Social Sciences 07 [7]

Citation preview

‫درسﻲ کتابﻮنه د پﻮﻫن‪ ３‬په وزارت پﻮرې اړه لري‪ ،‬پﻴرودل‬ ‫او پلﻮرل ﻳ‪ ３‬منع دي‪.‬‬

‫！ﻮلنﻴز لﻮستﻮنه‬

‫‪[email protected]‬‬

‫اووم ！ﻮلگی‬ ‫د دﻳنﻲ مدارسﻮ لپاره‬ ‫！ﻮلنﻴز لﻮستﻮنه‪ -‬اووم ！ﻮلگی‬ ‫‪1398‬‬

‫ﻫـ ‪ .‬ش‬

‫د افغانستان اسﻼمﻲ جمهﻮرﻳت‬

‫د پﻮهن‪ ３‬وزارت‬ ‫د تعلﻴمﻲ نصاب د پراختﻴا لﻮی رﻳاست‬

‫د افغاﻧستان اسﻼﻣﻲ جﻤﻬﻮرﻳت‬ ‫د پﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت‬

‫د تعليمي نصاب د پراختيا لوی رياست‬

‫！ﻮلنﻴز لﻮستﻮنه‬ ‫اووم ！ﻮلگی‬ ‫(د دﻳنﻲ مدارسﻮ لپاره)‬

‫‪١٣٩٨‬ﻫـ ‪.‬ش‪.‬‬

‫أ‬

‫ﻣؤلفﻴﻦ‪:‬‬ ‫مؤلف حسين احمدزی (د تاريخ برخه)‬ ‫د مؤلف مرستيال ذبيح اهلل دشتي (د تاريخ برخه)‬ ‫د مؤلف مرستياله ذ كيه اميري (د تاريخ برخه)‬ ‫پوهاند غالم جيالني عارض (د جغرافي‪ ３‬برخه)‬ ‫سرمؤلف نجيب اهلل امين افغان (د جغرافي‪ ３‬برخه)‬ ‫سرمؤلف محمد افضل حضرتي (د مدني زده ک‪７‬و برخه)‬ ‫سرمؤلف مير عبيد اهلل فاضل (د مدني زده ک‪７‬و برخه)‬ ‫مؤلف محمد انور مشفق (د مدني زده ک‪７‬و برخه)‬ ‫علﻤﻲ او ﻣسلكﻲ اﻳ‪６‬ﻳ＀‪:‬‬ ‫پوهاند غالم جيالني عارض‬ ‫پوهنمل زلمي هوتك‬ ‫پوهنيار محمد فاروق عمرخيل‬ ‫د ژب‪ ３‬اﻳ‪６‬ﻳ＀‪:‬‬ ‫شكيال دوست‬ ‫سهراب ديدار‬ ‫ميرويس ځدراڼ‬

‫ب‬

‫ج‬

‫ملﻲ سرود‬

‫د‬

‫دا وطن افغانستـــان دى‬

‫دا عزت د هـــر افـــغان دى‬

‫كﻮر د سﻮل‪ ３‬كﻮر د تﻮرې‬

‫هر بچی ﻳ‪ ３‬قﻬرمـــــان دى‬

‫دا وطن د ！ﻮلﻮ كﻮر دى‬

‫د بـــــــلﻮ＇ــــﻮ د ازبـــــكﻮ‬

‫د پ‪＋‬تــــﻮن او هزاره وو‬

‫د تــــــركمنــــﻮ د تــــاجكﻮ‬

‫ورسره عرب‪－ ،‬ﻮجــر دي‬

‫پـــامﻴــرﻳان‪ ،‬نﻮرستانﻴــــان‬

‫براهﻮي دي‪ ،‬قزلباش دي‬

‫هـــم اﻳمـــاق‪ ،‬هم پشـه ‪４‬ان‬

‫دا ه‪５‬ـــﻮاد به تل ‪＄‬لﻴ‪８‬ي‬

‫لـــكه لمــر پر شنه آسمـــان‬

‫په سﻴنــه ك‪ ３‬د آسﻴـــا به‬

‫لـــكه زړه وي جــاوﻳـــدان‬

‫نﻮم د حق مﻮ دى رهبـــر‬

‫واﻳﻮ اهلل اكبر واﻳﻮ اهلل اكبر‬

‫بسم اهلل الرحمن الرحﻴم‬ ‫د پﻮهن‪ ３‬د وزﻳر پﻴغام‬ ‫الحمد لله رب العاملني والصلوة والسالم علی رسوله محمد و علی آله و أصحابه أجمعني‪ ،‬أما بعد‪:‬‬ ‫د پوهن‪ ３‬تعليم‪ ３‬نصاب د ښوون‪ ３‬او روزن‪ ３‬د نظام بنسټ جوړوي او د هيواد د اوسنيو او راتلونکو نسلونو په علمي‪ ،‬فکري‬ ‫او سلوکي ودې او پراختيا ک‪ ３‬بنسټيز او ارزښتمن رول لري‪.‬‬ ‫تعليمي نصاب بايد د وخت په ت‪５‬ر‪４‬دو او د ژوندانه په ب‪５‬الب‪５‬لو ډ‪－‬رونو ک‪ ３‬له بدلون او پرمخت‪ ，‬او د ټولن‪ ３‬له اړتياوو سره سم‪،‬‬ ‫هم د مضمون او محتوا او هم د معلوماتو د ورک‪７‬ې د الرو چارو له مخ‪ ،３‬بدلون او پراختيا ومومي‪.‬‬ ‫د تعليمي نصاب په ډ‪－‬ر ک‪ ３‬يو هم د اسالمي زده ک‪７‬و نصاب دی چ‪ ３‬بيا کتن‪ ３‬او ودې ته ‪ ３４‬جدي اړتيا ليدل ک‪５‬ده؛ ځکه‬ ‫له يوې خوا بايد د ديني مدرسو فارغان د ټولن‪ ３‬د معنوي مخک‪＋‬انو په تو‪－‬ه د معارف د هڅو د پوره پام وړ و‪－‬رځي او له بل‪３‬‬ ‫خوا د ديني مدرسو په نصاب ک‪ ３‬د اسالم د سپ‪５‬څلي دين عقايد‪ ،‬احکام او الرښوون‪ ３‬راغل‪ ３‬دي چ‪ ３‬د انساني ژوند د‬ ‫ټولو اړخونو بشپ‪ ７‬نظام او قانون او د ن‪７‬ۍ د خالق او پرود‪－‬ار د وروستني پيغام په تو‪－‬ه د قيامت تر ورځ‪ ３‬پورې‪ ،‬د بشريت د‬ ‫الرښوون‪ ３‬دنده سرته رسوي‪.‬‬ ‫د اسالمي امت عالمانو د تاريخ په اوږدو ک‪ ３‬د اسالمي معارف او د اسالمي تعليماتو د سيستم په رامنځته کولو‪ ،‬پراختيا او‬ ‫ب‪６‬اينه‪ ،‬په ت‪５‬ره بيا د اسالمي ن‪７‬ۍ د علمي مرکزونو او مؤسسو د تعليمي نصاب په تدريجي وده ک‪ ،３‬خپله دنده سرته رسول‪３‬‬ ‫ده‪.‬‬ ‫د اسالمي علومو تاريخ ته کره کتنه‪ ،‬دا څر‪－‬ندوي چ‪ ３‬د ديني مدرسو او علمي مرکزونو نصاب تل د اسالم د تلپات‪ ３‬او ثابتو‬ ‫احکامو پر بنسټ‪ ،‬د ټولن‪ ３‬له اړتياوو سره سم‪ ،‬هر وخت او هر ځای پراختيا موندل‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫زموږ گران هيواد افغانستان د علمي ځالنده تاريخ په درلودلو سره د علم او پوه‪ ３‬زان‪／‬و او د وخت لوی علمي مرکز و چ‪３‬‬ ‫د اسالمي ستر تمدن په جوړښت ک‪ ３‬ي‪ ３‬مهم رول درلود‪ .‬د علم او فرهنگ په مختلفو ډ‪－‬رونو‪ ،‬په ځانگ‪７‬ې توگه د عقايدو‪،‬‬ ‫تفسير‪ ،‬حديث‪ ،‬فقه‪ ３‬او د فقه‪ ３‬د اصولو په څ‪５‬ر په شرعي علومو ک‪ ３‬د زر‪－‬ونو پوهانو او عالمانو شتون‪ ،‬زموږ ددې وينا‬ ‫پخلی کوي‪.‬‬ ‫په اوسني عصر ک‪ ３‬د اسالمي وي‪＋‬تابه له پراختيا سره سم زموږ په ه‪５‬واد ک‪ ３‬اسالمي زده ک‪７‬و د څومره والي او څرن‪／‬والي‬ ‫له مخ‪ ３‬زيات بدلون موندلی او د ه‪５‬واد کوچنيان او ځوانان په ډ‪４‬ره مينه او ليوالتيا د اسالمي زده ک‪７‬و مرکزونو او مدرسو ته‬ ‫مخه کوي‪.‬‬ ‫د افغانستان د اسالمي جمهوريت د پوهن‪ ３‬وزارت د خپل مسؤوليت او دندې له مخ‪ ３‬د ه‪５‬واد له اساسي قانون سره سم د‬ ‫اسالمي زده ک‪７‬و د کيفي او کمي پراختيا او په هغ‪ ３‬ک‪ ３‬د اسالمي زده ک‪７‬و د نصاب په اړه د پام وړ ‪－‬امونه پورته ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫په دې ل‪ ７‬ک‪ ３‬د پوهن‪ ３‬وزارت‪ ،‬د ه‪５‬واد د ډاډ وړ تجربه لرونکو عالمانو‪ ،‬استادانو او متخصصانوڅخه په بلنه د ديني مدرسو د‬ ‫تعليمي نصاب‪ ،‬د ال ښه کولو لپاره‪ ،‬مروج کتابونه‪ ،‬د متنونو د شرح‪ ３‬او توضيح او د فعاليتونو‪ ،‬ارزونو او تمرينونو په ورزياتولو‬ ‫د درسي کتابونو له نويو معيارونو سره سم چمتو ک‪７‬ل‪.‬‬ ‫هيله من يم‪ ،‬د پوهن‪ ３‬وزارت د عالمانو او متخصصانو د ستاين‪ ３‬وړ دا هڅ‪ ،３‬په افغانستان ک‪ ３‬د اسالمي زده ک‪７‬و د ال پراختيا‬ ‫او ب‪６‬اين‪ ３‬او د لوی خدای جل جالله د رضا د ترالسه کولو المل شي‪.‬‬ ‫وباهلل توفيق‬ ‫دکتور محمد ميرويس بلخي‬ ‫د پوهن‪ ３‬وزير‬

‫ه‬

‫مقدمه‬ ‫قدرمنﻮ ＊ﻮونكﻮ او ‪－‬رانﻮ زده كﻮونكﻮ!‬ ‫د ديني مدارسو د اجتماعياتو درسي كتاب د افغاني ټولن‪ ３‬د اړتياوو‪ ،‬د معارف د محترم وزارت د‬ ‫پاليسي د نصاب د ليكن‪ ３‬فن او معاصرو ميعيارونو او درسي مفرداتو د افقي او عمودي تسلسل په پام‬ ‫ك‪ ３‬نيولو سره ليكل شوي دي‪.‬‬ ‫د ديني مدارسو د اجتماعياتو په مضمون ك‪ ３‬پر تاريخي مطالبو سرب‪５‬ره د جغرافي‪ ３‬او مدني معلوماتو‬ ‫مفاهيم شتون لري‪ ،‬د تاريخ په برخه ك‪ ３‬هڅه شوې چ‪ ３‬د ديني مدرسو زده كوونكي د زده ك‪７‬ې په‬ ‫وخت د افغانستان او ن‪７‬ۍ د لرغوني تاريخ‪ ،‬منځنيو پ‪７５‬يو‪ ،‬نوې پ‪７５‬ۍ او معاصرو پ‪＋５‬و سره پ‪５‬ژند‪－‬لوي‬ ‫او معلومات تر السه ك‪７‬ي او هم پدې پوه شي چ‪ ３‬انسانانو په ټوله ن‪７‬ۍ په ځان‪７／‬ې تو‪－‬ه په افغانستان‬ ‫ك‪ ３‬كوم تاريخي پ‪７‬اوونه ت‪５‬ر ك‪７‬ي دي او په راتلونك‪ ３‬ك‪ ３‬ښايي څرن‪／‬ه چلن وك‪７‬ي‪.‬‬ ‫د جغرافي‪ ３‬په برخه ك‪ ３‬د علمي اړتياوو په پام ك‪ ３‬نيولو سره علمي مطالب داس‪ ３‬توضيح شوي چ‪３‬‬ ‫زده كوونكي د موقعيتونو‪ ،‬طول البلد‪ ،‬عرض البلد‪ ،‬غرونو‪ ،‬سيندونو‪ ،‬جهيلونو‪ ،‬بحرونو‪ ،‬كرن‪،３‬‬ ‫څارويو‪ ،‬معادنو‪ ،‬ځمكني‪ ،‬بحري او فضايي ترانسپورت‪ ،‬اوبو او هوا‪ ،‬نژاد‪ ،‬ژبو‪ ،‬مذهب‪ ،‬لويو وچو‬ ‫او هيوادونو په اړه معلومات تر السه ك‪７‬ي چ‪ ３‬د ژوند په سمون ك‪ ３‬له هغه څخه ‪－‬ټه پورته ك‪７‬ي‪.‬‬ ‫د مدني معلوماتو په برخه ك‪ ３‬د بشري ټولنو‪ ،‬ارزښتونو‪ ،‬مقرراتو او قوانينو‪ ،‬اعتقاداتو‪ ،‬اقتصاد‪،‬‬ ‫سازمانونو‪ ،‬ټولنو‪ ،‬جوړښتونو او د مادي او معنوي اړتياوو په اړه الزمي او اړين مطالب توضيح شوي‬ ‫چ‪ ３‬زده كوونكي په ورځنيز ژوند ك‪ ３‬ورڅخه ‪－‬ټه پورته كوالي شي‪.‬‬ ‫د اجتماعياتو د مضمون د يوې بشپ‪７‬ې دورې (له اوم څخه تر دولسم ټول‪／‬ي پوري) له زدك‪７‬ې وروسته‬ ‫تمه ك‪８５‬ي چ‪ ３‬د ديني مدرسو زده كوونكي د ټولنيزو علومو په مباديو او اساساتو باندې پوه شي‪،‬‬ ‫د دې علم له مهمو اصطالحاتو سره اشنايي تر السه ك‪７‬ي‪ ،‬د هيواد او ن‪７‬ۍ د ورځنيو پ‪＋５‬و په‬ ‫خبرونو وپوه‪８５‬ي‪ ،‬سياسي اقتصادي او ټولنيزې پي‪ ３＋‬تجزيه او تحليل ك‪７‬ای شي او نتيجه ورڅخه‬ ‫واخيستالی شي‪ ،‬او په دې تو‪－‬ه په ټولنه ك‪ ３‬فعال غ‪７‬ي شي او د ديني او اجتماعي علومو په يو ځای‬ ‫كولو سره د خدای(ج) د دين ري‪＋‬تيني او اغيزمن مبلغين ورڅخه جوړ شي‪.‬‬ ‫هيله ك‪８５‬ي چ‪ ３‬د دې مضمون محتويات د ديني مدرسو د استادانو لپاره په زړه پورې او زده كوونكو‬ ‫ته ي‪ ３‬د ټولنيزو معلوماتو يوه ‪－‬ټوره منبع و‪－‬رځي‪.‬‬ ‫و اهلل ولي التوفيق‬ ‫و‬

‫د مطالبﻮ ل‪７‬لﻴك‬ ‫مخﻮنه‬

‫سرلﻴكﻮنه‬ ‫د تارﻳخ برخه‬

‫لوم‪７‬ی څپركی ‪١ ................................‬‬ ‫د لوم‪７‬ی څپركي موخ‪٢ ....................... ３‬‬ ‫د تاريخ علم اودهغه اهميت ‪٣ ...................‬‬ ‫ماقبل تاريخ اوتاريخي دورې‪٥ ...................‬‬ ‫د سنوبدلول ‪٧ ....................................‬‬ ‫د افغانستان تاريخي نومونه ‪٩ .....................‬‬ ‫دوﻳم ＇پركی ‪١١ ..............................‬‬ ‫د دويم څپركي موخ‪١٢ ......................... ３‬‬ ‫لوم‪７‬ن‪ ９‬ټولن‪ ３‬اودهغودژوندانه حالت ‪١٣ ..........‬‬ ‫د اريايانولوم‪７‬نی ټاټوبی ‪١٥ .........................‬‬ ‫د اريايانودژوندانه څرن‪／‬والی ‪١٧ ...................‬‬ ‫د اريايانومهاجرت‪١٩ ..............................‬‬ ‫لو‪４‬ديځ اوختيځ لورته مهاجرت‪٢١ ................‬‬ ‫د اريايانو مدنيتونه ‪٢٣ ..............................‬‬ ‫اوستايي مدنيت ‪٢٥ ................................‬‬ ‫هخامنشيان ‪٢٧ ....................................‬‬ ‫پر افغانستان د مقدوني سكندريرغل‪٢٩ ...........‬‬ ‫موريايان ‪٣١ ........................................‬‬ ‫ساكان‪٣٣ ..........................................‬‬ ‫د يونان‪-‬باختري خپلواك دولتونه ‪٣٥ ..............‬‬ ‫د يونان‪-‬باختري د پ‪５‬رهنري اوفرهن‪／‬ي ځان‪７／‬تياوې‪٣٧‬‬ ‫د كوشانيانو امپراتورۍ ‪٣٩ .........................‬‬ ‫د يفتليانوامپراتورۍ ‪٤١ ............................‬‬ ‫د جغرافﻴ‪ ３‬برخه‬

‫د جغرافي‪ ３‬مبادي‪٤٣ ..........................‬‬ ‫جغرافيايي مفاهيم او اصطالحات‪٤٣ .........‬‬ ‫د استوا کرښه او اقليمي سيم‪٤٥ ............ ３‬‬ ‫شمالياوجنوبيقطب‪-‬عرضالبلداوطولالبلد ‪٤٧‬‬ ‫د ځمک‪ ３‬وضعي او انتقالي حرکتونه‪٤٩ ......‬‬ ‫دوﻳم ＇پرکی‪:‬د افغانستان جغرافيه ‪٥١ .....‬‬ ‫د افغانستان موقعيت او څلور خواوې ‪٥١ .....‬‬ ‫د افغانستان د اقليم په اړه څه پوهي‪８‬ئ؟‪٥٣ ....‬‬ ‫د افغانستان مهم غرونه‪٥٥ .....................‬‬ ‫د افغانستان سيندونه ‪٥٧ .......................‬‬ ‫د افغانستان د جهيلونو په اړه څه پوه‪８５‬ئ؟ ‪٥٩‬‬

‫مخﻮنه‬ ‫سرلﻴكﻮنه‬ ‫بشري جغرافيه ‪٦١ .............................‬‬ ‫د افغانستان اقتصادي جغرافيه‪٦٣ ..............‬‬ ‫طبي او صنعتي نباتات ‪٦٥ .....................‬‬ ‫د افغانستان د مالدارۍ څ‪７‬ځايونو او ځن‪／‬لونو ‪٦٧ ..‬‬ ‫د افغانستان د سون کاني مواد ‪٦٩ ..............‬‬ ‫د افغانستان کانونه ‪٧١ ..........................‬‬ ‫مواصالتي جغرافيه ‪٧٣ ........................‬‬ ‫په افغانستان ک‪ ３‬صنايع او سودا‪－‬ري‪٧٥ ........‬‬ ‫دريم څپرکی‪ -‬د أسيا لويه وچه ‪٧٧ ...................‬‬ ‫د أسيا د لوي‪ ３‬وچ‪ ،３‬موقعيت او څلور خواوې‪٧٧ ...‬‬ ‫د أسيا د لوي‪ ３‬وچ‪ ３‬جهيلونه‪ ،‬سمندر‪－‬ي او خليجونه‪٧٩ .‬‬ ‫د أسيا د لوي‪ ３‬وچ‪ ３‬اقليم ‪٨١ ..................‬‬ ‫د أسيا د لوي‪ ３‬وچ‪ ３‬د ه‪５‬وادونو لست ‪٨٣ ......‬‬ ‫د مدنﻲ زده ک‪７‬ې برخه‬

‫لﻮم‪７‬ی ＇پركی‬ ‫اړتياوې څه شی دي؟ ‪٨٧ .........................‬‬ ‫معنوي اړتياوې‪٨٩ .................................‬‬ ‫پ‪５‬ژندن‪ ３‬ته اړتيا‪٩١ .................................‬‬ ‫ځان پ‪５‬ژندنه‪٩٣ ....................................‬‬ ‫د طبيعت پ‪５‬ژندنه‪٩٥ ...............................‬‬ ‫د خدای (ج) پ‪５‬ژندنه‪٩٧ ...........................‬‬ ‫ټولنيزو اړيكو او مناسباتو ته اړتيا‪٩٩ ...............‬‬ ‫ول‪ ３‬درناوي ته اړتيا لرو؟ ‪١٠١ ......................‬‬

‫دوﻳم ＇پركی‬ ‫د كورن‪ ９‬پيداي‪＋‬ت‪١٠٥ ............................‬‬ ‫كورن‪ ９‬ته ول‪ ３‬اړتيا لرو؟‪١٠٧ .......................‬‬ ‫په كورن‪ ９‬ك‪ ３‬د مسؤوليت احساس‪١٠٩ ............‬‬ ‫په كورن‪ ９‬ك‪ ３‬مرسته ‪١١١ ...........................‬‬ ‫سال مشوره ‪١١٣ ..................................‬‬ ‫په كورن‪ ９‬ك‪ ３‬نظم ‪١١٥ ............................‬‬ ‫په كورن‪ ９‬ك‪ ３‬يو بل ته درناوی ‪١١٧ .................‬‬ ‫په كورن‪ ９‬ك‪ ３‬ځان ت‪５‬ر‪４‬دنه ‪١١٩ .....................‬‬ ‫د څپركي لن‪６‬يز ‪١٢٠ ................................‬‬

‫ز‬

‫لوم‪７‬ۍ برخه تاريخ‬

‫لوم‪７‬ی ＇پرکی‬ ‫دا ＇پرکی الندې لوستونه لري‪:‬‬ ‫‪ -۱‬د تاريخ علم او د هغه اهميت‪.‬‬ ‫‪ -۲‬ماقبل التاريخ او تاريخي دورې‪.‬‬ ‫‪ -۳‬د سنو بدلول‪.‬‬ ‫‪ -‬د افغانستان تاريخي نومونه‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫د لوم‪７‬ي ＇پرکي موخ‪３‬‬ ‫‪ -۱‬زده کوونکي به د تاريخ په تعريف‪ ،‬د تاريخ اهميت‪ ،‬ماقبل التاريخ او تاريخي په دورو‬ ‫وپوه‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ -۲‬زده کوونکي به د سنو د بدلولو وړتيا تر السه ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -۳‬زده کوونکي به د افغانستان له تاريخي نومونو سره بلدشي‪.‬‬ ‫‪ -٤‬زده کوونکي به د افغانستان تاريخي نقش‪ ３‬رسم ک‪７‬ای شي‪.‬‬ ‫‪ -٥‬وکوالی شي چ‪ ３‬د نقش‪ ３‬پر مخ سيم‪ ３‬او ‪＄‬ايونه ＊کاره ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫لوم‪７‬ی لوست‬

‫د تاريخ علم او د هغه اهميت‬

‫په دغه لوست ک‪ ３‬به زده کوونکي د تاريخ له تعريف او د تاريخ د علم له ارز＊ت سره بلد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫د تاريخ پ‪５‬ژندنه‬

‫تاريخ هغه علم دی چ‪ ３‬ت‪５‬رې پ‪ ３＋５‬د وخت او ‪＄‬ای په قيد ک‪＇ ３‬ر‪－‬ندوی‪ .‬د ت‪５‬رو پ‪＋５‬و په اړه وخت او ‪＄‬ای‬ ‫ته پام کول‪ ،‬تاريخ له کيسو ＇خه ب‪５‬لوي‪ .‬هره پ‪＋５‬ه چ‪ ３‬په ！اکلي وخت او مشخص ‪＄‬ای ک‪ ３‬پ‪＋５‬ه شوې وي‪،‬‬ ‫يوه تاريخي پ‪＋５‬ه ده‪ ،‬د ب‪５‬ل‪ ３／‬په تو‪－‬ه‪ :‬د بدر غزا چ‪ ３‬د هجرت په دويم کال د روژې په مبارکه مياشت ک‪ ３‬د‬ ‫مدين‪ ３‬په ‪ 150‬کيلو م＂رۍ ک‪ ３‬پ‪＋５‬ه شوه‪ ،‬يوه تاريخي پ‪＋５‬ه ده‪ .‬دا د تاريخ د علم دنده ده چ‪ ３‬د دغ‪ ３‬پ‪ ３＋５‬په‬ ‫اړه موږ ته معلومات راک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پوه‪８５‬و چ‪ ３‬انسانانو او بشري ！ولنو ب‪５‬ال ب‪５‬ل پ‪７‬اوونه ت‪５‬ر ک‪７‬ي‪ ،‬لوړې او ژورې ي‪ ３‬تر شا پري‪ ３＋‬او ننني حالت ته‬ ‫رس‪５‬دلي دي‪ .‬دغه ！ول پ‪７‬اوونه او پ‪ ３＋５‬چ‪ ３‬د وخت په اوږدو ک‪ ３‬په ب‪５‬الب‪５‬لو سيمو ک‪ ３‬پ‪ ３＋５‬شوي‪ ،‬د مورخينو‬ ‫له لوري ليکل شوي دي‪ .‬د مورخينو دغو ليکنو ته تاريخ وايي‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫د تاريخ اهميت‬ ‫‪ -۱‬تاريخ موږ له ت‪５‬رو پ‪＋５‬و ＇خه که ＊‪ ３‬وي او که بدې‪ ،‬خبروي چ‪ ３‬له هغو ＇خه د ژوند د ＊ه والي لپاره‬ ‫＊ه پند واخلو‪.‬‬ ‫‪ -۲‬تاريخ موږ د بشري ！ولنو د پرمخت‪ ，‬له الملونو ＇خه خبروي ‪،‬‬ ‫‪ -۳‬د دولتونو د له من‪％‬ه تللو الملونه را پ‪５‬ژني‪،‬‬ ‫ تاريخ د راتلونکو نسلونو د ذهنونو رو＊انوونکى دی‪،‬‬‫ تاريخ د غوره ژوند لپاره الر＊وود دی‪.‬‬‫ تاريخ موږ له ت‪５‬رو پ‪＋５‬و ＇خه خبروي‪.‬‬‫‪ -۷‬تاريخ له ！ولو تمدنونو او ملتونو سره د پ‪５‬ژند‪－‬لوۍ وسيله ده‪.‬‬ ‫‪ -۸‬تاريخ د انسانانو پ‪５‬ژندنه ده‪،‬‬ ‫‪ -۹‬تاريخ د کلتوري ميراثونو د ساتن‪ ３‬له ＇رن‪／‬وال‪ ３‬سره بلدتيا ده‪.‬‬ ‫‪ -۱۰‬تاريخ د مشرانو او پوهانو پ‪５‬ژند ‪－‬لوي ده‪.‬‬ ‫زده کوونکي دې په هره ک‪７‬ۍ ک‪ ３‬د خپل‪ ３‬سيم‪ ３‬د پ‪＋５‬و تاريخ په پنسل سره وليکي‪.‬‬

‫په ！ول‪／‬ي ک‪ ３‬فعاليت‬

‫زده کوونکي دې په دوو ډلو وو‪４‬شل شي‪ .‬لوم‪７‬ۍ ډله دې تاريخ تعريف او دويمه ډله دې د تاريخ اهميت ＇ر‪－‬ند‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پو＊تن‪３‬‬

‫‪ -۱‬تاريخ ＇ه ته وايي؟‬ ‫‪ -۲‬تاريخ پوه کومه دنده تر سره کوي؟‬ ‫‪ -۳‬د تاريخ اهميت ＇ه دی؟‬ ‫له ！ول‪／‬ي ＇خه بهر فعاليت‬

‫زده کوونکي دې د تاريخ د تعريف په اړه له مشرانو او پوهانو ＇خه معلومات تر السه ک‪７‬ي او په ！ول‪／‬ي ک‪３‬‬ ‫دې ولولي‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫دوﻳﻢ ﻟﻮست‬

‫ماقبل التاريخ او تاريخي دورې‬

‫له تاريخ وړاندې دوره‬ ‫تاريخي دوره‬

‫په دې لوست ک‪ ３‬به زده کوونکي د ماقبل التاريخ او تاريخي دورو او د نوموړو دورو د ‪＄‬ان‪７／‬تياوو په اړه معلومات‬ ‫تر السه ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫مؤرخين د انسانانو د ژوندانه تاريخ په دوو دورو و‪４‬شي‪ ،‬له تاريخ ＇خه وړاندې دوره او تاريخي دوره‪ .‬له‬ ‫تاريخ ＇خه وړاندې دوره د انسانانو او بشري ！ولنو د پيداي‪＋‬ت له مهاله پيل او د لوم‪７‬نيو مدنيتونو او په ‪＄‬ان‪７／‬ې‬ ‫تو‪－‬ه د خط او کتابت تر دود ک‪５‬دو پورې دوام پيدا کوي‪ .‬تاريخي دوره د خط او کتابت له رامن‪％‬ته ک‪５‬دو ＇خه‬ ‫پيل شوې او تر دې مهاله ادامه لري‪.‬‬ ‫د ‪＄‬مک‪ ３‬پر مخ د انسانانو له ژوندانه ＇خه ډ‪４‬ر کلونه ت‪５‬ر شول‪ .‬تر هغه چ‪ ３‬د خط او لوم‪７‬نيو مدنيتونو په‬ ‫رامن‪％‬ته ک‪５‬دو بريالي شول‪ .‬د انسانانو او انساني ！ولنو دغه اوږد عمر پ‪５‬ژندن‪ ３‬ته اړتيا لري‪ .‬د لرغونپوهن‪ ３‬پوهان‬ ‫کوالی شي چ‪ ３‬د انسانانو د ژوندانه د دې اوږدې دورې په رو＊انولو ک‪ ３‬له موږ سره مرسته وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پوهانو دغه اوږده دوره په نورو دورو و‪４‬شل‪ .３‬د انسانانو د ژوندانه تر ！ولو پخوان‪ ９‬دوره ي‪ ３‬د ډبرو د دورې‬ ‫(‪ ) Stone age‬تر سر ليک الندې ياده ک‪７‬ې‪ .‬په دې اوږده دوره ک‪ ３‬چ‪ ３‬زر‪－‬ونو کلونو ته رس‪８５‬ي‪ ،‬انسانانو له‬ ‫ډبرينو وسايلو او توکو ＇خه ‪＂－‬ه اخيستله او په سم（و ک‪ ３‬ي‪ ３‬ژوند کاوه‪ .‬د ＇ارويو له پوستکو ＇خه ي‪ ３‬جام‪３‬‬ ‫جوړول‪＊ ،３‬کار ي‪ ３‬کاوه او ميوې ي‪ ３‬را غون‪６‬ول‪.３‬‬ ‫دويمه دوره ي‪ ３‬د برونزو د دورې(‪ )Bronz age‬په نامه ياده ک‪７‬ې‪ .‬برونز د مسو او قلعي يو ترکيبي فلز دی‪.‬‬ ‫انسانانو په دې دوره ک‪ ３‬د لوم‪７‬ي ‪＄‬ل لپاره په کار ک‪ ３‬له فلز ＇خه ‪＂－‬ه واخيستله‪ .‬د دغه مها ل انساني ！ولنو د‬

‫‪5‬‬

‫＇ارويو د روزن‪ ３‬تر ＇ن‪ ，‬د نباتاتو له کرن‪ ３‬د بو！و د ا‪＋４‬ودلو او د ميوه لرونکو ونو د ساتن‪ ３‬له الرو چارو سره هم‬ ‫بلدتيا درلوده‪ .‬د اوس‪５‬دو لپاره ي‪ ３‬دايمي استو‪－‬ن‪％‬ايونه جوړول او په نوموړې دوره ک‪ ３‬صنعت هم ډ‪４‬ر ارز＊ت‬ ‫درلود‪.‬له تاريخ ＇خه د وړاندې دورې در‪４‬مه دوره ي‪ ３‬د اوسپن‪ ３‬د دورې ( ‪ ) Iron age‬په نامه ياده ک‪７‬ې‪ .‬انساني‬ ‫！ولن‪ ３‬له اوسپن‪＇ ３‬خه ‪ ３＂－‬اخيستن‪ ３‬د مدنيت پ‪７‬اوته ورسول‪ .３‬له اوسپنيزو وسايلو ＇خه په ب‪５‬الب‪５‬لو برخوک‪３‬‬ ‫‪＂－‬ه اخيستل ک‪５‬ده‪ .‬د کار وسايل‪ ،‬زينتي توکي او د تفريح وسايل ي‪ ３‬له اوسپن‪＇ ３‬خه جوړول‪ .‬د دغه مهال انساني‬ ‫！ولنو د ＇ارويو پر ساتن‪ ،３‬کرن‪ ３‬او ب‪２‬وال‪(９‬باغدارۍ) سر ب‪５‬ره‪ ،‬صنعت ته هم د يوې ب‪５‬ل‪ ３‬دندې په تو‪－‬ه وده ورک‪７‬ې‬ ‫وه‪ .‬په دې دوره ک‪ ３‬اداري او سياسي نظامونه من‪％‬ته راغلل او د امپراتوريو د جوړ‪４‬دو لپاره الر هواره شوه‪.‬‬ ‫تاريخ پوهانو هم د لرغونپوهانو په ＇‪５‬ر تاريخي دوره د لوم‪７‬نيو پ‪７５‬يو‪ ،‬من‪％‬نيو پ‪７５‬يو‪ ،‬نوو پ‪７５‬يو او معاصرو پ‪７５‬يو‬ ‫تر سر ليکونو الندې و‪４‬شل‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫لوم‪７‬ن‪ ９‬پ‪７５‬ۍ‪ :‬دغه دوره د ليک له رامن‪％‬ته ک‪５‬دو ＇خه چ‪ ３‬شا او خوا له ميالد ＇خه ‪ ۳۰۰۰‬کاله وړاندې‬ ‫رامن‪％‬ته شو‪ ،‬پيل او تر پن‪％‬م‪ ３‬ميالدي پ‪７５‬ۍ پورې دوام کوي‪.‬‬ ‫من‪％‬ن‪ ９‬پ‪７５‬ۍ‪ :‬من‪％‬ن‪ ９‬پ‪７５‬ۍ له پن‪％‬م‪ ３‬ميالدي پ‪７５‬ۍ ＇خه پيل او تر پن‪％‬لسم‪ ３‬ميالدي پ‪７５‬ۍ پورې دوام کوي‪.‬‬ ‫نوې پ‪７５‬ۍ‪ :‬نوې پ‪７５‬ۍ له پن‪％‬لسم‪ ３‬ميالدي پ‪７５‬ۍ ＇خه پيل او تر اتلسمي ميالدي پ‪７５‬ۍ پورې دوام کوي‪.‬‬ ‫معاصرې پ‪７５‬ۍ‪ :‬معاصره پ‪７５‬ۍ له اتلسم‪ ３‬ميالدي پ‪７５‬ۍ ( د فرانس‪ ３‬لوی انقالب) ＇خه پيل او تر دې مهاله‬ ‫دوام لري‪.‬‬ ‫د يادون‪ ３‬وړ ده چ‪ ３‬دغه و‪４‬ش د تقسيماتو يوه ب‪５‬ل‪／‬ه ده چ‪ ３‬د مورخينو له لورې وړاندې شوې‪ .‬په دغه و‪４‬ش ک‪３‬‬ ‫تر ډ‪４‬ره د اروپايي ه‪５‬وادونو پ‪ ３＋５‬په پام ک‪ ３‬نيول شوي دي‪.‬‬ ‫په ！ول‪／‬ي ک‪ ３‬فعاليت‬

‫زده کوونکي دې په دوو ډلو وو‪４‬شل شي‪ .‬لوم‪７‬ۍ ډله دې له تاريخ ＇خه د وړاندې مهال د دورو نومونه واخلي‬ ‫او دويمه ډله دې د دغو دورو ‪＄‬ان‪７／‬تياوې په ！ول‪／‬ي ک‪＇ ３‬ر‪－‬ندې ک‪７‬ي‬ ‫پو＊تن‪３‬‬

‫‪ -۱‬د ډبرو په عصر ک‪ ３‬انسانانو د کار وسايل له کومو موادو ＇خه جوړول؟‬ ‫‪ -۲‬د برونزو فلز ＇ه شی دی‪＇ ،‬ر‪－‬ند ي‪ ３‬ک‪７‬ئ؟‬ ‫‪ -۳‬د اوسپن‪ ３‬د عصر انسانانو کوم‪ ３‬دندې درلودې؟ رو＊انه ي‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ تاريخي دورې کوم‪ ３‬دي؟ نومونه ي‪ ３‬واخلئ‪.‬‬‫له ！ول‪／‬ي ＇خه بهر فعاليت‬

‫زده کوونکي دې په خپلو کورونو ک‪ ３‬د اوسپن‪ ،３‬برونزو او ډبرو وسايل لست او په ！ول‪／‬ي ک‪ ３‬دې ＇ر‪－‬ند ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫در‪４‬م لوست‬

‫د سنﻮ بدلﻮل‬

‫په دغه لوست ک‪ ３‬به زده کوونکي د سنو د ډولونو او په يو بل باندې د بدلولو د ＇رن‪／‬والي په اړه معلومات تر السه‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬

‫سن‪ ３‬او کليزې‪ ،‬پر وخت د پوه‪５‬دو او د وخت د و‪４‬ش لپاره غوره الره ‪２－‬ل ک‪８５‬ي‪ .‬په افغانستان ک‪ ３‬درې‬ ‫ډوله سن‪ ３‬دود دي چ‪ ３‬د هجري شمسي‪ ،‬هجري قمري او ميالدي سنو په نومونو ياد‪８４‬ي‪ .‬د شمسي‬ ‫او قمري سنو پيالمه (مبداء) د حضرت محمد( ) هجرت او د ميالدي سن‪ ３‬پيالمه د حضرت‬ ‫عيسی( ) ز‪４８４‬دنه ده‪ .‬د افغانستان په رسمي او دولتي چارو ک‪ ３‬له هجري شمسي سن‪＇ ３‬خه ‪＂－‬ه‬ ‫اخيستل ک‪８５‬ي‪ .‬په ‪＄‬ينو مهمو مذهبي مناسباتو ک‪ ،３‬لکه‪ :‬د روژې مياشت‪ ،‬اخترونو‪ ،‬او ‪＄‬ينو نورو‬ ‫ور‪＄‬و ک‪ ３‬له هجري قمري سن‪＇ ３‬خه کار اخيستل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫يو هجري شمسي کال دوولس مياشت‪ ３‬او ‪ 365‬ور‪ ３＄‬دى‪ .‬هجري قمري کال هم دوولس مياشت‪３‬‬ ‫دی‪ ،‬خو د ور‪＄‬و شم‪５‬ر ي‪ 354 ３‬تﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬د شمسي او قمري سنو تر من‪ ＃‬توپير يوولس ور‪ ３＄‬دي‪،‬‬ ‫په دې اساس په قمري سنه ک‪ ３‬هر ‪ 33‬کاله وروسته يو کال اضافه ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د سنو بدلول‬ ‫که وغواړو چ‪ ３‬شمسي سنه پر قمري بدله ک‪７‬و‪ ،‬شمسي سنه پر ‪ 33‬و‪４‬شو او حاصل ي‪ ３‬له شمسي سن‪３‬‬ ‫سره جمع کوو چ‪ ３‬په پايله ک‪ ３‬قمري سنه الس ته را‪＄‬ي‪.‬‬ ‫د شمسي او ميالدي سنو تر من‪ ＃‬توپير ‪ 621‬کاله دی‪ ،‬خو د يادون‪ ３‬وړ ده چ‪ ３‬د کال په وروستيو‬ ‫دريومياشتو ک‪ ３‬د دغو سنو تر من‪ ＃‬توپير ‪ 622‬کاله وي‪.‬‬ ‫که وغواړو چ‪ ３‬شمسي سنه په ميالدي سن‪ ３‬بدله ک‪７‬و‪ 621،‬له شمسي سن‪ ３‬سره جمع کوو‪ .‬په دې ډول‬ ‫ميالدي سنه السته را‪＄‬ي او که وغواړو چ‪ ３‬ميالدي سنه په شمسي بدله ک‪７‬و‪ 621،‬له ميالدي سن‪３‬‬ ‫＇خه منفي کوو چ‪ ３‬په پايله ک‪ ３‬شمسي سنه په الس را‪＄‬ي‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫د بيل‪ ３／‬په تو‪－‬ه‪ :‬د احمد د ز‪４８４‬دن‪ ３‬کال ‪ 1355‬هجري شمسي دی‪ .‬دا تاريخ په الندې ډول په‬ ‫قمري او ميالدي سنو اړوو‪.‬‬ ‫د احمد د ز‪４８４‬دن‪ ３‬کال ‪ 1355‬ﻫـ ش‬ ‫‪-1‬‬ ‫په هجري قمري سن‪ ３‬د اړولو الره‪.‬‬ ‫‪ 1355‬هجري شمسي‬ ‫‪+ 41‬‬ ‫‪1355‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪ 1396‬هجري قمري‬ ‫‪132‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪-2‬‬

‫په ميالدي سن‪ ３‬د اړولو الره‪.‬‬ ‫‪1355‬ﻫجري شمسي‬ ‫‪+ 621‬‬ ‫‪1976‬ﻣﻴﻼدي‬

‫‪0035‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪2‬‬

‫په ！ول‪／‬ي ک‪ ３‬فعاليت‬ ‫زده کوونکي دې په دوو ډلو وو‪４‬شل شي‪ .‬لوم‪７‬ۍ ډله دې واک ته د احمد شاه بابا د رس‪５‬دو‬ ‫تاريخ (‪1747‬م) په هجري شمسي او قمري سنو او دويمه ډله دې د افغانستان د خپلواک‪ ９‬تاريخ‬ ‫(‪1298‬ﻫـ ‪ .‬ش) په قمري او ميالدي سنو واړوي‪.‬‬ ‫پو＊تن‪３‬‬ ‫‪ -1‬په افغانستان ک‪＇ ３‬و ډوله سن‪ ３‬دود دي‪ ،‬نومونه ي‪ ３‬واخلئ‪.‬؟‬ ‫‪ -2‬اوس مهال د شمسي او قمري سنو تر من‪ ＃‬توپير ＇و کاله دی؟‬ ‫له ！ول‪／‬ی ＇خه بهر فعاليت‬ ‫زده کوونکي دې د خپل‪ ３‬ز‪４８４‬دن‪ ３‬ن‪＂５‬ه په قمري او ميالدي سنو واړوي او د هغو پايله دې په ！ول‪／‬ي‬ ‫ک‪ ３‬ولولي‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫＇لورم لوست‬

‫د افغانستان تاريخي نومونه‬

‫په دغه لوست ک‪ ３‬زده کوونکي د افغانستان له تاريخي نومونو سره آشنايي پيدا کوي‪.‬‬

‫اريانا‬ ‫زموږ د ه‪５‬واد تر ！ولو پخوانی نوم أريانا و چ‪ ３‬شا او خوا له ميالد ＇خه (‪ 2500‬سال ق‪ .‬م) کاله وړاندې دغ‪３‬‬ ‫سيم‪ ３‬ته د اريايانو له رات‪ ，‬سره پرې نومول شوی او د نجيب‪ ،‬شريف‪ ،‬م‪５‬لمه پا ل‪ ،‬کروند‪－‬ر‪ ،‬د ＊‪ ３‬روي‪３‬‬ ‫درلودونکي او د اريايانو د اوس‪５‬دو د ‪＄‬ای په معنا ياد شوی‪.‬‬ ‫اريايان هغه و‪７－‬ي وو چ‪ ３‬له ميالد ＇خه (‪ 2500‬ق ‪ .‬م) کاله وړاندې د امو سيند له ها خوا ＇خه د نفوس د‬ ‫ډ‪４‬روالي او د ‪＄‬ای او ＇‪＄ ７‬ايونو د کم‪＋‬ت له امله افغانستان ته راوکوچ‪５‬دل‪ .‬د هندوکش په دواړو غاړو ک‪３‬‬ ‫م‪５‬شته شول او په دغه ه‪５‬واد ک‪ ３‬ي‪ ３‬د دولت بنس＀ ک‪＋５‬ود‪ .‬اريانا د اوستا له دورې (‪ 1000‬ق‪ .‬م) ＇خه تر‬ ‫پن‪％‬م‪ ３‬ميالدي پورې د ه‪５‬واد نوم و‪.‬‬ ‫خراسان‬

‫د خراسان کلمه له دوو نومونو ＇خه جوړه شوې چ‪ ３‬خور د (لمر) په معنا او سان د (راختلو) په معنا دی‪ ،‬يعنی‬ ‫هغه ‪＄‬ای چ‪ ３‬لمر پک‪ ３‬راپورته ک‪８５‬ي‪ .‬همدارن‪／‬ه د ختي‪ ３％‬سيم‪ ３‬په نامه هم ياده شوې‪.‬‬ ‫د خراسان نوم په پن‪％‬مه ميالدي پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬د يفتليانو له خوا دغه ه‪５‬واد ته ورک‪７‬ل شو او تر اتلسم‪ ３‬ميالدي‬

‫‪9‬‬

‫پ‪７５‬ۍ پورې‪ ،‬يعن‪ ３‬د احمد شاه بابا له خوا د افغانستان د نوي دولت تر رامن‪％‬ته ک‪５‬دو پورې ي‪ ３‬دوام وک‪ .７‬دغه‬ ‫نوم يونيم زره کاله د ه‪５‬واد نوم و‪.‬‬ ‫افغانستان‬

‫＇رن‪／‬ه چ‪ ３‬مخک‪ ３‬يادونه وشوه‪ ،‬زموږ ه‪５‬واد د تاريخ په اوږدو ک‪ ３‬په مختلفو نومونو ياد شوى دى‪ .‬د افغانستان‬ ‫نوم په اتلسمه ميالدي پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬د احمد شاه بابا له خوا دغه ه‪５‬واد ته ورک‪７‬ل شو‪.‬‬ ‫په ！ول‪／‬ي ک‪ ３‬فعاليت‬

‫زده کوونکي دې په دريو ډلو وو‪４‬شل شي‪ .‬لوم‪７‬ۍ ډله دې د اريانا‪ ،‬دويمه ډله دې د خراسان او در‪４‬مه ډله دې‬ ‫د افغانستان د نوم په اړه معلومات وړاندې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پو＊تن‪３‬‬

‫‪ -۱‬افغانستان د تاريخ په اوږدو ک‪ ３‬په کومو نومونو ياد شوى دي؟‬ ‫‪ -۲‬د أريانا کلمه ＇ه معنا لري؟‬ ‫‪ -۳‬د يو ه‪５‬واد نوم ＇ه مفهوم ورکوي؟‬

‫له ！ول‪／‬ي ＇خه بهر فعاليت‬

‫زده کوونکي دې د خپلی سيم‪ ３‬د تاريخي نومونو په اړه له مشرانو او پوهانو ＇خه پو＊تن‪ ３‬وک‪７‬ي او خپل‬ ‫معلومات دې په ！ول‪／‬ي ک‪ ３‬وړاندې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫دويم ＇پرکی‬ ‫دا ＇پرکی الندې لوستونه لري‪:‬‬ ‫‪ -۱‬لوم‪７‬ن‪！ ９‬ولن‪ ３‬او د هغو د ژوندانه حالت‪.‬‬ ‫‪ -۲‬د اريايانو لوم‪７‬نی ！ا！وبی‪.‬‬ ‫‪ -۳‬د اريايانو د ژوندانه ＇رن‪／‬والی‪.‬‬ ‫‪ -٤‬د اريايانو مهاجرتونه‪.‬‬ ‫‪ -٥‬د ختي‪ ＃‬او لويدي‪ ＃‬په لور مهاجرت‬ ‫‪ -٦‬ويدي مدنيت‪.‬‬ ‫‪ -٧‬اوستايي مدنيت‪.‬‬ ‫‪ -٨‬هخامنشيان‪.‬‬ ‫‪ -٩‬پر افغانستان د مقدوني سکندر يرغل‪.‬‬ ‫‪ -۱٠‬موريايان‪.‬‬ ‫‪ -۱۱‬ساکان‪.‬‬ ‫‪ -۱۲‬يونان ‪ -‬باختري خپلواک دولت‪.‬‬ ‫‪ -۱۳‬ديونان ‪ -‬باختري دورې کلتوري ‪＄‬ان‪７／‬تياوي‪.‬‬ ‫‪ -۱٤‬د کوشانيانو امپراطوري‪.‬‬ ‫‪ -۱٥‬د يفتليانو امپراطوري‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫د دويم ＇پرکي موخ‪３‬‬ ‫‪ -۱‬زده کوونکي به د لوم‪７‬نيو ！ولنو‪ ،‬آريايانو او د هغو له مدنيتونو سره بلد شي‪.‬‬ ‫‪ -۲‬زده کوونکي به په افغانستان ک‪ ３‬د پرديو د ولک‪ ３‬په اړه معلومات تر السه ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -۳‬زده کونکي به د يونان ‪ -‬باختري دولت د رامن‪％‬ته ک‪５‬دو ＇رن‪／‬والی او د هغو کلتوري السته‬ ‫راوړن‪＇ ３‬ر‪－‬ندې ک‪７‬ای شي‪.‬‬ ‫‪ -٤‬زده کوونکي به د کوشانيانو او يفتليانو له امپراطوريو سره پ‪５‬ژند‪－‬لوي پيدا ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٥‬زده کوونکي دې د هخامنشيانو د مهال پي‪ ３＋‬تحليل‪ ،‬پر افغانستان باندې د مقدوني‬ ‫سکندر د سوقياتو په الملونو باندې پوه او د موريايانو د پ‪５‬ر له ‪＄‬ان‪７／‬تياوو سره بلد شي‪.‬‬

‫‪12‬‬

‫پن‪％‬م لوست‬

‫لوم‪７‬ن‪！ ９‬ولن‪ ３‬او د هغو د ژوندانه ＇رن‪／‬والی‬

‫په دغه لوست ک‪ ３‬زده کوونکي د لوم‪７‬نيو ！ولنو له ‪＄‬ان‪７／‬تياوو‪ ،‬د ژوندانه د حالت د ＇رن‪／‬والي او د لوم‪７‬نيو‬ ‫！ولنو د عقايدو او افکارو په اړه معلومات تر السه ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د انساني ！ولن‪ ３‬د رامن‪ ＃‬ته ک‪５‬دو سره‪ ،‬بشري ！ولن‪ ３‬ډ‪４‬ر ساده ژوند درلود‪ .‬هغه مهال چ‪ ３‬مهم اختراعات نه‬ ‫وو رامن‪％‬ته شوی‪ ،‬د طبيعت په اړه د انسانانو پوهه ډ‪４‬ره ل‪８‬ه وه‪ .‬انسانانو په طبيعت ک‪ ３‬ډ‪４‬ر سخت ژوند ت‪５‬ر‬ ‫ک‪７‬ی دی‪.‬سم（و ته په پناه وړلو او د پاي‪＋‬ت لپاره د هلو ‪＄‬لو په کولو سره انسانانو وکوالی شول چ‪＄ ３‬انونه‬ ‫له نويو شرايطو سره عيار او خپل ژوند ته ادامه ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫په پيل ک‪ ３‬انسانانو له ژوو(حيواناتو) ＊کار او ‪＄‬ن‪／‬لي ميوو ＇خه په ‪ ３＂－‬اخيستن‪ ３‬سره خپل ژوند ته دوام‬ ‫ورکاوه‪ .‬د ＇ارويو له پوستکو ＇خه ي‪ ３‬د خپل بدن د پو＊لو په موخه کار اخيست او د غرونو په لمنو ک‪３‬‬ ‫ي‪ ３‬په شته سم（و او غارونو ک‪ ３‬ژوند کاوه چ‪ ３‬د س‪７‬و او وحشي ژوو له ‪－‬واښ ＇خه په امن ک‪ ３‬و اوسي‪.‬‬ ‫له ‪＄‬ان ＇خه د دفاع او د ＊کار لپاره به ي‪ ３‬له ډبرو ＇خه ‪＂－‬ه اخيستله‪ .‬د وخت په ت‪５‬ر‪４‬دو سره انسانانو ډول‬ ‫ډول او يو ＇ه پر مختللي توکي او لو＊ي جوړ ک‪７‬ل‪ .‬د ډبرو په توږلو سره ي‪ ３‬ب‪５‬الب‪５‬ل توکي لکه‪ :‬نيزه ‪ ،‬تبر‬ ‫او تر خ‪ ＃‬جوړول‪ .‬پر ډبرو سر ب‪５‬ره ي‪ ３‬د ＇ارويو له ه‪６‬وکو او د ونو له لر‪－‬يو ＇خه هم د ب‪５‬الب‪５‬لو توکو د‬ ‫جوړولو لپاره کار اخيست‪.‬‬ ‫د اور کشف د انسانانو له لوم‪７‬نيو او مهمو اختراعاتو ＇خه و چ‪ ３‬د انسانانو په ژوند ک‪ ３‬ي‪ ３‬بدلون راوست‬ ‫او يخني ي‪ ３‬په تودوخه او تياره ي‪ ３‬په ر‪１‬ا بدله ک‪７‬ه‪ ،‬چ‪ ３‬په پايله ک‪ ３‬د انسان و‪４‬ره له وحشي او ناپ‪５‬ژندل شوي‬ ‫طبيعت ＇خه ل‪８‬ه شوه‪ .‬دکرن‪ ３‬دود د لوم‪７‬نيو انسانانو په ژوند ک‪ ３‬تر ！ولو مهم بدلون و‪＄ ،‬که چ‪ ６－ ３‬ژوند‬ ‫د خواړو د ز‪４‬رم‪ ،３‬د کار د و‪４‬ش او د منظمو ！ولنو د رامن‪％‬ته ک‪５‬دو لپاره الره هواره ک‪７‬ه‪ .‬د انسانانو ‪ ６－‬ژوند‬ ‫دکور جوړولو د ډول ډول لو＊و‪！ ،‬و！و او خاورينو لو＊و د جوړولو‪ ،‬د پراختيا المل و‪－‬ر‪５＄‬د او په وروستيو‬ ‫دورو ک‪ ３‬ي‪ ３‬د سترو تمدنونو د رامن‪％‬ته ک‪５‬دو لپاره الره هواره ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫په پيل ک‪ ３‬انسانانو د يو خدای(ج) عبادت کاوه‪ ،‬خو ＇ه مهال وروسته ي‪＄ ３‬ين‪ ３‬له سم‪ ３‬الرې کاږه او‬ ‫مشرک شول‪７５＇ .‬ونکي له تاريخ ＇خه په وړاندې دوره ک‪ ３‬د بتانو د عبادت او د کوډو له دود ＇خه هم‬ ‫کيسه کوي‪.‬‬ ‫‪13‬‬

‫د لوم‪７‬نيو ！ولنو و‪７－‬ي له عقيدتي پلوه ديندار او په خپلو ديني احکامو والړ وو‪ .‬که ＇ه هم د دوی عقايد يوازې‬ ‫خرافات وو‪ ،‬خو له م‪７‬ين‪ ３‬وروسته ي‪ ３‬په ژوندي ک‪５‬دلو يعن‪ ３‬په بل‪ ３‬ن‪７‬ۍ باور درلود‪ .‬له همدې امله ي‪ ３‬د م‪７‬و‬ ‫د خ‪＋‬ولو پر مهال له هغو سره په قبر ک‪ ３‬خوراک او اړين وسايل ا‪＋４‬ودل‪ .‬هغوی اور ته هم ډ‪４‬ر درناوی درلود‬ ‫او هغه ي‪ ３‬سپ‪（５‬لی باله ‪.‬‬

‫په ！ول‪／‬ي ک‪ ３‬فعاليت‬

‫زده کوونکي دې په دوو ډلو وو‪４‬شل شي‪ .‬لوم‪７‬ی ډله دې د لوم‪７‬نيو انسانانو د ژوندانه د ＇رن‪／‬والي په اړه او‬ ‫دويمه ډله دې د هغو د عقايدو او افکارو په اړه په ！ول‪／‬ي ک‪ ３‬معلومات وړاندې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پو＊تن‪３‬‬

‫‪ -۱‬لوم‪７‬نيو انسانانو له ＇ه شي ＇خه د خوراک لپاره ‪＂－‬ه اخيستله؟‬ ‫‪ -۲‬دلوم‪７‬نيو ！ولنو انسانانو چ‪５‬ر ته ژوند کاوه؟‬ ‫‪ -۳‬لوم‪７‬نيو انسانانو د کومو وسايلو په مرست‪ ３‬سره خپل‪ ３‬اړتياوې پوره کول‪３‬؟‬ ‫ د لوم‪７‬نيو انسانانو دين او مفکورې ＇ن‪／‬ه وې؟‬‫له ！ول‪／‬ي ＇خه بهر فعاليت‬

‫زده کوونکي دې د پخوانيو انسانانو د ژوند په اړه له پوهانو او کتابونو ＇خه معلومات تر السه او په ！ول‪／‬ي ک‪３‬‬ ‫دې وړاندې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫شپ‪８‬م لوست‬

‫د آريايانو لوم‪７‬نی ！ا！وبی‬

‫دلرغونی بلخ ( ام اﻟبﻼد )دپات‪ ３‬ودانيوان‪％‬ور‬

‫په دې لوست ک‪ ３‬به د أريايانو د لوم‪７‬ني ！ا！وبي سره په لن‪６‬ه تو‪－‬ه پ‪５‬ژند‪－‬لوي ترالسه ک‪７‬و‪.‬‬ ‫آريايي قومونه له سپين نژاد ＇خه دي او د سپين پوستو قومونو يوه لويه برخه جوړوي‪.‬‬ ‫پوهانو د اريايانو د اصلي ！ا！وبي په اړه ب‪５‬الب‪５‬ل نظريات وړاندې ک‪７‬ي‪ ،‬يو شم‪５‬ر ي‪ ３‬لوم‪７‬نی استو‪－‬ن‪％‬ی‬ ‫د بالتيک سمندر‪－‬ی او ‪＄‬ين‪ ３‬ي‪ ３‬چيني‪ ،‬ترکستان او پامير بولي‪ .‬د پوهانو يوه بله ډله د دغو قومونو اصلي‬ ‫او لوم‪７‬نی ！ا！وبی د اورال د غرونو لمن‪２－ ３‬ي‪ .‬د سايبريا سو‪４‬ل او د ‪＄‬ينو په اند د سيحون او جيحون سيم‪３‬‬ ‫د آريايي قومونو لوم‪７‬نی استو‪－‬ن‪％‬ی دی‪ .‬د آريايي قومونو د اصلي ！ا！وبي په اړه کره معلومات نشته‪ ،‬خو‬ ‫هغه ＇ه چ‪ ３‬رو＊انه دي هغه دا دي چ‪ ３‬لرغوني افغانستان ته آريايان د امو سيند او سير سيند له هغ‪３‬‬ ‫غاړې ＇خه رال‪８５‬ديدلي دي‪ .‬وروسته له هغه چ‪ ３‬آريايان له خپل اصلي ‪＄‬ای (آريانه ويجو) ＇خه د هوا د‬ ‫س‪＊７‬ت او ‪＄‬ينو نورو الملونو له امله ک‪６‬ه شول‪ ،‬ورو ورو د سغد او مروې له الرې باختر (بلخ يا بخدي)‬ ‫ته راغلل‪.‬‬ ‫د آريايانو د پ‪５‬ژندن‪ ３‬لپاره ويدي سرودونه تر ！ولو لوم‪７‬ن‪ ９‬او مهم‪ ３‬سر چين‪ ３‬دي‪ .‬په ويدي سرودونو ک‪３‬‬

‫‪15‬‬

‫د آريايي قبايلو په اړه ډ‪４‬ر معلومات شته‪ .‬آريايانو خپل استو‪－‬ن‪％‬ی (اريانه ويجه) يا (آريانا ورشه) نوماوه‪ .‬په‬ ‫ويدي سرودونو ک‪ ３‬د الينا په نامه د يوې قبيل‪ ３‬يادونه شوې چ‪ ３‬د لغمان د ننني الين‪／‬ار اوسيدونکي دي‪.‬‬ ‫همدا رن‪／‬ه د بوالن اوس‪５‬دونکي ي‪ ３‬د (بهاالنه) په نامه ياد ک‪７‬ي دي‪ .‬په ويدي سرودونوک‪ ３‬د اريايانو تر واک‬ ‫الندې سيم‪ ３‬هم يادې شوي چ‪ ３‬د ب‪５‬ل‪ ３／‬په تو‪－‬ه هريوا (هرات)‪ ،‬هراوتی (دهراوت) او بلهيکه (بلخ)‬ ‫يادولی شو‪.‬‬

‫په ！ول‪ ３／‬ک‪ ３‬فعاليت‬

‫زده کوونکي دې په دوو ډلو وو‪４‬شل شي‪ .‬لوم‪７‬ۍ ډله دې د آريايانو د لوم‪７‬ني ！ا！وبي په اړه د پوهانو د نظرياتو او‬ ‫دويمه ډله دې د آريايانو اړوند د ويدي سرودونو په اړه په ！ول‪／‬ي ک‪ ３‬معلومات وړاندې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پو＊تن‪３‬‬

‫‪ -۱‬د آريايانو لوم‪７‬نی استو‪－‬ن‪％‬ی چ‪５‬رته و؟‬ ‫‪ -۲‬بلخ ته د اريايانو د ک‪６‬ه ک‪５‬دو المل ＇ه و؟‬ ‫‪ -۳‬آريايان ＇رن‪／‬ه بلخ ته راغلل‪＇ ،‬ر‪－‬ند ي‪ ３‬ک‪７‬ئ؟‬ ‫‪ -‬آريايانو خپل استو‪－‬ن‪％‬ى په کومو نومونو يادولو‪ ،‬وي‪ ３‬ليکئ؟‬

‫له ！ول‪／‬ي ＇خه بهر فعاليت‬

‫زده کوونکي دې د آريايانو د لوم‪７‬ني ！ا！وبي په اړه معلومات وليکي او په ！ول‪／‬ي ک‪ ３‬دې وړاندې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪16‬‬

‫اووم لوست‬

‫د اريايانو د ژوندانه ＇رن‪／‬والی‬

‫د أريايانو د ژوندانه د ＇رن‪／‬والي ان‪％‬ور‬

‫په دغه لوست ک‪ ３‬زده کوونکي د آريايانو د لوم‪７‬ني ！ا！وبي‪ ،‬نژاد او افغانستان ته دهغوى د رات‪ ，‬په اړه معلومات‬ ‫تر السه کري‪.‬‬ ‫آريايان په پيل ک‪ ３‬پوونده ژوند درلود‪ .‬په بلخ ک‪ ３‬له م‪５‬شت ک‪５‬دو وروسته ي‪＊ ３‬اري ژوند ته مخه ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫هغوی کورنی نظام درلود او کورن‪ ９‬ته ي‪( ３‬کوال ) ويل‪ .‬له ＇و کوالوو ＇خه يوه قبيله او له ＇و قبيلو ＇خه‬ ‫يو قوم جوړ‪４‬ده چ‪ ３‬مشر ته ي‪( ３‬ويس پاتي) ويل‪＇ .３‬و ويس پاتي د پاچا په واسطه چ‪ ３‬هغه ته ي‪ ３‬راجا‬ ‫ويل‪ ،‬اداره ک‪５‬دل‪ .‬د خپل‪ ３‬استو‪－‬ن‪＄ ３‬ای ته ي‪( ３‬پور) ويلي‪ .‬آريايانو په بلخ يا بخدي ک‪ ３‬د لوم‪７‬ني مدنيت‬ ‫بنس＀ ک‪＋５‬ود‪ .‬د بلخ ＊ار ي‪ ３‬خپل مرکز و！اکه او لوړ کورونه ي‪ ３‬ودان ک‪７‬ل‪ .‬له ＊ار ＇خه د دفاع په موخه‬ ‫ي‪ ３‬پلن ديوالونه او ‪ ０－‬شم‪５‬ر برجونه جوړ ک‪７‬ل چ‪ ３‬ن‪ ３＋‬ن‪＋‬ان‪ ３‬ي‪ ３‬تر دې مهاله تر ستر‪－‬و ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫آريايانو د ＇ارويو په روزن‪ ３‬او ساتن‪ ،３‬کرن‪ ３‬او ب‪２‬والی (باغداری) پيل وک‪ .７‬ډول ډول ‪－‬الن ي‪ ３‬روزل او د‬ ‫ميوو ون‪ ３‬ي‪ ３‬ک‪５‬نول‪ .３‬د کال لوم‪７‬ۍ ورځ ي‪ ３‬لمان‪％‬له چ‪ ３‬د نوروز په نامه ياد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫د آريايانو له مشهورو جشنونو ＇خه يو هم د (سامانه) په نامه ياد‪８４‬ي‪.‬په دې جشن ک‪ ３‬به ‪＄‬وانان په اسونو‬ ‫سپر‪４‬دل‪ .‬د نيزې وهن‪ ３‬لوبه او ن（ا به ي‪ ３‬کوله‪.‬په ويدي عصر ک‪ ３‬په ب‪５‬الب‪５‬لو ارباب االنواعو باور درلود‪.‬‬ ‫سره له دې چ‪ ３‬د ب‪５‬الب‪５‬لو خدايانو عبادت ي‪ ３‬کاوه‪ ،‬خو په يو خدای ي‪ ３‬هم عقيده درلوده‪.‬‬

