Mukkadime I [1, 5 ed.] 9789756611739, 9789756611722

Citation preview

MUKADDİME İbn Haldun

Mukaddinıe'nin yayın

!.b.

Mayıs

haklan Dergiih Yayınlan'na aittir. Dergiih Yayınları: 85/1 İslam Klasikleri: 6/1 ISBN: 978-975-6611-73-9 (1. Cilt) ISBN: 978-975-6611-72-2 (Takım) 1982. 2.b. Mayıs 1988, 3 .b. Haziran 2004, 4.b. Mayıs 2005, 5. Baskı: Araıık 2007

Kapak- Sahife Düzeni: Sermin Yavuz Yeri: A Ajans Reklamcılık Fi1imcilik Matb. San. ve Tic. Ltd. Beysan Sanayi Sitesi Birlik Cd. Yayıncılar Birliği Sitesi No: 32 Kapı no: 4G Yakuplu - Büyükçekmece 1 İstanbul

Basım

Ci1t: Güven Mücellit &

Matbaacılık

San. ve Tic. Ltd.

Şti.

Şti.

Devekaldırımı Caddesi Gelincik Sokak No: 6 Güven İş Merkezi

Mahmutbey - Bağcılar 1 İstanbul Dağıtım

ve Satış: Ana Basım Yayın Molla Fenari Sokak Yıldız Han No: 28 Giriş Kat Cağaloğlu 1 İstanbul Tel/Faks: (212) 526 99 41 (3 hat) - 519 04 21

İbn Haldun

MUKADDİME

I

Hazırlayan:

Süleyman

Uludağ

Gözden geçirilmiş yeni baskı

DERGAl-I YAYlNLARI Binbirdirek Mh. Klod Farer Cad. Altan İş Merkezi No: 3/20 34112 Sultanahmet 1 İstanbul Tel: (212) 518 95 78 [3 hat] Fax: (212) 518 95 81 www.dergahyayinlari.com E-posta: [email protected]

SUNUŞ

Umumiyetle kabul edilen bir görüşe göre, İslam düşüncesi --teşekkül devri dış­ ta bırakılırsa-- VII/XIII. asırda güçlü temsilcilerini bulmuş ve ilmi-fikri alanda üst seviyede sözünü söylemiştir. Nitekim tasavvuf düşüncesinin zirvesi kabul edilen İbn Arabi (öl. 638/1240), kelam mektebinin son güçlü mümessili Fahruddin Razi (öl. 606/1209) ve Selefıye hareketinin en üst temsilcisi İbn Teymiye (öl. 728/1328) birbirlerine yakın zamanlarda ve muhitlerde yetişip eserlerini verdiler. Bu üç önemli şahsiyetten sonra gelen İbn Haldun (1332-1406) böyle bir kültür birikimini en iyi şekilde değerlendiren ve el attığı sahalarda kendine has eserler ve etkiler bırakan önemli kişilerden biridir. Hayat hikayesine, eserlerinde istifade ettiği kaynaklara ve bu kaynaklardaki bilgilere yönelttiği tenkit ve değerlendirmelere hakıldığı zaman bu hükmün doğruluğu biraz daha açıklıkla anlaşılabilmektedir. Bilindiği gibi İbn Haldun meşhur eseri Mukaddime'yi, kaleme almayı düşündü­ ğü Berberler Tarihi'ne -ki daha sonra el-İber adıyla genel bir tarih mahiyetine bürünmüştür- bir "Giriş" olarak düşünmüştü. Bu sebeple de Mukaddime'nin ilk kısım­ larında tarihi haberler, rivayetler ve bunları etkileyen maddi-coğrafi şartlar, haber ve rivayetlerin tarih kitaplar:na, yanlış aksedişinin sebepleri ... gibi konular işlenmiştir. Mukaddime'nin muhtevasından da rahatlıkla anlaşılacağı gibi İbn Haldun bu kadarla yetinmemiş, nakle ve akla dayanan ilimler yanında dini ve akil bir temele dayanmayan bilgi alanlarından tutun da uınran, asabiyet, medeniyet, bedeviyet- hadariyet, imamet, hilafet, mehdilik, devlet teşkilatı, devlet müesseseleri, devletlerin kuruluş, büyüme ve çöküş dönemleri, bu dönemlerin insan ve cemiyedere etkisi, sanatlar, zenaatlar, şehircilik, ilimler, edebiyat, şiir... gibi konulara varıncaya kadar geniş bir bilgi ve araştırma sahasına el atmıştır. Dergah Yayınları, Pirizade'nin başlayıp Cevdet Paşa'nın tamamladığı Mukaddime'nin ilk tercümesinin elde edilemediği, edilse bile çok az kişi tarafından anlaşıla­ bileceği; Ugan tercümesinin ise bir çok eksiklikler ve tercüme hataları taşıdığı bir ortamda böyle önemli bir eseri okuyucularına kazandırmaktan zevk duyınaktadır. Mütercimin Önsöz'de de belirttiği gibi bu tercüme şimdiye kadar yapılmış yazma-basma-tercüme türundeki çalışmaların gözden geçirilmesiyle hazırlanmış, mevcut imkanlar içinde eksiklik taşımamasma özel bir dikkat ve titizlik gösterilmiştir.

