Opera latina 9: 120-122 in Monte Pessulano anno 1305 composita

Citation preview

School of Theology

FAIT TH E.

i!

Am

E

v

-

Me

a

Mdb

ZEHT

T

Zu

I qe I RN

m:

des

-—

Unus

T

The Library SCHOOL OE. THEOLOGY AT CLAREMONT

WEST

FOOTHILL

AT COLLEGE

CLAREMONT,

AVENUE CALIFORNIA

4

d

i4: id Epc?

htm A eruit *

one *

CORPVS CHRISTIANORVM Continuatio Mediaeualis

ACXOXM.

CORPVS CHRISTIANORVM Continuatio Mediaeualis

XXXV

RAIMVNDI LVLLI OPERA LATINA TOMV'S IX

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXXXI

PONTIFICII

RAIMVNDI LVLLI OPERA LATINA

I20 - I22 IN MONTE ANNO

PESSVLANO

MCCCV COMPOSITA EDIDIT

ALOISIVS MADRE

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLXXXI

PONTIFICII

SVMPTIBVS SVPPEDITANTE SvPREMO BELGARVM MAGISTRATV PvBLICAE INSTITVTIONI ATQVE OPrTIMIS ARTIBVS PRAEPOSITO

EDITVM

CAROLO DEURINGER DE REBVS HISPANICIS INSIGNITE VERSATO HOC VOLVMEN DEDICAT EDITOR

| heoloa; |.ibravy

SCHOOL OE THEOPOCWY AT CLAISEMONT (Calitomia

(O Brepols 1981 No part of this work may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

INTRODVCTIO GENERALIS Hoc tomo continentur tria opera (nr. 120, 121, 122), a Raimun-

do anno 1305 in Monte Pessulano composita. Quae omnia non nisi lingua latina ad nos peruenerunt. Quorum operum pondus et momentum praecipue in eo consistit, quod et egregia doctrinae lullianae fundamenta praebent, et quanto cum studio et industria Raimundus fidem Christi in terris Saracenorum propagandam curauerit illustrant. I. Quid Raimundus anno 1305 gesserit ubique uersatus sit Mense Decembri anno 1304 Raimundus 73 annos natus insignem suam Artem magnam praedicationis (Liber de braedicatione ; ROL III-IV) finiuit in Monte Pessulano, a mense Februario 1304 commoratus (1). Quo modo Raimundus anno 1305 uitam degerit quidque gesserit certiores nos faciunt et Vía coaetanea et operum clausulae finales necnon alia quaedam in illius anni operibus dicta. Cum uero ea, quae in Vita coaetanea traduntur, ut H. Riedlin-

ger (?) et alii autores protulerunt, parum diligenter conscripta sint, quia complura Raimundi itinera silentio praetereuntur, ad clausulas finales aliasque Raimundi uitae fontes recurrendum est, quas

qui bene perscrutatur, his de eius gestis certior fit. Commoratus est Raimundus in Monte Pessulano usque ad mensem Aprilem 1305, cuius anni mense quidem Martio libros De ascensu et descensu 1ntellectus et De demonstratione per aequiparantiam, mense uero Aprili librum De fine confecit (3). An et quibus mensibus Raimundus anno 1305 Parisiis uersatus sit et an ibi disputationem habuerit cum Duns Scoto, adhuc

incertum est (4). Die 17. mensis Iunii Raimundus Barcinonem profectus est, ubi mensibus Augusto et Septembri 1305 eum commoratum esse certum est (5). Vnde postquam Librum de erroribus Iudaeorum (Augusto 1305) et Librum de trinitate et incarnatione (Septembri I305) confecit, in Montem Pessulanum reuertit, ut colloquio interesset, quod papa Clemens V nuper electus habuit cum Iacobo II, rege Aragoniae,

et cum

Raimundi

amico

Iacobo

II, rege

(1) Op. 118: ROL IIL-IV. Hic agitur de sexta Raimundi in Monte Pessulano commotatione. Cf. ROL III, 11-15. (2) ROL V, 119-122. (3) ROL III, 11-15 ; Pla 132-134.

(4) Cf. H. RrEDLINGER, in: ROL V, 121: probabile; RIEDLINGER opinatur Raimundum cum Scoto conuenisse inter diem 14. Nouembris 1305 et lanuarium 1306 ;PLATZECK, Das Leben, pg. 172, not. 104 et 105.

(5) Quibus mensibus Raimundus composuit Lzbruz de erroribus Iudaeorum (Pla 136) et Librum de trinitate et incarnatione (Pla 157).

VI

INTRODVCTIO GENERALIS

Maioricarum (5). Quo colloquio peracto cum rege amico ex Monte Pessulano Lugdunum profectus est, equo uectus sibi rege iubente suppedito (7). Die 14. Nouembris 1305 Lugduni Raimundo praesente papa coronatus est (8). Quo papae an Raimundus ibi petitionem tradiderit ()), an Lugduno egressus Parisios petierit, ut cum Duns Scoto disputaret,

quam disputationem an litteris mandauerit, ut Platzeck opinatur (19), incertum est. II. Quos libros Raimundus

Anno

quoque

propugnator,

anno 1305 composuerit

1305 Raimundus,

quamquam

aetate

fidei catholicae indefessus

iam

prouectus,

multa

opera

composuit. Arte magna praedicationis mense Decembri 1304 modo finita alia quaedam opera conscribit, quae doctrinae suae philosophicae et theologicae fundamenta demonstrant. Quibus libris tam quae ad rerum et intellectus naturam (De ascensu et descensu ?ntellectus), tam quae ad demonstrationem logicae (De demonstratione per aequiparantiam), quam quae ad fidem propagandam (De fine, Liber de erroribus Iudaeorum) pertinent, exponit. Vlterius denuo ad trinitatis et incarnationis mysteria demonstranda aggreditur. I. Anni 1305 conspectus chronologicus I.I. Opera authentica I.I.I. Martio

1305, in Monte

Pessulano:

Liber de ascensu

et

descensu intellectus (Gl dk; Av 105; CA 48; Pla 132); I.I.2. Martio 1305, in Monte Pessulano: De demonstratione per aequiparantiam (Gl dl; Av 110; CA 98; Pla 133); I.I.3. Aprili 1305, in Monte Pessulano: Define (Gl do ; Av 112;

CA 220; Pla 134); I.I.4. Augusto 1305, Barcinone: Liber de erroribus Iudaeorum (Gl ih ;Av 113; CA r1o2; Pla 136) (1!); p 5. Septembri 1305, Barcinone: ben de trinitate et incarna&one (Gl do/1; Pla 137). I.2. Opera dubia

(6) C£. Pla I, 51; II, 134; PLATZECK, Das Leben, pg. 172, not. 105 ; ROL III, 15. (7) Pla I, 51; IL, 134; PrATzECK, Das Leben, pg. 114.

(8) PEERS, pg. 322; Pla I, 5r. (9) Pla 158. (10) Pla 155. (11) Librum de erroribus Iudaeorum edidit J. M. Mir1Ás VarLICROSA, in: E/

"* Liber praedicationis contra Iudaeos" de Ramán Lull, Madrid-Barcelona 1957, pg. 71118.

INTRODVCTIO GENERALIS I.2.I. Inter Aprilem 1305 et Ianuarium

pars (Pla 135) (19) :

VI

1306: Dominus quae

I.2.2. Novembri 1305, Lugduni: Petitio Raimundi ad. Clementem V bapam (Pla 138) (13). 2. De authentia operum Operum

supra

nomipatorum

primum,

secundum,

tertium,

quartum et quintum a Raimundo compositum esse multis manuscriptis et catalogis antiquis affirmatur (14). Disputationem Dominus quae pars et Petitionem ad papam Clementem V directam a Raimundo compositas esse uix comprobari potest (15).

3. De lingua originali operum anno 1305 compositorum Opera Raimundi anno 1305 finita omnia lingua latina scripta sunt eademque lingua ad nos peruenerunt. Tam in manuscriptis quam in omnibus catalogis, etiam antiquissimis, operum tituli nonnisi latini exhibentur. Quae opera quam latissime diuulgari non potuerunt nisi latina lingua composita. Catalaunica uero uel alia lingua si conscripta fuissent, finis a Raimundo propositus perfici non potuisset. In libro enim De fine papam et cardinales et omnes fideles christianos ad Terram sanctam recuperandam incitare uoluit ; in libro uero De ascensu et descensu intellectus totum orbem latinum doctrina sua de ordine rerum et scala intellectus erudire intendit ; in libro denique De demonstratione per aequiparantiam, qui persaepe exscriptus est, nouum demonstrationis modum exarare conatus est. Quae omnia consequi non potuit nisi libris latine conscriptis (19). III. De traditione manuscripta

Non minus quam 68 codicibus manuscriptis ad nos peruenerunt Raimundi opera anno 1305 conscripta et hoc tomo edita. Codicum plurimi, praesertim antiquiores, textum tradunt integrum et satis fidelem, alii uero uel minus completum uel minus fidelem. Quorum codicum illos perbreuiter solum commemorabimus, qui jam descripti sunt in praecedentibus uoluminibus huius editionis ; ceteros omnes, prout fieri potest, integre describemus.

(12) (13) (14) (15) (16)

Cuius dialogi aliquod manuscriptum adhuc inuentum non est. Cf. Pla 155. Cuius petitionis nullum adest manuscriptum. Cf. Pla 158. Vide singulorum tractatuum introductiones speciales. C£. not. 12 et r3. C£. J. Srónmn, in: ROL I, 24-25 ; A. SonrzA, in: ROL III, 127-128; H.

RrEDLINGER, in: ROL V, 160.

VII

INTRODVCTIO GENERALIS Elenchus et descriptio codicum

BrncAMwo, Biblioteca Civica, Angelo Mai, A. 4. 27 (1497 : f. 192v ; 1498: f. 144ra). Codex chartaceus: 218 x 145 (170 x 1I20); 239 folia; tegumentum nouwm ; binae columnae ; una manus.

Codicem scripsit IOHANNES DE REGINARDIS, Gallus, in ciuitate Lugdunensi, I0. Ianuario 1498 (f. 144ra). f. rr-17ra :Introductorium magnae Artis generalis (Gl eb; Av 115; CA

49; Pla 139).

f. 17rb-1441a :Ars generalis ultima (Gl dp; Av 120; CA 54; Pla 146). f. 144rb-154rb: Extracta e Libro correlatiuorum magistri Raimundi Lulli (non e Libro correlatiuorum innatorum ; Gl fc ;Pla 190). Inc.: Quia Deus est bonitas magnitudo aeternitas, et quia est ipse ens infinitum, existendo et agendo.

Exfl. : Consistit in minoritate aequationis principii et finis. Deo gratias. f. 154v-156v : Vacant. f. 157ra-192va :Liber de ascensu et descensu intellectus (Gl dk ;Av 109; CA 48; Pla 132) : Distinctio I-IX. f. 193ra-v : Tabula principiorum transcendentiwm, quae non sunt creata mec increaia, sed sunt. communia omnibus tam ncreatis quam creatis (Bonitas, Magnitudo, etc.). f. 193va-204ra :Accidentia metaphysica. Inc.: Ista hic posita accidunt cuilibet enti secundum ordinem hic positum. Et primo accidit enti omni quidditas. Exfl.: et acceptari propter se et non aliter. f. 204rb-204vb : Vacat. f. 205ra-227ra: Ars parua generalis dispositiua ad magnam Artem generalem egregii doctoris magistri Raymundi Lulli. Inc.: Quoniam obiectum est uniuersale et intellectus humanus est potentia uniuersalis, requirens uniuersale instrumentum, per quod dirigatur ad finem desideratum obiectum tamquam ad suum finem. — Dictum est de prima parte, quae est de alphabeto. Nunc dicendum est de secunda, quae est de definitionibus principiorum. — Haec est tertia pars theoricae huius Artis. Quae diuiditur in decem quaestiones. — Decimo fit mixtio de principiis et regulis et de suis speciebus. Exfl. : Speculatio huius mixtionis consistit in praecedentibus mixtionibus. f. 227rb-228rb: Regulae generales cum swis speciebus. Inc. (Duratio) : Per istam speciem oportet supponere, quod sit, an non, ne intellectus sit ligatus. Expl.: De materia praeiacente, ut corpus hominis de elementis. f. 228v : Vacat. f. 229ra-239vb :Introductorium omnium scientiarum artificiale, diuinitus datum intellectui humano. Inc.: Deus, cum tua gratia, sapientia et amore (incipit) Avs brewis, quae

INTRODVCTIO GENERALIS

IX

est imago Artis generalis ; quae sic intitulatur: Deus, cum sua (!) summa perfectione incipit Ars generalis. Ratio quare facimus istam Artem breuem (Gl dq; Av 121; CA 53; Pla 142). f. 239v-240v :Vacant.

BERN, Burgerbibliothek, B 38 (XVI). Possedit doctor BEISSER (f. rr). Codex chartaceus ; 49 ; 232 folia ; una columna ; una manus. f. rr (Index): Pars philosophiae lullianae nobilissima: De ascensu et descensu intellectus, in figura subiectorum. Est doctoris BEISERI. f. rv: Vacat. f.2r-189r et f. 191r-232v : Liber de ascensu et descensu intellectus ad Deum (Gl dk; Av 109; CA 48; Pla 132). f. 189r-190v: Vacant.

BERNKASTEL-K vEs, St. Nikolaus- Hospital, 83 (XV). Cf. Ho 259-275; Co 125-186 ; J. STOHR : ROL I, 26-29; A. SORIA : ROL

III, 46-49; H. RIEDLINGER: ROL V, 164." f. 229ra-273vb : Liber de ascensu et descensu intellectus (Gl dk ; Av 109; CA 48; Pla 132). f. 274r :Figurae scalae.

DaNziG, Stadtbibliothek (hodie w Gdánsku, Biblioteca Polskiej Akademii Nauk), Mar. F. 309 (olim: St. Marien) (XV). Codicem descripsit

J. STÓuR : ROL I, 29-32 ; cf.

H. RIEDLINGER : ROL

V, 166. f. 198vb-200rb :Liber de demonstratione aequiparantiae (Gl dl; Av 110; CA 98; Pla 133).

Dvuw Mnuinz, KirLiNEY, Franciscan Library, B 84 (XV). 68 folia ; binae columnae ; una manus. f. rra-16rb: Liber principiorum medicinae (incompletus) (Gl 1; Av 9; CA 4; Pla rr). , Inc. ex abrupto : qui sunt in quantitate tam modica, quod non sufficiunt ad essendum gradus sensuales. In quibus quidem gradibus (Dist. V, cap. 14; MOG V, 788). — Sequitur quo modo debent inuestigari gradus medicinarum secundum dicta auctorum et secundum principia naturalia (cap. 14) ; — Ab auctore dicta inter se possunt esse contraria, principia uero naturalia non possunt contrariari naturae. f. 2: In manuscripto deest. f. 4ra: Incipit sexta distinctio. Quae est de generatione et corruptione. f. 16v: Vacat. f. 17r: Fragmentum. Inc.: a rubeum dat calidum, b nigrum quoque siccum. Des.: paraxismus (!), id est ipsius afflictionis. f. 17v: Vacat.

X

INTRODVCTIO GENERALIS f. 18ra-20r : De conuenientia, quam habent fides et intellectus in obiecto (G1

ej; Av 133; CA 110; Pla 164). f. 20va-23rb : Demonstratio ber aequiparantiam (Gl dl; Av 110; CA 98; Pli2$133): f. 23va-23rb: Rubricae Libri de regionibus (cf. tractatum immediate sequentem). Sequitur unum folium non nwmeratum. f. 24ra-34vb : Liber de regionibus sanitatis et infirmitatis (Gl cz ; Av 99; CAwTI S Platnr9)? f. 35r-36v : Vacant. f. 37ra-44va :Ars brewis $raedicationis (Gl gf; Av 181; CA 131; Pla 226). f. 44va-471b : Liber, qui continet confessionem (Ars confessionis) (Gl gc ; Av 188; CA 128; Pla 218).

f. 47rb-5ova :Liber, er quem quisque potest discernere, quae lex meltor, maior et clarior ac uerior habeatur (Gl ge; Av 190; CA 139; Pla 229). f. 5ova-56ra : Liber de uirtute ueniali atque witali et de peccatis wenialibus et mortalibus (Gl gg; Av 191; CA 140; Pla 230). f. 56ra-60va : De secretis sacratissimae trinitatis et incarnationis (Gl ga ; Av 189; CA 126; Pla 219). f. 61ra-62rb : Doctrina puerilis (Gl b; Av 14; CA 211; Pla 42). Cap. 78, incompletum, nr. 1-21 (ORL I, 141-145). Inc. (f. o1ra: Capitulum istud fuit abstractum a doctrina puerili) : Medicina es sciencia de coniünyer co qui es natural a conservar natura e a retornarla. Des.: alguna superfluitat in natural. f. 62v-65v : Vacua. f. 66ra-75vb: Ars wmuersalis seu Lectura artis compendszosa ;fragmentum (Gl t; Av 2; CA r4; Pla 5). Inc. (Dist. I, De tertia figura ;MOG I, 485): I est tertia figura ipsius, scilicet quae diuiditur in 36 cameras uariatas. — Generalis enim figura ex ipsis a t v x, prout ostensum est. Des. ex abrupto : in qua quaeritur particulare dicere, ad quam ista Ars [mouetur]. — Cf. MOG I, 485-501. f. 76: Vacat. f. 77ra-86rb: Excerpta e Libro de leuitate et bonderositate elementorum

(Gl bj ; Av 58; CA 6; Pla 69). f. 86va-86vb: Extracta e tractatu quodam disserente de medicina. Inc. : Regimen autem purgationis est repertitum, uidelicet in regimine ante administrationem et in actu administrationis. Exfl.: quae remansit in 13? regni. In margine f. 86va notatum est a manu posteriore : Sequentia non sunt a Lullo, wt ex stilo Patet. f. 87ra-88ra: [ANoNvwvs], De clisteribus secundum Gwidonem. Inc.: Enema aut clister fuit sumptum ab enea aue, pro dolore uentris assumente aquam maris. — (De euacuatione) De mensura. euacuationis dirigit medicum Ypo (Hippocrates).

INTRODVCTIO GENERALIS

XI

Expl.: et causae sunt notae apud astrologos, et in meo libello De astronom1a satis fuit tractatum.

KLAGENFURT, Bischófliche Bibliothek, cod. XXX c I4 (XV).

Prouenit e monasterio St. Lambert ; cf. cod. XXX d 3: Codex chartaceus cum pluribus foliis membranaceis (f. 4, 21-22, 27-26,

33-34. 39-40. 45-46, 51-52, 57, 62-63, 68-69, 74-75, 80-81, 86-87, 92, 143).

215 x 150; 143 folia ; una columna ; tres manus : I : f. 4r-90r ; II : f. 93rIO5* ; III: f. 109r-141r. Cf. H. MENHARDT, in : Anuari del'Oficina Romanica, vol. I1I (Barceloà I930) 245. f. 4r-9or : Liber de ascensu et descensu intellectus (Gl dk ; Av 109; CA 48; Pla 132). f. 9ov-92v :Vacant. Í. 93r-105r: Praeceptum pharmaceuticum lingua catalana scriptum (?mprimis ad sanandos equos). Inc.: Per fer tirador, a nafra hon aia os trenquat, o nervi tallat E en la nafra aura brach, e la bestia no soferra afany perque a tirar lo brach. Expl. : e axí crexera encor en tres culeretes crexent en ous e en jorns

Com Damunt Es dit.

KOoEBENHAVN, Kongelige Bibliothek, Ny kgl. Samling, 2887, 49 (XIV/XV). Prouenit e Hispania. Codex chartaceus et membranaceus ; 217 x 145; 102 folia ; una columna. Duae manus : Altera f. 1-91 ; altera f. 93-103. Cf. E. JOERGENSEN, Catalogus codicum latinorum bibliothecae Hafniensis, Hafniae 1926, pg. 72; EADEM, Els manuscripts Lul.lians de les Bibliothéques Nórdiques: Mediterraneum, Palmae Maioricarum 1936,

I05-IO7. f. IVr : Index. f. IVr: Effigies Raimundi Lulli, picta a quodam Spirinx, Parisiis 1643. f. 1r-7v : De demonstratione per aequiparantiam (Gl dl; Av 110; CA 98; Pla 133). f. 8r-16v: Liber de natura (Gl cq; Av 89; CA 8; Pla 109).

f. 17r-42v :Compendium de articulis fidei catholicae (Glcf; Av 78; CA 239; Pla 102). f. 43r-g91r : Liber probationis XIV articulorum fidei catholicae (Apostrohe ad summum pontificem) (Gl bo; Av 61; CA 87; Pla 78). f. 9g1v-92v : Vacua. f. 93r-102v : Copia litterarum Laurentii Alamendi episcopi Gratianopolis, die 28. mensis Aprilis anno Domini 1516 priori atque fratribus domus Cartusiae Gratianopoli sitae aliisque prioribus et fratribus ordinis Cartustensis data. Inc.: Hoc est translatum fideliter, sumptum a quodam publico pergameno instrumento sigillo cereo in quadam capra stagnea. f. 103r-106r: Vacua.

XH

INTRODVCTIO GENERALIS

Las PALMas (Gran Canaria), Biblioteca del Seminario, ms. Fray Torcaz I (XV in.). Codicem decripserunt J. STÓHR : ROL I, 33-34; H. RIEDLINGER : ROL V5crz2; f. 29v-34r : De demonstratione per aequiparantiam (Gl dl; Av 110; CA 98; Pla 133).

MADRID, Biblioteca Nacional, 4293 (XV). Possedit IOHANNES Ro (?), baccalaureus in artibus in Io (?). Cod. chartaceus ; 240 folia ; una columna ; una manus. f. rr-xx1v : Liber de ascensu et descensu intellectus (Gl dk ;Av 109; CA 48;

Pla 132). 1. T12: Vacat:

MaiNz, Stadtbibliothek, 11. 238 (XVIII). Prouenit e monasterio Cartusiensium Moguntino (Nv. 48) ; f. 2v (signum): E bibliotheca Vniuersitatis Moguntinae. Cod. chartaceus; 246 folia; 2906 x 206 (255 x 140); f. 2r-105v et f. 176r-245v : una columna ; f. 106r-175r : binae columnae. Codicem descripsit H. RIEDLINGER ; cf. descriptionem. asseruatam 1n

RAIMUNDUS-LULLUS-INSTITUT. f. 1r: Index operum. f. rv: Vacat. f. 2r-79r: [NicoLAUS DE Cusa], De catholica concordantia. Inc.: Exposcunt agitata huius Sacri Basiliensis Concilii, quae forte nouitate quadam facile apud eos quae modernioribus scribentibus indubiam fidem inuoluntariis praebent. Ex$l.: ut sic uia ad pacem ecclesiae et ad aeternam claritatem tibi et subiectis nostro aeuo reficiatur in laudem Christi regnantis in saecula benedicti. Amen. Finit collectio De concordantia catholica ex uariis ueterum approbatis scripturis ad laudem Dei omnipotentis. Quam ego, NICOLAUS DE CUsA, decanus sancti Florini Confluentiensis, decretorum doctor minimus facio

huic Basiliensi Concilio ... corrigi paratus. f. 79v-82v: Vacua. f. 83r-105v :Sermones famosissimi doctoris magistri NICOLAI DE CUSA cardinalis. Inc. (In die Pentecostes) :Sedete, quoadusque induamini uirtute ex alto, Lucae ultimo (24, 49). - Non enim ad motum spiritualem apti esse possumus. Expl. (De Iohanne Baptista) : Et ut Elias uiam notitiae Christi melius praepararet secundum commissionem sibi a Deo factam. f. ro6ra-112rb :[IOHANNES GERsoN] Tractatus de potestate et de origine iuris et legum. Inc. (Prooemium): Prima consideratione describitur potestas ecclesiastica per quadruplicem causam. Expl. : Illicitus et ratus, illicitus et irritus, ratus uero duplicitur, uel de iure, uel de facto, etc.

INTRODVCTIO GENERALIS

XIH

Explicit tractatulus magis ad inquisitionem ueritatis quam ad determinationem, editus et pronuntiatus Constantiae prouinciae Maguntinae tempore generalis Concilii pro parte cancellarii Parisiensis, anno Domini IA417, die sexto Februarii. f. 123r-125v :Vacua.

f. 126ra-162vb : Liber de anima rationali (Gl bn ; Av 62 ; CA 33; Pla 79; incompletus). " Inc.: Quoniam anima rationalis et substantia inuisibilis. Expl. ex abrupto (De secunda specie decimae partis) : quamuis ipsa sit in se actiua, sicut potentia uisiua, quo modo sensus communis. f. 163r-163v: Vacant. f. r64r: ANON., De anima et potentüis eius.

f. 164v: Vacat. f. 165ra-175rb: ANON., De anima et potentiis eius. Inc.: Hic sécundum ordinem tractatus dico de elementatis in animatis. Sed quia elementorum animatorum principium est anima, cognitis autem principiis facilius cognoscuntur principiata. Expl.: Haec autem uis a philosophis dicta est intellectus practicus, id est operatiuus, eo quod sit principium operabilium. Et haec de anima et potentiis ipsius sufficiant, etc. f. 175v : Vacat. f. 1760r-217v :Extracta e RAIMVNDI LVLLI libro De ascensu et descensu intellectus (Gl dk; Av 109; CA 48; Pla 132). Inc.: Deus gloriose ac benedicte, ad tuum honorem et cum tua gratia,

ueritate et auxilio, sequuntur hic aliqua extracta de libro, qui De ascensu et descensu intellectus appellatur, utilis ualde praedicatori; in quo docemur, quo modo per modum scalae debemus uenire in cognitionem Dei et sanctae trinitatis. — Incipit enim praedictus liber sic: Quoniam aliqui homines. Exfpl.: Quaeritur: Per quem modum lapis non habet passiones, quandoque sine imaginatione, et aliquando habet ? Solutio ad capitulum de passione lapidis (II. 2 2-3). Sic etiam fiunt quaestiones de aliis suo modo, ete:

;

|

f. 218r: Index eorum, quae abhinc in codice sequuntur. f. 218v-220r : Index capitulorum libri De uilitate conditionis humanae. f. 220v-245v : LOTHARIVS leuita et cardinalis (postea Innocentius papa III) De wilitate conditionis humanae (PL 217, 701-746). Inc.: Domino patri carissimo P. Dei gratia Portuensi episcopo LoTHARIVS indignus diaconus. Expl. : frigus et cauma, sulphur et ignis ardens in saecula saeculorum. (De proprietatibus malorum. Romanorum) Inter omnia sapientes sunt Romani,

ut faciant malum,

bene autem

facere nesciunt

... mordacis-

simi detractores, simplicissimi dissimulatores et malignissimi proditores. f. 246: Vacat. f. 247 (solutum) :ANON., Fragmentum de aequitate. Inc.: Primo praemitto, quod quidquid fit contra aequitatem iuris naturae, illicitum est.

XIV

INTRODVCTIO GENERALIS

Expl. : aequitas tamen suadet, ut in dubio tamen quandoque quis sine peccato accipiat, ut in pastis et grano.

MiLANO, Biblioteca Ambrosiana, N 185 Sup. (f. 51r: a. 1566). Vetus Codex f. Ir: prestaré (parum f. Iv:

signatura S. 536. chartaceus ; 148 folia ; una columna. Este libro es mio y me ha costado mucho trabajo y por eso le mucho contra mia volundade. — Sequuntur nominis subscriptio legibilis) et Index. Vacat.

f. rr: Doctrina puerilis (Gl b; Av 14; CA 211;

Pla 42; cf. ORL I, 131).

Cap. 73, nr. 9-11. Inc.: Retorica es parlar bellament y ordenatament. Sequitur index latinus Rhetoricae nouae. f. rv-51r: Rhetorica noua (Gl cp; Av 88; CA 38; Pla 108). f. 39v : Vacat. f. 51r: JOAN PLATINE rebut de mossen GASPAR SELLES I7 ...son y lo que costa de trasladar lo present libre de Rhetorica noua RAYMVNDI LVLLI y per la veritat fao lo present albarà de manu propria vuy ha 18 de Dezembre 1566. f. 51v-52v : Vacant. f. 53r-6or : Demonstratio ber aequiparantiam (Gl dl ;Av 110; CA 98; Pla

133). f. 60v-65r: Vacant. f. 65v: Figura Artis. f. 66r-133v : Liber principiorum philosophiae (Gli; Av 7; CA 15; Pla 9). f. 134r: JOAN PLATORE aver rebut de mosen GASPAR SELLES 20 ..., dic vint sous, y son por le que costa de fer trasladar lo present libre Avs $rincipiorum phalosophiae y per la veritat fao lo present albara de ma mia propria may ha 23 de Dezembre 1566. f. 134v: Vacat. f. 135r-136v (ex parte mutila) : Definitiones principiorum. Inc. : Quare ponuntur ista principia ? Vt intellectus humanus cognoscat suas proprias qualitates et appropriatas. f. I37r :Vacat. f. 138r-148r (ex parte mutila) : Historia et uita sancti Liberii, filii regis Armeniae. Inc.: Ex nobili regum.

MONTPELLIER, Bibliothéque de la Faculté de Médecine, 165 (XVI). Codicem descripsit J. STÓHR : ROL I, 40-42; cf. H. RIEDLINGER : ROL V, 1óár1. f. 248r-251v: De demonstratione per aequiparantiam (Gl dl; Av rro; CA 98; Pla 133).

MoNTSERRAT, Biblioteca del Monasterio, 406 (antea 4191) (scriptus anno 1623).

INTRODVCTIO GENERALIS

XV

Codex chartaceus cum tegumento membranaceo, 21 x 15mm ; 28 fol. ;una columna ; una manus. f. Ir: Diwi RAIMVNDI LVLLI M aoricensis doctoris diuinitus inspirati et martyris, qui tuba Spiritus sancti merito nuncupatur, libellus De fine. In quo wia el modus sternunt, quibus sepulchrum Christi Iesu possit e manibus paganorum auferri et turca. omnis e sancta Terra deleri. f. Iv: Vacat. * f. 1r-28v: De fine (Av 112; CA 220; Gl do; Pla 134).

Clausulae finali additum est: Copiat fonch per mi GABRIEL Lurr lo present libre, dit De fine, al leor i gloria de nostre sefior, Deu Iesu Christ y dela Immaculada conceptió de nostre sefiora, santa Maria sempre verge, y acabat vuy en Mallorca en lo Archiu superior de la casa de la universitat als XVIII del mes de Marts del any de la nativitat de nostre sefíor Deu Iesu Christ de MDCXXIII. Finis.

MÜNCHEN, Bayerische Staatsbibliothek, Clm. 10507 (XIV). Vetus signatura O 143 ; prouenit e bibliotheca Palatina Mannheimensi, 507. Qwi codex ualde grawis Barcinone compositus ber Genuam, Barcinonem, Mannheimium, postremo Monachium translatus est. Ex parte magistri R. Luyll (!) Ianuam domino Perseual Spinola missus est (f. 1v) ; cf. ROL I, II, €Í not. 20; ROL III, 67; Pla I, 27; II, 45. Codex membranaceus ; 49 ; 64 folia; binae columnae ; una manus. f. rr : Conspectus libri De ascensu et descensu intellectus ; tabula subiectorum. f. rv: Iste liber mittitur Ianuam domino PERSEVAL SPINOLA ex parte magistri R. Luvir. f. 2ra-O1ra : Liber de ascensu et descensu intellectus (Gl dk ;Av 109; CA 48;

Pla 132). f. 61ra-64rb: De demonstratione per aequiparantiam (Gl dl; Av rro; CA 98; Pla 133).

MÜNCHEN, Bayerische Staatsbibliothek, Clm. 10530 (XV). Codicem descripsit J. STÓHR : ROL I, 44; cf. H. RIEDLINGER : ROL V, 183. f. 3r-6v :Demonstratio ber aequiparantiam (Gl dl; Av 110; CA 98; Pla

133). MÜNCHEN, Bayerische Staatsbibliothek, Clm. 10538 (XV). Vetus signatura O 161 ; prouenit ex bibliotheca Palatina Mannheimensi,

8. xr odex chartaceus ; 49 ; 212 folia ;f. 1-126 et f. 139r-212v : una columna ;f. 127-138 : binae columnae ; quinque manus : I : f. 1-174r ; II : f. 175r-176v; III: f. 177r-182v ; IV : f. 183v-187r ; V : f. 188r-211v. f. rr-93r :Noua logica. (Liber logices) (Gl ct; Av 92; CA 45; Pla 112). f. 93v: Regulae, principia, quaestiones. f. 9g4r-96r :ANON., De oratione. Inc.: Orator, in tua oratione considera aduersitates et prosperitates,

XVI

INTRODVCTIO GENERALIS

quas Deus dedit tibi per suum amorem. Aduersitates, ut habeas patien-

tiam. Exbl. : quod diuinae dignitates habent actus intrinsecos et essentiales. f. 96v : Vacat. f. 97r-102r: Lectura compendiosa super artem inueniendi ueritatem. De regulis. Et primo de figuris (figura S-Z). Ct. MOG I, 473-476) (Gla!'; Av 1 et:2:Plas3)* f. 102v : Vacat. f. ro3r-121v :Compendium logicae Algazelis (uersio lat.) (Gl e; Av 43; CA 229; Pla 43). f. 122r-126v :Figurae syllogismi (f. 122) et expositio earum. Inc. (f. 123v) :In his uersibus sunt XIX denominationes et triginta modelli trium figurarum, deseruientes, ita quod. Exbl.: negatiuam particularem, uniuersalem autem non. Cf. f. 206r-211r. f. 127ra-138vb: Compendi de la Lógica d'Algazel ; incomplet. (wersio catalana) (Gle; Av 43; CA 229; Pla 43). Ed. catal. : ORL XIX (1936) 3-58, uersus I-I504. f. 139r-155v : Ars uris (Gl du ; Av 28 ;CA 25 ; Pla 28), pars III, quaestio

9; Inc.: requirit de iure. f. 159r-160v : Ars ?uris, pars III, q. 7-9; Des.: natura eorum (incomplet.). f. r61r-169v :Ars turis, pars I-III, q. 6. f. 156r-158v :De modo applicandi nouam logicam ad scientiam vuris el

medicinae (Gl cu; Av 93; CA 47; Pla 113); pars I, dist. 1-2. f. 17or-174r: Eiusdem iractatus pars I, dist. 3 et pars II. Ed. C. OrTAVIANO: Estudis Umiversitaris Catalans 14 (1929) 2-13. f. 174v : Vacat. f. 175r-178r: De conuenientia, quam habent fides et intellectus in obiecto (Gl ej ; Av 133; CA r10; Pla 164). f. 178v : Vacat. f. 179r-182v : De demonstratione per aequiparantiam (Gl dl; Av 110; CA 98 ; Pla 133). f. 183r: Vacat. f. 183v-187r: ANON., Quaestio de ueritatibus fidei. Inc.: Vtrum ueritates fidei catholicae sint per uiam rationis inquirendae. Et quod non: Prou. 25 (27): Perscrutator maiestatis opprimetur a gloria. — Dicit magister RArMvNDpvs LvrLvs in Libro de ciuitate mundi, capitulo de fide, in prima parte libri (ROL IL, op. 250; Gl hr; Av 229; CA 171; Pla 269). Expl.: per Isaiam prophetam dicentem (7, 9) :N?si credideritis, non intelligetis. Haec ille. f. 187v: Vacat. f. 188r-205v: Ars amatiua boni (incompleta ;pars I-II, 5, nr. 5). Des. : segons que son remembrables intelligibles. f. 206r-211r: Continuatio expositionis de syllogismo (Cf. f. 122r-126v). Inc. ex abrupto: inducitur, id est poren, alias siccitas; ergo. Primo sopira de nouo intenditur et quasi noua efficitur, quod est uideri. — Frigiditas hoc modo inducit humiditatem, et conseruat, quod est.

INTRODVCTIO

GENERALIS

XVII

Exfl. : nihil ulterius desiderare queat. f. 211v: Figura de inuentione medi. f. 212r: Index eorum quae in hoc codice continentur ; incompletus (nr. 1-7).

MÜNCHEN, Bayerische Staatsbibliothek, Clm. 10543 (XV). Vetus signatura O 199. Codex chartaceus ; 8o ; 149 fol. ;una columna ; una manus. f. 1v: O 199 (uetus signatura ) f. rr-123r: Dequadratura et triangulatura circuli (Av 73 ; CA 35 ; Pla 95).

Inc.: Deus gloriose, ad tuum honorem et cum tua gratia, uirtute et auxilio inuestigare uolumus quadraturam et triangulaturam circuli. — Ad inuestigandum quadraturam circuli et triangulaturam modum tenere uolumus A»tis generalis. Expl. : Sed dehoc non curant neque diligentiam habent, sicut deberent. Finitus est iste liber Parisius, anno Domini MCCXCIX in mense Iunii ... Edidit J.E. HoFFMANN, in : Die Quellen der Cusanischen Mathematik. I : Sitzungsberichte der Heidelberger Akademie der Wissenschaften, Heidelberg 1942, 37 pp. Phil-Hist. Klasse 32 (1941/42), 4 Abhandlungen (Cusanus-Studien III). f. 123v-126v ;ANON., Quaestio de ueritate fidei.

Inc.: Vtrum ueritates fidei catholicae sint per uiam rationis inquirendae. Et quod non. Prou. 25, 27: Perscrutator masestatis obprimetur a gloria. Item Eccl. 3, 22: Altzora te ne quaesteris. Sequuntur auctoritates pro el contra. Exfl.: Dicit magister Raimundus Lullus in libro De ciwitate mundi, capitulo De fide, in prima parte libri, quod fides est habitus, cum quo intellectus ascendit ad intelligendum ... Et hoc significatum est per Isaiam prophetam dicentem (7, 9) : Nss? crediderstis, non intellagetis. Haec ille. — Cf. San Candido (Innichen), VIII, B. 13 f. 13v-15r. Sequitur wnum folium uacuum, non numeratum. f. 127r-149r: Liber De fine (Av 112; CA 220; Gl do; Pla 134).

MÜNCHEN,

JBayerische |Staatsbibliothek,

Clm.

10544

(a.

1449/50).

Vetus signatura O 211; ex bibliotheca Palatina Mannheimensi, 544.

Codex chartaceus ; 49; 373 folia numerata ; una columna ; una manus. f. 1r-76v :Grammatica lullistae fratris IonaNNEs Ros Valentini OM. Inc.: In hac grammatica quantum possum naturaliter procedere intendo, ut principia naturalia tamquam per causam.

Expl.: Solutio: Difformitas prolationis est causa accidentis. Finita Paduae, in loco fratrum Minorum de Hospitali, 1450.

Sequitur unum. folium non numeratum. f. 77r-93r : Compendium logicae Algazelis (Logica de Gatzel) (Gle ; Av 43 ; CA 229; Pla 43). f. 93v-94r: Vacant. f. 94v :Arbor porphyriae. f. 95r-163v :Logica noua (Gl ct; Av 92; CA 45; Pla 112). Sequitur unum folium uacuum non mumeratum.

XVI

INTRODVCTIO GENERALIS

quas Deus dedit tibi per suum amorem. Aduersitates, ut habeas patientiam. Expl. : quod diuinae dignitates habent actus intrinsecos et essentiales. f. 96v: Vacat. f. 97r-102r: Lectura compendiosa super artem inueniendi ueritatem. De regulis. Et primo de figuris (figura S-Z ). Cf. MOG I, 473-476) (Gla!; Av 1

et 2rePplas): f. ro2v : Vacat. f. ro3r-121v :Compendium logicae Algazelis (uersio lat.) (Gl e; Av 43; CA 229; Pla 43). f. 122r-126v :Figurae syllogismi (f. 1221) et expositio earum. Inc. (f. 123v) :In his uersibus sunt XIX denominationes et triginta modelli trium figurarum, deseruientes, ita quod. Expl.: negatiuam particularem, uniuersalem autem non. Cf. f. 206r-211r. f. 127ra-138vb: Compendi de la Lógica d'Algazel ; incomplet. (wers?o catalana) (Gle; Av 43; CA 229; Pla 43). Ed. catal.: ORL XIX (19360) 3-58,

uersus I-I504. f. 139r-155v : Ars iuris (Gl du ; Av 28; CA 25 ; Pla 28), pars III, quaestio

9; Inc. : requirit de iure. f. 159r-160v : Ars vuris, pars III, q. 7-9; Des.: natura eorum (incomplet.). f. 1r61r-169v : Ars turis, pars I-III, q. 6. f. 156r-158v :De modo applicandi nouam logicam ad scientiam vuris et medicinae (Gl cu; Av 93; CA 47; Pla 113); pars I, dist. 1-2. f. 1r7or-174r: Eiusdem iractatus pars I, dist. 3 et pars II. Ed. C. OTTAVIANO: Estudis Untversitaris Catalans 14 (1929) 2-13. f. 174v : Vacat. f. 175r-178r :De conuenientia, quam habent fides et intellectus in obiecto (Gl ej ; Av 133; CA r10; Pla 164). f. 178v : Vacat. f. 179r-182v : De demonstratione per aequiparantiam (Gl dl ; Av 110; CA 98 ; Pla 133). f. 183r: Vacat. f. 183v-187r: ANON., Quaestio de ueritatibus fidei. Inc.: Vtrum ueritates fidei catholicae sint per uiam rationis inquirendae. Et quod non: Prou. 25 (27): Perscrutator maiestatis opprimetur a gloria. — Dicit magister RArwvNpvs LvriLvs in Libro de ciwitate mundi, capitulo de fide, in prima parte libri (ROL II, op. 250; Gl hr; Av 229; CA

IZ5:*Pla-200)8 Expl.: per Isaiam prophetam dicentem (7, 9): Nisi credideritis, non intellagetis. Haec ille. f. 187v: Vacat. f. 188r-205v: Ars amatiua boni (incompleta ; pars I-II, 5, nr. 5). Des. : segons que son remembrables intelligibles. f. 2060r-211r: Continuatio expositionis de syllogismo (Cf. f. 122r-126v). Inc. ex abrupto : inducitur, id est poren, alias siccitas; ergo. Primo

sopira de nouo intenditur et quasi noua efficitur, quod est uideri. — Frigiditas hoc modo inducit humiditatem, et conseruat, quod est.

INTRODVCTIO GENERALIS

XIX

t. rr: Nr. 66 (Catalogi CUSTURERI nr. 66) : Quo modo fossumus Deum contemplari. fv Vacat. f. 2r-23r: Contemplatio Raimundi (Liber de decem modis contemplandi) (Gl bp; Av 64; CA 205; Pla 82).

1. 231-26r : Deraptu (Liber quo modo contemplatio transeat in raptum) (Gl * bq; Av [64]; CA 206; Pla 83). Ed. lat. ORL XVIII (1935) 430-435. f. 26v: Vacat. f. 27r, 28r, 29r, 3or, 31r, 32r, 33r: Figurae Artis demonstratiuae. Cf.

MOG III, 54.

f. 27v, 28v, 29v, 30v, 31v, 32v, 33v: Vacant. f. 34ra-71vb : Introductoria Artis demonstratiuae (Gl v ; Av 20; CA 19;

Pla 27). f. 72r-198r: Declaratio Raimundi ber modum dialogi, edita contra aliquorum philosophorum et eorum sequacium erroneas opiniones et damnatas a wenerabili patre, domino episcopo Parisiensi (Liber de articulis Parisiis damnatis ; Liber contra errores Boethiüi et S igerii) (Glbu ;Av67; CA

180; Pla 86). Ed. KzicHER: Beitráge, 8 (Münster 1909) 95-221. f. 198v :Vacat. . I9gr :T?tulus :De ascensu et descensu intellectus (nr. 70). . I99v-200r : Vacant. . 200v : Scala intellectus. . 201r: Vacat. . 201v: Formula eorum, quae in tractatu sequenti continentur. f. 202r-291v : Liber de ascensu et descensu intellectus (Gl dk ; Av 109; CA 48 ; Pla 132). f. 292r-v: ALPHONSVS DE PRoazA Austriacensis (!) ad uenerabilem wirum loannem suum Martinum. Figuerolam (cf. RD 48) (VI. Idibus Decembris 1512). Sequitur unum folium non nwmeratum. f. 293r-309r :Experimenta Raimundi Lulli (opus pseudo-lullianum) (Gl kx). Ed. Basileae 1572 (RD r16); Coloniae 1702 (RD 286). Inc.: Accipe tartarum utriusque uini, tam albi quam rubri, nam EH. ES MS mM €

utrumque est optimum. Expl.: in liquorem rubeum ut sanguinem, et factum est. f. 309v-310r: Vacant. f. 310v: Experimentum Lulli super operationem chymicam. f. 31x1r-331v: De wiginti qualtuor experimentis totius naturae creatae (opus pseudo-lullianum ;Gl nm). Inc.: Deus, cuius ab omnibus debet cognosci dominium et potestas,

cuius sapientia incomprehensibilis est. Exfl.: neque subiectum indiuiduatum reperiri potest nisi per suas proprias et naturales rationes. Sequitur wnum. folum uacuum non mwmeratum. f. 332r: Arbor operationis, continens in se ordinem ABC-darium, de quo in, principio operis tractauimus (Figura. arboris ). f. 332v :Vacat. f. 333r-342r : Afertorium Raimundi Lulli (opus pseudo-lullianum ; GL kt).

XX

INTRODVCTIO GENERALIS

Inc.: Sapientes nostri asserunt, quod tantum unus sit lapis, compositus solum ex quattuor elementis. Exfl.: cuius causam quaeres in Testamento. Editio prima: Basileae 1561 (RD 99). f. 3421-3471 : Epistola accurtationis lapidis benedicti, missa olim domino Roberto, Anglorum regi ab ipso, anno Domini 1312 (opus pseudolullianum ; Gl kz). Inc.: Cum ego Raimundus ex insula Maioricarum iam praeteritis temporibus plures libros in arte transmutationum composuissem. Exfl.: laudans Deum, cuius nomen benedictum sit in aeternum. Ed. Basileae 1572 (RD 116) ; Coloniae 1702 (RD 266). f. 347r-350v :Lux Mercuriorum (opus pseudo-lullianum ; Gl le). Inc.:lIlam dudum, rex serenissime, de transmutatione omnium metallo-

rum locuti sumus. Exfl. :laudemque perpetuam consequeris et ad finem gaudia aeternalia possidebis. Deo gratias. Ed. Basileae 1572 (RD 116) ; Coloniae 1702 (RD 286). f. 351r: Vacat.

MÓONCHEN, Bayerische Staatsbibliothek, Clm. 10596 (XVII). Vetus signaturo O 170 ; € bibliotheca Palatina Mannheimensi, 596. Codex chartaceus : 49; 138 folia; binae columnae : f. 2v-7v ; f. 12r-56v ; wna columna : f. 9r-11v ; f. 57r-138v ; una manus. f. rr: T?tulus (nr. 507): RAvyMvND1 LvLL1 Demonstratio per aequiparantiam. f. rv: Vacat. f. 2ra-7rb : Demonstratio per aequiparantiam (Gl dl; Av 110; CA 98 ; Pla

133). f. 7v et 8v: Vacant. f. 8r (Titulus)-x1r :Tractatulus in probationem trinitatis de substantia et accidente (Liber de accidente et substantia per modum nowwm ; ROL, op. 216 ; Gl gl; Av 200; CA 143; Pla 235). f. r1v: Vacat. f. r2ra-46vb: De centum nominibus Dei (uersio catal.) (Glan ; Av 33; CA 236; Pla 52). f. 47: Vacat. f. 48ra-56rb: De secretis sacratissimae trinitatis et incarnationis (Gl ga; Av 189; CA 126; Pla 219). f. 56v: Vacat. f. 57r-138r: Ars demonstratiua (Lectura swper figuras Artis demonstra&iuae) (Gl x ; Av 21; CA 20; Pla 30).

MüÜNcHhEN, Bayerische Staatsbibliothek, Clm. 10597 (XVII). Vetus signatura O 202; ex bibliotheca Palatina Mannheimensi, VII, 1476. Codicem descripsit H. RIEDLINGER : ROL V, 196-197. f. 471-79v :Liber de ascensu et descensu intellectus (Gl dk; Av 109; CA 48 ;Pla 132). Dist. VII (De caelo).

INTRODVCTIO GENERALIS

XXI

Inc.: Famosissimi doctoris magistri RAIMvNDI LvLLI liber De ascensu et descensu intellectus, super tractatu de caelo. Primo de actu caeli. In Dei nomine incipit de actus caeli inuestigatione per uiam ascensus et descensus intellectus. Caput primum. Auditus audiuit, quod caelum est nominatum per antiquos philosophos. Exfl.: eo quia de ipsa notitiam ipse habet. f. 79v-Bór : Quaestiones super tractatu praedicto de caelo. Et primo de actu caeli. Caput primum. Quaeritur : Quid habet primum mouere. Exfl.: quinque rationes, quibus caelum probatur esse nouum. PALMA DE MarroncA, Biblioteca Piblica, 1003 (XVIII). Codicem descripsit A. SORIA : ROL III, 58-59; cf. H. RIEDLINGER : ROL V, 199. pg. 138-143: Demonstratio per aequiparantiam (Gl dl; Av 110; CA 98; Pla 133). PALMA DE MALLORcA, Biblioteca Publica, 1008 (XV). Codicem descripserunt J. GARCÍA, J.N. HILLGARTH, L. PÉREZ, Manuseritos lulianos de la Biblioteca Publica de Palma, Palma 1965, pg. 28-31 ; cf. H. RIEDLINGER : ROL V, 199-200. f. 1v: Index eorum, quae in hoc codice continentur. f. rra-33vb: Liber de ascensu et descensu intellectus (G1 dk ; Av 109; CA 48 ; Pla 132).

PALMA DE MarroRcA, Biblioteca Publica, 1042 (olim L. 62) (XIV). Codex olim extabat Palmis Maioricarum, in Conuentu Franciscanorum, uol. 45. Codicem descripsit J. STÓHR : ROL I, 46-47. Cf. A. GOTTRON, El Catáleg de la Biblioteca Lulliana del Convent dels Franciscans de Mallorca, in: Bullettí de la Biblioteca de Catalunya 6 (1924) 189-193, nv. 93-110; GARCÍA - HILLGARTH - PÉREZ, Manuscritos, bg. 54-56. f. 67r-B6r: Liber De fine (Gl do; Av 112; CA 220; Pla 134). Notae marginales, quarum plurimae lingua catalaunica scripta sunt, inueniuntur f. 67v, 68r, 69r, 70r-71r, 72r-84r, 85r-86r in margine superiori ;exempli gratia f. 85v: Item ire Barxinonem et studere ibi artem et facere scribi omnes libri ibi ; uel f. 86r: Item tenet omnes libros artis ... magister GVILERMVS fransigena et FARRERIVS SABATER (?).

PALMA DE MALLoRcA, Biblioteca Publica, 1052 (a. 1507 ; f. 89v). Vetus signatura 92; scripsit ANTONIVS SEGVI; possedit ANTONIVS SERRA. Codex chartaceus cum tegumento membranaceo ; 218 x 153; 89 folia ; 31 lineae ; una columna ; una manus. Codicem descripserunt GARCÍA - HILLGARTH - PÉREZ, Manuscritos, pg. 62-63. f. Ir: Est ANTONII SERRA.

XXI

INTRODVCTIO GENERALIS

f. 1r-8gr: Liber de ascensu et descensu intellectus (Gl dk ; Av 109; CA 49; Pla 132). Inc.: Deus, cum tua gratia et influentia sublimis intellectus tui incipit liber De ascensu et descensu iniellectus. Quoniam aliqui homines saeculares desiderant.

Expl.: probantes diuinam trinitatem ... (f. 98v) Scriptus fuit liber iste per me ANTONIVM SEGVINVM sub scientifica et in doctrina illuminati doctoris Balearici RAYMvNDI LvrtL egregio praeceptore lIoHANNE CaABasPRE (cf. BOvER, I, 129-130), Maioricensi ciue, VII Nonas Octobris, anno I507 ab incarnatione saluatoris nostri Christi Iesu, Virginis Mariae filii. Et quoniam in primo anno studii mei hunc transtuli seu scripsi, obsecro uos,

quicumque legeritis ipsum, si uestra diligentia atque sollerti indagatione aliquid mendosum seu corruptum in hoc exemplari uideritis, non illustrati doctoris, sed meam fuisse culpam procul dubio putetis.

PALMA DE MarLonca, Biblioteca Publica, 10601 (XV/|XVI). Vetus signatura 225 et L. 95. Codex chartaceus cum tegumento membranaceo ; I04 et 57 folia ; 210 x I45 ; una columna : f. 1r-103v et Int. II f. rra-17va ; quinque manus : I : Ini. I f. 1r-101v ; II : Int. I f.102r-1053v et Int. 11 f. 22r et f.24r (partim) ; III : Int. I f. rogr ; IV : Int. II f. 1ra-17va ; V : Int. 1I f. 24r (partim)-57v. Codicem descripserunt GARCÍA - HILLGARTH - PÉREZ, Manuscritos, pg. 65-67. d f. Ir: Index eorum, quae in hoc codice continentur. f. Iv: Vacat. Int. I f. rr-1o1r: Liber de ascensu et descensu intellectus (Gl dk ; Av 109; CA 48; Pla 132). I. r02r-I03v :ANON., Sermo de Beata Maria Virgine ;incompletus. Inc.: Aue Maria, gratia plena. Luc. 1 (28). — Sermo iste in duas partes diuiditur. Et in applicatione est primo de prima parte dicendum. — De applicatione ad lectorem peccatorem : Peccator infidelis. Expl.: damnatus finaliter in inferno. f. ro4r : Liber de erroribus Iudaeorum (Glih ; Av 113; CA 102 ; Pla 136): incompletus. Inc.: Quoniam Iudaei credunt esse in ueritate per legem. Expl.: et Iudaei extant ad decem (cf. tractatum sequentem). f. 1o4v :Vacat. Int. II f. rra-17va :Liber ad probandum, qualiter Iudaei sunt in errore (Glih; Av 113; CA ro2; Pla 136; ed. J.M. Mrizás VarricgRosa, El "Liber contra Iudaeos", Madrid-Barcelona 1957) ; fragmentum. Inc. (De primo sermone) : Quoniam Iudaei credunt esse in ueritate per legem Moysi. Des. (Sermo r9) : dicendo, quod non est bonus. f. 18r-21v et f. 22v-23v: Vacua.

f. 22r: Fragmentum sermonis (finis sermonis de Beata Maria Virgine? ; cf. Int. I f. ro2r-103v). Inc.: et sic, carissimi, breviter recolligendo.

INTRODVCTIO

GENERALIS

XXI

Expl.: quia damnabitur in inferno. A quo nos defendat mater Christi gratia tua plena. f. 24r-24v :Diuersae notae et definitiones. f. 25r: In margine superiore: Log?ca parua. f. 25r-56v: Logica brewis e noua (Gl cv; Av 94; CA 46; Pla 114); incompleta. Inc.: Gratia summi radii fontalis pullulat arbor scientiae logicalis in arboribus quinque inserta, cuius fructus est uerum et falsum agnoscere et unum ab altero discernere. * — Logica est ars et scientia, cum qua uerum et falsum ratiocinando cognoscuntur, et unum ab altero discernitur, uerum eligendo et falsum dimittendo. Expl. (De fallaciis): Putasne mel et fel sint dulcia? Si dicatur sic, concludatur : ergo mel est dulce. Si dicatur non, concludatur: ergo mel non est dulce. In omnibus istis et sibi similibus patet, quod non tantum est danda una responsio, sed plures; quoniam hae fallaciae proueniunt secundum multa. Finis. Deo gratias. f. 57r: Vacat. f. 57v :Excerptum. Inc.: Corpus sumitur tripliciter. [Sequitur]: De prima regula: Medium totum et complete sumendum est ... in promissis acceptum tenendum est uniuersim in commixtione.

PALMA DE MALLORCA, Colegto de la Sapiencia, F. 59 (— Leg. 1

1)Codex (XVI). partim

mutilus, sine tegumento; 200 x 140 mm ; 42 folia ; una columna ; una manus. Fol. 42: Dimidiwm supervus folu deest. Litterae grandes exsecatae sunt. Codicem scripsit et possedit IoH. SEQVINVS. Codicem descripsit PÉREZ, 1n: EL 5 (1961) 336. f. Ir ex parte mutilus: Dciwi Raimundi Lulli Masoricensis doctoris diuinitus inspirati et martyris, qui tuba, Spiritus sancti merito nuncupatur, libellus De fine. In quo uia et modus stermunt, quibus sebulchrum Christ Iesu possit e manibus paganorum. auferri el turca omnis e sancta Terra deleri. — Cf. Montserrat, cod. 406 f. Ir. - Io(HANNES) SE(QviNvs). Scriptor et possessor. f. Ivy: Vacat. f. rr-42v: Liber Define (Gl do; Av 112; CA 220; Pla 134) ; incompletus. Inc.: De fine. Domine Deus noster Iesu Christe ... De fine nominatus (manus bosterior addidit: PERE JoRD1 RosstROL). Cum mundus in malo statu diu permanserit.

Des. (III. 2): et qui me impedit, audiat, si.

PALMA DE MALLORCA, Colegio de la Sapsencia, F. 136 (XV). Codex chartaceus ; II folia et 104 pagimae ; binae columnae ; una manas. f. Ir: Vacat. f. Iv-Ilr: Tabula actionum signorum et planetarum.

XXIV

INTRODVCTIO GENERALIS

f. IIv: Figura scalae intellectus. pg. 1a-104b : Liber de ascensu et descensu intellectus (Gl dk ; Av 109; CA 48 ;Pla 132 ;incompletus. Inc.: Quoniam aliqui homines saeculares desiderant. Des. (dist. X : Dequaestionibus) : De quaestionibus de entitate angeli. — Quaeritur : Vtrum intellectus hominis attingat essentiam angeli. Solutio.

Panis, Bibliothéque Mazarine, 3500 (XIV). Codicem descripserunt H. RIEDLINGER: ROL V, 203; J.N. HILLGARTH, Ramon Lull and Lullism in fourteenth-century France, Oxford I97I, 197, not. 60; 339.

f. 135r-142r: Liber de demonstratione ber aequiparantiam in. dywimas personis (Gl dl; Av rro; CA 98; Pla 133).

Panis, Bibltothéque Mazarine, 3501 (XVII). Codicem descripserunt H. RIEDLINGER : ROL V, 203-205; HILLGARTH, Ramon Lull, bg. 356, 472.

f. 41r-93r : De ascensu et descensu intellectus liber (Gl dk ; Av 109 ; CA 48 ; Pla 132).

Panis, Bibliothéque Nationale, lat. 3446 A (XV/|XVI). Codicem descripsit J. STÓHR : ROL I, 52; cf. H. RIEDLINGER : ROL V, 206. f. 131v-136r: Liber de demonstratione per aequvparantiam (Gl dl; Av IIO; CA 98; Pla 133).

Panis, Bsbliothéque Nationale, lat. 6443 C (XIV). Codex antea fuit in bibliotheca Colbertina sub numero 2264 ; in bibliotheca regia sub numero 5332.3. Codex chartaceus; 231 folia; binae columnae; Ir-IOQU ; II : f. 1121a-231va. Cf. TARRÉ, 22.

duae manus:

I: f.

f. rra-21rb: Breuwis practica tabulae generalis (Ars compendiosa) (Gl bt ; Av 70; CA 34; Pla 92). f. rir et 21v: Vacant. f. 22ra-48ra: Lectura artis, quae intitulata est: Breuis practica tabulae generalis (Gl cb [2 de]; Av 95, CA 43; Pla 123). f. 48rb-57vb: Liber ad probandum aliquos articulos fidei catholicae ber syllogisticas rationes (Gl df; Av 96; CA 96; Pla 124). f. 58r: Arbor naturalis et logicalis. . 58va-95va :Noua logica (Gl ct ;Av 92; CA 45; Pla 112). . 95va-109va :Rhetorica noua (Gl cp; Av 88; CA 38; Pla 108). . IOQgvb-1ririv: Vacant. . II2ra-229ra :Ars generalis ultima (Gl dp; Av 120; CA 54; Pla 146). . 229rb-231va: Demonstratio ber aequiparantiam (Gl dl; Av 110; CA

oS oM T o

98; Pla 133).

INTRODVCTIO GENERALIS

XXV

Panis, Bibliothéque Nationale, lat. 12974 (XIV). Ex bibliotheca Mss. Coisliana, olim Sequeriana, quam illustrissimus HENRICUS DU CAMBOUT, dux de Coislin, bar Franciae, episcopus Metensis etc. monasterio s. Germani a. Pratis legauit. Anno 1732 (cf. f. 1v, in margine inferiore ). Cf. TARRÉ, 20. Codex chartaceus ; 57 folia nwmerata ; binae columnae, una manus. f. rra-54vb : Liber de ascensu et descensu intellectus (Gl dk ;Av 109; CA 48 ; Pla 132). f. 55ra-57rb: Tractatus sextus de esse el essentia mineralium, extractus in libro, edito a serenissimo et. excellentissimo sancto THOMA DE AQVINO.

Incompletus. Cf. THOMAE DE AQVINO Opera omnia, tom. X XVII (Parisiis

1875) 468-479. Inc.: Nunc uero de corporibus inferioribus est tractandum. Sed quoniam hic diuiditur in mineralia, plantas et animalia, ideo primo esse et de essentia mineralium pertractamus. Mineralia diuiduntur. —- Materia lapidis est aqua grossa, habens multum de terrestreitate uel parum secundum puritatem. — [Caf. V] Furinus fiat de tegulis terreis. Quae tegulae expressae fiant latitudines. Des.: et concluditur ad modum caeli, cuius creatum sit latum.

Panis, Bibliothéque Nationale, lat. 13961 (a. 1433). Codicem descripsit H. RIEDLINGER : ROL V, 210-211. f. 26r-36v :De demonstratione per aequiparantiam (Gl dl; Av 110; CA 98 ; Pla 133).

Panis, Bibliothéque Nationale, lat. 15095 (XVII). Codicem descripsit H. RIEDLINGER : ROL V, 213-214; cf. J. TARRÉ, Los códices lulianos de la Biblioteca Nacional de Paris, in: AST 14 (1941) 20. f. 293r-300v: Liber de demonstratione per aequiparantiam (Gl dl; Av 1IO; CA 98; Pla 133).

Panis, Bibliothéque Nationale, lat. 15099 (a. 1746: pg. r1). Ex bibliotheca sancti Germani de Pratis. Codex chartaceus; 3 paginae et 204 folia; una columna ; una manus. HILLGARTH ,,Ramon Lull, bg. 356 ; cf. TARRÉ, 20. f. rv: Tabula eorum, quae in codice continentur. f. 2r-5r: Vrin et Thumin, ou les 72 anges avec les versets (?) appropriés four s'en servir dans les occurances. Inc.: Veuh Iah - Tu Domine, susceptor meus et gloria mea et exaltans

caput meum (Ps. 3, 4). Exfl.: le psaume 31, la face entre l'orient et le midi. f. 5v: Vacat. f. 6r-xor: Malus angelus, deductus per alphabetum. Inc.; Vtrum malus angelus cum suis principalibus caudis trahat homines, ut ipsas ad spiritualia abusiua et terrena bona disiunctiue siue coniunctiue deducat. Expl.: in obseruatione legis diuinae cum suis causis, etc. f. rov: Vacat.

XXVI f. 11rr-26v:

INTRODVCTIO Inc.: Oportet

GENERALIS

ex fundamento

nostrae

Artis, atque ita

ascendimus. — Duiuiditur in supertransscendentem et transscendentem. Supertransscendentalis est dictio significatiua. — Diuiditur in terminum primae et secundae intentionis. Terminus primae intentionis est dictio. — Quo modo generantur meteora? In elementis sunt qualitates propriae et appropriatae. — Quod in caelo sint circulus, quadrangulus et triangulus per signa. Quantitas caeli consideratur duobus modis. Exfl.: sub solano ad septentrionalem adest, etc. f. 27r-v :Nomina uentorum. . 28r-29v : Vacant. . gor: Diuersa excerpta ex operibus Raimundi (gallice). . 3ov-31r: Figurae lullianae (premiere figure, figure générale). . 31v-32v : Vacant. . 33r (antea f. 38r) : Scala intellectus seu ascensus et descensus. —mo f. 33v : Vacat. f. 34r-103v : Ascensus et descensus intellectus (Gl dk ; Av 109; CA 48 ; Pla

132). Inc.: Quoniam aliqui homines saeculares desiderant. Exfl.: Vtrum sit diuina incarnatio? Vade ad capitulum de incarnatione. f. 104: Vacat. f. ro5r-204v :Arbor philosophiae amoris (Gl bw ; Av 69; CA 204; Pla 88).

Panis, Bibliothéque Nationale, lat. 15385 (XV). Codicem descripserunt A. SORIA : ROL II11,64-65; HILLGARTH , Ramon Lull, bg. 141, not. 19; 157, not. 37 ; 339.

f. 71v-72v :Liber de demonstratione ber aequiparantiam (Gl dl; Av 110; CA 98; Pla 133).

Panis, Bibltothéque Nationale, lat. 15450 (Electorium ;XIV). Codicem descripserunt J. STÓHR: ROL I, 53-54; H. RIEDLINGER: ROL V, 216-230; HILLGARTH, Ramon Lull, bg. 348-397. f. Ir25rb-146vb : Liber de ascensu et descensu intellectus (Gl dk ; Av 109; CA 48; Pla 132); dist. I-IX. f. 376va-381rb: Liber de ascensu et descensu intellectus ;dist. X (De quaestionibus). f. 324va-325ra : Glossa marginalis e principio libri De demonstratione per aequiparantiam desumpta (Gl dl; Av 1xo; CA 98; Pla 133). Inc.: Quoniam quidquid demonstratum fuit ab antiquis. Expl. : credere pro intelligere dimittemus. f. 497va-499ra :Liber de demonstratione per aequiparantiam (Gl dl; Av 110; (A^98: Pla:253):

Panis, Bibliothéque Nationale, lat. 16116 (XIV in.). Codicem descripserunt H. RIEDLINGER : ROL V, 232-233; HILLGARTH,

INTRODVCTIO

GENERALIS

XXVII

Ramon Lull, 187, not. 8 ; 194, not. 61, 65 ; 196, 321, 324-325, 331-332. 336,

339, 355. 368-389, 391. f. 97v-99v :Demonstratio ber aequiparantiam (Gl dl; Av 110; CA 98;

Pla 133).

Panis, Bibliothéque Nationale, lat. 17827 (XVII). Codicem descripserunt H. BIEDLINGER : ROL V, 235-236 ; HILLGARTH, Ramon Lull, bg. 356; cf. TARRÉ, 20-21. f. 370r-374v : De demonstratione ber aequiparantiam (Gl dl; Av 110; CA 98 ; Pla 133). f. 382r-472v : Liber de ascensu et descensu intellectus (Gl dk ;Av 109 ; CA 48 ; Pla 132).

RoMaA, Biblioteca Casanatense, cod. 43 (XV). Vetus signatura A. IV. 7; 214 x 155; 51 folia membranacea. Litterae grandes cum coloribus ornatae sunt ; una columna ; una manus. Codicem descripsit PÉREZ MARTÍNEZ, LORENZO, Los fondos lulianos existentes en las bibliotecas de Roma, Roma 1961, bg. 111. f. Iv: In fine indicis additum est nomen YonANNIS FERRÉ fresbyteri. f. rr-51v : Liber De fine (Gldo ; Av 112; CA 220; Pla 134) ; incompletus. Inc.: Deus, uniuersorum finis et gloriosa perfectio. Expl.: sanctum Spiritum timeat, sicut dixi.

Clausulae finali additum est : Iohannes Ferré uocatur presbyter indignus, qua scripsit ... Diuersae partes textus desunt : Post f. 9v, f. rov, f. 11v, f. 28v, f. 36v textus deest in singulo quasi folio scribendus. f. 21r ex parte mutilum ; f. 21r, 22r et f. 36r-4ov in margine inferiore glossae inueniuntur et orationes, scriptae imprimis lingua italica.

Roa, Collegio San Isidoro, 1/110 (XV/XVI). Vetus signatura Avm. 5, nv. 88; codicem possedit JO. QUINTANA OCarm.; Jo. BAPT. DESPUIG (f. Ir). Codex chartaceus; r50 x 105; 45 folia; una columna; una manus. PÉREZ, Roma, 107-1068. f. Ir: JBHANNES QUINTANA, frara del Carme, cuyner del rafator. Manus posterior addidit: Es de Jo. BAPrIsTA DEsPurc. f. Iv: Vacat. f. rr-16v :Liber de uniuersalibus (Introductorium magnae Artis generalis) (Gl eb; Av 115; CA 49; Pla 1539). f. 17r-24v : Liber demonstrationis per aequipbarantiam (Gl dl ; Av 110; CA 98 ; Pla 133). f. 25r-33r : Liber de conuenientüis, quas habent fides et intellectus im obiecto (Gl ej ;Av 133; CA 110; Pla 164). f. 33v: Vacat. f. 34r-37v : Liber de substantia et accidente (De accidente et substantia per modum nowuwm) (ROL I, op. 216; Gl gl; Av 200; CA 143; Pla 235). f. 38r-v: Vacat.

XXVIII

INTRODVCTIO GENERALIS

f. 39r-45r :Liber de trinitate in unitate bura siue de essentia tua (Gl em [2 dm]; Av 139; CA rr135; Pla 169a). Inc.: Quoniam infideles derident christianos propter hoc quod credunt, quod in essentia Dei. Exfl. : facerein procurando per Patrem et Filium et Spiritum sanctum. f. 45v: Es de Jo. BarisTA DEs Pura.

RoMa,

Biblioteca

Nazionale

Centrale

Vittorio

Emanuele

II,

Fondo Vittorio Emanuele, 244 (XIV). Codicem descripsit H. RIEDLINGER : ROL V, 241-242;

cf. JoSsÉ GÓMEZ

PÉREZ, Manuscritos espasioles en la Biblioteca Nacional Central de Roma,

Madrid. 1956, pg. 89 (Nr. 38) ; PÉREZ, Roma, 118-120 (mr. 124). f. 82ra-85va :Demonstratio ber aequiparantiam (Gl dl; Av 110; CA 98; Pla 133).

SALAMANCA, Biblioteca Umversitaria, 1870 (XV). Olim : Madrid, Biblioteca del Palacio, 11-765.

Codex chartaceus, 108 folia ; una columna ; una manus. f. rr-2r: Vacant. f. 2v: Nr. 281 (cf. CUSTURER, pg. 616). f. 3r-108r : Liber de ascensu et descensu intellectus (Gl dk ; Av 109 ;CA 48 ; Pla 132).

SAN CANDIDO (Innichen), Szzfisbibliothek, VIII. B. 10 (XV). Codex chartaceus; 305 x 212; 251 folia; binae columnae ; una manus ; f. 99ra-214v : Plures glossae et notae marginales. J. RUBIÓ BALAGUER, Los codices lulianos de la biblioteca de Immichen, 1n: Revista de filología espasiola 4 (1917) 317-318. f. rra-9g2rb :Compendium Artis demonstratiuae (Gl y ;Av 24; CA 21; Pla 32. MOG III [1722] 293-294). f. 92v-96v : Vacant. f. 97ra-204ra :Quaestiones per Artem demonstratiuam seu inuentiuam solubiles (f. 97ra-98va : Index quaestionum) (Gl ar ; Av 39; CA 27; Pla 57.

MOG IV [1737] 17-224). f. 204rb-204v : Vacat. f. 205ra-251va :Liber de ascensu et descensu intellectus (Gl dk ; Av I09;

CA 48; Pla 132).

SAN CANDIDO (Innichen), Séifisbibliothek, VIII. Ianuario 1527: f. 33v).

B. 12 (27.

Codex chartaceus ; 300 x 214; 118 folia ; una columna ; una manus ; cf. RUBIÓ, 320-321. f. rr-33v : Arbor philosophiae desideratae (Glay ; Av 44 ; CA 202 ; Pla 59; MOG VI [1737] 241-281). f. 34r-40v :Vacua. f. 41r-118v : Liber de ascensu et descensu intellectus (Gl dk ; Av 109 ; CA 48 ; Pla 132). f. 119r: Vacat.

INTRODVCTIO GENERALIS

XXIX

SAN CANDIDO (Innichen), Stiftsbibliothek, VIII. B. 16 (XV). Codicem descripsit A. SoRIA : ROL III, 49-50 ; cf. RUBIÓ, 328-329. f. a-d : Liber de demonstratione per aequiparantiam (Gl dl ; Av 110 ; CA 98 ; Pla 133).

SAN CaNniDo (Innichen), Stzftsbibliothek, VIII. D. 4 (XV; a 1494 ; cf. tegumentum). , Codex ab anno 1494 in bibliotheca NICOLAI POL sub numero 43 asseruatus est. Codex chartaceus ; 178 x 135; 155 folia ; una columna ; duae manus : I : f. 17-48r ; II : f. 49r-155v ; cf. RUBIÓ, 337-338.

f. 1r-48r: Liber nouus de anima rationali (Gl bn ; Av 62 ; CA 33 ; Pla 79.

MOG VI [1737] 415-474). f. 30r-31v et f. 48v: Vacant. f. 49r-1orr :Liber de ascensu et descensu intellectus (Gl dk; Av 109; CA 48 ; Pla 132). f. ro1v-1IOr: Liber super quaestiones magistri Attrebatensis (Quaestiones Attrebatenses) (Gl cc; Av 72; CA 36; Pla 96). f. r1ov-114v: Vacant. f. r15r-148r: Declaratio Raimundi per modum dialogi edita contra aliquorum philosophorum et eorum sequacium opiniones erroneas et damnatas a uenerabili patre domino episcopo Parisiensi (Liber de articulis Parisiis damnatis) (Gl bu ;Av 67; CA 180; Pla 86). f. 148v-149r: Errores magistri IOHANNIS HUS $n Constancia. Inc.: Magister Hus composuit sequentes articulos et errores ut haereticus, anno Domini 1415 in Constancia: 1. Substantia panis et similiter substantia uini materialiter manent in sacramento altaris. Exfl. : nec temptari permittas per carnalia opera, sed a malis omnibus nos, Iesu, libera. Amen.

f. 149v: Vacat. f. 150r-155r :Ars breuis de praedicatione (Glgf ; Av 181; CA 131 ; Pla 226). Inc.: Cum Ars maior praedicandi, quae intitulatur: Deus, per tuam gratiam. Exfpl.: et qui ad eam sciendum habet magnam affectionem. f. 155v :Circulus mobilis et figura lulliana.

SEvILLA, Biblioteca Colombina, 7 - 2- 27 (XV). Vetus signatura : Z.tab.

133v. 322 (3378) ; 21 folia ; una columna ; una

manus. In parte interiore tegumenti: Don FERNANDO COLÓN, hijo de Don CRISTÓBAL COLÓN, primer Almirante que descubrió las Indias, dejó este

libro para uso e provecho de todos sus próximos ; rogad a Dios por él (Cláusula 49 del Testamento del mismo Don FERNANDO, cumplida por el Cabildo Metropolitano de Sevilla). (Impressum). Codicem descripsit F. STEGMÜLLER : Raimundiana Hispalensia. Über Raimundus-Lullus- Handschriften in der Biblioteca Colombina zu Sevilla : Spanische Forschungen der Górresgesellschaft. 1. Reihe (Gesammelte Aufsátze zur Kulturgeschichte Spaniens, Bd. 19), Münster 1962, bg. 178.

XXX

INTRODVCTIO GENERALIS

f. rr: RAIMVNDVS. 7 - 2 - 27. f. 2r-19v : Liber Define (Gl do ; Av 112; CA 220; Pla 134) ; fragmentum. Inc. ex abrupto (dist. I, cap. 3 [Contra Nestorinos], nr. 6) : Et quidquid Deus Filius habet et Pater. Expl. : timorem habeat, sicut dixi. f. 20v :Este libro costó en Alcalá de Henares 68 maravedis afio 1511. Está registrado 3378.

UPrPsALA, Umiversitetsbiblioteket, C 5x (XV). Codex chartaceus ; 143 folia ; una columna ; una manus.

f. rr-v: Vacat. f. 2r-4Av :F?gurae Artis lulltanae. f. 5r: Vacat. f. 5v-6r: Tabula Artis lullanae. f. 6v: Vacat. f. 7r-42r : Liber propositionum secundum Artem demonstratiuam (Gl aa ; Av 23; CA 23; Pla 26). f. 42v :Vacat. f. 43r-46r: Demonstratio ber aequiparantiam (Gl dl; Av 11o; CA 98; Pla 133). f. 46v-50v (f. 49r: Vacat ; f. 49v : Arbor naturalis siue logicalis) : Liber de conuenientia. fidei et intellectus (Glej; Av 133; CA rro; Pla 164). f. 5ov-99r : Noua logica (Glct ;Av 92; CA 45; Pla 112 (cf. f. 49v : Figura Arboris). f. 99r-126v (f. ro4r: Vacat ;f. 104v: Arbor entis; 1. 105r: Figura ; f. IO5v: Vacat ; f. 124r et f. 125v: Vacant ; f. 124v-I125r : Quattuor figurae lullianae) : Arbor philosophiae desideratae (Glay ; Av 44; CA 202; Pla 59. MOG VI [1737] 241-281). f. 127r-142v : Ars breuis (Gl dq; Av 121; CA 53; Pla 142). f. 143r: ANON., Excerptum de Vita cuvusdam sancta. Inc.: Sicut sponsa delicata et nobilis, quae haberet nobilissimum sponsum et pulcherrimum et sapientissimum et optimum, non inclinaretur ad afficiendum aliquem foedissimum leprosum, sic, immo multo magis nullo modo affectus uiri perfecti. — Sanctus quidam in uisione uidit quandam reginam fulgore nimio circumamictam. — Cum in ecclesia tholetana in missa duae mulieres de uanis negotiis ad inuicem confabularentur. Exfpl.: quae statim peccata sua humiliter sunt confessae. f. 143v :ANON., De quodam irridente clericos cantantes, et ob hoc perüt. Inc.: Cum quidam in partibus Burgundiae fuisset excommunicatus pro rapinis, usuris et maleficiis pluribus. — De toculatore celebrantem truffante: Inc.: Quidam mimus cuiusdam nobilis sacerdotem ad celebrandum praeparatum illudendo deridebat. — De clericis confuse legentibus : Inc.: Quidam sanctus homo uidit diabolum in choro monachorum. Des. : Item de clericis in 12. folio antecedente.

INTRODVCTIO GENERALIS

XXXI

In parte interiore : Nota, quod crimina semel dimissa in ultiorem diuina clementia uenire non patitur. Vnde in V. libro Decretalium in capitulo de accusatione de his criminibus, de quibus uel per dispensationem publice factam uel per sententiam iudicis absolutus est accusatus, non potest accusatio replicari.

CrrTÀ DEL VATICANO, Oftob. lat. 409 (XV). Codicem descripserunt J. STÓHR : ROL I, 59; PÉREZ, Roma, 56- 59; H. RIEDLINGER : ROL V, 254-255. f. 186r-192r :Demonstratio ber aequiparantiam (Gl dl; Av 110; CA 98 ; Pla 133).

CrTTÀ DEL VATICANO, Oftob. lat. 654 (XV) (ex codicibus IoOHANNIS ANGELI Ducis ab Altaemps). Tegumentum nowum cum insigni LEONIS papae XIII et cardinalis PITRAE. 210 x 160 mm ; 47 fol. cum 22 lineis ; una columna ; una manus. Textus ex parte mutilus est et wix legi potest. Codicem descripserunt J. STÓHR : ROL I, 60; cf. PÉREZ, Roma, 6r. f. rr-33v :Liber Define (Gl do; Av 112; CA 220; Pla 134). f. 34r-47v :De essentia et esse (ROL I, op. 232; Gl gz; Av 211; CA 157; Pla 251).

CrTTÀ DEL VATICANO, Biblioteca Afostolica, Ottob. 095 (XIV] XV). Fwit reuerendi domini BERENGARII MAS presbyteri ; a manu posteriore additum est : Est BELVERII. Prouenit 'ex codicibus IOANNIS ANGELI, ducis ab Altaemps' (f. IIr). Scripsit GiIRARDVS HECTORIS Carmelita Lotharingius (f. 122Ub ; f. 126ra ; f. 130vb ; f. 133rb) in insula Maioricarum (f. 130b). Codex chartaceus ; 288 x 206 ; 139 folia ; una columna ; f. 1v-25v ; binae columnae : f. 26ra-139ra ; quattuor mamus : I : f. 1r-6r ; II : f. 7r-10v; III : f. 11v-190 ; IV : f. 32v-139r. Cf. PÉREZ, Roma, 66-68. f. I: Fragmentum Cantici ecclesiastici. f. II: Index codicis, cum ueteribus signaturis deletis. f. IIv et IIIv: Vacant. f. Ir: Incipit liber magistri RAIMVNDI LVLL De inuestigatione uestigiorum productionis diuinarum personarum. Breue fragmentum. Inuestigationem istam uolumus facere Artis. Et supponimus, quod C ante T sit magnitudo, sed post T (Gl [di]; Av [129]; CA [99]; Pla 154). f. 1r-ór: Excusatio Ravmundi

(Gl ec! ;Av 131; CA 108; Pla 157).

f. 6v: Vacat. f. 7r-122vb: Liber quaestionum, quae per Artem demonstratiuam soluuntur (Gl ar; Av 39; CA 27; Pla 57. MOG IV [1729] 17-224). f. 123ra-124rb: Liber de frobatione actus potentiarum animae esse aequales in beatitudine ber modum Artis generalis (Gl dt ; Av 128; CA 107; Pla 153). f. r24rb-126ra: De inuestigatione productionis diuinarum personarum (G1 [di]; Av [129]; CA [99]; Pla 154); cf. f. IIr huius codicis.

XXXII

INTRODVCTIO

GENERALIS

f. 126v :Vacat. f. 127ra-129rb : Liber de conuenientia, quam habent fides et intellectus in obiecto (Gl ej ; Av 133; CA rro; Pla 164). f. 129rb-130vb : Liber de probatione distinctionis diuinarum personarum (Liber de trinitate in unitate permansiue in essentia Dei) (Gl dm [— em]; Av 137; CA ror; Pla 169). f. r31ra-133rb :Demonstratio per aequiparantiam (Gl dl ; Av 110; CA 98; Pla 133). f. 133va-139ra :Liber de Deo et Iesu Christo (Gl cn; Av 83; Pla ro6). Í. 139v : Vacat. f. 140: De natiuitate Domini excerptum.

CrrTÀ DEL VATICANO, Ottob. lat. 1278 (XV). Codicem descripserunt ]. STOHR : ROL I, 63-64; PÉREZ, Roma, 70-72 ; H. RIEDLINGER : ROL V, 255. f. 69ra-71vb: Demonstratio per aequiparantiam (Gl dl; Av x10; Ca 98; Pla 133).

CrrTÀ DEL VaricaNo, Biblioteca Apostolica, Ottob. lat. 1405 (XV). Codicem descripserunt ]. STOHR : ROL I, 64-66 ; PEREZ, Roma, 73-77 : H. RIEDLINGER : ROL V, 256.

f. g8ra-100va: Liber de demonstratione per aequiparantiam (Gl dl; Av r10; CA o8; Pla 133).

CirrrÀ DEL VaricANO, (XVIII).

Biblioteca Apostolica, Regin. lat. 1170

Codex chartaceus; 195 x 133; 165 folia ; wna columna ; una manus. Cf. PEREZ, Roma, 87. f. 1rr-165r : Liber de ascensu ei descensu intellectus (Gl dk ; Av 109; CA 48; Pla 132) ; dist. I-IX.

CirTÀ DEL VATICANO, Biblioteca Apostolica, lat. 7317 (XV). 449 fol. ; una columna ; una manus. Codicem, qui diuersa opera continet. tractantia de recuperatione Terrae

sanctae, descripsit PÉREZ, Roma, 37-38. f. 201r-212v: Liber De fine (Gl do; Av 112; CA 220; Pla 134); incompletus. Inc.: Deus, uniuersorum finis et gloria perfectio rectorum, ad tuam laudem, seruitium et honorem incipit liber, qui De jine intitulatur. Des. : (Dist. II c. 7, nr. 3): qui res emptas custodiat et conseruet.

VENEZIA, Biblioteca Nazionale Marciana, Lat. VI. 232 (3345) (XV). Possedit S. GIOVANNI E PAOLO OP, nr. 526 — OBRADOR IX. Codex chartaceus cum tegumento membranaceo; 252 x 177; 64 folia ; binae columnae ; una manus. Cf. J. VALENTINELLI, Biblioteca Manuscripta ad S. Marci Venetiarum, IV, Venetiis 1870, pg. 143.

INTRODVCTIO

GENERALIS

XXXIII

f. rr in margine: Figurae scalae, 1-111. f. 1rra-46ra :Liber de ascensu el descensu intellectus (Gl dk ; Av 109; CA 45 ;Pla 132) ;dist. I-IX. f. 460ra-40vb: [RA1MvNDvs LvrLUS ?], De regulis ;fragmentum. Inc.: Regula est quaedam utilis ordinatio, ex necessariis principiis procedens tamquam uia compendiosa. — Modus inuestigandi in hac parte est duplex. Quorum primus consistit in speculatione. Des. : Tertius est inquirere in tertía negatiua, quae composita est. f. 47ra-62vb :[RAmmvNDvs LvrLvs ?], De applicatione. Inc.: In hac uero practica dabitur ordo et doctrina applicandi quodlibet nouem subiectorum ad principia et quaestiones huius Artis. Et primo per principia ... Et primarie de Deo. — Pars ista est de uirtutibus, de quibus superius locuti sumus. — [ustitia est bona. Et ideo secundum se et secundum suam bonitatem. — Superbia est habitus malus, eo quia multa mala causat. Expl.: et uidendo sic humiles saluati. f. 63ra-64va :ANON., Stupenda de pretioso sacramento. Inc.: O ueneranda sacerdotum dignitas, in quorum manibus Dei filius. Expl.: induat uos Dominus scalam aeternalem. Amen. WiEN, Nationalbibliothek, 5520 (XIV). Vetus signatura 94 CCLXV III. Glossae et notae marginales praesertim usque f. 18. Pg. I-II et 1-98 ( — f. 17-491) ; duae columnae ; una manus. Pg. I: Vetus signatura 94 CCLXVIII. Pg. II: Vacat. Pg. 1-98 (f. 1ra-49rb): Liber de ascensu et descensu intellectus (Gl dk; Av 109; CA 48; Pla 132). IV. De uia et ratione editionis

Opera Raimundi anno 1305 composita edentes regulis et principiis utemur in ceterorum librorum editione iam probatis (!7). E codicibus ergo nobis notis non unus tantum, ceteris neglectis,

eligendus est, siue sit antiquissimus, siue grauissimus, qui typis mandatus textum originalem quam accuratissime repraesentet. Neque etiam ceterorum codicum lectiones uariae sine discrimine et iudicio in apparatu critica nimis amplo coaceruandae sunt (19). Quinimmo in his quoque tractatibus edendis, omnibus testibus consultis, archetypum uel potius Raimundi textum originalem quam integerrime restituere conabimur. Omnes ergo codices

(17) J. Sróun, in: ROL I, 67; A. Sonz4, in: ROL III, 155-156; H. RiEDLINGER, ín: ROL V, 258; P. Maas , Textkritik, Leipzig ?1957; FR.

STEGMÜLLER, La edictén de las obras latinas deRamán Lull,in: EL $ (1961) 217-241. (18) STEGMÜLLER, /. c., pg. 219-222.

XXXIV

INTRODVCTIO

GENERALIS

diligenter inspiciendi erunt, ut quo modo inter se dependeant intelligatur et formula editionis bene fundata elaboretur. Qua innixi textum constituemus, qui quantum fieri potest ipsissimam Raimundi uocem nobis praebebit (19). Singulas omnium codicum lectiones uarias, imprimis priorum capitulorum omnes aut in textum aut in apparatum criticum assumpsimus, ut codicum traditio integra manifestetur eorumque inter se relatio et dependentia ostendatur (?9). Omnes codices principales respectu eorum praestantiae ex integro contulimus eorumque lectiones uarias omnes perpendimus; deinde lectionum binarum uel plurium eam in textum assumpsimus, quae maioris momenti nobis esse uidebatur, ceteris

in apparatum criticum reiectis. Vbicumque lectionem aliquam emendauimus, quod non nisi raro et cautissime fecimus, in apparatu critico etiam apertas corruptelas adnotauimus. Orthographiam ad linguam latinam hodie receptam adaequauimus. In uniuscuiusque tractatus initio omnes titulos allegauimus, qui tam in inuocationibus quam in antiquis catalogis occurrerunt. Interpunctio a nobis facta est. De re et argumento singulorum operum hic editorum in introductionibus specialibus disseruimus.

(19) C£. imprimis Maas, 7. c., pg. 15-16. (20) C£. singulorum tractatuum introductiones speciales.

OPERA, OVAE TITVLIS ABBREVIATIS D'Arós

—

D'Arós-MowzRn

CITANTVR

v pÉ Dov, RAMON,

Lulianos, Barcelona 1918. ANTONIVS

Los Catálogos

— NiCcOLAVS ANTONIVS, Bibliotheca Hispana Vetus,

II, Madrid 1788, 126-140 (numeri allegantur). ARIAS DE LOYOLA — ARIAS DE Lovora, Catalogus operum beati Ramundi Lulli, ed. BLANCO Soro, PEDRo, Estudios de bibliografía

luliana, Madrid 1916, 38-59. Av — AVINYÓ, JoAN, Les obres auténtiques del beat Ramon Llull,

Barcelona 1935 (numeri allegantur).

BorARULL — BorARULL vy SANs, FRANCISCO DE, El testamento de

Ramón Lull y la Escuela luliana en Barcelona, Barcelona 1896. BóvER — J.M. BóvzRn v R. MEDEL, Catálogo de las obras del Bto. Raymundo Lull, sacado de la biblioteca vetus de D. Nicolas Antonio, in: Varones ilustres de Mallorca, Palma 1847, 583-611. CA — CARRERAS Y ARTAU, ToMÁs v JoAQUÍN, Historia de la filosofía espasiola. Filosofía cristiana de los siglos XIII al XV, I, Madrid 1939, 285-334 (allegantur numeri). Catalogus codicis Ambrosiani — Ms. R. 106 Sup. (XVI) f. 378r385r : Index omnium librorum Raymundi Lulli maioricani bhilosophi illuminati cum suis brincipuis ; cf. D'ALOS, in : Los catálogos, pg. 20-21. Catalogus operum Cusanus

— Bernkastel-Kues,

St. Nikolaus-

Hospital, ms. 85 (XV) f. 48v (a Cardinale Nicolao Cusano, ut uidetur, exaratus), ed. M. HoNECKER, Luwllus- Handschriften aus dem Besitz des Kardinals Nikolaus von Cues, in: Spanische For-

schungen der Gorresgesellschaft, I. Reihe, 6 (1897) 279-281. Catalogus Electorii — Paris, Nat. lat. 15450 (XIV) f. 89va-g9orb (catalogus antiquissimus, complectens 124 opera, ante finem Augusti 1311 composita, quibus Thomas Le Myésier in Supplemento alia 33 opera adiunxit). Ed HLF (Li) 72-74 ;D'ALÓS 14-16; Pla II, 115-118 ; HILLGARTH 335-347 (allegantur numeri, quos Pla et Hillgarth proponunt). CUSTURER — CUSTURER, JAIME, Disertactones históricas del culto inmemorial del B. Raymundo Lulio, Palma de Mallorca 1700, 598638 (allegantur numeri). Díaz v DíAz — Díaz v Díaz, M.C., Index scriptorum latinorum

medii aevi Hisbanorum,Madrid 1959, 348-384 (allegantur numeri). D1MAS DE MicuEL — DiMAs DE MIGUEL, Catalogus operum beati Raimundi Lulli, ed. BLANcÓo Soro, PEDRO, Estudios de bibliografía luliana, Madrid 1916, 60-68.

EL - Estudios Lulianos. Revista cuatrimestral de Investigación Luliana y Medievalística, publicada por la Maioricensis Schola Lullística, Palma de Mallorca.

GARCÍA-HILLGARTH-PÉREZ PÉREZ,

Manuscritos

— J. GaRcía, J.N. HiLLGARTH, L.

lulianos de la Biblioteca Píblica de Palma,

Palma de Mallorca 1965.

XXXVI

OPERA QVAE CITANTVR

Gl 2 GronRiEUXx, PALÉMON, Répertoire des matres en théologie de

Paris au XIII*€ siécle, IT, Paris 1933, 146-191 (allegantur sigla alphabetica). GoLuBOVICH — JGoLuBovICH, GiIROLAMO, JBabltoteca |D10Bibliografica della Terra Santa e dell'Oriente Francescano, I, Qua-

racchi 1906. GOTTRON,

Kreuzzugsideen

—

GOTTRON,

ADAM,

Ramon

Lulls

Kreuzzugsideen, Berlin und Leipzig 1912. HirrcARTH, Ramon Lull 2 HivrcARTH, J.N., Ramon Lull and

Lullism in Fourteenth-Century France, Oxford 1971. HLF LirrRÉ (Li, MaxiMILIEN P.E,

HauRÉavu,

BanrHÉLEMY, Raymond Lulle : Histoire Littéraire de la France, 29,

Paris 1885, 1-386. HOoNECKER

—

HONECKER,

ManrIN,

Lullus-Handschriften

aus

dem Besiiz des Kardinals Nikolaus von Cues: Spanische Forschungen der Górresgesellschaft, I. Reihe, 6 (1897) 252-309. IOHANNES A S. ANTONIO

— ÍIOHANNES A S. ANTONIO, Bibliotheca

Universa Franciscana, III, Madrid 1733, 35-52.

KAMAR — KAMAR, E., Raymond Lulle. Son projet De acquisitione Terrae sanctae. Introduction et édition critique (Dissertatio Uniuersitatis Parisiensis, Faculté de Lettres), Paris 1956. LriNARES — LLINARES, ARMAND, Caíalogue des &wvres,

in:

Raymond Lulle, Philosophe de l'action, Grenoble 1965 (allegantur numeri). Lo

—

LowcrnÉ,

ÉPunEM,

Lulle, Raymond : Dictionnaire

de

Théologie Catholique IX (1926) 109o-11ro (allegantur numeri). MOG

-

RavMvNDvs

LvrLvs,

Opera I-VI, IX-X.

Moguntiae

1721-1742. Catalogus librorum magni operis Lulliani (SALZINGER, Ivo): Tom. I, Moguntiae 1721, 47-74 (indicantur numeri). ORL - Obres de R. Lull, I-XXI, Palma de Mallorca 1906-1950. OT

-

OrraviANO,

CARMELO,

L'Ars

compendiosa

de Ramon

Lulle avec une étude sur la bibliographse et le fond Ambrosien de Lulle, Paris 1930, 31-103 (allegantur numeri). PEERs — Przns, E. Arr 1S0N, Ramon Lull. A biography, London

1929. PÉREZ MARTÍNEZ, LonENZO, Manuscritos lultanos de la Biblioteca Püblica de Palma, Palma 1965. PÉREZ, RoMA — PÉREZ MARTÍNEZ, LORENZO, Los fondos lulianos existentes en las biblioteca de Roma, Roma 19061. Pla — PrATZECK, EHRHARD-WOLFRAM, Rawund Lull. Sein

Leben. Seine Werke. Die Grundlagen sees Denkens, I-II, Düsseldorf 1962-1964 (si de Raimundi operibus agitur, allegantur numeri in catalogo positi, II, 3-84). PLATZECK, Das Leben — PLATZECK, EHRHARD-WOLFRAM,

Das

Leben des seligen Raimund. Lull ;ex serie: Heilige der ungeteilten Christenheit, dargestellt von den Zeugen ihres Lebens ; herausgegeben von WALTER N1G6 und Wir HELM ScHAMONI, Düsseldorf 1964. PROAZA — ALPHONSVS DE PROAZA, Index librorum Raimundi

OPERA QVAE CITANTVR

XXXVII

Lulli, 1515, in: Ars inuentiua ueritatis (RD 53), Valencia I515. RD — RocENT, ErLiÉs — DURÁN, EsrANISLAU, Bibliografía de les qmpressions lullianes, Barcelona 1927 (allegantur numeri).

ROL - RarwvNpi Lvrii Opera Latina, l-V, Palmae Maioricarum 1959-1967 ;VII-VIII, Turnholti 1975-1978. SOLLIER — SOLLIER, IoHANNES BaPrISTA, Catalogus operum a B. Raymundo Lullo scriptorum, in: Acta beati Raymundi Lulli, Antuerpiae 1708, 65-77; eadem Acta inueniuntur in: Acía Sanctorum Iun, V, Antuerpiae 1709, 633-730. Soro — Soro, BrANco P., Catálogo de varios libros de la Escuela

Luliana de Barcelona, fundada por Dofia Juana Margarita, pg. 6872; Inventario de los libros de la Escuela Luliana, al tomar posesión Mossen Comte (22 de Junio de 1488), pg. 72-76; Memorials dels libres de Ramon Lll, composts en llati (nota del siglo XVII), pg. 76-77 ; ed. Soro, BrANco P., in: Estudios de Bibliografía Luliana,

Madrid 1916. TARRÉ

—

TanmÉ,

JosÉ, Los codices lultanos de la Biblioteca

Nacional de Paris, in: Analecta Sacra Tarraconensia, 14 (1941) 155-182. VL

—

PasQuar,

ANTONIVS

RAriMvNDvs,

Vindiciae Lullianae

I-IV, Avignon 1778. Vita coaetanea — Vita beati Raimundi Lulli, ed, B. DE GAIFFIER,

in: Analecta Bollandiana 48 (1930) 130-178.

WADDING-SBARALEA — SBARALEA, IOHANNES HYACINTHVS, Supplementum et castigatio ad Scriptores trium. Ordinum sancti Francisci, a Waddingo aliisue descriptos. Pars III (Litt. R-Z), ed. A. CHIAPPINI, Romae 1936, 4-41. WADDING-SCRIPTORES

— WaApnpiNG, Lucas, Scriptores Ordinis

Minorum, Romae 1650, 290-304.

er

38 p

E

ali

ar VE. dre FP te 5o bae

D Flow qe

poo (il Ibl vedi ie ! pnr p eat uff i 1 pero tibar

"hit

M

RM

R4 RÀ Bia d Z

Cibo

aed: Bad: ADAM.

M qub

à DT ettet: ibiutei Sc Sore 8h3

poe

t^g y Mete

A

CE

Wow.

ation i Go

ricis. Páulosiemas. Bacglt 5» bici

d

n UE)

$i

2980 teretes

spubipimr

og iron uper DA

lareeroríegmA /VT-1

aba

cquiet

d Ey

In:

Luis PO lm depretinbid, cisivelitdP kis

sin

à fie1 molas

SFEMWARO! UD E

W-dinr vigo JW

A2

ow Mao

—

m Mi Dvar,

do

E Sit

jd snye

irm

ity eti ind :So weitem

icem Living

Ed

15

oa

ne giant W Ade) -

[To

Mey v.omiotwW

ucantuae

re) c

E

AX: tabo.

m

;2)4mKREZ

0t brat Em "UETMONGA

is

Lotfisste

tbe,

4aqooot eiim negbamarvoni M. :

e

Ma

3 1866 1456 Ku LL d'*

3s

4 yc

38

a I

* A

| ]

ema T

"

I20

DE ASCENSV LET DESCENSV INTELLECTVS In Monte Pessulano, 1305 III

AD LIBRVM DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS PROLEGOMENA Liber De ascensu et descensu intellectus numerandus est inter celeberrima et grauissima Raimundi Lulli opera philosophica, in quo progreditur de Arte lulliana ad scholasticam, ut ita dicam, uiam ac rationem, utens tam Aristotelis quam Platonis philosophiae principiis (!). I. DE AVTHENTIA OPERIS

Librum De ascensu et descensu intellectus ab ipso Raimundo compositum esse procul dubio constat.

A. De authentia loci Ab omnibus manuscriptis, praeter codices E E; Z RsT, clausulam finalem omittentes, hunc librum in Monte Pessulano a Rai-

mundo conscriptum esse confirmatur. Quae urbs, in qua Raimundus a mense Februario anni 1304 usque ad mensem Aprilem anni 1309 non sine ulla intermissione quidem, sed animo libenti commoratus est, quoddam centrum erat opportunum, de quo haud difficulter ad omnes alicuius momenti urbes (Genouam, Romam, Palmas Maioricarum, Auenionem, Lugdunum, Lutetiam

Parisiorum) perueniri potuit. In Monte Pessulano illo tempore diuersa opera grauissima, exempli gratia Dzsputationem fidei et intellectus (Octobri 1303), Artem magnam praedicationis (Decembri 1304), librum De F?ne (Aprili 1305) et Librum de acquisitione Terrae sanctae (Martio 1309) composuit. B. De authentia temporis Omnibus manuscriptis EEXZR?T,

testantibus,

exceptis

codicibus

clausulam finalem omittentibus, hic liber "in mense

Martii anno millesimo trecentesimo quarto incarnationis" finitus est. Qui annus secundum computationem Florentinam a Raimundo adhibitam 1304 est, secundum computationem uero hodiernam

1305 (9. C. Accedit, ut complures libri prioribus annis compositi in Libro de ascensu et descensu intellectus allegentur. Commemoratur (1) C£. FRANCISCO SuREDA BraNzs, E/ beato Ramon Lull, Madtid 1934, pg. 39-

40, 307-308 ; CA IL, 463-468; J. ZARAGÜETA, Cómo cabría entender, en la filosofía

actual, el ascenso y el descenso del entendimiento, Àn: EL 4 (1960) 257-275 ; EUSEBIO CoLoMER, Nikolaus von. Kues und Raimund. Llull. Aus. Handschriften der. Kueser

Bibliothek, Betlin 1961, pg. 75-82 ; inEM, E/ascenso a Dios en elpensamiento de R.. Lull, in: Pensamiento 18 (1962) 165-184; PLATZECK 1, 568, 579-3585;IL, 211. (2) Cf. PLATzECK I, 5-6; ROL I, 22.

4

i20. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

Arbor generalis in Prologo(3), in principio ad capitulum 4 distinctionis VII (4^) et dist. VIII (5) ; De affatu (De sexto sensu) in paragrapho primo capituli 1 distinctionis II (6) ; Ars magna praedicationis (sub titulo: Liber de sermonibus) in paragrapho 8 capituli 1 distinctionis VI(?); eadem Ars magna $raedicationis (sub titulo: Ars praedicandi) in paragrapho 33 capituli 3 distinctionis VII (8) ; Ars compendiosa medicinae (sub titulo: Medicina mostra) in paragrapho 6 capituli 8 distinctionis IV (9?) ;eadem Ars compendtosa medicinae (sub titulo: Nostra medicina) in paragrapho 32 capituli 3 distinctionis VII (19) ;eadem Avs compendiosa medicinae (sub titulo: Medicina) in paragrapho 33 eiusdem capituli 3 (1!) ; Arbor scientiae in eodem paragrapho 33 capituli 3 distinctionis MES D. Enumeratur liber De ascensu et descensu intellectus in distinctione III libri De fine (compositi in Monte Pessulano, mense Aprili 1305) inter uiginti Artes ab Arte generali deriuatas (13). (3) Idcirco propter tales facimus librum istum siue Artem, tenendo modum nostrae ZArfis generalis. Prologus libri De ascensu e£ descensu intellectus. (4) Tamen in isto capitulo uolumus ipsam inuestigare per decem et octo principia ZArZis generalis. Dist. VII (De caelo), c. 4, principium. (s) Cum principiis z4rZis gemeralis ueris et necessariis proponit inquirere intellectus naturam angeli isto modo. Dist. VIII (De angelo), c. 4, principium. (6) Etestunus alius sensus, qui uocatur affatus ; de quo fecimus unum librum. Dist. II (De lapide), c. z, paragrapho 1. (7) Iterum quaerit intellectus: Quare sunt in homine auaritiare, luxuriare, superbire etc.? Et tunc descendit intellectus ad libertatem hominis. Ratione cuius potest homo ad placitum bonum eligere siue malum ... Et de ista materia sumus locuti in Lzbre de serzznmibus satis large. Dist. VI (De homine), c. 1, paragrapho 8. (8) Intellectus uoluit quaerere de uentis et de oppressionibus, factis in aere. Sed ipse est recordatus de ZArbore scientiae et de 7Arte praedicandi et de Medicina. Dist. VII (De caelo), c. 3, paragrapho 33. (9) Tunc intellectus descendit ad auditum, qui audiuit in Mediciza nostra, quam

fecimus, quod aqua est praedominans. Dist. IV (De planta), c. 8, paragrapho 6. (1o) Et de ista materia satis large locuti sumus in nostra Mediczza. Dist. VII (De caelo), c. 3, paragrapho 32. (11) Cf. not. 8. Agitur hic de ZAr/e compendiosa medicinae (composita in Monte Pessulano, inter annos 1275 et 1281), non uero de Libro principiorum medicinae (scripto Palmae inter annos 1273 et 1275). (12) Cf. not. 8. (13) 18. Laber de ascensu et descensu ipsius intellectus Ars dicitur, eo quia ad entia sensibilia, imaginabilia, dubitabilia, credibilia et intelligibilia docet ascendere et descendere artificialiter intellectum, ut de ipsis entibus faciat scientias intellectus ; et sic quandoque generalis et quandoque specialis, discurrendo per nouem subiecta, extra quae ens existere nullum potest. Quae subiecta sunt haec, uidelicet: Ipse Deus, angelus, caelum, homo, brutum, planta, elementa et

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

5

E. Libri authentia ulterius patet ex operis compositione eisque quae in eo explicantur necnon modo disserendi et usu uerborum. F. Hi denique catalogi et auctores, quos in ordine chronologico assignamus,

libri De ascensu

et descensu

intellectus mentionem

faciunt: Catalogus Electorii 38 ;BOFARULL, pg. 33, 39, 41, 43 ; Catalogus anni 1488: SoTo, pg. 73, 75; XIMENES, nr. 9: D'ALÓs, pg. 58; PRoAazA, f. 220v; DiMAS DE MiGUEL: Soro, pg. 61; Catalogus codicis Ambrosiani, f. 379r: nr. 44; ARIAs DE Lovora : Soro, pg. 44 (olim: Barcinone, Populeti); WApDiING, Scriptores, pg. 296 ; NICOLAVS ANTONIVS, pg. 127a : nr. 16 ;CUSTURER, pg. 600: nr. 16; SOLLIER,

pg. 65: nr.

16; MOG

I, 54: nr. 36; IOHANNES A S.

ANTONIO (BUF), pg. 37 :nr. 80; Paris, nat. lat. 17829 f. 528v ;VL I, 371, 380; BovER, I, 423; Li 62; Lo 3.33 (Ph 33) ; PEERS, pg. 313314, 316 ; Ot 104; Gl dk; Av 109; WADDING-SBARALEA, pg. 5, I3;

CA 48 ; DíAz v DÍAZ, pg. 364: nr. 1827 (89) ; LLINARES, pg. 432 : nr. Lrg; Placv32: 2. DE

PROPOSITO,

ARGVMENTO

ET COMPOSITIONE

OPERIS

Sicut ipse Raimundus dicit in libro De fine, liber De ascensu et descensu intellectus axs est, quae de sensibilibus ad intelligibilia ascendens siue de intelligibilibus ad sensibilia descendens omnes gradus entium artificialiter complecti intendit (14). Raimundi propositum est, ut eis subueniat, quibus elementa et propria uocabula scientiarum desunt, quia in scholis non sunt eruditi, id est, imprimis laicis incipientibus (1$), quos essendi et cognoscendi principiis instruere uult, ita ut in scala entium ascendentes et descendentes ad cognitionem omnium rerum perueniant. Intentio ergo libri De ascensu et descensu intellectus est, ut natura omnium entium eorumque plenitudo intelligatur. Qua intelligentia ad cognitionem Dei mysticam perueniri potest. Vt ea, quae ad gradus entium eorumque cognitionem pertinent soluat, his tribus scalis utitur:

a) In prima scala enumerantur octo cognoscibilia, quae Artis lullianae subiectis respondent et omnes gradus entium complectuntur. Quae sunt: (1) Lapis (distinctio II); (2) Flamma (dist.

elementata, secundum modum cuiuslibet praedictorum. Et dicitur specialis, eo quia speciales condiciones ipse habet. Liber De fine. Dist. III, pars II, nr. 18. Cf. ROL III, 75, not. 6.

(14) C£. VL I, 248. (15) non habent propria uocabula scientiarum nec in principio suum intellectum in acquirendis scientiis nutrierunt ... qui scholas non frequentant. Liber de ascensu et. descensu intellectus. Prologus.

6

i20. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

III) ; (3) Planta (dist. IV) ; (4) Brutum, Leo (dist. V); (5) Homo (dist. VI); (6) Caelum (dist. VII); (7) Angelus (dist. VIII) ; (8) Deus (dist. IX). Distinctio X est de quaestionibus. b) In secunda scala enumerantur duodecim uocabula. Quae sunt :(1) Actus, (2) Passio, (3) Actio, (4) Natura, (5) Accidens, (6) Substantia, (7) Simplex, (8) Compositum, (9) Indiuiduum, (ro) Species, (r1) Genus, (12) Ens. Quibus uocabulis mediantibus illi gradus entium in prima scala enumerati cognoscuntur, ita ut de unoquoque gradu respectu omnium duodecim uocabulorum disseratur, quinto cum

sexto uocabulo

(Accidens — Substantia)

et

septimo cum octauo uocabulo (Simplex — Compositum) in singula capitula redactis. Denis ergo capitulis ad uniuscuiusque gradus cognitionem proceditur. Vocabula 1-4 correlatiuis lullianis (-tiuum, -bile, -are) ad hoc uel illud agendi principium adhibendis respondent. Vocabula ro-12 de logica lulliana deriuantur, ordine quidem inuerso (16). c) Secundum tertiam scalam cognitio entium quinque gradibus acquiritur (!?). Qui sunt : (1) Sensibile, (2) Imaginabile, (3) Dubitabile, (4) Credibile, (5) Intelligibile. Cognoscuntur ergo res tam per modum ascensus ad superiora quam per modum descensus ad inferiora, tribus scalis inter se coniunctis

et ad "res rerum

et

secreta earundem"' (dist. I) cognoscenda adhibitis. 2a. QVAE DE ASCENSV POSTERIORIBVS

VEL DESCENSV

RAIMVNDI

OPERIBVS

INTELLECTVS SCRIPTA

IN PRIORIBVS

ET

SINT

Quo ad libri rem et argumentum primo quaeritur, utrum sit aliquid noui an ad similia uel aequalia in prioribus et posterioribus Raimundi scriptis tractata referri possit ;deinde, utrum ad Raimundi doctrinae essentiam pertineat an accidentaliter tantum se habeat ad eam. Ad primum dicendum, quod Raimundus in libro De ascensu et descensu intellectus ea perficit, quae iam in prioribus libris concepit. Ad secundum dicendum, quod propositum de ascensu et descensu intellectus ad Raimundi philosophiae principia pertinet.

A. Opera prius edita a) Iam in Libro contemplationis magno (Palmae Maioricarum, 1271-1273), id est circa triginta annis ante, Raimundus quorun-

(16) Cf. distinctionem primam Logicae nouae. Palmae Maioricarum 1744 (RD 327), pg. 2-16.

(17) Qui gradus Raimundi doctrinae de punctis transscendentibus respondent. — Cf. R. ParNG-MirL, E/ zierocosmos Iul.lia, Oxfotd [1962], pg. 51-58; E. CoLoMznm, zAus Handschriften, pg. 75-82; Pla I, 164-168, 266, 270-271. — Cf. BoNAVENTVRAE IZznerarium mentis in Deum.

I20. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

7

dam graduum mentionem fecit, quibus tam fides quam ratio ascendunt. Rationis principium quidem in rebus sensualibus est, terminus uero in rebus intellectualibus. Fides autem a rebus intellectualibus ascendere incipit, ut ad res credibiles perueniat (18). b) In Arte compendiosa inueniendi ueritatem (Palmae Maioricarum, I273-1275) (De regulis) Raimundus loquitur de descensu uniuersalium rerum ad particulares et de ascensu particularium ad uniuersales mediante figura T (19). c) In Libro mirandarum demonstrationum (Palmae Maioricarum, I273-1275) Raimundus tractat de ascensu et descensu luminis (sensualis et intellectualis) (29). d) Etiam in Compendio Artis demonstratiuae (in Monte Pessulano [?], 1275-1281) disserit de intellectu, ascendente ab elementato (igni) per uegetatum (plantam), sensitiuum (animal), animal imaginatum et animal rationale (hominem) ad Deum, et e conuerso, descendente de Deo ad res creatas (??). Raimundus sibi persuasum habet praedictam regulam perutilem esse in Arte ad scientiam tam philosophicam quam theologicam acquirendam (??). e) Omnino Raimundi interest Arte sua intellectum erudire et eleuare, ipso dicente, exempli gratia in Tabulae generalis prologo (Neapoli, Ianuario 1293) (3). In qua Tabula commemorantur etiam intellectus instrumenta, per modum tertiae scalae libri De ascensu et descensu intellectus concepta. Agitur enim de intellectus

(18) O Domine dominorum, amabilis super omnes amatores. Primus gradus, in quo ratio incipit ascendere, est in rebus sensualibus, et supremus gradus, in quem ascendit, sunt res intellectuales, ultra quas non potest ascendere; sed non

est ita de fide, quia primus gradus, in quo incipit ascendere, est in rebus intellectualibus, et ab eis ascendit ad credendum supra id, quod homo potest intelligere. Lzber contemplationis in Deum. Vol. II lib. II, dist. XXVIII (De cogitatione), caput 154 (Quomodo homo cogitet in concordantiis et contrarietatibus, quae sunt inter-fidem et rationem), nr. 10: MOG

IX, 555a. (19) MOG I, 474. — Cf. Lecturam /Artis compendiosae (Palmae, 1272-1275), dist. I (De dispositione figurarum). Secunda figura T : De figura elementali :MOG I, 489. — De prima figura A (ut ad essentiam ipsius A ascendere possit: MOG I, 491). — Cf. Librum principiorum medicinae (Palmae 1275-1275), dist. X, c. 56 (De metaphora 25): Ascensus et descensus: MOG I, 811. (20) Lib. I, c. 33: MOG II, 188-189. (21) Compendium artis demonstratiuae. Dist. II (De regulis), pars I (De modo tractandi regulas per T in ascensu et descensu intellectus): MOG III, 566-571. (22) et frequenter in conclusionibus praedictarum scientiarum p.aedicta regula utendum est, ut E de gradu in gradum ascendendo et descendendo supra dictas impressiones ualde habitualiter possit sibi facere adhaerere, sunt enim ualde necessariae et utiles in hac Arte. MOG III, 571. (23) -Ars memoratiua, quae multum, ut sciatur, est necessaria, item ut in breui

tempore haberi possit cognitio necessariarum scientiarum in hoc mundo et intellectus in eos gradus ascendere, in quibus naturae secreta attingit artificialiter secundum terminos naturales. Taba/a generalis. Prologus: MOG V, 221.

8

r20. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

ascensu a sensibus corporalibus per imaginationem ad res spirituaTes(24y: A5 Artis magnae praedicationis (in Monte Pessulano, Decembri 1304) librum De ascensw et descensu intellectus immediate antecedentis sermone de sexta beatitudine Raimundus adumbrat ascensum ab imperfecto elementatiuo (lapide) per ens infinitum in existentia et agentia ad Deum trinum (?5). B. Opera post finita a) Arte breui (Pisis, Ianuario 1308) dicente intellectus in quadam scala a principio omnino generali ad omnino speciale descendit, et ' uia inuersa ascendit (29). Cuius ascensus ad priora et generaliora et descensus ad posteriora et particularia instrumentum est T'abula Artis breuis (**). Ordo nouem illorum subiectorum libri De ascensu el descensu intellectus, quae omnia entia complectuntur, in Arte breui aliqualiter immutatur, ita ut prima subiecta enumerentur (1) Deus, (2) Angelus, (3) Caelum, (4) Homo, reliqua uero (5) Imaginatiua, (6) Sensitiua, (7) Vegetatiua, (8) Elementatiua, (9) Instrumentalitas (?9). b) Artzs generalis ultimae (Pisis, Martio 1308) subiectum esse ascensum intellectus a credibilibus ad intelligibilia Raimundus

(24) Quaestio: Quae sunt instrumenta intellectus humani, cum quibus attingit entium ueritatem? F. Instrumenta intellectus humani sunt quinque sensus corporales, quae sunt intelligibiles tunc, cum sentiuntur. Et est unum aliud instrumentum, quod est imaginatio, quam intellectus mouet ad imaginandum, ut cum illa imaginetur res imaginabiles, quae sunt intelligibiles, tunc quando imaginantur; et in hoc instrumento intellectus species rerum sensibilium multiplicat, et eas tradit memoriae, quae est instrumentum conseruatiuum recolendi ; quae quidem memoria species sibi traditas reddit intellectui, et ipsae

species multiplicatae in imaginatione ac conseruatae in memoria et reuersae obiectiue ipsi intellectui instrumenta sunt, ex quibus trahit species alias magis supra, et ponit ipsas extra imaginationem, et cum ipsis contemplatur res spirituales in suo proprio intelligibili, quod mouet ad intelligendum, et illud intelligere tale uiuit ex ipsis speciebus, quae ueniunt ab extra, et id intelligere est subiectum habitui scientiae. Tabula generalis. Dist. V, pars VIII, q. 9 (Per quaestiones principiorum secundum diffinitiones huius Artis. Quaestio. Solutio): MOG V, 280. (25) Liber de praedicatione. YI B. II (Serzzones de sanctis. Setmo XCIX. 6) (De sexta beatitudine): ROL IV, 399-400. (26) Et sic intellectus habet scalam ascendendi et descendendi a principio omnino generali ad non omnino generale nec omnino speciale, et a principio non omnino generali nec omnino speciali ad omnino speciale. Et sic de ascensu et descensu istius scalae, et de aliis potest dici suo modo. /4rs brezis. Pars II (De figuris), c. 1 (De figura A): Bologna, Bibl. Univers., cod. 926 (XIV), f. 85va. (27) Per ipsam tabulam intellectus est ascensiuus et descensiuus. Ascensiuus est, quia ascendit ad priora et generaliora. Descensiuus, quia descendit ad posteriora et particularia. 7r /rezis. Pars V : Bologna, cod. 926 f. 86vb. (28) ZArs breuis. Pars IX (De nouem subiectis): Bologna, cod. 926 f. 88ra.

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

9

ipse dicit in libro suo De wenatione substantiae et accidentis (in Monte Pessulano, Februario 1308) (?9). In utroque opere, scilicet in Arte brewi supra dicta et in Arte generali ultima fusius disseritur de nouem subiectis generalissimis, in quibus omnia entia continentur (cf. scalam primam et tertiam libri De ascensu et descensu intellec-

tus) (30). Exempla ex libris sub A et B enumeratis allegata bene intuenti apparet propositum de ascensu et descensu intellectus ad doctrinae lullianae principia essentialia pertinere. Quod propositum subtilius quidem manifestatur et in unum contrahitur in ipso libro De ascensu et descensu intellectus. 4. DE

TRADITIONE

MANVSCRIPTA

A. Codices et editiones Liber De ascensu et descensu intellectus uiginti septem codicibus manuscriptis nobis traditus est, quorum plurimi textum integrum et minime corruptum praebent. Quorum codicum quattuor sunt saeculi XIV (E M R W), duodecim saecui XV (PNYUOKGXFLHS), tres saeculi XVI (BT Q), septem saecu XVII (M;R,Z RA M,Mj), et unus saeculi XVIII (Mj). Textus completus ab undeuiginti manuscriptis (P B E R,Z Rs; UKXM,FLTMHSQRW), textus uero incompletus, id est contractus et abbreuiatus, ab uno codice (Y), textus extractus ab

alio (O) exhibetur. A quattuor manuscriptis (N M,G A) distinctiones I-IX, ab uno manuscripto (M;) distinctio X tantum, ab alio denique (M;) distinctio VII tantummodo traditur. B. De genealogica codicum Dependentia codicum, librum De ascensu et descensu vntellectus tradentium, hoc stemmate figuretur:

(29) De uenatione substantiae et accidentis. Prologus : Paris, nat. lat. 15450f. 2841; Paris, nat. lat. 14713 f. 167ra : Subiectum huius Artis ascensus est intellectus , id

est, ut a ctedibilibus ad intelligibilia possit ascendere intellectus. (30) De uenatione substantiae et accidentis. Dist. IX (De applicatione), c. 2 (De implicito) : Paris, nat. lat. 14713 f. 180rb-187tb. — /4rs generalis ultima. Pars IX (De nouem subiectis), c. 1-9: München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm. 10552 (XIV), f. 6ova-109ra, Ed. Francofurti 1596 (RD 142) pg. 178-314.

Io

120. DE ASCENSV

ET DESCE NSV INTELLECTVS

NM

-z »

-i

Xi

-

-

»

XVII

XVIII

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

ir

C. De tustificatione stemmatis Stemma codicum modo elaboratum sic confirmetur: Varietatem multorum codicum hunc librum tradentium diligenter inspicienti tres rami principales codicum (x, x; x3) deriuandi esse uidentur de omnium codicum fonte communi (x) : a) Familia codicum x4: PN BY ; b) familia codicum x: EM, M;R,ZR;UOKGXAM,FM,jL TM; p c) familia codicum x: HSQRW. Ad a) Familia codicum x, Codices PN ab uno eodemque radice (xi) originem ducere diuersimode demonstratur : Vterque enim codex (P : f. rr; N : f. 1r) in initio tractatus scalam de ascensu et descensu intellectus pictam praemittit. Accedunt multa menda communia (VI, 404 -are cum -are), omissiones (20 decem, 11, 601/602), additiones (11, 4, 255), interpretationes (5exoptant, 11,82, 107/108, 276[277, 336, 111,25, VI, 155 priuatiue oppositas, JX, 566) uel aliae explanationes textum simpliciorem reddentes (11, 75 tactiua, 11, 212, 479, V, 148 generali et prima, VIT, 135, 662/663). Tamen neque codex N a codiceP (II, 165, 573), neque codex P a codice N (1, 9, 11,647, I11,

I21,VII,740) deriuatur, praesertim cum codex N distinctionem X (De questionibus) omittat. Vlterius tam P quam N uarias lectiones proprias praebent (17, 75 possunt, 479, 527, IV, 370, 552/553). Codices B Y quamuis inter se non dependeant (cod. Y prior est codice B, qui multas codicis Y lectiones proprias non habet), tamen a fonte communi (x4) originem ducunt (71, 127 naturales, VIII, 92). Vterque codex B et Y tam cum eis, quae codicibus P et N communia sunt (B P N:24ut, I1, 171/172, 173. Y PN :II1, 231 una, V, 258, 258|259) quam cum eis, quibus differunt (exempli gratia: B P: II, 149 illa frigiditas. B N : II, 14 auditus, I7, 37 permittunt, 71, 268[269. Ct. Y P:II,1rr[112,etc.) familiaritatem exhibent. Ad b) Familia codicum x; Quae familia subdiuiditur in ramos codicum £ et x;, necnon in codices T et M. Codices E et M licet haud raro cum codicibus P N (V, 410 uegetatiua) et RW (11, 595, VII, 29) consentiant, tamen permultas lectiones sibi solis communes praebent (17, 65/66, III, 107, I22, 522 esse, V, 430, VI, 171). Altera ex parte uterque codex suas

proprias lectiones habet. Neque,ergo codex E codicem M (11, 247/248, 461, V, 118) neque codex M codicem E (1, r/[2, 11, 23 intelligibiles siue, //, 321/322, 336, 595, 111, 138[139) exscripsit, sed ab exemplari communi, x; scilicet, deriuatum esse constat.

A codice E (Electorio) deriuantur codices M, M, R, Z (9 Artem, IO isto - libro, 77, 7 sunt sensus, I1, 68 non possunt -

I2

20. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

attingere, 321/322, 595, IV, 3r0[|j3i1i). A Codice Z codex R; dependet. Codex M distinctiones I-IX (9 Artem, ro isto - libro, 12/13, 14 in hoc libro, 27/28, 11, 7 sunt sensus, JI, 595, IV ,310/311), cod. Ms distinctionem X ([/1], 9o, 205, [111], 1/2, V], 1) e codice E exscripsit. Codex R; etiam est copia codicis E (12/13, 14 in hoc libro, 26, I, TAI5 D m T28): Item cod. Z immediate a codice E dependet (17, 411, VIII, 92). Qui cod. Z fons est codicis R, (20 iste liber, 26 ponere - partes, 26[|27, 26 in hoc libro, 71, ro attingitur, 17/18, 69 unam attingendo). A ramo x; deriuantur codices U O K G X A M, F Ma L, qui

quo modo inter se dependeant haud facile explicari potest. Codex U licet lectiones communes habeat tam cum codicibus P ([1I], 136) et RW (11, 83, VI, 120) quam imprimis cum codicibus E (1I, 121) et M (1I, 95, I11I, 422, 454 idem, VII, 766), quorum nullum exscripsit, saepius uero suo arbitrio textum immutauit additionibus, omissionibus, interpretationibus. A codice U originem ducit cod. O (20 erit, 23 istis,

11, 17 sensus,

59 duritiem, 62/63, 285/256). A fonte communi xg ulterius deriuantur codd. K G X, lectionibus communibus tam inter se quam cum codice Ü coniuncti. Codex K mediante x; cognatione manifesta coniunctus est cum U (8, II, 36 uisiuae potentiae, 77, 105 perimaginabilis, 77, 127 coessentiales, JV, 513 muliere, matricem), G (11, 155 cum alio

intelligit), V (196/197). Neque uero codices U X exscripsit neque exemplar fuit codicis G. Codices G X originem ducunt a codice quodam deperdito xg (27/28, II, 52, 275, 263/284), immediate exscripto e codice x;, quo mediante,

ut modo

dictum

est, codices

U O K G X

inter se

cohaerent. Codex G licet non sit exscriptus, tamen correctus est mediante codice K (II, 99 cum alio intelligit). Editio v, licet a codicibus B (VI, 571), Y (scala intellectus tam in codice Y [f. rv] quam in editione v [f. rr] adumbrata est [r9, 11, IO[11, V, 125]), x4 (VII, 71[72) et G (23 decem, 24/25, I1, 227/226, IV, 340) dependeat, tamen multas lectiones proprias exhibet. Quae editio v exemplar est editionis v; necnon codicum A et M, (r[3, 4 Quoniam - desiderant, 5/7, 7/8, 8|9, 10|12, 23 et decima, 26, 27/[26, II, 64), quorum alter ab altero non est exscriptus. Codices F et L mutuam cognationem quandam exhibere uidentur (VII, 119). Cum uero alter alterum non exscripserit, multis omissionibus et lectionibus propriis testantibus, postulandus est fons eis communis, x; scilicet. A quo cod. x; originem duxisse uidetur codex Ms, quia etiamsi cum cod. F multas lectiones communes habeat (VII, 124, 340 ipsa bonitas), tamen immediate ab eo non deriuatur.

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

r3

Codicis T' positio in hoc stemmata haud facile determinari potest. Cum uero cum omnibus testibus principalibus, imprimis cum codicibus E (IV, 216 generationis - contra cod. M) et M (II, 12) lectiones communes habeat, a codice illo uetustiore x, eum defluxisse censemus. Codex M cum textum ualde antiquum et fidelissimum praebeat, maximi momenti est ad hanc editionem parandam. Cum saepe lectiones communes habeat cum codicibus P N, RW (II, 404) et praecipue E (I11, 107, 522 esse, V, 430), originem duxisse uidetur

si minus ab ipso archetypo, at certe a subarchetypo x». Neque uero cod. M a cod. E (1/3, 11, 23 intelligibiles siue, /7, 595, 111, 138[139) neque cod. E a cod. M (11, 77, 247/248, 481 naturale, IV, 512, V, I1) deriuatur. Ad c) Familia codicum x; Ad quam familiam pertinent codices H SQRW (II, 107, II3|I14, IV, 513 muliere, matricem, V, 62). Codices H et S, quorum alter ab altero exscriptus quidem non est - neque enim cod. H de cod. S (111, 187) neque cod. S de cod. H (4I, 107 postmodum receptae) deriuatur -, multas lectiones communes (I1, 11 ipso, 66 sensitiua et etiam, I1, 124, IX, 635/636) habent, quae communem eorum fontem (xg) demonstrant. Codices R et W (R W ),testes quidem grauissimi, multis omissionibus (I7, 33 passionem, 296 uel ab - extrinsece), inuersionibus (r0o6 cum sua uoluntate, 711, 324) et mendis (111, 173, VII, 186) communibus inter se coniuncti sunt. Neque tamen codex R a codice W (11, 5 deactu, 54/55, 99 intelligere) neque cod. W a cod. R (1 X, 615 oleum) exscriptus est. Codex Q medius inter ramos codicum H S et RW collocandus esse uidetur, quia non solum cum utroque ramo (H S Q: II, 33 passionem.

RW

Q: I, r5, II, 87, 197, III, 490) cognationem

habet, sed etiam multas lectiones proprias, ex parte falsas (8, 24, II, ro4 sensibilis, 116) exhibet, ita ut ab exemplari x eum defluxisse censeamus. D. De testium grauissimorum proprietatibus Multorum manuscriptorum in capitulo praecedenti expositorum pondus et momentum perpendenti apparet paucos tantum codices huic editioni parandae quasi fundamentum esse et principium, scilicet codices PN E M RW. Codex P textum praebet completum, sed ex parte mutilum (praecipue f. 1-12). Glossae marginales paucae tantum inueniuntur, quae partim saeculo XIV/XV, partim recentioribus temporibus ad locos quosdam grauiores explicandos adiunctae sunt. Textum si minus optimum, at certe fidelem exhibet. Codex P quaedam addit (17, 255), quaedam omittit (23 decem, II, 165, IV, 447[448, VII, 381/382), quaedam inuertit (/, 73 per

I4

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

primam- intellectus, 77, 54/55, IV, 380), quaedam interpretatur (141, 255, 522, 601/602). Codex N distinctiones I-IX tantum tradens neque emendationes exhibet neque glossas marginales. Doctrina lulliana magis eruditus esse uidetur quam lingua latina (cf. 77, 370). Inueniuntur in eo omissiones (17, 643), interpretationes, tam textum simpliciorem reddentes (17, 106, 245/246, 479, 522, III, 59/61, IV, 412/413) quam alio quodam modo textum immutantes QU, 9 res, 22, II, 39, 179, 245/246, 436, VII, 740), non semper quidem recte (7, 20/21 secunda, I1, 370, 527, 530, 111, 70). Codex E textum integrum praebet, sed distinctionem X a ceteris distinctionibus separat, et clausulam finalem omittit. In

margine inferiori folii 125r tres scalae intellectus adumbratae sunt. Glossae marginales inueniuntur f. 125r-v et f. 126r. Haud raro a ceteris codicibus discedit, interdum solus. Quaedam addit (II, 411, III, 414, IV, 310[311),

quaedam

omittit (7, 23 intelligibiles siue, I7, 43 et etiam, JI, 320/321, 336, I1I, 138[139), quaedam contrahit (/, r4/[15, I1, 68 non possunt - attingere), quaedam inuertit (26/29, II, 33 uisiua potentia, 17,77,

I1I, 171, V, 125), quaedam recte interpretatur (11, 206,

VIII,92),quaedam falso (9 Artem, 12/13, 11,83, VI ,404-arecum -are), quaedam corrigit (/7, 301, 111, 100, IV, 412|413, V, 125, VI,

607/606). Codex M inter ceteros alicuius momenti codices eo eminet, quod ex parte magisiri Raimundi Luyll (3*) Ianuam missus est. Textum praebet integrum et archetypo, ut putamus, proximum (171, 340, 412). Inueniuntur nonnullae glossae marginales (7/1, 204, III, 511), partim ab ipso scriptore, partim a manu posteriore additae. Quaedam addit (17, 461 naturale), quaedam omittit (I7, 481 aut Deus, IV ,129), quaedam inuertit (11, 247/248, I11, 324, 480, IV, 443, V, 34), quaedam recte interpretatur ([/.X], 82), quaedam aliquatenus falso (/11, 391, VI, 421, VII, 99 Differentiabilitas, VIII, 261, IX, 498, 515). Insuper aliquas lectiones exhibet insolitas et sibi soli proprias : loco ?dem semper scripsit ?d?dem (111, 506/507), loco smaragdo uero sinarardo (II, 96 smaragdo, 11, 5268, 544 smaragdus), calitates loco qualitates (VI, 340) ; cf. I1I, 522, V, 207, VII, 591, IX, 518.

Codex R textum continet completum et diligenter scriptum; neque enim emendatus est neque glossis marginalibus affectus. Tituli prius in margine adiuncti postea in ipsum textum translati et in margine deleti sunt. Saepissime cum codice W concordans paucas tantum habet additiones (/V, 402), inuersiones (5 non habent - uocabula), interpretationes (V, 357, VII, 674) et errores (11, 409, III, 466 nunc, et flamma) sibi proprias. (31) M f. 1v.

