Mittellateinisches Wörterbuch: Band 2, Lieferung 7 Commilito – comprovincialis [Reprint 2021 ed.] 9783112589007, 9783112588994

Citation preview

MITTELLATEINISCHES WÖRTERBUCH BIS ZUM AUSGEHENDEN 1 J .JAHRHUNDERT

In Gemeinschaft mit den Akademien der Wissenschaften zu Göttingen, Heidelberg, Leipzig, Mainz, Wien und der Schweizerischen Geisteswissenschaftlichen Gesellschaft herausgegeben von der Bayerischen Akademie der Wissenschaften und der

Akademie der Wissenschaften der DDR

II. Band. Lieferung 7 (17. Lieferung des Gesamtwerkes) commilito—comprovincialis

AKADEMIE-VERLAG GMBH, BERLIN 1976

Vorstand der Kommission: Paul LEHMANN f . München, Johannes S n t o u x f , Berlin, Bernhard BISCHOFF, München MRRTELLATEINICHBS WÖRTERBUCH

Arbeitsstelle bei der Bayerischen Akademie der Wissenschaften: D 8 München 22, Marstallplatz 8 Redaktion: Theresia PAYR

Arbeitsstelle bei der Akademie der Wissenschaften der D D R : Zentralinstitut für Alte Geschichte und Archäologie DDR 108 Berlin, Leipziger Straße 3-4 Redaktion: Johannes SCHNEIDER

Lizenz-Ausgabe für die DDR, die UdSSR, Polen, die Tschechoslowakei, Ungarn, Rumänien, Bulgarien, Albanien und Jugoslawien, alle Länder Asiens mit Ausnahme von Japan, für Ägypten, den Sudan, Nigeria und Ghana. © Alle Verlagsrechte bei der C. H. Beck'schen Verlagsbuchhandlung (Oscar Beck) München. 1976 Druck der C. H. Beck'schen Buchdruckerei, Nördlingen Printed in Germany

961

2. C O M M I L I T O

bus aggressurus con-bus. ß miles in familia domìni commorans - Ritter, Gefolgsmann, Getreuer (cf. H. Mitteis, Lehnrecht und Staatsgewalt. 1933. p.519) : HIST, peregr. p. 118,9 con-es et satellites Renaldi. G I S L E B . MONT. chron. 46 p.80,5 comitis . . . -es et consiliarii. 48 p.83,14 quoscumque milites probos undecumque sibi -es retinebat rex. al. cf. I.48. V de diadochis i. q. legatus, imperator - (Unter-) Feldherr : OTTO FRISINO, chron. 3,2 p. 136,13 dum -es eius (Alexandri) Asiam . . . partirentur. 8 miles - Soldat: WIDUK. gest. 2,11 p.75,1 data . . . preda urbis suis -bus abiit. al. e gregalis - Spießgeselle : HECEL. Clem. 2,10 (MGScript. X X X EX p.908,3; s. X I . - ) cum suis deseviendo -bus . . . plurima nefaria prosequens. OTTO F R I S I N G . gest. 2,40 p. 149,23 ut . . . ligni supplicio -es plecteret. 2 latius i. q. socius (-a), sodalis, collega - Gefährte (-in), Genosse (-in), Kamerad, Kollege {cf. GLOSS. I 772,10 St.-S. -em ginoz): a eccl. (vigente notione militiae Christi fere i. q. consors certaminis - etwa: Mitstreiter) : A de martyribus, apostolis paganorum : A L D H . virg. I 36 p.284,12 beatus Iulianus cum ceteris -bus (coni a r . / . ) . . . crudeliter percussus . . . occubuit. V I T A Bonif. I 9 felici . . . -um stipatus comitatu. FRUL. Leod. 2,34 (MGMer. V p.361,25) Dominus . . . merita sui signiferi inter -es extollendo glorificare volens. GERHOH. ad Innoc. p. 213,24 compontificem et -em eius (Urbani papae), papam et martyrem Lucium. V I T A Gebeh. Salisb. II 2 p.36,39 sancti Chrisanti martyris calvariam et con-is eius, sanctae Dariae virginis, mentum. al. ß de monachis: DONAT. Ermenl. 1 (MGMer. V p.686,15) ceterorum con-um vallatus praesidio. T R A N S L . Dion. Ratisb. 31 p. 367T',48 o fratres et -es. CHRON. Orti. add. 1 p. 130,13 quanto gaudio . . . nos cuncti -es nostri susceperint. al. Y usu vario: CONC. Karol. 56A p.706,20 per vos (sc. caesarem) per vestrosque christianae relegionis -es. V I T A Albarti 8 (MGMer. V I p. 23,20; s. XII.) premisi...-em meum (sc. coepiscopum). al. v. et 1.24. p. 962,48. b pubi. i. qui eiusdem officii vel status est — Amtskollege, Standesgenosse : A de ministerialibus: T R A D . Salisb. I I 3 7 A (c. 1 1 1 5 ) traditionem . . . per manum cuiusdam Cotescalchi, sui -is, perpetrav i . 280 Gotefridum . . . delegasse predium suum . . . in manus ß de cuiusdam -is sui . . . tradendum ad . . . cenobium. vassallis: VULC. Bard. 7 -um suorum iudicio abiudicatus beneficia perdidit. CHART, march. Misn. ILL 101 p.83,35 G. burchgravium de Licenich, H. burchgravium de Donin . . . et eorum -es. C usu communi: BONIF. epist. 73 p. 153,16 notos et con-es tuos videbas . . . vitam . . . perdere. W I L L I B . Bonif. 2 p. 10,19 omnes sibi -es sollerti cura subiuncxerat. N O T K E R . B A L B . gest. 2,10 p.66,i2sq. quando . . . vester eram vassallus, post vos . . . inter -es meos steteram, nunc autem vester socius et -o . . . me vobis co^quo. al. 3. c o m m i l i t o v. 1. collimito p.857,30. c o m m i n a t i o (conm-, comi-, -ciò), -onis_/". 1 absol. vel c. gen. subi. i. q. minatio, minae - Drohung: a gener.: ANNAL. Xant. a.871 p. 30,5 Adriano pontifici -es inferens. V I T A Heinr. I V . 13 p.41,29 sub -e crudeli. A L B E R T . M. meteor. 3,3,22 p.664 b , 1 ista . . . Iovis -o (sc. tonitrus) sacrificiis . . . expiari poterai, al. in imag. : AMALAR. ad Petr. 1 inter equoreas -es. b iur. et canon, i. q. sanctio - Strafandrohung (cf. l.69sqq.) : EPIST. Bamb. 29 p. 525,11 per quas (litteras) archiepiscopos . . . qualicumque -e ad . . . servicium commonefacias (sc. papa). CHART. Westph. V I I 200 p.88,1 sententia suspensionis, excommunicationis vel -is. C L E M . I V . registr. 674 p. 698,42 contra premissas inhibitiones, monitiones, -es vel sententias venire. expressius i. q. stipulatio poenae - Poenformel: SUMMA diet. Saxon. 7,14 p.250,3 con-cio poni solet in exemptionibus. 2 c. gen. obi. : a c. gen. rei i.q. denuntiatio, intentatio - Androhung: .0 gener.: CHART. Hamb. 347 p.306,12 (a. 1204) per sanctae predicationis officium et -em iudicii. adde (voce vindictae omissa) : GONZO Geng. 20 ab adstantibus sub -e s. Gengulphi, ne id faceret, compescebatur. ß iur. et canon.: CHART, archiep. Magd. 240 p.302,4 (a. 1136) sub banni nostri -e i n t e r d i c i m u s (DIPL. Loth. III. 99® p. 159,17 sub -e divin? et nostr? sententi? i.). CHART. Hall. 138 p. 134,41 sub excommunica6 1 Mittellateinisches Wörterbuch I I

- CO MM IN ISTE RI ALIS

5

10

15

20

25

30

35

+0

45

50

55

60

65

70

9Ó2

tionis nostrae -e eqs. v. et 1.4. b c. gen. personae i. q. circumventio, vexatio - Bedrohung, Bedrängung : EPIST. Hann. !7 P-39.!9 ad episcoporum comi-em subditos eorum cogere . . . anathematis -e. c o m m i n a t o r , -oris m. qui comminatur - einer der (be)droht: AGOB. epist. 7 p. 184,8 quempiam hominum . . . illi (seniori) esse . . . convitiatorem et -em. • c o m m i n a t o r i u s (conm-), -a, -um. minax, plenus minarum - drohend, Droh-: BERTH. ( ?) annal. a. 1075 p.279,14 -o simul et promissorio sermocinio. p . 2 8 i , i i severitatis illius (papae) -um gladium. al. CHART. Salisb. ILL 698 d v e r b i s con-is eadem (sc. negotii) nos executione prohibuit (CHART. Beron. 84 p. 143,27 mala veroa, contumeliosa et -a. al.). CONST. I I 400,5 p. 510,13 -as l i t t e r a s . . . fratribus destinare (CHART. Stir. ILL 108 p. 176,3. CHART. Hans. 835 taxacionem indebitam . . . littèris -is requisierunt). adv.^comminatorie, minaciter — drohend: B E R T H . ( ?) annal. a. 1076 p. 282,37 ut cathedra descenderet . . ., ex parte regis ipsi (papae) -e satis imperabatur. c o m m i n a x , -acis. minax - drohend : RATHER, prael. 5,4 quibus (verbis) nil -tius. * c o m m i n i b i l i s v. *comminuibilis. c o m m i n i s c o r , -mentus sum, -i. 1 spectatadcogitationem : a excogitare, fingere - sich ausdenken, ersinnen, aushecken {cf. GLOSS. I V 327,25 St.-S. -or.e'rdenku): A L D H . virg. I 32 p. 273,22 aliud argumenti genus molientes -untur, ut eqs. MANEG. ad Gebeh. praef. p. 311,28 literis quiequam -i. b cogitare, deliberare - bedenken, überlegen : V I T A Gang. I 4 (MGMer. V I I p. 160,8; s. I X . E X - / X . L N - ) coepit . . . intra se -i utrumque (sc. fontem et pretium) sibi cedere. 9 p. 163,15 coeperunt -i, ut quo modo ei necem inferrent. c conicere, coniectare - raten, vermuten: GLOSS. I V 47,1 St.-S. -or ratiscon (136,47). 2 spectat ad memoriam: a reminisci sich entsinnen, erinnern: ODILO S U E S S . Seb. 74 -untur proximo foro cuiusdam caesaris sarcophagum. b commemorare, mentionem facer e - ( kurz) erwähnen, reden ( von) / A L D H . virg. I 15 quid de fueorum murieibus subtiliter -imur? ad Acirc. 130 p. 178,24 cum de dáctilo niteremur -i (adminisci A). 139 p. 193,15. subst. c o m m e n t u m , -i n.: v. p.9¡¡,40sqq. c o m m i n i s t e r (conm-), -tri m. (con)servus, consocius (Mit-)Diener, Genosse: 1 in bonam vel neutram partem de ministris Dei, ecclesiae: a strictius de episcopis, presbyteris, clericis in ministerio sacro vel officio ecclesiastico cooperantibus: A in univ.: EPIST. Bonif. 12 p. 17,11 (epist. papae) ut ad dispensationem verbi d i v i n i . . . te con-o utamur. HRABAN. epist. 25 p.437,3 quisquís in maiore dignitate . . . se positum agnoscat, conmilitones ac con-os (ministros V) omni honore dignos arbitretur. NICOL. I . epist. 92 p. 534,7 contra eundem fratrem et -um nostrum (item de Ignatio patriarcha: 93 p.543,35. al. H A D R . I I . epist. 39 p.754,4. 40 p. 757,6). FLOD. hist. 3 , i i p.486,11 archidiaconus Remensis ecclesiae cum aliis -is tarn canonicis quam monachis. 3,22 p. 521,21 (epist. Hincm.) presbíteros et-os ecclesiae acparrochiae tibi commissae excommunicasti. GESTA Camer. 3,49 p.484,5 qui (pontífices) . . . eiusdem altaris -i fuerant. al. ß spectat ad liturgiam: TRANSL. Wandr. 4 (MGScript. X V p.625,42; c. 1100) premissis cum thymiamateriis atque lampadibus -is. HERBORD. Ott. 2,16 p . 7 3 1 , 1 1 ante sacerdotem . . . et -os, qui . . . sacramenti (sc. baptismatis) opus explere habebant. adde: GODESC. AQUENS. seq. I7,3 a ,3 tu sacerdotum Deo ministrantum -r es, Michael. b latius de quibuslibet ministris ecclesiae (de monachis: l.6y; cf. I.53) : P E T R . D A M . disc. p. 93,29 sedis apostolicae -i. CHART, episc. Hild. I 200 p. 184,6 Ekberto camerario censente ceterisque -is . . . consentientibus. CHRON. Reinh. a. 1215 p. 585,21 compassione cum -o ductus frater. 2 in malam partem de sectatoribus daemoniorum: HECEL. Clem. 2,10 (MGScript. X X X p.908,18; s. ex XI. -) plures . . . sue impietatis -os. * c o m m i n i s t e r i a l i s (conm-), -is m. ( f . : p-9^3,3.5J qui (quae) inter ministeriales est — (Mit-)Angehörige(r) des Ministerialenstandes : 1 strictius i. q. ministerialis socius [Antony]

963

COMMINISTERIALIS -

COMMINUO

964

imIuppiter, hoc fit . . . aut -andò aut feriendo. ibid. al. (-a) - Mit-Ministeriale (-in) : a de ministerialibus ecclepers.: V I T A Norb. I I 73 me| i- si a quoquam -retur ei vel malesiae: C H A R T . Carinth. I 60 (a. 1131) Starchandus, ecclesie diceretur. ß c. acc. rei, inf., enunt. i. q. intentare, denunnostre ministerialis, . . . con-em suam nomine Sichburgam . . . tiare - androhen, (drohend) ankündigen: E I N H . Karol. 10 ducens in uxorem {cf. C H A R T . Osn. I I I 617 p.436,21 si . . . aliquis ex ministerialibus . . . puerum inlegitimum ex -i sua 5 bellum Beneventanis . . . -tus est. W I D U K . gest. 1,20 -ti sunt bellum inferre amicis eorum. G E R H O H . aedif. 13 p. 1232° his genuerit). DIPL. Loth. III. 85 impetrato consensu et licentia . . ., quibus regnum fuit proprium, -atur ipsum regnum domini sui . . . et -ium suorum. E P I S T . Wibald. 105 condemauferendum Dominus. V I T A Norb. I I 73 ln - -tus est fratribus, namus tibi. . . ministerialem . . . et singulis quibusque . . . -bus quod eqs. al. de periculo sim. i. q. arcessere - heraufsuis in eqs. C H A R T , episc. August. 31 testimonium perhibentibus pluribus cognatis et con-bus suis (item de testi- 10 beschwören: W I D U K . gest. 1,32 tantam caedem ubique egerunt, ut ultimam depopulationem -rent (-rentur var. I.). monio: C H A R T . Stir. I 549 p. 517,33 actum e s t . . . coram -bus C H A R T . Neocell. (Brixin.) 50 (Font. rer. Austr. I I 77.1965) et comprovincialibus suis. TRAD. Werd. 136. al. cf. I.22). oblivionis periculum -atur, quicquid litterarum testimonio C H A R T . Salem. 18 ministerialis . . . ?cclesi§ . . . novale . . . in non firmatur. y c. acc. personae i. q. minis impetere, cirmanus . . . -ium suorum . . . contradidit (item de traditione: T R A D . Scheftl. 232. C H A R T . Eichst. 19 p.43,14. al. v. et l.y). 15 cumvenire - bedrohen: R O D . G L A B . hist. 2,6 p.33,12 cominatus est ilium valde. b latius i. q. commonere, imperare C H A R T . Stir. ILL 10 p. 64,8sq. dominus meus . . . a -bus meis ermahnen, befehlen: V I T A Hugberti 2 (MGMer. V I p.484,2) Salzburgensis ecclesie requirens ferri sentenciam a me proper visiones . . . et nuntios -tus est, u t . . . corpus . . . de tumulo positam, idem -es mei egs. al. b de ministerialibus comitis . . . relevaret. impers.: A G N E L L . lib. pont. 175 per creatusim. : C H A R T . Osn. I I 123,5 ( c -1220) dapifer noster . . . ipsum (ministerialem) in coquina . . . procurabit cum -bus suis. 20 ram nobis cuminatur, ut resipiscere debeamus. 123,15. fort, add.: C H A R T . Osn. I I I 13 p.9,37 (a.1251) per adi. comminatus, -a, -um. denuntiatus — angedroht : sufficiens testimonium, videlicet cum c o h e r e d i b u s et conE I N H . epist. 52 caritatem tuam con-i mihi periculi curam non -bus suis (p. 10,22). 2 latius i. q. ministerialis-Ministeriale, habuisse. Dienstmann: G E R H . S T E D . annal. p.220,27 Hermannus Unsubst. comminatus, -i m. minis impetitus - der Begenathe, -is Hildensemensis. C H A R T . Stir. ILL 24 (epist. pa- 25 drohte: PAX Valenc. p.Ó09 a ,39 cancellarius et -us medietapae) Leutoldus . . . miles, -is ducatus Stirie. C H A R T . Nuremb. tem . . . obtinebunt. 505 (dipi. Rud. Habsb.) a Reinhardo de Hohenecken, comadv. comminanter. minaciter - in drohender Haltung : misteriali nostro. C H R O N . Salern. 131 p. 143,28 vir clarissimus . . . -r super eum venit. 147 p. 156,6 -r . . . principem expectabatur. • c o m m i n i s t r a , - a e / , quae in ministerio sacro cooperatur - eine die den heiligen Dienst mitvollzieht: A L B E R T . M. cael. 3 0 2. commino v. comminuo. b hier. 1,3 p.2i ,l3sqq. Deus 'perficiens . . . nostram hierarchi3. commino v. 1. c o m m u t o / . 1017,54. am', id est ecclesiasticam, '-am (PG 3,124A ouXXetroupyiv) *comminuibilis (-ni-),-e. 1 adi.: friabilis,fragosus earum', scilicet coelestium hierarchiarum ; et dicitur c -a' . . . zerreibbar, bröckelig, brüchig: A L B E R T . M. meteor. 4,2,18 b propter ordinem ad eumdem finem, cui tarnen quia ilia prop. 773 ,2Ó quae sunt frangibilia et infrangibilia, -ia et incompinquius inhaeret, ideo nostra dicitur comministrare sibi. 35 minuibilia. miner. 3,1,3 p.62 b ,i2 cum siccum in lapide vicerit humidum, omnino est lapis -is. veget. 2,56 primo frangic o m m i n i s t r o , -avi, -atum, -are. (famulando) assistere, bilis et postea -is efficitur cortex, animal. 4,63 -is substantia adiuvare, cooperari - (dienend) zur Seite stehen, helfen, mitsicut creta, al. Ps. A L B E R T . M. alch. p.35,34 cum sit -nibile machen, -wirken (bei) : 1 in cultu divino peragendo : et elixabile sulphur, v. et p. 966,31. 2 subst. neutr.: quod C H A R T . Traiect. 299 p.275,26 (epist. papae spur, post 1121) tenentur collegiatae ecclesiae civitatis et dioeceseos eidem ec- 40 friabile, fragosum est - Zerreibbares, Brüchiges : A L B E R T . M. meteor. 4,3,6caJ)it- de -bus et frangibilibus, in quo (capite) clesiae matrici in suis stationibus legitimis in diaconis et subest digressio ad declarandum, qualiter glacies est -is. ibid. al. diaconis -are {cf. p. 275,35). 33 2 p. 305,31 quod canonicidomus maioris confratribus sancti Salvatoris . . . o r d i n e m e p i s c o *comminuibilitas, -atis f . qualitas friabilis, fragosa p a l e m -are noluerint (p.305,44 u t . . . o. e. . . . in uno diacono - bröckelige Beschaffenheit, Brüchigkeit: A L B E R T . M. veget. et uno subdiacono -rent \syn. supplerent, collaterarent]. p. 45 6,77 de facili conteritur calamus aromaticus propter sui -em. 306,7). v. et 1.352 usu vario: A R N O R E I C H E R S B . scut, •comminuitio, -onis f . contritio, dissolutio - Zerbröckep. 151 5 d si . . . aliorum (sc. canonicorum abiectorum) interlung, Zerfall: A L B E R T . M. miner. 1,1,2 p-3 b ,4 continuatiodictis officiis -andò et communicando auxilium non praenem terra non facit sua siccitate, sed potius -em. p.3 b ,30 buerint. c. sensu colludendi: L I U T P R . leg. 50 qui (papa) terra -em patiens in compressione vel concussione. cf. Alberici filio apostatae, adultero, sacrilego communicavit, -vit. 50 comminutio. • c o m m i n i t o r , -ari. minitari, denuntiare - (an)drohen: comminuo (conm-),-ui,-utum,-ere. script.: cum-:/. H U G O F L A V . chron. 2 p. 387,11 animam diabolus tenens illam 59. -n(o): p.965,22. form, partic. praes. -ans:/.965,6. . . . cepit agitare, tondere . . . et . . . ignis tormentum -ari. I strictius : A confringere, concidere, contundere, elidere L E O M A R S , chron. 2,45 p. 658,8 pater Benedictus . . . ei (duci) zerbrechen, zerschlagen, zertrümmern, zermalmen {cf. G L O S S . . . . multa . . . -ans virga . . . illius latus percussit. 55 I 515,25 St.-S. -et ziprichit. 659,55 -it firprah a ziprastin r. 690,18 -it zisamanesluoch) : 1 in univ.: A R B E O Emm. 35 1. c o m m i n o (conm-, comi-), -atum, -are et c o m m i n o r , p. 79,24 ut ossa subposita in monumento -rentur. W E T T . Gali. -atus sum, -ari. script, cumi-: p.gÓ4,20. 6 sublatas imagines -it petris (item de idolis: A G N E L L . lib. 1 act. i. q. minare, cogere - (zusammen)treiben: a stricpont. 1 simulacra cum-it. O T T O F R I S I N G . chron. 7,7 p. 317,14 tius de animalibus: L E O M A R S , chron. 2,80 p.684,38 (cod. 2) onustos foeno saumarios -are. H E I N R . L E T T , chron. 21,5.p. 60 ydola . . . in frusta -it \cf. Vulg. deut. 9,21]. al.). W A L A H F R . imag. Tetr. 143 sonoros -et truncos. C A S U S Petrish. 1,20 quam 145,12 iumenta multa secum -antes. N A R R , de Gron. 10 p. 17, (tabulam) . . . abbas tempore famis deposuit et -it. H E I N R . 12 pecora tocius Velue in Daventriam. b latius de hominiL E T T , chron. 23,8 p. 163,10 erkerum . . . et viros in eo -it bus c. sensu compellendi: O T T O F R I S I N G . gest. 2,13 p. 116,21 rector machinae. A L B E R T . M. meteor. 3,3,19 p. 659^,8 aliconsueverunt . . . territoria ex hac -andi potestate comitatus suos appellare. 65 quando . . . -it sive liquefacit coruscatio gladium . . . absque adustione vaginae, al. 2 c. colore quodam : a demoliri 2 depon. i. q. minari, minitari - drohen (usupass. :p.gÓ4,2. abtragen, niederreißen: A N N A L . Rod. a. 1106 p.694,2 -it 18.20.22.25 ; form, act.: I.69.p.gÓ4,11) : a strictius : nabsacrarium a sacerdote constructum volens . . . construere . . . sol. {cf. G L O S S . I 572,29 St.-S. -eris drovues): A G N E L L . lib. monasterium. b conscindere - zerreißen : A G N E L L . lib. pont. pont. 83 coepit -are caementariis. D I P L . Heinr. V . (ed. G. Biancolini, Notizie storiche di Verona. I. 1749. P-271,26) 70 174 p. 391,11 privilegia antiqua . . . ab hastis lanceae -tae sunt. C H A R T . Stir. IV 125 p. 72,4 (a. 1264) eas (litteras) omnino -it superimpositiones a monasterio . . . imperiali iussione -andò et confregit. c exstirpare - ausrotten: B E D A hist. eccl. 2,1 prohibemus. A L B E R T . M. meteor. 3,3,22 p.664 a ,27 s i . . . tonat [AntonyJ

965

COMMINUO -

p. 76,11 Gregorius . . . hanc (haeresim nascentem) . . . con-it. d p a s s . i. q. dilabi - zerfallen: V I T A Serv. 54 p. 128,6 adurebar, consumebar, in cinerem usque ac pulverem . . . -bar. B dividere in partes — zerkleinern : 1 frangere — brechen (cf. G L O S S . I V 262,33 St.-S. frusta -ti stuchili cebroheniui) : 5 a gener.: A S I N A R I U S 214 -ens (-ans EF) panes colliridasque secans. b liturg.: A M A L A R . off. 1,34,8 postquam -bat corpus Domini ad distribuendum. 2 commolere, conterere, friare, pinser e - (zer) mahlen, zerreiben, zerstoßen, pulverisieren: a gener. : a in univ.: ALDH. ad Acirc. 77,7 utra- 10 que (mola) . . ., quod ruminat ore patenti, -ens reddit. L A M B . H E R S F . annal. a. 1074 p. 176,12 cessante molarum usu . . . frumentum -ere non poterant. ß masticare - kauen: G L O S S . I 662,48 St.-S. -rent chuin (spectat ad Vulg. Dan. 6,24). ibid, iterum. adde: G L O S S . ILL 304,17 St.-S. mastico dentibus 15 -o i. chuuo. al. Y diluere - auflösen: H I L D E G . phys. 6,4 de sanguine isto (sc. gruis siccato) in modica aqua -at. b techn. et alch.: C O M P O S . Luc. C 24 -es vitrum. E 26 -es minutatim cuprum. M A P P A E C L A V I C . 33 aurum . . . -e diligenter. T H E O P H . sched. 3,94 p. 174,10 Th. qui (lapis) -itur, donee sit 20 sicut sabulum. P L A T O T I B U R T . tab. 2 p.493,7 accipite filium avis . . . et -nite. al. I I latius i. q. (im)minuere, extenuare, detrimentum afferre - (ver)mindern, schmälern, beeinträchtigen, schädigen: A trans.: TRAD. Frising. 11 p.38,32 (a.758) ad augendum et s emeliorandum, non in nullo -endum (sim. 37.213 ). V I T A Mathild. II 26 p.301,25 quicumque . . . possessionem ecclesiasticam . . . scindit vel -it. C H A R T . Wirt. I I 419 p.205,5 SI . . . advocatiam . . . vastaremus vel -remus. B intrans, i. q. deficere - abweichen, verlustig gehen : T R A C T , de Chirurg. 190 vesica amittens suam proprietatem de sua natura -it, id est mutatur. 1. c o m m i n u s (conm-, comi-) adv. (praep.: I.53). 1 strictius: a in, ex propinquo — in, aus der Nähe {cf. G L O S S . I I 256,71 St.-S. -s sitam nahkilegana) : ET milit. i. q. manu ad manum, manibus consertis — handgemein, im Nahkampf, Mann gegen Mann (cf. G L O S S . I 441,36 St.-S. -s infolcvuich gifuoro vel pi. II 530,16 -s prope ingegin. 665,26 -s samanthafto. 711,24 -s gehando. al.) : W A L T H A R I U S 636 dimicet omnis; -s (comi- var. 1.) astatis. V I T A Heinr. I V . 6 p. 23,23 -s committebant. H I S T , de exp. Frid. imp. p.36,24 hostes . . . a nostris gladiis cominus et balistis eminus excepti. H I S T , peregr. p. 164,15 tali genti . . . con-s in bello occurrere. al. in imag. : V I T A Liutb. 19 quibus onusta virtutum cominus armis . . . horribili bello resistat mens. v. et p. 966,72. ß usu communi i. q. prope, haudproeul, iuxta - nahe, unweit, (dicht) daneben (cf. G L O S S . I 65,22 St.-S. con-s eminus naah) : A E T H I C U S I S T E R 79 p.6o,i8 norunt finitimae, quid sit cominus (communis T) incola. W A L T H A R I U S 542 -s (comi- var. /.)... coruscantes mulier videt hastas. H R O T S V . Gong. 476 astabat coetus -s angelicus. H I S T , peregr. p. 136,8 con-s visis hostibus. al. c. vi praep.: T R A N S L . Eug. Tolet. add. 1 (RevBén. 76. 1966. p. 281,22 ;s. X.) cominus latae cuiusdam residunt fossae, b in propinquum, propius-her( an), in Reichweite : a milit. (cf. G L O S S . II 667,7 St.-S. -s zisamane): W A L T H A R I U S 1309 nequeunt accedere -s (comi- var. I.) illi. in venatione: W A L T H A R I U S 1342 -s . . . dirae metuunt accedere belvae Molossi, ß usu communi: N I V A R D . Ysengr. 5,548 'cominus', inquit, 'ovis!' et 'cum!' teutonice . . . succlamat. de tempore: C A R M . de Iuda 2,168 (ed. P . Lehmann, Erforsch, d. Mittelalt. I I . 1959. p.269; c. s. X I I I . ) veniens est cominus hora. 2 latius: a coram, in praesentia(m) - von Angesicht zu Angesicht, unmittelbar,persönlich (cf. G L O S S . I I 423, 3 St.-S. -s giuuorsamo. 488,39 -s zegakenuuarte) : H R O T S V . Sap. 2,1 imperatoris vultum -s aspicere. T H I E T M . ( ? ) chron. 5,30 ad colloquium cominus . . . venire (cf. L A M B . H E R S F . annal. a. 1070 p. 114,14 ut . . . Goslariam -s [syn. coram] veniret). E K K E H . IV. bened. I 13,43 pane eibat Christum, potat quoque -s ipsum. U R B A N . I V . registr. 558 p. 542,13 partibus constitutis cominus. al. b ad manus, praesto zur Hand, greifbar: A R N U L F , delie. 794 num cominus (concod. Turici) Ecclesiastes ? c de tempore (cf. I. 61) : a ex61*

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

COMMISCEO

966

templo, statim - sogleich: V I T A Liutb. 15 cominus illa prosecuta: ceqsCONSUET. Marb. 270 (Spicil. Friburg. X. 1965) cominus ille vas cum aqua . . . suo pauperi allaturus. ß simul - zugleich: V I T A Liutb. 30 p.36,23 venerunt . . . cominus virum nuntiantes eodem visionis tempore fuisse defunetum. 3 per confusionem: a ?communiter - ? gemeinschaftlich : G L O S S . II 703,21 St.-S. -s gimacho (spectat ad Verg.georg. 3,374). cf.p.965,4&sq. adde: G L O S S . I 64,22 St.-S. proximus vel con-us nahist edo meinscaf. b proeul, longius - von weitem: G L O S S . II 350,41 St.-S. -s rumor (spectat ad Iuvenc. 2,729). 2. * c o m m i n u s (comi-) adv. minus — weniger : L I B E R pont. Eichst. (MGScript. V I I p.251,10 [vs.]; s. X I I . / X I I I . ) anno milleno centeno cominus uno. comminutatus (comi-), -a, -um. consectus - kleingeschnitten: P A U L . A E G I N . cur. 179 da capitata porrà comi-a (3,32,2 ,3; c. 940) calix et patena . . . nihil schrift: CATAL. b i b l i o t h . B e c k e r 37,267 (c.840) -o O r o s i i a d lesionis habentes inveniebantur, ob -um videlicet animae salAugustinum de errore Priscillanistarum. B detiuntìatìo vandae. EKKEH. URAUG. Hieros. 6,4 crucis signaculum . . . Anzeige: LEX Sal. Karol. 43,14 per eius -em (cummu-e, commotione var. /.) sive mendatium ille, qui accusatus est eqs. 45 crucifer exercitus ob mortificationis preferebat -um (admonitorium var. /.). b pignus memoriae - Andenken, Unter*commonito, -are. admonere, adhortari - mahnen, aufpfand: VITA Mathild. II 24 p.300,55 (cod. 2) istud caritatis fordern: WALTHARIUS 506 attactu blando me surgere -ato. d o n u m m e i a p u d t e sit - u m . FRUTOLF. c h r o n . a. 1057 p . 1 9 8 , 1 8 •commonitor, -oris m. adhortator, incitator - Mahner, imperator . . . ei (corniti) . . . anulumsuumveluthuiusrei-um Ermunterer: LAUR. LEOD. g e s t . p r a e f . p . 4 9 1 , 1 8 p r a e d i c t u s S -r noster, ut . . . omnia, quae evenerant, compilarem . . ., 50 dederat. RUP. TUIT. dial. 1 (PL 170,567 ) circumcisio ipsi Deo, qui promiserat, -um fuit, ut . . . recordaretur foederis, exegit. EBERH. BAMB. epist. 8 p. 502A non . . . correctoris c commentarium - Bericht: CATAL. biblioth. Beinw. (ed. auctoritatem usurpantes, sed -is officio . . . fungentes. P. Lehmann, Erforsch, d. Mittelalt. II. 1959. p. 160,10; c. commonitoriolum, -i n. admonitio, adhortatìo - Er1200) -um Palladii de gestis Alexandri imperatoris. 2 pubi. mahnung, Mahnwort: BERTH. (?) a n n a l . a . 1077 p . 2 9 0 , 2 2 non multa praeter maxime necessaria . . . -a ad invicem sibi 55 et eccl. i. q. litterae instructionis - Instruktionsschreiben (cf. GLOSS. I I 142,48 S t . - S . in -o i m b r i e v e ) : LEG. W i s i g . 7 , 5 , 3 colloquentes. qui falsa -a sub nomine regis . . . protulerit eqs. suppl. 1,1, commonitorius (conm-), -a, -um. script.: -mun-: 2TIT. _ u m Timotheo, v. spectabili, corniti. IOH. V I I I . epist. A l.66sqq. p.g88,i.2g.ßg. al. -nat-: I.63. -net-:p.g88,i. 209 p. 186,10 dato -o (-mun- var. I.) nostris legatis. BERTH. ( ?) -tur- : l.66.p.g88,i.24. adde LEG. Wisig. 7,5,3 (var. 1.) -tar-: 60 annal. a. 1077 p. 292,9 legati sedis apostolicae propalabant l.6y.fort. add.: BERTH. (?) a n n a l . a . 1078 p . 3 0 6 , 2 0 . suae legationis -um. al. I adi. : A strictius i. q. admonens, hortatorius - (er•commonitrix, -icis f . magistra - ( Lehr-) Meisterin : mahnend, auffordernd, Mahn-: 1 gener.: ALCUIN. epist. EKKEH. IV. bened. I 1,152 convictu l^to cum -e maneto. 122 p. 178,24 diregere studui literulas -as (conmona- var. I.) commoniturius v. commonitorius. placiti nostri. FLOD. hist. 3,24 p. 535,31 -a . . . salutis eis diri*commonitus, -us m. (prae)monitio - Mahnung, Wargens hortamenta. 2 pubi., eccl., iur.: a in univ.: FORM. 65 nung: WOLFHER. Godeh. I 29 p. 189,23 nisi quod fidelium Marculfi 1,26 (ed. A . Uddholm. 1962) indecolum -munitusui -u praeveniebatur, certe ei dolus . . . parabatur. rium (-munitorio, -munitarium var. I.) ad episcopum. CAPIT. commoratio (conm-), -onis/. 1 proprie: a actio mareg. Franc. 224,1 obviam eis missos -munitorios dirigant. nendi, mansio - das Verweilen, Aufenthalt: a gener.: BERTH. (?) a n n a l . a . 1077 p . 2 9 7 , 4 5 C l u n i a c e n s i s . . . a b b a s . . . litteras ad eum (Heinricum regem) -as transmisit. LAUR. 70 CAPIT. r e g . F r a n c . 293,26 p . 4 0 5 , 1 3 i n m u n i t a t e s . . . a b . . . diuturna conversatione et -e (commemoratione var. I.) regum LEOD. gest. 20 p.503,13 archiepiscopi epistola . . . clericalis . . . in episcopio prohibent. VITA Magni Fauc. 65 expletis communionis -a. al. b citatorius - Vorladungs-: FORM. [Leisiback ] b e a s , u t eqs.

