Mittellateinisches Wörterbuch: Band 2, Lieferung 2 canicularis – casalinus [Reprint 2021 ed.] 9783112586709, 9783112586693

Citation preview

MITTELLATEINISCHES WÖRTERBUCH BIS Z U M AUSGEHENDEN 1 3 . J A H R H U N D B R T

In Gemeinschaft mit den Akademien der Wissenschaften zu Göttingen, Heidelberg, Leipzig, Mainz,Wien und der Schweizerischen Geisteswissenschaftlichen Gesellschaft herausgegeben von derder Wissenschaften Bayerischen Akademie und der

Deutschen Akademie der Wissenschaften zu Berlin

II. Band. Lieferung 2 (12. Lieferung des Gesamtwerkes) canicularis—casalinus

AKADEMIE-VERLAG GMBH, BERLIN 1969

Vorstand der Kommission: Paul LEHMANN f . München, Johannes STROUX t . Berlin, Bernhard BISCHOFF, München Redaktion: Otto PBINZ, München, und Johannes SCHNEIDER, Berlin Anschriften: MITTELLATEINISCHES WÖRTERBUCH

Arbeitsstelle bei der Bayerischen Akademie der Wissenschaften: 8 München 22, Marstallplatz 8 Arbeitsstelle bei der Deutschen Akademie der Wissenschaften zu Berlin: 108 Berlin, Otto-Nuschke-Straße 22-23

Lizenz-Ausgabe für die DDR, die UdSSR, Polen, die Tschechoslowakei, Ungarn, Rumänien, Bulgarien, Albanien und Jugoslawien, alle Länder Asiens mit Ausnahme von Japan, für Ägypten, den Sudan, Nigeria und Ghana. © Alle Verlagsrechte bei der C.H.Beck'schen Verlagsbuchhandlung (Oscar Beck) München Druck der C.H.Beck'schen Buchdruckerei, Nördlingen Printed in Germany

i6i

CANICULA -

Rochen (Raja spec. L.) : ALBERT. M. animal. 2,80 sunt asperi corii . . ., sicut piscis, qui dicitur aput mare Flandriae serohe, quod est -a marina. 4,64 maris -am. II canis femina - Hündin (cf. GLOSS. I l l 81,3 St.-S. -a zoha. 444,21 -a hundinne. al.) : A proprie : ALBERT. M. animal. 5,11 propter . . . nimiam clausuram . . . orificii vulvae lupae et -ae. alch. in nomine ficticio: v. p. 165,553g. B meton. de hominibus in convicio: CHART, civ. Ratisb. 44 p. 15,13 (a. 1192) si filium -Q vel furem nominaverit. CHART. Babenb. 183,6 p. 252,3 de filio -e tres solidos. 1. canicularis, -e. metr. cä- : I. 15. ad caniculam stellam pertinens - zum Hundsstern gehörig, Hunds-: 1 proprie: AESCULAPIUS 1 p. 2,36 -bus diebus (COMPOS. M a t r . 5,2 d. VII -bus. al. v. et p. 160,167). CARM. cod.

Vat. (5330) 11,2 aestivi . . . soles dicuntur -es. subst. masc. plur. i. q. dies cynocaumatici- Hundstage : EPIST. Meginh. 31 -ium . . . periculum. 2 in imag.: ALCUIN. epist. 179 p. 296, 23 -bus decoctus flammis, rore salutationis vestrae refocilatus . . . adsurgebam. 2. canicularis v. calycularis. canicularius, -i m. canum curator - Hundewärter : TRANSL. Äthan. Neap. 20 -i filius. caniculata v. 1. calyculata. 1. caniculus, -i m. canis (parvus) - (kleiner) Hund {cf.

GLOSS. ILL 446,33 S t . - S . - u s h u n d l i n ) : ARNOLD.

LUB.

CANINUS

5

10

15

20

25

1Ó2

Werd. 2,3 p. 18,13 a d esum -um. EGBERT, fee. rat. 1,65 livor . . . vetat ossa -us. 1,225 IN folle -o. DIAETA Theod. 40 lac. PASS. Colom. 12 faciem suam amisit et -am aeeepit eqs. CAES. HEIST, hom. exc. 124 more -o . . . comedit. al. b caniformis - hundsgestaltig: EKKEH. IV. bened. I 55,27 Cerberus (gloss.: -us demon). c canibus accidens - Hunde befallend (cf. I.51 sqq.) : ALBERT. M.animal. 7,109 canibus . . . accidunt quaedam infirmitates, rabies videlicet, quam quidam . . . -am insaniam (p. 604e1,5 Xiixxa) vocant eqs. d canibus intentus — Hunden zugetan: VITA Desid. Cad. 26 amatores. e ex corio canis confectus - aus Hundsleder gefertigt: NICOL. BIBER. carm. 1759 (ed- Th. Fischer. 1870) vulgus calcificum . . . iurans hyreinum vendit quandoque -um sotularem. 2 latius i. q. naturae canis conveniens vel similis — hundeartig, hundeähnlich: a spectat ad for mam: WALTH. SPIR. Christoph. I 2 longa . . . et acuta facie cynocephalum, id est -i capitis hominem, pretendens {cf. 12 -a facies. 21 imago). ALBERT. M. animai. 1,103 hyricius uterque, tam -us quam porcinus. 2,57 quae (simia) caput -um habere videtur, quae etiam -a simia vocatur. ibid. : -i homines. 22,49 dicitur . . . daxus -us, qui in multa findit pedem sicut canis eqs. de dentibus angularibus : IoH. IAMAT. chirurg. 6,1 duo . . . dentes -i dicuntur. ALBERT. M. animai. 1,184. ài. b spectat ad mores : ti de bestia (sc. galeo,cfp.i66,22sqq.) : ALBERT. M.animai.6,62 pisciumquorum galedoly dictorum, hoc est -am naturam habendum. ß de hominibus: ALBERT. M. animai. 1,223 leoninis hominibus et -is generosis. y de fame: ALBERT. M. animai. 12,69 appetitum -um. 13,83 canes multum famescunt et illi, qui inordinatum habent appetitum, famem dicuntur pati -am. B 1 per compar. vel in imag. : GODESC. SAXO conf. p. 77,25 per dentem . . . -um malignam perversorum . . . reprehensionem significai Augustinus (trin. 2 prooem.). VITA Sev. Col. 3 ecclesiam -is morsibus lacerabant. IOH. CANAP. Adalb. 28 vulgus . . ., quid de ilio foret acturus dominus, furibundo et -o rictu exspectant. ITIN. Petr. Dam. 6 de illius ( Cadaloi) -a rabie. al. 2 in nominibus : a herbarum : ANTIDOT. Lond. p. 18,29 uvola. RECEPT. Bamb. 4 recini. DYNAMID. Hippocr. 2,66 cynoglossam, quam Latini linguam -am vocant. GLOSS. III 495,37 St.-S. cepa -a hundes clobelouh. BERNH. PROV. comm. 4,3 p. 285,19 rosa -a, quare amara

chron. 4,8 p. 171,26 albus et parvus venatorius super tapete discurrebat -us. 7,2 p. 231,21 u t . . . milites de loco perpetrati sceleris usque ad fores maiores ecclesie -um deferrent. 2. caniculus v. caliculus. 30 •canicunus vel - u m , -i m. vel n. (orig. inc., nisi cohaeret c. cuniculus et canalis, cf. H. Bosshard, Saggio di un glossario delVantico Lombardo. ig38.p. I53sq.) ìfossa, decursus aquae - ? Wassergraben, -lauf: CHART. Bund. 17 p. 16,9 (a. 765) agrum . . . cum casa, cum duobus tabulatis, 35 cum curte et introitu suo et cum -is suis. •caniductio, -onis f. servitium in alendis canibus venaticis eorumque curatoribus praestandum - Verpflichtung zur Versorgung von Jagdhunden und deren Wärtern: CHART. Pommereil. 67 (a. 1238) villam . . . libere esse volumus ab 40 omni exaccione . . ., sciliced . . . a -bus (sim. 72 a -bus, a est, -a vocatur. ALPHITA I p. 284,32 cinopedicon pes -us. castorariis). ALBERT. M. veget. 6,480 zinziber. al. b bestiae: Ps. *caniductor, -oris m. canum venaticorum curator HIPPOCR. progn. B 4 musca (ALBERT. M. animai. 1,96 Wärter der Jagdhunde: CHART. Sil. C 26 p. 309,2 (a. 1247) cynomiae sive muscae -ae. al.). c putei salinae: TRAD. -bus vel venatoribus sive castorariis, si venerint, expensas . . . 45 Salisb. I 167 p. 338,5 (a. 1125/47) ad unam patellam pertinent procurabunt. expressius de sustentatione : CHART. Pommequarta pars aquç, quod . . . vocitatur lapideus puteus, et reil. 313 p. 267,31 (a. 1280) excipimus . . . incolas . . . a caniquarta pars -i putei (p. 338,7). d litterae (se. 'r') : ALBERT. bus, a -bus . . . et ab aliis . . . angariis. METT. episc. Mett. 1 p. 700,10 sumat sibi solatio . . . -am litteram, ut vel sic inconvenienti sono deditus ridiculum praecanier subst. ?leno - ?Kuppler (cf. Ahd. Wb. I. 50 beat legentibus opus. EGBERT, fee. rat. 1,693 er sonat in p. 156g) : GLOSS. IV 43,12 St.-S. -r putel. lingua, quç littera valde -a. al. e morbi (cf. I. 6sqq.) : caniformis, -e. forma vel capite canis praeditus CONSTANT. AFRIC. theor. 9,20 p. 44b v si in interiori est hundsgestaltig, -köpfig: NOTKER. BALB. serm. 4 cultores lacerto apostema, -a vocabitur suffocatio. GLOSS. Roger. I A simiarum et -is Anubis. 3,1 p. 659,33 u n a dicitur m a n i a -a et alia mania demoniaca caniglata v. calyculata. *canila v. *cannellus. 55 ( W A L T H . A G I L . m e d . 7 p . 1 0 2 , 2 7 ) . C translate i. q. bestialis, canilata v. calyculata. turpis - '•hündisch?, schändlich: ANNAL. Xant. a. 873 p. 33,2 1. canilis, -e. ad canem pertinens - Hunds-: CHART. -am vitam digna morte finivit. ALBERT. STAD. annal, p. 329,9 Tirol. 435 p. 232,42 (a. 1188) campus, pro quo dabatur non potuit taedis finis bonus esse -is (cf. Hier, epist. 6g,4), brenna cani wardiani de Formeiano, . . . dicitur campus -e est ubi Semiramis eqs. (sie), p. 233,12 de campo -e. cf. 2. canalis et ThLL. III. 60 II subst. : A masc. : 1 homo canis similis - hundeähnlip. 25i,6gsq. cher Mensch : a de cynocephalo : WALTH. SPIR. Christoph. II 2. canilis v. 1. canalis. 3,134 tune, -e, meis proponas prçlia divis ? b de cinaedo (per 1. *canilla, -ae /. (cf. canicula) canis (femina)-Hündin, pravam originationem vocis ut vid.) : ALBERT. M. animal. Bracke: GLOSS. III 231,57 St.-S. -a brecha. IV 43,8 -a 1,436 esse cynaedum sive -um, qui habet curvum collum. 2 brachinna (bracche i). 134,12 -a bivicha (i. breccha ed.). 65 plur. i. q. dentes angulares, columellares - Eck-, Augenzähne 2. *canilla v. *cannellus. {cf. GLOSS. I I I 70,62 St.-S. -i scharpceni. 436,7 -i huntesceni): c a n i m e l u m v. chamaemelon. canina v. cannabis, ARS med. 5 p. 422,12 qui (dentes) . . . molas antecedunt, iv -i •canineus, -a, -um. naturae canis conveniens - hundenuncupantur. ALBERT. M. animal. 1,190 linea terminatur ad artig, Hunds- : GOZECH. epist. 16 nisi -am fugeret famem lacob. -os. 1,195 conséquentes . . . illos (dentes quadruplos) vocantur caninus, -a, -um. 70 -i, eo quod sunt acuti ad lacerandum. 12,210. al. 'S fem.: I adi.: qui est canis - Hunde-, Hunds-: A proprie : ?canis femina - ?Hündin: GLOSS. III 17,20 St.-S. -a zaga I strictius: a ad canem pertinens, canis proprius, a cane (cf.p.i6i,4sq.). effectus - zum Hund gehörig, dem Hund eigen, vom Hund (verursacht)

: COMPOS. L u c . D 15 stereos -us. REGISTR. abb. [Payr]

II

Mittellateinisches Wörterbuch I I

163

CANION -

canion v. canna p.167,62. canipa sim. v. canab(a), cannab(is). *caniperia v. 1. *canabaria. *canipulum, -i n. (orig. germ., cf. theod. inf. vet. knip, knif, francog. vet. quenif, v. et v. Wartburg, Frz. etym. Wb. II. p. 8o2sq.) machaera, cultellus - Dolch, Stilett: LAMB. ARD. hist. 41 p. 582,18 nonnullis . . . occultis spatulis vel -is sicut siccarii . . . mortem ingerunt. CHRON. Albr. a. 1227 p. 921,17 iuvencula -o, quod secum occulte portabat, ventrem illius . . . pupugit.

1. CANIS

5

10

canipus v. cannabis. 1. canis, -is m. (f.: p.164,28) script, ka-: FORM. imp. p. 287,21. form.: sing.: nom.: -es: VITA Galli I 3. SERMO d e sacril. 2.

- u s : PACTUS A l a m . V 1 1 (var. I.),

gen.

-i: ANTIDOT. Sangall. p.84,14. acc. -um: p. 164,39.72. abl. -o: I. 60. fort. add. FORM. Senon. II add. 5 p. 226,15. plur. : gen. - i u m : W A L T H . A G I L . m e d . 7 p. 102,26.

abl. -is•.

15

p.164,

44. metr. cä-: p. 165,45. xutov - Hund {cf. ALBERT. M. eth. 1,5,17 p. 81^,15 unum nomen dantes coelesti et marino et ¡atrabili, quod est -is): I strictius de animali domestico (Canis familiaris L. ; cf. GLOSS. III 17,19 St.-S. -is hunt. 201,60 cynos vel -is hunt. al.) : A proprie: X in univ. : eigener.: ALDH. ad Acirc. 131 p. 180,4 -es baubantur vel latrant vel ganniunt eqs. HRABAN. hom. I 11 p. 25 A videntur . . . nitidi et crassi -es discurrere eqs. epist. 41 p. 479,37 de eo, quem -is furens morsu in pede laceravit eqs. CARM. de Tim. 107 -um ad pastum . . . abuti lymfa. ANNAL. Xant. a. 869 -um carnibus . . . vesci. GERH. AUGUST. ( ?) Udalr. II 13 ille signa facere non potest plus quam unus -is. THIETM. ( ?) chron. 4,34 nimie ferocitatis -es habuit. ADAM gest. 3,69 p. 210,14 vidimus ecclesiam porcos violasse -esque. EKKEB. HERSF. Heimer. 9 p. 601,31 cum -buseum expulit de locisillis. THEODER. carm. 1 (NArch. 39. 1914. p. 161) flete, -es, si fiere vacat eqs. saepe. in effigie armorum: CONR. MUR. clip. 36® Toggenburg cum torque -is pilosus habetur gilvo, pro preda qui semper hyare videtur. b natur.: HILDEG. phys. 7,20 -is valde calidus est. FRID. II. IMP. art. ven. 3 p. 57,26 -is inter . . . bruta est illud, quod facilius et amplius potest ad diversa doceri. ALBERT. M . animal. 6,111 -es . . . sunt valde multorum modorum. 7,109 -bus . . . accidunt quaedam infirmitates, rabies . . . , squinantia et podagra. 7,129 -is profecit in speciem leporarii ex coitu cum vulpe et ex coitu cum lupo profecit in speciem magni -is, qui mastinus vocatur. 22,27 -is omnis hoc habere videtur, quod urinas . . . odo rant, ac si iuvamentum ex hoc habeant. 22,31 regimen . . . sanitatis -um. al. (v. ind.). ALBERT. M. ( ?) animal, quaest. 4 app. 9 post morsum -is rabidi sequitur insania. THOM. TUSC. gest. p. 492,22 vidimus . . . -es edoctos se ad nutum erigere, candelam vel baculum ore tenere, al. C iur. et pubi. : A de furto, occisione: LEG. Burgund, const. I 58 -em si aliquis . . . occiderit, solidum det, cui -is est. LEX Sal. Merov. ó0"®14- de furtis -um. LEX Frision. 4,2. al. v. et p. 164,37sqq. ß de damno a -bus effecto: LEG. Burgund. Rom. 13,2 si quis saevum -em habens . . . in legamen . . . non redegerit eqs. LEG. Wisig. 8 , 4 , d e -e damnoso. LEX Baiuv. 20,10 s i . . . -is per vestimentum aut per membrum hominem tenuerit eqs. al. y de praestatione, servitio alendi sim.: CAPIT. reg. Franc. 40,18 de -bus, qui in dextro armo tunsi sunt, ut homo, qui eum habuerit, cum ipse -e (-0 var. I.) in praesentia regis veniat. 293,78 ut ipsi decimas accipiant et inde -es . . . pascant. CHART. Lamb. Leod. 26 p. 40,9 incrassare . . . v -es per annum integrum. CHART. Wirt. V I I 2568 p. 424,2sqq. monachos . . . nullo modo gravabimus in postulatione . . . animalium, -um . . ., nec precipue gravabimus venatoribus -bus. al. v.et p. 164,4gsqq. òde poena ignominiosa: WIDUK. gest. 2,6 rex . . . condempnavit . . . principes militum . . . dedecore -um, quos portabant usque ad urbem (cf. ARNULF. MEDIOL. gest. 1,19 marchio -em baiulans. COSMAS chron. 3,32 p. 203,11 Privitan super humeros alligato maximo -e scabioso et hesterno iure crapulato . . . ter circa forum ductus est. OTTO FRISING. gest. 2,46 p. 154,13 consuetudo pro lege aput Francos . . . inolevit, u t . . . ,

20

25

30

35

40

+5

50

55

60

65

70

164

antequam mortis sententia puniatur, ad . . . ignominiam nobilis -em . . . gestare cogatur. al.). ADAM gest. 3,8 p. 149,10 per tybiam suspensus inter duos -es efflavit (sim. PASS. Karoli Boni 9 [MGScript. X I I p. 622,54]). e de usu provocatorio : WIDUK. gest. 1,38 p. 56,7 pinguissimum pro munere eis proiciunt -em. THEOD. PALID. annal. a. 934 p. 61,50 cesar . . . -em brevem et spissum, auribus et Cauda decurtatis, per ipsos (legatos) Ungaro transmisit. D canon.: CONC. Merov. p. 170,7 volumus . . ., quod episcopalis domus . . . -es non habeat eqs. CAPIT. reg. Franc. 22,71 ut . . . non sit domus Dei . . . pervia -bus. HRABAN. epist. 41 p. 480,4 de eo . . ., qui -i femin? inrationabiliter se commiscuit. e de prodigiis, superstitione: SERMO de sacril. 9 q u i . . . aves vel latratus -um . . . per sibelos . . . auguria colit. ANNAL. Corb. a. 857 in Treveris in eclesia -is in sede pontificali visus. de diabolo: MIRAC. Ursm. 2,5 transiens . . . inter nos et eos nigerrimus -is ostendit se duce discedere eos a nobis. f de ritu pagano: THIETM. chron. 1,17 diis . . . homines et . . . equos cum -bus et gallis . . . i m m o l a n t (HEINR. LETT, chron. 16,4 p. 108, 25 -es et hircos). ADAM gest. 4,27 p. 260,5 *n luco sacro -es et equi pendent. 2 de bestiis ad speciales usus aptis vel edoctis : a de -bus venatoribus (cf. GLOSS. II 404,17 St.-S. -e rudo vel sius. 671,9 venator -is iagahunt): a gener.: WANDALB. mens. 43 -bus cervas . . . agitare. NOTKER. BALB. gest. 2,9 p. 63,11 -es . . . agilitate et ferocia singulares, quales . . . ad capiendos . . . leones et tigrides postulavit. THIETM. chron. 7,28 fugientem . . . -bus precepit inquiri. ECBASIS capt. 329 Vosagina -is, lustrosis conscia silvis. EPIST. Reinh. 19 p. 19,28 u t . . . -em m i h i . . . ad lupum valentem mittas. CHRON. Reinh. a. 1226 p. 604,2 invitans eum ad ludum avium et -um, ut moris est nobilium. FRID. II. IMP. art. ven. 3 p. 58,1 de -e dando pro adiutorio falconis. ALBERT. M . animai. 22,28 in -bus venaticis non leverariis illi nobiles sunt, quorum aures magne . . . ad maxillas dependent, saepe. de bestia sagaci: EPIST. Ratisb. 7 p. 295,26 non sumus -is syllogisticus Augustini, ut cervi . . . vestigia reperientes . . . argumentose dicamus eqs. (de re v. notam ed. p. 284?). fi iur. de furto, occisione, praestatione sim. : LEG. Burgund. const. I 97 si quis -em (-um var. I.) veltravum aut segutium vel petrunculum praesumpserit involare, iubemus, ut . . . coram omni populo posteriorem ipsius -is osculetur. LEX Alam. 78,4 bonus -is porcaritius, ursaritius vel qui . . . taurum prendit, si occiderit aliquis. LEX Baiuv. 20,4 de eo -e, quem bibarhunt vocant eqs. 20,5 de -bus (-is var. I.) veltricibus, qui leporem non persecutum, sed sua velocitate conprehenderit eqs. (cf. GLOSS. II 353,28 St.-S. -is veltricis uuind). 20,6 de eo -e, qui dicitur hapuhhunt. LEX Frision. 4,4 -em acceptoricium vel braconem parvum . . . iv solidis componat. INSTIT. regal. 3 (MGScript. X X X p. 1452,15) mittere ad palatium in Papia . . . omni tercio anno . . . duos magnos -es veltrices (cf. DIPL. Otton. I. 453 p. 614,33 [spur. s. X I I . ] ut non amplius . . . ab eo {abbate'] exigatur quam duo -es pares aut unicoloris bestias et feras bene persequentes. ANNAL. Ottenb. a. 1180 [MGScript. X V I I p. 316,22] inperatori duos -es pariles in libertatis testimonium afferre). CHART. Rhen. med. II app. 15 p. 425,16 forestarius recipiet advocatum ville . . . cum x n -bus et uno -e leidehunde. al. y canon. : CAPIT. reg. Frane. 10,2 venationes et silvaticas vagationes cum -bus omnibus servis Dei interdiximus (cf. 23,31 ut episcopi et abbates et abbatissae cupplas -um non habeant nec falcones. STATUT. ord. Teut. p. 47,22. al.). EPIST. var. II suppl. 10 p. 633,29 quod . . . a -e captum fuerit, non computamus inter suffocata. b de -bus custodibus domus (cf. GLOSS. II 577,67 St.-S. -e houa uuarde) : a. gener.: HUGO FLAV. chron. 2 p. 496,10 in Lundonia cum essent multi canes ad observandas domos. ALBERT. M . animai. 22,30 accipiat rufum -em de hiis, qui custodes sunt. (3 iur. de furto, occisione: LEX Sal. Merov. 6,3 si quis -em, qui ligamen novit, post solis occasum occiderit. LEX Baiuv. 20,9 -em, qui curtem domini sui defendit, quem houauuart dicunt. al. C de -bus custodibus gregis : LEX Sal. Merov. 6,4 si quis pastoricialem -em . . . occiderit (LEX Sal. Pipp. 6,3). LEX A l a m . 78,5 -em (-um var. I.) pastoralem, qui lupum [Payr]