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

r5

Codex W intima cognatione cum codice R coniunctus, textum offert completum. Saepe lectionem omnium optimam exhibet. Inueniuntur non solum nonnullae glossae marginales, ab ipso scriptore adiunctae, sed etiam multae emendationes et glossae recentiores, imprimis in initio tractatus (f. 1-12). Differt a ceteris codicibus paucis additionibus (17, 5 de actu) interpretationibus (11, 267 plura), emendationibus (21, 25 et ut - descendamus) et aliis lectionibus sibi propriis (17, 99 intelligere, IV, 412/413, V, 357), quas ne cum cod. & quidem communes habet.

5. DE LINGVA ORIGINALI OPERIS Vtomnia opera a Raimundo anno 1305 composita etiam primum huius anni opus, liber scilicet De ascensu et descensu intellectus,

lingua latina compositus.est (32). Nulla inuenitur huius libri redactio nisi latina ; quae non solum uiginti septem manuscriptis adhuc notis traditur, sed etiam ab omnibus catalogis et auctoribus tam antiquis quam modernis affirmatur. Profecto grauissimum hoc opus ut longe lateque diuulgaretur, lingua latina componi decuit, praesertim cum in Monte Pessulano,

capite illo omnium fere scientiarum et artium conscriptum sit (39).

6. DE VIA AC RATIONE EDITIONIS (34) Testibus principalibus huius editionis descriptis de eorum ordine disserendum est et pondere. Omnibus perpensis codicem M maximi, codices P E R magni et codices N W alicuius momenti esse putamus. Sed et alios codices, imprimis saeculi XV, ad textum

constituendum adhibuimus. Etsi interdum unius tantum codicis, imprimis E et M, lectionem

contra omnium aliorum lectiones in textum recepimus (P : I1, 184 Crystallus, VI, ro6, [V], 27, 96, 151. N: V, 237. E: III, 511, IV,

415, VI, 354. M : I1, 80, 83, 107[108, 247, 316, 505, III, 374/375 V, 118, VI, 322/323. R: IV, 261), tamen generalis recensionis

formula haec sit: I) Vbi PN E M RW consentiunt, eorum lectionem in textum recepimus, etsi ceteri codices dissentiunt (9 librum istum). 2) Vbi E M cum P. N (uelsaltem cum altero eorum, scilicet P aut N) contra R W concordant, eorum lectionem recepimus (14/15 est

error, 7, 3 Distinctio ista prima, 7/, 14 et, 16 suos, 17[18, 30

affabilis, 32/34, 45, 53/54, 65/66 et ipse intellectus - sensitiua), nisi codices R W textum manifeste meliorem offerant (VI, 354/355). (52) Introductio generalis, pg. vtr. (533) ROL III, 15-16. (34) Cf. ROL I, 67; ROL III, 155-156; ROL V, 281-285.

I6

i20. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

3) Vbi E M cum RW (uel saltem cum altero eorum, scilicet R aut W) contra P N concordant, eorum lectionem recepimus (10 uocabula propria, 7, 3 est diuisa,

11 simplex, compositum, 13 Istis,

II, 131, 171|172, 255, 276[277), nisi textus codicum P N grauibus ex causis praeferendus esse uideatur (VI, 283, 462). 4) Vbi E M contra PN RW concordant, eorum lectionem recepimus (22 erit, /7, 134 attingunt uel, 149 potentiam, Lehre 2o: 484, 615/616), nisi lectiones P N R W meliores esse uideantur (17,

129 1 Vbi aliis quibusdam modis codices inter se consentiunt aut dissentiunt, eam lectionem in textum recepimus, quae sensui uel contextui melius conuenit, lectionibus uariis in apparatu critico

EW (IV, 252), annotatis. Exempli gratia: P M R contra N E M W contra P N R (III, 308), M RW contra P N E (III, 457) uel contrà PN E (IV, 317/318), NEM contra PRW (II, 256), N E M W contra P R (IV, 56). 6) Cum traditio manuscripta satis bona sit, rarissime coniecturis utendum nobis erat (VI, 421, (111], 83, [VI], 3, 5/6).

7) Semel lectionem editionis v contra lectionem omnium codicum in textum recepimus (4, r/2). Quo ad apparatum criticum sequentes regulas adhibuimus: I) Lectiones uariae cum permultae in codicibus et editionibus extent, non omnes in apparatum criticum inseruimus. 2) A Prologo uero usque ad capitulum secundum secundae distinctionis omnes lectiones uarias in apparatu critico annotauimus, ad ostendendum, quales sint singuli codices et quo modo inter se cohaereant. 3) Vbi unius aut plurium testium principalium lectionem in textum recepimus, ceterorum codicum principalium lectiones differentes, licet aequi uel minoris ponderis sint, in apparatum criticum reiecimus. 4) Etiam minoris momenti codicum lectiones uarias, insignes quidem, apparatui inseruimus. Quibus demonstraretur, ubi codices collocandi essent in stemmate codicum. 5) Capitulorum tituli a Raimundo, eorum uero numeri maioris perspicuitatis causa a nobis appositi sunt. Titulos in traditione manuscripta non occurrentes uncis quadratis inclusimus.

DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

CODICES ET EDITIONES Vaticana, Regin. lat., 1179 (XVII), f. 1r-165r (distinctio I-IX). Palma de Mallorca, Biblioteca Püblica, 1052 (script. 1507), f. 11-89r. Paris, Bibliothéque Nationale, 15450 (XIV; Electorium), f. 125rb-

MAN S

146vb (dist. I-IX); f. 376va-381rb (dist. X). Madrid, Biblioteca Nacional, 4293 (XV), f. 1z-111v. Bergamo, Biblioteca Civica, Angelo Mai, A. 4. 27 (sctipt. 1497), f.

157ra-192va (dist. I-IX). Candido (Innichen), Stiftsbibliothek, VIII. D. 4 (script. 1494), f. 49t-IOIf.

Uer San

ll Salamanca, Biblioteca Universitaria, 1870 (XV), f. 3r-108r. Palma de Mallorca, Biblioteca Páblica, 1061 (XV) Int. I, f. 1r-101r. München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm. 10507 (XIV), f. 2ra-61ta. München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm. 10561 (XVIIT), Int. IV, f.

21-55t (dist. I-IX). München, Bayetische Staatsbibliothek, Clm. 10565 (XVIT), Int. III, f. 2t-17t (dist. X). München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm. 10597 (XVIL) f. 471-86r

(dist. VII).

ERUMünchen, EO mEoE 29IV.

Bayerische Staatsbibliothek, Clm. 1059o (XVII), f. 199r-

z

Venezia, Biblioteca Nazionale Marciana, Lat. VI. 232. (3345) (XV), f. 1ta-46ra (dist. I-IX). Mainz, Stadtbibliothek, II. 238 (XV), f. 176t-217v (extractum). Palma de Mallorca, Biblioteca Páblica, 1008 (XV ex.), f. 1ra-33vb. Bern, Burgerbibliothek, B. 58 (XVI), f. 2r-189r et f. 1911-232v. Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 12974 (XIV), f. 11a-54vb. Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 15099 (XVIDT), f. 34t-103v. md KS PJOBS "S. Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 17827 (XVII), f. 282t-472v. t !il - San Candido (Innichen), VIII. B. 10 (XV), f. 205ta-251va. San Candido (Innichen), VIII. B. 12 (script. 1527), f. 411-118v. Bernkastel-Kues, St. Nikolaus-Hospital (Cusanus-Stift), 8 (XV), f. 229rta-273vb. Wien, Nationalbibliothek, 5520 (XIV), f. 1ra-49tb (— pg 1-98). Klagenfurt, Bischófliche Bibliothek, XXX

*XW G^ N ASUOSE m

c 14 (XV), f. 4t-9ot.

Palma de Mallorca, Colegio de la Sapiencia, F 136 (XV), pg. 1a-104b (incompletus ; dist. I-IX). Paris, Bibliothéque Mazarine, 55o1 (XVIT) f. 411-93r. Ed. Valentia 1512 (RD 48), Int. II, f. 11-65v. Ed. Palma de Mallorca 1744 (RD 328).

Accedunt duae editiones castellanae. Quarum altera Palmae Maioricarum anno 1755 (RD 564), altera Matriti 1928 parata est. Vlterius extat editio catalana (Ramon Lull, Ascens i descens de l'Intellecte. Traducció de Francesc Salvà i Miguel. Aiguaforts de Ramon de Capmany, Barcinone 1953).

DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS LIBER

DE ASCENSV

ET DESCENSV

LIBER

DE ASCENSV

ET DESCENSVP

ASCENSVS DE

ET PESCENSVS

ASCENSV

ET

INTELLECTVS ?

INTELLECTVS €

DESCENSV

INTELLECTVS

PER

OMNES

RERVM

GRADVS d LIBER

DE ASCENSIONE

LIBER

DE DESCENSV

ET DESCENSIONE

INTELLECTVS

ET DE ASCENSVÍ

LIBER DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS SIVE REALIS DISPOSITIO INTELLECTVS AD ARTEM RaA1IMVNDI LvrLI £

—

HQ; NicoLAvs ANTONIVS, pg. 127a: nr. 16 ;CUSTURER, pg. 600: nt. 16; SoLLIER, pg. 65 : nr. 16; MOGL, 47, 54: nr. 36 ; IOHANNES A S. ANTONIO

;PEERS, pg. 316;Ot 104 ;Lo pg. 37; VLL, 371; Li 62 ; RD pg. 392 (BUE), CA 48 ; LLINARES, pg. 14, 115, 432 : Df. 119; DíAz III, 35; Gl dk ; Av 109; Y DÍAZ, pg. 364: nt. 1827 ;WADDING-SBARALEA, pg. 5, 13. — Catalogus Electorii, nr. 38: Pla II, 116; Escuela Luliana de Barcelona (1488): Soro, pg. 72; XIMENES, nr. 9: D'ArÓs, pg. 58. -R,

^^ 0g £L. 0

— ARIAS DE LOYOLA : SOTO, pg. 44U. N. cM 1

20

i20. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

Deus, cum tua gratia et influentia sublimis tui intellectus

Incipit liber De ascensu et descensu intellectus.

I

Quoniam aliqui homines saeculares desiderant scientias acquirere et exoptant, et quia non habent propria uocabula scientiarum nec in principio suum intellectum in acquirendis scientiis nutrierunt, ideo quando uolunt scientias adipisci, introitus est eis ualde

difficilis et etiam ualde grauis. Idcirco propter tales facimus librum istum siue Artem, tenendo modum nostrae Artis generalis. Inisto enim libro posita sunt uocabula propria scientiarum ; in quo 9 rs compendiosa inueniendi ueritatem (Ars magna et maior ), composita Palmis Maioricarum inter annos 1273-1275 (Gla; Av 1; CA 15; Pla 3. MOG I, 435-

473). 1cum]oz. PNT;cf.:1|; tua]jom. KX.AFL.M — 3 gratia et influentia] tua scientia et sapientia BO RW — etinfluentia] oz. PIN ;cf. |; ^ sublimis tui intellectus] sublimis intellectus tui B ; tui sublimis intellectus P K ; intellectus

tui longe sublimis 4 ; tui intellectus Q;cf. 7/3 — 1/3Deus intellectus] Deus, gratia tui sublimis intellectus incipit liber De ascensu et descensu P'; Incipit Liber de ascensu et descensu IN ; Liber De ascensu et descensu intellectus R?;

Magistri Raimundi Lulli doctoris illuminati liber De ascensu et descensu intellectus Z R?; Liber De ascensione et descensione intellectus U ; Liber, qui

Deascensu et descensu intellectus appellatur (appellatur] appellat M4). Prologus 2131-4 Ma; oz. EOT 4 saeculates] oz. G Quoniam — desiderant] Quoniam sunt aliqui homines saeculares, qui (scientias acquirere) desiderant v1 ÀAMa

scientias] scientiam R4 Ra

4/5 acquirere] de/., sed add. in arg.

adipiscere X —. 5 exoptant] expectant PN ; add. scite G ; oz. Z Ravm A MAT desiderant — exoptant] desiderant et exoptant scientias acquirere R— non habent — uocabula] IW; uocabula propria non habent R— 6 suum] si cum X acquirendis scientiis] scientiis acquirendis R3Z R» scientiis] illis T' 5/'] quia — nutrierunt] P ? E M W ; cf. ; ; cum propria ipsarum uocabula non habeant, eo quia (quod A) a principio suum intellectum in his acquirendis minime enutrierunt 773 A Ma

nutrierunt] nutriuerunt Z Ra T H ; nutrierint

NN; nutriunt R41L2; intrauerunt X 7 ideo] oz. T quando] quia G scientias] ipsas T' adipisci] addiscere B; indipisci v»174 M4; add. intellectus Y —— introitus] intellectus F eis] oz. 5; 44d. intellectus Y — 8 etiam]oz. UK — 7|8ideo— grauis] quando eas ipsas scientias indipisci (adipisci 71) uolunt, fit eis introitus ualde grauis et perdifficilis »z1:4 M4 — 8 difficilis — grauis] ualde grauis et ualde difficilis T' grauis] contrarius OQ Idcirco] IdeoN . 9libriüm istum] istum librum R4 Z Rs; librum istum K ; hunc librum T; libellum istum .$ Artem] partem istam E M; R,Z Rs modum] ordinem G nostrae] materiae R4 Rs 8/9 propter — generalis] nos huiusmodi hominum desiderio prout possumus subuenire cupientes, hunc librum seu artem componimus, modum Artis nostrae generalis obseruantes vv A Ma

10 enim] ozz. PIN

isto — libro] ista enim parte

E M; R3 Z Ra.A

posita sunt] sunt posita Z Rs uocabula propria] propria uocabula PNZRaGU 10/11 in quo datur] in qua datur Y ER,.4; et datur Z Ra; daturque T

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

2r

datur modus et doctrina, per quam homo sciat uti intellectu, ad

inferiora descendendo et ad superiora ascendendo. Et iste ascensus et descensus erunt subiectum in hoc libro.

Quia de Deo in hoc libro oportet nos loqui, si in aliquo est error contra sanctam fidem catholicam, dicimus et etiam confi-

temur, quod non scienter, sed ignoranter est positus talis error. Et si sit error, submittimus

correctioni Romanae

ecclesiae sa-

crosanctae.

DE DIVISIONE HVIVS LIBRI 20

Diuiditur iste liber in decem distinctiones. Prima erit de scala,

secunda de lapide, tertia de flamma, quarta de planta, quinta de bruto, sexta de homine, septima erit de caelo, octaua de angelo,

11 modus et doctrina] doctrinaet modus G— per quam] per quem G T ; in quo homo sciat uel per quam doctrinam U uti intellectu] intellectu uti G 12 descendendo] oz. U — 10/12 isto enim — ascendendo] quo et propria scientiarum uocabula apponuntur, et modus datur ac doctrina, quo pacto uti sciamus intellectu ascendendo ad superiora et rursus ad inferiora descendendo ?044M4 — 13erunt] erant Q; etit R1 Z Ra 4 ; add. in marg. aliter existit K ; est (?) RW | 12/13 Et iste — libro] Qui quidem ascensus et descensus subiectum ponitur huius artis 77144 Ma in hoc libro] huius libri G; in hac parte EMjR;;

add. siue patte Z Ra

14 Quia] Et quia R2G; In quo quia T

12/14 Bt iste ascensus — Deo] oz. Y — 14 in hoc libro] 77 zarg. Y ; in hac parte E M, R,; in hoc tractatu Z Ra; oz. T 5

oportet nos] nos oportet R4 G ;

expeditnosZ R$ . inhoclibro-loqui|oportetnosloquiinhoclibro B — nos loqui] 44. e£ del. in marg. Y — 1M[i5esterror] error est LL H.$ O RW ; fuiterror G 15 sanctam] oz. X ^ confitemur] fatemur U —— 16 est positus talis error] talis error est positus T 17 submittimus] 247. nos U 17/18 Romanae ecclesiae sacrosanctae] ecclesiae Romanae sacrosanctae E R1Z Rav» 7A Ms; Romanae ecclesiae sanctae U; sacrosanctae Romanae ecclesiae G; ecclesiae

sacrosanctae PN BK X ecclesiae in omnibus nos Ceterum quia necesse est fidem catholicam errare

. Etsi sit — sacrosanctae] correctioni sanctae matris submittendo T 14/18 Quia de Deo — sacrosanctae] nos in hoc libro loqui de Deo, idcirco si in aliquo contra contigerit, dicimus et confitemur non scienter, sed

ignoranter fecisse ;et id submittimus corrigendum ecclesiae Romanae sacrosanctae, tamquam fidelis et catholicus christianus v7;44Ma

Rubtica L; add. in decem distinctiones 5; o».

19 De - libri] aZ. ER4Z Rs G T RW ; De totius

operis diuisione »»1 Y 4 M; ;Sequitur de diuisione in generali huius libri per capitula

K;Sequiturdiuisiolibri

U —— diuisione] distinctione PmutiusN — 20 iste liber] liber iste BOKG XFL M 5; hic liber Ur» 4A Ma; istapars E M; R;;istetractatus Z Ra;o5. —— decem] nouem

Diuiditur] add. autem vz1 44 M4

X;add.partes seu B. Diuiditur — distinctiones] Sequitur Q RW' — Prima] Quarum prima v »1 4 Ma ; add. distinctio RW. — erit]estUOv(1.4 Ma; oz. RW scala] escala X ^21 secunda] prima W/; add. erit Y —— tertia] secunda W^ quarta]tertia /

22 erit] oz. PNBY

taua] octauo O ; add. erit X

RRUGvri. AMJFLORW

Oc-

22

2

^

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

nona de Deo et decima de quaestionibus. In istis decem clauditur, quidquid | est. Et incipimus ab imperfecto, ut ascendamus ad R 11b W 1b perfectum, et ut de perfec|to ad imperfectum descendamus. In qualibet distinctione intendimus ponere plures partes et easdem computare, eo quia solutiones quaestionum, quas faciemus in hoc libro, ab illis partibus abstrahentur ; et ad illas partes remittemus. I De prima distinctione Quae est de scala

| Distinctio ista prima in tres partes est diuisa, scilicet in primam I

scalam, secundam et tertiam.

Prima scala est de diuisione huius libri supra dicta. Et ista est 23 et decima] decima PN BR; Z RRUG F T Q RW ; decimo O; decima et ultima 771 A Ma istis] his UO ; his autem vz1 4 M4 decem] nouem X ; om. PN ; add. quaestionibus U; add. distinctionibus G»v1 4 M4 24 incipi-

mus]incipiemus O 23/24 In istis - ut] oz. Y — 24 ut] et R?W ; inde X ascendamus] ascendimus E/; descendamus U 24/25 ascendamus — perfectum] zz. W ; ad perfectum ascendamus G v7 4 M4; descendamus ad perfectum U — 25 ut] os. PIN B; rursus v5; add. iterum Z Ra. de] a Re et ut— descendamus] ut de imperfecto ad perfectum ascendamus U ; et rursus de perfecto descendamus ad imperfectum 71 44 M4 descendamus] ascendimus Ww 26 distinctione] itaque (autem 7,4) harum distinctionum »71;4 M4 ponere partes] partes ponere complures »7; 74 M4 — partes] paragraphos ZR2G

27 easdem] add. numero v »1 A Ma; eas deinde R

26/27 partes —

computare] paragraphos et quemlibet suo numero compilare (designare Ra Z) ZReG 27solutiones] 247. faciemus W — —questionum] quaestiones X ; oz. W | 27/[28faciemus] facimus G X ; facturi sumus v v1 44 Ma; add. quaestionum W 28in hoc libro] in hoc H; in hac parte ER; oz. Z Re partibus] paragraphis Z Rs partes] quaestiones U 28/29 ab illis partibus — remittemus] ad eadem ipsa loca, a quibus eliciuntur remittimus perquirendas 71144 Ma; om. Z Ra remittemus E M, R4

abstrahentur — remittemus] extrahentur et illis partibus 29 remittemus] remittimus R W^

1/2 De prima — scala] »; De prima distinctione BG FM; De prima distinctione huius libri LL H ; De prima dist. istius libri W/; De prima dist. libri P R. ;Dedist. prima, quae est de scala R; ; De prima dist., quae est scala Q ; Prima distinctio X; Dist. prima. De scala Z Ra; Prima dist. Quae est de scala M; ;

Prima dist. huius libri N ; Dist. prima, quae de scala Y ; Sequitur de diuisione primae distinctionis, quae est de scala K; oy. EUOT . 3 Distinctio ista prima] Distinctio prima istius libri RI; Nuncsequitur dist.istaprima O ^ est diuisa] diuisa est PN F; diuiditur

R; Z R20.A

3/4 Distinctio — tertiam]

Diuiditur ergo haec prima distinctio in tres partes, uidelicet intresscalas» —— in primam — tertiam] prima scala, secunda et tertia F —— 5 Prima scala] Quarum prima»;scala]escala X ^ dediuisione— dicta] de subiectis supra dictis, in quae praesens tractatus diuiditur (diuisus est Rs), et (et] o». Ra) quae sunt lapis, flamma, planta etc. Z Ra huius libri supra dicta] huius partis supra dicta ER;;huiuslibri T;librisupra dicta

RW ^ dediuisione] N ; diuisio P

Et ista — subiectum] Et haec subiectum extat v —— 5 ista] adZ. scala Z Ra

5/6

M

2rb

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

IO

I

^

20

23

subiectum, in quo et per quod intellectus ascendit et descendit, ut intelligere possit ea, quae sunt in subiecto. Secunda scala est de duodecim uocabulis, cum quibus intellectus transit ad attingendum res rerum et secreta earundem. Quae uocabula sunt ista: (1) Actus, (2) passio, (3) actio, (4) natura, (5) accidens, (6) substantia, (7) simplex, (8) compositum, (9) indiuiduum, (ro) species, (11) genus et (12) ens. Cum istis per primam scalam ascendit et descendit intellectus, ut cognoscat ea, quae in prima scala continentur ; et ideo de istis uocabulis de prima scala et secunda rubricas componemus. Tertia scala habet quinque scalones, scilicet : Sensibile, imaginabile, dubitabile, credibile et intelligibile. Per istos scalones de sensibili ad intelligibile ascendit intellectus et descendit de intelligibili ad sensibile. Et istius ascensus et etiam descensus est secunda scala instrumentum, eo quia cum ista secunda scala intellectus dirigit se ad cognoscendum primam scalam, et illa, quae in ipsa |continentur. Intellectus in absentia secundae scalae est dubitatiuus, grossus et rudis in prima, sed quando agit cum secunda, est clarus et

6 intellectus — descendit] ascendit et descenditintellectus v ——7 intelligere — ea] ea intelligere possitv ^ quae- subiecto] quae sub isto subiecto consistunt v 8scalauerov — cum]aG — 9res| naturas OG Q RW ; rationes R3 Z Ro; realitates IN res (rerum)] om. v secreta earundem] secreta rerum .N ; secreta earum R T ; earum secreta v 10 sunt ista] 242. scilicet Q ; haec sunt, uidelicet » passio, actio] actio, passio R4 11 natura, accidens] accidens,

natura G; natura, agens U simplex, compositum] compositum, simplex PNBKF 13 istis] 227. enim G OQRW ; add. autem v per primam — intellectus] N ; duodecim uocabulis ascendit et descendit intellectus per primam scalam » — ascendit — intellectus] ascendit intellectus et descendit PF — 14 prima]illa U ——cognoscat — continentur] ea quae in ipsa continentur, intelligat et cognoscat 7 14/15 de istis uocabulis] oz. U; de istis E R1; cum istis uocabulis Z Ra 15 prima — rubricas] prima et secunda scala rubricas Q RW; scala prima et secunda rubricas U ; a4Z. ponemus uel BRW — 14/15 et ideo — componemus] unde et nos de prima et secunda rubricas, ut inferius patebit, componemus v 16 scala — scilicet] autem scala quinque gradibus constat. Quaesunt» 16/17 imaginabile] permaginatibile X ^ dubitabile] 222. et E credibile et intelligibile] illigibile et credibile R4 18 Per] Et per G istos] 247. enim T ^ Per istos — intelligibile] o». X ^ 18/19 Per istos — sensibile] Per quos ascendit intellectus de sensibili ad intelligibile et e contra de intelligibili ad sensibile descendit» ^ 20etiam] o». RaZ RSUT Q secunda scala] secundae scalae N Z R»; scala secunda U

— 20/21 Et istius — instrumen-

tum] Cuius siquidem ascensus et descensus instrumentum existit secunda scala v 21 intellectus dirigit secunda]tertia N ^ eoquia—scala]cum quo Z R» se] dirigit se intellectus R;; add. in secunda scala Z Ra

22 scalam] om. Z RU

UG — 21/22cumista secunda — continentur] quod illa]eaZ Ra RW;inilla intellectus se cum ipsa dirigit ad cognoscendum primam et ea, quae continentur inipsav ^ 23secundae- dubitatiuus] est dubitatiuus secundae scalae U — est dubitatiuus] dubitatiuus est in prima » — 24 in prima] oz. v

R

IV?

24 2

^

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

certus atque uerus, tamen diuino auxilio mediante. Ita tamen, quod ipse intellectus sit habituatus uirtutibus et indutus; quoniam omnis intellectus est sine uirtutibus erroneus et obscurus, eo

quia habitibus priuatiuis, scilicet uitiis est habituatus, oppositis uirtutum habitibus positiuis. II De secunda distinctione

Quae est de lapide

^

| Ista secunda distinctio diuiditur in duodecim | uocabula M 2v& W 28 supra dicta siue scalones. Et primo de primo scalone dicemus, scilicet de actu. [1. DE AcTV LAPIDIS] I. Quinque sunt sensus, scilicet uisus, auditus, olfatus, gustus et tactus. Et est unus alius sensus, qui uocatur affatus; de quo

8/9 Liber de affatu (Neapoli 1294; Gl bf; Av 54; CA 31; Pla 7o).

25 tamen!]| oz.

GW';cum R4UGH $; in marg. aliter cum K

24/25 est

clarus — mediante] certus, clarus ac uerus, diuino tamen auxilio mediante v

25

tamen — mediante] diuino tamen auxilio mediante, et Z R; add. in zarg. aliter cum diuino auxilio mediante K 25/26 Ita tamen — uirtutibus] dummodo uirtutibus habituatus sit» ^ uirtutibus] o». Y 26 et] add. ipsis Z G ; add. iis Re;om.Y X | indutus]P?;inductus N;oz.Y ^ 26/27 quoniam obscurus] quippe absque uirtutibus erroneus atque obscurus est v 27 est sine — obscurus]|sineuirtutibus erroneusest G — 26/28 habituatus — habituatus] quod habituatus habitibus priuatiuis, uidelicet uitiis » — 28/29 oppositis — positiuis] quae sunt opposita habitiuis positiuis uirtutum Z R»; quae positiuis uirtutum habitibus opponuntur priuatiue 7 3 Ista — distinctio] Ista distinctio R45; Iusta secundam distinctionem X diuiditur] est diuisa E R4Z Rs; diuisa est v 4 siue] EM RW ; add. duodecim PN ;seu U — 3/4 Ista — scalones] Haec igitur secunda distinctio in duodecim gradus, quos supra diximus, diuisa est v — 4 scalones] escalons X supra dicta] oz. RAZ Ra 5 Et primo — dicemus] Et in primis dicemus de primo v; Et primo R1Z Rs

dicemus] oz. G

scilicet] oz;. R4Z Re

de

actu] R ; uidelicet de actu v ; 27. primo modo secundum quod W'; 247. primo G 7 Quinque] Item quinque B F; Primo modo quinque U $5; Et quinque Q suntsensus]sensus sunt EM; R;Z Rs . Quinque scilicet] Sensus igitur quinque sunt, uidelicet v; scilicet] ozz. XX

olfatus] olfactus U ; olofatus G ;

odoratus Y M X 7/8 olfatus — tactus] gustus, tactus et olfatus $; etc. Rp». Et est unus] Est item et v — uocatur affatus] affatus appellatur »

8

120. DE ASCENSV ET DESCENSV IO

INTELLECTVS

25

fecimus unum librum, in quo probamus ipsum esse. Cum istis sex omne sensibile attingitur, et extra istos nullum ens est sensibile neque in potentia sentiendi. In ipso lapide sensibili quilibet istorum sensuum habere dicitur proprium suum actum, et ipse lapis est quoddam ens passum, in quo uisus habet uidere, et auditus audire, affatu lapidem nominante, et affatus affari, tactus

tangere ; odoratus autem atque gustus in ipso lapide non possunt habere proprios actus suos, eo quia lapis non est gustabilis nec odorabilis. Sensus attingit lapidem cum istis quattuor praedicabilibus modo dictis, cum aliis duobus non.

2. Dum sic sensus agit de passo, imaginatio haurit similitudines de sensu, quas sensus hausit de passo, sicut de lapide; et ipsas species siue similitudines sensibilium facit imaginabiles in sua essentia et natura. Intellectus uero haurit illas species imaginatas de ipsa imaginatione, et ipsas facit intelligibiles siue intellectas in sua essentia et natura. Et in isto passu apparet, per quem modum 25 intellectus ascendit de sensibili ad intelligibile. Et in isto ascensu dubitatio et creditio non habent actus suos, eo quia experientia | non permittit.

2o

9 fecimus — librum] unum librum edidimus v fecimus] facimus PN B probamus]probauimus R;Z RaGv(Q ^ inquo-esse]om. U — istis sex] istis enim sex sequentibus G; his autem 7 10 attingitur] attingunt R4; attingimus Z Ra extra istos] extra illos T; ultra ipsos R;; extra ipsos Z Ra; extraistas U — ens] N; om. PG — estsensibile| sensibileest G — 11 neque] nec ER4,Z RSUOFTQR ; om. P sentiendi] IN ?; sciendi P ipso] isto P H$; add. quidem Q RW; add. enim G — 10/11 et extra — sensibili] v; oz. Y 12 proprium suum] suum proprium UOGTMQRW' 13 passum] pasiuum NBY Ru XLHSQRIW S;mutil. P. — etj om. FLH — 14 auditus] add.habet N B affatu] affatus G; et homine RI —— nominante] nominantem X — et|uel Y;om. RW' — affari] add. et UO Q RW tactus] add. uero K 15autem] auditus R1; oz. O$ RW' — ipso]isto T;om.O . 16habetre] om. 17 odorabilis] odoribilis UHSQRW suos]ow. RW . non|]nec U (?) N;odotificabilis Y- ^Sensus] add. enim U O ; add. igitur G ; add. autem K T lapidem] oz. B — 17/18 praedicabilibus] praedictis praedicabilibus Z Rs; sensibus RI/ 18 modo dictis] aZ. et G; om. Z Ra aliis duobus non] aliis 19 Dum sic] oz. R5; Dum sit G; Cum sic 5; autem non RI; aliis non U Sicut

Z Rs; Et dum sic O; Dictum sit X

Dum

sic sensus] Sensens R3

agit]attingit F;habuitactussuos G ^ passo]passiuo N ; passio G ; passu F imaginatio] imaginatiua Y ; innata ratio O —— haurit] sensit seu haurit Üs habuerit X ^ 20 passo]passiuo N; passio G —— ipsas] istas R1Z Re; ipse R ; 19[21similitudines - siue] v;om. Y — 21 sensibilium] ozz. G ipsaW/;om.U imaginabiles] imaginales O — 20/22 de sensu — natura] species seu similitudines sensibilium fecit imaginabiles in sua essentia siue natura UO — 21/22 in sua essentiaetnatura]ozm.( ^ 22uero]uere Ri;enim U ——— haurit] habuit uero .X 23 ipsas facit] facit ipsas sensibiles et U imaginatas] imaginabiles T intelligibiles siue] oz. E R1 Z Re — siue] seu U — 22/24 Intellectus uero — 2AEtJoy. PNBYUKFL?HSQRW " 25intellectus] natura. Et] oy. P add.descendit ad sensibileet T ^ intelligibile] intelligibilem E —— 26 creditio] credulitas G actus suos] suos actus H ; actus R1Z Ra

R

1rvb

26

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS 2. DE

PASSIONE

LAPIDIS

I. Lapis habet passiones sub sensu, eo quia est | uisibilis, tan- M 2vb gibilis, affabilis et audibilis per affatum ; sed non est gustabilis nec odorabilis. 2. Visus attingit in lapide colorem et figuram, et hoc oculis apertis. Et tunc lapis habet sub uisiua potentia passionem. Intellectus cum potentia uisiua in lapide intelligit colorem et figuram, et hoc j ^ sine dubitatione et credulitate. Tunc lapis sub | imaginatione non W 2b habet passionem, eo quia praesentia lapidis et uisiuae potentiae non permittunt, et etiam quia imaginatio sine specie non potest habere actum suum. Et sic intellectus intelligit, quod habet actum suum, scilicet intelligere cum specie uisibili atque uisu ; et de hoc 40 quilibet potest habere experientiam in se ipso. 3. Homo oculos suos claudens non uidet lapidem, sed ipsa imaginatio ipsum imaginatur. Et tunc intellectus cum imaginatione intelligit lapidem esse coloratum et etiam figuratum sine uisu; et lapis habet passiones sub imaginatione et intellectu sine uisione. 45 Et hoc potest a quolibet experiri. Et intellectus ascendit ad scientiam tali modo. 4. Lapis habet passiones sub potentia affatiua et etiam auditiua, eo quia affatus ei nomen imponit, et de ipso facit quandoque praedicatum, quandoque subiectum, dicendo sic : Lapis est colarajo tus, saphirus est lapis; et potentia auditiua, quae hoc audit, ponit in lapide passionem. Et sic lapis patitur sub praedictis, et hoc in 5o

28 passione] passionibus NN ; 244. uel (?) passionibus P ; Sequitur de passione K;(De)passione(lapidis)] oz. U —— 29est]om. IN ^ uisibilis] 242. et N ; zsati/. P 30affabilis] o. RW per affatum] oz. Z R2U; per auditum G 32 Visus|Primo U 33uisiua potentia] potentia uisiua ER3; Z Ra passionem] add. et BY EU G X F H $ Q; passiones et 5; oz. RW — 32/34 et hoc oculis — figuram] oz. RW 36 praesentia] potentia E L T OQ RW ; potentiae U ; zati/. P uisiuae potentiae] potentia uisiua UG — 37 permittunt] permittit N BT ; mutil. P potest] R; possit / 38/39 Et sic intellectus — suum] oz. PBYEUKGXFLTMHSR;om.NOQW . 39intelligere] P ; imaginari IN 40 habere] 247. notitiam siue G — 41 uidet] uidit RW 42 cum] add. ipsa RW 42/43imaginatione] imaginabili U — 431apidem] eum NN F ; zal. P ; om. l ^ esse coloratum] habere colorem G et etiam] etiam NU; oz. ERi1ZRaG;mutiP figuratum]add.et etiam ER,Z Ra;figuram G — 44 passiones] IN E M; passionem R1 Z R2Q RW ; mutil. P — intellectu] intellectum F . 45 hoc - quolibet] hoc potest quilibet Z R? RW ; hoc potest aliquo modo U Et?]aZZ.sicG 47 passiones] passionem RW —— 47/48 auditiua, €o quia] auditiua de quo R; 48 quia] quod ZRa ei nomen] nomen ei YUGLTH. ipso]ipsa T . 48/49 quandoque praedicatum — subiectum] quandoque subiectum, quandoque praedicatum U F 50 sapphirus] conieci ; saphyrus M ;saphirus PN Y E X F T Q RW ;zaphirus L H ; exemplum etiam ut hoc: Zephirus (?) U; safirus K

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

27

eodem tempere ;et sic apparet, quod in eodem tempore lapis per sensus habet plures passiones. Illas passiones haurit et colligit imaginatio; et ipsas | imaginatas | intellectus ab imaginatione R zrà 5 ^ colligit atque haurit, et ipsas facit intellectas. Vnde sequitur, quod M 5ra lapis habet praedictas passiones sub sensu, imaginatione et etiam intellectu. 5. Homo tenens lapidem in manu, causat per tactum in lapide passiones, sentiendo duritiem, frigiditatem, ponderositatem lapi6o

dis, asperitatem et etiam leuitatem, et |hoc sine successione. Ipsas E 125vb

passiones uero imaginatiua colligit de tactu imaginando ; sed hoc non facit sine successione. Et sic de intellectu, qui ipsas de imaginatione successiue colligit atque | haurit. Et in isto passu dubitat intellectus, cum sit nobilior potentia imaginatiua quam 65 sensitiua, et ipse intellectus sit etiam nobilior potentia quam sensitiua et etiam imaginatiua ;et tamen tactiua attingit plures passiones lapidis sine successione, et ipse intellectus et etiam imaginatio illas plures passiones non possunt attingere in instanti, sed in tempore successiue, unam post aliam attingendo. Dum sic 7o intellectus considerat, descendit ad tactiuam, et considerat, quod

sicut tactiua est generalis in eodem tempore ad plures passiones, sic ipse et potentia imaginatiua sunt potentiae generales ad praedictas passiones, quando ipsas habent in habitu per affatum

52in]om.T ^ etsicapparet- tempore] om. G.X ^ 52/53lapis— passiones] habet plures passiones lapis per sensus K ; plures habet passiones B Q ; lapis per sensus habet passiones plures: Et PNYUGOQRIV 53/54 passiones — imaginatio] passiones, quas ipse lapis habet, ipsa imaginatio haurit eas et eas coligit RW/ ^ 53 passiones!]om. U ^ 54abimaginatione] os. U — 53/55 et colligit —haurit]om. X ^ 54[55intellectus — haurit] N VW;intellectus colligit ab imaginatione atque haurit P (?) ; et eas colligit; et ipsas passiones imaginatas intellectus ab imaginatione colligit atque haurit R — 55 intellectas] intellectus G ; intellectiuas .$

56 etiam] oz». RYUGRW

58 tenens] ponens

R;

manu]oz. X 59 passiones] passionem U duritiem] diuisionem UO frigiditatem] oz. R1ZR»s 60 leuitatem] lenitatem P?2BKG?L TM 61 passiones uero] uero passiones G.X RI; tamen Y imaginatiua] imaginatio T — tactu] actu RI 61/62 sed hoc — facit] ethoc U — 62 de intellectu, qui] intellectus G — 62/63 de imaginatione] os. UO —— 63 atque hautit] oz. RaZ Ra 64 sit — imaginatiua] imaginatiua nobilior potentia sit 71144 Ma; add. et imaginatiua G; add. et O

etiam] oz. Z RRUv5x3.A Ma

H$,QRW

65 sensitiua] a7. attingit U

nobilior potentia] potentia nobi-

lior Z Ra; nobilior U ; o». RW ;cf. 6j|éóó6 ^ 65/66 et ipse intellectus - sensitiua]

om. ORW' Lv.AM,;

66 sensitiua et etiam] oz. U RW ; add. quam H 5; sensitiua et etetiam imaginatiua] oz. ORW' 65/66 et ipse — tamen] EM;

qualiter RW/

—— 66 et tamen] et etiam P B FT;etcum H; quate N ; cuz»

4 Ma

67 et etiam] sicut etiam B; et LL H.$ QORW ;etipsaU —— 68possunt] possit B non possunt attingere] attingere non possunt EMI R;ZR&; X 69 unam — attingendo] oz. Z Ra Dum];.DumU 71sicut]si U — passiones] oz. U 72 potentia imaginatiua] potentiae imaginatiuae U ———73 habent] habet G F habitu] actu F

W 352

28 7 ^

8o

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

et auditum. Et quia ipsas per affatum et auditum habent successiue, sine successione de ipsis non possunt practicare ; tactiua autem sine successione ipsas causat et attingit, eo quia ipsas non attingit cum affatu, auditu atque uisu. Et in isto passu reuelatur, per quem modum | intellectus est practicus | et etiam generalis ;practicus per successionem, et per habitum theoricus et etiam generalis. 6. Item intellectus descendit ad lapidem per tactiuam, et hoc cum imaginatiua, considerans, quod frigiditas lapidis est una qualitas, durities alia; et sic considerat subiectum, in quo sunt

M

51b

R 2rb

ipsae passiones sustentatae. Quarum passionum subiecta sunt propriae qualitates ; sicut frigiditas, quae est propria passio aquae, 8 ^ et durities terrae. Et quia propriae qualitates sunt inseparabiles a subiecto, intellectus et imaginatio attingunt, quod sunt in lapide elementa; sensus uero non potest attingere ipsa elementa per uisum, gustum, odoratum et tactum, sed bene per affatum et auditum. 90 7. Dum sic intellectus in lapide duo attingit elementa, scilicet terram et aquam, miratur, quare non attingit aerem atque ignem, cum lapis sit elementatus ex quattuor elementis. Et tunc descendit ad potentiam uisiuam, quae uidit ignem exire de lapide cum ferro ; et tunc in|telligit, quod in lapide est ignis. Et tunc inuestigat, si W ab 9 ^ possit aerem in lapide inuenire; et inuenit diaphanitatem in

74 Et quia — auditum] o». X 75 sine successione de ipsis] de ipsis sine successione R; sine successione Q —— possunt] possent Q; potest N ; habent P practicare] pertractare RW; corr. ex praedicare Y tactiua|]tactus PN — 77 affatu, auditu atque uisu] affatu, uisu atque auditu U M ; auditu, affatu atque uisu ER3; auditu, uisu atque affatu ZRs — 78 modum] z4d.ipse U ^ practicus] partitus G et etiam generalis] oz. Q 79 per habitum] oz. U; add. et BXHRWjadd.ess NYKGFLTS$Q e?] om. PNF — 78[79 practicus — generalis] oz. UO 80 Item] M; Iterum NBYEKGXFL? TH$ORW; muli.P ^ 80/81hoc cum imaginatiua] per imaginatiuam X ^ 82 alia] secunda PN . 83Quarum- sunt] zr zarg. $5; Quae subiectum passiones sunt Q; Quae subiectum passionis sunt U RI; Quae passiones subiectae sunt B; Quae passiones subiecti sunt »; Quae passiones in subiecto sunt Y Quarum] Quorum N passionum] zz zarg. H; passiones F subiecta] subiecto PNKG;subiectae EF —— 85 inseparabiles] separabiles X ^— 86 sunt in lapide] in lapide sunt KGORW 87 potest attingere — elementa] M; potest ipsa atingere elementa. PNBYEMIKXFT; potest ipsa elementa attingere ULH S; potest elementa attingere Q RW; potest attingere elementa R;; potest ipsa attingere Rs; potest ea attingere elementa G ; potestattingere Z — 88 uisum] R;unumW/ ^ odoratum ettactum] tactum et odoratum P B Y K F I. T'ETI$; etc; G 88/89sed bene — auditum] ovy. K — 90 attingit] abstrahit R;;intelligit U 91 terram et aquam] E; aquam et terram R4 ZR3U miratur] miramur Q atque] et G;ac U — 92exquattuorelementis| elementis Ry — 93 quae] qua R;quiaW uidit] uidet NB2UKGF?L THS$Q ?Od4estsit RW — 95 aerem — inuenire] oz. G ; in lapide aerem inuenire MU $; in lapide (lapidem R) acrem reperire Y » LH RW ;attingere uel reperire aerem in lapide X ^ inuenire] reperire IN RW'; reperiri E

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

29

saphiro et smaragdo et rubisso, qui colorant aerem, quando sunt ualde intensi in colore. Et quia diaphanitas est color aeris, attingit, quod in lapide est aer. Et sic quando intellectus non potest intelligere cum uno sensu particulari, cum alio intelligit, ut IOO

apparet.

8. Lapis est mobilis, eo quia mouetur superius per tactum et impulsum. Iste motus est ei uiolentus ; sed quando descendit, est ei

naturalis, |eo quia mouet se cum sua grauitate, | sicut homo, qui M 5và mouet se localiter cum sua uoluntate. Talis motus est sensibilis per R 2v8 IO5

IIO

uisum, et per imaginationem imaginabilis, et intelligibilis per ipsum intellectum. Tales motus sunt lapidis passiones in sensu receptae; postmodum in imaginatione sunt receptae, et post in intellectu, et hoc sine dubitatione et credulitate ratione experientiae sensualis. 9. Dum sic intellectus cognoscit passiones lapidis supra dictas, considerat, ubi primo colliguntur et characterizantur. Et conside-

rat, quod colliguntur et characterizantur in sensibili, quod est propria passio sensus communis. Quae quidem passio est ab essentia lapidis disparata, eo quia lapis non est sensatus per se. LT ^

120

Ratio est, quia non sentit, sed sentitur ab alio, scilicet a sensu, qui

non est de essentia ipsius lapidis. Et tunc intellectus dubitat et miratur, et quaerit, cuius est propria passio illud sensibile, in quo colliguntur lapidis passiones. Et tunc dicit, quod non est propria passio lapidis, ut dictum est superius, neque imaginationis, neque intellectus, |quoniam sensus differt per essentiam ab imaginatione et etiam intellectu. Et tunc exit de dubitatione, et ascendit ad 96 sapphiro] saphyro M; saphiro PN signarado E M; ; sinarado F ; smarachdo K

ERW

smaragdo] sinarardo M;

rubisso] ruphisso X ; robisso F ;

rubiculo E Mi; oz. Z Ra quando] quoniam T' 97 aeris] aerem RW? 98 quod — aet] inlapide esse aerem Z R2 99 intelligere] oz. G ; attingere W particulari] z27. intelligere G; 247. tunc T —— cum alio intelligit] 242. 7 "uarg.aliter attingit K ^ intelligit] attingit G ; intelligit cum alio R,; cum alio intelligit Z R2 102 Iste] Et iste G 103 sua] oz. UHSQRW. 104 localiter] oz. U cum sua uoluntate] per uoluntatem. RI sensibilis] essentialis O — 105 per — imaginabilis] imaginabilis per imaginationem UG et intelligibilis] et (per int. ipsum) intelligibilis T'; intelligentis G ; oz. Q 106 Tales — sunt] Talis motus sunt N ; Ettales U; Sunt ergo B ; oz. Q

107

postmodum — receptae] oz. UH Q RW suntteceptae]ozm. G ^ imaginatione|imaginatiua Y ^ et post] et prius O 107/108 in intellectu] intellectu PN; intellectum H.$R 108 dubitatione et credulitate] credulitate et certitudine U —— 109 sensualis] sensuali X ^ 110 cognoscit] cognoscat U; agnoscit RW/ — 111 ubi primo] primo ubi G 111/112 Et considerat — characterizantur] oz. PY R4,ZRa2Q 113/114 ab essentia] ab absentia H.$ Q RW ; ab esse B; de essentia v

115 Ratio] Ideo U

sentit, sed] oz. X

scilicet a sensu] inascensu R; 116essentia|]absentiaO ^ 117in]a RW/ 118 lapidis passiones] passiones propriae lapidis U — dicit, quod] discit, quod T H; oz. F 118/119 est propria passio] sunt propriae passiones U 120 quoniam] quia UL H.$ORW . 121et etiam] et ER4U; etiam ab 5; et etiam ab B

E 126r2

30

I2

^

15 o

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

intelligere, eo quia cognoscit, quod illud sensibile est de essentia sensus communis, in quo est potentia sensitiua actiua, cum qua sensus communis tamquam efficiens agit, colli]ggendo praedicti W 42 lapidis passiones, ipsas sensibiles faciendo. Et tunc iudicat intellectus, quod sensibile et sensitiuum | et sentire sunt partes M vb coessentiales sensus communis et etiam naturales, ex quibus est sensus communis constitutus, sicut totum ex suis partibus. Et in isto passu apparet, quomodo intellectus ascendit ad | scientiam R 2vb cum passionibus lapidis supra dicti. X DE ACTIONE

^

140

INTELLECTVS

LAPIDIS

I. Sensus attingit per tactum, quod lapis est frigidus. Et quando est calefactus per ignem aut per solem, est calidus ;et hoc sensus attingit per tactum. Et sic imaginatio et intellectus attingunt uel colligunt lapidis actiones, imaginando et intelligendo. Sed miratur intellectus de prima actione, quae est per frigidum : Quo uadit, et ubi remanet, quando lapis est per caliditatem alteratus? Cum qua caliditate agit in manu per tactum. Et tunc iudicat, quod frigiditas, quae erat in actu prius, remanet in potentia in subiecto, scilicet in lapide ; et caliditas, quae erat in potentia in lapide, ad actum

est deducta.

Et sic intellectus

ascendit

ad scientiam,

iudicando, quod in lapide sunt elementa, scilicet aqua et ignis, eo quia frigiditas non separatur a suo proprio subiecto, quod est aqua. Dum sic considerat intellectus, dubitat et credit, quod 145 elementa sint in lapide in potentia et non in actu. Sed adiuuat se cum sensu et imaginatione, etiam cum sua ratione et natura, cum

25 o

qua habet modum intelligendi, et cognoscit, quod necessario actu sunt in lapide elementa. Quia si non, frigiditas lapidis, deducta de actu in potentiam, quando est calidus per ignem, illa frigiditas erat prius in lapide sustentata, et hoc in aqua, quae erat in lapide in potentia ;quod est impossibile. | Ratio huius est, quia qualitas, M 4ra existens in actu actiua, non potest esse sustentata in elemento, in potentia existente. 2. Iaspis est lapis, et claudit uenas incisas, et hoc per |tactum, ut W 4b 122 illud sensibile est] est sensibile X ^ 123/124 in quo est - communis] oz. YO qua sensus communis] quo U 124 efficiens] corr. ex effectus L.; effectus H.9;a2dd.qui Y ^ 125iudicat] dubitat X ^ 126 sensibile] sensibilis B.F etl] oz. QRW — 127 coessentiales] essentiales UG.$ ^ naturales] naturalis BY;on.PQ;cf. 127[128; naturalis est X — 127/128 et etiam — communis] oz. PQ (130lapidissupra dicti] praedictilapidis G'— supra dicti] o». PNBF Q; dictis ZRa 131actione]actionibus PN — 133aut per solem] aut solem L ; ;z marg. B; uel solem Q; oy. BER1ZRaGXMv — 134 sic] zz marg. BM; om. PLR attinguntuel]ozs. PNUBYKGXvFLTMHSQRW .. 143quod] quae PNFL M? 145 sint] sunt YKRW 149 potentiam] potentia PNFLRIW illa frigiditas] oz. PBYZRa 151 qualitas] caliditas Y 2G; calitas KF 152 actiua] oz. O

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

3r

15; sanguis non | exeat. Et de hoc experientiam habemus per uisum. R 7 Et tunc potentia sensitiua imaginationi praesentat istam lapidis actionem. Et hoc idem imaginatio intellectui repraesentat. Sed miratur intellectus, quae est causa istius actionis uirtuosae. Et descendit ad potentiam uisiuam et tactiuam, ut de hoc habeat 160 rationem. Potentia uisiua uero uidet, quod uenae sunt de genere neruorum, et lapis de genere terrae, et nerui etiam ; terra uero est sicca et frigida. Tunc intellectus iudicat, quod lapis frigidus est intense, et cum sua frigiditate caliditati sanguinis contradicit. Et ideo sanguis se restringit et suum fugit inimicum ; et tunc frigiditas 16 ^ claudit uenas, eo quia naturam habet restringendi. Iterum iaspis habet intensam siccitatem, cum qua fugat humiditatem sanguinis ; et sic sanguis remanet in corpore, et exire abhorret per locum, ubi ponitur dictus iaspis. 3. Rubissus est lapis, et habet colorem rubeum et multum 170 diaphanum. Ipse habet talem actionem, quia cor hominis laetificat, dum homo uidet ipsum. Sed si gallina uideat ipsum et granum, lapis ille non laetificat cor gallinae, sed ipsum granum cor eius facit laetum ; et sic non curat de lapide, sed eligit ipsum granum. Et homo lapidem eligit, et granum dimittit. Et super hoc intellectus admiratur, eo quia credebat, quod obiectum moueret potentiam. Sed per experientiam uisionis hoc iudicat esse falsum ; quoniam si esset |uerum, ru|bissus moueret ad laetitiam cor gallinae ; sed hoc E 12617b non facit, eo quia ipsum dimittit et granum eligit. Et tunc M 4rb intellectus cognoscit ratione finis, quod | potentia mouet se ad R 31b 18o

finem cum

18

rubisso obiectato, et gallina cum grano mouet se ad uiuendum, faciendo de ipso | instrumentum. Et in isto passu apparet, per quem modum intellectus ascendit ad scientiam, gallina non. 4. Crystallus est lapis, de aqua congelata factus. Positus super colorem rubeum recipit colorem rubeum, et si ponitur super

^

obiecto; sicut homo, qui mouet

se ad diuitias cum

colorem uiridem, colore uiridi coloratur ; et sic de aliis suo modo.

Et hoc per potentiam uisiuam experimur. Et super hoc intellectus admiratur. Et quaerit: Cuius est illa actio in receptione coloris, 190

utrum ex parte crystalli sit uel subiecti, in quo rubedo sustentatur? Et tunc iudicat, quod rubedo non dimittit suum proprium

160uero] oz. PN F RW 165claudituenas —restringendi] IN; oz. P — 168 dictus iaspis] iaspis dictus M; iaspis Z Ra; dictus laps BUKGXTHSQRW 171/172 granum, lapis — ipsum] o». PNB 172 ipsum] ipse O eius] galinae E ^ 173 eligit] o». PN B — 175 admiratur] miratur EUL H.$ QRW; amiratur/N 179 ratione finis, quod] quod ratione finis IN ; rationem finis, quod TH$; mutil. P 184 Crystallus] Crystallum NBEYKGXLTMHRIW factus] factum. PNBYEUKGXFLTMHRW Positus] positum P?INBYEUKGXFLTMHR 185 ponitur] ponatur NEUKG; mut. P 188 admiratur] PN EM; miratur ULHSQRIW 189 sit] oz. RW

W

52

32

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

subiectum, eo quia est ei accidens inseparabile ; sed quia crystallus est diaphanus, per aerem recipit similitudinem rubedinis, in subiecto existentis, ex qua similitudine coloratur. Sed adhuc nescit, si subiectum influit similitudinem rubedinis per modum no ^ actionis, aut si crystallus haurit et attrahit illam similitudinem per modum actionis. Et tunc recordatur de capitulo passionis lapidis, in quo dicitur, quod sensus passiones lapidis attrahit et exhaurit, et in suo sensibili illas ponit. Tunc cognoscit intellectus, quod crystallus habet potentiam actiuam, attractiuam, et potentiam 200

20 ^

passiuam, in qua recipitur color rubeus, ex quo crystallus coloratur. Er tunc |intellectus sic altus cognoscit, quod in crystallo est actio per formam et passio per materiam, ex quibus componitur. 5. Magnes est lapis, attrahens ad se ferrum per |contactum. Et de hoc habemus experientiam per potentiam uisiuam. Et de tali

R 3v

attractione miratur intellectus, quaerendo causam. Et tunc des-

nominatur.

Et

quia regio septentrionalis est ualde frigida et humida, cognoscit, quod magnes est ualde frigidus et humidus, eo quia causat, quod acus |se dirigat uersus illam regionem. Dum sic intellectus est altus W 5^ et cognoscitiuus, cadit in aliam dubitationem altiorem, quaerendo causam, quare ferrum potest sic dirigi per magnetem. Et tunc descendit ad potentiam uisiuam, cum qua cognoscit, quod ferrum est corpus artificiatum per hominem et per ignem, cuius materia est lapis ualde frigidus et humidus. In quo ferro ignis aquam a suo posse et uigore, quantum potuit, denudauit. Et quia ferrum est corpus, in quo aqua est ualde coacta et depressa, aqua ferri appetit per naturam sustentari et existere in magnete, quod est corpus

220

4v

cendit ad potentiam uisiuam, quae uidet, quod ferrum separatum a magnete uertit se naturaliter et erigit uersus septentrionem, uersus etiam illam stellam, quae transmontana

2I ^

M

naturale ualde frigidum et humidum et intense. Et ideo magnes attrahit ad se ferrum ; sicut perfectum ad se trahit imperfectum, ut imperfectum quiescat in perfecto.

196 Dist. II c. 2.

191ei]oz. PNUF . 195/196autsi—actionis] o». PN G — 197 passiones — exhautit] passiones attrahat et exhaurit Q RW 198 suo sensibili] sua similitudine QRW! — 199 attractiuam] oz. PN E R1Z Ra; etattractiuam RW ; attactiuam K; contractiuam Y 204 tali] oz. sed add. im marg. M 205 attractione] actione U RW; tractione G —— 206 quae uidet] cum qua cognoscit ERiZRs;etuidet U — 207 uertit] uergit PO —— erigit] 247. se U RW ;erit F 212 cognoscitiuus] cognitiuus PN ; cognosciuus B ; cognoscens G ; recognitiuus T$; cognoscit H Q; cognoscit, quod U; cognoscit, tunc RW 220 intense] intensum. LLHSORW 221 ad se trahit] attrahit ad se BEZR2sG XQ RW; ad se attrahit R1.$; ad se Y

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

33

4. DE NATVRA LAPIDIS

I. Homo uidens lapidem cognoscit per uisum, quod color et sunt accidentia lapidis. Et uidet, | quod iaspis habet M 4vb naturam sanguinem restringendi et uirtutem, et saphirus habet uirtutem sanandi oculos, et magnes habet uirtutem ferrum ad se attrahendi. Et ideo imaginatio |et intellectus iudicant, quod lapis R vb habet naturam ; quia si nofi haberet naturam, ui|sus in ipso lapide E 126và istas non attingeret actiones. Sed tunc miratur intellectus, unde est, quod saphirus, iaspis et magnes habent actiones et uirtutes altiores quam lapides campestres. Sed intellectus, qui est potentia rationatiua, reflectendo se supra suum modum intelligendi cognoscit, quod sicut sensus communis habet naturam iudicandi de obiectis sensuum particularium et de differentiis eorundem, sic lapis habet naturam, in qua et cum qua habet plures formas specificas lapidum, cum quibus habet modum agendi ; sicut lapis, qui iaspis est, habet formam specificam et naturam sanguinem restringendi, et magnes ferrum attrahendi. Et dum sic lapis agit, et uisus hoc apprehendit, imaginatiua a sensitiua hoc exhaurit ; et de imaginatiua |rationatiua illas species et operationes attrahit et W 62 exhaurit. Et sic intellectus naturam lapidis cognoscit et istam naturam cognitam affatus praedicat, et auditus hoc attingit ; et sic scientia in homine de natura lapidis generatur.

225 figura

230

240

24j

250

2. Dum sic intellectus altus est, descendit, et dubitat: Quid est

in causa, quod iaspis et magnes habent operationes ita altas? Et tunc considerat, quod de hoc corpora supracaelestia sunt naturaliter primae causae; sicut Saturnus, qui est siccus et frigidus effectiue ; qui causat in iaspide nimiam sic|citatem et frigiditatem, cum quibus habet naturam sanguinem restringendi ; et sic de aliis suo modo. 3. Iterum intellectus dubitat |et quaerit : Quid est medium inter iaspidem et Saturnum, quod sit extra genus frigiditatis et siccitatis? Et tunc credit, quod medium sit bonitas naturalis iaspidis et Saturni; et sic de magnitudine, et ceteris. Ratio, quare credit et

260

non cognoscit, est, quia de hoc per sensum experientiam non habemus. 4. Homo, tenens lapidem in manu, sentit per tactum frigiditatem lapidis, duritiem et etiam grauitatem ; et hoc sensus communis apprehendit in instanti. Et ipsa imaginatio duritiem, frigidita227/228 uirtutem ferrum ad se attrahendi] attrahendi|] trahendi PN; uirtutem ferrum attrahendi ad se LL T H $ ; uirtutem ferri attrahendi ad se K ;

uirtutem atttahendi ferrum ad se U Q RW ; uirtutem attrahendi ad se ferrum G v 245/246 Quid est in] quae est N; quae estin F; quid est BYUQ — 247 supracaelestia] supercaelestia IN YER; K XTQQRIV; caelestia. PZRaG 247 [248 naturaliter — causae] primae causae naturaliter M ; causae naturaliter 255ctredit] add. quod medium sit bonitas naturalis iaspidis et Saturni; et G sic de magnitudine etc. PN ——— 256 sensum] sensus P Q RTI?

M

R

578

gu

34

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

tem et grauitatem attingit successiue ; et sic consequenter intellectus, etiam affatus et auditus. Et dum intellectus est sic altus,

26

^

considerat naturam potentiae tactiuae et lapidis, et cognoscit, quod lapis et potentia tactiua habent plures actiones in instanti ; et cognoscit, quod ipsemet, imaginatio, etiam affatus et auditus habent actus plures successiue. Et tunc intellectus admiratur, quare ipse non attingit plures actus siue plura in instanti, sicut facit tactiua, quae grauitatem, frigiditatem et duritiem attingit in instanti. Et dum sic miratur, descendit ad sensibile, et cognoscit,

270 quod

lapis con|tinuatur cum manu per contactum. Et tunc W 6b cognoscit, quod inter lapidem et manum est medium commune et confusum, quod non est de essentia manus neque lapidis; sed est medium et subiectum, per quod manus et lapis participant per contactum. In quo medio siue transitu non est nisi unum tangere M grb eu uel sentire indeterminatum, quantum | est ex parte tactiuae; neque est ibi nisi unum obiectum indeterminatum ex parte lapidis, quod est compositum ex frigiditate, duritie et etiam grauitate. Et ratione istius | indeterminationis imaginatiua non potest appre- R A4rb hendere insimul illa plura ; quoniam sicut punctus est indiuisibilis 280 quo ad se, sic medium illud indeterminatum est indiuisibile quo ad tactiuam, non tamen quo ad imaginatiuam, sed illud medium est subiectum imaginationis, in quo et de quo attrahit atque haurit determinate unum, postmodum aliud; quia quod imaginatiua attin|git, determinate attingit et distincte, et sic consequenter E 126vb 28 ^ intellectus, affatus et auditus. Et in isto passu apparet, per quem modum generatur scientia de uno confuso indeterminato, de quo plura determinata hauriuntur. 5. Dictum est superius, quod lapis hàbet actus, passiones et etiam actiones, qui sunt ei naturales. Cum quibus intellectus 290 cognoscit, quod habet naturam ; sine qua praedicta tria habere non posset. Dum sic intellectus apprehendit, quod lapis habet

288 Dist. II c. 1-5.

265 quod ipsemet] z4Z. et M; quod ipsamet BY R1Z R2KG T$; ipsemet, quod N ; mutil. P; quod ipsamet etiam G — 267 attingit] amittit ORW/ —— plura] add. accidentia I ^ 268/269 grauitatem, frigiditatem — instanti] grauitatem, frigiditatem, duritiem, quas attingit in instanti G; grauitatem et (et] o». N EK) frigiditatem attingit et duritiem in instani NBY ER;ZR4KXFLTH.SQRIW 270

continuatur]

M;

contiguatur

NBYEMiRiZRe2UKG?vn

AM,

FL?HQ RW; contingatur X T; attingitur P;attingatur. $ ^ 275 quantum] quod UKLHS$QRW;

os. GX

276 obiectum] subiectum PN ; oz. G

216/271 ex parte — frigiditate] quantum est ex frigiditate PN etiam — non] o5. PN 278 indeterminationis] interminationis tionis .$ —— 283 determinate] indeterminate PN U; interminate unum — determinate] oz. G.X —— 285/286 in isto — modum] sic passu, quo modo UO — 289 qui] quae PN W'; quoniam Q

— 277/278 et L; determinaOQ 283/284 apparet in hoc

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

35

naturam per illa tria supra dicta, cognoscit, quod in natura lapidis est motus naturalis, sine quo non possent esse in natura lapidis actus, passiones et actiones naturales. Et dum sic cognoscit, admiratur, et quaerit, a quo est ille motus, utrum sit a lapide ^ 29 intrinsece uel extrinsece, uel ab alio extrinsece. Et tunc descendit

ad sensibile, scilicet ad tactum, per quem cognoscit, quod aqua

habet actionem, eo quia manum infrigidat ;et terra habet actio-

nem, eo quia per grauitatem et ponderositatem laedit manum ; et sic de aliis elementis, | quae sunt | in lapide, ut probatum est in capitulo de actione lapidis. Iterum considerat, quod iaspis mouet sanguinem ad hoc, quod fugiat et se restringat; et |magnes mouet ferrum ; et grauitas lapidem mouet et facit ipsum descendere ad centrum. Dum omnia ista intellectus apprehendit, iudicat et 305 cognoscit, quod lapis habet in se motum sibi proprium et etiam 300

naturalem.

Ratione

cuius habet

in se naturalem

mouentem,

naturalem mobilem siue motum, et naturale mouere, sine quibus non potest esse motus naturalis ; et sic natura sua est Principium sui motus et quietis siue finis. 310

3i DE

ri. Homo,

SVBSTANTIA

ET ACCIDENTE

LAPIDIS

tenens lapidem in manu, uidet ipsum coloratum et

figuratum. Et intellectus sine actu imaginationis cognoscit accidentia in lapide sustentata; post homo, si claudat oculos, tunc 5I

^

intellectus dis. Et sic accidentia 2. Dum

cum actu imaginationis intelligit ipsa accidentia lapiapparet, quod quandoque intellectus sine imaginatione apprehendit, quandoque autem cum imaginatione. intellectus praedicta accidentia lapidis apprehendit,

descendit ad affabile et audibile, quando affatus dicit: Nw/lum accidens est per se existens, sed per substantiam existit, et auditus

hoc audit. Tunc intellectus descendit et quaerit, utrum sit uerum hoc, quod affatus dicit et quod auditus audit, considerando, quod istud dictum et auditum, scilicet nullum accidens sine substantia est exislens, est ita necessarium, sicut homo est amimal. Et tunc ascendit et cognoscit, quod affatus dicit uerum, et auditus uerum 32

^

audit ; et sic transit ad attingendum, quod lapis est substantia. Et 301 Dist. II c. 5. 308/309 AnisrorsLEs, De Pbysico "Audita, lib. II c. 1 (Venetiis 1562, f. 48v, 49r); Summa Secundae (Venetiis 1562, f. 85t-v).

296 uel extrinsece] oy. PNBY KGFT . uelab-extrinsece] oz. RW ;uel alio exttinsece IN ; uela quo extrinsece QO — 298/299 manum - quia] oz. .Q RW 301 de actione] actionis ER1Z Rs — 310 De substantia — lapidis] Sequitur de substantia et accidente lapidis K ; De accidente et substantia lapidis B E X ; De accidentibus lapidis P; De accidentibus N 313 claudat] claudit PNE?UK?XFLHS$QRW . 316autem] M;aliter PN E;oz. RW .— 318 quando]quoniam G RW 320/321 Tunc intellectus — audit] o» E M1 R3 Z Ra

W 72 M

55

R

4vY&

36

i20. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

conside|rat, quod affatui est facta magna iniuria per philosophos M ;vb antiquos, etiam per modernos, qui ipsum non posuerunt esse sensum ; et cum ita | sit necessarius sicut alii sensus ad scientias R 4vb acquirendas, et forte magis; quoniam affatu priuato priuatur et 339 loquela, et sic auditus non posset causare | scientiam audiendo; et W 7b sine scientia non haberemus notitiam de praeteritis nec futuris nec de Deo glorioso ; sed de praesentibus solum modo per experientiam notitiam haberemus. 3. Homo, tenens lapidem crystallinum in manu, per tactum frigiditatem et duritiem lapidis apprehendit ; et sic de aliis suo 55 ^ modo. Et sic apprehendit accidentia lapidis per tactum ; et etiam apprehendit, quod ista accidentia differunt specie sicut frigiditas et durities. Et quia cognoscit, quod accidentia non sunt sine substantia, transit ad attingendum, quod lapis est substantia, in 340 qua durities et frigiditas sustentantur. Dum sic considerat, distinguit inter substantiam et substantiam, sicut inter frigiditatem et duritiem ; et descendit ad affatum, qui dicit, quod frigiditas est propria passio aquae et suum accidens inseparabile, et durities est propria passio terrae et suum accidens inseparabile. Intellectus 34 ^ uero intelligit, quod affatus dicit uerum, et auditus uerum audit. Et sic intellectus apprehendit, quod in lapide sunt plures substantiae, specie differentes, sicut sunt plura accidentia | differentia E 12778 specie; sine ista pluralitate substantiarum affatus non diceret uerum, nec auditus audiret uerum. Sed tunc dubitat intellectus:

555

Vbi sunt substantiae ignis et aeris? Tunc descendit ad uisibile, quoniam uisus uidet, quod de crystallo exit ignis, |et crystallus est M 6r2a corpus diaphanum. Et quia diaphanitas est propria passio aeris, et luciditas ignis, apprehendit | et intelligit, quod sunt substantiae R 57a ignis et aeris in crystallo. Et sic apparet, quo modo intellectus duas substantias intelligit esse in lapide per uisum, et duas per tactum. 4. Dum

sic intellectus est altus, descendit dubitando; et non

credit, quod quattuor substantiae sint in lapide, specie differentes, eo quia uisus non uidit in lapide supra dicto nisi unam figuram, unum etiam coloratum; etiam tactus non tangit | nisi unum W 82 360 lapidem frigidum atque durum. Dum est in ipsa dubitatione, adiuuat se cum memoria sorore sua, quae retinet sic species, quas acquirit intellectus ; sicut auditus retinet uoces, quas uere affatus praedicauit. Et tunc attingit intellectus, quod lapis supra dictus est ex quattuor substantiis constitutus; quae sunt inuisibiles et 36 ^ intangibiles, sed sunt demonstrabiles per hoc, quod affatus dixit et auditus audiuit.

326 considerat] cognoscit P 336 accidentia lapidis] lapidis accidentia BYUKGFT; lapidis naturam PN; o». ER1ZRaX 335/336 lapidis apprehendit — et] etiam (eius R2) apprehendit et attingit Z R»; lapidis attingit R, 343/344 et durities — inseparabile] zz marg. 5; om. PGF Q . 352cotrpus] add. et E

357 quattuor] oz.

E R1Z Ra

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

37

5. Adhuc intellectus dubitat, considerans, quod si ignis esset in lapide in actu et substantialiter, lapidem combureret. Et uisus in ista dubitatione ipsum intellectum facit esse, eo quia uidet, quod

570 ignis comburit lignum, et lapidem, de quo fit calx, et etiam lapidem, de quo fit ferrum, et etiam fundit aurum. Sed intellectus per uisum exit de dubitatione, eo quia uisus uidet, quod quando amphora plena aqua est posita supra carbones ignitos, ignis non comburit amphoram, eo quia aqua resistit igni cum sua frigiditate 2] j naturali. Etiam affatus adiuuat intellectum, ut exeat de dubita-

M

6rb

tione |modo dicta, dicendo uere ista uerba : Ignis non | comburit R grb nisi flamma mediante, in actu existente ; in lapide supra dicto non est flamma actu, sed in potentia solummodo. 6. Iterum cadit intellectus in dubitationem, eo quia imaginatio 380 imaginatur, quod sicut plura corpora in uno corpore non possunt esse simul, uno in altero existente, sic neque plures substantiae in una substantia, sicut in uno lapide. Sed intellectus adiuuat se cum affatu, auditu atque uisu. Affatus dicit, quod si fiat triangulus de argento, habens tres angulos acutos, et si fiat quadrangulus de 38 ^ auro, habens quattuor angulos rectos, in actu existentes, de istis duabus figuris, in actu existentibus non potest fieri una figura, eo quia situs istorum | et habitus et numerus hoc impediunt. Sed si W 8h istae duae figurae ponantur in uno uase supra carbones ignitos, ignis fundit ipsas figuras; et fundendo ipsas separat ab ipsis, et remouet angulos, habitus, numeros atque situs, et miscet argen899 tum

et aurum

ad inuicem ; sed non

destruit

essentias auri et

argenti, sed destruit essentias dictarum figurarum. A simili facit agens naturale siue Deus, qui ponit plures substantias in uno lapide per uiam mixtionis, remouendo de qualibet substantia suum situm, habitum et figuram, sed non essentias nec naturas nec

proprias passiones. auditus uere audit, figuris supra dictis, sic datur doctrina 400 obiectiones,

Et sic per hoc, quod uere dicit affatus, et et per hoc, quod uisus uere uidet de duabus intellectus exit de dubitatione et quiescit. Et | et exemplum, per quod homo potest facere

R $8

et solütiones earum inuenire.

6. DE SIMPLICITATE ET COMPOSITIONE

LAPIDIS M 6va

1. Homo, tenens lapidem | in manu, iudicat per uisum te|nere E 1271b unum lapidem simplicem in numero, habentem plures simplicitates, sicut est color et figura, quae differunt specie. Et hoc affatus 40

^

praedicat uere, et auditus uere audit, et uisus uere attingit colorem

370 calx] calix NN —— 375 naturali] naturaliter P BK G T ; naturaliter. Et N 376 uere] uero PN 377 existente] add. sed M 393 ponit] posuit (?) P 397 uere] om. M 399 quod] voerr. ex quam (?) R; quam 404 quae] NN; P?eYEUKXFLMHW ; quem (/ N; quem modum T.$ qui EM RW; mutil. P

38

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

et figuram. Et sic intellectus per ueritates istorum apprehendit plures res simplices, numero differentes. 2. Iterum uisus uidet, quod de albo albedine colorato et de carbone nigredine colorato simul mixtis exit color medius, compositus ex utroque ;qui medius color appellatur. Et quia uisus uere hoc uidet, et affatus uere dicit, et auditus uere audit, imaginatio et

intellectus istud uere apprehendunt, et sic apparet, quod per uerum sensibile imaginatio et intellectus transeunt ad uerum imaginabile et intelligibile ; et istum transitum uocamus ascensum intellectus | de sensibili ad intelligibile. 3. Homo, tenens lapidem crystallinum in manu, per tactum sentit ipsum lapidem frigidum atque durum; et sic attingit simplices formas. Et dum considerat, quod ipsae formae sine substantia non possunt existere, apprehendit simplices substano

tias, in quibus sunt sustentatae istae formae accidentales, sicut

frigiditas in aqua, durities in terra. Et sic intellectus transit ad attin]lgendum simplices substantias specie differentes, scilicet aquam et terram ; et transit ad attingendum ignem et aerem per uisum, qui uidit diaphanitatem, in lapide dicto existentem, et etiam luciditatem, ut dictum est superius. 4. Dum sic intellectus apprehendit substantias simplices, descendit ad tactum ; qui | tangendo denuntiat compositionem substantiarum, sentiendo qualitates earum in instanti. Sed intellectus miratur de illa compositione substantiarum, usquequo affatus dicit uere haec uerba, et auditus uere audit : Ignis calefacit aerem, dando ei suam caliditatem, quae non separatur a proprio suo subiecto ; et sic dum caliditas intrat aerem, intrat etiam ipse

ignis. Ididem est de aere, qui humefacit aquam, et de aqua, quae de sua frigiditate frigefacit terram, et de terra, quae de sua siccitate 43 I habituat et induit ignem; et per talem circulationem elementa intrant mixtionem et componunt lapidem. 5. Iterum intellectus considerat, quod in igne, et sic de aliis suo modo, est substantia simplex, in quantum per essentiam substantia ignis est ab omni accidente separata; sed est composita ex 440 propria forma et materia. 6. Iterum dubitat intellectus, per quem modum lapis est compositus ex praedictis substantiis et ex propriis passionibus earundem. Sed recurrit ad affatum, qui uere dicit, quod quattuor elementa componunt substantiam lapidis, componendo se ad 44 EI inuicem. Quae compositio causat compositionem accidentium 425 De passione lapidis: Dist. II c. 2 paragr. 7. 409 mixtis] corr. ex mixtus W'; mixtus H R ; mixto 5; mixti Q ; oz. U

411

audit] 244. et uisus uere attingit EZ Ra 418 dum] ZZ. sic N RW ; descendit U 4Aqui]quaP uidit] uidet MRW' 436 mixtionem] in compositionem N ; zutiP 438 quantum] qua N ; mutil. P

R

vb

M

6vb

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

455

460

39

lapidis; et sic lapis | est corpus compositum ex | substantiis et accidentibus. 7. Iterum cogitat intellectus, quod in lapide supra dicto sunt substantiae simplices, per se existentes, sicut ignis simplex. Et affatus dicit, quod est simplex, eo quia ut sic est sine accidentibus et ab ipsis per essentiam denudatus, et istam substantiam ut sic uocat primam. Ipsa uero substantia simplex ignis non est uisibilis neque tangibilis, sed affabilis et audibilis et imaginabilis indeterminate et confuse, | et per intellectum determinate atque clare. 8. Adhuc intellectus considerat, quod lapis iste est substantia, per se et simpliciter non existens, eo quia sine accidentibus existere nullatenus ipse | potest. Et sic affatus uocat talem substantiam secundam. Ratio huius est, quia est composita ex substantiis et accidentibus, ut est corpus; ipsa enim est magis propinqua uisui et tactui, quam prima ;tamen non tangitur nec uidetur. Imaginatiua uero magis ipsam apprehendit, quam primam ; et sic de intellectu suo modo. ys DE INDIVIDVITATE

R 6ra W 9b

M 7

E 127v

LAPIDIS

r. Homo, tenens in manu lapidem crystallinum, ipsum uidet coloratum et figuratum. Et affatus dicit : Iste lapis est figuratus et etiam coloratus; et auditus hoc uere audit. Homo oculis apertis non imaginatur ipsum, sed ipsum intelligit. Et sic affatus, auditus et intellectus indiuiduant istum lapidem secundum scientiam cum isto pronomine "iste". Affatus enim dicit "iste lapis" ; et auditus 470 hoc audit ; et intellectus istum lapidem apprehendit, et cognoscit, quod ab ipsis indiuiduatus est iste lapis. Sed miratur intellectus: Quae est causa suae indiui|duationis naturalis? Et tunc adiuuat se cum memoria sorore sua, cum qua sic se adiuuat per recolere, sicut affatus per audire. Et tunc recordatur intellectus capitulo de 475 simplicitate et compositione lapidis, ubi dicitur, quod substantia secunda non est simpliciter per se existens, eo quia est composita ex simplicibus substantiis et accidentibus sibi propriis, quibus 46 ^

indiuiduatur 480

per naturam.

Sed

adhuc

dubitat

intellectus,

R 6rb

et W 108

quaerit :Quae est causa | uel quae sunt causae indiuiduationis | substantiarum simplicium et accidentium, ex quibus componitur iste lapis? Et tunc credit, quod agens naturale sit causa aut Deus. 474/475 De simplicitate et compositione lapidis: Dist. II c. 6 paragr. 8. 466 etiam] oz. ERW' —— 476 simpliciter] simplex PN R 479 Quae est causa uel quae sunt causae] E Mi R1Z Ra U M $v; quae (add. est Q) causa uel quae causae sunt (add. causae Y) B Y K G X F L H Q ; quae causa uel causae sunt P; quae sint causae T'; quae causae sunt IN — quae sunt causae] quae causae suntBGXFLHQRIW 481naturale] add. aut Deus M — autDeus] om. M; ut Deus G

M 71b

40

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

Et de hoc est intellectus creditiuus, eo quia insensibiles et inimaginabiles sunt causae indiuiduationis supra dictae. Et sic apparet, per quem modum intellectus ascendit ad gradum credulitatis. 485

2. Homo, tenens lapidem in manu crystallinum, uidet, quod est

corpus diaphanum, et quod exit de ipso ignis. Affatus uero dicit, quod ubicumque sit diaphanitas, oportet, quod aer sit ibidem ; et ubicumque sit luciditas, oportet, quod ibidem sit ignis. Et quia hoc affatus uere dicit, et auditus uere audit, et uisus uere uidet,

49 o

intellectus apprehendit, quod in isto lapide sunt duae substantiae indiuiduatae, specie differentes, scilicet ignis et aer.

3. Potentia tactiua sentit in isto lapide crystallino, quem homo tenet in manu, frigiditatem et duritiem. Tunc affatus uere dicit, 49

^

quod ubicumque sit frigiditas, oportet, quod sit aqua ; et ubicumque sit durities, oportet, quod sit terra. Et quia affatus uere dicit, auditus uere audit, tactus uere tangit, intellectus in dicto lapide

duas indiui|duatas substantias apprehendit, scilicet aquam atque

R 6và

terram.

4. Dum sic intellectus considerat, et intelligit esse in ipso lapide $00 quattuor indiuiduatas substantias supra dictas, ex istis quattuor

jo

^

substantiis simplicibus componit ipsum lapidem et indiuiduat cum ipsis accidentibus indiuiduatis, in ipso lapide sustentatis, quae sunt propria quantitas ipsius lapidis, qualitas, relatio, actio, passio, habitus atque situs, locus (eo quia lapis est collocatus), tempus. Ratio huius est, quia est mobilis et inceptus. 8. | DE SPECIE LAPIDIS

M

I. Intellectus considerat species lapidis duobus modis, scilicet species reales et intentionales. Et primo sic dicendo : Homo, tenens lapidem crystallinum in ma[nu, uidet, quod ipse lapis cum alio lapide crystallino sub eadem specie continetur. Potentia uisiua

ms

W rob

hoc uere uidet, affatus hoc uere praedicat, au|ditus hoc uere audit, E 127vb

$n ^

et imaginatur uere imaginatio illud idem. Et sic intellectus ascendit cum praedictis ueritatibus ad speciem lapidis, ipsam apprehendendo realiter et intentionaliter, et mediante intentione scientiam facit de re. 2. Potentia tactiua attingit frigiditatem lapidis crystallini per contactum, potentia uisiua uidet alterum lapidem crystallinum extra manum ; item uidet alium lapidem, sicut lapidem marmo-

reum, et si alia manus tangat ipsum, tangit frigiditatem ; et tunc $20 tactiua iudicat duas frigiditates, numero

differentes, sub eadem

specie frigiditatis contineri. Sed potentia uisiua iudicat, quod isti

505 quia est] M; o». NYEUKXFLHS$QRW:;quia lapidis] a7. in PN EM 519 e?!] PN; oy. EMRW PNRW

PBGT — 507 tangat] tangit

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

41

duo lapides sunt specie differentes, eo quia unus illorum est marmoreus et alius crystallinus. Et | quia ambae potentiae uere

R 6vb

iudicant, et affatus uere praedicat, et auditus uere audit, et hoc 525 idem imaginatio uere imaginatur, intellectus ad scientiam ascendit cum istis ueritatibus, et de hoc scientiam uere facit. 3. Potentia uisiua uidet, quod adamas attrahit ferrum ; et

smaragdus, lapis iste, quando bene est intensus, aerem colorat. Et tunc affatus praedicat et auditus audit, quod aer est |elementum coloris dicti lapidis receptiuum, eo quia se induit de colore uiridi lapidis allegati. Et tunc illum colorem affatus uocat speciem lapidis, eo quia est eius similitudo; et de hoc intellectus cum

M

7b

W

11?

affatu, auditu, uisu et imaginatione ad scientiam ascendit. Sed

miratur intellectus : Quare magnes non colorat aerem, qui est 3 ^ inter ipsum et ferrum ? Et credit, quod non sit species inter ferrum et magnetem, cum qua attrahit ad se ferrum. Sed descendit ad potentiam uisiuam, quae uidet, quod magnes trahit | ad se ferrum ; et affatus uere dicit, quod sine specie magnes non posset ad setrahere dictum ferrum. Et tunc cadit intellectus in dubitatioj40 nem, nec est ausus affirmare uel negare supra dicta. Sed descendit ad potentiam uisiuam, quae uidet, quod magnes et ferrum non sunt corpora diaphana, sed sunt corpora tenebrosa et obscura, et sic magnes non potest illuminare aerem neque ferrum, sicut facit 545

smaragdus, qui est corpus diaphanum. Et tunc cognoscit intellectus, quod inter ferrum et magnetem est species, sed ipsa est R 77à inuisibilis, sed est uere per affatum senj[sibilis et auditum. 4. Potentia tactiua attingit frigiditatem lapidis per contactum.

59

imaginatur, quod inter lapidem et tactum sit dare medium, cum quo tactiua attingit | frigiditatem lapidis et suam duritiem et etiam grauitatem. Et tunc affatus uere dicit, quod illud medium

Et tunc affatus uere dicit, et auditus uere audit, et imaginatio uere

est species; et auditus hoc uere audit, et imaginatio hoc uere

imaginatur ; et de hoc uere facit scientiam intellectus. 9. DE

555

GENERE

LAPIDIS

I. Homine tenente in manu lapidem crystallinum potentia uisiua uidet, quod ipse lapis et lapis aliquis campester, qui est in terra, conueniunt in genere, quoniam quilibet est corpus lapidis. Vnde quando affatus nominat lapidem absolute, non addendo ei 522 specie differentes] speciem demonstrantes P ; species demonstrantes IN 523potentiaeuere]naturae H ^ 527adamas] swpra /lineazm magnes Q ; adams K; amas X ; magnes NN ; magnes, corr. ex adamas Y smaraldus NN ; smeraldus X; smaradus PF; smagradus

528 smaragdus] T'; synagradus E;

sanaragdus K;sinarardus M ;sinarardus (?) LL. 530 receptiuum] receptum R ; respectiuum IN; et receptiuum Y; om. F 539 trahere] attrahere UKGLTHZ$QOQ;

mutil. P

544 smaragdus] smaradus F; smarardus X ;

sinaragdus E Mi; sinarardus M; sinaraldus (smaraldus?) NN; sinaracdus K qui] quia P

M 8ra

42 $60

56 I

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

signum particulare neque pronomen demonstratiuum, tunc auditus audit lapidem absolute; et sic de ipso faciunt genus. Et imaginatio ipsum absolute imaginatur ; et sic intellectus de lapide facit genus. Sed quia est inuisibile, miratur intellectus: Vbi est illud genus ? Sed recordatur de eo, quod dictum est in capitulo de specie lapi|dis et de indiuiduitate et simplicitate et compositione lapidis ; et tunc affatus per |hoc, quod intellectus considerat, uere dicit, quod illud genus est uere sic in speciebus lapidis realiter, sicut species sunt uere et realiter in suis indiuiduis. Et tunc intellectus cognoscit, quod affatus dicit uerum, auditu adiuuante et etiam imaginatione. Et in isto passu apparet, quod affatus magis participat cum intellectu siue mente, quam aliquis alius

E 12878 W i115

sensus ; ratione cuius maioris participationis est altior et nobilior,

quam aliquis alius sensus. 2. Potentia tactiua quando tangit lapidem istum | post illum, et sic tangit plures lapides successiue, et in ipsis apprehendit generaDor ^ les qualitates, scilicet pondero|sitatem, duritiem et etiam frigiditatem. Et tunc affatus dicit generales qualitates esse in lapide numero

58o

585

differentes;

auditus

uere

ipsas audit,

et imaginatur

imaginatio uere illas; idcirco intellectus descendit ad generales lapidis passiones in eodem subiecto generaliter sustentatas. Sed miratur intellectus: Vbi est illud subiectum generale, utrum sit inuisibile ? Sed recordatur de capitulis modo dictis ; et ratione istius recordationis affatus uere dicit, quod est in anima per modum scientiae, et est in se ipso per modum uocis, et etiam in auditu per modum actus ; in imaginatione dicitur etiam ipsum esse. IO. DE

ENTITATE

LAPIDIS

I. Potentia uisiua uidet, quod iste lapis est ens coloratum et figuratum ; tactiua, quae tangit istum lapidem, sentit, quod iste

lapis est ens frigidum et etiam ponderosum. Et sic intellectus cognoscit, quod lapis est ens naturale ; et hoc per hoc, quod affatus 299 dicit et auditus audit et imaginatio imaginatur. 563/564 De specie lapidis: Dist. II c. 8. — 564 De indiuiduitate lapidis: Dist. II c. 7. — 564/565 De simplicitate et compositione lapidis : Dist. II c. 6. 581 Dist. II c. 6-8. 560 faciunt] facit N GW' 560/563 Et imaginatio — genus] E M RW ; om. PNF 562/563 Sed quia est — genus] o». B 571 nobilior] dignior P 573ilum]alium PN — 578 descendit] ascendit PN E? —— 581 inuisibile] indiuisibile E R;Z Ra 583 et est in se ipso] et est in sensu T ; add. siue in se ipso G; et in sensu PN F; etinseipsov;etestinseaffatuipso Y ^ seipso]vorr. insensu H.$ — seipso]vorr. in zarg.ex sensu B — 584 esse] add. suo modo G ; add. prout est species speciei et in elementorum chaos (cahos F B) est realiter ut res terum BUFL TH.SQRW . 589 quod lapis — per hoc] o». PN

R

7

M grb

I20. DE ASCENSV ET DESCENSV 2. Dum

intellectus

sic considerat,

INTELLECTVS

quod

43

iste lapis est ens,

considerat, quod in ipso lapide est ens substantiale et accidentale ; et de hoc large dictum est in capitulo de simplicitate et compositione lapidis. Tunc intellectus componit ipsum ens, quod est lapis, de substantia et accidente, et ipsum considerat ens esse corporeum 595 compositum | ex ente substantiali et accidentali, et affatus W 128 nominat ipsum ens corporeum ; et de hoc | large locuti sumus in R "à capitulo de simplicitate lapidis et compositione. 3. Potentia uisiua uidet istud ens, quod est lapis crystallinus ; et tactiua tangit ipsum. Affatus uero affirmat :Iste lapis est | istud M 8va ens, et non est ens alterius lapidis crystallini, neque est ens illius lapidis marmorei, neque est illius plantae. Tunc intellectus considerat, in quo affatus est magis uerus et necessarius, uel in affirmando uel negando. Tunc descendit ad tactiuam, quae tangit in isto lapide ponderositatem et frigiditatem, et non in aliis; et tunc cognoscit, quod affatus est magis uerus in affirmando quam negando. 4. Affatus iterum dicit, quod iste lapis crystallinus non est ille lapis alter crystallinus, neque est ille lapis marmoreus, neque est illa planta. Tunc considerat intellectus, in negatione cuius istorum est magis uerus affatus. Et tunc descendit ad potentiam uisiuam, et iuuat se cum ipsa, eo quia uisus uidet, quod iste lapis crystallinus non est ille lapis alter crystallinus; et sic de aliis. Et tunc cognoscit, quod ista negatiua magis est uera, scilicet: Iste lapis crystallinus non est ille lapis marmoreus, quam ista: Iste lapis crystallinus non est ille lapis alter crystallinus. Ratio huius est, quia iste lapis crystallinus et ille lapis alter crystallinus sub eadem specie continentur, sed non lapis marmoreus et lapis crystallinus ; et sic de aliis suo modo. Et in isto passu apparet, per quem modum intellectus ascendit ad apprehendendum entia, affirmando magis quam negando, et magis per unam |negatiuam quam per aliam ; et E 128rb sic generat scientiam in|tellectus de ente naturali. 5. Dum intellectus est altus in ente naturali, considerat et quaerit: Vtrum ens et entitas in lapide conuertantur? Et tunc M 8vb 62 ^ descendit | ad sensibile, in quo uisus uidet lapidem |coloratum, et W 12b tactus tangit lapidem frigidum et ponderosum ; sed non attingunt essentiam lapidis, scilicet lapideitatem esse frigidam nec etiam coloratam. Et tunc affatus dicit, quod in lapide esse et essentia non conuertuntur ; et intellectus intelligit, quod affatus uerum dicit. R

593/594 Cf. 569/570.

598 Cf. 569/570.

595 et accidente] o». EM1 R1ZRa PNG; neque K; nec T 603 et] crystallinus?] ad. et sic de aliis RW' — conuertentur G ; z4//j. P —— 625 uidet]

X 601/602 neque — lapidis] neque est uel magis ULMH.$QRIE 616 624 conuertantut] conuertuntur RI; uidit E M; muri. P

7b

44 65:0

120. DE ASCENSV ET DESCENSV 6. Dum

INTELLECTVS

intellectus est contentus de ascensu lapidis, cum

eis,

quae sunt naturalia, uult ascendere ad ens metaphysicum. Et descendit ad sensibile, et intelligit, quod sensus non attingit ens metaphysicum, neque imaginatio potest ipsum imaginari, quoniam sensus et imaginatio non possunt attingere entia, nisi fuerint 655 particularia, sicut est iste lapis et sua quantitas, etc. Et quia intellectus est altior potentia in potestate et in uirtute, ascendit ad ens metaphysicum et attingit ipsum. Sed dubitat, utrum sit ens reale aut tantum in anima. Et tunc descendit, ut ascendere possit,

et recordatur de capitulo de substantia et accidente et de capitulo 64o de simplicitate et compositione lapidis et de capitulis de specie lapidis et de genere. Tunc auditus adiuuat eum, et affatus praedicat, dicens, quod sicut corpus naturale et reale est compositum ex substantia et accidente, sic ens metaphysicum est ens reale, existens super substantiam et accidens per ipsum intellectum ; et 645 est sic naturale et superius quo ad se ipsum, sicut corpus naturale, compositum ex substantia et accidente, est super eis, ex quibus componitur. Dicimus, quod est |ens naturale sic, quia est compositum ex simplici forma et materia. | Et est denudatum ab omni accidente ; ratione cuius denudationis ens metaphysicum nomina-

R 8ra M gra

65o tur a natura corporea separatum.

7. Dum sic affatus praedicat de ente metaphysico, intellectus dubitat de hoc, quod affatus dicit, utrum sit uerum aut non. Et

tunc iuuat se cum uisu, auditu et imaginatione, qui non attingunt neque ascendunt ad ens metaphysicum, obiectando, neque intel655 lectus cognoscit, quod aliquid resistat praedicationi affatus. | Et W 152 tunc affirmat, quod uerum dicit affatus. Et de illa ueritate intellectus haurit species, abstractas de ipso ente metaphysico ; cum quibus ipsum apprehendit, et de ipso realem scientiam ipse facit.

III De tertia distinctione Quae est de flamma I. ET PRIMO

DE ACTV

EIVS

I. Visus uidet flammam lucidam, aerem illuminantem et tegu639 De substantia et accidente lapidis: Dist. II c. 5. 640 Cf. 569/570. 640/641 Cf. 569/570. —— 649 De genere lapidis: Dist. II c. 9.

635 sicut] M; etsicut Z Ra; add. est P; oz. IN — 643sic ens metaphysicum] om.N 645quoadseipsum]ow.PN 646est]etest K M;et PN 647est — sic, quia] est oz. PNULHJSRW naturale] adZ. et reale B sic] sit NUSQRW . quia] quod PNGF TY $0; ens naturale sit, quod N.$Q 654 neque] nec NF

120. DE ASCENSV ET DESCENSV 5

IO

INTELLECTVS

45

lam desiccantem et ceram dissoluentem. Videt etiam, quod flamma fundit aurum et lignum comburit. Item uidet, quod una flamma aliam generat, et mouet aquam bullientem, et ipsam miscet cum oleo et componit, et huiusmodi. Et ideo per illa, quae uisus in flamma apprehendit, signum dat affatui, quod praedicet atque dicat, quod flamma habet actus supra dictos, scilicet lucere et illuminare, desiccare, dissoluere siue liquefacere, fundere et comburere, generare, mouere et miscere ; et sic de aliis suo modo. Et sic affatus praedicat, et dicit in flamma esse istos actus, a uisu

15

istorum similitudines hauriendo. Et de affatu auditus ipsas haurit. Et imaginatio illas haurit ab utroque. Et ab ima|ginatione |species illas uel similitudines intellectus dicitur exhaurire; et sic de actibus flammae facit scientiam intellectus, ad sensibile descen-

20

dendo et per imaginabile | ad intelligibile ascendendo. 2. Tactus tangit flammam, et in ipsa caliditatem apprehendit. Et significat affatui, quod nuntiet siue dicat, quod calefacere est actus flammae. Et si manus tangit ferrum ignitum, non sentit

M grb R 8rb

E 128v8

calefacere, sed comburere cum dolore ; et de hoc affatus praedicat dicendo, quod comburere, quod est tactum laedere, est actus flammae. Et sic de istis facit scientiam intellectus, affatu median20

te. Sed miratur intellectus, quo iuit calefacere, quod manus primo sentiebat, quando ipsa manus comburere apprehendit siue sentit. Et tunc intellectus descendit |ad sensibile siue sensum, scilicet ad W 15b gustum, qui quando est infirmus, non sentit dulcedinem in mele,

sed amaritudinem. Et per hoc intellectus cognoscit, quod quando 30

tactus

comburitur

et laeditur,

est infirmus;

et ratione

istius

infirmitatis flammae caliditatem non attingit. Et de hoc facit scientiam intellectus et cognoscit, per quem modum tactus amittit suum actum. Et in isto passu data est doctrina, per quem modum homo sciat per unum cognoscere reliquum ; sicut per infirmitatem 3 ^ gustus infirmitatem tactus intelleximus, et etiam laesionem. 3. Tactus attingit, quod flamma est calida et quod ipsa aerem calefacit,

inter manum

et flammam

existentem.

Sed miratur

R 8và

intellectus: Quae est causa, | quare flamma aerem usque ad | M manum calefacit, manu a flamma prolongata? Sed intellectus se 40 adiuuat cum uisu, uidente, quod flamma candelae illuminat totum aerem, in camera existentem. Ratio huius est, quia aer recipit similitudinem flammae, scilicet luciditatem, cum qua flamma siue

ignis aerem colorat. A simili flamma cum caliditate aerem calefacit, existentem 45

inter flammam

atque

manum,

et aer recipit

similitudinem caliditatis flammae, cum qua manum calefacit. Et quia caliditas non est obiectum uisus in illo aere, caliditas non

11fundere]scindere(?) E — 23 tactum] actus seu locus G; ow. PN — 25 quo iuit] de quo uiuit PIN — 27 descendit] /z marg. M; corr. ex ascendit S ascendit UKL HQ .— 28in mele] melis PNGF —— 44 existentem] existente PN

9v

46

5^

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

potest uideri ullo modo, sicut luciditas aeris, quae a tactu non potest apprehendi. 4. Visus apprehendit, quod flamma tegulam desiccat et ceram dissoluit. Et tunc miratur intellectus: Quae est causa, quare flamma siue ignis habet tot operationes diuersas, ab una forma substantiali procedentes ? Sed tunc descendit ad potentiam uisiuam, quae uidet, quod de fauo fit cera artificialiter. Et quia mel est diaphanum, et diaphanitas est proprius color aeris, ignis in cera aerem calefacit et partes disgregat, rarefacit et dilatat cum caliditate proprie, sed tegulam desiccat cum sic|citate, per terram acquisita. Et quia aer et terra per siccum et humidum opponuntur, non est mirum, si unum

W 149

et ididem cum forma una substantiali

habeat actus contrarios respectu istorum et diuersos per qualitates 6o contrarias et diuersas respectu subiectorum, in quibus agens agit proprie et appropriate; sicut ignis, qui proprie per caliditatem, appropriate per siccitatem agit et etiam peregrine. 5. Visus uidet, quod flamma | comburit lapidem durum et campestrem | et dissoluit; de quo fit calx. Et uidet, quod non 6 ^ comburit neque consumit tegulam. Et de hoc intellectus admiratur. Sed iuuat se cum uisu, uidente, quod tegula fit ex aqua et terra artificialiter, lapis campester non. Et ideo, quando flamma tangit tegulam, aqua posita in tegula artificialiter fugit ignem, et ab ipso se prolongat, quantum potest, et uadit et refugit ad aquam, quae 79 naturaliter in ipsa tegula existit. Et ipsa subintrat aquam, in tegula naturaliter existentem ;quae quidem aqua, existens naturaliter in subiecto, attrahit ad se aquam peregrinam, | positam per artificium in subiecto ; sicut perfectum trahit ad se imperfectum, quando sub eadem specie continentur. Et ideo intellectus 7 cognoscit, quare ignis tegulam non dissoluit, quoniam aqua est ^ duplicata et eius partes condensantur et restringuntur. Et ideo aqua est fortior et magis potest resistere ipsi igni; sed de lapide campestri non est sic, eo quia aqua in illo non est duplicata.

M

9vb

R 8vb

E 128vb

6. Dum sic intellectus considerat, descendit ad uisum, uidentem, 8o

quod ignis dissoluit lapidem campestrem, partes eius separando et etiam diuidendo;

sed quando aurum

fundit, sic non facit, sed

duritiem in mollitiem alterat siue mutat. Et in isto passu dubitat intellectus, usquequo uisus uidet, quod aurum non est lapis campester, et hoc affatus uere dicit. |Et tunc intellectus conside- W i4

47 ullo] illo PN; nullo Y — quae] et P; oz. X.$ 50 causa] M; ratio PNERW 55et!|add.per P ^ 56 proprie] propria PN — —57 acquisita] acquisitam P R— 59 respectu istorum] zz zarg. 5 ; respectu subiectorum, sed del. IN ; om. EG diuersos] M ; corr. ex diuersas W'; diuisos IN. ; diuersas P U RW ; add. respectu istorum E G ; add. e£ del. respectu istorum Ra 59/60

per qualitates — diuersas] oz. v 4 M4; qualitates contrarias P; per qualitates contrarias N ; et diuersos T — 68 ipso]ipsa L| ^ 70aquam]aquaN 71 existentem] existente N F; oz. Q

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

47

85 rat, quod aurum est corpus artificiatum ; et quando primo per artificium fuit factum, fuit molle et liquefactum ; et quando

9o

flamma ipsum non tangit, |ad |duritiem aurum uenit, quam habet a terra per naturam; et quando flamma iterum tangit ipsum, deuenit ad mollitiem sicut prius; sed non est sic de lapide campestri. 7. Visus uidet, quod flamma generat aliam flammam, sicut flamma unius candelae, quae generat flammam in lichino lampa-

M 1or?

R 9rà

dis, et hoc motu mediante, et miscet illam flammam cum lichino.

Visus significat affatui, quod hoc denuntiet atque dicat, ut de hoc scientiam faciat intellectus. Sed tunc miratur intellectus : Quae est D^ causa istius generationis et motus et etiam mixtionis? Sed ipse tunc recurrit ad tactum, qui sentit, quod aqua est frigida, et caliditas est in ipsa in potentia; et quando aqua est calida per ignem, caliditas illa ad actum est reducta. Ad hoc etiam iuuat IOO uisus, uidens ceram in candela, in qua flamma est in potentia per totam candelam ; sed in lichino est in actu. Quae flamma existens in actu, flammam, quae est in potentia, ad se trahit. Et sic de motu habet notitiam intellectus, et habet etiam notitiam de generatione illius flammae lampadis, eo quia in lichino lampadis est flamma in candelae, quando IO ^ potentia, et reducitur ad actum per flammam flamma candelae tangit lichinum, in quo est flamma in potentia, suam speciem multiplicans. Et quia uisus uidet flammam lampadis mixtam cum lichino, intellectus habet notitiam de ipsa mixtione. 8. Dum sic intellectus considerat, quaerit: Quis est motor IIO flammae gignens flammam lampadis? Et tunc descendit ad ui|sum, qui uidet, | quod candela consumitur. Et tunc cognoscit M rorb intellectus, quod appetitus flammae, in actu existentis, et appeti- R rb tus flammae, in potentia | permanentis sunt causa istius motus, W 152 IIj flamma, in actu existente, flammam,

I20

quae est in potentia, attra-

hente. Quae quidem flamma in actu sic se mouet cum suo appetitu, sicut homo mouet manum cum sua uoluntate. 9. Iterum miratur intellectus : Quando flamma candelae generat flammam lampadis, quare non diminuit se in quantitate ? Sed tunc recurrit ad potentiam uisiuam et ad affatum, qui uere dicit, quod quantum de flamma, quae actu destruitur, tantum per illam, quae est in potentia, restauratur. Et de hoc habemus exemplum in fonte per uisum, qui tantum de aqua ponit in riuulo, quantum a terra recipit, aqua fontis permanente in eadem quantitate. 85primo] primum F T;corpus UL RW — quodaurum - per] quantum est corpus G — 88a]ow.P 100uidens]quiuidet ER;Z R2U — 105 quando] quoniam T H; zutil.P ^ 105/106 quando — candelae] PN ; aZ. suam speciem .107suam speciem] o». EM — 112candela] flamma P — 121 EMRIW 122 habemus] z4Z. experientiam siue quae!] quae est in E; quod est IN 122/123 in fonte per uisum] per uisum in fonte P ; per uisum de PNRW fonte U

48 125

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

2. DE PASSIONE FLAMMAE

Passiones flammae sunt duplices, quia quaedam sunt intrinsecae, quaedam autem extrinsecae. Intrinsecae sunt ex parte materiae propinquae, extrinsecae sunt ex parte materiae remotae. Et primo dicemus de passionibus intrinsecis isto modo: I. Visus in flamma apprehendit colorem, figuram atque motum. 130 Et quia ista accidentia sunt in flamma sustentata, affatus uocat

ista passiones propinquas, eo quia habent subiectum proprium, E 129r scilicet flammam, a qua | non possunt separari. 2. Tactus tangit flammam, et ipsam calidam attingit, siue sentit 155 ipsam caliditatem. Affatus uocat flammae propriam passionem, 1oVà quae est | inseparabilis ab eadem. | Et affatus dicit, quod ista MR Qe passio flammae et aliae supra dictae faciunt primum scalonem, eo quia subiectum istarum est infimum passum, in quo intellectus incipit ascendere. 3. Potentia uisiua attingit in flamma motum, figuram | et 140 colorem, et tactiua caliditatem. Et ista affatus praedicat siue dicit. Et auditus hoc idem audit. Et imaginatio hoc idem imaginatur. Et hoc idem uere intelligit intellectus in tanto, quod dubitatio | et W 15b credulitas non habent ibi locum. Et istae passiones sunt sic gradatae: Vnus gradus est per sensibile, quod affatus uocat 145 secundum scalonem. Alius gradus est per imaginabile, quod affatus uocat tertium scalonem. Alius gradus est per intelligibile, quod affatus uocat quartum scalonem. Et isti tres scalones, scilicet secundus, tertius et quartus, dicuntur esse flammae extrinsecae 150

passiones, eo quia extra flammam oriuntur. 4. Dum sic intellectus per istos scalones acquisiuit scientiam, apprehendendo praedictas passiones, potentia uisiua uidet, quod aqua suffocat flammam et carbonem ignitum. Et tunc affatus dicit, quod flamma sub aqua habet passionem, eo quia ipsam

155

destruit et extinguit. Et de hoc miratur intellectus, dubitando,

160

quid est in causa. Sed cum illa potentia, quae ipsum fecit cadere in dubitationem, se adiuuat ad dubium persoluendum; quoniam potentia uisiua uidet, quod flamma est corpus rarum, tenue et etiam diaphanum, et aqua est corpus spissum et condensatum, et ideo habet potestatem aqua super flammam. 5. Iterum potentia uisiua uidet, quod | uentus extinguit flammam, quando est multum | fortis ; et quando est lentus et debilis et

130 atque] et ERW' 132 ista] istas PN RW; ea U — 138 est infimum passum] est infimus passus » ; infimus passus est 4;zd. uidere R, — 138/139 in quo — ascendere] oz. ER41Z Ra 143 tanto] tantum E».A4 145 quod affatus uocat] quod (quem P) uocat affatus P F ; uocat affatus N ; quod affatus dicit U 152 praedictas] «corr. im marg. im proprias B; proptias UGLMHSQRW;dictas R;nZRe — 156ill]ipsaPN . fecit]facit PN RW

R

9vb

M rovb

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

49

flammae proportionatus, multiplicat ipsam flammam. Et de hoc experientiam habemus per uisum, quando homo sufflat carbones, 165 ut flammam accendat. Et tunc intellectus cadit in dubitationem et quaerit: Quae est causa? Sed adiuuat se cum uisu, qui uidet, quod uentus multum fortis non est flammae proportionatus propter uelocitatem ualde magnam sui motus; sed uentus proportionatus flammam multiplicat, multiplicando in ipsa motum, cum quo 170 faciliter deducat ad acturi flammam, quae erat in potentia. 6. Dum sic intellectus considerat passiones dictae flammae, descendit ad primum |scalonem, et quaerit: In quo passu generali colliguntur ipsae particulares passiones? Et quia ipse intellectus habet naturam apprehensiuam, participat per rectam lineam cum affatu, cum quo est coniunctus; quae quidem linea est terminata

W 162

inter mentem, linguam, os et uocem. Et tunc affatus excitatur per

18o

mentem, auditu adiuuante, qui audiuit praedictas passiones, affatu illas praedicante et dicente, quod passiones particulares colliguntur et ponuntur in generali passione, quae est materia flammae dictae, et de eius essentia. Et sicut diximus de primo scalone, ita potest dici de secundo, tertio et quarto suo modo.

3. DE ACTIONE FLAMMAE

18

^

Actiones flammae sunt intelligibiles per praedictas passiones, eo R quia actio et passio se habent re|latiue. Et sic non oportet | M inuestigare actiones, sicut inuestigauimus passiones, quia quod dictum est de passionibus, potest dici de actionibus suo modo. Et ideo per alium modum flammae inuestigabimus actiones, dicendo Sic:

1rorà 1178

I. Visus uidet lichinum flammae de flamma inflammatum,; et 190 uidet, quod flamma uiuit de cera candelae. Tunc affatus per

intellectum et per uisum excitatus dicit, quod in flamma sunt quattuor actiones siue formae; quae sunt hae: Attractiua, retentiua, di|gestiua et expulsiua. Attractiua, quia flamma, existens E 129rb actu, attrahit flammam, quae est in potentia. Retentiua, quia P9» flamma in actu retinet flammam, quae deducitur de potentia ad actum, usquequo sit perfecta et etiam celebrata. Digestiua, quia digerit flammam crudam uenientem. Expulsiua, quia expellit fumum et materiam grossam, ut flamma ueniens possit in flamma,

quae est actu, collocari et misceri. Et hoc intellectus uere intelligit,

164 sufflat] perflat P ; inflat (?) IN 171 passiones — flammae] flammae dictae passiones E; flammae eiusmodi passiones 7» 173 ipsae] species RI 174 apprehensiuam] 247. et M — 175 quo]qua ER1.4 . 176 et uocem] om. P 180 dictae] praedictae G; supra dictae 74; oz. PN.$ 187 inuestigabimus] inuestigauimus FH QR; inuestigamus PU X HW'; om. 5$ 186/188 Et ideo — sic] oz. $ — 198 fumum et] oy. PN 199 est] add. in PGF collocari] colorati N ; coloti .$

50

-120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

200 eo quia hoc idem uere | imaginatio imaginatur, et affatus uere W 16b dicit, et hoc idem auditus uere audit, et uisus uere uidet. Iste

paragraphus cum consequente est utilis medicis. 2. Gaudet enim intellectus, eo quia est ita altus. Sed nescit, quo

modo illae quattuor formae sunt elementis attributae. Sed tunc se 205

adiuuat cum aliis potentiis, et affatum excitat, ut uere dicat ista

uerba: Potentia attractiua attribuitur aeri, eo quia aer attrahit ad se. Ratio huius est, quia habet naturam impletiuam; et hoc apparet, quando homo cum canna, posita in ore, attrahit aquam ad se de fonte. Retentiua attribuitur aquae, | | eo quia aqua est restrictiua. Digestiua autem attribuitur ipsi igni, eo quia ratione caliditatis cibum digerit ipse ignis. Expulsiua attribuitur terrae, quoniam si aer habet naturam impletiuam, et ipse est inimicus terrae et ad inuicem per siccum et humidum opponuntur, oportet, quod terra habeat naturam euacuatiuam; etiam uidemus, quod 215

R 1orb M ri1rb

plantae crescunt, et euacuant ipsam terram.

3. Potentia uisiua uidet, quod quando una candela est addita alteri candelae, multiplicatur flamma;

et si alia addatur,

plus

multiplicatur. Et tunc intellectus miratur de magnitudine actionis flammae, quoniam cum ista candela accensa, posito quod totum spatium de isto loco, in quo teneo pedes meos, usque ad globum lunae trabibus esset plenum, ipsa flamma se multiplicaret in tantum, quod combureret omnes trabes, et quidquid esset in illo spatio, et totam aquam maris, et etiam totam terram. Sed tunc adiuuat se intellectus cum 225

uisu et cum

affatu, qui dicit, quod

flamma existens in actu potest deducere ad actum omnes flammas, quae sunt in potentia in trabibus, etiam in mari et in terra. 4. Dum sic intellectus considerat, cadit in dubitationem, et quaerit: Vtrum flamma, sic multiplicata, ut dictum est, posset

comburere sphaeram lunae? Imaginatio consentit, quod sic. |Sed W 178 230 intellectus adiuuat se cum uisu et cum affatu, eo quia uisus uidet,

quod si ponatur una candela accensa in una camera, et includatur, sic quod aer non possit exire, tunc illa flamma |non posset habere motum; et deficiente | motu et ipsa deficeret. A simili dico, quod sphaera lunae non recipit passiones a corporibus inferioribus, sed fit e conuerso; et ideo flamma dicta non posset comburere sphaeram lunae, eo quia non posset esse in motu. Et sic cognoscit intellectus, quod imaginatio est quandoque deceptoria atque fallax. 4. DE NATVRA FLAMMAE 240

I. Visus uidet lichinum flammae inflammatum. Intellectus uero

205enim]om.E T ^ 222esset]est PN — 223 totam aquam] tota aqua .N 231 una] ista PN Y; om. G; (ponam) unam .$ camera] cauerna YKXFTM

R 1ovV8 M i118

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

51i

descendit ad affatum, excitando ipsum, ut dicat: Lichinum est

corpus, compositum ex materia et forma; sua forma habet actionem naturaliter et sua materia habet naturaliter passionem. Et sic affatus istam naturalem actionem et naturalem passionem natu-

245 ram flammae uocat; in qua natura est agere naturale, scilicet naturare. Sed miratur intellectus de ipsa natura flammae, utrum sit in facto esse aut in fieri. Sed tunc adiuuat se cum memoria,

sorore sua, quae recolit, quod in capitulis de actione, passione et actu flammae dictum fuit, quod flamma, quae est actu, flammam, 250

quae est in potentia, ad | se trahit. Et sic affatus dicit, quod E 129v8 flamma,

quae est actu, est in facto esse, et flamma,

quae est

ueniens et mobilis de potentia ad actum, est in fieri. Et ad hoc, quod istud melius declaretur, datur istud exemplum: Equus currens

est in motu,

et ipse motus

est in facto esse, et hoc

intrinsece; sed motus pedum extrinsecus est in fieri. Ratio huius est, quia pedes sunt mobiles de loco ad locum. 2. Potentia tactiua sentit, quod flamma est calida. Affatus uero

260

dicit, quod caliditas est propria passio ipsius flammae naturaliter siue ignis. Tactus | uero illam caliditatem percipit et attingit. Et R 1ovb ratione istius perceptionis | dicit affatus, quod in flamma sunt W 17^ naturaliter calefaciens et calefactiuum, sine quibus non potest esse calefacere naturale. Sed | miratur intellectus, de quo est illa M r1vb natura. Sed adiuuat se cum

potentia uisiua et tactiua; et tunc

apprehendit intellectus, quod natura, existens actu in flamma est 265 de se ipsa, eo quia est in facto esse; sed natura, ueniens de potentia

in actum est de natura, quae est actu, et de natura, quae est in

potentia; sicut istud instans, in quo sumus, quod est de fine praeteriti et de principio futuri. 3. Potentia uisiua uidet flammam assituatam et habituatam de 270 figura, habente angulum acutum superius et inferius; sua figura est lata et rotunda. De tali figura miratur intellectus, et quaerit: Ex qua natura est talis figura? Visus et tactus ad hoc iuuare non possunt, eo quia causa est inuisibilis et intangibilis. Sed iuuat se cum imaginatione et memoria, sorore sua, quae recolit species, 275

quas affatus posuit in auditu. Intellectus excitatus insinuat affatui, ut dicat, quod ignis in flamma est assituatus per figuram triangularem, quae habet superius angulum acutum, eo quia ignis est per se calidus et aerem per rectam lineam calefacit et per rectam lineam a terra recipit siccitatem. Et quia aer et terra in illo

245 est agere naturale] agere naturale IN ; agitnaturaliter P — 246 naturare] XF T — 256quia] quoniam add.esse P;add.estIN — 251et]|sed PN;oy. UK PN E; quod R

261 calefactiuum] oz. U ; calefactum P ; add. actualiter G

267/268 de fine — et] siue potest esse P; fine praesentiset N — 270 habente] iuuat se] adiuuat se 273 causa] tota P; tactiua IN habentem. RW/ UGTHS$QRW;seadiuuat PNBYKXF

52

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

triangulo per siccum et humidum opponuntur, linea, quae est inferius de terra ad aerem, est recta per contrarietatem; et sic ignis non potest habere ita inferius angulum acutum sicut superius, eo quia ista linea inferior non est ita longa sicut lineae laterales. Sed de R hoc miratur intellectus: Quare linea, quae | est inferior, non est | M 285 magis longa quam laterales, cum contraria maxime a se distent ? Sed tunc intellectus iuuat se cum potentia tactiua, quae plus sentit decaliditatein summitate anguli acuti, quam in aliis; et etiam plus sentit ibidem, quam in latere. Ratione cuius est | plus de natura W ipsius ignis in summitate anguli superioris, quam in aliis, eo quia 290 ignis est magis proprie centrum suum, et ideo ibidem est magis uelox suus motus... 280

5. DE

SVBSTANTIA

ET ACCIDENTE

1178 12r8

182?

FLAMMAE

I. Visus uidet flammam coloratam, figuratam et mouentem. Et affatus dicit, quod ista tria sunt accidentia flammae et eiusdem

propriae passiones. Et tunc intellectus apprehendit per uisum, quod in flamma sunt accidentia. Intellectus uero contrahit se ad suam naturam rationatiuam, cum qua apprehendit, quod ubicumque sunt accidentia, oportet quod sit substantia, in qua sint accidentia sustentata ; et sic apprehendit, quod in flamma est 300 substantia. 2. Tactus tangit flammam, in qua sentit caliditatem. Et tunc intellectus apprehendit per tactum, quod in flamma est substantia, cuius caliditas est propria passio. 3. Dum sic intellectus considerat et apprehendit, quod substantia ignis est in flamma, quaerit: Vtrum in ipsa flamma sit una 395 substantia aut plures? Et quo ad tactum uult iudicare, quod in flamma non sit nisi | una substantia ignea. Sed deliberat et E 129Vb discernit, utrum sint ibi |plures. Et descendit ad uisum, qui uidet, R rrrb quod lichinum existens in medio flammae est nigrum et maxime 310 inferius. Et quia nigredo est propria passio terrae, intellectus appre|hendit, quod nigredo est accidens, in terra sustentatum; M r12rb quae terra est substantia in flamma. 4. Item intellectus desiderat scire, utrum in flamma sit substantia aeris. Et tunc descendit ad uisum, qui uidet in flamma 315 diaphanitatem, quae est accidens et propria passio aeris. Et tunc 295

iudicat, quod substantia

aeris est in flamma,

de diaphanitate

colorata. 5. Iterum appetit scire intellectus, utrum in flamma sit aqua et sua propria passio. Et tunc dubitat, eo quia uisus non attingit in

282ita]ow.PN 286iuuat|adiuuat N — 288de]om.PN 289 aliis] PNEM;alioQRW 296sunt|sint RW — 298 sint] oz. U ; sunt RW ; sit N;mutilP 303cuius-— passio] oz. F —— 307 nisi una] oy». PNR — 308 discernit] oz. PN ; distinguit $ — 312 in flamma] inflammata PN

i20. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

53

320 flamma albedinem, neque etiam ipse tactus. Sed tunc recurrit ad

capitulum de actione flammae, cum |memoria, in qua thesaurizat W 18b suas species acquisitas, sicut affatus in auditu. Et tunc intellectus affatui insinuat, quod sit denuntiator ueritatis; quae quidem ueritas est per intellectum in mente genita et concepta. Et tunc $25 affatus dicit, quod in flamma est potentia retentiua, quae est propria passio aquae; cum qua flamma, quae est actu, conseruat flammam uenientem, quousque sit celebrata et digesta. Et sic intellectus cognoscit, quod aqua substantialiter est in flamma. Et uult quaerere, utrum istae quattuor substantiae una substantia

sint in flamma. Sed ipse considerat, et iudicat, quod ista quaestio non habet hic locum, sed in capitulo immediate subsequenti. Sed uult quaerere, utrum flamma et lichinum sint una substantia aut plures. Sed tunc descendit ad uisum, qui uidet, quod lichinum est unum corpus, et flamma aliud. Quae flamma est sic | exiens et 55 ^ oriens de lichino, sicut aqua | riuuli exiens est de fonte, et uegetatiua brancarum de stipite arboris, siue trunco. 6. DE

SIMPLICITATE

ET COMPOSITIONE

M 12V? R 11V8

FLAMMAE

I. Visus apprehendit, quod flamma est corpus, habens colorem, motum et figuram. Et tactus apprehendit, quod flamma est calida. 340 Et per uisum et tactum cognoscit intellectus, quod istae qualitates sunt simplices, et specie differentes. Et tunc componit intellectus corpus ex istis qualitatibus et ex elementis simplicibus supra dictis. Sed miratur intellectus, eo quia sunt inuisibilia et intangibilia ista simplicia elementa, usquequo affatus dicit, quod inter ista et 545 potentiam uisiuam et tactiuam sunt accidentia, extra quae non

transeunt uisus et tactus, nec attingunt. Sed imaginatio ultra illa

accidentia transit et attingit; ratione cuius transitus fortificatur intellectus, et facit scientiam de simplicitate et compositione dictae flammae. 359

2. Dum

sic intellectus

considerat,

quaerit:

Vtrum

elementa

simplicia per contactum | uel per mixtionem sint in flamma? Et W 199

tunc descendit ad uisibile uel ad uisum, et etiam ad tangibile uel ad tactum. Visus enim uidet, quod in flamma est motus continuus, 555

figura atque color, et tactus caliditatem tangit continue dictae flammae. Et sic intellectus apprehendit, quod in flamma sunt per

320 neque] nec P; et IN — 324 per intellectum — genita] per intellectum genita in mente M ; per intellectum in mente generata $ ;in mente genita RI 327 celebrata] colorata P?N — 330/331 ista — habet] ista non habent .$ RI — 334 exiens] existens PN? — 340 qualitates] 332sint]| sunt P;sit calitates M — 341 simplices, et] simpliciter R ; simplices W' — specie] species EULHQW'; add. uere 346 imaginatio] add. uero PN F;add.de se N 355/356 per uiam] 351contactum] tactum PN MR KXT.;add.non plura Q RIW/

54

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

uiam mixtionis elementa; ex qua mixtione flamma est corpus compositum, habens continuam quantitatem. Sed miratur intellectus: Quo modo in uno corpore plura mixta corpora possunt esse. Sed de ista admiratione exit, quando inclinat se et des|cendit ad 360 memoriam, et auditum, qui audiuit | illa, quae affatus dixit in capitulo de simplicitate et compositione lapidis supra dicto. 3. Intellectus scire desiderat: Vtrum

36 ^

979

M r2vb R r1vb

elementa sint mixta in

propriis sphaeris suis, aut per contactum sint coniuncta? Sed tunc descendit intellectus ad uisum atque tactum, qui flammam obiectant. In qua significatum est, quod in sphaeris sunt mixta elementa, ut mixtio |eorum sit causa generalis mixtionis flammae, quae est particularis; quae sine mixtione generali nullatenus esse posset. 4. Adhuc intellectus scire desiderat: Vtrum quodlibet elementum habeat unam propriam et simplicem qualitatem, et aliam appropriatam; sicut ignis, utrum sit calidus per se et siccus per terram; aer humidus per se et proprie, et calidus per ignem; aqua frigida per se et humida per aerem; terra sicca per se et frigida per aquam. Et tunc descendit ad flammam uisibilem et tangibilem

E 13or9

quantum ad unum obiectum continuum per motum, per colorem, 575

per figuram, per qualitatem et etiam per quantitatem ; quod esset impossibile, si quodlibet elementum unam propriam qualitatem non haberet, et aliam appropriatam. Ratio huius est, quia si ignis esset per se calidus et siccus, et aer per se humidus et calidus, et sic

de aliis suo modo, essent duae caliditates non proprie nec appropriate ; et sic de duabus humi|ditatibus, frigiditatibus et siccitati- W 19b bus; et esset destructus appetitus elementorum naturalis. Quoniam si aer |esset per secalidus, non appeteret caliditatem habere ab M r57à igne, et cum sua propria humiditate | ignis contradiceret siccitati; R 1278 et sic de aliis suo modo. Et sic deducta non esset flamma naturali38 ^ ter de potentia ad actum, sed contra naturam ; quod est impossibile. Cum qua impossibilitate ad scientiam ascendit intellectus, et apprehendit, quod unam propriam qualitatem et aliam appropriatam habet quodlibet elementum. 5. Iterum appetit intellectus ascendere ad scientiam, et uult scire: Quo uadit flamma de candela, quando extinguitur? Et hoc 399

380

uisus et tactus non attingunt. Sed se iuuat cum memoria, sorore

359 Sed de ista — se] o». P se] esse IN 362 Intellectus] Iterum intellectus R ; Item intellectus LL —— 364/365 flammam obiectant] flamma astant PN —— 367 esse posset] esse potest IN RW ; esse possent (possunt ?) P ; possetesse M — 374 quantum] quod est F Y ; tamquam RW — 374/375 per colorem — figuram] M ; oz. G; per colorem et figuram E X ; colorem et figuram Uv; per figuram, per colorem F RW'; per figuram et colorem BYKL H0; figuram et colorem T'; per figuram, (qualitatem) et colorem PN 377 non haberet] o». PIN ^ appropriatam] 447. non haberet PN — 382 si] nisi P 386 Cum — impossibilitate] Cum possibilitate ORW ad scientiam — intellectus] ascendit intellectus ad scientiam G M; intellectus ascendit ad scientiam U — 391attingunt] attingit IL M ;oz. PN —— 390/391 Et hoc— iuuat] et se adiuuat PIN

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

55

sua, quae recolit, et cum uisu, qui uidit in quodam capitulo lapidis supra dicto, quod magnes ad sed trahit ferrum. Et cum isto adiutorio cognoscit intellectus, quod partes flammae, scilicet 595 accidentia et quattuor substantiae elementorum, dissoluuntur, et

destruitur compositum. Et quia sunt partes minutae et imperfectae, appetunt esse in partibus maioribus et imperfectis, ad se attrahentibus naturaliter imperfectas; et sic fit regressus ad quattuor massas elementorum, in quibus primo fuerunt in poten400 tia. Et iste regressus non est uisibilis neque tangibilis, sed per affatum affabilis, et audibilis per auditum. Et ex istis duobus sensibus imaginatio species haurit, et illas intellectui repraesentat. Et istas facit intelligibiles intellectus, ut cum ipsis et de ipsis scientiam facere ipse possit.

405

ys DE

INDIVIDVITATE

FLAMMAE

Dictum est in distinctione lapidis de sua indiuiduitate. |Et per hoc, quod ibi est dictum, potest habere notitiam intellectus de indiuiduitate flammae. Sed gratia maioris declarationis de indiuiduitate flammae loqui uolumus isto modo: I. Visus |hic et nunc uidet istam flammam candelae. Et tac|tus hic et nunc ipsam tangit, caliditatem hic et nunc sentiendo. Et sic intellectus cognoscit, quod flamma ista est unum indiuiduum, et

quod una alia flamma, quae est hic et ibi, est aliud indiuiduum. 2. Dum sic intellectus cognoscit ipsum indiuiduum, quod est hic

415

et nunc, nescit, quo modo est indiuiduatum et distinctum ab alio indiuiduo ; et de hoc desiderat habere scientiam. Et tunc recurrit

ad memoriam, sororem suam. Quae recolit hoc, quod dictum et auditum fuit in capitulis de actu flammae, de passione, de actione,

natura, accidente et substantia. Et omnia ista colligendo imagi420 nando intellectus apprehendit, quo modo istud indiuiduum ab alio est distinctum ; et sic generat scientiam intellectus. 3. Dum sic intellectus cognoscit indiuiduationem flammae per ea, quae dicta sunt, desiderat ipsam scire per ea, quae dicenda sunt

392/393 De actione lapidis: Dist. II c. ; paragr. 5. — 406 De indiuiduitate lapidis: Dist. IIT c. 7. — 418/419 Dist. III c. 1-5. 392 uidit] uidet RW 396 compositum] oz. YUHSQW tangit] tangitipsam PN UFL RW ER; Z Ra W;add.consideratet passione, de actione] de actione et cognoscit intellectus U M

destruitur] destruuntur NF R; destruunt PN . 407ibi]jibidem LM — 411 ipsam .— 412quod]ow.M ^ 414intellectus] oz. 415quo modo] quando P?RW .— 418de passione RW' —— 422 intellectus cognoscit]

M

157b

R 127b W 20?

56 42

^

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

in capitulis subsequentibus, scilicet in capitulis de specie et genere et entitate. Sed quia ista adhuc affatus non posuit in auditu, neque ista hausit imaginatio de |auditu, intellectus non est dispositus ad E r3orb

acquirendum scientiam de futuris, quae adhuc in auditu, affatu et imaginatione non fuerunt. 8. DE SPECIE FLAMMAE

430

455

I. In capitulo de specie lapidis ostensum est, quod quattuor sunt modi speciei, scilicet quattuor scalones. Primus scalo est realis et per se |existens ; quoniam posito, quod anima non esset, adhuc ipse esset; sicut ista flamma et illa, quae conueniunt in specie et sunt in numero differentes. Secundus scalo est sensibilis per uisum et tactum, etiam per affatum et auditum. Tertius est per imaginationem, quae imaginatur istam flammam et illam. Quartus est per intellectum, qui intelligit, quod ista flamma et |illa sunt idem specie. Et ideo sicut intellectus incipit

M

TON

R 12V?

ascendere in primo scalone, scientiam faciendo, sic descendit ad 440

primum scalonem, scientiam perficiendo. Sed dubitat intellectus de illa specie, utrum | sit mentalis tantum et non realis. Sed descendit ad affatum et auditum et ad imaginationem; cum quibus se adiuuat, quoniam affatus uere nominat ipsam speciem esse, et auditus uere audit, et imaginatio uere imaginatur illud

i idem. Intellectus considerat, quod si istae tres potentiae obiectum uere habent, quod ipse melius debet habere, cum sit potentia altior et potentior. 2. Dum intellectus habet speciem ueram et realem, quaerit : Vtrum per illam speciem intelligat realiter ipsam flammam du450 bitando. Ratio, quare cadit in dubitationem, est, quia flamma est inuisibilis et intangibilis. Sed tunc se adiuuat intellectus cum sensibus,

455

scilicet

cum

affatu

et auditu.

Affatus

autem

dicit

flammam, et auditus audit illud, et imaginatio imaginatur illud idem. Et tunc considerat intellectus, quod ipse flammam realem attingit instrumentaliter cum sensibus supra dictis; sicut homo attingit mortem leporis, quando cum lapide et manu leporem

424/425 Dist. IIT c. 8-10.

— 431 Dist. II c. 8.

424 subsequentibus — capitulis] oz. E; subsequentibus in capitulis F ; sequentibus G ;subsequentibus in Q — scilicet] o». U.$ — subsequentibus] sequentibus X»

425 ista adhuc] adhuc ista E

X» T M; adhuc ita F ; adhuc

(affatus) ista B ; istud (affatus) adhuc. ^ 433et]ow. RW! 438idem] ididem M ;de eadem P ; eadem R. ; de N ;eiusdem (speciei) U —— 450 flamma] oz. UG; species H.$ ORI; illa species PNYF . 453 flammam] species RW 454 idem] ididem UM ipse — realem] ipse realiter flammam P; ipsa flamma realiter F.$

W 2ob

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

57

occidit. Ipse uero homo | est primum agens, attingens finem; manus et lapis sunt agentia instrumentalia et secundaria, eo quia

M

15vb

sunt mota per hominem, et non considerant finem mortis leporis,

nec exoptant. A simili intellectus attingit flammam primitiue, et habere scientiam appetit de eadem. Affatus, auditus et imaginatio istum non ha|bent appetitum. Et in isto passu apparet, quod bruta animalia non possunt facere scientiam, eo quia ipsam non appetunt, neque transeunt extra sensibile et imaginabile. 46 5 3. Iterum intellectus cadit in dubitationem ratione loci et

460

R 12vb

distantiae, homine existente in uno loco nunc, et flamma nunc in loco alio existente, considerando, utrum intelligat flammam reali-

ter aut mentaliter. Et ut exeat de dubitatione, et attingat, |quod intelligat rem, scilicet realiter ipsam flammam, descendit ad istud 470 exemplum: Homo cum uoluntate mouet se ipsum de uno loco in alium, mouendo pedes. Et sic cum uoluntate et pedibus mouet se

W 21?

et generat mouere ; a simili intellectus, licet homo sit in uno loco

47

^

nunc et flamma in alio, cum specie mouet se ad intelligendum rem, et generat intelligere. Et ad hoc concurrunt instrumenta, scilicet sensibile et imaginabile ; et sine istis instrumentis et sine suo motu scientia causari non posset, et esset in ignorantia semper permanens intellectus. 9. DE

GENERE

FLAMMAE

I. | Visus non attingit genus flammae, neque tactus, neque

M 1472

480 imaginatio

cum istis, sed bene cum affatu et auditu, quando affatus dicit absolute flammam, nihil plus ei addendo ; et auditus

istud audit absolute. Et |sic intellectus transit ad genus flammae, E 130V8 intelligendo ipsum. Sed dubitat: Vtrum attingat genus reale aut mentale? Sed tunc descendit ad uoluntatem, sororem suam, quae 48

^

appetit plus amare rem realem et substantialem, quam accidentia, et speciem eius. Ratio |huius est, quoniam in substantia est plus de bonitate et ueritate et etiam entitate, quam in ipso accidente. Et sic intellectus cognoscit, quod sicut uoluntas transit ad rem substantialem et realem diligendo, sic ipse transit ad substantiam

457 primum agens] primus agens E; primo agens PN —— 459 finem mortis] mortem PN; finem, mortem E 460 exoptant] optant UGL H $ RW; expectant PN BQ; desiderant v — 463 facere] habere PN —— 465 intellectus — dubitationem] intellectus in dubitationem cadit LLH.$ Q ^ intellectus cadit] est intellectus PN T ;intellectus WW —— dubitationem] dubitatione PN F?LL?M?H? ratione] oy. UM RW 466 homine existente] hominem existentem RW nunc, et flamma] nec et flammam R ; nunc, et flammam U W'; oz. G

467

existente] existentem O RW' —— 471/472 mouet se — mouere] se generat mouere P?IN — 481 PN . 480benecumaffatu] cum affatu bene M ; tamen cumaffatu 486 speciem] ER;ZRs 484 mentale] intentionale flammam] flamma F species IN RW ; mutil. P

487 etiam] oz. E ; de U; add. de RW

R 1578

58

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

49o intelligendo; alioquin uoluntas scientiam generaret sine intellectu ;quod est impossibile.

