Kısa Süren Hasat: Köy Enstitüsünde Öğrenci Olmak [4 ed.] 9786053606284

Citation preview

kısa süren hasat KÖY ENSTİTÜSÜNDE ÖGRENCİ OLMAK Pakize

Türkoğlu

•

$BANKASI •

TÜRKiYE

Kültür Yayınları

4!

PAKİZE TORKOGLU KISA SÜREN HASAT KÖY ENSTITÜSÜNDE ÖÖRENCİ OLMAK YAYINA HAZIRLAYAN

ULUÇ ESEN ©TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI, 2.010

Sertifika No: 40077 EDİTÖR

ŞENGÜN KILIÇ HIR.İSTİDİS GÖRSEL YÖNETMEN

BİROL BAYRAM DÜZELTMEN

ESEN GüRAY DİZİNİ HAZIRLAYAN

SEVGİ ÖZÇELİK GRAFİK TASARIM UYGULAMA

TORKiYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI ı. BASKI: TEMMUZ

2.012., İSTANBUL

4. BASIM: EKİM ıoıo, İSTANBUL

ISBN 978-605-360-628-4 BASKI

AYHAN MATBAASI

MAHMUTBEY MAH. 2.62.2.. SOK. NO:

6/31 BAÖCILAR İSTANBUL

Tel: (0212) 445 32 38 Faks: (0212) 445 05 63 Sertifika No: 44871

Bu kitabın tüm yayıiı hakları saklıdır. Tanıtım amacıyla, kaynak göstermek şartıyla yapılacak kısa alıntılar dışında gerek metin, gerek görsel malzeme yayınevinden izin alınmadan hiçbir yolla çoğaltılamaz, yayımlanamaz ve dağıtılamaz. TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI İSTİKLAL CADDESİ, MEŞELİK SOKAK NO: 214 BEYOÖLU 34433 İSTANBUL

Tel. (0212) 252 39 91 Faks (0212) 252 39 95 www.iskultur.com.tr

Anı

kısa süren hasat KÖY ENSTİTÜSÜNDE ÖGRENCİ OLMAK Pakize Türkoğlu

TÜRKiYE

$BAN.KAS!

Kültür Yayınları

İçindekiler

Onsöz

............

....................................................................... .................................................................

xi

........................................................

1

BİR EGİTİM CENNETİ KURULURKEN Büyük Kabul .............................................................................................................................................. ................................... 3 Yeni yol, yeni köprüler, yeni ufuklar

................................................... ...... ............................

6

Enstitüde ilk günler.................................................... ............................................................................................. 10 Kızlar ve erkekler............................................................ ............................................................................................ 15 Toplandık Atatürk'ün sesine ................................................................................................................. 2 1 .

Üretim içinde dersler ve işler

..

.................... ...........................................................................................

.24

Eğitimde uygarlık araçları: Bisiklet, motor, makine, mandolin

.26

. . . .......................................................................

Üreterek dikiş nakış öğrenme...............................................................................................................30 Üretken eğitimin giysileri............................................................................................................................. 34 .

40

Yeni bir ders: Almanca.......... ............................ ......... ... .

- .... ...... ...... .... ...................................................

Bataklık kurutma dersi

47

.. ..

........................................................................... .... ...................................................

Perga'da geçmişten günümüze dersi Mandolinli kız

.51

.......................................................................................

.. ..

.

.

.. . .

.55

..................................................................... ..... ........... .......... .......... .... . ...........................................

Yurttan sesler ................................................................................................................................................................... 59 -...

İlk günlerin kitaplığı ve kitapları Hız gazetesi .

. ...

...................................... ..... ................ ............. .... .. ... .....

.

. ... ...... ................ ... . .. . ................................. ........................................................ ..

Antalya'da dayımlarda

. ...

-...61 65

.. .. ........... ..

.

69

........................... ...... ... .. ...... ..................... .................. ...........................................

Kol saati özentim·······-············-········································ ··· ···················· ········ · ···· ···· ··········································73 Aziz an'ıcanın dükkanı ........................................................................................................................................75 Bir karşı cins davranışı. . . . .......................................................................................... . .... .. . ..............79 Dolap yoklamasına eleştiri.........................................................................................................................83 Saylavlar geldiğinde.................................................................................................................................................88 Yücel ve Tonguç Enstitüde

91

............... _............................................................................................................

Bir sınıf daha büyüdük .. ... . ............................................................... ...... ..... ............... ..............................94 Kültürlerin buluşması......................................................................................................................................100 Tahtacı öğrenciler....................................................................,................ ........ ..............................................103 Y önetici ve öğretmenler.... ......... .............. ..................................... ..... ..... ........... ... ..... .............105 Eğitimbaşımız Hakkı Rodop... ...... .. ........ ..... ..... ...... ........................................... ..................109 Yeni yardımcı direktör Hamit Özmenek·································· ·····-··· ········-····· ··J 12 Enstitü doktoru Bedia Hüdaverdi············-················································--··················--··114 Gökyüzünde bir cisim-·····-····-··· ······-·········· ..................... .... .. ...... .......... ...... .. . ................... ..120 Karneli ekmek dönemİ-· -···-·················· ···· ·· ········· ·················· · ·········· ····················· ··· ·· ················122 Çifteler' den gelen öğrenci....................... . . ..... ..................... .. . .......... ... ......... ... ..... .................127 Anı ve şiir defterim........-···········-····· ········· ······ ··········· ····· ······ ····· · ············ ················· ·························130 Yeniden yeni yapılar..... ....................................... ......................... ... ..........................................................132 İş kimyası - kitap ve tebeşir kimyası ................................................ ...............................136 30 Ağustos Konuşması................................. ....................................................... .... .. ....... ... ..... ......... ..139 İstiklal Marşı söylerken........ ......... ... ...... ..... ... .. . .. ....................................... ..... ...... ..... . . ... . 141 Dokumacılık dersi ve İzzet Usta ... . ... ........ ........................................................... . ......... ....145 Antalya'nın sıtma nöbetleri....................................................... ........... ............ ........... ...... ... .... ..149 Giden gelen ekipler... .... .............................................................. ........ ........... ....................... ......................152 Antropoloji...... ...... ..... ..... ...... ................. .... ..... . ... .. ... ........ ... . .......... ........ ................................ .... ... . .. ... ...155 Üçüncü sınıf: yönetme sınıfı ............................................................... ...... ...... .... .........................157 Kümeler ve kümebaşı öğretmenler ........................................................................................160 Üretim hesapları...... ...... .. ... ........ . ................................... . . ... ...... ..... .... ... . ... .... . . ...................................163 Ablalık ağabeylik .................. ...... ........................ ...... ... . ............ ........ ............. ............................... . .... ........166 Başkanlar ve nöbetçiler.. . ................................. .......... ...... ..... .... ...... ................... ....... ...................171 Üretici eğitimin deposu.................-........................................... ............. ..... ............. ......... . ...............176 Bir öğretmenin yanlışı..... . .... ... .................... ... ............ ................... ............. ....... ....... ....................... .180 Şu Muğla'nın kızlaiı....... ..... ................ ... . .. . .............................. . ...... .................................................182 Köylülük-kentlilik tartışması........... ..... ........... .. ....... . ..... .... ...... .......... . . . ....... . .......... 184 İnönü geldiğind e ........................ . ......................... ... .. ......... ....... . ... .. ... . ... ...... .... . ... .. . .... ..............188 Yüksek bölüm hayali........... . ................... ..... ... .......... . .. ... ... . .. ....... . .................. ..... .. ...... .........194 Bir tatil öyküsü

