Petrol: Para ve Güç Çatısmasının Epik Öyküsü [9 ed.] 9789754580631


104 43 12MB

Turkish Pages 742 [749] Year 2016

Report DMCA / Copyright

DOWNLOAD PDF FILE

Table of contents :
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_002
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_003
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_004
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_005
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_006
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_007
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_008
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_009
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_010
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_011
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_012
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_013
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_014
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_015
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_016
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_017
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_018
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_019
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_020
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_021
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_022
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_023
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_024
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_025
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_026
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_027
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_028
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_029
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_030
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_031
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_032
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_033
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_034
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_035
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_036
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_037
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_038
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_039
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_040
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_041
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_042
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_043
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_044
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_045
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_046
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_047
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_048
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_049
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_050
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_051
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_052
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_053
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_054
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_055
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_056
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_057
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_058
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_059
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_060
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_061
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_062
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_063
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_064
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_065
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_066
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_067
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_068
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_069
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_070
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_071
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_072
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_073
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_074
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_075
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_076
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_077
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_078
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_079
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_080
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_081
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_082
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_083
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_084
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_085
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_086
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_087
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_088
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_089
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_090
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_091
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_092
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_093
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_094
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_095
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_096
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_097
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_098
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_099
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_100
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_101
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_102
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_103
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_104
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_105
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_106
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_107
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_108
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_109
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_110
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_111
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_112
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_113
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_114
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_115
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_116
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_117
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_118
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_119
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_120
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_121
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_122
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_123
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_124
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_125
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_126
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_127
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_128
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_129
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_130
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_131
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_132
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_133
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_134
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_135
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_136
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_137
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_138
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_139
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_140
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_141
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_142
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_143
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_144
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_145
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_146
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_147
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_148
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_149
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_150
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_151
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_152
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_153
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_154
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_155
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_156
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_157
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_158
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_159
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_160
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_161
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_162
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_163
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_164
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_165
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_166
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_167
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_168
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_169
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_170
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_171
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_172
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_173
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_174
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_175
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_176
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_177
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_178
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_179
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_180
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_181
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_182
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_183
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_184
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_185
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_186
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_187
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_188
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_189
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_190
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_191
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_192
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_193
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_194
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_195
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_196
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_197
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_198
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_199
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_200
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_201
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_202
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_203
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_204
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_205
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_206
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_207
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_208
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_209
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_210
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_211
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_212
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_213
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_214
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_215
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_216
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_217
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_218
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_219
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_220
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_221
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_222
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_223
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_224
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_225
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_226
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_227
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_228
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_229
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_230
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_231
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_232
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_233
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_234
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_235
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_236
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_237
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_238
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_239
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_240
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_241
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_242
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_243
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_244
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_245
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_246
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_247
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_248
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_249
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_250
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_251
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_252
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_253
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_254
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_255
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_256
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_257
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_258
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_259
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_260
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_261
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_262
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_263
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_264
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_265
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_266
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_267
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_268
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_269
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_270
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_271
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_272
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_273
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_274
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_275
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_276
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_277
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_278
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_279
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_280
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_281
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_282
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_283
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_284
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_285
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_286
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_287
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_288
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_289
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_290
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_291
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_292
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_293
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_294
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_295
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_296
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_297
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_298
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_299
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_300
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_301
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_302
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_303
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_304
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_305
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_306
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_307
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_308
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_309
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_310
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_311
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_312
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_313
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_314
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_315
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_316
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_317
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_318
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_319
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_320
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_321
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_322
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_323
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_324
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_325
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_326
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_327
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_328
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_329
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_330
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_331
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_332
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_333
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_334
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_335
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_336
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_337
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_338
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_339
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_340
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_341
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_342
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_343
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_344
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_345
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_346
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_347
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_348
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_349
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_350
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_351
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_352
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_353
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_354
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_355
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_356
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_357
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_358
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_359
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_360
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_361
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_362
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_363
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_364
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_365
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_366
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_367
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_368
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_369
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_370
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_371
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_372
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_373
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_374
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_375
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_376
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_377
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_378
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_379
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_380
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_381
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_382
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_383
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_384
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_385
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_386
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_387
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_388
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_389
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_390
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_391
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_392
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_393
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_394
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_395
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_396
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_397
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_398
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_399
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_400
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_401
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_402
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_403
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_404
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_405
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_406
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_407
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_408
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_409
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_410
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_411
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_412
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_413
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_414
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_415
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_416
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_417
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_418
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_419
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_420
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_421
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_422
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_423
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_424
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_425
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_426
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_427
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_428
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_429
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_430
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_431
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_432
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_433
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_434
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_435
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_436
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_437
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_438
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_439
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_440
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_441
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_442
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_443
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_444
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_445
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_446
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_447
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_448
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_449
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_450
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_451
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_452
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_453
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_454
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_455
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_456
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_457
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_458
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_459
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_460
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_461
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_462
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_463
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_464
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_465
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_466
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_467
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_468
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_469
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_470
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_471
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_472
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_473
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_474
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_475
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_476
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_477
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_478
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_479
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_480
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_481
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_482
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_483
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_484
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_485
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_486
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_487
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_488
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_489
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_490
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_491
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_492
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_493
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_494
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_495
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_496
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_497
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_498
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_499
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_500
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_501
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_502
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_503
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_504
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_505
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_506
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_507
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_508
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_509
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_510
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_511
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_512
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_513
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_514
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_515
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_516
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_517
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_518
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_519
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_520
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_521
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_522
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_523
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_524
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_525
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_526
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_527
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_528
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_529
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_530
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_531
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_532
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_533
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_534
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_535
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_536
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_537
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_538
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_539
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_540
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_541
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_542
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_543
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_544
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_545
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_546
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_547
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_548
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_549
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_550
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_551
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_552
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_553
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_554
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_555
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_556
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_557
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_558
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_559
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_560
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_561
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_562
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_563
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_564
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_565
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_566
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_567
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_568
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_569
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_570
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_571
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_572
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_573
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_574
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_575
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_576
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_577
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_578
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_579
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_580
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_581
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_582
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_583
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_584
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_585
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_586
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_587
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_588
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_589
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_590
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_591
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_592
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_593
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_594
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_595
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_596
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_597
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_598
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_599
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_600
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_601
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_602
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_603
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_604
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_605
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_606
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_607
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_608
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_609
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_610
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_611
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_612
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_613
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_614
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_615
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_616
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_617
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_618
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_619
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_620
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_621
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_622
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_623
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_624
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_625
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_626
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_627
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_628
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_629
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_630
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_631
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_632
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_633
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_634
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_635
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_636
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_637
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_638
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_639
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_640
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_641
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_642
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_643
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_644
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_645
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_646
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_647
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_648
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_649
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_650
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_651
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_652
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_653
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_654
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_655
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_656
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_657
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_658
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_659
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_660
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_661
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_662
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_663
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_664
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_665
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_666
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_667
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_668
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_669
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_670
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_671
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_672
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_673
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_674
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_675
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_676
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_677
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_678
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_679
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_680
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_681
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_682
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_683
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_684
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_685
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_686
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_687
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_688
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_689
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_690
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_691
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_692
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_693
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_694
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_695
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_696
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_697
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_698
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_699
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_700
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_701
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_702
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_703
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_704
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_705
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_706
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_707
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_708
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_709
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_710
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_711
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_712
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_713
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_714
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_715
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_716
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_717
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_718
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_719
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_720
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_721
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_722
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_723
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_724
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_725
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_726
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_727
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_728
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_729
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_730
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_731
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_732
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_733
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_734
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_735
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_736
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_737
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_738
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_739
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_740
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_741
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_742
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_743
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_744
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_745
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_746
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_747
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_748
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_749
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_750
Daniel Yergin - Petrol [Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü]-Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (2016)_Sayfa_751
Boş Sayfa
Boş Sayfa
Recommend Papers

Petrol: Para ve Güç Çatısmasının Epik Öyküsü [9 ed.]
 9789754580631

  • 0 0 0
  • Like this paper and download? You can publish your own PDF file online for free in a few minutes! Sign Up
File loading please wait...
Citation preview

Genel Yayın: 332

İNCELEME DANJEL YERGIN

PETROL PARA VE GÜÇ ÇATIŞMASININ EPİK ÖYKÜSÜ ÖZGÜN ADI

The Prize 1 The Epic Quest for O il, Money and Power COPYRIGHT© 1991, DANIEL YERGIN KESiM TELiF HAKLARI AJANSI KANALıYLA ALINMIŞTIR. ©TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI, 1995

Sertifika No: 29619

GÖRSEL YÖNETMEN

BİROL BA YRAM GRAFiK TASARIM UYGULAMA

TüRKiYE İŞ BANKASI KÜLTüR YA YlNLARI IV. BASIM: ŞUBAT 2007, İSTANBUL IX. BASIM: EKİM 2016, İSTANBUL

ISBN 978-975-458-063-1

BASKI

MİMOZA MATBAACILIK SANAYİ VE TİCARET ANONiM ŞİRKETİ MERKEZ EFENDi MAH. DAVUTPAŞA CAD. NO: 123 KAT: 1-3 ZEYTİNBURNU 1 İSTANBUL

(0212) 482 99 10 Sertifika No: 33198

TüRKİ YE İŞ BANKASI KÜLTüR YA YlNLARI İSTİKLAL CADDESi, MEŞELİK SOKAK NO: 214 BEYOGLU 34433 İSTANBUL

Tel. (0212) 252 39 91 Faks. (0212) 252 39 95 www

.iskultur .com.tr

İnceleme

petrol PARA VE GÜÇ ÇATlŞMASININ EPİK ÖYKÜSÜ Daniel Yergin Çeviren Kamuran Tuncay

TÜRKIYE

$BANKASI

Kültür Yayınları

Bu eserimi Angela, Alexander ve Rebeka ya ithaf ediyorum.

Içindekiler

Önsöz 9 Birinci Bölüm KURUCULAR 1 . Kafamızdaki Petrol 1 7 2. "Planımız" 33 3. Rekabete Açık Ticaret 54 4. Yeni Bir Yüzyıl 76 5. Ejderin Katli 95 6. Petrol Savaşları 1 1 2 7. Acem Ülkesinde "Zevk-ü Sefa" 1 32 8. Kaderin Çizdiği Tehlikeli Dalış 1 46 İkinci Bölüm GLOBAL MÜCADELE 9. Zaferin Kanı: Birinci Dünya Savaşı 1 63 1 O. Ortadoğu Kapısının Açılması 1 80 l l . Kıtlıktan Bolluğa 202 1 2. Yeni Üretim İçin Savaş 223 1 3 . Petrol Seli 237 1 4 . Dostlar ve Düşmanlar 252 1 5. Arap İmtiyazları 2 70 Üçüncü Bölüm SAVAŞ VE S TRATEJi 1 6. Japonya'yı Savaşa Götüren Yo1 293 1 7. Almanya'nın Savaş Formülü 3 1 4 1 8. Japonya'nın Aşil Topuğu 335 1 9. Müttefikler Savaşı 350

Dördüncü Bölüm HİDROKARBON ÇAGI 20. Yeni Çekim Merkezi 3 73 2 1 . Savaş Sonu Petrol Düzeni 389 22. Yarı Yarıya: Petrolde Yeni Uzlaşma 409 23. "İhtiyar Mossy" ve İran İçin Mücadele 427 24. Süveş Krizi 454 25. Filler 4 73 26. OPEC ve Yeni Bir Dalgalanma 49 1 27. Hidrokarbon Adam 5 1 O Beşinci Bölüm DÜNYADA EGEMENUK SAVAŞI 28. Gerileme Yılları 53 1 29. Petrol Denen Silah 554 30. "Yaşamamız İçin Pazarlık" 5 76 3 1 . OPEC İmparatorluğu 594 32. Uyum Sağlama 6 1 3 33. İkinci Şok: Büyük Panik 632 34. "Gidiyoruz" 655 35. Sıradan Bir Ticari Meta mı? 670 36. Ter Dökülüyor. Daha Ne Kadar inebilir? 697 Sonsöz 720 Kronoloji 73 7 Teşekkür 740

Onsöz

Winston Churchill neredeyse bir gecede fikrini değiştirdi. 1 9 1 1 yazma kadar zamanın İçişleri Ba· kanı olan genç Churchill, "Ekonomistler" diye anılan ve aslında İngiltere-Almanya arasındaki de­ niz kuvv etleri yarışında önde gelmek uğruna bazı kişilerin körüklediği aşın askeri harcamaları eleş­ tiren kabine üyelerinden biriydi. Giderek büyüyen bu yarışma, iki ulus arasındaki düşmanlığı pe­ kiştiren en güçlü etken olmuştur. Ama Churchill Almanya ile bir savaştan kaçınılabileceğinde ıs­ rar ediyor ve Almanya'nın niyetinin ille de saldırgan olmadığı tezini vurgulayarak savunuyordu. Ona göre para, aşırı sayıda savaş gemisi satın almak için değil, ülkenin sosyal programları için har­ canmalıydı. Ancak, 1 Temmuz 1 9 1 1 'de Kaiser Wilhelm, Alman donanmasının "Panter" adındaki gemi­ sini Fas'ın Atiantik kıyısındaki Agadir !imanına gönderiyordu. Kaiser Wilhelm bunu Fransa'nın Af. rika'dak.i nüfuzunu anlamak ve Almanya'nın buradaki konumu için gerekli stratejiyi saptamak ama­ cıyla yapmıştı. "Panter" küçük bir savaş gemisi, Agadir ise, ikinci derecede önemli bir liman ken­ tiydi. Yine de geminin buraya gelişi ciddi bir uluslararası bunalıma yol açtı. Alman ordusunun to· parlanması ülkenin Avrupalı komşuları arasında zaten bir hayli huzursuzluk yaratmıştı. Şimdi bir de "Panter"i göndermekle, Almanya'nın "güneşte bir yer kap ma" çabasında olduğunu, Fransa ve İngiltere'nin dünya yüzündeki konuıniarına açıkça meydan okuduğunu düşünüyorlardı. Bu olayı izleyen birkaç hafta Avrupa savaş korkusuyla çalkalandı. Ancak temmuz ayı bitmeden bu korku yenilmiş, gerginlik azaımıştı ve Churchill'in deyimiyle "Zorba artık yukarıya doğru tırmanmıyor, aşağı doğru iniyordu. " Bu sözlerine karşın yaşanan kriz Churchill'in dünya görüşünü değiştirmiş· tir. Almanya'nın niyetleri konusunda ewelce yaptığı değerlendirmenin aksine artık bu ülkenin egemenlik (hegemonya) peşinde olduğuna, bu egemenliği kazanmak için askeri gücünü kullan­ makta tereddüt etmeyeceğine inanmaya başlamıştı. Artık savaşın gerçekten kaçınılmaz ve başla­ masının da sadece bir zaman sorunu olduğu kanısına varmıştı. Agadir olayından hemen sonra Donanma Bakanlığı'na atanan Churchill, İngiltere'yi kaçını!· maz gördüğü hesaplaşma günü için askeri yönden hazırlayacağına ve bu uğurda elinden gelen her şeyi yapacağına ant içti. Görevinin İngiltere'nin emperyalist gücünün sembolü ve kendi öz varlı­ ğı olan kraliyet donanmasını, açık denizlerde kendisine kafa tutan Almanya'yla baş edebilecek gü­ ce getirmek olduğuna inanıyordu. Karşılaştığı sorunlar içinde en önemli ve en kapsamlı olanlar­ dan birisi, görünüşte yapı bakımından teknik sayılacak bir konuydu. Yirminci yüzyıl için büyük anlamlar taşıyan bu sorun şuydu: O güne kadar İngiliz donanmasının geleneksel enerji kaynağı olan kömürden acaba petrole dönerek, kömür yerine petrol kullanımına geçilmeli miydi? Birçok kişi böyle bir dönüşün tam anlamıyla çılgınlık olacağı kanısındaydı. Onlara göre donanmanın o güne kadar emniyetle, güvenle kullandığı Galler Bölgesi kömürünün kullanımına devam etmek gerekirdi. Kömür yerine artık "Pers Ülkesi"nden, (İran'ın o zamanki adı) çok uzaklardan gelen, güvenilir olmaktan yoksun petrol rezervleri kullanmak tam bir çılgınlıktı. Churchill'in deyimiyle donanınayı geri dönmernek üzere petrole bağlamak aslında "dertler denizine karşı silahlanmak" 9