CAND. FULD. E i g i l . I 23 p. 232,34 s e c u n d u m

989

COMMORATIO - COMMOTIO

viginti sex annis -is suae in ilio coenobio. ß rhet. i. q. ¿7ti(i.ovr) - das Verweilen bei einem Thema: v. p.ggo,io. b actio una manendi, communio, societas - das Zusammensein, Vereinigung, Gemeinschaft : a de consortio Dei, an5 gelorum: H R A B A N . hom. I 22 p.45 A nosmetipsos . . . ad -em angelorum . . . committimus. E I C K E B . S C H O N , opusc. N B p. 324,24 ne unquam in eternum ab eius (lesu) dulcissima -e disiungar. D A V I D compos. 3,63,5 sunt . . . gradus et profectus in hac -e. ß de communitate clericorum : T R A D . Salisb. I 1 p. 254,29 (a.987) normali vit?, ut hie secretior potuisset esse 10 consulentes clericali -e. y de coitu: A L B E R T . M . pol. 7,14 s p. 738®,32 ' h y e m e ' . . . debere 'fieri -em (p.i335a,38 ouvauXiav) hanc', id est commixtionem ad filiorum procreationem. 2 meton. i. q. habitaculum, sedes - Wohnstatt, Behausung : 15 E B E R W . Magner. 58 monachorum. W I G A N D . Waldg. 16 erat . . . ibi . . . serpentium et repentium . . . con-o. •commorativus, -a, -um. vivens - hausend: A L B E R T . M. lob 39,1 p.458,18 (ed. M. Weiss. 1904) ibex . . . capricorn i , animal scansivum et in petris -um. c o m m o r d e o (conm-), -morsum, -ere. script, cum-: 1.26. 20 1 dentibus laedere - beißen: A L B E R T . S T A D . Troil. 4,256 pugna fit . . . talis, quasi tu furibundos se -entes intuerere canes. 2 mordendo absumere - verzehren: H I L D E G . vit. mer. 3,7 eas (linguas) -bo (sc. invidia). adi. c o m m o r s u s , -a, -um. ad mordendum adaptatus - 25 Beiz-: LEX Ribv. 40,11 aucceptorem . . . con-um (cum-, -um var. I.; G L O S S . II 354,11 St.-S. con-um gibeizdan) gruarium pro sex solid(is) tribuat. *commorigeror, -ari. obsequi - willfahren: E P I T A P H . Rud. Trud. app. 10 (NArch.22.1897. p.385 ; s. XII.) Rodolfus 5 0 sollers principibusque sciens -ari. c o m m o r i o r (conm-), -mortuus sum, -mori, script, cum-: V I T A Filib. 9 (MGMer. V p. 591,3). H I N C M . Remig. 7 p. 278, 36 (var. I.). simul, una mori - mitsterben (cf. G L O S S . I 723,34 St.-S. -i 55 tibi mit thir sterban): 1 in univ.: a corpor.: W A L A H F R . carm. 21,14,4 r e x . . . est quibus per aevum Christus, vivere -ique lucrum. W A L T H A R I U S 691 nunc aut -ar vel carum ulciscar amicum. H R O T S V . Cai. 7,2 tu morieris serpentis vulnere et ego -or prae timore. E P I S T . Hann. 48 p.94,25 non tantum 4 0 ad convivendum, sed etiam ad -endum tibi promtum me . . . satellitem habebis. L A M B . L E O D . Matth. I 151 Matthias con-tuus illi, qui nos . . . redemit. al. b spirit.: C A R M . anon. (SBMünch. 1873/III. p.746,5; s. XI. 2 ) qui se, dum vixit, tibi (sc. Christo) -ens crucifixit carnis deliciis. A R N O R E I - 45 C H E R S B . scut. p. 1520s qualiter ei (Christo) cum vitiis . . . -i debeamus. 2 hyperbolice i. q. compatiendo cruciari - Todesqualen (mit) leiden: G E S T A Vird. c o n t . I I 12p.525,11 ecclesie . . . Dei persequutionibus -ens papa. c o m m o r o r (conm-), -atus sum, -ari vel raro commoro, 50 -avi, -atum, -are. script.: cum-: R H Y T H M . 81,16,4. al. corno-: T R A D . Frising. 389. E P I S T . Teg. I 10. al. v. etp.ggo,l6. ? -mot-: C H A R T . Bund. 741 p. 207,21. ?-memorare: l.6g. I intrans.: A morari, manere, versari - (ver) weilen, bleiben, sich aufhalten : 1 gener. : a strictius : LEG. Wisig. 55 9,1,6 si . . . homo susceptus multis diebus aput alium con-etur. I O N A S B O B . Columb. 1,27 p.216,21 vir Dei eo in loco -vit (-tus est var. I.). H U G E B . Willib. 4 p.94,34 illis in carcere -antibus. D I P L . Karoli III. 81 p. 132,15 -antibus nobis monasterio Nonantolas. B E R T H . (?) annal. a. 1078 p.306,14 60 rex . . . Ratisponae biduo tantum . . . vix -ans. C O N S T . I 314 p. 443,21 dux . . . statum ecclesiarum, circa quas . . . -atur, . . . noscitur attrivisse. C H R O N Worm. p. 176,9 -bant in curia. saepe.v.et p.ggo,l8. c.sensu advivendi: T H E G A N . Ludow. 58 quem (regem) conservare . . . diu in hoc saeculo dignetur 65 feliciter -antem Deus. b latius i. q. habitare, vivere - wohnen, ansässig sein, leben {cf. G L O S S . I 362,44 St.-S. -ante vuonantemo): T R A D . Frising. 19 p.47,25 (a.763) fratrum, qui ibi -memorare (sic) viderentur (cf. C H A R T . Rhen. med. I 30 in ipso cenobio -are. al.). A R B E O Emm. 33 hii . . ., qui 70 secus amnium fluentis -bant (-bantur var. I.). C H A R T . Sangall. A 372 quod . . . in loco eodem victum et vestitum -andi ha-

99O

beamus. B E R T H . (?) annal. a. 1078 p.306,39. al. de mancipiis, colonis sim.: T R A D . Ratisb. 850 (a. 1149/60) in quo (loco curtis) Vdalricus Alhorn -batur. C H A R T . Solod. I 366 pro hominibus sancti Ursi, qui citra Ararim . . . -antur. al. expressius i. q. in circuitu habitare — im Umkreis wohnen: A R B E O Emm. 42 qui -bant (-bantur var. I.), . . . ad sancti martyris pergebant ecclesiam. 2 rhet. i. q. fusius disputare - bei einem Thema verweilen : C O N R . M U R . summ, p.98, 313 (ed. W. Kronbichler. 1968) -or assidue redeundo diuque morando per loca (in marg. : commoratio). B una esse, una manere, convìvere - Zusammensein, -bleiben, -leben: LEG. Wisig. 12,3,21 cum quibus vel qualibus . . . feminis -ari debeant. H R O T S V . Gall. I 4,4 sui primicerios . . . tecum -tum iri decrevit. T H I E T M . chron. 6,9 presbitero . . . cum domna excommunicati iniuste sedulo -anti. O L I V , epist. 5 p. 298,1 nec audet ibi -ari (corno- var. I.) Christi cultoribus. al. II trans.: A degere - verbringen: O T L O H . Bonif. 1,5 p. 121,25 ibi . . . aliquantis -tis (-tus var. I.) diebus. T H I E T M . chron. 5,13 regi . . . apud Augiam . . . nativitatem sancti Iohannis baptistae -anti. B incolere - bewohnen: T R A D . Frising. 7 p. 33,20 (a. 754) per consensum . . . cunctorum -antium urbem Germanie. adi. commorans, -antis. habitans, commanens - wohnhaft, ansässig: T R A D . Frising. 378 (a.817) omnibus honorabilibus viris in Baiovvaria -bus. 895 fidelibus sub regno isto -bus. D I P L . Karoli III. 21 p.36,17 monachi ibidem -es. G E R H . A U G U S T . Udalr. I 1 p. 386,25 ad quandam ibi -em inclusam. al. de mancipiis, colonis sim.: T R A D . Frising. 72 a p. 97,36 (a. 776) colonem . . . in loco, quae dicitur ad Silva, -em. D I P L . Loth. I. 6 p.65,30 (ed. Th. Schieffer. 1966) ad . . . homines . . . ecclesie tam ingenuos quam servos super terram ipsius -es. COD. Lauresh. 2547 donamus . . . virum . . . in ipsa huba -em. T R A D . Teg. 387 homines -es in Landeshüt eqs. subst. commorantes, -ium m. 1 circumstantes - Anwesende: T R A D . Frising. 887 (a.86l) declaratum est -bus cunctis, quod eqs. 2 habitatores, incolae — Ansässige, Einwohner : A R B E O Emm. 25 p.64,8 -es in circuitu . . . ecclesiam . . . construxerunt (30 p. 71,11 longe lateque -es). T R A D . Frising. 336 p. 287,3 constat multis in episcopio sanctae Mariae -bus eqs. al. v. ei I.21. de mancipiis, colonis: T R A D . Frising. 389 (a. 817) tradidit . . . praefatam alodem . . . cum omnibus ibidem -bus. commortalis, -e. 1 adi. : homini alteri accidens — einen Mitmenschen ereilend: E P I T A P H , var. II 73,2 lector, . . . -i compaciare neci. 2 subst. masc.: homo alter - Mitmensch: T H I E T M . chron. 7,14 p.414,9 -is vestri ac peccatoris facta aure . . . percipite. plur. i. q. homines universi - alle Menschen (insgesamt): T H I E T M . chron. 6,21 p.300,2 fragilis naturae nos -es sumus. commortifìco, -are. (penitus) exstinguere - (vollständig) abtöten: H I L D E G . phys. 4,25 calor cretae . . . vermes -at. commotio (conm-, -ciò), - o n i s / . script, -mut-, -muc-: p.ggi,34.4lsq. adde LEG. Burgund, const. I 15«t. ( v a r . I.). I proprie i. q. motio, motus — Bewegung : A strictius: 1 spectat ad res : a gener.: a in univ.: A R B E O Emm. 33 'sine -e aeris. E I N H . Marc, et Petr. I 4,14 p.262,14 molaris ilia -o . . . sopita est. C H A R T , archiep. Magd. 351 tempestuosa maris -e prepediti. al. expressius i. q. violentia - Unbill: LEG. Wisig. 2,1,33 tempestatis. ß concussio - Erschütterung: A L B E R T . M. animal. 6,18 corrumpuntur . . . ova ex -e. expressius i. q. labey agitatio - das Rütteln: v. p.gg2,6. factatio - Lockerung, das Wackeln: T R A C T , de aegr. cur. p. 180,7 dentium. 5 collisio - Zusammenprall: A R B E O E m m . 14 clippeorum. b spec.: a iur. i.q. actio transponendi, translatio — Verschiebung, Versetzung : LEG. Wisig. 10,3,1 nec aliqua patimur eos (terminos) -e divelli, ß medic, i. q. fricatio - Massage: A E S C U L A P I U S 22 p.34,31 fortissimo fricationis et -is ventris exercitationibus . . . utantur. 2 spectat ad animalia i. q. actio minandi - das (Fort-) Treiben : LEX Thuring. 32 quot eque fuerunt, tot capita -is multam conponat. B latius: \decrucigerisi.q.profectio-Aufbruch(s[Leisibach ]

991

COMMOTIO - COMMOVEO

992

-ere membrum. FRID. II. IMP. art. ven. 2 p. 161,4 si manus bewegung): THEOD. PALID. annal. a. 1096 angelicas fuisse potestates . . . vagatione sua earn, que postea totum pene falconarli -atur hinc inde aut giretur. 6 p. 217,4 -et. . . caudam falco, al. ß concutere - erbeben lassen: ARBEO Corb. 43 corripuit occidentem, signantes -em. 2 de humoribus i. q. fervor - Wallung, Erregung: HILDEG. scivias 1,2 p.395® sonus . . . erumpens tarn validus, ut . . . Castrum con-isset. cum -em venarum suarum non in dulcedine peccati, sed in 5 Y agitare - rütteln: TRACT, de Chirurg. 122 si . . . ossi coamore filiorum scire deberent. hereat telum, -atur et commotione laxatum educatur eqs. expressius i. q. laxare - lockern: DIAETA Theod. 290 uva II meton. i. q. vis commovens — treibende Kraft (in imag.) : AGOB. apol. 2,2 talis inventa est uxor (sc. Ludovici), quae cum opopanice inposita -tas ungulas tollet. HILDEG. phys. 6,38 calor in aestate pennas cuculi -et, ita quod cadunt in magnorum fluctuum -cio . . . esse posset. III translate: A gener.: 1 concitatio - das Reizen, 10 hyeme. 8 de instrumentis, campanis i. q. pulsare — schlagen / HROTSV. asc. 128 D a v i d . . . - i t cytharam. medial, et refi, Herausforderung : LEG. Burgund, const. I 54,3 non dubitetis -em iracundiae nostrae in vestrum periculum esse vertendam. c. sensu sonandi: WILLIB. Bonif. 8 p. 53,22 gloccum . . . hu2 affectus - Gefühl, Empfindung: a compunctio - Rühmana non continguente manu -tum est. HUGEB. Wynneb. 11 rung: WILLIB. Bonif. 4 p. 15,28 ut . . . magna cordis -e . . . glocka . . . se ipsam -ere cepit. b spec.: a techn. i. q.persupplicationes pro eo ad Dominum fuderent. b iracundia, 15 miscere - umrühren: COMPOS. LUC. T 32 -be et fac, quod indignatio - Zorn, Erbitterung (cf. GLOSS. II 131,28 St.-S. iosu s u s u . MAPPAE CLAVIC. 4 - e n s o m n i a p a r i t e r . HERACLIUS con-o irpolgani. 170,58 -e zorna. al.) : RUD. FULD. Leob. 4 I 7,8 calamo cum eeperit aurum, illud -at, pulchre si scribere -em cordis earum (sanctimonialium) . . . satisfactione amoquaerit. THEOPH. sched. 1,21 unde (sc. ferro) -bis ipsum v e r e . HIST, d e e x p . F r i d . i m p . p . 59,33 c u m . . . n o s t r o r u m gummi. al. ß medie, i. q. fricare - reiben, massieren: erga Grecos in dies incandesceret -o. al. 3 inquietudo, per- 20 HILDEG. fragm. 174 crus in venis manu -at, id est striche. turbatio, status afflictus - Unruhe, Verwirrung, Zerrüttung: TRACT, de chirurg. 708 duobus pollicibus palpebram in omALCUIN. e p i s t . 184 p . 3 0 9 , 2 8 -o m a g n a est in m u n d o . AGOB. nem partem -emus. 2 obi. ammalia: a minare - treiben : apol. 2,2 -o . . . huius temporis et harum regionum. DIPL. LEX Thuring. 32 s i . . . foris gregem -it. b excitare, venari — Heinr. IV. 267 in maxima regni -e. CHART. Langel. 6 (Gesch(auf)jagen (cf. GLOSS. I I 660,48 S t . - S . - e r e a r r u o r t u n ) : QuellProvSachs. X V . 1882. p.6,36) propter imperii turbatio- 25 CHART. A u s t r . s u p . I I u (a.849) d e v e n a t i o n e . . . i t a se nem et grandem tocius Alamanni? -em. al. 4 seditio, recoadunaverunt, ut utrisque liceret in ista parte -ere eqs. 3 obi. bellio - Aufruhr, Aufstand: THEGAN. Ludow. 41 quod Piphomines i. q. conquassar e-schütteln: BERTH. ( ?) annal. praef. pinus . . . -em patri facere voluisset. VITA Liutg. I 22 ante p. 269,1 totus fluens in lacrimis et -tus eiulatu. B latius: s e d a t a m - e m . ANNALISTA S a x o a . 1 1 2 9 p . 7 6 6 , 1 9 f a c t a e s t 1 milit.: a de exercitu sim. i. q. excire, cogere - mobil macon-o permaxima civium . . . contra . . . archiepiscopum. al. 30 chen, aufbieten: LIBER hist. Franc. 38 p.308,4 Theudericus 5 contentio, lis, conflictus - Streit, Fehde, Konflikt, (bewaff. . . hostem plurimum -it. ANNAL. Alam. a.790 (Scrin. Frineter) Zusammenstoß : CAPIT. reg. Franc. 79,2 qui (faidosi burg. I. 1971) Karolus rex -tos exercitu . . . perrexit eqs. homines) solent incongruas -es facere. ERCHEMB. CAS. hist. 6 CAPIT. r e g . F r a n c . 267,3 his . . ., q u i . . . t r u s t e s -ent. al. erat . . . uterque . . . ad -es (-mut- cod.) et bella declivi. (usque ad s. IX.) b de armis i. q. arripere, inferre - greifen THIETM. chron. 7,1 inter Romanos et nostrates magna oritur 35 (zu), erheben: CHRON. Fred. 2,60 p.84,15 Alamanni adversus - c i o in p o n t e T i b e r i n o . OTTO FRISING. c h r o n . 7 , 3 4 p. 368,4 Wandalus a r m a -unt (THIETM. chron. 4,9 de occidentali parinter nostrum et Ungarorum regnum . . . valida expectatur te quam plures a. sepius -entes, al. HERM. AUGIENS. chron. a. -o. A N N A L . M a g d . a . 9 7 4 p. 1 5 3 , 5 3 p o t e n t u m i n v i c e m s e v i t - o . 1047 p. 127,30 imperator . . . contra Theodericum . . . a. conal. B spec.: Xiur.: apetitio, causatio, molestia - Ein-it). 2 natur.: a exagitare - in Bewegung, in Wallung spruch serhebung), Anfechtung, Störung: LEG. Burgund, 40 bringen: HILDEG. fragm. 160 Mars humores venarum in const. I 13 exartum . . . r e m o t a hospitis -e (-mut- var. I.) genu -et. ALBERT. M. animal. 1,459 haec (humiditas) . . . possideat (51,4 [-muc-, commonitione var. /.]). FORM. imp. 9 -etur in eis (globis testium) per spiritum eqs. medial, i. q. p. 293,31 ut . . . res . . . utantur et nullam deinceps -em aut fervescere - in Wallung kommen: HILDEG. fragm. 131 hucalumniam aut aliquod impedimentum pertimescant (sim. mores in femoribus et in renibus -entur. b irritare - reizen : 45 p . 3 2 1 , 1 9 . DIPL. L o t h . I. 68 p . 182,28 [ed. T h . S c h i e f f e r . 45 ALBERT. M. animal. 3,118 melancholia os stomachi per suam 1966]. al.), b litigatio - Rechtsstreit : CHART. A u s t r . s u p . I I acredinem -et eqs. 3 usu communi : a. refi. i. q. se fatigare 10 p. 14,25 (a. 843) quedam -o exorta fuit inter Liuphram— sich anstrengen : THIETM. chron. 6,6I archiantistes . . . ad mum . . . et Baturicum . . . de venatione et piscatione. 2 meregem ambulans se multum -it. b intrans, i. q. exire, difdic. i. q. accessio — Anfall: a in univ. i. q. incommodum — fundi - ausgehen, sich ausbreiten: VITA Richardi 7 FranBeschwerde : ALBERT. M. veget. 6,332 confert inula . . . dolo- 50 ciam, unde -erat fama sanctitatis eius. c de sensibus i. q. ribus frigidis et -bus inflationum et ventositatum. b de attingere, pervenire (ad) - treffen, dringen (an): ARBEO febribus i. q. impetus - Paroxysmus: GLOSS, med. p. 55,6 Corb. 3 ut eius (Spinae) ictu sonitus cellulae aurem viri Dei periodice . . . dicantur febres, eo quod . . . certo . . . temporis -isset. Emm. 18 factus . . . est in agone . . . robustus, ut adcirculo moveantur . . . habentes -es . . . adque declinationes. stantibus nec gemitus aures -isset. ODO MAGD. herb. 1200 antea quam diri veniat -o morbi. 55 II translate: A gener.: 1 obi. homines eorumque animus, pectus sim. : a incitare, compellere, adducere - treiben, • c o m m o t i v u s , -a, -um. incitans, hortatorius, affectivus bringen (zu), veranlassen (c. sensu seducendi: ¿.38): TRAD. - eindringlich, ergreifend : CAES. HEIST, h o m . I p. 123^,7 Patav. 8 (a. 774/88) calliditate -tus aut cupiditate . . . contra v e r b i s -is malos ad lachrymas commovere (hom. exc. 83 presente epistola . . . venire. POETA Saxo 2,387 spes frustrata cum eandem gentem v. -is satis baptizasset, duros tamen . . . 60 . . . Grecos -it in iram. 3,43 nova . . . simultas . . . animum invenisset). Caroli -it, ut illos . . . aggrederetur. DIPL. Arnulfi 163 p. 249,24 c o m m o t o v. 1. commuto. nos . . . pontificis preeibus -ti. RUOTG. Brun. 20 p. 19,7 hac de 1. c o m m o t o r , -oris m. auctor - Urheber : CAPIT. reg. re . . . - t u s i m p e r a t o r . OTTO FRISING. g e s t . 1,44 i n n u m e r i s Franc. 193,1 (cod. 14) rixae. populis . . . hac expeditionis fama ad sumendam crucem -tis. 2. c o m m o t o r v. commoror. 65 1,49 p.69,12 pro -endis ad iocos hominum animis. al. b c o m m o v e o (conm-), -movi, -motum, -ere. script.: (gravius) afficere, tangere, compiere - ergreifen, erfüllen: cum-: LEX Baiuv.9,19(var.I.), como-\p.993,57- -mu(tus): amaerore, dolore, miseratione sim. (cf. GLOSS. I 180,21 St.-S. CHRON. Fred. 2,45. -mobe.: p.992,15. form, indie, praes. con-es cahroris. 701,60 -ti gigruozta a piwegiti 0. al.): -unt: p.992,36. metr. -vere: p. 992,1. ARBEO Emm. 24 p. 61,4 mulieres . . . pietatis viscera -te. movere, impellere - bewegen, in Bewegung setzen : I proprie : A strictius : I obi. res (partes corporis : p. 992,lsq.) : 70 WALTH. SPIR. Christoph. I 22 quo viso très de consulibus misericordia -ti dicebant eqs. THIETM. chron. 4,23 mater . . . Eigener. : a. in univ. (medial. : 1.72^.992,2) : ARBEO Emm. tanto dolore intrinsecus -ta. al. expressius i. q. ad mise32 qui (aer) -tus eqs. AEDILV. carm. 8,41 nullum potuit [ Leisibach J

993

C0MM0VE0 -

rationem permovere, compungere - rühren, erschüttern: W E T T . Gall. 36 tali miseria episcopus -tus. T H I E T M . chron. 4,50 lacrimis eiusdem (ducis) vehementer . . . -ti sunt. 6,11 videns rex tantam stragem -etur. al. v. et p.991,58. ß indignatione, ira, odio sim.: B E D A hist. eccl. 1,7 p. 19,31 iudex nimio furore -tus. P O E T A Saxo 1,95 mentes hominum, quas turbida -et ira. V I T A Heinr. IV. 6 p. 23,15 rex iusta -tus indignatione. al. expressius i. q. offendere, exacerbare, iratum reddere — aufbringen, empören, erzürnen (cf.. G L O S S . II 66,27 St.-S. -ta ergremit. 131,4 con-endos zirpelganne) : D I P L . Karoli I I I . 170 nos quibusdam exortis occasionibus . . . episcopo paulolum -ti honores abstulimus. W I D U K . gest. 3,72 ille super his -tus. T H A N G M . Bernw. 14 p.765,21 his . . . verbis archiepiscopi animum adversus . . . Bernwardum graviter -it Sophia, al. cf. p. 992,60. c inquietare, perturbare - beunruhigen, aufregen, in Unruhe versetzen {cf. G L O S S . IV 300,3 St.-S. -it . . . giuuorran): a in univ. c. sensu sollicitandi (usu medial.): T H A N G M . Bernw. 23 non patior . . . super his vos . . . -eri. C H A R T , ord. Teut. (Thür.) 218 pro quo non -bimur ullo modo. ß consurgere, rebellare - in Aufruhr geraten, sich auflehnen, erheben (usu medial.) : T H I E T M . chron. 6,48 rex . . . occidentalium mentes . . ., ne solito -rentur, sedare temptavit. O T T O F R I S I N G . gest. 1,4 p. 15,30 tota in brevi provincia ilia adversus ipsum (principem) -ta. H U G O T R I M B . registr. 389 tempore, quo Gothi Romam circumdederant et Wandali -ti. al. y affligere, premere - bedrängen: T H I E T M . chron. 2,27 -entibus iterum orientales Ungris. 2 obi. res : a (excitando) efficere, provocare, causam esse - erregen, reizen (zu), provozieren, verursachen, herbeiführen: A in univ.: W I L L I B . Bonif. 9 p.56,23 propter . . . ledonis ac malinae inruptiones, quae . . . aquarum diminutiones infusionesque -ent. ß de affectibus: P O E T A Saxo 4,166 natio Sclavorum . . . Caroli -erat iram. R U O T G . Brun. 38 p.41,15 scrupulum. W A L T H . S P I R . Christoph. II 4,25 furorem. T H A N G M . Bernw. 7 multorum . . . in se invidiam et indignationem-it. al. adde: A L B E R T . M. veget.6,296 cepa . . ,-etcoitum. Y de lite, tumultu sim. (subì, homines i. q. incipere, accendere-anzetteln, anfangen, schüren) : P O E T A Saxo 2,481 maxima causa hos inter populos l i t e m -it atrocem ( W I P O gest. 13 p. 34,9 Ravennates 1. cum exercitu regis -bant). H R O T S V . Agn. 345 pontifices . . . -ere . . . non parvam s e d i t i o n e m ( W I P O gest. 16 p.37,5 Romani, qui s. -erant). V I T A Heinr. I V . 11 p. 35,29 non ut pugnam sedaret, sed amplius -ret. 8 de crimine i. q. moliri — im Schilde führen, aushecken: LEG. n Wisig. 2,1,9 i personam principis . . . -ere nequitiam cogitationis. W A L A H F R . carm. 21,15 scelus. b labefacere - wankend machen: W I L L I B . Bonif. 3 p. 13,5 nec patientiam ira subripuit nec longanimitatem furor -it. B spec.: 1 iur. : a de actione i. q. intendere, agere - anstrengen, führen: LEG. Wisig. 2,1,30 de re ilia, unde actio -ta videtur. remissius usu medial, i. q. oriri - entstehen: LEX Baiuv. 16,4 quotiens de vindita re contentio con-etur. b de causa i. q. prof erre vor Gericht bringen: C A P I T . reg. Franc. 95,5 si comites ipsas causas -erint ad requirendum. 2 medie, de morbo i. q. accidere, attemptare - befallen, angreifen (pass. i. q. morbo corripi - erkranken: 1-57-59): A E S C U L A P I D S 1 p. 1,30 quando . . . sine febribus comoventur aegroti. p.2,16 si oculum simul -erit dolor. G L O S S , med. p. 17,21 hii . . . solem ferre non poss u n t . . ., nam statim -entur. p. 18,1 -tum cerebrum. A U R E L I U S 16 p. 718,3 vesica quoque coniuretur (-etur cod. Augiens. CXX). H I L D E G . fragm. 146 qui . . . robusti sunt, de . . . predictis infirmitatibus aliquantum -entur, sed non infirmantur. al. adi. commotus, -a, -um. 1 (miseratione) affectus, compunctus - bewegt, gerührt.• W A L A H F R . carm. 38,16 inlacrimas -o p e c t o r e solvor ( C A N D . F U L D . Eigil. I I 11,1 tunc . . . longaevus -o p. contra: 'eqs.'). 2 offensus, indignatus, iratus gereizt, aufgebracht, erzürnt (cf. G L O S S . I I 402,16 St.-S. -ior arpolgara. al.) : H R O T S V . Agn. 206 his dictis saeva praeses -ior i r a (Pel. 250). G E S T A Camer. 1,74 huius rei suggestione episcopus -ior factus. P A S S . Thiem. I I 14 p.60,45. Leisibach commovo v. commoveo. 63

Mittellateinisches Wörterbuch II

COMMUNANTIA

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

is

60

65

70

994

commulco (conm-),-are. verberare, castigare - geißeln, kasteien: H U C B A L D . carm. 2,41 con-ant calvi carnem. •commultiplico, -atum, -are. 1 multiplicare - multiplizieren: Ps. B O E T H . geom. 684 (ed. M. Folkerts. 1970) basis medietas et cathetus -ti (cum- vor. L). 2 augere - vermehren: A L B E R T . M . princ. 4,6 p.343 a ,i9 quando -atur calor. *communalia (comu-), -ae f . fundus communis vel pars vel ususfructus eius - Gemeinschafts-, Gemeindeland, Anteil oder Nutzungsrecht daran: D I P L . Heinr. II. 278 p. 328,42 arimannos . . . cum omni . . . hereditate, . . . proprietate, comu-is (an subest communale?,). communalis (comu-), -e. 1 adi. : a gener. i. q. communis - gemeinsam : C A R M . var. Walther 1,70,4 due zonae orbis terrae . . . -es optima sunt predia. b pubi, et iur. i. q. ad communitatem vel ad commune spectans vel pertinens auf die Gemeinschaft, Gemeinde bezüglich, zur Gemeinde gehörig, gemeinschaftlich, Gemeinde-: C H A R T . Bund. 224 (a. 1106) cum . . . pratis, pascuis . . ., comu-bus usibus aque. G R E G . C A T . chron. II p.74,14 aquimoli -es. C H A R T . Heist. 8 p. 105,16 sive civilem sive -em contineant causae questionem. C H A R T . Ital. Ficker 315 p. 346,27 solvendo . . . tertiam partem debiti comu-is. 427 p. 437,11 quod pax comu-is . . . perpetua sit . . . inter . . . communia et homines . . . communium. 2 subst. : a masc. : civis ( communiae) - Bürger ( einer Kommune): A N N A L . Ianuens. IV p.65,7 duo fuerunt electi pro comu-bus non de parte. b neutr. : fundus communis vel pars vel ususfructus eius - Gemeinschafts-, Gemeindeland, Anteil oder Nutzungsrecht daran, Allmende: CHART. Basil. A I 280 (c. 1195) in . . . pratis, -bus. 294 p.449,20 ea, quecunque . . . de -bus . . . sepibus habent inclusa, p. 449,26 in . . . -ium demonstratione fuit recognitum. ibid. al. •communancerius (comen-), -i m. {cf. *communantia) familiaris vel colonus (claustri) - Angehöriger oder Hintersasse (einer Klostergemeinde) : A C T A imp. Winkelm. I 391 (a. 1247) quidam ex ipsis monachis Maniachi cum come-is ipsius monasterii. *communantia (cum-, comu-, -eia, -nza sim.), -ae f . {cf. ital. comunanza a communis) 1 spectat ad terram i. q. fundus communis vel pars vel ususfructus eius - Gemeinschafts-, Gemeindeland, Anteil oder Nutzungsrecht daran, Allmende: D I P L . Conr. III. 51 p.87,5 (ed. F. Hausmann. 1969) cum . . . pratis, gerbis, comunanciis. C O N S T . I 288,1 consuetudines . . . exerceatis . . . in pontibus, toloneis et -is. A C T A imp. Böhmer 152 p. 145,5 de . . . iuribus, . . . comu-is, piscationibus. C H A R T . Bund. 440 coheret ei (peciae) . . . cumunanza de Villa; . . . confirmavit Iohannes . . . a parte totius cumunance . . . vendicionem. C H A R T . Ticin. 14 p.38,9 (ed. L. Brentani, Cod. dipi. Ticin. I. 1929) de o m n i . . . parte, quam ei pertinet . . . de cummunnaciis (leg. cummunanciis ed.) . C H A R T . Tirol. 592 p.68,29 cum tota sua (sc. curiae) -eia et usancia. C H A R T . Bund. 6 8 6 passculis et vigarialibus et cumu-is, qui sunt . . . usque ad Predram. 968 p. 396,9 de silva una iacente, ubi dicitur intus -am. al. 2 spectat ad homines: a strictius i. q. commune, communitas - Gemeinde(verband), Kommune : A gener. : A C T A imp. Böhmer 112 (spur, post 1162) ab omni comu-a . . . liberas reddimus terras. A C T A imp. Winkelm. I 65 civitatibus, castellis, -is, comitibus . . . in marchia constitutis . . . gratiam. I N N O C . IV. registr. B 203 ut -am possitis facere ac eisdem gaudere iuribus . . ., quibus gaudere consueverunt alie -e castrorum et locorum. al. v. et 1.47. ß de statu: A C T A imp. Stumpf 476 p.672,15 (a. 1140/41) quam (regaliam) homines loci de Lonate tenent p e r comu-am (204 p.284,21. al.). C H A R T . Ital. Ficker 211 p.263,38 curia tenebit civitatem Asisii in -a omni tempore (244 p. 291,1 comuniter stabunt homines Asisii et i. comu-am eqs.). al. v. et 1.59. b latius i. q. (adiurata) consociatio civium - (beschworene) Vereinigung der Bürger (cf.p.995,i4sqq.) : U R B A N . IV. registr. 568 cum . . . homines diversorum locorum . . . quandam -am facere . . . proponant. ibid. iterum. A N N A L . Mant. a. 1260 (MGScript. X I X p.23, 42) facta fuit quedam comu-a . . ., que destruxit privilegia marchionis. [Erb]