.......................................................... ...... .......................... ...................... ......... . . .. . ..... . . .........

196

Cemiş teyzenin ölümü .. . ... ...... ..... ..... ........ ........... .. ... ..... ...............................................................203 Önlem imeceleri .. . ........ . . ........ .. .. .................... . ........................... .... .... .................................................205 Enstitünün "foto"ları .......... ...... ... . . . .. . . ... ........... .................... . . . ........ .......... ................. . .... . ... 208 Öğretmenlik sınıfı: Yeni sınıf, yeni dersler.................................................. .... . .211

.

Psikoloj i, Pedagoj i

.................. .............................

... ... ....

. _

........ .......

Müzik öğretmeni Mehmet İnal

.... ...........

...

..

. ..

. ..

. .. 214

............. ......... .... ..................... ...... ........ ..

. . .. . .. 216 .220

... . .

........... ... ... ...... ..... ................................ ... ... . .. .

Tek bestem . . . . . . . . . Y ürüyelim Yoldaşlar (Volga ... Volga... ) ....................................................................222 .... . ... ..

....

.. . .... . .. ........

Liseliler geldiğinde

. . . .. . ... .. .. ...... .... ........ ..

....... . .. . . .. . . . .....

......... ....... .............

.

........ ...... ..... . ... ... .. ......................... ........................................ ..... ................................ .

Öğretmenlik hayalleri

..................................... ......... ...... ......... ..... ...... ................. ...... ...... .... .

Mektuplaşma .

.

.

... ........................... ........ ................ ..............

Şiir ve edebiyat dünyası .. ... . ... .

225

.227

.. ........

-........................................................................................23 O

.. .. . .

. .. . .. .

. . . .. ... .. .. ... . 233

.. ................... .. ..... .. ... ..... .............. . .. . .... ........ ... ... .. ..

. . ..

.... .

. . . . .. . . . .. .. . . . . . . .. . ... .. .235 . . ... . . . .. . . 239 Artık Son Sınıftayız Öğretmenliğin güç yanları . . . . .. 241 . . 245 Ablamın ölümü . . ... .. . . . . . . . . ... . ... . .. . ..249 Öğretmenlik staj ı Yüksek öğretime seçme, seçilme . . . .. . . . . . . . .. . . . . . ... 251 Şefika öğretmenin evreni . . . . . ... .. .. . .. . .. . . . . . . . .. . . . . . 25 5 . .257 Diploma töreni . Elveda kutsal topraklar . . . . .262 Direktörümüz Talat Ersoy . . . . . . 265 Stajyer öğretmenler .

...... ................ ... . ........ ...... ... ...... .. ... . .. ... ..... .......... .. .......... .. .......... ... .

................ ..................... .................

..... .....

........... ........... ....................... .......... ..... ..................

............. .......... ..... .... ................... .. .............................. ... . . . ...................

............... .......... .................................................................................................... ...... ............... ....

................... ..... .................................

........... ........... . .... ...... ...... ... .. ... .

.. .

.. .. ......... .

... .... .... ........... ...... ...... ... . .... ...... .. ..... .. ... ... .... . ......

. .. .. .... .. ..

..... ............ ... ....... ... . . . .. . ... .... .. .. ..... ... .. .......... .......... .

. .......... .... ............ . ........... ............. .. ..... ........ ...... ... ... . ... ................... . . . . .

.... ...................

..... .......................... ............................ .... .......................... ........... .... ............

...................................................................................... .... . .... ......... ..... ..

il

YÜKSEK KÖY ENSTİTÜSÜ Demir Ağlarda Yolculuk ..

.. . .. .

. . .. . .. . ..

...... ................. ... . ... ...................... ... . ... . .

... . . .

............. . . ...... .. ... ................

271

Gençlik ve Spor Bayramında yükselen ses: Hasanoğlan, Hasan Ali! Kar beyazı bir aydınlık

274

......................................................................................................................................... . .....................

Y üksek öğretimde büyük imece Köylü gezginler

. .. 280 . . . ...... ..... .... . .. ...285 . .291

.. ................................................................ .......................... ..... .. .. .....................

.

.

..... . ......... .....

..

. . ... . .. . ...... ......

.

.

.

. . .....

.... .. . . . . . ...... ... ...... ........ ........ . ...... ....... .. ......... ...... . . .... .. .. .. .......... .. . . ...... ...... ...... .......

Yönetimde Değişiklik. .

.. ......................................... .

..

..

294

.... ...... .... .. ..... ... . . . ............. ...... .. .......... ...............

