Kurtuluş Savaşı Tarihi [3 ed.] 9789944884471

Citation preview

Genel Yayın: 1549

TARİH CELAL ERİKAN

KURTULUŞ SAVAŞITARİHİ YAYINA HAZIRLAYAN

RIDVAN AKIN © TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI, 2008 Sertifika No: 29619 EDİTÖR

ÖZLEM ÇEKMECE GÖRSEL YÖNETMEN

BİROL BAYRAM DÜZELTMEN

ESEN GÜRAY DİZİNİ HAZIRLAYAN

BORA BOZATLI

GRAFİK TASARIM UYGULAMA

TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI I. BASIM: AGUSTOS 2008, İSTANBUL

3. BASIM: ŞUBAT 2014, İSTANBUL

ISBN 978-9944-88-447-1 BASKI

YAYLAC:IK MATBAACILIK

LİTROS YOLU FATİH SANAYİ SİTESİ NO: 12/ı97-203 TOPKAPI İSTANBUL (0212) 612 58 60 Sertifika No: 11931

TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI İSTİKLAL CADDESİ, MEŞELİK SOKAK NO: ı/4 BEYOGLU 34433 İSTANBUL

Tel.

(0212) 252 39 91

Fax. (0212) 252 39 95 www.iskultur.corn.tr

Celal Erikan

l(urtuluş Savaşı Tarihi Yayına Hazırlayan: Rıdvan Akın

TÜRKIYE$BANKASI Kültür Yayınları

v

İÇİNDEK İLER Öns öz. . ... .................

.VIII

Sunu ş

..... XII 1 Türk Kurtuluş Savaşı'nın Temeli: Halk Savaşı

...... . ... ......... . .3 Ku rtulu ş S avaşl arının O rt ak Ö zellikl eri ......... Ku rtulu ş S ava şl arın a Güç ya d a Güçs üzl ük Veren Ö ğel er ................ ..? T ürk Ku rtulu ş S ava şı' nın H ed efl eri ..9 .................. ... .............11 Ga zi Must afa K emal At at ürk' ün S avaş Anl ayı şı ... ...... .. 15 M ond ros M üt arek esi' nin Ayı rt Edi ci Ö zell ikl eri 1 5 M ayıs 1 9 1 9 Gün ü T ürk iye'n in Ask eri ve Si yasi K oşull arı . . . . 21 .25 M ond ros M üt arek esi'nd en S on ra T ürk O rdusunun Gücü. .

.

il Kuva-yı Milliye ile İşgal Güçlerinin Oyalanması

......31 Yunanlıla rın İ zmi r' i İşgal Altına Al ması .................. İ zmir' in İ şgal in e K arşı Tepkil er ... ................. ............ . . . . ......... ..............35 İ şgal K arşısınd a D in Ad aml arının Tutu mu ve Dı ş Etkil er ................ ..3 9 ...4 1 Çuku rova'd a ve E ge'd e 'İlkku rşun' S avaşl arı .................... ..... .................... .43 B atıd a İlk Cephenin Ku rulu şu . .......... .... .... .. . . ... ......... ................ .... .....47 Yun an İşgalinin Geni şl emeye B aşl aması Must afa K emal'in Ku rtulu ş Pl anı ve H ük ümet e Yaptı ğı . .. . .... .53 Telkinl erin S onu çları ........................ Mustafa K emal D üşün cesind e H alkın U yarıl masının Ön emi . 57 . ......................59 Musta fa K emal'in K omut anl arl a Temasl arı . ......................... 63 Ku rtulu ş Savaşı'nd a S eferberl ik İl anı ....... ........65 T ürk Ku rtul uş S ava şı'nda Gerilla Sa va şı .. ......................... ....67 Ku va-yı Mi lli ye'nin Ulusal Ku rtulu ş S avaşı'nd aki Yeri .. Ku va-yı Mi lliye'nin B aşardı ğı Hi zmetl er ...... .......... . . .... . .............. 73 .

.

.

.

.

.

.

m Amasya Tamimi'nden Heyet-i Temsiliye Yönetimine

.........77 Amas ya Görüşmel eri ve S iyasal S onu çl arı .. . ................................ ...... .79 Ayaklan ma Ba yra ğının Açıl ması..

VI

. ......81 Amas ya K ararları .... . Amas ya K ararl arı Sı rasınd a B ol şevikl erl e İl işkil er ....85 ................. .............. .. 87 Gün ey Cephes i'n in Ku rulu şu ................. K on greler S ürec in in B aşl ama N ed enl eri ve S onu çl arı ...... ......... .... .... 91 Heyet -i Tems il iye'n in (Tems ilc il er Ku rulu) M erc i S ayı lması ve An ad olu Y ön et im� in Ku rul ması .. .101 Must afa K emal' in Yabancıl arl a Görüşmel eri.. . .............. . ... ...105 .

iV TBMM Hükümeti'nin ve Düzenli Ordunun Kuruluşu

H eyet -i Tems il iye'n in Ank ara' ya Gel işi ve 1920 B aharın a K ad ar B aşlıc a Geli şmel er ....... .. . . . ... .. . ..... . .... ... .....109 Gün eyd e M araş, Ant ep ve U rfa D iren işl eri .... ..........119 B atı An ad olu ve Trak ya'nın Yun an İşgal i Altın a Alın ması . ..125 . . ....129 Yun anlıl arın D oğu Trak ya' yı İşgal i .... .... .............. S evr (S evres ) Antl aşması ve H ük üml eri........... ...... .............133 K arşıd evrimc i Güçl er ve Ayakl an mal ar .. .. .............13 7 D emirc i M ehmet Efe ve Çerk es Et hem Birl ikl erin in Tasfi yesi ; Ku va- yı M ill iye'n in Ku va-yı N izamiye' ye B ağl an ması ... . .. ..... .....143 . .

.

.

.

.

v Doğu'da Zafer, Batı'da Stratejik Savunma

...151 O rdunun S evk ve İd ares i.... ........ ........................ E rmen il ere K arşı Yapıl an Taarru zun Gec ik me N ed enl eri .... ............155 Ü ç S anc akt an İk is in in Geri Alın mas ı -B atu m'un . ....... ... . ........................................ ..161 Gürc ül ere Terk i..... .... .......... ....... ... ... ..... ...... .....169 B irinc i İn ön ü S avaşı .

.

.

.

.

Bi rinc i İn ön ü S avaşı'nın S onu : Yun an O rdusunun Çek ili şi .............179 D oğu Cephes i ve İn ön ü B aşarıl arının Yankıl arı . . .. ..... ...................183 Gün ey Cephes i'nd e S in an Tek el ioğlu Bun alı mı . J 85 Antep Direnişi.. ...... ........... .................... .. . ... . . 187 İk inc i İn ön ü S avaşı Ö nc es i S iyasi ve Ask eri Du ru m ....... ....... .. .... .. ..191 İkinci İn ön ü S avaşı ........ . ......... .... .. .. . .... ............................ .............195 . ... . ...201 Yun an Çekil mesi ve T ürk Tak ibi .......... .............. ... İk inc i İn ön ü M eyd an S avaşı'nın S onu çl arı.. . . .205 .

.

.

.

.

.

.

.

Vll

As lı han lar ve Du mlu pın ar S avaşları ......... .. ... ................ B atı ve Gün ey Cephel erin in B irl eşt iril mes i

..209 ............... .215

.

VI Büyük Yunan Saldırısı

. .219 K üt ahya-Esk işehir S avaşl arı Ön ces ind e Ask eri Du ru m ............. .223 K üt ahya-Eski şehi r S avaşl arı .......................... .. . . .... .. .......................... ...... ... .229 T ürk O rdusu B ozgunun Sını rında... . .

.

. . .

.

. . . . .. . . . .

. .

.

B aşk omu tanlık Yas ası ... ....... ..... ............ .............. ..................... Tek al if-i M ill iye E mirl eri.... .. ..

. ...233

................

S ak arya Mu harebel erind e H arek at Planl an.....

.............................23 9

Yun an lıl arın T ürk M evzil erin i Ku şat ma Çabal an Ve M an gal D ağının D üşmes i .............................. T ürk K omut an ları Arasınd a Bu nalı m B aşk omut anın S avun ma S ist emi .

.......23 7

..............245 .249

.

.... .253 ..255

Çal D ağı Civarındak i M üs ad emel er......... .........

.259 Yun an O rdusunun Ku zey K an adın a Taarru z D üşün ces i . Yun an O rdusunun Çek ilmes i ve T ürk Tak ip E mri . . . .261 S ak arya' d a U ğranıl an K ayı plar ve Eld e Ed il en S onu çlar .. .. . . .267 ... .....271 S ak arya S avaşı'nd an S on ra Yapılan Antl aşmalar.... S ak arya S avaşı'nın D eğerl end irmes i...... . .. .. . ................. ....273 .

.

. .

. . . . . . . . . . . . . . .

. .

. .

. .

.

. . . . .

. . . .

.

. .

. . . . .

VII Stratejik Saldırıya Hazırlık Dönemi

S ak arya'd an S on ra Tu tu lan Cephe - O rdunun .......281 Yen id en Ö rgüt len mesi ........................ Ö ................... .283 B öl gen in St rat ejik zell ikl eri .. . ...... .285 S ad Taarru z Pl anı .. .. . .. .. .... . ...............291 B üyük T ürk Taarru zun a H azı rlıkl ar ............. . .. 295 O rd un un Eğiti m ve Loji stik İşl eri .. Bi rin ci O rd u K omut anı Ali ihs an Paşa'nın (S abis ) ................ ..............297 Görevd en Alın ması .... ..... ..................3 01 T ürki ye'nin D iplomatik At ağı .. ............. . .. .303 B üyük Taarru z Ön ces ind e Geti rilen Yen i Y ük üml ülük ler TBMM' d e Taarru z B askısı .307 .

.

.

. . .

. . . . . .

. . . . .

. .

. .

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . .

. . .

. . . . . . . . .

. . . . .

. . . . . . . . . . . . . . .

.

Vlll

Ba şkomu tanl ı k Yasası'nın U za tıl ması Ta rtı şmala rı Yunan Ta rafın da Si yasi ve As keri Geli şmel er

.

. . . .309 ..... . ............313

. . . . . . . . .

.

. . . . . .

. . . . .

. .

vm Büyük Taarruz

Büyük Taa rru z'a Y ön eli k Ya pılan Planla r......... ................... .........319 İkin ci O rdu K omu tanı Ya ku p Ş evki Pa şa (Su başı) 'nın Taa rru z Ka rşıtı Görüşl eri . .... ....................... ...... ......... ...................323 ..............................327 Büyük Taa rru z Planı .... ... .... Ba şkomu tan'ın Al dı ğı Ek Ted birl er ....... ........ ... ......33 1 , 1922 Ağus tos Ba şında Ta rafla rın Ku vvet D en ges i .............. ..... .333 Taa rru za Ha zı rlı k ve Yı ğına kla r. ............... ............... ................33 5 Büyük Taa rru z Ön cesin de T ürk Ve Yun an Ku vvetl eri. . . .33 9 T ürk O rdusunun Taa rru za Ha zı rlı k D üzeyi .343 Taa rru z Za manının Sa ptan ması ... ... .. . .. . .347 Ba şkomu tanl ık M eydan Mu ha rebes i Ön ces i O rdula rın Du ru mu .349 Ba şkomutan lık M eydan Mu ha rebesi . . .353 Ba şk omutanlık Mu ha rebes i S on rası As keri Ol ayla r.... ..................373 ....................... .............375 Yun an O rdusunun St rat eji k Ta ki bi ...... . . .383 Eski şehi r ve Bu rs a Ü zerin e Ya pıl an Ha rekatl ar .. T ürk Büyük Ta arru zu'nun D eğerl en diril mesi . .................................... .387 Musul'a K arşı Ya pıl an Gi ri şiml er............... ....391 . . . . .

.

.

.

. .

. . . .

. . . .

. . . . . . . . . .

.

. . . . . . . . . . . . . . . .

.

. . . . . . .

.

. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .

. .

. .

IX Savaşın Sona Erdirilmesi ve Lozan Barış Konferansı

Mu dan ya M üta rekesi L ozan Ba rı ş K onferansı ve Sa ğlan ama yan Hakl arı mı z L ozan Ba rı ş An tla şması'nın Gen el D eğerl en dirmesi Büyük Zafer'in N edenl eri ve S onu çla rı ........................ . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

397 . ..401 . ..407 ...............409

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

. . . .

. . .

. . .

. . . . . . . . .

Ek Büyük Taarruza Katılan Komutanlar

Büyük Taa rru za Katılan O rdu, K ol ordu ve Tümen K omut anl arı .... 415 . .

N otla r........................... Di zin ................. .............

............................... ................. .... .

. .......... ..417 ......... .427

IX

Ön söz

T ürk Ku rtulu ş S avaşı'nın ik i yön ü vardı r: D evrim ve S avaş. Bunl ard an birin cis i il e Ku va- yı M ill iye (Ulus al Ku vvetl er) üzerind e olduk ça n esn el in cel emel er yayı mlandı. Ask eri s avaş için yazıl anl ar is e d oğallıkl a özn el yayınl ar ol arak k aldı. Bunun n ed en i H arp Tarihi D aires i yayınl arının an cak 1961'd en s on ra çık masıdı r. Bu k it apt a, bu res mi yayınl ara d ayan arak, d evrim yön ü il e Ku va­ yı M ill iye'n in k atkısını d eğerl end ird ikt en s on ra mill i ku rtulu ş s avaşının özet bir t arihin i sunulu yor. Böyl ece şimd iye k ad ar hep k ahramanlık yanın a ön em veril en bu evrens el ol ay üzerind e gen el ve n esn el bi r izl en im u yandı rmaya gayret ett im. Bunu yapark en, oku rl arı, kiş is el fik irl er ardınd an s ürükl emeye d eğil ; k it apt a sunul an n esn el veril erl e ol ayl arı yargıl ayabil ir hal e get irmeye özen göst erd im. Bu büyük ve k armaşık s avaşın zihinl ere t akıl abil ecek en ön eml i boyutl arın a ı şık tut maya d ikk at ett im. K it apt a k imi yanıl gıl ara parmak bas arak el eşt iril erd e bulundu ys am, bu, yalnı z gerçeği beli rt mek ve gel ecek i çin d ersl er çık armak içind i; yoks a k ims en in hizmet in i k üçüms emeyi d üşün med im. Çünk ü bu s avaşa k atıl mı ş ol an k ahramanl arın her birin in, yalnı z gön ül ve emek vermi ş ol mal arı yl a bil e, kuts al s ayıl ması ve yerici el eşti rid en u zak t utul ması gerekti ği k anısınd ayı m. Ö zn el ve t emel e d ayan mayan s avl ar il eri s ürmekt en ol abildi ğin ce k açın maya çalı ştı m. B aş arılı ol abildi ys em n e mutlu ban a. CELAL ERİKAN

Ank ara, 2 H azi ran 1971

XI

Yayı na H az ı rlayan ı n Önsözü

Merhum Tümgeneral Celal Erikan'ın 1971 yılında yayınladığı Kurtuluş Savaşımızın Tarihi adını taşıyan kitabı, zengin ve topar­ layıcı niteliği ile Milli Mücadele tarihi üzerinde çalışanlara her za­ man ciddi bir kaynak oluşturmuştur. Eser, günümüzde de güncel­ liğini koruyor. Özellikle, Türk İstiklal Savaşı'nın askeri tarih boyu­ tu ile ilgilen okuyucular açısından faydalı olabilmek için, yazarın üslubunu bozmaksızın, onun düşünce akışına sadık kalarak zevk­ le okunabilir bir kitap haline getirilmeye çalışılmıştır. Kitap, esas itibariyle, Türk Kurtuluş Savaşı'nın askeri tarihi ile ilgilidir. Konuya hakim en iyi yazarlardan birinin kaleminden çık­ mıştır. Kitabı güncelleştirirken, yazar Celal Erikan'ın Türk İstiklal Harbi'nin ideoloj isine ve önderliğine sadakatini her an hissettim. Yurdu kurtaran, devleti ve cumhuriyeti kuran bu kuşağın temsilci­ lerinden biri olarak General Erikan'ın engin harp tarihi bilgisinin yarattığı bu kitap, Türk Devrim Tarihi'ne olağanüstü bir katkı sağlamaktadır. Ben de okuyucuyu, yoğun ve dikkatle takip gerektiren bu kita­ ba hazırlayabilmek için siyasi ve askeri gelişmeler sürecinin bir özetini yapmak istedim, umarım yararlı olur: Bu özeti, Osmanlı ordusunun 30 Eylül 1918 tarihinde Suriye cephesinde neredeyse dağılma noktasına geldiği andan başlatmak sanırım doğru olur. General Allenby komutasındaki İngiliz ordu­ su karşısındaki mağlubiyetin nedenleri uzun savaş yıllarında sak­ lıdır. Daha Çanakkale savaşlarından hemen sonra Alman askeri

Xlf KURTULUŞ SAVAŞI TARi H i

istihbarat raporları, Türk ordusunun adeta bir cürufa dönüştüğü­ nü bildirmişlerdi. Bu arada, Bolşevik Devrimi öncesinde Çarlık Rusya'nın Erzincan sınırlarına ulaşması, Vilayat-ı Sitte'nin nere­ deyse tamamen Rusya'nın eline geçtiği anlamına geliyordu. Gü­ neyde ise Büyük Britanya ordusu Irak cephesinde Musul 'a 60 km kadar yaklaşmıştı. Müttefik Bulgaristan'ın General Desperey or­ dusuna yenilmesi ve 28 Eylül'de mütareke talebi, mağlubiyet çiz­ gisindeki Osmanlı Devleti'ni de mütarekeye zorladı. İspanya hü­ kü.metini ve ABD'yi araya koyarak savaşa son verme girişimimize hemen yanıt alamayınca, 1 9 1 5 Kut savaşında Osmanlı ablukası altında kalarak teslim olmak zorunda kalan İngiliz Generali Townshend, çok rahat koşullarla gözetim altında tutulduğu Büyü­ kada'dan alınarak silah bırakışmasına aracılık etmek üzere Lim­ ni'ye gönderildi . Türk Kurtuluş Savaşı'nı önceltyen mütareke dö­ neminin açılışı böyle oldu. Savaşın kaybedildiği acı gerçeği karşısında İttihat ve Terakki hükümeti istifa etmiş, önderler Köstence üzerinden Almanya'ya iltica etmişlerdi . Müşir Ahmet İzzet Paşa hükümeti, Bahriye Na­ zırı Rauf Bey'i bir heyetle birlikte mütarekeyi müzakere etmek üzere Limni'nin Mondros limanına göndermişti . Bu sırada Mus­ tafa Kemal Paşa, komuta ettiği 7. Ordu'yu Nablus güneyinde bozgundan kurtararak, Yıldırım Ordular Grubu'nun diğer iki or­ dusunun savaş artıkları ile birlikte Halep'in güneyinde yeniden konuşlandırmıştı . 7 Ekim'de istifa etmiş bulunan Talat Paşa'nın yerine sadarete getirilen Müşir Ahmet İzzet Paşa'dan Doğu Cep­ hesindeki beraberlikleri sırasındaki kişisel ilişkilerine dayanarak abartılı bir talepte bulunmuştu: Yeni hükümette Harbiye Nazırı olmak. Henüz mirliva (tuğgeneral) rütbesindeki bir komutan için fazlasıyla cüretkar bir istek olmakla birlikte, daha sonra gelişen olaylar Mustafa Kemal Paşa'nın almak isteği inisiyatifi açıklayıcı niteliktedir. 3 0 Ekim'de mütarekenin yürürlüğe girmesinden sonra Osman­ lı kamuoyuna hakim olan iyimser hava, 13 Kasım'da müttefik do­ nanmasının İstanbul limanına girişi ile tereddütlü ve kuşkulu bir bekleyişe dönüşecektir. Ocak 1 9 1 9'da ABD Başkanı Wilson'un

YAYINA HAZIRLAYANIN ÔNSÔZÜ

söylevi ile çalışmalarına başlayan Paris Barış Konferansı, Almanya ve Avusturya-Macaristan imparatorluklarının bakiyesi ile yoğun bir şekilde meşgul olduğundan Doğu sorununu görüşmeyi en sona bırakmayı tercih edecek, Türk barışı sümenin altında sırasını bek­ leyecektir. 1 9 1 9 baharı, Ermeni, Yunan, Pontus ve bir kısım Kürt delege­ sinin Barış Konferansı'ndan kendi lehlerine sonuçlar çıkarmak üzere yaptıkları bir dizi girişim ile geçmiş, Osmanlı hükümeti bir türlü barış masasına davet edilmemiştir. Bu gönülsüz sürecin arka­ sında nasıl bir kasıt olduğunu Türkler 1 0 Ağustos 1 920'de anlaya­ caklardır. 3 0 Aralık 1 9 1 8 'de konferans nezdinde bulunan Venizelos'un Dört Büyüklere verdiği muhtırada, Marmara Denizi kıyısından iti­ baren, Kurşunlu-Uşak-Sarayköy-Muğla doğusu ile Akdeniz kıyı­ sında Kalkan çizgisinin batısında kalan toprakların tarihi olarak Elen soyundan gelen Rumlara ait olduğunu ileri sürmüş olması, Doğu sorununun hangi temelde çözülmek istendiğinin ilk işaretle­ rinden biriydi. Yunan Başbakanı'nın iddiaları bu bölgelerde Rum halkın çoğunluk olduğu görüşü ile pekiştirilmekteydi. Mütarekenin muğlak hükümleri, hiçbir konuda tam dirayet sa­ hibi olmayan Damat Ferit hükümetinin şaşkın bakışları arasında İz­ mir'in işgal altına alınmasına yol açtı. İzmir'in işgali, pan-elenizmin nihai amaçları yolunda sadece bir başlangıç idi. İşgalin resmi gerek­ çesi, Aydın vilayetinde büyük bir çoğunluk oluşturan Rumların Os­ manlı yönetimi tarafından zulme uğratılmasıydı. İşgal, vilayet ve payitaht yönetiminin diplomatik bir oyunla aldatılması sayesinde gerçekleştirildi. İzmir Valiliğini vekaleten yürütmekte olan Nurettin Paşa'nın muhtemel direnişini önlemek üzere müttefik yönetimi ön­ ce onun değiştirilmesini istedi. Barış görüşmeleri başlamak üzere iken, galipler cephesi ile sürtüşmek istemeyen Osmanlı hükümeti İz­ mir Valiliğine İzzet Bey'i getirerek bu isteği karşılamış oldu. Ege Rumlarını Osmanlı zulmünden koruma resmi gerekçesine dayanan işgal, galip devletler masasının ortak kararıyla başlatıldı. On altı gemiye bindirilmiş olan işgal tümeni, Eleftron ve Mavros limanlarından 1 3 Mayıs saat 1 0 .00'da hareket ettirildi. 14 Mayıs

