Hak Dini Kuran Dili Tefsiri 1.Cilt [1]

Citation preview

Elmalılı M. Hamdi Yazır •

•

DiNi '

•

•

DiLi

1

KAPAK

AYCAN GRAFİK DİZGİ

DİZGİEVİ KAPAK HATTI

TALİP MERT SON OKUR

Dr. HÜSEYİN AKKAY A Dr. MUHAMMED GÜR •

MONTAJ

GİZ AJANS BASKI

UMUT MATBAASI CİLT

MUTLU YAYINCI

ZEHRAVEYN

GÖZTEPE MAH. İNÖNÜ CAD. SARAY SOK. Nü: 1 7 34550 MAHMUTBEY/İSTAMBUL TEL: +90 (0) 2 1 2 445 88 80 (3HAT) FAX: +90 (0) 212 445 88 83.

AZİM OACITIM MERKEZ:

.

B.REŞİT PAŞA CAD. YÜMNİ İŞMERKEZİ N0:22 VEZNECİLER/SAYAZIT/İSTANBUL TEL: +90 (O) 2 1 2 520 13 76 -- 528 31 87

AZİM BAYAZIT:

E·rnai 1: hilgi"ıhv'.i ırnwra.c(lnı

Sadeleştire'l'ıler Prof. Dr.

İsmail

Kara�·an1 -'

Yrd. Doç. Dr. Emi11 1�ık Dr. Ntısrettin 13

Bunun gibi insanların yaptığı işlerinden hangisi ele alınsa onun bir iyi veya kötü yönü ile uygun olacağı bir Allah kanunu vardır. İyilik yönü ile uygun olan Allah kanunu din, kötü yönüyle uygun olan Allah kanunu dinin zıddıdır. İki yönden de Allah'ın kanununa uygun düşmeyen iş, kötü ve batıldır.

fözetle Allah'ın her kanunu, Allah tarafından konmuş olduğundan dolayı

doğrudurlar. İnsan tarafından konulmuş kanunlar, ne ilim, ne din hiç biri ola­ mazlar. Bunlar, ilim açısından batıl, din açısından kötülük meydana getirirler ve doğru değildirler. Bunun için insanJığın hakkı,·gerek ilimde ve gerek dinde ka-

l - FATtl lA SÜRESt: 7

< 'tiz: 1

1 27

nun koymak değil, Allah'ın kanunlarını arayıp bulmak ve bu kanunları kc�fcdip ortaya çıkarmaktl� Arşimed hidrostatik kanununu, Nevton yerçekimi kanununu, Aristo çelişme kanununu koydular demek doğru olmadığı gibi Ebu Hanife Haz­ retleri de kıyası, fıkıh (İslam hukuku) kanunlarını koydu demek doğru değildir. ' Bunlar, onlar tarafından konmuş olsaydı eğri ve yalan olurlardı. Doğru olmaları. Allah'm kanununun keşf edilmesine nail olmalarından ileri gelir. Bunun için :11 imler, icat eden değil keşf eden ve ortaya çıkaran kimselerdir. Çünkü Allah'ın kanunları içinde gizli olanları da vardır. r_.:· :ıı l,(,:.11 ise açık manasını da içerdiğinden dolayı bunları ortaya koymaya vesile olacak apaçık ve işlek bir esas yolu anlatıyor ve Allah'ın kanunu olmayan, Allah'ın yardımı ile hiç ilgisi hulunmayan eğri büğrü yolların hepsinden sakındırdığı gibi, hidayet de iyil iğe yorumlanacağından, doğrudan doğruya kötülüğe götürmekte hak olan kanunlar­ dan da sakındırılmış oluyor. Fakat bu son sakınd1rmada bir dayanak aramak gerekir. Çünkü kötülükten sakındırmak için onu tanımak ve tanıtmak da bir iyi­ liktir. Yılanı bilmeyen ondan nasıl sakmır? Bundan dolayı hidayet kelimesinde­ ki iyilik manası, doğru yol, hak yol kavramından kötülük kanunlarının mutlaka uzaklaştırma ve çıkarmasım değil, belki iyilik kanunlarmı emirler olarak olumlu ve kötülük kanunlarını yasaklar olarak olumsuz bir ölçüyle kayıt ve şarta bağlamayı gerektirecektir. İşte hemen ardından bedel yolu ile � �l �.l1ı �� .

,,.

� Wafl 'f.J � y�I ;). ["O kendilerine nimet verdiğin mutlı:, kimseleri� yoh; ­ n� ; ne o gazdha uğr�mışların, ne de sapmışlarm yoluna değit.jayetleri bu

olumsuz ve olumlu yönleri de ortaya çıkarıyor.f.� emek ki "es-sırata'l-müstakim" lam-ı ahd (belli bir şeye işaret eden el takısı) ile hak dinin tam tarifidir. Ondan sonrası da bunun açıklamasıdı0 İn'am nimet vermek, nimeti ulaştırmaktır. Aslında müteaddi (geçişli)dir. Fakat en üstünlük manasına gelmekle nimet vere­ nin yüceliğini ve nimetin yükselmesine işaret etmek için � ile sılalanmıştar (bağlanmıştır).iNimet ashnda insanm tad aldığı durum, yani güzel durumdur ki mutluluk tadı demektir. Bundan alınarak bu tad almaya sebep olan şeylere ad olmuştur. Aslı yumuşaklık demek olan nüGmet ile ilgilidir. Arapçada ilk manada daha çok üstün ile c,.; (na'met) olarak kullanllır. Çünkü � � (:.; �� ;.s- . � " denilmiştir. Yani nice nimet sahibi vardır ki nimet ve bolluk içinde yaşaması yoktur. Mesela ekmeği vardır yiyemez, yerse tadını bulamaz. Allah'ın nimet vermesi e�as tadmı bulmadadn]Allah Teata'nın nimetleri ise sayılamaz. ıJtJ �!' (J.� � JJı ::.:,; "Eğer Allah 'zn nimetini saymak isterseniz sayamazsınız. " (İbrahim, 14/34). tyakat başllca dünya ve ahiretle ilgili olmak üzere iki kaynak da düşünülebilir. Dünyaya ait nimetler iki kısımdır. Vehbi (Allah vergisi) ve ,

ı-

"

"

......

"

.

-r

.

.

.

1 28

1-

FATI UA SÜRESİ:

7

Cüz:

1

------- ··-..·----- -

çalışarak elde edilenler. Vehbi ya ruh ile ilgili veya cisim ile ilgilidir, başka bir ifade ile ya manevi veya maddidir. Ruhla ilgili olanlar ruhun bedene üfürülmesi, akıl ve zekanın parlaması ve bunlara tabi olan anlayış, düşünce, konuşma, vic­ danm (iç duygunun) sağlam olması; cisim ile ilgili olanlar vücut ve vücut organ­ lan ve bunlardaki sinirler, kaslar, hazın ve diğer maddi kuvvetler, yaratılış ve onu tamamlayan durumlar ve şekillerden oluşan şeyler gibi. Çalışılarak ka­ zanılanlar da nefsi utanılacak şeylerden temizleme, ilim ve marifet, üstün ahlak ve cömertlik, yiğitlik, doğruluk ve namus ile süslemek, vücudu güzel şekiller ve beğenilen ahlaklar ile süslemek, cah yani mevki ve sosyal onur sahibi olmak, mal ve servet kazanmak gibi şeylerdir. Ahiret nimetleri, dünyada meydana ge­ len ifrat (aşırı gitme) ve tefrit (tersine aşırılık)lerini bağışlayarak rızasına erdir­ mek ve Allah'a yakm meleklerle beraber cennetin en yüksek tabakasında sonsu­ za dek huzur ve sükuneti elde etmektir ki, bu da Allah. ..tarafından verilen ve çalışma ile kazanılan ruhani ve cismani kısımlara ayrılır.! Bunların hepsi başlı __, başına ve hemen düşünüldükleri zaman şüphesiz birer nimettirler. Fakat her biri geleceğine ve kendisinden sonrakine göre göz önünde bulundurulunca başlan­ gıçta nimet zannedilen birçok şeylerin gerçekte şiddetli ceza ve bela çıktığı da bir gerçektir. Bunun aksine de başlangıçta acı ve şiddetli ceza görünen bazı mu­ sibetlerin daha sonra büyük bir nimete ve mutluluğa vesile olduğu da bir gerçektir. Ve safadan (gönül şenliğinden) sonra sıkıntı ne kadar acı ise, sıkıntı­ dan sonraki gönül şenliği de o kadar tatlıdır. Bu sebeple ciddi ve gerçek olan nimet ve mutluluğun sonu her halde sağlam olanlardır. Bundan dolayı esas is­ tenecek şey yalnız nimetin başlangıcı değil, sonuca selametle yetiştiren nimetler olmalıdır. İslam kelimesinin de ilham ettiği bu husus � talı �� ;.�)';. �� ı ? vasfı ile anlatılıyor. Bu şekilde "en'amte aleyhim"de nimet ve nimet verme her şeyi kapsayan ve genel bir mana ifade eden bir kelime olmamakla beraber manasının kayıtsız ve şartsız olması ile her türlü nimet için muhtemel olup her türlü nimeti kapsayabileceğinden kapsamına giren nimetler tahsis olunmak için, öfke ve sapıklıktan salim olma kaydı ile şarta bağlanmış ve tam anlamıyla nimet ifade edilmiştir ki, bu da ahiretle ilgili nimetleri ve ona vesile olan vehbi (Allah vergisi), kesbi (çalışma ile elde edilen), ruhani (ruhla ilgili), cismani (cisimle il­ gili) dünya nimetleri demektir. Bunların başı da yaşama hakkı, hürriyet hakkı, iman, vicdan sağlığı, güzel ahlak, sosyal düzelme, faydalı ilim ve iyi ameldir. İslam literatüründe hürriyet, kişi haklarına sahip olma diye tanımlanır. (Keşf-i Pezdevi). Bunun tam tersi, (kişinin) haklarına başkasının sahip olması demek olan esirlik ve köleliktir. Hakların aslı ise, Allah'ın koymuş olduğudur. Bundan

< 'U:t.: 1

1-

FATll l A SÜRESl: 7

1 29

dolayı herhangi bir kişi, Allah'm koyduğu hukuku, kendi rızası olmaksızın, ha�ka bir insanın yaptığı diğer bir hukuk ile değiştirmeye, bozmaya veya tasar­ nıfta bulunmaya mahkum olabiliyorsa o artık yalnız Allah'm kulu değildir ve onda bir esirlik payı vardır.· Artık onun vecibeleri ve vazifeleri yalmz hakkın �ereği için değil, şunun bunun heves ve isteğine tabidir. Bundan dolayı Allah· Tcala'yı tanımayan kimsede, haklarına sahip olma anlamında hürriyet hakkını farz etmek bir çelişki olduğu gibi, Allah Teala'dan başkasına kul olanlarda da, hürriyet farzetmek imkansızdır. Ve bunun için hürriyete kefil olma, yalnız Al­ lah'a kulluktadır. Ve doğru yolun başlangıç noktası bu kulluk ve dünya ile ilgili ilk maksadı da en büyük nimet olan bu hürriyet hakkıdır. Bunun başı da Allah vergisi nimetlerden olan hayat ve kazandan nimetlerden olan imandır. İşte hu ikisi nimetlerin asıllarıdır. Bunların başlangıcı da Allah'ın yardımı ve hida­ yetidir. İstenen yol da bu yardımm doğru yoludur. Ve işte İslam nimeti bu doğru yoldur. ;./1'' :- ·.::r de iki yorum şekli mümkündür: Birisi yukarıda olduğu gibi hiçbir meffıl (nesne) gözetmeyerek rG.,;:ı �-J'.i mutlak şekilde onlara nimet verdin yani _)s w1 gibi merfıl-i bih (nesne olan) onları bahtiyar kıldın manası, diğeri de ;.4 bir zamir takdir (itibar) etmektir. Keşşaf sahibi öncekini, İbnü Cerir Taberi ikin­ ci yorumu tercih etmişlerdi l 1 ) . Cümleden bir şeyi düşürmekten kurtulmak açısmdan birinci yorum daha iyi ve açık fakat bir kinaye (kapalı anlatım) ma­ hiyetindedir. Bu sebeple fiilin gereg i olan ikinci yorum açıktır. Ancak İbnü Ce­ rir Taberi �.:: : �'� ,ı:·.: �41 karinesi ile itaat ve ibadete geri çevirerek "sen onlara itaat ve ibadetini nimet olarak verdin" şeklinde göstermiştir. Acizane anlayışıma göre bu durumda zamiri "sırata" çevirmek ile "sen onlara o yolu nimet olarak verdin" manasını vermek daha açıktır. Ve en doğrusu burada zami­ ri takdir etmeksizin, kayıtsız nimet verme fiilini, doğru yolu nimet vermekten · 1 = en'amte bih'ten kinaye yapmaktır ve meanl ilyani �-·.::1 = en'amte'yi 4ı! �- .:.: minde belli olan özel nesneye ilgisi olmaktan kinaye üslubu burada pek açıkt.h. · Bunda doğru yol nimetini vermenin kayıtsız nimet verme ve hatta h�r türlü nimeti verme yerinde olduğu anlaşılır. Burada dikkati çeken üç nokta vardır. İlk önce bizzat yol, sıratın en önemli nimetlerden olduğu, en büyük nimet olduğu anlaşılır. İkinci olarak sırat (doğru yolu gösterme) nimeti, en mühim yardım olduğu anlaşılır. Üçüncü olarak� onlara nisbet edilen bu sırat (yol) kendilerinin hazırladıkları bir yol olmayıp, Allah'ın hazırladığı ve nimet olarak vermiş olduğu ve onların yolu olması, nail olma ve o yola girmeleri itibariyle bulun.

,

.

,,

(1) cz -Zcmah�eri, cl-Kc��af, l, 69; et-Taberi,

a.g.c., 1, 58-59.

1 30 ..

..

-------····•... · · · ···----�

ı-

FATiHA sfJ RESl: 1

,.,.. ...__..._.......... �...--·------·--·--·..··----·-··-

---......

Cüz: l

--·------------...-----........--·-···�· ···-· _____,..

.

,... . .........

duğu anlaşılır. Ve bu vasıflar ile Allah'a nisbet edilen ve doğru nimetlere ve Al­ lah'ın yardımına götüren doğru yola uygun gelir. : Gerçekten yol nimeti, en büyük nimettir. Çünkü herhangi bir nimetin (elde ediliş) yolunu, kanununu elde etmek o nimeti bir defa değil daima elde etme sonucunu doğurur. İlimlerin ve fenlerin önemi de bundandır. Birisinden on li­ ralık bir yardım istemekle, devamlı on lira getirecek bir yol, bir sebep (vasıta) istemek arasında .ne kadar fark vardır. Yüce Allah'tan; "Ey Rabbim, bana yardım et de falan nimeti ver." diye dua etmek ve yardım dileğinde bulunmak pek küçük bir istek olur. Hatta "her nimeti ver" demek bile böyledir. Çünkü bu dua kabul olunmakla o nimetlerin her zaman devam etmesi ve sürüp gitmesi te­ min edilmiş olmaz. Fakat "falan nimetin (elde ediliş) yolunu ihsanda bulun ve o yolda sebat nasib eyle." diye istek ve araştırmada bulunulacak olursa, bu dua ka­ bul olunduğu zaman o nimet bir kerre değil bin kerreler ve sonsuza kadar elde edilmiş olur. Yolun en büyüğü de Allah'ın yardımının yoluna girmedir. Bunun en kısası da doğru olan yoldur. Bu bulununca nimet yollarının hepsi bulunur. Nimet yolu bulununca nimetlerin hepsine sürekli olarak erilir ve burada başlangıçta bize nimet ver denmeyip de 1:;-: : :Jı �t;.Jı t;�ı duası ile doğru yol is, temenin öğretilmesi, bu manayı ne güzel destekler. Fatiha'ya (ta'lim-i mesele: istemeyi öğretme) isminin verilmesinde de bu nüktenin büyük bir pay� olduğunu hatırlamalıyı� Halbuki bu özel bağ)antı gözönünde bulundurulmadığı takdirde cümleden bu manaları çıkarmak zor olacak ve sıratın (yolun) onlara Allah'm bir ihsanı olduğu gizli kalacaktır. Bu yönden birinci durumdaki kayıtsız nimetin belağati (güzelliği) bile bundan aşağı derecededir demektir. Gerçi onda sıratın (yolun) gayesi kayıtsız şartsız nimet olduğuna dair açık bir işaret vardır ve bu mana halk için çekici ve sevimlidir. Fakat başlangıçta sözün gelişinde istenilen maksadın Allah'ın yardımı olduğu apaçıktır. Ve bundan dolayı yolun maksadı da o ve daha doğrusu bizzat Allah Teala olduğu, ilk anda akla gelir. Bütün nimetler de bundan kaynaklanıyor. Ve işte asıl doğru yol, hak yol bu manada özel isim gibidir. Çünkü bir nimetin bir yolu bilinir ve o yola giril irse de yine bizzat Allah'ın yardımı, Allah'ın tevfikı bulunmazsa bir engel ortaya çıkar, istenilen şey ortaya çıkmaz da"'kısmet böyle im iş denilir. Bundan dolayı her şeyden önce bu yardım ve başarıya ermek için bütün arzuları kucağına almış, büyük, açık, doğru, düz bir yol istemek gereklidir. Bu yol �4G $.l1 (ellezine) , ism-i mevsCılü (ilgi zamiri) de belirli olduğundan, ahd-i zihni manasına yorum­ lanmadıkça belirsiz bir kelime ile nitelenemez. Bundan dolayı bunun sıfat ol­ ması, mevsCılün (ilgi zamirinin) ahd-i zihni manasına açık bir ipucudur. Çünkü � ��ı (ma.ğdubi aleyhim) ve �t.ll (dallin) vasıflarının mutlaka kendile­ rine nimet verilmݧ olanların vasfına tam zıd olması düşünülecek noktadır. Ken­ dilerine nimet verilmiş olarak görünenler içinde gerçekten öfkeye mahkum olan veya sapıtmış olan nice kimseler de bulunur. Ve dünyada nimetler içinde yüzer gibi görünen birçok şahıs ve toplum buna misal gösterilebilir. Bu itibarla ;;&.

1-

< 'iiz: 1

FATtHA SÜRESİ: 7

I J]

(�ayr) sıfatı, öfke ve sapıklığı olumsuz kılarak kendilerine nimet verilen kimsc­ kri hunlardan başkasına tahsis ediyor ve o halde sağlam nimetler ile nimetten faydalananlar, bunlarm tam zıddı olurlarsa da mutlak surette nimetten faydala­ nıınlar böyle değildirler. Bundan dolayı nimet verme, kayıtsız olarak göz önün­ de bulundurulur ve �.;.Jl (ellezine) de bu sıla (ilgi zamirini açıklayan cümle) ile l�İns olarak veya ahd-i harici ile (önce zikredildiği için bilinen) belirli tanıhr ise ;;ı. (gayr) ona sıfat olamaz, belki bedel olabilir. ,

Keşşaf ve ona uyarak Kadı Beydavi ve diğerleri bu bedel olmayı caiz �ürmüşlerdir< 1> . Fakat Ebu's-Suud, tefsirinde bunu hakli olarak reddetmiştir< 2 > . , (ünkü bedel, cümledeki nisbette esas kasdolunan · olur. Mübdelü minh (kendisinden bedel getirilen) büsbütün ihmal ve terkedilmiş halde olmamakla hcraber, cümlede kasdedilen hedef olarak da kalmaz. O halde ;,;&. (gayr), beiyilik ettikleri takdirde daha önce yediklerinden ôtürü bir günah yoktur. '' (Mfüde, 5/93) ayet-i kerimesi takvanın bu üç derecesini toplamıştır. .,,��;�·G ,,,J�Lı :;.-ç aJI �ı; "Allah adaleti, ihsanı .. emreder. '' (Nahl, 1 6/90) ayetinin de takvayı topladığı, bir hadis-i şerifte 1

"'

zikredilmiştir. Bundan dolayı Kur'an'ın hidayeti bu takva derecelerinden her bi­ rini kapsar. il � ,;.:.� "in, hepsinden daha genel olan mutlak sakınma manası-y le tefsir edilme�i gerekir.f�akat burada şu soru sorulur: Burada Kur'an hidayeti­ nin, ittika (sakınma) ile şartlanmış olduğu anlaşılıyor. Halbuki ittika da, Kur' ı.,:JJ. �_JJ ı .fa �jjU Bu· ,

nun üzerine biz de sözü deği�tiren zalimlerin başlarına yukarıdan korkunç ve iğrenç bir azap indiriverdik, �.,i';ı · 1)1.S' � çünkü flsk içinde yüıüp aJdl· yorlardı, günah işliyor ve çığırdan çıkıyorlardı. Bunu yapan lır ve bu aııhı

uğratılanların, Musa kavminden bir güruh olduğu anlaşılıyor. Çünkü bütünü l�ln ıJ.ı;; "değiştirdi/er" buyurulmayıp, ı,,.:Il; �.i1ı J'� "O zttlmecle11ltr tltRlıtlrdlltrH ,

( \iz:

huyurulm u�hır ki,

1

bir kısmı demek oluyor. Nitekim A'raf suresinde � I� ��I J.i;J (A'rfıf, 7/ 1 62) 11minhum" kaydı vardır ki, onlardan bir kısmı de­ mt..l l � �;..:;.tiı acaip, siz kitabın bir kısmına iman eder de diğ�r kısmını inkar'mı 'e de}siniz? Bunun sonucu­ nun ne olduğunu bilir misiniz? � cll � � ::;. : ı.. w Sizden bunu yapanların cezası başka değil, Ç�ı ı�ı ı.) -�;. �ı mutlaka dünya hayatında büyük perişanhk, yl�I �1 ) �.J·;; ;:�;) ı·r�-�;kıyamet gününde de böyleleri azabın en şiddetlisine uğratılacaktır. Nitekim dünyada Beni Kurayza öldürülmek ile, Beni Nadir de yurtlarından kovulup sürgüne gönderilmekle bu felaketi gözleriyle görmüş ve bizzat yaşamışlardı. Kıyamet günündeki o şiddetli azabı da elbette göreceklerdir. Ey İsrailoğulları ! Siz o gizli gizli çevirdiğiniz fesatlar ,

-

,

,

,

( • ..