‫‪17‬‬

‫په ！ول‪／‬ي ک‪ ３‬فعاليت‬

‫زده کوونکي دې په دوو ډلو وو‪４‬شل شي‪ .‬لوم‪７‬ۍ ډله دې د آريايانو د جشنونو په اړه او دويمه ډله دې د آريايانو‬ ‫د کورن‪ ９‬د نظام په اړه معلومات وړاندې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پو＊تن‪３‬‬

‫‪ -1‬آريايانو خپل د اوس‪５‬دو ‪＄‬ای په کوم نامه ياداوه؟‬ ‫‪ -2‬آريايانو په کوم ＊ار ک‪ ３‬د لوم‪７‬ني مدنيت بنس＀ ک‪＋５‬ود؟‬ ‫‪ -3‬د آريايانو د ！ولنيزې وضع‪ ３‬په اړه معلومات وړاندې ک‪７‬ئ؟‬ ‫له ！ول‪／‬ي ＇خه بهر فعاليت‬

‫زده کوونکي دې د آريايانو د ژوندانه د ＇رن‪／‬والي په اړه له کتابونو ＇خه معلومات تر السه ک‪７‬ي او په ！ول‪／‬ي‬ ‫ک‪ ３‬دې وړاندې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪18‬‬

‫اتم لوست‬

‫د آريايانو مهاجرت‬

‫د اريايي مهاجرتونو ان‪％‬ور‬

‫په دغه لوست ک‪ ３‬د ن‪７‬ۍ ب‪５‬الب‪５‬لو سيمو ته د آريايانو د مهاجرت د الملونو په اړه معلومات تر السه کوئ‪.‬‬ ‫لکه چ‪＇ ３‬ر‪－‬نده ده‪ .‬آريايانو ډ‪４‬ره موده د هندوکش په شمال ک‪ ３‬د بلخ په واليت ک‪ ３‬ژوند کاوه‪ .‬هغوی‬ ‫په خپل ！ولنيز ژوند ک‪ ３‬ډ‪４‬ر پرمخت‪ ，‬ک‪７‬ی وو‪ .‬په ＊ارونو ک‪２－ ３‬ه ‪－‬و‪１‬ه ډ‪４‬ره وه‪ .‬د ＇ارويو لپاره کافي ＇‪７‬‬ ‫‪＄‬ايونه‪ ،‬نه وو‪ ،‬له دې امله د باختر آريايانو په مهاجرت پيل وک‪ .７‬شاوخوا له ميالده‪ 2000‬کاله وړاندې‬ ‫اريايي کورن‪ ９‬او قبيل‪ ３‬ډل‪ ３‬ډل‪ ３‬د لو‪４‬دي‪ ،＃‬سو‪４‬ل او ختي‪ ＃‬په لورو وکوچ‪５‬دل‪.３‬‬ ‫د اريايانو يوې ډل‪ ３‬د لو‪４‬دي‪ ＃‬لور ته حرکت وک‪ .７‬لوم‪７‬ی ايران‪ ،‬ورپس‪ ３‬ترکي‪ ３‬او په پای ک‪ ３‬اروپايي ه‪５‬وادونو‬ ‫ته ورس‪５‬دل‪ .‬بل‪ ３‬ډل‪ ３‬د سويل ختي‪ ＃‬لور ته مخه ک‪７‬ه‪ .‬لوم‪７‬ی شمالي هند او بيا د هند مرکزي سيمو ته‬ ‫ورس‪５‬دل‪ .‬هغه آريايان چ‪ ３‬د هندوکش په دواړه غاړو ک‪ ３‬پات‪ ３‬شول‪ ،‬په ترتيب سره ي‪ ３‬په لرغوني افغانستان‬ ‫ک‪( ３‬ويدي او اوستايي) مدنيتونه يو پر بل پس‪ ３‬رامن‪％‬ته ک‪７‬ل‪.‬‬ ‫د آريانا په داخل ک‪ ３‬مهاجرت‬ ‫د و‪７－‬و د شم‪５‬ر د ډ‪４‬روالي له امله د باختر اريايي قبايل د هندوکش له غره ت‪５‬ر شول او د نوموړي غره په‬ ‫سو‪４‬لي برخو ک‪ ３‬ده‪５‬واد په ختي‪％‬و درو ک‪ ３‬م‪５‬شت شول‪ .‬دغه ک‪６‬وال کله چ‪ ３‬له هندوکش ＇خه ت‪５‬ر شول‪،‬‬ ‫‪19‬‬

‫دکاپيسا حوزې ته ننوتل او د کابل‪ ،‬ت‪／‬اب‪ ،‬لغمان او کون‪ ７‬له الرې تر سند پورې استو‪－‬ن شول‪ .‬همدارن‪／‬ه‬ ‫يو شم‪５‬ر اريايانو له باختر ＇خه د لو‪４‬دي‪ ＃‬په لور حرکت وک‪ ７‬او د ه‪５‬واد په لو‪４‬دي‪％‬و او سو‪４‬لي واليتونو ک‪３‬‬ ‫‪＄‬ای پر ‪＄‬ای شول‪ .‬بله ډله له کابل ＇خه د سپين غره او کورم‪－ ،３‬ومل او ‪＄‬ينو نورو سيمو په لورې الړل‬ ‫او يوه ډله ي‪ ３‬په ارغنداب ک‪＄ ３‬ای پر ‪＄‬ای شوه‪.‬‬ ‫له باختر ＇خه د اريايانو نورې ډل‪ ،３‬چ‪ ３‬د لو‪４‬دي‪ ＃‬په لور ي‪ ３‬حرکت ک‪７‬ی و‪ ،‬په ميمن‪ ،３‬اندخوی او‬ ‫د هريرود په د＊ته ک‪ ３‬سره ب‪５‬ل‪ ３‬او د ارغنداب او هلمند په د＊تو ک‪ ３‬استو‪－‬ن شول‪ .‬دغه ！ول کورني‬ ‫مهاجرتونه له ميالد وړاندې تر (‪1400 – 1900‬ق‪.‬م) کلونو پورې تر سره شوي دي‪.‬‬

‫په ！ول‪／‬ي ک‪ ３‬فعاليت‬

‫زده کوونکي دې په دوو ډلو وو‪４‬شل شي‪ .‬لوم‪７‬ۍ ډله دې د ن‪７‬ۍ ب‪５‬الب‪５‬لو برخو ته د آريايانو د مهاجرت‬ ‫په اړه او دويمه ډله دې د آريانا په داخل ک‪ ３‬د اريايانو د مهاجرت په اړه په ！ول‪／‬ي ک‪ ３‬معلومات وړاندې‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پو＊تن‪３‬‬

‫‪ -1‬د آريايانو کورني مهاجرتونه په کومو کلونو ک‪ ３‬تر سره شوي دي؟‬ ‫‪ -2‬د آريايانو د مهاجرت المل وليکئ؟‬ ‫‪ -3‬لو‪４‬دي‪ ＃‬لور ته د آريايانو د مهاجرت په اړه معلومات وليکئ؟‬ ‫له ！ول‪／‬ي ＇خه بهر فعاليت‬

‫زده کوونکي دې د آريايانو د مهاجرت په اړه له کتابونو ＇خه معلومات تر السه ک‪７‬ي او په ！ول‪／‬ي ک‪ ３‬دې‬ ‫وړاندې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪20‬‬

‫نهم لوست‬

‫لو‪４‬دي‪ ＃‬او ختي‪ ＃‬لور ته مهاجرت‬ ‫په دغه لوست ک‪ ３‬ختي‪ ＃‬او لو‪４‬دي‪ ＃‬لور ته د آريايانو دمهاجرت د ＇رن‪／‬والي په اړه معلومات وړاندې ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫الف‪ -‬ختي‪ ＃‬لور ته مهاجرت‪ :‬ﻟﻪ ﻣﻴﻼده ﺷاو خﻮا (‪ 1500‬ق‪ .‬م) کاله وړاندې د آريايي قبايلو‬ ‫يوې ډل‪ ３‬باختر پر‪＋４‬ود او له خپلو رمو سره ي‪ ３‬له غرونو او درو ＇خه د ＇‪＄７‬ايونو په ل＂ه ک‪６‬وال‬ ‫شول‪ .‬هغوی ورو ورو ننني کابل ته ورس‪５‬دل‪ .‬د کابل سيند له الرې ‪－‬ندهارا ته او بيا له هغه ‪＄‬ايه‬ ‫شمالي هند ته ننوتل او ددغه ه‪５‬واد اصلي و‪７－‬ي ي‪ ３‬تر خپل‪ ３‬ولک‪ ３‬الندې راوستل‪ .‬آريايانو په هند‬ ‫ک‪ ３‬د واکمن‪ ９‬واحد سيستم رامن‪％‬ته نه ک‪ ،７‬بلک‪ ３‬هرې قبيل‪ ３‬يوه کوچن‪ ９‬سيمه د ‪＄‬ان لپاره غوره‬ ‫ک‪７‬ه‪ .‬کله چ‪ ３‬په هند ک‪ ３‬د بوم‪(３‬پخوانيو) اوس‪５‬دونکو سره مخ شول‪ ،‬هغوی ي‪ ３‬د (داسيو) په نامه‬ ‫ونومول‪ .‬د هند و‪７－‬و هغوی پردي ‪２－‬ل او کرکه ي‪ ３‬تري کوله‪ .‬له دې امله ي‪ ３‬له هغو سره سخت‪３‬‬ ‫ج‪７／‬ې وک‪７‬ې او د سو‪４‬ل لور ته ي‪ ３‬پرشا ک‪７‬ل‪ .‬د دغو قبيلو تر ！ولو مشهوره د بهاراته قبيله وه چ‪３‬‬ ‫وروسته مهابهاراته يعن‪ ３‬ستر بهاراتيان ونومول شول‪ .‬اريايانو خپل نوی ه‪５‬واد بهاراتا ورشه ونوماوه‬ ‫يعن‪ ３‬د بهاراتيانو ＇‪＄ ７‬ای چ‪ ３‬دا دهند لوم‪７‬نی ملي نوم دی‪ .‬له دغو آريايانو ＇خه د (ويدا ) په نامه‬ ‫يو کتاب هم پات‪ ３‬دی چ‪ ３‬د آريايانو په اړه موږ ته معلومات راکوي‪ .‬هند ته د آريايانو د ک‪６‬وال‪ ９‬بهير‬ ‫تر ( ‪ 1500‬ق‪ .‬م) کاله دوام درلود‪ .‬آريايانو له‪ 1500‬تر ‪ 1200‬ق‪ .‬م کالو پورې په هند ک‪ ３‬ډ‪４‬ري‬ ‫واکمن‪ ９‬رامن‪％‬ته ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫ب‪ -‬لو‪４‬دي‪ ＃‬لورته د آريايانو مهاجرت‪ :‬د هند لورته د آريايانو د مهاجرت هم مهاله د‬ ‫آريايانو يوه ډله د هلمند او هرات له الرې د فارس ه‪５‬واد ته ننوتل‪ .‬له دغوو‪７－‬و ＇خه يو شم‪５‬ر د‬ ‫فارس په شمال لو‪４‬دي‪ ＃‬ک‪ ３‬استو‪－‬ن شول چ‪ ３‬د (ماد هاوو )په نامه ياد شول او يو شم‪５‬ر ي‪ ３‬د فارس‬ ‫له سو‪４‬ل لو‪４‬دي‪＇ ＃‬خه د فارس خليج ختي‪ ＃‬ته مهاجر شول چ‪ ３‬د (فارسيانو) په نامه ياد شول‪ .‬له‬ ‫همدې امله تر وروستيو کلونو پورې د ايران واکمني د فارس په نامه ياد‪４‬ده‪.‬‬ ‫د آريايي مهاجرينو دا دواړې ډل‪ ３‬چ‪ ３‬له خپل اصلي ！ا！وبي ＇خه ب‪５‬ل‪ ３‬شول‪ ３‬او د لو‪４‬دي‪ ＃‬او ختي‪＃‬‬ ‫‪21‬‬

‫لور ته الړې له پرديو عناصرو سره ي‪ ３‬دايم‪ ３‬اړيک‪ ３‬پيدا ک‪７‬ې او له هغو سره ‪ ６－‬او منحل شول‪ .‬تر‬ ‫يو مهاله د ماد او فارس قبيلو په ايران ک‪ ３‬له يو بل ＇خه جال د خپلو أريايي مشرانو تر مشرۍ الندې‬ ‫ژوند کاوه‪ .‬له دې امله چ‪ ３‬هغوی ＇ه موده د اشوريانو تر سياسي اغ‪５‬ز الندې وو‪ ،‬نو له سامي نژاد‬ ‫سره ي‪ ３‬ډ‪４‬ر ورته والی پيدا ک‪.７‬‬

‫په ！ول‪／‬ي ک‪ ３‬فعاليت‬

‫زده کوونکي دې په دوو ډلو وو‪４‬شل شي‪ .‬لوم‪７‬ۍ ډله دې ختي‪ ＃‬لور ته د آريايانو د مهاجرت په اړه او دويمه‬ ‫ډله دې لو‪４‬دي‪ ＃‬لور ته د آريايانو د مهاجرت په اړه معلومات وليکي او په ！ول‪ ３／‬ک‪ ３‬دې وړاندې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پو＊تن‪３‬‬

‫‪ -1‬آريايانو په کومو کلونو ک‪ ３‬مهاجرت پيل ک‪ ７‬او په ختي‪ ＃‬ک‪ ３‬ي‪ ３‬خپل‪ ３‬سيم‪ ３‬په کوم نوم يادې ک‪７‬ې؟‬ ‫‪ -2‬آريايان فارس ته په مهاجرت ک‪ ３‬له کومو الرو ت‪５‬ر شول؟‬ ‫له ！ول‪／‬ي ＇خه بهر فعاليت‬

‫زده کوونکي دې ختي‪ ＃‬او لو‪４‬دي‪ ＃‬لور ته د آريايانو د مهاجرت په اړه معلومات تر السه ک‪７‬ي او په ！ول‪／‬ي‬ ‫ک‪ ３‬دې وړاندې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪22‬‬

‫لسم لوست‬

‫دآريايانومدنيتونه‬

‫د لرغوني بلخ د ＊ار ودان‪( ９‬بخدي)‬

‫زده کوونکي به په دغه لوست ک‪ ３‬د ويدي مدنيت او هم په دې دوره ک‪ ３‬د کلتوري‪ ،‬اقتصادي او ！ولنيزې‬ ‫وضع‪ ３‬د ＇رن‪／‬والي په اړه معلومات تر السه ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ويدي مدنيت‬ ‫د آريايانو په اړه مو الزم معلومات السته راوړل‪ .‬اوس د اريايانو له مدنيت سره بلد‪８４‬و‪ .‬د لرغوني افغانستان‬ ‫لوم‪７‬نی مدنيت د ويدي په نوم ياد‪８４‬ي‪ .‬د دغه مدنيت نوم له ويدي کتابونو ＇خه اخيستل شوی دی‪ .‬دغه‬ ‫مدنيت تر ميالد ‪ 1800‬کاله پخوا پيل او تر ‪ 1200‬ق‪ ،‬م‪ .‬ي‪ ３‬دوام درلود‪ .‬د دغه مدنيت په اړه له هغو‬ ‫＇لورو کتابونو ＇خه معلومات السته راغلي چ‪ ３‬په ويدي کتابونو مشهور دي‪ .‬دا کتابونه سر ب‪５‬ره پر دې‬ ‫چ‪ ３‬بشپ‪ ７‬سياسي‪ ،‬اقتصادي او ！ولنيز معلومات لري‪ ،‬د آريايانو د هغه مها ل د اخالقو او عقيدو او د هغ‪３‬‬ ‫زمان‪ ３‬د کلتور په اړه هم پک‪ ３‬اړين معلومات شته‪ .‬لکه ＇ن‪／‬ه چ‪ ３‬مخک‪ ３‬مو ولوستل‪ ،‬آريايانو ‪＄‬ان‪７／‬ی‬ ‫！ولنيز نظام درلود‪ .‬په آريايي ډلو ک‪ ３‬شاهي نظام واکمن و‪！ ،‬ولنه په ‪＄‬ان‪７／‬ي تدبير اداره ک‪５‬دله‪ .‬د کورن‪９‬‬ ‫په سر ک‪ ３‬پالر (پاتي) موجود و‪ .‬له ＇و کورنيو يو خيل يازی جوړ‪４‬ده چ‪ ３‬د هغ‪ ３‬په سر ک‪ ３‬کوترا پاتي و‪.‬‬ ‫له ＇و خيلونو يازيو ＇خه يوه قبيله جوړيده چ‪ ３‬په سر ک‪ ３‬ي‪－ ３‬راماپاتي ‪＄‬ای درلود‪ .‬د ＇و قبيلو رييس ته‬ ‫ي‪ ３‬ويس پاتي ويل‪＇ ،‬و ويس پاتي به د ！ولواک له خوا چ‪ ３‬راجا نوميده‪ ،‬اداره ک‪５‬دل‪ .‬د آريايانو د ！ولنيزې‬ ‫اوضاع په اړه هم ويدي سرودونه رو＊انه معلومات لري‪ .‬د ب‪５‬ل‪ ３／‬په تو‪－‬ه‪ :‬د ＊‪ ３％‬مقام ته په ويدي مدنيت‬ ‫ک‪ ３‬درناوی ک‪５‬ده‪ .‬سره له دې چ‪ ３‬د هلک ز‪４８４‬دنه ي‪ ３‬نيکمرغي ‪２－‬له‪ ،‬خو د ويدي عصر ＊‪％‬و ‪＄‬ان‪７／‬ی‬ ‫‪＄‬ای درلود‪ ،‬لکه ＇ن‪／‬ه چ‪ ３‬په ري‪／‬ويدا ک‪ ３‬د ډ‪４‬رو ＊‪％‬و شعرونه د ‪＄‬ان‪７／‬ي هنري لطافت او صنعت‬ ‫‪23‬‬

‫په درلودلو سره ثبت شوي دي له دغو ډلو ＇خه يوه ＊‪％‬ينه شاعره د (خانم ‪－‬وشاه ) په نوم شهرت لري‬ ‫چ‪ ３‬د هغ‪ ３‬اشعار د ري‪／‬ويدا په لوم‪７‬ي ！وک ک‪ ３‬ثبت دي‪ .‬بله ＊‪％‬ينه شاعره ( لوپامودرا) نوم‪８５‬ي چ‪ ３‬د‬ ‫هغ‪ ３‬اشعار هم د ري‪／‬ويدا په لوم‪７‬ي ！وک ک‪ ３‬راغلي دي‪ .‬په ويدي مدنيت ک‪＄ ３‬ان‪７／‬ی اقتصادي نظام‬ ‫و‪ .‬د ويدي مدنيت انساني ډلو د خپل ژوند اساسي اړتياوې د شپن‪ ９‬او کرن‪ ３‬له الرې پوره کول‪ .３‬د اريايانو‬ ‫شتمني د ＇ارويو‪ ،‬لکه‪ :‬پسونو‪ ،‬وزو‪ ،‬غويانو او داس‪ ３‬نورو د شم‪５‬ر له مخ‪ ３‬اندازه ک‪５‬دله‪.‬‬ ‫آريايان د کرن‪ ３‬او شپن‪ ９‬تر ＇ن‪ ，‬په سودا‪－‬رۍ هم بوخت وو‪ .‬د تبادل‪ ３‬واحد او تجارتي متاع ي‪ ３‬غوا‪－‬ان‪３‬‬ ‫وې چ‪ ３‬هغه ته ي‪( ３‬پيسو) ويل‪ .３‬د اوسن‪ ９‬پيس‪ ３‬کلم‪ ３‬نوم چ‪ ３‬پولي واحد دی د اريايي دورې د ويدي‬ ‫عصر پيسو ته رس‪８５‬ي‪ .‬د ويدي مدنيت پر مهال به و‪７－‬و ！وکران اوبدل‪ ،‬د ＇ارويو له وړيو به ي‪ ３‬ډول ډول‬ ‫جام‪－ ３‬ن‪６‬ل‪ ،３‬اوسپنيز وسايل به ي‪ ３‬جوړول‪ ،‬له او سپن‪ ３‬به ي‪ ３‬پر ظريفو زينتي وسايلو سرب‪５‬ره د توليدي‬ ‫چارو لپاره هم ډ‪４‬ر کلک وسايل جوړول‪ .‬د ډول‪ ،‬ډول خاورينو او لر‪－‬ينو لو＊و جوړول هم دود و‪ .‬د ＇‪＋‬لو‬ ‫لپاره ‪＄‬ان‪７／‬ي لو＊‪ ３‬وو‪ ،‬د ويدي مدنيت پر مهال ！ولو کسب‪／‬رو‪ ،‬لکه کالالنو‪ ،‬پ‪＋‬انو‪ ،‬ترکا‪１‬انو او نورو په‬ ‫ډ‪４‬ر قدر او حرمت سره ژوند کاوه‪ .‬په ويدي زمانه ک‪ ３‬انسانانو په ب‪５‬الب‪５‬لو ارباب االنواعو عقيده درلوده چ‪３‬‬ ‫له هغو ＇خه يوه هم د (اوشاس) االهه وه چ‪ ３‬د خلکو په باور هغه يوه ＊‪％‬ه وه او د سپيده دم يا د سهار د‬ ‫االه‪ ３‬په نامه ياد‪４‬دله‪ .‬سره له دې چ‪ ３‬د ډ‪４‬رو االهه و عبادت به ي‪ ３‬کاوه‪ ،‬خو بيا هم په يو واحد خدای‬ ‫ي‪ ３‬عقيده لرله‪ ،‬لکه چ‪ ３‬په ري‪／‬ويدا ک‪ ３‬راغلي دي‪( .‬په هر ثابت او هر حرکت کوونکي او هر ＇ه چ‪ ３‬پر‬ ‫الرې ‪＄‬ي او هر هغه ＇ه چ‪ ３‬مري پر دغو ！ولو شيانو يوازې يو اهلل واکمني لري)‪.‬‬

‫په ！ول‪／‬ي ک‪ ３‬فعاليت‬ ‫زده کوونکي دې پر دريو ډلو وو‪４‬شل شي‪ .‬لوم‪７‬ۍ ډله دې د ويدي مدنيت د سياسي اوضاع په اړه‪ ،‬دويمه‬ ‫ډله دې د اقتصادي وضع‪ ３‬په اړه او در‪４‬مه ډله دې د ويدي مدنيت د اعتقاداتو په اړه خپل معلومات وليکي‬ ‫او په ！ول‪／‬ي ک‪ ３‬دې بيان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پو＊تن‪３‬‬ ‫‪ -1‬په افغانستان ک‪ ３‬لوم‪７‬ني مدنيت په کوم نوم ياد‪４‬ده؟ په لن‪ ６‬ډول ي‪ ３‬وواياست‪.‬‬ ‫‪％＊ -2‬و د ويدي مدنيت پر مهال ＇ه ډول مقام درلود؟ شرحه ي‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -3‬د ويدي مدنيت و‪７－‬و د عقايدو په اړه ＇ه پوه‪８５‬ئ؟ خپل معلومات ＇ر‪－‬ند ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫له ！ول‪／‬ي ＇خه بهر فعاليت‬ ‫زده کوونکي دې د اسالم له سپي（لي دين ＇خه وړاندې د خلکو د عقيدو په اړه پو＊تن‪ ３‬وک‪７‬ي او خپل‬ ‫معلومات دې ！ول‪／‬يوالو ته بيان ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪24‬‬

‫يوو لسم لوست‬

‫اوستايي مدنيت‬

‫د بلخ اتشکده د اورتون ان‪％‬ور‬

‫زده کوونکي په دې لوست ک‪ ３‬د اوستايي مدنيت او په دې دوره ک‪ ３‬د کلتوري او ！ولنيزې وضع‪ ３‬په اړه‬ ‫معلومات تر السه کوي‪.‬‬

‫اوستايي مدنيت د افغانستان په تاريخ ک‪ ３‬دويم مدنيت دی‪ .‬د دغه مدنيت نوم د اوستا له کتاب ＇خه‬ ‫اخيستل شوی چ‪ ３‬د زردشتيانو لپاره سپ‪（５‬لی دی‪ .‬اوستا د قانون‪ ،‬بنياد او دستور په معنا ياد شوی دی‪.‬‬ ‫دغه مدنيت له ميالد ＇خه د مخه د‪ ۱۲٠٠‬کالو پر شاوخوا ک‪ ３‬پيل شوی او تر ميالد د مخه‪ ،‬تر ‪ 700‬کالو‬ ‫پورې ي‪ ３‬دوام ک‪７‬ی‪ .‬د اوستايي مدنيت بنس＀ په بخدي ک‪ ３‬ک‪＋５‬ودل شو‪ .‬په دې اړه د اوستا په کتاب ک‪３‬‬ ‫راغلي دي‪» ،‬يما د اهورامزدا په امر يوه سيمه جوړه ک‪７‬ه چ‪ ３‬د هغ‪ ３‬پلن والی او اوږدوالی د يو اسپرس‬ ‫( داس ‪＄‬غلولو يو ميدان ) په اندازه و چ‪ ３‬په هغ‪ ３‬ک‪ ３‬ي‪＄ ３‬ين‪ ３‬حيوانات لکه پسونه‪ ،‬غويان‪ ،‬مرغان او‬ ‫‪＄‬ين‪＄ ３‬ناور لکه سپي او داس‪ ３‬نور ساتل او د اوبو ‪＄‬ای ي‪ ３‬د يوه هانه (ميل) په اوږدوالي وکينده او په دغه‬ ‫سيمه ک‪ ３‬ي‪ ،３‬کو＇‪ ３‬او خون‪ ３‬جوړې ک‪７‬ې‪ .‬خو دروغجنو‪ ،‬ليونيو او معيوبو او ضعيفو خلکو ته ي‪ ３‬په‬ ‫ک‪＄ ３‬ای ور نه ک‪«.７‬‬ ‫زردشت چ‪ ３‬د سپينتمان په نوم هم ياد‪４‬ده‪ ،‬د زردشتيانو مشر الر＊ود‪ ،‬د اوستا پن‪％‬وونکی او د اوستايي‬ ‫مدنيت محرک و‪ .‬نوموړي خپل ‪＄‬ان‪７／‬ي نصيحتونه په سرودونو ک‪ ３‬ويل‪ .‬زردشت د سالم ژوند لپاره پر‬ ‫دريو اصلونو ！ين‪／‬ار کاوه‪ .‬چ‪＊ ３‬ه فکر کول‪＊ ،‬ه ويل او ＊ه کار کول دي‪.‬‬

‫‪25‬‬

‫د زردشت د شخصيت او ژوندانه په اړه په اوستا ک‪ ３‬ډ‪４‬رې ＇ر‪－‬ندون‪ ３‬شته‪ .‬ويل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬نوموړي د‬ ‫پخواني بلخ(بخدي) د ＊ار په شاوخوا ک‪ ３‬ژوند کاوه‪.‬‬ ‫زردشت د هغ‪ ３‬سيم‪ ３‬په يوې نجيب‪ ３‬کورن‪ ９‬پورې اړه درلوده‪ .‬د همدغو سوابقو په درلودلو سره نوموړي د‬ ‫فکري اصالحاتو الر＊وونه پيل ک‪７‬ه‪ .‬په همدې مهال ي‪ ３‬د يوې نوې ت‪／‬الرې پر بنس＀ له يو شم‪５‬ر وزيرانو‬ ‫او واکمنانو سره د خپلوۍ اړيکي ！ين‪ ３／‬ک‪７‬ې‪.‬‬ ‫‪＄‬ين‪ ３‬مورخين زردشت د اسپه له مشهورې کورن‪＇ ９‬خه ‪２－‬ي‪ .‬د زردشت د کورن‪ ９‬په ډ‪４‬رو نومونو ک‪ ３‬د‬ ‫اسپه کلمه په وار وار راغل‪ ３‬ده‪ .‬د زردشت پالر پور اسپه او نيکه ي‪ ３‬ميچت اسپه نوم‪５‬ده‪ ،‬چ‪ ３‬د ميچيت‬ ‫اسپه نوم معنا ي‪ ３‬د ( قوي اسونو د خاوند ) ده‪ .‬د اوستا کتاب د زردشت له خوا وړاندې شوی دی‪ .‬دغه‬ ‫کتاب په حقيقت ک‪ ３‬د زردشتي دين د الرويانو لپاره د الر＊وون‪ ３‬اصول دي‪ .‬اوستا د پخوانيو کتابونو له‬ ‫ډل‪＇ ３‬خه ‪２－‬ل ک‪８５‬ي‪ .‬په غالب ‪－‬ومان سره په دغه کتاب ک‪ ３‬د ‪ 1200‬تر ‪ 600‬کاله پخوا تر ميالده پ‪３＋５‬‬ ‫را‪＄‬ي‪.‬‬ ‫په ا وستايي مدنيت ک‪ ３‬درې ‪－‬ون‪！ ３‬ولنيزې طبق‪(３‬روحانيون‪ ،‬پو‪＄‬يان او بز‪－‬ران) وو‪ .‬خلکو کليوالي ژوند‬ ‫درلود‪ ،‬بز‪－‬ري او ب‪２‬والي د دوی اصلي دنده وه‪ .‬د دې تر ＇ن‪ ，‬دوی په مالدارۍ هم بوخت وو‪ .‬برونزي او‬ ‫اوسپنيز شيان به ي‪ ３‬کارول‪ .‬سرب‪５‬ره پر دې په اوستا ک‪ ３‬د سياسي کورنيو او واکمنانو په اړه هم ＇ر‪－‬ندون‪３‬‬ ‫شوې دي‪ .‬په اوستا ک‪ ３‬له هغو نومونو يادونه شوې چ‪ ３‬د افغانستان په اساطيري تاريخ ک‪ ３‬لوړ ‪＄‬ای لري‪.‬‬ ‫لکه اسپه‪ ،‬کيانيان او پيشداديان‪.‬‬

‫په ！ول‪／‬ي ک‪ ３‬فعاليت‬ ‫زده کوونکي دې پر دوو ډلو وو‪４‬شل شي‪ .‬لوم‪７‬ۍ ډله دې د اوستا په اړه او دويمه ډله دې د زردشت او د‬ ‫هغه د نصيحتونو په اړه خپل معلومات ！ول‪／‬يوالو ته ووايي‪.‬‬ ‫پو＊تن‪３‬‬ ‫‪ -1‬د اوستايي مدنيت او د هغه د معنا په اړه ＇ه پوه‪８５‬ئ؟ وي‪ ３‬ليکئ‪.‬‬ ‫‪ -2‬زردشت ＇وک و؟‬ ‫‪ -3‬اوستايي مدنيت پر ＇و ！ولنيزو برخو و‪４‬شل شوى و؟‬

‫له ！ول‪／‬ي ＇خه بهر فعاليت‬ ‫زده کونکي د ن‪５‬ک فکر کولو‪ ،‬ن‪５‬ک ويلو او ن‪５‬ک کار کولو ＇خه ＇ه معنا اخلي‪ ،‬له خپلو‬ ‫دوستانو او خپلوانو ＇خه دې پو＊تن‪ ３‬وک‪７‬ي او خپل معلومات دې ！ول‪／‬يوالو ته بيان ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪26‬‬

‫دوولسم لوست‬

‫هخامنشيان‬

‫د هخامنشيانو د واکمن‪ ９‬سيم‪３‬‬ ‫په دې لوست ک‪ ３‬په افغانستان ک‪ ３‬د هخامنشيانود حاکميت د ＇رن‪／‬والي او د يونانيانو په واسطه د هغوی د له‬ ‫من‪％‬ه تللو په اړه معلومات تر السه کوئ‪.‬‬ ‫هخامنشيان د فارس له قبيلو ＇خه دي چ‪ ３‬واکمن‪ ９‬ته له رس‪５‬دو وړاندې په پخواني فارس ک‪ ３‬اوس‪５‬دل‪.‬‬ ‫فارسيان لس قبيل‪ ３‬وو چ‪ ３‬هخامنشيان له دغو لسو قبيلو ＇خه وو او آريايي دود ي‪ ３‬درلود‪ .‬هغه مهال په‬ ‫افغانستان ک‪ ３‬مرکزي دولت نه و او په هره برخه ک‪ ３‬سيمه ييز حکومتونه واکمن وو‪ .‬د هخامنشيانو واکمن‪ ９‬د‬ ‫هخامنشي کوروش په واسطه له ميالد ＇خه مخک‪ ３‬په شپ‪８‬مه پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬جوړه شوه‪ .‬په پخواني فارس پورې‬ ‫ت‪７‬لو هخا منشيانو له خپل‪ ３‬امپراتورۍ ＇خه وتل‪ ３‬ختي‪ ３％‬او لو‪４‬دي‪ ３％‬سيم‪ ３‬هم الس ته راوړې‪ .‬له ميالد‬ ‫＇خه مخک‪ ３‬په ‪ 549‬کا ل ک‪ ３‬هخامنشي ‪＄‬واکونو د کوروش تر فرمان الندې د افغانستان ＇ه برخ‪ ３‬هم تر‬ ‫يو مهاله الندې ک‪７‬ې‪ .‬له کوروش ＇خه وروسته د ده زوی کمبوجيه واکمن شو‪ ،‬نوموړي د لرغوني فارس‬ ‫لو‪４‬دي‪％‬و برخوته پام واړاوه‪ ،‬د مصر له فرعون سره وجن‪５／‬ده‪ ،‬هغه ته ي‪ ３‬مات‪ ３‬ورک‪７‬ه او مصر ي‪ ３‬ونيو‪.‬‬ ‫داريوش د هند د نيولو په خاطر د سند له سيند ＇خه واو＊ت‪ ،‬سند او پنجاب ي‪ ３‬ونيول‪ .‬داريوش خپله پراخه‬ ‫امپراتوري چ‪ 48 ３‬ډوله نژادونه‪ ،‬ب‪５‬ل ب‪５‬ل دينونه‪ ،‬ډول ډول دودونه‪ ،‬خويونه او ژب‪ ３‬ي‪ ３‬درلودې‪ ،‬په ‪＄‬ان‪７／‬ي‬ ‫تدبير سره اداره کوله‪.‬په هغو يو شم‪５‬ر ډبر ليکونو ک‪ ３‬چ‪ ３‬له هخامنشي چارواکو پات‪ ３‬دي‪ ،‬راغلي چ‪ ３‬د‬ ‫هخامنشي حکمران‪ ９‬لمن ختي‪ ３％‬خواته پراخه شوه‪ .‬له دغو ډبر ليکونو ＇خه يو هم د بيستون ډبر ليک دی‬

‫‪27‬‬

‫چ‪ ３‬د هخامنشيانو تر واکمن‪ ９‬الندې له ‪＇21‬خه زيات‪ ３‬سيم‪ ３‬پک‪＊ ３‬وول شوي دي‪.‬د هخامنشيانو له مشهورو‬ ‫حکمرانانو ＇خه لوم‪７‬ی داريوش‪ ،‬خشايارشاه‪ ،‬دويم داريوش‪ ،‬دويم اردشير او يو شم‪５‬ر نور واک ته ورس‪５‬دل‪.‬‬ ‫له هغو ＇خه ‪＄‬ينو ډ‪４‬رې سيم‪ ３‬ونيول‪ ،３‬خو تر ميالد مخک‪ ３‬په ‪ 333‬کا ل د يونانيانو په واسطه د هخامنشيانو‬ ‫امپراتوري له من‪％‬ه الړه او ！ول‪ ３‬الس ته راوړې سيم‪ ３‬ي‪ ３‬له يوناني امپراتورۍ سره يو ‪＄‬ای شوې‪.‬‬

‫په ！ول‪／‬ی ک‪ ３‬فعاليت‬ ‫زده کوونکي دې په دوو ډلو وو‪４‬شل شي‪ .‬لوم‪７‬ۍ ډله دې د هخامنشيانو مشهور واکمنان راوپ‪５‬ژني‪ .‬دويمه ډله‬ ‫دې د ب‪５‬ستون د ډبر ليک په اړه خپل معلومات سره راغون‪ ６‬او د خپلو استازو په واسطه دې نوروته د ＊وونکي‬ ‫په الر＊وونه وړاندې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پو＊تن‪３‬‬ ‫‪ -1‬د هخامنشيانو کوم واکمن د افغانستان دنيولو ه（‪ ３‬وک‪７‬ې؟ معلومات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -2‬د هخا منشيانو امپراتوري ＇ه وخت او د چا په واسطه جوړه شوه؟ معلومات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -3‬هخا منشي امپراتوري د چا له خوا له من‪％‬ه الړه؟ لن‪ ６‬معلومات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫له ！ول‪／‬ي ＇خه بهر فعاليت‬ ‫زده کوونکي دې د هخا منشيانو د امپراتورۍ په اړه معلومات را ！ول او په ！ول‪／‬ي ک‪ ３‬دې ولولي‪.‬‬

‫‪28‬‬

‫ديار لسم لوست‬

‫پر افغانستان د مقدوني سکندر يرغل‬

‫مقدوني سکندر‬ ‫په دې لوست ک‪ ３‬پر افغانستان د مقدوني سکندر د يرغل او په افغانستان ک‪ ３‬د سکندريو د رامن‪％‬ته ک‪５‬دو په‬ ‫اړه معلومات تر السه کوئ‪.‬‬

‫مقدوني سکندر د يونان د حاکم دويم فليپ زوی و چ‪ ３‬له ميالد وړاندې په ‪ 331‬کال ک‪ ３‬د پالر له م‪７‬ين‪３‬‬ ‫وروسته واک ته ورس‪５‬د‪ .‬واک ته له رس‪５‬دو وروسته نوموړي د مصر‪ ،‬ايران‪ ،‬افغانستان او هندوستان لور ته‬ ‫خپل فتوحات پيل ک‪７‬ل‪ .‬سکندر بريالی شو چ‪ ３‬په ‪12‬کالو ک‪ ３‬دخپل واک سيموته تر ډ‪４‬ره پراختيا ورک‪７‬ی‪.‬‬ ‫له همدې امله دکبير لقب ورک‪７‬ل شو‪.‬‬ ‫مقدوني سکندر د هخامنشيانو د امپراتورۍ له نيولو وروسته افغانستان ته متوجه او له ميالد وړاندې په‬ ‫‪ 330‬کال ک‪ ３‬ي‪ ３‬پر افغانستان يرغل وک‪ .７‬سکندر د هرات له نيولو وروسته په دغه ‪＄‬ای ک‪ ３‬د سکندري‪３‬‬ ‫په نامه د يو ＊ار بنس＀ ک‪＋５‬ود چ‪ ３‬همدا د هرات اوسنی ＊ار ‪２－‬ل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د هرات له نيولو وروسته د سکندر ‪＄‬واکونو د فراه او ور＇‪５‬رمه سيمو په لور خپل يرغل پيل ک‪ .７‬سيستان‬ ‫او همدارن‪／‬ه د بلوچستان مرکز (زرياسپ) ي‪ ３‬ونيوه‪ .‬وروسته ي‪ ３‬د اراکوزيا (کندهار) په لور حرکت وک‪ .７‬له‬ ‫ميالد وړاندې په‪ 329‬کال ک‪ ３‬ي‪ ３‬ارغنداب تر السه ک‪ ７‬او په همدغه کال ي‪ ３‬کندهار ته ن‪８‬دې د ‪＄‬واکونو يوه‬ ‫اډه جوړه ک‪７‬ه‪ .‬سره له دې چ‪ ３‬تر هغه مهاله سکندر د افغانستان درې مهم واليتونه لکه‪ :‬هرات‪ ،‬بلوچستان‬

‫‪29‬‬

‫او کندهار نيولي وو‪ ،‬خو د هرات پخواني حاکم د هرات خپلواکي اعالن ک‪７‬ه‪ .‬سﻜﻨدر د هرات د پا＇ون‬ ‫د ‪＄‬پلو په موخه ډ‪４‬ر ‪＄‬واکونه ور ول‪８５‬ل او هرات ي‪ ３‬يو ‪＄‬ل بيا په ولکه ک‪ ３‬راوست‪.‬‬ ‫د هرات‪ ،‬سيستان او کندهار له نيولو وروسته سکندر کابل ته متوجه شو‪ .‬نوموړی له ميالد وړاندې په‪329‬‬ ‫ق‪.‬م کال ک‪ ３‬کابل ته ورس‪５‬د‪ .‬د دې سيم‪ ３‬له نيولو وروسته کاپيسا ته الړ او په دغه ‪＄‬ای ک‪ ３‬ي‪ ３‬د خپلو‬ ‫‪＄‬واکونو لپاره د قفقاز سکندر يه (نننی ب‪／‬رام) جوړ او بيا ي‪ ３‬د همدې کا ل په پسرلي ک‪ ３‬د اندراب له الرې‬ ‫د هرات د پخواني والي‪ ،‬بسوس پر ‪＄‬واکونو بريدونه پيل ک‪７‬ل‪.‬‬ ‫بسوس د باختري ‪＄‬واکونو په ملتيا پر يونانی ‪＄‬واکونو خپلو بريدونو ته ادامه ورک‪７‬ه‪ .‬دغه حالت له ميالد‬ ‫وړاندې تر ‪ 327‬کال پورې دوام وک‪ .７‬په همدې حال ک‪ ３‬سکندر يو باختري قومندان ته د خپلوي الس‬ ‫ورک‪ ７‬او د رخشان‪ ３‬په نوم ي‪ ３‬له يوې نجل‪ ９‬سره واده وک‪ .７‬په دې ډول سکندر باختري سيم‪ ３‬په خپله ولکه‬ ‫ک‪ ３‬وساتل‪ ،３‬سکندر د باختر له نيولو وروسته دکاپيسا له الرې کابل ته او له هغه ‪＄‬ايه د درون＂‪ ３‬له الرې‬ ‫کون‪ ７‬او اسمار ته ورس‪５‬د‪ .‬په نوموړو سيمو ک‪ ３‬ور سره يوسفزو سخت‪ ３‬ج‪７／‬ې وک‪７‬ې چ‪ ３‬په پايله ک‪ ３‬ي‪３‬‬ ‫سکندر ！پ‪ ３‬شو‪ .‬له دې وروسته ي‪ ３‬د باجوړ او چترال لورې ته مخه ک‪７‬ه او دا سيم‪ ３‬ي‪ ３‬تر السه ک‪７‬ې‪.‬‬ ‫سکندر خپلو برياووته ادامه وک‪７‬ه او له ميالد وړاندې په ‪ ۳۲٥‬ق‪.‬م کال ک‪ ３‬ي‪ ３‬د کراچ‪ ９‬په بندر ک‪ ３‬يوه بله‬ ‫سکندريه جوړه ک‪７‬ه‪ .‬له دغه ‪＄‬ايه ي‪ ３‬د گدروزيا (بلوچستان) لور ته مخه ک‪７‬ه‪ ،‬خو کله چ‪ ３‬د عراق د بابل‬ ‫＊ار ته ورس‪５‬د‪ ،‬د مالريا په ناروغ‪ ９‬اخته شو چ‪ ３‬په پايله ک‪ ３‬د‪32‬ﻛاﻟﻮ په عمر م‪ ７‬شو‪.‬‬ ‫په ！ول‪／‬ي ک‪ ３‬فعاليت‬ ‫زده کوونکي دې په نقشه ک‪ ３‬د مقدوني سکندر د يرغل لورى و＊يي‪.‬‬ ‫پو＊تن‪３‬‬ ‫‪ -۱‬مقدوني سکندر په کوم کال د هخامنشيانو امپراتوري ړن‪／‬ه ک‪７‬ه؟ خپل معلومات وليکئ‪.‬‬ ‫‪ -۲‬په باختر ک‪ ３‬مقدوني سکندر له چا سره واده وک‪７‬؟‬ ‫‪ -۳‬مقدوني سکندر په کومو واليتونو ک‪ ３‬سکندر ي‪ ３‬جوړې ک‪７‬ې؟ معلومات ورک‪７‬ئ‪.‬‬

‫له ！ول‪／‬ي ＇خه بهر فعاليت‬ ‫زده کوونکي دې د سکندر په اړه له نورو کتابونو ＇خه معلومات تر السه ک‪７‬ي او په ！ول‪ ３／‬ک‪ ３‬دې وړاندې‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪30‬‬

‫＇وارلسم لوست‬

‫موريايان‬

‫دچندرا ‪－‬وپتا د دورې د سرو زرو سکه‬ ‫په دې لوست ک‪ ３‬د موريايانو د واکمن‪ ９‬او د دغه مهال د سياسي وضع‪ ３‬په اړه معلومات تر السه کوئ‪.‬‬ ‫د موريايانو لوم‪７‬نی حاکم چندرا‪－‬وپتا و چ‪ ３‬له ميالد وړاندې په ‪ 324‬کا ل ک‪ ３‬په هند ک‪ ３‬واکمن شو‪.‬‬ ‫چندرا‪－‬وپتا د افغانستان ‪＄‬ين‪ ３‬ختي‪ ３％‬سيم‪ ３‬چ‪ ３‬د يوناني حکمرانانو په ولکه ک‪ ３‬وې‪ ،‬ونيول‪ .３‬په دغه‬ ‫مهال د يوناني سليکوس ‪＄‬واکونو لوم‪７‬ي باختر او وروسته کابل يو ‪＄‬ل بيا تر السه ک‪７‬ل او چندرا‪－‬وپتا ي‪３‬‬ ‫تر سند پورې شات‪ ，‬ته اړ ک‪ ،７‬خو تر لن‪ ６‬مهاله برياوو وروسته يو ‪＄‬ل بيا د چندرا‪－‬وپتا تر بريدونو الندې‬ ‫راغلل‪ ،‬تر هغه چ‪ ３‬چندرا‪－‬وپتا ته ي‪ ３‬د خپلوۍ الس ور اوږد ک‪ ７‬او خپله لور ي‪ ３‬ورک‪７‬ه‪ .‬پر دې سر ب‪５‬ره ي‪３‬‬ ‫‪－‬ندهارا (نن‪／‬رهار) اراکوزيا (کندهار) او ‪－‬دروزيه (بلوچستان) هم چندرا‪－‬وپتا ته پر‪＋４‬ودل‪.‬‬ ‫چندرا‪－‬وپتا له ميالد وړاندې په ‪ 300‬کال م‪ ７‬شو او زوی ي‪ ３‬بندوسارا واک ته ورس‪５‬د‪ .‬په دې مهال په يوناني‬ ‫امپراتورۍ ک‪ ３‬ب‪５‬الب‪５‬ل مرکزونه من‪％‬ته راغلل او د هغو تر من‪ ＃‬درن‪ ３‬ج‪７／‬ې پيل شوې‪ .‬سره له دې چ‪３‬‬ ‫د يوناني ‪＄‬واکونو تر من‪ ＃‬ج‪７／‬ې روان‪ ３‬وي‪ ،‬خو د سلوکيديانو او موريايانو ترمن‪＊ ＃‬و اړيکو ورځ په ورځ‬ ‫پراختيا مونده‪ .‬د دوی تر من‪ ＃‬سودا‪－‬ريزې اړيکي ！ين‪ ３／‬شوې‪ .‬دغه اړيک‪ ３‬د دې المل شوې چ‪ ３‬د يوناني‬ ‫او هندي کلتور د اختالط لپاره الره اواره شي‪.‬‬ ‫له بندو سارا وروسته د ‪－‬وپتايی ل‪７‬ۍ مشهور واکمن (اشوکا) واک ته ورس‪５‬د‪ .‬نوموړي د بودايي دين د‬ ‫خپر‪４‬دو په موخه افغانستان او د ن‪７‬ۍ بيالبيلو برخو ته ډ‪４‬ر مبلغان ول‪８５‬ل‪ .‬هغه په خپل قلمرو ک‪ ３‬د ډبرو‬

‫‪31‬‬

‫پر مخ فرمانونه وليکل چ‪ ３‬د بودايي دين استازيتوب ي‪ ３‬کاوه‪ .‬په کندهار‪ ،‬نن‪／‬رهار (درون＂ه) او ‪＄‬ينو نورو‬ ‫س‪５‬مو ک‪ ３‬دا ډول فرمانونو شتون درلود‪.‬‬ ‫د ايتوديم د واکمن‪ ９‬له پيل سره د اشوکا يووالي چ‪ ３‬په ‪－‬ندهارا او کابل ي‪ ３‬واکمن‪ ９‬کوله‪ ،‬د ايتوديم د‬ ‫‪＄‬واکونو له لورې له مات‪ ３‬سره مخ شو‪ .‬په دې تر تيب د افغانستان پر ختي‪％‬و او سو‪４‬لي واليتونو د موريايانو‬ ‫ولکه پای ته ورس‪５‬ده‪ .‬ايتوديم خپل يرغلونه د هندوکش تر سو‪４‬لي سيمو پورې ورسول او د افغانستان‬ ‫خپلواکي ي‪ ３‬اعالن ک‪７‬ه‪.‬‬

‫په ！ول‪／‬ي ک‪ ３‬فعاليت‬ ‫زده کوونکي دې په ＇و ډلو وويشل شي‪ ،‬هره ډله دې په ترتيب سره د موريايانو د واکمن‪ ９‬پول‪ ３‬د نقش‪３‬‬ ‫پر مخ و＊يي‪.‬‬ ‫پو＊تن‪３‬‬ ‫‪ -1‬د موريايانو د لوم‪７‬ني واکمن په اړه ＇ه پوه‪８５‬ئ؟ وي‪ ３‬ليکئ‪.‬‬ ‫‪ -2‬چندرا‪－‬وپتا په کوم کال م‪ ７‬شو؟‬ ‫‪ -3‬د اشوکا د دين په اړه ＇ه پوه‪８５‬ئ؟‬ ‫له ！ول‪／‬ی ＇خه بهر فعاليت‬ ‫زده کوونکي دې په کتابتون ک‪ ３‬د هغه کتاب نوم‪ ،‬مولف او د کتاب د چاپ‪５‬دو د کا ل پل＂نه وک‪７‬ي چ‪ ３‬د‬ ‫موريايانو د وکمنانو په اړه ي‪ ３‬معلومات ليکل شوي وي‪.‬‬

‫‪32‬‬

‫پن‪％‬لسم لوست‬

‫ساکان‬

‫د سيستان تاريخي پات‪ ３‬شون‪３‬‬

‫په دغه لوست ک‪ ３‬به د افغانستان په سو‪４‬لي سيمو لکه اراکوزيا (کندهار) او س‪／‬ستان (سيستان) ک‪ ３‬د ساکانو‬ ‫د واکمن‪ ９‬په اړه معلومات تر السه ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د باختري يونان د پ‪５‬ر وروستنی واکمن هيلوکيلس و‪ .‬نوموړی د باختري يونان د امپراتورۍ پر ！ولو سيمو‬ ‫واکمن و‪ .‬له هغه وروسته محلي واکمنان او حاکمان من‪％‬ته راغلل‪ ،‬چ‪ ３‬هغوی هر يوه پر وړه سيمه حکومت‬ ‫کاوه‪.‬‬ ‫دې ل‪７‬ۍ له ميالد ＇خه وړاندې تر‪ ۱٠٠‬کال پورې دوام وموند‪ ،‬د افغانستان په سو‪４‬لي سيمو‪ ،‬لکه‪ :‬اراکوزيا‬ ‫(کندهار) سکستان (سيستان) ک‪ ３‬د ساکانو په نوم ‪＄‬واکمن قوم د خپل حاکميت بنس＀ ک‪＋５‬ود‪ .‬د دغه قوم‬ ‫لوم‪７‬نی واکمن د هرايوس په نوم پ‪５‬ژندل شوی چ‪ ３‬هغه هم د باختري يونان د واکمنانو په شان په خپل نوم‬ ‫سکه جوړوله‪.‬‬ ‫ساکانو په لن‪６‬ه موده ک‪ ３‬د خپلو متصرفاتو لمن تر ！اکسيال‪ ،‬سند او د بلوچستان تر بوالن پورې وغ‪％‬وله‪ ،‬د‬ ‫باختري يونان د امپراتورۍ سو‪４‬ل او سو‪４‬ل ختي‪ ３％‬سيم‪ ３‬ي‪ ３‬هم تر خپل‪ ３‬ولکي الندې راوست‪.３‬‬ ‫له هرايوس وروسته مايوس له ميالد وړاندې په(‪ )72‬کال ک‪ ３‬واک ته ورس‪５‬د‪ .‬هغه د خپلو سکو په مخ د‬ ‫شهنشاه لقب وليکه‪ ،‬د هغه د واکمن‪ ９‬د مهال يو ليک د لرغون پوهانو الس ته رس‪５‬دل‪ ３‬چ‪ ３‬د يوې مسي‬ ‫！و！‪ ３‬پر مخ ليکل شوی‪ ،‬په دغه ليک ک‪ ３‬له ميالده ‪ 78‬کاله وړاندې له يوناني او خروشتي رسم الخط ＇خه‬ ‫‪＂－‬ه اخيستل رو＊انه ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د مورخينو په اند د ساکانو د واکمن‪ ９‬د مهال داس‪ ３‬کلم‪ ３‬او نومونه پات‪ ３‬دی چ‪ ３‬تر اوسه هم په پ‪＋‬تنو ک‪３‬‬ ‫‪33‬‬

‫دود دي‪ ،‬د ب‪５‬ل‪ ３／‬په تو‪－‬ه اروپايي افغان پ‪５‬ژندونکی (سرا ولف کاميرو) باور لري چ‪( ３‬ساله که دمه) هغه‬ ‫کلمه ده چ‪ ３‬د ساکانو په مسکوکاتو ليکل شوې ده چ‪(３‬د پياوړي سرت‪５‬ري) معنا ورکوي‪ ،‬او يا بله کلمه‬ ‫(سپاله هوره) د ج‪７／‬ه مار يا ‪＄‬ليدونکي سرت‪５‬ري په معنا راغل‪ ３‬ده‪ .‬د ساکانو واکمن‪ ９‬د کوشانيانو په الس‬ ‫له من‪％‬ه والړه‪.‬‬

‫په ！ول‪／‬ی ک‪ ３‬فعاليتونه‬ ‫زده کوونکي دې د ساکانو په اړه په خپلو ک‪ ３‬خبرې اترې وک‪７‬ي او له يوبل ＇خه دې پو＊تن‪ ３‬وک‪７‬ي او‬ ‫‪＄‬وابونه دې دوی خپله وارزوي‪.‬‬ ‫پو＊تن‪３‬‬ ‫‪ -1‬د ساکانو لوم‪７‬نی مرکز چيرته و؟ معلومات وړاندې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -2‬د ساکانو لوم‪７‬ی واکمن ＇ه نوم‪５‬ده؟ په لن‪６‬ه ډول ي‪ ３‬راوپ‪５‬ژنئ‪.‬‬ ‫‪ -3‬مايوس په کوم کال واک ته ورس‪５‬د؟ وي‪ ３‬ليکئ‪.‬‬ ‫له ！ول‪／‬ي ＇خه بهر فعاليت‬ ‫زده کوونکي دې له مشرانو وپو＊ت‪ ３‬چ‪ ３‬ايا د ساکانو په نوم کلی پ‪５‬ژني؟ خپل معلومات دې پﻪ ！ول‪／‬ي ک‪３‬‬ ‫وړاندې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪34‬‬

‫شپاړلسم لوست‬

‫د يونان – باختري خپلواک دولتونه‬

‫د ايوکراتيد د مسکوکاتو ب‪５‬ل‪／‬ه‬ ‫په دې لوست ک‪ ３‬به زده کوونکي د يونان ‪ -‬باختري خپلواکو دولتونو د جوړ＊ت د ＇رن‪／‬والی او په دې دوره‬ ‫ک‪ ３‬د سياسي وضع‪ ３‬په اړه معلومات تر السه ک‪７‬ي‪.‬‬

‫مخک‪ ３‬مو ولوستل چ‪ ３‬د سکندر تر واکمن‪ ９‬الندې سيم‪ ３‬د يوناني قوماندانانو تر من‪ ＃‬وو‪４‬شل شوې‪.‬‬ ‫يوناني سلوکيديانو هم د سکندر د امپراتورۍ يوه برخه په واک ک‪ ３‬لرله‪ .‬هغوی شام او په هغه پورې ت‪７‬ل‪３‬‬ ‫سيم‪ ３‬اداره کول‪ .３‬سلوکيديانو يو تن يوناني افسر د لوم‪７‬ي ديوديتس په نوم د باختر د والي په تو‪－‬ه و‪－‬وماره‪.‬‬ ‫کله چ‪ ３‬هغه باختر ته ورس‪５‬د‪ ،‬د باختر او سغديانه خپلواکي ي‪ ３‬اعالن ک‪７‬ه‪ .‬د ديوديتس د واکمن‪ ９‬پ‪５‬ر د‬ ‫‪ 230 -245‬ﻛاﻟﻪ پخوا تر ميالده پورې رس‪８５‬ي‪ .‬تر هغه وروسته دويم ديوديتس د باختر کن＂رول او اداره‬ ‫په الس ک‪ ３‬ونيوله‪ .‬نوموړی له اشکانيانو نوې خپلواک شوی دولت سره د دوست‪ ９‬اړيکي ！ين‪ ３／‬ک‪７‬ې‪،‬‬ ‫‪＄‬که دواړه نوي دولتونه د شام (سوري‪ )３‬د سلوکيديانو پر خالف وو‪ .‬ايوتيديوم د يونان باختري دولت يو‬ ‫ډ‪４‬ر ‪＄‬واکمن ！ولواک و‪ ،‬چ‪ ３‬د خپل‪ ３‬واکمن‪ ９‬په پ‪５‬ر ک‪ ３‬ي‪ ３‬د شامي سلوکيديانو يرغل پر شا وتنباوه او بيا‬ ‫ي‪ ３‬د سول‪ ３‬له الرې هغوی پر شا ک‪７‬ل‪ .‬نوموړي د هندوکش سو‪４‬لي برخ‪ ３‬ب‪ ３‬له کوم‪ ３‬ج‪７／‬ې د هندي‬ ‫دولت له سلط‪ ３‬خپلواک‪ ３‬ک‪７‬ې او په لو‪４‬دي‪％‬و برخو ک‪ ３‬د توس تر سيمو پورې پر مخ الړ‪.‬‬ ‫په شمال ک‪ ３‬کاشغرستان او په سو‪４‬ل ک‪ ３‬ي‪ ３‬بلوچستان له لرغوني افغانستان سره يو ‪＄‬ای ک‪７‬ل‪ .‬په همدغه‬

‫‪35‬‬

‫دوره ک‪ ３‬باختر د زرو＊ارونو(هزارشهر) نوم تر السه ک‪ .７‬د يونان ‪-‬باختري دولت بل ！ولواک ديميتروس‬ ‫نوم‪５‬ده‪ .‬نوموړی تر سند او پنجاب پورې پر مخ الړ او شمالي هندوستان ي‪ ３‬د ‪－‬ن‪／‬ا تر ＇ن‪６‬و پورې ونيو‪.‬‬ ‫د يونان ‪ -‬باختري دولت پول‪ ３‬د مرکزی ايران له د＊تو＇خه د ‪－‬ن‪／‬ا تر سيند او بيا له سيحون او جيحون‬ ‫＇خه د هند تر سمندر‪－‬ي پورې رس‪５‬دل‪ ３‬وې‪ .‬د يونان ‪ -‬باختري ！ولواکانو فتوحاتو له ميالد ＇خه د‬ ‫مخه تر‪ 175‬کا له دوام درلود‪.‬‬ ‫ايوکراتيد د يونان‪ ،‬باختر بل ！ولواک و‪ .‬نوموړي داس‪ ３‬واليان په خپله امپراتورۍ ک‪ ３‬و‪－‬ومارل‪ ،‬چ‪ ３‬په‬ ‫هند ک‪ ３‬ي‪ ３‬د خپلواکو دولتونو لپاره الره اواره ک‪７‬ه‪ .‬واک ته د ايوکراتيد د رس‪５‬دو له مها ل ＇خه د يونان‪-‬‬ ‫باختري دولت سقوط پيل شو‪ .‬له يو لورې د ه‪５‬واد په لو‪４‬دي‪ ＃‬ک‪ ３‬د اشکانيانو بريدونو او له بل لورې په‬ ‫ه‪５‬واد ک‪ ３‬د ننه ستي قبايلو د يونان‪-‬باختري دولت د ړن‪５／‬دو لپاره الره اواره ک‪７‬ه‪ .‬يونان‪-‬باختري دولت له‬ ‫ميالده ‪ 135‬کا له وړاندې خپل مرکز له بلخ ＇خه ب‪／‬رام ته ول‪８５‬داوه‪ .‬تر دې چ‪ ３‬له ميالده ‪ 70‬کاله پخوا‬ ‫لوم‪７‬ي ساکان په سو‪４‬لي افغانستان ک‪ ３‬واک ته ورس‪５‬دل او بيا د (ستي) قبايلو يوې ＇ان‪ ３／‬چ‪ ３‬د (يوچي)‬ ‫په نوم ي‪ ３‬شهرت درلود او د افغانستان په لرغوني تاريخ ک‪ ３‬د کوشانيانو په نامه مشهور دي‪ ،‬بلخ ونيو او د‬ ‫يونان‪ -‬باختري دولتونو ل‪７‬ۍ ي‪ ３‬راوپرزوله‪.‬‬

‫په ！ول‪／‬ي ک‪ ３‬فعاليت‬ ‫زده کوونکي دې پر دوو ډلو وو‪４‬شل شي‪ .‬لوم‪７‬ۍ ډله دې د باختري او سغديانه سيمو د خپلواک‪ ９‬د اعالن‬ ‫او دويمه ډله دې د يونان‪ -‬باختري دورې د نامتو واکمنانو په اړه خپل معلومات په ！ول‪／‬ي ک‪ ３‬ووايي‪.‬‬ ‫پو＊تن‪３‬‬ ‫‪ -1‬د ايوتيديوم په اړه ＇ه پوه‪８５‬ئ؟ خپل معلومات وليکئ‪.‬‬ ‫‪ -۲‬ديمتريوس ＇وک و او د هغه د ک‪７‬و وړو په اړه ＇ه پوه‪８５‬ئ؟‬ ‫‪ -۳‬د يونان باختري امپراتورۍ پرز‪４‬دل ＇ه ډول پيل شول؟ خپل معلومات وليکئ‪.‬‬

‫له ！ول‪／‬ي ＇خه بهر فعاليت‬ ‫هر زده کوونکی دې د يونان‪-‬باختري دولت نقشه په کور ک‪ ３‬رسم ک‪７‬ي او په ！ول‪／‬ي ک‪ ３‬دې نورو زده‬ ‫کوونکو ته و＊يي‪.‬‬