Xlll

XIV KURTULUŞ SAVAŞI TARiHi

gecesi Midilli'de geçirildi. Öte yandan İzmir'de bulunan Amiral Calthrope, Fransız, Amerikan ve Yunan filo komutanlarını topla­ yarak civardaki müstahkem mevkilere çıkarmayı kolaylaştırmak ve uyruklarını korumak üzere tedbir almalarını istedi. Daha sonra, 7 Ekim 1 9 1 9'da Uluslararası Tahkik Kurulunun verdiği rapora göre de, hiçbir meşru ve haklı gerekçeye dayanma­ yan işgal, İngiliz Genelkurmay Başkanı Henry Wilson'u günlük defterine, " Bütün bunlar deliliktir, kötülüktür" satırlarını yazdıra­ cak kadar büyük bir Yunan zulmüne yol açtı. Yazar S. Baker ola­ yı, " İğrenç bir entrika" olarak tanımlayacaktı. İzmir'in işgali, Barış Konferansı'nda Türklerin de hukukunun korunacağını sanan Osmanlı yönetici sınıfında şok etkisi uyandır­ dı. İşgal, Anadolu'da milli mücadele fikrinin alevlenmesine yol aç­ tı. Artık iki koldan yürünmesi kaçınılmaz olmuştu: Müdafaa-i Hu­ kuk ve Kuva-yı Milliye. Gerçekte, ilk halk direnişi Dörtyol'un Karaköse köylülerinin 1 9 Aralık 1 9 1 8 'de kurduğu barikatlarla yaptığı savunma olarak tari­ he geçmişti. Direniş, buradan başlayarak dalga dalga bütün yurda dağılacak ve Mustafa Kemal Paşa'nıIJ. önderliğinde bir milli kurtu­ luş cephesine dönüşecektir. Mustafa Kemal Paşa'nın Pontus meselesinin teskin edilmesi res­ mi göreviyle Anadolu'ya geçtiği günlerde, Yunan işgaline karşı ko­ yarak Batı cephesinin temellerini atan komutanlar Ali Fuat Paşa ( Cebesoy), Albay Şefik (Aker) , Albay Bekir Sami ( Günsav) ve Al­ bay Kazım ( Özalp ) 'dır. Bu isimlerin geniş çaptaki çabalarını önce­ likle anmak gerekir. Batı' da ilk anlamlı direniş fikrini geliştiren ko­ mutanlar bunlar olmuşlardır. Bu arada Dünya savaşının bitiminde ordunun durumunu ele al­ mak gerekir. Osmanlı ordusu, omurgası dışında terhis edilmiş bu­ lunmaktaydı. Terhis edilen asker evine dönmek için büyük zorluk­ larla karşılaşacaktı. Mütarekenin imza edilmesi ile birlikte, mev­ sim kışa yaklaşmıştı. Yurtlarına dönmek isteyen büyük kitleler yoksunluk içinde beş parasız demiryolu istasyonlarında ve iskele­ lerde, kendilerini alacak trenleri ve vapurları bekliyorlardı. Çok sefalet çekildi. Terhis edilen ordunun yedek subay ve muvazzaf

YAYINA HAZIRLAYANIN ÔNSÔZÜ

kadrosu açısından da durum pek farklı değildi. Yedek subayları er­ lerle benzer bir akıbet bekliyordu. Muvazzaf subayların pek çoğu da mütareke hükümleri gereği birlikleri kaldırıldığından İstanbul'a doluşmuşlardı. Bunlar da yeni atamalar beklerken maaşsız veya sı­ nırlı bir gelirle başkentin mütareke ortamına uyum sağlamaya ça­ lışıyorlardı. Payitaht, yakın geleceğini göremeyen geniş bir kitleyle doluydu. Mustafa Kemal Paşa, 13 Kasım 1 9 1 8 'de İstanbul'a geldikten sonra, askeri ve siyasi çevrelerle uzun temaslarda bulundu. Hükü­ mete girmeye teşebbüs etti. 1 9 1 9 Mayısı'na kadar devam edecek olan İstanbul'daki ikametinin resmi gerekçesi, kumanda edecek kı­ ta bulunamayan çok sayıda generalden birisi olmasıydı. Nihayet beklediği inisiyatifi alma fırsatı, biraz da kendi gayreti ile Üçüncü Ordu müfettişliğine atanmasıyla sağlandı. Hükümet kendisine as­ keri yetkilerinin yanı sıra mülki yetkiler de sağlayacaktı. Bu yetki­ ler bir tür olağanüstü hal valiliği yetkileriydi. Mustafa Kemal Pa­ şa'nın böylesine geniş yetkilerle donatılmasının arkasında yatan sebep Pontusçu güçlerin, Samsun'dan Batum'a kadar yayılan Ka­ radeniz sahillerinde ayrı bir devlet yaratma emelleriydi. Siyasal konjonktür buna uygun görünüyordu. Osmanlı Devleti müttefik­ leriyle birlikte yenilmişti. Mustafa Kemal Paşa, eline geçirdiği bu olağanüstü yetkileri, Havza'dan itibaren " kuva-yı milliyeyi amil irade-i milliyeyi ha­ kim kılmak " ilkesi doğrultusunda kullanmaya başladı . Bu bağ­ lamda Amasya bildirgesi Anadolu'nun İstanbul hükümetinden özerkleşme sürecine işaret ederken, bir taraftan da vatan tehlike­ de uyarısıydı. Amasya bildirgesinin imzacıları arasında Anadolu ihtilalinin önder kadrosu içinde yer alacak olan Rauf Orbay, Ali Fuat Cebesoy ve Refet Bele vardı . Belgeye Erzurum'daki 1 5 . Ko­ lordu kumandanı Kazım Karabekir Paşa ile karargahı Konya'da bulunan 2. Ordu müfettişi Mersinli Cemal Paşa da telgrafla işti­ rak edeceklerdi. Siyasal tarihimizde Amasya Tamimi olarak bilinen bildirge, mü­ tarekeyi takip eden dönemde zaten başlamış bulunan Müdafaa-i Hukuk örgütlenmesini daha da alevlendirdi. Toplanma tarihlerine

XV

XVI KURTULUŞ SAVAŞ! TARiHi

göre başlıca kongreleri şöyle sıralayabiliriz: Erzurum (23 Temmuz 1 9 1 9 ) , 1 . Balıkesir ( 3 1 Temmuz 1 9 1 9 ) , Nazilli (7 Ağustos 1 9 1 9 ) , Alaşehir ( 16 Ağustos 1 919) , Sivas (4 Eylül 19 1 9 ) , 2. Balıkesir (22 Eylül 1 9 1 9 ) , Lüleburgaz ( 3 1 Mart 1 920), Edirne (9 Mayıs 1920) . Bu kongreler, self-determinasyon ilkesini (ulusların kendi ka­ derlerini tayin hakkı) hedef olarak kabul etmiş, mevcut yasalar çerçevesinde gerçekleştirilmiş, meşruiyet düşüncesini daima önde tutmuş girişimlerdi. Bütün kongrelerin ana fikri "Türklerin huku­ kunu uluslararası platformda müdafaa" olarak özetlenebilir. Mustafa Kemal Paşa'nın Müdafaa-i Hukuk hareketinin ve Anadolu ihtilalinin önderliğini ele alması Erzurum ve Sivas Kon­ greleri sürecinde gerçekleşti. 7-8 Temmuz gecesi Yıldız Sarayı ile makine başında geçen bir muhaberattan sonra Mustafa Kemal, ar­ tık tamamen " sine-i millette bir ferd-i milllet" idi. Mustafa Kemal'in başkanlığına getirildiği Erzurum Kongresi, 23 Temmuz'da toplandı. Bazı valilerin İstanbul hükümetinin tali­ matları doğrultusunda tavır almaları sonucu Diyarbakır ve Elazığ illerinin dışından katılan 54 delege ile çalışmalarına başladı. Kon­ grenin temsil tabanı Vilayat-ı Şarkiyye ve Trabzon Vilayeti idi. 7 Ağustos 1 9 1 9 'da yayınlanan Kongre kapanış bildirisi ve kararları şöyle özetlenebilir: 1 . Doğu Anadolu, Osmanlı topluluğundan ayrılmaz bir bütündür. 2. Ulusun bütünlüğü, yurdun bağımsızlığı, padişah ve halifenin korunması için, ulusal iradeyi egemen ve ulusal kuvvetleri et­ men kılmak gereklidir. 3 . Rumluk ve Ermeniliği koruma anlamına alınacak her türlü işgal ve müdahaleye karşı birlikte savunma ve direnme yapılacak ve Hıristiyan öğelere onur kırıcı yeni ayrıcalıklar tanınmayacaktır. Bu kongreyi, bütün Müdafaa-i Hukuk örgütlerini birleştiren Si­ vas Kongresi izledi . Basılma ve dağıtılma riski altında çalışmaları­ nı sürdüren kongre, İstanbul'un Anadolu ile bütün bağlarını kese­ rek Damat Ferit hükümetini istifaya zorladı ve Anadolu'nun yük­ selen sesi ile diyalog kurma yanlısı Ali Rıza Paşa hükümetinin ku-

YAYINA HAZIRLAYANIN ÔNSÔZÜ

rulmasını sağlamanın yanı sıra parlamento seçimlerinin yapılması sürecini hızlandırdı. Sivas Kongresi Heyeti Temsiliyesi ile İstanbul hükümetinin Bahriye Nazırı Salih Paşa arasında gerçekleşen Amasya Mülakatı ve alınan kararlar yeni bir dönemin habercisiy­ di. Payitaht, Müdafaa-i Hukuk'u dikkate almaksızın bir şey yapı­ lamayacağını anlamıştı. Dördüncü dönem, Osmanlı Parlamentosunun toplanmasını sağlayan bu konj onktürdü. Mustafa Kemal Paşa, bu seçimde Er­ zurum merkez livasından milletvekili seçildi. Osmanlı Kanunu Esasisi gereği, Mustafa Kemal Paşa'nın çekincelerine rağmen, İs­ tanbul'da çalışmalarına başlayan Mebusan Meclisi, kısa bir süre sonra, önce İngiliz işgal kuvvetleri tarafından basıldı ve bazı milli­ ci milletvekilleri Malta'ya sürgün edildiler. Bunu izleyen gelişme Mehmet Vahidettin'in parlamentoyu feshetmesiydi. Bu, Mustafa Kemal Paşa'ya, " fevkalade salahiyeti haiz bir meclis-i müessisan " teşekkülü için çok iyi bir imkan sağladı. Payitaht, işgal altına alın­ mıştı ve milleti ancak, yine " kendi azın- ü kararı " kurtaracaktı . Türk İstiklal Savaşı böyle başladı. Milli Mücadele'nin siyasal boyutu, Ankara konvansiyonunun toplanması ve kendini milletin yegane temsilcisi ilan etmesi ile büyük ölçüde aşılmış oldu. Anadolu ile İstanbul hükümeti ara­ sında devam eden iç savaş 1 92 1 başına kadar devam etti . Bu mü­ cadele karşıdevrimci güçlerle, millici güçler arasında geçen bir hesaplaşmaydı . Kurtuluş Savaşı boyunca ortaya çıkan karşıdevrimci hareketler, yaygınlığı ve süreleri bakımından büyük bir önem taşıyordu . Bu hareketler, Şubat 1 923 'te sona eren Pontus ayaklanması istisnasıy­ la 20- 1 1 0 gün süreyle gerçekleşti. Bunlar içinde başlıca 1 8 ayak­ lanma, Nisan 1 9 1 9'dan 1 921 'e kadar sürdü. En yoğun dönemi Ni­ san 1 920-0cak 1 92 1 arasında yaşanmıştır. Bu bakımdan milli kurtuluş önderlerinin karşıdevrimi bastırmak için harcadıkları ça­ ba, işgal kuvvetleri ile savaş kadar önemlidir. Çoğunluğu batıda gerçekleşen bu ayaklanmaların başlıcaları şunlardı:

XVll

xvııı KURTULUŞ SAVAŞI TARiHi

1 9 1 9 yılında: Ali Batı ( 1 1 .5/1 8 . 8 ) , Birinci Bozkır (27.9/4 . 1 0 ) , İkinci Bozkır (20. 1 0/4. 1 1 ) , Şeyh Eşref (25 . 1 0/25 . 1 2 ) , Birinci An­ zavur ( 1 . 1 0/25 . 1 1 ) ; 1 920 yılında: İkinci Anzavur ( 1 6 .2/1 6.4), Bi­ rinci Düzce ( 1 3 . 4/ 3 1 . 5 ) , Zile (25 .5/2 1 . 6 ) . Birinci Yozgat ( 1 5 .5/27.7) , Milli ( 1 . 6/8 . 9 ) , Cemil Çeto ( 2 0 . 5/7. 6 ) , İnegöl (20.7/20 . 8 ) , İkinci Düzce ( 8 . 8/23 . 9 ) , İkinci Yozgat ( 5 . 9/3 0 . 1 2 ) , Konya ( 1 2. 1 0/22. 1 1 ), Demirci Mehmet Efe ( 6 . 1 2/23 . 1 2 ) , Çerkes Ethem ( 1 7. 1 2 . 1 920/23 . 1 . 1 923 ) ; 1 92 1 yılında: 1 8 . Koçkiri ( 6.3/1 7.6. 1 921 ) . Ancak, bu karşıdevrim hareketi bastırıldıktan sonra, Anadolu hükümeti, bütün gücünü işgal güçlerine yöneltebilme olanağına kavuşabildi . Bunun için öncelikle beşeri ve askeri kaynakların dağılımına bir göz atmak gerekir. Milli Mücadelenin öncelikli kaynağı, Birinci Dünya Savaşı'ndan arta kalan kaynaklardır. Somutlaştırmak gere­ kirse, Anadolu'da bulunan Osmanlı bakiyesi silahlı gücün 1 Ka­ sım 1 9 1 9 tarihi dağılımı şöyleydi: Orduda 4648 subay ve 4 8 . 707 er mevcudu bulunmaktaydı. Gerisi terhis edilmişti. Bunların bir cephede toplanmasına askeri ve siyasi durum elve­ rişli değildi. Batıda ordunun gücü zayıftı. Sivas Kongresi Heyet-i Temsiliyesi kararı ile Umum Kuva-yı Milliye komutanlığına Ali Fuat Paşa getirilmişti. Batı cephesindeki bütün kuvvetler Ali Fuat Paşa'nın emri altına verildiler. Bu durum Gediz Baskınına kadar devam edecekti. Bütün mevcudu on bine varan buradaki kuvvet­ ler, üç cephe halinde genellikle General George Milne'nin çizdiği hat ( Milne Hattı ) boyunca savunma halindeydiler. Albay Kazım ( Özalp) , Ayvalık ile Gediz Irmağı kuzeyindeki cepheyi tutuyordu. 2500 mevcutlu 61 'inci Tümen ile iki bin civa­ rında tüfekli kuva-yı milliye müfrezelerinden oluşan bir cepheydi. Bu cephe İzmir Kuzey cephesi adıyla anılıyordu . İzmir Doğu cep­ hesi ise, Kuva-yı Seyyare komutanı Çerkes Ethem'in komutasın­ daydı . 68'inci Alay'dan 500 kişi ile başlıca 200 tüfekli Çerkes Et­ hem ve Sarı Efe müfrezelerini kapsıyordu. İzmir'in güney bölgesi ise, Demirci Mehmet Efe yönetimi altın­ da, biri Gediz-Küçük Menderes arasında, öteki Küçük Menderes

YAYINA HAZIRLAYANIN ÔNSÔZ Ü

ve Büyük Menderes kuzeyi arasında ve üçüncüsü Büyük Mendc­ res'ten Söke'ye kadar uzanmak üzere üç grup halinde bulunmak­ taydılar. Kuvveti, _2500 mevcutlu 57'nci Tümen ile 2 1 00 tüfekli kuva-yı milliye müfrezelerinden ibaretti. 1 920 başlarında, Milne Hattının gerisindeki General Miliatis komutasındaki Yunan işgal kuvvetleri, İzmir Kolordusu'nun Ada­ lar Tümeni Ayvalık ile Kırkağaç arasında konuşlanmıştı . 2'nci Ko­ lordusunun 2'nci Tümeni Gediz-Küçük Menderes ırmakları ara­ sında, 1 'inci Tümeni ise Adagide-Söke kesiminde bulunmaktaydı. İzmir Tümeni ve bağlı birlikler İzmir ve dolayında bulunuyordu. Yunan işgal ordusu, bu tarih itibarıyla, 2400 subay, 62.743 er mevcuduna ulaşmış durumdaydı. Kuva-yı nizamiye (düzenli ordu) kuruluncaya kadar, Batı'da iş­ gale direniş, temelde kuva-yı milliye müfrezeleri eliyle yürütülmüş­ tür. Buna, müttefik güçlerin dikkatini çekmeden birkaç alay ve tü­ men destek verebilmiştir. Ethem ve Demirci kuvvetlerinin kuva-yı nizamiyeye ( Milli Müdafaa vekaleti emrine alınmaları ) bağlanma­ ları gerilla savaşı anlayışının terki ile zaferin ancak düzenli bir or­ du ile kazanılabileceği düşüncesini hakim kılmıştı. Doğu cephesinde, başlangıç itibarıyla durum daha iyiydi. Ka­ rabekir'in 1 5 . Kolordusu, mütarekeye girişte en dolgun mevcutlu ve iaşe olanakları en iyi durumda olan birliklerden oluşuyordu. Karabekir, 1 422 subay, 1 7.069 er ( 1 4.268'i tüfekli ve 427'si kılıç­ lı), 204 makineli tüfek, 75 top ve çalışır durumda 2 uçağı bulu­ nan kolordusunu, Bolşevik orduların tehdidi altındaki Kafkasla­ ra sürdü. Doğru bir zamanlama ile elviye-i selaseyi ( Doğu'daki üç liva ) kısmen işgal altında bulunduran Taşnaksutyun kalıntısı Er­ meni ordusunu mağlup ederek mütarekeye zorladı. 1 8 78 Sava­ şı'nda kaybedilen Kars ve Ardahan'ın son kez geri alınışı bu saye­ de oldu. Batum ise, temsilcileri Ankara hükümetine iltihak etmiş olmalarına rağmen, Sovyet Rusya'yla varılan anlaşma gereği, Tif­ lis'in denize açılmasını sağlamak üzere Gürcü hükümetine terk edilecektir. İnönü Savaşları, Batı cephesinde düzenli ordunun ilk başarı işa­ retlerini verdi. Üstelik bu başarı Ethem'in kuva-yı seyyaresine kar-

XIX

)()( KURTULUŞ SAVAŞI TARiHi

şı verilen bir iç savaş ortamında gerçekleşecekti . Türk düzenli or­ dusu, Yunan ordusunu, Bilecik- Eskişehir demiryolu üzerindeki doğal bir boğaz olan İnönü bölgesinde durdurarak geri püskürttü. Bu Türk İstiklal Harbi'ndeki en önemli dönüm noktalarından biridir. Bazı yazarlar, İnönü'deki muharebeyi küçümseme eğilimin­ dedirler. Elbette İnönü'de büyük bir meydan muharebesi verilme­ miştir, ama Türk ordusu, silah ve sayıca kendinden üstün olan düşmanı, kendi belirlediği yerde (İnönü mevzilerinde) muharebeyi kabule zorlamış ve geri atmıştır. Yunan ordusu açısından Birinci İnönü karşılaşması, Türk ordusunun kolayca sökülüp atılamaya­ cak kadar nitelikli olduğunu göstermiş oldu. Yunanlı generaller, karşılarında artık bir gerilla gücü değil, düzenli bir ordu bulundu­ ğunu anladılar. Yunan ordusu ikinci kez daha iyi teçhiz edilmiş olarak, 23 Mart 1 92 1 sabahından itibaren Bursa ve Uşak kesimlerinden iki cephe­ mize karşı ilerlemeye başladı. Direnme çizgisi Bilecik-Pazaryeri­ İnegöl olan örtme birliklerimiz (Albay Kemalettin Sami emrindeki birlikler) düzenli olarak, Yunanlıları 25 Mart akşamına dek oya­ layarak 26 Mart sabahı mevzilerinin gerisine çekildiler. En çetin muharebeler gene İnönü mevzileri civarında olduğu için bu savaş­ lar İkinci İnönü adıyla anılmaktadır. 3 1 Mart 1 92 1 günü, Yunan ordusu bir kez daha Türk direnişini aşamayacağını anlayınca geri çekilmeye başlamıştır. Bu kez ilk kez olmak üzere, düşman çekil­ mesi takip edilmiştir. Bu sonuç, silah üstünlüğü sağlanırsa, TBMM ordusunun işgal güçlerine muhtemel galebesine işaret etmekteydi. İkinci İnönü muharebelerinde verdiğimiz kayıplarımızın genel toplamı, 1 5 6 subay (44'ü şehit, 1 02 yaralı, 4 tutsak, 2 kayıp ve 4 kaçak) ile 4 794 er ( 63 7 şehit, 1 720 yaralı, 2 tutsak, 1 3 59 kayıp ve 1 076 kaçak) olarak 4950 olmuştur. Savaşı yürüten 3 'üncü Yunan Kolordusu'nun kayıpları ise, Ge­ neral Kondilis'e göre, 722 ölü, 2627 yaralı, 403 kayıp olarak 3 752 kişiydi. İkinci İnönü muharebelerinde kazanılan ne ise, bunda en büyük payın elbette İsmet Paşa'ya bırakılması gerekir. İnönü savaşlarını, Refet Paşa'nın yönetimi altındaki Batı-Gü­ ney cephesindeki Aslıhanlar ve Dumlupınar savunmaları izledi.