2- BAKARA SÜRESİ:

,uz: 1

l1�

85-86

. 1

açığa çıkmaz, onların cezası verilmez mi zannedersiniz? �� �.J.i� . . aJı (ı.j Al· lah yaphklaranızdan gafil değildir.

Meal-i Şerifi 86- Bunlar ahireti, dünya hayatına satmış kimselerdir. Onun için hun­

lardan azap hafifletilmez ve kendilerine bir yerden yardım da gelmez.

Ey Muhammed! �_,1 İşte bunlar, çirkin özellikler ile vasıflanmış olan İsrailoğuJları ve bunlara benzeyenler, i�'I\ , , Ç:.vı i;,;Jı ��I �,;jı , öyle güruhtur ki bunlar, ahireti verip dünya denilen aşağılık hayatı satın almışlardır. Bunların ahirete imanları olmadığından, ileriye dönük herhangi bir hakları da kal­ mamıştır. Gerçi önc e yok değildi, fakat o saadeti beş on paraya sattı l ar. � � yl�I ���:, Bundan dolayı bunların ileride çekecekleri azab asla hafifletihncı., �.J';.a.�� � �� kendilerine hiçbir taraftan yardım da olunmaz. Bu alt§-vcri� usta­ larının bütün kazançları, bu korkunç ziyandan, bu ebedi perişan lıktan ibarettir. Onlar istedikleri kadar "sayılı günler" kuruntusuyla gönül eğlendirip dursunlar. ruhları kötülük ile dopdolu olan bu bezirganlann azapları kesilmek !li\ylc dur­ sun, hafiflemez bile. Zira ebediyyen satılmış bir malın mahrumiyetini �ekmek de ebedidir. Dünya, -;�:ı veya ;Jw:ı den J':ı1 ismi tafdilinin müennesi olup "en yakın" ya­ hut "pek alçak11 manasın� bir sıfattır. Q�ı i;..;Jl . Q'.uı : ( n . Q�ı �(.Ul gihi isim· lere sıfat olarak kullanılmı§tır. Bundan başka ahiret kelimesi gibi ve onun knr�ıtı bir isim olarak da kullanılır ki, o zaman Ç�ı t�1 yahut Q�ı �f.ul tcrkiplcrinüon birinin yerine geçer. Bununla beraber Kur'an'da bu mana hep ��I i�l IHfll tamlaması olarak yer almıştır. Şu halde "hayat-ı dünya" "dUnyanm huyatı'' dıQU, dünya denilen hayat, yani aşağılık ve alçak hayat anlanıanadır. V«.1yahut bugün fiilen içinde bulunulmak itibariyle "en yakın bulunan hayat" dtmCı'k olur. llırl"ı ,

1

'

"'

'

'

2-

BAKARA SÜRESi: 86-87 --

Cüz:

1

-- --- -··-------

hu dünyn

hnyatının nelerden ibaret bulunduğunu açıklayacak ayetler gelecektir. ltjlc onların Allah'la olan antlaşmalarının hiç birinde durmamaları, verdikle­ ri her uhtli bozmaları ve tek tek sayılan bütün günahları işlemiş olmaları ahireti hu dünya hayatına satmış olmalarından ve ahirete imanları kalmamış ol­ mnsmdandır. Böyle olanlar, şüphesiz ki ölümlerinden sonrası için hiçbir şey dU�üncmez ve onun için hiçbir hazırlık yapamazlar. Beş-on günlük geçici bir hayat için her fenalığı göze alır, beş-on para için Allah'm kitaplarını bozarlar. Allah'ın kullarına karşı her fenalığı yapar ve yaptıklarından da pişmanlık duy­ mazlar. "Sayılı günler" kuruntusunu uydurmaları da bu imansızlıklarmdandır. Ruhları böylesine günah ile kaplanmış bulunanlar elbette ateşte ebedi kalacaklar ve en şiddetli azabı göreceklerdir. Bu uyarı hükmü bu suretle sona erdirildikten sonra şimdi de bunların Hz. Peygamber'e karşı giriştikleri sCıikaste işaretle bu bakış açısından dahi cinayet işlemeye ne kadar istekli oldukları açıklanarak, ebedi azaba ne kadar hak ka­ zandıkları iyice açıklanmış olacaktır:

Meal-i Şerifi 87. Celalim hakkı için Musa 'ya o kitabı verdik, arkasından birtakım . peygamberler de gönderdik, h �le Meryem oğlu İsa 'ya apaçık mucizeler . verdik, onu Riıhu'l-Kudüs ile de destekledik. Size nefislerinizin hoşlanma­ yacaAı bi r emirle gelen her peygambere kafa mı tutacaksınız? Kibrinize do­ kund uiu için onların bir kısmına yalan diveı-��; !'!:r lusI&!t:::ıi da öldürecek misiniz?

.. .. ( .uz: 1

2-

y�I ,_;.-;. �ı �

BAKARA SÜRESi: 87

'

"vav" harfi, kasem içindir, "lam" onun cevabı, "kad" ise ıahkik harfidir ki, J.iJ JJ(, demektir. Yani nam ve şan-ı uluhiyetime yemin olsun ,

.

' ki, muhakkak surette biz azimüşşan Musa 'ya o kitabı, yani İsrailoğulla­ rı'nın öteden beri hükümlerini çiğneyegeldikleri Tevrat'ı verdik, .� ::,.. ı:�\i� t.)4 ve arkasından onun izinde ve aynı şeriatle memur nice peyğamherler dah� gönderdik. Ki bunlar Yuşa, İşmuil, Şem'fın, Davut, Süleyman, Şa'ya, Ar­

miya, Uzeyr, Hazki l, İlyas, Elyesa, Yunus, Zekeriyya, Yahya ve daha başkalarıdır. Hepsine selam olsun. Ayrıca :=''�:lı r:..;. �ı � �(, Meryem o�lu 1

İsa 'ya beyyineler verdik.

Beyyine: Gün gibi gayet açık, vazıh ve celi manasma sıfattan isim yapılma�

bir kelimedir ki, kendisi gayet açık ve aşikar olan bir davayı açık bir şekilde is­ bat etmeye yarayan delil demektir. Yani kendisi açık seçik, artık bir başka şeyin açıklamasına ihtiyacı kalmamış olan belge demektir. Peygamberlerin mucizeleri bu çeşit belgelerdir. Şu halde Hz. İsa'İıın beyyineleri, onun peygamberliğini açıkça ortaya koyan mucizeleri demek olur ki, bunların neler olduğu ileride genişçe anlatılacaktır. İsa: Süryanice "İşu"dur. Nitekim bazı hıristiyanlar "Yesu", Frenkler "Jesu" derler. Bunun ism-i mensubu olan "Jezvit" İsevi, diğer bir tabirle YesUi demek ise de Katolik papazların özel olarak kurdukları cemiyete mahsus bir isim olmuştur ki, bir anlamda tarikat demek olan bu cemiyete ve mensuplarına "Cizvit" adt verilir. Meryem: Süryani dilinde "hizmetkar" manasınadır. Arapça kadınlar için meryem, erkeklerdeki "zir" gibi bir manaya kullanılır. "Zir" kadınlara karı�mn�u ve ziyareti çok olan erkek demektir. Nitekim Arap şairi Ru'be'nin: � � A, ::..ıl ��

ÇaJı ı;ı �

�_;. "Hizmetçisi, kendisine ulaşmayan ve kad111/11r 11rt1.'illlll karışan kimseye dedim ki: Gençlik hevesleri sapıttıRını pişman eder. " beytinde•

,

,

•

,

,

*

ki zir ve meryem bu manaya gelmektedir. Biz Türkler genellikle "Meryem Dudu" deriz. Hz. Musa'dan sonraki peygamberler arasında Hz. isa'mn bil hassa i�miyle zikredilmesi İsa dininin, Tevrat'taki bazı dini hükümleri neshedcn (kaldıran) bir özelliğe sahip olması bakımındandır. Bundan dolayı İseviyet, yani Hıristiyınllk, Musevilik'ten ayn bir din olmuştur. Hz. isa'ya bu beyyinatı (belgeleri) verdikten başka �:J>ı � :��1j bir dı onu Ruhu'l-Kudüs ile destekleyip takviye ettik. Rağıb'ın ta r i fi n e ;öre: ruh. oıııın canımın öyle bir cüz'üdür ki, canlıda hayat bununla meydana gelir. Ruh Ue nanı

338

2- BAKARA S Ü RESt: 87

. . l (.,uz:

bir midir, değil midir? Bunda da uzun uzadıya ihtilaflar olmuştur. Nefis aslında "ben" dediğimiz şeydir. Fakat ruh da bu mudur? Yoksa bunun bir aleti midir? Bu konuda özel tasnifler yapılmıştır ki, C...JJ I � �)�· Z, ayetinin tefsirinde inşaallah mümkün olan izahatı sunmaya çalışacağız. (Bkz: İsra, 17/85). Şimdilik şu kadarını söyliyelim ki; öteden beri ruhun mahiyeti hakkında s� söyleyenler bunu başlıca üç ayrı bakış açısından düşünmüşlerdir. Bu da hareket, hayat ve idraktir. Herşeyden önce ruh bir hareketin başlangıcı olarak tasavvur edilmiştir. Bizzat harekete geçiren her hareket ettirici kuvvet bir ruh, her hareket eden şey de onun eseri kabul edilmiştir. Buna göre, hiçbir hareket yoktur ki, bir ruh ile il­ gili olmasın. Şu kadar var ki, bizzat hareket ettirenler doğrudan doğruya, dolaylı olarak hareket edenler de yine dolaylı yollardan bir ruha bağlı sayılırlar. Bu an­ lamda ruh, kayıtsız şartsız kuvvet karşllığı bir manaya gelir. ister yalın halde ol­ sun, ister çok yönlü olsun, ister şuurlu, ister şuursuz olsun, ister iradeli, ister iradesiz olsun hadd-i zatında harekete geçirme özelliği bulunan her kuvvet bir ruhtur. Frenkler dinler tarihiyle ilgili araştırmalarda bu görüşe "Animizm" adım vermişlerdir. Lakin ruhun bu manası genel değildir. Bu hareketi, iradeli hareket­ lere tahsis edecek olursak, o zaman ikinci ve üçüncü manalara benzer veya eşdeğer veyahut daha özel bir ameli ve ahlaki ruh manası ifade etmiş oluruz. Çünkü iradel i hareket, hayat ve idrak ile eş anlamll, hatta onlardan daha fazla özelliğe sahiptir. İkinci olarak ruh, bir hayat kaynağı olarak tasavvur olunmuştur ki, bu birin­ ciden daha özel bir anlayıştır. Zira hareket, hayatın belli başlı şartlarından sa­ dece biridir. Her hayatta bir hareket vardır. Fakat burada hayattan maksat genel anlamda canlıların sahip olduğu hayattır. Çünkü bitkilere ait hayata hayat den­ mesi bu manaya uygun olduğundan değildir. Zira bitkilerin hayatında bir yerden bir yere kitle halinde hareket yoktur. En me§hur manasıyle ruh denilince işte bu hayat kaynağı anlaşılır ve ruh bizatihi mevcut ve lizatihi canh bir kaynak olmak üzere tarif olunur ki, Rağıp da bunu ifade etmiş demekfir. Üçüncü olarak ruh, gerek cüz'I, gerek külli bir idrak mebdei (noktası) ola­ rak kabul olunmuştur ki, bu da ikinci görüşten daha özeldir. Zira hayat idrakin şartlarından biridir. Daha doğrusu idrak dediğimiz şey, algılama derecelerine güre hayatın bir eseridir. Demek ki, idrak sahibi her ruh canlldır ve her canlı kendi kendine hareket etme güç ve kabiliyetine sahiptir. Bununla beraber her hareket edenin veya hareket ettirenin bu anlamda canh olması lazım gelme­ yeceği gibi, her canlının da idrak sahibi olması göz önünde bulundurulacak bir noktad1r. Bu suretle ruh veya canlı denildiği zaman şuurun ilk mertebesinde°:

( '.t iz:

1

2- BAKARA SÜ RESİ: 87

akla ve kudsi kuvvete vanncaya kadar derece derece farklt mcrtchckri yüklenebilen ve vücudun as11 ve gölgesel ikiliğini içine alan şuur ve idrak kny· nağı kastedilir ki, bazılarına göre irade ve kendi kendine hareket etmek gibi hu­ suslar bunun teferruatından sayılır. Bununla beraber duygu ve şuur, ruhun en genel belirleyici özelliğidir. İrade ve hareketin yalnızca şuura bağh özellikler olduğu da göz önünde bulundurulmahdır. Bu takdirde akıl, ruhun en ileri ve en mükemmel görünümü olmuş olacaktır. Halbuki iradenin şuur veya akıl beraber­ liği kabul edilse bile, bedende olan öteki belirtilerden daha üstün bir değere sa­ hip bulunduğunda şüphe yoktur. Akla mahkum iradeler bulunduğu gibi, �chvd ve heveslere mahkum akıllar da vardır. Şu halde ruh denildiği zaman his ve şuur, akıl ve idrak güçlerinden başka irade gücü gibi özellikleri de içine alan daha geniş ve etraflı bir hayat cevheri anlaşılmak lazım gelir. Gerçekte de ruh iJ .. minden bahsedenler, ruhun hem nazari, hem ameli kabiliyetlerini göz önünde bulundurmaya mecbur kalmışlardır. Asrımızın ruh ilmi (psikoloji) kitaplarında şuur, ruhun en umumi hadisesi kabul olunmaktadır. Bununla birlikte ruhi kuv­ vetler: Acı duyma, tad alma, hoşlanma ve nefret gibi duyusal kuvvetler; idrak, düşünce, tasan ve tasavvurlar gibi zihinsel ve akli kuvvetler; istek ve irade gihi harekete geçirici kuvvetler olmak üzere başlıca üç ana kuvvenin kaynağı olarak düşünülmektedir. O halde kendine mahsus anlamıyla ruh denilirken kendi­ liğinden hareket edebilme, daha doğrusu kendi kendini hareket ettirebilme. canlılık ve idrak gibi özelliklerin üçü birden göz önünde bulundurulmalıdır. Yani ruh, hayatın da, hareketin de, idrakin de esas sahibi olan bir varlıktır. Eğer hayat kelimesi, sadece bir yönü ile alınmayıp bu üçünün de temsilcisi olnrnk alınacak olursa, o zaman bizatihi mevcut ve lizatihi canla şeklinde t urif nyna manayı ifade ederek, en özel anlamıyla ruhun en aşağı mertebesini göeıtermi� olur. Aslında biz, duyu organlan gelişmiş yüksek canlılarda ve bilhassa in�nnda bu üçünün birleştiğini görüyoruz. Şu halde herkesin bildiği ve anhu.hğı mc�hur şekliyle ruhun en alt seviyedeki manası canlılık olarak kabul edilir ve her kuv­ vete de ruh denilmez. Hayatın anlamı ne kadar yükselirse, ruhun m a na�ı do o ölçüde yükselmiş olur. Daha doğrusu ruh ne ölçüde yükselirse huyatm mAnAlu da o ölçüde yükselir ve özellik kazanır. Genel anlam ıyla ruhun, katı ve hareketsiz olan maddeye ııt hir varlık olduğu açıktır. En ilkel şekliyle madde ruhsuz bulunabilir, faknt hu mBnlda ruh· suz bir cisim var mıdır? Bu husus münakaşa edilebilirse de i lk � I mıddedın meydana gelmiş olan her cisim terkibi ve teşekkülü bakımmdan hiızat bir kuv• vete ve bir ilk harekete sahip olmak durumunda bulunduğundan her chılmde,

340

2- BAKARA SÜRESi: 87

Cüz:

1

gene) anlamda bir ruh zaten var demektir. Fakat özel anlamda ele alındığı za­ man, ruhsuz cisimlerin varllğmdan şüphe etmeyiz. Zira nice canlıların, ruhtan ayrıldığı zaman öldüklerini görmekteyiz. Demek ki ruhun cisimden ayrılmasıyla ayncahk kazanacağı şüphe edilecek bir şey değildir. Fakat esas itibariyle ruhun öz cevheri ile maddenin öz cevheri birbirinden apayrı varlıklar olarak alemde iki ayrı cins cevher var mıd1r? Yoksa maddenin cevheri ruhun cevherine veyahut ruhun cevheri maddenin cevherine raci olmak üzere yalnızca bir tek çeşit cevher m i vardır? Yani kainat aleminden cisimlerin cevheri büsbütün kaldırıldığı farzo­ Junsa, ruhlar da ortadan kalkar mı? Yahut aksine ruhun cevheri ortadan kalksa, maddi cisimler de büsbütün yok olur, ortadan kalkar mı? Yoksa birisi diğerin­ den ayrı olarak varlığını sürdürebilir mi? Felsefe dalında her birinin taraftan ve savunuculan bulunan çeşitli nazariyelerden şimdilik vazgeçerek şu kadarını söyleyelim ki ruhun, cevheri ve öz varlığı ne olursa olsun, nev'inin hakikatı, hat­ ta bir tek nevi içinde çeşitli mertebeleri bulunduğu şüphe götürmez bir gerçektir: İnsanların diğer canlılardan farkı, ruhlarının kendi nev'ine mahsus özeJliğinden· dolayı olduğu gibi, beşerin çeşitli sınıf ve fertleri arasındaki fark da en azından ruh mertebelerinin çokluğunu göstermektedir. Genellikle Peygamberler ise de­ rece farklarıyla birlikte, Adem kıssasından anlaşıldığı üzere, ilk fıtrata nazaran, beşer nev'i içinde Allah'm halifeliğine mazhar olmuş yüksek bir ruh derecesine sahip kimselerdir. Bu yüzdendir ki, adeta kendi nevilerinin üstünde sayılabile- . cek bir ayrıcalıkları vardır. Bu yüksek ruh asaletine sahip bulunmalarının yanında ilahi te'yide de mazhar olmaları onları, hem bilgi ve idrak yönünden, hem de tasarruf gücü demek olan iradeyi harekete geçirme yönünden ve hazan ikisiyle bir�en ruh m�rtebelerinin en yüceleri ne eriştiren tecellilere mazhar kılar. Bu tecellilerden her biri, be§erin allşılmış ruhi davranışlarından çok farklı ve üstün özellikler taşır. İşte bu özellikler o peygamberlerin, çeşitli kademelerde mucizelerini meydana getirirler. Bundan dolayıdır ki, peygamberlere mahsus bilgiler, beşer aklının tekrara ve tecrübeye dayalı olarak elde ettiği alışılmış bil­ .gi ve idraklerin üstünde bir ilim, tasarruflarında da yine normal insanların sahih olabildikleri tasarrufun üstünde bir kudret ve irade zuhur edegelmiştir. Bunun için ruhların bizzat Allah'a izafetle sonuçlanan alışılmış ve alışılmamış bütün güçlerini, çeşit ve mertebelerini bir bütün olarak dikkate almayanlar veya ala­ mayanlar, ruhun en yüksek mertebesini aklın en aşağı mertebesi açısından ele alarak, harika denilen garip ve nadir olayları, daima alışılmışa şartlanmış aklın en aşağı ölçüsüyle çözmeye çalışanlar, peygamberlerin mucizeleri �arşısında hep inkar ve te'vil yoluna sapmışlardır. Diğer bir kısım insanlar da mucizeler

(�..