2. Quoniam intellectus est coniunctus in homine cum imaginatione, uisu etiam et cum tactu, et genus flammae non potest attingere per uisum nec per tactum, phantasia siue imaginatio 495 infirmatur, eo quia non potest apprehendere genus per uisum nec per tactum. Et illa infirmitate infirmatur intellectus, et dubitat,

u|trum genus flammae sit ens reale aut non. Sed tunc descendit ad istud exemplum : Quando patiens est infirmus per nimiam caliditatem, medicus curat ipsum cum contrariis, scilicet cum cibariis frigidis et potibus. A simili | intellectus recurrit ad affatum et auditum.

W z1P

M

141b

R

151b

Qui affatus uere dicit, quod flamma est ens reale, et

auditus uere audit. Et sic imaginatio sanatur per affatum et auditum, cum quibus imaginatur uere flammam esse genus reale. Et ex consequenti sanatur intellectus, et exit de dubitatione supra 5o

^

dicta. Et tunc intellectus insinuat affatui, ut dicat sic: Si flamma

non esset genus reale, ista flamma et illa non essent idem specie realiter, eo quia species realis sic sine genere reali esse non potest, sicut nec indiuiduum sine specie esse potest. IO. DE

ENTITATE

FLAMMAE

I. Probatum est, quod flamma est species realis, et sic de genere. Vnde sequitur, quod flamma sit ens reale absolute, compositum ex materia et forma ; |sine qua materia et etiam sine forma flamma non posset esse ens absolutum. Sed tale ens non est uisibile neque tangibile, sed est affabile, audibile, imaginabile et intelligibile. 5:55

2. Dum sic intellectus considerat ens absolute, considerat, cum

ipsum ens, scilicet flamma sit idem cum sua essentia, scilicet cum flammeitate, et quia ista sunt inuisibilia et intangibilia, dubitat,

quousque descendit ad particularia sensibilia, et colligit ea, quae dicta sunt in capitulis supra dictis, ascendendo de scalone in $20 scalonem usque ad genus. Et tunc intellectus affatui insinuat, ut dicat, quod essentia et esse in talibus |non conuertuntur, nec sunt

idem, eo quia essentia est superius, et esse inferius, sicut abstractum super concretum ; in quo concreto est essentia sustentata ; et

490 uoluntas scientiam] scientiam uoluntas M; uoluntas substantiam Q RIW ; scientiam (generaret sine intellectu) uoluntas. 493 etiam et cum] et etiam

Q RW; etiam cum E F $; etiam et T'; et etiam cum G ; et Uv

genus] a4Z. flammae RW BYUKFLTHJSQW; om. X

495

501 Qui] Quando PNGR; Quoniam . 503 flammam esse] esse flammam RW;

flamma est F; flammae P ; flamma esse $; esse T

506/507 idem — realiter]

ididem specie realiter M ; eiusdem speciei realiter U ; idem in specie realiter T ; de specie.9;om. X 508esse]add.non PN E 510/511 est species — flamma] E;inmarg.M;om.PN . 511sequitur| consequitur RW —— 512 flamma] oz. PNRW 513possetesse] potest esse P; potest N — 516 idem] ididem M; muli.P 522superius|] superior M esse] a7. est EM

M

I4 v9

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

59

quidquid habet concretum, habet naturaliter per ipsam essentiam. 3. Dum sic intellectus apprehendit, | considerat dubitando: Vtrum sicut anima et corpus constituunt tertium, scilicet hominem, qui non est anima neque corpus, sic sit aliquod ens superius supra essentiam et esse, quod non sit neque essentia neque esse? Et

9:2)

W 222

tunc descendit, et affatui insinuat, ut dicat, quod supra essentiam

Jg

et esse aliquod ens realé non potest esse; quoniam si esset, non esset essentia neque esse. Tunc intellectus cognoscit, quod imaginatio est fallax, quae mouit ipsum ad considerandum hoc, quod dictum est, |eo quia imaginatio imaginatur, quod duae res numero E 130v 53 ^ differentes possunt componere tertium, quod non est res illa neque ista, ex quibus componitur. Et hoc imaginatur in omnibus esse uerum. Sed intellectus iudicat, quod hoc in omnibus non est possibile, sicut | in essentia et esse. Sed est uerum in aliquibus, R TENES sicut in anima et corpore, et sicut in duabus lineis, quae consti540 tuunt unum angulum ; et sic de aliis suo modo. 4. Iterum imaginatio facit cadere in dubitationem intellectum. Quae imaginatur, quid est differentia inter essentiam et esse. Et sic considerat, quod differentia sit quoddam ens commune supra essentiam et esse. Sed tunc intellectus reflectit se supra suam 545 naturam et demonstrat affatui, quod dicat, quod differentia intelligitur duobus modis. Quia una est communis, alia non; communis, sicut caliditas, quae est differentia communis igni et | aeri et omni calido, et talem differentiam intellectus inter essentiam et esse negat, etiam inter Deum et creaturam, inter bonum et 550 malum, inter uirtutem et peccatum. Non communis, sicut illa,

M

14vb

quae est inter essentiam et esse, quae se ipsis differunt ; et sic de

differentia, quae est inter Deum et creaturam, qui se ipsis differunt ; et sic de aliis suo modo.

5. Dum intellectus considerat illa, quae dicta sunt in duobus paragraphis praecedentibus, cognoscit, quod phantasia quandoque ipsum deuiat a linea recta, eo quia subicitur phantasiae, |quia credit ea, quae imaginatio eidem fallaciter repraesentat. Et tunc cognoscit, quod est obliquus per phantasiam, et deceptus. Et ratione istius deceptionis quandoque credit, quod est falsum esse $60 uerum, et etiam e contrario. Et tunc cognoscit causam, quare est creditiuus et dubitatiuus et positus in contingentia. Et tunc insinuat affatui, ut dicat, quod per talem modum ignorantia est sua inimica.

55

^

529 supra] super P? RW' —— 530 supra]super esse] neque essentia nec esse N E — 534 numero] N?E;et QRW . 545 quod]ut LRW — Qui NEUM . 552qui] quae PORW' — et]|oz. P

PN —— 532 essentia neque 542Quae] natura R W 547 communis] oz. PN E 556 ipsum] add. intellectum

subicitur] oz. K X ; subicit se P N B EF T; subicit se, corr. ex subicitur K

quia?] quae P — 558 obliquus] oblicus P M; oblitus N — 561in]om. N; add. ignorantia et U L H 5 Q RW'; add. in marg. ignorantia et in Y

W 229

60

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

IV De quarta distinctione | Quae est de planta

R

15vb

M

1519

I. ET PRIMO DE ACTV EIVS

Vegetatiua est sic in planta suo modo, sicut flamma in lichino. ; Sed quia uegetatiua est inuisibilis, intangibilis et ingustabilis, oportet nos exemplificare per res sensibiles, sicut per arborem, et per ea, quae consistunt naturaliter in arbore siue planta. I. Visus attingit radices arboris, truncum, brancas, ramos, folia,

flores et fructus. Et ratione istius uisionis intellectus indicat 1o affatui, ut dicat, quod a uegetatiua isti actus procedunt, scilicet radicare, | truncificare, brancare, ramificare, foliare, florere et fructificare, sic, sicut a flamma lucere et calefacere procedunt. Sed

miratur intellectus de hoc, et quaerit: Quae est causa, quare isti actus sunt in uegetatiua ? Et tunc intellectus descendit ad sensibi15 le, et ordinat istos scalones, scilicet elementale, uegetale, sensuale,

imaginale et intellectuale. Primi duo scalones sunt intrinsece in pomo, et isti sunt de sua essentia. Sensuale habet sex scalones,

quattuor particulares et duos uniuersales. Particulares sunt: Visus, odoratus, gustus et tactus. Et dicuntur particulares, eo quia 20 unus non attingit obiectum alterius. Duo uniuersales sunt : Affatus et auditus. Et dicuntur uniuersales pro tanto, quia affatus | W 232

potest obiecta sensuum particularium nominare, sic dicendo: Pomum est uisibile, odorabile, gustabile et tangibile. Et auditus est uniuersalis, eo quia hoc, quod affatus dicit, auditus ipse audit. | R 1478 25; Alii duo scalones, scilicet imaginale et intellectuale, etiam sunt

uniuersales, eo quia scalones alios apprehendunt imaginando et intelligendo. Per |istos octo scalones, qui sunt extra uegetatiuam, E 15178 descendit ad duos primos scalones, qui sunt de essentia uegetatiuae ; et deillis ascendit per medios scalones, ut de ipsis possit facere 3o Scientiam intellectus. 2. Dum sic intellectus praedictos decem scalones ordinauit, transit ad odorare, considerans, quae est causa eius in pomo, cum

elementa non sint per se et proprie odorabilia nec etiam uegetabilia. |Sed tunc descendit ad tangibile, considerans, quod tactus in

3; pomo attingit frigiditatem et ponderositatem. A simili odoratus,

5et]om. EM .— "7consistunt] existunt PN — 9 fructus] fructum NEM 10 ut dicat] a42. zn zarg. K; om. ML 11radicare] radificare RW — et] om.PNM 12fructificare] P; oz. N 16intrinsece] intrinseci RW! — 21 quia] quod P 23/24 auditus est — dicit] o». P 25 imaginale] M; imaginabille PN E RW intellectuale] intelligibile PN RW 27 octo] dictos RW . 29/30 facere scientiam] scientiam facere M ; scientiam (posset) facere RI 32 odorare] odorem PN

M

r5rb

120. DE ASCENSV' ET DESCENSV INTELLECTVS

6x

in quantum est sensus, attingit in pomo odorem, ipsum similitudinarie hauriendo; non quod odor sit de essentia pomi, sed est species acquisita in odorabili; quod est de essentia odoratus, posita in ipso odorabili per odoratiuum, mediante aere ; actus uero est odorare, qui est proprius actus odoratus. Et in isto passu apparet, per quem modum intellectus cum magna difficultate facit de hoc scientiam, eo quia non potest apprehendere, quid est illud, ex quo odor attrahitur ;sed faciliter facit scientiam de eo, quod attingitur per tactum, eo quia tactus de frigiditate pomi extrahit 4 ^ speciem siue similitudinem, ipsam sentiendo. 3. Dum sic dolet intellectus, eo quia non potest clare apprehendere, quae est causa ipsius odorare in pomo, cognoscit, quod perfecte non cogitauit. Sed tunc recordatus est, quod sicut flamma, quae est |in actu, deducendo flammam, quae est in potentia, W 23b

ad actum, ex|pellit fumum, sic uegetatiua, quae est in pomo in

R

141b

actu, deducendo uegetatiuam, quae est in potentia, ad actum, de

primo scalone expellit fumositates ; quae quidem sunt subiectum odoris, aere mediante illas fumositates attrahente.

4. Gustus attingit in pomo saporem, ex quo causat sapere. Intellectus uero quaerit : Vtrum sapere sit actus gustus aut pomi ? Et tunc descendit | ad uisum, qui uidet in uno tempore pomum uiride et in alio maturum. Gustus, dum pomum est uiride, non inuenit in illo saporem delectabilem ;Sed quando est maturum,

inuenit saporem delectabilem. Et tunc cognoscit intellectus, quod 6o

sapere est actus gustus, et sapor est sic subiectum gustus, sicut

odor odoratus. Tunc intellectus quaerit : Vtrum sapor sit ex parte uegetatiuae aut elementatiuae ? Et tunc iterum descendit intellectus ad gustum, qui inuenit in pomo saporem, et non in flamma; et iudicat, quod sapor est passio uegetatiuae, et non elementatiuae. 6 ^ Sed miratur intellectus, quo modo elementatiua et uegetatiua sunt in pomo assituatae. Et tunc descendit ad uisum, qui uidet in insertione, quod planta piri inseritur in pomario, et planta piri ad se trahit naturam pomarii, et in sua specie ponit illam. A simili sapor est a uegetatiua ;quae uegetatiua transmutat elementati-

79 uam in suam speciem et naturam uegetando ; et sic sapor genera-

tur.

5. Tactus tangit ficum uiridem et duram; et in alio tempore, dum ficus est matura, tactus attingit in ipsa mollitiem. Tunc

36/37 ipsum similitudinarie] ipsam similitudinem P U H.$ Q RW'; ipsum similitudinem T; ipsiussimilitudinem N —— 38quod]quae P ^ 41/42facit de hoc] de hoc facit R; facit W' —— 43 attrahitur] attrahit speciem RW — 44 attingitur] attingit RI — 50 expellit] exemplum NN —— 58 inuenit] 222. in illo EM RW ;sapor Y ^ 62descendit] ascendit R — 63 é61iodor|uapor PR GW/;nontamen M — 67insertione] oz. qui]adZ.etiam L RW/ ^ 64etnon]et U;insitione (/)M;insertione K;insertionem T —— 68sua specie] suam speciem

M

Q5

62 ; ^

8o

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

intellectus quaerit: Vtrum durities et mollities sint de naturae elementatiuae aut uegetatiuae ? | Et tunc intellectus | recordatus W 242 R I4V9 est, quod flamma est mollis per aerem et per ignem, et ignis est digestiuus et aer impletiuus, et lapis est durus per terram et per aquam ratione restrictionis. Et tunc iudicat intellectus, quod durities est de natura aquae | et terrae, et mollities de natura ignis et M 15vb aeris ; sed illa natura subintrat naturam uegetatiuae, eo quia ficus est de genere uegetatiuae.

6. Iterum descendit intellectus ad potentiam uisiuam. Et propter hoc, quod apprehendit in arbore, intellectus quaerit: Vtrum radicare, truncificare, brancare, foliare, florere et fructificare sint 8^

9o

ex parte uege|tatiuae uel elementatiuae. Et quia uisus non uidet in E 15115 flamma neque in lapide istos actus, intellectus iudicat, quod isti actus sunt actus uegetatiuae, uegetando et transmutando habitus et situm et scalonem primum in secundum, scilicet elementale in uegetale; quod uegetale uiuit sic de elementali in arbore, sicut flamma candelae uiuit de cera in lichino. 2. DE PASSIONE

PLANTAE

I. Passiones plantae sunt duplices. Quaedam enim sunt propriae, et quaedam appropriatae; et de hoc habet mediante uisu experientiam intellectus. Propriae passiones uero sunt hae, scilicet 9 ^ radicabilitas, truncabilitas, brancabilitas, ramificabilitas, folifica-

bilitas, florificabilitas et fructificabilitas. Tales enim passiones intellectus per uisum non attingit in flamma nec in lapide, sed in arbore tantum. Passiones uero appropriatae arboris siue plantae sunt hae: Visibilitas, augmentabilitas, mutabilitas; et sic de aliis

suo modo. Et tunc intellectus quaerit: Vtrum passiones appropriatae de propriis oriantur ? Et tunc descendit ad imaginationem, quae imaginatur, | quod uegetatiua et sensitiua non sunt R 14vb eaedem specie ; | qua de causa appropriatae passiones de propriis M 16r& nullatenus oriuntur. IOS 2. Odorabilitas est passio pomi. Tunc intellectus | quaerit : W 24? Vtrum illa passio sit propria aut appropriata ? Et tunc intellectus cum uisu et imaginatione discernit differentiam inter sensitiuam et uegetatiuam, et iudicat, quod odorabilitas non est propria passio pomi, quoniam sine odoratu odorabilitas esset frustra posita IIO in pomo naturaliter ;quod est impossibile. IOO

80 illa] ista PN 87 sunt actus] oz. PIN 88 in] et .N 88/89 elementale in uegetale] oz. U; elementale ad uegetale PN ; elementale in uegetabilem Q; elementalem in uegetalem RW —— 95 truncabilitas] oz». PN ; truncibilitas M ^ 95/96 folificabilitas] foliacabilitas W'; oz. PN TQ 96 florificabilitas et] oz. Y TM et] oy. PNBUKGLH3$Q enim] oz. ULMRW

RW; mutil.

103 eaedem] eadem B Y U L T $ Q ; sub eadem N F ; in eadem

P ^ 107 imaginatione] a4. attingit et P

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

63

3. Iterum intellectus quaerit mediante gustu : Vtrum gustabilitas sit propria passio pomi? Et per hoc, quod dictum est supra, certificat se, tenendo negatiuam. Sed tunc quaerit: Per quem modum gustabilitas est qualitas appropriata pomo? Et tunc II ^ descendit ad affatum et auditum. Affatus dicit, quod pomum est gustabile, et auditus hoc idem audit ; et sic gustabilitas est passio , attributa pomo per accidens. Et de hoc intellectus facit scientiam, mediantibus sensibus modo dictis. Sed adhuc quaerit intellectus : Quae est causa, quare pomum est gustabile ? Et tunc descendit ad uisum, mediante quo intellectus intelligit, quod animal est ens altius et nobilius quam pomum in bonitate, nobilitate et uirtute. Et sic iudicat, quod pomum est gustabile, ut animal de ipso uiuat. 4. Pomum est tangibile per tactum. Et tunc quaerit intellectus : Vtrum tangibilitas sit propria passio pomi ? Et tunc descendit ad I2 j uisum, mediante quo | intellectus cognoscit, quod differentia est inter uegetatiuam et sensitiuam. Ratione cuius intellectus cognoscit, quod tangibilitas non est de genere uegetatiuae, sed sensitiuae; quoniam si non esset animal, numquam pomum esset tactum. Sed tunc quaerit intellectus: Per quem modum pomum est 130 tangibile ? Et tunc |recordatur, quod pomum est durum, frigidum et ponderosum, et istis mediantibus pomum tangibile est per

M 16rb

R

rore

tactum. Sed adhuc quaerit intellectus: Cuius sunt passiones ista

tria? Et tunc cum imaginatiua et tactiua cognoscit, quod ista tria | W 258 sunt propriae passiones uegetatiuae et elementatiuae. Vegetatiuae, quia sunt in pomo sustentatae et genitae ; elementatiuae, quia

ipsius sunt propriae qualitates. 3. DE ACTIONE PLANTAE I. Recordatus 140

est intellectus

cum

memoria,

sorore

sua,

de

passionibus plantae. Et per ea, quae cognouit per passiones et per actus ipsius plantae, scientiam de actionibus dictae plantae facit ipse. Et tunc insinuat affatui, quod dicat, quod actiones plantae sunt radicatiuitás, trunci|ficatiuitas, brancificatiuitas, ramificatiuitas, folificatiuitas, florificatiuitas et fructificatiuitas. Tamen

14 ^

dubitat intellectus: Vtrum in planta sint ita cito actiones sicut passiones ? Et tunc descendit ad imaginatiuam, cum qua insinuat

112 De passione plantae: Dist. IV c. 2 patagr. 2. 116 idem] 112 supra]superius PN — 113 negatiuam] uegetatiuam P ididem M; oz. QRW' — 121 quam pomum] pomo Q RW'; muti. P — 122 125/127 differentia est — quod] oz. UPN gustabile] in zarg. M; om.PN F MRW' — 142brancificatiui129 tunc] adhuc RI; ;oz.M . 132sunt]sint tas] brancatiuitas N E F; sutil. P — 144/145 actiones sicut passiones] passiones sicut actiones RI,

E-151Yv9

64

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

affatui, ut dicat, quod in arbore non potest esse ante actio quam passio, eo quia relatiue se habent. Verumtamen in pomo ante est color et |sapor et frigiditas, quam uisibilitas et uisitiuitas ; et sic de M 16va aliis. Ratio huius est, quia talia sunt ex parte sensus, qui cum 150 planta non sunt idem specie. 2. Dum sic intellectus considerat, descendit ad uisum. Qui uidet archam, deductam de ligno per artificem. Et tunc dicit affatus, quod archa fuit ante in potentia in arbore, quam in fieri per carpentatorem, et etiam quam in facto esse. Et tunc quaerit : Quis 155 posuit ipsam ante in potentia in ligno? Et recordatus est de flamma. Quae fuit ante |in potentia in lapide, quam esset deducta R r15rb ad actum per hominem cum ferro. Et de hoc etiam dubitat. Et non potest se iuuare cum imaginatione et cum sensu, eo quia causae sunt inimaginabiles et insensibiles. Sed tunc reflectit se supra 160 suam naturam, quam habet altiorem quam potentiae inferiores. Tamen aliquantulum iuuat | se cum uisu et cum imaginatione ; W 25b quoniam per hoc, quod uisus uidet et imaginatio imaginatur, cognoscit intellectus, quod homo est in altiori gradu nobilitatis, quam aliquod aliud animal. Et tunc iudicat, quod archa est posita 165 in ligno in potentia ; et sic de flamma in lapide, propter seruitium hominis, qui indiget archa et flamma, quantum ad suum uiuere. Et sic cognoscit intellectus, quod agens uniuersale naturale et ipse Deus sunt causae, quibus archa et flamma sunt positae in potentia in lapide et in ligno; et si homo non esset, ista in potentia posita 170 essent frustra. Et de hoc facit scientiam intellectus. 4. DE NATVRA PLANTAE

In natura plantae consideramus quattuor scalones, |cum quibus et in quibus intellectus descendit et ascendit, apprehendendo naturas istorum, ut scientiam facere possit. Scalones uero sunt isti,

17 ^ scilicet uegetatiuum, uegetabile, uegetare, et subiectum, quod est

18o

elementum compositum. In quo subiecto attrahendo humidum nutrimentale, ex quam humidum radicale appellamus. I. Visus uidet granum seminatum nunc uidet truncum. Et sic de nunc in nunc

agit uegetatiua, de ipso quo uiuit uegetatiua ; in terra, et in alio nunc apprehendit in arbore

146/147 ante actio quam passio] ante passio quam actio YKXFL THSQRW; passio citius quam actio E R4 Z Rs; actio ante quam passio U ; passio ante quam actio G 148 et!] quam PN uisibilitas et uisitiuitas] intelligibilitas et uisitiuitas M ; uisibilitas et intelligibilitas et uisitiuitas RW ; uisibilitas, intangibi-

litas et uisibilitas I. 153 in fieri] fieret PIN ; corr. ex facto R.—. 157 non] oz. RW 159 inimaginabiles] imaginabiles N R 165 lapide] lampade E 168 causae, quibus] M; causa, quibus RW'; oz. E ; cf. 166|169 quibus atcha — potentia] potentiae PN ^ positae] posita RW —— 170 essent frustra] frustra essent PM 176 elementum] elementatum RW ipso] ipsa JW 178 quam] quod P? N E?M 179 et] oz. PN

M 16vb

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

65

radices, truncum, brancas, ramos, folia, flores et fructus. Et tunc

18

^

intellectus per hoc, quod uisus uidet, cognoscit, quod arbor fuit prius naturaliter in grano in potentia, et post | est ad actum deducta naturaliter. Et tunc intellectus iudicat, quod natura plantae prius fuit in potentia, et post est deducta ad actum ; et de hoc facit scientiam intellectus.

R 15và

2. Dum sic intellectus considerat, iterum quaerit : Quis est ille,

qui primo posuit in grafio arborem in potentia siue plantam ? Et tunc descendit ad uisum, et cognoscit per hoc, quod uisus uidit, 190 quod agens naturale |posuit ipsam arborem in potentia in grano, W 262 ut species multiplicaretur et non deficeret. 3. Iterum intellectus quaerit : Vtrum sit finis altior, quare arbor est posita in potentia in grano, quam finis modo dictus? Et tunc recurrit ad uisum, qui uidet, quod animal est ens altius et nobilius in potestate, uirtute et bonitate, quam ipsa planta. Et tunc per hoc ^ 19 intellectus iudicat, quod finis nobilior et altior est, quare planta est M 1772 posita in potentia | in grano, scilicet ut seruiat | animali quo ad E 131v suam uitam et etiam sanitatem. 4. Dum sic considerat intellectus, cadit in dubitationem, consi200

20

^

derando, quod planta non curat de uita animalis, eo quia non habet intellectum. Sed tunc intellectus reflectit se supra suam naturam, et considerat, quod aliquis est actor potens et dominator super plantam, in quo est intellectus et iustitia; qui creauit plantam propter seruitium animalis. Iste actor ab affatu Deus appellatur gloriosus. 5. Iterum cogitat intellectus, et quaerit: Quomodo uegetatiua agit in subiecto? Et tunc descendit ad memoriam, sororem suam. Quae recordatur de exemplo de flamma ; quae uiuit de cera, per lichinum attrahente flammam, quae est in potentia, et ipsam ad actum deducendo. A simili uegetatiua, quae est in arbore in terra

radicata, deducit de potentia ad actum uegetatiuam. Quae est in potentia in |elementato siue subiecto, uegetando terram, aquam,

ignem et aerem in sua specie, uegetatiua attrahente naturam 208 De naturae plantae: Dist. IV c. 4 paragr. 7. 183 prius] primo PN; om. F et post] postea PN; et postea WW. — 185 post] postea PN FL RW .— 189uidit]| uidet UL RW — 195 per] propter PN hoc] ad4. quod BULMH.S$QW 195/196 per hoc — quod] oz. F 196/197 quateplanta grano] PNBKGXF LM . 196quare] quam U 5; add.ipsa Y ^ 197inpotentia] oz. T ; quare posita est planta in grano in potentia ER;; quate positus est in potentia (add. in Q) planta in grano HQ RW'; quare posita est planta in potentia in grano Z Rar — 202 actor — dominator] altior potens et dominator v; altior ordinator potens F; actor et dominator potens BYKGXTHJSQRW; actor aut dominator potens U — 203 super] supra LMRW 212aquam]ad4.et EF LM | 213in sua specie] in suam speciem P;adsuamspeciem N ^ uegetatiua] uegetatiue R ; uegetatiuo E M; uegetandoX

R

15vb

66 21

^

220

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

subiecti, et ponente ipsam in sua propria passione, quae est uegetabile, mediante uegetare, quod est proprius actus suus. Et hoc per uiam generationis, quia multiplicatur species uegetatiuae, et corrumpuntur et priuantur habitus et situs elementorum; tamen eorum essentiae nullatenus corrumpuntur. | Et de hoc W 26b miratur intellectus, quo modo potest esse. Sed recordatur de exemplo, dato in distinctione lapidis, in qua dicitur, quod triangulus de argento et quadrangulus de auro, quando inuicem funduntur, destruuntur situs eorum et habitus, sed non essentiae eorum.

22 ^

6. |Considerauit intellectus per ea, quae apprehendit de natura M 171b plantae. Et cognouit, quod ipse apprehendit naturam plantae realiter ; sine qua apprehensione non posset generare. Et dum sic considerat, temptat se ipsum et potentias inferiores, utrum sit dubitatiuus aut creditiuus, et utrum sensibile et imaginabile, etiam elementatiua et uegetatiua, destruant ei scientiam, quam,

230

ut dictum est, acquisiuit, atque cogant ipsum ad habendum ignorantiam de praedictis. Intellectus uero non sentit se ligatum atque coactum per potentias inferiores. Et sic cognoscit se certum et uerum. Et si accidit ei ignorantia de praedictis, ipsemet est in causa, eo quia non est inuestigatiuus, sed ipse est otiosus. 5 DE SVBSTANTIA

ET ACCIDENTE

PLANTAE

I. Sensus attingit in pomo nouem praedicamenta accidentium ; sicut tactus quantitatem, qualitatem, scilicet frigiditatem, etc. Gustus etiam attingit saporem. Tactus |etiam attingit relationem, R 1618 scilicet aequalitatem, quoniam aequaliter attingit hic et nunc frigiditatem, ponderositatem et duritiem. Item gustus attingit in 240 pomo actionem et passionem, scilicet frigiditatem et dulcedinem et amaritudinem, cum quibus gustus sentit passionem. Visus in pomo apprehendit habitum atque situm, etiam locum et tempus, eo quia hic et nunc uidet colorem pomi. Et ideo per hoc, quod sensus attingit de pomo, cum imaginatiua et cum affatu et auditu 24 ^ facit de ipsis scientiam intellectus. 2. Per hoc autem, quod intellectus cognouit accidentia |esse in W 272 25 j

220 Dist. II c. 5 paragr. 6 (De substantia et accidente lapidis). 215 uegetabile] uegetabilis PIN uegetare, quod] uegetatiua, quae P 216 generationis] 47. et corruptionis. Per uiam generationis P ERW multiplicatur] multiplicantur RW 217 corrumpuntur et priuantur] corrumpitur et priuatur PNBYKGXFT priuantur] generantur U 218 essentiae — corrumpuntur] essentia nullatenus corrumpitur GF 222 non — eorum] essentiae eorum non PN 225 posset] potest PN 227 sensibile] sensibilis P ^ imaginabile] imaginabilis P —— 229 atque cogant] ut cogant (corr. ex aut cogant) R ; aut cogunt I/; atque cogitant O — 239 Item] Iterum PN EM

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

67

pomo, et hoc mediantibus illis, quae dicta sunt, cognoscit, quod | M 177? pomum est substantia. Quia si non, accidentia essent sine substantia ; quod est impossibile. Sed dubitat intellectus, et quaerit : Quid 250 est illud, quod primo intelligitur, uel substantia, uel accidens ? Et

tunc descendit ad tactum, qui in pomo apprehendit quantitatem, qualitatem et relationem. Et species repraesentantur imaginationi; et imaginatio |species istorum accidentium intellectui reprae- E 13278 sentat. Cum quibus accidentia primo intelligit, deinde transit ad cognoscendum substantiam intellectus. 3. Dumintellectus hoc considerat, quaerit : Vtrum uisus, uidens

colorem pomi, apprehendat coloratum? Et tunc descendit ad uisum, qui uidet in pomo rubeum colorem et croceum separatim et distincte. Ratione cuius uisionis sensus communis sic iudicat per 260 uisum

differentiam inter colorem et coloratum, sicut mediante

gustu iudicat differentiam inter dulcedinem et dulce, et amaritudinem et amarum. Et ideo intellectus cognoscit, quod uisus simpliciter colorem attingit et non coloratum. Et | tunc iterum quaerit intellectus : Qui facit de colorato scientiam ? Et tunc descendit ad 265 uisum et ad imaginationem. Cum quibus cognoscit, quod ipsemet facit scientiam de colorato mediantibus illis, quae modo dicta sunt ; quoniam uisus repraesentat colorem, et imaginatio imaginatur differentiam esse inter colorem et coloratum. Et tunc intellectus cognoscit coloratum, scilicet ipsum pomum. 4. In pomosunt duae essentiae substantiales, scilicet uegetatiua 270 et elementatiua, quae differunt specie. Tunc quaerit intellectus: Quo modo in uno pomo sunt duae essentiae et substantiae sic dif|ferentes, constituentes unam

substantiam, scilicet unum

po-

R 161b

M

17vb

mum ? Et | tunc descendit ad auditum, qui audiuit in locis supra W 275 dictis, quod pirus, inserta in pomario, cum pomario facit unam 275 arborem continuam, et tamen pirus et pomarius sunt specie differentes. A simili uegetatiua et elementatiua in pomo faciunt unam substantiam continuam suo modo. 6. DE SIMPLICITATE ET COMPOSITIONE 280

PLANTAE

r. Visus in pomo simpliciter attingit colorem, odoratus odorem, etc. Et sic intellectus cum imaginatione et per hoc, quod uisus in pomo uidet, cognoscit, quod in pomo sunt accidentia simplicia. Tamen quaerit :Vtrum illa accidentia insimul componantur ? Et tunc descendit ad uisum, qui uidet aerem illuminatum, in quo lux

248/249 substantia] subiecto P E Q;oz. U — 249Quid|QuodP E — 252 repraesentantur] repraesentatur N E IW; om. U.X 258 separatim] separatum PNR;separatis U — 259/260 per uisum] os. P — 260 coloratum] adZ. per uisum P 261 gustu] R; tactu PNEMW 264 Qui] Quis N ; mutil. P 273 substantiam] corr. in marg. ex speciem K; speciem UGL MH.$QRW 280 simpliciter] oz. PN 283 insimul] simul M; inuicem U

68

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

et diaphanitas componuntur. A simili in pomo color aeris et color ignis et terrae componunt tertium colorem; et sic de aliis suo modo. 2. Dum intellectus habuit notitiam de compositione accidentium, quaerit de compositione substantiae in pomo. Et tunc recolit 290 per suam sororem memoriam de eo, quod dictum est in distinctione lapidis et flammae de |simplicitate et compositione substantiae. Et tunc cognoscit, quod in pomo sunt quattuor substantiae simplices elementorum, quae componunt unam substantiam elementatam. In qua substantia uegetatiua est sic sustentata suo modo, sicut flamma candelae in lichino. Qua de causa sequitur compositio in pomo ipsius elementatiuae et uegetatiuae. Quae 285

R 16v8

uegetatiua sic uiuit de elementatiua, sicut flamma uiuit de cera ; et

quando elementatiua deficit, uegetatiua non uiuit. 3. |Post haec autem desiderat intellectus ascendere ad uegetati- M 18718 300 uam, et cognoscere: Vtrum ipsa sit essentia simplex aut composita? Et adiuuat se cum auditu, qui audiuit, quod in pomo sunt actus, passiones et actiones. Et ideo intellectus per hoc, quod auditus audiuit, considerat et cognoscit, quod in uegetatiua sunt uegetatiuum, uegetabile et uegetare, quae sunt de sua essentia 305 naturaliter ; et ista tria |diuersa sunt in numero, sed idem sunt per W 288 essentiam. Et ratione istius identitatis essentiae uegetatiua non componitur ex istis, quoniam compositio non fit nisi ex diuersis essentiis. Et in isto passu apparet, per quem modum | intellectus E 1521b uegetatiuae essentiam simplicem apprehendit, sua simplicia 310 concreta cognoscendo, scilicet uegetatiuum, uegetabile et uegetare, cum quibus habet naturam, et in motu est posita naturali.

4. Item intellectus quaerit : Vtrum ipsa essentia uegetatiuae sit substantia; 315)

quoniam

si substantia

sit, oporteret,

quod

sit

composita ex materia et forma? Et tunc intellectus descendit ad imaginationem, quae imaginatur, quod differentia est inter substantiam et essentiam. Quoniam essentia ratione altitudinis abstractionis non subicitur accidentibus; substantia uero, quae non est ita alta, subicitur accidentibus. Et ista substantia est composita ex materia atque forma ; sine quibus accidentia | in ipsa non

320 possent esse sustentata.

5. Adhuc intellectus quaerit: Per quem modum accidentia simplicia et substantiae simplices in pomo componuntur ? Et tunc descendit ad sensum communem et ad sensus particulares ; sicut 290 Dist. II c. 6 (De simplicitate et compositione lapidis). (De simplicitate et compositione flammae).

^ Dist. III c. 6

285 color] add. aquae et PN — 299 ascendere] descendere PN — 310/311 uegetare] add. quae de sua essentia naturaliter sunt EMi R,Z Ra — 313sit!]sic (£) M; mutil. P — 317/318 substantia uero — accidentibus] o» PN E Mi R1Z Ra 320 possent] possunt PL ?RW

R 16vb

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

69

ad uisum, qui uidet in pomo colorem rubeum et colorem croceum. 32 ^ Sensus communis |uero est altior, quia color in communi est suum obiectum ; et sic de aliis suo modo. Et ideo intellectus per hoc, quod apprehendit cum sensu communi et cum sensibus particularibus, cognoscit, per quem modum substantiae et accidentia componuntur. Substantia enim in compositione tali est superior ratione 350 nobilitatis et maioris entitatis atque motus, et accidens est inferius isto modo ; tamen accidéntia sunt superiora ratione apprehensionis sensualis. Et sic superius et inferius miscentur et componuntur, ascendendo et etiam descendendo.

M 18rb

7. DE INDIVIDVITATE PLANTAE I. In pomo isto uisus uidet colorem terminatum et quantum per figuram. Odoratus in ipso attingit | odorem terminatum. Gustus uero saporem terminatum, et tactus quantitatem attingit et qualitatem terminatas. Affatus uero nominat et dicit, quod illa, quae dicta sunt, in pomo sunt terminata. Et auditus istud audit. 340 Et imaginatiua ista imaginatur. Et intellectus hoc intelligit consequenter. Et quia omnia ista in pomo isto hic et nunc sustentantur, intellectus cognoscit istud pomum esse indiuiduum siue indiuiduatum, et in tanto quod non potest diuidi in alium numerum. Et sic intellectus ascendit ad indiuiduum cognoscen34) dum, ut de ipso faciat scientiam. 2. Visus attingit in arbore septem partes principales successiue.

W 28b

Quae sunt hae, | scilicet radices, truncus, brancae, rami, folia, R 177à

flores et fructus. Et ratione istius uisionis intellectus | cognoscit, quod in arbore istae partes sunt indiuiduatae et generales respectu 25/6: illorum, quae in arbore generantur, scilicet istud pomum et istud ; quae fuerunt in istis partibus indiuiduata, quando fuerunt deducta de potentia ad actum. Et ideo mediantibus illis, quae uisus attingit, intellectus intelligit et cognoscit, per quem modum istud pomum et istud sunt indiuiduata per uiam generationis. Sed 555 miratur de hoc; quod ista pomarius multiplicat plura poma indiuidua hic et nunc, cum tamen sit in numero arbor una. Sed

tunc descendit intellectus ad imaginationem, quae imaginatur, secundum quod dictum est in capitulo immediate posito ante

358/359 De simplicitate et compositione plantae: Dist. IV c. 6 paragr. 2. 324 et colorem] om. P; et IN 332 sensualis] sensibilis PIN 335 terminatum] determinatum PN — 340 ista imaginatur] imaginatur G v; istud imaginatur H $ Q R ; idem imaginatur T'; illud imaginatur U ; imaginatur illud idem P ; imaginatur ista IN; imaginatur istud W/ —— 347 truncus] trunci RW 350 istud?] illud PN 354 et istud] M; et illud N; oz. PERW 351/354 quando — indiuiduata] oz;. P E F 355 ista] iste FRW; istud U

M 18v2

70 360

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

istud. Et cognoscit per ea, quae imaginatio imaginatur, quod in arbore sunt plura indiuidua, scilicet quattuor elementa, et quod arbor ipsa est elementatum indiuiduatum. Et cognoscit etiam, quod ibi est uegetatiua inserta, metaphorice loquendo, in ipso elementato, habens tria concreta sibi coessentialia et naturalia,

36 ^

scilicet uegetatiuum, uegetabile et uegetare. Adhuc cognoscit, quod uegetatiua |habet quattuor potentias radicales. Quae sunt : W 298 Attractiua, retentiua, digestiua et expulsiua, ut superius fuit dictum. Et sic intellectus cognoscendo, quod in arbore una sunt plures res, et ipsa est una, intelligit et attingit, quod per naturam unitatis suae producit unitates, scilicet istud | pomum unum et M 18vb

97O istud aliud pomum unum, etc., et ratione partium plurium, in ipsa

37

^

existentium producit plura naturaliter | arbor una. E 132v 3. Dum sic intellectus est altus in cognitione indiuiduitatis | R 171b arboris, quaerit : Quae est causa, quare arbor deficit et non semper durat? Sed tunc ipse recurrit ad exemplum de flamma supra dictum. Quae flamma tantum durat, quantum durat cera cande-

lae, aut oleum in lampade. Et tunc intellectus iudicat, quod in arbore est humidum radicale, id est uegetatiua, existens actu,

quae uiuit de humido nutrimentali, ueniente de potentia ad actum per uiam generationis et uegetationis. Et quia instrumenta anti380 quantur, exteruntur et debilitantur ratione motus, et euacuatur

terra, scilicet humor, et sic de aliis elementis suo modo, et hoc in

regione, in qua arbor est plantata, deficit materia et uirtus. Quibus deficientibus deficit humidum nutrimentale ; et deficiente humido

nutrimentali deficit humidum radicale, eo quia non habet, ex quo 385 uiuat.

4. Quia intellectus habet appetitum ad multiplicandum plures

scientias, ut exerceat suas uires, et ut sit multum altus, uult scire:

Quare hoc est, quod granum frumenti moritur in terra et corrumpitur, antequam ex illo grano grana plura alia generentur, et eS. pomarius non ? Et tunc descendit ad uisum intellectus, et cognoscit per hoc, quod uisus uidet, quod spica est corpus magis magnum quam granum ; sed non est sic de pomario et de pomo. |Et ratione M 19r

366/367 De actione flammae: Dist. III c. 5 paragr. 1.

— 374/375 C£. 208.

361 indiuiduatum] et indiuiduatum W'; et (oz. Q) indiuiduata Q R ; oz. E ; cf. nof. 359|361 359/361 per ea, quae — cognoscit] oz. E G W ; cf. not. 361 362 metaphorice] mechanice PN E G F ; mecanice Q ; metaphisice B?U X T 363 coessentialia] essentialia P 368 una] a44. et sic intellectus PN E 369 unitatis] uniuersalitatis P 370 istud — unum] illud pomum aliud unum P ; istud pomum aliud unum Y EKG X F T Q; id pomum unum aliud unum N; illud aliud pomum U — 380 exteruntur] exaruntur P ; excernuntur Q; extenuantur T'; exterminantur U G LL H ? W ; et terminantur R; ; eterminan-

tur(?) F;om.Z Ra» ^ 386multiplicandum] intelligendum RW PN . 392pomario] pomerio RI; pomariis PN

—— 389 illo] isto

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

395

400

INTELLECTVS

7i

istius maioritatis, quantitatis, habitus et situs non possunt in grano remanere, et moritur | granum, mortuo suo numero uel W 29b destructo. 5. Iterum intellectus appetit scire : Quae est causa indiuiduationis spicae in grano ? Et tunc intellectus iuuat se cum uisu, qui uidet flammam. Quare flamma est indiuiduum actu in can|dela, quod R 17"? indiuiduat aliam flammam et generat, quando illuminat lichinum lampadis. Quae flamma erat prius in potentia in flamma candelae ; et ista flamma candelae, quae est actu, flammam, quae est in se in potentia, deducit ad actum, ipsam extra se pellendo, dum lichi-

num illuminat lampadis supra dicti. A simili granum frumenti, quod 40

S

est

in terra

seminatum,

est

actu

indiuiduum,

habens

arborem siue spicam in potentia, quam indiuiduat generando et extra se ponendo, uegetatiua tamen transmutante terram et alia

elementa in speciem grani frumenti; quae quidem est mota per granum frumenti, sicut pars per suum totum. 410

6. Iterum intellectus appetit scire : Vtrum uegetatiua, quae erat in potentia in pomario, deducta ad actum in isto pomo ab arbore separato, sit humidum

radicale, uiuens in illo pomo de humido

nutrimentali? Et etiam : Vtrum sit filius humidi radicalis pomarii humidum nutrimentale? Et tunc ad uisum descendit intellectus, 41

EX

qui uidet, quod si una candela accensa extinguatur et sub alia candela accensa ponatur, tam prope, quod flamma candelae accensae extra se pellit aliam flammam, quae est sua | filia M 19rb indiuiduata, descendens per fumum et illuminans lichinum candelae suffocatae, ipsa uero flamma ueniens est indiuiduum primum in lichino radicatum, et uiuit de flamma, quae est in lichino in

potentia. A simili in pomo, quod teneo in manu, est humidum radicale, deductum in actum per pomarium, et ipsum uiuit de humido nutrimentali, quod est in pomo ; et uiuit tamdiu de ipso, | W 308 quamdiu durat materia humidi nutrimentalis. Et in isto passu intellectus cognoscit, quod in generatione | plantae, quando R 17vb 425 humidum radicale generat alium humidum radicale, quod generat in ipso humiduni nutrimentale, ex quo uiuit.

420

8. DE SPECIE PLANTAE

I. Affatus dicit, quod in pomo isto sensus particulares specialiter obiecta sua apprehendunt et attingunt ; sicut uisus | colorem, E 132Yb 402 pellendo] expellendo R ; oz. NN; muti. P 405 generando] a4. 412/413 pomarii humidum extrahendo et P — 411 sit] sic IW; sicut PN nutrimentale] et humidum nutrimentale pomarii E ; pomarii nutrimentalis IN ; pometii humidum nutrimentale U T H Q R ; pometii humidum nutrimentabile P?N KT; tamen prope, corr. ex tantum 415 tam prope] tamen prope W prope B ; tantum prope (?) U F ; tamen proprie G?L.M HQR W;om.$ — 416 pellit] expellit PN — est] adZ. in P — 421 actum] actu MRW se] oy. M 424 quod] o». NF 426 uiuit] uiuat JN

72

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

450 odoratus odorem, gustus saporem, tactus quantitatem et qualita-

tem et etiam relationem. Hoc etiam attingit in alio pomo ; et sic de aliis. Et ideo ratione istorum obiectorum specialium intellectus dirigit se ad cognoscendum species plantae, cognoscendo, quod istud pomum et illud conueniunt in specie, et differunt in numero. 2. Intellectus quaerit : Vbi imaginatio imaginatur species plan455 tae, quas sensus particulares non possunt attingere? Et tunc intellectus dirigit imaginationem, ut descendat ad imaginandum ea, quae particulares sensus in pomo | specialiter apprehendunt. M 19và Et sic intellectus cognoscit, quod imaginatio non imaginatur 440 speciem pomi siue plantae, sed tantum species, quas particulares sensus hauriunt de pomo ; quoniam imaginatio non potest imaginari sine figura, quantitate et qualitate, et huiusmodi. 3. Postquam intellectus notitiam habuit de plantae speciebus, quaerit :Vbi sunt illae species insensibiles sustentatae? Et tunc descendit ad imaginationem. Quae imaginatur in planta ista concreta coessentialia uegetatiuae, scilicet uegetatiuum, uegetabile et uegetare ;quae sunt in ista planta sustentatae, et etiam e conuerso. Et tunc intellectus iudicat, quod species nominatae sunt sic sustentatae in indiuiduis plantae dictae, sicut indiuidua in | R 1878 450 speciebus ;quae indiuidua sine speciebus nullatenus esse possunt. 4. Quia intellectus appetit habere scientiam de speciebus plantae, mo|uet affatum, ut dicat : Quae est causa, quare ruta mundifi- W 3ob cat oculos et sanat, et cepa destruit ipsos, et tamen conueniunt in

specie caliditatis et siccitatis? Et tunc intellectus descendit ad 455 uisum, cuius obiectum proprium est color. Et quia color uiridis est magis generalis in planta, quam alius color, cognoscit intellectus, quod ruta ratione uiriditatis intensae, quam habet, mundificat oculos atque sanat ; et quia oculus est aqueus a dominio et cepa colerica, ipsa destruit oculos, sicut inimicus inimicum.

5. Iterum intellectus quaerit: Si lactuca frigida et humida et , FOSa sicca et frigida |ponantur in uno electuario secundum aequale pondus et mensuram, quae istarum praeualet in electuario? Et tunc descendit ad auditum, qui pluries audiuit, quod lectuca est frigida per se, et rosa per accidens. Tunc iudicat intellectus, quod 465 illa planta, quae frigida est per se, est fortior quam illa, quae est frigida per accidens. Ratio huius est, quia frigiditas rosae est subdita siccitati rosae, et appetit frigiditatem lactucae, quae non

432specialium] spiritualium F 438specialiter] particulariter RW — 443 . notitiam habuit] habuit notitiam R ; habet notitiam M —— 447/449 et etiam e — sustentatae]| oz. P 450 indiuidua sine speciebus] oz. G F T; indiuidua (nullatenus esse possunt) sine speciebus RW —— sine] oz. E — 458 oculos] oz. P aqueus|aquaticus G— a dominio] et a dominio T ;a praedominio v; a domino PN; ad modum U? HQ RW ; admo Y GF; om. B 460 lactuca] lactuca, corr. ex lectuca K ; latuca PN L W'; lattuca Q ; lacthuca U; lectuca B.M;

letuca F T;letucta X ^ 465 frigida est per se] per se frigida PN EM

M

19vb

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

73

est subdita siccitati ; quae frigiditas lactucae attrahit frigiditatem rosae, sicut perfectum attrahit ad se imperfectum. 6. Iterum affatus dicit, quod medicus aequaliter ponit tres 470 plantas in electuario secundum pondus et mensuram. Quarum una est calida in quarto gradu, sicca in tertio, humida in secundo, frigida in primo ; alia est sicca in quarto, frigida in tertio, calida in secundo, humida in |primo; alia est frigida in quarto, humida in R 181b 475

tertio, sicca in secundo, calida in primo. Modo quaeritur: Quae istarum plantarum est praedominans in illo electuario? Tunc intellectus descendit ad auditum, qui audiuit in Med:?cina nostra,

quam fecimus, quod aqua est praedominans. Ratio huius est, quia aqua uincit terram, eo quia frigefacit ipsam, et terra uincit ignem, 480 eo quia dat ei siccijtatem. Vnde sequitur, quod aqua uincit ignem. W 512 Isti duo paragraphi, scilicet iste et alius praecedens, sunt utiles ad graduandum medicinas. 7. Visus uidet in arbore folia. Et intellectus quaerit: | Propter M 2orà quam utilitatem sunt in arbore? Sed per hoc, quod uisus uidet, 485 quod folia fructui praebent umbram, ut calor solis non destruat fructum, et etiam defendunt fructum quodam modo a frigore atque gelu; et sic cognoscit utilitatem intellectus. 8. Dum sic intellectus considerat, appetit scire: Vtrum planta | E 15578 habeat instinctum naturalem? Et tunc descendit ad uisum, qui 490 uidet, quod uites habent fila, cum quibus ligant se ad brancas arboris, ut ipsae ascendere possint et pondus uuarum sustinere. Item miratur intellectus, eo quia fila se dirigunt ad brancas, et

495

tamen non uident. Et ipse tunc cogitat, quod planta habet instinctum naturalem. Sed tamen quaerit : Qui dedit ei instinctum istum ? Et tunc credit, quod ipse Deus dedit ei, et agens uniuersale naturale.

9. | DE GENERE PLANTAE

R 18v2

I. Visus uidet pomarium et rosarium, quae differunt specie, sed conueniunt genere, eo quia quodlibet istorum est planta. Et sic $00

intellectus non addendo hic et nunc considerat, quod planta est

genus. Et hoc duobus modis, mentale et reale. Reale, eo quia causat, quod pomarius et rosarius conueniunt in genere ; mentale, eo quia intellectus haurit ipsum cum sensibus particularibus et cum

imaginatione

de subiecto,

scilicet de pomario

et rosario,

ATI Ars compendiosa medicinae (composita in Monte Pessulano, inter annos 1275-1281 ; Glal; Av 29; CA 5; Pla 29), pars I: Tertia figura (Ed. lat. Palmis Maioricarum 1752, pg. 7-9)469 attrahit] trahit EM — 489 Et tunc - uisum] oz. E — 494 Qui] Quis 502 in] oz. PN 499 quodlibet] quilibet RW PNFRI/

74 505

$10

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

colligendo species et etiam generando ; cum quibus de genere reali facit scientiam. 2. Intellectus post haec quaerit: Vbi imaginatio imaginatur genus plantae, quod non est sensibile ? Et tunc descendit ad uisum et imaginationem. Visus enim uidet in arbore generales radices, trun|cum, brancas et ramos, quae habent in potentia plures W 31b arbores, generando successiue, sicut mulier plures filios | in M 2orb matrice. Et tunc imaginatio per hoc, quod uisus uidet, imaginatur uasa generalia in muliere, matricem, et in planta generale uegeta-

$1

I

tiuum, uegetabile et uegetare. Sed imaginatio ad genus in communi ascendere non potest, eo quia non potest imaginari sine figura et sine proprio loco, tempore atque motu et etiam quantitate, etc. Sed intellectus ascendit supra imaginationem, eo quia altior est potentia, et de ipso genere scientiam ipse facit. IO. DE

$20

ENTITATE

PLANTAE

I. Visus uidet istam arborem, ut ita loquar, et illam. Et affatus dicit : Ista arbor est ens, et illa arbor est ens. Et auditus audit ea,

quae dicit affatus. Et sic imaginatio imaginatur, quod ista arbor est ens, et illa arbor est ens. Et non apprehendit ipsum ens in communi, quia sine accedentibus non apprehendit; quia si sic 2 ES apprehenderet, scientiam generaret. Sed intellectus, cui proprium est generare scientiam, ascendit super imaginationem, et ens in communi apprehendit, et de ipso scientiam generat siue facit. 2. Intellectus considerat: Vtrum ens, quod apprehendit in | R 18vb communi, sit mentale aut reale? Et tunc descendit ad potentias 259 inferiores, et cum ipsis considerando apprehendit, quod ens, quod est in planta distinctum ab ente, quod est in lapide et in bruto, est ens reale; quoniam posito, quod non esset anima hoc, quod est, ipsum esset. Sed illud simulacrum siue phantasia siue similitudo, »5

^

cum qua illud ens reale apprehendit intellectus, est ens mentale et instrumentale. 3. Affatus dicit: | Planta est ens, et essentia entis est entitas. M 20V8

Tunc intellectus quaerit: Vtrum esse plantae sit ens, et essentia suasit entitas ? Et : Vtrum planta sit esse et ens, et econuerso ? Et: Vtrum planteitas sit entitas et essentia? Et tunc intellectus 540 descendit ad potentias inferiores, et reflectit se supra se, et non potest inuenire differentias reales, quibus differunt planta, ens et esse ex una parte, et planteitas, entitas et essentia ex alia parte,

510 brancas et ramos] brancas, ramos G ; brancham et ramos T ; ramos et

brancas M ^ 512 uisus uidet] M; uidet uisus EPN; oz. H$QRW 513 generalia] generatiua G; generatrice (?) F muliere, matricem] mulieris matrice PNBYKXFLT; matrice mulieris UG; oz. H$QRW 517 supra| super PN R.— 531 planta] ad4. est PN ; oz. RW. — 533 simulacrum] symulacrum E; simulatum F

120. DE ASCENSV ET DESCENSV dum

INTELLECTVS

75

omnia ista in planta intelliguntur. Sed in istis inuenit

mentales differentias intellectus, mediantibus imaginatione, audi545 tu et affatu.

4. Quaerit affatus: | Vtrum esse plantae et essentia sua diffe- W 322

rant ? Et intendit quaerere de planta absolute, non de ista, neque

deilla. Et tunc intellectus descendit ad istam plantam, quae est hic et nunc tacta per tactiuam, per colorem colorata; et sic de aliis suo ;;o modo. |Et quia cognoscit, quod ista planta est de natura plantae in communi,

E 15515

et in ista singulari in essentia et esse differunt,

sequitur ex hoc, quod inter essentiam et esse in planta superiori sit differentia. Sed adhuc dubitat intellectus, et quaerit : Vtrum istud pomum et pomeitas differant ? Et tunc descendit ad tactum etc., 55 qui attingit qualitates pomi ;et qualitates pomeitatis non potest attingere tactus dictus.

V De quinta distinctione Quae est de bruto I. ET PRIMO

DE ACTV

EIVS

Quoniam leo est animal nobilius inter bruta, |intendimus loqui R 197 ; de ipso in ista distinctione. Tamen quandoque de aliis animalibus loquemur, ad propositum applicando. [r. DE AcTV LEONIS] I. |Inleone sunt quinque actus radicales originales et principales. Qui sunt

hi: Elementare,

uegetare,

sentire, imaginari

et

10 leonare. Isti quinque sunt actus intrinseci. Sed ipse habet sex actus extrinsecos, scilicet uidere, audire, odorare, gustare, tangere et rugire. Habet etiam alios actus, sicut uenari, mouere, etc. Et

primo de actibus intrinsecis tractabimus, et post de extrinsecis. 2. Tactus hominis in leone caliditatem apprehendit, ponderosi1; tatem, et in ossibus siccitatem

et duritiem, et in sanguine et

cerebro humiditatem. Et sic per hoc, quod sensus particulares attingunt in leone, intellectus cognoscit, quod in leone sunt quattuor elementa, ex quibus elementatiua facit leonem elementa-

552/553 in planta — differentia] est differentia, et etiam in planta superiori sit differentia tamquam superius et inferius P; add. est differentia tamquam superius et inferius ; sed in planta superiori sit differentia N —— 555 qualitates] qualitatem M; caliditatem 'N ; qualiditates Y 6 loquemur]loquimur E ^ 18 elementa] substantiae

GF

M 2ovb

76

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

tum, sicut dictum est in distinctione de pomo, quod pomum est 20

elementatum. In ipso uero leone est elementare, cum quo elemen-

tatiua transmutat elementa grossa et indi|gesta in elementatum, scilicet in leonem, qui ex illis accipit augmentatum.

W 32h

3. In leone est uegetare, eo quia uegetatiua uegetat ea, quae 2

^

eueniunt de elementatiua, sicut dedimus exemplum, quando locuti fuimus de insertione piri in pomario, et ipsa uegetatiua conuertit cibum et potum in suam speciem. 4. Inleone est sentire, et hoc per sensitiuam ; et de hoc experientiam habemus. Ipsum sentire est insertum in uegetare, et uegetare in elementare,

30

eo quia sensitiua

est inserta in uegetatiua,

uegetatiua in elementatiua. 5. Visus uidet, quod leo habet industriam in uenando. per hoc, quod uisus uidet, | cognoscit intellectus, quod imaginari, sine quo habere non posset industriam in Ipsum enim imaginari in sentire est insertum. Vltra quod

et

| Et ideo leo habet uenando. imagina-

M az178 R 19rb

3 ^ ri leo non habet actum, neque aliud brutum, nec intrinsecum nec

extrinsecum ullo modo. 6. Affatus dicit, quod leonare est actus proprius leonis. Et per

hoc, quod affatus dicit, intellectus considerat, quod definitio leonis

potest fieri per suum actum proprium sic : Leo est ens, qui proprie 4 o conuenit leonare. Dum intellectus considerat definitionem istam,

ut fortificet istam, descendit ad elementare, uegetare, sentire et

imaginari ;et cognoscit, quod per actus istos possunt subiecta, in quibus sunt, definiri. Sic elementum est ens, cui proprie competit elementare ; et uegetatum est ens, cui proprie competit uegetare ; 45 et sensatum est ens, cui proprie competit sentire; et imaginatum est ens, cui proprie competit imaginari. Et in isto passu acquirit scientiam intellectus de definitionibus, faciendis per actus potentiarum siue subiectorum, in quibus sunt, et magis proprie, quam per alium modum. Ratio huius est, quia inter potentiam et actum proprium non est medium. 7. Iterum descendit intellectus ad elementare. Et quia per ipsum cognoscit subiectum, in quo est, insinuat affatui, quod dicat, quod per elementare |in leone sequitur corporare. Et |quia 19 Dist. IV c. 6 (De simplicitate et compositione plantae) paragr. 2 ; dist. IV c. 7 (De indiuiduitate plantae) paragr. 2. ^ 25 Dist. IV c. 1 (De actu plantae) paragt. 4.

19 de pomo] pomi RI PNEF;i;euenit X

— 221eonem]leone

PF . 24 eueniunt] ueniunt

34 in sentire — insertum] insertum est in sentire M; est

insertum in sentire G— 40 conuenit] competit N UG L H OR ; competit uel pertinet F; pertinet Y X ; pertinet, e/ add. i» zarg. uel conuenit K; om. fo£um capitulum S 42 quod] oz. PN . possunt] passiue P; passiua IN — 43 definiri] differentia PN 44 competit] conuenit EUL ? M; pertinet GX 45 imaginatum] imaginatio E

E 153Vv8

W 552

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

77

in leone sunt quattuor elementa, quodlibet cum sua propria quantitate, qualitate, etc., sequitur, quod in elementare sunt quantificare, qualificare; et sic de aliis praedic|amentis, cum quibus corpus leonis est aedificatum. 8. Quoniam intellectus cognoscit uegetatum per uegetare, affatus dicit, quod per uegetare sunt in leone | attrahere, retinere, 6o digerere et expellere, crescere et nutrire. 9. Iterum intellectus descendit ad sentire. Et quia per ipsum apprehendit subiectum, in quo est, cognoscit, quod per sentire sunt in leone uidere, audire, odorare, gustare, tangere et rugire. Sed dubitat intellectus : Vtrum sint actus intrinseci aut extrinse6 ^ ci? Et tunc descendit ad flammam, in qua elementare est actus intrinsecus, et ad plantam, in qua uegetare est actus intrinsecus. Et tunc cognoscit, quod in sensato sunt uidere, audire, et ceteri ^^

M 217b

R

Lors

actus intrinseci et inseparabiles, et etiam in motu continuo ; sed sunt insensibiles a uisu, odoratu, gustu et tactu. Ex ipsis uero 7o exeunt actus extrinseci peregrini, sicut uidere pomum,

gustare pomum, odorare pomum, et tangere pomum. Isti uero actus non

sunt in motu continuo, sed in successione.

IO. Quia intellectus cognoscit per imaginari imaginatum, id est subiectum, de imaginatione habituatum et indutum, ideo cognos75 cit, quod imaginatio est forma, habens in se tres potentias, scilicet potentiam apprehensiuam, potentiam appetitiuam et potentiam existimatiuam. Per apprehensiuam habet industriam ad uenandum et uiuendum et ad mortem euitandum. Per appetitiuam 8o

appetit coire, comedere, bibere et delectationem habere. Per existimatiuam recordatur fontis et loci, |in quo uenari consueuit, M 21V? et etiam cerui, capreoli; et sic de aliis suo modo. Vltra istam

imaginationem leo non habet actum, nec aliud animal brutum. 1I. Iterum intellectus descendit ad leonare. Et quia per ipsum cognoscit leonem, apprehendit, quod leo in leonando leonem 85 generat, qui est in potentia in ipso; sicut granum, quod habet | W 355b arborem in potentia, ut | dictum est superius. Et in isto passu cognoscit intellectus, quod in leone est actus altior per naturam, R

scilicet leonare, quam sint elementare, uegetare, etc. 2. DE PASSIONE LEONIS 9o

I. Per hoc, quod dictum est de actibus leonis, cognoscit intellectus passiones leonis intrinsecas et extrinsecas. Intrinsecae sunt 86 Dist. IV c. 4 (De natura plantae) paragt. 1 sqq.

54leone]corpore P ^ 55 quantitate] 247. et PNU RW EM;

est N ; mutil. P

66 intrinsecus] extrinsecus

P UL

63 sunt] sint 78 euitandum]

euitandam N EF M . 82 aliud animal] oz. H.$,Q RW ; add. nec N ; aliquod aliud U; adal F . 88 sint] sit PN

19Vb

78

r20. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

elementabilitas, uegetabilitas, sensibilitas, imaginabilitas, leonabilitas; uisibilitas, audibilitas, odorabilitas, gustabilitas, tangibilitas et rugibilitas ; quantificabilitas, qualificabilitas ; et sic 9 ^ de aliis suo

modo. Et tunc quaerit intellectus: Vtrum istae passiones constituant unam materiam in leone generalem, stantem sub suis accidentibus inseparabilibus? Et tunc intellectus reflectit se supra se, et descendit ad potentias inferiores. Et non potest neque per se neque per ipsas cognoscere causas impedientes, quod non sit praedicta materia generalis ex praedictis passionibus

IOO

constituta ;et de hoc facit scientiam intellectus.

2. Dum sic intellectus cognoscit materiam leonis, quaerit: A qua materia est materia leonis cum suis passionibus deriuata ? Et tunc reflectit se supra se, et descendit ad potentias inferiores; et non E 155vb IO j inuenit nec per se neque per aliud aliquid, quod impediat, | quin materia |leonis sit a prima materia cum suis passionibus deriuata. M 21vb Sed quaerit: Quis posuit materiam leonis in potentia in prima materia ? Tunc ascendit ad causas superiores, scilicet ad Deum et ad agens uniuersale naturale. Et tunc credit, quod Deus hoc fecit IIO et agens uniuersale naturale. 3. Dum sic considerat intellectus, quaerit: Quare Deus non posuit immediate sine agente naturali uniuersali materiam et passiones leonis in potentia in prima materia, cum sit omnipotens? Et tunc intellectus descendit ad po|tentiam uisiuam, cum qua R 2orà LI j cognoscit, quod iste leo et iste sunt idem specie naturaliter, et quod leo et formica differunt specie naturaliter. Et sic intellectus cognoscit per istas differentias, quod sine agente uniuersali naturali materia leonis non esset posita in potentia naturaliter in prima materia, | neque deducta ad actum naturaliter ; ergo etc. W 34* 120 4. Post haec autem intellectus recordatus est passiones extrinsecas leonis. Quae sunt uenabilitas, mobilitas, et ceterae.

I2

^

Istae uero sunt per accidens et etiam peregrinae, et in linea discreta et etiam successiua. Et istae passiones sunt sensibiles per sensus particulares, qui hauriunt de ipsis similitudines. Cum quibus de ipsis facit scientiam intellectus. 94 et!] ov. UFLM RW . 1052liud|alium E aliud aliquid] aliquid aliud RW —— impediat, quin] quod impediat, quod IN G T ; impediat, quare X 104/106 et descendit — deriuata] o». R1 106 sit a prima materia] o. P 107 Quis] oz. RW; Qua EM X 107/109 Sed quaerit — agens] est ab agente naturali et potentia uniuersali in propria materia. Tunc descendit ad materias supetiores, ad Deum in agens P 107 quaerit] aZ. tunc ulterius intellectus U posuit]ponit U —— materiam] potentiam U — 107/108 potentia — materia] in materiam primam 108 ad?| oz. NY EvM . 115/116 et quod leo — naturaliter] os. PH QRW' — 118 posita — naturaliter] M ; posita naturaliter in potentia BY EUKG X» FL TH. $5QW ; naturaliter posita in potentia PN R 125 de ipsis — intellectus] facit de ipsis scientiam intellectus E R;»; facit scientiam de ipsis intellectus

U L H 5 ; facit scientiam intellectus de ipsis RW;

scientiam de ipsis facit (facit] oz. Q) intellectus Y Q ; intellectus facit de ipsis scientiam Ra

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

79

3. DE ACTIONE LEONIS

1. Intellectus cum imaginatione descendit ad praedicamentum relationis. Cum quo cognoscit, quod in leone sunt actiones; sine quibus non possunt esse in ipso actus neque passiones. Et sic de 130 actionibus leonis facit scientiam intellectus per ea, quae cognoscit de actibus et passionibus leonis. Quae actiones sunt hae: Elementatiuitas, uegetatiuitas, | sensitiuitas, imaginatiuitas, leonatiui- M 22178 tas ;uisitiuitas, auditiuitas, odoratiuitas, gustatiuitas, tactiuitas,

rugitiuitas ; et istae sunt intrinsecae actiones. Sed extrinsecae sunt 135 Sicut uenatiuitas, motiuitas et huiusmodi. Et tunc quaerit :Si ex

omnibus istis actionibus constituatur una forma generalis in leone, sicut ex suis passionibus, fit una materia generalis, ut superius dictum fuit ? Et tunc descendit ad imaginatiuam, quae non potest imaginari, quod leo posset esse una substantia, posito quod in | 14o ipso non esset una forma generalis et una materia generalis, ex quibus et cum quibus sit una substantia constituta.

R 2orb

2. Dum sic intellectus considerat unam substantiam, constitu-

tam ex una materia et ex una forma, quaerit : Vtrum forma leonis sit ab una forma generali deriuata, sic sicut materia ipsius ab una 14; materia generali ? Et tunc descendit cum imaginatiua ad substan-

tiam mundi ; quae imaginatio non potest imaginari substantiam mundi esse unam, nisi sit composita ex una |generali forma prima, W 54 et ex una generali et prima materia. Et tunc cognoscit intellectus, quod substantia mundi est una, et composita ex una forma 15o uniuersali prima, et una materia prima et uniuersali. 3. Dum

sic intellectus

considerat,

quaerit:

Quae

est causa,

quare in leone non est nisi una forma uniuersalis? Et tunc recordatus est, quod sicut in mundo non est nisi una forma uniuersalis, sic in isto leone non est nisi una forma uniuersalis ; 155 quia si non sic esset, forma una uni[uersalis mundi non causaret in

subiecto inferiori formam unam uniuersalem. 4. Dum intellectus cognoscit, quod in leone est forma uniuersalis et materia uniuersalis, quaerit: Qui coniungit ipsas partes substantiales et generales ? Et tunc descendit ad actus intrinsecos, 16o scilicet ad elementare, uegetare et cetera. Et tunc cognoscit, quod actus sunt causae, quare inuicem coniunguntur etiam actiones et

137/138 Dist. V c. 2 (De passione leonis) paragr. 1. 130 cognoscit] cognouit PN 132/133 leonatiuitas] leonitiuitas PN 134 rugitiuitas] rugitatiuitas EM —— 1391eo]add.nonP ^ 148ex|deE M; om.RW' generali et prima] prima generali P N ; generali (materia) prima R ; prima uniuersali I/ —— 150 uniuersali] uniuersi EM; oy. K — et] oz. FRW. 153 forma] add. sibi PN EM R ;add.suaW ^ 158Qui]Quis PN? 159 intrinsecos] extrinsecos F

M 221b

80

i20. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

passiones. Ratio huius est, quia a forma et materia habent originem et in ipsis sunt intrinsece permanentes. Dum sic intellectus de hoc facit scientiam, cum ipsa scientia | cognoscit, quod E 1547? 165 forma uniuersalis et materia uniuersalis mundi coniunguntur cum actibus generalibus sibi coessentialibus, et cum actionibus et passionibus generalibus sibi coessentialibus et inseparabilibus, ut R 20và in substantia leonis | istius et istius caprae est figuratum. 4. DE NATVRA LEONIS 170

r. Dictum est, quod in leone sunt actus, passiones et actiones

intrinseci; in quo leone sunt naturaliter, ut patet per exempla supra dicta. Et sic in leone existit natura elementatiua, natura uegetatiua, natura sensitiua et natura imaginatiua ; et sic de aliis suo modo. Ex quibus naturis est una natura leonis constituta. In qua natura sunt tria concreta, sibi coessentialia, in quibus est sustentata

et permanens;

et ipsa est ex ipsis, et e conuerso.

Concreta sunt ista: Naturatiuum, naturabile et | naturare. Per W 552

180

naturatiuum est actiua, et habet actiones discretas. Per naturabile est passiua, et | habet passiones discretas. Per naturare habet actus discretos, et est in continuo motu intrinsece, sicut per

M 22V8

elementare, uegetare, etc. Et quia unus leo generat alium, ipsa natura consistit in motu successiuo. In quo motu sensus naturae similitudines apprehendit et exhaurit; sicut uisus, qui leonem 185

iudicat coloratum, et tactus calidum, etc. 2. Leo leonat naturaliter in leona, et semen suum naturaliter

ponit in matrice leonae, et leona ipsum recipit per naturam. Modo intellectus quaerit: Si semen recipit naturam a leona? Et tunc descendit ad uisum, qui uidet in leone mammillas, non allactantes. 190

Et tunc cognoscit intellectus, quod habet mammillas, assumptas ex natura leonae ipse leo, ut cum ipsis causet in foetu suo mammiillas. Et sic cognoscit intellectus, quod foetus recipit naturam a matre, ut sit filius.

3. Iterum quaerit intellectus: Quae est causa, quare masculus generat femellam et eius naturalia instrumenta ? Et tunc recorda295 tus est, quod in masculo sunt passiones, cum quibus est similis femellae ; et per paragraphum modo dictum soluit suum dubium. 4. Ad |huc intellectus quaerit: Per quem modum foetus recipit naturam a leona? Et tunc cum auditu recordatur de exemplo, dato de insertione piri in pomario ; quae pirus |recipit naturam a

171/172 Dist. V c. 1-3. 196 Dist. V c. 4 (De natura leonis) paragr. 2. 199 Dist. IV c. 1 (De actu plantae) paragr. 4. 188 leone] leona ULM GHR

effectu P N ; ow.

RW

; leonae N ; leena W ; om. 5$

190 foetu]

189/191 habet mammillas - quod] PN E M; oz. RW

R 2ovb M 22vb

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

81i

200 pomario continue per uegetatiuam. A simili foetus est insertus in matrice leonae, et per uegetatiuam attrahit naturam, quae est in leona, et transmutat partim ipsam in naturam suam, ex qua uiuit et crescit, et hoc per modum

qualificando,'etc. 20

^

texturae quantificando, lineando,

Et quia in uegetatiua est digestiua, foetus

digerit, et leona expellit; et naturam

quae

est humidum

radicale

foetus retinet retentiua ;

peregrinum,

uiuens

de humido

nutrimentali, assumpto "de leona. Et tunc intellectus cognoscit,

per quem modum | natura est principium motus ; in quo motu est W 35b continue et etiam permanenter, mediantibus naturatiuo, natura-

bili et etiam naturare. 5. Dum sic intellectus cognoscit naturam leonis et motum eius, tunc quaerit : À quo ipsa natura principaliter et primo est decisa ? Et tunc cognoscit, quod suum dubium est solubile per hoc, quod auditus audiuit de forma et materia et actu leonis, quae a primis 215 mundi principiis deriuantur; sic a simili natura particularis est ab uniuersali deriuata. 210

I DE

SVBSTANTIA

ET ACCIDENTE

LEONIS

I. Visus uidet in isto leone colorem, et tactus tangit in | ipso 220

22

^

quantitatem et qualitatem. Et sic intellectus cognoscit per sensum, quod in leone sunt accidentia. Et quia accidentia sine substantia existere non possunt, cognoscit intellectus, | quod in leone est substantia. Sed quaerit intellectus: Quid primo apprehendit et intelligit, |uel accidens leonis uel substantiam ? Et tunc descendit ad uisum, qui non apprehendit substantiam leonis, sed colorem, et cum adiutorio sensus communis

quod est concretum. odoratus

odoratum,

attingit coloratum,

Et tactus attingit quantum sensus

communis

adiutorio

tactum,

et

mediante,

et

gustus sapidum, et imaginatio imaginatum. Et ideo intellectus intelligit coloratum, 230

tactum,

etc., secundum

quod offerunt sibi

potentiae inferiores. Et quia concretum dicit magis substantiam quam accidens, intellectus cognoscit, quod primo intelligit substantiam quam accidens per hunc modum. Verumtamen per alium

203/204 lineando, qualificando] leonando, qualificando N; lineando, quantificando L;; oz. P 205 digerit] digeritur E; dirigit RW' — naturam] naturas (?) G; numerum

B Y K X F M; unum P?N ; nutrimentum Teo.

UJ

206 quae] P; qui numerus N EM RW 207 assumpto] assumptum M 209 permanenter] permanens PN ; permanet L H .$ Q RW ;permanent U; permanente (?) K 212 decisa] descisa U R ; descensa PN Y ?; deducta BKFT 2419sic]tuncsic PNFLRIW;tunc X X 222/223 apprehendit et intelligit] intelligit et apprehendit BU K G L M $; apprehendit intelligit IN ; comprehendit et intelligit W' —— 229 secundum] scilicet P

E 1341

M 2578 R 217?

82

De M Ns

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

modum prius cognoscit accidens quam substantiam, ut superius dictum fuit, eo quia cognoscit, quod accidens non est per se existens; et ideo cognoscit primo accidens, et post substantiam isto modo. 2. Leunculum uidet uisus hic et nunc paruum, et in alio nunc

24 o

uidet ipsum magnum. Et tunc quaerit : De quo est sua substantia augmen|tata? Et tunc descendit ad potentiam uegetatiuam, in W 362 elementatiua insertam, ut superius dictum est. Et tunc cognoscit, quod uegetatiua attrahendo, retinendo, digerendo, expellendo de

elementatiua augmentat substantiam leonis. Sed miratur intellectus de hoc, quoniam non est simile de leone et de piro inserta in pomario, quia pomarius habet radices in terra, leo uero non, eo

245 quia mobilis est. Sed tunc descendit ad uisum |et ad gustum; cum

M 251b

quibus cognoscit, quod per cibum et potum uegetatiua leonis

habet sufficientiam ad augmentandum substantiam leonis, uege-

tando et transmutando cibum et potum in substantiam leonis. 3. Iterum miratur intellectus: | A quo habent augmentum in 25

o

leunculo quantitas, qualitas, et sic de aliis praedicamentis?

Et

tunc soluit suum dubium per hoc, quod est dictum in paragrapho modo dicto. Quoniam sicut augmentantur partes substantiales per partes substantiales, uenientes per cibum et potum, sic accidentia augmentantur in leunculo per accidentia, uenientia per cibum atque potum.

4. Tactus attingit in leone quantitatem et qualitatem. Et intellectus recordatus est de actionibus et passionibus et actibus leonis. Et tunc quaerit : Vtrum qualificabilitas, qualificatiuitas et qualefacere, etc. sint partes substantiales aut accidentales in leone? Et tunc intellectus recordatus est de potentia elementatiua, in qua sunt quattuor substantiae. Vna est ignis, cuius caliditas est propria qualitas ; quae caliditas esset substantia, si calefactibilitas et calefactiuitas et calefacere non essent accidentia. Et tunc cognoscit, quod sunt accidentia; et partes, in quibus sunt

233/234 Cf. quaestionem primi paragraphi. ^ 240 Dist. V c. 1 (De actu leonis) paragt. 5. 251/252 Dist. V c. 5 (De substantia et accidente leonis) paragt. 2. 237 paruum] N; o». PEMRW 240 elementatiua] elementatiuam PFRI/ X 241digerendo]dirigendo R ; add. extrahendo PN — 249 A]de PN 258 qualificabilitas, qualificatiuitas] caleficatiuitas (OQ add. et), calefactibilitas QRW';

calefactiuitas, calefactibilitas H; calefacibilitas et calefactiuitas

R;;

qualificabilitas (K a4. et), calificatiuitas K F; qualificabilitas (B add. et), qualificatiuitas B E ? X » M ; quantificatiuitas et qualificabilitas Z R» ; quantificabilitas, qualificabilitas PN Y ; qualificabilitas T — 258/259 et qualefacere] aut calefacere RW'; et qualefacere E F M;etqualificatre PN YZ Rs — 262est] add.

sibi PN

R 217b

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

83

265 sustentatae, sunt substantiales, scilicet ignitiuitas, ignibilitas et

ignire. 5. Iterum quaerit intellectus : Quae est causa, quare caliditas est sic habitus et sic assituata in partibus substantialibus supra dictis? Et tunc descendit ad tactum, qui tangit quantitatem; et 270 considerat, quod sicut ista quantitas | leonis singularis | est a quantitate generali deriuata, sic suus habitus et etiam suus situs ab habitu generali et situ generali deriuantur.

W 36b M 25và

6. DE SIMPLICITATE ET COMPOSITIONE LEONIS

1. In leone sunt elementatiua, uegetatiua, sensitiua et imagi27; natiua. Et istae quattuor sunt formae simplices, et componunt unam formam generalem leonis. Ipsa uero forma est composita |de E 134v* formis actiuis, scilicet de elementatiuo, uegetatiuo, sensitiuo et

imaginatiuo ; sicut materia leonis est composita de passionibus, scilicet de ele[mentabili, uegetabili, sensibili et imaginabili. Et R z:1v* 280 actus intrinseci istorum sunt coniunctiones, quibus coniunguntur et etiam componuntur, scilicet elementare, uegetare, sentire et imaginari. 2. Quoniam 28

^

leo, quando

dormit, non

sentit nec imaginatur,

intellectus credit, quod in ipso non sit sentire nec imaginari. Sed tunc recordatus est de elementare et uegetare, quae sunt in leone dormiente. A simili sunt in ipso sentire et imaginari, et hoc intra,

ut per ista sensitiua et imaginatiua possint sic componi, sicut per elementare et uegetare elementatiua et uegetatiua componuntur. . Et in isto passu cognoscit intellectus, quod actus praedicti, qui 290 sunt intra, causant compositionem continue, et quod ex ipsis exeunt et defluunt actus extrinseci peregrini, quando leo uigilat, sentit et imaginatur. 3. Post haec autem intellectus quaerit: Per quem modum simplices substantiae, quae sunt in leone, componuntur ? Et tunc 295 intellectus recordatus est de actionibus et de actibus et passionibus, permanentibus in leone. Et tunc cognoscit, quod actiones componunt passiones cum | actibus intrinsecis, sicut elementati- M 2;v^ uum et uegetatiuum et cetera componunt elementabile et uegetabile; et sic de aliis suo modo. Et componendo passiones compo3oo nunt se ipsas actiones. Et hoc est necesse, ut tota substantia leonis

sit composita et continua. 4. Adhuc intellectus quaerit: Vtrum accidentia in substantia leonis | componantur? Et tunc descendit ad tactum, qui hic et W 57 nunc apprehendit quantitatem, qualitatem, ponderositatem, du30

^

ritiem et mollitiem. Et tunc intellectus cognoscit, quod hic et nunc

291 extrinseci]intrinseci ORW/ —— 293 haec] hoc PRW' — 295et!] M; oz. PNERW 300actiones] o». P — 304 qualitatem] qualiditatem K ; caliditaten EFMRW

84

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

accidentia sunt composita, quia sine compositione eorum tactus non posset apprehendere |hic et nunc plura accidentia in instanti. R 21:vb Verumtamen accidentia se ipsa non componunt, eo quia non mouent se ipsa, sed sunt a substantiis ipsa mota. Et quia substan310 tiae componuntur, accidentia componuntur, quoniam a substantiis accidentia nullatenus separantur. s DE

INDIVIDVITATE

LEONIS

I. Visus uidet hic et nunc unum leonem coloratum ; tactus 3I ^

tangit unum leonem quantum et calidum ; auditus audit hic et nunc unum leonem rugientem ; intellectus apprehendit hic et nunc unum leonem coloratum, quantum, auditum, imaginatum, intel-

lectum. Et sic intellectus apprehendit unum leonem esse indiuiduum. 2. Post haec autem recordatus est intellectus de leonis capitulis 320 Supra dictis, sicut de capitulo de actibus, passionibus et actionibus, et ceteris. Cum quibus cognoscit, quod omnia ista tendunt sic ad indiuiduandum unum leonem, sicut in circulo plures lineae diametrales indiuiduant unum centrum; quod non esset | cen- M 247? trum, si in alio loco circuli poneretur. 32; 3. Intellectus quaerit: Vtrum leo, qui est in potentia, in isto leone sit indiuiduum unum ? Et tunc recordatus est de praedictis capitulis leonis, cum quibus cognoscit, quod leo in potentia est indiuiduum in potentia, cum actu, passione, actione et ceteris existentibus in potentia ; et quando ad actum reducuntur, indiui-

330 duum ad actum reducitur. 4. Visus uidet lapidem, diuisum in duas partes, et quaelibet pars remanet unum indiuiduum. Et tunc considerat intellectus, quod leo, quando est mortuus, et diuisus per me|dium in duas partes, R 227» quod quaelibet pars non remanet unum in|diuiduum animalis, sed W 57^ 53 A quaelibet pars lapidis diuisa remanet unum indiuiduum lapidis. Et

de hoc quaerit causam intellectus. Sed recordatus est, quod lapis non est moriturus, sed leo est moriturus, eo quia possunt separari ab ipso uegetatiua, sensitiua, |imaginatiua. Sed quaerit: Cuiusest E :54vb indiuiduum quaelibet pars leonis diuisi? Et tunc descendit ad 340 uisum, cum quo cognoscit, quod est indiuiduum cadaueris ; et per tactum et uisum cognoscit, quod quaelibet pars est indiuiduum unum elementati, eo quia est calida, ponderosa, colorata ; et sic de

aliis suo modo. 320/321 Dist. V c. 1-3 et sqq.

327 Cf. 320/521.

306 quia] et PN 316 imaginatum] oz. PN RW 324 poneretur] ponerentur PN — 335diuisa] oz. R ;diuisi PN W' — 337 sed — moriturus] sed leo sic v; oz. P.XW' possunt] potest PIN?; posset F — 339 diuisi] diuisa NBYEUKGXL IT M;

diuise F ; zu. P

I20. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

85

8. DE SPECIE LEONIS

I. Visus apprehendit istum leonem coloratum et illum alium leonem coloratum; auditus audit istum leonem rugientem et etiam illum alium. Et cum istis intellectus cognoscit speciem leoninam. 2. Intellectus considerat, quod in isto leone et in illo alio leone 356 sunt actus, passiones et actiones naturales similes in specie. Et ratione istius considerationis intellectus cognoscit speciem leonis, et quod ipsa species est ens reale et extra animam. Sed ipse quaerit: Vtrum leo habeat notitiam de ipsa specie? Et tunc | M 241b descendit ad potentias inferiores leonis, quae non apprehendunt speciem sentiendo, neque imaginatiua imaginando, eo quia species communis est insensibilis et inimaginabilis. Et sic cognoscit, quod leo speciem nullatenus apprehendit, eo quia non habet, cum quo apprehendere | ipsam possit. R 221b 3. Canis quando uenatur et cerui uestigia sequitur, quae sunt 360 inuisibilia in lapide aut in terra dura, et sic de lepore et perdice, cognoscit ceruum et leporem et cetera per sua uestigia. Et tunc intellectus quaerit: Vtrum canis attingat speciem cerui aut leporis, etc? Et tunc descendit ad potentias inferiores sicut ad odoratum, uisum et imaginationem et ad tactum, quoniam | W 388 565 odoratus attrahit speciem per odorem. Et quia odor cerui et odor leporis differunt specie, canis distinguit inter figuram cerui et figuram leporis, et inter naturam et naturam, et inter motum et motum, quoniam lepus habet motum tardiorem quam ceruus, et lepus habet motum uelociorem quam perdix. Et sic canis cognoscit ceruum, leporem et perdicem per figuram, per naturam et per motum; per speciem uero non, eo quia talis species est insensibilis et inimaginabilis. 4. Ceruus transiens per lapidem dimittit uestigia in lapide. Modo intellectus quaerit : Per quem modum canis haurit speciem ? 2/75 Et tunc descendit ad potentiam tactiuam, ut in distinctione lapidis dictum fuit. Per contactum haurit similitudinem frigiditatis lapidis; a simili per odoratiuam potentiam canis haurit similitudinem |uestigii cerui. Et ad hoc concurrit uegetatiua cum M 24Y* sua attractiua, retentiua, digestiua et expulsiua, quoniam per 545

375/376 Dist. II c. 8 (De specie lapidis) paragr. 2 et 4. 345/346 et illum —coloratum] oz. E L.$W' — 352ipse]om. PN RW leo speciem] leonis species R ; leo species IW —— 358 ipsam] os» RW' quando] auem

E Z Ra; autem

R3

366 distinguit] discernit P

357 — 359 371/372

insensibilis et inimaginabilis] inuisibilis et inimaginabilis T W'; inuisibilis et imaginabilis PN ^ 376 fuit] est, quod R ; add. quod PN W'; add. quae T ; add. quoniam KF 378uestigii]om.P ^ 378/379 cum sua] cum suis N ; cum W'; scilicet P ; oz. B.$

86 380

38 ^

i20. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

attractiuam canis attrahit similitudinem uestigiorum cerui, leporis et perdicis ; et per retentiuam retinet, et per digestiuam digerit. Ceruus uero per suam expulsiuam expellit et pingit in lapide | R suum odorem. Et quia lapis est retentiuus, per suam frigiditatem retinet speciem odoris et similitudinem ; et aer, qui participat cum lapide de ipsa specie, habituat se. Mediante quo aere canis attingit sic speciem et similitudinem odoris, sicut oculus colorem attingit, illuminato aere mediante. Et in isto passu apparet, quod cum magno labore acquirit scientiam intellectus.

22V8

9. DE GENERE LEONIS 399

39 ^

1. Visus uidet leonem et asinum, qui differunt specie. Et quia conueniunt in genere, scilicet in animali, imaginatio imaginatur animal; sed non potest imaginari sine partibus sensibilibus animal. Sed intellectus, qui est altior potentia, potest intelligere animalin communi sine particularibus. Ipsa enim ima|ginatio non W 58b potest imaginari nisi illud animal uel istud. Et ipsum animal, quod imaginatur, non est genus, sed est indiuiduum ; sed animal est

genus. Quod intellectus intelligit sine particularibus et attingit. 2. | Intellectus quaerit: Vtrum animal irrationale, quod est brutum, sit genus? Et tunc descendit ad uisum. Qui uidet, quod 400 leo et capra, et huiusmodi sint animalia bruta. Et quia animal irrationale de istis praedicatur, intellectus cognoscit, quod animal brutum est genus inferius et contentum sub animali, eo quia non continet hominem, quod est animal. 3. | Imaginatio imaginatur in leone generales partes, scilicet 40

^

elementatiuum,

elementabile

et

elementare;

E 15578

M

24vb

uegetatiuum,

uegetabile et uegetare ; sensitiuum, sensibile et sentire ; imaginatiuum, imaginabile et imaginari. Et dicuntur esse partes generales, quia de ipsis deriuantur partes minutae et minus generales, sicut

de elementatiua calefactiuum, calefactibile et calefacere et cetera ; 410 de uegetatiua |attractiuum, attrahibile et attrahere ; digestiuum, R 22vb

digestibile et digerere ; retentiuum, retentibile et retinere ; expulsiuum, expulsibile et expellere. Et de sensitiua deriuantur uisitiuum, uisibile et uidere; auditiuum, audibile et audire ; odorati-

uum, odorabile et odorare; gustatiuum, gustabile et gustare; 415 tactiuum, tangibile et tangere ; rugitiuum, rugibile et rugire ; et sic de aliis suo modo. De imaginatiua exeunt appetitiua, apprehensi-

392sed|licet PN — 392/393 animal] animalis PN —— 394 particularibus] pattibus PN EF . 397 sine particularibus] corr. ex sine partibus K; sine partibus PN P; sine illis particularibus sensibilibus U; oz. RW 400 sint] sunt NFL; marg. Y;om.P | 403quod]|qui E 408 et] oy. EMRW 410 uegetatiua] add. uegetatiuum, uegetabile, uegetare RI —— attrahibile] attractiblle PN MR attrahere] attractare PN W

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

$87

ua et existimatiua. Ita quaelibet de imaginatiua cum suis concretis deriuatur. Omnia ista sunt generalia in isto leone et in illo et in quolibet bruto animali. Et de istis particularia deriuantur peregri420 na, quae

sunt in successione; generalia uero in continuo motu

consistunt. Particularia siue singularia sunt sicut uidere leonis, quando uidet leo|nam, ceruum et fontem ; et sic de aliis suo modo. W 59* Per omnia ista cognoscit jntellectus, quod leo est animal |habens M2578 partes generales. Sed miratur intellectus: Quare ista leo non est 42 ^ genus, cum partes habeat generales? Sed ipse tunc descendit ad potentiam uisiuam, quae uidet fontem, quae causat stagnum, et de stagno exeunt riuuli. Et sic cognoscit intellectus, quod animal ut genus est fons, quod causat leonem et capram et huiusmodi, et istum leonem et illum. Et iste leo et ille sunt sicut stagnum, 450 metaphorice loquendo ; et riuuli sunt leones, quos habet in potentia. 4. Dum sic intellectus considerat, quaerit: A quo descendunt elementatiua, uegetatiua, sensitiua et imaginatiua istius leonis?

Sed recordatus est de exemplo supra dicto, et cognoscit, quod 45

I

descendunt

et deriuantur

ab uniuersali et naturali actore;

et

credit, quod a Deo descendunt effectiue per |modum creationis, et R 2578 deducuntur de potentia ad actum per patrem et matrem, qui ipsos genuerunt. IO. DE ENTITATE

LEONIS

I. Visus uidet istum leonem coloratum, et sic de aliis sensibili-

bus suo modo. Et ideo imaginatio imaginatur ipsum leonem esse hoc, quod sensus apprehendunt. Sed non imaginatur suam entitatem atque suum esse in communi, eo quia tale esse est insensibile. Sed intellectus ascendit supra imaginationem, et cognoscit, quod leo est ens, et sua essentia est entitas. Et tunc quaerit : Vtrum ipse apprehendat ipsam essentiam et ipsum esse realiter, aut sua apprehensiua remaneat terminata in ipso phantasmate et similitudine rei ? Sed tunc descendit ad uisum, qui uere colorem apprehendit, et ad tactum, qui uere caliditatem leonis attingit, |duritiem et M 25rb 450 etiam grauitatem. Item descendit ad canem, qui uere attingit odorem uestigii cerui et leporis. Iterum descendit ad |pullum, de W 39b 434 Dist. V c. 2 (De passione leonis) paragr. 2. 417/418

Ita quaelibet —

deriuatur]

oz.

Z Re

418 deriuatur]

P E;

deriuantut N MRW/ 421 Particularia] a7. uero P — 422 leonam] leonem PW 425cumhabeat] partes habens PN; ow. R— 428 ut — fons] ut est genus est fons RW; ut est genus est sicut fons P; ut est genus fons U — 430 habet|]habent EM — 437 deducuntur] reducuntur PN 442apprehendunt] apprehendit PN UF RW — 442/443 entitatem] essentiam P ; existentiam IN 447 apprehensiua] praesentia F — 450 Item] Iterum PN M?

88

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

ouo exeuntem, qui uere cognoscit granum, quod comedit, et ad

capram, quae numquam uidit lupum, et statim, quando uidet ipsum, cognoscit suum inimicum. Et quia intellectus cognoscit, 455 quod ipse est altior potentia quam potentiae inferiores in potestate et uirtute, et istae inferiores ad rem transeunt |obiectiue, ideo ipse E :5,7b cognoscit, quod melius et ueracius debet ad rem intelligendam pertransire. Quia si non, hoc quod est inferius, esset superius in potestate et uirtute; quod est impossibile. 460

2. Dum sic intellectus considerat, miratur de pullo, qui statim,

quando exit de ouo, cognoscit suum cibum, et capra suum inimicum. Et de hoc quaerit |causam. Sed recordatus est de hoc, R 257b quod dictum est in ista distinctione, scilicet, quod in forma generali sunt omnes formae particulares seminatae ; et sic de materia prima, 46; in qua omnes materiae particulares sunt seminatae. Et quia instinctus

naturalis

est una

pars

mundi,

seminata

in forma

uniuersali et etiam in materia uniuersali, pullus siue capra, in quibus est actu instinctus naturalis, deducit de potentia ad actum illam notitiam, quam habet pullus ipse de cibo suo, et capra de suo 470 inimico ; sicut flamma candelae, quae est actu, deducit de potentia

ad actum flammam, quae est in cera. 3. | Iterum intellectus quaerit: Vtrum leo cognoscat suum esse M z;v& et suam essentiam ? Et tunc descendit intellectus ad imaginationem leonis, quae in ipso est altior potentia. Ipsa uero imaginatiua 47; non potest habere actum nisi cum obiectis particularibus in eodem tempore et hic uel ibi. Et quia esse et essentia non sentiuntur, ut dictum est, leo non potest cognoscere suum esse nec suam essentiam. Sed cognoscit, quod ipse est, et quod non est lapis nec asinus ; et sic de aliis suo modo.

VI De sexta distinctione

[Quae est de homine I. ET PRIMO DE ACTV EIVS Distinctio ista est de homine. Quo ad corpus apparet per ea, ; quae dicta sunt de leone in sua distinctione. Et ideo maxime in ista distinctione tractabimus de anima rationali, inuestigando suam

471 Cf. patagraphum primum huius capituli (De entitate leonis). 5 Dist. V (De leone) c. 1-10. 463 forma] 244. ista E R4Z Re

4ista| add. quae PN — est] oy.

ER

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS naturam et suos actus, passiones et actiones, et huiusmodi.

IO

^

89 Et

primo dicendo sic: I. Actus hominis sunt :Seminare, coquinare, induere, equitare, pingere, sagittare, emere, uendere, scribere, legere et docere, ieiunare, orare, iudicare ; et sic de aliis suo modo. Tsti actus uero competunt soli homini et non alteri | animali. Sed quare est hoc, intellectus uult inuestigare. Et tunc considerat, quod in homine est plus de esse et essentia, quam in leone, eo quia esse hominis est rationale, et sua essentia est rationalitas. In quo rationali consistunt

R

2:3N5

intelligere, amare et memorari, quae sunt de essentia rationalis ;

cum quibus rationale habet altiores actus et etiam nobiliores, quam irrationale. 2. Dum intellectus sic considerat, quaerit : A quo est intelligere 20 in homine? Et sic de amare et etiam memorari: Vtrum sit in homine sic a generali et naturali | et spirituali intellectu, sicut M 25vb imaginari in leone est a generali imaginari? Et sic de sentire, uegetare et elementare suo modo. Et tunc descendit intellectus ad imaginationem, quae imaginatur, quod coniunctio formae corpo23 5 ralis et materiae corporalis est in leone per imaginari uniuersale, sentire, et cetera. Quae sunt media uniuersalia, cum quibus fit coniunctio in leone siue in homine. Sed de intelligere et imaginari in homine non est sic, quoniam substantia spiritualis et corporalis differunt in natura et genere. Ratione cuius differentiae non est 30 dare intellectum uniuersalem, a quo descendat intellectus hominis siue intelligere. Quia si sic esset, esset dare medium uniuersale naturale, quod coniungeret animam rationalem | cum corpore, W 40^ quod non esset spirituale neque corporale. Et ideo intellectus ascendit, et cognoscit, quod medium, per quod coniunguntur 3 ^ anima et corpus in homine, est ipse Deus, actor summus, qui uoluntarie creat animam, et ipsam cum corpore coniungit. 3. |Imaginatio imaginatur, quod quando Plato generat Sortem, E 155v8 deducit ipsum de potentia ad actum. Ideo credit intellectus, quod Plato de sua anima pro|ducat animam Sortis, eam de potentia ad R 25vb actum deducendo: Sed ipse recordatur, quod in generatione Sortis ipse Plato et Sortes in corporeitate participant in communi. Sed non est sic de anima Platonis et de anima Sortis, eo quia non coniunguntur naturaliter, ut dictum est in paragrapho modo dicto, per agens naturaliter, sed per actorem supernaturalem ; qui 4 ^ est Deus. 4. Visus uidet corpus Sortis mortui, |et prius uidit ipsum uiuum. M 2672

43/44 Cf. paragraphum 2 huius primi capituli (De actu hominis). 14 eo quia] «emi; eo quod PN; quod YEM; quia BUKGXFLTHSQRW 415 rationalitas] rationabilitas PN consistunt]consistit E F; constituunt R — 35actor]actus F — 36 creat] creauit PN

90

r120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

Et sic intellectus dubitat: Vtrum anima Sortis moriatur sicut corpus? Sed tunc de Deo recordatur, qui coniungit animam cum corpore supernaturaliter, ut superius dictum fuit. Ratione cuius recordationis cognoscit, quod anima rationalis est immortalis, eo

jj

quia creata est de nihilo. Sed miratur: Quo modo Deus potest ipsam animam creare de nihilo, cum nihil non sit aliquid? Et tunc ascendit ad considerandum diuinam potestatem, quae est infinita. Ratione cuius infinitatis potest producere aliquid de aliquo, ut hominem de homine, et pomum de pomario. Et aliquid de nihilo potest producere, scilicet dare esse, quod non erat, sicut mundum

6o

potuisset limitata; 5. Post coquinare

creauit, qui non erat. Si autem

Deus non

creauisse mundum, qui non erat, esset sua potestas quod est impossibile. haec autem quaerit intellectus: Quare seminare, et cetera sunt actus hominis? Et tunc recordatus est,

quod in homine sunt elementare, uegetare, sentire, et cetera, quibus competunt seminare, coquinare, |et cetera, ut homo uitam

W 412

habeat altiorem quam leo, cum sit ex corpore et anima rationali 6 ^ constitutus, leo uero non.

6. | Iterum quaerit intellectus: Quare in homine sunt scribere,

legere et docere, ieiunare, elemosynare,

R 247?

sacrificare, adorare, et

cetera ? Et tunc intellectus reflectit se supra se, et recordatus est de rationari ; quoniam sic est rationabile, quod homo habeat scientias 7o

liberales per scribere, legere et docere, sicut est rationabile, quod habeat scientias mechanicas per seminare, coquinare, et cetera.

Cum quibus | scientiis liberalibus homo sciat Deum recolere, intelligere et amare, et agere poenitentiam de commissis, et Deum orare, quia dignum et iustum est. 1 7. Iterum quaerit intellectus: Quare in homine est iudicare, 5 prudentiare, et sic de aliis actibus uirtutum cardinalium, et etiam

theologicarum ? Et tunc intellectus ascendit ad rationale et ad finem, quare est. Qui finis est hominis, scilicet quod Deus est 8o

recolibilis, intelligibilis et amabilis iuste, prudenter, etc.; et hoc ratione altitudinis suae bonitatis, magnitudinis, etc.

8. Iterum quaerit intellectus : Quare sunt in homine auaritiare, luxuriare, superbire, etc. ? Et tunc descendit intellectus ad liberta-

tem hominis. Ratione cuius potest homo ad placitum bonum eligere siue malum. Bonum, quia Deus est obiectabilis libere ab 8 ^ homine

ratione diuinae bonitatis, magnitudinis, etc.; etiam ut homo possit acquirere meritum gloriae sempiternae ;malum, eo 49 Cf. 43/44.

53 ascendit] descendit N EUM considerandum] considerandam .M 54 cuius] zd. potestatis et RI' — 56aliquid]aliquod RW —— 58 creauisse] creare M — 60 autem] oz. PN 69 rationari] rationali F — 78 hominis, 86 sempiternae] a7. uel PN scilicet] oz. P

M 261b

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

9r

quia homo de nihilo est productus. Ratione cuius nihili habet inclinationem ad peccatum, quod est nihil. Et de ista materia R 247b sumus locuti in Lzbro de | sermonibus satis large. 9. Dum sic considerat intellectus supra dicta, quaerit: Vtrum 9o anima separata a corpore recedat a corpore cum sentire, imaginari, E 155vb in|tellilgere, amare et recolere? Et tunc recordatus est de distincW 41b tione leonis, in qua dicitur, quod imaginatiua in sensitiua est inserta, |et sensitiua in uegetatiua, et uegetatiua in elementatiua. M 26v? ^ 9 Et tunc cognoscit, quod anima, quae recedit a corpore, non recedit cum imaginatiua nec cum sensitiua, eo quia sunt de natura corporis, et corpus est mortuum simpliciter post recessum animae ; quod non esset, si imaginatiua et sensitiua ab ipso recederent et uitam haberent. Item considerat intellectus, quod anima recedit IOO cum intelligere, amare et recolere, ut species, quas anima acquisiuit, dum erat in corpore, remaneant in ipsa, cum quibus anima

IO

^

cognoscat Dei iudicium et suam gratiam et misericordiam. IO. Iterum miratur intellectus: Per quem modum anima separata cognitionem habet de rebus inferioribus, quae sine imaginatione cognosci non possunt ? Et tunc descendit intellectus ad genus et speciem, quae sunt in leone, siue in homine, de quibus

intellectus habet notitiam sine imaginatione. II. Iterum quaerit intellectus : Vtrum anima separata a corpore in die iudicii recuperet idem corpus, quod prius habuit? Et tunc IIO intellectus ascendit ad Dei iustitiam et ad magnitudinem eius, et etiam ueritatem, cum qua Deus habet magnum et uerum iudicare. Etiam descendit intellectus ad uisum, qui uidet, quod homo iste et ille, hic et nunc agunt bonum aut malum. Et tunc cognoscit intellectus, | quod anima recuperabit corpus, et idem corpus, ut R 24V8 IIS idem homo sit remuneratus de bono, | et de malo sit punitus. M 26vb Quoniam si non recuperaret corpus et ididem corpus, iustitia Dei non haberet magnum et uerum actum in homine, eo quia partem iudicaret, sed non totum.

89 Liber de sermonibus (Liber de praedicatione; /Ars magna praedicationis),

compositus in Monte Pessulano, anno 1304 (ROLIILIV,op. 118; Gldj ; Av 107;

CA 97; Pla 131), TAIV (ROL III, 160-165) ; EBIV (ROL III, 257-281); 93/94 Dist. V c. 1 paragt. 9-10. (ROL III, 567-394). 87nihili] nihil PNUF . 91acorpore?]om.

IC III

PF ^ 94etuegetatiua] om. P

95 anima, quae] anima, quando IN Ev; anima H RW'; quando P

98 ipso]

add.non RW. 100ut]Jutrum P 102cognoscat] recognoscat E ; cognoscit UFLRW 106 speciem] ad species PN 107 sine imaginatione] siue imaginationem IN E;siue imaginatiua Y — 108acorpore] P; oy. NEMRW 114 et idem corpus] oz. E; et idem est corpus R

92

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

2. DE PASSIONE HOMINIS

I. | Rationabilitas est propria passio hominis. In qua rationabilitate intelligibilÀtas est propria passio intellectus hominis. In qua propria intelligibilitate intellectus facit species intelligibiles, sicut speciem plantae et leonis, et huiusmodi. Sed intellectus quaerit: Vtrum ista intelligibilitas sit sibi coessentialis? Et 125 tunc descendit ad uisum, qui uidet, quod in planta sunt rami, flores et fructus. Et ideo intellectus cognoscit, quod in planta est uegetabilitas, quae est sibi propria passio et de sua essentia ; in qua uegetat elementa, deducendo de potentia ad actum ramos, flores atque fructus. Et sic cognoscit intellectus, quod intelligibilitas est 130 de sua essentia. Sed ulterius quaerit : Vtrum illa intelligibilitas sit in continua duratione aut discreta ? Et tunc iterum descendit ad uisum et ad plantam, in qua uegetatiua uegetat continue die et

120

W 422

nocte ramos, flores, etc. ; ergo, etc. Item intellectus descendit ad

uisum. Qui uidet hominem dormientem, qui non intelligit ; et ideo credit intellectus, quod intelligibilitas sit in discreta duratione et non continua. Et tunc descendit ad grammaticum. Qui habet grammaticam in habitu in continua duratione, sed non habet practicam grammaticae in continua duratione, |sed in discreta. Et R 24vb ideo intellectus sic | considerando cognoscit, quod una est in ipso M 2778 I40 intelligibilitas intrinseca et continua, alia est extrinseca et peregrina, quae est in discreta duratione ; sicut quando intelligit intellectus lapidem siue plantam. Et illa intelligibilitas est per accidens ; et est figura et similitudo intelligibilitatis intrinsecae, a qua est influxa. 2. Iustificabilitas est passio hominis, in qua homo | facit se W 429 145 iustum moraliter, distribuendo et communicando. Sed quaerit intellectus : Vtrum ista passio sit propria passio hominis aut non. Et tunc descendit ad imaginationem ; quae imaginatur, quod canis in sua sensibilitate sentit uestigia leporis et perdicis. Quae uestigia 150 sunt acquisita et pere|grina per sensibilitatem canis intrinsecam. E 136ra Et ideo cognoscit intellectus, quod in homine est iustitia innata, cum qua acquirit iustitiam peregrinam ; quae est habitus nouus, cum quo facit se iustum ipse homo. Deinde quaerit intellectus: Vtrum iniuria sit proprius habitus hominis ? Et tunc descendit ad 1 ^ priuatiue opposita ; cum quibus cognoscit, quod iniuria non potest esse habitus proprius hominis, eo quia iustitia homini est innata. ^

120 hominis] corr. ex intellectus M; oz. PN E 128 elementa] elementatiua PN? . 131 duratione] deriuatione PN 133 ergo, etc.] oz. NRW 134qui]et PN 134/135 et ideo credit] credit ideo M ^ 139 cognoscit] quod cognoscit E; oz. M . 145 se] op. P?N 155 priuatiue opposita] priuationem operationis PN quibus] qua P 155/157 quod iniuria — cognoscit] oz. P H RW

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

93

Et sic cognoscit, quod iniuria est habitus priuatiuus, nouus et acquisitus.

160

3. Irascibilitas est passio hominis. Sed quaerit intellectus: Vtrum sit propria aut appropriata? Et sic de docibilitate, de iuuabilitate;

et sic de aliis istis similibus suo modo.

Et tunc

recordatur intellectus de secundo paragrapho, cum quo cognoscit solutionem dubitationis. ; 3. DE ACTIONE HOMINIS

I. In essentia intellectus est intellectiuus ; |cum quo intellectus M 271b est actiuus, et homo cum ipso. Sed intellectus quaerit: Per quem modum homo mouet intellectiuum ad obiectum ? Et tunc descendit ad ignem, qui calefacit aerem, ut possit multiplicare suum actum, et suum destruere inimicum, scilicet ipsam aquam. A simili suo 170 modo homo mouet intellec|tiuum, ut per ipsum possit cognoscere R 2572 desideratum, sicut iustitiam, prudentiam, etc.; et ut possit de165

struere iniuriam, auaritiam, etc.

2. Item intellectus quaerit: Per quem modum ipse facit species acquisitas intelligibiles ? Et tunc descendit ad uisum, qui habet in se tria concreta sibi coessentialia, scilicet uisitiuum, uisibile et

18o

uidere. Suum organum est oculus sen|satus, in quo uisus est W a3? organisatus. Visus autem est ut potentia sensitiua ;oculus est ut instrumentum. Cum quo oculo uisus attingit obiectum suum, mediante aere illuminato, continuato de obiecto usque ad oculum per quandam lineam extrinsecam, quae terminata est inter superficiem oculi et obiectum. Alia est linea, intra oculum sensata, cum

qua uisus haurit in oculo speciem obiecti, mediante linea extrinseca illuminata, de nouo generata per uisitiuum, qui in sua propria uisibilitate sibi coessentiali facit et generat similitudinem obiecti 185 uisibilem siue uisam. Tamen dolet intellectus, eo quia uix potest exemplum intelligere. Sed descendit ad uegetatiuam ; cum qua se fortificat, eo quia cognoscit, quod uegetatiuum transmutat et generat elementatum in uegetatum cum potentia attractiua, retentiua, |digestiua et etiam expulsiua. Simile est de potentia uisiua, M 27"à 190 quae attrahit et generat similitudinem obiecti. Simile est etiam de 162 Cf. paragraphum immediate praecedentem (2. De passione hominis). 159 Irascibilitas] Iracibilitas M; Rationabilitas PN B Y K Xv T Q; Iustificabilitas G — 160 Etsic] oz. PN 160/161 de iuuabilitate] de immobilitate E ; de ieiunabilitate »; oz. RW 161 similibus] similitudinibus PN 169 ipsam] oz. PN R 170 mouet]habet PN; om. R — 171 ut possit] ut posset RW; tunc appetit PN 175 concreta] correlatiua F 177, a8] in BR,ZRa;UKLTH .$QRW S; add. in ipso F; om. E

PN

183 uisitiuum] uisum

187 uegetatiuum] uegetatum IN; uegetatiua RI 190/192 Simile est etiam — imaginatiua] o». E R1Z R2

188 in] et M

94

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

intellectu, coniuncto

in homine

cum

INTELLECTVS

elementatiua,

uegetatiua,

sensitiua et imaginatiua; et hoc per continuam lineam. Et ideo quando homo attingit species per sensum et per imaginationem, intellectiuus in suo proprio intelligibili generat species |sensatas et r9 ^ imaginatas prius, et ipsas ibidem facit intelligibiles siue intellec-

R 251b

tas.

3. Dum intellectus gaudet, eo quia scit, per quem modum intelligit, quaerit: Per quem modum est dubitatiuus et creditiuus? Et tunc descendit ad uisum, qui uidet hominem, habentem

uirgam atque uuluam. Cuius ratio est, quia idem semen cadit in

200

loco, in quo fit femella, et in loco, in quo masculinus fit in eodem

tempore. À simili, quando intellectus attingit speciem, partim illuminatam 20

et partim

non,

est creditiuus

siue dubitatiuus;

quoniam per unam partem habet inclinationem ad affirmandum, Sed ulterius quaerit : Quae est W 45h I» et per aliam |partem ad negandum. causa ignorantiae suae ? Sed descendit ad uisum, qui non potest uidere, quando aer non est illuminatus. Et tunc cognoscit, quod causa suae ignorantiae est otiositas aut impedimentum, et multa alia, quae concurrunt, sicut ira, auaritia, inuidia, etc.

4. Dum intellectus habet de sua actione notitiam, quaerit de actione uoluntatis et memoriae. Et tunc recordatus est exempla su|pra dicta; cum quibus cognoscit sic actiones uoluntatis et E 1361b memoriae suo modo, sicut suas | cognouit actiones. M 27v 5. Iterum intellectus per uisum et imaginationem cognoscit, 215 quod homo habet actionem in metallis, in lapidibus, plantis et in brutis. Tunc quaerit causam. Et tunc descendit ad artes mechanicas et liberales. Cum quibus cognoscit, quod dignum et iustum est, 210

quod in illis homo habeat actiones, eo quia nobilius animal est ; et 220

etiam quia est illud solum animal, quod | Deum diligit, recolit et intelligit, et honorat, eidem seruiendo. Qui Deus omnia corporalia ad hominis seruitium ordinauit, ut homo bene et iuste cum omnibus istis Deo seruiret, eum benediceret et laudaret et meri-

tum acquireret, per quod posset ad paradisi gloriam peruenire. 4. DE NATVRA HOMINIS 225

Secundum quod dictum est de actibus, passionibus et actionibus hominis, natura eius est cognoscenda, eo quia sunt homini res 212/213 Vide paragraphos 225/226 Dist. VI c. 1-3.

:-5 huius

capituli (De actione

hominis).

193 per?] oz. PNUL RW 194 intellectiuus] intellectus PN U F RW 195 prius] primo E R1; oz. ZR» — 201inquo!]ubi PN — masculinus] M; masculus PN ERI — 204 quoniam] quando N — 211/212 exempla — dicta] de exemplis supra dictis GF 216 tunc?] post PN F; oz. GTHRW 220 Qui] Quia RI — 226 homini] hominum RW

R

25v8

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

95

essentiales et etiam naturales. Tamen de natura ipsius hominis loqui uolumus isto modo: I.In homine sunt quinque naturae, scilicet: Elementatiua, 230 uegetatiua, sensitiua, imaginatiua et rationatiua. Per elementati-

uam habet caliditatem, frigiditatem, humiditatem et siccitatem, colorem, longitudinem, latitudinem et profunditatem, angulos,

circulos et figuras, et hgc naturaliter. Per uegetatiuam habet membra, scilicet cor, hepar et cerebrum, uirgam, genitalia, uenas, 23

^

sanguinem atque ossa, et huiusmodi; et hoc figuratum est in planta, in qua sunt brancae, rami, folia, flores et fructus. Per

ue|getatiuam, quae transmutat in suam speciem elementa, et sic est |in homine suo modo. Per sensitiuam uero homo sentit famem,

W 449 M 2872

sitim, dolorem, caliditatem, frigiditatem, calorem, et sic de aliis 240

suo modo. Per imaginatiuam imaginatur homo obiecta sensibilia, et mouetur ad sensibilem appetitum. Per rationatiuam mouetur homo ad obiecta sensibilia, imaginabilia, intelligibilia, amabilia et

recordabilia, quorum potentiae sunt in homine naturales et actus earundem. 2. Dum sic intellectus cognoscit in homine quinque potentias 24j naturales, intelligit, |quod ex ipsis in communi est una natura R 25vb constituta, scilicet natura humana. Sed quaerit: Vtrum primae quattuor potentiae modo dictae sint de natura haminis, antequam anima rationalis sit introducta et coniuncta ? Et tunc descendit ad 250 flammam. Quae deducit de potentia ad actum flammam, quae est in cera in potentia; quae flamma in potentia est de natura flammae, quae exit in actum. À simili quattuor potentiae corporales praedictae sunt de natura hominis, qui ipsas posuit in embryone generando ; sed tamen non sunt actu in natura humana respectu hominis uenturi. Et quando uenit anima rationalis et introducitur, deducit ipsas de potentia in actum, et illas cum se ipsa in specie humana reponit; quae species uel natura humana sine istis quinque potentiis non potest esse ullo modo. 3. Dum sic intellectus facit scientiam, ut superius dictum fuit, 260

quaerit : Vtrum quando anima rationalis uenit, ueniat cum noua uegetatiua, sensitiua et imaginatiua, et alias potentias destruat, quas inuenit ? Et tunc descendit ad leonem, qui est filius alterius leonis per elementatiuam, uegetatiuam, sensitiuam et ima|ginati- W 44^ uam. Et sisic esset, quod anima rationalis ista secum adduceret, et

265 alia, quae dicta sunt, remoueret, leo esset magis naturaliter filius

leonis quam homo filius ho[minis, et quam Iesus Christus filius E 136v2

259 Cf. paragraphos 1-2 huius capituli (De natura hominis). 243 recordabilia] recolibilia F LL RW; o». U —— 244 earundem] eorundem UFRW 253posuit]adg.ipsas M X 256in!]|ad PR] ^ 264Et]add. dicit PN

96

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

Virginis gloriosae ;quod est ualde absurdum dicere. Item si hoc esset uerum, scilicet quod potentiae antiquae per aduenientes destruerentur,

destructio earum

non esset naturalis, eo quia | R 267a

270 uenientes non sunt genitae, sed creatae, et sic innaturaliter cum

N -1 I

elementatiua iungerentur. Et ratione istius innaturalitatis uegetatiua ueniens non esset naturaliter inserta in elementatiua, neque sensitiua in ipsa uegetatiua, neque imaginatiua in ipsa sensitiua ; et sic esset | destructa continuitas naturae in homine, et natura esset contigua ; quod est impossibile. 4. Iterum ascendit intellectus ad animam rationalem, et quaerit: Vtrum tres suae potentiae, scilicet intellectus, memoria

M 281b

et

uoluntas, sint una natura aut plures ? Et tunc intellectus descendit 280

28

^

ad sensitiuam, et considerat, quod sicut sensus communis est una natura sentiendi, sic anima rationatiua est una natura rationandi ;

et sicut sensus communis habet plures sensus particulares differentes, sic rationatiua habet plures potentias differentes, habentes diuersa obiecta. 5. Dum sic intellectus considerat, quaerit: Vtrum istae tres potentiae animae differant per essentiam ? Et tunc descendit ad concreta, quae sunt in ipsis essentiis, sicut in intellectu naturaliter consistunt intellectiuum, intelligibile et intelligere ; et in uoluntate uolens, uolitum et uelle ; etin memoria memorans, memoratum et

2

o

memorari. Et quia ista concreta differunt specie, cognoscit intellectus, quod praedictae potentiae | differunt per essentiam. W 45? 6. Iterum considerat intellectus, et quaerit : Vtrum in intellectu differant intellectiuum, intelligibile et intelligere essentialiter ? Et tunc descendit ad sensum, in quo sensitiuum, sensibile et sentire

sunt una essentia sensitiua. Quae in sensitiuo est permanens actiua,

in sensibili passiua,

et in sentire

actus;

et sic est in

intellectu suo modo. 7. Quoniam auditus au|diuit, quod aliqui ponunt, quod intellectus et memoria sunt una potentia, dicit affatus, quod si hoc esset | uerum, natura eorum esset una essentia. Et tunc intellectus 300 ascendit ad uoluntatem et liberum arbitrium, ad dubium, et ad credulitatem, et ad ordinem potentiarum. Et tunc discurrit, et cognoscit, quod intellectus inuenit species primitiue. Et illas inuentas commendat memoriae, et alias nouas acquirit, et ipsa uoluntas post est libere electiua. Et dum sic intellectus discurrit,

275 impossibile] 247. atquefalsum PN — 278sint]|sunt FR ;sit PN —— 279 communis]qui PN . 282plures] diuersas W'; oz. PN R— 283diuersa] plura PN;om.R 286inintellectu naturaliter] intellectum naturalem PN —— 287 consistunt] corr. ex constituunt L,; constituunt PNURW' 288 uolitum] uoliblle PN — memoratum] memorabile RW —— 290 essentiam] add. specialem PN . 294 in| zz. uno UMRW 297 ponunt] ad. uel dicunt PN 299 eorum] earum PN 301 discurrit] descernit PN — 302 primitiue] primitiuas RW! —— 304 discurrit] discernit P

R 26rb M 28va

120. DE ASCENSV ET DESCENSV $95

INTELLECTVS

97

cognoscit, quod si ipse et memoria essent una et eadem potentia et natura, memoria esset sic discursiua sicut ipse; et sic intellectus

species sic conseruaret sicut memoria. Quae conseruatio ipsum impediret ad inueniendum nouas species ; et uoluntas esset ligata et non libera ad eligendum hoc uel illud, eo quia plus possunt duo 310 quam

3I

^

unum.

Et intellectus non posset obliuisci, dubitare, nec

etiam ignorare. Et quia omnia ista sunt impossibilia, ergo, etc. 8. Dum sic intellectus considerat naturam hominis, quaerit: Quae est causa, quare in qualibet potentia sint tria concreta naturaliter, et non plura neque pauciora ; sicut in elementatiua, in qua sunt elementatiuum, elementabile et elementare ; et in uegetatiua uegetatiuum, uegetabile et uegetare ; et sic de aliis suo modo ? Et tunc recordatus est de natura diuina, quae est una et trina. Vna per essentiam, et trina per tres personas diuinas. Non tres naturae, sed una |natura existens. Deus Pater, naturans Filium de W 45b

320

sua natura naturatum; et Pater et Filius spirant Spiritum | M 28vb sanctum | per amare. Et ideo cognoscit intellectus, quod sicut in R 26v8 Deo est u|na essentia et tres personae, sic quaelibet persona suo E 156vb modo est una potentia, habens in se tria concreta.

5 DE

3:25

SVBSTANTIA

ET ACCIDENTE

HOMINIS

I. Substantiae sunt quinque in homine, scilicet : Elementatiua, uegetatiua, sensitiua, imaginatiua et rationatiua. Et istae quinque constituunt unam substantiam hominis. Quaelibet uero habet sua accidentia propria, a se inseparabilia. 2. Elementatiua habet sua accidentia inseparabilia. Quae sunt :

550 Caliditas, frigiditas, humiditas,

siccitas, ponderositas, leuitas, et huiusmodi. Accidentia uegetatiuae sunt: Amaritudo, dulcedo, attractiua, retentiua, digestiua, expulsiua, generatiua, corruptiua, nutritiua, augmentatiua et etiam alteratiua, et huiusmodi. Accidentia sensitiuae sunt : Peregrinum uidere, odorare et audire, 2:55 gustare, tangere et affari, et etiam delectari sentiendo, et huiusmo-

di. Accidentia imaginatiuae sunt obiecta sensibilia, quae imaginatio haurit de rebus sensibilibus, sicut imaginari lapidem et fontem. Accidentia peregrina rationatiuae sunt : Intelligere, amare, recor-

dari fontem, leonem, et huiusmodi, et etiam iustitiam, auaritiam ;

340 et sic de aliis uirtutibus et peccatis.

3. Item intellectus considerat in homine substantias minutas et

accidentia earundem. Substantiae minutae hominis sunt, scilicet : Naturalis bonitas, magnitudo, duratio, potestas, intellectus, uo306 discursiua] discretiua PN 307 Quae conseruatio] Quae conseruando RW;om.P 309/310possunt- non]om.PNN ^ 309possunt]ow. R — 313 sint] sunt RI — 322 essentia] natura PN 322/323 persona — concreta] M; potentia suo modo PN — 322 persona] potentia RW —— 322/323 persona — potentia] persona est una suo modo E 342 accidentia] actiones PN

98

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

luntas, uirtus, ueritas et gloria. Et accidentia istarum sunt, sicut 345

bonitas, quae accidens est magnitudinis et durationis, etc., eo quia de se ipsis non sunt bonae, sed per bonitatem substantialem, quae dat R 26vb |eis suam |similitudinem. Hoc idem est de magnitudine, quae est M 29rà accidens bonitatis, durationis, etc.; et sic de aliis potest dici suo

modo. Ista uero accidentia sunt in substantia intra et in ipsa 350 permanentia, non |extra exeuntia. Sed alia accidentia sunt ab illis W 462 influxa, extra permanentia, quia non sunt naturalia, sed moralia,

ex quibus homo moraliter habituat semetipsum. Sicut homo, qui est bonus moraliter per bonitatem moralem acquisitam, iustus per iustitiam acquisitam, magnanimus per magnanimitatem acquisi555 tam, grammaticus per grammaticam acquisitam ; et sic de aliis suo modo. 4. Iterum considerat intellectus, quod in homine sunt accidentia de alio genere; sicut sunt contingentia, quae sunt a casu et fortuna, sicut amittere denarium et ipsum inuenire. Et dicuntur contingentia, eo quia denarius non est obiectatus per sensum, neque per imaginationem, nec per ipsum intellectum. 5. Dum sic intellectus considerat de accidentibus et substantia

hominis, cadit in dubitationem, et quaerit: Vtrum aliqua bonitas sit in homine substantialis, et sic de magnitudine, et de aliis suo

modo ? Et tunc considerat, quod esse magis competit substantiae quam accidenti, eo quia substantia est per se existens, accidens uero non. Et quia substantia magis bona est quam accidens, cognoscit, quod aliqua bonitas est in homine substantialis ; quia si non, accidens esset magis bonum quam substantia. 6. Iterum ascendit intellectus, et quaerit : Vtrum accidens sit esse "ms aut essentia ? Et tunc descendit ad tactum, qui tangit frigiditatem, et ad uisum, qui attingit colorem. | Et tunc cognoscit, quod R 277? frigidum est esse habituatum de frigiditate, et coloratum est esse M 29rb habituatum de colore. Et tunc cognoscit, quod accidens non habet 575 esse per se, eo quia est essentia abstracta; sed habet esse in subiecto, in quo est sustentatum. 36 ^

6. DE SIMPLICITATE ET COMPOSITIONE

HOMINIS

I. In homine sunt substantiae simplices, sicut in elementatiua ; 380

in qua sunt quattuor elementa simplicia, sicut in capitulo de simplicitate et compositione lapidis est figuratum. Ipsa uero 379/380 Dist. II c. 6 (De simplicitate et compositione lapidis), per omnes paragraphos (1-8). 345 quae] o». FL M 350 exeuntia] existentia PN RW; essentiam KGTQ 354 magnanimitatem] E; magnitudinem PN MRW' 354/355 acquisitam] o. PN EM — 358 contingentia] contingentiae PN RW 360 contingentia] contingentiae:. PN ; contingens U 365 magis] magnum P competit] conuenit RW; add. tam P

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

38 ^

99

quattuor elementa componunt elementatum. Et tunc |intellectus W 46b quaerit : Vtrum elementatiua sit composita ? Et tunc considerat in essentia elementatiuae simplex elementatiuum, simplex elementabile et simplex elementare ; quae sunt essentia elementatiua sine compositione. In elementato uero est compositio, sicut in homine est compositio ex ignificatiuo, aerificatiuo, aqueificatiuo et terrificatiuo, ex quibus resul|tat una forma composita in communi. Et E 157" sic de ignificabili, aerificabili, et ceteris fit una materia composita

in communi ; et sic de ignire, aerificare, et ceteris fit unus actus in 298 communi.

2. Dum sic intellectus cognoscit simplicitatem elementatiuae et compositionem elementati, quaerit: Vtrum hoc idem suo modo sequatur in uegetatiua, sensitiua, imaginatiua et rationatiua? Et tunc considerat, quod in uegetatiua sunt tria concreta simplicia,

^

scilicet uegetatiuum, uegetabile et uegetare, quae cum ipsa essentia conuertuntur sine compositione. Sed in uegetato elementato componuntur, eo quia uegetatiuum componitur cum elementati-

uo, et uegetabile cum elementabili, et uegetare cum elementare ; et sic de aliis suo modo. 400 3. Iterum | intellectus ascendit ad rationatiuam, et quaerit : Per M 29Yà quem modum est composita cum aliis potentiis ? Et tunc considerat, quod in in|tellectu est intellectiuum, intelligibile et intelligere ; R 2715 40

^

et in imaginatiua imaginatiuum, imaginabile et imaginari. Et ideo -tiuum cum -tiuo componitur et -bile cum -bili et -are cum -are ; et sic de -tiuis et -bilibus et -are memoriae et uoluntatis. Sed miratur intellectus, quo modo talis compositio possit fieri in homine, eo quia una essentia est spiritualis, alia corporalis. Sed recordatus est de prima causa et eius uoluntate, cui secunda causa non potest in aliquo resistere. 4.Iterum quaerit intellectus: Vtrum anima rationalis sit composita aut simplex ? Et tunc recordatur, quod bonitas animae rationalis substantialis, et magnitudo substantialis, etc. sunt entia

simplicia. |Sed quia bonificatiuum et magnificatiuum componuntur, et bonificabile et magnificabile, et bonificare et magnificare, et 41

I

sic de aliis, anima est composita in communi de suis partibus simplicibus naturalibus, quae sunt per essentiam differentes. 5. Quia affatus dicit, quod simplex iunctum simplici non facit compositionem, dubitat intellectus, et quaerit: Vtrum praedicta compositio in anima sit possibilis ?Sed ipse considerat, quod sic,

386ex]de PN . 388 ignificabili] M; ignibili PN E; om. RW' aetificabili] aeribili E; aeriabili Ra; o». RW ^ 389ignire]ignificare LL.— 404 -tiuum cum -tiuo] -tiuus cum -tiuo I7; terminus cum termino P -are cum -are] -are cum -ati T $; aer cum aere P IN X; amare cum amate E — 419 quod sic] conieci sic; quia BY EUK XFLMHQOR?W;

sic P; sic quia N; oz.

GT .$

W 475

100

r20. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

42 Oo posito quod ignis simplex non haberet in se sua concreta superius

nominata, et sic de aere, aqua et terra, non possent ista elementa intrare compositionem, eo quia non haberent, cum quo ; et quia in istis sunt sua concreta, cum illis ad inuicem componuntur, et hoc circulariter, scilicet -tiuum cum -tiuo, et -bile cum -bili, et actus 42

^

cum actu; et -tiuum | cum -bili et actu. Et tunc cognoscit intellectus, per quem modum anima est composita; et ratione istius compositionis habet in se actus, passiones et actiones naturales. 7. | DE INDIVIDVITATE HOMINIS

430

43

^

M

R

29vb

279

I. Secundum quod dictum est in aliis distinctionibus de indiuiduitatibus, potest cognoscere intellectus, qualiter homo potest esse indiuiduum. Sed ipse quaerit: Vtrum anima rationalis sit unum indiuiduum, antequam sit in corpore introducta? Et tunc descendit ad flammam, de lapide exeuntem, quae in instanti sine successione de potentia ad actum est deducta. A simili anima rationalis introducitur in corpore in instanti, quando est creata, et

in illo instanti est indiuiduum unum et non ante. Et post quaerit : Vtrum anima quando exit de corpore, recedat in instanti ? Et tunc cognoscit, quod sicut anima introducitur in instanti, sic recedit in instanti. 2. Item intellectus quaerit: Vtrum anima et corpus in homine sint duo indiuidua, aut unum tantum ? Et tunc cognos|cit, quod W 47? quodlibet secundum suam essentiam est indiuiduum; sed respectu compositionis supra dictae sunt unum indiuiduum ; quod est homo. 3. Iterum intellectus quaerit : Vtrum anima rationalis uiuat de imaginatiua, sicut uegetatiua de elementatiua ? Et tunc descendit ad solem, qui non recipit aliquid ab elementis ; immo elementa ab ipso recipiunt perfectiones et uirtutes. A simili anima rationalis 450 non recipit aliquid |a potentiis inferioribus, eo quia incorruptibilis E 1571b et magis simplex quam sol, et altior in potentia et uirtute; sed perficit potentias inferiores. 4. Iterum quaerit intellectus: Per quem modum anima dat uitam corpori ? |Et tunc descendit ad elementatiuam et uegetati- M 3or? 455 uam. Cum quibus cognoscit, quod sicut uegetatiua dat uitam elementatiuae in se ipsa, |quae est uiua, ut elementatum uiuat in R 27V 420/421 Cf. paragraphum primum huius capituli (De simplicitate et compositione hominis). ^ 444 Vide paragr. 5 huius capituli (De simplicitate et compositione hominis). 421 possent] possunt E?M —— 425 et -tiuum cum — actu] o;. PN 437 post]posteaintellectus PN — 454corpori]z4Z.uelcarni PN ^ 456ut— uiuat] et elementatum uiuit PN ; et elementatum uiuat I

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

ror

uegetato, sic et multo magis anima rationalis dat uitam corpori, ut uiuat in specie humana. 5. Adhuc quaerit intellectus : Ex quo uiuit anima separata ?Et 460 tunc descendit ad pomum descissum a pomario, et supponit, quod remota sit contrarietas elementorum. Tunc in ipso humidum radicale uiueret de humido nutrimentali ; si sic, esset sine adiutorio

exteriori. Et sic intellectus cognoscit, quod anima, quae non est de contrariis composita, uiuit in se ipsa de suis propriis actibus, 46 ^ passionibus et actionibus ; quae quidem habet in se uitam essentia-

lem et etiam naturalem.