‫‪36‬‬

‫اوو لسم لوست‬

‫د يونان – باختري پ‪５‬ر هنري او فرهن‪／‬ي ‪＄‬ان‪７／‬تياوې‬

‫ديمتروس د مسکوکاتو ب‪５‬ل‪／‬ه‬

‫په دې لوست ک‪ ３‬به زده کوونکي د يونان ‪ -‬باختري پ‪５‬ر کلتوري السته راوړن‪ ３‬او د هغو د ‪＄‬ان‪７／‬تياوو په اړه‬ ‫معلومات تر السه ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫شک نشته چ‪ ３‬د سکندر له پو‪＄‬ي يرغل سره سم له يوناني ل‪＋‬کرو سره يو ‪＄‬ای هنرمندان‪ ،‬پوهان‬ ‫او کسب‪／‬ر‪ ،‬نيول شويو ه‪５‬وادونو ته راغلل چ‪ ３‬له هغ‪ ３‬ډل‪ ３‬ه‪５‬وادونو ＇خه يو هم افغانستان و‪ .‬د دغو‬ ‫هنرمندانو نو＊تونه د ختي‪％‬و سيمو په ت‪５‬ره بيا د لرغوني افغانستان د خلکو له کلتور سره يو‪＄‬ای او افغاني‬ ‫ب‪２‬ه ي‪ ３‬خپله ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫د يونان ‪ -‬باختري واکمنيو پر مهال اقتصادي وضع‪ ３‬مناسب پرمخت‪ ，‬ک‪７‬ی و‪ .‬مالداري‪ ،‬کره‪２‬ه‪ ،‬د کسب‪／‬رو‬ ‫ب‪５‬الب‪５‬ل صنعتونه او سودا‪－‬ريزو اړيکو د پام وړ وده او پراختيا موندل‪ ３‬وه‪ .‬ايوتيدم له سرو او سپينو زرو ＇خه‬ ‫سک‪ ３‬پر خپل نوم جوړې ک‪７‬ې چ‪ ３‬د ＊و او مناسبو اقتصادي شرايطو استازيتوب ي‪ ３‬کاوه‪ .‬د سودا‪－‬رۍ ملي‬ ‫او ن‪７‬يوال‪ ３‬الرې ي‪ ３‬پرانست‪ ３‬وې او د کاروانونو د تلو راتلو امنيت هم نيول ک‪５‬ده‪ .‬د ه‪５‬واد ب‪５‬الب‪５‬ل‪ ３‬سيم‪ ３‬د‬ ‫واليانو په واسطه چ‪ ３‬شهزاد‪－‬ان وو‪ ،‬اداره ک‪５‬دې‪ .‬کابو ‪ 140‬کاله د يونان ‪ -‬باختري واکمن‪ ９‬پاي‪＋‬ت د نوي کلتور‬ ‫په رامن‪％‬ته ک‪５‬دو او دودولو خپل‪ ３‬پراخ‪ ３‬اغ‪５‬زې وک‪７‬ې چ‪ ３‬د صنايعو دود ک‪５‬دل‪ ،‬هنري نو＊تونه او فلسفي‬ ‫افکار‪ ،‬ژبه او ليک دود او نورې کلتوري خواوې ي‪ ３‬يادوالی شو‪ .‬دغه ！ول‪ ３‬کلتوري اغ‪５‬زې د يونان ‪ -‬باختري‬ ‫امپراتورۍ تر ولک‪ ３‬الندې له سيمه ييزو عناصرو سره يو‪＄‬ای شوې او يو ‪＄‬ان‪７／‬ی کلتور ي‪ ３‬رامن‪％‬ته ک‪７‬چ‪ ３‬د‬ ‫يونان باختري مدنيت په نوم په لرغوني تاريخ ک‪ ３‬شهرت لري‪ .‬ديونان ‪ -‬باختري دورې په يو ډبرليک ک‪ ３‬چ‪３‬‬ ‫په ای خانم ک‪ ３‬د لرغون پوهانو السته راغلی‪ ،‬داس‪ ３‬لولو‪:‬‬ ‫په وړکتوب ک‪＊ ３‬ه تربيه واخله‪.‬‬

‫‪37‬‬

‫په ‪＄‬وان‪ ９‬ک‪ ３‬پر خپلو غو＊تنو حاکم اوسه‪.‬‬ ‫په پاخه عمر ک‪ ３‬ري‪＋‬تني اوسه‪.‬‬ ‫په زړ＊ت ک‪＊ ３‬ه ناصح اوسه‪.‬‬ ‫د ژوندانه په وروستيو ور‪＄‬و ک‪ ３‬به پوه ش‪ ３‬چ‪＇ ３‬ه ډول ب‪ ３‬له ارمانه مرې‪.‬‬ ‫د يونانيانو اغ‪５‬زې په عمراني چارو ک‪ ３‬هم ＊کار‪４‬دل‪ .３‬پو‪＄‬ي او اداري مرکزونه ي‪ ３‬په عمومي ډول د‬ ‫سيندونو د يو‪＄‬ای ک‪５‬دو په سيمو ک‪ ３‬جوړول‪ .‬د دا ډول ودانيو ب‪５‬ل‪ ３／‬په ب‪／‬رام او ای خانم ک‪ ３‬ليدلی شو‪.‬‬ ‫په دغو ودانيو ک‪ ３‬دفاعي الرې په پام ک‪ ３‬نيول ک‪５‬دې‪ .‬د کن＂رولي برجونو‪ ،‬دفاعي خندقونو او ډول ډول‬ ‫بندونو جوړولو ته هم پام اړول ک‪５‬ده‪.‬‬ ‫د يو شم‪５‬ر مورخينو په باور يوناني نفوذ په افغانستان ک‪ ３‬تر اووم‪ ３‬ميالدي پ‪７５‬ۍ دوام وک‪ .７‬دغه اغ‪５‬زې په‬ ‫ت‪５‬ره بيا په ليک دود او هنر ک‪ ３‬د يادون‪ ３‬وړ دي‪ .‬هغه ډبرليکونه چ‪ ３‬د ه‪５‬واد په ب‪５‬الب‪５‬لو سيمو ک‪ ３‬تر السه‬ ‫شوی‪ ،‬دغه ادعا تاييدوی‪ .‬د مجسم‪ ３‬جوړولو هنر‪ ،‬رسامي‪ ،‬په ＊ي‪＋‬ه ي‪ ３‬لو＊وک‪ ３‬نقاشی او په ودانيو ک‪３‬‬ ‫يوناني شکلونه او ＇‪５‬رې تر ډ‪４‬رو وختونو پورې په لرغوني افغانستان ک‪ ３‬دود وې‪ .‬لن‪６‬ه دا چ‪ ３‬په ً ‪140‬‬ ‫کلونو ک‪ ３‬د يونان ‪ -‬باختري واکمن‪ 36 ９‬تنه پاچاهانو او يوې ملک‪ ３‬په لرغوني هند او افغانستان ک‪ ３‬واکمني‬ ‫ک‪７‬ې‪ .‬دغو ！ولو د يوناني فرهن‪ ，‬او کلتور د پراختيا لپاره د هند او باختر په سيمو ک‪ ３‬ه（‪ ３‬ک‪７‬ې دي‪ .‬د‬ ‫لرغون پوهانو د ＇‪７５‬نو په تر ځ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر هنري او فرهن‪／‬ي شواهد او السته راوړن‪ ３‬په افغانستان او شمالي‬ ‫هند ک‪ ３‬تر السه شوي دي‪.‬‬ ‫دغه ！ول اثار او پات‪ ３‬شون‪ ３‬د هغ‪ ３‬دورې استازيتوب کوي او په دغو سيمو ک‪ ３‬د يوناني فرهن‪ ，‬شتون‬ ‫＇ر‪－‬ندوي‪ .‬د يادون‪ ３‬وړ خبره دا چ‪ ３‬يوناني فرهن‪ ，‬په دغو سيمو ک‪ ３‬په سوچه ډول پات‪ ３‬نه دی‪＄ .‬که د‬ ‫لرغوني افغانستان له فرهن‪ ，‬او کلتور سره يو ‪＄‬ای شوی او د فرهن‪ ，‬يوه نوې ب‪２‬ه ي‪ ３‬رامن‪％‬ته ک‪７‬ې چ‪３‬‬ ‫د يونان ‪ -‬باختري مدنيت په نوم ياد شوی دی‪.‬‬ ‫په ！ول‪／‬ي ک‪ ３‬فعاليت‬ ‫زده کوونکي دې پر دوو ډلو وو‪４‬شل شي‪ .‬لوم‪７‬ۍ ډله دې د يونان ‪ -‬باختري دولت د اقتصادي وضع‪ ３‬په‬ ‫اړه خپل معلومات ＇ر‪－‬ند ک‪７‬ي او دويمه ډله دې د يونان ‪ -‬باختري دورې د دوو فرهن‪／‬ونو په يو‪＄‬ای ک‪５‬دلو‬ ‫خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پو＊تن‪３‬‬ ‫‪ -1‬د يونان ‪ -‬باختري دورې د اقتصادي وضع‪ ３‬په اړه ＇ه پوه‪８５‬ئ؟ بيان ي‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -2‬د يوناني ودانيو ب‪５‬ل‪ ３／‬او اغ‪５‬زې په کومو سيمو ک‪ ３‬ليدل ک‪８５‬ي؟ نومونه ي‪ ３‬واخلئ‪.‬‬ ‫‪ -3‬کوم ډول ليک دود په يونان ‪ -‬باختري دوره ک‪ ３‬دود و؟ توضيح ي‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫له ！ول‪／‬ي ＇خه بهر فعاليت‬ ‫زده کوونکي دې له ！ول‪／‬ي بهر له خپلو مشرانو ＇خه د سکندر او يونانيانو د کيسو په اړه پو＊تن‪ ３‬وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫السته راغلي معلومات دې په ！ول‪／‬ي ک‪ ３‬نورو ته وړاندې ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪38‬‬

‫اتلسم لوست‬

‫د کوشانيانو امپراتوري‬

‫له ډبرې ＇خه دکنشکا د مجسم‪ ３‬ان‪％‬ور‬ ‫په دغه لوست ک‪ ３‬د کوشانی امپراتورۍ د رامن‪％‬ته ک‪５‬دو د ＇رن‪／‬والي‪ ،‬مهمو کوشاني امپراتورانو او د رباطک‬ ‫د ډبر ليک په اړه معلومات تر السه کوئ‪.‬‬ ‫د کوشانيانو نوم د کوشان له کلم‪＇ ３‬خه اخيستل شوی‪ .‬کوشان له (يوچ‪ )３‬قومونو ＇خه و چ‪ ３‬د امو تر‬ ‫سيند را ت‪５‬ر او په بلخ ک‪ ３‬ي‪ ３‬د يونانيانوباختري واکمني له من‪％‬ه يوړه‪.‬‬ ‫د کوشانی امپراتورۍ بنس＀ ا‪＋４‬ودونکی (کجوال کد فيسيس دی‪ .‬نوموړی په ‪ 40‬ميالدي کال ک‪ ３‬د‬ ‫پاچاه‪ ９‬اعالن وک‪ .７‬او تر ‪ 40‬ميالدی کال پورې ي‪ ３‬د لرغون‪ ３‬آريانا په ډ‪４‬رو سيمو واکمنی وک‪７‬ه‪ .‬هغه د‬ ‫خپل سلطنت په پای ک‪ ３‬د شهنشاه لقب تر السه ک‪.７‬‬ ‫د کجوال کد فيسيس له م‪７‬ين‪ ３‬وروسته د هغه زوی (ويماتکتو) واک ته ورس‪５‬د‪ .‬د هغه په اړه ډ‪４‬ر معلومات نشته‬ ‫‪.‬په دې اړه يوازين‪ ９‬السته راوړنه د رباطک ډبر ليک دی چ‪ ３‬د ويماتکتو په واسطه ليکل شوی دی‪.‬‬ ‫له ويماتکتو وروسته د هغه زوی (ويما کدفيسيس) واک ته ورس‪５‬د‪ .‬نوموړی تر ‪127‬ﻣﻴﻼدي کاله واکمني‬ ‫وک‪７‬ه‪ .‬ويما کدفيزيس د کوشانيانو لوم‪７‬نی امپراتور و چ‪ ３‬د ه‪５‬واد پول‪ ３‬ي‪ ３‬په سويل ک‪ ３‬د هند د ‪－‬ن‪／‬اه تر‬ ‫سيند پورې ورسول‪.３‬‬ ‫نوموړي له چين سره ＊‪ ３‬اړيکي ！ين‪ ３／‬ک‪７‬ې او د روم د امپراتور (تراجان) دربار ته ي‪ ３‬يو سفير هم ول‪８５‬ه‬ ‫او له هغو سره ي‪ ３‬اقتصادي او سودا‪－‬ريزې اړيک‪！ ３‬ين‪ ３／‬ک‪７‬ې‪.‬‬ ‫له ويماکدفيسيس وروسته د هغه زوی لوی کنشکا واک ته ورس‪５‬د‪ .‬کنشکاه د افغانستان د لرغوني تاريخ‬ ‫يو ‪＄‬واکمن امپراتور او له ‪＄‬ان‪７／‬ي شهرت ＇خه برخمن و‪ .‬د هغه د امپراتورۍ بريدونه په ختي‪ ＃‬ک‪３‬‬ ‫د هندوستان تر بنارس‪ ،‬په لو‪４‬دي‪ ＃‬ک‪ ３‬د پارتيانو تر امپراتورۍ او په شمال ک‪ ３‬تر کاشغر او يارکند پورې‬

‫‪39‬‬

‫رس‪５‬دل‪ .‬په ختي‪ ＃‬ک‪ ３‬ي‪ ３‬له چين او په لو‪４‬دي‪ ＃‬ک‪ ３‬ي‪ ３‬له روم سره سودا‪－‬ريزې اړيک‪ ３‬درلودې‪.‬‬ ‫د کوشانيانو په دوره په ت‪５‬ره د کنشکا په واکمن‪ ９‬ک‪ ３‬د ور‪＋４‬مو مشهورې الرې ن‪７‬يوال شهرت تر السه ک‪.７‬‬ ‫کنشکا د خپل‪ ３‬امپراتورۍ د ادارې لپاره دوې پالزم‪５‬ن‪ ３‬درلودې‪ .‬په دوبي ک‪ ３‬ي‪ ３‬ب‪／‬رام او په ژمي ک‪ ３‬ي‪３‬‬ ‫پ‪＋５‬ور د خپل‪ ３‬پالزم‪５‬ن‪ ３‬په تو‪－‬ه غوره ک‪７‬ی و‪.‬‬ ‫د مهال په ترتيب د کوشاني ل‪７‬ۍ مهم امپراتوران‬

‫‪ -1‬کجوال کد فيسيس له ‪ 40‬ميالدي تر ‪ 80‬ميالدي پورې واکمن‪ ９‬وک‪７‬ه‪ .‬نوموړی د کوشانی امپراتورۍ‬ ‫بنس＀ ا‪＋４‬ودونکي و‪.‬‬ ‫‪ -2‬ويماتکتو له ‪ 80‬ميالدي ＇خه تر ‪ 105‬ميالدي پورې واکمني وک‪７‬ه‪.‬‬ ‫‪ -3‬ويما کد فيسيس له ‪ 105‬ميالدي تر ‪ 127‬ميالدي پورې واکمن‪ ９‬وک‪７‬ه‪.‬‬ ‫‪ -4‬کنشکا له ‪ 127‬ميالدي تر ‪ 147‬ميالدي پورې واکمن‪ ９‬وک‪７‬ه‪ .‬نوموړی د کوشانيانو تر ！ولو ستر امپراتور‬ ‫‪２－‬ل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ -5‬هوويشکا له ‪ 147‬ميالدي تر ‪ 182‬ميالدي پورې واکمني وک‪７‬ه‪.‬‬ ‫‪ -6‬واسوديوا له ‪ 182‬ميالدي تر‪ 220‬ميالدي پورې واکمني وک‪７‬ه‪ .‬له نوموړي وروسته ‪＄‬اي‪ ３‬واکمن‪９‬‬ ‫رامن‪％‬ته شوې او مرکزي واکمني ي‪ ３‬له گواښ سره مخ ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫کوم الملونه چ‪ ３‬د کوشاني امپراتورۍ د سقوط باعث و‪－‬ر‪＄‬يدل‪ ،‬هندوستان لور ته د کوشاني واکمنانو‬ ‫ډ‪４‬ر پام د کوشاني امپراتورۍ په لو‪４‬دي‪ ＃‬ک‪ ３‬د ساساني امپراتورۍ پياوړتيا‪ ،‬د ه‪５‬واد په شمال ک‪ ３‬د چيني‬ ‫قبايلو يرغلونه‪ ،‬د مرکزي واکمني له فرمان ＇خه د ‪＄‬ايي واکمنيو سر غ‪７‬ونه او په ه‪５‬واد ک‪ ３‬د ننه د رامن‪％‬ته‬ ‫شويو ‪＄‬واکونو يرغلونه د هغه الملونه ＇خه دي چ‪ ３‬د کوشاني د امپراتورۍ د و‪４‬شلو او نسکوريدو زمينه‬ ‫برابره ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫په ！ول‪／‬ي ک‪ ３‬فعاليت‬ ‫زده کوونکي دې په در‪４‬يو ډلو وو‪４‬شل شي‪ .‬لوم‪７‬ۍ ډله دې د کوشانيانو د بنس＀ ا‪＋４‬ودونکي په اړه‪ ،‬دويمه‬ ‫ډله دې د رباطک د ډبر ليک په اړه او در‪４‬يمه ډله دې د کوشانيانو د مشهورو واکمنانو په اړه معلومات‬ ‫وليکي او په ！ول‪／‬ي ک‪ ３‬دې وړاندې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پو＊تن‪３‬‬ ‫‪ -1‬د کوشاني امپراتورۍ بنس＀ ا‪＋４‬ودونکی ＇وک و؟ خپل معلومات وليکئ‪.‬‬ ‫‪ -2‬د رباطک د ډبر ليک په اړه ＇ه پوه‪８５‬ئ؟ ويي ليکئ‪.‬‬ ‫‪ -3‬د کوشانيانو د امپراتورۍ د سقوط الملونه بيان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫له ！ول‪／‬ي ＇خه بهر فعاليت‬ ‫زده کوونکي دې د امکان په صورت ک‪ ３‬د کوشاني دورې کلتوري حالت په اړوند معلومات را！ول او په‬ ‫！ول‪／‬ي ک‪ ３‬دې و＊يي‪.‬‬

‫‪40‬‬

‫نولسم لوست‬

‫د يفتليانو امپراتوري‬

‫د يفتليانو په دوره ک‪ ３‬د افغانستان پول‪３‬‬ ‫په دې لوست ک‪ ３‬د يفتلي امپراتورۍ د رامن‪％‬ته ک‪５‬دو د ＇رن‪／‬والي او د نوموړې امپراتورۍ د سقوط په اړه‬ ‫معلومات تر السه کوئ‪.‬‬ ‫د ان‪／‬ليسي مورخ سر اولف کاميرو په باور يفتليانو له مرکزي اسيا ＇خه د سو‪４‬ل لور ته حرکت وک‪ ７‬او خپله‬ ‫لوم‪７‬ن‪ ９‬اداره ي‪ ３‬په‪ 360‬ميالدي کال ک‪ ３‬په تخار ک‪ ３‬رامن‪％‬ته ک‪７‬ه‪ .‬يفتليانو تخار او د هندوکش سيم‪ ３‬له‬ ‫کوچنيو کوشانيانو يا کيداريانو ＇خه ونيول‪ ３‬او په خپله و لکه ک‪ ３‬ي‪ ３‬راوست‪.３‬‬ ‫په تاريخي متونو ک‪ ３‬يفتليان د هفتاليانو‪ ،‬يفتليانو‪ ،‬خوينتيانو او د اعرابو له لورې هياطله بلل شوي دي‪ .‬د‬ ‫يفتليانو لوم‪７‬نی پاچا د يفتاليتو په نامه پ‪５‬ژندل شوی چ‪ ３‬په‪ 425‬زي‪８‬ديز کال ک‪ ３‬ي‪ ３‬په تخار ک‪ ３‬د پاچاه‪９‬‬ ‫تاج پر سر ک‪＋５‬ود‪ .‬د نوموړي د واکمن‪ ９‬سيمه له بدخشان ＇خه تر بلخ او سغديانی پورې رس‪５‬ده‪ .‬له ايفتاليتو‬ ‫وروسته د هغه زوی اخشنور واک ته ورس‪５‬د‪ .‬نوموړي هرات هم په خپل قلمرو ک‪ ３‬شامل ک‪ .７‬اخشنور له‬ ‫ساسانيانو سره ډ‪４‬رې ج‪７／‬ې وک‪７‬ې او هغو ته ي‪ ３‬مات‪ ３‬ورک‪７‬ه‪ .‬نوموړي د خپل‪ ３‬امپراتورۍ د پراختيا په موخه‬ ‫د هندوکش سو‪４‬ل‪ ３‬سيم‪ ،３‬لکه‪ :‬کابل‪ ،‬غزني او هلمند هم په خپله ولکه ک‪ ３‬راوست‪ .３‬له اخشنور وروسته‬ ‫د هغه زوی تورمنه واک ته ورس‪５‬د‪ .‬هغه په سکو ک‪ ３‬خپل ‪＄‬ان د زابل امپراتور ياد ک‪７‬ی دی‪ .‬تورمنه خپل‬ ‫قلمرو ته تر مرکزي هند پورې پراختيا ورک‪７‬ه او په ‪ 502‬زي‪８‬ديز کال م‪ ７‬شو‪ .‬له هغه وروسته ي‪ ３‬زوی مهراکوال‬ ‫واک ته ورس‪５‬د‪ .‬هغه پر هند يرغل وک‪ ７‬او د ‪－‬وپتا کورن‪ ９‬ي‪ ３‬د باج ورکولو ته اړ ک‪７‬ه‪.‬‬

‫‪41‬‬

‫مهراکوال د بن‪／‬ال له واکمنانو سره هم ج‪７／‬ې وک‪７‬ې او ‪ ０－‬شم‪５‬ر بودايي مرکزونه ي‪ ３‬له من‪％‬ه يوړل او په‬ ‫پای ک‪ ３‬په‪ 542‬زي‪８‬ديز کال م‪ ７‬شو‪ .‬د هغه له م‪７‬ين‪ ３‬سره د يفتل‪ ３‬امپراتورۍ زوال او سقوط هم پيل شو‪.‬‬ ‫هند او بن‪／‬ال ب‪５‬رته د خپلو سيمه ييزو واکمنانو الس ته ورغلل او په افغانستان ک‪ ３‬هم د ‪＄‬ايي واکمنانو د‬ ‫پياوړتيا لپاره الر هواره شوه‪ .‬يفتليان د بودايي دين خالف وو او د بودايانو ډ‪４‬ر عبادت ‪＄‬ايونه ي‪ ３‬ويجاړ ک‪７‬ل‪.‬‬ ‫يفتليانو د لمر عبادت کاوه‪.‬‬ ‫د هغو په سکو ک‪ ３‬د زور او سور د عبادت ‪＄‬ايونو يادونه شوې چ‪ ３‬د لمر د عبادت معنا ي‪ ３‬ورکوله‪ .‬په‬ ‫سکو ک‪ ３‬د اتشکدې ان‪％‬ور ي‪ ３‬هم ‪＄‬ای پر ‪＄‬ای ک‪７‬ی وه‪ .‬د خيرخان‪ ３‬له کوتل ＇خه د لمر د رب النوع د‬ ‫مجسم‪ ３‬پيدا ک‪５‬دل د دغه مهال يوه ＇ر‪－‬نده ب‪５‬ل‪／‬ه ده‪.‬‬ ‫په افغانستان ک‪ ３‬د يفتلي امپراتورۍ له ！و！ه ک‪５‬دو وروسته د کوشان يفتلی په نامه يوه بله دوره پيل شوه‪.‬‬ ‫چ‪ ３‬د ‪＄‬اي‪ ３‬حکمرانانو دوره وه‪ .‬په دې دوره ک‪ ３‬د کابل شاهانو‪ ،‬د باميان د شيرانو او ت‪／‬ين شاهانو نومونه‬ ‫يادولی شو چ‪ ３‬د ه‪５‬واد په ب‪５‬الب‪５‬لو سيمو ک‪ ３‬ي‪ ３‬واکمني کوله‪.‬‬ ‫د وخت له مخ‪ ３‬دغه دوره له شپ‪８‬م‪ ３‬زي‪８‬ديزې پ‪７５‬ۍ ＇خه پيل او د اتم‪ ３‬زي‪８‬ديزې پ‪７５‬ۍ تر وروستيو پورې‬ ‫ي‪ ３‬دوام وک‪ ،７‬تر هغه چ‪ ３‬په افغانستان ک‪ ３‬خپلواک اسالمي دولتونه رامن‪％‬ته شول‪.‬‬

‫په ！ول‪／‬ي ک‪ ３‬فعاليت‬ ‫زده کوونکي دې په دوو ډلو وو‪４‬شل شي‪ .‬لوم‪７‬ۍ ډله دې د يفتليانو په اړه د ان‪／‬ليسي مورخ کار او نظر ＇ر‪－‬ند‬ ‫ک‪７‬ي او دويمه ډله دې د اخشنور د واکمن‪ ９‬په اړه معلومات وليکي او په ！ول‪／‬ي ک‪ ３‬دې وړاندې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پو＊تن‪３‬‬ ‫‪ -1‬يفتليان له کومه ‪＄‬ايه راغلل؟ معلومات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -2‬د يفتليانو وکمن اخشنور په اړه ＇ه پوه‪８５‬ئ؟ وليکئ‪.‬‬ ‫‪ -3‬د تورمنه په اړه ＇ه پوهي‪８‬ئ‪.‬‬ ‫له ！ول‪／‬ي ＇خه بهر فعاليت‬ ‫زده کوونکي دې خپل کور او کلي ک‪ ３‬داس‪ ３‬نومونه پيدا ک‪７‬ي چ‪ ３‬د يفتلي واکمنانو له نومونو سره نژدې‬ ‫وي‪.‬‬

‫‪42‬‬

‫د جغرافﻴ‪ ３‬برخه‬ ‫لﻮم‪７‬ی ＇پرکی‪ -‬د جغرافﻴ‪ ３‬مبادي‬ ‫شلم لﻮست‪ :‬جغرافﻴاﻳﻲ مفاهﻴم او اصطﻼحات‬

‫دطبﻴعﻲ چاپﻴرﻳال ﻳﻮه منظره‬

‫د جﻐراﻓﻴ‪ ３‬د ﻋﻠﻢ تﻌرﻳﻒ‬ ‫جغرافﻴﻪ ﻫغﻪ علم دى چ‪ ３‬د انسان او چاپﻴرﻳال متقابل‪ ３‬اړﻳک‪ ３‬مطالعﻪ کﻮي‪ .‬جغرافﻴﻪ د ن‪７‬ۍ ﻫنداره ده چ‪３‬‬ ‫د ‪＄‬مک‪ ３‬او کاﻳناتﻮ پﻪ ！ﻮلﻮ برخﻮ ک‪ ３‬مﻮږ تﻪ معلﻮمات راکﻮي‪.‬‬ ‫د جﻐراﻓﻴ‪ ３‬گ＂‪３‬‬ ‫مﻮږ او تاسﻮ د خپل کلﻲ‪＊ ،‬ار او ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ﻫکلﻪ معلﻮمات لرو‪ ،‬خﻮ د نﻮرو ＊ارونﻮ‪ ،‬ﻫ‪５‬ﻮادونﻮ‪ ،‬د ‪＄‬مک‪ ３‬کرې‪،‬‬ ‫لمرﻳز نظام‪ ،‬سﻴارو او نﻮرو مﻮضﻮعاتﻮ پﻪ ﻫکلﻪ معلﻮمات نﻪ لرو‪ .‬وخت او امکانات ﻫم محدود دي‪ ،‬چ‪３‬‬ ‫ﻫر‪＄‬اى تﻪ ﻻړ شﻮ او د ﻫغﻮ پﻪ اړه معلﻮمات ﻻس تﻪ راوړو‪ .‬د جغرافﻴ‪ ３‬علم او د ﻫغﻪ مستند معلﻮمات لﻪ مﻮږ‬ ‫سره مرستﻪ کﻮي‪ ،‬پرتﻪ لﻪ دې چ‪ ３‬چﻴرتﻪ ﻻړشﻮ‪ ،‬سم او مستند علمﻲ معلﻮمات تر ﻻسﻪ ک‪７‬و‪.‬‬

‫‪43‬‬

‫آﻳا ‪＄‬ﻤکﻪ کروي شکﻞ ﻟري؟‬ ‫‪＄‬مکﻪ د لمرﻳز نظام لﻪ سﻴارو ＇خﻪ ده چ‪ ３‬کابﻮ کروي شکل لري‪ .‬د ﻫغﻮ د قﻴقﻮ ＇‪７５‬نﻮ پربنس＀ چ‪ ３‬ترسره‬ ‫شﻮي دي‪＄ ،‬مکﻪ پﻪ قطبﻮنﻮ ک‪ ３‬ل‪８‬ه ننﻮتﻲ او د استﻮا پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ل‪８‬ه وتل‪ ３‬ده‪ .‬پدې اساس ‪＄‬مکﻪ د ﻳﻮې‬ ‫بشپ‪７‬ې کرې شکل نلري بلک‪ ３‬ﻫغﻪ د ﻳﻮې نامنظم‪ ３‬کرې پﻪ شکل تعرﻳفﻮي‪＄ .‬کﻪ چ‪ ３‬استﻮاﻳﻲ قطر ﻳ‪ ３‬د‬ ‫قطبﻲ قطر پﻪ پرتلﻪ ل‪ ８‬اوږد دى‪ .‬د ‪＄‬مک‪ ３‬کره د جﻮړ＊＀ لﻪ مخ‪ ３‬لﻮړې او ژورې اوارې د＊ت‪ ３‬او ﻫمدارنگﻪ‬ ‫＇پاند سﻴندونﻪ‪ ،‬جﻬﻴلﻮنﻪ‪ ،‬سمندرگﻲ او سمندرونﻪ لري‪ .‬د ‪＄‬مک‪ ３‬ډ‪４‬ره لﻮړه ＇ﻮکﻪ د اﻳﻮرﻳست ＇ﻮکﻪ ده چ‪３‬‬ ‫د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د ﻫمالﻴا پﻪ غرونﻮک‪ ،３‬چ‪ ３‬د ﻫند پﻪ شمال ک‪ ３‬پروت دی‪ ،‬مﻮقعﻴت لري او د سمندر لﻪ‬ ‫سطح‪＇ ３‬خﻪ (‪ )٨٨٤٨‬متره لﻮړوالﻰ لري‪ .‬د ‪＄‬مک‪ ３‬ډ‪４‬ره ژوره برخﻪ د چﻴن پﻪ سﻮ‪４‬ل ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬پﻪ أرام‬ ‫سمندر ک‪ ３‬پرتﻪ ده چ‪ ) ١١ ٠٣٦(３‬متره د سمندر لﻪ سطح‪＇ ３‬خﻪ ！ﻴ＂ﻪ پرتﻪ ده او د مارﻳاناد گﻮدال پﻪ نامﻪ‬ ‫ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬

‫د ！ﻮﻟگﻲ دﻧﻨﻪ ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫د زده کﻮونکﻮ ﻫره ډلﻪ دې مجسمﻪ کره مخ‪ ３‬تﻪ ک‪８５‬دي ‪.‬استﻮاﻳﻲ سﻴمﻪ‪ ،‬قطبﻲ سﻴمﻪ‪ ،‬د ‪＄‬مک‪ ３‬ډ‪４‬ره لﻮړه‬ ‫او ډ‪４‬ره ژوره برخﻪ دې د ＊ﻮونکﻲ پﻪ مرستﻪ پﻪ ا！کلﻲ تﻮگﻪ پﻴدا ک‪７‬ي‪ .‬وروستﻪ دې د ﻫرې ډل‪ ３‬استازي خپل‬ ‫معلﻮمات د ！ﻮلگﻲ پﻪ مخ ک‪ ３‬وړاندې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫‪ _١‬جغرافﻴﻪ تعرﻳف ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬پﻪ ﻫغﻪ ‪＄‬اى ک‪ ３‬چ‪ ３‬تاسﻮ ژوند کﻮئ‪ ،‬لﻮړې او ژورې برخ‪ ３‬ﻳ‪＇ ３‬ﻪ نﻮم‪８５‬ي؟‬ ‫‪ _٣‬د ن‪７‬ۍ جگﻪ ＇ﻮکﻪ ＇ﻮمره لﻮړوالﻰ لري او پﻪ کﻮم ‪＄‬اى ک‪ ３‬پرتﻪ ده؟‬ ‫‪ _٤‬د ن‪７‬ى ژوره برخﻪ چ‪５‬رتﻪ پرتﻪ ده او ＇ﻮمره ژور والﻰ لري؟‬

‫‪44‬‬

‫ﻳﻮوﻳشتﻢ ﻟﻮست‪:‬‬

‫د استﻮا کر＊ه او اقلﻴمﻲ سﻴم‪３‬‬ ‫شمالی قطب‬ ‫د شمالﻲ قطب داﻳره‬

‫شمالﻲ س‪７‬ه سﻴمﻪ‬

‫شمال‬

‫‪ 66 1‬درج‪３‬‬

‫‪2‬‬

‫شمالﻲ معتدلﻪ سﻴمﻪ‬

‫د سرطان داﻳره‬

‫شﻤاﻟﻰ ‪23 12‬درجې‬ ‫استﻮاﻳﻲ تﻮده سﻴمﻪ‬

‫د استﻮا کر＊ﻪ‬

‫‪ 0‬درجې‬

‫استﻮاﻳﻲ تﻮده سﻴمﻪ‬

‫س ېل‬

‫دجديداﻳره‬

‫‪ 23 1‬درجې‬

‫‪2‬‬

‫سﻮ‪４‬لﻲ معتدلﻪ سﻴمﻪ‬

‫د سﻮ‪４‬لﻲ قطب داﻳره‬

‫سﻮ‪４‬لﻲ س‪７‬ه سﻴمﻪ‬

‫س ېل‬

‫‪ 66 1‬درج‪３‬‬

‫‪2‬‬

‫داستﻮاکر＊ﻪ او اقلﻴمی سﻴم‪３‬‬

‫د استﻮا کر＊ﻪ‬ ‫د استﻮا کر＊ﻪ لﻮﻳﻪ فرضﻲ داﻳره ده چ‪ ３‬د ‪＄‬مک‪ ３‬کره پﻪ دوو برابرو برخﻮ و‪４‬شﻲ او د طﻮل البلد پر داﻳرې او د ‪＄‬مک‪３‬‬ ‫پر محﻮر باندې عمﻮده ده‪ .‬د استﻮا د کر＊‪ ３‬شمالﻲ برخ‪ ３‬تﻪ شمالﻲ نﻴمﻪ کره او جنﻮ بﻲ برخ‪ ３‬تﻪ ﻳ‪ ３‬جنﻮبﻲ نﻴمﻪ کره‬ ‫وﻳل ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫د سرطان کر＊ﻪ‬ ‫د وري مﻴاشت‪ ３‬لﻪ لﻮم‪７‬ۍ ن‪ ３＂５‬وروستﻪ‪ ،‬د لمر وړانگ‪ ３‬ورو ورو د شمالﻲ عرض البلدونﻮ پر لﻮر عمﻮدې لگ‪８５‬ي‪ ،‬تر‬ ‫＇ﻮ چ‪ ３‬د سرطان پﻪ لﻮم‪７‬ۍ ن‪＂５‬ﻪ د عرض البلد پﻪ ‪ ٢٣ 12‬درجﻮ باندې عمﻮدي ولگ‪８５‬ي‪ .‬لﻪ دې کبلﻪ دا عرض البلد‬ ‫د سرطان د داﻳرې پﻪ نامﻪ ﻳادوي‪ .‬پﻪ دې وخت ک‪ ３‬د شمالﻲ نﻴم‪ ３‬کرې دوبﻰ او د دوبﻲ لمرﻳز انقﻼب وي‪.‬‬

‫د جدي کر＊ﻪ‬ ‫د تل‪ ３‬د مﻴاشت‪ ３‬لﻪ لﻮم‪７‬ۍ ن‪ ３＂５‬وروستﻪ د لمر وړانگ‪ ３‬د استﻮا د داﻳرې پﻪ سﻮ‪４‬لﻲ لﻮر عمﻮدی لگ‪８５‬ي تر＇ﻮ چ‪ ３‬د جدي‬ ‫پﻪ لﻮم‪７‬ۍ ن‪＂５‬ﻪ د عرض البلد پﻪ ‪ ٢٣ 12‬درجﻮ باندې عمﻮد ولگ‪８５‬ي‪ .‬لﻪ دي کبلﻪ دا عرض البلد د جدې د داﻳرې پﻪ‬ ‫نامﻪ ﻳادوي او پﻪ سﻮ‪４‬لﻲ نﻴم‪ ３‬کرې ک‪ ３‬دوبﻰ وي‪ .‬د جدې لﻪ لﻮم‪７‬ۍ ن‪ ３＂５‬وروستﻪ د لمر وړانگ‪ ３‬ب‪５‬رتﻪ د استﻮا خﻮاتﻪ‬

‫‪45‬‬

‫حرکت کﻮي‪ ،‬د در‪４‬ﻴﻮ مﻴاشتﻮ پﻪ اوږدوک‪ ３‬ﻳعن‪ ３‬د وري پﻪ لﻮم‪７‬ۍ نﻴ＂ﻪ بﻴا د استﻮا پر کر＊‪ ３‬باندې عمﻮدي لگ‪８５‬ي‪.‬‬

‫د ﻣدارﻳﻨﻮ سﻴﻤﻪ‬ ‫د جدي او سرطان پر کر＊ﻮ د لمر وړانگ‪ ３‬ﻳﻮ ﻳﻮ‪＄‬ل او پر نﻮر و عرض البلدونﻮ چ‪ ３‬د سرطان او د جدي د کر＊ﻮ تر‬ ‫من‪ ＃‬پرت‪ ３‬دي‪ ،‬د لمر وړانگ‪ ３‬دوه ‪＄‬لﻪ عمﻮدې لگ‪８５‬ي‪ .‬نﻮ‪＄‬کﻪ دا سﻴمﻪ د استﻮاﻳﻲ مدارﻳنﻮ پﻪ نامﻪ ﻳادوي‪ .‬چ‪ ３‬ﻫﻮا ﻳ‪３‬‬ ‫ډ‪４‬ره تﻮده او مرطﻮبﻪ ده او ډ‪４‬ر اور＊ت لري‪.‬‬

‫ﻣﻌتدﻟ‪ ３‬سﻴﻤ‪３‬‬ ‫ﻫغﻪ سﻴم‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ شمالﻲ او سﻮ‪４‬لﻲ نﻴمﻮ کروک‪ ３‬د عرض البلد د ‪ ٢٣ 12‬او ‪ ٦٦ 12‬درجﻮ تر من‪ ＃‬پرت‪ ３‬دي‪،‬‬

‫دمعتدلﻮ سﻴمﻮ پﻪ نامﻪ ﻳاد‪８４‬ي چ‪ ３‬ﻫﻮاﻳ‪ ３‬معتدلﻪ ده‪.‬‬

‫س‪７‬ې سﻴﻤ‪３‬‬ ‫دا سﻴم‪ ３‬پﻪ دواړو نﻴمﻮ کروک‪ ３‬د‬ ‫ﻳخچالﻲ سﻴمﻪ جﻮړوي‪.‬‬

‫‪ ٦٦ 12‬او ‪ ٩٠‬درجﻮ پﻪ من‪ ＃‬ک‪ ３‬پرت‪ ３‬دي چ‪ ３‬ﻫﻮاﻳ‪ ３‬نﻮره ﻫم س‪７‬ه وي چ‪３‬‬

‫شﻤاﻟﻲ او سﻮ‪４‬ﻠی ﻧﻴﻤ‪ ３‬کرې‬ ‫کﻪ د ‪＄‬مک‪ ３‬کرې تﻪ ‪＄‬ﻴر شﻮ‪ ،‬نﻮ ‪－‬ﻮرو چ‪ ،３‬د استﻮا کر＊ﻪ ‪＄‬مکﻪ پر دوو برابرو برخﻮ و‪４‬شﻲ‪ .‬د استﻮا کر＊ﻪ چ‪ ３‬د‬ ‫عرض البلدونﻮ مبدا منل شﻮې ده‪ ،‬د عرض البلد صفر درجﻪ ده ‪ .‬د عرض البلد نﻮي درج‪ ３‬پﻪ شمالﻲ نﻴمﻪ کره ک‪３‬‬ ‫او نﻮي درج‪ ３‬پﻪ سﻮ‪４‬لﻲ نﻴمﻪ کره ک‪ ３‬دي‪.‬د وچ‪ ３‬ډ‪４‬رې سﻴم‪ ３‬لکﻪ شمالﻲ امرﻳکا‪ ،‬مرکزي امرﻳکا‪ ،‬د اروپا ！ﻮلﻪ لﻮﻳﻪ‬ ‫وچﻪ‪،‬د أسﻴا او افرﻳقا ډ‪４‬ره برخﻪ پﻪ شمالﻲ نﻴمﻪ کره ک‪ ３‬پراتﻪ دي‪ .‬خﻮ پﻪ سﻮ‪４‬لﻲ نﻴمﻪ کره ک‪ ３‬ﻳﻮازې استرالﻴا‪ ،‬سﻮ‪４‬لﻲ‬ ‫افرﻳقا‪ ،‬د سﻮ‪４‬لﻲ امرﻳکا ډ‪４‬ره برخﻪ او انتارکتﻴکا پراتﻪ دي‪ .‬لﻪ بل‪ ３‬خﻮا د سمندرونﻮ ډ‪４‬ره برخﻪ پﻪ سﻮ‪４‬لﻲ نﻴمﻪ کره ک‪３‬‬ ‫پرتﻪ ده‪ .‬د ب‪５‬ل‪ ３／‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د ﻫند سمندر‪،‬د أرام سمندر ډ‪４‬ره برخﻪ‪ ،‬سﻮ‪４‬لﻲ کن‪／‬ل سمندر اوداطلس سمندر سﻮ‪４‬لﻲ برخ‪３‬‬ ‫پﻪ سﻮ‪４‬لﻲ نﻴمﻪ کره ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري‪ .‬نﻮ‪＄‬کﻪ سﻮ‪４‬لﻲ نﻴمﻪ کره او بﻴزه نﻴمﻪ کره او شمالﻲ نﻴم‪ ３‬کره د وچ‪ ３‬نﻴم کرې‬ ‫پﻪ نامﻪ ﻳادوي‪ .‬د سﻮ‪４‬لﻲ نﻴم‪ ３‬کرې د ﻫﻮا حالت سمندري او د شمالﻲ نﻴم‪ ３‬کرې د ﻫﻮا حالت کابﻮوچ دی د ن‪７‬ی ډ‪４‬ر‬ ‫و‪７－‬ي پﻪ شمالﻲ نﻴمﻪ کره ک‪ ３‬ژوند کﻮي‪.‬‬

‫د ！ﻮﻟگﻲ دﻧﻨﻪ ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮونکﻲ دې پﻪ دوو ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې پﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬نﻴمﻪ کره د نﻴم‪ ３‬داﻳرې د قﻮس پﻪ تﻮگﻪ جﻮړه ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻳﻮه ډلﻪ دې شمالﻲ نﻴمﻪ کره او بلﻪ ډلﻪ دې سﻮ‪４‬لی نﻴمﻪ کره تمثﻴل ک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫‪ _١‬د استﻮا کر＊ﻪ ＇ﻪ ده؟‬ ‫‪ _٢‬د جدې کر＊ﻪ پﻪ کﻮمﻪ سﻴمﻪ ک‪ ３‬پرتﻪ ده؟‬ ‫‪ _٣‬د سرطان داﻳره ول‪ ３‬د سرطان د داﻳرې پﻪ نامﻪ ﻳادوي؟‬ ‫‪ _٤‬پﻪ شمالﻲ نﻴمﻪ کره ک‪ ３‬د وچ‪ ３‬کﻮم‪！ ３‬ﻮ！‪ ３‬پرت‪ ３‬دي؟‬ ‫‪ _٥‬پﻪ سﻮ‪４‬لﻲ نﻴمﻪ کره ک‪ ３‬کﻮم سمندرونﻪ مﻮقعﻴت لري؟‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟگﻲ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮونکﻲ دې د شمالﻲ او سﻮ‪４‬لﻲ نﻴم‪ ３‬کرې نقشﻪ د سمندرونﻮ او وچﻮ لﻪ ！ﻮ！ﻮ سره پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬رسم ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪46‬‬

‫دوه وﻳشتم لﻮست‪:‬‬

‫شمالﻲ او جنﻮبﻲ قطب‪ -‬طﻮل البلد او عرض البلد‬ ‫د شمالی قطب ‪ ٩٠‬درج‪３‬‬ ‫شمال‬

‫د ارکتﻴک کر＊ﻪ‬

‫‪ 66 1‬درج‪３‬‬

‫‪2‬‬

‫د جدي کر＊ﻪ‬

‫س ېل ‪ 23 1‬درج‪３‬‬

‫‪2‬‬

‫س ېل‬

‫د انتارکتﻴک کر＊ﻪ‬

‫‪ 66 1‬درج‪３‬‬

‫‪2‬‬

‫د طﻮل البلدونﻮ مبداء‬

‫د استﻮا کر＊ﻪ‬

‫‪0o‬‬

‫ختﻴ‪ ٩٠ ＃‬درج‪ ３‬طﻮل البلد (نصف النﻬار)‬

‫د سرطان کر＊ﻪ‬

‫‪2‬‬

‫د سﻮ‪４‬لﻲ قطب ‪ ٩٠‬درج‪３‬‬

‫سﻮ‪４‬ﻠﻲ اوشﻤاﻟﻲ ﻗﻄب‬ ‫شمالﻲ قطب پﻪ شمال ک‪ ３‬د ‪＄‬مک‪ ３‬د محﻮر وروست‪ ９‬نقطﻪ ده چ‪ ３‬عرض البلد ﻳ‪ ３‬شمالﻲ نﻮي درج‪ ３‬دى‪ .‬ﻫمداراز‬ ‫سﻮ ﻳلﻲ قطب د ‪＄‬مک‪ ３‬پﻪ سﻮ‪４‬ل ک‪ ３‬د محﻮر وروستی ！کﻰ دى‪ .‬چ‪ ３‬عرض البلد ﻳ‪ ３‬سﻮ‪４‬لﻲ نﻮي درج‪ ３‬دی‪.‬‬ ‫د ارکتﻴک داﻳره‬ ‫‪1‬‬ ‫د شمالﻲ قطب داﻳره (ارکتﻴک) د شمالﻲ عرض البلد ‪ 66 2‬درج‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫د اﻧتارکتﻴک داﻳره‪:‬‬ ‫‪1‬‬ ‫د جنﻮبِﻲ قطب داﻳره (انتارکتﻴک) د سﻮ‪４‬لﻲ عر ض البلد ‪ 66 2‬درج‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻣحﻮر‬ ‫کﻪ د شمالﻲ قطب وروست‪ ９‬نقطﻪ د سﻮ‪４‬لﻲ قطب د وروستی نقط‪ ３‬سره و ن‪＋‬لﻮو‪ ،‬ﻫغﻪ کر＊ﻪ چ‪ ３‬دا دوه ！کﻲ سره‬ ‫ن‪＋‬لﻮي‪ ،‬د محﻮر پﻪ نامﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ ،‬د محﻮر شمالﻲ پاى شمالﻲ قطب او د محﻮر سﻮ‪４‬لﻲ پاى د سﻮ‪４‬لﻲ قطب پﻪ نامﻪ ﻳادوي‪.‬‬ ‫جغرافﻴاﻳﻲ شمال قطب د قطب د ستﻮري پﻪ لﻮر دى‪ ،‬چ‪ ３‬د ‪＄‬مک‪ ３‬محﻮر تﻪ ﻳ‪ ３‬لﻪ عمﻮدي حالت ＇خﻪ ＊ﻲ لﻮرتﻪ‬ ‫د ‪ ٢٣ 12‬درجﻮ پﻪ زاوﻳﻪ مﻴﻼن ورک‪７‬ﻳدى‪.‬‬ ‫ﻋرض اﻟبﻠد‬ ‫عرض البلد ﻫغﻮ کر＊ﻮ تﻪ وﻳل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬داستﻮا لﻪ کر ＊‪ ３‬سره مﻮازي دخت‪ ＃５‬او لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬لﻮرى لري او ﻳﻮ لﻪ بلﻪ سره‬ ‫مﻮازي دي‪ .‬دطﻮل البلد پر کر＊ﻮ عمﻮدي دي‪＇ .‬رن‪／‬ﻪ چ‪＄ ３‬مکﻪ کروي ده‪،‬د عرض البلد ډ‪４‬ره لﻮﻳﻪ داﻳره د استﻮا کر＊ﻪ‬ ‫ده او د عرض البلدونﻮ مبداء (پﻴل) گ‪２‬ل ک‪８５‬ي‪ ،‬نﻮ ‪＄‬کﻪ صفر درجﻪ منل شﻮې ده‪ .‬د استﻮا شمالﻲ عرض البلدونﻮتﻪ‬ ‫شمالﻲ عرض البلدونﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬د (‪ )N‬پﻪ تﻮري ＊ﻮدل ک‪８５‬ي او د استﻮا جنﻮبﻲ عرض البلدونﻮتﻪ‪ ،‬جنﻮبﻲ عرض‬

‫‪47‬‬

‫لﻮدﻳ‪ ٩٠ ＃‬درج‪ ３‬طﻮل البلدونﻪ‬

‫شمال‬

‫‪ 23 1‬درجې‬

‫البلدونﻪ واﻳﻲ او د (‪ )S‬پﻪ تﻮري ＊ﻮدل ک‪８５‬ي‪ .‬د عرض البلد ﻫره درجﻪ پﻪ ‪ ٦٠‬دقﻴقﻮ او ﻫره دقﻴقﻪ پﻪ ‪ ٦٠‬ثانﻴﻮ و‪４‬شل‬ ‫شﻮې چ‪ ３‬پﻪ نقشﻮ ک‪ ３‬د درج‪ ،３‬دقﻴق‪ ３‬او ثانﻴ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ ＊ﻮدل ک‪８５‬ي ‪ .‬د عرض البلد ډ‪４‬ره کﻮچن‪ ９‬داﻳره شمالﻲ او‬ ‫جنﻮبﻲ ‪ ٩٠‬درج‪ ３‬دي چ‪ ３‬اوږدوال‪ ９‬ﻳ‪ ３‬صفرتﻪ رس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د استﻮا پر کر＊‪ ３‬د وري (حمل) او تل‪( ３‬مﻴزان) پر لﻮم‪７‬ۍ ن‪＂５‬ﻪ‪ ،‬د سرطان پر کر＊‪ ３‬باندې دچنگاښ (سرطان) پر‬ ‫لﻮم‪７‬ى ن‪＂５‬ﻪ او د جدي پر داﻳرې د مرغﻮمﻲ (جدى) پر لﻮم‪７‬ۍ نﻴ＂ﻲ د لمر وړانگ‪ ３‬عمﻮدې لگ‪８５‬ي‪ .‬لﻪ ﻫمدې کبلﻪ د لمر‬ ‫د وړانگﻮ د لگ‪５‬دو زاوﻳﻪ او مﻮقعﻴت پﻪ ﻫر فصل ک‪ ３‬تﻮپﻴر لري‪ .‬پﻪ ﻳاد ولرو چ‪ ３‬د لمر د وړانگﻮ د لگ‪５‬دو تﻮپﻴر د فصلﻮنﻮ‬ ‫پﻪ بدلﻮن او د بﻮ！ﻮ پﻪ وده او اقلﻴمﻲ سﻴمﻮ باندې مﻬمﻪ اغ‪５‬زه لري‪ ،‬پﻪ ‪＄‬انگ‪７‬ې تﻮگﻪ پﻪ معتدلﻮ او قطبﻲ سﻴمﻮ ک‪.３‬‬

‫پﻪ طﻮل اﻟبﻠد پﻮﻫ‪５‬دل ＇ﻪ ارز＊ت ﻟري؟‬ ‫دجرافﻴاﻳﻲ نقشﻮ پر مخ داس‪ ３‬کر＊‪ ３‬رسم شﻮې چ‪ ３‬د ﻫغﻮ پﻪ واسطﻪ پر نقش‪ ３‬باندې د ‪＄‬مک‪ ３‬دمخ ﻫره نقطﻪ چ‪３‬‬ ‫وغﻮاړو پﻴدا کﻮلﻰ شﻮ‪ .‬دا کر＊‪ ３‬د طﻮل البلد او عرض البلد کر＊‪ ３‬دي چ‪ ３‬د جغرافﻴاﻳﻲ وضعﻴﻪ کمﻴاتﻮ پﻪ اصطﻼح‬ ‫ﻫم ﻳاد‪８４‬ي‪＄ .‬مکﻪ دوه قطبﻮنﻪ لري‪ ،‬شمالﻲ قطب او جنﻮبﻲ قطب‪ .‬ﻫغﻪ فرض‪ ３‬کر＊‪ ３‬چ‪ ３‬لﻪ شمالﻲ قطب ＇خﻪ‬ ‫پﻴل او ترجنﻮبﻲ قطبﻪ رس‪８５‬ي‪ ،‬د طﻮل البلد (نصف النﻬار) پﻪ نامﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪＇ .‬رنگﻪ چ‪ ３‬د ﻳﻮې داﻳرې محﻴط (‪)٣٦٠‬‬ ‫درج‪ ３‬دى‪ ،‬نﻮ د طﻮل البلد د ！ﻮلﻮ درجﻮ شم‪５‬رې (‪ )٣٦٠‬درج‪ ３‬ک‪８５‬ي‪ .‬د طﻮل البلد ﻫغﻪ کر＊ﻪ چ‪ ３‬د لندن پﻪ ＊ارک‪３‬‬ ‫لﻪ گرﻳنﻮﻳچ ＇خﻪ ت‪５‬ر‪８４‬ي د طﻮل البلدونﻮ مبداء ده او صفر درجﻪ منل شﻮې ده چ‪ ３‬د طﻮل البلد (‪ )١٨٠‬درج‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د‬ ‫گرنﻴﻮﻳچ ختﻴ‪ ＃‬خﻮاتﻪ پرت‪ ３‬دي او د ختﻴ‪ ＃‬طﻮل البلدونﻮ پﻪ نامﻪ او (‪ )١٨٠‬نﻮرې درج‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د گرﻳنﻮﻳچ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬خﻮاتﻪ‬ ‫پرت‪ ３‬دي او د لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬طﻮل البلدونﻮ پﻪ نامﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬د طﻮل البلد ﻫره درجﻪ پﻪ (‪ )٦٠‬دقﻴقﻮ او ﻫره دقﻴقﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ (‪ )٦٠‬ثانﻴﻮ‬ ‫و‪４‬شل ک‪８５‬ي‪ .‬د طﻮل البلد کر＊‪ ３‬پﻪ ﻳﻮازې تﻮگﻪ د ن‪７‬ۍ پﻪ ب‪５‬لﻮ ب‪５‬لﻮ ‪＄‬اﻳﻮنﻮک‪ ３‬د وخت تﻮپﻴر ＊ﻴﻲ‪＄.‬کﻪ پﻪ ﻳﻮساعت ک‪３‬‬ ‫د طﻮل البلد پن‪％‬لس درج‪ ３‬د لمر لﻪ مخ‪ ３‬ت‪５‬ر‪８４‬ي‪ .‬پﻪ نقشﻮ ک‪ ３‬د طﻮل البلد او عرض البلد د کر＊ﻮ تقاطع د ‪＄‬اﻳﻮنﻮ‬ ‫مﻮقعﻴت ＊ﻴﻲ‪.‬‬

‫د ！ﻮﻟگﻲ دﻧﻨﻪ ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮونکﻲ دې پﻪ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ ‪ ،‬لﻮم‪７‬ۍ ډلﻪ دې د عرض البلدونﻮ داﻳرې او دوﻳمﻪ ډلﻪ دې د طﻮل البلد داﻳرې رسم‬ ‫ک‪７‬ي او خپل شکلﻮنﻪ دې د ！ﻮلگﻲ پﻪ وړاندې تشرﻳح ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫؟‬ ‫‪ _١‬شما لﻲ قطب د عرض البلد پﻪ کﻮمﻪ درجﻪ ک‪ ３‬پروت دی؟‬ ‫‪ _٢‬د استﻮا کر＊ﻪ تعرﻳف ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د ！ﻮلﻮ طﻮل البلدونﻮ شمﻴر ＇ﻮ درج‪ ３‬دى او ول‪３‬؟‬ ‫‪ _٤‬د صفر درج‪ ３‬طﻮل البلد لﻪ کﻮم مﻬم ＊ار ＇خﻪ ت‪５‬ر‪８４‬ي؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟگﻲ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮونکﻲ دې د عرض البلد کر＊‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه کره ک‪ ３‬رسم ک‪７‬ي او د مﻬمﻮ داﻳرو نﻮمﻮنﻪ دې واخلﻲ‪.‬‬

‫‪48‬‬

‫دروﻳشتم لﻮست‬

‫د ‪＄‬مک‪ ３‬وضعﻲ او انتقالﻲ حرکتﻮنه‬ ‫پسرلﻰ‬ ‫منی‬ ‫شمال‬

‫ژمﻰ‬

‫دوبی‬

‫ژمﻰ‬ ‫دوبی‬ ‫سﻮ‪４‬ل‬ ‫منﻰ‬ ‫مک‪ ３‬د‬

‫د‪＄‬‬

‫و لﻮرې‬

‫＇رخﻴد‬

‫پسرلﻰ‬

‫‪＄‬مکﻪ دوه ډولﻪ مﻬم حرکتﻮنﻪ لري‪ :‬وضعﻲ حرکت او انتقالﻲ حرکت‪.‬‬ ‫‪＄‬مکﻪ پﻪ ‪ ٢٤‬ساعتﻮنﻮ ک‪ ３‬د خپل محﻮر پر چاپ‪５‬ر چﻮرل‪８５‬ي او خپلﻪ دوره بشپ‪７‬وي‪ ،‬چ‪ ３‬دا حرکت د ‪＄‬مک‪３‬‬ ‫د وضعﻲ حرکت پﻪ نامﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬د‪＄‬مک‪ ３‬د وضعﻲ حرکت لﻪ پاﻳلﻮ ＇خﻪ د شپ‪ ３‬او ور‪ ３＄‬من‪％‬تﻪ راتگ دي‪.‬‬ ‫لمر تل پﻪ ﻳﻮه طﻮل البلد ک‪ ３‬د ختلﻮ پﻪ حالت ک‪ ３‬او د ﻫغﻪ پﻪ مخالف لﻮري ک‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه طﻮل البلد ک‪ ３‬د پر‪４‬ﻮتﻮ پﻪ‬ ‫حالت ک‪ ３‬وي‪ .‬نﻮ‪＄‬کﻪ پﻪ ！ﻮلﻮ طﻮل البلدونﻮ ک‪ ３‬شپﻪ او ورځ پرلﻪ پس‪ ３‬واقع ک‪８５‬ي‪ .‬د ‪＄‬مک‪ ３‬کره چ‪ ３‬د طﻮل‬ ‫البلد (‪ )٣٦٠‬درج‪ ３‬لري‪ ،‬د (‪ )٢٤‬ساعتﻮنﻮ پﻪ مﻮده ک‪ ３‬د لمر د وړانگﻮ لﻪ مخ‪ ３‬ت‪５‬ر‪８４‬ي‪ .‬پﻪ دې اساس پﻪ ﻳﻮه‬ ‫ساعت ک‪ ３‬د لمر د وړانگﻮ ترمخ‪ ３‬د طﻮل البلد (‪ )١٥‬درج‪ ３‬ت‪５‬ر‪８４‬ي‪(.‬طﻮل البلد‪) ٣٦٠ 00 ٢٤=١٥‬‬ ‫دﻳﻮې س‪５‬م‪ ３‬دوخت د پﻴدا کﻮلﻮ لپاره لﻪ نقش‪＇ ３‬خﻪ دﻫغ‪ ３‬س‪５‬م‪ ３‬دطﻮل البلد درجﻪ پﻴدا کﻮو‪ ،‬وروستﻪ دﻫرې‬ ‫درج‪ ３‬تﻮپﻴر لﻪ خپل ＊ار سره پرتلﻪ کﻮو‪＇ .‬رن‪／‬ﻪ چ‪ ３‬ﻫره درجﻪ پﻪ ＇لﻮرو دقﻴقﻮک‪ ３‬دلمر دوړان‪／‬ﻮ تر مخ‪３‬‬ ‫ت‪５‬ر‪８４‬ي‪ ،‬ﻫغﻪ پﻪ ＇لﻮرو ک‪ ３‬ضربﻮو‪ ،‬پدې تﻮ‪－‬ﻪ د دوو سﻴمﻮ د وخت تﻮپﻴر پﻴدا ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬اﻧتﻘاﻟﻲ حرکت‬

‫د ‪＄‬مک‪ ３‬انتقالﻲ حرکت د لمر پر چاپ‪５‬ره ترسره ک‪８５‬ي او مدار ﻳ‪ ３‬بﻴضﻮي دى‪ .‬لمر د بﻴضﻮي پﻪ ﻳﻮه محراق‬ ‫ک‪＄ ３‬اى لري‪ .‬د ‪＄‬مک‪ ３‬حرکت پرمدار باندې پﻪ ﻳﻮه ثانﻴﻪ ک‪ ３‬د (‪ )٣٠‬کﻴلﻮمترو پﻪ چ＂کﻮالﻲ ترسره ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫‪49‬‬

‫پﻪ پسرلﻲ ک‪ ،３‬د لمر وړانگ‪ ３‬د استﻮا پر کر＊‪ ３‬عمﻮدې وي او ﻫغﻪ ﻫم د وري پﻪ لﻮم‪７‬ۍ ن‪＂５‬ﻪ (د پسرلﻲ‬ ‫اعتدال)‬ ‫د چنگاښ پر لﻮم‪７‬ﻳﻮ ک‪ ３‬د دوبﻲ پﻴل وي او د لمر وړانگ‪ ３‬د سرطان پر داﻳرې عمﻮدې ل‪８５／‬ى‪( .‬د‬ ‫دوبﻲ انقﻼب)‬ ‫د تلﻲ پﻪ لﻮم‪７‬ﻳﻮ ک‪ ،３‬د منﻲ فصل او د لمر وړانگ‪ ３‬د استﻮا پر کر＊‪ ３‬عمﻮدي لگ‪８５‬ﻳﻲ(د منﻲ‬ ‫اعتدال)‬ ‫د مرغﻮمﻲ (جدي) پﻪ لﻮم‪７‬ﻳﻮ ک‪ ، ３‬د ژمﻲ د فصل پﻴل او د لمر وړانگ‪ ３‬د جدې پر داﻳري عمﻮد‬ ‫لگ‪８５‬ي (د ژمﻲ انقﻼب)‬ ‫د سرطان او جدي د کر＊ﻮ ترمن‪ ＃‬د لمر د وړانگﻮ تگ او راتگ پﻪ دولسﻮ مﻴاشتﻮ ک‪ ３‬پﻮره ک‪８５‬ي او پﻪ‬ ‫من‪％‬نﻴﻮ عرض البلدونﻮ ک‪＇ ３‬لﻮر فصلﻪ( پسرلﻰ‪ ،‬دوبﻰ‪ ،‬منﻰ او ژمﻰ) رو＊انﻪ لﻴدل ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫د ！ﻮﻟگﻲ دﻧﻨﻪ ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫زده کﻮونکﻲ دې د ‪＄‬مک‪ ３‬انتقالﻲ حرکت رسم ک‪７‬ي او د ﻫغﻪ پﻪ ﻫکلﻪ دې پﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬خپلﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮتﻪ‬ ‫معلﻮمات ورک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬

‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫‪＄ _١‬مکﻪ ＇ﻮ ډولﻪ حرکتﻮنﻪ لري؟‬ ‫‪ _٢‬د ‪＄‬مک‪ ３‬وضعﻲ حرکت ＇رنگﻪ حرکت دى؟‬ ‫‪ _٣‬د ‪ ٢٤‬ساعتﻮنﻮ پﻪ مﻮده ک‪ ３‬د طﻮل البلد ＇ﻮ درج‪ ３‬د لمر لﻪ مخ‪ ３‬ت‪５‬ر‪８４‬ي؟‬ ‫‪ _٤‬د سرطان کر＊ﻪ ＇ﻪ اﻫمﻴت لري؟‬ ‫‪ _٥‬د پسرلﻲ اعتدال ＇ﻪ دى؟‬ ‫‪ _٦‬د دوبﻲ لمرﻳز انقﻼب ＇ﻪ وخت من‪ ＃‬تﻪ را‪＄‬ﻲ؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟگﻲ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫د‪＄‬مک‪ ３‬د حرکتﻮنﻮ پﻪ ﻫکلﻪ ﻳﻮ مطلب ولﻴکئ او پﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ولﻮلئ‪.‬‬