,uz:

ı

2- BAKARA SÜRESi: 8 7

34 1

nazariyesine sanlarak, genellikle akim ve ilmin konusuna giren kesin gerçekleri inkar etmeye ve görmezlikten gelmeye çalışmışlardır. Bunların birincisi ifrat, ıkincisi ise tefrittir. Yaratılışın bütün sır ve inceliklerini, ne tekdüze tekrarlara dayanan prensiplere bağlı olarak deneysel ilmin ve fennin belli sınırlan içine hapsetmeğe hakkımız var, ne de aklın ve ilmin kural ve ilkelerini bir kenara ite-' rek, herşeyi yalnızca harikalarla açıklamağa hakkımız vardır. İlmi araştırmalarla ortaya konan yeni yeni buluşlar, ilmin ve fennin sonu olmayan bir genişliğe sa­ hip bulunduğunu gösteriyor. Bu husus inkar kabul etmez bir gerçektir. Ayrıca normal aklın, ilim ve fennin hiçbir zaman inkar edilemiyecek değişmez ve kesin hakikatleri içerdiği de bilinmelidir. Şunu da belirtelim ki, sebeplilik (neden­ sellik) ve çelişmezlik kanunları işte bu çeşit hakikatlerdendir. Bilgi denilen şey, daha ziyade tekdüze tekrarlara bağlı olarak, deneme yanılma sonucunda teşekkül eder. Ancak kainatta değişim ve gelişim denilen bir ilke daha vardır. Halbuki her değişim, ilk meydana çıkışında, normal dediğimiz tekdüze tekrara dayanan oluşlara karşı bir hamle ve bir isyan sayılır. Bu yüzden de bir hariku­ ladelik ifade eder. Bunun için, ilmi sonuçlara dayanan imanın yanında mucizeye dayanan imanm, irade olayı açısından çok önemli bir yeri vardır. Çok zamanlar görülmüştür ki, ilim adamlarmm kendi konuları dışındaki iş ve çabalarda irade­ leri oldukça zayıftır, hatta büsbütün yok denilecek kadar azdır. Kendi tecrübemize dayalı olarak elde ettiğimiz bilgiler, bizde irade olayınm teşekkülüne ve güçlenmesine katkıda bulunmuyorlar. Buna karşılık hiçbir ilmi ölçüden haberi olmayan bazı cahiller, ilim adamlarınm göze alamayacağı işleri yapabilecek güçlü iradeler gösteriyorlar. Bu husus nazari olarak herkesçe kalıul edilse bile tatbikatta iradenin, hiçbir bilgiye ihtiyaç göstermeyen imandan kny· naklandığı ve oradan kuvvet aldığı gözleniyor. Bu da normal ilmin sonuçlarımı inanmaktan değil, mucizeye inanmaktan doğuyor. İslam dini, bu hakikati teshil ve ahtakı yüceltmek için, ilmin ve aklın kurallarına önem vermekle beralıcr, imanı gerektiren mucizelere de yer vermiştir. Bu sebeple hakiki din adamlarmın bilgileri, kendi iradelerini zayıflatmaz. Onlar ilmin ve aklın alanana giren kunu­ larda normali kabul ederler, olağanüstü hallerde mucizeye de inanırlar. Normol insanların sevindikleri konularda onların· korktuğu ve endişeye kıpıldılı, halkın üzülüp ağladıkları noktalarda ise onların ümide ve iyimaerllle kapıldıklıra yönler bulunur. Hasılı insan ruhunda ümitsizlik ve korkuyu k11men de ulH �uk etmek için mucizelerin pek büyük etkisi vardır. Sırf ak li ve mantıki dUıOnın· }erin karamsarlıktan başka birşey göremedikleri kapkaranlık ıımınlırdi muol· uye· İman, böyle ayrılık günlerinde parlayan sevgi güneti &lbl, ilim YI iri•

2-

342

BAKARA SÜRESl: 87

_ _ _ _ _ _ _ _ __ ..... _

... .

.

.. .

-·-----

Cüz:

1

deye musallat olmuş karamsarlığın paslarını silip süpürmeye yeter de artar hile. Fakat şurası unutulmamalıdir ki, mucize ve harikalara iman, bir genel ilke gibi ele ahnamaz. Zaten isminden de anlaşılacağı gibi, bunun yalnızca özel ve ola­ ğanüstü hallere mahsus bir ilke olduğu kesindir. Normal haller için aslolan aklın ve ilmin kurallarıdır. Ne dine, ne ilme önem vermeden, her an harika peşinde koşanlar ve daima yeni görüş ve fikirlerle yaşamak isteyenler, hiçbir zaman il­ kellikten kurtulamazlar ve insanlar arasmda bağlantı sağlayan sosyal kurallar ve ahlaki kaideler bırakmayacak kadar cahil, sapık, başıbozuk ve baştan çıkarıcı bir hayat tarzına mahkum olurlar. Bundan dolayıdır ki, Kur'an mucizesiyle ortaya konmuş bulunan cihanşumCıl hükümler ve doğrular, kevni mucize denilen öteki harikulade (olağanüstü) olayların üstünde bir anlam ve değer taşırlar. İşte pey­ gamberlerin ruhları, mertebelerine göre bu iki cihetle özel olarak ilahi desteklere mazhar kılınmışlardır. Bu ilahi desteğin dış görüntülerinden birisi de onların ahlaklarıdır. Onların ruh mertebeleri, ahlak bakımından ismet (günahsızlık) de­ recesine sahiptir. Bundan dolayıdır ki, İslam inancı açısından peygamberlerin hepsi, çirkin ve alçaltıcı huy ve hareketlerden uzak ve yüce şahsiyetlerdir. Gerçi onlar için de beşeriyet gereği bazan zelle (ayak sürçmesi) ve hata mümkündür. Fakat onda ısrar ve istikrar (devamlılık) söz konusu değildir. Bu gibi şeyler Al­ lah'ın yardımıyla hemen düzeltilir. Biz, eldeki Tevrat ve tncil nüshalarında geçmiş peygamberlere isnat edilen birtakım günah ve kabahatlann, tahrifler so­ nucu olduğundan şüphe etmeyiz. Cenab-ı Hak, peygamberlerin ruhlarına çeşitli mertebelerde gönderdiği bu ilahi destekleri, özellikle Hz. İsa hakkında r;...J� ;ı.;�1� '-'"'Jll ı "Biz onu Ruİıu'l-Kudüs ile de destekledik". (Bakara, 2/87) ayetiyle dile getir­ miştir. Meryem oğlu İsa, ruhi bakımdan bilhassa RGhu'l-Kudüs ile teyid olun­ muştur. Bu gösterir ki, RGhu'l-Kudüs, Hz. İsa'nın şahsiyetinin bir parçası değil, sadece onun destekleyicisidir. Şu halde hıristiyanların, Ruhu'l-Kudüs'ü İsa'nın şahsiyetine dahil edip, öz şahsiyetinin bir bölümü gibi tasavvur etmeleri bir batıl inanç örneğidir ve geçersizdir. Acaba Ruhu'l-Kudüs'ten murad nedir? "Ruhu'l- Kudüs" kelime itibariyle fevkalade temizlik, taharet ve nezahet yahut bereket ruhu, yahut mukaddes ruh demek ise de bunun gerçek anlamı hakkında tefsirciler birkaç rivayet naklet­ mişlerdir. 1 - Mücahid ve Rebi'i·n

beyanına göre; "el-Kudüs" el-Kuddus gibi ilahi isim­ lerdendir. Şu halde Rfıhu'l-kudüs, yani Allah'ın ruhu demek olabilir. Nitekim bu

C�üz: 1

2-

BAKARA SÜRESİ: 87

tc'yid dolayısıyla Hz. lsa'ya "rfıhullah" dahi denilir. İbnü Abbas'dan bir rivayete göre, burada "Rfıhu'l-Kudüs" Allah'ın ism-i azamı (en büyük ismi)dır ki, Hz. İsa bununla ölüleri diriltirdi. 2-

İncil'dir, nitekim �;..ı ::.,... ı;.J� �ı ��l �J.s:, "işte böylece sana da emrimizden bir rulı vahyettik. " (Şura, 42/52) ayet-i kerimesinde Kur'an vahyine dahi "ruh11 denilmiştir. 3-

,,,

,

,

,,,

4- Katade, Süddi, Dahhak ve Rebi'in beyanına ve İbnü Abbas'dan diğer hir

rivayete göre, Rfihu'l-Kudüs Cebrail'dir. Ve buna asahh-i akval, yani rivayetle­ rin en sıhhatlisi demişlerdir. Çünkü Peygamber Efendimiz, Hassan 1bni Suhit (r.a.) bir kerre �r:.�. �Jilı C_,:,� �) �1 "Kureyş'i hicvet, Ruhu'l-Kudüs scninlc­ dir." buyurduğu gibi, bir başka zamanda da ;.r;.;. J.,�� "Ve Cebrail seninledir." diye buyurmuşJardır(l). Demek ki, Rfıhu'l-kudüs Cebrail aleyhisselamm "Ruhu'!Emin" gibi diğer bir ismidir. Nitekim Hassan (r.a.) dahi CJ�� * � JJı J;..� J.,�� : ur � � "'"'Jilı beytinde "Allah'ın elçisi olan Cibril de bizdedi(. O Rfıh �' İ ­ Kudüs'ün ise eşi, benzeri yoktur.11(2) diyerek Rôhu'l-Küdüs'ün Cebrail olduğunu göstermiştir. Cebrail'e "rfıhullah" dahi denilmesi, diğer bir ilahi isim olan Rfıhu'l-Kudüs'ün aynı manaya geldiğini doğrular. ,

Kur'an diline ait bu kelimelerin göz önünde bulundurulması ile Ruhu'l­ Kudüs'ün Cebrail demek olduğu anlaşılır. Lakin bu takdirde şu soru akla gelebi­ lir: Cebrail Hz. İsa'dan başka peygamberlere de indiği halde burada "onu Ruhu'l-Kudüs ile destekledik." ilahi ifadesinde söz konusu zamire Hz. Musu bile dahil edilmiyerek doğrudan doğruya zamirin Hz. İsa'ya tahsis edilmesinin manası nedir? Bu ifadeden Rfihu'l-Kudüs'ün Cebrail'den başka bir özel ruh olduğu anlaşılmaz mı? Tefsircilerin açıklamasına göre, cevap hayır. Bu tahsisin anlamı �u

-

Meal-i Şerifi 91-

Onlara, "Allah ne indirdiyse ona iman edin. " denildiği zaman, on­ lar " Biz kendimize indirilene iman ederiz. " derler ve ondan başkasını inkar ederler. Oysa yanlarındaki Tevrat'ı tasdik eden gerçek vahiy odur. Onlara de ki; " Peki madem gerçek mümin sizsiniz de ne diye daha önce ,. Allah'ın peygamberlerini öldürüyordunuz? 92- Celalim hakkı için Musa size belgelerle gelmişti de onun- ar­ kasından tuttunuz o buzağıya taptmız. Siz işte o zilimlersiniz. 93- Bir zamanlar ·size, "verdiğimiz kitaba kuvvetle sarılın ve onu din­ leyin." diye Tôr'u tepenize kaldırıp misakınızı aldık. (0 yahudiler): "Duy· · duk, dinledik, isyan ettik. " · dediler, kafirlikleri yüzünden o danayı . yüreklerinde besleyip büyüttüler. De ki, "Eğer siz mümin kimseler iseniz, bu imanınız size ne çirkin şeyler emrediyor!

. .. ( .uz: 1 •

�I J)l

--

2-

BAKARA SÜRESt: 91

t

� ı;...ı � J.:.; (�IJ Yukarıda beyan olunduğu üzere, Allah'ın her indir· diği vahye iman ediniZ: denildiği 7.aman, bunlar ı::ıc. J)1 � �:;; ı)ll biz, bize indirilene iman ederiz, derler de :: (;:, � �.J�J ondan başkas�na küfrederler, �ı ;.j halbuki hak odur, üstelik � W u� yanlarındaki Tevrat'ı doğrulamak üzere hak ve gerçek olan odur. O y � nlarındakindedir. BöyJe iken

yine de onu inkar ederler. Gerçek imanın hedefi haktır ve hak nerede bulunsa, her nereye inse yine hak iken, üstelik kendi yanlarındaki kitabın hak ve gerçek oluşu, ancak vahyin tasdikiyle açıklık kazanacak iken, bunlar kendi yanlarında­ kinden başka hiçbir şeye, hak da olsa, imana yanaşmazlar. Alemde hak sevgisi bulunmayanların hepsi böyledir. Onlar için iman sözü bir nefsaniyet işidir. İnanacakları şeyde mutlaka kendilerini görmek isterler. Mesela kendilerinden olmayan alime, alim demezler, kendilerinden olmayan peygambere peygamhcr demezler. Deseler bile "Bizim peygamberimiz değil ki, ondan bize ne?" derler. Sırf bu yüzden ahir zaman peygamberine ve ona indirilen kitaba, "Bizim halkı­ mızdan değildir, bizim lisanımızdan değildir, o Arab•ın peygamberidir, Arab'ın kitabıdır" diye düşmanlık ederler. Beşeriyeti tefrikaya düşüren, insanlığı şirke ve kavgaya sürükleyen, hak ve hakikate karşı kaba kuvvet kullanmaya, üstün! ük yarışına, safsatalara iten, türlü türlü mel'anetler ve şeytanca planlar kullanarak saldıran ve saldırtan işte hep bu nefsaniyet, kibir ve bencilliktir. Hz. Adem kıssasındaki İblis olayı, tamamen bunu temsil eder. Bunların en başında kendi­ lerini kitap ehli, din ehli ve iman ehli gibi göstermek isteyen yahudiler vardır. Bunlar nihayet izafi bir iman iddia ederler. "Biz ancak bize indirilen kendi kit­ abımıza iman ederiz. 11 derler, ondan başkasını inkar ederler. Fakat Cenab-ı Allnh gösteriyor ki, bunların bu izafi iman davaları da yalandır. Çünkü bunlar, kcnlli yanlarında bulunan, kendi imanlarını esas kabul ettikleri kesin bir gerçeği tasdik eden, doğrulayıp onaylayan bir hakikati dahi, doğrudan doğruya "Bize nazil ol­ madı. 11 diyerek red ve inkar ederler. Mesela; yukarıdan beri neler olduğu açıkla­ nan Tevrat hükümleri, haberleri ve ilkeleri vardır. Bunlardan biri de ahir zaman­ da Hz. Musa'ya benzer bir peygamberin geleceği haberidir. tsrailoğullara'nm �U �� et ::;J ı.Jl. ;:..,. �4 "Tarafimdan size hidayet getirecek hir peyl(llmher Ht!i­

' diği ;aman, kil� 1ıem �n ona uyarsa, artık uyanlara korku yoktur. "

(Bukuru, 2/lH)

ilahi ahdi uyarınca ve o peygambere itaat etmek şartıyla kurtulacaklar. haber VI• rilmiş ve bu konuda daha önce kendilerinden ahd ve misak da altnmı• ve ylnı zamanı gelince Allah'a verdikleri bu sözü tutacaklarını ve gcreAincc amel ıdl· ceklerini kabul etmiş, üstelik yine bunu kendileri bUyilk iftiharla herkııı yaymış ve duyurmuş iken; Kur'an gelip de Tevrat hakhr, bu haberler, bu kı11ıı·

350

2- BAKARA SÜR ESİ: 9 1 -93

Cüz: 1

lar, bu vaadler doğrudur diye onu tasdik ve buna uygun olarak Allah tarafından "Ey israiloğulları! Vaktiyle size verdiğim nimetleri haydr hatırlayan, anın ve bana verdiğiniz ahdi yerine getirin de ben de size verdiğim kurtuluş sözünü ye­ ' rine getireyim"; � � (i;·�. �)1 � ı� G "Haydi bakalım, benim indirdiğim vah­ ye, yanınızdaki kitabı tasdik eden vahye iman edin!" emirlerini kendilerine teb­ liğ edince; Tevrat'ı tasdik eden, onu onaylayıp destekleyen bu ilahi emirleri red ve inkara kalkıştılar, :..ill G.:)j "kalblerimiz kabuk bağlamış" dediler de bütün bunlarla beraber, ı�Ji= J)1 � :,..;; "biz, bize indirilene inanırız" diye bir de izafi (bağımlı) bir iman dava�ı gÜdÜyorlar. Şimdi siz böyle mi diyorsunuz? Öyleyse size inmiş olan Tevrat'a ve ona haktır diyen Kur'an'a inanınız, derseniz yin� dönerler, onu da red ve inkar ederler. Demek ki, bunların "biz bize indirilene inanırız" iddiaları da yalan ve asılsızdır. Bunlar başkasına inen hakkı inkar et­ mek için daha önce kendilerine nazil olmuş ve yine kendilerince her tarafa yayılmış bulunan gerçeği de inkar ediyorlar, çelişkiden kurtulamıyorlar. Artık bu safsatacılarda -isterse izafi olsun- bir iman tasavvur olunabilir mi? Bundan başka durumun iyice ortaya çıkması için �� ;.��� �-1 :µ � � ı : yı �)�i7 2l Jj

bunlara de ki, iddia ettiğiniz gibi, gerçekten kendinize indirilene inanıyor­ sanız, bundan evvel Allah'ın peygamberlerini öldürür müydünüz? İmanı­

nızda samimi iseniz oı:ılan niçin öldürdünüz? Peygamber öldürmek yeterince küfür ve inkar değil midir? İnandığınız Tevrat bunu yasak kılmamış m ıydı? Özellikle Zekeriya, Yahya ve diğerleri gibi öldürdüğünüz peygamberler hep si­ zin peygamberleriniz değil miydi? Daha gerilere bakalım �()� ,;._,;. � � ".ili� .

,,

.

Allah biliyor ki, Musa size apaçık belgelerle, aşikar mucizelerle geldi, � .� ::_... µı ��Jı sonra da siz onun hemen arkasından tuttunuz buzağıya taptınız, ��U; �t ve siz işte böyle zalimlersiniz! Ey zalimler, siz o zaman mı

kendinize inmiş olana iman etmiş oldunuz? Musa'ya verilen mucizelerden birini daha hatlrlatalım: ı;::.,(, .t'.A ;J'�t l: ı_,� ��I �:,; G:J�� ;J:Jı• u�ı ·l� Hani size _� •

verdiğimiz kitabı ve onun hükümlerini kuvvetle, ciddiyet ve özenle tutunuz ve dinleyiniz diye Tur dağını tepenize kaldırarak sizden zorla misakınızı almıştık. Koca bir dağın şemsiye gibi başınız üzerine dikilip sizi tehdit etmesi ne büyük mucize idi. Fakat dinlediler mi? Buna karşı ı:-_-0"i=� G:...:., ı)Li içlerinden işiitik ve isyan ettik, dediler. r:-A �ı �)j � ı;�·G Kafirlikleri sebebiyle buzağı sevdası iliklerine kadar işlemişti, kalbleri onun sevgisi ile dopdoluy· du. Demek ki, o zaman bile kendilerine indirilen vahye iman etmiş değillerdi.(1) -- - -·····----···---···- - ······---

(1) "ݧrfıb" içirmek ekmektir ki, hoyanın kuma�a içirilmesi anlamımı gelir. Bu manadan burada çok ince ve zevkli bir temsili istiare vardır. (Mücllil)

. .. ( .uz: 1

2-

BAKARA SÜRESİ: 93

Jj Sen bunlara şöyle söyle ve de ki:

�'j,. ;.��k �-1 �41 � ;.r;:ç

ı-·

�!

eler �lı

mümin iseniz imanınız size ne çirkin emirler veriyor ki; işittik, isyan ettik

dersiniz, peygamberleri öldürür, kitabınızı inkar edersiniz ve o buzağı sevgisini bir türlü kalbinizden çıkarıp atmazsınız. Böyle bir iman olsa olsa Şeytan'a iman olur. Bütün bu halleriyle bunlar ahiret nimetlerini de kimseye vermek istemez­ ler. Lakin bunların Allah'a, kitaplarına, peygamberlerine iman sözleri asılsız olduğu gibi, ahirete imanları da asılsızdır. Ahirete imanlarının da böyle olduğunu bildirmek üzere buyuruluyor ki:

Meal-i Şerifi 94- De ki; Allah yanında ahiret yurdu (cennet) başkalarının deAll de yalnızca sizin ise, eğer iddianızda da sadık iseniz haydi hemen c>lilmü te· menni ediniz, ölnıeyi cana minnet biliniz. 95- Fakat elleriyle işledikleri yüzünden onu hiçbir zaman te nı ennl ede­ miyecekler. Allah o zalimleri bilir. 96- Elbette onları insanların hayata en hırslı, en düı kün olanları olı· rak bulacak, hatta müşriklerden bile daha düşkün bulacalu11n. Onharın hır biri bin sene ömür sürmeyi arzular, oysa uzun yaşamak kendhdnl ıııptın kurtarıp uzakla§tıracak değildir. Allah, onların neler yaptılını ıörQp du• ruyor.