(Shakespeare'in Hamlet oyunundan) gibi bir şeydi. Ancak petrolün sağlayacağı, daha fazla sürat ve insan gücünün daha verimli kullanımı gibi stratejik yararlar o denli belirgindi ki, Churchill da­ ha fazla tereddüt etmedi. İngiltere'nin "deniz kuwetlerindeki üstünlüğünü petrole dayandırma­ sı" gerektiğine karar verdi ve bu nedenle de kendisini, tüm enerji ve coşkusuyla bu amacın ger­ çekleşmesine adadı_ Zaten başka bir seçenek de yoktu_ Churchill'in ifade ettiği gibi "Bu riskli işten elde edile­ cek tek ödül üstünlük sağlamaktı_ " B u görüşüyle Churchill I. Dünya Savaşı'nın arifesinde, çok temel olan bir gerçeği yansıtmış oluyordu_ Bu gerçek sadece o günleri izleyen yangın sürecinde değil, daha sonra da, yıllar boyun­ ca geçerli olacaktı_ Artık petrol tüm yirminci yüzyıl boyunca üstünlük ve efendiliğin simgesi ola­ caktı. İşte bu kitabın konusu budur: Üstünlük için yapılan çatışmanın öyküsü. 1 990'lı yılların başında, Churchill'in petrole bağlanışından yaklaşık seksen yıl sonra, iki Dün­ ya Savaşı ve uzun bir Soğuk Savaş'ın bitiminde, insanların yeni ve daha barışçı bir sürecin başla­ dığına inandığı bir anda, petrol yeniden bir kez daha tüm dünyada gündeme geliyor ve çekişme­ lerin odak noktası oluyordu. 2 Ağustos 1 990'da, yirminci yüzyılın bir başka diktatörü, Irak Dev­ let Başkanı Saddam Hüseyin, komşusu Kuveyt ülkesini işgal ediyordu. Amacı sadece bir kraliyet devletini ele geçirmekle kalmayıp, aynı zamanda ülkenin zenginliklerine de el koymaktı. Bu onun için çok muhteşem bir ödül sayılırdı. Başarılı olması halinde Irak dünyanın en önde gelen petrol gücü olmakla kalmayacak, hem Arap dünyasının hem de gezegenin en büyük petrol rezervine sa­ hip olan Körfez'in tek hakimi konumuna gelecekti. Irak'ın kazanacağı bu yeni güç, servet ve pet­ rol konusundaki egemenliği, dünyanın geri kalan tüm ülkelerini Saddam Hüseyin'in doymaz hır­ sına köle edecekti. "Irak Kuveyt'in kaynaklarını kullanarak kendisini görkemli bir nükleer silah devleti haline getirebilecek, hatta daha da ileri gidip belki de bir süper güç olacaktı. Bu ise, ulus­ lararası güç dengesinde, kuşkusuz dramatik değişikliklerle sonuçlanırdt" Kısaca, üstünlük ve ha­ kimiyet bir kez daha ödülün ta kendisi oluyordu. Ancak, ortaya konan ödül anlaşılacağı gibi fazlaca büyüktü. Bu nedenle Saddam Hüseyin'in tahmininin aksine, dünyanın öteki ülkeleri Kuveyt'in bir oldu bittiye getirilerek işgaline kayıtsız kalamazdı. Kuveyt'in işgalinin dünyadaki tepkisi büyük olmuştur. Bu tepki, Hitler'in Rhinland'i silahlandırmasında ya da Mussolini'nin Habeşistan'a saldırmasında görülen pasif tür bir tepki de­ ğildi. Nitekim, Birleşmiş Milletler derhal Irak'a karşı ambargo koydu ve Batı dünyası ve Arap dün­ yasının birçok ülkeleri, Irak'ın komşusu Suudi Arabistan'ı savunmak ve Saddam Hüseyin'in ihti­ raslarına karşı koymak için dramatik bir askeri güç oluşturdular. Bu devletlerden Birleşik Devlet­ ler ve Sovyetler Birliği arasındaki işbirliği o güne kadar benzerine rastlanmamış türdendi. Ayrıca askeri güçler bölgeye yayılma konusunda görülmemiş bir hız ve kararlılıkla hareket ettiler. Son birkaç yıldan beri, petrolün artık "önemli" olmaktan çıktığını söylemek adeta moda olmuştu. Ni­ tekim 1 990 ilkbaharında, Irak'ın işgalinden sadece birkaç ay önce, Amerika'nın üst düzey kur­ may subaylarına petrolün stratejik önemini kaybettiği nutku çekilmişti. Ancak Kuveyt'in işgali bu imajı sildi. "1 99 1 yılı başlarında Irak'ın Kuveyt'ten barış yoluyla çekilmesine yönelik girişimler ba­ şarısızlıkla sonuçlanınca, Amerika Birleşik Devletleri önderliğinde otuz altı ülke bir koalisyon ya­ parak beş haftalık bir hava ve yüz saatlik kara savaşı sonunda Irak'ın yıkıcı gücünü yok edip, bu devletin Kuveyt'ten çekilmesini sağladılar. " Yirminci yüzyılın sonunda petrol bir kez daha güven­ liğin, refahın ve kuşkusuz uygarlığın merkezi olduğunu kanıtladt Petrolün modern anlamdaki tarihi gelişmesi on dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında başlama­ sına karşın, tam anlamıyla etkilediği ve değiştirdiği yüzyıl, yirminci yüzyıl olmuştur. Petrolün öy­ küsü aslında üç büyük aşamaya dayanmaktadır. Bunlardan birincisi kapitalizm ve modern iş yaşamının doğuşu ve gelişimidir. Petrol giderek dünyanın en büyük ve en yaygın işi konumuna geliyordu. On dokuzuncu yüzyılın son yıllarında türeyen büyük endüstriler içinde petrol, bu endüstrilerin en büyüğü oimuştu. Öyle ki, daha yüz10

yıl bitmeden petrol endüstrisine tümüyle egemen "Standard Oil", dünyanın çokuluslu şirketle­ ri arasında ilk kurulanlardan birisi ve en büyüğü konumuna geldi. Yirminci yüzyılda petrol kap­ samının bu derece genişlemesi onun işletmeciliğinin serüven düşkünü petrol arayıcılardan ağzı laf yapan müteşebbislere, büyük işveren! ere, çokuluslu şirket bürokrasilerine ve devlet şirketle­ rine kadar her alanda yayılmasına yol açmıştır. Bu devrimde, büyük şirket stratejileri, teknik de­ ğişme ve pazarlamadaki gelişmeler ve kuşkusuz, hem milli hem de uluslararası ekonomiler teker teker ait oldukları yeri buldular. Tüm geçmişi boyunca petrol daima pazariıkiara konu olmuş ve hayati önemde kararlarda merkez teşkil etmiştir. Bazen büyük hesaplarla bazense neredeyse bir rasiantı sonucu büyük anlaşmalar yapılıyordu jinsanlar, şirketler ve uluslar arasında]. Petrol dı­ şında hiçbir iş "risk" ve "ödül" sözcüklerinin anlamını -ve şans ve yazgının çok büyük etkisini­ bu denli bütünüyle ve tam anlamıyla tanımlayamaz. Yirmi birinci yüzyıla bakarken üstünlük kavramının bir petrol varilinden olduğu kadar bir bilgisayardan da gelebileceği açıkça görülüyor. Yine de petrol, sanayideki görkemli yerini koru­ maya devam edecek. Unutmayalım ki "Fortune 500" dergisinin rekortmen olarak gösterdiği yir­ mi şirketten yedisi petrol şirketleri dir. Enerji kaynağı olarak yerini tutacak başka bir seçenek bu­ lununcaya kadar, petrol dünya ekonomisi üzerinde erişilmesi çok güç olan etkisini daima koru­ yacaktır. Büyük fiyat hareketleri iktisadi büyürneyi körükleyebilir veya tam tersi, enflasyon başı­ nı alıp gider ve durgunluk devri başlayabilir. Bunların hepsi olasıdır. Bugün petrol, sebep oldu­ ğu olaylar nedeniyle iş hayatıyla ilgili tüm yayınlarda düzenli olarak yer alan, bununla da kalma­ yıp yayınların en ön sayfasında kendinden söz ettiren tek metadır. Geçmişte olduğu gibi bugün de -kişiler, şirketler ve tüm dünya ulusları için- servet denilen zenginliğin mutlak ve tartışma­ sız tek jeneratörüdür. Kısaca, çok zengin ve nüfuzlu bir işadamının deyimiyle "Petrol Paradır. " İkinci görüşe göre, petrol, milli stratejilerle ve dünya politikaları ile sıkıca kucaklaşmış bir mal olarak görünüyordu. Birinci Dünya Savaşı sırasında, yurtiçinde kullanılan "içten patlamalı mo­ torlar", atların ve kömürle çalışan lokomotifin yerini alınca, petrol milli gücün bir simgesi hali­ ne geldi ve önemi bir kez daha kanıtlandı. Gerek Uzakdoğu'da gerekse Avrupa'da IL Dünya Sa­ vaşı'nın çıkışı ve gelişmesinde petrol en önemli etken oldu. Nitekim Japonlar Pearl Harbour'a, Do­ ğu Hint Adaları'ndaki petrol kaynaklarına el koyan ordularını korumak amacıyla saldırmıştır. Hit­ ler'in Sovyetler Birliği'ni işgal etmesindeki en önemli stratejik hedef, Kafkasya'daki petrol yatak­ larını ele geçirmekti. Ancak, zamanla Amerika'nın petrol konusundaki üstünlüğü ve kararlılığı or­ taya çıkacak ve savaş henüz son bulmadan Almanya'nın ve Japonya'nın petrol tankları tamtakır boşalacaktı. Soğuk Savaş yıllarında uluslararası şirketlerle gelişmekte olan ülkeler arasında pet­ rolün denetimini elde tutmak için yapılan soğuk çatışmalar korkunç bir dramın oluşmasında en büyük etken olmuştur. Bu, sömürgecilikten kurtuluş ve milliyetçilik hareketlerinin getirdiği bir olguydu. 1 956 yılında Süveyş Krizi -ki gerçekte çağdışı emperyalist Avrupalı güçlerin izlediği si­ yasetin artık sonuna gelindiğinin bir işaretiydi- başka nedenlerle olduğu kadar petrol nedeniyle de meydana gelmiştir. "Petrol gücü"nün nüfuz yönünden en etken ve hissedilir olması ı 970'li yıllara rastlar. Bu yıllarda, o güne kadar uluslararası politika konusuna kayıtsız kalmış devletler bile, büyük servet ve nüfuz simgeleyen petrole doğru birbirleriyle yarış edercesine koşar oldu­ lar. Bu durum endüstriye ağırlık vermiş ve iktisadi gelişmelerini petrole dayamış ulusların arasın­ da birbirine karşı "derin bir güvensizlik" yaratmıştı. Sonuç olarak petrol, ı 990'larda, Soğuk Sa­ vaş sonrası ilk bunalımda, yani Kuveyt'in işgalinde can damarı konumundaydı. Ancak, petrole sadece avantaj sağlayan bir ürün gözüyle bakmak doğru olmaz. Çünkü olay­ lar petrolün zaman zaman ancak bir çılgın için altın sayılabileceğini de kanıtlamıştır. Örneğin İran Şahı'nı ele alalım. İran Şahı yaşamının en büyük ihtirası olan petrol zenginliğine kavuşmuştu; ne var ki bu onun sonu olmuştur. Meksika için de aynı şey söylenebilir. Gerçi petrol Meksika'nın iktisadi yaşamını kalkındırmıştır, ama yalnızca yeniden yıkmak için . . . Sovyetler Birliği dünyanın en büyük ihracatçı ülkeleri arasında ikinci olmasına karşın, petrolden elde ettiği kazancın hemen ll