995

C0MMUND0 -

COMMUNICATIO

996

c o m m u n d o , -avi, -are. purgare-reinigen : IOH. DIAC. cen. venitur in omnibus rebus perfectis eqs.). praedicab. 2,5 p. 33®, 2,5 Neeman -vit (commendavit Ma), Amos aquas spargitat. 14 simplicitatem . . . consequitur -s. metaph. 5,6,6 p. 286,38 c o m m u n e o v. commoneo. (ed. B. Geyer, i960) ex hoc (universali) ad plura habet -em forma, summ, theol. I 7,31,3 P-335 a ,24 propter naturae -em. • c o m m u n i a (cum-, cornu-), -ae / . abl.pl. -nis: l.ll. 1 spectat ad terram i. q. fundus communis velpars vel usus5 ibid. al. •communicantia, -ae/. communitas, convenientia - Gefructus eius - Gemeinschafts-, Gemeindeland, Anteil oder meinsamkeit, Ubereinstimmung : ALBERT. M . cael. hier. 13,5p. Nutzungsrecht daran: DIPL. Merov. I 56 p.50,51 cum ter353 b > 1 9 motor prius imprimit in mobile sine -a ab invicem ris . . ., farinariis, cu-is. FOLCUIN. Bert. 1,39 p. 59,25 cum conversim. anim. 2,3,6 p. I07,l5sqq. (ed. C. Stroick. 1968) omnia castitia . . ., -is, p e r v i i s (FORM. Sal. Lind. 1 cum . . . pascuis, -is [-nus I ] , p. CHART. Gelr. 16 p. 19,12 in . . . p., 10 quod -am habent agens et patiens, verum . . . est, sed non oportet,quod h a b e a n t - a m ita, quod sint eiusdem naturae . . ., -nis. al.). DIPL. Karoli I I I . 130 egressibus ac -a de foreste. sed quod habeant proportionem ad invicem. animal. 1 , 1 7 in GESTA Camer. 1,54 p.420,24 silvas, -as donamus. CHART. habitudine . . . membrorum est -a et discrepantia animalium. Heinr. Leon. 30 p. 43,31. al. 2 spectat ad homines i. q. 1,18 dicimus - a m esse elefantis et symiae . . . in hoc, quod (adiurata) consociatio (civium), coniuratio, commune - (beschworene) Vereinigung (der Bürger), ( Eid-) Genossenschaft, 15 mamillae . . . sunt in pectoribus. metaph. 4,3,1 p. 187,41 (ed. B. Geyer, i960), ibid. al. ( Stadt-) Gemeinde, Kommune (cf. R. Grand, Revue historique de droit français et étranger. 26.1947.p.144 sqq.; saepius de c o m m u n i c a t i o (-cio), -onis / . coniuratione seditiosa, e. g. l.23sqq.) : a strictius: GESTA \participatio, largitio, datio - das Anteilgeben, Austeilung, Camer. cont. I B 2 cum cives . . . diu desideratam iuraverunt A usspendung : A eccl. et theol.: 1 in univ.: AMALAR. bapt. -am. II E 83,2 ad pacem flectitur . . . -a. ANNAL. Rem. a. 1 1 3 9 20 26 qui (spiritus sanctus) . . . d o n u m Dei dicitur . . . sive -o. (MGScript. X V I p.733,7) facta est Remis cu-a a . . . rege . . . HRABAN. cruc. 1,28 p. 2Ö4A Deus . . . consilium et -o, a quo . . . pecunia data a civibus. L A M B . W A T . annal, a. 1 1 5 1 p. 521,45 sunt omnia. THIETM. (?) chron. 4,33 beneficencie -cionis a u d i t u r c a m p a n a - a e (WILH. ANDR. c h r o n . 79. c f . CONST. I I causa (cf. Vulg. Hebr. 13,16). al. 2 de eucharistia: VITA 293 campanas . . . et -am, q u a m pacem nominatis, . . . deBertini 19 ( M G M e r . V p. 765,23; s. IX. l n -) post -em (comstruatis). ANNAL. Plac. a. 1260 p. 512,50 Albertus . . ., qui 25 munionem var. I.) c o r p o r i s et s a n g u i n i s Christi (CAPIT. d o m i n i u m . . . civitatis cum sua societate comunie obtinebat. reg. Franc. 183 p.423,25 de c. Domini et s. -e laicorum. c f . A saepe. de hominibus rusticis: G I S L E B . M O N T , chron. 84 p. C O N C . Karol. 56 ,62 -o c. Domini . . . celebrari). W A L A H F R . 122,23 qui (homines) vi fulti regia - a m contra . . . ecclesiam exord. 20 p. 493,21 quod . . . neque ante neque post -em . . . fecerant. b latius: a. universitas civiumBürgerschaft: sit convivandum. ALBERT. M. euch. 1 praef. p. 192,7 euchaL A M B . W A T . annal, a. 1 1 5 3 p. 529,33 comes . . . receptus est in 30 ristia . . . -o omnis sanctitatis. al. de parte missae i. q. urbe ab episcopo et -a. CHART. Lamb. Leod. 476 scabinis ac antiphona communionis - Kommuniongesang, '•Communio' -e civitatis . . . salutem. ß cohortes civium Bürgerwehr, (cf. p.iooo,2jsqq.) : L I B E R ordin. Rhenaug. p.68,3 cottidie Miliz: HUGO FLAV. chron. 2 p.478,23 -am Eduensis . . . . . . prefatio dicitur . . ., sed non -o. p. 165,27 -o (communicanparoechiae . . . adducere voluit episcopus. L A M B . W A T . annal. tes C) nonnisi in die sancto recitatur. B philos. et natur.: а. 1149 p. 517,33 comes . . . assumptis militibus et -is . . . ob- 35 1 in univ.: ALBERT. M. eth. 4,1,2 p.276^24 datio . . . e s t . . . -o proprii. 2 c. colore quodam: a actio attribuendi - Zusedit Hesdinum. CHRON. Albr. a. 1231 p.929,36 burgensium teilung: ALBERT. M . bon. 569 p.303,19 d i s t r i b u t i o et -o et rusticorum. a. 1233 p . 9 3 1 , 6 fecit cives . . . carceri manciurbanitatis (p. 303,21 talis . . . d. et -o consistunt et in bonis pari per x i x -as, quas . . . convocavit comes, al. y conventus fortunae et in bonis naturae eqs. animal. 1,53 fit . . . regimen civilis vel iudiciarius — Bürger- oder Gerichtsversammlung : CHART. Mog. A I 557 p.470,24 (a. 1129) excipiuntur ab hac -a 40 . . . distributione officiorum . . . et -e meritorum et negotiationum. al.). nat. anim. 2,6 p. 29,17 est virtus moralis circa (sc. placito villici) ministeriales. L A M B . W A T . annal, a. 1 1 5 1 -es operum sicut iustitia. b largitas - Freigebigkeit: ALp. 521,15 super domno Eustachio . . . in -a . . . conqueritur. p. BERT. M. animal. 1,54 leo liberalitatem et -em imitatur (cf. 521,26 clericus indiscussus in -a fuit condemnatus. C H A R T . P-997>32)C usu communi i. q. actio exponendi - MitI tal. Ficker 378 p. 397,1 in -a vicinitatis . . . more solito congreg a t a . . . iuravit. 45 teilung: A M A D E U S L A U S . hom. 7,4 (ed. J . Deshusses. i960; s. X I I . m e d ' ) q u a e f ' q u a e s t i o ) . . . dulcis a d m o d u m clarebit-e. * c o m m u n i a l i s , -e. ad communionem pertinens - KomII communitas, societas - Gemeinsamkeit, Gemeinschaft: munion-: BERTH. (?) annal, a. 1076 p.281,48 post -em oraA strictius: 1 theol.: CONC. Karol. 5 7 s p.772,2 communitionem. cant sibi invicem omnes fideles per societatem et -em spiritus c o m m u n i a t a s v. communitas. c o m m u n i c a b l l i s , -e. 1 adi. : a qui communicari vel 50 (cf. Vulg. II Cor. 13,13). RUP. TUIT. off. 9,6,649 (Corp. Christ. Cont. Mediaev. V I I . 1967) d e l e c t a t . . . intueri m o d u m transferri potest - mitteilbar, übertragbar : E K K E B . S C H O N . -is, ut intelligamus ea, quae patris sunt eqs. CHRON. Reinh. cath. 11,9 si . . . corpus Christi -e hominibus non est. C H A R T . a. 1206 p. 570,17 si . . . Dei cultum . . . percolerent fratres, N a u m b . 398 p.359,40 opus b o n u m . . ., quanto . . . est . . . eiusdem -cionis participem se fieri . . . adoptavit lohannes. -ius, tanto . . . elucet gratius. B E R T H . R A T I S B . serm. 6 p.37,36 s Deus est b o n u m indeficiens et ideo -e. ALBERT. M. cael. hier. 55 2 philos.: ALBERT. M. eccl. hier. 3,2 p.561 -,29 excommua n i c a t o non opponitur communioni, sed -i, quae est in plus б,2 p. I 4 0 , i 2 divinae magnificentiae est communicare creaq u a m communio . . ., cum -o sit in participatione unius cum turae, quidquid -e est sibi. animal. 11,57 quod . . . exit per altero. eth. 5,2,10 p. 360^36 commutatione operum non exidivisionem de potestate generis, -e est multis. metaph. 7,5,5 stente -o civium non erit. pol. l , l a omnis civitas est in -e (p. p. 381,34 (ed. B. Geyer. 1964) omnis forma de se -is est. ibid. a h al. b communioni idoneus- umgänglich: B E R N OLD. C O N S T . 60 I 2 ^ 2 , l xoivcoviav). i , i differunt virtutes -is coniugalis et -is despoticae. i , i r p . I 2 b , l 6 politica -o sive civilis colligit libell. V I I 2,5 resipiscas teque nobis -em restituas. 2 subst. omnes alias, ibid, saepe. 3 iur.: manus -is i. q. communis neutr. : quod communicari potest - Mitteilbares : A L B E R T . assensus - gemeinsame Zustimmung: CHART. Wetzlar. I 83 M . bon. 572 p.304,76 cum . . . iustitia sit circa -ia distribup.27,24 (a. 1257) ut m a n u m -is vel assensum huic facto apt i o n et directione voluntatis eqs. cael. hier. 6,2 p. 140®,14 c p,gg8,J2sqq.). cognitio angelorum est de -bus creaturae. ibid. al. 65 ponere non valerent pueri (p. 27,33. f • infra B latius: 1 usus, commercium, vicissitudo Umgang, • c o m m u n i c a b i l i t a s (conm-), -atis f . qualitas eius, qui Verkehr, Austausch: a eccl.: CAPIT. reg. Franc. 297,13 communicari vel transferri potest - Mitteilbarkeit, Übertragquicunque . . . de eorum (excommunicatorum) societatis et barkeit: HUGO HONAUG. horn. 2,54,8 (ArchHistDoctrLitt. 42. coniunctionis -e infecti . . . sunt. BERTH. (?) annal. a. 1077 p. 1967. p.228; c. 1180) nec . . . divisibilitate sui, i. e. con-e, bphiu n u m est divina essentia. ALBERT. M. cael. hier. 7,3 p. i66 a ,6 70 293,4 in -e . . . regis . . . confessus est se peccasse. al. los. : ALBERT. M. cael. 1,3,6 p.69,10 (ed. P. Hoßfeld. 1971) est aliquid p r i n c i p i u m -is . . . et aliquid principium inb cum omne b o n u m civile perficiatur -e civium. animal. 8,180 communicabilitatis eqs. (intellect. 1,2,1 p . 4 9 i , 2 6 p. -is in[Erb]

997

COMMUNICATIO -

quorum (operatorum artium) -e subsistit civitas. eth. 5,2,9 p. 357 b ,7 ex duobus . . . medicis non fit -o, sed ex medico et agricola, ibid. al. v. et 1.29. p. 1000,57. 2 necessitudo mutua, vices - wechselseitige Beziehung, Wechselwirkung : A L B E R T . M. anim. 1, 2, 7 p.38,36sqq. (ed. C. Stroick. 1968) supponamus -em esse . . . animae secundum speciem ad hoc corpus et non ad aliud . . .; et ideo . . . non esset -o inter unum et aliud, pol. i,7 d p.55 a ,i5 quando incoeperunt -es hominum. 3 commutatio - Tausch: R H Y T H M . 149,405 quam rerum beata . . . -o celsa! 4 negotium - Geschäft: C H A R T . Traiect. 1247 (a. 1251) nullus . . . -em (antea C H A R T . Hans. 254 commercationem) cum eo (reo) faciet. 5 mutatio (formarum) - Wechsel (der Erscheinungsformen) : A L B E R T . M. animal. 17,60 generatio anulosorum . . . triplicatis -bus revertitur ad simile. communicativus, -a, -um. qui participem facit, communicans - anteilgebend, mitteilend: 1 in univ. : D A V I D compos. 3,18,1 p. 198,9 benignitas facit. . . -um s u i et suorum (ALBERT. M. euch. 1,2,2 p. 195h,16 nihil tarn longe . . . -um s. sicut bonitas. al. [cf. PG 3,721^1 aü-roO [¿&&éi;ei]). A L B E R T . M. bon. 21 p. 12,31 bonum . . . est diffusivum et -um esse sicut sol luminis. 573 p. 305,11 iustitia, quae dicitur restitutiva vel -a sive directiva eqs. eth. 4,1,2 p. 27Ó b ,2sqq. amor -us et transitivus esse vult . . . ; datio . . . -a est et non acceptio. 5,2,9 p.355 a ,24sq. quae (commutationes) -ae vocantur; -ae . . . sunt, in quibus . . . res unius pro re alterius commutatur. al. 2 c. colore quodam: a communis, civilis - gemeinschaftlich, gemeinnützig: A L B E R T . M. eth. 1,3,1 p.30 a ,44 -a officia . . . sunt, sine quorum communicatione cives beatam vitam ducere non possunt. pol. 3,8" p. 275^14 -am(p.128^,38 xoivcovtxr|v) . . . virtutem . . . esse iustitiam. ibid. al. b largus — freigebig: A L B E R T . M. animal. 8,198 leo . . . licet sit -us (p.488b,i6 èXeu-9-épia) p r a e d a e et liberalis (8,203 lupus non est -us p.). nat. anim. 2,14 p.41,15 -a . . . inveniuntur animalia bruta (cf. Boeth. anal.pr. 2,28). adv. communicative. communiter - gemeinschaftlich : B A L B E R T . M . eccl. hier. 5,5 p.695 ,26 hierarchia 'recepta -e extremarum' {sim. cael. hier. 9,2 p.258 b ,i3). summ, theol. I 6,26,1,2,4 p. 242^,20 -e (Ps. Dion. PG 3,Jo8A jcoivcoviicoi?) sive sociative ordinata amant coordinata. c o m m u n i c a t o r , -oris m. 1 qui participate largitor einer der teilnehmen läßt, Spender: G E S T A Autis. (MG med Script. X p. 5 2 1 , 2 7 ; c. s. XIII. -) mensae propriae -r hilaris. C O N R . S A X O spec. 1 8 p. 2 7 7 ut nobis concedat sua frui ille liberalissimus -r sui (sc. Christus). 2 qui partem capiteiner der Anteil nimmt, Teilnehmer: a gener. ì. q. consors, socius - Gefährte, Genosse: a in univ.: H A D R . I I . epist. 3 8 p . 7 4 9 , 2 8 -r passionis. E N G E L H . L A N G H . Mathild. 2 8 P . 4 4 8 B , 3 5 communicans -bus sanctis in gaudio, ß c. colore quodam: familiaris, convictor- Vertrauter, Gesellschafter : B E R T H . ( ?) annal. a. 1 0 7 6 p. 2 8 4 , 4 regis -r sedulus. comparticeps - Beteiligter: IOH. METT. loh. 116 omnium . . . publice ac privatim agendorum -r. b spec.: et theol.: A L B E R T . M. eccl. hier. 6 , 4 p. 7 4 6 , 1 6 'socium', id est -em, 'mysteriorum' {cf. 3 , 2 9 c b p. 627 ,i5 -es [PG 3,443 xowcovoüi;]). ß eccl. i. qui (cum excommunicatis) commercium habet - einer der (mit Exkommunizierten) verkehrt oder Umgang hat: N I C O L . I . epist. 18,4 sit . . . anathema cum omnibus complicibus, -bus atque auxiliatoribus. C O N S T . I 4 2 hi sunt anathematizati . . . cum . . . cooperatoribus et etiam -bus. B E R N O L D . C O N S T , libell. I I I 17 p. 80,18 -es . . . damnati Timothei . . . excommunicatos esse censuerunt. al. y iur. i. q. particeps Teilhaber: CHART. Stir. I 679 (a. 1186) fodinam . . . magistro montis . . . et sociis . . . colendam dimisi eo pacto, ut nona pars . . . questus . . . ab omnibus illis -bus persolvatur. communiceps, -cipis m. concivis, municeps - (Mit-)Bürger, Bewohner : G O Z E C H . epist. 40 p . 9 0 7 A ut . . . -s mihi sis supernae civitatis. BERTH. (?) annal. a. 1079 p.322,17 regni subministeriales et -es. *communicipalis, -is m. municeps — Mitbewohner : MIRAC. Bert. 5 quidam . . . vir coloniae . . . aecclesiae . . . caeteris -bus suis minus curiosus extitit. 63*

5

lo

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

COMMUNICO

998

communico (conm-), -avi, -atum, -are. script, et form. : cum-: I.3.p.ggg,44. comu-: p.ggg,26.1000,5. -min-: O R D O Rom. 17,13 cumminicantis. mon-\p.999,37. adde M A R I A N . chron. a. Chr. 341. Undic. praes. -is : p.ggg,6. depon.: p.ggg,2$sq. 1000,2. I participem reddere, communem facere - teilhaftig machen, teilhaben lassen, beteiligen, zur gemeinsamen Angelegenheit machen: A strictius: 1 impertire, attribuere, impendere - zuteilen, zuweisen, zukommen lassen: a gener.: B E D A hist. eccl. 1,25 p.46,13 ea, quae vos . . . optima credebatis, nobis quoque -are desiderastis. E P I S T . var. U l i p.315,4 emunitatis preceptum pro munere -are. W I D U K . gest. 1,33 hanc partem unici solatìi Francorum (sc. pigneris sancti) . . . -are tecum maluit Karolus. CHART. Heinr. Leon. 27 p. 37,10 Deus . . . regimen nobis . . . -are dignatus est. dividere - austeilen: H U G E B . Willib. 4 p.95,28 de ilio (sc. hydria) -veruni vinum. refi. i. q. se omnibus tradere - sich allen mitteilen: CARM. Bur. B 138,3,7 Venus se -at, numen generale. b spec.: aphilos.: A L B E R T . M. animal. 1,55 non -ant ammalia ad invicem opera, eth. 4,1,2 p.276 a ,2i difficile est, quod suum est, emittere et -are in alium. metaph. 1 1 , 2,2 p.485,2sq. (ed. B. Geyer. 1964) -are . . . se . . . et -are bonitates suas . . . summae est libertatis. al. v. etp.gg5,56. ß eccl. i. q. eucharistia instruere, eucharistiam ministrare — mit dem Abendmahl versehen, die Kommunion austeilen (an): A N G I L B . inst. 7 p. 299,5 sq. quorum (sacerdotum) unus viros, alter . . . -et mulieres, ut clerus et populus simul -ti benedictionem . . . pariter possint audire. CAPIT. reg. Franc. 81,16 u t . . . eum (infirmum) -et, ne sine communione moriatur. 228, 1 1 ut, qui . . . excommunicatus est, . . . ei non debeat . . . -ari. C A E S . H E I S T , mirac. II ì.ó01®14- de Heilewige . . ., quam Christus tertia parte sui sacramenti invisibiliter -vit. C H A R T . ord. Teut. (Thür.) 318 familiam curie . . . -bimus. al. de ritu haeretico: A D E M A R . hist. 3,59 de quo (pulvere) si quem posset -are, mox Manicheum faciebat rusticus. y iur. i. q. ad usum concedere - zur Nutzung überlassen : CHART. Bern. a II 667 p.724,4 (a. 1269) silvas . . . et lapidifodinas, aquas et vias nostras ipsis (fratribus) -vimus. p. 725,9. CHART. Sangall. B 567 -vimus eis (sororibus) iura nostra et fora. 2 partire, partem dare - teilen (mit), Anteil geben: E P I S T . Teg. I 31 nobiscum . . . ut iubeatis largiendo -ari capturam husonum. L A M B . H E R S F . annal. a. 1069 p. 110,32 -to cum ea (regina) solum regni nomine. RAHEW. gest. 4,32 in cuius (episcopi) arbitratu . . . operas suas locaret et onus simul ac honorem -ret imperator. al. medial, i. q. diffundi - sich verbreiten : CHRON. rhythm. Col. 2,8 mores laicales -antur. B latius: 1 referre, exponere - mitteilen, darlegen: H R O T S V . Cai. 2,1 ut -ta invicem compassione patiamur. L A M B . H E R S F . annal. a. 1073 p. 165,29 donec . . . cum caeteris regni principibus consilium . . . -rent. O T T O F R I S I N G . gest. 2,40 p. 147,17 u t . . . -to concivium suorum Consilio a cepta . . . desisterent malicia. al. 2 (communiter) conferre, constituere - (gemeinsam) beraten, beschließen: RUOTG. Brun. 49 p. 52,2 (testam.) si ipsum me presentem h^c Deus vobiscum -are non siverit. B E R T H . ( ?) annal. a. 1075 p.278,44 rex . . . cum suis . . . optimatibus C o n s i l i o minus salubriter -to acies . . . ordinaverat ( T R A D . Ratisb. 785 famulus . . . -to cum amicis suis c. . . . se redemit. L A M B . H E R S F . annal. a. 1062 p.80,6 -tis cum Ecberto . . . et cum Ottone . . . consiliis. DIPL. Loth. III. 34 -to . . . inter se c. O T T O F R I S I N G . chron. 4,32 p. 224,22. al.). 3 exquirere — einholen: DIPL. Heinr. II. 42 eligant . . . abbatissam -to episcopi sui consensu. TRAD. Patav. 1001 p.336,35 -to universitatis nostre Consilio . . . perceptionem . . . duximus commutandam. al. 4 componere, coniungere - zusammenbringen, vereinigen: a gener.: CARM. Scot. I 14,2,6 SéXxa trium personarum -at agmen. CHRON. Grad. p.39,21 -to . . . episcoporum concilio. W I L H . A P U L . gest. 5,344 interitus . . . paterni notitia populum -at Rogerus. al. associare - zugesellen: GALB. Karol. 21 p. 572,52 castellanum mortuum . . . Christo -bant sacerdotes. b spec.: a iur. : CHART. Burgenl. I 82 p. 54,3 (a. 1208) prima . . . meta ville . . . incipit ab oriente . . . -ans metas cum terra Nicolai, ibid. al. symbolice: -ta manu [Erb]

999

COMMUNICO -

COMMUNIMEN

i. q. una (cum) - zusammen (mit), gemeinsam: CHART. Eberb. 85 p. 162,11 (a. 1213) -ta manu et pari consensu . . . v e n d i d i m u s (CHART. Wetzlar. I 83 p.27,18 vendidit . . . -ta manu filie sue. al.). CHART. Otterb. 23 ego cum uxore mea . . . -ta manu et consensu abrenuntiavi. c f . supra p. 743, 5 llsqq. ß p h a r m . : A N T I D O T . Sangall. p.90,26 -is has (species) . . . in pulverem reductas . . . et commiscueris. II participem vel communem esse vel fieri - teilhaftig oder gemeinsam sein, werden : A strictius i. q. participari, partem capere, in partem venire, communiter habere - teilhaben 10 (an), Anteil nehmen oder bekommen, teilnehmen : 1 gener. : WILLIB. Bonif. 6 p. 34,28 ut familiaritate ac communione . . . pontificis . . . -ret. VITA Hildulf! 12 necessitati -ans ( c f . Vulg. Rom. 12,13). R U O T G . Brun. 16 quod nequaquam reproba esse posset causa, cui talis vir -are vellet. D I P L . Conr. 1 5 II. 2o6 a p.280,19 quatinus . . . illorum, qui . . . contulerunt, meritis . . . -emus. RUD. TRUD. epist. p.319,33 idolatriae. CHART. Rhen. med. I 444 -are beneficiis et mercedis fieri particeps. al. v. et p. 996,48.997,49.1000,3. 2 spec.: a iur. : TRAD. Frising. 1482 (ante 1100?) iure proprietatis sive iure 20 con-andi. CHART. Advoc. 83 p.42,24 fratres . . . in sectione lignorum mihi . . . -bant in silvis. in formula poenae i. q. suscipere - sich zuziehen: T R A D . Frising. 3 (a.748/50) ut . . . -et c a u s a m (5 p.31,26 cum . . . Deigenetrice Mariam. 15). 24 a cum . . . Dei genetrice -etur s e n t e n t i a m (24°. 49 25 cum . . . Dei virginem comu-etur s.). cf. p.1009,31 sqq. b philos.: A L B E R T . M . pol. 2 , I D p . 9 1 S , 2 contra rationem civitatis est in nullo - a r e ; . . . primum necesse loco -are (p.l26ob, 41 xoivcoveZv). metaph. 11,1,13 p.479,17 (ed. B. Geyer. 1964) nisi sit intellectus desiderium inferiorum motorum . . . ad 30 -andum esse eqs. c theol. : A L B E R T . M. euch. 4,1,2 p. 332 s , 19 prima communio, qua fonti omnis gratiae per sacramentum -amus. 4,6 p. 337^,36. d eccl. i. q. (sacramento eucharistiae) participari, (eucharistiam) accipere vel sumere - (an der Kommunion) teilnehmen, (das Abendmahl) empfangen, kom35 munizieren: P I R M I N , scar. 25 corpus et sanguinem Christi -are (VITA Audom. 14 [MGMer. V p.762,13] -monicando. VITA Gamalb. 7 corpori et sanguini dominico . . . -are. al.). BEDA hist. eccl. 2,5 p.91,25 oblationi sacrosanctae. EKKEH. I V . bened. I 14,18 dono -at ampio Benedictus. BERTH. (?) 40 annal. praef. p. 269,10 post. . . -tarn . . . Christi eucharistiam. A L E X . M I N . apoc. prol. p.6,16 corporis Domini. saepe. absol.: STEPH. EDD. Wilfr. 60 p.257,1 episcopi . . . panem . . . frangentes -verunt. ORDO Rom. 17,13 cu-ant (-ent M) omnes. WALAHFR. exord. 23 p.502,29 de -andi varietate. BERTH. (?) 45 annal. a. 1077 p. 296,10 in haec verba -vit. CAES. HEIST. hom. exc. 206 de manibus eius (pontificis) -turus clericus. C H A R T . Francof. 290 p. 143,42 ad altaria collateralia. saepe. B latius : 1 congruere, convenire - übereinstimmen, (sich) entsprechen: a philos. et natur.: F R I D . I I . I M P . art. ven. 5 0 1 p. 46,5 transitus et reditus avium in aliquibus -ant et in aliquibus differunt. 4 p. 120,2 falco . . . peregrinus -at cum s a c r o i n v e n a t i o n e . . . in eo, q u o d eqs. al. WALTH. AGIL. m e d .

128 causon synochides -at cum causone et sinocho in causa eqs. ALBERT. M. veget. 6,72 cassia . . . -at in multis cum cinamomo. animal. 1,16 in substantia . . . membrorum quaedam (animalia) participando -ant et quaedam participando discrepant. 1,151 parvi sunt occuli et inter se -ant. metaph. 11,1,14 p.480,9 (ed. B. Geyer. 1964). al. b math. i. q. (secundum quantitatem communem) convenire — (hinsichtlich einer gemeinsamen Größe) entsprechen: A L B E R T . M . metaph. 1,2,10 p.27,69 (ed. B. Geyer, i960) diametrum . . . lateri neque -ari in numero pari neque in numero impari eqs. 5,3,5 p.263,8lsqq. diameter circuii chordae non -at et sunt quaedam lineae -antes et quaedam incommunicantes ; et si linea componeretur ex atomis, omnis linea -ret omni lineae. C mus.

: GUIDO ARET. ( ?) a r i t h m . m u s . p.

58b

55

60

65

subiugales . . .

in finalibus et superioribus -ant. 2 conversari, commercium habere, familiariter uti - verkehren, Umgang haben, umgehen (mit): LEG. Wisig. 2,1,6 p.52,3 qui illi -are (-ari sim. var. /.) presumserit. CAPIT. reg. Franc. 28,38 nequaquam -entur presbyteri contumaces cum clericis, qui in capella regis

70

LOOO

habitant. CONC. Karol. 39 A ,7o qui e x c o m m u n i c a t i s per domos -antur (CAPIT. reg. Franc. 243 p. i6o,28sq. alienis . . . -are peccatis -andò e. REGINO chron. a.869 p.97,34. al.). LIBELL. de conv. Baiuv. 7 cum sacro fonte renatis -are. ANDR. STRUM. Ioh. 21 ad capitulum . . . cum . . . conversis comu-are . . . non erat licitum. CHART. Turic. 303 p. 186,14 ne aliqua eis (fratribus) communione -ent. O T T O F R I S I N G . gest. 1,61 p. 88,11 eum (Chrisostomum) in propria civitate declinans nec -are volens Epiphanius. S T A T U T , ord. Teut. p. 21,12 quomodo sani fratres -ent infirmis. CHART. Westph. V I I 1713 ne quis . . . m i l i t i . . . -et verbo, cibo, potu, emptione, vendicione, igne, aqua eqs. saepe. de coitu: G I S L E B . M O N T . chron. 58 ei (Agneti) in lecto nequaquam -verat. 108 p. 153,23. 3 versari - beteiligt sein (an) : B E R T H . ( ?) annal. a. 1079 p. 321,38 scientes legati... se . . . his omnibus (sc. actionibus) contra fas . . . -asse. 4 coniunctum esse, (simul) pertinere - verbunden sein, in Verbindung stehen, (gleichzeitig) zugehören: a spectat ad homines: A M A L A R . off. 3,23,19 sacrificium . . . offertur . . . pro nobis . . . sacerdotibus, qui -amus (-vimus P3) sanctae Mariae et apostolis in uno Domino. ALBERT. M. eth. 9,1,2 p. 5Ó2a,35 ad . . . modum amicitiae videntur referri illi, qui in philosophia -ant. p. 563^5 ad quem (modum) -vit in contractu, ibid. al. partic. praes. -antes in titulo orationis missae ( c f . J. A. Jungmann, Missarum sollemnia. I I . 41958. p.2l3sqq.) : v. p.996,33. refi. i. q. se consociare - sich vereinigen: C H A R T . Col. III 88 p.62,32 (a. 1274) falso imponunt eisdem (Iudaeis), quod . . . se corde pueri -ant interfecti. b spectat ad res : O T T O F R I S I N G . gest. 1,55 p.78,15 oppositum, quod se dividendo pluribus -at et -andò dividit. ALBERT. M. animal. 1,482 de locis, quae pluribus membris -ant. 1,483 dicuntur asscellae -are cordi et pars, quae post aurem est, dicitur -are cerebro. al. CONR. MUR. summ. p. 69,21 (ed. W. Kronbichler. 1968) idem adiectivum utrique (verbo) con-at. 5 accedere - hinzukommen: C H A R T . Quedl. 16 p. 14,28 (a. 1174) -ante . . . conventus assensu. adi. c o m m u n i c a n s , -antis. 1 simul oriens gleichzeitig auftretend: W A L T H . A G I L . med. 128 species compositionis febrium sunt tres: intrans, coalternata et -s. ibid. iterum. 2 coniungens - verbindend: A L B E R T . M. animal. 1,470 locus apostematis . . . dicitur -s (p. 493b,7 y.oivóv) sive medius inter pectus et supremam partem colli, ibid. al. 3 congruens übereinstimmend : a philos.: A L B E R T . M. metaph. 11,1,14 p.48o,i7sq. (ed. B. Geyer. 1964) quae (analogìa) complectitur causas . . . -es in materia . . . et non -es {sim. 11,1,14CAPLT-). b math. i. q. (secundum quantitatem communem) conveniens (hinsichtlich einer gemeinsamen Größe) entsprechend : ALB E R T . M. lin. 2 p.466 l5 ,i2 ut una linea indivisibilis in comparatione ad aliam indivisibilem dicatur rationalis vel muta vel . . . -s vel incommunicans. 3 p.47o a , 12 -es . . . et commensurabiles lineae potentia dicuntur. al. metaph. 1,2,3 P- 2 °,79 (ed. B. Geyer, i960. 1964) omnium duarum quantitatum -ium proportio . . . est tamquam proportio numeri ad numerum. 10,1,4 P-436,48. v. et p. 999,65. subst. 1. c o m m u n i c a n s , -antis m. 1 particeps - Teilnehmer, Partner: a philos.: A L B E R T . M. eth. 9,1,2 p.562 11 , 12 de pari consensu contrahentium et -ium. pol. i , l ° p. 1 i b , 1 1 tali (sc. viciniae) communicatione -es. 4,2e p.328 a ,i8sqq. secundum aequalitates -ium . . . differre . . . iuracommunicationum: aliis . . . utuntur -es in equis eqs. ibid. al. b eccl. i. q. particeps eucharistiae - Abendmahlsteilnehmer, Kommunikant: G O D E S C . S A X O theol. 23 p.331,13 filius, qui -es vivificat. LIBER ordin. Rhenaug. p. 50,26 pax . . . a -bus . . . recipitur. C A E S . H E I S T , mirac. II 1,23 p.47,18 -bus dicitur: 'eqs.' al. 2 qui conversatur, socius — einer der Umgang hat, Gefährte : E P I S T . Col. 10 p. 254,31 -es eis (archiepiscopis depositis) omnes abici de ecclesia. 2. c o m m u n l c a t u m , -i n. 1 impertitum - Zu-, Mitgeteiltes: ALBERT. M. cael. hier. 4,1 p. ioi a ,34 -um, quod est divina bonitas, perpetuum est. 2 eucharistia - Kommunion : ORDO Rom. 9,46 omnes, qui voluerint, habeant -tum. Erb * c o m m u n i m e n , -inis n. tutamen, Signum corroborations- Schutz-, Bekräftigung(szeichen) : C H A R T . Turg. III 423 [Pape]

1001

COMMUNIMEN -

p.208,12 (a. 1260) quod . . . appensorum in ipsis sigillorum nostrorum -bus . . . confirmamus. communinas v. communitas. 1. communio (conm-), -onis/. script.: cum-:p.i002, 4.58. al. comu-:p.1002,3g. adde STEPH. V . epist. A 9 (var. I.). al. -mon-: ¿.23.58. al. status communis, communitas, societas Gemeinschaft, Gemeinsamkeit, Vereinigung: I gener.: A strictius: WALTH. SPIR. Christoph. II 5,115 quç christicolis fuerit -o mortis? NORB. IBURG. Benn. 13 p.879,27 per omnes regni terminos pacis -e transfusa. RAIIEW. gest. 4,57 p.294,25 sanguinis et naturalis vinculi -o. BERTH. ENGELB. assert. 22 (Angelomontana. 1914. p. 163) occurrit boni et mali anceps -o. IUSTIN. Lippifl. 15 nominis. B latius: 1 populus congregatus

— versammeltes

Volk:

ALBERT. STAD. T r o i l . 5,895

'pax! p a x ! ' -o clamat. 2 consensus communis - Einmütigkeit: IULIAN. TOLET. Wamb. 2 quem (principem) totius gentis et patriae -o elegit. 3 summa - gesamte Menge /HUGEB. Wynneb. 7 p. 111,26 desiderantes -em temporalium cum ilio (Wynnebaldo) partire. II eccl. et theol. : A strictius : 1 spectat ad universitatem fidelium, ecclesiam sim.: FORM. Marculfi 1,1 I.73 (ed. A . Uddholm. 1962) tribus annis a -e (-mo- Bl) omnium fratrorum se noverit alienum. CONC. Karol. 7,5 -em sanctae pacis in ecclesia facere. TRAD. Frising. 29 p.57,39 a . . . -em (sic) sanctorum separatur. THIETM. chron. 4,71 corpori aeclesiae -em ac sepulturae dedit. BERTH. (?) annal, a. 1077 p.289,42 in christianam . . . -em . . . recipere. CHART. Heinr. Leon. 59 p. 87,19 fidelium. ALBERT. M. eccl. hier. 3,2 p. SÒL1', 13 nominatur eucharistia '-o' ( P G 3,423c xoivavia) ex parte eius, in quo uniuntur plures. euch. 4 praef. p. 330,12 facit sacramentum divinorum et humanorum verissimam -em. saepe. 2 spectat ad congregationes monachorum sim. : a in univ. : LIBER

diurn.