352

2-

BAKARA SÜRESi: 94-96

Cüz: 1

Ey Muhammed! Ji Sen onlara de ki; �-;� � t.J� JJt � i:,..�1 �(.uı � ::_;lS' �ı 1

•

l.)"'llıı eğer ahiret yurdu, ahiret saadeti, b�şka· ins�nian� hlçhir hissesi ol; 'mayarak yalnızca sizin ise �:;Jı (,�::i hiç durmayın ölümü temenni edin, �ı

�-�ı.:ı. r��t eğer bu iddianızda samimi iseniz, sözünüzün doğruluğuna inanıyoi­

sanız hemen ölmeyi istemeniz gerekir. " Dar", l ügatta dairen madar, dörtbir yanına çepeçevre hudut çevrilmiş, mükemmel bir surette korumaya alınmış, yerleşmeye ve içinde yaşamaya elve­ rişli olan yer demektir. Dilimizdeki büyük konak, saray, malikane, şehir, memle­ ket, yurt ve vatan kelimelerinin manalarına gelir. Yerine göre bunların ifade ettiği manaların hepsini içine alır. Nitekim "Dar-ı İsiam11 müslümanlarm yaşadı­ ğı, barış , selamet ve huzur içinde yaşadığı yerler için kullanılır. "Dar-ı Harb" ise harb halinde, özellikle müslümanlarla harb halinde olan yerler için kullanılır. Bunun gibi içinde bulunduğumuz bütün şu aleme de "Dar-ı Dünya" denilir. Aynı şekilde "Dar-ı Ahiret" de ölümden sonra ebedi olarak kalınacak darü'l­ karar demektir. Şu halde "Dar-ı ahiret sırf bizimdir." demek, öldükten sonra herkes ya mahvolup yok olacak, sadece biz kalacağız, ya da herkes cehenneme gidecek, yalnızca biz cennete gideceğiz ve orada biz mutlu olacağız demek olur. Ölümden sonra böyle ebedi bir mutluluğun yalnız kendilerine ait olduğuna cid­ den inanmış olanlarm zahmetler, elemler ve kederlerle dolu olan şu üç-beş günlük dünya hayatına sımsıkı sarılmalarmın hiçbir anlamı yoktur. Hele dünyada vatandan, istiklalden mahrum, zillet ve meskenete mahkum bir halde yaşayanlar için böyle bir temenninin kaçınılmaz olması gerekir. (�1 ;��::! ::,JJ

Halbuki onu hiçbir zaman isteyemezler, temenni edemezler, �-�1 �� C-; se­ bebi de herşeyden önce elleriyle yaptakları, ahiret için hazırladıkları şeyler, cürümler, cinayetler, zulümlerdir. Yani bunlar zaten sabıkalı kimselerdir. O

kirli ellerin neler yaptığını, ahirete ne yüzle varacaklarını vicdanları duyar da dünya cennetinden vazgeçemezler, ölümü isteyemezler. Allah o zalimleri bilmez mi sanıyorlar ki, ahiret yurdu bizimdir, diyorlar, �da.J� ;._�ç J.IG Oysa Allah 1

bütün zalimleri bilir.

Esasen bunların ahirete ne imanları vardır, ne ümitleri. Çünkü �?1 ;:t��

ı� Js. l.l"'�ı

iyice araştınrsan, insanlar arasında dünya hayatına en düşkün, en hırslı olarak bunları bulursun. Bunların, diğer bir hayata ümitleri veya

.

,

zerre kadar imanları olsaydı, bu dünya hayatına böyle herkesten, hatta müşrik­ lerden bile daha fazla hırsla sarılabilirler miydi? )" ı �l �.ılı �j Müşriklerden bile daha hırslılar, .ri- �1 ;;.� � ��1 �;. her biri arzu ed�r ki, hin sene ömür sürsün. Bazı tefsirciler bu müşriklerden maksadın mecı1s1ler (ateşe tapanlar)

.. 1 (...uz:

2-

BAKARA SÜRESi: 96

olduğunu rivayet etmişlerdir ki, o zamanın İranlıları demek olur. � u.�� ; �:,

� �1 �a;Jı Halbuki o şekilde bin sene ömür sü�esi, kendisini �z�pta� kur· taracak, uzaklaştıracak değildi. �� (.,; � �(, All ah, onların, gizl i veya ,

açık olarak ne yaptıklarını, ne yapacaklarını görüp duruyor. Yakub k1rae­

tinde hitap şekli ile � diye okunur, yani Allah sizin hepinizin yaptığım, y'a­ pacağınt görüyor, biliyor demek o)ur. "Basir" , lügatte amanm, yani körün zıddıdır. Bununla beraber kelime hem "basar"dan, hem "basiret"ten sıfatı müşebbehe olduğu için "habir haberdar" anlamına da gelir. Her yönüyle gören, her şeyin içine, dışına, bütün yönleriyle vakıf olan, işlerin sırlarına aşina manasına kullanılır. İşte Allah böyle Basir'c.lir. Bundan dolayı hayra hayır iJe mükafat verecek, şerre de şer ile ceza verecek, herkesin ahiret hayatı, dünyadaki ömrünün uzunluğuna, kısalığma göre değil, ameline göre olacakttr. Halbuki amel de iman ile eşgüdümJüdür. Ahireti tanımadıkları için müşriklerin hayata bu kadar düşkün olanları vardır. Ancak ya­ hudileri onlardan daha fazla, daha beter düşkün ve hırsla bulursun. Şu halde bunların ahirete müşrikler kadar bile yüzleri yoktur. Bu ruh hali, kaçınılmaz olarak iki sebebin birinden ayrı değildir. Ya bunlar "Ahiret saadeti sırf bizimdir, olsa olsa ateş bize sayılı birkaç gün dokunup geçecektir." derken, bunun yalan olduğunu bilerek söylüyorlar. Böylece ahirete asla inanmıyorlar demektir. Ahirete iman davasında kendi kendilerini ya­ lanlıyor, tekzib ediyorlar. Ya da bunların "ahiret yurdu" sözünden maksatları, öldükten sonraki hayat anlamma gelen gerçek ahiret değil de, dünya hayatının sonunda tasavvur ettikleri bir istikbaldir, mutlu bir gelecektir. Den il iyor ki, bun· lar son devirlerde "ahiret" kavramını te'vil ve tahrif ederek şu idea le ııhip olmuşlardır: Dünyada en nihayet Kudüs'ün de içinde bulunduğu "Arz·ı Mu· kaddes" (kutsal topraklar) kendilerinin olacak ve orada devlet kuracaklar ve on· dan sonra bütün dünyayı istila edecekler, dünyanın yegane devl eti olıcıklarmı�. O zaman başkalan mahvolup yok olacak, dünya da bütünüyle bunların ola· cakmış, "dar-ı ahiret11 dedikleri bu imiş. İşte bundan dolayı "diğer i nıan lırın hiR· sesi olmayarak dar-ı ahiret sırf bizimdir" demeleri buna işaretmi,. 1Sayıh gün· ler" anlamına gelen "eyyam-ı madfıde" sözü de o. zamana kadar geçecek ulan müddet .içinde her ferdin ömründen kinaye olmuş olur. =

Bugün bütün dünyadaki yahudilerin bu ideal üzerinde birletmek lıtıdlklırl de anlaşılıyor. Onlar buna inanmış olabilirler, lakin Allah Telli, ahiret lmınının bundan ibaret olmadığım, ahiretin böyle telakki edil m c�i n i n cılz ulmıyıcı&ını,

354

2- BAKARA SÜRESİ: 96

Cüz: 1

ahiret inancının bu olmayınca böyle bir fikrin tahakkukunun da mümkün olma­ yacağını ince ve hakimane bir üslup ile beyan buyuruyor ve ahiret inancının bütün yönlerini ve gereklerini ortaya koyuyor. Diyelim ki, Yahudi milleti ve toplumu açısından ahiret kavramı, bir anlam­ da yeniden diriliş demek olsun. Lakin milli ruhun diri kalması, millet varltğınm devam etmesi neye bağlıdır? Tek tek fertlerin hayatına değil mi? O halde bunu kazanmak o fertlerin çalışmasına ve fedakarlığına dayanmaktadır. Bu ideal gerçekleşinceye kadar nice kişiler geçmeli ve bu uğurda hayatını feda etmeli ki, ölmüş bir millet, yeniden diriliş sırrına mazhar olsun. Halbuki konuya fert açısından bakınca durum daha başkadır. Çünkü o öldükten sonra milletinin mut­ lu geleceğini gözleriyle görmüyor, onun safasım sürmüyor. Aslında fert için dünyada iken yaptığı fedakarlığın mükafatını güvence altına alan diğer bir haya­ ta, yani hakiki manasıyla ahiret hayatına inanmaya ihtiyaç vardır. insanın ahi­ rete imanı bulunmadıkça öyle bir idealin gerçekleşmesine imkan yoktur. Öldükten sonra kendi ruhunun baki kalacağına inanmayan, daha doğrusu şahsın öldükten sonra dirilmeye, diğer bir doğuş ve oluş ile ebedi bir hayata inanma­ yan, sayılı günlerden ibaret bulunan bu dünya hayatının sonunda ölünce büs­ bütün yok olup gideceğine ve hiçlikten tekrar kurtulmasının imkansız olduğuna inanan fertler, böyle bir fedakarlığa ve nice nice hayatların harcanmasına bağlı bulunan öyle yüksek bir ideal uğruna nasıl can verebilirler? Sonra ne diye feda­ karlık yapsmlar ki? Eğer öldükten sonra hakiki ahiret mükafatı yoksa, asırlarca sonra gelecek insanların sahip olacağı bir saadet için bugünkü insanlar nasıl ve neden dolayı fedakarlık yapsınlar ve emek harcasınlar? Bütün bunlar sırf hayır ve iyilik olduğundan dolayı, sırf Allah rızası için yapılacaksa, öldükten sonra, tamamen yok olup gideceklerini sanan kimse için hayrın ve Allah rızasının manası nedir? Alemde böyle fertlerden meydana gelen bir toplumun öyle yüksek bir ideali gerçekleştirmesine asla imkan yoktur. Bunu yapabilecek bir milletin fertleri dünyada yüksek idealler için can verm·eyi göze alabilecek bir inanca sahip olmalıdır. Bunun için de ölümden sonra büyük bir mükafatm ger­ çekleşeceğine iman etmelidir. Yahudiler ise böyle bir ahirete inanmadıkları için m!işriklerden daha fazla dünyaya düşkündürler, ölümden de korkarlar. Ahiret yurdu adını verdikleri "Arz-ı Mukaddes" ve "Dünya Devleti" idealleri bu şartlar altında gerçekleşmesi kabil olmayan çelişkili bir idealden ibarettir. Eğer onlar, gerçek ahirete inanmadan buna inanıyorlarsa yalan ve yanlış şeylere inanmaktan ibaret olan şeytani bir iman olur. Buna da �� ;.��� �} ;JJ 4} � 1;.\ ı';,,�3 "Eğer siz

< 'üz:

1

2- BAKARA SÜRESİ: 96

mümin iseniz imanınız size ne kötü, ne çirkin şeyler emrediyor!" ayeti okunur.

Diğer taraftan yahudilere göre, ahiret imanı yalnızca bu demekse, yani sayılı günlerde azap demek, söz konusu ideal gerçekleşmeden önce dünyadaki ömürlerinden kinaye olarak şimdiki hayat demekse, bu ideal gerçekleşinceye , kadar onun uğrunda çalışıp can verenlerin hepsinin canı cehenneme gidecek, ondan başka bir yer görmeyecekler demektir. Bu ise bir haksızlıktır, zulümdür. Böyle bir telakkiyi veren din de zalimane bir din olur. Çünkü böyle bir inanç altında dünya sevgisi, cehennem muhabbetinden ibaret bir delilik demek olur. O halde bunlar için saadetin bir manası varsa, o da yok olmak için bir an önce ölüp kurtulmaktır. Şu halde hepsi birden ölümü temenni etmelidir ki, bir gün evvel "eyyam-ı madude" denilen sayılı günleri bitirmiş olsunlar. Oysa bunlar kadar ölümden kaçan, bunlar kadar dünya hayatına hırsla sarılan hiçbir kavim yoktur. Demek ki,'bu imanları da yalandır. Diyelim ki, bu hırs "Arz-ı Mukaddes" ideali­ nin ancak dünya hayatında görüleceğiyle ilgili olsun, o zaman dünyada uğruna can feda etmeye bağlı, uzun mücadeleler, büyük muharebeler yapılmaksızın elde edilmesi mümkün olmayan dünyevi bir gayeye, böyle bir hayat sevgisi ile erişmek sevdası çelişkilerle dolu muhal bir hayalden başka ne olur? Bu gayenin gerçekleşmesini isteyenler, bu uğurda şehid olmak için ölümü göze alabilmeli ve temenni edebilmelidirler. Bunu yapabilmek ise hakiki manasiyle ahirete inanmayı gerektirir. Bu da ancak ��; � ��'i�:, �ı�) � Jf1 (.� �! Jf1 � �-;. �_.ıl ı� "O müttakiler ki, sana indirilene ve senden önce indirilmiş olana iman ederler ve ahiret gününe de kesinlikle iman sahibidirler. " (Bakara, 2/4) hükmüne uygun olarak, peygamberlerin sonuncusu Hı. Muhammed'i ve ona nazil olan kitahı tus­

dik ile mümkün olur. Ve ancak o zamandır ki, :.S-� JJ1 �� ı)_,1 "Siz henim ahı

,

,

,,,.

,

dimi yerine getirin, ben de size verdiğim sözü yerine getireyim. "

ilahi va'di gerçek1eşir.

(Bnkam, 2/40)

Görülüyor ki, burada sadece yahudiler için deği l, bu miinnschctlc beşeriyet için pek büyük bir ders vardır.

hUtUn

Ayrıca bu yahudiler vahiy ve nübüvvet aleyhinde söz söylemi� olmuk İ. Demek uluyur ki, önoıkl ,

,

.

(-1) cz-Zcmah�cri, a.g.c., l, 300.

2- BAKARA SÜRESİ: 97

360

. 1 �U7.: (...

şekilde ceza hazf edilm iş, cezanm illeti, aynı zamanda ceza yerine kaim; ikinci şekilde ise ceza mevcut, fakat arada bağlantı sağlayan bir müpteda hazfedil­ miştir. Her iki takdir şekline göre de bu sözün bir tehdit anlamı taşıdığmı ve ikinci ayetin bunu izah ettiğini unutmamak gerekir. Sebebin beyanı vesiledir, ayetin siyakı ise asıl kınama ve azarlamadır. Bunun için biz siyakı gözönünde tutarak şu takdiri daha uygun görüyoruz: "Söyle ve de ki; her kim Cibril'e düşman ise Allah'a düşmandır" . JJı �·ilt :.ı.li Js. �) �ll Çünkü o Cibril, Kur'in'ı senin kalbine Allah'ın i�niyl� iiıdirmektedir. �� � (J ll� Önündeki eski kitapları tasdik edip doğrulayıcı, �j.JJ ..s;::u 'Jf,,j mü.;.inlere hidayet ve müjde olmak üzere. 1

,,

,

�ı}i Js.

" Kalbin üzerine" buyurulması iki bakımdan dikkate şayandır: Birincisi: :,ı}i J! "kalbine doğru" buyurulmayıp J. ile irad edilmiştir; Js. isti'la ifade ettiğinden, vahiy yoluyla indirilen ilahi bilgilerin, kalbde kendi­ liğinden doğan ilham ve sunfihatın, birtakım basit duyguların meydana gelme­ sinde olduğu gibi, kalbe yalnızca bir noktadan ilişivermekle kalmayıp, bütün kalbi, üzerinden çepeçevre kaplayıp istila etmek suretiyle diğer duygu ve idrak­ lerin cümlesini geçersiz kılarak, gelip yerleşen ve her türlü kesinliğin üstünde, karşı konulamaz zorunlu bir ilmi .gerçeklik ifade eden ilahi hüküm, ilahi mecbu­ riyet demek olduğunu iyice anlatmaktadır. Nitekim Cibril, vahiy getirdiği za­ man, Resulullah'ı öyle sarıp sıkıştırıyordu ki, canına tak ediyordu. Bunun için Rasulullah �I � 'CF. � u�t';i "Beni takatsız bırakuıcllya kadar sıktı. " buyur­ muştu. Buhari'nin başında Hz. Aişe'den rivayet olunduğu üzere Ashab-ı kiram­ dan Haris b. Hişam " Ey Allah'm Resulü, sana vahiy nasıl geliyor?" diye sor­ muştu. Resulullah da buyurdu ki, "Bazı zamanlar çan sesi gibi gelir, bu bana en şiddetlisidir. Derken ses kesilir, ben de hepsini ezberlemiş olurum, bazı zaman­ lar melek bir adem şekline bürünür, bana söyler, ben de söylediğini belle­ rim. ıı (t) Hz. Aişe bunu naklettikten sonra demiştir ki: "Gerçekten ben de gördüm, gayet soğuk bir gündü, peygambere vahiy geliyordu, sonra vahiy kesil­ di, peygamberin alnından ter damlaları dökülüyordu. İlk vahyin peygamberi­ mize nasıl geldiği Fatiha Suresi'nin tefsirinde nakledilmişti. İşte burada "ila kal­ bike" :.ı.Ji JI veya "ileyke", hatta "aleyke" buyurulmayıp da "aJa kalbike" huyurulması, özellikle vahyin, Resfilullah'ın kalbine pek ziyade baskı yapan ve onu kuşatan en şiddetli kısmına işaret buyurulmuştur. ,

,

"

(1) Buhari, Bctlü'l-Vahy, 2; Tefsir, Sureti 96/l; Tcıhir 1 ; Müslim, İman, 252; Ahmed h. Hanhcl, VI, 2'.B.

< 'üz:

2- BAKARA

1

SÜRESi: 97-98

J(1 1

İkincisi: Bu sözü söylemeye Resulullah memur olduğu için sözün gelişi ve c.lı� görünüşü gereği olarak, Peygamber Efendimiz'in diliyle ve mütekellim (birinci şahıs) sigasiyle "ala kalbi" denilmesi gerekirdi, yani sözü söyleyen Rc­ sulullah olduğuna göre, onun "benim kalbim üzerine" demesi ]azım gelirdi. Böyle iken muhatap sigası ile "a�a kalbike" buyurmuştur ki, bu da bu sözü Re­ sulullah kendi tarafından değil, Allah tarafından aynen söylemeye memur olduğunu nass halinde ortaya koymak içindir. Özet olarak "Ey Muhammed! Sen değil, ben söylüyorum, sen bunu ilan et! 1 (er kim Cibril'e düşman ise şunu iyi bilsin ki, o Cibril, bu Kur'an'ı kendiliğin­ den değil, benim iznimle sana indirmektedir. Üstelik ondan evvel gönderilmi� olan bütün ilahi kitapları tasdik edip destekleyici, onlar gibi rahmet ve hatta müminlere onlardan da fazla hidayet ve müjde olarak indirmektedir. Şu halde Cibril'e düşmanlık etmek, Allah'a, Allah'm kitaplarına, müminlere olan hidayete ve müjdelere düşman olmaktır. Zira ��) �j j, r,� �lS' :;. her kim Allah'a, meleklerine, resullerine ve bilhassa J�:, J.ı�) Cibril ile Mikail'e dütmın ' olursa ::r_;ltlJ �j,S, �ı �IJ iyi bilsin ki, All�h d� kafirlere düşmandır. Yani on· , ,,

, .,.

,

,

, ,

,

,

,

larm belalarını verecektir; onları yaşatması, onlara mühlet ve fırsat vermeıd on· lar için bir nimet değildir, sadece ve sadece talihsizliktir. Ancak tevbekir olurlar da inananlar arasına katılırlarsa, o zaman söz konusu hidayet ve müjdeden onlar da faydalanır, nimete ererler. Bu emirden sonra Cenab-t Hak, Resulünü, bir daha te'yid ederek, yıhudllo· rin son bir defa daha içyüzlerini ve ruh hallerini bütün derinliğiyle biJdirlyor vo nihayet onlara, bütün bu hal ve tutumlarından vazgeçip yola gelmelerini rıhl· mane bir belağatle tavsiye ediyor, şöyle ki:

2-

362

BAKARA SÜRESİ: 99- 1 0 1

Cüz: 1

Meal-i Şerifi Şanım hakkı için sana çok açık ayetler; parlak mucizeler indirdik. Öyle ki, iman sahasından uzaklaşmış fasıklardan başkası onları inkar etmez. 99-

100- O fasıklar hem bunları tanımıyacaklar, hem de ne zaman bir abd

üzerine antlaşma yapsalar, her defasında mutlaka içlerinden bir güruh çıkıp onu bozacak ve atıverecek öyle mi? Hatta az bir güruh değil, onların çoğu ahit tanımaz imansızlardır. 101- Üstelik Allah tarafından onlara, yanlarındaki kitabı tasdik edici bir peygamber gelince, daha önce kendilerine kitap verilenlerden bir kısmı, Allah 'ın kitabını sırtlarından geriye attalar, sanki hiçbir-şey bilmiyorlarmış gibi yaptılar.

Cüz:

2- BAKARA SÜRESİ: 99- 1 O 1

1

----

··- ------ ·

102- Tuttular da Süleyman mülküne dair şeytanlann uydurup izledik·

leri şeyin ardına düştüler. Halbuki Süleyman inkir edip kafir olmadı, lakin o şeytanlar kafirlik ettiler; insanlara sihir öğretiyorlar ve Dahil' de llarut ve Marut'a, bu iki meleğe indirilen şeyleri öğretiyorlardı. Halbuki o ikisi "biz ancak ve ancak sizi denemek için gönderildik, sakın sihir yapıp da kilir ol­ mayın! " demeden kimseye birşey öğretmezlerdi. İşte bunlardan kan ile ko­ canın arasını ayıracak şeyler öğreniyorlardı. Fakat Allah' ın izni olmadıkça bununla kimseye zarar verebilecek değillerdi. Kendi kendilerine zarar verecek ve bir fayda sağlamayacak bir şey öğreniyorlardı. Yemin olsun ki, onu her kim satın alırsa, onu alanın ahirette bir nasibi olmayacağını da çok iyi biliyorlardı. Hakkiyle bilselerdi, uğruna canlannı sattıkları şey ne çirkin bir şeydi. 103- Şayet onlar iman edip de korunmuş olsalardı, elbette Allah tı· rafından verilecek mükafat çok hayırlı olacaktı . Keşke bunu bilselerdi.

�� �çı �ı 8)1 � Ey Resulüm! Şanım hakkı için, emin ol ki, Biz Hanı

.