tümünü 1 970 ve 1 980'lerde askeri kalkınma için ve işe yaramaz, hatta zaman zaman tehlikeli ve yıkıcı sayılabilecek bir sürü uluslararası serüven uğruna heba etti. Birleşik Devletler ise -bir zamanlar dünyanın en büyük tüketicisi olan ülke- bugün petrol tüketiminin yarısını dışarıdan it­ hal etmek zorunda kaldığı için, ülkenin genel stratejik konumu giderek zayıflıyor ve zaten dert kaynağı olan bütçe açığı daha da büyüyor_ Bu da kuşkusuz -süper bir güç olan Amerika için bi­ le- tehlikeli bir durumdur. Soğuk Savaş'ın sona ermesiyle birlikte uluslararası ve milli alanda yeni bir dünya düzeni şe­ killenmeye başladı. Bugüne değin daima çatışmaların odak noktasını oluşturan ideoloji öyle an­ laşılıyor ki yerini ekonomik yarışmalara, bölgesel çatışmalara ve etnik rekabete bırakacak. Bu re­ kabet ve çatışmalar modern silahianmanın da gelişmesinden cesaret alınarak kışkırtılmıştır_ An­ cak, uluslararası düzende oluşan bu yeniliğin gelişmesi nasıl olursa olsun petrol stratejik meta olmaya devam edecek ve uluslararası politikalar için tehlikeli olma niteliğini koruyacaktır. Petrolün tarihinin üçüncü tezi de toplumumuzun nasıl olup da bir "Hidrokarbon Toplumu"na dönüştüğünü ve bizlerin antropologlar dilinde nasıl birer "Hidrokarbon Adam" olduğumuzu açık­ lıyor. İlk geliştiği yıllarda petrolcülük sanayileşmekte olan bir dünyanın doğuşuna neden olmuş­ tu. Bunun sorumlusu yakıştırma adıyla kerosin, yani gazyağı denen ve "yeni ışık" anlamına gelen, gündüzü uzatıp geceyi geciktiren, bu yüzden de çalışma saatlerini uzatan bir üründü. On doku­ zuncu yüzyıl sonunda Birleşik Devletler'in en zengin adamı olan John D. Rockefeller bu zengin­ liğini gazyağı satışına borçluydu. O günlerde benzine yararsız bir yan ürün gözüyle bakılıyor, en­ der de olsa alıcı bulabildiğinde çok ucuza, galonu sadece iki sente satılıyordu. Hiç sattiamadığı günlerde, yöre halkı geceleri petrolü nehire dökerdi. Elektrik arnpulünün icadı ile birlikte petrol modasının geçtiğine inanılırken, yeni bir çağ açıl­ dı. İçten patlamalı motor çağı. Böylece petrol endüstrisi yeni bir pazar buluyor ve yeni bir uygar­ lık doğuyordu. Yirminci yüzyılda petrolün, doğal gaz ile birlikte sanayi dünyasının güç kaynağı olan "Yakıt­ lar Kralı Kömür"ü tahtından indirdiğini görüyoruz. Daha da ötesi, petrol, savaş sonrası oluşan bü­ yük kentleşme hareketinde bu hareketin temeli sayılır. Kentleşme hareketinin gerek çağdaş gö­ rünüm gerekse modern yaşantımız açısından birçok değişmelere neden olduğu biliniyor. Bugün petrole o denli bağlıyız ve petrol yaşantımıza o denli girdi ki, artık onu yaşantımızın doğal bir par­ çası olarak kabul ediyoruz ve olağanüstü önemi üzerinde durup düşünmüyoruz bile . . . Bize otu­ racak yer sağlayan, nasıl yaşayacağımız konusunda etken olan, işimize nasıl gideceğimizi, nasıl yolculuk yapacağımızı belirleyen, hatta flört ederken bunu nerede yapacağımıza karar veren sa­ dece petrol dür. Petrol gerçekten kentsel toplurnların hayat veren kanıdır. Petrol ve doğal gaz, ta­ rımın dayandığı gübreciliğin en temel bileşimini oluştururlar. Petrol sayesinde dünyanın kendi kendisini besleyemeyecek olan metropollerine gıda taşınabilir. Ayrıca, çağdaş uygarlığın yapıtaş­ ları olan kimyasal maddeleri sağlar. Unutmamalıyız ki bir gün dünyadaki petrol kuyuları aniden kuruyuverse, çağdaş dediğimiz bu uygarlık bir gün bile yaşayamaz ve çökmeye mahkum olur. Yirminci yüzyılın büyük kesitinde petrole duyulan güven ve bağımlılık hissi giderek artmış­ tır. Petrol artık tüm dünyada insanın ilerleme sembolü olarak algılanıyor ve itibar görüyor. An­ cak, bugün durumun değiştiğini görüyoruz. Çevre bilincinin doğmasıyla birlikte endüstriyel top­ lum prensipleri zaman zaman tartışılabiliyor ve petrol sanayii tüm boyutlarıyla soruşturulan, eleş­ tirilen ve itiraz gören faaliyet dalları listesinde ilk sırayı alıyor. Bugün dünyanın her yerinde pet­ rol, kömür ve doğal gaz gibi fosil kaynaklı yakıtların kullanımını azaltına çabaları gözleniyor ve bu çabalar tüm dünyada giderek yoğunlaşıyor. Bu çabalar kuşkusuz geçerli olan nedenlere dayan­ maktadır; fosil kaynaklı yakıtlar kullanıldığında is ve hava kirliliğinin artması, asitli gazların hava­ ya karışması, ozon tabakasının ineelmesi ve iklim değişikliğinin oluşturduğu olumsuz etkenler gi­ bi. Dünya ekonomisinin bu denli odak noktası olarak tanınan petrol, bugün artık çevresel kir! en-

12

meye neden olmakla ve çevreyi olumsuz etkileyip kirletmekle suçlanıyor. Bugüne kadar sahip ol­ duğu teknolojik üstünlük ve yiğitlikten ve modern dünyayı şekillendirmedeki katkısından ötürü kendisiyle daima gurur duymuş olan petrol artık kendini savunur duruma düştü. Petrol bugün­ kü kuşak ve gelecek kuşaklar için bir tehdit unsuru olmakla suçlanıyor. Ama günümüzün "Hidrokarbon Adamı", otomobillerini çok seviyor ve vazgeçmeye hiç de niyetli değil; banliyödeki evinden ve yaşamını kolaylaştırmak için şart gördüğü eşyalarından öz­ veride bulunmayı hiç istemiyor. Öyle anlaşılıyor ki her alanda gelişme gösteren dünya insanları çevresel sorunlar ne olursa olsun, kendilerini petrol gücüyle işleyen bir ekonominin yararların­ dan yoksun bırakmaya hiç niyetli değiller. Ayrıca, dünyanın petrol tüketimini geriye çekmek için girişilecek herhangi bir hareket, önümüzdeki senelerde beklenen olağanüstü nüfus patlamasın­ dan olumsuz yönde etki! en ecek ve sonuçta başarısız kalacaktır. 1 990'1ı yıllarda dünya nüfusu­ nun bir milyar daha artması bekleniyor. Bu, önümüzdeki on yıl içinde, nüfusun 1 990'1ı yılların başına oranla yüzde yirmi daha artacağı anlamına geliyor. Demek ki gelecek on yıl içinde dün­ yada bugüne oranla yüzde yirmi daha fazla insan yaşayacak ve dünya yüzünde yaşayan bu insan­ lar "tüketim yapma haklarını" talep edecekler. Endüstriyel dünyanın çevresel sorunlara ait prob­ lemleri nüfus artışının baskısı ile ölçülerek değerlendirilecek. Bu arada 1 990'1ı yılların korkunç ve çözümsüz çatışmalarından biri için şimdiden gerekli ortam hazırlanmış görünüyor. Çatışacak taraflardan biri, çevresel korunmaya daha fazla önem verilmesini ve çevre koruma tedbirlerinin daha da arttırılınasını savunan grup olacakken, diğeri de ekonomik gelişmeye katkıda bulunul­ masını isteyen, Hidrokarbon Toplum çıkarlarının korunması ve enerji güvenliğinin gereğine ina­ nan grup olacaktır. Kitabın ilerleyen sayfalarında anlatılan öykünün üç ayrı kahramanı bu üç tez olacak. Öykü hepimizin hayatını etkilemiş olayları epik bir anlatımla ve oluş tarihlerine göre sırasıyla veriyor. Bu eserde hem ekonomi ve teknolojinin genel yönlerine, hem de işadamlarının ve politikacıla­ rın strateji ve entrikalarına değinilmiştir. Kitabın sayfalarında petrol dünyasının en zengin ve nü­ fuzlu kişileriyle tanışacaksınız. Bunlar arasında, örneğin bir Rockefeller'i bulacağınız kuşkusuz. Ayrıca Henri Deterding, Calousto Gülbenkyan, J. Paul Getty, Arınand Hammer, T. Boone Pickens ve daha başka birçok isimlerle karşılaşacaksınız. Bu öyküde en az yukarıda saydıklarımız kadar önemli başka isimler de var. Bunlar arasında Churchill, Adolf Hitler, Joseph Stalin, İbni Suud, Mu­ hammed Musaddık, Dwight Eisenhower, Anthony Eden, Henry Kissinger, George Bush ve Sad­ dam Hüseyin sayılabilir. Yirminci yüzyıl haklı olarak "petrol yüzyılı" olarak anılıyor. Petrolün geçmişinde her ne ka­ dar çeşitli anlaşmazlıklar ve zıt görüşler egemense de, zaman zaman "tek görüş"te de birieşiidi­ ği oldu. Görüş birliği daha çok karşıt tarafların eskiye dayanan olaylara bugün çağdaş bir yakla­ şımla bakabilmesi ve bunu yaparken de yeni gelişen olaylarda geçmişten gelen derin yankılar bu­ labilmesi şeklinde oluştu. Bu kitap aynı zamanda insanları kişisel olarak ele alan, kişilerin öykü­ sünü anlatan, güçlü ekonomik kuwetlerin, teknolojik değişmenin, politik çatışmaların, uluslara­ rası anlaşmazlıkların ve bu arada oluşan epik değişimin de hikayesidir. Yazarın umudu, dünyamı­ zın petrole olan bağımlılığını ekonomik, sosyal, politik ve stratejik sonuçları yönünden araştıran bu belgeselin geçmişe ışık tutarak, bizlerin bugünü daha iyi anlamamızı sağlaması ve gelecek hak­ kında plan yaparken bizlere yardımcı olmasıdır.

13

BIRINCI BOLUM

KURUCULAR

ı

Kafamızdaki Petrol

Başlangıç Ortadaki sorun 526 dolar 8 sentin ha.la ödenmemiş olmasıydı. 1 850'li yıllarda profesörlere ödenen ücret doyurucu olmaktan uzaktı. Bu yüzden ünlü bir kimyagerin oğlu ve kendisi de Yale Üniversitesi'nde değerli bir kimya profesörü olan Benjamin Silliman Jr. 526,08 dolar ücretle bir araştırma projesinde çalışmak üzere ikinci bir işe girdi. An­ cak 1 854 yılında bir grup müteşebbis tarafından işe alınan Silliman, proje çalışmasını tamamla­ mış olmasına karşın kendisine vaat edilen parayı hata alamamıştı. Kızgınlığı giderek artan Silliman sonuçta bu paranın ne olduğunu anlamak istedi. Öfkesi yatırımcı grubun liderlerini hedef alıyor­ du. Özellikle de New York'lu bir avukat olan George Sisseli ve New Haven'de bir banka müdü­ rü olan James Townsend, Silliman'ın öfkesinin odak noktalarıydı. Bunlardan Townsend kendi he­ sabına göre geri planda kalmayı yeğledi; çünkü kanısına göre, müdürü olduğu bankanın müşte­ rilerinin, bu denli spekülatif bir serüvende parmağı olduğunu öğrenirlerse, bunu hiç de iyi kar­ şılamayacaklarından korkuyordu. Aslında Bissell, Townsend ve grubun öteki üyeleri o günlerde "kayayağı" adıyla bilinen bir maddenin gelecek günlere ait görkemli hayalini kurmaktaydılar. Bu maddeye "kayayağı" denme­ sinin nedeni, söz konusu maddeyi bitkisel yağlardan ve katı hayvani yağlardan ayırt etmekti. As­ lında Bissell, Townsend ve grubun öteki üyeleri kayayağının ırmaklardan püskürüp çıktığını ve­ ya Pennsylvania'nın kuzeybatısında tecrit edilmiş gibi duran Oil Creek dolaylarındaki tuz kuyu­ larından sızmış olduğunu ve aranması gereken yerin bunlardan biri olabileceğini bilmekteydiler. Oil Creek bölgesinin arkalarında bir yerde, gayet ilkel yöntemlerle bu koyu renkli ve kokulu mad­ deden önce sadece birkaç varil çıkarıldı. Bu yöntemler iki taneydi. Biri bu maddeyi ırmaklardan ve kayaların yüzeyinden sıyırarak çıkarma yöntemi, öteki petrol yağı içeren sulara bez parçaları ve battaniye gibi paçavralar atarak bunları ısiatmak ve sonra sıkmak metoduydu. Bu şekilde elde edilen çok az miktarda ürün ilaç yapımında kullanılıyordu. Grup giderek kayayağının çok daha büyük miktarlarda elde edilip işlenebileceği kanısına var­ dı. Onlara göre böyle büyük miktarlarda elde edilecek kayayağı lambalarda aydınlatıcı olarak kul­ lanılacak bir çeşit sıvıya dönüştürülebilirdi. Grup, bu yeni aydınlatıcının 1 850 yıllarında yeni pa­ zarlar kazanmakta olan "kömür yağıyla" etkin bir şekilde yarışabileceğine inanıyordu. Kısaca şu kanıya vardılar: Kayayağı yeterli miktarda elde edilebildiği takdirde, on dokuzuncu yüzyıl ortasın­ da yaşayan insanın o denli ihtiyaç duyduğu ucuz ve yüksek kaliteli aydınlatıcı nihayet temin edil· miş ve pazara sürülmüş olacaktı. Bu yolu uygulayarak Kuzey Amerika'daki ve Avrupa'daki şehir ve çiftlikleri ışığa kavuşturacakianna tam anlamıyla inanıyorlardı. Grubun, üzerinde nerdeyse ay­ nı önemle durduğu başka bir konu da şuydu: Yeni gelişmekte olan mekanik-dönemde bu kaya­ yağı acaba "mekanizmaların hareketli parçaları için" kullanılabilir miydi? Böylece hayal kuran tüm 17

girişimciler gibi, onlar da sonuçta çok zengin olacaklarına inandılar. Bu arada onlara inanmayan· lar ve alay edenler de oluyordu. Ancak bu girişimciler yılınadılar ve sebat ederek insanlık tarihin· de yepyeni bir çağın ilk öncülüğünü yapmayı başardılar. Bu yeni çağ Petrol Çağı'ydı.