i65

1. CANIS -

mordit eqs. LEX Frision. 4,7 -em custodem pecoris solido componat. ACTA imp. Winkelm. I 8761 p. 668,38 -is deputatus ad custodiam animalium, qui morantur in pascuis. al. B 1 proverò. : EGBERT. fec. rat. 1,78 ignavum mordere -em haud vereare latrantem. 1,91 quid -is ad sacram colaphos nisi queritat ^dem ? 1,239 confidens animi -is est in stercore noto. 1,265 r e s commissa -i; -is it committere caud^. al. WIPO gest. 28 p. 47,4 raro -es rabidi foeturam multiplicabunt. AMARC. serm. 3,773 quis mutare -em vel aqua vel pectine possit ? 2 alleg.: HRABAN. univ. 8,1 p. 224 A -is . . . aut diabolum vel Iudaeum sive gentilem populum significai (cf. Eucher. form. 4 p. 21,1). p. 224® -es intelliguntur muti sacerdotes vel improbi (ABSAL. serm. 27 p. 158® per -es ecclesiarum rectores . . . intelliguntur. cf. I. 57sqq.). ibid.: -es intelliguntur haeretici. p. 224° -es homines rixosi vel detractores. ABSAL. serm. 27 p. 158° lingua -is medicina poenitentialis... est. al. de symbolo aetatis mundi : HILDEG. scivias 3,11 p. 710° quarum ( bestiarum) una est ut -is igneus, sed non ardens eqs. 3 per compar.: CARM. var. ILI 1,20 ut -is ad veteres vel sus trahor improba sordes (cf. Vulg. II Petr. 2,22). BRUNO Q U E R F . fratr. prol. mortuus -is . . . feteo eqs. WOLFHER. Godeh. II prol. p. 197,35 more . . . sagatioris -is . . . laborare. al. 4 in imag. : CARM. prò schola Wirz. 90 cunctis ostendis . . ., talem cum reprehendis, temet. . . lesisse -em furiosum. CHRON. Poi. 1,10 p. 28,16 in sanguine venatoris -umque tuorum, id est ducum et militum, pedes equorum meorum inficiam (sim. 2,25). COSMAS chron. app. 1 p. 243,3 contra -es viciorum . . . pugnare. CHRIST. cai. Mog. 9 (MGScript. X X V p. 243,16) -es Maguntini mordere non norunt eqs. {cf. p. 243,21). al. 5 in nominibus: a hominum: H I S T . Aret. 4 (MGScript. X X X p. 1476,2; c. 1095/99) Iohannem presbiterum C-em dictum propter iracundiam. T R A D . Scheftl. 85 Witele, qui cognominatur C-is de Brunne. CHART. Rhen. med. II 90 Radulfo C-i. A N N A L . Meli. Lamb. a. 1231 Heinrici C-is de Chunringe. al. b plantarum: G L O S S . III 489,27 St.-S. l i n g u a -is hundezunga (ALPHITA I p. 284,31 cinoglossa, 1. -is idem). A L B E R T . M. veget. 6,459 testiculus . . . -is e s t . . . species satiriae. c lapidis: IOH. sacerd. 158 (gloss.) marchasita appellatur lapis -is per operarios quosdam. D loci: NOTAE Stab. (MGScript. X V p. 966,43; c. 1232) C-is vicus. e sideb ris {cf. A L B E R T . M. meteor. 3,1,17 p. 6oi ,26sq. cum . . . sit duplex -is, scilicet -is, qui lucet ad pedem Orionis et alius -is, qui lucet ad pedes geminorum versus cancrum ad meridiem. p. 6o2 t ,6 duorum -um): a de -e maiore vel Sirio: C A R M . cod. Vat. (5330) 11,1 Syrius est, -em quod vulgus nuncupat, astrum (ex Isid. nat. 26,14). OTTO F R I S I N G . gest. 2,34 p. 142,31 -is ad morbidum pedem Orionis micans. 2,37 p. 145,17 excandescente . . . in exercitum -is rabie. NOTULAE Wilh. Cong. 1435 sub -e et anticane non est aperienda vena, al. (3 de -e minore vel Antecane: v. I. 42.44. f litterae (se. 'r') .• T H I O F R . Willibr. II 1,72 sonat ultima sillaba (nominis Willibrordi) panem, littera si c^dat -is. g alch. in nomine ficticio (cf. J. Ruska, Arabische Alchemisten.I. 1924. p. 49) : Ps. C A L I D . secret. 8 accipe -em masculum Corascenem et caniculam Armeniae et iunge insimul et parient -em coloris coeli. ibid. : voluit dicere Hermes prò -e et caniculo res, quae conservant corpora a combustione. 6 meton. de hominibus: a in bonam partem de pastoribus ecclesiae, sacerdotibus ( cf. Vulg. Is. 56,10; v. et l. I2sq.) : W A L T H . S P I R . Christoph. II 2,21 qui (vir), Christe, tuorum more -um . . . gentiles preterii aras. H U M B . Sim. 3,20 p. 223,45 cum simus -es caelestis patrisfamilias, non solum nullo . . . latratu. . . a . . . caulis eius raptores arcemus eqs. al. b in malam partem : oc c. respectu immunditiae, vilitatis: SALOM. III. carm. 1,75 -is ipse domum Christi spurcissimus (se. Hungarus) intrat. T H I E T M . chron. 7,36 u t . . . immundis -bus (se. Danis) . . . censum . . . solverent. SCHOL. Adam gest. 27 consanguineam ducis . . . non dandam esse -i {cf. H E L M . chron. 16 p. 34,31 quia Saxonum voce Sciavi -es vocentur). V I T A Norb. I 14 p. 686,48 coram Norberto . . ., albo -e. ANNAL. Meli. Cremif. a. 1192 Sabladinus . . . a -bus suis, idest T u r c i s , . . . occiditur. CON ST. II 336 contra -es Tartareos. al. ¡3 c. respectu voracitatis,

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

CANISTRUM

166

mordacitatis: GERB, epist. 190 p. 228,20 (ed. F. Weigle. 1966) me pene accusatum p a l a t i n i s -bus obieci ([e Boeth. cons. 1,4,13; cf. GLOSS. II 67,4 St.-S. palatina -es houeman], A N S E L M . L E O D . gest. 34 p. 208,29 mimos caeterosque palatinos -es ditare. COD. Lauresh. 155° p. 438,18 palatine [-i cod. a. corr.~\ -es, quibus ab omnibus defertur. al. cf. S I G E BOTO Paulin. 29 p. 923,40 aulicis -bus). THIETM. chron. 3,17 Dodilo . . . e tumulo eruitur et . . . ab avaris -bus predatur. RUD. TRUD. gest. 4,9 ex - tu . . ., inveterate dierum malorum canus -is. CAES. HEIST, hom. exc. 181 -es, id est de cardinali-

bus quidam. H E I N R . W I R Z . cur. 559 ille -es (gloss.: i. advocatos latrantes) multos pro se conduxit. al. G translate de iactu aleae: GLOSS. III 216,54 St.-S. unio vel -is essi. II latius: A de animalibus feris vel caninis: 1 -is silvester i. q. Canis aureus (L.) - Schakal: THIETM. peregr. 8,27 papiones, quos appellant -es silvestres, lupi ad modum vulpium magni . . . hie (se. in monte Carmelo) habundant (cf. lac. Vitr. hist. Hieros. p. 101). 2 -is Ponticus i. q. castor - Biber {Castor fiber L.; cf. G L O S S . V 46,25 St.-S. fibri castores Pontici -es beueres): G E S T A Font. 17 p. 53,34 (de pelle) cappam ex -e Pontico, quem vulgus bevurum nuncupat. 3 -is marinus : a galeos (caninus) - (Hunds-)Hai ( ScyIlium canicula L. vel sim., cf. RE VII. p. 595sq.) : A L B E R T . M . animal. 6,62 in piscibus, qui marini -es {p. s65a,l6 cxuXioiq) vocantur. 6,67 omnes alii galeon bis in anno generant praeter id solum, quod cameni {p. 566", 19 axuXiou ; Mich. Scot, canem) vocatur. 6,68 generatio . . . galeon . . . est, sicut si generetur ex permixtione -is (p. J66°,52 wiuv, sc. prave versum) et vulpis marinorum. hue spedare vid.: GLOSS. I l l 84,23 St.-S. marini -es merihunda (202,32). b phoca- Seehund (Phoca vitulina L. vel sim.) : ALBERT. M. animal. 1,99 huius . . . generis (sc. quod natat et ambulat) sunt -es marini et ursi albi marini. 24,26 -es sunt marini irsuti sicut -es eqs. B de animalibus fabulosis : 1 proprie: N O T K E R . B A L B . carm. 4,4,3 p. 150 navis . . . per manum saneti Stephani retracta aut -es Scyllae rabiem aut Carybdis salva refugit. HONOR. A U G U S T . imag. 1,126 Procyon . . ., qui -is Orionis fertur et ob insigne interitum inter sidera locatus. 1,127 canicula fuit . . . -is Erygones. al. 2 in imag. et per compar. : CHRON. Clus. 22 (MG Script. X X X p.970,13; s. XI. 2 ) Taurinenses tanquam Scyllei -es semper oblatraverunt. UDALSC. Egin. 2 p. 433,19 fideles transcursis obturata aure Scillaeis -bus hiis dictis intendant. CARM. Bur. B 41,9,1 -es Scylle possunt dici. . . advocati curie, qui latrando falso fingunt eqs. 2. *canis v. *camis. canistellum, -i n. sporta-Korb: GLOSS. II 416,24 St.-S. canistris -is zeinun. canistrum, -i n. (xàvaaTpov, xaviuTpov) script.: carni-: l. 72. -sdr-: GLOSS. I 317,30 St.-S. -nes-: l. 57. 1 strictius i. q. sporta, quasillus, vas sportae similis - Korb, korbförmiges Gefäß (cf. GLOSS. I 308,20 St.-S. -um chorp. III 296,58 cartallum -um i. cratto. 372,65 -um ceina. 411,13 -um satte aut sumberin. 718,35 -um vel calathus scineuaz. al.) : a proprie: V I T A Serv. 26 p. 95,1 ille uvas carpebat, pars -is imponebat {cf. CHART. Turic. 644 decern sportas sive -a botrorum). G E S T A Frid. imp. B p. 86,8 dederunt eis bonum forum, sed porrigebant cum funibus in -is (-nes- A) et paneriis. REGISTR. abb. Werd. 7,1 p. 187,7 -um plenum pomorum. R E I N . A L E M . phagifac. 78 ceres . . . patulis coram portata -is. al. de vasis sacris: SYLL. Bern. 4,81 vasa consecrata, paten?, urcei, -a. AGNELL. lib. pont. 143 p. 372,5 -um . . ., in quo erat ymagines hominum et . . . volatilia, ex vitro mundo. b alleg.: HRABAN. univ. 22,9 p. 604° -um . . . significai linguam doctoris, in qua offeruntur . . . panes azymorum. c in imag.: ROD. GLAB. Wilh. praef. (MGScript. I V p. 655,46) ne simplex contemptui habeatur sermo neve pro vili -o purae respuatur similaginis offa. 2 latius: a craticula - Rost: ALLEG. sapient. 3 p. 470^,53 s i t . . . in camini medio -um de luto perforatum. b favus — Wàbe: ALPHITA I p. 272,20 foramina ad modum -i, id est favi (canterni, id est fani ALPHITA II p. 1,24). c tcribrum - ?Sieb : G L O S S . I l l 697,11 St.-S. camistrum temis. [Payr]

i67

CANITA -

*canita v. *cannita. 1. canities (-cies), -ei f . (canus) 1 proprie i. q. color canus, albedo - weißgraue Farbe, Graufärbung, das Weiß (cf. G L O S S . I I I 75,57 St.-S. -cies grawi): a in univ.: W O L F H A R D . Waldb. 1,13 ( n ) algoris -ciem perhorrescere. b de capillis: A L B E R T . M . veget. 6,162 oleum . . . olivae . . . prohibet velocitatem -ciei. 3,86 in ipso (homine) . . . generaliter apparet -es alba pilorum. 19,18 homo . . . albescit in pilis . . . ; -es {p. j8ob,6 7roXiÓT7]26 (a. 1075) s(ignum) . . . archipresulis . . ., s. Tiepaldi -i. CHART. Rhen. inf. I 267 testis Teodericus -us archiepiscopi (item in testificatione: CHART, episc. Hild. I 202 p. 187, 38. CHART. Traiect. 411 p. 372,20 ministerialibus testibus . . . Giselberto marscalco, Lubberto -o. CHART. Rhen. inf. II 465 p. 259,4 Wernerus prep(ositus) s. Gereonis, capp-us noster. al.). CHART, select. Keutgen 125,4 monetarius . . . episcopo x lb. dabit et -o quinque ß. CHART. Stir. IV 286 per Ditricum . . . quondam nostrum (sc. archiepiscopi) -um. al. 2 de presbyteris ecclesiis singulis attinentibus: CHART, episc. Wirz. I 167 p. 167,23 (a. 1205) hospitale . . . fraternitati, que dicitur -orum, . . . tradidi gubernandum. CHART. Stir. I I I 167 p. 247, 11 Hartwicus -us in Hellenstain. CHART. Gosl. II 108 p. 174, 29sqq. -o sancti Viti pro vigiliis et missis . . . tres denarii eqs.

5

10

CAPELLO

208

al. (v. ind.p. 6igsq.). CHART. Eichsf. 577plebanus monuit -um in Wirkesshusen . . ., ut eqs. al. v. et p. 207,5. de vicario, adiutore: STATUT, ord. Teut. p. ii7,20sq. officium sacerdotis et -i: in castris -us pulsari f a c i a t . . . horas. CHART. Stir. IV 125 vicarius sive -us taliter institutus tenetur . . . obedire eqs. 3 nom. propr.: R E G I S T R . Patav. I p. 150,1 quicquid habet Capp-us C-Capeller' ed. in nota), fort. add. {nisi spectat ad 2. *capellarius) : CHART, civ. Halb. 102 (a. 1257) Henricus C-us . . . ; Bertoldus C-us, frater suus. CHART. Argent. I 443 domus Kapelarii. al. 2. *capellarius, -i m. (capellus) confector pileorum Hutmacher : TRAD. Patav. 316 (a. 1110/30) Ekkolf aurifaber, Pero -us (item in testificatione: CHART. Tirol. 676. 894. CHART. T i r o l , n o t a r .

II

10. 3 9 8 S p . 2 5 6 , 2 7 ) . CHART.

Tirol.

io53 a filius condam Alberti -i . . . refutavit . . . casale, cf. 1. *capellarius l. 8sqq. *capellaticum, -i n. (capellare) ius Ugna caedendi Holzschlagerecht : DIPL. Otton. I. 384 ut . . . in silva Alferia -um, . . . arationem et pascua . . . habeant incensiti. 20 •capellatio, -onis / . (capellare) amputatio - das Abschneiden: LEG. Lang. p. 3Ó4b,23 quemadmodum . . . latro liberatus erat . . . ab . . . nasi -e. •capellatura (sca-, -pp-, -pil(l)-, -tor-), -ae / . (capellare) segmen - Abschnitt, Streifen: COMPOS. L U C . I 2 0 25 ipsas capilatoras (capil(l)- var. I.) capud ad capud ponatur {inde COMPOS. Matr. 77,6 cappilaturas). fort, add.: C O M P O S . L U C . F 2 5 quodquod volueris scapilatura (cf. J. Svennung, Compos. Luc. 1941. p. 44) facere. cf. *capulatura. 30 •capellatus, -a, -um. (2. *capella) fecclesiola instructus - ?mit einer Kapelle ausgestattet : A C T A imp. Stumpf 326 p. 462,16 (dipi. Heinr. V.; spur.) domum unam -am et •super illam domum capellam constitutam (edificatam B) cum villis sibi pertinentibus. 35 •Capelleti (-eie-, -tt-), -orum m. (capillus) de nomine factionis Cremonensis i. qui barbati sunt - die Bärtigen (cf. P. E. Schramm, Herrschaftszeichen und Staatssymbolik. I. 15

1954. p. 120) : ANNAL. P l a c . a . 1258 p . 510,13 E z o l i n u s . . .

40

45

50

55

60

65

70

cum Capeletis . . . coniurationem . . . fecerat. SALIMB. chron. p. 371,7 in Cremona qui erant ex parte ecclesie, dicebantur Capellini sive C-tti eqs. v. et vol. I. p. 1362,30. •capellina, -ae f. {ital. cappellina) pileus — Mütze, Hut: SALIMB. chron. p. 514,26 habuit marchio in capite pulcherrimam -am de variis et scarleto {cf. A L B E R T . M I L . temp. 302 p .

561,47)-

•Capellini, -orum m. : v. I. 41. capello, -avi, -atum, -are. script. : sca- : l. 51. -pp- : l. 51.62.67. al. -el(o) : l. 51.56.66. al. -pil-: l. 67. adde p. 256,70. 1 abscidere, amputare - abschneiden, abhauen: E D I C T . Roth. 302 si quis olivo -verit (sca-, capp-, -eia-, capulaverit var. I.) aut succiderit. 338 si quis caballum alienum coda cappellaverit (cape-, -eia-, capulaverit var. /.), id est setas tantum, al. (cf. B. Löfstedt, Studien über die Spracht der langobardischen Gesetze. 1961. p. 311). LEX Ribv. 79 capit. p. 69,4 de eo, qui alterius capelatum (A 7, capellatam A 6) materium de silva tulerit. DIPL. Otton. I. 375 p. 516,23 lignas, quod capelastis (capelantl cod.). absol. i. q. ligna caedere Holz schlagen: LEX Baiuv. 22,6 capit. p. 259,14 (codd. Mg. Mt) de diminutis silvis, si aliquis -verit. 22,7 capit. p. 259,19 si post compositionem -verit. 2 secando aptare - behauen: LEG. Lang. p. 178®,9 si . . . materia -verit (capp-, -eia- sim. var. I.) maiores minores, capita viginti per tremisse (v. notam ed.). 3 dissecare, minutim concidere - zerschneiden, kleinschneiden: COMPOS. L U C . K 10 biuta faciatur c o r i u s taurinum, crudum, capelatum (COMPOS. Matr. 78,4 bluti de corio taurino cappilatum minutatim). L 32 cappela fila, ut xii tremisses pensent. 4 dirumpere, caedendo destruere zerschlagen, zerstören: EDICT. Roth. 150 de molino -to: si quis molinum . . . capelaverit (capp-, -pell- var. I.) aut sclusam ruperit. 288 si quis . . . aratrum alienum iniquo animo -verit (capp-, -eia-, capulaverit var. /.). cf. *cabello, capulo. [Pafl]

CAPELLULA -

209

•capellula (cappe-), -ae /. (2. *capella) script. -ol(a) : I.4. ecclesiola, oratorium - kleine(s) Kirche(ngebäude), Kapelle: 1 gener.: V I T A Deic. 1 9 ut monachus quidam -olam . . . sibi vendicet in oratorium. E K K E H . I V . cas. 1 2 -a in ea solitudine in nomine sancti Galli fabricata. N O R B . I B U R G . Bénn. 15 p. 881,2 lignea -a . . . exstructa altare ibi. . . dedicavit. G E S T A Camer. cont. I B 8 renovavit.. . -am, quae inheret hospitali. G E R H . S T E D . annal. p. 2 1 0 , 3 2 capp-a, quae muro adiacens cappella curiae dicta est. T H I E T M . peregr. 2 2 , 2 inveni -am minutissimam. C H R O N . reg. cont. ILL a. 1 2 1 6 p. 2 3 8 , 4 consecrata sunt altaria cum -a sanctuario contigua. A L E X . M I N . apoc. 1 6 p. 3 4 3 , 1 6 stetit Heìnricus IV. . . . quinque annis in deserta -a inhumatus. saepe. 2 iur. : a spedai ad possessionem, beneficium, traditionem sim.: C H A R T , march. Misn. ILL 9 8 p. 7 9 , 3 3 (a. 1 2 0 6 ) asserens se lege militari inbeneficiatum advocatia . . . -e (sc. monachorum). EMO chron. p. 4 6 9 , 2 7 (chart.) laicus . . . in possessione sua -am fundavit. C H A R T . Laus. 3 6 solvit . . . prepositus in -a sua. C H A R T . Turic. 598 ita quod . . . -a . . . monasterio . . . pertineat pleno iure. v. et I. 2 5 . 2 7 . b spectat ad donationes vel praestationes ad ecclesiolas factas, dotem sim..: C H A R T . Sigeburg. 5 6 p. 126,2 (ed. E. Wisplinghoff. 1964; a. 1148) pertinentias . . . hospitali contigua. C H R O N . Lippold. 3 p. 5 4 8 , 2 2 totum hoc suae (sc. archiepiscopi) dilecte -e attitulandum esse. C H A R T . Rhen. inf. IV 629 Herimannum quendam et duas sorores eius . . . -Q b. Laurentii, que est in castro meo,. . . iure cerecensuali attinentes. C H A R T . Altenberg. 1 0 1 2 dentur . . . I N solidi ad luminare in -am . . . hospitalis. C H A R T . Westph. V I I 1 0 6 7 -e . . . redditus speciales comparavimus. al. c spectat ad solutionem ab ecclesiola praestandam: D I P L . Heinr. I I I . 2 6 5 P- 354,13 ista -a duodecim denarios michi . . . quotannis solvat. 3 canon.: C H A R T . Mog. B 2 9 p. 3 3 , 2 (a. 1 1 4 5 ) exstructa -a . . . divinum in ea servitium fieri ordinavimus . . . et licentiam dedimus ibidem baptizandi eqs. capellus (cappe-), -i m. vel *capellum, -i n. vel raro •capella, -ae / . (I. 46) galerus, pileus - Mütze, Kappe, Hut ( inter dum i. q. caputium - Kapuze: I. 47sq.) : 1 proprie: a gener. (cf. G L O S S . I l l 6 2 0 , 4 3 St.-S. -um vel galera vel thiara huot): A N N A L . Ianuens. I p. 1 9 6 , 1 2 imperator -um in manu sua tenens. C H A R T . Pomm. B 6 6 4 p. 5 7 , 3 1 satellites . . . regis eius (archiepiscopi) sacro vertici -um de caudis vulpium imponentes. W I L H . S A L I C . chirurg. 2 , 1 p. 3 1 6 ® pone super . . . ligaturam -um seu biretum pellis agninae novae. S A L I M B . chron. p. 7 1 , 1 6 frater habebat in capite -am Armeniacam. al. b eccl.: W I L H . H I R S . const. 1 , 2 p. 9 3 5 ^ -um frocco eorum (noviciorum) assuitur. 1 , 7 5 p. 1 0 0 3 ° caput non denudant novicii . . . -o coopertum. 2 , 3 7 p. 1 0 9 5 ° -um de pellibus ovinis sive cattinis frater habere potest. H A R I U L F . chron. 3 , 3 p. 8 8 , 2 8 -um auro paratum 1 , ex pallio 1 . T R A N S L . Wandr. 1 4 ( M G Script. X V p. 6 2 8 , 4 7 ) de reliquiis . . . detulimus . . . -um . . . c capitis eius (sancti). al. v. et p. 206,33. iur. de retributione: C H A R T . Ital. Ficker 5 3 p. 7 7 , 3 4 (a. 1 0 3 5 ) ad . . . adfirmandam obligationis cartulam accepi . . . exinde launechild -o uno. d in arte venandi: a spectat ad homines: Guic. ( ?) bers. 10 archatores . . . debent habere tunicam, -um et capucium, similia colori arborum. ß spectat ad falcones i. q. galea - Haube: F R I D . I I . I M P . art. ven. 2 p. 2 3 6 , 2 4 est . . . -um quoddam formatum de corio secundum formam capitis falconum eqs. 4 p. 9 1 , 1 1 si vero falco est de portantibus -um, non tollatur -um, donec eqs. saepe. A L B E R T . M. animal. 2 3 , 7 4 ad . . . -um assuefiat falco, e milit. i. q. cassis - Helm : C H A R T . Hans. I 2 0 1 p. 6 3 , 3 7 (a. 1 2 2 6 ) reddant . . . -os f e r reos ( C H A R T . Lux. II 3 1 0 , 7 ) . C H A R T . Tirol, notar. I 2 8 5 restituere -um de ferro, al.

5

10

CAPESSO

210

c icoronamuri- ? Mauerkappe : A N G I L B . eccl. Cent. 1 p. 175,24 moenia ipsius monasterii... cum turribus etcapp-is reformare. capelo v. capello. •capenum, -i n. (orig.inc.) ptochotrophium - Armenhaus: H O N O R . A U G U S T , gemm. 1,128 -um dicitur domus, ad quam pauperes ad postulandam eleemosynam confluunt; inde diminutum capella dicitur, in qua christiani pauperes spiritu . . . conveniunt. capenus v. carpinus. 1 . caper, -pri m. dat., abl.pl. -is v. s. capra. metr.: cäpr-: l. 17. adde M A R C . V A L E R , bue. 3,19. cäpr-: M A R C . VALER, bue. 3,20.