YAYINA HAZIALAYANIN ÔNSÔZÜ

Refet Paşa, Uşak-Afyon doğrultusunda başlayan Yunan taarruzu­ nu durduramadı. Yunanlılar, Birinci ve İkinci İnönü savaşlarından sonra umutla­ rını yitirmemişlerdi ve Aslıhanlar muharebelerinden elde ettikleri inisiyatifi askeri başarıya dönüştürmek istiyorlardı. 23 Şubat 1 92 1 'de Londra'da müttefiklerin kendilerine verdikleri görevi ba­ şararak Anadolu toprakları üzerinde daha geniş haklar elde etmek için gayret sarf ediyorlardı. Tahtına yeniden kavuşan Yunan kralı stratejik bir saldırı için hırslı, hükümet hevesli, Albay Sarıyanis ve Albay Pallis gibi danış­ manlarının etkisiyle başarıdan emindi. Kral Kostantin, saldırıyı bizzat yönetmek ve milliyetçilerin karargahı olan Ankara'yı düşür­ mek için ordusunun başında bulunmak istedi. Büyük törenlerle İz­ mir'e geldi. Yunan ordusu, İnönü savaşlarındaki yanılgılarını bu kez tekrar­ lamayarak İznik Gölü'yle Afyon arasından saldırıya geçti . Asıl sal­ dırı cephesi Altıntaş, Döğer arasında seçilecek ve Altıntaş, Seyitga­ zi genel doğrultusunda Türk ordusunun büyük kesimi kuşatılarak Ankara'ya ulaşılacak, TBMM hükümeti barış koşullarını kabule zorlanacaktı. Bu amaçla ana kuvvetler 1 0 Temmuz 1 92 1 'de ilerle­ meye başlayarak, Altıntaş, Kütahya ve Bursa, Orhaneli, Tavşanlı doğrultularından harekat başladı. İki büyük grup halindeki Yunan ordusu, General Papulas'ın verdiği emirle 1 70 kilometre tutan Söğüt-Afyonkarahisar arasın­ dan bütün Türk cephesine ilerlemeye başladı. Kurmay Binbaşı Haydar komutasındaki Beyce Müfrezesi, düşman kolunun Bursa­ Orhaneli-Tavşanlı doğrultusunda gelişini bildirdi. Tehlikeyi önle­ mek üzere Batı Cephesi Komutanı Eskişehir'de yedekte tuttuğu 1 5'inci Piyade ve 1 4�üncü Süvari tümenlerini Yeşildağ-Kütahya arasına sürdü. Bu bölgeye varan birliklere Albay Fahrettin Altay komuta ediyordu. Üçüncü Süvari Tümeni ile Meclis Muhafız Ta­ buru da bu gruba dahil edildi. 1 1 Temmuz'da artık düşmanın stratejik yayılışının ana hatları anlaşılmıştı. Milli Kurtuluş tarihimizde Eskişehir-Kütahya savaşla­ rı olarak bilinen bu evre büyük Yunan gücü karşısında, Türk or-

XXI

XXll KURTULUŞ SAVAŞI TARiHi

dusunun gerilemesi ile sonuçlandı. Ordu b.ozgunun sınırından döndü . TBMM Başkanı Mustafa Kemal Paşa durumun vahametini gö­ rünce işe müdahale etme gereğini duydu. 1 7 Temmuz günü geç sa­ atlerde, "Şimdi yola çıkarak sizinle görüşmek istiyorum. Sıkıntı verir miyim ? " satırlarıyla ifade ettiği nazik tel yazısına cephe ko­ mutanından istekli bir karşılık aldıktan sonra cepheye hareket et­ ti. 1 8 Temmuz 1 92 1 sabahı saat 05.00'te Eskişehir'de İsmet Paşa tarafından karşılandı. Karacahisar'daki cephe karargahında ken­ disine anlatılanları dinledikten sonra, "Muharebeyi zaten yitirmi­ şiz; değil mi ? " diye sordu. İsmet İnönü, " Öyle görünüyor" yanıtı­ nı verdi . Durum gerçekten kaygı vericiydi. On beş gün süren Kü­ tahya-Eskişehir savaşları, ordunun dağılmanın eşiğine gelmesi ile sona ermişti. Ordunun kayıpları: 1 643 şehit, 498 1 yaralı ve 3 74 tutsaktı. Yunan savaş kayıpları da aşağı yukarı bu kadar olmakla birlikte taarruz eden ve inisiyatifi elinde tutan taraf Yunan ordu­ suydu. Muharebe dışı sayabileceğimiz kaçak sayısı bu kez bütün savaşlarda olduğundan çoktu; 30. 1 22 er silahıyla ve 687 er silah­ sız olarak firar etmiş; ordunun gücü hemen hemen yarıya inmişti, yeni kurulan ve kıt kaynaklarla teçhiz edilen kuva-yı nizamiye da­ ğılmanın eşiğir:e gelmişti. O halde, yapılabilecek tek şey, askerlik noktasından en emin sa­ yılabilecek çizgiye kadar orduyu geri çekmek ve tekrar mevzilene­ rek savunma durumuna geçirmekti. Bu hat Sakarya Irmağı olacak­ tı. Mustafa Kemal Paşa, Meclisten yükselecek olası muhalefet ris­ kini göze alarak orduyu, müsademenin kabul edilebileceği en emin çizgiye kadar geri çekti. Artık Yunan generalleri bu son savunma hattını aşabilmek için son güçlerini kullanacak, Türk tarafı ise so­ nuna kadar direnecekti. 5 Ağustos 1 921 tarihli Başkomutanlık Ya­ sası böylesi kritik ve ağır koşullarda müzakere ve kabul edildi. Mustafa Kemal'i başkomutanlığında, olabildiğince denetimi al­ tında tutmak isteyen meclis, bir Denetim Kurulu ( Murakabe En­ cümeni ) seçmek istedi. Mustafa Kemal buna kendisinin başkanlık etmesi koşuluyla razı oldu. Bu kurula Mersinli Cemal Paşa da da­ hil edildi .

YAYINA HAZIRLAYANIN ÔNSÔZÜ

Yasaya göre, başkomutanlık TBMM'nin " manevi şahsiyetinde mündemiç " sayılıyor, Meclis, kendi başkanı Mustafa Kemal Pa­ şa'ya sadece askeri yetkilerini delege ediyordu. Başkomutan Mus­ tafa Kemal Paşa'nın ilk işi, " Orduya ve Millete " bir bildiri yayın­ lamak oldu. Bu tebliğde, düşmanın, "vatanın harim-i ismetinde boğulacağı " duyuruluyordu. Sakarya Irmağı'na kadar dayanmış bulunan Yunan işgal gücü­ nü durdurmak için, dağılmak üzere olan orduyu olabilecek en kı­ sa zamanda toparlamak, firarları durdurmak zorunluydu. Ordu­ nun sayıca savunmaya yeterli sayıya çıkarılması kadar iaşe, ibade ve giydirilmesi de hayati önemdeydi. Tekalif-i Milliye emirleri bu ihtiyaçtan doğdu. 7-8 Ağustos 1 92 1 tarihlerinde yayınlanan emir­ lerin toplam adedi 1 O idi . Emirler, Anadolu halkı için olağanüstü bir salma niteliğini taşımaktaydı. Başkomutan, istiklal için mille­ tinden özveri istiyordu. Türk ordusu 25 Temmuz 1 921 günü tamamıyla Sakarya Irma­ ğı'nın doğusuna çekilmişti. Irmağın yatağı dar olduğundan engel­ ler azdı. Sakarya vadisinin genişliği, müdafaada bulunan taraf için, su kenarında örtme kuvvetleri barındırmayı ve 1 200- 1 500 metre uzakta yükselen sırtlardan etkili ateş altına almayı güçleştiriyordu. Sakarya Irmağı ve vadisi geçişi, baskınla yapılması dışında olanak­ sız kılıyordu. Arazi topografyası, Yunan ordusu için kıyı değiştir­ me hareketini oldukça zorlaştırıcı idi. Yunan ordusu önce Türk ordusunu kuşatmayı denedi . 1 8 -23 Ağustos arasında kayma hareketlerini bitirerek 2'nci Kolordusu ile Savatlı-Mangal Dağı güneyini; 1 'inci Kolordusu ile Mangal Dağı-Ilıca arasındaki bölgeyi; 3'üncü Kolordusu ile Ilıca-Yıldızte­ pe çizgisini tuttu. Kuşatma hareketi ile sonuç alamayacağını gö­ ren Yunan komuta heyeti, hedef değiştirerek, Haymana batısın­ daki Çal Dağı'na yöneldi. Aynı anda kuzey yönüne de bir tüme­ nini kaydırdı. 29 Ağustos'tan itibaren Yunan saldırısı şiddetini daha da artırdı. Fakat Yunan ordusunun zayıf bir noktası vardı. Öncelikle, bir işgal gücüydü. İkmal ve lojistik destek noktalarından gittikçe da­ ha fazla uzaklaşmıştı. Bu göze alınabilir bir riskti; ancak, muhare­ be edilen güçleri makul bir sürede mağlup etmek koşuluyla. Sa-

XXlll

XXIV KURTULUŞ SAVAŞI TARiHi

vunmadaki Türk ordusu mevzilerinden sökülüp atılamadığı gibi, baskın karşı taarruz ihtimali karşısında Yunan komuta konseyi çe­ kilme kararı aldı. 2 Eylül'e kadar devam eden kanlı çatışmalarda sonuç alınama­ dığını gören General Papulas Ankara hedefinden vazgeçti. Kolor­ dularına iki günlük bir dinlenme verdi. Bundan sonra da çekilme hazırlıkları başladı. 4 Eylül'de 10 gündür ikmal güçlüğü çekildiği­ ni, artık savaşı sürdürmenin yararı kalmadığını Savunma Bakanı Teodokis'e bildirdi. 5 Eylül'de Yunan saldırısı son noktasına var­ mıştı. Türk yüksek komuta kademesi, Yunan ordusu üzerinde üs­ tünlük sağladığının farkındaydı. Batı cephesi emirlerinde o güne kadar, " Ordu, bulunduğu mevzii kesin olarak savunacaktır" de­ nirken artık, " Bundan böyle her düşen nokta, karşı saldırışla geri alınacaktır" deniliyordu. 7 ve 8 Eylül'de Yunan ordusu Ilıcaözü'nün iki yanındaki bazı birliklerini çekerken yapılan Türk taarruzu ile ilerlemeler sağlandı ve daha önce kaybedilmiş bulunan Çal Dağı geri alındı. Yunan or­ dusu 1 1 Eylül'de çekilmeye başlamış ve 1 3 Eylül'ün ilk saatlerin­ de Sakarya doğusunda hiçbir birliği kalmamıştı. Daha önce, Por­ suk Çayı kuzeyine kaydırdığı birlikler ve Sakarya Irmağı doğusun­ da bıraktığı son birliklerin korumasında üç kolordusunu Porsuk vadisine ve demiryoluna doğru yaklaştırarak geri çekilme stratej i­ si izlemeye başladı. Artık inisiyatif Türk tarafına geçmişti. Yunan ordusuna en büyük vuruş, Sakarya Irmağı'nın gerisindeki yarı çöl bölgeyi geçmeden indirilebilirdi. Aslında Sakarya Savaşı Kütahya-Eskişehir muharebeleriyle baş­ layan Yunan stratejik harekatının son safhası idi. İlkinde Türk ta­ rafı, ikincisinde Yunan ordusu yenildi. Sakarya muharebelerinde kayıpların dağılımı üzerinde durmak gerekir: Türk ordusunda 5639 kaçak ve 8 6 3 0 kayıp görülürse de bunlar, Kütahya-Eskişehir savaşlarının kayıtta kalmış olanlarıydı. Türk ordusunda şehitlerin 277'si, yaralıların 1 05 8 'i subaydı; bu da 520 1 subay mevcudunun beşte birinden fazlası demektir. Bu nedenledir ki Sakarya Savaşı Türkler için subay savaşı olmuştur.

YWINA HAZIRLAYANIN ÔNSÔZÜ

Batı cephesinde savaşan Türk ordusunun mevcudu, asker sayı­ sı bakımından Anadolu'daki Yunan kuvvetlerinin yarısı kadardı . Bu bir savaşta çok önemli bir beşeri etmendir. Yunan ordusunun dörtte biri kadar makineli tüfek ve yarı top sayJsıyla meydan mu­ harebesi kazanılmıştı. Asıl önemlisi, muharebeye sürülen Yunan . ordusunun, 75 .900 mevcudundan 3 7.363 'ü, yani yarısı kaybedil­ miş oldu. Bu askeri açıdan çok ağır bir tasfiye anlamına gelmek­ teydi . Düşmana daha ağır bir kayıp verdiremememiz, Yunanlıla­ rın Sakarya ötesine geçmesinden önce, stratej ik kuzey kanattan daha erken ve daha atak bir saldırının yapılamamasından ileri gelmiştir. Zaferin kazanılmasında en büyük pay kuşkusuz Başkomutan Mustafa Kemal Paşa'nındır. Koyduğu savunma sistemi zaferin te­ mel belirleyicisi olmuştur. Nutuk'ta " Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. . . " diye zikredilen savaş ilkesini 2 7 Ağustos emri ile yayımlayarak savunma çizgisine ve arazi y üksekliğine bağlı kal­ maksızın nokta nokta savunma yapılmasını istemişti ki başarı bü­ yük ölçüde buna bağlı olmuştur. Böylece 2 1 gün ve 2 1 gece süren meydan muharebesi 1 00 kilo­ metre cephede 20 kilometre derinlikte tek bir mevzide verilmiş, iş­ gal ordusu önce durdurulmuş, sonra mağlup edilmiştir. Mustafa Kemal Paşa daha sonra bu meydan savaşını, " Sakarya melhame-i kübrası " olarak tanımlayacaktır. Mağlup işgal ordusunu, daha ke­ sin bir yenilgiye uğratmak için gerekli olan takip harekatının zayıf kalmasının nedeni ise muzaffer ama yıpranmış ordunun riske atıl­ mamasıydı. Sakarya'dan sonra cephe yeniden tutulmuş, ordu sa­ vunma değil taarruz mantığına göre yeniden örgütlenmiştir. Yunanlılar, 2 1 Şubat 1 92 1 'de Londra'da üzerlerine aldıkları Anadolu hükümetini barışa zorlamak görevini yerine getireme­ mişler; Sakarya'dan yenilerek çekilmişlerdi. Çekiliş sırasında bozgunu önlemek ve morali yükseltmek için General Papulas, " Yüzyıllardır Yunanlı ayağının basmadığı bu topraklardan geç­ mekte olan bizleri, tarih, değer vererek anacaktır " diye birlikleri­ ne seslenmek zorunda kalmıştı. 1 8 Eylül 1 92 1 'den itibaren Yu­ nan ordusu Eskişehir-Seyitgazi çizgisinin batısına yerleşmiş; Türk

X'X!V

XXVI KURTULUŞ SAVAŞI TARiHi

birliklerinin Afyon'u düşürmeleri ise kuvvet kaydırmak suretiyle önlenebilmişti . 22 Ekim 1 92 1 'de Batı cephesi kuzeyden güneye doğru şöyle ya­ yılıyordu: Kocaeli Grubu (Mürettep Tümen ve mülhak kuva-yı milliye müfrezeleri ); 3 'üncü, 4'üncü ve 1 'inci kolordular ile, 1 4 Ekim 1 921 'de kurulmuş olan l 'inci Ordu ise (2'nci Kolordu, 6'ncı, 8'inci Tümenler, 5'inci Süvari Kolordusu ve Menderes Müf­ rezesi) Gemlik-İznik-Bilecik-Söğüt- Beylikahır (Alpu'nun 25 km doğusunda ) Kaymaz-İhsaniye-Bayat-Çay Hamidiyesi-Karaaslan­ Sandıklı 'nın 30 km kuzeyinde Savran-Çivril genel çizgisinde Yu­ nan ordusu ile temas halinde bulunuyordu. Türk kuvvetleri 1 5 piyade, 4 süvari ve Menderes Müfrezesi'yle 1 3 9 . 70 8 kişiye ulaşırken, artık savunmaya geçmiş bulunan Yunan ordusu 12 piyade tümeni, 2 süvari tugayı ve 6 bağımsız piyade ala­ yı olarak 147. 8 3 7 kişiden oluşuyordu. Sakarya Savaşı'nın kazanılması, Ankara hükümetinin ittifak blokunda açtığı gediği büyütmüş, Fransa ve İtalya, İngiltere'den tamamen uzaklaşarak ayrı barış yoluna girmiştir. Bu durum, Ana­ dolu hükümetine, bütün gücünü İngiltere himayesindeki Yunan iş­ gal ordusuna yöneltmesi olanağını sağladı. Bir süre sonra, İngilte­ re dahi Türk-Yunan savaşında tarafsızlığını ilan edecekti. İngiliz politikasındaki bu değişiklik, Malta sürgünleri ile Ana­ dolu'da enterne edilmiş bulunan İngiliz subaylarının mübadele edilmesinin yolunu açtı . Mübadele Kızılay Başkanı Hamit Bey'in tavassut ve denetimi altında İnebolu'da gerçekleşecekti . Mübade­ le, Anadolu hareketini kadro yönünden güçlendirdi, maneviyatı­ nı yükseltti. Ali İhsan Sabis Paşa'nın dönüşü ve 1 'inci Ordu ko­ mutanlığına atanması, Yakup Şevki Paşa'nın ( Subaşı) 2'nci Ordu komutanlığına getirilmesi ilk ağızda akla gelenlerdir. Bu arada, Milli Kurtuluş önderliğinin sivil kadrosu içinde bulunan Fethi Bey ( O kyar) ve Rauf Bey ( Orbay) de Malta'dan geri dönenler arasındadır. Malta'dan kaçarak gizli yollarla İtalya üzerinden Anadolu ha­ reketine katılan eski 6'ncı Ordu komutanı Ali İhsan Paşa'nın (Sa­ bis), Başkomutan'a, " Bu savaşta bir er gibi hizmete hazır olduğu-

YAYINA HAZIRLAYANIN ÖNSÖZÜ

nu" söylemesi, nasıl bir ruh hali içinde Milli Kurtuluş Savaşı'na il­ tihak ettiğini gösterir. Sakarya Savaşı'ndan zaferle çıkılmasından sonra, ricat halinde­ ki Yunan ordusuna, hayati bir darbe indirilmesi önerisi, ordunun riske atılmaması gereği yüzünden ertelenmek zorunda kalınmakla birlikte, Sad Taarruz Planı adıyla, plan üzerinde çalışılmaya devam edildi . Bu plan üzerinde aslında 13 Eylül 1921 'den itibaren çalışıl­ mış, koşulların yetersizliği yüzünden ilkbahara ertelenmişti. Güz saldırısında netice alınıp alınamayacağını anlayabilmek için, bazı taktik hareketler gerçekleştirildi. Yunanlıların Afyon ba­ tısındaki tepelere kayması üzerine 6'ncı Tümen 1 O ve 1 1 Ekim 1 92 1 'de Kırcaaslan beline, Süvari Kolordusu 1 7 ve 1 8 Ekim'de Çi­ ğiltepe-Çivril hattında keşif taarruzu yaptılar. l 'inci Kolordu Çay, Eğridir Gölü arasına, 4'üncü Kolordu Eber Gölü kuzey ve güneyi­ ne kaydırıldı ( Ekim 1 921 sonu ) . Bu manevra hareketleri, ordunun henüz netice alıcı bir taarruz olgunluğuna erişmediği gerçeğini or­ taya çıkardı . Sad'da ortaya atılan taarruz en erken ilkbahara kalmış oldu. 1 0 Aralık 1 921 'de Başkomutan'a yaptığı sunuşta Cephe komutanı İs­ met Paşa, emrindeki 16 piyade ve 4 süvari tümeninin menzille bir­ likte mevcudunun 1 5 0 bine ulaştığını ve bunun 20 doğumdan ( as­ kerlik devresi ) elde edilmiş olduğunu belirtmişti. (Nüfusu 4,5 mil­ yon olan Yunanistan'ın ise o tarih itibarıyla topraklarımızda bu­ lundurduğu asker mevcudu 1 62 bin civarındaydı ) . 5 3 6 hafif ve 5 82 ağır makineli tüfek ve 228 top mevcudu vardı . Türk ordusu­ nun beklediği teçhizatın henüz yarısı sağlanabilmişti. Sovyet­ ler'den ve artık sulh sağlanmış bulunan Doğu cephesinden kuvvet ve silah kaydırmanın sonucunu beklemek gerekiyordu. Silah ve malzeme nakli uzun zaman alıyordu. Cephane az, demiryolu son durağından uzaklaşma yeteneğimiz 40 kilometreden öteye gitmiyordu. Başka nakil vasıtalarıyla des­ teklenecek bir saldırı başarıya ulaşamayabilirdi. Ordunun taarru­ za kalkabilmesi için 2000 tonluk kaldırma gücü sağlayacak nakil vasıtasına, yiyecek ve maaş için ise iki milyon liraya daha ihtiyaç vardı.

XXVll

xxvııı KURTULUŞ SAVAŞ! TARiHi

Tedarik-i Vesait-i Nakliye Kanunu savaş gereçlerinin nakli zo­ runluluğundan çıkarıldı. Kanun köyde ve şehirde yaşayanlara bir defalığına yükümlülük getiriyor, yurttaşlara ya 1 00 kilometre silah veya malzeme nakli işine katılmaları veya köylüler için 50, kentli­ nin 1 00 kuruş vergi sorumluluğu (gelir vergisi yükümlülerinin orantılı olarak daha çok) getiriyordu. Bu yasa gelir sağlamasının yanı sıra mahalli rayiç ile paralı taşıma yapılmasını mümkün kılı­ yordu . Yasa, cephenin tahkimi açısından büyük önem taşıyordu. Bu arada, Türkiye büyük bir diplomatik atağa kalktı. Dışişleri Bakanı Yusuf Kemal Bey (Tengirşenk) ve İçişleri Bakanı Fethi Bey (Okyar) Avrupa başkentlerini dolaşarak Türklerin barışı isteyen taraf olduğunu kanıtlamaya ve Batı kamuoyunda Yunanistan'ı yalnız bırakmaya çalıştılar. Zaten, 1 92 1 Ekim ayında Fransa, Sovyet Rusya ve Kafkas Sov­ yet hükümetleriyle yapılan antlaşmalar sonucunda Pontus iç cep­ hesi dışında yalnız Batı cephesinde harp durumu devam ediyordu. Mustafa Kemal 23 Ocak 1 922'de Petit Parisien gazetesi muhabi­ rine galip devletlerin Yunanistan'a Anadolu'yu boşalttırmaları ko­ şuluyla barışa varılacağını söylemişti. Buradan şu sonuç çıkıyordu. Eğer, müttefikler Yunan ordusunu Anadolu'dan sulhen çıkarırlar­ sa, Türkler barış masasına oturacaklardı. Bu arada, Yunan tarafında, Sakar}'a hezimetinden sonra yeni askeri ve siyasi gelişmeler olmaktaydı. 1 920 sonbaharından itiba­ ren Yunanistan'da Venizelosçularla Stratos'un Reformist Partisi, meclis içinde ve dışında muhalefete devam ediyorlardı. Bu muha­ lefet özellikle barış ve askerin terhisi konularında yoğunlaşmıştı. 1 92 1 Yunan Yaz Saldırısı, Sakarya'da başarısızlıkla sonuçlanınca Atina'ya dönen Yunan kralı soğuk karşılanmıştı. Hele ilk ilan edi­ len sayıların tersine bu saldırılardaki kayıpların çokluğu ( 3 7 bin­ den fazla ) halk üzerinde büyük üzüntü yaratmıştı. Kral Kostan­ tin'e karşı Avrupa başkentlerinde beslenen duygular yüzünden, Başbakan Gunaris'in Ekim 1 92 1 ve Şubat 1 922'de Roma, Paris ve Londra'ya yaptığı geziler yararlı bir sonuç vermemiş, Yunanistan yalnız kalmıştı.