-

,

gayet açık ve seçik, ilahi maksadı eğrisiz büğrüsüz, şeksiz şüphesiz göHterın ayetler, mucizeler indirdik. Bu Kur'an'ın, bilhassa tebliğden maksadın ne

olduğunu gösteren ve hakka davet eden muhkem ayetleri o kadar açık ve o kadır seçiktir ki, zerre kadar akıl, idrak ve insafı olan buna iman etmekte tereddüt et· mez, �_,L�ı �ı � � l:.� dinden ve doğruluk yolundan çıkmıı, ahdini boı· ,

,

,

.

maya ve hep kötü yolda gitmeye alışmış, inancı bozuk fasıklardan bııka hiç kimse bunları inkar etmez. Bunu inkara kalkanlar, surenin bat tarafındı

beyan olunan hep o hüsran ehli olan fasıklardır. İşte bunlardan biri olan Mıllk b. Sayf, nvallahi, Muhammed'e iman etmemiz için bi zim kitıbımn�dı hiıdcn ahd ve misak alınmamıştır." diye inkar etmişti. Bunun hak kındı tU Ayet nazil olmuştur: '* ıJ�� l.JS:,1 Ya onlar, o fasıklar, her ne zaman bir ahde 1&lrltlr, bir söz verirlerse, � j.,.) �:Q içlerinden bir fırka bu ah di bozup atacak mı'l Sadece bir fırka 'de �il, �.::..:°ft. � �)$1 J; hatta bunların çolunlulu imansızdırlar. Tevrat'a da iman etmezler, hiç dinleri yokt ur Bunun için ant· .

laşmalarını bozmayı günah saymazlar. Vaktiyle Tevrat'a ve kendi peyaamberlc· rine karşı kaç defalar ahitlerini bozdukları gibi, şimdi de ıana ve Kur'ln'ı kırıı _ öyle yaptyorlar. Daha düne kadar işte geldi, geliyor, diye ıcninlc iftihar odır· Ierken, bugün ondan vazgeçip sana vahyi getiren Cibrtı o bile dilımın ulduk· tarını ilan ediyorlar. � � u� �I � � J,,:.:, � � Qj Cıtıllk Allıll ••• '

rafından bunlara beraberlerindeki kitabı tasdik eden vı dııtıklı1ın,

364

2- BAKARA SÜRESİ:

1 O 1 - 1 02

Cüz:

1

yolunu gözleyip durduklan bir peygamber, bir ahir zaman nebisi gelince, y�I ı).J1 �.iJı � � :ı;; Kitap ehli olanlardan bir fırka � �U' �;.,4l; �G� JJı yW' � ellerlndekl Allah 'ın kitabını sanki bilmiyorlarmış gibl büsbütün a�­ ı_,W (. ı;:;G Süleyman'ın mülkü, yani kalarına attılar da �ı'.:r'. ,� � �('·ıı , Süleyman Peygamber'in hükümet ve devleti aleyhine Şeytanların takip ettiği şeytanlıklara ve Şeytanların okuya geldikleri efsun ve efsanelere uy­ dular ve onun arkasına düştüler.

"Tilv, tilavet" iki manaya gelir. Birisi takip etmek, izlemek, bir şeyin ar­ kasına düşmek ki, önceki "tali" tabirleri bu manayadır. Diğeri, satır satır oku­ mak demektir ki, bunun içinde bir önceki mana da vardır. Burada ikisi ile de tef­ sir edilmiştir. Önceki mana daha kapsamlı olduğundan ve ikincisine de uygun düşeceğinden daha fazla tercihe şayandır. Bu şeytanlar nasıl şeytanlardı ve takip ettikleri şeyler nelerdi? Bunlar hem cin şeytanı ve kötü ruhlar denilen gizli şeytanlara, hem de insan şeytanlarına şamildir. Zira gizli şeytanların eserleri de insan şeytanlan üzerinde meydana ge­ lir ve zahirdeki insan şeytanları, o kötü ruhlardan aldıkları, onlardan öğrendik­ leri şeytanlıklarla işlerini çevirirler. Tefsircilerden birçoğunun rivayetlerine göre: Süleyman (a.s.)ın mülkünde fitne zuhur edip, hükümetini yitirdiği zaman, insan ve cin şeytanları pek azıtmış, dinsizlik çok ileri gitmişti. Fitneyi çıkaran ve daha sonra Süleyman (a.s.)'a mağlup düşen ve onun emrine girip, hükmüne tabi olan bu şeytanlar "Sad Suresi"nde, "benna', ğavvas ve aherin" (Sad, 38/3738) namiyle üç ayrı sınıf olarak gösterilmiştir. (Anılan ayetlerin tefsirine bkz.) Demek ki, bunlar içinde birtakım desiseci sanatkarlar da vardı. İşte vahiy kay­ nağından uzak olan bu şeytanlar, meydana gelen ve gelecek olan olaylar hakkında kulak hırsızlığı ile birtakım bilgiler edinirler ve bu bilgilerin her birine yüzlerce yalan ve pislik karıştırarak gizli gizli yaymaya çalışırlardı. Bu işlere alet etmek için kahinleri seçerler ve onlara çeşitli telkinlerde bulunurlardı. Bu cinlerin bazı haberleri doğru çıktıkça kahinler bunlara güvenir, ancak onlar bu­ nun yanında binlerce yalan dolan da yayarlardı. Derken bu kahinler, bu bilgileri kaleme aldılar, bu konularda kitaplar yazdılar. Cin çağırma, sihir yoluyla gönül çelme hakkında türlü türlü sihir ve efsun (büyü) kitapları meydana getirdiler. Bu arada geçrrliş ve gelecek olaylar hakkında habere benzer efsaneler, masallar, ya­ lanlar ve dolanlar yaydılar. Tarih olaylan ve gerçekleri tahrif olunarak, halkın duygu ve düşüncelerini yanhş yollara sevk edecek hurafeler yayınlanır ve bun­ lar arasına bazı bilimsel gerçekler ve hikmeti i sözler karıştırılarak, konular çok kik ve terviç etmekten ve hüner şeklinde sihirbazlıkla meşgul olmaktan geri kalmıyorlardı. Ne zaman ki, Tevrat'ın haber verdiği şekilde bekledikleri son peygamber Hz. Muhammed gel· ip, Tevrat'ın aslındaki bilgi ve ilkeleri söz konusu etti, o zaman dönüp kendi· siyle mücadeleye tutuştular. "Nübüvvet yoluyla buna itiraz edemeyiz, bununla başa çıkamayız, biz ne yapsak Cebrail kendisine haber veriyor." dodllor vı C.b· rail'e düşman oldular. Tevrat'ı da büsbütün arkalanna atarak ılhir vı lftlrı 101u· na saptılar, bu şeytancıl eserlere uymak suretiyle, "Süleyman, Muhımmtd'ln . dediği gibi bir peygamber değildi, sihirbaz bir hük üm dardı fakat yıptılı ılhirlı· ,

366

2- BAKARA SÜ RESi:

.uz: ı (...

102

ri mucize gibi gösterirdi." diye ona iftiralar ettiler. Buna göre Hz. Süleyman'rn haşa- kafir olması lazım geliyordu. Çünkü sihrin bu derecesinin küfür olduğun­ da şüphe yoktur. Halbuki �� � (.� Süleyman kafir değildi, ı_,)r �ı:'·ıı �

.. :� fakat önce ve sonra ona sihirbaz diyen o şeytanlar kafir oldular; �l!Jı ;J �ı ki insanlara sihir öğretiyor, sihir talim ederek yoldan çıkarıyor-lardı. .,

Ayetin bu kısmı, sihir öğretmenin küfür olduğunu göstermektedir. Sihir nedir? Esas lügat anlamıyla sihir, her ne olursa olsun, sebebi gizli

olan ince şey demektir. Nitekim fecir vaktinin başlangıcına da ufuk çizgisinin inceliğinden dolayı "sin"in fethi ile "sehar" denilir. Bu anlamda, yani sebebi giz­ li olan ince şeyleri bilmek ve tanımak anlamında sihrin küfür olmayacağı açık­ tır. Ancak dini geleneklerdeki anlamıyla sihir sadece bu demek değildir. Sebebi gizli olmakla beraber, gerçeğin aksine tahayyül olunan yıldızcılık, şarlatanlık, hilekarlık yolunda cereyan eden herhangi bir şey demektir. Halk dllinde-de ·bt.i ,anlamda kullanılır; yani sihir denildiği zaman bu anlaşılır ve bu da çirkin bir şeydir. Çünkü bunda esrarengiz bir şekilde hakkı batıl, bat �ı hak; hakikati hayal, hayali hakikat diye göstermek vardır. Nitekim ..,...81 �1 ı_,1;:... "İnsanların gözlerini sihir/ediler. " (A'raf, 7/1 16), � �1 r:-� � �! � "Sihirleri sayesinde

ipleri ve sopaları ')l.J �r� 'rd � "Kim benim hidayetime tahi olursa onlara korku yoktur ve onlar mahzun da olmazlar. '' (Bakara, 2/38). Yine bunun gibi, �;� �'J) � "'..J'). 'J) �.:, � �;._1 � �� �) !:' ' ' r";) G �� ::;.ı :;. 1

•

1

"Kim A llah 'a ve ahiret gününe inanır ve salilı. amel işlerse işte onların ecirleri Rahlerinin yanındadır. Onlara korku yoktur ve onlar üzülmeyeceklerdir. "

(Bakara, 2/62) buyurulan kimseler işte hep böyle olanlardır. Muhammed (s.a.v.)'in tebliğ ettiği dinin esası da budur. Bu bir hakikattir, boş bir kuruntudan ibaret değildir. Bunu Allah bildiriyor ve O vaad ediyor. Buna bütün vahiyler ve bütün akıllar şahitlik eder. Bu her şeyden önce bizatihi delildir. Ayrıca hiçbir şahsın, hiçbir zümrenin kuruntusu sayılabilecek bir kuruntu da değildir. Zira bu iman, bu ihlas, bu ihsan ile İslam, gönüllerin bir isteği değil, o heva ve hevesleri silip temizlemekle yapılacak bir haslettir. Bunun içindir ki, İslam Allah'a karşı yüz aklığı, alm temizliğidir. Bilindiği gibi yüz aklığı ve alın temizliği deyimi, sahibinin içinin ve dışının, niyet ve düşünceleriyle hareket ve davranışının te­ m izliğinden bir kinayedir. Bu ayette de yüz (vech), zikr-i cüz iradei killi ta-

2- BAKARA S Ü RESİ: 1 12- 1 1 J

('üz: l

JH7

rikıyle nefs ve zattan, yani kişiliğin bütününden mecazdır. "Nefschu" t.lcnilntl'· yip, "vechehfı" denilmesinin sebebi de İslamiyetin sadece insanm içiyle ilgili hir şey olmadığına işaret ve tenbihtir. Zira secde uzvu olan yüzün, öteki bütün uzuvların en şereflisi ve bütün vücudun temsilcisi olan bir uzuv olduğu kesindir. Sadece yüzün görülmesi bir insanın bütünüyle teşhis edilmesine yeter. Onun tasviri, bütün bir bedenin tasviri hükmündedir. İslam: "Silm'' ve "selamet" kökünden geldiği ve "if'al" babından olduğu için, o babın muhtelif binalarına göre, teslimiyet, yani ram ve inkiyad, salim bu­ lundurmak, selim ve lekesiz tutmak, selamete girmek, selamete çıkarmak, kar�ı­ lıklı güven ve barış sağlamak, ihlas ve samimiyet gibi çeşitli manalar ifade eder. Ve esasta iman ile birleşir. İslam dini denilince bütün bu saydığımız manalar anlaşılır ve hepsi de muteberdir. Kendini Allah'a teslim etmek, iman ve ihlas ile O'na inkiyad etmek manası ise bütün öteki anlamları da içine ahr. İhsan: Güzellemek, güzel yapmak, yani aslında ve Allah katında güzel olan bir işi layıkı veçhiyle, gereği gibi yapıp, o işin, o amelin, özündeki güzelliği, dış yüzündeki güzellik ile süsleyip ortaya koymak demektir. Zira birçok güzel şeyler vardır ki, yapılırken çirkinleştirilir. Peygamber Efendimiz meşhur iman hadisinde(meşhur adıyla Cibril hadisinde) ihsanı şöyle tefsir buyurup açıklamıştır: �ı;. ;J_G �!) :}.; � ::, u �!) �ti' aıı -�'j �:- :.Jı �:;JG �� �:, �-:-. J! t.,1 "Rahl)i11in 1

,

. ,,

,

.

,,

"'

'-"···

yoluna, hikmetle, güzel öğütlerle çağır ve onlarla en güzel şekilde mücadele eti" (Nahl, 16/125), �1 � �� �� 7'�1 �1 ı)_.,� �'j "Kitap ehli olanlarla en KÜzel yoldan başka bir yolla mücadele etme!" (Ankebfıt, 29/46) ayetleri başta Hz. Pey­

gamber olmak üzere bütün müslümanlan açıkça uyarmaktadır. Yoksa yahudi ve hıristiyanların ve diğer cahillerin tuttukları yol ve usullerle bu dünyada hiçbir anlaşmazlık çözülmez. insanlık aynı Allah'ın yaratıkları olmanın zevkini tada­ maz, yeryüzündeki ilahi nimetlerin ve güzelliklerin tadını alamaz. Fakat bu anlaşmazlıklar ebediyyete kadar sürüp gidemez. � ı)lt � ::�_al ı r°.:t �+:·_: � J3U �)t:� Cenab-ı Allah, bunların dünyada böyle ihtilafa düştükleri şeyler hakkında kıyamet günü kesin hükmünü verecektir. O gün, bütün bu anlaş­ mazlıklan hükme bağlayacaktır. Bu dünyada cerbeze ile, safsata ile, yalan ve şarlatanlıkla, sihir ve oyunla, baskı ve zorbalıkla ve daha akla hayale gelmez yollarla alınan ve verilen ve artık kesinlik kazanmış, hiç bozulmaz sanılan haksız hükümleri, Birleşmiş Milletler'den de çıkmış olsa, akibet hepsini feshe1

2- BAKARA SÜRESi: 1 1 3-1 1 4

390

( • ..

,uz: 1

decektir. Fakat o büyük mahkemeden çıkan kararlar, orada verilen hükümler, hiçbir zaman değişmez. Onlar ebediyyen kesinlik kazanmıştır. O gün işte böyle bir mahkemede aleyhlerine hüküm verilecek haksızların, zalimlerin vay halle­ rine!.. Bunun üzerine ilahi hükme işaretle buyuruluyor ki:

Meal-i Şerifi 114- Allah'ın mescitlerini, içlerinde Allah'ın isminin anılmasından meneden ve onların harap olmalarına çalışan kimselerden daha zalim kim olabilir! İşte bunlar, oralara korka korka girmekten başka hirşey yapmaz­ lar. Bunlara dünyada perişanlık, ahirette de büyük bir azap vardır. 115- Bununla beraber, doğu da Allah'ın, batı da Allah'ındır. Artık ne­ reye dönerseniz dönün, orası Allah'a çıkar. Şüphe yok ki, Allah(ın rahmeti) geniştir, O, her şeyi bilendir. .

�� � �� �ı 4-_! )'� �1 � ı �L:.:. e::.. -:.: �1 :;.� Allah'ın

mescitlerini, lçlerinde Allah'ın isminin zikredilmesinden meneden ve o mescitlerin mad­ deten ve manen harap olmasına, yıkılmasına, terkedilmiş kalmasına veya mescltlikten çıkarılmasına çalışandan daha zalim kim vardır! Böyle zalimle­ rin cennet ile ne ilişkileri vardır? Her şeyin hakkı, onun layık olduğu yere kon­ masıdır. Zulüm de bir şeyi, kendi yerinden başka yere koymaktır. Demek ki,, bir şey layık olduğu yerinden, ne kadar uzaklaştırılırsa, o kadar haksızlık, o kadar zulüm yapılmış olur ve o şey, ne kadar yüce ve ne kadar kutsal ise zulüm de o

(� ··

JCJ 1

2- BAKARA SÜRESİ: 1 1 4

,uz: 1

ölçüde aşırı gitmiş olur. Nitekim Allah'a şirk koşmak en büyük zulümdUr. Al· lah'ın mescitlerini, içlerinde Allah denilmekten menetmek ve harap olmalarınn çalışmak da hem Allahın, hem mescitlerin, hem de insanların hakkına son der­ ece tecavüz demektir. Bunu y�pabilen zalimler, hiçbir zulümden çekinmez, h�r türlü haksızlığı yapar, hepsine kapı açarlar. Şu halde mescitlere saldırmak ve onlann maddeten veya manen harap olmalarına çalışmak, zulümlerin en büyüğüdür ve bunu yapanlar en zalim kimselerdendir. Zulmün bu derecesi ve ben�erleri tasavvur olunsa bile, daha fazlası tasavvur olunamaz. Nitekim ;.n.ı ::;.�

�.i.S' J.ıı ı.fa. ı;?I ;.,. "Yalan yere Allah'a iftira edenden daha zalim kim olabilir'!" ,

,.

,

,

.

(En'am, 6-21, 93, 144) ayetlerinde olduğu gibi, diğer bazı ayetlerde de benzeri zulümler açıklanmıştır. Bu inkar( istifhamların hepsi, bu zulümı·erin üstünde başka bir zulüm bulunmadığını beyan içindir. J.Jı �C..::. "Allah'ın mescitleri" şeklindeki isim tamlamasından çıkan hüküm, hiçbir istisnası olmayarak bu ifa­ denin bütün mescitler hakkında geçerli olduğunu gösterir ve ayetin hükmü ge­ nelde bütün mescitler için de geçerlidir. Tefsircilerin çoğunluğunun beyanına göre, ayetin asıl iniş sebebi, Beyt-i Makdis'in tahribi meselesi olup, ayet Rum ve hıristiyanlar hakkındadır. Bir kı­ sım tefsirciler, bunun müşrikler hakkında olduğunu da açıklam ışlardır. En doğrusu her ikisi, yani hıristiyanların müşriklerle olan ortak özellikleri hakkın­ dadır. Buhtü-nassar (veya Buhtünnasr) denilen hükümdar, müşrik Romalılar ve hıristiyan Bizanslılar yıkım işinde birleşmişlerdir. Arap müşrikleri de Kabe hakkında bunlara benzemişlerdir. Bununla beraber, paylamanın asıl hedefi Bi­ zans hıristiyanlandır. Abdullah b. Abbas hazretlerinden rivayet olunduğu üzere: "Roma kayserlerinden Titos, Kudüs'e hücum etmiş, halkı kıl ıçtan geçirmiş, . çocuklarım esir almış, Tevrat'ı yakmış ve Beyt-i Makdis'i tahrip etmiş ve mabe­ din içinde domuzlar kesmişler, leşler bırakın ışlar. .. " Bundan dolayıdır ki, tefsir­ cilerin çoğu, sadece hıristiyanlan söz konusu etmişlerdir. Tarihlerin bik.lirdiğine göre; Kudüs ilk defa Buhtü-nassar tarafından pek feci bir şekilde işgal edilmiş, yakılıp yıkılmıştır. Hz. Davut'tan beri devam edip gelen İsrail devletine son verilmiştir. Kudüs daha sonra Pers hükümdarlarından Erdişiri Behmen tarafından yeniden imar edilmişti ki, İsrailliler buna "kirş" veya ''kürş" admı vermişlerdir. İsrailoğulları yine toplanmış ve İran'a bağımlı mahalli b_ir hül?-,,,� �� � :-::�1 �! � "Ey Rab­ 1

,

'

�

,

bim, ben zürriyetimden bir kısmını bu ekin ekmeye elverişsiz vadiye iskan et­ tim.. " (İbrahim, 14/37) diye dua etmiş idi ki, bu konu İbrahim suresinde yine ge­ .

lecektir.