In qua uita sunt substantialiter et

naturaliter uiuificatiuum, uiuificabile et uiuificare, quae uiuunt de una spirituali bonitate, magnitudine, etc., sine corruptione et

indigentia exteriori.

470

8. DE SPECIE HOMINIS

I. Per ea, quae dicta sunt de specie in distinctionibus supra dictis, cognoscit speciem hominis intellectus. Sed quaerit: Vtrum species, quam | haurit sensus, et illa, quam haurit imaginatio W 4829 obiectiue, et illa, quam haurit intellectus, sint una species aut

47 plures ? Et tunc descendit ad tactum, qui tangit pulsum, calidita^

tem, motum

et mollitiem in instanti attingendo; et tamen ista

differunt specie, et in uno tangere attinguntur. A simili species, de quibus quaerit intellectus, sunt plures et differentes, eo quia potentiae sunt diuersae. Sed in quantum uisus est potentia M 3orb 48 o particularis, appre|hendit istum colorem, et ipsa |imaginatiua est R 287a uniuersalis ; quae imaginatur eundem colorem, quem uisus attingit. Et sic de intellectu, qui est uniuersalis, qui eundem colorem intelligit et attingit. Et sic intellectus cognoscit, quod istae species quo ad unum sunt una species, et quo ad aliud sunt plures ; sicut in 48 ^ tactiua, in qua sunt plura, et tangere est unus actus. 2. Iterum quaerit intellectus: Vtrum uisus uideat speciem, et per ipsam uideat obiectum, aut uideat obiectum et non speciem ? Et tunc intellectus descendit ad speculum, in quo homo uidet imaginem suae faciei, non uidens suam faciem. Sed imaginatiua 490 clausis oculis imaginatur faciem hominis, posito quod non imaginetur imaginem, quae fuit uisa in speculo. Dum sic intellectus considerat, cognoscit, quod uisus non uidet faciem hominis, sed 471/472 Vide dist. II-V c. 8.

460 descissum a] decisum de E LL. M W'; descisum de R PN;modoR;om.TW

461 ipso] pomo

462humido]ozw.E M RW . 468una]P N G;uiua

BYEKX»L?TMHSQRWST;j uita UF 476 et tamen] cum PN 480/481 et ipsa — colorem] os. P 481 quae — colorem] ideo apprehendit colorem U — 482/483 Et sic de — attingit] Zn zarg. KL ;oz. N GF 487aut— obiectum] oz. P — 489 imaginem] speciem PN

102

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

similitudinem

eius. Et tunc

ascendit

ad imaginationem,

quae

generalior est, quam sensus ; quae imaginatur imaginem speculi et 49 ^ faciem. Et sic intellectus cognoscit, quod ipse attingit speciem et faciem ; et cum specie faciem intelligit et attingit. 3. Iterum quaerit intellectus: Vtrum anima separata intellectus posset apprehendere faciem hominis sine specie, quam imaginatio | in uita ista apprehendit? Et tunc ipse recordatur, quod ista quaestio superius est soluta. 4. Iterum intellectus considerat, et quaerit: Vtrum anima ita uere et intense species apprehendat per memoriam et uoluntatem, sicut per ipsum intellectum ? | Et tunc descendit ad sensibile et imaginabile. |Cum quibus cognoscit, quod sicut uisus secundum se habet proprium obiectum, et tactus etiam et imaginatio, et homo quandoque magis utitur | uno sensu quam alio, et quandoque magis imaginatione quam sensu, sic anima ita proprie apprehendit speciem per memoriam et uoluntatem, sicut per intellectum ; tamen dum est in uia, magis obiectat quandoque per unam potentiam quam per aliam, et hoc ad placitum. 5. Adhuc quaerit intellectus: Vtrum anima separata habeat aequaliter recolere, intelligere et amare obiectando Deum? Et tunc ascendit ad aequalitatem diuinae bonitatis, magnitudinis, etc., et ad finem, quare anima creata est. Qui finis est Deum $1 ^ intelligere, recolere et amare. Et quia Deus per suam bonitatem, magnitudinem, etc. est aequaliter recolibilis, intelligibilis et amabilis, cognoscit, quod anima in patria habet aequale intelligere, aequaliter recolere et amare.

W 48b

M 3ovà

R 28rb E 157v

9. DE GENERE HOMINIS $20

I. Per ea, quae dicta sunt superius de genere lapidis, plantae et leonis, potest intellectus intelligere genus hominis suo modo, et cognoscere, quod in rationatiua sunt tria generalia concreta, scilicet rationatiuum, agens rationans, et rationabile possibile, in

quo rationatiuum colligit species rationatas peregrinas, ex quibus $2

^

facit scientiam, et rationari, cum

quo causat actus extrinsecos

peregrinos. Ista tria sunt concreta uniuersalia, quae sunt de essentia naturae rationatiuae. Et ut de hoc intellectus sit bene certus, |descendit ad sensum ; in quo sunt tria concreta essentialiter uniuersalia, scilicet sensitiuum,

69.

PN

agens sentiens, et sensibile

500 Dist. VI c. : (Deactu hominis)paragr.9-10.

^ 520/521 Vide dist. IT-IV

493 ascendit] descendit PN F — 495/496 Et sic intellectus — faciem!] oz. 498 posset] possit PNW' —— 501 Iterum] Item NE; oy. ULRW 513 ascendit] descendit RW' —— 522 rationatiua] add. potentia P ; add. anima

GLH.$RIW ; anima rationali U

M

3ovb

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

103

;5o possibile, in quo colligit sensitiuum species |sensibiles peregrinas; R 28và et sentire | intrinsecum est actus intrinsecus, cum quo causat W 498 sensitiuum actus peregrinos. 2. Praeterea considerat intellectus, quod in rationatiua sunt tres potentiae uniuersales, scilicet intellectus, memoria et uolun-

tas. Et quaelibet habet in se tria concreta sibi coessentialia et uniuersalia. Sicut in intellectu est intellectiuum, agens intelligens, et intelligibile possibile, in quo intellectus agens colligit species peregrinas, et ipsas sibi facit intelligibiles et etiam intellectas; et est intelligere, cum quo causat actus peregrinos numero differen540 tes. Sed miratur intellectus de intelligere intrinseco ; quoniam dum homo dormit, non intelligit. Sed ipse ascendit ad bonitatem naturalem, quae existit in homine. In qua est bonificare naturale innatum, ex quo non oritur bonificare peregrinum in homine peccatore, quando ipse agit malum ; sed quando homo agit bonum, 545 ab ipso oritur bonificare peregrinum; ergo, etc. 3. Iterum intellectus considerat in uoluntate, sicut considerauit in se ipso. In qua est uolitiuum, agens uolens, et uolibile possibile, in quo uolitiuum colligit species desideratas; et hoc cum amare intrinseco, cum quo causat actus extrinsecos peregrinos. 4. Iterum intellectus ascendit ad memoriam. In qua sunt 550 0195

memoratiuum, agens memorans, et memorabile |possibile, in quo M yH*

555

56o

$6 ^

27e.

memoratiuum colligit species memoratas ;et hoc cum memorari intrinseco, cum quo causat actus extrinsecos peregrinos. 5. Dum sic intellectus considerat et facit scientiam de rebus generalibus et uniuersalibus, quae sunt in anima naturaliter et essentialiter, ut de ipsis possit esse magis certus, descendit ad sensibile, scilicet ad: uisum ; et sic de aliis suo modo. Quoniam in E I 57b potentia uisiua est uniuersale uisitiuum, agens uidens, || et uniuer- R 28vb sale uisibile possibile. In quo uisitiuum colligit species uisibiles, et facit ipsas uisas; et hoc cum uidere intrinseco, cum quo causat actus extrinsecos peregrinos; quoniam homo quando uidet lapidem, habet unum | uidere peregrinum particulare, et aliud, W 49b quando uidet leonem. 6. Dum sic intellectus considerat, quaerit: Per quem modum ipsemet est uniuersalis obiectiue et particularis et singularis ?Et tunc descendit ad uisum. Qui uidet continue duos equos aut plures; quorum unus est albus, alius niger. Et ideo sicut uisus continue uidet uniuersaliter plura simul, sic intellectus continue et uniuersaliter intelligit plura simul. Et in isto passu apparet, per quem modum est uniuersalis intellectus obiectiue, et clausis oculis

533 Praeterea] Iterum P; Item IN. 537 agens] add. intelligens RW — 541 ascendit] descendit R / — 542 qua] quo W' — 556/557 descendit — scilicet] de sensibili descendit PN 560 intrinseco] extrinseco F 565 obiectiue] subiectiue F 567 albus] ad. et PN RW

Io4 120. DE ASCENSV ET DESCENSV

$75

intellectus non potest attingere supra dicta plura simul, sed successiue. Ratio huius est, quia imaginatio non potest imaginari continue plures equos differentes in colore, sed discretiue et | successiue in tempore. Et in isto passu apparet, per quem modum intellectus est particularis siue singularis cum imaginatione obiectiue. 7. Dum

580

58

^

INTELLECTVS

homo

tenet rosam

et rutam

in manu,

M

511b

odoratus eius

continue et in instanti attingit istorum odores, et unum cum tristitia, reliquum cum laetitia. Et sic intellectus per odoratum est uniuersalis obiectiue. Sed in absentia rosae et rutae cum odoratu non est uniuersalis intellectus respectu istorum, eo quia imaginatiua non potest in instanti imaginari istos odores. 8. Gustus in instanti et continue in uino attingit saporem et frigiditatem. Et per consequens intellectus intelligit in instanti ista duo et continue. Sed post potum imaginatiua | non potest R' 299 imaginari ista duo continue et in instanti, sed discretiue ; et sic

intellectus, qui erat uniuersalis cum gustu, et particularis cum imaginatione. 9. Iterum tactus tangit lapidem, et in instanti attingit frigidita599 tem et ponderositatem. Et per consequens intellectus est uniuersalis, eo quia ista intelligit in instanti. Sed post tactum lapidis intellectus est particularis, eo quia imaginatio non potest imaginaW 508 ri ista continue et in instanti, sed suc|cessiue. IO. Affatus dicit istam dictionem siue profert :Dominus. Et in 595 ista dictione sunt tres syllabae, quas affatus nominat siue profert uniuersaliter et confuse; et per consequens intellectus est uniuersalis. Sed quando affatus prolongat syllabas discretiue, tunc | intellectus non est uniuersalis, sed particularis. Ratio huius est, M 31v quia imaginatio imaginatur syllabas discretiue. Et in isto passu apparet, per quem modum intellectus facit scientiam confusam, et per quem modum assertiuam confusam per affatum facit, et certam per imaginationem. II. Auditus audit in ecclesia multas uoces concordantes ; et tunc

est uniuersalis, eo quia imaginatio non habet ibi locum. Sed 605 quando uoces sunt discordantes, tunc auditus est discretiuus et discursiuus, eo quia imaginatio habet ibi locum suum. Et ideo intellectus cognoscit, per quem modum est per auditum particularis et uniuersalis. I2. Postquam intellectus cognouit modum, per quem est 610 uniuersalis et particularis cum potentiis inferioribus, desiderat 571 supra — simul] plura supra dicta YUKGXFLTMHS QR Ws; plura supra dictasimul P N ;supradictapluraBvv, 4 Ma, — 573discretiue] discrete I. 589tangit]attingit PN R W';om.U 594 Affatus- Dominus] Affatus dicit seu profert hanc dictionem: Dominus U siue profert: Dominus] Dominus H.SRW;Dominussiue profert PIN —— 607/608 est per auditum — uniuersalis] est uniuersalis per auditum et etiam particularis P ; est per auditum uniuersalis et particularis N R W'; est particularis per auditum et uniuersalis E

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

105

cognoscere :Per quem modum ipse est uniuersalis et particularis cum potentiis superioribus, tamen adiuuanti|bus potentiis inferio- E :58ra ribus obiectiue? Et in hoc isto modo procedemus: Intellectus repraesentat uoluntati diuersa obiecta sicut | castitatem et luxu- R zg9rb 615 riam. Ipse uero est liber in repraesentando ipsa obiecta, secundum quod sibi placet, unum praeponendo alteri uel postponendo. Non, quod uoluntas cogat ipsum in praeponendo uel postponendo ; quia S1 esset sic, iam uoluntas esset electiua et in continua electione. Et

ideo intellectus cognoscit in se esse libertatem generalem, cum qua 620 descendit libere ad omnia obiecta particularia. Et ideo gaudet intellectus, quia cognoscit, quod ipse habet talem libertatem ualde secretam ; respectu cuius libertatis spectat habere meritum de bonis, et etiam de | malis, quia pungit cum conscientia uolunta- M ;1v^ 625

tem. I3. Dum intellectus praeparat obiecta uoluntati, uoluntas habet libertatem ad elijgendum hoc uel illud ; et sic sua libertas est W ;o^

uniuersalis. Et quando descendit ad eligendum hoc bonum uel hoc malum, est particularis. Et tunc intellectus considerat, per quem modum uoluntas est libera. Et tunc ascendit ad uolitiuum agens 65o uolens, quod libere colligit illam speciem, quam uult. Et per eundem modum cognoscit intellectus suam libertatem generalem. I4. Memoria habet libertatem generalem, cum qua libere recipit species et conseruat, atque reddit intellectui et uoluntati. Et quod sit libera, de hoc experientiam habemus; quoniam quandoque 65 ^ intellectus et uoluntas optant habere unam speciem a memoria, et ipsam non dat eis, sed aliam; et quandoque non curant habere speciem, ut quiescant, et memoria dat eis speciem uel species ad placitum, ut laborent. Et hoc facit memoratiuum agens memorans, quod libere colligit species | ad placitum in suo memorabili R 29v» 640 intrinseco naturali. I5. Item intellectus quaerit: Vtrum istae tres potentiae habeant unam libertatem in communi, aut plures differentes per essentiam ? Et tunc descendit ad potentiam tactiuam, quae tangit lapidem; quae quidem habet unam potestatem in communi 64 Io attingendi plures res, specie differentes, sicut frigiditatem, ponderositatem et duritiem. Et tunc cognoscit, quod libertas istarum potentiarum est una in communi. Sed per unum modum se habet ad unam potentiam, et per modum | alium ad aliam et M 52r* aliam ; et hoc duobus modis, occasionatiue et causatiue. Occasio-

65o natiue, sicut intellectus et memoria, qui praeparant et occasionant uoluntatem, ut diligat castitatem in illo tempore, in quo uoluntas

623 cum] o». EH $Q — conscientia] scientia U RI; sua G ; add. libertatem et IN 629 ascendit] descendit PN RW 635 optant] appetunt PIN 636curant]curat PN — 642communi] add. attingendi P — 644 quae] qui INW;om.P

106 i20. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS deliberat, ut eligat castitatem aut luxuriam ; et memoria recolit, et intellectus intelligit castitatem et poenas infernales intensiue, ut

uoluntas libere actiuet se ad |causandum, castitatem diligendo et W 518 65 ^ euitando luxuriam odiendo. Et sic est de intellectu suo modo, quando deliberat, ut addiscat grammaticam aut geometriam; et

sic de memoria, quando deliberat, ut recolat istam legem uel illam. IO. DE ENTITATE

660

HOMINIS

I. Per ea, quae dicta sunt superius de entitate lapidis, cognoscit intellectus, quod homo est ens ; et cognoscit, per quem modum est sua entitas ab aliis distincta. Et tunc quaerit: Quando anima est separata a corpore, si sit in instanti in paradiso uel in inferno ? Et tunc descendit

ad uisum,

qui uidet, quod sol, quando

oritur,

illuminat in instanti aerem de oriente in occidentem. A simili et 66 II multo magis anima in instanti est |in loco, a Deo deputato. Et tunc R 29vb intellectus quaerit : Per quem modum anima consistit in loco sine occupatione loci? Et tunc descendit intellectus ad potentiam tactiuam, tangentem lapidem durum, frigidum et ponderosum in instanti sine occupatione loci. Et sic cognoscit, per quem modum | E 1381b 670 anima est in loco sine occupatione loci. 2. Post haec autem intellectus desiderat scire: Vtrum liberum arbitrium et praedesti|natio possint in eodem subiecto simul esse ? M 321b Et tunc descendit ad potentias inferiores. Et primo ad oculum, qui se claudit libere, quando non uult uidere obiectum, et libere aperit 67 ^ se, quando uult uidere obiectum. Et sic de homine, qui libere odorat istud pomum aut istam rosam. Et sic de gustu suo modo, et etiam de tactu ; et de affatu, qui libere nominat istud uocabulum aut illud. Et sic de auditu et imaginatione, et de se ipso, qui libere obiectant obiecta particularia. Et omnes istae libertates descen680 dunt ab homine, qui habet libertatem in obiectando obiecta particularia. Et ideo intellectus per hoc, quod cognoscit |libertates W s1* supra dictas, apprehendit, quod iustitia Dei habet libertatem ad iudicandum hominem secundum facta sua. Quoniam sicut leporarius fugans leporem currit retro leporem, sic Dei iustitia sequitur 68 ^ operationes hominum sine impedimento sapientiae Dei, quae procedit, sciendo operationes hominum, antequam sint impetratae siue factae, et hoc cum iusto scire. Quod scire esset iniustum, si

sapientia impediret iustitiae suum

actum.

Et ideo intellectus

659 Dist. II c. 1o (De entitate lapidis).

652 deliberat] liberat PN L.M; desiderat F eligat] vorr. ex diligat T ; diligat PN F . 662si-— instanti] E M; utrum in instanti sit P ; utrum instanti sit N; utrum ..sitininstani BYUKGXFLTHSQRW . 668tangentem] tangendo F 674 obiectum] subiectum RW 678 illud] istud MRW/ 679/681 Et omnes — particularia] oz. PNET 684 retro] post PN 686/687 impetratae] perpetratae PN

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS 690

107

intelligit, quod in Deo scire iustum et iudicare iustum conuertuntur. Ratione cuius apprehensionis in|tellectus cognoscit, quod in RR. 3018 Deo iustitia Dei et sapientia in identitate essentiae et naturae conuertuntur. Sed quia intellectus est successiuus, eo quia in uno tempore successiue considerat iustitiam Dei, et etiam suum actum,

et in alio tempore considerat sapientiam Dei, et suum

695 actum successiue, cadit in dubitationem. Quam dubitationem soluit per ea, quae dicta sunt | de unitate sapientiae Dei et iustitiae. Et ideo cognoscit, quod liberum arbitrium et praedestinatio in eodem subiecto possunt esse. 3. Item intellectus quaerit: Vtrum anima separata debeat 790 iterum coniungi corpori, a quo recessit? Et tunc intellectus ascendit ad iustitiam et sapientiam Dei, quae conueniunt in

M

22YVÀ

sciendo et iudicando hominem cum bonitate, magnitudine, duratione, potestate, uoluntate, uirtute, gloria, et etiam ueritate ; cum

quibus sunt eadem essentia et natura. Et sic cognoscit intellectus, 79

^

quod erit resurrectio mortuorum ; quoniam homo, qui agit bonum,

est remunerandus, et qui agit malum, puniendus.

VII De septima distinctione Quae est de caelo I. ET PRIMO

^

IO

DE ACTV

EIVS

I. Auditus audiuit, quod caelum est nominatum per antiquos | W 522 philosophos primum mobile. Et ideo intellectus intelligit, quod caelum habet primum mouere, sine quo non posset esse prinum mobile. 2. Dum sic intellectus considerat in caelo primum mouere, descendit ad elementatum, in quo considerat primum elementare. Et sic apprehendit, quod in caelo est primum caelestiare. Sed tunc quaerit : Vtrüm primum mouere et primum caelestiare sint de essentia caeli? Et tunc descendit ad plantam, in qua consistunt primum elementare et uegetare, quae sunt de essentia eius. Et ideo

696/697 Vide paragraphum hominis).

praecedentem huius capituli (De entitate

4 Cf. ROL III, 148 (caelum uocatur primum mobile naturaliter) ; ROL III, 5314 (caelum est primum mobile). 690 apprehensionis] conuersionis PNYK XFTQO 691 sapientia] etc. F ; Dei sapientia etiam B ; add. etiam E.M R?W'; add.etiamet G — 705 agit] egit PN 706 egit] agit P RW; om. N — malum] add. est E

6 posset] corr. ex potest Ma; potest PN RW

1o8 i20. DE ASCENSV ET DESCENSV Ll ^

INTELLECTVS

cognoscit, quod primum mouere et caelestiare |sunt intrinsece de essentia caeli. 3. Intellectus quaerit: Cum quo consistunt in caelo primum mouere et caelestiare ? Et tunc descendit ad lapidem, in quo ignire,

R 3orb

aerificare, aqueificare et terrificare sunt in motu per calefacere,

hume |facere, frigefacere et desiccare. Isti actus sunt in lapide intus 20

permanentes,

non

extra exeuntes.

M

32vb

Et sic intellectus cognoscit,

quod in caelo mouere et caelestiare sunt in caelo cum aliquibus actibus, intus permanentibus.

2

^

Sed nescit nomina, quibus nomi-

nantur ; et ratione ignorantiae istorum nominum | est positus in E 158va tristitia. Sed iterum descendit ad lapidem ; et tunc discurrit et discernit in ipso, usquequo cognoscit, quod ignire et calefacere consistunt in lapide cum innato bonificare, magnificare, durare,

possificare, appetere, uirtuificare. Et sic cognoscit, quod in caelo mouere et caelestiare consistunt cum caelestiali bonificare et innato magnificare, etc.; et hoc intra, sicut stant in lapide 30

elementale bonificare, magnificare, etc.

4. Dum sic intellectus considerat, quaerit : Quare caelum habet motum circularem ? Et tunc descendit ad lapidem. In quo elementa habent motum |intrinsecum continuum et circularem ; in quo W 52b ignis influit in aerem suam caliditatem, et aer in aquam suam j ^ humiditatem, etc. Tamen dubitat intellectus: Quare lapis non habet motum circularem sicut caelum ? Sed descendit ad tactiuam, quae apprehendit in lapide ponderositatem ; ratione cuius apprehendit, quod caelum neque leue est, neque graue. 5. Dum sic intellectus considerat actus caeli per principia 40 primitiua supra dicta, alios actus considerat principiorum primitiuorum, | sicut differentiare, concordare, contrariare, princi- R 3ov8 piare, mediare, finire, maiorificare, coaequare et minorificare. |Ta- M 557? men non dico, quod contrariare sit actus caeli, eo quia non est 45

compositum ex contrariis. 6. Cum praedictis actibus primitiuis cognoscit intellectus, quod caelum habet actus secundarios peregrinos, sicut mouere, bonificare, magnificare, etc. Quoniam cum mouere mouet caelum ignem ad calefaciendum et aerem illuminandum ; et aer mouet aquam ad frigefaciendum ; et luna uetus mouet sanguinem ad nutriendum uenas ; et luna noua ad euacuandum sanguinem de uenis. Et sic de

39/40 Cf. paragr. 2-5 huius capituli (De actu caeli). 20 exeuntes] existentes PN RW . 22/23 nominantur] nominatur 2A discurrit] destruit F Ms

E Ms

28 caelestiali] caelesti PN K Ms T Q ; caeles-

tiare GH RW ;om.U.$ — 29stant]|stat L.;oz. PN F — 35 Tamen] Tamen, sed supra lineam corr. in tanc L; tunc PN RW — 42 coaequare et] coaequare E ; aequalificare RW — minorificare] magnificare P;munificare IN — 47 cum]om. PN . 48et!] add. ad E aerem] add. ad PN RW

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

r109

arboribus, quae retinent folia, quae requirunt cisionem in luna ueteri, sicut oliuarius, etc.; et sic de arboribus, quae non tenent

folia, quae requirunt cisionem in noua luna, sicut pomarius, etc. Et in omnibus istis corpora caelestia habent actus cum bonificare, 55 magnificare, durare, etc. 7. Intellectus descendit ad magnetem, qui attrahit ferrum mouendo ; et descendit ad iaspidem, qui claudit poros restringendo. Et tunc cognoscit, quod corpus caelestiale est perfectum, mouens corpora inferiora ad se ipsum, sicut perfectum ad se mouet 6o imperfectum. 8. Intellectus descendit ad seminatorem et coquinatorem, et sic de aliis artificibus mechanicis. Et tunc quaerit: Vtrum caelum causet actus istorum ? Et tunc descendit ad uisum, | qui uidet, W 552 quod homo proicit lignum in ignem, non coactus per ignem, neque 65 per caelum, sed libere istud facit. Ignis uero naturaliter comburit lignum, et sol naturaliter in igne multiplicat caliditatem, tamen effectiue. Et tunc intellectus cognoscit, quod caelum non cogit seminatorem ad seminandum, neque coquum ad coquinan|dum. M PENIS Et ratio huius est, quia anima rationalis non est coniuncta cum caelo, et est libera per se ; ratione cuius libertatis |seminator mouet R 3ovb se ad seminandum

75

8o

hic et nunc, aut hic et ibi; et hic et nunc

frumentum seminat aut hordeum. Et sic caelum non habet operationem super animam ; et sic de artibus liberalibus et moralibus suo modo. 9. Dum sic intellectus considerat, quod caelum non agit in anima rationali, quaerit intellectus: Per quem modum caelum potest Deo seruire, cum sit creatum ad seruitium eius, cum ipsum non possit Deum obiectare recolendo, intelligendo et amando, eo quia non habet | animam rationalem, cum qua sit E 158v coniunctum ? Et tunc descendit ad lapidem, flammam, plantam, gallinam, et huiusmodi, quae sunt ad seruitium hominis, et caelum agit in ipsis ;sine quo agere non posset esse, neque homini seruire. Per tale medium caelum seruit homini, ut homo seruiat Deo intelligendo, recolendo et amando, et hoc cum bonis moribus, sicut

85 cum iustitia, prudentia, etc.

1o. Dum sic intellectus considerat, dicit metaphorice loquendo uoluntati et memoriae, eius sororibus: A a, quo modo sumus in 51 quae!]z47.non PN RW — retinent] tenent RW' — 52 tenent] retinent PN 55durare] M; ac durare v; durificare U L H 5 WW ; differentiare EF Q; diuersificare R; oz. PN T — 59 ad seipsum]deseipso PN se?]ag4. ipsum PN 68 coquinandum] add. Et PN — 71/722d seminandum - seminat aut) ad seminandum hic et nunc, aut hic et ibi;et hic et nunc frumentum aut seminat "dethicet]ethicaut BM — aut—hicet]ow.F — 72 EKXFTHSRW frumentum seminat aut] frumentum seminat Z Ra»71.4 Ma

71/72 aut hic —

KG(Q —— et hic — frumentum] oz. U — 78 possit] posset RI; seminat] aut 83 tale — 82 posset] possent G; possunt U RW; potest E potest PIN caelum] talem modum homo F

Üiro 120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS maledictione in homine, quando inclinat nos ad peccatum mortale. Et quot poenae nos expectant in ipso homine, eo quia deuiat nos et se ipsum a seruitio nostri creatoris, et omnia, cum quibus Deo

debet seruire. 2. DE PASSIONE CAELI

I. Quia caelum est | primum mobile et habet primum mouere, M 33v*à prima mobilitas corporalis est sibi propria passio; et sic de | W 53 9 -— prima corporali bonificabilitate, magnificabilitate, etc. Istae passiones uero sunt de essentia caeli, et etiam sunt primitiuae.

2. Dum sic intellectus considerauit primas passiones, quae in|trinsece sunt in caelo, ascendit ad considerandum alias passiones, R s17* IOO

IO;

quae sunt in caelo intrinsece; sicut sunt: Differentiabilitas, concordabilitas, contrariabilitas; sed ista contrarietas est per

accidens ;principiabilitas, mediabilitas, finabilitas, maiorabilitas, aequabilitas et minorabilitas, lucibilitas, et huiusmodi. Cum istis uero passionibus et aliis supra dictis habet caelum in se ipso passiones permanentes. Sicut motiuus generalis, qui in sua motiuitate generali colligit alias mobilitates speciales ; et sic bonificatiuus generalis, qui in sua generali bonificabilitate colligit bonitates speciales ; et sic de magnificatiuo, qui in sua generali magnificabilitate colligit magnificabilitates speciales ; et sic de differentiatiuo, etc., qui in sua differentiabilitate generali colligit differentiabilitates speciales. Cum omnibus istis passionibus intrinsecis causat caelum passiones peregrinas inferiores, sicut mobilitatem ignis, aeris etc. ; et sicut calefactibilitatem et lucificabilitatem ignis et diaphanibilitatem et humefactibilitatem aeris, et cetera.

IIj

3. Dum sic intellectus considerat, quaerit: Vtrum caelum causet audibilitatem auditus | et affabilitatem affatus? Et tunc descendit ad uiolam symphoniam et citharam obiectiue; cum quibus cognoscit, quod caelum cum sua harmonia siue melodia causat uocales et consonantes in sono. Et causat, quod affatus transmutet hoc, quod concipitur in mente, in uocem ; sicut uegeta-

95 magnificabilitate, etc.] Etcum PN 99sicut] quae PNR Differentiabilitas] Differentialitas I; Durabilitas M;om.U ^ 106 bonitates] bonificabilitates PN ; bonificabilitates, corr. ex bonitates K; bonificabiles O 107 generali] o». EM RIW' — 108 differentiatiuo] duratiuo KL T'; durificatiuo G?Q; duratione BUHJSRIFE. 109 differentiabilitate] durabilitate BKGLTMHSRW;

duraficabilitate OQ; demonstrabilitate U

generali] os.

PNEM 109/110 differentiabilitates] durabilitates BKGILLTMHS RW; durificabilitates Q;demonstrabilitates U — 112sicut]sic LL.M — 116symphoniam] symphonicam Rs; cyphonam P; cimphoniam M; cimphonam N; simphaniam I^; sinphoniam Y F Q;lyramsimphoniam ;aliam(?) U — citharam] comieci; cytharam

EZ Ra Ms THQRW';

chytaram

U; quitharam

M;

citharam PNYR;KGXvrFLAJ; citaram B 119 transmutet] transmutat N RW; insinuat P; transmittet FL. concipitur] concipit PN ;ow. R

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

riri

tiua, quae transmutat cibum in carnem et potum in sanguinem ; et hoc idem est de potentia uisiua, quae cum luce solis attingit

I20

obiectum; et sic de aliis suo modo.

4. Item intellectus quaerit: | Vtrum caelum causet in homine W 549

I2

^

tristitiam et laetitiam, diuitias, paupertates, eufortunium et in|fortunium, fortunam, et huiusmodi ? Et tunc recordatus est de R 517b

anima rationali, quae est.primus motor hominis spiritualiter, cum

qua homo mouet se libere ad mores, ut dictum est, et ad operatio-

nes mechanicas ; quoniam si homo uellet comedere, per motum caeli non posset ieiunare naturaliter, si uellet ; et sic de aliis suo modo.

3. DE ACTIONE CAELI

I30

I. Secundum quod cognoscit intellectus habent relatiue. Sicut et sicut bonificatiuus, 135

dictum est de actibus et passionibus caeli, actiones et passiones eiusdem, eo quia se motiuus, qui actiuat se supra suum mobile ; qui actiuat se supra suum proprium bonifi-

cabile; et sic de aliis suo modo. Et hoc intra in essentia caeli. Et de istis actionibus, actibus et passionibus exeunt influentiae actiuae

et passiuae, et in inferioribus recipiuntur ; sicut a sole exit luciditas et diurnitas, et per suam | absentiam nocturnitas ; et sic de | aliis E 13978 M 5479 suo modo. 140 2. Dum sic intellectus considerat, ascendit ad octauam sphaeram, et quaerit de actionibus duodecim signorum. Quae sunt ista nominatim:

Aries, Taurus, Gemini, Cancer, Leo, Virgo, Libra,

Scorpio, Sagittarius, Capricornius, Aquarius et Pisces. Actiones

Arietis

sunt

hae, scilicet:

Diurnitas,

masculinitas,

145 mobilitas ; et suus planeta est Mars. Et dicuntur actiones, eo quia cum sua bonitate, magnitudine, etc. in inferiora influunt istas actiones, mediantibus caliditate et etiam siccitate; non quod sit

calidus et siccus formaliter, sed effectiue. Et est de complexione ignis. 150

3. Actiones Tauri sunt hae, scilicet: Femininitas, nocturnitas,

immotiuitas. Venus autem | est suus planeta. Istas actiones uero habet in inferioribus, mediantibus frigiditate et sic|citate.

127 Dist. VI c. 1 (De actu hominis) paragr. 8; dist. VI c. 9 (De genere hominis) patagt. 13. 131 Vide c. 1-2 huius distinctionis. 121luce]luciditate

P?N — 124 eufortunium] infortinium v; fortinium IN ;

fortunia G; fortunam F Ms; oz. E naturaliter non posset ieiunare Y;

129 non posset — naturaliter] PN ; posset ieiunare EMi R;ZRaKvn

A M4 F Ms; posset et ieiunare T'; naturaliter et nugere posset BGM —— ieiunare] nungere (7) BU GM H $;iungere (?) RW';nunge L ^ 132et passiones] PN;om. EMW . actiones et passiones] intellectiones R 135 intra in essentia] intra in esse Ma; intra essentiam PN

UFLRW

146 influunt] influit UL M RW

145 mobilitas| motiuitas

R

31V8

W 54b

i12

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

4. Actiones Geminorum

sunt hae, scilicet: Neutralitas

siue

communitas, masculinitas, diurnitas. Mars est suus planeta. Istas enim actiones habet in inferioribus, mediantibus humiditate et

caliditate. 5. Actiones Cancri sunt hae, scilicet: Nocturnitas, femininitas,

motiuitas. Luna est suus planeta. Et est de complexione aquae. 6. Actiones Leonis sunt hae, scilicet: Motiuitas, masculinitas, 160

165

diurnitas. Suus planeta est Sol. Et est de complexione ignis, tamen hoc est effectiue. 7. Actiones Virginis sunt hae, scilicet: Communitas, nocturnitas, femininitas. Et Mercurius est suus planeta. Et $3 de complexione terrae. 8. Actiones Librae sunt hae, scilicet :Masculinitas, | diurnitas,

M

34Ib

motiuitas. Et suus planeta est Venus. Et est de complexione aeris. 9. Actiones Scorpionis sunt: Immotiuitas, nocturnitas, femininitas. Et suus planeta est Saturnus. Et est de complexione aquae. 170

IO. Actiones

Sagittarii

sunt:

Commmunitas,

diurnitas,

masculinitas. Iupiter est suus planeta. Et est de complexione ignis. II. Actiones Capricornii sunt hae, scilicet : Motiuitas, nocturni-

tas, femininitas. Suus planeta est Saturnus. Et est de complexione terrae. I2. Actiones Aquarii sunt hae, scilicet : Motiuitas, masculinitas,

diurnitas. Saturnus est suus planeta. Et est de complexione aeris. I3. Actiones Piscium sunt : Communitas, femininitas, nocturni-

tas. Et suus planeta est Iupiter. Et est de complexione aquae. I4. Postquam intellectus ascendit per credibile ad actiones 18o

duodecim signorum octauae sphaerae, uult ascendere |ad actiones

R 31Vb

septem planetarum. Qui planetae sunt nominatim isti : Saturnus, Iupiter, Mars, Sol, Venus, Mercurius et Luna.

18

^

Actiones uero Saturni sunt hae, scilicet: Malignitas, plumbeitas. Et dies sabbati est suus dies, quia in illo maxime habet actionem, et etiam diurnitas. Et est de | complexione terrae. IS. Actiones

Iouis

sunt:

Bonitas,

stagneitas;

W 552

masculinitas,

diurnitas. Dies Iouis est suus dies. Et est de complexione aeris. I6. Actiones Martis sunt : Malignitas, ferreitas, diurnitas. Suus

dies est dies Martis. Et est de complexione ignis. 190

17. Ac|tiones Solis sunt: Mediocritas, aureitas, masculinitas,

diurnitas. Suus dies est dies Dominica. Et est de complexione ignis. 18. Actiones

Veneris

sunt:

Bonitas,

cupreitas,

femininitas,

154 Mars] Mercurius P 158 planeta] 244. Istas enim actiones habet in inferioribus P ^ 167Immotiuitas] Motiuitas UKFL TRW 170diurnitas] diuturnitas P — 181 Qui] Quae NR — 186 stagneitas] stangneitas E Ms 5; stanneitas FM Q; staneytas U; sanguinitas RW; oz. G 188 ferteitas] femineitas PIN; terreitas .$ 192 cupreitas] cupiditas P; campitas (?) R ; capitas IL/ — femininitas] femineitas PIN

M

34 V9

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

r1:3

nocturnitas. Suus dies est dies Veneris. Et est de complexione aquae. I9. Actiones Mercurii sunt : Masculinitas, diurnitas, argenteitas I9 ^ uiua. Suus dies est dies Mercurii. Et habet complexiones omnium elementorum, eo quia est alterabilis et conuertibilis. 20. Actiones Lunae sunt hae, scilicet : Bonitas et malitia secun200

dum magis et minus, argenteitas, nocturnitas. Suus dies est dies Lunae. |Et est de complexione aquae. Cum istis actionibus agunt septem planetae in istis inferioribus effectiue. 21. Dumsic intellectus considerat actiones signorum et planetarum, descendit

E

I 39rb

ad sensibile et imaginabile, ut possit scientiam

facere de illis, quae dicta sunt. Et quia caelum est in continuo 205 motu, et sensus et imaginatio non possunt hoc attingere neque | R29 comprehendere, intellectus de illis, quae dicta sunt, non potest facere scientiam, sed tantum opinionem. Et ideo iudicium astronomorum est fallibile atque fallax. 22. Post haec autem intellectus ascendit, et uult habere scien-

tiam de assituatione planetarum : Quare Saturnus ponitur in loco altiori, et tamen est de complexione terrae, quae est infimum elementum? Et quare Iupiter est immediate sub Saturno, et tamen est de complexione aeris ; et aer est supra terram ? Et quare Mars est sub Ioue, |cum sit de complexione ignis ipse Mars, et ignis W 55? 215 est supra aerem, et sic de Sole? Item quaerit :Cum ita sit, quod 210

Luna et Venus sunt |eiusdem complexionis, quare Mercurius est in

medio earum ? Et dum sic considerat, descendit ad imaginationem. Quae imaginatur, quod cerebrum est de complexione aquae in homine, et hepar de complexione ignis ; et tamen cerebrum est in 220 loco superiori. Et hoc est, ut fumositates heparis ascendant ratione leuitatis, et uapores et fumositates cerebri descendant ratione grauitatis, ut fiat obuiatio et mixtio et temperamentum per contrarias qualitates. Et sic cognoscit intellectus, quod Saturnus est bene situatus. 23. Iterum uult reddere causam, quare Iupiter est sub Saturno. 225 Et ad hoc soluendum considerat hoc, quod modo dictum fuit in paragrapho praecedenti. Et hoc est, ut fiat remissio et tempera-

M 54*b

mentum. 230

24. Post quaerit: Quare Mars et Sol contiguantur? Et tunc descendit ad Solem. Qui est dominus in caelo ratione luciditatis et uirtutis, et quia est in medio planetarum, et ut possit | habere maiorem potestatem. Quia dominus est, est datus ei Mars, ut sit ei

227 Cf. paragt. 22 huius capituli (De actione caeli). 203 sensibile et] o». PN —— 205 et] add. quia PN — 214 ipse] et ipse W'; om.lN . 221uapores] uaporis M.Ms 224 situatus] assituatus PN —— 225 reddere] recordare F — 231 possit] posset R V; possint E

R 32Ib

II4 I20. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS coadiutiuus, ut ignis per istos duos altius et nobilius possit esse elementum in potestate et uirtute. 25. Iterum considerat intellectus de Venere, Mercurio et Luna. Quoniam Mercurius, qui est alterabilis et conuertibilis, impedit et defendit, quod Venus et Luna non influant nimiam uiscositatem in inferiora, quae impediret generationes et digestiones elementorum. 26. Iterum 240

intellectus

descendit

ad uisum;

qui uidet, quod

octaua sphaera mouetur de oriente in occidentem ; et sic de Sole |et M557* Luna et de aliis planetis. Tamen imaginatio imaginatur, quod planetae sunt errantes, et uiolenter moti sunt per octauam sphaeram, sed naturaliter mouentur de occidente ad orientem ; et | W 562

de hoc quaerit causam intellectus. Sed ipse recordatur de quaestio-

24 nibus et solutionibus Saturni et Iouis. Cum quibus cognoscit, quod —

debent esse in motu contrario octaua sphaera et planetae, ut possit fieri mixtio elementorum et remissio eorundem, et ut ab ipsis possint corpora generabilia et corruptibilia deriuari, sicut planta, leo; et sic de aliis suo modo.

250

27. Item intellectus uult habere scientiam : Vtrum planetae sint corpora concaua aut sphaerica ?Et tunc descendit ad uisum, qui uidet cepam, in qua sunt plura corpora concaua et conuexa, et unum supra reliquum est existens ; et ideo uegetatiua est melius disposita ad digerendum et mouendum, quam si essent corpora sphaerica sicut pomum. Et sic cognoscit intellectus, quod sphaerae

| planetarum

sunt

corpora

concaua;

sicut sunt

sphaerae

R 329

elementorum, ut possint magis participare in motiuitate, mobilitate et mouere. 260

28. |Iterum quaerit intellectus : Quare planetae, et sic de octaua E 139V2 sphaera, habent maiorem uirtutem et actionem ascendendo quam descendendo? Et tunc descendit ad uisum intellectus, qui uidet flammam candelae, quae magis est in angulo acuto superius motiua et actiua, et tactiua de hoc dat experientiam, quam

in

lateribus. Et ideo cognoscit intellectus, |quod signum siue planeta est magis motiuum et actiuum ascendendo quam descendendo. Et ratio huius est, quia habent appetitum, ut sint in medio caeli, et ut per rectam lineam influant in ista inferiora actiones. Et de hoc habemus experientiam in speculo de calibe concauo, quod quando est in conspectu solis, in angulo acuto fit combustio, et in lateribus 270 non. 29. Intellectus adhuc quaerit: Quando homo nascitur in coniunctione siue constellatione Arietis et Saturni, quis istorum habet maiorem actionem naturaliter in homine illo? Et tunc

234 elementum] o». M 236 Quoniam] quando R 238 inferiora] inferioribus PN —— 246 debent] debet RI; deberent PN ^ 254digerendum] dirigendum N?R ; generandum P; uegetandum BL;om. UF 268 calibe| corr. ex calibet Ma; qualibe M; quolibet

de calibe] oz. Z Rs

N?2Y UXF

TH .$Q RW;

uere Ri

M

551b

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS 275

280

28

^

r15

descendit | intellectus ad qualitates proprias et appropriatas, in W 56h subiecto existentes. Sicut in igne, in quo caliditas est sibi propria qualitas, et siccitas appropriata ;in quo subiecto qualitas propria est magis actiua quam appropriata. Et sic de terra, in qua siccitas est propria qualitas, et frigiditas appropriata. Et tunc cognoscit intellectus, quod in praedicta constellatione Saturnus est magis actiuus ratione siccitatis, quae est in ipso proprie, ut ita loquar, et in Ariete appropriate; et quia siccitas Saturni uincit siccitatem Arietis intensiue, et uincendo ipsam frigiditas Saturni uincit caliditatem Arietis. 30. Iterum |quaerit intellectus : Si ita sit, quod Iupiter sit in illa R 32vb constellatione, quis istorum trium est fortior in natiuitate pueri ? Et tunc intellectus considerat, quod in illa constellatione sunt sex qualitates, scilicet caliditas et siccitas ex parte Arietis, et siccitas

290

et frigiditas ex parte Saturni, et humiditas et caliditas |ex parte Iouis. Et sic quia ibi sunt duae caliditates, non duae frigiditates, et Aries est primitiue calidus, et Iupiter secundarie, est Aries magis actiuus quam Iupiter per caliditatem. Et quia sunt ibi duae

M

259

siccitates, et Saturnus est primitiue siccus, et Aries secundarie, est

Saturnus magis actiuus per siccitatem quam Aries. Et quantum ad hoc sequitur temperamentum per calidum et siccum. Sed quia in 205

Ioue humiditas et caliditas conueniunt, et humiditas est contra siccitatem Arietis et Saturni, et in constellatione illa non est nisi una frigiditas, et calidum et frigidum opponuntur, cognoscit intellectus, quod Aries est rex in illa constellatione. Et de hoc facit

scientiam. Et ista scientia est thesaurus medicorum, et illorum, 300 qui intromittunt se de iudiciis ; et sic de aliis constellationibus suo

modo. 31. Dum sic intellectus considerat, quaerit: Vtrum puer natus

in tali constellatione debeat esse bonus aut malus? intellectus

ascendit

ad Iouem

et Saturnum,

Et tunc

qui sunt

in illa 305 constellatione. Et Saturnus |est malus, et Iupiter bonus. Et Aries W 57* magis conuenit cum Ioue quam cum Saturno ; et Aries est dominus

in tali constellatione. Sequitur, quod ipse puer magis debet esse bonus quam malus naturaliter, et non moraliter; quoniam mores

pertinent | ad animam rationalem, quae libera est. 32. Adhuc quaerit intellectus :Quae est causa quattuor tempo310

R

ago

rum ? Quae sunt hae: Ver, aestas, autumnus et hiems. Et quare

sunt quattuor regiones principales, scilicet oriens, meridies, occidens et septentrio? Et tunc intellectus descendit ad ima|ginatio|nem, quae imaginatur quattuor elementa. Et quodlibet habet suam 31j qualitatem propriam, sicut ignis caliditatem, aer humiditatem,

276/277 in quo subiecto—appropriata] oz. F Ms RW' — 289 caliditates] a4. et PN 304ascendit] descendit EF RW 307 tali] illa ERW'; ipsa FL.M Sequitur] Vnde sequitur PN

M

35vb

E 139vb

IIÓ 120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

aqua frigiditatem, terra siccitatem. Et quia ista sunt caeli instrumenta, sol cum humiditate causat aestatem et regionem meridionalem, et cum siccitate causat autumnum et regionem occidentalem, et cum frigiditate causat hiemem et regionem septentrionalem. Et 320 sunt quattuor necessario, eo quia sunt quattuor elementa. Et de ista materia satis large locuti sumus in nostra Medicina. 33. Intellectus uoluit quaerere de uentis et de compressionibus, factis in aere. Sed ipse est recordatus de Arbore scientiae et de Arte praedicandi et de Medicina ; et sic de aliis quibusdam libris suis, in 325

quibus satis large de istis determinauit. 4. DE NATVRA CAELI

Per ea, quae intellectus intellexit de actibus, passionibus et actionibus caeli, habet notitiam de natura ipsius caeli; quoniam in

omni subiecto, in quo ista tria sunt reperta, est natura ipsius subiecti figurata et significata. Tamen in isto capitulo uolumus ipsam inuestigare per decem et octo principia A7tis generalis. Quae sunt ista, scilicet : Bonitas, magnitudo, duratio, potestas, sapientia, uoluntas, uirtus, ueritas et gloria, differentia, concordantia, | R 351b contrarietas, principium, |medium, finis, maioritas, aequalitas et W 57b

minoritas. I. Caelum est | bonum per bonitatem suam. Et sic sua bonitas M 356r8 est sibi naturalis et innata. Ipsa uero bonitas habet in se tria concreta sibi naturalia et essentialia. Cum quibus ipsa bonitas ponit omnes partes caeli bonas naturaliter, sicut octauam sphae340 ram et septem planetas, qui sunt boni naturaliter. Cum quibus 555

bonitatibus caelum causat bonitates inferiores effectiue, sicut bonitatem lapidis, flammae, plantae, leonis, et corporis hominis.

345

2. Caelum est magnum per suam propriam magnitudinem. Sua magnitudo est sibi naturalis, eo quia habet in se tria concreta sibi essentialia et naturalia, scilicet magnificatiuum, magnificabile et

321 Liber de medicina (LArs compendiosa medicinae), compositus in Monte Pessulano, intra annos 1275 et 1281 (GL al; Av 29; CA 5 ; Pla 29), pats I, Palmis

Maioricarum 1752, pg. 35-28. — 323 Arbor scientiae, compositus Romae, anno 1296 (Gl bk; Av 60; CA 2; Pla 77). Ed. Barcinone 1482, 1505 ; Lugduni 1515, etc. —.323/324 Ars praedicandi (Liber de praedicatione ; Ars magna praedicationis), compositus in Monte Pessulano, anno 1304 (Gl dj; Av 107; CA 97; Pla 151), I A II c. 5 : ROL III, 148. 324 Cf. 321. Cf. Labrum de praedicatione, dist. Y A II

c. 3: ROL III, 148. 331 Ars compendiosa inueniendi ueritatem (LArs magna et "aior), composita Palmis maioricarum intra annos 1273-1275 (Gla; Av 1 ;CA 15; Pla 3. MOG I, 433-473).

318 causat] oz. EF L.M ; om. U — 338 essentialia] coessentialia P — ipsa bonitas] bonitas F RW; bonitatibus U

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

riri;

magnificare. Cum istis causat caelum suas partes esse magnas. Cum quibus magnitudinibus caelum causat magnitudines inferiores. Sicut Iupiter cum Geminis causat magnanimitates in cordibus hominum ratione magnitudinis sanguinis; et sic de aliis suo modo. 259

3. Duratio est una pars caeli naturalis, eo quia habet tria concreta sibi essentialia et naturalia, scilicet duratiuum, durabile

55

^

et durare. Et cum istis caelum causat durationes in suis partibus incorruptibiliter et inalterabiliter; quoniam duratiuum in suo proprio durabili facit durabiles octauam sphaeram et septem planetas. Et hoc contrarietas non potest impedire, quia non est in caelo naturaliter, sed per accidens. Sicut Aries, cui attribuitur

caliditas et siccitas, et Saturno attribuitur siccitas et frigiditas ; |et R sic de aliis suo modo. Cum istis uero durationibus caelum influit | M durationes in ista inferiora, sicut in lapidem, in quo facit durare 360 quattuor

elementa,

quolibet

in suo

numero

remanente,

epe 3 6rb

licet

constituant unam substantiam. Et sic de planta, quae licet sit una, facit in ipsa durare plures essentias, scilicet elementatiuam et uegetatiuam ; et sic de aliis suo modo. W 5828 4. Potestas est una pars |caeli naturalis. Cum qua potest semet-| E 14or* 365 ipsum mouere naturaliter; quoniam sic est cum sua potestate potens, sicut cum sua bonitate bonificans et cum sua magnitudine magnificans. Et cum sua potestate naturali potest bonitas habere tria concreta sibi coessentialia et naturalia ; et sic de magnitudine,

etc. Vlterius caelum cum sua potestate potest in corporibus 2po inferioribus ; sicut sol, qui cum sua potestate potest multiplicare in igne caliditatem et in aere luciditatem ; et sic de aliis suo modo. 5. Incaelo est instinctus naturalis. Cum quo planetae se mouent naturaliter. Sicut Saturnus ratione suae bonitatis naturalis mouet se ad bonum actum intrinsecum; et sic de Ioue, et de aliis suo 57)

modo. Sed ad actum malum mouet se respectu inferiorum effectiue, eo quia malus est ; et Iupiter ad bonum, eo quia bonus est. Et sic de motiuitate, mobilitate,

masculinitate

et femininitate,

et

ceteris octauae sphaerae. 6. In caelo est appetitus naturalis. Ratione cuius naturaliter 380 corpora caelestia appetunt motum et mouere bonum, magnum, etc. Et bonitas naturaliter appetit bonificare omnes partes caeli, et magnitudo magnificare; et sic de aliis suo modo. Sed habent appetitum | ad mouendum corpora | inferiora effectiue. Sicut R 55vb M 36v8 Saturnus, qui habet appetitum ad motum malum respectu inferio385 rum per siccum et frigidum, et Iupiter ad bonum per humidum et calidum ; et sic suo modo de aliis potest dici.

354durabiles] durare PN —— 360 quolibet — remanente] aZ. licet sint (sicut : W^) mixta ; et etiam facit durare ignificatiuum, ignificabile et ignificare, quolibet (ignire, quodlibet R ; ignire, quolibet I) in suo numero remanente E M RI quolibet] quodlibet R 365 sic]sicut P — 366 sicut] sic P — 375/376 effectiue] respectiue P 381/382 Et bonitas — magnificare] oz. P

II8 120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

7. Caelum habet uirtutem naturalem. Cum qua sunt sic suae partes uirtuosae, sicut sunt bonae cum bonitate, et magnae cum magnitudine. Et effectiue caelum per suam uirtutem influit 399 uirtutes in inferiora, sicut influit in magnetem uirtutem attrahen-

di ferrum, et in rutam uirtutem influit clarificandi oculos, et in

reubarbarum uirtutem influit purgandi coleram. 8. In caelo est ueritas naturalis. Cum qua caelum est ens uerum, et habet partes ueras et reales ; sicut sua uera bonitas, magnitudo, etc. et sicut suus uerus Aries, | Mercurius, etc.; et sic de suis ueris W 58b actibus, passionibus, etc. Cum ipsa uero ueritate uerificat inferiora. Sicut sol, qui uere illuminat aerem, et in aestate maturat fructus ; et sic de aliis suo modo. 400

9. In caelo est naturalis delectatio, quia ipsam delectationem habet in mouendo semetipsum cum suis partibus. Et sua bonitas delectationem habet naturalem in bonificando, et magnitudo in magnificando, et hoc intrinsece. Et extrinsece in inferioribus habet delectationem, sicut causa in suo effectu delectatur.

40

^

IO. In caelo est naturalis differentia. Cum qua caelum habet sic partes differentes, sicut cum bonitate bonas et cum magnitudine magnas; et sic de aliis. Sicut octaua sphaera, quae naturaliter differt a septem planetis, et pla[|netae inter se sunt differentes. M 36vb Cum ipsa uero differentia caelum | influit distinctionem in inferio- R 5472 ra, multiplicando plures res, sicut plura elementa specie differentia

410 et plura elementata, plures bonitates, magnitudines, etc., plures

motus, plures actiones, passiones et actus, plures species ; et sic de aliis suo modo. II. In caelo est naturalis concordantia. Cum qua caelum concordat suas partes intrinsece. Quoniam sicut differentia distin41j guit, concordantia unit plures res et componit ; sicut apparet in stellis, quae concordant in luce, et sphaerae in diaphanitate et in incorruptibilitate et in motiuitate, etc. Et extrinsece respectu inferiorum ; sicut sol, qui concordat cum igne in luce et calore, luna

cum aqua in |frigiditate et albedine in una parte sua, et cum terra E 140rb 420 in nigredine in alia parte. Et sic de Sorte et Platone, qui concordant in specie; ignis et aer in leuitate; et aqua et terra in ponderositate. 12. In caelo est contrarietas per accidens et non naturaliter. Sicut apparet in octaua sphaera et planetis; quoniam octaua 42 ER sphaera mouetur naturaliter de oriente in occidentem, et planetae naturaliter motu contrario mo|uentur. Et iste motus contrarius W 59? est extrinsecus, eo quia est per contactum superficierum ; sicut apparet in octaua sphaera et Saturno, qui participant per contactum, et Saturnus et Iupiter ; et sic de aliis suo modo. Iste motus est

430 fons, a quo deriuantur contrarietates inferiores et motus ; sicut 390 inferiora] inferioribus PN RW 416/417 in incorruptibilitate] in cotruptibilitate N FL RW 419 sua] sui M; suum N

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

r19

motus leuium et motus grauium, et frigidorum et calidorum, et eufortunii et infor|tunii, et sanitatum et infirmitatum, et laetitiae et tristitiae; et sic de aliis suo modo. 455

2:

M 57

I3. In caelo est principium naturale. Cum quo motus caeli est principium primitiuum, et cum quo sua boni|tas est unum princi- R 547b pium, habens in se tria concreta principia. Sicut bonificatiuum, quod est principium actiuum, cum quo influit in inferiora formas actiuas bonas, et masculinitates. Bonificabile est principium passiuum, cum quo causat in inferioribus masculinitates et femininitates. Et est bonificare principium neutrale et commune, cum quo causat in inferioribus neutralitates et communitates. I4. In caelo est medium naturale, existens inter principium et finem. Sicut naturare, quod existit inter naturatiuum et naturabile, et mouere inter motiuum et mobile, et bonificare inter bonificatiuum et bonificabile; et sic de aliis. Cum isto medio

naturali et caelestiali causat caelum

in inferioribus media et

actus, sicut mouere, calefacere, generare, corrumpere, coniungere.

Et sic de aliis suo modo potest dici. I5. In caelo est finis naturaliter, hoc est finis perfectionis. Cum 450 quo fine caelum quiescit in se ipso; sicut mouens, quod quiescit in suo moto, et bonitas in suo bono, et natura in suo naturato. Cum

isto fine naturali caelum causat in inferioribus fines perfectos ; sicut ignis, qui quiescit in ignito, caliditas in calefacto; et sic de aliis suo modo. 16. In caelo est maioritas naturaliter. Cum qua caelum habet 455 aliquas | partes maiores quibusdam aliis. Sicut octaua sphaera, | W 59h quae maior est quam sphaera Saturni, eo quia continet ipsam ; et M 57b sphaera Saturni maior est quam sphaera Iouis; et sic de aliis suo modo. Et Sol, qui est maior stella quam Luna, et sua mobilitas 460 est maior quam mobilitas Lunae, etc. Cum ipsa |uero maioritate R 54"? caelum maiorificat corpora inferiora quo ad actus, passiones et etiam actiones, et quo ad substantias et naturas. Sicut sphaera ignis, quae habet maiores actus et actiones quam sphaera aeris, et aer maiores passiones quam ignis. Ratio huius est, quia ignis habet 465 plus de forma, et aer plus de materia; et sic de aliis suo modo. Sicut lupus, qui maior est quam capra, et gallina, quam suum ouum ; et sic de aliis.

470

17. In caelo est aequalitas naturalis. Sicut bonitas, magnitudo, etc., quae sunt aequales in natura. Et in bonitate bonificatiuum, bonificabile et bonificare sunt aequalia per naturam. Et sic de motu caeli, in quo sunt aequalia motiuum, mobile et mouere ; et sic

de aliis suo modo. Cum ista aequalitate caelesti caelum causat aequalitates in istis inferioribus. |Sicut in sphaera ignis, in qua sua E 140Và bonitas, magnitudo, etc. sunt aequales; in planta appetitus et

435/436 principium] 247. naturale PN 439 masculinitates] E ; materialitates PNMRW 459 mobilitas] 247. quae PN

I20 4T$

480

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

instinctus ; et sic de iustitia, temperamento et pondere ; et sic de aliis suo modo. 18. Incaelo est minoritas naturalis. Et per hoc, quod dictum est de maioritate caeli, possumus scire minoritatem caeli, et quo modo caelum quasdam partes habet minores aliis, quoniam se habent relatiue. Et ideo non oportet plus dicere, quoniam unum relatiuorum per reliquum cognoscitur | atque scitur. M37 I9. Dum intellectus sic considerauit praedicta principia caeli, innuit affatui, quod ipse naturam definiat sic: Natura est ens, cui proprie pertinet naturare. Quae quidem natura est sustentata in

485 suo naturante, naturabili et naturare, ex quibus est una essentia et

unum esse.

Et sic intellectus facit scientiam de natura caeli cum praedictis,

sub uerbis breuibus sub illis tribus concretis | omnia principia naturalia colligendo.

490

495

5 DE SVBSTANTIA

ET ACCIDENTE

W 6o?

CAELI

I. In caelo sunt substantiae tribus modis. | Vno modo grossae substantiae, sicut octaua sphaera et sphaerae septem planetarum, quae sunt octo substantiae. Secundo modo sunt substantiae magis subtiles, sicut stellae fixae et errantes, quoniam quaelibet est substantia et corpus. Tertio modo sunt substantiae magis subtiles

R

34v

et tenues, sicut substantialis bonitas caelestis et innata ; et sic de

aliis. Quaelibet de istis substantiis habet sua propria accidentia suo modo, sicut sol suam lucem, suam figuram et suum motum ; et $00

505

sic de aliis suo modo. 2. In caelo sunt nouem praedicamenta accidentium, sicut quantitas, qualitas, etc. ; quoniam caelum per quantitatem est quantum. Et sua quantitas est de essentia quanti. Et cum sua quantitate causat quantitates inferiores, eo quia quantitates inferiores et superiores conueniunt in genere. 3. In caelo est qualitas, sicut bonitas, etc. Cum qua causat qualitates inferiores naturales. Et in ipso caelo est etiam relatio, sicut in natura sua, in qua se habent relatiue naturans, naturatum et naturare. Et sic de bonitate, in qua se habent relatiue bonificans, bonificabile et bonificare.

$10

4. In caelo est actio, passio et actus, ut iam dictum est. 5. In caelo est habitus, sicut sua | superficies naturalis uel M 57*^

510 Dist. VII c. 1-5.

482 considerauit] considerat M RW 484 pertinet] conuenit siue pertinet FLH .$RW;competit siue pertinet BK T Q;competit PNU — 510 est!] sunt E . 511 naturalis uel] E; oz. N M RW ; naturalis et P

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

121i

circularis et suus motus, et sicut sua bonitas naturalis, qua est habituatum; et sic de aliis suo modo. 51

^

6. In caelo est situs, secundum quod iam dictum est. Sicut patet in Saturno, qui est assituatus in octaua sphaera, et Iupiter in Saturno ; et sic de aliis.

7. In caelo est tempus, per suum motum mensuratum. Cum quo mensurat motus in inferigribus. Sicut sol cum suo motu mensurat dies et horas. Octaua sphaera est in motu instantaneo, eo quia $20 secundum se totam est in continuo motu, et non mouetur de loco

ad locum ab extra ; sicut lapis molendini, qui in se totus est motus continue, et suus motus in ipso est permanens. Et sicut ipse mouet bladum ad farinam, |sic octaua sphaera mouet alias sphaeras suo Rom modo. 8. |Incaelo est locus, in quo ipsum est collocatum. Et ipse locus W 6ob 525 est de essentia collocati. Sicut octaua sphaera, quae non est collocata in alio loco extra se ipsam. Sed per suum locum est sic collocata, sicut per suam quantitatem quanta, et per suam qualitatem qualis, et per suum motum mota ; et sic de aliis. 9. Dum sic intellectus facit scientiam de substantia caeli et de 099 suis accidentibus, quaerit: Vtrum sua quantitas sit continua? Quoniam non |uidetur ei, eo quia planetae iunguntur per contac- E 140vb tum, sicut in digito manus plura ossa. Et tunc descendit ad uisum, 535

qui uidet cepam, quae in se habet plura corpora distincta ; et habet unam pellem superius continuam, in qua est assituata. | A simili M 38r8 est in digito una caro extensa continue et una superficies; caro uero et ossa participant in uegetatiua et elementatiua. Et sic est de firmamento suo modo ut caelum sic sit unum, sicut digitus unus,

per continuam quantitatem ; et habet quantitates discretas, sicut

540 sunt sphaerae, etc., sicut digitus plura ossa.

ro. Dum sic intellectus considerat, quaerit: Vtrum de Ariete usque ad Libram sit una linea continua diametralis? Et sic de Tauro usque ad Scorpionem ; et sic de aliis. Et tunc descendit ad

uisum, qui uidet, quod in planta sunt rami, flores, folia et fructus, 545

in quibus est una linea continua per uegetatiuam, licet non sit ista sic assituata sicut caelum. Et ideo cognoscit, quod in caelo est una linea continua de Ariete usque ad Libram, ut corpus mundi in uniuerso possit esse unum ; sicut planta, quae per quantitatem continuam potest esse unum corpus.

Doo

II. Adhuc quaerit intellectus: Vtrum sphaerae | elementorum R35!" sint de essentia caeli? Et tunc intellectus recordatus est de

514 Cf. cap. 5 (De actione caeli) paragr. 22.

512qua]dequa E;cumqua PNU

totus] toto

520 totam] tota

K

R IW; quae FL; totum

M ^X 518in inferioribus] inferiores BG T

H; oz. $; add. tota PIN

E — 532 ei] oz. P — 534 distincta] discreta RW

521

122

55

^

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

paragraphis supra dictis et exemplis. Cum quibus cognoscit, quod substantia mundi est una per unam essentiam continuam, et nisi elementa essent de essentia caeli, ipsae essentiae essent plures, non participantes in aliquo communi. | Et sic mundus non esset nec continuus ;quod est impossibile. 6. DE SIMPLICITATE

ET COMPOSITIONE

CAELI

1. Incaelo sunt plures compositiones particulares. Sicut octaua sphaera, quae est composita ex materia et forma ; et sic de Saturno 560 etc., et de Sole et Luna, et de aliis | stellis. Et est alia compositio minuta,

sicut bonitas

caeli substantialis,

substantialis, quae componuntur; earum est sic: Quoniam ex

W 612

et magnitudo

M

381b

caeli

et sic de aliis. Et compositio substantiali bonificatiuo et

magnificatiuo, et ex aliis constituitur una forma uniuersalis ; et ex $65 substantiali bonificabili, magnificabili, etc. constituitur una mate-

ria uniuersalis. Et de ista forma et materia resultat una substantia composita generalis, scilicet substantia mundi ; et hoc cum compositione intrinsecorum actuum, sicut cum bonificare, magnificare,

e

575

58o

etc. Ex quorum compositione resultat unus actus in communi, cum quo uniuersalis forma et materia coniunguntur. Dum sic intellectus cognoscit compositionem substantiae mundi, per ea, quae cognoscit de compositione, cognoscit simplicia, sine quibus compositio fieri non potest. 2. Dum sic intellectus cognoscit compositionem formae generalis mundi, quaerit : Vtrum bonitas mundi substantialis sit composita ? Et tunc descendit ad imaginationem, quae non est composita ex imaginatiuo, imaginabili et imaginari, eo quia istae tres res sunt una essentia et non plures, et compositio fieri non potest sine pluribus essentiis. Sicut substantia mundi, |quae non posset esse composita, si sua forma et materia essent eadem essentia. Neque homo esset compositus, si anima sua et corpus suum essent una essentia. A simili bonitas mundi non est composita, eo quia

R

35 V8

bonificatiuum, bonificabile et bonificare non sunt plures essentiae,

sed una, ut non sit processus compositionis in infinitum. 585

gs DE

INDIVIDVITATE

CAELI

I. In caelo sunt octo indiuidua, | scilicet octaua sphaera et M 38v8 septem sphaerae planetarum. Et differunt | specie, sicut Sol et W 61b 553 Cf. paragraphos praecedentes, imprimis nonum huius capituli (De substantia et accidente caeli). 563 bonificatiuo] bonificabili P 564 ex!] sic de RW; om. P 571 compositionem] 24. formae generalis E —— 574 formae] de/. sed add. supra lineam substantiae P 579 posset] possit E; potest BY FI

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

123

Luna, etc. Et tunc intellectus quaerit: Vtrum stellae fixae sint eaedem specie ? Et tunc intellectus descendit ad uisum, qui uidet, stella ; alia stella est Luna ; aliae sunt stellae Tauri; aliae Leonis ;et sic de aliis suo modo. Et omnia ista sunt

390 quod Sol est una

corpora luminosa. Et tunc intellectus cognoscit, quod stellae fixae non sunt eaedem specie, quoniam Sol et Luna sunt corpora luminosa, et non sunt idem specie cum stellis fixis. 2. Dum sic intellectus facit scientiam de hoc, quod indiuidua 59 j caeli non con|ueniunt in specie, quaerit : Quae est causa ?Et tunc

E 14172

descendit ad uisum, qui uidet, quod Sortes et Plato sunt iidem

600

specie, et iste leo et ille. Et tunc cognoscit, quod indiuidua dicuntur conuenire in specie, eo quia unum generat reliquum in sua specie ; sed in caelo non est generatio neque corruptio. 3. Viterius quaerit intellectus : Vtrum Solsit suamet species ? Et sic de Luna ; et de aliis. Et tunc descendit ad auditum, qui audiuit

6o

61

^

^

dici, quod phoenix non est nisi una auis, unum animal sub suamet specie. Sic de sphaera Solis non est alia stella. Et sic ipse est unum indiuiduum, quod est suamet species. 4. Intellectus quaerit: Vtrum caelum, cum sit corpus, sit diuisibile in plures partes. |Et tunc descendit ad imaginationem, quae imaginatur, quod punctus est indiuisibilis ratione suae maximae paruitatis ; et ideo caelum ratione suae magnitudinis est indiuisibile. Quoniam sicut partes puncti, si diuiderentur, non possent locum occupare ratione maximae minutionis, | sic caelum, si diuideretur, suae partes non haberent locum, in quo possent collocari ratione suae magnitudinis. 5. Vlterius quaerit intellectus : Vtrum motus caeli debeat cessare, uel si exit in perpetuum? Et tunc descendit ad formam et finem. Et considerat, quod formaliter caelum est aptum natum ad motum perpetuum secundum suas actiones, passiones et actus naturales. Sed ratione finis credit, quod motus caeli cessabit post diem resurrectionis hominum, quam |probauimus. Quoniam post

619 Liber de quattuordecim articulis fidei (compositus in Monte Pessulano (?), inter annos 1275 et 1281; Gl n; Av 27; CA 77; Pla 24. MOG II, 603-606 ; Liber de gentili et tribus sapientibus (Palmis Maioricarum, 1273-1275; Gl q; Av 4; CA 71; Pla 6), att. XII (MOG II, 88-89); Liber demonstrationis seu mirandarum demonstrationum (Palmis Maioricarum, 1273-1275 ; Gl p; Av 5; CA 75; Pla 7), lib. IV c. 5o (MOG II, 391-392) ; Dovfrina pueri (in Monte Pessulano [?], annis 1282-1287 ;Gl b; Av 14; CA 211; Pla 42), c. 10 (ORL I, 24-25); Liber super Psalmum Quicumque (in Italia, inter annos 1282-1287 ;Glam ; Av 34; CA 74; Pla 46) pars XXX (MOG IV, 369) ; "Apostropbe (Liber de articulis fidei) (Romae, anno 1296 ;Gl bo; Av 61; CA 87; Pla 78), art. 12 (MOG IV, 555-554). 589 eaedem] in eadem PN 591 Leonis] Leo RW/ ; Iouis M 593 eaedem] eadem PN ;oz.W/ | 594idem]eadem P ^ 596non]ow.PN 601 Sol] z47. in se PN 615/616 et finem] et ad finem RW; in fine caeli PN

R

M

35 vb

38vb

W 622

I24 120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

illum diem non erunt generationes nec corruptiones planetarum nec animalium. 6. Viterius quaerit intellectus: Vtrum Deus moueat caelum ad per se mouendum ? Et tunc descendit ad uisum, qui uidet, quod lapis descendens mouet se cum sua grauitate, et ignis ascendens 625 cum sua leuitate mouet se; et planta ad crescendum cum sua uegetatiua; et hoc naturaliter. Et ideo cognoscit, quod caelum mouet semetipsum circulariter et naturaliter; quia si non, non causaret effectiue motus in inferioribus naturales, eo quia motum non haberet naturalem. 630

8. DE SPECIE CAELI

I. Dictum est superius, quod in caelo non sunt species, sub quibus existant indiuidua caeli, sed quaelibet sphaera siue stella est suamet species. Sed intellectus quaerit de illo medio, | quod R 56rà consistit inter Saturnum et Iouem, et de illo, quod est inter Iouem 65 ^ et Martem, et sic de aliis: Vtrum sint species aut non? Et tunc | M 39rà descendit ad potentiam tactiuam, quae tangit lapidem cum medio confuso, quando tactiua haurit species de lapide, ut dictum est superius in distinctione lapidis. A simili inter Iouem et Saturnum, etc. est quoddam medium confusum ; et sic de octaua sphaera 640 usque ad Saturnum ; et sic de aliis. Et per illa media descendunt influentiae usque ad sphaeram Lunae. Quae sphaera est sicut forum, metaphorice loquendo, eo quia influentiae superiores in sphaera Lunae colliguntur, et elementa a sphaera Lunae illas recipiunt, et in ista inferiora influunt. Sicut Sol, qui dat similitudi645 nem suae lucis Veneri, et Venus Mercurio, et Mercurius Lunae, et Luna igni, et ignis aeri, et aer terrae, in qua sumus. Et sic intellectus

insinuat

affatui,

ut illas influentias

uocet

species

acquisitas. 2. Vlterius quaerit intellectus: Vtrum illae influentiae, quae 650 descen|dunt a superioribus, iterum refluant ad superiores, aut W 62b aliae? Et tunc considerat intellectus finem, quare influentiae descendunt. Qui finis est, ut corpora caelestia perficiant corpora inferiora. Et tunc cognoscit, quod non oportet, quod illae influentiae refluant ad corpora caelestia, quia | ipsa sunt sic perfecta, E 1417b

631 Cf. c. 7 (De indiuiduitate caeli), paragr. 1-3. specie lapidis) paragr. 4.

N

— 642/643 Dist. II c. 8 (De

627 non?|tunc PN ; oz. R — 628naturales] naturaliter PN ——— 635 sint] sit . 637quandoJ quoniam PN — 643 a sphaera] aspera N M; a spera W 646 aer| add. aquae, et aqua IL — 653 inferiora] superiora P

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

1:25

655 quod non indigent istis refluentiis, et quo ad se ipsa non recipiunt

magis nec minus. 3. Iterum quaerit intellectus: Vtrum sphaerae elementorum sint sic assituatae sicut planetarum sphaerae? Et cognoscit, quod sic. Sed quaerit : |Posito, quod ignis in sua sphaera sit simplex, et 66o sic de aliis elementis, ita quod in sphaera | ignis non sint alia elementa cum ipso mixta, per quem modum influentiae Lunae possint transire per sphaeram ignis ad sphaeram aquae, cum ignis sit aquae inimicus? Et tunc descendit ad uisum intellectus; qui uidet, quod rora haurit aquam in flumine inferius, et ipsam facit 66 ^ ascendere superius. Et propter hoc cognoscit intellectus, quod licet sphaerae elementorum sint ita situatae sicut sphaerae planetarum, tamen elementa per omnes sphaeras sunt mixta et confracta ratione motus caeli, qui haurit uapores et fumositates et subiecta eorundem a partibus antipodalibus, et illos ducit usque 670 ad nostrum hemisphaerium. Et illos etiam haurit, qui sunt in nostro hemisphaerio, et transportat usque ad hemisphaerium antipodum; et ut media non sint impedita, per quae influentiae

M

39rb

R 3 6rb

debent transire. Et ideo elementa sunt sic mixta et confracta,

ut sint disposita ad elementata generanda. 675

9. DE GENERE CAELI

I. Caelum est corpus generalius omnibus aliis. Et hoc uisus insinuat intellectui et imaginationi. Et sicut est generalius quo ad magnitudinem, sic est generalius quo ad motiuitatem, mobilitatem et mouere. Sed miratur intellectus de hoc, quod imaginatio totam | W 632 680 sphaeram caeli non potest imaginari in instanti. Et tunc descendit ad potentiam uisiuam, quae hic et nunc non potest uidere |totam M 59"* sphaeram caeli. Et ideo cognoscit intellectus, quod sicut uisus est dispositus ad uidendum partem sphaerae caeli, et non totam, sic imaginatio est disposita ad imaginandum partem sphaerae caeli, : 685 et non totam. 2. Praeterea intellectus quaerit: Vtrum naturaliter motiuitas sit ita generalis potentia, sicut mobilitas in motu caeli? Et tunc des|cendit ad uisum, qui uidet lapidem per aerem descendentem ; R 36v8 in quo est ita magnus motus per suam motiuitatem, sicut per suam 690 mobilitatem, et e conuerso. Et ideo per talem uisionem intellectus cognoscit, quod in motu caeli est ita generalis potentia sua motiuitas, sicut sua mobilitas. Et quia de hoc facit scientiam 656 magis] nec magis T'; maius 655 recipiunt] «44. nec PNLTQ 664 rora Z ; nora ignis sit PN aqua aquae] sit ignis 662/663 NKLQR

PNB?YEGXLTMHS$QR ; nota U ; uena T; ueram F ; amphora W; 669 subiecta] substantia B M; substantiam Ms nauta R4; tota Ra; notia 7v

illos] illas E RW' — 670 illos] ills ^ — qui] quae W' — 674 elementata 675 generanda] elementatum generandum P N; elementa generanda R genere generalitate BY G Xv F?L MHQW' specie IN ;om.U

126 120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS intellectus, cognoscit, quod caelum mouet naturaliter semetipsum. 3. Dum sic considerat intellectus, quaerit : Vtrum in motu caeli 695 naturaliter possitiuitas sit ita generalis actio, sicut possibilitas passio? Et tunc descendit ad potentiam tactiuam, tangentem lapidem ; quae habet ita generalem sensiuitatem, sicut sensibilitatem, ponderositatem, frigiditatem et duritiem lapidis sentiendo. 700 Et tunc intellectus per hoc, quod cognoscit per tactiuam, apprehendit, quod in motu caeli possitiuitas est ita generalis actio, sicut possibilitas est passio generalis. 4. Plures alias considerationes uoluit considerare intellectus de generalitate caeli, sicut de sua generali bonificatiuitate et bonifica7o ^ bilitate ; et sic de aliis suo modo. Sicut de sua generali magnificatiuitate, magnificabilitate, etc. Sed cognoscit, quod idem iudicium est de istis, et de aliis supra dictis. IO. DE ENTITATE

CAELI

Caelum est ens ; et sua essentia sic est enti|tas. Et quia caelum et W 65b suum ens conuertuntur, in ipso entitas sua et caelesti|alitas M 39vb conuertuntur. Et tunc quaerit intellectus: Vtrum intelligat realiter ipsam essentiam aut similitudinem eius ? Et tunc descendit ad tactiuam, quae attingit in lapide cum tangere frigiditatem, ponderositatem et duritiem ;cum quibus intellectus transit | ad essen- E 141v? 715 tiam lapidis, quam attingit. A simili cum illis, quae dicta sunt de caelo, colligendo | intellectus intelligit essentiam caeli realiter et R 36vb attingit. Deinde appetit scire: Vtrum caelum sit nouum aut aeternum.

[1r.] DE PROBATIONE NOVITATIS CAELI Ad probandum caelum esse nouum, uolumus adducere et ponere rationes quinque siue propositiones, cum quibus de nouitate caeli scientiam habere poterit intellectus. Et primo sic: 1. Dignitates Dei aequaliter causant caelum, eo quia aequaliter sunt causae. Et ideo sicut diuina bonitas causat caelum finitum in 725 bonitate, et diuina magnitudo in magnitudine, et diuina potestas in potestate, cognoscit intellectus humanus, quod diuina aeternitas caelum causat finitum in duratione, nouum etiam et inceptum. Quia si non, sequeretur, quod diuinae dignitates in causando caelum inaequaliter se haberent ; quod est impossibile et dissonum 730 rationi. 2. Omne illud debet poni in effectu, per quod Deus est magis 720

709 sic] o». PN 7Ti3tangere] tangit P; tangitur Ma 716 intellectus] intelligendo PN 722 poterit potest E; petit (?) P ^ 723 causant] creant E 728 causando] creando E

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

755

127

causa et melius illius effectus. Sed si caelum est nouum et inceptum, de non esse ad esse productum per ipsum Deum, et in esse per ipsum gubernatum et etiam conseruatum, Deus ipse est magis causa caeli, quam si non esset productum de non esse in esse nouiter, et per Deum esset gubernatum et etiam conseruatum; | M 4or* quia plus est aliquid de non esse ad esse producere nouiter, et

ipsum in esse conseruare et etiam gubernare, quam ipsum solum conseruare et etiam gubernare. Ergo cognoscit intellectus, quod 740 caelum est nouum et inceptum, ut patet per istam | rationem W 642 subtiliter intuenti. 3. Sicut Deus est unus et singularis per suam infinitam magnitudinem et immensam, sic est unus et singularis per suam aeternitatem infinitam et immensam, cum in Deo sint aequaliter suae 74 5 dignitates, et penitus in Deo conuer|tantur. Quod tamen non esset, R 57^ si caelum esset aeternum, eo quia duo essent aeterni et duae aeternitates. Et sic non esset unus et singularis per ipsam immensam aeternitatem, et esset unus et etiam singularis per suam magnitudinem infinitam et immensam ; quod est impossibile et D» contra ueritatem. Sequitur ergo conclusio ante dicta ; quae licet possit negari ore, non negabitur tamen mente. 4. Si caelum est aeternum, potest esse aeternum. Et sic sua potestas est in aeternitate infinita peregrine, et in sua propria natura est finita et etiam limitata, eo quia non potest in infinitum "y ^ possificare. Hoc enim est impossibile, eo quia potestas in alio, naturaliter loquendo, non potest esse magis potens, quam in sua propria natura siue in se. Quod tamen sequeretur, si caelum esset aeternum. Ergo relinquitur, quod sit nouum. 5. Illud est impossibile, ex quo sequitur impossibile. Sed si 76o caelum sit aeternum, sequitur impossibile; ergo impossibile est ipsum esse aeternum. Maior de se patet. Minor sic declaratur: Quoniam si caelum est aeternum, aeternitas Dei non est simpliciter primitiua, eo quia sic duae aeternitates essent simul, scilicet diuina aeternitas et |mundana. Sed hoc est impossibile, quoniam M 4orb 76 - diuina aeternitas est omnino primitiua, sicut omnino est infinita et

immensa ; ergo sequitur praedicta conclusio, quinque modis siue rationibus comprobata. 6. Dum

sic intellectus considerat

de nouitate caeli, multum

gaudet, eo quia de ipsa notitiam ipse habet.

733 productum] perductum UM 736 nouiter] adZ. et inceptum RW 740 per — rationem] istam rationem »; ista ratione IN; ista ratio .$RWS;istam litteram (lecturam?) Y EG X F T Q; per istam litteram BLMH K Ms

746 caelum] ad7. non P

748 etiam] esset H RW ;oz.

etimmensam] ow. E ^ 750 conclusio] concessio PN habent IN

in] oz. P RW

EGL MQ; rationibus » Ma T

760 sit] est Ms; esset F

P

EU

749

754 potest] habet P; 766 modis] mediis

128 120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS VIII De octaua distinctione

Quae est de angelo I. ET PRIMO DE ACTV EIVS

Desiderauit

intellectus

facere scientiam

de angelo,

sicut de

; praedictis. Sed quia angelus non | est sensibilis neque imaginabilis, E 141vb diu stetit in consideratione intellectus, considerando, per quem

mo|dum posset de ipso facere scientiam. Et quia cognouit se esse W 64b potentiam altiorem potentiis inferioribus, ideo cum ista cognitione et cum cognitione praedictorum proposuit facere scientiam de 10 angelo, isto modo: I. |Intellectus insinuat affatui, quod dicat, quod angelus est illa R32 creatura, quae est similis magis Deo. Et per istam definitionem cognoscit intellectus, quod angelus est spiritus non coniunctus. Et quia Deus habet actus, scilicet intelligere, amare et recolere, et

1; anima hominis habet istos actus, cognouit intellectus, quod angelus habet uelle, intelligere et recolere; alioquin esset Deo

minus similis quam anima hominis ;quod est impossibile. 2.Dum intellectus cognouit, quod angelus habet actus, desiderauit cognoscere : Per quot modos angelus habet actus ? Et 20 COgnOScit per inferiora et superiora, quod actus sunt in ipso tribus modis, scilicet primitiue, secundario et tertio. Primitiue sunt actus isti, scilicet:

Recolere,

intelligere et amare

respectu

Dei, qui

primitiue est recolibilis, | intelligibilis et amabilis; et ad hoc est angelus maxime creatus. 2; 3.Secundario sunt in ipso actus isti, scilicet: Bonificare, magnificare, durare, possificare, uirtuificare, uerificare et glorificare. Et isti sunt actus innati et naturales, et etiam intelligere, recolere et amare, naturaliter loquendo, et istud est figuratum in

o

distinctione caeli. 4. Tertio sunt actus in angelo, scilicet isti: Virtuosum bonificare, magnificare, etc. Et isti sunt acquisiti et uirtuosi. Et ista, quae

dicta sunt, debent in bono angelo intelligi. Isti actus uirtuosi sunt in angelo bono, ut per istos suum intelligere, diligere et recolere sint ornata, et disposita ad obiectandum uirtuose summam cau;; sam. Angelus uero malus istos actus non habet uirtuose, sed uitiose.

28/29 Dist. VII c. 1 (De actu caeli), imprimis paragr. 5, 6, 9. 7Et]eo LMRW . Sinferioribus] ad7. et NUMW' — 14et?]eoR cognouit] cognoscit RW 35 uitiose] uitiosos U; malitiose Ev Q

— 15

M

40 va

120. DE ASCENSV ET DESCENSV 2. DE

PASSIONE

INTELLECTVS

1:29

ANGELI

I. Perea, quae dicta sunt de actibus angeli, intellectus cognoscit passiones angeli. | Et hoc tripliciter, ut supra est figuratum. R 57v* Primae passiones sunt respectu obiecti, |quoniam angelus intel- W 6528

40 ligendo, diligendo Deum

et etiam recolendo

habet primitiuam

intelligibilitatem, recolibifitatem et diligibilitatem. Et istae non sunt naturales, eo quia sunt respectu obiecti primi. 2. Passiones secundariae sunt naturalis intelligibilitas, amabili-

tas, recolibilitas, bonificabilitas, etc. Quoniam angelus in sua 4 ^ intelligibilitate reponit ea, de quibus facit scientiam ; et in sua

jo

amabilitate reponit ea, de quibus facit amabilitatem ;et in sua recolibilitate reponit ea, de quibus facit recolibilitatem. Et istae passiones sunt innatae et intus, | in angelo permanentes. Et sic de bonificabilitate, magnificabilitate naturalibus, etc. Quoniam magnitudo et duratio etc. per bonitatem sunt bonae, et bonitas et duratio sunt magnae per magnitudinem ; et sic de aliis suo modo. 3. Passiones tertio modo dictae sunt sicut intelligibilitas,

M 4ovb

amabilitas, recolibilitas, bonificabilitas, et ceterae acquisitae et j^

uirtuosae. Per istas angelus intelligit, recolit et diligit se ipsum et alia, et facit se magnum, uirtuosum, etc. Angelus uero malus agit in contrarium uitiose. 3. DE ACTIONE ANGELI

r. Angelus habet actiones tribus modis, ut superius figuratum est. Vnus modus est primitiuus, secundum quem diligit, recolit et intelligit Deum. Secundarius est, quando naturaliter agit in se ipso ; sicut per suam formam actiuam, cum qua agit naturaliter |in E 142r8 sua propria passione, ut supra figuratum est. Quoniam sicut ens naturale habet in sua propria natura naturantem, naturatum et naturare, sic angelus in | sua propria natura habet naturantem, R 579b 6 I naturatum, et naturare, ut sua forma sit actiua. Non tamen dico,

quod angelus producat angelum generando, sed producit intellectum et intelligere obiectando naturaliter. Et cum istis intrinsecis naturaliter habet se ad obiecta extrinseca obiec|tando, uno angelo W 65b alium illuminante per modum scientiae, amante, et etiam recolente. 2. Dum sic intellectus considerat, quaerit: Per quem modum 7o angelus habet actiones in inferioribus, cum non habeat sensum

38 Cf. paragr. 2-4 capituli 1 (De actu caeli). 58/59 Cf. 58. 62 Dist. VIII c. 1 (De actu angeli) paragr. 5; cf. c. 2 (De passione angeli) paragr. 2. 41 diligibilitatem] amabilitatem E H.$ RW istae] isti RW — non] in ipso P;ipsoNN 43naturalis] naturales R — 53etceterae]etetiam P — 69 amante — recolente] amantis et etiam recolentis P IN

130 120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

neque |imaginationem ? Et tunc intellectus ascendit ad solem, qui M 417à habet in inferioribus actionem calefaciendo, desiccando, licet non

sit calidus neque siccus ; et ad hoc sufficiunt suae actiones intrinse7 ^

8o

cae, sicut sua motiuitas, possificatiuitas, bonificatiuitas, etc. A

simili et multo magis angelus, licet non habeat potentias inferiores, habet actiones in inferioribus cum sua intellectiuitate, recolitiuitate, amatiuitate, bonificatiuitate, possificatiuitate, etc. Quia si non, sol, qui non est ita similis Deo per suam bonificatiuitatem, possificatiuitatem, etc., esset magis actiuus in inferioribus quam

angelus ;quod est impossibile et dissonum rationi. 3. Iterum ascendit intellectus ad caelum, et considerat actiones, quas caelum habet in inferioribus, scilicet masculinitatem, femininitatem, etc. Post descendit ad elementatiuam et sensitiuam, 8I

9o

95

imaginatiuam et intellectiuam hominis, cum quibus homo obiectat obiecta. Et cum omnibus istis intellectus considerat, quod angelus bonus siue malus disponit actiones suas, quas habet super nos, accipiendo figuras ad placitum, ut de mente nostra et de operatione notitiam habere possit. Et habita notitia angelus | bonus potest nos iuuare ad meritum acquirendum, et angelus malus potest non occasionare ad peccatum. Et tunc quaerit intellectus: Vtrum possit nos cogere angelus bonus ad agendum bonum, et malus ad malum agendum ? Et tunc recordatus est de libertate |hominis, ut in distinctione hominis superius fuit dictum. 4. | DE NATVRA ANGELI

Cum principiis Av£is gemeralis ueris et necessariis proponit inquirere intellectus naturam angeli isto modo. Et primo cum differentia. I. In angelo differunt actiones, passiones et actus, ut superius IOO

fuit dictum. Et quia differunt naturaliter, cognoscit intellectus,

quod in angelo est naturalis differentia, quae est de essentia angeli. Cum ista differentia angelus habet naturam distinguendi inter unum et alium, cognoscendo se ipsum et alium ; et hoc naturaliter.

2. In angelo est concordantia primum principium uerum et

94 Dist. VI c. 1 (De actu hominis) paragr. 1; cf. c. 9 (De genere hominis) paragr. 13-15. 96 Ars compendiosa inueniendi ueritatem (LArs magna et maior), Palmis Maioricarum, intra annos 1273-1275 (Gla; Av 1; CA 15; Pla 3. MOGI, 433-472). 99/100 Dist. VIII c. 1-5.

83/84 femininitatem] femineitatem PN 90 iuuare] adiuuare PNFL 92 possit — bonus] U M; angelus bonus possit nos cogere PN G ; angelus possit nos cogere T'; possit nos angelus cogere F ; possit angelus bonus nos cogete E Z Rs; possit nos cogere angelus LL; possit angelus nos cogere BY ; possit nos angelus bonus cogere K ; bonus angelus cogere nos possit Q ; potest nos cogere angelus bonus H.$ RI

R 5872

M 41rb

W 662

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

r31i

105 necessarium, quae est de sua essentia naturaliter. Quoniam sicut

per differentiam in angelo sunt plures res differentes, sic per concordantiam sunt plures res concordantes. Sicut intellectus, memoria et uoluntas, qui conueniunt subiectiue, in tanto quod IIO

angelus est ex ipsis naturaliter constitutus. Etiam conueniunt obiectiue, in quantum angelus cum istis obiectat summum principium, summe uerum, summe necessarium, quod est Deus.

3. In angelo principium, medium et finis formaliter sunt et naturaliter, eo quia principium se habet ad finem, et finis ad principium ; et hoc per medium. Sicut intelligens se habet ad IIj intrinsecum intellectum, et inuicem et communiter se habent ad

intelligere siue coniungere ; et cum istis ueris primis et |necessariis R 3 grb principiis causat intelligere | et intelligibile peregrinum. Et sicut E 1427b diximus de intellectu, ita potest dici de memoria et uoluntate suo

modo. 4. In angelo sunt naturaliter maioritas, aequalitas | et minori- M 41V8 tas. Et ista sunt in ipso prima principia uera et necessaria. Maioritatem appellamus substantiam radicalem. Et minoritatem uocamus suum accidens inseparabile. Et aequalitas est illud, per quod memoria, intellectus et uoluntas sunt aequales subiectiue, et 125 cum ipsa coaequat se obiectiue. 5. Cum praedictis principiis intellectus cognoscit | naturam W 66^» angeli. Et intellectus cognoscit, quod sicut caelum agit in inferiori120

bus cum maioritate sua, minoritate et aequalitate effectiue, sic

angelus suo modo effectiue agit in nobis; tamen oportet, quod nos 130 simus dispositi ad hoc, et in nostra libertate permanentes.

155

6. Considerauit intellectus naturam angeli quantum ad suam bonitatem, magnitudinem, etc. Et ideo ipse quaerit: Vtrum angelus malus habeat bonam naturam? Et tunc descendit ad gustum, qui gustat falsitudinem potando aquam maris, et descendit ad tactiuam, quae tangit aquam calidam. Et sic cognoscit, quod angelus malus est sic deductus in malitiam, et mutatus per actus malos, sicut, aqua maris de dulcedine in salcedinem per

motum uenti, et per caliditatem solis est mutata, et sicut aqua frigida est alterata et mutata in caliditatem per actionem ipsius 140 ignis ; tamen in ipso angelo malo sua bonitate naturali remanente, quae est afflicta per malitiam. Et sic cognoscit | intellectus, per quem modum angelus malus habet in sua natura passiones.

R

38v*

5. DE SVBSTANTIA ET ACCIDENTE ANGELI I. Angelus est substantia. Et tunc quaerit intellectus: Vtrum

145 intellectus, |memoria et uoluntas sint res angeli substantiales aut

accidentales? Et tunc ascendit ad summum obiectum, quod est

110cum]oz.N MR 117peregrinum]peregrina bile] et separabile PN — 139 alterata] alienata PIN

E RW! —— 123insepara-

M 41vb

132 120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

Deus, qui per angelum est obiectabilis cum magnitudine bonitatis, durationis, etc. Et quia bonitas substantialis plus dicit quam accidentalis, 150

et sic de magnitudine,

etc., cognoscit intellectus,

quod intellectus, memoria et uoluntas in angelo sunt res substantiales. Alioquin Deus esset obiectabilis cum paruitate bonitatis, magnitudinis, etc. Quod est impossibile, et contra nobilitatem summi obiecti, et contra magnitudinem suae bonitatis, durationis, ete:

2. Dum sic considerauit intellectus substantiam angeli, |uoluit W 672 habere scientiam de suis accidentibus, discurrendo per nouem praedicamenta accidentium. Primo per quantitatem, considerando, quod angelus habet quantitatem spiritualem sine linea, angulo et figura. Et cum ipsa quantitate est quantus; et habet actus 160

quantos,

actiones

et passiones;

et cum

sua quantitate potest

habere ad placidum magnos actus. 3. Angelus est qualis per suas qualitates. Sicut angelus bonus, qui est bonus per suam bonitatem ; angelus malus, qui est malus per suam malitiam; et sic de alii suo modo. Et cum istis 165 qualitatibus angelus cognoscit, qualis est. 4. In angelo sunt relationes. Sicut in suo intellectu intelligens, intelligibile et intelligere. Et in sua bonitate intra sunt bonificans, bonificabile et bonificare; | et sic de aliis. Cum istis uero facit scientiam intellectus, quia cognito | uno, cognoscitur reliquum. 5. In angelo sunt actiones et passiones, ut iam dictum est. De 170 numero istarum quaedam sunt substantiales, quaedam |acciden-

M 427 R

38vb

E 142V8

tales. Substantiales, sicut intellectiuum, intelligibile et intelligere ;

17 ^

quae sunt de essentia intellectus. Accidentales, sicut unus angelus intelligit reliquum, et habet in ipso actionem, ipsum illuminando et eidem imperando. 6. Angelus habet actus habituatos in suis speciebus innatis. Et si est bonus, est habituatus de sua bonitate; et si est malus, est

180

habituatus de sua malitia. Hoc idem potest intelligi de habitu gloriae et poenae. 7. Angelus habet situs spirituales. Sicut sunt suae potentiae, quae in ipso sunt assituatae, et ipse in ipsis, scilicet intellectus, uoluntas

et memoria.

Et sic de intellectu,

etc., in quo

sunt

assituata intellectiuum, intelligibile et intelligere. Et sic de bonitate, quae est assituata in magnitudine, etc., et e conuerso. 185

8. Angelus est in tempore, eo quia est nouus et inceptus. Et est in uno tempore, quando est hic; et in alio tempore, | quando est W 67^ alibi. Et tunc intellectus quaerit: Quando angelus est hic, et

170 Dist. VIII c. 2-5. 155 considerauit] considerat M RW 172 sicut] sunt sicut PN Q; sunt KGj$;om.M 173 sicut] 27. quando PN

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

1:33

postmodum mutat se ad alium locum, utrum sit in motu successiue ? Et tunc ascendit ad octauam sphaeram, in qua suus motus est 190 in instanti, ut iam dictum est. Et tunc cognoscit intellectus, quod angelus non est in tempore successiue, sed in instanti mutat se de uno loco ad alium. Et ratio huius est, quia non habet partes longas et profundas. 9. | Angelus est in loco, sicut causa in effectu; non quod sit M 421b collocatus in effectu | suo, eo quia non habet superficies. Et est sic R 597^ 195 in loco, sicut hic et nunc, et ibi et nunc, ita quod quando est hic, non est alibi, et e conuerso. Et quando est in caelo, non est in terra ; et

sic de aliis suo modo. 6. DE SIMPLICITATE ET COMPOSITIONE ANGELI

Angelus est substantia magis simplex quam anima hominis. Ratio huius est, quia anima hominis cum corpore constituit hominem compositum, angelus uero non. Et sicut est magis simplex quam anima, sic habet actus simpliciores, passiones et actiones quam anima, et naturam. De compositione angeli uolumus plus 205 tractare, quoniam per compositionem simplicitatem cognoscemus. Et hoc sex modis. Primus modus est de rebus substantialibus et 200

accidentalibus, ex quibus fit compositio; secundus est ex -tiuis; tertius de -bilibus; quartus de actibus; quintus modus de istis in 210

simul; sextus de actibus peregrinis acquisitis. Et primo de primo dicendo sic: I. In angelo sunt plures res substantiales, sicut sua naturalis bonitas, magnitudo, duratio et potestas ; et sic de aliis suo modo. Per bonitatem magnitudo, duratio, etc. sunt bonae. Et ideo

bonitates, quas habent magnitudo, duratio, etc. sunt accidenta215 les; et bonitas accidentalis naturalis est inseparabilis a bonitate

substantiali naturali. Et ideo bonitas naturalis communicando se magnitudini, durationi, etc. componit se cum ipsis, et e conuerso.

Et de hoc habet experientiam intellectus in elementatis, in quibus elementa intrant compositionem simili modo. 220

2. In essentia angeli boni|ficatiuus, magnificatiuus, duratiuus,

W 682

possificatiuus, |etc. sunt res actiuae, et ita simplices, quod esse non M 429 possunt magis in subiecto creato. Et de omnibus istis resultat una forma communis composita ; quae forma est forma angeli, cum qua est actiuus. 3. In essentia angeli sunt bo|[nificabilis, magnificabilis, durabi- R 397b 225 190 Cf. initium huius octaui paragraphi (c. 5. De substantia et accidente angeli).

RW P

188/189 successiue] successiuo EU FL M — 204 et naturam] in naturam 212[213et potestas — duratio] Q; o5. U H.$ RW .— 222creato] causato

I34 120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS lis, possificabilis, etc. res passiuae, et ita simplices, quod magis esse non possunt in subiecto creato. Et ex omnibus istis resultat materia communis composita, quae est materia angeli. 4. | In essentia angeli sunt bonificare, magnificare, durare, E 142vb 230 possificare, etc. actus ita simplices, quod magis esse non possunt in subiecto creato. Et ex omnibus istis resultat unus actus communis,

siue una coniunctio, qua coniunguntur forma et materia angeli. 5. Inessentia angeli est compositio ex -tiuis, -bilibus et -are, ut ex ipsis sit unum indiuiduum simplex in communi, quo ad suum proprium numerum. 6. Angelus habet actus peregrinos compositos obiectiue, sicut quando obiectat unum obiectum intelligendo, diligendo et recoligendo. Sed de hoc miratur intellectus: Quo modo potest de istis fieri compositio ? Et tunc descendit ad potentiam tactiuam, quae 240 tangit lapidem; quae in suo tangere componit plures species, sentiendo ponderositatem, frigiditatem et duritiem in instanti. Et tunc cognoscit, per quem modum est compositio in angelo de actibus peregrinis. 7. Dum sic considerat intellectus, quaerit: Vtrum sua bonitas 245 sit composita ex bonificatiuo, bonificabili et bonificare? Et tunc descendit ad potestatem ; quae non est composita ex possificatiuo, possificabili et possificare, ne ponamus processum in infinitum |in compositione. Quia si sic, possificatiuus esset compositus ex possificatiuo et possificatiuo, et sic ascendendo in infinitum ; et sic

M

42v

250 de -bilibus, etc. ; quod est impossibile. Et sic intellectus cognoscit,

quod bonitas non est composita ex supra dictis. Et ideo per talem modum facit scientiam intellectus de essentiis simplici|bus, quae W 68^ non sunt compositae quantum ad se. ils | DE

INDIVIDVITATE

ANGELI

I. Per ea, quae dicta sunt superius de indiuiduo, cognoscit intellectus, quod angelus est indiuiduum. Et sicut caelum est indiuiduum, quod naturaliter ab alio non recipit aliquid, neque de se scindit aliquid, sic angelus et multo melius est indiuiduum, quod 260

naturaliter non recipit neque magis neque minus. Et est magis intense indiuiduum quam aliqua stella, eo quia non habet partes angulares, circulares et lineales, neque in motu successiuo est,

neque est in loco collocatus. 2. Per ea, quae dicta sunt de indiuiduo, cognoscit intellectus ea,

255 Cf. cap. 8 distinctionum II-VII. 227 resultat] ad. una PN — 233ut]et,vorr.ex ut M — 234sit] fit R?2W 240tangere]genere P ^ species] res PN —— 257alioJaliquo PN F — 259 magis!] maius F 261 lineales] lineares M

R

39Y9

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

1:35

quae competunt ad indiuiduationem angeli. Sed quaerit: Quare unus angelus non indiuiduat alium generando, sicut unus homo alium hominem? Et tunc descendit ad solem, qui est corpus indiuisibile, inaugmentabile et indiminuibile. Sed non est sic de corpore hominis, eo quia est corruptibile, diuisibile, etc. et per potum et cibum recipit augmentum et detrimentum. Et sic intellec270 tus cognoscit, quod angelus non est dispositus ad generandum alium angelum, eo quia non habet, cum quo.

26 ^

3. Dum

27

^

280

sic intellectus

considerat,

recordatur,

quod affatus

dixit, quod | Deus Pater est unum suppositum, et Deus Filius M 4575 aliud, et Deus Spiritus sanctus aliud ;et Deus non recipit magis neque minus. Tamen Deus Pater generat Deum Filium, et inuicem spirant Spiritum sanctum. Et ideo causa exempli dubitat intellectus, et credit, quod unus angelus generet alium angelum. Sed ipse ascendit ad considerandum diuinam infinitatem |et aeternitatem ; R 39vb cum quibus cognoscit, quod Deus est potens infinite et aeterne, ita quod Deum potest generare. Et ad hoc sua infinitas et aeternitas sufficiunt, licet Deus non recipiat magis neque minus. Sed de angelo non est sic, eo quia est |finitus et nouus. Et ideo, si de sua W 692 essentia alium generaret, deficeret sua essentia, eo quia non recipit aliquid ab extra; sicut homo, qui deficeret ad generandum hominem, si non reciperet potum et cibum. 4. Iterum intellectus uoluit scire: Vtrum plures angeli sint contenti sub eadem specie? Et si non, quaerit: Quare dicuntur indiuidua? | Et tunc ascendit ad caelum, et considerat ea, quae E 1457?

dicta sunt de caelo in capitulo de eius indiuiduatione; et per ea, 290 quae dicta sunt ibi, cognoscit solutionem quaestionis. 8. DE SPECIE ANGELI

I. Descendit intellectus ad sensibile et imaginabile, et non inuenit modum, per quem possit cognoscere, quod unus angelus sit ididem specie cum alio, aut non sit. Ratio huius est, quia angelus £9 non est sensibilis neque imaginabilis. Sed quia angelus est unum indiuiduum, non genitum neque productum per alium angelum, et illa, quae sunt sub eadem specie, sunt productibilia et generabilia,

cognoscit, quod angeli non sunt sub eadem specie contenti. 2. |Dum sic considerat intellectus, quaerit: Per quem modum M 457b 300 angeli differunt specie; forte sicut rosa et pomum, pomum et

289 Dist. VII c. 7 (De indiuiduitate caeli) paragr. 1-5.

267 inaugmentabile] et augmentale M 265 indiuiduat] producit E 280 274 magis] maius UL RW — 277 generet] generat PNUFL RW 287 contenti] coniuncti PN — —294 sit] sicut IN ; oz. P Deum] Deus L. 297/298 sunt productibilia — specie] oz. PN

136 i20. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

30

^

gallina, homo et leo; et sic de aliis? Et tunc descendit ad imaginatiuam. Quae imaginatur, quod | rosa et pomum conueniunt in quodam communi, scilicet in uegetatiua; et pomum et gallina etiam. Et gallina et leo in sensitiua; et sic de homine et leone. Et tunc cognoscit intellectus, quod de speciebus angelorum non est sic, quoniam quilibet angelus est suamet species, et inter speciem et speciem in angelis non est dare aliquid commune, in quo

R

40T8

conueniant, sicut est inter rosam et pomum ; et sic de aliis suo

modo. 3. Post haec autem quaerit intellectus: Vtrum angelus sit 310 creatus cum speciebus innatis, cum quibus attingat inferiora ? Et tunc descendit | intellectus ad potentias inferiores; cum quibus W 69^ ipse cognoscit, quod ipse intellectus non potest acquirere species, nisi sit cum potentiis inferioribus coniunctus. Sed quia angelus non 31 ^ est coniunctus cum istis, oportet, quod sit creatus cum ipsis speciebus, simul cum ipso creatis; cum quibus attingit entia inferiora. Et tunc intellectus quaerit: Quot sunt illae species? Et tunc descendit ad elementale, uegetale, sensuale, imaginale, cae-

lestiale et spirituale. Et quia ista sunt sex, cognoscit intellectus, quod species sunt sex, quae sunt in angelo concreatae ; cum quibus attingit elementale, uegetale, etc.

4. Dum sic intellectus considerat sex species in angelo concreatas, quaerit : |Vtrum illa species, cum qua attingit elementale, sit M 45"* de essentia et natura elementi? Et sic de aliis suo modo. Et tunc 32 ^ descendit ad sensum communem, qui habet sex particulares sensus sub se, quae sunt sibi potentiae concreatae et genitae successiue. Et licet uisus attingat flammam ignis, et tactus calorem ignis, non propter hoc sequitur, quod sensus isti sint de essentia ignis, tamen sunt de essentia sensus communis. A simili sicut isti sex sensus | R 4orb 399 particulares sunt de essentia sensus communis, et non de essentia obiectorum, quae attingunt, sic species in angelo concreatae sunt de essentia angeli, et non de essentia obiectorum, quae attingit. 5. Item quaerit intellectus: Vtrum in angelo species, quas acquirit successiue, remaneant ? Vel: Quando circa unam speculatur, si aliam dimittat ? Et tunc descendit ad tactiuam et imaginatiuam. Cum quibus cognoscit, quod aqua frigida infrigidat carnes, in olla existentes ; et quando aqua est calida, frigefacere, quod erat in actu, remanet in potentia et habitu ; et calefacere, quod erat in potentia, ad actum reducitur. Et quando ignis extinguitur, aqua

340

infrigidatur, aliud frigefacere ad actum reducitur, et non primum,

eo quia non sunt in eodem |nunc. A simili de angelo. Dum caelum W 3709 est in motu, angelus acquirit plura merita et plures species successi311 attingat] attingit L.M 314/315 Sed quia — coniunctus] oz. NW 316 attingit] attingat PNKFT 326 sibi] sub PN 327 attingat] attingit P 327/329 non propter — communis] oz. E 331 quae] qui N atingunt]attinguntur PN? RW — 344de]in PN — 342merita] meua N ; nata RW

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

1:37

ue, deducendo unam ad actum, et aliam in potentia dimittendo. Sed quando cessabit motus caeli, et erit resurrectio generalis, omnes

34 ^

species erunt in actu in angelo. Quas acquisiuit, si sit bonus, ad multiplicandum suam gloriam: et si sit malus, ad multiplicandum poenam et do|lorem.

E

1451b

M

45vb

9. DE GENERE ANGELI

550

I. | Postquam intellectus cognouit, quod angeli non sunt sub eadem specie, cognoscit, quod plures angeli non sunt sub uno genere, neque conueniunt specie. 2. Quilibet angelus habet suam bonitatem. Quae est sibi generalis, eo quia cum sua bonitate sua magnitudo, duratio, etc.

sunt bonae. Et hoc idem potest dici de sua magnitudine, etc. 3. In intellectu

cuiuslibet

angeli

| est unum

intellectiuum

R

40Y8

generale ad intelligendum plura obiecta. Et est unum intelligibile generale, in quo intellectiuum ponit plures species particulares,et illas facit intelligibiles et intellectas. Et hoc cum uno uniuersali intelligere, quod est subiectiue coniunctio eorum, in qua intellecti360 uum generat plures actus peregrinos speciales. Et ista tria sunt unus intellectus istius angeli ; et ista tria alia sunt unus intellectus alterius angeli. Et sicut diximus de intellectu, ita potest dici de uoluntate et memoria suo modo. 4. Dum sic intellectus cognoscit generalitates angelorum, quae365 rit: Vtrum angelus in eodem nunc attingat plura obiecta simul, aut unum post aliud successiue? Et tunc descendit ad sensum communem, qui habet sex sensus particulares. Et tunc insinuat affatui, quod proferat ista uerba : Sorte tenente pomum in manu, uisus uidet pomum coloratum ; odoratus odorem sentit po|mi ; W job »7O gustus sentit saporem gustando pomum ; tactus tangit pomum durum, frigidum et ponderosum. Et sic intellectus cognoscit, quod quilibet sensus particularis suum | obiectum in eodem nunc M 447à apprehendit. Et ideo intellectus cognoscit, quod sensus communis in eodem nunc attingit plura obiecta, et iudicat de ipsis. A simili 57 ^ angelus, habens sex species concretas, mediantibus quibus attingit plura obiecta simul. Et sic cognoscit intellectus, per quem modum ipse est particularis et etiam generalis. IO. DE ENTITATE ANGELI

380

Angelus intellectus insensibilis cognoscere

est ens, et sua essentia est entitas siue angelitas. Tunc quaerit : Vtrum cognoscat eius essentiam ? Et quia est et inimaginabilis, considerat, quod ualde difficile | est essentiam angeli. Sed descendit ad distinctionem

361 istius] alterius. PN concretas] concreatas LL.M W/

361/362 et ista — angeli] oz. PN

375

R

4ovb

138 120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS lapidis, plantae, etc., etiam ad actus, passiones et actiones angeli,

et naturam, etc. Et quia intellectus cognoscit omnia ista, et per notum cognoscitur ignotum, et hoc maxime, quando in aliquibus conueniunt. Et sic per ea, quae dicta sunt, essentiam angeli cognoscit intellectus ;quae est angelitas, sic denominata competenter ab angelo, sicut humanitas ab homine. Et ideo intellectus est satis contentus de cognitione esse et essentiae ipsius angeli. Tamen desiderat habere scientiam : Vtrum angeli sint aut non ? 399 Et quod sint, intendit probare per quinque rationes. 38 ^

[1r.] DE PROBATIONE ESSE ANGELI

Ad probandum, quod angeli sunt, intellectus ascendit ad causas primitiuas, quae aequiparanter et aequaliter se habent ad effec395 tum. Quae causae sunt nouem diuinae dignitates. Quae sunt istae : Bonitas, magnitudo, aeternitas, potestas, sapientia et uoluntas,

uirtus, ueritas | et gloria. Per istas dignitates intendit probare M 441b intellectus angelos esse. Et primo sic: 1. Diuina bonitas est ratio Deo, quod ipse producat |bonum, ut W n? 400 Deus in producendo bonum habeat actum bonitatis, scilicet bonificare. Et quia diuina bonitas est magna per diuinam magnitudinem, bonitas diuina est ratio Deo, quod producat magnum bonum ; et in quanto producit maius bonum, in tanto bonitas sua est sibi magis magna ratio producendi. Et hoc est ratione | magnitudinis, cui E 145 V8 405 magis competit producere magnum quam paruum. Sed si producat angelum, producit maius bonum creatum. Sequitur ergo, quod angelus sit. 2. Dum sic intellectus considerat, quaerit: Quare Deus creat siue producit paruum bonum, sicut sunt | lapides, plantae, et R 4172 huiusmodi ? Et tunc ascendit ad totum uniuersum creatum, et ad

suas partes sibi proportionatas, sine quibus uniuersum non posset esse hoc, quod est. Et sic cognoscit intellectus, quod oportet, quod in mundosint partes maiores et minores ; sicut homo, qui est maior in bonitate quam planta, et planta quam lapis, etc. 3. De ratione magnitudinis Dei est producere magnum crea41j tum; et sic ipsa magnitudo est ratio Deo, quod ipse producat magnum creatum, ut Deus in creando habeat magnum magnificare. Et bonitas diuina ponit ipsum magnificare esse bonum ; quae est ratio Deo, quod producat bonum. Et ideo cognoscit intellectus, 420 quod angeli sunt producti. 385 cognoscitur] cognoscit P 390 scientiam] 444. de probatione ER;,ZRa 391 intendit] intendo LL 393 sunt] sint PNW' — 396/397 magnitudo — gloria] uoluntas, uirtus, ueritas et gloria, magnitudo, aeternitas,

potestas,sapientiae PN —— 405 competit] conuenit FRI — 406 maius] magis NUFRW; maius, corr. ex magis L 409 sunt lapides] lapis PNBEKGFTQO plantae] planta PN EM — 410ascendit] descendit PN 418 quae] quod UL; oz. PNF . 420sunt] sint UF RW

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

139

4. Diuina potestas et aeternitas conueniunt in effectu, et conueniunt in ipso cum diuina bonitate et magnitudine. |Et ideo diuina M 44V8 potestas et aeternitas creant angelos potenter et duranter bene et magne; quoniam angeli sunt magis durabiles intensiue quam 425 caelum, eo quia angelus est spiritus. Et est magis potens quam sit caelum, eo quia magis est similis diuinae potestati quam caelum. Concluditur ergo, quod angeli sint, ut conuenientia sit permanens supra dicta. 5. Omne illud est desiderabile et amabile a diuina uoluntate, per 430 quod ipse et intellectus diuinus magis conueniunt in effectu intelligendo et amando, | bonificando et magnificando. Sed per W 71 productionem angelorum diuina uoluntas et diuinus intellectus magis conueniunt in effectu amando et intelligendo, bonificando et magnificando. Ergo productio angelorum est amabilis et deside45 E rabilis a diuina uoluntate ;ergo angelus est. 6. | Omne illud est ponendum, per quod uniuersum est magis R 411b perfectum. Ratio huius est, ut uirtus diuina, ueritas et gloria sint

causae meliores et perfectiores in effectu. Sed si sint angeli, totum uniuersum est magis perfectum ; ergo angeli sunt. Minor declaratur : Quia si est angelus, est spiritus non coniunctus siue spirituale, et per se existens; et est spiritus coniunctus, scilicet anima hominis. Et est corporale coniunctum cum corporali, sicut uegetatum cum elementato; et est corporale non coniunctum cum corporali, sicut caelum, quod non est coniunctum cum elemento. Et in istis quattuor consistit tota perfectio uniuersi. Et si angelus

:

non est, remouetur unum membrum. Ex cuius remotione sequitur,

quod est uniuersum imperfectum. Ergo sequitur conclusio allegata.

IX | De nona distinctione Quae est de Deo I. ET PRIMO

^

IO

DE ACTV

EIVS

1. Desiderauit intellectus habere notitiam de actibus Dei. Et hoc dupliciter, scilicet intrinsece et extrinsece. Sed quia Deus est insensibilis et inimaginabilis, uisum fuit sibi, quod habere notitiam de istis intrinsecis actibus erat ualde difficile. Sed ipse fuit recordatus de hoc, quod dixit Isaias propheta (Is, 7,9), scilicet : Nisi credideritis, non 4ntelligetis. Et tunc intellectus uoluit esse creditiuus, ut per credere posset intelligere. Et sic credit, quod in Deo sunt rationes siue dignitates reales et naturales, sine quibus 435 a diuina uoluntate] diuina uoluntate N ; oz. E — 441 coniunctus] aZ. siue spirituale E U L M; add. siue spiritualis BG FQ; om. RW

M

44v

140 120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS Deus esse non potest. Quae sunt istae : Diuina bonitas, magnitudo, aeternitas, potestas, sapientia, uoluntas, uirtus, ueritas et gloria. I I

Et quia istae dignitates sine propriis actibus |essent otiosae, et non E 145Vb possent habere naturam neque perfectionem, cognouit intellectus, quod Deus habet actus | proprios intrinsecos et naturales. Et W 7228 innuit affatui, quod ipsos nominet actus primitiuos | ueros et ita R anys necessarios, quod non possunt aliter se habere. Primitiuos, eo quia non

20

descendunt

causae

actuum

ab aliquibus

creaturarum.

actibus

praeiacentibus,

et sunt

Sicut bonificare diuinum,

quod

causat bonificare creatum ; et magnificare increatum, quod causat magnificare creatum ; et aeternare increatum, quod causat durare

creatum ; et possificare increatum, quod causat possificare crea2

^

tum ; et intelligere increatum, quod causat intelligere creatum ; et uelle increatum, quod causat uelle creatum ; et uirtuificare increatum, quod causat uirtuificare creatum ; | et uerificare increatum, M 457* quod causat uerificare creatum ; et glorificare increatum, quod

causat glorificare creatum. Et ideo affatus nominat actus increatos primitiuos, et actus creatos secundarios et deriuatos. 30

2. Actus primitiuos considerat intellectus esse ueros isto modo: Quia si non essent ueri, non essent primitiui. Et si secundarii sunt

ueri, quanto magis primitiui sunt ueri, etiam quia diuinus intellectus uere intelligit, et diuina uoluntas uere diligit, etc. Qui uere naturam habent; quam uere habere non possent sine uero 55 bonificare intrinseco, etc.

3. Iterum dicit affatus, quod Deus habet actus immediatos. Sicut diuinus intellectus, qui immediate habet intelligere, et

uoluntas uelle, et bonitas bonificare, eo quia bonitas diuina ita est perfecta, infinita et aeterna, sicut diuinus intellectus et uoluntas ; 40

et sic de diuina magnitudine et aeternitate, etc. 4. Post haec autem dicit affatus, quod actus diuini intrinseci sunt necessarii, eo quia subiectum, in quo sunt, est infinitum et aeternum. Et est infinite bonum, magnum, etc. ; quod non esset, si

45

actus dicti non essent necessarii et naturales. 5. Quoniam intellectus habet magnum desiderium habere notitiam de actibus Dei intrinsecis, uult probare ipsos |esse necessario. W 72h Et innuit affatui, |quod arguat sic: Quando aliquae res duae uel R A1vb plures sic se habent, quod una habet actum realem naturalem intrinsecum et proprium, et alia hoc non habet, differunt essentialiter et substantialiter. Sed diuinus intellectus et diuina uoluntas habent actus naturales | reales intrinsecos et proprios, ut omnes M 451b homines, cuiuscumque nationis sint, concedunt. Et bonitas, magni-

tudo, etc. non habent actus naturales intrinsecos et proprios. Ergo diuina bonitas, magnitudo, etc. et diuinus intellectus et uoluntas

13potestas] s. ER, — 22increatum] oy. EM RW . 30esse]et P — 35 intrinseco] intransito R ; oz. E — 36 dicit] dixit NEUF LM 40 diuina] om. EMRW

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

141i

55

differunt essentialiter et substantialiter. Sed hoc est impossibile ponere in Deo; ergo si una diuina dignitas habet actum, et reliqua habet actum. 6. Dum sic considerauit primos actus diuinos intellectus, descendit ad secundarios et extrinsecos. Qui sunt :Creare, guber-

6o

nare, iudicare, parcere, saluare, damnare, dominari, etiam bonifi-

care, magnificare, etc. Isti actus descendunt a superioribus et intrinsecis, sicut effectus a sua causa effectiue secundum Dei uoluntatem, ut actus superiores sint recoliti, dilecti et intellecti et laudati, et ut eis sit facta reuerentia, seruitium atque honor. 2. DE PASSIONE DkI

65 I. Postquam

considerauit

intellectus

actus Dei, ascendit

ad

passiones, et de ipsis desiderauit habere scientiam. Quas passiones intendit inuestigare cum actibus praedictis, eo quia passiones per actus cognoscuntur. Et tunc innuit affatui, quod dicat, quod 79 passiones Dei sunt duplices, scilicet intrinsecae et extrinsecae. Intrinsecae, sicut bonificabilitas, magnificabilitas, aeternabilitas, intelligibilitas, uolibilitas, uirtuificabilitas, uerificabilitas et glori-

ficabilitas; et istae sunt uerae, immediatae, propriae et necessa- R 2o riae. Ratio huius est, quia praedicti |actus non |possunt esse ueri, E 14472 7 ^ immediati, proprii | et necessarii sine passionibus | ueris, primis, W 75? propriis et necessariis. Sicut bonificare, quod non posset esse sine M 45v* bonificabilitate; neque magnificare, quod non posset esse sine magnificabilitate ; et sic de aliis suo modo. 2. Dum sic intellectus cogitabat in praedictis passionibus, 8o dubitauit de duobus. Vnum est, quia uidetur, quod illae passiones dependeant a materia. Aliud est, quod uidetur, quod dicant dispositiones et accidentia, quae in Deo non possunt esse. Et ut exeat de ista dubitatione, ascendit ad considerandum

diuinam

infinitatem et aeternitatem ; in quibus oportet, quod sint passio85 nes, ut actus habere possint intrinsecos. Et quia in infinito et aeterno subiecto sine supposito non possunt esse accidentia neque materia, oportet quod in Deo passiones sint substantiales, et ab omni materia et accidentibus separatae. 3. Postquam intellectus cognouit passiones Dei intrinsecas, considerare passiones extrinsecas et secundarias. Quae 9o uoluit

60 dominari] e. et glorificare PN 66 ascendit] descendit U F RW 71 aeternabilitas] aeternificabilitas PN F L W ; et infinicabilitas, possificabiT7[8 neque magnificare — magnificabilitate] neque litas et R; os. BU magnificare sine magnificabilitate P B K T Q ; nec magnificare, quod non posset esse sine bonificabilitate L.; nec magnitudinarie, qui non posset esse sine NGH $ RW magnificare X ; neque magnificabilitate Y ^ 77 quod] qui E;oz. 80 quia] quod E — 85 possint] possunt E; a4. infinitos et PN

142 120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS sunt :Creabilitas, gubernabilitas, iustificabilitas, etc., quae sunt

eius passiones effectiue. 4. Iterum considerauit intellectus alias passiones extrinsecas,

quas habet respectu nostrum. 9 ^ intelligibilitas,

amabilitas,

Sicut sunt istae: Recolibilitas,

honorabilitas,

laudabilitas,

etc., in

quantum ipsum recolimus, diligimus, intelligimus, laudamus et honoramus. 5. Vlterius considerat intellectus passiones, quas habet Deus respectu ad nos, secundum quod nos sumus peccatores, sicut : Incredibilitas, intimibilitas, iniustificabilitas, ignorabilitas, inrecolibilitas, inamabilitas, ingratibilitas, inlaudabilitas, | blasphemabilitas, inhonorabilitas, periurabilitas; et sic de multis aliis,

IOO

M 45b

quas longum esset narrare. Dum sic considerabat intellectus istas passiones, descendit ad sensibile et | imaginabile. Cum quibus R 421b cognouit tot et tantas passiones, quod fuit in sua consideratione 105 tristis, timidus atque dolens. Et tunc innuit affatui, quod diceret : A, a, peccator maledicte, considera, quales ponis in Deo |passio- W 73» nes; et considera etiam, quot poenae te expectant finaliter in inferno. 3. DE ACTIONE Dk1

I. Perea, quae dicta sunt superius de actibus Dei et passionibus, cognoscit intellectus actiones Dei. Quae sunt: Bonificatiuitas, magnificatiuitas, aeternificatiuitas, etc. Sed de beatissima trinita-

te desiderat habere scientiam. Et quia cognoscit se debilem et II

^

120

fragilem ad hoc, cum sit finitus, et ipsa beatissima trinitas est

infinita, confidit in beatissima trinitate, quod ipsum illuminet ad hoc, quod cognitionem de ipsa habeat ;non sicut comprehensor, quia hoc non potest fieri, sed sicut aliqualis apprehensor, sic quod cognoscat ipsam esse, et ipsam non esse esse impossibile. 2. Diuinus intellectus est actiuus, eo quia intelligit ; et sequitur intellectus et intelligere. Et tunc intellectus hominis miratur, quod intelligens est unus, et intellectus alius, et intelligere alius in Deo.

Et tunc innuit affatui, quod dicat, quod in Deo sunt tres res, distinctae realiter et relatiue. Quia si non, actiuitas intelligentis |et 125 passiuitas intellecti et actus, scilicet intelligere, essent corrupti, alterati et mutati et extra essentiam aeternitatis deducti ; quod est impossibile. Quoniam sicut ignis, et multo magis, habet naturam 111 Dist. IX c. 1-2.

94 nostrum] nostri PN;nosE 98Deus]ad4.in PNUFLRW 105 cognouit] cognoscit U F L RW 108 quot] quod PNFLRW 112 cognoscit] cognouit PN — 115est]sit FRI? — 116in]de MRW . 117 quod] ut PNL de ipsa] ow. PE 121 miratur] numerat BYKXv»FLTM;memorat ER;ZRa2Q . quod] quia PN

M

4678

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

143

calidam effectiue, et quidquid est in ipso, est calidum, sic aeternitas habet naturam retinendi et conseruandi aeterne, quidquid est in I30 ipsa, in suo numero et actione, passione et actu. Alioquin naturam non

haberet

aeternam,

et esset otiosa;

quod est impossibile,

quoniam sic competit ei actio |et natura aeternandi et conseruan-

R

42v8

di, sicut intellectui diuino competit actio, et natura intelligendi.

3. [Dum sic intellectus considerat, quod in Deo sunt tres res M

M

^

distinctae,

descendit

ad auditum.

negant in Deo trinitatem, dicendo sic : Sortes intelligit seipsum ; et sic est intelligens idem Sortes, et intellectus, et non sunt plura supposita siue personae. A simili dicunt de Deo, | quod ipse est intelligens et intellectus, et non sequuntur ex hoc plures personae, 140 nec plura supposita. Et tunc intellectus reflectit se supra se, et cognoscit, quod Sortes intelligendo se generat speciem et intelligere, cum quibus intelligit se ipsum. Et quia illa species et intelligere sunt accidentia, et Sortes est substantia, sequitur, quod Sortes et suum intelligere, et species, cum qua intelligit, sunt plura essentia14 ^ liter differentia. Sed non est sic in Deo, quia Deus intelligendo se non generat speciem, neque suum intelligere est accidens, sed suum intelligere est substantia ; et ideo non est simile de intelligere Sortis et Dei. 4. Dum sic cognouit intellectus, quod in Deo sunt tres res 150 personales

ascendit

E 1441b

Qui audiuit, quod Saraceni

distinctae numero,

et hoc per intellectum diuinum,

| ad considerandum

actionem diuinae uoluntatis. Et

W 735 ()

M

46rb

innuit affatui, quod dicat, quod diuina uoluntas est actiua in

uolendo; quoniam in uolendo actiuat se ipsam ad uolendum uolitum primitiuum uerum et necessarium; et hoc cum uelle primitiuo uero et necessario. Et sic istos tres, scilicet uolentem,

160

uolitum et uelle intellectus noster considerat in aeternitate esse ; in qua inuenit ipsos sic conseruatos quo ad numerum, sicut inuenit intelligentem, intellectum et intelligere quo ad suum numerum; in aeternitate conseruatos et distinctos. Ratio huius est, quia aeternitas sic se habet ad diuinam uoluntatem, sicut se habet | ad diuinum intellectum, quia est eadem cum ipsis. 5. Iterum considerauit intellectus diuinam bonitatem esse acti-

R 42vb

uam ; et sic de aliis. Quoniam si non esset actiua, esset otiosa, et non haberet naturam, et esset differens ab intellectu diuino et 165 uoluntate, qui habent actionem et naturam ; et hoc est impossibi-

le. Ratione cuius intellectus intelligit, quod sicut diuinus intellectus actiuat se intelligendo, et diuina uoluntas uolendo, sic diuina

bonitas actiuat se bonificando. Et ideo sequitur necessario, quod in essentia bonitatis diuinae sunt bonificans, bonifica|tus et W 755 (5 170 bonificare. Sine quibus bonitas diuina non posset esse actiua, nec

ab otiositate disparata ; immo esset sic uacua et imperfecta, sicut

esset diuinus intellectus, si in ipso essent intelligens, intellectus et 128 calidam effectiue] os.

E L.M RW.

144 120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS intelligere. Et sic de uoluntate; quae uacua esset, si in ipsa non essent uolens, uolitus et uelle. Cognouit intellectus ergo, quod in 17 ^ bonitate |diuina sunt bonificans, bonificatus et bonificare differentes personaliter et etiam relatiue. Quoniam bonificans naturaliter non potest esse bonificatus, eo quia nullum ens naturaliter bonificat se ipsum. Et sic de bonificato, qui naturaliter non bonificat se ipsum. Quia si sic esset, sequeretur contradictio sic, quia bonifi18 o

18

^

M

46va

cans esset bonificatus, et non esset bonificatus, quia esset bonificans ; et bonificatus esset bonificans, et non esset bonificans, quia

esset bonificatus. Et quia istam contradictionem aeternitas et ueritas non possent sustinere, relinquitur ergo, quod bonificans, bonificatus et bonificare sunt tres res personales distinctae et relatae. Et per aeternitatem quaelibet in suo numero conseruatur. Et sicut |dictum est de intellectu, uoluntate et bonitate, ita potest E 144** dici de magnitudine, aeternitate; et de aliis suo modo.

6. Dum intellectus considerat | tres personas diuinas, quaerit: R 4572 Vtrum differant essentialiter, sic quod sint diuersae essentiae ? Et 190 tunc ascendit ad intellectum diuinum, qui est idem cum sua essentia. Et ipse intellectus actiuando se supra intellectum generat intellectum de tota sua essentia. Et quia essentia est infinita et aeterna, impossibile est ipsam esse diuisam in plures essentias, quoniam infinitum et aeternum non recipit diuisionem neque motum. Et ideo infinitas et aeternitas conseruant unitatem essentiae, in tanto quod intelligens, intellectus et intelligere non sunt nisi una essentia, unus Deus, unus intellectus diuinus. Et sic

de aliis diuinis dignitatibus potest dici, sicut dictum est de diuino intellectu. 4. DE NATVRA DEI

200

20

I. Perea, quae dicta sunt de actibus et passionibus et actionibus |Dei, cognoscit intellectus |naturam Dei. Quoniam in omni natura W 74* sunt actus, passiones et actiones naturales, ex quibus ipsa est, et M 46vb ipsi sunt ex ipsa; et hoc necessario, quoniam natura non potest sine ipsis, nec ipsi sine ipsa. Et sic intellectus cognoscit in I9 esse natura diuina naturalem naturantem,

naturalem naturatum

et

naturale naturare, sine quibus natura existere non potest. 2. Dum sic intellectus est altus et cognoscit naturam diuinam per naturantem, naturatum et naturare, cognoscit, quod isti tres 210

sunt res primitiuae uerae et necessariae, et hoc proprie et immedia-

201/202 Dist. IX c. 1-5.