‫‪50‬‬

‫دوﻳم ＇پرکی‬

‫د افغانستان جغرافﻴه‬ ‫＇لﻮروﻳشتم لﻮست‬

‫د اﻓﻐاﻧستان ﻣﻮﻗﻌﻴت او ＇ﻠﻮر خﻮاوې‬ ‫قرغزستان‬ ‫چﻴﻦ‬

‫تان‬

‫کس‬

‫ازب‬ ‫تاجکستان‬

‫ترکﻤﻨستان‬

‫کابﻞ‬

‫افغاﻧستان‬ ‫اﻳران‬

‫پا‬ ‫کس‬ ‫تان‬

‫افغانستان غرنﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد دى چ‪ ３‬د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ سﻮ‪４‬ل ک‪ ３‬پﻪ شمالﻲ نﻴمﻪ کره ک‪( ３‬د استﻮا کر＊‪ ３‬شمال‬ ‫خﻮاتﻪ) او پﻪ ختﻴ‪％‬ﻪ نﻴمﻪ کره ک‪ ( ３‬د لندن د گرﻳنﻮﻳچ کر＊‪ ３‬ختﻴ‪ ＃‬خﻮاتﻪ) پروت دى‪ .‬د افغانستان پراخﻮالﻰ‬ ‫(‪ )٦٥٢٠٠٠‬کﻴلﻮمتره مربع دى‪ .‬زمﻮږ ﻫ‪５‬ﻮاد افغانستان لﻪ ＇لﻮرو خﻮاوو وچ‪ ３‬چاپ‪５‬ر ک‪７‬ى او أزاد سمندرتﻪ ﻻر‬ ‫نﻪ لري‪ .‬د عربﻮ سمندرگﻲ تﻪ ﻳ‪ ３‬ن‪８‬دې وا！ن ‪ ٣٩٠‬کﻴلﻮمتروتﻪ رس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د افغانستان شمال تﻪ د من‪％‬ن‪ ９‬أسﻴا د تاجکستان‪ ،‬ازبکستان او ترکمنستان جمﻬﻮرﻳتﻮنﻪ پراتﻪ دي‪ .‬زمﻮږ د‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد سﻮ‪４‬لﻲ او ختﻴ‪ ３％‬پﻮل‪( ３‬سرحدونﻪ) د پاکستان لﻪ اسﻼمﻲ جمﻬﻮرﻳت سره د ډﻳﻮرند د تحمﻴلﻲ کر＊‪３‬‬ ‫پﻪ واسطﻪ پﻪ ن‪＋‬ﻪ شﻮي چ‪ ３‬د افغانستان خلکﻮﻫغﻪ پﻪ رسمﻴت نده پ‪５‬ژندلﻲ‪ .‬زمﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬تﻪ د اﻳران‬ ‫اسﻼمﻲ جمﻬﻮرﻳت پروت دى‪ .‬زمﻮږ ﻫ‪５‬ﻮاد شمال ختﻴ‪ ＃‬تﻪ پﻪ ﻳﻮه ل‪８‬ه برخﻪ ک‪ ３‬د چﻴن لﻪ جمﻬﻮرﻳت سره گ‪６‬ه‬ ‫پﻮلﻪ لري‪ .‬د من‪％‬ن‪ ９‬أسﻴا ﻫ‪５‬ﻮادونﻪ ﻫم أزاد سمندرتﻪ ﻻر نﻪ لري‪ .‬لدې کبلﻪ دﻫغﻮ سﻮداگري د أسﻴا لﻪ سﻮ‪４‬لﻲ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادونﻮسره د افغانستان لﻪ ﻻرې ک‪８５‬ي چ‪ ３‬دا مﻮضﻮع د افغانستان مﻮقعﻴت تﻪ ＊ﻪ ارز＊ت ورکﻮي‪.‬‬ ‫طبﻴﻌﻲ جﻐراﻓﻴﻪ‬ ‫زمﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد ‪ 13‬برخﻪ غرن‪ ９‬او ‪＄‬ﻴن‪ ３‬برخ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬اوارې دي‪ .‬دﻫندوکش د غرونﻮ ل‪７‬ۍ‪ ،‬د بابا غر‪ ،‬سفﻴد‬ ‫کﻮه او سﻴاه کﻮه د ترکستان تﻴربند او سپﻴن غر او تﻮر غر د غرو ل‪７‬ۍ لﻮړې سﻴم‪ ３‬جﻮړوي‪ .‬دا غرونﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ‬ ‫من‪％‬نﻴﻮ‪ ،‬شمال ختﻴ‪％‬ﻮ او ختﻴ‪％‬ﻮ سﻴمﻮک‪ ３‬پراتﻪ دي‪ .‬پﻪ لﻮړو غرنﻴﻮ سﻴمﻮ ک‪ ３‬ژمﻰ ډ‪４‬ره س‪７‬ه ﻫﻮا لري او ډ‪４‬ر‬

‫‪51‬‬

‫اور＊ت ﻳ‪ ３‬د واورې پﻪ ب‪２‬ﻪ وي‪ .‬واورې پﻪ غرونﻮ ک‪ ３‬ز‪４‬رمﻪ ک‪８５‬ي او د پسرلﻲ او دوبﻲ پﻪ مﻮسمﻮنﻮ ک‪ ３‬د اوارو‬ ‫سﻴمﻮ لپاره د سﻴندونﻮ د اوبﻮ اصلﻲ سرچﻴنﻪ جﻮړوي‪.‬‬ ‫دافغانستان د غرونﻮ لﻪ ل‪７‬ﻳﻮ ＇خﻪ ډ‪４‬ر سﻴندونﻪ سرچﻴنﻪ اخلﻲ‪ ،‬دافغانستان پر ‪＄‬ﻴنﻮ سﻴندونﻮ د بر‪＋４‬نا بندونﻪ‬ ‫جﻮړ شﻮي چ‪ ３‬لﻪ ﻳﻮى خﻮا لﻪ نﻮمﻮړو بندونﻮ ＇خﻪ پﻪ گ＂‪ ３‬اخﻴستن‪ ３‬د ﻫغﻮ لﻪ بر‪＋４‬نا گ＂ﻪ اخلﻮ او لﻪ بل‪ ３‬خﻮا‬ ‫د ﻫغﻮ د اوبﻮ لﻪ ز‪４‬رمﻮ ＇خﻪ د کرنﻴزو ‪＄‬مکﻮ پﻪ خ‪７‬وبﻮلﻮ ک‪ ３‬کار اخلﻮ‪.‬‬ ‫اوارې ‪＄‬مک‪ ３‬چ‪ ３‬د غرونﻮ پﻪ من‪ ＃‬ک‪ ３‬پرت‪ ３‬دي او د خپلﻮ شاوخﻮا سﻴمﻮ پﻪ پرتلﻪ لﻮړې وي ‪ ،‬د لﻮړې سطح‪３‬‬ ‫پﻪ نامﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬زمﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد مشﻬﻮرې لﻮړې سطح‪ :３‬دپامﻴر او واخان لﻪ لﻮړې سطح‪ ３‬او مرکزي لﻮړې‬ ‫سطح‪＇ ３‬خﻪ عبارت دي‪.‬‬ ‫د پامﻴر لﻮړه سطحﻪ د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ من‪％‬ن‪ ９‬برخﻪ ک‪ ３‬پرتﻪ ده چ‪ ３‬لﻮړ والﻰ ﻳ‪ ３‬د سمندر لﻪ سطح‪３‬‬ ‫＇خﻪ د ‪ ٦٠٠٠‬او ‪ ٧٠٠٠‬مترو تر من‪ ＃‬دى او د ن‪７‬ۍ د بام پﻪ نامﻪ شﻬرت لري‪ .‬ددې لﻮړې برخ‪ ３‬ﻳﻮه برخﻪ د‬ ‫افغانستان پﻪ خاوره ک‪ ３‬پرتﻪ ده‪.‬‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد سﻮ‪４‬ل لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻪ برخﻪ چ‪ ３‬تﻮد او وچ اقلﻴم لري‪ ،‬اور＊ت ﻳ‪ ３‬ل‪ ８‬دى‪ .‬پﻪ دغﻮ سﻴمﻮ ک‪ ３‬د مارگﻮ‪ ،‬سﻴستان‬ ‫او بکﻮا د＊ت‪ ３‬پرت‪ ３‬دي‪.‬‬

‫د ！ﻮﻟگﻲ دﻧﻨﻪ ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫د نقش‪ ３‬لﻪ مخ‪ ３‬پﻴداک‪７‬ئ چ‪ ３‬افغانستان لﻪ کﻮمﻮ ﻫ‪５‬ﻮادونﻮ سره ډ‪４‬ره گ‪６‬ه سرحدي پﻮلﻪ لري‪ ،‬پﻪ ترتﻴب سره‬ ‫ﻳ‪ ３‬لﻪ اوږدې پﻮل‪ ３‬لرونکﻮ ＇خﻪ پﻴل ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫؟‬

‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫‪ _١‬افغانستان د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ کﻮمﻪ برخﻪ ک‪ ３‬پروت دى؟‬ ‫‪ _٢‬افغانستان د ن‪７‬ۍ پﻪ کﻮمﻪ برخﻪ ک‪ ３‬پروت دى؟‬ ‫‪ _٣‬د افغانستان پراخﻮال‪＇ ９‬ﻮمره دى؟‬ ‫‪ _٤‬دافغانستان د ډ‪４‬رو مشﻬﻮرو غرونﻮ نﻮمﻮنﻪ واخلئ؟‬ ‫‪ _٥‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د مﻬمﻮ د＊تﻮ نﻮمﻮنﻪ واخلئ‪.‬؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟگﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‬

‫دافغانستان گاون‪６‬ي اسﻼمﻲ ﻫ‪５‬ﻮادونﻪ د ﻫغﻮ لﻪ لﻮري سره پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬لست ک‪７‬ئ او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ‬ ‫راتلﻮنکﻲ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮل‪／‬ﻲ ک‪ ３‬و＊ﻴئ‪.‬‬

‫‪52‬‬

‫پن‪％‬ﻪ وﻳشتم لﻮست‬

‫د افغانستان د اقلﻴم په اړه ＇ه پﻮه‪８５‬ئ؟‬

‫د آمﻮ سﻴند‬

‫اقلﻴمﻲ سﻴم‪３‬‬ ‫شمالﻲ سالنگ‬

‫تﻮد صحراﻳﻲ‬ ‫تﻮد نﻴمﻪ صحراﻳﻲ‬ ‫وچ‬ ‫وچ معتدل‬ ‫دوه مﻮسمﻪ وچ‬ ‫سﻮړ صحراﻳﻲ‬ ‫نﻴمﻪ صحراﻳﻲ سﻮړ (شپ‪８‬ومﻴاشتﻮ نﻪ ل‪ ８‬کنگل)‬ ‫نﻴمﻪ صحراﻳﻲ سﻮړ(د شپ‪８‬و مﻴاشتﻮ ＇خﻪ زﻳات کنگل)‬ ‫سﻮړ ډ‪４‬ر وچ مﻮسم‬ ‫سﻮړ وچ معتدل مﻮسم‬ ‫کنگلﻮنﻪ‬

‫د ﻫﻮا پﻴژندلﻮ مرکزونﻪ‬ ‫لﻮړوالﻰ پﻪ متر‬ ‫شکﻞ (‪ )23‬ﻧقشﻪ اقﻠﻴﻤﻰ افغاﻧستان با خطﻮط عرض اﻟبﻠد‬

‫افغانستان د جغرافﻴاﻳﻲ مﻮقعﻴت او طبﻴعﻲ جﻮړ＊ت لﻪ املﻪ پﻪ شپ‪８‬و ﻻندنﻴﻮ اقلﻴمﻲ سﻴمﻮ و‪４‬شل شﻮى دى‪:‬‬ ‫‪ _١‬صحراﻳﻲ اﻗﻠﻴﻢ‬ ‫د ﻫ‪５‬ﻮاد سﻮ‪４‬ل لﻮ‪４‬دﻳ‪ ３％‬سﻴم‪ ３‬لکﻪ گرشک‪ ،‬نﻴمروز او د فراه سﻮ‪４‬لﻲ برخ‪ ３‬پﻪ برک‪ ３‬نﻴسﻲ پﻪ دې سﻴمﻮ ک‪ ３‬اور＊ت ل‪ ８‬کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ دغﻮ سﻴمﻮک‪ ３‬پﻪ ژمﻲ ک‪ ３‬واوره نﻪ اوري زﻳاتﻪ تﻮدوخﻪ او ل‪ ８‬اور＊ت ددې سﻴم‪ ３‬لﻪ ‪＄‬انگ‪７‬نﻮ ＇خﻪ دي‪ .‬د شپ‪ ３‬او ور‪ ３＄‬تر‬ ‫من‪ ＃‬ﻳ‪ ３‬د ﻫﻮا د تﻮدوخ‪ ３‬تﻮپﻴر ډ‪４‬ر دى چ‪ ３‬شپ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬رې س‪７‬ې او د ور‪ ３＄‬ﻫﻮا ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ره تﻮده وي‪ .‬د مارگﻮ‪ ،‬بکﻮا‪ ،‬خاشرود‬ ‫او سﻴستان د＊ت‪ ３‬پﻪ دغﻮ سﻴمﻮ ک‪ ３‬پرت‪ ３‬دي‪ .‬پﻪ دغﻮ برخﻮ ک‪ ３‬ډول ډول اغزن بﻮ！ﻲ چ‪ ３‬د وچ‪ ３‬ﻫﻮا او لنده بل د ل‪８‬والﻲ پﻪ‬ ‫مقابل ک‪ ３‬مقاومت لري‪ ،‬شنﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬ﻏرﻧﻰ اﻗﻠﻴﻢ‬ ‫لﻮړوالﻰ د ‪＄‬مک‪ ３‬د مخ د اقلﻴم پﻪ بدلﻮن ک‪ ３‬ډ‪４‬ره اغ‪５‬زه لري چ‪ ３‬د غرنﻲ سﻮړ اقلﻴم د من‪ ＃‬تﻪ راتلﻮ سبب ک‪８５‬ي‪＇ .‬رنگﻪ چ‪３‬‬ ‫دﻫﻮا تﻮدوالﻰ پﻪ ﻫرو زرو متروک‪ ３‬د شپ‪８‬و درجﻮ پﻪ شا وخﻮا ک‪ ３‬کمﻴ‪８‬ي او د واورې او باران د اور＊ت کچﻪ ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر‪８４‬ي‪ ،‬نﻮ لﻪ‬ ‫ﻫمدې کبلﻪ پﻪ لﻮړو غرنﻴﻮ برخﻮ ک‪ ３‬لﻪ س‪７‬ې ﻫﻮا سره مخامخ ک‪８５‬و‪.‬پﻪ دغﻮ سﻴمﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر اور＊ت د واورې پﻪ ب‪２‬ﻪ وي‪ .‬دغﻪ‬ ‫واورې پﻪ غرونﻮ ک‪ ３‬ز‪４‬رمﻪ ک‪８５‬ي او د سﻴندونﻮ اصلﻲ سرچﻴنﻪ جﻮړوي‪ .‬د ﻫندوکش او سالنگﻮنﻮ د من‪％‬ن‪ ９‬برخ‪ ３‬أب و ﻫﻮا‬ ‫ددغﻪ راز اقلﻴم ب‪５‬لگﻪ ده‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻣدﻳتراﻧﻪ ﻳﻲ اﻗﻠﻴﻢ‬ ‫د مدﻳترانﻪ ﻳﻲ اقلﻴم سﻴمﻪ ډ‪４‬ره تﻮده او وچ دوبﻰ لري‪ .‬اور＊ت ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر ‪＄‬لﻪ پﻪ ژمﻲ ک‪ ３‬د باران پﻪ تﻮگﻪ وي‪ .‬ورﻳج‪ ،３‬گنﻲ او د‬

‫‪53‬‬

‫ستروس (نارنج) د کﻮرن‪ ９‬م‪５‬ﻮې پﻪ ک‪ ３‬وده کﻮي‪ .‬د ننگرﻫار او لغمان وﻻﻳتﻮنﻪ مدﻳترانﻪ ﻳﻲ اقلﻴم لري‪.‬‬ ‫‪ _٤‬د ﻣﻮﻧسﻮن اﻗﻠﻴﻢ‬ ‫د پکتﻴا‪ ،‬خﻮست او ننگرﻫار د وﻻﻳتﻮنﻮ ‪＄‬ﻴن‪ ３‬سﻴم‪ ３‬مﻮنسﻮنﻲ اقلﻴم لري‪ .‬پﻪ دغﻮ سﻴمﻮ ک‪ ３‬پﻪ دوبﻲ ک‪ ３‬باران اوري‪ .‬ددغﻮ‬ ‫سﻴمﻮ لنده ﻫﻮا د لمن‪７５＇ ،３％‬ۍ‪ ،‬جنغﻮز‪４‬ﻮ او قﻬﻮې د ونﻮ د ودې لپاره ډ‪４‬ره برابره او مناسبﻪ ده‪ .‬زمﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد ډ‪４‬ر طبﻴعﻲ‬ ‫‪＄‬نگلﻮنﻪ پﻪ ﻫمدغﻮ سﻴمﻮ ک‪ ３‬پراتﻪ دي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬ستپﻲ (وا＊ﻪ ﻟروﻧکﻰ) اﻗﻠﻴﻢ‬ ‫پﻪ دغﻮ سﻴمﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر اور＊ت پﻪ ژمﻲ ک‪ ３‬ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ دغﻮ سﻴمﻮ ک‪ ３‬بﻮ！ﻲ ＊ﻪ وده کﻮي‪ .‬دا سﻴم‪ ３‬د کرن‪ ３‬ودې او د ＇اروﻳﻮ روزن‪３‬‬ ‫تﻪ ډ‪４‬رې مناسب‪ ３‬دي‪ .‬پﻪ دغﻮ سﻴمﻮ ک‪ ３‬د بغﻼن‪ ،‬کندز‪ ،‬فارﻳاب‪ ،‬پروان‪ ،‬غزنﻲ‪ ،‬کاپﻴسا‪ ،‬کابل او ﻫرات وﻻﻳتﻮنﻪ شامل دي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬اﻟپﻲ تﻮﻧدرا اﻗﻠﻴﻢ‬ ‫لﻮړې برخ‪ ３‬چ‪ ３‬د ‪＄‬نگلﻮنﻮ او ونﻮ ساحﻪ پک‪ ３‬پاى تﻪ رس‪８５‬ي او نباتات پک‪ ３‬د وړو بﻮ！ﻮ او وا＊ﻮ پﻪ ب‪２‬ﻪ شنﻪ ک‪８５‬ي‪ ،‬د تﻮندرا د‬ ‫اقلﻴم سﻴمﻪ جﻮړوي‪ .‬پﻪ دغﻮ سﻴمﻮ ک‪ ３‬واوره ډ‪４‬ره اوري‪ .‬ژمﻰ ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر سﻮړ او اوږد او دوبﻰ ﻳ‪ ３‬معتدل او لن‪６‬وي‪ .‬د ﻫﻮا د ډ‪４‬ر‬ ‫س‪＊７‬ت لﻪ املﻪ پک‪ ３‬ون‪ ３‬نﻪ شن‪ ３‬ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ بدخشان ک‪ ３‬د پامﻴر سﻴمﻪ د ﻫندوکش لﻮړې برخ‪ ３‬او دغزنﻲ ناور پﻪ دغﻪ سﻴمﻪ‬ ‫ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري‪.‬‬ ‫د ！ﻮﻟگﻲ دﻧﻨﻪ ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮونکﻲ دې پﻪ در‪４‬ﻴﻮ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ .‬لﻮم‪７‬ۍ ډلﻪ دې د اقلﻴم او صحراﻳﻲ اقلﻴم‪ ،‬دوﻳمﻪ ډلﻪ دې د غرنﻲ اقلﻴم او مدﻳترانﻪ‬ ‫ﻳﻲ اقلﻴم او در‪４‬ﻴمﻪ ډلﻪ دې د مﻮنسﻮنﻲ اقلﻴم‪ ،‬ستپﻲ اقلﻴم او الپﻲ تﻮندرا اقلﻴم پﻪ اړه بحث وک‪７‬ي او ﻫره ډلﻪ دې خپلﻪ مﻮضﻮع‬ ‫د ！ﻮلگﻲ پﻪ مخ ک‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ي ‪.‬‬

‫؟‬

‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫‪ _١‬اقلﻴم تعرﻳف ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د افغانستان دغﻪ ﻻندې اقلﻴمﻲ جدول پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬بشپ‪ ７‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د اقلﻴم نﻮم‬

‫‪＄‬ان‪７／‬ن‪３‬‬

‫نباتﻲ پﻮ＊）‬

‫صحراﻳﻲ اقلﻴم‬ ‫ډ‪４‬ره واوره او باران‬ ‫د ستروس د کﻮرن‪ ９‬م‪５‬ﻮې‬ ‫مﻮنسﻮنﻲ اقلﻴم‬ ‫اور＊ت پﻪ ژمﻲ ک‪３‬‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟگﻲ ＇خﻪ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫ستاسﻮ د استﻮگن‪ ３‬سﻴمﻪ کﻮم ډول اقلﻴم لري‪ .‬پﻪ ﻫکلﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک‪＇ ３‬ﻮ کر＊‪ ３‬ولﻴکئ او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتلﻮنکﻲ‬ ‫ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپلﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮتﻪ ولﻮلئ‪.‬‬

‫‪54‬‬

‫شپ‪ ８‬وﻳشتم لﻮست‬

‫د افغانستان مهم غرونه‬

‫د ﻏروﻧﻮ ﻳﻮه برخﻪ‬

‫افغانستان ﻳﻮ غرنﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد دى چ‪ ３‬کابﻮ ‪ 1‬برخﻪ خاوره ﻳ‪ ３‬غرونﻮ نﻴﻮل‪ ３‬ده‪ .‬دا غرونﻪ د افغانستان پﻪ‬ ‫من‪％‬ن‪ ９‬او ختﻴ‪％‬ﻪ برخﻪ ک‪ ３‬پراتﻪ دي‪ .‬د‪3‬ﻫ‪５‬ﻮاد ‪＄‬ﻴن‪ ３‬غرونﻪ پﻪ ‪＄‬نگلﻮنﻮ پﻮ＊ل شﻮي دي‪ .‬پﻪ لﻮړو‬ ‫غرونﻮ ک‪ ،３‬داﻳمﻲ واورې شتﻪ‪ ،‬دا واورې د کال پﻪ تﻮدو فصلﻮنﻮ ک‪ ３‬اوبﻪ ک‪８５‬ي او د سﻴندونﻮ سرچﻴنﻪ‬ ‫جﻮړوي‪.‬‬ ‫د ﻫﻨدوکش ﻏر‬ ‫ﻫندوکش د افغانستان د ډ‪４‬رو لﻮﻳﻮ غرونﻮ لﻪ ډل‪＇ ３‬خﻪ دى چ‪ ３‬د افغانستان لﻪ شمال ختﻴ‪ ＃‬کﻮچنﻲ‬ ‫پامﻴر ＇خﻪ پﻴل شﻮى او د سﻮ‪４‬ل لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬پﻪ لﻮر د بامﻴان تر درې پﻮرې غز‪４‬دلﻰ دى‪ .‬ددغﻮ غرونﻮ ل‪７‬ۍ پﻪ‬ ‫مرکزي برخﻪ ک‪ ３‬پراخﻪ سﻴمﻪ نﻴﻮل‪ ３‬ده‪ .‬ﻫندوکش د ＊‪ ３‬مطالع‪ ３‬لپاره پﻪ دوو برخﻮ و‪４‬شل شﻮى‪ :‬ختﻴ‪＃‬‬ ‫ﻫندوکش او لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ﻫندوکش‪ .‬ختﻴ‪ ＃‬ﻫندوکش د بدخشان لﻪ زﻳباک درې ＇خﻪ د خاواک تر کن‪６‬و‬ ‫پﻮرې غز‪４‬دلﻰ دى‪ .‬ختﻴ‪ ＃‬ﻫندوکش ډ‪４‬ر لﻮړوالﻰ لري‪ .‬ډ‪４‬ره لﻮړه ＇ﻮکﻪ ﻳ‪ ３‬تراجمﻴر نﻮم‪８５‬ي چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫چترال ک‪ ３‬پرتﻪ ده او (‪ )٧٧٥٠‬متره لﻮړوالﻰ لري‪ .‬ډ‪４‬ره لﻮړه ＇ﻮکﻪ ﻳ‪ ３‬د افغانستان پﻪ خاوره ک‪ ３‬نﻮشاخ‬ ‫نﻮم‪８５‬ي چ‪ ３‬د سمندر لﻪ سطح‪＇ ３‬خﻪ (‪ )٧٤٨٥‬متره لﻮړه ده‪ .‬لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ﻫندوکش د خاواک لﻪ کن‪６‬و‬ ‫＇خﻪ د بامﻴانﻮ تر درې پﻮرې غز‪４‬دلﻰ دى‪ .‬لﻮړوالﻰ ﻳ‪ ３‬لﻪ ختﻴ‪ ＃‬ﻫندوکش ＇خﻪ ل‪ ８‬دى‪ .‬لﻪ دې کبلﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫لﻪ کن‪６‬وونﻮ ＇خﻪ تگ راتگ أســـانﻪ دى‪ .‬د ســــــالنگ کن‪６‬و د (‪ )٣٤٠٠‬مترو او د شــــــﻴبر کن‪６‬و د‬

‫‪55‬‬

‫(‪ )٣٢٠٠‬مترو پﻪ لﻮړوالﻰ د لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ﻫندوکش لﻪ مشﻬﻮرو کن‪６‬وونﻮ ＇خﻪ دى چ‪ ３‬لﻪ شمال ＇خﻪ سﻮ‪４‬ل‬ ‫تﻪ او د ﻫغﻪ پرعکس د خلکﻮ د تگ او راتگ ﻻره ده‪.‬‬ ‫د بابا ﻏر‬ ‫د بابا غر د افغانستان پﻪ من‪％‬ن‪ ９‬برخﻪ ک‪ ３‬لﻪ ختﻴ‪＇ ＃‬خﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬تﻪ د حاجﻴگک لﻪ کن‪６‬و ＇خﻪ پﻴل‬ ‫شﻮى او د حصار د غره تر سﻮ‪４‬ل پﻮرې غز‪４‬دلﻰ دى‪ .‬لﻮړه ＇ﻮکﻪ ﻳ‪ ３‬شاه فﻮﻻدي نﻮم‪８５‬ي چ‪ ３‬د سمندر‬ ‫لﻪ سطح‪＇ ３‬خﻪ (‪ )٥١٤٠‬متره لﻮړه پرتﻪ ده‪ .‬ددې غره لﻮړې ＇ﻮک‪ ３‬ډ‪４‬روخت لﻪ واورو ډک‪ ３‬وي‪ .‬پﻪ‬ ‫شمالﻲ او سﻮ‪４‬لﻲ لمنﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ＇اروﻳﻮ د روزن‪ ３‬لپاره ＊ﻪ ＇‪＄ ７‬اﻳﻮنﻪ شتﻪ دي‪.‬‬ ‫سپﻴﻦ ﻏر‬ ‫سپﻴن غر د افغانستان پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬پروت دى‪ .‬لﻮړه ＇ﻮکﻪ ﻳ‪ ３‬سﻴکارام اود سمندر لﻪ سطح‪＇ ３‬خﻪ‬ ‫(‪ )٤٧٥٥‬متره لﻮړوالﻰ لري‪ .‬شمالﻲ او سﻮ‪４‬لﻲ لمن‪ ３‬ﻳ‪ ３‬لﻪ طبﻴعﻲ پراخﻮ ‪＄‬نگلﻮنﻮ ＇خﻪ ډک‪ ３‬دي‪ .‬د‬ ‫خﻴبر نامتﻮ دره چ‪ ３‬لﻪ تارﻳخﻲ او ارتباطﻲ پلﻮه د اﻫمﻴت وړ ده‪ ،‬ددغﻪ غره پﻪ ل‪７‬ۍ ک‪ ３‬پرتﻪ ده‪.‬‬ ‫افغانستان ډ‪４‬ر غرونﻪ لري‪ .‬نﻮر مﻬم غرونﻪ ﻳ‪ ３‬دادي‪ :‬فﻴروز کﻮه ﻳا لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬سفﻴدکﻮه‪ ،‬لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬سﻴاه کﻮه‪،‬‬ ‫گل کﻮه‪ ،‬د ترکستان تﻴربند‪ ،‬د سلﻴمان غرونﻪ‪ ،‬چاگاﻳﻲ‪ ،‬ختﻴ‪ ＃‬تﻮرغر او نﻮر‪.‬‬ ‫د ！ﻮﻟگﻲ دﻧﻨﻪ ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮونکﻲ دې پﻪ در‪４‬ﻴﻮ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ او د ﻻندې مﻮضﻮعاتﻮ پﻪ اړه دې بحث وک‪７‬ي او مﻮضﻮع‬ ‫دى د ！ﻮلگﻲ ترمخ شرحﻪ ک‪７‬ي‪ .‬لﻮم‪７‬ۍ ډلﻪ دې د افغانستان نقشﻪ رسم ک‪７‬ي‪ ،‬د بابا غر دې پک‪ ３‬و＊ﻴﻲ‬ ‫او د ﻫغﻪ پﻪ اړه دې معلﻮمات ورک‪７‬ي‪ .‬دوﻳمﻪ ډلﻪ دې د افغانستان نقشﻪ رسم ک‪７‬ي‪ ،‬سپﻴن غر دې پک‪３‬‬ ‫و＊ﻴﻲ او د ﻫغﻪ پﻪ اړه دې معلﻮمات ورک‪７‬ي‪ .‬در‪４‬ﻴمﻪ ډلﻪ دې د افغانستان نقشﻪ رسم ک‪７‬ي او د ﻫندوکش‬ ‫غر دى پک‪ ３‬و＊ﻴﻲ او دﻫغﻪ پﻪ اړه دې معلﻮمات ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫؟‬ ‫‪ _١‬د افغانستان غرونﻪ ډ‪４‬ر پﻪ کﻮمﻪ سﻴمﻪ ک‪ ３‬پراتﻪ دي؟‬ ‫‪ _٢‬د ﻫندوکش غر زمﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ کﻮم‪ ３‬برخ‪ ３‬ک‪ ３‬پروت دى؟‬ ‫‪ _٣‬د بابا غر د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ کﻮمﻪ برخﻪ ک‪ ３‬پروت دى؟‬ ‫‪ _٤‬سپﻴن غر د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ کﻮمﻪ برخﻪ ک‪ ３‬مﻮقعﻴت لري؟‬ ‫‪ _٥‬د افغانستان د غرونﻮ اﻫمﻴت بﻴان ک‪７‬ئ؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟگﻲ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬د افغانستان نقشﻪ رسم ک‪７‬ئ‪ ،‬مﻬم غرونﻪ د کتاب د نقش‪ ３‬لﻪ مخ‪ ３‬پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬پﻪ‬ ‫ن‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪56‬‬

‫اووه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د افغانستان سﻴندونه‬

‫د افغانستان د سﻴندونﻮ نقشﻪ‬

‫د غرونﻮ پﻪ لﻮست ک‪ ３‬مﻮ ولﻮستل چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ډ‪４‬رو لﻮړو غرونﻮک‪ ３‬داﻳمﻲ واورې شتﻪ‪ .‬دا واورې د کال پﻪ‬ ‫تﻮدو فصلﻮنﻮ ک‪ ３‬اوبﻪ ک‪８５‬ي او د سﻴندونﻮ د اوبﻮ سرچﻴنﻪ جﻮړوي‪ .‬سﻴندونﻪ پﻪ سرچﻴنﻪ ک‪ ３‬واړه وي او ل‪８‬ې اوبﻪ‬ ‫لري‪ ،‬د ﻻرې پﻪ اوږدوک‪ ３‬د ＇ﻮ ناوونﻮ اوبﻪ سره ﻳﻮ‪＄‬اى ک‪８５‬ي او سﻴند ورو ورو لﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي‪.‬لﻮى سﻴندونﻪ عمﻮما‬ ‫مرستﻴاﻻن او ＇انگ‪ ３‬لري‪ .‬د سﻴندونﻮ ＇انگ‪ ３‬د سﻴند پﻪ ＊ﻲ او کﻴ‪２‬ﻮ غاړو ک‪ ３‬بﻬ‪８５‬ي او پﻪ پاى ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬اوبﻪ لﻪ‬ ‫لﻮﻳﻮ سﻴندونﻮ سره ﻳﻮ‪＄‬اى ک‪８５‬ي‪ .‬لﻪ لﻮﻳﻮ سﻴندونﻮ سره د کﻮچنﻴﻮ سﻴندونﻮ د اوبﻮ ﻳﻮ‪＄‬اى ک‪５‬دل د سﻴندونﻮ د‬ ‫سﻴستم پﻪ نامﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫د جغرافﻴ‪ ３‬پﻮﻫانﻮ د افغانستان روان‪ ３‬اوبﻪ پﻪ پن‪％‬ﻮ اوبﻪ لرونکﻮ حﻮزو و‪４‬شل‪ ３‬چ‪ ３‬عبارت دي لﻪ‪:‬‬ ‫در‪４‬ﻴم ـ د ﻫلمند د حﻮزې سﻴندونﻪ‬ ‫لﻮم‪７‬ى ـ د کابل د حﻮزې سﻴندونﻪ‬ ‫＇لﻮرم ـ د ﻫرﻳرود د حﻮزې سﻴندونﻪ‬ ‫دوﻳم ـ د أمﻮ د حﻮزې سﻴندونﻪ‬ ‫پن‪％‬م ـ د ت‪７‬لﻮ حﻮزو سﻴندونﻪ‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی‪ -‬د آﻣﻮ د حﻮزې سﻴﻨدوﻧﻪ‬

‫د أمﻮ سﻴند چ‪ ３‬ﻳﻮنانﻴانﻮ د اکسﻮس او عربانﻮ د جﻴجﻮن پﻪ نامﻪ ﻳاد ک‪７‬ی دی‪ ،‬ددې سﻴم‪ ３‬ډ‪４‬ر لﻮى سﻴند دى‬ ‫چ‪ ３‬لﻪ کﻮچنﻲ پامﻴر ＇خﻪ سرچﻴنﻪ اخلﻲ او د ارال پﻪ جﻬﻴل ک‪ ３‬تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي‪ .‬دا سﻴند لﻪ زرقﻮلﻪ تر خماب پﻮرې‬ ‫د (‪ )١٢٠٠‬کﻴلﻮمترو پﻪ اوږدوالﻲ د افغانستان او تاجکستان‪ ،‬ازبکستان او ترکمنستان د جمﻬﻮرﻳتﻮنﻮ ترمن‪＃‬‬ ‫طبﻴعﻲ پﻮلﻪ جﻮړوي‪ .‬مرستﻴاﻻن ﻳ‪ ３‬د افغانستان لﻪ خاورې ＇خﻪ د کندز او کﻮکچ‪ ３‬سﻴندونﻪ دي‪.‬‬ ‫دوﻳﻢ‪ -‬د کابﻞ د حﻮزې سﻴﻨدوﻧﻪ‪:‬‬

‫ددې حﻮزې ډ‪４‬ر لﻮى سﻴند د کابل سﻴند دى چ‪ ３‬د پغمان دغره د اون‪ ９‬لﻪ کن‪６‬و ＇خﻪ سرچﻴنﻪ اخلﻲ او لﻪ‬ ‫لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬نﻪ د ختﻴ‪ ＃‬پﻪ لﻮر بﻬ‪８５‬ي‪.‬د کابل ＊ار‪ ،‬لغمان او ننگرﻫار وﻻﻳتﻮنﻮ ＇خﻪ ت‪５‬ر‪８４‬ي او پﻪ ا！ک ک‪ ３‬د سند‬

‫‪57‬‬

‫لﻪ سﻴند سره ﻳﻮ‪＄‬اى ک‪８５‬ي‪ .‬د کابل د سﻴند مرستﻴاﻻن دادي‪ :‬د لﻮگر‪ ،‬پنجشﻴر‪ ،‬لغمان (الﻴشنگ او الﻴنگار) او‬ ‫د کﻮن‪ ７‬سﻴندونﻪ‪ .‬د کابل د سﻴند لﻪ اوبﻮ ＇خﻪ د کرن‪ ３‬د ‪＄‬مکﻮ پﻪ خ‪７‬وبﻮلﻮ ک‪ ３‬گ＂ﻪ اخﻴستلﻪ ک‪８５‬ي‪ .‬د ماﻫﻴپر‪،‬‬ ‫نغلﻮ‪ ،‬سروبﻲ او درون＂‪ ３‬د بر‪＋４‬نا بندونﻪ د کابل د سﻴند پﻪ اوږدوک‪ ３‬جﻮړ شﻮي چ‪ ３‬د ﻫغﻮ لﻪ بر‪＋４‬نا ＇خﻪ د‬ ‫کابل‪ ،‬لغمان او جﻼل أباد د ＊ارونﻮ پﻪ رو＊انﻮلﻮ ک‪ ３‬گ＂ﻪ اخﻴستلﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫در‪４‬ﻴﻢ_ د ﻫﻠﻤﻨد د حﻮزې سﻴﻨدوﻧﻪ‪:‬‬

‫د افغانستان ډ‪４‬ر لﻮى او اوږد سﻴند د ﻫلمند سﻴند دى چ‪ ３‬د پغمان د غره لﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻮ لمنﻮ ＇خﻪ سرچﻴنﻪ اخلﻲ‬ ‫او د لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬پﻪ لﻮر بﻬ‪８５‬ي‪ .‬اوږدوالﻰ ﻳ‪ )١٤٠٠( ３‬کﻴلﻮمتره دى‪ .‬مرستﻴاﻻن ﻳ‪ ３‬د مﻮسﻰ کﻼ‪ ،‬ارغنداب‪ ،‬ترنک‬ ‫او ارغستان سﻴندونﻪ دي‪.‬‬ ‫＇ﻠﻮرم_ د ﻫرﻳرود د حﻮزې سﻴﻨدوﻧﻪ‪:‬‬

‫ددې حﻮزې ډ‪４‬ر مﻬم سﻴند ﻫرﻳرود دى چ‪ ３‬د بابا د غره لﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪＇ ＃‬خﻪ سرچﻴنﻪ اخلﻲ او لﻪ ختﻴ‪＇ ＃‬خﻪ د لﻮ‪４‬دﻳ‪＃‬‬ ‫لﻮرتﻪ بﻬﻴ‪８‬ي‪ .‬دا سﻴند لﻪ اسﻼم کﻼ ＇خﻪ تر ذوالفقار پﻮرې د افغانستان او اﻳران ترمن‪ ＃‬طبﻴعﻲ پﻮلﻪ جﻮړوي‪.‬‬ ‫ﻫرﻳرود پﻪ خپلﻪ تگ ﻻره ک‪ ３‬د ﻫرات وﻻﻳت سمسﻮروي‪ .‬ددې حﻮزې بل مﻬم سﻴند د مرغاب سﻴند دى‪.‬‬ ‫پﻨ‪％‬ﻢ_ د ت‪７‬ﻟﻮ حﻮزو سﻴﻨدوﻧﻪ‪:‬‬

‫ﻫغﻪ سﻴندونﻪ چ‪ ３‬لﻪ لﻮړو غرونﻮ＇خﻪ سرچﻴنﻪ اخلﻲ اوپﻪ ﻳﻮې ت‪７‬ل‪ ３‬حﻮزې ک‪ ３‬د افغانستان پﻪ د ننﻪ کﻲ بﻬ‪８５‬ي‬ ‫او لﻪ بل سﻴند سره نﻪ ﻳﻮ‪＄‬اى ک‪８５‬ي‪ ،‬د ت‪７‬لﻮ حﻮزو د سﻴندونﻮ پﻪ نامﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ ،‬لکﻪ‪ :‬د غزنﻲ سﻴند چ‪ ３‬د غزنﻰ‬ ‫لﻪ ＊ار ＇خﻪ ت‪５‬ر‪８４‬ي او وروستﻪ د غزنﻲ پﻪ وﻻړو اوبﻮ ک‪ ３‬تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي‪ .‬ددې حﻮزې نﻮر سﻴندونﻪ د بلخاب سﻴند‪،‬‬ ‫سمنگان سﻴند‪ ،‬اندخﻮى سﻴند او د قﻴصار سﻴندونﻪ دي‪.‬‬ ‫د ！ﻮﻟگﻲ دﻧﻨﻪ ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫زده کﻮونکﻲ دې پﻪ در‪４‬ﻴﻮ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې د ﻻندې ﻳﻮې مﻮضﻮع پﻪ ﻫکلﻪ سره خبرې وک‪７‬ي او د ﻫرې ډل‪ ３‬استازى‬ ‫دې خپلﻪ مﻮضﻮع د ！ﻮلگﻲ ترمخ بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫_ د ﻫلمند د حﻮزې سﻴندونﻪ‬ ‫_ د ﻫرﻳرود د حﻮزې سﻴندونﻪ‬ ‫_ د ت‪７‬لﻮ حﻮزو سﻴندونﻪ‬

‫؟‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫‪ _١‬د افغانستان ډ‪４‬ر اوږد سﻴند ＇ﻪ نﻮم‪８５‬ي او ＇ﻮمره اوږدوالﻰ لري؟‬ ‫‪ _٢‬د ت‪７‬لﻮ حﻮزو د سﻴندونﻮ نﻮمﻮنﻪ واخلئ؟‬ ‫‪ _٣‬ﻫرﻳرود لﻪ کﻮم غره ＇خﻪ سرچﻴنﻪ اخلﻲ او کﻮم وﻻﻳت سمسﻮروي؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟگﻲ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫د پرانﻴستﻮ حﻮزو سﻴندونﻪ لکﻪ‪ ،‬ﻫلمند او نﻮر د ت‪７‬لﻮ حﻮزو لﻪ سﻴندونﻮ سره پرتلﻪ ک‪７‬ئ او خپل معلﻮمات ！ﻮلگﻲ تﻪ وړاندې ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪58‬‬

‫اتﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د افغانستان د جهﻴلﻮنﻮ په اړه ＇ه پﻮه‪８５‬ئ؟‬

‫دﻳﻮ جﻬﻴل ان‪％‬ﻮر‬

‫ﻫغﻪ وﻻړې اوبﻪ چ‪＇ ３‬لﻮرو خﻮاوتﻪ ﻳ‪ ３‬وچﻪ وي‪ ،‬د جﻬﻴل پﻪ نامﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬زمﻮږ ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ‪＄‬ﻴنﻮ برخﻮک‪ ３‬ت‪７‬ل‪３‬‬ ‫حﻮزې لري‪ ،‬چ‪ ３‬د جﻬﻴلﻮنﻮ د رامن‪％‬تﻪ ک‪５‬دو سبب شﻮي دي‪＄ .‬ﻴن‪ ３‬لﻪ دغﻮ جﻬﻴلﻮنﻮ د مساحت لﻪ مخ‪３‬‬ ‫کﻮچنﻲ او ‪＄‬ﻴن‪ ３‬لﻮى دي‪ .‬ﻳﻮ شم‪５‬ر لﻪ دغﻮ جﻬﻴلﻮنﻮ پﻪ لﻮړو سﻴمﻮ ک‪ ３‬لﻪ ﻳخچالﻲ اوبﻮ ＇خﻪ من‪％‬تﻪ راغلﻲ‬ ‫او ‪＄‬ﻴن‪ ３‬پﻪ اوارو سﻴمﻮ ک‪ ３‬د سﻴمﻪ ﻳﻴزو سﻴندونﻮ د اوبﻮ لﻪ تﻮ‪４‬ﻴدو＇خﻪ جﻮړ شﻮي دي او پﻪ ب‪５‬لﻮ ب‪５‬لﻮ نﻮمﻮنﻮ‪،‬‬ ‫لکﻪ ﻫامﻮن‪ ،‬کﻮل‪ ،‬وﻻړې اوبﻪ او ﻳا جﻬﻴل پﻪ نامﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫د سﻴستان ﻫاﻣﻮن‬ ‫د ﻫلمند ﻫامﻮن‪ ،‬د صابري ﻫامﻮن‪ ،‬د پﻮزک ﻫامﻮن او د گﻮد زﻳرې ﻫامﻮن د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ سﻮ‪４‬ل لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻪ برخﻪ ک‪３‬‬ ‫د نﻴمروز پﻪ وﻻﻳت ک‪ ３‬د سﻴمﻪ ﻳﻴزو سﻴندونﻮ اوبﻪ جﻮړوي‪ .‬ددغﻮ ﻫامﻮنﻮنﻮ غاړې د سﻴندونﻮ د اوبﻮ د زﻳات‪５‬دو‬ ‫لﻪ املﻪ تﻮپﻴر کﻮي‪.‬‬ ‫د ﻫلمند ﻫامﻮن د افغانستان او اﻳران ترمن‪ ＃‬دطبﻴعﻲ پﻮل‪ ３‬ﻳﻮه برخﻪ جﻮړوي چ‪ ３‬ﻳﻮه برخﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ افغانستان او‬ ‫بلﻪ برخﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ اﻳران پﻮرې اړه لري‪.‬‬ ‫د شﻴﻮا جﻬﻴﻞ‬ ‫د شﻴﻮا جﻬﻴل د بدخشان پﻪ وﻻﻳت ک‪ ３‬پروت دى‪ .‬اوبﻪ ﻳ‪ ３‬پاک‪ ３‬او ر‪ ３１‬دي‪ ،‬مخ ﻳ‪ ３‬پﻪ ژم‪ ３‬ک‪ ３‬کنگل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د شﻴﻮا جﻬﻴل د سمندر لﻪ سطح‪＇ ３‬خﻪ (‪ )٣٠٥٠‬متره لﻮړوالﻰ لري‪.‬‬

‫‪59‬‬

‫د زرﻗﻮل جﻬﻴﻞ‬ ‫د زرقﻮل جﻬﻴل د پامﻴر پﻪ لﻮړه سطح ک‪ ３‬د افغانستان او تاجکستان د پﻮل‪ ３‬تر من‪ ＃‬پروت دى‪ .‬دا جﻬﻴل د أمﻮ‬ ‫او پامﻴر د سﻴندونﻮ لﻮم‪７‬ن‪ ９‬سرچﻴنﻪ ده‪ .‬د شمالﻲ غاړې اوږدوالﻰ ﻳ‪ ３‬شپ‪ ８‬کﻴلﻮمتره‪ ،‬د سﻮ‪４‬لﻲ غاړې اوږدوالی‬ ‫ﻳ‪ ３‬لس کﻴلﻮمتره او سﻮرﻳ‪＇ ３‬لﻮرنﻴم کﻴلﻮمتره دى‪ ،‬دا جﻬﻴل ﻫم ﻳخچالﻲ دى‪ .‬د کال پﻪ ډ‪４‬رو وختﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫اوبﻪ منجمدې ﻳا کنگل وي‪.‬‬ ‫د چﻘﻤﻘتﻴﻦ جﻬﻴﻞ‬ ‫دا جﻬﻴل ﻫم پﻪ پامﻴر ک‪ ３‬پروت دى‪ .‬د واخان سﻴند لﻪ دغﻪ جﻬﻴل ＇خﻪ سرچﻴنﻪ اخلﻲ‪ .‬ددغﻪ جﻬﻴل اوږدوالﻰ‬ ‫‪ ١٧‬کﻴلﻮمتره او سﻮرﻳ‪ ３‬دوه نﻴم کﻴلﻮمتره دى‪ .‬شاوخﻮاﻳ‪ ３‬شنﻪ او سمسﻮر دي‪ .‬د قرغز د خلکﻮ د ＇اروﻳﻮ لپاره‬ ‫ﻳ‪＄ ７＇ ３‬اﻳﻮنﻪ جﻮړ ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫د ﻏزﻧﻲ وﻻړې اوبﻪ‬ ‫د غزنﻲ وﻻﻳت سﻮ‪４‬ل خﻮاتﻪ مﻮقعﻴت لري‪ .‬د غزنﻲ سﻴند پک‪ ３‬تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي‪ .‬ددغﻪ جﻬﻴل اوبﻪ ＊ﻪ خﻮند نﻪ لري‪ .‬د‬ ‫ﻫرات مالگﻴن جﻬﻴل د افغانستان او اﻳران د پﻮل‪ ３‬تر من‪ ＃‬پروت دى‪ .‬اوبﻪ ﻳ‪ ３‬مالگﻴن‪ ３‬دي اولﻪ ﻫغﻪ ＇خﻪ مالگﻪ‬ ‫ﻻس تﻪ راوړي‪ .‬لﻪ پﻮرتنﻴﻮ جﻬﻴلﻮنﻮ پرتﻪ‪ ،‬ﻳﻮ شمﻴر طبﻴعﻲ بندونﻪ چ‪ ３‬سﻴمﻪ ﻳﻴز جﻬﻴلﻮنﻪ ﻳ‪ ３‬جﻮړ ک‪７‬ي دي‪،‬‬ ‫ﻫم زمﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬شتﻪ دي چ‪ ３‬ډ‪４‬رې ＊کل‪ ３‬او زړه وړونک‪ ３‬منظرې جﻮړوي‪.‬لکﻪ د بامﻴانﻮ پﻪ وﻻﻳت ک‪３‬‬ ‫د(ﻫﻴبت‪ ،‬پنﻴر‪ ،‬جداسل‪ ،‬پﻮدﻳنﻪ او ذولفقار بندونﻪ) چ‪！ ３‬ﻮل د بند امﻴر پﻪ نامﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮونکﻲ دې پﻪ ＇لﻮرو ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬لﻮم‪７‬ۍ ډلﻪ دې د جﻬﻴلﻮنﻮ او د ﻫغﻮ د من‪％‬تﻪ راتگ‪ ،‬دوﻳمﻪ ډلﻪ دې د‬ ‫سﻴستان د ﻫامﻮن او د غزنﻲ د وﻻړو اوبﻮ‪ ،‬در‪４‬ﻴمﻪ ډلﻪ دې د بدخشان وﻻﻳت د جﻬﻴلﻮنﻮ‪ ،‬زرقﻮل او چقمقتﻴن او ＇لﻮرمﻪ‬ ‫ډلﻪ دې د بند امﻴر پﻪ ﻫکلﻪ سره بحث وک‪７‬ي او د بحث پاﻳلﻪ دې د ！ﻮلگﻲ پﻪ مخ ک‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫؟‬ ‫‪ _١‬جﻬﻴل تعرﻳف ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د لﻮړو او ！ﻴ＂ﻮ برخﻮ جﻬﻴلﻮنﻪ سره ＇ﻪ تﻮپﻴر لري؟‬ ‫‪ _٣‬د ﻫلمند ﻫامﻮن د کﻮمﻮ ﻫ‪５‬ﻮادونﻮ ترمن‪ ＃‬ﻳﻮه برخﻪ پﻮلﻪ جﻮړه ک‪４７‬ده؟‬ ‫‪ _٤‬د زرقﻮل جﻬﻴل د افغانستان پﻪ کﻮمﻪ برخﻪ ک‪ ３‬پروت دى؟‬ ‫‪ _٥‬د امﻴربند د افغانستان پﻪ کﻮمﻪ برخﻪ ک‪ ３‬پروت دى؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟگﻲ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫ﻫغﻪ جﻬﻴلﻮنﻪ چ‪ ３‬تاس‪ ３‬لﻴدلﻲ‪ ،‬نﻮمﻮنﻪ ﻳ‪ ３‬واخلئ‪ ،‬د ﻫغﻮ پﻪ ﻫکلﻪ ＇ﻮ کر＊‪ ３‬پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬ولﻴکئ او د‬ ‫جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتلﻮنکﻲ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬خپلﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮتﻪ وړاندې ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪60‬‬

‫ﻧﻬﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‪:‬‬

‫بشري جغرافﻴه‬ ‫د آمﻮ سﻴند‬

‫د نفﻮسﻮ و‪４‬ش‬

‫دوه زره کسﻪ‪......................................‬‬ ‫لس زره کسﻪ‪.....................................‬‬ ‫ﻫغﻪ کلﻲ چ‪ ３‬د ‪ ٣٠‬زره کسﻮ ＇خﻪ زﻳات و‪７－‬ي ولري‬

‫زر کسﻪ‬

‫د جغرافﻴ‪ ３‬علم پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ ＇انگﻮ و‪４‬شل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د ﻫغﻮ لﻪ اصلﻲ ＇انگﻮ ＇خﻪ ﻳﻮه ﻫم بشري‬ ‫جغرافﻴﻪ ده چ‪ ３‬د نفﻮسﻮ‪ ،‬قﻮمﻮنﻮ‪ ،‬ژبﻮ‪ ،‬دﻳنﻮنﻮ او نﻮرو مﻮضﻮعاتﻮ پﻪ ﻫکلﻪ بحث کﻮي‪.‬‬ ‫ﻧﻔﻮس‬ ‫افغانستان ﻳﻮ غرنﻰ ﻫ‪５‬ﻮاد دى چ‪ ３‬کابﻮ ‪ ٣٢‬مﻴلﻴﻮنﻪ وگ‪７‬ي لري‪ .‬پﻪ ‪ ١٣٩٤‬کال ک‪ ３‬پﻪ افغانستان ک‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻫر کﻴلﻮمتر مربع ک‪ ３‬د وگ‪７‬و گ‪２‬ﻮالﻰ پﻪ من‪％‬ن‪ ９‬تﻮگﻪ ‪ ٤٢‬تنﻪ و‪ .‬د نفﻮسﻮ و‪４‬ش د افغانستان پﻪ ！ﻮلﻮ ‪＄‬اﻳﻮنﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ﻳﻮ ډول نﻪ دى‪ .‬پﻪ ختﻴ‪％‬ﻮ برخﻮک‪ ３‬د وگ‪７‬و گ‪２‬ﻮالﻰ ډ‪４‬ر او پﻪ سﻮ‪４‬ل لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻮ او من‪％‬نﻴﻮ برخﻮک‪ ３‬د‬ ‫وگ‪７‬و گ‪２‬ﻮالﻰ ل‪ ８‬دى‪ .‬د ﻫ‪５‬ﻮاد اوس‪５‬دونکﻲ د ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ سﻴاسﻲ‪ ،‬اقتصادي او اقلﻴمﻲ عﻮاملﻮ پﻪ اساس لﻪ‬ ‫کلﻴﻮ＇خﻪ د ＊ارونﻮ پﻪ لﻮر مﻬاجرت کﻮي چ‪ ３‬دا کار پﻪ ＊ارونﻮک‪ ３‬د خلکﻮ د گ‪２‬ﻮالﻲ سبب شﻮى دى‪،‬‬ ‫لﻪ د ې املﻪ د کابل د ＊ار نفﻮس لﻪ پن‪％‬ﻮ مﻴلﻴﻮنﻮ ډ‪４‬ر دی ‪.‬‬ ‫ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ‬ ‫زمﻮږ گران ﻫ‪５‬ﻮاد ‪،‬د افغانستان د اسﻼمﻲ جمﻬﻮري پﻪ نامﻪ او ﻫر تبعﻪ ﻳ‪ ３‬د (افغان) پﻪ نﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬د‬ ‫بشري جغرافﻴ‪ ３‬لﻪ نظره افغانستان لﻪ ب‪５‬لﻮب‪５‬لﻮ قﻮمﻮنﻮ‪ ،‬لکﻪ‪ :‬پ‪＋‬تﻮن‪ ،‬تاجک‪ ،‬ﻫزاره‪ ،‬ازبک‪ ،‬ترکمن‪،‬‬ ‫بلﻮڅ‪ ،‬نﻮرستانﻲ او نﻮرو ＇خﻪ جﻮړ شﻮى دى‪ .‬پ‪＋‬تانﻪ او تاجکان چ‪ ３‬ددې سﻴم‪ ３‬لﻪ آرﻳاﻳﻲ نژاد‬

‫‪61‬‬

‫＇خﻪ دي‪ ،‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ کابﻮ ！ﻮلﻮ برخﻮک‪ ３‬ژوند کﻮي‪ .‬ﻫزاره گان‪ ،‬ازبکان او ترکمنان ﻫم د افغانستان‬ ‫لﻪ نﻮرو تﻮکمﻮنﻮ ＇خﻪ دي چ‪ ３‬ډ‪４‬رى دافغانستان پﻪ مرکزي لﻮړه سطحﻪ او شمالﻲ برخﻮ ک‪ ３‬اوس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫نﻮرستانﻴان او پشﻪ ﻳان ﻫم لﻪ اصلﻲ قﻮمﻮنﻮ ＇خﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ ختﻴ‪％‬ﻮ وﻻﻳتﻮنﻮ ک‪ ３‬ژوند کﻮي‪ .‬بلﻮ＇ان‬ ‫ﻫم د ﻫ‪５‬ﻮاد لﻪ اصلﻲ اوس‪５‬دونکﻮ ＇خﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ بلﻮ＇ﻲ ژبﻪ خبرې کﻮي او د افغانستان پﻪ سﻮ‪４‬ل‬ ‫لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬ژوند کﻮي‪.‬‬ ‫ژب‪３‬‬ ‫پﻪ افغانستان ک‪ ３‬لﻪ د‪４‬رشﻮ ＇خﻪ ډ‪４‬رې ژب‪ ３‬او لﻬج‪ ３‬شتﻪ دي چ‪＄ ３‬ﻴن‪ ３‬ﻳﻰ دادي‪ :‬پ‪＋‬تﻮ‪ ،‬دري‪،‬‬ ‫ازبﻴکﻲ‪ ،‬ترکمنﻲ‪ ،‬بلﻮ＇ﻲ‪ ،‬پراچﻲ‪،‬منجﻲ‪ ،‬واخﻲ‪ ،‬ز‪４‬باکﻲ‪ ،‬اشکاشمﻲ‪ ،‬پشﻪ ﻳﻲ‪ ،‬نﻮرستانﻲ‪ ،‬تﻴراﻳﻲ‪،‬‬ ‫جتﻲ‪ ،‬سندي‪ ،‬پنجابﻲ او نﻮرې چ‪ ３‬لﻪ دې جمل‪＇ ３‬خﻪ دوې ژبﻰ (پ‪＋‬تﻮ او دري) چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد اکثرﻳت‬ ‫وگ‪７‬ي ورباندۍ خبرې کﻮي‪ .‬زمﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد رسمﻲ ژب‪ ３‬دي‪ .‬سﻴمﻪ ﻳﻴزې ژب‪ ،３‬لکﻪ‪ :‬ازبکﻲ‪ ،‬ترکمنﻲ‪،‬‬ ‫بلﻮ＇ﻲ‪ ،‬نﻮرستانﻲ او پشﻪ ﻳﻲ پﻪ خپلﻮ سﻴمﻮ ک‪ ３‬د در‪４‬ﻴمﻮ ژبﻮ پﻪ تﻮگﻪ رسمﻴت لري‪.‬‬ ‫دﻳﻦ‬ ‫زمﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد خلک د اسﻼم د سپ‪（５‬لﻲ دﻳن پﻴروان دي‪ .‬زمﻮږ ډ‪４‬ر خلک حنفﻲ مذﻫبﻲ دي‪ .‬ﻳﻮشم‪５‬ر‬ ‫جعفري او اسماعﻴلﻲ مذﻫبﻲ او ﻳﻮ شم‪５‬ر ﻫندوان ﻫم پﻪ دې ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ژوند کﻮي‪.‬‬ ‫د ！ﻮﻟگﻲ دﻧﻨﻪ ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮونکﻲ دې پﻪ ＇لﻮرو ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ .‬ﻫره ډلﻪ دې د بشري جغرافﻴ‪ ３‬پر ﻳﻮې مﻮضﻮع‪ ،‬لکﻪ‪:‬‬ ‫نفﻮس‪ ،‬قﻮمﻮنﻪ‪ ،‬ژب‪ ３‬او د افغانستان د خلکﻮ ددﻳن پﻪ ﻫکلﻪ سره خبرې وک‪７‬ي او لﻪ ﻫرې ډل‪ ３‬دې ﻳﻮتن‬ ‫مﻮضﻮع د ！ﻮلگﻲ پﻪ مخ ک‪ ３‬تشرﻳح ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫؟‬ ‫‪ _١‬د افغانستان اتباع پﻪ ＇ﻪ نامﻪ ﻳاد‪８４‬ي؟‬ ‫‪ _٢‬پﻪ افغانستان ک‪ ３‬د ژبﻮ شم‪５‬ر ＇ﻮمره دى او د ＇ﻮ مﻬمﻮ ژبﻮ نﻮمﻮنﻪ واخلئ؟‬ ‫‪ _٣‬د افغانستان د رسمﻲ ژبﻮ نﻮمﻮنﻪ واخلئ؟‬ ‫‪ _٤‬پﻪ افغانستان ک‪ ３‬د کﻮمﻮ دﻳنﻮنﻮ پﻴروان ژوند کﻮي؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟگﻲ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫ستاسﻮ پﻪ وﻻﻳت او د استﻮگن‪ ３‬پﻪ سﻴمﻪ ک‪ ３‬مﻬاجرت لﻪ کلﻲ ＇خﻪ ＊ار تﻪ ډ‪４‬ر دى او کﻪ لﻪ ＊اره کلﻲ‬ ‫تﻪ؟‪ ،‬پﻪ ＇ﻮ کر＊ﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ولﻴکئ اوپﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬شرحﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪62‬‬

‫دﻳرشﻢ ﻟﻮست‬

‫دافغانستان اقتصادي جغرافﻴه‬

‫دافغانستان کرنﻴزې نقش‪３‬‬

‫د نباتاتﻮ د غ＂ﻴدو او ودې لپاره ﻫﻮا‪ ،‬اوبﻮ‪ ،‬خاورې‪ ،‬لمر او ＊‪ ３‬ډول ډول سرې تﻪ اړتﻴا ده‪ ،‬د ‪＄‬مک‪ ３‬خاوره‬ ‫د نباتاتﻮ تکﻴﻪ ‪＄‬اى دى او پک‪ ３‬ب‪５‬ﻼب‪５‬ل غذاﻳﻲ تﻮکﻲ شتﻪ‪ .‬افغانستان ﻳﻮ داس‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮاد دى چ‪ ３‬پﻪ سلﻮک‪٨٥ ３‬‬ ‫خلک ﻳ‪ ３‬د کرنﻴزو محصﻮﻻتﻮ لﻪ ﻻرې ژوند کﻮي‪ .‬زمﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ارﻳاﻳانﻮ لﻪ وختﻪ تر اوسﻪ کرنﻪ پﻪ‬ ‫دودﻳزه تﻮگﻪ د＇اروﻳﻮ پﻪ وسﻴلﻪ د ﻳﻮې او د کروندگرو د م＂ﻮ او ﻻسﻮنﻮ پﻪ زور ترسره ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ ‪＄‬ﻴنﻮ وﻻﻳتﻮنﻮ ک‪３‬‬ ‫د ماشﻴن اﻻتﻮ ＇خﻪ ﻫم کار اخﻴستل کﻴ‪８‬ي‪.‬زمﻮږ کرنﻴز حاصﻼت غل‪ ３‬دان‪ ،３‬لکﻪ‪ :‬غنم‪ ،‬وربش‪ ،３‬جﻮار‪،‬‬ ‫ورﻳج‪،３‬ږدن‪ ،‬لﻮبﻴا‪ ،‬نخﻮد‪ ،‬م‪ ،９‬مشنگ‪ ،‬باقلﻲ او داس‪ ３‬نﻮر دي‪.‬‬ ‫ﻏﻨﻢ‬ ‫دغنمﻮ کرل پﻪ کرنﻴزو ‪＄‬مکﻮ ک‪ ３‬پﻪ اوبﻴزه او للمﻲ تﻮگﻪ د منﻲ او پسرلﻲ پﻪ مﻮسمﻮنﻮ ک‪ ３‬سرتﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬د‬ ‫منﻲ غنم پﻪ تﻮدو سﻴمﻮ ک‪ ３‬تر (‪ )٢٥٠٠‬مترو لﻮړوالﻲ او پسرلنﻲ غنم پﻪ اوبﻴزه او للمﻲ تﻮگﻪ تر( ‪ )٣٣٠٠‬مترو‬ ‫لﻮړوالﻲ پﻮرې کرل ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ س‪７‬و سﻴمﻮ ک‪ ３‬د کال ﻳﻮ ﻳا دوه فصلﻪ حاصل اخﻴستل ک‪８５‬ي او د تﻮدو برخﻮ پﻪ‬ ‫‪＄‬ﻴنﻮ سﻴمﻮ‪ ،‬لکﻪ ننگرﻫار ک‪ ３‬لﻪ ﻳﻮې کرنﻴزې ‪＄‬مک‪＇ ３‬خﻪ پﻪ ﻳﻮ کال ک‪ ３‬درې فصلﻪ حاصل ﻫم اخﻴستل‬ ‫ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫للمﻲ غنم د کب او وري پﻪ مﻴاشتﻮ ک‪ ３‬د غﻮن‪６‬ﻳﻮ پﻪ لمنﻮ او اوارو ‪＄‬مکﻮ ک‪ ３‬کرل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د پسرلنﻴﻮ‬ ‫اور＊تﻮنﻮ پﻪ وسﻴلﻪ خ‪７‬وب‪８５‬ي‪.‬‬ ‫افغانستان ‪ ٦٦‬ملﻴﻮنﻪ ﻫک＂اره ‪＄‬مک‪ ３‬لري‪ ،‬چ‪ ３‬تر اوسﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮازې ‪ ٣،٣٧‬ملﻴﻮنﻪ ﻫک＂اره ‪＄‬مکﻪ د غنمﻮ‬ ‫کرن‪ ３‬تﻪ ‪＄‬انگ‪７‬ې شﻮې ده‪.‬‬