15

20

25

30

35

I hircus - Ziegenbock, Ziege (fere de animali masculo; de animalibus utriusque sexus : l. 20sq.) : A strictius de animali domestico : 1 gener. (cf. G L O S S . I 350,47 St.-S. -o emissario remmilontemo. I I I 231,71 -r boc. al.) : A L D H . ad Acirc. 20,2 sanguine -i virtus adamantis . . . mollescit. E K K E H . I V . bened. I I 102 sit eibus ill^sus-r. A L B E R T . M. animal. 1,44 omnia genera animalium domesticorum inveniuntur etiam agrestia s i c u t . . . -r et canis. 5,50 arietes et -i coeunt, quando sunt unius anni, et praeeipue -orum mares eqs. 22,37 -r et capra nota sunt animalia, sed multorum generum eqs. al. 2 iur. depraestatione: D I P L . Merov. 186p.76,42dare...-o 1. T R A D . Frising. 1772 p. 547,32 (c. 1160) solvit 1 tergum -i maturi vel duo capre (p. 547,45). B latius de animalibus feris (cf. I. 20): 1 ibex - (Alpen-)Steinbock (cf. G L O S S . I I I 200,33 St.-S. -r steinboch. 443,32 -r steingeiz vel ibix. al.): A L B E R T . M. animal. 8,42 -i . . . montani, qui s u n t . . . in Alpibus altissimis Germaniae, qui proprio nomine ibices vocantur. 8,48 -r agrestis montanus. 12,226. ibid. al. per compar.: H O N O R . A U G U S T , imag. 1,101 sicut -r altum petit, ita . . . ad alta coeli conscendit sol. 2 rupicapra - Gemse: A L B E R T . M. animai. 12,229 " r montanus, qui . . . habet cornu curvum, qui in lingua nostra gemeze vocatur. 3 capreolus - Rehbock : G L O S S . I I I 721,34 St.-S. -r reboc.

I I de ave i. q. species strigum - Sumpfohreule (Asio flammeus L.) : A L B E R T . M. animai. 2,86 avis . . ., quae graece vocatur agachychalos (p. 5o6 a ,i7 aEyoxécpaXot;), cuius caput assimilatur capiti caprae, et vocatur latine aput vulgus -r harundinis eqs. 40 W\pianta quaedam aquatica - eine Wasserpflanze : A L B E R T . M. animai. 7,76 oritur aput terram herba, quae vocatur -r niger {p. 598*,5 ó -9-ì29 gagatronica est lapis diversi coloris sicut pellis -iolae. capreolinus, -a, -um. script, -rio- : /. 52sq. al. 1 adi.: qui est capreae - Reh-: IOH. S. PAUL, diaet. 455 -a et leporina caro. T H A D D . F L O R E N T . cons. 4,12 carnes . . . sint . . . eduline, -ioline. T H E O D . C E R V . chirurg. 3,54 p. 177® leporinus sanguis sive -iolinus calidus. al. 2 subst. masc. : capreolus (novellus) - (junger) Rehbock: T R A C T , de aegr. cur. p. 112,24 comedant epileptici . . . carnes . . . annualis agni, hedini, -i. capreolus, -i m. script.: ka-: G L O S S . I I I 447,43 St.-S. crape-: G L O S S . I I I 446,22 St.-S. cod. d. cabr-: p.242,5.14. -rio-: l.62.72. p.242,5. al. -11-:/.72. metr. cä-: 1.66.71. p.242,1. al. I de animalibus : A caprea - Reh (expressius de animali masculo: I.63. p.242,2.5; cf. G L O S S . I 115,2 St.-S. -iolus reeho. III 77,19.-us rechboch. 268,11 -us vel campolus rech. saepe): 1 proprie: a gener.: A E S C U L A P I U S 5 p. lo,6 -orum, haedinas . . . carnes. Ps. ODO MAGD. herb. 307 fella gerunt . . . -i . . . nemoris. R A H E W . gest. 4,86 p. 345,9 ortum . . . cervorum et -orum copiam nutrientem. A L B E R T . M. animal. 2,51 tales -i sunt pulcrorum oculorum . . ., habundantes in Affrica . . ., in Germania autem est ex eis maxima habundantia. 22,39 -us . . . vocem habens debilem eqs. al. (v. ind.). N I C O L . B I B E R , carm. 575 (ed.Th. Fischer. 1870) agitari. . . -os (-rio- N, -11- P). al. v. etp.240,58. 243,46. proverb. : I O C A L I S 16

Mittellateinisches Wörterbuch I I

CAPRIFICUS

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

242

492 velox -iolus cane pigro non capietur. depullis: G L O S S . II 689,5 St.-S. -i rehpocchiliu. III 236,9 -us (campolus Q) rech (AQ), rechkeizilin (a). 444,47 -us rechchalp. al. b iur. de occisione, licentia venationis: P A C T U S Alam. V 7 si quis -iolo ([-iolum, -briolum var. /.]. gloss. B 9: rehpoch) mansueto occiderit. D I P L . Karoli M . 87 p. 126,36 cum utriusque sexus genera feraminum, cervorum, -orum, ex quorum coriis libros . . . cooperiendos ordinamus eqs. D I P L . Otton. I I I . 358 p. 787,27 -um capere. D I P L . Heinr. I I . 80 de genere . . . -orum . . . agitare . . . marem seu feminam. al. 2 translate usu medic, depulsu: C O N S T A N T . A F R I C . theor. 7,3 p. 3ib r quidam pulsus . . . -us vocatur . . ., qui nomen istud a -i similitudine sortitur, quod -us, cum incipiat saltum, quasi quiescere in aere videtur. B capra - Ziege : G L O S S . I 114,2 St.-S. cabrioli (a, caprioli b) caizzi. II deplantis i. q. cauliculus, clavicula - Trieb, Wickelranke, Gäbelchen {cf. G L O S S . I I I 90,51 St.-S. -ioli krapfiliu. 194,18): Ps. O D O M A G D . herb. 64 -i similes multa se parte plicantes frondes bryoniae. R O G E R . S A L E R N . chirurg. 2,141 con . . . succo -orum v i t i s ( A L P H I T A I p. 318,45 turiones vittis sunt summitates, qui etiam -i dicuntur). remissius de pianta ipsa i. q. labrusca - Wilde Rebe ( Vitis silvestris Gmel.) : T R A C T . de aegr. cur. p. 97,35 succum turionum -i, id est vittis aggreste. *capres v. *copros. *capretus (cavredus), -i m. (cf. ital. capretto; v. C. Battisti - G. Alessio, Dizionario etimologico italiano. I. 1950. p. 744) caper novellus - (Ziegen-)Böckchen: REGISTR. Trident. I 113 inter cavredos et agnos {cf. 81. 82). W I L H . S A L I C , chirurg. 2,1 p. 326® utatur . . . carnibus . . . facilis nutrimenti ut . . . vitulorum, -orum. cf. capritus. capreus, -i m. metr. cä-: I. 37. 1 capreolus - Reh, Rehbock {cf. G L O S S . ILL 674,7 St.-S. caprea rehcaiz, idem -us [capus cod. corr. ex capa] rech): F R I D . I I . I M P . art. ven. 1 p. 29,9 quedam avium rapacium magis utuntur hinnulis cervorum et -orum. v. et p. 241,15. de pullo: G L O S S . ILL 721,35 St.-S. -us recalf. 2 ibex Steinbock: E K K E H . I V . bened. I I 128 -us ad saltum benedicmed tus sit celer altum. cas. 2l - fratres ambo -um venantes in cacumen quoddam rupis artissimae ducti (v. notam ed.). •capria (harpa, katara sim.), - a e / . (xaTipia) 1 Ovaria porcarum - Eierstock der Säue: A L B E R T . M . animal. 8,218 ex porcabus abscinditur id, quod carfari {p. 632",21 xanpict) vocant, et est pars matricis, in qua haerent testiculi eqs. 2 pituita vaginae porcarum libidine producta - Brunstschleim der Säue: A L B E R T . M . animal. 6,100 exit ex eis (porcis) quiddam . . ., quod . . . vocatur harpa {p. 572a,2l xetTtpia) et est frustum sicut bufo formatum eqs. 3 libido - Brunst: ALBERT. M . animal. 6,106 ex appetitu, quem kataram ip- 573b>2 xcmpiav) vocavimus. *capricornis, -is m. fort. i. qui cornua capri gerit, cornutus - viell.: Bockshornträger, Gehörnter: B E N Z O ad Heinr. 5,1 p. 648,47 -es tuebantur solis glandariciis. capricornus, -i m. metr. cä- : /. 57.60. al. 1 ibex - Steinbock (cf. G L O S S . I I I 33,58 St.-S. -us steinboch [rehpoch var. /.]. 55,44. al.): a de bestia: C A R M . Bur. B 134,8 nomina . . . ferarum: . . . caprea, -us (gloss.: stainbock). per compar.: H I L D E G . epist. I 24 p. I 8 3 A curre . . . in altitudinem legis . . . sicut-us. b de sidere: W A N D A L B . mens. 11 -i sidera . . . bis duodena. G E R B . ( ?) astrolab. 2,2 circulus -i, id est tropicus hiemalis. 2,9 p. 122,2 ad -i solstitium. H O N O R . A U G U S T , imag. 1,101 decimum signum zodiaci est -us eqs. (cf.p.240,47). A R N O L D . S A X O fin. 1,2,2 p. 16,37 signi -i. al. de signo in astrolabio exsistente: G E R B . ( ?) astrolab. 2,10 in cuius rotunditatis fronte exstans est denticulus super -um positus. ibid. al. alleg. de diabolo: R H Y T H M . 117,14,1 -us . . . deformis, vultu despicabilis, alios amentes facit eqs. 2 capreolus - Rehbock : G L O S S . ILL 81,45 St.-S. -us rebuch. v. et l-55sq. caprificus,-i/. f ?m.:p.243,9; n.-um.-.p.243,15) script.: -roi-: p.243,4.9. -x\ii-: p.243,3sqq. form. gen. sg. : -us: R O G E R . S A L E R N . chirurg. 1,754. -is \ p.243,12. [ Schmidt]

243

CAPRIFICUS -

1 ficus caprea - Wilder Feigenbaum (Ficus carica L. vor. silvestris, cf. André, Lex. bot. p. 70) : A N T I D O T . Bamb. 18 -ufici folia tenera vel cimas. A N T I D O T . Glasg. p. i25,28sqq. corium de radicem de -ufici; . . . coria -ofici; . . . de virga -i. R E C E P T . Bamb. 36 fici aut -ufici. C H R O N . Median. 17 p. 218® in -o, quae fenestellae eius (basilicae) erat adversa. R O G E R . S A L E R N . chirurg. 3,736 fructus -i (id est caprifolii suprascr. M). al. 2 sycomorus - Sykomore (Ficus sycomorus L., cf. André, op. cit. p. 308) : C O M P O S . Matr. 74,6 lac -ofici, qui simorus dicitur. 3 morus - Maulbeerbaum (Morus nigra L., cf. Marzell, Wb. dt. Pflanzennam. III.p. 21'jsqq.) : G L O S S . I 304,44 St.-S. -is (-us var. /.) i. murpoum (mulboom q). IV 250,16 -us morboum. 4 fort. i. q. lathyris - viell.: Spring-Wolfsmilch (Euphorbia lathyris L., cf. Fischer, Pflanzenkunde, p. 26g) : G L O S S . III 486,43 St.-S. -um (caprifolium ci. ed.; v. et l. 33) sprincwrz. caprifolium, -i n. ( ?f. -a : l. 3g) script, -rei- : I. 22sq. adde A N T I D O T . Glasg. p. 122,39. 1 silvae mater - Geißblatt (Lonicera caprifolium L. et periclymenum L. vel sim., cf. Fischer, Pflanzenkunde, p. 273 sq.): R E C E P T . Sangall. I 101 -0 . . . teris. G L O S S . III 471,24 St.-S. -um wideuuinda. 569,19 -efolium widemunda. 719,41 -efolium withewinde. M A T T H . P L A T E A R . gloss, p. 380*" fit autem li ti u m sie: -i pinulas . . . tere eqs. ( A L P H I T A I p. 297,36 licium Indicum, succus -i, oculus lucidi idem. II p. 99,14 \cf. notam ed.], al.). G L O S S . Roger. III 503 folia -i . . . cancrum mortificant. A L P H I T A I p. 282,15 -um, matrisilva, peridimenon idem eqs. p. 288,23 elitrodanum,. . . -um idem. II p. 29,25 -um, . . . volubilis maior idem; . . . anglice wodebynde vel honisocles. A L B E R T . M . animal. 22,130 cum decoctione -i. al. v. et l. 7. hue spedare vid.: M A P P A E C L A Y I C . 190 grana matura arboris -i (gloss.: anglice gatetriu). G L O S S . Roger. III 31 si -um vulneri superponatur, miro modo trahitur os fractum eqs. ibid. al. cf. I.16. 2 melilotum - Steinklee (Melilotus officinalis Lam. vel sim.) : v. I. 2g. 3 virga sanguinea vel ligustrum - Roter Hartriegel oder Rainweide (Cornus sanguinea L. vel Ligustrum vulgare L. vel sim., cf. Marzell, op. cit. L.p.1173. 1177. 117g) : G L O S S . III 496,22 St.-S. -a hurddrugel. 4 zlitis alba - Zaunrübe (Bryonia L., cf. Marzell, op. cit. Lp. 683. 687. 6go) : G L O S S . III 528,22 St.-S. -um citer (v. notam ed.). 5 per confusionem ut vid. i. q. caerefolium — Echter Kerbel (A nthriscus cerefolium Hoffm.) : B E R N H . P R O V . comm. 8,1 p. 298,29 succus -i, id est cerfolii. caprigenus, -a, -um. 1 caprinus - Ziegen-: CARM. Paul. Diac. app. I 6,1,12 capreoli . . . -umque pecus (ex Verg. Aen. 3,221). fort, add.: C A R M . var. II 10,2,1 quid mihi -gero (-geno ci. ed., cf. notam) cornuque minaris abunco ? 2 arietinus - Widder-: G L O S S . II 372,54 St.-S. -um viderin. *capriger v. caprigenus. *caprilatius, -a, -um. ex pilis caprinis confectus - aus Ziegenhaaren, Ziegen-: G L O S S . III 409,41 St.-S. saga cilicina filze vel tepit, quae et vela -a geizzin quandoque vocantur. caprimulgus,-i m. AÌYO-9-^XA? - Ziegenmelker : A L B E R T . M. animal. 8,25 agotylez . . ., quem nos -um vocamus eqs. 8,95. 23,19. 23,128 quoddam merulorum genus, quod -us vocatur eo, quod . . . capras sugit eqs. caprinus, -a, -um. ladi.: qui est caprae - Ziegen-: Kproprie: 1 a capra oriundus, ex capra proveniens - von der Ziege (stammend) : A E S C U L A P I U S 5 p. 9,13 lactis -i ( E K K E H . I V . bened. I I 143. saepe). B O N I F . epist. 63 p. 1 3 1 , 1 9 casulam . . . -a lanugine mixtam. A N T I D O T . Sangall. p. 95,9 cum -o sevo. A N S E L M . BIS. rhet. 1,13 p. 125,18 catulum nigrum in -a p e l l e involvas ( S T A T U T , ord. Teut. p. 38,31 pellicia . . . de . . . -is pellibus eqs. al.). C H A R T , select. Keutgen 231,5 carnium . . . -arum. A L B E R T . M. veget. 7,7 -um . . . stercus. saepe. v. etp.200,6g. 2 ad quem caprae pertinent - zu dem die Ziegen gehören : C H A R T , select. Keutgen 268,1 (c. 1260) de pelle generis -i. 3 ex lade caprae confectus - aus Ziegenmilch: ORD. iud. Dei A 32® caseus -us ( D I A E T A Theod. 264). A N T I D O T . Cantabr.

CAPSA

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

244

p. 165,47 butiro -o. B E R N H . P R O V . comm. 1,1 p. 272,14 serum -um (Ps. C A L I D . [?] alleg. p. 192 a ,11 sales solutos in sero -o). al. 4 ex lanugine, pellibus, corio caprarum confectus - aus Ziegenhaaren, -feil, -leder: B O N I F . epist. 76 lectisternia -a. A L C U I N . epist. 8 p. 33,25sq. vestimenta -a . . . et cappas nigras et rubicundas -as. N I C O L . B I B E R , carm. 1758 (ed. Th. Fischer. 1870) quasi -um sotularem vendit ovinum. al. B 1 proverb. : E B E R H . A L E M . labor. 965 dogmatis in cathedra de lana saepe -a officium sedis iudicialis habes (cf. Hor. epist. 1, 18,15). 2 per compar. vel in imag.: ROD. GLAB. hist. 5,2 erat homunculus . . . barba -a. E P I S T . Ratisb. 6 p. 288,5 " a m pellem veritatis induunt. 3 in nomine herbae: A L P H I T A I I p. 94,22 lappa -a similis est equine. C translate: 1 qui de caprariis agii - von Ziegenhirten handelnd: A N Ó N . Meli. 36 (spedai ad eclogam Theoduli) quasi diceretur 'egle logos', id est -us sermo, aut quia de pastoribus agit, aut quia feditatem viciorum, que per hoc animai significatur, reprehendit. 2 qui turpia arguii - Scheußlichkeiten tadelnd: v. 1.16. I I subst.: A masc.: caper - Ziegenbock: A L B E R T . M . eth. 3,3,3 p. 257 a ,45 gaudet leo in voce agrestis -i {p. 1118a,23 &Yplov atya) nec videns . . . eum. B f e m . : caro caprae Ziegenfleisch: D I A E T A Theod. 64 -a levior est quam vitulina eqs. capriola sim. v. capre-, caprion n. (cf. xompía, xcm(7t)ápiov) capparis - Kapernstrauch (Capparis spinosa L.) : A L P H I T A I I p. 33,24 cappara, kynosbiton, -on idem; frutex est spinosa (cf. Diosc. lat. 2,15g). P- 36,1. cf. capparis. capripes, -pedis m. qui pedes caprinos habet - ein Bocksfüßiger: L I U T P R . leg. 10 verius canerent: . . . lustrivage, -s, cornute (cf. Anth. 682,1). capritus, -i m. caper — Ziegenbock: LEX Sal. Pipp. 5,1 (ree. E) si quis -um furaverit (LEX Sal. Karol. 5,1 [caprum suprascr. K 46, -pirt-, -idum var. /.]). cf. *capretus. *caprizo, -are. miccire — meckern: A L B E R T . S T A D . Troil. 5,131 illa (capra) canit altum diapente -ans. adi. caprizans, -antis. medie, de spiritu i. q. per intervalla eveniens (modo salientis) - stoßweise (springend) : ALB E R T . M . animal. 20,37 Spiritus velox, tardus, -s, decidens. cf. c a p r e o l u s / . 242,nsqq. caproficus v. caprificus. caprola v. capreola. caprona, - a e / . iuba - Mähne: G L O S S . I V 112,48 St.-S. manen equorum iub^. 1. *capronus,-a,-um. (caput et pronus) capitepro7ius - mit vornübergebeugtem Kopf : E G B E R T , fec. rat. 1,349 cymex . . . quid sit, disce cäpronus ([capite pronus suprascr. e\. cf. notam ed. et ThLL. IIL. p. 36l,6¡sqq.). 2. capronus v. caprunus. *capros v. *copros. capruficus v. caprificus. caprunus (cabr-, -ron-), -a, -um. qui est caprae-Ziegen- : I a capra oriundus - von der Ziege (stammend) : F R A G M . mul. I I 11 sevo -0 . . . uteris. B O T A N . Sangall. 17,6 fei -um. T R A C T . de caus. mul. 28 lacte -a. al. 2 ex lade caprae confectus aus Ziegenmilch: F R A G M . mul. I I I 34 casseo bono -ono ( T R A C T . de caus. mul. 5 casio cabruno). Schmidt capsa, -ae f . script.: ka--.1.63.68. caphs(a):/.245,52. cafs(a) : /. 67. fcaficem : p. 246,7. caff(a) : p. 245,4g. cass(a): 245,14sq.32.68. cas(a):/.245,67.246,5. -px(a): p.245,28. -psi(a):/.245,.32.5g. etym.:p.245,54. 1 stridius i. q. arca, scrinium, vas, pyxis - Kasten, Schrein, Behälter, Kapsel (cf. G L O S S . I I 740,44 St.-S. [cod. b] -a kafs, kefsa, baseiza. III 168,32 -a [k- G] kafsa. al,) : a de receptáculo reliquiarum (cf.J. Braun, Die Reliquiare. ig40. p. 40 sqq.l47sqq.286sqq.): a in univ.: W I L L I B . Bonif. 8 p. 50,24 reliquiarum -as abstulit. C H A R T . Fuld. B 283 p. 4 1 1 , 3 1 in reliquiis, in -is (cafsis cod.) seu in c r u c i s (ANNAL. Xant. a. 873 p. 33,9 clerus cum k-is et crucibus occurrerunt eis. al.). W E T T . Gali. 11p. 263,11 cum . . . vir . . . D e i . . . in preeibus se ante eandem -am exereuisset. V I T A Willeh. 4 -am cum sanetis reliquiis in collo suspensam. FLOD. hist. 3,5 p. 479,16 locellum . . . quendam, hoc est -am maiorem, quae a duobus clericis l Sroder J

245

CAPSA -

ferri solet, fieri iussit argentoque imaginato ac deaurato vestivit archiepiscopus. E K K E H . IV. cas. io m e d - -a . . . aurea . . . reliquiis summis referta in formam capellae creata. LEO MARS, chron. 4,73 in argentea -a turrium instar aptata sanctum brachium recludentes. GESTA mon. Mans. (MGScript. X V p. 934,6) scrinium lapideum . . . cum -a plumbea. NIVARD. Ysengr. 7,415 conditus ergo simul dignis donabere -is. CATAL. thes. Germ. I 57,11 (Mittelalterl. Schatzverz. I. 1967) in -a . . . quadrata in modum libri cum ossibus composita. saepe (v. ind.). C A S U S Petrish. 1,26 aperientes ipsam -am, invenimus in ipsa -a -am rubricatam. ANNAL. Ianuens. II p. 29,7 in marmorea -a. CHRON. Basil, a. 1160 -e, in quibus scrinia continebantur. HIST. Mett. (MGScript. X X I V p. 538,8) ossa . . ., que in cassa lignea . . . fuerant reposita. RICHER. S E N O N . gest. 4,25 p. 313,29 de cassa argentea, saepe. alleg.: HONOR. AUGUST, gemm. 1,134 super altare -ae ponuntur, ii sunt apostoli et martyres. ß spectat ad iusiurandum: LEX Alam. B 6,4 ut illi coniuratores manus suas super -am ponant. LIBER hist. Franc. 46 hoc dolose . . . super vacuas -as ei iurantes. ORD. iud. Dei B 9 p. 662,16 iuret in altari. . . vel in evangelio sive -a (16 p. 682,43). TRAD. Frising. 626 a p. 534,26 cum iuramento super -am corporis sancti Tertulini confortare. C H A R T . Turic. 190. Y spectat ad confirmationem traditionum: TRAD. Frising. 347 a (a. 815) vir . . . tradidit in -am ('Reisealtar' ed. p. XLIV) seu in manus Hittonis episcopi suam alodem. 513 a femina illam traditionem fecit in -a sanct? Mariq, quae episcopus secum habuit. 618 totum . . . tradidit incapxassanctae Mariae.al. (v. ind.p. 7i7b). G E R H . A U G U S T . Udalr. I 28 p. 417,44 tradidit proprietatem . . . super -am deauratam. b de receptáculo scriptorum, librorum: Ps. HIPP O O R , progn. B praef. precepit Hippocrates, ut virtutes iste in hoc libro scripte ponerentur in -a (cassa B, capsia P) eburnea et ponerentur ipsa cum eo in sepulcro. RUD. TRUD. gest. ii3 m e d - (chart.) -as evangélicas argento paratas (cf. ANON. Has. 6 veterem illam evangeliorum -am ex electro et auro . . . parari fecit. HARIULF. chron. 3,3 p. 95,11 -a evangelii argentea. al.). EKKEH. IV. cas. 5 l e x - oratorium, in quod invehuntur cruces et cum diptitiis -ae. c de receptáculo eucharistiae : ORDO Rom. 1,48 duo acolyti tenentes -as cum sancta apertas. d de receptáculo gemmarum, rerum, pretiosarum: A G N E L L . lib. pont. 113 in -am ligneam super lanam inclusit lapidem. PASS. Petri et Pauli 16 aurum . . . fulvum -a nigella tegit. HARIULF. chron. 3,20 p. 141,20 fecit . . . -am . . .; accepit de thesauro ecclesiae . . . quaeque potuit pretiosiora et in arcam iam dictam recondidit. CATAL. thes. Germ. I 21,5 (Mittelalteri. Schatzverz. I. 1967) -Q, in quarum duabus x x m lapides preciosi atque cristalla. e usu vario vel incerto : E P I S T . Bonif. 117 p. 253,6 -am unam ad officium quidem sacerdotale ex ossibus fabricatam. COD. Lauresh. 3420 dono . . . 1 caffam deauratam. P A S S . Kil. I 10 illorum (martyrum) -ae, crux et evangelium . . . cum illis in sepulchro posita sunt. CATAL. thes. Germ. I 108,4 (Mittelalterl. Schatzverz. I. 1967) vi caphsas, aliae . . . deaurat? et quedam de stagno. EKKEH. I V . pict. Sangall. 129 panditur hie -a (gloss.: a capiendo dicta) gestamen martyris ipsa, horret in hac vestis spinosa catenaque testis. CHRON. Bened. I 12 sarcofagum argenteum . . . cum -is circumquaque stantibus. N I V A R D . Ysengr. 1,761 clerus rotat vasa . . . , candelabra, -as. ANNAL. Ianuens. II p. 123,18 cruces . . . collocate -iis ferratis. CHART, episc. Hild. II 37 ut . . . -as et pallas altarium benedicat episcopus. saepe. per compar. : WILLIR. cant. 4,11 p. 32 doctores veluti -ae locupletes ubere doctrina fundunt in vascula vina. sarcophagus - Sarg: AGNELL. lib. pont. 26 p. 291,13 invenimus infra ipsam arcam -am cipressinam, cumque sublevassimus eius tegumen, vidimus . . . sanctum corpus iacens. ALBERT. MIL. temp. 279 p. 537,17 rege Lodoico mortuo rex Phylipus . . . deportari eum fecit in una casa eqs. 286 p. 545,34 portati fuerunt quilibet mortui in una cassa, ibid. al.