Ju Bunu tamamlamak üzere Rabbi ona dedi ki, ')'! :;� sadece iman

onu az edenlere değil, hem onlara, hem -de kafir olana nzık veririm � ;-:,:',U ; bir süre faydalandınrım, ancak onun faydalanması bu dünya hayatına mahsus kalır, ;' wı )""(� J ı ��1 � sonra o kafiri ateş azabına uğratırım, o, _ ahiret azabı_ndan kurtulmaya imkan bulamaz. Aslında Hz. İbrahim, Allah'm �ll&Jı ._sljı;, J� � "Zalimler Benim ahdime nail olamazlar. " ilahi ifadesine dayanarak rızık meselesini de imamet gil?Lbir nimet sayarak, onu yalnızca inananlara mahsus kılarak dua etmişti. Cenab-ı Allah, bu düşünceain doğru olmadığını, rızkın hem mümine, hem de kafire ait genel bir dünya nimeti olduğunu, bunun hem din, hem dünyada üstünlük demek olan imamete benzemediğini, onun buna kıyas edilm�sinin yanlış olduğunu ihtar buyurarak duayı tamamlamış oldu. De­ me� ki, peygamberlerin bile kıyas ve ictihatlannda hata yapabildikleri oluyor, fakat Allah, onların hatalarını derhal düzeltiyor ve tashih buyuruyor. Bundan dolayı ilahi işlerde kıyas sağlam bir delil değildir. Cenab-ı Allah gösteriyor ki, kafir de dünyada rızık sahibi olabilir. Fakat bu dünyada sağlanan fayda sınırlı, geçici ve az bir faydadır. Ahirette ebediyyen ateş azabına atılır ve belasmı bulur. ,

,

. 1 ( ,..uz:

2·

BAKARA SÜRESi:

40"

1 26- 1 29

:,,. ..;J ı � o azap ne fena bir son ve ona gidiş ne fena bir gidiştir. Ora�ı n., , .

fena varılacak bir yer, bir duraktır. · � �(,l]ı ;..,.. ı:,;ı e?� .;(, Hani Nihayet şu kelimeleri de hatırlayın: �G _:ıı bir zaman İbrahim, İsmail ile beraber Beyt'in kaidelerin i, temellerini yükseltiyordu ve işte o sırada ikisi birden şöyle dua ediyorlardı: �ı � � �' ��� ı �ı ::.;1 Ey Rabbimiz, temellerini yükselttiğimiz bu binayı, bu �ğurda verdiğimiz emek ve hizmeti bizden kabul et! Şüphesiz ki, sen Semi (işiten) ve Alim'sin (bilensin), duamızı işitir, niyetlerimizi bilirsin, ;:o � �f, � Ey Rabbimiz bir de bizi sana kendimizi teslim etmiş, yüzü ve özü ile sırf Sana yönelmiş iki kamil (olgun) müslüman kıl! "İslam" fi'li, böyle � gibi "lam" ile sılalandığı zaman istislam, yani tesli­ miyet ve nefsi teslim etmek, itaat ve tam uymak manasına gelir veya o manayı da içine alır. � t..ı:.:.. �1 �), �j Bizim zürriyetimizden de sana teslimiyetini sunmuş, sana itaatkar müslüman bir ümmet yarat, \3:..., � U.ılJ ve bize, meni· sikimizi, yani sana ibadet edeceğimiz, kurban keseceğimiz yerleri göster. Menasik, "menseke"nin çoğuludur ki "nüsük" veya "nüsük yerleri" demek­ tir. "Nüsük" aslında son derece tapınmaktır. Fakat hac ve kurban hakkmda kul­ lanılır. ı�)r �� Ve bizim hepimize tevbeler nasip et, tevbelerimlzl kabul eyle, bize bir kerre değil, daima merhametle bak, ��I y(;.ll �1 �I şüpheılz ki, Tev· vah (tevbeleri kabul eden) ve Rahim ancak sensin. ı;.; �.�. 'I;,.� � :·�� � �çı � Ey Rabbimiz, zürriyetimiz içinden öyle bir peyıambtr ıöndır ki, ' o peygamber, onlara senin ayetlerini okusun, �G ��t ;.;:1� kitabı vı hikmeti talim edip .öğretsin, r,•-r;� onları pisliklerden arındırıp tertemiz yapsın. �ı ;,.pı ::.;ı �! Çünkü hiç şüphesiz, iradesi geçerli, ıüç ve kuvvet, şan ve şeref sahibi, verdiği hüküm ayniyle hikmet, dellımez ve muhkem olan ancak Sensin. Hikmet: Aslında ilim ve amelde sağlamlık, diğer bir deyişle sözde ve işte isabet demektir ki, bunun daha geniş olarak açıklaması : � ::,:. tJ:.,Jı �� "Allah, hikmeti dilediğine verir. " (Bakara, 2/269) ayetinin tefsirinde gelecektir. Burada Allah•dan istenen peygamberin, son peygamber Muhammed Mustafa (s.a.v.) Efendimiz olduğu apaçık bellidir. Çünkü İsmail zürriyeti içinde başk� bir pey­ gamber gelmiş değildir. Nitekim Resulullah Efendimiz bir hadis-i şerifinde ; u1 �1 .;,;�� � J-1 ._,;:;o �ı;.ı '-"l i�� "Ben, babam tbrahim'in duası, kardeşim İsa'nm müjdesi ve annemin rüyasıyım." buyurmuştur( l). Hz. İbrahim'in bu .

�

"

"'

"'

.

-

,

"

ti

.

'

,,,.

,

,

,

,

(1) Ahmed h. Hanhcl, Müsned, iV, 127,128; V, 262.

,

..

2- BAKARA SÜ RESl: 1 29- 1 30

410

--------· ------·

('üz: 1 ·--·----- ·

.

.

...

duasına bir şükran olmak üzeredir ki, Muhammed ümmetine de namazlarda "Allahümme salli" ve "Allahümme barik" dualarını okumak ta'lim buyhrul­ muştur�I ı),i; �I �.,:J I ı.l".,,A111 ı.J"JU JJ- UI t:lft >ı" � �I _,&. 'J _,:.il .::.-;:;.; µ1 �I

414

... ( .uz: 1

2- BAKARA SÜRESi: 133

İkincisi: Tevrat'ın birinci bölümünün dokuzuncu babında: "Sare, Hacer'c . öfkelenip gazap ettiği vakit, Allah'ın meleği göründü ve ey Sare'nin cadyesi Hacer, nereden geldin ve nereye gidiyorsun dedi. Hacer, ben hanımım Sare'den kaçıyorum, dedi. Bunun üzerine melek ona: Sen hanımına dön, onun emirlerine boyun eğ. Zira Rabbin senin zürriyetini çoğalttıkça çoğaltacak. Zira sen gebe olacak ve bir oğul doğuracaksın. Allah Teala senin yalvarmalarmı ve boyun eği­ şini duyduğundan dolayı onun adını İsmail koyacaksın. O insanların gözbebeği olacak ve onun eli herkese açık ve hepsinin üstünde olacak ve herkesin eli ona hürmetle uzanacak ve o bütün kardeşlerine rağmen şükredecek." dedj{l ). İsmail Aleyhisselamın elinin, bütün insanların elinin üstünde olması bizzat değil, ancak evladından Muhammed (a.s.v.)'ın peygamberliğiyle olduğunda şüphe yoktur. Zira o zamana kadar İsmail ve evladı, çölde mahsur idiler. Hz. Muhammed'in peygamberliği üzerine İslam dini ile doğuya ve batıya yaytldılar. Üçüncüsü: Yine Tevrat'ın Tekvin bölümünün yirminci babında: " Rabbi Teala Tfır-i Sina'da geldi ve bize Sair'den tulı1 etti (doğdu) ve Faran dağlarında zuhur eyledi ve sağından Kıddislerin ünvanlarını saf yaptı da onlara izzet ihsan etti ve onları bütün kavimlere seve.lirdi ve Kıddislerin hepsine bereketle dua etti". Bilindiği gibi Faran veya Paran dağt Hicaz'dadır. Yine Tevrat'ta: "İsmail büyüdü ve okçu oldu.11 denilmektedir(2). İsmail'in Mekke'de sakin olduğu da bi­ linmektedir. Şu halde bu ayetin de Hicaz'da Hz. Muhammed'in peygamberliğine ve Mekke'nin fethine işaret ettiğinde şüpheye düşmemek laztm gelir. Yahudiler bunu "TCır-i Sina'dan ateş zuhur edip çevreye yayıldığı zaman Sair'den ve Fa­ ran'dan dahi birer ateş zuhur edip çevreye yayıldı." şeklinde yorumluyorlar ve Musa'ya vahiy geldiği sıralarda olmuş bitmiş bir hadise gibi gösteriyorlar. Lakin Allah'm bir yerde mücerret bir ateş yaratmasına, "Oradan Rab geldi, tulU etti, zuhur etti." denilmeyeceği aşikardır. Böyle denilebilmesi için oralarda bu olayın arkasından bir vahiy veya bir harikanın meydana gelmesi gerekir. O tarihlerde ise Tfir-i Sina'dan başka bu gibi yerlerde böyle bir §CY olmadığı herkesçe biliniyor. Her halde bu ayet, Hz. Muhammed'in peygamberliğine ve onun saf saf olmuş ashabına özellikle Mekke'nin fethine ve fetih sırasında Ashab-ı kiramın saflarına işaret etmektedir. Nitekim Habkuk Kitabı'nda bu mana tamamen beyan olunmuştur, şöyle ki: "Allah TGr-i Sina'dan, Kudsi Faran Dağı'ndan geldi, Muhammed'in •

( 1) Tevrat, Tekvin, XV, 7-12. (2) Tevrat, Tckvin,..XXT, 21.

< 'tiz: 1

2- BAKARA SÜRESİ: 1 33

41�

kıymet inden sema bir açılsa ve hamdinden yeryüzü bir dolsa, ma nzarmmun �uaları nur gibi olurdu, ülkesini şanla muhafaza eder, ölümler önünden yürür. Yırtıcı kuşlar askerine arkadaş olur. Kalktı yeryüzünü kuşattı ve bütün ümmet­ leri gözetti ve onlardan bahseyledi. Eski dağlar eğildi, ebedi tepeler indi. Mcl!­ ycn ehlinin örtüleri sıyrıldı. Atlara bindik, yay ve boyun binitlcrinin üstüne c.;ıktık. Yakında yaylarını doldurup atacaksın. Ey Muhammed, oklar senin em­ rinle tam bir kanış kanacak, yeryüzü nehirlerle gürleyecek. Seni dağlar gürdü titredi, sel yağmurlan senden bir yana çekildi. Sahralar senin heybetinden ürktü, korkusundan ve perişanJığından ellerini kaldırdı. Güneş ve ay, yörüngelerinde durakladı. Askerler oklarının parıltısında ve beyanının parlaklığında yürüdü. Yeri öfkeyle çiğnersin, ümmetleri zecren döver, harman edersin. Çünkü sen ümmetinin kurtulması ve atalar toprağının kurtarılması için zuhur ettin!" Hıristiyanlara ait nüshalarda son cümle "ümmetinin kurtuluşu ve Mesih'in kurtarılması için zuhur ettin." şeklinde olduğu da rivayet edilmektedir. Gerçekten de Muhammed (s.a.v), bütün yücelikleri aşmış ve l lz. İsa Mesih (s.a.v.)'i de yahudilerle hıristiyanlarm yalan ve iftiralarından kurtarmıştır. Dördüncüsü: Kitabı Mukaddes'in İşaya kitabında: "Kuvvet ver, çiçek aç, arkadaşın Mekke'ye niyet ediyor. Artık vaktin yaklaştı, Allah'ın kerameti üze­ rine doğacaktır. Arz karanlıklara bürünmüş, sis ümmetleri kaplam ıştır. Rah, sana tam bir işrak aydınlıkla parlayacak Üzerine kerametini ızhar eyleyecek. Ümmetler senin nuruna, melikler senin parlak ziyana yürüyecek. Gözünü ctrn· fındakilere kaldır ve düşün, zira onlar senin yanında toplanacak ve seni huc ve ziyaret eyleyecek ve sana evlatların uzak diyarlardan gelecekler. Çünkü sl!n ��· hirlerin anasısın. Şimdi diğer şehirlerin evladı, Mekke'nin evladı demektir. Kol· tuklar ve sedirler üzerinde elbiselerinle süslen. Bunu gördüğün zamnn Mcvinç duyacaksın. Çünkü denizin zahireleri sana meyledecek, ümmctlorin a�kcrlcri sana hac eyleyecek. Medyen tokluları sana sevkolunacak. Seba ehli sunu gtlip, Allah'ın nimetlerini konuşacaklar ve O'nu büyükleyccekler. Fnra'n ı n koyunlura sana gelecek ve benim mezbahıma beni razı edecek kurbanlar sunulncuk ve o 7.U· man Ben, şanlı beytim için bir hamd ihdas edeceğim". Bu sayı lan vasıfların hepsi, Mekke için, ancak fetihten �mnrn gcrçeklc•tl· MiJlet)erin askerleri ona haccetti, denizlerin zahireleri oraya nktı. Orada JhcJıA U• lunan yeni hamd şekli de cll �-? 'J �G � �::/ı (, �I �-1 ;,Q � � " � �I ;6':J 1

"Buyur AllaJı'ım! Emrine hazırım. Senin. hiçbir ortaRm yoktur. Emrtt A lluh'11nl Şüphesiz ki hamd, nimet ve mülk senindir. Senin lri�·hir orlt1A111 yok/ur. " tt1blyt•

sidir. Araplar İslam'dan önce de telbiye getirirlerdi, fakat ; � , �I, ;..ıJ � ' � :6':J

�

.. 1 (..�UZ:

2- BAKARA SÜRESi: 133

416

l.� � � Buyur Allah'ım! Senin kendine ait olup sahip bulunduğun ve se­ n

· nin için olan ortaktan başka bir ortağın yoktur. " derlerdi(l), İşaya kitabında

Badiye hakkında birçok tavsifler vardır. Beşincisi: Tevrat tefsircilerinden Seman, Tevrat'ın birinci sifri (Tekvin)nin başlarında şunu rivayet etmiştir: "Allah Teala, İbrahim aleyhisseıama vahyedip dedi ki; İsmail hakkındaki duanı kabul ettim ve onu mübarek kıldım, büyüttüm ve cidden muazzam yaptım, on iki büyük çocuk doğurtacak ve onu ben bir muh­ teşem ümmet için imam yapacağım." İsmail evlatları içinde bizim peygamberimiz Muhammed aleyhisseJamdan başka bir muhteşem ümmete imam olan kimse yoktur. Ve bu ümmetin, Mu· hammed ümmeti olduğu aşikardır. Altıncısı: Tefsiri üzerinde durduğumuz bu ayetle ilgili olmak üzere Hz. Yakup'un evladına vasiyeti hakkmda Tevrat'ın Yunanca tercemesinde şu ayet nakl edilmiştir: �J� ıJ"JJ.. IJ"'.,:.il � � IJ"'.Jl? I .JJ� _,.:;ı IJ"'�I �I� ,µı .;,.,>;I .;,� JI .;,�I Hz. Yakup, oğullarını toplayıp onlara demişti ki: "Ey oğullarım, gelecek olan o peygamber gelmediği müddetçe bizden peygamberlik kesilmez. O gel­ dikten sonra bizden peygamberlik ve saltanat kesilir. Cümle alem onun gelişini beklemektedir." Yedincisi: Zebur'un yine Yunanca'sından şu metin nakledilmiştir: İ 'rr' ":M �I � � l;J � � I ı)) .J.ı.il .JI IJ"'.JI İ �..Y-1 V""� � �.JI �� _,:il V"".J I � lil .ı� _,:.iİ ı.Ş.}-�I � V""'I �I ·� .JJ., �� _,; I ı..JM*t �I � _,;1.r., IJ"'.JI İ .;,.,,- li_,.,J! I � �� V"".J I ı .. .J4 4.1., � ·,..r·� ., V""'I V""'I U""":"""1�1 V""J.O.ı.. ıJ �I ıJ -

-

Yani, Hak Teala vahiy yoluyla Davud'a buyurdu ki: "Senden sonra şeriat sahibi bir peygamber göndereceğim ki, onun peygamberlik güneşi, doğuya ve batıya nur saçacak, onun kendisine ilk önce tabi olan ümmeti Arap kavminden olacak. İnat ve muhalefet edenler, hor ve hakir olacak zillete düşecek, şeriatine cihanm hükümdarları itaat edecek. Dini ve şeriati kıyamete kadar baki kalacak." Sekizincisi: İncillerde de Hz. Muhammed'in vasıfları hakkında müjde]er bulunmaktadır. Bu cümleden olarak: ..,;ı.,,- IJ"'_,;.J4 ı.}'JI .ı;� _,..L; IJ"'J.r.JJI V""Y ,,:.;,. .;I pi � 4.;;i.,i aJ.iU_,j �,-.eJ V""�I � l.JI nassı mçvcuttur. Yani Hz. İsa buyurmuş ki; "O ki, benden sonra gelecek, benden evvel ya-

,,

•

( 1 ) Buhari, Hace. 26; Müslim, Hace, 19.22; Ebu Davud, Mcnasik, 26; Tirmizi, Hace, 13; Muvat­

La, Hace, 28.

< 'üz: 1

2-

BAKARA SÜRESi: 1 33

417

ruttlmışhr. Ben onun papuçlarının bağını çözme hizmetine bile layık değilim." (Matta incili) (l). Dokuzuncusu: Yuhanna İncili'nin Arapça'sında şöyle bir ayet bulunmak­ tadır: (J' :J� WI � � ::,_. � "l �J.11 �I 0� ��Ull �\;..) �·il 1� ;:;..;r;JJ �I JU J J�

, ,,

,

,

,

,

,,,

,

,

,,

.

___,

,

.

Hz. İsa Mesih, Havarilerine demiştir ki: "Ben gideceğim ve size Faraklit, o ruhulhak gelecektir ki o, kendiliğinden konuşmaz. Ancak kendisine söylendiği gibi söyler." (Yuhanna) Gerçekten de Kuran'da :.Jı �;. (. \ıı ct1 �I "Ben ancak hana vahyedi/e11e uyarım. " (En'am, 6/50); �! ]>;. Ge �-' C:fl �! � �; �� � ��1 �1 � � (. Ji "De ki. 01111

kendiliğimden değiştirmem benim için olacak şey değildir. Ben hıma vulıyolu­ na11dan başkasına uymam. " (Yunus, 10/15) ve �;. :.;ı tı; ; �! J�ı .;. ��; �J () kendi keyfine, kendi heva ve hevesine göre konuşmaz, onun siizleri valıiydt!ll başka birşey değildir. " (Necm, 53/3,4) ayetleri bu ifadeyi doğrulamaktadır. "

"Faraklit" kelimesi iki türlü tefsir edilmiştir ki: Birisi "Şafi müşcffa" demektir. Bu ise Resulullah'm bir sıfatıdır. İkincisi, hıristiyanlardan bir kısmı demiştir ki; Fariklit hak ile hatıh ayıran demektir. Aslı "faruk"tur, "lit" ise tahkik ve te'kit ifade eder. Bu suretle Furiklit, furkan sahibi demek olur. Bu da peygamberlerin sonuncusu ol an Peyıımbcr (s.a.v.) Efendimiz'in isimlerinden biridir. Hıristiyanlarm bu ayetleri anlamak hı· tememeleri dalaletten başka bir şey değildir. Şafi' müşeffa' anlamını ıele n Pı· riklit Yunanca'dan, ikincisi ise İbranice'den alındığına göredir. Onuncusu: Bu ayetler eldeki Tevrat ile İncil'in muhtelif nilshalıranda mev· cut olan ve yahudilerle hıristiyanlarm, aslını değil, yalnızca mlnl11nı ılzlcmek maksadıyla yanhş te'villerle tahrif etmek istedikleri ayetlerd i r. ��I ��\ �� . u, "Kendilerine kitabı verdiğimiz ehliy�tli lıl;n,\·�/tr. 011 � �� �_,1 ��� :;,;. :J�

tilavetinin hakkını vere vere okurlar, çünkü ona incuurlur. "

(Bukuru. 2/ 1 2 1 )

ayetinin manasına uygun olarak bunlar kitabı hakkıyle okuyanlardır. işte hu ayetler, onu hakkıyle okuyanlar arasında azıcık idraki, azıcık insafı olanlar için h er türlü şüphe ve tereddüdü ortadan kaldırmaya y et e n açık aeç i k bclaelcrdir. Aslında Kur'an'da bunların her birini doğrulayan çok sayıda Ayet bulunmaktıdtr, Bunlardan başka, bazı tefsirciler, Tevrat ve İncillerden çıkarılarak aıh büıbüUln (1) Bu Yunanca ayetler. Sultan Ahmet zamanmda i sıam dinini kNhul udun Muhmt.ıt ırund' adındaki hir zatın, kendi ihtida sebeplerini güstcrmck üzere katlcmı.: hlr rl•lulıl'9n nıklu• dilmi§lir. (Mücllil) ------·----

ıl'1ılı

2- BAKARA SÜRESi:

418

1 33

------

---- -

··-·

.. 1 ( ,.uz: ·

-- ··-··

--·

ortadan kaldınlmış bazı önemli ayetlerin varlığından da söz etmişlerdir: Ah­ dullah b. Abbas Hazretlerinden rivayet olunduğu üzere, Cenab-ı Allah, Tevrat�ta İsrailoğulları'na şöyle bir ahit vermiştir: "Ben, İsmail evladından bir ümmi pey­ gamber göndereceğim, her kim ona tabi olur, getirdiği nuru tasdik ederse günahını bağışl�r, kendisini cennete girdiririm ve ona iki ecir veririm; biri Musa'nın ve diğer peygamberlerin getirdiklerine uymanın ecri, biri de İsmail ev­ ladından ümmi peygamber Muhammed'in getirdiğine uymanın ecridir." Bunun Kur'an tarafından tasdiki: � lt-1 ı)u � fi r�G * �;..:;. � � � ::,_. y�I ��I �.Jı · - � ' - r·- ı ı � --- - '1ı..ı • • .ı.. ı.Jft"'# - ;\..ı ·-·.r,:.J1':ı -ı.J• .J" · -··>!·' -� . .JT1 * ;. .l· :· ,ı-j '·ıJ" � 1.-.. �u ıJ" ·� ı- ''ı ..,,; .�} \İ, �, i:·_,. � '

•

, , ,. ,

'

,

-

-

.