6

SUNUŞ

İki cilt halinde neşredilecek bu eserin ikinci cildinin sonunda mufassal bir fıh­ rist, İbn Haldun kitabiyatı, Mukaddime'nin yazma, basma ve tercümelerinden seçi-

lecek özellikli klişeler ve metnin daha rahat kavranabilmesi için yapılmış harita, kroki ve değerlendirmeler yer alacaktır. Dergah Yayınları/İslam klasikleri serisinde şimdiye kadar Tasavvufiın Mahiyeti (İbn Haldun: Şifau's-sail tercümesi), Kuşeyri Risalesi, Do&'uş Devrinde Tasavvuf (Kelabazi: Ta'arruftercümesi), Kelam ilmi ve İslam Akaidi (Taftazani: Şerhu'l-aka­ id tercümesi), Tasavvufi Hayat (Necmüddin Kübra'nın üç risalesinin tercümesi), Tasavvujia İnsan Meselesi (A. Nesefı), Hucviri'nin meşhur eseri Keşfu '1-malıcCtb, İbn Rüşd'ün Felsefe-Din ilişkileri, Mızraklı İlmihal, Tasavvı!fl Hikmetler (İbn Ataullah İskenderi), Siyaset (İbn Teymiye), İbn Mukaffa, İslam Siyaset Uslubu adlı eserler yayımlanmıştır.

DERGAH YAYlNLARI

İçindekiler Sunuş, 5 Önsöz, ll GİRİŞ: İBN HALDUN VE MUKADDİME, 13/Süleyman Uludağ

A. İBN HALDUN, A/1. HAYATI, 15/1. İsmi, künyesi, lakabı ve şöhreti, 16/2. Ailesi, 17/3. Haldunlar ailesinin tarihi, 19/4. İbn Haldun 'un doğumu, yetişmesi ve talebeliği, 21/5. Tahsilden ayrı kalması, 24/6. Mağrip'te ve Endülüs'teki idari hizmetleri ve siyasi faaliyetleri, 2517. Uzak Mağrip'teki idari ve siyasi görevleri, 26/8. Endülüs'e geçmesi ve oradaki faaliyetleri, 31/9. Mağrip 'teki siyasi faaliyetleri, 33/1 O. İkinci defa Endülüs 'e gidişi, 37/11. Kendiniilmeve telife vermesi; 38/12. Eserinde yaptığı yeni düzenleme ve düzeltmeler, 40/13. İbn Haldun tekrar Tunus'ta, 41/14. İbn Haldun Mısır'da, 42/15. Müderrisliği, 4311 6. Kadılığı, 43/17. Baybars Tekkes i 'ne şeyh olması, 45/18. İbn Haldun 'un ikinci kere kadı olması, 46119. İbn Haldun Timur'un otağında, 46/20. Beş senede dört kere kadılık, 48/21. Mısır'da eserlerini yeniden ele alması, gözden geçirmesi ve düzenlemesi, 49/22. Mısır'daki hayatı, 49/23. Aleyhinde söylenenler, 50/24. Lehinde söylenenler, 52/25. Vefatı, 53