Yeni yapıya taşınırken . . . .. . . . . . . . . . . .. . .. . . .. . . . . .. . . .. .. .. . . . . .. . . .. . . .. . . .. .. . . 297 .. . . . . . . .. . .. ... .. . .. ...... .. . . . . .. . .. . ... . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . ... ... . ...

Üretici eğitimin kolları Dağlar ve rüzgar

.

.

.

....... .................... .......... ......... .........

.

.

. ....... .. ... ............ . ... ....

.

.....................

. .

Bizim sınıf.

...................... ...................................................... ................................... ...... ................... ........... . .................

Kız arkadaşlar Büyük sınıflar

300

. 304

....................................................... ...................... ............... .......................... ..... . ................. ..

........ ................................................................. ...... ........... . ..................................... ...................... ..

.

.

.310

.312

........... .................... ..... ................ ......... ......... ... ................ . . . . .. .......... ... .. . . .. . ... .. ...................

..

Sezgin ağabey

. .

.

. .................. ............. ... ......... ... ................... . ..... ...... .... .... . ...... . ............... ............... ........... .........

Ankara'daki köylümüz

................................ ................................................................................................

315 319 322

Profesörler ve Uzman Öğretmenler ...... .... . ... ... ................................................................. 328 Her yerde öğretmen Y ücel······-··················· ·····-·· ····-······ ·········· ·······-···· ·· ········ ··· ··· ···-··· .332 İş eğitimi tarihi öğretmenimiz Tonguç........................................................................334 Yapı kolu başı Mualla Eyüboğlu···········-···········-··········-·······-···········-········-·······-·············.335 Batı edebiyatı öğretmenimiz Sabahattin Eyüboğlu........ ....................339 Prof. Dr. Saffet Korkut-··-···-············· ···· -·········· ························-····-··········-···-····· ········ ············.343 " Bitki sosyoloğu" Prof. Dr. Hikmet Birant.......... .................................... .......348 T ürk çe öğretmenimiz Hamdi Keskin..............................................................................350 Psikoloji ödevim....................... ...............................................................................................................................35 3 Madam Steir.....................................................................................................................................................................355 Y ücel'in neşesi.... ............................................... .................. ....... ................... ......................................... ................361 Dergi kolu

...............................................................................................................................................................................

362

Bilim ve din tartışması ......................................................................... ........................... .........................365 Şemsili Kamerli T ürküler ya da Zeybeklerin İklimi. ............. .......... . ..369 Bale öğretmeni Bella........................................... ........................ ..................................... .........................377 Irak Kral Naibi Altes Abdülillah'ın ziyareti.. .............. .. ........... ............... . ..380 Yurt İnceleme Gezisi...................... ............ ..... ............. ............................. .....................................................383 Çifteler stajı......... .... .... ............. ....... ........................ ..... ..... ................... .... ........................ ...... ........................386 Yüksek Öğretimde İkinci Y ıl: Yuvaya Dönüş. ... ................ ..... .. . .. .. .391 Sosyoloji doktoru Yasa'nın gecekondu dersi..... ............. ...... ...... . ... ............393 Yabancı dil öğretmenleri................................. ..... ......................... ...... ...... ........... ............................ 396 Uygarlık ve sanat tarihi öğretmenimiz Malik Aksel .. .... ...... ...........399 Eski Kültür Bakanı Saffet Arıkan geldiğinde ..................................................403 Enstitüde konserler............................................................................................................................................... 405 Tiyatro, opera, sinema...................................................................................................................................410 Okuma: Hasanoğlan Kitaplığı.................................................................................. ....................416 Kültürel toplantılar .............. ......... ................................. ...... ...... ......................................................... ...........418 Öğrenci konferansları...........

............... ..................

.................... ... ... . ... ...... 420

Tay lor sistemi.................................... .................................................... ........... .......................... ........... ................423 Sağcılık solculuk ........................... .......................................................... ......................... ......... .... .....................425 "Kafesteki Kartala" ............... .... ............................................................. .......................................................429 Kara yıldızlar..... .......................... ....... ...... ............ . ...... .. . ................................ .....................................................431 Futbol terörüne gönderme .....................................................................................................................436 Rüzgar kanatlı at............................ ................................. ................................ ............................ .........................439 Büyük konuk....................................................................................................................................................................447

Müdürümüz Rauf İnan Giderken

-- -····· ··· ········ · ··· ···· ··· ·· ···· ··· ..-·· ····-········· ·-·· ···· · ·.

Yurdun başka başka köşeleri

- - -···

Aksu'da staj

· · ········· ···· · ····· ··

.

. . . . .

. .. .. . 455 .. .. .. ......

463

-···· .. ···· ····-············

······ · .. · ··-··-····

.

-........469

. . ...... ..... ......... ..... .. ...... .. .................................... .......... ....... ...... ... . ... .......... .............................

Akdeniz peteği

472

······················· ··········· ·····························-··················-···················-·················-·-··················- ·······

Enstitülerde eleştiri kültürü .. .

. . . ... . .

.. ..... ............... . ....... ......

Üç yıl sonra köyümüz .

.

.

........ ... . ..

...

. . .. ..

. .

...... ... ......... ...... ........................................

.. . .. . . .

.... ...... ...... ... . ......... .................... ...... . . . . . . . ....... ....

Sonun Başlangıcı: Hasanoğlan'da Güz

47 6 479

483

---·······································································-··

Gelenler gidenler . . . .. . ... .. . . . ... . . .. ... ..... .... ...... . .

Tonguç'u ziyaret . .

...... .. ...... ... .. . ..... ... ..........

. .. . ... .

.. . .......... ..... . ..

... . . . . . . . .

. ........................... ..............................

. .. .

... ............... . ..

. . ....... .......... . ........... ......

Matematik öğretmeni Halit Ziya Kalkancı

. ..

. . . . . ...... ......

···· - · · · · · ·

.

485

48 8

.......

. . . . . .. ..490

............ ._................... .. .. . .. .... .. .

Eğitimbaşı Hürrem Arman'ın ayrılışı............................ ................... ............................493 Ankara Ankara .

. .

.

.

... ..................... .. ... ........... ......... .... ........

..

. . . ...496

.................... . .............. ....... . . .. ... .

.. ..... . ....