"Acılarımızı Dindirmek" İçin Petrol serüveni aslında birbirini izleyen bazı tesadüfler kadar tek bir adamın sebat ve iradesinden de kaynaklanmıştır. Bu adam petrol endüstrisinin yaratılışında herkesten çok payı olan George Sisseli'den başkası değildi. Uzun bir kuleyi andıran yüzü ve geniş alnıyla, Bissell çevresine ente· lektüel güç ifade eden bir anlam sergiliyordu. Yine de açıkgöz ve iş fırsatlarını değerlendiren bi­ ri olduğu her halinden belliydi. Bu niteliğini de yaşadığı deneyimler sonucu kazanmıştı. Hayatı­ nı kazanmaya daha on iki yaşında başlayan Bissell, öğretmenlik yaparak ve makaleler yazarak Dart­ mouth Koleji'nde öğrenim yapmayı başarmıştı. Mezun olduktan sonra bir süre Latince ve Yunan· ca profesörü olarak çalışan Bissell, daha sonra gazetecilik yapmak için Washington DC'ye gitti. Ve bir gün kendisini New Orleans'da buldu. Önce New Orleans'da bir lisede okul müdürü ola­ rak çalıştı; daha sonra da devlet okulları müfettişliği yaptı. Avukat olmak istediği için boş zaman­ larında hukuk çalışıyor, bu arada yeni birkaç yabancı dil daha öğrenmek için devamlı çaba göste­ riyordu. Böylece zamanla Fransızca, ispanyolca ve Portekizce dillerini çok iyi öğrenmişti. İbrani­ ce ve Sanskritçe, eski ve modern Yunanca, Latince ve Almanca dillerini ise ancak okuyup yaza· bilecek kadar öğrendi. 1 853 yılında sağlık nedenleriyle ülkenin kuzeyine dönmek zorunda kal­ dı. Bu dönüş yolculuğu sırasında Pennsylvania'dan geçerken bir rasiantı sonucu ilkel yöntemler­ le "petrol toplandığını" yani yüzeyden petrol sıyrıldığını ve kayayağına bulanmış paçavra yönte­ minin uygulandığını gördü. Bu olaydan kısa bir süre sonra New Hampshire'ın Hanover kentinde oturan annesini ziyarete gittiğinde, mezun olduğu okul olan Dartmouth Koleji'ne uğradı. Bura· da bir profesörün odasında otururken, şişe içinde durmakta olan bir madde dikkatini çekti. Bu gayet iyi bildiği Pennsylvania kayayağından başka bir şey değildi. Bu örneği oraya birkaç hafta ev­ vel, o günlerde Batı Pennsylvania'da pratisyen doktorluk yapmakta olan başka bir Dartmouth'lu getirmişti. Bu rasiantı sonucu Bissell, kayayağının ağrı dindiri ci bir ilaç olarak yörenin insanların­ ca birçok hastalıkta yaygın olarak kullanıldığını öğrendi. Bu hastalıklar arasında baş ağrısı, diş ağ­ rısı, sağırlık, mide bozuklukları, bağırsak kurtları ve dropsi hastalığı sayılabilir. Kayayağı ayrıca at ve katırların sırtında oluşan yaraların tedavisinde de kullanılıyordu. Bu yörede kayayağına, bölge­ de yaşayan Kızılderililer'in adına ve Kızılderili şefi iken ilacın yararlarını beyaz insanlara da açık­ ladığına inanılan Red Jacket onuruna "Seneca yağı" deniliyordu. "Seneca yağı" alım satımıyla meş­ gul biri, ilacın olağanüstü iyi edici gücünü o günlerde şu şiirle reklam ediyordu. Doğanın gizli pınarından çıkan bu sağlık-kaynağı İnsana sağlığın filizini ve yaşamı getirir. Derinliklerinde akan gizemli su Tüm acıları dindirir, ıstırabımızı yatıştırır. Bissell, bu yapışkan, kara renkli sıvının tutuşur türden olduğunu biliyordu. Bu yüzden ka­ yayağı örneğini Dartmouth'da gördüğü an, onun ilaç olarak değil, aydınlatıcı olarak kullanılabile­ ceğini anlamıştı. Bundan kuşku duymuyordu. Kuşku duymadığı başka bir şey de,. bu maddenin en azından "kendi kesesinin" acılarını dindireceğiydi. Artık sefaletle geçen günleri geride bıra· kabilirdi ve bu madde üzerinde çalışarak sonuçta çok zengin olabilirdi. izleyen altı yıl içinde Sis­ seli daima sezgisine güvendi ve onun yol gösteren ışığından şaşmadı, sezgisi ve yazgısı bu süre içinde zaman zaman acıyla sonuçlanan sınavlar geçirdi. Bu süre içinde sık sık düş kırıklığına uğ­ radı ve düş kırıklığı devamlı olarak "umudunu" gölgeledi. 18

Kayıplara Karışan Profesör Acaba kayayağı gerçekten aydınlatıcı olarak kullanılabilir miydi? Bissell sözleriyle öteki yatırımcı­ ların ilgisini uyandırmıştı. Bu yüzden 1 854 yılı sonunda bir grup yatırımcı Ya! e'de profesör olan Silliman'a başvurarak kendisini bu yağın aydınlatıcı ve yağlayıcı olarak niteliklerini incelemekle görevlendirdi. Daha da önemlisi Silliman'dan bu proje için çok değerli sayılacak onayını verme­ sini ve projeyi desteklemesini istediler. Silliman'ın projeyi resmen onaylaması halinde var olan stoklarını satabileceklerinden ve projenin geliştirilmesi için gereken sermayenin kolayca sağlana­ cağından emindiler. Amaçlarını gerçekleştirmek için Silliman'dan daha uygun birini seçemezler­ dL Sonuçta Silliman tüm kararlılığı ve coşkusuyla işe girişti ve "İyi ve neşeli bir yüze sahip olan" bu kişi böylece on dokuzuncu yüzyıl bilim hayatının en büyük ve en şerefli isimleri arasındaki yerini aldı. Bir Amerikan kimya sanayii kurucusunun oğlu olan Silliman, hem zamanın en seçkin bilim adamlarından biriydi, hem de fizik ve kimya konularında en önde gelen okul kitaplarının yazarıydı. On dokuzuncu yüzyıl ortalarının Amerika'daki bilim başkenti sayılan Yale Üniversite­ si'nde baba oğul Sillimanlar bu başkentin odak noktasını oluşturuyordu. Ancak Silliman soyut kavramlarla ilgilenmeyen, kesin şekilde pratik olan konulara daha çok ilgi duyan bir yapıdaydı. İş hayatına da bu nedenle atılmıştı. Ayrıca itibar ve salt bilim ona çeki­ ci gelmekle beraber ek bir gelire de ihtiyaç d uyuyordu. Akademik kişilere ödenen ücretin düşük olması ve Silliman ailesinin giderek büyümesi nedenleriyle, işinin dışında danışmanlık görevi al­ mayı adet edinmişti. Çeşitli mesleklerden birçok müşteriye jeolojik ve kimyasal değerlendirme görevi üstleniyordu. Pratik olana karşı duyduğu eğilim onu zamanla spekülatif iş-serüvenlerine doğrudan katılmaya zorladı. Bu katılımlar onu başarıya götürüyordu. Silliman bu başarılardan, ken­ di deyimiyle "bilim için gerekli olan imkanı bol bol" kazanacaktı. Ancak, kayınbiraderlerinden bi­ ri hiç de böyle düşünmüyordu ve bu konuda oldukça kuşkuluydu. Ona göre Benjamin Silliman "sürekli olarak bir şeylerin peşindeydi, ancak bu şey ne yazık ki bilim değildi." Silliman kayayağı analizine girişirken müşterilerine istedikleri türden rapor hazırlayacağına dair güvence verdi. Daha araştırmalarının başında onlara "sonucun beklentilerine cevap verece­ ğini ve bu maddenin değerini ortaya çıkaracağını" söyledi. Bundan üç ay sonra, araştırmanın bit­ mesine yakın heyecan ve coşkusu daha da artmış olarak raporunda şu satırları yazdı: "Damıtılmış kayayağı ürününde, bu ürünün kullanımı konusunda beklenmedik büyüklükte başarı sağlandı." Araştırma işine yatırım yapmış olanlar büyük heyecanla son raporun gelmesini beklerneye başla­ dılar, ancak tam bu sırada karşıianna ciddi bir engel çıktı. Yatırımcılar Silliman'a araştırma çalış­ ması karşılığında 526,08 dolar (bugünün parasıyla yaklaşık 5000 dolar) ödemeyi kabul etmişler­ di. Ancak Silliman bu paranın 100 dolarının peşin ödeme olarak derhal ödenmesini ve bu tuta­ rın avans şeklinde New York City'deki banka hesabına yatırılmasını istiyor ve bu konunda ısrar ediyordu ... Silliman'ın gönderdiği fatura onların tahmininin kat kat üstündeydL Bu gerekçeyle istenen avansı ödemediler. Silliman buna kızmıştı. Kanısına göre projeyi salt entelektüel amaç­ la üstlenmediğinden ve paraya dehşetli ihtiyacı olduğundan, bu paranın acele ödenmesi gereki­ yordu. Sonuçta yatırımcılara kesin bir dille, para kendisine ödenineeye kadar araştırmalarına ara vereceğini bildirdi. Dediği gibi de yaptı; şikayetini ileride kanıtlamak amacıyla raporu gizlice mu­ hafaza etmesi için bir arkadaşına teslim etti. Rapor, kendisine yeterli ödeme yapılıncaya kadar bu arkadaşta kalacaktı. Daha sonra, kendisine kolayca erişemeyecekleri bir yer olarak düşündüğü Gü­ ney'e doğru geziye çıktı. Projeye yatırım yapmış kişiler bu durum karşısında çaresiz kalmışlardı. Ek sermaye elde ede­ bilmek için son raporun mutlaka gerektiği kanısındaydılar. Parayı bulmak için sağa sola başvurdu­ lar, ancak bu çabaları sonuç vermedi. Sonuçta ortaklardan biri "şimdiye kadar rastlanmış en zor günleri yaşıyoruz" demekle beraber, gereken parayı kendi imkanları ile sağladı. Böylece 16 Nisan 1855 tarihinde, son derece gerekli görülen rapor yatırımcıların eline geçiyor ve hiç vakit kaybet19

meden basımcılara ulaştınlıyordu. Sonuçta, Silliman'ın talep ettiği astronornik ücret karşısında şaş­ kınlıklarını hala koruyan yatırımcılar, her şeye karşın koydukları parayı kat kat fazlasıyla geri almış oluyorlardı. Silliman raporu, tarihçilerden birinin söylediği gibi "petrolcülükte bir dönüm nokta­ sı" oluşturmuştur. Kayayağının birçok yeni alanda kullanılabileceği ve bunun potansiyel geleceği­ nin var olduğu konusunda Silliman'ın hiçbir kuşkusu yoktu. Bu arada müşterilerine yeni bir bildi­ ri gönderip kayayağının gerektiğinde değişik seviyelerde kaynama noktasına getirilebileceğini ve böylece, hepsi de karbon ve hidrojenden oluşmuş değişik birkaç fonksiyon halinde antılabileceği­ ni duyurdu. Bu fonksiyonlardan biri çok yüksek kaliteli aydınlatıcı yağ olacaktı. Müşterilerine gön­ derdiği bir yazıda Silliman şunları söylüyordu: "Baylar, anladığıma göre, şirketinizde hammadde· nin öyle bir niteliği var ki, basit ve pahalı olmayan işlemlerle bu hammaddeden son derece kıymet­ li ürünler imal etmek mümkündür. " Ve, müşterileriyle arasındaki iş ilişkileri nihayet düzelmiş ol­ duğundan, iç huzuru ile kendisini önünde beklemekte olan yeni projelere adadı. Diğer taraftan Silliman'ın olağanüstü inandırıcı bir reklam yerine geçen bildirisiyle güç bul­ muş ve yüreklenmiş olan grup üyeleri, hiçbir engelle karşılaşmadan, öteki yatırımcılardan gerek­ li mali fonu fazlası ile sağladılar. Silliman'ın bizzat kendisi, artık Pennsylvania Kayayağı Şirketi di­ ye anılan bu şirketten iki yüz hisse alarak bu işkolunun saygınlığını artırdı. Ancak önlerinde bir­ buçuk yıllık zorluklarla dolu bir dönem onları bekliyordu. Tehlikelerle dolu olan bu birbuçuk yıl dolmadan, yatırımcılar yeni bir adım için hazır olmadıklarını düşünüyorlardı. Silliman'ın araştırmaları sonucu artık en az bir konudaki kuşkuları giderilmiştİ ve kayayağın­ dan tatmin edici nitelikte bir aydınlatıcı sıvı çıkabileceğine inanır olmuşlardı. Fakat şimdi de baş­ ka bir konu zihinlerini kurcalamaya başladı. Acaba yeterli miktarda kayayağı var mıydı? Bazıları­ na göre, mevcut kayayağı, yeraltındaki kömür yataklarından gelen "sızıntılardan" ibaretti. Bu ki­ şilere göre, kaya parçalarının yüzeyinde birikmiş yağ birikintilerini yüzeyden söküp almakla ve­ ya kayayağına batırılmış paçavraları elde sıkıp yağ çıkartmak gibi ciddiyetten uzak yöntemlerle bu iş yapılamazdı ve bir sanayi kurulamazdı. Ancak, sonunda, bu kritik konu da çözümlendi. Yeter­ li miktarda ve elde edilebilir türden kayayağı stokunun varlığı kanıtlanarak, projeyi destekleyici ek ödenek sağlanabildi.