‫‪63‬‬

‫پﻪ ‪ ١٣٨٦‬ﻫـ‪،‬ل کال ک‪ ３‬د غلﻮ ！ﻮل تﻮلﻴد ‪ ٥،٦‬ملﻴﻮنﻪ ！نﻪ شم‪５‬رل شﻮى‪ ،‬خﻮ د ﻫ‪５‬ﻮاد د وگ‪７‬و د خﻮړو لپاره د‬ ‫نﻮرو (‪ )٥٢٧‬زره ！نﻮ د واردولﻮ اړتﻴا وه‪ .‬د کرن‪ ３‬لﻪ ماشﻴن أﻻتﻮ ＇خﻪ د گ＂‪ ３‬اخﻴستن‪ ３‬پﻪ اساس پﻪ ﻫر ﻫک＂ار‬ ‫‪＄‬مکﻪ ک‪ ３‬د غنمﻮ حاصﻼت (‪！ )٢،٦‬نﻪ وو او پﻪ ‪ ١٣٨٦‬ﻫـ‪،‬ل کال ک‪ ３‬پﻪ ！ﻮل افغانستان ک‪ ３‬د غنمﻮ تﻮلﻴد‬ ‫(‪ )٤،٥‬ملﻴﻮنﻪ ！نﻪ زﻳات شﻮى دى‪.‬‬ ‫ورﻳج‪３‬‬ ‫د نرﻳﻮ او غ＂ﻮ ورﻳجﻮ کرل چ‪ ３‬لﻪ غنمﻮ وروستﻪ زمﻮږ د خلکﻮ لﻪ خﻮراکﻲ تﻮکﻮ ＇خﻪ شم‪５‬رل ک‪８５‬ي‪ ،‬پﻪ (‪)٢١٤‬‬ ‫زره ﻫک＂اره ‪＄‬مکﻪ ک‪ ３‬کرل ک‪８５‬ي‪ .‬د ورﻳجﻮ کرل پﻪ ﻫغﻮ سﻴمﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬تﻮد اقلﻴم‪ ،‬لنده ﻫﻮا او ډ‪４‬رې اوبﻪ لري‪،‬‬ ‫＊ﻪ حاصل ورکﻮي‪ .‬نﻮ ‪＄‬کﻪ د بغﻼن نرۍ باړه ور‪４‬ج‪ ،３‬د کﻮن‪ ７‬د پشد ور‪４‬ج‪ ،３‬د لغمان نرۍ ورﻳج‪ ،３‬د کندز‬ ‫د خان أباد د سﻴمﻮ ورﻳج‪ ３‬او د مزارشرﻳف ور‪４‬ج‪ ３‬ډ‪４‬ر شﻬرت لري‪.‬‬ ‫جﻮار‬ ‫جﻮار زمﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد د خلکﻮ بل خﻮراکﻲ تﻮکی دى چ‪ ３‬کرنﻪ ﻳ‪ ３‬تر ‪ ٢٦٠٠‬مترو لﻮړوالﻲ ک‪ ３‬ترسره ک‪８５‬ي او‬ ‫د کرن‪ ３‬ساحﻪ ﻳ‪ ３‬د ‪ ٥٠٠‬زره ﻫک＂اره ‪＄‬مک‪ ３‬پﻪ شاوخﻮاک‪ ３‬ده‪ .‬د جﻮارو کرنﻪ تر ډ‪４‬ره د پکتﻴا او ننگرﻫار پﻪ‬ ‫وﻻﻳتﻮنﻮ ک‪ ３‬ترسره ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ！ﻮﻟگﻲ دﻧﻨﻪ ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮونکﻲ دې پﻪ در‪４‬ﻴﻮ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې لﻪ ﻻندنﻴﻮ فعالﻴتﻮنﻮ ＇خﻪ د ﻳﻮه پﻪ ﻫکلﻪ پﻪ خپل من‪＃‬‬ ‫ک‪ ３‬سره بحث او خبرې وک‪７‬ي او ﻳﻮ تن دې د خپل‪ ３‬ډل‪ ３‬پﻪ استازﻳتﻮب د خپلﻮ خبرو پاﻳلﻪ د ！ﻮلگﻲ تر مخ‬ ‫شرحﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫_ د غنمﻮد کرن‪ ３‬پﻪ ﻫکلﻪ معلﻮمات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫_ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ورﻳجﻮ د کرن‪ ３‬پﻪ ﻫکلﻪ معلﻮمات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫_ د جﻮارو د کرن‪ ３‬پﻪ ﻫکلﻪ معلﻮمات را！ﻮل ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫؟‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ _١‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د غﻮره کرنﻴزو محصﻮﻻتﻮ نﻮمﻮنﻪ واخلئ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د اوبﻴزو غنمﻮ او د ﻫغﻮ د کرن‪ ３‬د وخت پﻪ ﻫکلﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫‪ _٣‬د للمﻲ غنمﻮ د کرن‪ ３‬پﻪ ﻫکلﻪ معلﻮمات ورک‪７‬ئ؟‬ ‫‪ _٤‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ورﻳجﻮ د کرن‪ ３‬او ډولﻮنﻮ پﻪ ﻫکلﻪ ﻳ‪＇ ３‬ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫‪ _٥‬اوبﻴز او للمﻲ غنم سره ＇ﻪ تﻮپﻴر لري؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟگﻲ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫ستاسﻮ پﻪ سﻴمﻪ ک‪ ３‬کﻮم کرنﻴز محصﻮﻻت کرل ک‪８５‬ي‪ ،‬خپل معلﻮمات خپلﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮتﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪64‬‬

‫ﻳﻮدﻳرشﻢ ﻟﻮست‪:‬‬

‫صنعتﻲ او طبﻲ نباتات‬

‫د‪－‬نﻴﻮ کرونده‬

‫د زعفران کروﻧده‬

‫اﻟﻒ ـ صﻨﻌتﻲ بﻮ！ﻲ‬ ‫د افغانستان طبﻴعﻲ ‪＄‬انگ‪７‬نﻮ او جغرافﻴاﻳﻲ مﻮقعﻴت تﻪ پﻪ پام سره پﻪ دغﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ډ‪４‬ر صنعتﻲ او طبﻲ بﻮ！ﻲ‬ ‫وده کﻮي‪.‬زمﻮږ صنعتﻲ بﻮ！ﻲ لﻪ پنب‪ ،３‬چغندرو‪ ،‬گنﻴﻮ او داس‪ ３‬نﻮرو ＇خﻪ عبارت دي‪.‬‬ ‫‪ _١‬پﻨبﻪ‬ ‫پنبﻪ لﻪ دوو برخﻮ ＇خﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮه ﻳ‪ ３‬مالﻮچ او بلﻪ برخﻪ ﻳ‪ ３‬پنبﻪ دانﻪ ده او د نساجﻲ پﻪ فابرﻳکﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ لﻪ بل‬ ‫＇خﻪ جﻼ ک‪８５‬ي‪ ،‬جﻮړه شﻮ‪４‬ده‪ .‬د مالﻮچﻮ لﻪ برخ‪＇ ３‬خﻪ ﻳ‪ ３‬د نساجﻲ پﻪ فابرﻳکﻮ ک‪ ３‬ﻫر ډول نخﻲ ！ﻮکران‪،‬‬ ‫سطرنجﻰ‪ ،‬جﻮال او رس‪ ９‬جﻮړوي او ﻫمداراز لﻪ پنبﻪ دان‪＇ ３‬خﻪ ﻳ‪ ３‬نباتﻲ غﻮړي‪ ،‬د کالﻴﻮ مﻴن‪％‬لﻮ صابﻮن او‬ ‫لﻪ پات‪ ３‬تﻮکﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬د حﻴﻮاناتﻮ لپاره کنجاړه جﻮړوي‪ .‬تر کﻮرنﻴﻮ جگ‪７‬و دمخﻪ زمﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د بگرامﻴﻮ‪،‬‬ ‫گلبﻬار‪ ،‬پلخمرى‪ ،‬کندز‪ ،‬مزارشرﻳف‪ ،‬بلخ‪ ،‬ﻫرات‪ ،‬ﻫلمند‪ ،‬کندﻫار او ننگرﻫار د نساجﻰ فابرﻳکﻮ فعالﻴت کاوه‬ ‫چ‪ ３‬ډول ډول سپ‪２‬سﻴن ！ﻮکران ﻳ‪ ３‬تﻮلﻴدول‪ .‬د پنب‪ ３‬نبات د ثﻮر پﻪ مﻴاشت ک‪ ３‬کرل ک‪８５‬ي او د منﻲ پﻪ وروستﻴﻮ‬ ‫ک‪ ３‬پﻪ لﻮم‪７‬ۍ‪ ،‬دوﻳم‪ ،３‬در‪４‬ﻴم‪ ３‬او ＇لﻮرم‪ ３‬درج‪ ３‬د ﻻس پﻪ وسﻴلﻪ را！ﻮل‪８５‬ي او د دوبﻲ پﻪ تﻮدې ﻫﻮاک‪＊ ３‬ﻪ‬ ‫حاصل ورکﻮي‪ .‬ﻫغﻪ وﻻﻳتﻮنﻪ چ‪ ３‬پنبﻪ پک‪ ３‬کرل ک‪８５‬ي بغﻼن‪ ،‬کندز‪ ،‬تخار او بدخشان وﻻﻳتﻮنﻪ دي‪ ،‬چ‪ ３‬د‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ سلﻮک‪ ３‬نﻮي پنبﻪ تﻮلﻴدوي‪ .‬پنبﻪ د سمنگانﻮ‪ ،‬بلخ‪ ،‬ﻫرات‪ ،‬ﻫلمند‪ ،‬ننگرﻫار‪ ،‬لغمان‪ ،‬پروان او کاپﻴسا‬ ‫پﻪ وﻻﻳتﻮنﻮ ک‪ ３‬ﻫم کرل ک‪８５‬ي‪ .‬د پنب‪ ３‬د مالﻮچﻮ ﻳﻮه برخﻪ پﻪ کﻮرنﻴﻮ بازارونﻮ ک‪ ３‬پلﻮرل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬چﻐﻨدر‪ :‬دچغندرود کرن‪ ３‬لپاره ﻫغﻪ ‪＄‬مک‪ ３‬مناسب‪ ３‬دي چ‪ ３‬أﻫکﻲ تﻮکﻲ لري او ډبرې پک‪ ３‬نﻪ وي چ‪３‬‬ ‫د ک‪＋‬ت دارنگﻪ پراخﻪ سﻴمﻪ ﻳ‪ ３‬زمﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد د بغﻼن او کندز پﻪ وﻻﻳتﻮنﻮ ک‪ ３‬ده‪ .‬د بغﻼن د بﻮرې پﻪ فابرﻳک‪３‬‬

‫‪65‬‬

‫ک‪ ３‬لﻪ چغندرو ＇خﻪ بﻮره او لﻪ پات‪ ３‬برخ‪＇ ３‬خﻪ ﻳ‪ ３‬د حﻴﻮاناتﻮ لپاره کنجاړه جﻮړولﻪ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬گﻨﻲ‬ ‫د گنﻲ بﻮ！ﻰ پﻪ تﻮده او لنده ﻫﻮا ک‪ ３‬چ‪ ３‬ډ‪４‬رې اوبﻪ لري‪ ،‬شنﻪ ک‪８５‬ي‪ .‬دا بﻮ！ﻲ ډ‪４‬ر د ننگرﻫار‪ ،‬لغمان او کﻮن‪７‬‬ ‫پﻪ وﻻﻳتﻮنﻮ ک‪ ３‬کرل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬لﻪ ﻫغﻪ نﻪ گﻮړه جﻮړ وي‪ .‬د ﻫغﻪ پات‪ ３‬برخ‪ ３‬نﻪ د ＇اروﻳﻮ د خﻮراک لپاره گ＂ﻪ‬ ‫اخﻴستلﻪ ک‪８５‬ي‪ .‬پدې وروستﻴﻮ وختﻮنﻮ ک‪ ３‬د گنﻴﻮ قلم‪ ３‬لﻪ ﻫند ＇خﻪ واردشﻮي او د کندﻫار او ﻫلمند پﻪ‬ ‫وﻻﻳتﻮنﻮ ک‪ ３‬ﻫم کرل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫شم‪５‬ره‬

‫د بﻮ！ﻲ نﻮم‬

‫د ک‪＋‬ت ساحﻪ پﻪ جرﻳب‬

‫‪١‬‬

‫پنبﻪ‬

‫‪٢٧٢٨٧٠‬‬

‫‪٢‬‬

‫چغندر‬

‫‪٢٢٥٩٠‬‬

‫‪٣‬‬

‫‪－‬نﻲ‬

‫‪١١٨٤٠‬‬

‫ب_ طبﻲ بﻮ！ﻲ‬ ‫پﻪ کرنﻴزو فصلﻮنﻮ ک‪ ３‬د طبﻲ بﻮ！ﻮ لﻪ جمل‪＇ ３‬خﻪ زعفران‪ ،‬سپﻴرک‪ ،９‬بادﻳان او ز‪１‬ک‪ ９‬کرل ک‪８５‬ي او نﻮر‬ ‫بﻮ！ﻲ‪ ،‬لکﻪ خﻮږه ولﻪ‪ ،‬ﻫنگﻪ‪ ،‬کاسنﻲ‪ ،‬پنﻴرک‪ ،‬مستﻴار‪ ،‬سپ‪５‬لنی‪،‬ختمﻲ‪ ،‬خاکشﻴر‪ ،‬شﻴرخشت‪ ،‬گربﻪ خﻮرک‪،‬‬ ‫ملنگان‪ ،‬سپ‪５‬غﻮل‪،‬دغره پﻴاز او ﻫﻮگﻪ ！ﻮلﻪ پﻪ خپل سر دغرونﻮ او غﻮن‪６‬ﻳﻮ پﻪ لمنﻮ‪ ،‬د＊تﻮ‪ ،‬و ﻳالﻮ او د کروندو پﻪ‬ ‫＇نگ ک‪ ３‬شنﻪ ک‪８５‬ي او د شفا ورکﻮونکﻮ درملﻮ پﻪ تﻮگﻪ پﻪ ﻳﻮنانﻲ طبابت ک‪ ３‬پﻪ کﻮرنﻴﻮ بازارونﻮ ک‪ ３‬پلﻮرل‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬زعفران‪ ،‬خﻮږه ولﻪ‪ ،‬ﻫنگﻪ‪ ،‬ز‪１‬ک‪ ９‬او ‪＄‬ﻴن‪ ３‬نﻮر طبﻲ بﻮ！ﻲ د ﻫ‪５‬ﻮاد د صادراتﻮ مﻬمﻪ برخﻪ جﻮړوي‪.‬‬ ‫د ！ﻮﻟگﻲ دﻧﻨﻪ ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮونکﻲ دې پﻪ در‪４‬ﻴﻮ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ .‬لﻮم‪７‬ۍ ډلﻪ دې د پنب‪ ،３‬دوﻳمﻪ ډلﻪ دې د چغندرو او در‪４‬ﻴمﻪ ډلﻪ دې‬ ‫د طبﻲ بﻮ！ﻮ او لﻪ ﻫغﻮ نﻪ د گ＂‪ ３‬اخﻴستلﻮ پﻪ ﻫکلﻪ بحث وک‪７‬ي او ﻳﻮ تن دې د خپل‪ ３‬ډل‪ ３‬پﻪ استاز تﻮب د بحث‬ ‫پاﻳل‪ ３‬د ！ﻮلگﻲ پﻪ مخ ک‪ ３‬خپلﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮتﻪ بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫؟‬ ‫‪ _١‬د ﻫغﻮ وﻻﻳتﻮنﻮ نﻮم واخلئ چ‪ ３‬پنبﻪ پک‪ ３‬کرل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬لﻪ چغندرو ＇خﻪ ＇رنگﻪ گ＂ﻪ اخﻴستلﻪ ک‪８５‬ي؟‬ ‫‪ _٣‬گنﻲ پﻪ ＇رنگﻪ اوبﻮ او ﻫﻮا ک‪ ３‬ډ‪４‬ره ＊ﻪ وده کﻮي؟‬ ‫‪ _٤‬د طبﻲ بﻮ！ﻮ نﻮم واخلئ؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟگﻲ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫ستاسﻮپﻪ سﻴمﻪ ک‪＇ ３‬ﻪ ډول صنعتی او طبی بﻮ！ﻲ وده کﻮي‪ ،‬پﻪ خپلﻮکتابچﻮ ک‪ ３‬د ﻫغﻮنﻮمﻮنﻪ ولﻴکئ او د‬ ‫جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتلﻮنکی درسﻲ ساعت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپلﻮ ！ﻮلﻴ‪／‬ﻮالﻮ تﻪ وړاندې ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪66‬‬

‫دودﻳرشﻢ ﻟﻮست‬

‫د افغانستان د مالدارۍ‪＄７＇ ،‬اﻳﻮنﻮ او ‪＄‬نگلﻮنﻮ په هکله ＇ه پﻮه‪８５‬ئ؟‬

‫اﻫلﻲ ＇اروي‪ -‬پسﻮﻧﻪ اوغﻮا‬

‫اﻟﻒ ـ ﻣاﻟداري‬ ‫مالداري او د ژوﻳﻮ ساتل زمﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد د کﻮرن‪ ９‬شتمن‪ ９‬ﻳﻮه مﻬمﻪ سرچﻴنﻪ شم‪５‬رل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬پﻪ دوو برخﻮ و‪４‬شل ک‪８５‬ي‪:‬‬ ‫‪ _١‬اﻫﻠﻲ ژوي‪ :‬لکﻪ پسﻪ‪ ،‬وزه‪ ،‬غﻮا او غﻮاﻳﻪ‪ ،‬أس‪ ،‬اوښ او کﻮرنﻲ چرگان دي‪.‬‬ ‫پسﻪ‪ :‬د پسﻮ ‪＄‬ﻴن‪ ３‬نﻮر ډولﻮنﻪ‪ ،‬لکﻪ ﻫزاره گﻲ‪ ،‬ترکﻲ او کندﻫاري مشﻬﻮر دي‪ .‬د پسﻮنﻮ لﻮﻳ‪ ３‬او وړې رم‪ ３‬د ‪＄‬مکﻪ‬ ‫لرونکﻮ او کﻮچﻴانﻮ پﻪ وسﻴلﻪ ساتل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬لﻪ غﻮ＊ﻮ‪ ،‬پﻮستکﻲ‪ ،‬وړﻳﻮ او کﻮلمﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬گ＂ﻪ اخستل ک‪８５‬ي‪ .‬د پسﻮنﻮ‬ ‫وړۍ‪ ،‬پﻮستکﻲ او کﻮلم‪ ３‬بﻬرتﻪ ﻫم صادر‪８４‬ي‪ .‬د ترکﻲ پسﻪ کﻮلم‪ ３‬ډ‪４‬ر پ‪５‬رودونکﻲ لري‪.‬‬ ‫د قره قل پسﻮنﻪ چ‪ ３‬ډ‪４‬ر د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ شمالﻲ وﻻﻳتﻮنﻮک‪ ３‬پﻪ سمنگانﻮ‪ ،‬بلخ‪ ،‬جﻮزجان‪ ،‬فارﻳاب‪ ،‬کندز او ﻫرات ک‪ ３‬ساتل‬ ‫ک‪８５‬ي‪ ،‬د ﻫغﻮ لﻪ پﻮستکﻲ ＇خﻪ پﻮستﻴن او پﻮستﻴنچﻪ جﻮړ‪８４‬ي او پﻪ ﻫغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادونﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬س‪７‬ه ﻫﻮا لري‪ ،‬لکﻪ کاناډا‪،‬‬ ‫روسﻴﻪ او د امرﻳکا متحده اﻳالتﻮنﻮ باندې ډ‪４‬ر پلﻮرل ک‪８５‬ي‪ .‬د قره قل د وري پﻮستکﻲ د سره‪ ،‬کبﻮدچﻪ او تﻮرتقر پﻪ نامﻪ‬ ‫د لﻮ‪４‬دﻳ‪ ３％‬اروپا ﻫ‪５‬ﻮادونﻮ‪ ،‬د امرﻳکا متحده اﻳاﻻتﻮ‪ ،‬ﻫند او کاناډا تﻪ صادر‪８４‬ي‪.‬‬ ‫ﻏﻮا‪:‬لﻪ ﻫغ‪＇ ３‬خﻪ شﻴدې او لبنﻴات ﻻس تﻪ را‪＄‬ﻲ او د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ کلﻴﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬کروند گر او د ‪＄‬مک‪ ３‬خاوندان ساتﻲ‪.‬‬ ‫آس‪ :‬قطغنﻲ‪ ،‬مزاري‪ ،‬ترکمنﻲ او ﻫراتﻲ أسﻮنﻪ مشﻬﻮر دي او د سپرل‪ ،９‬وزلﻮب‪ ،３‬نﻴزې وﻫلﻮ‪ ،‬بار وړلﻮ‪ ،‬کرنﻴزو چارو‬ ‫او گاډۍ ک‪ ３‬ور＇خﻪ گ＂ﻪ اخﻴستلﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫اوښ‪ :‬کﻮچﻴان او＊ان ساتﻲ او لﻪ شنﻮ سﻴمﻮ او ＇‪＄７‬اﻳﻮنﻮ ＇خﻪ د ک‪６‬ه کﻮلﻮ پرمﻬال لﻪ ﻫغﻮ نﻪ پﻪ بار وړلﻮ ک‪ ３‬گ＂ﻪ اخلﻲ‬ ‫او واﻳﻲ چ‪ :３‬اوښ وفا دار ＇اروى دى‪،‬چ‪＄９‬ﻮزخﻮري اوبار وړي‪.‬‬

‫خر‬ ‫خر د بار وړلﻮ لپاره پکار‪８４‬ي‪ .‬ډ‪４‬ر ﻳ‪ ３‬کروندگر او خرکاران ساتﻲ‪ .‬د شمالﻲ سﻴمﻮ خره غ‪＋‬تلﻲ او غ＀ دي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬وحشﻲ ژوي‬ ‫زمﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ١٢٠ ３‬ډولﻪ وحشﻲ او تﻲ لرونکﻲ حﻴﻮانات شتﻪ چ‪ ３‬د ﻫغﻮ لﻪ ډل‪ ３‬پ‪７‬انگ‪ ،‬زمرى‪ ،‬ل‪５‬ﻮه‪ ،‬گﻴدړ‪،‬‬ ‫سﻮرلن‪６‬ى‪ ،‬سﻮى او نﻮر دي او ‪ ٥٠٠‬ډولﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ل الﻮتﻮنکﻲ ﻫم شتﻪ چ‪ ３‬د ﻫغﻮ لﻪ جمل‪＇ ３‬خﻪ کﻮﻻى شﻮ د ډﻳنگ‪،‬‬ ‫زا‪ ،３１‬باز‪ ،‬ﻫﻴل‪ ،９‬زرک او د＊تﻲ چرگ ډولﻮنﻮ تﻪ اشاره وک‪７‬و‪.‬‬

‫‪67‬‬

‫ب ـ ＇‪＄７‬اﻳﻮﻧﻪ‬ ‫د افغانستان ＇‪＄７‬اﻳﻮنﻮ ‪ ٣،٢‬ملﻴﻮنﻪ ﻫک＂اره ‪＄‬مکﻪ نﻴﻮل‪ ３‬ده‪ .‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ شمال‪ ،‬جنﻮب او ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ３‬د تﻮدو سﻴمﻮ چمنﻮنﻪ‪،‬‬ ‫د ＇اروﻳﻮ داﻳمﻲ ＇‪＄７‬اﻳﻮنﻪ دي‪ .‬د ‪＄‬نگلﻮنﻮ پﻪ ساحﻪ‪ ،‬د ﻫندوکش د غرونﻮ د ل‪７‬ﻳﻮ پﻪ لمنﻮ او ناوونﻮ او د شمال پﻪ نﻮرو غرونﻮ‪،‬‬ ‫مرکزي‪ ،‬ختﻴ‪％‬ﻮ او سﻮ‪４‬لﻲ وﻻﻳتﻮنﻮ او د غزنﻲ د ناور پﻪ د＊تﻪ ک‪ ３‬د پسرلﻲ پﻪ معتدل‪ ３‬او د دوبﻲ پﻪ تﻮدې ﻫﻮاک‪ ３‬د مالدارانﻮ‬ ‫او مالداره کﻮچﻴانﻮ لپاره ＊ﻪ ＇‪＄７‬اﻳﻮنﻪ شتﻪ‪ .‬دا د خداى(ج) ورک‪７‬ې شتمنﻲ مﻬم حﻴاتﻲ ارز＊ت لري‪.‬‬ ‫ج ـ ‪＄‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ‬ ‫پﻪ افغانستان ک‪ ３‬د ‪＄‬نگلﻮنﻮ ساحﻪ د دوو ملﻴﻮنﻮ ﻫک＂ارو پﻪ شا او خﻮاک‪ ３‬ده‪＄ .‬نگلﻲ سﻴم‪ ３‬زمﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د نﻮرستان‪،‬‬ ‫ننگرﻫار‪ ،‬لغمان‪ ،‬کﻮن‪ ،７‬پکتﻴا‪ ،‬پکتﻴکا‪ ،‬بدخشان‪ ،‬بغﻼن‪ ،‬سمنگانﻮ‪ ،‬سرپل‪ ،‬بادغﻴس او ﻫرات وﻻﻳتﻮنﻪ دي‪.‬‬ ‫د نﻮرستان او کﻮن‪ ７‬د چارتراشﻮ لرگﻲ د ن‪７‬ۍ پﻪ سطحﻪ ډ‪４‬ر پ‪５‬رودونکﻲ لري او د ﻫ‪５‬ﻮاد مﻬم صادراتﻲ مﻮاد جﻮړوي‪.‬‬ ‫دولت پدې وروستﻴﻮ وختﻮنﻮ ک‪ ３‬کلکﻪ پاملرنﻪ ک‪７‬ې چ‪ ３‬د ونﻮ د وﻫلﻮ مخﻪ ونﻴسﻲ‪ ،‬پﻪ دغﻮ سﻴمﻮ ک‪ ３‬د ډول ډول‬ ‫نﻴالگﻴﻮ کﻴنﻮل ﻻزم دي‪.‬‬ ‫د ！ﻮﻟگﻲ دﻧﻨﻪ ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮونکﻲ دې پﻪ ＇لﻮرو ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې لﻪ ﻻندنﻴﻮ مﻮضﻮع‪／‬انﻮ ＇خﻪ پر ﻳﻮې باندې خبرې وک‪７‬ي او‬ ‫لﻪ بحث وروستﻪ دې ﻳﻮ تن د خپل بحث پاﻳلﻪ د ！ﻮلگﻲ تر مخ بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫_ د پسﻪ او غﻮا پﻪ ﻫکلﻪ معلﻮمات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫_ د وحشﻲ حﻴﻮاناتﻮ پﻪ ﻫکلﻪ ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫_ د ＇‪＄ ７‬اﻳﻮنﻮ پﻪ ﻫکلﻪ دې معلﻮمات را！ﻮل ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫_ د طبﻴعﻲ ‪＄‬نگلﻮنﻮ پﻪ ﻫکلﻪ دې ＇رگندون‪ ３‬وک‪７‬ي‪.‬‬

‫؟‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫گرانﻮ زده کﻮونکﻮ ﻻندنﻲ جدول تﻪ ‪＄‬ﻴر شئ‪ .‬د کلمﻮ او اصطﻼحاتﻮ تر＇نگ عدد د الفبا لﻪ اړوند تﻮري سره چ‪３‬‬ ‫تﻮضﻴحات لري‪ ،‬پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬ون‪＋‬لﻮئ‪ .‬د مثال پﻪ تﻮگﻪ د ‪ ٤‬عدد د الف لﻪ تﻮري سره اړﻳکﻪ لري‪.‬‬ ‫‪١‬‬

‫اوښ‬

‫الف‬

‫پﻮستکﻰ ﻳ‪ ３‬زمﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد د صادراتﻮ مﻬم قلم دى‪.‬‬

‫‪٢‬‬

‫غﻮا‬

‫ب‬

‫د ＇‪＄ ７‬اﻳﻮنﻮ لپاره لﻪ ﻳﻮه ‪＄‬اﻳﻪ بل ‪＄‬اى تﻪ ک‪６‬ه کﻮي‪.‬‬

‫‪٣‬‬

‫کﻮچﻴان‬

‫ج‬

‫لﻪ ﻫغﻪ نﻪ پﻪ سپرل‪ ،９‬باروړلﻮ‪ ،‬وزلﻮب‪ ３‬او ن‪５‬زې وﻫلﻮ ک‪ ３‬گ＂‪ ﾢ‬اخلﻲ‪.‬‬

‫د‬

‫وفا داره حﻴﻮان دى چ‪＄ ３‬ﻮز خﻮري او بار وړي‪.‬‬

‫‪٥‬‬

‫أس‬

‫ﻫـ‬

‫شن‪ ３‬بﻮ！ﻲ لرونک‪ ３‬سمﻴ‪ ３‬دې چ‪ ３‬د پسﻮنﻮ‪ ،‬وزو‪ ،‬أس‪ ،‬غﻮا ﻳﻲ او خرو رم‪ ３‬پک‪＇ ３‬ري‪.‬‬

‫‪٦‬‬

‫‪＄‬ن‪／‬لﻮنﻪ‬

‫و‬

‫لﻪ ﻫغ‪＇ ３‬خﻪ لبنﻴات ﻻس تﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬

‫‪ ٧‬پستﻪ او بادام‬

‫ز‬

‫زمﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد لﻪ صادراتﻲ م‪５‬ﻮو ＇خﻪ دى‪.‬‬

‫＇‪＄ ７‬اﻳﻮنﻪ‬

‫ح‬

‫زمﻮږ طبﻴعﻲ او ملﻲ شتمنﻲ ده‪.‬‬

‫‪ ٤‬د قره قل پسﻪ‬

‫‪٨‬‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟگﻲ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫د وحشﻲ ژوﻳﻮ نﻮمﻮنﻪ واخلئ او پﻪ خپلﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬د ﻫرﻳﻮه پﻪ ﻫکلﻪ ﻳﻮ مطلب ولﻴکئ چ‪ ３‬لﻪ ﻫغﻮ سره باﻳد ＇ﻪ وشﻲ؟‬

‫‪68‬‬

‫درې دﻳرشم لﻮست‬

‫د سﻮن کانﻲ مﻮاد‬

‫د ډبرو د سکرو کان‬

‫د ډبرو سکاره‬ ‫د ډبرو سکاره نباتﻲ منشاء لري او د رسﻮبﻲ ډبرو لﻪ جمل‪＇ ３‬خﻪ دي چ‪ ３‬د سﻮن مﻮادو پﻪ تﻮگﻪ ور＇خﻪ‬ ‫کار اخﻴستل ک‪８５‬ي‪ .‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د ډبرو د سکرو کانﻮنﻪ د ﻫندوکش د غرو لﻪ رامن‪ ＃‬تﻪ ک‪５‬دو سره ﻳﻮ‪＄‬اى‬ ‫من‪ ＃‬تﻪ راغلﻲ دي‪ .‬پﻪ ﻫغﻪ وخت ک‪＄ ３‬نگلﻮنﻪ د ډبرو پﻪ شاوخﻮاک‪ ３‬واقع شﻮي وو او د ډ‪４‬ر فشار او‬ ‫تﻮدوخ‪ ３‬لﻪ املﻪ پﻪ ﻳﻮې اوږدې مﻮدې ک‪ ３‬د ﻫﻮا د نشتﻮالﻲ لﻪ املﻪ پﻪ ډبرو سکرو باندې او＊تﻲ دي چ‪３‬‬ ‫اوس د سمنگانﻮ پﻪ دره صﻮف‪ ،‬د پلخمري پﻪ کرکر‪ ،‬د سﻴغان درې پﻪ اشپشت‪ ،３‬د ﻫرات کرخ او پﻪ‬ ‫بنگ‪ ３‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬لﻮﻳ‪ ３‬ز‪４‬رم‪ ３‬تثبﻴت شﻮﻳدي‪ .‬د دره صﻮف د ډبرو د سکرو لﻪ کان ＇خﻪ د امﻴر عبدالرحمن‬ ‫خان لﻪ دورې ＇خﻪ پﻪ ابتداﻳﻲ شکل سره گ＂ﻪ اخﻴستنﻪ پﻴل شﻮې ده او ز‪４‬رمﻪ ﻳ‪ ３‬د ‪ ٧٦‬ملﻴﻮنﻮ ！نﻮ پﻪ‬ ‫شاوخﻮاک‪ ３‬تثبﻴت شﻮې ده‪.‬‬ ‫د پلخمري د کرکر د ډبرو د سکرو کان ز‪４‬رمﻪ چ‪ ３‬د کﻮک ＊ﻪ جنس لري‪ ،‬د ＇لﻮر مﻴلﻴﻮنﻮ ！نﻮ پﻪ‬ ‫ظرفﻴت ا！کل شﻮی ده‪ .‬د ﻫرات د کرخ سکاره د سبزک د غا＊ﻲ پﻪ لمنﻪ ک‪ ３‬پراتﻪ دي‪ .‬د بنگ‪ ３‬د سکرو‬ ‫ز‪４‬رم‪ ３‬تر اوسﻪ ﻻس نﻪ دى خﻮړلﻰ‪.‬‬

‫‪69‬‬

‫ﻧﻔت‬ ‫دا تﻮکﻰ حﻴﻮانﻲ منشاء لري چ‪ ３‬د سمندري ژوﻳﻮ لﻪ اجسادو ＇خﻪ چ‪ ３‬پﻪ اوږده مﻮده ک‪ ３‬د ‪＄‬مک‪ ３‬د‬ ‫رسﻮبﻲ طبقاتﻮ پﻪ من‪ ＃‬ک‪ ３‬تر ډ‪４‬ر فشار ﻻندې راغلﻲ او خﻮسا شﻮي‪ ،‬پﻪ ﻻس را‪＄‬ﻲ‪ .‬د نفتﻮ لﻪ چا‪５１‬دو‬ ‫＇خﻪ د الﻮتکﻮ ت‪５‬ل‪ ،‬ډ‪４‬زل د ډ‪４‬زلﻲ ماشﻴنﻮنﻮ د سﻮن لپاره‪ ،‬پ＂رول د پ＂رولﻲ ماشﻴنﻮنﻮ د سﻮن لپاره‪ ،‬د‬ ‫خاورو ت‪５‬ل او نﻮر مشتقات ﻳ‪ ３‬لکﻪ‪ :‬مبﻼﻳل‪ ،‬گرﻳس‪ ،‬واﻳکم‪ ،‬قﻴر‪ ،‬واسلﻴن او داس‪ ３‬نﻮر ﻻس تﻪ‬ ‫را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ افغانستان ک‪ ３‬لﻪ ‪ ١٣١٤‬ﻫـ ش کالﻪ تر ‪ ١٣٤٣‬ﻫـ ش کالﻪ د طبﻴعﻲ گاز او نفتﻮ پل＂ل پﻴل شﻮي او‬ ‫پﻪ پاﻳلﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪＇ ３‬رگنده شﻮه چ‪ ３‬د تخار د رستاق لﻪ ولسﻮال‪＇ ９‬خﻪ د اﻳران تر سرحده د أمﻮ سﻴند لﻪ‬ ‫ختﻴ‪ ،＃‬لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬او سﻮ‪４‬ل ＇خﻪ د ترکستان د تﻴربند ترشمالﻲ لمنﻮ‪ ،‬لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ﻫندوکش‪ ،‬او د بابا تر غره‬ ‫پﻮرې د نفتﻮ د پﻴدا ک‪５‬دلﻮ لپاره برابرې سﻴم‪ ３‬دي‪ .‬د نفتﻮ ز‪４‬رم‪ ３‬پﻪ رستاق‪ ،‬تالقان‪ ،‬أبدان مﻴرعلم‪،‬‬ ‫شبرغان‪ ،‬مﻴمن‪ ،３‬ﻫرات او ﻫلمند ک‪ ３‬تثبﻴت شﻮي دي‪.‬‬ ‫طبﻴﻌﻲ گاز‬ ‫طبﻴعﻲ گاز پﻪ شبرغان ک‪ ３‬د خﻮاجﻪ گﻮگردک (ﻳتﻴم تاق)‪ ،‬خﻮاجﻪ برﻫان اوجر قدوق پﻪ سﻴمﻮ ک‪ ３‬شتﻪ‪.‬‬ ‫چ‪ ３‬پخﻮاﻳ‪ ３‬را اﻳستنﻪ د روسانﻮ پﻪ وسﻴلﻪ شﻮې او ﻳﻮه برخﻪ ﻳ‪ ３‬د پاﻳپ لﻴن پﻪ وسﻴلﻪ پخﻮانﻲ شﻮروي‬ ‫اتحاد تﻪ ل‪ ８５‬دول شﻮې وه‪.‬‬ ‫د طبﻴعﻲ گاز لﻪ سﻮزولﻮ ＇خﻪ پﻪ ژمﻲ ک‪ ３‬د کﻮرونﻮ پﻪ تﻮدولﻮ‪ ،‬د غذاﻳﻲ مﻮادو پﻪ پخﻮلﻮ او د گازي‬ ‫＇راغﻮنﻮ پﻪ رو＊انﻮلﻮ ک‪ ３‬کار اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ！ﻮﻟگﻲ دﻧﻨﻪ ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮونکﻲ دې پﻪ درې ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې د ﻳﻮه کان‪ :‬د ډبروسکارو‪ ،‬نفتﻮ او طبﻴعﻲ گازو‬ ‫پﻪ ﻫکلﻪ سره بحث وک‪７‬ي او پاﻳلﻪ دې پﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬وړاندې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫؟‬ ‫‪ _١‬د ډبرو سکاره د افغانستان لﻪ کﻮمﻮ برخﻮ ＇خﻪ ﻻس تﻪ را‪＄‬ﻲ؟‬ ‫‪ _٢‬د نفتﻮ د پﻴداﻳ‪＋‬ت پﻪ ﻫکلﻪ ＇رگندون‪ ３‬وک‪７‬ئ؟‬ ‫‪ _٣‬د طبﻴعﻲ گازو لﻪ سﻮزولﻮ ＇خﻪ ＇ﻪ گ＂ﻪ اخﻴستلﻪ ک‪８５‬ي؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟگﻲ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫ﻫر زده کﻮونکﻲ دې پﻪ افغانستان ک‪ ３‬د سﻮن د مﻮادو د اﻫمﻴت پﻪ ﻫکلﻪ معلﻮمات را！ﻮل او د جغرافﻴ‪３‬‬ ‫پﻪ راتلﻮنکﻲ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬دې پﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬وړاندې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪70‬‬

‫＇لﻮردﻳرشم لﻮست‬

‫د افغانستان کانﻮنه‬ ‫کانﻲ ز‪４‬رم‪３‬‬ ‫د أمﻮ سﻴند‬

‫کانﻲ سﻴم‪ ３‬چ‪ ３‬د برمﻪ کارۍ پﻪ‬ ‫واسطﻪ تثبﻴت شﻮي دي‬ ‫د ډبرو سکاره‬ ‫خام پطرول‬ ‫طبﻴعﻲ گاز‬ ‫اوسپنﻴزه مفﻴده مﻮاد‬ ‫کروم‬ ‫مس‬ ‫جست او سرب‬ ‫باکسﻴت‬ ‫لﻴتﻴم‬ ‫تلﻴم‬ ‫سره زر‬ ‫د تﻴ‪８‬ې مال‪／‬ﻪ‬ ‫سلفر‬ ‫فلﻮراﻳت‬ ‫پﻴراﻳت‬ ‫ابرک‬ ‫سنگ رﻳشﻪ‬ ‫تلک‬ ‫گرافﻴت‬ ‫ﻻجﻮرد‬ ‫قﻴمتﻲ ډبرې‬ ‫د أﻫک تﻴ‪８‬ه ‪ -‬د ولﻮمﻴتا و مرمﻮا‬ ‫ش‪／‬ﻪ او وړې تﻴ‪３／‬‬

‫＇رخ‬

‫د غزنﻲ‬ ‫وﻻړې اوبﻪ‬

‫منرالﻲ چﻴن‪３‬‬

‫د افغانستان د کانﻮنﻮ نقشﻪ‬

‫دافغاﻧستان د کاﻧﻮﻧﻮﻧقشﻪ‬

‫افغانستان ب‪５‬ﻼب‪５‬ل کانﻮنﻪ لکﻪ‪ :‬نفت‪ ،‬طبﻴعﻲ گاز‪ ،‬د ډبرو سکاره‪ ،‬اوسپنﻪ‪ ،‬مس‪ ،‬سره زر‪ ،‬سپﻴن زر‪ ،‬سرپ‪،‬‬ ‫جست‪ ،‬مالگﻪ‪ ،‬سلفر‪ ،‬ق‪５‬متﻲ ډبرې او د مرمرو ډبرې لري‪.‬‬ ‫اوسپﻨﻪ‬ ‫اوسپنﻪ د ‪＄‬مک‪ ３‬پﻪ پﻮ！کﻲ (قشر) ک‪ ３‬ډ‪４‬ره پﻪ نصﻮاري‪ ،‬سﻮر‪ ،‬تﻮر او ژ‪ ７４‬لﻴمﻮﻳﻲ رنگﻮنﻮ پﻴداک‪８５‬ي‪ .‬افغانستان‬ ‫د اوسپن‪ ３‬ډ‪４‬ر کانﻮنﻪ لري چ‪ ３‬ډ‪４‬ر مﻬم ﻳ‪ ３‬د حاجﻴگک د اوسپن‪ ３‬کان دى چ‪ ３‬د اوسپن‪ ３‬اندازه ﻳ‪ ３‬پﻪ سلﻮ ک‪３‬‬ ‫‪ ٦٣‬تﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬ﻫمدا رنگﻪ د اوسپن‪ ３‬کانﻮنﻪ پﻪ ارزگان‪ ،‬د کندﻫار پﻪ خاکرﻳز‪ ،‬د جﻮزجان پﻪ فﻴض أباد‪ ،‬پکتﻴا‪،‬‬ ‫ﻫرات او د پروان پﻪ جبل السراج ک‪ ３‬پﻴداک‪８５‬ي‪ .‬زمﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد پ‪＋‬ان پﻪ ﻻسﻲ صناﻳعﻮ ک‪ ３‬لﻪ اوسپن‪＇ ３‬خﻪ د‬ ‫بزگرۍ‪ ،‬ترکا‪ ９１‬او د کﻮرونﻮ د کار وساﻳل جﻮړوي‪.‬‬ ‫ﻣس‬ ‫پﻪ لرغﻮنﻮ زمانﻮ ک‪ ３‬د ډبرو او لرگﻴﻮ د وساﻳلﻮ ‪＄‬اى د مسﻮ سﻮر رنگﻪ پﻮست فلز ونﻴﻮ او انسانانﻮ د پرمختگ‬ ‫پﻪ لﻮر ﻳﻮ گام ک‪＋５‬ﻮد‪ .‬د مسﻮ کانﻮنﻪ زمﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد د لﻮگر پﻪ عﻴنکﻮ‪ ،‬د مﻴدان پﻪ کﻬنﻪ خمار‪ ،‬د کابل پﻪ چک‪７‬ې‬ ‫منار‪ ،‬د کندﻫار پﻪ خاکرﻳز‪ ،‬غﻮربند‪ ،‬بدخشان او د بلخ پﻪ وﻻﻳتﻮنﻮ ک‪ ３‬شتﻪ‪ .‬مس د بر‪＋４‬نا او تﻮدوخ‪ ３‬قﻮي‬ ‫ﻫادي دي‪ .‬د ﻫغﻪ لﻪ سﻴمﻮنﻮ ＇خﻪ د بر‪＋４‬نا پﻪ لﻴنﻮنﻮ ک‪ ３‬گ＂ﻪ اخﻴستلﻪ ک‪８５‬ي‪ .‬زمﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد مسگران لﻪ مسﻮنﻪ‬ ‫واړه او غ＀ مسﻲ‪ .‬دﻳگﻮنﻪ‪ ،‬صافﻲ ‪－‬ان‪ ،‬غﻮري‪ ،‬أبگردان‪＇ ،‬م（‪ ،９‬کفگﻴر‪ ،‬کاشﻮغ‪ ３‬او نﻮر د اړتﻴا وړ شﻴان‬ ‫جﻮړوي‪.‬‬

‫‪71‬‬

‫سره زر‬ ‫د سرو زرو ق‪５‬متﻲ فلز‪＊ ،‬ﻪ رنگ اوپﻪ زړه پﻮرې ‪＄‬ﻼ لري‪ .‬سره زر زنگ نﻪ کﻮي‪ .‬د پﻴسﻮ لﻮى مﻼت‪７‬ى دي‪ .‬لﻪ‬ ‫ﻫغﻮ＇خﻪ ډول ډول گا‪ ３１‬او د ＊‪％‬ﻮ پسﻮلﻮنﻪ جﻮړوي‪ .‬سره زر پﻪ زابل‪ ،‬کندﻫار او د کﻮکچ‪ ３‬د سﻴند پﻪ غاړوک‪３‬‬ ‫مﻮندل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫سپﻴﻦ زر‬ ‫سپﻴن زر لکﻪ سره زر زنگ نﻪ نﻴسﻲ او د بر‪＋４‬نا او تﻮدوخ‪ ３‬قﻮي ﻫادي دي‪ .‬د گا‪１‬ﻮ پﻪ تﻮگﻪ ډ‪４‬ر کارول ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫کانﻮنﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ پنجشﻴر‪ ،‬د ﻫرات پﻪ سﻴم کﻮه او د کندﻫار پﻪ بﻲ بﻲ گﻮﻫر سﻴمﻮ ک‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫ﻗ‪５‬ﻤتﻲ ډبرې‬ ‫ﻻجﻮرد د بدخشان وﻻﻳت پﻪ غرونﻮ ک‪ ３‬لﻪ لرغﻮنﻮ زمانﻮ راﻫﻴس‪ ３‬پ‪５‬ژندل شﻮي او لﻪ ﻫغﻪ نﻪ گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪５‬ده‬ ‫‪.‬ﻻجﻮرد ن‪７‬ﻳﻮال شﻬرت لري اولﻪ ﻳﻮ ＇خﻪ تر پن‪％‬ﻮ درجﻮ و‪４‬شل شﻮي چ‪ ３‬لﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ بﻬر تﻪ صادر‪８４‬ي‪.‬‬ ‫ﻳاقﻮت‪ ،‬ﻻل‪ ،‬د بدخشان ﻻجﻮرد او د پنجشﻴر زمرد نﻪ ﻳﻮازې د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ قﻴمتﻲ ډبرو بلک‪ ３‬پﻪ سﻴمﻪ او ن‪７‬ۍ‬ ‫ک‪ ３‬شﻬرت لري او ډ‪４‬ر پ‪５‬رودونکﻲ لري‪.‬‬ ‫د سرپﻮ او جستﻮ کاﻧﻮﻧﻪ‬ ‫نﻮمﻮړي کانﻮنﻪ پﻪ ﻫزاره جاتﻮ‪ ،‬د ﻫندوکش د غرو پﻪ لمنﻮ‪ ،‬بلخ‪ ،‬بدخشان او کندﻫار ک‪ ３‬مﻮندل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ﻣاﻟگ‪ ３‬کاﻧﻮﻧﻪ‬ ‫د مالگ‪ ３‬کانﻮنﻪ د تخار پﻪ تالقانﻮ‪ ،‬د جﻮزجان پﻪ اندخﻮى‪ ،‬ﻫرات‪ ،‬مزارشرﻳف او د غزنﻲ د مقر پﻪ سﻴمﻮ ک‪３‬‬ ‫شتﻪ‪ .‬د ډبرو شﻴن رنگﻪ‪ ،‬شنﻪ بخنﻪ ډبرﻳنﻪ غرن‪ ９‬مالگﻪ‪ ،‬د ﻫزاره جاتﻮ پﻪ سﻴمﻮ ک‪ ３‬مﻮندل ک‪８５‬ي‪ .‬د تالقانﻮ او د‬ ‫ﻫزاره جاتﻮ لﻪ ډبرﻳن‪ ３‬مالگ‪＇ ３‬خﻪ د خﻮړو پﻪ تﻮکﻮ ک‪ ３‬زﻳاتﻪ گ＂ﻪ اخﻴستلﻪ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫سﻠﻔر‬ ‫د سلفر ﻳا گﻮگ‪７‬وکان د (‪！ )٦٠٠‬نﻮ پﻪ ظرفﻴت پﻪ مزارشرﻳف او ﻳﻮه اندازه ﻳ‪ ３‬د بدخشان پﻪ اشکاشم ک‪ ３‬تثبﻴت‬ ‫شﻮى دى‪.‬‬ ‫د ！ﻮﻟگﻲ دﻧﻨﻪ ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮونکﻲ دې پﻪ ＇لﻮرو ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې د افغانستان د کانﻮنﻮ د دوو سرلﻴکﻮنﻮ پﻪ ﻫکلﻪ سره‬ ‫بحث وک‪７‬ي او پاﻳل‪ ３‬دې پﻪ ！ﻮلگ‪ ３‬ک‪ ３‬وړاندې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫؟‬ ‫‪ _١‬د مسﻮ معدن پﻪ کﻮم ‪＄‬ای ک‪ ３‬ډ‪４‬ر مﻮندل ک‪８５‬ي؟‬ ‫‪ _٢‬د سرو زرو کان د افغانستان پﻪ کﻮم ‪＄‬ای ک‪ ３‬دى؟‬ ‫‪ _٣‬د اوسپن‪ ３‬د کان اﻫمﻴت بﻴان ک‪７‬ئ؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟگﻲ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫ﻫر زده کﻮونکﻰ دې د خپل‪ ３‬سﻴم‪ ３‬د ﻳﻮه کان پﻪ ﻫکلﻪ معلﻮمات را！ﻮل او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتلﻮنکﻲ درسﻲ‬ ‫ساعت ک‪ ３‬دې تﻮ ل‪／‬ﻴﻮالﻮتﻪ وړاندې ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪72‬‬

‫پن‪％‬ﻪ دﻳرشم لﻮست‬

‫مﻮاصﻼتﻲ جغرافﻴه‬

‫دو چ‪ ３‬مﻮاصﻼتﻲ ﻻره‬

‫د افغانستان مﻮاصﻼتﻲ ﻻرې پﻪ در‪４‬ﻴﻮ برخﻮ و‪４‬شل ک‪８５‬ي‪:‬‬ ‫‪ _١‬دوچ‪ ３‬ﻻرې‬ ‫‪ _٢‬ﻫﻮاﻳﻲ ﻻرې‬ ‫‪ _٣‬د اوبﻮ ﻻرې‬ ‫پﻪ افغانستان ک‪ ３‬ډول ډول مﻮ！ر پﻪ س‪７‬کﻮنﻮ او ډول ډول الﻮتک‪ ３‬پﻪ ﻫﻮاﻳﻲ کر＊ﻮ ک‪ ３‬د خلکﻮ او مالﻮنﻮ د ل‪８５‬دولﻮ‬ ‫لپاره فعالﻴت کﻮي‪ .‬د مﻮ！رو د ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ ډولﻮنﻮ لﻪ واردولﻮ مخک‪ ،３‬زمﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬کﻮرن‪ ９‬او بﻬرن‪ ９‬سﻮداگري‬ ‫د حﻴﻮاناتﻮلکﻪ‪ :‬اوښ‪ ،‬أس او کچرو د کاروان پﻪ وسﻴلﻪ ترسره ک‪５‬ده‪ .‬کلﻪ چ‪ ３‬مﻮ！ر د امﻴر حبﻴب اهلل خان پﻪ‬ ‫دوره ک‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ وارد شﻮل‪ ،‬ډول ډول باروړونکﻲ او گ‪７‬ندي مﻮ！ر زمﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ډ‪４‬ر شﻮل او د مﻮ！رو د‬ ‫تگ لپاره د س‪７‬کﻮنﻮ جﻮړول ﻫم پ‪５‬ل شﻮل‪ .‬لﻪ ﻫغﻪ وختﻪ تر اوسﻪ لﻪ (‪ )١٥٠٠٠‬کﻴلﻮ مترو ＇خﻪ زﻳات د مﻮ！رو‬ ‫د تگ راتگ س‪７‬کﻮنﻪ جﻮړشﻮي چ‪ ３‬لﻪ نﻴم ＇خﻪ ډ‪４‬ر ﻳ‪ ３‬پاخﻪ او کانکرﻳ＂ﻲ دي ‪.‬دا ﻻرې د ﻫ‪５‬ﻮاد ب‪５‬ﻼب‪５‬ل‪３‬‬ ‫سﻴم‪ ３‬سره ن‪＋‬لﻮي‪.‬‬

‫‪73‬‬

‫د مﻬمﻮ س‪７‬کﻮنﻮ جدول چ‪ ３‬کابل د ﻫ‪５‬ﻮاد لﻪ بندرونﻮ او وﻻﻳتﻮنﻮ سره ن‪＋‬لﻮي‬ ‫وا！ن پﻪ کﻴلﻮمتر‬ ‫د س‪７‬ک نﻮم‬ ‫شمﻴره‬ ‫‪ ٤٨٣‬کﻴلﻮمتر‬ ‫کابل _ کندﻫار‬ ‫‪_١‬‬ ‫‪// ٤٧٩‬‬ ‫کندﻫار _ ﻫرات تﻮرغﻮن‪６‬ۍ‬ ‫‪_٢‬‬ ‫‪// ١٢٤‬‬ ‫ﻫرات _ اسﻼم کﻼ‬ ‫‪_٣‬‬ ‫‪// ١٠٤‬‬ ‫کندﻫار _ سپﻴن بﻮلدک‬ ‫‪_٤‬‬ ‫‪// ٢٣١‬‬ ‫کابل _ تﻮرخم‬ ‫‪_٥‬‬ ‫‪// ٤٠٥‬‬ ‫کابل _ شﻴرخان بندر‬ ‫‪_٦‬‬ ‫‪// ٣٦٠‬‬ ‫پلخمري _ مزارشرﻳف ـ شبرغان‬ ‫‪_٧‬‬ ‫‪// ١٣٢‬‬ ‫کابل _ گردﻳز‬ ‫‪_٨‬‬ ‫‪// ١١٧‬‬ ‫گردﻳز _ خﻮست‬ ‫‪_٩‬‬ ‫ﻫﻮاﻳﻲ حﻤﻞ او ﻧﻘﻞ‬ ‫د ﻻرو ﻫغﻪ تگلﻮرى چ‪ ３‬الﻮتک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ فضا ک‪ ３‬لﻪ ﻳﻮه ＊اره تر بلﻪ ＊اره پﻮرې وﻫﻲ‪ ،‬ﻫﻮاﻳﻲ ﻻرې او ﻫﻮاﻳﻲ کر＊‪３‬‬ ‫ورتﻪ وﻳل ک‪８５‬ي‪ .‬الﻮتکﻪ د مسافرت ډ‪４‬ره چ＂کﻪ او أرامﻪ وسﻴلﻪ ده چ‪ ３‬مسافران‪ ،‬ق‪５‬متﻲ او نازک سﻮداگرﻳز تﻮکﻲ‬ ‫پﻪ ل‪ ８‬وخت ک‪ ３‬نﻮرو لﻴرې او ن‪８‬دې سﻴمﻮ تﻪ وړي‪ .‬پﻪ ‪ ١٢٩٨‬ﻫـ لمرﻳز کال ک‪ ３‬وروستﻪ لﻪ ﻫغﻪ چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫خپلﻮاک‪ ９‬ترﻻسﻪ شﻮه د المان او روسﻴ‪ ３‬لﻪ ﻫ‪５‬ﻮادونﻮ ＇خﻪ الﻮتک‪ ３‬و پ‪５‬رودل شﻮې او لﻮم‪７‬نﻰ ﻫﻮاﻳﻲ ډگر د کابل د‬ ‫＊ار پﻪ خﻮاجﻪ رواش ک‪ ３‬جﻮړشﻮ‪ .‬اوس ډول ډول ملکﻲ او پﻮ‪＄‬ﻲ الﻮتک‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ دننﻪ او بﻬر ک‪ ３‬د مسافرانﻮ‬ ‫او سﻮداگرﻳزو مالﻮنﻮ پﻪ ل‪８５‬دولﻮ‪ ،‬او کار بﻮخت‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫کﻮرن‪ ９‬الﻮتن‪ ３‬لﻪ کابل ＇خﻪ وﻻﻳتﻮنﻮ او ﻫغﻮ سﻴمﻮ تﻪ ترسره ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻫﻮاﻳﻲ ډگرونﻪ پک‪ ３‬جﻮړ شﻮي دي‪ .‬بﻬرن‪９‬‬ ‫الﻮتن‪ ３‬لﻪ کابل ＇خﻪ اسﻼم أباد‪،‬ﻻﻫﻮر‪ ،‬پ‪＋５‬ﻮر‪ ،‬نﻮي ډﻳلﻲ‪ ،‬تﻬران‪ ،‬دوبﻰ‪ ،‬شارج‪،３‬الماتا‪ ،‬مسکﻮ‪ ،‬انقره‪ ،‬روم‪،‬‬ ‫پارﻳس‪ ،‬لندن‪ ،‬امستردام‪ ،‬اورومچﻲ‪ ،‬فرانکفﻮرت او لﻪ نﻮمﻮړو ＊ارونﻮ ＇خﻪ ب‪５‬رتﻪ د کابل او کندﻫار ن‪７‬ﻳﻮالﻮ ډگرونﻮ تﻪ‬ ‫ترسره ک‪８５‬ي‪ .‬زمﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬افق شﻬر‪ ،‬أرﻳانا‪ ،‬کام اﻳر‪ ،‬پامﻴر‪ ،‬صافﻲ او پﻮ‪ ３＄‬الﻮتک‪ ３‬ﻫﻮاﻳﻲ شرکتﻮنﻪ دي‪.‬‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫زده کﻮونکﻲ دې پﻪ دوو ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ .‬ﻫره ډلﻪ دې د وچ‪ ３‬او ﻫﻮاﻳﻲ ﻻرو ＇خﻪ پر ﻳﻮې باندې بحث وک‪７‬ي‬ ‫او پاﻳلﻪ دې خپلﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮتﻪ وړاندې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪:３‬‬ ‫؟‬ ‫‪ _١‬افغانستان تﻪ د مﻮ！رو لﻪ واردﻳدو＇خﻪ مخک‪ ３‬کﻮرنﻲ او بﻬرنﻲ سﻮداگري د ‪ ..........‬پﻪ وسﻴلﻪ ترسره ک‪５‬دي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬لﻪ ﻫﻮاﻳﻲ کر＊ﻮ ＇خﻪ مقصد ＇ﻪ دى؟‬ ‫‪ _٣‬لﻪ کابل نﻪ د الﻮتکﻮ الﻮتن‪ ３‬کﻮمﻮ کﻮرنﻴﻮ او بﻬرنﻴﻮ ＊ارونﻮ تﻪ ترسره ک‪８５‬ي؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟگﻲ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‪:‬‬ ‫د دې لﻮست مﻮخﻪ ＇ﻪ او زمﻮږ د خلکﻮ لﻪ ژوند سره ＇ﻪ رابطﻪ لري پﻪ دې ﻫکلﻪ ＇ﻮ کر＊‪ ３‬ولﻴکئ او ！ﻮل‪／‬ﻲ تﻪ ﻳی‬ ‫راوړئ‪.‬‬

‫‪74‬‬

‫شپ‪８‬دﻳرشم لﻮست‬

‫په افغانستان ک‪ ３‬صناﻳع او سﻮدا‪－‬ري‬

‫غال‪９‬‬

‫ﻻسﻲ صﻨاﻳﻊ‬ ‫لﻪ ډ‪４‬رو لرغﻮنﻮ زمانﻮ راﻫﻴس‪ ３‬چ‪ ３‬زمﻮږ نﻴکﻮنﻪ پﻪ کرن‪ ３‬بﻮخت شﻮل‪ ،‬د خپلﻮ اړتﻴاوو د لرې کﻮلﻮ لپاره ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻻسﻲ‬ ‫صناﻳعﻮ ﻻس پﻮرې ک‪ .７‬دا کار ﻳﻮه ＊ﻪ بﻮختﻴا او د خلکﻮ د ستﻮنزو د لﻪ من‪％‬ﻪ وړلﻮ لپاره د پﻴسﻮ پﻴداکﻮل و‪ .‬شپ‪ ８‬زره کالﻪ‬ ‫مخک‪ ،３‬د بلخ کروندگرو رس‪５‬دلﻲ غنم او وربش‪ ３‬د ﻫغﻪ لﻮر پﻪ وسﻴلﻪ رﻳبل‪ ３‬چ‪ ３‬د چقماق لﻪ ډبرو ＇خﻪ جﻮړ شﻮى‬ ‫و‪ .‬د نﻮلسم‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻪ وروستﻴﻮ ک‪ ３‬زمﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ سلﻮک‪ ٩٨ ３‬پﻪ شاوخﻮا ک‪ ３‬خلک پﻪ کلﻴﻮالﻲ ژوند بﻮخت وو او‬ ‫لﻪ ﻻسﻲ صناﻳعﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬گ＂ﻪ اخﻴستلﻪ‪ ،‬ﻫغﻮى د پخﻮلﻮ او تارتاوولﻮ او اوبدلﻮ کسب زده ک‪７‬ی وو‪.‬‬ ‫پﻪ ﻻسی صناﻳعﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬لﻪ حﻴﻮانﻲ سرچﻴنﻮ تر ﻻسﻪ شﻮې وړۍ‪ ،‬پت‪ ،‬پﻮستکﻰ او ور‪＋４‬م لﻪ نباتﻲ منابعﻮ لکﻪ‪ ،‬پنب‪３‬‬ ‫او سن‪ ６‬او کانﻲ منابعﻮ لکﻪ اوسپن‪ ،３‬مسﻮ‪ ،‬سرو زرو او سپﻴنﻮ زرو کار اخﻴست‪.‬‬ ‫ﻏاﻟ‪ ９‬اوبدل‬ ‫د غال‪ ９‬اوبدل لﻪ لرغﻮنﻮ زمانﻮ راﻫﻴس‪ ３‬زمﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد د شمالﻲ برخﻮ د خلکﻮ تر من‪ ＃‬دود دي‪ .‬د فارﻳاب د دولت أباد‪،‬‬ ‫اندخﻮى‪ ،‬اقچ‪ ３‬او د بلخ د دولت أباد خلک د ＊ﻪ او عالﻲ جنس او پﻪ زړه پﻮرې ډﻳزاﻳن او رنگ لرونکﻮ غالﻴﻮ پﻪ‬ ‫جﻮړولﻮ او اوبدلﻮ＊ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ي او پﻪ قرقﻴن‪ ،‬کندز او ﻫرات ک‪ ３‬ﻫم د غال‪ ９‬اوبدل دود دي‪ .‬د مروي‪ ،‬د فارﻳاب دولت‬ ‫أباد‪ ،‬اندخﻮى او اقچ‪ ３‬پﻪ نامﻪ غال‪ ９‬ډ‪４‬ر کﻮرنﻲ او بﻬرنﻲ پ‪５‬رودونکﻲ لري‪.‬‬ ‫د غال‪＊ ９‬ﻪ جنس‪ ،‬زمﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد د صادراتﻮ لﻮﻳﻪ او مﻬمﻪ برخﻪ جﻮړوي چ‪ ３‬ﻫند‪ ،‬پاکستان‪ ،‬اروپا‪ ،‬روسﻴ‪ ３‬او امرﻳکا‬ ‫تﻪ ل‪８５‬دول ک‪８５‬ى‪.‬‬