Ömer ile Hüseyin'in "vak'ası" ......................................................................................................498 Güdümlü konferanslar. . . . .. . . . ..

.

.. ..

. . . . .. .... .. .. . .... . ..... ... ..... ......... . .. . . .. ....................... .. ....... ............. .....

Üretici eğitim yönteminden dönülüyor

.

.

.. ... .. . .... ...... .............. .. . . . .

· · · · · -···············

Son Lalahan gezisi. . . .. . . . . .

.

5O1 504

. .. . 506

...... ... .. ..... ....... ... ...... ...... ............................................................................. ......... . .... ..

Bitirme denemelerimiz (tezlerimiz) . . . . . . . .

.

...... ... ..... .... .. . . .... .... .................... ............................

Yolların ayrıiması .

........

....

. ..

Son 17 Nisan töreni. .

...... ... .

Bitirme sınavları

.

..

.

.

........ . .............. ... ... .. ... . ..................................................................... ........ .........

.. .

..

.

509 513

. 515

... . .................... .. . .................... ........... ... ....................... . . .... . . . . . . .... ....

.

..

. ..

. .

........................................ ................................... ... ........... ....... . .............. .... ..............................

Yurdun dört bir yanına atanıyoruz

.

521

. 523

.. .............. ............................................................ ......

Hasanoğlan'dan ayrılırken

.

. .. . . . . . . .

.

............................... ................... ...... ... .... ....... ... .. . . .............. ........

. 526

III BURUK BAŞLANGIÇ YA DA U DÖNÜŞÜ Antalya· Yolculuğu . . . . . .. .. .. . . .... .. ..

..

..

.

. .. ........ ............... ... .......................... ..... ...............

Antalya Milli Eğitim Müdürlüğü İhsan Ataöv ve ailesi. . . . .. . .

.

..

.

.. .. . .

535

. ...................................... ......................540

Aksu Köy Enstitüsü' ne özlem...... . ......................... ...

y

. 531

........ ......... . ........... ........ . .... . ... ...... .............................

. . . . .. ... . .. . . . .

Dava(mız)

.

................. ..................... ....

.

.......... ............................543

-.................... ................. .. .... ... .. .. ............ .. ... . . ... . ... .................... ..... ....................... 545

.... ...... ...... ...........

Antal a müfettişleri............................................. . .. ......................................................................................... 548 Tahkikat görevi

............................................................................................................................. ...... .......................

Gezici başöğretmenlik-

.

. . ..

. . . .. .

5 51

. .5 5 6

..................................... .. ..... ... . .. . ........... . .. . . . ........ . ...... . . ... ... ............ .

Hastalık ve Validebağı prevantoryumu

................................................... ....................

5 58

On Beş Y ıl Sonra Gazipaşa: Benim Güzel İlkokulum Yeni ilçenin öncelikli sorunU

-·-···-·· ......

. .562 .......

566

· ········-·· ··············-·····-················-··············· ···································

. . . 568

Eski sınıf arkadaşım Kör Nedim'in önerisi .

....... ..................... ...... .. ... ... . ... ..

Alanya'da

····················································· ·········-······· ································································-···········-·········-·······

Paşabey' in daveti

. .

.

. . .

. . .. ..

. .. . .

...... .......... ...... ............ ........................... ....... .... ................ .. ...... .... ........ ... .... ...... .........

Uygarlığın alalı yolu

.

. .

.............. .

... ............ ..

.. ....................

. ..

.

.

571 574

. -577

.... . ........... ........ .......... . ................... .. .

Halkevi d ersi

-·····-·········-············ ····-···········-· ··································································-·································

581

Fırsat öğretimi................................................ .. .......... .... .... ............................................ ......... .. .......... . .. .. 5 85 .

Gazipaşalı Öğrenciler

........

.

.

...... ......... ... .......

Macarlı Mustafa (Süslü) .. .

.

... .

.. .

..... ............ . .. ... ................

..

Y örük Ahmetler

.

.... ........... .........................

.... . . ... .. .. . . . . . . ...

.................. ..... ..... ............... ..... ..........

Celal ve Turan

.

. ............ ........ ............ ............ ............................ .............

. . . ..

... .. ......... . .. ..

... . .....

.... .... . ... . ... .... . ......

.588

..591

. .. . .. .5 94

......... .. ... ....... ....

598

····················································-···· ························ · · · · · ··········· ············-····················-··········-·····

Kızlardan Kamer ve ötekiler . .

.. . ..

. .. .

..

.... ...... ............... . .... ...... . ........... .... ... ... ........... . .. ........................

Yol rnühendisi. ... ... ..... ... . .. ....

...

...

Kasaba Kültürü . .

....

.. . . . . .

. .

.

. . . . 605

. ..... ........ ... . ...... ....... ... .................... ..... .. ............. .................. ... ...... ...... .......

..

..

. . . .. . . .

.. ..

. ..... ........... . . .............. ... ......... . ..... ....... ... ..... ... ............ .

Bizim Yeni İlçe oyunumuz .

.. .

.. . .. . .

.

..

........ ...............

609

.... ........ .................

. ..

. . . ...... . ... . ... 613

... . ............ .. ............... .. .. .. ...... ......... ...... . ................... . .. .

Vali ve kaymakam

602

. .. .

.. . . . . . . .

.. . .

.

. .

.. .

...

. . . . 618

........... ....... . ......... ..... .... ...... ..... ... .. . .......... . ....... ... ....................... ........ ...... .. ... ..

.

Amerika konusu

..

. . .. .

.. . . . . .

. 621

........................ ......... .................. ...................... .... .... . ............. . .. ...... ... ... .... ................. .....

İlçede politik hava

. .. . ... . .

........... .. .. ......

Marshall arabası Çantasız eğitim

..

. .. . .

.. . ... . .. 623

. .. ....... .................... .................. ............... ... .. ..... ..... ............. . .

.

.

. .

.

_

..................... ............ ............ .......... ......... .... .... ................... ....... ........... ....... .......

. . .. .

..

. .. . .

.. .. ..

..............

.