77

p.83,5

sit s o b r i a -is s i n c e r i t a s .

HUGEB.

Wynneb. 8 p. 113,12 cum illis (sc. omni congregatione) consortium vitaeque -em . . . habere. GREG. V I I . registr. 2,47 p. 187,21 quo . . . Guidonem . . . excommunicatum a . . . claustrali -e deiciat. de susceßtione : THIETM. chron. 6,81 p. 372,4 -em fratrum x mansis acquirens. b meton. i. q. congregatio - Konvent : SIGEH. Maxim. 14 (12) quibus (pecuniis) f r a t e r n a -o valde eguit (TRAD. Ratisb. 576 p.300,16). FUND. Torn. 5 (MGScript. X V p. 1115,17) -i Arroasie incorporati sumus. 3 spectat ad episcopos, sacerdotes: CONC. Karol. 7,1 -i se iungere sanctorum episcoporum ceterorumque sacerdotum. CAPIT. reg. Franc. 299,8 nec a canonica et episcopali -e (congregatione 4) se segregent episcopi Brittonum. 4 spectat ad laicos: CHART, eccl. Erf. app. 1 p. 794,26 (a. 1132) concives nostri . . . in quadam -e, que fraternitas dicitur, . . . se ad eandem capellam . . . contulerunt eqs. 3 p. 797,21 quod . . . archiepiscopus . . . ius patronatus prefate ecclesie . . . predicte -i recognovit eqs. 5 spectat ad caelicolas, trinitatem: HYMN. Hraban. 4(1),2,2 ardor et -o trinitatis. SYLL. Sangall. 23,45 quos çtheriis retinet -o templis. HEINR. LETT, chron. 22,8 quo (martyrio) consummato . . . in sanctorum -em transmigravit. 6 spectat ad unionem orationum (cf. A. Ebner, Die klösterlichen Gebetsverbrüdermigen. i8ço. p.$) : BONIF. epist. 38 commendamus . . . nos vestris orationibus, ut . . . vestrae -monioni caritatis sociemur. CHART. Bund. 72 p. 63,1 cum fratribus ex utroque loco in hac

-e c o n s e n t i e n t i b u s .

LIBRI

confrat.

I

app.

A

p. 136,10

quem (pontificem) . . . abba cum fratribus . . . in orationis suç -em suscepit. CHART. Port. 18. al. expressius de conventione: CHART. Bund. 72 p.63,16 (a.846) post huius . . . orationis gratam -em . . . facta est eadem conventio . . . inter istud coenobium et alia tria. B latius: l coniunctio, nécessitas - (enges) Verhältnis, Verbindung : IONAS BOB. COlumb. 2,9 p. 247,2 Aquilegenses . . . disciscunt a -e sedis apostolicae. WILLIB. Bonif. 6 p.35,2 papa . . . familiaritatis et amicitiae -em . . . condonavit. al. c. sensufiduciae: CHART. Port. 61 p. 82,20 (epist. papae a. 1205) catholicum adire antistitem gratiam et -em apostolice sedis habentem. al. 2 conversati, usus - Umgang, Verkehr: ALDH. epist. 4 p.484,8

1002

1 . COMMUNIO

Demetarum sacerdotes . . . nostram -em . . . abominantur. BONIF. epist. 59 p. 111,1 nullus cum eis (haereticis) loquatur, -em habeat. VITA Filib. 27 ( M G M e r . V p. 598,6) ne cum Ebroino cu-e (A2, -em rell.) iungeret. IOH. V I I I . epist. A 17 5 p. 15,28 ab eorum (excommunicatorum) vos -e prorsus arcete. CAPIT. reg. Franc. 252,55 nullam -em . . . cum aliis christianis . . . habeatpaenitens . . . in cibo vel potu. BERTH. ( ?) annal. a. 1076 p.286,26 ob reatum -is regis. RYCCARD. chron. a. 1213 p. 50 a ,i8 (epist. papae) in mercimoniis . . . eis (Iudaeis) om10 nino -o denegetur. al. v. etp. 1000,7. de facultate: CHART. Beron. 159 (a. 1279) ne quis sibi (sc. militi) fumo, foro, molendino vel quavis alia -e participaret. 3 status communiter habendi, participatio - das Teilhaben, Beteiligung, Anteil (cf. HONOR. AUGUST.gemm. 1,111 dicitur . . . -o participatio): 15 a in univ. : TRAD. Ratisb. 576 (a. 1060/68) pro adquirenda . . . fratri societatis inibi -e. GREG. V I I . registr. 1,81 p. 116,4 ut episcopus predicto loco -em . . . divini misterii reddat. BERNOLD. CONST, microl. 51 p. i o i 4 D nec proprie -o dici potest, nisiplur[i]esde eodemsacrificioparticipent. adde/HRABAN. 20 epist. 19 utere eo (libro), sicut decet servum Christi, cum -e multorum. b spectat ad victum: TRAD. Ratisb. 259 (a. 996/1000) ut . . . annonam et -em habeat sicut ceteri monachi. CASUS Petrish. 2,12 ut . . . in aedificiis et in omni fratrum utilitate fraternam -em habeamus. CHART. Argent. I V 35 25 p. 45,27 vicariis episcopi data est -o panis . . . et piscium de communi. c spectat ad bona opera: TRAD. Ratisb. 329 (a. 1020/28) orationis (CHART. Port. 39 fraternitatis et o. al.). CHART. Carniol. II 245 p. 194,21 quod . . . abbas et conventus . . . nos in participationem et -em spiritualem omnium bo30 norum . . . reciperent. CHART. Pruss. II 321 (ex regesto) largimur vobis -em effusionis sanguinis fratrum . . . in terra sancta . . . occubentium. CHART. Eichsf. 553 omnium spiritualium actionum. al. 4 sacramentum eucharistiae - Kommunion, Abendmahl : a in univ. : IULIAN. TOLET. Wamb. 21 35 gratiam -is sanctae perceperant. CONC. Karol. 3®,6 nullus sacerdos illi tribuat -em. BERNOLD. CONST, microl. 19 p. 989° quidam corpus Domini . . . intinctum pro complemento -is populo distribuunt. CHRON. Pol. 3,23 p. 150,20 populus . . . -e (comu- S) confirmatur. saepe. b c. colore quodam : a as40 sumptio eucharistiae - Kommunionempfang : CAPIT. reg. Franc. 81,16 ne sine -e moriatur infirmus. CONC. Karol. 49,3 ut . . . reverenter a d ipsam -em a c c e d a n t fideles (ALEX. MIN. apoc. 14 p.316,27). VITA Rimb. 23 una cum -e corporis et sanguinis Domini. . . hoc . . . remedium (sc. unctionem) .. . 45 percepii. ANSELM. HAV. dial. 3,19 p. 1239° dies publicae -is. al. in iudicio Dei: LAMB. HERSF. annal. a. 1050 de criminibus . . . sacra -e se purgavit episcopus. ß largitio eucharistiae - Austeilung der Kommunion : CAES. HEIST, hom. exc. 112 cum . . . beatus Bernardus audita eius (morituri) confesso sione post inunccionem atque sacram -em diceret. y ius communicandi - Recht auf Teilnahme an der Kommunion : CONC. Karol. 3®,3 -e p r i v e t u r clericus (CHART. Solod. I 77 p.49,10 laicus Christiana -e p. usque ad satisfactionem). ANNAL. Xant. a.867 -e tantum vulgari ei (archiepiscopo) 55 concessa. REGINO syn. caus. 2,271 (ex conc. Agath. a. 506) peregrina. EPIST. Bamb. 24 interim . . . episcopi et omnes catholici. . . -em suam custodiant. OTTO FRISING. chron. 6,3 p.264,37 permissa . . . laica -e (cu- Bl). al. c meton.: a hostia consecrata - geweihte Hostie: REGINO syn. caus. 1 60 notit. 19 p.21,9 si tradat presbyter -em laico . . . ad deferendum. ORD. coron. imp. 17,30 -em de manu eius (pontificis) suscipiat imperator. ibid. al. ß pars missae, qua assumitur eucharistia-Kommunionfeier : ORDO Rom. 5,91 scola incipit antiphonam ad -em et psallunt. BERTH. ( ?) annal. a. 1077 p. 65 296,3 missarum sollemniis usque ad locum -is . . . peractis. LIBER ordin. Rhenaug. p. 132,3. al. v. et vol. I. p. 712,21. y antiphona, quae ad eucharistiam assumendam cantatur - Kommuniongesang,

70

'•Communio':

A U R E L . REOM. m u s . 8 p.42®,25

ordo . . . in antiphonis, responsoriis, offerendis, -bus. BERNO epist. 1 p. 18,35 (ed. F.-J. Schmale. 1961) versus ad . . . -es pertinentes. BERNOLD. CONST, microl. 28 p. i o o i A in quarta feria . . . -o 'Comedite'. RUP. TUIT. off. 2,18 1. 646 (Corp.

[Pape]

1003

1 . COMMUNIO -

Christ. Cont. Mediaev. V I I . 1967) cantus, quem -em dicimus. LIBER ordin. Rhenaug. p. 169,16 -es infra ebdomadam c a n t a n t u r per ordinem (ALBERT. M. miss. 3,23,1 p. l62 a ,36 cantatur -o, quae antiquitus antiphona dicebatur eqs.). saepe. Ili pubi. et iur.: A de hominibus : 1 universitas civium, commune - Bürgerschaft, ( Stadt-) Gemeinde : a strictius : CHART, scrin. Col. A II p. 52,8 (C. 1150) rebellis de . . . -e nostra repudiabitur. CHART, civ. Magd. 100 p. 51,43 proprietatem, quam ad -em civitatis . . . tribuistis. CHART, episc. Hild. I 696 p. 664,1 in domo -is. al. b latìus : a conìuratìo civium - städtischer Schivurverband, Eidgenossenschaft ( cf. H. Planitz, Die deutsche Stadt im Mittelalter. 1954. p.251 sqq.) : GESTA Camer. cont. II A 551,1 disiuncta -o ab iniquo coniurio fecit. . . fiduciam. CHART. Rhen. med. I 627 p.688,14 -o . . . civium Treverensium, quQ et coniuratio dicitur, . . . cassetur, al. v. et supra p.84g,60. ß cohors civium - Bürgerwehr : GALB. Karol. 33 ut collecta virtute et -e sua . . . insultum facerent burgenses. 2 collegium opificum - Zunft: CHART, select. Keutgen 271,7 (a. 1226) a tota -e eorum (pellificum) . . . excludantur. meton. i. q. status socii (collegii opificum) - Mitgliedschaft (in einer Zunft): CHART, civ. M a g d . 65 (a. 1197) nec aliquis . . . societati. . . accedat nisi. . . -e, quod . . . inninge dicitur, acquisita. B de rebus: 1 status comparticipis - Teilhaberschaft: a in univ.: FORM. Sangall. II 10 ut immunitas regis . . . sine ullius -e esse deberet. DIPL. Arnulfi 100 ut ipsi fratres . . . fruantur potestate . . . disponere absque . . . rectoris -e. ANNALISTA Saxo a. 907 de . . . bonis nullam sortitus est -em. CHART, select. Keutgen 135,7 civilis iuris -em . . . acquirere. b c. colore quodam: (t compossessio - Mitbesitzerschaft: CHART. Fuld. A 471,2 (c. 827) quod ulterius in illa captura nullam -em habeant. COD. Frid. 17 in monte. FUND. cell. loh. (MGScript. X V p. 1004,8) non admittens . . . -em alterius ecclesie sive secularis persone. D I P L . C o n r . I I I . 270 p. 4 6 9 ^ 2 8 (ed. F . H a u s m a n n . 1969) q u a -

tinus . . . concordi -e . . . possideant/o«/i»2 salis. al. ß cooperatio - Mittäterschaft : LEG. Wisig. 2,1,30 episcopus fraudis -em cum comite tenens. 2 possessio vel fundus communis — Gemeinschaftsbesitz, Gemeindeland, Allmende: TRAD. Brixin. 47 (a. 995/1005) tradidit . . . partem -is, quam habuit in novali rure. CHART. Tirol. 97 vineas . . . ecclesia in -e . . . civium iacentes. CHART. Eberb. 173 dicebant sibi -em, quae . . . almenda vocatur, in . . . rubo . . . competere. CHART, select. Schwind 37 p.80,27 pascuarum -o, quod g e m e i n d e dicitur {sim. CHART. Port. 206 p. 217,21 gmeine). al. adde: CHART. Rhen. inf. I 21 (a. 801) quam (comprehensionem) . . . in -e proximorum suorum . . . stirpavit. 3 ususfructus possessionis vel fundi communis - Nutzungsrecht am Gemeinschaftsbesitz,, -land: CHART. Rhen. inf. I 6 (a. 796) tradidi. . . conprehensionem in silva . . . -emque in eandem silvam. TRAD. Frising. 1119 in marchis. TRAD. Brixin. 63 proprietatem cum . . . omnium utensilium -bus. DIPL. Heinr. I V .

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

127 p. 166,31 a l l o d i u m . . . l i b e r u m a b o m n i -e. ACTA i m p .

Stumpf 472 p.665,15 (dipi. Heinr. V.) ut liberam -em habeant . . . in silvis, in piscationibus, in venationibus et in aliis omnibus, que ad communem usum pertinent. CHART. Naumb. 284 p. 271,34 ad reparandam clausuram Sale con-em . . . montis . . . tradiderunt. saepe. spectat ad lapicidinam : CHART. Port. 264 (a. 1278) -em plenam in lapicidina . . ., u t . . . habeat ius . . . fodiendi . . . lapides. meton. i. q. utilitas - Nutzen: CHART. Wirt. V I 1622 p. 14,30 (a. 1261) cum . . . nobilis . . . parrochiam . . . in quadam sui usuali con-e, quod . . . dicitur nuzzunge, . . . dampnificasset. 4 tributum communiter solvendum - gemeinsam zu leistende Abgabe: TRAD. Udalr. August, app. p. 144,5 (s. X I I . ) h o b a . . ., unde -o datur (CHART. Tirol. 388.514 höbe, unde villicus -em frumenti . . . dabit eqs.). IV philos. et natur. : A congruentia - Ubereinstimmung : EUGEN. VULG. syll. 6,4 dum -es et proprietates . . . generum et specierum perpenderem. B consensio Gemeinsinn: ALBERT. M. pol. 4,9 h p. 377^,26 quae ambo (sc. invidia et contemptio) plurimum distant ab amicitia et -e (p.i2g$b,23

55

60

65

COMMUNIS

1004

xotvtovtai;) politica. C relatio coniunctiva - verbindende Beziehung : ALBERT. M. miss. 3,6,2 p.97 a ,28 sunt tres in corpore membrorum -es eqs. D vis communis - allgemeine Wirksamkeit : ABSAL. serm. 44 p. 251® maris stella . . . praeeminere invenitur . . . luminis -e eqs. (p.253 B ). V mus. i. q. locus medius - Mittelstellung : FRUTOLF. brev. 8 p.63 cantus, qui . . . authenticam elevationem et plagalem continens depositionem inter utrosque possideat -em. VI medie, i. q. compassio - Mitleidenschaft : AESCULAPIUS 23 p. 37,24 iecoris et splenis dolor erit . . . nulla vicinarum partium -e. 2. communio (conm-), -ivi (-ii), -itum, -ire. script, et form.: cum-: 1.20. -mon-: 1.25.34.48. perf.: ind.: -minu(i): I.20. -nerunt: I.31. partic. -minut(us): HELM. chron. 80 p. 150,12 (var.l.). I proprie : A de rebus i. q. praemunire, operibus ad defensionem instruere vel amplificare - (stark) befestigen, in den Verteidigungszustand setzen, verstärken: ANNAL. regni Franc, a. 826 p. 170,26 castella . . ., quae firmiora videbantur, -vit (cumminuit, comminuit sim. var. /.). LAMB. HERSF. annal. a. 1074 p. 197,12 regni partem. HIST, de exp. Frid. imp. p. 37,26 clausuras . . . in berfredis et propugnaculis renovando . . . -verant (-ierant Str.). al. ad muniendum exornare - zum Schutz ausstatten: HELM, chron. 53 p. 104,29 perfectum est . . . Castrum et numeroso milite -tum (-mon2 a. corr.). B refi, de hominibus i. q. (operibus) seprotegere, defender e - sich verschanzen, (in Befestigungen) Schutz suchen: REGINO chron. a.891 p. 137,34 ligno et terrae congerie . . . se -unt. ANNAL. Her. a.773 (MGScript. III p. 139, 12) qui (Desiderius) fugiens Papiae se -vit. CHRON. Salern. 181 p. 183,8 per castella se -nerunt. al. II translate i. q. tueri, tutum reddere - schützen, sichern : A gener.: WALAHFR. Gall. 1,33 multitudo . . . episcopi benedictione -ta (-mon-, munita var. / . ) . . . remeavit. THANGM. Bernw. 42 ad -endum exitum meum . . . occurrere festinate. LAMB. HERSF. annal. a. 1077 p. 288,30 signa . . . eum (papam) contra . . . detractorum linguas -bant. EBERH. BAMB. epist. 11 p.529 A omnes fideles . . . commoniti sint et -ti . . ., ut eqs. al. refi.: VITA Willib. p. 18,11 se . . . orationibus-vit. B iur. (plerumque de rebus; de hominibus: 1.42. 46): 1 in univ.: DIPL. Otton. III. 92 p. 503,39 (interp. post 992) ille (advocatus) imperiali maiestate -tus ecclesiam . . . defendat. CHRON. Hild. 15 easdem (decimas) . . . banni sui a u c t o r i t a t e -vit episcopus (sim. DIPL. Karoli III. 157 p. 254,43 [interp.] si menbra Christi . . . imperialis auctoritatis robore -imus. al.). CHART. Brixin. 39 p. 47,9 predia . . . donamus et perpetua stabilitale -imus. DIPL. Conr. III. 49 (ed. F. Hausmann. 1969) auctoritatis edicto -imus (-mon- a. corr. cod.) et corroboramus concambium. CHART. Nuremb. 404 p. 246,19 monasterium . . . scripti privilegio -imus. al. 2 de actione sigillandii. q. corroborare - bekräftigen : DIPL. Otton. II. 291 quod ut verius credatur, . . . sigillo nostro subtus -iri iussimus. DIPL. Heinr. II. 392 sigilli nostri inpressione iussimus con-iripaginam. DIPL. Conr. III. 56 p.95,8 (ed. F . H a u s m a n n . 1969) sigilli . . . astipulatione. CHART, march. Misn. II 181 sigiili . . . munimine. CHART. Solod. I 351 publice et sollempniter. saepe. adi. communitus, -a, -um. 1 tutus - sicher : HIST, peregr. p. 141,9 oppidum . . . tam naturali positione loci quam menibus turritis firmissime con-um. 2 (de)terminatus - abgegrenzt: BEDA temp. 13,2 cyclus . . . paschalis v m est lineis -us. 3. communio v. commoneo. communis (conm-), -e. script.: cum(m)-: I.72. p. 1005,11.14.1008,33.1011,20. al. cuo-: TRAD. Frising. 1086 p.29,15. comu-\l.yi.p.1008,32.100g,20.4gsq. saepe. -min-: FORM. A u g i e n s . C 10 cod. GLOSS. I 703,40 S t . - S . cod. e. 0. v.

70

etp. 1005,1. - m o n - : p . i o o 5 , i o . i o o y , i g . i o i i , i g . adde FORM. Sangall. I l 3 o p . 4 1 6 , 1 1 (var. 1.). al. form.: sing.: nom.: -a: CHART. Ticin. 33 p. 76,14 (ed. L . Brentani, Cod. dipi. Ticin. I. 1929) via comuna. -i: CHART. Bund. 387 p. 287,19.27. -us: CHART. Bund. 445 p.344,23 nemus cumunus. REGISTR. [Pape]

loos

COMMUNIS

Mog. p.44,1 cominus. gen.: -ae: CHART. Bund. 453. -i: CHART. Bund. 479 p.369,19. abl.: -a.: p.1008,2g. adde TRAD. Weiss. 9 p. 17,23. -e: 1.11. p. 1006,3g. 1007,47. al. plur.: acc. -as: LEX Sal. Pipp. 3,4 cod. E 11. abl. -is: I.33.38. adde WETT. Gall. 29 p. 274,7. alcompar. : p.1007, 66.1010,36. superi.: 1.70.72^.1007,65.1010,35. qui plurìum vel omnium, est, promiscuus - (mehreren oder allen) gemeinsam, gemeinschaftlich: I strictius: A in univ.: 1 gener.: ALDH. ad Acirc. 17,1 ego (sc. luna) cum pelagi fatis -bus (-mo- K) insto eqs. FORM. Marculfi 2,43 (ed. A. Uddholm. 1962) deferente . . . filio cu-i ([-e A2.3]. sc. episcoporum). MAGING. epist. 3 p.275,12 ut -e et unum a nobis indiculum dirigatur. ARBEO Corb. 26 -em sumere cybum. FROTH, epist. 32 p. 298,15 cu-i supplicatione Domini clemenciam . . . depraecari. TRANSL. Chrys. et Dar. 25 privatione -is damnatus luminis. EGBERT, fee. rat. 1,779 multa decent -ia, sed non congruit uxor; si -is erit eqs. WIPO gest. prol. p. 7,23 scribere . . . ad -em utilitatem legentium. CHRON. Albr. a. 1225 p. 917,18 plures -es mulierculas . . . a peccato retraxit. persaepe. 2 spec.: a pubi, et iur.: FORM. Wisig. 18 dum -ium electione parentum perficitur nuptiarum petitio. CAPIT. reg. Franc. 74,5 contra hostes -es. DIPL. Karoli III. 30 con-i convenienti consultu . . . conferimus. DIPL. Ludow. Inf. 28 p. 139,15 intercessioni fidelium . . . procerum -i omnium Consilio . . . annuentes. THIETM. chron. 2,20 ob . . . defensionem . . . -is patriae. CHART. LUX. I 367 molendinum -i impensa construere et molendinarium -i procuratione instituere. IV 190 de nostro cu-i assensu et voluntate. persaepe. accedente sensu unanimitatis: THIETM. chron. 5,7 -i totius populi elect i o n e ducatum promeruit (THANGM. Bernw. 4. al). VITA Heinr. IV. 6 p. 24,23 ipse -i omnium favore consecratus imperator. -bus manibus sim. i. q. una, coniunctim — zusammen, in Gemeinschaft (mit): TRAD. Frising. I3 a (a.759) -is manibus meis et filii mei tradidimus. COD. Lauresh. 475 donamus pariter et manu comuni. CHART. Dobr. 65 p. 58,15 (ed. R. Lehmann, U B Dobrilugk. 1941) -i manu, quod vulgo mith sammenter hant exprimitur, compromiserunt. al. adde : ALCUIN. epist. 187 p.314,8 -bus (-is var. I.) manibus debellate eum (antiquum hostem). b eccl. : CHART. Bund. 72 p. 63,4 (a. 800) oblatio. FORMA mon. Sangall. p. 13® domus -is scolae. AGIUS vita Hath. 6 in -i refectorio manducare. LAND. MEDIOL. hist. I 2,27 p. 65,44 (de haereticis) omnem nostram possessionem cum omnibus hominibus -em habemus. CHART. Eichsf. 137 p. 82,16 in -i septimana. CHART, cell. Paulin. 40 p. 54,25 abbati . . . usum mitre . . . in sollempnitatibus sue ecclesie et -bus . . . concessimus. ALEX. MIN. apoc. 9 p. 153,14 dies -es (v. notam ed.). CHART. LUX. I l l 17 tempore -is minutionis fratrum. CHART. Raitenh. 243 p. 199,39 -is oracionis participacionem obtineant. al. spectat ad communitatem vitae: monachorum: LIUTG. Greg. 11 p.75,20 qualiter discipulos . . . cum eis -i v i t a conversando . . . educarit (CAND. FULD. Eigil. II 14,97. TRAD. Ratisb. 251. al. v. et p. 1006,ig), canonicorum (cf. J. Wirges, Die Anfänge der AugustinerChorherren. Diss. Freiburg!Schweiz 1928. p-55sqq.) : GREG. VII. registr. 6,11 p.413,13 ut -em v i t a m vivatis (sc. clerici) . . ., id est, ut omnia ecclesia bona in -em utilitatem redigantur eqs. (GERHOH. aedif. 53 p. 167,17 -em v. . . . instituet, in qua nemo aliquid suum dicet. al.), C liturg. : AMALAR. ord. antiph. 64 responsorios -es omnium sanctorum iuxta Romanum antiphonarium praetitulavi. WILH. HIRS. const. 1,86 p. i o i 7 D tres -es cruces super utramque oblationem facit sacerdos. D theol.: GODESC. SAXO theol. 20 p.279,20 redemptio . . . -is est electis et reprobis. 24 p. 340,15 praedestinatio . . . -is est . . . totius trinitatis. ibid. al. de diabolo: HROTSV. Bas. 242 -is cunctorum . . . hostis. ephilos.: Ps. BOETH. geom. 73 (ed. M. Folkerts. 1970) -es . . . animi conceptiones (ALBERT. M. metaph. 1,2,1 p. 17,57 [ed. B. Geyer, i960]. 1,3,14. ibid. al.). EPIST. Hann. 18 p.337,28 quod . . . presens dicitur, -is terminus est eqs. ALBERT. M. poi. 2,3™ p. i28 a ,37 sqq. ut '-issimam (p.i265 b ,2g XOIVOT propter incuriam -ium pars nostra . . . in detrimentum veniret. 2. c o m p a r t i c i p a n s , -antis n. qtiod comparticeps est (mit) Anteil Habendes : ALBERT. M. caus. univ. 1,2,1 p. 387 b , II nec -s nec aliud compar sibi . . . habere potest intelligibile . . ., sed de se ipso et per se ipsum agit omne. • c o m p a r t i c u l a r i s , -is m. qui (cum alio) pars est - einer der (mit) einen Teil bildet : ALBERT. M. div. 2,1 p.23,9 cum hominis partes dieimus esse . . . Virgilium, Ciceronem et singulos, qui horum -es (particulares EE) sunt eqs. c o m p a r t i o ( r ) (conp-), -ire (-iri). impertire, partieipare teilen (mit), Anteil geben: EPIST. Desid. Cad. 2,13 (ed. D. Norberg. 1961) aliquid cum alio con-ir^. CHART. Brixin. 151 p. 164,20 (a. 1266) quod (ius) sibi . . . competere posset, cum fratribus suis -retur. c o m p a r t u s v. 1. compareo. c o m p a s c o v. compesco. * c o m p a s c u a l i s , -e. adpascuum commune spectans - das gemeinsame Weideland betreffend : CHART. Turic. 1079 p. 170, 22 (a. 1259) iura pascualia et -ia sine lesione segetum et feni libere possidebunt. * c o m p a s c u i t a s , -atis f. pascuum commune - gemeinsame(s) Weide(land) : CHART. Turic. 1279 p. 357,2 (a. 1264) controversia, que . . . super . . . publica montis . . . -e, quod . . . dicitur almeinde, . . . vertebatur. meton. i. q. ius pascuo communi utendi - Recht auf Nutzung der gemeinsamen

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

1106).

c o m p a s c u u s (conp-, -pes-), -a, -um. 1 adi.: ad (communem) pastionem destinatus - zur (gemeinsamen) Weide bestimmt (cf. GLOSS. III 407,15 St.-S. -us ager almeinde. IV 114,22 con-us [-us d] ager trata): DIPL. Otton. III. 265 montem -um . . . confirmamus ad partem monasterii. LEG. Lang. p.385 a ,8 si quis alienum equum de con-o a g r o expulerit (THIOFR. Willibr. I A 31 p.478 S est in ora maritima ager -us . . ., ubi cum ovium gregibus armenta boum errabant. ALBERT. M. veget. 7,33 quatuor agrorum genera esse dixerunt Aegyptii: . . . sativum . . . et consitum et -um [pascuum C] et novalem. 7,34 -um . . . vocabant eum [agrum], qui prata ferebat in pastum animalium. 7,105. al.). CHART. Sigeburg. 58 p. 131,19 (ed. E. Wisplinghoff. 1964) silvam communem -um terminum esse. 2 subst. neutr. (masc. -us: I.20) : pascuum (commune) (gemeinsame) Weide (cf. GLOSS. III 117,42 St.-S. -us espan): DIPL. Karoli III. 60 p. 102,30 mons cum legitimis finibus suis, -is et silvis. DIPL. Otton. III. 393 c u m . . . p a s e u i s atque -is, pratis, silvis (CHART, episc. Halb. 150 I.29. CHART. Turic. 1079 P-167,9 curtes et predia . . . c. . . . p., con-is, inpaseuis. saepe in pertinentiis chartarum. v. et I.3). CHART. Wirt. II 534 p. 359,31 partem . . . palustris terre, que . . . ville -peseuum, id est. . . almeinda vel gemeinweida, fuerat. sensu communitatis evanido: TRAD. Frising. 1393 (a. 1022/23) cum silvulis et -is. CHART. Basil. C I 13 dedit . . . medietatem . . . aecclesi? . . . cum con-o et florido. Schneider c o m p a s s i b i l i s (conp-), -e. qui simulpatitur, misericorsmitleidig, barmherzig, voll Erbarmen: VITA Mathild. II 28 erga omnes pia et -is exceptis vitiis, quibus non compassio, sed rectitudo debetur. VITA Annon. I 1,8 p. 470^38 cum . . . esset erga cunctos inopes misericors et -is. EPIST. Reinh. 98 qui aliens miseri^ in amore Christi con-es fiunt. ibid. Herum, v. etp. 1039,57adv. c o m p a s s i b i l i t e r . 1 ratione compassionis — (in) mitleidend(er Weise): CHART. Austr. sup. III 508 p.468,5 (a. 1277) cum sacerdos nostri ordinis et confrater mortuus fuerit, fratres ceteri pro humanitatis officio -r exequendo . . . flagellum aeeipiant. 2 misericorditer - mitleidig, voll Erbarmen: CHART. Mog. A I 471 (a. 1118) ego . . . archiepiscopus pro Christo afflictus . . . -r super afflictos misertus sum loci. . . destrueti. CHRON. Mont. Ser. a. 1202 p. 170,20 rex . . . -r lacrimatus est. CHART. Westph. V 95 p.32,9 querimonias afflictorum -r audire. * c o m p a s s i b i l i t a s , -atis f . misericordia - Mitleid, Erbarmen: ANNAL. Otak. a. 1271 p. 189,16 multa dicenda essent de virtutibus ipsius (decani) . . ., de castitate, . . . de -e proximorum. c o m p a s s i o (conp-), -onis/. script, cum-: l . j i . actio compatiendi vel condolescendi, miseratio, affectus miserationis - das Mitleid(en), Mitgefühl, Anteilnahme: 1 strictius: a gener.: a in univ.: WILLIB. Bonif. 5 p. 18,24 con-is . . . condolens . . . pietas. HUGEB. Wynneb. 7 p. 112,18 multis con-e fuit proximus. GODESC. SAXO conf. p.75,21 f r a t e r n a -e ac germana simul dilectione (EPIST. Teg. I 62. al.). RUD. FULD. Leob. 8 mysterium . . . verbi divini, quod . . . nunc se per con-em proximi humiliat eqs. NADDA Cyriac. I 7,2 in confessione Christi et in con-e sanctorum martirum devotus permansit. CHRON. Thietm. 4,73 p.217,24 cum aliquis . . . recte impugnatur ab aliquo episcoporum . . ., ab aliis condescenditur illi, et hoc non est -o, sed . . . nocens confortacio. NARR. itin. nav. p. 186,14 ipsi (Sarraceni) nobis videntibus . . . suspenderunt tres christianos per pedes . . . et lanceis usque ad mortem percusserunt; unde lacrimosa -e doluimus. ALBERT. M. summ, theol. I 20,80,2,4,2 p.889 a ,7 misericors dicitur, qui alienam miseriam corporalem vel spiritualern per -em facit suam. al. ß in chartis: LIBER diurn. 87 p. 114,14 permoti . . . cum-e . . . previdimus. 96 p. 126,11 -e pastorali . . . consulemus. DIPL. Heinr. III. 398 p. 555,14 [Rudolph]

1039

C0MPASSI0 -

pia con-e necessitatibus ecclesiarum condolens. C H A R T , civ. Erf. 67 devotionis vestre -em et auxilium requiremus. C H A R T . Argent. I 542 -e civili super iniuriis . . . vobis illatis . . . condolemus. al. b medic, i. q. actus sìmul aegrescendi - das Miterkranken, Mitleidenschaft: T R A C T , de aegr. cur. p. 207, 20sq. tussis fit . . . quandoquidem per -em, quandoquidem per passionem; per-em dicitur fieri, quando est sinthoma alterius morbi. M A U R U S urin. I p. 11,11 sentiunt etiam dolorem testiculi aegroti . . . ex -e et in anchis ex lapide (sc. renum) aggravante. W I L H . S A L I C , chirurg. 2,1 p. 325s in omni capitis laesione . . . debilitatur stomachus et compatitur cerebro laeso . . . et. . . propter -em dictam d e b i l i t a t u r (sim. A L B E R T . M . animal. 1,353). 2 latius: a gener.: a misericordia - Barmherzigkeit : W A L T H . S P I R . Christoph. I 1 mira . . . benivolentia . . ., spectabilis in -e lucerna. D I P L . Heinr. II. 265s p. 314,37 ut . . . his, qui sub i regiminis deserviunt, debitum retributionis exhiben familiari con-e condescendamus. B E R T H . ( ? ) annal. a. 1077 p.290,41 nullam . . . ipsi (incarcerato) -em exhibuit. C H A R T , episc. Vratisl. 42 p. 47,23 cuius (ecclesiae) honera . . . -is humero supportare ( C H A R T . Altenburg. 251 p. 194,23). al. per prosop. : S A L O M . III. carm. 1, 321 disciplina patris mihi sis, con-o matris. C A E S . H E I S T . hom. exc. 21 (in visione) intellexit earn (puellam) esse -em atque elemosinam. ß ops (misericors), latio auxilii - (barmherziger) Beistand, Hilfe(leistung) : D I P L . Heinr. II. 317 sic quisque proximorum suorum necessitatibus debet compati, ut per -em vim recte intentionis studeat implere. C H A R T . Xant. 120 p.91,11 ut filii ecclesiarum . . . per Consilia et auxilia ac mutuas -es tamquam veri fratres sibi consulant. ibid. al. Y benevolentia, indulgentia - Wohlwollen, Zuneigung, Nachsicht: V I T A Mathild. II 22 p. 298,29 ut . . . maiorem -em in hoc loco commorantibus exhibeatis. A L B E R T . M. pol. 6,51 p.óoo^iS '-em (p.1321",24 P)V) habeat' . . . 'ad principes'. v. et p.1038,33. meton. de persona principis benevola: C H A R T . Port. 13 p.24,40 (dipi. Frid. I.) cepit earn (ecclesiam) nostra serenitas et con-o tueri et defensare. 8 passio - Leid(en) : H R O T S V . Cai. 2,1 ut communicata invicem -e patiamur, quicquid unicuique nostrum . . . ingeratur. : : o utinam voluissetis meam -em compatiendo mecum partiri. € dolor, luctus - Schmerz, Trauer : T H A N G M . Bernw. 54 corpori -is officia impendamus. COD. Udalr. 56 p. 115,12 quid tocius ecclesiae -e dignius quam eqs. £ comparticipatio - das Mitbeteiligtsein : U R S O aphor. 41 vi animae vel consuetudine seu -e in sompnis fantasiae diversificantur. gloss. 41 p. 84,28 ex -e . . . animae violentia infertur. rj consensio - Zustimmung(säußerung) : B E R N O L D . C O N S T , libell. I 5 p.22,16 nihil tuae intentioni prodest, quod tot -umexempla enumeras (p.22,25). P-22,22. b mus. i. q. consonantia Zusammenklang, Harmonie .•IoH.GARL.mus. mens.9,27(ArchMusWiss. Beih. X. 1972) perfectae dicuntur discordantiae, quando duae voces noniunguntur... secundum-em vocum, ita quod secundum auditum unavoxnonpossit compati cum alia. *compassionabilis, -e. compassibilis - mitleidig : H E R I G . gest. 25 p. 175,36 in lacrimis resolutus, ut putandum est pertulisse martirium, dum exquoquebatur super aurum affectu -i (compassibili 3), torquebatur. compassivus (-pes-), -a, -um. 1 compatiens, compassibilis, misericors — mitfühlend, mitleidig, voll Erbarmen: E K K E H . U R A U G . chron. a. 1106 p. 239,8 pium vel -um luctum . . . promeruisse. V I T A Mariae rhythm. 871 fuit. . . condolens atque -a, misericors, compatiens et caritativa. A C T A imp. Winkelm. I 936,1 p. 711,14 quantitatem collecte . . . quadam -a (-pes- var. I.) b e n i g n i t a t e providimus minuendam (DAVID compos. 3,18,1 p. 198,8 benignitas facit affabilem, -um afflictis). C O N R . S A X O spec. 6 p.79 habuit Maria ad Deum . . . verbum . . . -um pro proximi desolatione. al. 2 simul corripiens - in Mitleidenschaft ziehend: A R A B S l54(AltdtBl. 2. 1840. p.386; s. XII./XIII.) particularis ea febris efficitur generalis vi -a, non ratione mali. *compastino, -are. (pasta) ad pastarn conficere, depsere — zu Teig verarbeiten, kneten: H O N O R . A U G U S T , gemm.

