenie na ponowny wzrost. Zainteresowanie „tłumu” szybko mija po jednym spadku (jednej porażce) i nowicjusze szukają innych spółek. Spóźnione zamknięcie pozycji może zabrać cały już posiadany zysk. W trakcie tego zjawiska następuje ciekawa zamiana przyczyny i skutku. Otóż na początku kurs rośnie, bo uważa się, że spółka jest dobra. Na końcu uważa się, że spółka jest dobra, bo jej kurs rośnie. Aby zapał do kupna za wcześnie się nie wyczerpał, analitycy co jakiś czas wydają nową, wyższą o kilkanaście procent wycenę akcji spółki i rekomendację „kupuj”. To dodatkowo stymuluje nowicjuszy. Oczywiście nie widzą oni dużego wolumenu obrotów świadczącego o tym, że w tym samym czasie, gdy oni kupują akcje, ktoś inny je już sprzedaje i to w dużej liczbie sztuk. Efekt stadny mogą też wywołać spekulanci, tylko że w takim przypadku gra jest trudniejsza, ponieważ większość uczestników posiada wiedzę i doświadczenie rynkowe, a to powoduje, że nie mamy żadnej przewagi nad innymi uczestnikami.

BAŃKI SPEKULACYJNE Bańka spekulacyjna to inaczej silny wzrost kursów akcji jednej branży lub całego rynku. Jest to zjawisko podobne do „efektu stadnego”, ale występuje na większą skalę. Pierwszą bańkę spekulacyjną mieliśmy na naszej giełdzie w 1993 roku. Ponieważ rynek był wtedy mały (24 spółki), a napływ gotówki ogromny, to rósł cały rynek. Nie było wtedy podziału na branże. Następne bańki spekulacyjne były już bardziej wybiórcze. Mieliśmy bańkę spółek internetowych (u nas informatycznych), spółek budowlanych, a ostatnio deweloperów. Zjawiska, jakie zachodzą podczas powstawania bańki, są podobne jak przy „efekcie stadnym”. Jednak każda bańka musi mieć swoją konkretną przyczynę makroekonomiczną. Przyczyna ta wywołuje pierwszy etap wzrostów. Dalej to już przebiega według utartego schematu. Media i analitycy napędzają kapitały. Kapitały napędzają kursy. Powstaje dodatnie sprzężenie zwrotne i kursy pędzą do góry prawie bez ograniczeń. Wszyscy znamy zabawę z krzesłami, gdzie liczba uczestników gry jest większa niż krzeseł. Uczestnicy poruszają się obok krzeseł, a na dany sygnał mają na nich usiąść. W tej grze zawsze dla kogoś zabraknie wolnego krzesła, wtedy ta osoba przegrywa. Podobnie można sobie wyobrazić sytuację z akcjami w tworzącej się bańce spekulacyjnej. Uczestnicy tej gry kupują akcje i sprzedają je innym. Trwa to do momentu, aż coś zatrzyma wzrost (jakieś zdarzenie lub informacja). Wtedy wszyscy chcą wyjść z akcji, ale niestety jest już za późno (brakuje wolnych krzeseł). Jak powinien zachować się inwestor, który nie chce zbyt dużo ryzykować, a jednocześnie kusi go tworząca się bańka spekulacyjna? Należy wziąć w tym udział, ale z rozwagą. Można

Spekulacje średnioterminowe

145

na przykład z posiadanych środków wydzielić pewien kapitał przeznaczony na spekulację. Wydzielamy tyle, ile możemy bezkarnie stracić. Czyli jeśli przykładowo 20% utraty kapitału nie zrujnuje nas całkowicie, to tyle wydzielamy na spekulację. Mając gotówkę, kupujemy akcje spółek z branży, w której tworzy się bańka. Kupujemy te akcje, które na razie zdrożały najmniej, ponieważ teraz ich ceny zaczną rosnąć najwięcej. Nie zwracamy uwagi na wyniki fundamentalne poszczególnych spółek. Przy takim zjawisku jak bańka spekulacyjna są one nieistotne. Nawet jeśli obecnie wyniki spółki są słabe, to i tak rynek będzie uważał, że w przyszłości wyniki będą znakomite, ponieważ spółka należy do tej właśnie branży. W przypadku tego zjawiska nie musimy być aż tak czujni jak przy „efekcie stadnym”. Bańka tworzy się wystarczająco długo i bierze w niej udział wystarczająco dużo uczestników, abyśmy mogli spokojnie zamknąć pozycje, kiedy zaobserwujemy słabnięcie trendu. Jednak nie wiadomo, kiedy się ten proces skończy. Aby zmniejszyć ryzyko, można co jakiś czas na lokalnych górkach sprzedawać akcje i odprowadzać osiągnięty już zysk. W ten sposób za każdym razem kupujemy akcje za tę samą kwotę. Powoduje to obniżanie naszego potencjalnego zysku, ale zwiększa znacznie bezpieczeństwo inwestycji. Inną metodą obniżania ryzyka jest inwestowanie gotówki, której wielkość jest odwrotnie proporcjonalna do kursu akcji. W praktyce oznacza to, że gdy ceny są niewysokie, to inwestujemy znaczą część gotówki, którą stopniowo zmniejszamy, gdy kursy rosną. Na samej górze mamy niewiele zainwestowane lub nawet mamy tylko gotówkę.

ZARABIANIE NA KŁOPOTACH SPÓŁEK Największe zarobki są tam, gdzie są największe zmiany kursów. Dlatego spółki, które wpadają w kłopoty, zaczynają zwracać na siebie uwagę spekulantów. Dopóki kurs spółki spada, jest ona bacznie obserwowana. Cały czas spekulanci zastanawiają się, czy to już koniec spadków, czy też jeszcze nie. Niektórzy zajmują pozycję za wcześnie, inni na samym dnie. Za silnymi spadkami zawsze stoją konkretne przyczyny. Wielu spółkom groziło bankructwo, niektóre rzeczywiście upadły. Spółka zagrożona bankructwem zwołuje nadzwyczajne walne zgromadzenie akcjonariuszy, na którym akcjonariusze głosują nad dalszym istnieniem spółki. Aby ratować spółkę, zarząd spółki za zgodą akcjonariuszy może zgłosić jej upadłość z możliwością zawarcia układu z wierzycielami. Jeśli do takiego zawarcia układu dojdzie, spółka po restrukturyzacji zobowiązań ma szansę stanąć na nogi. Restrukturyzacja polega przeważnie na umorzeniu części zobowiązań lub zamianie ich na akcje w ramach nowej emisji wypuszczanej specjalnie dla wierzycieli. Jeśli do zawarcia układu nie dojdzie, to pozostaje spółce tylko ogłosić upadłość. Majątek spółki przejmuje wtedy syndyk i dokonuje jego wyprzedaży. Środki uzyskane ze sprzedaży majątku są przeznaczane na spłatę zobowiązań, a gdy jeszcze coś zostanie po spłacie zobowiązań, to reszta jest dzielona na akcjonariuszy spółki. Spekulacja na spółkach mających kłopoty może się dla inwestora-spekulanta skończyć całkowitą utratą zainwestowanej gotówki. Należy o tym pamiętać przy takich inwestycjach. Dlatego musimy zachować szczególne środki ostrożności. Inaczej należy podchodzić do kłopotów

146

Strategie spekulacyjne

małej spółki, a inaczej do dużej. Mała spółka mająca kłopoty może szybko upaść, natomiast duża może się długo przed tym bronić. Kursu małej spółki przeważnie nikt nie broni, dlatego może on szybko spadać. W przypadku spółki dużej jej duzi akcjonariusze potrafią przez jakiś czas bronić kursu przed spadkami. Inwestujemy tylko niewielką część gotówki, taką, którą możemy stracić. Bacznie śledzimy wszelkie informacje o spółce. Możemy obserwować zmiany wartości księgowej po wynikach podawanych w raportach okresowych i zmiany współczynnika C/WK. W krańcowych przypadkach współczynnik ten może spaść nawet do wartości poniżej 0,1. Jeśli zagramy na odbicie po silnym spadku, to musimy pamiętać, że w przypadku takiej spółki nie można oczekiwać na zmianę sytuacji. Jeśli źle weszliśmy, to zamykamy pozycję ze stratą. Niektórzy spekulanci zajmują pozycję na takiej spółce przed ważnym wydarzeniem, na przykład decyzją sądu. Jest to swego rodzaju ruletka; jeśli decyzja jest pozytywna, to mamy silny wzrost kursu, jeśli negatywna — to spadek. Pewnym wyjątkiem są przejściowe kłopoty spółek dużych. Jeśli reakcja rynku jest przesadna, oznacza to przeważnie okazję do zarobku. W dużej spółce duży inwestor nie może sprzedać posiadanych akcji na jednej sesji. Po prostu ma ich za dużo. Aby je sprzedać bez zbytniego zbicia w dół kursu, potrzebuje na to wielu sesji. Dlatego w przypadku niekorzystnych wydarzeń dotyczących spółki kurs spada tylko chwilowo. Następnie jest podciągany przez dużych akcjonariuszy do góry, aby zasygnalizować rynkowi, że nic się nie stało. Dopiero wtedy zaczyna się stopniowa powolna wyprzedaż akcji spółki. Takie zachowanie się kursu akcji dużych spółek po złych wiadomościach można wykorzystać do zarabiania na ruchu powrotnym po spadku kursu akcji.

Rozdział 21.

Reakcje inwestorów na sukcesy i porażki

WPŁYW STRESU NA ZACHOWANIE SIĘ I ORGANIZM INWESTORA Rozdział ten nie opisuje żadnych strategii inwestycyjnych, ale porusza istotne sprawy mające decydujący wpływ na skuteczność strategii opisywanych w innych rozdziałach. Wielu inwestorów nie zdaje sobie sprawy ze skutków stresu, szczególnie długoterminowego. Nie zdają sobie też sprawy z wagi czasu w transakcjach długoterminowych. Prowadzi to w konsekwencji do wcześniejszego zamykania pozycji nieraz nawet ze stratą. Widziałem wielu spekulantów, którzy przy podejmowaniu decyzji krótkoterminowych używali argumentów fundamentalnych, które są z natury długoterminowe. Wielu inwestorów jako obronę przed nieudaną inwestycją zakłada, że jeśli coś pójdzie nie tak, to w ostateczności po prostu poczekają na zmianę sytuacji na korzystniejszą. Czekanie to dla spekulanta prawdziwe katusze. On chciałby coś robić, kupować, sprzedawać, zmieniać spółki, obmyślać nowe posunięcia. A tymczasem nic mu nie wolno zrobić, bo musi czekać. To dla niego jest ciężkie przeżycie. Jeśli jego pozycja finansowa nie jest zagrożona ani też jego inwestycje nie są ograniczone określonymi terminami, to po pewnym czasie taki inwestor przyzwyczaja się do sytuacji. Znacznie gorsza sytuacja jest wtedy, gdy czekanie połączone jest z silnym stresem wywołanym obawą o utratę części lub, co gorsza, całości zainwestowanej gotówki. Człowiek potrafi wytrzymać silny stres, ale jeśli jest krótkotrwały. Stres kilkunastogodzinny, trwający na przykład do następnej sesji, jest do wytrzymania. Na dodatek nie będzie po takim zdarzeniu żadnych skutków w organizmie. Natomiast stres długotrwały nawet o mniejszym nasileniu może spowodować nerwice lub inne choroby.

148

Strategie spekulacyjne

Niektórym inwestorom wydaje się, że mają silną wolę i są w stanie wytrzymać silny stres. Ich psychika to wytrzyma, ale organizm nie. Człowiek w stresie zachowuje się, jakby był częściowo umysłowo sparaliżowany. Nie może się skupić, szybko zapomina, wykonanie zwykłych czynności sprawia mu dużą trudność. Szczególnie trudne jest wtedy wykonywanie pracy zawodowej. Cały czas powraca myślami do zdarzeń, które spowodowały stres, i szuka sposobu ratunku. Może pojawić się uczucie zimna, strach i otępienie oraz trudności z zasypianiem. Po jakimś czasie może pojawić się nerwica. Muszę się przyznać, że ja sam, będąc kiedyś nowicjuszem, straciłem sporo gotówki na bessie i przeżywałem taki stres. Po jakimś czasie pojawiła się u mnie nerwica żołądka. Objawiało się to tak, że rano po przebudzeniu odczuwałem silne bóle żołądka. Ból był wynikiem silnych skurczy, którym podlegał żołądek. Taki ból trwał nieraz nawet do pół godziny. Wizyty u lekarza nic nie dały. Mój żołądek był zdrowy. Skurcze były wywoływane przez stres. Jedyna metoda wyleczenia organizmu to usunięcie przyczyny stresu, czyli pogodzenie się z sytuacją. Dlatego przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych należy brać pod uwagę naszą odporność psychiczną na stres oraz to, jak długo jesteśmy w stanie czekać na poprawę sytuacji na rynku.

ZACHOWANIE SIĘ INWESTORÓW PRZY STRATACH Straty na giełdzie są czymś naturalnym. Kursy raz rosną, innym razem spadają. Wraz ze zmianami kursów zmienia się wartość naszego portfela. Jeśli pojawią się straty, wpływają one negatywnie na samopoczucie inwestora. Jednak czy zawsze należy przejmować się stratami? Otóż nie. Jeśli planujemy inwestycję długoterminową, na przykład na trzy lata, to powinien nas interesować kurs docelowy, czyli taki, jaki będzie za trzy lata, a nie teraz. Poza tym jeśli jesteśmy pewni wysokiej jakości naszej inwestycji, to chwilowe spadki możemy wykorzystać do dokupienia tańszych akcji. Obniży to nam średnią cenę zakupu, zwiększy przyszłe zyski i poprawi nastrój. Straty zawsze wywołują pewne reakcje obronne naszej psychiki. Strata boli znacznie więcej, niż cieszyłaby radość z zysku o takiej samej wartości. Jeśli nastąpią spadki kursu naszych akcji, powinniśmy w sposób racjonalny przeanalizować sytuację. Podstawowa sprawa to ustalenie, czy są konkretne przyczyny fundamentalne tych spadków, czy też wynikają one z ogólnego klimatu na rynku lub innych przyczyn. Jednak w takiej ocenie nie jesteśmy bezstronni. Ponieważ posiadamy akcje, to nasza ocena może być przesadnie korzystna dla spółki. Dobre informacje uważamy za ważne, natomiast złe informacje ignorujemy. Aby otrzymać w miarę wiarygodną ocenę, najlepiej oprzeć się na konkretnych liczbach i stosować metodę porównawczą wobec innych spółek z tej samej branży. Jeśli porównanie wypadnie niekorzystnie dla spółki, której akcje posiadamy, powinniśmy sprzedać te akcje i kupić akcje spółki lepszej. Jednak inwestorom trudno jest się pogodzić z dotychczasową stratą i zamianą obecnych akcji na akcje innej spółki. Jest to traktowane jak pewnego rodzaju przyznanie się do porażki. Poza tym w historii transakcji, jaką prowadzi większość inwestorów, pojawi się zapis sprzedaży akcji ze stratą. Unikanie zamykania pozycji wiąże się też z efektem utopionych kosztów, czyli na przykład straconego czasu na dokładne przeanalizowanie sytuacji

Reakcje inwestorów na sukcesy i porażki

149

fundamentalnej danej spółki. Jeśli wkładamy w coś czas i pracę, to zależy nam, aby mieć z tego efekty, a nie zaczynać pracę z inną spółką od nowa. No i oczywiście wszelkie przesiadki kosztują, trzeba przecież zapłacić prowizję. Do tego dochodzi jeszcze niepewność, po jakim kursie kupimy akcje nowej spółki. Zdarza się nieraz tak, że na rynku przez dłuższy czas panuje pesymistyczny nastrój (bessa) i większość akcji spada. Oczywiście nasze akcje również tracą na wartości. Jeśli taka sytuacja będzie trwać dłużej, powstaje pytanie, czy nie warto by wyjść z rynku i poczekać poza rynkiem na poprawę koniunktury? Wiemy, że tak powinniśmy zrobić, ale trudno nam podjąć taką decyzję. Pojawia się efekt przywiązania do posiadanych akcji. Dopóki mamy akcje, mamy też nadzieję, że sytuacja się poprawi i nasze akcje odrobią straty. Takie fałszywe przeświadczenie powoduje przetrzymywanie akcji i powiększanie strat. Z drugiej strony, wyjście z rynku ze stratą wytwarza w naszej świadomości niechęć do inwestycji giełdowych. Późniejszy powrót na rynek będzie wtedy trudniejszy. Najpierw będziemy wątpić w koniec spadków. Pierwsze wzrosty uznamy tylko za chwilową korektę w trendzie spadkowym. Kiedy wzrosty kursów będą już spore, uznamy, że się spóźniliśmy i że lepiej poczekać na lokalny dołek. Kiedyś mój znajomy przeczekał tak prawie całą hossę. Przy podejmowaniu decyzji powinniśmy nauczyć się panować nad emocjami. Dobry inwestor sprawdza się w sytuacjach trudnych, a nie w hossie, gdy wszystko rośnie. Zawsze powinniśmy posiadać te akcje, które mają największe szanse na wzrosty. Nie powinniśmy bać się „przesiadek”, strata na jednym walorze może być odrobiona na innym z nawiązką. W sytuacjach szczególnie niekorzystnych (bessa) powinniśmy wychodzić z rynku, aby chronić posiadany kapitał.

ZACHOWANIE SIĘ INWESTORÓW PRZY ZYSKACH Rady, jak się zachować w trudnych sytuacjach, mają sens, ale po co udzielać rad wtedy, gdy inwestor zarabia? Okazuje się, że nawet wtedy popełniamy wiele pomyłek. Pierwszy powszechny błąd, jaki popełnia wielu inwestorów, to zbyt wczesne zamykanie pozycji. Mnie również zdarzało się ten błąd popełnić. Przyczyn zbyt wczesnego zamykania pozycji może być kilka: obawa, że zyski zaraz znikną, chęć wydania części osiągniętego zysku lub wysokie wartości wskaźników w analizie technicznej sugerujące „przegrzanie” się waloru. Po sprzedaży widzimy, jak kurs tych akcji dalej rośnie, ale już bez naszego uczestnictwa. Wtedy często popełniamy następny błąd. Natychmiast kupujemy inne akcje, aby dalej zarabiać. Często zakup ten nie jest dobrze przemyślany ani nie jest poparty porządną analizą. Ponieważ poprzednio nam się powiodło, to nabieramy przesadnej pewności siebie i wydaje nam się, że całkowicie panujemy nad sytuacją. Zaczynamy przejawiać większą skłonność do ryzyka. Wszystko to prowadzi w końcu do kłopotów i strat. Dopiero wtedy bardziej na trzeźwo przyglądamy się naszym ostatnim inwestycjom. Okazuje się wtedy, że spółka, w którą zainwestowaliśmy, tak naprawdę niczym się nie wyróżnia na tle branży, że jej akcje były drogie w momencie kupna, a sytuacja techniczna wskazywała na bliski koniec wzrostów.

150

Strategie spekulacyjne

Wypracowanie dogodnej pozycji do wzrostów trwa długo. Wyszukanie odpowiednich spółek do inwestycji to sporo pracy. Nie należy tego marnować, zadowalając się niewielkim zyskiem. Inwestuję już na giełdzie prawie dwadzieścia lat. Przez ten czas tylko dwa razy były na rynku tak silne spadki, że wiele spółek całkiem dobrych miało współczynnik C/WK wynoszący około 0,2. Na następną taką okazję trzeba będzie czekać znowu wiele lat. Nie marnujmy więc takich okazji. Osiągnijmy z danej inwestycji tyle zysku, ile jest to możliwe. Jeśli już osiągniemy satysfakcjonujący nas zysk i sprzedamy akcje, to nie spieszmy się z ponownym wejściem na rynek. Pamiętajmy, że z rynkiem jest tak jak ze strzyżeniem barana. Po ostrzyżeniu trzeba poczekać, aż wełna odrośnie. Po każdym wzroście następuje przecież naturalna korekta. Krótkoterminowa korekta trwa mniej więcej od dwóch do trzech tygodni. Przynajmniej tyle trzeba poczekać. Oczywiście nie wszystkie spółki rosną w tym samym czasie. Można więc zamiast czekania szukać innych spółek na rynku.

Część V

STRATEGIE INSTRUMENTÓW POCHODNYCH

Rozdział 22.

Kontrakty terminowe

WYBÓR KONTRAKTÓW Podstawy teoretyczne kontraktów oraz depozytu zabezpieczającego omówiłem w rozdziale „Kontrakty terminowe i opcje” w mojej książce Inwestycje giełdowe. Jak grać i wygrywać. Dlatego nie będę jeszcze raz omawiał podstaw teoretycznych, ale skupię się na praktycznym zachowaniu się inwestorów na tym trudnym rynku. Pierwszy podstawowy wybór, jakiego musi dokonać inwestor, to podjęcie decyzji, czy inwestuje w kontrakty, dla których instrumentem bazowym są indeksy, czy w kontrakty bazujące na akcjach. Większość inwestorów gra na najszybciej wygasającym kontrakcie na indeks WIG20. Ci inwestorzy opierają swoje inwestycje na reakcjach inwestorów wywołanych bieżącymi informacjami rynkowymi oraz na ogólnym nastroju panującym na rynku. Są to przeważnie inwestycje trwające kilka godzin lub kilka sesji. Czy jest to dobra strategia do osiągnięcia dużych zysków? Według mnie nie. Uważam tak, ponieważ jest zasada, że „tam gdzie idzie tłum, tam nie ma zysku”. Jest to swojego rodzaju „wyścig szczurów”. Wygrywa ten, kto szybciej złoży zlecenie. Aby osiągnąć przewagę nad innymi, wykupuje się serwery najbliżej położone od serwera giełdowego lub płaci za udostępnienie podglądu zleceń tuż przed umieszczeniem ich w arkuszu zleceń. Jednak takie możliwości mają tylko duzi inwestorzy ze względu na związane z tym koszty. Drobni inwestorzy są więc z góry na straconej pozycji. Podstawowa różnica między kontraktami na akcje i kontraktami na indeksy jest taka, że w przypadku kontraktów na akcje można i trzeba uwzględniać kondycję fundamentalną samej spółki. Jeśli spółka jest tania i ma mocne fundamenty, to kupując kontrakty na jej akcje, nie ponosimy większego ryzyka niż przy kupnie samych akcji. Na dodatek możemy wielkość ryzyka wynikającego z naszego zaangażowania w kontrakty regulować odpowiednią proporcją między wartością depozytu zabezpieczającego a gotówką trzymaną jako zabezpieczenie inwestycji. Wynika z tego, że inwestowanie w kontrakty na akcje jest łatwiejsze niż inwestowanie

154

Strategie instrumentów pochodnych

w kontrakty na indeksy. W porównaniu z kupnem samych akcji mamy dodatkowe korzyści w postaci mniejszej prowizji, możliwości gry również na spadki i dodatkowej dźwigni finansowej, której wielkość możemy samodzielnie regulować. Za minusy z kolei należy uznać rolowanie kontraktów w przypadku dłuższych terminowo inwestycji, istnienie bazy, czyli różnicy między kursem kontraktu i instrumentu bazowego, oraz zmienną wielkość depozytu zabezpieczającego. W przypadku kontraktów na indeksy uwzględnia się głównie bieżące informacje makroekonomiczne. Dotyczą one głównie kondycji gospodarki USA, Chin, Japonii oraz państw Unii Europejskiej. Gospodarka krajowa ma mniejszy wpływ na nastroje giełdowe. Uwzględnianie sytuacji fundamentalnej jest możliwe, ale znacznie trudniejsze niż przy kontraktach na akcje, dlatego stosuje się takie analizy tylko w przypadku inwestycji średnioterminowych. Według mnie najlepsze inwestycje w kontrakty to inwestycje średnioterminowe w kontrakty na akcje. Możemy wtedy wybrać jako instrument bazowy akcje najlepszych spółek. Natomiast w przypadku kontraktów na indeks instrumentem bazowym jest portfel składający się zarówno z dobrych, jak i słabych lub wręcz złych spółek. A to może przełożyć się na gorsze efekty naszych inwestycji. Wadą kontraktów na akcje jest mniejsza płynność niż na kontraktach na indeksy, ale jest to ważny czynnik tylko przy grze krótkoterminowej. Wielu inwestorów boi się kontraktów i woli tradycyjnie kupować akcje. Tacy inwestorzy mogą kupić kontrakty bez stosowania dźwigni finansowej, czyli kupują sto razy mniej kontraktów niż akcji (jeden kontrakt jest równoważny stu akcjom instrumentu bazowego). Resztę gotówki mogą po prostu trzymać na koncie jako zabezpieczenie dla depozytu. Dla takich inwestorów zyskiem będzie mniejsza prowizja i możliwość gry na spadki. Niestety obecnie na naszej giełdzie są kontrakty na akcje tylko nielicznych dużych spółek. Na akcje większości spółek giełda nie wprowadziła kontraktów, tłumacząc to małym zainteresowaniem inwestorów.

KRÓTKOTERMINOWA GRA W CIĄGU SESJI Krótkoterminowa gra w ciągu sesji (daytrading) ma sens tylko na kontraktach o dużej płynności oraz małej różnicy między cenami kupna i sprzedaży (spread). Duża płynność jest konieczna, aby można było w każdej chwili opuścić rynek w przypadku pojawienia się jakiegoś zagrożenia. Mała różnica między cenami kupna i sprzedaży jest potrzebna, aby nie ponosić zbyt dużych 22 kosztów odwracania pozycji . Na naszym rynku takie warunki spełnia tylko kontrakt na indeks

22

Odwracanie pozycji na instrumentach pochodnych — otwieranie pozycji odwrotnej, o podwójnej wielkości w porównaniu z obecnie posiadaną. Przykładowo: jeśli inwestor posiada pozycję długą w postaci jednego kontraktu (kupił wcześniej jeden kontrakt), to odwrócenie pozycji będzie polegało na zajęciu pozycji krótkiej na dwa kontrakty (sprzeda dwa kontrakty). Jeden kontrakt zostanie wykorzystany do zamknięcia wcześniejszej pozycji długiej, czyli po takim odwróceniu pozostanie tylko pozycja krótka w postaci jednego kontraktu. Podobnie postępuje się przy odwracaniu pozycji krótkiej na długą, tylko tym razem kupuje się dwa razy tyle kontraktów, ile się posiada.

Kontrakty terminowe

155

WIG20 o najbliższym terminie wygasania. Dlatego dla inwestorów dysponujących dużą ilością wolnego czasu i chcących przeżyć sporo emocji jest to na naszym rynku jedyne rozwiązanie. Czym się kierować podczas takiej gry? Kondycja fundamentalna spółek wchodzących w skład indeksu WIG20 jest przy grze krótkoterminowej nieistotna. Podstawą gry są tylko bieżące informacje giełdowe oraz ogólny nastrój panujący na rynku. Większość informacji, które pojawią się w danym dniu, jest wcześniej sygnalizowana. Mamy też często podane oczekiwania analityków co do danych makroekonomicznych. Informacje, które niewiele odbiegają od oczekiwań, nie mają większego wpływu na rynek. Jak mówią inwestorzy, „są już ujęte w cenach”. Większe wahania na rynku wywołują nagłe nieoczekiwane informacje oraz informacje znacznie odbiegające od oczekiwań. Wywołują one silne skoki cen, które są podstawą krótkoterminowej spekulacji na kontraktach. Ważne jest tylko, aby zająć pozycję w odpowiednim kierunku, czyli gdy informacja jest negatywna, to gramy na spadek, i odwrotnie. Zajęcie pozycji to dopiero początek. Jak ustalić moment wyjścia z inwestycji lub odwrócenia pozycji? Polecam dwie metody: łapanie górek lub dołków w oparciu o spadek tempa bieżącego trendu lub grę w oparciu o sygnały z analizy technicznej. Metoda pierwsza oznacza, że musimy cały czas obserwować rynek, nie uczestnicząc w grze. Jeśli kurs kontraktu zacznie rosnąć lub spadać, obserwujemy szybkość jego zmian. W chwili kiedy trend zwalnia, zajmujemy pozycję przeciwną do jego kierunku. Należy oczekiwać ruchu korekcyjnego do połowy zmiany kursu wywołanej poprzednim trendem. Na kontraktach reakcje inwestorów są bardzo szybkie, dlatego nie możemy czekać, aż trend się zatrzyma, a następnie wyraźnie cofnie. Druga metoda opiera się na sygnałach kupna i sprzedaży generowanych przez przecięcia linii pokazującej kurs kontraktów i średniej liczonej z pięciu ostatnich wartości. Wykresy muszą być tworzone w oparciu o dane w ciągu sesji (Intraday) podawane w czasie rzeczywistym, czyli bez żadnych opóźnień co pięć minut. Wykresy tego typu udostępniają niektóre biura maklerskie za pomocą internetowego programu giełdowego ISPAG (rysunek 22.1).