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

2 latius: 2l mus.: a de organo i. q. arcula - Windlade : TRACT, de fist. org. p. 15 -am, cui superponantur fistule, 70 oportet fieri quadratam. ibid. al. ß de monochordo i. q. arca (sonitum reddens) - (Resonanz-)Kasten: Ps. O D O C L U N . 16*

246

CAPSELLA

dial. 1 p. 252 a ,25sq. lignum longum quadratum est monochordum in modum -ae; . . . per mediam -am in longum linea recta ducitur chorda, fort, add.: A L D H . virg. II 73 quamlibet auratis fulgescant cetera -is. b techn. i. q. forma fusoria - Formkasten: C O M P O S . L U C . I 22 facis casa eramentea et semper eum (sc. aeramen) ibi scalda {inde C O M P O S . Matr. 77,7 facis caficem heramenta). c bot. i. q. vasculum (seminis) (Samen-)Kapsel: A L B E R T . M. veget. 6,75 crescunt . . . in una -a plus quam quadraginta semina simul. 6,177 rami parvi interiores -ae, in quibus sunt dactili, sex sunt. 6,283 s ' n e siliqua et -a producit agrimonia grana seminis sui. de gemma terminali: A L B E R T . M. veget. 6,179 supremo . . . cacumine habet palma -am, in qua est substantia mollis. d natur. i. q. putamen - Schale: Ps. A v i c . anim. 6,25 p. 376 in cassa ovi. capsade v. chartula. *capsalis (cass-), -e. (capsus) ad thoracem pertinens -Brustkasten-: T H E O D . C E R V . chirurg. 1,23 p. 143 E de vulnere cassali. capsamum v. cassamum. capsarius, -i m. qui capsas librorum portat - Träger von Bücherkästen: R U P . T U I T . spir. 5,15 p. 1719® u t . . . tanquam -i nostri scripturas easdem in usum nostrum circumportarent Iudaei (cf. Aug. inpsalm. 40,14). ?*capsedra, -ae f . {subesse potest potius capsella quam XOXÉSPA) obturamentum - Verschluß : T H A D D . F L O R E N T . cons. 183,19 pone vinum in vase et Claude foramen cum bona -a (clopsedra cod. Monac. 363 f. 8ov) facta de ligno cum panno involuta. capsella,-ae/. script.: casse-:/. 44. -pce-:/. 59. -el(a): /. 58. 1 strictius i. q. (parva) arca, (parvum) scrinium, (parvum) vas, (parva) pyxis - (kleiner) Kasten, (kleiner) Schrein, (kleiner) Behälter, (kleine) Kapsel (cf. G L O S S . IV 134,22 St.S. -a kefsa. al.): a de receptáculo reliquiarum (de re v. p. 244,Ó4sq.) : W A L A H F R . Gall. 1,11 p.293,4 habebat Gallus . . . pendentem collo -am, in qua continebantur reliquiae beatae . . . Mariae. E B E R W . Magner. 36 pulvis (sc. sepulchri s. Martini) in -a crescere coepit. L E O M A R S , chron. 2,54 p. 663,20 os integrum brachii beatissimi Mauri -a decenter inclusum argentea . . . turrium instar aptata. THEOPH. sched. 3,74 med -ae reliquiarum et scriniola sanctorum. CATAL. thes. Germ. I 57,17 (Mittelalterl. Schatzverz. I. 1967) in -a . . . minori cum ossibus facta . . . continentur reliquie, al. adde: ROD. GLAB. hist. 4,6 p. 96,27 innoti ossa hominis, que posuit in cassella et feretro. b de receptáculo librorum: T R A N S L . Dion. Ratisb. 30 p. 3Ó7b,27 libros meos facite afferri -is inclusos, C de receptáculo eucharistiae: E L I S . S C H O N , vis. 1,75 ferens sacerdos in -a sacramentum dominici corporis. d de receptáculo corporalis: W I L H . H I R S . const. 1,84 p. i o i o D unum simplum corporale semper in sinistro cornu est altaris in una -a cum serico decenter ornata. e usu vario vel incerto: WETT. Gali. 34 p. 276,2 sanctus . . . Dei -am ligneam habuit. E I N H . epist. 57 p. 138,20 credo, quod eorum (verborum obscurorum Vitruvii) maxima pars tibi demonstrari possit in -a, quam domnus E. columnis eburneis ad instar antiquorum operum fabricavit. CATAL. thes. Germ. I 75,4 (Mittelalterl. Schatzverz. I. 1967) -a electrina. IOH. sacerd. 206 accipe aurum capselarum. ARNOLD. LUB. Greg. 1,704 quiinvenit. . . capcellam venustissimam . . ., inponitur infantulus. al. in imag: A N S E L M . M O G . Adalb. 154 non in -a, set cordis fixa tabella affuit et morum secum censura bonorum. 2 latius i. q. (peregrinorum) pera- (Pilger-) Tasche (cf. G L O S S . III 315,27 St.-S. cistella -a i. tasca. 645,30-a vel cassidile tasche. I V 266,1 -am truhen. 267,15 -a capsilin. al.; de re v. A. Franz, Die kirchlichen Benediktionen. II. 190g.p. 2j2sqq.) : a proprie : RITUALE Rhenaug. 108 (Spicil. Friburg. V . 1959) has -as et hos f u s t e s b e n e d i c e r e (109. EKKEH. URAUG. Hieros.

10,7

novo ritu gladios cum fustibus et -is sacerdotalis benedictio dispertivit). TRAD. Frising. 1697 -am, signum peregrinationis. SALIMB. chron. p. 222,22 veniebat rex . . . in habitu peregrini, habens -am et burdonem peregrinationis ad collum. b in imag. usu bot. i. q. bursa pastoris - Hirtentäschel ( Cap[ S roder]

247

CAPSELLA

sella Bursa pastoris Med., c f . Marzeil, Wb. dt. Pflanzennam. I. p. 788) : A N T I D O T . B a m b . 14 recipit hec: . . . iungi semen, eupatorio, -e. 45 iunci semen -1, -a -1. • c a p s e l l a r i u m , -i n. scrinium,pyxis - Schrein, Kapsel: G E R H O H . tract, p. 128,1 (per compar.) illud . . . consilium quis non veneretur quasi -urn vel s a r c o p h a g u m . . . sanctorum reliquiis p l e n u m ? •capsellula, - a e / . 1 strictius i. q. (parvum) vas, (parva) pyxis - (kleines) Gefäß, (kleine) Kapsel: F U N D . Schild. 7 p. 1049,32 proferunt - a m ligneam e t . . . reliquias sancti Stephani . . . imponentes eqs. 2 latius usu bot. i. q. bursa pastoris Hirtentäschel (cf.p.246,72) : A L P H I T A II p.34,1 -a . . ., b u r s a pastoris idem. * c a p s e n s i s , -e. de advocato capsarum vel altaris i. q. ecclesiae negotiaprocurans - Kirchen-, Kast(en)-: D I P L . Karoli M . 281 p. 419,33 (spur. s. X I I . l n - ) de nulla villa plus servitii . . . dari in usus . . . alicuius advocati nisi A m a l h a r o -i a d v o c a t o ( D I P L . Karoli I I I . 172 p. 279,15 fspur. s. X I I . ] preter . . . -em advocatum ['Kastvogt' ed.]). c f . vol. I. p. 275,l6sqq. c a p s i a v. capsa. • c a p s i d a , -ae / . constructio formam arcae exhibens kastenartiger (Auf-)Bau: T H O M . T U S C . gest. p. 491,46 s u p r a corpus sancti Laurentii - a m exstrui fecit Constantinus, quam m a r m o r i b u s porfiriticis adornavit. c f . 1. capsis. c a p s i d i l e v. cassidile. c a p s i l a g o v. cassilago. * c a p s i m adv. (orig.inc.) ?piene —fgänzlich : C A R M . de Bened. 20 populos . . . g a u d i a m a g n a patris - m retiñere docetur. C A R M . de Cass. 51 iuvenis - m f o r m a t u r a b annis. 1. c a p s i s (cass-), -(id)is f . vel m. vas, pyxis Behälter, Kapsel: C H A R T . R h e n . m e d . II 165 p. 208,5 ( a - H 9 7 ) comes . . . iuravit . . . super omnes reliquias in e a d e m -de contentas (166). C A T A L . thes. Germ. I 58,3 (Mittelalterl. Schatzverz. I. 1967) in q u a t u o r aureis cassibus. in imag. de corpore trunco hominis: A R B E O E m m . 18 relicto -de (Al, t r u n c a t o corpore rell.) evacuatis m e m b r i s martyris abierunt. 2. c a p s i s v. 1. cassis, c a p s o v. 1. casso. ?*capso, - a t u m , -are. {fort, subest cassare vel carpere, *carpsare) opprimere - bedrängen : D I P L . Pipp. 4 0 p. 56,43 (spur. s. X I . ) ne a b ilio . . . -tus angustiis (-tas angustias cod.) fieri voluisset. 1. c a p s u l a , -ae / . script.: cassu-: I. 7lsq. casu-: I.59.p.248,3-7 i5sq-i91 strictius i. q. (parva) arca, (parvum) scrinium, (parvum) vas, (parva) pyxis - (kleiner) Kasten, (kleiner) Schrein, (kleiner) Behälter, (kleine) Kapsel: a de receptáculo reliquiarum (de re v. p.244,Ó4sq.) : E I N H . Marc, et P e t r . I 4,17 p. 264,1 -a reconditum articulum digiti in superiori p a r t e basilicae . . . collocavimus. L E O M A R S , chron. 2,53 p. 662,18 - a m a r g e n t e a m , ubi portionem ligni dominicae crucis . . . locavit. T H I O F R . flor. 2,1 p. 341 A q u a r e sanctorum ossa et ciñeres . . . non in operosis . . . mausoleis et -is et involucris r e c o n d a n t u r ? C A T A L . thes. Germ. I 84,7 (Mittelalterl. Schatzverz. I. 1967) -a cristallina. M E T E L L . Quir. 2 2 , 2 0 sacram . . . -am. al. b de receptáculo thymiamatis: T H E O P H . sched. 3,58 -as thymiamatis. G R E G . C A T . chron. a p p . I p. 292,5 -as argént e a s i m c u m cocleariis suis. c de receptáculo unguenti: R O G E R . S A L E R N . chirurg. 3,744 s u p r a . . . a t r i c u m ponas p a r u m de u n g u e n t o ruptorio in casula de cera facta. 4,130. d usu vario vel incerto: C A T A L . thes. Germ. I 74,24 (Mittelalterl. Schatzverz. I. 1967; a. 1003) -a modica altari superposita. 92,14 -a maior in m o d u m libri a u r o et gemmis ornata. A R N O L D . L U B . Greg. 1,775 clauditur infantulus . . . in iam dicta -a. C H R O N . Albr. a. 1190 p. 865,15 liberatis e s u a r u m clausulis - a r u m rutilabat fulgor in galeis. al. de alveariis: C H A R T . N u r e m b . 5 (a. 1024/40) apibus ponendi -as, quod rustice cideleuueida dicitur, . . . potestatem. 2 latius: a medic. : a membrana (intestina viscera) circumdans, involucrum - Schutzhülle (innerer Organe), 'Beutel': Ps. C0PH0 a n a t . 25sq. invenies p u l m o n e m et cor . . ., q u o r u m quilibet in sua cassula continetur; in cassula pulmonis colligitur materia, que facit periplemoniam, in cassula c o r -

-

CAPTIO

248

d i s , q u a e facit sincopim ( M A T T H . P L A T E A R , gloss, p. 3 9 3 E . M A U R U S [?] a n a t . I I p. 12,3 d i a f r a g m a panniculus, qui u n d i q u e circumdat cor et casula c. dicitur. W I L H . S A L I C . chirurg. 4,3 p. 31,43 [codd. J . B] alius panniculus contextus 5 ex venis . . . et lacertis, in quo involutum est cor, proprie et appellatur -a c. al). M A U R U S urin. I I p. 37,18 peripleumonia est apostema, quod fit in pulmone, scilicet pulmonis casula. N I C O L , a n a t . 683 hepar q u a d a m -a p r o t e c t u m . ß Iventriculus (cordis) - ?(Herz-)Kammer : A L B E R T . M . animai. 1, 10 403 -ae sive ventrículo cordis o p p o n i t u r vena. 1,405. y tegumentum (dentis) - (Zahn-)Hülle : A L B E R T . M . animal. 22,47 cyrocrothes . . . d e n t e m h a b e t os u n u m continuum, ne retund a t u r , -is clausum {cf. Solin. 27,26 dens . . . - a r u m m o d o clauditur). de tegumento artificiose facto: A E S C U L A P I U S 10 15 p. 13,26 in g y r u m c a s u l a m facis. I O H . P L A T E A R , simpl. m e d . y p. 28 a casula f a c t a ex g u m m i mori circa d e n t e m p u t r e f a c t u m sine dolore a t t r a h i t . b bot. fort. i. q. bursa pastoris - viell. : Hirtentäschel(cf.p.246,72) : M A U R U S urin. I I p . 3 3 , 3 6 h e r b a , que dicitur casula cordis seu casia. 20 2. c a p s u l a v. 1. casula. c a p s u s , -i m. script, cass(us): I. 25.27. thorax - Brustkasten : LEX Ribv. 4 capit. p. 52,19 (codd. A 6.7) de plagis i n f r a - u m . E D I C T . Roth. 59 si quis alium i n t r a - u m plagaverit (101 de p l a g a i. - u m [-os, - a m sim. var. /.] eqs. 25 111). LEG. Wisig. 6,4,3 p. 265,16 qui cassos alteri fregerit. G L O S S . Roger. I B 1,25 p. 561,1 de vulneribus thoracis seu cassi. T H E O D . C E R V . chirurg. 2,32 p. 153° casso accidit scissura. al. Sroder c a p t a b i l i s , -e. 1 qui capi potest, capabilis - faßbar, auf30 nehmbar: M A G I N G . epi'st. 2 p . 2 7 3 , 2 A u g u s t i n u s . . . nihil plane elucedationis certe nostrae omnino teneritudini -e proferì. RUP. TUIT. volunt. 10 ( P L 170,443°) solus . . . D e u s . . . omni rationali spiritui, sive angelico sive h u m a n o , -is est. spir. 1,26 p. 1597°. 2 qui capere potest, capax aufnahme35 fähig: A L B E R T . M . p r a e d i c a m . 2,11 p. 188 a ,25 quod p r o p t e r sui . . . m u t a t i o n e m in formis accidentalibus f a c t a m -is vel susceptibilis sit contrariorum substantia ( c f . Boeth. categ. 1 P.198D). c a p t a p u c i a v. c a t a p o t i u m . c a p t a t i o (-ciò), -onis f . appetitus, desiderium - das Verlangen, Trachten: 1 gener.: H U G O F L A V . chron. 2 p . 4 0 5 , 3 6 t a n t a . . . fuit . . . multitudo, ut fenestras cryptae . . . ob -em aeris auferri necessitas impulerit. W I B A L D . epist. 4 Ó 3 M E D - qui (Gislebertus) pollicitationem (sc. praebendae) in mortis ali45 c u i u s - e m a u c u p a v e r a t . 2 rhet. et philos. : L U D O L F , s u m m . 2,2 p. 367,17 -ciò benivolencie est oracio a c o m o d a n s a n i m u m auditoris relique subsequenti oracioni (sim. C O N R . M U R . s u m m . 6 p.465,4; de re v. Bresslau, Urkundenlehre. II. p. 252). A L B E R T . M . miss. 3,20,1 p. 1 4 3 ^ 3 2 -o . . . benevolen50 tiae duo h a b e t eqs. al. c a p t a t o r , -oris m. 1 captor, insidiator Häscher, Fallensteller ( c f . G L O S S . I 17,23 St.-S. -r f a a h o . I I 4 2 6 , 3 0 -r uarari. al.) : CARM. libr. I I I 14 epil. p. 383,4 c u m c a p t a r e vellet, -es sensit. 2 qui appetit - ein Begieriger : H E I R I C . 55 Germ. I 1,172 iuvenis, laudis -r et a u r a e . L I G U R I N U S 1,302 -r honoris. 3 usurarius, tocullio - Geldverleiher, Wucherer: ex H E R M . S A N G A L L . Wibor. i , i 4 - - b u s et foeneratoribus notius est tale n e g o t i u m (sc. obolos observandi). 4 qui (aves) tenet (Vogel-) Halter : G L O S S . I 16,23 St.-S. -r . . . a u i u m h a b e n d i 60 . . . fogalo. c a p t i o (-cio), - o n i s / . I strictius: A spec tat ad anim. : 1 captura - Gefangennahme: a gener.: B E R T H . ( ?) annal. a. 1077 p. 289,53 u t . . . n u l l a m laesionem . . . legatis . . . i n f e r r e n t . . ., nec in -e nec in 40

65

70

. . .

t r u n c a t i o n e . HIST, d e e x p . F r i d . i m p . p. 140,12 d e -e

n u n c i o r u m . . . certificatus est. al. v. et p.252,26. meton. i. q. praeda - Fang, Beute: G E S T A Camer. cont. I I F 4 1 4 , 3 q u a n t a virorum -o. HELM, chron. 64 p. 122,6 a b i e r u n t onusti de -e h o m i n u m . al. b iur. i. q. comprehensio Verhaftung: C H A R T . Carniol. I 170 (a. 1161) inimicis . . . imperii . . . insidias et -em ordinavi, v. et p. 249,24. 2 captivitas, custodia Gefangenschaft, Haft: a gener.: E C B A S I S c a p t . 1183 si [Rudolph]

249

CAPTIO -

p r e d o laxatur -o capto. ANNAL. Benev. a. 1084 (MGScript. ILL p . I 8 2 B ) p a p a m d e - e l i b e r a v i t . al.

b iur. : CONST. I

389,5 (a. 1079) u t . . . capti sint mala*-e (CHART. Wirt. ILL 891 p. 391,8. al.). II 174,1 non erimus . . . Consilio vel assensu, qualiter . . . honorem amittant seu -em corporum habeant. 3 venatio - das Jagen, Fangen: a gener. : NIVARD. Ysengr. 1,778 -o c ^ p t a f e r e est. FRID. I I . IMP. a r t . v e n . 2 p . 1 5 5 , 3 0 q u e

-o (sc. falconum) non fit sine magna arte. 4 p. 99,26 in -e gruis. al. meton. i. q. decipula - Falle: CONR. HIRS. mund. cont. 288 (Anal. Mediaev. Namurc. X I X . 1966) sermonum argutiis -um laqueos tendis. b iur. i. q. ius venationis - das Jagd-, Fangrecht: CHART. Ital. Ficker 151P. 191,29 (a. 1178) cum . . . volucrum -bus, arimaniis eqs. DIPL. Karoli M. 262 p.380,19 (spur.) -cionem ferarum, volucrum, piscium, lignorum habebunt. 4 alligatio - Bindung, Fesselung: IORDAN. RUFF. equ. 2 p. 4,12 de -e et domatione equi. p. 4,19 si . . . ex insueta -e laqueatur equus. B spectat ad res: 1 gener. i. q. expugnatio - Eroberung : OTTO FRISING. chron. 7,2 capit. p . 3 1 , 1 7 d e . . . - e A n t i o c h i a e . HIST, d e e x p . F r i d . i m p . p . 9 9 , 2 1

CAPTIVATIO

250

captiositas (-pei-),-atis / . 1 fallacia, fraus - Betrügerei, (hinterlistige) Täuschung: LEG. Wisig. 12,2,14 p.421,12 quatenus . . . -s ementis . . . dolo malo deeipiat. GREG. IX. registr. 414 p. 332,6 omnia . . . sine omni dolo, fraude, cap5 tione ac -e . . . contuli. CHART. Westph. VII 1449 p.661,29 absque omni capciositatis dolo . . . promovebit suam ratihabitionem. 2 incommodum -Nachteil, Schaden: CHART. Westph. V I I 926 (a. 1256) quod absque omni -is specie . . . spatium cedat . . . ad solutionem. 3 periculum litem per10 dendi modis formalibus non observatis - Gefahr, einen Prozeß wegen eines Formfehlers zu verlieren (de re v. p. ¡¡49,33): CHART. Westph. VI 209 (a. 1230) -es in placitis, que . . . vare dicuntur, . . . nullatenus sustinebit episcopus. captiosus (-pei-), -a, -um. 1 fallax, dolosus, insidiosus 15 (be)trügerisch, (hinter)listig, heimtückisch: a gener.: BERNO epist. 6 p.31,32 (ed. F.-J. Schmale. 1961) -a hereticae deeeptionis . . . reticula diabolica. PETR. DAM. grat. 18 p.45,1 in ipso -ae deeeptionis articulo. STATUT, ord. Teut. p.31,5 dolosa vel capciosa . . . subterfugia. b philos.: 20 GODESC. SAXO t h e o l . 9 p . 2 0 6 , 2 1 s y l l o g i s m u s est a r g u m e n t u m et sententia cornuata satisque prudenter et inevitabiliter -a. HONOR. AUGUST, gemm. praef. -a philosophorum argumenta.