179 sic?] scilicet N M; etc. H.$ RW —— 180 bonificatus?] add. bonificans P et non esset bonificatus] oz. RW; im marg. M 191 supra] supet BYKGXFPFTH.SRW;i;

sunt (?) M; om. U

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

145

te. Primitiuae, eo quia non sunt aliquae res primitiuae praeiacentes, et ipsae sunt causae omnium entium creatorum. Verae sunt, eo

quia uerum est, quod naturare consistit in medio naturantis et naturati; et naturans et naturatus in naturare concordantiam 2I

^

habent aequaliter. Necessariae sunt, eo quia qui remoueret de |

R 451b

natura diuina naturare, remoueret etiam naturantem et naturatum, et sic destrueretur natura diuina et euacuaretur ; quod est

impossibile. Cognoscit ergo intellectus, quod in natura diuina sunt res necessariae, uerae et etiam primitiuae; et hoc proprie et 220 aequaliter, ut superius probatum est. 3. Dum sic intellectus erat altus, uoluit inuestigare distinctionem naturalem in diuinis. Et tunc innuit affatui, ut dicat, quod ubicumque sit dare concordantiam naturalem, oportet dare plura distincta; quoniam concordantia sine rebus pluribus esse non 22 ^ potest. Sed in natura diuina naturans et naturatus concordant cum naturare. Ergo naturans et naturatus se ipsis differunt ; ratione cuius differentiae sunt plures res. 4. Iterum dixit affatus, quod naturare consistit in | medio M 4775 naturantis et naturati. Et sic sequitur pluralitas; quoniam ubi230 cumque est dare medium, et ibidem est dare plures res, quae sunt principium, medium et finis perfectionis. 5. Vlterius dicit affatus, quod naturare aequaliter consistit inter naturantem et naturatum. Ratione cuius sequitur distinctio ; quoniam ubicumque est aequalitas, oportet, quod ibidem | sint W 74^ plura, sine quibus aequalitas esse non posset. 25 ^ 6. Iterum dicit affatus, quod nisi in natura diuina naturans esset propria actio, et naturatus esset propria passio, naturare non posset esse proprius actus. Sed est proprius actus. Ergo sequitur distinctio inter naturantem, naturatum et naturare, sine qua non 240

24

^

posset esse propria actio, propria passio |nec proprius actus. Et sic E 144Vb intellectus per ea, quae affatus dixit, et per hoc, quod ipse considerauit, cognoscit esse beatissimam trinitatem ; quae trinitas est primitiua, necessaria atque uera. 7. Dum sic intellectus cognouit in natura diuina trinitatem, uoluit ipsam cognoscere in diuina unitate, bonitate, magnitudine, etc. isto modo: 8. | In Deo unitas et sua natura sunt ididem. Vnde sequitur, R 45v* quod sicut in natura diuina sunt res distinctae et necessariae, sic in unitate

diuina

sunt

tres res distinctae

et necessariae,

scilicet

220 C£. initium huius paragraphi 2 (Dist. IX c. 4). 212 causae] causa P 237/238 non posset esse] non esset E 248 249 sunt] M; add. uniens, unitus et unire distinctae] 247. uerae PN 249/250 distinctae — unire] unitae necessario PIN — et PNEKGFRW necessatiae — unite] necessario E K G; necessarie F RW

146 120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS 250 uniens, unitus et unire. Alioquin natura diuina et unitas diuina

non possent esse ididem in essentia et numero. Quod est impossibile; ergo, etc. Et sic sequitur, quod uniens est unus, et unitas alius,

et unire alius ; sine quibus distinctis ueris et primis et necessariis et propriis unitas diuina non posset habere naturam. 9. Sicut intellectus inuestigauit distinctionem suppositorum in natura

diuina,

| sic uoluit inuestigare

istam

distinctionem

in M 471b

diuina bonitate isto modo : In Deo sua bonitas et sua natura sunt idem numero et essentia. Vnde sequitur, quod sicut in natura sunt naturans, naturatus et naturare tres res distinctae, sic in diuina 260 bonitate bonificans, bonificatus et bonificare sunt tres res distinc-

tae; et hoc bene, unite et naturaliter, eo quia bonitas diuina,

unitas et natura sunt ididem. IO. Innuit intellectus affatui, ut diceret, quod intellectus diuihv ON

^

nus et natura diuina sunt idem per essentiam. Et ideo hoc, per quod in intellectu diuino consistunt naturaliter intelligens, intellectus et intelligere, est, quia in natura diuina consistunt naturans, naturatus et naturare ; quoniam sine istis naturaliter non possent esse in intellectu diuino intelligens, intellectus et intelligere. Et quia in natura diuina naturans, naturatus et naturare consistunt

270 differenter,

concluditur

uere

et necessarie,

quod in intellectu

diuino consistunt intelligens, intellectus |et intelligere differenter W 75* et distincte personaliter et relatiue. II. Item innuit intellectus affatui, ut diceret, quod uoluntas diuina, et natura diuina sunt ididem per essentiam. Et ideo hoc, 275

per quod in uoluntate diuina consistunt naturaliter uolens, uolitus et uelle, est, quia in natura diuina consistunt naturans, naturatus

et naturare; quoniam sine istis naturaliter non possent esse in uoluntate diuina uolens, uolitus et uelle. Et quia in natura diuina naturans, naturatus et naturare consistunt differenter, concludi280

tur uere et necessarie, quod in uoluntate diuina consistunt |uolens, uolitus et uelle differenter, distincte et personaliter et relatiue. Et

R 45vb

sicut dictum est de intellectu, uoluntate et bonitate, ita potest dici

de aliis suo modo. 12. Dum sic intellectus cognouit beatissimam trinitatem, |uoluit M 47v» 285 scire: Si essentia diuina esset diuisa, ita quod sicut ibi sunt tria

supposita, quod essent tres essentiae distinctae ? Et tunc ascendit ad modum, per quem in essentia diuina sunt naturans, naturatus et naturare ; sicut in intellectu diuino intelligens, qui est Pater, de

'tota sua essentia et natura generat Filium, qui est intellectus et 290 naturatus, et inuicem spirant Spiritum sanctum per amare. Et quia ista essentia est infinita et aeterna, non posset esse distincta, licet

distincte consistat in suis suppositis, ratione relationis generationis et spirationis.

253quibus]oz.W' distinctis] aZ. rebus LM — ptimis]ozm. U ^ 263ut diceret] quod dicat PN — 273 diceret] dicat PN M 292 relationis] oz. E

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

147

I3. Item uoluit intellectus scire: Ex qua ratione in natura 295 diuina dicitur Pater, et dicitur Filius, et dicitur Spiritus sanctus? Et tunc ascendit ad modum, per quem naturans producit naturatum. Et quia naturans de se ipso producit naturatum, actiuando se supra suam naturam, cognoscit Pater, eo quia de sua natura generat Filium naturatum. Et sic naturans debet uocari Pater, et

;oo naturatus

Filius. Et quia inuicem

sub|stantialiter, spirant per amorem

se diligunt naturaliter et amare

naturale, cui istud E 14574

nomen | competit, scilicet Spiritus sanctus, qui est innascens et W 7^ spiratus. I4. Vlterius uoluit scire intellectus: Quare sunt in Deo tria 30 ^ supposita, et non plura neque pauciora? Et tunc considerauit, quod Deus est principium naturale. Quod principium non esset perfectum, si in ipso essent plures res quam tres. Sicut in natura diuina sufficit unum principium naturans principians, non naturatum neque | principiatum; et istud est Deus Pater. Et sufficit R 447? ;3io unum principium principiatum et naturatum, non principians neque naturans ; et istud est Spiritus sanctus. Et sufficit, quod sit ibi unum principium principians et principiatum, et istud est Filius, principiatus a Patre, et principians cum Patre | Spiritum M 47v» sanctum. Et sic sufficiunt in ipso principio in communi tres 31; personae. Et in Patre duae actiones, una, in quantum generat Filium, et alia, in quantum spirat Spiritum sanctum. In quo sufficiunt duae passiones ;quarum unam habet ex parte Patris, aliam ex parte Filii. Et in Filio sufficit una actio et una passio. Et sic personae sunt aequales per actiones et passiones. Quam 320 aequalitatem habere non possent, si essent ibi duo Patres, aut duo Filii. I5. Iterum considerauit intellectus, quod in numero ternario maxime consistit aequalitas, eo quia numerus binarius aequaliter consistit inter primam unitatem et tertiam; quoniam tanta boni32

^

tas, magnitudo, etc. consistit inter Patrem et Filium, quanta inter Filium et Spiritum.sanctum, et inter Spiritum sanctum et Patrem.

Tanta aequalitas uere esse non posset in alio numero, nisi in numero ternario. Concluditur ergo, quod in Deo sunt tres personae; neque plures, neque pauciores esse possunt. 330

d DE SVBSTANTIA

I. Descendit

55

^

intellectus

DEI SINE ALIQVO

ad substantias

substantiam lapidis, flammae, etc. Et substant accidentibus, et accidentia |per sed per substantiam, cognoscit intellectus, a substantiis inferioribus disparata ; sicut

ACCIDENTE

inferiores,

sicut

ad

quia istae substantiae se non possunt existere, W 762 quod substantia Dei est perfectum ab imperfec-

to, infinitum a finito, aeternum ab incepto et nouo, immobile a

302 innascens] innocens G

148 120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

mobili ; et sic de aliis suo modo. Et sicut substantia Dei est ab istis

substantiis disparata, sic est disparata ab accidentibus, quoniam in essentia infinita et aeterna nullum | accidens esse potest.

340

R 441^

2. Iterum descendit intellectus ad substantiam in communi, sub

qua sunt substantia corporea et incorporea. |Quae substantia est in anima et non extra. Et a tali substantia est substantia Dei separata, eo quia est ens reale, infinitum et aeternum. Et ratione

M 48r&

istius infinitatis et aeternitatis substantia Dei est ens necessarium, 545

et non potest aliter se habere. 3. Iterum descendit intellectus ad substantias inferiores, quae sunt compositae ex forma et materia. Et a talibus substantiis substantia Dei est separata, eo quia Dei substantia est infinita et aeterna. Et quod est infinitum et aeternum, non potest habere nisi unam essentiam ; et substantiae inferiores habent plures essentias,

scilicet materiam et formam. 4. Dum sic intellectus cognouit, quod substantia Dei ab omnibus aliis substantiis est disparata, quaesiuit: Vtrum substantia Dei Patris

sit una,

et substantia

Dei Fili sit alia, et sic de

substantia Spiritus sancti? Et tunc ascendit ad diuinam bonitatem; et sic de aliis. In qua bonificatiuus non est una bonitas, distincta a bonitate bonificabilis et bonificare ; sed isti tres sunt

36 I

una bonitas. Ratio huius est, quia bonificatiuus de sua bonitate producit bonificatiuum, et inuicem de bonitate una spirant Spiritum sanctum. A simili Pater de sua substantia producit Filium, et inuicem de una substantia spirant Spiritum sanctum. 5. Post hoc autem quaesiuit intellectus : Vtrum diuina bonitas, magnitudo, etc. sint in Deores substantiales ? Et : Vtrum sint |una E 145rTb substantia aut plures ? Et tunc ascendit ad infinitatem et aeterni|- W 76b tatem Dei. Cum quibus cognouit, quod si diuina bonitas, etc. non esset substantia, quod aeternitas et infinitas non haberent bonita-

tem infinitam in magnitudine, eo quia accidens non est ita magnum sicut substantia, neque bonitas accidentis est per se existens. Et quia omnia ista sunt in Deo impossibilia, cognouit ergo |intellec979 tus, quod diuina bonitas | est substantia ; et sic de magnitudine, etc.; et quod non sunt nisi una substantia. Quoniam si essent plures, bonitas esset magna per accidens et non per se; et magnitudo, etc. esset bona per accidens et non per se. Et quia accidens in Deo nullo modo potest esse, ergo, etc. 6. Item quaesiuit intellectus : Vtrum substantia Dei sit immen575 sa et a limitatione disparata? Et tunc ascendit ad diuinam trinitatem. Cum qua cognouit, quod diuina substantia est immensa et ab omni quantitate disparata. Ratio huius est, quia diuina bonitas est ratio Deo, quod producat bonum substantialiter ; et 380 magnitudo est ratio, quod illa productio sit magna substantiali-

365 cognouit] cognoscit limitatione] limitate N E.M

LL RW

371 et quod] eo quia PN

376

M R

48rb 44V8

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

149

ter ; et aeternitas conseruat et gubernat, quod illa productio sit ab aeterno et in aeternum, et quod sit actus purus. Ratione cuius sequitur de necessitate, quod illa productio sit immensa et inlimi-

tata, et ab omni quantitate disparata. 7. Iterum intellectus ascendit ad creationem mundi, quae non erat ; et dubitat : An in Deo cadat tempus et nouitas, eo quia fecit, quod non faciebat ? Sed tunc ascendit ad productionem in diuinis, quae est infinita et aeterna. Et ideo, sicut productio finita et noua non potest impedire productionem infinitam et aeternam, sic 9e. operatio noua non potest mutare nec innouare operationem antiquam, infinitam et aeternam. 385

6. DE SIMPLICITATE DEI SINE COMPOSITIONE

39 ^

I. Omneens infinitum et aeternum est simplex, et distat infinite a compositione, et aeterne. Sed Deus est ens infinitum et aeternum ; ergo Deus est ens simplex, |infinite distans a compositione, 2 UM

et aeterne.

2. Dum sic intellectus cognouit, quod Deus est ens simplex sine compositione,

recordatus

est, quod affatus dixit, quod in Deo

bonificatiuus, | magnificatiuus, | aeternificatiuus, etc. sunt una 400 persona ; et quod bonificatus et magnificatus et aeternificatus sunt alia persona ; et quod bonificare, magnificare et aeternare, etc. per amorem sunt alia persona. Et tunc dubitauit: An quaelibet persona esset composita, sicut persona Patris ex -tiuis, et persona Filii ex -bilibus, et persona Spiritus sancti ex actibus? Et tunc 40 I» intellectus recurrit ad capitulum de natura diuina; cum quo cognouit, quod personae diuinae non sunt compositae, eo quia unus est naturans, et alius naturatus, et alius naturare. Et una est

natura, in qua non est nisi una bonitas, una magnitudo, etc. Et inuicem sunt una natura et non plures, una simplicitas et non 410 plures. De qua simplicitate Pater Filium simplicem naturaliter producit bene infinite et aeterne, etc. Et sicut bene per bonitatem,

etc., sic simpliciter per simplicitatem, etc. et naturaliter per naturam, et aequaliter per aequalitatem ; et sic de sancto Spiritu suo modo. Cognouit ergo intellectus per praedicta, quod personae diuinae non sunt compositae. 415 3. Iterum quaesiuit intellectus: Vtrum personae tres diuinae componant ipsum Deum? Et iterum intellectus habuit refugium

405 Dist. IX c. 4 (De natura diuina) paragr. 8-12.

386 fecit] facit PN UL RI — 395simplex]simpliciter N UM 400/401 et quod bonificatus — persona] et quod bonificabilis, magnificabilis et aeternificabilis sunt alia persona PN ; persona] os. E 404 actibus] are RIW/

M

48V?

R 44v»

150 120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

ad capitulum de natura diuina. Cum quo cognouit, quod Deus est simplex et disparatus ab omni compositione ;quoniam sicut est 420 disparatus cum sua bonitate a malitia, et cum sua infini|tate a E 145Và finitate, et cum sua aeternitate a nouitate, et cum sua concordan-

tia a contrarietate, et cum sua aequalitate ab inaequalitate, sic est disparatus a compositione cum sua simplicitate. In qua simplicitate quidquid est, est sic simplex, et multo magis sine |comparatio- M 48vb 425 ne, sicut quidquid est in caliditate, est |calidum ; et quidquid est in Wege quantitate, est quantum. Et sic cognoscit intellectus, quod quid|- R 4579 quid est in Deo, est summe simplex. 7. DE

DIVINIS

PERSONIS

Desiderauit intellectus habere scientiam de diuinis personis, et

430 quo modo sunt personae in essentia Dei et in eius rationibus. Et ideo ipse considerauit quinque principia, cum quibus uoluit inuestigare, per quem modum personae diuinae sunt personae. Quae principia sunt haec, scilicet : Actio, distinctio, concordantia,

aequalitas et medium. Et hoc sic: I. Persona est ens, per se existens, et per se sonans hoc, quod est. 455 Diuina natura

est actiua et sic de sua unitate, bonitate,

etc.,

quoniam ipsa natura actiuat se in naturando, eo quia naturans est actiuans et personans. Qui est ipsa natura, producens naturatum personatum,

qui est alia persona;

et hoc cum

naturare

per

amorem, qui est alia persona. Et sic tota natura diuina est actiuata, passionata et actuata cum praedictis tribus personis; sine quibus esset otiosa et annullata. Et in ipsa uero natura est una persona naturans, alia persona est naturatus, et alia est naturare

per amare. Et sic sequitur distinctio personarum, ita quod una non est alia. In ipsa uero natura tres personae concordantiam habent, sic quod quaelibet consistit per se una persona, et inuicem sunt una essentia et natura ; et hoc aequaliter, eo quia naturans de toto se ipso producit naturatum, et inuicem spirant Spiritum sanctum de tota sua essentia aequaliter et natura. Qui Spiritus sanctus | M 49r* 450 consistit in medio Patris et Filii aequaliter per amorem, sicut generare, qui aequaliter consistit inter Patrem et Filium per intellectum. 2. In unitate Dei siue essentia est actio, eo quia uniens est actiuans et una persona, in qua tota unitas est actiua et ab 455 otiositate disparata. |Ipse uniens producit aliam personam perso- W 78»

418 cf. 405.

426 cognoscit] cognouit PNE . 437in]om.P 438 Qui] Quae PW 449 natura] naturare PN?2UF?RW | Qui] Qui est RW; Quoniam P 451 generare] adZ. qui E M; add. quod FW

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

151

natam uniendo, et hoc per intellectum. Et inuicem spirant et uniunt |aliam personam per amorem. Hoc autem esset impossibile sine distinctione personarum. Vnde sequitur, quod necesse est esse istam distinctionem in diuinis, eo quia impossibile est ipsam non 460 esse, postquam necesse est ipsam unitatem esse actiuam, et eam

R

451b

E

145 vb

habere concordantiam inter unientem, unitum et unire ; et necesse

est, quod unire consistat in medio aequaliter unientis et uniti. 3. Diuina bonitas est actiua, eo quia in ipsa est bonificans, qui est ipsamet bonitas. Et ipse bonificans est persona, qui de sua 46 ^ bonitate producit aliam personam bonificatam bonificando et intelligendo. Et bonificans et bonificatus producunt aliam personam bonificatam bonificando et amando. Et sic tota bonitas est actiua quo ad Patrem, et actiua et passiua quo ad Filium, et tota passiua quo ad Spiritum sanctum ; et hoc distinguendo, concor470 dando, coaequando et mediando. Et hoc non esse est impossibile, ut ipsa bonitas sit actiua et ab omni otiositate disparata. 4. |Diuina infinitas |est actiua, siue magnitudo, eo quia in ipsa est una persona infiniens, actiuans et generans. Quae per infinire et intelligere producit aliam personam ; supra quam actiuat se sine 475 mensura, eo quia immense est actiua. Et inuicem producunt aliam personam per infinire et amare. Et ad hoc distinctio est necessaria, eo quia sine ipsa esset impossibile actionem infinitam esse. Hoc idem est de concordantia, sine qua cuilibet personae non competeret esse, neque inuicem possent esse una essentia et infini480 tas. Hoc

M 49r

ididem est de aequalitate, sine qua infiniens, infinitus

et infinire non possent distare ab inaequali|tate, neque infi- W 78b nire posset stare in medio infinientis et infiniti. 5. Aeternitas est actiua. Et ipsam non esse actiuam est impossibile, |eo quia impossibile est eam esse otiosam. Sua actiuitas uero R 45v* 485 consistit per aeternantem, qui producit aeternatum ; et per aeternantem et aeternatum, qui inuicem spirant Spiritum sanctum aeternatum. Et ad talem actionem distinctio est necessaria ; sine

qua actio esset impossibilis. Hoc ididem est de concordantia, aequalitate et medio. Ratio huius est, quia aeternans et aeternatus 490 non possent concordare in aeternare neque aeternitatem habere in aeternare ; quod aeternare non posset esse aequaliter inter aeternantem et aeternatum. Dum sic intellectus inuestigauit personarum diuinarum modum per ea, quae cognouit per naturam, per unitatem,

per bonitatem,

per infinitatem

et per aeternitatem,

sapien495 cognouit modum personarum | per diuinam potestatem, tiam, etc.

PN

473persona] potentia qui]quae(?) P;om.R 463in]oz.PN UF RW 474/475 sine mensura] o». P E — 484 esse] add. actiuam et PN

M

49V?

152 120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS 8. QvoD SPECIES NON SINT IN DEO I. Tantam perfectionem cognouit intellectus in Deo per ea, quae dicta sunt de ipso, quod cognouit, quod non oportet, quod Deus $00 habeat species, cum quibus cognoscat semetipsum et entia creata. Quoniam sicut sua uoluntas sufficit ei ad diligendum omnia bona, sic suus intellectus sufficit ei ad cognoscendum omnia cognoscibilia. Ratio huius est, quia est infinitus et aeternus et purus actus. 2. Bonitas Dei sufficit Deo ad bonificandum omnia bonificabi595 lia. Ratio huius est, quia est infinita et aeterna. A simili est de intellectu diuino, qui ratione suae infinitatis et aeternitatis comprehendit omnia intelligendo, et hoc per se et immediate. 3. Diuinus intellectus est actiuus ;et actiuat se in suo proprio intelligibili. Et quia sua actiuitas est infinita et aeterna, et sua 510 intelligibilitas est in|finita et aeterna, sequitur, quod suum intelli- W 79^ gere sit infinitum et aeternum ; cum quo intelligere intelligens in suo proprio intelligibili omnia intelligibilia facit. Et quod |hoc sit R48 uerum, ipse creauit intellectum nostrum ad imaginem et similitu-

dinem suam, ut in ipso esset diuina intelligentia figurata, secundum quod intellectus humanus potest esse capax similitudinis Dei. 4. Dum sic intellectus considerabat diuinum intellectum, et similitudinem, quam habet ab ipso, cognouit, quod ipse in sua natura est actiuus ; et in sua natura est passiua intelligibilitas ; in qua illa, quae intelligit, intelligibilia facit per intelligere. Sed quia $20 est finitus intellectus humanus et impotens, non potest agere sine speciebus acquisitis. De quibus satis large locuti sumus in | capitulo de specie in distinctione hominis. 5. Sicut intellectus cognouit, quod in intellectu diuino non sunt species acquisitae, sic neque in diuina uoluntate, memoria et

515

M 49b

525 bonitate; et sic de aliis suo modo.

9. |DE COMMVNITATIBVS ET PROPRIETATIBVS DEI I. Deitas est essentia Dei. Et est communis Patri et Filio et Spiritui sancto, eo quia quaelibet persona est ipsa essentia, et e conuerso. Sed in ipsa essentia paternitas est una proprietas, filiatio 559 est alia proprietas, et passiua spiratio est alia proprietas. 2. In Deo diuina bonitas est communis ratio Patri et Filio et Spiritui sancto. Sed Pater in ipsa bonitate est una proprietas, bonificatiua, sicut in deitate est deificatiua.

Et Filius est alia

proprietas, bonificabilis, sicut est in deitate deificabilis. Et Spiri-

522 Dist. VI c. 8 (De specie hominis) paragr. 1-4. 497 sint] sit

E

H.$R;sunt P; oz.

NW | 498 Tantam] Quantam PN U;

Tactam M . 517 cognouit] cognoscit PN — 518 passiua] passiuus M

E 14678

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

153

tus sanctus est alia proprietas, bene spirata, sicut est in deitate deifice spirata. Et sic de magnitudine et de aliis potest dici. 3. In diuina bonitate, etc. Pater et Filius sunt una spiratio communis actiua bonificatiua ; et Spiritus sanctus est una spiratio propria passiua, bonifica|bilis siue bonificata. W 79b 4. In diuino intellectu Pater est generatiuus, intellectiuus, 540 distinctiuus, actiuus. Et Eilius est generatus, intellectus, distinctus, et passiuus. Et inter istas duas proprietates | consistit unus R 4678

555

communis actus, scilicet generare, in quo Pater est generatiuus, et

545

Filius est genitus. Et in ipso generare Pater est concordatiuus et coaequatiuus, et Filius est concordabilis et coaequabilis, et hoc personaliter. Sed concordantia et etiam aequalitas est communis utrique essentialiter et naturaliter. 5. In diuina uoluntate

Pater

et Filius sunt

actiui, amatiui,

distinctiui, concordatiui, coaequatiui, | principiatiui et spiratiui, M 5ora 55e et hoc proprie et personaliter. Et Spiritus sanctus est passiuus, amabilis, distinguibilis, concordabilis, coaequabilis et spirabilis

personaliter et amanter. 6. Intelligere, amare et recolere sunt actus communes diuinis personis, quia quaelibet persona diligit se, recolit et amat. Et sunt 555 communes, quia quaelibet persona est intellectus, memoria et uoluntas; et sunt una essentia et non plures. 7. In diuinis rationibus quaelibet habet suum proprium actum ; sicut bonitas, quae habet bonificare, magnitudo magnificare et aeternitas aeternare, etc. Et per istos actus proprios dicuntur $60 rationes plures. Sed quia rationes istae sunt una essentia et non plures, actus sunt una essentia et non plures. 8. Diuina bonitas est communis aliis rationibus, eo quia sunt bonae per bonitatem ; et actus, quos habent, sunt boni per actum bonitatis. Et hoc idem est de diuina magnitudine, quae est commu-

nis sicut bonitas. Et sic de aliis potest dici. 9. Postquam intellectus cognouit communitates et proprietates praedictas, cognouit, quod sine actione, passione, distinctione, concordantia et coaequatione in diuina essentia non possent esse communitates nec proprietates supra dictae, quoniam non habe5e rent, cum quo. Et tunc posuit, quod istas | communitates et proprietates non esse in diuina essentia est impossibile, ut essentia non sit otiosa, uacua | et ab actione disparata. Et sic cognouit, quod ipsas esse in diuina essentia est necesse. Et in isto passu est beatissima trinitas declarata. 56 ^

2173

IO. DE ENTITATE DEI I. Deus est ens supremum, infinitum et aeternum. Et quia est ens infinitum et aeternum, est ens necessarium, et non potest aliter

565 dici] zd. suo modo P

566 communitates] contrarietates PN

W 8o? R

461b

I54 120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS se habere. Et | sua essentia est deitas, unitas et natura, etiam

M

gorb

bonitas, magnitudo, aeternitas, etc.; quoniam quidquid est in 580 Deo, totum est essentia, et in ipso esse et essentia conuertuntur.

58 ^

2. |Dum intellectus considerauit sic essentiam Dei, desiderauit E 146rb cognoscere: Vtrum ipse apprehendat ipsam uere et realiter. Et tunc dubitauit, an ipsam intelligeret, propter hoc quod finitus est et non proportionatus ad hoc in hac uita, etiam quia cum corpore corruptibili est coniunctus. Et tunc descendit ad uirum, qui uidet quandoque, quod sol est impeditus et non potest bene mittere radios suos ad nos propter nubes spissas, quae sunt inter nos et ipsum ; uerumtamen quando nubes non sunt multum spissae, sol

aliquantulum illuminat aerem, ubi sumus. À simili considerauit, 299 quod diuinus intellectus per suam gratiam quandoque illuminat

intellectum humanum,

ut aliquantulum apprehendat diuinam

essentiam ; quae est deitas realiter atque uere, et in tanto, quod

oppositum non posset consentire secundum modum intelligendi. Et ad hoc declarandum innuit affatui, quod diceret ista uerba : $59 ^ Posito, quod intellectus humanus intelligat, quod in homine non sunt actus, passiones et actiones, et natura, et alia, quae dicta sunt

in distinctione hominis, impossibile esset ipsam intelligere uere hominem esse, neque intelligeret uere, quod humanitas esset essentia hominis. | Et quia intelligit uere et necessario, quod in W 8ob 600 homine sunt, |quae dicta sunt in sua distinctione, cognoscit uere et R 46v8 necessario hominem esse. A simili suo modo si intellectus negaret in Deo ea, quae dicta sunt in ista distinctione de ipso, impossibile esset ipsum intellectum intelligere Deum esse, quoniam Deus sine praedictis non potest esse. Et quia intellectus humanus cognoscit 605 in Deo esse, quae dicta sunt, cognoscit |uere, quod sua essentia est M $ov8 deitas et suum esse ; et hoc sic necessario, quod non potest aliter se habere. 3. Dum sic considerabat intellectus in diuina essentia, tentabat

se ipsum: Vtrum de ipsa diuina essentia esset creditiuus aut 610

assertiuus? Et tunc descendit ad auditum, qui audiuit ea, quae

dixit affatus. Et quia intellectus non potuit negare rationabiliter ea, quae auditus audiuit, cognouit, quod ipse erat certus de Deo et de sua essentia et de beatissima trinitate. Tamen dixit, quod fides est magis alta per credere quam ipsemet per intelligere ; quoniam 615 sicut oleum est, et natat supra aquam, sic fides supra intellectum. Ratio huius est, quia fides est habitus a Deo gratis datus, et

596/597 Dist. VI c. 1-4, etc.

600 Dist. VI.

582 ipsam] eam P; om. W . 589 ubi]in quo E — 594 diceret] dicat W 606suum]ipsum BK GXFLTMH.Q;Deusestipsum RW 609 ipsa] om. PEG de ipsa] oz. IN 612 certus] creditiuus W/ —— 615 oleum] obiectum E; aliud N R

et] quod PNU

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

620

155

intelligere est cum difficultate et labore. Et tunc intellectus cognouit, quod fides est suus habitus, quantumcumque sit altus in intelligendo, eo quia plus credit per fidem, quam ipse intelligere possit ; et supponit, quod si non intelligeret, ad fidem recurreret. Et per hoc, quod de Deo intelligit, secundum quod dictum est in ista distinctione, possent conuerti ad fidem catholicam infideles,

tamen Dei gratia mediante. [rir]. DE PROBATIONE, Qvop Drvs EsT 625

I. Desiderauit intellectus probare Deum esse, ut ascenderet ad

habendum scientiam, quod Deus sit necessarie. |Et innuit affatui, W 81? quod primo sic diceret : Ens aeternum est. |Et si non est, ens, quod R 46vb primo fuit, se ipsum principiauit. Et hoc est impossibile, quia nullum ens se ipsum potest principiare. Quia si sic, esset, ante630 quam esset ;quod est impossibile. Et istud ens aeternum Deum uocamus. 2. Ens aeternum est, ut dictum est. Aut istud est per suam potestatem, aut per aliam. Non per aliam, quia ante suam potestatem aeternam esset alia potestas praeiacens; quod est 65 ^ impossibile. Ergo est ens aeternum per suam potestatem. Vnde sequitur, quod si est aeternum per | suam potestatem, quod sua M sovb potestas sit | infinita, quoniam per potestatem finitam ens aeter- E 146v8 num esse non potest. Habet ergo potestatem infinitam sic ratione potestatis, sicut durationem infinitam ratione aeternitatis. Tale 640 ens habens potestatem infinitam Deum uocamus. 3. Istud ens aeternum, habens potestatem infinitam, aut habet

bonitatem finitam aut infinitam. Non finitam, eo quia habet potestatem infinitam, ut probatum est. Ergo habet bonitatem infinitam. Tale ens aeternum infinite potens, infinite bonum Deum 64 I uocamus. 4. Omne illud ens, quod habet potestatem infinitam et infinitam bonitatem, habet magnitudinem infinitam. Sed ens aeternum est tale, ut probatum est. Ergo habet magnitudinem infinitam et immensam. Maior declaratur : Quia si non haberet magnitudinem 650 immensam, et haberet potestatem infinitam et bonitatem infini621/622 Dist. IX (De Deo).

643 Cf. paragr. 2 huius capituli (De probatione, quod Deus est). paragr. 5, immediate praecedentem, huius capituli.

— 648 Cf.

618 quantumcumque] quantocumque P; quantumque R — 624 est] sit M De probatione — est] De rationibus probationis Dei R ; De necessitate Dei W 626 sit] est MRW' 635/636 Vnde sequitur — quod] quia PN B; quod H$;etRW;om.UGF 637sit]]est PN. 641 aut habet] habet et PN 642/644 finitam aut — infinitam] infinitam PN —— 645 ut probatum est] oz. 648 ut probatum est] oz. 647/648 Sed ens — infinitam] o». PNU RW RW

156 120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

tam, sequeretur, quod esset magis potens et magis bonus quam magnus ; et sic deficeret potestas infinita, quae non posset esse ita magna sicut potens; et sic de bonitate infinita. Et hoc est impossibile ; ergo in ente aeterno est magnitudo infinita et immen655 sa. Tale ens aeternum uocamus Deum. 5. Siest ens aeternum infinite potens, infinite bonum et infinite magnum et immense, oportet quod habeat operationem | intrinse- R 4715 cam aeternam, infinite potentem, infinite bonam, in|finite magnam, W 81b et immense. Sed probatum est, quod est tale ens; ergo habet 660 operationem

intrinsecam

aeternam,

infinite aeternam,

infinite

potentem, etc. Et tale ens uocamus Deum. 6. Gauisus fuit intellectus, quia cognouit Deum esse de necessitate. Et uoluit inuestigare: Vtrum esset unus Deus aut plures ? Sed recordatus est, quod probatum est, quod Deus est | 66

^

infinite potens, infinite bonus, infinite magnus.

Hoc

esse non

posset, si essent plures dei, eo quia unus alteri impediret suam infinitam potestatem et suam infinitam bonitatem et magnitudinem. Est ergo unus Deus necessario, et non plures.

[12]. QvoD sIT DIVINA TRINITAS I. Considerauit intellectus, quod probaret diuinam trinitatem. Sed ipse recordatus est de capitulis istius distinctionis, in quibus est satis beatissima trinitas declarata ; et ideo non oportet iterum probare, quia non esset nisi repetere supra dicta. Sed uoluit scire: Vtrum Deus posset esse, si in ipso non esset productio diuinarum 675 personarum ? Et tunc innuit affatui, quod diceret ista uerba : 2. Posito, quod in essentia Dei non essent realiter actus, passiones et actiones, in ipsa essentia non posset esse natura. Et si naturam non haberet, ipsa esset otiosa. Et sic de otiositate suae 670

unitatis, bonitatis, magnitudinis, etc. Et ratione istius otiositatis 680 diuina potestas esset impotens, et diuinus intellectus ignorans ; et

sic de aliis suo modo.

Et sic Deus non haberet, cum

quo esset

sublimis et perfectus. Concluditur ergo, quod Deus sine productione diuinarum personarum non haberet naturam. Sine qua natura esset per accidens et per contingentiam ; quod est impossibile. Ergo, etc.

659 Cf. paragr. 2-4 huius capituli (De probatione, quod Deus est). — 664 Cf. 695. 671 Dist. IX c. 5-4, 5 (paragr. 4, 6), 6-7, 9-10 (paragt. s). 651 bonus] bonum W/ 652 magnus] magnum W/ 658 infinite!] infinitam PN . 659 immense|immensam F ^ etimmense] immenseque I 660 aeternam, infinite?] o». MRW 665 Hoc] add. autem MRW 669 Quod] Quid PR; oz. W Quod - trinitas] De diuina trinitate IN W/ 676/677 actus — actiones] actiones, passiones et actus Il/

M 517

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

157

[13]. |Qvop DEVvs srT INCARNATVS

685

R

Desiderauit | cognoscere intellectus: Vtrum Deus sit incarnatus ? Sed cognouit, quod ipse non potest probare de necessitate ipsum esse incarnatum, eo quia talis incarnatio non est naturalis, neque est aliquid, quod Deum posset cogere ad recipiendum 690 humanam naturam. Sed ascendit intellectus ad rationes Dei, quae aequaliter |sunt causae mundi. Et per illam aequalitatem |uoluit istam beatam incarnationem probare isto modo: I. Quando Deus creauit mundum, suus intellectus cognouit maiorem finem, quare creauit. Qui finis maior est, quod se faceret 69 RA hominem et quod ipse homo esset Deus. Et ideo sicut intellectus cognouit maiorem finem per incarnationem, sic sua uoluntas uoluit maiorem finem creationis mundi. Quia si non, intellectus

471b

W 822

E 146vb M

51rb

maiorem finem intellexisset, et sua uoluntas non uoluisset maio-

rem finem, sed minorem. Quod est impossibile, eo quia intellectus et uoluntas se habuerunt aequaliter ad mundi creationem. Relinquitur ergo, quod Deus est incarnatus. 2. Diuina uoluntas est ita magna in uolendo bonum creatum, sicut diuinus intellectus in intelligendo bonum creatum. Et quia intellectus diuinus et uoluntas sunt aequales per bonitatem et 795 magnitudinem, tantum magnum bonum, quantum intellectus intellexit in creatione mundi, tantum magnum bonum uoluntas dilexit in creatione mundi. Sed hoc fuit per incarnationem ; ergo, etc.

3. Diuina potestas tantum potuit mundum exaltare in creando, 710 quantum diuinus intellectus potuit intelligere ipsam exaltationem

R

479

mundi. | Sed intellectus intellexit maiorem |exaltationem mundi W 82» per incarnationem. Ergo hoc diuina potestas potuit, et diuina uoluntas uoluit, eo quia aequaliter uult hoc, quod intellectus intelligit, et potestas potuit, et hoc ad exaltationem uniuersi. Et 382» sic quia uoluntas uoluit, incarnatio fuit. Cum qua incarnatione est mundus tantum exaltatus, quod magis esse non potest. 4. Si Deus est incarnatus, potest remunerare corpus hominis in paradiso, quod seruiuit sibi in hac uita in maiori remuneratione, et hoc obiectiue, scilicet uidendo corpus Christi. Et si non est 720 incarnatus, ipse non potest remunerare corpus hominis in maiori remuneratione, sed in minori. Sed diuina potestas et diuina | M od iustitia concordant

in maiori

concordantia,

et non

in minori.

Concluditur ergo, quod Deus est incarnatus. 5. Per quinque rationes supra dictas cognouit intellectus quod est incarnatus; et tenendo modum praedictum per alias Deus ]25

691illam]istam L/ — 694creauit] add. ipsum PN F — 697 mundi] oz. PIN 717 Deus] oz. PN 700 habuerunt] habent PN —— 715 quia] si PN

158 120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS rationes posset probari. Et tunc innuit affatui, ut diceret, quod soli Filio Dei conuenit assumpsisse carnem, ut Filius Dei esset Filius

Virginis gloriosae.

X

E 576v»

De decima distinctione Quae est de quaestionibus

^

Quaestiones huius libri trahimus de distinctionibus eiusdem. In quibus solutiones sunt implicatae ; et ad paragraphos et rubricas quaestiones remittemus. Et hoc facimus, ut prolixitatem euitemus. Et etiam quia quaestiones possunt solui per loca, ad quae remittemus, per homines intelligentes. Primae quaestiones sunt de illis, quae sunt in distinctione lapidis ; secundae de illis, quae sunt in distinctione flammae ; et sic

de aliis suo modo. |Et quaestiones, quae sunt de actu, remittemus W 852 ad paragraphos, qui sunt de actu, et ad numerum. Et quaestiones, quae sunt de passione, ad paragraphos de passione remittemus ; et sic de aliis suo modo.

[IT] De quaestionibus secundae distinctionis,

quae est de lapide

I. | DE QVAESTIONIBVS DE ACTV LAPIDIS [II. 1]

5

IO

R 47vb

I. Quaeritur: Vtrum affatus habeat actum in lapide? Solutio: Vade ad capitulum de actu lapidis, in cuius primo paragrapho solutionem inuenies figuratam (II. r.1). 2. Quaeritur: Vtrum auditus sine affatu in lapide posset habere actum ? Solutio in eodem paragrapho est implicata (II. 1.1). 3. Quaeritur: Vtrum affatus tantum se actiuet in nominando lapidem sicut auditus in audiendo ? Solutio in paragrapho allegato (Bl sao): 4. Quaeritur: Vtrum imaginatio posset haurire species lapidis ab auditu, posito quod affatus non esset sensus ? Solutio in eodem paragrapho (II. r. r). 5. Quaeritur: Vtrum intellectus tantum indigeat affatu sicut auditu ad hoc, quod intelligat lapidem? Solutio in paragrapho | praenotato (II. r. r).

726 posset] potest PN — 727 conuenit] competit PN 4 solütiones] solutionibus R numerum] ad numerum

B

XR 2; oz.

et!] os. PNEM;MRW L TW ; zutil. P

11 et ad

M

s1vb

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

20

2

^

159

6. Quaeritur: Per quem modum intellectus ascendit et descendit ad hoc, quod lapidem intelligat? Solutio est in secundo paragrapho capituli de actu lapidis figurata (II. x. 2). 7. Quaeritur: Per quem modum intellectus sine dubitatione et credulitate lapidem intelligit et attingit? Solutio in secundo paragrapho modo dicto (II. r. 2). 8. Quaeritur: Quis istorum primo requiritur, uel dispositio lapidis ad hoc, quod sentiatur, uel dispositio sensus? Solutio in secundo paragrapho, modo allegato (II. r. 2). 2. DE QVAESTIONIBVS DE PASSIONE LAPIDIS [II. 2]

9. Quaeritur: Per quem modum lapis non habet passiones quandoque sub imaginatione, et aliquando habet ? Solutio: Vade 350 ad capitulum de passione lapidis, in cuius paragrapho secundo et tertio solutionem inuenies figuratam (II. 2. 2-3). IO. Quaeritur: Vtrum lapis in eodem tempore plures posset habere passiones ? Solutio in quarto paragrapho capituli allegati (II. 2. 4). II. Quaeritur: Vtrum lapis in uno tempore habeat | actu W 85h 55 passionem et in alio tempore in potentia ? Solutio in paragrapho modo dicto (II. 2. 4). I2. Vtrum lapis in una passione multas habeat passiones? Solutio in paragrapho quarto allegato (II. 2. 4). I3. Vtrum intellectus in uno tempore sit uniuersalis et particularis in apprehensione lapidis? Solutio in paragrapho statim dicto (II. 2. 4). I4. Vtrum |intellectus sine imaginatione posset lapidem intelli- R 48rà gere ? Solutio in eodem paragrapho (II. 2. 4). I5. Quaeritur: Per quem modum intellectus est uniuersalis 45 et particularis ? Solutio in quinto paragrapho (II. 2. 5). 16. Quaeritur: Vtrum potentia tactiua sit magis generalis quam uisiua | et imaginatiua in tempore? Solutio in paragrapho modo dicto (II. 2. 5). 17. Vtrum imaginatio et intellectus apprehendant in lapide elementa ? Solutio in paragrapho sexto capituli de passione lapidis allegati (II. 2. 6). 18 Vtrum intellectus in lapide posset apprehendere elementa sine affatu ? Solutio in paragrapho modo dicto (II. 2. 6). IQ. Vtrum tactus posset apprehendere qualitates elementorum in absentia essentiarum eorundem ? Solutio in sexto |paragrapho M 5278 allegato (II. 2. 6).

18/20 Quaeritur: Per quem — figurata] Quaestio in marg. inferiori f. yrvb annotata est .M 22 attingit] a7. seu apprehendit P 56 eorundem] earundem P?E

160 120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS 20. Quaeritur: Quare tactus non attingit in lapide aerem et ignem ? Solutio in septimo paragrapho capituli de passione lapidis 6o praenotati (II. 2. 7). 21. Vtrum lapis moueat se ? Et si mouet se, quaeritur: Quo modo et cum quo mouet se? Solutio in octauo paragrapho capituli allegati (II. 2. 8). 22. Vtrum lapis actiuet se in sua passione ? Solutio in paragra6 ^ pho modo dicto (II. 2. 8). 23. Quaeritur: Per quem modum lapis patitur sub sensu, imaginatione et intellectu, et ubi patitur ? Solutio in nono paragrapho capituli praenotati (II. 2. 9). 24. Vtrum lapis sit per se sensibilis aut per accidens ? Solutio in 7o paragrapho modo dicto (II. 2. 9). 25. Quaeritur: Per quem modum sensus communis habet passiones lapidem sentiendo ? Solutio in paragrapho statim dicto (II*299). 26. Vtrum lapis per se ponat passiones in lapide? Solutio in 1 paragrapho modo allegato (II. 2. 9). I 3. DE QVAESTIONIBVS DE ACTIONE LAPIDIS [II. 3]

8o

8^

9o

2»

27. |Quaeritur: Quo uadit frigiditas lapidis primitiua, quando W ipse lapis est calefactus ? Solutio: Vade ad capitulum de actione lapidis, in cuius primo paragrapho est solutio implicata (II. 3. 1). 28. Vtrum caliditas, quae est in lapide calefacto, prius in ipso fuerit in potentia? Solutio in paragrapho modo dicto (II. 3. r). 29. Quaeritur : Per quem modum intellectus scit, quod in lapide frigido est ignis? Solutio: Paragrapho in eodem (II. 3. 1). 30. Vtrum in lapide sint actu aut potentia elementa ? Solutio: Paragrapho statim dicto (II. 3. r). 31. Vtrum lapis posset esse corpus, posito quod in ipso actu non essent elementa ? Solutio in paragrapho modo dicto (II. 3. r). 32. Vtrum lapis grauis et durus posset esse sine terra et aqua ? | R Solutio in paragrapho modo allegato (II. 3. r). 33. Quaeritur: Quare iaspis restringit sanguinem ? Solutio in secundo paragrapho capituli allegati (II. 3. 2). 34. Vtrum obiectum moueat | potentiam, aut e contrario? M Solutio in paragrapho tertio et quarto capituli modo dicti (II. 3. 3-

35. Quaeritur: Quare magnes attrahit ferrum ? Solutio in quinto paragrapho capituli praenotati (II. 3. 5). 36. Quaeritur: Per quem modum imperfectum quiescit in perfecto ? Solutio in paragrapho modo dicto (II. 3. 5).

90 Quare] Quaestio: Quare RW; Vtrum E Ms

849

48rb

s 21b

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

16r.

4. DE QVAESTIONIBVS DE NATVRA LAPIDIS [II. 4]

37. Quaeritur: Vtrum lapis habeat naturam ? Solutio: Vade ad capitulum de natura lapidis, in cuius primo paragrapho inuenies solutionem figuratam (II. 4. 1). 38. Vtrum lapis habeat plures formas specificas? Solutio in eodem paragrapho (II. 4, 1). 105 39. Vtrum iaspis per se aut per aliud restringat sanguinem ? Solutio in secundo paragrapho capituli praedicti (II. 4. 2). 40. Vtrum inter iaspidem et Saturnum sit dare medium, cum quo Saturnus agat in iaspide ? Solutio in tertio paragrapho capituli allegati (II. 4. 3). IIO 41. Vtrum sit dare medium inter tactiuam et lapidem, quando tactiua tangit lapidem? Solutio in quarto paragrapho capituli praenotati (II. 4. 4). 42. Vtrum obiectum possit componi ex pluribus | essentiis, W 84^ differentibus specie ? Solutio in eodem paragrapho (II. 4. 4). IIj 43. Quaeritur : Per quem modum scientia confusa et determinata causantur ? Solutio in eodem paragrapho (II. 4. 4). 44. Quaeritur: Per quem modum lapis habeat naturam, et quae sunt eius principia ? Solutioin quinto paragrapho capituli nominafi (II. 4.5). 120 45. Vtrum in lapide sit motus intrinsecus ? Solutio in paragrapho modo dicto (II. 4. 5). 46. Vtrum motus naturalis lapidis exterior sit causatus a motu intrinseco naturali ? Solutio in eodem paragrapho (II. 4. 5). IOO

125

5. DE QVAESTIONIBVS DE SVBSTANTIA ET ACCIDENTE LAPIDIS [II. 5]

47. Quaeritur : Vtrum affatus sit sensus particularis necessario ? Solutio : Vade ad capitulum de substantia et accidente lapidis, |in E 577^ cuius secundo paragrapho est solutio implicata (II. 5. 2). 48. Vtrum affatus sit ita necessarius ad generandum scientiam 130 sicut auditus ? Solutio in paragrapho modo dicto (II. 5. 2). 49. Vtrum affatus magis participet | cum anima quam aliquis M 2v alius sensus ? Solutio in paragrapho modo dicto (II. 5. 2). 50. Vtrum affatus sit sensus primitiuus, et auditus consecutiuus ? Solutio in paragrapho modo dicto (II. 5. 2). 51. |Quaestio: Per quem modum intellectus cognoscat accidentia R 48v2 lapidis ?Solutio in tertio paragrapho capituli supra dicti (II. 5. 3).

103 Vtrum] Quaeritur: Vtrum PBUKF?L ; Quaero: Vtrum T'; Quaestio: Vtrum M — 105Vtrum] Quaeritur: Vtrum U K X T M ; Quaestio: Vtrum

P 118/119 capituli nominati] capituli praenotati P B Y K X F Q; capituli praenominati L; oz. E T H.$ RW — 136supra dicti] praedicti, e/ 442. q. 64 P U

I62 120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

52. Quaestio: Per quem modum intellectus cognoscit plures substantias esse in lapide ? Solutio in paragrapho modo dicto (II. 5. ; 53. Quaestio: Per quem modum, quando cum uno sensu intellectus non potest, cum alio se iuuat? Solutio in paragrapho statim dicto (II. 5. 3). 54. Quaestio: Per quem modum intellectus est dubitatiuus ? Solutio in quarto paragrapho capituli allegati (II. 5. 4). 55. Vtrum substantia sit magis apprehensibilis per unum sen145 sum quam per alium ? Solutio in paragrapho modo dicto (II. 5. 4). 56. Quaeritur: Quare ignis, qui est in lapide, non comburit ipsum ? Solutio in paragrapho quinto capituli praenotati (II. 5. 5). 57. Vtrum in lapide sit flamma ignis in potentia? Solutio in 150 paragrapho dicto statim (II. 5. 5). 58. Vtrum una substantia posset esse in alia? Solutio in paragrapho sexto capituli superius nominati (II. 5. 6). 59. Vtrum una substantia sine accidente in alia possit esse? Solutio in paragrapho immediate dicto (II. 5. 6). 60. |Vtrumin lapide elementa habeant proprias figuras, habitus W 858 atque situs? Solutio in paragrapho modo dicto (II. 5. 6). 140

6. DE QVAESTIONIBVS DE SIMPLICITATE ET COMPOSITIONE LAPIDIS [II. 6] 61. Quaeritur: Per quem modum intellectus certificat se per auditum et affatum? Solutio: Vade ad capitulum de simplicitate et compositione lapidis, in cuius primo paragrapho solutionem inuenies figuratam (II. 6. r1). 62. Vtrum accidentia intrent compositionem ? Solutio in secundo paragrapho capituli allegati (II. 6. 2). 165 63. Quaeritur: Quo modo intellectus ascendit de una ueritate ad aliam ? Solutio in paragrapho modo dicto (II. 6. 2). 64. Vtrumiin lapide sint plures substantiae simplices ? Solutio in tertio paragrapho capituli praedicti (II. 6. 3). 65. Vtrum elementa | in lapide sint composita atque mixta ? 170 Solutio in quarto paragrapho capituli praenotati (II. 6. 4). 66. Ouaeritur: Per quem modum elementa intrent in compositionem? Solutio in paragrapho dicto statim (II. 6. 4). 67. Vtrum corpus lapidis dicat compositionem substantiarum et accidentium? Solutio in sexto paragrapho capituli allegati LE (1L..6..6). 68. Quaeritur: Per quem modum corpus et substantia differunt ? Solutio in paragrapho modo dicto (II. 6. 6). 69. Quaeritur: Per quem modum ignis est simplex ? Solutio in septimo paragrapho capituli praedicti (II. 6. 7). 160

151 posset] possit RI?

M

52v

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

163

18o

70. Vtrum substantia lapidis magis participet cum affatu quam cum uisu ? Solutio in paragrapho modo dicto (II. 6. 7). 71. Quaeritur : Quid uocat affatus primam substantiam et quid NM Solutio in octauo paragrapho capituli nominati (II. 6. 8).

185

7. | DE QVAESTIONIBVS DE INDIVIDVITATE LAPIDIS [II. 7]

190

R 48vb

72. Quaeritur: Per quem modum lapis est indiuiduum ? Solutio: Vade ad capitulum de indiuiduitate lapidis, in cuius primo paragrapho est solutio figurata (II. 7. 1). 73. Quaeritur :Quae sunt causae indiuiduationis lapidis ? Solutio in eodem paragrapho (II. 7. r1). 74. Quaeritur: Per quem modum intellectus est creditiuus? Solutio: Paragrapho in eodem (II. 7. r1). 75. Vtrum credere sit obiectum imaginationis ? Solutio in paragrapho modo dicto (II. 7. 1). 76. Vtrum in lapide sint plura indiuidua? Solutio in secundo paragrapho capituli allegati (II. 7. 2). 77.| Vtrum indiuidhtum unum sit compositum ex pluribus W 85b indiuiduis ? Solutio in quarto paragrapho capituli praenotati (II. 7.

4). 200

78. Quaeritur: Per quem modum decem praedicamenta sunt in lapide? Solutio in paragrapho modo dicto (II. 7. 4). 8. DE QVAESTIONIBVS DE SPECIE LAPIDIS [II. 8]

79. Quaeritur: Quot modis sunt species in lapide? Solutio: Vade ad capitulum de specie lapidis, in cuius primo paragrapho est 20 I9 solutio figurata (II. 8. r). 80. Vtrum | intellectus cum specie rem realiter apprehendat? M $5r9 Solutio in paragrapho modo dicto (II. 8. r). 81. Vtrum species realiter consistat in medio potentiae et obiecti? Solutio paragrapho in eodem (II. 8. r). 82. Vtrum in illo nunc, in quo intellectus generat, species 210 attingat obiectum ? Solutio: Ibidem (II. 8. r1). 83. Vtrum eadem potentia attingat plures species in instan |ti ? E577 Solutio in secundo paragrapho capituli allegati (II. 8. 2). 84. Vtrum magnes attrahat ferrum per speciem? Solutio in 215 tertio paragrapho capituli allegati (II. 8. 3). 85. Vtrum aer illuminatus attrahat speciem? Solutio in paragrapho modo dicto (II. 8. 3).

195 Vtrum] Quaeritur: Vtrum PBUK XF?L T Q; Quaestio: Vtrum M 205 figurata] implicata E M»

164 120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

86. Vtrum tactiua attrahat uere speciem a lapide? Solutio in quarto paragrapho capituli allegati (II. 8. 4). 9. DE QVAESTIONIBVS DE GENERE LAPIDIS [II. 9]

22 ^

87. Quaeritur: Vbi est genus lapidis, si est ens reale? Solutio: Vade ad capitulum de genere lapidis, in cuius primo paragrapho est solutio istius quaestionis figurata (II. 9. r1). 88. Quaeritur: Per quem modum intellectus intelligit, quod genus lapidis est ens reale ? Solutio in eodem paragrapho (II. 9. 1). 89. Vtrum genus lapidis sit in sensu et in imaginatione ? Solutio in secundo paragrapho capituli allegati (II. 9. 2).

10. DE QVAESTIONIBVS DE ENTITATE LAPIDIS [II. 1o] 90. Quaeritur: Per quem modum intellectus apprehendit, quod 230 lapis sit ens? Solutio: Vade ad capitulum de entitate lapidis, in

25) ^

240

245

250

25

cuius primo paragrapho inuenies solutionem figuratam (II. 1o. 1). 91. |Vtrum lapis sit ens compositum ex substantia et acciden- R 49 Trà te? Solutio in secundo paragrapho capituli allegati (II. ro. 2). 92. Vtrum intellectus sit magis certus, quando affatus dicit: Iste lapis crystallinus est lapis crystallinus, quam quando dicit : Iste lapis crystallinus |non est lapis marmoreus ? Solutio in tertio M 531b paragrapho capituli modo dicti (II. ro. 3). 93. Quaeritur: Per quem modum intellectus est magis assertiuus per unam negationem, quam per aliam ? Solutio in quarto paragrapho capituli modo dicti (II. ro. 3). 94. Quaeritur: Per quem modum intellectus |generat scientiam W 862 de ente lapidis ?Solutio in paragrapho modo dicto (II. ro. 4). 95. Vtrum in lapide ens et entitas conuertantur? Solutio in quinto paragrapho capituli dicti ante (II. ro. 5). 96. Vtrum essentia lapidis sit sensibilis et imaginabilis ? Solutio in paragrapho modo dicto (II. 1o. 5). 97. Vtrum intellectus primo apprehendat esse quam essentiam ? Solutio: Paragrapho in eodem (II. ro. 5). 98. Quaeritur: Per quem modum intellectus ascendit de ente naturali ad ens metaphysicum? Solutio in sexto paragrapho capituli superius nominati (II. 1o. 6). 99. Vtrum ens metaphysicum sit supra substantiam et accidens ? Solutio in paragrapho modo dicto (II. ro. 6). IOO. Vtrum ens metaphysicum sit a natura corporea denudatum ? Solutio in eodem paragrapho (II. ro. 6). IOI. Vtrum intellectus posset apprehendere ens metaphysicum

218 Vtrum] Quaeritur: Vtrum UK XF L T Q; Quaestio: Vtrum P?BM 242 de ente] de entitate P; os. F 252/256 sit supra substantiam — metaphysicum] oz. P R

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

165

sine auditu et affatu? Solutio in septimo paragrapho capituli allegati (II. 1o. 7).

[III] De quaestionibus tertiae distinctionis, quae est de flamma I. ET PRIMO

DE

OVAESTIONIBVS

DE ACTV

I02. Quaeritur: Qui sunt actus flammae?

FLAMMAE

Solutio: Vade ad

; tertiam distinctionem, ad capitulum de actu flammae, in cuius

primo paragrapho solutionem inuenies figuratam (III. r. r). 103. Vtrum una flamma generet aliam? Solutio in eodem paragrapho (III. r. r). IO4. Vtrum auditus hauriat species ab affatu? Solutio: 10 Paragrapho in eodem (III. r. r). IO5. Vtrum imaginatio species prius hauriat ab affatu quam ab auditu? Solutio in paragrapho modo dicto (III. r. r). I06. Vtrum tactiua attingens ferrum ignitum attingat calefacere aut comburere ? Solutio in secundo paragrapho capituli allegati 15 (III. I. 2).

107. Quaeritur: | Per quem modum unum sensibile per reli- M ;;va quum cognoscitur ? Solutio in paragrapho modo dicto (III. 1. 2). 108. Quaeritur: Quae est causa, quare flamma manum calefacit, quando manus est a flamma elongata? Solutio in tertio 20 paragrapho capituli praenotati (III. r. 3).

109. Vtrum

aer in recipiendo

| luciditatem

| a flamma sit

497"

actiuus ? Solutio in paragrapho modo dicto (III. r. 3). N 86b IIO. Vtrum ab una forma possint procedere diuersae operationes? Solutio in quarto paragrapho capituli praedicti (III. r. 4). 2; III. Vtrum ignis immediate desiccet tegulam ? Solutio in paragrapho modo dicto (III. 1. 4). II2. Quaeritur: Quare ignis dissoluit lapidem | campestrem et E 577va non dissoluit tegulam ? Solutio in quinto paragrapho capituli praedicti (III. r. 5). jio II3. Quaeritur: Per quem modum una aqua potest magis resistere igni quam alia ? Solutio in paragrapho modo dicto (III. r.

5).

II4. Quaeritur: Quare ignis dissoluit lapidem et non aurum ? Solutio in sexto paragrapho capituli praenotati (III. r. 6).

1/2 De quaestionibus — flamma] De quaestionibus (Quaestiones W) ^ de flamma EMaRW' . 2quaeest] uidelicet T — quae est de flamma] o». K Q 3 Et primo — de flammae] Et primo de actu eius E Ms R W'; Et primo de eius actu. Cap. I: T;oz.$ flammae] eius PBEUFLHRIW;om.v. | 4Qui sunt] Quis sit P

166 120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS 55

II5. Quaeritur : Quare ignis fundit aurum ? Solutio in paragrapho modo dicto (III. r. 6). rr6.Quaeritur: Quare aurum liquefactum, flamma ab ipso separata, reuertitur ad duritiem ? Solutio: Paragrapho in eodem (I11: 156). I2. isaméns Quae sunt principia generationis flammae? Solutio in septimo paragrapho capituli allegati (III. 1. 7). 118. Vtrum flamma, quae est in actu, moueat flammam, quae est

45

in potentia, ad actum ? Solutio in paragrapho modo dicto (III. 1. 7). II9. Vtrum flamma, quae est in actu, generando uiuat de flamma, quae est in potentia ? Solutio: Paragrapho in eodem (III. 1.

7).

120. Quaeritur : Per quem modum flamma suam speciem multiplicat ?Solutio in paragrapho modo dicto (III. r. 7). I2I. Quaeritur : Quae sunt principia motus flammae ? Solutio in octauo paragrapho capituli praenotati (III. r. 8). 122. Vtrum flamma, quae est in potentia, immediate habeat appetitum? Solutio in paragrapho modo dicto (III. r. 8). I23. Vtrum una flamma moueat se cum alia? Solutio in paragrapho dicto statim (III. r. 8). 124. Quaeritur: Quare una flamma aliam flammam gignens | M $$ 55 non diminuitur ? Solutio in nono paragrapho capituli allegati (III. I. 9). 2. DE QVAESTIONIBVS DE PASSIONE FLAMMAE [III. 2]

I25. Quaeritur : Quae sunt passiones flammae intrinsecae et quae sunt extrinsecae ? Solutio: Vade ad capitulum de passione flammae, et in principio illius inuenies solutionem figuratam (III. 2. Princ.). 126. Quaeritur: Propinquae passiones flammae quae sunt? Solutio in primo paragrapho capituli allegati (III. 2. r1). 127. Quaeritur: AÀ quo scalone primo ascendit intellectus ad 6 ^ faciendum scientiam de flamma? Solutio in secundo paragrapho capituli allegati (III. 2. 2). 128. | Vtrum potentia uisiua sit magis generalis in attingendo W 872 flammam quam tactiua, et tactiua magis intensa quam uisiua? Solutio in tertio paragrapho capituli praenotati (III. 2. 3). 79 129. Quaeritur: Passiones flammae quo modo sunt gradatae? R 49V? Solutio | in eodem paragrapho (III. 2. 3). 130. Quaeritur: Cum flamma successiue calefaciat aliam, quare aqua subito extinguit flammam ? Solutio in quarto paragrapho capituli allegati (III. 2. 4). I31. Quaeritur: Quo modo uentus est causa multiplicationis et 75 6o

53 se cum alia] secum aliam F L. H.$ W';secundum flammam] os. P — 68 intensa] intense P

R— 55una] oz.

MRW

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

8o

167

destructionis flammae? Solutio in quinto paragrapho capituli allegati (III. 2. 5). 132. Quaeritur: In quo loco passiones particulares flammae colliguntur ? Solutio in sexto paragrapho capituli praenotati (III. 2. 6).

3. DE QVAESTIONIBVS DE ACTIONE FLAMMAE [III. 3] 133. Quaeritur : Quot formae sunt in flamma ? Solutio: Vade ad capitulum de actione flammae, in cuius primo paragrapho solutionem inuenies figuratam (III. 3. r1). I34. Quaeritur: Per quem modum flamma uiuit de lichino? 85 Solutio in primo paragrapho capituli modo dicti (III. 3. 1). I35. Quaeritur: Quae est causa fumi in flamma? Solutio in eodem paragrapho (III. 3. 1). 136.Quaeritur: Cui elemento potentia attractiua in flamma 9o competit ? Solutio in secundo paragrapho capituli allegati (III. 3. 2). 137. Quaeritur : Cui elemento retentiua in flamma attribuitur ? Solutio: Paragrapho in eodem (III. 3. 2). 138. Quaeritur : Cui elemento attribuitur digestiua in flamma? 9 ^ Solutio: Vbi dixi (III. 3. 2). 139. |Quaeritur: Cui elemento in flamma expulsiua est attribu- M 547^ ta? Solutio in paragrapho modo dicto (III. 3. 2). 140. Quaeritur: Per quem modum ignis est magis multiplicabilis et actiuus quam alia elementa ? Solutio in tertio paragrapho IOO capituli allegati (III. 3. 3). I41. Vtrum ignis significet magis diuinam potestatem quam ipse sol? Solutio in paragrapho modo dicto (III. 3. 3). I42. Vtrum IO ^

sphaera

ignis, si esset

tota inflammata,

posset

comburere sphaeram lunae ? Solutio in quarto paragrapho capituli praenotati (III. 3. 4). I43. Vtrum flamma posset comburere atque calefacere, destructo eius motu ? Solutio in paragrapho modo dicto (III. 3. 4). I44. | Quaeritur: Per quem modum imaginatio est fallax? E 577" Solutio in paragrapho dicto statim (III. 3. 4). 4. DE QVAESTIONIBVS DE NATVRA FLAMMAE [III. 4]

IIO

I45. Quaeritur: Vtrum flamma candelae sit in facto esse aut in fieri? Solutio: Vade ad capitulum de natura flammae, et in principio inuenies solutionem figuratam (III. 4. Princ.).

83 actione flammae] conieci ;lamma

in

MRW

P E

M; flammae] oz. RW

85 de]

94/95 Quaeritur: Cui elemento — dixi] os. W'; Cui digestiua.

Solutio: Ibidem R

168 r20. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS IIj

I20

125

I30

146. Vtrum motus flammae sit in fieri aut in facto esse ? Solutio in paragrapho primo capituli modo dicti (III. 4. 1). 147. Vtrum in flamma sint naturaliter calefaciens et calefactum ? Solutio in secundo paragrapho capituli modo dicti (III. 4. 2). 148. | Quaeritur: De quo est flamma candelae? Solutio in W 87^ paragrapho statim dicto (III. 4. 2). 149. Vtrum flamma sit de natura? Solutio in eodem (III. 4. 2). 150. Vtrum flamma habeat naturalem figuram? Solutio in paragrapho modo allegato (III. 4. 2). I5I. Vtrum ignis situm triangularem habeat in flamma? Solutio in tertio paragrapho capituli allegati (III. 4. 3). 152. Quaeritur: Quare ignis est magis calidus in summitate flammae quam in lateribus ? Solutio in paragrapho modo | dicto R 49V^ IIT: 3). | IS E serm Quare in flamma est angulus acutus et obtusus? Solutio in paragrapho dicto statim (III. 4. 3).

5. DE QVAESTIONIBVS DE SVBSTANTIA ET ACCIDENTE FLAMMAE [III. 5] 154. Quaeritur :Quae sunt accidentia flammae ? Solutio: Vade ad capitulum de substantia et accidente flammae, in cuius primo

paragrapho solutionem inuenies figuratam (III. 5. r). I55. Vtrum in flamma sit substantia ? Solutio: Paragrapho in eodem (III. 5. r). 156. Vtrum | substantia, quae est in flamma, sit ex essentiis elementorum constituta ? Solutio in eodem paragrapho (III. 5. 1). 157. Vtrum in flamma ignis sint plures substantiae ? Solutio in 140 tertio paragrapho capituli allegati (III. 5. 3). H5

^

158. Vtrum

nigredo,

quae

est in flamma,

sit color terrae?

Solutio in paragrapho modo dicto (III. 5. 3). I59. Vtrum aer et aqua sint in flamma ? Solutio in quarto et quinto paragrapho capituli allegati (III. 5. 4-5). 160. Vtrum flamma exeat de lichino ? Solutio in quinto paragra145 pho modo dicto (III. 5. 5). 6. DE QVAESTIONIBVS DE SIMPLICITATE ET

COMPOSITIONE FLAMMAE [III. 6] 150

I61. Quaeritur: Vtrum in flamma sint qualitates simplices aut compositae? Solutio: Vade ad capitulum de simplicitate et compositione flammae, in cuius primo paragrapho solutionem inuenies figuratam (III. 6. r).

116sint]|sit PUFL RW 120flamma] P; natura EM; oz. RW . 123 situm triangularem] suum triangularem F; situm singularem P Q

M

g41^

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

169

162. Vtrum flamma sit corpus compositum? Solutio in eodem paragrapho (III. 6. r1). 155 163. Vtrum imaginatio sit magis alta in obiectando flammam quam uisiua potentia ? Solutio: Paragrapho in eodem (III. 6. r1). 164. Vtrum elementa sint in flamma continue aut contigue? Solutio in secundo paragrapho capituli allegati (III. 6. 2). 165. Vtrum elementa sint mixta in propriis suis sphaeris? 160 Solutio in tertio paragrapho capituli allegati (III. 6. 3). 166. Vtrum ignis sit per se siccus aut per accidens? Solutio in quarto paragrapho capituli allegati (III. 6. 4). 167. Quaeritur : Quo tendit flamma candelae, quando extinguitur ? Solutio in quinto paragrapho capituli allegati (III. 6. 5). 165 168. Quaeritur: Quando corpus corrumpitur, quo uadunt partes eius ? Solutio in eodem paragrapho allegato (III. 6. 5). 7. DE QVAESTIONIBVS DE INDIVIDVITATE FLAMMAE

[III. 7]

169. | Quaeritur: Per quem modum plures flammae existunt W 882 plura indiuidua? Solutio: Vade ad capitulum de indiuiduitate 17o flammae, in cuius primo paragrapho est solutio figurata et etiam in secundo (III. 7. 1-2). 170. Quaeritur : Quare intellectus non habet scientiam de futuris ?Solutio in tertio paragrapho capituli allegati (III. 7. 3). 8. DE QVAESTIONIBVS DE SPECIE FLAMMAE [III. 8] 175;

I7I. Quaeritur: Per quot scalones intellectus descendit et ascendit ad faciendum scientiam de specie flammae? | Solutio: M ;4v* Vade ad capitulum de specie flammae, in cuius primo paragrapho solutionem inuenies figuratam (III. 8. r). . 172. Vtrum intellectus realiter apprehendat species flammae? 180 Solutio in dicto paragrapho (III. 8. r). 173. Quaeritur: Per quam potentiam intellectus realiter flammam | attingit? Solutio in paragrapho secundo capituli allegati R 5or IIIS. 2) | 174. Quaeritur :Quare bruta scientiam non acquirunt ? Solutio 18 ^ in paragrapho modo dicto (III. 8. 2). 175. Vtrum intellectus moueat se cum specie ad generandum scientiam ? Solutio in tertio paragrapho capituli allegati (III. 8. 3). 9. DE QVAESTIONIBVS DE GENERE FLAMMAE [III. 9]

176. | Quaeritur: Vtrum genus flammae sit ens reale? Solutio: E 5787

179 species] speciem F L. RW

170 120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

190 Vade ad capitulum de genere flammae, in cuius primo paragrapho solutionem inuenies figuratam (III. 9. r1). 177. Posito quod intellectus non attingeret rem realiter, quaeritur: Vtrum uoluntas esset potentia magis generalis in obiectando quam ipse intellectus ? Solutio in paragrapho modo dicto (III. 9. 1). 195 178. Vtrum intellectus magis appetat apprehendere ens reale quam mentale ? Solutio in eodem paragrapho (III. 9. 1). 179. Quaeritur: Per quem modum infirmatio imaginationis et intellectus fit? Solutio in secundo paragrapho capituli allegati (III. 9. 2). 200 I80. Vtrum affatus et auditus, metaphorice loquendo, sint medicina intellectus ? Solutio in paragrapho modo dicto (III. 9. 2). IO. DE QVAESTIONIBVS DE ENTITATE FLAMMAE [III. 10]

I81. Quaeritur: Vtrum ens flammae sit sensibile ? Solutio: Vade ad capitulum de entitate flammae, in cuius primo paragrapho est 205 Solutio figurata (III. ro. 1). 182. Vtrum ens flammae per unum sensum sit imaginabile et per alium non ? Solutio: Paragrapho in eodem (III. ro. r). 183. Vtrum in flamma esse et essentia conuertantur ? Solutio in secundo paragrapho capituli allegati (III. ro. 2). 210 I84. Vtrum supra esse et essentiam flammae sit ens reale? Solutio in tertio paragrapho capituli allegati et in quarto (III. ro. 3185. | Quaeritur: Quae differentia consistit inter essentiam et W 88b esse ? Solutio in quarto paragrapho | capituli allegati (III. 1o. 4). M 54v^ 21; I86. Quaeritur: Per quem modum intellectus est dubitatiuus et obliquus? Solutio in quinto paragrapho capituli praenotati (III. ro. 5).

[IV] De quaestionibus de quarta distinctione, quae est de planta

I. ET PRIMO DE QVAESTIONIBVS DE ACTV PLANTAE [IV. 1]

187. Quaeritur :Quid est subiectum uegetatiuae ? Solutio: Vade ; ad quartam distinctionem huius libri ad capitulum de actu plantae, et in principio inuenies solutionem figuratam (III. 1. Princ). 191 inuenies figuratam] E; est solutio implicata PM; o». RW . 208 conuertantur] conuertuntur P RW 1 de quarta distinctione] quartae distinctionis

P BK F L TH $R ; uegeta-

tiuae EMS R1Z Rs; om. W 3 de quaestionibus] oy. PEM;UKFTHSRW plantae] eius PBE M3 F TH. RW; flammae L; oy. KQ Et primo —

plantae] oz. Q

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

I7I

188. Quaeritur: Qui sunt actus uegetatiuae? Solutio in primo paragrapho capituli allegati (IV. r. r.). 189. Quaeritur: Quae potentiae sensitiuae sint magis genera1o les? Solutio in paragrapho modo dicto (IV. r. 1). 190. Quaeritur : Qui sunt scalones, per quos intellectus ascendit et descendit ad habendum scientiam de uegetatiua? Solutio in paragrapho modo dicto (IV. r. r1). I9I. Vtrum pomum per se sit odorabile? Solutio in secundo M ^ paragrapho capituli allegati (IV. r. 2). 192. Quaeritur: Per quem modum odoratus extrahit speciem a pomo? Solutio in paragrapho modo dicto (IV. r. 2). 193. Quaeritur: Quid est subiectum odoris? Solutio in tertio paragrapho capituli allegati (IV. r. 3). 20 I94. Vtrum sapere sit actus uegetatiuae aut sensitiuae ? Solutio in quarto paragrapho capituli praenotati (IV. r. 4). 195. Quaeritur: Per quem modum elementatiua et uegetatiua in pomo sunt assituatae ? Solutio in paragrapho modo dicto (IV. r1. 2;

4).

I96. Vtrum mollities et durities fructus sint ex parte elementatiuae aut uegetatiuae? Solutio in quinto paragrapho capituli modo dicti (IV. r. 5). I97. Vtrum brancare et foliare sint actus | elementatiuae aut R ;orb uegetatiuae? Solutio in sexto paragrapho capituli modo dicti

30 (IV. I 6).

198. Quaeritur: Per quem modum uegetatiua uiuit elementatiua ? Solutio in paragrapho modo dicto (IV. r. 6).

de

2. DE QVAESTIONIBVS DE PASSIONE PLANTAE [IV. 2] I99. Quaeritur: Quae sunt propriae passiones in uegetatiua |et M ;;7& 5 ^ quae sunt appropriatae ? Solutio: Vade ad capitulum de passione

plantae, et in principio inuenies solutionem figuratam (IV. 2. r). 200. Vtrum pomum sine sensu esset odorabile? Solutio in secundo paragrapho capituli modo dicti (IV. 2. 2). 201. Quaeritur : Cum pomum per se non sit gustabile, quare est 4o gustabile? Solutio in tertio paragrapho capituli dicti (IV. 2. 3). 202. Vtrum durities pomi sit habitus uegetatiuae? Solutio in quarto paragrapho capituli nominati (IV. 2. 4). 3. DE QVAESTIONIBVS DE ACTIONE PLANTAE [IV. 3]

4^

203. Quaeritur: Quae sunt actiones plantae ? Solutio: Vade ad capitulum de actione plantae, in cuius primo paragrapho est solutio figurata (IV. 3. 1).

16 extrahit] attrahit

PUF L RW . 26/27 aut — dicti] oz. E

172 120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

204. | Vtrum actiones sint ita cito in planta, sicut passiones W 899 sunt? Solutio in eodem paragrapho (IV. 3. 1). 205. Vtrum sine artifice archa posset esse in ligno in potentia ? Solutio in secundo paragrapho capituli allegati (IV. 3. 2). 206. Quaeritur : Quae sunt principia primitiua, quare archa est posita in potentia ? | Solutio in paragrapho modo dicto (IV. 3. 2). E 5787b 4. DE QVAESTIONIBVS DE NATVRA PLANTAE [IV. 4] 207. Quaeritur :Quot sunt scalones, per quos intellectus ascendit et descendit ad naturam plantae ? Solutio: Vade ad capitulum de natura plantae, in cuius principio solutionem inuenies figura-

6o

tam (IV. 4. Princ). 208. Vtrum natura plantae sit primo in potentia quam in actu. Solutio in primo paragrapho capituli modo dicti (IV. 4. r). 209. Quaeritur: Quae est causa primitiua, quod in grano sit arbor in potentia ? Solutio in secundo paragrapho capituli modo

dicti (IV. 4. 2). 210. Vtrum planta sit magis propter animal quam propter se? Solutio in tertio paragrapho capituli dicti supra (IV. 4. 3). 211. Quaeritur: Per quem modum Deus cognoscitur esse per 65 plantam ? Solutio in quarto paragrapho capituli dicti supra (IV. 4.

4).

212. Quaeritur : Per quem modum uegetatiua agit in subiecto ? Solutio in quinto paragrapho capituli praenotati (IV. 4. 5). 7o 213. |Quaeritur : De quo crescit uegetatiua ? Solutio in paragrapho modo dicto (IV. 4. 5). 214. Quaeritur: Per quem modum generatio et corruptio consistunt in uegetatiua ? Solutio: Paragrapho in eodem (IV. 4. 5). 215. Quaeritur: Motus intrinsecus uegetatiuae de quo est? 75 Solutio in paragrapho modo dicto (IV. 4. 5). 216. Quaeritur: Per quem modum intellectus cognoscit se esse certum de natura plantae? Solutio in sexto paragrapho capituli praenotati (IV. 4. 6). 217. Posito quod natura plantae non haberet actum, quaeritur : 8o Vtrum intellectus posset habere notitiam de ipso? Solutio: Paragrapho in eodem (IV. 4. 6).

M

ssrb

5. DE QVAESTIONIBVS DE SVBSTANTIA ET ACCIDENTE PLANTAE [IV. 5] 218. Quaeritur: Per quem modum intellectus | apprehendit in nouem praedicamenta accidentium? Solutio: Vade ad

85 pomo

47 planta] plantata M; planctu R — 65/66 Quaeritur: Per quem modum — supra] os. MK

R gova

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

9o

95

capitulum de substantia et accidente plantae, in cuius primo paragrapho est solutio figurata (IV. 5. r). 219. Quaeritur: Quid est illud, quod primo intelligitur, uel substantia uel accidens? Solutio in secundo paragrapho capituli allegati (IV. 5. 2). 220. Vtrum uisus attingat pomum coloratum ? Solutio in tertio paragrapho capituli modo, dicti (IV. 5. 3). 221. Quaeritur : Per quem modum sensus distinguit inter quale et qualitatem ? Solutio in eodem paragrapho (IV. 5. 3). 222. Vtrum sensus communis sine imaginatione posset distinmos E. qualitatem et quale? Solutio: Paragrapho in eodem

Logic

IOO

173

js

W 89b

223. Quaeritur: Per quem modum in pomo sunt duae substangu et essentiae? Solutio in quarto paragrapho capituli allegati i5. 4). 6. DE QVAESTIONIBVS DE SIMPLICITATE

ET COMPOSITIONE PLANTAE [IV. 6] 224. Quaeritur : Vtrum in aere illuminato sint accidentia simplicia et composita ? Solutio: Vade ad capitulum de simplicitate et plantae, in cuius primo paragrapho est solutio IO ^ compositione figurata (IV. 6 1). 225. Vtrum elementa simplicia sint composita in pomo ? Solutio in secundo paragrapho capituli modo dicti (IV. 6. 2). 226. Vtrum elementatiua et uegetatiua in pomo componantur ? IIO Solutio in paragrapho modo dicto (IV. 6. 2). 227. Vtrum uegetatiua per suam essentiam | sit composita? Solutio in tertio paragrapho capituli allegati (IV. 6. 3). 228. Quaeritur: Quae sunt principia naturae uegetatiuae? Solutio in paragrapho modo dicto (IV. 6. 3). 229. Vtrum uegetatiua, in quantum est substantia, sit composiIIj ta? Solutio in quarto paragrapho capituli praenotati (IV. 6. 4). 230. Vtrum in uegetatiua substantia et essentia differant? Solutio in paragrapho dicto statim (IV. 6. 4). 231. Vtrum uegetatiua sit magis alta per essentiam quam per (IV. 6. 4). 120 substantiam ? Solutio in eodem 232. Quaeritur: Per quem modum in pomo substantiae et accidentia componuntuür ? Solutio in quinto paragrapho capituli allegati (IV. 6. 5).

233. Vtrum in pomo accidentia sint altiora quam substantia?

125

Solutio: Vbi statim dixi (IV. 6. 5).

124 substantia] substantiae

P E

MW

M

$525

174 120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

7. DE QVAESTIONIBVS DE INDIVIDVITATE PLANTAE [IV. 7]

130

135

140

145

150

234. Quaeritur: Per quem modum intellectus attingit, quod pomum est indiuiduum? Solutio: Vade ad capitulum de indiuiduitate plantae, in cuius primo paragrapho est solutio figurata (IV. 7. t), 235. Quaeritur : Cum quo sensu intellectus est magis generalis in attingendo pomum? Solutio in eodem paragrapho (IV. 7. 1). 236. Vtrum intellectus sine iudicio sensus communis posset | E 578v» apprehendere pomum esse indiuiduum ? Solutio : Vbi dixi (IV. 7. 1). 237. Quaeritur: Quae sunt radices indiuiduorum in planta? Solutio in secundo paragrapho capituli praenotati (IV. 7. 2). 238. Vtrum pomum in pomario sit indiuiduum? Solutio in paragrapho modo dicto (IV. 7. 2). 239. Vtrum indiuiduum sit in indiuiduo et de illo sit, in quo est ? Solutio: Paragrapho in eodem (IV. 7. 2). 240. Vtrum plures unitates sint de una generali unitate ? Solutio in eodem (IV. 7. 2). 241. Quaeritur: Quare arbor deficit et non semper durat? Solutio in tertio paragrapho capituli praenotati (IV. 7. 3). 242. | Quaeritur: De quo uiuit humidum radicale in planta? R sovb Solutio in paragrapho modo dicto (IV. 7. 3). 243. Quaeritur :Quare granum frumenti corrumpitur in terra, 9o? antequam generet spicam, et poma|rius non, antequam |producat W M 55vb poma ? Solutio in quarto paragrapho capituli praenotati (IV. 7. 4). 244. Quaeritur: Per quem modum uegetatiua consistit in motu ? Solutioin quinto paragrapho capituli superius positi (IV. 7.

5).

155

245. Vtrum uegetatiua uiuat in pomo ab arbore separato? Solutio in sexto paragrapho capituli huius (IV. 7. 6). 246. Vtrum humidum nutrimentale generetur ? Solutio in paragrapho modo dicto (IV. 7. 6). 247. Vtrum humidum radicale competat formae, et humidum nutrimentale materiae ? Solutio: Paragrapho in eodem (IV. 7. 6). 8. DE QVAESTIONIBVS DE SPECIE PLANTAE [IV. 8]

160

248. Quaeritur :Per quem modum intellectus cognoscit species in planta? Solutio: Vade ad capitulum de specie plantae, in cuius primo paragrapho est solutio figurata (IV. 8. r). 249. Quaeritur: Cum quo attingit species ipsa imaginatio, et 127/128 quod - est] pomum esse P 136 secundo] voieci ;eodem P E M ; allegato RI 139 sit in] sic de P 140 Paragrapho in eodem] tertio paragrapho capituli praenotati P ; in paragrapho allegato RW! — 150 consistit] consistat URW' — 151 capituli — positi] capituli dicti FL; capituli superius dicti B; oz. Ev

TH$RW

I20. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

1:75

cum quo intellectui repraesentat ? Solutio in secundo paragrapho capituli modo dicti (IV. 8. 2). . 250. Quaeritur : In quo sunt sustentatae species plantae ? Solutio in tertio paragrapho capituli allegati (IV. 8. 3). 251. Quaeritur: Quare ruta oculos fortificat et cepa debilitat, cum sint eiusdem complexionis? Solutio in quarto paragrapho 170 capituli dicti (IV. 8. 4). » 165

252. Quaeritur :Quae est fortior in decoccione, aut lactuca aut

E

rosa ? Solutio in quinto paragrapho capituli praedicti (IV. 8. 5). 253. Quaeritur :Si ponantur tres herbae in electuario, quarum una est calida per se, alia sicca per se, alia frigida per se, quae nM, MANN Solutio in sexto paragrapho capituli allegati

18o

254. Solutio 255. octauo

Quaeritur: Quae utilitas est, quod in arbore sint folia? in septimo paragrapho capituli allegati (IV. 8. 7). Vtrum planta instinctum habeat naturalem ? Solutio in paragrapho capituli modo dicti (IV. 8. 8). 9. DE QVAESTIONIBVS DE GENERE PLANTAE [IV. 9]

185

256. Quaeritur: Vtrum planta | sit genus reale? Solutio: Vade M 567a ad capitulum de genere plantae, in cuius primo paragrapho est solutio figurata (IV. 9. 1). 257. Vtrum in planta possint esse species reales sine genere reali? Solutio in paragrapho modo dicto (IV. 9. 1). 258. Quaeritur: Vbi est genus plantae? Solutio in secundo paragrapho capituli modo dicti (IV. 9. 2). IO. DE QVAESTIONIBVS DE ENTITATE PLANTAE [IV. ro]

190

200

259. Quaeritur: Vtrum imaginatio apprehendat ens in communi ? Solutio: Vade ad capitulum de entitate plantae, in cuius primo paragrapho solutionem inuenies figuratam (IV. 1o. r). 260. Vtrum imaginatio sit uniuersalis respectu sensus et respectu intellectus particularis ? Solutio in paragrapho modo dicto (IV To: m. 261.| Vtrum imaginatio aequaliter sit in medio sensus et W 9ob intellectus ? Solutio: Vbi dixi (IV. 1o. 1). 262. Vtrum intellectus ad ens reale transeat cum ente mentali ? | R 5178 Solutio in secundo paragrapho capituli praedicti (IV. ro. 2). 263. Vtrum ens mentale sit aequaliter inter ens reale et potentiam ? Solutio in eodem paragrapho (IV. ro. 2). 264. Vtrum planta et suum ens differant? Solutio in tertio paragrapho capituli dicti (IV. ro. 3).

164 intellectui] intellectus

E — 171 lactuca] letuca F; ruta RW

176 120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS 205

265. Vtrum planta et sua essentia differant ? Solutio in quarto paragrapho ca|pituli dicti (IV. ro. 4).

[V] De quaestionibus de quinta distinctione,

quae est de bruto I. ET PRIMO DE QVAESTIONIBVS DE ACTV BRVTI (V. 1]

266. Quaeritur : Qui sunt actus intrinseci et extrinseci in bruto? 5 Solutio : Vade ad quintam distinctionem huius libri, ad capitulum

I ^

20

2

^

de actu bruti, in cuius primo paragrapho solutionem inuenies figuratam (V. r. 1). 267. Quaeritur : Per quem modum in bruto intellectus cognoscit esse quattuor elementa ? Solutio in secundo paragrapho capituli allegati (V. 1. 2). 268. Vtrum sentire sit insertum in uegetare ? Solutio in quarto paragrapho capituli praenotati (V. 1. 4). 269. Vtrum imaginari sit insertum in sentire ? Solutio in quinto paragrapho capituli dicti (V. 1. 5). 270. Quaeritur: Quae definitio est magis propria? Solutio in sexto paragrapho capituli dicti supra (V. r. 6). 271. Vtrum in leone |sit corporare ? Solutio in septimo paragrapho capituli dicti ante (V. 1. 7). 272. Quaeritur: Cum quo in leone est crescere et nutrire? Solutio in octauo paragrapho capituli praedicti (V. 1. 8). 273. Vtrum uidere sit actus extrinsecus per unum modum et per alium intrinsecus ? Solutio in nono paragrapho capituli allegati (Veg. 274. Quaeritur: Quae sunt potentiae propriae imaginationis? Solutio in decimo paragrapho capituli praedicti (V. 1. 10). 275. Quaeritur : Per quam potentiam brutum habet industriam uenandi, et per quam habet appetitum ad coeundum, et per quam

recordationem habet loci, fontis, etc? Solutio in decimo paragra30

pho modo dicto (V. r. 1o). 276. Quaeritur: Quis actus est altior in bruto? undecimo paragrapho praedicti capituli (V. r. 11).

Solutio in

2. DE QVAESTIONIBVS DE PASSIONE BRVTI [V. 2]

55

277. Quaeritur: Quae sunt passiones intrinsecae et extrinsecae bruti? Solutio: Vade ad capitulum de passione bruti, ubi est solutio figurata in paragrapho primo (V. 2. r1).

27 uenandi] P; oz. EMRW

M

s Grb

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

177

278. Quaeritur: A qua materia materia bruti est deriuata? Solutio in secundo paragrapho capituli modo dicti (V. 2. 2). 279. Vtrum | passiones bruti primo fuerint immediate in potene in prima materia ? Solutio in tertio paragrapho allegati capituli aas 280. Quaeritur : Quae passiones sunt in bruto sensibiles ? Solutio in quarto paragrapho capituli modo dicti (V. 2. 4).

R s 11b

3. DE QVAESTIONIBVS DE ACTIONE BRVTI [V. 3]

45

55

281. Quaeritur: Vtrum in bruto sit relatio aliquo modo substantialis ? Solutio: Vade ad capitulum de actione bruti, in cuius primo paragrapho est solutio denotata (V. 3. 1). 282. Vtrum leo in leonando actiuet se supra suam propriam passionem? Solutio in paragrapho modo dicto (V. 3. 1). 283. Vtrum brutum posset habere naturam sine actione ? Solutio: Vbi dixi (V. 3. 1). 284. Quaeritur: A qua forma forma istius bruti est deriuata? Solutio in secundo paragrapho capituli allegati (V. 3. 2). 285. Vtrum in isto leone sit una forma uniuersalis ? Solutio in tertio paragrapho capituli modo dicti (V. 3. 3). 286. |Quaeritur : Quid est principium coniunctionis materiae et W 912 formae in bruto? Solutio in quarto paragrapho capituli allegati

(V. 3. 4). 4. DE QVAESTIONIBVS DE NATVRA BRVTI [V. 4] 287. Quaeritur: De quo est natura bruti? Solutio: Vade | ad M 56v8 6o capitulum de natura bruti, in cuius primo paragrapho solutionem inuenies figuratam (V. 4. 1). 288. Quaeritur : Quae sunt principia uera et necessaria naturae leonis ?Solutio in paragrapho modo dicto (V. 4. 1). 289. Quaeritur: A quo est motus intrinsecus naturae leonis? Solutio: Vbi modo dixi (V. 4. 1). 65 290. Vtrum semen leonis in matrice leonae recipiat naturam? Solutio in secundo paragrapho capituli modo dicti (V. 4. 2). 291. Quaeritur: Quae est causa, quare masculinus generat femellam ? Solutio in tertio paragrapho capituli praenotati (V. 4. 7o 2 agn Vtrum semen masculini inseratur in matrice? Solutio in quarto paragrapho supra dicti capituli (V. 4. 4). 293. Vtrum natura particularis deriuetur ab uniuersali ? Solutio in quinto paragrapho capituli dicti (V. 4. 5).

46 denotata] figurata P ; oz. RW' — 49posset]possitP deriuata] est forma bruti P

66 leonae] conieci ; leenae

^ 51formaistius— E.M W'; leonis

PR

178 120. DE ASCENSV ET DESCENSV 7^

8o

8^

INTELLECTVS

5. DE QVAESTIONIBVS DE SVBSTANTIA ET ACCIDENTE BRVTI [V. 5] 294. Quaeritur: Vtrum brutum substantiam apprehendat? Solutio: Vade ad capitulum de substantia et accidente bruti, in cuius primo paragrapho est solutio figurata (V. 5. r1). 295. Vtrum concretum ita sufficiat imaginationi bruti, sicut substantia intellectui hominis ? Solutio in paragrapho modo dicto [V -X). 296. Quaeritur: De quo crescit substantia leunculi ?Solutio in secundo paragrapho capituli dicti (V. 5. 2). 297. Quaeritur : De quo crescant accidentia leunculi ? Solutio in tertio paragrapho capituli allegati (V. 5. 3). 298. |Quaeritur: Per quem modum intellectus attingit in brutis E 579'* accidentia? Solutio in quarto paragrapho capituli praenotati

(V.299.5. 4.Vtrum

in bruto quantitas sit de quantitate et habitus de habitu et situs de situ? Solutio in quinto paragrapho capituli praedicti (V. 5. 5). 6. DE QVAESTIONIBVS DE SIMPLICITATE ET COMPOSITIONE BRVTI [V. 6]

300. Quaeritur: Vtrum forma bruti sit composita, et sic de sua 9 ^ materia ? Solutio: Vade ad capitulum de simplicitate et composi-

IOO

tione bruti, in cuius primo paragrapho est solutio figurata (V. 6. 1). 301. Vtrum in leone dormiente sensitiua | habeat actum? W 91b Solutio in secundo paragrapho capituli allegati (V. 6. 2). 302. Quaeritur: Per quem modum substantiae simplices, quae sunt in leone, componuntur ? Solutio in tertio paragrapho capituli modo dicti (V. 6. 3). 303. Quaeritur: Vtrum accidentia, quae sunt per elementati-

uam simpliciter, et per uegetatiuam simpliciter, et sic de aliis,

componantur ? Solutio in quarto paragrapho capituli dicti (V. 6. 105

4). 7. | DE QVAESTIONIBVS DE INDIVIDVITATE BRVTI [V. 7]

IIO

304. Quaeritur: Per quem modum intellectus ascendit ad iudicium, quo iudicat, quod iste leo est indiuiduum ? Solutio: Vade ad capitulum de indiuiduitate bruti, in cuius primo paragrapho est solutio figurata (V. 7. r1). 305. Vtrum | indiuiduitas sit centrum substantiae leonis huius ? Solutio in secundo paragrapho capituli allegati (V. 7. 2).

84 crescant] E ; crescunt

M RW ; oz. P

107/108 iudicium] 447. cum F L RW.

96 bruti] P; leonis

E M;om.RW.

M

R

g6vb

ue

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

IIj

I20

1:79

306. Vtrum leo, qui est in potentia, sit indiuiduum? Solutio in tertio paragrapho capituli praedicti (V. 7. 3). 307. Vtrum quaelibet pars leonis diuisi in duas partes remaneat unum indiuiduum ? Solutio in quarto paragrapho capituli praenotati (V. 7. 4). 308. Quaeritur : Cuius est indiuiduum pars diuisa leonis ? Solutio in paragrapho modo dicto (V. 7. 4). 8. DE QVAESTIONIBVS DE SPECIE BRVTI [V. 8]

309. Quaeritur: Cum quo sensu intellectus incipit primo apprehendere speciem leonis ? Solutio : Vade ad capitulum de specie bruti, in cuius primo paragrapho est solutio figurata (V. 8. r). 310. Vtrum intellectus cognoscat speciem leonis realiter ? Solutio 125 in secundo paragrapho capituli modo dicti (V. 8. 2). 311. Vtrum canis in uenando attingat speciem cerui ? Solutio in tertio paragrapho capituli modo dicti (V. 8. 2). 312. Quaeritur: Per quem modum ceruus pirigit, et characterizat in uestigio suo similitudinem suae speciei? Et: Per quem modum I30 canis illam haurit ? Solutio in quarto paragrapho capituli allegati (V. 8. 4).

9. DE QVAESTIONIBVS DE GENERE BRVTI [V. 9] 313. Quaeritur: Vtrum leo et asinus conueniant in genere reali? Solutio: Vade ad capitulum de genere bruti, in cuius primo I3 ^ paragrapho est solutio figurata (V. 9. r1). 314. Vtrum animal irrationale sit genus? Solutio in secundo paragrapho capituli modo dicti (V. 9. 2). 315. Vtrum in isto leone sint partes generales? Solutio in tertio paragrapho capituli praenotati (V. 9. 3). 140 316. Vtrum sentire sit actus generalis in bruto ? Solutio in tertio paragrapho capituli dicti (V. 9. 3). 317. Vtrum in potentia uisiua aliquo modo uisitiuus sit generalis et uisibile generale et uidere generale ? Solutio in paragrapho modo dicto (V. 9. 3). 145 318. |Quaeritur: Per quem modum omnino particulare in leone W 92? descendit ab omnino uniuersali ? | Solutio: Vbi dixi (V. 9. 3). M 57^ 319. Quaeritur: A quo descendunt partes generales leonis? Solutio in quarto paragrapho capituli allegati (V. 9. 4).

IO. DE QVAESTIONIBVS DE ENTITATE BRVTI [V. 10] 150

320. Quaeritur: Vtrum intellectus leonis essentiam apprehendat

121 primo] oz.

MW'

142 generalis] 247. in bruto P

180 r20. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS et esse? Solutio: Vade ad capitulum de entitate bruti, in cuius

155

160

primo paragrapho solutionem inuenies figuratam (u. Io. 1). 321. Vtrum intellectus primo apprehendat essentiam leonis aut esse? Solutio in paragrapho modo dicto (V. ro. r). 322. Vtrum intellectus cum suo esse esse leonis apprehendat et cum sua essentia essentiam ? Solutio: Vbi dixi (V. ro. 1). 323. Vtrum intellectus cum esse leonis essentiam ipsius apprehendat, et e conuerso? Solutio in eodem (V. ro. r1). 324. Quaeritur : Quare, quando capra primo uidet lupum, ipsum cognoscit esse suum inimicum? Solutio in secundo paragrapho capituli dicti (V. 1o. 2). 325. Vtrumleo cognoscat suum esse et suam essentiam. Solutio in tertio paragrapho capituli dicti (V. ro. 3).

[VI] De quaestionibus de sexta distinctione, quae est de homine

R

s1vb

I. ET PRIMO DE QVAESTIONIBVS DE ACTV HOMINIS [VI. r1]

^

IO

326. |Quaeritur : Qui sunt illi actus, qui soli homini conueniunt ? E 579^ Solutio: Vade ad sextam distinctionem huius libri, ad capitulum de actu hominis, in cuius primo paragrapho solutionem inuenies figuratam (VI. r1. r1). 327. Quaeritur : À quo est hominis intellectus ? Solutio in secundo paragrapho capituli modo dicti (VI. 1. 2). 328. Vtrum homo generans hominem de sua anima animam hominis producat? Solutio in tertio paragrapho capituli dicti (VI. r.

3H

20

329. Vtrum anima rationalis moriatur mortuo corpore ? Solutio in quarto paragrapho capituli dicti (VI. 1. 4). 330. Quaeritur :Quare sunt artes mechanicae ? Solutio in quinto paragrapho capituli dicti (VI. r. 5). 331. Quaeritur: Quare sunt artes liberales? Solutio in sexto paragrapho dicti capituli (VI. r. 6). 332. Quaeritur :Quare sunt uirtutes morales ? Solutio in septimo paragrapho capituli dicti (VI. r. 7). 333. Quaeritur : Quare sunt uitia in homine ? Solutio: Paragrapho octauo capituli dicti (VI. r. 8).

151 et esse] P; autesse RW; om. EM — 156 essentia] 2dd.leonis Quare] oz. P 159/160 ipsum — esse] si cognoscit ipsum esse P 3 de quaestionibus] conieci; og. P EM RW conieci ; om.

P

EMRW

P — 159

— 5[62ad capitulum — hominis]

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

2j

334. Vtrum anima, quando recedit a corpore, recedat cum sentire et imaginari ?Solutio in nono paragrapho dicti capituli (VI. r1. 9). 335. Quaeritur: Per quem modum anima cognoscit inferiora, quando est a corpore separata? Solutio in decimo paragrapho capituli praedicti (VI. rz. ro). 336. Vtrum

30

181i

anima idem corpus, quod habuit in hoc mundo,

debeat in die iudicii recuperare ? Solutio in undecimo paragrapho dicti capituli (VI. 1. rr).

2. DE QVAESTIONIBVS DE PASSIONE HOMINIS [VI. 2] 337. Quaeritur: Vtrum intelligibilitas sit propria passio intellectus hominis? Solutio: Vade ad capitulum de passione hominis, |in cuius primo paragrapho est solutio figurata (VI. 2. 1). MED 338. |Vtrum intelligibilitas sit permanens in intellectu ? Solutio W 92b 55 in paragrapho modo dicto (VI. 2. r1). 339. Vtrum sit dare in homine intelligibilitatem intrinsecam et

extrinsecam ? Solutio in eodem paragrapho (VI. 2. r). 340. Vtrum iustitia sit propria passio hominis? Solutio in secundo paragrapho capituli allegati (VI. 2. 2). 341. Vtrum iniuria sit hominis proprius habjtus? Solutio in paragrapho modo dicto (VI. 2. 2). 3. DE QVAESTIONIBVS DE ACTIONE HOMINIS (VI. 3]

342. Quaeritur: Vtrum intellectus humanus habeat naturam 4 ^ actiuam ? Solutio: Vade ad capitulum de actione hominis, in cuius

primo paragrapho est solutio figurata (VI. 3. r1). 343. Quaeritur: Per quem modum intellectus facit species intellectas ? Solutio in secundo paragrapho capituli modo dicti (VI. aa ^ dd Quaeritur: Per quem modum uisus attingit obiectum ? Solutio in paragrapho modo dicto (VI. 3. 2). 345. Quaeritur: Per quem modum intellectus est dubitatiuus et creditiuus ? Solutio in tertio paragrapho capituli dicti (VI. 3. 3). 346. Quaeritur: Per quem modum intellectus cognoscit actionem uoluntatis et memoriae? Solutio in quarto paragrapho capituli praenotati (VI. 3. 4). 347. Quaeritur: Quare homo habet actionem in metallis et in brutis, etc. ? Solutio in quinto paragrapho capituli allegati (VI. 3. 5). 4. DE QVAESTIONIBVS DE NATVRA HOMINIS [VI. 4]

6o

348. |Quaeritur: Quot naturae sunt in homine ? Solutio: Vade R 527à ad capitulum de natura hominis, in cuius primo paragrapho solutionem inuenies figuratam (VI. 4. 1). 349. Quaeritur: A qua natura procedunt anguli et figurae,

182 120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS quae sunt in homine membra, etc? Solutio in eodem paragrapho 6 ^ (VI. 4. r).

350. Vtrum embryo sit de natura hominis, antequam anima intellectiua sit ibidem introducta ? Solutio in secundo paragrapho capituli allegati (VI. 4. 2). 351. Vtrum anima intellectiua adducat secum uegetatiuam et 79 sensitiuam? Solutio in tertio paragrapho capituli iam dicti (VI. 4.

3).

352. Vtrum intellectus, memoria et uoluntas sint una natura aut plures ? Solutio in quarto paragrapho capituli dicti ante (VI. 4.

3).

75

8o

353. Vtrum dictae potentiae tres animae differant per essentiam ? Solutio in quinto paragrapho capituli modo dicti (VI. 4. 5). 354. Vtrumin intellectu differant realiter et naturaliter intellectiuum, intelligibile et intelligere? Solutio in sexto paragrapho capituli dicti ante (VI. 4. 6). 355. Vtrum intellectus et memoria sint una potentia aut plures? Solutio |in septimo paragrapho capituli praedicti (VI. 4. 7). M 3755 356. Quaeritur: Quare in intellectu sunt tria concreta et non plura neque pauciora? Solutio in octauo paragrapho capituli praenotati (VI. 4. 8).

5. DE QVAESTIONIBVS DE SVBSTANTIA | ET ACCIDENTE HOMINIS [VI. 5]

85

9o

95

IOO

E 579"*

357. | Quaeritur: Vtrum substantia hominis sit ex pluribus W 93? substantiis ? Solutio : Vade ad capitulum de substantia et accidente hominis, in cuius primo paragrapho est solutio figurata (VI. 5. E): 358. Quaeritur : Quae sunt accidentia inseparabilia elementatiuae hominis, etc? Solutio in secundo paragrapho capituli modo dicti (VI. 5. 2). 359. Quaeritur: Quae sunt substantiae minutae in homine, et accidentia etiam? Solutio in tertio paragrapho capituli praedicti (VI. 5. 3). 360. Vtrum contingentia sit accidens innatum in homine? Solutio in quarto paragrapho capituli dicti modo (VI. 5. 4). 361. Vtrum in homine sit aliquo modo bonitas substantialis, et sic de aliis ? Solutio in quinto paragrapho capituli dicti modo (VI. 5. 5). 362. Vtrum accidens sit esse aut essentia? Solutio in sexto paragrapho capituli allegati (VI. 5. 6).

64 quae] qui M PUHSRI

67 ibidem] ibi E; idem BYKF;

82 et non] neque E; nec Mi R3Z Ra

eidem Q; om.

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

183

6. DE QVAESTIONIBVS DE SIMPLICITATE ET

COMPOSITIONE HOMINIS [VI. 6]

363. Quaeritur: Vtrum in homine sint plures substantiae simplices ? Solutio : Vade ad capitulum de simplicitate et composiPlaca hominis, in cuius primo paragrapho est solutio figurata (VI. 8 ? 364. Vtrum in homine elementatiua sit composita ? Solutio in IIO paragrapho modo dicto (VI. 6. 1). 365. Quaeritur: Per quem modum elementa componuntur in homine ? Solutio in paragrapho modo dicto (VI. 6. r1). 366. Quaeritur: Per quem modum elementatiua est essentia simplex ? Solutio: Vbi dixi (VI. 6. r1). I1j 367. Vtrum hoc idem sit in aliis potentiis, sicut est in elementatiua quo ad compositionem et simplicitatem ? Solutio in secundo paragrapho capituli praenotati (VI. 6. 2). 368. Vtrum anima rationalis cum corpore sit composita ? Solutio in tertio paragrapho capituli allegati (VI. 6. 3). 120 369. Vtrum anima rationalis sit simplex | aut composita ? R 521b Solutio in quarto paragrapho capituli dicti ante (VI. 6. 4). 370. Vtrum in anima sit actio composita? Solutio in quinto paragrapho capituli praenotati; et sic de sua passione (VI. 6. 5). 105

7. DE QVAESTIONIBVS DE INDIVIDVITATE HOMINIS [VI. 7] 371. Quaeritur : Vtrum anima rationalis, antequam sit coniuncta corpori, sit indiuiduum unum ? Solutio: Vade ad capitulum de indiuiduitate hominis, in cuius primo paragrapho solutionem inuenies figuratam (VI. 7. r1). 372. Vtrum anima et corpus in homine sint unum indiuiduum aut 130 plura ? Solutio in secundo paragrapho capituli allegati (VI. 7. 2). 373. Vtrum anima rationalis |uiuat de imaginatiua? Solutio in M 57b tertio paragrapho capituli praedicti (VI. 7. 3). 374. Quaeritur: Per quem modum anima dat esse corpori? Solutio in quarto paragrapho capituli praenotati (VI. 7. 4). 375. Quaeritur : Ex quo uiuit anima separata a corpore ? Solutio 155 in quinto paragrapho capituli dicti ante (VI. 7. 5). 125

8. DE QVAESTIONIBVS DE SPECIE HOMINIS [VI. 8] 376. Quaeritur: Vtrum species, quam haurit sensus, et illa, quam haurit imaginatio, et illa, quam |haurit intellectus, sint una W 95^ 140 species numero ? Solutio: Vade ad capitulum de specie hominis, in cuius primo paragrapho est solutio figurata (VI. 8. 1). 115 potentiis] possibilis?) M;om.v corpote] oz. EM RW

^ 126corpori]incorpore EM

135a

184 120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS 377. Vtrum uisus speciem attingat uel obiectum? Solutio in secundo paragrapho capituli praenotati (VI. 8. 2). 378. Vtrum intellectus in anima separata apprehendat faciem 14j hominis siue speciem, quam imaginatio in hac uita apprehendit ? Solutio in tertio paragrapho capituli allegati (VI. 8. 3). 379. Vtrum anima ita uere species apprehendat per memoriam et uoluntatem sicut per ipsum intellectum ? Solutio in quarto paragrapho capituli dicti (VI. 8. 4). 380. Vtrum anima separata aequaliter habeat intelligere, 150 recolere et amare obiectando Deum ? Solutio in quinto paragrapho capituli praedicti (VI. 8. 5).

9. DE QVAESTIONIBVS DE GENERE HOMINIS [VI. 9] 381. Quaeritur: Vtrum in anima rationali sint entia generalia ? Solutio: Vade ad capitulum de genere hominis, in cuius primo 25 ^ paragrapho est solutio figurata (VI. 9. r1). 382. Vtrumin intellectu hominis sint entia generalia ? Solutio in secundo paragrapho capituli dicti modo (VI. 9. 2). 383. Vtrum in uoluntate hominis sit uolens agens et uolitum 160 possibile et uelle? Et: Vtrum quodlibet istorum sit generale? Solutio in tertio paragrapho capituli dicti ante (VI. 9. 3). 384. Vtrum in potentia uisiua sint entia generalia, sibi coessentialia? Solutio in quinto paragrapho dicti capituli (VI. 9. 5). 385. | Quaeritur: Per quem modum intellectus humanus est E 579vb 165 uniuersalis et particularis ? Solutio in sexto paragrapho capituli praedicti (VI. 9. 6). 386. Vtrum odoratus sit generalis.ad attingendum duos odores in instanti? Solutio in septimo paragrapho capituli dicti modo (VI.:9.:7): 170 387. Vtrum gustus sit generalis ad attingendum plures sapores in instanti ? Solutio in octauo paragrapho capituli praedicti (VI. 9. 8). 388. Vtrum tactus diuersa attingat in instanti ? Solutio in nono paragrapho capituli dicti (VI. 9. 9). 389. Vtrum affatus plura attingat in instanti, et sic de auditu ? Solutio in decimo et undecimo paragrapho capituli praedicti (VI. 9. ro-1r). 390. |Vtrum intellectus habeat libertatem ad intelligendum hoc R $2Y8 uel illud, et sic de uoluntate ad uolendum hoc uel illud, et sic de 18o

memoria ad memorandum hoc uel illud ? Et : Vtrum libertas unius sit magis generalis libertate alterius. Solutio in duodecimo, decimo tertio et decimo quarto paragrapho capituli allegati (VI. 9. 12-14).

145 siue speciem] sinespecie EMs R;Z Rs — 151 recolere et amare] amare, recolere RW; et recolere P — 159 agens] add. amans et EM RW 160 Et] quaeritur P

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

18

^

185

391. Vtrum tres potentiae animae habeant unam libertatem in communi? Solutio in decimo quinto paragrapho capituli dicti (VI. 9. r5). IO. |DE QVAESTIONIBVS DE ENTITATE HOMINIS [VI. 10]

190

19 ^

M 58ra

392. Quaeritur: Anima, quando separata est a corpore, utrum in instanti sit in paradiso aut in inferno? Solutio: Vade ad capitulum de entitate hominis, in cuius primo paragrapho solutionem inuenies figuratam (VI. ro. r). 393. |Quaeritur: Per quem modum anima separata consistit in W 94* loco? Solutio in paragrapho modo dicto (VI. ro. r). 394. Vtrum praedestinatio et liberum arbitrium possint simul esse in eodem subiecto? Solutio in secundo paragrapho capituli modo dicti (VI. ro. 2). 395. Vtrum quilibet homo debeat suam materiam recuperare in die iudicii ? Solutio in tertio paragrapho capituli allegati (VI. ro. 3).

[VII] De quaestionibus de septima distinctione, quae est de caelo I. ET PRIMO

^

15)

20

DE OVAESTIONIBVS

DE ACTV

CAELI

396. Quaeritur: Quid habet primum mouere ? Solutio: Vade ad septimam distinctionem, ad capitulum de actu caeli, in cuius primo paragrapho est solutio figurata (VII. r, r1). 397. Vtrum in caelo sit intrinsecum caelestiare? Solutio in secundo paragrapho capituli modo dicti (VII. 1. 2). 398. Vtrum primum mouere sit de essentia caeli? Solutio in paragrapho modo dicto (VII. r. 2). 399. Quaeritur: Per quem modum primum mouere consistit in motu? Solutio in tertio paragrapho capituli praedicti (VII. r. 3). 400. Quaeritur : Quare caelum habet motum circularem ? Solutio in quarto paragrapho dicti capituli (VII. r. 4). 401. Quaeritur : Qui sunt actus caeli proprii et intrinseci et primitiui ? Solutio in quinto paragrapho capituli modo dicti (VII. 1. 5). 402. Quaeritur: Qui sunt actus caeli secundarii? Solutio in sexto paragrapho capituli dicti (VII. r. 6). 403. Vtrum corpus caeli sit perfectum? Solutio in septimo paragrapho dicti capituli (VII. 1. 7). 404. Vtrum caelum | causet in homine artem mechanicam ? Solutio in octauo paragrapho dicti capituli (VII. r. 8).

5 septimam — capitulum] oz. RW'; distinctionem, quae est de caelo, ad articulum E

M

$8rb

186 120. DE ASCENSV ET DESCENSV

2 ^

INTELLECTVS

405. Vtrum caelum actum habeat in anima rationali ? Solutio in paragrapho modo dicto (VII. r. 8). 406. Quaeritur :Cum quo caelum seruitium facit Deo ? Solutio in nono paragrapho dicti capituli (VII. r. 9). 407. Quaeritur : Per quem modum homo peccator est in magna culpa ? Solutio in decimo paragrapho dicti capituli (VII. r. 1o).

2. DE QVAESTIONIBVS DE PASSIONE CAELI [VII. 2] 30

55

40

408. Quaeritur: Vtrum in caelo sit prima mobilitas? Solutio: Vade ad capitulum de passione caeli, in cuius primo paragrapho est solutio figurata (VII. 2. 1). 409. Quaeritur: Quae sunt intrinsecae passiones | caeli ?Solutio in paragrapho modo dicto et in secundo capituli allegati (VII. 2. 1gj: ;410. Quaeritur : Quae sunt extrinsecae passiones caeli ? Solutio in secundo paragrapho modo dicto (VII. 2. 2). 41I. Vtrum caelum causet in inferioribus uocales et consonantes ? Solutio in tertio paragrapho dicti capituli (VII. 2. 3). 412. Vtrum caelum causet in homine passiones animae ? Solutio in quarto paragrapho dicti capituli (VII. 2. 4).

R 52vb

3. DE QVAESTIONIBVS DE ACTIONE CAELI [VII. 3] 413. Quaeritur: Qui sunt actiones caeli? Solutio: Vade ad capitulum de actione caeli, in cuius primo paragrapho est solutio 4 ^ figurata (VII. 3. r). 414. Vtrum in caelo sit propria motiuitas ? Solutio in paragrapho modo dicto (VII. 3. 1). 415. Quaeritur: Quae sunt signa caeli? Solutio in secundo paragrapho dicti capituli (VII. 3. 2). $0 416. Quaeritur :Quae sunt actiones signorum et pla|netarum? W 94h Solutio in | secundo paragrapho dicti capituli, et discurre per E 358or8 paragraphos usque ad uigesimum paragraphum, et in illis inuenies, quod quaeris (VII. 3. 2-20). 417. Vtrum intellectus faciat scientiam, aut opinionem tantum de illis, quae dicta sunt? Solutio in uigesimo primo paragrapho dicti capituli (VII. 3. 21). 418. Quaeritur: Quare planetae sunt sic assituati? Solutio in uigesimo secundo, uigesimo tertio, uigesimo quarto paragraphis dicti capituli (VII. 3. 22-25).

33 sunt] sint P 39 tertio paragrapho] quarto M; quarto paragrapho DESEE 41 quarto] «cosiei; quintt PEMRW 46 propria] prima EMRW Sisecundo]cerr. ex tertio M; tertio PRW';om.E ^ 55uigesimo primo] coniec;; uigesimo P EM RW — 57 in] a4d. uigesimo primo P EM RW

120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

187

419. Quaeritur: Quare planetae dicuntur errantes? Solutio in uigesimo sexto paragrapho dicti capituli (VII. 3. 26). 420. Vtrum sphaerae planetarum sint corpora sphaerica aut concaua ? Solutio in uigesimo septimo paragrapho dicti capituli (VIL. 3525). 421. Quaeritur: Quare planetae habent maiorem uirtutem 6 ^ ascendendo quam descendepdo ? Solutio in uigesimo octauo paragrapho dicti capituli (VII. 3. 28). 422. Quaeritur : Quis istorum, scilicet Arietis et Saturni insimul coniunctorum | habeat maiorem actionem supra natum in illa 79 constellatione ? Solutio in uigesimo nono paragrapho dicti capituli (VII. 3. 29). 423. Quaeritur : Si ita sit, quod Iupiter cum istis sit coniunctus, quis istorum trium est fortior in natiuitate pueri? Solutio in trigesimo paragrapho dicti capituli (VII. 3. 30). 424. Vtrum constellatio faciat ad bonitatem moralem ? Solutio 75 in trigesimo primo paragrapho capituli dicti (VII. 3. 31). 425. Quaeritur : Quae est causa quattuor temporum ? Solutio in trigesimo secundo paragrapho dicti capituli (VII. 3. 32). 426. Quaeritur: Quo modo fiunt impressiones in aere? Solutio 8o in trigesimo tertio paragrapho capituli dicti (VII. 3. 33).

6o

4. DE QVAESTIONIBVS DE NATVRA CAELI [VII. 4]

427. Quaeritur : Quae est natura caeli ? Solutio: Vade ad capituIum de natura caeli, in cuius principio est solutio figurata (VII. 4. Princ.). 428. Vtrum in caelo sit naturalis bonitas et intrinseca, et 85 magnitudo, et sic de aliis principiis Artis generalis ? Solutio: Vade ad primum paragraphum dicti capituli, et discurrere per omnes paragraphos usque ad finem istius capituli, et ibidem inuenies solutionem tuae quaestionis (VII. 4. 1-19). 429. Vtrum naturalis bonitas caeli causet bonitates inferiores, 90 et sic de magnitudine, etc.? Solutio in paragraphis modo dictis (VII. 4. 1-19).

62sint]sunt P —— 63 uigesimo septimo] conieci ; uigesimo sexto P E M RI! 70 uigesimo 66 uigesimo octauo] conieci; uigesimo septimo P EM RW RW — 74 73 est] sit P; oy. nono] cozieci; uigesimo octauo PEMRW 76 trigesimo primo] trigesimo] conieci; uigesimo nono P E.M; os. RW conieci; trigesimo P E.M RW — 78 trigesimo secundo] conieci ;trigesimo primo 80 trigesimo tertio] conieci; trigesimo secundo P EM RW PEMRW

M

98v?

188 120. DE ASCENSV ET DESCENSV

INTELLECTVS

5. DE QVAESTIONIBVS DE SVBSTANTIA ET ACCIDENTE CAELI [VII. 5] 95

IOO

430. Quaeritur : Quot modis substantiae sunt in caelo ? Solutio: Vade ad capitulum de substantia et accidente caeli, in cuius primo paragrapho est solutio figurata (VII, 5. r1). 431. Vtrum in caelo sint decem praedicamenta primitiue respectu inferiorum? Solutio | in paragrapho secundo dicti capituli R$ (VibIs.st2) 432. Vtrum caelum cum sua quantitate causet quantitates inferiores,

et sic de sua qualitate

et relatione,

et sic de aliis

praedicamentis ? Solutio in paragrapho secundo, tertio, quarto, quinto, sexto, septimo, octauo dicti capituli (VII. 5. 2-8). IO j 433. Vtrum tempus caeli sit per motum mensuratum ? |Solutio W 95? in septimo paragrapho dicti capituli (VII. 5. 7). 434. Vtrum octaua sphaera moueatur |in instanti ? Solutio: Vbi M 58vb statim dixi (VII. 5. 7). 435. Vtrum caelum sit in loco? Solutio in octauo paragrapho o dicti capituli (VII. 5. 8). 436. Vtrum caelum sit mobile extra suum locum, et mobile extra suam mobilitatem ? Solutio in paragrapho modo dicto (VII. 5. 8). 437. Vtrum in caelo sit quantitas continua de Ariete usque ad Dr j Libram ? Solutio in nono et decimo paragraphis capituli allegati (VII. 5. 9-10). 438. Vtrum sphaerae elementorum sint de essentia caeli ? Solutio in undecimo paragrapho dicti capituli (VII. 5. 1r).

12 o

I2

^

6. DE QVAESTIONIBVS DE SIMPLICITATE ET COMPOSITIONE CAELI (VII. 6]

439. Quaeritur : Quot modis in caelo sunt compositiones ? Solutio: Vade ad capitulum de simplicitate et compositione caeli, in cuius primo paragrapho est solutio figurata (VII. 6. 1). 440. Vtrum mundus sit compositus ex generali forma et generali materia ? Solutio in eodem paragrapho dicti capituli (VII. 6. r). 441. Vtrum bonitas mundi sit simplex aut composita ? Solutio in secundo paragrapho dicti capituli (VII. 6. 2).

99 secundo] conzeci; primo P E M;allegato RW —— 112dicto] P ; z4d. Vtrum caelum sit diuisibile in duas partes. Solutio: Ibidem E M RW; cf. q. nr. 44 (VII.7.4) | 125eodem] conieci ;secundo P E M;tertio RW. — 127 secundo— capituli] zozzec;; paragrapho modo dicto P E M; paragrapho allegato RW

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

189

7. DE QVAESTIONIBVS DE INDIVIDVITATE CAELI [VII. 7] 130

15

^

140

442. Quaeritur: Vtrum stellae fixae in specie sint eaedem? Solutio: Vade ad capitulum de indiuiduitate caeli, in cuius primo paragrapho est solutio figurata (VII. 7. 1). 443. Quaeritur: Quare indiuidua caeli non conueniunt in specie? Solutio in secundo paragrapho dicti capituli (VII. 7. 2). 444. Vtrum sol sit sua species? Solutio in tertio paragrapho dicti capituli (VII. 7. 3). 445. Vtrum caelum sit diuisibile? Solutio in quarto paragrapho dicti capituli (VII. 7. 4). 446. Vtrum motus caeli debeat cessare? Solutio in quinto paragrapho dicti capituli (VII. 7. 5). 447. Vtrum Deus moueat caelum ad per se mouendum ? Solutio in sexto paragrapho dicti capituli (VII. 7. 6). 8. DE QVAESTIONIBVS DE SPECIE CAELI [VII. 8] 448. Quaeritur: Vtrum medium, quod est inter Saturnum et Iouem,

sit species,

et sic de aliis mediis?

Solutio:

Vade

ad

145 capitulum de specie caeli, in cuius primo paragrapho est solutio

figurata (VII. 8. r). 449. Quaeritur: Per quae media influentiae superiores descendunt ad inferiora ? Solutio in paragrapho modo dicto (VII. 8. 1). 450. | Vtrum influentiae, quae descendunt inferius, refluant E 58orb 150 superius ? Solutio in secundo paragrapho dicti capituli (VII. 8. 2.). 451. Vtrum sphaerae elementorum sint assituatae sicut sphaerae planetarum? Solutio in tertio paragrapho dicti capituli (VII. 8. 3). 452. Quaeritur: Per quem modum luna posset influere uirtutem in aquam, posito quod ignis esset simplex et solus in sua sphaera ? 155 Solutio in paragrapho modo dicto (VII. 8. 3). 59r? 453. || Vtrum sol hauriat aquam a partibus antipodalibus et RM 531b eleuet usque ad nos. Solutio in paragrapho statim dicto (VII. 8. 3). 9. DE QVAESTIONIBVS DE GENERE CAELI [VII. 9]

160

454. Quaeritur: Vtrum motus caeli sit generalior aliis motibus ? Solutio: Vade ad capitulum de generalitate caeli, in cuius primo paragrapho est solutio figurata (VII. 9. r1). 455. Posito quod caelum non moueat se ipsum, quaeritur: | W 95v Vtrum suus motus posset esse generalis et naturalis? Solutio in paragrapho modo dicto (VII. 9. r1).

136 caelum] sol EM W'; oz. P — diuisibile] R ; diuisibilis E M W'; oz. P 144 mediis] o». P ^ 158 de genere] generis $ R ; de generalitate U X» M; generalitatis BF L H; om. K

190 120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS 456. Quaeritur: Quare imaginatio non potest imaginari totam caeli sphaeram. Solutio: Vbi dixi (VII. 9. 1). 457. Vtrum in caelo sit motiuitas ita magna et uirtuosa sicut mobilitas ? Solutio in secundo et tertio paragrapho dicti capituli (VII. 9. 2-3). 170

Ll ms ^

I0. DE QVAESTIONIBVS DE ENTITATE CAELI [VII. 1o] 458. Quaeritur: Vtrum intellectus essentiam caeli attingere possit? Solutio: Vade ad capitulum de entitate caeli, in cuius primo paragrapho est solutio figurata (VII. 1o. r). 459. Vtrum caelum sit nouum aut aeternum ? Solutio: Vade ad capitulum de probatione nouitatis caeli, ubi inuenies quinque rationes, quibus caelum probatur esse nouum (VII. rr., Cap. de probatione nouitatis caeli).

[VIII] De quaestionibus de octaua distinctione,

quae est de angelo

I. ET PRIMO DE QVAESTIONIBVS DE ACTV ANGELI [VIII. 1]

^

460. Quaeritur: Quid est angelus? Solutio: Vade ad octauam distinctionem huius libri ad capitulum de actu angeli, et in primo paragrapho est solutio figurata (VIII. r. r). 461. Vtrum in angelo sit uelle, recolere et intelligere ? Solutio in secundo paragrapho dicti capituli (VIII. r. 2). 462. Quaeritur: Quot modis angelus habeat actus? Solutio in paragrapho modo dicto (VIII. r. 2). 463. Vtrum in angelo sit bonificare innatum? Solutio in tertio paragrapho dicti capituli (VIII. r. 3). 464. Vtrum angelus acquirat meritum ? Solutio in quarto paragrapho dicti capituli (VIII. r. 4). 465. Quaeritur: Quare angelus acquirit uirtutes? Solutio in paragrapho modo dicto (VIII. r. 4). 2. DE QVAESTIONIBVS DE PASSIONE ANGELI [VIII. 2]

20

466. Quaeritur: Quae sunt angeli'passiones innatae? Solutio: Vade ad capitulum |de passione angeli, in cuius primo paragrapho est solutio figurata (VIII. 2. r). 467. Quaeritur: Vbi angelus intelligit? Solutio in secundo paragrapho dicti capituli (VIII. 2. 2).

7sit] sint

M

13/14 Vtrum angelus — capituli] oz. P X

M

59rb

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

IQI

468. Quaeritur: Quae sunt in angelo passiones acquisitae? Solutio in paragrapho tertio dicti capituli (VIII. 2. 3). 25

30

55

3. DE QVAESTIONIBVS DE ACTIONE ANGELI [VIII. 5]

469. Quaeritur: Quae sunt angeli primitiuae actiones et quae secundariae et quae tertiae? Solutio: Vade ad capitulum de actione angeli, in cuius primo paragrapho est solutio figurata (VII. 35. r). 470. Cum angelus non habeat imaginationem nec sensitiuam, quaeritur: Per quem modum habent in inferioribus actionem ? Solutio in secundo et tertio paragraphis dicti capituli (VIII. 3. 2-3). 471. Vtrum angelus bonus iuuet nos ad meritum acquirendum et angelus malus occasionet nos ad peccatum impetrandum. | R Solutio in paragrapho modo dicto (VIII. 3. 3). 4. DE QVAESTIONIBVS DE NATVRA ANGELI [VIII. 4]

$5"

W 962

472. Quaeritur: Per quem modum intellectus de natura angeli facit scientiam ? Solutio: Vade ad capitulum de natura angeli, et in principio est solutio figurata (VIII. 4. Princ.). 40 473. Vtrum in angelo sit differentia naturalis à Solutio in primo paragrapho dicti capituli (VIII. 4. r). 474. Vtrum in angelo sit innata concordantia? Solutio in secundo paragrapho dicti capituli (VIII. 4. 2). 475. |Vtrum in angelo sint innata principium, medium et finis ? E 380V8 45 Solutio in tertio paragrapho dicti capituli (VIII. 4. 3). 476. Vtrum in angelo sit naturalis maioritas, aequalitas et minoritas ? Solutio in quarto paragrapho dicti capituli (VIII. 4. 4). 477. Quaeritur: Cum quo angelus agit in istis inferioribus? Solutio in quinto paragrapho dicti capituli (VIII. 4. 5). 478. Vtrum angelus malus habeat bonam naturam? Solutio in $o sexto paragrapho dicti capituli (VIII. 4. 6). 479. Quaeritur: Per quem modum angelus malignus habet in sua natura proprias passiones ? Solutio in paragrapho modo dicto (VIETD 1a c5).

5. DE QVAESTIONIBVS DE SVBSTANTIA ET ACCIDENTE ANGELI [VIII. 5] 480. Quaeritur: Vtrum angelus sit substantia? Solutio: Vade

30 angelus — habeat] angeli non habent P — 34 peccatum impetrandum] peccatum perpetrandum L Q; peccatum in peccandum Y K.$; peccatum T; peccandum

P E Mi Mas R.LZ RaU

49 capituli] 447. Quaestio:

angelus habet naturam. Solutio in sexto paragrapho H.$ RW angelus — capituli] o». H.$ RW

Cum

quo

— 50/51 Vtrum

192 120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

6o

ad capitulum de substantia et accidente angeli, in cuius primo paragrapho est solutio figurata (VIII. 5. r). 481. Vtrum in angelo memoria, intellectus et uoluntas sint res substantiales ? Solutio: Vbi modo dixi (VIII. 5. 1).

482. Vtrum angelus |sit quantus, et per quem modum ? Solutio in secundo paragrapho dicti capituli (VIII. 5. 2). 483. Quaeritur: Per quem modum angelus est qualis ? Solutio in 6 - tertio paragrapho dicti capituli (VIII. 5. 3). 484. Vtrum in angelo sint relationes reales? Solutio in quarto paragrapho dicti capituli (VIII. 5. 4). 485. Quaeritur : Quae sunt actiones et passiones substantiales et accidentales in angelo ? Solutio in quinto paragrapho dicti capituli

M b Qva

7o (VIII. 5. 5).

486. Quaeritur: Quo habitu angelus bonus est habituatus, et sic de angelo malo ? Solutio in sexto paragrapho dicti capituli (VILI. 5. 6). 75

8o

487. Quaeritur: Quo modo angelus habeat situm? Solutio in septimo paragrapho dicti capituli (VIII. 5. 7). 488. Quaeritur: Per quem modum angelus est in tempore? Solutio in octauo paragrapho dicti capituli (VIII. 5. 8). 489. Vtrum angelus, quando mutat se ab uno loco ad alium, sit in motu successiue ? Solutio in eodem octauo paragrapho (VIII. 5. 8). 490. Quaeritur: Cum quo angelus est in loco? Solutio in nono paragrapho dicti capituli (VIII. 5. 9). 6. DE QVAESTIONIBVS DE SIMPLICITATE

ET COMPOSITIONE ANGELI [VIII. 6] 491. Quaeritur: Vtrum angelus habeat actus simpliciores quam homo ? Solutio: Vade ad capitulum de simplicitate et compositione angeli, in cuius principio est solutio figurata (VIII. 6. Princ.). 492. Vtrum in angelo sit bonitas substantialis ? Solutio in primo paragrapho dicti capituli (VIII. 6. 1). 90 493. Vtrumin angelo sit forma simplex et composita ? Solutio in secundo paragrapho dicti capituli (VIII. 6. 2). 494. Vtrum in angelo sit simplex passio? Solutio in tertio paragrapho dicti capituli (VIII. 6. 3). 495. Vtrum in | angelo sint actus simplices ? Solutio in quarto 95 paragrapho dicti capituli (VIII. 6. 4). 496. Quaeritur: Ex quo est compositio in angelo? Solutio in quinto paragrapho dicti capituli (VIII. 6. 5). 497. Quis est actus compositus in angelo? Solutio in sexto paragrapho dicti capituli (VIII. 6. 6). 85

78/79 Vtrum angelus — paragrapho] o».

P M RIF.

R

EQ

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS 100

193

498. | Vtrum bonitas angeli sit composita ? Solutio in septimo W 96^ paragrapho dicti capituli (VIII. 6. 7). 7. DE QVAESTIONIBVS DE INDIVIDVITATE ANGELI [VIII. 7]

499. Quaeritur: Vtrum angelus sit indiuiduum ? Solutio: Vade ad capitulum de indiuigduitate angeli, in cuius primo paragrapho IO V^ solutio est figurata (VIII. 7. 1). 500. Quaeritur : Quare unus angelus non generat alium ? Solutio in secundo paragrapho et tertio dicti capituli (VIII. 7. 2-3). 501. Vtrum plures angeli sub eadem specie sint contenti? Solutio in quarto paragrapho dicti capituli (VIII. 7. 4). IIO

8. DE QVAESTIONIBVS DE SPECIE ANGELI [VIII. 8]

502. Quaeritur : Quare unus angelus non potest alium generare ? Solutio: Vade ad capitulum | de specie angeli, in cuius primo M 59v^ paragrapho est solutio figurata (VIII. 8. 1). 503. Quaeritur : Quo modo angeli differunt in specie ? Solutio in I15 secundo paragrapho dicti capituli (VIII. 8. 2). 504. Vtrum unus angelus cum speciebus innatis sit creatus? Solutio in tertio paragrapho dicti capituli (VIIT[. 8. 3). 505. Vtrum species, cum qua angelus attingit elementale, sit de essentia elementi? Solutio in quarto paragrapho dicti capituli 120 (VIII. 8. 4). 506. Vtrum remaneant species in angelo semper actu, quas acquirit successiue ? Solutio in quinto paragrapho dicti capituli (VIII. 8. 5). 9. | DE QVAESTIONIBVS DE GENERE ANGELI [VIII. 9] 507. Quaeritur: Vtrum plures angeli sint sub eodem genere? Solutio: Vade ad capitulum de genere angeli, in cuius primo paragrapho est solutio figurata (VIII. 9. 1). 508. Vtrum in angelo sit bonitas generalis ? Solutio in secundo paragrapho dicti capituli (VIII. 9. 2). 509. Vtrum in quolibet angelo sit forma generalis, et sic de 130 materia ? Solutio in tertio paragrapho dicti capituli (VIII. 9. 5). 510. Vtrum in angelo intelligere sit actus generalis ? Solutio in tertio paragrapho et quarto dicti capituli (VIII. 9. 3-4). 511. Vtrum angelus attingat in eodem nunc plura obiecta 155 simul? Solutio in quarto paragrapho modo dicto (VIII. 9. 4). 125

122 intelligere] oy.