Rysunek 22.1. Wykres Intraday — 5 minut (za zgodą WD Software)

156

Strategie instrumentów pochodnych

Jako pomocnicze sygnały możemy wykorzystać sygnały generowane przez wskaźniki MACD i ROC. Metoda ta jest wolniejsza od poprzedniej, dlatego nadaje się do wykrywania tylko większych ruchów kursu kontraktów w trakcie sesji. Tracimy trochę przy otwieraniu i zamykaniu pozycji, ale ilość popełnionych błędów jest mniejsza. Krótkoterminowa gra w ciągu sesji jest reklamowana przez wiele biur maklerskich. W ramach promocji biura te często oferują niższe prowizje przy daytradingu. Dzieje się tak, ponieważ łączna wartość płaconych prowizji jest znacznie wyższa niż przy inwestycjach o dłuższym terminie. Pamiętajmy, daytrading to głównie korzyść dla giełdy i biur maklerskich, a nie dla inwestorów. Zaletą daytradingu jest szansa maksymalnie dużego zarobku w krótkim czasie. Szansa osiągnięcia takiego zysku jest jednak niewielka, natomiast możliwość porażki na skutek jakichś nieoczekiwanych informacji — ogromna. Dlatego na tak ryzykowne inwestycje powinniśmy przeznaczyć tylko niewielką część naszej gotówki i to tę część, którą możemy stracić bezpowrotnie. Końcowy efekt naszych inwestycji zależy nie tylko od tego, jakie zajmowaliśmy pozycje, ale również od mądrego zarządzania gotówką. W przypadku kontraktów pobierany jest depozyt zabezpieczający, którego wartość jest korygowana co dnia, po sesji. Również nasze otwarte pozycje są rozliczane co dnia, po sesji. Oznacza to, że tylko niewielką część naszej gotówki możemy ze względów bezpieczeństwa wykorzystać do gry na kontraktach. Sytuację może znacznie poprawić zawarta z bankiem umowa o linię kredytową. Na co dzień z takiej linii nie korzystamy, więc albo nas nic nie kosztuje, albo płacimy tylko za dyspozycyjność środków finansowych (na przykład w mBanku jest to 3% wartości linii w stosunku rocznym). Pamiętajmy też o tym, że brakujący depozyt musimy uzupełnić do rozpoczęcia sesji w dniu następnym, a to ze względu na czas trwania rozliczania przelewów bankowych może być trudne do spełnienia. W takiej sytuacji możemy ratować się na dwa sposoby, skorzystać z przelewu ekspresowego lub zawiadomić biuro maklerskie, że przelew jest w drodze, i poprosić, aby wstrzymano się z zamknięciem naszych pozycji.

INWESTYCJE ŚREDNIOTERMINOWE Najlepsze efekty osiąga się, gdy rynek dochodzi do swoich punktów skrajnych, na rynku panuje euforia lub głęboki pesymizm wywołany bessą. Takie skrajne nastroje zwykle są mocno przesadzone. Dlatego gdy rynek ochłonie, zawsze następuje korekta. Kiedy nastąpi gwałtowna zmiana kursów, nie jesteśmy w stanie przewidzieć, natomiast zawsze możemy grać na ruchu korekcyjnym, który występuje później. Największe możliwości zarabiania występują wtedy, gdy na rynku panuje największa zmienność. A jak się zachować, gdy na rynku panuje trend boczny i zmiany kursów są niewielkie? Wtedy najlepszym rozwiązaniem jest średnioterminowa inwestycja w kontrakty na akcje dobrych fundamentalnie spółek lub w kontrakty na indeks WIG20, ale również w oparciu o kondycję fundamentalną głównych spółek wchodzących w skład indeksu. Ocenę opłacalności inwestycji w kontrakty na akcje spółek przeprowadzamy identycznie jak w przypadku średniotermi-

Kontrakty terminowe

157

nowej inwestycji w akcje. Jedyna różnica polega na tym, że zamiast akcji otwieramy pozycję na kontraktach. Główne zalety takiej strategii to możliwość zastosowania dźwigni finansowej, gra na spadki, mniejsze prowizje oraz angażowanie mniejszej gotówki, natomiast główne wady to ryzyko braku pokrycia depozytu oraz konieczność rolowania otwartych pozycji na następne serie kontraktów przy inwestycjach o dłuższym horyzoncie czasowym. W przypadku średnioterminowej gry na kontraktach na indeks WIG20 również możemy opierać się w naszych inwestycjach na kondycji fundamentalnej spółek. Obecnie (maj 2011 roku) największy wpływ na indeks mają walory pokazane w tabeli 22.1. Tabela 22.1. Udział największych spółek w portfelu indeksu WIG20 Walor

Udział w portfelu [%]

PKOBP

15

KGHM

14,1

PZU

10,5

PEKAO

10,4

PKN ORLEN

9,1

PGE

7,8

TPSA

6,2

Wystarczy teraz przeanalizować perspektywy fundamentalne tych siedmiu spółek, a będziemy mieli ocenę perspektyw zmian wartości indeksu WIG20. Możemy też dokonać analiz branżowych, wiedząc, że największy wpływ na indeks ma branża finansowa (PKO BP, PZU, PEKAO), następnie surowcowa (KGHM, PKN ORLEN), energetyczna (PGE) oraz telekomunikacyjna (TPSA). Ale czy kontrakt naśladuje dokładnie ruchy instrumentu bazowego? Otóż nie. Różnica pomiędzy kursem kontraktu a kursem instrumentu bazowego nazywa się bazą. Baza może być zarówno dodatnia, jak i ujemna w zależności od nastroju na rynku. Dlatego można wyszukiwać momenty dużych wartości bazy, przekraczające 30 punktów, i grać na 23 zmianę jej wartości. Należy również obserwować wartość LOP-u. Duży LOP oznacza przygotowywanie się inwestorów do gwałtowniejszego ruchu. Kierunek ruchu zależy od bieżącej sytuacji na rynku. Kontrakty terminowe wygasają w trzeci piątek marca, czerwca, września i grudnia. Terminy wygasania można powiązać z typowym cyklem rocznym. Najczęściej późną wiosną i jesienią są na rynku spadki, a latem i zimą — wzrosty. Oznacza to, że na kontraktach marcowych i wrześniowych należy otwierać pozycje długie, a na kontraktach czerwcowych i grudniowych pozycje krótkie. Zasadę tę należy traktować tylko jako dodatkową wskazówkę, a nie regułę główną. A co robić, jeśli nie osiągnęliśmy zysku, a zbliża się termin rozliczenia kontraktów? Jeśli oczekujemy, że rynek podąży zgodnie z naszymi oczekiwaniami, to możemy zamknąć nasze obecne pozycje i otworzyć nowe na serii rozliczanej za następne trzy miesiące. Uzyskamy w ten sposób dodatkowy czas na realizację naszych oczekiwań. Jednak taka przesiadka wiąże się 23

LOP — liczba otwartych pozycji.

158

Strategie instrumentów pochodnych

z dodatkowymi kosztami, ponieważ musimy zapłacić dwie prowizje od każdego kontraktu oraz kurs serii, na którą się przesiadamy, może różnić się nawet do 30 punktów na naszą niekorzyść. Takie przesiadki są dokonywane przez średnioterminowych inwestorów w ostatnich dwóch tygodniach przed wygaśnięciem danej serii kontraktów. Jedną z możliwości gry na kontraktach jest gra na spadek kursu waloru bazowego po przyznaniu prawa do dywidendy. Jak wiemy, kurs odniesienia waloru bazowego jest korygowany o wartość wypłacanej dywidendy. Powoduje to również spadek kursu kontraktu na ten walor. Dlatego jak tylko pojawi się informacja o możliwości wypłaty dywidendy przez spółkę, od razu następuje spadek kursu kontraktu. Jeśli jest to spółka należąca do siedmiu spółek mających największy wpływ na indeks WIG20, to również następuje spadek kursu kontraktu na WIG20.

SYSTEMY TRANSAKCYJNE W internecie można znaleźć wiele stron oferujących grę na kontraktach terminowych w oparciu o sygnały generowane przez mechaniczne systemy transakcyjne. Korzystanie z tych systemów jest przeważnie płatne. Aby wykazać swoją skuteczność, autorzy tych systemów prezentują swoje historyczne osiągnięcia. Czy warto skorzystać z takiej oferty? Według mnie nie. Systemy transakcyjne budowane są w oparciu o założenie zajmowania pozycji zgodnej z bieżącym trendem i odwracanie jej na przeciwną, jeśli trend zmieni kierunek o określoną liczbę punktów. Załóżmy, że mamy otwartą pozycję długą, czyli liczymy na wzrost kursu. Mamy pozycję długą, ponieważ ostatnio kurs rósł. Jeśli na danej sesji wzrośnie kurs kontraktu, to podnosimy poziom, przy którym dokonamy odwrócenia. Będziemy tak postępować, aż nastąpi spadek kursu. Wtedy nie zmieniamy poziomu odwrócenia, tylko porównujemy go z bieżącym kursem. Jeśli kurs spadnie poniżej poziomu odwrócenia, sprzedajemy dwa razy tyle kontraktów, ile posiadaliśmy. Połowa naszego zlecenia zamknie dotychczas otwarte pozycje długie, a połowa otworzy nowe pozycje krótkie. Po takim odwróceniu będziemy mieli tę samą ilość kontraktów, ale teraz będziemy liczyli na spadek kursu, a nie na jego wzrost. Pozostaje jeszcze ustalenie nowej wartości poziomu odwrócenia. Zaletą systemu transakcyjnego jest całkowita eliminacja subiektywnych opinii inwestorów. Poziomy odwrócenia można obliczać programowo. Dodatkowo skuteczność systemu można łatwo przetestować w oparciu o dane historyczne. Wad według mnie jest więcej i są poważniejsze. Systemy te dobrze się sprawdzają przy długich i silnych trendach. Ale w takich sytuacjach można łatwo zarabiać, nie stosując żadnych systemów, tylko zajmując pozycję zgodnie z trendem. Szczególnej pomocy inwestor potrzebuje w czasie ruchu bocznego rynku. A wtedy systemy transakcyjne narażają inwestorów na duże straty, ponieważ wahania kursów powodują częste odwracanie pozycji. Należy pamiętać, że każde odwrócenie pozycji wiąże się z oddaniem części wcześniej osiągniętego zysku. Następna

Kontrakty terminowe

159

wada to taka, że inni inwestorzy znają nasze zamiary i wiedzą, przy jakich poziomach będziemy obracać pozycję. Wystarczy teraz odpowiednio „pobujać” rynkiem, aby narazić nas na duże straty. Ogólnie uważam, że nic nas nie zwolni z myślenia i analizowania sytuacji na rynku, a łatwe zarobki w oparciu o mechaniczne systemy transakcyjne to złudzenia, którym ulegają niestety niektórzy inwestorzy.

Rozdział 23.

Strategie opcyjne

CHARAKTERYSTYKA INWESTYCJI W OPCJE Podstawy teoretyczne opcji oraz depozytu zabezpieczającego omówiłem w rozdziale „Kontrakty terminowe i opcje” w mojej książce Inwestycje giełdowe. Jak grać i wygrywać. Dlatego nie będę jeszcze raz omawiał podstaw teoretycznych, ale skupię się na praktycznym inwestowaniu w opcje oraz omówię bardziej złożone tematy związane z opcjami. W przypadku opcji podstawowy wybór, jakiego musi dokonać inwestor, to czy kupuje opcję (zajmuje pozycję długą), czy też ją sprzedaje (zajmuje pozycję krótką). Różnica jest zasadnicza, ponieważ opcje są instrumentem niesymetrycznym w odróżnieniu od kontraktów. W przypadku kontraktów to tylko oczekiwany kierunek zmian kursów decyduje o tym, jaką pozycję otwieramy. W przypadku opcji jest inaczej. Opcje można kupować, grając na wzrost kursu, można je też kupować, grając na jego spadek. Opcje można sprzedawać, grając na wzrost kursu, można też sprzedawać, grając na jego spadek. Tak więc kierunek zmian kursu nie decyduje o tym, czy opcję kupimy, czy też sprzedamy. O tym decydują nasze prawa i obowiązki wynikające z zajętej pozycji. Kupując opcję, musimy zapłacić premię. Jest to nasz koszt. Z kupna opcji nie wynikają żadne obowiązki, dlatego nie jest pobierany żaden depozyt zabezpieczający. Jeśli kurs rozli24 czania opcji przekroczy kurs wykonania w dniu wygasania opcji, to osiągniemy zysk; jeśli nie, to wartość premii i prowizji będzie stanowiła naszą stratę. Mamy więc pierwszy wniosek: opcje warto kupować, gdy na rynku jest silny trend — obojętnie, czy wzrostowy, czy spadkowy. Jednak musimy pamiętać, że rynek nie rozdaje pieniędzy, czyli jeśli jest duże prawdopodobieństwo przekroczenia kursu wykonania, to trzeba za taką opcję zapłacić wysoką premię.

24

Dzień wygasania opcji zwany jest również terminem wygasania, terminem rozliczania lub terminem wykonania, ponieważ w tym dniu następuje wygasanie opcji oraz jej rozliczenie, czyli wykonanie.

162

Strategie instrumentów pochodnych

Zupełnie inaczej wygląda sytuacja w przypadku sprzedaży (wystawiania) opcji. Jest to nasze zobowiązanie, za które dostajemy premię. Jednak aby była pewność, że z tego zobowiązania się wywiążemy, pobierany jest depozyt zabezpieczający. I tu zaczyna się cały szereg nieprzewidywalnych, często niekorzystnych zdarzeń. Wielkość depozytu zależy od: • zmienności kursu opcji, • różnicy między bieżącym kursem instrumentu bazowego a kursem wykonania opcji, • liczby dni do wygaśnięcia opcji. Zmienność kursu opcji wskazuje, jak dużym wahaniom podlega kurs opcji. Duża zmienność zwiększa ryzyko i depozyt zabezpieczający. Różnica między bieżącym kursem instrumentu bazowego a kursem wykonania opcji powinna być jak największa, ponieważ zmniejsza to możliwość osiągnięcia kursu wykonania opcji przez instrument bazowy. Liczba dni do wygaśnięcia opcji stale maleje. Jest to jedyny czynnik, który cały czas działa na korzyść wystawcy opcji, powodując spadek jej kursu i spadek depozytu. Wpływ tego czynnika jest największy na ostatnich sesjach przed wygaśnięciem opcji. Podobnie jak na kontraktach terminowych, tak i na opcjach istnieje depozyt wstępny i depozyt właściwy. W momencie otwierania pozycji krótkiej pobierany jest depozyt wstępny, który stopniowo zmniejszany jest do depozytu właściwego. Jeśli składamy nowe zlecenie, musimy mieć pełny depozyt wstępny dla wszystkich wcześniej zajętych pozycji. Depozyt wstępny jest o 20% większy od depozytu właściwego. Biuro maklerskie może jednak zwiększyć wielkości depozytów zabezpieczających. Niektóre biura maklerskie zwiększają depozyt wstępny nawet o 60%. Duży depozyt wstępny powoduje znaczne obniżenie opłacalności inwestycji w opcje. Znam przypadki, że za opcję wycenianą na dwa punkty (można na niej zarobić 18 zł, jeśli prowizja wynosi 2 zł) biuro maklerskie blokowało depozyt przekraczający 850 zł. Teoretyczny zysk z wystawienia takiej opcji to tylko 2,1%. Takie zniechęcające podejście do inwestorów grających na opcjach powoduje stopniowe zamieranie tego rynku (GPW zlikwidowała opcje na akcje spółek). Jeśli na skutek rozliczenia sesji nie będziemy mieli pełnego pokrycia depozytu, musimy wpłacić brakującą gotówkę do chwili rozpoczęcia sesji w dniu następnym. Musimy uzupełnić depozyt do wartości depozytu wstępnego. Jeśli tego nie uczynimy, biuro maklerskie zamknie dowolnie wybrane pozycje bez naszej zgody. Jako depozyt zabezpieczający można wykorzystać również akcje oraz obligacje, z tym że w przypadku akcji liczy się tylko 40% do 80% ich wartości, a w przypadku obligacji tylko 95% wartości. Nie wszystkie akcje mogą być wykorzystane jako depozyt zabezpieczający. Informacja o tym, które akcje zostaną uznane i w jakiej wysokości jako depozyt zabezpieczający, znajduje się w pliku tab_zab.xls, który można pobrać ze strony http://www.kdpwccp.pl/pl/zarzadzanie/ Parametry/MPKR/tab_zab.xls. Jeśli na rachunku mamy zarówno gotówkę, jak i akcje mogące służyć za depozyt, w pierwszej kolejności będzie blokowana gotówka. Aby to zmienić i zablokować jako depozyt akcje, musimy o tym poinformować maklera w naszym biurze maklerskim.

Strategie opcyjne

163

Inwestor inwestujący w opcje może napotkać nieoczekiwane przeszkody związane z depozytem. Pierwsza wynika z faktu, że jeśli na koncie inwestora jest zbyt mało gotówki na depozyt, to blokowana jest cała istniejąca gotówka. Jeśli inwestor będzie chciał na następnej sesji z własnej woli zamknąć jakąś pozycję, aby zmniejszyć swoje zaangażowanie w opcje, to okaże się to niemożliwe, ponieważ każde złożone przez niego zlecenie będzie odrzucane z powodu braku gotówki na prowizję. Aby poradzić sobie z tym problemem, trzeba najpierw wpłacić na rachunek dodatkową gotówkę wystarczającą na prowizję. Drugi problem wynika z trzydniowego okresu rozliczania transakcji przez KDPW. Jeśli inwestor sprzeda jakieś akcje, aby wykorzystać odzyskaną w ten sposób gotówkę jako depozyt, to będzie to możliwe dopiero po trzech dniach roboczych. Przez ten czas gotówka ze sprzedaży akcji będzie figurowała jako należność i nie będzie mogła być użyta jako depozyt. To samo tyczy się akcji, które chcemy wykorzystać jako depozyt. Dopiero po trzech dniach od dnia, w którym je kupiliśmy, zostaną one zaksięgowane w KDPW na naszym koncie i dopiero wtedy możemy ich użyć jako depozytu. Innym problemem może być minimalny czas, jaki ma inwestor na uzupełnienie depozytu. O braku pokrycia depozytu dowiaduje się on po sesji. Biura maklerskie są już wtedy przeważnie nieczynne. Pozostaje wtedy tylko wpłata gotówki następnego dnia rano przed rozpoczęciem sesji. Tylko co począć, jeśli sesja zaczyna się o godzinie 8:30, a biuro maklerskie otwierane jest na przykład o 9:00? Wysłanie przelewu przez internet też może być spóźnione, ponieważ przelew może być zaksięgowany dawno po rozpoczęciu sesji. Myślę, że już teraz rozumiemy zasadniczą różnicę między kupowaniem a wystawianiem opcji. Kupowanie jest łatwe, nie pociąga zobowiązań, ale rzadko przynosi zysk. Jeśli jednak zysk się pojawi, może być bardzo duży. Natomiast wystawianie wiąże się z kłopotami z depozytem, często małą opłacalnością, ale konstrukcja opcji nam sprzyja. Wartość opcji w sposób naturalny z upływem dni maleje, zwiększając szanse na wygraną wystawiającego opcję.

RYNEK W TRENDZIE WZROSTOWYM LUB SPADKOWYM Jeśli na rynku jest konkretny silny trend, to inwestowanie w opcje jest bardzo łatwe i zyskowne. Jeśli trend jest wzrostowy, kupujemy opcję call; jeśli spadkowy, kupujemy opcję put. Za kupno opcji musimy zapłacić premię i to jest nasz cały koszt. W przypadku kupna opcji nie jest pobierany żaden depozyt. Pozostaje jeszcze najważniejsza sprawa, jakie opcje kupić? Chodzi o to, że mamy opcje z bliższym oraz dalszym terminem wygasania. Opcje z dalszym terminem wygasania dają nam więcej czasu na osiągnięcie zysku, dlatego są droższe. Drugi czynnik decydujący o wyborze opcji to jej kurs wykonania. Opcje z kursem wykonania różniącym się mniej od bieżącej wartości indeksu WIG20 są odpowiednio droższe od opcji z kursem wykonania bardziej odległym od wartości indeksu WIG20. Przykładowo: jeśli WIG20 będzie miał wartość 2850 punktów, to najdroższe będą opcje z długim terminem wygaśnięcia o kursie wykonania w przypadku opcji call równym 2900 punktów (gramy na wzrost kursu), a w przypadku opcji put 2800 punktów (gramy na spadek). W obu przypadkach wystarczy 50-punktowa

164

Strategie instrumentów pochodnych

zmiana wartości indeksu WIG20, aby został osiągnięty kurs wykonania opcji (pomijam te opcje, których kurs wykonania już jest przekroczony przez wartość indeksu WIG20). Gra na opcjach zgodna z trendem może się odbywać według dwóch strategii: krótkoterminowej bez czekania na jej wygaśnięcie i rozliczenie oraz średnioterminowej, gdzie efekty naszej inwestycji są widoczne po wygaśnięciu i rozliczeniu opcji. Najczęściej jest używana strategia krótkoterminowa. W takiej sytuacji wartość kursu wykonania opcji oraz termin jej wygaśnięcia mają mniejsze znaczenie. Ważne jest tylko, aby nasza inwestycja była zgodna z aktualnym kierunkiem zmian indeksu WIG20. Do inwestycji najlepiej wybierać opcje, których kurs wykonania jest najbardziej odległy od bieżącej wartości indeksu WIG20. Opcje te mają niską wartość, a więc otrzymujemy lub płacimy małą premię, dlatego jeśli chcemy zainwestować większą gotówkę, musimy zwiększyć liczbę opcji. Zależność kursu opcji od waloru bazowego nie jest tak proporcjonalna jak na kontraktach. Kurs opcji zależy od bieżącego nastroju na rynku. Dlatego opcje często wyprzedzają zachowanie się kursu bazowego. Zatrzymanie się wzrostu indeksu WIG20 już powoduje spadek kursu opcji call i wzrost kursu opcji put. Wynika z tego, że w przypadku tej strategii głównie polegamy na przewidywaniu zmian nastroju na rynku. Analiza techniczna do tego typu gry się nie nadaje, ponieważ reaguje zbyt wolno oraz jest zbyt mało zawieranych transakcji. Możemy również obserwować zmiany wystawianych zleceń, natomiast analiza techniczna analizuje tylko zawarte transakcje. Krótkoterminowe inwestowanie w opcje jest bezpieczniejsze niż gra na kontraktach. W przypadku kontraktów, jeśli popełnimy błąd, to i tak powinniśmy zamknąć pozycję na koniec sesji. W przypadku opcji możemy rozważyć pozostawienie otwartych pozycji na następną sesję, jeśli podczas niej nastrój może się zmienić na naszą korzyść. Średnioterminowe inwestowanie w opcje zgodne z trendem musi uwzględnić kurs wykonania opcji oraz konieczne jest ustalenie, czy jest szansa, aby wartość indeksu WIG20 go przekroczyła. W tej strategii możemy wyznaczyć sobie jednostkową szybkość wzrostu trendu (średnio ile punktów rośnie WIG20 na jednej sesji) i policzyć jego teoretyczną wartość w dniu rozliczania opcji. W tych obliczeniach należy uwzględnić wartość zapłaconej premii. Szanse na zarobek przy tej strategii nie są duże, ponieważ wystawiający opcje też obliczają teoretyczną wartość indeksu WIG20 w dniu rozliczania opcji i odpowiednio do obliczeń podnoszą wartość premii. Największe szanse na zarobek są w sytuacjach krańcowych na rynku, ponieważ gwałtowne zmiany trendów, jakie wtedy występują, powodują również gwałtowne zmiany wycen opcji.

RYNEK W TRENDZIE BOCZNYM Rynek w trendzie bocznym charakteryzuje się niewielkimi zmianami kursów oraz mniejszą płynnością. W tym czasie inwestorzy nie zarabiają na akcjach oraz na kontraktach, ponieważ kursy akcji oraz indeksy prawie się nie zmieniają. W takiej sytuacji opcje są jedynym instrumentem pozwalającym na osiąganie zysków. Wycena opcji zależy od czasu życia opcji. Im bliżej terminu rozliczenia, tym wycena jest niższa. Zmiana wyceny nie odbywa się liniowo.

Strategie opcyjne

165

Na początku wpływ czasu jest niewielki, natomiast pod koniec znacznie większy. Taka konstrukcja opcji na rynku w trendzie bocznym daje przewagę wystawcy opcji. Poza tym krótkoterminowa spekulacyjna gra nic nie daje, natomiast najważniejsza strategia gry to otwieranie pozycji w formie sprzedaży opcji i trzymanie tych pozycji do czasu rozliczenia. Do inwestycji nadają się opcje, których kurs wykonania jest najbardziej odległy od bieżącej wartości indeksu WIG20. Wskazane jest, aby kurs wykonania opcji różnił się o ponad 300 do 500 punktów od bieżącej wartości indeksu WIG20. Różnica ta to wielkość naszej strefy bezpieczeństwa. Czas trwania takiej inwestycji to mniej więcej trzy miesiące. W momencie sprzedaży opcji otrzymujemy premię, która będzie zyskiem, jeśli wartość indeksu WIG20 nie przekroczy kursu wykonania opcji, czyli jeśli nasza strefa bezpieczeństwa nie zejdzie poniżej zera. W tym momencie również następuje blokada części gotówki jako depozytu zabezpieczającego. Z powodu tego depozytu musimy mieć odpowiedni zapas gotówki do uzupełniania go, jeśli sytuacja będzie rozwijać się niepomyślnie. Wraz z upływem czasu wartość teoretyczna opcji spada i ryzyko maleje. Dlatego możemy zwiększać liczbę opcji oraz zajmować pozycje na opcjach o kursie wykonania coraz mniej różniącym się od bieżącej wartości indeksu WIG20. Opcje dają większe zyski niż inwestycje w akcje, są mniej stresujące niż kontrakty, jeśli mamy dużą strefę bezpieczeństwa, ale ze względu na mały wolumen obrotu przeważnie nie możemy inwestować dużej gotówki oraz znacznie trudniej zamknąć pozycję przy niekorzystnej sytuacji na rynku. Jeśli kurs indeksu WIG20 jest w trendzie bocznym lub zmienia się w kierunku przez nas pożądanym, to możemy spokojnie czekać na wygaśnięcie opcji, ale co robić, jeśli tak nie jest? Jak się wtedy bronić? Zwłaszcza gdy na rynku nie ma silnego trendu, a obecny może się w każdej chwili zmienić. Jedną z możliwości jest „przesunięcie” się na opcje z kursem wykonania wyższym (opcje call) lub niższym (opcje put) o 100 punktów. Ponieważ opcje z wyższym o 100 punktów kursem wykonania są przeważnie około dwa razy tańsze oraz poniesiemy dodatkowy koszt wynikający z różnicy między kursami zleceń kupna i sprzedaży i oczywiście koszt prowizji, więc musimy otworzyć nowych pozycji dwa do trzech razy więcej, niż mieliśmy. Zwiększy to nasz depozyt zabezpieczający, jednak nie więcej niż 30 do 50%, ponieważ wycena tych nowych opcji jest mniej więcej dwa razy niższa. Opisana metoda pozwala zachować otrzymaną wcześniej premię i osiągnąć zysk na opcjach, nawet gdy rynek podąża w niepożądaną przez nas stronę, pod warunkiem że posiadamy odpowiednio dużo gotówki na rosnący depozyt. Jednak zaangażowanie większego depozytu przy tej samej premii obniża nam znacznie stopę zysku z inwestycji, dlatego takie „przesiadki” należy robić w ostateczności.

WSPÓŁCZYNNIKI GRECKIE Każda opcja posiada swoją wycenę. Zależy ona od takich czynników jak kurs instrumentu bazowego, czas do wygaśnięcia opcji, zmienność panująca na rynku oraz wartość bieżących

166

Strategie instrumentów pochodnych

stóp procentowych. Wszystkie te parametry zostały opisane odpowiednimi wzorami przez ekonomistów oraz oznaczone odpowiednimi współczynnikami: • Delta — wpływ instrumentu bazowego. • Gamma — wpływ instrumentu bazowego na deltę. • Vega — wpływ zmienności instrumentu bazowego. • Theta — wpływ czasu. • Rho i phi — wpływ stóp procentowych. Delta pokazuje, o ile zmieni się wycena opcji, jeśli wartość instrumentu bazowego zmieni się o jeden punkt. Jest to najbardziej popularny współczynnik, podawany w procentach. Dla opcji pozwalających zarabiać na wzrostach delta ma wartość dodatnią (od 0% do 100%), natomiast dla opcji pozwalających zarabiać na spadkach — wartość ujemną (od 0% do –100%). Aby obliczyć teoretyczną zmianę wartości opcji, wystarczy zmianę kursu instrumentu bazowego pomnożyć przez deltę. Delta pokazuje jednocześnie, jakie jest prawdopodobieństwo rozliczenia opcji z zyskiem. Wynika z tego, że do gry na wzrost kursu nadają się najlepiej opcje o najwyższej dodatniej delcie, natomiast na spadek — o najniższej ujemnej delcie. Gamma pokazuje, jak zmieni się delta, jeśli wartość instrumentu bazowego zmieni się o jeden punkt. Delta zwana jest pierwszą pochodną, natomiast gamma — drugą pochodną kursu opcji względem kursu instrumentu bazowego. Vega opisuje wpływ zmienności instrumentu bazowego na wycenę opcji. Zmienność kursu instrumentu bazowego rzadko przekracza 10%, stąd wartość vegi przeważnie nie przekracza kilku procent. Dla opcji kupionych vega ma wartość dodatnią, natomiast dla opcji sprzedanych (wystawionych) — wartość ujemną. Wynika z tego, że powinniśmy kupować opcje o dużej dodatniej vedze, natomiast wystawiać o małej ujemnej. Wpływ czasu na kurs opcji jest określany przez współczynnik theta. Podaje on, o ile zmieni się teoretyczna wartość opcji po jednym dniu. Dla opcji kupionych theta ma wartość ujemną, natomiast dla opcji sprzedanych — wartość dodatnią. Theta pokazuje, jak silnie upływ czasu jest korzystny dla wystawcy opcji względem jej nabywcy. Wartość thety rośnie odwrotnie do czasu pozostającego do wygaśnięcia opcji. Współczynniki rho i phi dotyczą opcji na pary walutowe notowane na rynku Forex. Współczynnik rho pokazuje wpływ oprocentowania waluty kwotowanej (druga waluta w parze walutowej), natomiast phi pokazuje wpływ oprocentowania waluty bazowej (pierwsza waluta w parze walutowej).