Turci territi de -e Aconq. al. 2 ìur. : a retentio, arrestatio - Beschlagnahme, Sicherstellung : ACTA imp. Winkelm. I 921 p.698,44 (a. 1247/48) procedere . . . ad feudalium -cionem. 491 p. 410,46 concedimus . . . potestatem cogendi. . . homines , al. c iur. : CHART. H e l v . a r b . 11 p . 2 3 , 9 ( a . 1198) a r b i t r i u m . . . per . . . -em bonorum et personarum. v. et p. 216,43. -um fuisse, illicitum et damnosum. CHART. Bern. II 419 meton. i. q. res retentae - beschlagnahmte Habe: CHART. 25 p. 439,6 sine iuris parrochialis preiudicio -o . . . consenserunt. Helv. arb. 58 p.96,9 (a. 1250) arbitrando dicimus, quod 2 ficticius - fingiert, erheuchelt : EPIST. Hann. 105 p. 174,21 captos hinc inde et -ciones et fideiussores, quos dicti capti pro -a . . . humilitate suggerentes. 3 condicionabilis - mit se dederunt . . ., quitent, liberent et absolvent. b exactio Vorbehalt verbunden: CHART. Rhen. med. III 1491 p. 1076,29 Beitreibung, Requirierung : LIUTPR. leg. 58 cum . . . ius -is . . . (a. 1259) u t . . . iudicium capciosum, quod vorgedinge dicitur, non haberent. c ius asportandi(ligna) -Recht zum. (Holz-)30 nullatenus exerceatur. 4 captionem afferens - RechtsnachHolen: v. 1.14. A periculum litem perdendi modis formaliteil nach sich ziehend (de re v.p. 249,38) : CHART, scrin. Col.B bus non observatis - Gefahr, einen Prozeß wegen eines Form1170 (a. 1275) Cunemanno . . . domus pistoria . . . accidit fehlers zu verlieren ('•Prozeßgefahr'', 'Formstrenge* ; cf. Dt. propter -um terminum x v m solidorum . . . solvendorum. cf. Rechtswb. I I I . p.359sq.) : CHART. Gosl. I 401 p.411,22 *captuosus. (dipi. Frid. II.) ut omne ius absque -e, quod vulgo vare dici- 35 adv. captiose. 1 fallaciter, dolose, insidiose - (betrügetur, observetur. CHART, eccl. Erf. 369 advocatus noster sine risch, (hinterlistig, heimtückisch: a gener. : EPIST. Wisig. -cione, que vare . . . nominatur, decetero iudicio presidebit. 13 p.681,7 q u i . . . pacem . . . violaverit -e. b iur. : CONST. 121 p. 47,19 (c. 996/1002) quam (servitutem) -e . . . evadere tempI I latius : A usu iur. : 1 fallacia, fraus, ambages - Betant. CHART, ord. Teut. (Hass.) 288 p. 216,12 renunciamus . . . trügerei, (hinterlistige) Täuschung, Winkelzug: CHART, select. Keutgen 153,5 (a. 1188) coram . . . iudice se e x p u r g a b i t 40 omnium . . . rationum actionumque captioni, quarum occasione . . . fratribus possemus . . . -e . . . obviare. CHART. Eichst. absque -e secundum iura . . . civitatis (CHART. Hans. I 97 102 p. 154,28 arbitrium studiose sive -e neglectum. al. p. 40,43 ad expurgandum se sola manu sine -e verborum, 2 cupide - leidenschaftlich: RATHER. serm. 11,1 utinam tarn quod vulgo bevane dicitur, exhibebit). CHART, march. Misn. -e intenderent seria quam avide a nobis prolata intendunt. . . I I I 513 nos obligavimus bona fide omni d o l o atque -e ces3 opinione praesumpta - voreingenommen : ARNO s a n t i b u s (CHART. A d v o c . 121 p . 6 3 , 2 3 . al. remissius: EPIST. 45 noxia. REICHERSB. apol. p. 1,22 non -e, sed pie legere. 4 rigide Dominic. 76 fratres nostri . . . doli rugam et -cionis maculam starr, streng: CHRON. Mont. Ser. a. 1225 p. 226,10 ut ipsi nescientes). CHART. Hagenow. 359 novis -bus, quod nuwencapciose ad religionis observanciam cogerentur. CHART. Gosl. bivanc dicitur, cessantibus. al. adde: METELL. bue. prol. 18 II 118 p. 182,5 ne . . . -e videamur facere contra ipsum debialternans dudum facit hinc ubi -o ludum. 2 condicio, ex5 modis formalibus litis rigide servatis -formstreng ceptio - Bedingung, Vorbehalt: CHART, scrin. Col. B 741 50 torem. (de re v.p.249,33): CHART. Livon. A I 77,48 (a. 1225) nullus (a. 1206) domum in pignore sub -e ita optinuit, quod eqs. 1254 iudicum -e aliquem iudicabit, quod teuthonice sonat thoacquisierunt . . . cubiculum . . . cum omni iure et -e, que in vare. privilegio . . . super concessione dicti cubiculi est conscripta. 1212 tres solidi... solvendi de domo . . . termino et -e predictis. captito, -are. adipisci, nancisci - empfangen, bekomCONST. I I I 6 quod in electione Romanorum regis . . . sine 55 men: I o H . DIAC. c e n . 2 , 1 3 4 c o r P h a r a o - a t . VITA L i u t g . I I I -cione qualibet erimus unanimes. al. 3 ìncommodum, 2,1068 varia sanitatum munera . . . -antes. damnum, multa ex mora commerita - Nachteil, Schaden, *captlvalis, -e. carceralis - Kerker-: CONST. II 41,2 Verzugsstrafe ('Rechtsnachteil' ; cf. K. Fischer, Die Erbleihe (a. 1212) sine vinculis . . . et -i custodia manebunt. im Köln des 14. bis 16. Jahrh. Diss. Köln 1939. p. 41) : CHART. captivatio (-ciò), -onis f . 1 actio capiendi, captio (per scrin. Col. B 370 (a. 1235) si non solverint, tunc manebit 60 vim facta) - Gefangennahme, Festnahme: COD. Karol. 88 absque -e usque in pascha. saepe (v. ind.). CHART. Altenberg. p. 624,24 (de actione abducendi in servitutem) de -e hominum 256 p. 180,18 pro triginta solidis . . . solvendis . . . in nativitate et de aliis inlicitis causis. CAPIT. reg. Franc. 185 p. 5B,2 inimici . . . Marie . . . vel post infra sex septimanas sine -cione. C h r i s t i . . . - e s c h r i s t i a n o r u m . . . f e c e r u n t . OTTO SANBLAS. CHART. Sind. 13 p. 118,24 quod in . . . vineis excrescet, indifferenter nobile et ignobile, absque -e qualibet. . . persolvatur. 65 chron. 38 p.58,18 pro -e peregrini regis (sc. Richardi) Leop a l d u s d u x . . . e x c o m m u n i c a t u r . GREG. I X . r e g i s t r . 4 1 4 P . 3 3 1 , al. 4 compensatio - Ausgleich, Vergütung : CHART, scrin. 15 interfectionibus et -bus virorum, mulierum et parvulorum. Col. B 1057 (a. 1270) in -e (sc. impignorationis) dabuntur . . . CHART. Quedl. 48 Iudeorum . . . -ciones et exaetiones . . . prexvi maldra siliginis. 5 aestimatio - Erfassung, Schätzung : cavere. al. spectat ad inimicitiam privatam q. d. faida: CHART. Ital. Ficker 244 p.291,10 (a. 1210) quicumque fuit civis Assisii. . . ante -em capitalem eqs. B usu communi i. q. 70 CHRON. Mont. Ser. a. 1188 Dedonem -cionis eius (marchionis) conscium fuisse. CHART. Rhen. inf. II 605 p.356,30 Studium - Eifer: CHRON. Merseb. 2 p. 167,32 regi indesineniuraverunt se vindictam . . . non facturos . . . propter -em . . . ter deserviens indefessa -e ampliora venatur episcopus. fratris sui. al. 2 depraedatio - Ausplünderung: CHART. [Rudolph]

251

CAPTIVATIO

Stir. I V 2 p. 2,29 (a. 1260) spolia, incendia, -es pauperum et multa mala alia. captivator, -oris m. 1 qui capit, captivum reddit - einer der gefangennimmt, zu Gefangenen macht: a gener. : CONC. Rem. 30 ( M G S c r i p t . III p.678,14; a. 991) beneficia simulatis -bus tuis attribuisti. ANNAL. A l t a h . a. 1042 p.30,27 omnes . . . captivi . . . in -es sunt grassati. CHART. Rhen. med. III 744 p. 561,24 contra . . . invasores et -es personarum et rerum ecclesiasticarum. ALBERT. M . eth. 6,3,2 p.448 b ,44 sicut per adulterium cum uxore -is. . . captivus. . . quaerat liberari. al. spectat ad inimicitiamprivatam q. d. faida: CHRON. Reinh. a. 1215 p. 587,29 se suis -bus dediderunt. CHART. LUX. I V 78 1 p. 119,28 cum cives, -es m e i , . . . me absolutum dimisissent. b eccl. (usu spirit.) : PAUL. BERNR. Greg. 44 principes animarumque hominum -es, voratores . . . athleta Dei superávit. GERHOH. aedif. 36 p. 160,21 reges et milites aecclesiae -es viriliter persequantur. de diabolo: GODESC. SAXO theol. 3 p. 97,21 diabolus, perversus -r. RUP. TUIT. off. 4,1 vieto -e Dominus resurrexit. 2 depraedator - Ausplünderer : v. I. 8. captivitas,-atis/. script.: ka-: 1.67. cat -•. I.41. plur. : 1.66. I spectat ad anim. : A status captivi, custodia — Gefangenschaft, Haft, Gewahrsam (accedente sensu servitutis: I.26. al.) : Í gener.: a. proprie: VITA Boniti 3 ( M G M e r . V I p. 121,4) homines venundari atque exulitatis -isque pena damnari. WETT. Gall. 35 p. 276,31 iuventus . . . miserabiliter in -em ducebatur. RIMB. Anscar. 15 ex -e redimere. WIDUK. gest. 1,35 puellae -i servatae. HELM, chron. 40 p. 81,18 principibus . . . -i traditis. ALEX. MIN. apoc. 20 p.443,17 subtractis septuaginta annis -is Iudaeorum. saepe. de avicula: VITA Gamalb. 13 (6) ut . . . earn pretio redimeret de -e. spectat ad inimicitiam privatam q. d. faida: CHART. Solod. 403 p. 230,11 (a. 1241) cum primo -em exierit, premissa adimplere . . . iurabit. CHART. LUX. I l l 371 p. 399,5 s i . . . ad diem supradictam -em . . . reintrare neglexerit. al. b in imag. : ARNOLD. LUB. chron. 1,9 p. 122,6 lignum Domini in -em asportaverat. 2 iur. : LEG. Burgund, const. I I 21,2 si . . . ingenuus in -em ductus est. CHART. Babenb. 232,75 (a. 1221/30) in -e . . . esse fassum. CHART. Tirol, notar. I 523 p.255,9 syndici . . . in cat-e detinebantur. I I 265 a in suis vinculis et -e. ACTA imp. Winkelm. I 553 p. 447,24 damus inducías -is seu prisionis. al. 3 eccl. (usu spirit.) : ALDH. virg. I 19 ut sit . . . iugalitas -s. WILLIB. Bonif. 6 p. 27,7 populum . . . a demoniorum . . . -e liberavit. GODESC. SAXO theol. 20 p.281,12 dicitur . . . homo redemptor hominum esse, quos . . . pretio . . . liberai de -e, Servitute, al. B captura - Gefangennahme: 1 strictius: CAPIT. reg. Franc. 1 si aliquis vim -is pertulisset. CHART. Carniol. I 7 p.8,12 cum . . . mancipiorum -s fieret. WIDUK. gest. 1,36 p. 54,5 servilis autem conditio et omnis pecunia cum uxoribus . . . -em subibant. CHART. Argent. I 616,102 si dampnum in . . . via acceperint tarn in rebus quam in -e. al. v. et p. 2¡2,3. spectat ad inimicitiam privatam q. d. faida: CHART. Argent. I 528 (a. 1263) quod cives Argentinenses nos offenderant in -e militum nostrorum. CHART. L u x . I V 78,1 p. 119,31 -em . . . contra me . . . fecerunt. al. 2 latius i. q. abductio (per vim facta) - das (gewaltsame) Wegschleppen, -fangen: LEG. Wisig. 9,2,8 p.371,23 si . . . aliquid damni vel -is . . . intulerint. IOH. V i l i , epist. A 14 p. 13,1 urbem . . . in solitudinem partim gladiis partimque -e deductam. HERM. AUGIENS. chron. a. 1039 términos regni . . . invadens praedis, incendiis et -e depopulatur. G meton. i. q. turba captivorum - Schar der Gefangenen : 1 gener. : EPIST. Wisig. 3 p. 664,5 multiplicata -s orbem . . . implebit. ANNAL. Corb. a. 919 cum . . . m a x i m a -e utriusque sexus. WIDUK. gest. 1,38 p. 57,19 omnis -s liberata est. HERBORD. Ott. 3,9 p.752,34 -es . . . absolve omnes. al. 2 eccl. : RHYTHM. 16,10,2 k-is (c- E) redemptor (sc. Christus) de carcere. I I spectat ad res: A expugnatio - Eroberung : CHRON. Fred. 2,4 capit. p.42,17 de -e T r o g e . HIST, de exp. Frid. imp. p. 1,5 miserandam -em, qua terra Domini . . . in servitutem . . . redacta est. ANNAL. Marb. a. 963 p. 153,30 cuius (Romae)

-

252

CAPTIVUS

-is casus hie fuit. B ablatio (per vim facta) - das (gewaltsame) Wegnehmen : CHRON. Reinh. a. 1188 papa . . . conqueritur -em crucis et regis christianorum. v. etp. 251,51. C potestas - Verfügungsgewalt: IOH. CANAP. A d a l b . 25 omnia . . . 5 bona in -em redegerunt. D meton. i. q.praeda - Beute: IOH. NEAP. Sever. 3 (1) qui (apocrisiarii) optima quaeque -is perferrent. captivo, -avi, -atum, -are. I obi. anim. : A strictius i. q. captivum reddere vel tenere 10 - gefangennehmen, -setzen, -halten ( inter dum de inimicitia privata q. d. faida, e. g. 1. l8sq.) : 1 gener. : CAPIT. reg. Franc. 1 de . . . captivis laicis, qui extra pace sunt -ti. ANNAL. Fuld. II a. 858 p. 50,1 quod . . . p a g a n i . . . praedando, -andò, occidendo atque vendendo reliquissent. CHART. N a u m b . 221 15 p. 202,30 episcopus . . . -tus redimendus erat. CHART. Babenb. 183,13 si inimici sui eum velint -are vel occidere in civitate eqs. CHART. Carniol. II 134 p. 100,33 qui detinebat . . . Wlricum sub custodia -tum. CHART. Carinth. I V 2598 p.472,4 cum . . . episcopus me honorifice -vasset. saepe. in ludo 20 abaci: Ps. ODO CLUN. rhythmimach. p . 2 8 7 a binarius, quinarius, septenarius ab hostibus circumventi. . . -antur. refi, vel mediai, i. q. se in servitutem conferre - sich in Gefangenschaf t begeben : ARBEO E m m . 39 nisi se prohibendo tamquam . . . -retur in gentem ignorantem Deum. 2 eccl. (usu spirit.) : a 25 HRABAN. epist. I 7 p.421,10 qui . . . mortis . . . auctorem -verat (item de Christo: PAUL. BERNR. Greg. 48 qui captione sua mundum liberans diabolum -vit). arripere - packen: WOLFHARD. W a l d b . 4,11 (7) a tanto hoste (sc. diabolo) miserabiliter -ta muliercula. MIRAC. Pirmin. 13 viginti sex, . . . demonis obsidione -ti, . . . suae reddebantur libertati. al. 30 3 iur. i. q. comprehendere - verhaften, festnehmen : TRAD. Scheftl. 273 (c. 1187/88) episcopus . . . duos milites . . . rixantes -vit. CHART, select. Keutgen i6l°,2 iudex provincialis . . . nullum debet -are in civitate. al. B latius: 1 abditcere verschleppen: HROTSV. A b r . 3,14 quis latro meam filiam -ret. 35 WIDUK. gest. 3,30 u t . . . Ernusto . . . sui iuris familias supra millesimum numerum -vassent. 2 concludere - einschließen : RICHARD. ANGL. anat. I 72 in apoplexia misera cerebro -atur anima. 40

II obi. res: obern, besetzen:

A strictius: 1 expugnare, occupare - erANNAL. Hild. a. 4459 regnum Samariae

- a t u r . CONR. SCHIR. a n n a l . a . 1 2 1 5 B a w a r i a - t a est. al.

45

50

55

60

65

captivus, - a , - u m .

70

2 ac-

quirere - erwerben: TRAD. Ratisb. 256 (a. 996) predium silvaticum, quale . . . circueundo sibi in proprium . . . -verat. B latius: 1 diripere - (aus)plündern: LIBER hist. Franc. 22 regionem illam vastantes atque -antes depopulant. ANNAL. Bert. a. 853 p.42,28 cuncta . . . diripiunt, cremant atque -ant. RIMB. Anscar. 22 p.48,12 ut dioecesim parvam et admodum -tarn augeret. 2 vincire - in Fesseln legen: STEPH. LEOD. vita L a m b . 14 ( A S B o l l . Sept. V p. 584 A ) confudit religionem, immutavit ordinem, perdidit innocentiam, -vit naturam. 3 rumpere - brechen: PURCH. Witig. praef. p. 263,6 pr^dia . . . -ta pace ab invasoribus direpta. adi. captivatus, -a, -um. captivus - gefangen (usu praed. v. supra 1.15.18.49) : HYMN.. Hraban. 14(13),9(10),2 patriarchas -os longum post exilium ab inferno liberavit Christus. RICHARD. ANGL. anat. I 72 -a et mortua . . . anima. subst. l.captivans,-antis m. captivator - einer der zu Gefangenen macht: RUODLIEB I V 99 captivos redimunt -esque ligabant. 2. captivatus, -i m. captivus - ein Gefangener : THEOD. AMORB. Bened. I 6 emancipatis pluribus -is. •captivulus (-vol-), -i m. captivus (iuvenis) - ein (jugendlicher) Gefangener : VITA Fidoli 3 ( M G M e r . III p.428,35sqq.) ammonicio praenuntiabat, u t - u m F i d o l u m . . . exciperet; . . . interrogai, si haberent -olum. ibid. al. script,

k a - : PAULIN. AQUIL. c a r m .

10,10,1. I adi. : A captus, captivatus - gefangen, in Gefangenschaft geraten, befindlich : 1 spectat ad homines (ad mentem,memoriam:p.253,19.30) : a strictius : a. gener. : HuGEB. Willib. 4 p.94,15 tulerunt eos (peregrinos) et -os habe[Rudolph]

253

CAPTIVUS -

CAPTOR

254

gefangennehmen : H R O T S V . Theoph. 106 diabolus suadens . . . bant. W E T T . Gall. 35 p.276,24 mulieres ... duxere -as. P O E T A astuta fraude . . . omnes -are paratos. c venari, excipere Saxo 5,411 -a ... turba. W A L T H . S P I R . Christoph. II praef. 59 -jagen, einfangen: W E T T . Gall. 11 pisciculi . . . -antur. belli -a iuventus. T H I E T M . chron. 2,35 de matre quamvis -a,... W A N D A L B . mens. 14 volucres. D I P L . Heinr. II. 54 feras. tamen nobili. 7,65 iuvenem diu -um remitti. O T T O F R I S I N G . gest. 1 , 1 1 p. 27,2 cum . . . Reginaldum comprehensum -um 5 al. D insidiari - Falle stellen: v. p.248,53. 2 spectat ad abduxisset. T R A D . Salem, p. 79,3 qui (comes) . . . a Sarracenis res i. q. Mando capere, inhiare - schnappen, haschen (nach) : capitivus (sic?) tenetur. O T T O S A N B L A S . chron. 39 p.60,24 a haurire - tief einatmen: W A L T H A R I U S 961 ventum -ans. nobiles in triumpho trahens -os. persaepe. spectat ad inimiW I D U K . gest. 3,47 auram. b attendere - achtgeben, lauschen citiamprivatam q. d. faida: C H A R T . Tirol. 1283 (a. 1252) cum (auf) / W A L T H A R I U S 1200 auribus arrectis ventos -vit et auras. Albertus . . . -us vinculis teneretur. ß iur. et pubi.: LEG. 1 0 C degluttire - (ver)schlucken: COSMAS chron. 2,25 undas. Burgund, const. II 21,4 quicumque ingenuus de Gotia -us a D sitire - lechzen (nach) : H R O T S V . Pel. 246 daemonis oscillum Francis in regione nostra venerit. LEX Ribv. 17 capit. p. 54,9 spurci-are. B latius : 1 äffectare, appetere, cupere -begehde -o homine. al. de arrestatis usque adsententiam dicendam ren, erstreben, wünschen, trachten (nach): A L D H . virg. II iure asservandis: C H A R T . Babenb. 183,1 (a. 1212) iudex -um 2755 integritas famae praeconia -at. P A U L . D I A C . carm. 4,1,6 ducat eum (homicidam), donee iudicet eqs. 232,97. al. 15 flamina laudis. W A L T H . S P I R . Christoph. II praef. 118 sub Y eccl. (usu spirit.): G O D E S C . S A X O fragm. p.43,2 detenti litore . . . campestria -as. W I B A L D . epist. 4Ó3ex- ne . . . ambis u n t . . . sub diabolo -i. b latius : a obses datus - als Geisel tiosus mortem cuiusquam . . . -et. al. c. (acc. c.) inf. : gegeben : W A L T H A R I U S 110 v i r g o . . . -a. ß amissus - verlorenD O N I Z O Mathild. 2,1315 comitissam vivere -ent viduae. gegangen: M I L O carm. 1,6,3,247 -a memoria. y subditus, C H A R T , eccl. Erf. 357 -antes . . . episcopum . . . nobis . . . correptus - unterworfen, ergriffen, befallen: W A L T H . S P I R . 20 familiarem reddere. 2 acquirere, (sibi) parare - erwerben, Christoph. I 1 parentibus . . . gentilitatis . . . Servitute -is. gewinnen, (sich) verschaffen: W A L T H A R I U S 411 virtute 1 sua A M A R C . serm. 2,387 -Q quovis languore caterva, v. et I.30. laudem -are perennem. C H A R T . Turic. 61 quiequid . . . -vi. . ., 8 abditus - versteckt: V I T A Desid. Vienn. 11 ubi . . . sancti hoc . . . trado eqs. DIPL. Karoli M. 58 p.86,7 (interp. c. s. X.) corpusculus tenebatur ab iniquis casa -us. 2 spectat ad res: quiequid exinde -are . . . potuerit eqs. al. 3 suseipere, inire a strictius: ALDH. virg. I 16 effrenatae iugalitatis libertas 2 5 unternehmen, anstellen: H R O T S V . Gall. 12,5 fugam. W E T T . efficitur securae immunitatis -a paupertas. b latius: Gall. 11 viam. H E I N R . L E T T , chron. 1,11 cum suis -to Consilio. aexpugnatus - erobert : C H R O N . Fred. 2,33 p.57,5 Tyberius . . . 4 attingere - sich befassen, behandeln: W A N D A L B . martyr, de -is (captis Hier.) Pannonies triumphavit. ß ablatus - verprop. 1 carmine qui vacuas -vi . . . auras rumores vulgi quaeschleppt: W O L F H A R D . Waldb. 3,18 (11) ut eorum -a exsisteret rendo . . . inanes. C H R O N . Noval. 5,10 nos regium -antes praeda, quorum mens fuerat diabolo capiente -a. B ad 30 nomen facili sermone eorum facta comprehendimus. 5 incomprehendendum idoneus-zum Ergreifen geeignet : A L F A N . vertire - finden: V I T A Liutg. I 31 p. 78,25 opportuna semper premn. phys. 27,4 manus autem sunt instrumentum -um verba -bat. 6 decipere - täuschen: P A U L . D I A C . carm. 6,69 (PG 40,y0^B domXrj7mxóv). suado -aris ab ydro. 7 opperiri, aucupari - abpassen, abwarten: N O T K E R . B A L B . gest. 2,4 -to tempore. B R U N O Q U E R F . II subst. (usu praed. : v. supra p. 2^2,y2sqq.) : A masc. : 3 5 fratr. 21 nocturna silencia. B U R C H . lud. 134 (ed. P. Lehmann, qui captivatus est - ein Gefangener : 1 gener.: V I T A Lupi Erforsch, d. Mittelalt. II. 1959. p. 254) hora -ta cepit inire Tree. 8 (MGMer. VII p.299,17) censos . . . in redemptionem fugam. 8 respicere - blicken : LEX Sal. Karol. 61 intrare detranstulit -orum. RIMB. Anscar. 38 p. 72,39 cum nonnulli bet in casam . . . et intus -are. miseri -i . . . inde fugerent. W I D U K . gest. 1,32 ut reddito -o cum aliis muneribus . . . pax firmaretur. V I T A Heinr. I V . 10 II de actione obtinendi i. q. aeeipere - annehmen : A reciP-34>5 (Per compar.) tentus est ut -us. C H R O N . Pol. 2,1 in 40 pere - auf-, entgegennehmen: 1 strictius: H R O T S V . Gall. 2,5 pauperes et -os . . . opera pietatis exercebat. M E T E L L . Quir. si meum digneris -are consilium. T H A N G M . Bernw. 1 p. 758,25 29,8 -us . . . petebat dari sibi levamen. persaepe. spectat lectiones . . . intento auditu -bat. C A R M . de Iuda 1,131 (ed. ad inimicitiam privatam q. d. faida: C H A R T . Tirol. 571 P. Lehmann, Erforsch, d. Mittelalt. II. 1959. p. 263) curia (a. 1207) Ecelinum . . . sicut -um marchioni . . . donavi. Pylati capit et -at reprobati lüde conatus. al. 2 latius i. q. C H A R T . Traiect. 1437 p. 202,36 -i et arrestati . . . pristine 4 5 intellegere - begreifen: W A L T H . S P I R . Christoph. II 6,63 libertati debent restituì. C H A R T . Brixin. 219p.209,34-i... pro-at terra solum, c^li vernacula c^lum. c. acc. c. inf.: miserunt se . . . amicicie firmitatem, quod . . . urvehe dicitur, R A N G E R . Anselm. 6596 extremam -at adesse diem. B adi. . . servaturos. al. 2 iur. et pubi.: FORM. Bitur. 11 reversiopisci, nancisci - empfangen, erhalten: W E T T . Gall. prol. 7 nem -orum, quos Alamanni. . . prede tradiderunt eqs. C A P I T . regnum aethrale. W A L A H F R . Wett. 803 requiem -asse beatam. reg. Franc. 233,4 de -is vero, si inventi fuerint in ducatibus 5 0 H R O T S V . Theoph. 35 ut culmen sedis -ret pontificalis. C H A R T . nostris eqs. C H R O N . Reinh. a. 1197 p. 556,13 ut . . . quasi -os Traiect. 308 p.282,37 maiorem futurorum . . . b e n i v o l e n imperii in custodia publica se detineri non ambigerent. al. t i a m . . . -amus (CHART. Heinr. Leon. 47 p.67,19. al.). de arrestatis usque ad sententiam dicendam iure asservandis : C H A R T . Carinth. III 985 -ans beneficium deeimarum . . . duos C H A R T , select. Keutgen 126,4 (c. s. X I I . ) nullus -um intromansus . . . delegavit. al. C complecti - um-, zusammenducat, nisi presentet eum . . . iudici, qui ad iusticiam ipsum 5 5 fassen: D I C U I L . epist. cens. 215 (Cod. Paris. N.A. L. 1645 f. conservet. C H A R T . Babenb. 232,40 nullus -us ultra proximum I2 r ) nomina pauca nimis species haec tertia -at ut 'fastus', placitum detineatur eqs. 232,101 ne aliquis -us siti, fame, vin'vates' eqs. G U I D O A R E T . (?) form. epil. 24 donec addatur culis . . . crucietur eqs. al. 3 eccl. : V I T A Cunib. B 3 (usu septima vox vocum -ans particulas. Rudolph spirit.) gaudeant et -i, quia . . . portum . . . per ipsum invecaptor, -oris m. 1 qui capit, comprehendit einer der niunt. qui (paenitentiae causa) inclusus est - ein (zur Buße) Eingeschlossener: H R O T S V . Bas. 225 extraxit . . . loco -i 60 (ein)fängt, gefangennimmt, Fänger : a capiuntur homines : B E R T H . (?) annal. a. 1079 p.317,31 pecunia suis (sc. papae) membra nigello. B fem. : 1 gener. i. quae captivata est . . . iurata -bus. C H A R T . Old. II 85 p. 32,24 proximum aliquem eine Gefangene : H R O T S V . Dulc. 3,1 quid agant -ae ? in titu-is capiemus et eum amicis . . . captivi presentabimus. al. de lo melodiae: N O T K E R . B A L B . hymn. p. 50 in ascensa Domini, diabolo: H R O T S V . Gong. 433 deceptorhominum-rque reorum. -a. 2 eccl. i. quae (paenitentiae causa) inclusa est - eine (zur Buße) Eingeschlossene : H R O T S V . Pafn. 7,15 tuae pietati . . . 65 S I G E W . Mein. 31 quam crudelis -r tuae captivae praesidet menti. b capiuntur bestiae: C H R O N . Cas. 7 de ore -is (sc. hanc -am committo. 11,3 -am visitabo. canis) expulit abem (sc. aucam). N I V A R D . Ysengr. 1,602 gratus ibi hunc (piscem) . . . -r . . . trahit. H I S T . Frid. imp. cont. capto, -avi, -atum, -are. p. 179,9 bestiam et volucrem -i auferebant. v. et p.2¡8,4. I de actione prehendendi i. q. capessere, sumere - nehmen, fassen: A strictius: 1 spectat ad anim.: a arrìpere - 70 2 direptor - (Aus-) Plünderer : F O R M . Andec. 33 per -es et rabacis conmovere . . . damnos. N I C O L . B I B E R , carm. 1363 packen: R U O D L I E B X I I I 9 8 capillum. in se vertere - auf sich (ed. Th. Fischer. 1870) pauperis . . . -r. ziehen : V I T A Erasmi 1 1 5 claros . . . -at ocellos. b capere — [ Schneider]