‫‪75‬‬

‫ﻓﻠزکاري‬ ‫زمﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد پ‪＋‬ان لﻪ اوسپن‪＇ ３‬خﻪ د کرکﻴل‪ ،３‬ترکا‪ ９１‬او د کﻮرونﻮ د اړتﻴا وړ وساﻳل جﻮړوي‪ .‬ددغﻮ وساﻳلﻮ پﻪ من‪ ＃‬ک‪３‬‬ ‫د کابل د ده دانا د پ‪＋‬انﻮ ﻳﻮم او د چارﻳکارو او لغمان د حﻴدر خانﻴﻮ چ‪７‬ې شﻬرت لري‪ .‬زمﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد فلزکاران د مﻮ！رو‬ ‫پﻪ ترمﻴم‪ ،‬د دروازو‪ ،‬ک＂ارو او اوسپن‪ ３‬د زﻳنﻮ پﻪ جﻮړولﻮ او د ودانﻴﻮ پﻪ سﻴم کارولﻮ ک‪ ３‬بﻮخت دي‪.‬‬ ‫پﻪ اﻓﻐاﻧستان ک‪ ３‬ﻣاشﻴﻨﻲ صﻨاﻳﻊ‬ ‫افغانستان د ماشﻴنﻲ صناﻳعﻮ لﻪ نظره د مخ پر ودي ﻫ‪５‬ﻮادونﻮ لﻪ ډل‪＇ ３‬خﻪ دي‪.‬چ‪ ３‬صنعتﻲ اقتصاد ﻳ‪ ３‬د لﻮﻳﻮ ﻫ‪５‬ﻮادونﻮ د‬ ‫صنعت تر تاثﻴر ﻻندې دی‪.‬دماشﻴنﻲ صناﻳعﻮ بنس＀ لﻮم‪７‬ى ‪＄‬ل د امﻴر شﻴرعلﻲ خان پﻪ دوره ک‪ ３‬ک‪＋５‬ﻮدل شﻮ او د امﻴر‬ ‫عبدالرحمن خان پﻪ دوره ک‪ ３‬دوې صنعتﻲ فابرﻳک‪ ３‬د ماشﻴن خان‪ ３‬پﻪ نﻮم‪ ،‬او وړۍ اوبدلﻮ د فابرﻳکﻲ پﻪ نامﻪ جﻮړې‬ ‫شﻮى چ‪ ３‬د ﻫغﻮ تﻮلﻴداتﻮ د عسکري قطعاتﻮ اړتﻴا پﻮره کﻮلﻪ‪.‬وروستﻪ د ‪－‬ﻮ‪７－‬و د جﻮړولﻮ‪ ،‬چرم ‪－‬رى‪ ،‬بﻮټ ‪－‬ن‪６‬لﻮ‪،‬‬ ‫حجارى او نجارى ＇ﻮ کﻮچنﻰ فابرﻳک‪ ３‬جﻮړې شﻮې‪ .‬د افغانستان د نﻮرو مﻬمﻮ ماشﻴنﻲ صناﻳعﻮ پﻪ ل‪ ７‬ک‪ ３‬کﻮﻻى شﻮ‬ ‫د کابل جنگلک فابرﻳک‪ ،３‬د بغﻼن د بﻮرې جﻮړلﻮ فابرﻳک‪ ،３‬د کندز د سپﻴن زر د غﻮړ ﻳﻮ فابرﻳک‪ ،３‬د مزارشرﻳف د‬ ‫بر‪＋４‬نا او بخار د پروژې‪ ،‬د سم＂ﻮ فابرﻳک‪ ،３‬د اوبﻮ د بر‪＋４‬نا د دستگاوو لکﻪ‪ :‬نغلﻮ‪ ،‬سروبﻲ‪ ،‬درون＂‪ ،３‬ماﻫﻴپر‪ ،‬کجکﻲ‬ ‫او گرشک د بر‪＋４‬نا د بندونﻮ ﻳادونﻪ وک‪７‬و‪.‬‬ ‫د اﻓﻐاﻧستان سﻮداگري‬ ‫لﻪ خپلﻮاک‪ ９‬وروستﻪ پﻪ ‪ ١٢٩٨‬ﻫـ ش ک‪ ３‬زمﻮږ پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د سﻮداگرۍ ودې تﻪ پاملرنﻪ وشﻮه‪ .‬افغانﻲ استازي‬ ‫مسکﻮ‪ ،‬لندن‪ ،‬برلﻴن‪،‬انقرې او تﻬران تﻪ ول‪８５‬ل شﻮل تر＇ﻮ پﻪ سﻮداگرۍ ک‪ ３‬أسانتﻴاوې من‪ ＃‬تﻪ راشﻲ‪ .‬د ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫صادرات پﻪ لﻮم‪７‬ۍ درجﻪ ک‪ ３‬حﻴﻮانﻲ محصﻮﻻت لکﻪ‪ :‬وړۍ‪ ،‬پﻮستکﻲ‪ ،‬د قره قل پﻮستکﻲ‪ ،‬غال‪！ ،９‬غرونﻪ او پﻪ‬ ‫دوﻳمﻪ درجﻪ ک‪ ３‬نباتﻲ محصﻮﻻت لکﻪ‪ :‬تازه او وچﻪ م‪５‬ﻮه او ﻫمدارنگﻪ ق‪５‬متﻲ ډبرې او طبﻲ نباتات دي چ‪ ３‬ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادونﻮ تﻪ صادر‪８４‬ي‪.‬‬ ‫د ！ﻮﻟگﻲ دﻧﻨﻪ ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮونکﻲ دې پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬لﻮ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې د ﻻسﻲ ﻳا ماشﻴنﻲ صناﻳعﻮ پر ﻳﻮ ډول بحث وک‪７‬ي او پاﻳلﻪ دې‬ ‫خپلﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮتﻪ وړاندې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫؟‬ ‫‪ _١‬صنعت تعرﻳف ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د غال‪ ９‬اوبدلﻮ صنعت د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ کﻮمﻮ سﻴمﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر دود دى؟‬ ‫‪ _٣‬د افغانستان د غﻮره ماشﻴنﻲ صناﻳعﻮ نﻮمﻮنﻪ واخلئ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬دافغانستان د غﻮره صادراتﻲ محصﻮﻻتﻮ نﻮمﻮنﻪ واخلئ ؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟگﻲ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫ستاسﻮ پﻪ وﻻﻳت ک‪ ３‬کﻮم ﻻسﻲ او ماشﻴنﻲ صناﻳع شتﻪ‪ ،‬خپل معلﻮمات را！ﻮل او د جغرافﻴ‪ ３‬پﻪ راتلﻮنکﻲ درسﻲ ساعت‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪76‬‬

‫درﻳم ＇پرکی‪ -‬د آسﻴا لﻮﻳه وچه‬ ‫اووه دﻳرشم لﻮست‬

‫د آسﻴا دلﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ، ３‬مﻮقعﻴت او ＇لﻮر خﻮاوې‬

‫کم‬

‫ﻮو‬

‫ا ！اپ‬

‫چتک‬

‫زمﻪ‬

‫شمالﻲ منجمد س‬

‫مندر‬

‫د‬ ‫د اختسک سمندرگﻰ‬

‫د روسﻴ‪ ３‬ﻓدراتﻴﻒ جﻤﻬﻮرﻳت‬

‫د کسپﻴن سمندرگ‪９‬‬

‫جﻨﻮبﻲ کﻮرﻳا‬

‫تﻮ‬

‫د چﻴﻦ د خﻠکﻮ جﻤﻬﻮري‬

‫اﻳران‬

‫سﻮر سمندرگ‪９‬‬

‫آرام ســــــــــــــــــــــــــــــــــﻤــــــــــﻨــــــــدر‬

‫د جاپان سمندرگﻰ‬

‫مند‬

‫رس‬

‫کﻮرﻳا‬

‫رگﻰ‬

‫سﻌﻮدي ﻋربستان‬

‫د ﻫــــــــــــــــــﻨد سﻤﻨــــــــــــــــدر‬ ‫دأسﻴا نقشﻪ لﻪ ＇لﻮر خﻮاوو سره ＊ﻴﻲ‬

‫أسﻴا لﻮﻳﻪ وچﻪ ده‪ .‬چ‪ ３‬د ختﻴ‪ ＃‬طﻮل البلد د ‪ ٢٥‬درجﻮ او د لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬طﻮل البلد د ‪ ١٧٠‬درجﻮ پﻪ من‪ ＃‬ک‪،３‬‬ ‫د جنﻮبﻲ عرض البلد د ‪ ١٠‬درجﻮ او د شمالﻲ عرض البلد پﻪ ‪ ٨٠‬درجﻮ ک‪ ３‬پرتﻪ ده‪ .‬پراخﻮال‪ ９‬ﻳ‪٤٤،٢ ３‬‬ ‫ملﻴﻮنﻪ کﻴلﻮمتره مربع دى‪ .‬د أسﻴا دلﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬پﻪ شمال ک‪ ３‬کنگل شﻮى شمالﻲ سمندر‪ ،‬جنﻮب خﻮاتﻪ ﻳ‪ ３‬د‬ ‫ﻫند سمندر او ختﻴ‪ ＃‬خﻮاتﻪ ﻳ‪ ３‬أرام سمندر پراتﻪ دي‪ .‬لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬خﻮاتﻪ د أسﻴا او اروپا د لﻮﻳﻮ وچﻮ پﻪ من‪ ＃‬ک‪ ３‬د‬ ‫ﻳﻮرال غرونﻪ‪ ،‬دﻳﻮرال سﻴند‪ ،‬د کسپﻴن سمندرگﻰ‪ ،‬تﻮر سمندرگﻰ او د باسفﻮرس أبنا د مارمﻮرا سمندر‪－‬ﻰ او‬ ‫ددردانﻴل أبنا پراتﻪ دى‪ .‬د جنﻮب لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬خﻮاتﻪ سﻮرسمندرگﻰ او د سﻮﻳز کانال أسﻴا لﻪ افرﻳقا ＇خﻪ ب‪５‬لﻮي‪ .‬د‬ ‫شمال ختﻴ‪ ＃‬خﻮاتﻪ د ب‪５‬رنگ أبنا ‪ ،‬أسﻴا د امرﻳک‪ ３‬لﻪ لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬جﻼ کﻮي‬ ‫طبﻴﻌﻲ جﻐراﻓﻴﻪ‬ ‫د أسﻴا لﻮﻳﻪ وچﻪ لﻮړ غرونﻪ‪ ،‬لﻮړې سطح‪ ３‬او پراخ‪ ３‬د＊ت‪ ３‬لري‪.‬د أسﻴا ډ‪４‬ر جگ غرونﻪ د ﻫند پﻪ شمال ک‪ ３‬د‬ ‫ﻫمالﻴا غرونﻪ دي چ‪ ３‬لﻪ ختﻴ‪＇ ＃‬خﻪ مخ پر لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬پراتﻪ دي‪ .‬جگﻪ ＇ﻮکﻪ ﻳ‪ ３‬د اﻳﻮرست پﻪ نامﻪ ﻳاد‪８４‬ي چ‪３‬‬ ‫د سمندر لﻪ سطح‪＇ ３‬خﻪ ‪ ٨٨٤٨‬متره لﻮړه ده‪.‬پﻪ افغانستان ک‪ ３‬د ﻫندوکش غرونﻪ پﻪ اﻳران ک‪ ３‬د البرز او‬ ‫زاگروس غرونﻪ‪ ،‬قفقاز غرونﻪ‪ ،‬پﻪ ترکﻴﻪ ک‪ ３‬د پﻮنتﻴک او اناتﻮلﻲ غرونﻪ پراتﻪ دي‪ .‬ﻫمداراز ختﻴ‪ ＃‬خﻮاتﻪ د چﻴن‬ ‫پﻪ شمال ک‪ ３‬د تﻴانشان او د التاﻳﻲ لﻮړ غرونﻪ دي‪ .‬د مغﻮلستان‪ ،‬تبت‪ ،‬گﻮبﻲ او پامﻴر لﻮړې برخ‪ ３‬د أسﻴا د لﻮﻳ‪３‬‬ ‫وچ‪ ３‬پﻪ من‪％‬ن‪ ９‬برخﻪ ک‪ ３‬پراتﻪ دي‪ ،‬د أسﻴا ډ‪４‬ره لﻮﻳﻪ جگﻪ سطحﻪ جﻮړوي‪ .‬ﻫمدا راز د أسﻴا لﻮﻳﻪ وچﻪ پراخ‪３‬‬ ‫د＊ت‪ ３‬لري چ‪ ３‬دا دي‪:‬‬

‫‪77‬‬

‫د مغﻮلستان د＊ت‪ ،３‬د اﻳران د کﻮﻳر او لﻮت د＊ت‪ ،３‬د سﻮرﻳ‪ ３‬او عراق د＊ت‪ ３‬او پﻪ عربستان ک‪ ３‬در بع الخالﻲ د＊ت‪.３‬‬ ‫د آسﻴا د ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د سﻴﻨدوﻧﻮ پﻪ اړه ＇ﻪ پﻮﻫ‪８５‬ئ؟‬ ‫د أسﻴا سﻴندونﻪ د بﻬﻴر لﻪ مخ‪ ３‬چ‪ ３‬د سمندرونﻮ خﻮاتﻪ روان دي پﻪ ＇لﻮرو حﻮزو و‪４‬شل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ _١‬ﻫغﻪ سﻴندونﻪ چ‪ ３‬د ساﻳبرﻳا د جنﻮب لﻪ غرو ＇خﻪ سرچﻴنﻪ اخلﻲ او لﻪ سﻮ‪４‬ل ＇خﻪ مخ پر شمال بﻬﻴ‪８‬ي‬ ‫او شمالﻲ کنگل سمندرتﻪ ور تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي ‪ .‬لﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪＇ ＃‬خﻪ مخ پر ختﻴ‪ ＃‬دادي‪ :‬د اوب‪ ،‬ﻳنسﻲ او لﻴنا سﻴندونﻪ‪.‬‬ ‫ددغﻮ سﻴندونﻮ اوبﻪ کلﻪ کلﻪ شمالﻲ کنگل شﻮي سمندر تﻪ ن‪８‬دې کنگل وﻫﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬ﻫغﻪ سﻴندونﻪ چ‪ ３‬د أسﻴا ختﻴ‪ ＃‬خﻮاتﻪ بﻬ‪８５‬ي او د أرام سمندر سمندرگﻴﻮ تﻪ تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي‪ ،‬پﻪ ترتﻴب سره لﻪ‬ ‫شمال ＇خﻪ سﻮ‪４‬ل خﻮاتﻪ دادى‪ :‬د أمﻮر سﻴند چ‪ ３‬د مغﻮلستان لﻪ شمالﻲ غرونﻮ سرچﻴنﻪ اخلﻲ او د وﻻدي‬ ‫واستﻮک بندر تﻪ ن‪８‬دې د اخﻮتسک سمندرگﻲ تﻪ تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي‪ .‬د ﻫﻮانگﻬﻮ سﻴند چ‪ ３‬د من‪％‬نﻲ چﻴن لﻪ غرونﻮ‬ ‫سرچﻴنﻪ اخلﻲ او د چﻬلﻲ پﻪ خلﻴج ک‪ ３‬چ‪ ３‬د کﻮرﻳا د خلﻴج پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬پروت دى‪ ،‬تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د مﻴکانگ سﻴند چ‪ ３‬د سﻮ‪４‬لﻲ چﻴن لﻪ غرونﻮ ＇خﻪ سرچﻴنﻪ اخلﻲ او د کمبﻮدﻳا پﻪ سﻮ‪４‬ل ک‪ ３‬د سﻮ‪４‬لﻲ چﻴن‬ ‫سمندرگﻲ تﻪ تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻫغﻪ سﻴندونﻪ چ‪ ３‬د ﻫند د سمندر سمندرگﻴﻮ‪ ،‬د عربﻮ سمندرگﻲ او د فارس خلﻴج تﻪ تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي لﻪ ختﻴ‪＃‬‬ ‫＇خﻪ د لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬پﻪ لﻮر دادي‪:‬‬ ‫اﻳراوادي لﻪ مﻴانمار ＇خﻪ د مارتابان خلﻴج تﻪ تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي‪ .‬د گنگا سﻴند چ‪ ３‬ﻫندﻳانﻮ تﻪ سپ‪（５‬لﻰ دى‪ ،‬پﻪ بنگلﻪ د‪４‬ش‬ ‫ک‪ ３‬د بنگال خلﻴج تﻪ تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي‪ .‬د ا！ک سﻴند کراچﻲ تﻪ ن‪８‬دې د عمان پﻪ سمندرگﻲ ک‪ ３‬تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي‪ ،‬د کارون سﻴند‬ ‫او د دجل‪ ３‬او فرات سﻴندونﻪ چ‪ ３‬شط العرب (اروند رود) جﻮړوي‪ ،‬وروستﻪ د فارس خلﻴج تﻪ ورتﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻫغﻪ سﻴندونﻪ چ‪ ３‬د أسﻴا پﻪ داخلﻲ جﻬﻴلﻮنﻮ ک‪ ３‬تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي دادي‪:‬‬ ‫أمﻮ (جﻴحﻮن) او سﻴردرﻳا (سﻴحﻮن) د ارال پﻪ جﻬﻴل ک‪ ３‬تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي‪ .‬د ﻳﻮرال سﻴند چ‪ ３‬د أسﻴا او اروپا پﻪ سرحد‬ ‫ک‪ ３‬بﻬ‪８５‬ې‪ ،‬د کسپﻴن پﻪ سمندرگﻲ ک‪ ３‬تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮونکﻲ دې پﻪ دوو ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ لﻮم‪７‬ی ډلﻪ دی د اسﻴا د غرونﻮ او دوﻳمﻪ ډلﻪ دې د سﻴندونﻮ پﻪ اړه سره‬ ‫بحث وک‪７‬ي او د نقش‪ ３‬لﻪ مخ‪ ３‬دې مطلب پﻪ ！ﻮلگﻲ ک‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫؟‬ ‫‪ _١‬د ﻫندوکش د غرو ل‪７‬ۍ پﻪ کﻮم ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬ده؟‬ ‫‪ _٢‬د ﻫمالﻴا غر د أسﻴا پﻪ کﻮمﻪ برخﻪ ک‪ ３‬پروت دى؟‬ ‫‪ _٣‬ﻫغﻪ سﻴندونﻪ چ‪ ３‬د أرام سمندر‪ ،‬پﻪ سمندرگﻴﻮ ک‪ ３‬تﻮ‪４‬ﻴ‪８‬ي‪ ،‬نﻮمﻮنﻪ ﻳ‪ ３‬واخلئ؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟگﻲ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮونکی دې د نقش‪ ３‬پرمخ د پامﻴر لﻮړه سطحﻪ و＊ﻴﻲ او د أسﻴا د ＇ﻮ غرونﻮ د ل‪７‬ﻳﻮ نﻮمﻮنﻪ دې واخلﻲ‪.‬‬

‫‪78‬‬

‫اتﻪ دﻳرشﻢ ﻟﻮست‬

‫د آآسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬جهﻴلﻮنه‪ ،‬سمندرگﻲ او خلﻴجﻮنه‬ ‫شمالﻲ کنگل سمندر‬

‫دا‬ ‫سمندرگﻰ (خذر)‬

‫د ارال جﻬﻴل‬

‫د مدﻳتران‪３‬‬ ‫سمندرگﻰ‬

‫د رﻳﻮکﻴﻮ ！اپﻮگان‬

‫د سﻮﻳز کانال‬

‫د جاپان‬ ‫سمندر‬

‫د بالخاش جﻬﻴل‬

‫تﻮر سمندرگﻰ‬ ‫د اناتﻮلﻲ لﻮړې سطح‪３‬‬

‫د کسپﻴن‬

‫د باﻳکال جﻬﻴل‬

‫رونﻪ‬ ‫غ‬

‫ساﻳبرﻳا‬

‫رال‬

‫د کﻮرﻳل‬ ‫！اپﻮگان‬

‫لﻴج‬ ‫د‬

‫عما‬

‫نس‬

‫مند‬

‫رگﻰ‬

‫د فار‬

‫سخ‬

‫د فلﻴپﻴن مجمعد سﻮ‪４‬لﻲ چﻴن‬ ‫الجزاﻳر‬ ‫سمندر‬

‫د بنگال دلتا‬ ‫د بنگال خلﻴج‬

‫عربستان ！اپﻮ وزمﻪ‬

‫د ختﻴ‪ ＃‬چﻴن‬ ‫سمندر‬

‫تبت‬

‫د‬

‫د اﻳران ﻟﻮړې سﻄح‪３‬‬

‫سﻮر سمندرگﻰ‬

‫د‬

‫شمالﻲ‬

‫قطب‬

‫کر＊ﻪ‬

‫ﻫـــــنــد‬ ‫دکن‬

‫د مکنگ دلتا‬

‫د اندونزﻳا‬ ‫مجمع الجزاﻳر‬

‫د آسﻴا مﻬم جﻬﻴلﻮنﻪ د روسﻴ‪ ３‬پﻪ ساﻳبرﻳا‪ ،‬چﻴن‪ ،‬قزاقستان‪ ،‬من‪％‬ن‪ ９‬أسﻴا‪ ،‬سﻬﻴل ختﻴ‪ ＃‬او لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻪ أسﻴا ک‪３‬‬ ‫پراتﻪ دي چ‪ ３‬مﻬم ﻳ‪ ３‬دادي‪:‬‬ ‫پﻪ ساﻳبرﻳا ک‪ ３‬د باﻳکال جﻬﻴل چ‪ ３‬د انگارا د سﻴند پﻪ اوږدوک‪ ３‬منرالﻲ اوبﻪ لري‪ ،‬اعظمﻲ اوږدوال‪ ９‬ﻳ‪٧٠٠ ３‬‬ ‫کﻴلﻮمتره او سﻮر ﻳ‪ ١٣٠ ３‬کﻴلﻮمتره دى‪.‬‬ ‫د خانکا جﻬﻴل د چﻴن پﻪ ختﻴ‪ ＃‬ک‪ ،３‬پﻪ قزاقستان ک‪ ３‬د بالخاش او ارال جﻬﻴلﻮنﻪ نامتﻮ دي‪.‬‬ ‫پﻪ قرغزستان ک‪ ３‬د بسﻴک کﻮل جﻬﻴل نامتﻮ دى‪.‬‬ ‫پﻪ افغانستان ک‪ ３‬د چقمقتﻴن او شﻴﻮا جﻬﻴلﻮنﻪ‪ ،‬د امﻴر بند‪ ،‬د غزنﻲ وﻻړې اوبﻪ او د سﻴستان ﻫامﻮن ډ‪４‬ر نامتﻮ دي‪.‬‬ ‫د اﻳران پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬د ارومﻴﻪ جﻬﻴل نامتﻮ دى‪.‬‬ ‫د ترکﻴ‪ ３‬پﻪ ختﻴ‪ ＃‬د وان جﻬﻴل نامتﻮ دى او نﻮر جﻬﻴلﻮنﻪ د ﻫغﻮ پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬پراتﻪ دي‪.‬‬ ‫د آسﻴا د ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬خﻠﻴجﻮﻧﻪ‬ ‫د أسﻴا سﻮاحل پرې ک‪７‬ي او تاوراتاو ‪＄‬اﻳﻮنﻪ ډ‪４‬ر لري‪ ،‬لﻪ دې املﻪ د سﻮاحلﻮ پﻪ شاوخﻮاک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر خلﻴجﻮنﻪ‬ ‫لﻴدل ک‪８５‬ي‪ ،‬چ‪＄ ３‬ﻴنﻮ ﻳ‪ ３‬د ب‪７５‬ۍ چلﻮلﻮ لپاره ＊ﻪ ﻻره اواره ک‪７‬ې ده‪.‬‬

‫‪79‬‬

‫د أسﻴا سمندر‪－‬ﻲ او جﻬﻴﻠﻮﻧﻪ‬

‫د أسﻴا د شمالﻲ سﻮاحلﻮ خلﻴجﻮنﻪ‪ :‬ډ‪４‬ر نامتﻮﻳ‪ ３‬د اوب خلﻴج دى‪ ،‬خﻮ‬ ‫واړه نﻮر کﻮچنﻲ خلﻴجﻮنﻪ ﻫم لري‪.‬‬ ‫د ختﻴ‪ ３％‬أسﻴا د سﻮاحلﻮ خلﻴجﻮنﻪ‪ :‬د کﻮرﻳا خلﻴج مشﻬﻮر دی‪.‬‬ ‫د أسﻴا د سﻮ‪４‬لﻲ سﻮاحلﻮ خلﻴجﻮنﻪ‪ :‬د سﻴام خلﻴج‪ ،‬د بنگال خلﻴج‪ ،‬د‬ ‫فارس خلﻴج‪ ،‬د عدن خلﻴج او نﻮر‪.‬‬ ‫د أسﻴا لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ساحلﻲ خلﻴجﻮنﻪ‪ :‬کﻮچنﻰ خلﻴج د عقب‪ ３‬د خلﻴج پﻪ‬ ‫نامﻪ‪.‬‬ ‫لﻮى او واړه سمندرگﻲ ﻫم پﻪ أسﻴا ک‪ ３‬شتﻪ‪ .‬د کسپﻴن سمندرگﻰ د‬ ‫أسﻴا پﻪ دننﻪ ک‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ أسﻴا ک‪ ３‬ډ‪４‬ر لﻮى سمندرگﻰ دى‪.‬‬ ‫د أسﻴا د ختﻴ‪ ＃‬سمندرگﻲ‪ ،‬د بﻴرنگ سمندرگﻰ‪ ،‬د اخﻮتسک‬ ‫سمندرگﻰ‪ ،‬د جاپان سمندرگﻰ‪ ،‬ژ‪ ７４‬سمندرگﻰ او د ختﻴ‪ ＃‬چﻴن سمندرگﻲ دي‪.‬‬ ‫د أسﻴا د سﻮ‪４‬ل سمندرگﻲ‪ :‬د ختﻴ‪ ＃‬چﻴن سمندرگﻰ‪ ،‬د جاوا سمندرگﻰ‪ ،‬د اندامان سمندرگﻰ‪ ،‬د عربﻮ‬ ‫سمندرگﻰ او د عمان سمندرگﻰ چ‪ ３‬ډ‪４‬ر سﻮداگرﻳز اﻫمﻴت لري‪ .‬د أسﻴا پﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪ ３‬سﻮر سمندرگﻰ د ډ‪４‬ر‬ ‫اﻫمﻴت وړ دى‪.‬‬

‫پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮونکﻲ دې پﻪ در‪４‬ﻴﻮ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬لﻮم‪７‬ۍ ډلﻪ دې د أسﻴا جﻬﻴلﻮنﻪ‪ ،‬دوﻳمﻪ ډلﻪ دې د أسﻴا خلﻴجﻮنﻪ‬ ‫او در‪４‬ﻴمﻪ ډلﻪ دې د أسﻴا سمندرگﻲ پﻪ ﻫغﻪ نقشﻪ ک‪ ３‬چ‪ ３‬د ！ﻮلگﻲ مخ‪ ３‬تﻪ ‪４７＄‬دل‪ ３‬ده‪ ،‬و＊ﻴﻲ‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫؟‬ ‫‪ _١‬د أسﻴا د ختﻴ‪ ＃‬د در‪４‬ﻴﻮ سمندرگﻴﻮ نﻮمﻮنﻪ واخلئ؟‬ ‫‪ _٢‬د جاپان سمندرگﻰ کﻮم ﻫ‪５‬ﻮادونﻪ سره ب‪５‬لﻮي؟‬ ‫ب_ جاپان او کﻮرﻳا‬ ‫الف_ ترکﻴﻪ او سﻮرﻳﻪ‬ ‫‪ ٣‬ـ د کسپﻴن سمندرگﻰ د أسﻴا پﻪ کﻮمﻪ برخﻪ ک‪ ３‬پروت دى؟‬ ‫د_ سﻮ‪４‬ل‬ ‫ج_ شمال‬ ‫الف_ ختﻴ‪ ＃‬ب_ لﻮ‪４‬دﻳ‪＃‬‬ ‫‪ _٤‬ول‪ ３‬د أسﻴا د سﻮاحلﻮ پﻪ ＇نگ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر خلﻴجﻮنﻪ دي؟‬

‫ﻫـ _ من‪％‬ن‪９‬‬

‫ﻟﻪ ！ﻮﻟگﻲ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫ﻫر زده کﻮونکﻰ دې د أسﻴا نقشﻪ ان‪％‬ﻮر ک‪７‬ي او پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬دې د مﻬمﻮ سمندرگﻴﻮ او خلﻴجﻮنﻮ نﻮمﻮنﻪ ولﻴکﻲ‪.‬‬

‫‪80‬‬

‫ﻧﻬﻪ دﻳرشﻢ ﻟﻮست‬

‫د آآسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬اقلﻴم‬ ‫د‬

‫شمال‬

‫ﻲ قط‬

‫ب‬ ‫داﻳره‬

‫مد‬

‫ﻳتران‬ ‫‪３‬س‬ ‫مند‬ ‫رگﻲ‬

‫قطبﻲ سﻴم‪３‬‬

‫د‬

‫جاپان‬ ‫کﻮرﻳا‬ ‫کر＊ﻪ‬

‫سخ‬

‫أرام سمنــــــدر‬

‫د عمان‬ ‫سمندرگﻲ‬

‫د‬ ‫د ﻫند سمندر‬

‫س‬

‫د‬

‫فار‬

‫ﻮرسمندرگﻲ‬

‫دس‬

‫رطان‬

‫لﻴج‬

‫استﻮا کر＊ﻪ‬ ‫سﻮړ ژم‪ ９‬او تﻮد اوړى‬ ‫د کال ډ‪４‬رې ور‪ ３＄‬چ‪ ３‬س‪７‬ه ﻫﻮا لري‬ ‫تﻮدې سﻴم‪３‬‬

‫د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬اقلﻴمﻲ نقشﻪ‬

‫د أسﻴا راز راز اقلﻴمﻮنﻪ پﻪ ﻻندې تﻮگﻪ دي‪:‬‬ ‫‪ _١‬د ﻗﻄبﻲ او ﻳخچاﻟﻲ سﻴﻤﻮ اﻗﻠﻴﻢ‬ ‫د أسﻴا د لﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د شمالﻲ سﻮاحلﻮ پﻪ اوږدوک‪ ３‬د شمالﻲ عرض البلد لﻪ ‪ 66 12‬درجﻮ ＇خﻪ تر ‪ ٨٥‬او ‪ ٩٠‬درجﻮ پﻮرې‬ ‫قطبﻲ اقلﻴمﻲ برخ‪ ３‬پراختﻴا پﻴداک‪７‬ې ده‪ .‬دا اقلﻴمﻲ سﻴمﻪ د تندرا سﻴم‪ ３‬پﻪ نامﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪！ .‬ﻴ＀ بﻮ！ﻲ دلتﻪ ډ‪４‬ر دي‪ ،‬خاوره ﻳ‪３‬‬ ‫＊‪５‬رازه نﻪ ده‪ .‬لﻪ کنگل او واورې ډک وي‪ .‬تﻮدوخﻪ ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ره ل‪８‬ه ده چ‪ ３‬کابﻮ د سانتﻲ گر‪４‬د ‪ -٦٠‬درجﻮ تﻪ رس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬تر ﻗﻄب ﻻﻧدې اﻗﻠﻴﻢ‬ ‫دغﻪ اقلﻴم‪ ３‬سﻴم‪ ３‬لﻪ ختﻴ‪＇ ＃‬خﻪ لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬تﻪ د ساﻳبرﻳا زﻳاتﻪ برخﻪ نﻴﻮل‪ ３‬ده‪ .‬ژمﻰ ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر سﻮړ او دوبﻰ ﻳ‪ ３‬ل‪ ８‬سﻮړ‪ ،‬ﻳعن‪ ３‬د‬ ‫‪ ١٨‬او ‪ ١٩‬درج‪ ３‬د سانتﻲ گر‪ ６４‬دى‪ .‬ستنﻲ تﻪ ورتﻪ پا‪ ３１‬لرونکﻲ او ﻫمﻴشنﻲ شنﻪ ‪＄‬نگلﻮنﻪ پﻪ دې سﻴم‪ ３‬ک‪ ３‬ډ‪４‬ر دي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د ستپ د سﻴﻤ‪ ３‬اﻗﻠﻴﻢ‬ ‫د ا ډول اقلﻴم د من‪％‬ن‪ ９‬أسﻴا د چﻴن لﻪ شمال لﻮ‪４‬دﻳ‪＇ ＃‬خﻪ پﻴل شﻮى‪ ،‬لکﻪ د ﻳﻮ کمربند پﻪ ＇‪５‬ر تر ترکﻴ‪ ３‬پﻮرې غ‪５％‬دل‪３‬‬ ‫دى‪ .‬د افغانستان او اﻳران پﻪ گ‪６‬ون د من‪％‬ن‪ ９‬أسﻴا ﻫ‪５‬ﻮادونﻪ پک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ‪ .‬د ور＊ت کچﻪ ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ره ل‪８‬ه ده‪ ،‬ﻳعن‪ ３‬کابﻮ د ‪١٥٠‬‬ ‫او ‪ ٢٠٠‬ملﻲ مترو پﻪ من‪ ＃‬ک‪ ３‬ده‪ .‬تﻮدوخﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ دوبﻲ ک‪ ３‬کابﻮ ‪ ٤٠‬درج‪ ３‬سانتﻲ گرﻳد تﻪ او د ژمﻲ سﻮړ والﻰ ﻳ‪ ３‬منفﻲ‬ ‫لس او پن‪％‬لس درجﻮ تﻪ رس‪８５‬ي ‪ .‬ددې پﻪ ＇‪５‬ر صحراگان‪ ３‬پﻪ اﻳران ‪ ،‬افغانستان‪ ،‬ﻫند او پاکستان ک‪ ３‬ﻫم شتﻪ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬د ﻏرﻧﻴﻮ او ﻟﻮړو برخﻮ اﻗﻠﻴﻢ‬ ‫د ﻫمالﻴا‪ ،‬قراقرم‪ ،‬تﻴان شان‪ ،‬ﻫندوکش‪ ،‬البرز او زاگروس د غرو ل‪７‬ﻳﻮ د لﻮړو سﻴمﻮ اقلﻴم جﻮړ ک‪７‬ى دى‪ .‬د ور＊ت کچﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬تل د واورو پﻪ شکل وي‪ .‬د غرونﻮ دا ل‪７‬ۍ د أسﻴا د سﻴندونﻮ سرچﻴنﻪ جﻮړوي‪.‬‬

‫‪81‬‬

‫‪ _٥‬صحراﻳﻲ اﻗﻠﻴﻢ‬

‫د عربستان ！اپﻮ وزمﻪ چ‪ ３‬د افرﻳقا د لﻮﻳ‪ ３‬صحرا پﻪ اوږدوک‪ ３‬پرتﻪ ده‪ ،‬د دوبﻲ د تﻮدوخ‪ ３‬درجﻪ ﻳ‪ ３‬لﻪ ‪ ٤٥‬سانتﻲ گر‪４‬د‬ ‫درجﻮ ＇خﻪ لﻮړ‪８４‬ي او پﻪ ژمﻲ ک‪ ３‬شلﻮ او پن‪％‬لسﻮ درجﻮ تﻪ را！ﻴ＂‪８５‬ي‪ .‬پﻪ ډ‪４‬رو کلﻮنﻮ ک‪ ３‬ور＊ت پک‪ ３‬نﻪ ک‪８５‬ي‪ .‬ور＊ت‬ ‫ﻳ‪ ３‬کلﻪ کلﻪ ‪ ٥٠‬ملﻲ مترو تﻪ رس‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻫغﻪ ﻫم سﻴﻼبﻲ او تخرﻳبﻲ وي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬ﻣﻌتدل اﻗﻠﻴﻢ‬

‫کلنﻰ ور＊ت ﻳ‪ ３‬لﻪ ‪ ٤٠٠‬ملﻲ مترو＇خﻪ ډ‪４‬ر وي او د ژمﻰ من‪％‬ن‪ ９‬تﻮدوخﻪ ﻳ‪ ３‬لﻪ پن‪％‬لس درجﻮ ＇خﻪ جگﻪ او دوبﻰ ﻳ‪３‬‬ ‫دسانتﻲ گرﻳد ‪ ٣٠‬درجﻮ تﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬د چﻴن ！ﻮل ﻫ‪５‬ﻮاد د ﻫمالﻴا سﻮ‪４‬ل او د ﻫند شمال پﻪ دغﻪ اقلﻴم ک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٧‬ﻣدﻳتراﻧﻪ ﻳ‪ ３‬اﻗﻠﻴﻢ‬

‫د ترکﻴ‪ ３‬ﻳﻮه محدوده ساحلﻲ برخﻪ‪ ،‬د عراق شمال ختﻴ‪％‬ﻪ برخﻪ‪ ،‬د کسپﻴن سمندرگﻲ ﻳﻮه کﻮچن‪ ９‬ختﻴ‪％‬ﻪ ساحلﻲ برخﻪ‬ ‫او د مدﻳتران‪ ３‬سمندرگﻲ ختﻴ‪％‬ﻲ غاړې پﻪ مدﻳترانﻪ ﻳﻲ اقلﻴم ک‪ ３‬ور‪＄‬ﻲ‪ .‬ژمﻰ ﻳ‪ ３‬بارانﻲ او معتدل او دوبﻰ ﻳ‪ ３‬وچ نسبتا تﻮد‬ ‫دى‪ .‬دستروس ون‪ ( ３‬نارنج‪ ،‬مال＂ﻪ‪ ،‬لﻴمﻮ) او مدﻳترانﻪ ﻳ‪ ３‬بﻮ！ﻲ پﻪ دغﻪ ‪＄‬اى ک‪ ３‬ډ‪４‬ر شنﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٨‬داستﻮاﻳﻲ سﻮاﻧا اﻗﻠﻴﻢ‬

‫د دوبﻲ ور＊ت ﻳ‪ ３‬لﻪ ‪ ٨٠٠‬ملﻲ مترو＇خﻪ ډ‪４‬ر دى‪ .‬د اوړي او ژمﻲ تﻮدوخﻪ ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر تﻮپﻴر نﻪ لري‪ .‬د ‪ ٢٠‬او ‪ ٣٠‬درجﻮ‬ ‫پﻪ من‪ ＃‬ک‪ ３‬تﻮپﻴر لري‪ .‬د ﻫند و چﻴن ！اپﻮ وزمﻪ او د ﻫند د نﻴم‪ ３‬و چ‪ ３‬ډ‪４‬ره برخﻪ دا ډول استﻮاﻳﻲ سﻮانا اقلﻴم لري‪ .‬جگ‬ ‫جگ بﻮ！ﻲ‪ ،‬م‪５‬ﻮه لرونک‪ ３‬او ب‪ ３‬م‪５‬ﻮې ون‪ ３‬پک‪ ３‬شن‪ ３‬ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٩‬د ا ستﻮا د باراﻧﻲ ‪＄‬ﻨگﻠﻮﻧﻮ اﻗﻠﻴﻢ‬

‫د شرق الﻬند ！اپﻮگان‪ ،‬د ﻫندوچﻴن لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬سﻮاحل د بنگلﻪ د‪４‬ش سﻮ‪４‬ل او د شمال لﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ﻫند ﻳﻮه برخﻪ پﻪ دې ک‪３‬‬ ‫را‪＄‬ﻲ‪ .‬کلنﻰ ور＊ت ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر دى او پﻪ ﻫره مﻴاشت ک‪ ３‬لﻪ ‪ ٥٠٠‬ملﻲ مترو ＇خﻪ ډ‪４‬ر ور＊ت لري‪ .‬پﻪ دغﻪ ‪＄‬اى ک‪ ３‬د کال‬ ‫فصلﻮنﻪ نشتﻪ‪ .‬کلن‪ ９‬من‪％‬ن‪ ９‬تﻮدوخﻪ ﻳ‪ ３‬د ‪ ٢٥‬او ‪ ٣٠‬سانتﻲ گرﻳد درجﻮ پﻪ من‪ ＃‬ک‪ ３‬ده‪ .‬ﻫﻮا ﻳ‪ ３‬تل تﻮده او لنده وي‪ .‬د‬ ‫رب‪ ７‬ون‪ ３‬ﻳ‪ ３‬لﻪ مﻬمﻮ پﻴدا وارو ＇خﻪ دي‪.‬‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮونکﻲ دې پﻪ در‪４‬ﻴﻮ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬ﻫره ډلﻪ دې د أسﻴا داقلﻴم درې سﻴم‪ ３‬تر بحث ﻻندې ونﻴسﻲ او پاﻳلﻪ دې‬ ‫خپلﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮتﻪ بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫؟‬ ‫‪ _١‬د تندرا سﻴمﻪ د أسﻴا د کﻮم ډول اقلﻴم پﻪ سﻴمﻪ ک‪ ３‬پرتﻪ ده؟‬ ‫د ـ غرن‪９‬‬ ‫ب ـ قطبﻲ ساحﻪ ج ـ صحراﻳ‪３‬‬ ‫الف_ تر قطب ﻻندې‬ ‫‪ _٢‬د استﻮاﻳﻲ ‪＄‬نگلﻮنﻮ اقلﻴم کﻮم‪＄ ３‬انگ‪７‬تﻴاوې لري؟‬ ‫ب ـ کم ور＊ت او تﻮدوخﻪ ﻳ‪ ３‬لﻪ صفر نﻪ ！ﻴ＂ﻪ‬ ‫الف_ ډ‪４‬ر ور＊ت لﻪ زﻳات‪ ３‬تﻮدوخ‪ ３‬سره‬ ‫‪ _٣‬بنگلﻪ دﻳش کﻮم ډول اقلﻴم لري؟‬ ‫الف_ قطبﻲ اقلﻴم ب ـ تر قطب ﻻندې اقلﻴم ج ـ استﻮاﻳﻲ اقلﻴم د ـ صحراﻳﻲ اقلﻴم‬ ‫‪ _٤‬صحراﻳﻲ اقلﻴم دأسﻴا پﻪ کﻮمﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر لري؟‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟگﻲ بﻬر ﻓﻌاﻟﻴت‬ ‫زده کﻮونکﻲ دې د أسﻴا اقلﻴم‪ ３‬نقشﻪ رسمﻪ ک‪７‬ي او د ډول ډول اقلﻴمﻮنﻮ سﻴمﻪ دې پﻪ رنگﻮنﻮپﻪ ن‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪82‬‬

‫د آسﻴا د ﻟﻮﻳ‪ ３‬وچ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻟست‬

‫‪83‬‬

‫گ‪２‬ﻪ‬

‫د ﻫ‪５‬ﻮاد نﻮم‬

‫پﻼزم‪５‬نﻪ‬

‫مساحت پﻪ کﻴلﻮمتر‬ ‫مربع‬

‫نفﻮس‬

‫د حکﻮمت ډول‬

‫‪1‬‬

‫افغاﻧستان‬

‫کابﻞ‬

‫‪652000‬‬

‫‪32000000‬‬

‫اسﻼمﻲ جمﻬﻮري‬

‫‪2‬‬

‫د عربﻮ ﻣتحده اﻣارات‬

‫ابﻮظبﻲ‬

‫‪83600‬‬

‫‪4214000‬‬

‫د اوو امﻴرنشﻴنﻮ‬ ‫فدراسﻴﻮن‬

‫‪3‬‬

‫اﻧدوﻧﻴزﻳا‬

‫جاکارتا‬

‫‪1904233‬‬

‫‪222731000‬‬

‫اسﻼمﻲ جمﻬﻮري‬

‫‪4‬‬

‫اردن‬

‫عﻤان‬

‫‪89326‬‬

‫‪5505000‬‬

‫مشروطﻪ شاﻫﻲ‬

‫‪5‬‬

‫ازبکستان‬

‫تاشکﻨد‬

‫‪447400‬‬

‫‪26383000‬‬

‫جمﻬﻮري‬

‫‪6‬‬

‫اﻳران‬

‫تﻬران‬

‫‪1648195‬‬

‫‪70472846‬‬

‫اسﻼمﻲ جمﻬﻮري‬

‫‪7‬‬

‫بحرﻳﻦ‬

‫ﻣﻨاﻣﻪ‬

‫‪694‬‬

‫‪727000‬‬

‫شاﻫﻲ‬

‫‪8‬‬

‫بروﻧئﻲ‬

‫د سري بﮕاوان بﻨدر‬

‫‪5765‬‬

‫‪475000‬‬

‫شاﻫﻲ‬

‫‪9‬‬

‫بﻨﮕﻠﻪ دﻳش‬

‫ډاكﻪ‬

‫‪147570‬‬

‫‪138835000‬‬

‫جمﻬﻮري‬

‫‪10‬‬

‫بﻮتان‬

‫تﻴﻤپﻮ‬

‫‪47000‬‬

‫‪790000‬‬

‫مشروطﻪ شاﻫﻲ‬

‫‪11‬‬

‫پاکستان‬

‫اسﻼم آباد‬

‫‪796095‬‬

‫‪156770000‬‬

‫اسﻼمﻲفدرالجمﻬﻮري‬

‫‪12‬‬

‫تاجﻴکستان‬

‫دوشﻨبﻪ‬

‫‪143100‬‬

‫‪7063000‬‬

‫جمﻬﻮري‬

‫‪13‬‬

‫تاﻳﻠﻨد‬

‫بﻨکاك‬

‫‪513115‬‬

‫‪64632000‬‬

‫مشروطﻪ شاﻫﻲ‬

‫‪14‬‬

‫تاﻳﻮان‬

‫تاﻳپﻲ‬

‫‪36000‬‬

‫‪22815000‬‬

‫جمﻬﻮري‬

‫‪15‬‬

‫ترکﻤﻨستان‬

‫عشق آباد‬

‫‪488100‬‬

‫‪4899000‬‬

‫جمﻬﻮري‬

‫‪16‬‬

‫ختﻴ‪ ＃‬تﻴمﻮر‬

‫دﻳﻠﻲ‬

‫‪14874‬‬

‫‪1032000‬‬

‫جمﻬﻮري‬

‫‪17‬‬

‫ترکﻴﻪ‬

‫اﻧقره‬

‫‪779452‬‬

‫‪72932000‬‬

‫جمﻬﻮري‬

‫‪18‬‬

‫چﻴﻦ‬

‫پﻴکﻨﮓ‬

‫‪9572900‬‬

‫‪1311381000‬‬

‫ﻳﻮ حزبﻲ سﻮسﻴالستﻲ‬ ‫جمﻬﻮري‬

‫‪19‬‬

‫روسﻴﻪ‬

‫ﻣسکﻮ‬

‫‪17075400‬‬

‫‪142394000‬‬

‫فدرالﻲ جمﻬﻮري‬

‫‪20‬‬

‫جاپان‬

‫تﻮکﻴﻮ‬

‫‪377819‬‬

‫‪127716000‬‬

‫مشروطﻪ شاﻫﻲ‬

‫‪21‬‬

‫سرﻳﻼﻧکا‬

‫کﻠﻤبﻮ‬

‫‪65610‬‬

‫‪19879000‬‬

‫جمﻬﻮري‬

‫‪22‬‬

‫سﻨﮕاپﻮر‬

‫سﻨﮕاپﻮر‬

‫‪641‬‬

‫‪4408000‬‬

‫جمﻬﻮري‬

‫‪23‬‬

‫سﻮرﻳﻪ‬

‫دﻣشق‬

‫‪185180‬‬

‫‪18542000‬‬

‫جمﻬﻮري‬

‫شمﻴره‬

‫د ﻫ‪５‬ﻮاد نﻮم‬

‫پﻼزم‪５‬نﻪ‬

‫مساحت پﻪ کﻴلﻮمتر مربع‬

‫نفﻮس‬

‫د حکﻮمت ډول‬

‫‪24‬‬

‫عراق‬

‫بغداد‬

‫‪438317‬‬

‫‪28513000‬‬

‫جمﻬﻮري‬

‫‪25‬‬

‫سعﻮدي عربستان‬

‫رﻳاض‬

‫‪2240000‬‬

‫‪23687000‬‬

‫مشروطﻪ شاﻫﻲ‬

‫‪26‬‬

‫عﻤان‬

‫ﻣسقط‬

‫‪309500‬‬

‫‪2516000‬‬

‫مطلقﻪ شاﻫﻲ‬

‫‪27‬‬

‫فﻠسطﻴﻦ‬

‫قدس‬

‫‪6263‬‬

‫‪4141000‬‬

‫خﻮد مختاره دولت‬

‫‪28‬‬

‫فﻠﻴپﻴﻦ‬

‫ﻣاﻧﻴﻼ‬

‫‪300000‬‬

‫‪85563000‬‬

‫‪29‬‬

‫قبرس‬

‫ﻧﻴکﻮزﻳا‬

‫‪9250‬‬

‫‪1004000‬‬

‫جمﻬﻮري‬

‫‪30‬‬

‫قرغزستان‬

‫بﻴشکك‬

‫‪198500‬‬

‫‪5192000‬‬

‫جمﻬﻮري‬

‫‪31‬‬

‫قزاقستان‬

‫استاﻧﻪ‬

‫‪271700‬‬

‫‪15242000‬‬

‫جمﻬﻮري‬

‫‪32‬‬

‫قطر‬

‫دوحﻪ‬

‫‪11471‬‬

‫‪838000‬‬

‫امارتﻲ شﻴخ نشﻴن‬

‫‪33‬‬

‫کﻤبﻮدﻳا‬

‫پﻨﻮم پﻦ‬

‫‪181035‬‬

‫‪13648000‬‬

‫مشروطﻪ شاﻫﻲ‬

‫‪34‬‬

‫سﻮﻳﻠﻰ کﻮرﻳا‬

‫سﻴﻮل‬

‫‪99646‬‬

‫‪28138000‬‬

‫جمﻬﻮري‬

‫‪35‬‬

‫شﻤاﻟﻲ کﻮرﻳا‬

‫پﻴﻮﻧﮓ ﻳاﻧﮓ‬

‫‪122762‬‬

‫‪22583000‬‬

‫جمﻬﻮري‬

‫‪36‬‬

‫کﻮﻳت‬

‫کﻮﻳت‬

‫‪17818‬‬

‫‪3084000‬‬

‫مشروطﻪ شاﻫﻲ‬

‫‪37‬‬

‫ﻻووس‬

‫وﻳﻦ تﻴان‬

‫‪236800‬‬

‫‪5751000‬‬

‫جمﻬﻮري‬

‫‪38‬‬

‫ﻟبﻨان‬

‫بﻴروت‬

‫‪10400‬‬

‫‪3834000‬‬

‫جمﻬﻮري‬

‫‪39‬‬

‫ﻣاﻟدﻳﻮ‬

‫ﻣاﻟﻪ‬

‫‪289‬‬

‫‪300000‬‬

‫جمﻬﻮري‬

‫‪40‬‬

‫ﻣاﻟﻴزﻳا‬

‫کﻮاﻻ ﻻﻣپﻮر‬

‫‪329758‬‬

‫‪26640000‬‬

‫مشروط فدرال شاﻫﻲ‬

‫‪41‬‬

‫ﻣغﻮﻟستان‬

‫اوﻻن باتﻮر‬

‫‪1566500‬‬

‫‪2580000‬‬

‫جمﻬﻮري‬

‫‪42‬‬

‫ﻣﻴاﻧﻤار‬

‫رﻧﮕﻮن‬

‫‪676577‬‬

‫‪47383000‬‬

‫جمﻬﻮري‬

‫‪43‬‬

‫ﻧﻴپال‬

‫کتﻤﻨدو‬

‫‪147181‬‬

‫‪27678000‬‬

‫مشروطﻪ شاﻫﻲ‬

‫‪44‬‬

‫وﻳتﻨام‬

‫ﻫاﻧﻮي‬

‫‪331041‬‬

‫‪83458000‬‬

‫جمﻬﻮري‬

‫‪45‬‬

‫ﻫﻨد‬

‫ﻧﻮى دﻫﻠﻲ‬

‫‪3165596‬‬

‫‪1119538000‬‬

‫جمﻬﻮري‬

‫‪46‬‬

‫ﻳﻤﻦ‬

‫صﻨعا‬

‫‪555000‬‬

‫‪20676000‬‬

‫جمﻬﻮري‬

‫جمﻬﻮري‬

‫‪84‬‬

‫د ﻣدﻧﻲ زده ک‪７‬و برخﻪ‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ＇پرکی‬ ‫پﻪ دې ＇پرکﻲ ک‪ ３‬دا ﻻﻧدې درﺳﻮﻧﻪ ﻟﻮﻟئ‪.‬‬ ‫اړتﻴاوې ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫ﻣﻌﻨﻮي اړتﻴاوې‬ ‫ﻣادي اړتﻴاوې‬ ‫پ‪５‬ژﻧدﻧ‪ ３‬تﻪ اړتﻴا‬ ‫‪＄‬ان پ‪５‬ژﻧدﻧﻪ‬ ‫د ﻃبﻴﻌت پ‪５‬ژﻧدﻧﻪ‬

‫(ج َّﻞ َج َ‬ ‫ﻼﻟُﻪ) پﻴژﻧدﻧﻪ‬ ‫د خدای َ‬ ‫！ﻮﻟﻨﻴزو اړﻳکﻮ او ﻣﻨاﺳباتﻮ تﻪ اړتﻴا‬ ‫وﻟ‪ ３‬درﻧاوي تﻪ اړتﻴا ﻟرو؟‬ ‫د ＇پرکﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‬

‫‪85‬‬

‫د ＇پرکﻲ ﻣﻮخ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ زده کﻮوﻧکﻮ ＇خﻪ ﻫﻴﻠﻪ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې پﻮﻫﻨﻴزو‪ ،‬ﻣﻬارتﻲ او‬ ‫ذﻫﻨﻴتﻲ ﻣﻮخﻮ پﻮه ﺷﻲ‪:‬‬ ‫ﻣادي اړتﻴاوې بﻪ وپ‪５‬ژﻧﻲ‬ ‫ﻣﻌﻨﻮي اړتﻴاوې بﻪ وپ‪５‬ژﻧﻲ‬ ‫د پ‪５‬ژﻧدﻧ‪ ３‬پﻪ اﻫﻤﻴت بﻪ پﻮه ﺷﻲ‬ ‫د ﻃبﻴﻌت پﻪ ﻣﻔﻬﻮم بﻪ پﻮه ﺷﻲ‬ ‫(ج َّﻞ َج َ‬ ‫ﻼﻟُﻪ) بﻪ وپ‪５‬ژﻧﻲ‬ ‫خدای َ‬ ‫د ！ﻮﻟﻨﻴزو اړﻳکﻮ پﻪ اړتﻴا بﻪ پﻮه ﺷﻲ‬ ‫د درﻧاوي کﻮﻟﻮ پﻪ اړتﻴا بﻪ پﻮه ﺷﻲ‬ ‫ﻣادي او ﻣﻌﻨﻮي اړتﻴاوې بﻪ پرتﻠﻪ ک‪７‬اى ﺷﻲ‬ ‫پ‪５‬ژﻧدﻧ‪ ３‬تﻪ د اړتﻴا پﻪ ﻣﻔﻬﻮم بﻪ پﻮه ﺷﻲ‪.‬‬ ‫د ！ﻮﻟﻨﻴزو ﻣﻨاﺳباتﻮ او اړﻳکﻮ اړتﻴاوې بﻪ تﻔکﻴک ک‪７‬ای ﺷﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﻧﻮرو ﺳره د درﻧاوۍ اړتﻴا بﻪ بﻴان ک‪７‬ای ﺷﻲ‪.‬‬ ‫د اړتﻴاوو پﻪ پﻮره کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬ﻣﺴتﻘﻴﻤﻪ برخﻪ واخﻠﻲ‬ ‫ﻟﻪ ﻃبﻴﻌت ﺳاتﻨ‪ ３‬ﺳره ﻣﻴﻨﻪ پﻴدا ک‪７‬ي‬ ‫ﻟﻪ ﻧﻮرو اﻧﺴاﻧاﻧﻮ ﺳره د ﻣرﺳت‪ ３‬روحﻴ‪ ３‬پک‪ ３‬پﻴاوړې ﺷﻲ‬

‫‪86‬‬

‫＇ﻠﻮﻳ‪＋‬تﻢ ﻟﻮﺳت‬

‫اړتﻴاوې ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬

‫اسﻼم دنﻴا د اخرت کرونده ‪２－‬ي‪ ،‬حﻼله روزي او مال ﻻس ته راوړل عبادت بولي‪ .‬خپل ﻻروﻳان له طبﻴعي‬ ‫نعمتونو＇خه د گ＂‪ ３‬پورته کولو لپاره را بولي‪ ،‬تر＇و له دې ﻻرې خپل‪ ３‬اړتﻴاوې پوره ک‪７‬ي‪ .‬په دغه لوست ک‪ ３‬به د‬ ‫اړتﻴاوو او د هغو له ډولونو سره بلدشئ‪.‬‬

‫خبرې پرې وک‪７‬ئ‬ ‫زموږ په ه‪５‬واد ک‪ ３‬په زﻳاته کچه ‪＄‬نگلونه‪ ،‬سﻴندونه او کانونه شته‪.‬‬ ‫ستاسو په اند‪ :‬دا طبﻴعي سرچ‪５‬ن‪ ３‬موږ ته ＇ه گ＂‪ ３‬را رسوي او زموږه کوم‪ ３‬اړتﻴاوې پوره کوي؟‬ ‫انسانان د ژوند ت‪５‬رولو لپاره د خپل چاپ‪５‬رﻳال شﻴانوته لکه‪ :‬غرونو‪ ،‬سﻴندونو‪＄ ،‬نگلونو‪＇ ،‬اروﻳو او نباتاتو ته اړتﻴا‬ ‫لري؛ د خپل اړتﻴاوړ ډول ډول فلزات له کانونو ＇خه د وساﻳلو د جوړولو په موخه را باسي‪.‬‬ ‫زموږ موخه له دغو چارو او فعالﻴتونو ＇خه ＇ه ده؟‬ ‫اړتﻴا ＇ﻪ ﺷﻲ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫اړتﻴا د ﻳو شي د کم‪＋‬ت احساسول او له هغه سره په ＇نگ ک‪ ３‬د دې اړتﻴا د پوره کولو ه（‪ ３‬ته واﻳي‪＇ .‬رنگه چ‪３‬‬ ‫انسانان اړ موجودات دي‪ ،‬د ژوند ت‪５‬رولو لپاره ډ‪４‬رې او ب‪５‬ﻼب‪５‬ل‪ ３‬اړتﻴاوې لري‪ .‬د دغو اړتﻴاوود پوره کولو لپاره د نورو‬ ‫انسانانو مرست‪ ３‬ته هم اړ وي‪ .‬د انسانانو دا ب‪５‬ﻼب‪５‬ل‪ ３‬اړتﻴاوې په دوه ډوله دي‪:‬‬ ‫‪ -١‬مادي اړتﻴاوې‬ ‫‪ -٢‬معنوي اړتﻴاوې‬ ‫ﻳو له بل سره خبرې وک‪７‬ئ‪ ،‬د لوست اړﻳن‪ ３‬اړتﻴاوې مو لست ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﻣادي اړتﻴاوو ﺳره بﻠدﺷئ‬ ‫ﻼلُه)پر خپلو بنده ‪－‬انو ب‪ ３‬شم‪５‬ره نعمتونه پ‪５‬رزو ک‪７‬ي او نوموړې موضوع د قرأن کرﻳم په مختلفو ‪＄‬اﻳونو‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫اهلل َ‬ ‫ک‪ ３‬ﻳاده شوی ده‪ .‬د سورة النحل په (‪ )١١-١٠‬اﻳاتونو ک‪ ３‬فرماﻳي‪:‬‬ ‫} {‬ ‫ﻼلُه) داس‪ ３‬ذات دى چ‪ ３‬له آسمانه ﻳ‪ ３‬اوبه راک‪＋‬ته ک‪７‬ې‪ ،‬چ‪ ３‬ستاس‪ ３‬او ستاسو د ＇اروﻳو د ＇‪＋‬اک لپاره دي‬ ‫ژپاړه‪:‬‬ ‫اهلل(ج َّل َج َ‬ ‫َ‬ ‫او د هغو په وسﻴله د زﻳتون او د خرما ون‪ ،３‬انگور او هر ډول نور حاصﻼت ستاس‪ ３‬لپاره راشنه کوي‪ .‬په دې ک‪ ３‬ﻳوازې د هغو کسانو‬ ‫لپاره چ‪ ３‬فکر کوي‪ ،‬ن‪ ３＋‬ن‪＋‬ان‪ ３‬شته)‪.‬‬

‫‪87‬‬

‫ﻼلُه) موږ ته‬ ‫مادي اړتﻴاوې عبارت دي له خوړو‪＋＇ ،‬اک‪ ،‬پو＊اک‪ ،‬استوگن‪％‬ي او داس‪ ３‬نورو ＇خه‪.‬‬ ‫خداى(ج َّل َج َ‬ ‫َ‬ ‫د دغو اړتﻴاوو د پوره کولو لپاره ‪＄‬انگ‪７‬ې سرچ‪５‬ن‪ ３‬په واک ک‪ ３‬راک‪７‬ي‪ ،‬لکه غرونه‪ ،‬سﻴندونه‪＄ ،‬نگلونه او کانونه‪.‬‬ ‫انسانان د دغو اړتﻴاوو له پوره کولو پرته خپل ژوند ته دوام نه شي ورکوﻵى‪ ،‬د ب‪５‬لگ‪ ３‬په توگه‪ :‬که چ‪５‬رې په پوره‬ ‫اندازه اوبه موږ ته راونه رس‪８５‬ي‪ ،‬د بدن اوبه مو وچ‪８５‬ي او که ＇و دقﻴق‪ ３‬أکسﻴجن زموږ زړه او مغزو ته ونه رس‪８５‬ي‪،‬‬ ‫ژوندي به پات‪ ３‬نه شو‪ .‬له دې سره سره زموږ بدن انرژي ته هم اړتﻴا لري او دا انرژي د خوړو له ﻻرې ﻻس ته را‪＄‬ي‪.‬‬ ‫زموږ بدن مختلفو وﻳ＂امﻴنونو‪ ،‬پرو！ﻴنو اومعدني موادوته اړتﻴا لري‪.‬که انسان ته خواړه ونه رس‪８５‬ي‪ ،‬کمزوری به شي‪.‬‬ ‫همدارنگه انسانان د ساختماني وساﻳلو پواسطه له ساختماني توکو ＇خه خپل کورونه جوړوي؛ له معدنونو ＇خه‬ ‫د مختلفو فلزاتو په راوﻳستلو سره د خپل ‪＄‬ان او ！ولن‪ ３‬د اړتﻴاوو د پوره کولو په موخه ډول ډول وساﻳل جوړ وي‪.‬‬ ‫د ＇اروﻳو له غو＊‪ ،３‬پوستکي او نباتاتو ＇خه ډول ډول پو＊اکونه او خواړه تﻴار وي‪.‬‬ ‫هغه طبﻴعي مواد چ‪ ３‬موږ ورته اړتﻴا لرو‪＄ ،‬ﻴن‪ ３‬ﻳ‪ ３‬زموږ په چاپﻴرﻳال ک‪ ３‬پرﻳمانه پﻴدا کﻴ‪８‬ي‪ ،‬لکه‪ :‬هوا‪ ،‬لمر‪ ...‬او ‪＄‬ﻴن‪３‬‬ ‫مواد ﻳو ＇ه ل‪ ８‬پﻴدا کﻴ‪８‬ي‪ ،‬لکه‪ :‬خواړه‪ ،‬جام‪ ３‬او داس‪ ３‬نور‪.‬‬ ‫طبﻴعت د انسانانو د ژوند کولو ‪＄‬اى دى‪ ،‬له دې کبله موږ ！ول دا مسؤولﻴت لرو تر＇و له هغه ＇خه د خدای‬ ‫د نعمت په توگه په ＊ه ډول ساتنه وک‪７‬و او د خپلو اړتﻴاوو د لرې کولو لپاره له هغه ＇خه معقوله گ＂ه واخلو‪ ،‬تر＇و‬ ‫راتلونکی نسل هم له هغه ＇خه گ＂ه واخلي‪＄ ،‬که هغوى هم طبﻴعت ته اړتﻴا لري‪.‬‬ ‫ب ره پر هغه څه چ ومولوستل انسانان نور وم ا تياو لري‬ ‫* ستاس په اند‬

‫د ﻟﻮﺳت تکرار‬

‫انسان ﻳو اړ موجود دى‪.‬‬ ‫د انسانانو‪＄‬ﻴن‪ ３‬ضروري اړتﻴاوې‪ :‬خوراک‪ ،‬پو＊اک‪ ،‬سرپناه او داس‪ ３‬نورې دي‪.‬‬ ‫انسانان خپل‪ ３‬مادي اړتﻴاوې له طبﻴعت ＇خه ﻻس ته راوړي‪.‬‬ ‫موږ انسانان دا دنده لرو چ‪ ３‬له طبﻴعي سرچ‪５‬نو ＇خه په سمه توگه گ＂ه واخلو او د راتلونکو په‬ ‫فکر کي هم واوسو‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ -١‬په مادي اړتﻴاوو ک‪ ３‬کوم ＇ﻴزونه شامل دي؟ نومونه ﻳ‪ ３‬واخلئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬خپل‪ ３‬کوم‪ ３‬اړتﻴاوې د خپلو کو＊‪＋‬ونو له ﻻرې ﻻس ته راوړی شو؟‬ ‫‪ -٣‬په طبﻴعت ک‪ ３‬کوم مواد پرﻳمانه پﻴدا کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫له طبﻴعت ＇خه د سم‪ ３‬گ＂‪ ３‬اخ‪５‬ستن‪ ３‬په اړه ＇وکر＊‪ ３‬ولﻴکئ‪.‬‬

