Profession 07 [7]

Citation preview

‫د پﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت‬

‫حرفه‬ ‫اووم‬

‫！ـول‪／‬ى‬ ‫د ﭼاپ ﻛال‪ 1398 :‬ﻫ ‪.‬ش‬

‫الف‬ ‫أ‬

‫د تاب ان ت او‬

‫‪----------------------------------------------------‬‬‫مضمون حرفه‬

‫مؤلف ن د تعل مي نصاب د حر‬

‫د پار نت د در‬

‫ا يټ وون ي د پ تو ب د اډيټ د څان‬ ‫ټول‬

‫تابونو علمي او مسل ي غړي‬

‫علمي او مسل ي غړي‬

‫اووم‬

‫به پ تو‬

‫دم‬

‫ان شاف ور وون‬

‫خ روون‬

‫د اپ ال‬ ‫د اپ ا‬ ‫اپخونه‬

‫بر نال‬

‫د تعل مي نصاب د پراخت ا او در‬

‫تابونو د تأل ف لو ر است‬

‫د پوهن وزارت د اړ و او عامه پوهاوي ر است‬ ‫هجري شم‬ ‫ابل‬ ‫ته ‪[email protected]‬‬

‫‪----------------------------------------------------‬‬‫تابونو د چاپ و ش او پلورلو حق د افغانستان اس مي جمهور ت د پوهن‬ ‫د در‬ ‫پلورل او پ رودل منع دي له غړوون و ه‬ ‫وزارت ه محفوظ د په بازار‬ ‫قانو‬ ‫ب‬

‫چلند‬

‫ي‬

‫د‬

‫ن د ز ر غام‬

‫اقرأ باسم رب‬ ‫مو ته ي وند راب ل او د لوست او لي له‬ ‫ش ر ه ا وو‬ ‫د لو او ب ون خدا‬ ‫اله لوم ن‬ ‫نعمت خه ي برخمن ي يو او د الله تعال ر وروست غم محمد مصطف‬ ‫غام ورته لوستل و درود وايو‬ ‫هجري ريز ال د وهن د ال ه نامه ونومول شو له د امله به‬ ‫ولو ته اره ده‬ ‫رن ه‬ ‫اداره‬ ‫تاب وون‬ ‫زده وون‬ ‫د ران ه واد وونيز نظام د ورو بدلونونو شاهد وي وون‬ ‫د ه واد د وون‬ ‫او د والدينو شورا ان د ه واد د وهنيز نظام ش و بنس يز عنا بلل ي ي‬ ‫او روزن ه راختيا او رمختيا مهم رول لري ه داس مهم وخت د افغانستان د وهن وزارت د‬ ‫م تابه مقام د ه واد ه وونيز نظام د ود او راخت ا ه لور بنس يزو بدلونونو ته من د‬ ‫له همد امله د وونيز نصاب اص ح او راختيا د وهن وزارت له مهمو لوم يتوبونو خه دي همدارن ه‬ ‫وونيزو تأسيساتو د در تابونو محتوا يفيت او‬ ‫ه وون يو مدرسو او ولو دولت او خصو‬ ‫د با يفيته در‬ ‫ا لري مو ه د باور يو‬ ‫توز ع ته املرنه د وهن وزارت د ارو ه‬ ‫تابونو له شتون رته د وون او روزن اسا اهدافو ته رس دل نشو‬ ‫وونيز نظام د رامن ته ولو ل اره د راتلون نسل د روزون و‬ ‫ورتنيو موخو ته د رس دو او د اغ زنا‬ ‫ه تو ه د ه واد له ولو ز ه سواندو وون و استادانو او مسل مديرانو خه ه درناوي هيله وم‬ ‫تابونو ه تدريس او د محتوا ه ل دولو هي ول ه ه او هاند‬ ‫د ه واد ب يانو ته د د در‬ ‫زيار او و‬ ‫ونه س موي او د يوه فعال او ه دين م او انتقادي تف ر سمبال نسل ه روزنه‬ ‫ه ه د نيت لوست ل ي‬ ‫و ي هره ور د من ه نوي ولو او د مسؤوليت ه در‬ ‫ران زده وون به سبا د يوه رمختل افغانستان مع ران او د ولن متمدن او ور‬ ‫د نن ور‬ ‫اوس دون وي‬ ‫د ه واد ارز تنا ه ان ه ده غو تنه لرم و له هر فرصت‬ ‫همدا راز له خو و زده وون و خه‬ ‫و او فعالو ونوالو ه تو ه او وون و ته ه‬ ‫ه روسه د‬ ‫خه ه ورته ي او د زده‬ ‫درناوي ه له تدر س خه ه او اغ زنا ه استفاده و ي‬ ‫د‬ ‫د وون او روزن له ولو وهانو او د وونيز نصاب له مسل هم ارانو خه‬ ‫ه ا‬ ‫دي مننه وم او د لو‬ ‫دون هل ل‬ ‫د تاب ه لي لو او متو ولو ي نه ست‬ ‫بريا غوا م‬ ‫له دربار خه دو ته ه د س ي ل او انسان جو وون ه‬ ‫خدا‬ ‫و ي خ لوا وه او‬ ‫وونيز نظام او د داس ودان افغانستان ه ه له‬ ‫د معياري او رمختل‬ ‫سو اله وي‬ ‫د وهن وزير‬ ‫د تور محمد م ويس بلخ‬ ‫ج‬

‫فﻬرﺳﺖ‬ ‫ع ان ن‬

‫＇پرک‬

‫لوﻣ‪７‬ى ＇ﭙﺮﮐﯽ ！ﮑﻨﺎلوژي او ﺳﻴﺴﺘﻢ‬

‫مخ ن‬ ‫‪1‬‬

‫！ﮑﻨﺎلوژي ＇ﻪ ﺷﯽ دی؟‬

‫‪2‬‬

‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ＇ﻪ ﺷى دى؟‬

‫‪5‬‬

‫دوﻳﻢ＇ﭙﺮﮐﯽ‪:‬دوداﻧﻴودﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎﺳﻴﻢﻏ‪％‬وﻧﻪ‬ ‫ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ＇ﻪ ﺷى دى؟‬

‫‪10‬‬

‫د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺗولﻴﺪ‬

‫‪11‬‬

‫د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ د اﻧﺘﻘﺎل ﺳﻴﻤﺎن‪＇ ،‬ﺮاﻏوﻧﻪ او‬

‫‪20-13‬‬

‫ﺗﺠﻬﻴﺰات‬ ‫د ﮐﺎر وﺳﺎﻳﻞ‬

‫‪21‬‬

‫د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺳﺎﺗﻨﺪوى )ﺣﻔﺎﻇﺘﻲ( ！ﮑﻲ‬

‫‪22‬‬

‫ﻋﻤﻠﻲ ﮐﺎر‬

‫‪22‬‬ ‫‪2‬‬

‫درﻳﻢ ＇ﭙﺮﮐﯽ‪ :‬ﺗﺮﮐﺎ‪１‬ﻲ )ﻧﺠﺎري(‬ ‫د لﺮﮔﻴو د ﺗﻴﺎرولو ﺳﺮﭼﻴﻨ‪３‬‬ ‫د ﮐﺎر ﺳﺎﻣﺎن وﺳﺎﻳﻞ‬

‫‪30‬‬

‫ﺳﺎﺗﻨﺪوى ﻳﺎ ﺣﻔﺎﻇﺘﻲ ！ﮑﻲ‬

‫‪33‬‬

‫ﻋﻤﻠﻲ ﮐﺎر‬

‫‪34‬‬ ‫‪3‬‬

‫＇ﻠورم ＇ﭙﺮﮐﯽ‪ :‬ﻓﻠﺰﮐﺎري‬ ‫ﻓﻠﺰات )اوﺳﭙﻨﻪ‪ ،‬ﻣﺲ‪ ،‬ﺟﺴﺖ( ＇ﻨ‪／‬ﻪ د ‪３＂－‬‬ ‫اﺧﻴﺴﺘﻠو وړ ﮔﺮ‪＄‬ﻲ؟‬ ‫د‬

‫‪2‬‬

‫‪3‬‬

‫ع ان ن‬

‫＇پرک‬ ‫د ﮐﺎر وﺳﺎﻳﻞ‬ ‫ﻋﻤﻠﻲ ﮐﺎر‬

‫مخ ن‬ ‫‪40‬‬ ‫‪41‬‬

‫ﭘﻨ‪％‬ﻢ ＇ﭙﺮﮐﯽ‪ :‬ﮐﺮﻧﻪ او ＇ﺎروي ﺳﺎﺗﻨﻪ‬ ‫د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗو د روزﻧ‪ ３‬ﻣﺨﺘﻠﻔ‪ ３‬ﻣﺮﺣﻠ‪３‬‬ ‫د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗو د ＇ﺎرﻧ‪ ３‬ﻣﺮﺣﻠﻪ‬

‫‪46‬‬ ‫‪4‬‬

‫ﺳﺎﺑﻪ‬

‫‪52‬‬

‫د ﺳﺒو د ﮐﺮلو ﻋﻤﻠﻲ ﮐﺎر‬

‫‪54‬‬

‫د ＇ﺎروﻳو ﺳﺎﺗﻨﻪ ‪ -‬ﻣﺎلﺪاري‬

‫‪55‬‬

‫د ﭼﺮ‪－‬ﺎﻧو روزﻧﻪ‬

‫‪56‬‬

‫د ﺷﺎﺗو د ﻣﭽﻴو روزﻧﻪ‬

‫‪61‬‬

‫د ور‪＋４‬ﻤو د ﭼﻴﻨﺠﻴو روزﻧﻪ‬

‫‪66‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﺷﭙ‪８‬م ＇ﭙﺮﮐﯽ‪ :‬درزﻳﺘوب ﻳﺎ ﺧﻴﺎﻃﻲ‬ ‫ﺳﺎده ﺑﺨ‪ ９‬ﻳﺎ ！ﮏ ﺑﺨ‪９‬‬

‫‪2‬‬

‫ﺷﺎ ‪－‬ﻨ‪１６‬ﻪ )ﭘﺲ دوزي(‬

‫‪3‬‬

‫زﻧ‪％‬ﻴﺮي ‪－‬ﻨ‪６‬ﻧﻪ )زﻧﺠﻴﺮه دوزي(‬

‫‪3‬‬

‫ﻣوږ ﻏﺎ＊ﻲ ‪－‬ﻨ‪６‬ﻧﻪ‬

‫‪4‬‬

‫د ﺗﮑﻤو ‪６２－‬ﻧﻪ‬

‫‪5‬‬

‫اووم ＇ﭙﺮﮐﯽ‪ :‬ﺧ＂‪／‬ﺮي )ﻣﻌﻤﺎري(‬ ‫د وداﻧ‪ ９‬ﻧﻘﺸﻪ‬ ‫د وداﻧ‪ ９‬ﺟوړولو ﺗوﮐﻲ )ﭘﺨ‪ ３‬ﺧ‪＋‬ﺘ‪،３‬‬ ‫ﺧﺎﻣ‪ ３‬ﺧ‪＋‬ﺘ‪ ،３‬ﭼوﻧﻪ‪－ ،‬ﭻ‪ ،‬ﺳﻤﻨ＀‪،‬‬ ‫ﻓﻠﺰي ‪－‬ﺎډر( او د ﮐﺎر وﺳﺎﻳﻞ‬ ‫ه‬

‫لﻮﻣ‪７‬ى ＇پرکﻰ‬

‫！کﻨالﻮژي او سﻴستم‬ ‫！کﻨالﻮژﻳکﻲ ﻻس تﻪ راوړﻧ‪ ３‬او عﻠﻤﻲ ﻧظرﻳ‪ ３‬تطبﻴقﻲ جﻨبﻪ لري‪ ،‬پﻪ داس‪ ３‬وخت ک‪ ３‬چ‪ ３‬عﻠﻢ د ！کﻨالﻮژي‬ ‫د پرﻣختگ سبب گر‪＄‬ﻴدلﻰ دى‪ .‬عﻠﻢ او ！کﻨالﻮژي دواړو د اﻧسان پﻪ وسﻴﻠﻪ پراختﻴا وﻣﻮﻧدلﻪ‪.‬‬ ‫اﻧسان د عﻠﻢ او ！کﻨالﻮژی پﻪ ﻣرستﻪ د وساﻳﻠﻮ‪ ،‬ﻣاشﻴﻦ أﻻتﻮ‪ ،‬وداﻧﻴﻮ‪ ،‬فارﻣﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻣخابراتﻲ وساﻳﻠﻮ‪،‬‬ ‫！راﻧسپﻮر！ﻲ او پﻪ سﻠگﻮﻧﻮ ﻧﻮرو وساﻳﻠﻮ پﻪ جﻮړولﻮ برﻻسﻲ شﻮي دي‪ ،‬چ‪ ３‬دغﻪ ！ﻮل د اﻧساﻧاﻧﻮ د ژوﻧد‬ ‫د أساﻧتﻴاوو پﻪ برابرولﻮ ک‪ ３‬اغ‪５‬زﻧاکﻪ برخﻪ لري‪.‬‬ ‫ﻫﻴﻠﻪ ﻣﻦ ﻳﻮ ﻫغﻪ پﻮﻫﻪ او ﻣﻬارتﻮﻧﻪ چ‪ ３‬تاسﻮ ددغﻪ کتاب پﻪ واسطﻪ د وداﻧﻴﻮ د بر‪＋４‬ﻨا سﻴﻢ غ‪％‬ﻮلﻮ‪،‬‬ ‫ترکا‪ ،９１‬فﻠزکارۍ‪ ،‬کرﻧ‪ ،３‬ﻣال دارۍ‪ ،‬اوبدلﻮ او خ＂گرۍ (ﻣعﻤارۍ) پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻻس تﻪ راوړئ‪،‬‬ ‫ستاسﻮ پﻪ ژوﻧد ک‪ ３‬ستاسﻮ د حرفﻮي فعالﻴتﻮﻧﻮ پﻴل وي‪ .‬پﻪ دغﻪ ＇پرکﻲ ک‪ ３‬تاسﻮ د ！کﻨالﻮژﻳکﻲ‪،‬‬ ‫سﻴستﻢ او د ﻫغﻮى د ډولﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات حاصﻠﻮئ‪.‬‬

‫(‪ :)1-1‬شکل‬

‫‪1‬‬

‫ټکنالوژي څه شى دى؟‬

‫أﻳا کﻠﻪ ﻣﻮ داس‪＇ ３‬ﻴز جﻮړ ک‪７‬ى دى چ‪ ３‬ستاسﻮ ﻧظر تﻪ ＊ﻪ راغﻠﻰ وي؟‬ ‫أﻳا د ﻫغﻪ د جﻮړولﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣﻮ فکر ک‪７‬ى او د ﻫغﻪ ﻧقشﻪ ﻣﻮ اﻳستﻠ‪ ３‬ده؟‬ ‫(‪ )١-٢‬شکل تﻪ وگﻮرئ او ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨ‪ ３‬تﻪ ‪＄‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫دغﻮ ساﻣاﻧﻮﻧﻮ او وساﻳﻠﻮ د اﻧساﻧاﻧﻮ لﻪ پاره کﻮم کار وﻧﻮ سرتﻪ رسﻮل أساﻧﻪ ک‪７‬ي دي؟‬

‫(‪ :)١-٢‬شکل‪ :‬د ！کﻨالﻮژي ﻻستﻪ راوړﻧ‪３‬‬

‫اﻧسان ﻳﻮ داس‪ ３‬ﻣﻮجﻮد دى چ‪ ３‬د فکر کﻮلﻮ قدرت لري او کﻮﻻى شﻲ د خپل عقل او پﻮﻫ‪３‬‬ ‫پﻪ واسطﻪ د خپﻠ‪ ３‬اړتﻴا وړ وساﻳل طرحﻪ او جﻮړ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د ﻳﻮه ＇ﻴز ابتداﻳﻲ طرحﻪ او ﻧقشﻪ لﻮﻣ‪７‬ى د اﻧسان پﻪ ذﻫﻦ ک‪ ３‬ﻫغﻪ ＇ﻴز تﻪ د اړتﻴا پر اساس‬ ‫ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ را‪＄‬ﻲ‪ .‬د ﻫغﻪ د جﻮړولﻮ لﻪ پاره ﻫ（ﻪ کﻮي‪ ،‬د اطﻼعاتﻮ(پﻮﻫ‪ )３‬پﻪ پﻠ＂ﻨﻪ او د ﻫغﻪ د‬ ‫جﻮړولﻮ پﻪ ＇رﻧگﻮالﻲ ﻣﻬارت پﻴﻠﻮي او پﻪ ﻫﻤدغﻪ ترتﻴب پﻪ ډول ډول وساﻳﻠﻮ لکﻪ‪ :‬د وړلﻮ‬ ‫راوړولﻮ وساﻳل‪ ،‬د کار وساﻳل او ﻧﻮرو پﻪ جﻮړولﻮ قادر ک‪８５‬ي‪ .‬ﻫغﻪ وساﻳﻠﻮ تﻪ چ‪ ３‬اﻧسان ﻳ‪３‬‬ ‫جﻮړوي د ！کﻨالﻮژي ﻻس تﻪ راوړﻧ‪(３‬ﻣحصﻮﻻت) واﻳﻲ‪.‬‬ ‫ک نه‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ کﻮچﻨﻴﻮ ډلﻮ وو‪４‬شل شﻲ‪ ،‬د ﻻﻧدﻧﻴﻮ پﻮ＊تﻨﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ دې بحث‬ ‫وک‪７‬ئ‪ .‬د بحث ﻧتﻴجﻪ دې د ډل‪ ３‬ﻣشر پﻪ خپﻠﻪ کتابچﻪ ک‪ ３‬ولﻴکﻲ او خپﻠﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮ‬ ‫تﻪ دې بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫پوښتن‪:３‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.٢‬‬ ‫‪.٣‬‬ ‫‪.٤‬‬ ‫‪.٥‬‬

‫ﻻسﻲ کراچ‪ ９‬د کﻮﻣﻮ ستﻮﻧزو د حل کﻮلﻮ لﻪ پاره جﻮړه شﻮې ده؟‬ ‫ول‪ ３‬ﻻسﻲ کراچ‪ ９‬پﻪ دغﻪ شکل جﻮړه شﻮې ده؟‬ ‫د ﻻسﻲ کراچ‪ ９‬د جﻮړولﻮ لﻪ پاره کﻮم ﻣﻬارت او پﻮﻫ‪ ３‬تﻪ اړتﻴا ده؟‬ ‫زﻳاتره ﻻسﻲ کراچ‪ ９‬لﻪ کﻮﻣﻮ تﻮکﻮ جﻮړ‪８４‬ي؟‬ ‫د ﻻسﻲ کراچ‪ ９‬د جﻮړولﻮ لﻪ پاره کﻮﻣ‪ ３‬ﻣرحﻠ‪ ３‬ت‪５‬رې شﻮي دي؟‬

‫(‪ :)١-٣‬شکل‬

‫اوس کﻮﻻى شئ چ‪ ３‬د ﻻسﻲ کراچ‪ ９‬د جﻮړولﻮ ﻣرحﻠ‪ ３‬رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ئ؟‬ ‫اﻧسان د ساﻣان جﻮړولﻮ لپاره پﻮﻫ‪ ،３‬د جﻮړولﻮ ＇رﻧگﻮالﻲ او د ﻫغﻮی د کار سرتﻪ رسﻮلﻮ ﻣﻬارت‬ ‫تﻪ اړتﻴا لري‪ ،‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول‪ :‬فرض ک‪７‬ئ چ‪ ３‬ستاسﻮ ډل‪ ３‬تﻪ د ﻳﻮه ﻣ‪５‬ز د جﻮړولﻮ اﻣر شﻮى دى‪ ،‬تاسﻮ‬ ‫ددغ‪！ ３‬کﻨالﻮژﻳکﻲ ﻣحصﻮل د جﻮړووﻧکﻲ پﻪ حﻴث باﻳد وکﻮﻻى شئ ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ اساسﻲ پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮاب‬

‫‪3‬‬

‫ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫له توليد څخه مخک‪:３‬‬ ‫‪ -١‬اړتﻴا‪ :‬دغﻪ ﻣ‪５‬ز د کﻮم ډول اړتﻴا د پﻮره کﻮلﻮ لﻪ پاره جﻮړ شﻲ؟‬ ‫‪ -٢‬ډﻳزاﻳﻦ ﻳا طرح‪＇ :‬ﻪ ډول ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧ‪ ３‬باﻳد ولري‪ ،‬تر ＇ﻮ وکﻮﻻى شﻲ د گ＂ﻪ اخﻴستﻮﻧکﻲ اړتﻴا پﻮره‬ ‫او رفع ک‪７‬ي؟‬ ‫‪ -٣‬پﻮﻫﻪ او ﻣﻬارت‪ :‬کﻮﻣ‪ ３‬عﻠﻤﻲ پﻮﻫ‪ ３‬او فﻨﻲ ﻣﻬارت تﻪ اړتﻴا ده چ‪ ３‬ﻣ‪５‬ز جﻮړ ک‪７‬اى شﻲ؟‬ ‫‪ -٤‬د داس‪ ３‬ﻣ‪５‬ز جﻮړولﻮ لﻪ پاره کﻮم ډول تﻮکﻮ او ساﻣان تﻪ اړتﻴا ده؟‬ ‫‪ -٥‬ﻣرحﻠ‪ :３‬د ﻣ‪５‬ز جﻮړولﻮ لﻪ پاره کﻮﻣ‪ ３‬ﻣرحﻠ‪ ３‬باﻳد تر سره شﻲ؟‬ ‫د توليد بهير‪:‬‬ ‫‪ -٦‬د کار سرتﻪ رسﻮل‪ :‬د ساﻣان‪ ،‬ﻣﻮادو او ﻧقش‪＇ ３‬خﻪ پﻪ گ＂ﻪ اخﻴستﻮ او ﻫﻤدا ډول د کسبﻲ‬ ‫شخص پﻪ تجربﻪ پﻮﻫﻪ او ﻣﻬارت ﻣ‪５‬ز ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫له توليد څخه وروسته‪:‬‬ ‫‪ -٧‬ارزوﻧﻪ‪ :‬د تﻮلﻴد شﻮي ﻣحصﻮل د ﻣﻤکﻨﻪ ﻧﻮاقصﻮ او عﻮارضﻮ د لﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړلﻮ ارزوﻧﻪ‪.‬‬ ‫بﻨاء د ﻫغﻮ ！ﻮلﻮ فعالﻴتﻮﻧﻮ ﻣجﻤﻮعﻪ چ‪ ３‬اﻧسان ﻳ‪ ３‬د ساﻣان او وساﻳﻠﻮ د جﻮړړولﻮ ﻳا ترﻣﻴﻢ او د ﻣساﻳﻠﻮ‬ ‫ً‬ ‫د حل لﻪ پاره سرتﻪ رسﻮي ！کﻨالﻮژي گ‪２‬ل ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫کورن‬

‫دنده‪:‬‬ ‫د ﻳﻮ ډبل کاغذ‪ ،‬بﻴاتﻲ رﻧگﻪ قﻠﻤﻮﻧﻮ او د ترسﻴﻢ لﻪ وساﻳﻠﻮ (داﻳره کش‪ ،‬خط‬ ‫کش‪＇ ). . .‬خﻪ پﻪ گ＂ﻪ اخﻴستﻠﻮ د ﻧﻮي کال د ﻣبارک‪ ９‬ﻳﻮ کارت ډﻳزاﻳﻦ او جﻮړ‬ ‫ک‪７‬ئ او پﻪ بﻠﻪ ورځ ﻫغﻪ خپﻠﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ و＊اﻳاست‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫سيستم څه شی دى؟‬ ‫خپﻠﻮ خﻮاو شاو تﻪ وگﻮرئ؛ د ！کﻨالﻮژۍ ﻳﻮه ﻻس تﻪ راوړﻧﻪ لکﻪ‪ :‬پﻨسل تراش‪ ،‬خﻮدکار‪ ،‬بﻴاتﻲ‬ ‫ﻳا ﻻسﻲ ＇راغ اﻧتخاب او د ﻫغﻪ د اجزاو لست جﻮړ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫اوس تصﻮر وک‪７‬ئ چ‪ ３‬کﻪ ستاسﻮ د ډل‪ ３‬د اﻧتخاب د وسﻴﻠ‪ ３‬ﻳﻮ جز ﻣﻮجﻮد ﻧﻪ وي؛ د ﻫغﻪ پﻪ کار‬ ‫بﻪ ＇ﻪ اغ‪５‬زه ولري؟‬ ‫ډ‪４‬ر وساﻳل لﻪ ﻣختﻠفﻮ اجزاو ＇ﻪ جﻮړ شﻮي دي‪ .‬د ﻳﻮه ﻣحصﻮل اجزا لﻪ بل سره ﻣتقابﻠ‪ ３‬اړﻳک‪ ３‬لري‬ ‫او ﻳﻮ لﻪ بل سره گ‪６‬ې ﻣﻮخ‪ ３‬تﻪ د رس‪５‬دلﻮ لﻪ پاره پﻪ ﻫﻤغ‪８‬ي سره کار کﻮي‪.‬‬ ‫(‪ )١-٤‬شکل تﻪ وگﻮرئ او وواﻳاست چ‪ ３‬دا د کﻮﻣ‪ ３‬وسﻴﻠ‪ ３‬اجزاوې دي؟‬ ‫ﻫر جز ＇ﻪ دﻧده لري؟‬ ‫کﻪ ﻳﻮ جز تر‪４‬ﻨﻪ کﻢ ک‪７‬و د ﻣاشﻴﻦ پﻪ کار بﻪ ＇ﻪ اغ‪５‬زه ولري؟‬

‫(‪ :)١-٤‬شکل‪ :‬د غﻮ＊‪ ３‬د ﻣاشﻴﻦ اجزاوې‬

‫بﻨاپر دې د ﻫغﻮ اجزاو ﻣجﻤﻮع‪ ３‬تﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮ ه لﻪ بﻠ‪ ３‬سره اړﻳک‪ ３‬لري او د ﻳﻮې گ‪６‬ې ﻣﻮخ‪ ３‬لﻪ پاره‬ ‫کار کﻮي‪ ،‬سﻴستﻢ واﻳﻲ‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫د سيستم ولونه‬ ‫ستاسﻮ خﻮد کار قﻠﻢ لﻪ کﻮﻣﻮ اجزاو ＇خﻪ جﻮړ شﻮى دى؟ أﻳا د ﻫغﻮى د اجزاو ترﻣﻨ‪＃‬‬ ‫اړﻳک‪ ３‬شتﻪ؟‬ ‫داس‪ ３‬وساﻳل شتﻪ چ‪ ３‬ډ‪４‬رې اجزاوې لري لکﻪ‪ :‬د ﻣﻮ！ر ﻣاشﻴﻦ‪ ،‬د درزي تﻮب (خﻴاط‪)９‬‬ ‫ﻣاشﻴﻦ او ﻧﻮر بﻨا پر دې ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر سﻴستﻤﻮﻧﻪ ساده او ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر پ‪５‬چﻠﻲ دي چ‪ ３‬ډ‪４‬رې اجزاوې‬ ‫لري‪ .‬سﻴستﻤﻮﻧﻪ پﻪ ！ﻮلﻴزه تﻮگﻪ پﻪ دوه ډلﻮ و‪４‬شل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫الف‪ -‬طبﻴعﻲ سﻴستﻤﻮﻧﻪ لکﻪ‪ :‬اﻧسان‪ ،‬وﻧﻪ‪ ،‬لﻤرﻳز ﻧظام او ﻧﻮر چ‪！ ３‬ﻮل اهلل پﻴدا ک‪７‬ي‬ ‫دي‪.‬‬ ‫ب‪ -‬ﻣصﻨﻮعﻲ سﻴستﻤﻮﻧﻪ لکﻪ‪ :‬ﻣاشﻴﻦ أﻻت‪ ،‬راډﻳﻮ‪！ ،‬ﻴﻠﻴفﻮن او ﻧﻮر چ‪ ３‬د اﻧسان د ﻻسﻮﻧﻮ‬ ‫پﻪ واسطﻪ جﻮړ شﻮي دي‪ .‬د ﻫغﻮی د طبﻴعﻲ او ﻣصﻨﻮعﻲ و‪４‬ش سر ب‪５‬ره‪ ،‬دغﻪ سﻴستﻤﻮﻧﻪ‬ ‫د ﻫغﻪ کار پر اساس چ‪ ３‬سرتﻪ ﻳ‪ ３‬رسﻮي‪ ،‬ﻫﻢ ﻧﻮﻣﻮل ک‪８５‬ي لکﻪ‪ :‬س‪７‬ووﻧکﻰ سﻴستﻢ‪،‬‬ ‫تﻮدووﻧکﻰ سﻴستﻢ‪ ،‬خبر ورکﻮوﻧکﻰ سﻴستﻢ‪ ،‬کﻨ＂رول کﻮوﻧکﻰ سﻴستﻢ‪ ،‬چپ کﻮوﻧکﻰ‬ ‫سﻴستﻢ او ﻧﻮر‪.‬‬

‫ک نه‬ ‫ﻳﻮ طبﻴعﻲ او ﻳﻮ ﻣصﻨﻮعﻲ سﻴستﻢ اﻧتخاب او ﻳﻮ لﻪ بل سره ﻳ‪ ３‬پرتﻠﻪ ک‪７‬ئ او د ﻫغﻮى تﻮپﻴروﻧﻪ‬ ‫او ﻣشابﻬتﻮﻧﻪ لست او خپﻠﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫پلټنه وک ئ!‬ ‫＇ﻮﻣره شﻤ‪５‬رې سﻴستﻤﻮﻧﻪ کﻮﻻى شئ د اﻧسان پﻪ بدن ک‪ ３‬تشخﻴص‬ ‫ک‪７‬ئ؟‬ ‫پﻪ دې ﻫکﻠﻪ فکر وک‪７‬ئ او خپل ﻧظروﻧﻪ د خپﻠﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮ سره شرﻳک‬ ‫ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫د څپرکي لن يز‬ ‫* ﻫغﻮ ！ﻮلﻮ فعالﻴتﻮﻧﻮ تﻪ چ‪ ３‬اﻧسان ﻳ‪ ３‬د ساﻣان او وساﻳﻠﻮ د جﻮړولﻮ او د ﻣساﻳﻠﻮ د حل کﻮلﻮ لﻪ پاره‬ ‫سرتﻪ رسﻮي ！کﻨالﻮژي وﻳل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫* کﻮم وساﻳل چ‪ ３‬اﻧساﻧان ﻳ‪ ３‬جﻮړوي د ！کﻨالﻮژي ﻻس تﻪ راوړﻧ‪ ３‬ورتﻪ واﻳﻲ‪.‬‬ ‫* د ﻣحصﻮﻻتﻮ لﻪ تﻮلﻴد ＇خﻪ ﻣخک‪ ３‬ددغﻮ ﻣﻮاردو ！کﻨالﻮژي پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬ﻧﻴﻮل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫اړتﻴا‪ :‬ﻳعﻨ‪ ３‬دغﻪ ﻣحصﻮل چ‪ ３‬ﻣﻤکﻦ تﻮلﻴد شﻲ د کﻮﻣﻮ اړتﻴاوو د لﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړلﻮ لﻪ پاره‬ ‫جﻮړ‪８４‬ي؟‬ ‫ډﻳزاﻳﻦ‪ :‬د ﻧظر ﻻﻧدې ﻣحصﻮل باﻳد کﻮم ډول ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې ولري‪ ،‬تر ＇ﻮ وکﻮﻻی شﻲ د گ＂ﻪ‬ ‫اخﻴستﻮﻧکﻲ اړتﻴا رفع ک‪７‬ي؟‬ ‫پﻮﻫﻪ او ﻣﻬارت‪ :‬کﻮﻣ‪ ３‬عﻠﻤﻲ پﻮﻫ‪ ３‬او فﻨﻲ ﻣﻬارت تﻪ اړتﻴا ده‪ ،‬تر ＇ﻮ دغﻪ ﻣحصﻮل جﻮړ‬ ‫ک‪７‬ای شﻲ‪.‬‬ ‫د وساﻳﻠﻮ او ﻣﻮادو سرچﻴﻨ‪ :３‬د داس‪ ３‬ﻣحصﻮل د جﻮړولﻮ لﻪ پاره کﻮﻣﻮ تﻮکﻮ او وساﻳﻠﻮ تﻪ اړتﻴا‬ ‫ده؟‬ ‫د جﻮړولﻮ ﻣرحﻠ‪ :３‬ددې ﻣحصﻮل د جﻮړولﻮ لپاره کﻮﻣ‪ ３‬ﻣرحﻠ‪ ３‬پﻪ کار واچﻮل شﻲ؟‬ ‫* د تﻮلﻴد بﻬﻴر‪ :‬د ﻣﻮادو او وساﻳﻠﻮ لﻪ ﻧقش‪＇ ３‬خﻪ پﻪ گ＂ﻪ اخﻴستﻨﻪ د حرفﻮي شخص د پﻮﻫ‪３‬‬ ‫او ﻣﻬارت پﻪ واسطﻪ ﻣحصﻮل تﻮلﻴد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫* لﻪ تﻮلﻴد ＇خﻪ وروستﻪ‪ :‬د ﻣﻤکﻨﻪ زﻳاﻧﻮﻧﻮ او عﻮارضﻮ لﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړل او أزﻣ‪＋５‬ت‪ ،‬ﻳا د تﻮلﻴد شﻮي‬ ‫ﻣحصﻮل دوﻳﻢ ‪＄‬ﻠﻲ اصﻼح پﻪ دغﻪ بﻬﻴر ک‪ ３‬صﻮرت ﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫* ！ﻮلﻮ اړوﻧدو اجزاو تﻪ چ‪ ３‬د گ‪６‬ې ﻣﻮخﻮ لﻪ پاره کار کﻮي سﻴستﻢ واﻳﻲ‪.‬‬ ‫* سﻴستﻤﻮﻧﻪ پﻪ ！ﻮلﻴزه ！ﻮگﻪ پﻪ دوه ډلﻮ و‪４‬شل ک‪８５‬ي‪ -١ :‬طبﻴعﻲ سﻴستﻤﻮﻧﻪ ‪ -٢‬ﻣصﻨﻮعﻲ‬ ‫سﻴستﻤﻮﻧﻪ‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫د څپرکي پوښتن‪３‬‬ ‫‪！ .١‬کﻨالﻮژي ＇ﻪ شﻰ دى؟ پﻪ لﻨ‪６‬ه تﻮگﻪ ﻳ‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .٢‬د ﻳﻮ ﻣحصﻮل لﻪ تﻮلﻴد ＇خﻪ ﻣخک‪ ３‬د کﻮﻣﻮ تﻮکﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ باﻳد فکر او دقت‬ ‫وشﻲ؟‬ ‫‪ .٣‬ﻳﻮ غﻴرې بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ خبر ورکﻮوﻧکﻰ سﻴستﻢ طرحﻪ ک‪７‬ئ چ‪ ３‬د وره د ！ک‬ ‫！ک پر ‪＄‬اى لﻪ ﻫغﻪ ＇خﻪ گ＂ﻪ واخﻴستﻠﻰ شﻲ‪.‬‬ ‫‪ .٤‬سﻴستﻢ ＇ﻪ شﻰ دى؟ پﻪ لﻨ‪６‬ه تﻮگﻪ ﻳ‪ ３‬رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪＇ .٥‬ﻮ ډولﻪ سﻴستﻤﻮﻧﻪ پ‪５‬ژﻧئ؟ لﻪ ب‪５‬ﻠگﻮ سره ﻳ‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .٦‬د طبﻴعﻲ او ﻣصﻨﻮعﻲ سﻴستﻤﻮﻧﻮ ＇ﻮ ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬ﻣشخص‪ ３‬ک‪７‬ئ او بﻴا د ﻫغﻮی‬ ‫خﻮﻧدوﻧﻪ او زﻳاﻧﻮﻧﻪ راوپ‪５‬ژﻧئ‪.‬‬ ‫‪ .٧‬باﻳسکل ＇ﻮ سﻴستﻤﻮﻧﻪ لري؟ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪.٨‬کﻪ پﻪ ﻳﻮه سﻴستﻢ ک‪ ３‬ﻳﻮ جز فعال ﻧﻪ وي ＇ﻪ پ‪８５＋５‬ي؟‬

‫‪8‬‬

‫دويم څپرکى‬

‫د وداﻧﻴﻮ د بر‪＋４‬ﻨا سﻴم غ‪％‬ﻮﻧﻪ‬

‫د بشر د ډ‪４‬رو ﻣﻬﻤﻮ اختراع گاﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮه ﻫﻢ د بر‪＋４‬ﻨا اختراع ده‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ وساﻳل چ‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا پﻪ واسطﻪ فعال‪８５‬ي ډ‪４‬ر دي‪ ،‬پﻪ ﻫﻤدې اساس د استﻮگﻨ‪ ３‬د وداﻧﻴﻮ‪،‬‬ ‫تجارتﻲ‪＊ ،‬ﻮوﻧﻴزو او ﻧﻮرو پﻪ طرحﻪ ک‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا او ﻫغ‪ ３‬تﻪ د ﻻس رسﻲ ﻣسئﻠﻪ د اﻫﻤﻴت وړ ده‪.‬‬ ‫پﻪ دې ＇پرکﻲ ک‪ ３‬بﻪ تاسﻮ وپﻮﻫ‪８５‬ئ چ‪ ３‬بر‪＋４‬ﻨا ＇ﻪ شﻰ دى او پﻪ کﻮم کﻮم ډول تﻮلﻴد‪８４‬ي زﻳاتره لﻪ‬ ‫کﻮﻣﻮ سﻴﻤاﻧﻮ‪ ،‬ساک＂ﻮﻧﻮ‪ ،‬سﻮ‪４‬چﻮﻧﻮ‪＇ ،‬راغﻮﻧﻮ او ﻫﻮل‪６‬روﻧﻮ ＇خﻪ د وداﻧﻴﻮ د بر‪＋４‬ﻨا پﻪ سﻴﻢ غ‪％‬ﻮلﻮ‬ ‫ک‪ ３‬کارول ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫دا وساﻳل ＇ﻪ ډول ﻧصب او د گ＂‪ ３‬اخﻴستﻠﻮ وړ گر‪＄‬ﻲ او ﻫﻤدارﻧگﻪ ＊اﻳﻲ زده ک‪７‬ئ چ‪ ３‬کﻮم‬ ‫حفاظتﻲ ！کﻲ باﻳد د بر‪＋４‬ﻨا د کار د سرتﻪ رسﻮلﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬رعاﻳت ک‪７‬ل شﻲ‪ ،‬تر ＇ﻮ د بر‪＋４‬ﻨا د‬ ‫ﻧﻴﻮلﻮ لﻪ خطر ＇خﻪ ﻣحفﻮظ اوسﻮ‪.‬‬

‫‪9‬‬

‫بر‪４‬ښنا څه شى دى؟‬

‫د پﻨ‪％‬ﻢ ！ﻮلگﻲ د ساﻳﻨس پﻪ ﻣضﻤﻮن ک‪ ３‬ﻣﻮ زده ک‪７‬ل چ‪！ ３‬ﻮل ﻣﻮاد لﻪ ﻣالﻴکﻮلﻮﻧﻮ ＇خﻪ جﻮړ شﻮي‬ ‫دي چ‪ ３‬پﻪ ﻣستقﻴﻤﻪ تﻮگﻪ پﻪ سترگﻮ ﻧﻪ لﻴدل‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬ﻣالﻴکﻮلﻮﻧﻪ د اتﻮم پﻪ ﻧاﻣﻪ لﻪ کﻮچﻨﻴﻮ‬ ‫أزاد الﻴک＂روﻧﻮﻧﻪ‬ ‫ذرو ＇خﻪ جﻮړ شﻮي دي‪.‬‬ ‫اتﻮم لﻪ دوه اصﻠﻲ برخﻮ ﻳعﻨ‪ ３‬ﻫست‪３‬‬ ‫الکتروﻧﻮﻧﻮ ＇خﻪ تشکﻴل شﻮی دي‪.‬‬ ‫الکتروﻧﻮﻧﻪ پﻪ ﻣختﻠفﻮ ﻣداروﻧﻮ ک‪ ３‬د‬ ‫ﻫست‪ ３‬پﻪ خﻮاو شا ک‪ ３‬دوراﻧﻲ حرکت‬ ‫سرتﻪ رسﻮي‪ .‬د وروستﻲ ﻣدار الکتروﻧﻮﻧﻪ‬ ‫د بﻬرﻧ‪ ９‬اﻧرژي پﻪ واسطﻪ لﻪ ﻣدار ＇خﻪ‬ ‫وتﻠی شﻲ چ‪ ３‬د أزادو الکتروﻧﻮﻧﻮ پﻪ ﻧاﻣﻪ‬ ‫(‪ :)2-1‬شکل‬ ‫ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬أزاد الکتروﻧﻮﻧﻪ د بﻬرﻧ‪ ９‬اﻧرژي پﻪ‬ ‫اثر د اتﻮﻣﻮﻧﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻣﻨظﻢ حرکت پﻴﻠﻮي او پﻪ ﻳﻮه ت‪７‬ل‪ ３‬او ﻣحدوده دوره ک‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا د جرﻳان‬ ‫د پﻴدا ک‪５‬دو سبب گر‪＄‬ﻲ‪.‬‬

‫د بر‪４‬ښنا بهير‬

‫ﻫر کﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻳﻮه فﻠز دوه سروﻧﻪ‬ ‫(‪ ٢-٢‬شکل)‪ ،‬لﻪ ﻳﻮې کﻮچﻨ‪９‬‬ ‫ب＂رۍ سره وت‪７‬و د سﻴﻢ پر أزادو‬ ‫الکتروﻧﻮﻧﻮ قﻮه وارد‪８４‬ي‪ .‬دغﻪ‬ ‫قﻮه ددې سبب ک‪８５‬ي چ‪ ３‬أزاد‬ ‫الکتروﻧﻮﻧﻪ ！ﻮل ﻳﻮه لﻮري تﻪ‬ ‫حرکت وک‪７‬ي او دغﻪ حرکت پﻪ‬ ‫دواﻣداره تﻮگﻪ د ب＂رۍ پﻪ واسطﻪ‬ ‫پﻪ ﻳﻮ ت‪７‬لﻲ ﻣسﻴر ک‪ ３‬دوام کﻮي‪ .‬د‬ ‫أزادو ﻣﻨظﻤﻮ الکتروﻧﻮﻧﻮ حرکت پﻪ‬ ‫ﻳﻮ ت‪７‬لﻲ ﻣسﻴر ک‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا د جرﻳان‬ ‫پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادوي‪.‬‬

‫د ازاد الکتروﻧﻮﻧﻮ د حرکت لﻮری‬

‫(‪ :)٢-٢‬شکل‬

‫‪10‬‬

‫ک نه‬

‫ﻳﻮ کﻮچﻨﻰ ‪ ١.٥‬ول＂ﻪ ＇راغ او ﻳﻮه قﻠﻤﻲ ب＂رۍ (بالتﻲ) تﻴاره ک‪７‬ئ‪ ،‬وروستﻪ ﻫغﻪ دواړه د ﻳﻮه سﻴﻢ‬ ‫پﻪ واسطﻪ داس‪ ３‬وت‪７‬ئ چ‪＇ ３‬راغ رو＊اﻧﻪ شﻲ او بﻴا ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ تﻴار او خپﻠﻮ‬ ‫！ﻮلﻴگﻮالﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ -١‬کﻮم ＇ﻴز د ＇راغ د رو＊اﻧﻪ ک‪５‬دو سبب شﻮ؟‬ ‫کﻮﻣ‪ ３‬بﻬرﻧ‪ ９‬قﻮې د سﻴﻢ او ＇راغ د أزادو الکتروﻧﻮﻧﻮ پﻪ حرکت راوستﻠﻮ لﻪ پاره عﻤل وک‪７‬؟‬