KLASYCZNE STRATEGIE OPCYJNE Opcje mają niesymetryczną strukturę praw i obowiązków kupującego oraz wystawcy opcji. Na opcjach można grać zarówno na wzrosty, jak i na spadki instrumentu bazowego. Zestawiając różne opcje, otrzymujemy nowe instrumenty finansowe o nowych ciekawych własnościach,

Strategie opcyjne

167

pozwalające na inwestowanie na rynku o silnym trendzie lub na rynku nieposiadającym trendu, o dużej zmienności lub na rynku spokojnym o niewielkich zmianach kursów. Podstawowe klasyczne strategie opcyjne to: • Long Straddle — gra na wybicie z trendu bocznego, • Short Straddle — gra na spadek zmienności, • Long Strangle — gra na mocną zmianę kursu w dowolnym kierunku, • Short Strangle — gra na spadek zmienności, • Bull Call Spread — gra na wzrost kursu, • Bear Put Spread — gra na spadek kursu.

Long Straddle W strategii Long Straddle (rysunek 23.1) kupujemy opcję call i opcję put z tym samym kursem wykonania i tym samym terminem rozliczenia. Wybieramy kurs wykonania najbardziej zbliżony do bieżącego kursu. Termin rozliczenia powinien być jak najbardziej odległy, ale za takie opcje trzeba zapłacić wyższe premie. Za kupione dwie opcje musimy zapłacić dwie premie, które stanowią nasz koszt. Liczymy na wzrost zmienności na rynku, czyli na wybicie z trendu bocznego. Ponieważ nie wiemy, w którą stronę pójdzie rynek, to obstawiamy zarówno wzrost kursu (opcja call), jak i spadek kursu (opcja put). Nasz teoretyczny zysk jest nieograniczony, z tym że najpierw musimy odrobić zapłacone dwie premie za dwie opcje. Jeśli wybicie nie nastąpi do terminu rozliczenia opcji, to wartość dwóch zapłaconych premii określa naszą maksymalną stratę. Opcje można trzymać do wygaśnięcia lub zamknąć pozycje w dogodnym dla nas momencie, na przykład zaraz po silnym wybiciu z trendu bocznego.

Rysunek 23.1. Strategia Long Straddle

168

Strategie instrumentów pochodnych

Short Straddle Strategia Short Straddle (rysunek 23.2) to strategia odwrotna do poprzedniej. Tym razem wystawiamy dwie opcje — call i put z tym samym kursem wykonania i tym samym terminem rozliczenia. Wybieramy kurs wykonania najbardziej zbliżony do bieżącego kursu. Bardziej odległy termin rozliczenia daje nam wyższe premie za opcje, ale znacznie zwiększa końcowy koszt rozliczenia opcji. Strategię tę stosujemy na rynku o dużej zmienności, ponieważ wtedy opcje są drogie i za wystawienie opcji otrzymamy wysokie premie. Po pewnym czasie rynek się uspokaja i kursy opcji są niższe. Ponieważ kurs rozliczania opcji przeważnie różni się od kursu wykonania naszych opcji, więc w momencie wygasania opcji będziemy musieli zapłacić za tę różnicę kursów. Oczywiście będzie to dotyczyć tylko jednej opcji w zależności od tego, jaki będzie końcowy kurs rozliczania opcji. Jeśli będzie wyższy niż kurs wykonania, to będziemy mieli stratę na opcji call; jeśli będzie niższy, to strata będzie dotyczyć opcji put. Teoretycznie strata na tej opcji jest nieograniczona. Jeśli jednak strata będzie mniejsza od sumy otrzymanych dwóch premii, to ogólnie osiągniemy zysk. Nasz maksymalny zysk może być równy sumie dwóch premii, gdyby kurs rozliczania opcji był taki sam jak kurs wykonania. Opcje można trzymać do wygaśnięcia lub zamknąć pozycje w dogodnym dla nas momencie, na przykład po uspokojeniu się rynku oraz gdy kurs bieżący niewiele się różni od kursu wykonania naszych opcji.

Rysunek 23.2. Strategia Short Straddle

Long Strangle Podobną strategią do Long Straddle jest strategia Long Strangle (rysunek 23.3). Stosuje się ją w sytuacji, kiedy oczekujemy na ważne wydarzenie, które może wstrząsnąć rynkiem. W tej strategii również kupujemy opcję call i opcję put z tym samym terminem rozliczenia opcji, ale z różnymi kursami wykonania. Kurs wykonania opcji call wybieramy wyższy niż kurs bieżący, natomiast kurs opcji put niższy od kursu bieżącego. Co to zmienia w porównaniu

Strategie opcyjne

169

ze strategią Long Straddle? Płacimy mniejsze premie, a to wyraźnie obniża nam koszty. Ale za to znacznie trudniej jest osiągnąć zysk z takiej strategii, ponieważ aby można było osiągnąć zysk, musi nastąpić zdecydowanie większa zmiana kursu w dowolnym kierunku. Nasz teoretyczny zysk jest nieograniczony, z tym że kurs musi przekroczyć w górę kurs wykonania opcji call lub spaść poniżej kursu wykonania opcji put oraz musimy odrobić zapłacone dwie premie za dwie opcje. Nasza maksymalna strata to suma dwóch zapłaconych premii. Strategię dobrze jest zakończyć w momencie maksymalnego rozchwiania na rynku.

Rysunek 23.3. Strategia Long Strangle

Short Strangle Strategia Short Strangle (rysunek 23.4) jest zbliżona do strategii Short Straddle. Stosujemy ją na rozchwianym rynku z perspektywą na jego uspokojenie się. W tej strategii tak jak w strategii Short Straddle wystawiamy dwie opcje, call i put, z tym samym terminem rozliczenia, ale z różnymi kursami wykonania. Jest to według mnie najlepsza strategia na naszym rynku giełdowym. Wystawcy opcji sprzyja zarówno upływ czasu, jak i często panujący na naszym rynku marazm powodujący niewielkie zmiany indeksów. Kurs wykonania opcji call wybieramy wyższy niż kurs bieżący, natomiast kurs wykonania opcji put niższy od kursu bieżącego. Co to zmienia w porównaniu ze strategią Short Straddle? Otrzymujemy mniejsze premie za wystawione opcje, czyli nasz teoretyczny maksymalny zysk jest mniejszy, ale mamy za to znacznie większy odstęp między kursem bieżącym a kursami wykonania wystawionych opcji. Większy odstęp daje nam większe bezpieczeństwo inwestycji i większe prawdopodobieństwo osiągnięcia zysku. Jeśli kurs bieżący nie przekroczy kursu wykonania opcji call lub też nie spadnie poniżej kursu wykonania opcji put, to otrzymane premie są naszym zyskiem. Jeśli nastąpi przekroczenie któregoś z kursów wykonania, to najpierw zwracamy stopniowo otrzymane premie, a następnie ponosimy straty.

170

Strategie instrumentów pochodnych

Rysunek 23.4. Strategia Short Strangle

Bull Call Spread Strategia Bull Call Spread (rysunek 23.5) jest dobra na rynku rosnącym. Polega na kupnie i sprzedaży dwóch opcji call o tym samym terminie rozliczenia, ale z różnymi kursami wykonania. Kupujemy opcję call z niższym kursem wykonania i wystawiamy opcję call z wyższym kursem wykonania. Kurs wykonania opcji kupionej powinien się mało różnić od kursu bieżącego. Za opcję kupioną płacimy premię, natomiast za opcję wystawioną otrzymujemy premię. Łącznie ponosimy na początku pewną stratę, ponieważ premia za opcję z kursem wykonania bliższym bieżącego kursu jest większa niż za opcję z kursem wykonania bardziej odległym. Jednak rynek ma trend wzrostowy, a to powoduje, że po pewnym czasie kurs bieżący przekracza kurs wykonania opcji kupionej. Od tego momentu zaczynamy zarabiać na tej opcji. Dalszy wzrost rynku powoduje, że kurs bieżący przekracza kurs wykonania drugiej wystawionej opcji. Od tej pory nasza sytuacja przestaje się zmieniać, ponieważ dalsze zyski z opcji kupionej są kompensowane przez straty z opcji sprzedanej. Nasz końcowy zysk to różnica między kursami wykonania opcji call pomniejszona o koszt premii. Zysk ten możemy policzyć już w momencie otwierania pozycji według tej strategii.

Bear Put Spread Strategia Bear Put Spread (rysunek 23.6) jest analogiczna do poprzedniej, z tym że jest stosowana na rynku spadkowym. Polega na kupnie i sprzedaży dwóch opcji put o tym samym terminie rozliczenia, ale z różnymi kursami wykonania. Kupujemy opcję put z wyższym kursem wykonania i wystawiamy opcję put z niższym kursem wykonania. Kurs wykonania opcji kupionej powinien się mało różnić od kursu bieżącego. Za opcję kupioną płacimy premię, natomiast za opcję wystawioną otrzymujemy premię. Łącznie ponosimy na początku pewną stratę, ponieważ premia za opcję z kursem wykonania bliższym bieżącego kursu jest większa niż za opcję z kursem wykonania bardziej odległym.

Strategie opcyjne

171

Rysunek 23.5. Strategia Bull Call Spread

Rysunek 23.6. Strategia Bear Put Spread Jednak rynek ma trend spadkowy, a to powoduje, że po pewnym czasie kurs bieżący spada poniżej kursu wykonania opcji kupionej. Od tego momentu zaczynamy zarabiać na tej opcji. Dalszy spadek rynku powoduje, że kurs bieżący spada poniżej kursu wykonania drugiej wystawionej opcji. Od tej pory nasza sytuacja przestaje się zmieniać, ponieważ dalsze zyski z opcji kupionej są kompensowane przez straty z opcji sprzedanej. Nasz końcowy zysk to różnica między kursami wykonania opcji put pomniejszona o koszt premii. Zysk ten możemy policzyć już w momencie otwierania pozycji według tej strategii.

OPCJE BINARNE Dotychczas omawialiśmy opcje klasyczne. Mają one jedną poważną wadę — są niesymetryczne. Oznacza to, że jeden błąd może się skończyć całkowitą utratą kapitału. Aby można się było przed tym zabezpieczyć, dla bardziej ostrożnych inwestorów wprowadzono tak zwane

172

Strategie instrumentów pochodnych

opcje binarne. Opcje te charakteryzują się tym, że z góry znamy potencjalny zysk lub potencjalną stratę. Ogranicza to nam zyski z jednej transakcji, ale jednocześnie również straty. Jest to więc wersja znacznie bezpieczniejsza niż opcje klasyczne. Z kolei zyski zwiększać możemy innymi metodami, otwierając wiele pozycji, czyli angażując większą gotówkę lub przez zawarcie wielu transakcji w krótkim czasie. Jeśli rynek zachowa się zgodnie z naszymi przewidywaniami, zyski z opcji binarnych nie będą mniejsze od zysków z opcji klasycznych. Opcje binarne bazują na zakładach między inwestorami. Jeden inwestor zakłada wzrost kursu instrumentu bazowego powyżej kursu wykonania w terminie rozliczenia, więc kupuje opcję (otwiera pozycję długą), natomiast drugi inwestor zakłada spadek kursu indeksu bazowego poniżej kursu wykonania w terminie rozliczenia, więc opcję wystawia, czyli sprzedaje (otwiera pozycję krótką) temu pierwszemu inwestorowi. Ta część założeń jest taka sama jak przy opcjach klasycznych. Mamy w tych założeniach trzy parametry: kierunek zmiany kursu, kurs wykonania i termin rozliczenia opcji. Kierunek zmiany kursu jest definiowany na cztery sposoby: • powyżej kursu wykonania (Above), • poniżej kursu wykonania (Below), • wewnątrz przedziału (Range Inside), • poza przedziałem (Range Outside). Powyżej kursu wykonania w terminie rozliczania oznacza, że liczymy na wzrost kursu instrumentu bazowego. Wielkość przekroczenia nie jest istotna, ważne jest tylko, aby w terminie rozliczenia kurs zamknął się powyżej kursu wykonania. Jest to istotna różnica w porównaniu z opcjami klasycznymi. Analogicznie wygląda sytuacja w przypadku gry na spadek kursu. Ciekawą wersją opcji binarnych jest gra oparta na przedziale. Najpierw ustalany jest przedział cenowy lub punktowy dla indeksów. Inwestor musi ocenić, czy kurs danego waloru znajdzie się wewnątrz przedziału w terminie rozliczenia, czy też poza przedziałem. Inwestor może wybrać przedział węższy lub szerszy. Takie opcje binarne oferuje Dom Maklerski X-Trade Brokers. Kurs wykonania (Strike, Trigger) jest ustalany przez brokera lub wybierany z kilku okrągłych wartości. Opcje klasyczne mają jeden ściśle określony termin wygasania. W tym dniu następuje wygasanie opcji i dokonywane są rozliczenia wszystkich pozycji otwartych na te opcje. W przypadku opcji binarnych jest inaczej. Podstawą opcji może być dowolny walor notowany bezterminowo (surowiec, indeks). Dlatego przy opcjach binarnych ustalono umowne terminy rozliczeń liczone dla każdej otwartej pozycji oddzielnie. Przyjęto kilka terminów do wyboru: • kilka godzin, • doba, • tydzień, • miesiąc, • pół roku.

Strategie opcyjne

173

Następna różnica w porównaniu z opcjami klasycznymi to wielkość otwieranej pozycji. W przypadku opcji klasycznych, aby zwiększyć otwieraną pozycję, zwiększało się po prostu liczbę opcji. W przypadku opcji binarnych rozwiązano to inaczej. Otwieramy zawsze jedną pozycję, ale możemy wybrać wielkość wypłaty, o jaką zawieramy zakład. Tę wypłatę otrzymamy, jeśli wygramy zakład, lub zapłacimy, jeśli przegramy zakład. Wielkość wypłat jest znormalizowana przez brokera. Najniższa wynosi 200 zł. Inaczej również wygląda sprawa depozytu zabezpieczającego. Jak wiemy, kupujący opcję płaci premię, którą otrzymuje sprzedający (wystawca opcji). Aby zabezpieczyć wypłacalność wystawcy opcji w przypadku jego przegranej w opcjach klasycznych stosuje się skomplikowane obliczenia wartości depozytu zabezpieczającego, oparte na zmienności rynku oraz czasie, który pozostał do wygaśnięcia. W opcjach binarnych z góry znana jest maksymalna wartość straty wystawcy opcji (wypłata – premia), więc nie ma żadnego problemu z ustaleniem depozytu zabezpieczającego. Dla kupującego maksymalna strata to zapłacona premia, a maksymalny zysk to wypłata pomniejszona o premię. Dla wystawcy opcji maksymalna strata to wypłata pomniejszona o premię, a maksymalny zysk to otrzymana premia. Broker umożliwia zamknięcie otwartej pozycji przed terminem rozliczenia. Jednak zawsze wiąże się to z pewnymi kosztami. Wynika to stąd, że broker zawsze podaje kursy kupna i sprzedaży, które różnią się od siebie o wartość spreadu. Spread jest zarobkiem brokera, dlatego przy kupnie lub sprzedaży opcji binarnych nie płaci się prowizji. Aby można było lepiej zrozumieć opcje binarne, w tabeli 23.1 przedstawiłem możliwe sytuacje. Tabela 23.1. Opcje binarne na indeks WIG20, wypłata = 200 zł Oferta brokera

Above 102 / 118

Below 82 / 98

Decyzja inwestora

Kupno (kurs po prawej)

Sprzedaż (kurs po lewej)

Premia

Płacę premię równą 118 zł

Otrzymuję premię równą 82 zł

Wygrałem

Zysk = 200 zł – 118 zł = 82 zł

Zysk = 82 zł

Przegrałem

Strata = –118 zł

Strata = 82 zł – 200 zł = –118 zł

Z tabeli wynika, że wygrać można trochę mniej, niż stracić, ponieważ transakcje uwzględniają spread, czyli zarobek brokera. Trochę inny system opcji binarnych oferuje X-Trade Brokers. Mianowicie nie ma w tym systemie otrzymywania premii przy wystawianiu opcji oraz depozytu zabezpieczającego. Każdy inwestor przy otwieraniu dowolnej pozycji płaci premię. Premia zapłacona przez kupującego i sprzedającego daje łącznie wartość wypłaty, którą otrzyma ten, który wygra zakład. Jeśli wartość wypłaty jest ustalona na przykład na 1000 zł, a aktualny kurs sprzedaży wynosi 600 zł, to kupując tę opcję, musimy zapłacić 600 zł premii. Jeśli wygramy zakład, to otrzymamy wypłatę w wysokości 1000 zł i nasz zarobek będzie wynosił 400 zł (1000 zł – 600 zł). Jeśli przegramy, to nasza strata będzie wynosić 600 zł, ponieważ taką zapłaciliśmy premię. Kursy kupna (Bid) i sprzedaży (Ask) zmieniają się i zależą od sytuacji panującej na rynku.

174

Strategie instrumentów pochodnych

Opcje binarne charakteryzują się mniejszym ryzykiem, ale również mniejszym zyskiem. Maksymalna dźwignia, jaką można osiągnąć, rzadko kiedy przekracza cztery, gdy tymczasem na opcjach klasycznych może osiągnąć nawet sto.

WARRANTY Jest to nowa forma inwestowania, która niedawno pojawiła się na giełdzie. Jest bardzo podobna do opcji. Jednak w tym przypadku inwestor może tylko kupić warrant, natomiast nie może go wystawić. Wystawcą jest emitent warrantów, który bierze na siebie odpowiedzialność za ich rozliczenie. Z wcześniejszego omówienia opcji wynikało, że konstrukcja opcji w sposób naturalny sprzyja wystawcy opcji. Podobnie jest w przypadku warrantów. Konstrukcja warrantów sprzyja w sposób naturalny wystawcy warrantów. Inwestorzy powinni o tym pamiętać, rozpoczynając grę na warrantach. Ich pozycja jest w dużej mierze skazana na niepowodzenie. Warrant tak jak opcja opiera się na jakimś instrumencie bazowym. Może to być inny papier wartościowy, taki jak akcja, obligacja, indeks czy też kurs walutowy. Warrant ma tak samo jak opcja termin rozliczenia i kurs wykonania. Mamy warranty kupna i warranty sprzedaży. Jeśli w terminie rozliczenia kurs instrumentu bazowego będzie wyższy niż kurs wykonania warrantu, to posiadacze warrantów kupna (call warrant) osiągną zysk, natomiast posiadacze warrantów sprzedaży nic nie zarobią. Jest to analogiczna sytuacja jak w przypadku zyskownej opcji call i gry na wzrost kursu instrumentu bazowego. Jeśli w terminie rozliczenia kurs instrumentu bazowego będzie niższy niż kurs wykonania warrantu, to posiadacze warrantów sprzedaży (put warrant) osiągną zysk, natomiast posiadacze warrantów kupna nic nie zarobią. Jest to analogiczna sytuacja jak w przypadku zyskownej opcji put i gry na spadek kursu instrumentu bazowego. Podczas kupna warrantów trzeba zapłacić premię podobnie jak przy kupnie opcji. W przypadku warrantów nie ma natomiast depozytu zabezpieczającego, ponieważ nie ma wystawiania warrantów; emitent warrantów to przeważnie duża i wiarygodna instytucja finansowa. Jeśli osiągniemy na warrancie zysk, to musimy od tego zysku odjąć zapłaconą premię. Natomiast gdy na warrancie nic nie zarobimy, to faktycznie ponosimy stratę w wysokości zapłaconej premii. Po rozliczeniu warrantów przestają one istnieć. Rozliczenie warrantów może polegać na rozliczeniu pieniężnym lub na dostarczeniu, o ile jest to możliwe, odpowiedniej liczby akcji instrumentu bazowego. Na naszej giełdzie notowane są opcje w systemie europejskim, to znaczy takie, które są rozliczane tylko w terminie rozliczenia. Natomiast warranty mogą być typu amerykańskiego, czyli mogą być rozliczane w dowolnym momencie od ich kupna aż do terminu rozliczenia. Na razie liczba notowanych warrantów jest ograniczona. Są warranty na indeksy WIG20 i WIG oraz na akcje niektórych dużych spółek, głównie tych wchodzących w skład indeksu WIG20. Każdy warrant stanowi jakąś część lub wielokrotność instrumentu bazowego. Na przykład warrant na indeks WIG20 to 0,01 wartości punktowej indeksu.

Rozdział 24.

Rynek OTC

CHARAKTERYSTYKA RYNKU OTC Rynek OTC (Over the Counter) to rynek zdecentralizowany, czyli nieposiadający jednego głównego miejsca dokonywania transakcji. Uczestnicy z całego świata łączą się ze sobą za pomocą internetu, telefonu lub za pomocą pośredników zwanych brokerami. Uczestnikami są klienci instytucjonalni (instytucje finansowe, banki, brokerzy i dealerzy) oraz klienci indywidualni. Broker jest pośrednikiem działającym na rynku OTC w czyimś imieniu (na czyjś rachunek), natomiast dealer działa w swoim imieniu (na własny rachunek). Jeśli otworzymy konto w biurze maklerskim, to będzie ono nas reprezentować na rynku OTC, czyli będzie naszym brokerem. Rynek OTC jest czynny przez 5 dni w tygodniu (oprócz sobót i niedziel) przez 24 godziny dziennie. Ponieważ w transakcjach krótkoterminowych bardzo ważna jest szybkość przepływu informacji i składania zleceń, więc transakcji dokonuje się za pomocą specjalnych platform transakcyjnych w biurze maklerskim lub w domu klienta przez internet. Inwestowanie długoterminowe na rynku OTC jest trudne, ponieważ wszystkie instrumenty pochodne wygasają (tracą ważność i są rozliczane) po pewnym czasie (maksymalnie rok). Dlatego co jakiś czas musielibyśmy naszą inwestycję rozpoczynać od nowa. Jest to jednak możliwe poprzez tak zwane rolowanie, czyli ponowne otwieranie pozycji na nowych instrumentach pochodnych po wygaśnięciu poprzednich serii. Rolowanie mogłoby powodować pewne dodatkowe zyski lub straty ze względu na różne kursy poszczególnych serii instrumentów pochodnych. Aby rolowanie nie wpływało na wyniki inwestycji, nalicza się dodatkowo tak zwane punkty swapowe. Takie punkty nalicza się również za każdy dzień otwartych pozycji na towarach. Podstawą są koszty ich składowania. Punkty swapowe podaje się w pipsach (pips to najmniejsza wartość, o jaką może zmienić się kurs).

176

Strategie instrumentów pochodnych

INTERNETOWE PLATFORMY TRANSAKCYJNE Platformy transakcyjne do zawierania transakcji na rynku OTC to skomplikowane oprogramowanie umożliwiające dokonywanie transakcji poprzez internet w czasie rzeczywistym. Pomimo że platformy takie obsługują inwestorów z całego świata, to maksymalny czas zawarcia transakcji nie przekracza jednej sekundy. Takich transakcji możemy dokonywać, będąc w biurze maklerskim lub w dowolnym innym miejscu, pod warunkiem posiadania aktywnego łącza internetowego. Platformy transakcyjne są przeważnie w języku polskim, jednak używanych jest dużo oryginalnych nazw angielskich, dlatego trzeba je poznać, zanim zaczniemy dokonywać transakcji. Mimo że towary są przeważnie wyceniane w dolarach, wszelkie rozliczenia naszego konta są dokonywane w złotych. Dlatego musimy uwzględniać bieżące kursy walut. Nad prawidłowym działaniem platformy czuwa zespół specjalistów z biura maklerskiego. Osoby zaczynające pracę z platformą mają do dyspozycji podręcznik zawierający szczegółowy opis wszystkich funkcji platformy oraz mogą założyć tak zwany rachunek demo. Taki rachunek pozwoli im na symulację prawdziwych transakcji, które w rzeczywistości nie będą zawierane. Pozwoli to na poznanie platformy i nabycie wprawy w posługiwaniu się nią. Pierwszą funkcją platformy jest dostarczanie aktualnych notowań walut, towarów, indeksów i bieżących informacji finansowych, politycznych i makroekonomicznych (wszystkich, które mogą mieć wpływ na bieżące kursy). Są to informacje agencji informacyjnych emitowane w czasie rzeczywistym oraz komentarze i oczekiwania analityków. W oparciu o te informacje inwestorzy podejmują decyzje, dlatego tak ważne jest, aby były one przez nas znane jak najszybciej. Na wykresach notowań możemy obserwować, jak szybko i jak dynamicznie rynek reaguje na te informacje. W oparciu o dane na wykresach możemy przeprowadzić analizę techniczną. Pozwala ona ocenić sytuację na rynku i wybrać dogodne momenty do kupna lub sprzedaży. Druga ważna funkcja platformy transakcyjnej to zarządzanie naszym portfelem. Wartość pozycji w portfelu jest automatycznie korygowana razem ze zmieniającą się sytuacją na rynku (wycena otwartych pozycji). Mamy też dostęp do historii wszystkich operacji w portfelu. Dodatkowo możemy obserwować indeks portfela, czyli nasze dotychczasowe osiągnięcia. W oparciu o dane historyczne zawarte w portfelu możemy generować raporty i sprawozdania za wybrany okres i je wydrukować. Następna i zarazem podstawowa funkcja to składanie zleceń na rynek, aby można było dokonywać transakcji. Jest kilka typów zleceń w zależności od tego, czy mają być realizowane natychmiast, czy też dopiero po zrealizowaniu się określonego w zleceniu warunku. Od zawartych transakcji nie jest pobierana prowizja. Zapłatą dla brokera jest różnica między kursem sprzedaży (wyższym, oznaczanym jako „ask”, zawsze po prawej stronie) a kursem kupna (niższym, oznaczanym jako „bid”, zawsze po lewej stronie), zwana spreadem. spread = ask – bid Dodatkowa funkcja realizowana na wielu platformach to możliwość używania i projektowania systemów transakcyjnych. Systemy transakcyjne są omówione w rozdziale 28. „Automatyczne systemy transakcyjne”. Jeśli na rynku powstanie sytuacja spełniająca przyjęte założenia,

Rynek OTC

177

to system transakcyjny sam bez udziału inwestora wygeneruje odpowiednie zlecenie. System transakcyjny najpierw się projektuje, następnie testuje na wybranych danych historycznych. Wyniki testów są podstawą do wprowadzenia korekt założeń. Po przeprowadzeniu takiej optymalizacji otrzymujemy system, który powinien sam zarabiać dla nas pieniądze.