Alli. İBN HALDUN'UN İLMİ VE EDEBi ŞAHSİYETİ, 55/1. Dini ve nakli ilimlerde İbn Haldun, 55/1. Kur'an ilimleri, 56/2. Hadis, 57/3. Fıkıh, feraiz, usul-i fıkıh, cedel ve hılafıyat, 59/4. Kelam, 60/5. Tasavvuf, 61/11. Edebiyat ve sanatta İbn Haldun. 65/111. Felsefi-akl! ilimler ve İbn Haldun. 67/1, Mantık, 67/2. ilahiyat 67/3. Tabii ilimler. 68/4. Biyoloji ve tekiimül nazariyesi, 69/5. İbn Haldun ve riyazl ilimler. 70/IV. İbn Haldun ve eğitim - öğretim, 71/V. Otobiyografi ve İbn Haldun, 73/VI. İbn Haldun ve medeniyet tarihi, 74/1. Tarih ve İbn Haldun, 7512. ei-İber ve muhtevası, 80/3. el-İber'e yöneltilen tenkitler, 81 B. MUKADDİME, B/1. MUKADDiME'NİN TAHLiLi VE İBN HALDUN'UN İCTİ­ MAf GÖRÜŞLERi, ımı. Mukaddiı~1e'nin kısa tahlili ve konuları, 83/2. İbn Haldun'da kanun fikri, 84/3. İbn H.aldun'd:m önceki çalışmalar ve kanuniyel fikri, 85/4. İbn Haldun 'u tıınran ilmini kurmaya sevkeden sebepler, 87/5. Sosyal hayatta aslolan inkişaf ve tekiimül 88/6. Uzviyetçi g~rüş ve İbn Haldun'un Osmanlı devlet ricaline tesiri, 91 B/II. MUKADDİME'NİN TEMEL KAVRAMLARI, 9411. Asabiyet, 94/2. Bedevilik hadarllik, 103/3. Umran, 112/4. İktisat, 116

İÇİNDEKİLER

B/lll. MUKAYESELER, 118/1. Makyavel, 118/2. Monteskiyö, 119/3. Viko, 120/4. Ruso, 121/5. De Tard. 121/6. Ogüs Koınt, 122/7. Karl Marx, 125/8. Arap dünyasında Mukaddiıne ve İbn Haldun, 127 B/IV. MUKADDİME'NİN TENKİT EDİLEN YÖNLERi, 130/1. Devletlerin kuruluşu ve siyasi hadiseler hakkındaki istikraın (endüksiyon ve tümevarım) eksik oluşu, 130/2. Devlet ricalinin ve idareci zümrenin sosyal ahval ve gelişmeler üzerindeki tesirini abartması, I 32/3. Araplara aşırı derecede yüklenmesi, 133 B/V. MUKADDİME'NİN YAZMALARI, NEŞİRLERİ VE TERCÜMELERİ, 135/1. Mukaddiıne'nin yazınaları, 135/2. Mukaddiıne'nin baskıları, 136/3. Mukaddime'nin tercümeleri, 138/4. Mukaddime'nin Türkçe tercümeleri, 139/5. Osmanlılarda, Türkiye'de İbn Haldun ve Mukaddime, 148 MlJKADDİME, 155

MUKADDEME, Tarih ilminin fazileti, tarihi usüllerin tahkiki, tarihçilere arız olan hatalara ve vehimlere işaret edilmesi ve bunlardan bir kısmının sebeplerinin zikredilmesi, 165 KİTABU'L-İBER'İN BİRİNCİ KİTABI, 199 ı >iiııyadaki uınranın tabiatı,

Ille, sanatlar, ilimler, lıl'hil:r, 199

ona arız olan bedevilik, hadarilik, tagallüb, kazanma, geçinbenzeri diğer hususlar, bunlara mahsus olan illetler ve se-

bunların

ll(li.IIM: GENELDE BEŞERI UMRAN, 211 IliRiNCi MUKADDEME, 213

ll\ IN< 'i MlJKADDEME, Yeryüzünün umran bulunan kısımları ve dünyadaki başlıca orıııaıılara, den izlere, nchiriere ve iklimiere işaret edilmesi hakkındadır, 2 I 7/İkinci mukaddl·ıııc i