COMPATESCO

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

1040

1,31 Christus se granum frumenti asseruit; . . . c r i b r a t u s , c o n s p e r s u s -atur (1,32 cribrati, conspersi -antur electi). •compasto (conp-), -are. adpastam conficere, depsere zu Teig verarbeiten, kneten: A L B E R T . M. animal. 22,32 alteam contritam in aqua con-a, donec ad modum cerae se tractari permittat. compastor, -oris m. qui simul pastor est, consacerdos Mithirt, Mitpriester: R A T H E R . conci. 5 ( P L 136,354A) -es atque confamulos eiere. compatens v. compatior. compater (conp-), -tris m. script, cum-: A G N E L L . lib. pont. 128 p.361,42. qui per baptismum quasi alter pater factus est - Mitvater, Pate, Gevatter (cf. G L O S S . I I I 68,24 St.-S. -r gevàtero. 427,53. 715,29 -r peteren. al.) : 1 strictius: a canon.: COD. Karol. 6 p.488,35 Pippino regi et nostro s p i r i t a l i -i . . . papa ( E P I S T . pont. Rom. sei. I 1 p.4,34 filium nostrum et spiritalem con-em domnum Carolum. C A P I T . reg. Franc. 252, 47. al.). C A R M . libr. I 7,2,28 Carlmannum . . . fonte renascentem et sacro baptismate lotum extulit albatum sacratis con-r undis. V I T A Bertini 19 (MGMer. V p. 765,19) Waldberto et coniugi suae . . . -r fuit secundum laudabilem ritum. R I C H E R . REM. hist. 3,35 si . . . -r est. . . cum eo, qui pater est, ipse est et pater. H O N O R . A U G U S T , eluc. 2,16 p. 1147® si tu alterius filiam levaveris, -r, id est frater sui patris, eris. S I C A R D . chron. a.722 p. 150,31 Zacharias . . . filios -um in matrimonio copulari prohibuit. saepe. v. et I.62.66 et supra p. 937,13. adde: W I L H . A N D R . chron. 56 in fedus . . . amicitie . . . Balduini cingulo militiae decorati . . . -r efficitur abbas. b usu communi: C H R O N . Fred. cont. 2 p. 169,18 Ebroinus . . . con-i suo insidias praeparans. D I P L . Otton. I. 34 Eberisus . . . episcopus nosterque fidelis-r. V I T A Bard. 1 p. 323,26 quidam -r eius ammirabili donavit eum munere, galea, agno, psalterio. E K K E H . I V . cas. 4o med - illa (commatrina) . .. salutans con-em . . . optulit viro mustum. V I T A Gebeh. Const. 1,7 erat . . . imperatori familiarissimus, eo quod -r eius esset, saepe. in nom. propr.: C H A R T . Turic. 459 p. 338,29 (a. 1230) fratres filii C-is ('Gevetterlì" ind.). 549 presentibus . . . Cünrado, . . . Bertholdo, qui dicitur C-r. 2 latius i. q. sodalis, contubernalis - Gefährte, Kamerad, '(guter) Freund' : a de hominibus: N O T K E R . B A L B . gest. 1,23 p.31,15 cum . . . pater familias . . . se . . . munire conaretur, respondit pilosus : 'mi -r eqs.' p.32,8. E G B E R T , fee. rat. 1,589 -bus multis, sed paucis fungor amicis. S A L I M B . chron. p. 586,33 loquebatur socio suo dicens: '-r eqs.' homo - Kerl: U N I B O S 74,2 (ed. K . Langosch, Waltharius, Ruodlieb, Märchenepen. 1956. p.270) simul dicunt ferociter: 'heus, insensate -r eqs.' b in fabula de bestiis: C A R M . Otton. I I I . 20,5,23 ursus . . . advenit . . . -e fauno nunc saliendo, nunc recinendo. N I V A R D . Ysengr. 4,164 da michi votivam, -r hirce, crucem. •compaternitas, -atis f. affinitas spiritualis interparentes et compatres exsistens, status compatris - geistliche Verwandtschaft zwischen Eltern und Paten, Paten-, Gevatterschaft: COD. Karol. 14 p. 512,3 -is gratia, quae opitulante Deo inter nos (sc. Pippinum regem et Paulum papam) rata consistit. W A L A H F R . exord. 27 p. 512,22 non habebunt carnalis copulae . . . ad invicem consortium, qui in communi filio -is spiritale v i n c u l u m susceperunt ( D I P L . Heinr. I V . 442 p. 594,20). C H R O N . Cosmae cont. I a. 1134 p. 139,48 -s inter levirum et generum eius, inter germanam et germanum componitur; . . . posteri nostri . . . miserabilius secula procedere videbunt, dum . . . genitor nati sui compater efficitur. a. 1137 p. 144,8 imperator . . . principi nostro . . . -e iunctus. A L B E R T . M. sent.4,42,14p.486,27quod spiritualiumparentum filii vel filiae ante vel post-em genitaepossunt legitime coniungi praeter illam personam, qua compatres effecti sunt. ibid. al. *compaternus, -i m. compater - Pate: D E C R E T . Frision. B p. I37 b ,i si cuius puellula in alia terra violenter teneatur et hie, cuius est filia, dixerit eam infra annos, tunc probet hoc per sacerdotem et duos -os. compatesco (conp-), -ere. opem misericordem exhibere — barmherzige Hilfe zuteil werden lassen: E P I S T . Bonif. 132 [RudolphJ

1041

COMPATESCO -

nostra voluntas . . . est ipsius (episcopi) infirmitati con-ere. ibid. iterum. cf. ThLL. s. v. compatiscor. compatientia (conp-, -aci-), - a e / . 1 gener.: a compassio, benignitas - Barmherzigkeit, Güte: E P I S T . Teg. I 2 p. 4,1 solamen consueta petentibus . . . nullo modo subtrahitis. 85 plenitudinem caritatis et -ae, quam in vos habebamus. meton. de persona benevola: F R O U M . epist. 74 novit . . . benigna -a vestra, qualiter . . . egrotabam. b venia — Duldung: C H R O N . Gurc.6(MGScript. X X I I I p. 1 0 , 2 ; c. 1183) eius (papae) mandato cum conpac-a domini Alberti (sc. archiepiscopi) consecratus est episcopus. 2 medic, i. q.passio, morbus - Leiden, Krankheit : A N T I D O T . Augiens. p. 62,16 faciens ... nefreticis, ad nervorum conpac-a (ANTIDOT. Bamb.4con-a). compatior (conp-, -aci-), -passus sum, -i. script, etform. : partic.praes.-ten(s):l.52. inf. praes. -ere: 1.40. partic. perf. -pes-: 1.62. simul vel una pati, dolere, sentire - mitleiden, mitleidig sein, mitfühlen (cf. G L O S S . I 92,14 St.-S. con-or epantholem. al.) : X strictius: A gener.: B O N I F . epist. 94 p.214,21 tribulationibus . . . con-ens. IoH.ScoT.carm. 4,1,16 mors carnis vitae vitae mors iure vocatur, nam -ssa fuit carni, quae sola pependit. A G I U S epic. Hath. 83 ipsa meis -ssa malis ut propria flevit. H R O T S V . Cai. 2,1 enuclea, quid patiaris, et, si res exigit, -emur. E P I T A P H , var. II 73,2 lector, . . . proprios horresce reatus et commortali -ciare neci. E P I S T . Teg. I 34 p. 39,2 de domesticis -ciendo tractamus, qui nos cottidie conclamantes perturbant. HIST, peregr. p. 122,21 pontifex . . . tanto christianitatis conpaciens detrimento vehementer indoluit. C A R M . Bur. B 113,3,4 ilia, pro qua gravior mens amorem patitur . . ., nec michi -itur. saepe. v. etp.103g,40. debestiis : A L B E R T . M. animal. 22,25 u n 0 abstinente in stabulo alii quasi -entes (cod., compatie ed.) aliquando secum abstinent cameli. B medic, i. q. simul corripi - in Mitleidenschaft gezogen werden: G L O S S , med. p. 72,12 omnia interanea con-untur. U R S O gloss. 41 p.84,29 cum corpori -atur anima eqs. v. et p. 103g, 11. II latius : A intrans. : 1 gener. : a misereri, misericordiam exhibere — sich erbarmen, Barmherzigkeit üben (cf. G L O S S . II 204,30 St.-S. con-ens irbaramante. al.): a in univ.: V I T A Lupi Senon. 4 (MGMer. IV p. 179,26) inopiae a al afflictorum -i (con-ere j [v. VIIapp.p.8jo ]). EINH. Karol. 27 penuriae illorum (clvristianorum) con-ens pecuniam mittere solebat. R I M B . Anscar. 7 p. 29,20 antistes . . . -ens eorum (peregrinorum) necessitati. Ü R S O gloss. 24 p. 52,22 manus extendit ad largiendum, gressus dirigit ad -endum. al. misericorditer auxiliari - barmherzig Hilfe leisten: L A M B . L E O D . Matth. I 719 nec . . . via con-iturparalytico. ß in chartis: L I B E R diurn. 65 a nobis pietatis intuitu -entes (sic) vestrae peregrinationi ipsum monasterium vobis est concessum. T R A D . Frising. 2 7 8 B p.245,11 ego Atto episcopus . . . con-ens . . . p a u p e r t a t e viduitatis illius (DIPL. Otton. I. 175 aecclesiae paupertati conpaciendo. al.). C H R O N . Ven. Alt. p. 72,29 vestri -tentes (competentes V) merori necessitudini. al. v. et p. 103g,27. b dolere - Schmerz empfinden, betrübt sein: E P I S T . Col. 3 p.243,34 archiepiscopum con-imur depositions incidisse laqueum. c interesse - Anteil nehmen: W E T T . Gall. 4 eius (Columbani) . . . laboribus con-endo eqs. D favere, consentire—geneigt,einverstandensein{cf. G L O S S . I V 604,12 St.-S. con-ssus kafolgenti): DIPL. Arnulfi 124 p. 189,37 fratrum . . . q u e r i m o n i e -entes (DIPL. Ludow. Inf. 28 p. 139, 11). 2 spec. : a medic, i. q. morbo affici - krank werden : A E S C U L A P I U S 22 p. 34,29 curationes . . . adhibendae, ut partes ipsae, QUQ -pessae sunt, multum fricentur. M A U R U S ( ?) anat. II p.20,21 ne molli substantia compositum . . . facile-retur. b mus. i. q. consonare - in Einklang stehen, harmonieren : LOH. GARL. mus. mens. 9,3 (ArchMusWiss. Beih. X. 1972) concordantia dicitur esse, quando duae voces iunguntur . . ., ita quod una vox potest -i cum alia eqs. (sim. L A M B . mus. quadr. p.26o a . A N O N . mus. Sowa 4 p. 116,6. v. et p. 103g, ¡3). B trans, i. q. tolerare - dulden, (v)ertragen (praevalet usus refi.): 1 natur.: F R I D . II. I M P . art. ven. 1 p.51,5 rapaces, que nullo alio tempore -untur se invicem, tempore coitus . . . sibi invicem amicantur. A L B E R T . M. animal. 23,33 n o n de 66

Mittellateinisches Wörterbuch II

COMPATRIOTA

1042

facili secum -itur cycnus anseres vel alterius generis aves, quae eodem secum cibo vescuntur. 2 philos. : A L B E R T . M. metaph. 10,2,9 P-455>57 (ed. B. Geyer. 1964) differentia . . . specie sunt ab invicem maxime differentia; et hoc quidem 5 non habent genere differentia . . . et ideo -untur se ad invicem. 3 theol.: A L B E R T . M. summ, theol. I I 5,25,1,3 p. 272^40 utrum culpa diaboli aliquid secum virtutis -atur. 4 rhet. : SUMMA diet. Saxon. 4 p.213,15 alie (sc. partes epistolae) adeo sunt conmunes, quod se con-i bene possunt. 5 mus. : 10 F R A N C O C O L . cant. mens. 1 1 p. 249,14 quando duae voces . . . in uno tempore prolatae se -i possunt secundum auditum. p. 251,3.7. cf.p.1041,64. 6 medic, i. q. accipere - erleiden: Ps. H I P P O C R . phleb. 110 cavendus est nervus, quia, si pungitur, multos et pessimos dolores con-untur aegroti. 15 adi. compatiens, -entis. misericors, humanus - mitleidig, barmherzig, anteilnehmend : T H I E T M . chron. 6,75 verus et -ciens ac aeclesiae suimet fortis propugnator erat archiepiscopus. V I T A Theod. reg. 10 (MGMer. I I p.205,3) Epiphanius . . . afflictorum gemitibus conpac-issimus. al. 20 adv. *compatienter. misericorditer - voll Erbarmen: V I T A Wilh. 4 (MGScript. X V p.212,21; c. s. X I . ) cunctis . . . in angustiis constitutis -r subvenit. es

30

35

40

45

50

55

60

65

70

•compatratio (conp-), -onis f . (compater) affinitas spiritualis cum compatribus exsistens - geistliche Verwandtschaft unter Paten: S T A T U T . Murb. (Corp. consuet. monast. I. 1963. p.448,14; a.816) de con-e et conmatratione omnino caveatur, ne ab ullo monachorum aliqua occasione presumatur. •compatrianus (conp-), -a, -um. {cf. compatriota) 1 adi.: gentisproprius-volks-, eigentümlich: E K K E H . IV. carm. var. I 5,24 ludiera sunt in eis, qu? -a Sabéis. 2 subst. mase.: compatriota - Landsmann: E K K E H . IV. pict. Sangall. 101 tamquam germani vivunt ibi -i (gloss.: Hibernienses). cas. 3i m ed- factum est, ut vir ille (sc. Eusebius), . . . saneti . . . G a l l i con-us, praedixerat {cf. bened. I 44,9 [gloss.]). *compatriarcha (cum-), -ae m. qui cum aliis patriarcha est - Mitpatriarch: N I C O L . I. epist. 88 p.469,20 ibi Alexandrinus erat, qui cum ceteris sibi sociatis -is (cum- EF) adversus sanctum Flavianum agebat. 93 p. 541,4 ecclesia . . . -arum communione roborata. •compatriensis, -is m. compatriota Landsmann: M I R A C . Ursm. 1 , 2 1 Mosomagensis pagi indigena amore -ium . . . ex reliquiis . . . petiit donari sibi aliqua. *compatrinus (conp-), -i m. (compater) qui per baptismum quasi alter pater factus est - Mitvater, Pate, Gevatter : C H A R T . Salisb. I l l 856 (c. 1231) ego Rapoto . . . filium Ottonis . . . de sacro fonte baptysmatis levavi et eidem Ottoni, con-o meo, . . . contuli ancillas. compatriota (conp-), -ae m. ( f . : I.65. p.1043,6) script. -it(a): 1-551 subst.: apopularis - Landsmann: N I C O L . I. epist. 124 p.645,8 cum ad te tuosque -as et consacerdotes in regionibus illis constitutos . . . litteras . . . destinaverimus. V I T A Verenae II 4 a ,l (MGPoet. V p. 100) con-itas Mauricium pro Christo suosque discens peremptos. R U O D L I E B V 263 c o n s a n g u í n e o s hylarato non solumque tuos, sed omnes -as ( A N O N . Has. 3). E P I S T . Hann. 24 p. 58,31 quid in cognatum inhumane, in -am prave, in amicum inique . . . fieri possit. A L B E R T . A Q U E N S . hist. 3,7 visis amicis et -is prae gaudio in lacrimas defluunt. C H A R T . Naumb. 210 p. 188,30 si alicuius eorum (Hollandigenarum) possessio venalis exponitur, suo tantum et non extero illam emere liceat. W I L H . A N D R . chron. 248 p. 769,32 hec . . . omnia (se. maleficia) . . . Blancia, Francie regina, eius (comitis Flandriae) -a, . . . machinata fuit. C H A R T . Turic. 1136 id a meis progenitoribus et -is ad meam et omnium comprovincialium noticiam noscitur pervenisse (aliter ed. in adn.). al. b indigena, incola - Einheimischer, Einwohner : A R N U L F . M E D I O L . gest. 1,6 oderant . . . -ae regem Berengarium. IOH. WIRZ. descr. 22 p. 179,10 Segor . . . a -is oppidum palmae vocatur. O T T O S A N B L A S . chron. 45 p. 72,6 -e earundem regionum, scilicet Apulie, Calabrie eqs. [Rudolph]

COMPATRIOTA - 2. COMPELLO

1043

al. de homìnìbus ad tempus in terra commorantìbus : BERTH. ( ?) annal. a. 1080 p.324,39 infra patriae illius terminos a -is omnibus . . . impeti et circumdari. 2 adi. : a patrius, ex patria (communi) oriundus - heimatlich, aus dem (gemeinsamen) Vaterland: RUODLIEB

5

X V I I 3 d e v i r g i n i b u s r o g i t a b a t -is. HELM, c h r o n . 64 p . 1 2 1 , 1 3

fallimini, v i r i -ae (98 p. 193,5 [an usu attrib. ?]). cus

- einheimisch

: LAMB. TUIT. Herib.

b domesti-

1,6 p. 744,8 c u m

-ae

pontifices . . . longe illi occurrunt. • c o m p a t r o n a , -ae/. quae simulpatrona est-Mitpatronin: REGISTR. X a n t . (QuellRechtsWirtschGeschXanten. I. 2 1937. p. 79,20; s. X I I I . ) festum Marie Magdalene, que est ibi -a. c o m p a t r o n u s (conp-), -i m. qui simulpatronus est — Mitpatron: LAMB. WAT. annal. a. 1164 p.536,18 sanctorum reliquiae . . . sunt aliate, scilicet . . . corpus . . . sancti Autberti, eiusdem (beatae Mariae) con-i. c o m p a t r u e l i s , -is m. filius fratris communis-gemeinsamer Neffe (väterlicherseits) : SALOM. II. epist. 40 p.421,31 utrum nepotem vel consobrinum, immo -em suum, filium K . (i. Kar oli Calvi), in societatem suam ascivissent filii Ludovici Pii.

io

15

20

compatum v. 1. comparo.

* c o m p a v e o , -ere. (penitus) exterrere - (völlig) einschüchtern: GREG. CAT. chron. II p.224,29 ut armatam manum equitum . . . ad nos compescendos et -endos in . . . monasterium faceret venire. c o m p a u p e r (conp-), -eris m. qui item pauper est - ein in gleicher Weise Armer, Mitarmer: GERHOH. aedif. 12 (27) p. 156,11 pauper ipse (sanctus Martinus) cum suis con-bus . . . non imperialiter, sed episcopaliter incedens. EPIST. Dominic. 30 peticiones . . . nostras, quas tamquam pro nostris con-bus . . . reverencie vestre fundimus. Rudolph

*compe v. *cope. c o m p e c c o (conp-), -avi, -are. una, pariter peccare mitsündigen, ebenfalls sündigen: THIOFR. Willibr. II 3,194 perculit A n a n y a m cum con-ante Saphyra Petrus. GESTA Camer. cont. II E 96,1 pro cunctis, qui -verant, libras quinquaginta sibi revadiant. subst. c o m p e c c a n s , -antis m. qui pariter peccat - Mitsünder

:

GODESC.

AQUENS.

seq.

5,6A,2

peccator

p r a e f . p. 875,23 s p i n a r u m d e n s i t a s . . . m e . . . -vit. WALTH.

TER. Karol. 13 malicia . . . timoris . . . catenis -ta (impedita vor. /.). 2 compedibus coniungere - zusammen-, aneinanderfessein: COSMAS chron. 1,19 p. 111,34 quem (pedem suum) olim -vit cum pede coniugis ducis. CHRON. Mont. Ser. a. 1128 p. 142,30 rusticum . . . cum alio quodam -tum. * c o m p e d i t i o (-cio), -onis f . ligatio compedibus facta : CHART. L u b . I 13 p. 20,26 (a. 1203/09) l i g a t i o

manuum supra dorsum . . . et -cio alicuius. * c o m p e d i t o r , -oris m. venator compedibus ( Fuß-)

Fallensteller

30

35

40

publici malli -e despoliare . . . presumat (inde DIPL. Otton. I. 337 P-459.3 2 ; a n subest notio vocationis in iusf). 1. c o m p e l l o (conp-), -avi, -atum, -are. form.: coniug. III. (var. I.) : L13.25sq.33. depon.: 1.7.15. 1 in bonam vel neutram partem : a alloqui, invocare — anreden, ansprechen, anrufen (cf. GLOSS. I V 243,12 St.-S. con-or, con-aris ich anspriche. al.) : WILLIB. Bonif. 5 p.22,9 regem . . . pacificis salutatum muneribus con-vit (sim. HUGEB. Wynneb. 4 p. 109,20 episcopum alloquendo, venerabiliter salutando -bat). HRABAN. carm. 11,10 monachus te, sancte sacerdos, -at scriptis. WALAHFR. carm. 76,49 Spira . . ., quam noluerim civili nomine pridem -are. WALTHARIUS 689 lacrimis -at (-it P) tristior omnes: 'eqs.' WALTH. SPIR. Christoph. I 16. al. b evocare, adhortari - aufrufen, auffordern, aufbieten: ION AS BOB. Columb. 2,4 p. 236,2 fletibus . . . eum con-antur (con-ant, -bant var. /.). EINH. epist. 42 ut cum exactore heribanni, si . . . eum con-verit, . . . se pacificet homo. CAND. FULD. Eigil. II 17,13 -antur in auxilium caelestia votis agmina. VITA Mathild. I 3 abbatissam . . . virginem . . . praesentari -antes implorabant. EPIST. T e g . I 111 quoad viva voce nosmet -andò . . . negotio finem inponatis. CHART. c vocare, march. Misn. III 31 p.30,4 ad testificandum, al. clamare, adnuntiare - verkünden, (aus)rufen: ALDH. ad Acirc. 3 p. 72,11 de quibus (sideribus) divina oracula . . . -bant (con-, con-ebant, complebant var. I.) ita: 'eqs.' (spectat ad Vulg. lob 38,31). virg. II 430 -ans (-ens var. I.; cf. GLOSS. II 18,72 St.-S. con-ans cruozente) sobolem verbo currente per aethram. WALTHARIUS 1229 rex . . . affatu -at valde superbo : 'eqs.' 2 in malam partem : a gener. : a increpare - schelten, anfahren: CAND. FULD. Eigil. II 10,14 longe -are senem iuvenis audet. ß conqueri — klagen : ION AS BOB. Columb. 1,22 p. 201,8 Columba maestus . . . con-ans (-ens, con-ens var. I.) se tante mestitiae subdi eqs. b iur. i. q. accusare, in crimen vocare - beschuldigen, anklagen, (gerichtlich) belangen: LEX Baiuv. 22,10 si . . . ille, cuius vasculus fuerat, eum con-verit (con-at, interpellaverit sim. var. /.), ut . . . retulisset et restituendi con-verit (con-at, conpleverit var. /.). LEG. L a n g . p. 144,5 u t iustitiam faciat, qui eum (servum) -at. CAPIT. reg. Franc. 134,4 u t DE stato suo . . . con-andus . . . manniatur. TRAD. Ratisb. 943 -tus ab . . . abbate . . . decimationem ab eo in beneficium . . . recepit. al.

contemnit

-em. HONOR. AUGUST, spec. p. i o 8 i D morte animae mortui mortuos sepeliunt, dum -es per adulationem decipiunt. compedio, -ivi, -itum, -ire. script, conp-: C H R O N . Fred. 1,15. 1 (compedibus) vincire, custodire - (mit Fußfesseln) fesseln, gefangenhalten : a proprie: CHART, select. Waitz 9 p. 23,4 (ante 1070) non licet . . . advocato eum (hominem comitis) -ire. SALIMB. chron. p. 18,20 patriarcham obsidem -tum non liberavit rex. b in imag.: HARIULF. Arnulf,

Fußfesselung

25

IO44

utens —

: CONST. I I 4 2 7 , 3 5 (a. 1244) -es, l a q u e -

arii . . . et nocturni venatores erunt extra pacem. c o m p e l l a t i o (conp-, -eia-, -cio), -onis / . 1 allocutio Ansprache, Anrede: a gener.: CHRON. Salern. 72 p.72,10 episcopus . . . videns in visione . . . martire . . . -cionem minaci dicentem: *eqs.' b rhet.: ONULF. rhet. I 5 per -em hominis aut urbis (ex Rhet. Her. 4,13,22). 2 accusatio, actio in crimen vocandi, incusatio - Anklage, An-, Beschuldigung : LEG. L a n g . p. 147,23 s i . . . eum pulsavit et con-em fecit. CAPIT. reg. Franc. 233,22 antea -elatio fiat semel aut bis, postea fieri debeat pigneratio (inde DIPL. Karoli III. 17 p.30,4. al.). DIPL. Loth. 1 . 5 1 p . 152,24 (ed. T h . Schieffer. 1966; ex dipi. Ludow. Pii a. 820) ut nullus eos (abbatem successoresque eius) . . . sine

2 . c o m p e l l o (conp-),-puli,-pulsum,-ere. script.: cum-: p. 1045,56. -pel(o): p.i045,6.40.al. -pull(i): I.54. -lins: p. 1045,4J. form.: praes.: ind. -et: p. 1045,32.62.66. 45 coni, -entur: CAPIT. reg. Franc. 93,7. imperf. -abat (var. 1.) : I.50. stirp. perf.: -pell(i): 1.4g. -puls(i):p.1045,ig. 1 de motu : a agere,propeller e - treiben, hetzen : a deh animalibus: LEX Baiuv. 14,2 capit. p. 242,10 qui eum (sc. animal) in sepem conpellerit (-erit Til). 14,4 qui ipsumanimal 50 con-bat (-abat, con-at, conpulit sim. var. /.) in mortem. in imag.: HILDEG. scivias 3,4 p.6o8 A -sae oves nominantur, quoniam . . . -o eos (homines), ut ad vitam perveniant. ß de hominibus: LEG. Wisig. 2,3,6 quem (causidicum) iteratim ad iudicium conpulit (conpullit, con-it var. /.). remissius: 55 BEDA hist. eccl. 3,13 p. 153,3 crescente corporis molestia ad articulum subeundae mortis con-or. b concutere — erschüttern {cf. GLOSS. I 62,38 St.-S. con-sa [convulsa b. c] aruualcit, iruualtit. 92,3 con-sa cachunsit, kicnusit): GODESC. BENED. Anast. 8 vetustate -sa stare non potuit ecclesia. c trahere 60 schleppen: VITA Cadr. 19 (MGScript. X V p . 6 8 9 , 3 0 ; c. 1000) ieiunio confecta membra in lectum -pulit. 2 de necessitate i. q. cogere, adducere, commovere (erzwingen, nötigen, veranlassen, bewegen (cf. GLOSS. I 76,7 St.-S. conpulit kipeitta. al.) : a in univ. (interdum notione 65 coactionis diminuta vel evanida, e.g.p.l045,igsqq.) : a cogitur vi, actionibus hominum : CHRON. Fred. 4,37 con-sus Theudericus . . . Alsatius ad parte Theudeberti firmavit. EINH. Karol. 6 p.8,15 regem . . . obsidione . . . conpulit . . . fidem facere. CONC. Karol. 61,1 p.795,5 laici ad monasticum habi70 tum con-si sunt. THIETM. chron. 5,34 eos vitam . . . postulare -pulit. 7,76 ad professionem culpae . . . diris castigacionibus -itur. ANNAL. Hild. a. 1003 p.29,13 regnum . . . vi ad chri[Erb]

io4S

2 . COMPELLO -

stianitatem -pulit rex. OTTO FRISING. gest. 1,33 p. 52,37 dux . . . terga hosti dare -itur. 2 , 1 3 p. 1 1 7 , 1 0 ut . . . civis . . . ad obedientiam principis sui -atur. C H A R T . Brixin. 1 3 1 p. 139,32 s i . . . ad id faciendum violenter et potenter -atur ministerialis. saepe. spectat ad ammalia: LEX Baiuv. 14,2 si . . . persona . . . animal per vim sallire conpellerit (con-it, -pelerit, -pulerit sim. var. I.). 14,7. ß cogitur legibus, iuribus, imperio sim.: LEX Ribv. 59,2 iudicium . . . con-atur adimplere. CAPIT. reg. Franc. 93,5 ut servi . . . non . . . ad ulla angaria . . . cogantur vel con-antur. THEGAN. Ludow. 20 p. 595,30 propinquas . . . filios nobilium in coniugium -unt (cogunt 4) accipere. 48 Hlutarius -ens (-pulit 4) patrem, ut . . . iret . . . ad Compendium. E G I L M . epist. p . 3 6 1 , 3 9 mea . . . -sa interpellatio cassata est. T R A D . Teg. 1 7 1 ministerialis . . . ad serviendum sibi -bat censuales. S T A T D T . ord. Teut. p . 6 1 , 1 2 statuimus, quatenus . . . annualem -atur subire penitenciam frater. C H A R T . Raitenh. 374 testes . . . ad comparendum per censuram canonicam -endo, saepe. y cogitur rebus naturalibus, condicionibus: BEDA hist. eccl. 1,27 p. 55,28 illam infirmitas conpulit. EIGIL Sturm. 7 (ed. P. Engelbert. 1968) ubi eum nox -pulit habitare. W A L A H F R . Wett. 202 -or (gloss. R : cogor) . . . feritate doloris strata videre mea. A N N A L . Xant. a. 832 necessitate -sus ( W I P O gest. 17. al.). R I M B . Anscar. 3 1 presbiter . . . persecutionis acerbitate -sus. THIETM. chron. 1,25 vir . . . nimia ebrietate -sus. V I T A Heinr. I V . 1 p. 10,26 quem (hominem) aegritudo -erat usque ad sordidandum lectum. saepe. adde: E I N H . Karol. 2 p. 5,10 otium . . . crebra salutat o n e interrumpentes nobiles locum mutare con-unt Karlomannum. S cogitur motibus animae, votis sim.: A L D H . virg. II 2031 fratrem . . . precibus gestit -ere (cöpp- P) virgo. L I B E R diurn. 99 debita pastoralis -pulsit sollicitudinis cura, ut eqs. FORM. Marculfi 1 , 1 I.9 (ed. A . Uddholm. 1962) con-et (con-it var. I.) nus affeccio caritatis vestre. H R A B A N . epist. 3 P-385,23 quaestionibus . . . fratrum . . . respondere con-bar. W A N D A L B . mens. 364 hortatu -sus amici. P O E T A Saxo 5,290 pietas . . . regem largas -pulit ad lacrimas. T H A N G M . Bernw. prol. angelicis oraculis persuasus, immo -sus. al. b cum colore quodam : a movere, premere — bestimmen, beeinflussen: F O R M . Marculfi 1 , 3 1 1 . 1 5 (ed. A . Uddholm. 1962) eius meretis conpelentibus (con-entibus AB2). E I N H . Karol. prol. p. 1,29 causa, quae . . . sufficere posset, ut me ad haec seribenda con-ret (cf. P O E T A Saxo 5 , 1 1 2 -or regum scribere catalogum). H R O T S V . prim. 5 1 2 nec propriae vitae -i quivit amore, ut eqs. M A N E G . C. Wolfh. 22 p . 9 5 , 1 2 (ed. W. Hartmann. 1972) voluntatem eius (Dei) nemo -it. al. ß impellere, concitare, evocare - antreiben, anreizen, anspornen, auffordern : C H R O N . Fred. 4,70 regina . . . eum con-ins, uxorem . . . relinquerit. A L D H . virg. I 46 virguneula . . . nec proci -sa precibus. H R A B A N . epist. 10 p. 396,34 tibi deputes, non mihi, qui hoc (opusJ facere me -bas. D I P L . Karoli I I I . 179 p.297,3 ad . . . homines . . . ad publicas excubias -endos . . . ingredi. D I P L . Conr. I I I . 164 p.297,2 (ed. F . Hausmann. 1969) Dei gratia . . . ex debito -it . . . iura tueri. A L B E R T . M. animai. 6,100 nigromantici quaerunt ipsum ffrustumj . . . ad -endum animos feminarum. al. v. etp. 1044,52. y urgere, vexare - bedrängen, quälen: V i s i o Baront. 20 ut cum-sa (con-, cum culpa var. I.) anima discat eqs. T R A D . Frising. 2Óob graviter d o l o r e con-sus ambulare non potui {cf. THEGAN. Ludow. 45 d. -sus ob iniuriam patris). DIPL. Heinr. I I I . 352 in qua (oppressione) . . . episcopus violenter eos -erat. al. 8 exigere, poscere (er)fordern, verlangen: A L D H . ad Acirc. 1 1 2 p. 1 5 1 , 1 verba, quae in pirrichio . . . adnectere exemplorum formula -et (con-it var. /.). LEX Baiuv. 13,5 n e c e s s i t a s hoc con-it (conpulit vor. I.) f a c e r e (ARBEO E m m . 2. DIPL. Otton. I I I . 1 3 6 p. 5 4 7 , 3 1

eligere abbatissam, quando mortalis n. -erit). 2 1 , 5 ut lex con-it (-et var. / . ) . T R A D . Frising. I 4 a secundum quod m o s con-it secularis ( A R B E O Emm. 39 m. nuptiarum. ibid. al). D I P L . Karoli I I I . 42 tempora . . . vite presentis . . . certitudinem rerum . . . pensare -unt. al. compelo v. 2. compello. compemsacio v. compensatio. *compendeo (conp-), -ere. conexum esse, 66*