Sonsöz

........ ............... .......... ..... ..... ...... ...... ...... ........... ... ... ... . ... .... ...... ............. ................................................... ...........

Dizin

626

. .. . . 628

................. ...... ....... ....... ........................ .. . ........................... .................. .. . .... .... ........ .... . . ....

...... ........... ........... ............ ..... .... ..... ..... ..... .... .....

......... .

... ............ .. ................. ..... ........................................... .... ... ....

633 635

Önsöz

Cumhuriyetin onuncu yıldönümüne rastlayan "oku­ maya gitme" öykümü anlattığım Kızlar da Yanmaz kitabımın önsözünde, "ilkokul benim büyük devrim­ imdi," demiştim. Bu sözler okuma hakkına zor ulaşan bir çocuğun abartılı sevincidir. Onca sevince karşın, ilkokuldan sonra eğitimden umudumu kesip köye çekilmişken hatta örtülenmişken, kendimi Aksu Köy Enstitüsünde cennet gibi bir eğitimin kucağında bulduğumu yazmıştım. Antalya Aksu Köy Enstitüsü, Ankara-Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü benim için eğitimi yaşama sevincine dönüştüren kurumlardı gerçekten. Atatürk'ün direktifleri ile köylere hizmet götürmek için başlatılan ( 1 936) köy enstitüleri hareketi, ülkemi­ zin o günkü gerçeklerinden ve gereksinmelerinden yola çıkılarak, kendi yönetici ve eğitimcilerimizce, öğretmen öğrenci katılımı ve halk imecesi katkısıyla gerçekleştirilen büyük bir atılımdı. Kalkınmayı ve demokratikleşmeyi destekleyici yerli bir eğitim düzen­ lemesiydi. Amerikalı eğitimci Fay Kirby'nin saptadığı gibi, sistemin· dünya çapında yeni ve çözümleyici olan yanı, eğitim ve ekonomi ilişkisi bağlamında getirdiği "üretim içinde eğitim, kültür ve öğretim yöntemi "ydi. •

İmece dergisi, 16 ( 1 962).

Xl

Öğretim yaparken ortaya çıkan ürünler kurumların giderini büyük ölçüde karşılayarak, hatta sıfırlayarak, eğitimi sadece varlıklı ve ayrıcalıklı kesimlere özgü bir lüks olmaktan çıkarıp, devlet eliyle, köyde kentte herkesin ayağına götürülen bir hak, zorunlu bir temel gereksinme hizmeti durumuna getiriyordu. Bölgelerde örgütlenen enstitü merkezleri (21 kesim­ de) ve bağlı köy okulları üretici yöntemle kendi ekono­ misini ve demokratik kültürünü zenginleştirirken, bölge ekonomilerini, kültürünü canlandırmanın ve demokratlaşmanın ipuçlarını da veriyordu. Böylece bireysel ve toplumsal gizilgücümüz ortaya çıkacak, üretici yaratıcı demokrat kuşaklar yetişecek, Türkiye demokratik bir bolluk ülkesi olacaktı. Bizim gibi din düzeninden yeni çıkmış toplum­ larda, laik eğitimin halk için refah ve mutluluk get­ irici olmasını düşünen, ama Batı örneği tüketici eğitim yöntemi ile bir yere varılamayacağını saptadığı rapo­ ru (muhtıra) Atatürk'e kadar ulaşan eğitimci İsmail Hakkı Tonguç, dünya örneklerini inceledikten sonra Türkiye için çıkış yolu arıyor. Milli Eğitim Bakanı Saffet Arıkan döneminde açılan eğitmen kurslarında ve deneme köy öğretmen okullarında, arkadaşlarıyla yaptıkları "üretim içinde eğitim öğretim" uygulaması çok iyi sonuç veriyor ( 1 93 6-1 938). Yeni Cumhurbaşkanı İnönü, İzmir Milletvekili Hasan Ali Yücel'i Milli Eğitim Bakanlığına getirirk­ en, köylere yönelik atılımın kaldığı yerden sürmesini istiyor. Deneyimli bir eğitimci ve kültür adamı olan Yücel, yapılan çalışmaları yerinde inceleyip onay­ layarak, 3803 sayılı Köy Enstitüleri yasasını hemen hazırlatıp, uzun bir konuşmayla TBMM'ye sunuy­ or. Sorulara açıklamalar getiriyor, bu kurumlarda eğitim öğretim işliklerde, atölyelerde, tarım ve teknik alanlarında verileceği için okul değil enstitü dendiğini, xii

köy okullarında da böyle olacağını anlatıyor. Selefi Saffet Arıkan'ın, nüvesini kurduğu atılımı sürdürmeyi hedeflediklerini, kendi halefinin de sürdüreceğini söylüyor. Kuşkucuları aydınlatıyor, bu uygulamanın kimseden kopya olmadığını, kendi toplum yapımıza göre kendimizin olduğunu, güzel olduğunu vurgula­ yarak, "Başkaları bizden alsın! " diyor. Dört yüz yirmi dokuz kişilik o günkü meclisten, toplantıya katılan 278 saylavın onayıyla çıkan 3 803 sayılı yasayı ( 1 7 Nisan 1 940) bağrına basıp teşekkür ediyor, alkışlarla kürsüden inerek hayata geçirilmesi hareketini hızla başlatıyor. · Eğitimi yaşama sevincine dönüştüren enstitülerin çok yönlü üretici eğitim ortamında geçen öğrencilik anılarımı ve sistemden cayıldığı döneme rastlayan gen­ çlik gözlemlerimi okurlara saygıyla sunarım. Ayrıca kılı kırk yararak anılarımı kitaba dönüştüren, İş Bankası Kültür yayınları ekibinden başta Sayın Emre Yalçın, Yayına Hazırlayan Uluç Esen, Editör Sevgili Şengün Kılıç Hıristidis, Görsel Yönetmen Birol Bayram, dizini hazırlayan Sevgi Özçelik ve tüm emeği geçenlere teşekkür ederim.