YAYINA HAZIRLAYANIN ÔNSÔZÜ

TBMM'de ise iki yönlü taarruz baskısı vardı. Bunlardan biri, taarruzun yapılamayacağını düşünen ve bu suretle Başkomutanı yıpratmak isteyen çevrelerden geliyordu. İkincisi ise, taarruzun bir an evvel yapılarak Mustafa Kemal Paşa'nın daha fazla güç kazan­ masını engellemek isteyen diğer bir fraksiyondu. Ama her ikisinin de birleştiği nokta Mustafa Kemal Paşa'nın gittikçe artan karizma­ sı ve siyasal gücünü kırmaktı . 1 921 sonbaharından itibaren Mus­ tafa Kemal'e karşı meclisin muhalefeti artmış, hükümetin Pontus ayaklanmasına karşı takındığı sert tutum üzerine saflar daha da netleşmişti . Muhalefet, başkomutanı taarruza veya siyasal konu­ munu değiştirmeye zorluyordu. Başkomutanın taarruz konusunda hiçbir tereddüdü yoktu. An­ cak, zamanlaması yanlış yapıimış ve kesin sonuç alınamayacak bir girişim kendi durumunu fevkalade zayıflatacak, belki de Anadolu hareketini zaafa uğratarak bölünmeye yol açacaktı. Yunan işgal ordusu, artık saldırıya değil, savunmaya geçmişti. Türk ordusunun Anadolu'dan kendilerini söküp atabilecek bir ta­ arruzu başlatacak güçte olmadığından emin olarak sadece tahki­ matını güçlendirmeye odaklanmıştı. Ancak Yunan generalleri tah­ kimatı yaparken bazı hatalar yapmışlardı. Yunanlıların tuttukları mevziin büyük bir eksiği vardı . Bu da özellikle Akarçay güneyin­ deki kesiminin önüne bir genel ileri karakol çizgisi kurulmamış ol­ masıydı . Döğer-Resulbaba (Afyon kuzeyinde) -Bakırcı tepeleri (Dumlupınar doğusunda ) -Toklusivrisi çizgisinde bir yedek mevzi hazırlamakla yetinmişlerdi. Afyonkarahisar güneyinden taarruza geçecek olan Türk ordu­ su bakımından Yunan cephe zaaflar yararlı olmuştu. Örneğin, 4'üncü Tümen'le cephede olan 1 'inci . 8 2.9

Bıyıklıoğlu, T., Atatürk Anadolu'da, s. 1 9 .

Genelge için: H . T.D., "Türk İstiklal Harbi ",

c. il, kısım 2, ek: 7; Kongre Tüzük ve Bildirisi için Karabekir, istiklal Harbimiz, s. 2 1 6-222.

H.T.D, "Türk İstiklal Harbi ", vi'ne atıfla.

30 3ı 3 2.

c.

il, kısım il, s. 24, Cumhurbaşkanlığı Atatürk Arşi-

Atatürk, Söylev, s. 90, 97; Nutuk, s. 1 3 1 , 140, 1 4 2 ve belge: 8 2 v e 8 3 . Sadi Borak, Bilinmeyen Yönleriyle Mustafa Kemal, s. 5 7, 60. Atatürk'ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, IV, s . 82. General Harbord'a verilen muhtıra.

33

Atatürk, Söylev, s . 99; Nutuk, s . 144.

41 9

420

KURTULUŞ SAVAŞI TARiHi

34 35 36 37 38 39 40 41 4 ı. 43 44

Karabekir, istiklal Harbimiz, s. 1 8 . Rapor için bk. H. T.D., Türk İstiklal Harbi, c. il, kısım 2, ek: 1 3 . Liste halinde görmek için bk. Sabahattin Selek, Anadolu ihtilali, c. L , s. 273-276. Atatürk, Söylev, s. 1 65; Nutuk, s. 242. Nutuk, belge: 156 c-156 f. Söylev, s. 1 66-169 ve Nutuk, s. 243-249. 22 Eylül'de General Harbord'a verilmiş olan Temsilciler Kurulu muhtırasıdır. Atatürk'ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, IV., s. 72-75; Erzurum'daki temasları için Karabekir, istiklal Harbimiz, s. 255. Atatürk'ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri. iV., s. 74-84, özellikle sondan 2. fıkra. Lord Kinross, Atatürk, s. 1 8 9. Bir Kurul, Olaylarla Türkiye'nin Dış Politikası, Ankara, 1 965, s. 1 9.

iV. TBMM HÜKÜMETİ'NİN VE DÜZENLİ ORDUNUN KURULUŞU (Sayfa 1 07- 1 4 8 )

ı.

3 4 5 6

7 8 9

ıo ll

H. T. D . , " Türk İstiklal Harbi ", Batı Cephesi, c . il. kısım 2 , s . 136. Ajans memi için bk. Karabekir, istiklal Harbimiz, s. 428. Karabekir, istiklal Harbimiz, s. 439, 446-448. Karabekir, istiklal Harbimiz., s. 428. H. T.D., Vesikaları Dergisi, sayı: 15, belge: 3 8 8 ; Karabekir, istiklal Harbimiz, s. 404. Karabekir, istiklal Harbimiz, s. 4 1 6. Alb. Rawlinson Türkiye'nin isteklerini sormuş, M. Kemal ile görüşmek istemiş ise de Mustafa Kemal, Sivas Kongresi Kararları teme­ linde görüşecekse gelsin demiş; o da Sivas'a gitmemiştir. Bu bölümün yazılmasında Sabahattin Selek'in Milli Mücadele, İstanbul, 1 971 yapıtından yararlanılmıştır. Altay, Org. Fahrettin, 1 0 Yıl Savaş ve Sonrası, İstanbul, 1 970, s. 229-235. H.T.D, "Türk İstiklal Harbi '', c. il, s. 93. H.T.D, "Türk İstiklal Harbi ", s. 97-98 . Abadi, Türk Verdün 'ü Gaziantep, Yzb. Nec­ mettin çevirisi. Gaziantep 1 957, s. 38. Muharip tarafların geçmemesi için İngiliz İşgal Ordusu K. Gnl. Milne'ce saptanan, Barış Konseyince onaylanarak 3 Kasım 1 9 1 9'da Harbiye Nezareti'ne bildirilen ve Anadolu hükümetince tanınmayan bu çizgi: Ayvalık kuzeyi-Kaymaz dağı-Tatarköy­ Keşelli-Sart-Bademlik-Umurlu-Selçuk'tan geçiyordu, H T. D . , istiklal Harbi, c. il, kı­ sım 2, s. 1 2 1 . H .T. D . , "İstiklal Harbi'', s . 238-239. Atatürk, Söylev, s . 324-325; Nutuk, 465-466. Atatürk, Söylev, s. 341 ; Nutuk, s. 489-490. Bıyıklıoğlu, Tevfik, Trakya 'da Milli Mücadele, il, s. 99-100. Doğuda Ermeni çoğunluğu olmadığını Erzurum Belediye Başkanı, Amr. Gnl. Har­ bord' a 1 9 1 9 güzünde Türk ve Ermeni mezarlıklarını göstererek anlatmıştı. evr'in ana çizgileri için bk. Mustafa Kemal, Söylev, s. 5 14-526; Nutuk, s. 750-767. Ayrıca bk. H. T.D., "Türk İstiklal Harbi", c. il, kısım 2, s. 402-405. Kemal, Söylev, s. 5 1 4-526 "Türk İstiklal Harbi ", c. VI, İç Ayaklanmalar, Grafik-1 . .

1 2. 13 14 15 l6

17

18 19

NOTLAR

20 21 22 23

H. T.D., "Türk İstiklal Harbi ", c. VI. İç Ayaklanmalar, s. 1 3 8 .

H. T.D., "Türk İstiklal Harbi", c . VI . İ ç Ayaklanmalar,., s . 149-1 50.

H. T. D., "Türk İstiklal Harbi", c. il. kısım 3, s. 92. H. T.D., "Türk İstiklal Harbi "., s. 99.

24

H. T.D., "Türk İstiklal Harbi'' , ek. 4 ve 5.

25

H. T.D., "Türk İstiklal Harbi"., s. 84.

26

H. T.D., "Türk İstiklal Harbi"., s. 1 0 1 .

V. DOGU'DA ZAFER, BATI'DA STRATEJİK SAVUNMA (Sayfa 149-216) Atatürk'ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, belge: 304. 2

Karabekir, İstiklal Harbimiz, s. 447-448. H. T.D., "Türk İstiklal Harbi", s. 534-535.

4

H. T. D . , "Türk İstiklal Harbi", c. III, Doğu Cephesi, s. 58.

5

H. T. D . , "Türk İstiklal Harbi", s. 79-80 ve Karabekir, İstiklal Harbimiz, s. 668.

6

Karabekir, istiklal Harbimiz, s. 705-706 ve 707-708. Karabekir, İstiklal Harbimiz, s. 714-718. Karabekir, İstiklal Harbimiz, s. 728-729 ve H. T.D., Türk İstiklal Harbi, c. III , s. 8283. Karabekir, İstiklal Harbimiz, s. 762-763. Karabekir, İstiklal Harbimiz, s. 764-765. Karabekir, İstiklal Harbimiz, s . 769. Karabekir, istiklal Harbimiz, s . 799; ve H. T.D., "Türk İstiklal Harbi ", c . III, Doğu Cephesi, s. 146, ek: 6. H. T.D., "Türk İstiklal Harbi" , c . III. Doğu Cephesi, ek: 1 0. H. T.D., "Türk İstiklal Harbi", s. 1 8 1 . H. T. D . , "Türk İstiklal Harbi", ek: 1 1 . Karabekir, İstiklal Harbimiz, s . 894. H. T. D .,"Türk İstiklal Harbi", Doğu Cephesi, s. 205 . Karabekir, istiklal Harbimiz, s . 899. H. T.D., "Türk İstiklal Harbi", c. III. Doğu Cephesi, s. 2 1 5 . Karabekir, İstiklal Harbimiz, s. 901 . H. T. D . , "Türk İstiklal Harbi", c . III. Doğu Cephesi, s . 233. H. T.D., "Türk İstiklal Harbi", s. 234. Karabekir, İstiklal Harbimiz, s. 863. H. T. D . , "Türk İstiklal Harbi ", Batı Cephesi, c. il, kısım 3, s. 2 1 3 . H. T.D., " Türk İstiklal Harbi " . , s. 2 1 7. Atatürk'ün Söylev v e Demeçleri, c. I, s. 1 75. Kemal Atatürk, Söylev, s. 379; ve Nutuk, s. 547. H. T.D, "Türk İstiklal Harbi", Ankara, c. iV, s. 1 60. Bu kuvvetler Maraş, Urfa taburlarıyla Antep, Kilis, Birecik, Nizip, Pazarcık, Besni, Suruç, Uru!, Yamaçoba müfrezeleriydi. Sonra Kahta ve Samsat müfrezeleriydi. H. T. D . , "Türk İstiklal Harbi ", Güney, c . iV, s . 212. Abadie, Yb. Türk Verdun 'ü G. Antep, 1 959. Yzb. Necmettin çevirisinin G. Antep'te Türkçeleştirilmiş hali, s. 92.

7 8 9

ıo 11

12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

25

26 27 28 29 30 31

421

422

KURTULUŞ SAVAŞI TARiHi

32

Abadie, Yb. Türk Verdun'ü G. Antep, 1 959

33 34 35 36 37

H. T.D . , "Türk İstiklal Harbi ", Batı Cephesi, c . il, kısım 3 , s . 343 . İhsan İdikut, Nıiıım Bey, İstanbul, 1 952, s. 120. H. T.D. "Türk İstiklal Harbi ", Batı Cephesi, c. il, kısım 3, s. 373. H. T.D , "Türk İstiklal Harbi" , s . 4 1 4 ve 430. .

Refet Paşa, birlikleri alınıp elinde yalnız 4'üncü Süvari Tugayı kalınca Batı Cephe­ si'nde görev istemiş, bunu olumlu karşılayan Gnkur. İsmet Paşa ile temasını bildirmiş, kendisi de 31 Mart saat 1 3 .00'te İnönü'ne yola çıkmıştı.

38 39 40 41 4:z. 43 44 45

H. T.D ., "Türk İstiklal Harbi" , s . 423. H. T.D., "Türk İstiklal Harbi", s. 425. Atatürk, Söylev, s. 402; Nutuk, s. 5 80. H. T.D ., "Türk İstiklal Harbi" , Batı Cephesi, c. il, kısım 3, s. 495. H. T.D., "Türk İstiklal Harbi" , s. 495. H. T.D., "Türk İstiklal Harbi" , s. 556-557. Cevdet Kerim (İncedayı), Türk İstiklal Harbi, İstanbul, s. 62.

H. T.D ., "Türk İstiklal Harbi" , Batı Cephesi, c. il, kısım 3, s. 5 7 1 , 580-58 1 .

BÜYÜK. YUN AN SALDIRISI (Sayfa 217-277)

VI .

ı

Albay Bujak, 1 91 8-1 922 Yunan Ordusunun Seferleri, Çev: İbrahim Kemal, Ankara,

:z.

Bu bildiride, "Ordunun başına geçmek için gidiyorum. Yunanlıların yüzyıllardır mü­

1 9 3 9 , s. 1 8 .

cadele ettiği topraklarda, önünde durulamayacak güçteki kutsal zaferine doğru iler­ leyen ırkımızın savaşını Tanrı'nın yardımı taçlandıracaktır" diyordu.

3

Bu sırada Türk cepheleri: Kazım Karabekir komutasında Doğu, Nurettin Paşa komu­ tasında Pontus, Nihat (Anılmış) komutasında Elcezire, İsmet İnönü komutasında Ba­ tı cepheleri. Kastamonu, Ankara ve Antep dolayları komutanlıkları.

4

Kuva-yı Milliye kuvvetlerinden örgütlenmiş 17'nci Tümen ile Karamürsel Müfrezesi çatısında toplanmış ulusal birlikleri kapsıyordu.

5

57'nci Tümen ile Kuva-yı Milliye'den oluşturulmuş Mürettep Tümen ve Bağımsız Sü­ vari Tugayı. Bu grubun 57'nci Tümeni Gazlıgöl ve bansında, Mürettep Tümeni Af­ yon, Sandıklı bölgesinde.

6

Cümlenin aslı, "Muharebeyi daha kaybetmişiz; değil ıni? "dir. Bunu o sırada Batı Cep­ hesi karargahından görgü tanığı Kurmay Yüzbaşısı Hasan (Org. Atakan)'ın anlatma­ sı olarak Org. Fahrettin Altay'ın 10 Yıl Savaş ve Sonrası kitabından (s. 20) aldık.

Olayların sürecine uygundur. Cephesi gerilemiş olan bir komutana Mustafa Kemal'in

moral artırmak üzere söyleyebileceği sözler, " Bir çaresi vardır" ya da "Kaygıya düş­ menin gereği yoktur" ya da "Durumu şimdiye dek iyi yönetmişsiniz" gibilerden olur­ du. Ve bunu Eskişehir'den Karacahisar'a gelirken söylemiş olmalıdır. Ama karargah

bağlılarının bir brifingte , " Muharebeyi zaten kazanmışsınız" demesi, hele kutlama­

sı mantık dışı görülür.

7 8

Cebesoy, Siyasi Hatıralar, İstanbul, 1957, c. l, s. 1 7. Selek, Sabahattin, Milli Mücadele, c. il, s. 258 ; ve İsmet İnönü'nün Milli Mücadele

Hatıraları, 2. kısım, Ulus gazetesi, 1 968.

NOTLAR

Damar, Arıkoğlu, Hatıralarım, İstanbul, 1 9 6 1 , s. 235-236.

9 10

TBMM Zabıt Cerideleri, c. XII, s. 3 .

ıı

Atatürk, Söylev, s . 4 2 1 ; Nutuk, s . 609-6 10. Atatürk, Söylev, s . 422; Nutuk, s . 6 1 1 .

12

Atatürk, Söylev, s . 425; Nutuk, s . 6 1 3 ; ve TBMM Zabıt Ceridesi, c . III , s . 1 9 .

13 14 15 16 17

Atatürk'ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, Belge: 379. Atatürk, Söylev, s. 425-426; Nutuk, s. 6 1 5-6 16. Atatürk, Söylev, s. 428; Nutuk, s. 619.

H.T.Dergisi Arşivi, 6/222 16, Dolap-2, Dosya- 1 35, D. Bu satırdaki sayılar içine Men­ zil örgütleri ve Kocaeli'de bırakılan Sv. Tg. ile Ulusal müfrezeler ve 6. Tümen katıl­ mamıştır.

18

Kocaeli Grubu'ndaki Kuva-yı Milliye birlikleri: İntikam Taburu, Zafer Taburu, Yıl­ dırım Taburu, Adapazarı Süvarileri Müf., Akıncı Kolu, İzmit, Sapanca, Kandıra, Mil­ li Akhisar, Geyve, Öcalan ve Halitpehlivan müfrezeleri idi. H.T.D. Arşivi, Dolap-20, klasör-4/1214, Dosya-5, F. 10-3.

19 20 21

Agy.

Yurda bilerek zarar verenler dışında suçluları M . Kemal'in bağışladığına örnek olmak üzere kaydedelim ki Alb. Salahattin Adil Generalliğe yükseltilecek, Yb. Kenan Cum­ huriyetin ilk yıllarında general ve kolordu komutanı olacaktır.

22

Cebesoy, Ali Fuat, Siyasi Hatıralar, c. 1, s. 5 3 .

23

Cevdet Kerim (İncedayı), Binbaşı, Türk istiklal Harbi, İstanbul, 1 34 1 ( 1 925), s. 1 1 1 .

24

Altay, Org. Fahrettin, 10 Yıl Savaş ve Sonrası, İstanbul, 1 9 70, s. 302-303; Prens

25 26 27

Cevdet Kerim (İncedayı), Türk istiklal Harbi, s. 1 30. Atatürk, Söylev, s. 427 ve Nutuk, s. 6 1 8 .

28 29

Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, c. 1, s. 1 79-1 80. Bujac, Alb, 1 91 8-1 922 Yunan Ordusunun Seferleri, Çev: İbrahim Kemal, İstanbul,

30 3l

Vandemir, General Baki, Sakarya'dan Mudanya'ya, 1 946, kısım 1 , s. 6 1 .

Andre, Felakete Doğru, s. 1 1 1 .

Vandemir, General Baki, Sakarya'dan Mudanya'ya, s. 5 8 .

1 939, s. 227.

Cevdet Kerim (İncedayı), Türk istiklal Harbi, s. 120; ve Belgelerle Türk Tarihi Yayın­ larından: Türk Kurtuluş Savaşı, İstanbul, 1 968, Orgeneral Fahrettin Altay kesimi; s. 111.

Papulas'ın Hatıratı, s . 1 8 . 32 33 Prens Andre, Felakete Doğru, s . 1 65 . 3 4 . Cevdet Kerim (İncedayı), Türk istiklal Harbi, İstanbul, 1 925, s. 1 20. Selek, Sabahattin, istiklal Harbi, İstanbul, 1 965, s. 282. 35 36

Vandemir, Gnl. Baki, Sakarya'dan Mudanya'ya, İstanbul, 1 946, s . 105. " Gnl. Strati-

gos'un Hatıratı"

s. 35 1 'e atıfla. Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, c. 1, 2. b, s. 1 83 . Karabekir, Kazım, istiklal Harbimiz, s. 999.

37 38 39 40

Atatürk'ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, iV., s. 410. ·

Cebesoy, Gnl. Ali Fuat, Moskova Hatıraları, Vatan Yayını, İstanbul 1 955, s. 229; Fi­

ruz Kesim, Yakın Tarihimiz dergisi c. II, s. 1 1 7.

423

424 KURTULUŞ SAVAŞI TARiHi

VII. STRATEJİK SALDIRIYA HAZIRLIK DÖNEMİ (Sayfa 279-3 1 6 ) H. T.D., Türk İstiklal Harbi, Ankara, 1 967. c . il, kısım 6 , kitap 1 , s . 6 3 . ve ek 4 . 2.

H. T.D., "Türk İstiklal Harbi"

3

H. T. D., "Türk İstiklal Harbi", !., s. 79-92. 'Savaşa yol açmam' demesi: s. 86, istifa­

4

sını söylemesi: s. 8 8 , GEREÇ ÇEKMEMESİ: s. 9 1 . Belgelerle T. Tarihi D., Türk Kurtuluş Savaşı, s. 8 1 . Altay, General Fahrettin, 1 O Yıl Savaş ve Sonrası, s. 322.

5

VIII. BÜYÜK TAARRUZ (Sayfa 3 1 7-394)

H . T.D., "Türk İstiklal Harbi'' , c. il, kısım 6, kitap 1 , s. 140-143; ve kitap 2, s. 256. ı.

3 4 5 6 7 8

9

ıo

lı

l ı. 13 14 15 16 17 18

•

Atatürk, Söylev, s. 458, Nutuk, s. 671. tatürk, Söylev, 462, Nutuk, s. 671 . H. T.D., "Türk İstiklal Harbi", c. il, kısım 6, kitap 1, s. 1 77 - 178. H. T. D., "Türk İstiklal Harbi", c. il, kısım 6, kitap 2, s. 16. H. T.D., " Türk İstiklal Harbi", s. 27. Selek, Sabahattin, Milli Mücadele, c. il, İstanbul, 1 971, s. 258. Cebesoy, Ali Fuat, Siyasi Hatıralar, s. 48-49. General Asım Gündüz şu sayıları vermektedir. l 'inci Ordu'nun kuvveti 97.464 insan (4864 subay), 47.342 tüfek, 480 ağır makineli, 379 hafif makineli, 1 65 top. Belgeler­ le Türk Tarihi dergisi, Türk Kurtuluş Savaşı. İstanbul, 1 968, s. 85. Sevr çizgisi; Doğu Trakya'da; Podima (Yalı Köyü)-Sinekli-Büyük Çekmece. Güney Ege'de; Burhaniye {Kemer iskelesi)-Soma-Kırkağaç-Salihli-Ödemiş-Tire-Selçuk-Kü­ çük Menderes ağzı. Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri. Tamim; Telgraf ve Beyannameleri. IV, Ankara, 1 964, belge: 374. Bu general 1 . Dünya Savaşı'nda lrak'ta Ki'ıt-ül Amare'de teslim oluşundan sonra Türkleri sevmiş ve birçok yakın ilişkiler kurmuştu. Osmanlı hükümetinin mütareke isteğini de Mondros'ta İngiliz Akdeniz Donanması Komutanı'na da o götürmüş idi. Bu kez Türkiye'ye İngiliz hükümeti tarafından Mustafa Kemal'in niyetini anlamak için görevle gönderildiğinden kuşku yoktur. H. T. D., "Türk İstiklal Harbi", kısım 6, kitap 2, ek: 2; c. III , s. 266 ve c. iV, s. 283. H. T.D., "Türk İstiklal Harbi", kitap 2, ek: 1 3 ve kitap 1, s. 267. H. T.D., "Türk İstiklal Harbi '', c. il, kısım 6, kitap 2, ek: 2; Karabekir, İstiklal Har­ bimiz, s. 1 065. Buyrular için bk. H. T.D., "Türk İstiklal Harbi ",c. il, kısım 6, kitap 2, s. 53, s. 55 ve ek: 4, s. 80 ve ek: 5. Atatürk 'ün Söylev v e Demeçleri, Tamim, Telgraf v e Beyannameleri, iV, s. 450. Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, c. il, s. 1 79. Belen, Korg. Fahri, Büyük Türk Zaferi, Ankara, 1 962, s . 37.