KONTRAKTY CFD Kontrakty różnic kursowych (Contract for Differences, CFD) pozwalają zarabiać inwestorom zarówno na spadkach, jak i na wzrostach kursów. Kontrakty polegają na zakładzie między dwoma inwestorami o przyszły kurs instrumentu bazowego. Ten, którego przewidywania się sprawdzą, wygrywa i dostaje zapłatę od tego, którego przewidywania się nie sprawdziły. Otrzymana zapłata zależy od różnicy między kursem kupna i kursem sprzedaży kontraktu, dlatego kontrakty nazywane są kontraktami różnic kursowych. Samych walut czy też towarów fizycznie się nie kupuje, traktuje się je tylko jako instrument bazowy. Instrumentami bazowymi są też indeksy. W oparciu o zmiany kursów rozlicza się końcowy wynik transakcji. W oparciu o kontrakty CFD można zarabiać na wzrostach i spadkach kursów. Jeśli zakładamy, że kurs wybranego waloru lub indeksu będzie rósł, to kupujemy kontrakt. Kupno kontraktu nazywane jest otwarciem pozycji długiej. Po pewnym czasie, gdy już kurs wzrośnie, sprzedajemy kontrakt i otrzymujemy zysk. Sprzedaż kontraktu będzie oznaczała zamknięcie pozycji długiej. Jeśli spodziewamy się spadku kursu wybranego waloru lub indeksu, to możemy rozpocząć inwestycje od sprzedaży kontraktu, czyli otwarcia pozycji krótkiej. Po upływie założonego czasu, kiedy kurs wybranego waloru lub indeksu dostatecznie spadnie, zamykamy pozycję krótką, czyli odkupujemy kontrakt. Ponieważ sprzedaliśmy kontrakt po wyższej cenie, a odkupiliśmy po niższej — osiągnęliśmy zysk. Kontrakty posiadają dużą dźwignię finansową. Za kupno lub sprzedaż kontraktu broker nie pobiera prowizji. Kontrakt jest naszym zobowiązaniem, z którego musimy się rozliczyć przy zamykaniu pozycji. Dlatego abyśmy byli wiarygodni, pobierany jest od nas depozyt zabezpieczający. Depozyt ten to ułamek (od 1% do 10%) wartości nominalnej kontraktu. I tak powstaje właśnie dźwignia finansowa. Ponieważ płacimy niski depozyt, więc za te same pieniądze możemy nominalnie kupić znacznie więcej, niż gdybyśmy fizycznie kupili instrument bazowy. Kupno jednego kontraktu na złoto przedstawia przykład 1. Przykład 1: kurs ask złota = 1500 USD za 1 uncję kurs rozliczeniowy USD PLN = 2,75 zł depozyt = 3% wartości nominalnej wolumen kupna = 0,1 lota = 30 uncji wartość nominalna = wolumen kupna ∗ kurs ask złota ∗ kurs rozliczeniowy USD PLN wartość nominalna = 30 ∗ 1500 ∗ 2,75 zł = 123 750 zł

178

Strategie instrumentów pochodnych

depozyt = 3% ∗ wartość nominalna depozyt = 0,03 ∗ 123 750 = 3712,5 zł dźwignia = wartość nominalna / depozyt dźwignia = 123 750 zł / 3712,5 zł = 33,3 Wystarczy posiadać około 4 tys. zł, aby można było nabyć prawo do zmiany wartości złota o nominalnej wartości około 124 tys. zł. Daje to ponad 30-krotną dźwignię finansową. Duża dźwignia finansowa umożliwia duże zyski, ale również stanowi duże zagrożenie w przypadku błędnych decyzji. W przykładzie pojawił się nowy termin „lot”. Jest to jednostka określająca wolumen zlecenia sprecyzowana dla każdego typu kontraktu. Dla złota jeden lot to 300 uncji. Przy składaniu zleceń można stosować wielokrotność lota lub jednostkę mniejszą, wynoszącą 0,1 lota. Mamy kilka rodzajów zleceń: • kup (buy) — realizowane natychmiast po kursie ask; • kup z limitem (buy limit) — zlecenie oczekujące, aż kurs ask spadnie do naszego warunku realizacji zlecenia; • kup ze stopem (buy stop) — zlecenie oczekujące, aż kurs ask wzrośnie do naszego warunku realizacji zlecenia; • sprzedaj (sell) — realizowane natychmiast po kursie bid; • sprzedaj z limitem (sell limit) — zlecenie oczekujące, aż kurs bid wzrośnie do naszego warunku realizacji zlecenia; • sprzedaj ze stopem (sell stop) — zlecenie oczekujące, aż kurs bid spadnie do naszego warunku realizacji zlecenia; • stop (stop loss) — zlecenie oczekujące otwierane w celu ograniczenia strat; • bierz zysk (take profit) — zlecenie oczekujące zamykające wcześniej otwartą pozycję po osiągnięciu kursu (pozycja długa — bid, pozycja krótka — ask) warunku realizacji zlecenia; • ruchomy stop (trailing stop) — zlecenie oczekujące otwierane w celu automatycznego przesuwania warunku ograniczania strat. Zlecenia oczekujące można usuwać lub modyfikować, na przykład zmieniając wartość warunku realizacji. Zlecenia mogą być realizowane natychmiast po aktualnej cenie rynkowej lub poprzez zapytanie. Zapytanie jest stosowane na instrumentach o mniejszej płynności. Polega ono na tym, że inwestor wysyła pytanie do brokera o aktualną możliwą cenę realizacji zlecenia. Po otrzymaniu odpowiedzi od brokera inwestor ma pięć sekund na podjęcie decyzji, zatwierdzenie transakcji lub rezygnację.

Część VI

INNE STRATEGIE

Rozdział 25.

Rynek pierwotny

WYCENA WARTOŚCI AKCJI Podstawą inwestycji na rynku pierwotnym jest wycena wartości akcji metodą porównawczą w oparciu o współczynniki fundamentalne C/Z i C/WK. Spółka wchodząca na rynek publikuje prospekt emisyjny, który zawiera bilanse przynajmniej za ostatnie dwa lata. Czasami jest też publikowany bilans półroczny lub raport kwartalny. Raporty kwartalne są rzadkością, ponieważ spółki niepubliczne nie mają obowiązku wykonywać takich raportów, więc przeważnie ich nie robią. Utrudnia to potem po wejściu na rynek porównywanie wyników kwartalnych spółki, bo przez pierwszy rok nie ma z czym porównywać wyników. W oparciu o ostatni bilans obliczamy współczynniki C/Z i C/WK bez uwzględnienia nowej emisji oraz z uwzględnieniem nowej emisji. Pozwala to zobaczyć, jaki wpływ na współczynniki będzie miała nowa emisja. Czasami spółka wchodzi na rynek bez nowej emisji, wtedy sytuacja jest prostsza, bo nie musimy uwzględniać wpływu nowej emisji. Nowe akcje zawsze powodują wzrost współczynnika C/Z, ponieważ zysk jest dzielony teraz na więcej akcji. Natomiast ze współczynnikiem C/WK może być różnie, ponieważ nowe akcje to jednocześnie więcej akcji, ale również większa wartość księgowa. Aby ocenić wpływ nowej emisji na ten współczynnik, należy porównać cenę nowych akcji z dotychczasową wartością księgową przypadającą na jedną akcję. Jeśli cena nowych akcji jest wyższa, jest to korzystne dla dotychczasowych akcjonariuszy, ponieważ współczynnik C/WK po emisji się obniży. Jeśli jest niższa — jest to działanie na szkodę spółki. Można wtedy przypuszczać, że główni akcjonariusze są z jakiejś przyczyny zmuszeni do sprzedaży akcji spółki po tak niskiej cenie lub że w spółce dzieje się coś niedobrego, o czym na razie nie wiemy. Czasami może to być dobra okazja do taniego kupna akcji. Przykładem może być tu sprzedaż akcji spółki Tauron przez Skarb Państwa. Mając obliczone współczynniki, możemy je porównać ze współczynnikami średnimi dla branży, do której spółka należy, i współczynnikami przykładowych podobnych spółek na rynku. Ocenimy w ten sposób, czy spółka jest droga i na jaki wzrost lub spadek możemy liczyć

182

Inne strategie

po wejściu jej na rynek. Spółki w prospektach umieszczają nieraz prognozy na najbliższe lata. Taka prognoza pozwala ocenić, jak szybko będzie się spółka rozwijać oraz jak niskie miałaby współczynniki za parę lat, gdyby kurs przez dłuższy czas się nie zmieniał. Systematycznie obniżające się współczynniki zawsze powodują wzrost kursu akcji spółki. Przy ocenie opłacalności inwestycji na rynku pierwotnym możemy brać pod uwagę również wyceny dokonywane przez analityków lub biura maklerskie. Należy jednak pamiętać, że mogą one być zawyżone, ponieważ wycenę często robi to biuro, które przeprowadza emisję, czyli wycena może być nieobiektywna. Również wyniki spółki w ostatnim bilansie mogą być „podrasowane” ze względu na wchodzenie jej na rynek.

INNE CZYNNIKI DECYDUJĄCE O KUPNIE Oprócz wyceny proponowanych do kupna akcji jest jeszcze szereg innych czynników, które trzeba brać pod uwagę. O rzetelności wyników podanych w prospekcie już napisałem. Można ją zweryfikować, porównując tempo wzrostu przychodów i zysku netto w poprzednich latach i w ostatnim roku. Jeśli przychody rosną nieznacznie, natomiast zyski gwałtownie, może to być spowodowane „wirtualną księgowością”. O powodzeniu naszej inwestycji może zadecydować koniunktura na rynku oraz opinia o branży, do której spółka należy. Ważne jest też, czy będą notowane prawa do akcji, czy też trzeba będzie czekać do czasu rejestracji w sądzie nowej emisji. Jest to szczególnie ważne, jeśli weźmiemy kredyt na kupno akcji. Inny czynnik to sposób traktowania drobnych akcjonariuszy. Często emisja dzielona jest na dwie transze, dla dużych inwestorów i dla drobnych. Od drobnych oczekuje się zapisów w ciemno po maksymalnej cenie z proponowanego przedziału cenowego, natomiast duzi zapisują się, gdy jest już znana końcowa cena. Taka praktyka jest dyskryminująca wobec drobnych inwestorów, jednak jest tolerowana i ponoć zgodna z prawem. Ważna też jest proporcja transz dla dużych inwestorów i dla drobnych. Jeśli jest niewielka liczba akcji w transzy dla drobnych inwestorów, to można oczekiwać przy atrakcyjnej ofercie dużej redukcji zapisów. Można to sobie zrekompensować, wykorzystując kredyt i zapisując się na znacznie więcej akcji, niż byśmy kupili, gdyby redukcji nie było. Taka praktyka jest jednak mocno ryzykowna, ponieważ musimy płacić odsetki od kredytu, a gdyby redukcji nie było, to staniemy się posiadaczem dużej liczby niechcianych akcji. Te niechciane akcje musimy szybko sprzedać — nieraz ze stratą, aby rozliczyć kredyt. Zwróćmy teraz uwagę na to, jakie skutki dla przyszłości spółki niesie wejście jej na rynek giełdowy. Pierwsza istotna sprawa to do kogo trafią pieniądze za akcje z rynku pierwotnego. Możemy mieć dwie możliwości: odsprzedaż akcji przez obecnego właściciela lub nową emisję akcji. W przypadku odsprzedaży akcji gotówka trafia do byłych właścicieli i spółka nic z tego nie ma. Jednak taka sytuacja nie ma wpływu na aktualne współczynniki fundamentalne spółki. Druga możliwość to wchodzenie na rynek giełdowy połączone z nową emisją. W tym przypadku gotówka wpływa do spółki. W prospekcie spółka informuje, na jakie cele mają zo-

Rynek pierwotny

183

stać wydane środki pozyskane z emisji. Czasami są to inwestycje, które dadzą w przyszłości dodatkowe zyski, czasami środki idą na przejęcia innych spółek. Zdarza się też, że idą na utrzymanie pozycji spółki, odtworzenie majątku produkcyjnego lub spłatę zobowiązań. Jest jeszcze jeden czynnik, który świadczy o tym, jak traktuje się przyszłych akcjonariuszy w spółce. Mianowicie chodzi o wypuszczenie emisji dla właścicieli spółki po cenie nominalnej, często wielokrotnie niższej od późniejszej ceny emisyjnej, oraz wypłatę dywidendy przed wejściem spółki na rynek. Na przykład Skarb Państwa przed upublicznieniem spółki PZU SA wypłacił dywidendę, która spowodowała obniżenie się wartości księgowej spółki o 60%. Spółka została pozbawiona praktycznie całej posiadanej gotówki, co spowoduje znaczny spadek zysków spółki przez wiele lat.

KIEDY SPRZEDAĆ KUPIONE AKCJE? Akcje kupione na rynku pierwotnym możemy sprzedać na pierwszej sesji lub trzymać dłużej. Co jest lepsze? Możemy wymienić następujące czynniki przemawiające za sprzedażą akcji na pierwszej sesji: • dobra koniunktura rynkowa, • duży szum medialny wokół spółki, • wysokie wyceny analityków, • redukcja zapisów na akcje, • wzięty kredyt. Dobra koniunktura rynkowa spowoduje, że będzie wielu chętnych na kupno akcji nowej spółki. Zachęci ich zarówno szum medialnym, jak i wysokie wyceny analityków. Dodatkowym czynnikiem zachęcającym do szybkiej sprzedaży będzie fakt redukcji zapisów na akcje, szczególnie w transzy dużych inwestorów. Można wtedy zakładać, że będą oni chcieli dokupić brakujące akcje po wejściu spółki na rynek. Jeśli kupiliśmy akcje za kredyt, to koszt tego kredytu będzie stymulował nas do szybkiej sprzedaży akcji. Od strony analizy technicznej nowa spółka nie posiada żadnych oporów czy też nawisów podażowych. Może więc swobodnie rosnąć. Jako naturalne wsparcie możemy wtedy traktować cenę emisyjną. Pozostawienie akcji na dłużej ma sens, jeśli jest to spółka silna fundamentalnie, a jej akcje zostały tanio kupione. Nawet jeśli trafimy na słabą koniunkturę, to kurs akcji takiej spółki musi po pewnym czasie pójść do góry. Czas w tym przypadku działa na naszą korzyść. Spółka zarabia, a jej wartość księgowa systematycznie rośnie. Miałem taką sytuację przy kupnie akcji spółki Tauron PE SA. Pierwsze notowanie wypadło zbyt nisko, aby sprzedawać akcje. Ponieważ akcje zostały kupione tanio, a pojawiające się wyceny znacznie przekraczały bieżący kurs, postanowiłem trzymać je dłużej. Dopiero po dwóch miesiącach nastąpił wyraźny wzrost kursu akcji i mogłem zamknąć inwestycję.

Rozdział 26.

Strategie przyrodnicze

KALENDARZ SPIRALNY Kursy walorów zależą między innymi od nastroju panującego na rynku. Na ten nastrój mają wpływ przyczyny racjonalne, takie jak oczekiwania co do stanu gospodarki, czynniki monetarne czy przewidywane prognozy rozwoju. Wpływ wywierają też czynniki naturalne, takie jak pora roku, pogoda czy fazy Księżyca. Wpływ czynników naturalnych na rynki finansowe odkrył Christopher Carolan. Według Carolana nastrój inwestorów zmienia się cyklicznie od punktu zwanego ogniskiem (tabela 26.1). Ogniskiem może być jakiś ważny moment zwrotny na rynku (dołek lub górka). Cykl składa się z szeregu punktów zwrotnych oddalonych o ściśle określoną liczbę dni. Poszczególne wartości ciągu to pierwiastki kwadratowe z ciągu liczb Fibonacciego pomnożone przez 29,53 (liczba dni w miesiącu księżycowym). Otrzymany ciąg składa się z dwóch ciągów: parzystego (zgodnego z ogniskiem) i nieparzystego (odwrotnego względem ogniska). W tabeli poszczególne kolumny zawierają: • n — numer kolejnego wyrazu ciągu, • zgodność — zgodność punktów zwrotnych z ogniskiem, • Fn — wartość kolejnego wyrazu ciągu, •

Fn

— pierwiastek kwadratowy z kolejnego wyrazu ciągu,

• dni — liczba dni liczona od ogniska do kolejnego punktu zwrotnego. Gdy w kolumnie „Zmienność” widnieje „tak”, oznacza to, że jeśli w ognisku był dołek, to w punkcie zwrotnym też powinien być dołek i odwrotnie. Aby otrzymać większą dokładność wyznaczenia punktów zwrotnych, wybiera się kilka ważnych ognisk i obserwuje się pojawienie się skupisk punktów zwrotnych. Tą metodą możemy znaleźć blisko siebie położone

186

Inne strategie

Tabela 26.1. Kalendarz spiralny Carolana n

Zgodność

Fn

Fn

Dni

1

nie

2

tak

1

1,00

29,5

1

1,00

29,5

3 4

nie

2

1,41

41,8

tak

3

1,73

51,1

5

nie

5

2,24

66,0

6

tak

8

2,83

83,5

7

nie

13

3,61

106,5

8

tak

21

4,58

135,5

9

nie

34

5,83

172,2

10

tak

55

7,42

219,0

11

nie

89

9,43

278,6

12

tak

144

12,00

354,4

punkty zwrotne, które łącznie wyznaczą tak zwane okno czasowe. Okna takie są mocniejsze od pojedynczej analizy, ponieważ są wyznaczane przez kilka ognisk. Ich rozpiętość to przeważnie kilka dni. Wiem, że wielu inwestorów podchodzi z niedowierzaniem do kalendarza spiralnego. Jednak jego wpływ można zaobserwować na wykresach notowań wielu spółek (rysunek 26.1).

Rysunek 26.1. Punkty zwrotne spółki PKN ORLEN obliczone dla górki ostatniej hossy Jak widzimy na wykresie, opierając się na obliczeniach kalendarza spiralnego, można było wyznaczyć zarówno dołek bessy, jak i kilka lokalnych przesileń. Oczywiście są też punkty, w których nic się nie wydarzyło. Dlatego tę strategię polecam jako pomocniczą, a nie główną.

Strategie przyrodnicze

187

Kalendarz spiralny pozwala obliczać momenty zwrotne z dokładnością do kilku dni. Oczywiście wpływ czynników naturalnych jest tylko jednym z wielu elementów oddziałujących na koniunkturę giełdową. Jednak w sytuacji rynku zrównoważonego emocjonalne podłoże może mieć znaczenie decydujące.

STRATEGIE ASTROLOGICZNE Jesteśmy częścią kosmosu. Czy ruch planet wpływa na nasze zachowanie? Czy można to przełożyć na inwestycje? Niektórzy uważają, że tak; inni, że nie. Astrologię można traktować jako naukę lub jako ezoterykę. Ezoteryka jest to wiedza tajemna, odczuwalna w sposób pozazmysłowy i dostępna tylko wtajemniczonym. Natomiast astrologia to nauka o gwiazdach, która zajmuje się prognozowaniem przyszłości. Astrologię można podzielić na biznesową i finansową. Astrologia biznesowa zajmuje się takimi tematami jak horoskop urodzenia, horoskop firmy czy też horoskop Polski z 20-letnią prognozą. Natomiast astrologia finansowa bada cykle planet w powiązaniu z giełdą, czyli takie aspekty planet, jak koniunkcja czy też kwadratura, oraz korelacje cykli planetarnych z cyklami giełdowymi. Pojawiają się tutaj takie pojęcia jak „retro25 gradacja planet” czy też „pusty bieg Księżyca”, wykresy geocentryczne oraz heliocentryczne. Według astrologów okres retrogradacji jest szczególnie ważny dla niektórych indeksów giełdowych i surowców. Z kolei „pusty bieg Księżyca” to okres, w którym większość inwestycji nie przynosi efektów. Ogólnie można przyjąć, że astrologowie porównują położenie planet w przeszłości z różnymi zdarzeniami historycznymi. Na podstawie tych obserwacji ustalają okresy, w których w przyszłości mogą zaistnieć korzystne lub niekorzystne warunki do inwestycji. Na przykład porównano aktywność gospodarczą USA z osiemnastoletnim cyklem węzłów księżycowych, stwierdzając dużą zgodność obu cykli. Z kolei zachowanie się indeksu Dow Jones pokrywa się z dwudziestoletnim cyklem Jowisza względem Saturna. W oparciu o ten cykl ustalono, że koniec kryzysu nastąpi dopiero w drugiej połowie 2012 roku. Jednak cykli planetarnych jest wiele. Poza tym wpływ tych cykli czasami się sumuje, innym razem wzajemnie się znoszą. Nie będę opisywał szczegółów dotyczących astrologii finansowej, bo jest ona zbyt obszerna. Chciałem tylko zasygnalizować, że istnieje coś takiego jak strategia oparta na astrologii. Osoby zainteresowane tym tematem mogą pogłębić swoją wiedzę, czytając książkę Wojciecha Suchomskiego Cykle planetarne na giełdzie oraz artykuły zamieszczane na stronie www.astrobiznes.pl. Strona ta zawiera również płatne porady inwestycyjne dla inwestycji opartych na astrologii. Aby chętni mogli wykorzystać praktycznie wiedzę astrologiczną, został opracowany program astrologiczny ZET8, który jest dołączony do przedstawionej książki.

25

Retrogradacja — zjawisko pozornego cofania się planet na ekliptyce.

Rozdział 27.

Strategie matematyczne

MATEMATYKA NA GIEŁDZIE Większości inwestorów matematyka na giełdzie kojarzy się tylko z rozliczaniem transakcji czy też obliczaniem prowizji. Nie zdają sobie sprawy z tego, jak wiele istotnych danych można obliczyć i jaki mają one wpływ na nasze inwestycje. Oto prosty przykład. Czy kurs będzie taki sam, jeśli na jednej sesji wzrośnie o 10%, a na drugiej spadnie również o 10%? Wydawałoby się, że tak. No to policzmy. Załóżmy, że kurs na początku wynosił 10 zł. Po wzroście o 10% kurs wynosił 11 zł (10 + 0,1 ∗ 10 = 11). Natomiast po spadku o 10% kurs wynosił 9,9 zł (11 – 0,1 ∗ 11 = 9,9). Widzimy teraz, że ta sama wartość procentowa nie oznacza takiej samej zmiany wartości kursu. Widzimy też, że łatwiej na giełdzie kursy spadają, niż rosną. Może dlatego rynek powolutku spada, gdy nie ma na nim określonego trendu. Zobaczmy teraz, jak zmieniają się zyski i straty na rynku. Podstawą naszych obliczeń niech będzie jedna akcja, której kurs wynosi 10 zł i stały 10-procentowy wzrost kursu na każdej sesji (w praktyce nierealne, ale łatwiej zobaczyć tendencję). Po pierwszej sesji kurs wynosi 11 zł, a więc zarobiliśmy 1 zł (11 – 10 = 1). Po drugiej sesji kurs wynosi 12,1 zł, a więc tym razem zarabiamy 1,1 zł (12,1 – 11 = 1,1). Na kolejnej sesji kurs rośnie do 13,31 zł, czyli nasz zarobek to 1,21 zł (13,31 – 12,1 = 1,21). Dalej już nie ma potrzeby liczyć, myślę, że tendencja jest widoczna. Nie zarabiamy liniowo, tylko stopniowo coraz więcej. Nasz największy zarobek jest zawsze pod koniec trendu wzrostowego, czyli nie należy się spieszyć ze sprzedażą akcji, bo najwięcej zarabia się na końcu. W przypadku spadków, jak można się domyślać, sytuacja jest odwrotna. Najwięcej tracimy na początku. Dlatego gdy kurs akcji spadnie, można rozważyć przeczekanie lub dokupienie akcji. A jak wygląda sprawa odrabiania strat po spadkach? Jeśli kurs na przykład spadnie o 50%, to czy wystarczy, aby wzrósł również o 50%? Przykładowo: jeśli kurs spadnie z 10 zł na 5 zł, to aby odrobić straty, potrzebny jest wzrost kursu o 100%. Ten efekt jest często wykorzystywany

190

Inne strategie

w celach reklamowych. Podaje się dwa okresy i informuje inwestorów, że w bessie jakiś fundusz stracił tylko 50%, a w hossie zarobił aż 100%. Odrabianie strat jest więc bardzo trudne, dlatego na giełdzie tak ważna jest ochrona posiadanego kapitału. Następna sprawa to maksymalizacja zysków. Wielu inwestorów zwraca szczególną uwagę na sprzedaż akcji po odpowiednio wysokim kursie. Natomiast zapominają, że ich końcowy zysk zależy przede wszystkim od taniego kupna. Kurs kupna jest przecież podstawą do wszelkich obliczeń. Dlatego właśnie gdy kurs spadnie, akcje kupują fundamentaliści, natomiast technicy kupują wtedy, gdy kurs wzrośnie i przebije jakiś opór. Oczywiście większe zyski osiągają fundamentaliści, ponieważ kupują, gdy jest niższy kurs kupna. Przyjrzyjmy się teraz powszechnie polecanej metodzie dywersyfikacji portfela, czyli kupna kilku spółek, aby zwiększyć bezpieczeństwo. Załóżmy, że kupimy taką samą wartościowo liczbę akcji dwóch spółek — jedne akcje o oczekiwanej stopie zwrotu 40% i drugie o oczekiwanej stopie zwrotu 20%. Jeśli nasze założenia się spełnią, to otrzymamy zwrot z całego portfela równy 30% ((40 + 20) : 2). Tak więc dywersyfikacja zwiększyła nam bezpieczeństwo, ale wyraźnie zmniejszyła zyski. Mogliśmy przecież kupić akcje tylko najlepszej spółki i osiągnąć zwrot równy 40%. Na dowód tego, że mam rację, proszę zwrócić uwagę, jak inwestują duzi inwestorzy. Często wolą zainwestować w jedną dobrą spółkę, aby stać się w niej ważnym i dużym akcjonariuszem mającym wpływ na podejmowane w spółce decyzje, niż rozdrobnić się na wiele spółek i być tylko biernym „dawcą kapitału”. Z matematyki najczęściej korzystają na giełdzie fundamentaliści, aby policzyć wskaźniki spółek. Jednak jest ona potrzebna każdemu inwestorowi. Można liczyć dosłownie wszystko. Część obliczeń wykonują specjalne programy giełdowe, część wyników obliczeń znajdziemy w internecie, rozliczenie transakcji zrobi za nas biuro maklerskie, jednak niektóre obliczenia musimy wykonać sami. Mądre korzystanie z matematyki pozwoli nam zwiększyć zarówno nasze zyski, jak i nasze bezpieczeństwo.

STRATEGIE PORTFELOWE Strategie portfelowe wywodzą się z teoretycznych rozważań na wyższych uczelniach. Pierwszym etapem tych badań była obserwacja zachowania się konkretnych walorów względem głównego indeksu na rynku. Otóż okazało się, że niektóre walory rosną razem ze wzrostem indeksu, natomiast inne nie. Są na rynku nawet takie walory, które rosną, gdy indeks spada. Zależność zmian ceny walorów od zmian indeksu nazwano korelacją, a jej miarą jest współczynnik beta, który określa, o ile procent zmieni się kurs waloru, jeśli indeks zmieni się o jeden procent. Współczynnik beta może być dodatni lub ujemny. Jeśli jest dodatni, walor rośnie, gdy rośnie indeks (tak jest najczęściej); jeśli jest ujemny, walor i indeks zachowują się odwrotnie. W ten sposób można łatwo dobierać walory do aktualnej sytuacji rynkowej. Powstało jednak następne pytanie. Jak zbudować skład portfela, aby osiągnąć maksymalny zysk przy minimalnym ryzyku?

Strategie matematyczne

191

Problem ten rozwiązano za pomocą analizy portfelowej. Dzięki analizie portfelowej można obliczyć tak zwane portfele optymalne oraz mapę ryzyko – zysk. Portfele optymalne zawierają zestaw walorów o odpowiedniej korelacji i odpowiedniej wartości procentowej, dobrane tak, aby przy małym ryzyku można było osiągnąć możliwie duży zysk. Mapa ryzyko – zysk pokazuje położenie walorów w układzie współrzędnych, gdzie oś X to ryzyko, a oś Y to zysk (rysunek 27.1).

Rysunek 27.1. Mapa ryzyko – zysk Do portfela powinny być wybierane walory o najwyższym zysku, najniższym ryzyku i najniższej korelacji. Na wykresie rysowana jest linia krzywa będąca zbiorem tak zwanych portfeli optymalnych. Jest to końcowy wynik analizy portfelowej pokazujący najlepsze zbiory portfeli. Różnią się one między sobą tylko poziomem ryzyka i wynikającym z tego poziomem zysku. Oczywiście ostateczną wersję portfela ustala sobie każdy inwestor indywidualnie w zależności od poziomu ryzyka, jakie chce zaakceptować, i od tego, na jak duży liczy zysk. Ważne jest, aby ustalony przez niego skład portfela był jednym ze składów portfeli optymalnych. Analiza portfelowa cieszyła się popularnością w pierwszych latach istnienia giełdy. Później stopniowo zainteresowanie nią malało ze względu na jej wady. Podstawowa wada to taka, że nie może być stosowana wobec spółek nowych i spółek o krótkiej historii ze względu na potrzebną dużą bazę danych historycznych. Inne wady to zbyt wolne reagowanie na nagłe zmiany na rynku, brak możliwości prognozowania przyszłości oraz stosowanie specjalnego oprogramowania do analizy portfelowej. Ostatnio próbuje się połączyć analizę portfelową z analizą fundamentalną. Oblicza się portfele optymalne, ale tylko dla spółek o odpowiedniej kondycji fundamentalnej.