BY MQ

E 358ovb

I94 r20. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS ro. DE QVAESTIONIBVS DE ENTITATE ANGELI [VIII. 10]

140

512. Quaeritur: Vtrum intellectus hominis attingat essentiam angeli ?Solutio: | Vade ad capitulum de entitate angeli, in cuius primo paragrapho est solutio figurata (VIII. ro. r). 513. Vtrum angeli sint? Solutio: Vade ad capitulum de probatione angeli, in quo inuenies quinque rationes, quibus probatur, quod angeli sunt (VIII. 11. De probatione esse angeli).

Des. Y

[IX] De quaestionibus de nona distinctione, quae est de Deo

I. ET PRIMO DE QVAESTIONIBVS DE ACTV DkEt [IX. 1]

^

IO

20

514. Quaeritur: Per quem modum intellectus posset habere notitiam de actibus Dei intrinsecis? Solutio: Vade ad nonam distinctionem huius libri, ad capitulum de actu Dei, in cuius primo paragrapho est solutio figurata (IX. r. 1). 515. Quaeritur: Qui sunt actus in essentia diuina | primitiui? R 547^ Solutio in paragrapho modo dicto (IX. r. r). 516. Quaeritur : Qui sunt illi actus, | qui causant actus inferio- M Gor? res ? Solutio: Vbi modo dixi (IX. r. r). 517.| Quaeritur: Per quem modum actus Dei sunt ueri et W 978 reales ? Solutio in secundo et tertio paragraphis dicti capituli (IX. I. 2-3). 518. Quaeritur: Qui sunt actus in Deo immediati? Solutio in tertio paragrapho capituli dicti modo (IX. r. 3). 519. Vtrum actus diuini sint necessarii? Solutio in quarto paragrapho dicti capituli (IX. 1. 4). 520. Quaeritur: Per quem modum probatur, quod in Deo sunt actus intrinseci et necessarii ? Solutio in quinto paragrapho dicti capituli (IX. r. 5). 521. Quaeritur: Qui sunt actus Dei extrinseci (IX. r. 6)? 2. DE QVAESTIONIBVS DE PASSIONE Dki [IX. 2]

25

522. Quaeritur : Quae sunt passiones Dei intrinsecae et extrinsecae ? Solutio: Vade ad capitulum de passione Dei, in cuius primo paragrapho est solutio figurata (IX. 2. 1). 523. Vtrum intellectus possit facere scientiam de passionibus et actionibus Dei? Solutio in paragrapho modo dicto (IX. 2. r1).

4posset]possit PI, — 15/16 Quaeritur: Qui sunt — modo] 7t zarg. M ; oz. PBUFQ X 20 intrinseci] extrinseci 5 RW; oz. P

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS 30

195

524. Vtrum passiones Dei dependeant a materia? Et: Vtrum dicant dispositiones et accidentia ?Solutio in secundo paragrapho dicti capituli (IX. 2. 2). 525. Quaeritur: Quae sunt Dei passiones extrinsecae ? Solutio in tertio paragrapho, quarto et quinto dicti capituli (IX. 2. 3-5).

3. DE QVAESTJONIBVS DE ACTIONE DkEt [IX. 3] 526. Quaeritur: Quae sunt Dei actiones intrinsecae? Solutio: Vade ad capitulum de actione Dei, in cuius primo paragrapho est solutio figurata (IX. 3. 1). 527. Vtrum in Deo sint tres res reales distinctae? Solutio in secundo paragrapho dicti capituli (IX. 3. 2). 40 528. Quaeritur: Per quem modum Saraceni sunt decepti, negando beatissimam trinitatem ? Solutio in tertio paragrapho dicti capituli (IX. 3. 3). 529. Quaeritur : Per quem modum intellectus cognoscit, quod in Deo sunt tres personales res, considerando actum uoluntatis? 4 —- Solutio in quarto paragrapho dicti capituli (IX. 3. 4). 530. Vtrum diuina bonitas sit actiua, et sic de aliis dignitatibus Dei? Solutio in quinto paragrapho dicti capituli (IX. 3. 5). 531. Vtrum diuina bonitas posset habere naturam, posito quod ipsa non sit naturalis bonificatio ? Solutio: Vbi modo dixi (IX. 3. 55

5).

532. Vtrum in Deo personae differant essentialiter ? Solutio in sexto paragrapho dicti capituli (IX. 3. 6). 4. DE QVAESTIONIBVS DE NATVRA Dki [IX. 4] 533. |Quaeritur: Vtrum Deus habeat naturam ? Solutio: Vade E 38178 ad capitulum | de natura Dei, in cuius primo paragrapho est M 6orb solutio figurata (IX. 4. r1). 534. Vtrum in diuina natura sint actus, passiones et actiones, et hoc necessario? | Solutio in secundo paragrapho capituli dicti R 541b (LXi45:52): 535. Vtrum in Deo sit distinctio naturalis? Solutio in tertio 6o paragrapho dicti capituli (IX. 4. 3). 536. Vtrum in Deo sit dare naturale medium ? Solutio in quinto paragrapho dicti capituli (IX. 4. 5). 537. Quaeritur: Per quem modum intellectus in Deo cognoscit esse beatissimam trinitatem ? Solutio in sexto paragrapho dicti 65 capituli (IX. 4. 6). 538. |Vtrum diuina trinitas sit in diuina unitate, bonitate etc. ? W o7 Et : Vtrum possint habere naturam sine diuina trinitate? Solutio

40 decepti] zd. in P RW/

48 posset] possit P — 65 esse] oy. PM RW

I96 r20. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS in septimo, octauo, nono, decimo et undecimo paragraphis dicti 7o capituli (IX. 4. 7-11).

539. Vtrum natura diuina ratione trinitatis sit diuisa ? Solutio in duodecimo paragrapho dicti capituli (IX. 4. 12). 540. Quaeritur: Qua ratione in natura diuina una persona dicitur Pater, alia Filius et alia Spiritus sanctus ? Solutio in decimo 75 tertio paragrapho capituli dicti (IX. 4. 13). 541. Quaeritur: Quare in essentia diuina sunt tres personae et non plures neque pauciores ? Solutio in decimo quarto paragrapho dicti capituli (IX. 4. 14). 542. Quaeritur: In quo numero maxime consistit aequalitas? 8o Solutio in decimo quinto paragrapho dicti capituli (IX. 4. 15). 5. DE QVAESTIONIBVS DE SVBSTANTIA DkEi [IX. 5] 543. Quaeritur: Vtrum substantia Dei sit a substantiis inferioribus separata ? Solutio: Vade ad capitulum de substantia Dei, in cuius primo paragrapho est solutio figurata (IX. 5. 1). 544. Vtrum substantia Dei sit a substantia communi, quae est 85 in anima, separata, et a substantiis, quae sunt compositae ex materia et forma ? Solutio in secundo et tertio paragraphis dicti capituli (IX. 5. 2-3). 545. Vtrum in Deo sint plures substantiae aut una ? Solutio in quarto paragrapho dicti capituli (IX. 5. 4). 546. Vtrum Dei rationes sint entia substantialia? Solutio in quinto paragrapho dicti capituli (IX. 5. 5). 547. Vtrum substantia Dei sit infinita et immensa ? Solutio in sexto paragrapho dicti capituli (IX. 5. 6). 548. Vtrum in Deo tempus et nouitas cadere possint ? Solutio in 95 septimo paragrapho dicti capituli (IX. 5. 7).

6. DE QVAESTIONIBVS DE SIMPLICITATE Dki [IX. 6] 549. Quaeritur: Vtrum Deus distet a compositione infinite et aeterne ? Solutio: Vade ad capitulum de simplicitate Dei, in cuius IOO primo paragrapho solutio est figurata (IX. 6. r). 550. Vtrum Deus posset distare | infinite et aeterne a compositione, posito quod in diuina bonitate non sit bonificare, et in diuina uoluntate non sit uelle? Solutio in secundo paragrapho dicti capituli (IX. 6. 2). 10j 551. Vtrum personae diuinae sint compositae ? Solutio in secundo paragrapho dicti capituli (IX. 6. 2).

82a substantiis] a substantiain M ^ 92 capituli] a7. Quaeritur : Per quem modum quaelibet diuina persona sit actiua. Solutio in secundo paragrapho modo dicto F —— 95 possint] possit P; oz. RW — 101 posset] possit F LL RW 103/104 in secundo — capituli] cozec;; ubi dixi P EM RW

M 6ov8

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

IIO

197

552. Vtrum debeamus habere tantum desiderium ad cognoscendum diuinam simplicitatem sicut diuinam bonitatem ? Solutio in paragrapho modo dicto (IX. 6. 2). 553. Vtrum Deus compositus sit ex personis diuinis ? Solutio in tertio paragrapho dicti capituli (IX. 6. 3).

7. DE QVAESTIONIBVS DE DIVINIS PERSONIS [IX. 7] 554. Quaeritur: Per quem modum | diuinae personae inuestigantur ? Solutio: Vade ad capitulum de diuinis personis, in II5 cuius principio est solutio figurata (IX. 7. Princ.). 555. Quaeritur : Per quem modum diuinae personae sunt personae? Solutio in primo paragrapho dicti capituli (IX. 7. r1). 556. Vtrum diuina unitas aliquo modo sit actiua? Solutio in secundo paragrapho modo dicto (IX. 7. 2). 120 557. |Vtrum diuina bonitas, etc., aliquo modo sit actiua? Solutio in tertio paragrapho dicti capituli (IX. 7. 3). 558. Vtrum in diuina magnitudine sint infiniens, infinitus et infinire? Solutio in quarto paragrapho dicti capituli (IX. 7. 4). 559. Vtrum aeternitas Dei sit actiua aliquo modo? Solutio in 125 quinto paragrapho dicti capituli (IX. 7. 5). 8. DE QVAESTIONIBVS

R

$4v&

W 982

DE PROBATIONE,

QVOD IN DEO NON EST SPECIES [IX. 8]

560. Quaeritur: Vtrum in Deo sit species? Et: Vtrum omnia cognoscat in se ipso ? Solutio: Vade ad capitulum de probatione, 130 quod in Deo non est species, |in cuius primo paragrapho est solutio E 3817b figurata (IX. 8. r). 561. Vtrum Deus sine proprio intelligibili posset se intelligere et omnia ? Solutio in tertio paragrapho dicti capituli (IX. 8. 3). 562. Vtrum teneamur desiderare Deum intelligere super omnia? Solutio: Vbi modo dixi (IX. 8. 3). 563. Quaeritur: Vtrum Deus intelligit omnia? Et: Vbi intelligibilia facit intellecta? Et: Vtrum posset sine intelligibili intelligere ? Solutio in tertio et quarto paragraphis huius capituli (IX. 8. 3-4). 564. Vtrum in diuina uoluntate, etc. sint species? Solutio in 140 quinto paragrapho dicti capituli (IX. 8. 5).

122sint] ait

PFL. RW.

128sit]sint

K TH$ R;suntlW/;estMX . 136

Vtrum] Vbi MRW 138 in tertio — capituli] cozeci ;paragrapho modo dicto P M; in quarto paragrapho RW ; in paragrapho quarto capituli modo dicti L; ibidem E

198 120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS 9.| DE QVAESTIONIBVS DE PROPRIETATIBVS Dki [IX. 9]

M 6ovb

565. Quaeritur: Vtrum Dei essentia sit communis? Solutio: Vade ad capitulum de proprietatibus et communitatibus Dei, et in 14 ^ primo paragrapho est solutio figurata (IX. 9. r1). 566. Quaeritur: Per quem modum diuina bonitas est communis et propria ? Solutio in secundo paragrapho dicti capituli (IX. 9. 2). 567. Vtrum diuina bonitas sine communitatibus et proprietatibus esset diffusiua ? Solutio: Vbi modo dixi (IX. 9. 2). 568. Vtrum diuina bonitas esset otiosa sine communitatibus et 150 proprietatibus ? Solutio: Vbi statim dixi (IX. 9. 2). 569. Vtrum inter Patrem et Filium sit communitas, et sic de Spiritu sancto ? Solutio in tertio paragrapho dicti capituli (IX. 9. 3). 570. Vtrum in diuino intellectu proprietates et communitates 1j I sint ita intelligibiles, sicut sunt in diuina uoluntate amabiles ? Solutio in quarto paragrapho dicti capituli (IX. 9. 4). 571. Quaeritur: Per quem modum generare et spirare sunt actus communes in diuinis? Solutio in quarto paragrapho dicti capituli (IX. 9. 4). 160 572. Quaeritur: Per quem modum est inter Patrem et Filium amatiuitas, actiuitas, etc.? Solutio in quinto paragrapho dicti capituli (IX. 9. 5). 573. Quaeritur: Per quem modum in essentia Dei sint actus communes ? Solutio in sexto paragrapho dicti capituli (IX. 9. 6). 165 574. Vtrum actus diuini sint ita generale obiectum nostri intellectus, sicut uoluntatis? Solutio: Vbi modo dixi (IX. 9. 6). 575. |Quaeritur: Quare bonitas, magnitudo, etc., in Deo dicuntur R 54^ rationes ? Solutio in septimo paragrapho dicti capituli (IX. 9. 7). 576. Vtrum diuina bonitas sit communis aliis rationibus, et e 170 conuerso? Solutio in octauo paragrapho dicti capituli (IX. 9. 8). 577. Vtrum praedictae rationes possent esse sine acti|one, W 98b passione, differentia, concordantia,

etc? Solutio in nono para-

grapho dicti capituli (IX. 9. 9).

IO. DE QVAESTIONIBVS DE ENTITATE Dkt [IX. ro]

180

578. Quaeritur: Quid est Deus ? Solutio: Vade ad capitulum de entitate Dei, in cuius primo Jes cui ne est solutio figurata (IX:-40. I). 579. Vtrum Deus sit ens necessarium ? Solutio: Vbi modo dixi (ULXSWOUIE 580. Vtrum in uia habere possimus notitiam de essentia diuina | bono modo ? Solutio in secundo paragrapho dicti capituli (IX. ro. 2).

156 in quarto — capituli] conieci ; ubi statim dixi P E M; q. 771 anteq. j70: M; quaestionem om. RW — 167 Quare] Vtrum E dicuntur] dicantur E

M 6178

120. DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS

I99

581. Vtrum de Deo possemus tantum intelligere, quantum credere ? Solutio in tertio paragrapho dicti capituli (IX. ro. 3). 185 582. Vtrum Deus sit ? Solutio: Vade ad capitulum de probatione Dei, in quo inuenies quinque rationes, quibus probamus Deum esse. (IX. ro. Cap: Quod Deus sit). 583. Vtrum sit diuina trinitas ? Solutio: Vade ad capitulum de probatione diuinae trinitatis, et ibidem inuenies hoc, quod quaeris 190 (IX. 1o. Cap: Quod sit diuina trinitas). 584. Vtrum sit diuina incarnatio? Solutio: Vade ad capitulum de probatione diuinae incarnationis, in quo ponimus quinque rationes probantes diuinam incarnationem. Ad laudem et honorem beatissimae trinitatis finiuit Raimundus BE» istum librum in Monte Pessulano in mense Martii anno 1304 incarnationis Domini nostri Iesu Christi. Istum enim librum commendamus in custodia diuinae et beatissimae trinitatis.

De magno pelago non potest exire homo sine magno desiderio et labore.

183 possemus] possimus F L.Q W'; possumus PUH.$R — 193incarnationem] rationem Q ; ad4. De fine libri 5 ; 247. De fine huius libri B K R ; a24. Finis Z Re; add. Explicit. Deo laus W ; 242. Laus Deo T ; 242. Iste liber est Iohannis to'

(2) bacha(laurei) in artibus in bachal(?) F ^ 191/193 Solutio — incarnationem] Vade ad capitulum de incarnatione R; 186/193 quibus probamus — incarnationem] oz.» 197custodia] custodiam RW . 194/197 Ad laudem trinitatis] ozz. E R1 Z Ra T; add. Amen H R ; add. Amen. Laus Deo 5 ; add. Amen.

Iesus Maria Iosephus. Iesus W'; 244. Iesus Maria 1304. Deo gratias Q'; add. Finito libro sit laus Christus benedicat. Amen K; «47. Explicit f. quaestiones super Librum de ascensu et descensu

L.; 242. Deo gratias Q ; 244. gloria Christo. Amen. Iesus 381r (Electorii). Expliciunt intellectus M; ;Ad laudem ...

Christi, in cuius custodia hunc librum commendat v» M4

mus] commendemus R

197 commenda-

198/199 De magno pelago — labore] P U M; az.

Laudetur lesus Christus nunc et semper et in aeternum. Amen P ; ad. Iesus

Christus U

dur ai eni ih rrr "

"

i

"

AK

Ezt

ae

A

cieeunWbes sé-e dé

na,

d sse

meE bs,

Nr ap cans ipei rer fàsumo deiinadstitsoo: mu^ adt cdbegunebaenmmoo

tsnhe sega stis o

(tius

KE

: Inst

d

HOME Ms pe mad-.z

1

3m SA TO

py SNZÉ

125

Ck

pispa 21) apsee; n

dcswku MON ta

Tae

aibsn jeu

scd

^——^

I2I

LIBER DE DEMONSTRATIONE PER AEOVIPARANTIAM In Monte Pessulano, 1305 III

E

LS

AD LIBRVM DE DEMONSTRATIONE PER AEQVIPARANTIAM PROLEGOMENA Liber de demonstratione per aequiparantiam licet non ita magnus sit ut liber De ascensu et descensu intellectus, momenti et auctoritatis non esse constat. I. DE AVTHENTIA

tamen

minoris

OPERIS

Librum de demonstratione ber aequiparantiam a. Raimundo compositum esse ab omnibus manuscriptis excepto E, confirmatur(!). Nonnullorum manuscriptorum iam tituli Raimundum auctorem esse indicant (?). Praeterea in omnibus clausulis finalibus dicitur: finiwit Raymundus istum librum (3). Quae testimonia bene intuenti apparet hunc librum a Raimundo conscriptum esse. A. De authentia loci Compositus est Liber de demonstratione ber aequiparantiam in Monte Pessulano (5, qua in urbe Raimundus praeter Parisios libentissime et creberrime commoratus est (?). In Monte Pessulano hunc librum finitum esse neque ab ullo manuscripto in dubium uocatur neque a catalogis antiquis, excepto SALZINGER librum Parisiis conscriptum esse dicente (9). B. De authentia temporis Liber de demonstratione per aequiparantiam compositus est "mense Martii anno millesimo trecentesimo quarto', id est anno 1305 hodiernae computationis (*?). Quod a fere omnibus manuscriptis affirmatur (8), excepto codice / (XV), qui compositionis mensem Augustum quidem indicat, annum uero omittit (9). Codex

(1) Cod. E, f. 324v-325t in margine prologum Libri de demonstratione per aequibarantiam continet, cuius textus integer f. 497va-499ra Electorii inuenitur. (2) Exempli gratia M, f. 115r, JA £. 55r, L pg. 158. (3) P f. 99v; N f. 8yva; E f. 49912; M4 f. 1201; Of. 251v; M f. 64tb; Msf. 37315; Af. Gor; R1f. 231va; Rf.72v ; M, f.6v; Maf. 182v; Lpg. 143; If. dra; Z f£. 1421; H f. 231b ; Mg f. 7tb; Raf. 56v; R4f. 3oov; R5 f. 374v; Df. 2ootb; Cf. 29v ; V £. 71vb; B£. 133:b ;Uf. 192£; Raf. 1361; Tf. 100va; Gf. 24v; Kf. 7v ;.$ f. 46r.

(4) (5) (6) (7) (8) (9)

in Monte Pessulano :Cf. manuscripta modo allegata. ROL III, 5-20. MOG I, 57. C£. ROL I, 22 ; Pla I, 5-6 Mensem Martium omittunt Z R; R4 R; DC V. im mense Augusti: Cod. I f. d ra.

204

121. LIB. DE DEMONSTRAT.

PER AEQVIPAR.

A exemplar suum M; male exscribens loco 1304 numerum 132. offert (1). In catalogo a SALZINGER edito compositionis annus 1310 datur (1).

C. Opera Raimundi riora, in hoc libro allegata In Libro de demonstratione per aequiparantiam priorum operum lullianorum commemoratur Ars compendiosa (Compendium Artis generalis), a Raimundo mense Ianuario anni 1299 Parisiis composita (12).

D. Opera Raimundo posteriora, in quibus hoc opus allegatur Liber de demonstratione per aequiparantiam in his genuinis Raimundi operibus posterioribus allegatur, scilicet in : Libro De fine, finito in Monte Pessulano, mense Aprili anni 1305 (13), in Libro de experientia realitatis ipsius Artis generalis, composito in Monte Pessulano, mense Nouembri anni 1308 (!4), et in Efistola Raàmundi ad christiamum, scripta in Monte Pessulano,

mense Nouembri anni 1308 (15).

E. Argumenta interna Librum de demonstratione ber aequiparantiam a. Raimundo reuera compositum esse praeterea confirmatur his argumentis (10) Cod. .A f. Gor. (11) MOG I, 57. (12) Volumus etiam declarare, cum istam inuestigationem faciamus per principia nostrae 7Ar/is generalis (Gl bt ;Av 7o ; CA 34; Pla 92. Ed. Ot., Parisiis

1930, pg. 105-161), quod tria sunt principia consequentia, scilicet concordantia, differentia et aequalitas, quibus mediantibus demonstrabimus per aequiparantiam distinctionem supra dictam. Cf. prologum textus critici a nobis hic editi; pg. 218-219.

(13) Liber etiam de demonstratione, facta per aequiparantiam :Láber de fine. Dist. III, nr. 20, in: Palma de Mallorca, Biblioteca Püblica, 1042 (XIV), f. 841; ed.

Palmae Maioricarum 1665, pg. 111. — ' Lzber de aequiparantia dicitur Ars, eo quia non concludit propter quid, nec per quia, sed per aequalia principia haec concludit. Et dicitur specialis, eo quia a conclusione propter quid et per quia est penitus separata": lLber de fime. Dist. III, nr. 20, in: Palma de Mallorca, Biblioteca Püblica 1042 (XIV), f. 85v. ed. Palmae Maioricarum 1665, pg. 121.

Cf. op. 122, 1288-1291. (14) Tertia Ars dezzonstrationis per aequibarantiam nominatur, et intitulatur tali modo: Deus, cum benedictione tua incipit demonstratio per aequiparantiam. Per artem istam possunt probari res non per superius nec per inferius, sed per aequale: Liber de experientia realitatis ipsius Artis generalis (Gl ed; Av 130; CA 57 ; Pla 155). Dist. VII, pars I, in : Paris, Bibl. Mazarine, cod. 55oo (XIV), f. 59v. — Raimundus hic decem opera enumerat, dicens: "dabimus experientiam literatis, quod z4rs generalis est uera et realis". (15) Dico autem, quod demonstratio habet quattuor species; quarum duas antiqui philosophi, propter eorum infidelitatem, non uiderunt, uidelicet demonstrationem, factam per hypothesim, uel ex dictis siue concessis, et

I21. LIB. DE DEMONSTRAT.

PER AEQVIPAR.

205

internis, nempe operis structura, doctrina, modo loquendi, Rai-

mundi ipsissimam uocem manifestantibus.

F. Catalogi et auctores antiqui Omnes catalogi et auctores antiqui, qui huius libri commemorationem faciunt, a catalogo Electorii usque ad catalogum a PLATZECK editum, hunc librum a Raimundo conscriptum esse unanimiter testantur. Qui sunt : Catalogus Electorii 69 (Pla II, 116) ; Catalogus anni 1466 : Soro, pg. 69; XIMENES, nr. 5: D'ALÓS, pg. 57 ; PROAZA, f. 220v ; VILETA,

nr. 28: D'ALÓS, pg.72 (Vat. lat. 6197 f. 233v) ; DIMAs DE MQGUEL: SOTO, pg. 6r ; Catalogus codicis Ambrosiani, f. 378v : nr. 35; ARIAS DE Lovora: Soro, pg. 58 (olim: Barcinone, Maior.) ;WADDING, Scriptores, pg. 301; NICOLAUS ANTONIUS, pg. I33: nr. 223; CUSTURER, pg. 616 nr. 223; SOLLIER, pg. 71: nr. 223; MOG I, 57, 69 ;IOHANNES A S. ANTONIO (BUF), pg. 38: nr. 124, pg. 43: nr. 315; Paris, nat. lat. 17829f. 537r et f. 539v ; VL I, 371, 378; BOVER I, 423; Li 30; Lo 4. 37 (T 27) ; PEERS, pg. 316; Ot 105; Gl dl; Av IIO; SBARALEA, pg. 29; CA, 98; DíAz v DÍAZ, pg. 364: nr. 1828 (90) ;LLINARÉS, pg. 437; nr. 120; Pla 133. 2. DE

PROPOSITO,

ARGVMENTO

ET COMPOSITIONE

OPERIS

Quo ad propositum L2bri de demonstratione per aequiparantiam Raimundus ipse in eius prologo dicit: "Subiectum huius libri sit inuestigare distinctionem in diuinis personis per demonstrationem". Quae uero distinctio neque demonstratione propter quid probari potest, '*eo quia Deus non habet supra se aliquid", neque demonstratione quia, quae "non est potissima"'. Idcirco demonstratione "per aequiparantiam et aequiualentiam actuum diuinarum" uti intendit. Quae demonstratio Raimundi doctrinae propria a principiis, id est dignitatibus uel rationibus, procedit, quae prima, uera, immediata

et necessaria

sunt.

Prima

enim sunt,

primitiuitate scilicet absoluta, quia ''ab alio non descendunt" ,non solum ipsa, sed etiam eorum actus (exempli gratia: bonitas —^ bonificare). Praeterea uera sunt, et hoc ueritate essentiali. Immediata sunt, quia inter dignitatem et actum suum proprium me-

demonstrationem per aequiparantiam in diuinis; sed tantummodo uiderunt demonstrationem propter quid et demonstrationem per quia ... De demonstratione per aequiparantiam feci unum librum, per quem fiunt tales demonstrationes contra infideles, qui ipsi eas non possunt destruere, ut probaui ;nam eorum omnes cauillationes, argumenta et sophisticationes per eas totaliter annullantur: et de hoc per experientiam scio uerum: Epistola Raizundi ad christianum (Gl ed!; [Av 130], CA 57; Pla 156; ed. Av pg. 221-222; SatvApon BovÉ, 74/ margen de un discurso, La Seo de Utgel 1912, pg. 26-28).

2060

i121. LIB. DE DEMONSTRAT.

PER AEQVIPAR.

dium non inuenitur. Denique necessaria sunt, quia ad esse diuinum (exempli gratia intellectum) necessario sequitur agere (id est intelligere). De materia in prologo tractanda hoc ordine Raimundus dissetts Primo intendit a diuinis actibus notis ad ignotos actus progredi. Sicut enim intelligere ab intellectu deriuatur, ita bonificare a bonitate. Deinde mediantibus actibus diuinis probare uult diuinarum personarum concordantiam (agens et agibile conueniunt in agere), differentiam (ubicumque sunt plura, est differentia) et aequalitatem (e concordantia et differentia ?nfinite et aeterne sequitur aequalitas in infinatate et aeternitate). Postremo ad distinctionem diuinarum personarum demonstrandam per aequiparantiam uenit. Quibus praemissis Raimundus tribus distinctionibus propositum principale libri adit, id est probationem beatissimae trinitatis. In prima distinctione, id est parte, probatur distinctionem esse in diuinis per modum syllogismi, cuius maiorem quidem, scilicet concordantiam non esse nisi inter plura, Raimundus iam in prologo tractauit, cuius minorem uero, scilicet in Deo esse concor-

dantiam, per diuinas dignitates declarat, in quarum qualibet est concordantia correlatiuorum, quia agens et agibile concordant in agere. Ex quibus patet conclusio, scilicet pluralitatem siue distinctionem esse in diuinis. In secunda distinctione per alium syllogismum mediantibus principiis primitiuis ueris et necessariis, scilicet actione, distinctione, concordantia et aequalitate demonstrat, "quod personae diuinae sunt tres, et non plures neque pauciores". In tertia distinctione per easdem rationes, quibus usus est in secunda, probat tres personas diuinas esse Patrem et Filium et Spiritum sanctum.

2 DE TRADITIONE

MANVSCRIPTA

A. Codices Liber de demonstratione ber aequiparantiam triginta et uno manuscriptis nobis traditus est. Quae omnia praeter unum textum integrum praebent. Quorum codicum modo dictorum septem sunt saeculi XIV (P N E E, M Z D), duo saec. XIV/XV (M, K), duodecim saec. XV (OM4R,RM,IHCDVU S), duo saec. XV/XVI (R4T), duo saec. XVI (AG), unus saec. XVI/XVII (R,), tres saec. XVII (M4,M 5 Ry) et duo saec. XVIII (L Ry). Textus completus ab undetriginta manuscriptis traditur; ab uno uero manuscripto, scilicet E, prologus tantum.

i21. LIB. DE DEMONSTRAT.

PER AEQVIPAR.

207

B. De genealogia codicum Dependentia codicum et editionum, qui Librum de demonstratione per aequiparantiam tradunt, hoc stemmate figuretur:

z -

-

| *

E

xi

i E *

P e

208

r21. LIB. DE DEMONSTRAT.

PER AEQVIPAR.

C. De iustificatione stemmatis Stemma codicum modo elaboratum sic confirmetur: Codices hunc librum tradentes in duos ramos principales diuidendi esse uidentur. Quorum alter ab altero uero non semper accurate separari potest.

Qui rami sunt: I) x,, ad quem imprimis codices Parisienses pertinent: PN E E,M,OMM;AR,R; 2) xs, cuius codices plurimi traditionis Maioricensis (hispanicae) sunt: M,M;LIZHM;jR;R,RDCVTBU R,GKS. Ad 1) Ramus x, maioris momenti est, cum testes antiquiores et grauiores contineat. Subdiuidendus est, ut putamus, in tres familias: a) Codices PNEE,M,; b) cod. O ;

c) codd. M M,;A R,R (2 xj). Ad a) Codices P N E E, M, (cf. 17) a codice x, originem ducere permultis lectionibus communibus probatur: P propius ad archetypum (4), mediante codice x,, accedere uidetur quam omnes alii codices. A quo codice P deriuantur: N (154, 155, 167, 202), saluis quibusdam mendis sibi propriis

(99/100) ;

E (exempli gratia 27, ror, 103, 202, 242, 251, 277). Codicem P e conuerso non dependere a codice E patet ex 16, 49; E, qui licet nonnullas lectiones proprias exhibeat (r/2, 5, 6), tamen ex omni fere parte cum codice E concordat. M sine ullo dubio e codice E exscriptus est ;omnes enim tituli et annotationes codicis E ad uerbum inueniuntur in codice M, (M. S. ex Sorbona ;M, f. 7v: Explicit f. 499) ; cf. 7, 16. Ad b) Codex O ubi in stemmate collocandus sit, haud facile dici potest. Etsi exemplar suum parum diligenter exscripserit, tamen, cum a codice x, deriuandus esse uideatur, alicuius momenti est ad

hanc editionem parandam. Cod. O modo codicem x», exscripsit (160, 176, 242), ad quem propius accedit, modo cod. x, (26, 201[202, 356). Multas lectiones proprias exhibet (67/68, 69, 70), additiones scilicet (79/80, 102, 150), omissiones (202), inuersiones (187), interpretationes (207/206, 229, 251) et menda (r32). Ad c) Codices M MA R,R (- xj). A codice x, deriuata esse uidetur familia codicum x4. Codices M et R, saepius cum P N E (25, 243) concordant aut cum x; (4, 103, 173, 176), interdum uero proprias lectiones communes exhibent (255). Crebro ab inuicem discedunt (M : 148, 272 ; R,: 201). Neque M ex R, (149, 202) neque R, ex M (146, 272) exscriptus est. Mgcum A cognatione directa coniunctum esse permultis lectionibus uel omissionibus constat (36, 44, 154, 160, 215/216, 341). E codice M exscriptus est cod. M;, a quo cod. A dependet (70, 96), qui exemplar suum, M; scilicet, parum diligenter exscripsit,

I2I. LIB. DE DEMONSTRAT.

PER AEQVIPAR.

209

interpretando (84), abbreuiando (87/89), omittendo (r02), male

legendo (354).

R, exemplar est codicis R (77, 255), qui, cum permultas lectiones proprias exhibeat (36, 50[51, 127, 199, 249, 336, 350, codicis R, exemplar esse minime potest. Ad 2) Etiam ramus x, antiquissimos et graues testes complectitur. Subdiuiditur in qugttuor familias : a) Pues uicem (9 x); b) Z

R&,R4íR5;

erc cien d) FUSL (eius):

ETE

Ad a) Codices M, M;LI. À codice x; dependere uidetur codex x,, cuius copiae saepe cum ceteris codicis x, familiis concordant. Codicum M, et M; alter ab altero exscriptus non est, cum saepius ab inuicem discedant (r5, 35, 53, 81, 98, 124, 125, 129, 153, I60, 174,177,194, 212,242, 245, 255, 306, 326, 352). Tamen a fonte

communi (x,) dependere uidentur, cum permultis lectionibus communibus conueniant (44, 74, 215, 225). Editio v etsi cognatione quadam coniuncta sit cum codice Z (278, 279, 308, 328) necnon multas lectiones proprias exhibeat (r5, 52, 6r, 62/63), tamen ad codicem x, eiusque copias propius accedere uidetur (17, 20r, 201/202, 206, 215). Editio » (MOG) saluis interpretationibus propriis a Salzinger additis ab editione v dependet (6, 7, 53, 71, 93, 114, 125, 191, 203, 234, 236), et ?uxta hispanica exemplaria (e. gr. M, M) restitutus est;

Editio ? originem ducit ab editione Moguntina, 7 scilicet (13, I5, I6, 20, 52, 59, 66, I1I1O|III, 118, 157, 200, 261[262, 276, 321,

326). L ex editione f exscriptus est, paucis tantum immutationibus appositis (29/30, 39). I exscriptus esse uidetur e codice x,, sicut patet ex quibusdam lectionibus, quas siue cum M, (6r, 121) siue M; (53) communes habet. Tamen multas lectiones proprias offert (12, 18, 96, 203, 206,

207, 233, 313).

Ad b) Codices Z H M; R4 R,R,. Codex Z cum manuscriptis ab eo dependentibus multas lectiones communes habet cum ceteris familiis rami xs, scilicet cum x,, xg et xg.

A codice Z originem ducit H (17, 20, 102, I25, 127, 152, 164, 184, 193, 223, 225, 267), salua

cognatione quadam, existente cum cod. M, (169/170, 174). M ; immediate dependet a cod. H (r5, 17, 19, 22, 27, 47, 56, 60, 66, 74, 98, 108, 121, 135[138, 148, 166, 167|166, 177, 201, 207, 229,

236, 241, 250, 251, 350), non obstantibus quibusdam lectionibus sibi propriis (53, 81, 166/[167, 166, 186, 220).

A codice Z ulterius deriuantur codices

210

r21. LIB. DE DEMONSTRAT.

PER AEQVIPAR.

R4 R4, R5, qui licet cum codice Z saepe concordent (7/2, 3, 7/8, 15, I9, 20, 24, 52, 56, 99/100, 351), tamen permultas lectiones sibi quidem communes, a codice Z uero discrepantes exhibent (32, 64, 66, 75, 9I, 94, 96, 99, 102 etc.), ita ut a cod. Z dependere non uideantur nisi mediante codice quodam x5. Neque ergo R, ex R, (r9[20, 90, 114) neque R5 ex Rs (15, 19, 29, 39, 60, 79/80) neque Rg ex R, (r9, 19/20, 27/28, 60, 90, 114) exscriptus est. Ad c) Codices DCV T BU Rs (2 xj). Huius familiae codices ubi in stemmate collocandi sint, haud facile decerni potest, quia non solum cum codicibus rami x,, sed

etiam cum ceteris familiis rami x, saepe coniuncti sint. Licet modo C, modo D, modo V , et imprimis T (17, 250, 275, 300) lectiones sibi

proprias habeant, tamen haud raro codices familiae x, inter se concordant. Codicum D x, T B suam quisque immediatam ducit originem a codice xs, C V uero a codice x;, U V, a codice B deriuantur. D enim licet a codicibus x; et B lectionibus propriis differat (25, 47, II9, 199, 242, 269, 326), tamen cum ceteris familiae xg codicibus concordat (292/293) ; cum C V (93, 110[111, 200, 355) ;

cum B (7, 26, 56, 139, 244/245).

Codicum C V licet alter cum altero multas lectiones communes habeat (24, 352, 355), tamen alter alterius non est copia (11, 15, 16, I7, 22, 31, 32, 39, 69, 81, 90, 94, I24, 127, 152, 193, 194, 247, 267,

278, 294), sed uterque immediate originem ducit a codice quodam X,, salua quadam cognatione, existente inter V et B (3r, 40[41, 42, I71, 340). T nisi difficillime stemmati inseri potest. Permultas enim lectiones habet sibi proprias (5, 7/8, 17, 25, 250, 341), quibus interpretatur (16, 17, 222), uerbis hispanicis utitur (96, 117, 250), menda committit (78). Cum saepe cum cod. Z (99/100, 110|1rr) concordet, sed etiam cum ceteris suae familiae codicibus (D: 243; CV : 26, 277 ;D uel B U Rs: 22, 70), codex esse uidetur contaminatus, qui cum a codice Z tum imprimis a codice xg dependet. B, codicum huius familiae grauissimus, cum ceterarum familiarum (x4Z xg) codicibus saepe concordat, maxime cum codicibus familiae x,. Saepe lectiones communes exhibet cum codicibus U R, (ro6, 166|187, 189, 203, 224, 226[227, 255, 264). U immediate e codice B exscriptus est (29, 122, 244/245). R5 codicis U copia est (17, 109, 321).

Ad d) Codices G K S (— x). À codice x originem ducere uidentur codices G K S, qui, diuersi-

mode cum ceteris familiis rami x; coniuncti (x4Z xg: 188, 201/202, 207, 266, 297; Z Xs: 143; Xs: 70, 234), magis minusue inter se cohaerent. G et K licet expressa cognatione coniuncti sint (6r, 103, 107, 156, 200, 202, 207|206, 237, 237238, 243, 244/245, 338, 344, 350), tamen codex G a codice K non dependet, cum K multas lectiones

sibi proprias exhibeat (r/2, 122, 179, 260, 261/|261).

I21. LIB. DE DEMONSTRAT.

PER AEQVIPAR.

2riI

S saepe cum G (7, r5, 22, 64, 79/80, 260) et K (24, 233, 356) concordat ; nihilominus interpretationes (154, 249), abbreuiationes (129/130, 200), inuersiones (87/89, 352) et menda (rr7/r18, 266) sibi propria offert. Quae cum

ita sint, codices

G K S a quadam

fonte communi,

scilicet xg, deriuandi esse uidentur.

D. De testium grauissimorum proprietatibus Codicum modo dictorum ad editionem a nobis faciendam maioris momenti sunt sequentes: Cod. P testis uetustissimus et fide dignissimus est, qui textum optimum praebet. In margine inferiore fol. 97v (iuxta initium tractatus) et in margine superiore fol. 98v inter cetera commemorantur Raimundi L?ber de experientia realitatis (1m istomet uolumine ; cf. E f. 324va), et Epistola Remundi ad christianum. Cod. M copia est ualde grauis et ad archetypum, ut putamus, prope accedens. Notae marginales inueniuntur f. 61vb (ubi commemoratur liber De ascensu et descensu intellectus) et f. 62ra. Semel tantummodo manifeste aberrat (264). Cod. R, textum certum et fidelem praebet, cui glossae marginales desunt. Rarissime interpretatur (r3) uel inuertit (81). Cod. Z necnon ceteri codices principales rami x, scilicet B K S, non ita magni momenti sunt ut codices P M R,. Cod. Z quaedam addit (78, 127, 169/170), quaedam omittit (27/28, 37/38, 53, 69/70), quaedam inuertit (93, 98), quaedam interpretatur (24, 31, IOO, 129/130, 142, 150, 215, 223, 224, 245), interdum uero falso

(160, 207). Cod. B paucas tantum notas marginales praebet. Saepius scribit unicus loco unicum. Raro quaedam omittit (61), interdum peccat (189, 195, 216, 236), saepius interpretatur (186/187, 189, 245, 307). Cod. K paucas tantum notas exhibet marginales. Quaedam omittit (707, 129), quaedam inuertit (9/11, 19), interpretatur (66, 237[238), quaedam male legit (105). Cod. S pauca tantum in margine corrigit. Quaedam inuertit (87), quaedam menda committit, textum male legendo uel falso exemplar suum exscribendo (117/116). ur DE LINGVA

OPERIS

ORIGINALI

Librum de demonstratione per aequiparantiam a Raimundo lingua latina compositum esse sine ullo dubio constat. Quod patet tam ex traditione manuscripta, quae huius libri latinam tantum uersionem diuulgauit quam ex catalogis antiquis, qui nullam aliam nisi latinam allegant uersionem. Accedit, ut hoc maximi momenti opus longe lateque diuulgandum ea lingua scribendum fuerit, quae ab omnibus ueritatem catholicam in terra infidelium praedicantibus intelligeretur.

212

121. LIB. DE DEMONSTRAT. D: DE VIA AC RATIONE

PER AEQVIPAR. EDITIONIS

Codices Librum de demonstratione per aequiparantiam tradentes in duos ramos, ut iam dictum est, diuiduntur, scilicet x,, maioris momenti est.

quorum

alter,

Formula ergo recensionis sit haec: I) Vbi codices principales, scilicet P M R,Z B K S consentiunt, eorum lectionem in textum recipiemus, etsi alii codices, qui minoris momenti sunt, dissentiunt (r5, 114, 139, 239, 310). 2) Vbi codices rami x, contra codices familiarum rami x, scilicet contra x4Z xgxg concordant, eorum lectionem recipiemus (6, 26, 34. 43, 105, 146, 166, 201|202, 266, 271,273, 285, 297, 340), etiamsi familiae rami x4 ab inuicem dissentiunt. Exempli gratia codices familiae x, et codices familiae x x, (25) uel codices Z x; et codex K et codex S (200). 3) Vbi codices rami x, cum una uel pluribus familiis rami xs contra ceteras eius familias concordant, eorum lectionem recipiemus. Exempli gratia x, cum xg xg contra x4Z (9, 27, 28, 69, 102,

199, 237) uel x, cum x, Z xg contra xs (29, 106, 284, 292[293) uel x, cum xg contra x4Zxs (103, 152, 267). 4) Vbi unus uel plures codices rami x, cum una uel pluribus familiis rami x4 contra ceteros codices rami x, consentiunt, eam lectionem eligemus, quae uel contextui uel doctrinae lullianae magis conuenire uidetur. Exempli gratia N M R, cum x; contra P E (27, ro1) uel P E, M R, cum x, contra E (16, 49). 5) Semel lectionem codicis R lectioni omnium aliorum codicum praeferemus (114). 6) Bis cum editionibus v? et codice L contra omnes alios codices (203, 234), semel cum m $ et codice L contra v et omnes alios codices (223) quadam coniectura utemur. Quo ad apparatum criticum has regulas sequemur: I) Omnes codices, etiam minus graues, contulimus eorumque lectiones uarias omnes ponderauimus et perpendimus. 2) Non omnes lectiones uarias apparatui critico inseruimus, sed eas tantum, quae ad codicum mutuam cognationem eorumque qualitatem cognoscendam alicuius momenti sunt. 3) Vbi unius aut plurium testium principalium lectionem probandam in textum recepimus, codicum si minus omnium aliorum, at certe grauiorum lectiones differentes in apparatum criticum reiecimus.

LIBER DE DEMONSTRATIONE PER AEQVIPARANTIAM

CODICES ET EDITIONES Milano, Ambrosiana, N 185 Sup. (XVI), f. 55r-6or.

Vaticana, Ottobon. lat. 1095 (XIV), £f. 131ra-133tb. Las Palmas, ms. Fray Torcaz I (XV), f. 29v-34t.

Danzig, Stadtbibliothek (hodie: w Gdánsku, Biblioteca Polskiej Akademii Nauk), Mar. F. 3o9 (XV), f. 198vb-2oorb. Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 15450 (XIV), f. 497va-499ta.

Pr lub eR

Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 15450 (XIV), f. 324v2-325t (Prologus). Roma, San Isidoro I. 110 (XVI), f. 17t-24t.

Dàn Mhuire, Killiney, Franciscan Library B 84 (XV), f. 20va-23tb. San Candido (Innichen), VIII.B.16 (XV), f. ara-dra. CA (EY gumh m

Koebenhavn,

Kongelige Bibliotek, Ny. Kgl. Samling 2887 49 (XIV /X V), f. 1t-7v. Palma de Mallorca, Biblioteca Püblica 1003 (XVIII), pg. 158-1435.

München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm. 10507 (XIV), f. 61raGA4rb.

HM e

mg BE ETT [o

München, Bayerische München, Bayerische München, Bayerische München, Bayerische Int. IV, f. 2v-7v). München, Bayerische

Staatsbibliothek, Clm. 10530 (XV), f. 31-6v. Staatsbibliothek, Clm. 10538 (XV), f. 197t-182v. Staatsbibliothek, Clm. 10544 (XV), f. 368v-375t. Staatsbibliothek, 10564 (X VIT), f. 115v-120v (— Staatsbibliothek, Clm. 10596 (X VIT), f. 2ra-7tb.

[2

PES

Roma, Biblioteca Nazionale Centrale Vittorio Emanuele II, ms. 244

(XIV), f. 82ra-85va. Montpellier, École de Médecine, ms. H. 165 (XV), f. 248r-251v.

Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 16116 (XIV), f. 97v-99v. Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 15585 (XV), f. 71v-72v.

Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 6445 C (XV), f. 2291b-231va. Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 3446 A (XV/XVI), f. 131v-156r. mM t Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 13961 (XVIL), f. 26t-36v. Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 15095 (XVI/XVII), f. 293t-30ov. WO Np v EIU Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 17827 (XVIIL), f. 570t-574v. Uppsala, C. 51 (sctipt. a. 1400), f. 43t-46r. ll Vaticana, Ottobon. lat. 1405 (XV/XVL),, f. 98ta-10ova. Vaticana, Ottobon. lat. 409 (XV), f. 186r-192r (antea f. 1811-187r). Vaticana, Ottobon. lat. 1278 (XV), f. 67ta-71vb. Paris, Bibliothéque Mazatine, 55oo (XIV), f. 135t-142t. e

LO a c e

Ed. IonANNEs Iornz, Valentiae 1510 (RD 42), f. 39t-42v. Ed. Ivo SArziNGER, in: MOG IV (1729), pg. 577-582. Ed. PErRUs ANroNrUs Ca»ó, Palmae Maioricarum 1744 (RD 325).

LIBER DE DEMONSTRATIONE

DEMONSTRATIO LIBER

PER AEQVIPARANTIAM

DEMONSTRATIONIS

LIBER DE PERSONIS €

PER AEQVIPARANTIAM

9

PER AEQVIPARANTIAM

DEMONSTRATIONE

LIBER DE DEMONSTRATIONE PERSONIS d

PER

P

AEQVIPARANTIAM

IN DIVINIS

PER AEQVIPOLENTIAM

IN DIVINIS

DE DEMONSTRATIONE PER AEQVIPARANTIAM € TRACTATVS DE AEQVIPARANTIA DE DEMONSTRATIONE DISTINCTIO 8

AEQVIPARANTIAE,

QVOD

IN

DEO

SIT

DE DEMONSTRATIONE PER AEQVIPARANTIAM, QVOD IN DIVINIS SIT DISTINCTIO h LIBER DE DEMONSTRATIONE TRINITATEM PROBANDAM 1

PER AEQVIPARANTIAM AD DIVINAM

PNM,OMAM,R,RM zyLHM,VBUR,; VL I, 571 M,G ll R,R,R,S M, (corr. ex b)Z oocn» — [OHANNES A s. ANTONIO (BUF), pg. 38: nt. 124; VL I, 578 (paragr. VID); Pla 135

i ll ARIAS DE Lovora : Soro, pg. 47. bos y "^ [o EN.

216

121. LIB. DE DEMONSTRAT.

PER AEQVIPAR.

Deus, cum tua benedictione,

Incipit Demonstratio per aequiparantiam.

^

IO

I

^

Quoniam quidquid demonstratum fuit ab antiquis, fuit demonstratum propter quid aut propter quia. Et subiectum huius libri sit inuestigare distinctionem in diuinis personis per demonstrationem. | P 98r Quae quidem demonstratio non potest fieri propter quid, ex eo quia Deus non habet supra se aliquid; et demonstratio quia non est potissima. Idcirco intendimus probare distinctionem in diuinis per aequiparantiam et aequiualentiam actuum diuinarum rationum. Cum igitur | demonstratio, in quantum huiusmodi procedat ex M 6115 primis ueris immediatis et necessariis principiis, ideo per talia principia uolumus formare et inuenire huiusmodi demonstrationem, quam aequiparantiam nominamus. Et sicut exemplificabimus in diuinis, ita in aliis scientiis suo modo poterit demonstrari. Ad hoc igitur, ut aequiuocationes siue dubia ualeant extirpari,

1/2 Deus — aequiparantiam] oz. K ; Principium Libri de demonstratione per aequiparantiam E; add. De prologo sp IL. ^ tua benedictione — aequiparantiam] tua gratia et benedictione incipimus tractatum De demonstratione per aequiparantiam, quod in diuinis sit distinctio. Prologus » 1 cum tua benedictione] cum benedictione tua M R1 RZU 5; qui principium et finis es omnium G; in uirtute tuae bonitatis D — 2 Demonstratio per aequiparantiam] Liber de demonstratione per aequiparantiam I Z R3 D C T ; Liber demonstrationis per aequiparantiam Ms G ; Liber de demonstratione per aequiparantiam (Z : aequipollentiam) in diuinis personis Z R3 R4 Rs 3 Quoniam] 2427. quidem Z Rag R4 Rs

demonstratum fuit] fuit demonstratum z p L ; demonstratum est

MivK — 4propter!]per ZRS Ra Ras D;autpropterzp;autperz ^ propter?] per MRiZS;om.N autpropter]et per H Ms K — 5inuestigare] a47. per demonstrationem E; distinctionem] demonstrationem T personis] oz. HMs perdemonstrationem] oz. E, — 6quidem]om.vImplL exeo]om. vmpl;eoZBKS$ 7 supta se aliquid] aliquid supra se EMaMizpLG; supersealiquod Ms — quia] oz. DBU Ra.$ G; per quiav;zzp L C V K ; add. est Tis aoa

7/8 quia non — distinctionem] uera est Z Ra R4 Rs; uero est G (f.

7); «dd. praedictam » —— 8 distinctionem] demonstrationem T — 9 et aequiualentiam|

oz.

Mi Mov LZ Ra RA Rs

10 procedat]

procedit IN»

9/11

rationum — necessariis] oz. T — 11 immediatis et necessariis] et R3 (/acuza); necessariis et immediatis K — immediatis] o». C — principiis] V/; aad. et immediatis C — 12 uolumus] zZZ. probare 1 13 quam] Ra Ra; ad4. per Riv Rs; add.quidem O — aequiparantiam nominamus] nominamus aequiparantiam z p L

nominamus] oz.

4A; uocamus

O M1 I H Ms

14 scientiis —

demonstrari] rebus fieri poterit suo modo » — scientiis] scientia R4; subiectis $;rebusr ^ suo modo poterit] poteritsuo modo» R5 poterit] R5; poteris Ms; potuit Ra R4; potest G—. 15 Ad hoc igitur] Ad hoc autem H Ms; Adhuc igitur G; Ad hoc ergo A aequiuocationes siue (seu, uel)] o. v (vcf. 1j); opiniones seu Z R3 R4 R5; extirpationes seu Ma D B Ra G 5 ; stirpationes siue C ;

errores seu M; — ualeant extirpari] possint extirpari z ? L. Rs; ualeant stirpari C . Ad hoc- extirpari] oz. v

121. LIB. DE DEMONSTRAT.

20

2

^

30

PER AEQVIPAR.

217

appellamus ista principia prima simpliciter et absolute non in eo, quod alia ab eis descendant, sed ex eo, quia ipsa ab alio non descendunt. Et in hoc apparet, quod talis primitiuitas retinet magis naturam primitiuitatis, quam primitiuitas causae ad effectum, quia est absoluta, illa uero respectiua. Verbi gratia: Sicut | K 1v intellectus in Deo est primitiuus per suum intelligere, et uoluntas per suum uelle ad omnes alias dignitates, ex eo quia aliae dignitates habent intelligi per intellectum et diligi per uoluntatem. Non autem sicut effectus per causas, cum aliae dignitates sint eis aequiualentes in essentia et natura, et illis etiam primitiuae per suos actus proprios suo modo. Sicut bonitas diuina, quae per suum bonificare est primitiua ad bonum intelligere et amare; et sicut diuina magnitudo, quae per suum magnificare est primitiua ad magnum intelligere et amare ; |et etiam aeternitas, quae per suum Z5 aeternare est primitiua |ad aeternum intelligere et amare ; et sic de B 1511 alis circulariter secundum suos actus. Dicimus autem istam primitiuitatem circularem, quia infra essentiam | Dei est perma- M 61v? nens, et non extra.

Quod autem ista principia, ex quibus ista demonstratio proceE^

dit, sint uera, ostendimus tali modo: Quia quemadmodum quid16 prima — absolute] prima et absolute et simpliciter E Ma; simpliciter et absolute prima 7 L. ^ prima]primitiua» ^ absolute] absoluta O — in eo] eo

4 Ma R3 R4 R& D T; ideo z pL; in alio G; modo V ; ex eov

alia

U R2

17 alia] in

ab eis] ab ilis C; ab ipsis uel eis H Ms

Mi Mov zp L RARsS DCV

BU R2G 5; illis

ZH Ms Ra

alio] aliis

ipsa ab alio] ex aliis

2r 18 retinet] respicit I 19 magis] R5; magnam RsaR4 naturam primitiuitatis] naturam primitiuitatum Z Rs R4 Rs; primitiuitatis naturam K ; primitatum H Ms; —— 19/20ad effectum] ab effectu U R2; ad defectum R4 20 quia] eo quia K ; a47. haec Z H Ms Ra R4 G ; add. illa Rs; add. ista v; add. prima mpl illa] haec I R5; alia z ?L. D Sicut] oz. Z R3 R4 R5; scilicet G 21

in Deo — primitiuus] est primitiuus in Deo D ; est primitiuusv — 22suum] zzz. amare siue LH Mg quia] quod NR;RZRsR4RsK; add. omnes MiMe;DVWTBURsGS$;quodomnesC X 22/23exeo quia- dignitates] quae H Ms; quia aliae dignitates 7 5; quia ipsae habent LL; ex eo quia omnes v

diligi] uelle » Mi Ms

24 eis] ei Rh:

H Ms; R5 C V

BU RsK

HMs R3 RAR5K;

23

add. aequipollentes seu

5; add. aequiparantes seu G ; uoluntates non sint

(R4: sunt) ei aequipollentes seu Z R3 R4 Rs 25 aequiualentes] 444. seu aequipollentes D illis etiam] illis N C; illis et Ma; sint Rs; illae essent ZHMsgRsR4G

; etiam illae T ; illae etiam D V B

quae] oz. suum

PEE;

OZBKS$

K.$

26 Sicut] ut

27 est primitiua] primitiuum H Ms

sicut] oz.

ZH Ms RSRaRsSTG;

ZHMgRs;RARS;CV TG — 27/28bonificare - ad] o».

sic D

DBU Rz

bonum]

28 quae] oz.

ZR4; ^ 28magnificate —

ad] om. Ra est primitiua] oz. Rs 29 etiam] R4; oz. v; sicut diuina E; diuina R5; aeterna Rs quae] oz. Ra RA R&S TBU Ra 29/30 quae per — amare] etc. L 31 circulariter] Rs; articulariter Z R4; articulariter R3

Dicimus] Diximus O V/ BU Rs

32 quia] oz. IN; quod R4; quae D

infra essentiam] add. circularem C ; intra essentiam I H ? Ms; infinita essentia Ra R4 Rs

34 ista]

oz.

Mi MavZ

HM;

RSaR4RSDCV

TBUR2GKS

35

ostendimus — modo] M? ; ostendimus sic R3 R4 Rs; ostendimus sic seu tali modo M3; sic ostendimus IL

218

121. LIB. DE DEMONSTRAT.

PER AEQVIPAR.

quid uere intelligitur, uere habet intelligi | per intellectum, et R, 229"* quidquid uere diligitur, uere habet diligi per uoluntatem, a simili quidquid uere bonificatur, uere habet |bonificari per bonitatem, et E 497" quidquid uere habet magnificari, uere magnificatur per magnitu40 dinem, et quidquid uere aeternificatur, uere habet aeternificari per aeternitatem; et ita de aliis dignitatibus suo loco. Dicimus autem ista principia immediata, ex eo quia non est dare medium inter potentiam siue dignitatem et suum proprium actum ; sicut inter intellectum et intelligere, uoluntatem et uelle, bonitatem 4^

et bonificare, magnitudinem et magnificare, aeternitatem et aeternare, etc.

Sunt etiam necessaria, quia de necessitate ad inj|tellectum S 45" diuinum sequitur intelligere, cum in Deo non sit dare potentiam sine actu ; et ad uo|luntatem uelle, et ad bonitatem bonificare, et K 2r jo

05

ad magnitudinem magnificare, et ad aeternitatem aeternare ; et sic de aliis. Nos autem tenebimus in prologo istum ordinem in probando: Primo igitur intendimus probare actus ignotos per actus notos in diuinis, sicut bonificare, etc. per intelligere et amare. Secundo probabimus per istos actus concordantiam, et per concordantiam differentiam, et per concordantiam et differentiam aequalitatem in diuinis personis. Et postea descendemus | ad propositum E, 524" b principale. Volumus etiam declarare, cum istam inuestigationem faciamus

36 uere!] R3 R4; oz.

A Mas Rs

uere — intellectum] R5; per intellectum

intelligi uere habet R—. 56/37 per intellectum — diligi] BU; oz. Ra — 37/38a simili — et] oz. Z RS Ra V/; ita Rg 39 habet magnificari, uere magnificatut] habet magnificari Ms; uere magnificatur, etc. I. ;magnificatur, uere magnificari habet ZRMRs — 40/41 et quidquid — aeternitatem] o». BU R2 D V 41 aliis] add. generibus et G

loco] modo

O Mar p1Z Rs Ra Rs C T ; add. et del. seu

loco K suo loco] oz. L 42 Dicimus] Diximus I/ BU Rs 43 siue dignitatem] 7 zarg.? R ; om. vZBK.5; uel dignitates zz? actum] add. siue dignitatem T 44 et!| a4. suum Mi Ms bonitatem] bonificantem 74 Ma 45/46 aeternare] oz. I.G — 47 Sunt etiam] Sunt ergo H Ms; Etiam sunt D ; Sunt » necessaria] adZ. ista principia DG 49 bonitatem bonificare] bonificare bonitatem E et ad bonitatem bonificare] o5. C ^ 50 aeternare] aeternificare Ez pZ —— 47/50 Sunt etiam necessaria —aeternare] os. RaRg — 50 et ad — aeternare] ozz. D V BU Rs magnitudinem — aeternare] oz. Ra 50/51 et?— aliis] R1; oz. R3; etc. I; add. potest dici R ; add. suo modo H Ma T —52Nos

autem probando] His praemissis in isto prologo seruabimus sequentem ordinem y 53 Primo igitur] Primo ergo Mal; Primo vzLD; Igitur primo HZRaR4R&C G; Nam primo Mi; Ergo primo Ms —— ignotos per actus] oz. Z Ra R4 Rg 56 et per concordantiam et differentiam] oz. Z Ra RAR5G; et per differentiam et concordantiam » D T BU Ra$; et concordantiam H Ms; et per

concordantiam [/

59 istam — faciamus] ista inuestigatione facimus H Ms;

inuestigationem facimus T'; faciamus hanc inuestigationem z 5 L facimus

Mi MasvZ

H Mg Rs R4 Ra&D (GEISD URsSGK.$

faciamus]

I21. LIB. DE DEMONSTRAT.

PER AEQVIPAR.

219

6o per principia nostrae Avtis generalis, quod tria sunt | principia M 61v» consequentia, scilicet concordantia, differentia et aequalitas; quibus mediantibus demonstrabimus | per aequiparantiam dis- Z 136r tinctionem supra dictam. I. Quod autem bonitas,

et sic de aliis, actus habeant, sic 6 ^ probamus: Quando aliquae rationes ita se habent, quod quaedam

habent proprios actus, et aliae non, realiter se ipsis differunt. Sed si diuinus intellectus et diuina uoluntas habent proprios actus, diuina autem bonitas, magnitudo, aeternitas, et sic de aliis, |non, realiter B 151v se ipsis differrent. Sed constat, quod realiter in Deo non differunt ; 7o ergo diuina bonitas, et sic de aliis, proprios habent actus. Probatum est, quod diuina bonitas habet actum, scilicet bonificare ;et sic de

75

alus. 2. Sed quod ex actu sequatur concordantia, | sic probatur: Quia R& 229" ubicumque est dare actum, est agens et agibile. Sed agens et agibile conueniunt in agere. Ergo ubicumque est actus, est dare concordantiam ; sine qua non posset esse ille actus.

60 Compendium Artis generalis seu Practica breuis suber Tabulam generalem (in posterioribus Raimundi operibus saepe titulo 74r; gerera/ir occurrit) (Parisiis, Ianuario 1299; Gl bt; Av 7o; CA 34; Pla 92). 60 nostrae Artis generalis] Artis nostrae generalis H Ms; nostrae Artis gradus ( RS R4 . quod] qui R3 R4; quae R5 — 61 consequentia] sequentia Rs; conuenientia H ? Ms; consecutiua M?.4 MR Imp LL GK ; om. v

cordantia, differentia] differentia, concordantia Mi C;concordantia

conB ^ 62/63

distinctionem — dictam] demonstrationem supra dictam IT; supra dictam distinctionem /75; add. Prologus. Qui est de actibus principiorum supra dictorum I per aequiparantiam — dictam] distinctionem praedictam in diuinis, quod est nostrum intentum 7 64 bonitas] v; add. magnitudo ImpLD actushabeant] actum habeant R Z ; actus habent C ; actum habeat RgR4Rs;

actus habent

G

$; habeat actum v; habeant actus Iz p T

probamus] probabimus » R; Ra scZHMsgRaRíAR&SCG

Quando] Quo modosi R5; Cum C

quod] quoniam D B U R?; quarum Rs R4

65

ita] 66 se

ipsis] in se ipsis K; de se ipsis H Ms; a se ipsis D; inter se ipsas z5 L Rs realiter — differunt] realiter differunt se ipsis R T Sed] Quoniam Rs R4 R5; Ergo p 67/68 diuina autem — aliis] et aliae O 69 Sed] scilicet Rs Rs; add. diuinus intellectus et diuina uoluntas habent proprios actus, diuina autem bonitas, magnitudo, aeternitas, et sic de aliis, non, realiter se ipsis differunt ; sed O realiter in Deo] in Deo realiter Mj Ma Z H Ms RS Ra Rs V^;

realiter (non differunt) in Deo 74 70 diuina] R1; aZ4. diuina (I) M; az. differentia 44; add. dra Ma ^ bonitas] az. magnitudo K ptroptios habent actus] proprios actus habent O; habent proprios actus » pLTBUR&GKS$ 71 bonitas] et sic de aliis G ; — proprium » ^ habet] habeant G ; habeat vmpL — "A[z2etsicdealiis] om. G — scilicet — aliis] oy. ZRS RARs — 73 sequatur] sequitur Ms 74 dare actum] actus z *L T ; dare actus B. — est?] add. darte Mi Mav V T; et R4. agibile] agibilis HMs — 75 est!] ad. dare Ra R4 Rs

actus] Ra R4; actum Rs

220

8o

121. LIB. DE DEMONSTRAT.

PER AEQVIPAR.

3. Quod autem differentia ex concordantia sequatur, sic monstratur : Vbicumque est concordantia, sunt plura. Sed ubicumque sunt plura, est differentia ; ergo |ubicumque est concordantia, est differentia. 4. Quod autem ex concordantia et differentia in Deo sequatur aequalitas, sic probamus: In omni subiecto, in quo est dare concordantiam et differentiam infinite et aeterne, est aequalitas earundem in infinitate et aeternitate. Sed in Deo est dare concor-

8 ^ dantiam

et differentiam,

ut probatum

Ev

est; et sunt infinite et

aeterne, uere et necessarie, quia aliter nequeunt se habere ; ergo sequitur aequalitas ex praedictis. Et sic declaratus est noster prologus per principia et probationes suprà dictas ;mediantibus M 6272 quibus ueniemus | ad propositum et intentum. Sed quoniam materia est ualde difficilis et sublimis, si in aliquo 90 improprie locuti sumus aut erramus, non intentionaliter, sed ignoranter intelligatur illud esse. Et ideo ad correctionem sacrosanctae Romanae ecclesiae submittimus istum librum tamquam uerus et catholicus christianus. Iterum dicimus, quod si aliquis diceret, | quod ad probatio- Zi 136N 9^ nem trinitatis fides destrueretur, sicut scriptum est, quod fides non habet meritum, cui praebet humana ratio experimentum,

97 GnaEGonIvs MacNvs, Hom. in Euangelia (lib. IT) 26, nr. 1: PL 76, 1197 C.

7T7 sequatur] consequatur demonstratur Mi MaI

demonstrari »

R R41; sequitur Mg

H Ms RSRARS

DCV TBURs;

TT7[18 monstratur] demonstro

G; potest 79 sunt plura] add. est concordantia Z Ra R4; est plena T

79/80 ergo — differentia] o». Z Ra RAB.5 G (cf. 79|61); etc. /A; add. et e conuerso O 79/81 differentia; ergo — ex] o». G 81 concordantia et differentia] differentia et concordantia Mi I H Ms C ; add. scilicet distinctione P EE; R3 Ms A ; add. siue distinctione IN O 4 in Deo sequatur] sequatur in

Deo R1 HD; sequitur in Deo Ms; sequatur IN E Ei; sequitur (aequalitas) in DeoG . 84ininfinitate et aeternitate] infinite et aeterne N 74 T; oz. O — 86 uere] oz. ZB.$ — quia] quod »Z HM; RT G; quae R3Rg — 87 sequitur — praedictis] oz. 74; ex praedictis sequitur aequalitas. ^ praedictis] dictis R3 R4 Rs 89 ueniemus| uenimus M; MaZ HM;s RS3RAR;DCV/ BUR2G.S

90 ma-

teria] oz. Ra (/acwz) — sublimis] subtilis O T; z4Z. in suo effectu C — 91 erramus] errauimus ZBK.$?; arcanum R3 R4Rs 91/92 non — Et] non intelligatur Ra R4 Rs 93 Romanae ecclesiae submittimus] ecclesiae Romanae submittimus B; ecclesiae Romanae subicio Z Ra RA Rg;U Ra; submitto ... Romanae ecclesiae mpl Romanae] oz. MiMasHM&;DCVGKS$ submittimus] submitto VZDLEHMs; subiio ZRagR4R&6G 94 uerus et] o». V; uerus ZHMsgRsgR4R35G K.$ catholicus] a4. et Ra RAR5 95 Iterum] Item E?Z

96scriptum] escriptum T; dictum] —— est] R1; add. in zzarg. ut ait Gregorius M ; add. in textu ut ait Gregorius Ms JA quod|oz.vZH Mg;Ra3RARSDTGK cui — ratio] ubi (cui) humana ratio praebet 4 Z H M; Ra RAR& T U Ra

97

I21. LIB. DE DEMONSTRAT.

PER AEQVIPAR.

221i

ad hoc respon|demus, quod Iesus Christus Dominus Deus noster E 32578

certificauit beatum Thomam, quando uoluit, quod per experien- ; 100 tiam probaret fidei ueritatem, dum posuit | manum suam in P 9s&v uulnere lateris eius. |Et tamen hoc Iesus Christus non sustinuisset,

E 49872

Si propter hoc beatus Thomas suum meritum amisisset; etiam quia experimentum non fit de spiritualibus, sed de corporalibus solum. Similiter nos non sumus creati maxime | ad meritum S 44

105 nostrum,

sed ad cognoscendum

et diligendum

et honorandum

. dominum Deum nostrum. |Viterius dicimus, |quod si rationes nobis deficerent, semper ad B 151vb K sr

fidem recursum haberemus ; et sic fides remanet in habitu.

Etiam Isaias dixit (7, 9) : N?si credideritis, non intelligetis. Quasi 110 dicat: Si credimus, hoc quod credimus, mediante fide intelligere

II

^

possumus. Etiam intellectus maius meritum acquirit, quando obiectat Deum intelligendo, quam credendo. Et ratio huius est, quia intelligendo magis est intensiuus, quam credendo, cum de sua ratione sit in|telligere, credere autem non. KR, 2505 Iterum: Infideles non stant ad auctoritates fidelium, et tamen

stant ad rationes. Et sic de multis aliis rationibus, | quae dici M 627 possent. Per quas monstratur, quod iste tractatus non est contra fidem, sed est ad exaltationem et honorem fidei christianae.

98 Iesus — noster] Dominus noster Iesus Christus Z ; Dominus Iesus Christus Rs R4 Rs; Iesus Christus noster Dominus Deus Mj

Deus noster] noster Deus

HM; |Deus]URs;om.ABT 99cettificauit - Thomam] beatum Thomam certificauit R3 R4 R5 quando] 447. ipse» — 99/100 quod per experientiam] per experientiam,

quod AN; per experientiam

Z R3 RARsS T; ef. roo

probaret] habere Z R3 R4 Rs; probare T; cf. 99[1oo

100

101 uulnere] uulnus

PEE» 102 si] ozz. Ra R4 Rs hoc] quod R3 R4 Rs; a2. ipse O suum meritum] meritum suum Z H Ms ; meritum 74 » R3 R4 R5 103 quia] oz. T ;quia

pere P/ENET

experimentum] meritum Rs; semper meritum GK

MiZR3R4R5B

105 et!] oz». ZBK5$; add. ad I

107 semper] oz. GK

109dixi] dict

fit] sit » BU Ra

108 recursum haberemus] haberemus recursum

Z R4 Rs; habemus recursum R3; recursum habemus R4

»HMsg

106 Deum] oz.

remanet] remaneret

OMiv»ZDV T?GK . Etiam — dixit] In scripturis

legitur R3 R4 Rs Isaias dixit] dicit Isaias B dixit] ozz. U Ra; dicit cap. C 110/111 intelligere possumus] intelligimus MoIH M;DCV BURaGK;

intelligemus Mi»Z T.$ ^ mediante— possumus] intelligemus mediante fide M; ; intelligere poterimus 74 ; possumus intelligere mediante fide 5 L; intelligemus, (quod credimus) mediante fide, scientia (Rs: scientiam) Rs R4 R5; cf. 112 112 Etiam] oz. Ra R4 Rs (cf. 110|111) BU Ro; Et etiam H M; ; Rursus v 114 magis est] eorr. ex maxime est Ms ; est magis » z p L; maxime ést PN EMRi1ZHBKS

intensiuus] intensus ? Rs G ; oz. (/acung) Ra.— 113/115 Et ratio — non] oz. Ra 115 credere — non] non credere D — 116 Iterum] Item E?Z — 117 stant] estant T — 117/118 quae dici possent] praedici potest .5; quibus decipientur Rs R4; quae ad hoc adduci possunt v; quae possent dici y L; os. RS T — 119 fidei christianae] christianae fidei 1; ipsius O — et honorem — christianae] fidei christianae et honorem C — sed est — christianae] oz. D

222 120

121. LIB. DE DEMONSTRAT.

PER AEQVIPAR.

Quoniam infideles dicunt :Nolumus dimittere fidem pro fide aut credere pro credere ; sed bene credere pro intelligere dimittemus. |

Des. E,

DE DIVISIONE HVIVS LIBRI

|Diuiditur iste liber in tres distinctiones. Prima est ad proban- Z 157! dum distinctionem in diuinis. Secunda est ad probandum, quod 125 sunt tres personae diuinae, et non plures, neque pauciores. Tertia est ad probandum, quod hae personae sunt Pater et Filius et Spiritus sanctus. Et primo de prima sic: I De prima distinctione 130

155

[De distinctione in diuinis] I. Vbicumque est concordantia, ibi est pluralitas. Sed in bonitate Dei est concordantia ; ergo in bonitate Dei est pluralitas. Maior est euidens, quia probata est superius in prologo. Minor declaratur sic: Quia ubicumque est actus, ibi est concordantia agentis et | agibilis in ipso actu. Sed in diuina bonitate est actus, scilicet bonificare, ut demonstratum est ; ergo, etc. Relinquitur ergo, quod

K 5Y

sit distinctio in diuina bonitate inter bonificantem, bonificabilem

140

et bonificare. Item: Vbicumque est concordantia, ibi est pluralitas. Sed in diuina magnitudine est concordantia ; ergo in diuina magnitudine est pluralitas. Maior et minor sunt euidentes, sicut dictum est de diuina bonitate. Relinquitur ergo distinctio in diuina magnitudine inter |magnificantem, magnificabilem et magnificare ; quare, etc. B*152T9 Item: Vbicumque est concordantia, ibi est pluralitas. Sed in

120 dimittere] amittere

R3 R4; 447. credere Rs; add. e? del. credere

U

120/121 fidem — credere?] credere pro credere aut fidem pro fide H M; 121 dimittemus] dimittimus 4 Mi 1H M; 122 De diuisione — libri] oz. MjK;Diuisio huius libri I; z47. etc. Ma

huius] oz. H MsD; istius

BU

124 distinctionem in diuinis] quod sunt plures personae diuinae l/; a44. personis Mo 125 personae diuinae] diuinae personae R v z p L ; personae in diuinis D;personae MaZ HM; — 126et!]oz. RK.5 — 127sic]dicendosic R ; add. dicemus Z H Ms Et primo — sic] oz. 1 ^ prima] a47. parte Mi C 129/130 De prima — diuinis] o. PNEMR4RBK; Prima distinctio 5; Quod distinctio sit in diuinis Z ; Quod in diuinis sit distinctio z; De prima distinctione Ma H Ms 132concordantia — est] oz. TGK . Dei est] de O 134 ibi] o». PNEMRi1RC 137 bonificabilem] bonificabile O?2Ms3ZDCWVTBURsGK;et bonificatum »

135/138 scilicet bonificare —

bonificate] ergo in diuina bonitate est concordantia inter bonificantem et bonificabilem et bonificare H Ms —— 139 concordantia — pluralitas] pluralitas, ibi est concordantia D BU Ra 142 distinctio] quod distinctio est Z — 143 magnificabilem] magnificabile Ry Ma Z DC? T BU R2GK.$

I21. LIB. DE DEMONSTRAT.

PER AEQVIPAR.

223

145 diuina aeternitate est concordantia ; ergo in diuina aeternitate est pluralitas. Et est syllogismus euidens, sicut supra. Et sicut probatum est per concordantiam de istis tribus diuinis dignitatibus, | potest demonstrari in aliis suo loco, scilicet in diuina potestate, intellectu, | uoluntate, uirtute, gloria et ueritate. 150 Concluditur ergo distinctio, etc.

155

160

2. Iterum: Vbicumque est aequalitas, est dare differentiam inter aequalificata. Sed in diuina bonitate est aequalitas inter bonificatiuum et bonificabile; ergo in diuina bonitate est dare | differentiam inter bonificatiuum et bonificabile. Maior de se patet. Minor declaratur sic: Quia si inter bonificatiuum et bonificabile non esset |aequalitas, actus non procederet aequaliter ab ambobus. Sed constat, quod aequaliter procedit ; ergo, etc. Item: Vbicumque est | aequalitas, est dare differentiam inter aequalificata. Sed in diuina magnitudine est aequalitas inter magnificatiuum et magnificabile ; |ergo in diuina magnitudine est dare differentiam inter magnificatiuum et magnificabile. Maior et minor sunt euidentes, sicut dictum est de diuina bonitate. Relin-

quitur ergo, quod in diuina magnitudine sit distinctio inter magnificatiuum, magnificabile et magnificare ;quare, etc. 165

Item:

Vbicumque

est aequalitas, est dare differentiam inter

147/148 diuinis dignitatibus] dignitatibus diuinis MiZ BK.$; add. sic O Mav Z H Ms; add. ita T

148in!]deZ

BK 5

scilicet] sicut M ; oz.

H Ms

149 gloria et uetitate] ueritate et gloria E R1 Z G K ; ueritate gloria » D ; et glotia 74

150 distinctio, etc.] distinctionem esse in diuinis Z ; distinctio in

diuinis ;quare etc. O; quod sit distinctio in diuinis y — etc] oy. I — 151 Iterum] Item N E?Z 152 aequalificata] aequalitata Z H Ms; aequalia » C ; aequalitates B — 153 bonificatiuum] bonificantem 4 Mav Z H Ms.$ —— bonificabile] bonificabilem P N z LL I.$ ; bonificatum Z ; et bonificatum v ; bonificare

bonificabile] bonificabilem 154 bonificatiuum] bonificantem Z.$ W bonificatiuum et bonificabile] bonificabile et PNmLI; bonificatum Z bonificabile] 155 bonificatiuum] bonificantem Z bonificantem 74 Ms bonificabilem P N O 2 L H Ms; bonificatum v Z — 156 procederet] procede157 aequaliter] oz. G K; aequalem T rent R4 R H Ms; produceret T procedit] R1 »; procedunt R H Ms; procedat 4 5 ?L.;producit T — ergo, etc.] ergo est aequalitas inter bonificatiuum et bonificabilem; igitur est probatum,

quod sit distinctio in diuina bonitate inter bonificatiuum, bonificabilem et

bonificare z; p. ^ 1593equalificata] cf. 72 — 160 magnificatiuum] magnifiet magnificabile] o». 1L; et magnificabilem cantem Ma Z H Ms 161 magnificatiuum] PNOHMsmp; magnificare et magnificabile 74 magnificantem

MavZ H Ms

et magnificabile]

oz.

PL;

magnificabilem

NImpHMs;magnificatum » — 160/161 ergo in — magnificabile] oz. 4 Ms magnificabile] oz. L; magnificabilem 164 magnificatiuum] ef. r60o magnificareetmagnificabile/4 — et magnificate] D V ;om. C NOmpHMs quate, etc] quia etc. O; ergo, etc. 1; op.

ZH Ms

M 62v2

2 157v

E 4987» R, 25075 S 44V K 4r

224

121r. LIB. DE DEMONSTRAT.

PER AEQVIPAR.

aequalificata. Sed in diuina aeternitate est aequalitas inter aeternificatiuum et aeternificabile ; ergo in diuina aeternitate est dare differentiam inter aeternificatiuum et aeternificabile ; et est syllogismus euidens sicut supra. Et sicut probatum est per aequalitatem, potest in aliis demonstrari, scilicet in diuina intellectu, uoluntate, uirtute, gloria et ueritate.

potestate,

Diximus de prima distinctione. In qua probauimus distinctionem in diuinis per concordantiam et per aequalitatem. Per quam distinctionem apparent manifeste plures res reales | in Deo de ^ 17 necessitate ;quoniam quod est impossibile non esse, necessarium est esse. Et quia impossibile est non esse | distinctionem in diuinis,

M 62vb

Z 138r

ut probatum est, necessarium est ipsam esse.

II De secunda distinctione [Quod sunt tres personae]

In distinctione ista intendimus probare, quod in Deo sint tres personae, et non plures, neque pauciores ; et hoc probando | per B 1321b maioritatem actionis, distinctionis, concordantiae et aequalitatis,

discurrendo per diuinas rationes. Et hoc sic:

1662equalificata] cf. zj2

aequalitas] dare differentiam H Ms

166/167

aeternificatiuum] aeternificatum R, ;aeternatiuum N ; aeternantem H ; aeterni-

ficantem Z Msg

167 aeternificabile] oz. I; aeternificabilem P N z p H Ms;

aetetnificabile et aeternificare 74 167/168 ergo in — aeternificabile] oz. AD T;etc.v dare differentiam] aequalitas H Mg 168 aeternificatiuum] aeternificantem Z Ms; aeternantem FH

lem

PNEO»pHMs

aetetnificabile] ozz. I; aeternificabi-

169/170 aequalitatem] M; ; ad. sic Me H Ms ; add. in

dictis qualitatibus diuinis, sic m Z ; 244. de istis tribus R; 244. de istis tribus

dignitatibus, sic v ; 242. cum dictis dignitatibus, sic p; oz. L. 170 diuina] 42. sapientia T' 171 gloria et ueritate] o. 1L; ueritate et gloria MivzmpIZHMsC

uoluntate — uetfitate] et uoluntate etc. T'; uirtute, ueritate, uoluntate et gloria 4 ^ uirtute — ueritate] gloria et uirtute / B U Re; gloria, uirtute et ueritate D 173 per? oz. PN E 174 apparent] apparet Ma H Ms ; add. in Deo Mi

reales] a4. distinctas Mi ; add. esse » C

in Deo]

om.Mi 175necessitate] add. esse N Z H Ms; add. ut probatum est 4 — esse] estt ./AMsT . 176est!]ow. T Etquia] Sed P?EO . 177 necessatium] ergo necessario Z ; necessario H Ms; ergo necessarium O Ma Mi; ef. 177|177 175/177 quoniam quod — esse] quoniam quod est impossibile, quod non sit, est necessarium, quod sit; et quia impossibile est, quod non sit distinctio in diuinis, ut probatum est, necessarium est, quod ipsa sit 7; ergo necessarium est

ipsum esse ; quoniam quod est impossibile, non est necessarium esse, etiam quia impossibile est non esse distinctionem in diuinis 44 179 De — distinctione] om. OM3ZK; Secunda distinctio I 180 [Quod - personae] oz. PNEMR4K.;

Quod tres personae tantum sint in diuina distinctione Z ;

Quod in Deosinttres personae B. | 181sint|sunt 184 diuinas] differentes Z H Ms

NOH Ms

D?2CV TUR».$

i21. LIB. DE DEMONSTRAT.

PER AEQVIPAR.

225

I. Illa essentia, in qua sufficit | unica actio et unica passio et K 4v unicus actus, magis est in maioritate actionis, quam illa, in qua sunt plures actiones et plures passiones et plures actus. Sed in diuina bonitate sufficit unicus bonificatiuus et unicus bonificabilis et unicum bonificare ; ergo diuina bonitas est in maioritate actionis 190 plus per illa tria, quam si essent plura uel pauciora. Maior declaratur sic : Quoniam quando duae actiones numero differentes sunt in eadem essentia, una limitat agere | alterius et impedit ; et R3 250v sic de duabus passionibus et actibus, numero differentibus. Minor 185

sic monstratur:

In diuina bonitate sufficit unicus bonificatiuus,

unicus bonificabilis et unicum bonificare, quia sunt infiniti. Quod esse non possent, si essent plures bonificatiui, plures bonificabiles et plura bonificare; quare, etc. Et sicut dedimus exemplum de actione et passione et ipso actu | in bonitate diuina, ita potest P 99r concludi in diuina magnitudine, aeternitate, etc.

2.]lla essentia, in qua sufficit unicus distinctiuus a se et generatiuus productiuus de se, et unicus distinguibilis |a distincti- M 6572 uo, producibilis et generabilis, et unicum distinguere per spirare et amare, est magis in maioritate distinctionis, quam illa, in qua sunt

plures distinc|tiui et distinguibiles, et plura distinguere. Sed in Z 158v 205 diuina magnitudine sufficit unicus magnificatiuus, qui quidem est distinctiuus a se et generatiuus productiuus

|de se; et unicus

K 5r

magnificabilis, qui quidem est distinguibilis a | distinctiuo et S 45r

186 magis est] est N M; ; est magis v; est maxime R ; est maxime (maxime] zz marg.) Ra 186/187 in qua sunt] qua insunt BUR; — 188 bonificatiuus] bonificans Mi MavZ

HD C V T

BU R2G K $ ; actus bonificans Ms

bonifi-

cabilis] bonificatus» — 189unicum]unicus B ^ bonitas]unitas BUR? — 191 Quoniam] oz. Z B.$5; quia vzzpL 193 actibus] actionibus Z H Ms; duobus actibus C — Minor] Maiorz4;Sed» ^ 194monstratur] demonstratur Mo D V T ; manifestatur

C ^ bonificatiuus] bonificatus H.Ms; bonificansv

^ 195 bonificabi-

lis] bonificatus C —— unicus bonificabilis] unicum bonificabile 74

unicum]

unicus B 198 et?]in H.Ms T; add. de Z —— 199 aeternitate, etc.] aeternitatis A; etc. et aeternitate R ; etc. Z H Ms; oz. Ma; add. etsic dealiis D —— 200 distinctiuus] actus distinctus H Mg aseet] oz. vZ HMsDCV BURs;aseIT;quiest GK; 201 generatiuus] oz. MsSDBURs»; add. et est $; a se, qui est zpL

TGKS$; add. ud A RMiMsvzpLIHCV

201/202 a distinctiuo] oz.

202 producibilis et generabilis] OM; MavzpLZHMsDCV TBU Ra GKS om. O; add. se Ma D CURs; add. de se 5; add. in se Mi; generabilis et (et] oz. v) producibilis »»$ LZ H Ms; producibili et generabili 74 Ms; et generabilis T'

unicum] unicus B magis] »z7

pL maxime

spirare et] oz. G K; aspirare et

ones alii codices

PNEFE,R;

X203

illa] oz. BU Ra; add. essentia I

MZ HM; CR; TG —— 205/206 206ase]om.vI ^ etgeneratiuus]adZ.etO 207 qui quidem -— distinguibilis] o. qui — generatiuus] om. IR.

a distinctiuo] oz. I; distinctio Z; et distinctio BU Ra.$ MiMsZDCV RMiMsZH Ms et] oz». HMs; a distinctione ;4 T; a distinctio G

207/208 et generabilis producibilis] generabilis et producibilis BURs&GKS$ Z ; generabili (244. et M3) producibili M; MsD C V BU R$; et generabili et generabilis] a4. et 1H M; T producit O; generabilis producibilis G K

2260

210

i121. LIB. DE DEMONSTRAT.

PER AEQVIPAR.

generabilis producibilis ; et unicum magnificare, quod quidem est distinguere per spirare et amare. Ergo diuina magnitudo est in maioritate distinctionis plus per illa tria, quam si essent plura uel pauciora. Maior et minor declarantur sicut supra. Tamen ad excusandum nos intendimus dicere, | quod Pater est unicus B 152v distinctiuus, generatiuus respectu | Fili; et Filius unicus di- E 498v& stinguibilis, generabilis respectu Patris. Sed Pater et Filius simul sunt unicus distinctiuus, spiratiuus respectu Spiritus sancti; et Spiritus sanctus est unicum distinguere per spirare et amare respectu Patris et Filii, qui sunt unicus distinctiuus, spiratiuus. Vlterius dicimus, quod sicut dedimus exemplum de distinctione in diuina magnitudine, sic potest dari in diuina bonitate et aeternitate, etc.; et hoc idem de excusatione, quam dedimus in syllogismo statim dicto. 3. Illa essentia, in qua sufficit unicus concordatiuus et unicus

concordabilis et unicum concordare, magis est in maioritate concordantiae, quam illa, in qua sunt plures concordatiui et 22 ^ concordabiles et plura concordare. Sed in diuina aeternitate sufficit unicus aeternificatiuus concordatiuus et unicus aeternifi- M 651b cabilis concordabilis | et unicum aeterni|ficare per concordare et R3 230v amare ; ergo diuina aeternitas est in maioritate concordantiae plus K 5v per illa | tria, quam per plura uel pauciora. Et est | syllogismus Z 139r 230 euidens, sicut supra. Et sicut dedimus exemplum de concordantia in diuina aeternitate, ita potest dari in diuina bonitate, magnitudine, (Gier

4. Illa essentia, in qua sufficit unicus aequalificatiuus et aequalificabilis et unicum aequalificare, magis est in maioritate aequalita£5 5 tis, quam illa, in qua sunt plures aequalificatiui, aequalificabiles et plura aequalificare. Sed in diuina potestate sufficit unicus possifi-

208 unicum] unicus OB; oz. V^ 212 excusandum] escusandum Ms; sensuandum Ms; scusandum H 213 Filius] z47. est Z —— 215 spiratiuus] productiuus Z; oz». Mi Ma» HM;sDCV BURa$ 215/216 et Spiritus sanctus] oz. 7/4 Ms; et Spiritus U — 216 est] oy. IHMsSCGK . unicum] unicus OB; oz. V 217 distinctiuus] 247. et IZ H M; 220 excusatione] scusatione H; sensatione Ms 223 unicum] o». V' — concordare] add. per amarte Z H Ms; add. et amare B R5.9; add. peramorem»

v ; est maxime oes alii codices

— 224 quam] add. in

—— magisest] z p L ; oz.

BURa —— 225 concordare]

add. per amate z Z H Ms ; add. etamare My M» D C V' BU Ra 5 ; add. pet amorem

7 226/227 aeternificabilis] aeternabilis C; add. et IH M5 D unicus aeternificabilis] unificabilis BU Rs —— 227 concordabilis] oy. PEZ —— 229 uel pauciora] oz. H Ms Et est] Tunc Mi M3 V BU Ra 5; Tunc est D; Est ergo O; Bt tunc C

unicus M;

233 unicus] oz.

BU Ra K.$

234 et] oz. Mi Ma D C 5 ; add.

[G; unicus T — unicum] o». MMCV BUR;GK3$ . etunicum] oz. magisest] v5 L ; est maxime ozzes codices — 235 aequalificatiui] add. et

Z; add. plures D; aequalificatus O ; aequalificati Ms

unius uel MiMs;sDWVBURs$ MiMaDCVBURaGK$

unicus]

236 potestate] adZ. est

444.

aequalificatiuus

121. LIB. DE DEMONSTRAT.

PER AEQVIPAR.

227

catiuus, qui quidem est aequalificatiuus, et unicus possificabilis aequalificabilis, et unicum possificare per aequalificare et amare ; ergo diuina potestas est in maioritate aequalitatis plus per illa tria, quam per plura uel pauciora. Et est syllogismus sufficiens sicut supra. Et sicut dedimus exemplum de aequalitate in diuina potesta-

240

te, ita potest dari in diuina bonitate, magnitudine, aeternitate, etc.

24 ^

5. In numero ternario magis aequaliter possunt stare plura supposita, quam in alio numero ; |sicut in binario, quaternario uel B 152vb quinario. Sicut secunda unitas, quae aequaliter consistit inter primam et tertiam, et medium inter principium et finem, et intelligere inter intellectiuum et intellectum, et amare inter amantem et amatum, et concordare inter concordantem et concorda-

250

I

tum ; et sic de aliis suo modo. Sed talis maioritas aequalitatis non posset stare in numero secundario, quaternario aut quinario ; | et K 6r sic de aliis, sicut in ternario. Concluditur ergo, quod diuinae personae sunt tres, | et non plures, neque pauciores. Diximus de secunda distinctione. In qua probauimus syllogizando per principia primitiua uera et necessaria |per demonstra- S 45v tionem aequiparatiuam, |quod personae diuinae sunt tres, et non Z 139" plures, neque pauciores. Quae principia primitiua uera et necessaria sunt: Actio, distinctio, concordantia, est.

aequalitas; ut dictum

237 qui quidem est] o». v Z H MG aequalificatiuus] oz. G K ; cf. not. 237|234 et] oz. MiMa3DCV BUR2GKS$; ef. not. 257|2;58. 237/238 aequalificatiuus — aequalificabilis] aequalificabilis possificabilis GK; cf. 237 238unicum] unicus B peraequalificare] aequalificare per » 7 ? L Z G ; et aequalificare per H Ms —— possificare per aequalificare] aequalificare, possificare K 239 aequalitatis] aequalitate 4 Ms H Ms plus] o». vZ HMs 240 sufficiens] insufficiens U Ro; euidens ^ 2412equalitatein] os. H M; — 242 aeternitate, etc.] oz. D

aeternitate] i7 marg. M; et aeternitate Mo; om.

PEO.A 243 magis aequaliter possunt stare] magis possunt state GK; possunt stare (stare] estare M») magis MavZ ; possunt magis stare M; DC T'; potest magis stare B U Ra 5; non possunt magis I7; oz. H Ms 244/245 uel quinario] aut quinario l7; numero DBURs;etc. T; om. C quaternario uel

quinatio] quinario GK ^ 245 Sicut] et sic est quod Z ;et sic quod H Ms; sic 246tertiam]adZ.unitatem Z — et?]est Msa;sedD;ut] ^ quae]ow.Z H Ms 247intellectiuum et] intelligentem et 7Z ; intelligibile siue C ; O;utHMsg 249aecqualitatis] et aequalitas Ms Z H Ms D C V BU Ra; est aequalitas om.G S;aequalitas M; T? ^ maioritas aequalitatis] aequalitas maioritatis R — 250 H Ms V T — stare] estare posset] possent Ma BU Ra D; possunt Z C; potestv quaternario] quam ternario H Ms secundario] binario »s1D T T 251 sicut in] sine P E.A R41; siue N?2M MsR ; sed bene in O; secundum

255 aequiparatiuam] aequiparantiam ternatio] ternarium .H Ms HM; PNE Ms MG 5;uelper aequiparantiam B U Ra; per aequiparansiam l7 ;quod aequiparantiam O ; per aequiparantiam C ; et per aequiparantiam D ; aequiparantiae

4 Movz

p LIZH Ms T

258 est] add. Hectoris carmelita B

228

121. LIB. DE DEMONSTRAT.

PER AEQVIPAR.

III Sequitur de tertia distinctione In qua probatur, quod diuinae personae sunt Pater et Filius et Spiritus sanctus

260

26

E

270

280

285

Tres personas diuinas intendimus probare esse Patrem et Filium et Spiritum sanctum per easdem rationes, per quas probauimus ipsas esse tres, et non plures, neque pauciores. Et primo sic: I. Omne illud est dare in diuina bonitate, per quod boni|ficans est in maiori actione, et bonificatum in maiori passione respectu bonificantis. Sed hoc est per paternitatem et filiationem ; ergo in diuina bonitate est dare paternitatem et filijationem, et per consequens Patrem et Filium. Maior est euidens per se. Minor sic declaratur: Quia agens, qui est Pater, de tota sua essentia et natura producit agibilem siue actum Filium ; quod non faceret, nisi esset Pater. Item: Omne illud est dare in diuina bonitate, per quod bonificare est maior actus bonificantis et bonificati. Sed hoc est per amare ; ergoin diuina bonitate est amare ; quod Spiritum sanctum uocamus. Maior de se patet. | Minor sic demonstratur: Quia bonificare sine amare non posset esse infinitum et aeternum. Et sicut probauimus Patrem et Filium et Spiritum sanctum in diuina bonitate per maioritatem actionis et passionis et ipsius actus, sic potest probari in diuina magnitudine, aeternitate; et sic de aliis suo modo. 2. || Omne illud est dare de necessitate in diuina magnitudine, per quod |diuina magnitudo magis distat a contrarietate. Sed hoc |est per concordantiam magnificantis et magnificati et magnificare ; 260 E Mav

Sequitur H M;

—

distinctione]

CV TBU RaG

oz.

OMiZK;

De

tertia

distinctione

5; Tertia distinctio I ; De tertia parte D ; Distinc-

tiotertia zz; ^1. — 261/262 In qua — sanctus] oz. E M» K ; Quod tres personae diuinae sunt Pater et Filius et Spiritus sanctus Z ; Quod diuinae personae sint Pater et Filius et Spiritus sanctus z; ^L 264 easdem rationes] eas demonstrationes BUR»s; eadem rationes M Ma 266 bonificans] bonificatiuum MiMa3vZHMgDCV BUR2GK 5; bonificare 74A 267 bonificatum] bonificabile »Z HMgB; in bonificabile R2; bonificabile est U; bonificare I ;

bonificatus z; ^. —268est per] estesseZ B;esse 5 — 268/269 ergo in diuina — filiationem] oz. /AMasZHMs;sDV BUR» 269/270 et per consequens — Filium] oz. T ; add. ergo etc. Z HMs D — 271 sua essentia] essentia sua Z B K $ 272 agibilem siue actum] agibile siue actum M; agibilem Mi? MS? CRa?K; agibile M; ? MaZ

H V T BURa?

nonZBK3$

275actus] actio

5 ; agibile, scilicet D ; agibilis G

M;DCV

2773 nisi] si

BURs . bonificati] bonificabilis

RH MsgD V T B Re; bonificabile U 271 sic demonstratur] sic monstratur PEOM; sic declaratur NIK; declaratur sic Mi MaZHMsgCWV TBRa$;

declaratur UG: probatur D 278 posset] potest M;3DV/ BURs — aeternum] z42. concluditur ergo, quod tres diuinae personae sunt Pater et Filius et Spiritus sanctus v Z ; add. ergo concluditur, quod tres diuinae personae sint Pater et Filius et Spiritussanctus zz ?LL. — 279 probauimus] dd.esse»Z H Mg — 284 magis] oz. AHMsDV BURs — 285et!] oy. RZBK.$

R3 25174

E. 498vb

K 6v

B 15572

M 65vb

P 99Y Z 140f

I2I. LIB. DE DEMONSTRAT.

PER AEQVIPAR.

229

ergo de necessitate sequitur concordantia in diuina magnitudine. Maior et minor sunt euidentes de se ipsis. Et quod in ipsa magnitudine sit Pater et Filius et Spiritus sanctus per concordantiam, sic probamus : 290 Omne illud est dare in diuina magnitudine, per quod magnificans et magnificatum magis possunt concordare. Sed hoc est per paternitatem et filiationem ; ergo est dare in diuina magnitudine paternitatem et filiationem, et per consequens Patrem et Filium. Maior est per se euidens. Minor sic declaratur: Quia magnificans, qui est Pater, de tota sua essentia et natura et magnitudine producit magnificatum Filium ; quod non faceret, nisi magnificans esset Pater, et Filius magnificatum. Item: Omne illud est dare in diuina magnitudine, per quod magnificare est maior actus magnificantis et magnificabilis. Sed 300 hoc est per amare; ergo in diuina magnitudine est amare ;quod Spiritum sanctum uocamus. Maior de se patet. Minor declaratur sic: Quia magnificare sine amare non posset esse infinitum et aeternum. Et sicut probauimus Patrem et Filium | et Spiritum K 7r sanctum in diuina magnitudine per concordantiam, sic potest 30 ^ probari in diuina boni|tate, aeternitate; et sic de aliis suo modo. Ro 25115 3. Omne illud est dare in aeternitate, per quod aeterni|ficans et S 46r aeternificatum possunt magis concordare. Et quia ubicumque est concordantia, est differentia, est |dare in aeternitate differentiam

51

^

320

M 6478

inter aeternificans et aeternificatum. Et ideo arguimus sic, quod in aeternitate sit Pater et Filius et Spiritus sanctus. Vbicumque est dare maiorem concordantiam, est dare maiorem differentiam. Sed in aeternitate est dare maiorem concordantiam inter aeternificans et aeternificatum ; ergo in aeternitate est dare maiorem differentiam inter aeternificans et aeter|nificatum. Maior Z 140V est euidens, quia maior concordantia sine maiori differentia non potest esse. Minor superius est probata. Et ideo sequitur, quod in aeternitate est paternitas et filiatio; et per consequens Pater et Filius, quia sine Patre et Filio maior concordantia et differentia esse non possunt. Item : Omne illud est dare in aeternitate, per quod aeternare est

289 per concordantiam] quae concordantiam habent Z;oz.H Ms D 292/293 ergo est dare — filiationem] om. 4 H Ms D V TBURs — 294 est per se] per se est NR; est D; est (euidens) per se Mi; est de se C — 297 magnificatum] corr. ex magnificatus

M ; — magnificatus

MiMsvgpZHMsDCV TBUR2GK.S

Filius magnificatum] magnificatum Filius I ; magnificatus Filius yp. — 299 magnificabilis] magnificati Z — 300 ergo — amare] o». Mi MaZDCV BURa5 305 bonitate] aZ. et MR. 306in]ad4.diuina 4v H Ms D —— 307 aeternificatum]aeternificatus z B — 308 est differentia] o. v Z;inaeternitate Ma — est?] et Ms;ibil;ibiest C — est] etest NMR I; ergo est HM;5D 309 aeternificans] aetetnificatum I; aeternificantem 7; aeternitantem M5 — et!]loz. HTGK . 310

sit] est

RURaV

; sit (?£) Mi; sunt 1

313 aeternificans] aeternificantem zI

230

32

IS

I121. LIB. DE DEMONSTRAT.

PER AEQVIPAR.

maior actus aeternantis et aeternati. Sed hoc est per amare; ergo in aeternitate est amare ; quod Spiritum sanctum uocamus. Maior de se patet. Minor declaratur sic: Quia aeternare sine amare non posset esse infinitum | in | bonitate, magnitudine, etc. Et sicut B 155bb dedimus exemplum ad probandum Patrem et Filium et Spiritum E 4997? sanctum in aeternitate per differentiam, sic potest dari in diuina bonitate, magnitudine; et aliis suo modo.

4. Omne illud est | dare in diuina potestate, per quod magis K 7" distat ab inaequalitate. Sed hoc est per aequalitatem possificantis, 350 possificati et possificare; ergo oportet dare aequalitatem de necessitate in diuina potestate. Et ideo arguimus sic, quod in diuina potestate sit Pater et Filius et Spiritus sanctus: Vbicumque est dare maiorem aequalitatem inter possificantem et | possifica- M 641b tum, oportet quod sit paternitas et filiatio. Sed in diuina potestate 53 ^ est dare maiorem aequalitatem inter possificantem et possificatum ; ergo in diuina potestate est paternitas et filiatio. Maior sic patet : Quia Pater in producendo Filium de toto se ipso coaequat ipsum ad se ipsum per |essentiam, unitatem, naturam et bonitatem, Z 141T magnitudinem etc. ; quae aequalitas maior sine Patre et Filio esse 340 non potest. Minor sic declaratur: Quia possificans et possificatum sine maioritate aequalitatis non possent producere maius possificaTe: Item: | Omne illud est dare in diuina potestate, per quod R3 231v2 possificans et possificatum se possunt magis coaequare. Sed hoc est 545 per amare ; ergo in diuina potestate est amare; quod Spiritum sanctum uocamus. Maior de se patet. Minor declaratur sic: Quia coaequare sine amare non posset esse infinitum in potestate. Et sicut dedimus exemplum de aequalitate in diuina potestate de diuinis personis, sic potest dari in diuina bonitate, magnitudine, aeternitate, intellectu, uoluntate, uirtute, gloria et ueritate suo

modo.

321 aeternantis] 7; aeternitatis U R»; aeternificantis z;p

I,

321/322 ergo —

amare] o». MiMsvIZHMs;sDCV BURas$ 324 posset| potest OMiMsIHMs;gDCT 326 differentiam] a44. in diuina aeternitate T' dari] om. M3 H Ms V T BU Ra5; fieri C; probari D ; exemplificati » 328 quod] a4.

potestas 7 Z ; add. diuina potestas zz ^LL — 336 potestate] aeternitate

R — 338

naturam et] et naturam 4d Mas Mi Mav»Z HMsSDCV TBURs»sS5;naturam IGK

340 potest] posset posset

ZB K.$ — 341 aequalitatis] aequalitate

MiMasvHMs&CWV URa5$?;

potest

T;

possunt

D

4 M3 —— possent] 344

et] om.

WBURsSGK . 345 ergo — amare] oy. HMsC 347 infinitum] 44. et aeternum H Ms; D 348 dedimus exemplum] exemplum dedimus V/ U Rs 349 in]de Z 350 gloria et ueritate] gloria, ueritate v; ueritate et gloria R1 MIZCT;gloria H Ms

aeternitate — ueritate] et sic de aliis B ; et ceteris 5;

et de aliis GK — 349/350 magnitudine — ueritate] etc. IL; 350 uirtute — uetitate] ueritate, uirtute, gloria D — gloria] gratia R — 351 modo] adZ. De fine libri

Z R3 R4 R5; adg. Amen

V U Ra

I21. LIB. DE DEMONSTRAT.

PER AEOQVIPAR.

23i

Ad gloriam, laudem, cognitionem et honorem diuinae trinitatis

finiuit Raimundus istum librum in Monte Pessulano mense Martii

anno 1304 incarnationis Domini nostri Iesu Christi. In custodia

555 cuius sit recommendatus beatae Mariae.

352 gloriam, H Msg R2D;

laudem]

liber iste, et etiam gloriosae Virginis

gloriam

et laudem

laudem et gloriam » V/BU;

Ma;ZT;

gloriam R3 R4

laudem,

gloriam

cognitionem et

honorem] cognissionem et honorem O ; honorem et cognitionem Rs Rs; et honorem et cognitionem Z D B R4 R5; et honorem ad cognitionem Ma H M; ; et honorem atque cognitionem v; et honorem T'; honorem ac cognitionem Mi ; et honorem ac cognitionem C l/ U 5 353 mense Martii] oz. ZRSRAR; DC V^

354

1i5o4]

132.

AA

(/)

355

liber

iste] o».

IGK;

iste liber

NmpL RaR4RgC V ; liber ipse v; nobis (?) iste T 356 Mariae] ad. Amen OMi MsZH M; Ra R4 Rg C RaK 5;add. Amen. Deo gratias U ; add. Amen. Deo gratias. Amen R;; add. Amen. Deo gratias. Finis G ; 247. Finis /4 ; add. etc. Ms;

add. Amen. Finito libro sit laus et gloria Christo. Frater Girardus Hectoris me

scripsit. Orate pro eo B ; ad. et angelorum Dei D ; ad. et omnium sanctorum Dei. Amen. Deo gratias. Iesus Christus T'; add. mattis eius. Deo gratias. Finito libro sit laus et gloria Christo. Amen I/ ; add. Hic tractatus est restitutus iuxta Hispanica exemplaria, nouiter recepta ; et ideo differt in fine, loco et anno (in fine

—anno] oz. p) ab eodem tractatu, citato in catalogo tomi primi z7p 1I, ^ 353/356 mense — Mariae] in mense Augusti | 356 beatae Mariae] dominae nostrae v

yita P

dyvehat d i

tei

fact et. ijo nodis.

i53

3 mm d est dan fef getestate. per quod mage Ko hidát a^ inacqhaliteto: S67 pag eid. 0 aora Litatets pepeifscstitre, est

"s "t posmf. wis 7 v

UDUTY dare entyaM t o tn

a io vi uina paient.

dé

Et Deo a: snitimius 1je, yusent ih

es Lake suc V'npotes Fulhu 5 omit: uis Cheful. Fiscuseen daro wihare accug^ aiu. tert aer Corfu eC possibos-

M

QU

] fueris 4 rigen vnd mo dertutierst fiüiasie Tue? 0 diving potestate pv ropa U:

he

ur

uvtigbtrtens

"1 [,

ert

b : LZ

yy

acer.

4 Eragaecemec

dum er !

TUN

possificantens rt 5 sica:

axuemitas *q Aoiwia. Malorsic

z

Pibem

Jes

vibe e noo comepua

duwetittam, umtatre,

iow

AMTEIM

LA

patergvethoniista,

dk

Patre

ex

Eft /L

^-^" X

- 3

tW

ME-— ah jtn

P

(yer an ave.

/Saprud s

0*5

NE

f

os

(oo dins vim

cro

H

una

pe

Qu»

HUI

0e

aree

.

b

'

sre

-

LAT

Ost

urt

Ip

due

he sette be

in

divina

SM

SATMU

Seciuaratu

ib

kii

votetate

bonitate; maggitudino

(

rs

inuohw

84.

ig Te

i

aceto P giri

-

HeiF TC n

feret j Anisrzo "d

meto:

19

etm

(bos

A Wéoifénospe

zl

208

$5 rr poteort CS SV Encore aFine DERI SIR crrdaril tut (H7 Ty esci me e 206471

mel

amt

'

Wi

eyiopsar hA

523 e

eds

Spb

PUT a.

ies

we

i2 Mh

uit

X dd yhícny

"pnt Hi

PAM

Es

p

M

0.7

ite

aesee ssa) Liege aif: comájciat] udi 23 ib, tox scnevul

eeelenidonh aime M volue

;

63A

Rt ciini: uade

As

M. !

T ia

p dhdenua

ASAHER ied:

RS

,

]

m9

m

E

HITHT:

or itus afi d'etdtosepehgaeimmoA man at [ossbá *- Sena«

d ]

I22

DE FINE In Monte Pessulano, 1305 IV L4

AD LIBRVM DE FINE PROLEGOMENA Hic liber De fine a ceteris huius tomi operibus in hoc differt, quod non tam Raimundi doctrinam philosophicam et theologicam respicit, quam ea, quae ad haereticos et infideles conuertendos et ad Terram sanctam recuperandam pertinent. Ad quem finem persequendum etsi uim 'armorum minime spernendam esse sibi persuasum sit, tamen imprimis rationibus et argumentis utendum

esse censuit (1). I. DE AVTHENTIA

OPERIS

Raimundum ipsum libri De fine auctorem esse plurimis testimoniis comprobatur. A. De authentia loci Hunc quoque librum, sicut et cetera opera hoc uolumine edita, "in Monte Pesulano" compositum esse omnium codicum testimonio confirmatur, exceptis codicibus T L V, qui textum integrum

non praebent et clausulam finalem omittunt. Accedit multorum catalogorum et auctorum testimonium (?). B. De authentia temporis Hoc opus compositum esse "in mense Aprilis anno millesimo

(1) ALTANER, B., Giaubensgwang und Glaubensfreibeit in der Missionstheorie des Raymundus Lullus. Ein Beitrag xur Geschichte des Toleranz gedankens, in : Hist. Jahrb. 48 (1928) 586-610; rpEM, Dze Durchführung des V'ienner Konzilsbeschlusses über die Errichtung von Lebrstüblen für orientalische Yprachen, in :Ztschr. f. Kirchengesch. 52 (1933) 226-256; IDEM, Raymundus Lullus und der Sprachenkanon (can. 11) des Konzils von Vienne (1311), in: Hist. Jahrb. 53 (1953) 211-212; IDEM, Zur Geschichte der anti-islamischen. Polemi&, in: Hist. Jahrb. 56 (1936) 227-235; CaNDíÍA, E. p&, Raizundo Lulio y las primeras escuelas de lenguas orientales, in : Rev.

Javeriana 22 (1944) 132-141; MauRa v GzrABERT, J., Lo Beat Ramon Lal, fundator del primer colegi de llengues orientales, in :Rev. Luliana 2 (1902) 260-266; Corr, Jos& M., Escuelas de las lenguas orientales en los siglos XIII y XIV, in: Anal. Sacr. Tartac. 17 (1944) 115-158; Dusors, P., Te recovery of tbe Holy Land; übersetzt und eingeleitet von WALTHER I. BRANDr, New York 1956; GOTTRON,

A., Ramon Lulls Kreuzzugsideen, Berlin et Leipzig 1912 ; SUGRANYES DE FRANCH, R., Un texte de Ramon Lull sur la eroisade et les missions, Àin: Nova et Vetera 21

(1946) 98-112 ; rpEM, Raymond Lulle, docteur de missions, avec un choix de textes traduits et annotés, in: Neue Zeitschr. f. Missionswissensch. 6 (1950) 81-95, et in : Nouvelle Revue de Science Missionaire 5 (1954) ; IDEM, E/s projectes de creuada en la doctrina missional de Ramon Llull, in: EL 4 (1960) 275-290. f,pg. 126; MOGL, 59:nr. $f.28v; R£. 515; ; Mf. 1491; (2) P£. 861; Hf. 19v A.22031Pla 1941 105; VL L, 371; Li 242; Lo 10.4; Ot 108; Àv 112; C

236 trecentesimo

122. DE FINE quinto", codicibus

TLV iterum

exceptis, omnes

codices testantur (3).

C. Opera Raimundi priora, in libro De fine allegata In libro De fine triginta duo opera a Raimundo prius composita allegantur, quorum hic liber quasi catalogus primarius nobis extat.

Quae opera ordine chronologico enumeramus (2) : I) Liber de genti et tribus sapientibus (Palmae Maioricarum, 1273-I275; Gl g; Av 4; CA 71; Pla 6) (5 ; 2) Liber Alchindi (Palmae Maioricarum, 1273-1275; Pla 14) ($) ; 3) Liber Teliph (Palmae Maioricarum, 1273-1275; Pla 15) (?); 4) Ars iuris (in Monte Pessulano, 1275-1281; Gl du; Av 28; CA 25; Pla 28) (8) ; 5) De doctrina Puerili (in Monte Pessulano ?, 1282-1287 ;Gl b;

AN-I45 CA 21r; Pla 42) (9); 6) Liber Blanquernae (in Monte Pessulano, 1282-1287 ; Gl ak; AyX;31; CA 226; Pla. 24) (19; 7) Felix de les meravelles del mon (Liber de mirabilibus orbis seu Felix) (Parisiis, 1287-1289; Gl ap; Av 36; CA 227; Pla 5r) (1); 8) Arbor philosophiae desideratae (in Monte Pessulano, 1289-1290 ; Gl ay ;Av 44; CA 202; Pla 59) (12); 9) Liber de quinque sapientibus (Neapoli, 1294 ; Gl bi; Av 55; CA 86; Pla 72) (1) ; IO) Arbor sctentiae (Romae, 1295-1296 ; Gl bk ; Av 60; CA 2; Pla

77) 5);

II) Tractatus nowus de astronomia (Parisiis, 1297 ; Gl bs; Av 65;

CA 7; Pla 85) (15);

12) Arbor plulosophtae amoris (Parisiis, 1298; Gl bw; Av 69; CA 204; Pla 88) (19) ; (3) Pf. 86r; Hf. 19v ; Mf. 1491; $£. 28v ; Rf. 5s1t; p, pg. 126;

MOGL, 59: nr.

105 ; VLI, 571; Li 242 ; PEERS, pg. 148; Lo 10.4 ;Ot 108; Av 112; CA 220; Pla

134. (4) C£. Pla 154 (tom. II, 46) et editionem P in fine libri: Index librorum, quos citat in praesenti uolumine (index incompletus est). (5) I. 5 (Distinctio I, pars 5); II. 1; II. 6; III. 2. (6) II. 6. Liber Alchindi et Liber Telipbhb non Raimundi sunt : Ch. LoHR, in EL 12 (1968) 145-160. (7) HI. 6. (8) II. 6; III. 2. (9) II. 2. (10) II. 2. (m)PLEyos (12) :III2; (13) I. 4 (Prooemium). (m4) T. 3. Tiiwo: (1$) 5 SXITE22(xO)SIt 2E TIDE2:

122. DE FINE

237

13) Ars generalis (1?) : Ars compendiosa inueniendi ueritatem (Palmae Maioricarum, 1273-1275.» Gla.;-Av:r ;:CÀ: x3; Pla. 3),

Ars demonstratiua (in Monte Pessulano, 1275-1281; Gl f; ANOEB 20A ua qmPlaiex); Ars inuentiua ueritatis (in Monte Pessulano, 1289-1290; Gl as; Av 38; CA 26; Pla 55), Ars compendiosa (Compendium Artis generalis seu Practica brewis super Tabulam generalem) (Parisiis, 1299 ; Gl bt; Av 70; CA

34; Pla 92);

I4) Liber de cognitione Dei (in Maioricis,

1300; Gl cl; Av 84; CA

92 ;Pla 104) (15); I5) Liber de Deo et Iesu Christo (in Maioricis, 1300 ;Gl cn ; Av 83;

CA 93; Pla 106) (19) ; 16) Rhetorica noua (Chypre-Bufarento, 1301; Gl cp; Av 88; CA 385cPlauro8) (29); 17) Liber quid. debet homo de Deo credere (in ciuitate Allea in Armenia, 1302 ;Gl cr; Av 9o; CA 94; Pla 110) (23); I8) Logica noua

(Genuae,

1303;

Gl ct; Av 92; CA 45; Pla

112) (?) ;

I9) De syllogismis (1303; Pla 116) (?3) ; 20) Disputatio fidei et intellectus (in Monte Pessulano, 1303 ; Gl 6x Aw CA 75; Pla 117) (94): 21) Liber de lumine (in Monte Pessulano, 1303; Glcy ;Av98; CA IoiPlai8) (95); 22) Liber de regionibus sanitatis et infirmatatis (De medicina) (in Monte Pessulano, 1303; Gl cz; Av 99; CA rr; Pla 119) (?9) ;.

23) 1304; 24) lano;

Liber de i$ntellectu (Ars 1ntellectus) (in Monte Pessulano, Gl db; Av 103; CA 40; Pla 120) (??); Liber de uoluntate (Liber liberae uoluntatis) (in Monte Pessu-

1304; Gl dc; Av. 104 ;CA 41; Pla 122).(*5); 25) Liber de memoria (in Monte Pessulano, 1304 ; Gl dd ; Av 105;

CA 42; Pla 125) (29);

(17) (18) (x9) (20) (21) (22)

I. 4, cap. 1; II. 6; III (Introductio); III. 1. I. 2.

I2: III. 2. I. 4 (Prooemium). III. 2.

(23) I. 5.

(24):1::2(25) III. 2. (26) IIS 659 HIT G2: (25) 955 seTIT n2: (2.8) ue ssuLDE.o: (29) T5555 III.o2.

238

122. DE FINE

26) Liber de significatione (De signo?) (in Monte Pessulano, 1304 ; Gl dh; Av 102; CA 44; Pla 126) (30) ; 27) Liber de consilio (in Monte Pessulano, 1304 ; Gl dg; Av 106; CA 214; Pla 128) (3); 28) De inuestigatione actuum rationum. diuinarum (in Monte Pessulano, 1304; Gl di; Av 129; CA 99; Pla 129) (3?); 29) Liber de praedestinatione et libero arbitrio (in Monte Pessulano, 1304; Gl dn; Av r1r1; CA roo; Pla 130) (3); 30) Ars magna praedicationis (Liber de praedicatione) (in Monte Pessulano, 1304 ; Gl dj; Av 107; CA 97; Pla 131) (35); 31) De ascensu et descensu intellectus (in Monte Pessulano, 1305 ; Gl dk; Av 109; CA 48; Pla 132) (35); 32) De demonstratione per aequiparantiam (in Monte Pessulano, 1305; Gl dl; Av rro; CA 98; Pla 133) (36). D. Opera Raimundi posteriora, Àn quibus liber De fine allegatur Allegatur liber De fine in his libris: I) Disputatio Raimundi et Hamari Saraceni (De fide catholica conira Saracenos)

147) (9);

(Pisis, 1308;

Gl ds; Av

123;

CA

103;

Pla

2) Liber de acquisitione Terrae sanctae (in Monte Pessulano, 1309;'Gl eh; Av-r41; CA 22r ;:Pla 165) (89).

(30)*D993 3 TEIS02S (21) ILT65 LIE *2: (32)112 5 TATE. 22: (83) TS S TES: (54), b.25, 11176; ILL. 2. (35): 2c HITS 2: (36) 1o» S TES SSTTE 2:

(57) nam Deus est multum amabilis et timibilis, ideo dedit potestatem latinis, quod ipsi possent acquirere totum mundum, si uellent, ut figuratum est in libro De fine: Disputatio Raimundi et Hamari saraceni. Pars III (De ordinatione uel de fine libri) ;cf. MOG IV, 477 — Dictum est de ordinatione, per quam mundus potest uenire in bonum statum ; et de hoc largius sum locutus in libro De fige, quem dominus papa habet, quem dominus rex Aragoniae misit ad eum, qui in Monte Pessulano obtulit suam personam, suam terram, suam militiam, suum

thesaurum ad expugnandum contra saracenos omni tempore, quo placeret

domino papae et dominis cardinalibus ; et de hoc sum certus, quia ego ibi eram : l. c., pars III; cf. MOG

IV, 477.

(38) De acquisitione Terrae sanctae iam feci unum librum et fuit domino papae Clementi quinto praesentatus, sed propter casum Templariorum materiam illius aliquo modo me oportet uariare materiam huius libri. Liber, qui est de acquisitione Terrae sanctae, ed. E. LoNGPRÉ, in : Criterion 5 (Barcinone 1927), pg. 266; cf. E. KaMan, Raymond Laull. Son projet De acquisitione Terrae sanctae. Introduction et édition critique (Diss. Univ. Paris, Faculté de Lettres, Paris 1956, pg. 129-130.

122. DE FINE

239

E. Argumenta interiora Hunclibrum a Raimundo compositum esse tam e modo loquendi quam e uia ac ratione argumentandi manifeste apparet. Accedit, ut in hoc libro permulta inueniantur, quae optime congruunt cum eis, quae in ceteris operibus lullianis scripta sunt. F. Catalogi et auctores, Hi catalogi et auctores, quos in ordine chronologico assignamus, libri De fine mentionem faciunt : Catalogus Electorii 77 (Pla IT, 117) ; XIAMENEs, nr. 14: D'Arós, pg. 59; PROAZA, f. 221v; DiMAs DE MicUuEL: Soro, pg. 64; Catalogus codicis Ambrosiani, f. 381v : nr. 152; ARIAS DE LOYOLA : SOTO, pg. 51 (olim Barcinone); WappniNG-Scriptores, pg. 300; NICOLAVS ÁNTONIVS, pg. 132: nr. 203 ;CUSTURER, pg. 613-615 : nr. 203; SOLLIER, pg. 70: nr. 203; MOG I, 59: nr. 103; IOHANNES A S. ANTONIO (BUF), pg. 51/52: nr. 516; Paris, nat. lat. 17829 f. 532r ; VL I, 371, 380; BovER I, 424; Li 242 ; GoLUvBOviCH I, 382 : nr. 14 ; Lo 10.4; PEERS, pg. 148, 306 not. 1, 316-322, 333; Ot 108; Gl do;

AV II2; SBARALEA, pg. 6, 27; CA 220; DíAZ v DÍAZ, pg. 364-365: nr. 1830 (92) ;LLINARES, pg. 446: nr. 122; Pla 134. 2. DE

PROPOSITO

LIBRI

De huius libri intentione Raimundus loquitur in prologo: Cum christianis minime curae sit Terram sanctam ab infidelibus occupatam esse Raimundus tam a papa et cardinalibus quam a principibus saecularibus auxilium petit. Id imprimis Raimundus spectat, ut condantur monasteria linguis infidelium addiscendis, in quibus uiri ad euangelium praedicandum idonei instruantur (33). Iam pridem in Ordinibus Praedicatorum et Fratrum Minorum huiusmodi monasteria instituta erant. Raimundus ipse in insula Maioricarum (Miramare) scholam linguis addiscendis condidit (1276). In L?bro de modo conuertendi infideles (Romae, 1292) primum locutus est de huius-

(39) Raimundus linguam infidelium, imprimis Saracenorum, in quorum terris saepius uersatus est, ad fidei propagationem plurimi aestimandam esse sibi persuasum habuit. Cf. ea, quae dicit in libri De fize prologo : *procurans tali modo, quod dominus papa et domini cardinales et etiam alii principes supra dicti aliqua monasteria aedificari concederent et construi, in quibus aliqui ualentes homines litterati, pro Christo desiderantes mortem pati, diuersas linguas infidelium addiscerent et audirent, ut per consequens per uniuersum mundum irent euangelium praedicatum". — Cf. ulterius dicta in distinctione I, parte I, cap. 1 huius libri: Et quod de bonis ecclesiasticis faceret construi extra gentium mansiones quattuor monasteria in locis competentibus et amoenis, et illa dotaret redditibus sufficientibus in perpetuum, tali modo ut inde possent uiuere audientes lingatgia, sicut dixi, et habere librorum sufficientiam et docentium illos libros.

240

122. DE FINE

modi scholis, Romae, Parisiis, in Hispania, Ianuae, Venetiis, in

Pruscia, in Vngaria, in Capha, in Herminia, Taurus (!), et in pluribus aliis locis instituendis. Quod propositum in posterioribus quoque libris repetit, exempli gratia in L?bro de acquisitione Terrae sanctae (in Monte Pessulano, 1309) (49) et in Petitione in Concilio generali ad acquirendam

Terram.

sanctam

(Parisiis,

1311) (€) ;

quibus in libris postulat, ut scholae praedictae Romae, Parisiis et Toleti condantur. In Ef?stola ad wuniuersitatem Parisiensem (Parisiis, 1309) linguas Arabum, Graecorum et Tartarorum docendas esse censuit (??). Hic liber De fime, ut ipse Raimundus

dicit, Fiwis

omnium

suorum laborum et studiorum est, quae adhuc posuit in nuntiis fidei erudiendis et in Terra sancta recuperanda. Hoc libro scripto se omnia fecisse putat, quae sibi facienda erant et se excusare intendit in die iudicii coram summo iudice. Papam et omnes principes ecclesiae admonere uult de eorum officiis. De proposito suo Raimundus in tribus distinctionibus agit. In prima distinctione primo disserit de ordinatione seu de ordine, id est de eis, quae maxime necessaria sunt ad disputatio-

nem habendam cum infidelibus (linguis addiscendis instituenda esse censet quattuor monasteria, quibus quidam cardinalis idoneus praesit) ; deinde tractat de erroribus Saracenorum, Iudaeorum, schismaticorum (Graecorum, Iacobinorum, Nestorianorum)

et Tartarorum. Secunda distinctio est de eis, quae ad rem et ordinem militarem spectant, scilicet de altero cardinali, de bellatore rege et de Ordine militiae instituendis. Deinde disserit, quae loca maxime idonea sint ad Terram sanctam expugnandam, et quibus modis Latini superiores sint infidelibus quibusue inferiores. Insuper proponit, ut uiri apti ad praedicandum quo ad animam et quo ad. bellum adsint regi bellatori. Tertia distinctio in tantum caput huius libri est, in quantum non tam armorum quam argumentorum ui infideles conuertendos et Terram sanctam recuperandam esse Raimundus docet. Quae argumenta in Arte sua generali eiusque uiginti quattuor Artibus specialibus continentur. Raimundus ergo licet tunc temporis opinionem communem de Terra sancta armorum ui recuperanda secutus sit, tamen argumentorum uim praeponens nouis, ut ita dicam, uiis ingressus est.

Postremo Raimundus affirmat hunc librum tam ad populorum christianorum unitatem quam ad fidei christianae exaltationem perutilem esse. (4o) (41) (42) qui est auctore

Gl eh; Av 141; CA 221; Pla 165. Gl fg; Av 169; CA 197; Pla 207a. Glat; Av 79; Ca 219; Pla 172. — Canon undecimus concilii Viennensis, de linguis ad propagandam fidem addiscendis, praecipue Raimundo decretus est (die 6. mensis Maii 1312).

122. DE FINE

241

Iam ex tempore suae ipsius conuersionis conuersio infidelium et recuperatio Terrae sanctae Raimundo maximae curae erant. Ad quod propositum persequendum primo nullis instrumentis nisi rationibus et argumentis utendum esse censuit (33). Postquam uero intellexit tali modo ad finem praedictum perueniri non posse, circa annum 1292 arma quoque capienda esse censuit (44). Raimundus quae in libro De fine docuit, posterioribus quoque operibus tractat, conuersionem scilicet infidelium et recuperationem Terrae sanctae (5), quae ei per totam uitam suam maxime curae fuerunt. Vbicumque Raimundus rebus militaribus et disciplina bellica loquitur (4$, postulat, ut unus Ordo militiae instituatur, omnes alios ordines militares complectens (^7). Delocis quoque et modis bellandi saepe et subtiliter disserit (49). ot DE TRADITIONE

MANVSCRIPTA

A. Elenchus codicum et editionum Liber De fine octo codicibus et duo editionibus nobis traditus est:

Quorum codicum unus est saeculi XIV (P), quattuor sunt saeculi XV (H M R V), duo saeculi XVI (T L), et unus est saeculi

XVII (S). Textus completus a quattuor manuscriptis (P T M S), textus incompletus a quattuor quoque manuscriptis (H L R V) exhibetur. (43) Cf. haec tria opera: Liber contemplationis magnus (Palmae, 1271-1273), Liber Blangquernae (in Monte Pessulano, 1282-1287), Liber /Apostrophe (Romae, 1296). (44) Cf. Petitionem ad Nicolaum IV' papam (Romae, 1292), opusculum De zzodo conuertendi infideles (Romae, 1292) et Pefifiomem pro conuersione infidelium. ad Coelestinum V. papanr (quae est appendix Libri de quinque sapientibus ;Neapoli 1294). In libro suo Dic/at de Ramon (Barcinone, 1299) et in Libro de nouo modo demonstrandi (Maioricis, 1512) homines infideles, Saracenos scilicet et Iudaeos ad disputationes et sermones compellendos esse docuit. (45) Vide imprimis Pe/ifiomem ad uniwersitatem Parisiensem (Pisis, 1308) et Librum de acquisitione Terrae sanctae (in Monte Pessulano, 1 309), in quo, ordine Templorum abolito, quaedam uariat. Cf. etiam Librum de natali pueri lesu Christi (Parisiis, 1311; ROL VII, op. 169), Pe£itionem Raimundi in Concilio generali ad acquirendam Terram sanctam (Parisiis, 1311), Disputationem clerici cum. Raimundo phantastico (Viennae, 1311) et Librum de participatione christianorum et Saracenorum (Maioticis, 1312). (46) C£. Petitionem ad Nicolaum IV' papam (Romae, 1292), ubi primum de re militari disserit. (47) Praeter librum De fime cf. Petitionem Raimundi in Concilio generali ad acquirendam lerram sanctam (Parisiis, 151 I). (48) Praeter De fine uide De modo conuertendi infideles (Romae, 1292) et Librum de acquisitione Terrae sanctae (in Monte Pessulano, 1309).

242

122. DE FINE

B. De genealogia codicum Dependentia codicum, librum De fine tradentium, hoc stemma-

te figuretur:

— Tucot ida es

X,

LoVpret Feci pibe 0C OFEN sts ow o p

XVI de

qoe

OC YES

TECH uc! ad

obere v erus

XVII

MOX

C. De tustificatione stemmatis Stemma codicum modo elaboratum sic confirmetur : Codices librum De fine tradentes in duas familias diuidendi sunt. Quae sunt hae: I) 4, cui codices P T ex una, codices uero H M L S (x;) ex altera parte adscribendi sunt, et 2) Xs, ex quo codices R V prouenerunt. Ad r) Familia codirum PTHMLS (xj) subdiuiditur in ramum codicum PT et codirum H M L S (x;). Qui rami familiae x, licet saepe conueniant : (5 multisunt, 14/15, 16[19, 22[23, 64/66, 621-624), tamen interdum inter se dissentiunt : (66, 74 faceret, 152 declarando, 266, 70r, 1210).

a) Ad codd. P T: Cod. P, omnium quidem antiquissimus,

non uero optimus,

122. DE FINE

243

mediante x, ex archetypo x exscriptus esse uidetur. Multas lectiones sibi proprias exhibet (r/3, 7 eorum terras, 7/8, 32 etiam, 34, 43 summo, 70, 73, 123, 125 remunerati), sed saepius cum cod. H

(655et etiam) et M (ro, 19, 29/30 exaltationem - intellectus, 64/66) concordat. Nonnulla inueniuntur menda (r52 incarnationem, 253, 505 spirant, 600 cruce prima existente, 7317). T, etsi nonnullas lectiones proprias exhibeat (334 spirationem, 493, 533, 1071), immediate a codice P dependet (5 timendum sit, 7 eorum terras, 7/6, 43 summo, 64, 70, 73, 64 haberet fideles, 120 laborantes, r28 seu elapsi, 139 ipse, 145, 146 umquam, 152 incarnationem, 251, 257, 402/403 siue eucharistia, et etiam, 505 spirant, 555, 70r, 600 cruce prima existente, 859 Chipre, roó6o,

II33, 1210, 1296, 1322[1323). Editio $ complures, sicut editores affirmant,

codices adhi-

buit (49), e. gr. P (70, 73, 84 haberet fideles, ro7 istic, 122, 146 umquam, 194. 590, 656 Herminiam), L et S (16[17, 27 ueritatem unicuique, 71 etiam, 126 isto, 130, 237, 315, 497, 555) et fortasse R (533, 1077, 1157, 1235 omnibus de), tamen textum ad arbitrium suum redegit (6, 7/8, 19, 26 causa, 29/30 exaltationem - intellectus,

6I posset, r51, 235, 619/620, 1143, 1160).

b) Ad codd.