NOTLAR

19 20 21 22 23 24 25 26 27 28

29 30 3l

Belen, Fahri, Büyük Türk Zaferi, s. 37. H. T. D . , "Türk İstiklal Harbi", Batı Cephesi, c. il, kısım 6, kitap 2, s. 125-126. H. T. D . , "Türk İstiklal Harbi", Batı Cephesi, c. il, kısım 6, kitap 2, s. 1 8 1 . H. T. D . , "Türk İstiklal Harbi" Bugün ve ertesi günlerde yapılan meydan savaşının adı Aslıhanlar Savaşması idi. Sonra Başkomutanlık Meydan Savaşı adı verildi. Cevdet Kerim (İncedayı), Türk istiklal Harbi, s. 1 84. H. T.D., "Türk İstiklal Harbi'', Batı Cephesi, c. il, kısım 6, kitap 2, s. 237.

Belen, Fahri, Büyük Türk Zaferi, s. 72. Süvari subayının gönderilmesi ve muharebe alanı üzerinde Mustafa Kemal'in izleni­ mi, bk. Atqtürk'ün Söylev ve Demeçleri, c. il, s. 1 76. General Fahrettin'in saat 14.00'te verdiği emri 14'üncü Süvari Tümeni saat 1 9.00'da, 2'nci Süvari Tümeni saat 1 9.30'da alacaklarından Kızıltaş deresini kapayamayacak­ lardır. Sabahattin Selek, lnönü'nün Milli Mücadele Hatıraları, kısım 2, Ulus gazetesi, 9.4. 1 969. Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, c. il, s. 1 76-1 77.

Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, c. IV. Tamim, Telgraf, 449-450; H. T.D. Türk İstiklal

35

Harbi, c. il, kısım 6, kitap 3, s. 276-277. Türk istiklal Harbi, c . III, s . 5 1 -5 3 . H. T.D., "Türk İstiklal Harbi", c . 11, kısım 6 , kitap 3 , s . 59. H. T. D . , "Türk İstiklal Harbi", c. il, kısım 6, kitap 3, s. 1 69. H. T. D . , "Türk İstiklal Harbi., s. 1 70.

36

H. T.D., "Türk İstiklal Harbi, s. 1 94.

37

Belgelerle Türk Tarihi dergisi, Türk Kurtuluş Savaşı İsmet İnönü kesimi, İstanbul,

38

1 968, s. 62. age., s . 1 1 3; ve Altay, Orgeneral Fahrettin, 1 0 Yıl Savaş ve Sonrası, İstanbul, 1 970, s. 332.

32 33 34

)

IX. SAVAŞIN SONA ERDİRİLMESİ VE LOZAN BARI KONFERANSI (Sayfa 395-4 1 1 H. T.D., "Türk İstiklal Harbi'' , c. il, kısım 6, kitap 4, s. 76-77. 2

H. T.D., "Türk İstiklal Harbi", s. 85-89.

3

H. T.D., "Türk İstiklal Harbi." H. T.D., " Türk istiklal Harbi " , c. il, kısım 6, kitap 4 ,

4

s.

1 1 7.

5

H. T. D . , "Türk İstiklal Harbi'' , s. 1 1 8-1 1 9. Bu kitap mütareke ve barış sorunlarını bir

6

H. T.D., "Türk İstiklal Harbi'', s. 1 7 1 .

7

Kemal Atatürk, Söylev, s. 5 14-526; ve Nutuk, s. 750-767. 20 P. Tb., 4 Sv. Bl., 1 8 Bt., 1 tank müfrezesi, 1 Zh. Oto. Ble, 22 uçak ki 4 Türk tü­ meni eşdeğerindeydi. 25 parça savaş gemisi. Lozan görüşmelerine sonradan danışman olarak kattığımız Cavit'in düşüncelerinden

bütün olarak kapsamaktadır.

8 9

425

426 KURTULUŞ SAVAŞI TARiHi

başlıcaları: Türk barış kurulu çok güçlük çıkarıyordu. 1. Dünya Savaşı öncesi verilen ayrıcalıkları kaldırınamalıydık. Düyun-ı Umumiye idaresi kalmalıydı. İtalyanlara Ege'de ayrıcalıklar vermeliydik (Devrim gazetesinde yayınlanan hatıraları. Özellikle 16 ve 23 Şubat 1 97 1 ) .

EK: BÜYüK TAARRUZA KATILAN KOMUTANLAR (Sayfa 4 1 3 -4 1 6 ) O devrin generallik rütbeleri mirliva (tuğgeneral), ferik (tümgeneral), birinci ferik (korgeneral ve orgeneral) idi. Yeni adlar 1 936'da kabul edilmiştir. Türk ordusunda generaller komuta ettikleri birliklere göre rütbe almadıklarından Cephe gibi bir ma­ kama komuta etmiş olmasına rağmen Mirliva (Tuğgeneral) İsmet'e Orgeneral demek doğru değildir. Nitekim Mustafa Kemal de başta, hatta Ordular Grubuna komuta ederken de Mirliva (Tuğgeneral) idi. Sakarya'da yasa ile Mareşal oldu. Alay komutanlarına kadar olan adlar için bkz.: H. T.D., Türk İstiklal Harbi, Ankara 1 968, c. II, kısım 6, 2. kitap, ek: 1 .

427

DİZİN

1 8 76 Anayasası 1 5 1 3 1 Mart 5 1 , 68, 9 1 , 1 99, 20 1 , 202 karşıdevrimi 6 8 Abadi (Alb.) 1 2 1 , 1 2 3 Albay Abadi müfrezesi 1 2 3 Abdurrahim Efendi (Şehzade) 43 il. Abdülhamit 1 5 1 Abdüsselam dağı 25 1 , 275 Adagide 1 10 Adana 1 8 , 22, 53, 8 8 , 90, 1 5 8 , 1 8 5 , 1 86, 2 1 0, 339 Adana Batı Kesimi Komutanlığı 1 8 5 Adana Dolayları Komutanlığı 339 Adapazarı 1 27, 320 Adatepe 370 Afgan 94 Afyon 60, 99, 1 1 2, 1 73, 1 93, 209, 2 1 1 , 242, 265, 286, 287, 3 1 6, 3 2 1 , 358, 359, 360, 361, 390 Afyon-Dumlupınar Meydan Savaşı 354 Afyonkarahisar 1 7 1 , 1 92, 193, 1 9 8 , 203, 209, 2 1 0, 2 1 1 , 2 1 5 , 220, 223, 224, 226, 243, 265, 2 8 1 , 283, 284, 285, 287, 2 8 9, 298, 299, 3 14, 3 1 6, 320, 322, 324, 3 27, 330, 332, 333, 336, 349, 350, 353, 354, 359, 3 64, 367, 389 Agamemnon zırhlısı 1 6 Ağaçköy 371 Ağapınar 229 Ahatköy 366, 373 Ahılkelek 1 65

Ahır dağı 283, 322, 3 5 1 , 354, 357, 389, 390

Ahısha 1 65 Ahmet Efendi (Saray Müftüsü) 39

Ahmet Hulusi (Denizli Müftüsü) 3 9 Ahmet İzzet Furgaç (Mareşal) 1 8 , 1 9 , 8 1 , 144, 3 0 1 Ahmet Ramiz (Belediye Başkatibi) 87 Ahmet Rıza 8 1 Ahmetli 50, 1 00 Akarçay 289, 3 1 6, 3 20, 328, 333, 3 34, 350, 358

Akbaş cephaneliği olayı 1 39 Akçakoyunlu (deresi) 1 8 8, 1 8 9 Akçasu 333 Akçaşar 362, 367, 370, 371 Akhisar 44, 50, 51 Akpınar 1 74, 1 8 0 Akpirim tepesi 366, 369, 371 Aksu köprüsü 8 8 , 1 1 9 Akşehir 288, 32 1 , 322, 324, 329, 3 3 1 , 337, 338, 345, 347, 354

Menzil Hattı 345 Alagöz 242, 275 dağı 25 1 Alaşehir 44, 49, 50, 9 1 , 125, 1 7 1 , 374, 377, 378

gönüllüleri 50 Alaşehir Kongresi 91, 100 Alay 1. Numune Alayı 1 72 1. Süvari Alayı 8 8 2. Süvari Alayı 1 62 2. Alay 126 3. Alay 1 62 4. Süvari Alayı 379 5 . Türk Süvari Alayı 1 96 5/42. Piyade Alayı 350 7. Süvari Alayı 147 8 . Alay 370, 371 9. Alay 120 10. Alay 1 9 8 , 1 99 14. Süvari Alayı 122, 380 1 9 . Alay 123 22. Alay 35 1 24 . Alay 123, 1 8 8 2 5 . Alay 1 90 28. Alay 3 1 5, 333 31. Alay 357, 359 32. Alay 1 73, 1 74, 1 76, 1 80, 1 98, 333 34. Alay 358 36. Alay 162 37. Alay 358 40. Piyade Alayı 1 97, 20 1 , 226 42. Alay 273 47. Alay 148, 226, 333

428

KURTULUŞ SAVAŞI TARiHi

49. Alay 334 55. Alay 3 1 5 5 6 . Alay 3 1 5 , 357 57. Alay 333 5 8 . Alay 1 74, 226 68. Alay 5 1 , 1 10, 126, 209 69. Alay 209, 377 73. Alay 379 126. Alay 1 74 1 27. Alay 1 74 1 32. Alay 1 74, 224 135. Alay 380 143. Alay 1 76, 180 1 5 9 . Alay 126, 146, 147, 1 72. Alay 34, 42, 48, 5 1 , 1 73. Alay 3 3 , 4 9 1 74. Alay 1 74, 1 75 1 75 . Alay 1 9 8 , 1 9 9 1 76. Alay 5 1 1 86. Alay 5 1 1 8 8 . Alay 5 1 1 89. Alay 5 1 , 1 4 8 , 1 90. Alay 5 1 , 202 Adalar Alayı 4 7 Adana Muzaheret Alayı 339 Aşiret Alayları 162 Er İkmal Alayı 171, 1 74 Giresun Alayı 144, 148 Giresun Muzaheret Alayı 339 Mürettep Süvari Alayı 180 Nümune Alayı 209 Sınır Alayı 339 Alayurt (Bavurdu) 373, 389 Aleksandros Zimragakis çeteleri 140 Ali (Yarbay) 50, 5 1 Ali Cenani (Antep milletvekili) 1 8, 68 Ali Çetinkaya (Yarbay)34, 42, 48, 49 Ali Fevzi Paşa 97, 1 14 Ali Fuat Cebesoy (Tuğgeneral) 1 8 , 43, 45, 59, 61, 68, 79, 8 1 , 82, 83, 88, 93, 99, 1 0 1 , 10� 10� 1 12, 1 1 � 125, 1 30, 144, 145, 1 72, 215, 23 1, 247, 253, 275, 324, 325 Ali Galip 92, 97, 1 3 9 Ali Galip-Bedirhanlı-Nowill komplosu 97 Ali İhsan Sabis 282, 286, 287, 288, 295, 297, 298, 299, 3 1 9, 321 Ali Kemal (Dahiliye Nazırı) 36, 83 Ali Rıza Paşa kabinesi 1 02

Ali Rüştü 128 Ali Saip Ursavaş (Urfa Jandarma Komutanı) 90, 1 2 1 Ali Şefik Özdemir (Bnb.) 1 8 7 Alibey 1 99 Allıören (İşören) 366, 369, 371 Almanya 15, 1 9, 344 Alpu 230, 333, 257, 264, 28 1 , 290 Alsace-Lorraine (Alsas, Loren) 1 7 Altı Vilayet 17, 22 Altıntaş 146, 2 1 0, 2 1 1 , 2 1 2, 2 1 3, 2 1 5, 220, 221 , 283, 284, 285, 324, 327, 335, 353, 354, 359, 363, 365, 366, 369, 371, 385 Amasya 45, 51, 55, 77, 79, 82, 83, 86, 92, 93, 95, 97, 1 02, 1 03, 1 05, 129, 140, 238 Amasya Kararları 45, 55, 79, 82, 83, 86, 92, 93, 1 03, 129 Amasya mülakatı (görüşmeleri) 102 Amerika Birleşik Devletleri (ABD) 22, 309, 401 Senatosu 98, 1 3 3 manda yönetimi 97 sitesi 123 Amet (Fransız Filosu Komutanı) 16 Amyna örgütü 314 Anadolu Batı Anadolu Kuva-yı Milliyesi 73 Batı Arıadolu Ulusal Kuvvetler Genel Komutanlığı 6 1 , 99 Doğu Anadolu 61, 94, 95, 98, 1 1 4 Güney Anadolu 22 hareketi 70, 99, 1 0 1 , 1 14, 1 1 5, 1 1 6, 128 ihtilali 102 Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti 9 1 , 98, 1 03, 129, 305 Andre (Prens) 1 8 8 , 261, 3 14 Anılkelek 1 65 Anıtkaya (Döğer) 286, 363, 364 Ankara Antlaşması 1 90, 271, 275, 277, 344, 402 hükümeti 125, 1 5 9, 1 70, 1 84 , 3 02, 3 1 6, 398 Sultanisi 152 Ankara-İstanbul anlaşmazlığı 1 34 anne 123 Antalya 21, 43, 1 35, 344

DiZiN

Antep (Gazi) 1 8, 68, 73, 8 7, 90, 1 1 9, 123, 185, 1 8 7, 1 8 8 , 1 8 9, 3 9 1 Antep Bölge Komutanlığı 391 Antep Kuva-yı Milliye Komutanlığı 1 8 7, 1 8 8 Antep Müdafaa-i Hukuk Teşkilatı 1 8 9 Antep Ulusal Kuvvetleri 123 Anzavur 1 3 8 ayaklanması 1 1 6, 126, 1 3 9 Anzavur Paşa 126 Arabistan 21 Arap 1 6, 68, 103, 285, 392 çeteleri 68 devletleri 103 vilayetleri 16 Arapça 392 Aras ırmağı 156 Ardahan 155, 1 64, 1 65 Arif (Yarbay) 1 77 Arif (Ayıcı Arif) 1 96, 221, 223, 224 Arpaçay 156, 163, 1 64 Arpagediği 212, 2 1 3 , 364, 365, 372 Arpalı 368 Artvin 166 Asım ( Gündüz) 360 Asir 17 Askeri Nigehban-ı Vatan Cemiyeti (Askeri Yun Kollayıcıları Derneği) 1 3 9 Aslanapa 3 6 7 Aslıhanlar 2 1 1 , 2 1 2, 215, 3 5 3 , 3 6 5 , 366, 376 aşiret 69, 96, 1 6 1 , 1 62, 393 Atina 1 70, 1 93, 257, 3 1 3 Avusturya-Macaristan 1 5 , 1 7 Aydın 22, 37, 43, 44, 47, 48, 50 Aydın mutasarrıfı 4 7 Aydınlı aşireti 8 9 aykırıkçı(lık) 8, 365 Ayşe Senem Hatun 1 20 Ayvalı 357 Ayvalı-Akçaşar bölgesi 362 Ayvalık 24, 34, 42, 47, 48, 49, 50, 5 1 , 100,

Bakırcık tepeleri 2 1 1 , 2 1 3 , 335, 353, 3 6 1 , 362, 364, 371 Balcıdamı 366 Balçıkhisar (Vezirhan) 349 Balçova 379 Balıkesir 36, 37, 45, 50, 9 1 , 125 Balıkesir Kongresi 45, 9 1 , 92 1 00 Balıkesir Reddi İlhak temsilcileri 3 6 Balıkkaya 202, 203 Balik aşireti 392, 393 Balik Sirnko 392 Balkan Savaşı 1 8 9, 230, 3 1 4 Balmahmut 209, 224, 330, 3 5 1 , 354, 357, 359 Banaz 171, 2 1 1 , 222, 286, 333, 340, 365, 372 Bandırma 36, 44, 45, 1 15, 1 1 6, 126, 1 34, 385 Bardız 1 6 1 , 1 62 Barış Konseyi 140 Barış sorunu 21, 401 Barrere (Fransız) 402 Barzan aşireti 392, 394 Basriköy 25 5 Başkomutanlık Yasası (Kanunu) 64, 1 5 1 , 152, 2 3 1 , 238, 303, 307, 308, 309, 3 1 0 Başkomutan Meydan Muharebesi 299, 353, 370, 374, 3 75, 376, 3 8 3, 387 Batı Adana Kesimi Komutanlığı 90 Batı Cephesi 1 70, 1 92, 282 komutanlığı 125, 263, 285 Batı Cephesi Nasıl Kuruldu 33 Batum 140, 155, 156, 161, 1 64, 1 65, 1 66, 272, 274, 276 Bavurdu-Çay (Akarçay) 358 Bayat 290 Bayındır 49 Bayramgazi (Anıtkaya) 362 Bayramiç 37 Bekir Sami (Kunduh) 49, 50, 69, 97, 99, 1 06, 1 1 6, 127, 1 5 8 , 159, 1 84, 1 90,

Azerbaycan 1 1 3, 1 5 7, 276 azınlık 398 Aziziye Tabyası (Erzurum) 67

Bekir Sami Günsav (K. Albay) 35, 43, 44, 48, 49, 5 1 , 69, 1 1 6, 125, 127 Belentepe 35 1, 356, 358 Belkahve 380 Belpınar 290 Beşçam 374 Beşkardeş dağı 1 72, 1 78

1 10

bağımsızlık 4, 291 Bahribaba Parkı (Yahudi maşatlığı) 32 Bahriye 1 6, 1 02, 151, 1 52, 153

1 9 1 , 1 92, 2 7 1 , 277

429

430

KURTULUŞ SAVAŞI TARiHi

Beşkarış köyü 369 Beşköprü 242 Beyaz Rus 3 1 Ordusu 1 12 Beyli.kahır 2 8 1 Beyli.kköprü 247, 2 5 9 , 262, 264 Bilecik 1 44, 1 74 , 1 95, 1 96, 28 1 , 324, 333 Bilecik Mülakatı 144 Bitlis 89, 1 20, 1 35, 1 5 9 Bogos Nobar (Osmanlı Paşası) 22 Boğazlar 16, 22, 23, 26, 1 35, 399, 40 1 , 403

bölgesi 16, 22, 23, 1 3 5 Boğazlar Komisyonu 1 35 Bolşevik 8 6 orduları 1 5 6 Bolvadin 209, 3 3 7 Bozalan 1 9 9 Bozdağ 328 Bozdoğan 148 Bozüyük 1 79, 1 96, 202, 22 1 , 383 Börekçizade Rıfat Efendi (Ankara Müftüsü) 40

Brest-Litovsk Antlaşması 1 55, 159, 276 Briand (Fransız Başbakanı) 1 06, 275, 277 Bristol (Amerikan Olağanüstü Komiseri) 97 Brown (Gazeteci) 1 05 Brunsweig, Duc de 1 1 Budienny (Buduvani) 1 05 Bujac (Alb.) 3 1 5 Bulgaristan 1 5 , 1 30, 1 35, 344, 401, 404 Bulgarlar 1 7 Bursa 44, 1 1 6, 1 26, 1 27, 1 3 1 , 1 34, 147,

1 70, 1 7 1 , 1 72, 1 73, 1 92, 1 93, 1 95, 2 1 0, 220, 222, 223, 240, 3 3 1 , 374, 376, 383, 3 84 Bükreş 402 Büyük Adatepe 370 Büyük Menderes 47, 1 1 0, 332, 334, 353, 373 ırmağı 332, 334 v�disi 47 Büyük Taarruz 8, 290, 299, 303, 330, 339, 353, 360, 387, 3 8 9 Büyükada 1 5 Büyükçekmece gölü 1 34 Büyükçeşme 126

Cafer Tayyar (Alb.) 36, 1 29, 130 Cafergazi 366

Caltlırope, Sommerest Arthur G. (Tümamiral) 16, 3 1 , 32, 98, 1 1 5 Carroni, Camillo 402 Celalettin Arif (Adliye Vekili) 1 62 Cem Sar (Doç.) 1 06 Cemal Mersinli (General) 59, 79, 85, 1 1 1 , 1 5 1 , 236

Cemil Cahit (Toydemir) 1 1 3, 1 98, 20 1 , 202

Cephe 24 . Tümen Cephesi 56. Tümen Cephesi 1 26 Batı Cephesi 33, 69, 100, 1 1 2, 125, 1 27, 144, 145, 146, 1 62, 1 70, 1 71 , 1 73, 1 74, 1 78, 1 80, 1 92, 1 93, 1 94 , 1 95, 1 96, 1 98, 1 99, 20 1 , 202, 206, 2 1 0, 2 1 3 , 220, 221, 222, 223, 224, 226, 227, 230, 2 3 1 , 232, 24 1 , 242, 245, 249, 250, 253, 255, 257, 25 8, 262, 263, 273, 2 8 1 ,282, 285, 286, 287, 289, 292, 295, 298, 3 0 1 , 304, 3 1 1 , 320, 3 2 1 , 322, 323, 327, 334, 347, 360, 374,

328, 335, 348, 361, 375,

329, 3 3 1 , 332, 333, 336, 3 37, 339, 345, 349, 353, 354, 359, 364, 366, 368, 369, 378, 3 79, 383, 3 84, 398 Doğu Cephesi 64, 1 1 0, 1 5 9 , 1 6 1 , 1 64, 1 65, 1 66, 1 70, 1 8 3, 1 84, 22 1 , 339, 360, 393, 4 1 1 Elcezire Cephesi 1 70, 339, 3 9 1 , 393 Filistin-Suriye Cephesi 68 Güney Cephesi 5 1 , 64, 87, 1 04, 1 1 0, 1 44, 146, 1 47, 1 70, 1 7 1 , 1 72, 1 74, 1 92, 1 93, 1 94, 1 95 , 1 9 8, 209, 2 1 3 , 2 1 5, 2 1 6, 220, 282 İzmir Cepheleri 1 1 O Kuzey Cephesi 5 1 , 1 1 0 Merkez Cephesi 5 1 Cerablus 1 22 Cevat Dursunoğlu 93 Cevat Paşa (Çobanlı) 36, 392 Cevdet Bey (Alb.) 1 1 3, 3 9 1 Cevdet Bey (Maraş Mutasarrıfı) 1 1 9 Cevdet Kerim (İncedayı) 369 Cevizli 333, 349 Ceyhan 1 90 Cezayirli 392 Charpy (General) 3 34, 399