(de)pendere

COMPENDIOSUS

IO46

- beruhen (auf) : C O N R . H I R S . dial. 555 s u n t . . . in literatura seculari verborum quaedam signa aliquid significantia, sed spiritali intelligentiae minime -entia. mund. cont. 776 (Anal. Mediaev. Namurc. X I X . 1966) ubi consuetudo viciis con-et, 5 virtus locum non habet. S I G E B O T O Paulin. 21 p.919,38 nulla ex parte -et iniustitiae, quod iustus iudex permittit iusta . . . ratione. subst. compendentia, -ium n. pertinentia — das Zugehörige, Zubehör: T R A D . Patav. 1 2 (Mon. Boica X X V I I I 1. 10 1829. p. 110,5 ; a. 1157/63) aream . . . iure contradidit legitimo quomodo et alia eidem areae -ia. praecisus, brevior - abgecompendiarius, -a, -um. kürzt, kürzer : GESTA Camer. 1,75 p. 428,21 in -o . . . tramite. *compendicium, -i n. pertinentia - das Zugehörige, 1 5 Zubehör: D I P L . Karoli M. 289 (spur. s. X I I . M E C I - ) locum . . . cum omnibus -is et cohabitationibus suis . . . contradimus. compendio, -avi, -are. abbreviare - verkürzen: OTTO F R I S I N G . chron. 5,4 p. 233,14 leges . . . profuse et inordinate conpactas -vit Iustinianus. 20 adi. compendians, -antis. commodus angenehm: T R A N S L . Landò. 2,1 (MGScript. X V p.610,8; a.982/90) tanta . . . a Deo collata iamque -i prelibata gaudio quidam . . . aegre ferentes. compendior v. compendiosus. 25 *compendiositas, -atis/. brevitas - Kürze : I O H . A F F L I G . mus. 6,2 nos -em (copiositatem var. I.) sectantes. compendiosus (conp-),-a,-um. script.: cum-:/. 68. -ped-: I.53.70. compar. -dior: I.43. 1 adi. : a lucrosus, commodus, utilis, opportunus - vor30 teilhaft, bequem, nützlich, geeignet {cf. G L O S S . I I 186,58 St.-S. con-ius gimahhor): a spectat ad loca: V I T A Sigir. 1 1 ( M G Mer. I V p.612,35) l o c u m con-um . . . elegerunt ( D I P L . Arnulfi 149. 175 p.265,22). CHART. Sangall. A 355 ut . . . accipiam territorium . . . mihi optime con-um. ß spectat ad mo35 dum, rationem: B E D A temp. rat. 20,15 veracius et -ius {cf. GLOSS. I I 4 7 , 1 8 S t . - S . giuuorsamora) a r g u m e n t u m . MIRAC.

Bav. 1,4 p. 592,25 non solum veniale, sed etiam -um . . . furtum. A L B E R T . M. praedicab. 2,8 p. 38T>,15 scientiam speculativam -am, brevem quidem, sed tamen sufficientem. al. 40 b brevis, contractus, strictus, concisus — kurz, abgekürzt, knapp, gedrängt {cf. G L O S S . I I 491,53 St.-S. con-us churzlicho): a spectat ad loca, itinera sim.: A N N A L . Fuld. I I a. 876 p.88,18 per -diorem (sie) v i a m ( C H A R T . Naumb. 148 p. 128,8 -ior seu directior . . . via. al.). H E R I G . Landò. I I 1 , 1 1 +5 (MGScript. X V p.605,33) _ u m invadunt itineris laborem. W O L F H E R . Godeh. I I 21 peragrata -o itinere Saxonia, al. ß spectat ad stilum, verba sim.: W I L L I B . Bonif. 3 p. 1 1 , 2 0 con-a verborum raritate. D O N A T . Trud. 16 ( M G M e r . V I p. 288,31) con-a . . . libelli b r e v i t a s ( W A L A H F R . exord. 23 5 0 p.498,14). T R A D . Ratisb. 57 per -um . . . kartulae narratum. V I T A Walar. 14 ( M G M e r . I V p. 166,22) brevissimo et con-o . . . stilo descripsimus. Ps. BOETH. geom. 375 (ed. M. Folkerts. 1970) -is (-ped- m1) . . . introduetionibus. C H A R T . Schir. 3 (Mon. Boica X . 1768. p . 4 4 1 , 1 8 ) con-a ut possumus 55 relatione rei geste Seriem perstringimus. A D A L B . S A M A R . praec. diet. p.30,20 (ed. F . - J . Schmale. 1961) quedam dictamina . . . -a traditione . . . tradere. al. 2 subst. neutr. : a via brevior - Abkürzung : T H I E T M . chron. 4,41 eosdem per -a itineris interruptos. b tratio brevis - ?kurzes Verso fahren: A L B E R T . M. animal. 18,17 virtus . . . aeeipit instrumentum, quo paucioribus et -ioribus potest . . . explere operationem. adv. compendiose. 1 commode, opportune, facile - bequem, günstig, leicht (cf. G L O S S . I I I 2 3 1 , 3 St.-S. -e gemah65 lieh ; nonnulla exempla hic aliata et infra [p.l 047,12sqq.] inserì possunt) : B E D A temp. rat. 48,14 ut pianissimo numero . . . -ius . . . temporis status in memoriam posset reduci. A M U L O epist. 2 p. 370,31 cum-e . . . etutiliterfieripossevidetur. GERH. AUGUST. Udalr. I 3 p. 390,21 quiequid . . . promiserat, hoc . . . 70 -e (-ped-1) perfecerat. ALBERT. M. somn. 3,1,4 p. l82 A ,5 cum lucidius et -ius sciretur ex propriis quam metaphoricis. veget. 1,204 -e satis . . . perscrutari. al. fort, add.: C H A R T , scrin. [Erb]

1047

COMPENDIOSUS -

Col. B 1641 (a. 1278) via . . . descendet, quando -ius haberi potuerit, quod ünverderflich dicitur. 2 clare - deutlich: ALDH. epist. 4 p.481,17 ut certius . . . animadvertere queat, . . . -e et breviter enucleabo. 3 brevìter, strictim, astride kurz, knapp, bündig (interdum notione contrahendi accedente, 5 e. g. 1.11) : a stridius: ANON, ad Ragimb. p. 534,15 quam (demonstrationem) nos nitimur -e . . . exponere. C H A R T . Austr. sup. II 99 p. 147,5 possessiones . . . denuo nominatim, sed -e . . . adnotare. OTTO MOR. hist. p. 2,2 supradicta omnia . . . -e . . . scriptareperies. A L B E R T . M . praedicab. 4,7 p.78 a ,42 10 -e . . . dicendo generalissimum . . . de omnibus . . . speciebus . . . dicimus. al. b latius i. q. celeriter - schnell: ODO GLANN. Maur. 16 in oratoriolo -e ibidem constructo, ut nobilioribus mos est. L A M B . H E R S F . annal. a. 1077 p. 296,24 libera -e . . . aecclesiam Dei scandalo. VITA Udalr. Cell. II 15 (8) 15 labores,quos.. .pertulit, . . . -e praetereo. LIBERordin. Patav. 1,14 p. 945,12 quo (capitulo) -e finito . . . signa sonentur. al. compendium (conp-), -i n. script.: cum-: 1.53. cop-: FORM. Marculfi 1,41.3 ([var. /.]. ed. A. Uddholm. 1962). -ped-: I.49. p.1048,52. I lucrum, commodum, utilitas - Gewinn, Vorteil, Nutzen (cf. GLOSS. I 76,25 St.-S. lucrum vel con-um kafori. al.) : A stridius : 1 gener. : a in univ. : L I B E R diurn. 68 pietatis integritas -um sustinet. D I P L . Loth. I. 31 p. 108,3 (e(5- Th. Schieffer. 1966) aeternis con-is reconpensari. D I P L . Arnulfi 54 sempiternae retributionis -a . . . nobis impertiri. al. b spectat ad res terrenas: VITA Filib. 8 (MGMer. V p. 590,8) nihil habentes proprium, nullum egentes con-um. C H A R T . Raitenh. 81 p.84,29 (a. 1218) in temporali -o eternum d i s p e n d i u m non timentes (GESTA Trev. cont. V 1 p.407,9 per grave d. ad breve -um pervenitur. al.), c spectat ad verba: LEG. Wisig. 10,1,18 con-o b r e v i t a t i s uti (ALDH. virg. I 35 p.280,5 b. -o plura praetereo). 2 iur. : a in univ.: LEG. Wisig. 1,1,3 non pro familiari con-o, sed pro utilitate populi. 5,5,3 quod nihil exinde suis profuisset con-is. C H A R T . Sangall. A 85 p. 81,22 tantum exartent, quantum podent in eorum con-o. D I P L . Heinr. II. 2 habeat potestatem . . ., quicquid sibi pro suo -o libeat, faciendi, al. b in chartis commutationis : FORM. Marculfi 2,23 I.23 (ed. A. Uddholm. 1962) quicquid exinde pro . . . con-o (conpensatio A 1 ) facire elegerint. T R A D . Ratisb. 22 p.28,7 res pro communi u t i l i t a t e et con-o inter se commutare ( D I P L . Ludow. Germ. 60. al.). T R A D . Frising. 806 ad con-um ecclesia D I P L . Arnulfi 1 p. 1,34 causa utriusque - i . . . commutationem fecimus. T R A D . Frising. 1034 conplatitationem ob -um domus Dei . . . fecerunt. al. B latius: 1 frudus, proventus - Ertrag, Einnahme: LEG. Wisig. 12,1,2 nostra largitate eis (iudicibus) con-a ministramus. suppl. 1,2,65 fisci con-is profuturas libras (sim. FORM. Marculfi 1,14 1.5 [ed. A. Uddholm. 1962] con-is [conped- Ä2] regalibus illut adscribetur, quod eqs.). V I T A Filib. 42 (MG Mer. V p. 603,19) a partibus marinis advenient oportuna con-a. V I T A Desid. Cad. 16 p. 575,4 basilicam . . ., quam cum terrae cum-is (-is 3) monasterio suo dedit episcopus. D I P L . Heinr. I. 23 in censibus, pecoribus . . . et omnibus, que dici aut nominari possunt, -is. CONST. I 175 regalia sunt hec: . . . monete, mulctarum penarumque -a. M E T E L L . bue. 8,68 (ed. P. Ch. Jacobsen. 1965) mature vendam, mea ne -a perdam. CHART. Carinth. I l l 1071 contulit . . . monasterio . . . mansi unius . . . utile -um. MIRAC. Adalb. Wirz. 11 p.64,16 cuius (nemoris) con-a . . . altario . . . deserviunt. al. 2 subsidium, vidus-Hilfsmittel, Unterhalt(smittel) : FORM. Marculfi 1,16 I.3 (ed. A. Uddholm. 1962) pro con-is aecclesiarum. VITA Filib. 9 (MGMer. V p. 590,13) de beluis marinis invenerunt con-um. V I T A Cond. 10 (MGMer. V p.650,20) dum ob viri Dei -a lintris in eadem fabricaretur insula. CHART. Bund. 103 quicquid ad loca sanctorum -i conferre curaverimus. al. spirit.: C A N D . F U L D . Eigil. I 17 -a vitae, id est divina sacramenta. 3 supellex - Hausrat ( usuplur ) : FORM. Senon. I 38 quod . . . casa . . . cum omnem mobilem vel intro domo con-a . . . et strumenta cartarum . . . igne cremassent. 4possessio — Besitzung: FORM. Morb. 5 episcopus unam basilicam et unam castelonaem . . . seu et alia con-a nobis . . . abstulit.

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

COMPENSATIO

1048

II quod parsimonia colligitur, deminutio, abbreviatio Einsparung, Ersparnis, Verminderung, Verkürzung (cf. GLOSS. III 271,35 St.-S. con-um churzi. al.) : A stridius: 1 spectat ad loca, itinera sim. i. q. viabrevior, spatium brevius kürzerer Weg, Abkürzung (de vìa brevissima: 1.11) : ^.proprie: H E L M , chron. i5p.32,2oremigantes mare Britannicum brevi -o. HIST, de exp. Frid. imp. p. 78,5 per vi? -um (viam -i var. I. [cf. Vulg. II reg. 18,23]). O T T O S A N B L A S . chron. 7 p. 8,17 illi . . . per notum sibi -um precurrentes. A L B E R T . M . animal. 8,66 ascendunt altissime grues, ut . . . dirigant volatum . . . per -um. al. in nom. propr. : CHART. Rhen. med. I l l (a. 752) actum Con-o ('•Compiìgné') palatio. al. b in imag. : R U P . T U I T . vict. 3,1 p. 85,3 (ed. R. Haacke. 1970) sermo per -um currens. CHART, episc. Halb. 2041. 4 per -um mortalis v i t e transire {cf. N A D D A Cyriac. I prol. 6,27). al. abl. -o vice adv. i. q. cito - schnell: H E L M , chron. 25 p. 52,12 melius est -o vitam finire quam diu torqueri. c translate i. q. ratio - Verfahren, Methode: H E R I G . reg. 2,20 ne . . . aestimatio denominationum longiorem importet laborem, facilioribus temptandum -is (compendiosius var. /.) eqs. 2 spectat ad verba, stilum sim.: a gener.: C O N C . Karol. p. 301,34 nomina propter -um scribendi ternis litteris notata sunt. H R A B A N . epist. 28 p.443,30 habeat lector . . . satis commodum -um, quando id, quod in multis codicibus patrum scrutari debuit, in unum repperit collectum. 52 causa fuit -i, ne prolixitas fastidium pareret. W I P O gest. prol. p.8,20 haec de proemii -o proposui. al. acc. -um vice adv. i. q. breviter kurz: D I P L . Heinr. V . (ed. A . Calmet, Histoire de Lorraine. I . 1728. preuves p. 535,59) ut -um faciamus. b meton. i. q. summarium, epitome, comprehensio, conspectus — Kurzfassung, Zusammenfassung, Überblick: C H A R T . Hersf. 38 p.71,10 (s. IX.) breve -um de . . . rebus, qu$ pertinent ad monasterium. ADAM gest. 2,20 si . . . historico aliquid dicemus -0. OTTO F R I S I N G . chron. 2,30 p. 101,23 nos brevitatis causa -o stringamus gesta, al. in titulo libri: S A L E R N . comp, praef. in quo (opere) quia secreta . . . breviter et commode demonstrantur . . ., -um convenienter intitulatur. B latius: 1 ratio brevior, commoditas, commodum - Vereinfachung, Erleichterung, Bequemlichkeit (cf. G L O S S . I V 137,26 St.-S. con-a gemach, al.): BEDA temp. rat. 55,25 ob -um calculandi. C O N C . Karol. 33B p. 242,13 propter-um minus intelligentium. H R A B A N . epist. 5 p. 390,15 ob con-um querendi et commodum inveniendi. A L B E R T . M. somn. 3,1,4 p. i82 a ,6 -um eligit natura, eo quod non abundat superfluis. al. adde: LUP. F E R R . Wigbert. 3 rigorem aecclesiasticum mortiferis -is . . . enervare. 2 facultas, occasio (velox) - (schnelle) Möglichkeit, Gelegenheit : D E S I D . C A D . epist. 1,14 (ed. D . Norberg. 1961) ut con-um nobis de ipsos (sc. artifieibus) faciatis (cf. notam ed.). I U L I A N . T O L E T . Wamb. 27 p.524,1 de -o fugae vitam se lucrasse. V I T A Filib. 39 (MGMer. V p.603,4) unde (sc. de piseibus) . . . habuerunt consolationis con-um (complendum, conped- var. /.). FORM. Senon. I I 8 p.215,3 n o n solum lingue plectro, sed etiam nec ullis stilorum con-is explere sufficio eqs. BERTH. (?) annal. a. 1077 p.300,42 pacis -um . . . quaeritabant. H E L M , chron. 93 p. 183,25 salutis. al. -um mortis i. q. mors subita - schneller Tod: A D A L B . M A G D . chron. a. 939 p. 161,10 cito m o r t i s -o preventi ( O T T O F R I S I N G . chron. 7,29 p. 356,15 plurimi ferro cesi -o m. miseriam . . . terminavere). meton. i. q. locus secessüs - Abort: G L O S S . I I I 628,18 St.-S. -um kisuasi. compendo (conp-), -ere. communiter pendere, explere — gemeinsam wiegen, zusammen ausmachen: C A R M . de temp, rat. 46 dimidia sesclae duo (sc. scripulos) con-unt. ^compensa, -ae f. compensatio - Ausgleich, Ersatz: CHART. Traiect. 1196 (a. 1249) mansos . . . in -am . . . decimarum contulerunt ( C H A R T . Turic. 1775 p. 120,22 proprietatem . . . tradidit i. -am eqs. al.). CHART, episc. Spir. 350 p.316, 17 uxori me? • • • P r o bonis . . . resignatis feci -am. compensatio (conp-, -cio), -onis f. script. : -ems- : p.1049,17. -ess-: p.104g,23. 1 actio compensandi, exaequatio - das Ausgleichen, Ausgleichung: C A P I T . reg. Franc. 278,8 p.346,18 -o rerum com[Erb]

1049

COMPENSATIO -

mutatarum ad nostram notitiam perferatur. CHART, archiep. Magd. 210 p. 267,40 tertia pars equali divisionis -cione ab . . . duabus partibus deducta. CHART. Argent. I 250 con-cionem factam esse. 2 quod compensando datur, recompensatio, remuneratici - Ausgleich, Ersatz, Gegenleistung, Vergütung {cf. GLOSS. II 120,47 St.-S. con-o pidirpi) : a iur. : DIPL. Merov. I 40 p. 37,28 quem (locum) . . . ad fisco nostro . . . in -em pro alia re dedit. CHART. Rhen. inf. I 4 in cuius (curtilis) con-em agrum . . . tradidi. CHART. Rhen. med. I 43 econtra in -e . . . m e r i t i dedit eqs. (TRAD. Frising. 407 accepit in con-em m. . . . res. al.). CHART. Sangall. A 754 quam (uxorem meam) . . . in -em . . . traditionis inpetravi. TRAD. Frising. 1102 in -e (reconpensatione b. c) . . . mancipiorum. CHART. Babenb. 13 p. 18,30 recepta plena et légitima -e de fundis. CHART. Merseb. 161 p. 134,39 dampni . . . dati tam ex parte marchionis . . . quam . . . Lipzensium . . . par habeatur -o. CHART. Tirol, notar. I 69 p. 33,7 de expensis . . . -emsacionem amittimus. CHART. Babenb. 334 p. 173,15 in con-em atque restaurum. saepe. b usu communi: GESTA Trud. cont. I 13,4 si alii pisces interveniebant, recta -o inde fiebat. BDRCH. URSB. chron. p. 114,8 votum . . . differtur et inutilibus remittitur per -em. praemium dignum - angemessene Belohnung : RATHER.epist. 19p. 109,21-essationem . . . munusculi tanti, immo servitii . . . flagito fore. ^ c o m p e n s a t o r (conp-), -oris m. qui gratiam refert Ver gelter : UDALSC. carm. p. 117 Iesu cunctorum con-r meritorum. * c o m p e n s i b i l i s , -e. qui compensât, respondet - ausgleichend, entsprechend: GREG. CAT. chron. I p. 235,19 ad . . . censum -em annualiter persolvendum. • c o m p e n s i o n a r i u s (conp-), -i m. socius redemptoris Mitpäckter: CHART. Rhen. med. III 483 p.377,6 (a. 1233) L(udewico) per sententiam suorum con-orum . . . fuerat abiudicata decima. * c o m p e n s i v e v. Comprehensive. c o m p e n s o (conp-),-avi,-atum,-are. script.: consp-: I.39. -pin-:/. 39. -ess-:/. 1050,5. I trans. : Kperpendere, aestimare - abwägen, veranschlagen, einschätzen (cf. GLOSS. I 28,30 St.-S. conpinsant [a, conspinsant scouuont): 1 strictius: TRAD. Frising. 49 (a. 772) servitutis quantitatem con-ans Tassilo. CAPIT. reg. Franc. 278,8 p.34Ó,i7sq. non -entur excultae et neglectae res aequaliter, sed sicut tunc fuerunt, -entur, quando eqs. EUGEN. VULG. syll. 6,13 indignum me -vi. al. 2 latius: a considerare - erwägen : DIPL. Loth. I. 22 (ed. Th. Schieffer. 1966) con-antes fragilitatem sexus . . . abbatissae. EPIST. Wibald. 376 -ta rerum et temporis oportunitate. pendet acc. c. inf. : HIST. Welf. 21. b imputare - anrechnen : LEG. Wisig. 4,5,3 heredibus ceteris eadem con-ta equalitate. hue spedare vid. : LEX Sal. Merov. 88 ipse dominus status sui iuxta modum . . . culpe inter fredo et faido con-bitur (-bit, con-atur sim. var. I.; anpertinet ad 1.66sqq. ?). c usu medial, i. q. adaequari, comparari - gleichkommen, sich vergleichen: ALDH. ad Acirc. 84,7 his (milibus viventium) neque . . . sidera . . . nec -antur harenae. WALAHFR. Wett. 59 nescire alium, qui -etur (gloss. R O : comparetur) ad istum. HROTSV. gest. 23 cui (Mathildae) . . . non -bitur ulla. B coaequare, exaequare, compensationem facere, remunerari - ausgleichen, ersetzen, vergelten, kompensieren (cf. GLOSS. I 477,26 St.-S. con-bo virgilto. al.) : 1 strictius: a gener.: WALAHFR. carm. 29,11 -are tibi nulla pro parte, quod actum est, sufficio. RIMB. Anscar. 35 p. 67,30 quia . . . nequivit uti parsimonio, studuit hoc elemosinis . . . -are. SYLL. S a n g a l l . a p p . 3,10 dicta factis -vit. GESTA C a m e r .

COMPERENDINATTO

5

10

15

CHART. Brixin. 169 p. 180,36 expensas, quas . . . comes . . . subivit, dicto precio con-antes (sc. episcopus). al. c comput. : BEDA temp. rat. 46,34 additis . . . tribus diebus lunarem -are . . . hendecadem. RHYTHM. 114,16,2 per . . . incrementi copiam breviorum longiores anni -ant (conpess- F) inopiam. 2 latius: a. reddere, restituere - wiedergeben, -herstellen: EKKEH. IV. bened. I 42,41 translatio . . ., que . . . gratam -at (gloss. : similem facit) simplicitatem. VITA Virg. Salisb. II 15 p-93 a ,50 cum puero . . . contracto intercessio . . . Virgilii . . . sospitatem pristinam con-at. b aequare - aufwiegen: LEX Baiuv. 12,8 utriusque invasionem con-are. EINH. Karol. 21 cum . . . ingentia incommoda laude liberalitatis . . . con-ret Karolus (de eodem: POETA Saxo 5,487 -bat dispendia rerum mercedis laeto perpetis intuitu), al. c adiudicare, praestare - zuteilen, erstatten: LIBER diurn. 55 Petrus . . . dignam vobis . . . retributionem con-et. DIPL. Heinr. III. 192 p. 242,25 cum . . . augustus . . . iustitiam . . . omnibus . . . -ret.

D p a r c e r e - ersparen:

WALTH. SPIR. Christoph.

II

5,148 nec volo nec possum tibi -are duellum. e commutare 20 eintauschen: TRAD. Frising. 7 2 i a (a.850) pro spe future retributionis de rebus sibi transitoriis premia -are . . . eterna.

25

30

35

40

45

50

55

60

3,6

contingit Arnulfo . . . a comité . . . in beneficio con-ari. NARR. itin. nav. p. 188,3 ut nostri laboris dispendium eorum strage optime -retur. al. b iur. : LEG. Burgund, const. I 38,4 ei, qui dedit legatis, ab his, qui infra terminum . . . commanent, con-etur (con-antur, con-entur var. /.). LEG. Wisig. 4,4,3 mercedem suam suo . . . con-are servitio. CONC. Karol. 53 p. 691,11 dabuntur . . . de porris ulnae viginti aut de aliis herbis . . . tantum, quod hoc -are possit. CHART. Argent. I 250 que (decima) dicebatur per quedam prata fuisse con-ta.

IO5O

65

II intrans. (c. acc. mensurae : 1.24) : Kpendere - wiegen : ALCUIN. carm. 1,1499 omnia magna satis . . . argenti. . . meri -ant pondera multa. B convenire — entsprechen: MAPPAE CLAVIC. 245 draganti tantam quantitatem, que -et. • c o m p e n s o r , -oris m. qui compendit, retributor — einer der abwägt, vergilt: RHYTHM. 124.12,1 hue et illuc -r unus est dator eqs. (sic P. Riché, Sources chrèt. 225.l975.p.344sq.; sed cf. ed. in nota). c o m p e n s u s (conp-), abl. -u m. vel * c o m p e n s u m , abl. -o n. compensatio — Ausgleich, Ersatz: FORM. Marculfi 2,24 (ed. A . Uddholm. 1962) econtra in con-o (conpensacione A 3) dedit ille. FORM. Sal. Merk. 10 p. 245,2 ille non perdit, qui . . . in con-u reeipit. DIPL. Karoli M. 79 p. 113,33 dedit. 161 p. 218,36 in -u reeepit. ibid. Herum. ^ c o m p e r a v. *compara. c o m p e r a t o r v. comparator, c o m p e r c o v. comparco, • c o m p e r c u s s i o (conp-), -onis / . collisio - das Zusammen-, Aneinanderschlagen : ALBERT. M. animal. 8,179 custodes apium . . . tinnitum faciunt con-e aeramentorum. 23,35 vocem dat ciconia rostri con-e. ibid. iterum. * c o m p e r c u t i o (conp-), -cussum, -ere. 1 collidere, concutere-zusammenstoßen, aneinanderschlagen : ALBERT. M. animal. 4,92 con-ssi branchii sonant fortiter. 2 contundere Jieftig stoßen, schlagen: ALBERT. M. veget. 7,120 caespites fortissime -antur ligneis malleis. • c o m p e r e g r i n a t i o , -onis f. peregrinatio communis gemeinschaftliche Wajiderschaft, Reise: ALBERT. M. eth. 8, 3,6 p. 546b,24 amicitia comperegrinantium, cui ratione -is aliquid convenit, quod non convenit politicae. * c o m p e r e g r i n o r , -ari. communiter peregrinari, proficisci - gemeinschaftlich (aus)wandern, ausziehen: ALBERT. bb a M. pol. 5,8 p. 539 ,25 'ii quidem' . . ., egredientes a populo '-antur' (P.1314P ,13 auva7roS7)(ioÙCTi.v) eqs. subst. c o m p e r e g r i n a n s , -antis m. sociusperegrinationis - Reise-, Wandergefährte: ALBERT. M. pol. 2,2 b p. lo8 b ,9 -ium (p. 1263", 17 T6W auvoe7to8Yj[i.cov) communitates. v. et supra I.49. c o m p e r e g r i n u s (conp-), -i m. usu attrib.: I.63. socius peregrinationis - Mitpilger, Reisegefährte: COLUMB. epist. 1 p. 159,16 nisi . . . meorum cura -orum domi me vinctum . 5 p. 177,21 orate pro me . . . et meis con-is. ENGELH. WIRZ. Burch. 2,12 p.40,28 fratres et con-os diseipulos. 3,1 p.44,5 -us et compatriota, de cruce signatis .-EKKEH. URAUG. Hieros. 20,4 se mansuetudine coniunxerat tam indigenis quam -is. HIST, de exp. Frid. imp. p. 27,29 Ungari signati et con-i . . . exercitum pr^cedentes. MENKO chron. P-555,2.

70

c o m p e r e n d i n a t i o (conp-, -phe-), -onis /. dilatio, retardatio - Aufschub, Verzögerung: ALDH. ad Acirc. 138 partes orationum . . . a b s q u e -e (conphe- F3) subdantur (ARNOLD. RATISB. E m m . 2,7 a. -e a s s u m e d i a l o g u m . GESTA C a m e r .

1,

[EH]

COMPERENDINATIO -

1051

103 p-443>47 qui \comites\ . . . a. -e . . . ad episcopum veniunt). comperendino (conp-, -rhe-, -prer-), -avi, -atum, -are. dilatare, retardare - auf-, verschieben, verzögern: ALDH. ad Acirc. 133 p. 183,3 formulas . . . nullatenus -bo. EPIST. A l cuin. app. 2 p. 486,1 aequiperant virga et baculus, pietas et disciplina . . . nec con-anda (conprer- cod.), sed continuanda sunt. VITA L u d o w . Pii 21 p. 618,6 ut . . . adventum . . . nullo modo conperhendinaret (-et sim. var. /.). WOLFHER. Godeh. II 22 synodum unanimitas fratrum i n futurum annum -vit (VITA Theod. 25 p. 52,12 -to i. aliud tempus iudicio). al. subst. comperendinans, -antis m. qui firotrah.it - einer der (etwas) in die Länge zieht: IONAS BOB. Columb. 2,10 p. 251,19 con-i migrologa et fribola garrulanti (sc. Agrestio) Eusthasius . . . respondit. compereo v. comperio. *comperimo, -ere. simul perimere - gleichzeitig töten : ALBERT. STAD. Troil. 1,108 nec solus rex interiit, . . . regales pueri -untur ibi. Erb comperio (conp-), -ri, -rtum, -ire. script, et form.: cum-: I.32.34.58. al. conbe-\ p. 10^2,2. firaes.: ind. -runt : fi.1052,27. coni: -eat: 1.64.68. al. -iet: DIPL. Ludow. Inf. 2 p.97,31 (var. I.), fiartic.rentes: fi. 1052,1. adde ANNAL. Fuld. A l t a h . a.900 p. 134,29. fierf.: -i(i): EINH. Karol. 27 cod. A 1.3. TIIIETM. chron. 4,13 cod. 1 a. corr. adde a I.56. -rsi: HRABAN. epist. I 7 cod. M. -uit: fi.1052,7.15. adde

RATHER, epist.

11

p . 6 0 , 1 4 . al.

-ivimus:

t u m est. GERH. AUGUST. U d a l r . I 1 p . 3 8 7 , 2 4 d o c t r i n a e . . .