‫فکر وک ئ‬

‫ول‪ ３‬ﻫر ＇ﻮﻣره چ‪ ３‬پر باﻳسکل سپﻮر شخص باﻳسکل پﻪ چ＂کﻲ سره‬ ‫و‪＄‬غﻠﻮي د ﻫغﻪ د ＇راغ رو＊ﻨاﻳﻲ ډ‪４‬ر‪８４‬ي او کﻠﻪ چ‪ ３‬ودر‪８４‬ي ＇راغ‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻣ‪ ７‬ک‪８５‬ي؟‬

‫د بر‪４‬ښنا توليد‬

‫د بر‪＋４‬ﻨا اﻧرژي د ﻧﻮرو اﻧرژﻳﻮ لﻪ تبدﻳﻠﻴدو ﻻس تﻪ را‪＄‬ﻲ‪ .‬ﻫغﻪ وسﻴﻠﻪ چ‪ ３‬د اﻧرژﻳﻮ ﻧﻮر ډولﻮﻧﻪ‬ ‫د بر‪＋４‬ﻨا پﻪ اﻧرژي بدلﻮي د بر‪＋４‬ﻨا د ﻣﻮلد پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬د باﻳسکل ډاﻳﻨﻤﻮ د بر‪＋４‬ﻨا ﻳﻮ‬ ‫کﻮچﻨﻰ ﻣﻮلد دى چ‪ ３‬د باﻳسکل د ！اﻳر حرکﻲ اﻧرژي پﻪ بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ اﻧرژي بدلﻮي‪.‬‬ ‫د بر‪＋４‬ﻨا د تﻮلﻴد پﻪ لﻮﻳﻮ‬ ‫د باﻳسکل ډاﻳﻨﻤﻮ لﻪ ！اﻳر سره ت‪７‬ل‪ ３‬او حرکت کﻮي‬ ‫س＂‪５‬شﻨﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا لﻮى‬ ‫ﻣﻮلدوﻧﻪ چ‪ ３‬د جﻨر‪＂４‬ر پﻪ ﻧاﻣﻪ‬ ‫ﻳاد‪８４‬ي بر‪＋４‬ﻨا تﻮلﻴدوي‪ .‬غ＀‬ ‫جﻨر‪＂４‬روﻧﻪ د تﻮربﻴﻦ پﻪ وسﻴﻠﻪ پﻪ‬ ‫حرکت راوستل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )٢-٤‬شکل تﻪ وگﻮرئ‪.‬‬

‫(‪ :)٢-٣‬شکل‬

‫‪11‬‬

‫د بر‪＋４‬ﻨا د اﻧتقال سﻴﻤان‬

‫！راﻧسفرﻣر‬ ‫تﻮربﻴﻦ‬

‫(‪ :)2-4‬ش ل‬

‫د بر‪＋４‬ﻨا ﻣصرفﻮوﻧکﻲ‬

‫پﻪ ﻧل ک‪ ３‬د اوبﻮ جرﻳان د‬ ‫ذخﻴرې لﻪ بﻨد ＇خﻪ‬

‫د اوبﻮ د چ＂ک حرکت او لﻪ پرو سره د ﻫغﻪ د تصادم پﻪ اثر تﻮربﻴﻦ پﻪ گر‪５＄‬دو را‪＄‬ﻲ‪ .‬د تﻮربﻴﻦ‬ ‫ﻣﻴﻠﻪ لﻪ جﻨر‪＂４‬ر سره وصل ده‪ ،‬پﻪ ﻧتﻴجﻪ ک‪ ３‬جﻨر‪＂４‬ر پﻪ گر‪５＄‬دو را‪＄‬ﻲ او بر‪＋４‬ﻨا تﻮلﻴدوي‪ .‬تﻮلﻴد‬ ‫شﻮې اﻧرژي د ！راﻧسفرﻣروﻧﻮ او اﻧتقالﻲ سﻴستﻤﻮﻧﻮ لﻪ ﻻرې د بر‪＋４‬ﻨا ﻣصرف کﻮوﻧکﻮ (کﻮروﻧﻮ‪،‬‬ ‫فابرﻳکﻮ‪ ،‬ﻣارک‪＂５‬ﻮﻧﻮ او ﻧﻮرو) تﻪ اﻧتقال‪８５‬ي‪.‬‬

‫د بر‪４‬ښنا د انرژي توليد د لمر د انرژ‬

‫په وسيله‬

‫کﻠﻪ ﻣﻮ د شﻤ‪５‬ر ﻫغﻪ ﻣاش‪５‬ﻨﻮﻧﻪ‬ ‫چ‪ ３‬د لﻤر پﻪ وسﻴﻠﻪ کار کﻮي‬ ‫د ﻧﻮري اﻧرژي‬ ‫＇راغ‬ ‫لﻴدلﻲ دي؟‬ ‫تـــــﻮلﻴدوﻧکﻲ پﻪ‬ ‫ﻫغﻮى خپﻠﻪ د اﻧرژي پﻪ ＇ﻪ‬ ‫بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ اﻧرژي‬ ‫ډول حاصﻠﻮي؟‬ ‫د تﻮربﻴﻦ او جﻨر‪＂４‬ر ﻧﻪ پﻪ غﻴر‬ ‫د چارج د جرﻳان کﻨ＂رول کﻮوﻧکﻰ‬ ‫د دوراﻧﻲ حرکت ﻧﻮع د بر‪＋４‬ﻨا‬ ‫ب＂رۍ‬ ‫د تﻮلﻴد وړتﻴا لري‪.‬‬ ‫(‪ :)٢-٥‬شکل‪ :‬د بر‪＋４‬ﻨا تﻮلﻴد د لﻤر د ﻧﻮر پﻪ وسﻴﻠﻪ‬ ‫پﻪ دې سﻴستﻢ ک‪ ３‬تﻮلﻴد‬ ‫شﻮې بر‪＋４‬ﻨا د ب＂رۍ پﻪ واسطﻪ‬ ‫ذخﻴره او ﻣصرف‪８５‬ي‪ .‬د بر‪＋４‬ﻨا د تﻮلﻴد ﻳﻮ کﻮچﻨﻰ ﻣاشﻴﻦ (د لﻤرﻳزې بر‪＋４‬ﻨا تﻮلﻴدووﻧکﻰ) پﻪ‬ ‫(‪ )٢-٥‬شکل ک‪＊ ３‬ﻮدل شﻮى دى‪.‬‬

‫‪12‬‬

‫د ک‪５‬مياوي تعامالتو په واسطه د بر‪４‬ښنا توليد‬ ‫ول‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ وساﻳﻠﻮ لکﻪ‪ :‬ج‪５‬بﻲ راډﻳﻮ‪ ،‬ساعت او ﻧﻮرو ک‪ ３‬لﻪ کﻮچﻨﻴﻮ ب＂رﻳﻮ ＇خﻪ کار اخﻴستل ک‪８５‬ي؟‬ ‫بر‪＋４‬ﻨا د ک‪５‬ﻤﻴاوي تعاﻣﻼتﻮ پﻪ واسطﻪ ﻫﻢ تﻮل‪５‬دﻳ‪８‬ي‪.‬ﻫغ‪ ３‬وسﻴﻠ‪ ３‬تﻪ چ‪ ３‬ک‪５‬ﻤﻴاوي اﻧرژي پﻪ بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ‬ ‫اﻧرژي بدلﻮي‪ ،‬ب＂رۍ واﻳﻲ‪ .‬پﻪ (‪ )٢-٦‬شکل ک‪＇ ３‬ﻮ ډولﻪ ب＂رۍ ＊ﻮدل شﻮې دي‪.‬‬

‫(‪ :)٢-٦‬شکل‪ :‬د بر‪＋４‬ﻨا تﻮلﻴد د ک‪５‬ﻤﻴاوي تعاﻣﻼتﻮ پﻪ واسطﻪ‬

‫ک نه‬ ‫د بر‪＋４‬ﻨا لﻪ اﻧرژۍ ＇خﻪ پﻪ گ＂ﻪ اخﻴستﻠﻮ ک‪ ３‬سپﻤا کﻮل ＇ﻪ ！ﻮلﻨﻴزې او ‪＄‬اﻧﻲ گ＂‪ ３‬لري؟‬ ‫پﻪ دې ﻫکﻠﻪ پﻪ خپﻠﻮ ډلﻮ ک‪ ３‬سره ﻣباحثﻪ وک‪７‬ئ‪ .‬وروستﻪ د خپﻠﻮ ﻧظروﻧﻮ لﻨ‪６‬ﻳز خپﻠﻮ‬ ‫！ﻮلﻴگﻮالﻮ تﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫د بر‪４‬ښنا د انتقال سيمان‬ ‫سﻴﻢ ﻳﻮ فﻠزي تار دى چ‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا جرﻳان ت‪５‬روي‪.‬‬ ‫د بر‪＋４‬ﻨا سﻴﻤان ﻣعﻤﻮ ًﻻ لﻪ ﻣسﻮ او الﻤﻮﻧﻴﻢ ＇خﻪ جﻮړ شﻮي وي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬دا فﻠزات بر‪＋４‬ﻨا پﻪ ＊ﻪ‬ ‫تﻮگﻪ اﻧتقالﻮلﻰ شﻲ‪ .‬سﻴﻤان د جﻨسﻴت‪ ،‬د پﻮښ د ډول‪ ،‬د تاروﻧﻮ تعداد او د ﻣقطع ﻣساحت لﻪ ﻣخ‪３‬‬ ‫ﻣختﻠف ډولﻮﻧﻪ لري ‪ ،‬چ‪ ３‬د ＇ﻮ ډولﻮﻧﻮ پﻪ پ‪５‬ژﻧدﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ر‪１‬ا اچﻮو‪.‬‬

‫‪13‬‬

‫د پلستر الندې مسي سيمان‬ ‫د پﻠستر ﻻﻧدې ﻣس‪ ３‬سﻴﻤان چ‪ ３‬پﻪ (‪ )٢-٧‬شکل ک‪＊ ３‬ﻮدل شﻮي دي‪ ،‬ﻣعﻤﻮ ًﻻ پﻪ دوه او درې تارﻳز‬ ‫ډول جﻮړ‪８４‬ي‪ .‬لﻪ دغﻮ سﻴﻤاﻧﻮ ＇خﻪ د وداﻧﻴﻮ د بر‪＋４‬ﻨا پﻪ سﻴﻢ کش‪ ９‬ک‪ ３‬گ＂ﻪ اخﻴستل کﻴ‪８‬ي‪ .‬ددغﻪ سﻴﻢ‬ ‫پﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬برخﻪ ک‪ ３‬ﻳﻮ خط شتﻪ‬ ‫چ‪ ３‬د ﻫغﻮى د تاروﻧﻮ د ب‪５‬ﻠﻮالﻲ‬ ‫سبب گر‪＄‬ﻴدلﻰ‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻧصبﻮلﻮ‬ ‫پﻪ وخت ک‪ ３‬باﻳد د ﻫﻤدغﻪ خط‬ ‫پرﻣخ ﻣ‪５‬خﻮﻧﻪ ！کﻮﻫل شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻧصبﻮلﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬باﻳد پاﻣﻠرﻧﻪ‬ ‫وشﻲ چ‪ ３‬د ﻣ‪５‬خ سر د دوو تاروﻧﻮ‬ ‫د ﻧ‪＋‬ﻠﻮلﻮ سبب ﻧﻪ شﻲ‪ .‬دا سﻴﻢ د‬ ‫(‪ :)٢-٧‬شکل‪ :‬د پﻠستر ﻻﻧدې د بر‪＋４‬ﻨا سﻴﻢ‬ ‫ﻣقطع جﻮړ＊ت لﻪ ﻣخ‪)٤-١( ３‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻲ ﻣتر ﻣربع) پﻪ شکل پﻴدا‬ ‫ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫ک‪５‬بلونه‬ ‫أﻳا تر اوسﻪ ﻣﻮ د بر‪＋４‬ﻨا ک‪５‬بﻠﻮﻧﻪ لﻴدلﻲ دي؟ لکﻪ ＇ﻨگﻪ چ‪ ３‬د اوبﻮ د زﻳات اﻧتقال د پاره لﻪ ﻫغﻮ ﻧﻠﻮﻧﻮ ＇خﻪ‬ ‫چ‪ ３‬غ＀ قطروﻧﻪ لري گ＂ﻪ اخﻴستل‬ ‫ک‪８５‬ي‪ ،‬پﻪ ﻫﻤدغﻪ ډول د بر‪＋４‬ﻨا د‬ ‫اﻧرژۍ د ډ‪４‬ر جرﻳان د اﻧتقال لﻪ پاره لﻪ‬ ‫ک‪５‬بﻠﻮﻧﻮ ＇خﻪ کار اخﻠﻲ‪ .‬ک‪５‬بﻠﻮﻧﻪ ﻧظر‬ ‫د تاروﻧﻮ پﻪ تعداد‪ ،‬د پﻮښ د ﻧﻮعﻴت‬ ‫او ﻣقطع ﻣساحت لﻪ ﻣخ‪ ３‬ډ‪４‬ر ډولﻮﻧﻪ‬ ‫لري‪ .‬پﻪ (‪ )٢-٨‬شکل ک‪＇ ３‬ﻮ ډولﻪ‬ ‫ﻣسﻲ ک‪５‬بﻠﻮﻧﻪ ＊ﻮدل شﻮي دي‪.‬‬ ‫(‪ :)٢-٨‬شکل‬

‫‪14‬‬

‫رشته يي سيمان (فکسول)‬ ‫أﻳا کﻠﻪ ﻣﻮ د أبگرﻣ‪ ،９‬راډﻳﻮ او ﻳا بﻠ‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ وسﻴﻠ‪ ３‬د سﻴﻢ داخﻠﻲ تاروﻧﻪ چ‪ ３‬زﻳاتره د‬ ‫ﻫغﻮى پﻪ ورورست‪ ９‬برخﻪ ک‪ ３‬دوه غا＊ی پﻠگ وصل وي لﻴدلی دي؟‬ ‫د داس‪ ３‬سﻴﻤاﻧﻮ ﻫر تار لکﻪ‪ :‬د (‪ )٢-٩‬شکل‪ ،‬ﻧري ﻣسﻲ ﻧﻮر تاروﻧﻪ لري‪.‬‬ ‫ول‪ ３‬داس‪ ３‬سﻴﻤان پﻪ تار تار شکل جﻮړ‪８４‬ي؟‬ ‫ﻫر کﻠﻪ چ‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا د کﻮچﻨﻴﻮ أﻻتﻮ سﻴﻤان چ‪ ３‬لﻪ ﻳﻮه ‪＄‬اى ＇خﻪ بل ‪＄‬اى تﻪ اﻧتقال‪８５‬ي تار تار ﻧﻪ‬ ‫وي او د پﻠستر ﻻﻧدې سﻴﻤاﻧﻮ پﻪ ＇‪５‬ر وي‪ ،‬د ک‪４８‬دلﻮ‬ ‫سﻤ‪５‬دلﻮ پﻪ اثر زر قطع ک‪８５‬ي‪ ،‬فسکﻮل سﻴﻤان زﻳاتره‬ ‫لﻪ ﻣسﻮ ＇خﻪ جﻮړ‪８４‬ي چ‪ ３‬پﻪ بازار ک‪ ３‬د ﻣﻮﻧدلﻮ‬ ‫وړ دي‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨﻪ‪ :‬د سﻴار ＇راغ د جﻮړولﻮ لپاره لﻪ کﻮم ډول‬ ‫سﻴﻢ ＇خﻪ کار اخﻴستل ک‪８５‬ي؟ ول‪３‬؟‬

‫سو‪４‬چ‪:‬‬

‫(‪ )٢-٩‬شکل‪ :‬رشتﻪ ﻳﻲ سﻴﻤان‬

‫سﻮ‪４‬چ ﻫغﻪ وسﻴﻠﻪ ده چ‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا د جرﻳان د قطع او‬ ‫وصل لﻪ پاره کارول ک‪８５‬ي‪ .‬سﻮ‪４‬چﻮﻧﻪ ﻧظر د بر‪＋４‬ﻨا د‬ ‫جرﻳان د ﻣقدار چ‪ ３‬لﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ ت‪５‬ر‪８４‬ي او د ﻫغﻮي د ﻧصب د ‪＄‬اى لﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻣختﻠف ډولﻮﻧﻪ لري‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ سﻮ‪４‬چﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د وداﻧﻴﻮ پﻪ سﻴﻢ کش‪ ９‬ک‪ ３‬تر‪４‬ﻨﻪ گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي پﻪ ﻻﻧدې ډول دي‪:‬‬ ‫الف‪ -‬د پﻠستر ﻻﻧدې سﻮ‪４‬چ‪ -:‬ددې ډول سﻮ‪４‬چ د ﻧصبﻮلﻮ لپاره لﻪ پﻠستر کارۍ ＇خﻪ وروستﻪ د‬ ‫ﻧظر وړ ‪＄‬اى ک‪ ３‬د سﻮ‪４‬چ د ډبﻠﻲ (قط‪ )９‬پﻪ اﻧدازه پﻪ د‪４‬ﻮال ک‪ ３‬سﻮرى ک‪８５‬ي‪ .‬وروستﻪ قطی د گچﻮ‬ ‫پﻪ واسطﻪ د د‪４‬ﻮال پﻪ دﻧﻨﻪ اړخ ک‪ ３‬ﻧصب ک‪８５‬ي او بﻴا سﻴﻤان د سﻮ‪４‬چ سره وصل او د ډبﻠﻲ دﻧﻨﻪ د‬ ‫دوه پ‪５‬چﻮﻧﻮ پﻪ واسطﻪ چ‪ ３‬د سﻮ‪４‬چ دواړو خﻮاو وتﻪ قرار لري کﻠک‪８５‬ي (‪ )٢-١٠‬شکل تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ‬ ‫وشﻲ‪.‬‬

‫(‪ )٢-١٠‬شکل‪ :‬د پﻠستر ﻻﻧدې سﻮ‪４‬چ د ﻧصب کﻮلﻮ ﻣراحل‬ ‫‪15‬‬

‫پاملرنه وک ئ!‬

‫ول‪ ３‬د ﻫﻮل‪６‬ر‪ ،‬سﻮ‪４‬چ او ساک＀ بﻬرﻧﻰ پﻮښ لﻪ پﻼستﻴک ＇خﻪ جﻮړ‬ ‫شﻮى دى؟‬ ‫کﻪ لﻪ لرگﻲ ﻳا اوسپﻨ‪＇ ３‬خﻪ جﻮړ شﻲ ﻧﻮ ＇ﻪ بﻪ پ‪ ）５‬شﻲ؟‬

‫ب‪ -‬د برس‪５‬رن يا د کار پر مخ سو‪４‬چونه‪:‬‬

‫ﻫغﻪ سﻮ‪４‬چ چ‪ ３‬د د‪４‬ﻮال پرﻣخ (ب‪ ３‬لﻪ دې چ‪ ３‬د‪４‬ﻮال وکﻴﻨدل شﻲ) ﻧصب ﻳا ولگﻮل شﻲ د برس‪５‬رن‬ ‫ﻳا د کار پر ﻣخ سﻮﻳچﻮﻧﻮ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬ددغﻪ سﻮ‪４‬چ د لگﻮلﻮ ﻣراحل پﻪ (‪ )٢-١١‬شکل ک‪＊ ３‬ﻮدل‬ ‫شﻮي دى‪ ،‬پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪７‬ئ‪.‬‬

‫څراغونه‬

‫(‪ )٢-١١‬شکل‪ :‬د سﻮ‪４‬چ د لگﻮلﻮ ﻣرحﻠ‪３‬‬

‫＇ﻮ ډولﻪ ＇راغﻮﻧﻪ پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫فﻠﻤﻨ＀‬ ‫بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ ﻳا برقﻲ ＇راغ چ‪ ３‬بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ اﻧرژي پﻪ‬ ‫ﻧﻮري اﻧرژي بدلﻮي‪.‬‬ ‫ﻣسﻲ سﻴﻢ‬ ‫بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ ＇راغ د شکل‪ ،‬رﻧگ او د ﻣﻮادو لﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻣسﻲ سﻴﻢ‬ ‫ﻣختﻠف ډولﻮﻧﻪ لري چ‪ ３‬تر ！ﻮلﻮ زﻳات ﻣعﻤﻮل ﻳ‪３‬‬ ‫غازي او ﻧکالﻲ ＇راغﻮﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫الف‪ -‬ﻧکالﻲ ＇راغﻮﻧﻪ‪ :‬پﻪ دغﻪ ډول ＇راغﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫قاعده‬ ‫بر‪＋４‬ﻨا پﻪ تﻮدوخﻪ او بﻴا پﻪ ﻧﻮر بدل‪８５‬ي او تﻮلﻴد شﻮې‬ ‫تﻮدوخﻪ ددغﻪ ډول ＇راغﻮﻧﻮ پﻪ واسطﻪ ضاﻳع ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫(‪ :)٢-١٢‬شکل د ﻧکالﻲ ＇راغ تصﻮﻳر‬ ‫ﻧجﻴبﻪ گاز‬

‫‪16‬‬

‫بﻨا پر دې د ﻫغﻮى د بر‪＋４‬ﻨا ﻣصرف ډ‪４‬ر دى‪ .‬کﻮﻣﻪ ر‪１‬ا چ‪ ３‬د ﻫغﻮى پﻪ واسطﻪ تﻮل‪５‬د‪８４‬ي ز‪ ７４‬رﻧگ‪３‬‬ ‫وي‪ .‬د ﻫغﻮى بﻨسﻠ‪ ３＋‬زﻳاتره پﻪ تباشﻴري او روڼ ډول جﻮړ‪８４‬ي ‪ .‬پﻪ (‪ )٢-١٢‬شکل ک‪ ３‬ددغﻪ ＇راغ‬ ‫＊ﻮدل شﻮى دى‪.‬‬

‫پاملرنه وک ئ!‬

‫د وره(دروازې) د زﻧگ سﻮ‪４‬چ لﻪ ﻫغﻪ سﻮ‪４‬چ سره چ‪ ３‬د ＇راغ لﻪ پاره تر‪４‬ﻨﻪ‬ ‫کار اخﻴستل ک‪８５‬ي ＇ﻪ تﻮپﻴر لري؟ أﻳا کﻮﻻى شﻮ د زﻧگ لﻪ سﻮ‪４‬چ ＇خﻪ د‬ ‫کﻮرد ＇راغ لﻪ پاره کار واخﻠﻮ؟ ول‪３‬؟‬

‫ب‪ -‬غازي څراغونه‪:‬‬ ‫غازي ＇راغﻮﻧﻪ ل‪８‬ه تﻮدوخﻪ او ډ‪４‬ره ر‪１‬ا تﻮلﻴدوي‪ .‬د ﻫغﻮى د بر‪＋４‬ﻨا ﻣصرف تقرﻳباً ＇ﻠﻮر ‪＄‬ﻠ‪ ３‬لﻪ ﻧکالﻲ‬ ‫＇راغﻮﻧﻮ ＇خﻪ کﻢ دى‪ .‬زﻳاتره‬ ‫ددغﻪ ډول ＇راغﻮﻧﻮ ر‪１‬ا سپﻴﻦ‬ ‫رﻧگ‪ ３‬وي‪ ،‬ول‪ ３‬ﻧﻮر رﻧگﻮﻧﻪ‬ ‫ﻫﻢ لري چ‪ ３‬د ＊کﻼ(زﻳﻨتﻲ) د‬ ‫＇راغﻮﻧﻮ پﻪ تﻮگﻪ لﻪ ﻫغﻮی ＇خﻪ‬ ‫کار اخﻠﻲ‪ .‬پﻪ (‪ )٢-١٣‬شکل‬ ‫ک‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر غازي ＇راغﻮﻧﻪ‬ ‫＊ﻮدل شﻮي دي‪.‬‬ ‫(‪ :)٢-١٣‬شکل‪ :‬گازي ＇راغﻮﻧﻪ‬

‫ک نه‬

‫پﻪ دغﻮ تصﻮﻳروﻧﻮ ک‪ ３‬د رو＊ﻨاﻳ‪ ９‬دوه وسﻴﻠ‪３‬‬ ‫＊ﻮدل شﻮي دي‪ .‬دوى پخپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮﻧﻮ ک‪ ３‬سره‬ ‫پرتﻠﻪ او گ＂‪ ３‬او زﻳاﻧﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬لست ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪17‬‬

‫هول رونه‬ ‫＇راغﻮﻧﻪ د کﻮم ＇ﻴز پﻪ واسطﻪ د بر‪＋４‬ﻨا سره ت‪７‬ل ک‪８５‬ي؟‬ ‫ﻫﻮل‪６‬ر ﻳﻮه داس‪ ３‬وسﻴﻠﻪ ده چ‪＇ ３‬راغ لﻪ بر‪＋４‬ﻨا سره وصل او د ﻫغﻪ ساتﻨﻪ کﻮي‪ ،‬ﻫغﻪ ﻫﻮل‪６‬روﻧﻪ چ‪３‬‬ ‫پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬چﻮړۍ لري‪ ،‬د پﻴچ‪＇ ３‬راغﻮﻧﻮ لﻪ پاره او پرتﻪ لﻪ ﻫغﻮ د تﻮکﻤﻪ ﻳﻲ ＇راغﻮﻧﻮ لﻪ پاره کارول‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ (‪ )٢-١٤‬شکل ک‪ ３‬د ﻫﻮل‪６‬ر د ت‪７‬لﻮ ﻣرحﻠﻪ ＊ﻮدل شﻮې ده‪.‬‬

‫(‪ :)٢-١٤‬شکل‪ :‬د ﻫﻮل‪６‬ر د اتصال ﻣرحﻠﻪ‬

‫ساک‪５‬ټونه‬ ‫ساک‪ ＀５‬ﻳﻮه داس‪ ３‬وسﻴﻠﻪ ده چ‪ ３‬د پﻠگ (دوه شاخﻪ) پﻪ واسطﻪ بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ وساﻳﻠﻮ تﻪ د بر‪＋４‬ﻨا د رسﻮلﻮ لﻪ‬ ‫پاره تر‪４‬ﻨﻪ گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي‪ .‬ساک‪ ＀５‬د سﻮ‪４‬چ پﻪ ＇‪５‬ر دوه ډولﻪ لري‪:‬‬ ‫الف‪ -‬د کار پر ﻣخ ساک‪＂５‬ﻮﻧﻪ‪ :‬دا ډول ساک‪＂５‬ﻮﻧﻪ د د‪４‬ﻮال ﻳا د بﻠ‪ ３‬ﻫرې وداﻧ‪ ９‬پرﻣخ لگﻮل ک‪８５‬ي‪ ،‬پﻪ‬ ‫(‪ )٢-١٥‬شکل ک‪ ３‬د ﻳﻮ ډول د کار پر ﻣخ ساک‪ ＀５‬لگﻮلﻮ ﻣرحﻠ‪＊ ３‬ﻮدل شﻮي دي‪.‬‬

‫(‪ :)٢-١٥‬شکل‪ :‬د کار پر ﻣخ ساک＀ د ﻧصبﻮلﻮ ﻣرحﻠ‪３‬‬

‫‪18‬‬

‫ب‪ -‬د پلستر الندې ساک‪５‬ټ‪:‬‬ ‫د پﻠستر ﻻﻧدې ساک‪ ＀５‬د لگﻮلﻮ لﻪ پاره لﻮﻣ‪７‬ى د‪４‬ﻮال د ساک‪ ＀５‬د قطﻲ ﻳا ډبﻲ پﻪ اﻧدازه کﻨل ک‪８５‬ي‪،‬‬ ‫بﻴا د سﻮ‪４‬چ د لگﻮلﻮ د ﻣرحﻠﻮ پﻪ ＇‪５‬ر د ﻫغﻪ قطﻲ د گچ پﻪ واسطﻪ ﻧصب او لﻪ وچ‪５‬دلﻮ وروستﻪ سﻴﻤان‬ ‫د ساک‪ ＀５‬لﻪ پ‪５‬چ سره وصل او ﻫغﻪ د قطﻲ پﻪ داخل ک‪！ ３‬ﻴﻨگﻮي‪.‬‬

‫(‪ :)٢-١٦‬شکل‪ :‬د پﻠستر ﻻﻧدې ساک‪ ＀５‬د ﻧصبﻮلﻮ ﻣرحﻠ‪３‬‬

‫الندې تصويرونه سره پرتله او بيا پرې تبصره وک ئ چ‪ ３‬کوم يو سم‬ ‫او کوم يو نا سم دى؟ ول‪３‬؟‬

‫پاملرنه وک ئ!‬

‫د بر‪＋４‬ﻨا عادي ساک‪＂５‬ﻮﻧﻪ د وداﻧ‪ ９‬پﻪ کﻮﻣﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬باﻳد ﻧصب شﻲ؟‬ ‫ول‪３‬؟‬

‫‪19‬‬

‫فيوزونه‬ ‫أﻳا کﻠﻪ ﻣﻮ د بر‪＋４‬ﻨا د ！کان ﻳا شار！‪ ９‬پ‪＋５‬ﻪ لﻴدل‪ ３‬ده؟ کﻪ د بر‪＋４‬ﻨا د ！کان ﻳا شار！‪ ９‬پ‪＋５‬ﻪ دوام وک‪７‬ي‬ ‫＇ﻪ بﻪ پ‪ ）５‬شﻲ؟‬ ‫کﻪ چ‪５‬رتﻪ د شار！‪ ９‬جرﻳان د بر‪＋４‬ﻨا پﻪ دوروﻧﻮ ک‪ ３‬زر تر زره قطع ﻧﻪ شﻲ‪ ،‬د دورې شاﻣﻠﻮ سﻴﻤاﻧﻮ او‬ ‫تجﻬﻴزاتﻮ د وﻳﻠ‪ ３‬ک‪５‬دو سبب گر‪＄‬ﻲ او ک‪５‬داى شﻲ ستر خطروﻧﻪ لکﻪ‪ :‬اورلگﻴدﻧﻪ ﻫﻢ تر شا ولري‪.‬‬ ‫بﻨا پر دې ﻳﻮې وسﻴﻠ‪ ３‬تﻪ اړتﻴا ده چ‪ ３‬د داس‪ ３‬پ‪＋５‬ﻮ د راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دو پﻪ وخت ک‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا جرﻳان‬ ‫زر تر زره قطع ک‪７‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬دا ألﻪ د فﻴﻮز پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫فﻴﻮز ﻳﻮه ساتﻨدوﻳﻪ وسﻴﻠﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ سﻴﻤاﻧﻮ ک‪ ３‬د غﻴر ﻣجاز جرﻳاﻧﻮﻧﻮ د ت‪５‬رﻳدلﻮ (د سﻴﻤاﻧﻮ د تحﻤل‬ ‫لﻪ وړتﻴا پﻮرتﻪ د بر‪＋４‬ﻨا جرﻳان) ﻣخﻨﻴﻮى کﻮي‪ .‬فﻴﻮز ﻣختﻠف ډولﻮﻧﻪ لري‪.‬‬ ‫الف‪ -‬وﻳل‪ ３‬ک‪５‬دونکﻰ فﻴﻮز‪:‬‬ ‫دا ډول فﻴﻮز پﻪ خپل ‪＄‬ان ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻧرى سﻴﻢ لري چ‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا د جرﻳان د ت‪５‬ر‪４‬دو پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬لﻪ خپﻠ‪３‬‬ ‫وړتﻴا او قابﻠﻴت ＇خﻪ ډ‪４‬ر وﻳﻠ‪ ３‬ک‪８５‬ي او د جرﻳان پﻪ ﻧتﻴجﻪ ک‪ ３‬پﻪ ﻫﻤاغﻪ دوره ک‪ ３‬قطع ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ دې‬ ‫ډول فﻴﻮز وﻧﻮ ک‪ ３‬د فﻴﻮز د داخﻠﻲ سﻴﻢ قطر کﻴداى شﻲ د ﻫﻤاغ‪ ３‬دورې پﻪ سﻴﻤاﻧﻮ ک‪ ３‬د جرﻳان د‬ ‫اﻧتقال سره ﻣتﻨاسب اﻧتخاب او د وﻳﻠ‪ ３‬ک‪５‬دو پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬پﻪ دوﻳﻢ ‪＄‬ل بﻴا تجدﻳد ک‪７‬اى شﻲ‪.‬‬

‫فﻴﻮز د بر‪＋４‬ﻨا پﻪ ﻧقشﻪ ک‪ ３‬د‬

‫پﻪ سﻤبﻮل ＊ﻮدل ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫(‪ :)٢-١٧‬شکل‬

‫(‪ )٢-١٧‬شکل ک‪ ３‬د فﻴﻮز د پﻠت‪ ３‬د تجدﻳد ﻣرحﻠ‪＊ ３‬ﻮدل شﻮي دي‪.‬‬ ‫ب‪ -‬اتومات فيوز‪:‬‬ ‫پﻪ سﻴﻤاﻧﻮ ک‪ ３‬د شار！‪ ９‬ﻳا د بر‪＋４‬ﻨا د زﻳاتﻴدلﻮ د پ‪ ３＋５‬پﻪ وخت ک‪ ３‬دا ډول فﻴﻮز‬ ‫پﻪ اتﻮﻣات ډول د بر‪＋４‬ﻨا جرﻳان بﻨدوي‪ .‬د بر‪＋４‬ﻨا د دوﻳﻢ ‪＄‬ل فعال ک‪５‬دو لپاره پﻪ‬ ‫ابتداﻳﻲ دوره ک‪ ３‬باﻳد د فﻴﻮز د قطع ک‪５‬دو عﻠت ول＂ﻮل شﻲ او ﻫغﻪ جﻮړ ک‪７‬اى‬ ‫شﻲ‪ ،‬وروستﻪ د بر‪＋４‬ﻨا جرﻳان د سﻮ‪４‬چ کﻮلﻮ پﻪ واسطﻪ پﻪ دوره ک‪ ３‬پﻪ دوﻳﻢ ‪＄‬ل‬

‫(‪ :)2-18‬شکل‬

‫‪20‬‬

‫بﻴا تآﻣﻴﻨ‪８５‬ي‪.‬‬

‫د کار وساﻳل‬ ‫پﻼس‪ :‬پﻼس ﻳﻮه ألﻪ ده چ‪ ３‬د ﻫغﻪ پﻪ واسطﻪ ک‪５‬دای شﻲ سﻴﻢ وﻧﻴﻮل شﻲ‪ ،‬او ﻳا غﻮڅ ک‪７‬ای شﻲ‪ .‬لﻪ پﻼس‬ ‫(‪ :)2-19‬ش ل‬ ‫＇خﻪ د ＇＂ک کار ﻣﻪ اخﻠئ‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د ﻫغﻪ د ﻻستﻮ د حرکت‬ ‫وړتﻴا کﻤ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ک＂ر (غﻮ＇ﻮونکﻰ)‪ :‬لﻪ ک＂ر ＇خﻪ د سﻴﻤاﻧﻮ ﻳا د ﻫغﻮى پﻮښ د‬ ‫غﻮ＇ﻮلﻮ لﻪ پاره کار اخﻠﻲ‪.‬‬

‫نرى خﻮلﻰ پﻼس‪ :‬د کﻮچﻨﻴﻮ‬ ‫سﻴﻤاﻧﻮ ﻳا شﻴاﻧﻮ د ﻧﻴﻮلﻮ او ﻧرﻳﻮ سﻴﻤاﻧﻮ‬ ‫تﻪ د شکل ورکﻮلﻮ لﻪ پاره کارول‬ ‫ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫(‪ :)2-20‬ش ل‬

‫پ‪５‬چ تاو‪ :‬لﻪ پ‪５‬چ تاو ＇خﻪ د‬ ‫پ‪５‬چﻮﻧﻮ د ت‪７‬لﻮ او خﻼصﻮلﻮ لﻪ‬ ‫پاره کار اخﻴستل ک‪８５‬ي‪ .‬پ‪５‬چ‬ ‫تاووﻧﻪ زﻳاتره دوه ډولﻪ دي‪ .‬دوه‬ ‫ﻣخ‪ ３‬او ＇ﻠﻮر ﻣخ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻫر ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻣختﻠفﻮ اﻧدازو پﻴدا ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫！س＂ر بر‪＋４‬نا ＊ﻮدونکی ﻳا فازم‪＂５‬ر‪ :‬د پ‪５‬چ تاو پﻪ ＇‪５‬ر ﻳﻮه ألﻪ ده چ‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ شبک‪ ３‬د فاز‬ ‫سﻴﻢ او شار！‪ ９‬ﻣعﻠﻮﻣﻮلﻮ لﻪ پاره تر‪４‬ﻨﻪ کار اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫(‪ :)2-21‬ش ل‬ ‫‪21‬‬

‫د بر‪４‬ښنا ساتندوى (حفاظتي) ټکي‬ ‫کﻪ د اﻧسان لﻪ بدن د ﻣجاز حد ＇خﻪ زﻳاتﻪ بر‪＋４‬ﻨا جرﻳان وک‪７‬ي اﻧسان د بر‪＋４‬ﻨا ﻧﻴﻮلﻮ د پ‪ ３＋５‬سره‬ ‫ﻣخاﻣخ ک‪８５‬ي‪ .‬دا پ‪＋５‬ﻪ (بر‪＋４‬ﻨا ﻧﻴﻮﻧﻪ) د زړه او تﻨفسﻲ غ‪７‬ﻳﻮ د کﻤزورۍ او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬وخت د ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪３‬‬ ‫سبب گر‪＄‬ﻲ‪ .‬د بر‪＋４‬ﻨا ﻳا بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ وساﻳﻠﻮ پﻪ واسطﻪ د کار کﻮلﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻣﻬﻢ او ضروري‬ ‫دي چ‪ ３‬ﻻﻧدې حفاظتﻲ ！کﻮ تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -١‬د بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ ترﻣﻴﻤﻮوﻧکﻮ کاروﻧﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬تر ！ﻮلﻮ لﻮﻣ‪７‬ى د ﻫغ‪ ３‬کاري ساح‪ ３‬بر‪＋４‬ﻨا لﻪ فﻴﻮز‬ ‫بکس ＇خﻪ ﻣ‪７‬ه او بﻨده ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د کار کﻮلﻮ پﻪ بﻬﻴر ک‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا لﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ساﻣان ＇خﻪ کار واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬د بر‪＋４‬ﻨا د کار لﻪ سالﻤﻮ وساﻳﻠﻮ ＇خﻪ گ＂ﻪ واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ -٤‬د بر‪＋４‬ﻨا د عﻠﻤﻲ کاروﻧﻮ د سرتﻪ رسﻮلﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬پﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬د ＊ﻮوﻧکﻲ د ﻧظر ﻻﻧدې‬ ‫او د ﻫغﻪ د ﻻر＊ﻮوﻧ‪ ３‬سره سﻢ کار وک‪７‬ئ‪.‬‬

‫ک نه‬

‫د برق صندوق‬

‫ﻻﻧدې شکل تﻪ وگﻮرئ او لﻪ ﻣباحث‪ ３‬وروستﻪ ﻻﻧدﻧﻴﻮ‬ ‫پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳئ‪.‬‬ ‫‪ -١‬دغﻪ شخص پﻪ ＇ﻪ سبب بر‪＋４‬ﻨا ﻧﻴﻮلﻰ دى؟‬ ‫‪ -٢‬ول‪ ３‬بر‪＋４‬ﻨا ﻫغﻪ لﻮري تﻪ چ‪ ３‬پﻪ شﻴﻦ رﻧگ ＊ﻮدل‬ ‫شﻮې جرﻳان ک‪７‬ى دى‪.‬‬ ‫عملي کار‬ ‫د دغﻪ ＇پرکﻲ پﻪ لﻮستﻠﻮ سره کﻮﻻی شﻮ چ‪３‬‬ ‫سﻴار ＇راغ جﻮړ ک‪７‬و‪ .‬د بر‪＋４‬ﻨا د ﻳﻮې دورې‬ ‫جﻮړول د ﻫغ‪ ３‬د ﻧقش‪ ３‬پﻪ ترسﻴﻢ پﻴل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻧقشﻪ د تجﻬﻴزاتﻮ لﻪ سﻤبﻮل ＇خﻪ پﻪ استفادې‬ ‫سره رسﻤﻮي‪ .‬پﻪ ﻻﻧدې جدول ک‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ‬ ‫وساﻳﻠﻮ سﻤبﻮلﻮﻧﻪ ＊ﻮدل شﻮي دي‪.‬‬

‫د بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ وسﻴﻠ‪ ３‬ﻧﻮم‬ ‫عادي سﻮ‪４‬چ‬ ‫جاﻳﻨ＀ بکس‬ ‫ساک‪＀５‬‬ ‫＇راغ او ﻫﻮل‪６‬ر‬ ‫د بر‪＋４‬ﻨا سﻴﻢ‬

‫‪22‬‬

‫د نقش‪ ３‬ترسيم‬

‫د ﻧقش‪ ３‬د تجﻬﻴزاتﻮ لﻪ سﻤبﻮل ＇خﻪ پﻪ استفادې سره سﻴار ＇راغ رسﻤﻮو‪.‬‬ ‫سﻴار سﻮ‪４‬چ‬ ‫دوه لﻴﻨﻪ فکسﻮل سﻴﻢ‬

‫＇راغ‬ ‫او ﻫﻮل‪６‬ر‬

‫دوه پﻠگ‬ ‫(‪ :)٢-٢٢‬شکل‬

‫د سﻴار ＇راغ د ﻧقش‪ ３‬پﻪ ﻣشاﻫده د اړتﻴا وړ وساﻳل لست او تﻴاروو‪.‬‬ ‫د کار وساﻳل‪＇ :‬راغ‪ ،‬ﻫﻮل‪６‬ر‪ ،‬سﻴار سﻮ‪４‬چ‪ ،‬فکسﻮل سﻴﻢ‪ ،‬پﻠگ‪ ،‬پﻼس او پ‪５‬چ تاو‪.‬‬

‫د کار د سرته رسولو طريقه‪:‬‬ ‫‪ -١‬د سﻴﻢ دواړو خﻮاو تﻪ پﻮښ پر پﻼس ب‪５‬ل ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬پﻠگ د سﻴﻢ پﻪ ﻳﻮ سر پﻮرې وﻧ‪＋‬ﻠﻮئ‪.‬‬

‫(‪ :)٢-٢٣‬شکل‪ :‬د بر‪＋４‬ﻨا پﻪ تار ک‪ ３‬د پﻠگ د ﻧصبﻮلﻮ ﻣرحﻠ‪３‬‬

‫‪ -٣‬سﻮ‪４‬چ د سﻴﻢ پﻪ ﻳﻮ تار ک‪ ３‬وﻧ‪＋‬ﻠﻮئ‪.‬‬

‫(‪ :)٢-٢٤‬شکل‪ :‬د سﻴار ＇راغ د سﻴﻢ پﻪ اﻣتداد ک‪ ３‬د سﻮ‪４‬چ د ﻧصبﻮلﻮ ﻣرحﻠ‪３‬‬

‫‪23‬‬

‫‪ -٤‬د سﻴﻢ بل سر لﻪ ﻫﻮل‪６‬ر سره د (‪ )٢-٢٥‬شکل ﻣطابق وصل ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫(‪ :)٢-٢٥‬شکل‪ :‬د ﻫﻮل‪６‬ر د ﻧ‪＋‬ﻠﻮلﻮ پ‪７‬اوﻧﻪ‬