DiZiN

Child (Amerikan delegesi) 403 Churchill, Winston 40 Cihanbeyli çölü 24 1 Cizre 393 Clausewitz, Cari von 3, 1 1 Curzon (Lord) 40, 96, 257, 402, 403 Çaksurut tepesi 1 8 8 Çal dağı 242, 255, 256, 257, 259, 262 Çalışlar 3 6 8 Çalköy 353, 365, 366, 367, 369, 370, 371, 375, 3 8 9 Çanakkale 26, 4 3 , 4 5 , 1 1 5, 1 8 1 , 277, 343, 398 Çanakkale Olayları 277 Çandarlı 333 Çankırı 140 çapulcu 66 Çarlık rejimi 22 Çatalçeşme 362 Çayhisar 357 Çekoslovakya 1 7 Çektirler (Çöğürler) 2 1 0, 2 1 1 Çerkes Ethem 8, 44, 50, 5 1 , 69, 1 10, 1 30, 138, 143, 144, 145, 146, 147, 148, 1 70, 171, 1 72, 1 73, 1 79, 1 86, 378, 385, 390 ayaklanması 1 4 1 kardeşler 1 4 5 , 1 4 8 , 1 70, 171 kuvvetleri 8, 146, 147, 148, 1 7 1 , 1 72, 1 73, 1 79, 385 ağabeyisi Reşit 144 kardeşi Tevfik 147 Çeşme 379, 380 Çınarlı Camii toplantısı 1 23 Çiçerin (Sovyet Dışişleri Bakanı) 159, 274, 289 Çifteler 230, 289, 290, 333 Çiğiltepe 322, 328, 351, 357, 358, 359, 360 Çine 4 8 Çivril 221 , 28 1 , 2 8 6 , 290, 334 Çobanlar 290 Çobanoğlu (Belentepe doğusu) 350, 351 çocuk 123, 145, 304, 391, 4 1 1 Çokçalar 221 Çolak 93, 148 Çoruh ırmağı 1 65, 272, 276 Çorum 140 Çöğürler 210 Çukurhisar 1 7 1 , 1 78, 1 79, 383

Çukurova (Kilikya) 1 7, 22, 41, 87, 90, 1 85 Dahiliye Nezareti (İçişleri Bakanlığı) 36, 4 8 Damar Arıkoğlu 233, 234 Damat Ferit Paşa (Sadrazam) 35, 36, 54, 84, 96, 98, 99, 1 0 1 , 1 02, 1 14, 1 15, 1 33, 1 34 Damat Ferit Hükümeti 36, 98, 1 02 Darüsselam 393 Demirci Mehmet Efe 8, 51, 69, 73, 1 10, 1 27, 138, 1 4 1 , 1 44, 145, 148, 1 70 ayaklanması 1 4 1 baskını 7 3 , 1 3 0 demiryolu 1 7, 27, 9 9 , 1 17, 147, 1 64, 1 72, 1 74, 1 75, 1 76, 1 95, 202, 2 1 1 , 242, 264, 268, 282, 285, 288, 296, 320, 328, 334, 345, 399, 407 Denikin (General) 1 12, 1 34 Denikin kuvvetleri 156 Denizli 39, 49, 50, 1 27, 135, 145 katliamı 127, 145 müftüsü 39 Der Totale Krieg (Topyekun Savaş) 1 2 Derbent 229 Derviş (Binbaşı) 148 Develi 8 9 devrim tarihi 99, 1 1 3 devrimci 309 dış düşman 68, 1 3 7 Dienis (General) 3 6 1 Dikilitaş 259 dikta 144 Dimboz-Aksu 1 7 1 , 1 80, 203, 384 Dimetoka 404 Dinar 243, 333, 334, 350 Müfrezesi 333, 334, 350 Dinyester ırmağı 3 1 diplomat 124 Diyap Ağa (Dersim milletvekili) 234 Diyarbakır 88, 94, 1 2 1 , 3 9 1 , 392 Diyenis (General) 3 1 6, 358 Doğanhisar 334, 337 Doğlat 349 Doğu Duvarı 156 Doğu Trakya 26, 1 29, 1 34, 1 35, 3 97, 398, 408 Doğu ülkeleri 1 5 6 Doğu vilayetleri 60 Doğubeyazıt 1 6 1 Doktor Fazıl müfrezesi 148

431

432 KURTULUŞ SAVAŞI TARiHi

Dolmabahçe sarayı 380 Domaniç dağı 1 72 Dominionlar (İngiliz Topluluğuna bağlı uluslar) 398 dostluk antlaşması 155, 276 Döğer 2 1 5, 2 1 6, 220, 22 1, 224, 3 1 6, 324, 335, 349, 363, 369 Dört Büyükler 21, 23, 47 Dörtyol 41, 8 8 Dörtyol Jandarma Merkez Bölüğü 4 1 Dudurga 221 Dufieux ( General) 1 20 Dumesnil (Binbaşı) 124 Dumlupınar 171, 1 72, 209, 2 1 1 , 2 1 2, 213 , 22 1 , 222, 283, 284, 285, 286, 3 1 6, 320, 327, 335, 336, 353, 354, 362, 364, 365, 366, 367, 372, 375, 376, 380, 390 mevzi 2 1 3, 222, 364, 366, 367 Dunkirk tahliyesi 5 Dursunoğlu, Cevat 93, 94 Dusmanis (General) 2 1 9 Dünya Savaşı 1. Dünya Savaşı 3, 12, 16, 25, 53, 58, 63, 96, 135, 1 3 7, 140, 253, 275, 292, 297, 309, 404, 4 1 0 2. Dünya Savaşı 5, 48, 66 Dürri Zade (Şeyhülislam) 40, 1 14 Düzdağ 1 75, 1 99 Eber gölü 287 Edgar Quinet kruvazörü 379 Edime 36, 8 1 , 91, 129, 1 8 9, 398 Edime Kongresi 100, 129 Efendiköprüsü 173 Ege 1 6, 33, 35, 4 1 , 45, 5 1 , 102, 1 34, 283, 334, 390 Eğret 224, 286, 362 Elazığ 89, 92, 94, 122 Elbistan 88 Eleftron limanı 31 Elvanlar 374 Emin Aslan (Silifke Askerlik Şubesi Başkanı) 90 Emirdağ 289, 337 (Aziziye) yöresi 286, 289 emperyalist cephe 271, 275 devlet 85, 1 34, 1 5 8 Enver Paşa 9 3 , 1 0 1 , 1 5 1 , 1 66, 274, 275, 408

Erdek 126, 380, 385 Erdemli 90 Ereğli 1 3 0 Erkanı Harbiye-i Umumiye 1 9 Erkaru Harp Dairesi 3 6 Erkmen köyü 350, 3 6 1 Erkmentepe 350, 356, 358, 361 Ermeni 22, 87, 88, 8 9, 100, 106, 1 1 9, 120, 1 2 1 , 122, 123, 1 24, 1 3 8 , 140, 1 55, 1 56, 157, 1 5 8 , 1 59, 1 62, 1 63, 1 66, 1 88, 1 90, 305, 340, 392 çetesi 70 devleti 22 mahallesi 123 mandası 156 ordusu 1 62, 1 63, 1 66 Ermenistan 16, 2 1 , 22, 23, 26, 98, 1 05, 1 06, 133, 1 3 6, 1 56, 1 57, 158, 1 5 9, 1 64, 276 Büyük Ermenistan 22 sorunu 1 05, 106 Erzincan 1 35 Erzurum 9, 58, 67, 69, 8 1 , 8 3, 9 1 , 92, 93, 94, 96, 97, 98, 1 02, 1 05, 140, 158, 1 62, 1 9 1 , 277, 3 10, 339 Erzurum Kongresi 9, 5 8 , 81, 92, 93, 94, 96, 1 02 Erzurum Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti 93, 94 müfrezesi 140 Erzurum Şubesi Faal Kurulu 93 Eskişehir 99, 100, 1 27, 144, 147, 1 70, 1 71, 1 72, 173, 1 76, 1 77, 1 78, 1 79, 1 92, 1 93, 215, 2 1 6, 220, 22 1 , 223, 227, 229, 23 1 , 232, 234, 240, 263, 284, 285, 286, 3 14, 32 1 , 328, 334, 349, 364, 383 Esnemez 1 77 eşkıya 66, 73, 127 Eşme 5 1 , 126, 315, 373, 376, 377, 378, 397 Fahrettin Altay (Orgeneral Altay) 1 1 6, 1 1 7, 145, 209, 223, 243, 249, 250, 259, 357, 371, 379, 3 8 9 Fahri Belen (General) 359, 3 7 1 Faik Bey (Ôztırak) 50 Felah Grubu 1 05 Fener Patrikhanesi 40 Ferit Paşa (Nafıa Nazırı) 8 1

DiZiN

Fethi Bey (Okyar) 302 fetva 39, 126 Fevzi (Şeyh) 99 Fırat 88, 123, 1 8 7, 1 8 9, 391 ırmağı 8 8 , 123, 391 Filistin 2 1 Filistin-Suriye Cephesi 68 Firuzpaşa deresi 73, 1 22 pususu 73 Foch (Mareşal) 1 27 Frangos (General) 373, 374, 377, 378, 379 General Frangos Grubu 373, 374, 378 Franklin Bouillon 205, 397, 398 Fransa 22, 23, 1 06, 1 92, 205, 271 , 275, 301, 302, 3 1 3, 402, 403, 4 1 0

Fransız 127. Fransız Alayı 3. Tümeni 120

Albay Debieuvre müfrezesi 123 devrimi 65 Francos Grubu 365, 366, 367 manda yönetimi 1 90 Fransız Meclisi 1 1 kapitülasyon 4 tümeni 8 8 Frunze (Ukrayna Başkomutanı) 288, 2 8 9 Galatalı Şevket (Alb.) 1 1 5 Galip Devletler 1 14 Garbi Anadolu Umum Kuva-yı Milliye Komutanlığı (Batı Anadolu Ulusal Kuvvetler Genel Komutanlığı) 45, 6 1 , 9 9 , 1 12

Garipçe 359 gazete 32, 40 Gaziantep 1 8 9, 1 90, 339, 392 Gazlıgöl 2 1 0, 2 1 1 , 22 1 , 364 Geçiş rejimi 22 Gediz 50, 5 1 , 1 1 0, 1 1 2, 1 30, 146, 1 7 1 , 1 73, 22 1 , 224, 371 , 373, 3 8 9

saldırısı 1 3 0

gemi 3 1 , 49, 344, 3 76, 378, 379, 380, 403, 404 savaş gemisi 25, 42, 48, 380, 403 Gemlik 126, 222, 333, 340, 353 körfezi 353 Gence 1 5 7 Gençlik Derneği 1 09

George Milne ( General) 125 gerilla

güçleri 1 2 savaşı (harb-i sagir) 6 8 Geyve 1 3 1 Giresun Alayı 140, 148 gizli 1. ek 96, 129 Goureau (Suriye Olağanüstü Komiseri) 1 20, 121

Gökbayrak Taburu (eski kuva-yı milliye müfrezesi) 1 80 Gökçekısık 22 7 Göksu 349 Göktepe 359 Göle 1 62 gönüllü müfrezeler 304, 305 Grek-Rum 40 Gruplar 1. Grup 22 1 , 224, 227, 229, 23 1 , 242,

247, 254, 259, 262 2. Grup 245, 246, 247, 249, 253, 259, 262, 2. Süvari Grubu 1 72, 1 74 , 1 77, 1 78 , 1 80 3. Grup 1 1 7, 223, 229, 2 3 1 , 242, 247, 249, 254, 255, 259 3. Süvari Grubu 1 72, 22 1 , 227 4. Grup 221, 223, 224, 226, 230, 2 3 1 , 242, 254, 260, 262 5. Grup 223, 226, 259 5. Süvari Grubu 230, 227, 24 1 , 249, 257, 6. Grup 24 1 12. Grup 220, 22 1 , 223, 224, 226, 2 3 1 , 242, 249 254, 262 12. Süvari Grubu 230 23. Grup 125 57. Grup 125 61. Grup 125 Ahmetli Grubu 50 Bilecik Grubu 333 Çal Grubu 255, 256 Çivril Grubu 286 Dicle Grubu 297 Eskişehir Grubu 19 3 Gönüllü Grubu 5 1 Güney Kanat Grubu (2. İnönü ) 1 9 9 Kocaeli Grubu 1 70, 1 93, 1 95 , 1 96, 20 1 , 203, 22 1 , 239, 264, 28 1 , 282, 322, 328, 333, 373, 384 Komutanlık Grubu 209 Menderes Grubu 322, 328

433

434

KURTULUŞ SAVAŞI TARiHi

Mürettep Grup 255, 259, 260, 262 Sağ Kanat Grubu (2. İnönü} 1 96, 1 9 8 , 20 1 , 202

Uşak Grubu 3 50, 35 1 Yedek Grup 242 Yıldırım Ordular Grubu 1 8, 1 9, 68, 88

Gunaris( Başbakan} 268, 301, 313, 3 1 4, 315

Gümrü (Leninakan) 1 63, 1 64, 1 66, 271, 276

Gümrü Antlaşması 1 64, 271 Gümüşhane 135, 140 Gündüzbey 1 95, 1 96, 1 99, 202 Güneydoğu 22, 8 9 Güngörmez 242 Günyüzü 262 Gürcistan 156, 276, 401 Gürcü 1 57, 1 64, 165 hükümeti 1 64, 1 65 Güre 286 Güzelcekale 255, 256 Hacı Şükrü (Binbaşı) 69, 144 Hacıanesti (General) 3 1 5, 3 1 6, 358, 387 Hacıilyas köyü 4 9 Hacılar tepesi 3 5 8 Haçin (Saimbeyli) 89, 124 haçlı mücadelesi 403 Haçlı Ordusu 2 1 9 Hakkı Behiç 9 9 Halep 1 8, 6 8 , 8 7 Halide Edip (Adıvar} 97 Halife 23, 43, 1 1 8, 126, 1 27, 1 90, 291 propagandaları 126 halifelik 94, 139 Halil Kut (General) 1 5 9, 1 6 6 Halis (Yarbay) 357 Halit Karsıalan (Yarbay) 1 62, 1 63, 1 66,

Hamurköy 364, 369, 3 70 Handere 1 62 Hanefiler 1 3 8 Hanköy (Hüsrevpaşa) 350 Harb Tarihi Doğu Cephesi 159 Harbiye Nezareti 1 5 , 1 9, 26, 35, 36, 48, 93 Harbord, G. J. (Amerikan Generali} 24, 1 06

raporu 24 Hareket Ordusu 68 Harp Akademisi 68 Harp Encümeni 1 53, 303 Harp Tarihi Dairesi 305 Harp Tarihi dergisi 390 Harrington (İngiliz Generali) 334, 398, 399 Hasan Tahsin (Osman Nevres) 33, 4 1 hasta 1 2 1 , 1 8 8 , 330 hastalık 1 1 6, 3 8 8 hastane 1 52, 1 97, 3 3 0 Hatay 271 , 275, 276 Havza 37, 53, 57, 5 8 , 77, 79, 1 05 Hayat Tarih 36 Haydar (Kurmay Binbaşı} 223 Hayin Memiş 390 Haymana 242, 255 Hayriye 1 9 9 Hekimdağ 229 Hendek 1 27 ayaklanması 1 3 9 Henry Wilson (İngiliz Genelkurmay Başkanı) 40 Heyet-i Nasiha (öğütleme kurulu} 43, 146 Heyet-i Temsiliye (Temsil Kurulu) 61, 1 1 6, 1 20, 1 5 1

halk hareketi 5, 1 1 1 , 1 2 1 kuvvetleri 6 1 , 68, 6 9 , 89, 122 müfrezeleri 1 2 1 , 304

Heyet-i Vekile 233 Hıristiyan 70, 94 çeteler 70 Hicaz 1 7 Hilafet Ordusu 1 3 9 H ilmi (Binbaşı) 1 6 6 Hindistan 3 92 Hint 23, 94 Hint Müslümanları Kongresi 23 Hoca Raif (Dinç) 99

Hamdullah Suphi (Tanrıöver} 203, 206 Hamidiye 93, 379 Hamit Bey (Dr. ) 79, 93, 302, 397 Hamrin dağı 392

Hristianos (Trabzon Metropoliti} 140 Hurşit (General} 83 Hürriyet ve İtilaf Fırkası 92, 126 Hüsamettin Ertürk 1 05

1 96, 1 97, 221, 224, 242

Halle Partisi Kurultayı 82 Hallaçlar 366, 3 73

Hocalar 286, 290 Horasan 1 6 1

DiZiN

Hüseyin Avni Ulaş (Erzurum milletvekili) 310

Hüseyin Paşa 5 0 Hüseyin Ra hmi Apak 3 3 Hüseyin Rauf (Orbay) 1 6, 7 9 , 1 06 Hüsrev Gerede (Binbaşı) 86, 95 Hüsrev Sami 99 Hyth 1 25, 1 34 Iğdır 1 62, 1 63, 164 Ilgın 334 Ilıca 242, 245 , 247 llıcaözü 241 Irak 1 7, 21, 94, 297, 392, 393, 402, 404 İbrahim Süreyya (Yiğit) 9, 95, 269 İbrahim Tali 95 İğdecik 145 ihtilal 1 1 , 399 İlbulak dağı 362, 364, 3 8 9, 390 ilhakı Red 8 1 , 82, 92 kurulları 82, 92 ilkkurşun 33, 34, savaşları 4 1 , 42, 49, 8 8 , 409 İmranlı 262 İnebolu 140 İnegöl 1 38, 171, 1 72, 1 80, 203, 22 1 İngiliz İngiliz Akdeniz Donanması 1 5 İngiliz mandası yönetimi 9 8 İngiliz Olağanüstü Komiseri· 32 İngiltere 4, 1 1 2, 1 34, 1 92, 205, 275, 302, 3 8 1 , 397, 403

İnönü muharebeleri 1 7 1 , 1 83, 1 94, 207 1. İnönü 147, 1 74, 1 78, 1 80, 1 8 1 , 1 8 3, 1 90, 1 95, 2 1 5 , 2 1 9 2. İnönü 1 84, 2 1 3, 2 1 5, 2 1 9 mevzisi 1 3 1 , 1 7 1 , 1 72, 1 73, 1 76, 1 77, 1 79, 1 9 8 , 1 99, 2 1 5 , 221, 369, 383 İntikam tepesi 1 9 8, 1 9 9. İonluğu diriltme 140 İran 297, 394 İsabey müfrezesi 140 İskankuyu 350 İskeçe Yunpn Tümeni 126 İslahiye 1 2 1

İslam İslam Bolşevik Ordusu 157 ulusu 140 ülkeleri 86 İslamköy (Banaz güneyinde) 350

İsmet İnönü 1 1 7, 144, 146, 147, 1 63, 1 7 1 , 1 73, 1 74, 1 76, 1 78, 1 8 1 , 1 98, 1 99, 202, 203, 206, 207, 2 1 5 , 2 1 6, 221, 226, 227,229, 230, 23 1 , 232, 242, 245, 249, 262, 263, 268, 269, 282, 287, 2 8 8 , 296, 298, 3 1 1 , 3 1 9, 3 20, 3 2 1 , 322, 324, 335, 336, 344, 345, 347, 348, 353, 3 6 1 , 364, 366, 3 67, 375, 376, 383, 387, 389, 399, 401, 402, 403, 404, 4 1 0

İstanbul fetvası (Şeyhülislam Dürrizade Abdullah fetvası) 40 İstanbul hükümeti 64, 93, 96, 97, 99, 1 00, 1 02, 103, 1 04, 1 1 1 , 1 1 5, 1 1 6, 1 2 8 , 1 29, 133, 1 34, 1 38, 156, 1 84, 3 0 1 , 302

İstiklal Mahkemesi 140, 234, 307 isyancı Delibaşı 2 1 0 kuvvet 147 İşcehisar 290 işçi birlikleri (amele taburları) 2 5 1 İşören (Allıören) 3 5 3 , 3 6 6 , 367, 369 İtalya 2 1 , 22, 23, 32, 1 92, 205, 3 1 3, 344, 398, 403

İtalyan çıkarması 4 3 nüfuz bölgesi 1 3 5 İtilaf Devletleri 1 5 , 1 6 , 1 7, 2 5 , 27, 3 2 , 49, 61, 86, 1 1 1 , 1 1 2, 1 69, 2 1 9, 302, 3 1 3, 3 1 9, 334, 397, 398, 399, 40 1 , 403, 408

İttihat ve Terakki İttihat ve Terakki Fırkası 37 yönetimi 151, 409 İyonya 24 İzmir garnizonu 33 İzmir Kolordusu 1 1 0, 125 sancağı 24, 35 İzmir Yunan Tümeni 126

İzmit 1 3 0, 1 3 9, 1 7 1 , 222, 299, 3 2 0 , 3 3 4 , 408 İznik 1 26, 1 7 1 , 220, 281, 333, 349, 3 84 gölü 1 7 1 , 220, 384 İzzet Bey 99 İzzettin Çalışlar (Albay) 147, 148, 1 96, 1 97, 202, 22 1 , 230, 242, 299, 356, 357, 368

435

436

KURTULUŞ SAVAŞI TAR i H i

Japon Yüksek Komiseri 281 Jeanne d'Arc 67 Jiras Müfrezesi 384, 3 8 5 Joffre (General) 309 Jomini (General) 4, 1 1 Kabile savaşları 3 , 65 kadın 65 Kafkıs dağları 1 5 6 Kafkas Duvarı sorunu 1 1 3 hükümetleri 1 1 2, 1 1 3 Kafkas Sovyet hükümeti 268, 271 , 275, 301

Kafkasya 22, 1 06, 1 56, 274 Kağızman 1 62 Kağızman-Selim-Göle çizgisi 1 6 1 Kaleciksivrisi 322, 328, 356, 358 Kaltaklı 247 Kamil Polat (Albay) 90 Kanlısırt 202, 203 kapitülasyon 9 Kaplangı dağı 366, 373 Kaptan Naci müfrezesi 148 Kara Hasan (Teğmen) 4 1 , 88, 1 20 Kara Vasıf 97 Karaağaç 399, 402, 404 Karabileğim tepesi 356, 358 Karacabey 385 Karacahisar 229 Karadeniz 3 1 , 1 5 6, 1 71 , 1 9 1 , 22 1 , 409 Karadirek 2 1 1 Karaköprü 1 2 1 Karaköse 4 1 , 88, 1 6 1 , 1 66 Karaköy 1 72, 1 74, 202, 384 boğazı 384 Karakurt 1 6 1 Karakuyu 262 Karaman 89 Karasu 349 Karaurgan 1 6 1 , 1 62 Kars 1 55, 1 5 8 , 1 5 9 , 1 62, 1 63, 1 64, 268,

271, 275, 276, 339 Kars Antlaşması 1 64, 268, 271, 275, 276 karşıdevrim 5, 1 69, 291 ayaklanmaları 137 Karşıyaka 379 Kartaltepe 247 Kastamonu 99, 140, 1 70, 1 7 1

Katma 1 8 Kavuncu Köprüsü 264 Kayıp 1 2 1 , 1 8 3, 1 9 8 , 1 99, 203, 207, 2 1 3 , 230, 23 1 , 233, 267, 273, 274, 3 1 3, 363, 388 Kaymaz 2 8 1 , 289, 290 Kayseri 8 9, 90, 2 3 1 , 233, 234, 238, 250, 256, 267 Kazım (Dirik) 95 Kazım (Orbay) 43, 44, 50, 5 1 , 1 1 0, 1 62, 1 66, 22 1 , 242