255

CAPTORIUS -

captorius, -a, -um. 1 adi. : a ad comprehendendum idoneus - zum Zufassen geeignet: A L F A N . premn. phys. 8 p. 84,11 -um ([-rum A]. PG40,653c àvTiXï]TCTiKÔv) instrumentum creator manus fecit, b ad venandum institutes - zumJagen abgerichtet, Jagd-: E K K E H . I V . cas. I 3 5 M E D - pro avibus -is. 2 subst. ueutr. : istatio - ? Standort : A L B E R T . M. eth. 1,3, 13 p.47 a ,37 Iovi . . . pro -o (an capitolio leg.f) medium civitatis attribuitur. *captuosus, -a, -um. dolosus - listig: H R O T S V . Cal. 3,5 donee te -is circumveniam insidiis. cf. captiosus. captura, -ae / . I de actione prehendendi : A spectat ad homines : 1 gener. i. q. captio - Gefangennahme : B E R T H . ( ?) annal, a. 1079 p. 317,30 ipse (episcopus) . . . ob eandem -am (sc. abbatis) ab officio suspensus est. W I L H . A P U L . gest. 3,408 imposuit finem ducis haec (sc. filii comitis) -a labori, al. 2 iur. : a.plagium - Menschenraub : LEG. Wisig. 7,3,4 mercedem -e a plagiatoris domino non requirat. b comprehensio - Verhaftung : C O N S T . I 387 (a. 1064/65) securitatem . . . de vita et . . . -a fieri oportet, c vindiciae - (gerichtlichej Inanspruchnahme : G R E G . C A T . chron. I I p.277,33 (chart.) -a . . . hominum eius (monasterii) minime erit. B spectat ad bestias: 1 proprie i. q. venatio - das Jagen, Fangen : a de captione piscium (cf. G L O S S . I I 772,43 St.-S. -a zug. al.) : R E G E S T A Alsatiae 193 p. 117,9 (ed- A. Bruckner. 1949; a. 762 [?]) concessimus . . . -am etiam p i s c i u m cum sagena ( L A M B . H E R S F . annal, a. 1076 p. 275,29. C H A R T . Steph. Wirz. 241 p. 260,20 locum -e p., qui . . . dicitur vach. al.). E P I S T . Teg. I 31 husonum. C H A R T . Pommerell. 54 p. 46,28 hallecum. v. et p. 211,27. expressius i. q. iactus retis - Netzwurf: C H A R T . Rhen. inf. I I 1 p. 1,18 (a. 1201) quicquid in prima -a (gloss.: vurph) ceperint. b de captione volucrum, apium, quadrupedum : A E T H I cus I S T E R 30 bestiarum et v o l u c r u m ( T R A D . Teg. 4 de . . . -a v. necnon examinum apium). A L B E R T . M. animal. 8,31 alium -ae (sc. elephantorum) modum. C H A R T . Merseb. 373 p. 307,19 cervorum. remissius i. q. actio excipiendi - das Wegfangen: M E T E L L . peripar. 2,5 p.338 (ed. P. Ch. Jacobsen. 1965) pecudum -a carnes . . . dabat hora undelibet raptas. Imeton.: a de loco vel instrumento capiendi : ti structura ad aquas colligendas (piscationis causa) facta, piscina (Fisch-)Fanganlage, Wehr: I O N A S B O B . Columb. 1,11 p. 171, 9 -amque p i s c i u m olim a pastoribus consertam et undis oppositam cernunt ( D I P L . Pipp. 3 p. 5,36. C H A R T . Westph. ILL 818 quod p. -am huiusmodi, quam wulgus ware appellat, . . . monasterium . . . evicit in iure. al.). C H A R T . Argent. I 238 p. 188,12 de retibus ante -as versus Alsatiam. C H A R T . Samb. 77A p. 44,11 si -e sive reclusiones aquarum, que . . . dicuntur wer, retrorsum effluant. ß vas ad (examen apium) excipiendum aptum - (Bienen-) Fangbehälter : LEX Baiuv. 22,9 si . . . in -is (-as, -am var. I.), quae ad capiendas apes ponuntur, id est vascula apium, . . . interpellât eum, cuius vasculum est eqs. V I T A Amati Habend. 21 (ASBoll. Sept. I V p. lo6 E ). Y laqueus, fovea - Fallstrick, Falle: D I P L . Heinr. I V . 47 ferarum -am . . . facere. b de bestiis captis i. q. venatus, praeda - Fang, Beute: W O L F H A R D . Waldb. 2,17(11) cassam duorum equorum diripuere -am fures. C H A R T . Meckl. 1293 p.462,13 quocienscunque . . . piscatores cum -a ad terras . . . adlitare contingit eqs. G spectat ad res : 1 ablatio - das Wegnehmen: F R U T O L F . (?) rhythmimach. 1,14 p. 180,10 in hac -a (sc. numerorum) tali régula uteris. 2 expugnatio Eroberung: A L B E R T . M. animal. 7,95 in -a Ylyon. 3 rapina - Raubzug: G E S T A Alber. 176 cedibus ac prédis, -is pluribus actis. II de acquisitione i. q. terra per exstirpationem occupata et circumscripta, bifangus - durch Rodung gewonnenes und in Besitz genommenes, umgrenztes Land(stück), Bifang (cf. F. Lütge, Die A grarver fas sung des frühen Mittelalters. 1937. ind.): C H A R T . Fuld. B 241 p.347,20 (a. 796) quicquid . . . reliquit in ilia -a, quae circa fluvium Elmaha iacet. A 465 d o n o -am unam in silva Bochonia comprehensam eqs. (COD. Lauresh. 2354 -as 11). 471,1 Herimuot. . ., qui illam -am nunc acquirit; . . . Otrih, qui hanc -am circumduxit; . . . isti coepe-

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

te

60

65

70

CAPULO

256

runt illam -am eqs. C H A R T . Mog. A 4 5 3 allodium . . . cum . . . paseuis, -is, silvis. saepe in hac regione, v. etp. 216,32. de terra aedificìo ornata: R E G I S T R . abb. Werd. 9 , 1 4 p . 3 1 1 , 9 (s. XIII.:med.) ¿ e domo ¡ n . a Y I p u ll 0 s. captus, -us m. form. abl. sg. -o: C O N C . Merov. p. 1 4 2 , 1 3 pro -o (-u BO). 1 de actione prehendendi : a spectat ad homines i. q. captio - Gefangennahme : LEO III. epist. 4 p. 93,11 de . . . -u atque redemptione Aldulfi. b spectat ad res: a assumptio - das Zusichnehmen: A L B E R T . M. animal. 1 , 2 7 7 in -u cibi, ß ablatio - das Wegnehmen: H E I N R . A U G U S T , planet. 1 2 3 2 -u pomi (sc. ab Eva commisso) cepit subrepere cordi eqs. Y ex~ pugnatio - Eroberung : P A U L . D I A C . Lang. 4 , 2 8 capit. p. 1 1 5 de -u Cremonae. 8 appetitio - das Trachten: H E R B O R D . Ott. 2 , 1 4 p. 7 3 0 , 2 5 multo benivolentiae -u eos . . . allocuti sunt. 2 de actione complectendi, reeipiendi: a facultas percipiendi, capacitas - Auffassungsgabe, -vermögen: TIT. metr. I 1 , 5 , 1 5 retroactae vitae . . . gesta ingenii -us non quit depromere. T H E O D . T R E V . Liutr. 3 2 , 2 iuxta -um singularumpuellarum'. R U O T G . Brun. prol. p. 1 , 8 pro -u parvitatis me?, al. meton. i. q. sententia - Auffassung : A M A L A R . interpr. 6 -us noster tibi pariatur. b auditio - das Zuhören: E R I N H . Heimer. 406 solus . . . -u cunctorum canet alleluya sonorum. c facultas solvendi - Zahlungsfähigkeit : C H A R T . Westph. II 2 6 3 p. 5 0 , 2 6 (a. 1 1 4 7 ) se daturos . . . devoverunt, . . . unusquisque pro -u suo. Schneider *capuceum, -ium v. *caputium. capud v. caput. *capudaris subst. {cf. *capuscum, *caputium, magudaris) Brassica oleracea var. capitata (L.) vel sim. - Weißkohl 0. ä. (cf. Marzell, Wb. dt. Pflanzennam. I. p.6$o): G L O S S . III 1 9 9 , 3 1 St.-S. -is capuz. •capuita v. *cambut(t)a. 1. capula (-ola), -ae f . cochlear - Löffel: Ps. G E R H . C R E M . sal. I 6 6 pone ipsam (partem stagni) in -ola (in cochleari II 56) ferri. 2. *capula, -ae f . {cf. 1. capulus) manubrium - Griff (cf. G L O S S . III 6 4 0 , 4 St.-S. -a helza [vel essela add. e], al.) : T H I E T M . chron. 1 , 8 p. 1 4 , 7 duos enses, unum cum -a (-0 C H R O N . Thietm.) aliumque sine ea. v. etp.257,50. 3. *capula, -ae f . {cf. 2. *capulum) caesio lignorum das Holz (ab) schlagen: C A P I T . reg. Franc. 2 3 3 , 3 0 -as facere, ubi antea fecerunt {inde D I P L . Karoli III. 1 7 p. 3 0 , 3 6 . D I P L . Otton. I. 3 5 0 p. 4 8 3 , 5 -um). capularis, -e. ad vinciendum aptus - zum Fesseln geeignet: R A T H E R . Metr. 6 p. 4 5 8 ° circulum -em pedi circumpositum. •capulatio, -onis/. vulnus - Wunde: FORM. Turon. 35 p. 1 5 3 , 1 4 evaginato gladio . . . super ipsum livores et -es (capulaturas A3) misit. *capulatura, -ae f . vulnus - Wunde: FORM. Turon. 30 p. 153,8 super ipsum evaginato gladio venit, unde livores vel -as atque colaphis manifeste apparent, v. et l. 48sq. cf. C a pellatura. *capulatus, -a, -um. manubriatus - mit einem Griff versehen: G E R H . A U G U S T . Udalr. I 3 p. 3 8 9 , 8 ensis . . . -us ( G E B E H . Udalr. p. 5 9 5 , 1 ) . M E T E L L . Quir. I 8 A , 3 I duos . . . gladios, unus . . . -us et alter non -us. caputo, -avi, -atum, -are. script.: -pp-: I.70. -poi-: L64sq.70.72. depon.: p.257,3. 1 abscìdere, amputare, dissecare - abschneiden, ab-, zerhauen: a obi. anim. vel partes corporis (interdum i. q. mutilare - verstümmeln) : LEG. Burgund, const. 92,1 crinem. LEX Sal. Merov. 20,4 (ed. Her.) mamellam. 29,1 (cod. B) si quis alterum manu aut p e d e capolaverit ( 2 9 , 1 0 si . . . pedes -tus fuerit). 29,15 si l i n g u a m alterum -verit [-pol- var. /.]. A B S A L . serm. 2 3 p. 1 4 0 ° hominem . . . -tum lingua). E G B E R T . fee. rat. 1 , 1 1 9 0 hoc membrum -a tibi {cf. 1 , 1 1 9 3 ) . al. b obi. ligna:Lvx. Sal. Merov. 7, lipomarium. 34,1 si quis tres virgas, unde sepis superlegata est, vel retortas -verit {sim. LEX Ribv. 4 7 , 1 [capol-, cappu-, capili- var. I.; cf. G L O S S . II 3 5 4 , 1 5 St.-S. firhouuuid]). 1 2 2 lignarium, quem alter -verit. P A C T U S Alam. I l l 1 9 si quis sepe aliena capolat. C A P I T . reg. Franc. 3 2 , 3 6 [Prinz]

257

CAPULO -

non eas (silvas) permittant nimis -are atque damnare. 233,25 Equilenses . . . -are d e b e n t . . . omnem arborem non portantem {inde DIPL. Loth. III. 97,18 -ari). DIPL. Loth. I I I . 113 p. 181, 47 (add. B) -andi et succidendi ligna . . . potestatem. al. absol. : DIPL. Karoli M. 114 in quantum eis opus fuerit prendere vel -are. CAPIT. reg. Franc. 233,29 in silva, ubi -verunt. CHART. Tirol. 592 p. 69,9 usanciam utendi, -andi in dicta costa. 2 dissecando aptare - zuschneiden: CAPIT. reg. Franc. 22,81 feminae opera textilia non facient die dominico nec -ent vestitos nec consuent. 3 dirumpere - zerschlagen : LEX Sal. Merov. 55,3 si quis cheristadona super hominem mortuum -verit (inde LEX Sal. Pipp. 19,3). 1. c a p u l u m , -i n. 1 funis - Seil: ARBEO Corb. 18 p. 209,5 "is missis arentabatur piscis. 2 frenum - Zügel (cf. ital. vet. cappione): GLOSS. IV 173,31 St.-S. -um zugil. 2. * c a p u l u m , -i n. (cf. capulare) script. -11-: I. 32. 1 proprie i. q. caesio lignorum - das Holz (ab) schlagen: CAPIT. reg. Franc. 233,24 de -o, Rivoaltenses . . . fecerunt (inde DIPL. Karoli III. 17 p.30,12. al.), v. et p. 256,43. 2 meton. : a locus plantis caeduis vel ad depascendum aptis consitus - mit schlagbaren oder zum Abweiden geeigneten Gewächsen bestandenes Gelände ( interdum expressius de iure usurpandi, e. g. I. 25.2g.3y) : DIPL. Loth. I. 11P. 75,30 (ed. Th. Schieffer. 1966) parti monasterii . . . in omnibus pascuarum et -i seu decime et omnem exactionem pertinere. DIPL. Heinr. II. 243 p. 280,24 concedimus . . . ecclesie prata et pascua atque -a iuxta fluvium. CHART. Tirol. 323 curtem . . . cum . . . pratis, aquis, pascuis, -is in monte et in piano. 438 p. 236,3 cum -is et pasculis et generaliter cum omni iure. 61411 p. 89,3 mansos . . . cum -0, pasculo, cultu et incultu. 659 p. 115,33 cum -o, pasculo, piscatione, venatione (sim. 763 p. 194,34 c u m -Ilo. CHART. T i r o l , n o t a r . I I 2 2

B

gen:

DIPL.

Otton.

III.

I V 4 3 , 4 0 S t . - S . 124,21. 134,18. 1920. p . 127,12. c a p p o : /. 10.

100 p . 5 1 1 , 3 4 d e - o s i l v a r u m . . .

I. 55;

s i n i s t r a m . WALTH. SPIR. C h r i s t o p h . I I 2 , 2 5 0 p e r

fidei

-um

mortis vicere tropeum bellantes illi. 2 feretrum - Bahre (cf. GLOSS. ILL 628,42 St.-S. feretrum i. loculus capillus para) : ODILO SUESS. Seb. 34 martyris -um osculans. meton. i. q. mors - Tod: GLOSS. IV 233,3 St.-S. -0 vicinus hoc est morti. 2. *capulus v. 1. *campolus. • c a p u n u s (cappu-), -i m. (cf.francog. vet. dial, capon) gallus castratus (et saginatus) - Kapaun: CHART. Rhen. med.

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

I I a p p . 14 p . 3 8 9 , 4 0 (c. 1210/20) d a b i t . . . m i -os. p . 3 9 0 , 1 .

CHART. Eberb. 388 pro sex cappunis annuatim solvendis. CHART. Worm.360 quatuor-is. 361 -os.al. CHART. Otterb. 189 p . 140,26 c u m -is.

c f . capo.

capus, -i m. script, cappus: GLOSS. ILL 461,18 St.-S. 688,9. ibid. al. form. nom. sg.: -is: p.258,4. adde GLOSS. 17

Mittellateinisches Wörterbuch

11

f u z var. /.]. 4 5 9 , 9 - u s [-is a, vel c a p t o r add.

f a l c h o . I V 175,15

P i i 2 0 p . 6 1 7 , 2 1 G u e r r i c o , -is p r a e l a t o . EGBERT, f e e . r a t . 1,1361

c f . GLOSS. I 3 8 4 , 1 8 S t . - S . - u m h e f t i v e l h e l z a . ILL 2 9 7 , 3 0

-us helza vel anthaba. 324,49 -us swertheltze. IV 67,40 gapulum [ g a b - / ] helza. saepe): 2iproprie: PAUL. DIAC. Lang. 1,24 p. 62,5 Langobardi . . . ad gladiorum -os (-as var. I.) manus iniciunt. WALAHFR. carm. 47,5TIT- in -o cultelli. WALTHARIUS 713 -um galeae impegit. ANN AL. Fuld. a. 873 p. 79,6 gladium . . . aureum habentem -urn. GERH. AUGUST. Udalr. I 3 p. 389,6sq. enses duos . . ., unum cum -o et alterum sine -o. VITA Corb. 13 p. 613,3 u t ferrum hastae sequeretur -us. GREG. CAT. chron. app. I p. 309,13 crucem maiorem . . . cum -o et pomo eius. saepe. b meton. i. q. gladius - Schwert (in imag.) : ALDH. virg. II 2853 a r m e t . . . dextram -us ceu parma

57.