‫د ＊اغﻠﻲ ＊ﻮوﻧکﻲ لﻪ کتﻨ‪ ３‬او لﻴدﻧ‪ ３‬وروستﻪ سﻴار ＇راغ و أزﻣاﻳئ‪.‬‬

‫پلټنه وک ئ!‬ ‫پﻪ خپﻠﻮ گروپﻮﻧﻮ ک‪ ３‬لﻪ ﻻﻧدې ﻣﻮضﻮع گاﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮه اﻧتخاب او د ﻫغ‪ ３‬پﻪ‬ ‫اړوﻧد پﻠ＂ﻨﻪ او تحقﻴق وک‪７‬ئ‪ .‬وروستﻪ د ﻫغ‪ ３‬د ﻧتاﻳجﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ خپﻠﻮ تﻮلگﻴﻮالﻮ‬ ‫تﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -١‬زﻣﻮﻧ‪ ８‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬لﻪ کﻮم ډول اﻧرژي ＇خﻪ پﻪ گ＂‪ ３‬اخﻴستﻨ‪ ３‬سره بر‪＋４‬ﻨا تﻮلﻴد‪８４‬ي؟‬ ‫‪＇ -٢‬ﻨگﻪ کﻮﻻى شﻮ پﻪ خپﻠﻮ کﻮروﻧﻮ ک‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا د اﻧرژي ﻣصرف کﻢ ک‪７‬و‪ ،‬خپل وړاﻧدﻳزوﻧﻪ لست‬ ‫ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬د خپﻠﻮ کﻮروﻧﻮ د بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ وساﻳﻠﻮ لست تﻴار او بﻴا ﻣشخص ک‪７‬ئ چ‪ ３‬پﻪ کﻮﻣﻮ وختﻮﻧﻮ‪ /‬ساعتﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ستاسﻮ د کﻮروﻧﻮ ډ‪４‬ر بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ أﻻت لﻪ بر‪＋４‬ﻨا سره ت‪７‬لﻲ ﻳا وصل دي؟‬

‫‪24‬‬

‫د څپرکي لن يز‬ ‫د أزادو الکتروﻧﻮﻧﻮ حرکت ﻳﻮ لﻮري تﻪ د فﻠزي سﻴﻢ پﻪ داخل ک‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا جرﻳان واﻳﻲ‪.‬‬ ‫د بر‪＋４‬ﻨا اﻧرژي د ﻧﻮرو اﻧرژﻳﻮ لﻪ تبد‪４‬ﻠ‪５‬دو ＇خﻪ ﻻس تﻪ را‪＄‬ﻲ‪ .‬ﻫغﻪ وسﻴﻠ‪ ３‬چ‪ ３‬د اﻧرژي‬ ‫ﻧﻮر ډولﻮﻧﻪ د بر‪＋４‬ﻨا پﻪ اﻧرژي بدلﻮي د بر‪＋４‬ﻨا ﻣﻮلد بﻠل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫سﻴﻢ ﻫغﻪ فﻠزي تار دى چ‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا جرﻳان لﻪ ‪＄‬اﻧﻪ ت‪５‬روي‪ .‬د بر‪＋４‬ﻨا سﻴﻤان ﻣعﻤﻮ ًﻻ د‬ ‫ﻣسﻮ او الﻤﻮﻧﻴﻤﻮ لﻪ فﻠزوﻧﻮ ＇خﻪ جﻮړﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫سﻮ‪４‬چ ﻫغﻪ وسﻴﻠﻪ ده چ‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا د جرﻳان د ت‪７‬لﻮ او خﻼصﻮلﻮ لﻪ پاره کارول ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ ＇راغ ﻫغﻪ وسﻴﻠﻪ ده چ‪ ３‬بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ اﻧرژي پﻪ ﻧﻮري اﻧرژي بدلﻮي‪.‬‬ ‫غازي ＇راغﻮﻧﻪ تﻮدوخﻪ کﻤﻪ او ر‪１‬ا (ﻧﻮر) زﻳات تﻮلﻴدوي او د بر‪＋４‬ﻨا ﻣصرف ﻳ‪ ３‬تقرﻳباً‬ ‫＇ﻠﻮر ‪＄‬ﻠ‪ ３‬لﻪ ﻧکالﻲ ＇راغﻮﻧﻮ کﻢ دى‪.‬‬ ‫ﻫﻮل‪６‬ر ﻫغﻪ وسﻴﻠﻪ ده چ‪＇ ３‬راغ بر‪＋４‬ﻨا پﻮرې وصل او ﻫغﻪ ساتﻲ‪.‬‬ ‫ساک‪ ＀５‬ﻫغﻪ وسﻴﻠﻪ ده چ‪ ３‬د دو ＊اخ‪(３‬پﻠگ) پﻪ واسطﻪ بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ وساﻳﻠﻮ تﻪ د بر‪＋４‬ﻨا د‬ ‫رسﻮلﻮ لﻪ پاره کارول ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫فﻴﻮز‪ ،‬ﻳﻮه ساتﻨدوﻳﻪ وسﻴﻠﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ دوره ک‪ ３‬د شار！‪ ９‬د جرﻳان د ت‪５‬ر‪４‬دو‬ ‫ﻣخﻨﻴﻮي کﻮي‪.‬‬ ‫لﻪ ک＂ر(غﻮ＇ﻮوﻧکﻲ) ＇خﻪ د سﻴﻤاﻧﻮ پﻪ پر‪４‬کﻮلﻮ ﻳا پﻮښ ک‪＋‬ﻠﻮ ک‪ ３‬کار اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻼس ﻳﻮه وسﻴﻠﻪ ده چ‪ ３‬د سﻴﻤاﻧﻮ ﻳا کﻮچﻨﻴﻮ ＇ﻴزوﻧﻮ پﻪ کﻠک ﻧﻴﻮلﻮ او شکل ورکﻮلﻮ ک‪３‬‬ ‫تر‪４‬ﻨﻪ کار اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫لﻪ پ‪５‬چ تاو ＇خﻪ د پ‪５‬چﻮﻧﻮ پﻪ ت‪７‬لﻮ او خﻼصﻮلﻮ ک‪ ３‬کار اخﻴستل ک‪８５‬ي‪ .‬پ‪５‬چ تاووﻧﻪ دوه‬ ‫ډولﻪ دي‪ :‬دوه ﻣخ‪ ３‬او ＇ﻠﻮر ﻣخ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻫر ﻳﻮ پﻪ ﻣختﻠفﻮ اﻧدازو پﻴدا ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫بر‪＋４‬ﻨا ﻣعﻠﻮﻣﻮوﻧکﻲ ﻳا (！س＂ر‪/‬فازﻣﻴ＂ر) ﻫغﻪ وسﻴﻠﻪ ده چ‪ ３‬پ‪５‬چ تاو تﻪ ورتﻪ شکل لري او د‬ ‫فاز سﻴﻢ د پ‪５‬ژﻧدلﻮ ﻳا ﻣعﻠﻮﻣﻮلﻮ لﻪ پاره تر‪４‬ﻨﻪ کار اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫‪25‬‬

‫د خپﻠﻮ ‪＄‬اﻧﻮﻧﻮ د سﻼﻣت ساتﻠﻮ لﻪ پاره د بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ کاروﻧﻮ د کﻮلﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬باﻳد لﻪ‬ ‫بر‪＋４‬ﻨا ＇خﻪ د ‪＄‬ان ژغﻮرﻧ‪！ ３‬کﻲ ﻣراعات ک‪７‬و‪.‬‬

‫د څپرکي تمرين‬ ‫‪ -١‬د ﻻﻧدې جﻤﻠﻮ تش ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ پﻪ داس‪ ３‬ﻣﻨاسبﻮ کﻠﻤﻮ سره ډک ک‪７‬ئ چ‪ ３‬سﻢ او صحﻴح‬ ‫ﻣفﻬﻮم ترﻳﻨﻪ واخﻴستل شﻲ‪:‬‬ ‫الف‪ -‬أزاد الکتروﻧﻮﻧﻪ د بﻬرﻧ‪ ９‬اﻧرژي پﻪ اثر د ‪ ........................................‬پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻣﻨظﻢ‬ ‫حرکت پﻴﻠﻮي‪.‬‬ ‫ب‪ -‬د أزادو ﻣﻨظﻤﻮ الک＂روﻧﻮﻧﻮ حرکت پﻪ ﻳﻮه ت‪７‬لﻲ ﻣسﻴر ک‪ ３‬د‬

‫‪....................................‬‬

‫‪ ....‬پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ج‪ -‬فﻴﻮز ﻳﻮه‬

‫‪ ........................................‬وسﻴﻠﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ دوره ک‪ ３‬د ‪...........................‬‬

‫‪ .............‬بﻬﻴر ﻣخﻨﻴﻮي کﻮي‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د غازي او ﻧکالﻲ ＇راغﻮﻧﻮ گ＂‪ ３‬او تاواﻧﻮﻧﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬د بر‪＋４‬ﻨا سره د کار کﻮلﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬باﻳد کﻮم حفاظتﻲ ！کﻲ رعاﻳت ک‪７‬و؟‬ ‫‪ -٤‬د کار پر ﻣخ ساک‪＂５‬ﻮﻧﻪ ＇ﻪ ډول ﻧصب‪８５‬ي‪ ،‬د ﻧصبﻮلﻮ ﻣرحﻠ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٥‬لﻪ سﻤبﻮلﻮﻧﻮ ＇خﻪ پﻪ استفادې سره د سﻴار ساک‪ ＀５‬ﻧقشﻪ رسﻢ ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪26‬‬

‫دريم څپرکى‬

‫ترکا‪１‬ﻲ(ﻧجاري)‬ ‫أﻳا پاﻣﻠرﻧﻪ ﻣﻮ ک‪７‬ې ده چ‪ ３‬لﻪ ډ‪４‬رې پخﻮا زﻣاﻧ‪＇ ３‬خﻪ تر اوسﻪ پﻮرې اﻧساﻧاﻧﻮ لﻪ لرگﻴﻮ ＇ﻮﻣره ﻣﻬﻤ‪３‬‬ ‫او ډول ډول گ＂‪ ３‬اخﻴست‪ ３‬دي؟‬ ‫اﻧساﻧاﻧﻮ لﻪ لرگﻴﻮ ＇خﻪ د اﻧرژي د تﻮلﻴد‪ ،‬د کﻮر جﻮړولﻮ‪＊ ،‬کار‪ ،‬د کار وساﻳل‪ ،‬د ＊کﻼ وساﻳﻠﻮ‬ ‫او پﻪ سﻠگﻮﻧﻮ ﻧﻮرو ډول ډول وساﻳﻠﻮ د جﻮړولﻮ لپاره استفاده ک‪７‬ې ده‪ .‬د لرگﻲ اﻫﻤﻴت او ﻫره ورځ‬ ‫زﻳات‪５‬دوﻧکﻲ ﻣصرف تﻪ پﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ کﻮ＊） ک‪８５‬ي چ‪ ３‬لﻪ لرگﻴﻮ ＇خﻪ پﻪ ﻣؤثره تﻮگﻪ گ＂ﻪ واخﻴستل‬ ‫شﻲ‪ ،‬تر ＇ﻮ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻣصرف ک‪ ３‬سپﻤا وشﻲ‪ .‬ﻫغﻪ شغﻠﻮﻧﻪ ﻳا حرف‪ ３‬چ‪ ３‬لرگﻲ تﻪ د شکل ورکﻮلﻮ او‬ ‫د لرگﻲ د وساﻳﻠﻮ د تﻮلﻴد سره سر او کار لري ډ‪４‬ر دي‪ ،‬لکﻪ‪ :‬ترکا‪１‬ﻲ‪ ،‬حکاکﻲ‪ ،‬ﻣجسﻤﻪ جﻮړوﻧﻪ‪،‬‬ ‫ﻣﻮبل جﻮړوﻧﻪ‪ ،‬قالب بﻨدي او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫پﻪ دې ＇پرکﻲ ک‪ ３‬تاسﻮ د لرگﻲ د تﻮلﻴد سرچﻴﻨ‪ ،３‬د لرگﻴﻮ شکﻠﻮﻧﻮ‪ ،‬پﻪ ﻣارک‪＂５‬ﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻫغﻮي د‬ ‫خر＇ﻼو او د ترکا‪ ９１‬د کار وساﻳﻠﻮ او لﻪ لرگﻴﻮ ＇خﻪ د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ساده وساﻳﻠﻮ د جﻮړولﻮ او طراح‪ ９‬سره‬ ‫بﻠد‪８４‬ئ‪.‬‬

‫‪27‬‬

‫د لرگيو د تيارولو سرچين‪３‬‬ ‫ستاسﻮ پﻪ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬کﻮم ډول وﻧ‪ ３‬ډ‪４‬رې شﻨ‪ ３‬ک‪８５‬ي؟ او ＇ﻪ ډول گ＂‪ ３‬ور＇خﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي؟‬ ‫‪＄‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ د لرگﻴﻮ د تﻮلﻴد تر ！ﻮلﻮ عﻤده سرچﻴﻨ‪ ３‬دي‪ .‬سرب‪５‬ره پر دې ﻫغﻪ ب‪２‬ﻮ ﻧﻪ او ‪＄‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻣختﻠفﻮ سﻴﻤﻮ‬ ‫ک‪ ３‬پﻪ طبﻴعﻲ ډول شﻨﻪ ک‪８５‬ي‪ ،‬د لرگﻴﻮ د‬ ‫تﻮلﻴد ز‪４‬رﻣ‪ ３‬گ‪２‬ل ک‪８５‬ي‪ .‬لکﻪ‪＇ :‬ﻨگﻪ چ‪３‬‬ ‫وﻧ‪ ３‬د شکل‪ ،‬پا‪１‬ﻮ‪ ،‬ﻣ‪５‬ﻮو او عﻤر لﻪ ﻣخ‪３‬‬ ‫ﻳﻮ تر بﻠﻪ سره تﻮپﻴر لري‪ ،‬د ﻫغﻮى لرگﻲ ﻫﻢ‬ ‫درﻧگ‪ ،‬کﻠکﻮالﻲ او کثافت لﻪ ﻣخ‪ ３‬سره‬ ‫تﻮپﻴروﻧﻪ لري چ‪ ３‬لﻪ ﻫر ﻳﻮه ＇خﻪ د ﻫغﻮى د‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوو پر اساس گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ (‪ )٣-٢‬شکل ک‪ ３‬د وﻧﻮ د لرگﻴﻮ ＇ﻮ‬ ‫ب‪５‬ﻠگ‪＊ ３‬ﻮدل شﻮې دي‪.‬‬

‫(‪ :)٣-١‬شکل‪＄ :‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ او د لرگﻴﻮ د تﻴارولﻮ سرچﻴﻨ‪３‬‬

‫(‪ :)٣-٢‬شکل‬ ‫د نښتر لرگي‬

‫د څ‪５‬‬

‫لرگي‬

‫د غوز (چارمغز) لرگي د شيشم لرگي‬

‫د چنار لرگي‬

‫ک نه‬

‫د لرگﻴﻮ د تﻮلﻴد لﻮﻳ‪ ３‬سرچﻴﻨ‪ ３‬د افغاﻧستان پﻪ کﻮﻣﻮ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻣﻮجﻮدې دي او د ﻫغﻮى‬ ‫لﻪ لرگﻴﻮ ＇خﻪ ＇ﻪ ډول گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي؟ پﻪ دې ﻫکﻠﻪ پخپﻠﻮ گروپﻮﻧﻮ ک‪ ３‬سره بحث‬ ‫وک‪７‬ئ او بﻴا ﻳ‪ ３‬ﻧتﻴجﻪ خپﻠﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪28‬‬

‫پلټنه وک ئ!‬

‫پﻪ خپﻠﻮ گروپﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮه ﻳﻮه کﻮچﻨ‪ ９‬ب‪５‬ﻠگﻪ لﻪ ﻫغﻮ لرگﻴﻮ ＇خﻪ چ‪ ３‬ستاسﻮ‬ ‫پﻪ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬ﻣﻮﻧدل ک‪８５‬ي را！ﻮل او ﻫغﻪ د رﻧگ‪ ،‬کثافت‪ ،‬بﻮى او کﻠکﻮالﻲ‬ ‫لﻪ ﻣخ‪ ３‬سره پرتﻠﻪ ک‪７‬ئ‪ ،‬پاﻳﻠﻪ او ﻧتﻴجﻪ ﻳ‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫پهمارک‪５‬ټونوک‪３‬دلرگيوشکلونه‪:‬‬ ‫لرگﻲ پﻪ بازار ک‪ ３‬پﻪ کﻮﻣﻮ شکﻠﻮﻧﻮ ﻣﻮﻧدل‬ ‫ک‪８５‬ي؟‬ ‫وروستﻪ لﻪ ﻫغﻪ چ‪ ３‬د وﻧﻮ ډډوﻧﻪ (تﻨ‪ )３‬لﻪ‬ ‫＇اﻧگﻮ او جرړو (رﻳ‪＋‬ﻮ) ＇خﻪ جدا شﻲ‪،‬‬ ‫پﻪ ﻣختﻠفﻮ شکﻠﻮﻧﻮ او اﻧدازو غﻮڅ ﻳا پرې‬ ‫ک‪８５‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې تﻮگﻪ ﻳ‪＇ ３‬ﻮ ډولﻪ تر‬ ‫ﻣطالع‪ ３‬ﻻﻧدې ﻧﻴسﻮ‪.‬‬ ‫(‪ :)٣-٣‬شکل‬ ‫‪ُ -1‬گردم (چارتراش)‬ ‫ﻫغﻪ برش شﻮی پﻨ‪ ６‬لرگی دی چ‪ ３‬د ﻣختﻠفﻮ وﻧﻮ لﻪ تﻨﻮ ＇خﻪ غﻮ＇‪８５‬ي‪ .‬د چارتراش لﻪ لرگﻲ ＇خﻪ‬ ‫کﻮﻻی شﻮ تخت‪ ،３‬د ک‪７‬کﻴﻮ او وروﻧﻮ ﻣ＂‪( ３‬چﻮکا！ﻮﻧﻪ) د ﻣﻮبل (د الﻤارۍ‪ ،‬ﻣﻴز ＇ﻮک‪ )９‬او ﻧﻮر وساﻳل‬ ‫پﻪ ﻣختﻠفﻮ اﻧدازو اره ک‪７‬و‪.‬‬ ‫‪ -2‬د لرگي پاڼ‪(３‬ورق‪)３‬‬ ‫دا پا‪ ３１‬ﻳا ورق‪ ３‬ﻧرۍ او ل‪ ８‬پﻨ‪６‬والی (ضخاﻣت)‬ ‫لري چ‪ ３‬د ﻣختﻠفﻮ وﻧﻮ لﻪ لرگﻴﻮ ＇خﻪ غﻮ＇‪８５‬ي‪.‬‬ ‫دا چ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮړې پا‪ ３１‬ﻳا ورق‪ ３‬طبﻴعﻲ رﻧگ او‬ ‫ﻧقش لري‪ ،‬د لرگﻲ ＇خﻪ جﻮړو وساﻳﻠﻮ‪ ،‬ﻣﻮبل‬ ‫او فرﻧﻴچرو د ＊کﻼ (تزئﻴﻦ) لﻪ پاره تر‪４‬ﻨﻪ کار‬ ‫اخﻴستل ک‪８５‬ي‪ )٣-٤( ،‬شکل تﻪ وگﻮرۍ‪.‬‬

‫(‪ :)٣-٤‬شکل‬ ‫‪29‬‬

‫‪ -3‬د لرگي تخت‪:３‬‬ ‫د لرگﻲ اوارې تخت‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬چ‪ ３‬لﻪ گردﻣﻮ او چارتراشﻮ او ﻳا د وﻧﻮ لﻪ ډډوﻧﻮ(تﻨﻮ) ＇خﻪ پﻪ ﻣختﻠف‬ ‫پرپ‪７‬والﻲ غﻮ＇‪８５‬ي‪ ،‬د لرگﻴﻮ د ﻣختﻠفﻮ اسبابﻮﻧﻮ او وساﻳﻠﻮ لکﻪ‪ :‬ک‪７‬ک‪ ،９‬ور‪ ،‬الﻤارۍ او ﻧﻮرو پﻪ‬ ‫جﻮړولﻮ ک‪ ３‬تر‪４‬ﻨﻪ ډ‪４‬ره پراخﻪ گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫‪ -4‬څو پوټه تخت‪:３‬‬ ‫دا ډول تخت‪ ３‬د لرگﻲ د ＇ﻮ پﻮ！ﻪ ﻧرﻳﻮ تختﻮ لﻪ ﻧ‪＋‬ﻠﻮلﻮ جﻮړ‪８４‬ي او پﻪ‬ ‫ﻣختﻠفﻮ ﻣساحتﻮﻧﻮ تﻴار‪８４‬ي (‪ )٣-٥‬شکل)‪.‬‬ ‫(‪ :)٣-٥‬شکل‪＇ :‬ﻮ پﻮ！ﻪ تخت‪３‬‬

‫‪-5‬تخته ‪:stamped plat‬‬

‫دا ډول تخت‪ ３‬پﻪ بازار ک‪ ３‬د س＂اﻣپﻠﻴت پﻪ ﻧﻮم ﻳادوي‬ ‫او د ﻣصﻨﻮعﻲ تختﻮ لﻪ جﻤﻠ‪＇ ３‬خﻪ دي چ‪ ３‬د لرگﻲ‬ ‫لﻪ بﻮر (ﻣﻴده گﻴﻮ) او سﻠﻴ‪＋５‬تﻮ ＇خﻪ جﻮړ‪８４‬ي او ﻣخ‬ ‫ﻳ‪ ３‬زﻳاتره د لرگﻲ پﻪ ﻧرﻳﻮ پا‪１‬ﻮ(ورقﻮ) او ﻳا پﻪ ﻣصﻨﻮعﻲ‬ ‫پا‪１‬ﻮ پ＂ﻮي‪ ،‬تر ＇ﻮ ＊کﻠ‪＊ ３‬کاره شﻲ‪.‬‬

‫د کار سامان‬

‫(‪ :)٣-٦‬شکل‬

‫‪-١‬گﻴرا‪ :‬گﻴرا د کار د ﻣﻴز پرﻣخ ﻧصبﻴ‪８‬ي او ﻫغﻪ وسﻴﻠﻪ‬ ‫ده چ‪ ３‬د کار ﻻﻧدې ！ﻮ！ﻮ د ！ﻴﻨگ او کﻠک ﻧﻴﻮلﻮ لﻪ‬ ‫پاره کارول ک‪８５‬ي‪ .‬لﻪ گﻴرا ＇خﻪ د ﻣختﻠفﻮ کاروﻧﻮ د‬ ‫سرتﻪ رسﻮلﻮ لکﻪ‪ :‬اره کﻮل‪ ،‬سﻮان کﻮل‪ ،‬رﻧده کﻮل او‬ ‫د کار د ‪＄‬ﻴﻨﻮ وساﻳﻠﻮ د ت‪５‬ره کﻮلﻮ لپاره کار اخﻴستل‬ ‫ک‪８５‬ي‪ )٣-٧(.‬شکل تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪７‬ئ‪.‬‬

‫(‪ )٣-٧‬شکل‪ :‬گﻴرا‬ ‫‪30‬‬

‫‪ -2‬اره‬

‫اره ﻳﻮه ألﻪ ده چ‪ ３‬د لرگﻴﻮ د پر‪４‬کﻮلﻮ ﻳا غﻮ＇ﻮلﻮ لﻪ پاره کارول ک‪８５‬ي او پﻪ ﻣختﻠفﻮ اﻧدازو او شکﻠﻮﻧﻮ‬ ‫سره جﻮړ‪８４‬ي‪.‬‬

‫‪ -3‬سوان (سوهان)‬ ‫ﻫغﻪ ألﻪ ده چ‪ ３‬د کاري لرگﻲ د سﻮلﻮلﻮ او د وساﻳﻠﻮ د ت‪５‬ره کﻮلﻮ لﻪ پاره ور ＇خﻪ کار اخﻠﻲ‪ .‬د سﻮان‬ ‫پرﻣخ جگ‪！ ،３‬ﻴ＂‪ ３‬لﻴدل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د کار ﻻﻧدې لرگﻲ ！ﻮ！‪＇ ３‬خﻪ د ﻣﻴده گﻴﻮ د ب‪５‬ﻠ‪５‬دو ﻻﻣل‬ ‫گر‪＄‬ﻲ‪ .‬سﻮان د ‪＄‬ﻴ‪８‬والﻲ د درج‪ ３‬او د ﻫغﻪ د سطح‪ ３‬او شکل لﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻣختﻠف ډولﻮﻧﻪ لري‪.‬‬ ‫(‪ )٣-٩‬شکل دې ولﻴدل شﻲ‪.‬‬ ‫ﻣربعﻲ ﻣقطع‬ ‫ﻣستطﻴﻠﻲ ﻣقطع‬ ‫ﻣثﻠثﻲ ﻣقطع‬ ‫تﻴغﻪ ﻳﻲ ﻣقطع‬ ‫(‪ )٣-٩‬شکل‪ :‬د سﻮان ډولﻮﻧﻪ د ﻣقطع د شکل لﻪ ﻣخ‪３‬‬

‫‪ -4‬چوسار(چوب ساى)‬

‫چﻮسار ﻳﻮه ألﻪ ده چ‪ ３‬د لرگﻲ د سﻮلﻮلﻮ او ﻫغﻪ تﻪ د شکل ورکﻮلﻮ لﻪ پاره کارول ک‪８５‬ي‪ .‬د چﻮسار‬ ‫‪＄‬ﻴ‪８‬والﻰ د سﻮان پر ﻧسبت ډ‪４‬ر وي‪ )٣-١٠( ،‬شکل تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪７‬ئ‪.‬‬

‫(‪ )٣-١٠‬شکل‪ :‬چﻮسار (چﻮپ ساى)‬

‫‪31‬‬

‫‪ -5‬نوي درجه يي خط کش(گونيا)‪:‬‬ ‫لﻪ دې ډول خط کش ＇خﻪ د اﻧدازه کﻮلﻮ‪ ،‬خط کش‪ ９‬او د ﻧﻮي (‪ )٩٠‬درجﻮ‬ ‫زاوﻳﻮ او د رﻧده شﻮﻳﻮ سطحﻮ د اوارۍ ﻣعﻠﻮﻣﻮلﻮ لﻪ پاره گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫‪ -6‬رنده‬

‫( ‪ :)3-11‬شکل گﻮﻧبا‬

‫رﻧده د لرگﻲ د سطح‪ ３‬د صافﻮلﻮ او اوارولﻮ ﻳﻮه ألﻪ‬ ‫ده‪ .‬رﻧده ﻳﻮ فﻮﻻدي پل لري چ‪ ３‬د ت‪５‬ره کﻮلﻮ وړتﻴا‬ ‫لري‪ .‬د رﻧدې تﻨﻪ ک‪５‬داى شﻲ د لرگﻲ ﻳا فﻠزي وى‪.‬‬ ‫د رﻧدې پﻪ واسطﻪ د کار پﻪ وخت ک‪ ３‬باﻳد کﻮ＊）‬ ‫وشﻲ چ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬پل د فﻠزي ＇ﻴزوﻧﻮ سره تﻤاس وﻧﻪ‬ ‫ک‪７‬ي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬د پ（‪５‬دلﻮ سبب گر‪＄‬ﻲ‪.‬‬

‫‪ -7‬برمه‬

‫(‪ :)٣-١٢‬شکل‪ :‬ﻻسﻲ رﻧده‬

‫لﻪ برﻣ‪＇ ３‬خﻪ د کار ﻻﻧدې لرگﻲ ！ﻮ！‪ ３‬د سﻮري کﻮلﻮ‬ ‫لﻪ پاره کار اخﻴستل ک‪８５‬ي‪ .‬برﻣﻪ کﻴداى شﻲ بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ ﻳا ﻻسﻲ وي‪ .‬د برﻣ‪ ３‬پل پﻪ ﻣختﻠفﻮ قطروﻧﻮ‬ ‫سره پﻴدا ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻧظر اړتﻴا تﻪ لﻪ برﻣ‪ ３‬سره ﻧ‪＋‬ﻠﻮل ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫(‪ :)٣-١٣‬شکل‪ :‬برﻣﻪ‬

‫‪32‬‬

‫ساتندوى ټکي‬

‫‪ -١‬د کار ‪＄‬اى تﻪ لﻪ داخﻠ‪５‬دو ﻣخک‪ ３‬د ﻫغﻮ خطروﻧﻮ لﻪ اﻣکان ＇خﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻪ ‪＄‬اى ک‪ ３‬ﻣﻮجﻮد‬ ‫دي‪ ،‬ﻣتﻮجﻪ او خبر اوسئ‪ ،‬تر ＇ﻮ تاسﻮ تﻪ زﻳان وﻧﻪ رس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د کار پﻪ وخت ک‪ ３‬د ﻣﻨاسبﻮ کالﻴﻮ اغﻮستل حفاظتﻲ اړخ لري او لﻪ بﻠ‪ ３‬خﻮا ستاسﻮ اصﻠﻲ‬ ‫جاﻣ‪ ３‬ﻧﻪ چ＂ﻠ‪８５‬ي‪ .‬د کار پﻪ ‪＄‬اى ک‪ ３‬باﻳد لﻪ ﻫغﻮ وساﻳﻠﻮ ＇خﻪ چ‪ ３‬د بدن د غ‪７‬و د ساتﻨ‪ ３‬او‬ ‫حفاظت لﻪ پاره جﻮړ شﻮي دي‪ ،‬لکﻪ‪ :‬ﻻس ﻣاغﻮ(دست کش)‪ ،‬عﻴﻨکﻮ او خﻮل‪＇ ９‬خﻪ استفاده‬ ‫وک‪７‬و(‪.)٣-١٤‬‬

‫(‪ :)٣-١٤‬شکل‪ :‬د کار حفاظتﻲ وساﻳل‬

‫‪ -٣‬د کار پﻪ ‪＄‬اى ک‪ ３‬باﻳد د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬سطح لﻪ اضافﻲ او ＊ﻮﻳﻮوﻧکﻮ تﻮکﻮ پاکﻪ وي‪ ،‬تر ＇ﻮ د چا د‬ ‫لﻮﻳدلﻮ سبب ﻧﻪ شﻲ(‪ )٣-١٥‬شکل‪.‬‬ ‫‪ -٤‬کﻪ د ﻳﻮې وسﻴﻠ‪/３‬أل‪ ３‬د کار پﻪ طرﻳقﻪ پﻮه ﻳا بﻠدﻧﻪ ﻳاست‪ ،‬ﻫغ‪ ３‬تﻪ ﻻس ﻣﻪ وروړئ‪＄ ،‬کﻪ چ‪３‬‬ ‫ک‪５‬داى شﻲ خطر راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٥‬د بر‪＋４‬ﻨا د سﻴﻤاﻧﻮ‪ ،‬ساک‪＂５‬ﻮﻧﻮ‪ ،‬گر‪＄‬ﻨده سﻴﻤاﻧﻮ او ﻧﻮرو‬ ‫بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ تجﻬﻴزاتﻮ پاﻣﻠرﻧﻪ او ﻣراقبت وک‪７‬ئ چ‪ ３‬سالﻢ‬ ‫او ب‪ ３‬عﻴبﻪ وي‪ ،‬تر ＇ﻮ د اور اخﻴستﻨ‪ ３‬او بر‪＋４‬ﻨا ﻧﻴﻮﻧ‪３‬‬ ‫سبب ﻧﻪ شﻲ‪.‬‬ ‫‪ -٦‬د اره کارۍ‪ ،‬سﻮان کارۍ او ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻧﻮرو کاروﻧﻮ د سرتﻪ‬ ‫رسﻮلﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬لﻪ گﻴرا ＇خﻪ کار واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ -٧‬د خپل کار ‪＄‬اى ＇خﻪ د وتﻠﻮ ﻻره ﻣﻪ بﻨدوئ‪.‬‬ ‫(‪ :)٣-١٥‬شکل‬

‫‪33‬‬

‫عملي کار‬ ‫د لرگﻲ کاشﻮغﻪ جﻮړه ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫د ا تيا و توکي او وسايل‪:‬‬ ‫خط کش‪ ،‬پﻨسل‪ ،‬اره‪ ،‬چﻮسار(چﻮب ساى)‬ ‫پر‪７４‬کاغذ‪ ،‬بﻴاتﻲ او ﻳﻮه ！ﻮ！ﻪ لرگﻰ‪.‬‬ ‫ک نالره‪:‬‬ ‫د ﻳﻮې کاشﻮغ‪ ３‬شکل د ﻳﻮه کاغذ پرﻣخ‬ ‫رسﻢ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫رسﻢ شﻮې کاشﻮغﻪ د بﻴاتﻲ پﻪ واسطﻪ برش‬ ‫ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻻس تﻪ راغﻠ‪ ３‬ب‪５‬ﻠگﻪ (شابﻠﻮن) د ﻳﻮه ！ﻮ！ﻪ‬ ‫لرگﻲ پرﻣخ ک‪８５‬دئ او ترې چاپ‪５‬ره کر＊ﻪ‬ ‫وکاږئ‪.‬‬ ‫د لرگﻲ ！ﻮ！ﻪ پﻪ گﻴرا ک‪ ３‬کﻠکﻪ وﻧﻴسئ او د‬ ‫کاشﻮغ‪ ３‬اوږدوالﻰ د لرگﻲ د اضافﻲ برخ‪３‬‬ ‫پﻪ اره کﻮلﻮ تعﻴﻴﻦ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د چﻮسار پﻪ واسطﻪ د کاشﻮغ‪ ３‬سطحﻪ او‬ ‫کﻨجﻮﻧﻪ د ﻧقش‪ ３‬ﻣطابق صاف او شکل‬ ‫ورک‪７‬ئ‪.‬‬

‫جﻮړه شﻮې کاشﻮغﻪ د لﻮﻣ‪７‬ۍ ب‪５‬ﻠگ‪( ３‬شابﻠﻮن) سره پرتﻠﻪ او د گروپ د‬ ‫غ‪７‬ﻳﻮ سره د ﻫغ‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ قضاوت وک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪34‬‬

‫د څپرکي لن يز‬

‫‪＄‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ د لرگﻴﻮ د تﻮلﻴد عﻤده سرچﻴﻨ‪ ３‬دي‪ ،‬پر ﻫغﻮى سرب‪５‬ره ب‪２‬ﻮﻧﻪ او د ﻫغﻮئ وﻧ‪ ３‬او‬ ‫بﻮ！ﻲ چ‪ ３‬پﻪ ﻣختﻠفﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬پﻪ طبﻴعﻲ تﻮگﻪ زرغﻮﻧ‪８５‬ي‪ ،‬ﻫﻢ د لرگﻴﻮ د ﻻس تﻪ راوړلﻮ‬ ‫سرچﻴﻨ‪ ３‬گ‪２‬ل ک‪８５‬ي‪ .‬گردم ﻳا د چارتراش ﻣقطع ＇ﻠﻮر ضﻠعﻲ شکل لري او پﻪ ﻣختﻠفﻮ‬ ‫اﻧدازو غﻮ＇‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د لرگﻲ پا‪ ３１‬چ‪ ３‬ﻧرى ضخاﻣت لري‪ ،‬د ﻣختﻠفﻮ وﻧﻮ لﻪ لرگﻴﻮ ＇خﻪ غﻮ＇‪８５‬ي‪ .‬ددې لﻪ‬ ‫پاره چ‪ ３‬طبﻴعﻲ رﻧگ او ﻧقش لري‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ د ﻣﻮبل‪ ،‬فرﻧﻴچر او لﻪ لرگﻲ ＇خﻪ جﻮړو‬ ‫وساﻳﻠﻮ د ＊کﻼ لﻪ پاره تر‪４‬ﻨﻪ کار اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫＇ﻮ پﻮستﻪ تخت‪ ３‬د ﻧرﻳﻮ ＇ﻮ پﻮ！ﻪ تختﻮ لﻪ ﻧ‪＋‬ﻠﻮلﻮ جﻮړ‪８４‬ي‪.‬‬ ‫د س＂اﻣپﻠ‪ )Stampaled palet(＀５‬تخت‪ ３‬د لرگﻲ لﻪ ﻣﻴده گﻴﻮ (ذرو) او سﻠﻴ‪＋‬ت‬ ‫＇خﻪ جﻮړ‪８４‬ي‪ .‬او د ﻫغﻮى ﻣخ زﻳاتره د لرگﻲ ﻳا ﻣصﻨﻮعﻲ ﻧرﻳﻮ ！ﻮ！ﻮ پﻪ واسطﻪ پ＂ﻮي‪ ،‬تر‬ ‫＇ﻮ ＊کﻠﻲ ﻣعﻠﻮﻣ‪ ３‬شﻲ‪.‬‬ ‫گﻴرا‪ ،‬ﻫغﻪ وسﻴﻠﻪ ده چ‪ ３‬د کار ﻻﻧدې لرگﻲ ！ﻮ！‪ ３‬د کﻠک ﻧﻴﻮلﻮ لﻪ پاره د ﻣﻴز پرﻣخ ﻧصبﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫اره‪ ،‬د لرگﻲ د پر‪４‬کﻮلﻮ ﻳﻮه وسﻴﻠﻪ ده‪ .‬اره پﻪ ﻣختﻠفﻮ اﻧدازو او شکﻠﻮﻧﻮ جﻮړ‪８４‬ي‪.‬‬ ‫د سﻮان ＇خﻪ د کار لرگﻲ ！ﻮ！‪ ３‬د سﻮلﻮلﻮ ﻳا د وساﻳﻠﻮ د ت‪５‬ره کﻮلﻮ لﻪ پاره کار اخﻴستل‬ ‫ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫چﻮسار ﻫغﻪ وسﻴﻠﻪ ده چ‪ ３‬لرگﻲ تﻪ د شکل ورکﻮلﻮ لﻪ پاره کارول ک‪８５‬ي‪ .‬د چﻮسار‬ ‫‪＄‬ﻴ‪８‬والﻰ د سﻮان پﻪ ﻧسبت زﻳات وي‪.‬‬ ‫ﻧﻮي (‪ )٩٠‬درجﻪ ﻳﻲ خط کش د اﻧدازه کﻮلﻮ‪ ،‬خط کشﻲ کﻮلﻮ‪ ،‬د ﻧﻮي درج‪ ３‬زاوﻳﻮ او د‬ ‫لرگﻲ رﻧده شﻮﻳﻮ سطحﻮ د اوارۍ ﻣعﻠﻮﻣﻮلﻮ لﻪ پاره پکار‪８４‬ي‪.‬‬ ‫لﻪ رﻧدې ＇خﻪ د لرگﻲ د سطح‪ ３‬د اوارولﻮ او صافﻮلﻮ لﻪ پاره کار اخﻠﻲ ‪ ،‬رﻧده ﻳﻮ پﻮﻻدي‬ ‫پل لري چ‪ ３‬د ت‪５‬ره کﻮلﻮ وړتﻴا ﻫﻢ لري‪.‬‬ ‫د ﻻسﻲ ﻳا بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ برﻣ‪＇ ３‬خﻪ د لرگﻲ د سﻮري کﻮلﻮ لﻪ پاره استفاده ک‪８５‬ي‪ ،‬د برﻣ‪ ３‬پل‬ ‫پﻪ ﻣختﻠفﻮ قطروﻧﻮ سره پﻴدا ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻧظر پﻪ اړتﻴا د برﻣ‪ ３‬سره وصل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د کار پﻪ وخت ک‪ ３‬د ساتﻮﻧکﻮ ！کﻮ رعاﻳت کﻮل زﻣﻮﻧ‪ ８‬د سﻼﻣت‪ ９‬او د کار پﻪ سﻤﻪ تﻮگﻪ‬ ‫د سرتﻪ رسﻮلﻮ سبب ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫‪35‬‬

‫د څپرکي تمرين‬ ‫‪ -١‬تش ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ پﻪ ﻣﻨاسبﻮ کﻠﻤﻮ ډک ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫الف‪＄ -‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ تر ！ﻮلﻮ عﻤده ‪ ..........................................‬دي‪.‬‬ ‫ب‪ -‬لکﻪ ＇ﻨگﻪ چ‪ ３‬وﻧ‪ ３‬د شکل‪ ،‬ﻣ‪５‬ﻮې‪ ،‬پا‪１‬ﻮ او عﻤر لﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻳﻮ تر بﻠﻪ تﻮپﻴر لري‪ ،‬د ﻫغﻮى لرگﻲ ﻫﻢ‬ ‫د ‪ ...........................................................‬لﻪ ﻧظره سره تﻮپﻴر لري‪.‬‬ ‫ج‪ -‬د لرگﻲ ！ﻮ！‪( ３‬ورق‪ )３‬ددې لﻪ پاره چ‪ ３‬طبﻴعﻲ‪ ..........................................‬او ‪.....................................‬‬

‫‪ ...‬لري‪ ،‬د ＊کﻼ د وساﻳﻠﻮ او د لرگﻲ ＇خﻪ جﻮړو تجﻬﻴزاتﻮ لپاره تر‪４‬ﻨﻪ کار اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د‪( Stamped plat -‬س＂اﻣپﻠ‪ )＀５‬تخت‪ ３‬لﻪ ‪ ..........................................‬او‬

‫‪......................................‬‬

‫‪＇ ....‬خﻪ جﻮړ‪８４‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر وﻧﻮ د لرگﻴﻮ ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې ډول ＊ﻮدل شﻮې دي‪ ،‬تاسﻮ د ﻫغﻮى ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ د ﻫرې شﻤ‪５‬رې‬ ‫پﻪ اساس پخپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬ولﻴکئ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫‪2‬‬

‫‪3‬‬

‫‪4‬‬

‫‪5‬‬

‫‪ -٣‬لﻪ گﻴرا‪ ،‬چﻮسار او رﻧدې ＇خﻪ د کﻮم ډول کاروﻧﻮ د سرتﻪ رسﻮلﻮ لﻪ پاره کار اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٤‬د ساتﻮﻧکﻮ ！کﻮ رعاﻳت ＇ﻪ اﻫﻤﻴت لري پﻪ لﻨ‪６‬ه تﻮگﻪ ﻳ‪ ３‬شرحﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٥‬د ترکا‪ ９１‬د ﻳﻮه کار ‪＄‬اى ＇خﻪ لﻴدﻧﻪ وک‪７‬ئ او د ﻳﻮ ترکاڼ سره د ﻣصاحب‪ ３‬پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬ﻻﻧدې‬ ‫پﻮ＊تﻨ‪ ３‬ﻣطرح ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫الف‪ -‬لﻪ لرگﻲ ＇خﻪ کﻮم ＇ﻴزوﻧﻪ جﻮړﻳ‪８‬ي؟‬ ‫ب‪ -‬ستاسﻮ پﻪ کار ‪＄‬اى (دوکان) ک‪ ３‬پر لرگﻴﻮ سرب‪５‬ره ﻧﻮر ﻫﻢ کﻮم تﻮکﻲ ﻣصرفﻴ‪８‬ي؟‬ ‫ج‪ -‬ستاسﻮ دغﻪ دغﻪ شغل ＇ﻪ قسﻢ ﻳاد ک‪７‬ی دی؟‬

‫‪36‬‬

‫څلورم څپرکى‬

‫فلز کاري‬ ‫أﻳا پاﻣﻠرﻧﻪ ﻣﻮ ک‪７‬ې ده چ‪ ３‬اﻧساﻧاﻧﻮ لﻪ فﻠزاتﻮ ＇ﻪ ډول ﻣختﻠف وساﻳل او ﻣاشﻴﻦ أﻻت جﻮړ ک‪７‬ي دي؟‬ ‫لﻪ ﻫغﻪ وختﻪ چ‪ ３‬بشر فﻠزاتﻮ تﻪ پﻪ شکل ورکﻮلﻮ قادر شﻮى دی‪ ،‬تر اوسﻪ پﻮرې تﻮاﻧﻴدلﻰ دى چ‪ ３‬لﻪ‬ ‫ﻫغﻮ ډول ډول وساﻳل جﻮړ ک‪７‬ي‪ ،‬لﻪ ﻣختﻠفﻮ فﻠزاتﻮ ＇خﻪ استفاده د ！کﻨالﻮژي پﻪ اﻧکشاف ک‪ ３‬ډ‪４‬ر‬ ‫ﻣﻬﻢ رول لري‪ .‬فﻠزات ﻣختﻠف ډولﻮﻧﻪ لري‪ ،‬ﻫر فﻠز ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ﻣشخصات لري چ‪ ３‬ﻧظر د ﻫغﻮى‬ ‫خﻮاصﻮ تﻪ د ﻣاشﻴﻦ أﻻتﻮ‪ ،‬د وساﻳﻠﻮ‬ ‫او ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ پرزو پﻪ جﻮړولﻮ ک‪ ３‬د‬ ‫استفادې وړ گر‪５＄‬دلﻲ دي‪ .‬ددې لﻪ‬ ‫پاره چ‪ ３‬وکﻮﻻی شﻮ لﻪ فﻠزاتﻮ ＇خﻪ‬ ‫گ＂ﻪ واخﻠﻮ لﻮﻣ‪７‬ى ﻻزم دی چ‪ ３‬د‬ ‫ﻫغﻮى د ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوو او خﻮاصﻮ سره‬ ‫بﻠد شﻮ او وروستﻪ لﻪ فﻠزاتﻮ سره د‬ ‫کار کﻮلﻮ ﻣﻬارت ﻻس تﻪ راوړو‪.‬‬ ‫بﻨا پر دې پﻪ دې ＇پرکﻲ ک‪＊ ３‬اﻳﻲ‬ ‫زده ک‪７‬ئ چ‪ ３‬فﻠزات‪ :‬اوسپﻨﻪ‪،‬‬ ‫ﻣس‪ ،‬الﻤﻮﻧﻴﻢ او جست ＇ﻪ ډول‬ ‫د استفادې وړ گر‪＄‬ﻲ‪ .‬د فﻠز کارۍ‬ ‫د کار لﻪ وساﻳﻠﻮ ＇خﻪ ＇ﻪ ډول گ＂ﻪ‬ ‫اخﻴستﻼى شﻮ‪ .‬سر ب‪５‬ره پر دې د‬ ‫‪＄‬ﻴﻨﻮ عﻤﻠﻲ کاروﻧﻮ سرتﻪ رسﻮل بﻪ‬ ‫ﻫﻢ ک‪５‬دای شﻲ تﻤرﻳﻦ ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪37‬‬