Pakize Türkoğlu

Köy Enstitüleri ile İlgili Yasalar, cilt 1, KEÇEV, Ankara, 2000.

xiii

1

Bir Eğitim Cenneti Kurulurken

Büyük Kabul

Köy enstitüleri vatanı cennetleştirmek amacı güden kurumlardı. Onların kuruluşuna emeğini katanlar, bunun için vicdan huzuru içindedir. Tonguç

Sevdiğimiz genç bir aile ile komşuyduk bir zamanlar. Altı yaşındaki kızları Başak bir gün bize geldiğinde, "Burası cennet gibi olmuş" diyerek sevinçle sıçrayıp çırpındı. Küçük kız bu güzel sözleri, dili güzel nenesi Gülşen Hanım'dan öğreniyordu belki ama çocuğun o anda gerçekten böyle bir duygu içinde olduğu belliydi. Oysa onların evini bilen erişkin birinin bizim evi cen­ net gibi görmesi olası değildi. Ama çocukların cenneti başkadır. Küçük kız kendisi için çok anlamlı olmayan, üstelik kirletmemesi kırmaması için hareketlerini kısıt­ layan, her zaman cilası parlayan görkemli mobilyaları, vitrinleri dolduran kristalleri, gümüşleri, şunu bunu de­ ğil de bizim kilimleri, duvardaki resimleri, kitapları ve her gelişinde parmağının ucuyla dokununca dönen ve Sabahattin Eyüboğlu'nun kendisinin yaptığı fırıldağı1 seviyor, onlardan etkilenip duygulanıyordu. Ona, "cen­ net gibi" dedirten şey, kendisini böylesine özgürleştiren bir duygulanımdı belki. Fırıldak: Rüzgarla dönen, çember biçiminde çocuk oyuncağı.

3

Çocuk için iyi bir eğitim ortamı, içten kabul gösteri­ len, kendisini etkinleştiren, güvende olduğunu duyum­ satan, çok kısıtlamayan, ellerini, bedenini kullandıran, korkmadan çekinmeden, başkalarıyla uyum içinde ya­ şayabildiği, kitaplarla buluşabildiği, tartışıp paylaşabil­ diği, özgürlüğü duyumsadığı, yaratıcılığının kanallarını açan, çok yönlü ortamlardır her zaman. Böyle bir eği­ timin nasıl olacağını anlamak ezberci pedagoglar için kolay değildir. Kimilerine, hatta kimi köy enstitüsü çıkışlılara bile abartılı gelebilir ama kim ne derse desin bir yeniyetme olarak gittiğim Aksu Köy Enstitüsünün ilk günlerdeki yetersiz ortamında bile ben o küçük kızın bizim evdeki ruh haliyle algılamıştım enstitü yaşamını. Aileden uzak kalmayı ve kimi yoksunlukları hiçe saydıran o güvenli, çok yönlü ortam bizi öylesine bağrına basmıştı. Bu yüz­ den kimi eksiklerine karşın daha ilk günden büyük bir sevinç ve mutluluk içindeydim orada. Yüksek öğrenimim dahil, enstitü yaşamım boyunca bu öğrencilik mutluluğum hep sürdü. Bu kurumları, yönetici öğretmen ve öğrencilerin birlikte kurduğu bir eğitim cenneti olarak anımsıyorum her zaman. Sonraki yıllarda ve meslek yaşamımda bu görüşüm değişmediği gibi eğitimdeki bozulmaları gördükçe daha da pekişti. Günümüzdeki kaygı verici olumsuzluklar karşısında sa­ dece ben değil ülkemizdeki ve dünyanın başka yerlerin­ deki anlayanlar, bir cennetten söz eder gibi anıyorlar o günlerdeki bizim eğitim ortamımızı. Böyle bir yaşamın belirleyicilerinden biri bize büyük kabul gösterilmesi ve önem verilmesiydi. Dünyanın her yerinde, öğrenciyi mutlandıran, güven içinde yaşatan etkilerin başında eğitim kurumunun, öğretmenlerin kendilerine gösterdiği içten kabul gelir. Az sayıdaki o alçakgönüllü yönetici ve öğretmenlerin bize gösterdiği

4

ana baba yakınlığı, kurumda böyle bir ortam yarat­ mış, orayı evimiz gibi benimsememize yol açmıştı ilk günden. Sadece onların değil biz öğrencilerin birbirine gösterdiği kendi kültürümüze uygun kabul de önemliy­ di. Böyle güvenilir ve özgür bir ortam yaratılınca gerisi kolay olmuştu. Enstitü çıkışlıların anılarında en çok dil­ lendirdiği konulardan biri orada gördüğümüz içtenlik­ li kabuldür. Benim için de öyleydi. Düşünü kurduğum ama bir türlü ulaşamadığım, ulaşınca da olağanüstü kabul gördüğüm bir yerdi orası. Benim durumumda ve okuma özlemi çeken kız ve erkek öğrenciler için bir eği­ tim cennetiydi. O cenneti hep birlikte kendi ellerimizle kuruyorduk. Bizleri çok yönlü etkileyen ve geliştiren başka bir ye­ nilik de klasik okullardaki gibi sadece sınıfta öğrenme yerine, doğanın kucağında, yaşamın işleri içinde öğ­ renim görmek, çeşitli alanlarda çalışırken öğrenirken uygarlığın gerçek araçlarını elimizin altında bulmak ve oyuncak ders araçları yerine onları ders aracı ola­ rak kullanmamızdı. Bu gerçek araçlar ve hayatın gerçek işleri, öğretim ortamını zenginleştirerek öğrenmemizi pekiştiriyor, bize beceri yanında özgürlük, özgüven ve bilinç kazandırıyordu. Yaptığımız işler ve dersler üre­ time dönüşüyor, üretmenin eğitime getirdiği mutluluğu yaşıyor, katkıyı alıyorduk bir yandan. Masa başı öğren­ meler yanında bu olağanüstü yöntemin önemini şimdi daha iyi anlıyorum. Hayatın gerçek işleri içinde eğitim öğretim görürken yaşadığımız yaratıcı çabalar ve üretkenliğimiz bize ya­ şam deneyimi de kazandırıyor, çağdaş gelişmeleri karşı­ layacak yeni insanlar olarak yetişiyorduk. Biz bu çeşitli işleri yaparken, cennet gibi bir eğitim düzeni kurmakta olduğumuzun ayrımında olmasak da öğretmen-öğrenci birlikte çalışmalarımızla çevreyi durmadan değiştiren, güzelleştiren, eliyle koluyla kafasıyla bir şeyler yapan, 5