Kazım (Özalp) 36, 43, 44, 9 1 , 1 1 0, 221, 242, 320

Kazım Karabekir 36, 59, 6 1 , 6 8 , 69, 79,

8 1 , 82, 83, 85, 86, 92, 96, 1 02, 103, 1 05, 1 1 2, 1 1 4, 1 55, 156, 1 5 7, 1 5 8 , 1 63, 1 64, 165, 1 66, 1 67, 272, 274, 276, 321, 4 1 0 Kazuçuran 336, 349, 360, 3 8 9 Kemal (Yüzbaşı) 5 0 Kemal Doğan (Binbaşı) 90 Kemalettin Sami (Alb.) 1 95, 2 0 1 , 22 1 , 226, 230, 242, 356, 358, 368, 370 Kemalist ordu 232 Kemalpaşa (Nif) 34, 45, 379 Kenan (Yarbay) 1 8 9 Kerkük 392, 404 Kerpiç 247 Kestel 1 26 Keşan 3 8 Kılandıras 3 3 3 Kılıç Ali (Asaf) 9 0 , 1 1 9, 1 23 Kıllıoğlu Mestan Efe 5 1 Kırcaaslan 35 1 , 356, 359 Kırcaslan beli 287 Kırgız dağı 390 Kırka 224, 335, 336, 357 çizgisi 351 Kırkağaç 1 1 0 Kırklareli 3 8 Kırşehir 1 09 kısmi seferberlik 64, 1 6 1 Kızılırmak 274 Kızılkoyunlu 255, 256 Kızılordu 1 5 6 Kızıltaş deresi 366, 367, 368, 369, 370, 3 7 1 , 372, 375, 3 76 Kilikya 1 8 , 1 8 5 Kilis 87, 90, 1 8 8 Kilis Taburu 1 8 8

DiZiN

King-Crane 105 King-Crane Kurulu 97 raporu 98 Kinross (Lord) 106 Kocaeli 1 35 , 1 70, 1 93, 1 95, 1 96, 20 1 , 203,

22 1 , 239, 264, 28 1 , 282, 320, 321, 322, 328, 3 3 1 , 333, 373, 383, 384, 409 yarımadası 1 35, 320, 409 Kocaş 261 Kocatepe 290 Koçak çalı 221 Koçlu 1 8 8 Koloneviç 2 3

Kolordu 1 . Kolordu 8 1 , 82, 1 1 3, 125, 1 29, 1 30, 240, 264, 299, 337, 358, 366,

1 70, 1 93, 222, 224, 232, 242, 245, 256, 261, 262, 265, 2 8 1 , 282, 286, 287, 3 1 6, 322, 330, 333, 334, 350, 3 5 1 , 354, 356, 357, 359, 360, 3 6 1 , 362, 365, 367, 370, 3 73 , 375, 377, 380 2. Kolordu 1 1 0, 1 70, 1 8 5, 1 8 7, 1 8 8 , 1 8 9, 1 90, 222, 223, 224, 232, 239, 240, 242, 245, 247, 256, 26 1 , 265, 2 8 1 , 285, 286, 287, 289, 314, 3 1 6, 32 1 , 322, 333, 334, 336, 351, 358, 359, 360, 3 6 1 , 362, 365, 366, 368, 370, 373, 375, 377, 390, 391 3 . Kolordu 79, 99, 1 1 1 , 1 1 2, 1 93, 220, 222, 224, 24 1 , 242, 245, 247, 255, 256, 26 1 , 264, 2 8 1 , 282, 285, 286, 297, 3 1 6, 333, 334, 349, 374, 376, 384, 407 4. Kolordu 1 93, 282, 264, 2 8 1 , 286, 287, 32 1 , 333, 337, 338, 350, 354, 356, 358, 359, 360, 3 6 1 , 3 6 2 , 3 6 5 , 368, 3 6 9 , 370, 3 7 1 , 372, 375, 377, 385 5 . Kolordu 1 00, 286, 2 8 7, 322 5. Süvari Kolordusu 230, 243, 322, 334, 350, 3 5 1 , 354, 357, 359, 362, 364, 366, 367, 369, 372,376, 377, 378 6. Kolordu 321, 333, 349, 360, 363, 364, 365, 369, 375, 376 8. Kolordu 1 93 12'nci Kolordu 93, 1 1 1 , 1 1 6, 1 1 7,

1 92, 1 9 3 , 209, 2 1 0, 2 1 1 , 2 1 2, 2 1 3, 2 1 6, 349 1 3 . Kolordu 8 8 , 8 9, 8 9, 93, 99, 103, 1 1 1 , 1 1 2, 1 1 � 1 22, 1 8 8 , 3 9 1 14. Kolordu 4 5 , 4 8 , 5 0 , 1 1 1 , 1 1 3 , 1 1 5, 1 1 6 1 5 . Kolrdu 6 1 , 8 3 , 93, 99, 1 1 2 17. Kolordu 32, 35, 44, 4 8 , 5 1 , 69 20. Kolordu 1 8, 59, 60, 6 8 , 8 8 , 99, 1 00, 1 1 1 , 1 1 2, 1 1 5, 1 27, 1 3 1 4 1 . Kolordu 1 93 İzmir Kolordusu 1 1 0, 125 Mürettep Kolordu 242 Süvari Kolordusu 230, 243 , 264, 265, 2 8 1 , 285, 2 8 7, 289, 3 2 1 , 322, 328, 334, 337, 350, 35 1 , 354, 357, 358, 359, 362, 363, 364, 366, 367, 369, 371, 372, 373, 374, 375, 376, 377, 378, 379, 3 8 8 , 389, 390 Komser Aslan 1 1 9 Kondulis (General) 207, 222, 224, 240 XII. Kostantin (Yunan kralı) 1 69, 2 1 9 Konya 1 9, 22, 60, 9 9 , 1 1 6, 1 1 7, 1 1 8, 1 35, 138, 144, 145, 171, 1 93, 209, 2 1 0, 220, 238, 239, 243, 282, 324, 330, 3 3 1 , 334, 337, 338 ayaklanması 1 1 8, 145 Korsanlı 255 Kovalca 1 74, 1 99, 202 Kozan 89, 1 04

Kozan (Sis) Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti 1 04 Kozanoğlu Doğan 1 24 kölelik (feodalite) 4 Köprühisar 203 Köserli 1 90 Kötek 162 Köylü gazetesi 32 Kudüs 45 Kula 126, 377, 378 Kula Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti 1 26 Kulaksız 22 1 , 226 Kurşunlu 23 Kurtkaya 358 Kurtköy 366, 369 Kuşadası 21 Kut muharebeleri 15 Kuva-yı Havaiye Müdüriyet-i Umurniyesi 153

437

438

KURTULUŞ SAVAŞ! TARiHi

Kuva-yı İnzibatiye 1 3 9 hareketleri 1 3 9 Kuva-yı Milliye 5, 7, 42, 44, 49, 50, 5 1 ,

6 5 , 6 6 , 67, 68, 6 9 , 70, 73, 74, 90, 1 00, 1 0 1 , 103, 1 06, 1 1 0, 1 1 1 , 1 1 2, 1 22, 125, 1 30, 1 4 1 , 143, 144, 148, 1 57, 1 8 3 , 1 90, 364, 390, 409, 4 1 0 birlikleri 377 müfrezeleri 7, 1 00, 1 1 0, 143, 1 83, 390 örgütlemesi 1 30 tasfiyesi 5 1 , 1 4 1 , 148 Kuva-yı Seyyare 125, 146, 148 1 . Kuva-yı Seyyare 1 27, 146 2. Kuva-yı Seyyare 127 Kuyucak 229, 230 Kuzey Afrika 392 Küçük Adatepe 370 Küçük Aslıhanlar 365, 371 Küçük Asya Ordusu 1 93, 22 1 , 24 1 , 250, 315 Küçük Ermenistan 2 2 küçük gerilla müfrezeleri 6 9 Küçük Menderes 44, 1 1 0 ırmağı 44, 1 1 0 küçük savaş (gerilla) öğretisi 65, 70 Küçükhöyük 35 1 Küçükköy 3 64 Kürdistan 2 1 , 392 Hanı 392 özerk 1 34 Kürt 1 3 9, 249, 250 kışlağı 249, 250

Kürt Teali ve Teavün Cemiyeti (Kürt Yükselme ve Yardımlaşma Derneği) 139

Kütahya 1 3 1 , 144, 1 4 6 , 1 47, 1 4 8 , 1 7 1 , 1 73, 213, 334, 377,

1 74, 1 76, 1 92, 1 93, 1 97, 2 1 1 , 2 1 5 , 220, 22 1 , 223, 224, 226, 335, 336, 3 6 1 , 364, 373, 374, 3 8 3 , 390 savaşları 1 97 Kütahya-Eskişehir muharebeleri 23 1 , 233, 239, 257, 267

laiklik 9, 1 37

Latin alfabesi 1 0 Libya 23, 68 Libya Savaşı 68 Liman von Sanders (Alman Orgenerali) 18, 181

Limni Adası 1 5 Lloyd George (İngiliz Başbakanı) 1 6, 2 1 , 22, 23, 269, 398

Londra 96, 1 84, 1 90, 1 9 1 , 2 1 9, 277, 2 8 1 , 3 1 3, 409

görüşmeleri 1 90, 1 9 1 Louis E . Brown 9 7 Lozan 401, 402, 403, 404 Lozan Barış Antlaşması 3, 1 36, 405, 407

Lozan Barış Konferansı 395, 399, 401 Ludenndorf (Eric von) Alman General 1 2 Lüleburgaz Kongresi 9 1 , 1 00 Lütfü (Belediye Başkanı) 87 Macaristan 1 7 mahalli milis kuvveti 5 1 Mahmudiye 230 il. Mahmut 1 1 Mahmut (Şeyh) 392, 393 Mahmut Şevket Paşa 309 Malıköy 242, 251 Malatya 1 22 Malazgirt 347, 387 Malazgirt Meydan Savaşması 3 8 7 Malta 205, 277, 2 8 2 , 298, 307 manda yönetimi 22, 97, 1 3 3 , 307 Mangal dağı 245 Manisa 47, 50, 147, 1 7 1 Mantartepe 350 Maraş 88, 90, 1 1 9, 1 20, 1 2 1 , 1 23, 1 8 5 , 187

Maraş-İslahiye takibi 73 Marmara 23, 44, 45, 1 4 1 , 283, 3 84, 403 bölgesi 45 Marshall (İngiliz Generali) 297 Mavros limanı 31 Mazhar Müfit (Kansu) 9, 1 0, 95, 99 Mebusan Meclisi 95, 97, 1 02, 1 03 Mecingert 1 6 1 Mecitli köyü 9 3 Meclis Muhafız Taburu 1 94, 1 9 8 , 1 99, 223, 2 3 1

Meclis-i Vükela 8 3 Meçhul Asker Anıtı 354 Medeni Mehmet Nuri Efendi (Şeyhülislam) 219

Medivani 1 65 VI. Mehmet Vahidettin 35 Mehmet Fehmi (Yarbay) 357

DiZiN

Mehmet Gönlübol (Profesör) 106 Mehmet Keleş 126 Menderes dirseği 287 Menderes Grubu 322, 328 Menderes Müfrezesi 2 8 1 , 282 Menemen 34, 45 boğazı 379 Menzil Müfettişliği (Konya Menzil Bölgesi) 345

Mercan 261 Meriç 1 30, 399, 408 ırmağı 408 Merkez Ordusu 140, 1 70, 1 93, 198, 221, 240, 307, 339

Mersin 90, 1 8 7, 235, 238, 344 Meteoroloji Genel Müdürlüğü- 1 52 Metristepe 1 97, 1 98, 203 Metropolis kilisesi 32 metropolit 1 40, 307, 3 1 6 İzmir Metropoliti 3 1 6 Trabzon Metropoliti 140 Samsun Metropoliti 307 Mısır 94 Midilli 3 1 Midyat 393 Mihalıççık 240, 242, 243, 264 milis kuvvetler 6 1 , 69, 103, 1 57 Millet Meclisi 1 5 8, 1 8 9, 205, 303 Millet-i Müselleha (Silahlı Ulus) 1 1 Milletler Cemiyeti 393, 398, 403, 404 milli direniş müfrezesi 5 1 , 65, 67, 123 Milli Güvenlik Kurulu 153, 303 milli kurtuluş 45, 54, 59, 304, 409 hareketi 40, 97 Milli Mücadele 64, 69, 7 1 , 1 1 7, 1 70 Milli Mücadele Hatıraları 253, 268 Milli Müdafaa 233, 238, 250, 299, 320 Milli Müdafaa Vekaleti 238, 299 milli ordu 8 3 Milli Savunma Bakanlığı 1 52, 1 53, 2 1 6 , 314

milli sır 9 Milne (General) 1 1 3 Milne Hattı 1 00, 1 1 0, 1 25, 335, 390 Misak-ı Milli 10, 95, 1 1 3, 1 34, 1 9 1 , 271, 272, 275, 276, 393, 40 1 , 403, 409

Misis baskuu 1 90 Mohaç 347 Monbelli (General) 334, 399

Mondros Mütarekesi 3, 1 5 , 1 7, 1 8, 24, 53, 90, 1 14, 136, 1 40, 1 64, 297, 409

Monroe Doktrini 1 3 3 Montagna 403 Montrö (Montreux) 403 Moskova Antlaşması 1 64, 1 66, 1 84, 271, 276

Mougin (Alb.) 3 3 1 Mucur ayaklanması 1 3 9 Mudanya 1 26, 3 8 4 , 3 8 5 , 3 9 9 Muğla 2 3 , 1 3 5 Muhafaza-i Mukaddesat Cemiyeti (Kutsal Değerleri Koruma Derneği) 1 3 9 Muhafaza-i Saltanat Cemiyeti (Saltanatı Koruma Derneği) 1 3 9 Muhittin (Alb.) 1 2 9

Murat çayı 375, 376 Murat dağı 2 1 1 , 2 12, 283, 364, 372, 374, 376, 377, 390 Muratdere 1 74 Musa (Şeyh) 96 Musevilik 4 Mustafa (Dr.) 8 8 , 1 20 Mustafa Fevzi Çakmak (Mareşal) 25, 1 1 3 , 1 14, 1 1 5, 1 1 6, 1 8 1 , 1 8 9, 2 0 5 , 2 1 0, 2 1 5 , 2 1 6 , 23 1 , 233, 234, 242, 243, 249, 250, 25 1 , 253, 257, 263, 268, 269, 287, 2 8 8 , 293, 295, 298, 320, 3 2 1 , 324, 366, 367, 369, 372, 3 75376, 385, 4 1 0 Mustafa Reşit Paşa 4 Musul 1 8 , 297, 3 9 1 , 393, 402, 403, 404 Muş 1 35, 360 Muttalip Dağı 229 Mübadele 403 Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti 37, 58, 66, 70, 82, 92, 95, 96, 1 03, 1 30, 4 1 0 Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Tüzüğü 70 Müdafaa-i Hukuk Grubu 1 03 Müdafaa-i Hukuk örgütleri 89, 1 02 Müdafaa-i Hukuk Teşkilatı 97, 1 0 1 , 1 1 2, 1 1 9, 304

Müfreze Albay Abadi müfrezesi 123 Beyce Müfrezesi 223 Binbaşı Şevki müfrezesi 393 Dinar Müfrezesi 333, 334, 350 Erzurum müfrezesi 140 halk müfrezeleri 1 2 1 , 304 İsabey müfrezesi 140

439

440

KURTULUŞ SAVAŞI TARiHi

Kaptan Naci müfrezesi 148 Menderes Müfrezesi 28 1 , 282 milli direniş müfrezesi 51, 65, 67, 123 mülhak Kuva-yı Milliye müfrezesi 2 8 1 , 3 3 3 , 376

Oltu Müfrezesi ( 8 'inci Alay) 1 62 Özdemir müfrezesi 392 Porsuk Müfrezesi 376 Psarras Müfrezesi 1 75 Müftü Ahmet Hulusi 50 mülhak Kuva-yı Milliye müfrezesi 2 8 1 , 333, 376

Münir (Vali) 92 Mürsel Paşa (Baku) 380 Müslüman çeteler 70 Müşir Ahmet İzzet (Furgaç) 8 1 Mütevelli Zade Tevfik 50 Nablus 1 8 Naci (Yarbay) 356 Nakşibendi 139 Nallıköy 275 Namık (Ulusal Kuvvetler Komutanı) 1 2 1 Namık Kemal 1 83 Nasrettin Hoca 1 1 8 Nasturi 3 92 Nasuhçal 221, 224, 226, 23 1 , 232 Nazarbekov (General) 1 62 Nazım (Binbaşı) 1 74, 1 8 1 Nazım (Yarbay) 1 97, 207, 226 Nazım Paşa 3 1 4 Nazımbey tepesi 1 99 Nazifpaşa 1 79, 22 1 , 224 Nazilli 48, 9 1 , 1 00, 125, 1 26, 148 Nazilli Kongresi 91, 1 00 Nazmi Solok (Yarbay) 127, 145 Nene Hatun 67 Nigehban-ı Vatan (Yurt Kollayıcıları) grubu 139

Niğde 89, 1 25, 1 3 1 , 238 Nihat Anılmış (Tuğgeneral) 1 9, 8 8 , 3 9 1 Nihat Tok (Yüzbaşı) 377 Nizip 1 8 8 , 1 8 9 Normand (Alb.) 120

Nur dağları 8 7 Nurettin Paşa 324, 361, 380 Nuri Hoca (Trabzonlu) 68 Nutuk 12, 13, 1 8 0 Nümune Alayı 209

Oğlanmezarı 362 Oklubalı 1 72, 1 78 Oltu Müfrezesi ( 8 'inci Alay) 1 62 Olucak 361 Oluklu 1 72, 1 76, 1 8 0 Oniki Büyükler 1 2 1 Ordu 1. Ordu 28 1 , 282, 286, 287, 289, 297, 299, 3 32, 354, 362, 373,

3 1 9, 320, 3 2 1 , 333, 336, 337, 357, 358, 359, 364, 365, 367, 375 2. Ordu 1 9, 59, 79, 85, 286, 289, 3 1 9, 322, 333, 336, 348, 349, 360, 3 6 1 , 364, 365, 369, 371 , 375, 377, 3. Ordu 55, 83, 93 6. Ordu 297 7. Ordu 18, 1 9 düzenli ordu 7 , 70 Yiğit Ordu 44, 4 9 Orhaneli 220, 223 Osepian (General) 1 62

322, 348 , 360, 368,

324, 350, 361, 370,

8 8 , 93, 282, 323, 324, 358, 359, 366, 367, 378, 384

Osman Nuri (Aydınoğlu Tufan Bey) 90 Osmaneli 1 80, 349 Osmanlı 16, 22, 23, 8 8 , 94, 109, 1 1 5, 1 3 3, 1 37, 1 5 1 , 2 1 9, 348, 404

Osmanlı Bankası 337 Osmanlıcılık 1 3 3 Osmanlı Devleti 1 5 , 2 1 , 2 3 , 1 27, 1 3 5 , 401

-hükümeti 21, 22, 70, 1 1 3, 125 -Lirası 145 Osmanlı Mebusan Meclisi 53, 1 14 Osmanlı Türkleri 4, 1 1 otomobil 250 Ödemiş 34, 42, 44, 4 9 ölü 3, 1 2 1 , 1 23, 140, 207, 2 1 3, 267, 372 Ömer Fevzi 93 Ömer Halis Bıyıktay (Yarbay) 356, 359, 370

Ömer Mümtaz 99 Özalp ilçesi 394 Özdemir (Yarbay) 1 85, 1 8 9, 392, 3 93, 394 Özdemir müfrezesi 392 Padişah 9, 35, 39, 54, 94, 99, 101, 1 02, 1 26, 127

DiZiN

Paldum 1 62 Pallis (Alb.) 2 1 9, 240 Papas Hristosmos 33 Papulakis 1 75 Papulas ( General) 1 70, 1 79, 193, 202, 205,

22 1 , 223, 232, 240, 250, 256, 26 1 , 265, 28 1 , 3 1 4, 3 1 5 2 3 , 3 1 , 8 5 , 9 8 , 1 04, 1 1 1 , 133, 3 1 3, 398, 402, 409 Paris Barış Konferansı 21, 1 04, 1 1 1 partizanlık 8

Psarras 1 75, 1 76 Psarras Müfrezesi 17 5 Querette (General) 1 1 9, 120

2 1 9, 257, Paris 2 1 , 1 34,

Rangers 67 Rasim (Yüzbaşı) 44 Ratip Sinan Tekelioğlu (Yüzbaşı) 90, 1 8 5 ,

Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Heyet-i Osmaniyesi 129 Paşaköy 35 1 Patrikhane 403 Patriklik sorunu 403 İstanbul Patrikliği 3 1 6 Patris vapuru 3 3 Pazaryeri 1 9 5, 1 96 Pektaş 1 06 Pelitli 354, 357 Pelle (General) 331, 3 97, 403 Petit Parisien gazetesi 301 Peyam gazetesi 1 1 5, 1 2 8 Picot 1 0 6 Plastiras (Alb.) 3 14, 358, 372, 378 Albay Plastras Grubu 378 Platis ( General) 245 Poincarre (Fransız BaşLakanı) 402 Polat (Albay Kamil) 1 20 Polatlı 1 7 1 , 1 74, 249, 255, 256, 262 Polimenakos (General) 222, 224, 240 Polonya 1 7 Pomaklar 230 Pontus 59, 109, 1 37, 138, 140, 1 70, 301,

82, 86, 93, 94, 96, 98, 99, 106, 1 1 3, 1 14, 299, 329, 404 Rauf, Rüstem 106 Rawlinson (İngiliz Albayı) 96, 105, 1 1 2, 277 Recep (Binbaşı) 123 Refet Bele 44, 51, 60, 63, 68, 79, 93, 1 1 7, 144, 145, 146, 1 47, 148, 1 7 1 , 1 73, 1 92, 202, 209, 2 1 0, 2 1 1 , 2 1 2, 2 1 3 , 2 1 5 , 2 1 6, 250, 256, 269 Refet, Demirci (Alb. ) 145 Refik Şevket (İnce) 49 Resulbaba tepesi 3 1 6, 335, 353, 359, 361,

307

ayaklanması 1 37, 140, 307 bölgesi 1 70 devleti 140 Pontus Kurumu 140 Porsuk Porsuk Kuva-yı Milliyesi 364 Porsuk Müfrezesi 376 suyu 148 Poyra 1 76, 1 98, 227 Poyralıkaya 356 Pozantı 73, 1 24, 1 85 , 1 8 6 baskını 73 Prens Andreas ( General) 240 Prusya ordusu 1 1

186

Ratipzade Mustafa 9 9 Rauf Orbay (Hamidiye Kahramanı) 3 2 , 79,

364

Reşat (Alb.) 357, 360 Reşit Paşa (Vali) 96 Revandiz 3, 3 9 1 , 392 Rhine 17 Rıza Nur (Dr.) 235, 238, 403, 404 Rıza paşa 1 72, 1 76 Richard Webb 32, 98 Rize 1 6 1 Roma 3 1 3 Rousseau, J . J . 3 8 Rum 2 3 , 3 1 , 3 3 , 40, 4 1 , 5 5 , 6 1 , 70, 140, 1 4 1 , 169, 305, 307, 3 14, 340, 379, 404, 409 çetesi 55, 70, 140, 409 devleti 140 halkı 31, 41, 169 kuruluşları 40 nüfus 23, 3 1 silahlısı 33 Rumbold (İngiliz Yüksek Komiseri) 144 Rumeli 92, 98 Rus 3 1 , 105 göçmen 3 1 Rusya 22