192

Inne strategie

STRATEGIE OPARTE NA STATYSTYCE Podstawą strategii jest naturalne dążenie do wartości średnich. Dzięki statystyce możemy dowiedzieć się, jakie wartości przyjmują kursy średnie oraz kursy jakich walorów najbardziej odbiegają od tych wartości. Możemy też zobaczyć, jakie walory cieszyły się największym zainteresowaniem inwestorów. Giełda podaje następujące statystyki: • dzienne, • tygodniowe, • miesięczne, • kwartalne, • półroczne, • roczne. Są to dane dotyczące całego rynku. Statystyki dzienne pozwalają ocenić ogólny nastrój, jaki panował na sesji, dowiedzieć się, jaka spółka krajowa i zagraniczna miały największy wzrost kursu oraz największe obroty. W statystyce dziennej podawana jest liczba spółek rosnących, malejących i bez zmian kursu na danej sesji oddzielnie dla spółek krajowych i zagranicznych. Statystyka tygodniowa robiona jest dla akcji spółek wchodzących w skład indeksów WIG20, mWIG40 i sWIG80. Ciekawostką jest podział obrotów i zawartych transakcji na małych, średnich i dużych uczestników rynku. Pozwala to ocenić, czy akcje kupowali duzi, czy też mali inwestorzy. Pozostałe statystyki wydawane są w formie biuletynów, które można pobrać ze strony GPW. Zawierają stopy zwrotu wszystkich walorów, kurs minimalny i maksymalny w danym okresie oraz kurs na koniec okresu. Pozwala to łatwo zobaczyć, które spółki cieszyły się największym zainteresowaniem oraz czy trend wzrostowy się już skończył, czy też trwa nadal. Następny wykaz zawiera uszeregowanie spółek pod względem kapitalizacji rynkowej. Pozwala on ocenić, jak rynek wycenia daną spółkę. Na przykład spółka Tauron w biuletynie kwietniowym z 2011 roku znalazła się na 15. miejscu, pomimo że jej wartość księgowa jest ponad dwa razy większa od wartości księgowej banku BZWBK, który jest na 9. miejscu tego wykazu. Wynika z tego, że akcje banków rynek wycenia znacznie wyżej niż akcje spółek energetycznych. W ten sposób można też porównać inne spółki z tej samej branży. Oprócz statystyk podawanych przez GPW są jeszcze statystyki dotyczące poszczególnych walorów. Omówimy je na przykładzie spółki Agora prezentowanej w Profilach spółek na stronie internetowej Bankier.pl (rysunek 27.2). Statystyka ta pokazuje zmianę kursu spółki Agora w różnych okresach, od 7 dni do 5 lat, w porównaniu z kursem bieżącym. Dodatkowo mamy porównanie zmian kursu spółki z głównym indeksem rynku oraz indeksem branżowym. Na podstawie tej statystyki możemy ocenić opłacalność długoterminową inwestycji w dany walor. Należy jednak pamiętać, że statystyka ta nie uwzględnia takich zdarzeń jak wypłata dywidendy czy skup akcji w celu umorzenia.

Strategie matematyczne

193

Rysunek 27.2. Statystyka waloru AGORA (www.bankier.pl) Również ważne jest to, że są to dane historyczne, które nie zawsze muszą być kontynuowane w przyszłości. Dlatego dobrze jest przed podjęciem decyzji w oparciu o dane statystyczne zbadać aktualną kondycję fundamentalną spółki. Inną wersją strategii opartej na statystyce jest statystyka walorów rosnących i malejących oraz ich wolumen (rysunek 27.3). Na przedstawionym rysunku mamy cztery wykresy. Statystyka przedstawia dwa lata trendu wzrostowego oraz czteromiesięczną korektę na rynku. Pierwszy wykres, licząc od góry, przedstawia liczbę walorów rosnących. Jak widać, mimo kiepskich nastrojów na rynku liczba walorów rosnących nie spada, a nawet wykazuje niewielki trend wzrostowy. Wskazuje to na wyczerpywanie się potencjału spadkowego na rynku. Dodatkowa informacja to liczba walorów rosnących na otwarciu sesji i na jej zamknięciu. Liczba walorów rosnących jest większa na otwarciu niż na zamknięciu. Świadczy to o tym, że początkowy optymizm inwestorów jest gaszony w trakcie sesji przez napływające na rynek złe informacje. Drugi wykres przedstawia liczbę walorów malejących. Mimo aktualnego jeszcze trendu spadkowego na rynku liczba walorów malejących rośnie już nieznacznie. Jest to również potwierdzenie słabnącej tendencji spadkowej na rynku. Trzeci oraz czwarty wykres przedstawiają odpowiednio wolumen walorów rosnących i malejących. Obydwa wykresy pokazują wyraźny spadek wolumenu, który charakterystyczny jest dla stanu uspokojenia się rynku po wcześniejszej dużej zmienności. Strategia ta ma tę zaletę, że wyprzedza często główne ruchy na rynku. Poza tym na wykresach liczby walorów często powstają dywergencje świadczące o rychłej zmianie na rynku.

194

Inne strategie

Rysunek 27.3. Statystyka walorów rosnących i malejących oraz ich wolumen

Rozdział 28.

Automatyczne systemy transakcyjne

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA Wraz z rozwojem internetu, komputerów i rynków elektronicznych pojawiła się możliwość automatycznego składania zleceń. Zlecenia nie musi składać inwestor, może to za niego zrobić odpowiedni program zwany robotem. Pierwsze roboty miały na celu zamienić jedno duże zlecenie na szereg mniejszych, aby usprawnić jego realizację. Później okazało się, że można w robota wbudować reguły podejmowania decyzji oraz umożliwić mu stały dostęp do danych rynkowych. Rozwój wielu rynków transakcyjnych spowodował, że ten sam walor mógł mieć różne ceny na różnych rynkach. Dało to robotom nowe możliwości — porównywanie cen i grę na arbitraż. Pierwsze roboty jako podstawę podejmowania decyzji przyjmowały te same zasady, co tradycyjni inwestorzy, czyli analizę fundamentalną i techniczną. Jednak główne cechy robotów, czyli szybkość składania zleceń i możliwość składania dużej ich liczby, spowodowały stopniowo zmianę ich reguł decyzyjnych. Okazało się, że najlepsze efekty osiągają roboty przy grze w trakcie sesji, grając dużymi kwotami na niewielkie zmiany kursów. Do takiej gry analiza fundamentalna okazała się niepraktyczna, więc z niej zrezygnowano. Pozostała natomiast analiza techniczna. Jednak poszukiwanie nowych metod inwestowania trwało nadal. Pojawiła się analiza ilościowa. Jest to metoda podobna do statystyki, polegająca na szukaniu pewnych zależności rynkowych. Takimi zależnościami mogą być ceny w różnym czasie sesji, ceny podobnych instrumentów, zachowanie się waloru względem indeksu itp. Po ustaleniu takich zależności można je wykorzystać do składania zleceń w sytuacjach, gdy kurs waloru zachowuje się inaczej. Stosowanie analizy ilościowej zostało nazwane arbitrażem statystycznym. Ze względu na dużą liczbę zleceń składanych w krótkim czasie tego typu gra rynkowa jest nazywana handlem wysokich częstotliwości i na niektórych rynkach odpowiada obecnie nawet za połowę obrotów na danym rynku.

196

Inne strategie

Stosowanie robotów ma swoje zalety i wady tak jak każda strategia. Do zalet na pewno należy zaliczyć: • szybkość reakcji na zdarzenia rynkowe, • stałą obserwację wybranych walorów, • żelazną konsekwencję w postępowaniu zgodnie z ustalonymi wcześniej regułami, • możliwość zarabiania w trendzie bocznym dzięki grze na niewielkich wahaniach kursu, • nieuleganie nastrojom rynku, • ogromne możliwości przetwarzania danych, • wykonywanie pracy za inwestora, • wyeliminowanie czynnika ludzkiego z procesu podejmowania decyzji. Przyglądając się zaletom, mamy wrażenie, że robot to wspaniałe narzędzie pozwalające inwestorowi tylko liczyć zyski i przyjemnie spędzać czas. Niestety roboty mają też wady: • nie wszystkie sytuacje da się przewidzieć, co powoduje, że nie każda transakcja kończy się zyskiem; • stosowany algorytm decyzyjny może być błędny, bo rynek ulega zmianom, a robot bazuje na danych historycznych; • błędy decyzyjne w sytuacjach nadzwyczajnych powodowane są tym, że przecież robot nie myśli; • robot może rywalizować z innym robotem o lepszym algorytmie decyzyjnym; • robot może wywołać załamanie rynku ze względu na dużą liczbę zleceń złożonych w krótkim czasie; • awarie zasilania lub połączenia internetowego mogą uniemożliwić prawidłowe działanie robota; • algorytmy potrafią ocenić tylko liczby, natomiast nie potrafią uwzględnić nastroju czy też opinii, czyli pojęć abstrakcyjnych; • robotem musi się zajmować programista oraz analityk giełdowy, którzy dokonują zmian algorytmu decyzyjnego. Widać z tego porównania, że robot wcale nie zwalnia z pracy, tylko nawet jej dokłada. Aby wprowadzić nowe reguły, trzeba je najpierw przetestować na danych historycznych. Nie gwarantuje to jednak zysków w przyszłości. Roboty są stosowane przez duże instytucje finansowe. Jednak już pojawiają się możliwości stosowania robotów również przez indywidualnych inwestorów. Rozwiązania te omówię na przykładzie Domu Maklerskiego BOŚ. Oferuje on interfejs programistyczny bossaAPI umożliwiający automatyczne składanie zleceń na rynek giełdowy. Natomiast zlecenia na rynek Forex można automatyzować za pomocą języka programowania MQL4 (Meta Quotes Language 4), w który wyposażona jest platforma BOSSAFX. Platforma ta zawiera moduł Testera Strategii pozwalający na zbadanie algorytmu na danych historycznych.

Automatyczne systemy transakcyjne

197

INTERFEJS BOSSAAPI Aby robot mógł składać zlecenia, musi mieć połączenie z jakąś platformą transakcyjną. Dom Maklerski BOŚ udostępnił inwestorom znającym się na programowaniu lub współpracujących z jakimś programistą interfejs bossaAPI, który umożliwia komunikowanie się robota napisanego przez inwestora z platformą transakcyjną NOL 3. W ramach tego interfejsu inwestorzy otrzymują program bossa Trader wraz z jego kodem źródłowym napisanym w środowisku programistycznym Microsoft Visual Studio C ++ 2008 oraz bibliotekę komunikacyjną do współpracy z platformą. Możemy teraz napisać własne algorytmy decyzyjne, które będą mogły podejmować decyzje za nas i za nas składać zlecenia. Interfejs ten jest tylko pierwszą próbą na drodze do automatycznego składania zleceń. Posiada wiele wad i ograniczeń. Komunikacja między bossa Trader i platformą NOL 3 jest jednokierunkowa, czyli możemy tylko automatycznie złożyć zlecenie. Nie mamy natomiast informacji zwrotnej o jego realizacji oraz rozliczeń finansowych transakcji. Poza tym aby robot mógł podjąć decyzję, musi mieć dostęp do notowań w czasie rzeczywistym, czyli bez żadnych opóźnień. Poważną wadą dla zwykłego inwestora jest też fakt, że aby móc wprowadzić własne algorytmy, trzeba umieć programować w języku programowania C ++.

ROZSZERZENIE BOSSAFX-GPW Jest to narzędzie wykorzystujące również interfejs bossaAPI, ale na znacznie wyższym poziomie niż bossa Trader. Zostało zaprojektowane do ręcznego lub automatycznego składania zleceń na kontrakty na indeks WIG20. Narzędzie to zawiera zestawy gotowych wskaźników z analizy technicznej oraz algorytmy generujące sygnały kupna i sprzedaży. Sygnały te mogą w sposób automatyczny składać zlecenia za inwestora. Powstał w ten sposób prosty robot, którego działanie opiera się na analizie technicznej. Robot jako sygnały wykorzystuje na przykład przecinanie się kursu ze średnią lub sygnały generowane przez wskaźnik MACD. Podstawowym problemem dla chcących korzystać z robotów jest język programowania. Większość inwestorów nie zna się przecież na programowaniu. Zostało to rozwiązane w ten sposób, że opracowano prosty język skryptowy MQL, którego jest w stanie nauczyć się każdy inwestor. Z kolei polecenia napisane w tym języku są później tłumaczone na wewnętrzne języki programów. Rozszerzenie bossaFX-GPW komunikuje się z platformą Forex BOSSAFX i poprzez tę platformę dokonuje transakcji. Dlatego to rozszerzenie nie obsługuje rynku akcji, tylko kontrakty na indeks WIG20. Ponieważ platforma Forex BOSSAFX potrafi posługiwać się językiem skryptowym MQL, więc to rozszerzenie również może posługiwać się tym językiem. Natomiast zastosowanie języka skryptowego MQL w programie bossa Trader jest niemożliwe, ponieważ zlecenia są kierowane przez platformę NOL 3, która nie obsługuje tego języka. Na pewno w przyszłości programiści współpracujący z Domem Maklerskim BOŚ „nauczą” platformę NOL tego języka.

198

Inne strategie

JĘZYK MQL 4 Język MQL 4 jest językiem programowania wbudowanym w platformę transakcyjną MetaTrader. Jest on przewidziany dla zwykłych inwestorów niebędących programistami, jednak znajomość programowania zwłaszcza w języku C będzie pomocna. Język ten pozwala na: • tworzenie własnych wskaźników, • pisanie skryptów, • budowę bibliotek, • projektowanie i testowanie własnych robotów. Własne wskaźniki dostarczają dodatkowe informacje dla inwestora. Mogą być wyświetlane na wykresie, ale nie mogą być wykorzystane do automatycznego składania zleceń. Są automatycznie przeliczane i aktualizowane na wykresie po każdej zmianie kursów walorów. Skrypty to niewielkie programy do jednorazowego wykonania określonych obliczeń lub działań. Ponieważ są uruchamiane tylko raz, nie uwzględniają zmieniających się notowań. Biblioteka to nazwa pliku, który zawiera różne funkcje. Funkcje te mogą być wykorzystywane przez inne składniki platformy transakcyjnej. Aby niepotrzebnie nie rozbudowywać kodu platformy, typowe obliczenia i analizy zostały zapisane w formie zbioru funkcji i umieszczone w bibliotece. Aby je uruchomić, wystarczy podać nazwę funkcji oraz przekazać jej dane do obliczeń. Funkcja po wykonaniu obliczeń przekazuje wynik temu składnikowi platformy, który ją wywołał. Mechaniczny system handlu platformy MetaTrader umożliwia automatyczne składanie zleceń zgodnie z przyjętymi zasadami decyzyjnymi inwestora. Po każdej zmianie kursu danego waloru następuje wykonanie obliczeń w celu sprawdzenia, czy nie został wygenerowany sygnał kupna lub sprzedaży zgodnie z przyjętym algorytmem. Jeśli tak, to system automatycznie składa zlecenie. Składnia MQL 4 jest podobna jak w języku C, ale znacznie uproszczona. Jak każdy język programowania posługuje się on określonymi typami danych oraz posiada zmienne, które przechowują bieżące dane. Działaniem programu sterują operatory lub funkcje, które wykonują określone operacje arytmetyczne, logiczne przypisania lub inne. Język ten posiada tak zwane zmienne predefiniowane. Są to zmienne, które cały czas przechowują bieżące notowania waloru. Po napisaniu programu w języku MQL 4 musi on zostać poddany kompilacji, aby powstał plik wykonywalny. Więcej informacji na temat języka MQL 4 można znaleźć na stronie internetowej bossa.pl.

Automatyczne systemy transakcyjne

199

PRZYKŁADY AUTOMATYCZNYCH STRATEGII Oparta na średniej kroczącej Strategia oparta jest na sygnałach generowanych przez zwykłą średnią kroczącą i wykres notowań waloru. Jeśli kurs waloru przecina średnią kroczącą od dołu, to mamy sygnał kupna; jeśli od góry, to mamy sygnał sprzedaży. Algorytm tej strategii uwzględnia kurs otwarcia i zamknięcia danego okresu. W celu dokonania oceny bieżącą wartość średniej kroczącej porównuje się z kursem otwarcia i zamknięcia. W wyniku porównania mamy cztery możliwe sytuacje: • bieżąca wartość jest większa od obu kursów — średnia krocząca jest powyżej notowań waloru; • bieżąca wartość jest większa od kursu otwarcia, a mniejsza od kursu zamknięcia — nastąpiło wygenerowanie sygnału kupna; • bieżąca wartość jest mniejsza od obu kursów — średnia krocząca jest poniżej notowań waloru; • bieżąca wartość jest mniejsza od kursu otwarcia, a większa od kursu zamknięcia — nastąpiło wygenerowanie sygnału sprzedaży. Generowane sygnały uruchamiają automatycznie odpowiednie zlecenia. Pozostaje jeszcze sprawa odpowiedniego zarządzania gotówką. Możemy ustalić następujące wielkości zleceń: • stała wartość zlecenia — na przykład 1000 zł, • wartość zależna od wolnej gotówki w portfelu — na przykład 10% wartości wolnej gotówki, • wartość zależna od wartości portfela — na przykład 5% wartości portfela, • wartość zależna od wolnej gotówki w portfelu i liczby walorów w portfelu — na przykład 10% wartości otrzymanej w wyniku podziału wolnej gotówki przez liczbę walorów, • wartość zależna od wartości portfela i liczby walorów w portfelu — na przykład 5% wartości otrzymanej w wyniku podziału wartości portfela przez liczbę walorów. To tylko przykłady. Wariantów może być znacznie więcej. W tej strategii ważne jest, z ilu okresów będzie liczona średnia. W oparciu o notowania historyczne waloru możemy przeprowadzić odpowiednie testy lub dopasować ją wzrokowo, aby najlepiej pasowała do wykresu notowań.

200

Inne strategie

Oparta na wskaźniku MACD Wskaźnik MACD nie zawsze generuje prawidłowe sygnały. Aby ustrzec się przed niepotrzebnymi stratami, wszystkie generowane przez ten wskaźnik sygnały muszą być poddane dodatkowemu sprawdzeniu, czy spełniają dwa dodatkowe warunki: • sygnał nie może być generowany przy poziomach MACD bliskich linii zerowej, • sygnał musi być zgodny z trendem panującym na danym walorze. Jeśli na danym walorze panuje trend boczny, to wartość MACD niewiele różni się od zera. Nie ma przy tym znaczenia, czy jest ona powyżej, czy też poniżej linii zerowej. Pierwszy warunek pozwala więc eliminować sygnały generowane w trendzie bocznym. Drugi warunek sprawdza zgodność sygnału z panującym na walorze trendem. Dopiero potwierdzenie sygnału kupna przez trend wzrostowy oznacza rzeczywisty sygnał kupna i odpowiednio potwierdzenie sygnału sprzedaży przez trend spadkowy oznacza rzeczywisty sygnał sprzedaży. Wskaźnik MACD generuje sygnały na skutek porównywania wartości średniej krótkoterminowej zwanej linią sygnalną z linią MACD będącą różnicą między dwoma średnimi dłuższymi. Przebicie od dołu linii MACD przez linię sygnalną oznacza sygnał kupna, natomiast od góry — sygnał sprzedaży. Jeśli sygnał zostanie prawidłowo zweryfikowany przez dwa dodatkowe warunki, to następuje złożenie zlecenia. Zarządzanie gotówką jest identyczne jak poprzednio. Tu również możemy testować strategię na danych historycznych pod kątem liczby okresów branych do liczenia MACD oraz poziomu wartości MACD, przy których eliminowane są fałszywe sygnały. Jeśli chodzi o zamykanie otwartej pozycji, to możemy wybrać między dwoma wariantami: • system zamyka zlecenie po osiągnięciu założonego zysku, • zlecenie jest zamykane po pojawieniu się sygnału przeciwstawnego. Aby system działał sprawnie, musi po każdym okresie przeliczać wszystkie wartości oraz kontrolować otwarte pozycje. Do tego dochodzi jeszcze zarządzanie gotówką w portfelu oraz dbanie o bezpieczeństwo otwartych pozycji poprzez na przykład ruchomy stop. Wartość zlecenia stop jest wtedy dopasowywana do bieżącego kursu waloru.

Część VII

WYBÓR WŁAŚCIWEJ STRATEGII

Rozdział 29.

Strategie w bessie i hossie

STRATEGIE W BESSIE Rynek giełdowy podobnie jak cała gospodarka podlega cyklom. Oznacza to, że pomijając okresy konsolidacji, mamy na rynku na przemian hossę i bessę. Prawidłowo zachować się w hossie nie jest trudno, natomiast bessa to prawdziwy sprawdzian dla inwestorów. Jest to również test jakości dla wielu spółek na rynku. Niektóre nawet bankrutują, a inne osiągają straty zamiast zysków. Wielu inwestorów w ogóle rezygnuje wtedy z inwestycji na rynku kapitałowym i przenosi swoje środki finansowe na obligacje lub lokaty bankowe. Czy to dobre rozwiązanie? Wydawałoby się, że tak. Przecież nie tracą oni wtedy na taniejących akcjach, a nawet w tym czasie niewiele, ale jednak zarabiają na obligacjach lub lokatach. Jednak nie ma ich w tym czasie na rynku. Nie śledzą bieżących informacji oni nie obserwują wykresów. To powoduje powstanie pewnego dystansu wobec rynku kapitałowego. To tego dochodzi jeszcze bariera związana z powrotem na rynek. Trzeba przecież zamknąć bieżące lokaty, a mogą być one obarczone określonym terminem rozliczania, podobnie jak obligacje. Poza tym nie wiadomo, kiedy wrócić na rynek. Zawsze jest aktualne pytanie, czy to już koniec spadków, czy też rynek będzie spadał dalej? A gdy nawet powstanie małe odbicie, to nie wiadomo, czy to tylko korekta, czy też zmiana trendu na wzrostowy. Dlatego w czasie bessy jestem cały czas na rynku. Zmieniam tylko strategie gry. Bessa to wspaniała promocja cenowa. Na rynku panuje coś w rodzaju „odpowiedzialności zbiorowej”. Gdy strach ogarnie inwestorów, to sprzedają nie tylko spółki drogie i o słabej kondycji, ale również spółki tanie i silne fundamentalnie. Jak mocne mogą być wtedy przeceny, najlepiej oceniać 26 według współczynnika C/WK. Podczas ostatniej bessy współczynnik ten spadł na niektórych spółkach z około 2 do wartości równej 0,2, czyli dziesięciokrotnie. Dlatego w bessie należy być na rynku i systematycznie skupywać dobre spółki fundamentalne, na których zarobi się 26

Lata 2007 – 2009.

204

Wybór właściwej strategii

w przyszłej hossie. Należy tylko pamiętać o dwóch sprawach. Po pierwsze: o odpowiednim doborze spółek. Wybór spółek w bessie jest ważniejszy niż w hossie, ponieważ wiele spółek jest narażonych na bankructwo. Należy raczej wybierać spółki duże. Małe spółki najgorzej radzą sobie w kryzysie. Do tego ważne jest, aby spółka nie miała zbyt dużo zobowiązań. W tym czasie trudno o zyski, a gdy się musi płacić duże odsetki od kredytów, to można upaść, nawet jeśli ma się duże inwestycje w trakcie realizacji. Druga sprawa to mądre zarządzanie posiadaną gotówką. Akcji nie kupujemy od razu za całą gotówkę, tylko dzielimy pieniądze na przykład na 10 – 20 części i kupujemy stopniowo po każdym większym spadku na rynku. W ten sposób cały czas uśredniamy cenę kupna w dół. Wskazane jest też kupowanie akcji spółek o niskim nominale, ponieważ będą one w przyszłości mocniej rosły. Jakie rodzaje strategii nadają się do inwestycji w czasie bessy? W przypadku akcji najlepsza jest długoterminowa strategia fundamentalna. Taka promocja jak w bessie nie zdarza się często. Tak niskie współczynniki C/WK, jakie miały spółki na początku 2009 roku, były wcześniej tylko w 1992 roku, czyli 17 lat temu. Następna taka promocja może się zdarzyć znowu za kilkanaście lat. Spekulanci mogą próbować gry na krótkotrwałych korektach, ale tego nie polecam, ponieważ jest to gra przeciw głównemu trendowi, a więc bardzo niebezpieczna. Rynek pierwotny w tym czasie zamiera. Firmy nie chcą tanio sprzedawać akcji, a wszelkie porównania do aktualnych wycen na rynku zniechęcają je do wchodzenia na rynek. Inwestorzy akceptujący większe ryzyko mogą w tym czasie grać na spadki na instrumentach pochodnych. Tylko te instrumenty oraz krótka sprzedaż pozwalają zarabiać na spadkach. Bessa jest trudna do wytrzymania pod względem emocjonalnym. Aby nie martwić się spadkami, można na przykład inaczej wyceniać akcje posiadane w portfelu. Do obliczeń wartości portfela możemy zamiast bieżącego kursu brać bieżącą wartość wewnętrzną akcji, przyszły kurs lub przyszłą wartość wewnętrzną. Pozwoli to ocenić nasze przyszłe zyski po poprawie koniunktury.

STRATEGIE W HOSSIE Hossa dla inwestorów oznacza to samo, co żniwa dla rolników. Zarabia się wtedy łatwo. Spółki mają zyski, gospodarka kwitnie. Ten okres należy dobrze wykorzystać. Ważne jest nie to, aby w ogóle zarabiać, tylko aby zarabiać dużo. Jeśli wcześniej w bessie kupiliśmy tanio akcje, to teraz możemy zbierać efekty tych zakupów. Zakładając, że typowa wartość C/WK wynosi 1,5, możemy osiągnąć kilkusetprocentową stopę zwrotu na tych akcjach. Dopóki akcje są niedowartościowane, zalecałbym ich trzymanie. Dopiero gdy kurs zrówna się z wartością wewnętrzną akcji, można rozważyć sprzedaż. Należy pamiętać, że przedwczesna sprzedaż akcji to typowy błąd popełniany przez inwestorów zwłaszcza po długim okresie spadków na rynku. Jeśli na rynku panuje wyraźny trend wzrostowy, zalecane jest dalsze trzymanie akcji nawet do ich przewartościowania. Pierwsze oznaki słabnięcia trendu można wykorzystać do zamknięcia pozycji.

Strategie w bessie i hossie

205

Po pewnym czasie trwania hossy na rynku nie ma już spółek tanich. W takiej sytuacji inwestowanie w oparciu o analizę fundamentalną traci rację bytu, natomiast znaczenia nabiera gra w oparciu o analizę techniczną. Analiza techniczna ma tę zaletę w porównaniu z fundamentalną, że uwzględnia bieżącą równowagę podaży i popytu, trendy oraz nawisy podażowe, czyli uwzględnia, kto ma akcje i kto ma ochotę je kupić. Dlatego w trakcie bardziej zaawansowanej hossy wskazana jest gra krótkoterminowa w oparciu o analizę techniczną. W tym czasie należy dokładnie śledzić rynek, bo każda hossa kiedyś się kończy, a to oznacza, że wraz z upływem czasu rośnie ryzyko rynkowe. W hossie dobre wyniki daje gra spekulacyjna pod bieżące informacje. Podczas silnej hossy treść komunikatów nie ma znaczenia, ważne jest tylko to, że się pojawiły. Wynika to z faktu, że komunikat koncentruje uwagę spekulantów na spółce. W tym czasie mamy wysyp ofert na rynku pierwotnym. Porównanie z drogim rynkiem wypada korzystnie dla nowych spółek, więc można na ich akcjach sporo zarobić. Przed wejściem na rynek niektóre spółki sztucznie podwyższają swoje zyski oraz przedstawiają rewelacyjne prognozy na przyszłość. To wszystko gwarantuje dobry start kursu na rynku. A co do instrumentów pochodnych, to radziłbym dać sobie z nimi spokój w czasie hossy. Jest tyle innych możliwości bezpieczniejszego zarabiania, że nie ma sensu niepotrzebnie ryzykować. W czasie hossy można sobie pozwolić na bardziej ryzykowne posunięcia na akcjach, najwyżej nie zarobimy lub zarobimy mniej. Oznacza to w praktyce, że możemy nie stosować zasady dywersyfikacji portfela oraz nie dzielić gotówki na partie. Gdy na rynku pojawi się jakaś okazja, to najwięcej zarobimy, inwestując od razu dużą gotówkę. Ja w czasie hossy nieraz ograniczam liczbę spółek w portfelu tylko do dwóch lub trzech według mnie najlepszych. Dodatkowo gdy pojawi się jakaś nowa okazja, to szybko zamykam starą pozycję i otwieram nową. W tym czasie trzeba być dynamicznym i najlepsze efekty osiąga się, szybko zmieniając spółki. Wchodzimy tylko w spółki mające wyraźny wzrostowy trend. Omijamy spółki w konsolidacji, nie tracimy czasu na czekanie na ich wybicie. Jednak wszystko co dobre kiedyś się kończy. Dlatego musimy nauczyć się rozpoznawać zmiany koniunktury na rynku.