üreten gençler olarak yeni bir yaşam kurarken biz de değişiyor, zenginleşiyorduk. Eğitimde ve yaşamda çocuğu mutlandıran ve ge­ lişimini sağlayan böylesi çok yönlü etkinleşmeler ve yaratıcı ortamlar olduğunu meslek yaşamım boyunca hep düşündüm. Biz enstitüde böyle bir eğitim ortamı­ nı öğretmen-öğrenci imecesiyle yarattık. Nerede olursa olsun böyle bir eğitim ortamı öğrenciler için her yerde bir cennet olur. O üretici eğitim ortamı bize edilgenliği, tembelliği, suça yönelmeyi, çıkarcılığı, haksızlığı, kıskançlığı def­ terden sildirip, üretmeyi, çalışkanlığı, paylaşmayı eşit­ likçi olmayı aşılamıştır. Bu alışkanlıkları kazanmak ruh sağlığımızı, bilincimizi besliyordu. Orada oluşan vicdan sadece kimi kişilerde olan bir ayrıcalık değil, hepimizin göğsünde duyulan genç yürek­ lerimizin sesiydi. Biz önce kendi vicdanınuzdan korkma­ yı, ona güvenmeyi, aklımızla düşünmeyi öğreniyorduk.

Yeni yol, yeni köprüler, yeni ufuklar Öğrencilik yaşamının yolları üstünde çok köprü vardı. Birine rastlamak en korktuğum şeydi küçüklüğümde. Birkaç saat önce geçtiğimiz Manavgat Köprüsü, sağ­ lam ve korkulukları yüksek, düşme tehlikesi olmayan yeni bir köprüydü. Buna karşın bir yerlere asılmış gibi durması yine de beni korkutmuş, üstünden geçerken çaya bakamamıştım, bakmak istediğimde ise gözüm kararmıştı. Manavgat'tan sonra, Serik'teki Köprüçayı Köprüsü de çocukluğumun Taşköprü'sünden bin beterdi. Kimi yerde köprüler baskın çıkarak çaylara adını vermişti. Köprüçayı böyle bir çaydı. Köprünün çaydan daha hey­ betli olduğu belliydi. Bir köylü kızı olarak, bir yandan ilk kez bindiğim külüstür ama bana heybetli gelen oto6

hüsün içinde bu köprüden geçmenin güçlüğünü yaşar­ ken, bir yandan da gitmekte olduğum yolun beni ulaş­ tıracağı hiç görmediğim yerlerde çekeceğim yabancılığı düşünüyordum. Köprü öyle uzun, öyle kıvrımlı ve kemerliydi ki ça­ yın varlığını silip süpürmüş, kendisi belirleyici olmuştu sanki. Küçükken karşılaştığım köprüler bunun yanında hiç kalıyordu. Köprüçayı köprüsünün korkulukları kop­ muş, kemerleri sırat köprüsünden beterdi. Sonunda çok konuşan bir adam camdan aşağı baka­ rak tam köprünün ortasına gelmiştik ki şoföre, "Yahu Hoşgör, dönemeçte sol teker dışarıda kalıyor, dikkat et yeğen ağa" diye seslendi. Herkeste bir korku ve panik başladı. Dönüşü olmayan o sırat köprüsünden geçiyo­ ruz gibi bir korkuyla gözlerimi iyice kapattım, dişlerimi sıktım, otobüsü sanki ben kullanıyormuşum gibi bede­ nimi de kıvırdım. Hoşgör, hiç başını çevirmeden adama, "Çok konuşma efe!" dedi sadece ve kıldan ince kılıçtan keskin bir dikkatle köprünün öbür başına vardığında herkes rahat bir nefes aldı. Şoför çok konuşma dediği için olacak öteki insanlar da susmuşlardı. Az gittik uz gittik, yol üstünde köyler gördük. Bi­ zim dağ köylerinin güzelliği, taşlı kayalı, ormanlı doğa zenginliği yoktu buralarda. Belki de bana öyle geli­ yordu. Bizim oralardan farklı olarak, uçsuz bucaksız düzlükler vardı. Ne Manavgat'ın, ne de yeni geldiğimiz Serik'in Alaiıya'yla boy ölçüşemeyeceğini anlamıştım bu görüntülerden. Serik'te inenler binenler oldu. Şoför çıkıp biraz nefes aldı. Araba tutanlar inip ellerini yüzle­ rini yıkadılar bir yerlerde. Böyle bir hıza alışık değildim ama beni araba tutmamıştı. Burkulan ayağımı yere bas­ makta zorlandığım için aşağı inmedim. Manavgat'ta otobüse binerken sargıyı atmıştım. Durmadan çevreyi tarıyor, varacağım yer için heyecan duyuyordum. Biraz 7