‫فلزات څرنگه د گټ‪ ３‬اخيستلو و گرځي؟‬

‫فﻠزات پﻪ ！ﻮلﻴزه تﻮگﻪ پﻪ طبعﻴت ک‪ ３‬د کاﻧﻮﻧﻮ پﻪ ډول د ﻧﻮرو ﻣﻮادو لکﻪ‪ :‬ت‪８５‬ې او ر‪４‬گ سره گ‪ ６‬او پﻪ ﻣختﻠط‬ ‫ډول پﻴدا ک‪８５‬ي‪ .‬ﻧﻮ کﻠﻪ چ‪ ３‬فﻠز لﻪ کان(ﻣعدن) ＇خﻪ راوو‪＄‬ﻲ باﻳد ＇ﻪ ﻣرحﻠ‪ ３‬ت‪５‬رې او ﻣختﻠف کاروﻧﻪ پر‬ ‫ﻫغﻪ سرتﻪ ورس‪８５‬ي‪ ،‬تر ＇ﻮ ﻧﻮر اضافﻲ ﻣﻮاد تر‪４‬ﻨﻪ ب‪５‬ل شﻲ‪.‬‬

‫اوسپنه‬

‫اوسپﻨﻪ لﻪ کان ＇خﻪ د اوسپﻨ‪ ３‬او تﻴ‪８‬و د گ‪ ６‬ﻣخﻠﻮط پﻪ صﻮرت استخراج ک‪８５‬ي‪ .‬د اوسپﻨ‪ ３‬تﻴ‪８‬ه د‬ ‫اوسپﻨ‪ ３‬د وﻳﻠ‪ ３‬ک‪５‬دو فابرﻳک‪ ３‬تﻪ اﻧتقال او د لﻮړې تﻮدوخ‪ ３‬پﻪ اثر وﻳﻠ‪ ３‬ک‪８５‬ي او د اوسپﻨ‪ ３‬او تﻴ‪８‬لﻦ‬ ‫ﻣﻮاد سره جدا ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ ﻻس راغﻠ‪ ３‬اوسپﻨﻪ سﻮچﻪ اوسپﻨﻪ ده‪ .‬سﻮچﻪ اوسپﻨﻪ پستﻪ او ﻧرﻣﻪ وي ﻳعﻨ‪３‬‬ ‫پﻮره کﻠکﻮالﻰ ﻧﻪ لري او ﻧشﻲ ک‪５‬داى چ‪ ３‬لﻪ ﻫغ‪＇ ３‬خﻪ پﻪ صﻨعت ک‪ ３‬کار واخﻴستﻠﻰ شﻲ‪ ،‬بﻨا پردې‬ ‫لﻪ ﻫغ‪ ３‬سره د کاربﻦ‪ ،‬کروم ﻳا د ﻧکل عﻨصر گ‪８４６‬ي‪ ،‬تر ＇ﻮ ﻻزم کﻠکﻮالﻰ پﻴدا ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫اوسپﻨﻪ پﻪ ﻣارک‪ ＀５‬ک‪ ３‬پﻪ ﻧﻴﻢ جﻮړ (＇ادر‪ ،‬گاډر‪ ،‬اﻧگﻼرن‪ ،‬پروفﻴل او ﻧﻮرو) شکل چ‪ ３‬پﻪ (‪)٤-١‬‬ ‫شکل ک‪＊ ３‬ﻮدل شﻮې ده‪ ،‬پﻴدا ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫(‪ :)٤-١‬شکل‪ :‬پﻪ ﻣارک‪ ＀５‬ک‪ ３‬د اوسپﻨ‪ ３‬شکﻠﻮﻧﻪ‬

‫‪38‬‬

‫خپل معلومات زيات ک ئ‪:‬‬ ‫کﻪ پﻪ اوسپﻨﻪ ک‪ ３‬د کاربﻦ ﻣقدار ‪ ٢.٦%‬وي‪ ،‬داس‪ ３‬الﻴاژ تﻪ فﻮﻻد واﻳﻲ او کﻪ دغﻪ اﻧدازه لﻪ ‪٢.٦%‬‬ ‫＇خﻪ تر ‪ ٦.٦٧%‬پﻮرې وي‪ ،‬پﻪ ﻻس راغﻠی الﻴاژ چﻮن ﻳا چﻮدن دی‪.‬‬

‫مس‬ ‫أﻳا د ﻣسﻮ فﻠز ﻣﻮ لﻴدلﻰ دى؟ د ﻣسﻮ فﻠز د اوسپﻨ‪ ３‬او الﻤﻮﻧﻴﻤﻮ لﻪ فﻠزاتﻮ سره پﻪ ظاﻫري تﻮگﻪ ＇ﻪ‬ ‫تﻮپﻴر لري؟‬ ‫ﻣس ﻳﻮ داس‪ ３‬فﻠز دى چ‪ ３‬تﻮدوخﻪ او بر‪＋４‬ﻨا ＊ﻪ ﻫداﻳت کﻮي‪.‬‬ ‫د ﻣسﻮ د ﻫﻤدغﻪ خاصﻴت پر بﻨا زﻳاتره سﻴﻤان او د بر‪＋４‬ﻨا‬ ‫ک‪５‬بﻠﻮﻧﻪ لﻪ دغﻪ فﻠز ＇خﻪ جﻮړ‪８４‬ي‪ .‬د ﻣسﻮ تﻴ‪８‬ي لروﻧکی‬ ‫گ‪６‬و لﻪ کان ＇خﻪ د استخراج ﻧﻪ وروستﻪ پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻳﻮ ب＂ﻴﻮ ک‪３‬‬ ‫پﻪ ‪١١٠٠Co‬درج‪ ３‬حرارت ک‪ ３‬وﻳﻠ‪ ３‬او بﻴا تصفﻴﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫دا فﻠز سﻮر ﻣخی رﻧگ لري‪ ،‬برﻧج او بروﻧز د ﻣسﻮ الﻴاژوﻧﻪ‬ ‫(‪ :)٤-٢‬شکل ‪ :‬د ﻣسﻮ فﻠزات‬ ‫دي‪ .‬زﻣﻮﻧ‪ ８‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬لﻪ ﻣسﻮ ＇خﻪ د پخﻠﻲ لﻮ＊ﻲ ﻫﻢ‬ ‫جﻮړ‪８４‬ي چ‪ ３‬د ﻫغﻮى ﻣخ د قﻠعﻲ پﻪ فﻠز سپﻴﻦ او ‪＄‬ﻼﻧده‬ ‫کﻮي‪ ،‬تر＇ﻮ ﻫﻢ ‪＄‬ﻼﻧده ﻣعﻠﻮم شﻲ او ﻫﻢ د ﻣسﻮ اکساﻳد چ‪ ３‬د اﻧسان د ﻣسﻤﻮﻣﻴت سبب ک‪８５‬ي‬ ‫د غذا سره گ‪ ６‬ﻧﻪ شﻲ‪.‬‬ ‫پﻮ＊تﻨﻪ‪ :‬د ﻣسﻮ د ﻣﻠﻤع شﻮﻳﻮ او ﻧا ﻣﻠﻤع شﻮو لﻮ＊ﻮ ترﻣﻨ‪＇ ＃‬ﻨگﻪ تﻮپﻴر کﻮﻻى شئ؟‬

‫المونيم‬

‫د الﻤﻮﻧﻴﻢ فﻠز چ‪ ３‬سپﻴﻦ بخﻦ اﻳرو تﻪ ورتﻪ رﻧگ لري‪ ،‬سپک او‬ ‫ډ‪４‬ر ﻧرم دى‪ .‬لﻪ الﻤﻮﻧﻴﻢ ＇خﻪ پﻪ صﻨعت ک‪ ３‬د الﻴاژ پﻪ ب‪２‬ﻪ گ＂ﻪ اخﻠﻲ‬ ‫تر ＇ﻮ ﻻزم کﻠکﻮالی اختﻴار ک‪７‬ي‪ .‬الﻤﻮﻧﻴﻢ د ساﻧتﻲ گر‪ ６４‬پﻪ ‪٦٦٠‬‬ ‫درجﻮ تﻮدوخﻪ ک‪ ３‬وﻳﻠ‪ ３‬ک‪８５‬ي‪ .‬الﻤﻮﻧﻴﻢ پﻪ طبعﻴت ک‪ ３‬لﻪ ﻳﻮ ډول‬ ‫رس خاورې ＇خﻪ چ‪ ３‬د بﻮکﻴست پﻪ ﻧاﻣﻪ ده‪ ،‬ﻻس تﻪ را‪＄‬ﻲ او‬ ‫وروستﻪ لﻪ وﻳﻠ‪ ３‬ک‪５‬دو او تصفﻴ‪ ３‬د گ＂‪ ３‬اخﻴستﻠﻮ لپاره تﻴار‪８４‬ي‪.‬‬ ‫(‪ :)٤-٣‬شکل ‪ :‬د الﻤﻮﻧﻴﻢ فﻠز‬ ‫‪39‬‬

‫جست‬ ‫د ﻧﻠﻮﻧﻮ او د اوسپﻨ‪＇ ３‬ادر د زﻧگ ﻧﻴﻮلﻮ د ﻣخﻨﻴﻮي لپاره چ‪ ３‬د وادﻧﻴﻮ د باﻣﻮﻧﻮ د پﻮ＊ﻮلﻮ لپاره تر‪４‬ﻨﻪ‬ ‫کار اخﻴستل ک‪８５‬ي‪ ،‬د حل ＇ﻪ ﻻره شتﻪ؟‬ ‫جست ﻳﻮ فﻠز دى چ‪ ３‬د ﻫﻮا او اوبﻮ د تغﻴﻴراتﻮ پﻪ ﻣقابل ک‪(３‬ورست‪５‬دل‪ ،‬زﻧگ وﻫل) ډ‪４‬ر ﻣقاوﻣت‬ ‫لري‪.‬‬ ‫ددې فﻠز د ﻫﻤدغﻪ ﻣﻬﻢ خاصﻴت پر اساس د اوبﻮ د اﻧتقال ﻧﻠﻮﻧﻪ او ＇ادر پﻪ ﻫﻤدغﻪ فﻠز پﻮ＊ﻮي‪ ،‬تر‬ ‫＇ﻮ ﻫغﻪ ډ‪４‬ر عﻤر ولري او د ﻧل داخﻠﻲ اوبﻪ د ﻧﻮرو فﻠزاتﻮ لﻪ اکساﻳد ＇خﻪ وساتل شﻲ‪ .‬د جستﻮ فﻠز‬ ‫اﻳرې ډولﻪ رو＊اﻧﻪ رﻧگ لري چ‪ ３‬پﻪ ‪ ٤١٩‬ساﻧت‪ ３‬گرﻳ‪ ６‬درجﻪ ک‪ ３‬وﻳﻠ‪ ３‬ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫ک نه‬

‫پﻪ خپﻠﻮ گروپﻮﻧﻮ ک‪ ３‬لﻪ ﻣباحث‪ ３‬وروستﻪ ﻻﻧدې پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ تﻴار او خپﻠﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ‬ ‫وواﻳاست‪.‬‬ ‫‪ -١‬ول‪ ３‬د الﻮتک‪ ３‬بدﻧﻪ د الﻤﻮﻧﻴﻢ لﻪ الﻴاژ ＇خﻪ جﻮړوي؟‬ ‫‪ -٢‬ول‪ ３‬د بر‪＋４‬ﻨا سﻴﻤان د ﻣسﻮ لﻪ فﻠز ＇خﻪ جﻮړوي؟‬ ‫‪ -٣‬ول‪ ３‬خﻠک د اوسپﻨ‪ ３‬ک‪７‬کﻴﻮ او وروﻧﻮ تﻪ رﻧگ ورکﻮي او الﻤﻮﻧﻴﻤﻲ وروﻧﻮ او ک‪７‬کﻴﻮ تﻪ‬ ‫رﻧگ ﻧﻪ ورکﻮي؟‬

‫د کار وسايل‬

‫‪ -١‬د اوسپﻨ‪ ３‬اره‪ :‬لﻪ دې وسﻴﻠ‪＇ ３‬خﻪ د فﻠزاتﻮ د غﻮ＇ﻮلﻮ او پﻪ ﻫغﻮى ک‪ ３‬د چﻮړﻳﻮ اﻳستﻠﻮ لپاره‬ ‫کار اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫ددې ارې پل لﻪ ډ‪４‬ر استعﻤال ＇خﻪ وروستﻪ پ（‪８５‬ي چ‪ ３‬کﻮﻻی شئ ﻫغﻪ پﻪ ﻧﻮي پل بدل ک‪７‬ئ‪)٤-٤(،‬‬ ‫شکل تﻪ وگﻮرئ‪.‬‬

‫(‪ :)٤-٤‬شکل‪ :‬د اوسپﻨ‪ ３‬ﻻس‪ ３‬اره‬

‫‪40‬‬

‫‪ -1‬فلزي خط کش‪:‬‬ ‫لﻪ دې أل‪＇ ３‬خﻪ د اﻧدازه کﻮلﻮ او د فﻠزاتﻮ‬ ‫پرﻣخ د خط کش‪ ９‬لﻪ پاره کار اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪ -2‬د خط کش ستن‪:‬‬ ‫د خط کش ستﻦ د فﻠزاتﻮ پرﻣخ د خطﻮﻧﻮ ک‪＋‬ﻠﻮ‬ ‫او اﻧدازو ﻧ‪＋‬ﻪ کﻮلﻮ لﻪ پاره کارول ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫(‪ :)٤-٥‬شکل‪ :‬خط کش او د خط کش‪ ９‬ستﻦ‬ ‫(‪ )٤-٥‬شکل تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -3‬سومبه‪ /،‬سنبه‪ :‬لﻪ دې وسﻴﻠ‪３‬‬ ‫＇خﻪ د وروستﻴﻮ کاروﻧﻮ لکﻪ‪ :‬برﻣﻪ کاري‪،‬‬ ‫پرچﻲ کاري او ﻧﻮرو د سرتﻪ رسﻮلﻮ لپاره د‬ ‫کار ﻻﻧدې ！ﻮ！ﻮ پرﻣخ د ﻧ‪ ３＋‬اﻳستﻠﻮ لﻪ پاره‬ ‫کار اخﻠﻲ‪.‬‬

‫(‪ :)٤-٦‬شکل‪ :‬سﻮﻣبﻪ‬

‫ د اوسپن‪ ３‬السي بياتي‪:‬‬‫لﻪ دې ډول بﻴاتﻲ ＇خﻪ د اوسپﻨ‪＇ ３‬ادر او فﻠزي ﻧرﻳﻮ ！ﻮ！ﻮ د غﻮ＇ﻮلﻮ لﻪ پاره کار اخﻴستل ک‪８５‬ي‬ ‫(‪ )٤-٧‬شکل‪.‬‬

‫(‪ :)٤-٧‬شکل‪ :‬د اوسپﻨ‪ ３‬بﻴاتﻲ‬

‫ک نه‬

‫فﻠزي زﻧ‪％‬ﻴر جﻮړ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د اړتﻴا وړتﻮکﻲ او وساﻳل‪ :‬خط کش‪ ،‬ﻧری خﻮلﻰ پﻼس‪ ،‬ﻳﻮه فﻠزي ！ﻮ！ﻪ (ﻣﻴﻠﻪ) او ＇ﻪ‬ ‫ﻣقدار پﻮست فﻠزي سﻴﻢ د ‪ ١mm‬پﻪ قطر‬

‫‪41‬‬

‫د کار د سرته رسولو مرحل‪３‬‬

‫‪ -١‬د زﻧ‪％‬ﻴر د ک‪７‬ﻳﻮ تعداد پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬ﻧﻴﻮلﻮ سره‪ ،‬سﻴﻢ د فﻠزي ！ﻮ！‪ ３‬گرد چاپ‪５‬ره د (‪ )٤-٨‬شکل‬ ‫ﻣطابق پﻪ ﻣﻨظﻤﻪ تﻮگﻪ تاو راتاو ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫(‪ )٤-٨‬الف شکل‪ :‬د زﻧ‪％‬ﻴر جﻮړول‬

‫‪ -٢‬ک‪７‬ۍ د پﻼس پﻪ واسطﻪ ﻳﻮه لﻪ بﻠﻪ غﻮ＇‪ ３‬ک‪７‬ئ او وروستﻪ ﻫغﻮى ﻳﻮه پﻪ بﻠﻪ ک‪ ３‬دﻧﻨﻪ او پﻪ پﻼس‬ ‫ﻳ‪ ３‬کﻠک‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫(‪ )٤-٩‬ب شکل‪ :‬د زﻧ‪％‬ﻴر جﻮړول‬

‫د څپرکي لن يز‬ ‫د فﻠزاتﻮ کشف او ﻫغﻮى تﻪ شکل ورکﻮل د اﻧسان پر ژوﻧد ډ‪４‬ره اغ‪５‬زه وک‪７‬ه‪ .‬لﻪ ﻣختﻠفﻮ‬ ‫فﻠزاتﻮ ＇خﻪ استفاده د اﻧسان د ！کﻨالﻮژۍ پﻪ اﻧکشاف او پرﻣختگ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻣﻬﻢ رول‬ ‫لري‪.‬‬ ‫فﻠزات پﻪ ！ﻮلﻴزه تﻮگﻪ پﻪ طبعﻴت ک‪ ３‬د ﻧﻮرو ﻣﻮادو لکﻪ‪ :‬تﻴ‪８‬و او ﻧﻮرو سره ﻣخﻠﻮط پﻪ‬ ‫کاﻧﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پﻴدا ک‪８５‬ي اوسپﻨﻪ لﻪ کان ＇خﻪ د تﻴ‪８‬و او اوسپﻨ‪ ３‬د گ‪ ６‬ﻣخﻠﻮط پﻪ شکل را‬ ‫اﻳستل ک‪８５‬ي‪ .‬سﻮچﻪ اوسپﻨﻪ پستﻪ او ﻧرﻣﻪ وي‪ ،‬پﻮره کﻠکﻮالﻰ ﻧﻪ لري او ﻧشﻲ ک‪５‬دای چ‪３‬‬ ‫پﻪ صﻨعت ک‪ ３‬تر‪４‬ﻨﻪ استفاده وشﻲ‪ ،‬بﻨا پر دې لﻪ ﻫغ‪ ３‬سره د کاربﻦ‪ ،‬کروم ﻳا ﻧکل عﻨصر‬

‫‪42‬‬

‫گ‪８４６‬ي‪ ،‬تر ＇ﻮ ﻣﻨاسب کﻠکﻮالﻰ ﻻس تﻪ راوړي‪.‬‬ ‫ﻣس ﻳﻮ داس‪ ３‬فﻠز دى چ‪ ３‬بر‪＋４‬ﻨا او تﻮدوخﻪ ＊ﻪ ﻫداﻳت کﻮي‪ .‬د ﻣسﻮ تﻴ‪８‬ې د کان ＇خﻪ‬ ‫لﻪ استخراج وروستﻪ پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬و ب＂ﻴﻮ ﻳا دا شﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د تﻮدوخ‪ ３‬پﻪ ‪ ١٠٠C‬درجﻮ ک‪ ３‬وﻳﻠ‪３‬‬ ‫او بﻴا تصفﻴﻪ ک‪８５‬ي‪ .‬ددې فﻠز رﻧگ سﻮربخﻦ دى‪ ،‬بروﻧز او برﻧج د ﻣسﻮ الﻴاژوﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫الﻤﻮﻧﻴﻢ ﻳﻮ ډول سپک‪ ،‬او ډ‪４‬ر پﻮست ﻧرم فﻠز دى چ‪ ３‬سپﻴﻦ اﻳره رﻧگﻰ شکل لري‪.‬‬ ‫لﻪ الﻤﻮﻧﻴﻢ ＇خﻪ پﻪ صﻨعت ک‪ ３‬د الﻴاژ پﻪ تﻮگﻪ گ＂ﻪ اخﻠﻲ‪ ،‬تر ＇ﻮ ﻻزم کﻠکﻮالﻰ‬ ‫اختﻴار ک‪７‬ي‪ .‬الﻤﻮﻧﻴﻢ د ساﻧتﻲ گر‪ ６４‬پﻪ ‪ ٦٦٠‬درجﻮ تﻮدوخﻪ ک‪ ３‬وﻳﻠ‪ ３‬ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫الﻤﻮﻧﻴﻢ پﻪ طبعﻴت ک‪ ３‬لﻪ ﻳﻮه ډول رس خاورې(بﻮکس‪＇ )＀５‬خﻪ پﻪ ﻻس‬ ‫را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫جست ﻳﻮ داس‪ ３‬فﻠز دى چ‪ ３‬د ورست‪５‬دلﻮ او زﻧگ وﻫﻠﻮ پﻪ ﻣقابل ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻣقاوﻣت لري‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړی فﻠز د ﻫﻤدغﻪ خاصﻴت پر اساس د اوبﻮ د اﻧتقال ﻧﻠﻮﻧﻪ او د اوسپﻨ‪ ３‬د ＇ادر سطحﻪ‬ ‫ددغﻪ فﻠز پﻪ واسطﻪ پﻮ＊ﻮي‪ .‬د جستﻮ د فﻠز شکل رو＊اﻧﻪ اﻳره رﻧگﻰ وي او د ساﻧت‪ ３‬گر‪６４‬‬ ‫پﻪ ‪ ٤١٩‬درجﻮ ک‪ ３‬وﻳﻠ‪ ３‬ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د اوسپﻨ‪ ３‬لﻪ ارې ＇خﻪ د فﻠزاتﻮ پﻪ اره کﻮلﻮ او پﻪ ﻫغﻮى ک‪ ３‬د چﻮړۍ اﻳستﻠﻮ لﻪ پاره کار‬ ‫اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫لﻪ فﻠزي خط کش ＇خﻪ د اﻧدازه کﻮلﻮ او د فﻠزاتﻮ پرﻣخ د خط کش‪ ９‬لپاره استفاده‬ ‫ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫لﻪ سﻮﻣب‪＇ ３‬خﻪ د برﻣﻪ کارۍ او سﻮري اﻳستﻠﻮ پﻪ ﻣﻮخﻪ د کار د ！ﻮ！‪ ３‬پرﻣخ د ﻧ‪＋‬ﻪ کﻮلﻮ‬ ‫لﻪ پاره گ＂ﻪ اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫د اوسپﻨ‪ ３‬لﻪ بﻴاتﻲ ＇خﻪ د فﻠزي ﻧرﻳﻮ پا‪１‬ﻮ او اوسپﻨﻴز ＇ادر د غﻮ＇ﻮلﻮ لﻪ پاره استفاده‬ ‫ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫لﻪ ﻧﻮي درجﻪ ﻳﻲ خط کش ＇خﻪ د سطحﻮ د عﻤﻮد والﻲ دکﻨ＂رول او ﻫﻤدارﻧگﻪ د سطحﻮ‬ ‫د خط کش‪ ９‬لﻪ پاره گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫‪43‬‬

‫د څپرکي تمرين‬

‫‪ -١‬ول‪ ３‬پﻪ فﻠز کارۍ ک‪ ３‬لﻪ سﻮچﻪ اوسپﻨ‪＇ ３‬خﻪ کار ﻧﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي؟ بﻴان ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬پﻪ کﻮم دلﻴل د اوسپﻨ‪ ３‬ﻧﻠﻮﻧﻪ او د اوسپﻨ‪ ３‬د ＇ادر سطح‪ ３‬د جستﻮ پﻪ فﻠز پﻮ＊ﻮي؟ رو＊اﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ؟‬ ‫‪ -٣‬د ﻻﻧدې جﻤﻠﻮ تش ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ پﻪ ﻣﻨاسبﻮ کﻠﻤﻮ سره ډک ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫الف‪ -‬د ﻣسﻮ د لﻮ＊ﻮ سطح‪ ３‬باﻳد د ‪ .................................‬پﻪ فﻠز ﻣﻠﻤع شﻲ‪.‬‬ ‫ب‪ -‬الﻤﻮﻧﻴﻢ ﻳﻮ داس‪ ３‬فﻠز دی چ‪ ................................. ３‬رﻧگ لري او د ﻧﻮرو فﻠزاتﻮ پﻪ ﻧسبت‬ ‫‪ .................................‬وي‪.‬‬ ‫ج‪ -‬د ﻣسﻮ لﻪ فﻠز ＇خﻪ زﻳاتره د ‪ .................................‬جﻮړولﻮ لﻪ پاره گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٤‬ﻻﻧدې اﻧ‪％‬ﻮروﻧﻮ تﻪ پﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ د ﻫر ﻳﻮ ﻧﻮم او د کارولﻮ طرﻳقﻪ پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬ولﻴکئ‪:‬‬

‫د ‪............................‬‬ ‫الف‪....................................‬‬

‫‪...............................‬‬ ‫‪ ...‬لپاره کارول ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ‪............................‬‬

‫ج‪.......................................‬‬

‫‪...............................‬‬ ‫‪ ...‬لپاره کارول ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ‪............................‬‬

‫ب‪.......................................‬‬

‫‪...............................‬‬ ‫‪ ...‬لپاره کارول ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫‪ -٥‬ﻫر گروپ دې لﻪ ﻻﻧدې ﻣﻮضﻮع گاﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮه د خپل گروپ د غ‪７‬و پﻪ ﻣشﻮره اﻧتخاب او پﻪ‬ ‫ﻫکﻠﻪ ﻳ‪ ３‬پﻠ＂ﻨﻪ وک‪７‬ي او بﻴا دې خپﻠﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ ولﻮلﻲ‪.‬‬ ‫الف‪ -‬ستاسﻮ د استﻮگﻨ‪ ３‬پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د فﻠز کارۍ کﻮم ډول شغﻠﻮﻧﻪ شتﻪ؟‬ ‫ب‪ -‬د اوسپﻨ‪ ،３‬ﻣس او الﻤﻮﻧﻴﻢ د استعﻤال لﻪ ＇ﻴزوﻧﻮ ＇خﻪ کﻮم چ‪ ３‬ستاسﻮ پﻪ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬دود لري‬ ‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ولﻴکی‪.‬‬ ‫ج‪ -‬د افغاﻧستان پﻪ کﻮم وﻻﻳت ک‪ ３‬کﻮم ډول فﻠزات تر اوسﻪ کشف شﻮي دي؟‬

‫‪44‬‬

‫پنځم څپرکى‬

‫کرﻧﻪ او ＇اروي روزﻧﻪ(مالداري)‬ ‫لﻪ کﻮﻣﻪ وختﻪ چ‪ ３‬اﻧسان د ﻧباتاتﻮ پﻪ کرﻧﻪ ﻳا ک‪＋‬ت او روزﻧﻪ پﻴل ک‪７‬ى‪ ،‬تر اوسﻪ پﻮرې ﻳ‪ ３‬د ﻧباتاتﻮ‬ ‫پﻪ اصﻼحﻲ کرﻧﻪ او زﻳاتﻮلﻮ ک‪ ３‬ډول ډول برﻳاوې تر ﻻسﻪ ک‪７‬ي دي‪ .‬دغﻪ برﻳاوې ＇ﻪ ډول ﻻس تﻪ‬ ‫ر اغﻠﻲ دي؟‬ ‫اﻧساﻧان لﻪ عﻠﻢ او ！کﻨالﻮژي ＇خﻪ پﻪ استفادې سره تﻮاﻧﻴدلﻲ دي چ‪ ３‬ډول ډول وساﻳل جﻮړ او د‬ ‫ﻫغﻮى پﻪ ﻣرستﻪ د کرﻧ‪ ３‬او ﻣالدارۍ د ودې او پرﻣختگ لﻪ پاره ﻣﻨاسب چاپﻴرﻳال ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ راوړی‬ ‫دی‪ .‬او لﻪ اوبﻮ او خاورې ＇خﻪ پﻪ ＊ﻪ تﻮگﻪ گ＂ﻪ پﻮرتﻪ او د خپل خﻮراک او پﻮ＊اک زﻳاتره اړتﻴاوې‬ ‫ﻳ‪ ３‬د ﻫغﻮى پﻪ وسﻴﻠﻪ پﻮره او تﻴارې ک‪７‬ي دی‪.‬‬ ‫کرﻧﻪ او ﻣالدارۍ د ﻫر ﻫ‪５‬ﻮاد د اقتصاد لﻪ ﻣﻬﻤﻮ برخﻮ ＇خﻪ ﻳﻮه برخﻪ ده‪ .‬لﻪ پﻮﻫ‪ ３‬او ﻧﻮې ！کﻨالﻮژۍ‬ ‫＇خﻪ گ＂ﻪ اخﻴستﻨﻪ د کرﻧﻴزو ﻣحصﻮﻻتﻮ او ﻣال ساتﻨ‪ ３‬د ډ‪４‬ر او غﻮره تﻮلﻴد سبب گر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ دې ＇پرکﻲ ک‪ ３‬بﻪ تاسﻮ د کرﻧ‪ ３‬او ﻣالدارۍ پﻪ اړوﻧد دغﻪ ﻣﻮضﻮع گاﻧ‪ ３‬ولﻮلئ‪:‬‬ ‫* د ﻧباتاتﻮ د روزﻧ‪ ３‬ﻣرحﻠ‪３‬‬ ‫* ﻫغﻪ شﻨﻪ سابﻪ چ‪ ３‬پا‪ ３１‬ساق‪ ،３‬ﻣ‪５‬ﻮې داﻧ‪ ،３‬ﻧﻴﻠ‪ ３‬او گﻼن ﻳ‪ ３‬د استفادې وړ دي‪.‬‬ ‫* د چرگاﻧﻮ د روزﻧ‪ ３‬ﻣﻮخﻪ‪ :‬د چرگاﻧﻮ د‬ ‫روزﻧ‪ ３‬ﻣﻬﻢ ！کﻲ‪ ،‬د غﻮ＊ﻲ چرگان‪ ،‬د‬ ‫ﻫگﻴﻮ چرگان‪ ،‬پﻪ طبﻴعﻲ او ﻣصﻨﻮعﻲ‬ ‫ډول بچﻲ اﻳستل‪.‬‬ ‫* د کﻮرﻧﻴﻮ(اﻫﻠﻲ) حﻴﻮاﻧاتﻮ روزﻧﻪ‪.‬‬ ‫* د حشراتﻮ (ﻣﻮچﻴﻮ او د ور‪＋４‬ﻤﻮ د‬ ‫جﻴﻨجﻴﻮ روزﻧﻪ)‬

‫‪45‬‬

‫د نباتاتو د روزن‪ ３‬مختلف‪ ３‬مرحل‪３‬‬ ‫ستاسﻮ د ژوﻧد پﻪ چاپﻴرﻳال ک‪＇ ３‬ﻪ ډول ﻧباتات روزل ک‪８５‬ي؟‬ ‫کرﻧﻴز ﻣحصﻮﻻت پﻪ درې ﻣرحﻠﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻻس را‪＄‬ﻲ چ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې تﻮگﻪ ﻳ‪ ３‬لﻮلﻮ‪:‬‬ ‫الف‪ -‬لوم‬

‫مرحله کرنه يا کښت‬

‫‪ -١‬د ځمک‪ ３‬تيارول‪ :‬أﻳا کﻮﻻى شئ وواﻳئ چ‪ ３‬د کرﻧ‪ ３‬لﻪ پاره تﻴاره شﻮې ‪＄‬ﻤکﻪ ＇ﻨگﻪ‬ ‫وي؟‬ ‫د ﻧباتاتﻮ د کرﻧ‪ ３‬ﻳا ک‪＋‬ت لﻪ پاره لﻮﻣ‪７‬ى باﻳد ‪＄‬ﻤکﻪ تﻴاره شﻲ‪.‬‬ ‫د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د تﻴارولﻮ لﻪ پاره پﻪ پﻴل ک‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬سطح پﻪ‬ ‫ﻳﻮم (ب‪５‬ل) وﻫﻠﻮ ﻳا ﻳﻮې کﻮلﻮ پستﻪ او اواروي‪.‬‬ ‫پﻪ دې تﻮگﻪ د ﻫﻮا او اوبﻮ پﻪ ﻣقابل ک‪ ３‬د خاورې‬ ‫ﻧفﻮذ ډ‪４‬ر‪８４‬ي‪ ،‬پﻪ پستﻪ او ﻧرﻣﻪ خاوره ک‪ ３‬د‬ ‫ﻧباتاتﻮ جرړې ＊ﻪ وده کﻮﻻى شﻲ‪ .‬د ﻧباتاتﻮ‬ ‫جرړې او رﻳ‪ ３＋‬اوبﻪ او د اړتﻴا وړ ﻣﻮاد‬ ‫لﻪ ‪＄‬ﻤک‪ ３‬جذب او د ﻧبات پﻪ‬ ‫شﻨﻪ ک‪５‬دلﻮ او حاصل ک‪ ３‬ﻣﻬﻢ‬ ‫رول لري‪.‬‬ ‫‪ -2‬په ځمکه ک‪３‬‬

‫(‪ :)٥-١‬شکل‪ :‬د کرﻧ‪ ３‬لﻪ پاره د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬تﻴارول‬

‫سره شيندل‪ :‬ﻣختﻠف ﻧباتات پﻪ ﻣختﻠفﻮ اﻧدازو ﻣعدﻧﻲ ﻣﻮادو تﻪ اړتﻴا لري‪ .‬سره لﻪ ﻫغﻮ ﻣﻮادو‬ ‫＇خﻪ ده چ‪ ３‬د ﻧباتاتﻮ غذاﻳﻲ اړتﻴاوې پﻮره کﻮي او د حاصﻼتﻮ پﻪ ډ‪４‬روالﻲ ﻳا حاصل ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ارز＊ت‬ ‫لري‪ .‬سره دوه ډولﻪ ده‪:‬‬ ‫حﻴﻮاﻧﻲ سره او ک‪５‬ﻤﻴاوي سره چ‪ ３‬دا ﻫره ﻳﻮه پﻪ ﻣعﻴﻨﻪ اﻧدازه لﻪ خاورې سره گ‪８４６‬ي‪.‬‬

‫‪46‬‬

‫خپل معلومات زيات ک ئ!‬ ‫خاوره د تشکﻴﻠﻮوﻧکﻮ ذرو د ﻣقدار پر اساس ﻣختﻠف ډولﻮﻧﻪ لري چ‪ ３‬ﻫر ﻳﻮ ډول‬ ‫ﻳ‪ ３‬د ﻳﻮې ډل‪ ３‬ﻧباتاتﻮ د روزﻧ‪ ３‬لﻪ پاره ﻣﻨاسب دى‪.‬‬ ‫د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول‪ :‬شگﻠﻨﻪ خاوره چ‪ ３‬د ‪ ٧٥%‬ر‪４‬گ او ‪ ٢٥%‬رس(پخﻪ) خاوره لري‪ ،‬د پا‪１‬ﻮ‬ ‫لروﻧکﻮ سبﻮ لپاره ﻣﻨاسبﻪ ده‪ .‬ﻫر ＇ﻮﻣره چ‪ ３‬پﻪ خاوره ک‪ ３‬د ر‪４‬گ اﻧدازه ډ‪４‬ره وي‪ ،‬د ﻫﻮا جرﻳان پﻪ‬ ‫خاوره ک‪ ３‬ﻫغﻮﻣره زﻳات‪８５‬ي‪ .‬او ﻫر ＇ﻮﻣره چ‪ ３‬د رس ﻣقدار پﻪ خاوره ک‪ ３‬زﻳات وي د اوبﻮ د ذخﻴرې‬ ‫وړتﻴا او د خاورې رطﻮبت ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر‪８４‬ي‪.‬‬ ‫‪ -3‬کرنه‪ :‬أﻳا تر اوسﻪ ﻣﻮ پﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ ک‪ ３‬د کﻮم ﻧبات داﻧﻪ ﻳا تخﻢ د شﻨﻪ کﻮلﻮ لپاره کرلﻰ دى؟‬ ‫ﻫر کﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻧباتاتﻮ داﻧ‪ ３‬ﻳا تخﻢ پﻪ برابرو شراﻳطﻮ ک‪ ３‬د رطﻮبت او تﻮدوخ‪ ３‬لﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ ﻣﻨاسب ژوروالﻲ د‬ ‫خاورې ﻻﻧدې شﻲ‪ ،‬ل‪ ８‬ﻣﻮده وروستﻪ ت‪５‬غﻨ‪ ３‬وﻫﻲ او ﻧﻮى ﻧبات را شﻴﻦ ک‪８５‬ي‪ ،‬خﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬د ﻣﻨاسبﻮ شراﻳطﻮ‬ ‫د ﻣﻮجﻮدﻳت سره سره تخﻢ ﻧﻪ شﻴﻦ کﻮي‪ ،‬کﻴداى شﻲ عﻠت ﻳ‪ ３‬د تخﻢ ﻧاﻣﻨاسب والﻰ وي‪ .‬د کرﻧ‪ ３‬لپاره‬ ‫ﻣﻨاسب تخﻢ باﻳد دغﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې ولري‪:‬‬ ‫تخﻢ باﻳد پﻮخ او رس‪５‬دلﻰ وى‪.‬‬ ‫تخﻢ باﻳد سﻮچﻪ وي او ﻧﻮر ＇ﻴزوﻧﻪ ور سره گ‪ ６‬ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫تخﻢ باﻳد کﻤزورى او ضعﻴف ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫تخﻢ باﻳد لﻪ ＊ﻪ جﻨس ＇خﻪ وي‪.‬‬ ‫تخﻢ باﻳد د را！ﻮلﻮلﻮ لﻪ وخت ＇خﻪ تر کرلﻮ پﻮرې پﻪ ＊ﻪ تﻮگﻪ وساتل شﻲ‪.‬‬

‫ﻫر ه ډلﻪ دې د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ د اﻧگ‪ ７‬پﻪ لﻤرﻳزه ساحﻪ ک‪ ３‬د ﻳﻮ ﻳا دوه ﻣتر ﻣربع پﻪ اﻧدازه‬ ‫ک نه‬ ‫‪＄‬ﻤکﻪ اﻧتخاب او ﻫغﻪ د کرﻧ‪ ３‬لپاره تﻴاره ک‪７‬ئ‪ .‬وروستﻪ د ﻳﻮ ډول ﻧبات تخﻢ (لکﻪ‪:‬‬ ‫د جﻮار داﻧ‪ ３‬او ﻧﻮر) چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻪ ﻣحﻴط ک‪ ３‬شﻴﻦ ک‪８５‬ي‪ ،‬د ﻫغﻮ ﻣﻮضﻮعاتﻮ ﻣطابق‬ ‫چ‪ ３‬لﻪ دې لﻮست ＇خﻪ ﻣﻮ زده ک‪７‬ې دي‪ ،‬وکرئ‪ .‬کﻪ د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ پﻪ اﻧگ‪ ７‬ک‪ ３‬دغﻪ کار ﻣﻤکﻦ ﻧﻪ‬ ‫وي‪ ،‬کﻮﻻى شئ د لرگﻲ لﻪ ﻳﻮ کارتﻦ ﻳا صﻨدوق ＇خﻪ چ‪ ３‬ﻻﻧد‪４‬ﻨ‪ ９‬برخﻪ ﻳ‪ ３‬سﻮرۍ وي‪ ،‬ﻫﻢ استفاده‬ ‫وک‪７‬ئ‪ .‬دغﻪ کﻮچﻨ‪ ９‬ﻣزرع‪ ３‬تﻪ پﻪ ترتﻴب سره اوبﻪ ورک‪７‬ئ‪ ،‬تر ＇ﻮ کرل شﻮى تخﻢ تﻴغﻨ‪ ３‬ووﻫﻲ‪ .‬کﻪ‬ ‫چ‪５‬رتﻪ ستاسﻮ کﻮچﻨ‪ ９‬ﻣزرعﻪ پﻪ صﻨدوق ﻳا گﻠداﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬وي‪ ،‬وروستﻪ لﻪ کرﻧ‪ ３‬ﻫغﻪ لﻤر تﻪ ک‪８５‬دئ‪.‬‬

‫‪47‬‬

‫ب‪ -‬د څارن‪(３‬مراقبت) مرحله‪ :‬ددې لﻪ پاره چ‪ ３‬تازه ！ﻮکﻴدل‪ ３‬تﻴغﻮﻧﻪ پﻮخﻮالﻲ او ثﻤر تﻪ‬ ‫ورس‪８５‬ي‪＇ ،‬ارﻧ‪ ３‬او ﻣراقبت تﻪ اړتﻴا لري‪ .‬لﻪ کرﻧ‪ ３‬وروستﻪ ＇ارﻧﻪ د ﻻﻧدې ک‪７‬ﻧﻮ لروﻧک‪ ３‬وي‪:‬‬ ‫‪-1‬اوبه لگول‪ /‬اوبه کول‪ :‬لﻪ کرلﻮ وروستﻪ تخﻢ ﻳا ک‪＋‬ت اوبﻮ تﻪ اړتﻴا لري‪ .‬د ﻧباتاتﻮ لﻪ پاره د‬ ‫اوبﻪ کﻮلﻮ د وخت فاصﻠﻪ د ﻧباتاتﻮ د ډول او چاپ‪５‬رﻳال لﻪ ﻣخ‪ ３‬تﻮپﻴر لري‪.‬‬ ‫‪ -2‬للون(خيشاوه)‪:‬‬ ‫لﻪ اوبﻮ لگﻮلﻮ وروستﻪ د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬سطحﻪ‬ ‫کﻠکﻪ او چﻮي‪ .‬د خاورې د سطح‪３‬‬ ‫کﻠک‪５‬دل د ﻧبات د ودې خﻨ‪ ６‬ک‪８５‬ي او د‬ ‫‪＄‬ﻤک‪ ３‬د چاود‪４‬دلﻮ او د خاورې د رطﻮبت‬ ‫د تبخﻴر د زﻳاتﻴدلﻮ سبب گر‪＄‬ﻲ‪ .‬ددغ‪３‬‬ ‫ستﻮﻧزې د ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړلﻮ لﻪ پاره باﻳد د ‪＄‬ﻤک‪３‬‬ ‫سطحﻪ لﻠﻮن ک‪７‬اى شﻲ(‪ )٥-٢‬شکل‪.‬‬ ‫‪ -3‬د زيانمنو(مضره)گياوو ايستل‪:‬‬ ‫پﻪ ک‪＋‬تﻮﻧﻮ ک‪ ３‬سرب‪５‬ره پر اصﻠﻲ کرل شﻮي‬ ‫ک‪＋‬ت ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻮرې غﻴر ضروري گﻴاوې‬