PRZEWIDYWANIE ZMIAN KONIUNKTURY Zmiany koniunktury zachodzą powoli. Dlatego trudno je na co dzień zauważyć. Dopiero porównanie bieżącej sytuacji z wcześniejszą pokazuje różnice, które zaszły prawie niezauważalnie. Podobnie dzieje się na rynku giełdowym. Aby zmieniło się nastawienie inwestorów, potrzeba czasu. Dlatego okresy hossy i bessy są zawsze poprzedzone etapami konsolidacji, zwanymi po spadkach akumulacją, a po wzrostach dystrybucją. Nazwy te pokazują punkt widzenia kapitału fundamentalnego, który zwyczajowo kupuje, gdy jest tanio, a sprzedaje, gdy jest drogo — bez zwracania uwagi na bieżące trendy. Podaż akcji zawsze powoduje spadki indeksów, a popyt — ich wzrost. Na naszym rynku mamy kapitał zagraniczny, krajowy dużych inwestorów instytucjonalnych oraz kapitał drobnych inwestorów indywidualnych. Kapitał zagraniczny inwestuje

206

Wybór właściwej strategii

w duże spółki, głównie wchodzące w skład indeksu WIG20. Kapitał dużych krajowych inwestorów inwestowany jest już szerzej, czyli oprócz dużych spółek z indeksu WIG20 brane są również pod uwagę spółki średnie z indeksu mWIG40 oraz niektóre wybrane spółki małe. Natomiast drobni inwestorzy inwestują we wszystko bez ograniczeń. Koniunkturę na rynku kształtują duzi inwestorzy, zarówno zagraniczni, jak i krajowi. Drobni inwestorzy obecnie stanowią już margines rynku. Wynika z tego, że miernikiem zaangażowania kapitału zagranicznego na naszym rynku jest indeks WIG20, natomiast indeks mWIG40 możemy traktować jak wskaźnik zaangażowania kapitału krajowego. Czy we wszystkie branże kapitał zagraniczny inwestuje jednakowo? Otóż nie. Kapitał zagraniczny inwestuje duże wartości gotówki, nieraz na krótki okres. A to znacznie ogranicza liczbę spółek nadających się do inwestycji. Poza tym branże nie są jednakowo reprezentowane w indeksie WIG20. Najwyższą reprezentację mają banki. Jednocześnie są to spółki o dużej kapitalizacji i dużej płynności, co umożliwia angażowanie dużej gotówki oraz możliwość szybkiego otwierania oraz zamykania pozycji. Z tych rozważań wynika jedno. Musimy porównywać zachowanie się indeksów WIG20 i mWIG40 oraz indeksu branżowego WIG-BANKI z indeksem WIG20. Obserwując dywergencje (rysunek 29.1) między tymi indeksami, możemy ustalić, na jakim etapie jesteśmy. Pełna hossa przebiega trzyetapowo. Najpierw rosną spółki duże, później średnie i wartościowe małe, a na końcu to, co pozostało. Z kolei obserwacja dywergencji między indeksem branżowym WIG-BANKI a indeksem WIG20 pozwoli nam ustalić ruchy kapitału zagranicznego. Kapitał ten jest na tyle duży, że jego wejście może wywołać hossę na rynku, a wycofywanie — bessę. Ruchy kapitału zagranicznego możemy też obserwować na kursach walut. Akcje na naszej giełdzie można kupić tylko za złote, a to oznacza, że inne waluty muszą być wymienione na złotego przed kupnem akcji. Wymiana tych walut powoduje umacnianie się złotego. Natomiast jego osłabianie się może być oznaką zamykania pozycji kapitału zagranicznego na naszym rynku i wymiany złotego na inne waluty. Dywergencja pozytywna może wystąpić w trendzie spadkowym. Powstaje, jeśli nowy dołek na indeksie WIG20 nie jest potwierdzony na indeksie mWIG40. Oznacza to, że szeroki rynek nie chce już pozbywać się akcji. Analogicznie dywergencja negatywna powstaje w trendzie wzrostowym, gdy nowy szczyt na indeksie WIG20 nie jest potwierdzony na indeksie mWIG40. Oznacza to, że na szerokim rynku już dominuje podaż. W podobny sposób rozpatrujemy dywergencje między indeksem WIG i indeksem branżowym WIG-BANKI. Na wykresach mamy cały szereg kolejnych dołków i szczytów. Przy rozpatrywaniu dywergencji musimy brać pod uwagę tylko ważny szczyt (ostatnie maksimum) lub ważny dołek (ostatnie minimum). Aby ustalić, które szczyty i dołki są ważne, kierujemy się zasadą, że w trendzie wzrostowym nowe maksimum ustala odpowiadający mu dołek jako ważny. Jeśli nowy lokalny szczyt nie ustala nowego maksimum, to nadal ważny jest poprzedni dołek i poprzednie maksimum. Z kolei przełamanie ważnego dołka oznacza zmianę trendu na spadkowy. Podobnie w trendzie spadkowym nowe minimum ustala odpowiadający mu szczyt jako ważny. Gdy nowy lokalny dołek nie ustala nowego minimum, to nadal jest ważny poprzedni szczyt i poprzednie minimum, a przebicie ważnego szczytu oznacza zmianę trendu na wzrostowy.

Strategie w bessie i hossie

Rysunek 29.1. Dywergencje pozytywne i negatywne

207

Rozdział 30.

Strategie dopasowane do rynków

GPW Jest to podstawowy rynek, na którym większość inwestorów dokonuje inwestycji. Mamy tutaj możliwość inwestycji w akcje spółek polskich i zagranicznych, kontrakty na indeksy WIG20, mWIG40 i akcje niektórych dużych spółek, krótką sprzedaż na wybrane duże spółki oraz opcje na indeks WIG20. Jest to więc podstawowy i wystarczający dla większości inwestorów zbiór walorów. Ponieważ na rynku mamy taką różnorodność walorów, możemy praktycznie stosować wszystkie opisane wcześniej strategie. Technicy mogą inwestować w oparciu o analizę techniczną, fundamentaliści w oparciu o analizę fundamentalną. Spekulanci mogą stosować daytrading oparty na bieżących informacjach, a zwolennicy dużych zysków i mocnych wrażeń mają do dyspozycji kontrakty i opcje. Rynek GPW umożliwia grę zarówno długoterminową, jak i krótkoterminowe spekulacje. Można zarabiać zarówno w czasie hossy, jak i bessy. Do gry na spadki można wykorzystać krótką sprzedaż, kontrakty lub opcje, natomiast przy grze na wzrosty jeszcze dodatkowo akcje. Na tym rynku można inwestować ostrożnie w oparciu o długoterminową analizę fundamentalną, jak również szaleć na spekulacyjnych bąblach. Dlatego rynek GPW jest rynkiem głównym dla inwestorów, na którym każdy inwestor znajdzie coś dla siebie.

NEWCONNECT Jest to tak zwany rynek alternatywny, ale dla zwykłych inwestorów niewiele różni się od podstawowego. Na rynku tym mamy tylko spółki małe lub z krótką historią. Rynek ten bardzo

210

Wybór właściwej strategii

szybko rośnie, ale nie w sensie kursów akcji, tylko liczby notowanych walorów. Ostatnio mamy prawie na każdej sesji jakąś nową spółkę wchodzącą na rynek. Powoduje to stały napływ nowych akcji, a to oznacza mniejszą gotówkę na stare spółki, czyli spadki ich kursów. Na rynku tym mamy tylko akcje spółek, więc można na nim grać tylko na wzrost kursu. Na dywidendę nie ma co liczyć, większość spółek jest w początkowej fazie rozwoju, więc nie ma z czego wypłacać dywidend. Rynek ten charakteryzuje się dwa razy większymi widełkami statycznymi (od –20% do +20%), co przekłada się na bardziej dynamiczne zmiany kursów. Do tego na niektórych spółkach mamy do czynienia z niewielką płynnością, co może powodować kłopoty z kupnem akcji, jak i ich sprzedażą oraz większe zmiany kursów. Większość spółek na tym rynku posiada wysokie współczynniki fundamentalne, ponieważ są one dopiero na początku swojego rozwoju. Dlatego na tym rynku analizę fundamentalną stosuje się tylko wyjątkowo. Podstawowe narzędzie inwestorów to analiza techniczna oraz spekulacyjna gra pod bieżące informacje. Jest to rynek opanowany głównie przez inwestorów indywidualnych nastawionych spekulacyjnie. Dużych inwestorów na tym rynku prawie nie ma, dlatego też nie ma rekomendacji ani wycen analityków dla poszczególnych spółek. Przez jakiś czas spółki z NewConnect były zwolnione z podawania wyników kwartalnych, co skutkowało prawie całkowitym zanikiem jakichkolwiek informacji z niektórych spółek. Obecnie spółki muszą podawać nie tylko wyniki kwartalne, ale również raporty miesięczne informujące o najistotniejszych zdarzeniach w spółce. Duże zyski osiąga się na rynku pierwotnym. Jednak oferty na tym rynku to nie oferty publiczne, tylko oferty prywatne skierowane jedynie do wybranych inwestorów. Duży wzrost kursu tych spółek na pierwszym notowaniu nie wynika z podstaw fundamentalnych, tylko z małej podaży akcji. Można przyjąć zasadę, że im mniej akcji na rynku, tym bardziej dynamiczny skok kursu na początku notowań. Niektóre spółki traktują NewConnect tylko jako pierwszy etap w drodze na główny parkiet. Moment przejścia na główny rynek często wiąże się ze wzrostem kursu, można więc zarobić na akcjach takiego waloru. Co ciekawe, po przejściu kurs przeważnie spada. Wynika to z tego, że spółka taka była na NewConnect jednym z liderów rynku, natomiast na rynku głównym staje się małą, niewiele znaczącą spółką. Podsumowując ten rynek: jest on bardziej ryzykowny niż rynek główny, jednak można na nim osiągnąć duże zyski, opierając się na analizie technicznej i krótkoterminowych spekulacjach pod bieżące informacje. Jest to rynek dla bardziej dynamicznych inwestorów.

CATALYST Rynek Catalyst to rynek głównie obligacji komunalnych i korporacyjnych. Mogą też być na nim notowane obligacje spółdzielcze i skarbowe. Emitentami obligacji mogą być zarówno gminy, miasta, instytucje finansowe, Skarb Państwa, jak i zwykłe firmy. Niektóre spółki giełdowe również wypuściły obligacje notowane na rynku Catalyst. Podstawą inwestycji w obligacje notowane na tym rynku są dwa czynniki: oczekiwany zwrot z inwestycji oraz ryzyko z tym związane. Jeśli chodzi o ryzyko, to obligacje emitowane przez gminy lub miasta mają gwarancję wypłacalności od lokalnego samorządu, więc są całkowicie bezpieczne. Również bezpieczne

Strategie dopasowane do rynków

211

są obligacje emitowane przez Skarb Państwa. Mniej bezpieczne są obligacje emitowane przez spółki lub banki spółdzielcze. Jeśli jednak jest to spółka giełdowa, to możemy poznać jej sytuację fundamentalną w oparciu o raporty bieżące i okresowe. Zwrot z obligacji jest z góry znany. Zależy on od rodzaju obligacji. Wyróżniamy następujące trzy grupy obligacji: • o stałym oprocentowaniu, • o zmiennym oprocentowaniu, • dyskontowe. Obligacje mają swój termin wykupu, w którym następuje ich rozliczenie i umorzenie. Nieraz są to terminy wieloletnie. Aby inwestor mógł wcześniej odnieść korzyści z kupna obligacji, to zysk wynikający z oprocentowania obligacji jest dzielony na okresy (3, 6 lub 12 miesięcy) i wypłacany w ściśle określonym dniu. Kupon odsetkowy obligacji o stałym oprocentowaniu jest stały i jego wielkość wynika tylko z oprocentowania tej obligacji. Inaczej wygląda sytuacja w przypadku obligacji o zmiennym oprocentowaniu. Dla obligacji o zmiennym oprocentowaniu kupon odsetkowy jest sumą stopy 27 bazowej i marży. Stopą bazową jest przeważnie WIBOR liczony dla pożyczek na 3, 6 lub 12 miesięcy. Natomiast marżę ustala emitent obligacji. Marża ta nie zmienia się przez cały czas istnienia tych obligacji. Obligacje dyskontowe sprzedawane są z dyskontem, czyli poniżej ceny nominalnej. Różnica tych cen jest jednocześnie zyskiem z obligacji. Rozliczenie, czyli wykup obligacji następuje w terminie wykupu. Inwestor otrzymuje wtedy cenę nominalną obligacji. Jedyną strategią, jaką można stosować na tym rynku, jest analiza fundamentalna spółek oferujących obligacje. Przeprowadza się ją jednak po to tylko, aby określić poziom ryzyka, jakie może się wiązać z danymi obligacjami. Spółki przeważnie oferują większe marże, ale za to są bardziej ryzykowne. Szczególnie dokładnie należy analizować najwyżej oprocentowane obligacje spółek. Często przyczyną wysokiej marży jest słaba sytuacja spółki. W przypadku takich spółek istnieje realne ryzyko, że za kilka lat nie dojdzie do wykupu i rozliczenia obligacji.

FOREX Forex opisałem w rozdziale „Rynek OTC”. Główny handel to kontrakty i opcje na waluty, surowce i indeksy. Jakie możliwości daje rynek Forex w porównaniu z rynkiem GPW, na którym przecież również mamy kontrakty i opcje? Pierwsza zasadnicza różnica to taka, że na rynku Forex mamy walory z całego świata, natomiast nasz rynek to głównie spółki krajowe i kilkadziesiąt zagranicznych. Możliwości inwestycyjne na rynku Forex są więc znacznie większe. Druga różnica to czas, w którym możemy dokonywać transakcji. Forex jest otwarty przez 27

WIBOR (Warsaw Interbank Offer Rate) — stopa procentowa, po jakiej banki udzielają innym bankom pożyczek.

212

Wybór właściwej strategii

cały czas z wyjątkiem przerwy od piątku po południu do niedzieli po południu. Pozwala to łatwo dostosować nasz wolny czas do czasu otwarcia rynku. Następna różnica to większe możliwości platform transakcyjnych. Możemy stosować wyższe dźwignie finansowe oraz mamy do dyspozycji szerszy wachlarz rodzajów zleceń. Oprócz walut mamy możliwość inwestować w surowce, czego nie ma na rynku GPW. Następna zaleta to płynność. Rynek Forex posiada tak dużą płynność, że praktycznie nie ma żadnego problemu, aby szybko otworzyć lub zamknąć pozycję. Wymieniłem szereg zalet rynku Forex. Czas na wady. Na rynku tym praktycznie nie można korzystać z analizy fundamentalnej. Korzysta się głównie z analizy technicznej oraz spekulacji w oparciu o informacje makroekonomiczne z całego świata. Dlatego trudno jest przewidzieć zachowanie się walut, surowców lub indeksów. Powoduje to, że na tym rynku tylko nieliczni drobni inwestorzy odnoszą sukcesy. Jest to rynek dużych inwestorów globalnych dysponujących ogromnymi środkami. Powoduje to, że mogą oni wpływać na zachowanie się niektórych kursów w sposób trudno przewidywalny lub nawet nielogiczny. Dlatego rynek ten polecałbym tylko dla ryzykantów z dużym doświadczeniem. Dla niektórych inwestorów pewnym utrudnieniem będzie powszechne używanie na platformach transakcyjnych języka angielskiego. Rynek Forex nadaje się przede wszystkim do krótkoterminowej spekulacji. Inwestycje długoterminowe nie mają sensu, ponieważ niezwykle trudno w sposób wiarygodny przewidzieć przyszłość gospodarki światowej.

Rozdział 31.

Wpływ czasu na wybór strategii

INWESTYCJE KRÓTKOTERMINOWE Inwestycje krótkoterminowe to inwestycje w trakcie sesji (daytrading) oraz inwestycje trwające kilka dni. Główna różnica między nimi jest taka, że inwestując w trakcie sesji, nie ponosimy ryzyka związanego z możliwością skoku kursów na otwarciu sesji. Przyczyną tych skoków jest często negatywne lub pozytywne zakończenie sesji na giełdach w USA i Japonii. Inwestowanie w trakcie sesji wiąże się też z niższymi prowizjami, gdyż jest preferowane przez biura maklerskie. Podstawą inwestycji krótkoterminowych jest analiza techniczna oraz spekulacyjna gra oparta na bieżących informacjach. Pozostałe strategie inwestycyjne nie są brane pod uwagę. Analiza techniczna w inwestycjach krótkoterminowych opiera się na danych godzinowych, minutowych lub nawet uwzględniających wszystkie transakcje oddzielnie. Takie dane biura maklerskie udostępniają swoim klientom w czasie rzeczywistym. Gra się na niewielkie zmiany kursów, ale za to dokonuje się dużej liczby transakcji. Aby móc dokonywać takich transakcji, trzeba cały czas śledzić rynek i szybko przeglądać wszystkie napływające na rynek informacje oraz dane makroekonomiczne. Od dużej liczby transakcji trzeba zapłacić sporą prowizję, a jej wielkość ma tutaj istotne znaczenie. Mniejszą prowizję zapłacimy, dając zlecenia przez internet lub uzgadniając z biurem maklerskim niższą prowizję za generowanie dużego obrotu. Ponieważ czas trwania inwestycji jest krótki, możemy stosować tak zwaną odroczoną płatność. Jest to forma korzystania z nieoprocentowanego kredytu, ale rozliczanego maksymalnie w ciągu trzech dni. Inwestując krótkoterminowo, przeważnie nie znamy spółki. Dlatego zalecane jest stosowanie zleceń typu stop zabezpieczających nas przed większymi stratami. Krótkoterminowa spekulacja dobra jest dla inwestorów aktywnych grających w sposób zdecydowany. Oznacza to, że gdy sytuacja zmienia się dla nas na niekorzystną, nie możemy pozwolić sobie na przeczekiwanie, tylko szybko zamykamy pozycję ze stratą. Mamy więc w naszych transakcjach

214

Wybór właściwej strategii

zarówno transakcje zyskowne, jak i stratne. Jeśli doprowadzimy do tego, aby zyskownych było więcej lub dawały większe zyski, to ogólnie osiągniemy zysk. Co najbardziej nadaje się na spekulację? Podstawą spekulacji są informacje ze spółek. Informacje makroekonomiczne mogą zmienić nastrój na rynku, ale tylko informacje z konkretnej spółki mogą wywołać bardzo dynamiczne zmiany jej kursu, ponieważ zwracają na nią uwagę spekulantom giełdowym. Akcje takiej spółki kupuje się natychmiast po pojawieniu się dobrej informacji. Często musimy wtedy zapłacić trochę drożej i posłużyć się zleceniem PKC, aby kupić te akcje. Jeśli kurs rośnie dynamicznie przez całą sesję, to najlepiej je sprzedać dopiero na otwarciu w dniu następnym. Możemy również spekulować pod konkretne zdarzenie, które ma nastąpić za parę dni, jednak dzisiaj nie znamy jego skali lub końcowego wyniku, na przykład dotyczy to rozprawy sądowej o odszkodowanie. Mniejsze możliwości, ale nieraz równie dynamiczne daje analiza techniczna. Na przykład przebicie linii trendu spadkowego może skończyć się gwałtownym wybiciem. Równie korzystne jest zajmowanie pozycji po silnych spadkach na dużej spółce. Ponieważ duzi inwestorzy, którzy mają akcje tej spółki, nie są w stanie ich szybko sprzedać, więc najpierw podciągają kurs z powrotem, a dopiero później zaczynają dystrybucję akcji. Do krótkoterminowej spekulacji wykorzystywane są również kontrakty głównie na indeks WIG20 ze względu na dużą płynność. Kontrakty na akcje oraz opcje mają mniejszą płynność, dlatego mniej nadają się do spekulacji. Dobry do spekulacji jest rynek NewConnect mimo swojej mniejszej płynności. Posiada dwukrotnie szersze widełki cenowe, co pozwala na większe zmiany kursów. Ze względu na niewielką liczbę akcji wybicia na niektórych małych spółkach są bardzo silne.

INWESTYCJE ŚREDNIOTERMINOWE Inwestycje średnioterminowe to inwestycje trwające od kilku miesięcy do jednego roku. Podstawą inwestycji średnioterminowych może być praktycznie każda strategia inwestycyjna. Czasu jest już wystarczająco dużo, abyśmy mogli stosować oprócz analizy technicznej również analizę fundamentalną, astrologiczną, opartą na cyklach przyrodniczych, portfelową czy też opartą na statystyce. Z tego względu inwestycje średnioterminowe są najlepszą formą dla zwykłych inwestorów. Podstawą inwestycji średnioterminowych powinna być dobra koniunktura na rynku. Przy takim horyzoncie czasowym jest za mało czasu, aby przeczekiwać bessę, dlatego tego typu inwestycje stosuje się w hossie lub w trendzie bocznym. Do inwestycji najlepiej jest wybierać spółki silne fundamentalnie. Nie muszą to być tanie spółki, ważne jest, aby miały wyraźny trend wzrostowy. Wskazane jest również, aby były to spółki duże i o dużej płynności. Spółki takie są w strefie zainteresowań dużych inwestorów, więc mają odpowiednie rekomendacje i wyceny. Duzi inwestorzy potrafią też zadbać o wzrost kursu odpowiednimi zleceniami oraz bronić go w trakcie korekt.

Wpływ czasu na wybór strategii

215

Inną możliwością jest inwestowanie w spółki z rynku pierwotnego. W tym przypadku musimy sami obliczyć współczynniki C/Z, C/WK oraz ROE i porównać je ze współczynnikami spółek znajdujących się na rynku. Zasady inwestowania na rynku pierwotnym zostały już wcześniej omówione w rozdziale „Rynek pierwotny”. Następną formą inwestycji średnioterminowych może być gra pod wyniki okresowe spółek. W oczekiwaniu na dobre wyniki rynek rośnie wcześniej. Podobnie zachowują się też inne rynki na świecie, wytwarzając dobry globalny klimat do inwestycji. Spółki w USA podają wyniki wcześniej niż spółki polskie, więc skala wzrostów na naszej giełdzie może być sztucznie zwiększona, najpierw przez wyniki spółek amerykańskich, a później polskich. W okresie wiosennym i letnim można grać pod dywidendy. Samo polowanie na dywidendy się nie opłaca, ponieważ po przyznaniu prawa do dywidendy giełda koryguje kurs odniesienia o wielkość dywidendy. Można natomiast zarobić na wzroście kursu przed przyznaniem prawa do dywidendy. Duże zyski możemy też osiągnąć na wydarzeniach nadzwyczajnych dotyczących niektórych spółek, takich jak split (podział) akcji, skup własnych akcji w celu umorzenia czy też przejęcie innej spółki. Nowe emisje wywołują różny efekt w zależności od tego, na co ma zostać wydana gotówka otrzymana za nowe akcje.

INWESTYCJE DŁUGOTERMINOWE Inwestycje długoterminowe to inwestycje wieloletnie. Podstawą tych inwestycji jest wyłącznie analiza fundamentalna. Pozostałe formy strategii inwestycyjnych mogą pełnić rolę doradczą, ale nie główną. Zarówno gospodarka, jak i rynek kapitałowy podlegają cyklom. Pomijając okresy konsolidacji, mamy na rynku kapitałowym na przemian bessę i hossę. Stąd podstawowa strategia długoterminowa to kupujemy w bessie, a sprzedajemy w hossie. Oczywiście najwyższe zyski osiągniemy, kupując pod koniec bessy, a sprzedając pod koniec hossy. Aby określić, na jakim jesteśmy etapie koniunktury, przydatna jest analiza techniczna, statystyka oraz strategie przyrodnicze i astrologiczne. Wybór spółek do inwestycji jest szczególnie ważny ze względu na długi horyzont czasowy. Jak będzie się czuł inwestor, gdy po kilku latach stwierdzi, że akcje spółki nie przynoszą zysku, ponieważ spółka jest słabsza, niż on zakładał? Podstawą wyboru powinien być szybki wzrost wartości spółki, a nie to, czy obecnie jest tania. Tak, więc wybieramy spółki o maksymalnym ROE, ponieważ takie spółki najszybciej zwiększają swoją wartość. Wskazane jest, aby współczynniki C/Z i C/WK też były niskie, ale jest to warunek drugoplanowy. Kupując spółki w dołku koniunktury, czyli pod koniec bessy, możemy kierować się przede wszystkim współczynnikiem C/WK i wartością księgową spółki. W tym czasie spółki mają problemy z osiąganiem zysków, więc dla wielu z nich nawet nie obliczymy współczynnika C/Z oraz ROE. Wybieramy spółki duże, ponieważ mają one większe szanse na przetrwanie kryzysu i pierwsze odrabiają straty po kryzysie. Wybór spółek pod względem fundamentalnym został opisany w rozdziale „Wybór spółek do inwestycji”, w części poświęconej strategiom fundamentalnym.

216

Wybór właściwej strategii

Czy warto kupować spółki dywidendowe? Wydawałoby się, że jest to dobry sposób inwestycji, co roku można otrzymać dużą dywidendę. Jednak tak nie jest. Duże dywidendy wypłacają spółki dojrzałe, które już się rozwinęły, a ich zarząd nie ma pomysłu, jak zagospodarować osiągane zyski. Stopa dywidendy rzadko przekracza 10%. Natomiast spółki w trakcie rozwoju potrafią zwiększać swoją wartość rocznie o 20% – 30%. Wzrost ten oczywiście przekłada się na wzrost kursu. Podstawą inwestycji długoterminowych jest cierpliwość. Spółki nie rozwijają się z dnia na dzień. Nawet jeśli spółka ma mądry zarząd, dobre pomysły, kapitał, to i tak trzeba czasu, aż zdobędzie rynek i klientów. Dlatego należy cierpliwie czekać na efekty i oceniać postępy przy każdych wynikach okresowych. Na przykład ja po każdych wynikach półrocznych i rocznych ustalam listę aktualnie najlepszych spółek na rynku. Wyniki kwartalne traktuję tylko jako informację dodatkową. Jeśli okazałoby się, że jakaś posiadana przez nas spółka wypada gorzej od założeń i są od niej lepsze spółki, można po dokładnej analizie dokonać „przesiadki” na akcje tej lepszej. W ten sposób cały czas będziemy mieli akcje najszybciej rozwijających się spółek na rynku. Zaletą inwestycji długoterminowych jest odporność na chwilowe wahania kursu oraz różne zagrywki spekulacyjne na rynku. Poza tym wykorzystujemy cały trend wzrostowy, a nie jego część. Aby trochę uatrakcyjnić naszą inwestycję, możemy dodatkowo pewną niewielką część gotówki przeznaczyć na grę bardziej aktywną, czyli dokupować akcje na lokalnych korektach i sprzedawać na lokalnych górkach.

Rozdział 32.

Wpływ naszego zaangażowania

STRATEGIE DLA PASJONATÓW GIEŁDY Zajmowanie się giełdą wiąże się często z silnymi emocjami. A wszystko to, co wywołuje emocje, wciąga. Po jakimś czasie niektórzy inwestorzy nie potrafią żyć bez zajmowania się giełdą. Staje się to ich stylem życia, a nieraz metodą na zarabianie pieniędzy na codzienne życie. Są to przeważnie inwestorzy aktywni na rynku, tacy, którzy źle się czują, jeśli nie dokonają przynajmniej jednej transakcji w ciągu kilku sesji. Dla takich osób przeznaczone są wszystkie strategie opisane w tej książce. Jednak nie od razu. Nowi inwestorzy przeważnie są niecierpliwi. Chcieliby od razu zarabiać i to dużo. Często kończy się to stratami. Dopiero gdy nabiorą trochę doświadczenia, osiągają lepsze efekty inwestycji. Dlatego powinni przede wszystkim dużo się uczyć i dostosowywać swoje inwestycje do posiadanej wiedzy. Wiedza jednak nie gwarantuje sukcesów. Dopiero doświadczenie wynikające z jej praktycznego zastosowania daje dobre efekty. Dlatego nowicjusz powinien sprawdzać praktycznie przyswajaną wiedzę. Od czego zacząć? Większość inwestorów zaczyna od podstaw analizy technicznej i spekulacji na podstawie bieżących wiadomości. Niektórzy dochodzą do dużej biegłości i pozostają na tym etapie rozwoju, uważając, że tak właśnie wygląda inwestowanie na giełdzie. Jednak tak nie jest. Im więcej wiemy, tym lepsze możemy mieć efekty inwestycji lub większe ich bezpieczeństwo. Istotą sprawy nie jest przecież maksymalny zysk, tylko optymalny zysk przy umiarkowanym ryzyku. Poznawanie innych możliwości inwestowania oraz innych strategii pozwala lepiej widzieć i rozumieć zjawiska zachodzące na rynku kapitałowym. W środowisku inwestorów nieraz trwają spory na temat, co jest lepsze: analiza techniczna czy analiza fundamentalna. Technicy świata nie widzą poza swoimi trendami, wsparciami, oporami, wybiciami i sygnałami kupna lub sprzedaży. Tylko żaden technik tak naprawdę nie wie, co kupuje, ile jest to warte, jakie ma to perspektywy. Z kolei fundamentalista zna wartość wewnętrzną akcji, wie, że akcje są niedowartościowane, że spółka ma wspaniałe perspektywy,

218

Wybór właściwej strategii

tylko jakoś kurs nie chce rosnąć. Dlaczego inni nie chcą kupować akcji tak dobrej spółki? Okazuje się, że spór ten nie ma żadnego sensu. To tak jakby na świat patrzeć raz lewym, a raz prawym okiem. Pełny obraz zobaczymy, stosując obydwie strategie razem. Na przykład spółki do inwestycji wybieramy według analizy fundamentalnej, a na bieżąco „rozgrywamy je” według analizy technicznej. Łączenie strategii jest trudne, ale daje najlepsze efekty. W dalszym rozwoju inwestor aktywny powinien nauczyć się dobrze zarządzać gotówką, zabezpieczyć inwestycje jakąś bankową linią kredytową, poznać wady i zalety dywersyfikacji portfela akcji. Może też podzielić kapitał na części i próbować swoich sił na innych rynkach lub instrumentach pochodnych. Stałe zajmowanie się giełdą wymaga sporej ilości czasu. Dlatego wiem, że nie każdy może sobie pozwolić na przykład na śledzenie notowań w ciągu sesji. Jak wtedy polować na okazje na rynku? Można sobie radzić poprzez składanie zleceń czekających z dłuższym terminem realizacji, a otwarte pozycje zabezpieczać zleceniami stop. Najlepszy jest tak zwany stop kroczący, ale nie jest on powszechnie dostępny.