Fiyat ve Yenilik Kayayağının nitelikleri hala bilinmiyar ve bu nedenle yağ esrarını korumakta devam ediyordu. An­ cak, tüm ümitler bu esrarengiz niteliklerde odaklanmıştı. Bunun nedeni kuşkusuz kayayağına du­ yulan büyük ihtiyaçtan ileri geliyordu. Dünya nüfusunun giderek çoğalması ve endüstriyel dev­ rimdeki iktisadi gelişmenin yayılması nedenleriyle yapay aydınlatmaya karşı duyulan talep gün­ den güne artmaktaydı. Artık basit bir lamba fitilinin hayvani veya nebati yağa daldırılmasıyla el­ de edilen aydınlatma metodu talebi karşılamaktan çok uzak kalıyordu. İnsanların çoğu yüzyıllar­ dan beri bu ucuz yöntemin masraflarını bile zorlukla karşılıyordu. Hatta birçokları bunu bile ya­ pamıyordu. Paralı kişiler, balina balığının kafasında bulunan bir cins yağ (ispermeçet yağı) olan maddeyi aydınlatma aracı olarak kullanmaktaydı. Bu madde, aydınlatma araçları içinde yüzyıllar­ dan beri en üstün kaliteli standart olarak kabul edilmişti. Ancak, talebin artmasına karşın Atian­ tik'teki balina sayısı azalmaya başladı. Böylece balina avına çıkmış gemiler karadan giderek çok daha uzaklarda seyretmeye zorlandı. Artık yalnızca Ümit Burnu çevresinde ve Pasifik Okyanusu'nun çok uzak bölgelerinde yeterli av vardı. Fiyatlar her gün biraz daha arttığından balina avcıları için tam bir altın çağı başlamıştı. Ancak, tüketiciler için aynı şey söylenemezdi. Çünkü onlar galon başına 2,50 dolar ödemek zorundaydı ve bu da onlara pahalı geliyordu. Ayrıca gelişmeler bu fi­ yatın daha da yükseleceğini gösteriyordu. Bu arada daha ucuza mal olan bazı ışıklandırıcı sıvılar bulunmuş ve geliştirilmişti. Ama bunların hepsi de ikinci kalite aydınlatıcılardı. İçlerinde en tu­ tulanı terebentinden çıkarılan neftyağı ( camphere) idi. Ancak iyi ışık veren neftyağının bu üstün20

lüğüne karşın çok ciddi bir de sakıncası vardı. Neftyağı yüksek derecelerde ateş alma ve tutuş­ ma özelliğine sahipti. Ayrıca belki bundan daha da ciddi ve sevimsiz olan bir başka özelliği de ev içinde patlama eğilimiydi. Diğer bir aydınlatıcı da kömürden antılarak elde edilmiş "Havagazı" idi. Havagazı, önce kentsel bölgelerde sokak ve caddelere borularla sevk ediliyor, daha sonra, sayıla­ rı giderek artan orta sınıf ve yüksek sınıf ailelerin evlerine veriliyordu. Ama kent gazı çok paha· hydı ve insanlar artık güvenilir ve nispeten daha ucuz bir aydınlatıcıya şiddetle gereksinim duyu­ yorlardı. Ayrıca yeni tür bir yağlayıcıya da gereksinim vardı. Endüstriyel gelişim sonucu enerji ile çalışan tezgahlar ve buhar makineleri ortaya çıkmış ve bunların yağlanma gereksinmeleri için do­ muz yağı iyi bir yağlama aracı olma özelliğini kaybetmişti. 1 840 yılları sonunda ve 1 850 yılları başında işyerleri bu gereksinmelerini iyice hissetmeye başladılar. Nitekim kömürden ve diğer hidrokarbonlardan aydınlatıcı ve yağlayıcı maddeler çıkart· ma işi de bu yıllara rastlar. Hem İngiltere'de hem de Amerika'da birçok kişi ileride petrol endüst· risinin de yararlanacağı arıtma teknolojisini bu yıllarda geliştirdiler. Mareşalliğe kadar yükselmiş bir İngiliz Donanma Amirali olan Thomas Cockrane -Byron'un "Don Juan"' adlı eserinde ondan esinlendiği söylenir- asfalt konusuna aklını o denli kaptırmıştı ki, kendisini projeyi geliştirmeye adadı ve Trinidad'da çok büyük bir katran kuyusu satın aldı. Thomas Cockrane ve Kanadalı Dr. Abraham Gesner asfalt konusunda bir süre işbirliği yaptılar. Gesner gençliğinde Antiller'e at ih· racı işine girmek istemiş fakat bu girişimi sonuçlanmamıştı. Bunun nedeni ise tam iki kez, ihra­ cat yapan gemilerinin batmış olmasıydı. Bu yüzden ihracat işinden vazgeçerek Londra'ya yerleş­ ti ve Guy's Hospital'de tıp öğrenimine başladı. Kısa süre sonra Kanada'ya geri döndü ve bir kez daha meslek değiştirerek New Brunswick'te bölge jeologu olarak çalışmaya başladı. Bu arada Ges­ ner asfalttan veya asfalt benzeri maddelerden yağ çıkarma ve bunu kaliteli bir aydınlatıcı yağ ola­ rak rafine etme metodunu bulmuştu. Bu yağa Yunanca iki sözcük keros ve elaion'dan oluşan "ke­ rosene" adını verdi. Keros Yunanca'da "mum", "elaion" ise "yağ" anlamına geliyordu. Gesner "ela­ ion" sözcüğünü kısaltarak "ene" yaptı ve böylece bulduğu ürünün öteden beri bilinen "camphe­ ne" (neftyağı) sözcüğüyle aynı sesi çıkarmasını sağladı. 1 854'te Birleşik Devletler' e başvurarak "Kerosene (kerosin) adını vereceği ve aydınlatmada veya yağlamada veya daha başka amaçlarda kullanılacak yeni bir sıvı hidrokarbon imali için" patent istedi. Böylece, Gesner sayesinde New York kentinde gazyağı işletmesi kurulmuştu. İşletme daha 1 859 yılına gelmeden günde beş bin galon gazyağı üretir oldu. Bostan'da da benzer bir işletme kurulmuştu. Ayrıca, İskoçyah kimyager James Young Britanya'da taşkömürünü hammadde olarak kullanan benzer bir rafinerinin öncülüğünü yapıyordu. Bu arada Fransa da boş durmamış ve sha­ le rock (Şist'li kaya) kullanımıyla işletilen diğer bir rafineri daha kurmuştu. Öyle ki 1 859 yılına gelmeden, Amerika'da yaklaşık otuz dört şirket senede 5 milyon dolar değerinde "kerosin" ve­ ya yaygın adıyla "coal oils" (kömür yağları) üretir duruma geldi. Ünlü bir ticaret dergisi yazarının sözleriyle, kömür yağı işinin bu denli çabuk büyümesi "bu işin çok hızlı gelişen bir enerji oldu­ ğunun ve Amerikan zihniyetinin çabuk büyüyen tüm enerjiler gibi bunu da çarçabuk kavrayaca­ ğının ve ayrıca bunun iyi kazanç getiren bir iş olduğunun kesin kanıtıydı. " Gazyağının çok ufak bir kısmı Pennsylvania'dan geleneksel metotlarla toplanan kayayağından çıkarılıyor ve zaman za­ man New York rannerilerine gönderiliyordu. Gazyağı artık insanlık için bilinmez olmaktan çıkmıştı. Zaman zaman Ortadoğu'nun çeşitli yerlerinde yaşayan insanlar "bitumen" denen yarı katı ve çamurlu bir maddenin çatlaklar arasın­ dan sızdığını gözlüyorlardı. Bu çeşit sızmalar daha milattan önce 3000 yıllarında Mezopotamya'da da gözlenmişti. Sızıntı kaynaklarının en ünlüsü Babil şehrinden fazla uzak olmayan Fırat üzerin­ deki Hit bölgesiydi (Bugünkü Bağdat'ın bulunduğu yer) . Milattan ewel birinci yüzyılda Yunanlı tarihçi Diodor eski bitumen sanayiinden coşkuyla bahsediyor ve şunları söylüyordu: "Babil ülke­ sinde şimdiye dek oluşmuş birçok inanılmaz mucizeler arasında, burada bulunmuş büyük mik· tarda asfalt olayı kadar ilginç olanına rastlanmamıştır. " Bu asfalt sızıntılarının bir kısmı sızan pet21

rol gazlarıyla birlikte devamlı yandığı için Ortadoğu'da ateşe tapma geleneği yönünden iyi bir or­ tam oluşturuyordu. Eski Ortadoğu'da, bitumen ticari bir meta sayılıyor ve inşaatlarda harç olarak kullanılıyor­ du. Filistin'deki Eriha kenti ve Mezopotamya'daki Babil'in duvarları bu harçla örülmüştür. Büyük olasılıkla Nuh'un Gemisi ve Musa Peygamber'in sepeti, zamanın modasına uyarak su geçirmez duruma gelmeleri için bitumenle kalafat edilmişti. Bitumen yol yapımında da kullanılıyordu. Ay­ dınlatma amacıyla da kullanılmakla beraber, bu alandaki kullanımı kısıtlı kalmış ve genellikle tat­ min edici olmamıştır. Bitumen zaman zaman ilaç olarak da kullanılmıştır. Milattan sonra birinci yüzyılda yaşamış olan Romalı natüralist Phiny'nin eczacılık açısından bitumenin değerini anlatan tanımlaması 1 850'lerde Birleşik Devletler'deki uygulamalara da uyuyor. Phiny'nin değerlendirme­ sine göre, bitumen kanı durduruyor, yaraları iyileştiriyor, göz katarağını tedavi ediyor, nikris has­ talığında cilt üzerinde ilaç olarak kullanılıyor, diş ağrısına iyi geliyor, müzmin öksürüğü yatıştırı­ yor, nefes darlığını geçiriyor, diareyi durduruyor, gevşemiş adaJeleri derleyip topluyor, romatiz­ mayı geçiriyor ve yüksek ateşi düşürüyordu. Diğer bir niteliği de "gözler için engel oluşturan kir­ pikleri düzleştirme" özelliğiydi. Bu yağın diğer önemli bir kullanımı da savaş alanlarında görülüyor. Sızıntılardan elde edi­ len bu ürün ateşe verildiğinde, savaş alanında zaman zaman sonuca götüren bir rol oynuyordu. İlyada adlı eserinde Homeros, "Truvalılar'ın hızla seyreden gemiye usanmadan ateş açtığını, ateş­ ten hemen sonra geminin burnunda alevden bir göl oluştuğunu ve ateşi söndürmenin mümkün olmadığını" bildirir. Pers Kralı Sirus, Babil kentini almaya hazırlandığında sokak kavgalarının do­ ğurabileceği tehlikeye karşı uyarılmıştı. Bu uyanlara Sirus, sokak kavgası halinde kenti ateşleye­ ceği yanıtını verdi ve şunları söyledi: "Bizim elimizde de yeteri kadar zift var. Zift, alevleri sürat­ le her yere yayacaktır. Böylece evlerin darnma çıkmış kişiler ya bulundukları yerleri çabucak terk edecek ya da bunu yapmadıklarında ölüp gideceklerdir." Yedinci yüzyıldan itibaren Bizanslılar "Ole­ um İncendiarum" -yani Yunan Ateşi- dedikleri bir maddeden yararlanmaya başladılar. Petrol ve kireç karışımı olan bu madde nemlendirildiğinde ateş alıyordu. Yunan Ateşi'nin reçetesi bir dev­ let sırrı gibi gizli tutuldu. Bizanslılar Yunan Ateşi'ni kendilerine saldıran gemilere karşı silah ola­ rak kullandılar. Okla yaptıkları vuruşlarda okiarının ucuna koydular ve o şekilde kullandılar. Ay­ rıca, ilkel el bombalarının yapımında uyguladılar. Bu maddeye yüzyıllar boyunca baruttan daha müthiş bir silah gözüyle bakıldı. Petrolün Ortadoğu'da çok eskiye dayanan ve değişik olaylarla dolu bir geçmişi olduğunu gö­ rüyoruz. Uzun yıllar boyunca Batı, petrolün uygulanışı hakkındaki bilgiden, bilinmeyen neden­ lerden dolayı yoksun kaldı. Bunun nedeni bir olasılıkla, bitumenin bilinen ana kaynakları ve kul­ lanımı hakkındaki bilginin Roma İmparatorluğu'nun sınırları dışında kalmasıydı. Ayrıca, bu bilgi­ yi Batı'ya doğrudan aktaracak bir geçiş yolunun olmaması da başka nedendi. Ortaçağlardan baş­ layarak Avrupa'nın birçok bölgesinde zaman zaman petrol sızıntıları gözlenmiş ve bu konuda gö­ rüşler bildirilmişti. Bavyera, Sicilya, Po Vadisi, Alsak, Hanover ve Galiçya bu ülkelerden sadece birkaçıdır. Daha da önemlisi Rafineri Teknolojisi artık Araplar yoluyla Avrupa'ya sızmıştı. Ancak, çoğu zaman petrol sadece her derde deva tıbbi bir ilaç olarak düşünülüyor ve kullanımı tıp ala­ nıyla kısıtlanıyordu. Petrolün şifa verici nitelikleri bilge papazlarca ve o zamanın hekimlerince bi­ limsel araştırmalar yoluyla pekiştiriliyordu. Tıp alanıyla kısıtlı olmasına karşın Bissell'in düş kur­ maya başladığı günden ve Benjamin raporundan çok daha önce, Galiçya'da (ki o zamanlar Caliç­ ya Polonya'nın, Avusturya'nın ve Rusya'nın birer parçasıydı) ve Romanya'da yaşayan köylüler el­ leriyle kuyular kazıyor ve ham petrol çıkarmaya çalışıyorlardı. Günün birinde Lvov bölgesinden bir eczacı, bir su tesisatçısının da yardımıyla, gazyağını yakıt olarak kullanabilen elverişli ve ucuz bir lamba icat etti. 1 854 yılında artık petrol Viyana'da, başlıca ticaret metaı konumundaydı; 1 859 yılında Galiçya da gitgide büyüyen bir gazyağı merkezi olmuştu. Bu merkezde petrol işiyle uğra­ şan 1 50'yi aşkın köy bulunuyordu. Toplam olarak 1 859'da, Avrupa'nın hammadde üretimi otuz 22