-ushaue, saepe) : THEOD ULF. carm. 28,907 haec-us a c c i p i t e r que gerunt (CAPIT. reg. Franc. 228,4 cum canibus aut accipitribus vel -is, quos vulgus falcones vocat. EPIST. var. II suppl. 10 p. 634,8 ab accipitre vel -o, id est falcone mansueto vel qui manum hominis recognoscat. RATHER, prael. 5,7 p. 292° 10 cappo praepetem librat volatum, accipiter eqs. al.). ERMOLD. Ludow. 3,594 unguigeris volucres exagitare -is. VITA Ludow. 5

tolendo. DIPL. Conr. II. 95 p. 133,35 de silvis -um persolvere. 1. capulus, -i m. (n. -um: I. 47sqq.) script.: gap-, gabu-: l.48sq. -pill-: 1.61. 1 manubrium - Griff (spectat ad gladium, cultrum praeter

- u m : GLOSS. Z D t A l t .

falco - Falke (cf. GLOSS. ILL 21,3 St.-S. -us falcho [pla-

p. 60,20 in . . .

piscationibus, venacionibus, -is et pasculis et hominibus. saepe). 767® p. 201,40 (epist. papae) lignorum cisio cum -o. 767° p. 202,19 (epist. papae) possessiones . . . cum -o et aqueductu in ascu et pascu cum usu lignorum. CHART. Tirol, notar. I 505*" p. 243,30 in fictis, redditibus, cum -o et pasculo, cum colta, al. (v. ind.). CHART. Tirol. 1249 cum . . . -o, pasculo, erbatico, aqueductibus. ibid, saepe (v. ind.). b exactio pro coesione lignorum solvenda - Abgabe für Holz(abschla-

258

CAPUT

70

instabat -us . . . agitare columbam. al. per compar.: THEODULF. carm. 39,11 colla superba teras anates ut turba -orum. alleg.: HRABAN. univ. 8,6 p. 253 S -us . . . rapaces homines significare potest. * c a p u s c u m , -i n. (cf. *caputium, theod. vet. kapus) Brassica oleracea var. capitata (L.) vel sim. — Weißkohl o. ä. (cf.p.256,2gsq.) : CHART. Nuremb. 549 (a. 1276) rapulas . . . et conpositum -i pro necessitate familie. Prinz • c a p u s i u m v. *caputium. c a p u t (-ud), -ids n. (m.: I. 2g.57. p. 260,68. 261,58. cf. p.261,24.26) script.: ka-: l.2g. adde RHYTHM. 16,10,1. capput\p.260,45. -ide,\l.jo. form.: acc.sg.: ? -de: /.70. -pu: p.264,16. abl. sg. -po: 1.64. p.263,51. principalis pars corporis - Kopf, Haupt: I proprie: A strictius: 1 spectat ad homines (Christum: I. 2g; diabolum: I. 37) : a in univ.: LIBER hist. Franc. 41 p. 313,6 discopertus a galea . . . -t regis. RHYTHM. 15,10,1 k-e posuerunt espinea corona. EINH. Karol. 22 p. 26,22 fuit . . . apice -is rotundo. NOTKER. BALB. gest. 1,3 p. 4,22 augustum -t. BRUNO QUERF. fratr. 3 p. 721,10 Iohannes solo -e minor Benedicto. BERTH. ( ?) annal. a. 1063 p. 272,25 infantem duo -a . . . habentem. HONOR. AUGUST, sacram. 50 -t eius (hominis) in modum spherae coeli rotundum (cf. ALBERT. M. animal. 1,112 -t . . . est sicut spera compressa, aliquantulum oblonga). HILDEG. scivias 3,11 p. 721 S monstruosum -t diaboli. THEOD. CERV. chirurg. 2,2 p. 145° -t dividitur in tres partes, scilicet in substantiam carnosam, craneatam et cerebrum. ALBERT. M. metaph. 5,2,2 p. 237,27 (ed. B. Geyer. I960) inter aequinoctialem et zenith -is cuiuslibet hominis. saepe. b de laesione, abscisione sim. : a de facinore, violentia: LEX Sal. Merov. 17,3 si quis hominem in -t p l a g a v e r i t (LEX Ribv. 71,1. al.). PACTUS Alam. I 3 si quis alteri -t frangit sic, ut ossus de -e ipsius tollatur. LEX Alam. 57,29. LEX Baiuv. 4,4 si . . . in -e testa appareat, quod kepolsceini vocant. CHART, march. Misn. II 565 p. 391,19 de nudato -e femine. al. ß de punitione: LEG. Burgund, const. I 52 p. 87,2 -isamissione p l e c t a n t u r (THIETM. chron. 7,45 p. 452, 31 regina . . . -e plectitur). CAPIT. reg. Franc. 62,11 dimidium -t tundatur. THIETM. chron. 7,6 si culpabilis efficeretur, -e privaretur. al. remissius: LEX Raet. Cur. 4,11 qui hoc fecerit, -e p u n i a t u r (CAPIT. part. Saxon. 5. al.). LEX Saxon. 28 -is dampnatus nusquam habeat pacem. LIUTPR. antap. 1,38 -is . . . sententia (CHART. Heinr. Leon. 48 p. 69,19). Y de martyrio: WALAHFR. Blaithm. 129 gladio . . . supposuisse -t gaudebant. NADDA Cyriac. I 27,3 pice . . . -t eius perfusus est. THIETM. chron. 4,28 -is abscisione . . . martirium . . . percepì 1 Adelbertus (cf. DIPL. Conr. II. 201 p. 270, 35 -is sectione). al. 8 de pugna: PAUL. DIAC. Lang. 1,27 -t . . . illius sublatum ad bibendum ex eo poculum fecit. WALTHARIUS 712 -i . . . infindere vulnus. WIDUK. gest. 3,55 -e caesus est. al. e usu vario: CHRON. Fred. 2,60 p. 85,6 Eugenius capo truncatur (4,52). WETT. Gall. 35 p. 277,24 -t inlisit in superliminare. BERTH. ( ?) annal. a. 1076 p. 282,8 qui papam in -t sacrilegus vulneravit. al. c de morbo, dolore, curatione: ANTIDOT. Lond. p. 17,32 propter -is dolore. BOTAN. Sangall. 15,1 herba nasturcio teris . . ., -d emendat. STEPH. COL. Maurin. 7 ut dicitur, iuxta statum -is status totius erat corporis. SALERN. comp. 65 -pide alleviantpillulae. GLOSS. Roger. I A 3,21 p. 698,24 antiqui tria cauteria in -e faciebant eqs. al. d de ritibus: a eccl.: FORM. Marculfi [ SroderJ

259

CAPUT

1,19 comam -i (-is var. I.) sui ad onus clericati deponere {cf. antap. 5,22 p. 144,19 fratres . . . tonsos -e). C O N C . Karol. 3 a p. 10,17 ut nullus episcopus . . . praesumat . . . velato -e altario Dei assistere (cf. H R O T S V . Agn. 10 -t Christo 5 signat velamine sacro, v. et I. 10). A R B E O Corb. 10 p. 199,3 signum salutis -e illius munivit. E I N H . Karol. 30 p. 34,14 inposito . . . -i eius diademate {cf. T H E G A N . Ludow. 17 coronarti auream . . . posuit papa super -t eius. O T T O F R I S I N G . gest. p. 3,37). C A P I T . reg. Franc. 125 p. 247,15 cur sacro crismate -t perunguitur et mystico tegitur velamine. T R A D . 10 Ratisb. 17 p. 20,27 -T inclinet servitiumque persolvat. W E T T . Gall. 22 p. 268,30 ilia . . . inponens -t a l t a r i dixit: 'Ecce ancilla Christi' ( T R A D . Patav. 123 quod quidam libera mulier . . . liberum -t suum super altare . . . p o s u i t . . . et se ipsam . . . obtulit. C H A R T . Rhen. inf. I 383 p. 265,18 publica deditione -a 15 sua per manus advocati sancto a . . . . inclinaverunt. cf. C H R O N . Ebersb. I p. 12,31 -t super aram . . . posuit. . ., duos mansos . . . dedit). saepe. ß iur. : LEX Sal. Merov. 60,1 si quis de parentilla tollere se voluerit, . . . quatuor fustes alninus super -t (-d var. I.) suum frangere debet. e de iure iurando: 20 V I T A Theog. 1,31 p. 464,15 iurans per -t suum. N I V A R D . Ysengr. 3,525 per rufum -t hoc. C H A R T . I-tal. Ficker i9Ó A ,l p. 242,34 que . . . per -t iuraverint egs. al. adde: C O N C . Merov. p. 90,21 si quis Christianus . . . ad -t (-d var. I.) cuiuscumque ferae vel pecudis . . . iuraverit. f de reliquiis: 25 H U G E B . Willib. 4 p. 94,12 -t illius (Iohannis) fuit ibi. G E R H . A U G U S T . Udalr. I 14 p. 404,6 -t sancti Abundi. T H I E T M . chron. 4,28 martiris . . . inclita cum -e membra, al. g de effigiebus: C A R M . Aldh. 2,176 imagines auriferis Christi matris -bus. T R A N S L . Chrys. et Dar. 20 (17) candelam, quam 30 ad modum -is sui . . . effecerat. C H A R T . Stab. 180 p. 375,14 in -e argenteo, quod . . . abbas . . . ad . . . r e l i q u i a s reponendas fabricari iusserat ( C A T A L . thes. Germ. I 145,7 [Mittelalterl. Schatzverz. I. 1966] -a reliquiarum. V I T A Godefr. Cap. I add. p. 529,31 r. . . . Otto . . . in -e reposuit deaurato, al.). 35 H E I N R . L E T T , chron. 2,8 in cuiusdam arboris ramo quasi -t hominis inciderant. al. h in nominìbus: a personarum : A D E M A R . hist. 3,25 Willelmus . . . cognomento C-t Stupe. L E O M A R S , chron. 2 praef. Pandulfi . . ., cui cognomen C-t Ferreum fuit. A N N A L I S T A Saxo a. 1116 p. 753,29 Heinricus 40 cum C-e. H E R M . A L T A H . annal. a. 1257 p. 399,45 Styborius dictus C-t. al. ß montis: A N N A L . Ianuens. I p. 201,28 prope . . . montem, qui dicitur C-t sancti Martini. y sideris: A R N O L D . S A X O fin. 1,2,2 p. 17,2 oritur-d aquarii. 8plantae: -t monachi i. q. aphaca - Mönchskopf (Taraxacum 45 officinale L.) : A L P H I T A II p. 29,23 -d monachi, dens leonis. p. 49,5. 2 spectat ad bestias (monstra: 1.50.34) : Eigener. : A R B E O Corb. 17 p. 207,9 aquilam piscae . . . vivae -tes (-tis 2) sedentem. T H I E T M . chron. 7,43 quern (antistitem) . . . -bus boum . . . effundunt. E P I S T . Ratisb. 25 p. 356,25 Lirnei -is 50 monstra. R E G I S T R . abb. Werd. 7,18 p. 241,2 sturionem . . . i x pedum inter -t et caudam. I O H . S. P A U L , diaet. 460 -t grossus cibus est multum nutritivus. C H R O N . Ebersb. II p. 5 b ,25 quidam serpens . . ., cuius uno praeciso -e nascebantur triginta pro uno. A L B E R T . M. animal. 4,38 -a . . . talium animalium 55 latent, ita quod quaedam . . . non videntur habere -a. al. fort, add.: S E R M O de sacril. 24sumunt -a bestiarum gaudentes . . ., si taliter se in ferinas species transformaverint. b pharm, vel medic.: R E C E P T . Bamb. 58 -d vulpis uris, in fumo teris. B R U N U S L O N G , chirurg. 1,4 p. io7 F accipias 60 formicas magnorum -um . . . et pone formicam unam . . . super duo labia vulneris {cf. T H E O D . C E R V . chirurg. 2,19 p. 150® suturam cum -bus formicarum). c alch.: A L L E G . sapient. 1 p. 468®,21 artis origo est -t corvi. A N O N , epist. p. 390 iste draco comedit -t suum. al. d de effigiebus: C A T A L . 65 thes. Germ. I 43,20 (Mittelalterl. Schatzverz. I. 1966; a. 1025) -t aquilq lapideum ad baculum. 136,70 vexillum . . ., in cuius summitate fertur -t draconis. V I T A Otton. Bamb. I l l 2,12 tria eius (Trigloi) -a deargentata, al. e in nominìbus: a personarum : C H A R T . Mulh. Thür. 277 (a. 1279) Bertoldus 70 C-t Asini, al. ß locorum: V I T A Magni Fauc. 46 C-t Equi. H E I N R . L E T T , chron. 12,6 p. 63,2 apud Castrum Odenpe, id LIUTPR.

2Ó0

est C-t Ursi. al. y siderum: A R N O L D . S A X O fin. 1,2,2 p. 16, 40 occidit -t cancri et oritur -d capricorni. 8plantarum: -t galli i. q. onobrychis - Hahnenkopf ( Onobrychis Caput galli Lmk., cf. André, Lex. bot.p. 227) . - G L O S S . I l l 539,58 St.-S. -t galli hanhoibt. 552,61 -t galli haneshoubet (hanenchopfe var. I.), -t leonis fort. i. q. antirrhinum - viell. : Löwenmaul (Antirrhinum maius L.) : A L P H I T A II p. 30,5 -d leonis florem habet indum formatum ad modum -is leonis. 3 spectat ad res: a de plantis: a capsula — Kapsel: W A L A H F R . hort. 269 -t (gloss. L : papaveris cacumina) granorum semine fetum. ß bulbus-Knolle:RECEPT. Sangall. II 70 a l i i -a cum suis radicibus ( A L B E R T . M. animal. 22,59). A L B E R T . M. veget. 6,334 ex parte cuiuslibet cruris eius (ellebori) sunt duo -a quasi -a ceparum. y brassica - Kohlkopf: DYNAMID. Hippocr. 1,25 caulium genera sunt quinque: . . . Cumanus fissilis in -e. ANNAL. Basil, a. 1277 p. 202,2 centum -a compositi kabiskópf venditi. b tuber - Auswuchs: ARS med. 7 p. 426,24 fistula et -a habens in carnosis locis. C O N S T A N T . A F R I C . theor. 3,12 p. l o b v ab his (ventriculis cerebri) . . . duo -a egrediuntur duobus assimilata uberibus. A L B E R T . M. animal. 8,38 non apparent cornua . . . nisi sicut -a quaedam prominentia dura. B latius: 1 de totis animantibus: a spectat ad hominum personam, vitam : a de statu : LEG . Burgund. Rom. 7 p. 130,5 ut aut -t aut facultatem suam obliget. LEG. Wisig. 3,4,10 pro causa adulterii . . . in d o m i n i d o m i n e v e -e servi vel ancille torquendi sunt {[v. notam ed.]. 7,6,1). FORM. Andec. 59 agnacio . . . ad i n g e n u i t a t e m -is eorum debiant permanere ingenui (FORM. Senon. I 4 de -d ingenuitatis meae. cf. FORM. Marculfi 1,19 se . . . ille de -t suum bene ingenuus esse videtur). TRAD. Patav. 54 quod de -e eorum legibus essent servi. C O S M A S chron. 1,5 p. 15,17 qui super c o l l a et -a vestra iura excogitabit (CHART. Rhen. inf. II 325 quod ad ipsam \yillam\ pertinet de -e et de collo). C H A R T . Ital. Ficker 196 A ,1 p. 242,48 qui per -t esset de ista compagnia, al. ß de mensura census, distributione: LEG. Wisig. 4,2,8 omnem hereditatem . . . percipiant et equali per -a dividant portionem. DIPL. Pipp. 6 p. 10,10 dinarius quattuor de eorum -e exactabant. FORM. Sangall. II 16 ut singula de -e suo et omnis progenies eorum 11 denarios . . . persolvant. CAPIT. reg. Franc. 273 p. 322,8 qui censum de suo -e vel de suis rebus . . . debent. DIPL. Otton. II. 3 5 a p.45,l6omnescensales, qui singulos solidos pro -e qisque persolvent. G E S T A Trud. cont. I 13,10 de censu sui -is. TRAD. Welt. 84. al. spectat adgradum cognationis: LEG. Lang. p. 112,13 illi> qui per capput (caput, capud, cappur var. I.) succedere potuerunt. meton. i. q. capitatio — Kopfsteuer : C H R O N . Moiss. (MG Script. I p. 287,39) afflictiones populo posuit. . . per diagrafa seu -a atque nauticatione. y de periculo vitae sim.: LEG. Wisig. 6 , l , 5 a d - i s p e r i c u l u m vel rerum amissione pertinere ( W I D U K . gest. 2,28 Saxoni me periculo -is mei sociavi. O T T O F R I S I N G . gest. 2,30 p. 138,28. al.). D I P L . Otton. III. 193 p. 603,2 misit b a n d u m supra - t . . . abbatis (DIPL. Heinr. II. 465 p. 592,18. al. v. et p. 262,54). 8 usu remissiore: LEX Baiuv. 9,19 si quis contra -t (-d var. I.) alterius falsa suggesa serit. TRAD. Scheftl. i ut nos et fratres nostri ibidem habuissemus -t et tuitionem -is {cf. TRAD. Frising. 304 -t meum in illorum protectionem ad clausuram collocavi). P A U L . D I A C . carm. 13,3,2 hoc in meum -t dictum per hyroniam. F O R M . Turon. 6 quamdiu in -t (-d var. I.) advixero. WETT. Gali. 4 ut, quae inprobe excogitant. . ., sentiant in -bus suis. W A L A H F R . Wett. 870 grandis honor -is, maior sapientia mentis. B R U N O QUERF. Adalb. A 18 optatum diu -t Latine terre ostendit Otto. P A U L . F U L D . Erh. prol. p. 9,19 quot -um sunt, tot . . . sunt etiam virtutum. al. in allocutione: S A L O M . III. carm. 1,183 mi dulce-t. b spectat ad bestias : a. de tributo, donatione, traditione sim.: LEG. Wisig. 8,5,1 vicensimum -t . . . exolvere. DIPL. Merov. I 24 p. 25,4 omne genus pecodum . . . ad ecclesiam . . . decimus -t debeatur offerre. FORM. Sai. Lind. 7 dono tibi in pecoribus, id est inter bovos et waccas . . . -a tanta. LEX Thuring. 32 si . . . foris gregem commovit fur, quot eque fuerunt, tot -a commotionis multam conponat. TRAD. Frising. 494 tradimus . . . de pecodibus -a x x x . [Sroder]

2Ó1

2Ó2

CAPUT

ad Karol. 12 [MGPoet. III p. 611] o. Roma -t C H A R T . Hersf. 5 3 ut . . . post mortem nostrani -t o p t i m u m subdidit ipsa -t. al. cf. p.261,46). P O E T A Saxo 2,231 cuius de viro ac de muliere vestimentum optimum iure altaris con(Italiae) erat victum -t. E U G E N . V U L G . syll. 38,1 Roma, cederetur t^Besthaupf ; de re v. H. Brunner, Abhandlungen -t m u n d i ( O T T O F R I S I N G . chron. 3 prol. p. I34,23sq. eadem zur Rechtsgeschichte. II. 1g31.fi. 241 sqq.CHART. Argent. 1 4 1 p. 3 3 , 2 0 si mansi possessor obierit, dominus o. -t animalis 5 urbs -t antea fuit m., quae postmodum futura fuit -t ecclesiae. C A R M . Bur. B 42,4,1. al. cf. fi.261,51). H R O T S V . . . . habebit. CHART. W o r m . 37. al. cf. CHART. M o g . A 401 gest. 521 quae (urbs) -t ipsius constabat pontificatus. C A R M . -d preciosissimum. C H A R T . Eichsf. 3 5 6 p. 2 0 4 , 2 4 in melioribus var. III 15,7 Treberis . . ., quae -t Europae cognoscitur -bus. C H A R T , ord. Teut. [Hass.] 3 1 1 fratres tollent sibi -t anteritate. T H I E T M . chron. 2,6 Ratisbonam . . ., Bawarii -t optimale). C H A R T , select. Keutgen 1 2 5 , 2 6 vi bovina -a . . . dabit. C H A R T . Livon. A I 4 1 3 , 4 vili -a martarorum. al. ß de 1 0 regni. L I B E R de unit. eccl. 2,9 p. 221,13 -t . . . Galliae atque Germaniae, Moguntiam. al. b sfiectat ad ecclesias, monadistributione: L E G . Wisig. 8 , 3 , 1 0 per singula -a singulos steria, curies sim.: C H A R T . Sangall. A 81 p. 78,3 (a. 776) ad solidos reddat. ibid. al. (v. ind.). Y usu communi: LEX Sal. Marthala monasterii -d vel dominius esse debeant. A L C U I N . Merov. 38,6 si . . . grex . . . minor fuerit usque ad Septem -a. epist. 16 p. 43,18 in ecclesia beati Petri . . ., que -t est totius LEX Alam. 73 pastor ovium, si octuaginta -a in gregem habet. regni. H I N C M . annal, a. 866 p. 84,40 de abbatia sancti Ve2 de mente: R U O T G . Brun. 2 3 p. 2 4 , 1 0 scientes s a n i -is esse 15 d a s t i . . .-t cum electioribus villis sibi retinens. DIPL.Heinr. II. neminem, qui eqs. ( O T T O F R I S I N G . gest. 1 , 4 2 p. 6 0 , 2 4 ) . C O N 520 p. 670,43 si . . . casus . . . fuerit . . . difficilis, ad -t, clauS U E T . Marb. 5 6 (Spicil. Friburg. X . 1 9 6 5 ) quasi dormitando strum videlicet, . . . recurratur. A D A M gest. 4,30 p. 262,7 illa per cottidianas negligentias . . . -t, id est mentem, deponunt. domus, quae -t (-d var. I.) est supersticionis barbaricae. D I P L . H I L D E G . caus. 2 p. 8 9 , 3 2 insaniam -is. 3 de cafiillis: R I M B . Anscar. 3 p. 2 2 , 6 iuvenis . . . -e subfusco. L I B E R ordin. 20 Loth. III. 120 p. 196,20 Casinensis ecclesia . . ., quç . . . monastic? discipline -t esse meruit. G I S L E B . M O N T , chron. 2 Rhenaug. p. 52,19 fratres . . . -a pectitant. ipse mons -t erat . . . totius Hanonie. C O N R . S C H I R . annal, a. II A in imag. et fier comfiar.: C O N V E R S . Afrae 2 tu -t 1077 haec cella primitus fuit -t Schyrensis ecclesiae. A C T A nostrum es, quocumque ierit -t, m e m b r a sequantur necesse imp. Winkelm. I 127 p. 107,33 ad matrem et -d earum (doest ( A R B E O Emm. 2 3 m. . . . -e [-i var. /.] invisibili, qui est morum), magnam domum hospitalis Ierosolimitani. C H A R T . Christus, subministrantes . . . pro Christum contumeliis af- 25 Gelr. 647 p. 655,26 curtis de Swartbroeck, quae -t est praefecti, ut eorum spes et -t, quae [qui var. /.] erat Christus. dictorum litonum. saefie. 3 firincifiatus - erste, oberste W A L A H F R . carm. 3 6 , 1 4 unius . . . m. sumus -is. O T T O F R I S I N G . Stelle: E D I C T . Roth. 280 ille, qui in -t (-e var. I.) ex ipsis gest. 1 , 1 4 p. 3 0 , 1 5 m. a - e s u o dissidentia. C H A R T . Mar. Magd. rusticis fuerit. H R A B A N . hom. I 27 p. 53 s in urbe Romana, 1 1 2 p. 1 0 5 , 1 6 monasteria . . . reformantes tarn in -e quam in quae principatum et -t obtinet nationum. C A P I T . reg. Franc. membris. saepe. cf. O T T O S A N B L A S . chron. 2 0 p. 2 6 , 4 con- 30 2 33 P- 131,10 persona . . . , que in -e fuerit ad eandem malitiam sumpto . . . in principibus -e dein in reliquum corpus desevit fatiendam. D I P L . Karoli I I I . 81 p. 132,13 qui in -e omnium . . . pestis). A L C U I N . epist. 2 6 p. 6 7 , 1 3 (de fiectine) mirum sacerdotum allecti videntur esse. M I R A C . Ursm. 2,1 Lobia animai duo habens -a (v. notavi ed.). W A L T H . S P I R . Christoph. fuit in -e, quod nobilitatis suae titulum coacta est amittere I 3 velut in uno -e omnium . . . virtutum summa convenit. 24 (cf. G E S T A Lob. 6 p. 310,44 Lobia in -e mali posita). 4 caantequam crastina dies ad occasum -t inclinet. C A R M . libr. 35 pitulum - Kafiitel, Hauptabschnitt : C O N C . Karol. 14 p. 88,2 III 1 1 , 8 (de libro) -e et cauda portavi tergora nuda. F R O U M . non amplius suscipiantur apostolorum canonum prolata per carm. 1 7 , 9 cum -t abfueris, tunc ego truncus ero. A L B E R T . M. . . . Clementem nisi quinquaginta -a. B E R N O L D . C O N S T . metaph. 3 , 3 , 3 p. 1 4 2 , 2 3 (ed. B. Geyer, I 9 6 0 ) -a (fi. 430",29 libell. I 5 p. 23,33 anathematizatum Sozomeni -t. 5 coniuncxóperai) . . . vocat Emfiedocles primas causas. al. B alleg. : tio directa cum praeposito vel fiotestate quadam exsistens H R A B A N . univ. 6 , 1 p. 1 4 4 S -t . . . iuxta allegoriam aut Chri40 direkte Verbindung zu einer vorgesetzten Person oder Instum significai . . . aut divinitatem salvatoris eqs. ibid. al. stanz: C A P I T . reg. Franc. 99,9 de vassis regalibus, ut . . . per se aut ad nos aut ad filium nostrum -t teneant. H I N C M . ord. III translate: A c. resfiectugravitatis: 1 firincefis, dux, pal. 19 quamvis . . . ministri unusquisque de suo ministerio auctor-( Ober-) Haufit, Anführer, Urheber (sing, sensu filur.: non. . . per alium, nisi per se ipsum solum regem . . . -t pone1.55) : a de hominibus: a in bonam vel neutram partem: C H R O N . Fred. 4 , i o q u i (Boso) -d (-t var. I.) exercitusfuit. 45 rent. D I P L . Karoli I I I . 88 p. 143,17 in potestate . . . abbatis ad ipsam . . . aecclesiam -t et respectum habentis. A C T A imp. A L C U I N . carm. 2 5 , 3 -t o r b i s . . ., Leo papa ( N O T K E R . B A L B . Winkelm. I 73 p. 68,26 ecclesia a serenitate nostra in -e . . . gest. 1 , 2 6 p. 3 5 , 2 0 -t o. [ÌC. Karolus] ad -t quondam o. [sc. Romam\ . . . perrexit. al. cf. l.']2sq.). W A L A H F R . Gall. 1 , 2 2 p. casale possideat. 827 p. 640,6 u t . . . heredes . . . eadem feuda 3 0 0 , 2 3 sacerdotes et -a populorum cum benedictionibus . . . in -e teneant et nulli alii nisi nobis . . . teneantur exinde advenerunt. W A N D A L B . martyr. 5 2 imperii -t . . ., Karolus. 50 respondere. ibid. al. (v. ind.). 6 casus gravis iurisdictionis W I P O gest. 4 0 1 1 1 ' caesar, -t mundi (cf. I.70. fi.262,4). G R E G . - Fall der höheren Gerichtsbarkeit: D I P L . Otton. I . 11 C A T . defens. 3 ( M G Lib. Lit. II p. 5 3 7 , 1 0 ) -i eclesiae, . . . p. 98,40 ut nullus index . . . -is banno ob -is furtum . . . conimperatori. V I T A Annon. I 1 , 4 aderant optimates et -a populi stringat litos et colonos (cf. H. Brunner, Rechtsgesch. II. Coloniensis. H E I N R . L E T T , chron. 1 5 , 3 p. 9 1 , 3 3 in eodem bello fi. 828sqq.). 7 auctoritas, vis rata — Gültigkeit, Rechtskraft : -t Estonie cecidit, id est seniores Osilie. G E S T A Trev. cont. I V 55 T R A D . Ratisb. 20 p. 26,18 (a. 822) contra directum de p l a c i to iam in -t et convenientia c o n s t i t u t o (25 sic placitum 3 P- 399,1 huius itineris dux et -t erat Nicholaus. saefie. adde: quandoque se habere condixerant, ut, si quando quid inter se F R O U M . carm. p. X I I , 1 7 Sophya quoque theologi? -t es. de causis ipsis quçrere voluissent, hoc tunc in -t constituissent). ß in malam fiartem: LEG. Wisig. 8,1,3 "T huius sceleris, in8 summa pecuniae - Hauptsumme : & firetium ipsum - Wert famia notatus. H E R M . A U G I E N S . chron. a. 9 3 9 -a rebellionis. an sich (cf. G L O S S . I I 352,16 St.-S. in -t [capitale L E X C O S M A S chron. 1 , 3 4 p. 6 2 , 2 primus et quasi -t tocius iniquità60 Alam. B 3,3] restituât hobetshaz): LEX Sal. Merov. 27,5 si tis. A L E X . M I N . apoc. 1 0 p. 1 5 7 , 1 7 ab haereticis, quorum -t . . . caballi. . . perierint, ipsos in -t (-e, capitale var. I.) reddat. exstitit Theodericus rex. al. b de Deo, Christo: W A N D A L B . 61,1 (codd. A 1.2) rem in -t reddat (in capitalem, pro capitale martyr, invoc. 5 plebis tu -t (-d var. I.) et gloria candidae. restituât var. I.) et insuper. E D I C T . Roth. 2 5 6 de quantum R I M B . Anscar. 4 2 p. 7 7 , 9 ab . . . electorum omnium -e ineipiatulit servus, -t tantum dominus eius in integrum reddat. LEX mus. W A L T H . S P I R . Christoph. I I 1 , 2 4 4 Christe . . ., spes et 65 Alam. 7 si eum (servum) furaverit aliquis, in -e semper con-t omnigenarum. al. C de diabolo: H R A B A N . univ. 6 , 3 simile restituât. LEX Baiuv. 1,3 si quis res ecclesiae furaverit p. 179® -t omnium malorum diabolus est. d in nominibus . . ., unamquamque rem niungeldo solvat, id est novem -a ficticiis: Ps. G E R H . C R E M . sal. I 3 2 p. 2 8 , 3 2 est sol. . . ipsorestituât (cf. 9 , 1 . C O N S T . I 4 3 4 , 1 7 emunitas sexcentis solidis rum corfiorum -d. A N O N . tab. p. 1 7 5 , 3 fecerunt earn (aquam) solvitur, id est novem -bus). C H A R T . Oelsn. 3 2 p. 5 8 , 2 2 -t mundi, al. 2 metropolis, locus principalis - Haufitort, 70 (a. 1221) nec condemnabuntur in -e interfecti. 48,8 si homo Haufitsitz, Mittelpunkt: a sfiectat ad urbes: A L C U I N . Willib. 1 , 3 2 (MGMer. V I I p. 1 3 9 , 7 ) Roma urbs, o r b i s -t [ Sroder) (HUCBALD.