441

442 KURTULUŞ SAVAŞI TARiHi

S. Baker 40 Sabah gazetesi 128 Sabahattin Selek 145, 293, 304, 322 Sabuncupınar 22 1 , 227, 383 SAD 64, 285, 286, 287, 288, 289, 292, 298, 321, 347 saldırısı 288, 292, 298, 347 taarruzu 286, 287, 289, 321 Sadaret (Babıali) 18, 35 Sa&anbolu ayaklanması 1 3 9 Sağ Kanat Grubu 1 96, 1 98, 2 0 1 , 202 sahra topu 286 Sakallı Nurettin Paşa 307 Sakarya Güney Sakarya 24 1, 247 ırmağı 1 72, 233, 245, 263, 264, 284, 322, 332 Kuzey Sakarya dirseği 242 Sakarya Meydan Muharebesi 1 80, 25 1, 274, 275, 344 Orta Sakarya 239, 24 1 Sakarya Savaşı 239, 264, 267, 291, 293, 309 Sakarya zaferi 63, 267, 268, 275 Salahattin (Köseoğlu) 93 Salih Bozok (Binbaşı) 256 Salih Paşa (Kezrak) 102, 1 15, 3 8 9 Salihli 37, 44, 50, 125, 377, 378, 393 Samsun 27, 37, 44, 53, 54, 55, 59, 60, 63, 68, 79, 93, 140, 238, 307 San-Remo kararları 125 San-Remo Konferansı 1 34, 155 Sanayi Devrimi 4 Sancak-ı Şerif 1 1 Sandıklı 221 , 285, 286, 321, 332, 337, 350, 357 Santtepe 366 Saraycık 367 Sarayköy 23, 3 1 5 Sarayönü 1 1 7 Sarı Efe 1 1 0 Sarıcakaya 290 Sarıgöl cephesi 377 Sarıkamış 1 6 1 , 1 62, 1 6 6

Sarıköy 240, 320 Sarıyanis (Alb.) 2 1 9, 3 1 4 Savaş tazrninan 3 9 9 , 403 Savatlı 242, 245 Savran 28 1

Se!ahattin (Köseoğlu) 235 Se!ahattin Adil (Alb.) 1 8 7, 1 8 8 , 1 8 9, 242, 245, 246, 286, 288 Selanik 1 5 Selendi 374, 377 Selkisaray 365, 367, 370 Sevr (Sevres) Antlaşması 21, 58, 1 33, 1 34, 1 36,144, 1 59, 1 69, 1 84, 1 87, 1 9 1 , 240, 271, 275, 302, 323, 3 3 1 , 405, 409, 410 Seydiköy 380 Seydişehir 3 7 Seyitgazi 220, 224, 226, 227, 230, 240, 2 8 1 , 321, 383 Sforza (İtalyan Dışişleri Bakanı) 1 84 Sırp 23 silahlı milis kuvvetler 7 Simav 3 1 5, 377 Sincan ovası 356 Sincanlı 213, 22 1 , 284, 321, 327, 344, 3 5 1 , 356, 357, 359, 360, 361, 362, 366 Sinekli 334 Sinirköy 351 Sirkeci 334 Sivas 55, 61, 8 1 , 82, 83, 88, 89, 9 1 , 92, 93, 96, 97, 98, 99, 1 0 1 , 1 02, 1 03, 104, 1 0� 106, 1 1 1 , 1 1 � 1 14, 120, 1 29, 140, 238, 307 Sivas Koogresi 61, 83, 91, 96, 97, 98, 99, 101, 1 02, 104, 1 05, 1 06, 1 1 1 , 1 12, 1 14, 129, 307 Siverek 1 2 1 Sivrihisar 240, 264 Sivritepe 357 Skyras (Alb.) 3 1 4 Srnith (Alb.) (Amiral Calthrope'un temsilcisi) 47 sokak çarpışmaları 1 8 8 Soma 50, 5 1 , 125 Sovyet askerleri 166 birlikleri 165 dostluğu 155, 301

Sovyet Ordusu 275 Sovyet Rusya 5, 155, 156, 1 57, 301, 313 Sovyetler Birliği 5, 85, 1 05, 1 12, 1 1 3, 1 34, 1 56, 157, 158, 1 59, 163, 1 64, 1 65,

DiZiN

1 66, 1 67, 268, 271 , 272, 274, 275, 276, 296, 3 1 9, 399, 401, 403 Söğüt 1 72, 1 95, 1 96, 202, 221 , 223, 28 1 , 324 Söke 43, 1 10, 290 sömürge savaşları 1 1 , 65 Söylev 1 2, 253, 273, 308, 320 Stratikos (General) 232 Stratos (Başbakan) 3 1 3, 3 1 5 Sultanahmet mitingi 37, 5 8 Sultandağı (İshaklı) 2 1 0, 334, 3 3 7 Sunedir 1 24 Suriye 15, 1 7, 1 8, 1 9, 2 1 , 94, 106, 120, 1 22, 124, 1 35, 1 8 7 Suriye Olağanüstü Komiserliği 124 Suriye Olağanüstü Temsilcisi 1 22 Süleyman Fethi (Alb.) 33 Süleyman Süruri (Yüzbaşı) 49 Süleyman Şefik Paşa 1 3 9 Süleymaniye 391, 404 Sürbahan 1 61 Sürücü aşireti 3 92 Süryaniler 1 22 Şahin (Teğmen) 123 Şakir (Bnb.) 1 26 Şakir Paşa 35 Şam 1 8 , 68 Şaphane dağı 350 Şefik (Aker) 36, 43, 44, 48, 50, 51, 127, 145 şehit 33, 1 2 1 , 123, 1 63, 1 74, 1 8 1 , 1 83, 1 97, 207, 2 1 3, 23 1 , 267, 304 Şerafettin (Yüzbaşı) 379 şeriat 1 09, 1 37, 1 3 9 şeriatçı 126 Şevket Turgut Paşa (Harbiye Nazırı) 35, 36, 44, 83 Şevki (Binbaşı) 3 9 1 , 393 Binbaşı Şevki müfrezesi 393 şeyh 96 Şeyhelvan dağı 287 Şıhlar 367 Şırnak 393 Şia 1 3 8 Şişli 334 Şuhut 290, 329, 332, 349J 354 Şura hükümetleri 155, 157 Şükrü (Manisa milletvekili) 147 Şükrü Naili (Gökberk) 255

Tahir Fethi Uandarma Bl. K.) 34, 42, 49, 50, 51 Tahtaköprü 224 Talat Paşa 1 8, 1 5 1 Tanburoğlu 242, 259 tarafsız bölge 125, 397, 3 9 8 Tava 367 Tavşanlı 220, 223, 224 Tavşantepe 221 , 224 Teali-i İslam Cemiyeti (İslaınlığı Yükseltme Derneği) 1 3 9 Tek:ilif-i Milliye (tekalif emirleri) 1 2 , 153, 237, 238 Tek:ilif-i Milliye Encümeni (Ulusal Salma Kurulu) 237 Tekeköy 1 76, 1 99 Tekeköy-Oluklu dolayı 1 74 Tekirdağ 36, 129, 1 30 telgraf 58, 82, 99, 1 00, 220, 304 Temsil Heyeti 98 Temsilciler Kurulu (Heyet-i Temsiliye) 8 9, 95, 96, 99, 1 0 1 , 1 02, 103, 1 04, 106, 1 09, 1 10, 1 5 1 , 1 52 Teodokis (Savaş İşleri Bakanı) 257 Teperoğlan gediği 224 Terkos gölü 134 Tevfik (Okday) Paşa 157, 1 84, 1 9 1 , 302, 401 The Near East gazetesi 40 Tınaztepe 328, 3 5 1 , 356, 357, 358, 359, 361 Tilkiçtepe 1 72 Tirebolu 135 Tişis 158, 1 64 Tokat 55, 140, 23 8 Toklusivrisi 2 1 2, 2 1 3, 285, 322, 335, 350, 353, 362, 366 Tokul 367 Tokuşlar 357 Tomburoğlu 242 Tophane 334 Torbalı 34, 45 Toroslar 45, 1 85

Toros tüneli 1 7, 1 8 Townshend (İngiliz Generali) 1 5 , 331 Trabzon 22, 93, 1 02, 140, 157, 158, 1 5 9, 1 6 1 , 344 Trakya 16, 38, 45, 9 1 , 1 13, 125, 126, 1 29, 1 30, 315, 332, 333, 338, 375, 3 90, 399, 408

443

444 KURTULUŞ SAVAŞ! TARiHi

tren 27, 44, 1 1 7, 1 22, 1 74 Trikupis (General) 1 96, 1 97, 207, 224,

240, 24 1 , 265, 3 1 5 , 3 1 6, 358, 3 6 1 , 364, 365, 366, 367, 369, 370, 372, 373, 376, 377, 390 General Trikupis Grubu 240, 24 1

Tugay 4. Süvari Tugayı 1 93, 209, 2 1 1 , 221, 224, 243 asayiş 1 00 bağımsız tugay 339 Dört aşiret Tugayı 1 6 1 Süvari Tugayı 147, 1 7 1 , 209, 2 1 1 , 22 1 , 222, 224, 243 · Tunus 392 Turgutlu 378, 379 Tutsak 1 0, 57, 73, 163, 1 66, 1 77, 1 8 3, 1 8 6, 207, 2 3 1 , 236, 267, 277, 297, 368, 370, 372, 376, 377, 3 80, 384, 3 8 8 , 397 ·

Tümen 1. Tümen 3 1 , 1 1 0, 1 93, 1 95, 1 96, 20 1 , 203, 2 1 1 , 22 1 , 242, 330, 333, 334, 350, 356, 3 6 1 , 364, 365, 369, 383, 384, 1. Süvari Tümeni 1 95, 209, 2 1 1 , 221, 242, 357, 358, 365, 367 2. Tümen 89, 1 1 0, 1 93, 2 1 1 , 222, 356, 357, 3 76, 3 9 1 2. Süvari Tümeni 147, 1 7 1 , 177, 209, 2 1 1 , 22 1 , 223, 332, 362, 363, 366, 367, 398 3 . Tümen 156, 161, 1 70, 1 8 5 , 1 92, 1 93, 1 96, 226, 242, 370, 371 3 . Kafkas Piyade Tümeni 22 1 , 224, 230, 356, 359, 365, 370, 371, 372 3. Süvari Tümeni 148, 1 79, 1 95 , 1 96, 1 99, 203, 221, 23 1 , 333, 350, 373, 380 4 . Tümen 171, 1 74, 1 76, 177, 178, 1 79, 1 8 1 , 1 97, 1 98 , 20 1 , 2 1 1 , 2 1 2, 207, 223, 224, 226, 23 1 , 242, 246, 256, 264, 362, 365, 370, 3 8 8 4 . Piyade Tümeni 1 95 5. Tümen 89, 1 8 5, 1 87, 1 8 8 , 1 8 9, 1 93, 1 94, 1 98, 1 99, 21 1 , 2 1 2, 226, 239, 24 1 , 242, 245, 246, 349, 356, 358, 3 6 1 , 362, 365, 366, 368, 370

5. Piyade Tümeni 2 1 2 5. Süvari Tümeni 2 1 2 6. Tümen 221, 243 , 264, 2 8 1 , 287, 321, 333, 350, 366, 377 6. Piyade Tümeni 333, 350 7. Tümen 1 93, 1 95, 1 96, 223, 224, 242, 245, 247, 330, 35 1 , 358, 359, 364 8. Tümen 147, 1 79, 202, 2 1 1 , 212, 224, 242, 264, 265, 28 1 , 287, 321, 350, 356, 358, 359 9. Tümen 161, 1 62, 163, 1 66, 1 85 , 1 8 7, 1 8 8 , 1 8 9, 230, 239, 240, 242, 363, 366, 370 10. Tümeni 1 96, 1 97, 1 99, 202, 207, 223, 333 1 1 . Tümen 89, 125, 1 77, 1 3 1 , 1 6 1 , 1 62, 1 7 1 , 1 74, 1 76, 1 77, 178, 1 79, 1 8 5, 1 8 6, 1 95, 1 98 , 1 99, 2 1 1 , 22 1 , 222, 224, 240, 242, 350, 356, 358, 3 6 1 , 365, 3 7 1 , 3 84, 3 8 8 12. Tümen 1 6 1 , 1 62, 1 63, 222, 224, 349, 350, 356, 3 6 1 , 362, 365, 368, 370, 373, 3 8 5 1 3 . Tümen 2 1 1 , 370 14. Tümen 243, 24 9, 250, 3 2 1 , 356, 357, 359 14. Piyade Tümeni 332 14. Süvari Tümeni 22 1 , 223, 227, 249, 330, 334, 3 5 1 , 363, 367 15. Tümen 60, 22 1 , 242, 255, 256, 3 5 1 , 356, 359, 373 16. Tümen 334, 369, 375, 376, 3 8 5 17. Tümen 2 3 9 , 264, 3 6 9 , 3 7 5 , 385 17. Piyade Tümeni 24 1 , 333, 373 1 8 . Tümen 240, 334, 349 23. Tümen 50, 60, 1 26, 1 30, 1 7 1 , 209, 224, 242, 330, 35 1 , 356, 359, 3 6 1 , 365, 367, 368, 370, 371, 385 24. Tümen 127, 171, 1 72, 1 73, 1 74, 1 75, 1 76, 1 78 , 1 80, 1 8 1 , 1 95, 1 98, 202, 2 1 1 , 2 1 2, 246, 254, 256, 368, 377 4 1 . Tümen 1 85, 1 8 6, 1 8 9, 209, 2 1 2, 2 1 3 , 242, 254, 349, 3 8 3 , 3 8 5 5 6 . Tümen 1 1 6, 126, 1 27, 57. Tümen 36, 43, 44, 47, 5 1 , 1 1 0, 1 27, 144, 145, 1 7 1 , 209, 22 1 ,

DiZiN

224, 242, 330, 35 1 , 356, 359, 3 6 1 , 373 6 1 . Tümen 36, 45, 1 1 0, 1 26, 147, 148, 1 7 1 , 1 73, 1 95, 1 96, 1 97, 203, 212, 242, 349, 359, 360, 363, 365, 366, 369, 370, 371, 372, 375, 376, 377, 385, 389 61. Piyade Tümeni 147, 1 7 1 , 389 61. Tümen Süvari Keşif Bölüğü 370 Adalar Tümeni 1 1 0, 1 76 Bağımsız Piyade Tümeni 240 Kafkas Tümeni 77, 1 1 3, 1 62, 224, 226, 230, 242, 357, 359, J65, 370, 371, 372. Mürettep Tümeni 221 , i26, 243, 2 8 1 Mürettep Süvari Tümeni 221, 243, 281, 373, 383, Tümenlerin Oklubalı 1 76 Türbetepe 247 Türk barış antlaşması 1 3 3 Türk barış kurulu (Tevfik Paşa) 1 34 Türk jandarması 398, 399 Türk kuvvetleri 18, 47, 51, 1 7 1 , 1 94, 220, 336, 394 Türk-Yunan Savaşı 1 6 9 Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) 1 2 , 25, 44, 1 02, 1 07, 1 1 3, 1 14, 1 27, 1 34, 144, 146, 1 5 1 , 1 52, 1 5 7, 1 8 7, 1 9 1 , 1 9 8 , 206, 209, 2 1 2 , 230, 2 3 1 , 234, 235, 236, 242, 269, 293, 302, 3 1 5 , 329, 364, 377, 397, 401, 402, 405 hükümeti 127 Türkiye sorunu 9 8 Türkiye Sosyalist Partisi 37 Türkmentepe 357, 359

Uceymi Paşa 392 Uçucular 293 Ukrayna 276, 288, 401 Ulubat gölü 384 ulus savaşları 1 1 , 65 Ulusal Ant (Misak-ı Milli) 1 1 3, 1 65

ulusal gizilgüç (potansiyel) 8 Ulusal Kuvvetler 67, 1 2 1 , 1 22, 148 Uluslararası Kurul 40 Urfa 73, 88, 90, 1 1 9, 1 20, 121, 122, 1 23, 1 85, 1 8 7, 1 8 8 Urfa Müdafaa-i Hukuk Teşkilatı 1 22 Urla 33, 34, 35, 4 1 , 49, 340, 379, 380 Uryani Zade Cemil Molla 1 1 5

Uşak 23, 1 30, 1 3 1 , 147, 1 70, 1 73, 1 95, 2 1 1 , 222, 240, 324, 350, 35 1 , 362, 367, 374, 376, 377 Uşak Grubu 350, 3 5 1

Uşak-Afyonkarahisar-Bolvadin çizgisi 216

Uşnu 394 Uzunbeyli 249 Uzunçam 196 üç heyet-i nasihayı (öğütleme kurulu) 97 üç manda yönetimi 9 8 Ümmetçilik 1 3 3 Vahidettiİı Sultan 1 5 , 5 3 , 1 1 4 Van 1 35, 159, 394 Van gölü 1 3 5 vapur 27, 3 1 , 33, 385 Vekiller Heyeti (Bakanlar Kurulu) 146 Venizelos, Eleftros (Yunan Başbakanı) 22, 23, 3 1 , 47, 1 69, 1 70, 314, 399, 404

Vezirhan 333 Vılayat-ı Sitte (Altı Vilayet) 16 Vilayat-ı Şarkiye Müdafaa-i Hukuk Teşkilatı 9 8 Vlahopulos (General) 222, 224 von Der Goltz (General) 1 1 Vükela Meclisi (Bakanlar Kurulu) 35, 83, 98

Walder, David 277 Wilson (Başkan) 22, 1 3 3 Wilson İlkeleri 1 6, 2 2 Yahudi Maşatlığı (Bahribaba Parkı) 44 Yakındoğu Yardım fonu 156 Yakup Kadri Karaosmanoğlu 268 Yakup Şevki Paşa (Subaşı) 69, 282, 295, 296, 298, �99, 3 1 9, 322, 323, 324, 360, 363

Yalova 349 yaralı 33, 1 2 1 , 123, 1 63, 1 79, 1 8 3 , 1 97, 201, 206, 207, 2 1 3, 2 3 1 , 267, 268, 388

Yavuz zırhlısı 25 Yediyıl Savaşları 3 Yemen 1 7 yeni bir Türk devleti 4 , 9 Yeni Dünya gazetesi 147 Yenihan 1 27 Yenikapı 334

445

446 KURTULUŞ SAVAŞ! TARiHi

Yenişehir 1 7 1 , 1 72, 221 Yeşildağ 223 Yeşilorduculuk davası 69 Yıldırım Grubu 1 9 Yıldırım Ordular Grubu 1 8 , 68 Yıldırım ve Şimşek halk taburları 123 Yıldırırnkemal (Küçükköy) 357 Yıldız 242 Yıldıztepe 245, 247 Yiğit Ordusu 34, 42, 44, 49 yitik 121, 3 8 8 Yozgat 125, 1 27, 1 30, 1 3 8 , 140 Yörük Ali Efe 44 Yörükmezarı 354, 357 Yumruçal 1 97, 221, 226, 2 3 1 , 232 Yunan cephesi 2 1 2 harekat planı 1 72, 1 93, 240 hükümeti 24, 257 deniz müfrezesi 3 3 deniz piyade müfrezesi 4 2 Kızılhaçı 32 Krallığı 1 6 9 Küçük Asya İşgal Ordusu 1 7 1 mandası 2 3 savaş gemileri 4 2 , 380 taburu 42, 4 9 Yunan Alayı 3. Yunan Alayı 350 4 . Yunan Alayı 356 5 . Yunan Alayı 351 18. Yunan Alayı 380 23. Yunan Alayı 363 34. Yunan Alayı 2 1 1 35. Yunan Alayı 350 37. Yunan Alayı 357 49. Yunan Alayı 3 5 1 5 5 . Yunan Alayı 333 Efzon alayı 206, 2 1 1 Girit Alayı 4 7 Yunan Grubu Albay Plastras Grubu 378 General Frangos Grubu 365, 366, 367, 373, 374, 378

General Trikupis Grubu 240, 24 1 , 366 Güney Grubu 335 Uşak Yunan Grubu 147 Yunan Kolordusu 1 . Yunan Kolordusu 1 7 1 , 1 79, 1 80, 1 94, 1 96, 209, 2 1 0, 226, 334, 350, 3 5 1 , 3 62,

2. Yunan Kolordusu 247,2 6 1 , 350, 363, 373 3. Yunan kolordusu 202, 206, 207, 240, 285, 286, 3 30, 373, 374, 375, 383, 385, 3 8 8 , 3 8 9 12. Yunan Kolordusu 262

Yunan Müfrezesi Jiras Müfrezesi 384, 3 8 5 Yunan Tümeni 1. Yunan Tümeni 1 1 0, 245, 3 6 1 2. Yunan Tümeni 2 1 0, 2 1 1 , 2 1 2, 334 3. Yunan Tümemi 1 96, 1 97, 1 98, 1 99,

201 , 202, 232 4. Yunan Tümeni 356, 361, 365, 367, 376 5. Yunan Tümeni 376 7. Yunan Tümeni 1 98, 1 99, 20 1 , 203, 207, 232, 3 6 1 9. Yunan Tümeni 3 6 5 , 367 10. Yunan Tümeni 1 99, 201 1 1 . Yunan Tümeni 2 1 0, 333, 385 12. Yunan Tümeni 3 8 9 1 3 . Yunan Tümeni 2 1 0, 2 1 1 , 3 8 9 1 5 . Yunan Tümeni 3 6 9 , 377, 3 8 9 İskeçe Yunan Tümeni 1 2 6 Yunan Süvari Tümeni 357, 378 Yunanistan 22, 23, 3 1 , 87, 1 1 1 , 1 30, 1 34, 1 35, 136, 1 6 9, 1 9 1 , 2 1 9, 240, 3 0 1 , 3 1 3, 3 14, 340, 375, 397, 399, 404 Yurt Ordusu 60 Yusuf İzzet Paşa (Met) 45, 1 1 5, 1 1 6, 1 1 7, 242, 259, 262 Yusuf Kemal (Tengirşek) 1 5 9, 301 Yüzyıl savaşları 3

Zafcrtepe 354, 371 Zafiri Papathanasius (Alb. ) 31 Zap ırmağı 392, 393 Zebar aşireti 392 Zeki Doğan (Org.) 380 Zeki Paşa (Anadolu Müfettişi) 1 3 9 Zemzemiye 1 72, 1 78 Zevvaretepe 1 74, 1 99 zeybekler 73 Zeytin 190 Zile 127 Zinoviev 274 Ziraat Bankası 82 Ziraat Mektebi 152 Zivin 161