STRATEGIE DLA OSÓB NIEINTERESUJĄCYCH SIĘ GIEŁDĄ Nie wszyscy mają czas na zajmowanie się giełdą lub ten temat po prostu ich nie interesuje. Czy tacy ludzie też mogą samodzielnie inwestować na giełdzie? Mogą, ale pod warunkiem właściwego podejścia do rynku kapitałowego. Osoby takie nie mają i nie będą miały potrzebnej wiedzy i doświadczenia, aby grać krótkoterminowo w sposób agresywny. Im pozostaje tylko inwestowanie długoterminowe w bezpieczne spółki. Na takich inwestycjach osiągną większy zwrot niż na obligacjach i lokatach. Dla nich główne pytanie brzmi: jakich spółek akcje kupić? Do takich inwestycji nadają się przede wszystkim akcje dużych spółek z indeksu WIG20 i indeksu mWIG40. Wskazane jest, aby wybrać spółki rozwijające się, o wysokim ROE, chociaż prawdopodobnie nie wszystkie takie osoby będą potrafiły znaleźć dane do porównania. Wskazane jest też, aby spółki były tanie, czyli miały niskie współczynniki C/Z i C/WK. Dane współczynników można znaleźć w internecie na stronie GPW, natomiast ROE można policzyć samemu, dzieląc współczynnik C/WK przez współczynnik C/Z. Do tego potrzebny jest jeszcze tylko jeden warunek, czyli dobra koniunktura gospodarcza. Koniunktura w gospodarce przekłada się zawsze na koniunkturę na giełdzie. Giełda nawet przeważnie wyprzedza o pół roku koniunkturę gospodarczą. Dobrym rozwiązaniem jest też rynek pierwotny akcji. Podstawą jest wtedy klimat, jaki panuje na rynku. Inwestycje w instrumenty pochodne stanowczo odradzam osobom niezorientowanym. Do tego trzeba dużo czasu i dużo doświadczenia.

Wpływ naszego zaangażowania

219

ETF — kupowanie indeksu Jeśli mamy problem z wyborem spółek do inwestycji, to możemy kupić ETF-y. ETF (Exchange Traded Fund) to otwarty fundusz inwestycyjny. Fundusz ten inwestuje we wszystkie akcje spółek wchodzących w skład danego indeksu. Na dodatek stara się zachować taką samą ich proporcję jak w danym indeksie. Powoduje to, że zamiast kupować akcje wielu spółek, możemy kupić tytuły uczestnictwa tego funduszu, które są notowane na rynku. Co daje nam takie rozwiązanie? Podstawowa korzyść to taka, że zamiast kilkudziesięciu walorów mamy tylko jeden. Przy mniejszych zaangażowanych kwotach kupno wszystkich walorów z indeksu byłoby nawet niemożliwe. Zachowanie się notowań ETF-ów jest takie samo jak indeksów. Płynność też jest wystarczająco duża, aby można było swobodnie otworzyć lub zamknąć pozycję. Zaletą ETF-ów jest możliwość inwestowania w walory spoza Polski. Na naszym rynku oprócz ETF-ów na indeks WIG20 są notowane ETF-y na indeks DAX (Niemcy) oraz indeks S&P500 (USA). Jeśli z makroekonomii globalnej będzie wynikać rozwój gospodarki amerykańskiej lub europejskiej, to możemy łatwo i tanio inwestować poprzez ETF-y. Takie rozwiązanie ma też jednak wady. Kupując samodzielnie akcje spółek, możemy wybrać te najlepsze. Natomiast ETF ma za zadanie wiernie naśladować skład indeksu, więc posiada również akcje spółek słabszych. Poza tym jesteśmy uwiązani tylko do jednego indeksu. Natomiast kupując samodzielnie, możemy wybrać dowolne walory, nawet niewchodzące jeszcze w skład żadnego indeksu (tyczy się to szczególnie nowych spółek). Druga sprawa to taka, że fundusz za swoje usługi pobiera opłaty. Roczna opłata za zarządzanie to maksymalnie 0,35% wartości aktywów plus 0,1% wartości aktywów na pokrycie kosztów strukturalnych. Opłaty tej nie wnosi nabywca tytułów uczestnictwa, ale wpływa ona na obniżenie się kursu ETF-ów.

DODATKI

Dodatek A

Organizacja inwestycji

ZARZĄDZANIE GOTÓWKĄ Prawidłowa organizacja inwestycji to jeszcze nie strategia, ale postanowiłem opisać ją również, ponieważ ma nieraz decydujący wpływ na powodzenie stosowanej strategii. Na przykład brak gotówki na pokrycie depozytu może skończyć się sprzedażą przez biuro maklerskie posiadanych przez nas instrumentów pochodnych lub inwestowanie tylko w jeden walor może nas narazić na katastrofę, gdy w tej spółce zajdą jakieś zdarzenia nadzwyczajne. Dlatego aby nasze strategie odniosły dobry efekt, musimy nauczyć się właściwie zarządzać gotówką, ryzykiem oraz portfelem posiadanych walorów. Podstawową zasadą prawidłowego zarządzania jest to, aby nie inwestować gotówki, którą ma się tylko na określony czas, ponieważ można się znaleźć w sytuacji przymusowej sprzedaży akcji ze stratą. Należy też zwrócić uwagę na czynniki opisane poniżej.

Proporcja walory — gotówka Ważne jest, aby nie inwestować całej gotówki od razu. Czasami na rynku pojawia się okazja, z której skorzystają tylko mający akurat wolne środki. Dlatego zawsze trzeba mieć pewną rezerwę wolnej gotówki. Inwestowanie zawsze rozpoczynamy od pewnego poziomy (rysunek A.1). Nazwijmy ten poziom minimalnym. W oparciu o analizę techniczną powinniśmy oszacować zasięg ruchu, czyli do jakiego poziomu może wzrosnąć na przykład indeks WIG20. Mając te dwa poziomy, nasze zaangażowanie w akcje zmieniamy według przedstawionej zasady dwóch piramid. Przy poziomie minimalnym możemy pozwolić sobie na prawie pełne zaangażowanie w akcje. Wraz ze wzrostem rynku stopniowo zmniejszamy nasze zaangażowanie. W ten sposób osiągamy mniejsze zyski, niż gdybyśmy czekali ze sprzedażą akcji do końca, ale znacznie obniżamy ryzyko, ponieważ realizujemy zyski z części akcji i nagłe pogorszenie się sytuacji już ich nam nie zabierze.

224

Strategie inwestycyjne. Jak z głową zarabiać na giełdzie

Rysunek A.1. Zasada dwóch piramid Zarządzanie gotówką jest szczególnie ważne, gdy inwestujemy w instrumenty pochodne — ze względu na działające tu dźwignie finansowe i rozliczanie zajętych pozycji po każdej sesji. Inwestycje tego typu są zabezpieczane za pomocą depozytu, którego wartość zależy od sytuacji rynkowej. Dlatego bieżącą sytuację należy kontrolować za pomocą prostego współczynnika bezpieczeństwa: Współczynnik bezpieczeństwa wyraża się wzorem (A.1):

k=

G *100% D

(A.1)

gdzie: k — współczynnik bezpieczeństwa, G — posiadana gotówka, D — depozyt właściwy całego portfela. Przykład 1: gotówka = 4000 zł depozyt wstępny = 1200 zł k = (4000 : 1200) ∗ 100 = 333,33% Należy dążyć, aby współczynnik ten nie spadał poniżej 200%. Oznacza to, że przy inwestowaniu w instrumenty pochodne nigdy nie wydajemy więcej niż połowy posiadanej gotówki. Niektórzy zakładają jeszcze ostrzejsze relacje. Zakładają, że aby otworzyć jedną pozycję na kontraktach, trzeba mieć około 10 tys. zł lub nawet 15 tys. zł. Prawdą jest, że rośnie wtedy bezpieczeństwo takich inwestycji, ale z drugiej strony znacznie spada zyskowność takich transakcji. Wielkość rezerw gotówkowych zależy od planowanego czasu trwania inwestycji. Przy daytradingu można mieć mniejsze rezerwy, przy grze systemowej w średnim lub dłuższym terminie trzeba mieć większe. Ilość rezerwowej gotówki trzeba też dopasować do rodzaju instrumentu i jego bieżącego kursu.

Organizacja inwestycji

225

Korzystanie z kredytu Dużą pokusą dla inwestora jest możliwość korzystania z kredytu. Może on korzystać z trzech rodzajów kredytu: • linii kredytowej lub kredytu komercyjnego pod zarobki, • pod zastaw rachunku inwestycyjnego, • trzydniowego kredytu z biura maklerskiego (odroczona płatność). Wysokość odsetek od kredytu jest dla inwestora sprawą drugorzędną. Najważniejsza jest forma spłaty. Najlepiej, jeśli jest to kredyt pod zastaw rachunku inwestycyjnego w formie linii kredytowej (w trakcie korzystania z kredytu inwestor płaci tylko odsetki, natomiast cały kredyt zwraca na koniec ustalonego okresu). Odsetki płaci się tylko za czas korzystania z kredytu i liczone są jedynie od wykorzystanej części kredytu. Inne ważne parametry kredytu to: • jakie walory można kupić, • jakie ograniczenia wprowadza bank w związku z kredytem (blokada rachunku inwestycyjnego, sankcje za brak pokrycia kredytu w wartości portfela). Zaletą kredytu komercyjnego jest uzależnienie go od zarobków miesięcznych (pensji). Nie ma wtedy żadnych skutków ubocznych, takich jak blokada rachunku czy sankcje za brak pokrycia kredytu. Ale za to musimy go spłacać co miesiąc w ratach, zamiast spłacać całość na koniec okresu kredytowania (mamy go stopniowo coraz mniej), oraz mamy stałe odsetki niezależnie od tego, czy korzystamy z tej gotówki, czy nie. Niektóre banki dla osób prywatnych również oferują linie kredytowe, na dodatek automatycznie przedłużane co roku, jeśli nie mieliśmy zaległości w spłacie odsetek od linii kredytowej. Odroczona płatność jest udzielana przez biura maklerskie na kilka dni (od dwóch do czterech). Polega to na tym, że możemy kupić nawet do 70% więcej akcji, a zapłacimy za nie po upływie tych kilku dni. Jest to dobre rozwiązanie dla inwestorów krótkoterminowych i dla daytraderów, ponieważ zdążą oni w tym czasie sprzedać posiadane akcje. W ten sposób obracają kilka razy większą gotówką. Od odroczonej płatności biura maklerskie nie pobierają odsetek. Kredyt niesie ze sobą spore niebezpieczeństwo. Bank udzielający kredytu pod zastaw rachunku inwestycyjnego wymaga odpowiedniej wartości portfela jako zabezpieczenia kredytu. Jeśli spadną kursy, należy najpóźniej do rozpoczęcia sesji w dniu następnym uzupełnić wartość portfela, wpłacając dodatkową gotówkę. Jeśli tego nie uczynimy, bank poprzez biuro maklerskie sprzeda część lub całość naszych walorów po PKC. Podobna sytuacja występuje w przypadku odroczonej płatności. Jeśli nie zarobimy w ciągu kilku dni, musimy sprzedać akcje ze stratą, aby rozliczyć zakup za gotówkę biura maklerskiego. Jeśli tego nie zrobimy, to i tak akcje sprzeda za nas biuro maklerskie, a za karę możemy na jakiś czas utracić prawo do korzystania z odroczonej płatności. Niektóre biura są bardziej tolerancyjne — w przypadku nierozliczenia w terminie odroczonej płatności naliczają tylko dodatkowe odsetki.

226

Strategie inwestycyjne. Jak z głową zarabiać na giełdzie

Istnieje jeszcze jedna forma kredytu: kredyt proponowany przez biura maklerskie na zakup akcji spółek z rynku pierwotnego. Jeśli na giełdę chce wejść interesująca spółka, redukcja zapisów na jej akcje może przekroczyć nawet 90%. Dlatego nieraz warto skorzystać z proponowanego kredytu. Kredyty udzielane na zakup akcji na rynku pierwotnym dochodzą nieraz do 800% wartości posiadanych środków.

Prowizje od zleceń Pozostaje jeszcze sprawa opłat pobieranych przez biuro maklerskie za transakcje kupna i sprzedaży. Opłaty mogą być naliczane według tabeli prowizji lub według tak zwanej prowizji liniowej. Opłaty według tabeli są wyższe, dlatego należy ich unikać. Można to osiągnąć, składając zlecenia przez internet. Prowizję liniową otrzymują też inwestorzy, którzy osiągają duże obroty w miesiącu. Prowizja od zleceń jest istotna dla inwestorów krótkoterminowych i daytraderów, ponieważ dokonują oni częstych transakcji, natomiast mało istotna przy inwestycjach średnioi długoterminowych.

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM Ryzyko rynkowe to prawdopodobieństwo straty. Każdy walor w określonej sytuacji rynkowej ma inną wartość ryzyka rynkowego. Wielkość tego ryzyka określa się w oparciu o dane historyczne poprzez porównanie zachowania się waloru wobec jakiegoś punktu odniesienia, na przykład indeksu rynku. Oprócz ryzyka rynkowego każdy walor narażony jest na ryzyko związane z działalnością spółki, którą reprezentuje. Ryzyko działalności ma wpływ na wartość ryzyka rynkowego.

Ryzyko waloru Poszczególne walory na rynku posiadają różne wartości ryzyka rynkowego. Ryzyko rynkowe to inaczej wielkość zmiany kursu danego waloru, jaka się może na nim zdarzyć. Zależy głównie od wielkości spółki, wartości obrotu akcjami na rynku, płynności i branży, do której spółka należy. Wielkość spółki działa stabilizująco na jej kurs. Im większa spółka, tym mniejsze ryzyko rynkowe. W duże spółki przeważnie inwestuje długoterminowy kapitał fundamentalny, który pilnuje, aby kurs nie podlegał zbyt dużym wahaniom. Posiada on wystarczającą ilość gotówki, aby wyeliminować wszelkie spekulacyjne ataki na kurs waloru. Z kolei małe spółki przeważnie nie mają takiej ochrony i zmiany ich kursów mogą być bardzo dynamiczne. Wartość obrotu akcjami danej spółki też jest czynnikiem ograniczającym ryzyko rynkowe. Przy dużej wartości obrotu, aby wpłynąć na kurs, trzeba wyłożyć dużą gotówkę lub dużą liczbę akcji. Sytuacja nieraz zmusza inwestora do szybkiej reakcji na zmiany sytuacji na rynku. Jeśli

Organizacja inwestycji

227

posiada walory, na których są duże wartości obrotu w porównaniu do wartości jego portfela, to szybka sprzedaż jest możliwa. Natomiast jeśli wartości obrotu są małe, inwestor znajdzie się w pułapce, z której wyjdzie dopiero po jakimś czasie prawdopodobnie ze stratami. Płynność waloru jest czynnikiem mającym proporcjonalny wpływ na ryzyko rynkowe. Spółki o dużej płynności mogą podlegać dużym zmianom kursu, a więc posiadać duże ryzyko rynkowe. Nie należy mylić wartości obrotu z płynnością. Płynność waloru to proporcja średniego wolumenu obrotu na sesji do wolumenu akcji w tak zwanym wolnym obrocie na rynku (free flow). Są branże o małym ryzyku działalności, takie jak spożywcza, lekka, budownictwo czy handel. Wynika to stąd, że wiążą się one z zaspokajaniem podstawowych potrzeb człowieka. Ludzie zawsze będą jeść, ubierać się czy gdzieś mieszkać. Natomiast towary zawsze ktoś musi sprzedawać. Inwestowanie w spółki z tych branż oznacza niskie ryzyko związane z ich działalnością.

Ryzyko instrumentów pochodnych Ryzyko inwestycji w instrumenty pochodne zależy od stanu rynku. Jeśli rynek jest w stanach skrajnych, to ryzyko jest minimalne (rysunek A.2). Obojętne jest też, czy jest to lokalny dołek, czy lokalna górka. Natomiast największe ryzyko występuje, kiedy rynek jest w równowadze, ponieważ nie wiadomo wtedy, czy zająć pozycję na wzrost indeksu WIG20, czy też na jego spadek. Dlatego można zajmować pozycję w stanach skrajnych, a następnie po osiągnięciu pewnego zysku zamykać pozycję i znowu czekać na następną sytuację skrajną.

Rysunek A.2. Ryzyko instrumentów pochodnych Takie inwestowanie często wykorzystywane jest w daytradingu. Jego cechą jest zajmowanie pozycji przeciwnej do istniejącego trendu, jeśli widać wyraźne oznaki jego słabnięcia lub nastąpi jego zatrzymanie. Należy jednak uważać, bo osłabienie trendu może być tylko chwilowe, a gra przeciw trendowi jest mocno ryzykowna. Przy grze krótko- i średnioterminowej należy grać zawsze z trendem.

228

Strategie inwestycyjne. Jak z głową zarabiać na giełdzie

Ryzyko inwestycji w instrumenty pochodne można zmniejszyć, naśladując dużych inwestorów i zajmując takie same pozycje. Inwestują oni przeważnie zgodnie z sygnałami generowanymi przez analizę techniczną. Sprawdzają się one dobrze, jeśli na rynku jest wyraźny trend, czyli rynek powraca ze stanu skrajnego do równowagi. Jeśli natomiast rynek jest w równowadze, to lepiej zamknąć pozycje, ponieważ stosowanie sygnałów z analizy technicznej może wtedy spowodować tylko straty.

ZARZĄDZANIE PORTFELEM Ryzyko portfela związane jest z liczbą posiadanych walorów. Jeśli mamy akcje jednej spółki, ryzyko jest największe. Może to być świetna spółka o wspaniałych perspektywach i jednocześnie w bardzo dobrej sytuacji technicznej, a i tak, jeśli mamy akcje tylko jednej spółki, ponosimy duże ryzyko ze względu na możliwość wystąpienia zdarzeń nadzwyczajnych. Jako przykład może posłużyć historia akcjonariuszy spółki Optimus. Za ukrycie przed inwestorami faktu wypuszczenia prywatnej emisji notowania spółki zostały zawieszone, a spółka została ukarana grzywną w wysokości 0,5 mln zł i groziło jej nawet usunięcie z giełdy. Dla inwestorów spółka ma wartość, jeśli jest notowana na giełdzie, wykluczenie jej z obrotu oznacza duże straty. Dlatego kupowanie akcji jednej spółki jest dopuszczalne tylko wyjątkowo po sprawdzeniu wszelkich informacji ze spółki oraz plotek krążących wśród inwestorów na jej temat. Są też argumenty za inwestowaniem tylko w jedną spółkę. Postępuje tak przecież wielu dużych inwestorów. Postępują tak, aby przekroczyć 5-procentowy próg w kapitale akcyjnym spółki. Pozwala to na zaliczenie ich do dużych inwestorów w spółce oraz na możliwość wpływania na podejmowanie decyzji w spółce. Zbyt duża liczba walorów też nie jest dobra, ponieważ zwiększając liczbę walorów, stopniowo kupujemy coraz słabsze spółki i coraz trudniej jest zarządzać całym portfelem. Dodatkowo pojawiają się ograniczenia w obserwacji kilkunastu walorów w czasie sesji. Dlatego najlepiej liczbę walorów w portfelu ograniczyć do kilku. Na rynku spółki z tej samej branży zachowują się podobnie ze względu na wspólną sytuację makroekonomiczną branży. Dlatego mając walory z różnych branż, osiągniemy wzrost bezpieczeństwa portfela. Zmiana koniunktury w jednej branży będzie rekompensowana przez dobrą koniunkturę w innej. Większą liczbę walorów w portfelu może również wymusić niewielka wartość obrotu na niektórych spółkach. Jeśli mamy dużą gotówkę i inwestujemy w małe spółki, to ze względu na niewielką wartość obrotu na tych spółkach musimy kupić akcje wielu spółek. Pewną formą dywersyfikacji jest kupowanie akcji holdingów. Holding składa się z wielu spółek nieraz działających w kilku krajach. Można też szukać spółek prowadzących działalność wielobranżową. Portfel dobrze zdywersyfikowany jest portfelem bezpiecznym, ale o mniejszych zyskach. Dzieje się tak, ponieważ gotówkę inwestujemy nie tylko w spółki o możliwie najwyższym zysku. Dlatego po nabraniu doświadczenia w inwestowaniu możemy samodzielnie ustalać odpowiedni dla nas poziom ryzyka i wynikający z tego skład portfela.

Dodatek B

Proste strategie

NAŚLADOWNICTWO W strategii tej zakładamy, że na rynku są inwestorzy „lepiej poinformowani”. Ponieważ my do nich nie należymy, to aby skorzystać z informacji, którą oni mają, naśladujemy ich ruchy na rynku. Metoda ta jest skuteczna, jeśli duża część inwestorów również naśladuje tych inwestorów. Naśladownictwo jest strategią polegającą na obserwowaniu zmian kursów i kupowaniu akcji tych spółek, których kurs zaczyna rosnąć, bez ustalania przyczyny wzrostu. Kiedy przyczyna będzie znana, należy akcje sprzedać. Podstawą do kupna lub sprzedaży akcji może też być nagły wzrost wolumenu obrotów. Jeśli wzrost wolumenu obrotów powoduje wzrost kursu (wzrost popytu), należy akcje kupić, jeśli natomiast powoduje spadek kursu (wzrost podaży), należy je sprzedać. Przykładem naśladownictwa może być obserwacja zachowania się kierownictwa spółki (insiding). Są to osoby, które z racji swojego stanowiska są lepiej poinformowane o sytuacji w spółce. Jeśli sprzedają lub kupują akcje swojej spółki, należy zrobić to samo, mimo że nie znamy jeszcze przyczyny takich działań. Można też obserwować transakcje innych znanych na rynku inwestorów, TFI lub OFE. Chodzi o dużych inwestorów indywidualnych lub instytucjonalnych, którzy z racji swej wielkości muszą podawać transakcje do publicznej wiadomości. Innym wskaźnikiem może być przekraczanie progu 5% w akcjonariacie spółki. Duży inwestor zanim zainwestuje duże pieniądze w daną spółkę, dokonuje jej wszechstronnej analizy. Następna sytuacja do naśladowania to obserwacja kursów, po jakich zawierali transakcje duzi inwestorzy w transakcjach pakietowych. Są to transakcje na duże pakiety akcji zawierane poza rynkiem między umówionymi dużymi inwestorami. Jeśli kursy te znacznie odbiegają od bieżących kursów na rynku, to mogą wpłynąć na ich zmianę.

230

Strategie inwestycyjne. Jak z głową zarabiać na giełdzie

STRATEGIA REGULARNYCH ZAKUPÓW Strategia regularnych zakupów polega na inwestowaniu w regularnych odstępach czasu stałych kwot gotówki w te same walory. Dzięki temu inwestor unika ryzyka związanego ze zmianami kursów i nie musi zajmować się inwestycją. Strategia ta wymaga od inwestora cierpliwości i daje efekty w dłuższym czasie. Stosowanie tej strategii jest polecane inwestorom, którzy nie mają czasu lub chęci, aby zajmować się giełdą. Bardzo ważny jest wybór odpowiednich spółek do inwestowania, ponieważ jest to inwestycja długoterminowa. Najlepiej zainwestować w stabilne spółki w najbardziej perspektywicznej branży. Strategię tę stosują przeważnie inwestorzy o małej wiedzy o rynku, dlatego przy wyborze spółek najlepiej skorzystać z rekomendacji biur maklerskich.

UŚREDNIANIE Jest to strategia obronna, którą stosuje się, kiedy po kupnie akcji ich cena spadnie. Aby można było ją zastosować, trzeba posiadaną gotówkę podzielić na kilka części. Najpierw kupujemy akcje za pierwszą część. Jeśli kurs akcji wzrośnie, sprzedajemy je, jeśli natomiast kurs akcji spadnie, dokupujemy dodatkowe akcje za następną część gotówki. Nowy, tańszy zakup powoduje uśrednienie w dół ceny zakupu. Jednocześnie rośnie zaangażowanie w dany walor i poziom ryzyka. Ponieważ średnia cena zakupu się obniża, do odzyskania gotówki potrzebny jest mniejszy wzrost kursu. Technicy nie polecają tej strategii, ponieważ analiza techniczna nie wyjaśnia przyczyn spadku kursu. Jeśli spadek kursu akcji był uzasadniony, to technik nigdy nie odzyska straconej gotówki. Inaczej wygląda to przy inwestycjach opartych na analizie fundamentalnej. Tylko fundamentalista może ocenić, czy silny spadek kursu na jakiejś spółce jest uzasadniony, czy nie. Strategia ta daje dobre wyniki, jeśli inwestuje się w spółki duże o małym poziomie ryzyka oraz jeśli w przyszłości będziemy mieli gotówkę do dalszego uśredniania. Zastosowanie jej do inwestycji ryzykownych może skończyć się utratą znacznej gotówki, ponieważ na skutek stosowania tej strategii rośnie zaangażowanie w dany walor. Strategia ta budzi wiele emocji wśród inwestorów. Ma wielu przeciwników, ponieważ wielu inwestorów, stosując ją, poniosło duże straty. Jednak przyczyną strat nie była strategia, tylko jej bezmyślne zastosowanie do spółek spekulacyjnych bez przeanalizowania ich sytuacji fundamentalnej. Ja stosuję tę strategię z dobrym skutkiem, ale tylko w sytuacjach, kiedy mam całkowitą pewność, że kupuję akcje spółek niedowartościowanych. Akcje takich spółek zawsze kiedyś wzrosną, wystarczy poczekać. Dlatego dokupowanie dodatkowych akcji w czasie spadków i w ten sposób uśrednianie w dół ogólnej ceny zakupu jest jak najbardziej słuszne.

Proste strategie

231

POLOWANIE NA OKAZJE Na rynku od czasu do czasu pojawiają się okazje. Kto ma wolną gotówkę, ten z nich skorzysta. Strategię tę można porównać do zachowania myśliwego. Myśliwy przygotowuje broń do strzału i bacznie obserwuje las. Inwestor przygotowuje gotówkę i bacznie obserwuje rynek. Jedną z form tej strategii jest czekanie, aż na rynku ukształtuje się wyraźna górka lub dołek, i dopiero wtedy wchodzenie na rynek. Można też wyłapywać skrajne wartości wskaźników w analizie technicznej. Czekanie jest dla niektórych inwestorów bardzo trudne do wytrzymania. Znaczna część inwestorów kupuje i sprzedaje za wcześnie. Proszę zwrócić uwagę na to, że przy trendzie wzrostowym zyski z akcji nie rosną liniowo. Zmiany procentowe kursu są liniowe, ale liczone są od coraz większej podstawy obliczeń. Oznacza to, że najwięcej zarabia się pod koniec wzrostu trendu, dlatego tak ważne jest, aby wytrwać do końca. Również najtańszy zakup ma duże znaczenie. Tu również zmiany nie zachodzą liniowo. Przykładowo: jeśli kurs spadnie o 50%, a następnie powróci do poprzedniej wartości, to jeśli uda nam się kupić akcje w dołku, zarobimy na tym 100%. Jest tak, ponieważ spadki liczy się od wartości większej, a wzrosty od wartości mniejszej. Dlatego tak istotne jest kupowanie w dołku i sprzedaż na górce. Ponieważ trudno trafić w te skrajne stany rynku, to można je przybliżać za pomocą metody uśredniania i wcześniejszej częściowej sprzedaży akcji. Każdy trend na rynku podlega po pewnym czasie przeciwnemu ruchowi korekcyjnemu. Prostą metodą szukania ruchu korekcyjnego jest liczenie sesji o tym samym kierunku (spadkowych lub wzrostowych). Przy słabym trendzie ruch korekcyjny może wystąpić po 3 – 4 sesjach, przy średnim po 6 – 7, a przy silnym nawet dopiero po 9 – 11 sesjach. Strategia ta nieraz wymaga dużej cierpliwości i przebywania przez dłuższy czas poza rynkiem. Za to po okazyjnym zakupie walorów można liczyć na duży zysk. Polowanie na ruchy korekcyjne jest bardzo ryzykowne i polecane tylko inwestorom o bardzo dobrym wyczuciu rynku.