‫(‪ :)5-2‬ش ل‬ ‫(‪)5-2‬‬

‫ﻫﻢ شﻨ‪ ３‬ک‪８５‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬باﻳد لﻪ ک‪＋‬ت ＇خﻪ‬ ‫واﻳستل شﻲ‪.‬‬ ‫‪ -4‬د فاصل‪ ３‬منځته راو ل‪:‬‬ ‫پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻧباتاتﻮ ک‪ ３‬د ﻣﻨاسب‪ ３‬فاصﻠ‪ ３‬د ﻣﻨ‪％‬تﻪ‬ ‫راوړلﻮ پﻪ ﻣﻨظﻮر د ﻳﻮ تعداد اصﻠﻲ بﻮ！ﻮ‬ ‫اﻳستل د ﻧباتاتﻮ د ＊‪ ３‬ودې سبب ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻧباتاتﻮ ک‪ ３‬فاصﻠﻪ ﻧظر پﻪ ﻧﻮعﻴت د‬ ‫ﻧبات تﻮپﻴر لري (‪ )٥-٣‬شکل‪.‬‬

‫(‪ :)٥-٣‬شکل‬ ‫‪48‬‬

‫‪ -4‬سره ورکول‪ :‬ﻧباتاتﻮ تﻪ سره ورکﻮل باﻳد د کرﻧ‪ ３‬لﻪ پﻴل ＇خﻪ تر پخ‪５‬دلﻮ او ان د حاصل‬ ‫ورکﻮلﻮ تر وخت پﻮرې د ﻣﻨظﻢ ﻣﻬال و‪４‬ش ﻣطابق صﻮرت وﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫‪ -3‬دوا شيندل‪ :‬پر ﻧباتاتﻮ د حشراتﻮ او ﻧﻮرو کﻮچﻨﻴﻮ ﻣﻮجﻮداتﻮ برﻳد د ﻧباتاتﻮ د کﻤزورۍ او‬ ‫د ﻫغﻮى د وچ‪５‬دو سبب گر‪＄‬ﻲ‪ .‬داس‪ ３‬دواگاﻧ‪ ３‬شتﻪ چ‪ ３‬زﻫرجﻨ‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې لري او د داس‪３‬‬ ‫ﻧاروغﻴﻮ او أفتﻮﻧﻮ د لﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړلﻮ سبب ک‪８５‬ي چ‪ ３‬باﻳد پﻪ ﻣﻨاسب وخت ک‪ ３‬پر ﻧباتاتﻮ استعﻤال‬ ‫ک‪７‬ى شﻲ تر ＇ﻮ ک‪＋‬تﻮ ﻧﻪ لﻪ داس‪ ３‬خطروﻧﻮ پﻪ اﻣﻦ ک‪ ３‬پات‪ ３‬شﻲ‪ .‬د دوا شﻴﻨدﻧ‪ ３‬پﻪ وخت ک‪ ３‬باﻳد‬ ‫حفاظتﻲ وساﻳل لکﻪ‪( :‬خﻮل‪ ،９‬ﻻس ﻣاغﻮ او عﻴﻨک‪ ３‬لﻪ ﻳاده وﻧﻪ اﻳستل شﻲ‪.‬‬ ‫‪ -5‬خاوره ورکول‪＄ :‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧباتات اړتﻴا لري چ‪ ３‬د ﻫغﻮى پﻪ ﻻﻧدﻳﻨ‪ ９‬برخﻪ ک‪ ３‬د(‪ )٥-٤‬شکل‬ ‫ﻣطابق خاوره ورک‪７‬اى شﻲ تر＇ﻮ ﻣﻨاسب لﻮرى اختﻴار ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫خاوره ورکﻮل د ﻧبات د تقﻮﻳت سبب گر‪＄‬ﻲ‪.‬‬

‫(‪ :)٥-٤‬شکل‬

‫‪49‬‬

‫ک نه‬ ‫ستاسﻮ د ژوﻧد پﻪ چاپﻴرﻳال ک‪ ３‬کﻮم ډول کرﻧﻴز ﻣحصﻮﻻت پﻴدا او کرل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ستاسﻮ د ژوﻧد پﻪ چاپ‪５‬رﻳال ک‪ ３‬د خﻠکﻮ د اړتﻴا وړ کﻮم ډول کرﻧﻴز ﻣحصﻮﻻت ﻧﻪ کرل ک‪８５‬ي؟‬ ‫ول‪３‬؟‬ ‫پﻪ خپﻠﻮ گروپﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د پﻮرتﻨﻴﻮ پﻮ＊تﻨﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ بحث وک‪７‬ئ‪ ،‬او بﻴا د خپﻠﻮ بحثﻮﻧﻮ ﻧتﻴجﻪ خپﻠﻮ‬ ‫！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫ج‪ -‬حاصل اخيستل‪:‬‬ ‫پﻪ دغﻪ ﻣرحﻠﻪ ک‪ ３‬د سرتﻪ رس‪５‬دلﻮ زﻳاﻧﻮﻧﻮ او ﻣصرفﻮﻧﻮ حاصل (ﻣ‪５‬ﻮه پﻪ ﻻس را‪＄‬ﻲ) د حاصﻼتﻮ‬ ‫د را！ﻮلﻮلﻮ وخت ﻧظر د ﻧبات ډول او ﻣحﻴط تﻪ تﻮپﻴر لري‪ .‬پﻪ خپل وخت د حاصﻼتﻮ را ！ﻮلﻮل د‬ ‫حاصﻼتﻮ د زﻳان د کﻤﻮالﻲ سبب گر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫ستاسﻮ پﻪ ﻧظر د حاصﻼتﻮ لﻪ را！ﻮلﻮلﻮ وروستﻪ بزگر ﻳا ب‪２‬ﻮال ﻧﻮر کﻮم کاروﻧﻪ سرتﻪ رسﻮي؟‬ ‫بزگران ﻳا ب‪２‬ﻮال د خپﻠﻮ کروﻧدو د حاصﻼتﻮ د را！ﻮلﻮلﻮ پﻪ پاى ک‪ ３‬ددغﻮ کاروﻧﻮ پﻪ سرتﻪ رسﻮلﻮ اقدام‬ ‫کﻮي‪:‬‬ ‫‪ -1‬د حاصالتو لبندي‬ ‫(گروپ بندي)‪:‬‬ ‫د حاصﻼتﻮ گروپ بﻨدي د حاصﻼتﻮ‬ ‫د جﻨسﻴت لﻪ ﻣخ‪(３‬لکﻪ‪ :‬سرې ﻣ‪،３２‬‬ ‫زﻳ‪７‬ې ﻣ‪ )３２‬ﻧظر پﻪ اﻧدازه(لکﻪ‪ :‬غ＂‪３‬‬ ‫ﻣ‪ ،３２‬ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬ﻣ‪ ،３２‬کﻮچﻨ‪ ９‬ﻣ‪ )３２‬ﻧظر‬ ‫ﻼ ＊‪ ３‬او روغ‪ ３‬ﻣ‪،３２‬‬ ‫پﻪ روغﻮالﻲ(ﻣث ً‬ ‫داغ لروﻧک‪ ３‬ﻣ‪ )３２‬سرتﻪ رسﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫(‪ :)٥-٦‬شکل‬

‫‪50‬‬

‫‪ -2‬د حاصالتو بن لول(سمبالول) ‪ :‬ﻫر کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻣحصﻮﻻت پﻪ ﻣﻨاسبﻪ تﻮگﻪ سﻤبال ک‪７‬ل‬ ‫شﻲ دغﻪ گ＂‪ ３‬ﻻس تﻪ راوړي‪:‬‬ ‫* ﻣحصﻮﻻت د وړلﻮ او راوړلﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬روغ پات‪ ３‬ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫* د ﻣحصﻮﻻتﻮ ﻣﻨاسب سﻤبال‪＋‬ت ددې سبب ک‪８５‬ي چ‪ ３‬پﻪ أساﻧﻪ تﻮگﻪ اﻧتقال ک‪７‬ل شﻲ‪.‬‬ ‫ﻼ‪ ،‬کﻪ اﻧگﻮر ﻳا ﻣ‪ ３２‬پﻪ پ‪＂５‬ﻴﻮ ﻳا کارتﻦ ک‪ ３‬پﻪ سﻤﻪ تﻮگﻪ را！ﻮل او بﻨد ک‪７‬ل شﻲ‪ ،‬ک‪５‬داى شﻲ پﻪ أساﻧ‪９‬‬ ‫ﻣث ً‬ ‫سره اﻧتقال او پﻪ ﻣﻮ！ر ﻳا کﻮﻣﻪ بﻠﻪ وسﻴﻠﻪ ک‪ ３‬ﻫﻢ پﻪ سﻤﻪ تﻮگﻪ ﻣﻨظﻢ ک‪７‬اى شﻲ‪.‬‬ ‫* سﻢ او ﻣﻨظﻢ سﻤبالﻮل پﻪ ﻣارک‪ ＀５‬ک‪ ３‬د پ‪５‬رودوﻧکﻮ پاﻣﻠرﻧﻪ ‪＄‬اﻧتﻪ را اړوي‬ ‫ﻧﻮ پﻪ دې اساس لﻪ کرﻧﻴزو ﻣحصﻮﻻتﻮ ＇خﻪ د سﻤ‪ ３‬گ＂‪ ３‬اخﻴستﻨ‪ ３‬پﻪ ﻣﻮخﻪ باﻳد د ﻫغﻮى سﻤﻮ‬ ‫بﻨدولﻮ تﻪ ډ‪４‬ر پاﻣﻠرﻧﻪ وشﻲ‪.‬‬ ‫‪ -3‬د حاصالتو ساتنه‪ :‬کﻠﻪ کﻠﻪ اړتﻴا پﻴدا ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻣحصﻮﻻت تر ﻳﻮ وختﻪ وساتل شﻲ‪.‬‬ ‫د ﻣحصﻮﻻتﻮ د ساتﻨ‪ ３‬شراﻳط د ﻫغﻮى د ډول لﻪ ﻣخ‪ ３‬سره تﻮپﻴر لري‪ .‬بزگر ﻳا ب‪２‬ﻮال باﻳد خپل‬ ‫ﻣحصﻮﻻت پﻪ ﻣﻨاسب چاپ‪５‬رﻳال ک‪ ３‬وساتﻲ تر ＇ﻮ زﻳاﻧﻤﻦ ﻧشﻲ‪.‬‬ ‫‪ -4‬د محصوالتو بازار ته و اندې کول‪ :‬ﻫر کﻠﻪ چ‪ ３‬د بزگر ﻳا ب‪２‬ﻮال کرﻧﻴز حاصﻼت‬ ‫پﻪ سﻤﻪ تﻮگﻪ گروپ بﻨدي شﻲ او پﻪ خپل وخت بازار ﻳا ﻣارک‪ ＀５‬تﻪ ﻳﻮوړل شﻲ‪ ،‬د وړاﻧدې کﻮلﻮ پﻪ‬ ‫وخت ک‪ ３‬زر او پﻪ ﻣﻨاسبﻪ بﻴﻪ خر＇‪８５‬ي او بزگر ﻳا کروﻧد گر وړ او ﻣﻨاسبﻪ گ＂ﻪ ﻻس تﻪ راوړي‪.‬‬

‫شکل‪)5-7( :‬‬ ‫‪51‬‬

‫فعاليتونه‬

‫ﻫر گروپ دې ﻳﻮه لﻪ ﻻﻧدﻧ‪５‬ﻴﻮ ﻣﻮضﻮع گاﻧﻮ ＇خﻪ اﻧتخاب او پﻪ ﻫکﻠﻪ دي سره بحث وک‪７‬ي‬ ‫او بﻴا دې د بحث ﻧتاﻳج خپﻠﻮ ！ﻮلﻴگﻮالﻮ تﻪ بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -١‬ستاسﻮ د سﻴﻤ‪ ３‬ﻳﻮ لﻪ عﻤده کرﻧﻴزو ﻣحصﻮﻻتﻮ ＇خﻪ ＇ﻪ شﻰ دي؟ او لﻪ کرلﻮ وروستﻪ‬ ‫ﻳ‪＇ ３‬ﻪ ډول ساتﻨﻪ ک‪８５‬ي؟‬ ‫‪ -٢‬ستاسﻮ د سﻴﻤ‪ ３‬د کرﻧﻴزو ﻣحصﻮﻻتﻮ ساتﻨﻪ ＇ﻪ ډول ک‪８５‬ي؟‬ ‫‪ -٣‬کﻮم فعالﻴتﻮﻧﻪ باﻳد سرتﻪ ورس‪８５‬ي‪ ،‬تر ＇ﻮ کرﻧﻴز ﻣحصﻮﻻت زﻳاﻧﻤﻦ ﻧشﻲ او کروﻧده‬ ‫گر گ＂ﻪ وک‪７‬ي؟‬ ‫‪ -٤‬کﻮم ＇ﻴزوﻧﻪ پﻪ بازار ﻳا ﻣارک‪ ＀５‬ک‪ ３‬د ﻣ‪５‬ﻮې او شﻨﻮ(سبﻮ) د پ‪５‬رودوﻧکﻮ پاﻣﻠرﻧﻪ ‪＄‬ان‬ ‫تﻪ را اړوي؟‬

‫شنه سابه (سبزيجات)‬

‫ستاسﻮ د ژوﻧد پﻪ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬کﻮم ډول شﻨﻪ سابﻪ کرل ک‪８５‬ي؟ لﻪ شﻨﻮ سبﻮ ＇خﻪ د خﻮړو تﻴارول د ﻫغﻮى‬ ‫د ﻣعدﻧﻲ ﻣﻮادو او وﻳ＂اﻣﻴﻨﻮﻧﻮ د لرلﻮ پﻪ سبب د اﻧسان د روغتﻴا او سﻼﻣتﻴا لپاره ډ‪４‬ر گ＂ﻮر دي‪ .‬شﻨﻪ سابﻪ د‬ ‫ﻣصرف وړ برخﻮ پر اساس پﻪ ＇ﻠﻮرو گروپﻮﻧﻮ و‪４‬شل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫الف‪ -‬ﻫغﻪ خﻮاړه چ‪ ３‬د سبﻮ لﻪ غﻮ＊ﻴﻨﻮ جرړو ﻳارﻳ‪＋‬ﻮ تﻴارﻳ‪８‬ي‪ ،‬لکﻪ‪ :‬کچالﻮ‪ ،‬گازرې‪５！ ،‬پر‪ ،‬پﻴاز او ﻧﻮر‪.‬‬

‫ب‪ -‬ﻫغﻪ خﻮاړه چ‪ ３‬د شﻨﻮ سبﻮ لﻪ پا‪１‬ﻮ او ډﻧ‪６‬رو ＇خﻪ تﻴار‪８４‬ي‪ ،‬لکﻪ‪ :‬پالک‪ ،‬کاﻫﻮ‪ ،‬بﻨد گﻠپﻲ(کرم)‬ ‫او ﻧﻮر‪...‬‬

‫(‪ :)5-7‬شکل‬

‫‪52‬‬

‫(‪ :)٥-٨‬شکل‬ ‫ﻫغﻪ خﻮاړه چ‪ ３‬د شﻨﻮ سبﻮ لﻪ‬ ‫پا‪１‬ﻮ او ډﻧ‪６‬رو تﻴار‪８４‬ي‪.‬‬

‫ج‪ -‬ﻫغﻪ خﻮاړه چ‪ ３‬د شﻨﻮ سبﻮ لﻪ داﻧﻮ تﻴار‪８４‬ي؛ لکﻪ‪ :‬ﻧخﻮد‪ ،‬لﻮبﻴا‪ ،‬ﻣشﻨگ او ﻧﻮر‪...‬‬ ‫د‪ -‬ﻫغﻪ خﻮاړه چ‪ ３‬د شﻨﻮ سبﻮ لﻪ گﻼﻧﻮ ＇خﻪ تﻴار‪８４‬ي؛‬ ‫لکﻪ‪ :‬گﻠپﻲ‬

‫(‪ :)٥-٩‬شکل‪ :‬گﻠپﻲ‬

‫د نباتاتو د لبند نور ولونه‪:‬‬

‫اوبﻮ او تﻮدوخ‪ ３‬تﻪ د اړتﻴا اﻧدازه‪ ،‬د عﻤر‬ ‫اوږدوالﻰ او ﻧﻮر پﻪ پام ک‪ ３‬لرل‪.‬‬ ‫ﻳﻮ بل ډول سابﻪ ﻫﻢ شتﻪ چ‪ ３‬ﻣ‪５‬ﻮې ﻳ‪ ３‬د خﻮړو لپاره کارول‬ ‫ک‪８５‬ي لکﻪ‪ :‬تﻮر بادﻧجان‪ ،‬بﻴﻨ‪６‬ۍ او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪...‬‬

‫‪53‬‬

‫فعاليت‬

‫د ﻫغﻮ شﻨﻮ سبﻮ لست جﻮړ ک‪７‬ئ چ‪ ３‬ستاسﻮ پﻪ شاوخﻮا سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬کرل او ﻣصرف‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ﻫغﻮ شﻨﻮ سبﻮ لست جﻮړ ک‪７‬ئ چ‪ ３‬لﻪ ﻧﻮرو سﻴﻤﻮ ＇خﻪ ستاسﻮ سﻴﻤﻮ تﻪ را وادر‪８４‬ي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ شﻨﻪ سابﻪ چ‪ ３‬ستاسﻮ پﻪ سﻴﻤﻪ او چاپ‪５‬رﻳال ک‪ ３‬کرل ک‪８５‬ي‪ ،‬د وتﻮن(حاصﻼتﻮ) د اﻧدازې‬ ‫پر اساس ډلبﻨدي ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫ﻫر گروپ دې ﻳﻮه لﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ ﻣﻮضﻮع گاﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮه اﻧتخاب ک‪７‬ي او پﻪ ﻫکﻠﻪ دې سره بحث‬ ‫وک‪７‬ي او خپﻠﻮ تﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ دې بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫د شنو سبو د کرلو عملي کار‬

‫د اړتﻴا وړ تﻮکﻲ او وساﻳل‪ ،‬د شﻨﻮ سبﻮ تخﻢ‪ ،‬حﻴﻮاﻧﻲ سره‪ ،‬پ‪ ９＂５‬ﻳا کارتﻦ‪ ،‬ﻳﻮم‪ ،‬روڼ پﻼستﻴک‪،‬‬ ‫رس خاوره‪ ،‬غﻠب‪５‬ل شﻮې ﻳا چاڼ شﻮې خاوره‪.‬‬ ‫د کار سرته رسولو مرحل‪３‬‬ ‫* ‪ -‬د خاورې تﻴارول‪ :‬لﻮﻣ‪７‬ی د ‪ ٢‬ساتﻨﻲ ﻣترو پﻪ اﻧدازه شگﻪ پﻪ ﻫغﻪ پ‪ ９＂５‬ﻳا صﻨدوق ک‪ ３‬چ‪ ３‬تاسﻮ‬ ‫غﻮاړئ پک‪ ３‬شﻨﻪ سابﻪ وکرئ‪ ،‬اواره ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫* ‪ -‬خاوره‪ ،‬شگﻪ او سره پﻪ ﻻﻧدې ترکﻴب گ‪６‬ه ک‪７‬ئ‪ :‬برخﻪ خاوره‪ ،‬برخﻪ شگﻪ او برخﻪ حﻴﻮاﻧﻲ‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫سره‪.‬‬ ‫* ‪ -‬د خاورې‪ ،‬سرې او شگ‪ ３‬گ‪ ６‬ﻣخﻠﻮط پﻪ پ‪ ９＂５‬ﻳا صﻨدوق ک‪ ３‬واچﻮئ‪ ،‬بﻴا د خاورې سطحﻪ ﻣﻨظﻤﻪ‬ ‫ک‪７‬ئ او پﻪ ﻣﻨظﻤﻪ فاصﻠﻪ د ﻫغ‪ ３‬پرﻣخ د وچ‪(３‬ﻧال‪ ،９‬چرې) جﻮړې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫* ‪ -‬تخﻢ پﻪ ﻣﻨظﻤﻪ تﻮگﻪ تر خاورو ﻻﻧدې ک‪７‬ئ او ‪＄‬ﻤکﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻤﻮاره ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫ساتنه‬ ‫خپﻠﻪ کﻮچﻨ‪ ９‬کروﻧده ﻣﻮ پﻪ احتﻴاط اوبﻪ او ﻣخ ﻳ‪ ３‬پﻪ روڼ(شفاف) پﻼستﻴک پ＀ ک‪７‬ئ او پ‪ ９＂５‬ﻳا‬ ‫صﻨدوق پر ﻫغﻪ ‪＄‬اى ک‪ ３‬ک‪８５‬دئ چ‪ ３‬د لﻤر وړاﻧگ‪ ３‬پرې ولگ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻧبات چ‪ ３‬تاسﻮ کرلﻰ دى‪ ،‬پﻪ ﻣﻨظﻤﻪ او ﻣﻨاسبﻪ تﻮگﻪ اوبﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د خاورې د کﻠک‪５‬دلﻮ ﻳا سخت‪５‬دلﻮ پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬لﻠﻮن(خﻴشاوه) ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪54‬‬

‫د څارويو ساتنه‬ ‫ستاسﻮ پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د کﻮم ډول ＇اروﻳﻮ(حﻴﻮاﻧاتﻮ) روزﻧﻪ او ساتﻨﻪ ک‪８５‬ي؟‬ ‫د څارويو د روزن‪ ３‬موخه څه ده؟‬

‫اﻧسان لﻪ ډ‪４‬ر پخﻮا ＇خﻪ تر اوسﻪ پﻮرې د ＇اروﻳﻮ لﻪ پﻮستکﻮ‪ ،‬غﻮ＊‪ ３‬او ﻫ‪６‬وکﻮ ＇خﻪ ډول ډول‬ ‫گ＂‪ ３‬تر ﻻسﻪ ک‪７‬ي دي‪ .‬سر ب‪５‬ره پر دې لﻪ ＇اروﻳﻮ ＇خﻪ د ‪＄‬ﻴﻨﻮ کاروﻧﻮ لکﻪ‪ :‬ﻳﻮې کﻮل او پ‪＂５‬ﻲ وړلﻮ‬ ‫راوړلﻮ(حﻤل و ﻧقل) کار ﻫﻢ اخﻴستل شﻮى دى‪ .‬کﻪ چ‪５‬رتﻪ د خﻮړو زﻳاترو تﻮکﻮ تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪７‬ئ‬ ‫وبﻪ گﻮرئ چ‪ ３‬د اﻧساﻧاﻧﻮ د استفادې لﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ تﻮکﻲ د کﻮرﻧﻴﻮ حﻴﻮاﻧاتﻮ د روزﻧ‪ ３‬لﻪ ﻻرې تﻴار‪８４‬ي‪ .‬د‬ ‫کﻮرﻧﻴﻮ حﻴﻮاﻧاتﻮ روزﻧﻪ زﻣﻮﻧ‪ ８‬د ﻫ‪５‬ﻮاد د کﻠﻴﻮالﻮ کﻮرﻧﻴﻮ د اقتصاد ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ تشکﻴﻠﻮي‪.‬‬

‫ک نه زﻣﻮږ پﻪ گران ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬کﻮم ډول حﻼل حﻴﻮاﻧات روزل ک‪８５‬ي؟‬ ‫د حﻴﻮاﻧاتﻮ لﻪ پﻮستکﻮ‪ ،‬غﻮ＊‪ ３‬او ﻫ‪６‬وکﻮ ＇خﻪ ＇ﻪ ډول گ＂‪ ３‬ﻻس تﻪ را‪＄‬ﻲ؟‬ ‫کﻮم ډول کاروﻧﻪ د حﻴﻮاﻧاتﻮ پﻪ واسطﻪ سرتﻪ رسﻮل ک‪８５‬ي؟‬ ‫خﻠک کﻮم ډول الﻮتﻮﻧکﻮ تﻪ د خپﻠﻮ خﻮړو د تﻴارولﻮ لﻪ پاره روزﻧﻪ ورکﻮي؟‬ ‫ﻫر گروپ دې د پﻮرتﻨﻴﻮ دوو پﻮ＊تﻨﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ سره بحث وک‪７‬ي او بﻴا دې خپﻠﻮ تﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ د بحث‬ ‫ﻧتﻴج‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪55‬‬

‫د چرگانو روزنه‬ ‫أﻳا تاسﻮ پﻪ خپﻠﻮ کﻮروﻧﻮ ک‪ ３‬الﻮتﻮﻧکﻲ ساتئ؟ د‬ ‫الﻮتﻮﻧکﻮ د ساتﻨ‪ ３‬ﻣﻮخ‪＇ ３‬ﻪ دي؟‬ ‫د الﻮتﻮﻧکﻮ لﻪ ډل‪＇ ３‬خﻪ چرگاﻧﻮ تﻪ خﻠک د‬ ‫ﻫغﻮى د غﻮ＊ﻮ او ﻫگﻴﻮ تﻪ د ډ‪４‬رې اړتﻴا او‬ ‫ضرورت پر اساس روزﻧﻪ ورکﻮي‪ .‬زﻣﻮﻧ‪ ８‬د‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د ﻧﻮرو الﻮتﻮﻧکﻮ لکﻪ‪:‬‬ ‫ﻫﻴﻠ‪ ،９‬بت‪ ،３‬کﻴکر او پﻴل ﻣرغ روزﻧﻪ او ساتﻨﻪ‬ ‫ﻫﻢ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫(‪ :)٥-١٢‬شکل‪ :‬د چرگاﻧﻮ د روزﻧ‪ ３‬ﻳﻮ فارم ＊ﻴﻲ‪.‬‬

‫(‪ )٥-١١‬شکل‪ :‬د چرگاﻧﻮ د روزﻧ‪ ３‬فارم‬

‫چرگان زياتره د دوو موخو له پاره ساتل ک‪ ５‬ي‪:‬‬ ‫الف‪ -‬لﻪ ﻫگﻴﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬گ＂ﻪ اخﻴستﻨﻪ‪ ،‬ب‪ -‬لﻪ غﻮ＊‪＇ ３‬خﻪ ﻳ‪ ３‬گ＂ﻪ اخﻴستﻨﻪ‪.‬‬ ‫کﻮرﻧﻲ چرگان چ‪ ３‬پﻪ دودﻳزه تﻮگﻪ ﻳ‪ ３‬ساتﻨﻪ ک‪８５‬ي‪ ،‬دواړه ﻣﻮخ‪(３‬د ﻫگﻴﻮ او غﻮ＊‪ ３‬تﻮلﻴد) تر ﻳﻮې‬ ‫اﻧدازې ور ＇خﻪ ﻻس تﻪ را‪＄‬ﻲ‪ .‬د چرگاﻧﻮ پﻪ فارﻣﻮﻧﻮ ک‪ ３‬کﻮ＊） ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د چرگاﻧﻮ لﻪ اصﻼح‬ ‫شﻮي ﻧسل ＇خﻪ استفاده وک‪７‬ي‪ .‬د چرگاﻧﻮ اصﻼح شﻮي ﻧسﻠﻮﻧﻪ د ﻫگﻴﻮ او غﻮ＊‪ ３‬د تﻮلﻴد لﻪ ﻣخ‪３‬‬ ‫پﻪ درې ډلﻮ و‪４‬شل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ -1‬د غوښ‪ ３‬د چرگانو نسل‪ :‬دا ډول چرگان پﻪ لﻨ‪６‬ه ﻣﻮده ک‪ ３‬ډ‪４‬ر وزن ترﻻسﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫‪ -2‬د هگ اچوونکو چرگانو نسل‪ :‬دا ډول چرگان کﻮچﻨﻰ جساﻣت او ل‪ ８‬وزن لري‪ ،‬خﻮ‬ ‫د ﻫگﻴﻮ اچﻮلﻮ وخت ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر او ﻫگ‪ ９‬ﻳ‪ ３‬غ＂‪ ３‬وي‪.‬‬ ‫‪-3‬د دوه موخيزه چرگانو نسل‪ :‬دې ډول چرگاﻧﻮ تﻪ د دواړو ﻣﻮخﻮ (ﻫگ‪ ９‬او غﻮ＊‪ ３‬تﻮلﻴد)‬ ‫لﻪ پاره ساتﻨﻪ او روزﻧﻪ ورکﻮل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ (‪ )٥ -١٢‬شکل ک‪ ３‬درې‬ ‫واړه ډولﻪ چرگان ＊ﻮدل شﻮي دي‪.‬‬ ‫دوه موخيزه چرگان د هگيو چرگان‬

‫د غوښ‪ ３‬چرگان‬

‫(‪ :)5-12‬شکل‬ ‫‪56‬‬

‫ک نه‬

‫د ﻫگﻴﻮ ﻳا غﻮ＊‪ ３‬د چرگاﻧﻮ ساتﻨﻪ د کﻮرﻧ‪ ９‬پﻪ اقتصاد ک‪＇ ３‬ﻪ رول لري؟‬ ‫د گروپﻮﻧﻮ غ‪７‬ي دې ددې ﻣﻮضﻮع پﻪ ﻫکﻠﻪ سره بحث او ﻣشﻮره وک‪７‬ي او بﻴا دې ﻧتاﻳج خپﻠﻮ‬ ‫！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫د چرگانو د ساتن‪ ３‬ځاى بايد الندې شرايط ولري‪:‬‬ ‫‪ -١‬د چرگاﻧﻮ ﻳا چرگﻮړو کﻮډلﻪ ﻳا کﻮرگﻰ باﻳد ﻻزم ﻣساحت ولري او د چرگاﻧﻮ لﻪ تعداد سره برابر او‬ ‫ﻣتﻨاسب وي‪ ،‬تر ＇ﻮ وکﻮﻻى شﻲ پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬پﻪ أزاده تﻮگﻪ حرکت وک‪７‬ي‪ .‬پﻪ ﻳﻮ ﻣتر ﻣربع ‪＄‬اى ک‪３‬‬ ‫باﻳد لﻪ ‪ ٥-٤‬چرگاﻧﻮ ＇خﻪ زﻳات وﻧﻪ ساتل شﻲ‪ .‬د چرگاﻧﻮ د ‪＄‬اى پرﻣخ باﻳد وچ بﻮس‪ ،‬دارې بﻮره ﻳا‬ ‫د شﻮلﻮ پروړه اواره ک‪７‬اى شﻲ‪ ،‬تر ＇ﻮ چرگان د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬لﻪ لﻤده بل ＇خﻪ پﻪ اﻣﻦ وي او دغﻪ عﻤل‬ ‫باﻳد پﻪ ﻣﻴاشت ک‪ ３‬ﻳﻮ ‪＄‬ل حتﻤا ً سرتﻪ ورس‪８５‬ي او د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬فرش بدل ک‪７‬اى شﻲ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د چرگاﻧﻮ کﻮډل‪ ３‬او د‪４‬ﻮالﻮﻧﻪ باﻳد لﻪ ﻫغﻮ ﻣﻮادو ＇خﻪ جﻮړ شﻲ چ‪ ３‬د ﻣﻨ‪％‬ﻠﻮ وړتﻴا ولري‪.‬‬ ‫‪ -٣‬د چرگاﻧﻮ کﻮډل‪ ３‬باﻳد پﻪ داس‪＄ ３‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬وي‪ ،‬چ‪ ３‬لﻪ س‪７‬و او گرﻣﻲ ＇خﻪ پﻪ اﻣﻦ ک‪ ３‬وي‪.‬‬ ‫پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې تﻮگﻪ د چرگﻮړو لﻪ پاره دا ﻣسئﻠﻪ ډ‪４‬ره ارز＊تﻨاکﻪ ده‪.‬‬

‫د ﻫﻮا جرﻳان‬

‫د ﻫگﻴﻮ‬ ‫اچﻮلﻮ ‪＄‬اى‬

‫د لﻤر‬ ‫وړاﻧگ‪３‬‬ ‫د لرگﻲ خﻮازه‬

‫ان ري‬ ‫(‪ )٥-١٣‬شکل‪ :‬پﻪ کﻠﻴﻮالﻲ تﻮگﻪ د چرگاﻧﻮ د ساتﻠﻮ ‪＄‬اى‬

‫‪57‬‬

‫بﻮس ﻳا د‬ ‫لرگﻴﻮ بﻮره‬

‫‪ -٤‬د چرگاﻧﻮ پﻪ کﻮډلﻪ ک‪ ３‬باﻳد د ﻫگ‪ ９‬اچﻮلﻮ لﻪ پاره ﻣﻨاسب ‪＄‬اى جﻮړ ک‪７‬اى شﻲ‪.‬‬ ‫‪ -٥‬ددې لﻪ پاره چ‪ ３‬چرگان د شپ‪ ３‬لﻪ خﻮا د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬لﻪ لﻤده بل ＇خﻪ پﻪ اﻣﻦ وي‪ ،‬د ﻫغﻮى لﻪ پاره‬ ‫پﻪ کﻮډلﻪ ک‪ ３‬خﻮازه درول پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬وﻧﻴﻮل شﻲ‪.‬‬ ‫‪ -٦‬چرگاﻧﻮ تﻪ د کﻮډل‪ ３‬د جﻮړولﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬د ﻫﻮا جرﻳان او رو＊ﻨاﻳﻲ پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬وﻧﻴﻮل شﻲ‪.‬‬ ‫‪ -٧‬د چرگاﻧﻮ پﻪ کﻮډلﻪ ک‪ ３‬باﻳد پﻪ کال ک‪ ３‬درې ‪＄‬ﻠ‪ ３‬درﻣل وشﻴﻨدل شﻲ‪.‬‬

‫ک نه‬

‫پﻪ خپﻠﻮ گروپﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د چرگاﻧﻮ د ﻳﻮې کﻮډل‪ ３‬طرحﻪ چ‪ ３‬د لسﻮ چرگاﻧﻮ د ‪＄‬اﻳﻴدلﻮ وړتﻴا ولري‪،‬‬ ‫د اقﻠﻴﻢ (اوبﻪ ‪ -‬ﻫﻮا)‪ ،‬د لﻤر وړاﻧگﻮ د لگ‪５‬دلﻮ لﻮرى او ﻧﻮرې ﻣﻮضﻮعگاﻧ‪ ３‬پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬ﻧﻴﻮلﻮ‬ ‫سره چ‪ ３‬ﻣﻮ زده ک‪７‬ل‪ ،‬رسﻢ او خپﻠﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫واکسين‬ ‫ول‪ ３‬اﻧساﻧان اوحﻴﻮاﻧات پﻪ ﻣختﻠفﻮ عﻤروﻧﻮ ک‪ ３‬واکسﻴﻦ ک‪８５‬ي؟‬ ‫د چرگاﻧﻮ لﻮﻣ‪７‬ﻧی واکسﻴﻦ لﻪ ‪ ٦-٤‬وروستﻪ ور‪＄‬ﻮ سرتﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬د روزﻧ‪ ３‬د بﻬﻴر پﻪ اوږدو ک‪３‬‬ ‫چرگان باﻳد پﻪ ﻫرو در‪４‬ﻮو ﻣﻴاشتﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ ‪＄‬ل واکسﻴﻦ شﻲ‪ ،‬تر ＇ﻮ پﻪ ډول ډول ﻧاروغﻴﻮ اختﻪ ﻧشﻲ‪.‬‬ ‫کﻮم واکسﻴﻨﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د ＇ا＇کﻮ ﻳا گﻮلﻴﻮ پﻪ ډول دي باﻳد د چرگاﻧﻮ د ＇‪＋‬ﻠﻮ پﻪ اوبﻮ ک‪ ３‬تل حل ک‪７‬اى‬ ‫شﻲ او ﻫغﻪ واکسﻴﻨﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د‬ ‫ستﻨﻮ پﻪ ډول دي‪ ،‬باﻳد پﻪ ﻣعﻴﻨﻪ‬ ‫اﻧدازه د چرگاﻧﻮ بدن ک‪ ３‬زرق‬ ‫شﻲ‪ .‬خپﻠﻮ چرگاﻧﻮ تﻪ د واکسﻴﻦ‬ ‫کﻮلﻮ لپاره تر ！ﻮلﻮ ﻧ‪８‬دې حﻴﻮاﻧﻲ‬ ‫کﻠﻴﻨﻴک ＇خﻪ ﻣرستﻪ وغﻮاړئ‪.‬‬

‫(‪ )٥-١٤‬شکل‪ :‬د چرگاﻧﻮ واکسﻴﻦ‬ ‫‪58‬‬

‫تغذيه‬ ‫خﻮاړه ﻳا تغذﻳﻪ د ژوﻧدﻳﻮ‬ ‫ﻣﻮجﻮداتﻮ پﻪ روزﻧﻪ او وده‬ ‫ک‪＇ ３‬ﻪ رول لري؟‬ ‫د چرگاﻧﻮ بچﻲ ﻳا کﻮچﻨﻲ‬ ‫چرگﻮړي چ‪ ３‬کﻠﻪ پﻪ‬ ‫لﻮﻣ‪７‬ي ‪＄‬ل دﻧﻴا تﻪ را‪＄‬ﻲ‬ ‫ﻧرﻣﻮ او ﻣﻴده خﻮړو تﻪ‬ ‫اړتﻴا لري لکﻪ‪ :‬اوﻣاچ‬ ‫چ‪ ３‬د غﻨﻤﻮ ﻳا جﻮارو‬ ‫لﻪ اوړو تﻴار‪８４‬ي خﻮ د‬ ‫وخت پﻪ ت‪５‬ر‪４‬دلﻮ سره‬ ‫د اﻧرژي د تاﻣﻴﻨﻮلﻮ لﻪ‬

‫(‪ :)٥-١٥‬شکل‬

‫پاره‪ ،‬د چرگاﻧﻮ پﻪ خﻮړو‬ ‫ک‪ ３‬لﻪ غﻨﻤﻮ‪ ،‬جﻮارو‪،‬‬ ‫ﻣﻴﻮ‪ ،‬د ﻫ‪６‬وکﻮ لﻪ پﻮډرو او د کُرتﻮ لﻪ ﻣﻴده گﻴﻮ ＇خﻪ کار اخﻴستل ک‪８５‬ي‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي ﻣﻮاد لﻮﻣ‪７‬ى پﻪ‬ ‫ژرﻧده ک‪ ３‬ﻣﻴد‪８４‬ي او وروستﻪ د ﻧﻮﻳﻮ زﻳ‪４８‬دلﻮ چرگﻮړو د عﻤر پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬ﻧﻴﻮلﻮ پر اساس پﻪ ﻣعﻴﻨﻪ‬ ‫اﻧدازه سره گ‪８４６‬ي‪ .‬ﻫر ＇ﻮﻣره چ‪ ３‬د چرگﻮړو عﻤر ډ‪４‬ر‪８４‬ي پﻪ ﻫﻤاغﻪ اﻧدازه ﻳ‪ ３‬داﻧﻪ ﻫﻢ غ＂‪８５‬ي‪ .‬د‬ ‫چرگاﻧﻮ د داﻧ‪ ３‬او اوبﻮ لﻮ＊ﻲ باﻳد داس‪ ３‬وي چ‪ ３‬خﻮاړه او اوبﻪ د ﻫغﻮى د پ‪＋‬ﻮ ﻻﻧدې را ﻧشﻲ‪ .‬ﻧﻮ‬ ‫پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬خﻮاړه ﻧﻪ کک‪８４７‬ي ‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د داﻧ‪ ３‬د ضاﻳعاتﻮ ﻣخﻨﻴﻮی ﻫﻢ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪４‬رښت يا مثل ز‪４ ４‬دل‬ ‫د الﻮتﻮﻧکﻮ بچﻲ پﻪ ﻫگ‪ ９‬ک‪ ３‬دﻧﻨﻪ او د ﻣﻮر لﻪ بدن ＇خﻪ د باﻧدې وده کﻮي‪.‬‬ ‫پﻮﻫان پﻪ دې تﻮاﻧ‪５‬دلﻲ دي چ‪ ３‬د ﻣثل پﻪ تﻮلﻴد ک‪ ３‬د الﻮتﻮﻧکﻮ او حﻴﻮاﻧاتﻮ ﻧسﻠﻮﻧﻪ داس‪ ３‬اصﻼح ک‪７‬ي‬ ‫چ‪ ３‬ډ‪４‬ر حاصﻼت ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ راوړي‪ ،‬لکﻪ‪ :‬اصﻼح شﻮي د غﻮ＊‪ ３‬او ﻫﻴگﻴﻮ چرگان ﻳا ﻫغﻪ غﻮاگاﻧ‪３‬‬ ‫‪59‬‬

‫چ‪ ３‬ډ‪４‬رې شﻴدې کﻮي او ﻧﻮر‪ .‬د چرگاﻧﻮ بچﻲ اﻳستل پﻪ دوه‬ ‫ډولﻪ سرتﻪ رسﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫الف‪-‬په طبيعي توگه بچي ايستل‪ :‬پﻪ طبﻴعﻲ تﻮگﻪ د‬ ‫چرگاﻧﻮ بچﻲ اﻳستل داس‪ ３‬دي کﻠﻪ چ‪ ３‬چرگﻪ کﻮړکﻪ شﻲ‪ ،‬تر دوه ﻳا‬ ‫درې ﻣﻴاشتﻮ پﻮرې ﻫگ‪ ９‬ﻧﻪ اچﻮي او ‪ ٢١‬ور‪ ３＄‬پر ﻫگﻴﻮ کﻴﻨﻲ تر‬ ‫＇ﻮ ﻫگ‪ ９‬پﻪ بچﻴﻮ بدل‪ ３‬شﻲ‪.‬‬

‫(‪ :)٥-١٦‬شکل پﻪ طبﻴعﻲ ！ﻮگﻪ بچ‪ ３‬اﻳستل‬

‫د بچی اﻳستﻠﻮ پﻪ ﻫره پﻼ ک‪ ３‬ﻳﻮه چرگﻪ کﻮﻻى شﻲ لﻪ ‪ ١٥‬ﻫگﻴﻮ‬ ‫＇خﻪ بچﻲ را وباسﻲ‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻫگ‪ ９‬چ‪ ３‬د بچﻴﻮ اﻳستﻠﻮ لﻪ پاره تر‪４‬ﻨﻪ استفاده ک‪８５‬ي باﻳد ﻻﻧدې ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې ولري‪:‬‬ ‫ﻫگ‪ ９‬ﻧطفﻪ لروﻧک‪ ،３‬روغ‪ ３‬او تازه وي‪ .‬ﻫگ‪ ９‬کﻠﻮلﻪ‪ ،‬بد شکﻠﻪ او زخ‪ ３‬لروﻧک‪ ３‬ﻧﻪ وي‪ .‬زﻳات‪ ３‬اوږد ﻣخ‪３‬‬ ‫او دوه ز‪７４‬ه ﻧﻪ وي‪ ،‬د ﻫگﻴﻮ پﻮ！کﻲ ！کﻲ ！کﻲ‪ ،‬ﻣات ﻳا چاود ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫په طبيعي توگه د بچيو ايستلو له پاره د مناسب ځاى تعينول‬ ‫ﻳﻮه ！ﻮکرۍ ﻳا ﻳﻮ کارتﻦ اﻧتخاب ک‪７‬ۍ او د ﻫغﻪ پﻪ ﻻﻧد‪４‬ﻨ‪ ９‬برخﻪ (فرش) ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻣقدار وا＊ﻪ لکﻪ‪ :‬کبﻠﻪ ﻳا ﻫﻢ‬ ‫سپﻴﻦ وا＊ﻪ واچﻮئ او ﻫغﻮ تﻪ زور ﻳا فشار ورک‪７‬ئ‪ ،‬وروستﻪ پرې شگﻪ واچﻮئ او اوار ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪ ،‬د ﻫغﻮ دپاسﻪ‬ ‫ﻳﻮ ﻣقدار وچ ﻣﻴده بﻮس واچﻮئ او ﻣﻨ‪ ＃‬ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ＇ﻪ کﻨده غﻮﻧدې جﻮړ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫！ﻮکرۍ ﻳا کارتﻦ پﻪ ﻳﻮه ﻣﻨاسب ‪＄‬ای ک‪ ３‬د ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ لﻪ ﻻس رسﻲ ＇خﻪ لرې ک‪８５‬دئ‪ .‬وروستﻪ پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪３‬‬ ‫ﻫگ‪ ９‬پﻪ احتﻴاط سره ک‪８５‬دئ او کﻮړکﻪ چرگﻪ د شپ‪ ３‬لﻪ خﻮا پﻪ تﻴاره ک‪ ３‬پرﻫگﻴﻮ ک‪５‬ﻨﻮي‪.‬‬