altı bin varil tahmin ediliyordu ve bunun da çoğunluğu Galiçya ve Romanya'dan çıkıyordu. Bu dö­ nemde Doğu Avrupa petrol endüstrisinin yoksun olduğu ve her şeyden çok gereksinim duydu­ ğu tek bilginin petrol rafineri-teknolojisi olduğu söylenebilir. ı 850'li yıllarda Amerika'da gazyağının yaygınlaşması belli başlı iki engelle karşılaştı. Elde ne yeterli miktarda gazyağı ne de bu gazyağının kullanımına uygun ucuz bir lamba türü vardı. Elde­ ki mevcut lambalar kısa zamanda isieniyor ve yanan yağın hiç de hoş olmayan bir koku çıkarma­ sına neden oluyordu. Bir gün New York'lu bir gazyağı satıcısı Viyana'da Galiçya gazyağını yakan bir tür lamba yapıldığını öğrendi. Edindiği bilgiye göre, bir eczacı ve bir su tesisatçısı camdan şi· şesi olan bir lambayı tasariayıp imal ederek is sorununu kökünden çözmüşlerdi. Böylece New York'lu satıcı lamba ithaline başladı ve çok geçmeden yeni bir pazar, yani ithal lamba pazarı oluşmuş ol­ du. Daha sonra her ne kadar bu lambanın tasarımı tekrar tekrar ele alınıp geliştirilmişse de, Vi­ yana' da yapılan bu ilk lamba Amerikan gazyağı üretiminin ilk esin kaynağı olmuştur. İleriki yıl­ larda geliştirilmiş olan Amerikan gazyağı lambaları yeniden dünyanın dört bir yanına ihraç edil­ meye başlandı. Bu yüzden, Bissell serüveninin başladığı ana kadar, nispeten düşük kaliteli bir yağ olan gaz­ yağının bazı evlerde zaten kullanılmakta olduğu söylenebilir. Petrolü gazyağma dönüştürerek arıt­ ma teknikleri kömür yağı kullanarak zaten uygulamyordu ve ticari alana yerleşmişti. Ayrıca gaz­ yağını istendiği şekilde yakan ucuz bir de lamba vardı. Bissell ve Pennsylvania Kayayağı Şirketi'nde­ ki yatırımcı arkadaşlarının yapmak istediği, bu hammadde kaynağının yeni bir kullanım yanını keş­ fetmekti. Bunu halen var olan bir işkolu için kullanmak istiyorlardı. İş dönüp dolaşıp bunun ma­ liyetine geliyordu. Kanılarına göre, yeteri kadar bol kayayağı buldukları takdirde bunu daha ucu­ za satarak, ya çok daha pahalı olan veya çok daha az tatminkar ürünlerden aydınlatıcı yağ-pazarı­ nı ele geçirmeleri mümkün olabilirdi. Bu, petrol için toprağı kazınakla yapılamazdı. Ama belki bunun da bir seçeneği vardı. Amın­ sadıkiarına göre, Çin'de, bin beş yüz yıl önceden daha eskiye dayanan günlerde, "bir tuz çıkarma" işi için toprağı delme yöntemi geliştirilmiş, üçbin feet derinliğe kadar inen kuyulardan tuz çıkarı!· mıştı. Sonuçta Çin'de geliştirilen bu metot ı 830 yılında Avrupa'ya girdi ve kopya edildi. Belki de bunun gerçekleşmesi Amerika'da tuz kuyularında yapılan tuz-sondajlama işini hızlandırmıştır. Bu arada George Bissell hala işlerini toparlamaya çalışıyordu. İşte bu günlerin birinde, ı 856 yılının sıcak bir yaz sabahı New York'ta, yakıcı güneşten kaçıp Broadway' deki bir eczaneye sığın­ dığı bir sırada pencereden bakarken, kayayağından yapılan bir ilacın reklamı gözüne çarptı. Rek­ lam kuyu kazınada kullanılan ve tuz kazılarında uygulanan türden makinelerle çalışan bazı iske­ leleri gösteriyordu. Bissell o an şunu düşündü. Patentli ilaç yapmada kullanılan kayayağı, tuz çı­ karma için yapılan kazıda yan ürün oluyordu. Tesadüfen gördüğü ve daha önce de Batı Pennsyl­ vania ve Darmouth Koleji'nden bildiği bu gerçekle eksik olan şey kafasında ait olduğu yeri bul­ muştu. Acaba bu kazı tekniği petrol çıkarmada da uygulanamaz mıydı? Bu sorunun yanıtı "evet" olduğu takdirde bu teknik ona büyük bir servet kazandıracaktı. Önce Bissell ve sonra Pennsylvania Kayayağı Şirketi'nin öteki üyeleri hemen, tuz çıkarma tek­ niğini doğrudan petrol üzerinde denemeye karar verdiler. Kazıyı kayayağı yerine petrol için yapa­ caklardı. Bu işte yalnız değildiler. Birleşik Devletler' den, Kanada'nın Ontario kentinden daha bir­ çok kişi bu fikri benimseyip aynı amaç uğuruna denemelere başlamıştı. Bissell ve grubu bu kadar­ la kalmayıp harekete geçme gereğini duydular. Profesör Silliman'ın raporu onlardaydı ve rapor sa­ yesinde sermaye de onlarda sayılırdı. Yine de önceleri pek ciddiye alınmadılar. James Townsend adında bir banker sondaj fikrinden söz edip bunun tartışmasını yaptığı zaman, New Haven'deki birçok kişi bu fikre karşı çıktı ve "Pompalayarak su çıkarıldığı gibi, pompalayarak petrol çıkarıla­ cak öyle mi? Ne saçma bir fikir. Sen gerçekten çıldırmışsın!" dediler. Ancak grup üyeleri işe de­ vam konusunda kararlıydı ve petrolün mutlaka gerekli olduğuna ve bu tırsatın geldiğine inanıyor­ lardı. Yine de kendilerine bu çılgın projeyi kime emanet edeceklerini sormaktan alamıyorlardı. 23

"Albay" Bu iş için aday olarak düşündükleri kişi Edwin L Drake isimli biriydi. Adaylığa seçilmesi tamamen bir rasiantı idi. Görünüşünde dikkati çeken hiçbir olağanüstü özellik veya belirgin bir nitelik yok­ tu. Belirli bir işi olmayan ama her işten biraz anlayan Drake, bir zamanlar tren yollarında kondük­ tör olarak çalışmış, sonradan sağlık durumunun bozulmasıyla çalışamaz duruma gelerek işten ay­ rılmıştı_ O sıralar kızıyla beraber New Haven'de eski bir otel olan Tontine Oteli'nde kalıyordu. Tesadüfen New Haven'li banker James Townsend de aynı otelde kalıyordu. Bu otel, salonunda erkek müşterilerin toplanıp günün haberlerini tartıştıkları, havadan sudan konuştukları türden bir oteldi. Bu yüzden de dost canlısı, neşeli, konuşkan bir insan olan ve yapacak başka bir işi de bulunmayan otuz altı yaşındaki Drake için ideal bir atmosfer oluşturuyordu. Drake gecelerini bu otelde arkadaşlarıyla buluşup onlara kendi renkli hayatından hikayeler anlatıp onları eğlendire­ rek geçirirdi. Çok canlı bir hayal gücüne sahip olan Drake öykülerinde daha çok dramatik, abar­ tılı konular seçer ve bunların tümünde kendisini hikayenin merkezi ve baş kahramanı olarak gös­ terirdi. Bu arada sık sık Townsend'le görüşüp kayayağı serüveninden bahsediyorlardı_ Hatta Town­ send sonunda Drake'i şirketinden bir miktar hisse senedi almaya bile ikna etti. Bir süre sonra bu projede çalışması için Drake'e öneride bulundu. Nasılsa Drake o günlerde boştu ve bu nedenle de her iş için uygundu. Tren kondüktörlüğü hala devam ettiğinden ve demiryollarından izinli sa­ yıldığından demiryollarında bedava yolculuk etme olanağına sahipti. Mali yönden meteliksiz olan bu serüven meraklısı için bu olanak bile çok büyük bir avantaj sayılırdı. Ayrıca, Drake'in son de­ rece değerli sayılabilecek başka bir niteliği daha vardı: Takipçiliği. Drake istediği zaman işinde çok sebatlı ve ısrarlı olabiliyordu. Drake'i Pennsylvania'ya yolcu ederken, Townsend ona, ileride çok kıymetli olduğu anlaşı­ lacak bir de armağan veriyordu. İleride değerli bir armağan olduğu anlaşılan bu şey banker Town­ send'in Drake daha Pennsylvania'ya varmadan oraya gönderdiği bazı mektuplardı. Orada koşul­ ların nasıl olduğunu bilmeyen ve bundan kaygı duyan ve oradaki kişileri etkilemek isteyen ban­ ker, bu mektupları "Albay E.L. Drake" adresine gönderiyordu. Aslında Drake'in albaylıkla uzak­ tan yakından bir ilişkisi yoktu. Albaylığı uydurulmuştu. Yine de bu strateji tuttu ve 1 85 ?'nin Ara­ lık ayında, bir çamur deryasından geçerek geldiği yorucu bir yolculuğun bitiminde "Albay" sıcak bir konukseverlikle karşılandı. Haftada iki kez sefer yapan posta vagonunun arka kısmında yol­ culuk ederek geldiği bu küçük ve fukara Titusville köyünde sadece 1 25 kişi yaşıyordu. Pennsyl­ vania'nın kuzeybatısındaki tepeler içine sıkışmış bu köyün sakinleri çoğunlukla kerestecilikle uğ­ raşıyor ve kereste şirketine ait yöredeki düllina sürekli borç yapıyordu. Çevredeki ağaçlar de­ vamlı kesildiğinden, halk bir gün kesecek ağaç kalmadığında köyün ölüp gideceği ve o zaman tüm yörenin Kızılderililer'in eline geçeceği korkusu içindeydi. Drake'in burada yaptığı ilk iş, geleceğin petrol toprakları saydığı ve bir çiftlik üzerinde ku­ rulu bu araziye yeni bir isim bulmaktı. Bunu hemen gerçekleştirdi. Daha sonra New Haven'e dön­ düğünde o zamana kadarki faaliyetlerine göre çok daha yıldırıcı bulduğu ikinci adımı atmaya -ya-:_ ni bu petrol sondajlama işine girmeye- kesin karar vermişti. Bu kararını şu sözlerle ifade etmiş­ tir: "Kararımı vermiştim. Tuzlu su çıkarmada uygulanan kazı yöntemini petrole de uygulayarak bol miktarda petrol çıkarıtaeağına inanıyordum. Bu arada ikinci bir karar daha almıştım. Bu işi ya­ pacak kişi ben olacaktım. Arıcak çok geçmeden anladım ki, bu konuyu kendisine açtığım kişiler­ den hiçbiri fikrime katılmıyor, hepsi birden, mevcut petrol birikiminin çok büyük bir kömür ya­ tağından gelen akıntılar olduğunda ısrar ediyordu. " Ama Drake bu iddialardan yılınadı ve kararını değiştirmedi. 1 858 ilkbaharında işe devam et­ mek için Titusville köyüne döndü. Bu arada petrole yatırım yapmış grup üyeleri Seneka Petrol Şirketi adını verdikleri yeni bir şirket kurmuşlar ve başına genel temsilci olarak Drake'i getirmiş­ ! erdi. Drake ilk çalışmaların yapılacağı yer olarak Titusville köyünden yaklaşık iki mil ötedeki Oil 24

Creek (Petrol Deresi) bölgesinde karar kıldı. Burası, içinde bir petrol kaynağı bulunan bir çiftiik­ ti ve buradan günde, geleneksel metotlarla üç ila altı varil petrol çıkarılabiliyordu_ Bu aşamadan birkaç ay sonra yeniden Titusville'e dönen Drake, Townsend'e yazdığı bir mektupta şunları söy­ lüyordu: "Bundan böyle kazıyı el ile yapmaktan vazgeçiyorum, çünkü sondaj yapmanın en ucuz yöntem olduğunu anladım_ " Bu arada New Haven'li bankerden kendisine derhal daha fazla para göndermesini istedi ve bunun için neredeyse yalvardı. "Eğer herhangi bir sonuç almak istiyorsak, mutlaka paraya ihtiyacımız var _ _ . Kararınızı lütfen bana derhal bildirin. Elimizde çok az para kal­ dı. " Oldukça uzun bir gecikmeden sonra Townsend nihayet beklenen parayı gönderebilmişti. Bin dolar olan bu parayla Drake, işi yürütmek için gerek duyduğu iki adet "tuz çıkarıcıyı" işe angaje etti. Ancak, bu işçilerin kötü bir şöhreti vardı; viskiye karşı aşırı düşkünlükleriyle tanınıyor, sık sık sarhoş oluyorlardı. İşe alacağı adamlar konusunda çok dikkatli olmak isteyen Drake bu işçile­ re prim vaat etti. Kazılan her "feet" uzunluk için kazı başarıyla son bulduğunda bir dolar prim ödeyecekti. Buna rağmen işe aldığı ilk iki işçi kayıplara karıştılar. Aslında, bu adarnlar yüzüne kar­ şı söylemeye cesaret etmemekle beraber, Drake'in deli olduğuna inanmışlardı. Titusville'de ge­ çirdiği ilk bir yıllık sürede Drake'in elinde başarı olarak göstereceği hiçbir şey yoktu. Ayrıca, ka­ rakış da eşikte bekliyordu_ Sonunda Drake kendisini sondaj-donanımına enerji veren buhar ma­ kinesinin kurulmasına adadı. New Haven'deki yatırımcılara gelince, onların burada yapabildikle­ ri tek şey kızmak ve beklemekten ibaretti. Nihayet 1 859 yılı ilkbaharında Drake aradığı kazıcıyı buldu. Bu William A Smith adında, "Bil­ li Amca" diye anılan ve işe gelirken iki oğlunu da yanında getiren bir demirciydi. Bu adam daha önce tuz çıkarıcılarla çalıştığı ve onlara gereken aletleri imal ettiği için bu işte ne yapılması ge­ rektiğini biliyordu. Böylece oluşan küçük ekip artık iskele kurup işe girişecek ve gereken dona­ nımı bağlayabilecekti. Tahminlerine göre toprak içinde birkaç yüz "feet" derinliğe inmeleri ge­ rekiyordu. Ancak iş yavaş yürüyordu. İlerleme kaydedilmediğini gören New Haven'li yatırımcılar giderek sabırsızlanmaya başladılar. Ancak Drake planından şaşmadı ve kararından vazgeçmedi. Ara­ dan geçen zaman içinde, girişimcilerin tümü projeye olan inançlarını yitirdiler. Bu kişiler içinde güvencini kaybetmeyen tek kişi Townsend'di. Öyle ki, günün birinde elde tek kuruş kalmadığın­ da, Townsend gelen faturaları bizzat kendi cebinden ödemeye başladı. Sonunda çaresizlik için­ de Drake'e son bir para havalesi gönderip işi kapatmasını, operasyona ait faturaları ödeyip der­ hal New Haven'e dönmesi talimatını verdi. Bu sırada takvimler 1 859 senesi Ağustos ayının son günlerini gösteriyordu. 1 859 yılı Ağustos ayının 27'sinde, bir cumartesi günü öğleden sonrası, altmış dokuz feet derinlikteki bir kuyu da kazı yapıldığı bir sırada, aniden, sondaj aletinin bir çatiağa girdiğini ve he­ men sonra tekrar bir altı inç daha derinliğe indiğini fark ettiler. Şaşkınlığa uğrayan ekip artık haf­ ta sonunun geri kalan kısmında çalışmamaya karar verdi. Ertesi gün, ki günlerden pazardı, Bill Amca kuyuyu görmek isteyerek kuyunun bulunduğu yere geldi. Eğilip boru içinden aşağıya bak­ tı. Gördüğü şey su üzerinde yüzmekte olan koyu renkte bir sıvıydı. Sıvıdan numune almak için kuyu içine teneke bir kova sarkıtıldı. Bill Amca şaşkına dönmüştü; çıkarılan yoğun ağırlıktaki sı­ vıyı incelerken duyduğu heyecan yüzünden kolayca okunuyordu. Pazartesi sabahı olup da Drake kuyunun bulunduğu yere gelince ilginç bir manzarayla karşılaştı. Bill Amca ve oğulları kuyunun hemen yanında duruyor ve yanı başlarındaki içi petrol dolu çok sayıda fıçı, !eğen ve varil gibi kap­ ların nöbetini tutuyorlardı. Şaşkınlığını kısa zamanda atan Drake hemen alelade bir el pompası­ nı kuyuya bağlayarak pompalamaya başladı. Yaptığı şey projeyle alay eden kişilerin alay konusu ettikleri işlemin ta kendisiydi. Sıvının pompalanması, garip bir rastlantıyla Townsend'in gönder­ diği para ihbarnamesi ve işi kapatma emrinin Drake'e ulaşması ile aynı güne rastlıyordu . . . Bu emir eğer bir hafta evvel gelmiş olsaydı, büyük olasılıkla işyeri bugün kapatılmış durumda olacaktı. Fa­ kat artık bunu yapamazdı. Kendi kafasının dikine gitmesinin ödülünü görmüş ve tam zamanında petrolü bulmuştu. Oil Creek'te yaşayan tüm çiftçiler vakit kaybetmeden Titusville'e akın etme25