5

10

15

20

25

30

35

p e r a t o r i - t u m est. CARM. B u r . B 1 2 0 , 1 , 1 2 c a u t i u s a m a , ne

-atur. fiersaefie. c.(acc.c.)inf.:VJ\ikv.Y'B.. carm. 39,25 si -rero licere nobis. Wett. praef. p.302,17 -imus . . . (-ti . . . sumus V) quosdam esse, qui eqs. HRABAN. epist. 37 p.472,37 -tum vos habere dixistis eqs. EINH. Karol. 17 p.20,27 aedes sacras ubicumque . . . conlapsas con-it. HROTSV. A g n . 135 -it . . . ipsam sacro baptismate lotam A g n e n christicolam . . . fore. BERTH. (?) annal. a. 1080 p.325,3. saefie. c. nom. c. inf. : DIPL. Karoli I I I . 81 p. 132,24 -to per ignem hoc dampno . . . accidisse. ANNAL. Fuld. Ratisb. a.896 p. 129,1 -ta . . . A g i l d r u d a in civitate . . . morare. fiendet q u o d : WILLIB. Bonif. 6 p.29,6.THIETM. chron.5,32.al. quia:WiDUK. gest. 3,14.

interr.

indir.:

GERH. AÜGUST. U d a l r . I 25 p . 4 1 0 , 2 6

-etis, qualiter circa episcopum maneat. 2 c. colore quodam: a c. sensu audiendi: MAGING. epist. 3 p. 274,25 in conloquio . . . con-ti sumus, quia eqs. RIMB. Anscar. 39 hoc . . . m u l t o r u m assertione -to. GERH. AUGUST. U d a l r . I 16 p . 4 0 5 , 2 4

haec . . . nemine dicente -bam, sed . . . conspiciebam. HIST. Lunaelac. 84 dixerunt legati, ab eis (Romanis) que con-ierunt. al. b c. sensu videndi: CHRON. Fred. 2,62 p. 87,18 cum-to exercito terreno. TRANSL. Viti 26 que oculis -imus (perspeximus var. /.). AGIUS comput. 7,21 sub nigra fiarte, q u a m -es in margine levo. 3 firavo usu i. q. certiorem facere - unterrichten : ARBEO Corb. 42 his con-tus (con-is 1 fi. corr.) atque fratrum visionibus monitus . . . perrexi. B in char tis, efiistolis sim. : FORM. Wisig. 24 pepigisse -imur, ut eqs. FORM. Morb. 11 -eat . . . Caritas vestra eo, quod eqs. al. in chartarum firomulgationibus: DIPL. Pipp. 2 -at . . . i n d u s t r i a vestra, quia eqs. (TRAD. Ratisb. 41 -at i. fidelium . . . concambii qualitatem). TRAD. Frising. 499 A caterva g n a r u m con-eat, qualiter eqs. DIPL. Ludow. Inf. 57 p. 184,10 fidelium . . . -at generalitas, quoniam eqs. saefie. I I cognoscere, exfilorare, invenire - kennenlernen, erkennen, erkunden, feststellen, (be)finden: A gener. (cf. GLOSS. I 60, 39 St.-S. con-i pifant. al.) : 1 in univ.: CHRON. Fred. 3,18

scientiam. BERTH. (?) annal. a. 1079 p.322,4 cohortibus per e x p l o r a t o r e s . . . -tis. L A N D . MEDIOL. hist. I 2 , 1 9 p . 5 7 , 2 3

p . 2 3 0 , 1 3 p e r r e v e l a t i o n e m . CHART. R h e n . m e d . I 180 p. 242,12

ut cum-imus per fideles nostros. THIETM. chron. 2,6 rex . . . latentes insidias . . . -it. THIETM. ( ?) chron. 5,28 de prelio . . . certum -it. BERTH. ( ?) annal. a. 1079 p. 323,5 verissime legatorum . . . gestis -tis. VITA Heinr. I V . 7 p.26,6 quod ubi im-

1052

p. 99,20 Chlodoveus legationem . . . mittens conperentes (conparentes, conberentes, -entes var. I.) Chrothechilde. ARBEO E m m . 29 non con-entes (attendentes sim. var. L), quod scrip-

THIETM.

chron. 7,24. defion.: 1.40.53.^.1052,35. al. X agnoscere, (nuntium) accifiere, certiorem fieri - erfahren, Kunde, Gewißheit erhalten (fiass. saefie i. q. notum fieri - bekannt werden, e. g. 1.32.3g.47) : A gener.: 1 in univ.: VITA Arnulfi 12 quo cum-to . . . pergit. ARBEO Corb. 41

COMPERTINENTIA

40

45

50

cuncta in veritate -uit. al. c. acc. dufil. : LIBELL. de conv. Baiuv. 2 -to eo bene docto. c. acc. c. inf. (fiartic.) : ANNAL. Mett. a.690 p. 10,10 nichil aliud superesse -it, quam eqs. THIETM. (?) chron. 5,25 archiepiscopum . . . ad auxilium occurrentem . . . cum -ret dux. WIPO gest. 3 p. 20,26 tantas laudes D e u m accepisse ab hominibus . . . nondum -barn. al. c. nom. c. inf.: BEDA hist. eccl. 5,15 p.316,27 doctus . . . esse con-tus est. fiendet quod: HRABAN. epist. 33 p.466,3. ut: VITA Richar. 7 ( M G M e r . V I I p.448,6) con-uit (-it 2 fi. corr), ut aliquid haberet eqs. interr. indir.: RUOTG. Brun. 2 p . 3 , 15 -tum est nuper a plurimis in venerabili . . . archiepiscopo . . ., homo homini quid prestet. VITA Heinr. I V . 6 p.23,2 utrum haec vera sint an falsa, parum -i. 2 c. colore quodam : a exfieriri - erleben: HROTSV. Bas. 128 -es . . . prolem morituram. Gong. 407 -it . . ., quid p o s s e t . . . dextera celsa Dei. b reperire - auf-, vorfinden: CHRON. Fred. 3,21 nec ullam potuerunt gentem con-ire, qui . . . auxiliaret. WILLIB. Bonif. 8 p. 50,29 con-to (-to 3) . . . liquoris hausto. WIDUK. gest. 1,24 quem -tum in presidio urbis . . . temptavit illud obpugnare presidium. CHRON. Salern. 180 p. 181,7 quicquid . . . dormire -unt (-runt V [cf. notam ed.~\), comprehendunt. THIETM. chron. 6,45 quem (calicem) postea nullatenus -bam. al. c «'.cogitare - erfinden: WILLIB. Bonif. 8 p.43,14 (in imag.) si quae . . . ab spiritalibus medicinaliter sunt con-ta auctoribus. d scire - wissen: LIBER diurn. 83 p.92,16 quae tradita -o, conservare. ARBEO E m m . 26. B in char tis : DIPL. Loth. I. 91 p.224,35 ( e d. T h . Schieffer. 1966) in quibus (auctoritatibus) statutum . . . -imus, ut eqs. DIPL. L u d o w . Inf. 68 p.202, 27 in quibus (scriptis) contineri -ti sumus, qualiter eqs. CHART. Heinr. Leon. 101 inquisitione facta nichil illum . . . iuris habere -it. CHART. Solod. I 274 inquisivimus et sie . . . -imus, scilicet quod homines . . . iuramentum prestant. al. adi. compertus, -a, -um. 1 notus, cognitus — bekannt, bewüßt: a gener.: ALDH. ad Acirc. 58,8 afferò (sc. hirundo) -um (con-a OP4) . . . cataplasma. HUGEB. W y n n e b . 13 p. 115, 44 Wynnebaldi . . . integritatis ostensio, quae . . . con-a cunctis patula pandebat. RIMB. Anscar. 35 p.66,24 dicere, quae vobis sunt optime -a. b in chartis, epistolis : FORM. Sal. M e r k . 30 dum plurimum con-um est, qualiter eqs. CHART. Rhen. inf. I 22 qu$ iure . . . ad illud curtile pertinere con-um est. DIPL. Otton. II. 302 p. 358,9 fidelibus -um esse volumus, quia eqs. al. 2 expertus - erfahren (habend) : SEDUL. SCOT. carm. 2,6,53 bone pastor ave, sanetos -e labores (3,7,37). subst. compertum, -i n. cognitum - in Erfahrung Gebrachtes: BEDA hist. eccl. 4,25 p.265,24 hoc con-um . . . revelare.

adv. comperte. certe - gewiß, sicher : VITA Alcuini 4 p. 186,35 quem imitatorem-issime (comptissime 1) gaudebat 55 firaesul fore sui. Pape *compermutatio (conp-),-onis f . commutatio - Tausch : TRAD. Salem, p. 130,9 (a. 1250) quod ecclesia in conp-e ista indempnis permanerei, compero v. 1. comparo. 60 compersonalis,-e. idemsecundumpersonam-vongleicher Person: ANSELM. HAV. dial. 2,22 p. 1200 A alter in altero vere unus Deus est, consubstantialis quidem, non autem . . . -is. comperte v. comperio. *compertinentia (conp-, -eia), -ae f . res pertinens, per65 tinentia - Zubehör, lDrum und Drarì : DIPL. Karoli M . 287 p.431,34 (spur. s. X I I . m e d - ) contradimus . . . res . . . c u m omnibus adiacentiis vel-is suis,tam terris q u a m ^dificiis (item ex cod. Eberhardi s. XII.med-: CHART. Fuld. B 10 p. 16,17 fontem salis c u m con-is et utensilibus suis. 283 11 p. 411,39 70 ^cclesiam cum omni -a et familia sua. al.). CHART, civ. Erf. 253 bona . . . cum suis con-ciis. CHART. H a g e n o w . 486 Castrum . . . cum . . . suis -ciis. [ Schmidt]

1 0

53

COMPERTINEO -

*compertineo (conp-), -ere. pertinere (zu)gehören: DIPL. Otton. II. 72 p. 89,7 quod (sc. moneta) . . . ad . . . civitatis usum -ere . . . videbatur. adi. compertinens, -entis. pertinens - zugehörig: DIPL. Heinr. I V . 487 p.663,41 (spur. s. X I I . I N - ) de omnibus locis con-bus venientes. compes (conp-), -pedis/, (m. : 1.14.45) script.: cum-: l.ii. -etis: CHRON. Fred. 2,25 conpetis. I de rebus i. q. vinculum pedis (pedum), cippus - Fuß-, Beinfessel, Beinschelle, Stock, Block (cf. GLOSS. II 372,13 St.-S. -s cippus vvozdruh. I I I 194,34 vinculum vel -es [cumN\ isanhilta vel fezzera vel druh, beilte. I V 136,54 -s fuzdruch. al.) : A spectat ad homines : 1 strictius: a proprie: IONAS BOB. Columb. 1,19 p. 192,3 ferrum, quo con-es inretiti (-ae var. I.) erant eqs. ALDH. virg. I 33 -es in cruribus nectunt. STEPII. EDD. Wilfr. 38 pontificem in con-bus et manicis alligatum. VITA Gang. II 4 ( M G M e r . V I I p. 174,16) con-bus ferreis mancipatus. BRUNO QUERF. fratr. 21 p. 70,26 (ed. J. Karwasinska. 1973) de catenis . . . ferreis et l i g n e i s -bus . . . quantos . . . liberant (HILLIN. Foill. 16 [MGScript. X V p.927,5] 1. -bus astrictum). COSMAS chron. 2,15 p. 106,17 e i u s (captivae) pedem suo cum pede munivit -e. CARM. de Frid. I. imp. 2871 (ed. I. Schmale-Ott. 1965) Teutonici iuvenes sese . . . ligari -bus . . . patiuntur. HELM, chron. 84 p. 160,30 quod videremus -es et diversa tormentorum genera. al. b in imag. et per compar.: PURCH. Witig. 48 sub iure tuo (se. Augiae) servili -e vivo. ANNAL. Quedl. a.991 dum quadam quasi -e totum sua ditione colligasset imperium. EKKEH. I V . bened. prol. 2,69 -s stet numerus (gloss.: concinnum si sit metrum). LAMB. HERSF. annal. a. 1069 p. 106,7 ut se (sc. regem) male ominata -e (se. coniugio) absolvant principes. c meton. i. q. career, custodia - Gefängnis, Haft: DIPL. Heinr. I I . 319 p.400,23 in -e comitis . . . reservetur reus. CARM. de Frid. I. imp. 2044 (ed. I. Schmale-Ott. 1965) captivos . . . gravi de -e solvere cives. ibid, iterum. 2 latius i. q. tegmen pedis - Fußbekleidung : CONSUET. Trev. 38 p. 33,7 fratres nocturnalibus induti calciariis et diurnalibus lotis -bus. B spectat ad bestias i. q. instrumentum ad eapturam aptum,pedica - Fangvorrichtung, Falle: DIPL. Conr. II. 132 potestatem . . . laqueos vel retia vel -es ponendi. CASUS Petrish. 1,3 p. 628,40 partum suum (sc. cervae) in -e herentem pede. II de hominibus (sc. per confusionem) i. qui compeditus est - Gefesselter, Eingekerkerter: ALBERT. MIL. temp. 253 ca P lt - recuperaverunt con-es et captivos suos, qui erant in carceribus Bononie. 253. compesco (conp-), -ui, -itum, -ere. script.: cum-: ANTIDOT. Berolin. app. p. 77,3 cumpiscis. -pas-: p.1055,8. -pis-: I.48. -pos -:p.1054,63. -ssc(o): p. 1055,9. -ss(o): p. 1054, yi. al. struct.: c. acc. c. inf. : p.1054,45. pendet ne: l.6y.p.i054,4y. quin: 1.60. I trans, i. q. coercere - einschränken: A obi. homines (urbs : p. 1054,8, bestiae : 1.62) : 1 gener.: a avertere, retinere - abbringen, zurückhalten: LIBER diurn. 45 p.34,6 quod (sc. iudicis destrictio) inquietos feriendos a pravitate con-at. WETT. Gall. 38 pavor eos ab introitu ecclesiae con-uit. VITA Liutg. I 22 a plorando. THIETM. chron. 8,28 seniorem . . . a mandatis. ELIS. SCHON, viar. 12 p.96,20 u t . . . neque ab hac tua benignitate per . . . mea delieta -aris. al. pendet quin: ELIS. SCHON, viar. 15 p. 111,38. b domare, obsequentem reddere - zähmen, gefügig machen: WALAHFR. Mamm. 10,5 magica -ere . . . arte . . . feras. WALTH. SPIR. Christoph. II 5,156 quanam facti ratione puellam . . . -ret. c corrigere, admonere — zurechtweisen, ermahnen: ALDH. virg. II 444 acriter . . . -it (con- AB) voce tyrannum. 1355. pendet ne: GONZO Geng. 20 qui (clericulus ioculans) ab adstantibus . . ne id faceret, -batur. d tranquillare, consolari - beruhigen, trösten-. HUGEB. Wynneb. 8 p. 113,26 illum con-entes . . . remeabant. AGIUS vita Hath. 21 flentes. THIETM. chron. 4,13 quos (socios) Bolizlavus vix con-uit talibus: 'eqs.' refl.: WALAHFR. Wett. 817 his . . . verbis sese -ere (gloss. R : consolare) coepit: 'eqs? 2 iur., pubi., canon.: a cohibere,

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

COMPESCO

1054

constringere — in die Schranken weisen, zügeln (cf. GLOSS. I 248,23 St.-S. con-ere stillan. al.) : CAPIT. reg. Franc. 150,8 illos . . ., qui . . . pacem populi perturbare moliuntur, vestro studio et correctione . . . -ite. 213,3 s i . . . propinquus . . . vindictam facere conatus fuerit et iudex publicus eum -ere non potuerit. REGINO chron. a.605/11 p.32,12 Wascones . . . rebellantes ferro con-uit. CARM. de Frid. I. imp. 2029 (ed. I. Schmale-Ott. 1965) bello -ere Mediolanum. CHART. Hall. 208 ut, quicunque . . . ecclesiam . . . molestare presumpserit, eum debita animadversione -atis. CHART. Sangall. B 429 molestatores . . . per censuram ecclesiasticam . . . -endo (CHART. Eichsf. 402. saepe). al. v. et I.53. refl.: CHART. Epternac. 14 p.40,17 (a.706) si . . . se ex hoc (sc. Charta ostensa) -ere noluerit. b abstinere, prohibere - abhalten, hindern: CAPIT. reg. Franc. 293,55 ut episcopi se ipsos . . . cunctosque christianos . . . ab usuris . . . -ant (con-unt 1 ) eqs. 216,1 suos a rapina. BERNOLD. CONST, chron. a. 1080 ab incepta tirannide, al. refi. i. q. se abstinere - sich enthalten: v. I.16. c includere - einschließen: PAUL. DIAC. carm. 22,9 non opus est . . . me -ere vinclis (cf. Ov. epist. 19,85). d satisfacere - zufriedenstellen: CHART. Wirt. I I I 782 p.273, 34 (a. 1230) quod uterque homines suos, qui sunt rustice conditionis, -at sine coactione in querimonia sua eqs. B obi. res vel actiones : 1 gener. : a sedare, restinguere — stillen, beschwichtigen, dämpfen: WALAHFR. imag. Tetr. 86 cautela patrum . . . pestem (sc. avaritiam) monitis -uit atris. CAND. FULD. Eigil. II 25,34 fugam tetrumque timorem . . . blando . . . -uit ore. AGIUS vita Hath. 27 lacrimas. HROTSV. Cai. 9,11 inliciti aestum amoris. THANGM. Bernw. 28 p.772,8 non arma fremunt, sed seditionem -unt. MANEG. C. Wolfh. 1 p.44,7 (ed. W . Hartmann. 1972) temeritatem tuam (cf. Aug. gen. c. Manich. 1,2,4). AMADEUS LAUS. hom. 8 1.88 (ed. J . Deshusses. i960) elationes maris . . . -tura s. Maria. CARM. Bur. B 104,1,2,3 desenesco nec -o motus animi, saepe. v. etp.1055, 3sq. adde: IOH. NEAP. Sever. 19 p. 298,21 ut . . . nulla virtus aromaticae obicis ebullienti tabo -ret. b arcere -fernhalten: CAES. HEIST, mirac. I 10,31 flammas omnia in circuitu devorantes a domo eius (viduae) -uit Deus. c satiare - befriedigen: WALAHFR. Mamm. 5,21 ortas -e querellas. GESTA Font. 15 p. 44,27 ob inopiam . . . - e n d a r u m indigentiarum. d corripere - tadeln : ALDH. virg. I 23 p. 254,4 vetitos regalis tori hymeneos -ens J. Iohannes baptista. e opprimere — überwältigen: ALDH. virg. I 41 castimoniam nec . . . dilaceratio -ere nec . . . incendia . . . vincere valuerunt. f impedire (ver)hinder?i: POETA Saxo 3,390 con-uit altis Albia gurgitibus procedere longius arma. THIETM. (?) chron. 5,18 ne plus dampni oriretur, . . . -ere. é complecti —zusammenfassen: AETHICUS ISTER 111 ea, quae in aliorum codicibus . . . scripta deprehendit, sibi . . . con-uit. 2 spec. : a iur. et pubi.: A sistere, reprimere, componere - ein Ende machen, bändigen, unterdrücken, beilegen: LEG. Wisig. 3,5, gcapit. d e speciali viduarum fraudulentia con-enda. CAPIT. reg. Franc. 141,12 de periuriis et falsis testibus con-endis. ANNAL. Fuld. II a.842 p.33,30 conspirationem libertorum . . . fortiter con-uit (-uit 1). RUOTG. Brun. 20 p.21,19 ut . . . aut arma desuadeas aut quoquo pacto -as. THIETM. chron. 6,54 nec latrocinia . . . curavit -ere. WIPO gest. 33 p. 52,30 imperator ad -endas ineursiones eorum (paganorum) construxit Castrum. BERTH. (?) annal. a. 1079 p.319,14 in tyrannidem regis -endam. OTTO FRISING. gest. 2,49 p. 157,32 ad -endam Mediolanensium contumatiam. CHART. Lips. I 7 ad con-endas rebellium enormitates. al. ß diseeptare - schlichten : LEG. Wisig. 2,1,1 p.45,12 in finiendis vel -endis (-pos- E2) calumniis. 2,1,25 P R O con-endis controversiis. CHART. Eichsf. 64 p.39,7 (a. 1138) diseeptationem . . . de quodam predio . . . -uimus. Y placare - besänftigen: DIPL. Heinr. I V . 397 clamorem . . . ecclesiae. b medic, i. q. minuere, tollere mindern, lindern, beseitigen: AESCULAPIUS 21 p.32,31 qu$ (potiones) vomitum -ant. ANTIDOT. Bamb. 5 a n t i d o t u m . . . con-it dolorem eqs. (ANTIDOT. Glasg. p. 103,6 a. . . . vocis inpedimentum . . . et constriccionem pectoris conpessit). ODO MAGD. herb. 132 radix urticae . . . tumorem -it splenis. al. [ Schmidt7

COMPESCO -

I I intrans. i. q. absìstere - ablassen: A gener.: ARBEO E m m . 26 de his (carnificibus) in semet ipso con-uit. THIETM. chron. 2,4 merorem, quo ab adventu . . . -uit (-itur V fi. corr.) filii (cf CHRON. Thietm. 2,4 quem adventu . . . -uit filli). desinere - aufhören: BEDA hist. eccl. 2,7 p.94,31 ventus . . . funditus quiescendo . . . con-uit. B iur. i. q. desistere - Abstand nehmen: FORM. A n d e c . i o a de hac causa contra ipso ilio conpascere ( N a . 2 4 ) . CHART. Turic. 357 p.238,13 (a. 1198/ 1206) ab eorum (hospitalariorum) -sscere . . . vexatione. compescuus v. compascuus. compessatio v. compensatio. compess(c)o v. compesco. compessus v. compatior. competentia (-eia), -ae f . convenìentia, status congruendi, aptabilitas, decentìa - das Zusammenpassen, Entsprechung, Angemessenheit, Eignung, Schicklichkeit : 1 latius: AESCULAPIUS 47 p. 77,41 salus . . . regitur . . . circa regionis corporis -am. CAPIT. reg. Franc. 293,68 p r o . . . religionis -a humanius quiddam . . . tractare (EPIST. Hann. app. 29 p. 255,17 p. temporis et personarum -a [compendia 5]). LIBER ordin. R h e n a u g . p. 153,34 (cod. D) pulsatio signorum . . . , prout -eia docuerit, temperatur. 2 strictius : a gener. : a opportunitas - günstige Lage: HELM, chron. 57 p. 112,19 videns . . . -am l o c i . . . cepit illic edificare civitatem. ß harmonia, colligatio - Ubereinstimmung, Bindung: DUDO hist. 3 p.95,41 erant . . . rex duxque . . . -is . . . mutuae voluntatis ad invicem . . . foederati. p. 98,46 quod . . . coniunctae amicitiae -a . . . se illi colligaret (cf. p.97,31.98,5). y relatio conveniens - passender Bezug : BERNOLD. CONST. l i b e l l . X 52 - a m sensuscanonum i n q u i r e r e ( 5 3 p . 137,4 aliam expositionis-am inquiramus . . ., q u a . . . patres . . . concordasse monstremus). microl. 6 p. 981®. 8 commoditas, necessitas Zweckmäßigkeit, Notwendigkeit : GESTA Lob. 7 p.312,7 dum pro -a operis pavimentum vetus aperitur. b spec.: a eccl. i. q. disciplina - Zucht: DIPL. Karoli M . 245 p. 346,9 (spur. s. X . ?) ut . . . novellam . . . ecclesiam canonico ordine et monasteriali -a utiliter instruendo . . . plantet episcopus. ß iur. i. q. status pertinendi - Zugehörigkeit : DIPL. Loth. III. 59 p.94,8 salvis . . . secundum redituum -as fratribus. competlo v. competo. competitio (conp-, -cio), -onis f . 1 postulatio, vindicatio - Forderung, Erhebung von Ansprüchen: LEG. Burgund, const. I 54,2 superfluam faramannorum con-em . . . submoveri. CONC. Merov. p. 80,22 si quis res ecclesiae debetas . . . a potestate ex con-cione pereeperit. CAPIT. reg. Franc. 8,10 ut oblationis defunetorum ecclesiis depotate nullorum con-ebus auferantur. c. sensu nuptias cupiendi: CONC. Merov. p. 144, 7 sacratarum . . . virginum . . . neque per con-is (-es, con-es var. I.) aliquas quisquam coniugia sortiatur. 2 petitio (simul facta) - (gleichzeitige) Bewerbung : CONST. II 402,9 (c. 1258) nos (sc. papa) in tarn urgentis -is instantia tutum medium eligentes (cf. 402,4 -is palma). competitor, -oris m. 1 qui impetrai, usurpat - Bewerber, einer der sich etwas aneignet: CONC. Merov. p. 142,29 -bus . . . frenus districtionis imponimus, qui facultates ecclesiae sub specie largitatis regiae . . . pervaserint. 2 qui simul vindicat - einer der gleichzeitig Ansprüche erhebt: DIPL. Conr. I I I . 89 p. 159,14 (ed. F. Hausmann. 1969) qu? ratio . . . comitem . . . et -es absterrere non potuit. competo (conp-), -petii, -petitum, -ere. script, et form. : cum-: p.1057,6g. -pit-: CONC. Merov. p.89,11 conpitenti. al. -eci(i): p. 1056,43. inf.praes. -ire: CONC. Merov. p. 143,20 con-ire. al. partic. firaes. -ans : fi. 1056,67. I intrans, i. q. convenire, respondere, congruere, aptum esse, decere — passen, entsprechen, angemessen, geeignet sein, wohl anstehen (cf. GLOSS. I V 604,11 St.-S. con-ere carise. al.) : Klatius: 1 gener.: a. person.: WALAHFR. Wett. praef. p.302,12 cui nec aetas ad talia -it (gloss. R : convenit vel congruit, O : congruit). VITA Rimb. 8 p. 86,27 gravitatem p e r s o n a e m e a e -entern. ALIA MUSICA p. I 3 7 A , 2 5

huiusmodi

mensurae . . . lydio principali -unt. TIIANGM. Bernw. 18 p. 766,52 quae ad gratiam illius (imperatoris) -ere sciebat. STATUT, ord. T e u t . p. 152,9 vestibus coloris, qui religioni

COMPETO

5

lo

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

IO56

con-at, utantur. al. b impers.: GODESC. SAXO theol. 21 p. 290,21 hoc si, velut -it congruit convenit, crediderimus. al. (v. ind.). HROTSV. A b r . 8,3 Effrem accedam . . . :: -it. THANGM. Bernw. 14 p. 764,49 prout cuique personae -bat. c. (acc. c.) inf. : AMALAR. off. 4,26,1 magis -bat ea scribi in officio missae. GODESC. SAXO theol. 10 p.212,24 minime . . . dubitare -it eqs. AGIUS epic. Hath. 416. al. pendet ut: STATUT. ord. Teut. p.66,16 fratribus -it, ut eqs. 2 pubi, et iur. : a person.: CONC. Merov. p. 139,29 tractantes, quid saluti populi utilius -ret. DIPL. Otton. I. 240 p. 335,39 secundum . . . eorum (fratrum) . . . in omnibus -entem utilitatem. TRAD. Patav. 98 si . . . famuli sibi -enti ac sufficienti . . . fulciantur beneficio. OTTO FRISING. gest. 2,29 p. 136,8 facinus . . . tuae -ens auctoritati. al. b impers. / L E G . Wisig. 2,1,16 debita in eis (criminosis), ut con-it, censura exerceant thiuphadi. CHART. Raitenh. 317 prout illis pro . . . situ loci visum est -ere. al. c. inf.: DIPL. Heinr. II. 33 -it regibus . . . ecclesiarum . . . tenuitatem . . . relevare, al. B strictius: 1 gener.: a suppetere, sufficere - gewachsen, fähig sein: DIPL. Karoli I I I . 131 quantum humana ad hoc (officium) -it fragilitas (inde DIPL. Heinr. I. 37. al.), pendet ut: CHART. Brixin. 132 (a. 1256) qui sufficienter con-at, ut sit . . . ad eruditionem puerorum sollicitus. b spedare (ad), obtingere, proprium esse - angehören, zufallen, eigen(tümlich) sein: ALDH. ad Acirc. 8 longae et breves sillabae vel etiam communes utrubi -entes. 119. ALCUIN. epist. 99 p. 143,27 vicinitas locorum (sc. Avarorum) tibi (sc. patriarchae) -it. RIMB. Anscar. 27 p. 58,33 u t . . ., quae -bant mysteriis Christi, . . . fierent. RUOTG. Brun. 33 p.34,5 quod divini cultus usui -ret. ALBERT. M . veget. 1,203 secundum proprietates -entes masculino et feminino (Arist. p.82ib,22 T£)V EÒPLAXOFIÉVCOV cv aù-rot?). al. obligatum esse - verpflichtet sein: NOTKER. BALB. hymn. p. 18 famulatu cuius (Christi) omnis -it sexus et aetas. 2 iur., pubi., canon.: a deberi, tribuendum esse - zustehen, zukommen: LEG. Wisig. 4,2,18 p. 185®,22 quidquid ei (filio) de facultate patris con-ere poterat. CAPIT. reg. Franc. 254,2 potestas regali dignitati -ens. 220 p. 100,16 unieuique -entem legem ac i u s t i t i a m conservabo (DIPL. Karoli I I I . app. 1 p. 331,39 ad exsequendam . . . sibi -entem i. quattuor advocatos . . . habere, al.). LAMB. HERSF. annal. a. 1057 p . 7 1 , 1 5 marcham, quae sibi iure h e r e d i t a r i o - r e t , . . . affectare. STATUT. ord. Teut. p. 104,28 preeeptori -it ius preeundi. CHART. Basil. B 76 renuntiavi omni iuri, quod michi ex successione conpeciitvelcon-batseucon-turum trsX(sim. CHART. F r i b u r g . 2 5 4 p. 228,6 renunciaverunt. . . omni actioni et iuri contra eos con-enti. saepe). CHART. Raitenh. 302 p.244,7 qui (redditus) eisdem (abbati conventuique) ex antiquo -bant, saepe. impers. : DIPL. Loth. I. 43 (ed. T h . Schieffer. 1966) quod ei (ecclesiae) . . . legaliter habere -it. b pertinere, suum esse - (zu)gehören: TRAD. Scheftl. 25 p.36,36 (a.828) in omnibus terminis ibidem -entibus. TRAD. Frising. Ó97 a p. 583,31 beneficium . . . cum maneipiis . . . ad h^c loca iuste -entibus. COD. Lauresh. 1149 res . . . pro oportunitate locorum sibimet (sc. rebus) con-entium commutare, al. ( v. ind.) .DIPL. Karoli I I I . 22 p. 37,30 quae sibi (augustae) ex dono . . . fratris nostri -unt. TIIANGM. Bernw. 41 p. 776,23 qui (locus) sibi haereditario iure a maioribus suis -bat. CHART. Leub. 11 p. 32,33 que michi videbantur ambitui finium -ere. STATUT, ord. Teut. p. 104,13 res suo -entes officio comparabit marschalcus. al. I I trans. : A proprie i. q. accedere, appetere - aufsuchen : 1 latius: SIGEH. M a x i m . 10 (8) monachi pro electione abbatis palatium . . . -unt. METELL. peripar. 7,3 (ed. P. C h . Jacobsen. 1965) ministeriales . . . templi menia . . . -iere nepoti querere munia busti. 2 strictius i. q. intrare - gehen (auf), betreten: HUGEB. W y n n e b . 2 p. 107,25 marginem scandentes navem con-bant. B translate i. q. postulare - fordern (cf. GLOSS. I 8,11 St.-S. con-ans [a, con-ens b. c] arpittenti. al.) : 1 iur., pubi., canon. : a (sibi) expetere, usurpare, vindicare (für sich) fordern, beanspruchen, Ansprüche erheben: CONC. u t Merov. p. 143,9 • • • supra promissionem . . . regis res ecclesiarum aliqui -issent ipsasque res . . . haeredibus reliquissent. p. 170,15 cognovimus . . . hi, qui latere regis adhaerent, [Schmidt]

io57

COMPETO -

. . . res alienas -ere et . . . miseros . . . exolare. al. (v. ind.). D I P L . Merov. I 8 8 p . 7 8 , 2 5 in . . . monasterio . . . ad . . . -endum ingredi. C A P I T . reg. Franc. 1 9 , 1 8 . c. sensu nuptias cupiendi: C O N C . Merov. p. 1 2 9 , 1 7 sacratam Deo virginem . . . -ere. C A P I T . reg. Franc. 9 , 1 8 nullus nec per praeceptum nostrum con-at nec trahere . . . praesumat/^/Äz.? religiosas. al. b affectare, impetrare - zu erreichen suchen, durchsetzen: C O N C . Merov. p. 1 5 0 , 1 3 qui . . . rem tarn nefariam dolosa ambitione con-iit. p. 1 9 0 , 1 4 ubi actionem contra canonum statuta con-iit (-iet R) Iudaeus. 2 eccl. ( usu absol.) i. q. baptismumpeter e die Taufe begehren (cf. p.1058,17 sqq.) : A M ALAR. ord. antiph. 46 'introduxit vos Dominus' -entibus Iudaeis loquitur (sed cf. ind. p. 37g). fort, add.: V I T A Eucher. 2 (MGMer. VII p.47,21) quo orto atque secundum tempus con-enti . . . regenerandum Domino sacris fontibus obtulit (cf. notarn ed.). adi. c o m p e t e n s , -entis. conveniens, respondens, congruens, aptus, decens - passend, entsprechend, angemessen, geeignet, schicklich, geziemend (cf. G L O S S . I 9 , 1 1 St.-S. con-s kalimflih. I V 2 2 1 , 2 3 . al.; nonnulla exempla supra aliata casibus sim. instructa hue referripossunt, e. g. p.ios6,ilsq. 25.jo.39.¡1) : I latius: A gener.: A L D H . ad Acirc. 142 p. 203,1 priusquam sermo supremus -i calculo terminetur. L I B E R diurn. 2 7 ut fidelium devotione -s (-em GB) sortiatur effectum. A M A L A R . cod. expos. I I 1 , 2 fortiora . . . membra in maioribus periculis, altera in -bus sistuntur. V I T A Rimb. 1 1 p . 8 9 , 3 3 admonitiones. D I P L . Karoli I I I . app. 1 p. 3 3 1 , 1 0 pro . . . genetricis eius (Dei) -i veneratione. D I P L . Arnulfi 1 6 5 loca . . . -i ornatu compta. H R O T S V . gest. prol. 1 , 6 p. 2 0 1 , 2 1 -i in loco . . . silesco. C O N S U E T . Marb. 6 4 (Spicil. Friburg. X. 1965) quisquis . . . motu . . . minus -i levitatem mentis ostenderit. saepe. B spec. : 1 iur.,publ., canon. : LEG. Burgund, const. I 75,1 instruetio. LEG. Wisig. 6,5,8 diseipulum . . . a magistro . . . con-i et discreta disciplina percussum. C H A R T . Rhen. inf. I 2 4 aeeepto pretio qstimationis con-is (sim. T R A D . Salisb. I I 2 6 pro -i precio). D I P L . Loth. I . 6 4 p. 1 7 4 , 2 2 (ed. Th. Schieffer. 1966) ut pauperum necessitatibus -i subveniat adiutorio regia dignitas. TRAD. Frising. 1364 iugera i m in l o c o -i (CONSUET. Marb. 167 [Spicil. Friburg. X. 1965] sit . . . non longe ab altari lavatoriolum in -i 1. al.). C O N S T . I I 1 , 2 in marchia -i. S T A T U T , ord. Teut. p. 7 7 , 3 6 ut culpe . . . -em aeeipiant satisfaccionem. C H A R T . Raitenh. 1 6 9 cui (sacerdoti) . . . prebenda -s assignetur. al. 2 math. : A B B O F L O R . calc. (ed. N. Bubnov, Gerberti opera math. 1 8 9 9 ^ . 2 0 0 , 2 8 ; a. 9 7 0 / 8 0 ) quibus (ponderibus) respondet . . . -s multitudo scripulorum. M A T H E M . var. Bubnov p . 2 8 4 , 1 7 ceteris (divisoribus) . . . -es differentiae aptentur. 3 medic, et pharm.: T R A C T , de aegr. cur. p . 2 5 0 , 1 6 -i medicina et -i educatur ratione humor. R O G E R . S A L E R N . chirurg. 1 , 9 4 9 absinthium . . . in -i vase ponas. al. II strictius: A gener.: 1 sufficiens - ausreichend: Merov. p. 1 0 7 , 1 4 ut necessitas vinctorum . . . misericorditer sublevetur adque . . . con-s victus . . . tribuatur. al. 2 certus - bestimmt: C O M P O S . Luc. Y 3 alia (sc. flos) floret con-i tempore sicut nibe alba. A M A L A R . off. 4 , 2 , 7 quod (evangelium) ordinationem operariorum continet per -es horas (cf. Vulg. Matth. 20,lsqq.). 3 status - festgesetzt: T R A C T , de aegr. cur. p.291,2 ieiunet . . . usque ad -em h o r a m patiens ( S T A T U T , ord. Teut. p. 3 2 , 2 3 hora -i . . . reficiantur infirmi). 4 aliquantus - ziemlich (groß) : Ps. G A L E N , febr. 2 0 9 vehemens pulsus est, qui s o l i d i t a t e - i inspicientium digitos pulsaverit (hue spectare vid.: puis. 11 soliditati confidenti ed.). B spec.: 1 iur., pubi., canon.: a regulae vel normae congruens, iustus, regularis - der Regel oder Norm entsprechend, formgerecht, ordnungsgemäß, regulär: LEG. Burgund, const. I 60,3 si -s (conpetis, competas var. I.) ingenuorum numerus defuerit. C O N C . Merov. p . 9 0 , 1 5 quaecumqueecclesiis . . . sub con-i ac iustodocomentofuerintderelicta. L E G . Wisig. 2 , 1 , 1 0 cum sufficiat ad iustitie plenitudinem . . . con-ium ordo verborum. O R D O Rom. 1 7 , 1 6 cum-e h o r a diei procedant ad ecclesiam ( C A P I T . reg. Franc. 3 6 , 8 ut . . . horis con-bus . . . celebrent officia, al.). C A P I T . reg. Franc. 1 2 0 , 5 tempore -i. E I N H . Karol. 3 3 p . 3 8 , 1 2 (testam.) con-i

COMPETUM

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

CONC.