sonra yolcular ağır aksak yerlerini almaya başladılar yeniden. Hoşgör de hızla atlayıp geldi. Bana çok bü­ yük gelen otobüsü nasıl da hızla alıp götürüyordu tek başına ve kolayca! Bir süre yol aldıktan sonra yanımızdaki çok konu­ şan adam, "İşte Aksu Köprüsü" dedi bize. Çünkü Me­ lek dayı beni Aksu'ya götürmekte olduğunu anlatmıştı ona. Uzaktan göstererek, "Köprü dediğin böyle olur," diye sürdürdü konuşmasını adam, "bak nasıl da muh­ kem. Ne korku, ne ecel! Hem otur, hem kay git kayık gibi. Suyu da köprüsü de akpak akıp gidiyor adı üstün­ de. Ötekiler Nuh Nebi' den kalına cavır yapısı. Gözü­ nü sevdiğimin Cumhuriyeti, parası olsa ne yapacağını biliyor ama para az adamda. Ama yine de yaptı işte, Manavgat'ı yaptı, burayı yaptı . . . Bak, hiç korkan var mı? Böyle köprüye can kurban . . . " Kendi kendi kendine konuşur gibi, "Ne sallanıyor, ne korkutuyor. Ne de Dim çayı gibi tahta gıcırtısı var" dedi. Dim çayı sözünü duyunca Melek dayı, "Zatın Alanyalı mısın arkadaş?" diye sordu. "Eyva, Alayalıyım, ya sen?" dedi adam. Melek dayı, "Biz Gazipaşalıyız" deyince, "Şu bizim Se­ linti'densiniz demek, yabancı sayılmayız" dedi küçüm­ seyerek. Sonra yine kendine anlatır gibi, "Bak şuraya, köprüye girince yoldan daha güvende oluyorsun hatta. Dilerim Sırat köprüsü de böyledir de korkularımız boşa gider. Allah yapısı ne olsa! " dedi. Melek dayı Allah, Sırat sözlerini duyunca adama döndü, "Bana Melek Hoca derler arkadaş, orasını Allah bilir! " dedi. Böylece, çok konuşan adam yeniden sustu. Aksu köprüsü gerçekten adamın söylediği gibiydi. Rahatça geçtik. Aksu, bu çayın ve beldenin adıydı. Alanya'da başöğretmen, Aksu Köy Enstitüsü demişti gideceğim okul için. Biraz sonra büyük bir çınarın altındaki kahvenin önünde durdu şoför. "Haydi Melek Hoca, Karanlık 8

Sokak işte şurası. Sağdaki nahiye binası, soldaki enis­ titü, kız çocuğunu çabuk bırak gel" dedi. Soluklanmak için otobüsten inenler bana ilgiyle baktılar. Yaşlıca biri, "Hayırlısı hanım kızım" dedi dua okur gibi. Karanlık Sokak, enstitünün kurulduğu yerin adıy­ mış. Hiç karanlık bir yanı yoktu oysa. Dümdüz bir yerdi tepenin önünde. Hızla yürüdük, nahiye binasını geçince soldaki o kapıya vardık. Biri topaç kafalı, üst­ leri tulumlu iki çocuk tahta bankta oturuyordu. Bizi görünce kalktılar, "Arkadaş öğrenci mi? " dedi topaç kafalı olan. Melek dayı onu dinlemeden, Başöğretmen Hakkı Uğur'u bulmasını istedi. İnanamıyordum, ensti­ tüye ulaşmıştık! İşte kapıdaydık! Nöbetçi öğrenci, "Hakkı Uğur öğretmen eğitmenle­ rin grup şefi amca" diyerek yerini arkadaşına bırakıp hemen koştu. Hakkı Uğur öğretmen gelince Melek dayı babamın mektubunu verip, selamını söyleyerek beni ona teslim etti ve hızla kendisini bekleyen otobüse doğ­ ru yürüyüp gitti. Hakkı Bey beni görünce sevindi. Topaç kafalıya, "Al bakalım kız arkadaşının bavulunu" dedi, o da benim öğrenci olduğuma sevinerek bavulumu kapıp yürüdü hızla. Öğretmen elimden tutup, taşları yeni döşenmiş yoldan karşıdaki küçük binaya götürdü beni. Kapının önünde duran kişiye, "Size söylediğim kızım geldi Mü­ dür Bey" dedi. Uzak dağların arkasında kalan köyümüzden beni arayıp bulan Ali Tekin Kaptanoğlu gibi, küçük tahta bavulumu nöbetçinin omzuna verip, elimden tutarak doğruca enstitü müdürüne teslim eden Hakkı Uğur gibi, enstitü müdürü ve yardımcısı gibi kimi ülkücü öğretmenler, eğitim olanağından yoksun nice köylü ço­ cuğunun, özellikle kızların eğitimine giden yolu böyle açmışlar, sevgiyle kabul göstermişlerdi.

9

Enstitüde ilk günlerTopaç kafalı öğrenci, "Direktörüm! " demişti müdüre. Di­ rektör, "Hoş geldin kızım" dedi bana sevecenlikle. Sanki babama benzeyen bir yanı vardı ya da bana öyle gelmişti. Uzunca boylu esmer genç biriydi. O zaman otuzlu yaşla­ rındaymış direktörümüz Talat Ersoy. Hakkı Uğur ona, yaz aylarında Yörük yaylalarına göçtüğümüz için ancak gelebildiğimi, beni getiren akrabamın otobüse yetişebil­ mek için hemen gittiğini açıkladı. İkisi de golf pantolonlu kısa kollu gömlekli ve kravatlıydılar. Golf pantolonlu ve kısa kollu gömlekli birini ilk kez görüyordum. İçerdeki küçük yönetim odasına girdik, direktör yerine oturdu. Yardımcı direktör Ruhi Esin, "Seni bekliyorduk evladım" diyerek önceden gelen başvuru zarfımı çıkarıp, altmış beş numaraya hemen kaydımı yaptı. O da kısa kollu gömlekli ve golf pantolonluy­ du. Önde ve yanda penceresi olan bu küçük odada, bir yanında direktör, bir yanında yardımcısının oturduğu bir masa ve tahta sandalyeler vardı. "Yoruldun mu? Manavgat'a kadar nasıl geldin? " gibi sorular sordular bana. Sonra benden önce gelen kızları çağırdılar. Hik­ met, Zehra, Nazlı, Sadiye, dördü birden koşup geldi­ ler. Birlikte bitişikteki kızlar odasına gittik. Zehra'ya Manavgat'ta gördüğüm ablasının selamını söyledim. Dışarıda barakanın gölgesinde kaldırım yapan öğren­ ciler görülüyordu. Bavulumu taşıyan, topaç Süleyman Koç meğer baş­ kanmış. Bavulu çoktan getirip kızlar odasının önüne koymuştu. Büyük aydınlık bir yerdi odamız. Girişte sağ duvarda tahtadan yapılma altı yedi kadar tek karyola sıralıydı yan yana. Pamuk yataklar, çarşaf ve örtüleri temiz ve düzgün duruyordu. Doğrusu hiç karyolada, 2

10

Pakize Türkoğlu, Tonguç ve Enstitüleri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2000.

.: - l

i

•

! ;