ye başladı. Bir taraftan da durmadan haykırıyorlardı: "Yankee petrol buldu!" Haber büyük bir yan­ gının etrafa yayılması gibi, yöreye yayıldı ve yer kapıp petrol çıkarmak için söz konusu bölgeye çılgın bir hücum başladı. Ancak, petrol için yapılan kazıda elde edilen başarı parasal alanda aynı oranda olmadı ve pet· rol başarısının, parasal başarıyı garantHemediği anlaşıldı. Bu durum kuşkusuz ileride yeni birta­ kım sorunlara yol açacaktı. Örneğin akıp giden petrolle Drake ve Billy Amca nasıl baş edecekler­ di? Önceleri bölgede buldukları tüm viski fıçılarına el koyup her birini teker teker petrolle dol­ durdular. Dolduracak başka fıçı kalmayınca, bu defa tahtadan bir miktar fıçı yapıp konuyu çöz­ mek istediler. Ancak büyük bir şanssızlık eseri, bir gece kullandıkları fenerden sıçrayan bir alev aniden petrol gazlarını tutuşturarak petrolün biriktirildiği bölgenin tümüyle havaya uçmasına ve kızgın alevler içinde yanıp kül olmasına neden oldu. Bu arada komşu çevrelere yeni yeni kuyu­ lar açılıyor, giderek daha çok kayayağı çıkarılıyordu. Bu durum, petrol arzının petrole duyulan ta­ lebi çok aşması, fiyatın sürekli değişmesiyle sonuçlanıyordu. Petrol çıkarmada uygulanan kazı yön­ temlerinin gelişmesiyle artık kayayağı sıkıntısı son bulmuştu. Şimdi sıkıntısı çekilen tek şey vis­ ki fıçısı yokluğuydu. Nitekim çok geçmeden viski fıçılarının maliyeti o denli yükseldi ki, bir vis­ ki fıçısının fiyatı, içindeki petrol fiyatının yaklaşık iki katına ulaştı.

"Çağın Işığı" Pennsylvania kayayağının rafine edilmiş gazyağı halinde pazara sürülmesi çok vakit almadı. Gaz­ yağının erdemleri çabuk anlaşılmıştı. Drake'in keşfi üzerinden henüz bir yıl bile geçmeden pet­ rol konusunda Amerika'nın ilk el kitabını yazmış olan bir yazar, kitabında şunları söylüyordu: "Bir aydınlatıcı olarak petrol şekilsizdir. Şekilden yoksun olan bu madde aslında 'Çağın Işığı'dır. " Ya­ zar, ayrıca şu tanımlamayı da ekliyordu: "Petrolü yanar halde görmemiş olanlar rahat etsinler. Onun ışığı ay ışığı değildir. Bu ışık olsa olsa gün ışığına benzetilebilir, çünkü gün ışığı kadar temiz, kuv­ vetli, parlak bir ışıktır. Petrolün saçtığı ışıkta karanlığa yer yoktur . . . Kayayağı çok mükemmel, çok ince bir ışık saçar. Dünyadaki en parlak ve aynı zamanda en ucuz olan bu ışık, ancak Krallara ve Kral ailelerine yaraşan, Cumhuriyetçilere ve Demokratlara ise hiç yaraşmayan bir ışıktır. " İşe ilk teşebbüs etmiş olanlardan George Bissell köye ilk gelenlerden ve en aceleci davra­ nanlardan biriydi. Oil Creek yöresinde yüz binlerce dolar harcayarak çılgınca alışveriş yapıyor, çift· likler kiralıyor, araziler satın alıyordu. Eşine yazdığı mektupta şunları söylüyordu: "Burada eşine rastlanmayan bir heyecan yaşıyoruz. Yöre sakinlerinin tümü yarı çılgın durumda . . . Hayatımda hiç böyle bir heyecan görmedim. Tüm batı yöresi sakinleri burada toplanıyor. Bu arada, yörenin pet­ rol vaat eden kesimlerinde toprak satın alabilmek için astronomik fiyatlar teklif ediliyor. " Bu nok· taya gelebilmek için Bissell yaşamının altı yılını vermişti ve yaşadığı serüvende karşılaştığı iniş ve çıkışlar ona şu sözleri söylemek hakkını veriyordu: "Sağlığım oldukça iyi, ancak çok fazla yıpran­ dım. Yolumuz çok zor engeller le dolu. Ama emin olduğum bir şey var; geleceğimiz çok parlak ve çok güvenli, bundan hiç kuşkum yok . . . Büyük bir servet kazanacağımız anlaşılıyor." Bissell görüşünde haklıydı, nitekim gerçekten de çok zengin oldu. Para bağışı yapan birçok hayırsever arkadaşı gibi o da Dartmouth'da bir jimnastik salonu kurulması için gereken parayı ba­ ğışladı. Dartmouth'u seçmesinin nedeni, projesinde kendisine ilham vermiş olan kayayağı şişe­ sini ilk defa burada görmüş olmasıydı. Öğrencilik yıllarında Bissell "bowling" sporuna çok düş­ kündü. Bu aşırı düşkünlük zaman zaman sorunlar yaratıyor ve Sisseli'in disiplin cezasına çarptı· rılmasına neden oluyordu. Kendi ifadesiyle "bu disiplin sorunlarının anısına" Bissell jimnastikha­ nede altı adet bowling salonu yapılmasını istedi ve bunda ısrar etti. Hayatının daha ileriki yılla­ rında Bissell "isminin ve ününün" kıtanın bir ucundan öbür ucuna, yaşayan tüm petrolcülerce tanındığı söylenir. Bu çalışmada, parasal yönden en büyük katkıyı sağlamış olan banker Townsend'e

26

gelince, yazık ki kendisi hakkı olduğuna inandığı şan ve şöhrete kavuşamamıştır. "Bu işin tüm planını ben yaptım, benim önerilerim yürürlüğe kondu" diyor ve buruk bir ifadeyle ekliyordu: "Ge­ reken para benim tarafıından ortaya kondu ve ait olduğu yere gönderildi. Söyleyeceğim şu söz­ ler egoist olduğum için değil, gerçeği yansıttığı için söylenmiştir. Petrol çıkarma uğruna yapmış olduklarımı eğer yapmamış olsaydım, bugün petrol kesinlikle çıkarılmamış olacaktı. " Ve sözleri­ ne şunları da ekliyordu: "Yaşadığım acı ve kaygıları bir servet uğruna dahi bir kez daha yinelemek istemem. " Drake'e gelince onun hesabına işler hiç de iyi gitmedi. Önce petrol alıcılığı yaptı, daha son­ ra da petrol hisseleri konusunda ihtisas yapan bir Wallstreet firmasına ortak oldu. Tedbirsiz, iyi bir işadamı niteliklerinden uzak ve konu ticaret olduğunda gerçekten kumarbaz gibi hareket eden bir kişiydi. 1866 yılına gelindiğinde tüm servetini kaybetmiş Drake, kısa süre sonra yarı kötürüm oldu ve hayatının geri kalan yıllarını acı çekerek yaşadı ve sefaJet içinde öldü. Bir dostuna yazdı­ ğı mektupta şunları söylüyordu: "Eğer içinizde hala biraz insanlık kırıntısı kalmışsa ve ben ve ai­ lem için en ufak bir merhamet duygusu taşıyorsanız, bana para gönderin. Acınacak derecede pa­ raya ihtiyacım var, ayrıca hastayım. " Sonunda 1873 yılında Pennsylvania Eyaleti kendisine geç­ miş hizmetleri anısına hayat boyu devam edecek küçük bir maaş bağladı. Bu sayede Drake yaşa­ mının son yıllarında fiziki acıları değilse bile parasal acılarının dindirilmesi konusunda az da ol­ sa rahata kavuşmuş oldu. Yaşamının son yıllarına doğru Drake, petrol tarihinde layık olduğu yeri alabilme çabasına girişti. Bu konuda şu sözleri söylemiştir: "İddia ediyorum; petrol çıkarmada kullanılan Petrol Bo­ rusu'nun mucidi benim. Onu ilk işe uygulayan kişi de benim. Eğer ben bu icadı yapmamış ol­ saydım, toprak suyla dolu olduğu zamanlarda insanlar derindeki topraklarda kazı yapamayacak­ lardı. Yine iddia ediyorum ki, Amerika'da petrol çıkarmak için ilk defa kazılan ilk petrol kuyusu kazısını da bizzat ben yaptım, hatta bu kuyuyu sizlere gösterebilirim. " Bu iddiasını pekiştirrnek için şu sözleri ekliyordu: "Eğer ben bunu yapmamış olsaydım, bu iş bugüne dek yapılmamış ola­ caktı. "

İlk Patlayış Gerçekten de rafine etme işi, gazyağı ile denemeler, uygun olan lambanın seçimi gibi yeni türe­ yen bir endüstrinin tüm elemanları, bir tanesi dışında, tamamlanmış, yerli yerini bulmuştu. Ek­ sik olan tek şey, Drake'in kazı sırasında aniayıp ispatladığı gibi, yeni gelişen endüstrinin son ge­ reksinimi olan el altında yeterli birikim bulundurma işiydi. Bu sağlandığı takdirde artık insanoğ­ lu, gecenin gelişini geciktirme yeteneğine sahip olacaktı. Drake'in keşfi dünya nüfusuna hareket yeteneği ve güç kazandıracak, ulusların ve imparatorlukların yükseliş ve düşüşlerinde en önem­ li rolü oynayacak, bununla da kalmayıp insan toplumunun geçirdiği evrimde en etkin unsur du­ rumuna gelecekti. Kuşkusuz bu gelişmeler henüz yaşanmamıştı, ama yaşanacaktı. Bu gelişimi izleyen günlerde öyle bir şey oldu ki, meydana gelen olay tıpkı altına hücum gün­ lerini anımsattı. Oil Creek bölgesinin dar vadisinde birdenbire bütün ev!er kapışılırcasına tutul­ du ve daha 1860 Kasım ayı gelmeden, yani Drake'in keşfi üzerinden on beş ay sonra, yaklaşık yetmiş beş kuyu üretime geçti. Toprak yüzeyinde yara izini andıran kuru çukurlar oluştu. 1860 yılına gelinceye dek bir yazarın dediği gibi "Titusville artık spekülasyona susamış yabancıların ran­ devu yeri" olmuştu. Aynı yazar şunları da söylüyordu: "Bu insanlar birbiriyle fiyat konusunda id­ dialaşıyor, hisse senedi alıyor, toprak alıp satıyor, kuyuların derinliği, görünümü veya verim ka­ pasitesi v.s. gibi konularda birbirleriyle tartışıyorlar. Yöreyi bugün terk eden biri ertesi gün kar­ şısına ilk çıkan kişiye hemen bu konuyu açıyor, kuyunun günde örneğin 50 varil saf petrol ver­ diğini söylüyor . . . Bu söylentilerin etkisiyle, ertesi gün yöreye yeni bir insan akımı oluyor ve bun-

27

ların sayısı belki de gidenlerden çok . . . Hareket halindeki bir arı kovanında bile bu denli coşku görülmemiş, bu kadar çok gürültü duyulmamıştır." Oil Creek yöresinin eteklerinde, yörenin Allegheny Nehri'ne uzandığı yerde, adını Seneka­ lı bir Kızılderili şeften almış Complanter isminde küçük bir kent vardı. Zamanla kentin ismi de­ ğiştirilmiş ve Oil City (Petrol Kenti) adını almıştı. Petrol Kenti giderek Titusville'le beraber bu­ gün Petrol Bölgeleri diye anılan araziyi oluşturdu ve bu arazinin en büyük merkezi haline geldi. Ham petrolü gazyağma çeviren rafineriyi kurma işlemi ucuza mal olduğundan, 1 860 yılına gel­ meden Petrol Bölgeleri'nde en az on beş rafineri faaliyete geçmiş durumdaydı. Ayrıca Pittsburgh bölgesinde beş rafine ri daha kurulmuştu. 1 860 yılında yöreyi gezen bir kömür yağı rafinericisi, süregelen yarışmaları kendi gözüyle görmüş ve şunları söylemişti: "Eger bu işteki başarı devam ederse, bu kömür madenciliğinin sonu demektir. " Gerçekten de zamanla bu sözlerin doğruluğu kanıtlandı. 1 860 yılı sona ermeden kömür yağı rafinericileri ya işi bırakmak zorunda kaldılar ya da süratle meslek değiştirip ham petrol rafinericiliğine yöneldiler. O güne kadar bulunmuş olan kuyular sadece mütevazı miktarda petrol üretebildiği için pom­ palanması gerekiyordu. Bu durum 1 86 1 yılı Nisan ayına kadar devam etti. Nisan ayında bir gün durum değişti. Yapılan bir kazıda, kazıcılar ilk defa olarak petrol püskürten bir kuyuya rastladı­ lar. Kuyu inanılmaz bir hızla petrol püskürtüyor ve günde üç bin varil petrol veriyordu. Bir gün kuyudan gelen petrol havayla tutuştu ve büyük bir patlama duyuldu. Sonuçta, oluşan ateş duva­ rında on dokuz kişi öldü. Bu yangın üç gün devam etti. Bu durum dünyaya bir mesaj veriyor ve yeni türeyen endüstri için bol miktarda hammadde temin edilebileceğini duyuruyordu. Ancak bu arada daha önemli bir haberin ortaya çıkması, yani Güney'in konfederasyon kuvvetlerinin Surn­ ter Kalesi'ne ateş açıp iç savaşı başlatmaları, bu müthiş haberin en azından bir süre için yeterin­ ce kişi tarafından duyulmasını engellemişti. Batı Pennsylvania'da petrol üretimi öyle çabuk gelişiyordu ki, 1 860'ta 450.000 varil olan üre­ tim 1 862'de 3 milyon varili bulmuştu. Ne var ki bu işin pazarlaması yavaş oluşuyordu ve hacim itibariyle çabuk genişleyen petrol karşısında ona yetecek, cevap verecek hıza erişemiyordu. Sonuç­ ta fiyatlar düşmeye başladı ve örneğin 1 86 1 Ocak ayında varili 1 O dolar olan petrol haziran ayına kadar 50 sente kadar düştü. Sonradan daha da düşerek 1 86 1 yılı bitmeden 1 O sente kadar indi. Bu birçok üretici için mahvolma anlamına geliyordu. Fiyatların bu şekilde ucuzlayışı Pennsylvania petrolüne pazar yerinde çabuk ve kesin zafer sağladı; tüketici kitlelerini arkasından sürükledi ve kömür yağıyla öteki aydınlatıcıları saf dışı etti. Kısa zamanda talep arzla dengelendi ve fiyatlar 1 862 yılı bitiminde varil başına 4 dolara yükseldi. 1 863 Eylülü'nde ise varil başına 7,25 dolara kadar yük­ selmişti. Fiyatlardaki bu akıl almaz dalgalanmalara karşın "bir günde zengin olunduğu" hikayeleri kitleleri Petrol Bölgeleri'ne çekmeye devam ediyordu. Aradan iki yıl geçmemişti ki, sonradan bü­ yük ün kazanan bir kuyu, yatırılan her dolar karşılığı 1 5.000 dolar kar sağlar oldu. Amerikan İç Savaşı, Petrol Bölgeleri'ndeki çılgın patlamayı olumsuz yönde etkilemek bir ya­ na, petrolcülüğün gelişmesinde belli başlı itici güç olmuştur. Bunun nedeni de şöyle açıklanabi­ lir: Şavaş nedeniyle Güney'den yapılan petrol sevkıyatı durmuştu. Bu da terebentinden çıkarılan ucuz aydınlatıcı yağ "camphene" (neftyağı) gereksinimini şiddetle artırınıştı ve aradaki boşluk çar­ çabuk Pennsylvania yağından elde edilen gazyağı ile dolduruldu. Böylece Kuzey'de çok çabuk ge­ lişen yeni pazarlar oluştu. Güney'in federasyondan çekilmesi üzerine Kuzey, Amerika'nın en bü­ yük ihraç maddelerinden biri olan pamuğun getirdiği gelirden yoksun kaldı. Bu gelir boşluğu da Avrupa'ya yapılan petrol ihracatının hızla artması yoluyla dalduruldu ve böylece yeni bir gelir kay­ nağı sağlanmış oldu. Savaşın bütün çalkantıları ile birlikte sona erişi yüz binlerce emekli askerin Petrol Bölgele­ ri'ne akın etmesine neden oldu. Bu askerler kendilerine yeni bir yaşantı kurmak ve yeni gelişen spekülatif ortamda bir servet edinmek amacındaydılar. Bu spekülatif patlama, fiyatların sürekli