67

Mittellateinisches Wörterbuch II

55

60

65

IO58

partitione dividere. C A P I T . reg. Franc. 203,5 quiequid . . . ablatum esse cognoscitur, . . . -i ordine restituatur. D I P L . Zwent. 15 rata ac -s reeeptio. H I S T , peregr. p. 128,4 UT peregrini . . . con-i foro . . . conpararent. al. b debitus - zustehend: C A P I T . reg. Franc. 8,9 ut auetoritatis cum iustitia et lege -e (competere 1) . . . maneant stabili firmitate. 272,4 p. 310,16 a regia ditione sibi expetunt -ia legis iura servari. c Ordinarius - zuständig, ordentlich : CONC. Karol. 46 s , 13 c o r a m . . . con-bus (-bus JBGL) iudicibus(MON. Wittelsb. 117 p. 286,3 [QuellErörtBayerGesch. V. 1857; a. 1275] questio . . . remanet tractanda . . . c. iudice con-i. p.286,14). d par genere - ebenbürtig : C H A R T . Livon. A 111 (a. 1231/53) si . . . -s ei (mulieri) habeatur vir. 2 gramm. i. q. rectus - korrekt: C O N R . M U R . summ. p.30,11 (ed. W. Kronbichler. 1968) dictamen est . . . -s . . . locutio; -s quantum ad congruitatem gramatice. subst. 1. c o m p e t e n s , -entis m. petitor baptismi - Taufbewerber: ALDH. virg. I 26 p.260,20 in catacuminorum gradu et -ium statu. P O N T I F . Rom.-Germ. 99,162 (Studi e Testi 227. 1963. p. 40) dominica indulgentiae, quae diversis vocabulis distinguitur, id est dies palmarum . . ., pascha petitum sive -ium. H O N O R . A U G U S T , gemm. 3,53 -es dicuntur baptismi petentes. cf. p. 1057,12.14. 2. c o m p e t e n s , -entis n. quod decet - Geziemendes : REGINO chron. a.880 p. 116,19 nihil ei deesse regiae maiestatis -s (an subest adi. ?). adv. c o m p e t e n t e r . convenienter, congruenter, apte, decenter - in passender, entsprechender, angemessener Weise, sachgemäß, geziemend: 1 latius: a gener.: A L D H . ad Acirc. 128 da formulas exemplorum, quibus ditrochei regula -r clarescat. L I U T G . Greg. 3 qui . . . non statim . . . reeeptus est a rege, sed sic -r dilatus, quia eqs. P A U L . D I A C . Lang. 4,37 p. 132,7 con-r ei (fugitivo) pastum praebuit. G O D E S C . S A X O theol. 6 p. 171,18 quaestionem . . . a . . . Augustino . . . prudenter et -r, decenter . . . solutam. G E R H . A U G U S T . Udalr. I 1 p. 387,41 se . . . professus est -ius decentiusque . . . cryptam positurum. al. b spec. : a iur., pubi., canon. : LEG. Wisig. 2,2,5 que (probatio) magis recipi debeat, iudicem discernere con-r oportet. 10,2,6 p. 394,10 ut . . . possessori con-r possit esse consultum. C A P I T . reg. Franc. 254,1 ministerium -r exequi. 203,13 p.67,24 ut . . . omnia -r implere possimus. 258 A ,6 satisfacere. D I P L . Karoli I I I . 17 p. 27,21 -r ordinari iussit, ut eqs. T R A D . Salisb. I 1 p.254,18 ea (omnia) . . . moderamine discretionis -r gubernare. B E R N O L D . C O N S T , chron. a. 1093 p. 456,22 aeclesiarum necessitatibus . . . -r succurrere. C H A R T . march. Misn. II 445 dampnum -r restituetur. al. ß medic. : E M A T T H . P L A T E A R . gloss. p . 3 8 i electarium . . . detur . . . -r febricitantibus. 2 strictius: a gener.: a opportune günstig: C H A R T , episc. Vratisl. (ZVerGeschSchles. 12. 1874. p. 147,8; a. 1264) quae (novalia) . . . ecclesiae veteri -ius adiacebant. ß sufficienter - ausreichend : C O N R . M U R . summ. p. 26,18 (ed. W. Kronbichler. 1968) tria sunt necessaria ad capiendum artem dictandi, et si non eminenter, tamen -r. y modice - mäßig: H E I R I C . Germ. I I 2,5 p.402,18 locus . . . -r addine pendulus. b iur., pubi., canon.: a. legitime rechtmäßig : LEG. Wisig. 4,2,16 mariti persona uxori. . . con-r adiuncta. R E G I N O chron. a. 866 p.90,7 quae (portio regni) ei . . . funiculo hereditatis -r acciderat. ß satis - genügend, hinreichend: C H A R T . Tirol, notar. I 105 (a. 1236) que (commoditas) ei sufficiat -r. 249 erat . . . dives homo -r. C H A R T . Eichsf. 567 capellam . . . dotaverunt adeo -r, quod eqs. al. spectat ad iudicium examinis: ORD. canc. pap. 2,14 tituli examinatarum personarum: . . . duo bene et unum -r: habeant; unum bene et unum -r et unum debiliter: habeant eqs. y c. dat. i. q. pertinenter, quantum ad - was angeht, in Sachen: L I B E R diurn. 74 p.77,4 ea, qu? ecclesiae meae -r amiserim ( nisi subest competentia ; cf. notam ed. et ind. s.v.).

• c o m p e t r o (cum-), -are. (patrare, cf. impetrare) quaerere, exspectare - zu erreichen suchen, erwarten: A N N A L . 70 Plac. a. 1270 p. 546,43 steterunt Piacentini cum-ando auxilium amicorum per tres ebdomadas. c o m p e t u m v. compitum. [Schmidt]

1059

COMPHICIO -

comphicio v. l. campio p. 132,58. •comphilosophus sim. v. conph-. compilatio (conp-, -cio), -onis/. 1 de actione: a actio excerpendi - das Exzerpieren: S I G E B . G E M B L . chron. a . 8 2 0 multa sanctarum scripturarum -e facta clericorum . . . regulae constitutae sunt. b mutuatio - Entlehnung: B E R N O L D . C O N S T , microl. 2 9 p. 1 0 0 2 ° -em officii dominicalis ex quarta feria . . . praetermittere. C compositio - Anordnung : C O N R . MUK. summ. p. 29,5 (ed. W. Kronbichler. 1968) oratio . . . congrua verborum et sententiarum -e procedens. d perscriptio - Niederschrift, Ausfertigung : CHART. Pomm. 435 (ed. K. Conrad. 1970; a. 1245) rei et con-is testes. 2 de statu: a collectio (excerptorum), corpus - Zusammenstellung, (Exzerpten-)Sammlung, Kompilation, Sammelwerk: a. gener.: M I R A C . Ursm. praef. veternosa monumenta cuiuslibet -is. G E S T A Trud. cont. I 8 , 4 M E D - ei (magistro) . .. commisit . . . -es plenas . . . sententiarum scribendas. spectat ad opus proprium scriptoris: C H R O N . Erf. min. p. 5 2 4 , 1 4 in hac -e, que de diversis excerpta est. H U G O T R I M B . registr. 2 hanc . . . edidit -cionem auctorista . . . Hugo, ß canon. (spectat ad decretales, cf. Feine, Rechtsgesch. p.2$lsqq.) : H I N C M . L A U D . carm. ut - (MGPoet. I I I p . 4 1 6 ; a . 8 6 9 ) titulatio metrica -is Hincmari. G E S T A Rom. eccl. V i l i 10 Deusdedit in -bus suis fraudulentis ex decretis Anastasii. C H R O N . Reinh. a. 1 2 2 7 p. 6 0 9 , 2 1 Gregorius IXUS fecit de extravagantibus unam -cionem nobilem. B U R C H . U R S B . chron. p . 7 7 , 1 8 in -e decretalium . . ., quas . . . Petrus . . . in uno volumine compegit. C H A R T . Sev. Col. 2 1 p . 3 9 , 1 8 articulo decimo in nova -cione ( C H R O N . Albr. a. 1 2 3 4 p. 9 3 6 , 4 5 n. -o decretalium . . . aliata est Parisius. al.), al. b forma - Fassung: C A T A L . Augiens. (MGScript. X I I I p . 3 3 1 , 3 5 ) miracula sanctorum Galli et Othmari in novam -em . . . redegit. C tractatus - Abhandlung: E P I S T . Teg. I 104 nihil... phylosophic? -is a mei pauxillitate exigere. compilator (conp-), -oris m. script. -11-: /. 47. adde St.-S. cod. D. 1 in malam partem i. qui exscribendo furatur, qui verba aliena componit - Plagiator, Ausschreiber, Kompilator (cf. G L O S S . I I I 2 3 0 , 3 3 St.-S. -r zesamneblezzere, zesaminbizari, zesamnevlechtare. 2 7 0 , 2 2 -r zesamleger. al.) : E P I S T . Alcuin. app. 2 p. 4 8 6 , 8 con-r . . . ceu aliena prata sulcans. 4 p. 4 9 2 , 3 -em veterum esse . . . e t . . . servato sensu verba mutasse (cf. Hier, quaest. hebr. in gen. praef. p.i,g). E P I S T . var. I I 3 0 p. 3 4 8 , 3 1 -is . . . officium mihi. . . imputari, quasi qui alienum opus . . . pervaserim. R A T H E R . prael. 6 , 2 4 P . 3 3 8 C concentonem me sive usitatius -em . . . dicere. conf. 38 p.43Óc. al. 2 in neutram partem : a conscriptor - Verfasser : o spectat adlibros: Ps. G E R H . C R E M . sal. 1 5 p. 1 6 , 2 6 inquid -llator. O L I V . hist. Dam. tit. p. 1 6 1 , 2 Oliverus . . . operis -r ( S I C A R D . chron. a. 1 1 8 5 presentis o. con-r et scriba). S A L I M B . chron. p. 1 8 5 , 1 excusat se -r cronice. ß spectat ad Chartas: C H A R T . Tirol. 923 (a. 1230) pagine con-r. CHART. Carinth. V 424 ego . . . scriptor sive huius privilegii, prout melius potui, con-r. al. b conciliator - Vermittler : O R I G O Suev. 8 (ed. P. Hirsch, Sachsengesch. d. Widuk. 1 9 3 5 . p. 1 5 9 ; s. X I I . I N - / X I I I . M E < I . ) Iringum -em talis confederationis statuerunt. compilo (conp-), -avi, -atum, -are. script.: cum-: I.71. cop-:p. 1060,57. cf. I.71.p. 1060,13. -11-:/. 1060,68. metr. -pi- : 1.62. conf erre - zusammenbringen : I strictius : A in malam partem: X furari, furando congregare - (zusammen)stehlen: A L D H . virg. I I 2 5 9 0 loculi gestator avarus . . ., eredita qui . . . furtim marsuppia . . . -at (item spectat ad Iudam [cf. Vulg. loh. 13,2g]: H R A B A N . hom. I 6 2 p. 1 I 8 C sibi loculos creditos -are). W I L H . C L U S . Bened. 1 7 p . 2 O 6 a , 3 de pascali cereo . . . furtim portiuneulas -vit. 2 expilare - (aus)plü?zdern (in imag.) : E P I S T . Worm. I 3 6 p. 6 8 , 1 4 graculi more pennis gloriantis alienis literarum virgulta alibi -asse. 3 corripere - zusammenraffen: N O T K E R . B A L B . gest. 1 , 3 0 p . 4 1 , 3 mercedes iniquissimas -are. B in neutram partem : 1 gener. i. q. comportare, cogere - zusammentragen, sammeln: ION AS BOB. Ved. 1 sibi mercedis lucra affatim cum-ta (copulata sim. var. / . ) . E C B A S I S capt. 6 6 0 squirio . . . -et pomula GLOSS. I I I 187,36

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

COMPILO

1060

glandis. 2 iur. : a conquirere - erwerben: C H A R T . Eichsf. 98 p. 60,23 (a. 1148) qu^cumque ^cclesiis . . . conferre potuimus, . . . con-are et a laica manu alienare. C H A R T , ord. Teut. (Hass.) 4 vili mansos . . . argento nostro con-vimus. b adiungere, incorporare — hinzufügen, einverleiben: C H A R T . eccl. Erf. 152 p.83,4 (a. 1215) mansum . . . colere feodique agris -are. C H A R T . Neocell. (Brixin.) 63 (Font. rer. Austr. I I 77. 1965) episcopus ecclesiam in Velles . . . con-at ecclesie Novecellensi. II latius: A spectat ad scripta: 1 in malam partem: a congerere, consuere - anhäufen, *zusammenschustern' : I O N A S B O B . Columb. 2,16 p.266,25 n o n necessarias res . . . con-are (-are, copulare var. /.). H I N C M . epist. I 136 p. 104,29 haeresim quasi de saneti Augustini verbis -tarn instaurare. G E S T A Trev. cont. I 14 p. 188,2 in quibus (libris) mendaeiis multis con-tis . . . Gregorium infamem fecit, b corrumpere(ver)fälschen: H I N C M . epist. I 200 p. 224,29 ne . . . aliqua . . . erga me in eis (scriptis) con-entur. 2 in neutram partem : a scribendo in unum redìgere, colligere - zusammenschreiben, schriftlich zusammenstellen, kompilieren : A gener. : C A P I T . reg. Franc. 30 ad nocturnale officium -tas quorundam casso labore . . . lectiones. M A T T H . P L A T E A R . gloss. p-366A liber . . . ex multis antidotis est -tus. O T T O F R I S I N G . gest. p. 1,13 (epist. Frid. I.) ea . . ., quae . . . a nobis gesta sunt, . . . breviter con-ta noticiae tuae . . . commendaremus, nisi eqs. M I R A C . Otton. Bamb. I I prol. signa . . . in unum -are. B E R T H . R A T I S B . serm. (SBWien 1 4 7 / V . 1904. p. 23,26) hanc (fidem) apostoli . . . -verunt sub duodecim articulis. al. ß iur. : O T T O F R I S I N G . chron. 5,4 p.233,15 leges . . . in unum volumen -vit Iustinianus. B U R C H . U R S B . chron. p. 15,34 Gratianus canones et decreta . . . in unum opus -vit. al. c. sensu describendi: C H A R T , march. Misn. I I I 478 (post 1232) quam (Seriem) de verbo ad verbum -tam . . . vobis . . . destinavi, b conscribere, concipere — abfassen, (ver)fassen : a gener. : N O T K E R . L E O D . Remaci. (MGMer. V p. 110,9; a.972/80) in . . . -andis gestis sanctorum. W O L F H E R . Godeh. I I prol. p. 197, 26 si quod . . . aptum . . . -are quiverim. H U G O T R I M B . laur. 7 kalendarium . . . tam per met rum varium quam per rudam viam . . . quidam -vit (registr. 412 qui [Petrus Riga] Pentateuchum Moysi metro -vit. sim. AN ON. mus. Sowa praef. p. 1,28 carmen metrice -tum. ibid. al), registr. 844 prosaice et rithmice. A N O N . mus. Sowa praef. p. 1,3 prosam artis musice . . . ab excellentibus . . . musicis -tam. al. ß iur. i. q. perscribere, conficere - aufzeichnen, aus-, verfertigen : C A P I T . reg. Franc. 258,6 quod praeeepta falsa regio nomine -asset diaconus. H I N C M . annal. a.878 p. 143,32 exemplar quasi facti praecepti a Karolo imperatore . . ., quod -tum Consilio . . . episcoporum . . . credebatur. C H A R T . Eichsf. 213 p. 128,30 (a. 1221) sunt . . . prescripta . . . scripto . . . -ta anno . . . MCCXXI. C H A R T . Hall. 224 p.2o8 a ,i9 -vimus paginam et ius civile inscripsimus. C H A R T . Pomm. B 1091 iura arbitrata . . . in hac pagina decrevimus con-ari. c complecti - zusammenfassen: H U G O T R I M B . registr. 108 tocius operis summam -vit in versibus duodecim. B spectat ad res varias: 1 compellere - zusammentreiben (fort, per confusionem) : ION AS BOB. Columb. 1,13 nec . . . vis ventorum nubes con-are (cop-, conpellare, conpellere var. I.) cessabat. 2 componere, construere - zusammensetzen, -fügen, errichten: H U G O F L A V . chron. 2 p. 373,5 in meliorem statum . . . novam -are basilicam. H I L D E G . div. op. 1,2,2 Deus, qui. . . mundum elementis -vit. C A R M . Bur. B 156,4,13 totus ornatuspuellae est cum diligentia divina -tus. mus.: A N O N . mus. Sowa i a p.24,7 ex . . . imperfectis figuris non posset cantus perfectus . . . -ari. 3 efficere, perficere - ausführen, herstellen: H U G O F L A V . chron. 2 p. 374,11 Abrahae . . . et David . . . imagines . . . simili opere -tae. 4 exeogitare, invenire — ausdenken, ersinnen: EPIST. Worm. I 34 p.61,11 argumentum . . . supervacanea cavillatione -llatum. C H A R T . Stir. I V 358 p.215,26 facta humano ingenio -ta .. . solent... ad oblivionis materiam pervenire. subst. compilatum, -i n. 1 quod collectum est - Zusammengestelltes : W O L F H E R . Godeh. I praef. p. 168,50 pro neg[ Schmidt]

10Ó1

COMPILO - 2 . COMPINGO

legenter -is . . . ignorantiae denotari. 2 quod conscriptum est - Abgefaßtes : ANON. mus. Sowa praef. p.7,32 metrice -a memoriali cellule levius quam prosaice commendantur. adv. c o m p i l a t i m . complectendo, colligendo-zusammenfassend, kompilierend: WIGAND. Waldg. 19 non omnia pro magnitudine audita, sed -m quedam exaravimus. Schmidt 1. c o m p i n g o (conp-), -pegi, -pactum, -ere. coagmentare - zusammenfügen (cf. GLOSS. I 511,31 St.-S. con-tum zisamane zisazta. I I 676,37 -ta zisaminekiuuoctiu. I V 232,28 -o ih sampringe, al.) : I de constructione, ordine: A proprie : 1 gener. : a conglutinare, conficere, fabricare, formare - zusammensetzen, herstellen, verfertigen, bilden (cf. GLOSS. I 94,20 St.-S. con-ta kamahhot): WALAHFR. Mamm. 23,12 quos (deos) manus artificum . . . -egit. CHRON. Thietm. 7,37 habitacula de pellibus aut pilis animalium -ta. THEOPH. sched. 2,21 his omnibus -tis ac depictis. HELM. chron. 93 p. 182,28 unam (machinam) tabulatis -tam (item de machinis : NARR. itin. nav. p. 186,23 instrumentum . . . firmissimum erat magnis lignis -tum. ACTA imp. Winkelm. I 693 p. 549,38 ut omnia -rent ingenia impugnandi). CATAL. Weing. (MGScript. X V p. 1313,18) fenestram . . . sanctuarii conpegit. al. hi imag. : EUGEN. VDLG. calend. 22 (AnalBoll. 84. 1966. p.361) utpote -tum mundum per corporis artus . . . volvat variabilis ordo. b exstruere, aedificare - errichten, erbauen: WALAHFR. Mamm. 3,16 parvam -e domum. CHART. Rhen, med. I 180 p. 242,5 abbas . . . coenobii, quod est con-tum in honore . . . salvatoris nostri. CONR. MUR. summ. p.62,9 (ed. W . Kronbichler. 1968) sicut archa Noe . . . composita fuit et -ta. cumulare - aufschichten: OTTO FRISING. chron. 3,3 p. 140,16 collem ex ossibus mortuorum con-tum. c nectereflechten: ALCUIN. carm. 7,34 capiti divo con-ere serta. in imag.: IOH. METT. Ioh. 57 flos eius, quod tunc coelestis con-batur, serti. 2 math.: GERB. geom. 6,2 p.81,1 in ceteris triangulis orthogoniis . . . sive de integris seu minutiatis numeris -tis. 7,1. Ps. BOETH. geom. 443 (ed. M. Folkerts. 1970) firmamenti siderea corpora stellis -ta. 3 mus.: ANON. I mus. Gerbert 1 p - 3 3 i b enarmonium . . ., quod ex utrisque his (sc. diatonico et chromatico) modeste -tum et temperatum sit, nomen accepit ab harmonia. 4 anat. : NICOL, anat. 35 membrum est pars animalis . . . ex similibus vel dissimilibus con-ta (46). B translate: 1 componere, conscribere - zusammenstellen, abfassen (cf. GLOSS. I 395,29 St.-S. con-unt zuoscripent) : HRABAN. epist. 52 nomina patrum colligens hoc opusculum . . . -egi. CARM. Cent. 18,1 -ere parvos versus. THANGM. Bernw. prol. meo arbitratu, quae -rem, relinquens episcopus. EKKEH. I V . bened. IL41*- benedictiones . . . fratri . . . -t? roganti. CHART. Frising. 126 p. 126,22 nomina testium sunt scripta in privilegio super hoc -to (item de chartis: CHART, civ. Hild. 156. al.). 2 de rebus fictis i. q. prof erre vorbringen : CHRON. Reinh. a. 1206 p. 571,6 subditi . . . multa contra suum electum maliciose, sed frustra -unt. II de iunctione, unione: Kstrictius: 1 configere - aneinanderfügen : TRANSL. Äthan. Neap. 16 pueri membra -ens sospitatem pristinam . . . donavit. 2 affigere - anschlagen : HONOR. AUGUST, gemm. 1,31 (de Christo) granum . . . compastinatur, dum . . . cruci -batur. 3 coniungere, conectere verbinden, verknüpfen : EKKEH. I V . bened. I prol. 2,52 par sibi -tis repetatur syllaba dictis. in imag.: ERMENR. ad Grim. 6 p. 541,8 quae (quadrigae) . . . quattuor rotis ewangeliorum firmissimis con-t§ feruntur. CONSTANT. METT. Adalb. 20 p. 665,46 si capiti nostro (sc. Christo) -ti et conglutinati bonis operibus . . . sancti inveniamur. B latius: 1 conferre, colligere - zusammentragen, sammeln: HARIULF. chron.4,32p.264,4 haec omnia . . . Gervinus i n x x x v i v o l u minibus-ens eqs. OTTO FRISING. chron. 5,4 p. 233,14 leges . . . inordinate con-tas . . . in unum volumen compilavit Iustinianus. 2 addere - zusammenzählen : Ps. BOETH. geom. 626 (ed. M. Folkerts. 1970) quibus (numeris) in unum-tis DCCCL nascentur. 3 conducere - zusammenführen: WALTH. SPIR. Christoph. I I 1,144 postquam . . . Rhetorica -egit pace sophystas. 4 unire - vereinen : GISLEB. ELN. ine. 2,102 neu mentes fratrum fei litis inebriet atrum, sed con-antur.

10Ó2

III de compressione, constrictione : A proprie : 1 strictius : a comprimere, pinsere - zusammendrücken, -pressen, stampfen: WANDALB. creat. mund. 158 mox limum sator ille -egit stabilemque formavit Deus arcem (sc. Adam). THEOPH. 5 sched. 3,3 aeeepta argilla . . . mitte in illud spatium in primis modicum et -e cum ligno rotundo fortiter. medial, i. q. concrescere - sich verdicken: ALBERT. M. ( ?) animal, quaest. 16,5 p. 277,46 illud, quod remanet, -itur et indurescit et coagulatur. b continere, circumcludere - zusammenhalten, um10 schließen: LAMB. LEOD. Matth. I 505 lignea fit theca, ferro con-itur, in qua gleba viri sancti . . . recluditur. in imag. : EPIST. Mog. 15 p. 341,17 (a. 937/54) quae (climata mundi) ab angulari lapide, Christo . . ., undique complexa atque -ta eqs. 2 latius: a circumdare - umringen: MIRAC. HUC15 berti 1,8 p. 822® earn (caecam) irrationabiliter -entes homines. b prehendere, capere - ergreifen, fangen (cf. GLOSS. I 60,33 St.-S. con-te pifangan): CONST. I 140,16 (a. 1152) publiei latrones et convicti vel con-ti antiqua damnentur sententia. B translate i. q. comprehendere zusammenfassen: 20 WALAHFR. Gall. 1,34 vita et virtutes sancti Galli si in u n u m -antur librum (NOTKER. BALB. notat. p.68,19 ut omne, quod . . . repperit. . ., volumen -ret in u. al. cf. CHART, episc. Wirz. I 122 p. 105,21 areas . . . in unam conpegimus curiam). HRABAN. epist. 57 p.515,20 quae (capitula) . . . excerpsi 25 atque -egi breviusque annotare studui. THEOD. AMORB. Firman. prol. p.27,9 tantillum opus capitulariter et ordinarie -ere. remissius i. q.facere - machen (cf. p.1061,13) : BERNOLD. CONST, microl. 42 illam usurpationem, quae ex duobus offieiis . . . unum incomposite -it, . . . patrum auetoritas non 30 admittit.

35

40

45

50

55

adi. c o m p a c t u s , -a, -um. 1 de constructione, ordine: a compositus - zusammengesetzt : HEINR. AUGUST, planet. 709 ut A d a m summis positus -us et imis, hoc est terrenis pro corpore, mente supernis. OTTO FRISING. gest. 1,5 p. 21,27 SI e x . . . tanta compositione -us (-um var. / . ) . . . resolutioni subiaceat homo. ALBERT. M. animal. 12,114 cerebrum . . . neque est ex membris omnino continuis et -is eqs. b congruus, aptus - angemessen, passend: ALBERT. M. eccl. hier. 2,8 b c p. 537 ,25 '-am' (cf. PG 3,397 èvap[jióvtov), id est convenientem, 'conversationem'. 2 de iunctione, unione: a astruetus, contiguus - angebaut, benachbart: HIST. mart. Trev. 18 altare . . . sarcofago eius (sancti) -um. b coniunctus, totus - vereinigt, gesamt: ODILO SUESS. Seb. 1 Hludowicus Pius . . . -i regni seeptris fruitus. c restitutus, sanatus - wiederhergestellt, geheilt: GISLEB. ELN. inc. 2,81 mulier -a refioret. 3 de compressione : a concretus - verdickt: MAURUS phleb. p. i o a tunc (sc. frìgido tempore) humores sunt -i. b densus, firmus - dicht, fest: ALBERT. M. veget. 1,181 sunt mineralia . . . dura . . . et multum constantia et -a in partibus. ALBERT. M. ( ?) animal, quaest. 16,5 p.277,51 quod remanet, est solidius et -ius. WILH. SALIC. chirurg. 2,1 p.326 E ad . . . conversionem nutrimenti duri et -i et viscosi, al. c solidus et brevis - gedrungen: DYASC. p.63 a est . . . hoc animal -um ut porcus. ALBERT. M. animal. 26,5 tertium genus apum est -um, bene rotundum.

subst. c o m p a c t u m , -i n. 1 quod coagmentatum est, compago - das Zusammengefügte, Gefüge (cf. GLOSS. I I 424,10 St.-S. -a deigizumftun, fort, prave versum) : INNOC. I V . registr. B 5 p.4,31 quod uno eorum (membrorum) saucio non 60 possunt pre sensili soliditate -i (i. corporis ecclesiae) cetera non languere. v. et I.35. 2 fascis - Ballen, Pack: CHART. Hans. 357 p. 118,12 (a. 1248) de integro -o linei panni dentur duo solidi, ibid. al. 3 materia densata - verdichteter Stoff: SALERN. comp. 12 indigesta digerere oportet, -a dividere, 65 mortificata expellere. adv. ^compacte. congrue, apte, convenienter - angemessen, passend, übereinstimmend (cf. GLOSS. I 61,33 St.-S. conpacte kafooclihho) : ALBERT. M. cael. hier. 2,8 p.46®,27 '-e' est verum. 2,12 p.Ó3 b ,7 '-e' (PG 3,144C èvapfxovito;), id est 70 ordinate, eccl. hier. 3,28 p.625 b ,26 *-e', id est convenienter. 2. compingo (conp-),-pinxi,-ere. perf. -pixi: p.1063,7. ping ere, (colorem) indticere - (auf)malen, auftragen (cf. [Heßler]

2 . COMPINGO -

io63

GLOSS. I 3 3 6 , 1 1 S t . - S . c o n - e n t e s c a m a l e n t e . 547,35 c o n - a n t u r

sint kimalet, sc. prave versum) : MAPPAE CLAVIC. b delineare

-

56 UT -

1 strìctìus:

a in

univ.:

in a u r e o v a s e n i g r u m -ere, ut p u t e s eqs.

(auf)zeichnen:

ARIBO

FRISING. m u s . p . 2 9

fi-

gura, q u a m de virilibus femineisque choreis -ximus. 2 latius i. q. temere conscribere - zusammenschreiben: WOLFHARD. W a l d b . 2,12 (6) nec anilia elatus verba -pixi (-pinxi 1 p. corr.). 3. c o m p i n g o v. compungo. c o m p i n s o v. compenso. * c o m p i r a t a , -ae m. qui una cum aliis pirata est - einer der mit anderen gemeinsam

Seeräuber

ist: ALBERT. AQUENS.

hist. 3,59 p.380® sui (sc. Winimeri) . . . commilitones et -ae . . . a Turcopolis . . . caesi sunt. * c o m p i s c a t o r , -oris m. qui una (cum altero) piscator est - einer der mit (einem anderen zusammen) Fischer ist: LIUTPR. leg. 60 sancte A n d r e a . . ., -is, confratris et coapostoli tui Simonis Petri sum servus. * c o m p i s c o r , -ari. ex undis conquirere - auffischen, bergen: G o s w . carm. 45 socios -ans hie flet, opes hic. c o m p i t a l i a (conp-), -ium n. 1 dies festus in compitis celebratus

- Fest

der Kompitalien:

ERCIIANB. FRISING. (?)

g r a m m . p. 78,20 -a . . ., quae, id est festa Cereris, in biviis celebrabantur. 2 dies festus (in campo vici celebratus) vel locus festivitatis - Fest (auf dem Dorf platz) oder Festplatz : GLOSS. II 159,24 St.-S. con-a kisazzi (spectat ad Don. gramm. IV 37g,12). cf. Diefenbach, Gloss, s. v. compitum et Dt. Rechtswb. V.p.608 s. v. 'Heimgarter?. c o m p i t o v. competo. c o m p i t u m (conp-, -pet-), -i n. script.: cum-: CARM. de Bened. 57. -pot-: I.36. -put-: I.48. sing, tantummodo in gloss, theod. vet. exstat: l.jósq. plur. sensu sing, (sc. collectivo) : l.35sq.j6. 1 strictius i. q. bivium, finis utriusque viae, campus in quadrivio situs - Scheide-, Kreuzweg, Straßenecke, Platz an der Kreuzung (cf. GLOSS. II 389,64 St.-S. -peta auvicki. I I I 118,34 -petum [-peta var. /.] wegesceida. I V 136,55 -pota ubi vie conveniunt i. gewiche. 243,2 con-um wegeseida. al.) : a proprie: ALDH. virg. II 1538 sator arcitenens dissolvit -peta (conpita var. I.) clausa. COSMAS chron. 2,50 p. 157,26 letis choreis per diversa -a dispositis. OTTO SANBLAS. chron. 40 p. 62,15 tapetibus sertisque . . . -peta illustrantibus, thure . . . redolentibus plateis. al. de locis infamibus : EPIST. pont. R o m . sei. I 11 p.69,17 his, qui in -petis et pagis sub principe tenebrarum . . . persistunt. ANNAL. Disib. a. 1075 p . 7 , 1 2 ossa . . . de sepulcro eiecta per -peta disperserunt. VITA M e i n g . 18 ( M G S c r i p t . X V p. 561,17) iubet . . . imperator secus -a A l b r i c u m sepeliri. b in imag.: COLUMB. epist. 2 p. 163,16 in via huius saeculi spatiosa . . . multi . . . currunt ad -puta arcta. 2 latius: a frames, via - Gasse, Straße (cf. GLOSS. I 638,18 St.-S. -petorum givvicco. I V 268,7 i n conpetis ingiuuikin.