‫‪88‬‬

‫ﻳﻮ ＇ﻠﻮﻳ‪＋‬تﻢ ﻟﻮﺳت‬

‫ﻣﻌﻨﻮي اړتﻴاوې‬

‫هلل ِبﻪ خَ ْﻴ ًرا ُّﻳ َﻔ ِﻘ ّْﻬ ُﻪ ِﻓﻲ ِّ‬ ‫»ﻣ ْﻦ ُﻳر ِِد ا ُ‬ ‫اﻟد ْﻳ ِﻦ َو ُﻳ ْﻠ ِﻬ ْﻤ ُﻪ ُر ْﺷ َد ُه«‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ﻼلُه)د خﻴر اراده وک‪７‬ي‪ ،‬هغه ته د دﻳن د پوه‪ ３‬وړتﻴا ور په برخه کوي او د سم‪３‬‬ ‫ج‬ ‫ل‬ ‫(ج‬ ‫هرچاته چ‪ ３‬خدای َ َ َ‬ ‫ﻻرې الهام ورته کوي‪{ .‬حدﻳث شرﻳف}‬

‫په ت‪５‬ر لوست ک‪ ３‬مود مادي اړتﻴاوو په اړه معلومات ترﻻسه ک‪７‬ل‪ ،‬په دې لوست ک‪ ３‬به د معنوي اړتﻴاوو په اړه‬ ‫معلومات ترﻻسه ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫خبرې پرې وک‪７‬ئ‬

‫ستاسو په اند انسان پر مادي اړتﻴاوو سرب‪５‬ره نورې کوم‪ ３‬اړتﻴاوې لري؟‬ ‫انسانان پر مادي اړتﻴاوو سرب‪５‬ره نورې اړتﻴاوې هم‬ ‫ﻼلُه) پ‪５‬ژندنه او له‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫لري؛ لکه‪ :‬د خداى َ‬ ‫هغه سره اړﻳک‪＄ ،３‬ان پ‪５‬ژندنه‪ ،‬د طبﻴعت پ‪５‬ژندنه‪،‬‬ ‫！ولنﻴز ژوند‪ ،‬پوه‪＊ ،３‬کﻼ‪ ،‬کمال او تفرﻳح ته‬ ‫اړتﻴا‪.‬‬ ‫دا هغه اړتﻴاوې دي چ‪ ３‬د معنوي اړتﻴاوو په نوم ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬په اسﻼمي ！ولنو ک‪ ３‬دﻳن د انسانانو د پوه‪ ３‬او عمل‬ ‫برخ‪ ３‬تر پو＊） ﻻندې راولي چ‪ ３‬د فردي ‪！ ،‬ولنﻴزې‪ ،‬معنوي‪ ،‬دنﻴوي او اخروي چارو د حل‪ ،‬تدبﻴر‪ ،‬تربﻴت‬ ‫او ﻻر＊وونو لپاره راغلی دی‪＄ .‬که دﻳن د عقاﻳدو‪ ،‬اخﻼقو‪ ،‬قوانﻴنو او مقرراتو هغه ！ولگه ده چ‪ ３‬د وح‪ ３‬له‬ ‫ﻻرې د شارع له خوا نازله شوﻳده‪ .‬نو دﻳانت د ﻳو مسلمان وگ‪７‬ي او د اسﻼمي ！ولنو لپاره ستره اړتﻴا بلل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻼلُه)‪＄ ،‬ان او طبﻴعت وپ‪５‬ژنو‪.‬دﻳنداري؛‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫‪＄‬که د دﻳندارۍ له برکته دی چ‪ ３‬موږ کوﻻى شو خداى َ‬ ‫عقﻴده درلودل‪ ،‬پابندي او له دﻳن ＇خه ساتنه ده ﻳا په بل عبارت؛ دﻳن عقلي اعتقاد‪ ،‬په زړه تصدﻳق او عملي‬ ‫التزام دى چ‪ ３‬د انسان د بدن ﻳوه برخه شي او هغه عاطف‪ ،３‬مﻴن‪ ３‬او سر ＊ندن‪ ３‬ته چمتو ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫همدارنگه دﻳنداري انسان د علمي‪ ،‬عملي‪ ،‬فردي‪！ ،‬ولنﻴز‪ ،‬معنوي‪ ،‬دنﻴوي او اخروي ژوند په ！ولو برخو‬ ‫ک‪ ３‬روزي‪ ،‬له هغه ＇خه ﻳو دﻳنداره او پوه انسان جوړوي له دې کبله د هغه پرمختگ او نﻴکمرغ‪９‬‬

‫‪89‬‬

‫تضمﻴنوي‪.‬‬ ‫* د ！ولگﻴوالو په مرسته د لسو معنوي اړتﻴاوو نومونه ولﻴکئ او زده کوونکو ته ﻳ‪ ３‬ولولئ‪.‬‬

‫د ﻟﻮﺳت تکرار‬

‫‪--------------------------------------------------------‬‬‫‪--------------------------------------------------------‬‬‫‪--------------------------------------------------------‬‬‫‪--------------------------------------------------------‬‬‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫‪ -١‬معنوي اړتﻴاوې کوم‪ ３‬دي؟ د ﻳو＇و نومونه واخلئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬دﻳن تعرﻳف ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬دﻳنداري د انسان د علمي‪ ،‬عملي‪ ،‬فردي او د ！ولنﻴزو اړتﻴاوو په پوره کولو ک‪ ３‬کوم رول‬ ‫لوبوي؟‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫ﻼلُه) په قرأن کرﻳم ک‪ ３‬داس‪ ３‬فرماﻳلي دي‪:‬‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫خداى َ‬ ‫اﷲ َو هَّ ُ‬ ‫َﻳ َأﻳ َﻬا اﻟﻨهَّاس أَﻧت ُُﻢ اﻟْ ُف َق َرا ُء ِإﻟﻰ هَّ ِ‬ ‫ﻨﻰ اﻟْ َحﻤِ ﻴدُ‬ ‫اﷲ ﻫُ َﻮ اﻟْ َغ ُّ‬

‫د ＊وونکي او ﻳا د جومات د مﻼ امام په مرسته دا ﻻندې فعالﻴتونه ترسره ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -١‬د دغه أﻳت شرﻳف معنا ولﻴکئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬دا أﻳت د انسانانو له مادي او معنوي اړتﻴاوو سره ＇ه ت‪７‬او لري؟‬ ‫‪ -٣‬پاﻳل‪ ３‬په خپلو کتابچو ک‪ ３‬ولﻴکئ او په ！ولگي ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ولولئ‪.‬‬

‫‪90‬‬

‫دوه ＇ﻠﻮﻳ‪＋‬تﻢ ﻟﻮﺳت‬

‫پ‪５‬ژﻧدﻧ‪ ３‬تﻪ اړتﻴا‬

‫َو َﻣا َﻳ ْست َِﻮى ْاﻻعﻤﻰ َو اﻟْ َب ِص ْﻴر {د فاطر سورة‪}٢٢:‬‬ ‫ژباړه‪( :‬لﻴدونکى او ړوند سره ﻳو شان نه دي)‪.‬‬

‫په ت‪５‬ر لوست ک‪ ３‬مو زده ک‪７‬ل چ‪ ３‬انسان پر مادي اړتﻴاوو سرب‪５‬ره نورې اړتﻴاوې هم لري چ‪ ３‬د معنوي اړتﻴاوو په‬ ‫نامه ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬دا معنوي اړتﻴاوې د مادي اړتﻴاوو په ＇‪５‬ر گ‪ ０‬شم‪５‬رډولونه لري‪ .‬د ب‪５‬لگ‪ ３‬په توگه‪ :‬انسان په هر حال‬ ‫ک‪ ３‬دﻳندارۍ‪ ،‬د خداى مﻴن‪ ،３‬عبادت‪ ،‬اطاعت ته اړ او د هغه ذات له نعمتونو خو＊ي او مننه کوي‪ ،‬په دغه حال‬ ‫ک‪ ３‬پ‪５‬ژندن‪ ３‬او پوه‪５‬دلو ته هم اړتﻴا لري‪ ،‬له هغو پرته نه شي کوﻻى پرسم‪ ３‬ﻻرې روان شي‪ .‬قرأن کرﻳم عالم او پوه‬ ‫انسان له لﻴدونکي او اور‪４‬دونکي سره‪،‬جاهل او ناپوه انسان له ړانده او کا‪１‬ه سره ورته بولي‪ ،‬چ‪ ３‬دا خپله د پ‪５‬ژندن‪３‬‬ ‫او پوه‪ ３‬ارز＊ت ＇رگندوي‪ .‬په دغه لوست ک‪ ３‬به پ‪５‬ژندن‪ ３‬ته د اړتﻴا په هکله معلومات ترﻻسه ک‪７‬ئ‪ .‬لکه‪ :‬دﻳندارۍ‬ ‫ﻼلُه) پ‪５‬ژندنه‪ ،‬د ‪＄‬ان پ‪５‬ژندنه او داس‪ ３‬نور‪.‬‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫ته اړتﻴا‪ ،‬د خداى َ‬ ‫خبرې پرې وک‪７‬ئ‪:‬‬

‫د انسان او حﻴوان له بنس＂ﻴزو توپﻴرونو ＇خه ﻳو دا دى چ‪ ３‬انسان ﻳو پوه موجود دى‪ ،‬نو له دې امله موږ د ﻳو انسان‬ ‫ﻼلُه) فرماﻳلي دي‪:‬‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫په توگه پوه‪ ３‬او پ‪５‬ژندن‪ ３‬ته اړ ﻳو‪ .‬خداى َ‬ ‫َو َ‬ ‫س ﻟَ َ‬ ‫ﻻ َت ْق ُ‬ ‫ك بِﻪِ ِعﻠْ ٌﻢ (د اسراء سورة ‪)36:‬‬ ‫ف َﻣا ﻟَ ْﻴ َ‬

‫ژباړه‪ :‬په هغه ＇ه پس‪ ３‬مه ‪＄‬ه چ‪ ３‬ته پرې نه پوه‪８５‬ې‪.‬‬ ‫د پ‪５‬ژﻧدﻧ‪ ３‬اﻫﻤﻴت؟‬ ‫ﻼلُه)ورک‪７‬ي ‪＄‬واک‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫د نورو مخلوقاتو په پرتله د انسانانو غوره والی دا دی چ‪ ３‬انسان پوهه او عقل لري‪ .‬چ‪ ３‬د خداى َ‬ ‫په مرسته د خپل چاپ‪５‬رﻳال او د چاپ‪５‬رﻳال د شﻴانو په اړه پ‪５‬ژندنه (پوهه) ترﻻسه کوي‪.‬‬ ‫د پ‪５‬ژﻧدﻧ‪ ３‬وﺳاﻳﻞ‬ ‫پن‪％‬ه گوني حواس‪:‬‬ ‫د پ‪５‬ژندن‪ ３‬له وساﻳلو ＇خه ﻳو هم پن‪％‬ه گوني حواس دي‪ ،‬کله چ‪ ３‬انسان ن‪７‬ۍ ته را‪＄‬ي په ه‪ ＆５‬شى نه پوه‪８５‬ي‪ .‬ورو‬ ‫ورو د پن‪％‬ه گونو حواسو‪ ،‬لکه‪:‬د لﻴدلو(باصرې) حس‪ ،‬د بوﻳولو ( شام‪ )３‬حس‪ ،‬د ﻻمس‪ ３‬حس‪ ،‬د خوند( ذاﻳق‪) ３‬‬ ‫حس او د اورﻳدلو (سامع‪) ３‬حس په وسﻴله د خپل چاپ‪５‬رﻳال له شﻴانو سره پ‪５‬ژندگلوي پﻴدا کوي‪ .‬د ب‪５‬لگ‪ ３‬په توگه‪:‬‬ ‫انسان د لﻴدلو د حس په واسطه‪ ،‬شﻴان وﻳني‪ ،‬د خوند د حس په وسﻴله‪ ،‬د خوړو مزه تشخﻴصوي‪ ،‬د بوﻳولو د حس‬ ‫په وسﻴله ب‪５‬ﻼب‪５‬ل بوﻳونه سره ب‪５‬لوي‪ .‬د ﻻمس‪ ３‬حس په ذرﻳعه‪ ،‬شﻴان لمس کوي‪ ،‬د اور‪４‬دلو د حس په ذرﻳعه مختلف‬ ‫غ‪８‬ونه اوري‪.‬‬ ‫ستاس‪ ３‬په اند که د لﻴدلو حس مو له من‪％‬ه ﻻړشي‪ ،‬کوﻻى شو شﻴان په سمه توگه وپ‪５‬ژنو؟‬ ‫‪91‬‬

‫‪ -٢‬ﻋﻘﻞ‪:‬‬ ‫د پ‪５‬ژندن‪ ３‬له وساﻳلو ＇خه ﻳو هم عقل دى‪ .‬د عقل په واسطه کوﻻى شو‪ ،‬له داس‪ ３‬مفاهﻴمو سره‬ ‫لکه‪ :‬رﻳاضي‪ ،‬کﻴمﻴا‪ ،‬دﻳني‪ ،‬منطقي او فلسفي مساﻳل وپ‪５‬ژنو‪ .‬په پوره کچه پ‪５‬ژندنه او پوهه د دې‬ ‫ﻻمل گر‪＄‬ي چ‪ ３‬انسان دغه ن‪７‬ۍ په خﻼصو سترگو ووﻳني او وﻳ‪ ３‬پ‪５‬ژني او له سالم‪ ３‬پوه‪＇ ３‬خه‬ ‫برخمن شي‪ .‬پ‪５‬ژندنه اوپوهه د دې ﻻمل گر‪＄‬ي تر＇و انسان تل له حوادثو او پ‪＋５‬و ＇خه خبر شي‪ .‬د‬ ‫پ‪５‬ژندني گ＂ه دا ده‪ ،‬که موږ له ！ولن‪ ３‬سره په ＊ه توگه پ‪５‬ژند گلوي ولرو‪ ،‬کوﻻى شو حق له باطل ＇خه‬ ‫توپﻴر ک‪７‬و‪ .‬له هغه پرته به حق ته باطل او باطل ته به حق وواﻳو‪ .‬له دې کبله؛ پر موږ ！ولو دا ﻻزمه ده‬ ‫چ‪ ３‬لوم‪７‬ى د موضوع د معلومولو ه（ه وک‪７‬و او بﻴا د پ‪５‬ژندن‪ ３‬د اصل په پام ک‪ ３‬نﻴولو سره د خپل‪３‬‬ ‫خو＊‪ ３‬د کار په کولو ﻻس پورې ک‪７‬و‪ ،‬هغه ＇ه چ‪ ３‬نه ﻳ‪ ３‬پ‪５‬ژنو‪ ،‬د هغه په اړه باﻳد ＇ه ونه واﻳو او‬ ‫هغه ＇ه چ‪ ３‬موږ پورې اړه نه لري‪ ،‬ترې لرې واوسو‪.‬‬ ‫* د عقل په مرسته له کومو مفهومونو سره پ‪５‬ژندگلوي ﻻس ته راوړاى شو؟ لست ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫د ﻟﻮﺳت تکرار‬

‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪---------------------------------------------------------‬‬‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫‪-١‬د پ‪５‬ژندن‪ ３‬د اهمﻴت په هکله لن‪ ６‬معلومات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬انسانان ＇نگه کوﻻى شي د شﻴانو په اړه معلومات او پ‪５‬ژندگلوي ترﻻسه ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٣‬د عقل په وسﻴله ＇نگه کوﻻى شو شﻴان وپ‪５‬ژنو‪.‬‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫د پ‪５‬ژندن‪ ３‬په اړه ＇لور کر＊‪ ３‬ولﻴکئ‪.‬‬

‫‪92‬‬

‫‪＄‬ان پ‪５‬ژﻧدﻧﻪ‬

‫درې ＇ﻠﻮﻳ‪＋‬تﻢ ﻟﻮﺳت‬

‫ﻳﻢ [التﻴن‪]4 :‬‬ ‫ﻧس َ‬ ‫ﻦ َت ْق ِﻮ ٍ‬ ‫ﻟَ َقدْ َخ َﻠ ْقﻨَا ْ ِ‬ ‫ان فِﻲ أَ ْح َس ِ‬ ‫اﻹ َ‬ ‫ما انسان د ( جسم او روح له پلوه) په ډ‪４‬ره ＊ه ＊کل‪ ３‬ب‪２‬ه پﻴدا ک‪７‬ى دی‪.‬‬

‫ﻼلُه) انسانانوته عقل او پوهه ورک‪７‬ې ده چ‪ ３‬د‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫په ت‪５‬ر لوست ک‪ ３‬مو ولوستل چ‪ ３‬خداى َ‬ ‫پن‪％‬ه گونو حواسواو عقل په وسﻴله د خپل چاپ‪５‬رﻳال شﻴان پ‪５‬ژني‪ ،‬نو ﻻزمه ده چ‪ ３‬د لوست په ترڅ‬ ‫ک‪ ３‬د ‪＄‬ان پ‪５‬ژندن‪ ３‬په معنا پوه شو‪ ،‬خپل ‪＄‬ان وپ‪５‬ژنو اوخپل‪＄ ３‬انگ‪７‬تﻴاوې کشف ک‪７‬و‪ ،‬تر＇و په‬ ‫ﻼلُه) ＇رنگه موږ په أَ ْح َس ِﻦ َت ْق ِﻮ ٍﻳﻢ ک‪ ３‬پﻴدا ک‪７‬ي ﻳو؟‬ ‫دې وپوه‪８５‬و چ‪３‬‬ ‫خداى(ج َّل َج َ‬ ‫َ‬ ‫خبرې پرې وک‪７‬ئ‬

‫ﻻندې پو＊تنوته په غور سره ‪＄‬واب ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ ＇ﻮک ﻳﻮ؟‬ ‫ﻣﻮږ د ＇ﻪ ﻟپاره ﻧ‪７‬ى تﻪ راﻏﻠﻲ ﻳﻮ؟‬ ‫موږ باﻳد خپل ‪＄‬ان وپ‪５‬ژنو چ‪ ３‬موږ ＇وک ﻳو‪.‬‬ ‫ﻼلُه) موږ له خپل مور او پﻼر ＇خه د ﻳو پﻴاوړي‪＄ ،‬واکمن‪＊ ،‬کلي او نﻴک سﻴرته‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫خداى َ‬ ‫مخلوق په ب‪２‬ه پﻴدا ک‪７‬و‪ .‬په أﻳت شرﻳف ک‪ ３‬راغلي چ‪ ３‬د انسان د خلقت موخه عبادت او د خداى‬ ‫ﻼلُه)سره معرفت دى‪ ،‬پﻴغمبر فرماﻳلي دي‪:‬‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫َ‬ ‫فسﻪُ َف َقد َع َر َف َربهَّﻪُ ) (‪ )١‬ژباړه‪ :‬چاچ‪ ３‬خپل ‪＄‬ان وپ‪５‬ژاند‪ ،‬په ر＊تﻴا چ‪ ３‬خپل خدای ﻳ‪ ３‬وپ‪５‬ژاند‪.‬‬ ‫( َﻣﻦ َع َر َف ﻧَ َ‬

‫دا معرفت او پ‪５‬ژندنه په نفس او ‪＄‬ان پ‪５‬ژندن‪ ３‬پورې ت‪７‬او لري‪.‬‬ ‫‪＄‬ان پ‪５‬ژندنه انسان له ﻳول‪７‬ن‪７‬ﻳوالو حقاﻳقو‪ ،‬شخصي او ！ولنﻴز ژوند د حقونو او ستونزو ＇خه‬ ‫خبروي‪.‬‬ ‫که ＇وک خپل ‪＄‬ان ونه پ‪５‬ژني او له خپلو عﻴبونو‪ ،‬کمزورﻳو او همدارنگه د خپل نفس له توان او‬ ‫له ‪＄‬واک ＇خه ب‪ ３‬خبره وي‪ ،‬ه‪（５‬کله به د ‪＄‬ان رغون‪ ３‬او د انساني کماﻻتو خواته گام پورته نه‬ ‫ک‪７‬ي‪ .‬انسان د ‪＄‬ان پ‪５‬ژندن‪ ３‬په وسﻴله خپل ‪＄‬ان ارزوي‪ ،‬ناروا خصلتونه او بد کارونه پر‪８４‬دي او د‬ ‫خپلو مثبتو اړخونو د ودې او تقوﻳت ه（ه کوي‪.‬‬ ‫آﻳا تر اوﺳﻪ ﻣﻮ د خپﻞ ‪＄‬ان د کﻤزورﻳﻮ پﻪ اړه ﻓکر ک‪７‬ى دى؟‬ ‫‪＄‬ان پ‪５‬ژندنه د انساني ژوند مادي او معنوي اړخونو بنس＀ جوړوي‪ ،‬انسان د ‪＄‬ان پ‪５‬ژندن‪ ３‬له برکته‬ ‫‪93‬‬

‫‪--------------------------------------------------‬‬‫(‪ )١‬شرح جامع الصغﻴر‪ ١٠٠١‬مخ‬

‫له خپلو باطني او باندنﻴو اړتﻴاوو ＇خه خبر‪８４‬ي‪ ،‬هغه عوامل چ‪ ３‬د پرمختگ او لوړتﻴا ضد گر‪＄‬ي‪،‬‬ ‫تشخﻴصوي چ‪ ３‬په پاﻳله ک‪ ،３‬خپله دنده پ‪５‬ژني‪ ،‬د پاک‪ ９‬او ＊‪５‬گ‪２‬و خواته درومي‪ ،‬هغه کمال ته رس‪８５‬ي‬ ‫چ‪ ３‬د ﻳو ＊ه او نﻴک انسان د مقام لﻴاقت لري‪.‬‬ ‫لن‪６‬ه دا چ‪＄ ３‬ان پ‪５‬ژندنه له موږ سره مرسته کوي‪ ،‬پوه شو چ‪＇ ３‬ومره کمزوري او ＇ومره غ‪＋‬تلي ﻳو‪.‬‬ ‫موږ د خپل‪ ３‬کمزورۍ اوپﻴا وړ تﻴا د پوه‪５‬دو له ﻻرې کوﻻى شو‪ ،‬خپل ‪＄‬ان وارزوو‪ ،‬خپل ک‪７‬ه وړه او‬ ‫ﻼلُه) پرهغو حقونو پوه شو چ‪ ３‬موږ ته ﻳ‪ ３‬په برخه ک‪７‬ﻳدي‪ .‬دا پوهه‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫اخﻼق سم ک‪７‬و؛ او د خداى َ‬ ‫ﻼلُه) د نﻴک بنده او د ！ولن‪３‬‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫موږ روحي ودې او معنوي لوړوالي ته رسوي‪ .‬تر＇و په پاﻳله ک‪ ３‬د اهلل َ‬ ‫ﻼلُه)او ‪－‬را نوه‪５‬وادوالو د حقونو په‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫د ﻳو گ＂ور غ‪７‬ي په توگه د ژوند ！ول پ‪７‬اوونه تر سره ک‪７‬و‪ ،‬د اهلل َ‬ ‫اداکولو سره باﻳد تل خپل زړه او وجدان ＊اد وساتو تر＇و د شا اوخوا خلک هم زموږ له ک‪７‬و وړو‪＊ ،‬ه‬ ‫سلوک او خبرو ＇خه گ＂ه واخلي‪.‬‬ ‫د ﻟﻮﺳت تکرار‬

‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪---------------------------------------------------------‬‬‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫‪ -١‬هغه حدﻳث شرﻳف چ‪ ３‬د ‪＄‬ان پ‪５‬ژندن‪ ３‬په اړه مولوستلى‪ ،‬له ژپاړې سره بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪＄ -٢‬ان پ‪５‬ژندنه انسان له کومو پ‪＋５‬و ＇خه خبروي؟ واضح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪＄ -٣‬ان پ‪５‬ژندنه له موږ سره ＇ه مرسته کوﻻی شي؟‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫د کورن‪ ９‬د غ‪７‬و په مرسته له هغه ＇ه پرته چ‪ ３‬په دغه لوست ک‪ ３‬مو ولوستل‪ ،‬درې کر ＊‪ ３‬د ‪＄‬ان پ‪５‬ژندن‪３‬‬ ‫په اړه ولﻴکئ او بﻴاﻳ‪ ３‬په ！ولگي ک‪ ３‬ولولئ‪.‬‬

‫‪94‬‬

‫＇ﻠﻮر ＇ﻠﻮﻳ‪＋‬تﻢ ﻟﻮﺳت‬

‫د ﻃبﻴﻌت پ‪５‬ژﻧدﻧﻪ‬

‫ات أِّ ُ‬ ‫ات َو َ‬ ‫اخ ِت َ‬ ‫ض َو ْ‬ ‫ف اﻟﻠهَّ ْﻴ ِﻞ َواﻟﻨهَّ َﻬا ِر ﻵ َﻳ ٍ‬ ‫ﻼ ِ‬ ‫اﻟس َﻤا َو ِ‬ ‫اب { ال عمران‪} ١٩٠ :‬‬ ‫ﻷ ْوﻟِﻲ اﻷﻟْ َب ِ‬ ‫ِإنهَّ فِﻲ َخﻠْ ِ‬ ‫اﻷ ْر ِ‬ ‫ق هَّ‬

‫( په رﻳ‪＋‬تﻴا د أسمانونو او ‪＄‬مک‪ ３‬د پﻴدا‪＋４‬ت‪ ،‬د شپ‪ ３‬او ور‪ ３＄‬تلل او راتلل‪ ،‬د هو＊ﻴارانو لپاره ＇رگندې ن‪ ３＋‬دي‪).‬‬

‫په ت‪５‬ر لوست ک‪ ３‬مو زده ک‪７‬ل چ‪ ３‬انسان د ‪＄‬ان پ‪５‬ژندن‪ ３‬په وسﻴله خپل ‪＄‬ان ارزوي او ناروا خوﻳونه‬ ‫او خصلتونه پر‪８４‬دي او خپلو مثبتو او ＊و خصلتونو ته وده ورکوي‪ .‬دا باﻳد په پام ک‪ ３‬ولرو چ‪＄ ３‬ان‬ ‫پ‪５‬ژندنه د طبﻴعت له پ‪５‬ژندن‪ ３‬پرته نه بشپ‪８４７‬ي‪ .‬په دغه درس ک‪ ３‬د طبﻴعت له پ‪５‬ژندن‪ ３‬سره بلد‪８４‬ئ‪.‬‬ ‫خبرې پرې وک‪７‬ئ‬

‫موږ د طبﻴعت پ‪５‬ژندن‪ ３‬ته ول‪ ３‬اړتﻴا لرو؟‬ ‫که د طبﻴعت له ز‪４‬رمو او محصوﻻتو نه په سمه توگه گ＂ه وانخلو‪ ،‬پاﻳله به ﻳ‪＇ ３‬ه وي؟‬ ‫طبﻴعت د ‪＄‬مک‪ ،３‬أسمانونو‪ ،‬غرونو‪ ،‬ونو‪ ،‬سﻴندونو‪＄ ،‬نگلونو او نورو شﻴانو له ！ول‪＇ ３／‬خه‬ ‫ﻼلُه) طبﻴعت د انسان د ژوند‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫عبارت دی چ‪ ３‬زموږ په شا اوخواک‪ ３‬موجود دي‪ .‬خداى َ‬ ‫کولو او له هغه نه د گ＂‪ ３‬اخﻴستو لپاره پﻴدا ک‪７‬ى دی‪.‬‬ ‫！ول‪ ３‬طبﻴعي پدﻳدې تر ﻳو ！اکلی نظم ﻻندې عمل کوي او په هغوى ک‪ ３‬عجﻴبه او ب‪ ３‬ساري همغ‪８‬ي‬ ‫ﻼلُه) د فرمان تابع دي‪ .‬طبﻴعت‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫شته‪！ .‬ول‪ ３‬طبﻴعي پدﻳدې او مخلوقات د ستراو قادر خداى َ‬ ‫ﻼلُه) د تکوﻳني‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫ﻼلُه) د حکم او امر سره سم حرکت کوي‪ .‬دا قوانﻴن د خداى َ‬ ‫د اهلل َ‬ ‫قوانﻴنو په نامه ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫(ج َّل َج َﻼلُه) په تکوﻳني قوانﻴنو او سننو‬ ‫د طبﻴعت د اسرارو موندل او په طبﻴعي موجوداتو ک‪ ３‬د خداى َ‬ ‫پوه‪５‬دل د ساﻳنس د علم موضوع او دنده ده‪ .‬فزﻳک‪ ،‬کﻴمﻴا‪ ،‬بﻴولوژي‪ ،‬جﻴولوژي‪ ،‬طب‪ ،‬انجﻴنرۍ ‪＄‬ﻴن‪３‬‬ ‫＇انگ‪ ３‬او داس‪ ３‬نور‪ ،‬هغه علوم دي چ‪ ３‬له طبﻴعت او طبﻴعي پدﻳدو سره سر او کار لري‪.‬‬ ‫ﻼلُه) په تکوﻳني قوانﻴنو پوه‪５‬دل د‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫د طبﻴعت په اسرارو پوه‪５‬دل او په طبﻴعت ک‪ ３‬د خداى َ‬ ‫ﻼلُه) د معرفت او پ‪５‬ژندن‪ ３‬ډ‪４‬ره آسانه ﻻر ده‪.‬‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫خداى َ‬ ‫هغه پرمختگونه چ‪ ３‬د علم‪ ،‬پوه‪،３‬ساﻳنس‪！ ،‬کنالوژۍ او ستور پ‪５‬ژندن‪ ３‬په برخه ک‪ ３‬د بشر په‬

‫‪95‬‬

‫برخه شوي دي‪ ،‬دا ！ول د طبﻴعت د اسرارو او قوانﻴنو د کشف پاﻳله ده چ‪ ３‬د پدﻳدو او موجوداتو په اړه‬ ‫له ＇‪７５‬ن‪ ３‬وروسته ﻻس ته راغلي دي‪.‬‬ ‫ﻼلُه) د اوامرو په ﻻروﻳتوب او د اسﻼم د ستر پﻴغمبر‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫مسلمانانو د خداى َ‬

‫د ارشاداتواوﻻر＊وونو‬

‫له مخ‪ ３‬د علم زده ک‪７‬ه او د طبﻴعي پدﻳدو په اړه د ＇‪７５‬نو سرته رسولو په برخه ک‪ ３‬داس‪ ３‬سترې کارنام‪３‬‬ ‫ترسره ک‪７‬ي چ‪ ３‬د بشرﻳت تارﻳخ پرې وﻳاړي‪.‬‬ ‫ﻼلُه) د تکوﻳني قوانﻴنو په اړه ＇وکر＊‪ ３‬ولﻴکئ او بﻴا ﻳ‪ ３‬په‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫* د ！ول‪／‬ﻴوالو په مرسته د خداى َ‬ ‫！ولگي ک‪ ３‬ولولئ‪.‬‬

‫د ﻟﻮﺳت تکرار‬

‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪---------------------------------------------------------‬‬‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫‪ -١‬طبﻴعت ＇ه ته واﻳي؟‬ ‫‪ -٢‬د طبﻴعت ！ول موجودات او پدﻳدې د چا د امر تابع دي او د کومو قوانﻴنو مطابق خو‪＋＄‬ت کوي‪.‬‬ ‫‪ -٣‬د طبﻴعت د اسرارو په اړه ＇‪７５‬نه د کومو علومودنده ده؟ بﻴان ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫(ج َّل َج َﻼلُه) په پ‪５‬ژندنه ک‪＇ ３‬ه مرسته کوي؟ په دې اړه ＇لور‬ ‫دا چ‪ ３‬د طبﻴعت د اسرارو په اړه ＇‪７５‬نه د خداى َ‬ ‫کر＊‪ ３‬ولﻴکئ‪.‬‬

‫‪96‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻪ ＇ﻠﻮﻳ‪＋‬تﻢ ﻟﻮﺳت‬

‫(ج َّﻞ َج َﻼﻟُﻪ) پ‪５‬ژﻧدﻧﻪ‬ ‫د خداى َ‬

‫َسﻨ ُِرﻳﻬ ِْﻢ آ َﻳا ِتﻨَا فِﻲ ْ‬ ‫اق َوفِﻲ أَﻧ ُفسِ ﻬ ِْﻢ َحتهَّﻰ َﻳ َت َبﻴهَّ َﻦ ﻟَ ُﻬ ْﻢ أَﻧهَّﻪُ اﻟْ َح ُّق { فصلت‪} ٥٣ :‬‬ ‫اﻵ َف ِ‬ ‫ژباړه‪ :‬خپل قدرت او حکمت د ن‪７‬ۍ تر＇ن‪６‬و او د بندگانو په من‪ ＃‬ک‪ ３‬په ＊کاره ډول ＇رگند او رو＊انه کوو تر＇و دوی ته دا جوته‬ ‫شي چ‪ ３‬دا قرأن حق دی‪.‬‬

‫برگ درختان سبز در نظر هوشﻴـــار‬ ‫هر ورقش دفترﻳست معرفت کردگار (سعدی)‬ ‫په ت‪５‬ر لوست ک‪ ３‬مو د طبﻴعت د پ‪５‬ژندلو په اړه بحث وک‪،７‬‬ ‫که طبﻴعت په ＊ه او سمه توگه وپ‪５‬ژنو هرومرو به د خداى‬ ‫ﻼلُه) د پ‪５‬ژندلو ﻻره هم ومومو‪＄ ،‬که خدای‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫َ‬ ‫ﻼلُه) طبﻴعت د دې لپاره پﻴدا ک‪７‬ې چ‪ ３‬د خدای‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫َ‬ ‫ﻼلُه)د پ‪５‬ژندن‪ ３‬په اړه له موږ سره مرسته وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫َ‬ ‫ﻼلُه) پ‪５‬ژندن‪ ３‬په اړه‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫په دې لوست ک‪ ３‬به د خدای َ‬ ‫معلومات ترﻻسه ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫خبرې پرې وک‪７‬ئ‬

‫‪ -١‬گرانو زده کوونکو أﻳا کله مو د کاﻳناتو او ن‪７‬ۍ د لوﻳوالي‬ ‫په اړه چ‪ ３‬موږ پک‪ ３‬ژوند کوو‪ ،‬فکر ک‪７‬ى دى؟‬ ‫‪ -٢‬هغه تر ！ولو لوى او ستر شی چ‪ ３‬تر اوسه مولﻴدلى وي او ﻳا مو په ذهن ک‪ ３‬گر‪５＄‬دلی وي‪＇ ،‬ه شى دى؟ په‬ ‫دې اړه غور او فکر وک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫＊اﻳي تاسو کوم ﻳو ته د خپل‪ ３‬اوس‪５‬دن‪＊ ３‬ار تر ！ولو لوی ＊کاره شي او که چا لﻴرې سﻴموته سفر ک‪７‬ی وي‪＊ ،‬اﻳي‬ ‫ﻳو شم‪５‬ر ‪＄‬اﻳونه او ＊ارونه ورته د ن‪７‬ۍ لوی ‪＄‬اﻳونه او ＊ارونه ＊کاره شي‪ .‬ب‪ ３‬شکه د‪＄‬مک‪ ３‬د کرې وضعﻴت د نورو‬ ‫کاﻳناتوپه پرتله له دوړو او خاورو ＇خه له ﻳوې کوچن‪ ９‬ذرې بل شی نه دی‪＄ .‬که ‪＄‬مکه د نورو حﻴرانوونکو کاﻳناتو‬ ‫په لﻴکه ک‪ ３‬له خپل لوی والي او پراخوالي سره سره ډ‪４‬ره کوچن‪ ９‬معلوموي‪ .‬ک‪５‬داى شي د پورته ب‪５‬لگ‪ ３‬په وړاندې‬ ‫کولو سره د ن‪７‬ۍ او کاﻳناتو حﻴرانونکی پراخولى او لوﻳوالی تاس‪ ３‬ته جوت شوی وي‪.‬‬ ‫‪＄‬مکه‪ ،‬لمر‪ ،‬سپوږم‪ ،９‬أسمانونه‪ ،‬انسانان‪ ،‬اوبه‪ ،‬ون‪ ،３‬گلونه‪ ،‬ژوي‪＇ ،‬اروي‪ ،‬الوتونکي‪ ،‬خو‪＄‬ندې (حشري) او‬ ‫هر＇ه چ‪ ３‬په طبﻴعت او خپل شا او خوا ک‪ ３‬وﻳنو‪ ،‬له کومه ‪＄‬اﻳه او ＇نگه پﻴدا شوې دي؟‬ ‫د أسمان لوى ستوري او سﻴاري د ‪＄‬مک‪ ،３‬لمر او سپوږم‪ ９‬په شاوخوا په پراخه فضا ک‪ ３‬داس‪ ３‬حرکت کوي چ‪３‬‬ ‫گوندې ﻻمبووهي چ‪ ３‬د دغو سترو اجرامو شتون او حرکت د ﻳو حﻴرانوونکي نظم او قانون په وسﻴله ترسره ک‪８５‬ي‬ ‫چ‪ ３‬ه‪ ＆５‬خلل او گ‪６‬وډي په ک‪ ３‬نه را‪＄‬ي‪.‬‬ ‫د کاﻳناتو دا پراخوالی او عظمت‪ ،‬د ن‪７‬ۍ دا حﻴرانوونکی نظم‪ ،‬پﻴدا کوونکی او پالونکی لري چ‪ ３‬په خپل لوی‬ ‫قدرت او د ب‪ ３‬ساري علم په لرلوسره ﻳ‪ ３‬دا ！ول شﻴان پﻴدا ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫‪97‬‬

‫(ج َّﻞ َج َ‬ ‫ﻼﻟُﻪ) د ﻗدرت او ‪＄‬ﻮاکﻤﻨ‪＄ ９‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧ‪:３＋‬‬ ‫د خداى َ‬ ‫ﻼلُه) له مطلق قدرت او ب‪５‬ساري علم ＇خه ډک دى‪ .‬که موجوداتو‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫طبﻴعت او کاﻳنات د خداى َ‬ ‫(ج َّل‬ ‫ته نظرواچوو او د هغو په هکله فکر وک‪７‬و‪ ،‬د پﻴداﻳ‪＋‬ت او خلقت په اسرارو پوه‪５‬ﻴدل د خداى َ‬ ‫ﻼلُه) د پ‪５‬ژندن‪ ３‬او د اﻳمان د ودې تر！ولو＊ه ﻻره ده‪.‬‬ ‫َج َ‬ ‫ﻼلُه) په وار وار انسانانو ته په طبﻴعت او کاﻳناتو ک‪ ３‬د فکر‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫له همدې امله په قرأن کرﻳم ک‪ ３‬خداى َ‬ ‫کولو‪７５＇ ،‬ن‪ ３‬او نظر اچولو امر ک‪７‬ى دى‪ ،‬دوى د طبﻴعت او موجوداتو د اسرارو کشف او مطالع‪ ３‬خواته‬ ‫ﻼلُه) نه شى لﻴداى؛ ‪＄‬که چ‪ ３‬د دې کار وړتﻴا او‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫را بولي‪＇ .‬رنگه چ‪ ３‬انسان په ن‪７‬ۍ ک‪ ３‬خداى َ‬ ‫ﻼلُه) پ‪５‬ژندنه د هغه د قدرت د ن‪＋‬و ن‪＋‬انو او د نومونو له معرفت او‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫وس نه لري‪ ،‬خو د خداى َ‬ ‫پ‪５‬ژندن‪ ３‬او صفاتو له ﻻرې شون‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫په احادﻳثو ک‪ ３‬ذکر شوي چ‪ ３‬د‬ ‫ﻼلُه) نومونه او صفات په قرأن کرﻳم او د پﻴغمبر‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫د خداى َ‬ ‫هغو تفصﻴل د عقاﻳدو په کتابونو ک‪ ３‬موندﻻى شو‪.‬‬ ‫ﻼلُه) پ‪５‬ژندنه د هغه کرﻳم او رحمن ذات له اطاعت کولو سره ت‪７‬او لري؛ کله چ‪ ３‬انسان‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫د خداى َ‬ ‫ﻼلُه) وپ‪５‬ژني‪ ،‬باﻳد په ！ولو خبرواو ک‪７‬و وړو ک‪ ３‬خپل ‪＄‬ان د هغه د قانون او نظام ﻳعن‪ ３‬د‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫خداى َ‬ ‫اسﻼم د دﻳن تابع او منونکي وگر‪＄‬وي او له ‪－‬ناهونو او سرغ‪７‬ون‪＇ ３‬خه ډډه وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻼلُه) انسانانو ته پر کاﻳناتو د نظر‪７５＇ ،‬ن‪ ３‬او فکرکولو امر ک‪７‬ی دى؟‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫* ول‪ ３‬خداى َ‬ ‫د ﻟﻮﺳت تکرار‬

‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪---------------------------------------------------------‬‬‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫ﻼلُه) د پ‪５‬ژندن‪ ３‬او د پﻴداﻳ‪＋‬ت او خلقت په اسرارو د پوه‪５‬دلو ﻻره کومه ده؟‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫‪ -١‬د خداى َ‬ ‫ﻼلُه) پ‪５‬ژندنه ＇ه گ＂ه لري؟‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫‪ -٢‬د خداى َ‬ ‫ﻼلُه) د قدرت د ＇و ن‪＋‬و ن‪＋‬انو نومونه واخلئ؟‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫‪ -٣‬أﻳا کوﻻى شئ دخداى َ‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫د لوﻳانو په مرسته د حضرت سعدي (رح) د شعر مفهوم په ＇لورو کر＊و ک‪ ３‬ولﻴکئ‪.‬‬

‫‪98‬‬

‫ﺷپ‪＇ ８‬ﻠﻮﻳ‪＋‬تﻢ ﻟﻮﺳت‬

‫！ﻮﻟﻨﻴزو اړﻳکﻮ او ﻣﻨاﺳباتﻮ تﻪ اړتﻴا‬

‫ﻼلُه) پ‪５‬ژندنه د هغه رحمان او رحﻴم ذات‬ ‫په ت‪５‬ر لوست ک‪ ３‬مو زده ک‪７‬ل چ‪ ３‬د‬ ‫خداى(ج َّل َج َ‬ ‫َ‬ ‫ﻼلُه) وپ‪５‬ژاند‪ ،‬خپل ‪＄‬ان باﻳد په‬ ‫له امر منلو سره ت‪７‬او لري‪ .‬کله چ‪ ３‬انسان‬ ‫خداى(ج َّل َج َ‬ ‫َ‬ ‫！ولو وﻳناوو‪ ،‬ک‪７‬و وړو ک‪ ３‬د هغه ذات د قانون او نظام ﻳعن‪ ３‬د اسﻼم د دﻳن تابع او منوونکي‬ ‫وگ‪２‬ي‪ ،‬له گناه او سرغ‪７‬ون‪＇ ３‬خه ډډه وک‪７‬ي‪.‬په دې لوست ک‪ ３‬به ！ولنﻴزو اړﻳکو ته د اړتﻴا په‬ ‫اړه معلومات ترﻻسه ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫خبرې پرې وک‪７‬ئ‬

‫أﻳا د نورو سره د اړﻳکو‬ ‫نﻴولو پرته کوﻻی شو‪،‬‬ ‫لکه ＇رن‪／‬ه چ‪ ３‬اړﻳنه ده‬ ‫خپل ژوند پر مخ بو‪＄‬و؟‬ ‫اړﻳک‪＇ ３‬ﻪ تﻪ واﻳﻲ‪:‬‬ ‫اړﻳک‪ ３‬په لغت ک‪ ３‬د پﻴوند‬ ‫ورکولو او په عامه معنا له‬ ‫ﻳوه و‪７－‬ي ＇خه بل و‪７－‬ي‬ ‫ته‪ ،‬د اطﻼعاتو‪ ،‬افکارو او انساني ک‪７‬و وړو ل‪８５‬دول دي‪ .‬اوس چ‪ ３‬تاس‪ ３‬د اړﻳکو په مفهوم او معنا‬ ‫پوه شوئ‪ ،‬نو اړﻳنه ده چ‪ ３‬د ！ولن‪ ３‬له نورو غ‪７‬و سره د اړﻳکو په اړتﻴا هم پوه شئ‪.‬‬ ‫* له اون يانو ه د ا ي و او ه سلو په ا ه له ټول يوالو ه بحث و ئ‪.‬‬ ‫＇رنگه چ‪ ３‬ووﻳل شو‪ ،‬انسان ！ولن‪５‬ز موجود دی چ‪ ３‬په ﻳوازې ډول ژوند نه شي کوﻻى‪ ،‬په ژوند‬ ‫ک‪ ３‬ب‪ ３‬شم‪５‬ره ！ولنﻴزې‪ ،‬اقتصادي‪ ،‬عاطفي او سﻴاسي اړتﻴاوې لري چ‪ ３‬د نورو په مرسته پوره ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫موږ له ﻳو لوري د خپلو مادي اړتﻴاوو د پوره کولو لپاره د نورو هم فکرۍ او مرست‪ ３‬ته اړ ﻳو او له بل‬ ‫لوري د عاطفي اړتﻴاوو د پوره کولو لپاره لکه‪ :‬مﻴنه‪ ،‬صمﻴمﻴت‪ ،‬روحي سوکال‪ ９‬ته اړتﻴا لرو‪ .‬له نورو‬ ‫سره باﻳد اړﻳک‪ ３‬ولرو‪ ،‬د نورو په خو＊ﻴو او غمونو ک‪ ３‬گ‪６‬ون وک‪７‬و تر＇و هغوى په غم او خپگان‬ ‫پوه نه شي او د ﻳوازې توب احساس ونه ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫فرماﻳلي دي‪ ( :‬د مؤمنانو حالت د مﻴن‪ ،３‬مهربان‪ ،９‬هم فکرۍ‬ ‫‪＄‬که نو د اسﻼم ستر پ‪５‬غمبر‬ ‫او رحمت له نظره د ﻳو بدن په ＇‪５‬ر دی‪ ،‬کله چ‪ ３‬د بدن ﻳو غ‪７‬ی په درد شي‪ ،‬نو د انسان ！ول بدن‬

‫‪99‬‬

‫ﻼلُه) فرماﻳي‪:‬‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫د درد او نا ارام‪ ９‬احساس کوي‪ ،‬خداى َ‬ ‫بر َواﻟتهَّ ْق َﻮى َو َ‬ ‫ﻹ ْث ِﻢ َواﻟْ ُعدْ َو ِ‬ ‫ان (د ماﻳده سوره‪)2‬‬ ‫ﻻ َت َعا َوﻧُﻮاْ َع َﻠﻰ ا ِ‬ ‫َو َت َعا َوﻧُﻮاْ َع َﻠﻰ اﻟْ أِّ‬ ‫ژباړه‪ :‬ﻳعن‪ ３‬د ＊‪５‬گ‪ ３２‬او پره‪５‬زگارۍ په چارو ک‪ ３‬ﻳو له بل سره مرسته وک‪７‬ئ او د ‪－‬ناه ‪ ،‬د＊من‪ ،９‬او حق خوړلو په چارو ک‪ ３‬مرسته مه کوئ‪.‬‬

‫انسانان له ﻳو بل سره ډول ډول اړﻳک‪ ３‬لري او هر ＇وک په ！ولنه ک‪ ３‬خپل کارونه سرته رسوي‪ .‬په دې‬ ‫ډول باﻳد له ﻳو بل سره مرسته وک‪７‬و‪ ،‬تر＇و وکوﻻى شو ﻳو د بل اړتﻴاوې پوره ک‪７‬و او له نورو انسانانو سره‬ ‫له اړﻳکو پرته له ستونزو سره مخ ک‪８５‬و‪ .‬په ‪＄‬ﻴنو برخو ک‪ ３‬ک‪５‬داى شي ژوند کول را ته ستونزمن شي‪ ،‬نو‬ ‫له دې کبله پر موږ ！ولو ﻻزمه ده چ‪ ３‬باﻳدله پﻼر‪ ،‬مور‪ ،‬ورو‪１‬و‪ ،‬خوﻳندو‪ ،‬خپلوانو‪ ،‬دوستانو‪ ،‬ملگرو او‬ ‫ه‪５‬وادوالو سره نﻴک‪ ３‬او دوستانه اړﻳک‪ ３‬ولرو‪ ،‬تر＇و په سوله‪ ،‬أرام‪ ９‬او ن‪５‬کمرغ‪ ９‬ک‪ ３‬ژوند وک‪７‬و‪＄ ،‬که‬ ‫نه شو کوﻻی چ‪ ３‬ﻳوازې او له نورو انسانانو لرې ژوند وک‪７‬و‪.‬‬

‫د ﻟﻮﺳت تکرار‬ ‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪---------------------------------------------------------‬‬‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬ ‫‪ -١‬اړﻳک‪＇ ３‬ه معنا لري؟‬ ‫‪ -٢‬انسانان ول‪ ３‬ﻳوله بل سره اړﻳک‪ ３‬ساتي؟‬ ‫‪-٣‬انسانان ﻳو له بل سره کوم ډول اړﻳک‪ ３‬لري؟ بﻴان ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫د ＊و اړﻳکو گ＂‪ ３‬په ＇لورو کر＊و ک‪ ３‬ولﻴکئ او بﻴاﻳ‪ ３‬په ！ولگي ک‪ ３‬ولولئ‪.‬‬

‫‪100‬‬

‫اووه ＇ﻠﻮﻳ‪＋‬تﻢ ﻟﻮﺳت‬

‫وﻟ‪ ３‬درﻧاوي تﻪ اړتﻴا ﻟرو؟‬

‫په ت‪５‬ر لوست ک‪ ３‬مو زده ک‪７‬ل چ‪ ３‬انسانان ！ولنﻴز موجودات دي‪ ،‬له ﻳو بل سره اړﻳکو ته اړتﻴا لري‪،‬‬ ‫له بل‪ ３‬خوا د خپلو اړتﻴاوو د پوره کولو لپاره د نورو هم فکرۍ او مرست‪ ３‬ته هم اړدي‪ ،‬همدارنگه‬ ‫د عاطفي اړتﻴاوو د پوره کولو لپاره باﻳد د ！ولن‪ ３‬له نورو غ‪７‬و سره اړﻳک‪ ３‬ولري‪.‬‬ ‫خبرې پرې وک‪７‬ئ‬

‫‪-١‬که چ‪５‬رې د چا درناوی و نه شي‪ ،‬نو هغه به ＇ه احساس وک‪７‬ي؟‬ ‫‪-٢‬أﻳا درناوى کول کوم حد او اندازه لري؟‬ ‫درناوي (احترام)‪ ،‬مقام‪ ،‬د نفس عزت‪ ،‬د پت ساتنه او قدر پ‪５‬ژندلو ته اړتﻴا د دې ﻻمل گر‪＄‬ي چ‪３‬‬ ‫انسانان په سپکاوي خفه او په ستاﻳنه خوشحاله شي‪ .‬همدارنگه درناوي ته فطري اړتﻴا ک‪５‬داى شي د‬ ‫ب‪５‬ﻼب‪５‬لو فرهنگي او ！ولنﻴزو شراﻳطو له کبله پﻴدا شي‪ .‬دا په دې معنا که په کوچنﻴوالى ک‪ ３‬هر ＇ومره‬ ‫د چا سپکاوی وشي‪ ،‬هومره بﻴا د درناوی لپاره د هغه مﻴل او غو＊تنه زﻳات‪８５‬ي‪.‬‬ ‫له بل‪ ３‬خوا که انسانانو ته له کوچنﻴوالي ډ‪４‬ر درناوى وشي؛ د ب‪５‬لگ‪ ３‬په توگه اووه کلن او ﻳا پن‪％‬ه‬ ‫کلن کوچني ته که وواﻳو چ‪＊ :３‬اغلﻴه احمده ډ‪４‬ره هﻴله ک‪８５‬ي دلته تشرﻳف راوړئ‪ ،‬نو درناوى او‬ ‫احترام ته به د دوى اړتﻴا نوره هم زﻳاته شي‪ ،‬لکه ＇وک چ‪ ３‬په ＊و خوړو عادت وي او لوږه ﻳ‪ ３‬نه‬ ‫وي ت‪５‬ره ک‪７‬ې‪ ،‬نو تل د ＊وخوړو غو＊تونکی وي‪ ،‬چ‪ ３‬دا له حد او اندازې نه زﻳاته اړتﻴا ده‪ .‬له دې‬ ‫کبله اړتﻴاوې په لوﻳانو او په کوچنﻴانو ک‪ ３‬باﻳد ﻳو ！اکلی برﻳد ولري‪ ،‬ﻳعن‪ ３‬دا چ‪ ３‬احترام او درناوى‬ ‫باﻳد له دواړو لورﻳو وي‪.‬‬ ‫د وگ‪７‬و او په ‪＄‬انگ‪７‬ي ډول د کوچنﻴانو ب‪ ３‬احترامي ونه ک‪７‬و او نه ﻳ‪ ３‬هم له حده زﻳات درناوى وک‪７‬و؛‬ ‫له هغو سره باﻳد په من‪％‬ني ډول چلن وک‪７‬و؛ هغه کوچنﻴان چ‪ ３‬په کورنﻴو ک‪ ３‬نازولي لوی شوي وي‬ ‫کله چ‪！ ３‬ولن‪ ３‬ته وړاندې شي او هلته له ستونزو سره مخ شی‪ ،‬د هغه شخصﻴت به ！ﻴ＀ او ناکام شي‬ ‫او د هر فعالﻴت وس او توان به له ﻻسه ورک‪７‬ي‪ .‬همدارنگه دا مثال د مادي اړتﻴاوو په برخه ک‪ ３‬هم‬ ‫صدق کوي؛ د ب‪５‬ل‪ ３／‬په توگه کوم وگ‪７‬ی چ‪ ３‬ستونزې او لوږې ﻳ‪ ３‬نه وي ت‪５‬رې ک‪７‬ې‪ ،‬په ستونزمنو‬ ‫وختونو ک‪ ３‬له پ‪＋‬و لو‪８４‬ي‪.‬‬ ‫درناوی‪ ،‬د نفس عزت‪ ،‬د پت ساتنه او مقام ته د اړتﻴا اغ‪５‬زه له مادي اړتﻴاوو ‪＄‬واکمنه ده‪ ،‬د ب‪５‬لگ‪３‬‬ ‫په تو‪－‬ه ﻳو مسلمان وگ‪７‬ي ته له عقﻴدې‪ ،‬ناموس او عزت نه دفاع له ‪＄‬ان قربانولونه هم ارز＊تمنه ده‪.‬‬ ‫درناوي ته اړتﻴا په ور‪＄‬ني ژوند ک‪ ３‬هم لﻴدل ک‪８５‬ي‪ ،‬د ب‪５‬لگ‪ ３‬په توگه ک‪５‬داى شي ﻳو وگ‪７‬ی په م‪７‬ه‬ ‫گ‪６５‬ه خواړه ونه خوري‪ ،‬خو خپلو بچﻴانوته ＊ه کالي برابروي؛ شاﻳد پخپله په بد حالت ک‪ ３‬ژوند‬ ‫وک‪７‬ي؛ خو کله چ‪ ３‬کورته ﻳ‪ ３‬م‪５‬لمه راشی‪ ،‬خوندورې م‪５‬وې او خواړه چ‪ ３‬ه‪（５‬کله ﻳ‪ ３‬پخپله او‬ ‫کورن‪ ９‬باندې نه وي خوړلي‪ ،‬م‪５‬لمه ته ﻳ‪ ３‬ږدي‪.‬‬ ‫＇رنگه چ‪ ３‬وو‪４‬ل شو‪ ،‬د اړتﻴاوو پوره کول باﻳد ﻳو ！اکلی برﻳد او اندازه ولري‪ ،‬ﻳعن‪ ３‬درناوى ته اړتﻴا‬ ‫باﻳد په ！ولنه ک‪ ３‬تعادل ولري‪.‬انسان ته باﻳد سپکاوی و نه شي‪ ،‬هغه ته باﻳد احترام وشي او ﻳو انسان‬ ‫‪101‬‬

‫ته درناوى تردې اندازې نه وي چ‪ ３‬له حده ت‪５‬رشي او د هغه د تکبر او ‪＄‬ان ＊ودن‪ ３‬ﻻمل شي‪.‬‬ ‫ِك َج َعﻠْﻨ ُ‬ ‫ﻼلُه) په قرأن کرﻳم ک‪ ３‬فرماﻳلي‪َ :‬و َﻛ َذﻟ َ‬ ‫َاﻛ ْﻢ ُأ هَّﻣ ًﺔ َو َس ًطا ﻟأِّت َُﻜﻮﻧُﻮاْ ُش َﻬدَ اء َع َﻠﻰ‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫خداى َ‬ ‫اﻟر ُس ُ‬ ‫ﻮل َع َﻠ ْﻴ ُﻜ ْﻢ َشﻬِﻴدً ا (او همدارنگه مو له تاس‪ ３‬نه من‪ ＃‬ﻻری امت جوړک‪ ７‬تر＇و د خلکو په‬ ‫هَّاس َو َﻳ ُﻜ َ‬ ‫اﻟﻨ ِ‬ ‫ﻮن هَّ‬ ‫هم د ستاس‪ ３‬په وړاندې د ﻳوې ب‪５‬لگ‪ ３‬په توگه دی) {بقره‪}١٤٣:‬‬

‫وړاندې ﻳو ب‪５‬لگﻴز( نمونه) امت واوسئ او پﻴغمبر‬

‫نو ＇رنگه چ‪ ３‬موږ خلکو ته درناوي کوو‪ ،‬همداس‪ ３‬له هغو ＇خه هم د درناوي هﻴله لرو‪.‬‬ ‫* له ！ولگﻴوالو سره مود درناوي د حد او اندازې په اړه خبرې وک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د ﻟﻮﺳت تکرار‬

‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫‪ -١‬په کومو شراﻳطو ک‪ ３‬درناوي ته اړتﻴا زﻳات‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٢‬ول‪ ３‬په سپکاوي خفه ک‪８５‬و او په ستاﻳنه خوشحال‪８５‬و؟‬ ‫‪-٣‬نازولي کوچنﻴان په راتلونکي ژوند ک‪ ３‬له کومو ستونزو سره مخ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫درناوي ته د اړتﻴا په اړه ＇و کر＊‪ ３‬ولﻴکئ‪.‬‬ ‫د ＇پرکﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‬ ‫اړتﻴاوې د ﻳﻮﺷﻲ د کﻤ‪＋‬ت احﺴاﺳﻮل او ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﺳره پﻪ ＇ﻨگ ک‪ ３‬د دﻏﻮ اړتﻴاوو د پﻮره‬ ‫کﻮﻟﻮ ﻫ（ﻮ تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻣادي اړتﻴاوې ﻋبارت دى ﻟﻪ‪ :‬خﻮړو‪ ،‬اوبﻮ‪ ،‬پﻮ＊اک‪ ،‬اﺳتﻮگﻨ‪％‬ﻰ‪ ....‬او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫(ج َّﻞ َج َ‬ ‫ﻼﻟُﻪ) پ‪５‬ژﻧدﻟﻮتﻪ اړتﻴا‪ ،‬د‬ ‫ﻣﻌﻨﻮي اړتﻴاوې ډ‪４‬ر ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟري د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ‪ :‬د خداى َ‬

‫‪＄‬ان پ‪５‬ژﻧدﻧﻪ‪！ ،‬ﻮﻟﻨﻴزو اړﻳکﻮ تﻪ اړتﻴا‪ ،‬د اﻣﻨﻴت احﺴاس‪ ،‬درﻧاوى تﻪ اړتﻴا او داﺳ‪ ３‬ﻧﻮر‪.‬‬ ‫ﻃبﻴﻌت د ‪＄‬ﻤک‪،３‬آﺳﻤاﻧاﻧﻮ‪ ،‬ﻏروﻧﻮ‪ ،‬وﻧﻮ‪ ،‬ﺳﻴﻨدوﻧﻮ‪＄ ،‬ﻨگﻠﻮﻧﻮ او ﻧﻮرو ﻫﻐﻪ ＇ﻪ چ‪ ３‬پﻪ خپﻞ‬ ‫ﺷا او خﻮاک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وﻳﻨﻮ‪ ،‬ﻟﻪ ﻣجﻤﻮﻋ‪＇ ３‬خﻪ ﻋبارت دی‪.‬‬ ‫اﻧﺴاﻧان پﻪ خپﻠﻮک‪ ３‬ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠ‪ ３‬اړﻳک‪ ３‬ﻟري او ﻫر ﻳﻮ پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬ﻳﻮ کار ﺳرتﻪ رﺳﻮي‪ .‬ﻧﻮ باﻳد‬ ‫ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ ﺳره ﻣرﺳتﻪ وک‪７‬و‪ ،‬تر＇ﻮ ﻳﻮ د بﻞ اړتﻴاوې پﻮره ک‪７‬اى ﺷﻮ‪.‬‬

‫‪102‬‬

‫دوﻳﻢ ＇پرکی‬ ‫پﻪ دﻏﻪ ＇پرکﻲ ک‪ ３‬دا ﻻﻧدې ﻣﻄاﻟب ﻟﻮﻟئ‬ ‫د کﻮرﻧ‪ ９‬پﻴداﻳ‪＋‬ت او رول‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬تﻪ وﻟ‪ ３‬اړتﻴا ﻟرو؟‬ ‫پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬د ﻣﺴؤوﻟﻴت احﺴاس‬ ‫پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬ﻣرﺳتﻪ‬ ‫ﺳﻼ او ﻣﺸﻮره‬ ‫پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬ﻧﻈﻢ‬ ‫پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬ﻳﻮ بﻞ تﻪ درﻧاوى‬ ‫پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ ت‪５‬ر‪４‬دﻧﻪ‬

‫‪103‬‬

‫د ＇پرکﻲ ﻣﻮخ‪３‬‬

‫ﻟﻪ زده کﻮوﻧکﻮ ＇خﻪ ﻫﻴﻠﻪ ک‪８５‬ي پﻪ ﻻﻧدې پﻮﻫﻨﻴزو‪ ،‬ﻣﻬارتﻲ او ذﻫﻨﻴتﻲ‬ ‫ﻣﻮخﻮ پﻮه ﺷﻲ‪:‬‬ ‫د پﻴداﻳ‪＋‬ت ﻣﻔﻬﻮم او د کﻮرﻧ‪ ９‬رول وپ‪５‬ژﻧﻲ‬ ‫پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬د ﻣﺴؤوﻟﻴت پﻪ احﺴاس او د ﺳﻼ ﻣﺸﻮرې پر ارز＊ت پﻮه ﺷﻲ‬ ‫پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬ﻳﻮ بﻞ تﻪ د درﻧاوي پﻪ ﻣﻔﻬﻮم وپﻮﻫ‪８５‬ي‬ ‫پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ ت‪５‬ر‪４‬دﻧ‪ ３‬ﺳره آﺷﻨاﻳﻲ پﻴدا ک‪７‬ي‬ ‫د کﻮرﻧ‪ ９‬پﻴداﻳ‪＋‬ت او د ﻫﻐ‪ ３‬پﻪ رول پﻮه ﺷﻲ‬ ‫د ﻣﺴؤوﻟﻴت احﺴاس او ﻣرﺳتﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ تﻮپﻴر ک‪７‬اى ﺷﻲ‬ ‫ﻣﺸﻮرې تﻪ اړتﻴا او ﻧﻈﻢ تﻮپﻴر ک‪７‬اى ﺷﻲ‬ ‫ﻳﻮ بﻞ تﻪ درﻧاوى او پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪＄ ３‬ان ت‪５‬ر‪４‬دﻧﻪ پرتﻠﻪ ک‪７‬اى ﺷﻲ‬ ‫د کﻮرﻧ‪ ９‬او د ﻫﻐ‪ ３‬د پﻴداﻳ‪＋‬ت او رول پﻪ اړه پﻪ زړه پﻮرې ﻣﻌﻠﻮﻣات پﻴدا ک‪７‬ي‬ ‫پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬ﻣﺴؤوﻟﻴت‪ ،‬ﻣرﺳت‪ ３‬او ﻣﺸﻮرې تﻪ ＊ﻪ ﻧﻈر پﻴدا ک‪７‬ي‬ ‫پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬د ﻧﻈﻢ او ﻳﻮ بﻞ تﻪ ﻟﻪ درﻧاوی ﺳره ﻣﻴﻨﻪ پﻴدا ک‪７‬ي‬ ‫پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬او ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ‪＄‬ان ت‪５‬ر‪４‬دﻧ‪ ３‬پﻪ اړه ﻣثبت ذﻫﻨﻴت پﻴدا ک‪７‬ي‬