HG M LS (xj):

H saepe cum M concordat (533, 555, 640, 1165, 1329). Cum uero nec cod. H a cod. M dependeat, nec e conuerso, fons eis communis,

X3 Scilicet, postulandus est. Praeterea H cognatione quadam cum P coniunctus est (504 Deus, 1157, 1203). M, qui textum exhibet integrum, quaedam antea omissa notis marginalibus addit. Vna cum H e codice x; exscriptus est (cf. ea, quae supra de cod. H dicta sunt). Licet quaedam falso reddat (344, 465 instanti in aliud) et quaedam omittat (97 etiam), tamen optimum, ut apparet, textum offert (33. 47, 74 faceret, 76,85, 666,

999). A codice M originem ducit L (7/8, 49, 152 declarando, 263/264, 583, 644), in quo nonnulla uestigia codicis quoque P inueniuntur (16, 33, 106 illas). A codice L dependet codex S (cf. descriptionem codicis: L f. Ir; S f. Ir; insuper 16/17, 25, 29/30 ad hoc, ut, 31, 84 haberet fideles, ror, 122, 123, 125 ille maxime, 150, 235, 237). Editio g textum incompletum e codice M exscriptum exhibet (59). Ad 2) Familia codicum RV (xs) manifeste differt a familia (x, (5 multi sunt, 7/8, 18[19, 64/66, codiium PTHMLS inuicem differunt R et V (1/3, 14/15, 16, se inter Insuper 620/624). (49) Haec sunt [Amantissime Lector], quae potuimus ex omnibus exemplaribus, quae ad manus nostras peruenerunt, fideliter colligere. Lübellus de fine, ed. Palmae 1665, pg. 126. (5o) Cf. GorrRoN, Kreuxzugsideen, pg. 65.

244

122. DE FINE

I9, 29/30, 77). Neque uero R ex V (1/3; cf. permultas abbreuiationes, quae in ultimis codicis V foliis inueniuntur, intra codicis R

textum uero continentur), neque V ex R (cf. textus quasdam partes, quae in V inueniuntur, in R uero desiderantur) exscriptus est. Ergo R et V a fonte communi (x3) deriuandi esse uidentur. 4. DE LINGVA ORIGINALI OPERIS

Manuscripta librum De fine continentia nulla alia lingua nisi latina tradita sunt. Praeterea tam catalogi quam auctores antiqui latinam tantum huius libri uersionem commemorant. Accedit, ut

hoc tanti momenti opus, quod tam papae et cardinalibus quam regibus et principibus tradendum erat, ab omnibus intelligi debebat, quibus ueritas fidei christianae promulgenda curae esset. ix: DE VIA ET RATIONE

EDITIONIS

Omnibus perpensis ad edendum librum De fine codicem .M maximi, codicem P magni et codices H R V alicuius momenti esse censemus. Sequentibus ergo regulis utemur: I) Vbitestes principales P M R V consentiunt, eorum lectionem in textum recepimus ($4 legales, 97 taliter, 129 Non - atque, 497,

45).

2) Vbi codex P meliorem textum quam ceteri codices exhibere uidetur, eius lectionem praetulimus (32 etiam, 49, 252, 395). Saepius uero lectionem codicis P a ceteris codicibus differentem in apparatum criticum reiecimus (5 timendum sit - quia, 2r, 9o quod, 720 laborantes, 132 arsicinos - temporalia, 146 umquam, I52 incarnationem, 246, 251, 253, 282, 301/302 uidentur, 440).

3) Vbi cod. M solus optimum textum exhibere uidetur, eius lectionem contra ceteros codices elegimus (7 eorum terras, 7/8, I4[16, 27 ueritatem unicuique, 35, 38, 43 summo, 47, 70, 106 illas, 122, 123, I24, I25 remunerati, 1268 isto, r39 figuratiue, 148,

233/234, 256, 402[403, 514 nullo modo soluere, 620, 659 Chipre, 999, I071I, I231). Nonnumquam uero lectionem omnium aliorum codicum lectioni codicis M praeferendam esse censuimus (gr haberent, 156 Virginem, 176, 399, 607, 609). 4) Vbi P R V et H M inter se dissentiunt, textum codicis (H) M in textum recepimus (573 reprehendere, 555, 655), nisi forte codicum P R V lectio Raimundi modo dicendi eiusque doctrinae magis conuenire uidebatur. 5) Vbi PM ab RV aberrant, semper fere lectionem codicum PM in textum, codicum uero RV lectionem in apparatum criticum recepimus (ro, 14/15, 18/19, 19, 22, 23, 29/30 exaltationem - intellectus, 45, 64/66, 79/80, 108 barbaro, 125 ille maxime,

146 fuisset, 151, 619/624). 6) Semel cod. R solus (1214), semel cod. V solus (229), interdum uero codices R V optimam lectionem exhibent (r20 desiderio,

122. DE FINE

245

316/317, 366, 465 instanti in aliud, 505 spirant, 562/563 dixit ei). 7) Ter coniectura usi sumus (1076, ro80 captiuis optimatibus, 1285). 8) Nonnumquam coniecturas ab editionibus fg (703), (81r posset, 505 et Filius, 1165), g (754, 1299) factas in textum

suscepimus. Quo ad apparatum criticum sequentibus usi sumus regulis: I) Omnes codices, etiam minus graues, contulimus. Quorum lectiones, licet uarias, etsi omnes perpenderimus, tamen non omnes in apparatum criticum recepimus. 2) Vbi unius aut plurium testium principalium lectionem in textum recepimus, aliorum alicuius momenti codicum lectiones differentes, licet aequi uel pauco minoris iuris sint, in apparatum criticum reiecimus. 3) Etiam minoris momenti codicum lectiones uarias eas apparatui inseruimus, quibus demonstraretur, ubi codices in stemmate

collocandi essent. 4) Titulus distinctionis primae et titulus primi capituli distinctionis primae a nobis uncis quadratis inclusi sunt. Ceteri uero tituli omnes ipsius sunt Raimundi.

|

a2

vitii

CMM.

121

jj umm meli zoiboo 29amO E

E

2

puesuntridc dri aniio soi nein :

Addita scio. fei a" aieoyt riiv eed A. Posi: doti eno: eu Fani Irsiape etr i:

LE

n

"iy vatiapri BH nA citinc nbl gor

2:58

cdt eie ptf deratspots iir patedadiseo mnt

qot

"£i

d warrge Ite

ebrisdaaae

s

olg misnst mo adt

vraie »9rtgi13o[ awalboes Treni 2rtonitri qiert(e mea ni exsilyp iden xt? xiateneidshr eudiup .emmigsserr dut igmaan tbasoolloo -.— É durior ii pet Uriid: tesiop moin ite áuistel. (gat ttg LR M "M deadiont aibiha

|

|!

x" m

" h tst* reve *TM

uM

I

,

tur, ha

»«ejiua. m e 4

Naxtatüf

Y an ine"atte

L ww

chips mint t

P

"V

eiut ni sidoitss LUE doit

abmumisó Hore ande orae AAT

Ht.

e ouwrnitm ICERC diets

|

-—

I4

arra

EU

TEMB-

dr ED

E

AEN

*

MU

pi. 6

P. - P p

J-

7 à

P Ec

c

-

p

12; PaipzA

-

DE

£855 Cotiopn

agna

B

E

RN

n

| Bi. t5-12* s a ced t (Td Olecorni s*

E. aav;

Dia.

B

à;

8.

odes

14893)

iat

V arOrs n

ACDMUEONGES

-

E

Tz

0e MoogRm.: 30:7, 08- "e

-Soma, pf s dctaboge endiica Aem usan,

Magpien, jengoeres po v

!

SR ] uA

beta 6

*: Mv. hr.

i$

EN

LSU. £o0$35 | Dincod 4 C9 AC TON E055 pue 1 405 6E Certi. PE 63: ipks SORALP. pA. 0 | Au ast MU, »;4 34 CRERS ues n26Tat, rta ys. VE, 195 Moris a PE TUE aas 11: QeIes; on CA MITvt

ide Lunas; Pih iia

CODICES ET EDITIONES Sevilla, Biblioteca Colombina, 7-2-27 (XV), f. 2t-19v (fragmentum). Palma de Mallorca, Colegio de la Sapiencia, F 59 (XVI), f. 11-42v

EE SIT ox

(textus incompletus). München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm. 10543 (XV), f. 127t-149r. Palma de Mallorca, Biblioteca Püblica, 1042 (XIV) (olim L. 62), f. 67t86r. Roma, Biblioteca Casanatense, 43 (XV), f. 11-5 1r. Montserrat, Biblioteca del Monasterio, 406 (XVII), f. 11-28v. Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 654 (XVDL, f£. 11-35v. Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, lat. 7317 (XV), f. 201t-213t (textus incompletus).

Vlterius exstant duae editiones latinae. Quarum altera anno 1665 Palmae a Collegialibus Sapientiae, typis Raphaelis Moya (RD 352), altera incompleta scilicet, anno 1912 ab Adam Gottron (Kreuzzugsideen, Berlin et Leipzig, pg. 65-93) facta est.

DE FINE

DE FINE OMNIVM ET DISPVTATIONVM CONTRA HAERETICOS LIBER DE FINE ^

LIBER DE FINE SEV DE EXPVGNATIONE TERRAE SANCTAE LIBER DE FINE (HOC EST) DE EXPVGNATIONE TERRAE SANCTAE d

LIBER DE FINE DE ACQVISITIONE TERRAE SANCTAE € LIBELLVS DE FINEf FINIS OMNIVM £

a —

lIOHANNES A S. ANTONIO (BUF), pg. 51-52:nt. 516; WADDING-SBARALEA, pg. 6. b — Ppg. 126; Catalogus Electorii 77 (Pla II, 117) ;XiMENES, nr. 14; D'ALÓs, pg. 59; PROoAzA f. 221v; DriMAs DE MrGUEL: Soro, pg. 64; ARrAS DE LovorLaA:

Soro, pg. 51; Catalogus codicis Ambrosiani, f. 381v, nr. 152;

WADDING, Seriptores, pg. 300 ;NICOLAUS ANTONIUS, pg. II, 132 : nt. 205; CUSTURER, pg. 615: nt. 205 ; SOLLIER, pg. 7o: nr. 205; MOG I, 59: nr. 105 ; Patis, nat. lat. 17829 f. 5321; VL I, 371, 380;Li242 ; Lo 10.4 ; PEERS, pg. 148; 316-322, 333 ; Ot 108; Av 112; CA z20 (I, 525) ;LLINAREs, pg. 446 :nt. 122; Pla 134.

— Díaz v DÍAZ, pg. 364-365 : nr. 1820 (92); Gl do. W'ADDING-SBARALEA, pg. 27: nt. 175. I Pla 134. L £. Ir (in indice); 5 (in indice); ? (in indice). 0^^ ono—

Prologus libri.

250

I22. DE FINE

Dominus Deus noster, Iesu Christe, ad laudem tuam, reuerentiam et honorem

Incipit iste liber, De fine nominatus.

^

Cum mundus in malo statu diu permanserit, et adhuc timendum sit de pelori, eo quia pauci sunt christiani, et tamen multi sunt infideles, qui conantur cotidie, ut ipsos destruant christianos, et

multiplicando se eorum terras capiunt et usurpant, sanctissimam Dei ueram et dignissimam trinitatem ac Domini nostri Iesu Christi incarnationem beatissimam blasphemant, uiliter abnegando, et

20

ad de|decus caelestis curiae possident Terram sanctam. Et quia christiani ad hunc statum prauissimum et iniustum quasi remedium nolunt dare, idcirco quidam homo dimisit omnia, quae habebat, et diu per consequens laborauit, quasi per mundum eundo uniuersum, adeo ut posset protinus impetrare cum domino papa, dominis cardinalibus et etiam aliis principibus huius mundi remedium et iuuamen ad tale malum magnum et maxime inhonestum, si posset, penitus euitandum, procurans tali modo, quod dominus papa et domini cardinales et etiam alii principes supra dicti aliqua monasteria aedificari concederent et construi, in quibus aliqui ualentes homines litterati, pro Christo desiderantes mortem pati, diuersas linguas infi|delium addiscerent et audirent, ut per consequens per uniuersum mundum irent euangelium praedicatum, sicut praecepit noster Dominus Iesus Christus, qui dixit sancto Petro (Ioh. 21, 17): Petre, st amas me, pasce oues meas.

3iste] oz. R V p; mutil. T$ — 1/3 Dominus — nominatus] Deus, uniuetsorum finis et gloriosa perfectio creatorum, ad laudem, seruitium et honorem, incipit liber, qui De fine intitulatur R ; Deus, uniuersorum finis et gloria, perfectio rectorum, incipit liber, qui De fineintitulatur / — 4/5 timendum sit] sittimendum P T? — 5eo] R;et V/ — quia] quod P Tp multi sunt] sunt plures RV — 6ut— christianos] ipsos christianos destruere 5 christianos] om.V' "7eorumterras] terras eorum R l/; eorum P T — etusurpant] ac / ; add.terras P T? ^ "7|8sanctissimam — dignissimam] sanctissimam et ueram Dei PT; ac Dei sanctissimam, ueram et dignissimam R l7; sanctissimam et uerissimam Dei ? ^ 9uiliter abnegando] R; oz. V et|etiam RV . 10 curiae] aZ. et totius christianitatis R V/ — 14 adeo] ideo P T5 13/14 per consequens — adeo] eundo per mundum circa hoc (hoc] oz. R ) laborauit R / 15 papa] ad. et L$R V — 14/15 protinus — aliis] cum domino papa et dominis cardinalibus iustissime (iustissimum 1/7) impetrare, et etiam cum diuersis (aliis 7) R lV/ ^ 16tale malum magnum] tam magnum malum R ; tale magnum malum PTIL.$p 16/17 ad tale — procurans] oz». RV 17 procurans] procedens L..$?; 05.2 ^ 18etiam]ow.R V 18/19 supra dicti] saeculares R I7 19 concederent et construi] et construi facerent l/; et construi facerent per diuersas prouincias R ; et construi concederent p — 20/21 pro Christo — pati] R ; oz. V 21 linguas] add. hominum P T 22 consequens per] oz. 2 — 22/23 per consequens — praedicatum] sic edocti per uniuersum mundum irent ad sacrum euangelium praedicandum R V/ — 23 noster Dominus] Dominus noster MR; Dominus I/

Rx

R 2r

122. DE FINE 25

30

251

Sed ego homo de hoc nihil potui impetrare. Et quare non potui, fuit causa, quia bonum publicum amicos non habet. Et si quos habet, pauci sunt, ut apparet ueritatem |unicuique intuenti. Nam deuotio et caritas quasi in omnibus sunt oblitae. Et quia feci multos libros contra homines infideles et ad exaltationem ipsius

M 127*

humani intellectus, ad hoc, ut ad omnes scientias sit artificialiter

generalis, libellus iste Finis omnium erit dictus. Cum quo excuso me Deo Patri et etiam iustissimo suo Nato et sancto Spiritui, corda hominum | perscrutanti (cf. I Cor. 2, 10), R 2Y deinde beatissimae Virgini, genitrici Dei filii incarnati, et toti 3^

curiae ciuium supernorum. Quoniam in isto negotio facere plus non possum, ex eo quia quasi solus sum in tractando, et neminem quodam modo inuenio, qui me iuuet. Sed propono finaliter domino papae et aliis quibusdam principibus seu rectoribus fidei christia-

nae mittere istum librum.In quo libro continetur materia, per 40 quam possent, mediante si uellent gratia Iesu Christi, ad bonum

statum reducere uniuersum et ad unum ouile catholicum adunire. Si enim hoc uelint facere, bene quidem ; sin autem, excusatus sum

iuxta posse. Et hinc in die iudicii me excusabo coram summo iudice, sic dicendo et etiam cum digito demonstrando: Domine, 4 ^ iudex iuste. Ecce illos personaliter, |quibus dixi, et per scripta, ut R ;r melius potui, demonstraui modum, per quem, si uoluissent,

potuissent conuertere infideles, et reducere ad | nostrae fidei catholicae unitatem, recuperando uestram uerissimam sepultu5o

ram una cum ciuitate Ierusalem, et Terram sanctam. Tunc super ipsos iudicium quale erit, non est licitum mihi scire ;

solum illi pertinet, qui sciuit omnia ab aeterno. Tamen bene scio et firmiter recognosco, quod diuina potestas non in aliquo potest cogi, nec diuina sapientia defraudari; et quod Dei iustitia in 25 homo de] hodie ; ad4. 1 zarg. aliter :homo L 5$; de p;homo pauper super RW 26causa]add.ista R — 25/26 Et quare — causa] oz. V ; Et causa, quare non potui, fuit ^ .26 quia] nam l/ — quos] ow. g 27 pauci] a4. seu pauperes R; add. et pauperes lV/ —— ueritatem unicuique] ueritatem unicui P; unicuique ueritatem R; unicuique L.$5; os. V. 28 quasi] os. V. — sunt oblitae] obliuiscuntur R V/ — 29 multos] plures R / — 29/30 exaltationem — intellectus] exaltandum humanum intellectum R. ; oz. V; exaltationem humani intellectus 5

30 ad hoc, ut] adhuc L.$; ad hoc R ; oz.

V ; ut p

31

generalis] naturalis L.$ — 32etiam] oz. L.$MR V/pg — iustissimo] sanctissimoRV 33perscrutanti] Mg; praescrutanti P T L $ 5; scrutanti R.;os. V^ 34 beatissimae Virgini] benignissimae Mariae Virgini P T'; beatissimae Virginis Mariae p;oz. V — 33/34corda- toti] oy. V. — 34toti] L.$5'M g; add. etiamP TR Vp . 38quibusdam]ow.P TR V . 39libroJozs.PTVp 41 statum] add. mundum R V/ — 42uelint| uoluerint R V/ — 43 hinc] etiam R V7 summo] Mg; supremo L $ R V/p;superno P T — 45 quibus] ZZ. saepissime RTI scripta] 444. diuersa R V^ 47 reducere] M pg; reduxisse PITAS R V 48 uerissimam] sanctissimam R l/; pretiosam P 49 et] totam R V; om. L5 Mpg . 50 Tunc] zd. uero RV — 51 sciuit] scit R V7 53 in] 244. illo R ^

P.67v

252

122. DE FINE

iudicio erit magna. Qua de causa pro sano ueroque consilio ego ^

darem, ut qui habet aures audiendi, audiat hoc, | quod dixi, et M 1287

feruenter in terrore magni iudicii suum imprimat intellectum. DE DIVISIONE HVIVS LIBRI

6o

| Diuiditur in tres distinctiones iste liber. De disputatione infidelium erit prima. De bellatione secunda. Tertia de exaltatione ipsius intellectus.

R 5v

I [De prima distinctione] [De disputatione infidelium] Prima in quinque partes sit diuisa. Quae sunt hae: (1) Ordina6 A tio ; (2) contra Saracenos, (3) contra Iudaeos, (4) contra schismati-

cos, et (5) contra Tartaros seu paganos. Et primo de prima parte sic dicemus.

In [DE ORDINATIONE]

E ^

| Ad perpetrandum conuersionem infidelium requiritur talis R 4r ordo, scilicet quod dominus papa et etiam domini cardinales negotium commendent cuidam cardinali sanctissimo et deuoto et in pagina sacratissima litterato, ab omnibus aliis negotiis consistorii absoluto et exempto. Et quod de bonis ecclesiasticis faceret construi extra gentium mansiones quattuor monasteria in locis competentibus et amoenis, et illa dotaret redditibus sufficientibus in perpetuum, tali modo ut inde possent uiuere audientes lingatgia, sicut dixi, et habere librorum sufficientiam et docentium illos 54 ego] add. del. alias dicerem R ; cf. yy — 55 darem] add. aliter: dicerem V/; cf.j4 56feruenter] frequenter R V/ —— 58 Diuiditur — liber] Liber iste in tres distinctiones diuiditur R / ; Diuiditur iste liber in tres distinctiones ^

64 sit

diuisa|diuiditur R V/ — sit]erit P Tp — 66et!]Jom. P Tp 64/66 Quaesunt — paganos] Prima est de praeparatione ordinis conuersionis infidelium. Secunda de disputatione contra Saracenos. Tertia de disputatione contra Iudaeos. Quarta de disputatione contra schismaticos. Quinta uero de disputatione contra Tartaros seu paganos R V/ —— 70 perpetrandum] perpetrandam P T'p; praeparandum R; praeparandam V/ — 71 etiam] $; oz. Lp cardinales] a4. hoc RV . 72 deuoto] deuotissimo T 73 pagina sacratissima] sacratissima pagina R l/;sacra pagina P TP ^ 74quod]ipsecardinalis R V/ — ecclesiasticis] ecclesiae R l/ faceret] faciat R l/; facerent P Tp 76 dotaret] dotari PTp et-dotaret] et quod dotet illa R V/ — 77 audientes] add. et sustentari addiscentes diuersa R ; et sustentari diuersas linguas addiscentes V/ — 77/78 lingatgia] linguagia R ;linguas p; oz. V 78et!]add.indeR V 78/79 sufficientiam — libros] et docentium sufficientiam, sicut decet R ^

I22. DE FINE

253

libros. Expensae uero |paucae essent bonorum ecclesiae in respectu. Nam multi sunt episcopi et praelati, quorum quilibet per se de quinta parte suorum reddituum facere istas posset. In isto etiam tractatu requiritur et monstratur, quod ille dominus cardinalis, qui per summum pontificem esset ad hoc negotium deputatus, haberet fideles nuntios et legales, qui inuesti8 ^ garent per clerum fideliter uniuersum, et eligere scirent tales deuotos homines litteratos, qui cum ardenti desiderio affectarent addiscere illas linguas, ita quod cum magna caritate et patientia laborem et fastidia uellent pati, et mori finaliter pro illo benignissimo Dei Filio, nostro Domino Iesu Christo, qui mortem |pati non metuit pro eisdem. Et quod tales homines indagati, |in religionibus, | siue extra religiones sic reperti, immediate haberent licentiam a summo pontifice exeundi et in dictis monasteriis existendi. Et mihi sufficientia uideretur, ut in praedictorum quolibet essent duodecim de conuentu, et haberent tertium decimum pro maiori. 9 ^ Et essent taliter ordinati, quod quando duo, in lingatgiis informati, extra ad praedicandum mitterentur, duo noui alii introirent. Ista quattuor monasteria essent etiam taliter ordinata, quod in

R 4v

8o

M

128V

P 68r R 5r

uno lingua saracenica doceretur, in alio iudaica, in tertio schismaIOO

tica et in quarto tartarica seu paganica. Et ad habendum magistros has scientes dominus cardinalis ad illas partes mitteret, in quibus inueniret homines pauperes, qui libenter uenirent causa lucri, et informarent | praedictis lingatgiis illos ualentes homines supra dictos.

79/80 paucae — respectu] et istorum sumptus pauci essent respectu reddituum et bonorum ecclesiae uniuersae (diuersae L7) R V^ 81 istas] ista LSRVp posset]recfe coniecit p; possent codd. ozmesg — 84 haberet fideles] fideles habeat P T5; fideles habere L.$ ^ legales] legatos g — 85 fideliter] uidelicet P T'; add. per R V/ — 84/85 inuestigarent — uniuersum] perquirerent

fideliter per uniuersum clerum R V/ ——86 cum — desiderio] animo ardenti V7. ; cum ardenti animo R 87 addiscere — linguas] addiscere diuersa et barbara linguagia R ; addicere et dictis et duo (/) et barbaralinguagia V/ — 88 laborem et fastidia] labores, opprobria et tribulationes R / —— mori] mortem R V^ finaliter] eZ. etsponte R V/ — 89 pati]oz. P T — 89/90 mortem — metuit] ad mortem se obtulit R V/ — 90 quod] ow. P TL.$p ^ indagati] indignati T; sic quaesiti et R T7 91 religiones] o». R V sic] sint P T'; oz. RV p haberent] habuissent Mg 92 pontifice] a7. a suis domibus R V^ existendi] R; eundi V/ 93 praedictorum — essent] quolibet monasteriorum praedictorum forent R V/ — 94 duodecim] azZ. homines R / — 95 essent — ordinati] esset taliter ordinatum R V/ — quod] R; ov. V 96 duo — alii] quod alii duo nouiter R / — 97 Ista] Haec autem R; Et autem V/ — essent] forent R /; deberent p. — etiam] om. L.$. Mg — taliter] esse ?g — 98 uno] add. eorum R. V^ 99 paganica] pagana IL.$ R V/5 100 has scientes] dictarum linguarum, dictus R V/ —— partes] 247. siue prouincias R7 — 101 pauperes] ad4. haec scientes LL. ; add. has scientes 5; ad4. et sufficienter peritos RW 102praedictis] de dictis R I^

R 5v

254

122. DE FINE

Praedicta monasteria citra mare inter christianos sint constructa. Nam quidam religiosi, moti deuotione et compuncti, uadunt aliquando ad illas partes barbaras causa infideles homines conuertendi. Et quia istic lingatgia non addiscunt, inter illos facere pauca possunt. Nam non habent, qui illic eos instruat barbaro diligenter — et de hoc experientiam habeo, quia fui — quod infideles eos IIO derident atque spernunt, eo quod illa, quae praedicant siue dicunt, cum confusione maxima eis monstrant propter defectum, quem habent in loquela. Similiter quando per interpretes disputant penes illos, quasi nihil faciunt cum praedictis, |eo quia interpretes R 6r non apprehendunt uirtutem fidei christianae, neque sufficientiam II uocabulorum nostrae fidei ipsi habent. Fides catholica incepit cum praedicatione, et multiplicata fuit cum sanctitate, | sanguine et labore. Vnde sequitur, quod sua M 129r multiplicatio consistit in potentia sanctitatis, martyrii et laboris. Sed quare non est in multiplicatione in tempore, in quo sumus ? Respondemus: Quia non habemus martyres, neque laborantes I20 cum feruenti desiderio de sanctitate. Qualis est Dominus Deus noster? Sit 'qui est' (cf. Exod. 3, 14)! Et quid mirum, si miracula modo non sunt, apostolorum tempore sicut erant. Ha, papa domine, qualiter eris benedictus. Et oh, domini 125 cardinales, quantum eritis remunerati. Et ille maxime dominus cardinalis, qui istud offi|cium pertractabit. R 6v 105

Incipite pro Deo, incipite. Nam mors uenit, et mille anni sunt

iam praeteriti seu elapsi, in quibus melius negotium isto inceptum non fuit. Non plangatis uerba atque pecuniae paucitatem, quam 104 Praedicta] a47. autem. R I^ citra] circa LL$R Y^p 104/105 constructa] add. propter faciliorem opportunitatem R V/ — 105 compuncti] compunctione R | uadunt| uaderent L.$ 106 illas] Mg; aliquas PTL3Sp;om.R V causa]add.praedicandiet R V/ — 107 istic] isti P p ; illi T;ista.$; eorum

R

addiscunt] addiscuntur .$ ; 247. nec sciunt R

108

instruat] instruant P T R V/ — barbaro] lingua barbara R V/;lingua barbarica p 109 experientiam habeo] ego experientiam habui R V/ —— fui] feci T ; (ibi) fug d112Similiter] a7. etiam R V. — 114 sufficientiam] a4Z. et uim R V7 116 Fides] zdd. enim R V. — 119 quare] a. nunc R V — 120 laborantes] laboratores P T; praedicatores ^ 121 desiderio] a44. laborantes sic P T p; add. laborantes L..$ ; add. del. laborantes M

de] in R ; nec I

122 Sit 'qui

est] Mg; om. P T RV (ef. 121|[122);p; Est quies? L.$.— 121/122 Qualis — quid] Etsic non R l/ — 123apostolorum — erant] M g; sicut erant in tempore apostolorum P T5; sicut erant apostolorum tempore L.$; sicut tempore apostolorum erant R V/ — 124 qualiter eris] M g; qualiter eritis P LL. 5; eritis qualiter T; quo modo eritis R I 125 remunerati] 447. a Deo RV quantum — remunerati] qualiter eritis benedicti et remunerati P T ; qualiter eritis remunerati ? ille maxime] ille maximus L5; praecipueillee R / — 127 mots] e47. continue R V/ —— et] add. celeriter se etiam (etiam] oz. V^) nobis appropinquat. Et plus quam R l/ —— 128 praeteritiseu] oz. R V/ — seu elapsi] om.P Tp melius]add.etutilius R V —— isto] M;istud P T R V; istumg; oz. Lp 129 fuit] add. sed fuisse debuisset R V/ — Non — atque] Ne timeatis loqui, neque ^

122. DE FINE

255

13o forte aliqui episcopi seu |praelati ad Dei seruitium non expendunt. P 68v Et tamen plus, quam dictum sit, non constaret. Et non scitis, quod Saraceni arsicinos nutriunt, propter bona temporalia huius mundi? Quid mirum, si nutritis sanctos ad multiplicandum honores Iesu Christi et gentium saluationem? Et iam dixerunt apostoli Iesu Christo (Luc. 22, 38) : Ecce, hic duos gladios. Et ipse respondit : |Sufficiunt. Et per hoc fujt figuratum, quod bellare deberetis cum R 7 praedicatione et cum armis contra homines infideles. Et nescitis uos, quod Christus dixit (Matth. 12, 30) : Qui non est mecum, contra me est? Et quod ipse praecepit dictum negotium figuratiue, in 140 quantum dixit (Matth. 22. 37): Dilige Dominum, Dewnm tuum, ex toto corde tuo, etc. ? I.2 CONTRA SARACENOS

Saraceni credunt, quod Dominus noster Iesus Christus sit Filius

145 Dei et spiritus. Sed non credunt, quod ipse sit Deus. Et credunt,

quod ipse fuit melior homo, qui umquam fuisset, neque sit, neque erit. Et quod fuit conceptus de Spiritu sancto et natus ex Maria M 129V Virgine. Et credunt, |quod beata mater Maria sit uir|go et sancta ; R ;* et sic de apostolis, quod sint sancti. Et ideo nobiscum in multis concordantiam ipsi habent. Ratione 150 cuius concordantiae possemus intentum uenire ad eundem eis, per quem modum credimus, declarando incarnationem Domini nostri Iesu Christi. Quoniam ipsi non credunt, quod credamus in incarnatione, sicut credimus, ex eo quia credunt, quod credamus, quod 155 Deus diuiserit se in tres partes. Et quod una pars in beatam Virginem descendisset ; et quod alia pars in caelo remansisset ; et alia Spiritus sanctus esset. Et quod illa, quae fuit incarnata, fuisset 130 seruitium] bonum seruitium L5; bene seruitium 5; beneficium Mg 132atsicinos] arsissinos P T ;arsciscinos LL.$ 5 ^ temporalia] momentanea PT 4133si]adZ.uosdomini R V/ — 135 hic duos gladios] hic duo gladii sunt RV;duo gladii hic f respondit] «47. eis R V. 136 Sufficiunt] Sufficit RV;Satisestp deberetis] «47. pro fide R V/ — 139 ipse] a4. dixit et P T figuratiue] Mg; figurate PT L.$5; add. in lege RV 139/140 in quantum] quando R I^ 143 Contra Saracenos] De disputatione contra Saracenos R V/ —— 145 spiritus] z47. Dei P T; ipse V/ ^ et spiritus] oz. P 146 fuit] fuerit PT L.$1/»5 ^ umquam] numquam P T? fuisset] fuit RV 148mater Maria] M; mater L.5; Maria PTR Vp 150 concordantiam ipsi habent] concordantiam habent ipsi L.$ ; concordant R V/ ;concordan-

tiam habent 5

151 intentum — eis] in tantum uenire ad eundem eis T'; in

tantum conuenire eis L..$; uenire cito ad eundem intentum cum eis R 7; in

tantum conuenire cum eis P 152 declarando] a4. in P T'; add. eis R V^ 151/152 per — declarando] modum declarando, per quem credimus f incarnationem] incarnatione P T — 153 quod]a4Z. nos R V/ — 154 sicut] descendisset] descende156 Virginem] aZ. Matiam T Mp add.nosR V rit R V/ — remansisset] remanserit R V/ — 157 fuisset] fuerit R I^

256

160

16 5

122. DE FINE

facta homo, et quo ad deitatem mortuus atque passus. Et sic de aliis erroribus quam plurimis, quos nobis attribuunt falso modo per incarnationem Iesu Christi. Et ideo si essent aliqui homines ualentes, qui eis ostenderent et monstra|rent, per quem modum nos credimus in incarnationem R 8r Dei ueram, quemadmodum uos iam scitis, et ego ipsam in meis libris pluribus declara|ui. Per haec homo posset in incarnationem P 69r eos reducere ad credendum. Saraceni credunt unum Deum esse tantum. Et tamen credunt,

quod nos credamus unum Deum, diuisum in tres partes ; et quod quilibet sit unus Deus, qui ab alio sit diuisus. Et sic credunt, quod nos credamus 170

^

180

18

I

tres deos, sic distinctos, et unum

Deum,

ex illis

compositum in communi; et sic de multis aliis erroribus, quos nobis attribuunt falso modo. Et ideo, si per quem modum nos credimus ipsi scirent, et hoc potissime in summa diuina trinitate, et quod de ipsa damus ita cogentes rationes, quod intellectus humanus contra ipsas non potest contrarium consentire — quas rationes uos iam scitis, | et R 8v ego eas declaraui in pluribus libris meis in lingua arabica et latina — tunc ipsi concederent ad credendum in ipsam Dei beatissimam trinitatem. Et illi maxime litterati, quia de | illis in Macometo M. 130r pauci credunt, ex eo quia bene cognoscunt, quod ipse peccator homo fuit, et quod in eorum lege posuit multas trufas. Et de hoc sunt experti aliqui arabici christiani ; unus inter quos possum dici. Conuersis autem maioribus Saracenis minores conuerterentur per consequens per maiores. Saraceni dicunt nos dicere fidem nostram fore improbabilem. Et ideo negligunt ante dictam ; nam credere pro credere dimittere ipsi nolunt. Et sic fides nostra est ualde per ipsos diffamata. Vnde |esset R 9r necesse, quod homo eis diceret fidem nostram esse probabilem, fide penitus remanente ; sicut figuratum est in hoc libro, quem fecimus De aequiparantia nominato ; et in alio De praedicatione ;et in alio

189 De demonstratione ber aequiparantiam (in Monte Pessulano, 1305 ; Gl dl; Av 110; CA 98; Pla 153) ROL IX, op. 121. — De praedicatione (LArs. magna praedicationis) (in Monte Pessulano, 1504 ; Gl dj ; Av 107; CA 97; Pla 131); ROL III-IV, op. 118.

162 in] oz. L.$ 162/163 nos — ueram] credimus nos in ueram Dei incarnationem R l/— 163ipsam]ipsum modum R V. 164in] oz. P T; ad p 164/165 in — credendum] eos reducere ad credendum in Dei ueram incarnationem R V/ — 175 consentire] assentire R V/ — uos] add. beatissime pater R IZ 176 arabica] abrayca M 177 concederent] uenirent R T7 180lege]a4Z.siuesecta R V. — 181 unus — dici] inter quos ego unus possum dii RV . 185 ante dictam] eam R V 186 ipsos] z44. neglecta et R 1^ 187 eis diceret] ostenderet eis R V/ — 188 penitus] a44. et semper R I7

I22. DE FINE

257

190 De Deo ; et in alio De disputatione fidei et intellectus ; et in alio De

descensu et ascensu ipsius intellectus. Quos quidem fecimus ad exaltationem fidei christianae. Et ideo qui per talem modum iret contra ipsos, non possent negare beatissimam trinitatem, tamen diuina gratia mediante. Saraceni credunt habere unum miraculum necessarium siue uerum ; ratione cuius affirmant eorum legem esse ueram. Et hoc miraculum est, eo quia dicunt Alcoranum fore in supremo gradu dictaminis | sic dictatum, in tantum quod homo ipsum dictasse non potuisset. Sed fuit | missus per ipsum Gabrielem in os ipsius 200

IBI69V RSV

Macometi, et hoc Dei dictamine sic uolentis. Et sic uocant uerbum Dei Alcoranum. Dictamen uero multum ornatum est; ego uidi.

Sed subiectum siue materia est trufatoria atque falsa et multis falsitatibus adornata ; sicut est in pluribus cantilenis de actibus luxuriae adornatis. Ratione cuius leuiter illud, quod dicunt esse 205

miraculum, potest destrui et annullari. Modum, per quem dominus cardinalis mittat praedicatores Saracenis, hic exprimere non oportet, quoniam recommendandus est sapientiae et suae sanctitati. TRE

210

CONTRA

IvDAEOS M 13oY

| Iudaei arguunt, quod eorum fides est uera, eo quia christiani et Des. R Saraceni asserunt, quod Deus Moysi legem dedit, quam credunt tenere Iudaei supra dicti. Sed ad hoc respondendum est per primam intentionem et secundam. Quoniam Vetus testamentum 2I A

est, ut sit Nouum. Nam sicut domus est per secundam intentionem, et habitare per primam ; et arbor est, ut sit fructus ; et ista uita, ut sit alia; et sic de similibus istis, a simili Testamentum uetus est, ut sit Nouum. Et ideo non sufficit Iudaeis Testamentum

uetus, eo quia sunt contra Nouum. 220

Quod Nouum est perfectio

Veteris, sicut forma est perfectio materiae, et prima intentio secundae, et habitare domui, etc. Et ideo sicut Deus posuit

190 Liber de Deo et Iesu Christo (in Maioticis,

1300; Gl cn; Av 85 ; CA 95 ; Pla

106). — Disputatio fidei et intellectus (in Monte Pessulano, 1505 ;Gl cx; Av 97; CA 190/191 De ascensu et descensu intellectus (in Monte Pessulano, 35 $-Pla«117). 1305; Gl dk; Av 109; CA 48; Pla 152). ROL IX, op. 120.

RV — 194 mediante] 192iret] irent p; disputaret 191 ipsius] oz. R V. 199 fuit] add. ipse Alcoranus R V^ 195 siue] et L.5 p adiuuante P T'5 ipsum] angelum R / — 201 multum] ZZ. uerbis R V/ — ego uidi] nam ego uidi et legi R V/ — 204 luxuriae] zd. uerbis compositis dulcibus R V^ 207 recommendandus] recommendandum M?R; recommendandam l^ 208 sapientiae — sanctitati] suae sapientiae et sanctitati R / — 210 Contra Iudaeos] De disputatione contra Iudaeos R V^

258

122. DE FINE

ordinem in omnibus rebus per primam intentionem et secundam, sic posuit ordinationem in prima lege et secunda. Quae prima quo ad finem est Testamentum nouum, sicut fructus arboris. 225

Item: Decem praecepta sunt fortiora principia, quae sunt in Testamento

ueteri. Et secundum

quod Iudaei tenent, eis non

sufficiunt quo ad saluationem, quia ista exponunt moraliter, uel ut libertates et reges habeant in hoc mundo, ut patet in aduentu, 230

25

^

quem expectant de Messia. Et quia saluatio requirit Deum cognoscere et amare et ei deseruire maxime propter ipsum, et ipsi de Deo nullam notitiam habent, nec appetunt, eo quia exponunt praecepta ad litteram ; non sicut christiani, qui exponunt allegorice, tropologice, analogice uero modo. |Sequitur ergo, quod in statu R ror non saluationis sunt Iudaei. Isaias dixit (Is. 7, 9) :N?st credideritis, non intelligetis. Et sic sequitur, quod si credimus, intelligimus. Iudaei uero dicunt, quod de Deo nihil intelligunt. Ratione cuius sequitur, quod sicut credere debent, non credunt. Sed nos | christiani credimus, quia de Deo P 7or multa scimus, sicut relationem in diuinis et in actibus intrinsecis

240

diuinarum | rationum. Et hoc per istum syllogismum apparet M 1317 manifeste :Quando duae rationes ita se habent, quod una habet actum, si reliqua non habet, se ipsis realiter differunt. Sed in Deo diuina uoluntas habet actum, scilicet uelle. Et si diuina aeternitas non habet actum, scilicet aeternare, et sic de aliis suo modo,

24 ^ realiter |se ipsis differunt. Sed hoc est falsum et impossibile, quia

R 1oV

uoluntas non esset per se aeterna, neque aeternitas per se uolens.

Ergo aeternitas habet actum, uidelicet aeternare. Ratione cuius sequitur, quod in diuina aeternitate sit aeternans, aeternatum et aeternare. Et ista tria sunt res relatae in essentia aeternitatis, et 250 inuicem sunt una aeternitas, una essentia et una natura diuina. Et

istas tres res uocamus personas diuinas. Et hoc fuit in Abraham figuratum (Gen. 18), qui uidit tres, et adorauit unum. Et etiam per Dauid, qui dixit (Ps. 109, 3): Ante luciferum genui te. Quoniam quidquid est ante luciferum, est ab aeterno. Et ideo generans et 255 genitum et generare sunt in diuina aeternitate res aeternae et distinctae, quoniam generans se ipsum generare non potest. | Et

227 moraliter] sensualiter l/; oz. R, ef. 211[215 229 expectant] Ip; spectant PTL.$M . 211/233 Iudaei arguunt — modo] oz. R. (unum folium) 233/234 Sequitur — Iudaei] M ; Sequitur ergo, quod in statu saluationis non sunt Iudaei P T L $ 5 ; Sequitur ergo, quod Iudaei non sunt in statu saluationis RV 235 dixit] zdd. septimo capitulo secundum translationem Septuagintae interpretum dixit L 5 ; dd. cap. septimo secundum translationem Septuaginta 236 intelligimus] intelligemus R I^ 237 intelligunt] intelligitur L.$ 5 242 habet] a4Z. actum R V/ — 246 uolens] amans P T 251 res — diuinas] personas diuinasuocamus PT? ^ 252Etetiam] Et L.$ M;Etiam RV 253 Ante — te] similitudinem Vnigeniti. Et P T; 247. quoniam quidquid est ante luciferum, est ab aeterno IL.$ ^ 254 generans] gignens P T5; generant 1 256 generans] gignens P T'5; generant T^

Des. R

122. DE FINE

259

sicut dedimus exemplum de praedictis, potest dari ita de aliis suo modo, ut figuratum est in pluribus libris meis, quos feci, iam superius nominatis, et in istis, qui sequuntur, scilicet Libro de 260

intellectu, Libro de uoluntate, Libro de memoria, De significatione,

Libro de inuestigatione diuinarum dignitatum ; et est etiam in Libro arboris scientiae figuratum. Consideratis ergo praedictis esset bonum, quod illi, qui hebraicum addiscerent et audirent, in diebus dominicis praedicarent in 265 synagogis, et in diebus etiam sabbatinis, et cum Iudaeis et in eorum domibus disputarent, colligendo auctoritates Veteris testa-

menti, in quibus Testamentum nouum est figuratum, et quod illas auctoritates reducant ad necessarias rationes. Quoniam auctoritates non

sunt

contra

rationem,

ut sunt uerae;

sicut exemplum

270 dedimus de aeternante, | aeternabili et etiam aeternare. Et ideo M 131v esset bonum, quod illi sapientes, in hebraico sic studentes, multas

auctoritates colligerent et haberent, et ipsas ad rationes necessarias applicarent, ut in libris De syllogismis et De significatione et De actibus diuinarum dignitatum figuratum est. Iudaei trinitatem in Deo et etiam incar|nationem credere multum Poyov timent. Sed ad hoc eis exemplum, secundum quod in capitulo datur contra Saracenos, posset dari. Multi Iudaei se facerent christianos ; sed timent paupertatem in restitutione, quam habent facere per usuras. Sed ad hoc est remedium dandum tale: Nam legem non habet necessitas, ut dicitur in uulgari. Et quia omnia bona, tam mobilia quam immobilia, sunt a Deo, ideo reducenda sunt ad suum seruitium et

honorem, et ad salutem gentium huius mundi.

259/260 Liber de intellectu (in Monte Pessulano, 1504; Gl db; Av 105; CA 40 ; Pla 120). 260 Liber de uoluntate (in Monte Pessulano, 1304; Gl dc; Av 104 ; CA 41 ; Pla 122). — Liber de memoria (in Monte Pessulano, 1304; Gl dd; Av

105 ; CA 42; Pla 125). — Liber de significatione (De signo ?) (in Monte Pessulano, 1304; GLdh; Av 102; CA 44; Pla 126). — 261 De inuestigatione actuum rationum diuinarum (in Monte Pessulano, 1304; Gl di; Av 129; CA 99; Pla 129). 261/262. Arbor scientiae (Romae, 1295-1296 ;Gl bs; Av 60; CA 7; Pla 85). 273 De syllogismis (1303; Pla 113). Cf. 260 Liber de significatione. 273274 C£. 261 De inuestigatione actuum rationum diuinarum.

259 istis] add. etiam P T V/ — 262 figuratum] 257 de?] add. multis P T 263/264 hebraicum] come; 263 ergo] o». L.$Mp significatum l^ 265 etiam] ox. LL.$M ebraycum P TR; abraycum L $M; arabicum p 276in]add.ptaecedenti V. — 279 per] propter I; pro et?)oz.PIL$V'p 282 immobilia, sunt a] per se mouentia sunt de PT (usuris) ^

260

122. DE FINE

I.4 CONTRA SCHISMATICOS

285

Schismatici plures sectas habent, sed schisma in tribus inaxime hic consistit, in Graecis uidelicet, Nestorinis et Iacobinis. Et contra istos fecimus unum librum, in quo errores eorum declaran2090

tur, et quod noster modus credendi catholicus est et uerus. Et ideo ad confundendum errores schismaticorum est bonus ille liber. Et sic de quodam libro alio, quem fecimus, intitulato Qwid credere de Deo homo debet. Sed in libro isto aliqua contra schismaticos uolumus pertractare. I. 4. r. CONTRA GRAECOS

300

Graeci negant, quod Spiritus sanctus a Filio non procedit. Et ideo uolumus dare modum, per quem in graeco studentes confundere ualeant ipsos Graecos, uidelicet quod accipiantur a Latinis et Graecis propositiones necessariae et communes. Postea opiniones Latinorum et Graecorum ad illas propositiones necessarias applicentur. |Et illae opiniones, quae cum propositionibus necessariis M 152r magis conuenient, teneantur, quia postquam magis cum propositionibus necessariis conuenient,

30 I

310

315

magis necessariae uidentur.

Et

super hoc exempla dabimus tali modo : Deus est principium, quod simpliciter est perfectum. Principium perfectum non posset esse simpliciter sine tribus, uidelicet quod in tali principio sit principium principians | et non principiatum ; et quod in ipso sit aliud R 1 principium principians et principiatum ; et aliud principiatum et non principians. Et quod sint unum prin|cipium perfectum simpli- P 7i citer ista tria. Nam sine istis tribus principiis principium non potest esse perfectum. Tale principium perfectum est secundum Latinos, non autem secundum Graecos. Quoniam Deus Pater est principium principians et non principiatum. Et Deus Filius est principium principians et principiatum ; principians, quia cum Patre Spiritum sanctum spirat;et est principiatum, quia a Patre est genitus. Et Spiritus sanctus est principiatum et non principians.

288 De modo conuertendi infideles (Romae,

1292 ; Pla 66).

— 291/292 Liber quid

debet bomo de Deo credere (in ciuitate Allea in Armenia, 1302 ;Glcr; Av 90; CA 94;

Pla 110).

285 Contra schismaticos] 7 arg. inf. M ; De disputatione contra schismaticos l/ — 286 schisma] schismatici P T; schismata V/ —— 287 hic consistit] consistunt P T; consistit L.$ — 301/302 teneantur — conuenient] oz. L.$ V/ p 302 uidentur] uiderentur P T; uideantur I..$5? ^ 256/306 Et sicut dedimus — principians] oz. R. (wmwm folium) 315 principiatum] principiatus R V/; principium L $

I22. DE FINE

261

Principiatum, quia a Patre et Filio est spiratus. Et non est principians, quia in essentia Dei personam non generat neque spirat. |Graeci autem hoc non possunt dicere secundum sectam eorum, 320 eo quia negant, quod Filius non est principium principians. Et sic attribuunt Deo, quod non est principium simpliciter perfectum; quod est impossibile atque falsum. Cuius ratione patet, quod ipsi sunt in errore. Item: Omne illud, per quod diuinae personae sunt magis 32 ^ aequales, est necessarium. Per istam propositionem Latini possunt probare, quod Graeci sunt in errore. Et hoc sic : Posito, quod opinio Graecorum sit uera, sequitur, quod Pater habet duas

RXxIV

actiones, uidelicet unam, quia Filium generat ; aliam, quia Spiri330

tum sanctum spirat. Sed Filius non habet nisi unicam passionem, eo quia est genitus; neque Spiritus sanctus nisi unicam spirationem, eo quia a solo Patre est spiratus. Et sic Pater est in maioritate, eo quia duas actiones ipse habet. Et Filius in mi[noritate, eo quia non habet, nisi unicam passionem. Et sic de Spiritu

Des. R

sancto, qui non habet, nisi unam solam spirationem. Sed secun-

dum Latinos non est sic. Quoniam secundum ipsos habet | Pater M 132V duas actiones; et Filius unam

actionem et unam passionem; et

Spiritus sanctus habet duas passiones;

et sic sunt aequales.

Concluditur ergo, quod Latini sunt in ueritate, et Graeci in errore,

ut declaratum est per propositionem supra dictam. Item: Omne illud, per quod diuinae personae magis inuicem concordant, est necessarium. Secundum Latinos propositio haec est uera, non uero secundum Graecos. Quoniam secundum Latinos Pater et Filius concordant inuicem in existendo unum principium spiratiuum, quod actiuat se in uno principio spirato, scilicet in 545 Spiritu sancto. Si autem Spiritus sanctus non procedit a Filio, destruitur illa maior concordantia diuinarum personarum et sequitur minor. Etiam sequitur |priuatio concordantiae personali- IBS ter inter Filium et Spiritum sanctum. Et quia niinor concordantia

340

in diuinis esse non potest, ergo, etc.

Item : Omne illud, per quod diuina natura est magis communis in diuinis personis, est necessarium. Sed hoc est per Latinos, non autem per Graecos. Quoniam secundum Latinos inter Patrem et Filium consistit natura per generare ; et inter Patrem et Filium per amare in Spiritu sancto, qui est naturaliter amor, ab utroque

316 Principiatum] ptincipiatus est R l/; et principiatum ? 316/317 non— quia] oz.P TL.$M . 319hocnon|haec R; non V/ — possunt] possent P ; possint / — 320 non est] sit L5 327 habet] habeat M? . 330/331 spirationem] passionem L .$p 334 unam] unicam LL. $MT/p spirationem]inspirationem T; dees?/a R— 34M4spiratiuum] spiratum M ; inspirationem T . 347/348 personaliter] personarum 5; oz. V 348 concordantia] a47. neque talis priuatio 1^

262 35

^

122. DE FINE

procedens per amare.

Sed secundum

Graecos inter Filium et

Spiritum sanctum non consistit personale amare naturale, immo

natura priuat actum suum ; quod est impossibile atque falsum. Ergo, etc. Item: Omne illud, per quod in essentia Dei amare consistit 360 magis in medio amantis et amati, est necessarium. Et sic de intelli|gere inter intelligentem et intellectum ; et de bonificare inter bonificantem et bonificatum;

36 I9

De

575

R r2t

et sic de aliis actibus diuinarum

rationum. Sed hoc sequitur secundum Latinos, non autem secundum Graecos, ut per se patet ; ergo, etc. Item: Omne illud, per quod diuinae personae sunt magis propinquae ad se inuicem et remotae a distantia, est necessarium. Sed hoc est per Latinos, non autem per Graecos; ergo, etc. Et hoc declaratur sic : Quoniam in quantum Latini dicunt, quod Spiritus sanctus procedit a Filio, | consistit propinquitas inter Filium et Spiritum sanctum personaliter per spirare ; quae propinquitas est actus purus. Hoc autem non est secundum Graecos ; immo distant, eo quia inter ipsos non est actus productiuus personalis. Et hoc figuratum est in una figura plana, in qua sunt duae lineae constituentes | unum angulum acutum, in qua deficiunt duo anguli acuti. Primus angulus significat, quod Pater producit Filium et spirat Spiritum sanctum. Sed si Filius non spiraret Spiritum sanctum, non esset angulus inter Filium et Spiritum sanctum. Sed secundum Latinos, loquendo mathemati-

M 135r

R 12V

ce, triangulus est rectus, habens tres angulos, scilicet inter Patrem 380

et Filium, et Patrem et Spiritum sanctum, et Filium et Spiritum sanctum. Et quia diuina trinitas necessario est perfecta et a distantia remota, ergo, etc.

Multae aliae rationes possent deduci ad inueniendum propositiones contra Graecos, et maxime tenendo modum nostrae Avtis 385 generalis.

I. 4. 2. |CONTRA IACOBINOS

P 72r

Secundum quod scitis, Iacobini credunt, quod in Christo non sit nisi una natura. Et ad hoc adducunt aliquas fragiles et solubiles rationes. Inter quas est haec una : Quoniam dicunt, |quod nisi de R 13r 999 natura diuina et humana esset üna natura, persona Christi non 384/385 Ars generalis : Ars cozpendiosa inueniendi ueritatem (Palmae Maioricarum, 1273-1275 ; Gl a; Av 1; CA r5; Pla 3); zÁArs demonstratiua (in Monte Pessulano, 1275-1281; Gl f; Av 18; CA 17; Pla 21); ZArs inuentiua ueritatis (in Monte Pessulano, 1289-1290; Glas; Av 38; CA 26; Pla 55). 366 propinquae] proprie P T L.$M; prope » 369 consistit] zd. maior RV 378sanctum] add. sed foret inter eos distantia imperfecta R I — 387 quod!] z4Z. uos, pater beatissime R I7

122. DE FINE

263

posset esse una. Et ad hoc respondendum est per exemplum. Quoniam sicut Sortes est persona una, et natura suae animae et sui corporis non conuertuntur, eo quia anima habet naturam incorruptibilem et spiritualem, et corpus habet naturam corruptibilem

595 et corporalem, sic in Christo una est persona et duae sunt naturae,

una diuina, infinita et aeterna, alia finita et noua, quantum duae naturae, conuerti non possunt.

quae,

in

Item : Iacobini implicant contradictionem modis pluribus, ut ad minus per quinque |probabimus rationes. Quarum ista erit prima : M 155V 400 I. Latini et Iacobini conueniunt aequiuoce in ista locutione, quoniam dicunt, quod |Christus, qui est in caelo super nos, non est R 15v in altari siue eucharistia. In quo altari esset siue eucharistia, et etiam ubique, si natura humana et diuina conuertuntur, quoniam

natura diuina est ubique per se. Et sic sequitur, quod Christus, in

405 quantum homo, sit ubique et non ubique; quod est impossibile.

Concluditur ergo, quod Iacobini sunt in errore. 2. Iterum: Pater et Filius spirant Spiritum sanctum, et hoc naturaliter per amorem ; et natura trium personarum non est nisi una. Et ideo, si natura humana esset eadem natura cum diuina,

Christus homo per naturam sui amoris spiraret Spiritum sanctum cum Patre et Filio; quod non concedunt Latini neque Iacobini ; ergo, etc.

3. Iterum: Latini et Iacobini consentiunt communiter, quod Filius Deus 41

^

habet

intelligere infinitum

et aeternum,

et hoc

| R 147

naturaliter. Et Christus, in quantum homo, non habet intelligere infinitum et aeternum, sed finitum et nouum naturaliter. Sed si natura humana esset eadem numero cum natura diuina, Christus,

420

in quantum homo, haberet infinitum et aeternum intelligere; quod est contradictio: ergo, etc. 4. Vlterius: Si in Christo natura diuina et humana essent eaedem numero, naturales actiones et naturales passiones humanitatis conuerterentur cum diuina bonitate, magnitudine, aeternitate; et sic de aliis rationibus Dei ei naturalibus. Sed non conuer-

42

^

430

tuntur, eo quia infinita bonitas, etc. non | potest conuerti per pov naturam cum finita et noua bonitate, etc. Et sic sequitur contradictio. Quae contradictio est impossibilis ;ergo, etc. 5. Iterum: Latini et Iacobini asserunt, quod Christus est aequalis Patri | secundum diuinitatem, minor autem Patre secundum R 14V humanitatem. Sed si in ipso Christo natura diuina et humana conuerterentur

secundum

in identitate numeri,

| humanitatem,

Christus non esset minor

quam Pater secundum diuinitatem.

395sunt] o». L$MR V 3964lia] ag. autem humana R V/ — 396/397 in quantum] quidem R l7 —— 399 probabimus] probamus M 402/403 siue eucharistia, et etiam] etiam et P T; etetiam p esset — etiam] siue eucharistia foret, et etiam R I^

M 1347

264

^

Quae diuinitas est diuina natura. Et sic sequeretur contradictio. Quae contradictio est impossibilis ;ergo, etc. Per istas praedictas rationes et per multas alias possunt Iacobini deuinci. Et quia intellectus naturaliter appetit uerum, eo quia ueritas est suum proprium obiectum, per arduam et continuam disputationem Latini ad fidem catholicam possunt reducere Iacobinos. I. 4. 3. CONTRA NESTORINOS

Nestorini credunt, quod duae personae sunt in Christo. Et ad hoc assignant | aliquas fragiles et solubiles rationes. Inter quas haec est una: Ipsi dicunt, quod Deus non potuisset se fecisse

R 15r

hominem, nisi ipse homo esset in actu, non solum in potentia. Et si fuit in actu, fuit persona humana, habens esse humanum et

44 5 essentiam humanam. Et sic uocant ipsam personam humanam

unam, per se existentem hominem ; aliam uocant personam Filii Dei, per se existentem personam. I. Sed ad soluendum istam rationem damus hoc exemplum in Sorte: Sortes, dum erat embryo in matrice, ipse embryo non erat 450 persona humana, eo quia deficiebat ei anima rationalis. Tamen ipse embryo habebat quattuor naturas siue potentias. Quae sunt hae, uidelicet elementatiua, uegetatiua, sensitiua et imaginatiua.

45

Sed ueniens anima rationalis deduxit ipsum, | et quidquid habe- REM bat in introitu, in speciem humanam, et hoc actuando se supra subiectum materiale corporale. Cum quo et cum se ipsa et cum omnibus, quae habebat naturaliter, hominem constituit et componit ; et hoc in uno nunc indiuisibili seu instanti. A simili, et multo

melius sine comparatione, Filius Dei in |uno instanti produxit de Py potentia in actum embryonem in utero beatae semper Virginis 460 Mariae ; et creauit animam

rationalem in eodem nunc ; et in ipso

nunc deduxit naturam humanam in ipsam naturam | diuinam et M 134Y aeternam, in qua Deus factus fuit homo, et homo Deus. Et sic ratio Nestorinorum non est uera, eo quia in incarnatione non fuit successio neque motus ; sed ualuisset, si in ipsa incarnatione fuisset siue motus ab u[no instanti in aliud, et si subiectum incarnationis non fuisset aeternitas, in qua successio siue motus

46 ^ successio

existere nullus potest. 2. Iterum: Nestoriani ratione locutionum implicant contradictionem, quoniam Latini et Nestoriani in istis locutionibus conue-

440 sunt] sint P T — 453 ueniens] M; eueniens PTL.$RV p ^ 454in introitu] in mixtu R 17; cf. 453|4y4 453/454 habebat — humanam] habet, in speciem humanam et (et] in T») introitu P T p; cf. 474 454 actuando] actiuando L.$ Mp . 461in]et L.$ — 465 instanti in aliud] in aliud in instanti PTL3$;inaliudinstani M — si]comieci;quod PT L.$R Vp 469quoniam] quamquam R I^

R 16r

122. DE FINE

265

47o niunt aequiuoce : Christus est Deus, et est homo. Deus est homo ; homo est Deus. Deus est Christus; homo est Christus. Sed si in

Christo sunt duae personae, istae locutiones non possunt esse uerae, eo quia una persona non est alia. Et sic sequitur contradictio; quae contradictio est impossibilis. Apparet igitur, quod in 475 errore sunt Nestoriani. 3. Praeterea :Posito, quod in Christo essent duae personae, et Christus esset unus, oporteret de necessitate, quod ipse esset compositus,

et esset tertia persona,

superius

a duabus;

sicut

Sortes, qui est superius ad suum | corpus et ad suam animam, eo R 16v 48o quia est tertius numerus. Ratione cuius anima Sortis non est Sortes, neque corpus est Sortes, quoniam pars non est totum. Et quia diuina persona non potest habere supra se aliquid altius, neque potest esse pars, eo quia infinita est et aeterna, patet ergo, quod in Christo non sunt duae personae ; quare, etc.

48;

4. Vlterius: Omne illud, per quod in Christo diuina natura et humana magis possunt concordare, est necessarium. Sed hoc est per coniunctionem diuinae naturae et humanae in existendo una persona. Quod per se est euidens. Concluditur ergo, quod in Christo non sunt duae personae ; est ergo una tantum. 49» 5. Adhuc: Posito, quod in Christo essent duae personae, ipsae duae personae essent uicinae, sed non coniunctae. Et tamen in Sor|te, et sic de aliis hominibus, anima et corpus non solum sunt R r:7r uicini, sed coniuncti. Et quia coniunctio dicit plus quam uicinitas, ratione unionis personae, anima et corpus in Sorte magis partici49; parent quam natura diuina et humana in Christo, et quam bonitas diuina et bonitas humana ; | et sic | de aliis suo modo. Et quia M M 1557 omnia ista ad dicendum sunt absurda, ergo, etc. 6. Nestoriani dant istud exemplum : In Deo sunt tres personae diuinae, distinctae a se inuicem ; et Deus est unus et non plures. A ;oo Simili in Christo sunt duae personae, et Christus est unus et non

plures. Sed ad hoc respondendum est, dicendo, quod non est simile hoc exemplum, quoniam in diuina natura Deus Pater de tota sua essentia et natura producit Deum Filium, et quidquid Deus Filius 5o I»

habet; et Pater et Filius ad inuicem spirant Spiritum sanctum, et

quidquid ipse habet. Et sic quid mirum, si per|sonae sunt distinc- R :7v tae, et sunt unus Deus, unum

suppositum et una natura, post-

quam una persona de alia et ex alia est producta. Sed non est sic in

478 supetius] superior R V/ — 479 superius] superior R / — 480 numerus] add. resultatus a duobus R l/ — 493 uicini, sed coniuncti] uicina, sed coniuncta L.$ ; uicini, sed coniunctae I/; uicini T

497 ad dicendum] ante

dicta L.$5 ^ 504et natura] 5; add. supra lin. L5 om. P T Mp — Filium] add. et natura PTM . Deus] Dei L$MRV p; om. T — 505 et Filius] 5; om. PTHLSMRYWV spirant] spirent HL.$M; inspirent P T — 506 si] a2. duae PT . 507 suppositum] ad. commune R

266 $10

122. DE FINE

incarnatione, quoniam Dei Filius non producit hominem de sua essentia et natura ;sed de natura humana se hominem ipse facit. Et sic ratio Nestorianorum nihil ualet. Per multas alias rationes, quae prolixae essent ad narrandum,

Sb ^

possent Latini reprehendere Nestorianos, et tales ponere rationes, quas Nestoriani nullo modo soluere possent, ut superius iam est dictum. Et ideo bonum est, quod ardue et continue Nestoriani disputent cum Latinis ;quoniam sicut aquae fluminum ad mare naturaliter reuertuntur (cf. Eccle. r, 7), sic ueritates ad intelligere suo modo. Narratur, quod quidam Saracenus esse uoluit christianus, et |ad terram christianorum ille uenit. Et inuenit in uia quattuor sapientes, qui de eorum legibus disputabant. Vnus Latinus erat; alter Graecus, alter Nestorianus et alius Iacobinus. Et quod erat in

R 18r

ueritate, quilibet sustinebat, et alii in errore. Saracenus uidens,

quod quilibet uocabat se christianum, et inter ipsos erat contrarie$2 ^

259)

tas, blasphemia atque ira, amisit deuotionem, quam habebat ad fidem christianam ; et dixit eis, quod libenter christianus esset, si,

quis ipsorum erat in ueritate, scire posset. Et ideo dominus papa et domini etiam cardinales hoc multum debent timere, quoniam propter defectum ecclesiae schismata | sunt in mundo ; quae possent des|trui, si dominus papa et domini

M. 155V R 18V

cardinales uolebant facere ea, quae in hoc uolumine continentur.

I. 5 | CoNTRA TARTAROS

Tartari, et sic de aliis gentibus, non habent scientiam, neque legem. Legem non habent, nam eis deficiunt praedicantes. Scientiam non habent, quia intellectus eorum est de rebus sensibilibus occupatus et imaginabilibus. Et sic ecclesia praedicatores deberet eis dare, qui eos instruerent in sancta lege catholica cum rationibus probatiuis. Et quod de iure et de medicina et de philosophia et de

540 moralibus eis darent scientiam ; et hoc continue et expresse. 510 facit] fecit R V/ — 513 reprehendere] confundere P T^; respondere RV Nestorianos] Nestorianis RV/ ^ 514 nullo modo soluere] modo soluere nullo P TH L.$ ^ soluere possent] possent soluere R V/ — 522/523 Et quod - sustinebat] et quilibet sustinebat, quod ipse existebat in ueritate R T7 525 blasphemia]blasphema LR V/ —— 527erat|]esset PT L.$5 526/527 si — posset] si ipse scire posset, quis eorum in uetitate existebat R / —— 529 defectum] hoc R lV/ — schismata] schismatici P T Lp;scismatice H?M —— 530 quae] qui P L.$5; quae quidem R V/ —— 531 uolebant] a44. diligenter R 1/ 533 Contra Tartaros] oz. H M; add. et alios infideles T'; add. seu paganos R p; De disputatione contra Tartaros seu paganos l/ 538/539 rationibus probatiuis] rationibus pro Latinis /; hominibus probatis Mg ^ 539 philosophia] physica (?).$ Mg;om.R V 539/540iure— darent] medicina, de iure et de motibus eis (eis] R ; eos 7) docerent et darent (add. eis V) R VV

P.g4t

122. DE FINE

267

Quo ad theo|logiam libri nostri supra dicti essent ualde boni, et

R 19r

inter alios L?ber gentilis ; in quo christianus, Saracenus et Iudaeus

coram quodam gentili de ueritate disputant. Et de fide per illum librum possent cognoscere, si uolebant, quod sancta fides catholica 545

obtinet ueritatem, et quod Iudaei in errore sunt, et etiam Saraceni.

Ego uero fui in partibus ultramarinis, et audiui, quod Cassanus, imperator Tartarorum, pluries dicebat, quod uolebat de fide christianorum esse certus. Qüoniam si de ipsa habebat certitudinem, ipse se faceret christianum, et faceret, quod tota sua militia esset 26 omnimode baptizata. Et quia certitudinem non habuit, factus fuit cum tota sua militia Saracenus. Et sic in Dei ecclesia contritio magnam habet materiam |et subiectum ad corda eorundem remor- R 19v dendum. Vlterius : Accidit, quod Tunicio fuit quidam rex Saracenus, qui 555 Miramamoli uocabatur. Et adhuc non est diu, unus religiosus christianus arabice huic probauit, quod Saracenorum lex erat falsa ; et hoc est facile ad probandum. Tunc rex sibi dixit, quod christianorum fidem approbaret ; et ipse deinde se faceret christianum, et | omnes alios de sua patria faceret baptizari. Dictus M 136r 56o religiosus non erat multum litteratus in philosophia nec in theologia, et respondit, quod christianorum fides non erat probabilis, sed credibilis tantum. Et tunc rex pro trufa habuit dicta sua ; |et dixit P" ei, quod nolebat credere pro credere dimittere, sed bene credere dimitteret pro intelligere ueritatem. Et ideo, si religiosus ille | de R 20r 56 ^ nostra fide tales dedisset rationes ita cogentes, quod rex non posset soluere ante dictas — quae rationes sunt in sacra pagina implicatae; et sum certus etiam, quod in libris meis supra dictis sunt, ut

Se

patet in eisdem — tunc rex fuisset christianus, et una cum eo suae gentes, quoniam sanctus rex Franciae Ludouicus iuit tunc Tunicium cum exercitu suo magno; et si praedictus rex 542. Liber de gentili et tribus sapientibus (Palmae Maioricarum, 1275-1275 ; Gl q;Av4;CA 71;Pla6). | 546 CassANvs (T 1304) imperator fuit Tartarorum, frater CARBENDAE (— Kan Oldjaitu); qui Carbenda eius erat successor. COLUBOVICH, pg. 568, 381 not. 2 ;PEERs, pg. 332. Cf. Liber disputationis Raimundi christiani et Homeri Saraceni. Dist. I: MOGIV,476.Cf. ROL VIII,294.

— 555

MIRAMAMOLI: Non est nomen cuiusdam Saracenorum regis, sed titulus principum Tunicio regnantium. PEERS, pg. 317 not. 4; pg. 538, 39 not. I; KAMAR, pg. 123. Cf. Liber de acquisitione Terrae sanctae. Dist. I pars 1: (Miramolinus): E. LowGPRÉ, in: Criterion 10 (1927) 270, 276. 569 LvDovICvs, rex Franciae (1226-1270), pro fide christiana bellum gerens Tunetis mortuus est.

545 obtinet] continet 5g — 552 corda eorundem] praesidentium corda R. 7 555 Miramamoli] H M; Miramolinus PT; 554 quod] aZ. in R V^ 558 approbaret] probaret R I^ Murmiamoli L.$5; Miramomesi R V^ 563 dimittere] adZ. dixit ei PTHL$Mp 562/563 dixit ei] o». — 567 etiam] et V^; oz. TH P dimittere dimitteret] 564 PTHL$Mfp L$Mp

268

122. DE FINE

Saracenorum consensisset, tota sua patria fuisset iam fidelis. Et sic recuperata fuisset Terra sancta. Et ideo conscientia spectet habere iudicium contra illos, qui possunt agere bonum, et ad hoc deputati sunt, et non agunt ; nam quasi ab illis penitus est neglectum. Vlterius :Dico | et etiam iuro, quod Ianuae accidit mihi semel, 575 dum cum quodam Iudaeo de fide per rationes cogentes uolui disputare, et ipse dixit, quod non licitum mihi erat, quoniam summus pontifex hoc nolebat. Et tunc ego dixi, quod cum talibus cogentibus rationibus cum ipso uolebam disputare, cum quibus omnes suas ei soluerem rationes, et meas ipse dissoluere non posset ullo modo. Tamen non "propter quid" nec "per quia", sed "per aequiparantiam" ; de qua fecimus unum librum, superius in principio nominatum, et per modum etiam plurium aliorum, superius iam dictorum. Et finaliter disputauimus, sicut dixi. Et in 585 fine fugiuit, ita quod coram me causa disputationis non fuit ausus

R 2oV

postea apparere.

Tartari, et sic de aliis paganis, omnes |mundum esse aeternum R 21* quasi credunt, et ad praedestinationem multum stant siue ad iudicium astro|nomiae. Sed quod mundus nouus sit, satis est in M 136v 9 sacra pagina implicatum. Et per rationes cogentes est etiam probatum in pluribus libris meis, in tanto quod intellectus humanus non potest tenere contrarium bono modo. Et ad hoc etiam bonus est unus liber, quem fecimus, qui De fraedestina|tione Ps nominatur. In quo probatur, quod liberum arbitrium homo habet 595 bonum aut malum simpliciter ad agendum. Etiam fecimus unum librum, De astronomia nominatum ; in quo probamus astronomorum iudicium non in omnibus fore certum. Et sic de multis aliis,

6oo

qui boni essent ad conuertendum Tartaros | et paganos; et illis conuersis coram christianis nullus Saracenus esset ausus postea apparere. Sed si Saraceni conuertant ipsos, et iam multos, ut supra dictum est, conuerterunt, nullus christianus habebit faciem coram

ipsis. Et oh, ecclesia sancta catholica, uideas, quot inimicos habes et 6o

^

habebis, si in tua otiositate permanes, et aliud non pertractas. Nam septuaginta anni sunt elapsi, quod Tartari a montibus descenderunt ; et habent plus de dominio in hoc mundo, quam inter Saracenos

et omnes

etiam

christianos.

Et ideo, ecclesia,

582 Cf. 189 De demonstratione per aequibarantiam. —— 593 Liber de praedestinaLione et libero arbitrio (in Monte Pessulano, 1304; Gl dn; Av 111; CA roo; Pla

150). | 596 Tractatus nouus de astronomia (Parisiis, 1297 ;Gl bs; Av 65; CA 7; Pla 85).

572 spectet] expectet H / —— 573 hoc] add. a Deo RV/ — 574 illis] add. bonum RV/ 575etiam]Jow. L$ MV 57T7et]og. RV. 583 etiam] oz. L$M . 590etiam] H; os. L.$ Mpg . est etiam] etiam est R V/; et etiam PTp $605Nam]a4Z.uix PT ^ 606 quam]add.sit RV/ —— 607 etiam] oz. L$Mpg

R 21V

122. DE FINE

269

quare dormis, et non laboras, postquam tantus thesaurus est tibi

commendatus per spiritualem gladium et etiam per gladium corporalem ? Forte non poteris, dum uolebis. Finita est prima distinctio huius libri. In qua multa alia pos|sent dici ad conuersionem infidelium ordinandam. Sed causa breuitatis, quae dicta sunt; sufficiant quo ad praesens. Et ista distinctio gladium spiritualem significat, uidelicet ueritatem contra falsitatem, ignorantiam et errorem. Modo sequitur de secundo gladio, uidelicet corporali. Et quia homo non est compositus, nisi ex corpore et anima, gladii sufficiant isti duo.

R 22F

II 620

De secunda distinctione Quae est de modo bellandi

Distinctio ista in septem partibus sit diuisa. (ri) Prima de electione erit dicta ;(2) secunda de regulis ; | (3) tertia de | loco ; R 22Y (4) quarta de modo bellandi; (5) quinta de almirallia ;(6) sexta M 1577 de praedicatione ; (7) septima de arte mechanica nominetur. 625 Et primo de prima parte sic dicemus. II. 1 DE ELECTIONE

Per angelos, qui in paradiso sunt, et per sanctos, et etiam per Latinos, desidera|bile est, quod recuperetur Terra sancta, et terrae I»: 630 etiam aliae, quas infideles detinent a | Latinis. Et ideo dominus R 23r papa et domini etiam cardinales, cum sint principaliter deputati ad magnum bonum pertractandum et ad honorandum Dominum

609 etiam] ozz. Mg

610 uolebis] uolis P; uoles T'?; uales

RV

614

uidelicet] 447. ostendere R V/ —— 617 sufficiant] sufficiunt R I/; sufficient 5 619/620 De secunda — bellandi] M g; Secunda distinctio. De modo bellandi P T ; Incipit secunda distinctio. Quae est de bello R I7 ;De secunda distinctione. De modo bellandi L.$ ; Distinctio secunda. De bellatione 5; oz. H 621 sit

diuisa]diuiditur R V/ — 621/622 Prima — dicta] Quarum prima erit de electione regis bellatorum (bellatoris L7) et de ordine militiae uniuersalis R V/ — 622 secunda — regulis] secunda de regula et habitu et cruce ordinis militiae bellatorum R. l/ | tertia — loco] tertia de locis idoneis ad acquirendas terras Saracenorum et aliorum infidelium R V/ 623 quarta — bellandi] quarta de modis auantagii (auantagiis V) ad expugnandos Saracenos R I/ ^ quinta — almirallia] quinta de almirallia supra mare et de eius ordinatione R V/ — almiralia]nauarchatup ^ 624 praedicatione] 44. fratribus ordinis militiae facienda et aliis infidelibus R V/ —— de atte — nominetur] de diuersis praeceptoribus mechanicis (mechanici V7) ordinis militiae bellatoris R V/ —— 628 et etiam] et L.$Mpg;etiam THV 629/630 terrae etiam] terrae L.$Mg —— 630 etiam] om.LS$Mpg 631 principaliter] principes L.5 P

270 nostrum

122. DE FINE Iesum Christum, et ad hominum

saluationem,

est bo-

num, quod eligant unum cardinalem sanctissimum et deuotum. 65 5 Cui sit commissum totum hoc, quod in ista distinctione ostendetur, sicut in prima distinctione dictum est de alio cardinali. Dominus papa et domini etiam cardinales eligant et ordinent unum nobilem ordinem, qui ordo militiae nominetur. Et caput istius ordinis et magister et dominus bellator rex nuncupetur. 640 Bellator enim nuncupetur, ex eo quia huius distinctionis materia hoc requirit ; rex propter |militiae magistratum ; et regnum etiam R. 25V sibi detur. Et si fieri possit, regnum

sibi Ierusalem tribuatur;

quoniam iustum est, propter hoc quia nobilius officium habebit talis rex, quam rex alius huius mundi ; et quia intentio principalis 64 ^ talis regis bellatoris debet esse ad Ierusalem acquirendum. Et si ei dari non ualeat quo ad praesens, aliud saltem regnum interim sibi detur, quod sit possibile acquiri. Vnde talis bellator regis filius debet esse, et hoc propter honorem officii sibi dati, et ex eo quod omnes ordines militiae se uelint suo ordini libentius subiugare, ita 650 quod uno bellatore, regis filio, ab hoc saeculo transmigrato, alius,

similiter regis filius, loco illius |eligatur. Et hoc fiat ab uno in alium R 24r successiue. Vlterius: Dominus papa cum dominis cardinalibus praecipiat atque uelit et faciat de ordine Templi et militiae Hospi|talis et M 157

65 ^ Alamannorum et de Huclef et etiam Calatraua, et de omnibus aliis

655 HucrEr: Ordo militum s. Iacobi de Compostella, qui (ab anno 1174) sedem atque nomen habuit a castello, Uclés (in prouincia de Cuenca) nominato. Die quinto mense Iulio anni 1175 ab Alexandro III auctoritate papali confirmatus est. Purz, H. Die geistlicben Ritterorden, München 1907, pg. 95-100, 530. Cf. Laber disputationis Raimundi christiani et Homeri Saraceni. Dist. III: MOG IV, 477. — CALATRAVA : Ordo bellatorum nomen et originem duxit a Calatraua, castello quodam, in prouincia Ciudad Real situato, quod antea a Saracenis occupatum fuit. Cuius expugnatione perfecta (a. 1147) RArMvNDvs A FrreRO SOCist dictum militum ordinem condidit ad defendendum castellum et posterius ad propagandam fidem tam in Hispania quam in Terra sancta. PuTz, pg. 38, 71-89, 459;

Pzxns, E.A., Razon Lal], London 1929, pg. 317 not. 8; 333 not. 1;G. MÜLLER, in: LThK 2 (1931) 699-700. Cf. Liber disputationis Raimundi christiani et Homeri Saraceni. Dist. IIT: MOG IV, 477.

637 Dominus] add. noster R V. domini etiam] etiam domini P T5; domini L.$Mg 638 nobilem] notabilem R; naturabilem 17 639 et magister — nuncupetur] dominus rex bellatorum nominetur bellator V/ —— magister] ad. et HMR 640 Bellator enim nuncupetur] oz. PT L$p; Et nominetur bellator R — 641 propter] 247. dominium et R V/ —— etiam] om. L$Mg .6421erusalem| Israel L.$ — 644 quia] oz. L.$ Mg; eo quia RV ; etiamquiap ^ 645ad]adg.regnum R V/— acquirendum] ad requirendum H ; om.g . 647si]add.ei RV — 650uno]add. tege R V/ bellatore] a4. et P transmigrato] transmigrante L.$ ^ 655 Huclef] Hucles Mg; Euclis P T ; Uclesio R V; Heucles HL.$5 ^ etetiamJet L.$Mg;deR V . etdeHuclef — Calatraua] sancti Iacobi, de Vclesio, de Calatraua, de Alcantara (Altera terra 1) RW

122. DE FINE

271

penitus militum ordinibus, quicumque et ubicumque sint, unum ordinem, De militia nominatum, hunc uidelicet supra dictum. Et

de hoc omnes ordines militiae debent multum unanimiter gratulari propter nomen regis militiae ; et maxime propter intentionem ad 66o honorandum nostrum Dominum Iesum Christum, et etiam gentium saluationem. Et si aliquis in hoc resistit, non uidetur esse P 76r fidelis |nec deuotus, et iugi|cium in die ultima ille spectet, quando R 24V dicit Dominus Iesus Christus (Matth. 25, 41): Ite im ignem aeternum, homines maledicti. 665 Legitur etiam in primo mandato legis — est supra dictum (Matth. 22, 37) —: Dilige Dominum Deum tuum ex toto corde tuo et ex tota anima tua et ex totis uiribus tuis. Et ideo dominus papa, et etiam domini cardinales concedant decimam ecclesiae quo ad praesens ad recuperandum Terram 670 sanctam. Et quia hoc possunt, et bonum est, in praecepto supra dicto figuratum est illud bonum. Iterum: Bellator rex, dominus militiae, sciat, quantum habebit in redditibus annuatim.

Et ad

hoc ponat aliquos scrutatores, ita quod duae partes sint ad necessitatem sui exercitus | faciendam, et de parte tertia uiuant R 25r 675 fratres, qui loca custodient et redditus colligent et seruabunt. Et si aliquid per aliquos alienatum fuerit aut furatum, illi tales se sciant excommunicatos, ita quod absolui non ualeant nisi in collegio bellatoris. Vnde suos consiliarios suum collegium appellamus. Inter quos unus sit de ordine eorundem, qui legatus sit et a domino 680 papa licentiam habeat nuntiandi. ViIterius: Dominus papa et domini cardinales licentient in quolibet episcopatu, archiepiscopatu uel etiam abbatia, quod si sit aliquis canonicus uel monachus seu alterius ferulae regulatus, bene dispositus ad bellandum, siue sit unus siue plures, secundum quod 685 episcopus, etc. poterit sustinere, talis |uadat ad exercitum domini R 25" bellatoris, et habeat in episcopatu, etc., illos | redditus, quos M 158r habebat. Et si talis de suis redditibus in exercitu non poterit sustentari, dominus bellator rex illum de suo adiuuet, tali modo quod

praedictus canonicus, etc., munitum tenere ualeat unum equum. 690

Ordinatio praedicta est bona et possibilis et etiam debita secundum praeceptum Domini ante dictum. Et si accepta non est, est periculum ualde magnum, eo quod praeceptum praecipit (Matth. 22, 37 etc.): Dilige Dominum Deum twwm, etc., ex totis uaribus tuis, et etiam quia a|liqui principes christiani ad decimam 659 militiae] a47. sibi datum R V/ 662 et] add. in H 665 etiam — dictum] et iam supra dictum est (est] o». P) in primo mandatolegis P Tp ^ est supra dictum] oz. R V. — etiam] enim RV/ — 668 etiam] oy. LTMR Vg 670 bonum est] a4. id uelint et faciant; nam R ; bonum et illud uelint et faciant; nam l/ —— 676 sciant] sentiant HR lV/ —— 677 excommunicatos] ad. ipsofacto R V/ — collegio] 247. regis R ; add. regio V/ — 685 etc.] archiepiscopusuelabbas R V/ — 686 etc.] uel archiepiscopatu uel abbatia R 7; etiam Mg; om.PTp 694et etiam] et LM; etiam H

R 26r

272

122. DE FINE

69 ^ ecclesiae tenent oculum, ut cum ipsa sua mundana negotia ipsi agant ; | et de hoc experientiam nos habemus. Sed si bellator rex

P76Y

habet decimam, et continue et ardue est in bello propter exaltationem fidei christianae et acquisitionem Terrae sanctae, dominus

papa excusatus est et etiam alii domini cardinales, decimam alicui 790 alteri ad non dandum ; et sic bona ecclesiastica ad finem, quare

data sunt, reducuntur. Si iterum bellator rex sic, ut dictum est, sit electus, multi milites

o»

saeculares et multi burgenses siue alii homines saeculares et populares cum suis propriis sumptibus seu expensis irent uoluntarie ad exercitum taliter ordinatum, et se regis dominio bellatoris unanimiter subiugarent, ut facerent poenitentiam |de commissis. Nam multi sunt desiderantes mori propter nostrum Dominum Iesum Christum.

R 26v

Multa alia bona sunt consideranda in electione supra dicta, quae sunt prolixa. Quae bona, si electio fuerit, conse-

710 ad narrandum

quentur; et si non est, praedicta bona in priuatione penitus remanebunt. Quae etiam mala in priuatione sequerentur, quis potest hodie enarrare ? Etiam tristitiam, in qua oboedientia erit, 71 ^

JE

loquendo metaphorice, quis posset cogitare? Et uindictam iustitiae Dei scriptam, quis posset expectare? Et uoces et clamores, quos primum praeceptum faciet, quis posset auscultare? Et magnitudinem inoboedientiae, quis posset mensurare ? Et ideo : | M 138v Qua habet aures audiendi, audiat (Matth. 11, 15), dum |tempus est R. 27 audiendi. Iuro, et etiam per se patet, quod si Deus damnatis omnibus unum angelum delegaret, eis dicentem : Vultis in mundum regredi et poenitentiam facere de commissis, tali modo quod quilibet totam maris aquam bullientem biberet successiue, et postmodum essent salui, quilibet eorum cum maiori gaudio hoc susciperet et amore, quam delectationes et gaudia omnia huius mundi uitae. Et ideo, papa domine, et oh etiam domini |cardinales, pro Deo P concipiatis electionem uobis dictam. Nam si uos uultis, factum est ; sin autem, non erit factum. Heu, quanta distantia inter tale

JS)

uelle et tale nolle sic consistit. Et inter tale bonum et malum. Ergo negotium mentaliter, uocaliter et manualiter ac|ceptetis. R27. Ego pluries coram altari beati Petri fui Romae. Ipsum uidi 698 sanctae] z44. tunc R V/ 699 decimam] decima Mg;os.R V 700 ad non] a domino P T R V/; non p 699/700 excusatus — dandum] et domini cardinales et etiam alii praelati ecclesiae excusati sunt alicui altati a domino dandum R 701 reducuntur] reducentur P Tp 700/701 et sic — reducuntur] oz. R V' 703 saecülares et] p; om. sed add. in marg. M; om. PTHLS$RV 710 fuerit] ad effectum deducta fuerit R V/— 712 in] dz. tali PTp 715 expectare] spectare H R V/5; om. g 716 auscultare] 5; abscultare L.$ Mg; scultare P T R V ;salutare H — 718 est] H (corr. ex habet) L$MRVpg;habet PT — 724 essent] eritis RV — 726 oh] oz. PT Hf papa — domini] sanctissime papa et reuerendissimi R V/ —— 727 dictam] debitam R I

122. DE FINE

259

ualde ornatum, illuminatum, dominum papam hic pluries cum cardinalibus celebrantem, et cum altis et multis uocibus laudantes, benedicentes nostrum Dominum Iesus Christum. Sed aliud

altare est, quod est exemplar et dominus omnium aliorum. Et quando uidi, in ipso duae lampades solae erant ; una tamen fracta est. Ciuitas depopulata est, eo quia ibi quasi quinquaginta homines non morantur ; sed hjc multi serpentes in cauernulis commorantur ; et illa ciuitas est excellentissima super omnes alias ciuita740 tes; et hoc intelligo quo ad Deum. Sed quo ad nos, | quid est et dedecus quale est, in quo est, a quo uenit et quantum est, uideatis. Et nonne sumus christiani? Aut quid sumus? Et ideo uidebit Christus, sui amici qui sunt, et qui non sunt ad istud officium pertractandum. Nam nomina eorum in diuina memoria erunt 74 ^ scripta et in sua iustitia, et etiam potestate. Et scriptura usque in

R 28r

diem iudicii haec durabit. In qua die bonis cum gaudio lecta | erit, M 1397 et malis cum rancore, tristitia et dolore; et zanwa clausa erit

(Matth. 25, 10) postea in aeternum. Ha, rex fidelis et deuote, quicumque fueris, quantum honorem 75e recipies et in caelo et in terra, qui tuum filium praesentabis ad ita bonum, magnum, iustum negotium faciendum. Et quantum gaudebis, dum tuum filium | in ita alto gradu et honorabili uidebis sublimiter exaltatum. Ha, consilium bellatoris regis, quantae bonae considerationes et 755 delectationes siue desideria te nutrient ad hunc finem ita nobilem consulendum.

R 28V

Ha, Iesu Christe, Domine Deus noster, descende ad nos, ut tale

negotium compleas, perficias, et ad finem sanctum tuum deducas multoties peroptatum ; quoniam tale negotium simpliciter dicitur 760 esse tuum. Et, Domine Deus, tibi placeat, quod. de hoc sis ro|gatus per Py nostram dominam Mariam, sanctam Virginem benedictam, cuius

tu es uerus Filius benedictus. Et adhuc per angelos et per omnes sanctos et sanctas etiam paradisi, ad quem innumerabiles animae 765 uenient isto negotio mediante, et poenas fugient horribiles infernales. DI DE REGVLA

Bellator rex requirit habere talem regulam, quam dicemus. 732 cum] z44. dominis R V. 733/734 laudantes] a4. et RV — 735 aliorum] 2d. quod est in ecclesia montis Caluariae(Caluari V) R V — 736 uidi] add. ipsum R I una tamen] quarum una R V/ — 738 in cauernulis] in cauernis 5; in cauernulas V; et cauernulae L.$ ; zdd. non R

743 officium]

negotium R / — 746 diem] die HMR V . 754 quantae bonae] 7; quantas bonas PTHL.$Mp; quod R; quot V 755 nutrient] remitterent H nobilem] notabilem l/ 762 sanctam] semper P T p

274

122. DE FINE

77e Attamen primo dico, quod accipiantur quaedam bonae regulae,

quae in aliis militum religionibus continentur, secundum quod domino papae uidebitur et etiam dominis cardinalibus expediri. Sed quantum ad crucem ista dico : Bonum est, ut de colore rubeo

remaneat, ad significandum, quod prima crux fuit de Christi 3/9 j sanguine colorata; et etiam, quia color rubeus mouet cor et sanguinem ad audaciam et ualorem. Et talis crux fuit in cruce Domini figurata. Quae prima crux est exemplar et causa crucum omnium aliarum. Et quia in spatulis portauit crucem noster Dominus Iesus Christus, figuratum |fuit, quod in chlamyde retro 78o in medio spatularum sit crux regis ordinis bellatoris, ita quod supremum crucis bracchium sit recte uersus collum. Et quia

M. 139v

quando Christus passus fuit in cruce, duae fuerunt naturae, humana uidelicet et diuina, figuratum fuit, quod crux habeat duos

palmos longitudinis et duos alios transuersales. Et quia in cruce per modum alium fuerunt tres naturae, scilicet diuina et spiritualis 785 et etiam corporalis, fuit nobis figuratum, quod praedicta crux tres digitos habeat in latitudine bracchiorum, et habeat | rectos R angulos. Sicut crux prima fuit, ita quod recti anguli faciant crucem rectam, ita quod figura penitus sit directa. Et in supra signo bellatoris fiat crux similis et de simili quantitate, tam in parte anteriori, quam extrema. Et illa eadem in clipeo et in sella, ut fratres in |bello melius inuicem se cognoscant. Et secundum eorum P proportionem in casside et uexillo. Talis inquam crux cum tali loco, figura et colore in bello uictoriam obtinebit ratione similitu79 j dinis primae crucis ; et de tali cruce fratres Templi se tenebunt pro contentis. Legitur in euangelio benedicto (Matth. 27, 45), quod in hora, quando fuit mortuus Dominus noster Iesus Christus, tenebrae factae sunt super | terram. Et quia tenebrae significant nigredi- R 8oo nem siue umbram, cruce prima existente rubea per sanguinem, fuit in nigro colore uel obscuro quantum ad aerem situata. Et sic figuratum fuit, quod crux rubea ordinis bellatoris sit in panno nigri chlamydis situata. Et sic per colorem panni erit satisfactum fratribus Hospitalis. Et etiam quod de colore chlamydis sint alia 8o ^ uestimenta, ad significandum, quod in campo nigro fuit positum corpus Christi. Etiam est in illis, qui de nigro se induunt, | M figuratum, quando aliquis est mortuus de eorum parentela. Et quia deferunt propter tristitiam magnam barbam, fratres de ordine bellatoris portent similiter magnam barbam, ut figuratum

772 etiam] oz. L.$MV'g — 774 significandum] signandum P TH L $5 788 angulos] z4Z. non curuatos nec obliquos, sed R V/ ——789 signo] ad. seu ueste R V/ — 790 bellatoris] a2. regisetin suo uexillo R V/ — 791 sella] conieci ; cella ozznes codices — 800 umbram] obscuritatem R l/ — cruce prima existente] crux prima existente P T'; crux prima existens l/ .— 803 chlamydis] zdZ. seu habitus superioris R I^

29r

78r

29V

1407

122. DE FINE

275

810 Sit, quod rex una cum suis militibus sunt in tristitia et dolore, et R 5or erunt, quousque Terra sancta, etiam terrae aliae, recuperatae sint,

81

^

quas olim christianissimi possidebant. Vlterius: Quia color niger sordities et immunditias maxime potest ferre, quam color alius supra dictus, de nigro penitus sint induti. Et ideo, quia color rubeus et hic niger ualde bene differunt et se habent ad pulchrum habitum faciendum, uidetur, quod talis

habitus sit sufficiens melius eis, et maxime proportionatus, quam alius per omnia supra dicta. In prima cruce fuit nobis humilitas et uictoria figurata. Cum

igitur cum unanimitate hominum plurium uictoria fiat una, et ipsa humilitas significet communitatem plurium cum eodem intellectu; et quia Christus in mensae medio | cum suis | apostolis POBY R 3oY discumbebat, quod medium ipsius mensae locus est plus communis, mensa domini bellatoris communis omnibus debet esse, tamen 825

modo debito ordinata, et quod dominus bellator rex in medio sedeat cum praedictis. Dominus bellator rex indiget habere consiliarios et consultos. Et quia consilium est dubitabilis quaestio et declaratio quaestionis, in

830

uterentur, cum qua artificialiter consilium potest dari. Etiam alios libros fecimus in uulgari, qui boni essent suis militibus propter

suo consilio

mores;

esset bonum,

quod A»fe consili:

sicut liber est De doctrina pueri;

quam

fecimus,

De Blanquerna;

De

Felix ;De philoso|phia boni amoris, et etiam De gentili. Quoniam R 31* per istos libros possent habere bonas delectationes, scientias atque 835 mores. | Adhuc multae bonae aliae consuetudines ipsi ordini compe- M 14oV tunt, quae per se ipsas locis suis propriis apparebunt ; sicut modus, per quem fratres fient. De quo bonum est, quod sit palam ; nam si fieret in abscondito, malae considerationes sequi possent per illos, 840 de eorum ordine qui non essent.

829 Lber de consilio (in Monte Pessulano, 1304 ; Gl dg ; Av 106; CA 214; Pla

128). — 832 De doctrina puerili (in Monte Pessulano ?, 1282-1287 ; Gl b ; Av 14; CA 211; Pla 42). — Liber Blanquernae (in Monte Pessulano, 1282-1287 ; Glak; Av 31;CA 226;Pla44). — 832/833 Fe/ix de les meravelles del mon (Liber de mirabilibus orbis seu Felix) (Parisiis, 1282-1289; Gl ap; Av 36; CA 227; Pla 51). 833 "Arbor philosophiae amoris (Parisiis, 1298 ; Gl bw ; Av 69 ; CA 204; Pla 88). — Cf. $42 Laber de gentili et tribus sapientibus.

812 christianissimi] christiani R / —— 814 dictus] dicti T R V; add. fratres R;add.fratris V/ — supra dictus] ow. p — 821/822 intellectu] 247. et uoluntate RV 827consiliarios] «dd. sapientes R V/ — 830 artificialiter] aZ. uerum et bonum RI 832/833 De Felix] Liber Felix de mirabilibus mundi R V^ 833 gentili] add. et tribus sapientibus R l/ —— 838 fient] fierent uel (uel] seu V)reciperentur R V/ — 838/840 De— essent] qui de suo ordine non essent R. 7

276

122. DE FINE II. 3 DE roco

Quinque loca consideranda sunt ad bellandum contra pessimos Saracenos, ut acquiri ualeat Terra sancta, et terrae aliae, | quas

R 31v

84 E amiserunt etiam christiani.

I. Primus locus est ire per terram imperatoris Constantinopolensis et per terram Turcorum; deinde per terram Herminiae et sic in Syriam deuenire. Sed ista uia est ualde grauis seu difficilis, et nimis longa; et nimis requirit de exercitu

850

85 ^

860

et

expensis. Et sic in principio laudabilis non est multum. 2. Secundus modus est ire ad quandam insulam, quae Raycet appellatur, quae est prope Alexandriam situata. Ipsa insula cum galeis et militibus potest capi et etiam detineri. Tamen uia est nimis longa et nimis requirit de expensis et de pugnatoribus contra illam. Et sic non est laudabilis quo ad praesens. 3. Tertius locus est per mare ire uersus Chipre in Herminiam. Sed quia istae terrae omnibus non sunt sanae, prout scio, quia fui, | R 32r et est etiam | uia longa, et requirit nimis de nauigantibus et Pi3or bellantibus contra terram, etiam quia per Chipre et Herminiam non possent sufficere uictualia neque equi, et sic non est laudabilis ista uia. 4. Quartus locus est Tunicium. Sed non est laudabilis iste locus, eo quia multae gentes in eo commorantur, et nimis requirit de exercitu et de equis. Et de hoc experimentum satis probabile datum

865 fuit, quando sanctus

M 1417 | Ludouicus, rex Franciae, transfretauit. 5. Quintus locus est Hispania, uidelicet in Andalusia, ubi est Almaria, Malica et Granata. Hic est locus amoenissimus et

laudabilis, plus quam alter. Et quia circuitus est per mare ex una 851 Ravczr insula est satis parua prope Alexandriam situata, nota nomine Rosetta (arabice: Rashid). GorvsovicH, pg. 383 not. ; ;KAMAn, E., Raymond Lalle. $on projet De acquisitione Terrae sanctae, Paris 1956, pg. 138 not. 1; RuNCIMAN, Sr., JA History of the Crusades, YII (germ. München 1960, pg. 106, 170). C£. Liber de acquisitione Terrae sanctae. Dist. I pars 1 (Raxet). E. LoNGPRÉ, in: Criterion ro (1927) 268.

848 Herminiae] Hermeniae $5; Erminiae P lV/; Armeniae T'5 Syriam] Suriam PTLSMR pg;Suriae / | 851 modus]locus R; oz. V ire] add. per mare R ;oz. V Raycet] Ratret R ; os. V/; Raisedp — 852cum] non nisi cum multis R ; oz. V 853 galeis] os. V ; forsan pro galeris; birremibus 5 et militibus] oz. R l/ —— 856 Chipre] g; Xipre P T M; Cypre L;; Cipre 5; Cyprum R V/; Chyprum p

Herminiam] Hermeniam

R ; Etmeniam

T V;

Armeniam Pp 859 Chipre] Mg; Xipram P T; Cypre 5; Cyprum RV ; Chyprum » — Herminiam] Ermeniam l/; Armeniam P T5 — 860 et sic] sic L$Mg

866 Andalusia] Andalosiam P T; Andulusia $5; Andalucia R V;

Andaluzia 5; Andalicia g Granata] Egranatha [7

867 Malica|] Almaletha

1/7; Maleca R

et

122. DE FINE 870

27

parte et ex alia per regnum Aragoniae et Castellae; et istud impediret, quod non possent iuuare eos alii Saraceni. Etiam Hispa|nia est multum fertilis, et in equis potissime est abundans, BRO22Y et est terra sana, et maxime, quia prope. Et etiam quia bellator rex cum paruo exercitu posset incipere bellum, tenendo fruntariam, et acquirendo modo unum

castrum, modo aliud, sic gradatim ; et 875 nunc unam uillam, postea aliam, sic gradatim multiplicando suum exercitum successiue. Et ideo talis locus inter alios est laudandus,

88o

88

SI

eo quia facilis est acquiri. Et sic Andalusia acquisita bellator rex cum suo exercitu ampliato ad Maiorem Barbariam poterit ultra ire, primo uidelicet ad regnum Cepte, quoniam de mari nisi per septem miliaria illud distat. Et tunc, ut dictum est, primo acquirere unam uillam, post uersus fruntariam aliam. Et sic de singulis usque Tunicium, | sicut dixi; et fortificare et munire R&35* fortiores, et tunc posset cum Saracenis facere guerram planam. Et sic bellator rex posset ad sanctam Terram Ierusalem deuenire et totum regnum Aegypti acquirere, sicut ordinabimus in sequenti. II. 4 DE MODO BELLANDI

Modi sunt duodecim, per quos Latini habent auantagium ad faciendum bellum contra Saracenos et alios infideles. Quorum 890 igitur hic est primus: I. Supposito, quod dominus papa, et etiam domini cardinales, bellatorem regem eligant, prout dictum est in distinctione praecedenti et etiam est in ista, ipsa elec|tio debite erit facta, et ipse P-39* modus ad hono|rem nostri Domini Iesu | Christi. Et si ecclesia et M 141V R 55" 89 I christianitas faceret posse suum ad honorandum Dominum Deum nostrum, dignum et iustum esset, quod Christus esset eis in bellis coadiutor ; et si est, cito erit negotium expeditum. Tale debitum et talem iustitiam Saraceni habere non possunt contra fidelissimos christianos, quoniam in errore perseuerant contra Christum. 2. Secundus modus auantagii erit iste : Si bellator rex est electus 900 et in fruntaria positus, ut dictum est superius, tota christianitas ad hoc cor habebit,

oculum

et tenebit,

et adhuc

desiderabit,

ut

uictoriam habeat contra illos. Et multi suum habitum acceptabunt, et stabunt in exercitu propriis suis expensis. Talem modum non possunt facere Saraceni contra praedictos christianos, quoDe» niam religiosos milites, sic | diuites, hic non habent; et carent

870 Etiam] a47. quia R V/ — 873 incipere] «47. ab P$M — fruntariam] frontariam L.$ Mg; fronteriam P T'; limitem 5 874 aliud] 247. sic gradatim PTLSMpg S875sic gradatim] o». PT IL.$Mpg — 878 Maiorem] Minorem L.$;om.p 879 Cepte] Cepre $5; Cipre LL ; Ceutae p — 906 sic] corr. ex sicut M;etsic R7; sicutg — hic] oz. PT p; illic L.$; ipsi RV

R 347

278

122. DE FINE

decimis, quia pauperes sunt in diuitiis christianorum in respectu. 3. Modus tertius erit iste: Quoniam si bellator rex, ut dictum est, est electus et continue stat in fruntaria, Saraceni eiusdem 9Io fruntariae desperabunt in proelio contra ipsum, eo quia cogita-

91

I

bunt, quod durabit bellandi in perpetuum ille modus. Nam uno rege mortuo bellatore statim loco illius alius eligatur ;et mortuo uno milite de ordine bellatoris recipiatur alius in eodem. Et sic Saraceni, uidentes propter talem ordinationem numquam posse illum ordinem deuastare, toto posse ad fugam conabuntur terga dare et ab illa fruntaria ire ad locum alium, ubi possent pacem, si

pot|erant, inuenire. Et sic per talem modum leuiter terras illorum R 34V poterit acquirere rex bellator. 4. Quartus modus etiam erit iste: Quoniam posito, quod bella920

tor rex, ut dictum est, sit electus, in armis sui milites et clientes

multum erunt meliores, quam eorum aliqui inimici, eo quia continue erunt de facto in |practica et in bellis cum deuotione et M 1427 audacia et cum regula eis data. Et quia non habent ordinem neque expensas, hoc facere non poterunt Saraceni. 5. Modus talis uidelicet erit quintus: Propter equos habent 225 auantagium christiani, quia equi et milites muniti sunt et armati cum galeis, lance|is atque scutis. Bellator rex, quando erit in bello, P 8or in medio eorum erit. Qui |eis erit refugium siue castrum, in tanto R 557 quod Saraceni eos diuidere non poterunt nec mouere, quia illi 930 eorum

corpora tantum non muniunt

neque equos; neque sicut

christiani sciunt bene cum clipeis et lanceis debellare. 6. Talis modus uidelicet erit sextus: Nam christiani sunt ballistarii equitantes, non nisi cum arcubus Saraceni. Et quia ballista arcum uincit, christiani habebunt auantagium per balli-

955 stas.

7. Modus septimus erit talis: Quoniam communiter christiani ballistis utuntur maxime, sicut dixi, et quia lignum ballistarum in terra christianorum, non Saracenorum reperitur, et ideo bonum

est, quod bellator rex magnam uim faciat, multos ballis|tarios in R 55"

940 habendo, ita quod pedites ballistarii ballistas pedibus habeant de

945

duobus, quoniam coram illis stare non poterunt pedites nec milites Saraceni, posito quod talis ballistarius quilibet de clipeo sit coopertus, Saraceni uero non, quia modum non habent cooperiendi se cum clipeis tali modo, immo quasi nudi sunt hi in bello. 8. Octauus modus uidelicet talis erit: Quoniam christiani per

907 christianorum in respectu] respectu diuitiarum christianorum R I 917 poterant] poterunt R g; oz. V. 923 quia] 444. Saraceni RV 924 expensas] 4d. neque talem usum proeliandi R V/ —— Saraceni] oy. RV. 927 scutis] zd4. et aliis pluribus armis;et RV/ — 928eorum] quorum P TH $ Mg; textus mutil. LL. 927/928 quando — erit] erit cum militibus suis in bello, in medio (modo l/) eorum existet (exercet V) R V/ 930 muniunt] minuunt g 933 equitantes] adZ. et pedites ualde boni, et Saraceni R V/ —— Saraceni] sciunt sagittare R / —— 9354 habebunt] 247. semper R V^

122. DE FINE Almugaueriam

habent

homines pedites cum

auantagium

ualde magnum;

279 qui sunt

lanceis, telis et clipeis usitati, et uadunt

prope et longe de die et de nocte. De | talibus habetur magna R 356r abundantia in Catalonia, Aragonia et Castella. Tales homines sunt 950 multum necessarii ad terras | acquirendas. Et ideo bonum est, M 142VY quod dominus rex bellator habeat multos tales, de suo habitu reuestitos. u 9. Modus, talis uidelicet, erit nonus: Christiani auantagium habent propter machinas contra illos, quoniam Saraceni non 95 A habent tot ligna, neque modum bellandi cum machinis, sicut ipsi. 1o. Modus decimus est :Quoniam christiani per magnum tempus ciuitates obsident siue castra, eo quia magis sunt diuites, et plus possunt habere uictualia et expensas ; et sic possunt magis in exercitu permanere. 960 II. Vndecimus modus est propter mare: Quoniam christi|ani R 36v possunt habere mare contra Saracenos, non autem e contrario,

sicut patet. 12. Duodecimus modus dicitur esse | talis: Quoniam christiani possunt habere plura uictualia quam Saraceni per mare, et ferrum 96 ^ etiam, uel per terram. Et non nisi per terram Saraceni; nam

DO

non

habent nisi per accidens ipsum ferrum. Per modos bellandi duodecim ante dictos habent contra Saracenos auantagium christiani, supposito quod, sicut dictum est, dominus rex bellator sit electus. Per quod auantagium est ostensum, quod Saracenorum et infidelium christiani possunt acquirere terras omnes. Et ideo quicumque contra praedictam ordinationem est uel erit, quis est, quid agit et quo tendit, talis consideret in se ipso. Concluditur per praedicta, quod qw; habet aures audiendi, audiat (Matth. rr, 15), sicut dixi. E contrario Saraceni contra christianos habent auantagium

946 ALMVGAVERES pedites bellatores erant audacissimi mobilissimique, qui linguam Saracenorum sciebant eoque utilissimi erant ad bellandum contra eos. KAMAR, l. c., pg. 101, 122, 134, 145 ; Pla II, 132 not. 181. Cf. Liber de acquisitione Terrae sanctae. Dist. I pars 1 (almuganes). E. LONGPRÉ, in: Criterion 1o (1927) 267.

946 Almugauetiam] cozieci ;Almuguaueriam P T? H ; fext. mutil. L.— qui] Almugaueres enim R V/ — 948 nocte] add. per ualles, nemora et praerupta montium, acutissimi et animosi inimicorum exploratores et inuasores ;et R I7

954 illos] 247. quibus utuntur in (in] oz. V7) obsidionibus locorum, et Saraceni carent eis R I7 Saraceni] oz. R. I^ 958 magis] diutius R I7 964 per] propter P T H 5 M pg; text. mutil. — 964/965 per mare - nam] et alia sibi necessaria per mare et magnam habent abundantiam ferri, tam per mare, quam per terram ;Saraceni autem R ; Saraceni ;nam] Saracenicam

971 contra] oz.

H Mg

975 auantagium] auantagia H $ R V/g

H ; oz. V^

P 8ov

280

122. DE FINE

solum in tribus. Vnum est propter cabdellationem siue regimen, quod obseruant ; aliud propter arcus turcios siue turchos, aliud

propter atzagayas et artem, quam habent genetariam ad bellandum. Sed dominus bellator rex ad hoc remedium potest dare, | M 1457 uidelicet, quod cabdellum bonum faciat, tali modo quod sit unus dominus supra decem, et alius supra centum, et alius supra mille, et alius supra decem milia; et sic usque ad ipsum mille milia ascendendo. Et si quis talem ordinationem discabdelaret, esset punitus crudeliter per dominum bellatorem. Et etiam quod domi985 nus bellator rex potest suos milites ad artem genetariam facere informari, et cum arcubus Turcorum sagittare. Et quod ipsos ita nutriat, erit bonum ; quoniam ars arte deluditur suo loco. Et ideo

bellator rex per istos modos uictoriam obtinebit. II. 5 999

DE ALMIRALLIA

Dominus bellator rex de suo ordine unum militem habeat admirallum. Qui nautores habeat sub se fratres, qui cum armis diuersis expugnent Saracenos. Qui etiam excipiant christianos, Saracenis subsidia appor|tantes, sicut inhibitum est ab ecclesia P 81r 99 A sacrosancta. Et in aestate in galeis ducant equos, qui in terram exeant, sicut uidebitur eis expedire — quoniam centum mili|tes IRE cum equis bene munitis et centum ballistarii equitantes et quingenti pedites cum ballistis duorum peduum, habens quilibet coram se unam targuam cum quodam foramine, per quod ualeat IOOO sagittare; quae targua sit fulta in quodam baculo bene fixo, habente duorum palmorum alium transuersalem, et mille pedites cum clipeis, lanceis atque telis per modum ordinatum in terram Saracenorum exire poterunt multum bene, et castra aedificare et munire contra duo milia uel plures equites praedictorum, et per 1005 unam leucam uel per duas terram unanimiter introire, et iacere per unam noctem, uelint aut nolint Saraceni. Et quando uo|luerint sic M 145 reuerti ad munitum nauigium derelictum, et intrare per | taridas R 57" ipsum mare. Et sic possent destruere circa mare omnia blada, uillas et castra, bona et animalia,

et capere Saracenos.

Et sic

976 in tribus] tria HL. $MRVg 977/978 aliud propter atzagayas] quibus utuntur, et aliud est atzagayet V/ ; aliud propter astilia 5; Zex£. zzii. L 980 cabdellum bonum] capitaneos bonos l7 — 982alius] alter P T L.$.M; oZ.V' mill] a millead ? 984 quod] quia Mg;oz. V 993 excipiant] accipiant M 57; rapiant T/; accipiant Saracenos H L.$ 997/998 quingenti] quinquaginta R / —— 998 peduum] pedum P TL.$R V p;pedicum H — 999 targuam] targam P T H L.$; tartiam R ; uedestram (?) V/; peltam ),

1000

targua] targa P T H;taria R ; oz. V ;peltap ^ 1001habente]altitudine V; ad2. altitudinem R. palmorum] a7. et R V^

I22. DE FINE

281

gentes assistentes non possent uiuere circa mare, neque Saraceni, qui stant infra terram, qui Aralabi et Barbari nominantur. Nam illi tales habent uictualia a marina. Et ideo almirallus modo in uno loco, modo in alio successiue et subito posset totam destruere maritimam, et castra stabilire, et intrare postea infra terram ad IOIj capiendum blada et animalia et bona alia Aralabiorum et etiam IOIO

Barbarorum.

?

Vlterius dominus almirallus unam nauem habeat ualde magnam et galeas quattuor seu taridas bene munitas seu paratas, et capiat unam insulam, quae uocatur Rodes. In qua est | bonus portus, R 58r 1020

sicut uidi; et etiam aliam, quae dicitur esse Malta. Et hic sit

nauigans unus miles de eius ordine per hoc mare, quidquid ducetur Saracenis. Et etiam sit |prohibitum quod nullus christianus ausus fuerit in Alexandriam mercimonia ire emptum; et esset excommunicatus, 1025 prohibitum pertransiret, et eorum

qui capiat, et uetatum, uel Syriam quicumque

P 81V

bona, qui hoc praesumerent,

caperentur. Et illi, qui praedictam nauem offenderent uel galeas, excommunicati essent, etiam illa terra, in qua facerent residen-

tiam uel armarent, usque essent puniti crudeliter per uindictam. Saraceni, qui in terra aegyptiaca uel babylonica oriuntur, in 1030 armis non sunt | strenui neque boni. Sed Tartaros siue Turcos, et R 58V sic de aliis nationibus, ipsi emunt, quos Molucos uocant, et cum

IO55

illis talibus se defendunt. Et ideo nauis cum gualeis in Babyloniam non permitterent ipsos ire; nam tales emuntur in Graecia et uenduntur propter lucrum per falsidicos christianos. Vlterius : Praedicta nauis et galeae prohiberent, quod merci|moniae specierum a terra Aegypti in terram christianorum non uenirent. Et sic Soldanus et tota sua patria esset pauper. Et christiani,

sicut

Ianuenses

et etiam

Catalani,

assumerent

M 144f

ire

emptum species Abaldach et Indiam ; et sic extra terram Soldani. 1040 Et sic terra aegyptiaca et babylonica esset afflicta taliter a sex annis, quod per christianos faciliter posset capi. Multae ordinationes, aliae a praedictis, sunt contra Sa|racenos

1010 assistentes] 447. circa mare existentes R I^ uiuere circa mare] PTHM(R)p; uenire circa mare LL.5; uincere terra marique g(/); om. V^ 1014 maritimam] marinam P TR I/p infra] intra Rp; oz. PTV 1015 Aralabiorum] Aralabariorum M ; Araborum p; Alarabiorum R; Alabariorum g; oz. V 1018taridas| tarridas P Tp et?] ut PT; om. V 1020 sicut] add. ego R; ow. V esse] oz. RV Malta] Mauta PTHL3$Mpg hicsit] hicsic Mg;ibisit R/ — 1022 ducetur Saracenis] Saracenis per mare ducetur R l7 1027/1028 facerent — uindictam] illi armarent uel residerent, foret supposita interdicto, usque quo dicti inuasores satsifacerent damna sua, et punirentur crudeliter per uindicta R ;oz. V/ — 1031 quos Molucos] et milites R V/ — 1032 gualeis] M ; galeis PT HS R g; om. V ; birremibus 5; Zext. zutil. L

Baldac L.$;in Baldac

1039 Abaldach] ad Baldach P ; ad Baldac T 5;a

RV — et] add. in HL$RV'p

R 597

282

I22. DE FINE

cum almirallia implicatae ;sed haberi seu cognosci poterunt per ea, quae sunt dicta. II. 6 DE PRAEDICATIONE

104j

Bellator rex habeat ordinatos scientes, suis fratribus praedicantes. Et modo duplici istud fiat. I. Primus modus quo ad animam, uidelicet eis, quae sunt 1050 uirtutes theologicae et morales, ostendendo, et modum, per quem

oriuntur, crescunt et minuuntur,

1055

1060

et etiam connexantur.

Et sic

similiter de peccatis. Quae sunt : Auaritia, gula, luxuria, superbia, accidia, inuidia et ira. Et ad hoc est peroptimus quidam liber, quem | De fraedicatione fecimus. In quo est ars etiam praedicandi. R 59Y Nam per ipsum habere notitiam de uitiis naturalibus et uirtutibus homo pot|est, et per quem modum oriuntur. Et talis modus P 82r praedicandi est ualde laudabilis atque bonus, quoniam peccatores per ipsum possunt cognoscere in se ipsis modum, per quem ad uirtutes et ad uitia hi se habent ; et per talem cognitionem possunt se habere artificialiter ad uirtutes et a uitiis prolongare. 2. Secundus modus sit praedicare fratribus quo ad bellum, uidelicet, per quem modum cautelas ad bellandum debeant inuenire, et euitare contingentias et infortunia contra homines infideles.

1065

Et ad haec bona est nostra Ars generalis, eo quia ad modum belli M 144V* oriuntur | plurimae quaestiones et dubia, quae | per Artem R 4or soluuntur generalem ; et etiam per Librum de consilio lllud idem. Vlterius :Tales clerici siue religiosi cantando missas, audiendo confessiones, dicendo horas et huiusmodi, officium sacrosanctae

1070

ecclesiae exercebunt. Et fratres ordinis in istis habebunt maiorem deuotionem eiusdem ordinis, quam si de alio ordine hi fuissent. Iterum : Erit bonum, quod iuristae, medici, surgici sint in ordine bellatoris, ut inter se de causis iudicent, infirmos curent et etiam uulneratos. Et ad hoc Liber De iure, et De medicina, quos fecimus,

erunt boni; cum quibus naturaliter pluribus poterunt consilia

107j adhibere.

Est bonum etiam, quod religiosi clerici sint de ordine bellatoris,

1054 Cf. 189 De praedicatione.

— 1064 Cf. 384/585 ZArs generalis.

— 1066 Cf.

829 Laber de consilio. 1073 Ars uris (in Monte Pessulano, 1275-1281 ; Gl du; Av 28; CA 25 ; Pla 28). — Liber de regionibus sanitatis et infirmitatis (De medicina) (in

Monte Pessulano, 1305; Gl cz; Av 99; CA r1; Pla 119). 1051 connexantur] connexatur T ; connecuntur Rp; om. V 1052 peccatis] aZ. capitalibus R V/ —— 1071 surgici] M g; chirurgici P 5; cirutgici T ; et chirurgici R V/?; sirugissi H; syrurgici L.$ 1076 sint] comici; om. PTHLS$MRVpg

122. DE FINE

1080

283

ut habeant scientiam ad loquendum, legendum et intelligendum linguam |arabicam et alias barbaras et diuersas, ut legere, scribere et intelligere sciant litteras bellatoris, et secreta, quae ad inuicem delegabuntur, conseruare, et cum captiuis optimatibus disputare, ut eos possent ad fidem sanctam catholicam gubernare. Et si

R 4oV

nolebant conuerti, saltem ipsos doceant fidem nostram et rationes,

quas habemus difficiles, contra ipsos; | et probent eis, quod P 82V Macometus non fuit uerus propheta. Quod si bene uelint auertere, 1085 facile multum est ad probandum per unum librum, qui uocatur Alquindi, et per alium, qui Telf nominatur ; et per alium, quem fecimus De gentili. Et illi capti, uelint aut nolint, dum capti erunt, addiscant istos libros. Et postea dominus bellator rex illos liberet, et det illis |expensas cum pulchra facie et iucunda. Et mittat eos R 41 1090 regibus Saracenis et aliis principibus, de quorum re|gionibus ipsi M 1457 erunt, ut eis manifestent et demonstrent, nos quid credimus de

beatissima trinitate, et quo modo credimus in incarnationem nostri Domini Iesu Christi. Et isti tales narrabunt et explanabunt modum, per quem credimus in Dominum Iesum Christum. Et 1095 erunt materia conuersionis infidelium et diuulgationis nostrae fidei sacrosanctae. Adhuc: Aliqui de fratribus ante dictis, scientibus arabicum, transmittantur principibus Saracenis et aliis infidelibus, sicut dixi, per regem dominum bellatorem. Et illis dicant, quod dominus rex IIOO

bellator castra et ciuitates dabit eis, si uelint reuerti ad nostram

fidem catholicam sacrosanctam. Et eis monstrarent nostrae | fidei

R 41V

rationes ; et si nolint, dicant eis, quod ordinatum est in perpetuum contra eos, quod bellatoris ensis erit mouens, scindens et interfiIIO

ciens ante dictos. Iterum : Religiosos arabicos cum habitu saracenico transmittat rex bellator, ut sint exploratores, ut de statu Saracenorum notitiam habeat rex bellator, ut contra illos melius se habeat ad

IIIO

bellandum. Item: De ordine bellatoris uadant aliqui clerici litterati per terram christianorum praedicatum, ut regi bel|latori fiat subsi- P 85r

1086 Liber Alchindi (Palmae Maioricarum, 1273-1275 ; Pla 14). — Lzber Telzph (Palmae Maioricarum, 1273-1275 ; Pla 15); cf. pg. 256, not. 6. 1087 Cf. 542

Laber de gentili et tribus sapientibus. 1077 ut] oz». Rpg L.$Mg;

1080 captiuis optimatibus] cosi; captiuatibus

captiuitatibus H ; indidelibus captiuitatis R. ; infidelibus captiuis Vos

optimatibus P T?» 1084 auertere] aduertere V/ p; oz. V. 1086 Alquindi] Alquindus M ;Aliquindi R;Alchindipg ^ Telif| P; Teliff Mg; Teliph L5; Celif HR V; Reli£f(?) T — 1105/1106 Religiosos — bellator] etiam rex bellator transmittat suos religiosos arabicos cum habitu Saracenico indutos in terras Saracenorum R

284

122. DE FINE

dium et iuuamen; quoniam per talem modum augmentabitur deuotio et adiutorium, quia | multi recipient habitum bellatoris.

R 427

bo DE MECHANICIS IIIS

In parte ista dicemus, quod bellator rex de suo ordine habeat praeceptores, qui sciant artes mechanicas et seruiles, et ea, quae sunt in tali exercitu necessaria, gubernare. Et illi tales fratres | M 145Y eiusdem ordinis mechanicos habeant, qui sint secundarii praeceptores.

Sub quibus sint serui mechanici,

Saraceni

et christiani

aliqui, qui pro denarüs laborabunt. Et sic per talem modum poterit habere exercitus sufficientiam de rebus necessariis et fideliter pertractatis, quoniam | fratres eiusdem ordinis fideliores R 42V erunt domino bellatori, quam alii, de ordine qui non essent. Et etiam exercitus magis abundanter habebit res, quibus indigebit, 1125 per homines ordinatos, quam per alios saeculares. Et ratio huius II2O

est, quia religiosi omnes unanimiter, sicut scitis, exaltationem sui

ordinis appetunt et procurant. Bellator rex istis indiget praeceptoribus, qui sequuntur: I. Primo quodam thesaurario sapientissimo et fideli, subtili, et II30 sciente multifarie computare, ad hoc ut ab aliquo non ualeat defraudari; qui totam pecuniam teneat et thesaurum. 2. Praeterea alius in exercitu sit praeceptor, qui in omnibus mercimoniis se cognoscat et rex exercitui necessarias emi faciat, ubi de illis inueni | et maius forum, et ipsas habere praeuideat ante R 457 tempus; quoniam magnum auantagium hic consistit. II55 3. Post praedictum unus alius sit praeceptor, qui res emptas custodiat et conseruet. | Des. V 4. Post illum sit alius, qui res recipiat a praedicto, et eas tradat aliis praeceptoribus in exercitu indigentibus ante dictis. 5. Sub isto, qui res recipiet atque dabit, sint alii mechanici II40 praeceptores, sicut unus ferri dominus. Sub quo fiat, quidquid ad ferrum

| competit, sicut enses, clauae, loricae, galeae, claui et P. 85V

equorum ferri, et huiusmodi, | quae sequuntur. M 146r 6. Alius frater sit, qui lignorum sit dominus; sub quo fiant

1145 naues, galeae, machinae, telae, clipei, ballistae, etc.

7. Alius sit | frater dominus lapidum. Sub quo fiant castra et R 45"

aedificia, sicut turres, etc.

1111 iuuamen] zZZ. cum indulgentiis a domino papa concessis R V/ — 1112 bellatoris] 247. et plures alii subsidium ministrabunt in remissione suorum peccatorum R. 1117/1118 tales — habeant] habeant (habent V/) sub se fratres mechanicos R I 1119/1120 christiani aliqui] alii, etiam (etiam] oz. V) christiani R / —— 1130 aliquo] alio P Tp 1133 et] ut P T; zext. mutil. L 1142 clauae] claues P L.$ 5; claue T M;clauiHRg 1143equorum ferri] ferreae equorum p

122. DE FINE

285

8. Alius frater sit dominus, sub quo fiant panni, ex quibus fiant uestes, sicut camisiae, tentoria atque uela, etc.

9. Alius sit dominus corii ; qui sit cerdo. Sub quo fiant sotulares, cooperturae sellarum et clipeorum habenae, corrigiae, etc. IO. Alius sit dominus ad pastores. Qui nutrient animalia, sicut equos, oues et boues, porcos et mutones, ut exercitus abundet in carnibus et gallinis. 5 1I. Aliussit bladi dominus atque custos. Qui faciat moli bladum 1155 et panem fieri et biscoctum. I2. Alius sit uini dominus et cau|ponia. Qui faciat emi uinum ; et quando necesse fuerit, hoc expendat. I3. Alius sit dominus leguminis. Et sic de aliis suo modo. 1160 Per talem ordinationem potest thesaurarius habere computum de praeceptoribus supra dictis, et quilibet praeceptor habere suum officium siue artem. Et quod thesaurarius reddat computum

II150

R 44t

consiliariis bellatoris; et consiliarii postea domino bellatori, in

tantum quod bellator rex sciat, quantum habet in redditibus annuatim, et quantum expendit illo anno. Vnus praeceptor maior sit super omnes alios praeceptores. Qui exploratores fideles habeat et secretos, qui de fide|litate subditorum inquirant et etiam praeceptorum. Per talem uero ordinationem potest exercitus in bonis temporaliI170 bus et spiritualibus abundare et stare in concordia et quiete. Nam 1165

R 44V

ubi est ordinatio siue ordo, ibi est abundantia, perfectio siue uirtus.

III De tertia distinctione Quae est de exaltatione intellectus

117j

M. 146v

| Distinctio ista in duas partes sit diuisa. (1) Prima est de Arte P 84r generali aut compendiosa siue inuentiua uel demonstratiua. Quae in idem sonant, quia per eadem principia sunt deductae. (2) Secunda est de uiginti artibus specialibus, descendentibus ab Ate general. Quae sunt hae, uidelicet: Arbor scientiae, Arbor | philosophiae, R 457

1175/1176 Cf. 584/385 rs generalis.

1178 Cf. 584/585 JArs generalis.

1179 Cf. 261/262 JArbor scientiae. — Arbor philosophiae desideratae (in Monte Pessulano, 1289-1290 ;Gl ay ;Av 44; CA 202; Pla 59).

1151 sellarum] conieci ; cellarum ozznes 1148 dominus] a7. pannorum R. 1154et]etiam R.— 1157 cauponia] codices — 1152adpastores]pastorum R— 1159 leguminis] PTH; caupo Rp; om. L.$; cauponie £g M; caupona leguminum aliorum et cepparum et ceterorum fructuum conseruator et Mg ^ 1165 expendit] p; distributor R — 1164 quod] aZ. iz zerg. dominus expendidit P T H L $2; despenderit R— 1176 generali] 247. mundo necessaria in]ow.L$p R 1178 specialibus] add. necessariis R

286 1180

122. DE FINE

Arbor philosophiae amoris, Liber gentilis, Liber astronomsiae, Liber de intellectu, Liber de uoluntate, Liber de memoria, Liber de lumine,

Liber de significatione, Liber de ànuestigatione diwinarum dignitatum, Liber de praedestinatione, Liber de noua logica, Liber de noua rhetorica, Liber de consilio, Liber de vure, Liber de medicina, Liber de 1185

ascensu eL descensu vpsius intellectus, Liber de arte praedicandi ; Liber etiam de demonstratione, facta ber aequiparantiam. Omnes isti libri Artes specialissimae possunt dici, ex eo quia eorum principia subalternata sunt a generalissimis principiis Artis ipsius generalis. III. 1 DE ARTE GE|NERALI

II9O

II95

R 45"

Ars generalis eo dicitur generalis, quia decem et octo principia generalissima et decem quaestiones siue regulas generalissimas ipsa habet. Ex quibus figurae quattuor et sua tabula componuntur, cum quibus omnes quaestiones, de quacumque materia faciendae sint, possunt solui. Compendiosa dicitur, quia breuiter est tractata. Inuentiua uero, quia docet plurima inuenire. Sed demonstratiua dicitur, ex eo quia conclusiones necessitat seu demonstrat. III. 2 DE VIGINTI ARTIBVS SPECIALIBVS

I200

I. Arbor scientiae dicitur ars, eo quia habet suas arbores artificialiter deductas ad cognos|cendum secreta elementorum,

1180 Cf. 855 zArbor philosophiae amoris. — C£. 542. Laber de gentili et. tribus sapientibus. — Tractatus nouus de astronomia (Parisiis,

1297 ; Gl bs ;Av 65 ;CA 7; Pla

85). — 1180/1181 Cf. 260 Lzber de uoluntate. — 1481 C£. 260 Laber de uoluntate. — Cf. 260 Liber de memoria. — Láber de lumine (in Monte Pessulano, 1305 ; Gl cy; Av 98; CA 10;Pla 118). — 1182Cf. 260 Liberdesignificatione. — 1182/1183 C£. 261 De inuestigatione actuum rationum diuinarum. — 1483 C£. 595 Liber de praedestinatione et libero arbitrio. — Logica noua (Genuae, 1303 ; Gl ct; Av 92; CA 45 ; Pla 112). 1183/1184 R/erorica noua (Chypre-Bufarento, 1301 ; Gl cp; Av 88; CA 38;

Pla1:o8).

—1184Cf. 829 Liber de consilio. — C£. 1073 ZArs iuris. — /Ars compendiosa

medicinae (in Monte Pessulano, 1275-1281; Gl al; Av 29; CA 5; Pla 29); uel

Lüber de regionibus sanitatis et infirmitatis: Cf. 1073. — 1184/1185 C£. 199/191 De ascensu et descensu intellectus. — 110185 Cf. 189 De praedicatione. — 1186 C£. 121 De demonstratione ber aequibarantiam. — 1192 C£. 1175/1176 ZArs generalis. —.1201 Cf. 261/262 JArbor scientiae. 1180 Arbor philosophiae] boni P T H; ad. boni p 1185 ascensu et descensu]descensuetascensu H Mg — 1188a]subR;om. T L.$ ^ generalissimis] generalibus suis P M; generalibus R ; generale H

R 46r

122. DE FINE

287

uegetatorum et aliorum plurium, ut |hic patet. Et dicitur specia- M 147* lis, quia principia specialia |in se continet ; sicut patet in elementa- P 84v 1205 li arbore, in qua tractat de elementalibus principiis ;et in arbore uegetali de uegetalibus ; et sic de aliis arboribus suo modo. 2. Arbor bulosophiae ars dicitur, eo quia cum suis figuris ad inueniendum obiecta philosophica et eorum secreta artificialiter ipsa agit; et hoc specialiter cum principiis specialibus sibi datis. I210 3. Arbor boni amoris philosophiae dicitur ars, eo quia artificialiter amicum de amore peroptimo philocapit ad diligendum Deum, et etiam bonos mores. Et dicitur specialis, eo quia ad amorem bonum habet principia specialissima applicata. 4. Liber gentilis ars dicitur, eo quia domina intelligentia cum suis R 46v I215 arboribus docet artificialiter inuenire, quod christiana lex est super omnes alias eligenda. Et dicitur specialis, quia ad hoc principia specialissima sunt deducta. 5. Liber astronomiae ars dicitur, quia constellationes et uirtutes,

quas in his inferioribus corpora caelestia ipsa habent, docet 1220 artificialiter inuenire. Et est specialis, quia principia specialia ad hoc et propria sunt deducta. 6. Liber de intellectu ars dicitur, eo quia per rectam lineam artificialiter ipse agit, et docet, quando est in recta siue obliqua linea, inuenire. Et dicitur specialis, eo quia conditiones habere 1225 dicitur speciales. 7. Liber uoluntatis dicitur ars, eo quia uirtuosum uelle, in recta linea cum principiis superioribus positum, docet artificialiter inuenire. Quae specialia possunt dici, quia ad ipsam uoluntatem specialiter sunt | contracta. R 477 8. Liber de memoria ars dicitur, eo quia species, per intellectum 1230 et uoluntatem in ipsa positas, recipi et reminisci docet, et artificialiter gubernare. Et dicitur specialis, eo quia conditiones specialissimas ad hoc habet. 9. Liber de lwmiüne ars dicitur, | eo quia artificialiter ac M 147* metaphorice exempla ad lumen candelae applicat omnibus de I255

1207 C£. 1179 ZArbor philosophiae desideratae. 1210 Cf. 855 zArbor philosophiae amoris. —.A214 C£. 542 Liber de gentili et tribus sapientibus. — 1218 C£. 1180 Tractatus nouus de astronomia. —.1222 C£. 259/260 Lüber de intellectu. — 1226 Cf. 26o Liber de uoluntate. —.1230 C£. 260 Liber de memoria. —.1234 Cf. 1181 Laber de lumine.

1203 hic] illic L.$; ubi R ; in ipsa p;om.H ^ 1210 Arbor - philosophiae] Arbor philosophiae boni amoris P T ^; Arbor philosophiae amoris R — 1214 Liber] R; Arbor PTHL.$Mp 1223 quando] 244. intellectus R 1228 Quae] add. quidem principia R— 1231 reminisci] M ; remi H ; remitti P T p; 1235 metaphorice] metaphysice L.$ recipi 5; memorari R ; Zexz. zutil. L omnibus de] de omnibus R

288

122. DE FINE

subiectis, cum qui|bus facit scientiam' intellectus. Et est specialis, P 85r eo quia principia specialia ad hoc habet. IO Liber de significatione ars dicitur, eo quia signum signantis et signati docet artificialiter inuenire. Et dicitur specialis, eo quia 1240 specialia et propria principia ad hoc habet. II. Liber de inuestigatione diuinarum dignitatum dicitur ars, eo quia actus diuinarum dignitatum docet artificialiter inuenire. Sicut bonificare, quod est actus diuinae bonitatis ; et magnificare

diuinae | magnitudinis; et sic de aliis suo modo. Et dicitur R 47 1245 specialis, eo quia specialia theologiae principia ad hoc habet. I2. Liber de praedestinatione axs dicitur, eo quia docet praedestinationem et liberum arbitrium esse simul artificialiter inuenire. Et dicitur specialis, eo quia principia specialia ad hoc habet. I3. Liber de moua logica ars dicitur, eo quia generalissima I250 principia Artis ipsius generalis ad quinque praedicabilia et decem praedicamenta. contrahere ipsa docet. Et dicitur specialis, eo quia principia magis generalia ad principia minus generalia sunt contracta.