•

� �8j� "Kur'/in'dan önce kendilerine kitap verdiklerimiz ona da iman eder,

-'

,,

•

J

,

•

ı.J.J.; u

,

•

,

-

,

-'

" ""

-

,. ,

•

.,

,

I"'

,

,

ler, onlar kendilerine Kur'an okunduğu zaman, "Ona iman ettik, çünkü o Rabbi­ mizden gelmiş bir hakikattir. Esasen biz ondan önce de zaten müslüman idik. " dediler. işte hunlara ecirleri iki kerre ödenecektir... onlar kötülüğü iyilikle sa­ varlar ve kendilerine verdiğimiz rızıktan harcarlar. " (Kasas, 28/ 52,53,54). Tevrat'ta, sonuncu peygamberin doğumu Mekke'de, meskeni Taybe'de, mülkü Şam'da ve ümmeti hammadun diye vasfedildiği de nakledilmݧtİr. Yukarıda nakledilen ve bugün dahi mevcut bulunan Tevrat ve İncil ayetleri · de kesinlikle gösteriyor ki, Cenab-ı Allah ötedenberi eski ümmetlerin her birine ileride gelecek ve hepsinin son hedefi olacak bir şanlı peygamberi haber vermiş, vaad ve müjde. buyurmuş, gelmeden evvel hepsine onun gıyabında iman teklif eylemiş ve her Kitap ehli bunu kabul edip, Allah1a ahd ve misak vermiştir. Bu ahit ve bu ayetler gereğince ne Musevilik başlangıçtır, - ne de Hıristiyanlık sonuçtur. Tevrat'a göre; Musa'ya benzeyen ve kitabı hep bismillah ile başlayan o peygamberin Hz. İsa olmadığı aşikardır. Ayrıca bizzat İncil ayetlerinin delaleti gereğince kendisinden sonra furkan sahibi ve hakkın ruhu olan o peygamberin teşrifini müjdelemiş olan İsa, dininin son hedef olmadığını açıkça itiraf etmiş, "Ben gitmezsem, size o gelmez." diyerek son peygamb_.er Efendimiz hakkında ümmetinden en son ahdi o almıştır. İşte bu vaad ve ahdi tasdik ve bilfiil gerçekleştirmek üzere Cenab-ı Allah "ta raybe fih" yani içinde hiçbir şüphe bu­ lunmayan Kitab-ı mübln'i ve Furkan-ı haklm'i ile son peygamber Muhammed Mustafa (s.a.v.) Efendimiz'i peygamber olarak göndermiş ve bundan dolayı İsrailoğu1ları'na ilk hitabında �-�! �_,1 ��; ı)�1 "flaydi hakalım siz benim ahdi­ mi yerine f{etirin, ben de size verdiğim sözü yerine getireyim. " (Bakara, 2/40) ve

� W u� �)1 � t;,.t, "Yanınızdaki kitahı (Tevrat'ı) tasdik eden bir kitap ola,

,,

,,

.;

rak indirdiğim Kur'an'a iman edin!"

(Bakara, 2/4 1 )

ilahi fermanları bu ahdin icra

­ zancından faydalanamazsınız. Yine bunun gibi, öncekiler fena şeyler yapmışlar, ancak siz bu hususta onlara uymamış iseniz, onların fenalığı da sizden sorulmaz. Sizden hesabı sorulacak olan şey sadece kendi amelleriniz, kendi yaptık­ larınızdır. O halde sizden öncekilerin iyiliğiyle iftihar etmeyin, onlarla öğünme­ yin. Siz de onlar gibi iyi kazançlar kazanmaya bakın. Ayrıca eski atalarınız hata­ lar yapmış, günah işlemiş ise ondan dolayı da üzülmeyin, siz onlara uymayıp hak yoluna gidin, iyilik yapm. İyilerin, geçmiş büyüklerin evlatları ve mensupları onlara uyup, onlara ben­ zeyip İslam ve ihsan ile iyi ameller ve büyük işler yapmazlarsa, kuru bir nesep ve mensubiyet iddiasıyla kendilerini sorumluluktan kurtaramazlar. Aynı şekilde kötülerin evlatlan, geçmiş atalarına uymayarak iyi ve güzel işler yaparlarsa sırf onların soyuna mensup olmaları yüzünden, geçmişlerinin yaptıkları kötülükler­ den dolayı hesaba çekilmezler ve kendilerini kurtarmış olurlar. � �, .�;.ı J$" , &..,,, �"Herkes kendi yaptığıyla rehin tutulur. (Tur, 52/21), � (. �ı ,.:,C..:'"j,1 � �'(, ... , •·.

11

"Gerçekten de insan için kendi emeğinden başkası yoktur. "

"

(Necm, 53/39)

ayetleri bunu kesin olarak ortaya koymuştur. Nitekim Peygamber Efendimiz, akrabaları olan Haşimoğulları'na, �w� �)t;� ��� �WI �4 � "Başkaları bana hizmetleriyle gelirken, siz sadece neseplerinizle gelmeyin." buyurmuştur. Gerçi nesep ve yakın akrabalık bir şereftir. Fakat sadece nesep, halas ve felah (kurtuluş) için yeterli bir sebep değildir. Fayda getiren yakınlık asıl amelde, din ·ve ahlakta, hasılı geçerli olan gerçek sebeplere sarılmaktadır. İşte bundan do­ layıdır ki; ayet-i kerimede ;�:! ywl � 1�1 � � n_u "Sura üfürüldüğü zaman,

artık o gün aralarında ne soy-sop kalır, ne de birbirlerini arayıp soracak halle­ ri!" (Müminun, 23/101) buyurulmaktadır.

Cenab-ı Hakk'ın, yaratılıştan gelen ihsan ve ikramları çoktur ve bunlar bütün yaratıklarına şamildir. Yaratılışın kanunlan ve ilkeleri herkes için geçerli ve zorunludur. Lakin insan için buna karşılık başka bir kanun daha vardır ki, o da istek ve emek kanunudur ve insan işte bundan sorumludur. Kazançların hesa­ bı görüldüğü zaman, doğuştan sahip oldukları imkan ve kabiliyetleri kötüye kul­ lananlar daha çok zarar ederler, o vakit büyük nesepler, şerefli atalar onlar için yüz karası olur. İşte bundan dolayıdır ki, herkes kendi kazancına bağladır. Acaba bu mesele böylece mutlak mıdır? Bu ayetlere göre mutlak ve kesin görünüyor. "Ancak herkesin fayda ve zararı yalnız kendi çalışmasına bağlı kalacaksa, kimse kimsenin yaptığından fayda ve zarar görmeyecekse, sosyal yardımlaşmanın, .ııı

Cüz: 1

2-

BAKARA SÜRESİ: 134

42 1

ümmet ve imametin hiknıet ve faydası nedir? Bu sosyal yardımlaşma ve dayat· nışmalar, işleri kolaylaştırmaya yarıyorsa bu da bir fayda değil midir? Sonra te­ varüs (kahtım) denilen şey yalnızca dünyaya ait bir özellik olsa bile, ortaya çıkardığı sonuçlar bakımından ahirete de faydası olmuyor mu? Eğer kesinlikle böyle ise yukarıdan beri İsrailoğulları kıssalarında, onlar halef ve selef olarak, niçin birbirlerinin yaptıklarıyla övülüyor ve yeriliyorlar?" şeklinde sualler akla gelebilir. Gerçekten bu hükümler mutlak ve kesin gibi görünmüyor. l:..ı � JS' �I ��1 �I : _.� :-:",t "Herkes kendi yaptığıyla rehin tutulacaktır, ancak meymenetli dostlar böyle değildir. " (Müddessir, 74/38-39). ayeti gereğince kendi çalışmasının üstünde birtakım nimetlere erecek olan yemin ashabı (uğurlu dost­ lar grubu) da vardır. Yine bunun gibi ;.;:�i ��1 _ı:,LE,� ;,;!�i ;.;·-::7 G ı,,.t.ı �,.ı1G , -

,

:

,

"iman eden �.e zürriyetleri de iman yolunda kendilerine uyanlar, işte Biz onların nesillerini de kendilerine kattık. " (Tur, 52/21) ayeti gereğince uymak ve tabi ol­

mak şartıyla zürriyetin, köke katılması, kendi kazancmm üstünde bir mutluluk­ tur. Demek ilahi lütuflar kazancın yalnızca başlangıcında değil, arasında ve so­ nunda da kesintisiz olarak vardır. Kalıtım ve yardımlaşma ilkeleri de böyledir. Şu halde ayetin manası, herkesin birbirinden yararlanma ve zarar görmesini yok saymak ve inkar değildir; sadece kişinin kendi şahsi hareketlerinden, kendi ira­ desiyle yaptığı tercihlerden yalnızca kendisinin sorumlu tutulacağını, hür tercih­ lerindeki çalışma ve kazancın önemi ve bunların birbiriyle ilişkisini iMhat içindir. Bütün bunlardan, ilahi mevhibelerin (vergilerin), ikram ve ihıınların yokluğu ve inkarı gerekmeyeceği gibi, ecir ve sevabın da mutl aka çahımıyla uygun olması da gerekmez. Allah'ın ihsanları,' çalışmaya bağlı olan yerlerde bile o gayretin derecesiyle smırlanmış değildir: Küçük bir amele bilyilk bir ec:lr veri· lebilir. Böylece sosyal yardımlaşma esasları, bir tarafın öbür taraftan faydalan­ masına dayandığı halde gerçekte bunlar dahi az çok bir mükteNep (kazanılmış) hakka ve şarta bağlı bulunmaktadır. Bu da daha önceden mevcut olan din, millet ve vatandaşlık bağlan gibi bağlardır. Bütün bu bağlar da iman ııartma bağlıdır. Bundan dolayıdır ki, çalışmanın bazı dereceleri toplumun bUtOnUnUn faydalan­ masına manidir. Yine bundan dolayıdır ki, sırf nesep ve akrabalık, biltilnilyle o mirasa sahip olmaya yetmez. Aslında kalttım, mirasçının o mirası bırakama halef olması demektir ki, bu da onun milletine uymayı sürdürmesi şartına bnjl ıdır Bu sebeple din ve diyar farklılıkları mirasa engeldir. Mirasçı neıep sebebiyle mlrıı bırakanın kazancından faydalanmış görünüyorsa da, bu faydalanmanın 1111 11• bebi yine mirasçının kendi çalışması olan dinine bağl ı hiıdı r Ayracı o mlrııı çarçur etmeden iyi kullanacağı güvenini vermiş olması şartına dı bılhder. .

.

2-

422

BAKARA SÜRESi:

134

, .. ( ,uz: 1

işte ayetlerin mutlak gibi görünen hükmünün ilgili yönleri budur. Bundan çıkan sonuç da herkesin menfaatinin kendi kazancına bağlı olmasıdır. Hetkes kazancından sorumludur. Kimse kimsenin günahından hesaba çekilmeyeceği gibi, hiçbir kimse bir başkasının kazancından, kendisinin bir çalışması olmadan istifade edemez. Çalışmaya bağlı sonuçların bu kadar adaletle dağıtılması dünyada olmazsa, ahirette muhakkak olacaktır. Ve bunun içi�dir ki, dünyada sosyal çahşmaların kar ve zararının adaletle dağıtılmasını sağlamayan ve başkalarının emeğinden, haksız yere faydalanmaya kalkışan ümmetler çabucak yıkılırlar ve böyle zalimler ümmet ve imamete layık olamazlar. Bütün bunlarla beraber az fakat düzenli .ve güzel işlerle büyük büyük menfaatler elde etmenin bir yolu vardır. . O yol, doğru ve hak yol olan sırat-ı müstakimdir. Yukandaki ayetlerde görüldüğü gibi, halef, selefin yaptıklarıyla övülüyor veya yeriliyor olduğu zaman dahi bu övme ve yermelerin yalnızca nesebe değil, iman ve İslam yoluna uymaya, hak yola girip girmemeye bağlandığı dikkat çekicidir. Bu da yine onların kendi çalışma ve tercihleriyle olacak bir şeydir. Şu halde insanlar vaktiyle yaşamış büyük bir ümmetin nesli ve mensupları olmakla kendilerini kurtaramazlar ve onlar gibi büyük olamaz]ar. Onlar gibi büyük olabilmek için onlar gibi güzel işler ve büyük eserler yapmak zorundalar. Dahası var, sonradan gelenler, daha ön.cekil�rden daha çok güzel işler yaparlarsa büyüklükte onları da geçerler. İşte o zaman selefler ile haleflerin gelişme yarışından daha büyük ve daha mes'ut bir ümmet meydana gelir ve işte Hz. İbrahim buna dua etmiş, Hatemü'l-Enbiya Efendimiz de bu duayı tahakkuk ettirmek için ve onun tasdiki olarak gelmiştir. İşte bu zaman böyle bir büyük ümmeti meydana getirmek ve geniş bir doğru yol kurma ve teşkil etme zamanıdır. Bu iş sadece nesep ve soy davası güden, büyük bir soydan gelmekle övündükleri halde atalarmın gittiği yoldan gitmeyenlerin karı değildir. Hem eskilerin güzel yollarını yıkmayıp yaşatmalı, hem de o yolu daha da genişleterek ve daha güzel işler yaparak, ci­ hanşümlll (dünya çapında) bir ana yol, bir sırat-ı müs��kim (doğru yol) haline getirmeye çalışmalıdır ki, bunda sadece nesebin tesiri olmaz. Bütün nesepler, bütün hasepler dahil, bütün insanlığın istifadesi sağlanmış olur. Bu böyle iken:

Cüz: 1

2- BAKARA SÜRESİ: 1 35

42:l

Meal-i Şerifi 135- Bir de: " yahudi veya hıristiyan olunuz ki, hidayet bulasınız." de· diler. Sen onlara de ki: "Hayır! Hanif olarak hakka tapan İbrahim'in dl· nine (uyarız) ki, o hiçbir zaman müşriklerden olmadı." 136- Deyiniz ki, 11 Biz, Allah' a iman ettik ve bize ne indirildiyse İbra·

424

2-

BAKARA SÜRESİ: 1 35

Cüz:

1

him'e, İsmail'e, İshak'a, Yakup'a ve torunlanna ne indirildiyse, Musa'ya ve İsa'ya ne indirildiyse ve bÜtün peygamberlere Rablerinden ne verildiyse hepsine iman ettik. Biz onların arasında fark gözetmeyiz ve biz ancak O'na boyun eğen müslümanlanz." 137- Eğer onlar da sizin iman ettiğiniz gibi iman ederlerse doğru yola girmiş, hidayeti bulmuş olurlar. Yok eğer yüz çevirirlerse onlar sadece ve sadece didişmenin içindedirler. Allah onlara karşı sana yeter. Ve O, işitendir, bilendir. 138- Allah'ın boyasına bak, (vaftiz nolacak?) Kim, Allah'dan daha güzel boya vurabilir ki? İşte biz O'na ibadet-edenleriz. 139- De ki: "Allah hakkında bizimle didişmeye mi gireceksiniz? Oysa O, bizim de Rabbimiz, sizin de Rabbinizdir. Bizim amellerimiz bize, sizin amelleriniz de size. Şu kadar var.ki, biz O'na ihlas ile sarılıyoruz. 140- "Yoksa siz, İbrahim de, İsmail de, İshak da, Yakup da ve torun­ lan da hep yahudi ve hıristiyan idiler mi demek istiyorsunuz?" De ki: "Siz mi daha iyi bilirsiniz, yoksa Allah mı?" Allah'ın şahitlik ettiği bir hakikati bile bile inkar edenden daha zalim kim olabilir? Allah, yaptıklarınızdan gafil değildir. 141- Onlar bir ümmet idiler, gelip geçtiler. Onlara kendi kazandıkları, size de kendi kazandıklannız. Ve siz onların yaptıklarından sorumlu tutu­ lacak değilsiniz.

IJ�,:� �):.a1J1 r,,; ı))' ı)l.i� Yahudiler ve hıristiyanlar, herkese: "Siz de ya­

hudi ve hristiyan olunuz ki, hidayet bulasınız." dediler. Yahudiler Yahudi­ liğe, Hıristiyanlar da Hıristiyanlığa davet edip durdular. Bunlar, ikisi bir araya gelmez iken, her biri kendi yoluna davet edip ihtilaf ve niza çıkardılar, hem de bunun hidayet olduğunu iddia ettiler. İşte bundan dolayı � ya Muhammed! Sen söyle de: J.; Yahudi ve hıristiyan olmak değil, bilakis ı1::. �ı;.ı Ü. hanif, yani küfür ve şirkten arınmış, hakka ve tevhide yö'Ô.elik �Iara' k İbrahim milleti olalım, hep onun milletine uyalım, onun milletinden ve ehlinden ola­ lım. İbrahim hanif idi, wAı �- �l.S" (.) müşriklerden değildi. Kendisinden sonra gelen ve yukarıda görüldüğü üzere, birçok yönden müşriklere benzeyen yahudi ve hıristiyanlardan hiç değildi. Lakin onlar geçmiş bir ümmet idi. "Biz onlardan nasıl olalım?" derseniz, onun da kolayı vardır: Evvela geçmiş olması onların arkasından gitmeye, onlara uymaya en.gel değildir. İkincisi, zaten siz o geçmiş ümmetin aynen kendisi değilsiniz, onu yenileyen, yeniden ihya eden, daha da genişleten ve İbrahim'in duasında onun isteğinin gayesi olan yeni ve

Cüz: 1

BAKARA SÜRESİ: 135- 137

2-

büyük bir ümmet, müslim bir ümmet olunuz ki, bu ümmet İbrahim'in �mmctinl de içine alan daha büyük bir toplum olmuş olsun. Böyle olmak için ı_J) şöyle

deyiniz: ..;..;.. �_,1 �� J,Ç..'{(, y)0·Z, �ı � �G �ı;ı Jı J.;11 (.� �ı J;11 (.� JJ� �j ' ;..k, � �ı ..;_,1 , �� �� Biz, Allah'�, bize i�za'l �lu�a'na; İbr�him, fsniail, . ishak, Yakup ve torunlarına inzal olunana aynı şekilde Musa 'ya ye Isa 'ya· verilmiş olana ve bunlardan başka daha ne kadar peygamber gelmiş ise Rabları tarafından kendilerine verilmiş olana da intan ettik. ;.4�: .�1 � j')j � Bunların hiçbirisinin arasında fark gözetmeyiz. Yahudi ve hıristiyanların ,

.·

�

,

"

yaptığı gibi, bir kısmını tanıyıp, bir kısmını tanımazlık etmeyiz. Böyle söylemek "hepsinin derecesini eşit ve aynı biliriz" demek değildir. "Hiç birini inkar etme­ yiz, hepsinin peygamberliğini kabul ederiz, peygamberl iklerine iman etme ko­ nusunda farkla bir tutum içine girmeyiz." demektir. Şu halde önce Allah'ı, sonra kendi peygamberimizi, daha sonra da onun, peygamberdir diye bize bildirdiği peygamberleri tanınz. �;.L...:. :.J �� Ve biz sadece Allah'a teslim olmuş ve bağımlıyız. İşte İslam milleti, böylesine geniş ve bütün dinleri içine almış olan en mükemmel bir din ve muhteşem bir ümmettir. lt.ı ı)) "İnandık deyiniz!" buyurulması, iman konusunda . kalb ile tasdikin yanında dil ile ikrarın da gerekliliğini dile getirmektedir. Rivayet olunuyor ki, bu ayet nazil olduğu zaman, Resululah yahudilerle hıristiyanlara, "Allah böyle emretti." diye söylemiş ve bu ayeti okumuştu. Hz. İsa'nm isminin anılmasına gelince, yahudiler, inkar eyleyip, ona küfrettiler. Hıristiyanlar da "İsa diğer peygamberler gibi değildir, o Allah'ın oğludur." dediler. Bunun üzerine şu ayet na­ zil oldu: � ;."..�_.·,'(. �:--.; ı_�i �,il Ey müminler, siz onlara söyleyiniz ve şöyle haber \

.