‫ب‪ -‬مصنوعي بچي ايستل‪:‬‬ ‫پﻪ ﻣصﻨﻮعﻲ بچﻴﻮ اﻳستﻠﻮ ک‪ ３‬تﻮدوخﻪ‪ ،‬لﻨدبل‪ ،‬اکسﻴجﻦ او د ﻫگﻴﻮ تاوول د ﻣاشﻴﻦ پﻪ واسطﻪ‬ ‫کﻨ＂رول او سرتﻪ رس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻫر ﻣاشﻴﻦ چ‪ ３‬وکﻮﻻى شﻲ دغﻪ ＇ﻠﻮر عﻮاﻣل پﻪ سﻤﻪ او دقﻴقﻪ تﻮگﻪ‬ ‫تأﻣﻴﻦ ک‪７‬ي حاصل ورکﻮل بﻪ ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر وي‪ ،‬پﻪ ﻻﻧدې جدول ک‪ ３‬ددغﻮ‬ ‫تﻮکﻮ کچﻪ د چرگاﻧﻮ لﻪ ﻫگﻴﻮ ＇خﻪ د بچﻮ اﻳستﻠﻮ لﻪ پاره ＊ﻮدل شﻮي‬ ‫دي‪.‬‬ ‫(‪ :)٥-١٧‬شکل‬

‫‪60‬‬

‫وخت پﻪ ور‪＄‬ﻮ‬

‫د حرارت درجﻪ پﻪ‬ ‫ساﻧتﻲ گر‪６４‬‬

‫لﻨد بل(رطﻮبت) پﻪ‬ ‫فﻴصدۍ‬

‫د ﻫگﻴﻮ تاوول پﻪ‬ ‫شپﻪ ورځ ک‪３‬‬

‫د اکسﻴجﻦ اﻧدازه پﻪ‬ ‫فﻴصدۍ‬

‫لﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ١٨ ９‬ور‪３＄‬‬

‫‪٣٨‬‬

‫‪٦٠‬‬

‫＇ﻠﻮر ‪＄‬ﻠ‪３‬‬

‫‪٢١‬‬

‫وروستﻨ‪ ٣ ９‬ور‪３＄‬‬

‫‪٣٧.٥-٣٧‬‬

‫‪٧٠‬‬

‫اړتﻴا(ضرورت)‬ ‫ﻧشتﻪ‬

‫‪٢١‬‬

‫ک نه‬ ‫ﻫره ډلﻪ ﻳﻮ لﻪ ﻻﻧد‪４‬ﻨﻴﻮ ﻣﻮادو ＇خﻪ تﻴار او بﻴا د چرگاﻧﻮ پﻪ طبﻴعﻲ تﻮگﻪ د بچﻲ اﻳستﻠﻮ ‪＄‬اى‬ ‫پﻪ ﻳﻮه ！ﻮکرۍ ﻳا کارتﻦ ک‪ ３‬جﻮړ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د اړتﻴا وړ تﻮکﻲ‪！ :‬ﻮکرۍ ﻳا کارتﻦ‪ ،‬وا＊ﻪ‬

‫د شاتو د مچيو روزنه‬

‫د حيواناتو روزنه‬

‫د شاتﻮ ﻣچ‪ ９‬ﻳﻮه حشره ده چ‪ ３‬پﻪ ！ﻮلﻨﻴزه تﻮگﻪ ژوﻧد کﻮي‪.‬‬ ‫د شاتﻮ د ﻣچ‪ ９‬د بدن ﻣختﻠف‪ ３‬برخ‪ ３‬لکﻪ‪ :‬سر (سترگ‪＊ ،３‬کر گﻮ！ﻲ‪ ،‬د خﻮل‪ ３‬ضﻤاﻳﻢ‪ ،‬ﻣغز او ډول‬ ‫ډول غدې) سﻴﻨﻪ(چ‪ ３‬وزروﻧﻪ‬ ‫او پ‪ ３＋‬ورپﻮرې ﻧ‪＋‬ت‪ ３‬دي او‬ ‫د ﻣچ‪ ９‬د بدن حرکﻲ ﻣرکز)‪،‬‬ ‫گ‪６５‬ه (د ﻫاضﻤ‪ ３‬ﻣاشﻴﻦ‪،‬‬ ‫تﻨفس‪ ،‬د وﻳﻨ‪ ３‬جرﻳان او ﻧ‪）５‬‬ ‫ﻳا اﻧ‪６‬س‪＇ )３‬خﻪ ﻣتشکل دي‪.‬‬ ‫د شاتﻮ ﻣچ‪ ９‬پﻨ‪％‬ﻪ سترگ‪ ３‬لري‬ ‫چ‪ ３‬ﻫره ﻳﻮه ﻳ‪＇ ３‬ﻮ عدسﻴ‪３‬‬ ‫لري‪.‬‬

‫‪61‬‬

‫(‪ :)٥-١٨‬شکل‬ ‫د شاتﻮ ﻣچ‪９‬‬

‫ﻣﻠکﻪ(پاچاگ‪)９‬‬

‫ملکه مچ ‪( :‬د ﻣچﻴﻮ پاچاگ‪)９‬‬ ‫د ﻳﻮه ＊ﻪ کﻨدو صفتﻮﻧﻪ د کﻨدو پﻪ‬ ‫ﻣﻠک‪ ３‬پﻮرې اړه لري‪ .‬ﻳﻮه ＊ﻪ ﻣﻠکﻪ‬

‫کارﻳگره ﻣچﻪ‬

‫د کارﻳگرو ﻣچﻴﻮ او ﻧراﻧﻮ ﻳﻮه ＊ﻪ ！ﻮلﻨﻪ‬ ‫تﻮلﻴدوي‪ ،‬تر ＇ﻮ د کﻨدو دﻧدې سرتﻪ‬

‫ﻧر‬

‫(‪ :)5-19‬شکل‬

‫ورسﻮي‪ .‬ﻣﻠکﻪ ﻣچ‪ ９‬لﻪ کارﻳگرې‬ ‫ﻣچ‪＇ ９‬خﻪ غ＂ﻪ او لﻪ ﻧر ＇خﻪ اوږده‬ ‫وي او پﻪ ﻳﻮه دوره ک‪ ３‬ﻳﻮازې ﻳﻮ ‪＄‬ل د جﻮړه ک‪５‬دو لپاره لﻪ کﻨدو ＇خﻪ راو‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫د ﻣﻠک‪ ３‬عﻤده دﻧده ﻫگ‪ ９‬اچﻮل دي او د تازه ز‪４８４‬دلﻮ د روزﻧ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه دوره ک‪ ３‬د ‪＇ ١٥٠٠‬خﻪ تر‬ ‫‪ ٣٠٠٠‬پﻮرې ﻫگ‪ ９‬اچﻮي‪.‬‬ ‫ﻣﻠکﻪ ﻣچ‪ ９‬د کارﻳگرې ﻣچ‪ ９‬پﻪ ﻧسبت غ＂ﻪ او د ﻧر پﻪ ﻧسبت ﻧرۍ ده‪ ،‬د ﻣﻠک‪ ３‬ﻣچ‪ ９‬وزروﻧﻪ د ﻫغ‪３‬‬ ‫د خﻴ＂‪ ３‬ﻳﻮه برخﻪ پ＂ﻮي پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬د کارﻳگرو ﻣچﻴﻮ وزروﻧﻪ د ﻣﻠک‪ ３‬پﻪ ﻧسبت اوږده وي‬ ‫اﻣا د ﻧراﻧﻮ وزروﻧﻪ د ﻣﻠک‪ ３‬او کارﻳگرو ﻣچﻴﻮ پﻪ ﻧسبت ډ‪４‬ر اوږده وي‪.‬‬ ‫کاريگره مچ ‪ :‬کارﻳگره ﻣچ‪ ９‬د جساﻣت لﻪ ﻣخ‪ ３‬د ﻣﻠک‪ ３‬او ﻧر ＇خﻪ کﻮچﻨ‪ ９‬وي‪ ،‬د ژﻣﻲ‬ ‫پﻪ اوږدو او د پسرلﻲ پﻪ لﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ ک‪ ３‬د ﻫغﻮى تعداد پﻪ تدرﻳج سره کﻤ‪８５‬ي‪ .‬پﻪ ﻳﻮه قﻮي کﻨدو ک‪ ３‬د‬ ‫کارﻳگرو ﻣچﻴﻮ اعظﻤﻲ شﻤ‪５‬ره تر ‪ ٦٠-٥٠‬زرو پﻮرې رس‪８５‬ي‪ ،‬کارﻳگرې ﻣچ‪ ９‬د ＊‪％‬ﻴﻨﻪ ﻣچﻴﻮ لﻪ‬ ‫جﻨسﻴت ＇خﻪ دي چ‪ ３‬د ﻫگﻴﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬وده ﻧﻪ ده ک‪７‬ې او ډ‪４‬رې کﻤ‪ ３‬ﻫگ‪ ９‬تخﻢ شﻲ‪ .‬د ﻳﻮې‬ ‫کارﻳگرې ﻣچ‪ ９‬دﻧدې عبارت دي لﻪ‪ :‬پاک‪ ９‬او ﻧظافت‪ ،‬د ﻧﻮﻳﻮ ز‪４８４‬دلﻮ خﻮاړه او ﻣراقبت‪ ،‬حجره‬ ‫جﻮړوﻧﻪ‪ ،‬د ﻣﻠک‪ ３‬سره ﻣرستﻪ کﻮل‪ ،‬د جﻬت ﻣﻮﻧدلﻮ الﻮتﻨﻪ‪ ،‬د کﻨدو تﻬﻮﻳﻪ‪ ،‬د ساتﻨ‪ ３‬دﻧدې‪ ،‬د شاتﻮ‬ ‫د ‪＄‬اى جﻮړوﻧﻪ‪ ،‬گرده او پﻪ سﻠﻮلﻮﻧﻮ ک‪ ３‬اوبﻪ‪.‬‬ ‫د شاتﻮ د ﻣچﻴﻮ ﻫگ‪ ９‬تقرﻳبا ً استﻮاﻧﻪ ﻳﻲ شکل لري چ‪ ３‬دواړه ＇ﻨ‪６‬ې ﻳ‪ ３‬گردې وي او لﻪ دوه تر درې‬ ‫ﻣﻴﻠﻲ ﻣتره پﻮرې اوږدوالﻰ لري‪.‬‬

‫‪62‬‬

‫د شاتﻮ د ﻣچ‪ ９‬ﻫگ‪ ９‬پﻪ عﻤده تﻮگﻪ پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬و حجرو ک‪＄ ３‬اى پر ‪＄‬اى ک‪８５‬ي چ‪ ３‬وروستﻪ لﻪ‬ ‫درې ور‪＄‬ﻮ ﻫگ‪ ９‬اچﻮلﻮ ＇خﻪ وروستﻪ پﻪ ﻧﻮي ز‪４８４‬دلﻲ بچﻲ بدل‪８５‬ي‪ .‬پﻪ دې وخت ک‪ ３‬کارﻳگرې‬ ‫ﻣچ‪(９‬روزوﻧک‪ ３‬ﻳا داﻳﻲ ﻣچ‪ )９‬پﻪ حجرو ک‪ ３‬د خﻮړو پﻪ تﻠﻠﻮ پﻴل کﻮي‪ .‬ﻧﻮې ز‪４８４‬دلﻲ ﻣچ‪ ９‬وروستﻪ‬ ‫لﻪ ‪ ٢٢‬ور‪＄‬ﻮ داخﻠﻲ کاروﻧﻪ پاى تﻪ رسﻮي‪ ،‬لﻪ کﻨدو راو‪＄‬ﻲ او پﻪ بﻬرﻧﻴﻮ کاروﻧﻮ ﻣشغﻮل‪８５‬ي او پﻪ‬ ‫＇ﻠﻮرو غﻴر ﻣساوي ډلﻮ و‪４‬شل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫لوم‬

‫له د صمغ (د ون‪ ３‬څوښه يا کتيره) پﻪ را！ﻮلﻮلﻮ پﻴل کﻮي او د حجرو پﻪ‬

‫جﻮړولﻮ ک‪ ３‬لﻪ ﻫغ‪＇ ３‬خﻪ گ＂ﻪ اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫دوه ﻳﻤﻪ ډلﻪ لﻪ بﻬر ＇خﻪ د کﻨدو داخل تﻪ ﻫغﻮ ﻣچﻴﻮ تﻪ د اوبﻮ پﻪ راوړلﻮ ﻣشغﻮل‪８５‬ي کﻮﻣ‪ ３‬چ‪ ３‬د‬ ‫الﻮتﻨ‪ ３‬وسﻪ ﻧﻠري‪ .‬در‪４‬ﻤﻪ ډلﻪ د گﻼﻧﻮ گردې را！ﻮلﻮي‪ ،‬حجرو تﻪ ﻳ‪ ３‬اﻧتقال او ‪＄‬اى پر ‪＄‬اى کﻮي‪.‬‬ ‫＇ﻠﻮرﻣﻪ ډلﻪ د گﻼﻧﻮ شات زب‪＋５‬ﻲ او کﻨدو تﻪ ﻳ‪ ３‬اﻧتقالﻮي‪.‬‬ ‫(د مچيو نران)‪ :‬د شاتﻮ د ﻣچﻴﻮ پﻪ کﻨدواﻧﻮ ک‪ ３‬د کﻮرﻧ‪ ９‬تر ！ﻮلﻮ ل＂ان غ‪７‬ي د شاتﻮ د ﻣچﻴﻮ ﻧران‬ ‫دي چ‪ ３‬ﻳﻮازې او ﻳﻮازې د ﻣﻠک‪ ３‬سره د ﻳﻮ ‪＄‬اى ک‪５‬دو دﻧده سرتﻪ رسﻮي‪ ،‬ان تر دې چ‪ ３‬د غذا پﻪ‬ ‫خﻮړلﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ ور سره کارﻳگرې ﻣچ‪ ９‬ﻣرستﻪ کﻮي‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬پﻪ کﻨدو ﻳا لﻪ کﻨدو ＇خﻪ بﻬر خﻮاړه‬ ‫پﻴدا ﻧﻪ شﻲ‪ ،‬ﻧران کارﻳگرې ﻣچ‪ ９‬لﻪ کﻨدو ＇خﻪ باسﻲ‪ ،‬چ‪ ３‬دا د ﻣچﻴﻮ لﻪ پاره د خﻮړو د کﻤ‪＋‬ت‬ ‫ﻳﻮه ﻧ‪＋‬ﻪ ده‪.‬‬ ‫د مچيو د پاره د ځاى اومحل انتخاب‬ ‫‪ -١‬د اوبﻮ او ﻫﻮا شراﻳط‪ :‬پﻪ ！ﻮلﻴزه تﻮگﻪ داس‪ ３‬شراﻳط لکﻪ‪ :‬ډ‪４‬ر ساړه‪ ،‬گرﻣﻲ سخت بادوﻧﻪ‪ ،‬گرد جﻨﻪ‬ ‫ﻫﻮا‪ ،‬د حرارت د درج‪ ３‬ﻧا＇اپﻲ لﻮړوالﻰ ﻳا ！ﻴ＀ والﻰ او د ﻫﻮا کک‪７‬والﻰ د شاتﻮ د ﻣچﻴﻮ د حاصﻼتﻮ‬ ‫د ودې او ډ‪４‬ر والﻲ لﻪ پاره ﻣﻨاسب ﻧﻪ دى‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د سﻴﻤ‪ ３‬گﻴاﻳﻲ پﻮ＊）‪ :‬پﻪ ！ﻮلﻴزه تﻮگﻪ دغﻪ گﻴاوې او بﻮ！ﻲ لکﻪ‪ :‬تﻨباکﻮ‪ ،‬پﻨبﻪ‪ ،‬لﻤر گﻠﻰ‪ ،‬زعفران‪،‬‬ ‫ﻧخﻮد‪ ،‬لﻮبﻴا ﻧاﻧا‪ ،‬د ﻣ‪５‬ﻮه لروﻧکﻮ وﻧﻮ گﻼن‪ ،‬خپل سري گﻼن‪ ،‬ساراﻳﻲ او ‪＄‬ﻨگﻠﻲ گﻴاوې د شاتﻮ‬ ‫ﻣچﻴﻮ لپاره د شاتﻮ او گردې سرچﻴﻨ‪ ３‬گ‪２‬ل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ -3‬د مچيو د روزن‪ ３‬د ځاى په چاپ‪５‬ريال ک‪ ３‬د پاکو اوبو سرچين‪３‬‬ ‫ﻣچ‪ ９‬ﻫﻢ د ﻧﻮرو ژوو پﻪ ＇‪５‬ر اوبﻮ تﻪ تر ﻫر ＇ﻪ زﻳات د ﻳﻮې حﻴات‪ ３‬ﻣادې پﻪ تﻮگﻪ اړتﻴا لري‪.‬‬ ‫‪63‬‬

‫د شاتو د مچيو کندو‪ :‬د شاتﻮ د ﻣچﻴﻮ کﻨدو لﻪ ＊کتﻪ ＇خﻪ پﻮرتﻪ د ﻻﻧدﻳﻨ‪ ９‬تخت‪ ،３‬د ﻣﻠک‪３‬‬ ‫پخبرې او ﻧﻮرو ﻣختﻠفﻮ برخﻮ لروﻧکﻰ دى‪ .‬د کﻨدو برخﻪ وال ﻣﻠکﻪ‪＇ ،‬ﻮ ﻧران او پﻪ زرگﻮﻧﻮ کارﻳگرو‬ ‫او ﻧﻮﻳﻮ ز‪４８４‬دلﻮ ﻣچﻴﻮ ＇خﻪ تشکﻴل شﻮي دي‪ .‬ﻫغﻪ کﻨدوان چ‪ ３‬ﻣچ‪ ９‬ﻳ‪ ３‬پﻪ طبﻴعﻲ تﻮگﻪ جﻮړوي‬ ‫د ظاﻫري ب‪ ３２‬لﻪ ﻣخ‪ ３‬سره ﻳﻮ ډول ﻧﻪ دي‪ ،‬او د دغﻮ کﻨدواﻧﻮ طرح ﻣختﻠف ده چ‪ ３‬ﻣچ‪ ９‬کﻮﻻی‬ ‫شﻲ پﻪ ﻣختﻠفﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ لکﻪ‪ :‬غروﻧﻮ او وﻧﻮ ک‪ ３‬شراﻳطﻮ تﻪ پﻪ کتﻮ سره د ‪＄‬اﻧﻮﻧﻮ لﻪ پاره ‪＄‬الﻪ جﻮړه‬ ‫ک‪７‬ي‪ .‬د حجرو او سﻠﻮلﻮﻧﻮ ډولﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د شاتﻮ ﻣچ‪ ９‬ﻳ‪ ３‬د ‪＄‬ان لپاره جﻮړوي عبارت دي لﻪ‪:‬‬ ‫سﻠطﻨتﻲ حجرې چ‪ ３‬د ﻣﻠک‪ ３‬لپاره‬ ‫دي‪ ،‬لﻮﻳ‪ ３‬حجرې چ‪ ３‬د ﻧراﻧﻮ د‬ ‫روزﻧ‪ ３‬لﻪ پاره او پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې تﻮگﻪ‬ ‫د خﻮړو ز‪４‬رﻣﻪ د گﻼﻧﻮ د پرﻳﻤاﻧ‪９‬‬ ‫پﻪ ﻣﻮسﻤﻮﻧﻮ ک‪ ３‬جﻮړ‪８４‬ي‪ .‬کﻮچﻨ‪９‬‬ ‫حجرې چ‪ ３‬د کارﻳگرو ﻣچﻴﻮ او‬ ‫د ﻫگﻴﻮ او بچﻴﻮ د روزﻧ‪ ３‬لﻪ پاره‬ ‫جﻮړ‪８４‬ي‪ ،‬د ﻫرې ﻣچ‪ ９‬د فعالﻴت‬ ‫لپاره پﻪ کﻨدو ک‪ ３‬د اړتﻴا وړ فضا د‬ ‫‪ ٨‬ﻣﻴﻠﻲ ﻣترو پﻪ اﻧدازه وي‪.‬‬ ‫ﻣچ‪ ９‬ددغﻮ حجرو پﻪ جﻮړولﻮ ک‪３‬‬ ‫د ﻫغﻮى اﻧدازه پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬ﻧﻴسﻲ‬ ‫او پﻪ دقت سره ﻳ‪ ３‬جﻮړ وي‪ .‬د‬ ‫کﻨدواﻧﻮ رﻧگ زﻳاتره د ﻫغﻮي د‬ ‫＊ﻪ تشخﻴص د عﻠت‪ ،‬د حرارت‬ ‫د اﻧعکاس او د کﻨدو داخل تﻪ د‬ ‫تﻮدوخ‪ ３‬د جرﻳان د ﻣخﻨﻴﻮي پر‬ ‫اساس سپﻴﻦ اﻧتخابﻮي‪.‬‬

‫(‪ :)5-29‬شکل‬

‫‪64‬‬

‫ﻣچ‪ ９‬تﻮر او قﻬﻮه ﻳﻲ رﻧگﻮﻧﻪ ﻧﻪ خﻮ＊ﻮي او د کار کﻮلﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬د داس‪ ３‬رﻧگﻮﻧﻮ لﻪ وساﻳﻠﻮ ＇خﻪ‬ ‫باﻳد ‪＄‬ان وساتل شﻲ‪.‬‬ ‫د مچ ساتن‪ ３‬د شغل سامان‪ :‬د شاتﻮ ﻣچ‪ ９‬تﻨد خﻮﻳﻪ وي پﻪ ساده گ‪ ９‬سره ﻣچ‪ ９‬ساتﻮﻧکﻲ‬ ‫تﻪ اجازه ﻧﻪ ورکﻮي چ‪ ３‬لﻪ کﻨدو ＇خﻪ شات راوباسﻲ‪ .‬د دوى د حﻤﻠﻮ د کﻤﻮلﻮ ﻳا اداره کﻮلﻮ لﻪ پاره‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬غﻮاړي کﻨدو وگﻮري د لﻮگﻲ کﻮلﻮ لﻪ وسﻴﻠ‪＇ ３‬خﻪ کار اخﻴستل ک‪８５‬ي‪ .‬ﻳﻮ لﻮگﻲ کﻮوﻧکﻰ‬ ‫باﻳد ﻳﻮ پﻴاوړى پﻮکﻮوﻧکﻰ وي او ﻣﻨاسب‬ ‫اور لﻪ ‪＄‬اﻧﻪ سره ولري‪ ،‬سر ب‪５‬ره پر دې‬ ‫د ﻣچ‪ ９‬ساتﻨ‪ ３‬د کار کالﻲ‪ ،‬ﻳﻮه جﻮړه‬ ‫ﻣﻮزې‪ ،‬ﻳﻮه جﻮړه ﻻس ﻣاغﻮ د ﻣخ او‬ ‫بدن د پ＂ﻮلﻮ لﻪ پاره جال‪ ９‬د ﻣچﻴﻮ د کار‬ ‫چاړه‪ ،‬خﻮل‪ ،９‬برش د ﻣﻠک‪ ３‬پﻨجره او اورلگﻴت‬ ‫ﻫﻢ لﻪ ‪＄‬اﻧﻪ سره ولري‪.‬‬

‫(‪ :)5-20‬شکل‬

‫ک نه‬ ‫ﻫر گروپ دې لﻪ ﻻﻧد‪４‬ﻴﻨﻮ پﻮ＊تﻨﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ بحث وک‪７‬ي او بﻴا دې خپﻠﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ -١‬أﻳا ستاسﻮ د وﻻﻳت اقﻠﻴﻤﻲ شراﻳط (اوبﻪ‪ ،‬ﻫﻮا) د شاتﻮ د ﻣچﻴﻮ د ساتﻠﻮ لﻪ پاره برابره ده؟‬ ‫‪ -٢‬أﻳا ستاسﻮ پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د شاتﻮ د ﻣچﻴﻮ د ساتﻠﻮ لﻪ پاره ﻻزﻣ‪ ３‬گﻴاوې پﻮ＊‪＋‬ﻮ ﻧﻪ شتﻪ؟‬ ‫‪ -٣‬أﻳا ستاسﻮ پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د شاتﻮ د ﻣچﻴﻮ د ساتﻨ‪ ３‬لﻪ پاره د صحﻲ اوبﻮ ز‪４‬رﻣ‪ ３‬شتﻪ؟‬ ‫‪ -٤‬أﻳا ستاسﻮ پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬پﻪ طبﻴعﻲ‪ ،‬ﻳا غﻴر طبﻴعﻲ تﻮگﻪ دشاتﻮ د ﻣچﻴﻮ ساتﻨﻪ ﻣروجﻪ ده؟ ＇ﻪ‬ ‫ډول؟‬

‫‪65‬‬

‫د ور‪４‬ښمو د چنجيو روزنه‬ ‫أﻳا داس‪ ３‬کالﻲ(جاﻣ‪ )３‬ﻣﻮ لﻴدلﻲ دي چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻮ ک‪ ３‬ور‪＋４‬ﻢ کارول شﻮي وي؟‬ ‫د ور‪＋４‬ﻤﻮ چﻨجﻲ د ﻧرﻳﻮ او ﻧفﻴسﻮ‬ ‫تاروﻧﻮ چ‪ ３‬ور‪＋４‬ﻢ ﻳﻲ بﻮلﻲ د‬ ‫تﻮلﻴد تﻮان لري چ‪ ３‬لﻪ ﻫغﻮ ＇خﻪ‬ ‫د ق‪５‬ﻤتﻲ ！ﻮ！ﻮ پﻪ جﻮړولﻮ ک‪３‬‬ ‫استفاده ک‪８５‬ي‪ .‬د ور‪＋４‬ﻤﻮ چﻨجﻲ‬ ‫د ﻫغﻮ حشراتﻮ لﻪ جﻤﻠ‪＇ ３‬خﻪ‬ ‫(‪ :)5-22‬شکل‬ ‫دي چ‪ ３‬د تﻮت لﻪ پا‪１‬ﻮ ＇خﻪ‬ ‫خپل خﻮاړه ﻻس تﻪ راوړي‪.‬‬ ‫د ور‪４‬ښمو د چنجيو د روزن‪ ３‬مرحل‪３‬‬ ‫لﻪ ﻫگﻴﻮ ＇خﻪ د ور‪＋４‬ﻤﻮ د چﻨجﻲ وتل لس ور‪ ３＄‬دوام کﻮي‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د ور‪＋４‬ﻤﻮ د چﻨجﻲ د سر‬ ‫رﻧگ تﻴاره ډولﻪ شﻮ‪ ،‬پﻪ دې ﻣعﻨا ده چ‪ ３‬پﻪ دې وخت ک‪ ３‬پﻮستکی‬ ‫اچﻮي‪ .‬د ＇ﻠﻮر ﻣرحﻠﻮ پﻮستکﻮ اچﻮلﻮ ＇خﻪ وروستﻪ د ﻫغﻮى‬ ‫د بدن پﻮستکی اچﻮل ورو ورو ＊ﻪ ز‪ ７４‬او د بدن پﻮستکی ﻳ‪３‬‬ ‫کﻠک‪８５‬ي‪ .‬د ور‪＋４‬ﻤﻮ چﻨجﻲ پﻪ دې ﻣرحﻠﻪ ک‪ ３‬پﻪ شفﻴره تبدﻳﻠ‪８５‬ي‬ ‫د شفﻴرې پﻪ ﻣرحﻠﻪ ک‪ ３‬د ور‪＋４‬ﻤﻮ چﻨجﻲ د ور‪＋４‬ﻤﻮ پﻪ تﻮلﻴد پﻴل‬ ‫کﻮي او د شفﻴرې لﻪ ﻣرحﻠ‪＇ ３‬خﻪ وروستﻪ پﻪ پتﻨگاﻧﻮ بدل‪８５‬ي‪.‬‬ ‫(‪ :)5-23‬شکل‬ ‫ور‪４‬ښم ‪:‬‬ ‫ﻳﻮه غﻮزه(پﻴﻠﻪ) لﻪ ‪＇ ٣٠٠‬خﻪ تر ‪ ٩٠٠‬ﻣترو پﻮرې اولﻴﻪ ور‪＋４‬ﻤﻮ‬ ‫＇خﻪ جﻮړه شﻮې ده‪ .‬دا تاروﻧﻪ (الﻴاف) ډ‪４‬ر ﻧري دي‪ ،‬د ‪ ٥٠٠‬گراﻣﻮ پﻪ اﻧدازه ور‪＋４‬ﻤﻮ د تﻴارولﻮ لﻪ‬ ‫پاره لﻪ ‪＇ ٢٠٠٠‬خﻪ تر ‪ ٣٠٠٠‬پﻮرې غﻮزو تﻪ اړتﻴا وي‪ .‬پﻪ دې ﻣرحﻠﻪ ک‪ ３‬کﻪ د ور‪＋４‬ﻤﻮ چﻨجﻴﻮ‬ ‫تﻪ د ودې کﻮلﻮ ډ‪４‬ره اجازه ورک‪７‬ل شﻲ دا حشره بﻪ د ﻳﻮه سﻮري‬ ‫د پﻴدا کﻮلﻮ پﻪ واسطﻪ کﻴداى شﻲ خپل ‪＄‬ان لﻪ غﻮزې ＇خﻪ را‬ ‫وباسﻲ او ددغﻪ سﻮري پﻪ واسطﻪ بﻴا غﻮزه د استفادې وړ ﻧﻪ ده‪ .‬د‬ ‫دغﻪ حالت د واقع ک‪５‬دو ＇خﻪ د ﻣخﻨﻴﻮي لﻪ پاره ﻫغﻪ پﻪ اوبﻮ ک‪３‬‬ ‫جﻮش کﻮي‪ .‬دغﻪ عﻤل پﻪ غﻮزه ک‪ ３‬د حشرې د ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬سبب‬ ‫(‪ :)5-24‬شکل‬ ‫ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪66‬‬

‫د څپرکي لن يز‬

‫د ﻧباتاتﻮ روزﻧﻪ پﻪ درې ﻣرحﻠﻮ ک‪ ３‬صﻮرت ﻧﻴسﻲ‪:‬‬ ‫لﻮﻣ‪７‬ۍ ﻣرحﻠﻪ کرﻧﻪ‪ ،‬پﻪ دې ﻣرحﻠﻪ ک‪ ３‬ﻻﻧدې ک‪７‬ﻧ‪ ３‬سرتﻪ رس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬تﻴارول‪ ،‬د سرې شﻴﻨدل او تخﻢ کرل‪ .‬د تخﻢ پﻪ ！اکﻨﻪ ک‪ ３‬باﻳد دغﻪ شراﻳط پﻪ ﻧظر ک‪３‬‬ ‫وﻧﻴﻮل شﻲ‪:‬‬ ‫تخﻢ باﻳد پﻮخ او رسﻴدلﻰ وي‪ ،‬تخﻢ باﻳد سﻮچﻪ وي او ﻧﻮر تﻮکﻲ ور سره گ‪ ６‬ﻧﻪ وي‪ ،‬تخﻢ باﻳد‬ ‫کﻤزورى او ضعﻴف ﻧﻪ وي‪ ،‬تخﻢ باﻳد لﻪ ＊ﻪ جﻨس ＇خﻪ وي‪ ،‬تخﻢ باﻳد پﻪ سﻤﻪ تﻮگﻪ ساتل شﻮى‬ ‫وي‪.‬‬ ‫دوﻫﻤﻪ ﻣرحﻠﻪ ＇ارﻧﻪ‪ :‬پﻪ دې ﻣرحﻠﻪ ک‪ ３‬ﻻﻧدې ک‪７‬ﻧ‪ ３‬صﻮرت ﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫اوبﻪ لگﻮل‪ :‬وروستﻪ لﻪ کرلﻮ‪ ،‬تخﻢ اوبﻮ لگﻮلﻮ تﻪ اړتﻴا لري‪ ،‬د اوبﻮ لگﻮلﻮ د وخت فاصﻠﻪ د ﻧباتاتﻮ‬ ‫لﻪ پاره ﻧظر چاپ‪５‬رﻳال او دﻧبات ډول تﻪ تﻮپﻴر لري‪.‬‬ ‫لﻠﻮن‪ :‬لﻠﻮن د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬سطح پستﻪ او د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د چاودوﻧﻮ د ډکﻮلﻮ سبب ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ﻧاوړه او ﻣضره گﻴاوو ！ﻮلﻮل‪ :‬د کرل شﻮﻳﻮ بﻮ！ﻮ لﻪ خﻮا و شا ＇خﻪ د ﻧاوړه او غﻴرې ضروري گﻴاوو‬ ‫اﻳستل د بﻮ！ﻮ د تقﻮﻳت سبب ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫دفاصﻠ‪ ３‬پر‪＋４‬ﻮدل‪ :‬کﻪ چ‪５‬رتﻪ کرل شﻮي بﻮ！ﻲ سره ډ‪４‬ر ﻧ‪８‬دې وي‪ ،‬ﻧشﻲ کﻮﻻى چ‪ ３‬وده وک‪７‬ي‪ ،‬پﻪ دې‬ ‫صﻮرت ک‪ ３‬باﻳد سره ب‪５‬ل ک‪７‬اى شﻲ‪ ،‬تر ＇ﻮ د لﻤر وړاﻧگ‪ ３‬او کافﻲ ﻣعدﻧﻲ ﻣﻮاد ورتﻪ ورس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫سره ورکﻮل‪ :‬سره ورکﻮل د ﻧباتاتﻮ د ودې او غﻮره حاصﻼتﻮ سبب ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫درﻣل شﻴﻨدل‪ :‬د حشراتﻮ او ﻧاروغﻴﻮ لﻪ حﻤﻠ‪＇ ３‬خﻪ د ﻣخﻨﻴﻮي لﻪ پاره باﻳد پر ﻧباتاتﻮ درﻣل‬ ‫وشﻴﻨدل شﻲ‪.‬‬ ‫خاوره ورکﻮل‪ :‬د ﻧباتاتﻮ تﻨﻮ تﻪ خاوره ورکﻮل د ﻫغﻮى د تقﻮﻳت او ﻣﻨاسب لﻮري تﻪ د اﻧتخاب‬ ‫سبب گر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫در‪４‬ﻤﻪ ﻣرحﻠﻪ‪ :‬حاصل پﻮرتﻪ کﻮل‪ :‬پﻪ وروست‪ ９‬ﻣرحﻠﻪ ک‪ ３‬باﻳد حاصﻼت پﻮرتﻪ ک‪７‬اى شﻲ چ‪３‬‬ ‫ﻻﻧدې کاروﻧﻪ پک‪ ３‬سرتﻪ رس‪８５‬ي‪ :‬د حاصﻼتﻮ را！ﻮلﻮل او ډلبﻨدي‪ ،‬د حاصﻼتﻮ ساتﻨﻪ او سﻤبالﻮل‬ ‫او بازار تﻪ ﻳ‪ ３‬وړاﻧدې کﻮل‪.‬‬ ‫شﻨﻪ سابﻪ د اﻧساﻧاﻧﻮ د خﻮړو د تﻴارولﻮ لﻪ پاره د گ＂‪ ３‬اخﻴستﻠﻮ وړ برخﻮ لﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ ＇ﻠﻮرو گروپﻮﻧﻮ‬ ‫و‪４‬شل ک‪８５‬ي‪:‬‬ ‫الف‪ -‬ﻫغﻪ خﻮاړه چ‪ ３‬د ﻧباتاتﻮ لﻪ جرړو ﻳا رﻳ‪＋‬ﻮ تﻴارﻳ‪８‬ي؛لکﻪ‪ :‬گازرې‪５！ ،‬پر‪ ،‬او ﻧﻮر‪.‬‬

‫‪67‬‬

‫ب‪ -‬ﻫغﻪ خﻮاړه چ‪ ３‬د شﻨﻮ سبﻮ لﻪ پا‪１‬ﻮ او ډﻧدرو ＇خﻪ تﻴار‪８４‬ي؛لکﻪ‪ :‬پالک‪ ،‬کاﻫﻮ‪ ،‬بﻨدگﻠپﻲ(کرم)‬ ‫او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫ج‪ -‬ﻫغﻪ خﻮاړه چ‪ ３‬د شﻨﻮ سبﻮ لﻪ گﻼﻧﻮ تﻴار‪８４‬ي؛لکﻪ‪ :‬گﻠپﻲ‪.‬‬ ‫د‪ -‬ﻫغﻪ خﻮاړه چ‪ ３‬د شﻨﻮ سبﻮ لﻪ داﻧﻮ ＇خﻪ تﻴار‪８４‬ي؛لکﻪ‪ :‬ﻧخﻮد‪ ،‬لﻮبﻴا‪ ،‬ﻣشﻨگ او ﻧﻮر او‬ ‫ﻫﻤدارﻧگﻪ ﻫغﻪ سابﻪ چ‪ ３‬لﻪ ﻣ‪５‬ﻮو ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬خﻮاړه برابرﻳ‪８‬ي لﻪ تﻮر بادﻧجان‪ ،‬روﻣﻴان او داس‪３‬‬ ‫ﻧﻮر‪.‬‬ ‫پﻪ الﻮتﻮﻧکﻮ ک‪ ３‬د چرگاﻧﻮ ﻫگﻴﻮ او غﻮ＊‪ ３‬تﻪ د خﻠکﻮ د ډ‪４‬رې اړتﻴا پﻪ سبب ډ‪４‬ره روزﻧﻪ ورکﻮل‬ ‫ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫زﻣﻮﻧ‪ ８‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬د ﻧﻮرو الﻮتﻮﻧکﻮ ساتﻨﻪ او روزﻧﻪ ﻫﻢ ک‪８５‬ي لکﻪ‪ :‬ﻫﻴﻠ‪ ،９‬بت‪،３‬‬ ‫زا‪ ،３１‬کﻴکر او پﻴل ﻣرغ‪.‬‬ ‫اصﻼح شﻮي چرگان پﻪ ﻻﻧدې گروپﻮﻧﻮ و‪４‬شل ک‪８５‬ي‪:‬‬ ‫د غﻮ＊‪ ３‬د چرگاﻧﻮ ﻧسل‪ ،‬د ﻫگﻴﻮ د چرگاﻧﻮ ﻧسل او دوه ﻣﻮخﻴزه چرگاﻧﻮ ﻧسل‪.‬‬ ‫د چرگاﻧﻮ لﻮﻣ‪７‬ی واکسﻴﻦ وروستﻪ لﻪ ‪ ٦-٤‬ور‪＄‬ﻮ اجرا ک‪８５‬ي‪ .‬د روزﻧ‪ ３‬د بﻬﻴر پﻪ اوږدو ک‪ ３‬باﻳد‬ ‫چرگان پﻪ ﻫرو درې ﻣﻴاشتﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ ‪＄‬ل واکسﻴﻦ شﻲ‪ ،‬تر ＇ﻮ پﻪ ډول ډول ﻧاروغﻴﻮ اختﻪ ﻧشﻲ‪.‬‬ ‫کﻮچﻨﻲ چرگﻮړي چ‪ ３‬کﻠﻪ ﻧ‪７‬ۍ تﻪ سترگ‪ ３‬وغ‪７‬وي ﻣﻴده او ﻧرﻣﻮ خﻮړو تﻪ اړتﻴا لري او د وخت پﻪ‬ ‫ت‪５‬ر‪４‬دو سره د چرگاﻧﻮ داﻧﻪ ‪＄‬ﻴ‪８‬ه ﻳا غ＂‪８５‬ي‪ ،‬پﻪ طبﻴعﻲ تﻮگﻪ بچﻴﻮ اﻳستﻠﻮ ک‪ ３‬چرگﻪ کﻮړه ک‪８５‬ي او‬ ‫تر دوو ﻳا درې ﻣﻴاشتﻮ پﻮرې ﻫگ‪ ９‬ﻧﻪ اچﻮي او تر ‪ ٢١‬ور‪＄‬ﻮ پﻮرې پر ﻫگﻴﻮ کﻴﻨﻲ‪ ،‬تر ＇ﻮ ﻫگ‪９‬‬ ‫پﻪ بچﻴﻮ بدل‪ ３‬شﻲ‪ .‬ﻳﻮه چرگﻪ پﻪ ﻫر ‪＄‬ل بچﻲ اﻳستﻠﻮ ک‪ ３‬کﻮﻻى شﻲ چ‪ ３‬لﻪ ‪ ١٥‬ﻫگﻴﻮ ＇خﻪ‬ ‫بچﻲ وباسﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ ﻣصﻨﻮعﻲ تﻮگﻪ بچﻲ اﻳستﻠﻮ ک‪ ３‬تﻮدوخﻪ‪ ،‬لﻤده بل‪ ،‬اکس‪５‬جﻦ او د ﻫگﻴﻮ تاوول د ﻣاشﻴﻦ پﻪ‬ ‫واسطﻪ سرتﻪ رس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د شاتﻮ ﻣچ‪ ９‬ﻳﻮه حشره ده چ‪ ３‬پﻪ ！ﻮلﻨﻴزه تﻮگﻪ ژوﻧد کﻮي‪.‬‬ ‫د ﻳﻮ ＊ﻪ کﻨدو صفات د کﻨدو ﻣﻠک‪ ３‬پﻮرې اړه لري‪ ،‬ﻳﻮه ＊ﻪ ﻣﻠکﻪ د کارﻳگرو ﻣچﻴﻮ او ﻧراﻧﻮ ﻳﻮه‬ ‫＊ﻪ ！ﻮلﻨﻪ تﻮلﻴد او سر ﻣشري ﻳ‪ ３‬کﻮي‪.‬‬ ‫کارﻳگرې ﻣچ‪ ９‬د جساﻣت لﻪ ﻣخ‪ ３‬لﻪ ﻣﻠک‪ ３‬او ﻧراﻧﻮ کﻮچﻨ‪ ９‬دي‪ ،‬د ژﻣﻲ پﻪ اوږدو او د پسرلﻲ پﻪ‬ ‫لﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ وختﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻫغﻮى تعداد پﻪ تدرﻳج سره کﻤ‪８５‬ي‪ .‬پﻪ ﻳﻮ قﻮي کﻨدو ک‪ ３‬د کارﻳگرو ﻣچﻴﻮ‬ ‫شﻤ‪５‬ر ‪ ٦٠-٥٠‬زروتﻪ رس‪８５‬ي‪.‬د شاتﻮ د ﻣچﻴﻮ پﻪ کﻨدو ک‪ ３‬د کﻮرﻧ‪ ９‬تر ！ﻮلﻮ ل＂ان غ‪７‬ي ﻧران دي‬ ‫چ‪ ３‬ﻳﻮازې د ﻣﻠک‪ ３‬سره د ﻳﻮ ‪＄‬اى ک‪５‬دو دﻧده سرتﻪ رسﻮي‪.‬‬