28

oynaması ve varil başına I 3, 75 dolara kadar yükselmesi yüzünden giderek kızışıyordu. Bu karma­ şanın etkileri tüm Doğu Yakası'nda hissediliyor, yeni türemiş yüzlerce petrol şirketi fiyatlardaki iniş çıkışlarla çalkalanıyordu. Öyle bir zaman geldi ki bu yeni şirketler New York'un maliye mer­ kezi sayılan kesitinde kendilerine çalışacak büro bulamaz oldular. Hisseleri olağanüstü bir hızla satılıyordu. Öyle ki bir gün yeni şirketlerden biri sahip olduğu hisselerin tümünü sadece dört sa­ at içinde elden çıkardı. Durumdan etkilenen bir İngiliz banker şaşkınlığını şu sözlerle ifade edi­ yordu: "Yüz binlerce insan görüyorsunuz. Bunların hepsi petrolün sağladığı kazancı bankaların verdiği küçük faiz oranına tercih ediyorlar. " Washington DC'de esen çılgın havadan New York da etkilenmişti. Petrol topraklarına büyük yatırım yapmış olan ve sonradan Amerika Birleşik Dev­ letleri Başkanı olan James Garfield, petrol arama belgesi satıcısı birine, bu konuyu kendisi gibi Kongre üyesi olan öteki bazı kişilerle konuştuğunu, herkesin "bu işin içinde olduğunu, humma hastalığını andıran bu akımdan Kongre'nin de şiddetle etleilenmiş olduğunu" söyledi. Çılgıncasına süregelen bu spekülasyon belki de en iyi şekilde, Titusville'den on beş mil uzak· taki Pithole Creek mevkiindeki Pithole kasabasına ait öyküyle açıklanabilir. Bu kasabada, ilk ku­ yu I 865 yılı Ocak ayında, yoğun ormanlık bir arazide açılmıştı. Daha haziran ayı gelmeden dört kuyudan birden, hem de günde iki bin varil petrol fışkırmaya başladı. Petrol Bölgeleri'nin verdi­ ği tüm randımanın üçte biri kadardı. Artık yolları dolduran insanlar ve petrol yüklü vagonlarla tam bir karmaşa gözleniyordu. O günlerde yöreyi gezen biri aynen şunları söylemiştir: "Tüm çevre bir kıta dolusu askerin diare oldukları zaman duyulan koku gibi kokuyor." Arazi spekülasyonu hiç· bir sınır tanımıyordu. Birkaç ay evvel gerçekten hiçbir değeri olmayan bir çiftliğin, birkaç ay son­ ra, 1 865 Temmuzu'nda 1 ,3 milyon dolara satıldığı, Eylül ayında tekrar, bu defa iki milyon dola­ ra yeniden satıldığı oluyordu. Aynı yılın aynı ayında, Pithole Creek çevresinde üretim günde altı bin varili bulmuştu. Bu, Petrol Bölgeleri'nin tüm üretiminin üçte ikisiydi. Ve aynı yılın eylül ayı­ na kadar balta girmemiş ormanlarda bir vakitler yeri bile bilinmeyen topraklarda artık on beş bin nüfuslu bir kasaba doğmuştu. New York Herald gazetesinin yazdığına göre, Pithole kasabasının en önde gelen işi "içki içmek ve kira" işleriydi. Nation gazetesi ise görüşünü şu sözlerle ifade edi­ yordu: "Bu kasabada ucuz cins içilen içkinin tüm dünyada aynı büyüklükteki kasabalardan her­ hangi birinde içilen içkiden daha fazla olduğu rahatça iddia edilebilir." Tüm bunlara karşın Pit­ hole kasabası sahip olduğu iki banka, iki telgrafhane, bir gazete, bir su şebekesi, itfaiye teşkila­ tı, düzineler le pansiyon ve iş sahalarıyla, üç tanesi zamanın büyük şehir zarafet standardına uy­ gun on beşten fazla oteli ve günde beş bini aşkın mektup muamelesi yapan postanesiyle, çoktan . saygın bir kent olmaya yönelmişti. Ancak birkaç ay sonra, birdenbire, tıpkı başladığı zamanki hızıyla, üretim düşmeye başladı. Pithole halkı için bu bir felaket, yani, kutsal kitapta yazılı veba gibi bir şeydi. 1 866 Ocak ayında, petrolün keşfedildiği günden sadece bir yıl sonra, binlerce kasabalı yeni umutlar ve fırsatlar pe­ şinde kasabadan kaçar oldular. Hemen bir gece içinde vahşi ormanlardan fışkırmış olan kasaba artık tamamen terk edilmişti. Ateş çemberiyle sarılan binalar kül olup gitmiş, geride kalan ahşap iskeletler, ya başka yerlerde kullanmak için parçalanmış, ya da civar tepelerde yaşayan çiftçiler­ ce çıra yerine kullanılmıştı. Böylece Pithole yeniden sessizlik ve vahşete bürünüyordu. 1 865'te Pithole'de 2 milyon dolara satılan bir parsel arazi, I 887'de 4,37 dolara, hem de müzayede ile sa­ tılıyordu. Pithole sönerken, spekülatif patlama bu kez başka bir yerde doğuyor, tüm komşu bölgele­ ri bağrında topluyordu. Petrol Bölgeleri'nin üretimi 1 866'da 3,6 milyon varile sıçradı. Anlaşıldı­ ğına göre petrol coşkusu hiçbir sınır tanımayacaktı ve giderek petrol salt bir aydınlatma ve yağ­ lama kaynağı değil, aynı zamanda popüler kültürün bir parçası olacaktı. Artık Amerikalılar "Ame­ rikan Petrol Polkası" ve "Petrol Humması Dörtnala" melodileri eşliğinde dans ediyor, "Ünlü Pet­ rol Firmaları" ve "Kafamızdaki Petrol" şarkılarını dillerinden düşürmüyorlardı.

29

Kafamızdaki Petrol Türlü türlü yağlar var Balıkyağı, kast or, ayçiçek gibi "tatlı. " Hastayı ayaklanduan Ve de yapan kanatlı. Bizimki ise garip bir yağ Elde ettiğimiz Kuyu İnsanları coşturmaktır Şarkımızia onun Huyu Kafamızdaki petrol. . . Kafamızdaki petrol . . . Bir komşumuz var Adı Bay Smith. Meteliğe kurşun atardı Yırtık giysilerle yatardı Çabuk topariadı kendini Bu fakir genç . . . Bir de şimdi görün onu Nasıl da değişti sonu Artık çok şık giyiniyar Spor yapıp övünüyor. Elmas, çocuk hepsi onda Başarısı şarkımııda Kafamızdaki petrol. . . Kafamızdaki petrol. . .

Gürültü, Patırtı Petrol bulma yarışını başka bir yarış izliyordu. Petrolü olanak verdiği oranda çabuk ve çok mik­ tarda üretme yarışı, "Flaş ürün" elde etme çabası genellikle petrol rezervlerini bozuyor, gaz ba­ sıncının zamanından önce tükenmesine yol açıyor, böylece rezerv!erin onarılınasını güçleştiriyor­ du. Yine de bu yöntem standart uygulama olarak kabul edilmişti ve bu da bazı gerekçelere daya­ nıyordu. Bunlardan biri jeolojik bilgi eksikliğiydi. Bir diğeri vaat edilen büyük ve çabuk ödüller, üçüncüsü ise kiralama koşullarının yapısı gereğince üretimi mümkün olduğu kadar çabuk yapa­ na prim ödenmesiydi. Ancak, Amerikan petrol üretimi meşru içtihadının ve bizzat petrol endüstrisi yapısının şe­ killendirilmesinde en büyük etken İngiliz örf ve adet hukukuna dayalı bir doktrin olan "ele ge­ çirme" yasası olmuştur. Bu yasaya göre, eğer bir av hayvanı veya kuş, belirli bir araziden başka bir araziye geçecek olsa, geçmiş olduğu arazinin sahibi av hayvanını kendi toprakları üzerinde öl­ dürme yetkisine sahip oluyordu. Buna benzer başka bir yasaya göre de, toprak sahipleri kendi top­ rakları altında bulunan herhangi bir hazineyi, eğer varsa, çekip çıkarmak hakkına sahipti. Bir İn­ giliz yargıcın yargısına göre, "arzın bu saklı damarları içinden nelerin geçtiğinden hiç kimse emin olamazdı." Petrol üretimine uygulandığında ele geçirme kuralının arazi sahipleri yönünden anlamı ise kendi arazileri içinde petrol çıktığında, alabilecekleri petrolün hepsine kendilerinin sahip olma­ larıydı. Bu, kuyuyu eş oranda kazmadıkları ve civar kuyuların ve komşu üreticilerin verimini dü­ şürdükleri zaman da aynen geçerli oluyordu. 30

Bu nedenle kaçınılmaz olarak yakın olan kuyuların sahipleri, mümkün olduğu kadar çok pet­ rol çıkarmak için birbirleriyle ateşli bir rekabet içindeydi. Amaçları petrolü kendilerinden ewel bir başkasının çıkarmasını engellemektL Ancak hızlı üretime bu şekilde ağırlık verilmesi hem üre­ timde hem de fiyatlar üzerinde tutarsızlığa yol açtı. Petrol kuşkusuz av hayvanlarıyla bir tutula­ mazdı. Dolayısıyla ele geçirme kuralı bir hayli zarar ziyana neden olup, belli bir kuyudan çekilen üretimi olumsuz yönde e tkiledi. Buna karşın kapkaç kuralı bazı bakımlardan avantaj da sağlamış­ tır. Ele geçirme kuralı sayesinde birçok insan bu endüstride kendilerine yer buldu ve kural olma­ saydı asla öğrenemeyecekleri bazı gerekli becerileri öğrendiler. Kapkaç kuralının başka bir avan­ tajı da, üretimi daha çabuk sağlama yoluyla, daha geniş alanlı pazarlar kurulmasına yardım etmiş oluşudur. Ele geçirme kuralının -ve servet yarışırun- daha da bilediği bu karmaşada Petrol Bölgeleri'nde içinden çıkılmaz bir manzara oluştu. Üst üste insan yığınları, irili ufaklı kulübeler, gecekondu ti­ pi ahşap binalar, hepsi bir tek odada dört, beş, altı hatta yedi saman yataktan otel, inşaat iskele­ leri, stoklama tankları ve hepsi de umut ve söylentilerle enerjilerine enerji katmış insanlar, pet­ rolün yaydığı keskin koku; hepsi birden bu manzara da yer alıyordu. Ayrıca kaçınılması asla müm­ kün olmayan ve sürekli olarak varlığını gösteren bir de çamur olgusu vardı. O günlerde yaşamış iki ayrı yazarın gözlemine göre "Oil Creek çamuru" kendine özgü bir ün kazanmıştı. Bu ün, ça­ muru gören ve çamur içinden geçip kendilerine yol açanların belleğinde her zaman tazeliğini ko­ ruyacaktı. Derinlere kadar işlemiş, tarif edilmez derecede sıkıntı veren bu çamur yağmurlu ha­ valarda ana caddeleri tamamen kaplıyor, kasabaların ana sevkıyat merkezi olan yolları çamurdan oluşmuş sıvı bir göl veya çamur alanı görünümüne sokuyordu. Bütün bu gürültü patırtıyı ve çabuk para kazanma hırsıyla gelmiş ''vurguncuları" görüp de, petrol sahneye çıkmadan önceki sakin Pennsylvania tepelerini ve köylerini anımsayanlar, özlemi­ ni çekenler de yok değildL Bu kişiler insan doğasının nasıl olup da bu denli değişebileceğini ve servete konma hayaliyle onurlarını yitirebileceğini birbirlerine soruyordu. Yörede yaşayan bir ya­ zar 1 865 yılında şunları yazmıştı: "Petrol ve arazi çoşkusu bu bölgede artık salgın bir hastalık ol­ du. Bu salgın her sınıftan, her yaştan ve her türlü koşullar altında yaşayan insanları tümüyle sar­ mış guruıiıda. Bu insanlar altı ay ewelki görünümlerinden çok farklılar. Konuşmaları, bakışları, d