‫‪104‬‬

‫اتﻪ ＇ﻠﻮﻳ‪＋‬تﻢ ﻟﻮﺳت‬

‫د کﻮرﻧ‪ ９‬پﻴداﻳ‪＋‬ت‬

‫په ت‪５‬ر لوست ک‪ ３‬پوه شوو چ‪ ３‬درناوي ته اړتﻴا‪ ،‬مقام او د نفس عزت‪ ،‬د پت ساتنه او د ﻳو چا قدر د دې‬ ‫ﻻمل ‪－‬ر‪＄‬ي چ‪ ３‬انسانان له سپکاوي ＇خه خوا بدی او په ستاﻳنه‪ ،‬تشوﻳق اوخوشحال‪８５‬ي‪ .‬په دغه لوست‬ ‫ک‪ ３‬به د کورن‪ ９‬د پﻴداﻳ‪＋‬ت او رول په اړه معلومات ترﻻسه ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫خبرې پرې وک‪７‬ئ‬

‫موږ هر ﻳو د ﻳوې کورن‪ ９‬غ‪７‬ي ﻳو‪ ،‬کورن‪＇ ９‬رنگه جوړ‪８４‬ي؟‬ ‫کورن‪ ９‬زموږ کوم‪ ３‬اړتﻴاوې پوره کوي؟‬ ‫که له تاسو ＇خه پو＊تنه وشي‪ ،‬هغه کسان چ‪ ３‬تاس‪ ３‬د ژوند په لوم‪７‬ي سر ک‪ ３‬وپ‪５‬ژندل‪＇ ،‬وک وو او نومونه‬ ‫ﻳ‪ ３‬واخلئ؛ ستاس‪＄ ３‬واب به ＇ه وي؟ ب‪ ３‬له ‪＄‬ن‪６‬ه به ‪＄‬واب ورک‪７‬ئ چ‪ ３‬پﻼر‪ ،‬مور‪ ،‬خوﻳندې او ورو‪１‬ه‬ ‫لوم‪７‬ني کسان دي چ‪ ３‬تاس‪ ３‬هغه پ‪５‬ژندلي او له هغو سره مو مﻴنه پﻴدا ک‪７‬ې‪ ،‬تاس‪ ３‬او ﻳاد شوي کسان ﻳو‬ ‫گروپ ﻳئ او دا ‪－‬روپ د کورن‪ ９‬په نوم ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫کورن‪ ９‬د ＊‪ ３％‬او نارﻳنه د واده په پاﻳله ک‪ ３‬جوړ‪８４‬ي؛ د کوچنﻴانو د ز‪４８４‬دني په پاﻳله ک‪ ３‬د کورن‪ ９‬شم‪５‬ر‬ ‫زﻳات‪８５‬ي‪ ،‬خو＊ی او خوشحال‪ ９‬ورپه برخه ک‪８５‬ي؛ کورن‪ ９‬د ！ولنﻴز پﻴوستون وسﻴله ده او د ！ولن‪ ３‬بنس＀‬ ‫جوړوي او له ډ‪４‬رو اړﻳنو ！ولنﻴزو ‪－‬روپونو ＇خه ده‪ ،‬چ‪ ３‬په هره ！ولنه ک‪ ３‬منل شوې‪ ،‬پرمختگ او پراختﻴاﻳ‪３‬‬ ‫موندل‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫زموږ ډ‪４‬ری ‪＄‬وانان په خپلو کورونو ک‪ ３‬په ډ‪４‬ره هوساﻳنه او خو＊‪ ９‬ژوند کوي‪.‬‬ ‫آﻳا کله مو فکر ک‪７‬ی چ‪！ ３‬ول تنکي ‪＄‬وانان او ستاس‪ ３‬همزولي له خپلو کورنﻴو سره ژوند کوي؟‬ ‫د ژوﻧد پﻪ بﻬﻴر ک‪ ３‬د کﻮرﻧ‪ ９‬رول‬ ‫کورن‪ ９‬د خپلو غ‪７‬و د ！ولنﻴز ژوند د پﻴل ‪＄‬ای دی‪ .‬کوچنﻴان خبرې کول او د ژوند ﻻرې چارې له خپل‪３‬‬ ‫کورن‪ ９‬او نور ک‪７‬ه وړه له ！ولن‪＇ ３‬خه زده کوي‪ .‬په دې توگه‪ ،‬کورن‪ ９‬کوچنﻴان په ！ولنه ک‪ ３‬د ژوند کولو‬ ‫لپاره روزي او چمتوکوي‪.‬‬ ‫* کوچنﻴان کوم شﻴان له کورن‪＇ ９‬خه زده کوي؟‬ ‫کورن‪ ９‬خورا ＊ه ＊وون‪％‬ی دی چ‪ ３‬هلته کوچنﻴان دﻳن‪ ،‬ژبه‪＊ ،‬ه اخﻼق‪ ،‬اﻳمانداري‪ ،‬مهرباني‪ ،‬لطف‪،‬‬ ‫زغم‪ ،‬او موسکا زده کوي‪.‬‬

‫‪105‬‬

‫وﻟ‪ ３‬د اﺳﻼم دﻳﻦ کﻮرﻧ‪ ９‬تﻪ ډ‪４‬ر اﻫﻤﻴت ورکﻮي؟‬ ‫اسﻼم کورن‪ ９‬ﻳو بنس＂ﻴز او خورا مهم ！ولنﻴز واحد گ‪２‬ي چ‪ ３‬د مﻴن‪ ،３‬مهربان‪ ９‬او مرست‪ ３‬پر بنس＀ وﻻړه‬ ‫ﻼلُه) ته ډ‪４‬ر گران دی‪ .‬اسﻼم کورن‪ ９‬ژوند د حقونو او مسؤولﻴتونو پر بنس＀‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫ده او دا بنس＀ خداى َ‬ ‫پﻴژني او په هغ‪ ３‬ک‪ ３‬د هر ﻳوه غ‪７‬ي دنده معلومه ده‪ .‬اسﻼم غواړي چ‪ ３‬سمون له کورنﻴو ＇خه پﻴل شي‬ ‫او مسلمانه ＊‪％‬ه او م‪７５‬ه باﻳد د خپل ！ولنﻴز ژوند دوام او پاﻳ‪＋‬ت په کورن‪ ９‬ک‪ ３‬ول＂وي‪.‬‬

‫هغه کوچنﻴان چ‪ ３‬په کورن‪ ９‬ک‪ ３‬له ＊‪ ３‬روزن‪ ،３‬مﻴن‪ ３‬او اخﻼقو ＇خه برخمن شي‪ ،‬په راتلونکي ک‪ ３‬به‬ ‫گ＂ور او دنده پ‪５‬ژندونکي وگ‪７‬ي شي‪ .‬له همدې کبله اسﻼم کورن‪ ９‬ته ډ‪４‬ر ارز＊ت ورک‪７‬ى دى‪.‬‬ ‫کورن‪ ９‬په اقتصادي برخه ک‪ ３‬د خپلو غ‪７‬و مﻼت‪ ７‬کوي‪ .‬خو اړه‪ ،‬پو＊اک‪ ،‬د زده ک‪７‬ې لگ‪＋‬ت او ！ول‪ ３‬مادي‬ ‫اړتﻴاوې ﻳ‪ ３‬پوره کوي‪ .‬همدارنگه د مﻴن‪ ３‬او صمﻴمﻴت له ﻻرې د هغوى عاطفي اړتﻴاوې پوره کوي‪.‬‬ ‫ﻼلُه) خپل بنده ‪－‬ان د عبادت‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫له همدې امله په اسﻼم ک‪ ３‬د کورن‪ ９‬بنس＀ د ！ﻴنگ‪＋‬ت لپاره‪ ،‬خداى َ‬ ‫کولو او له شرک ＇خه له لرې ک‪５‬دو وروسته له مور او پﻼر سره د ＊ﻴگ‪ ３２‬کولو امر ک‪７‬ی‪ .‬همدارنگه اوﻻدونو‬ ‫ته د نﻴک‪ ３‬او سالم‪ ３‬روزن‪ ３‬ورکول ﻳ‪ ３‬هم پر مور او پﻼر ﻻزم گ‪２‬لی دي‪.‬‬ ‫* کورن‪ ９‬د خپلو غ‪７‬و د اړتﻴاوو کوم‪ ３‬برخ‪ ３‬پوره کوي؟‬ ‫د ﻟﻮﺳت تکرار‬

‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫‪-١‬کورن‪ ９‬تعرﻳف ک‪７‬ئ؟‬ ‫‪ -٢‬دولت هغه ماشومان چ‪ ３‬مور‪ ،‬پﻼر او کورن‪ ９‬ﻳ‪ ３‬له ﻻسه ورک‪７‬ي دي‪ ،‬چ‪５‬رې ساتي؟‬ ‫‪ -٣‬کورن‪ ９‬کوم شﻴان ماشومانو ته ورزده کوي؟‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫کوچنﻴان د کورن‪ ９‬پر وړاندې کوم‪ ３‬دندې لري؟ د کورن‪ ９‬د غ‪７‬و په مرسته په دې اړه درې کر＊‪３‬‬ ‫ولﻴکئ‪.‬‬

‫‪106‬‬

‫ﻧﻬﻪ ＇ﻠﻮﻳ‪＋‬تﻢ ﻟﻮﺳت‬

‫وﻟ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬تﻪ اړتﻴا ﻟرو؟‬

‫په ت‪５‬ر لوست ک‪ ３‬مو زده ک‪７‬ل چ‪ ３‬کورن‪ ９‬د ！ولنﻴزو اړﻳکو وسﻴله ده چ‪ ３‬د ！ولن‪ ３‬بنس＀ جوړوي‪.‬‬ ‫کورن‪ ９‬مسؤولﻴت لري چ‪ ３‬له خپلو غ‪７‬و سره له اقتصادي او عاطفي اړخه مرسته وک‪７‬ي‪ .‬په دغه‬ ‫لوست ک‪ ３‬به کورن‪ ９‬ته د اړتﻴا په‬ ‫هکله معلومات ترﻻسه ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫خبرې پرې وک‪７‬ئ‬ ‫که چ‪５‬رته کورن‪ ９‬نه وای‪ ،‬موږ به‬ ‫＇رنگه ژوند کاوه؟‬

‫د انسان له اړتﻴاوو ﻳوه دا ده چ‪ ３‬هغه‬ ‫نه شى کوﻻى له نورو وگ‪７‬وسره له‬ ‫اړﻳکو او مرست‪ ３‬پرته ＇رنگه چ‪３‬‬ ‫اړﻳنه ده ‪ ،‬ژوند وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫کله چ‪ ３‬انسان وز‪８４‬ي‪ ،‬کورن‪ ９‬ته‬ ‫اړتﻴا لري او نه شي کوﻻې پرته له‬ ‫کورن‪ ９‬او ！ولن‪ ３‬ژوند ته دوام ورک‪７‬ي‪ .‬کله چ‪ ３‬کوچنى لوى شي‪ ،‬بﻴا مور او پﻼر د هغه خواړه‪،‬‬ ‫سرپناه‪ ،‬پو＊اک او امنﻴت ته پاملرنه کوي‪＇ ،‬و ＊وون‪％‬ي او مدرس‪ ３‬ته ﻻړشي او زده ک‪７‬ه وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫خوﻳندې‪ ،‬ورو‪１‬ه او د کورن‪ ９‬لوﻳان په خپل وار له هغه سره په درسونو او شخصي کارونو ک‪ ３‬مرسته‬ ‫کوي‪.‬‬ ‫کورن‪ ９‬داس‪ ３‬بنس＀ دى چ‪ ３‬اړتﻴا ﻳ‪ ３‬په شرعي اوعقلي توگه د پوه‪５‬دلو وړده‪ .‬کورن‪ ９‬د نارﻳنه او ＊‪３％‬‬ ‫د واده په پاﻳله ک‪ ３‬رامن‪％‬ته ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د ！ولن‪ ３‬لپاره لوی خدمت دی‪＄ .‬که د کورن‪ ９‬شتون ！ولنه له‬ ‫فساد ＇خه لرې ساتي او د دې لپاره چ‪ ３‬کوچنى د کورن‪ ９‬او ！ولن‪ ３‬پر وړاندې د مسوولﻴت احساس‬ ‫وک‪７‬ي‪ ،‬د مور او پﻼر په ＇‪５‬ر صالح ＊ـوونکي او خواخوږي ته اړتﻴا لري‪.‬‬ ‫بحث پرې وک‪７‬ئ‪:‬‬

‫مخک‪ ３‬مو ووﻳل چ‪ ３‬کورن‪ ９‬د کوچنﻴانو د ژوند له پﻴل ＇خه دهغوى ساتنه او پالنه کوي او د کورن‪９‬‬ ‫د غ‪７‬و لپاره خواړه‪ ،‬جام‪ ３‬او سرپناه چمتوکوي‬ ‫ستاس‪ ３‬په اند‪ ،‬أﻳا دا پالن‪ ３‬او روزن‪ ３‬ﻳوازې په کوچنﻴوالی پورې اړه لري؟‬ ‫کورن‪ ９‬نورې کوم‪ ３‬چارې د خپلو غ‪７‬و لپاره سرته رسوي؟‬

‫‪107‬‬

‫کله چ‪ ３‬کوچنی وز‪８４‬ي‪ ،‬خبرې کول‪ ،‬گر‪５＄‬دل‪ ،‬ک‪７‬ه وړه او له خلکو سره د ژوند کولو ﻻروچارو‬ ‫باندې نه پوه‪８５‬ي‪ ،‬کله چ‪ ３‬لوى شي‪ ،‬دا ！ول له پﻼر‪ ،‬مور او د کورن‪ ９‬له نورو غ‪７‬و ＇خه زده‬ ‫کوي‪.‬‬ ‫کورن‪ ９‬کوﻻى شي د انسان د ډاډ‪ ،‬امن او هوساﻳن‪ ３‬چاپ‪５‬رﻳال د رب‪７‬ونو‪ ،‬ستونزو او ناکامﻴو پر مهال ＊ه‬ ‫سرپناه واوسي‪ .‬کورن‪ ９‬انسانان له سرغ‪７‬ونو‪ ،‬جناﻳتونو او گمراهﻴو ＇خه په امن ک‪ ３‬ساتي؛ په دې شرط‬ ‫ﻼلُه) باور او عقﻴده ولري‪ ،‬ﻳو بل ته درناوى وک‪７‬ي او ﻳو په بل اعتماد ولري‪ .‬په‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫چ‪ ３‬په خداى َ‬ ‫＊وون‪ ３‬او روزن‪ ３‬او اخﻼقي پوه‪ ３‬سمبال واوسي‪.‬‬ ‫که کورن‪ ９‬نه وي‪ ،‬ه‪（５‬کله به د کوچنﻴانو سمه او نورماله روزنه ونشي‪ ،‬تجربو او ＇‪７５‬نو ＊ودل‪ ３‬هغه‬ ‫کوچنﻴان چ‪ ３‬د خپل‪ ３‬کورن‪ ９‬په غ‪８５‬ک‪ ３‬روزل شوې‪ ،‬د هغو کوچنﻴانو په پرتله چ‪ ３‬د داﻳي په غ‪ ８５‬او ﻳا‬ ‫په پالن‪％‬ي ک‪ ３‬روزل شوي وي‪ ،‬د خوشحال‪ ９‬له روحﻴ‪ ،３‬پر‪＄‬ان وﻳسا اوله ＊ه او پرمخ تللي شخصﻴت‬ ‫＇خه برخمن وي‪ .‬له همدې کبله د کورن‪ ９‬د رول ارز＊ت او هغ‪ ３‬ته د اړتﻴا احساس ＇رگند‪８４‬ي‪.‬‬ ‫* ستاس‪ ３‬په اند‪ ،‬مور په کورن‪ ９‬ک‪ ３‬ستاس‪ ３‬کوم‪ ３‬اړتﻴاوې پوره کوي؟‬ ‫د ﻟﻮﺳت تکرار‬

‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫‪-١‬انسان ول‪ ３‬کورن‪ ９‬ته اړتﻴا لري؟‬ ‫‪ -٢‬کورن‪ ９‬د کوچنﻴانو کوم‪ ３‬اړتﻴاوې پوره کوي؟‬ ‫‪ -٣‬کورن‪ ９‬کوم شﻴان کوچنﻴانو ته ور زده کوي؟‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫ستاس‪ ３‬په اند کوچنﻴان د کورن‪ ９‬په وړاندې کوم‪ ３‬دندې لري؟ د دې موضوع په هکله له خپلو ！ولگﻴوالو‬ ‫سره خبرې وک‪７‬ئ او پاﻳله ﻳ‪ ３‬په درﻳو کر＊و ک‪ ３‬ولﻴکئ او بﻴا ﻳ‪ ３‬په ！ولگي ک‪ ３‬ولولئ‪.‬‬

‫‪108‬‬

‫پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬د ﻣﺴؤوﻟﻴت احﺴاس‬

‫پﻨ‪％‬ﻮﺳﻢ ﻟﻮﺳت‬

‫ُ‬ ‫اع َو ُﻛ ُّﻠ ُﻜ ْﻢ َﻣ ْس ُؤ ٌ‬ ‫ﻦ َر ِعﻴهَّتِﻪِ » {بخاري}‬ ‫ول َع ْ‬ ‫«ﻛ ُّﻠ ُﻜ ْﻢ َر ٍ‬ ‫پﻴغمبر فرماﻳي‪( :‬ستاس‪ ３‬هر ﻳو مشر دی او هر ﻳو له تاسو ＇خه د ﻻس ﻻندې کسانو په وړاندې‬ ‫مسؤول دی)‬

‫په ت‪５‬ر لوست ک‪ ３‬مو زده ک‪７‬ل‪ ،‬کله چ‪ ３‬کوچنی وز‪８４‬ي‪ ،‬نو کورن‪ ９‬ته اړتﻴا لري او له کورن‪ ９‬پرته ﻳ‪３‬‬ ‫پالنه نشي کﻴدای؛ ‪＄‬که کورن‪ ９‬د هغه مادي او معنوي اړتﻴاوې پوره کو ی‪ .‬په دې لوست ک‪ ３‬به په‬ ‫کورن‪ ９‬ک‪ ３‬د مسؤولﻴت د احساس په اړه معلومات ترﻻسه ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫خبرې پرې وک‪７‬ئ‬

‫که مور او پﻼر مو تاس‪ ３‬ته د ﻳوې چارې د سرته رسولو دنده درک‪７‬ي؛ أﻳا تاس‪ ３‬هغه دنده سرته رسوئ‬ ‫او که نه؟ که ‪＄‬واب مو مثبت وي‪ ،‬نو دلﻴل ﻳ‪＇ ３‬رگند ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫تاس‪ ３‬په کورن‪ ９‬ک‪ ３‬ب‪５‬ﻼب‪５‬ل‪ ３‬دندې پر غاړه لرئ او هغه سرته رسوئ‪＇ .‬وک چ‪ ３‬د ﻳو کار سرته‬ ‫رسول پر غاړه واخلي‪ ،‬نو هغه کار باﻳد په خپل وخت او سمه توگه سرته ورسوي چ‪ ３‬دا ک‪７‬نه ﻳ‪３‬‬ ‫د مسؤولﻴت د احساس معنا لري‪.‬‬ ‫هغه مسؤولﻴت چ‪ ３‬پر غاړه اخلئ‪ ،‬ه‪５‬ر ﻳ‪ ３‬نه ک‪７‬ئ‪ .‬باﻳد هغه په مﻴنه او په خپل وخت سرته‬ ‫ورسوئ‪ .‬آن که ستاس‪ ３‬دوستان‪ ،‬د اړوندو چارو د سرته رسولو پر مهال تاسوته د ف＂بال ﻳا والﻴبال د‬ ‫لوب‪ ３‬لپاره بلنه درک‪７‬ي‪ ،‬ددغه مسؤولﻴت د منلو په مقابل ک‪ ３‬د درسپارل شوي کار د سرته رسولو تر‬ ‫پاﻳه له هغوى نه ب‪＋‬نه وغواړئ‪ .‬که ﻳو کار د کورن‪ ９‬ﻳو غ‪７‬ی در وسپاري او هغه په خپل وخت سرته‬ ‫ونه رسوئ‪ ،‬د کورن‪ ９‬د خوابدۍ او خپ‪／‬ان ﻻمل گر‪＄‬ي او هغه مﻴنه او صمﻴمﻴت چ‪ ３‬په کورن‪９‬‬ ‫ک‪ ３‬شته‪ ،‬له من‪％‬ه به ﻻړشي‪.‬‬ ‫د ﻣﺴؤول کس ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧ‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬دي؟‬ ‫د چارو په سرته رسولو ک‪ ３‬غور کول؛ ‪＄‬ﻴرتﻴا‪ ،‬د وخت پ‪５‬ژندنه‪ ،‬نظم او سمون‪＇ ،‬ارنه او د چارو‬ ‫تر پاﻳه سرته رسول او داس‪ ３‬نور د مسوول و‪７－‬ي له ‪＄‬انگ‪７‬تﻴاوو ＇خه دي‪.‬‬ ‫* پر پورتنﻴو موضوعاتو سرب‪５‬ره نور کوم مطالب د مسؤول وگ‪７‬ي ‪＄‬انگ‪７‬تﻴاوو سره ت‪７‬او لري؟ وﻳ‪ ３‬لﻴکئ‪.‬‬ ‫د کﻮرﻧ‪ ９‬د ﻏ‪７‬و ﻣﺴؤوﻟﻴت‬ ‫د کورن‪ ９‬هر غ‪７‬ی د کورن‪ ９‬د چارو د سرته رسولو‪ ،‬پرمختگ‪ ،‬هوساﻳن‪ ،３‬ن‪５‬کمرغ‪ ９‬او د کورن‪ ９‬د‬

‫‪109‬‬

‫غ‪７‬و د استعدادونو د ودې په برخه ک‪ ３‬دﻳني او اسﻼمي وجاﻳب او مسؤولﻴتونه لري؛ د دغو چارو له سرته‬ ‫رسولو ډډه کول‪ ،‬د کورن‪ ９‬په چارو ک‪ ３‬خن‪ ６‬را من‪％‬ته کوي چ‪ ３‬اختﻼفات او بى باوري د خپگان او‬ ‫خوابدۍ ﻻمل او په کورن‪ ９‬ک‪ ３‬د صممﻴت او مهربان‪ ９‬د له من‪％‬ه تللو سبب گر‪＄‬ي‪ ،‬په داس‪ ３‬حال ک‪３‬‬ ‫چ‪ ３‬صمﻴمﻴت او مهربانى د کورن‪ ９‬له ‪＄‬ان‪７／‬نو ＇خه گ‪２‬ل ک‪８５‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬د هغو پر بنس＀ د کورن‪ ９‬غ‪７‬ي‬ ‫ﻳو د بل پر وړاندې د مسؤولﻴت احساس کوي‪.‬‬ ‫د کورن‪ ９‬هر غ‪７‬ی باﻳد په اړوندو چاروک‪ ３‬پوره ون‪６‬ه واخلي‪ ،‬تر＇و د دغو چارو په سرته رسولو سره‬ ‫خپل مور او پﻼر ته دا ＇رگنده ک‪７‬ي چ‪ ３‬هغوى پر موږ گران دي او موږ خپل ‪＄‬انونه د راتلونکي ژوند‬ ‫د مسؤولﻴتونو سرته رسولو لپاره چمتو کوو‪.‬‬ ‫* کله چ‪ ３‬کورن‪ ９‬موږ ته ﻳوه دنده راوسپاري او موږ ﻳ‪ ３‬په ترسره کولو ک‪ ３‬د مسؤولﻴت احساس‬ ‫ونک‪７‬و‪＇ ،‬ه به پ‪ ）５‬شي؟‬ ‫د ﻟﻮﺳت تکرار‬

‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫‪-١‬د مسؤولﻴت احساس ＇ه معنا لري؟‬ ‫‪ -٢‬د کارونو سرته رسولو پر مهال د مسوولﻴت احساس ＇ه گ＂‪ ３‬لري؟‬ ‫‪ -٣‬د مسؤولﻴت نه احساس په کارونو ک‪ ３‬کوم‪ ３‬پاﻳل‪ ３‬لري؟‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫هغه وگ‪７‬ي چه د چارو په سرته رسولو ک‪ ３‬د مسؤولﻴت احساس کوي‪ ،‬له هغه چاسره چ‪ ３‬د مسؤولﻴت‬ ‫احساس نه کوي‪،‬پرتله ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪110‬‬

‫ﻳﻮ پﻨ‪％‬ﻮﺳﻢ ﻟﻮﺳت‬

‫پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬ﻣرﺳتﻪ‬

‫بر َواﻟتهَّ ْق َﻮى َو َ‬ ‫ﻹ ْث ِﻢ َواﻟْ ُعدْ َو ِ‬ ‫ان د مائده سورت ‪ 2:‬آﻳت‬ ‫ﻻ َت َعا َوﻧُﻮاْ َع َﻠﻰ ا ِ‬ ‫َو َت َعا َوﻧُﻮاْ َع َﻠﻰ اﻟْ أِّ‬ ‫ژباړه‪ :‬په ＊و او د خﻴر په کارونو ک‪ ３‬ﻳو له بل سره مرسته وک‪７‬ئ او په ‪－‬ناه اوبدو کارونو ک‪ ３‬له ﻳوبل سره‬ ‫مرسته مه کوئ‪.‬‬

‫په ت‪５‬ر لوست ک‪ ３‬مو زده ک‪７‬ل چ‪ ３‬د مسؤولﻴت احساس‪ ،‬د ﻳوې دندې سرته رسولو پر غاړه اخ‪５‬ستل‬ ‫او په مﻴنه او سمه تو‪－‬ه د هغ‪ ３‬سرته رسول دي‪ .‬په دغه لوست ک‪ ３‬به په کورن‪ ９‬ک‪ ３‬د مرست‪ ３‬په اړه‬ ‫معلومات ترﻻسه ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫خبرې پرې وک‪７‬ئ‬

‫تاسو ول‪ ３‬د کارونو په سرته رسولو ک‪ ３‬ﻳو له بله سره مرسته کوئ؟‬ ‫موږ هر ﻳو د کورن‪ ９‬غ‪７‬ي ﻳو او په کورن‪ ９‬ک‪！ ３‬اکلی دندې لرو او د کورن‪ ９‬د غ‪７‬ي په توگه چارې‬ ‫سرته رسوو او له نورو کورنﻴو سره هم مرسته کوو‪ .‬نو دې مطلب ته په پام‪:‬‬ ‫ که د ﻳوې کورن‪ ９‬غ‪７‬ي ﻳو تر بله مرسته ونه ک‪７‬ي‪＇ ،‬ه به پ‪ ）５‬شي؟‬‫ أﻳا د ！ولن‪ ３‬د غ‪７‬و له مرست‪ ３‬پرته کوﻻی شو خپل ژوندته ＇رنگه چ‪＊ ３‬اﻳي دوام ورک‪７‬و؟‬‫ﻣرﺳتﻪ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫مرسته ﻳا تعاون هغه ！ولنﻴزعمل دى چ‪ ３‬په هغ‪ ３‬ک‪ ３‬دوه ﻳا ＇وکسان په گ‪６‬و ه（و‪ ،‬گ‪６‬ې موخ‪３‬‬ ‫ترﻻسه کوي‪ .‬دا نه ﻳوازې د ！ولنﻴزو اړﻳکو عامه ب‪２‬ه ده‪ ،‬بلک‪ ３‬د کورنﻴو‪ ،‬گروپونو او ！ولنو د ساتن‪،３‬‬ ‫دوام بنس＂ﻴز او اړﻳن شرط هم ‪２－‬ل ک‪８５‬ي‪ .‬مرسته ﻳوه دوه اړخﻴزه اړﻳکه ده؛ په کور ک‪ ３‬هره ورځ‬ ‫ډ‪４‬ر کارونه سرته رس‪８５‬ي؛ د کورن‪！ ９‬ول غ‪７‬ي کوﻻی شي د کور په اړوندو کارونو ک‪ ３‬ﻳو تربله مرسته‬ ‫وک‪７‬ي؛ د ب‪５‬لگ‪ ３‬په توگه‪ :‬پﻼر د کورن‪ ９‬مﻴاشتنی لگ‪＋‬ت تﻴاروي‪ ،‬مور خواړه تﻴاروي‪ ،‬ورورمو له‬ ‫نانباﻳي ＇خه ډوډۍ راوړي‪ ،‬خورمو دسترخوان هواروي‪ ،‬د کورن‪ ９‬نور غ‪７‬ي خواړه پر د سترخوان‬ ‫ږدي او د بسم اهلل الرحمن الرحﻴم په وﻳلو سره د ډوډۍ په خوړلو پﻴل کوو او په پای ک‪ ３‬پﻼر د دعا‬ ‫په وﻳلو سره د ډوډۍ خوړل پای ته رسوي‪ .‬لن‪６‬ه دا چ‪ ３‬د کورن‪！ ９‬ول غ‪７‬ي ﻳو له بل سره مرسته کوي‪،‬‬

‫‪111‬‬

‫تر＇و په دې ډول ！ول کارونه په سمه توگه سرته و رس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫آﻳا تاﺳ‪ ３‬د کﻮر پﻪ چارو ک‪ ３‬ﻣرﺳتﻪ کﻮئ؟‬ ‫ه د ورن‬

‫غ ي ير تربله مرسته ونه ي ورن‬

‫به له ومو ستونزو‬

‫ه مخ‬

‫د ‪＄‬ﻴنو کورنﻴو د غ‪７‬و ترمن‪％‬ه مرسته کمزورې وي‪ .‬له دې امله د کورن‪！ ９‬ول‪ ３‬چارې او ﻳا ډ‪４‬ره برخه ﻳ‪３‬‬ ‫ﻳوازې مور سرته رسوي او د کورن‪ ９‬نور غ‪７‬ي په خپلو ‪＄‬انگ‪７‬و چارو بوخت وي‪ ،‬نو که مور ﻳ‪ ３‬د کورن‪９‬‬ ‫چارو سرب‪５‬ره په بهر ک‪ ３‬هم کار وک‪７‬ى‪ ،‬نوموړې به ستومانه او ناروغه شي؛ نو وﻳﻼى شو چ‪ ３‬کورن‪ ９‬د‬ ‫نورو ！ولنﻴزو گروپونو په پرتله د کورن‪ ９‬د غ‪７‬و د مرستو پر بنس＀ وﻻړه ده‪ .‬وگ‪７‬ي د عمر تر پاﻳه له خپلو‬ ‫کورنﻴو سره مرست‪ ３‬ته دوام ورکوي‪ .‬له ！ولن‪ ３‬او خپل‪ ３‬کورن‪ ９‬سره باﻳد د زړه له کوم‪ ３‬مرسته وک‪７‬و او‬ ‫هغه دندې چ‪ ３‬موږ ته ﻳ‪ ３‬راسپاري‪ ،‬په ＊ه توگه ﻳ‪ ３‬سرته ورسوو‪.‬‬

‫د ﻟﻮﺳت تکرار‬

‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫‪-١‬مرسته ＇ه ته واﻳي؟‬ ‫‪ -٢‬هغه أﻳت شرﻳف چ‪ ３‬د مرست‪ ３‬او ﻳا تعاون په اړه مو ولوست‪ ،‬له ژباړې سره ﻳ‪ ３‬ولﻴکئ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬که په کورن‪ ９‬ک‪ ３‬مرسته نه وي‪ ،‬له کومو ستونزو سره مخ ک‪８５‬ي؟‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫د دې لپاره چ‪ ３‬د کورن‪ ９‬د غ‪７‬و تر من‪ ＃‬د مرست‪ ３‬کچه ﻻ ډ‪４‬ره شي‪ ،‬باﻳد ＇ه وک‪７‬و؟ په دې برخه ک‪３‬‬ ‫پن‪％‬ه کر＊‪ ３‬مقاله ولﻴکئ‬

‫‪112‬‬

‫دوه پﻨ‪％‬ﻮﺳﻢ ﻟﻮﺳت‬

‫ﺳﻼ( ﻣﺸﻮره)‬ ‫َو َشا ِو ْرﻫُ ْﻢ فِﻲ َ‬ ‫اﻷ ْﻣ ِر‬

‫{ سورة العمران ‪}١٥٩‬‬

‫(ژباړه‪ :‬په چاروک‪ ３‬مشوره وک‪７‬ئ‪).‬‬ ‫په ت‪５‬ر لوست ک‪ ３‬مو معلومات ترﻻسه ک‪７‬ل چ‪ ３‬مرسته او تعاون ﻳو ！ولنﻴزعمل دی‪ ،‬چ‪ ３‬په هغه ک‪ ３‬دوه ﻳا ＇وکسان‬ ‫په ‪６－‬و ه（و سره د ﻳوې گ‪６‬ې موخ‪ ３‬د ﻻس ته راوړلو لپاره ه（ه کوي‪.‬‬ ‫په دې لوست ک‪ ３‬به په چاروک‪ ３‬د مشورې په اړه معلومات ترﻻسه ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫خبرې پرې وک‪７‬ئ‬ ‫د انسان د برﻳالﻴتوبونو له ﻻرو ﻳوه ﻳ‪ ３‬هم له نورو سره مشوره کول دي‪ .‬أﻳا له هر چا سره مشوره کوﻻی شو؟ له چا‬ ‫سره چ‪ ３‬مشوره کوو‪ ،‬باﻳد کوم‪＄ ３‬انگ‪７‬تﻴاوې ولري؟‬ ‫ﺳﻼ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫سﻼ په لغت ک‪ ３‬راﻳ‪ ،３‬تدبﻴر او مشورې ورکولوته واﻳ‪ .３‬د ﻳوې موضوع د اوارولو او د هغ‪ ３‬په هکله د هوډ نﻴولو‬ ‫په اړه د دوو ﻳا ＇و کسانو د اندونو تبادله ده‪ .‬انسانان د ﻳوې چارې له سرته رسولو مخک‪ ３‬د هغ‪ ３‬په اړه سﻼ کوي‬ ‫او د ب‪５‬ﻼ ب‪５‬لو چارو په اړه فکر کوي‪.‬‬ ‫له ﻻندې ذکر شوﻳو وگ‪７‬و سره په کومو چارو ک‪ ３‬سﻼ او مشوره کوئ؟‬ ‫پﻼر‪ ،‬مور‪ ،‬خور‪ ،‬ورور‪！ ،‬ولگﻴوال‪ ،‬دوستان‪＊ ،‬وونکي‪ ،‬د جومات مﻼ صاحب او داس‪ ３‬نورو سره؛ خو داس‪ ３‬ونه‬ ‫پتﻴﻴل شي چ‪ ３‬ﻳوازې کم تجربه وگ‪７‬ي له نورو سره سﻼ کوي؛ تجربه لرونکي خلک هم د نورو له سﻼاو مشورو‬ ‫＇خه گ＂ه اخلي‪ .‬ک‪５‬دای شي تاسو ＇و ＇و واره د کالﻴو او خوړو‪ ،‬په مناسبو ‪＄‬اﻳونو ک‪ ３‬د کور د وساﻳلو د ‪＄‬اى‬ ‫پر ‪＄‬اى کولو په اړه له خپل‪ ３‬مور سره سﻼ ک‪７‬ې وي او د هغ‪ ３‬نظر مو پو＊تلی وي ‪ .‬همدارنگه پﻼر تل د ‪＄‬ﻴنو‬ ‫اړﻳنو چارو په اړه لکه‪ :‬د کور ﻳا اپارتمان د پلورلو ﻳا په اجاره اخ‪５‬ستلو‪ ،‬د کور د وساﻳلو د پلورلو په اړه له ماندﻳن‪３‬‬ ‫او اوﻻدونو سره مشوره کوي‪.‬‬

‫*‬

‫ستاس په اند په پورتنيو يا دو شويو او همدارن ه نورو چارو او موضوعاتو‬

‫س ته ا تيا لرو‬

‫ول مشور او‬

‫＇رگنده ده انسانان د ＊ه ژوند ت‪５‬رولو لپاره تل له خپلو خوا خوږو دوستانو سره مشوره کوي او په دې ترتﻴب چ‪３‬‬ ‫پر خپل فکر سرب‪５‬ره د نورو له اندونو ＇خه هم گ＂ه اخلي‪.‬‬ ‫آﻳا پﻮﻫ‪８５‬ئ چ‪ ３‬ﻟﻪ کﻮﻣﻮ وگ‪７‬و ＇خﻪ ﻣﺸﻮره واخ‪５‬ﺴتﻞ ﺷﻲ؟‬ ‫له پره‪５‬زگارو‪ ،‬تجربه لرونکو‪ ،‬پوه او راز ساتونکو وگ‪７‬و ＇خه باﻳد سﻼ او مشوره واخ‪５‬ستل شي‪.‬‬ ‫په پورتنيو يادوشويو و و‬

‫د اس م سپ څ‬

‫‪113‬‬

‫ب ره نور له چا‬

‫ه مشوره و‬

‫دين د س او مشور په ا ه وم‬

‫ر وون‬

‫شو‬

‫ي دي‬

‫د اسﻼم سپ‪（５‬لی دﻳن مشورې ته ‪＄‬انگ‪７‬ى ارز＊ت ورکوي‪،‬که اسﻼمي ه‪５‬وادونه د مشورې له‬ ‫ﻼلُه) له لطف او مهربان‪＇ ９‬خه برخمن‬ ‫سپ‪（５‬لواصولو ＇خه پﻴروي وک‪７‬ي‪ ،‬هرو مرو به د‬ ‫خداى(ج َّل َج َ‬ ‫َ‬ ‫ﻼلُه) او د هغه د رسول محمد‬ ‫شي‪ .‬په دﻳني او دنﻴوي چارو ک‪ ３‬له ﻳو بل سره مشوره کول د‬ ‫خداى(ج َّل َج َ‬ ‫َ‬ ‫فرماﻳلي دي‪ :‬څو چ استخاره و ي ب برخ نه‬ ‫په نزد منونکى او ＊ه کار دى‪ .‬پﻴغمبر‬ ‫پات‬

‫ي او څو‬

‫چ مشوره و ي نه پ ي نه‬

‫ي او څو‬

‫چ خپل اقتصاد په سمه تو ه‬

‫تنظيم ي س ي نه تن ي حضرت محمد به تل له اصحابو سره سﻼ کوله او د ده مبارک‬ ‫له رحلت وروسته اصحابو هم تل د مشورې په ر‪１‬ا ک‪ ３‬چارې مخته ب‪５‬ولي او د راﻳو له خاوندانو‪ ،‬پوهو‬ ‫او عالمو وگ‪７‬و نه به ﻳ‪ ３‬مشوره اخ‪５‬ستله او د دغو مشورو په ر‪１‬ا ک‪ ３‬به ﻳ‪ ３‬د چارو په سرته سولو ﻻس‬ ‫پورې کاوه‪ .‬سﻼ او مشوره له حقﻴقت ＇خه پرده لرې کوي او رو＊انه ک‪８５‬ي‪ .‬همدارنگه مشوره کوونکي‬ ‫او مشوره ورکوونکي د مستقﻴم مسؤولﻴت احساس کوي او د خپل مسؤولﻴت د لرې کولو لپاره ه（ه او‬ ‫مرسته کوي‪ .‬له همدې امله شورا گان‪ ３‬من‪ ＃‬ته راغلى چ‪ ３‬په مختلفو ！ولنو ک‪ ３‬له پخوا زمانو را هﻴس‪３‬‬ ‫د منلو وړ گر‪５＄‬دلي او هر ه‪５‬واد په ﻳو ډول له هغو ＇خه گ＂ه اخلي‪ .‬پردې بنس＀ موږ باﻳد له هغو و‪７－‬و‬ ‫سره مشوره او سﻼ وک‪７‬و چ‪ ３‬راز ساتونکي‪ ،‬ر＊ـتﻴني‪ ،‬پره‪５‬زگار‪ ،‬تجربه لرونکي او په اړونده موضوع‬ ‫ک‪ ３‬ډ‪４‬ر معلومات ولري‪.‬‬ ‫*د س او مشور‬

‫ارز ت بيان ئ‬

‫د ﻟﻮﺳت تکرار‬

‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫‪-١‬د مشورې ＊‪５‬گ‪ ３２‬وواﻳاست؟‬ ‫‪ -٢‬له کومو و‪７－‬و ＇خه باﻳد مشوره واخ‪５‬ستل شي؟‬ ‫‪ -٣‬د اسﻼم سپ‪（５‬لی دﻳن د مشورې په اړه ＇ه وﻳلي دي؟‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫هغه ＇وک چ‪ ３‬په کارونو ک‪ ３‬مشوره نه کوي‪ ،‬له کومو ستونزو سره مخ ک‪８５‬ي؟ په دې اړه ＇وکر＊‪ ３‬ولﻴکئ‪.‬‬

‫‪114‬‬

‫درې پﻨ‪％‬ﻮﺳﻢ ﻟﻮﺳت‬

‫پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬ﻧﻈﻢ‬

‫ﻮن َع َﻠﻰ اﻟﻨ َأِّساء بِ َﻤا َف هَّض َﻞ ُّ‬ ‫اﻟر َج ُ‬ ‫ض َوبِ َﻤا أَﻧ َف ُقﻮاِْ {النساء‪}٤٣ :‬‬ ‫ال َق هَّﻮا ُﻣ َ‬ ‫اﷲ بَ ْع َض ُﻬ ْﻢ َع َﻠﻰ بَ ْع ٍ‬ ‫أِّ‬

‫ﻼلُه) ‪＄‬ﻴنو ته پر ‪＄‬ﻴنو باندې لوړتﻴا ب‪＋‬ل‪ ３‬ده‪ ،‬له‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫ژباړه‪ :‬نارﻳنه پر ＊‪％‬و حاکمان دي‪＄ ،‬که چ‪ ３‬خداى َ‬ ‫دې امله چ‪ ３‬نارﻳنه لگ‪＋‬ت پرغاړه لري‪.‬‬

‫په ت‪５‬ر لوست ک‪ ３‬مو ولوستل چ‪ ３‬سﻼ او مشوره د دوو او ﻳا ＇وکسانو ﻳو تر بله د نظر تبادله ده چ‪３‬‬ ‫د ﻳوې موضوع د جوړجاړي او د هغه په اړه د هوډ نﻴولو په موخه سرته رس‪８５‬ي‪ .‬په دغه لوست ک‪３‬‬ ‫به په کورن‪ ９‬ک‪ ３‬د نظم په اړه معلومات ترﻻسه ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫خبرې پرې وک‪７‬ئ‬

‫ نظم ＇ه شی دی؟‬‫＇رنگه کوﻻى شو په کورن‪ ９‬ک‪ ３‬نظم او سمون راولو؟‬‫نظم په لغت ک‪ ３‬سمون‪ ،‬ترتﻴبول او په اصطﻼح ک‪ ３‬سوکال‪ ،９‬تنظﻴمولو او اطاعت ته وبل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫！ولنﻴز نظم له قواعدو‪ ،‬ارز＊تونو او قوانﻴنو‬ ‫＇خه د ！ولن‪ ３‬د ！ولو غ‪７‬و خبرتﻴا ده چ‪３‬‬ ‫د ！ولن‪ ３‬بنس＀ جوړوي‪ .‬ﻳو له هغو مسئلو‬ ‫＇خه چ‪ ３‬انسان په ور‪＄‬ني ژوند ک‪ ３‬ورته‬ ‫اړتﻴا لري‪ ،‬په ！ولنﻴزو چارو ک‪ ３‬د نظم‬

‫راوستل او د مقرراتو پلي کول دي‪ .‬د ور‪＄‬نﻴو‬ ‫چارو په اړه د ﻳو منظم پﻼن جوړول او پر هغه‬ ‫په پرله پس‪！ ３‬وگه عمل کول‪ ،‬له هغو مساﻳلو‬ ‫＇خه دي چ‪ ３‬د نظم په راوستلو ک‪ ３‬له موږ‬ ‫سره مرسته کوي‪ .‬د ب‪５‬لگ‪ ３‬په توگه‪ :‬کله چ‪３‬‬ ‫＊ـوون‪％‬ي ته ‪＄‬ئ‪ ،‬لوم‪７‬ى خپل کالي له المارۍ ＇خه را اخلئ او هغه اغوندئ؛ خپل‪ ３‬جراب‪３‬‬ ‫له ！اکلي ‪＄‬ای ＇خه را اخلي او پرپ‪＋‬و کوئ ﻳ‪３‬؛ خپل بو！ان له پاکولو وروسته په پ‪＋‬و کوئ او د‬

‫‪115‬‬

‫＊وون‪％‬ي په لورروان‪８５‬ئ؛ کله چ‪ ３‬له ＊وون‪％‬ي نه د کور په لوري راگر‪＄‬ئ‪ ،‬کتابونه‪ ،‬کالي‪ ،‬بو！ونه په خپلو‬ ‫‪＄‬اﻳونو ک‪ ３‬ږدئ؛ د دغو شﻴانو په خپلو ！اکلو ‪＄‬اﻳونو ک‪ ３‬ا‪＋４‬ودل د نظم په نامه ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬ستاسو په گاون‪６‬‬ ‫ک‪ ３‬ک‪５‬داى شي داس‪ ３‬کورن‪ ９‬وي چ‪ ３‬د کور وساﻳل په خپلو ‪＄‬انگ‪７‬و ‪＄‬اﻳونو ک‪ ３‬نه ‪＄‬اى پر ‪＄‬اى کوي‪.‬‬ ‫که د هغوى کورته ورننو‪＄‬ی‪ ،‬نو ه‪ ＆５‬شى به په خپلو ‪＄‬اﻳونو ک‪ ３‬ونه وﻳنئ‪ ،‬د ب‪５‬لگ‪ ３‬په تو‪－‬ه‪ :‬بو！ونه به د‬ ‫المارۍ په خواک‪ ،３‬کالى به د کور په غولي‪ ،‬او نور ！ول شﻴان به هم په همدې ډول گ‪６‬وډ ووﻳنئ‪.‬‬ ‫ه پرتله ئ‬ ‫و ئ منظمه ورن له ب نظم ورن‬ ‫هخ‬ ‫*په خپلو لو‬ ‫کﻮرﻧی پﻼن‪:‬‬ ‫هره کورن‪ ９‬د دې لپاره چ‪ ３‬په کورن‪ ９‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬سمون او نظم را من‪％‬ته شي‪ ،‬خپل ‪＄‬ان ته مﻴاشتنى‪ ،‬او‬ ‫کلنی پﻼن جوړوي او له خپلوانو‪ ،‬ملگرو‪ ،‬گاون‪６‬ﻳو سره کتنه او د ناروغانو پو＊تنه د ﻳو پﻼن پربنس＀‬ ‫سرته رسوي‪.‬لن‪６‬ه دا چ‪ ３‬په هره ！ولنه ک‪ ３‬سمون او نظم ﻳوه منل شوې او اساسي مسئله ده‪ .‬د هغ‪３‬‬ ‫！ولن‪ ３‬غ‪７‬ي چ‪ ３‬نظم ولري د دې ‪＄‬واک پﻴدا کوي چ‪ ３‬خپل استعداد وپ‪５‬ژني‪ ،‬خپلى موخ‪＇ ３‬رگندې‬ ‫او هغو ته د رس‪５‬دو لپاره ک‪７‬نﻼرې جوړې ک‪７‬ي‪ .‬د ژوند په ！ولو چارو ک‪ ３‬پﻼن لرل موږ خپلو موخوته په‬ ‫آسان‪ ９‬رسوي‪.‬‬ ‫د ﻟﻮﺳت تکرار‬

‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫‪ -١‬نظم ＇ه ته واﻳي؟‬ ‫‪ -٢‬نظم ＇ه گ＂ه لري؟‬ ‫‪ -٣‬په ！ولنه ک‪ ３‬د نظم د ！ﻴنگ‪＋‬ت اهمﻴت ＇ه شی دی؟‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫د کورن‪ ９‬د پﻼن په اړه ＇و کر＊‪ ３‬ولﻴکئ‪.‬‬

‫‪116‬‬

‫پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬ﻳﻮ بﻞ تﻪ درﻧاوى‬

‫＇ﻠﻮر پﻨ‪％‬ﻮﺳﻢ ﻟﻮﺳت‬

‫په ت‪５‬ر لوست ک‪ ３‬مو زده ک‪７‬ل چ‪ ３‬نظم ترتﻴبولو او تنظﻴمولو‪ ،‬سمون او اطاعت ته واﻳي‪ .‬ه‪５‬رمو‬ ‫نه شي چ‪ ３‬په کورن‪ ９‬ک‪ ３‬د خلکو درناوی کول او متقابل احترام په ！ولنه ک‪ ３‬د نظم او سمون‬ ‫له عواملو ＇خه ﻳو عامل گ‪２‬ل ک‪８５‬ي‪ .‬په دې لوست ک‪ ３‬به په کورن‪ ９‬ک‪ ３‬ﻳو بل ته د درناوي په اړه‬ ‫معلومات ترﻻسه ک‪７‬ئ‬ ‫خبرې پرې وک‪７‬ئ‬ ‫* تاس په ورن‬

‫څرن ه چلن وئ‬

‫* أيا پ ر مور او د ورن نورو غ و ته درناوى وئ تاس له هغوي څخه څه طمعه لرئ چ‬ ‫له تاس‬

‫ه څه ول چلن و ي‬

‫احترام له هغو ک‪７‬و وړو او خبرو ＇خه عبارت دى چ‪ ３‬د شي ﻳا شخص د ارز＊ت او ﻳا شخصﻴت‬ ‫＇رگندوونکی وي‪.‬‬ ‫د اسﻼم مبارک دﻳن په اخﻼقي ＊وونو ک‪ ３‬د ادب‪ ،‬درناوي ساتنه او د انساني ادابو پلي کول د‬ ‫مسلمان وگ‪７‬ي له مهمو دندو ＇خه گ‪２‬ل ک‪８５‬ي‪ .‬د درناوي او احترام ساتنه‪ ،‬د ﻳووالي‪ ،‬بشردوست‪９‬‬ ‫او مﻴن‪ ３‬ﻻمل ‪－‬ر‪＄‬ي او د ！ولن‪ ３‬د و‪７－‬و په من‪ ＃‬ک‪ ３‬د بغض‪ ،‬کﻴن‪ ３‬او د＊من‪ ９‬مخنﻴوی کوي‪ .‬نورو‬ ‫ته درناوى د هغوى له لوري موږ ته د درناوي ﻻمل گر‪＄‬ي‪ .‬په کورن‪ ９‬ک‪ ３‬مور‪ ،‬پﻼر او اوﻻدونه ﻳو‬ ‫بل ته درناوى ولري‪.‬‬ ‫هغه کورن‪ ９‬چ‪ ３‬غ‪７‬ي ﻳ‪ ３‬ﻳو د بل درناوی کوي‪！ ،‬ول په خپلو ک‪ ３‬د مﻴن‪ ３‬او درناوي احساس کوي‪ .‬د‬ ‫داس‪ ３‬کورن‪ ９‬غ‪７‬ي چ‪ ３‬مؤدب او مهربانه وي‪ ،‬د ！ولن‪ ３‬له وگ‪７‬و سره دوستانه چلن لري‪ .‬په ！ولنه ک‪ ３‬د‬ ‫داس‪ ３‬وگ‪７‬و شتون د دې ＇رگندونه کوي چ‪ ３‬هغوى ＊‪ ３‬او برﻳال‪ ９‬کورن‪ ９‬لري‪ .‬پﻴغمبر په دې اړه‬ ‫فرماﻳلي دي‪ :‬څو چ لويانو ته درناوى و ن ي او پر وچنيانو شفقت او مهربا ون ي‬ ‫زمو له ل څخه نه دى ‪.‬‬ ‫* په کورن‪ ３‬ک‪ ３‬احترام اودرناوى ＇ه ارز＊ت لري؟‬ ‫د عقل او پوه‪＋＇ ３‬تن تل له خلکو سره په مهربان‪ ９‬چلن کوي‪ .‬حضرت محمد له خلکو سره‬ ‫په درناوي او احترام سلوک کاوه‪ ،‬په سﻼم اچولو ک‪ ３‬مخک） وو‪ ،‬په ورو او مؤدب ډول به ﻳ‪ ３‬خبري‬ ‫‪117‬‬

‫کول‪ ３‬او هر ＇وک به چ‪ ３‬د دوى لﻴدلوته راتلل‪ ،‬نو د درناوی لپاره به ﻳ‪ ３‬در‪４‬دلو‪ ،‬او مقام ته به ﻳ‪ ３‬درناوى کاوه‪،‬‬ ‫هغه به ﻳ‪ ３‬په خپل ‪＄‬اى ک‪５＋‬ناوه او که د ناستي لپاره به ＇ه شى نه وو‪ ،‬نو خپل ＇ادر به ﻳ‪ ３‬ورته غوړاوه ا و‬ ‫خپل بال‪＋‬ت به ﻳ‪ ３‬ورته ک‪＋５‬وده‪ .‬نو موږ ته ﻻزمه ده چ‪ ３‬هرچاته د هغه د تقوا‪ ،‬پرهﻴزگارۍ او پوه‪ ３‬په نظر‬ ‫ک‪ ３‬نﻴولو سره احترام وک‪７‬و او له بى احترام‪ ９‬نه ﻳ‪ ３‬ډ ډه وک‪７‬و‪.‬‬ ‫ﻼلُه) په قرأن کرﻳم ک‪ ３‬فرماﻳ‪ (:３‬د نورو احترام او درناوى وک‪７‬ئ‪ ،‬د ه‪ ＆５‬چا سپکاوى مه‬ ‫(ج َّل َج َ‬ ‫خداى َ‬ ‫کوئ‪ ،‬له ملن‪６‬ې وهلو او استهزا ＇خه ﻳ‪ ３‬ډډه وک‪７‬ئ‪ .‬په اشاره‪ ،‬وﻳنا‪ ،‬بدو خبرو ＇وک مه ‪＄‬وروئ او د چا زړه‬ ‫مه بدوئ‪ .‬د نورو له عﻴبونو ＇خه سترگ‪ ３‬پ＂‪ ３‬ک‪７‬ئ او چاته په هغه نوم چ‪ ３‬نه ﻳ‪ ３‬خو＊‪８５‬ي‪ ،‬غ‪８‬مه کوئ‪).‬‬ ‫نو له دې امله موږ ته اړﻳنه ده چ‪ ３‬هر چاته د هغه د تقوا‪ ،‬پوه‪ ３‬او مقام په پام ک‪ ３‬نﻴولو سره درناوى او له ب‪３‬‬ ‫احترامی ＇خه ﻳ‪ ３‬ډډه وک‪７‬و‪.‬‬ ‫د ﻟﻮﺳت تکرار‬

‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫‪ -١‬په اسﻼمي زده ک‪７‬و ک‪ ３‬د متقابل احترام په اړه ＇ه وﻳل شوي دي؟‬ ‫‪ -٢‬که په کورن‪ ９‬ک‪ ３‬ﻳو بل ته درناوى نه وي‪＇ ،‬ه به پ‪ ）５‬شي؟‬ ‫‪ -٣‬حضرت محمد‬

‫د خلکو ＇رنگه درناوى او احترام کاوه؟ بﻴان ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫ﻳو بل ته د درناوي په هکله ＇و کر＊‪ ３‬ولﻴکئ‪.‬‬

‫‪118‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻪ پﻨ‪％‬ﻮﺳﻢ ﻟﻮﺳت‬

‫پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ ت‪５‬ر‪４‬دﻧﻪ‬

‫په ت‪５‬ر لوست ک‪ ３‬مو ولوستل چ‪ ３‬د اسﻼم په اخﻼقي ＊وونو ک‪ ３‬د ادب او درناوي ساتنه او د انساني‬ ‫ادابو پلي کول د مسلمان وگ‪７‬ي له اړﻳنو دندو ＇خه گ‪２‬ل ک‪８５‬ي‪ .‬په هغ‪ ３‬کورن‪ ９‬ک‪ ３‬چ‪ ３‬غ‪７‬ي ﻳ‪３‬‬ ‫ﻳو بل ته درناوی لري‪ ،‬د کورن‪！ ９‬ول غ‪７‬ي د شخصﻴت او هوساﻳنی احساس کوي‪ .‬د داس‪ ３‬کورن‪９‬‬ ‫غ‪７‬ي با ادب او مهربان وي‪.‬په دغه لوست ک‪ ３‬به په کورن‪ ９‬ک‪ ３‬د سر＊ندن‪ ３‬او له ‪＄‬ان ت‪５‬ر‪４‬دن‪ ３‬په‬ ‫اړه معلومات ترﻻسه ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫دﻟﻴﻞ راوړئ‬

‫ أﻳا د کورن‪ ９‬غ‪７‬ي ﻳو له بل سره له مرست‪ ３‬او له ‪＄‬ان ت‪５‬رﻳدن‪ ３‬پرته کوﻻې شي په خپلو ستونزو‬‫برﻳالي شي؟‬ ‫له خپل حقه ت‪５‬ر‪４‬دنه په دې موخه چ‪ ３‬نور خپل حق ﻻس ته راوړي‪＄ ،‬ان ت‪５‬ر‪４‬دنه ﻳا سر＊ندنه‬ ‫بلل ک‪８５‬ي‪ .‬که د کورن‪ ９‬د هر ﻳو غ‪７‬ي ک‪７‬و وړو ته پام وک‪７‬ئ‪ ،‬نو و به وﻳنئ چ‪ ３‬هغوى ﻳوازې د‬ ‫خپلو غو＊تنو د پوره کولو په ه（ه ک‪ ３‬نه دي‪ ،‬بلک‪ ３‬د کورن‪ ９‬د ！ولو غ‪７‬و د اړتﻴاوو د پوره کولو‬ ‫لپاره هم ه（ه کوي‪ .‬که د خپل مور او پﻼر ک‪７‬و وړو ته پام وک‪７‬ئ‪＇ ،‬رگنده به شي چ‪ ３‬هغوى تل‬ ‫د خپلو اوﻻدونو لپاره له ‪＄‬انه ت‪５‬ر‪４‬دنه کوي‪ .‬د ب‪５‬لگ‪ ３‬په توگه‪ :‬مور له شپ‪ ３‬تر سهاره او ！وله ورځ د‬ ‫خپل ماشوم ＇ارنه او ساتنه کوي تر＇و هغه ته زﻳان و نه رس‪８５‬ي‪ ،‬هغه ته شﻴدې ورکوي او کله چ‪３‬‬ ‫کوچنى لوى شي‪ ،‬پﻼرﻳ‪ ３‬هغه په ＊وون‪％‬ي او مدرس‪ ３‬ک‪ ３‬شاملوي‪ ،‬کتاب‪ ،‬بکس‪ ،‬کتابچه‪ ،‬درسي‬ ‫او د هوساﻳن‪ ３‬نور وساﻳل ورته چمتو کوي؛ په لوستونو ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ور سره مرسته کوي؛ له خپل کوچني‬ ‫سره د مرست‪ ３‬او ＇ارن‪ ３‬له امله له ډ‪４‬رو اړﻳکو ＇خه ت‪５‬ر شي‪ .‬که کوچني ته کومه ستونزه پﻴدا شي‪،‬‬ ‫د دغ‪ ３‬ستونزې د مخنﻴوي لپاره ورسره مرسته کوي‪ .‬که کوچنى په خپلو چارو ک‪ ３‬پات‪ ３‬شي‪ ،‬نو‬ ‫مور او پﻼرﻳ‪ ３‬د مات‪ ３‬احساس کوي‪ .‬که کوچنى په خپلو درسي فعالﻴتونو ک‪ ３‬برﻳالی شي‪ ،‬نو مور‬ ‫او پﻼر پرې وﻳاړي او د خو＊‪ ９‬احساس کوي‪.‬‬ ‫* د خپلو ！ول‪／‬ﻴوالو په مرسته د مور او پﻼر د ‪＄‬ان ت‪５‬ر‪４‬دن‪ ３‬ﻳوه ب‪５‬لگه خپلو ！ول‪／‬ﻴوالو ته ولولئ‪.‬‬ ‫سر＊ندنه د انسان له ＊و او لوړو صفتونو ＇خه بلل ک‪８５‬ي‪ .‬خلک د هغو انسانانو درناوى کوي چ‪３‬‬ ‫په ب‪５‬ﻼب‪５‬لو ډولونوﻳ‪ ３‬د نورو لپاره سر＊ندنه ک‪７‬ې وي‪ ،‬هر ＇ومره چ‪ ３‬د ‪＄‬ان ت‪５‬ر‪４‬دن‪ ３‬او سر＊ندن‪３‬‬ ‫روحﻴه په ﻳوه کورن‪ ９‬او ！ولنه ک‪ ３‬پﻴاوړې وي‪ ،‬د هغ‪ ３‬کورن‪ ９‬او ！ولن‪ ３‬غ‪７‬ي له هوساﻳن‪ ،３‬أرام‪９‬‬ ‫ﻳووالي او مﻴن‪＇ ３‬خه برخمن وي‪ .‬له دې امله همدا نن باﻳد دا پر‪４‬ک‪７‬ه وک‪７‬و چ‪ ３‬په ژوند ک‪ ３‬د نورو‬ ‫لپاره له ‪＄‬ان ت‪５‬ر‪４‬دن‪＇ ３‬خه ډډه ونک‪７‬و تر＇و له مﻴن‪ ３‬او محبت نه ډکه ＊ه کورن‪ ９‬او ！ولنه ولرو‪.‬‬

‫‪119‬‬

‫د ﻟﻮﺳت تکرار‬

‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫پﻮ＊تﻨ‪３‬‬

‫‪ -١‬له ‪＄‬انه ت‪５‬ر‪４‬دنه ＇ه معنا لري؟‬ ‫‪ -٢‬د خپل مور او پﻼر د ‪＄‬ان ت‪５‬ر‪４‬دن‪＇ ３‬و ب‪５‬ل‪ ３／‬بﻴان ک‪７‬ئ؟‬ ‫‪ -٣‬هر ＇ومره چ‪ ３‬په ﻳوه کورن‪ ９‬ﻳا ！ولنه ک‪＄ ３‬آن ت‪５‬ر‪４‬دنه زﻳاته شي‪＇ ،‬ه ‪ ３＂－‬به ولري؟‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬

‫په کورن‪ ９‬ک‪ ３‬د ‪＄‬ان ت‪５‬ر‪４‬دن‪＇ ３‬لور ب‪５‬لگ‪ ３‬لست ک‪７‬ئ او په ！ولگي ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ولولئ‪.‬‬ ‫د ＇پرکﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬اﻧﺴان ﻧ‪７‬ۍ تﻪ ﺳترگ‪ ３‬پراﻧﻴزي‪ ،‬کﻮرﻧ‪ ９‬تﻪ اړتﻴا ﻟري او ﻧﺸﻲ کﻮﻻى پرتﻪ ﻟﻪ کﻮرﻧ‪９‬‬ ‫او ！ﻮﻟﻨ‪＇ ３‬خﻪ ﻟکﻪ چ‪＊ ３‬اﻳﻲ‪ ،‬ژوﻧد وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د ﻣﺴؤوﻟﻴت احﺴاس دې تﻪ واﻳ‪ ،３‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮ وگ‪７‬ی ﻳﻮ کار پر ﻏاړه واخﻠﻲ‪ ،‬ﻫﻐﻪ کار پﻪ‬ ‫ﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬او ﺳﻤﻪ تﻮگﻪ او پﻪ خپﻞ وخت ﺳرتﻪ ورﺳﻮي‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ اوتاﺳ‪ ３‬د ＊ﻪ ژوﻧد ت‪５‬روﻟﻮ پﻪ ﻣﻮخﻪ باﻳد خپﻠﻮ دوﺳتاﻧﻮ او د چاپ‪５‬رﻳال ﻟﻪ پﻮﻫﻮ وگ‪７‬و ﺳره‬ ‫ﺳﻼ ﻣﺸﻮره وک‪７‬و او پﻪ دې ډول د ﻧﻮرو ﻟﻪ ﻓکروﻧﻮ او اﻧدوﻧﻮ ＇خﻪ گ＂ﻪ واخﻠﻮ‪.‬‬ ‫احترام او درﻧاوى ﻫﻐﻪ ک‪７‬ه وړه او وﻳﻨاوې دي چ‪ ３‬د ﻳﻮ چا ﺷخﺼﻴت او ارز＊ت ﻣﻮږ تﻪ‬ ‫＇رگﻨدوي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ خپﻞ حﻖ ＇خﻪ ت‪５‬ر‪４‬دﻧﻪ پﻪ دې ﻣﻮخﻪ چ‪ ３‬ﻧﻮر وگ‪７‬ي خپﻞ حﻖ تﻪ ورﺳ‪８５‬ي‪ ،‬د ‪＄‬ان‬ ‫ت‪５‬ر‪４‬دﻧ‪ ３‬پﻪ ﻣﻌﻨا ده‪.‬‬

‫‪120‬‬