‫‪68‬‬

‫پﻪ ！ﻮلﻴزه تﻮگﻪ داس‪ ３‬شراﻳط لکﻪ‪ :‬گرﻣﻲ‪ ،‬ساړه‪ ،‬تﻨد ﻳا سخت بادوﻧﻪ‪ ،‬لﻪ گردجﻨﻪ ﻫﻮا د تﻮدوخ‪３‬‬ ‫ﻧا ＇اپﻲ لﻮړ والﻲ ﻳا تﻴ＂ﻮالﻲ او د ﻫﻮا کک‪７‬تﻴا د شاتﻮ د ﻣچﻴﻮ د ودې او حاصﻼتﻮ لﻪ پاره ﻣﻨاسب ﻧﻪ‬ ‫دي‪.‬‬ ‫د شاتﻮ ﻣچ‪ ９‬لﻪ ﻫغﻮ گﻴاوو او بﻮ！ﻮ ＇خﻪ لکﻪ‪ :‬تﻨباکﻮ‪ ،‬د پﻨب‪ ３‬بﻮ！ﻲ‪ ،‬لﻤر گﻠی‪ ،‬زعفران‪ ،‬ﻧخﻮدو‪،‬‬ ‫لﻮبﻴا‪ ،‬ﻧاﻧا‪ ،‬او ﻫﻤدارﻧگﻪ ﻣ‪５‬ﻮه لروﻧکﻮ وﻧﻮ لﻪ گﻼﻧﻮ‪ ،‬ساراﻳﻲ گﻼن او د زﻳﻨتﻲ گﻴاوو ＇خﻪ خﻮاړه‬ ‫تر ﻻسﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫د شاتﻮ ﻣچ‪ ９‬ﻫﻢ د ﻧﻮرو ژوو پﻪ ＇‪５‬ر اوبﻮ تﻪ د ژوﻧداﻧﻪ د غﻮره ﻣادې پﻪ تﻮگﻪ اړتﻴا لري‪.‬‬ ‫د شاتﻮ د ﻣچﻴﻮ د کار وساﻳل عبارت دي لﻪ‪ :‬د لﻮگﻲ کﻮلﻮ وساﻳل‪ ،‬د ﻣچﻴﻮ د کار کالﻲ‪ ،‬ﻳﻮه‬ ‫جﻮړه ﻣﻮزې ‪ ،‬ﻳﻮه جﻮړه ﻻس ﻣاغﻮ د ﻣخ او بدن پ＂ﻮلﻮ جال‪ ،９‬چاړه‪ ،‬برش‪ ،‬د ﻣﻠک‪ ３‬پﻨجره او‬ ‫اورلگﻴت‪.‬‬ ‫د ور‪＋４‬ﻤﻮ چﻴﻨجﻲ د ﻫغﻮ حشراتﻮ لﻪ جﻤﻠ‪＇ ３‬خﻪ دي چ‪ ３‬د تﻮت لﻪ پا‪１‬ﻮ خﻮاړه ترﻻسﻪ کﻮي او‬ ‫د ﻧرﻳﻮ او ﻧفﻴسﻮ تاروﻧﻮ(ور‪＋４‬ﻢ) د تﻮلﻴد تﻮان لري چ‪ ３‬د لﻮړ بﻴﻮ ！ﻮ！ﻮ پﻪ اوبدلﻮ ک‪ ３‬کارول ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻳﻮه غﻮزه لﻪ ‪＇ ٣٠٠‬خﻪ تر ‪ ٩٠٠‬ﻣترو پﻮرې لﻪ اولﻴﻪ ور‪＋４‬ﻤﻮ ＇خﻪ جﻮړه شﻮې ده‪ ،‬د ‪ ٥٠٠‬گراﻣﻮ‬ ‫ور‪＋４‬ﻤﻮ د تﻴارولﻮ لﻪ پاره لﻪ ‪＇ ٢٠٠٠‬خﻪ تر ‪ ٣٠٠٠‬پﻮرې غﻮزو تﻪ اړتﻴا وي‪.‬‬ ‫د څپرکي تمرين‬ ‫‪ -١‬د ﻧباتاتﻮ د کرلﻮ لﻪ پاره کﻮم فعالﻴتﻮﻧﻪ سرتﻪ رس‪８５‬ي؟ کﻮم فعالﻴت چ‪ ３‬لﻪ لست ＇خﻪ پات‪ ３‬وي‬ ‫وﻳ‪ ３‬لﻴکئ‪.‬‬ ‫د ‪＄‬ﻤکﻲ تﻴارول‪ .................................................... ،‬او کرل‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د ﻧباتاتﻮ د ＇ارﻧ‪ ３‬پﻪ ﻣرحﻠﻪ ک‪ ３‬کﻮم فعالﻴتﻮﻧﻪ سرتﻪ رس‪８５‬ي؟ کﻮم فعالﻴت چ‪ ３‬لﻪ لست ＇خﻪ‬ ‫پات‪ ３‬وي‪ ،‬وﻳ‪ ３‬لﻴکئ‪.‬‬ ‫لﻠﻮن ﻳا خﻴشاوه‪ ، ...................................... ،‬د حاصﻼتﻮ ساتﻨﻪ او‪........................... ،‬‬ ‫‪ ، .......‬خاوره ورکﻮل‪.‬‬ ‫‪ -٣‬لﻪ ﻫغﻮ فعالﻴتﻮﻧﻮ چ‪ ３‬لﻪ ﻧباتاتﻮ ＇خﻪ د حاصﻼتﻮ د اخﻴستﻠﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬سرتﻪ رس‪８５‬ي‪،‬‬ ‫تکﻤﻴل ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪.....................................‬‬ ‫ډلبﻨدي‪،‬‬ ‫حاصﻼتﻮ‬ ‫د‬ ‫‪......................................‬‬ ‫او‬ ‫ساتﻨﻪ‬ ‫حاصﻼتﻮ‬ ‫د‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ -٤‬شﻨﻪ سابﻪ د گ＂‪ ３‬اخﻴستﻠﻮ لﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ ＇ﻮ گروپﻮﻧﻮ و‪４‬شل ک‪８５‬ي‪ ،‬رو＊اﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ؟‬ ‫‪69‬‬

‫‪ -٥‬د ﻫغﻮ حﻴﻮاﻧاتﻮ لست جﻮړ ک‪７‬ئ چ‪ ３‬لﻪ غﻮ＊‪ ،３‬پﻮستکﻲ او ﻫ‪６‬وکﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬گ＂ﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٦‬د ﻫغﻮ حﻴﻮاﻧاتﻮ لست جﻮړ ک‪７‬ئ چ‪ ３‬ﻳﻮازې د کاروﻧﻮ پﻪ سرتﻪ رسﻮلﻮ ک‪ ３‬تر‪４‬ﻨﻪ کار اخﻴستل‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬د چرگاﻧﻮ د ساتﻨ‪＄ ３‬اى باﻳد کﻮم ډول ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې ولري؟ رو＊اﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٧‬پﻪ ﻻﻧدې جدول ک‪ ３‬د چرگﻮړو د لﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ واکسﻴﻦ ﻧ‪＂５‬ﻪ لﻴکل شﻮې ده‪ ،‬تاسﻮ ﻳ‪ ３‬د ﻧﻮرو دورو‬ ‫د واکسﻴﻦ وختﻮﻧﻪ تکﻤﻴل ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د لﻮﻣ‪７‬ۍ واکسﻴﻦ ﻧ‪＂５‬ﻪ‬

‫د درﻳﻢ واکسﻴﻦ ﻧ‪＂５‬ﻪ‬

‫د دوﻳﻢ واکسﻴﻦ ﻧ‪＂５‬ﻪ‬

‫د ＇ﻠﻮرم واکسﻴﻦ ﻧ‪＂５‬ﻪ‬

‫د حﻤل ‪١٥‬‬

‫‪ -٨‬د ﻫگﻴﻮ د ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوو پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬ﻧﻴﻮلﻮ سره‪ ،‬کﻮﻣ‪ ３‬ﻫگ‪ ９‬چ‪ ３‬د بچﻴﻮ اﻳستﻠﻮ لﻪ پاره ﻣﻨاسبﻲ‬ ‫ﻧﻪ دي کﻢ تر کﻤﻪ ﻳﻮ ډول ﻳ‪ ３‬تﻴارې او خپﻠﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬و＊ﻴئ‪.‬‬ ‫‪ -٩‬د چرگﻮړو د اﻳستﻠﻮ ﻣاشﻴﻦ د چرگﻮړو د اﻳستﻠﻮ لﻪ پاره کﻮم شراﻳط برابروي؟ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ – ١٠‬د شاتﻮ د ﻣچﻴﻮ پﻪ کﻨدو ک‪＇ ３‬ﻮ ډل‪ ３‬ﻣچ‪ ９‬ﻣﻮجﻮدې وي؟ رو＊اﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -١١‬پﻪ ﻻﻧدې جدول ک‪＇ ３‬ﻮ ډولﻪ اقﻠﻴﻤﻮﻧﻪ د ﻣختﻠفﻮ سﻴﻤﻮ د گﻴاوو د پﻮ＊） پﻪ تﻮگﻪ ＊ﻮدل‬ ‫شﻮي دي‪ ،‬کﻮم ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬د شاتﻮ د ﻣچﻴﻮ د ساتﻨ‪ ３‬لﻪ پاره ﻣﻨاسب او برابردي؟‬ ‫ﻣعتدل د تﻨدو‬ ‫بادوﻧﻮ پﻪ لرلﻮ او‬ ‫ب‪ ３‬لﻪ پﻮ＊）‬ ‫＇خﻪ‬

‫الف‬

‫ﻣعتدل د ﻣتﻮسط سﻮړ‪ ،‬ب‪ ３‬باده‬ ‫او ب‪ ３‬لﻪ گﻴاﻳﻲ‬ ‫بادوﻧﻮ پﻪ لرلﻮ د‬ ‫ﻣتﻮسط پﻮ＊） پﻮ＊） ＇خﻪ‬ ‫پﻪ لرلﻮ‬

‫ب‬

‫ج‬

‫تﻮد د ﻣتﻮسطﻮ‬ ‫بادوﻧﻮ پﻪ لرلﻮ‬ ‫او ب‪ ３‬لﻪ گﻴاﻳﻲ‬ ‫پﻮ＊） ＇خﻪ‬

‫د‬

‫ﻣعتدل‪ ،‬د سخت‬ ‫باد ﻧﻪ لرل او‬ ‫‪＄‬ﻨگﻠﻲ او گﻴاﻳﻲ‬ ‫پﻮ＊） پﻪ لرلﻮ‬

‫و‬

‫‪ -١٢‬ددې لﻪ پاره چ‪ ３‬د ور‪＋４‬ﻤﻮ چﻨجﻲ وﻧﻪ ک‪７‬اى شﻲ غﻮزه سﻮرۍ ک‪７‬ي‪ ،‬کﻮﻣ‪ ３‬ﻻرې ورتﻪ‬ ‫وړاﻧدﻳز کﻮئ؟‬

‫‪70‬‬

‫شپ م څپرکى‬

‫درزي تﻮب ﻳا خﻴاطﻲ‬ ‫د کالﻴﻮ ﻳا جاﻣﻮ اغﻮستل ﻳﻮ داس‪ ３‬ضرورت دى چ‪ ３‬اﻧسان ورتﻪ لﻪ ډ‪４‬رو پخﻮا وختﻮﻧﻮ ＇خﻪ تر اوسﻪ‬ ‫پﻮرې اړتﻴا لري‪.‬‬ ‫کالﻲ زﻣﻮﻧ‪ ８‬کﻮﻣ‪ ３‬اړتﻴاوې رفع کﻮي؟‬ ‫کالﻲ ﻧﻪ ﻳﻮازې د ډول ډول عﻮاﻣﻠﻮ پﻪ ﻣقابل ک‪ ３‬د اﻧسان د بدن ساتﻨﻪ کﻮي؛بﻠک‪ ３‬د ﻫغﻪ پﻪ ＊کﻼ ک‪３‬‬ ‫ﻫﻢ ﻣﻬﻢ گ‪２‬ل ک‪８５‬ي‪ .‬ﻣعﻤﻮ ًﻻ د چاپﻴرﻳال عﻮاﻣﻠﻮ د اﻧساﻧاﻧﻮ پر کالﻴﻮ اثر ک‪７‬ى او د ﻫغﻮى رﻧگا رﻧگ‬ ‫ډولﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣﻨ‪％‬تﻪ راوړي دي‪ ،‬لکﻪ‪ :‬تاوده کالﻲ‪ ،‬ساړه کالﻲ‪ ،‬پﻮ‪＄‬ﻲ(عسکري) کالﻲ‪ ،‬سپﻮرتﻲ کالﻲ‬ ‫او د ﻣختﻠفﻮ ﻧﻮرو کاروﻧﻮ کالﻲ‪. . .‬‬ ‫پﻪ دې ＇پرکﻲ ک‪ ３‬بﻪ تاسﻮ د ﻻسﻲ گﻨ‪６‬ﻧ‪ ３‬لکﻪ‪！ :‬ک بخ‪ ９‬ﻳا ساده بخ‪ ،９‬شاگﻨ‪６‬ﻧ‪( ３‬پس دوزى)‪،‬‬ ‫ساده زﻳگزاگ‪ ،‬زﻧ‪％‬ﻴري گﻨ‪６‬ﻧ‪ ،３‬ﻣ‪８‬ک غا＊ﻲ گﻨ‪６‬ﻧ‪ ３‬او د تکﻤ‪ ３‬د گﻨ‪６‬لﻮ سره بﻠد شئ او ددغﻪ ډول‬ ‫گﻨ‪６‬لﻮ ﻣﻬارتﻮﻧﻪ بﻪ ﻻس تﻪ راوړئ‪.‬‬

‫‪71‬‬

‫ټک بخ‬

‫يا ساده بخ‬

‫لﻪ ！ک بخ‪ ９‬ﻳا ساده بخ‪＇ ９‬خﻪ د درزوﻧﻮ د ﻧ‪＋‬ﻠﻮلﻮ‪ ،‬د دوه ！ﻮ！ﻮ د ﻧ‪＋‬ﻠﻮلﻮ او ﻳا د ！ﻮ！‪ ３‬د ژۍ ﻳا ＇ﻨ‪６‬ې‬ ‫د غبرگﻮلﻮ لﻪ پاره کار اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ！ک بخ‪ ９‬ک‪ ３‬کﻮ＊） ک‪８５‬ي چ‪３‬‬ ‫د ﻫرې بخ‪ ９‬اﻧدازه د (‪ )٦-١‬شکل‬ ‫ﻣطابق‪ ،‬سره برابره وي او د سﻢ ﻳا‬ ‫ﻣستقﻴﻢ خط پﻪ لﻮري دوام وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫(‪ :)٦-١‬شکل‬

‫ک نه‬

‫پﻪ خپﻠﻮ گروپﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻻﻧدې ک‪７‬ﻧﻪ تر سره ک‪７‬ئ او ﻧتﻴجﻪ ﻳ‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ و＊ﻲ‪.‬‬ ‫د اړتﻴا وړ ساﻣان‪ :‬تار‪！ ،‬ﻮ！ﻪ ﻳا(رخت)‪ ،‬ستﻦ‪ ،‬بﻴاتﻲ‪ ،‬گﻮتﻤ‪ ،９‬سﻨجاق‪ ،‬صابﻮن او خط کش‪.‬‬ ‫د کار د سرتﻪ رسﻮلﻮ ﻣرحﻠ‪ :３‬ﻳﻮه ساده تاري(ﻧخﻲ) ！ﻮ！ﻪ چ‪ ٣٠-٢٠ ３‬ساﻧتﻲ ﻣتره وي تﻴاره ک‪７‬ئ او‬ ‫د درجﻪ لروﻧکﻲ خط کش پﻪ واسطﻪ د ！ﻮ！ﻲ ＇ﻨ‪６‬ه ﻳاژۍ د ‪ ٠.٥‬ساﻧتﻲ ﻣترو پﻪ اﻧدازه پﻪ صابﻮن ﻧ‪＋‬ﻪ‬ ‫او راغبرگﻪ ک‪７‬ئ‪ .‬غبرگﻪ شﻮې برخﻪ پﻪ اوتﻮ اواره ک‪７‬ئ‪ ،‬تر ＇ﻮ اﻧدازه ﻳ‪ ３‬تغﻴر وﻧک‪７‬ي‪ .‬وروستﻪ بﻴا لﻪ‬ ‫خط کش او صابﻮن ＇خﻪ پﻪ استفاده د ‪ ٢‬ساﻧتﻲ ﻣترو پﻪ اﻧدازه لﻪ غبرگ‪ ３‬شﻮې ＇ﻨ‪６‬ې ＇خﻪ اﻧدازه‬ ‫واخﻠئ او پﻪ صابﻮن ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ او بﻴا پﻪ دوﻳﻢ ‪＄‬ل ！ﻮ！ﻪ ﻫﻤاغﻪ ﻣخک‪５‬ﻨﻲ لﻮري تﻪ غبرگﻪ او اوتﻮ‬ ‫ک‪７‬ئ او بﻴا ！ﻮ！ﻪ پﻪ تار اوستﻦ وگﻨ‪６‬ئ‪ .‬پر ستﻦ د گﻨ‪６‬لﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬لﻪ گﻮتﻤ‪＇ ９‬خﻪ کار واخﻠئ‪ ،‬تر‬ ‫＇ﻮ ﻣﻮ گﻮت‪ ３‬زﻳاﻧﻤﻨ‪ ３‬ﻧﻪ شﻲ‪.‬‬

‫ښه پوه شئ!‬

‫پﻪ درزي تﻮب ﻳا خﻴاط‪ ９‬ک‪ ３‬اﻧدازه اخﻴستل او د اﻧدازې ﻣطابق گﻨ‪６‬ل اړﻳﻦ دي‪.‬‬ ‫پﻮه او ﻣاﻫر درزي ﻫغﻪ ＇ﻮک دى چ‪ ３‬وکﻮﻻى شﻲ د اﻧدازې او اړتﻴا وړ کالﻲ و گﻨ‪６‬ي‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې‬ ‫سبب پﻪ درزي تﻮب ک‪ ３‬باﻳد د اﻧدازه کﻮلﻮ لﻪ ساﻣان‪ ،‬لکﻪ‪ :‬د اﻧدازه کﻮلﻮ پ＂‪(９‬فﻴتﻪ) ＇خﻪ کار اخﻴستل‬ ‫حتﻤاً پﻪ پام ک‪ ３‬وﻧﻴﻮل شﻲ‪.‬‬

‫‪72‬‬

‫شاگن نه(پس دوزى)‬ ‫لﻪ شاگﻨ‪６‬ﻧ‪＇ ３‬خﻪ ﻫغﻪ وخت کار اخﻴستل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬گﻨ‪６‬ﻧﻪ د ！ﻮ！‪ ３‬شاتﻪ ﻣعﻠﻮﻣﻪ ﻧﻪ شﻲ‪ ،‬لکﻪ‪:‬‬ ‫د پتﻠﻮن د پﻴ（‪ ３‬وروست‪ ９‬برخﻪ زﻳاتره‬ ‫خﻠک شاتﻪ گﻨ‪６‬ي‪ ،‬پﻪ شاگﻨ‪６‬ﻧﻪ ک‪３‬‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬خﻠک د ﻫﻤاغ‪！ ３‬ﻮ！‪ ３‬تار د ستﻨ‪３‬‬ ‫پﻪ واسطﻪ ب‪５‬ﻠﻮي او پر ﻫغﻪ شاگﻨ‪６‬ﻧﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ دې تﻮگﻪ د ！ﻮ！‪ ３‬شاتﻪ تار پﻪ داس‪３‬‬ ‫گﻨ‪６‬لﻮ ک‪ ３‬ﻧﻪ ﻣعﻠﻮﻣ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫(‪ :)٦-٢‬شکل‬

‫ک نه‬

‫پﻪ خپﻠﻮ گروپﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻳﻮې ！ﻮ！‪＇ ３‬ﻨ‪６‬ې تﻪ شاگﻨ‪６‬ﻧﻪ ورک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫د کار سرتﻪ رسﻮلﻮ ﻣرحﻠ‪ :３‬ﻳﻮ تار د ﻧاگﻨ‪６‬ل شﻮې ！ﻮ！‪ ３‬لﻪ ﻳﻮې ＇ﻨ‪６‬ې ＇خﻪ د ستﻨ‪ ３‬پﻪ واسطﻪ ب‪５‬ل‬ ‫او بﻴا ﻫغﻪ لﻪ ستﻨ‪ ３‬ت‪５‬ر ک‪７‬ئ او د خپل ＊ﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻣرستﻪ دغﻪ ډول گﻨ‪６‬ﻧﻪ تﻤرﻳﻦ ک‪７‬ئ‪ .‬پﻪ پاى ک‪３‬‬ ‫ﻫر گروپ د خپل کار د ！ﻮ！ﻮ ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬ﻳﻮ لﻪ بل سره پرتﻠﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫زنځيري گن نه‬

‫زﻧ‪％‬ﻴري گﻨ‪６‬ﻧﻪ ﻳﻮ ډول تزئﻴﻨﻲ گﻨ‪６‬ﻧﻪ ده چ‪ ３‬ﻣعﻤﻮ ًﻻ لﻪ کﻴ‪＇ ０‬خﻪ ＊‪ ９‬خﻮا او ﻳا لﻪ پﻮرتﻪ ＇خﻪ‬ ‫＊کتﻪ خﻮاتﻪ گﻨ‪６‬ل ک‪８５‬ي‪ .‬ددغﻪ ډول گﻨ‪６‬لﻮ لﻪ پاره لﻮﻣ‪７‬ى تار او ستﻦ تﻴار ک‪７‬ئ او ستﻦ پﻪ ﻫغﻪ ‪＄‬اى‬ ‫ک‪ ３‬چ‪ ３‬ددغﻪ ډول گﻨ‪６‬لﻮ د پﻴل ！کﻰ دى پﻪ‬ ‫！ﻮ！ﻪ ک‪ ３‬دﻧﻨﻪ ک‪７‬ئ‪ ،‬تار د کﻴ‪ ０‬ﻻس د گﻮت‪３‬‬ ‫پﻪ واسطﻪ د ستﻨ‪ ３‬ﻻﻧدې د ک‪７‬ۍ (حﻠق‪ )３‬پﻪ‬ ‫＇‪５‬ر وﻧﻴسئ او ستﻦ د دوﻳﻢ ‪＄‬ل لﻪ پاره د پﻴل‬ ‫د ‪＄‬اى سره ﻧژدې ！ﻮ！ﻪ ک‪ ３‬ﻧﻨباسئ‪ .‬وروستﻪ‬ ‫ستﻦ پﻪ کﻤﻪ فاصﻠﻪ د باﻧدې اوباسئ او دغﻪ‬ ‫کار تکرار ک‪７‬ئ‪ ،‬تر ＇ﻮ خپﻠ‪ ３‬وروست‪９‬‬ ‫(‪ :)6-3‬شکل‬ ‫ﻣﻮخ‪ ３‬ﻳا ﻣطﻠب تﻪ ورس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪73‬‬

‫ک نه‬

‫پﻪ خپﻠﻮ گروپﻮﻧﻮ ک‪ ３‬زﻧ‪％‬ﻴري گ‪６‬ﻧﻪ د ﻳﻮې ！ﻮ！‪ ３‬پرﻣخ د تار او ستﻨ‪＇ ３‬خﻪ پﻪ گ＂ﻪ‬ ‫اخﻴستﻨ‪ ３‬سره تﻤرﻳﻦ ک‪７‬ئ او بﻴا ﻳ‪ ３‬خپﻠ‪ ３‬ﻻسﻲ گﻨ‪６‬ﻧ‪ ３‬سره پرتﻠﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫م ک غاښ‪ ３‬گن نه (دندان موشي)‬ ‫دا ډول گﻨ‪６‬ﻧﻪ ﻫﻢ د تزئﻴﻨﻲ گ‪２‬دﻧﻮ لﻪ ډل‪＇ ３‬خﻪ ده او د داس‪！ ３‬ﻮ！ﻮ لکﻪ‪ :‬دسﻤال‪ ،‬ﻣصﻠﻪ(جاى ﻧﻤاز)‪،‬‬ ‫سرﻣﻴزۍ او داس‪ ３‬ﻧﻮرو پر＇ﻨ‪６‬و گﻨ‪６‬ل ک‪８５‬ي‪ .‬دا ډول گﻨ‪６‬ل لﻪ کﻴ‪ ０‬لﻮري ＇خﻪ ＊ﻲ لﻮري تﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫لﻮﻣ‪７‬ى د ！ﻮ！‪＇ ３‬ﻨ‪６‬ې غبرگﻮي‬ ‫او بﻴا تار د ستﻨ‪ ３‬پﻪ واسطﻪ د‬ ‫！ﻮ！‪ ３‬د ＇ﻨ‪６‬و لﻪ ﻣﻨ‪＇ ＃‬خﻪ‬ ‫ت‪５‬روي‪ ،‬لکﻪ‪＇ :‬ﻨگﻪ چ‪ ３‬تار د‬ ‫ک‪７‬ۍ (حﻠق‪ )３‬پﻪ ＇‪５‬ر د ﻫغ‪３‬‬ ‫ﻻﻧدې راشﻲ‪ .‬دغﻪ ک‪７‬ۍ شﻮى‬ ‫ﻳا حﻠقﻪ شﻮى تار د کﻴ‪ ０‬ﻻس‬ ‫(د گﻮت‪ ３‬لگﻮلﻮ) پر گﻮتﻪ ﻧﻴسﻲ او‬ ‫دغﻪ کار تر پاﻳﻪ تکراروي‪.‬‬ ‫(‪ :)٦-٤‬شکل‬

‫ک نه‬

‫پﻪ خپﻠﻮ گروپﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻣﻮږک غا＊ﻲ گﻨ‪６‬ﻧﻪ د ﻳﻮه دسﻤال پرﻣخ پر ﻳﻮه ＊کﻠﻲ تار او ستﻨ‪ ３‬د خپل‬ ‫＊ﻮوﻧکﻲ تر ﻧظر ﻻﻧدې تﻤرﻳﻦ ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪74‬‬

‫د تکم‪ ３‬گن نه‬ ‫تکﻤﻪ ﻫغﻪ وسﻴﻠﻪ ده چ‪ ３‬د کالﻴﻮ د دوه ！ﻮ！ﻮ ﻳا دوه برخﻮ د ﻧ‪＋‬ﻮلﻮ او ب‪５‬ﻠﻮلﻮ سبب ک‪８５‬ي‪ ،‬سر ب‪５‬ره پر‬ ‫دې تکﻤﻪ د کالﻴﻮ د ＊کﻼ سبب ﻫﻢ گر‪＄‬ﻲ‪ .‬تکﻤ‪ ３‬د جﻮړ＊ت لﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ دوه ډولﻪ دي‪:‬‬ ‫د پ‪＋‬ﻮ (پاﻳﻮ) واﻻتکﻤ‪ ３‬او ب‪ ３‬پ‪＋‬ﻮ (ب‪ ３‬پاﻳﻮ) تکﻤ‪ .３‬پﻪ پ‪＋‬ﻮ واﻻتکﻤﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ سﻮرى پﻪ پ‪＋‬ﻪ ک‪ ３‬وي‬ ‫چ‪ ３‬د گﻨ‪６‬لﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬لﻪ ﻫغﻪ ＇خﻪ گ＂ﻪ اخﻠﻲ او ب‪ ３‬پ‪＋‬ﻮ تکﻤﻮ ک‪ ３‬باﻳد لﻪ تار ＇خﻪ پ‪＋‬ﻪ جﻮړه‬ ‫ک‪７‬ي‪ .‬د دغ‪ ３‬ډول تکﻤﻮ ＇رﻧگﻮالﻰ پﻪ ﻻﻧدې شکل ک‪ ３‬درک‪７‬ل شﻮى دى‪.‬‬

‫( ‪ :)٦-٥‬شکل‬ ‫ک نه‬

‫ﻫر گروپ دې د دوه ډولﻪ تکﻤﻮ (پ‪ ３＋‬لروﻧک‪ ３‬او پ‪ ３＋‬ﻧﻪ لروﻧک‪＇ )３‬خﻪ پﻪ گ＂ﻪ اخﻴستﻠﻮ سره د‬ ‫ﻳﻮې ！ﻮت‪ ３‬پرﻣخ د خپل ＊ﻮوﻧکﻲ تر ﻧظر ﻻﻧدي تﻤرﻳﻦ ک‪７‬ي‪.‬‬

‫د څپرکي لن يز‬ ‫د کالﻴﻮ اغﻮستل ﻳﻮ داس‪ ３‬ضرورت دى چ‪ ３‬اﻧساﻧاﻧﻮ لﻪ ډ‪４‬رو پخﻮا وختﻮﻧﻮ ＇خﻪ تر اوسﻪ‬ ‫پﻮرې ورتﻪ اړتﻴا لري‪.‬‬ ‫لﻪ ！ک بخ‪＇９‬خﻪ د درزوﻧﻮ د ﻳﻮ ‪＄‬اى کﻮلﻮ‪ ،‬د دوه ！ﻮ！ﻮ د ﻳﻮ ‪＄‬اى کﻮلﻮ‪ ،‬د ！ﻮ！‪ ３‬د ژۍ‬ ‫ﻳاغاړى د غبرگﻮلﻮ لﻪ پاره کار اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ درزي تﻮب ک‪ ３‬اﻧدازه اخﻴستل او د ﻫغ‪ ３‬ﻣطابق گﻨ‪６‬ل ضروري دي‪ .‬ﻳﻮ پﻮه او ﻣاﻫر‬

‫‪75‬‬

‫درزي ﻳا خﻴاط ﻫغﻪ دي چ‪ ３‬د اﻧدازې او اړتﻴا وړ کالﻲ وگﻨ‪６‬ي‪.‬‬ ‫د ﻻس گﻨ‪６‬ﻧ‪ ３‬پﻪ درزي تﻮب ک‪ ３‬د اړتﻴا وړ ساﻣان عبارت دى لﻪ‪ :‬تار‪！ ،‬ﻮ！‪ ،３‬ستﻦ‪،‬‬ ‫بﻴاتﻲ‪ ،‬گﻮتﻤ‪ ،９‬سﻨجاق‪ ،‬صابﻮن او خط کش ﻳا پ＂‪( ９‬فﻴتﻪ) ＇خﻪ‬ ‫لﻪ شاگﻨ‪６‬ﻧ‪＇ ３‬خﻪ ﻫغﻪ وخت کار اخﻴستل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬گﻨ‪６‬ﻧﻪ د ！ﻮ！‪ ３‬ﻣخ‪ ３‬ﻳا شا تﻪ‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣﻪ ﻧشﻲ‪.‬‬ ‫لﻪ زﻳگزاگ ＇خﻪ ﻣعﻤﻮ ًﻻ د ﻫغﻮ کالﻴﻮ د ＇ﻨ‪６‬و د ﻳﻮ ‪＄‬اى کﻮلﻮ لﻪ پاره کار اخﻠﻲ چ‪３‬‬ ‫！ﻮ！ﻪ ﻳ‪ ３‬پر‪７４‬ه ﻳا پﻨ‪６‬ه وي‪..‬‬ ‫زﻧ‪％‬ﻴري ﻳﻮ ډول تزئﻴﻨﻲ گﻨ‪６‬ﻧﻪ ده چ‪ ３‬ﻣعﻤﻮ ًﻻ لﻪ کﻴ‪ ０‬لﻮري ＇خﻪ ＊ﻲ ﻳا لﻪ پﻮرتﻪ ＇خﻪ‬ ‫＊کتﻪ خﻮاتﻪ گﻨ‪６‬ل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫تکﻤﻪ ﻳﻮه وسﻴﻠﻪ ده چ‪ ３‬د کالﻴﻮ د دوه ！ﻮ！ﻮ د ﻧ‪＋‬ﻠﻮلﻮ او ب‪５‬ﻠﻮلﻮ سبب ک‪８５‬ي‪ ،‬لﻪ دې سرب‪５‬ره‬ ‫تکﻤ‪ ３‬د کالﻴﻮ د ＊کﻼ سبب ﻫﻢ دي‪ .‬تکﻤ‪ ３‬د جﻮړ＊ت لﻪ ﻣخ‪ ３‬دوه ډولﻪ دي‪:‬‬ ‫پ‪ ３＋‬لروﻧک‪ ３‬تکﻤ‪ ３‬او ب‪ ３‬پ‪＋‬ﻮ تکﻤ‪.３‬‬

‫د څپرکي تمرين‬ ‫ﻻﻧدې جﻤﻠ‪ ３‬پﻪ ﻣﻨاسبﻮ کﻠﻤﻮ سره ډک‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .١‬لﻪ ！ک بخ‪/９‬ساده بخ‪＇ ９‬خﻪ د ‪ ..........................................‬ﻧ‪＋‬ﻠﻮلﻮ ﻳا‪.................................‬‬ ‫‪ .........‬کار اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ .٢‬لﻪ شا گﻨ‪６‬ﻧ‪＇ ３‬خﻪ ﻫغﻪ وخت کار اخﻴستل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬گﻨ‪６‬ﻧﻪ ‪.....................................‬ﻣعﻠﻮﻣﻪ‬ ‫ﻧشﻲ‪.‬‬ ‫‪ .٣‬لﻪ زﻳگزاگ ＇خﻪ ﻣعﻤﻮ ًﻻ د ﻫغﻮ ‪ ..........................................‬د ﻳﻮ ‪＄‬اى کﻮلﻮ لﻪ پاره کار اخﻠﻲ‬ ‫چ‪！ ３‬ﻮ！ﻪ ﻳ‪ .......................................... ３‬وي‪..‬‬ ‫‪ .٤‬زﻧ‪％‬ﻴري گﻨ‪６‬ﻧﻪ ＇ﻪ ډول گﻨ‪６‬ﻧﻪ ده‪ ،‬بﻴان ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .٥‬تکﻤ‪ ３‬د جﻮړ＊ت لﻪ ﻣخ‪＇ ３‬ﻮ ډولﻪ دي‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخﻠئ او د گﻨ‪６‬لﻮ طرﻳقﻪ ﻳ‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ئ؟‬ ‫‪.٦‬د ﻣ‪８‬ک غا＊ﻲ گﻨ‪６‬ﻧ‪ ３‬ﻣرحﻠ‪ ３‬رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪.٧‬اﻧدازه اخﻴستل او پﻪ اﻧدازه گﻨ‪６‬ﻧﻪ پﻪ درزي تﻮب ک‪＇ ３‬ﻪ ارز＊ت لري‪ ،‬بﻴان ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪76‬‬

‫اووم ＇پرکﻰ‬

‫خ＂گري(معماري)‬ ‫لﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ اﻧساﻧاﻧﻮ لﻪ لﻪ تﻮدوخ‪ ،３‬س‪７‬و او د وحشﻲ حﻴﻮاﻧاتﻮ لﻪ بر‪４‬دوﻧﻮ ＇خﻪ د ‪＄‬ان ژغﻮرﻧ‪ ３‬لﻪ پاره‬ ‫د غﻮﻧ‪ ６‬ﻳﻮ او غروﻧﻮ پﻪ غاروﻧﻮ ک‪ ３‬ژوﻧد کاوه‪.‬‬ ‫طبﻴعﻲ غاروﻧﻪ د لﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ اﻧساﻧاﻧﻮ لﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ کﻮروﻧﻪ و‪ ،‬دوخت پﻪ ت‪５‬ر‪４‬دو سره چ‪ ３‬کﻠﻪ ﻳ‪ ３‬کرﻧﻪ او‬ ‫ﻣال ساتﻨﻪ زده ک‪７‬ه‪ ،‬ورو ورو ﻳ‪ ３‬غاروﻧﻪ پر‪＋４‬ﻮدل‪ .‬د اوبﻮ سرچﻴﻨﻮ او د کرﻧ‪＄ ３‬ﻤکﻮ تﻪ ﻧژدې ﻳ‪ ３‬د‬ ‫کﻮروﻧﻮ پﻪ جﻮړولﻮ پﻴل وک‪ ７‬او ﻫغﻪ پﻮﻫﻪ او وړتﻴا چ‪ ３‬اهلل(ج) اﻧساﻧاﻧﻮ تﻪ ورک‪７‬ې ده‪ ،‬د ﻧﻮﻣﻮړې پﻮﻫ‪３‬‬ ‫پﻪ وسﻴﻠﻪ ﻳ‪ ３‬کﻮﻻى شﻮل چ‪ ３‬د ‪＄‬اﻧﻮﻧﻮ لﻪ پاره د چاپ‪５‬رﻳال لﻪ ډول ډول تﻮکﻮ ＇خﻪ پﻪ کﻮر جﻮړولﻮ‬ ‫ک‪ ３‬گ＂ﻪ واخﻠﻲ‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې تﻮگﻪ لﻮﻣ‪７‬ى کﻮچﻨﻲ کﻠﻲ او ورو ورو لﻮى ＊اروﻧﻪ ودان شﻮل‪ ،‬چ‪ ３‬دغﻪ‬ ‫د بشر د پرﻣختگ او تﻤدن پﻴل و‪.‬‬ ‫پﻪ دې ＇پرکﻲ ک‪ ３‬بﻪ تــــاسﻮ د خ＂گرۍ او‬ ‫وداﻧﻴﻮ جــــــﻮړولﻮ لﻪ ﻣﻬﻤﻮ ﻧکاتﻮ لکﻪ‪:‬‬ ‫د وداﻧﻴﻮ ﻧقش‪ ،３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر د وداﻧﻴﻮ‬ ‫جﻮړولﻮ تﻮکﻲ لکﻪ‪ :‬خ‪＋‬ت‪ ،３‬تﻴ‪８‬ې‪،‬‬ ‫گاډر‪ ،‬سﻤﻨ＀‪ ،‬چﻮﻧﻪ‪ ،‬گچ او د‬ ‫خ＂گرۍ لﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ساﻣاﻧﻮﻧﻮ سره بﻠد‬ ‫شئ‪.‬‬

‫‪77‬‬

‫د ودان‬

‫نقشه‬

‫د وداﻧ‪ ９‬ﻳا کﻮر جﻮړولﻮ ＇خﻪ دﻣخﻪ د ﻫغﻪ پﻪ کﻮﻣﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاو باﻳد فکر وشﻲ؟‬ ‫د ﻳﻮې وداﻧ‪ ９‬د جﻮړولﻮ لﻪ پاره د ＇ﻪ شﻲ پﻪ وسﻴﻠﻪ پﻪ خپل فکر او ﻧظر ﻧﻮر(لکﻪ‪ :‬خ＂گر‪ ،‬ترکاڼ او‪.‬‬ ‫‪ ). .‬پﻮه ک‪７‬و‪ ،‬تر ＇ﻮ د ﻫغﻪ پﻪ ﻣطابق د‬ ‫غﻮ＊تﻨ‪ ３‬وړ وداﻧﻲ جﻮړه شﻲ؟‬ ‫د ﻳﻮې وداﻧ‪ ９‬د جﻮړولﻮ لﻪ پاره د‬ ‫اړتﻴا وړ تعﻤﻴراتﻲ تﻮکﻲ د ＇ﻪ شﻲ پﻪ‬ ‫ﻣرستﻪ کﻮﻻى شﻮ ﻣحاسبﻪ ﻳا وړاﻧدوﻳﻨﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬وک‪７‬و؟‬

‫(‪ :) ٧-١‬شکل‬ ‫ک نه‬

‫پﻪ گروپﻮﻧﻮ ووﻳشل شئ او د پﻮرتﻨﻴﻮ پﻮ＊تﻨﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ پﻪ خپﻠﻮ ک‪ ３‬بحث او ﻣشﻮره وک‪７‬ئ‪ ،‬بﻴا د‬ ‫خپﻠﻮ ﻧظروﻧﻮ لﻨ‪６‬ﻳز خپﻠﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫د ﻳﻮې وداﻧ‪ ９‬ﻧقشﻪ د ﻫغ‪ ３‬د د‪４‬ﻮالﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻻرو‪ ،‬وروﻧﻮ‪ ،‬ک‪７‬کﻴﻮ او د وداﻧ‪ ９‬د ﻧﻮرو اجزاو د ﻧﻨدارې لﻪ‬ ‫وسﻴﻠ‪＇ ３‬خﻪ عبارت ده چ‪ ３‬د گ＂ﻪ اخﻴستﻮﻧکﻲ د اړتﻴا او اﻧدازې ﻣطابق طرحﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ -1‬غوښتنه‪ :‬وداﻧ‪ ９‬باﻳد د کﻮﻣﻮ اﻣکاﻧاتﻮ لروﻧک‪ ３‬وي‪ ،‬تر ＇ﻮ د گ＂ﻪ اخﻴستﻮﻧکﻲ اړتﻴاوې پﻮره‬ ‫ک‪７‬ي‪ ،‬بﻨا پردې وداﻧ‪ ９‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻣختﻠفﻮ ډولﻮﻧﻮ و‪４‬شﻠ‪ ３‬دي‪ ،‬لکﻪ‪:‬‬ ‫د استﻮگﻨ‪ ３‬وداﻧ‪ ،９‬تجارتﻲ وداﻧ‪＊ ،９‬ﻮوﻧﻴزې (تعﻠﻴﻤﻲ) وداﻧ‪ ،９‬تﻮلﻴدي او ﻧﻮرې‪ ،‬چ‪ ３‬ﻫره ﻳﻮه ﻳ‪３‬‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬ې اړتﻴاوې لري چ‪ ３‬باﻳد د طرح‪ ３‬او پﻼن پر ﻣﻬال پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬وﻧﻴﻮل شﻲ‬

‫‪78‬‬

‫‪ -2‬طبيعي عوامل‪ :‬طبﻴعﻲ عﻮاﻣل لکﻪ‪ :‬تﻮدوخﻪ‪ ،‬لﻨده بل‪ ،‬سﻮړوالﻰ‪ ،‬د باد لﻮرى‪ ،‬زلزلﻪ‪،‬‬ ‫س‪５‬ﻼب‪ ،‬د تﻴ‪８‬و تﻮﻳﻴدﻧﻪ او ﻧﻮر د وداﻧﻴﻮ د جﻮړولﻮ پﻪ وخت پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬ﻧﻴﻮل ک‪８５‬ي‪ ،‬تر ＇ﻮ وداﻧ‪ ９‬د‬ ‫ﻻزم ！ﻴﻨگ‪＋‬ت او اﻣﻨﻴت لروﻧک‪ ３‬وي‪.‬‬ ‫د وداﻧ‪ ９‬لﻪ ﻧقش‪＇ ３‬خﻪ پﻪ استفادې سره کﻮلﻰ شﻮ د وداﻧ‪ ９‬ﻣﻮاد چ‪ ３‬وداﻧ‪ ９‬د جﻮړولﻮ پﻪ وخت ک‪３‬‬ ‫ورتﻪ اړتﻴا ده‪ ،‬باﻳد ﻫﻢ ﻣخک‪ ３‬تر ﻣخک‪ ３‬پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬وﻧﻴسﻮ‪ .‬د ﻳﻮې ﻧقش‪ ３‬د رسﻤﻮلﻮ لﻪ پاره لﻮﻣ‪７‬ى‬ ‫د ﻫغ‪ ３‬ډﻳزاﻳﻦ زﻣﻮﻧ‪ ８‬پﻪ ذﻫﻦ ک‪ ３‬اﻧ‪％‬ﻮر ک‪８５‬ي‪ .‬ددې لﻪ پاره چ‪ ３‬وکﻮﻻى شﻮ ﻫغﻪ طرحﻪ او ﻧقشﻪ‬ ‫چ‪ ３‬زﻣﻮﻧ‪ ８‬پﻪ ذﻫﻦ ک‪ ３‬را پﻴدا شﻮې ده د کاغذ پرﻣخ رسﻢ ک‪７‬و‪ ،‬ضرور ده چ‪ ３‬د وداﻧ‪ ９‬د عﻨاصرو‬ ‫سﻤبﻮل(د‪４‬ﻮال‪ ،‬ک‪７‬ک‪ ،９‬ور او ‪ ). . .‬وپ‪５‬ژﻧﻮ‪ .‬پﻪ (‪ )٧-٢‬شکل ک‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر لﻪ دغﻮ سﻤبﻮلﻮﻧﻮ ＇خﻪ‬ ‫＊ﻮدل شﻮي دي‪.‬‬ ‫ک‪７‬ک‪９‬‬

‫د‪４‬ﻮالﻮﻧﻪ‬

‫ور‬

‫(‪ :) 7-2‬شکل‬

‫ک نه‬

‫پﻪ خپﻠﻮ گروپﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻳﻮې دوه کﻮ！ﻴزې وداﻧ‪ ９‬ﻧقشﻪ لﻪ ﻫغﻮ سﻤبﻮلﻮﻧﻮ ＇خﻪ پﻪ گ＂ﻪ اخﻴستﻨ‪ ３‬سره رسﻢ‬ ‫ک‪７‬ئ‪ ،‬کﻮم چ‪ ３‬پﻪ پﻮرتﻪ ډول ＊ﻮدل شﻮي دي او بﻴا ﻳ‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ و＊ﻴئ‪.‬‬