2Ó3

CAPUT -

ecclesie hominem ecclesie occiderit, totam -is solucionem castellanus . . . recipiet. al. b sors - Kapital: LEX Raet. Cur. 24,10,6 qui aliquam pecuniam suam alicui dederit ad usuras, in quantum ipse -t est, reddat. CONST. I 213,6 (a. 1162) -t tantum et quod non solverunt, . . . imperator eis relaxat. CHART. Heist. 167 quousque - t . . . reddiderint moniales. B c. respecta situs i. q. pars summa, extrema, anterior - oberer Teil, äußeres Ende, vorderer Teil ( inter dum de parte et prima et posteriore, e. g. I. 16.IÇ.23.42.44.54SÇÇ.) : 1 de partibus corporis: CONST. A F R I C . theor. 2 , 6 p. 6a T ossa cartilaginosa, que vocantur spatularum -a. M A U R U S phleb. p. I3 A v e n a r u m - a i n naribus existencia (GLOSS. Roger. I A 4 , 1 4 p. 7 2 2 , 2 8 . al.). R O G E R . S A L E R N . chirurg. 5 3 8 -t mamille. IoH. IAMAT. chirurg. 5 , 1 4 inter virge -t et preputium. B R U N U S LONG, chirurg. 1 , 1 5 p. 1 1 3 F ex -e coxae. T H E O D . C E R V . chirurg. 2,11 p. 148E in -e suturç. 2,20 p. 150® -a seu extremitates ossis fracti. A L B E R T . M . animal. 2 , 1 1 3 ad . • • -T (P- 5loaA7 ty]v x£35 (a. 1129) theloneum carbona v. carbonarius l. 65. de -bus . . . thelonearius non accipit. VITA Mariani 23 p. 37 IA carbonarius, -a, -um. daemoniacus -es . . . evomuit. CHART. Rhen. med. II 213 p. 1 adi. : ad carbonem pertinens - Kohlen-: THEOPH. 251,24 ad foveam -um. CHART. Walkenr. 108 ut silvam . . . in sched. 3,7 (ed. C. R. Dodwell. 1961) foreipes, qui dicuntur -i -es redigant. ALBERT. M. veget. 2,68 -es, qui fiunt ex ipsis 50 et maiores et minores. CHART. Stir. I 605 p. 573,29 -e fovee. plantis, magis sunt solidi. CHART. Hans. 710 p. 249,30 de nave in nom. propr.: ANNAL. Mett. a.688 p.2,15 populum inter onustata -bus, qui dicuntur steinkalen. CHART. Lamb. Leod. C-am s i l v a m et Mosam fluvium (NICOL. LEOD. Lamb. 8 702 p. 294,26 bona, que sub terra erant, utpote lapides, -es. al. [MGMer. VI p.412,1]. al), per ellipsim: LEX Sal. Merov. b de usu : a spectat ad urendum, calefaciendum, siccandum 47,1 citra Ligere aut C-a (47,3). sim.: AESCULAPIUS 22 p . 3 5 , 3 9 a d -es l e n t i s c i n o s s u f f l e n t p a 55 2 subst.: a masc.: qui carbones comparat - Köhler: ralytici, ut eqs. COMPOS. Luc. L 24 tolle -es minutos, adpreCOD. Wang. Trident. 236 p.442,4 (a. 1185) tam -orum quam hende illos in focario. ALDH. virg. I 41 torrida -um incendia. aliorum, qui in monte laboraverint. CHART. Eberb. 245 p. WILH. HIRS. c o n s t . 1,92 p . IO24 A s u c c e n d i t -es turibuli. THEOPH. s c h e d . 3,23 c i n e r e s . . . s i c c a a d -es. CAES. HEIST.

mirac. II 1,2 p. 19,16 super -es vivos. CHART. Merseb. 423 p. 348,2 ad conparandum in hieme -es fratribus. saepe. ß spectat ad scribendum, notandum sim. : MILO carm. 1,6,2,187 condignas tibimet prompsi -e Camenas. FROUM. carm. 2,27 talis d i c t a t o r n i g r o -e n o t e t u r (EGBERT, f e e . r a t . 1 , 2 1 8 . GESTA

EM. due. II 4 p. 197,26 non creta, sed -e notandus comes, al.). ANNAL. August. I a. 1086 p. 132,27 rosis -bus . . . se studuit corvus albus . . . denigrare. LUDOLF, summ. 4 p.371,31 qui (pictor) prius -e signat id, quod vult depingere. GLOSS. Roger. I A 4,3 p. 711,1 locus fractus . . . signetur cum -e. al. y spectat adpraeparandas medicinas, stìbstantias sim. : HERACLIUS II 53 -es molles ligni et ossium persicorum cum glutino contriti. WILH. CONG, chirurg. 800 in . . . emplastro debes ponere

393,5 H e i n r i c u s -us. HUGO TRIMB. sols. 1 1 p . 42,25

quidam

. . . pauper -us et fidelis. b fem. (v. et I. 54) et neutr. i. q. 60 fossa (castelli) - (Festungs-)Graben: CHART. Ital. Ficker 48 p.71,18 (a. 1022) prope de -a de castelo. DIPL. Heinr. IV. 335 p.440,33 cum . . . -is et fossis et retrofossis ipsius castelli. GREG. CAT. chron. II p. 26,1 a tertio latere-a antiqua. CHART. Ital. Ficker 106 p. 151,11 infra ambitum -e. ACTA imp. Stumpf 65 530 p. 749,21 sive fossam aut carbonam. ANNAL. Rom. p. 480,17 Tusculanenses . . . ceperunt fodere -a et construere macerias. ACTA imp. Winkelm. I 693 p. 553,7 versus erectos -e stipites. ALBERT. MIL. temp. 220 p. 498,20 custodire lazias et -a. al. 70

*carbonera, -ae/. {cf. carbo) Anser cinereus (L.) Graugans: FRID. II. IMP. art. ven. 1 p. 36,13 species anserum, sicut . . . species illarum, que dicuntur -e. [ S roder]

2Ó9

CARBONESCO -

CARCERALIS

270

cirem (2, carcere, -em rell.) sub terra. C O N C . Karol. 1,6 quod carbonesco, -ere. carbonem fieri - zu Kohle werden: in -e poenitentiam faciat in pane et aqua fornicator. C A P I T . T R O T U L A 5 4 p. 2 5 , 4 0 sal et furfur in olla dimitte, donee -ant. reg. Franc. 13,1 mittatur in -e usque ad satisfactionem. 77,11 B E R N H . P R O V . comm. 1 1 , 1 p . 3 1 8 , 3 1 vinum . . . mitte in fumo ut comités . . . -em habeant. W A L A H F R . Wett. 225 poenalis -is et dimitte stare, donee -at. 5 antrum. H R O T S V . Dion. 166 -is in tenebras. C H R O N . Salem. carboneus, -i m. latrunculus niger - schwarzer Spiel101 p. 103,15 in obscura -e {cf. 105 p. 105,33 in ardua -e). stein: CARM. Scot. II 1 sol. 1,4 Candidus hinc unus carböneiC O S M A S chron. 2,4 p. 87,22 potatores . . . non prius de -e que duo. exeant, quam in fiscum ducis unusquisque ccc nummos com•carbonosus, -a, -um. ex carbonibus proveniens - Kohponat. 2,34 p. 130,22 in subterraneo -e, in quo una fenestrula len-: F R I D . I I . I M P . art. ven. 2 p. 1 4 2 , 2 0 ad lentum ignem 10 desuper erat. C H A R T . Argent. I 616,17 officium custodis cippi -um. sive -is. C H A R T . Rhen. inf. I I 452 p. 248,25 de publico -e, qui carbunculosus, -a, -um. carbunculi modo lucens - wie hachte dicitur. C H R O N . rhythm. Col. 2,100 ut sim -e quitus. Karfunkel leuchtend: A L B E R T . M . animal. 2 2 , 1 2 1 -is oculis. C H A R T . Burgenl. I 544 p.3Ó4,i6sq. Keled construet domum carbunculus, -i m. script, -col-: B O T A N . Sangall. 1 , 1 9 . super -e Ferrei Castri et loco -is ipsi domui . . . includetur. 1 particula ardens, scintilla levis - glühendes Teilchen, de carcere monasteriali: C O N C . Aquisgr. I 22 (ver)glimmender Funke: V I T A Liutg. I I 2 , 2 8 p. 1 2 5 , 2 1 ex- 1 5 persaepe. (Corpus consuet. monast. I. 1963. p. 436,18) ut -r . . . talis tineta candela -um de lichino emunxit. ABSAL. serm. 36 p. habeatur, ubi in hieme ignis accendi possit. W I L H . H I R S . 2io D per scintillas ignei quidam -i intelleguntur. 2 gemma const. 2,7 -r est talis, in quam cum scala descenditur, nec rubicunda - roter Edelstein, Karfunkel : & proprie: B O N I F . ostium nec fenestram habet. C O N S U E T . Marb. 193 (Spicil. epist. 9 p.6,7 divinam sapientiam, quae est . . . ignitior -o. Friburg. X . 1965) in -em claustralem. al. remissius: E C B A M A P P A E C L A V I C . 14&B" gemma durioris naturae sicut iacinc- 20 SIS capt. 58 me . . . vacuo, claustrali -e septo. 2 a in tus et . . . -us. H I L D E G . phys. 4 , 1 4 -us in eclipsi lunae crescit. imag.: A de inferno: H R A B A N . carm. 39,19,4 in baratrum M E T E L L . Quir. 1 8 , 4 ardens . . . -us . . . micans. C A R M . Bur. B locorum infernalium diversorumque-um. M I L O carm. 1,6,3,34 1 7 0 , 3 , 2 lampas oculorum concertai -o. C H R I S T , cai. Mog. 2 clausum . . . -e Averni. W A L T H . S P I R . Christoph. I I 2,159 si" (MGScript. X X V p. 2 4 0 , 3 ) robini, quos -os vocant. A L B E R T . tetri -is umbras. M. miner. 2,2,2 p.32 a ,i5 palatium -i vocatur balagius. al. 25 dera terrarum . . . ne . . . intrent tendiculas aut al. philos.: A L B E R T . M. cael. 2,4,1 p. 213a,7 medium munb in imag.: R E I N . L E O D . triumph, prol. p . 5 8 3 , 1 3 aureos senb di -em (p.293 ,3 Alò? 29 quae (domus) et erypsipilam. al. Sroder prius erat quasi -r infirmorum. C H R O N . Poi. 3 , 1 1 nos tenes ita quasi conclusos in -e. al. d proverb. : W I P O prov. 51 *carca v. *carricum. carcala v. calculus/.69,13. a cu*carcametra, -ae f. (subesse potest Tpo^avoip, cf. ed. 45 oportet . . . parcere diu positis in -e. 3 translate: stodia, captivitas - Gewahrsam, Gefangenschaft : H R A B A N . ind. arab. p.1657) musculus quidam ad additamentum carm. 16,95 dux bonus ille . . ., redeunt quo a -e plebes. maius coxae situs - Rollhügel des Oberschenkelknochens : ALA N A S T . B I B L . epist. 5 p. 406,12 exilio longo et -bus. A N N A L . B E R T . M . animal. 1 , 3 4 4 ex musculis coxae est ille, qui a tota Sangall. I V a.982 episcopus -e diu maceratus. W A L T H . S P I R . ossis ylii oritur superficie et . . . vocatur -a maior. *carcamusa, -ae f. (orig. ine.) machina obsidionis - 50 Christoph. II praef. 51 insignem laurum -r tibi Parthicus offert. C O N S T . I 242,5 non debent se mittere in -e LonbarBelagerungsmaschine : A B B O S A N G E R M . bell. 1 , 4 2 7 arrietes dorum. al. in imag. : A D A M gest. epil. 58 (vs.) quae (Brema -as vulgo resonatos dimisere duos. cum Hammaburg) diuturna sui flent tempora -is. C A R M . •carcanum, -i n. (orig. inc., cf. v. Wartburg, Frz. etym. Bur. B I03,3,3b,6 parce precanti, diu ploranti sub tuo (se. Wb. II. p.36lsq.) collare - Halsfessel : M I R A C . Eparch. 1 7 55 Veneris) -e! (MGMer. I I I p. 5 6 4 , 5 ) nonnulli . . . pedum ferreis vel -is ligneis absoluti sunt. carcar v. calcar. carcaro v. carcero. II latius: A locus secretus vel circumclusus - abgeschie*carcassium (-cha-), -i n. (pers. tirkäs, inde rapxàaiov, dener oder umfriedeter Ort: A R B E O Corb. 1 4 tranquillitatem francog. vet. tarcais, carcais; cf. Lokotsch, Etym. Wb. d. Wör-is, quam perdiderat, defiere. W A L A H F R . Wett. 4 4 de -e caro. ter orient. Urspr. nr. 2081) pharetra - Köcher: Guic. ( ?) 62 -is . . . custos. 88 venit adoptivum redeundi in -is antrum bers. 10 archatores . . . debent portare -um (-cha- BC) et in 60 tempus. B locus inclusionis - Verwahrungsort : 1 specquolibet -o (-cha- BC) sint quinque sagitte et tria pilla. tat ad bestias {cf. G L O S S . I I 6 7 3 , 1 2 St.-S. -bus pherrih): W A L A H F R . Mamm. 2 0 , 8 quae (ursa) -epostquamprocessitcaveae. career, -eris m. (f.: p.2jo,6) script.: ka-: R H Y T H M . M E T E L L . Quir. 7 2 , 1 4 uno . . . aesi plures -e clausi e stabulis 2 5 , 1 0 , 1 . al. -rch(i)e-: l.68sq. -cir-: l.J2sq. adde P I R M I N . tauri mugirent. 2 spectat adventum: C A R M . Bur. B 6 8 , 4 , 5 scar. 31 cod. E. al. C latebrae - Schlupfwinkel : locus coercitionis - Kerker, Gefängnis (cf. G L O S S . I 8 2 , 3 2 65 Aquilonem -i . . . deputans. G E S T A Tuli. 3 0 Danorum pestis . . . -bus suae nativae habitaSt.-S. -r charchella. I I I 1 2 4 , 6 3 -r charchere. al.) : I strictions egressa. D carnarium - Beinhaus: CHART. Rhen, tius de loco inclusionispoenalis: 1 proprie: CONC. Merov. med. I I I 1 8 7 p. 1 6 0 , 2 5 ( A - 1 2 2 2 ) -em ad ossa mortuorum in eo p. 1 0 7 , 1 1 qui pro quibuscumque culpis in -bus (-rche- A, reponenda. p. 1 6 0 , 3 1 . E tegmen - Hülle: A L D H . ad Acirc. -rchie- R) deputantur. LEX Raet. Cur. 9,2,2 omnes dominicis diebus, qui in -bus sunt . . ., iudex eos foras sub costodia ex- 70 45,4 cor mihi (sc. locustae) sub genibus, nam constat -e saeptum. carceralis, -e. 1 adì.: ad carcerem pertinens - den pellere faciat. 1 1 , 6 , 1 nec in -e nec in custodia. L E G . Lang. p. Kerker betreffend, Kerker- {cf. G L O S S . I I 5 8 4 , 6 1 St.-S. -is . . . 1 3 9 , 2 3 ut unusquisque iudex in civitatem suam faciat car[Dauser]

271

CARCERALIS -

carcarlica): a qui career est - den Kerker bildend: ALDH. v i r g . I 3 5 p . 2 7 7 , 1 4 l a t i b u l i s - b u s . E I N H . ( ?) M a r c , e t P e t r . I I 17,1 a n t r i - i s c u s t o s . CONR. H I R S . m u n d . c o n t . 7 9 3 ( A n a l . M e d i a e v . N a m u r c . X I X . 1966) t e . . . c o m m e n t u m . . . f e m i n e -bus claustris d a m n a v i t ? carceri similis kerkerartig: VITA T h e o g . 2 , 2 0 i n . . . -is a e d i c u l a e f o v e a m . b in carcere accidens - im Kerker stattfindend: NICOL. I . e p i s t . 6 7 g r a d u p r o p r i o p u l s u m - i c u s t o d i a e m a n c i p a r u n t (CONST. I 4 0 9 p . 5 8 5 , 1 2 . C H A R T . H e l v . a r b . 5 8 p . 9 3 , 1 . al.

cf. HEINR.

CHRON. reg. cont. V

a. 1241 p. 282,3 in a n g u s t i a

d carceri attributus - dem Kerker M a r t . 2 1 m a g i s t r u m v i g i l i a e -is.

zugeteilt:

1 poculum

. . . -i.

5

10

15

al.

A L B E R T . M . p o l . 6 , 6 ° p . 6 i o L ) , 3 3 - u s e t i u d e x , al.

b qui

ANTIDOT.

20

25

car-

30

• c a r c e r e n s , - e n t i s m. qui carceratus est - ein Eingekerkerter : C H R O N . Fred. 3 , 8 8 iobet omnes -es laxare. c a r c e r e u s (-ius), -a, - u m . ad carcerem pertinens - den Kerker betreffend, Kerker: 1 qui career est - den Kerker bildend: HROTSV. D i o n . 169 - i s . . . i n a n t r i s ( g e s t . 5 3 1 ) . PASS. T h i e m . I 2 1 1 - a . . . d o m o . carceri similis kerkerartig: HROTSV. g e s t . 5 0 9 d o m n a m c l a u s a m - i s (-i corr. ed. add. p. 550,3g) c l a u s t r i s s e r v a r e c u b i l i s . 2 in carcere accidens - im Kerker stattfindend: RANGER. A n s e l m . 5 9 2 4 - i s c r u c i bus. in imag.: VITA L i u t b . 2 5 p . 2 9 , 2 - i s ( - r i s Bri) inclusa famula Dei c u s t o d i i s . 3 carceris proprius - dem Kerker

35

CHART.

Rhen.

inf.

II

721 p.422,32

(a.

40

carchesium, -i n. (?f. -a: p. 2j2,iosq.) (xapxYjaiov) kacherisia 272,6. carcer(ar)ia:

script.: cha.-: p.272,2. p. 2rJ2,10.12sq.

Glasg.

p. 114,30 -ta.

carchinomata consumit

107 p. 65,9 -a

(3,22,26

DYASC.

p.78^,12

polipos

et

dracontea.

c a r c i n u s ( - c h i - , c r i c o s ) , -i m. (xapxivo?) cancer - Krebs : 1 de bestia: ALBERT. M . a n i m a l . 2 4 , 2 5 c r i c o s a n i m a l e s s e d i c u n t , q u o d p e d e m s i n i s t r u m h a b e t m a g n u m e t l o n g u m eqs. {cf. p.530",4 vLtt.py.L\)a>\>). 2 desidere: NIVARD. Y s e n g r . 7 , 6 2 6 severunt h y e m e m Carchinus atque Leo. 1 . 1 c a r c i o , -ire. abicere - verwerfen : GLOSS. I 8 6 , 3 7 S t . - S . - i r e ( a , a r - b) f a r u u e r p h a n . 2. * c a r c i o v. * g a r c i o . * c a r c i o l a ( k a r t i o l a , k a r e o l a ) subst. (orig. inc.) species plantae - Pflanzenart ( c f . Marzeil, Wb. dt. Pflanzennam. I.p.861) : GLOSS. I I I 1 0 5 , 5 7 S t . - S . - a w i t e s a ( [ w i t t e l .F], kareola).

c a r c i o s v. c h a r a c i a s . c a r c o v. c a r r i c o . c a r c o c o l l a v. s a r c o c o l l a . c a r d a m e n v. c a r d a m u m . c a r d a m o m u m ( - r t a - , - d e m - , - d o r n - , - o n ( i ) u m ) , - i n. - u s : /. 43) (xap8à[j.(ù[iov) metr. - d a - : l. 49.

(m.

1 cacollae - Kardamom (Elettaria Cardamomum White et Mat., c f . Marzeil, Wb. dt. Pflanzennam. II.p.199;plerumque de semine aromatico) : PAUL. A E G I N . c u r . 2 5 - u m ( 3 , 4 , 2 xap8à[*cù[xov) s i c c u m e t r e s o l u t u m a c e t o . ANTIDOT. L o n d .

T h e o d . 2 2 2 - n u m ( - m u s Br.) c u i u s a m a r i t u d i n i s eqs.

45

carcerius v. carcereus.

subst. c a r c e r a t u s , -i m. qui in carcere inclusus est ein Eingekerkerter : SISEB. D e s i d . 2 p r a e b u i t i n f i r m o - o q u e s o l a t i u m . CHART. I t a l . F i c k e r 4 2 7 p . 4 3 7 , 3 6 ( a . 1 2 5 7 ) q u o d o m n e s - i C r e m o n e . . . d e b e a n t r e l a x a r i . ROLAND. PATAV. c h r o n . 6 , 4 p . 9 0 , 2 f a c t a s e c u r i t a t e p r o -is. al. 2 . c a r c e r o v. c a n c e r o . • c a r c h a r o d u s adi. (xapxapóSou?) dentibus acutis praeditus - mit spitzen Zähnen versehen: ALBERT. M . ( ?) animal, quaest. 2,20 q u a e d a m animalia h a b e n t dentes serrat i n i o r d i n a t o s u t s e r r a e t d i c u n t u r k a r c h a r o d o n t a ( k a r t a - M, k a k a - E;p.50ia,i6 xapx