WYKORZYSTANIE SPREADU Na walorach o małej płynności często dochodzi do sporych różnic pomiędzy kursami zleceń kupna i sprzedaży (spread). Jeśli rynek jest w konsolidacji i nie spodziewamy się większych zmian kursów w najbliższym czasie, możemy jednocześnie złożyć zlecenie kupna po niskim kursie i zlecenie sprzedaży po wysokim. Jeśli w ciągu sesji inni inwestorzy zrealizują wystawione przez nas zlecenia, osiągniemy zysk z różnicy kursów pomiędzy kursem sprzedaży a kursem kupna. Inną możliwością jest gra na spółkach o bardzo niskich kursach. Na przykład spółka Bioton 28 jest obecnie notowana po kursie 0,12 zł. Skok kursu o jeden grosz oznacza zysk równy 8,3%. 28

24 lipca 2011 roku.

232

Strategie inwestycyjne. Jak z głową zarabiać na giełdzie

Jest to spółka o dużej płynności. Jednak aby kupić akcje po 0,12 zł, a następnie sprzedać je po 0,13 zł, trzeba ustawić się w dwie długie kolejki trwające po kilka dni. Aby tego uniknąć, można wykorzystać dogrywki. Czasami z układu zleceń składanych na dogrywkę wynika kurs otwarcia dogrywek równy 0,12 zł. Możemy wtedy w ostatniej chwili wrzucić nasze zlecenie po PKC. Takie zlecenie jest realizowane w pierwszej kolejności, więc omija kolejkę, natomiast cenę ustalają nam inne duże zlecenia. Jest to jednak ryzykowne, bo jeśli w ostatniej chwili inni inwestorzy też zmienią zlecenia, to kupimy wtedy po 0,13 zł zamiast po 0,12 zł. Podobną taktykę możemy wykorzystać również przy sprzedaży akcji. Strategia ta nie przynosi dużych zysków, ale w czasie konsolidacji inne walory nie przynoszą żadnego zysku.

CZEKAJĄCE ZLECENIA Na rynku nieraz zdarzają się pomyłki przy składaniu zleceń. Inwestowanie jest zajęciem bardzo emocjonującym, a tam gdzie są emocje, są też pomyłki. Dlatego może się trafić zlecenie sprzedaży po bardzo niskiej cenie. Kiedyś mój znajomy chciał sprzedać 10 akcji po 100 zł, a na zleceniu przez pomyłkę napisał 100 akcji po 10 zł. Zlecenie oczywiście zostało natychmiast zrealizowane. Innym źródłem okazyjnych zakupów są zlecenia sprzedaży wystawiane przez biura maklerskie na otwarciu sesji. Jeśli ktoś korzysta z kredytu zabezpieczanego wartością portfela lub z odroczonej płatności i nie wywiąże się z warunków umowy, biuro maklerskie sprzedaje jego walory po PKC na otwarciu następnej sesji. Często takie zlecenia pojawiają się pod koniec trendu spadkowego, kiedy rynek jest już na dole. Dlatego jeśli mamy wolną gotówkę oraz akcje, możemy wystawiać na walorach mniej płynnych zlecenia czekające. Nie liczmy jednak na to, że będzie to podstawowa strategia. Okazyjne zakupy lub sprzedaże trafiają się rzadko. Dlatego tę strategię należy traktować jako uzupełnienie innej głównej strategii.

GRA POD ZMIANĘ SKŁADU INDEKSU Skład indeksów na naszym rynku jest korygowany raz na kwartał. Zmiany okresowe składu indeksu są podawane z odpowiednim wyprzedzeniem, pięć tygodni przed proponowaną zmianą dla indeksów WIG20, mWIG40 i sWIG80 oraz tydzień dla indeksów WIG i indeksów sektorowych. Oprócz zmian okresowych mogą być zmiany nadzwyczajne wynikające z debiutu nowej spółki lub rezygnacji innej spółki z notowań na rynku GPW. Spółki należące do indeksu są wyżej wyceniane przez rynek, ponieważ wielu uczestnikom rynku zależy, aby indeksy rosły, a wzrost indeksu mogą oni spowodować tylko przez kupowanie akcji spółek wchodzących w skład tego indeksu. Poza tym spółki takie są bezpieczniejsze ze względu na większą liczbę zawieranych transakcji.

Proste strategie

233

Fakty te można wykorzystać do kupowania akcji spółki, która ma wejść do indeksu lub jest już w indeksie, ale zwiększany jest jej pakiet akcji mający wpływ na wartość indeksu. Kurs takiej spółki rośnie zaraz po ukazaniu się informacji o mającej nastąpić zmianie. Wybór spółki do indeksu świadczy też o tym, że jest dobrze oceniana przez zarząd GPW. Stara się on tak dobierać skład indeksów, aby rosły one nawet bardziej niż cały rynek. Nie wszystkie indeksy są jednakowo ważne. Najważniejszy jest skład indeksu WIG20, pozostałe są mniej istotne.

GRA NA WARTOŚĆ NOMINALNĄ AKCJI Każda akcja ma cenę nominalną wynikającą z wielkości kapitału akcyjnego i liczby akcji. W momencie powstawania spółki kapitał akcyjny ma pełne pokrycie w jej majątku. Można zakładać, że w następnych latach majątek spółki będzie stopniowo rósł, więc wzrośnie pokrycie kapitału akcyjnego i ceny nominalnej majątkiem spółki. W czasie bessy na skutek stadnych odruchów spadają kursy większości walorów. Spadki są często znacznie przesadzone. Jeśli w spółce nie zachodzą poważne zmiany, to przeważnie jej majątek nadal znacznie przekracza cenę nominalną. Wystarczy teraz wyszukać takie spółki, których bieżący kurs jest wyraźnie mniejszy niż ich cena nominalna, i w nie zainwestować. Najlepsze do inwestycji są spółki o wysokiej cenie nominalnej, wynoszącej 10 zł. Dodatkowym atutem jest fakt, że gdyby spółka chciała wypuścić nową emisję, to cena nowych akcji nie może być mniejsza niż cena nominalna. Oznacza to, że gdyby kurs akcji spółki był poniżej ceny nominalnej, to nie może ona wypuścić nowej emisji. Musi wtedy obniżyć cenę nominalną, a na to musi mieć zgodę akcjonariuszy, lub spowodować wzrost kursu. Obniżka ceny nominalnej jest faktycznym przyznaniem się do porażki, więc spółki robią to w ostateczności. Natomiast wzrost kursu spółka może wywołać przez podanie dobrych prognoz, sprytne wypowiedzi prezesa lub przez wirtualną księgowość. Może też wpłynąć na swoich głównych akcjonariuszy, aby dokonali dodatkowych zakupów akcji.

SPEKULACJA NA PRAWACH POBORU Wartość prawa poboru zależy od różnicy pomiędzy bieżącym kursem waloru a ceną akcji nowej emisji. Jeśli ta różnica jest dodatnia i niewielka zarazem, można na prawie poboru osiągnąć duże zyski. Niewielka zmiana kursu waloru powoduje dużą zmianę wartości prawa poboru. Powstaje więc duża dźwignia finansowa podobna do tej, która występuje przy instrumentach pochodnych. W zasadzie prawo poboru jest pochodną instrumentu bazowego, jakim jest kurs bieżący waloru.

234

Strategie inwestycyjne. Jak z głową zarabiać na giełdzie

Podobnie jak instrumenty pochodne prawo poboru wygasa w krótkim czasie (dwa do trzech tygodni), ale nie jest stosowany żaden depozyt. Jednak trzeba uważać, aby nie być zmuszonym do wykupu akcji nowej emisji. Przeważnie kupuje się na tyle duże ilości taniego prawa poboru, że wykup akcji nowej emisji jest niemożliwy z powodu braku odpowiednich środków. Czasami opłaca się nawet zakup prawa poboru, które ma teoretyczną wartość ujemną. Zdarzyło się na naszym rynku, że emisję wypuszczała spółka będąca w trudnej sytuacji. Ustaliła cenę emisyjną akcji nowej emisji, a kurs jej akcji notowanych na rynku spadł tak nisko, że wartość prawa poboru wyceniono na jeden grosz. Czy kurs tego prawa poboru mógł spaść jeszcze niżej? Nie, ponieważ jest to najniższy z możliwych kursów. Kupiłem więc za niewielką ilość gotówki ogromną liczbę tego waloru. Ponieważ prawo poboru było bardzo tanie, w krótkim czasie popyt wyraźnie przekroczył podaż. W ciągu kilku godzin zarobiłem 300% zainwestowanej kwoty, chociaż można było zarobić nawet 600%. Na tym przykładzie widać, jakie możliwości mają niektóre prawa poboru nowej emisji.

Dodatek C

Strategie oparte na korektach

STRATEGIA ONETOONE Każdy trend podlega co jakiś czas korekcie. Dzieje się tak, ponieważ musi upłynąć pewien czas, nim rynek przyzwyczai się do nowych kursów, oraz dlatego że pewna część inwestorów w trendzie wzrostowym realizuje zyski, natomiast w trendzie spadkowym zajmuje pozycje, uznając aktualny kurs za atrakcyjny. Korekty mogą mieć różny kształt i mogą składać się z kilku fal. Każda fala zaczyna się i kończy na pewnym poziomie oraz ma pewną długość. I właśnie te elementy pokazują, czy jest to tylko ruch korekcyjny, czy też zmiana trendu, oraz pozwalają wybrać dogodny moment na zajęcie pozycji. Omówię ruchy korekcyjne w trendzie wzrostowym. W przypadku trendu spadkowego będą one dokładnie odwrotne. Strategia OneToOne (rysunek C.1) zakłada równość fal korekcyjnych AB i CD.

Rysunek C.1. Strategia OneToOne w trendzie wzrostowym

236

Strategie inwestycyjne. Jak z głową zarabiać na giełdzie

Dodatkowy warunek to taki, aby koniec korekty CD znajdował się na poziomie znajdującym się wewnątrz korekty AB. Jeśli na jakimś walorze znajdziemy taki układ fal korekcyjnych, to możemy otworzyć pozycję zgodnie z głównym trendem. Potwierdzeniem siły trendu będzie przekroczenie przez kurs poziomu odpowiadającego szczytowi C i wyznaczenie nowych maksimów. Jeśli to nie nastąpi, to zamykamy pozycję.

STRATEGIA JAGUARA Strategia ta jest oparta również na trójfalowej strukturze korekcyjnej (rysunek C.2). Korekta różni się w tym przypadku tym, że koniec korekty CD znajduje się poniżej korekty AB, oraz tym, że początek korekty CD jest położony niżej niż początek korekty AB. Pozwala to poprowadzić linię oporu przez szczyty A i C. Przebicie tej linii jest sygnałem zajęcia pozycji zgodnie z trendem głównym. Korekta CD ma długość mieszczącą się w przedziale od 50% do 200% długości korekty AB. Potwierdzeniem siły trendu będzie przekroczenie przez kurs poziomu odpowiadającego szczytowi A i wyznaczenie nowych maksimów. Jeśli to nie nastąpi, to zamykamy pozycję. W trendzie spadkowym struktura fal jest dokładnie odwrotna, a sygnałem kontynuacji trendu spadkowego jest przebicie linii wsparcia rysowanej po lokalnych dołkach.

Rysunek C.2. Strategia Jaguara w trendzie wzrostowym

Dodatek D

Strategia gry na kontraktach

Omówię w tym dodatku prostą strategię gry na kontraktach na indeks WIG20 w trakcie sesji. Na kurs otwarcia kontraktów ma wpływ ogólny nastrój na rynku, zamknięcie giełd amerykańskich poprzedniego dnia wieczorem, zamknięcie giełd w Azji, otwarcie giełd europejskich oraz informacje, które pojawiły się przed sesją. Jednak często nie wiadomo, jaki kierunek przybierze rynek. Zmianę nastroju na rynku możemy ocenić, porównując aktualną wartość kontraktu na indeks WIG20 z jego kursem otwarcia. Nastrój ukształtowany w ciągu pierwszej godziny notowań na rynku przeważnie utrzymuje się do końca sesji.

SHORT BLACKBODY Jest to strategia gry na spadek indeksu WIG20 (rysunek D.1). Jeśli rynek otwiera się optymistycznie, czyli kurs otwarcia jest wyższy niż kurs odniesienia, a następnie kurs nadal rośnie, możemy rozważyć grę na spadek indeksu WIG20. Założeniem w tej strategii jest zgaszenie optymizmu na rynku na skutek jakichś złych informacji. Informacje te powodują, że kurs indeksu WIG20 przestaje rosnąć i zaczyna spadać, a następnie spada poniżej kursu otwarcia sesji. Takie nagłe załamanie się koniunktury przeważnie utrzymuje się już do końca sesji. Pozycję krótką otwieramy jeden punkt poniżej kursu otwarcia. Zlecenie stop ustawiamy na poziomie dziennego maksimum powiększonego o jeden punkt. Zlecenie sprzedaży kontraktu składamy, gdy rynek rozpocznie już trend wzrostowy, natomiast zlecenie stop — dopiero gdy nasze zlecenie sprzedaży zostanie zrealizowane. Zamknięcie pozycji powinno nastąpić dopiero na koniec sesji. Jednak może się zdarzyć, że na rynku zmieni się nastrój i dojdzie do wykonania zlecenia stop. Wtedy należy złożyć ponownie zlecenie sprzedaży na tym samym poziomie co poprzednio, natomiast zlecenie stop ustawić na nowym maksimum powiększonym o jeden punkt.

238

Strategie inwestycyjne. Jak z głową zarabiać na giełdzie

Rysunek D.1. Strategia Short BlackBody

LONG BLACKBODY Strategia Long BlackBody jest strategią odwrotną do poprzedniej (rysunek D.2) i jest stosowana na rynku otwierającym się pesymistycznie. Założeniem w tej strategii jest poprawa optymizmu na rynku na skutek jakichś dobrych informacji. Informacje te powodują, że kurs indeksu WIG20 przestaje spadać i zaczyna rosnąć, a następnie rośnie powyżej kursu otwarcia sesji. Taka nagła poprawa koniunktury przeważnie utrzymuje się już do końca sesji.

Rysunek D.2. Strategia Long BlackBody Pozycję długą otwieramy jeden punkt powyżej kursu otwarcia. Zlecenie stop ustawiamy na poziomie dziennego minimum pomniejszonego o jeden punkt. Zlecenie kupna kontraktu składamy, gdy na rynku rozpocznie się już trend spadkowy, natomiast zlecenie stop dopiero gdy nasze zlecenie kupna zostanie zrealizowane. Zamknięcie pozycji powinno nastąpić dopiero na koniec sesji. Jednak może się zdarzyć, że na rynku zmieni się nastrój i dojdzie do wykonania zlecenia stop. Wtedy należy złożyć ponownie zlecenie kupna na tym samym poziomie co poprzednio, natomiast zlecenie stop ustawić na nowym minimum pomniejszonym o jeden punkt.

Strategia gry na kontraktach

239

SKUTECZNOŚĆ STRATEGII Strategia była testowana przez 20 miesięcy od początku 2008 roku do sierpnia 2009 roku dla jednego kontraktu na indeks WIG20. W obliczeniach nie uwzględniono ewentualnych dodatkowych kosztów związanych z wygasaniem kontraktów i przesiadką na nowe serie oraz prowizji płaconych od zleceń. W tym czasie odbyło się 421 sesji, natomiast strategię można było zastosować na 298 sesjach. Na pozostałych sesjach rynek nie zmieniał kierunku przez całą sesję, więc nie dochodziło do otwarcia pozycji. Większość otwartych pozycji zakończyła się stratami. Tylko 142 sesje zakończyły się zyskiem, natomiast 156 sesji przyniosło straty. W tym czasie przeprowadzono łącznie 445 transakcji, z czego tylko 173 dały zarobić, natomiast 272 skończyły się uruchomieniem zleceń stop. Z tych danych wydawałoby się, że strategia jest nic niewarta, bo częściej przynosi straty, niż pozwala zarobić. Jednak tak nie jest, ponieważ straty są ograniczane zleceniami stop, natomiast zyski nie są niczym ograniczane. Dlatego w tym czasie strategia ta dała ogólny zysk w wysokości 1423 punkty. Gra na spadki dała 990 punktów zysku, natomiast gra na wzrosty 433 punkty. Zlecenia stop położone były średnio 18,5 punktu od poziomu otwarcia pozycji. W tym czasie maksymalna strata wyniosła 386 punktów. Jest to istotne, aby wiedzieć, jak dużą gotówkę trzeba posiadać, by mieć pełne pokrycie depozytu zabezpieczającego. Wynik ten jednak nie przyszedł łatwo. Wymagał bardzo uważnego śledzenia rynku przynajmniej przez pierwsze dwie godziny od otwarcia sesji, dostępu do notowań 10-minutowych bez opóźnień, składania wielu zleceń i zamykania ich pod koniec sesji. Nieraz wymagał ponownego składania zlecenia, gdy zadziałało zlecenie stop. Mam pewne wątpliwości co do sensu tej strategii. Wynikają one z faktu, że zdecydowanie więcej transakcji przynosiło straty niż zyski. Końcowy wynik osiągnięto tylko dzięki mądremu zarządzaniu gotówką, a nie dzięki strategii. A gdyby tak odwrócić składane zlecenia, czyli założyć, że przebijanie poziomu otwarcia jest tylko chwilowe i za moment rynek ruszy w tym samym kierunku, co na początku sesji? Mielibyśmy wtedy więcej transakcji zyskownych niż stratnych. Oczywiście musielibyśmy na innym poziomie ustawić zlecenia stop, na przykład dziesięć punktów od poziomu otwarcia naszej pozycji. Jakie efekty dałaby taka strategia, nie wiem, ale intuicja podpowiada mi, że prawdopodobnie lepsze.

Dodatek E

Strategia Price Action

TRZY SŁUPKI ODWROTU Strategia Price Action (Analiza ceny) jest nowością, stosowaną głównie na rynku Forex. Może być jednak ona stosowana na dowolnym rynku dla dowolnego waloru w dowolnym horyzoncie czasowym. Opiera się tylko na zmianach kursów walorów, natomiast wolumen obrotu jest pomijany. Pomijane też są wszystkie wskaźniki z analizy technicznej. Nawet uważa się, że zaciemniają one tylko obraz sytuacji i utrudniają podejmowanie decyzji. Oprócz czystych notowań słupkowych uwzględnia się jeszcze średnie kroczące oraz wszelkie linie wsparć i oporów. Podstawą tej strategii są wykresy słupkowe oraz podstawowe formacje zwane słupkami odwrotu (rysunek E.1).

Rysunek E.1. Formacje trzech słupków odwrotu Formacja może powstać zarówno w trendzie wzrostowym (Swing High), jak i spadkowym (Swing Low). Oznacza ona chwilową zmianę nastroju na rynku, może być też zwiastunem trwalszej zmiany trendu. Formacja składa się z trzech słupków. Pierwszy pokazuje sytuację zgodną z trendem. W trendzie wzrostowym w tym słupku zamknięcie (po prawej stronie

242

Strategie inwestycyjne. Jak z głową zarabiać na giełdzie

słupka) znajduje się wyżej niż jego otwarcie (po lewej stronie słupka). Następny słupek jest położony wyżej, co sugerowałoby istnienie w dalszym ciągu trendu wzrostowego. Jednak zamknięcie w tym słupku jest położone niżej niż otwarcie, co pokazuje, że na rynku przewagę zyskuje podaż. Ostatni, trzeci słupek pokazuje już całkowitą przewagę podaży na rynku, ponieważ położony jest niżej oraz jego zamknięcie jest położone niżej niż otwarcie. Analogicznie wygląda sytuacja w trendzie spadkowym. W pierwszym słupku zamknięcie znajduje się niżej niż jego otwarcie, co potwierdza trend spadkowy. Następny słupek jest położony niżej, co sugerowałoby istnienie w dalszym ciągu trendu spadkowego. Jednak zamknięcie w tym słupku jest położone wyżej niż otwarcie, co pokazuje, że na rynku przewagę zyskuje popyt. Ostatni, trzeci słupek pokazuje już całkowitą przewagę popytu na rynku, ponieważ położony jest wyżej oraz jego zamknięcie jest położone wyżej niż otwarcie. Po wystąpieniu formacji możemy otworzyć pozycję. W nowym trendzie spadkowym (po wystąpieniu formacji Swing High) otwieramy pozycję po kursie minimalnym trzeciego słupka, natomiast zlecenie stop ustawiamy na poziom równy maksimum drugiego słupka. Natomiast w nowym trendzie wzrostowym (po wystąpieniu formacji Swing Low) otwieramy pozycję po kursie maksymalnym trzeciego słupka, natomiast zlecenie stop ustawiamy na poziom równy minimum drugiego słupka. Formacje te są zalecane do daytradingu i gry krótkoterminowej.

FORMACJE W strategii Price Action wyróżnia się wiele formacji podobnych do formacji świecowych. Zbudowane są one jednak w oparciu o wykresy słupkowe. Podstawowe formacje to: • objęcia, • wiadra, • kontynuacji trendu, • 1-2-3 wybicie. Mamy trzy formacje objęcia: • bessy (Outside Bars), • hossy (Inside Bars), • ostatnie objęcie. Formacja objęcia bessy (rysunek E.2) powstaje w trendzie wzrostowym, gdy utworzy się słupek spadkowy (zamknięcie jest niżej niż otwarcie) całkowicie przykrywający poprzedni słupek wzrostowy. Podobnie objęcie hossy powstaje w trendzie spadkowym, gdy utworzy się słupek wzrostowy (zamknięcie jest wyżej niż otwarcie) całkowicie przykrywający poprzedni słupek spadkowy. Tworzący się słupek powinien swoim korpusem (od otwarcia do zamknięcia) całkowicie przykryć korpus słupka poprzedniego. Im dłuższy jest słupek obejmujący, tym lepiej.

Strategia Price Action

243

Rysunek E.2. Formacje objęcia bessy i objęcia hossy Formacje te oznaczają zmianę nastroju na rynku. Z kolei formacja ostatniego objęcia jest formacją kontynuacji trendu. W tym przypadku słupek poprzedni jest przeciwny do bieżącego trendu, natomiast słupek obejmujący jest zgodny z bieżącym trendem. Oznacza ona, że po chwilowym osłabieniu trend powrócił do swojego poprzedniego kierunku. Formacje te są zalecane do daytradingu i gry krótkoterminowej. Formacja wiadra (rysunek E.3) powstaje w trendzie spadkowym i oznacza zmianę trendu na wzrostowy. Z kolei analogiczna do niej formacja odwróconego wiadra powstaje w trendzie wzrostowym i oznacza zmianę trendu na spadkowy.

Rysunek E.3. Formacja wiadra Jeśli trend spadkowy się zatrzymuje, tworząc obszar konsolidacji, to obserwujemy kierunek wybicia z niej. Gdy wybicie jest przeciwne do bieżącego trendu, czyli do góry, to czekamy, aż nastąpi korekcyjny powrót kursu. Powrót ten napotyka obszar konsolidacji, który stanowi silne wsparcie. Odbicie się z tego wsparcia jest sygnałem zajęcia pozycji. Należy zwrócić uwagę, że w tej formacji wybicie z konsolidacji nie jest jeszcze sygnałem zajęcia pozycji; sygnałem tym jest dopiero zadziałanie jej jako wsparcie. Poziomem odpowiednim dla zlecenia stop jest w tym wypadku dolny poziom konsolidacji. Jest to formacja nadająca się do gry średnioterminowej. Formacja kontynuacji trendu (rysunek E.4) przedstawia zajmowanie pozycji na korektach silnego trendu.

244

Strategie inwestycyjne. Jak z głową zarabiać na giełdzie

Rysunek E.4. Formacja kontynuacji trendu Jeśli w trendzie wzrostowym powstaje nowy szczyt B położony wyżej niż poprzedni szczyt A, świadczy to o sile trendu oraz o jego kontynuacji w przyszłości. Gdy trend wejdzie w korektę i utworzy się formacja podwójnego dna, to otwieramy pozycję zgodnie z trendem głównym. Zlecenie stop możemy ustawić jeden punkt poniżej poziomu podwójnego dna. Podobnie jeśli w trendzie spadkowym powstaje nowe dno B położone niżej niż poprzednie dno A, świadczy to o sile trendu oraz o jego kontynuacji w przyszłości. Gdy trend wejdzie w korektę i utworzy się formacja podwójnego szczytu, to otwieramy pozycję zgodnie z trendem głównym. Zlecenie stop możemy ustawić jeden punkt powyżej poziomu podwójnego szczytu. Formację tę możemy stosować dla inwestycji opartych na dowolnych interwałach czasowych. Przebicie drugiego dna lub szczytu oznacza zmianę trendu na przeciwny i jest również dobrą okazją do zajęcia pozycji, ale tym razem zgodnie z nowym trendem, a nie poprzednim. Jednak taka gwałtowna zmiana kierunku przy silnym trendzie jest mało prawdopodobna. Formacja 1-2-3 wybicie powstaje, gdy trend napotka przeszkodę na swojej drodze (opór — trend wzrostowy, wsparcie — trend spadkowy). Ponieważ zachowanie się rynku i inwestorów jest analogiczne, omówię tylko trend wzrostowy (rysunek E.5).

Rysunek E.5. Formacja 1-2-3 wybicie Jeśli trend wzrostowy napotka na swojej drodze silny opór, to próbuje go pokonać. Jednak nie od razu mu się to udaje. Gdy po trzech nieudanych próbach nie powstaje zmiana trendu, można liczyć na to, że czwarta próba się powiedzie. Świadczy o tym dno B, które jest położone wyżej niż dno A. Gdyby było odwrotnie, świadczyłoby to o tym, że rynek słabnie i należy spodziewać się zmiany trendu na spadkowy po nieudanym przejściu oporu. Wyższy poziom

Strategia Price Action

245

dna B skraca też odległość od oporu, co zwiększa szanse jego pokonania. Pozycję zajmujemy na małej korekcie podczas czwartej próby przebicia oporu. Zlecenie stop możemy ustawić na najniższym dnie (na rysunku jest to dno A) powstałej formacji. Formacja ta nie występuje zbyt często. Nadaje się do daytradingu. Do gry o dłuższym terminie się nie nadaje, ponieważ cierpliwość inwestorów w tak istotnym momencie jak przebijanie ważnego oporu nie trwa zbyt długo. Przedstawiłem tylko niektóre formacje stosowane w tej strategii. Jest ich znacznie więcej. Wszystkie jednak mają wspólną cechę. Rozpatrują zmiany równowagi popytu i podaży i ich wpływ na kurs. Uwzględniają przede wszystkim wszelkie linie i poziomy wsparć lub oporów oraz siłę i kierunek bieżącego trendu. W tej strategii należy kierować się podstawową zasadą: gdy na rynku przeważy popyt, zajmuj pozycję na wzrost oraz gdy na rynku przeważy podaż, zajmuj pozycję na spadek. Zajmowanie pozycji wynika więc, z logicznej analizy wykresu słupkowego, a nie z sygnałów kupna i sprzedaży generowanych przez wskaźniki. Pozwala to na szybsze podejmowanie decyzji, szczególnie ważne przy daytradingu. Więcej informacji na temat strategii Price Action można znaleźć w internecie na przykład na stronie http://topfxsignals.com/pl.

Zakończenie

W książce przedstawiłem cały zbiór różnych strategii oraz ich praktyczne wykorzystanie. Potraktujmy je jako taki nasz zbiór „narzędzi finansowych”. Tak jak mechanik dobiera odpowiedni klucz do konkretnej wielkości śruby, tak i my będziemy od teraz dobierali odpowiednią strategię do naszych możliwości, oczekiwań i sytuacji rynkowej. Książka nie wyczerpuje całkowicie tego tematu. Wiele nowych strategii jest cały czas opracowywanych. Cały czas rzesze analityków i programistów pracują nad znalezieniem rozwiązań dających przewagę nad innymi uczestnikami rynku. Dlatego inwestor giełdowy musi cały czas rozwijać swe umiejętności oraz poznawać nowe strategie. Jeśli czuje się na siłach, to może sam opracowywać swoje rozwiązania i je testować na danych historycznych. Musi jednak pamiętać o tym, że rynek się zmienia i nawet pozytywne wyniki testów na danych historycznych nie gwarantują sukcesu. Na rynku kapitałowym trwa brutalna walka o pieniądze. Jest to swego rodzaju wojna ekonomiczna wszystkich ze wszystkimi. Nie wiemy, z kim walczymy, nie wiemy, jaki poziom reprezentuje nasz przeciwnik, nie wiemy, jakie strategie wykorzystuje na co dzień. Wiemy tylko jedno — musimy być od niego lepsi. Duzi inwestorzy mają większe możliwości niż drobni. Na dodatek tak wpłynęli oni na zasady obowiązujące na rynku kapitałowym, że są one dla nich korzystniejsze niż dla drobnych inwestorów. Dlatego drobni inwestorzy muszą się wykazać nie lada sprytem i doświadczeniem, aby z nimi wygrać. Jest to możliwe, wiem o tym z własnego doświadczenia. Myślę, że opisane w książce strategie przyczynią się do lepszych osiągnięć drobnych inwestorów w zmaganiach z potężnym przeciwnikiem, jakim są duzi inwestorzy.

Notatki