‫د ودان جو ولو توکي‬

‫‪ -1‬خښت‪ :３‬لﻪ خ‪＋‬تﻮ ＇خﻪ گ＂ﻪ اخﻴستﻨﻪ لﻪ پخﻮاﻧﻴﻮ وختﻮﻧﻮ ＇خﻪ تر اوسﻪ پﻮرې دود ده‪ .‬خ‪＋‬ت‪３‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ﻣختﻠفﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻣختﻠفﻮ اﻧدازو دي‪ .‬ﻫغﻪ خ‪＋‬ت‪ ３‬چ‪ ３‬لﻪ خ＂‪＇ ３‬خﻪ جﻮړ‪８４‬ي پﻪ دوو‬ ‫ډولﻮ استفاده ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫‪79‬‬

‫الف‪ -‬خام‪ ３‬خښت‪:３‬د خ‪＋‬تﻮ پﻪ جﻮړولﻮ ک‪ ３‬د وړ او ﻣﻨاسب‪ ３‬خاورې غﻮره کﻮل ډ‪４‬ر اﻫﻤﻴت‬ ‫لري‪ .‬ﻫغﻪ خاوره چ‪ ３‬د خ‪＋‬تﻮ جﻮړولﻮ لﻪ پاره تر‪４‬ﻨﻪ کار اخﻴستل ک‪８５‬ي باﻳد د شگ‪( ３‬ﻣﻴده ر‪４‬گ)‬ ‫او سﻮچﻪ خاورې ﻣخﻠﻮط ولري‪ .‬ﻫر کﻠﻪ چ‪ ３‬د‬ ‫خ‪＋‬تﻮ پﻪ خاوره ک‪ ３‬د شگ‪ ３‬اﻧدازه ډ‪４‬ره وي د‬ ‫ﻫغ‪ ３‬سﻠ‪＋５‬ت(سر‪ )）４‬کﻢ وي‪ .‬چ‪ ３‬پﻪ ﻧتﻴجﻪ‬ ‫ک‪ ３‬د ډ‪４‬ر ل‪ ８‬ﻣقاوﻣت واﻻ خ‪＋‬ت‪ ３‬د وچ‪５‬دلﻮ پﻪ‬ ‫وخت ک‪ ３‬چاودوﻧﻪ پﻴدا کﻮي‪ .‬د خ‪＋‬تﻮ پﻪ خ＂ﻪ‬ ‫ک‪ ３‬باﻳد د سﻮچﻪ خاورې کچﻪ لﻪ ‪＇ ٢٥%‬خﻪ‬ ‫(‪ :)٧-٣‬شکل‬ ‫کﻤﻪ ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫کﻮﻣﻪ خاوره چ‪ ３‬د خ‪＋‬تﻮ لﻪ پاره تر‪４‬ﻨﻪ کار‬ ‫اخﻴستل ک‪８５‬ي باﻳد د وﻧﻮ لﻪ جرړو‪ ،‬تﻴگﻮ‪ ،‬لرگﻴﻮ‪ ،‬چﻮﻧ‪ ３‬او ﻧﻮرو ＇ﻴزوﻧﻮ ＇خﻪ پاکﻪ وي‪ .‬ﻫر ＇ﻮﻣره‬ ‫چ‪ ３‬د خ‪＋‬تﻮ خ＂ﻪ ＊ﻪ واغ‪８‬ل (ﻻﻧدې باﻧدې) شﻲ‪ ،‬پﻪ ﻫﻤاغﻪ اﻧدازه د ＊ﻪ کﻴفﻴت واﻻخ‪＋‬ت‪ ３‬پﻪ ﻻس‬ ‫را‪＄‬ﻲ‪ ،‬د خ‪＋‬تﻮ اچﻮلﻮ لﻪ پاره باﻳد پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬لﻪ ﻣﻨل شﻮي(س＂ﻨ‪６‬رد) او ﻣروج قالب ＇خﻪ کار‬ ‫واخﻴستل شﻲ‪ .‬د خ‪＋‬تﻮ اچﻮلﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬باﻳد پﻪ قالب ک‪ ３‬خ＂ﻪ پﻪ زور سره واچﻮل شﻲ‪ ،‬تر ＇ﻮ د‬ ‫خ＂‪ ３‬ترﻣﻨ‪ ＃‬تشﻪ پات‪ ３‬ﻧشﻲ‪ .‬خ‪＋‬ت‪ ３‬باﻳد پﻪ داس‪＄ ３‬اى ک‪ ３‬واچﻮل شﻲ چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ پﻪ پﻮره اﻧدازه اوبﻪ‬ ‫او خاورې ﻣﻮجﻮدې وې‪ ،‬پﻪ داس‪ ３‬صﻮرت ک‪ ３‬خ‪＋‬ت‪ ３‬ارزاﻧﻪ تﻤاﻣ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ب‪ -‬پخ‪ ３‬خښت‪ :３‬وروستﻪ لﻪ ﻫغﻪ چ‪ ３‬خاﻣ‪ ３‬خ‪＋‬ت‪ ３‬د لﻤر پﻪ تﻮدوخ‪ ３‬سره وچ‪ ３‬شﻲ‪ ،‬ب＂‪９‬‬ ‫تﻪ وړل ک‪８５‬ي او پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬پﻪ ﻣﻠکﻲ ډول دﻳﻮال ک‪８５‬ي‪ ،‬تر ＇ﻮ ！ﻮلﻮ خ‪＋‬تﻮ تﻪ تﻮدوخﻪ (حرارت)‬ ‫ورس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻧتﻴجﻪ ک‪ ３‬خاﻣ‪ ３‬خ‪＋‬ت‪ ３‬پﻪ پخﻮ بدل‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ خ＂ﻪ چ‪ ３‬د پخﻮ خ‪＋‬تﻮ د تﻴارولﻮ لﻪ پاره‬ ‫پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬ﻧﻴﻮل ک‪８５‬ي باﻳد د چﻮﻧ‪ ３‬لﻪ ﻣﻴده‬ ‫گﻴﻮ ＇خﻪ پاکﻪ وي‪ ،‬تر ＇ﻮ خ‪＋‬تﻮ تﻪ د اوبﻮ‬ ‫رسﻴدلﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬د ﻫغﻮى د ش‪５２‬دلﻮ‬ ‫سبب ﻧﻪ شﻲ‪.‬‬ ‫(‪ :)٧-٤‬شکل پخ‪ ３‬خ‪＋‬ت‪３‬‬

‫‪80‬‬

‫د ښو خښتو ستاين‪( ３‬صفتونه)‪ :‬غﻮره او ＊‪ ３‬خ‪＋‬ت‪ ３‬ﻫغﻪ دي چ‪＊ ３‬ﻪ تﻮدوخﻪ (حرارت) ورک‪７‬ل‬ ‫شﻮي او ＊‪ ３‬پخ‪ ３‬شﻮې وي‪ .‬ﻫر کﻠﻪ چ‪ ３‬خ‪＋‬تﻮ تﻪ ＊ﻪ تﻮدوخﻪ ورک‪７‬ل شﻮې وي کﻪ گﻮزار پرې وشﻲ‬ ‫د فﻠز پﻪ ډول سﻮچﻪ او صاف غ‪ ８‬ترې پﻮرتﻪ ک‪８５‬ي‪ .‬د خ‪＋‬تﻮ ب‪２‬ﻪ باﻳد ﻣﻨظﻤﻪ او ＇ﻨ‪６‬ې ﻳ‪ ３‬سﻤ‪ ３‬وي‪.‬‬ ‫سرب‪５‬ره پر دې خ‪＋‬ت‪ ３‬باﻳد لﻮى لﻮى چاودوﻧﻪ او تش ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ وﻧﻪ لري‪.‬‬

‫پلټنه وک ئ!‬

‫‪ .١‬ستاسﻮ د ژوﻧد پﻪ چاپ‪５‬رﻳال ک‪ ،３‬خ‪＋‬ت‪ ３‬پﻪ کﻮﻣﻮ کچﻮ جﻮړ‪８４‬ي؟‬ ‫‪ .٢‬د خ‪＋‬تﻮ پخﻮلﻮ د ب＂‪ ９‬جﻮړ＊ت ستاسﻮ پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪＇ ３‬ﻪ ډول دى؟ پﻪ ﻳﻮ‬ ‫رسﻢ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬و＊اﻳاست‪.‬‬ ‫‪ -2‬تي ې‪/‬کاڼي‪ :‬تﻴ‪８‬ې ﻳا کا‪１‬ﻲ د وداﻧﻴﻮ جﻮړولﻮ لﻪ اړﻳﻨﻮ تﻮکﻮ ＇خﻪ دي چ‪ ３‬ﻧظر پﻪ رﻧگ‪،‬‬ ‫＇رﻧگﻮالﻲ‪ ،‬شکل‪ ،‬کﻠکﻮالﻲ او پﻮستﻮالﻲ سره ډ‪４‬ر ډولﻮﻧﻪ لري‪ .‬لﻪ تﻴ‪８‬و ＇خﻪ پﻪ ﻫر ډول وداﻧﻴﻮ‬ ‫لکﻪ‪ :‬د تعﻤﻴر بﻨس＀ ک‪ ،３‬د کﻮ！‪ ３‬پﻪ ﻣﻨ‪ ،＃‬د زﻳﻨ‪ ３‬پﻪ اړه کﻴﻮ‪ ،‬د‪４‬ﻮالﻮﻧﻮ‪ ،‬پﻠﻮﻧﻮ‪ ،‬پﻪ وا！ﻮﻧﻮ او س‪７‬کﻮﻧﻮ‪،‬‬ ‫پﻠ‪ ３‬ﻻرو‪ ،‬د اوبﻮ بﻨدوﻧﻮ‪ ،‬د سﻤ＂ﻮ پﻪ تﻮلﻴد او ان تر دې چ‪ ３‬د ＊کﻼ ＇ﻴزوﻧﻮ پﻪ جﻮړولﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ‬ ‫تر‪４‬ﻨﻪ کار اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ستاسﻮ پﻪ ﻧظر د ﻳﻮې وداﻧ‪ ９‬د بﻨس＀ پﻪ جﻮړولﻮ ک‪ ３‬د خﻮړ ﻳا س‪５‬ﻨد لﻪ تﻴ‪８‬و ＇خﻪ استفاده کﻮل غﻮره‬ ‫دي کﻪ د غره لﻪ تﻴ‪８‬و ＇خﻪ؟ ول‪３‬؟‬ ‫د وداﻧﻴﻮ پﻪ جﻮړولﻮ ک‪ ３‬زﻳاتره د غره لﻪ تﻴ‪８‬و ＇خﻪ گ＂ﻪ اخﻴستل کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د خﻮړ ﻳا س‪５‬ﻨد‬ ‫تﻴ‪８‬ې گرد جﻮړ＊ت لري او ﻧشﻲ ک‪５‬دلﻰ چ‪ ３‬پﻪ ＊ﻪ او ﻣﻨاسبﻪ تﻮگﻪ و او بدل شﻲ‪ ،‬بﻨا پر دې د خﻮړ‬ ‫لﻪ کا‪１‬ﻮ ＇خﻪ د وداﻧﻴﻮ د بﻨس＀ پﻪ جﻮړولﻮ ک‪ ３‬کار اخﻴستل ﻧﻪ تﻮصﻴﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پر طبﻴعﻲ تﻴ‪８‬و سرب‪５‬ره ﻣصﻨﻮعﻲ تﻴ‪８‬ې ﻫﻢ شتﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻣختﻠفﻮ رﻧگﻮﻧﻮ او اﻧدازو سره جﻮړ‪８４‬ي چ‪３‬‬ ‫د کﻮ！ﻮ او تشﻨابﻮﻧﻮ پﻪ جﻮړولﻮ او ﻧﻮرو پﻪ سطحﻮ ک‪ ３‬کار اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫(‪ :)٧-٥‬الف شکل د غره تﻴ‪８‬ې‬

‫‪81‬‬

‫ب‪ ،‬ﻣصﻨﻮعﻲ تﻴ‪８‬ې‬

‫د ودانيو جو ولو د تي و ځانگ ني‪ :‬د وداﻧﻴﻮ پﻪ جﻮړولﻮ ک‪ ３‬باﻳد لﻪ ﻫغﻮ تﻴ‪８‬و ＇خﻪ کار‬ ‫واخﻴستل شﻲ چ‪ ３‬وړکﻠکﻮالﻰ ولري‪ ،‬شگﻠﻨ‪ ３‬ﻧﻪ وي‪ ،‬پﻪ خ＂ﻮ ﻳا پﻪ ﻧﻮرو ﻣﻮادو کک‪７‬ې ﻧﻪ وي‪ ،‬ډ‪４‬ر‬ ‫وخت پﻪ أزاده ﻫﻮا ک‪ ３‬ک‪＋５‬ﻮدل شﻮې وي او ﻫر کﻠﻪ چ‪ ３‬پﻪ اوبﻮ ک‪ ３‬پر‪＋４‬ﻮدل شﻲ باﻳد لﻪ ‪＇ ٥%‬خﻪ‬ ‫زﻳات‪ ３‬اوبﻪ جذب ﻧﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -3‬چونه‪ :‬لﻪ چﻮﻧ‪ ３‬ﻳا اﻫک ＇خﻪ گ＂ﻪ اخﻴستل لﻪ ډ‪４‬رو پخﻮاﻧﻴﻮ وختﻮﻧﻮ ＇خﻪ دود دى چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫زﻳاترو وداﻧﻴﻮ ک‪ ３‬ور ＇خﻪ کار‬ ‫اخﻴستل شﻮى دى‪ .‬تﻴ‪８‬و تﻪ پﻪ‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬و ب＂ﻴﻮ ک‪ ３‬د تﻮدوخ‪３‬‬ ‫ورکﻮلﻮ پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬چﻮﻧﻪ‬ ‫ﻻس تﻪ را‪＄‬ﻲ‪ .‬چﻮﻧ‪ ３‬تﻴ‪８‬ې لﻪ‬ ‫کان ＇خﻪ را باسﻲ‪ .‬لﻪ چﻮﻧ‪３‬‬ ‫＇خﻪ د پﻠستر د ﻣسال‪ ３‬پﻪ‬ ‫جﻮړولﻮ‪ ،‬تﻴ‪８‬ې لگﻮلﻮ‪ ،‬خ‪＋‬ت‬

‫(‪ :)٧-٦‬شکل چﻮﻧﻪ ﻳا اﻫک‬

‫کارۍ‪ ،‬اﻧگاف او رﻧگ پﻪ‬ ‫جﻮړولﻮ ک‪ ３‬کار اخﻴستل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫چﻮﻧﻪ خار＊ت لروﻧک‪ ،３‬خرابﻮوﻧک‪ ３‬او ش‪２‬ﻮوﻧکﻲ ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې لري‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ د کارولﻮ پﻪ وخت‬ ‫ک‪ ３‬باﻳد د ﻻس ﻣاغﻮ‪ ،‬عﻴﻨکﻮ او د کار لﻪ کالﻴﻮ ＇خﻪ گ＂ﻪ واخﻠئ چ‪ ３‬تر ＇ﻮ چﻮﻧﻪ ﻣستقﻴﻤا ً ستاسﻮ لﻪ‬ ‫پﻮستکﻲ سره وﻧﻪ لگ‪８５‬ي‪ .‬پام کﻮئ چ‪ ３‬خﻮﻧدي اوسئ‪.‬‬ ‫گچ‪ :‬گچ د وداﻧ‪ ９‬جﻮړولﻮ د تﻮکﻮ لﻪ جﻤﻠ‪＇ ３‬خﻪ دى او د گچ تﻴ‪８‬و تﻪ د تﻮدوخ‪ ３‬ورکﻮلﻮ پﻪ ﻧتﻴجﻪ ک‪３‬‬ ‫پﻪ ﻻس را‪＄‬ﻲ‪ .‬گچ پﻪ بازار ک‪ ３‬د سپﻴﻨﻮ پﻮډرو پﻪ ＇‪５‬ر پﻴدا ک‪８５‬ي‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د گچﻮ پﻮډر پﻪ اوبﻮ ﻻﻣده‬ ‫شﻲ‪ ،‬وروستﻪ لﻪ ‪ ٣٠‬دقﻴقﻮ پﻪ پﻮره تﻮگﻪ کﻠک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ وختﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ددې لﻪ پاره چ‪ ３‬گچ ﻳﻮ ＇ﻪ‬ ‫‪＄‬ﻨ‪ ６‬وروستﻪ کﻠک شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﻳﻮ ﻣقدار سﻮچﻪ خاوره ور سره گ‪６‬وي چ‪ ３‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬د گچ پﻪ‬ ‫ﻣصرف ک‪ ３‬احتﻴاط او سپﻤا ﻫﻢ ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬

‫‪82‬‬

‫د گچ د استعمال ځايونه‪ :‬زﻣﻮﻧ‪ ８‬د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ سﻬﻴل لﻮ‪４‬دﻳ‪％‬ﻮ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬داس‪ ３‬وداﻧ‪９‬‬ ‫جﻮړ‪８４‬ي چ‪ ３‬د گﻮﻣبزي پﻮ＊‪＋‬ﻮﻧﻪ لري د ﻫغﻮی د جﻮړوﻧ‪ ３‬تﻮکﻲ زﻳاتره پخ‪ ３‬خ‪＋‬ت‪ ３‬او گچ دي‪.‬‬ ‫سرب‪５‬ره پر دې لﻪ‬ ‫گچ ＇خﻪ د لرگﻲ‬ ‫جﻮړو وداﻧﻴﻮ د‬ ‫چتﻮﻧﻮ ﻣسطح کﻮلﻮ‪،‬‬ ‫د وداﻧﻴﻮ د بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ‬ ‫تجﻬﻴزاتﻮ او وساﻳﻠﻮ‬ ‫ﻧصبﻮلﻮ‪ ،‬رﻧگ‬ ‫جﻮړولﻮ او ﻣجسﻤﻮ‬ ‫جﻮړولﻮ ک‪ ３‬کارول‬

‫(‪ :)٧-٧‬شکل‪ :‬د کﻮروﻧﻮ گﻮﻣبزي پﻮ＊）‬

‫ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٥‬سمنټ‪ :‬سﻤﻨ＀ پﻪ کاﻧکر‪ ＀４‬ک‪＇ ３‬ﻪ ﻧقش لري؟‬ ‫سﻤﻨ＀ د کاﻧکر‪ ＀４‬د اړﻳﻨﻮ(ﻣﻬﻤﻮ) اجزاو ＇خﻪ دي‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬شگﻪ‪ ،‬ﻣﻴده تﻴ‪８‬ې ﻳا جغل‪ ،‬سﻤﻨ＀ او اوبﻪ سره گ‪ ６‬شﻲ‪ ،‬د سﻤﻨ＂ﻮ تﻮﻣﻨﻪ د گ‪６‬وډ شﻮو‬ ‫اجزاو د ﻧ‪＋‬تﻠﻮ سبب گر‪＄‬ﻲ او وروستﻪ لﻪ ＇ﻮ ور‪＄‬ﻮ پﻪ پﻮره تﻮگﻪ کﻠک‪８５‬ي‪ .‬پر عادي سﻤﻨ＂ﻮ سرب‪５‬ره‬ ‫د سﻤﻨ＂ﻮ ﻧﻮر ډولﻮﻧﻪ ﻫﻢ شتﻪ چ‪ ３‬د جﻮش د وخت‪ ،‬د‬ ‫رﻧگ او د اوبﻮ د جذب لﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻳﻮ لﻪ بﻠﻪ سره تﻮپﻴر لري‪.‬‬ ‫سﻤﻨ＀ باﻳد پﻪ وچ ‪＄‬اى ک‪ ３‬وساتل شﻲ‪＄ ،‬کﻪ چ‪３‬‬ ‫لﻮﻧدوالﻰ د سﻤﻨ＂ﻮ د کﻴفﻴت او ＇رﻧگﻮالی د ＊کتﻪ راتﻠﻠﻮ‬ ‫سبب گر‪＄‬ﻲ‪ .‬سﻤﻨ＀ پﻪ بازار ک‪ ３‬د پﻨ‪％‬ﻮس کﻴﻠﻮﻳﻲ‬ ‫ک（ﻮړو پﻪ شکل پﻴدا ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ -6‬فلزي گا ر‪ :‬أﻳا داس‪ ３‬وداﻧ‪ ９‬ﻣﻮ لﻴدلﻲ دي چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫چت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د لرگﻴﻮ ﻳا کاﻧکر‪ ＀４‬پر ‪＄‬اى لﻪ فﻠزي گاډرو‬

‫‪83‬‬

‫(‪ :)٧-٨‬شکل‪ ،‬سﻤ＀‬

‫＇خﻪ کار اخﻴستل شﻮى وي؟‬ ‫فﻠزي گاډر چ‪ ３‬پﻪ (‪ )١٠-٧‬شکل ک‪＊ ３‬ﻮدل شﻮي دي‪ ،‬زﻳاتره د کﻮروﻧﻮ د چت ‪ ،‬سرتاق او ستﻨﻮ‬ ‫جﻮړولﻮ لﻪ پاره تر‪４‬ﻨﻪ کار اخﻠﻲ‪ .‬فﻠزي گاډر ﻧظر د ﻫغﻪ پر‪７４‬والﻲ تﻪ پﻪ لﻤدو او ﻧﻢ لروﻧکﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬استفاده ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻣخک‪ ３‬لﻪ کارولﻮ‬ ‫＇خﻪ ﻫغﻪ باﻳد د زﻧگ ضد پﻪ ﻣﻮادو‬ ‫کک‪ ７‬شﻲ تر ＇ﻮ ډ‪４‬ر عﻤر ولري‪.‬‬

‫د خټگر وسايل‪:‬‬ ‫أﻳا ﻣتﻮجﻪ شﻮي ﻳاست چ‪ ３‬ﻫر شغل‬ ‫خپل ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي وساﻳل لري‪ .‬پﻪ ﻫر‬ ‫(‪ :)7-9‬شکل‬ ‫کسب ک‪ ３‬د کار د وساﻳﻠﻮ ساتﻨﻪ او‬ ‫ﻣراقبت د کاروﻧﻮ د سﻢ سرتﻪ رسﻮلﻮ او برﻳالﻴتﻮب سبب گر‪＄‬ﻲ‪ .‬د خ＂گرۍ ﻳا ﻣعﻤارۍ پﻪ کسب‬ ‫ک‪ ３‬ﻫﻢ سرب‪５‬ره پر ﻣحافظتﻲ وساﻳﻠﻮ لکﻪ‪ :‬ﻻس ﻣاغﻮ‪ ،‬خﻮل‪ ،９‬ﻣﻮزو او عﻴﻨکﻮ‪ ،‬ﻧﻮر وساﻳل ﻫﻢ شتﻪ‬ ‫چ‪ ３‬د وداﻧﻴﻮ جﻮړولﻮ د کار پﻪ سرتﻪ رسﻮلﻮ ک‪ ３‬ور ＇خﻪ گ＂ﻪ اخﻠﻲ چ‪ ３‬لﻪ ﻫغ‪ ３‬جﻤﻠ‪＇ ３‬خﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫د ‪＄‬ﻴﻨﻮ پﻪ لﻮستﻠﻮ ر‪１‬ا اچﻮو‪.‬‬ ‫‪ -1‬اوبه لرونکي تله يا آب ترازو‪ :‬أب ترازو ﻳﻮه داس‪ ３‬ألﻪ ده چ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬پﻪ واسطﻪ ک‪５‬داى‬ ‫شﻲ د اوبﻮ د سط‪ ３‬اواروالﻰ ﻳا افقﻲ والﻰ ﻣعﻠﻮم ک‪７‬و‪ .‬دغﻪ ألﻪ د لرگﻲ لﻪ بدﻧ‪ ３‬او ﻳﻮې کﻮچﻨ‪＊ ９‬ﻴ‪＋‬ﻪ‬ ‫ﻳﻲ استﻮاﻧ‪＇ ３‬خﻪ ﻣتشکﻠﻪ ده چ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬پﻪ دﻧﻨﻪ ک‪ ３‬اوبﻪ او ل‪ ８‬شان ﻫﻮا ‪＄‬اى پر ‪＄‬اى شﻮې‪ .‬لﻪ دغﻪ‬ ‫وسﻴﻠ‪＇ ３‬خﻪ د گ＂‪ ３‬اخﻴستﻨ‪ ３‬طرﻳقﻪ پﻪ (‪ )٧-١٠‬شکل ک‪＊ ３‬ﻮدل شﻮې ده‪.‬‬ ‫‪ -2‬شاول‪ :‬د ﻳﻮې وداﻧ‪ ９‬د دوام او کﻠکﻮالﻲ لﻪ پاره د د‪４‬ﻮالﻮﻧﻮ عﻤﻮد والﻰ او پر ‪＄‬ﻤکﻪ ستﻨ‪３‬‬

‫(‪ :) 7-10‬شکل‬ ‫‪84‬‬

‫ډ‪４‬ر اﻫﻤﻴت لري‪.‬‬ ‫ﻫر کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮ د‪４‬ﻮال ﻳا ستﻦ(پاﻳﻪ) د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پر سطح عﻤﻮد‬ ‫ﻧﻪ وي راغﻠ‪＇ ３‬ﻪ بﻪ پ‪ ）５‬شﻲ؟‬ ‫د شاول ＇خﻪ د کار اخﻴستﻠﻮ پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬ک‪５‬داى شﻲ‬ ‫د د‪４‬ﻮالﻮﻧﻮ عﻤﻮد والﻰ‪！ ،‬ﻴ＀ والﻰ‪ ،‬جگﻮالﻰ‪ ،‬سﻤﻮالﻰ او‬ ‫ﻧا سﻤﻮالﻰ د خ‪＋‬ت کارۍ او پﻠستر کارۍ پﻪ وخت ک‪３‬‬ ‫ﻣعﻠﻮم ک‪７‬اى شﻲ‪ .‬شاول د ﻳﻮ کﻮچﻨﻲ فﻠزي ﻣخروط شکل‬ ‫لري چ‪ ３‬د قاعدې لﻪ ﻣرکز سره ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ تار ت‪７‬لﻰ دى‪ .‬ددغﻪ‬ ‫تار پﻪ اﻣتداد ک‪ ３‬ﻳﻮ درسﻲ فﻠزي پترى ‪＄‬اى پر ‪＄‬اى شﻮى‬ ‫(‪ :)7-11‬شکل‬ ‫چ‪ ３‬تار ﻳ‪ ３‬لﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ت‪５‬ر شﻮى دى‪ .‬پﻪ (‪ )٧-١١‬شکل ک‪ ３‬لﻪ‬ ‫شاول ＇خﻪ د گ＂‪ ３‬اخﻴستﻨ‪＇ ３‬رﻧگﻮالﻰ شﻮى دى‪ ،‬پاﻣﻠرﻧﻪ‬ ‫ورتﻪ وک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪-3‬رجه‪ :‬د وداﻧ‪ ９‬جﻮړولﻮ(ﻣعﻤارۍ)‬ ‫رجﻪ د ﻳﻮه کﻠک تار ＇خﻪ عبارت ده‬ ‫چ‪ ３‬ک‪５‬داى شﻲ د ﻫغ‪ ３‬پﻪ واسطﻪ ﻳﻮ‬ ‫سﻢ او اﻧدازه شﻮى خط ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ راشﻲ‪.‬‬ ‫لﻪ رج‪＇ ３‬خﻪ پﻪ تﻴ‪８‬و لگﻮلﻮ‪ ،‬خ‪＋‬ت‬ ‫کارۍ‪ ،‬ک‪５‬ﻨدﻧﻪ‪ ،‬د اﻧدازو اﻧتقال او ﻧﻮرو‬ ‫ډول ډول سختﻮ کاروﻧﻮ ک‪ ３‬کار او گ＂ﻪ‬ ‫اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫(‪ :) 7-12‬شکل‬ ‫‪ -4‬گلماله‪ :‬لﻪ گﻠﻤال‪＇ ３‬خﻪ د‬ ‫ﻣسال‪ ３‬پﻪ اوارولﻮ ک‪ ３‬کار اخﻴستل‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬گﻠﻤال‪ ３‬زﻳاتره فﻠزي ﻳا د لرگﻲ ＇خﻪ جﻮړې شﻮې وي‪،‬‬ ‫ﻫغﻪ گﻠﻤال‪ ３‬چ‪ ３‬پرﻣخ ﻳ‪ ３‬لﻤ（ﻰ ﻧصب شﻮى وي‪ ،‬د د‪４‬ﻮالﻮﻧﻮ‬ ‫ل د پﻠستروﻧﻮ د لﻤ（ﻲ سﻮلﻮﻧ‪ ３‬لپاره ﻫﻢ کارول ک‪８５‬ي پﻪ (‪)٧-١٣‬‬ ‫‪ :‬شک‬ ‫‪) ٧‬‬‫شکل ک‪＇ ３‬ﻮ ډولﻪ گﻠﻤال‪＊ ３‬ﻮدل شﻮې دي‪.‬‬ ‫‪١٣‬‬ ‫(‬

‫‪85‬‬

‫‪ -5‬گز لرگى(چوب گز)‪ :‬گز لرگﻰ لﻪ فﻠز ﻳا‬ ‫لرگﻲ ＇خﻪ جﻮړه شﻮې ألﻪ ده چ‪＇ ３‬ﻠﻮر ﻣقطع‬ ‫ضﻠع‪ ３‬لري او خ＂گر(ﻣعﻤار) ور ＇خﻪ د پﻠستر‬

‫گز لرگﻲ‬

‫د پر‪７４‬والﻲ د کﻤﻮلﻮ او ارولﻮ‪ ،‬کاﻧکر‪ ،＀４‬د کﻮ！ﻮ‬ ‫د سطحﻮ‪ ،‬د د‪４‬ﻮالﻮﻧﻮ د اخ‪ ７５‬سﻤﻮلﻮ او ﻳﻮ ＇‪５‬ر‬ ‫کﻮلﻮ او ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻧﻮرو کاروﻧﻮ لﻪ پاره کار اخﻠﻲ‪ .‬پﻪ‬ ‫(‪ )٧-١٤‬شکل ک‪ ３‬د لرگﻲ او فﻠزي گز لرگﻲ ﻳا‬ ‫چﻮپ گزوﻧﻪ ＊ﻮدل شﻮي دي‪.‬‬ ‫‪-6‬دسپنه‪ :‬دسپﻨ‪＇ ３‬خﻪ خ＂گر(ﻣعﻤار) پﻪ تﻴ‪８‬و‬

‫(‪ :)7-14‬شکل‬ ‫(‪ :)7-15‬شکل‬

‫لگﻮلﻮ‪ ،‬خ‪＋‬ت کارۍ‪ ،‬خ‪＋‬تﻮ ﻣاتﻮلﻮ‪ ،‬اﻧگاف او ﻧﻮرو‬ ‫‪＄‬ﻴﻨﻮ کاروﻧﻮ ک‪ ３‬گ＂ﻪ اخﻠﻲ‪ ،‬پﻪ (‪ )٧-١٥‬شکل ک‪ ３‬ﻳﻮ‬ ‫ډول دسپﻨﻪ ＊ﻮدل شﻮې ده‪.‬‬

‫ک ن‪３‬‬ ‫ﻫر گروپ ﻳﻮ لﻪ ﻻﻧدې فعالﻴتﻮﻧﻮ ＇خﻪ غﻮره او سرتﻪ ورسﻮئ‪:‬‬ ‫‪ -١‬د أب ترازو پﻪ واسطﻪ د خپل ！ﻮلگﻲ د ＇ﻮ ﻣختﻠفﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ اواروالﻰ وأزﻣائﻲ‪ ،‬او بﻴا لﻪ‬ ‫أب ترازو ＇خﻪ د کار اخﻴستﻠﻮ ＇رﻧگﻮالی خپﻠﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د رج‪ ３‬تار د خپل ！ﻮلگﻲ د ﻳﻮ کتار ﻣﻴز پر ﻳﻮه ＇ﻨ‪６‬ه کﻠک ک‪７‬ئ او د تار بل سر د ﻫﻤدغﻪ‬ ‫کتار پر وروستﻨﻰ ﻣ‪５‬ز کﻠک ک‪７‬ئ‪ .‬بﻴا وگﻮرئ چ‪ ３‬د ﻧﻮرو ﻣ‪５‬زوﻧﻮ ＇ﻨ‪６‬ې د رج‪ ３‬لﻪ تار ＇خﻪ‬ ‫پﻪ کﻮﻣﻪ اﻧدازه وروستﻪ ﻳا ﻣخک‪ ３‬دي‪！ .‬ﻮل ﻣ‪５‬زوﻧﻪ د رج‪ ３‬لﻪ تار سره وﻧ‪＋‬ﻠﻮئ‪ ،‬پﻪ پاى ک‪ ３‬لﻪ‬ ‫رج‪＇ ３‬خﻪ د کار اخﻴستﻠﻮ ＇رﻧگﻮالﻰ خپﻠﻮ ！ﻮلﻴگﻮالﻮ تﻪ وواﻳاست‪.‬‬ ‫‪ -٣‬د خپل ！ﻮلگﻲ د د‪４‬ﻮال ﻣختﻠف‪ ３‬وتﻠ‪ ３‬ﻧﻨﻮت‪＇ ３‬ﻨ‪６‬ې د شاول پﻪ واسطﻪ اﻧدازه ک‪７‬ئ او‬ ‫پﻪ ﻫﻤدغﻪ ترتﻴب ﻣعﻠﻮم ک‪７‬ئ چ‪ ３‬د د‪４‬ﻮال خ‪＋‬ت کاري او پﻠستر کاري پﻪ سﻤﻪ تﻮگﻪ سرتﻪ‬ ‫رسﻴدل‪ ３‬ده کﻪ ﻧﻪ؛ پﻪ پاى ک‪ ３‬د شاول د کارولﻮ طرﻳقﻪ خپﻠﻮ ！ﻮلگﻴﻮالﻮ تﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪86‬‬

‫د څپرکي لن يز‬

‫لﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ اﻧساﻧاﻧﻮ د سﻮړوالﻲ‪ ،‬تﻮدوالﻲ او د وحشﻲ ژوو لﻪ وﻳرې ＇خﻪ د ‪＄‬ان ساتﻨ‪ ３‬لپاره د غروﻧﻮ او غﻮﻧ‪６‬ﻳﻮ پﻪ‬ ‫غاروﻧﻮ ک‪ ３‬ژوﻧد کاوه‪ .‬د غروﻧﻮ او غﻮﻧ‪６‬ﻳﻮ طبﻴعﻲ غاروﻧﻪ د لﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ اﻧساﻧاﻧﻮ لﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ کﻮروﻧﻪ و‪.‬‬ ‫د ﻳﻮې وداﻧ‪ ９‬ﻧقشﻪ د د‪４‬ﻮالﻮﻧﻮ د ﻣﻮقعﻴتﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻻرو‪ ،‬ک‪７‬کﻴﻮ‪ ،‬وروﻧﻮ او د وداﻧ‪ ９‬د ﻣختﻠفﻮ اجزاو لﻪ وسﻴﻠ‪＇ ３‬خﻪ‬ ‫عبارت ده چ‪ ３‬د گ＂ﻪ اخﻴستﻮﻧکﻲ د اړتﻴا او اﻧدازې ﻣطابق جﻮړ‪８４‬ي‪.‬‬ ‫د خ‪＋‬تﻮ د تﻴارولﻮ او جﻮړولﻮ لﻪ پاره د ﻣﻨاسب‪ ３‬خاورې اﻧتخاب ډ‪４‬ر اﻫﻤﻴت لري‪ .‬کﻮﻣﻪ خاوره چ‪ ３‬د خ‪＋‬تﻮ چﻮلﻮ لﻪ‬ ‫پاره تر‪４‬ﻨﻪ کاراخﻴستل ک‪８５‬ي باﻳد د ﻣﻴده شگ‪ ３‬او سﻮچﻪ خاورې ﻣعﻴﻦ ﻣخﻠﻮط ولري‪.‬‬ ‫وروستﻪ لﻪ ﻫغ‪ ３‬چ‪ ３‬خاﻣ‪ ３‬خ‪＋‬ت‪ ３‬د لﻤر د تﻮدوخ‪ ３‬پﻪ واسطﻪ وچ‪ ３‬شﻲ ب＂‪ ９‬تﻪ وړل ک‪８５‬ي او پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬پﻪ سﻤﻪ‬ ‫او ﻣسﻠکﻲ ډول دﻳﻮال ک‪８５‬ي تر ＇ﻮ ！ﻮلﻮ خ‪＋‬تﻮ تﻪ ＊ﻪ حرارت ورس‪８５‬ي چ‪ ３‬پﻪ ﻧتﻴجﻪ ک‪ ３‬خاﻣ‪ ３‬خ‪＋‬ت‪ ３‬پﻪ پخﻮ خ‪＋‬تﻮ‬ ‫بدل‪８５‬ي‪.‬‬ ‫＊‪ ３‬خ‪＋‬ت‪ ３‬ﻫغﻪ دي چ‪ ３‬تﻮدوخﻪ ﻳا حرارت ورتﻪ پﻪ سﻤﻪ تﻮگﻪ رسﻴدل‪ ３‬او ＊‪ ３‬پخ‪ ３‬شﻮې وي‪ .‬د خ‪＋‬تﻮ شکل ﻣﻨظﻢ او د‬ ‫＇ﻨ‪６‬و کر＊‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣستقﻴﻤ‪ ３‬وې‪ .‬سرب‪５‬ره پر دې خ‪＋‬ت‪ ３‬باﻳد لﻮى لﻮى چاودوﻧﻪ او تش‪ ３‬وﻧﻪ لري‪.‬‬ ‫تﻴ‪８‬ې ﻳا کا‪１‬ﻲ د وداﻧﻴﻮ جﻮړولﻮ لﻪ ﻣﻬﻤﻮ تﻮکﻮ ＇خﻪ دي چ‪ ３‬د رﻧگ‪ ،‬شکل‪ ،‬کﻠکﻮالﻲ او پﻮستﻮالﻲ لﻪ ﻣخ‪３‬‬ ‫ډ‪４‬ر قسﻤﻮﻧﻪ لري‪ .‬پﻪ وداﻧﻴﻮ ک‪ ３‬باﻳد ﻫغﻪ تﻴ‪８‬ې وکارول شﻲ چ‪ ３‬ﻻزم کﻠکﻮالﻰ ولري(شگﻠﻨﻲ ﻧﻪ وي)‪ ،‬پﻪ خ＂ﻮ او‬ ‫ﻧﻮرو ﻣﻮادو کک‪７‬ې ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫د چﻮﻧ‪ ３‬تﻴ‪８‬و تﻪ پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬و ب＂ﻴﻮ ک‪ ３‬د حرارت ورکﻮلﻮ پﻪ ﻧتﻴجﻪ ک‪ ３‬چﻮﻧﻪ ﻻس تﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫گچ د وداﻧ‪ ９‬جﻮړولﻮ د ﻣﻮادو لﻪ جﻤﻠ‪＇ ３‬خﻪ دى چ‪ ３‬د گچ تﻴ‪８‬و تﻪ د تﻮدوخ‪ ３‬ورکﻮلﻮ ＇خﻪ پﻪ ﻻس را‪＄‬ﻲ‪ .‬گچ‬ ‫پﻪ بازار ک‪ ３‬د سپﻴﻨﻮ پﻮډرو پﻪ ډول پﻴدا ک‪８５‬ي‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬شگﻪ‪ ،‬د تﻴ‪８‬و ﻣﻴده گﻲ(جغل)‪ ،‬سﻤﻨ＀ او اوبﻪ سره گ‪ ６‬شﻲ‪،‬‬ ‫د سﻤﻨ＂ﻮ تﻮﻣﻨﻪ د دغﻪ گ‪６‬و شﻮﻳﻮ اجزاو د ﻧ‪＋‬تﻠﻮ سبب گر‪＄‬ﻲ او لﻪ ＇ﻮ ور‪＄‬ﻮ ت‪５‬ر‪４‬دلﻮ وروستﻪ ډ‪４‬ر کﻠک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫اوبﻪ لروﻧک‪ ３‬تﻠﻪ ﻳا أب ترزاو ﻳﻮه داس‪ ３‬ألﻪ ده چ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬پﻪ واسطﻪ د سطحﻮ افقﻲ والی ﻳا اوار والﻰ ﻣعﻠﻮﻣ‪５‬دلی شﻲ‪.‬‬ ‫د شاول ＇خﻪ د استفادې پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬ک‪５‬داى شﻲ د خ‪＋‬ت کارۍ‪ ،‬تﻴ‪８‬و لگﻮلﻮ او د‪４‬ﻮالﻮﻧﻮ د پﻠستروﻧﻮ عﻤﻮد‬ ‫والﻰ‪ ،‬کﻮږوالﻰ‪ ،‬وتﻲ او ﻧﻨﻮتﻲ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ ﻣعﻠﻮم شﻲ‪.‬‬ ‫رجﻪ د خ＂گ‪７‬ۍ لﻪ ﻫغﻪ تار ＇خﻪ عبارت ده چ‪ ３‬پﻪ واسطﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ اﻧدازه شﻮى او ﻣستقﻴﻢ خط ﻣﻨ‪％‬تﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫لﻪ گﻠﻤال‪＇ ３‬خﻪ د ﻣسال‪ ３‬د اوارولﻮ لﻪ پاره کار اخﻴستل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د گز لرگﻲ ﻳا چﻮپ گز پﻪ واسطﻪ خ＂گر د پﻠستر د پر‪７４‬والﻰ کﻤﻮلﻮ‪ ،‬د کﻮ！ﻮ د سطحﻮ‪ ،‬کاﻧکر‪ ،＀４‬د د‪４‬ﻮالﻮﻧﻮ پﻪ اوارولﻮ‬ ‫او ﻳﻮ شان کﻮلﻮ‪ ،‬اخ‪ ７５‬او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻮرو کاروﻧﻮ سرتﻪ رسﻮلﻮ ک‪ ３‬استفاده کﻮي‪.‬‬ ‫لﻪ دسپﻨ‪＇ ３‬خﻪ خ＂گر د خ‪＋‬تﻮ پﻪ لگﻮلﻮ‪ ،‬تﻴ‪８‬و پﻪ لگﻮلﻮ‪ ،‬اﻧگاف‪ ،‬د خ‪＋‬تﻮ پﻪ ﻣاتﻮلﻮ او شکل ورکﻮلﻮ ک‪ ３‬کار اخﻠﻲ‪.‬‬

‫د اووم څپرکي تمرين‬ ‫‪ .١‬د ﻳﻮې وداﻧ‪ ９‬ﻧقشﻪ د ＇ﻪ ډول ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ لروﻧک‪ ３‬وي؟ رو＊اﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .٢‬د ﻫغﻮ خطروﻧﻮ د ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ لست جﻮړ ک‪７‬ئ چ‪ ３‬پﻪ طبﻴعﻲ تﻮگﻪ وداﻧ‪ ９‬د گﻮاښ ﻻﻧدې راولﻲ‪.‬‬ ‫‪ .٣‬د ﻳﻮې دوه کﻮ！ﻴزې وداﻧ‪ ９‬ﻧقشﻪ رسﻢ ک‪７‬ئ چ‪ ３‬پخﻠﻨ‪％‬ﻰ او تشﻨاب ﻫﻢ ولري‪.‬‬ ‫‪ .٤‬د خ‪＋‬تﻮ اچﻮلﻮ لپاره باﻳد کﻮم ډول خاوره غﻮره ک‪７‬اى شﻲ‪.‬‬ ‫‪ .٥‬پخ‪ ３‬خ‪＋‬ت‪ ３‬باﻳد کﻮم ډول صفات ولري؟ رو＊اﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .٦‬سﻤﻨ＀ پﻪ کﻮﻣﻮ شراﻳطﻮ ک‪ ３‬وساتل شﻲ؟ واضح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .٧‬لﻪ گﻠﻤال‪ ３‬او گز لرگﻲ ＇خﻪ پﻪ کﻮﻣﻮ کاروﻧﻮ ک‪ ３‬گ＂ﻪ اخﻴستل ک‪８５‬ي؟ بﻴان ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪87‬‬