14. Liber de noua rhetorica ars dicitur, eo quia prinam formam cum secunda et primam materiam cum secunda docet artificialiter colorare. Et dicitur specialis, eo quia ad hoc principia specialia sunt deducta. I5. Liber de comsilio dicitur ars, eo quia | artificialiter dat doctrinam ad dandum de quacumque materia sic consilium bonum 1260 uerum. Et dicitur specialis, quia conditiones specialissimas ipse habet. I6. Liber de iure dicitur ars, eo quia artificialiter docet iuris principia inuenire, cum quibus procedere scientia artificialiter iuris potest et ad intellectum faciliter applicari. Et dicitur specia1265 lis, eo quia conditiones specialissimas ipse habet. 17. Liber | de medicina ars dicitur, eo quia coniunctionem uirtutum corporum supracaelestium | et elementalium et eorum regiones in patiente docet artificialiter inuenire. Et dicitur specialis, quia speciales conditiones ad hoc habet. I2$5

1270

I8. Liber de ascensu et descensu ipsius intellectus ars dicitur, eo quia ad entia sensibilia, imaginabilia, dubitabilia, credibilia et

1238 Cf. 260 Liber de significatione. — 1241 Cf. 261 De inuestigatione actuum rationum. diuinarum. 1246 Cf. 595 Liber de praedestinatione et libero arbitrio. 1249 Cf. 1185 Logica tous. — 1254 C£. 1185/1184 R/eforicanoua. — 1258Cf. 859 Iber de consilio. 1262 Cf. 1075 Ars iuris. 1266 Cf. 1184 JArs compendiosa medicinae ;ael Liber de regionibus sanitatis et infirmitatis. 1270 Cf. 190/191 De ascensu et descensu intellectus.

1241 Liber] R; Arbor PTHL.$Mp . 1247simul]adZ.etea R — 1251 ipsa] ipse H ; oz. 1252/1253 sunt contracta] ibidem contrahuntur R I 1264 et] om. M;

ipsius] oz. R.

text. mutil. L

1270 et] PT$R p; add. de

HLM

R 48r

P 85v M. 1487

122. DE FINE

289

intelligibilia docet ascendere et descendere artificialiter intellectum, ut de ipsis en|tibus faciat scientias intellectus ; et sic quandoque generalis et quandoque specialis, discurrendo per nouem 1275 subiecta, extra quae ens existere nullum potest. Quae subiecta sunt

R 48v

haec, uidelicet : Ipse Deus, angelus, caelum, homo, brutum, planta,

1280

1285

elementa et elementata, secundum modum cuiuslibet praedictorum. Et dicitur specialis, eo quia speciales conditiones ipse habet. IQ. Liber de praedicatione ars dicitur praedicandi, eo quia artificialia principia ipse habet ad inueniendum de praedictis subiectis ueritates. Et dat modum ipsa principia applicandi ad sermones, artificialiter faciendos. Et de hoc est per centum et decem sermones in Arte praedicta experientia uere data; ex quibus quinquaginta et duo sunt de quinquaginta et duobus dominicis ;et quinquaginta et octo alii sunt de sanctis. Et dicitur specialis, |eo quia principia generalia ad praedicationes specialissi- R 49r mas sunt contracta.

1290

1295

1300

1305

20. Liber de aequiparantia dicitur ars, eo quia non concludit propter quid, nec per quia, sed per aequalia principia haec concludit. Et dicitur specialis, eo quia a conclusione propter quid et per quia est penitus separata. In mundo Ars est multum necessaria generalis, ut intellectus humanus sit generalis cum ipsa ad omnes scientias speciales. Quoniam quando in ipsis errat, ad ipsas cum Arte se potest dirigere generali; et etiam, quia plures sunt contingentiae dubitabiles, quam sint scripta. M 148V | Sunt etiam in mundo uiginti Artes nece|ssariae speciales, ut P 86r patet in eisdem ; et etiam quia sunt practica Artis ipsius generalis. Et cum ipsis scientiae possent faciliter adipisci. De qua facilitate, eo quia uita breuis est, habetur indigentia in hoc mundo. Praeterea: Cum praedictis Artibus de nouo | inuentis et cum R 49V aliis antiquis artibus intellectus potest esse artificialiter magis altus, et in tanto, quod omnes errores mundi destrui cito possent et mundus in bono ueroque statu poni. Et quia praedictas Artes non possum in mundo ad placitum radicare, immo propter hoc sum neglectus, ex eo quia pomposae scientiae, uel etiam lucratiuae, uolant et ambiunt ipsum mundum.

Propter publicam utilitatem, quam uideo in praedictis, langueo et uiuo in tristitia et dolore, et uado per mundum uniuersum. Et qui

1279 Cf. 189 De praedicatione. aequiparantiam. 1285 alii] conzeci ; alia P T hoc H; oy. RV p 1296 possent]g;possuntP TH. $ plutibus R — 1307 ambiunt] praedictis Artibus uideo R

1288 Cf. 189 De demonstratione per

H $ MR p; text. mutil. L.— 1289 haec] hic P T ; scripta] scriptae P T5; Zext. zutil. L 1299 MRp X 1303et!]oz.P TR p — 1306sum]adZ.a 44. etinficiunt R — 1308 uideo in praedictis] in

290

122. DE FINE

1310 me impedit, audiat, si | mentales aures habeat, quantum contra

Des. L

bonum publicum hic consistit. | DE FINE HVIVS LIBRI

T3/5y

1320

1325

R 5or

Liber iste sit sancto Spiritui commendatus. Et ea, quae in ipso sunt, per ipsum Spiritum sanctum deducantur ad perfectionem et etiam ad complementum, eo quia propter commune bonum factus est et dictatus. Et quia Spiritus sanctus est una communis passiua spiratio, a Patre et Filio spiratus aequaliter per amorem, dicitur (Matth. 12, 32), quod illis, qui peccant contra Spiritum sanctum, non parcetur, eo quia peccant contra bonum publicum et commune. Et ideo quilibet hoc cauete. Et qui habent aures audiendi, audiant (cf. Matth. 11, 15) puro corde, taliter quod non sint contra ordinationem supra dictam, quae communis est ad salutem. Non sint contra rationem auaritiae, pigritiae, inuidiae, su|perbiae, KR 5oY iniuriae, et huiusmodi peccatorum. Sed cum largitate, uelocitate, legalitate, humilitate, iustitia et etiam caritate | sancti Spiritus M 149" sint amici, sine quibus amicitiam habere sancti Spiritus nullus potest. Non dubito, immo firmiter ego credo, quod si ordinatio, posita

in hoc libro, sicut diximus, sic procedit, quod cessarent haereses et 1330 errores et dissensiones, quae inter christianos etiam oriuntur, eo

1555

quia ad impetrandum bonum publicum sunt maxime otiosi; et adhuc ad exaltationem fidei sacrosanctae, ex eo quia fideles christiani haberent cum magna diligentia appetitum regem bellatorem, ut possent, in pluribus | adiuuandum. Ratione cuius R 531* iuuaminis esset pax et concordia inter principes et praelatos et inter communitates et populares. Et ideo qui contra praedictam ordinationem erit, quantum malum, consideret, perpetrabit, et

quantum bonum impediet in hoc mundo. Et sic de sancto Spiritu timorem habeat, sicut dixi.

1311 consistit] 242. et consideret in se ipso, quantam punitionem a Domino spectat, et sic quilibet sibi caueat R — 1312 De — libri] R; oy. PTH$Mpg 1315 ad] Mg; om. P T H.$p;etiam ad R. 1317 spiratus] inspiratus P T ; procedens R;spiritus 5 1320 habent] habet P T5 1321 audiant] audiat PTp sint]st P T» 1322/1323 Non sint] Et ideo sit P T ; Et sint 5 5; oz. R

1324/1325 uelocitate — etiam] castitate, abstinentia, diligentia, humilitate,

justitia et cum R

1329 haereses] haeresis H Mg; ereses P T

1333/1334

cum magna — adiuuandum] appetitum cum magna diligentia, ut possint in pluribus regem bellatorem adiuuare R 1338 impediet] impedit Mg

T22.

1340

Finiuit Raimundus

librum

DE

FINE

De fine in Monte

201

Pessulano

ad

laudem Spiritus sancti et honorem in mense Aprilis anno 1305 incarnationis nostri Domini Iesu Christi. Amen.

1340/1342 Finiuit — Christi] H; 247. Deo gratias P^ Finiuit - Amen] Deo gratias. Amen T ; Finiuit Raimundus hunc librum De fine in Monte Pessulano in mense Aprilis anno millesimo trecentesimo quinto incarnationis Domini nostri lesu Christi, ad laudem et honorem sancti Spiritus, cui sit gloria in saecula saeculorum. Amen R ; 47. Amen. Amen. Mariae. Christo .$ ; ozz. IL T7 1342

Amen] Finito libro sit laus gloria Christo F1

ien LE

ams w enger "i UUMSAR curie Bonagà fxh 7

^er Ro Catus Fobritim sarete 2d tw votis passe

l

ja. clauro t Filis vifu. serquadibir per ameresn, dicitat $4, $32); «8hv yibe, get peoos ooa: soin LU:Bic i ite", en d4i5 pencái cuit Doy i13 puit) m 4 m

Los «0i babg I edite pd. teo quidibet dus cit: ut Maith, $t, :«V onere dete lereuel nm siet n oi » Nut 17-0 PITT V

etum

Ld nta TIT

ipte e

aóhriias,

ura. e Vol qitod

dte

a

faoidise

Gus cg teorq, Sed com iapgitat

etiam caritate

mslikin et

,

T

ns 3118 "sr

putrillae,

i

:

Pete

Tenn

EDEN

vHDM |

JAMES VU

LE DT. ET

2 stet m M

»

,

]

s

Im

CUM

nm H

Iw

.

WC

ty

uw

i

:

siii

I

x

é

Puyj

) A44

9i

sn 3

Jj

^

IE 3 Ur RAS, zr

RNC TPS.

i émsosg

"m folet

ovs -

AO T uem

L

CMS

A T iis

odidenricum

CN:

UA

itd resto

RS

ObE

jus. i :" sine

MO

A us s CE em EIE. coe T dU

ker TESTS

5a5Ed

IS

.

INDICES INbEX LocoRvM INDEX NoMiNVM INDEX VERBORVM

S. ScRIPTVRAE

LocoRvM

ET PERSONARVM

ET LOCVTIONVM

INDEX TirvLORVM

NOTABILIVM

OPERVM

[000

0

WARSVTEPNOE.

€ uouooon.I x3ou]

-oMsx oss otl Yu i vao xil

viov

xagxt

ij

Rs

^

. WwytugaTOV

Je

|

J

wfuorreao

ji

)

"

T3 WvasosssV.aret

i x

wuvusqO wvarvTCT

xsoewf

gc

»

INDEX LOCORVM Genesis : 18

S. SCRIPTVRAE ($

I2, 30 12:522 223/37

122, 122, 122, 122, 122,

25, IO 25, AI

122, 747[748

122, 663/664

27, 4j

122, 797

Ecclesiasticus : 157 122; 517

Lucas : 22528

122, 155

Isaias: 749

Iohannes: 214117

122, 24

Exodus: 37014

122, 252 122, 122

:

Psalmi:

109, 5

122, 255

120, IX. 9 121, 109 122, 255

Matthaeus : L3; T$ 122, 718

973/974 1321 158/159 1518 140/141

Ad Corinthios I : 2)-X0 122, 55

(1) Numerus primus numerum operis, numerus secundus uel tertius lineam designat.

INDEX NOMINVM

LOCORVM

ET PERSONARVM

Abaldach 122, 1039 Abraham 122, 251 Aegypti terra 122, 885, 1036 Alamanni (ordo) 122, 655 Alcoranus 122, 197, 201 Alexandria 122, 852, 1023 Almatia 122, 867

Iudaei 122, 65, 210s., 213, 218, 226,

Almugauetia 122, 946; Almugaueres

Babylonia 122, 1032

Macometus 122, 178, 200, 1084 Malica 122, 867 Malta 122, 1020 Messias 122, 229 Miramamoli 122, 55; Moluci 122, 1031 Mons Pessulanus 120, [IX.] 196; 121,

Barbati 122, 1011, 1016 Barbaria maior 122, 878

Moyses 122, 212

122, 946 not. Andalusia 122, 866, 877 Aragonia 122, 869, 949 Aralabi 122, 1o11, 1015

Calatraua 122, 65; Cassanus 122, 546

Castella 122, 869, 949 Catalani 122, 1038 Catalonia 122, 949 Chipre (72su/z) 122, 856, 859 Cepte (regnum) 122, 879

Dauid (rex) 122, 255

Gabriel 122, 199 Graeci 122, 287, 294s., 297ss., 311,

319, 326s., 338, 342, 352, 355, 364,

367, 371, 384; Graecus 122, 522 Graecia 122, 1033 Granata 122, 867 Herminia 122, 848, 856, 859

Hispania 122, 866, 871 Hospitalis (774777) 122, 654, 804 Huclef (zlitia de) 122, 655 India 122, 1039 Isaias 122, 23; Iacobini 122, 287, 386s., 398, 400, 406, 411, 413, 427, 4348$., 4578. ; Ilacobinus 122, 522

Ianua (czuifas) 122, 575 Ianuenses 122, 10358 Ierusalem 122, 49, 642, 645, 884 Iesus Chtistus 120, VI. 266 ; 121, 554 ;

122, 8, 20, 25, 40, 89, 135, 144, 155,

160, 653, 660, 665, 708, 734, 757, 779. 798, 894, 10935., 1342

254,

2360, 265, Q5,

Iudaeus 122, 542, 576

278,

545;

Latinus 122, 521

Ludouicus (rex Franciae) 122, 569, 865

355; 122, 1340

Nestorini 122, 287, 439s., 465, 468s., 475, 511, 513SS.; Nestorianus 122, $22 Nouum testamentum 122, 215, 218, 224, 267 Petrus 122, 24, 751 Plato 120, VI. 37, 39, 42; VII. 420,

597

Raimundus 120, [IX.] 195 ; 121, 555; 122, 1540 Raycet (znsula) 122, 851 Rodes (nsuiz) 122, 1019 Roma 122, 751 Saraceni 120, IX. 155 ; [IX.] 4o; 122, 05,01225814355 8182552 0708212 4821:7»

$45. 556, 571, 6oo, 607, 844, 870, 885, 898, 905, 909, 914, 924, 929,

933, 938, 9425., 954, 961, 964s.,

9678., 970, 975, 9938., 1003, 1006, IOO9S., 1022, 1029, 1042, 1090, 1098, 1106, 1119; Saracenus 122,

519, 523, 542, $51, $54, 599

Soldanus 122, 1037, 1039 Sortes 120, VI. 37, 39ss., 46s., VII. 420, 597, VIII. 136, 141, 145, 148;

122, 392, 449, 47988., 492, 494

Syria 122, 848, 1025

Tartari 122, 66, 555s., 547, 587, 598, 605, 1030 Templi (ordo) 122, 654, 795

INDEX NOMINVM

LOCORVM

Terra sancta 122, 10, 49, 572, 629,

669/670, 698, 811, 844, 884 'Thomas (apostolus) 121, 99, 102 Tunicium 122, 554, 569, 862, 882 'Turci 122, 847, 986, 1030

ET PERSONARVM

297

—Vetus testamentum 122, 214, 2175ss.,

226, 266s. Virgo (Maria) 120, VI. 267, IX. 728; 121, 555; 122, 54, 148s., 156, 4595., 762

INDEX

VERBORVM

abstractio 120, IV. 516 abstrahere 120, 28 accidens 120, I. 11, V. 217, VI. VII. 49o, VIII. 145, IX. 330; dentia elementatiuae 120, VI. accidentia imaginatiuae 120,

ET

LOCVTIONVM

actiuitas 120, IX. 484, 509

actor potens et dominator 120, IV. 574, acci329; VI.

336; accidentia sensitiuae 120, VI.

334 ; accidentia uegetatiuae 120, VT.

3530; accidentia in lapide 120, II. 312; accidentia moralia 120, VI. 351; accidentia naturalia 120, VI. 351; accidentia peregrina rationatiuae 120, VI. 538; accidentia contingentia, quae sunt a casu et fortuna 120, VI. 358; uide substantia actio 120, I. 1o, II. 131, 505, III. 182, IV. 1357, V. 126, VI. 164, VII. 150, VILLES OREXC S010, 433, 4935 2:875 $67; actio diuinae uoluntatis 120, IX. 151; maiot actio 121, 267; maioritas actionis 121, 186; actio

infinita 120, IX. 477; propria actio 120, IX. 257, 240; actiones siue formae 120, III. 192 ; actiones discretae 120, V. 178 ; actiones intrinsecae 120, V. 1534; actiones naturales 120, II. 289, 294 ; actio et natura 120, IX. 165; actio et passio 120, IV.

240 ; actio generalis — passio generalis 120, VII. 696, 701 ; actio et passio se habent relatiue 120, III. 184 ; actio

per formam et passio per materiam 120, II. 202; habete

NOTABILIVM

actionem

et

passionem naturaliter 120, III. 245 ; actiones et passiones 120, VIII. 170;

naturales actiones et passiones 122, 421 ; actio, passio et actus 120, VII.

$10; actiones, passiones et actus 120, V. 257, 295, 320, 550, VII. 617 actiua — passiua — actus 120, VI. 295 ;

actiua quo ad Patrem, et actiua et passiua quo ad Filium et tota passiua quo ad Spiritum sanctum 120, IX.

202; actor supernaturalis 120, VI. 44; actor uniuersalis et naturalis 120, V. 435 actus 120, I. 1o, II. 6, ITI. 3, IV. 3, V. 5, VI. 9, VII. 5, VIII. 5; per modum actus 120, II. 584 ; actus Dei 120, IX.

5 ; actus diuinarum dignitatum 122, 1242; actus diuinarum rationum 121, 9 ; actus quanti 120, VIII. 159; ad actum deducta naturaliter 120, IV. 185; ad actum reducere 120, V. 329; in actu et substantialiter 120,

IL. 368; actus altior per naturam 120, V. 87; actus communis 120, VIII. 231; actus in communi 120, VI.

389; VII.

569; actus discreti

120, V. 180; actus extrinseci peregrini 120, V. 291, VI. 525, 549, 555,

561 ; actus generales sibi coessentiales 120, V. 166; actus habituati in

suis speciebus innatis 120, VIII. 176 ;actus immediatus 120, IX. 56; actus innati et naturales 120, VIII.

27; actus intrinseci 120, V. 15, 159, 280, 297, IX. 7; actus intus permanentes non extra exeuntes 120, VII. 19 ; maior actus 121, 275, 321 ; actus peregrini 120, VI. 532, 539, VIII. 245; actus petegtini acquisiti 120, VIII. 209; actus peregrini compositi obiectiue 120, VIII. 236 ; actus peregtini speciales 120, VIII. 360; actus primitiui 120, VII. 45, IX. 18, 30; actus primitiui, ueri et necessarii 120, IX. 17; proprius actus 120, IX. 238, 240; actus proptii intrinseci et naturales 120, IX. 16; actus purus 120, IX. 582, 505; 122, 571; actus radicales originales et principales leonis 120, V. 8 ; actus realis natura-

lis intrinsecus et proprius 120, IX.

468 actiuare 120, IX. 155, 166 ; actiuare se 120, VI. 654, VII. 135, IX. 168, 191, 474; diuinus intellectus actiuat se

48; actus secundarii 120, IX. 32;

intelligendo 120, IX. 166 ; tota natuta diuina est actiuata, passionata et actuata cum tribus personis 120, IX.

actus, passiones et actiones naturales

440 ; actiuans 120, IX. 438, 454

actus secundarii peregrini 120, VII. 46; actus supetiores et intrinseci — secundatii et extrinseci 120, IX. 58; 120, VI. 427; actus, passiones et actiones in pomo 120, IV. 502 ; actus diuini intrinseci sunt necessarii 120,

INDEX VERBORVM IX. 41; probare actus ignotos per actus notos in diuinis 121, 55 ; diuinus intellectus et diuina uoluntas habent actus naturales reales intrin-

secos et proprios, ut omnes homines, cuiuscumque nationis sint, con-

cedunt 120, IX. 5o; ubicumque est actus, ibi est concordantia agentis et agibilis in ipso actu 121, 134 adamas 120, II. 527 admirallus 122, 992 aequabilitas 120, VII. 102 aequalitas 120, VIII.

r2o, IX. 322,

434, 489 ;121, 56, 61, 82, 175, 185, 329; aequalitas maior 121, 553, maiotritas aequalitatis 121, 2354, aequalitas naturalis 120, VII. ubicumque est aequalitas, est differentiam inter aequalificata

339; 341; 468; dare 121, 151, 158, 165; unicus aequalifica-

tiuus et aequalificabilis et unicum aequalificare 121, 255 aequiparanter et aequaliter 120, VIII.

394

aequiparantia 121, 2, 15, 62 ; aequiparantia et aequiualentia actuum diuinarum rationum 121, 9 aequiuocationes siue dubia extirpari 121, 15

ET LOCVTIONVM

200

magis uerus affatus 120, II. 611; affatus, denuntiator ueritatis 120, III. 323 ; affatus, altior et nobilior, quam aliquis alius sensus 120, IL. 571:; affatus, qui libere nominat istud uocabulum aut illud 120, VI. 177; affatui est facta magna iniuria per philosophos antiquos, etiam per modernos, qui ipsum non posuerunt esse sensum 120, II. 526; affatus est magis uerus in affirmando quam in negando 120, II. 606 ; affatus est necessarius sicut alii sensus ad scientias acquirendas, et forte maius, quoniam affatu priuato priuatur et loquela 120, II. 528; affatus adiuuat intellectum, ut exeat

de dubitatione 120, II. 575 ; affatus habet affari 120, II. 14; affatus imponit nomen 120, II. 48; affatus nominat actus increatos primitiuos, et actus creatos secundarios et deriuatos 120, IX. 28; affatus magis participat cum intellectu siue mente, quam aliquis alius sensus 120, II. $69; affatus transmutat hoc, quod

concipitur in mente, in uocem 120, VII. 118 ; quando affatus prolongat syllabas discretiue 120, VI. 597;

aer 120, II. 92, 431, III. 206, 281; complexio aeris 120, VII. 165, 176,

affatus et auditus, scalones uniuersa-

187, 215; sphaera aeris 120, VII. 465 ; aet illuminatus 120, VI. 179; aet illuminatus, in quo lux et diaphanitas componuntur 120, IV. 284; aer est impletiuus 120, IV. 77 aerificatiuum 120, VI. 586

primitiuus et auditus consecutiuus 120, [II.] 133; affatus excitatur per

aestas 120, VII. 311, 317, 397

aeternare

increatum

causat

durare

creatum 120, IX. 22

aeternificare 121, 40, 5o aeternificatiuitas 120, IX. 115 aeternitas 120, IX. 485; correlatiua aeternitatis 122, 248, 270; aeternitas mundi 122, 587 affabilis 120, II. 518, III. 5 14 ; affabilis et audibilis 120, II. 455 ; affabilis et

audibilis per affatum 120, II. 5o affabilitas affatus 120, VII. 115

les 120, IV. 20; affatus est sensus

mentem, auditu adiuuante 120, III. 176 ; affatus dicit (uerum) et auditus (uerum) audit 120, II. 518, 324, 545 et passim, III. 15, 141, 200, 452, 481;

ad affatum et auditum descendere 120, IV. 115 ; per affatum affabilis et audibilis per auditum 120, III. 40o, 444 ;pet affatum sensibilis et auditum 120, II. 546 agens intelligens 120, VI. 556; agens memorans 120, VI. 551;agens natu-

rale 120, IV. 190; agens naturale siue Deus 120, II. 5395, 481; agens naturaliter 120, VI. 44; primum

agens 120, III. 457 ; agens rationans 120, VI. 523; agens sentiens 120,

affatiua potentia 120, II. 47

VI. 529; agens uniuersale naturale

affatus 120, II. 8, 14, 30, 48, 73, 245, 262, 265, 285, III. 120, 151, 135, 175, 224, IV. 558, VI. 298, 594, IX. 28;

uidens 120, VI. 558; agens uolens 120, VI. 547; agens uolitiuum 120,

120, IV. 167, 495, V. 109; agens

300

INDEX VERBORVM

ET LOCVTIONVM

VI. 629; agens agit proprie et approptiate 120, III. 6o; agens et agi-

corpore 120, VI. 97 ; anima in patria

bile conueniunt in agere 121, 74,

communi de suis partibus simplici-

120, VI. 517; anima est composita in

134; agentia instrumentalia et se-

bus naturalibus 120, VI. 415 ; anima

cundaria 120, III. 458 agere in subiecto 120, IV. 207; agere naturaliter 120, VIII. 6o

caelo, et est libera per se 120, VII.

Alcoranus multis falsitatibus adornatus et in pluribus cantilenis de actibus luxuriae adornatus 122, 197 allegorice 122, 232 Almugaueres 122, 946

VI. 451; anima rationalis est primus VII. 126 ; anima rationatiua est una

altare beati Petri Romae;

sed aliud

natura rationandi 120, VI. 280; ani-

altare est, quod est exemplar et do-

ma proprie apprehendit speciem per rnemoriam et uoluntatem sicut per intellectum 120, VI. 507; anima consistit in loco sine occupatione loci 120, VI. 666, 670; anima dat uitam corpori 120, VI. 455; anima rationalis introducitur in corpore in

minus omnium aliorum 122, 735 alteratiua 120, VI. 555 amanter 120, IX. 552 amare naturale 120, IX. 3o1 amicus 122, 1211

analogice 122, 232 angelitas 120, VIII. 379, 387 angelus 120, 22 ; Dist. VIII. ; correlatiua angeli 120, VIII. 64, 245 ; angelus malus 120, VIII. 142, 162; pro-

batio esse angeli 120, VIII. 392; actiones angeli in inferioribus 120, VIII. 7o; productio angelorum 120, VIII. 434; angelus est finitus et nouus 120, VIII. 282; angelus est

rationalis non est coniuncta cum 69; anima rationalis est immortalis 120, VI. 5o; anima est incorruptibilis et magis simplex quam sol 120, motor

hominis

spiritualiter

120,

instanti, quando est creata 120, VI. 435; Deus coniungit animam cum

cotpore supernaturaliter 120, VI. 48 ;medium, per quod coniunguntur anima et corpus in homine, est ipse Deus 120, VI. 55 ; anima separata uiuit in se ipsa de suis proptiis actibus, passionibus et actionibus 120, VI. 464 ; Vtrum anima separata

a corpore in die iudicii recuperet idem corpus, quod prius habuit?

illa creatura, quae est similis magis Deo 120, VIII. 11; angelus est magis intense indiuiduum quam aliqua stella 120, VIII. 259; angeli sunt magis durabiles intensiue quam cae-

120, VI. 108 animal est ens altius et nobilius 120, IV. 121, 194; correlatiua animalis

lum 120, VIII. 424; angelus est nouus et inceptus 120, VIII. 105;

ut animal de ipso uiuat 120, IV. 122;

angelus non est sensibilis neque imaginabilis 120, VIII. 5 ; angelus est spiritus

non

coniunctus

120,

VIII 15; angelus est substantia magis simplex, quam anima hominis 120, VIII. 2oo ; angelus habet quantitatem spiritualem sine linea, anguloetfigura 120, VIII. 158; quo modo facit intellectus scientiam de angelo 120, VIII. 4 angulus 120, III. 54o, VIII. 158

angulus acutus 120, VII. 262 ; angulus acutus superius et inferius 120, III. 270, 277, 282

anima rationalis 120, VI. 6; potentiae animae 120, VI. 534; anima et corpus 120, III. $27 ; recessus animae de

120, V. 404ss. ;pomum est gustabile uide brutus appetere naturaliter 120, VII. 581 appetitiua potentia 120, V. 76, 416 appetitus naturalis 120, VII. 579 ;appetitus naturalis elementorum 120, III, 381 apprehendere

realiter 120, IV. 224;

apprehendere realiter et intentionaliter 120, II. 514 apprehensiua potentia 120, V. 75, 416 aqua 120, II. 92, 142, 218, 455, III.

209 ;aqua maris 120, III. 225 ; complexio aquae 120, VII. 158, 169, 178, 195, 200, 218; aqua peregrina 120, III. 72; aqua est corpus spissum et condensatum 1:20, III. 159; aqua substantialiter est in flamma

120,

INDEX VERBORVM III. 328; aqua est duplicata et eius pattes condensantur et restringuntur 120, III. 76 ;aqua est restrictiua 120, III. 209 ;aqua habet actionem,

€o quia manum infrigidat 120, II. 297; aqua uincit

terram

120, IV.

479

Aquarius 120, VIL 145;^actiones Aquarii 120, VII. 17; aqueificare 120, VII. 18 aqueificatiuum 120, VI. 586 arabica lingua 122, 176, 1078; libri Raimundi in lingua arabica 122, 176; fratres scientes arabicum 122,

16977

arabici christiani 122, 181 Aralabi 122, 1011, 1014 arbor 120, IV. 6ss. ; atbor elementalis 122, 1:204; atbor uegetalis 122,

ET LOCVTIONVM

301

cialiter amicum de amore peroptimo philocapit ad diligendum Deum 122, 1210 artifices mechanici 120, VII. 62

artificium 120, III. 86; posita per artificium in subiecto 120, III. 72 asperitas 120, II. 6o assituata 120, IV. 66 ; assituata et habi-

tuata de figura 120, III. 269 astronomia

122, 1218; astronomiae

iudicium 122, 589; astronomorum iudicium 122, 596; astronomorum iudicium est fallibile atque fallax 120, VII. 207 attingere 120, V. 3597; attingere in instanti 120, VI. 476 attractiua potentia 120, III. 1:92s., IV.

366, V.

380, 41o,

VI.

188,

1205 ; in arbore non potest esse ante actio quam passio, eo quia relatiue

332; potentia attractiua attribuitur aeri 120, III. 206 attrahere 120, V. 241

se habent 120, IV. 1:46; arbores,

auctofitas — ratio 121, 116

quae retinent folia, requirunt cisionem in luna ueteri 120, VII. 51

argenteitas 120, VII. 199 ;argenteitas uiua 120, VII. 19; Aries 120, VII. 142 ; actiones Arietis 120, VII. 144

Ars compendiosa 122, 1196 ;Ars demonstratiua 122, 1197; Ars inuentiua 122, 1197 ; Ats praedicandi 122,

1054, 1279; Artis generalis nostrae modus 120, 10; Ars est multum necessaria generalis, ut intellectus humanus sit generalis cum ipsa ad scientias speciales 122, 1292 ; generalissima principia Artis generalis 120, VII. 331; 121, 6o; 122, 1192, 1249 ; uiginti artes speciales, descendentes ab Arte generali 122, 1178, 1200; attes de nouo inuentae 122,

1301;

afttes

specialissimae

122,

1187; attes mechanicae et liberales 120, VI. 216 ; artes liberales et mora-

les 120, VII. 75

artificialia principia 122, 1280 attificialiter 120, III. 55, 67;122, 850, Io6o, 1208, 1223, 1232, 1234, 1239, 1242, 1247, 1262, 1282 ; attificialiter

colorare 122, 1255 ; artificialiter deducere 122, 1201 ; artificialiter inuenire 122, 1220; ad omnes scientias

artificialiter generalis 122, 5o ; artifi-

auctoritates non sunt contra rationem 122, 268 ; auctoritates colligere 122, 266 audibile 120, II. 5318, 560 ; zide affabile audibilitas auditus 120, VII. 115 audite absolute 120, II. 56o auditus 120, II. 7, 262, 265, 285; auditus discretiuus et discursiuus 120, VI. 605 ; auditus audit ea, quae dicit affatus 120, IV. 521; auditus habet audire 120, II. 14; auditus haurit de affatu 120, III. 14; auditus causat scientiam audiendo 120, II. 350 ; auditus retinet uoces, quas uere affatus praedicauit 120, II. 362 ; de affatus

augmentare substantiam 120, V. 242, 247, 252 augmentatiua 120, VI. 555 aureitas 120, VII. 190

aurum est corpus artificiatum 120, III. 85; quadrangulus de auro 120, II. 384, IV. 220

autumnus 120, VII. 511, 518

ballistarii equitantes 122, 955 barbam magnam portant fratres de ordine bellatoris 122, 809 Barbari 122, 1011, 1015 bellare cum praedicatione et cum armis 122, 156; bellandi modus 122,

302

INDEX VERBORVM

620, 887; loca ad bellandum contra

pessimos Saracenos 122, 845 bellator rex 122, 639, 647, 696, 702, 705, 769, 780, 810, 827, 872, 877, 892, 900, 908, 9185., 927, 951, 992, 1047, 1088, 1099, 1106, 1115, 1128,

1355 ; bellator rex, dominus militiae 122, 671;

bellatoris collegium 122, 677; bellatoris regis consilium 122, 754; domini bellatoris exercitus 122, 685; habitus bellatoris 122, III2;

bellatoris

mensa

122, 825;

bellatoris signum 122, 789; crux tubea ordinis bellatoris 122, 802;

serui mechanici de ordine bellatoris 122, 1119; intentio principalis talis regis bellatoris debet esse ad Ierusalem acquirendum 122, 644 bene, unite et naturaliter 120, IX. 261 bonificare 121, 58, 49 ; bonificare diuinum causat bonificare creatum 120, IX. 20; bonificare naturale innatum

120, VI. 542 ; bonificare peregrinum 120, VI. 545 bonificatiuitas 120, IX. 112 bonitas 120, IV. 121, 186, 192, 198; diuina bonitas actiuat se bonificando 120, IX. 168; sine correlatiuis bonitas diuina non posset esse actiua 120, IX. 170; bonitas moralis 120, VI. 555 ; bonitas naturalis 120, VI. 541, VIII. 140; bonitas naturalis et innata 120, VII. 557 ; bonitas spiritualis 120, VI. 468; bonitas substantialis 120, VI. 565, 568, 411 ; bonitas substantialis caeli 120, VII. 556, 561 bonum commune 122, 1515 ; bonum

publicum 122, 1311; bonum publicum et commune 122, 15319 ; bonum publicum amicos non habet 122, 26 ; iudicium contra illos, qui possunt agere bonum, et ad hoc deputati sunt, et non agunt 122, 575 brutus

120, 22; Dist. VI.; animal

irrationale, quod est brutus 120, V. 398 ; animal brutum est genus inferius et contentum sub animali 120, V. 402 ; uide leo burgenses 122, 705

cadauer 120, V. 54 caelestiale 120, VIII. 319 caelestialitas 120, VII. 710

ET LOCVTIONVM caelestiare intrinsecum 120, [VII.] 7; primum caelestiare 120, VII. 1o, 17 caelum 120, 22 ;Dist. VIII. ; duratio

caeli 120, VII. 530; generalitas caeli 120, VII. 704 ; influentiae actiuae et passiuae caeli 120, VII. 156; intrinsecae passiones caeli 120, VII. 97; locus caeli 120, VII. 525 ; magnitudo caeli 120, VII. 345; signa caeli 120, VII. 541; caelum est formaliter aptum natum ad motum perpetuum 120, VII. 616; caelum est in continuo motu, et sensus et imaginatio non possunt hoc attingere neque comprehendere 120, VII. 204; caelum est corpus generalius omnibus aliis 120, VII. 676; caelum est creatum ad seruitium Dei 120, VII. 77; caelum ratione suae magnitudinis est indiuisibile 120, VII. 609; caelum neque leue est neque graue 120, VII. 58; caelum est nominatum per antiquos philosophos primum mobile 120, VII. 4; in caelo non est generatio neque corruptio 120, VII. 600; caelum non agit in anima rationali 120, VII. 75 ;caelum cum sua harmonia siue melodia causat uocales et consonantes in sono 120, VII. 117;

entitas caeli et caelestialitas conuertuntur 120, VII. 710;caelumetsuum ens conuertuntur 120, VII. 709;

caelum

habet

motum

circularem

120, VII. 32, 36; caelum maiorificat corpora inferiora 120, VII. 46:;

caelum mouet naturaliter semetipsum 120, VII. 695; caelum mouet semetipsum circulariter et naturaliter 120, VII. 627 ; motus caeli cessa-

bit post diem resurrectionis hominum 120, VII. 618; caelum seruit homini, ut homo seruiat Deo 120, VII. 85; cessatio motus caeli 120, VIII. 344; ptobatio nouitatis caeli

120, VII. 719 calefactibilitas, calefactiuitas et calefacere 120, V. 262

caliditas 120, II. 432 ; calida in quarto gradu 120, IV. 472 calx 120, II. 570, III. 64 Cancer 120, VII. 142 ; actiones Cancri

120, VII. 157 canis quando uenatur et cerui uestigia

INDEX VERBORVM sequitur 120, V. 559; canis cognoscit ceruum, leporem et perdicem per figuram, per naturam et per motum 120, V. 571 capax similitudinis Dei 120, IX. 51; Capricornius 120, VII. 145 ; actiones

Capricornii 120, VII. 172 . captiui 122, 1080 cardinales 122, 15, 18, 71, 125, 531,

ET LOCVTIONVM

303

homo sciat per unum cognoscere reliquum 120, III. 34 colligere et characterizare 120, II, IIIS. color medius 120, II. 4o9 ; color niger 122, 815; color rubeus 122, 815 ; color rubeus mouet cor et sanguinem ad audaciam et ualorem 122, 775; color terminatus 120, IV. 355; ter-

631, 637, 653, 668, 681, 699, 726, 735, 772, 891 ; unus cardinalis depu-

tius color 120, IV. 286; color et

tatus ad negotium conuersionis infi-

coloratum est esse habituatum de colore 120, VI. 575; unum coloratum 120, II. 359; coloratum et figuratum

delium 122, 85, 126, 206 ;cardinalis unus, cui sit commissum totum hoc,

quod ad ordinem militiae spectat 122, 634 caritas 122, 28 Catalani 122, 1058 causae primitiuae VIII. 393 cerebrum 120, V. 16, VI. 234; cere-

brum est de complexione aquae in homine 120, VII. 218

christiani credimus, quia de Deo multa scimus 122, 238 ; pauci sunt christiani,et tamen multi sunt infideles 122, 5 ; inter christianos est contratietas, blasphema atque ira 122, 524 ;

Saracenorum et infidelium christiani possunt acquirere terras omnes 122, 970; auantagium christianorum contta Saracenos in bello 122, 967 Christus in bellis coadiutor 122, 895 ;

amici Christi 122, 745 circulariter 121, 51; circulariter componi 120, VI. 424 circulatio 120, II. 455 circulus :in circulo plures lineae diametrales indiuiduant unum centrum 120, V. 322 clerici siue religiosi 122, 1067; clerici litterati de otdine bellatoris 122, IIO9

coadiutiuus 120, VII. 255 coaequare 120, VII. 42, IX. 470; 121,

337. 344, 547

coaequatio 120, IX. 568 coaequatiuus, coaequabilis 120, IX. 545

cognoscere per inferiora et superiora 120, VIII. 20; non oportet, quod Deus habeat species, cum quibus cognoscat semetipsum et entia creata 120, IX. 499; modus, per quem

figura 120, II. 32, 224, 404

120, II. 45 communitas 120, VII. 155, 162, 170, 177; communitates et proprietates Dei 120, IX. 526 compositio 120, IV. 279, VI. 577, VII. 557, VIII. 199; compositio intrinsecorum actuum 120, VII. 568; compositio ex -tiuis -bilibus et -are 120,

VIII 235 ; compositio in angelo de actibus peregrinis 120, VIII. 242;

pert compositionem cognoscemus

simplicitatem

120, VIII. 205; zide

simplicitas compositum 120, I. 11 comprehensot — apprehensor 120, IX. 117 concludere propter quid et per quia 122, 1289 concordantia 120, VIII. 104, IX. 435, 488, 568 ; 121, 55, 61, 134, 1735, 1835,

289, 504; concordantia naturalis 120, VII. 415, IX. 225; concordan-

tia agentis et agibilis 121, 154 ; maior concordantia 120, IX. 722; 121, 311, 315; maiortitas concordantiae 121, 225; ex actu sequitur concot-

dantia 121, 75; concordantia rebus pluribus esse non potest IX. 224, 234; ubicumque est cordantia, ibi est differentia

sine 120, con121,

307; ubicumque est concordantia, ibi est pluralitas 121, 78, 151, 159,

144

concordare 120, VII. 41, IX. 469, 490 concordatiuus, concordabilis 120, IX. $44 ; unicus concordatiuus et unicus concordabilis et unicum concordare 121, 222 concretum

120, V. 226; concretum

304

INDEX VERBORVM

dicit magis substantiam quam accidens 120, V. 230 concteta 120, V. 417, VI. 286, 289; concteta ignis, aeris, aquae, terrae . 120, VI. 420; concteta coessentialia uegetatiuae 120, IV. 446 ; tria concreta 120, VII. 488; tria concreta principia 120, VII. 436; ttia concreta naturaliter 120, VI. 315; tria con-

creta simplicia 120, VI. 394; tria concreta uniuersalia 120, VI. 526; tria concteta essentialiter uniuersalia 120, VI. 528; tria concteta sibi coessentialia 120, VI. 175 ; tria concteta sibi coessentialia et naturalia 120, IV. 3635; ttia concreta sibi naturalia et essentialia 120, VII. 338, 344, 351, 368 ; tria concreta sibi coessentialia et uniuersalia 120, VI. 555; ttia concreta, sibi coessentialia, in quibus est sustentata et permanens 120, V. 135 confusum indeterminatum 120, II. 286 coniunctio 120, VI. 27, VIII. 232, 359; 122, 495 ; coniunctio uirtutum

corporum supfacaelestium et elementalium et eorum regiones in patiente 122, 1266 ; coniunctiones 120, V. 280

coniunctum per contactum 120, IIT.

363

consetuate in suo numero

120, IX.

185

consilium 122, 830, 1259 constellationes 120, VII. 3oo; 122, 1218; scientia de constellationibus est thesaurus medicorum et illorum,

qui intromittunt se de iudiciis 120, VII. 299 continue et in instanti attingere 120, VI. 578, 585 continuitas naturae

in homine

120,

VI. 274 contrariare 120, VII. 41, 43

contrarietas per accidens et non naturaliter 120, VII. 425 contritio magna in ecclesia Dei 122,

551

conuersio sine compositione 120, VI. 396 ; conuetsio infidelium 122, 612,

1095 ; negotium conuetsionis infidelium mentaliter, uocaliter et manua-

liter acceptare 122, 750

ET LOCVTIONVM conuertere infideles ad fidem catholicam

120, IX. 622; in Deo

scire

iustum et iudicare iustum conuertuntur 120, VI. 689; in Deo esse et essentia conuertuntur 120, IX. 580 cot 120, VI. 234 corpus 120, III. 5342, VII. 495 ; corpus

Christi 120, IX. 719; corpus hominis in paradiso 120, IX. 717; corpus artificiatum 120, II. 215, III. 85; corpus naturale 120, IT. 645 ; corpus diaphanum 120, II. 486, 544; corpus naturale et reale 120, II. 642; corpus ratum, tenue et diaphanum 120, III. 158; corpus spissum et condensatum 120, III. 159; corpus est mortuum simpliciter post recessum animae 120, VI. 97; corpus caelestiale est perfectum, mouens corpora inferiora ad se ipsum 120, VII. 58, [VII.] 19; uirtutes, quae in inferioribus corpora caelestia habent 122, 1218; corpus habet naturam corruptibilem et corporalem 122, 395 ; corpora caelestia 120, VII.

54; corpora caelestia appetunt motum et mouere bonum, magnum,

etc. 120, VII. 380; corpora luminosa 120, VII. 592; corpora generabilia et corruptibilia 120, VII. 248; corpora tenebrosa et obscura 120, II. 542 ;prima bonificabilitas, magnificabilitas, etc. corporalis 120, VII. 95 ; gladius corporalis 122, 609 ; zide anima cortelatiua 120, II. 126, 506, III. 261,

IV. 38, 175, 304, 364, 394, 446, V. 177, 209, 404, 410, 412, VI. 286, 315,

382, 466, 522, 529, 556, VIL. 545, 353, 436, 471, 577, VIII. 64, 206,

245, IX. 120, 169, 174, 250, 259, 265, 407 ; 121, 137, 142, 164, 187, 225, 246 ;122, 248, 270, 3045s. ;ttia cotrelatiua 120, VIII. 555 ; correlatiua,

diuersa in numero, sed idem per essentiam 120, IV. 5305 ; -tiuum cum

-tiuo componitur et -bile cum -bili et -are cum -ate 120, VI. 404, 424 ; uide

concreta corruptiua 120, VI. 532 creabilitas 120, IX. 9: creatio 120, V. 456; creatio de nihilo 120, VI. 51; creatio mundi 120, VI.

INDEX VERBORVM 57, IX. 585, 697; nos non sumus creati maxime ad meritum nostrum,

sed ad cognoscendum et diligendum et honorandum

dominum

Deum

nostrum 121, 104

creatum magnum 120, VIII. 415 credere 120, II. 555 ; de ratione intellectus non

est credere

121, 11:5;

dimittere bene credere pro intelligere 121, 121; 122, 565 ; noster modus credendi catholicus est et uerus 122,

ET LOCVTIONVM

305

naturale siue Deus 120, II. 595, 481; Deus, causa indiuiduationis 120, II. 481; potestas Dei 120, IX. 655;

Deus non est compositus ex personis diuinis 120, IX. 416; Deus est

recolibilis, intelligibilis et amabilis 120, VI. 78; Deum orare 120, VI.

75; de Deo in hoc libro oportet nos loqui 120, 14; in Deo non sunt plures substantiae 120, IX. 552; in

Deo sunt ttes res personales distinc-

289; christiani credimus, quia de

tae numero 120, IX. 149; probatio,

Deo multa scimus 122, 258 ; si credimus, hoc quod credimus, mediante

quod in Deo sunt actus intrinseci et

fide intelligere possumus 121, 110; uide intelligere credibile 120, I. 17; ascendere per

credibile 120, VII. 179 creditio — credulitate 120, II. 26, 55 ctux regis ordinis bellatoris 122, 775 crystallus est lapis, de aqua congelata factus 120, II. 184 ; lapis crystallinus

120, II. 554, 416, 464, 485, 492, 508,

$16, 555, 599, 608; de crystallo exit

ignis, et crystallus est corpus diaphanum 120, II. 551 cupfteitas 120, VII. 192 decima ecclesiae 122, 694, 697, 699, 907 ; decima ecclesiae ad recuperandum Terram sanctam 122, 669 deducere 120, IV. 49, 51; deducere ad actum 120, IV. 210

definitiones factae per actus potentiarum siue subiectorum, in quibus sunt 120, V. 48 deitas 120, IX. 527; in deitate deifica-

necessarii 120, IX. 46 deuotio 122, 28

diaphanibilitas et humefactibilitas aeris 120, VII. 115 diaphanitas est color aeris 120, II. 97, III. 54; diaphanitas est propria passio aeris 120, IT. 315, 352 ; diaphanitas in sapphiro et smaragdo et rubisso 120, II. 96; ubicumque sit diaphanitas, oportet, quod aer sit ibidem 120, II. 487 dicere absolute 120, III. 481

differenter differentes tiue 120, differentia 151, 158,

consistere 120, IX..270, 279 personaliter et etiam relaIX. 175 120, VIII. 98 ; 121, 56, 61, 165, 308 ; differentia com-

munis et non communis 120, III. 547ss.; maior differentia 121, 312, 315; differentia naturalis 120, VII. 404, VIII. 101 ; differentia inter colorem et coloratum 120, IV. 268;

differentia inter essentiam et esse

propter quid aut propter quia 121, 5 ; 122, 1288 ; demonstratio propter

120, III. 542 ; differentia inter substantiam et essentiam 120, IV. 515; differentia sequitur ex concordantia 121, 77; ubicumque sunt plura, est differentia 121, 79 differentiare 120, VII. 41 differentiatiuum 120, VII. 108 differre naturaliter 120, VIII. roo; realiter differre 121, 66 digerire 120, V. 241

quid 121, 4, 6; demonstratio quia

digestiua potentia 120, III. 195, 196,

tiua, deificabilis et deifice spirata 120, IX. 535 delectatio naturalis 120, VII. 399 delectationes 122, 854

demonstratio

per

aequiparantiam

121 ; 122, 1288 ; demonstratio aequiparatiua 121, 254; demonstratio

non est potissima 121, 7 denarius 120, VI. 560 destructio naturalis 120, VI. 269 Deus 120, 25, Dist. IX.; probatio, quod Deus est 120, IX. 624; Deus, actor summus 120, VI. 35; agens

IV. 366, V. 204, 381, 410, VI. 189,

332 ; digestiua attribuitur igni 120, III. 210 dignitates 120, IX. 11 ; dignitates sine propriis actibus essent otiosae 120, IX. 14

306

INDEX VERBORVM

discretiue 120, VI. 586, 597, 599; discretiue et successiue 120, VI. 575

disputare per rationes cogentes 122,

576

disputatio contra Iudaeos 122, 210; disputatio contra schismaticos 122, 285 ; disputatio infidelium 122, 65 distinctio 120, IX. 435, 487, 567; maiotitas distinctionis 121, 204 ; distinctio in diuinis 121, 124, 130, 176; distinctio naturalis in diuinis 120, IX. 221 ; distinctio suppositorum in natura diuina 120, IX. 255 ; distinctio in diuinis necesse est, eo quia impossibile est ipsam non esse 120, IX. 459; inuestigare distinctionem in diuinis personis per demonstrationem 121, 5 ; probare intendimus distinctionem in diuinis 121, 8 ; probare distinctionem in diuinis per concordantiam et aequalitatem 121, 172 ; unicus distinctiuus a se et generatiuus productiuus de se, et unicus

distinguibilis a distinctiuo, producibilis et generabilis, et unicum distinguete per spirare et amare 121, 200 distinguere 120, IX. 469;distinguere inter motum et motum 120, V. 567; distinguere inter naturam et naturam 120, V. 567 diurnitas 120, VII. 158, 144, 154, 160, 165, 170, 176, 185, 187s., 191, 195 dominator 120, IV. 202

dubitabile 120, I. 17 dubitare 120, III. 155 ; dubitat intellectus 120, IV. 144; intellectus est altus, descendit dubitando 120, II.

356

dubitatio 120, II. 26, 35, 360; dubitatio altior 120, II. 212 ; dubitatio et credulitas 120, II. 108, III. 145; de dubitatione exire 120, II. 575, III. 504 ; de dubitatione exire et ad intelligere ascendere 120, II. 121; in dubitationem cadere 120, III. 156,

165, 227, 363, 450, 465, 541, 695, IV. 199 dubitatiuus et creditiuus 120, IV. 227; modum, per quem intellectus est dubitatiuus et creditiuus 120, VI. 198 dubium et credulitas 120, VI. 500;

dubia extirpari 121, 1;

ET LOCVTIONVM duratio continua aut discreta 120, VI. 131 ; cottelatiua durationis 120, VII. 555

durities 120, II. 59, 82, 259, 260, 268, 277, 555 ; dutities est propria passio terrae 120, II. 345; dutities est de

natura aquae et terrae 120, IV. 79; ubicumque

est

durities,

oportet,

quod sit terra 120, II. 495 ; durities — mollities 120, IV. 74; duritiem in mollitiem alterate siue mutare 120, III. 82

ecclesia, quare dormis et non laboras? 122, 607 ecclesiastica bona 122, 7oo electio 122, 622, 626, 709, 727 electuatius 120, IV. 461, 471, 476 elementale 120, IV. :5, VIII. 318;

elementale

attingere

120,

VIII.

325

elementare primum 120, VII. 9, 15; in

elementare sunt quantificare, qualificate ;et sic de aliis praedicamentis 120, V. 55; pet elementare in leone sequitur corporate 120, V. 55; per elementare et uegetare elementatiua et uegetatiua componuntur 120, V. 288

elementatiua transmutat elementa grossa et indigesta in elementatum 120, V. 20; cottelatiua elementa-

tiuae 120, VI. 582 ; proptiae passiones elementatiuae 120, IV. 155 elementatiuum 120, V. 297 elementatus ex quattuor elementis

120, II. 95 elementum est ens, cui proprie competit elementare 120, V. 45 ; elementum receptiuum 120, II. 529; elementa in lapide 120, II. 87 ; elementa mixta et confracta 120, VII. 675; motus elementorum 120, VII. 18;

elementa sunt mixta in propriis sphaeris suis 120, III. 365; elementa habent motum intrinsecum continuum et circularem 120, VII. 55; elementa intrant mixtionem 120, II. 455 ; quattuor elementa componunt substantiam lapidis componendo se ad inuicem 120, II. 445 ; quattuor

elementa componunt elementatum 120, VI. 381; quattuor elementa, ex

INDEX VERBORVM quibus elementatiua facit leonem elementatum 120, V. 18 embryo 120, VI. 255; embryo in utero

beatae semper Virginis Mariae 122, 459; embryo in matrice non est persona humana 122, 449 ens 120, I. 12 ; ens absolutum 120, III. 515; ens aeternum 120, IX* 627; ens coloratum et figuratum 120, II. 586 ;

ens in communi 120, IV. 525, 525, 528; ens corporeum 120, II. 597; ens mentale et instrumentale 120, IV. 534; ens mentale aut reale 120,

IV. 529; ens metaphysicum 120, II. 651, 651, 654, 657; ens metaphysicum nominatur a natura cotporea separatum 120, II. 650; ens metaphysicum est ens reale, existens super substantiam et accidens per ipsum intellectum 120, II. 644 ; ens naturale 120, II. 622, 647; ens naturale et superius 120, II. 645 ; ens necessarium 120, IX. 544, 577; ens passum 120, II. 15, 19; ens reale 120, II. 658, IV. 532; ens teale absolute 120, III. 511;ens reale et extra animam 120,

V. 352; entia credibilia 122, 1271; entia dubitabilia 122, :27:; entia imaginabilia 122, 1271 ; entia intelligibilia 122, 1272; entia sensibilia 122, 1271 entitas 120, II. 585, III. 509, IV. 519. V. 439, VI. 658, VII. 708, VIII. 578, IX. 575; maior entitas 120, IV. 550 episcopi et praelati 122, 8o errare intentionaliter — ignoranter 121, 91 : error scienter uel ignoranter positus 120, 16 esse in facto esse aut in fieri 120, III. 247, 251, IV. 155; esse in communi est insensibile 120, V. 445; esse habituatum 120, VI. 3735 ; esse hominis est rationale, et sua essentia rationalitas 120, VI. 14; esse magis competit substantiae quam accidenti

120, VI. 565 ; quod est impossibile non esse, necessarium est esse 121, 175

essentia abstracta 120, VI. 575 ; essentia continua 120, VII. 555 ; essentia Dei est deitas, unitas et natura 120, IX. 558; essentia entis est entitas

ET LOCVTIONVM

307

120, IV. 556; essentia est superius, et esse inferius, sicut abstractum

super concretum 120, III. 522 ; intra in essentia 120, VII. 155 euacuate 120, III. 215

euangelium praedicare 122, 22 eufortunium et infortunium ;eorum causa in homine 120, VII. 124

exemplificare in diuinis 121, 15 exercitus regis bellatoris 122, 1121 existimatiua 416

potentia

120,

V.

76,

expellere 120, V. 205, 241 experientia 120, II. 332; experientia sensualis 120, II. 26, 108

experimentum non fit de spiritualibus, sed de corporalibus solum 121, 103 experiri 120, II. 45 exploratores 122, 1106, 1167

expulsiua potentia 120, III. 195, 197, IV. 366, V. 582, 411, VI. 189, 332; expulsiua attribuitur terrae 120, III. 211 extrinsecae passiones 120, III. 128 exttinsecum ide intrinsecum fallaciter 120, III. 557 femella 120, V. 194, 196 femininitas 120, VII. 150, 157, 165, 1685 1935 9177,1192, 377, VIITES84; femininitates 120, VII. 409 ferreitas 120, VII. 188

ferrum est corpus, in quo aqua est ualde coacta et depressa 120, II. 217 ; ferrum separatum a magnete uertit se naturaliter et erigit uersus septentrionem 120, II. 206 fides sancta catholica 122, 1081 ; fidei catholicae unitas 122, 47; multi-

plicatio fidei catholicae 122, 116; fides christianorum 122, 547; fides

christianorum est probabilis, non credibilis tantum 122, 187, 561; fides est magis alta per credere quam intellectus per intelligere; quoniam sicut oleum est, et natat supra aquam, sic fides supra intellectum 120, IX. 615; fides non destruitur per probationem trinitatis 121, 95 ;

fides est habitus a Deo gratis datus 120, IX. 616 ; habitus fidei 121, 108 ;

fides catholica incepit cum praedica-

308

INDEX VERBORVM

tione, et multiplicata fuit cum sanctitate, sanguine et labore 122, 116;

fides nostra est ualde per Saracenos diffamata 122, 186; exaltatio fidei

christianae 122, 697, 15332; honor fidei christianae 121, 119; certitudo de fide 122, 548; diuulgatio nostrae fidei sacrosanctae 122, 1095; iste tractatus non est contra fidem 121, 118; uide intellectus

figura 120, II. 586, 592, VII. 498, VIII. 159; figurae 122, 1207; quattuor figurae 122, 1194; figura lata et trotunda 120, III. 270; figura trianguli 120, III. 277 ; tremouete situm, habitum et figuram 120, II. 554; ide color figuratus et colloratus 120, II. 46; filiatio 120, IX. 529 Filius 120, IX. 295, 315, 548; Filius est generatus, intellectus, distinctus

et passiuus 120, IX. 541; persona Filii ex -bilibus 120, IX. 404 finabilitas 120, VII. 1o1 finire 120, VII. 42 finis 120, VIII. 112; maior finis 120, IX. 694; finis naturaliter 120, VII.

449 ; finis plantae 120, IV. 196 flamma 120, 21 ; Dist. III. ; correlatiua flammae 120, III. 261; actus flam-

mae 120, III. 10; proptia passio flammae 120, III. 155 ; flamma celebrata et digesta 120, III. 327; flamma lucida, aerem illuminantis et te-

gulam dessicantis et ceram dissoluentis 120, III. 4; flamma est cot-

pus rarum, tenue et etiam diaphanum 120, III. 158; substantia aeris est in flamma 120, III. 516; in flamma sunt pet uiam mixtionis elementa 120, III. 555

foetus recipit naturam a matre 120, V. 191, 197 forma 120, IX. 347, 351; forma actiua 120, V. 277, VIII. 65 ; forma communis composita 120, VIII. 225; forma generalis 120, V. 276 ;forma

ET LOCVTIONVM 157, 165, VII. 564, 570; ptima et secunda forma 122, 1254 formaliter 120, VIII. 112

fortunam in homine caelum non causat 120, VII. 125 frigiditas 120, II. 145, 260, 268, 277,

335; frigiditas aquae 120, II. 84; frigiditas est propria passio aquae 120, II. 342 ; ubicumque est frigiditas, oportet, quod sit aqua 120, II. 494; frigiditas lapidis 120, II. 59, 81 frigidum est esse habituatum de frigiditate 120, VI. 575 frumentum 120, VII. 72

fumositates,

quae

sunt

subiectum

odotis 120, IV. 52 futurus 120, III. 268 Gemini

120, VII. 1:42; actiones Geminorum 120, VII. 155 generalia in continuo motu consistunt 120, V. 420 generaliter sustentatae 120, II. 579 generare 120, IX. 451; generare successiue 120, IV. 511; causa, quare

masculus generat femellam 120, V. 195 generatio 120, III. 96; per uiam generationis 120, IV. 216, 379; generatio et digestio elementorum 120, VII. 238; relatio generationis et spirationis 120, IX. 292 generatiua 120, VI. 532 generatiuus productiuus de se 121, 201 genitalia 120, VI. 234 gentes 122, 534 gentium saluatio 122, 661 genus 120, I. 12, II. 554, III. 478, IV.

499, V. 389, VI. 519, VII. 675, VIII. 348; genus reale aut mentale 120,

III. 485 geometria 120, VI. 656 gladius spiritualis et corporalis 122,

generalis in leone 120, V. 156, 147;

609, 614 globus lunae 120, III. 220 glotificare increatum causat glorificare creatum 120, IX. 27

forma generalis mundi 120, VII.

Graeci

$75; in forma generali sunt omnes formae particulares seminatae 120,

Graeci negant, quod Spiritus sanctus a Filio non procedit 122, 295 grammatica 120, VI. 656 grammaticus 120, VI. 136, 555

V. 465; formae simplices 120, V. 275 ; forma uniuetsalis 120, V. 152,

schismatici

122,

287,

294;

INDEX VERBORVM granum seminatum 120, IV. 179 grauitas 120, II. 105, 259, 261, 268,

277, 299 ; grauitas lapidem mouet et facit ipsum descendere ad centrum 120, II. 505

gubernabilitas 120, IX. 9: guerra plana 122, 885 gustus 120, II. 7, III. 28, IV? 54, 257,

430

habituare se 120, V. 58; habituatus 120, I. 26, 28, VII. $105; NZLEL 0777 habitus 120, II. 5o4, IV. 395, V. 268, 271, 511 ; habitus generalis 120, V. 272 ; habitus priuatiuus 120, I. 28; habitus priuatiuus, nouus et acquisitus 120, VI. 157; habitus et situs

elementorum 120, IV. 217; in habi-

tu per affatum et auditum 120, II. 75; remanere in potentia et habitu 120, VIII. 558 haereses, ertotes et dissensiones, quae intet christianos etiam oriuntur 122,

1329 harmonia siue melodia caeli 120, VII.

117 hebraicum addiscere et audire ad praedicandum in synagogis 122, 265 hemisphaerium nostrum 120, VII. 670 hepar 120, VI. 234; hepat est de complexione ignis 120, VII. 219 hiems 120, VII. 511, 319

Hispania est multum fertilis 122, 871 homo 120, 22 ; Dist. VII. ;homo nobi-

lius animal 120, VI. 218; homo est

in altiori gradu nobilitatis, quam aliquod aliud animal 120, IV. 165; homo habet uitam altiorem 120, VI. 64; homo est illud solum animal,

ET LOCVTIONVM

309

385, 411, 422, 426, V. 206, VI. 462 ; humidum radicale 120, IV. 178, IV.

377, 5384, 411, 420, 425, VI. 461;

humidum radicale peregrinum 120, V. 206 ; in atbore est humidum radicale, id est uegetatiua, existens actu,

quae uiuit de humido nutrimentali, ueniente de potentia ad actum per uiam generationis et uegetationis 120, IV. 377; humida in secundo gradu 120, IV. 472 humilitas 122, 819 humor 120, IV. 581 Iacobini 122, 287, 587 Ianuenses 122, 1058 iaspis 120, II. 225, 238, 249, 255, 501,

VII. 57; iaspis habet intensam siccitatem 120, II. 165; iaspis habet actiones et uirtutes altiores quam lapides campestres 120, II. 251; iaspis est lapis, et claudit uenas incisas, ut sanguis non exeat 120, II. 154

identitas essentiae et naturae in Deo 120, VI. 691 Iesus Christus 120, VI. 266; 121, 98; 122, 660, 757; modus, per quem

credimus in Dominum lesum Christum 122, 1094 ; recuperatio uerissima sepulturae Iesu Christi 122, 48

ignificatiuum 120, VI. 586 ignire 120, VII. 17, 25 ignis 120, II. 92, 142, 367, 435, III. 211, 281 ; ignis simplex 120, II. 449 ; sphaera ignis 120, VII. 462 ;complexio ignis 120, VII. 148, 160, 171,

189, 191, 219; ignis est digestiuus 120, IV. 76; ignis in flamma

est

assituatus per figuram triangularem

quod Deum diligit, recolit et intelligit et honorat 120, VI. 219; homo moraliter habituat semetipsum 120, VI. 5352 ;in homine est iustitia innata

120, III. 276 ; ignis, qui est in lapide, non comburit ipsum 120, II. 567;

120, VI. 151, 156; in homine sunt

plus de materia 120, 465 ; ignis non combutit sine flamma mediante 120,

quinque naturae siue potentiae naturales 120, VI. 229, 245 ; finis hominis 120, VI. 78 ; homo peccator 120, VI.

545; homo peccator est in magna culpa 120, VII. 87 ; homines saeculares 120, 4

hordeum 120, VII. 72 humidum nutrimentale 120, IV. 3578,

ignis exit de lapide cum ferro 120, IT. 95 ; ignis habet plus de forma, et aer Il. 376; ignis combutit lignum et lapidem, de quo fit calx, et etiam lapidem, de quo fit ferrum, et etiam fundit aurum 120, II. 570; ignis quiescit in ignito 120, VII. 455

ignitiuitas, ignibilitas et ignire 120, V. 265

310

INDEX VERBORVM

ignorantia 120, IV. 230; causa ignorantiae 120, VI. 206 imaginabile 120, I. 16, III. 146, 514

imaginale 120, IV. 16, VIII. 518 imaginatio 120, IL. 55, 42, 54, 107, 156, 260, 265, 282, 512, 525, 578, 655, III. 15, 200, 229, 274, 426, 436, 492, 502, 541, IV. 267, 435, 522, V.

394 ; imaginatio, quae generalior est quam sensus 120, VI. 495 ; imaginatio est fallax 120, IIT. 532 ; imaginatio est quandoque deceptoria atque fallax 120, III. 257; imaginatio est forma, habens in se tres potentias,

scilicet potentiam apprehensiuam, potentiam appetitiuam et potentiam existimatiuam 120, V. 75 ; imaginatio ad genus in communi ascendere

ET LOCVTIONVM sio neque motus 122, 465 ; incarnatio: maior finis creationis mundi 120, IX. 696; cum incarnatione est mundus tantum exaltatus, quod magis esse non potest 120, IX. 71; indiuiduare per naturam 120, II. 478 indiuiduatio naturalis 120, II. 472; causae indiuiduationis 120, II. 479; de indiuiduatione animae 120, VI.

432

indiuiduatum et distinctum 120, III.

415; indiuiduata per uiam generationis 120, IV. 554 indiuiduitas 120, II. 465, III. 405, IV. 334, V. 312, VI. 429, VII. 585, VIII.

254

indiuiduum

120, I. 12; indiuiduum

siue indiuiduatum 120, IV. 542

non potest 120, IV. 514 ;imaginatio

inferiora

sine specie non potest habere actum suum 120, II. 57; imaginatio non potest imaginari sine figura, quantitate et qualitate, et huiusmodi 120, IV. 441 ; imaginatio haurit similitu-

316 ; ad inferiora descendere et ad superiora ascendere 120, 12 inferius — superius 120, V. 458

dines de sensu 120, II. 19 ; imagina-

re 122, 47 ; pet hoc, quod intellectus de Deo intelligit, possent conuerti

tio hautit species de affatu et auditu 120, III. 402 ; imaginatio sanatur pet affatum et auditum 120, III. 502;

imaginatio transit et attingit 120, III. 347 ; intellectus de imaginatione successiue colligit passiones 120, II. 62 ; intellectus sine imaginatione accidentia apprehendit, quandoque autem cum imaginatione 120, II.

315

imaginatiua 120, II. 461, VI. 489; imaginatiua a sensitiua exhaurit 120, II. 240; de imaginatiua exeunt appetitiua, apprehensiua et existimatiua 120, V. 416 imaginatum est ens, cui proprie competit imaginari 120, V. 45 ; imaginatum, subiectum de imaginatione habituatum et indutum 120, V. 75 immotiuitas 120, VII. 151, 167 incarnatio 122, 9, 152, 275, 509, 1092 ;

probatio diuinae incarnationis 120, IX. 685 ; intellectus non potest ptobate de necessitate Deum esse incarnatum 120, IX. 687; incatnatio non est naturalis 120, IX. 688; subiectum incarnationis est aeternitas 122, 466 ; in incarnatione non fuit succes-

attingere

120, VIII.

311,

inferni poena 120, IX. 109 infideles 121, 116; infideles conuerte-

ad fidem catholicam infideles 120, IX. 621; infideles trinitatem et in-

carnationem blasphemant 122, 8; infideles non stant ad auctoritates fidelium, et tamen stant ad rationes 121, 116; linguas infidelium addis-

cere necesse est ad homines infideles conuertendos 122, 107; disputatio infidelium 122, 65 infinitas diuina 120, IX. 472 iniuria non potest esse habitus prtoprius hominis 120, VI. 155 innaturaliter 120, VI. 270 instrumenta naturalia 120, V. 1:94; instrumenta antiquantur, exteruntur et debilitantur ratione motus 120, IV. 579 intellectiuum generale 120, VIII. 55; intellectuale 120, IV. 16 intellectus 120, VI. 277, 534; cortelatiua intellectus 120, VI. 286, 556, IX. 120; in intellectu naturaliter consistunt intellectiuum, intelligibile et intelligere 120, VI. 286; ascensus et descensus

intellectus

120;

ascensio intellectus de sensibili ad intelligibile 120, II. 25, 415 ; exalta-

INDEX VERBORVM tio intellectus 122, 1174; ad exaltationem humani intellectus fecit Raimundus multos libros 122, 29, I91 ; intellectus actiuus 120, VI. 165, IX. 120; intellectus agens 120, VI. 557; intellectus inuestigatiuus 120, IV. 255 ; intellectus generalis et patticularis 120, VIII. 577; intéllectus uniuetsalis 120, VI. 5o; intellectus est uniuersalis cum gustu, et particularis cum imaginatione 120, VI. 587; intellectus est particularis siue

singularis cum imaginatione obiectiue 120, VI. 575 ; intellectus theori-

cus per habitum 120, II. 79 ; intellectus practicus per successionem 120, II. 78 ; altus intellectus 120, III. 205,

ET LOCVTIONVM

31I

re animal in communi sine particulatibus 120, V. 595 ; intellectus conti-

nue et uniuersaliter intelligit plura simul 120, VI. 568; intellectus adiuuat se cum sensibus, scilicet cum affatu et auditu 120, III. 451;

intellectus certificat se per auditum et affatum 120, II. 4o2, [IL] 159; intellectus insinuat affatui, ut dicat

120, III. 505, 520, 562, IV. 9, 145, 452; intellectus naturam lapidis cognoscit et istam naturam cogni-

tam affatus praedicat, et auditus hoc attingit ;et sic scientia in homine de natura lapidis generatur 120, II. 244; intellectus appetit scire 120, IV. 409; intellectus appetit habere

altus et cognoscitiuus 120, II. 212; intellectus artificialiter magis altus 122, 1502 ; intellectus altus descen-

scientiam 120, IV. 451; intellectus facit scientiam 120, II. 555, III. 405, IV. 117, 170, 186, 5345, V. 125, 130, 165, VIII. 168; intellectus, cui proprium est generare scientiam 120,

dit et dubitat 120, II. 245 ; intellectus est altior potentia 120, V. 45 ; ; intel-

IV. 525 ; intellectus habet appetitum ad multiplicandum plures scientias

lectus est potentia rationatiua 120,

120, IV. 586; diuinus intellectus est

IV. 372, 387; intellectus est altus in ente naturali 120, IT. 622 ; intellectus

II. 232 ; intellectus contrahit se ad suam natutam rationatiuam 120, III.

297; intellectus in dubitatione 120, II. 539, VII. 55 ; intellectus dubitatiuus, grossus et rudis 120, I. 25; intellectus cadit in aliam dubitationem altiorem 120, II. 212; intellectus exit de dubitatione et quiescit 120, II. 598; intellectus creditiuus 120, II. 482 ; intellectus creditiuus et dubitatiuus 120, III. 561 ; intellectus credit 120, V. 284, VI. 155 ; intellec-

tus uoluit esse creditiuus, ut per credere posset intelligere 120, IX. 9 ; ratio quare intellectus credit et non

actiuus ; et actiuat se in suo proprio intelligibili 120, IX. 508 ; in intellec-

tu diuino non sunt species acquisitae 120, IX. 525; intellectus diuinus actiuando se supra intellectum generat intellectum de tota sua essentia 120, IX. 191; intellectus hominis 120, VI. 121 ; Deus creauit intellec-

tum nostrum ad imaginem et similitudinem suam, ut in ipso esset diuina intelligentia figurata 120, IX. $15; intellectus humanus habet notitiam de essentia diuina bono modo 120, IX. 581; intellectus humanus

est certus de Deo et de essentia et de

cognoscit 120, II. 255; intellectus

beatissima trinitate 120, IX. 612;

plus credit per fidem, quam ipse intelligere possit 120, IX. 619 ; intellectus maius meritum acquirit, quando obiectat Deum intelligendo, quam credendo 121, 112 ; intellectus

intellectus est sine uirtutibus erro-

est intellectiuus 120, VI. 165 ; intellectus est successiuus 120, VI. 692;

intellectus per rectam lineam artificialiter agit 122, 1222;

intellectus

naturaliter appetit uerum, eo quia ueritas est suum proprium obiectum 122, 455 ; intellectus potest intellige-

modus et doctrina, per quam homo sciat uti intellectu 120, 11; omnis neus et obscurus

120, I. 27; per

quem modum intellectus est practicus et etiam generalis 120, IT. 78 ; per quem modum intellectus ascendit ad apprehendendum entia, affirmando magis quam negando 120, II. 619 intelligere est cum difficultate et labore 120, IX. 617; intelligere intrinsecum 120, VI. 540; intelligere uni-

312

INDEX VERBORVM

ET LOCVTIONVM

uersale 120, VIII. 3558; intelligere realiter aut mentaliter 120, III.

120, VII. 186 ; Iupiter est bonus 120, VIL. 305; sphaera Iouis 120, VII.

467; intelligere cum specie uisibili atque uisu 120, II. 59; intelligere

iuris principia 122, 1262 ; scientia de

sine dubitatione et credulitate 120, II. 55; intelligere increatum causat

iure 122, 559; scientia artificialiter iuris 122, 1265

intelligere creatum 120, IX. 24 intelligibile 120, I. 17, III. 147, 514;

458

iuristae 122, 1071 iustificabilitas 120, VI. 145, IX. 91

intelligibile peregrinum 120, VIII. n intelligibilitas 120, VI. 121; intelligibilitas intrinseca et continua — extrinseca et peregrina 120, VI. 140

iustitia innata — iustitia peregrina 120, VI. 151; Dei iustitia sequitur operationes hominum sine impedimento sapientiae Dei 120, VI. 684

instans istud, in quo sumus 120, III.

laboris potentia 122, 118 lapideitas 120, II. 627

267 intense 120, II. 165 intensiuus 121, 114 intensus 120, II. 528

intentio 120, II. 515 ; intentio prima et secunda 122, 214 intentionaliter 120, II. 514 instinctus naturalis 120, VII. 372; instinctus naturalis est una pats mundi, seminata in forma uniuersali et etiam in materia uniuetsali 120, V. 466 intrinsece 120, IV. 16, V. 165 ; intrinsece — extrinsece 120, II. 296, VII. 402, 414, IX. 5 intrinsecus — extrinsecus 120, III. 255, V. 34; intrinsecum intellectum 120, VIIL 115; intrinsecae passiones 120, III. 127 irascibilitas 120, VI. 159 Iudaei 122, 545; disputatio contra Iudaeos 122, 210; ludaei sunt in statu. non saluationis 122, 235; Iudaei dicunt quod de Deo nihil intelligunt 122, 236; Iudaei exponunt praecepta ad litteram ;non sicut christiani, qui exponunt allegorice, tropologice, analogice uero modo 122, 251 ; Iudaei trinitatem in Deo et etiam incarnationem credere multum timent 122, 275; multi Iudaei se facerent christianos ; sed timent paupertatem in restitutione,

quam habent facere per usuras 122, 278 ; Iudaeus quidam cum Raimundo disputans 122, 576 iudaica lingua 122, 98 Iupiter 120, VII. 171, 178, 182, 212, 225, 245, 284, 634; actiones Iouis

lapis 120, 21, Dist. II.; correlatiua

lapidis 120, II. 306; lapis campester 120, II. 556, III. 67, 77, 80; lapis molendini, qui in se totus est motus continue, et suus motus in ipso est permanens 120, VII. 521; lapis est quoddam ens passum, in quo uisus habet uidere et auditus audire ... 120, II. 15 ; lapis non est sensatus per se 120, II. 114; lapis non est gustabilis nec odorabilis 120, II. 16; lapis est de genere terrae 120, II. 161;

lapis est retentiuus 120, V. 585; in lapide sunt plures substantiae specie differentes 120, II. 346 ;lapis habet passiones sub sensu, imaginatione et etiam intellectu 120, IT. 29, 56; lapis habet in se motum sibi proprium et etiam naturalem 120, II. 505 Latini 122, 629 ; Latini sunt in ueritate et Graeci in errore 122, 558 leo est animal nobilius inter bruta 120, V. 4; leo est ens et sua essentia est entitas 120, V. 445 ; leo est ens, qui

ptoprie conuenit leonare 120, V. 39 ; leo habet imaginari, sine quo habere non posset industriam in uenando 120, V. 32; leo in leonando leonem generat 120, V. 84; leo leonat naturaliter in leona, et semen suum natu-

raliter ponit in matrice leonae, et leona ipsum recipit per naturam 120, V. 185 Leo (szgnum cael?) 120, VII. 142, 591;

actiones Leonis 120, VII. 159 leonabilitas 120, V. 92 leonare 120, V. 1o, 36, 85 leonatiuitas 120, V. 132

INDEX VERBORVM leuitas 120, II. 6o

lex 122, 555 ; lex prima et secunda 122, 223; lex Moysi 122, 212; lex Saracenorum 122, 196 libertas 120, VIII. 150; libertas generalis 120, VI. 619, 632; libertas ho-

ET LOCVTIONVM

313

sphaera lunae 120, III. 229, 2345., VII. 641 ; luna uetus mouet sanguinem ad nutriendum uenas ; et luna

noua ad euacuandum sanguinem de uenis 120, VII. 49 lux 120, VII. 498

minis 120, VI. 82, VIII. 94; libertas

sensuum 120, VI. 675; libertas potentiarum animae est una in communi 120, VI. 646 ; homo habet libertatem in obiectando obiecta particularia 120, VI. 68o liberum arbitrium 120, VI. 5oo, 671, 697; 122, 1247; liberum atbitrium homo habet bonum aut malum simpliciter ad agendum 122, 594; liberum arbitrium et praedestinatio in eodem subiecto possunt esse 120, VI. 697 Libra 120, VII. 142; actiones Librae

120, VII. 165 libri Raimundi 122, 176, 567, 591,834, 1074, 1088; libri Raimundi ad Theologiam spectantes 122, 541; libros multos contra homines infideles fecit Raimundus 122, 29; librorum sufficientia in monasteriis 122, 78

ligatus atque coactus per potentias inferiores 120, IV. 230 lingatgia 122, 77, 95, 102, 107

lingua 120, III. 176; linguas infidelium addiscere 122, 21, 87; linguae satacenica, iudaica, schismatica et

tartarica addiscerentur in monastetiis Raimundi 122, 98 linea 120, VIII. 158; linea continua 120, VI. 192 ; linea continua diametralis 120, VII. 542 ; linea discreta et etiam successiua 120, V. 122; lineae laterales 120, III. 285; recta linea 120, III. 174, 278, 556; linea recta et obliqua 122, 1225 locus 120, II. 504 loquela 120, II. 329 lucibilitas 120, VII. 102 luciditas aeris 120, III. 41 ; luciditas est propria passio ignis 120, II. 555;

Macometus 122, 178, 200; Macometus non fuit uerus propheta 122, 1084

magis et minus 120, VII. 198 magnes 120, II. 203, 207, 239, 246, 302, 534, VII. 56, 390; magnes ha-

bet actiones et uirtutes altiores quam lapides campestres 120, II.231 magnificare 121, 39, 50; magnificare est maior actus magnificantis et magnificabilis 121, 299 ; magnificare increatum causat magnificare creatum 120, IX. 21

magnificatiuitas 120, IX. 115 magnitudo substantialis 120, VI. 412 ;

correlatiua magnitudinis 120, VII.

345

maiorabilitas 120, VII. 101 maiorificare 120, VII. 42 maioritas 120, IV. 395 ; maiotitas actionis, distinctionis, concordantiae et aequalitatis 121, 185, 186, 204, 225, 234 ;maiotitas actionis et pas-

sionis 121, 280 ;maioritas aequalitatis 121, 224, 341 ; maioritas naturaliter 120, VII. 455 ; maioritatem ap-

pellamus

substantiam —radicalem

120, VIII. 122 malignitas 120, VII. 185, 188

Maria uirgo 120, VI. 267; 121, 555; 122, 34, 147, 155, 459; Virgo gloriosa 120, IX. 728 ; domina Maria sanc-

ta Virgo benedicta 122, 762 marmo 120, II. 5:8 Mars 120, VII. 145, 154, 182, 214, 229,

232, 655 ; actiones Martis 120, VII. 188

martyrii potentia 122, 118; mori pro Christo 122, 88; desiderantes mori

ubicumque sit luciditas, oportet quod ibidem sit ignis 120, II. 488 lucificabilitas ignis 120, VII. 112

propter nostrum Dominum Iesum Christum 122, 707; pro Christo mortem pati 122, 20; non habemus martyres neque laborantes cum feruenti desiderio de sanctitate

Luna 120, VII. 158, 182, 216,235,237, 241; actiones Lunae 120, VII. 198;

122, 120 masculinitas 120, VII. 144, 154, 159,

314

INDEX VERBORVM

165, 171, 175, 186, 190, 195, 577,

VIII. 84; masculinitates 120, VII.

ratum et memorare

120, VI. 288;

memortia retinet species, quas acquitit intellectus 120, II. 361 ; memoria,

458

masculus 120, V. 195, 195

materia 120, IX. 347, 351; materia prima 120, V. 1:07, 150; materia prima, in qua omnes materiae particulares sunt seminatae 120, V. 464 ; prima et secunda materia 122, 1255 ; materia communis composita 120, VIII. 228; matetia composita in communi 120, VI. 588 ; materia generalis 120, V. 96, 137; materia propinqua — materia remota 120, III. 127 ; matetia uniuersalis 120, V.

158, 165, VIL. 565, 570 mechanicae artes 120, VI. 216 ; artes mechanicae et seruiles 122, 1116;

operationes mechanicae

120, VII.

127 ;scientiae mechanicae 120, VI. 71 mechanici 122, 1114 ; mechanici artifices 120, VII. 62 ; serui mechanici de

otdine bellatoris 122, 1119 mediabilitas 120, VII. 1o: mediare 120, VII. 42, IX. 470 medicinas graduare 120, IV.

482;

scientia de medicina 122, 559 medicus

ET LOCVTIONVM

120, IV. 470; medici 122,

IO71 mediocritas 120, VII. 190 medium 120, II. 252, V. 5o, VIII. 112,

IX. 250, 434, 489; 121, 45 ; 121, 246,

360; medium commune et confusum 120, II. 269 ; medium confusum

120, VII. 659; medium indeterminatum 120, II. 280; medium naturale 120, VII. 442 ; medium naturalem et caelestialem 120, VII. 445 ; medium uniuersale naturale 120, VI. 31; media uniuersalia, cum quibus fit coniunctio 120, VI. 26; in medio

aequaliter 120, IX. 462; color medius 120, II. 409 memorabile intrinsecum naturale 120,

VI. 639 memorati intrinsecum 120, VI. 552

memotatiuum facit agens memorans 120, VI. 658 memotia 120, VI. 211, 277, 305, 534, $50, 650, 657 ; memoria, soror intellectus 120, III. 247, 274, 361, 391, 417, IV. 207, 290; in memotia naturaliter consistunt memorans, memo-

in qua intellectus thesaurizat suas species acquisitas, sicut affatus in auditu 120, III. 321 mens 120, II. 570, III. 176, 524, VIII. 88

mentalis et non realis 120, III. 441 Mercurius 120, VII. 165, 182, 216, 255S.; actiones Mercurii 120, VII.

192 meridies 120, VII. 312, 317 Messiae aduentu 122, 228 metaphorice 122, 1255 ; metaphorice loqui 120, V. 430, VII. 86, 642 ; 122,

714

milites religiosos Saraceni non habent 122, 905; milites saeculares 122, 702 militiae ordo 122, 658 minorabilitas 120, VII. 102 minofificare 120, VII. 42 minofitas 120, VIII. 120; minoritas

naturalis 120, VII. miracula modo non rum tempore sicut mixtio 120, II. 390ss.,

477 sunt, apostoloerant 122, 125 436, III. 96, 108, 351, VII. 222, 247; sine mixtione generali nullatenus esse potest 120, III. 567 mobilis et inceptus 120, II. 505 ; primum mobile 120, VII. 5, 85 mobilitas 120, VII. 145, 377; prima mobilitas corporalis 120, VII. 84 mollities de natura ignis et aeris 120, IV. 79 monasteria 122, 75 ; monasteria citra mare inter christianos sint constructa 122, 104; monasteria, in quibus homines litterati diuersas linguas infidelium addiscerent et audirent 122, 19 motaliter 120, VII. 508 motes 122, 855; mores pertinent ad animam rationalem, quae libera est 120, VII. 508 motiuitas 120, VII. 158s., 166, 172, 175, 377; motiuitas, mobilitas et mouere 120, VII. 678 motiuus, qui actiuat se supra suum mobile 120, VII. 135; motiuus genetalis, qui in sua motiuitate genera-

INDEX VERBORVM li colligit alias mobilitates speciales 120, VII. 104 mouere naturaliter 120, VII. 425 ; primum mouere 120, VII. 6, 11, 16, 85, [VII.] 8, 11 ; mouere et caelestiare in caelo 120, VII. 21, 28 ; mouere se ad

finem cum obiecto 120, II. 179; mouere semetipsum cum süis parti-

ET LOCVTIONVM

3I5

natura 120, I. 11, II. 22, 24, 225, III.

239, 265, IV. 171, 215, 311, V. 169, VI. 224, VII. 326, VIII. 95, IX. 15; natura apprehensiua 120, III. 174;

natura contigua 120, VI. 275 ; natura impletiua 120, III. 207; natura

distinguendi inter unum et alium 120, VIII. 102; natura restringendi

bus 120, VII. 400 ;mouere semetip-

120, II. 165,258, 250; natura estens,

sum naturaliter 120, VII. 565, 425 ;

cui proprie pertinet naturare 120, VII. 485 ; natura est agere naturale, scilicet naturare 120, III. 245 ; natura est principium motus 120, V. 208; ens naturale habet in sua propria natura naturantem, naturatum

moueti superius per tactum et impulsum 120, II. 101 motor primus spiritualiter 120, VII. 126 motus 120, II. 104, III. 96, 102, 254, IV. 380, VII. 429, 498 ; maiot motus 120, IV. 330; motus circularis 120, VII. 32; motus continuus 120, III. 353, V. 68, 420, VII. 520; motus continuus intrinsece 120, V. 1:80;

motus instantaneus 120, VII. 519; motus intrinsecus 120, [II.] 120; motus intrinsecus continuus et circularis 120, VII. 55 ; motus leuium et motus grauium 120, VII. 431; motus naturalis 120, II. 105, 293, 305, 308, VII. 628; posita in motu naturali 120, IV. 5311 ; motus successiuus 120, V. 182, VIII. 261 ; motus

et naturare

120, VIII. 62; natura

actiuat se naturando, eo quia naturans est actiuans et personans 120, IX. 437; motus naturae est continue

et etiam permanenter, mediantibus natufatiuo, naturabili et naturare 120, V. 208; natura Dei 120, IX. 200; natura diuina, quae est una et

trina 120, VI. 517; natura diuina tatione trinitatis non est diuisa 120, IX. 71; intellectus cognoscit in natura diuina naturalem naturantem,

tum superficierum 120, VII. 427; in

naturalem naturatum et naturale naturare 120, IX. 205; non potest habere naturam sine diuina trinitate 120, IX. 265ss.; in omni natura sunt actus, passiones et actiones naturales 120, IX. 205; natura est sustentata

motu

in suo naturante, naturabili et natu-

magis uelox 120, III. 292 ;uelocitas motus 120, III. 168; motus uiolentus 120, II. 102; motus per contacsuccessiue

120, VIII.

1:88;

motum multiplicare 120, III. 169 multiplicare 120, III. 217, 221, IV. 355, VII. 66, 570, 409 ;multiplicare gloriam 120, VIII. 5346 ; multiplicare suum actum 120, VI. 168

mundus est continuus 120, VII. 555; corpus mundi in uniuerso est unum 120, VII. 547; substantia mundi 120, VII. 567, 571, 579; substantia

rare, ex quibus est una essentia et unum esse 120, VII. 484; in sua natuta actiuus 120, IX. 518; naturae siue potentiae 122, 451 naturaliter 120, IT. 207, III. 243, 258, 261, 398, IV. 110, 185, 305, V. 115, 119, 171, 185, VI. 45, 233, 286, 514,

VII. 65, 129, 245, 308, 540, 356, 379, 627, 686, 696, VIII. 68, 103, 105,

mundi est una per unam essentiam

115, 120, 257, 259, IX. 176; 122,

continuam 120, VII. 555 ; aeternitas mundi 122, 587 ;mundus permansit in malo statu, et adhuc timendum

naturaliter consistere 120, IV. 7,

est de peiori 122, 4; quod mundus nouus sit, satis est in sacra pagina implicatum 122, 589; maior exaltatio mundi per incarnationem 120, IX. 710

354, 408, 415, 435, 456, 517, 1074;

VIII. 109, IX. 267;naturaliter existere 120, III. 7ss. ;naturaliter producere 120, IV. 571, IX. 410; naturaliter loqui 120, VII. 756, VIII. 28 naturare per amorem 120, IX. 459;

naturare consistit in medio naturantis et naturati 120, IX. 215, 232

316 naturatum nerui 120, Nestorini neutralitas

INDEX VERBORVM personatum 120, IX. 458 II. 161 122, 287, 439 siue communitas 120, VII.

153

nigredo est propria passio terrae 120, III. 310; color niger 122, 815 nihil 120, VI. 52 nobilitas 120, IV. 121 nocturnitas 120, VII. 158, 150, 157, 162, 167, 172, 195, 199 nomina 120, VII. 22

Nouum Testamentum est perfectio Veteris sicut forma est perfectio

ET LOCVTIONVM gustus in lapide non possunt habere actus proprios 120, II. 15 olfatus 120, II. 7 operatio intrinseca 120, IX. 660 ; ope-

ratio noua non potest mutare nec innouare operationem antiquam 120, IX. 390; operationes mechanicae 120, VII. 127 opinio 120, VII. 207 ordo ad perpetrandum conuersionem infidelium 122, 7o ; ubi est ordinatio siue otdo, ibi est abundantia, perfectio siue uirtus 122, 1171; ordines militiae 122, 649; ordo militiae

materiae 122, 219 numerus binarius 120, IX. 325; in numero ternario maxime consistit aequalitas 120, IX. 322 ;in numero ternario magis aequaliter stare pos-

Alamannorum 122, 655 ; ordo militiae Calatrauae 122, 655 ; ordo militiae Hospitalis 122, 654, 804 ;ordo de Huclef 122, 655; ordo Templi

sunt plura supposita, quam in alio

oriens 120, VII. 512 os 120, III. 176 ossa 120, VI. 255 otiositas 120, VI. 208, IX. 678; ab otiositate disparata 120, IX. :71, 455, 471 ; otiositas ecclesiae sanctae catholicae 122, 604 otiosus 120, IV. 235, IX. 14, 165, 484, 678 ;122, 1531; otiosa et annullata 120, IX. 442; otiosa, uacua et ab actione disparata 120, IX. 572; si non esset actiua, esset otiosa, et non haberet naturam 120, IX. 165

numero 121, 245 ; ididem in essentia et numero 120, IX. 251 nutritiua 120, VI. 555

obiectabilis 120, VIII. 147; Deus est obiectabilis libere 120, VI. 84 obiectare 120, II. 654, VI. 360, 509, VIII. 34, 110; obiectare naturaliter 120, VIII. 67 ;obiectare Deum 120, VI. 512, VII. 78 ; 121, 112 ; obiectare unum obiectum 120, VIII. 257; obiectare obiecta 120, VIII. 86; obiectare libere obiecta particularia 120, VI. 679; obiectare obiecta patticularia 120, VI. 68o obiectum 120, VI. 487; obiectum attingere 120, IV. 2o, VII. 121, VIII. 365, 374; obiectum indeterminatum 120, II. 276; summum obiectum 120, VIII. 155; obiecta philosophica 122, 1208 obliquus et deceptus per phantasiam 120, III. 558 obuiatio 120, VII. 222 occassionare 120, VI. 65o occassionatiue et causatiue 120, VI.

649

occidens 120, VII. 512, 318 oculus 120, II. 52 odor terminatus 120, IV. 53536; odor est subiectum odoratus 120, IV. 61 odoratus 120, IV. 430; correlatiua odoratus 120, IV. 358; odoratus et

122, 654, 795

pagani 122, 587, 598 papa 122, 14, 18, 38, 71, 124, 530, 630, 637, 653, 668, 680s., 699, 726, 732, 772, 891

pars naturalis 120, VII. 550, 364 partes angulares, circulares et lineales

120, VIII. 260; partes generales 120, V. 404, 407, 424 ;partes substantiales 120, V. 255, 259, 268

particularia peregrina 120, V. 419; particularia siue singularia 120, V. 421 passio 120, I. ro, II. 28, 504, III. 125, IV. 91, V. 89, VII. 92, VIII. 56, IX. $67; passio hominis 120, VI. 119;

maior passio 121, 267 ;propria passio 120, IX.

237, 240; passiones

discretae 120, V. 179; passiones innatae et intus 120, VIII. 48 ; passiones permanentes 120, VIT. 104 ; pro-

INDEX VERBORVM priae passiones 120, III. 295, IX. 237, 240 ; passiones peregrinae infetiores 120, VII. 111; passiones propinquae 120, IIL. 132; passiones, quas habet Deus respectu ad nos, secundum quod nos sumus peccatores 120, IX. 98; in Deo passiones sunt substantiales 120, IX. 87; pas-

siones Dei intrinsecae et extrinsecae 120, IX. 65 ; uide actio Pater 120, IX. 295, 509, 548 ; Pater est generatiuus, intellectiuus, distinctiuus, actiuus 120, IX. 540; persona

Patris ex -tiuis 120, IX. 405

paternitas 120, IX. 529 pax et concordia inter principes et praelatos 122, 155; peccatum, quod est nihil 120, VI. 88 peregrine 120, III. 62, VII. 755 peregrinum uidere, odorare, audire ... 120, VI. 534; humidum radicale peregrinum 120, V. 206; intelligibile peregrinum 120, VIII. 117; accidentia peregrina 120, VI. 358 ; actus peregrini 120, VIII. 242; petegtinum bonificare 120, VI. 545 ; patti-

culatia peregrina 120, V. 419; peregrinae passiones 120, V. 122 ; passiones peregrinae inferiores 120, VIL. irr; species peregrinae 120,

VI. 524, 530, 557

perfectio

120,

IX.

317

philosophia 122, 559 ; multum litteratus in philosophia 122, 561 ; obiecta philosophica 122, 1208 phoenix 120, VII. 605 Pisces 120, VII. 145 ; actiones Piscium 120, VII. 177 planetae septem 120, VII. 181, 554,

492, 587; sphaerae planetarum sunt corpota

concaua

120, VIL

25;;

scientia de assituatione planetarum 120, VII. 210 planta 120, 21r, Dist. IV.; correlatiua

plantae 120, IV. 175; propriae et apptopriatae passiones plantae 120, IV. 94; planta est esse et ens 120, IV. 558; planta habet instinctum naturalem 120, IV. 495; plantae crescunt, et euacuant terram 120, III.

215 ; Deus creauit plantam propter seruitium animalis 120, IV. 205 planteitas 120, IV. 539, 542 plumbeitas 120, VII. 185 pluralitas 120, IX. 229; 121, 151, 159, 144 ;pluralitas substantiarum in lapide 120, II. 348; poenae infernales 120, VI. 655 pomarius habet radices in terra, leo uero non, eo quia mobilis est 120, V.

244

pomeitas 120, IV. 554; qualitates pomeitatis 120, IV. 555

1:5;

perfectio

uniuersi 120, VIII. 445

perfectum — imperfectum 120, 245.; perfectum ad se mouet imperfectum 120, VII. 59; perfectum ad se trahit

imperfectum ut imperfectum quiescat in perfecto 120, II. 221 persona personata 120, IX. 455 ; per-

sona est ens, per se existens, et per se sonans hoc, quod est 120, IX. 455 ;

diuinae personae 120, IX. 428 ; persona Patris ex -bilibus, persona Filii ex -tiuis, persona Spiritus sancti ex actibus 120, IX. 405 personans 120, IX. 458 phantasia 120, III. 555, 558; phantasia siue imaginatio 120, IIT. 494

phantasma et similitudo rei 120, V.

447

ET LOCVTIONVM

philocapere 122, 1211 philosophi antiqui 120, II. 526, VII. 4

ponderositas 120, II. 59, 299 possificare increatum causat possificate creatum 120, IX. 25 possitiuitas 120, VII. 696, 701 potentia actiua, attractiua et passiua 120, II. 199; potentiae animae 120, VI. 277; potentiae concreatae et genitae successiue 120, VIII. 326; potentiae naturales 120, VI. 245; potentiae superiores 120, VI. 612; potentiae inferiores 120, IV. 226, 529, 540, VI. 450, 610; ad potentias inferiores descendere 120, VI. 675 practicare 120, II. 75 praeceptor maior 122, 1169 praedestinatio 120, VI. 672, 697;122, 588, 1246 praedicamenta nouem 120, VII. 5oo, VIII. 156; nouem praedicamenta accidentium 120, IV. 235; decem

praedicamenta 122, 1250 praedicandi modus 122, 1056

INDEX VERBORVM

318

praedicatio 122, 116; cum praedica-

tione bellare 122, 156 ; praedicatio in synagogis 122, 264 praedicatores mittere Saracenis 122, 206 ;fratres praedicantes 122, 1047 praelati 122, 153; praeteritus 120, ITI. 268 primitiue 120, VIII. 21 primitiuitas 121, 18; primitiuitas circularis 121, 52 primitiuus 120, VIII. 121»21

59, IX.

211;

principes 122, 1335; principes huius mundi 122, 15, 18; principes chris-

tiani ad decimam ecclesiae tenent oculum et cum ipsa sua mundana negotia agunt 122, 694; principes Saracenorum 122, 1098 principiabilitas 120, VII. ror principiare 120, VII. 41

principium 120, VIII. rr2; principium naturale 120, VII. 434, IX. 506 ; principium perfectum non potest esse simpliciter sine tribus 122, 304; principium primitiuum 120, VII. 455; aequalia principia 122, 1289; ptincipia elementalia 122, 1205 ; principia immediata 121, 42;

principia prima simpliciter et absolute 121, 16; principia primitiua 120, VII. 39; principia uera 121, 54; principia primitiua uera et necessaria 121, 254; principia prima uera immediata

et necessaria

ET LOCVTIONVM quadrangulus de auro 120, II. 584, IV. 220 quaerere absolute 120, IV. 547 quaestiones 122, 1195 ; decem quaestiones siue regulae generalissimae 122, 1195 qualificabilitas, qualificatiuitas et qualefacere 120, V. 258

qualis per suas qualitates 120, VIII. 162 qualitas 120, II. 505, IV. 252, 430, VII.

505 ; qualitas propria et simplex et approptiata 120, III. 569, 587 ;qualitas existens in actu actiua 120, II. 151; qualitas terminata 120, IV.

3538; qualitates generales 120, II. 574; qualitates inferiores naturales 120, VII. 506; propriae qualitates 120, IV. 156; qualitates propriae sunt inseparabiles a subiecto 120, IT.

8

quanti actus 120, VIII. 159 quantitas 120, II. 503, IV. 251, 393,

430; quantitas continua 120, III.

357, VIL. 531, 539, 548; quantitas

est de essentia quanti 120, VII. 502; quantitas singularis — quantitas generalis 120, V. 270; quantitas spiritualis 120, VIII. 158 ; quantitas terminata 120, IV. 557

quies siue finis 120, II. 509 quiescere 120, II. 598, VI. 657, VII.

450

121, r:;

principia specialia 122, 1204, 1209; principia specialissima ad amorem principia generalissima Artis gene-

Raimundus dimisit omnia, quae habebat 122, 12; experientia Raimundi in terra infidelium 122, 109; Raimundus fuit in partibus ultrama-

ralis 120, VII. 331; 121, 6o; 122,

rinis 122, 546; Raimundus pluries

1192, 1249 ; principia subalternata a generalissimis principiis 122, 1188

coram altati beati Petri fuit Romae 122, 731; Raimundus languet et

bonum

122, 1212; decem et octo

producere 120, IX. 455, 474; magna ratio producendi 120, VIII. 404 productio in diuinis 120, IX. 3587; productio ab aeterno et in aeternum

120, IX. 381; productio immensa et inlimitata 120, IX. 585 pronomen demonstratiuum 120, II.

uiuit in tristitia et dolore, et uadit

per mundum uniuersum 122, 1308 ; Raimundus

demonstrat

modum,

per quem possunt conuertere infideles 122, 46 ratio communis 120, IX. 551; rationes

469, 559

Dei sunt aequaliter causae mundi 120, IX. 690; rationes siue dignita-

nes 122, 498

tes reales et naturales Dei 120, IX. 11; tationes Dei sunt entia substan-

propositiones necessariae et commuproprie et aequaliter 120, IX. 219

tialia 120, IX. 362; rationes cogen-

punctus 120, VII. 608

tes 122, 565, 578, 590; rationes ne-

INDEX VERBORVM cessariae 122, 268, 272; rationes necessariae sunt in sacra pagina im-

plicatae 122, 565; rationes pet aequiparantiam 122, 581:; rationes propter quid et propter quia 122,

ET LOCVTIONVM

319

2255 IN-366:8 V... 20521381, "4X3 VLT.

188, 532 ; retentiua attribuitur aquae 120, III. 209 retinere 120, V. 241

currere per rationes diuinas 121,

reubatbarus 120, VII. 592 Romana ecclesia sacrosancta 120, 17 ; correctio sacrosanctae Romanae ecclesiae 121, 92 rubissus 120, II. 97; rubissus cor hominis laetificat 120, II. 170s.

184 ; uide auctoritas

ruta 120, IV. 457, VII.

581; rationes probatiuae 122, 558; tationes nostrae fidei 122, 1101; si

rationes deficerent, sempér ad fidem recursum haberemus 121, 157; dis-

tationabilitas est propria passio hominis 120, VI. 120

exhaurit 120, II. 241; in rationali

consistunt intelligere, amare et memorati 120, VI. 15 realiter differre 122, 242, 245 recordatio 120, II. 582 redditus 122, 672, 686; redditus annuatim 122, 1164 teducete ad credendum 122, 164 refugium intellectus 120, IX. 417 teges Saraceni 122, 1090

principales

120,

relatio 120, II. 503, IV. 252, 430, VII. 506 ; relatio in diuinis et in actibus intrinsecis diuinarum rationum 122, 239; telationes 120, VIII. 166 relatiue habere se 120, VII. 507

religiosi arabici 122, 1105; religiosi clerici

de

ordine

ruta

destruit ipsos 120, IV. 452

rationatiua 120, VI. 538; in rationatiua sunt tria generalia concreta 120, VI. 522 ; rationatiua, de imaginatiua species et operationes attrahit et

regiones quattuor VII. 512 regula 122, 768

391;

mundificat oculos et sanat et cepa

bellatoris

122,

1076; teligiosi omnes unanimiter, sicut scitis, exaltationem sui ordinis

appetunt et procurant 122, 1126; religiosus christianus arabice loquens coram tegem Tunicii 122, 555, 564 remissio 120, VII. 227, 247 res rerum et secreta earundem 120, I.

9; tes ptimitiuae, uerae et necessatiae 120, IX. 210, 219; tes relatae in essentia 122, 249 ; tres res personales distinctae et relatae 120, IX. 184

resurrectio generalis 120, VIII. 544; resurtectio hominum 120, VII. 619;

sacta pagina 122, 566, 59o sacrae Scripturae sensus 122, 252 Sagittarius 120, VII. 145; actiones Sagittarii 120, VII. 170 saluatio requirit Deum cognoscere et amare 122, 229 sanctitatis potentia 122, 118 sanguis 120, VI. 255 sapere est actus gustus 120, IV. 6o saphirus 120, II. 5o, 97; saphirus habet uirtutes sanandi oculos 120, II.

226; saphirus, iaspis et magnes habent actiones et uirtutes altiores quam lapides campestres 120, II. 231 sapor est subiectum gustus 120, IV. 60; sapor terminatus 120, IV. 557; sapor est passio uegetatiuae et non elementatiuae 120, IV. 64 ;quo modo sapor generatur 120, IV. 7o Saraceni 120, IX. 155 ; 122, 132, 545,

599, 845, 870, 885, 898, 905, 924,

929, 945, 954, 964, 967, 995 ; pessimi

Saraceni 122, 845 ; maiores Saraceni 122, 182 ;disputatio contra Saracenos 122, 145 ; quod lex Saraceno-

rum est falsa est facile ad probandum 122, 556; quod Saraceni de Iesu

Christo

credunt

122,

144;

Saraceni negant in Deo trinitatem 120, IX. 155 ; Saraceni non credunt, quod credamus in incarnatione, sicut credimus 122, 1:55; auantagium Saracenorum contra christianos in bello 122, 97; saracenica lingua 122, 98

VI.

Saturnus 120, VII. 168, 175, 176, 181,

retentiua potentia 120, III. 192, 194,

634 ;actiones Saturni 120, II. 248;

resurrectio

705

mortuorum

120,

210, 225, 245, 248, 272, 357, 375»

320

INDEX VERBORVM

Saturni 120, VII 457; Saturnus est malus 120, VII. 305; Saturnus, qui est assituatus in octaua sphaera 120, VIL 51:5;

ET LOCVTIONVM

sphaera

gallina non 120, II. 182 ; modus, pet

Saturnus causat in iaspide nimiam siccitatem et frigiditatem 120, IT. 249

quem intellectus scientiam assertiuam confusam pert affatum facit et certam per imaginationem 120, VI. 601; modus, per quem generatur scientia de uno confuso indeterminato, de quo plura determinata hau-

scala 120, 2o, Dist. I. ; prima scala 120, I. 5; secunda scala 120, I. 8, 25

scalo primus est realis et per se existens 120, IIT. 431 ; secundus scalo est sensibilis 120, III. 434 ;scalones de sensibili ad intelligibile 120, I. 18;

medii scalones 120, IV. 29 schisma 122, 286; propter defectum ecclesiae schismata sunt in mundo 122, 529

schismatica lingua 122, 98 schismatici plures sectas habent 122, 286 ;disputatio contra schismaticos 122, 285 scientia 120, VIII. 390, IX. 626 ;122, $35, 834 ;scientia realis 120, II. 658 ; scientia intellectus de ente naturali 120, II. 622 ; scientia de definitionibus 120, V. 47; scientia de diuinis personis 120, IX. 429; scientia de beatissima trinitate 120, TX. 115; scientia intellectus 122, 1256 ; scien-

tia ad loquendum, legendum et inteligendum linguam arabicam et alias barbaras et diuersas 122, 1077;

tiuntur 120, II. 286; sine scientia

non haberemus notitiam de praeteritis nec futuris nec de Deo glorioso; sed de praesentibus solum modo per experientiam notitiam haberemus 120, II. 531; in anima per modum scientiae 120, II. 582

Scorpio 120, VII. 1:45; Scorpionis 120, VII. 167

actiones

sensus 120, II. 7; correlatiua sensus 120, II. 126, V. 412, VI. 529; sensus

communis 120, II. 259, IV. 259, V. 225, VIII. 325, 329, 566, 575 ; sensus

communis et sensus particulares 120, IV. 325; sensus particulares 120, IV. 428, 436 ; sensus communis est una natura sentiendi 120, VI.

279; sensus communis est altior quam sensus particulares 120, IV. 325; sensus communis habet naturam iudicandi de obiectis sensuum particularium et de differentiis eorundem 120, II. 234; sensus communis tamquam efficiens agit 120, II. 124; sensibilis est propria passio

scientiae 121, 14; scientiae liberales 120, VI. 69; scientiae mechanicae

sensus communis 120, II. 112 ; sen-

120, VI. 71; scientiae pomposae et

haurit 120, IT. 197 ; sensus differt per

lucratiuae 122, 1505 ; intellectus fa-

essentiam ab imaginatione et etiam intellectu 120, II. 120; sensus attingit elementa lapidis bene per affatum et auditum 120, II. 146 ; sensus agit de passo 120, II. 19; actus proprius sensuum 120, II. 12

cit scientiam 120, III. 17, 32,95, 348,

VIII. 252; 122, 1275; intellectus facit scientiam affatu mediante 120, III. 24; scientias acquirere 120, 4,

III. 151; cum magno labore acquirit scientiam intellectus 120, V. 588; scientiam destruere 120, IV. 228; scientiam facere 120, IV. 29, 42, VI. 525, VII. 205, 530; scientiam facere de re mediante intentione 120, II. 515 ; scientiam facere de rebus generalibus et uniuersalibus 120, VI. 554 ; facete scientiam confusam 120, VI. 600; scientiam generare 120, III. 490, IV. 525 ; ascendere ad scientiam 120, II. 45s., 535; modus, pet quem intellectus ascendit ad scientiam et

sus passiones lapidis attrahit et ex-

secreta elementorum et uegetatorum 122, 1202

secundarius 120, VIII. 25, 6o semen 120, VI. 2oo

sensatum est ens, cui proprie competit sentire 120, V. 4; sensibile 120, I. 16, III. 145 ; sensibile siue sensum 120, III. 27; sensibile

attingere 120, II. ro; sensibile et sensitiuum et sentire sunt partes coessentiales sensus communis et etiam naturales 120, II. 126; per

INDEX VERBORVM uerum sensibile imaginatio et intellectus transeunt ad uerum imaginabile et intelligibile 120, II. 415 sensibilitas intrinseca 120, VI. 15o

sensiuitas generalis 120, VII. 698 sensuale 120, IV. 15, VIII. 518

sentire est insertum in uegetare, et uegetate in elementare 120, V. 28 septentrio 120, IT. 208, VII. 515, 519; tegio septentrionalis est magis frigi-

da et humida 120, II. 208 sermones 122, 1282

siccitas 120, III. 56; sicca in tertio

gradu 120, IV. 472 signum signantis et signati 122, 1258 ; signum siue planeta est magis motiuum et actiuum ascendendo quam

ET LOCVTIONVM

321

sonum 120, VII. 118 species 120, I. 12, II. 5o6, III. 429, V. 347, Vl. 470, VII. 63o, VIII. 291,

IX. 497 ; species acquisitae 120, VII. 175, 647; species communis est insensibilis et inimaginabilis 120, V. 355,

371; Species concteatae

120,

VIII. 320; species innatae 120, VIII. 311; Species insensibiles

120, IV.

444; species intelligibiles 120, VI. 122, 175; Species particulares 120, VIII. 557; species peregrinae 120, VI. 557; species rationatae peregrinae 120, VI. 524; species reales et intentionales 120, II. 508; species sensibiles peregrinae 120, VI. 550;

descendendo 120, VII. 264; duodecim signa caeli 120, VII. 141, 541;

species, quas affatus posuit in auditu 120, III. 275 ; species acquirere 120, VIII. 315 ;species apprehendere 120,

intellectus ascendit per credibile ad actiones duodecim signorum octauae sphaerae 120, VII. 179

VI. 502, 507; species attingere per sensus et imaginationem 120, VI. 195 ; speciem attrahere 120, V. 565 ;

similitudines sensibilium 120, II. 21 ;

speciem siue similitudinem extrahe-

similitudinem haurire 120, V. 576,

re 120, IV. 65 ; speciem generare 120, IX. 141, 146 ; species haurire 120, II.

580; similitudines apprehendere et exhaurire 120, V. 182

simplex 120, I. 11; simplex iunctum simplici non facit compositionem 120, VI. 417; quidquid est in Deo, est summe

simplex 120, IX. 427;

simplicia concreta 120, IV. 309 simplicitas et compositio 120, II. 4o1, 159557, 11270. V2 p539 VA. VII. 557, VIII. 199, IX. 392 simulacrum siue phantasia siue similitudo 120, IV. 555 situs 120, II. 5o4, IV. 395, V. 271, VII. $14; situs generalis 120, V. 272; situs spirituales 120, VIII. 18o smaragdus 120, II. 97, 528, 544 sol (Sol) 120, VI. 448, VII. 139, 160, 182, 215, 2295., 240, 498, 590, VIII. 72, IX. 586 ; actiones Solis 120, VII.

190; Sol est in medio planetarum 120, VII. 231; Sol, qui est maior stella quam luna 120, VII. 459; sol

naturaliter multiplicat caliditatem 120, VII. 66; sol est corpus indiuisi-

bile, inaugmentabile et indiminuibile 120, VIII.

266; Sol est unum

indiuiduum, quod est suamet species 120, VII. 604

Soldanus 122, 1057, 1039

657, V. 374; inuenire species primitiue 120, VI. 302 ; speciem multiplicare 120, III. 107, IV. 191, 216

sphaera est sicut forum, metaphorice loquendo 120, VII. 641; sphaera elementorum 120, VII. 550; sphaerae elementorum sunt sic assituatae sicut planetarum sphaerae 120, VII. 657 ; quaelibet sphaera siue stella est suamet species 120, VII. 632 ; octaua sphaera 120, VII. 140, 180, 259, 554,

578, 428, 456, 492, 515, 525, 526,

558, 586, 659; in caelo sunt octo indiuidua, scilicet octaua sphaera et septem sphaerae planetarum 120,

VII. 586; octaua sphaera est in motu instantanco

120, VII.

51:9, VIII.

189 ;octaua sphaera et septem planetae sunt boni naturaliter 120, VII. 339 ; octaua sphaera differt naturaliter a septem planetis 120, VII. 406 ; octaua sphaera mouetur naturaliter de otiente in occidentem, et planetae naturaliter motu contrario mouentur 120, VII. 240, 425 spitatio passiua 120, IX. 550 spirituale 120, VIII. 519 spiritualis gladius 122, 609, 614

INDEX VERBORVM

322

spiritualiter 120, VII. 126 spiritus coniunctus 120, VIII. 441; spiritus non coniunctus siue spirituale et per se existens 120, VIII. 440 Spiritus sanctus 120, IX. 295, 302, 311, 404, 550; 121, sor, 322, 345; 122, 1315 ; Spiritus sanctus est naturaliter amor 122, 554, 407; Spiritus sanctus est una spiratio propria passiua, bonificabilis siue bonificata

120, IX. 538; amici sancti Spiritus 122, 1325 stagneitas 120, VII. 186 stellae 120, VII. 416 ; stellae fixae 120,

VII. 588; stellae fixae et errantes 120, VII. 494 substantia et accidens 120, I. 11, II. 310541110292, 50Vv25433V.. 23:728 VIT.

324, VII. 490, VIII. 145 ; substantia Dei 120, IX. 330; substantia Dei est

a substantiis inferioribus disparata 120, IX. 534; substantia mundi est una 120, V. 149; substantia in communi 120, IX. 340; substantia composita et continua 120, V. 3oo; substantia continua 120, IV. 278 ; sub-

stantia corporea et incorporea 120, IX. 341; substantia elementata 120,

IV. 295 ; substantia indiuiduata 120, II. 496, 497, 500; substantiae minutae hominis 120, VI. 542 ; substantia radicalis 120, VIII. 122 ; substantia secunda 120, IT. 458, 475 ; substantia

spiritualis et corporalis differunt in natura et genere 120, VI. 28; sub-

stantia stantia unum II. 355 tenues

uegetatiua 120, IV. 294 ; submagis apprehensibilis per sensum quam pet alium 120, ; substantiae magis subtiles et 120, VII. 49;

substantialiter et naturaliter 120, VI. 466 successiue 120, II. 65, 69, 74, VI. 572,

593, 695, VIII. 326, 334, 342 ;successiue attingere 120, II. 261, IV. 346; in tempore successiue 120,

VIII. 191 ; habere actus plures successiue 120, II. 266 successio 120, II. 6o, 62, 67, 75s., 79, V. 72, 420, VI. 435 ; 122, 464

superficies naturalis uel circularis 120, NADIE SS TT

superius et inferius miscentur et com-

ET LOCVTIONVM ponuntur 120, IV. 532 supernaturaliter 120, VI. 49 sutgici 122, 1071 syllogismus euidens 121, 168 syllogizate 121, 255

tabula 122, 1194 tactiua 120, II. 520, 587 tactus 120, II. 8, 57s., 132, 258, 297,

559, III. 19, 56, IV. 72, 237, 430; tacta per tactiuam 120, IV. 549; tactus habet tangere 120, II. 14;

tactus tangit unum leonem quantum et calidum 120, V. 314; tactum tangendo denuntiat compositionem 120, II. 427; medium inter lapidem et tactum 120, II. 549

tangere uel sentire indeterminatum 120, II. 274 tangibilis 120, II. 3o Tartari non habent scientiam neque legem 122, 534; septuaginta anni sunt elapsi, quod Tartari a montibus descenderunt 122, 605; disputatio contra Tartaros 122, 535

tattatica seu paganica lingua 122, 99 'Taurus 120, VII. 142, 591 ; actiones Tauri 120, VII. 150

temperamentum 120, VII. 222, 277 tempus 120, II. 5o5, VIII. 105 ; quattuor tempora 120, VII. 310; tempus, per suum motum mensuratum 120, VII. 517 terminata 120, IV. 539 terra 120, II. 927 161, III. 211, 215, 281; terra uincit ignem 120, IV. 479 ; complexio terrae 120, VII. 164,

173, 185, 211; tetra habet naturam euacuatiuam 120, III. 214; terra ha-

bet actionem, eo quia per gtauitatem et ponderositatem laedit manum 120, II. 298; Terra sancta 122, IO, 49, 572, 629, 669, 811, 844; sancta Terra lerusalem 122, 884; Tetrae sanctae acquisitio 122, 698;

infideles detinent a Latinis Terram sanctam, et terras etiam alias 122, 629 terrificare 120, VII. 18 tertrificatiuum 120, VI. 586 theologiae specialia principia 122,

1245

thesaurarius 122, 1129

INDEX VERBORVM transmutare cibum et potum in substantiam 120, V. 248; transmutate habitus et situm 120, IV. 87 triangulus de argento 120, II. 585, IV. 220

trinitas 120, VI. 318, VIII. 272, IX.

377. 405, 428, 5745; 121, 5, 55, 212, 510, 318, 325, 552; 122, 87 175, 195, 251, 275, 304, 365, 485, 1092 ; scientia de beatissima trinitate 120, IX. 1135 ; probatio diuinae trinitatis 120, IX. 669; 121, 95 ; in natura diuina

sunt tres personae et non plures neque pauciores 120, IX. 3o; ; 121, I24, 181; fatio, ex qua in natura

diuina una persona dicitur Pater, alia Filius et alia Spiritus sanctus 120, IX. 294; 121, 126, 261;

trinitas

mathematice loquendo 122, 575; trinitas est in diuina unitate, bonitate, magnitudine, etc. 120, IX. 24458. ; trinitas est primitiua, necessaria atque uera 120, IX. 242 ; trini-

tatem declarauit Raimundus in plutibus libris in lingua arabica et latina 122, 176; Deus sine productione diuinarum personarum non haberet naturam 120, IX. 682 ; sicut in Deo

est una essentia et tres personae, sic quaelibet persona suo modo est una potentia, habens in se tria concreta 120, VI. 325 tristitia et laetitia; eorum homine 120, VII. 124

causa

in

tropologice 122, 252

uacua et imperfecta 120, IX. 171 uegetabilitas 120, VI. 127 uegetale 120, IV. 15, VIII. 518, uege-

tale uiuit de elementali in arbore 120, IV. 89 uegetare primum 120, VII. 15; per uegetate sunt in leone attrahere, retinere, digerere et expellere, crescere et nutrire 120, V. 59 uegetatiua 120, IV. 4, V. 241 ; correlatiua uegetatiuae 120, IV. 304, 564, 446, V. 410, VI. 394; actus uegeta-

tiuae 120, IV. 10; propriae passiones uegetatiuae 120, IV. 155 ; uegetatiua est inuisibilis, intangibilis et ingustabilis 120, IV.

5; quattuor

potentiae radicales uegetatiuae 120,

ET LOCVTIONVM

323

IV. 365 ; uegetatiua cum sua attractiua, retentiua, digestiua et expulsiua 120, V. 579 uegetatiuum 120, V. 298 uegetatum est ens, cui proprie competit uegetare 120, V. 44 uelle increatum causat uelle creatum 120, IX. 25 ; uittuosum uelle in recta linea cum principiis superioribus positum 122, 1226 uenae 120, VI. 234; uenae sunt de genere neruorum 120, II. 16o uentus 120, ITI. 161 ; motus uenti 120, VIII. 138; uenta 120, VII. 322 Venus 120, VII. 151, 166, 182, 216, 235, 237 ; actiones Venetis 120, VII.

31I uer 120, VII. 511 uetificare increatum causat uerificare creatum 120, IX. 26 ueritas naturalis 120, VII. 395 ; ueritas est proprium obiectum intellectus 122, 436; uetitas est per intellectum

in mente genita et concepta 120, III. 324 ; Sicut aquae fluminum ad mare natuftaliter reuertuntur, sic ueritates

ad intelligere suo modo 122, 516 Vetus Testamentum est ut sit Nouum 122, 214; decem praecepta ueteris Testamenti non sufficiunt quo ad saluationem 122, 22; uicinitas 122, 493 uictoria 122, 819 uidere peregrinum particulare 120, VI. 562 uinum 120, VI. 585 uirga 120, VI. 200, 234 Virgo 120, VII. 142 ; actiones Virginis

120, VII. 162 uirtuificare increatum causat uirtuificare creatum 120, IX. 26 uirtus 120, IV. 121; uirtus naturalis 120, VII. 587; uirtutes cardinales et theologicae 120, VI. 76; uirtutes theologicae et morales 122, 1050 uiscositas 120, VII. 237 uisibilis 120, II. 29 uisibilitas 120, IV. 148 uisitiuitas 120, IV. 148

uisitiuum uniuetsale 120, VI. 558 uisiua potentia 120, IV. 82; potentia uisiua attrahit et generat similitudinem obiecti 120, VI. 190

324

INDEX VERBORVM

ET LOCVTIONVM

uisus 120, II. 7, 15, 32, III. 49, 65, 79,

dem 120, I. 8; uocabula propria

IV. 429; cotrelatiua uisus 120, VI. 174; obiectum proprium uisus est color 120, IV. 455 ; uisus habet uidere 120, II. 15; uisus signum dat affatui 120, III. 9 ; uisus simpliciter colorem attingit et non coloratum

scientiarum 120, 5, ro; uocabula nostrae fidei 122, 115; duodecim uocabula siue scalones 120, II. 5 uocales et consonantes 120, VII. 118 uolitiuum 120, VI. 547 uolitum primitiuum uerum et necessarium 120, IX. 154 uoluntas 120, VI. 277, 300, 534, 546; in uoluntate naturaliter consistunt uolens, uolitum et uelle 120, VI. 287; uoluntas libere electiua 120, VI. 304 ; uoluntas libere actiuat se ad causandum 120, VI. 654; uoluntas est electiua et in continua electione 120, VI, 618 ; uoluntas, soror intellectus, quae appetit plus amare rem realem et substantialem, quam accidentia 120, III. 484 ; diuina uoluntas est actiua in uolendo 120, IX. 152 uox 120, III. 176, VII. 119 usurae legem non habet necessitas

120, IV. 265 ; uisus attingit in arbore

septem pattes principales successiue 120, IV. 346 ; uisus est ut potentia sensitiua; oculus est ut instrumen-

tum 120, VI. 177 uita essentialis 120, VI. 465 ; uita naturalis 120, VI. 466; cortrelatiua uitae 120, VI. 466

ultramarinae partes 122, 546 unitas diuina 120, IX. 247; unitas secunda 121, 245 ; necesse est unitatem esse actiuam 120, TX. 460 uniuetsi exaltatio 120, IX. 714; reducere uniuersum ad bonum statum 122, 4o uocabula 120, I. 10; uocabula, cum

quibus intellectus transit ad attingendum res rerum et secreta eatun-

122, 280 uulua 120, VI. 2oo

INDEX TITVLORVM Alquindi 122, 186 Apostrophe (Liber de articulis fidei) 120, VII. 619 nof. Arbor boni amoris philosophiae 122, I210 Arbor philosophiae 122, 1179; 122, 1207 Atbor philosophiae amoris 122, 855 401., 1180, 1210 0f.

Arbor philosophiae desideratae 122, I179 A//01., 1207 nof.

Arbor scientiae 120, VII. 525; 122, 261/262, 1179, 1202 Ars compendiosa inueniendi ueritatem 120, 9 5oz., VII. 333 no£., VIII. 96 no£., 122, 584/3585 nof. Arts compendiosa medicinae 120, IV. 477 tof., VYI. 321 not., 122, 1184 nor.,

1266 not. Ars consilii 122, 829 Ats demonstratiua 122, 384/585 nof. Ars generalis 120, 9; VIII. 96; 121, 60; 122, 1054, 1064, 1178, 1192

Ars generalis aut compendiosa siue inuentiua

uel demonstratiua 122, 1175/1176 Arts inuentiua ueritatis 122, 584/358;

not. Ats iutis 122, 1073 707., 1184 707., 1262 "ot.

Ars magna et maior 120, VII. 534 »o/., VIII. 96 nof. Ats magna praedicationis 120, VI. 89 not., VII. 323/324 not., 122, 189 nor. Ars praedicandi 120, VII. 325/524

Ascensus et descensus intellectus o. 120 Compendium A rtis generalis seu Practica breuis super Tabulam generalem 121, 6o

De actibus diuinarum dignitatum 122,

275/274

De aequiparantia 122, 189 De ascensu et descensu intellectus op. 120; 122, 190/191 sof., 1184/1185 A01., 1270 fto.

De ascensu et descensu intellectus pet

omnes rerum gradus op. 120 De Blanquerna 122, 852

OPERVM

De demonstratione aequiparantiae, quod in Deo sit distinctio op. 121

De demonstratione per aequiparantiam op. 121; 122, 189, 1186 nor., 1288 nof.

De demonstratione per aequiparantiam, quod in diuinis sit distinctio op. 121 De Deo 122, 19o De descensu et ascensu ipsius intellectus 122, 190/191 De disputatione fidei et intellectus 122, 19o De doctrina puerili 122, 832 De Felix 122, 852/855 De fine omnium et disputationum contra haereticos op. 122 De gentili 122, 855 De inuestigatione actuum rationum diuinarum 122, 261, 1185, 1241 nof. De medicina 122, 1075 De modo conuertendi infideles 122, 288 not. Demonstratio per aequiparantiam op.

121 De philosophia boni amotis 122, 855 De praedestinatione 122, 595 De praedicatione 122, 189, 1054, 1279 not. De significatione 122, 260, 275 De syllogismis 122, 275 Doctrina puerilis 120, VII. 619 sor. Felix de les meravelles del mon 122, 832/833 nof. Finis omnium op. 122; 122, 51

Libellus de fine op. 122 Liber Alchindi 122, 1086 77.

Liber atboris scientiae 122, 261/262 Liber astronomiae 122, 1180, 1218

Liber Blanquerna 122, 852 zo/. Liber de acquisitione Terrae sanctae 122, 542 nof., 851 n0f., 946 not.

Liber de aequiparantia 122, 1288 Liber de affatu 120, II. 8/9 nof. Liber de Arte praedicandi 122, 118; Liber de ascensione et descensione intellectus op. 120 Liber de ascensu et descensu of. 120

326

INDEX TITVLORVM

Liber de ascensu et descensu intellectus op. 120 Liber de ascensu et descensu intellectus siue Realis dispositio intellectus ad Artem Raimundi Lulli op. 120 Liber de ascensu et descensu ipsius intellectus 122, 1184/1185, 1270 Liber de consilio 122, 829 5o/., 1066, 1184, 1258

Liber de demonstratione, facta per aequiparantiam 122, 1186 Liber de demonstratione per aequiparantiam op. 121 Liber de demonstratione per aequiparantiam ad diuinam trinitatem ptobandam op. 121 Liber de demonstratione per aequiparantiam in diuinis personis op. 121 Liber de Deo et Iesu Christo 122, 190 not. Liber de descensu et de ascensu op. 120 Liber de fine op. 122 Liber de fine de acquisitione Terrae sanctae op. 122 Liber de fine (hoc est) de expugnatione Terrae sanctae op. 122 Liber de fine seu de expugnatione Terrae sanctae op. 122 Liber de gentili et tribus sapientibus

OPERVM

Liber demonstrationis seu mirandarum demonstrationum 120, VII. 619 nof.

Liber

de

noua

logica

122,

1:185,

1249 Liber de noua rhetorica 122, 1185/ 1184, 1254

Libexde praedestinatione 122, 1185, 1246 Liber de praedestinatione et libero arbitrio 122, 593 so/., 11853, 1246

Liber de praedicatione 120, VI. 89 101., VII. 323/324 t0f., 324, 1279

Liber de quattuordecim articulis fidei 120, VII. 619 of.

Liber de regionibus sanitatis et infirmitatis 122, 1073 z0/.,

1184 "o1.,

1266

Liber de sermonibus 120, VI. 89 Liber de significatione 122, 260 zo/., 1182, 1238 Liber de uoluntate 122, 260, 1:180,

1180/1181, 1181, 1227 not. Liber disputationis Raimundi chtistiani et Homeri Saraceni 122, 542 ftol., 655 Liber gentilis 122, 542, 1180, 1214

Liber quid debet homo de Deo credete 122, 291/292 Liber super Psalmum Quicumque 120, VII. 619 nof. Liber Teliph 122, 1086 of.

120, VII. 619 no?., 122, 542 "of., 855

Liber uoluntatis 122, 1226

701., 1087 nof., 1180 tof., 1214 nof.

Logica

Liber de intellectu 122, 259/260, 1180/1181, 1222 Liber de inuestigatione diuinarum dignitatum 122, 261:, 1182/1185, 1241

not. Medicina 120, IV. 477, VII. 321, 324

Liber de iure 122, 1075, 1184, 1262 Liber de lumine 122, 1181, 1234 of.

Quid credere de Deo homo debet 122, 291/292

noua

122, 1185 sof., 1249

Liber de medicina 120, VII. 321 zo/. ; 122, 1184; 1266 Liber de memoria

122, 260, r:81,

Rhetorica noua 122, 1185/1184 mor., 1254 0f.

1230 Liber de mirabilibus seu Felix 122,

832/833 not.

Liber demonstrationis per aequiparantiam op. 121

'Telif 122, 1086

Tractatus de aequiparantia op. 121 Tractatus nouus de astronomia 122, 596, 1180 zof., 1218 nof.

INDEX

GENERALIS

ÍNTRODVCTIO GENERALIS OPERA,

QVAE

TITVLIS

ABBREVIATIS

V-XXXIV

CITANTVR

.

XXXVXXXVII

L4

OPvs 120: DE ASCENSV ET DESCENSV INTELLECTVS Prolegomena Textus libri : : I. De prima distinctione: De scala II. De secunda distinctione: De lapide II. De tertia distinctione: De flamma IV. De quarta distinctione: De planta v. De quinta distinctione: De bruto v1. De sexta distinctione: De homine . vir. De septima distinctione: De caelo vrit. De octaua distinctione: De angelo IX. De nona distinctione: De Deo x. De decima distinctione: De quaestionibus

OPvs 121: LIBER DE DEMONSTRATIONE PER AEQVIPARANTIAM Prolegomena. Textus libri : I. De prima distinctione: De distinctione in diuinis n. De secunda distinctione: Quod sunt tres personae : nr. De tertia distinctione: Quod diuinae personae sunt Pater et Filius et Spiritus Orvs 122: DE FINE

Prolegomena Textus libri

distinctione:

ME.

ORA

De

disputatione

eI

e

infidelium ; II. De secunda distiuctiine: De dodo bellandi rr. De tertia distinctione: De exaltatione intellectus

INDICES Index Index Index Index

3-16

20-199 22-24 24-44 44-59

60-75 75-88

88-107 107-127 128-139 139-158

158-199 201-23I 203-212 216-231

222-224

224-227 228-231

sanctus

1. De prima

I-199

locorum S. Scripturae nominum locorum et personarum. uerborum et locutionum notabilium titulorum operum

233-291 235-245 250-291 252-269 269-285

285-291

295

296-297

298-324

325-326

THEOLOGY

CLAREMON

'ONT.CAL

Imprimé par les Usines Brepols S.A. — Turnhout (Belgique) Printed in Belgium D/1981/o095 [15

"

E í

, L

i ü LIN

"

,

AAROMATME j

" (»5 4

:

T

"P /

VRSRS

SM ub t3 SE[s

se As

22 717.