-

.

veriniz: Eğer yahudiler ve hıristiyanlar sizin iman ettiğiniz gibi iman eder­ lerse ��ı � gerçekten ihtida etmiş, doğru yola girnıiş, hak yolu tutmuş olurlar, ar�nızda birlik ve bütünlük sağlanmış olur. (,l) �G Eğer yüz çevirirlerse .J � � � w,ll onlar hakikaten şikak, yani ihtilaf, mü�akaşa, parçalanma ve didişme içindedirler, bölünüp parçalanmadan kurtulamazlar, sürekli didişir du­ rurlar, �ı ��:, i böyle olunca da ey Muhammed! Bundan sonra onla�n şerrine karşı Allah sana kafidir. Biraz geciktirse bile hiç şüphesiz onların hakkından gelecektir. �-�:Jı �I ;.� Ve O ·Allah Senıi'dir, duanızı ve her söylediğinizi işitir; Alim' dir, gizli niyetlerinize varıncaya kadar her şeyinizi bilir ve ona göre hükmünü icra eder. Hakka ihlas ile sarılmanın hükmü fe1ah

(kurtuluş) ve zaferdir. Hakka karşı muhalefet ile direnmenin hükmü de er veya geç helake uğramaktır. Hıristiyanlar çocuklarını "ma'mudiye" dedikleri sarımtırak bir suya daldırır-

2- BAKARA SÜRESİ: 1 37- 1 38

426

Cüz:

1

lar ve buna "ta'mid" yani "vaftiz" derler. Bunun da bir temizleme olduğunu söy­ lerler ve ne zaman birisi çocuğunu vaftiz ederse, çocuk için, "İşte şimdi hakkıyla Hıristiyan oldu." derler. Buna karşı Cenab-ı Allah, müslümanlara buyuruyor ki, siz böyle yukarıda anlatıldığı gibi tevhid ile, hiç fark gözetmeksizin iman ettiğinizi söyledikten sonra şunu da ekleyiniz ve deyiniz ki; JJı � biz, Allah boyası olan ve yaratılıştan gelen iman ile iman ·ettik, sudan imana, sun'! (yapay) boyaya tenezzül etmeyiz. Allah boyasına bakınız, Allah boyasına, zira :;..� r("" JJı � ::;.,;.1 Allah'ın boyasından daha güzel kimin boyası v�rdır? Maddiyatta, tabiatta ve bütün kainatta, dikkat ediniz O'nun boyasından daha güzeli var . mıdır? Ağaçlara ve otlara, bütün çiçeklere, bilhassa insanların simalarına ve göz renklerine şöyle bir göz atınız, onlardaki doğuştan boya ile insanların sonradan sürdüğü sun'i boyalar arasında kıymet ve güzellik bakımından ne kadar büyük fark olduğunu görürsünüz. Özellikle insan bedenlerine sürülen ve yaratılışı bo­ zan boyalar ne kadar arızi, ne kadar çirkin ve mülevves şeylerdir. İşte manevi­ yatta, din ve ahlakta da durum böyledir. Din fıtri bir din, iman ilahi bir iman, te­ mizlik doğuştan bir temizlik, güzellik doğuştan bir güzelliktir. Sonradan elde edilen bütün temizlik ve güzellik, aslında doğuştan gelen güzellik ve t�mizliğin korunmasına yöneliktir, sonradan ona arız olmuş birtakım pisliklerin giderilme­ sine dönüktür. İnsanları bir paçavra boyar gibi, renkli bir suya sokup çıkarmakla elde edileceği sanılan ima�, sudan bir imandır, çok temelsiz bir dindir. Bunun ne kıymeti var ki? İman ile dini bir boyaya benzetmek gerekirse, biz Allah bo­ yası olan bir fıtri iman ile ve Allah tarafından boyanmış olmayı üstün tutarız. Maddi ve manevi bütün temizlik çabalarımız ve güzelliklerimiz hep ilk oluştan, doğuştan gelen temelin muhafazasına yöneliktir. İslam dini ve tevhid imanı, in­ sanların Allah tarafından boyanmas..td ır. İman en güzel Allah boyasıdır. ;.J � 1

'

,

\

,,

,

'

�J�� Ve işte böylece biz ancak O'na ibadet ederiz, yalnızca O'na kulluk eyleriz. O'nun kulları, O'nun köleleriyiz. Diğer bütün peygamberlere inan,,

mamız, O'nun gerçek peygamberleri olmalarından ve O'ııun emirlerini bildir­ melerinden dolayıdır. Yoksa biz onları ilahlaştınp tanrı yerineı koymayız. Hele hele hıristiyanlarm Hz. İsa'ya yaptığı gibi, şirke sapmayız hatta kendi peygam­ berimize de tapmayız. Onun hakkmda da �;;,� �� (� �1 '4\1 "Şahitlik ederiz ki, Muhammed Allah'uı kulu ve Resulüdür. " diyerek kelime-i şehadet getiririz. �I :;j nazm-ı celili de yukarıdaki lt-1 'ya bağlı olarak ayetin sonuna kadar ı)) emrinin mekUlü kavlinde dahildir. Aradaki ı;:.ı �ıJ ayeti ise cümle-i mu'tarıza, yani ara cümledir. Şu halde J.ıı n:"" ise �-;: iiı ı���-"" "Allah hizi hoyadı. " mealinde lt.1 nın meful-i mutlakı �evkiind� bulunmaktadır. Bununla beraber \

4

( 'üz:

1

2- BAKARA SÜRESİ: 1 39- 1 40

427

"iğra" (te�vik etme) babından olması da caiz görülmüştür. Ji ey Muhammed!

�ı

Sen, o yahudi ve hıristiyanlara şöyle söyle ve de ki: � �;.wı Siz, bize · karşı Allah hakkında "Allah'ın hak dini yahudilik veya hıristiyanlak'tır, şu hal­ de

cennete ancak bunlar girebilecektir, geliniz siz de Yahudi veya Hıristiyan o­ lunuz ki, hidayet bulasınız." diyerek münazara ve mücadele mi ediyorsunuz? · �� � ;� Halbuki O Allah, hem bizim, hem sizin Rabbimizdir. Biz O'na iman ederken O'nun sizin de Rabbiniz olduğunu inkar etmeyiz. O halde bize karşı verdiğiniz bu mücadele ne kadar boş bir mücadeledir. Bununla beraber q,

�1 bizim amellerimiz bizimdir, ��1 �

sizin amelleriniz de sizindir.

Biz müslüman-lar yukandaki imanımız gereğince başka din sahiplerinin kendi inançlarına göre yaptıkları dini amellere karışmayız. Din ve vicdan hürriyetine riayet ederiz. Bu bakımdan İslam toplumu, her toplumdan daha geniş görüşlüdür. Onun içinde semavi dinlerden her biri kendi halinde yaşayabilir ve yaşayabilmiştfr. Allah Teala hepimizin Rabbidir, ve O'nun katında her birimiz kendi yaptığımız amellerden sorumlu olacağız. Şu kadar var ki, �� � :;J� biz O'na ihlas ile bağhyız. Amellerimizde ancak O'na ihlas ile hareket ederiz. İhlas ve samimiyetimizi sunacak başka bir mabud veya birtakım aracılar tanımayız. . O'nun nzasma uygun olmayan hususta, hatır gönül dinlemeyiz. İşte O'nun huzu­ runa amellerimizle giderken aramızdaki bu farkla gideceğiz ve ona göre hesap vereceğiz ki, bu noktada ne kadar dikkat çekicidir. Buna karşı siz ne yüzle mücadele edebilirsiniz? Ey yahudiler ve ey hıristiyanlar! ��Cca; �1 r,,;. ı)lS' ı,ç_.�r, �}l·ü �ı � �G ��ı �t �)_,i; f.1 Si z , . . ,

-

,

,

,

,,

lbrahim milletine tabi olmamak ve bizintle mücadele etmek için lbrahim, İsmail, İshak, Yakup ve torunlar yani hep bunlar, yahudi ve hıristiyan idi­ ler mi diyorsunuz?

Nafi, İbnü Kesir, Ebu Amr, Halef rivayetiyle Hamza ve Ebu Cafer, ayrıca Ravh rivayetiyle Ya'kup "ya" ile �)� r1 okurlar. Önceki okunuşa göre bu ayet j.i emrinin mekfılünc dahil, bu ikinci okunuş şekline göre ona nazir ve doğrudan doğruya peygamberi muhatap tutmaktadır. Ona göre mana "Ey Muhammed, o yahudiler ve hristiyanlar böyle mi diyorlar? Bu peygamberlerin kendilerinden olduklarını mı iddia ediyorlar?" Ji Sen onlara de ki; �I rl �1 �t Söyleyin bakahm, siz mi daha iyi bilirsiniz, yoksa Allah mı? Elbette Allah daha iyi bi­ lir. Öyle değil mi? Halbuki Allah öyle biliyor ve öyle şahitlik ediyor ki, o pey­ gamberler ne yahudi idiler, ne de hıristiyan idiler. Daha önce y�şamış birer geç­ miş ümmettirler. İbrahim hanif ve müslimdir ve müşriklerden de değildir. Siz ise kesin olan bu gerçeği bile bile inkar ediyor ve dile getirmiyorsunuz. �l :;.:, '

•

428

2-

{ , ..

.uz:

BAKARA SÜRESi: 1 40- 1 4 1

1

�ı � ;� r�� � � Ve acaba kendince bilinen ve Allah tarafından sabit

--·-·-------·- · ·-----

f

olmuş olan bir şahitliği yapmayıp inkar edenden daha zalim kim vardı�?

Zira doğru olan bir şahitliği yapmayıp, sus pus olmak ve ketum (gizleyici) dav­ ranmak da en büyük haksızlıktır, en büyük zulümlerden biridir. Ve Allah Teali duasına karşılık İbrahim'e �\l&Jı ı.S� J� 'J "Zalimler benim ahdime nail ola, mazlar. " buyurmuştur. Siz nasıl olur da hakkıyle uyulacak ve ardından gidile­ cek bir millet olabilirsiniz? Size uyanlar nasıl olur da hidayete erebilirler? Siz yoksa yaptığınız zutüm ve haksızlıklardan, bile bile şahitliği ketmetmenizden Allah'ı gafil mi sanıyorsunuz? �� � JJ� , , :.tlı (.� Allah, sizin yaptıklannızdan ve yapacaklannızdan gafil değildir. Bu vesileyle bir kerre daha işitiniz ve bi, 7� {J ;.�.. \-". >>'".c. > -:= -:>"ô •• :.� l • J• • • r���� � ...

..

,,

�..

_,

Meal·i Şerifi 159- indirdiğimiz apaçık delilleri ve hidayetin kendisi olan ayetleri in·

sanlar için biz kitapta açıkladıktan sonra gizleyenler var ya mutlaka onlara Allah lanet eder. Lanet edebilecek olanlar da lanet ederler. 160- Ancak tevbe edip halini düzelterek gerçeği söyleyenler başka. İşte onları ben bağışlanm. Ben çok merhamet ediciyim, tevbeleri çokça kabul ederim. 161- Ama ayetlerimizi inkar etmiş ve kafir olarak can vermiş olanlara gelince, işte Allah'ın laneti, meleklerin laneti ve insanların laneti hep on­ ların üzerine olsun. 162- Onlar ebedi olarak onun altında kahrlar. Ne azahları hafinetillr, ne de kendilerine göz açhnhr.

Ensar'dan bir topluluk, yahudilere Peygamberimiz'in Tevrat'taki vasıflarını ve hükümle ilgili bazı ayetleri sormuşlardı. Yahudiler gizlediler, söylemediler. Onun üzerine bu ayet inmiştir. İbnü Abbas, Mücahid, Hasan, Katade, Rebi', Südd! ve Asam'dan bunun ge­ rek yahudi ve gerekse hıristiyan Kitap ehli alimleri hakkında indiği de rivayet edilmiştir. Fakat sebebin özel oluşu, hükmün genel olmasına mani olmaya­ cağından, ayetin hükmü; din işleriyle i1gili olarak bildiği herhangi bir gerçeği gizleyip, söylemeyenlerin hepsini içine almaktadır. Bunun için Ebu Hüreyre (r.a.) hazretleri, çok hadis rivayet ettiği söylendiği zaman: "Kur'an'da iki ayet -ki biri bu, diğeri iki sayfa sonra gelecek olan bunun benzeri bulunan bir ayet- olmasaydı, hiçbir hadis rivayet etmezdim." demiş ve bu ayetleri okumuştur.Cl ) Bunun için din işleriyle ilgili hiçbir bilgi gizlenmeme(I) Buhari, İlim, 42, Vudu', 24, Hars, 2 1 ; Müslim, İman, 229; Muvatta, Taharet, 29.

462

2-

BAKARA SÜRESl:

1 59- 1 6 1

,_ ı ı;�G �Qı �, Gl)l ı:. � �.l1ı , �,

Cüz: 2

Bizim ...indirdiğimiz apaçık delilleri, Allah 'ın emrine, hükümlerine, irşadına ve buİi· lara iman edip uymanın vacip oluşuna işaret eden ve hidayetin kendisi olan ayetleri ve delilleri, yli,Sjl � U"'WJ �� (. � ::,.. o kitapta veya bu kitapta, gerek Tevrat, İncil ve ger�kie K��·a � cinsi bir kitapta insanlara açıklamamızdan sonra, ·'> insanlar içinden, bunları gizleyenler, yani ikrar ve itiraf etmeyen, ih­

lijir. Zira Allah Teala buyuruyor ki:

4'

,

tiyaç anında söylemeyen veya yaymayan, yahut yayılmasına engel olan, yahut onu tamamen veya kısmen değişt irip karıştırmak gibi yollarla gizleyenler, kim olursa olsun, �_,1 işte bunlar var ya, bu gizlemelerinden dolayı mutlaka ;,4!:1;

aJı Allah bunları lanetler. ���ı �4!:Jz, ve bütün lanet edebilecek, lanet duası

yapabilecek olanlar da bunları lanetler. Kısaca bunlar, her zaman ve her taraftan hakkıyle lanetlenecek olan mel'unlardır�

Şüphesiz ki, :,_;.1 SıJ&"_'� J.;Jı � �WI "Hakka karşı susan dilsiz şeytandır. " , , , şeytan ise daima lanetlenmiş ve kovulmuştur.

ı;G �.ılı \ıı Ancak tevbe edenler, ı�r, tevbe edip de durumlarını düzeltenler, -,� duruml�rını düzeltip de gizledikleri gerçeği açıklayıp ya­ yanlar var ya, �./G: y)l �J't; işte ben Allahü Azimüşşan da bunların tevbe­ lerini ·kabul ederim ve bunları gözetleyerek kendilerini lanetin dışında bırakırım. �)ı y�I (;"(, Tevbeleri çokça kabul eden ve çok merhamet eden ancak benim. Benden fazla tevbe kabul eden hiçbir merhametli düşünülemez. Burada Adem (a.s.) kıssasına, tevbe ke l i melerine tekrar dikkati çekme bu­ lunduğu ortadadır. ı�t, ı;G Tevbe ettiler ve durumlarım düzettiler ifadesinden sonra, I� gerçekleri açıkladılar bu yurul ması, gizleme günahının tev besin i n her

halde zıddı olan beyan ve açıklama sevabını işlemeye bağla bul und uğunu an­ latır. Demek ki, her günahın kendine mahsus bir tevbesi ve her çeşit inkarın bir iman tarzı vardır. Bir kayda bağlı olmamak üzere her tev1'e, her günahm tevbesi olamaz. Kısaca apaçık bir gerçeği gizlemek küfürdür. İman da gerçeği açıklamaktır. Küfürden sonra da gerçeği açıklamak suretiyle tevbe ve iman makbuldür.

Tevhe edenler böyledir. Diğerlerine gelince, �� �� ı)G.� )S' ��ı �} Al­ lah 'ın indirdiği apaçık delillere, hidayete, bu cümleden olarak bütün pey­ gamberler ve kitaplarla beraber Hz. Muhammed'in peygaınberliğine ve Kur'an'a intan etmeyip inkarda ışrar eden ve kafir olarak ölenler var ya, işte bunlar da, ::,.__�ı y-ıWG �:rJG � ı t.:J � böyle mel' unlardır. Al-

�U

'

2-

< 'liz: 2

BAKARA SÜRESi: 1 6 1 - 163

lah'ın, meleklerin ve insanların hepsinin laneti bunların üstündedir. �.A.Jll. � Onlar bu lanetin içinde ebedi olarak kalırlar.yf.Qı ;.+�c :;';;,.� � Bunlard�n nz�b hiçbir zaman hafifletilmez. �.J� ��� Bunlara hiçbir mühlet ve müsaade verilmez.

Her inkar, bir gerçeği gizlemek demek, olduğuna göre bu ayet, önceki ayetteki tevbe ile istisna edilenlerden başka, gerçeği gizleyenler hakkmdaki la­ net hükmünü teyid ve lanetleyecek olanları tefsir etmiş olmakla beraber, diğer yönüyle ondan daha geneldir. Çünkü dilden gerçeği söylemiş veya kalemle yazmış olmakla beraber, kalben iman· etmeyip, kafir kalan ve bu küfürlerinden tevbe etmeyerek ölenlerin yukardaki lanetin kapsamına girmeleri düşünülecek bir nokta olduğu halde bu ayet, hiçbir kayda bağlı olmamak üzere kafirleri açıkça içine almaktadır. Ey insanlar! Siz artık inkar ve anlaşmazlıktan vazgeçip, hepiniz tevhid dairesine giriniz. Çünkü:

Meal-i Şerifi 163- ller halde hepinizin ilahı, bir tek ilahtır. Ondan başka hir ilah yoktur. O Rahman ve Rahim'dir.

�(, Ey insanlar! hepinizin ibadet ve kulluğuna layık ve buna hakkı '

olan ge�çek ilahınız, �ı� :.,ı bir tek ilahtır. "Vahid" sıfatı ile nitelendirilmiş bir '

'

ilahtır ki, itahhkta tektir. Hem sizden başkalarmın da diğer bir ilahı var san­ mayınız. ; �ı �ı � O'ndan başka hak olan hiçbir ilah yoktur. O'ndan başka ilah tutulanların hiç biri itahlığa layık değildir. Hepsi boş, hepsi battldır. O'ndan daha üstün veya O'na denk bir ilah düşünülmesi imkansız olduğu gibi, O'ndan daha aşağı seviyede olmak şartıyle de O'nun ilahlığma ortak olabilecek mabud­ lar, tanrılar yoktur. İlahlığa ortak olmak mümkün değildir. Gerçek ilah ancak o tek olan Allah'tır. O'nun bütün yaratıklara başlangıç olan birçok isimleri ve sıfatları varsa da, yine zatından hakkıyle bahsetmek mümkün değildir. Hakk'ın gerçek mahiyeti, her türlü bileşimden uzaktır. O tek olan Ferd'i vasıflandırmak imkansızdır. Çünkü vasıf, vasıflanan ile sıfat arasında az çok bir başkalık gerek­ tirir. Başkalık olunca da ferdilik kalmaz. Bir de herhangi bir şeyden haber ver-

2-

464

BAKARA SÜRESi:

(•..

,uz: 2

163 ··- ···· · · ·· ·

··· ··-·---

mek, kendisinden haber verilen bir şey ile, haber verme şekli ister. Bu ise ferdi­ liğe aykırıdır. Bunun için tµretilen isimlerin hepsi de Hakk'ın gerçek mahiyeti­ nin, birliğinin aslına ermekten uzaktır. O'nun ı;atma en son ; "O" denebilir. Bütün büyüklük ve şeref kaynağı, bütün çokluk yönlerinden uzak olan ve ancak " ; 0" diye ifade edilebilen tek zattır. O'nun zatı, sıfat ile kemale ermiş olmayıp, bilakis z�tının kemali, sıfatlarının da kemalini gerektirmiştir. İşte " ; O" lfadesi, O rahmet ve şeref kaynağına, O birliğin yüce başlangıcına ulaştırır. Bunun için "büve" kelimesi bir zamir olduğu halde O'nun zatına işaret eden en büyük ismi gibi olmuştur. Tevhid denizine dalmış olan ve kalbini yalnız Allah'a bağlayan velilere göre bu ismin önemi pek büyüktür. Buna ism-i azam (Allah'm en büyük ismi) diyenler de vardır. Bununla beraber ism-i azam =.ı,1 Allah ism-i şerifidir, diyen­ ler daha çoktur. Çünkü, "Allah11 ismi, zat ve bütün sıfatların toplamına delalet etmesi itibariyle daha geniş kapsamhdır. "Hüve" ise tevhid makamında azamdır. ; \ıı ; "l::;. 4 . ;. 4 . ;. 110, ey O! Ey O'ndan başka O olmayan zat-ı kihriya" tabiri rivayet edilegelen tevhid zikirlerindendir. İşte hepinizin gerçek itahı bütün çoklukların başlangıcı olmakla beraber, zatında bileşim ve çokluk bulunmayan, itahlıkta, varlığmm vacib oluşunda hiçbir ortağı ve benzeri olmayan O ilah birdir. Hiçbir yaratığm, bunun ilahl ık dairesinden çıkması mümkün değildir. Bütün bu yücelik ve büyüklüğü ile beraber O, �)ı �)1 Ilem Rahman, ,

hem Rahim'dir. Bütün rahmetler O'nun, en ince merhametler O'nundur.

Ortak koşanlar� böyle tek bir ilaha ortak koşmuş inkar edenler, böyle çok esirge­ yen, çok merhamet eden bir ilahı inkar etmiş oluyorlar. Bu sebeple kendilerini, bu ezell ve ebedi rahmetten mahrum ederek lanete uğratıyorlar. Bunun için o şirk ve inkardan vazgeçmeli de Allah'a ve Al1ah'm indirdiklerine iman etmeli, tevhid dairesinde bu rahmetlere ebedi olarak ermelidir. >

Deniyor ki, Ka'be ve etrafında müşriklerin üçyüz altmış tane putları vardı. Bu ayeti işittikleri zaman hayret ettiler de 11Ey Muhammed! Eğer doğru söylüyorsan bir ayet -kesin bir delil- getir de bununla doğruluğun� bilelim." de­ diler. İbnü Cerir'in Ata'dan rivayetle anlatmasına göre Peygamber (s.a.v.) Efen­ dimiz'in Medine'ye gelişlerinde �G ;..)! �� "Sizin i/alumz, hir tek ilCıhtır. ' ayeti inmişti. Mekke'de Kureyş kafirleri "Bu kadar insanlara bir ila h nasıl yetişir?" dediler. Bunun üzerine şu ayet indi: '

('üz: 2

2-

BAKARA SÜRESi: 163-164

Meal-i Şerifi

164- Şüphesiz göklerin ve yerin yaratılışında, gece ile gündüzün birbiri ardınca gelişinde, insanlara yarar şeylerle denizde akıp giden gemide, Al­ lah' ın yukarıdan bir su indirip de onunla yeri ölümünden sonra diriltme­ sinde, diriltip de üzerinde deprenen hayvanları yaymasında, rüzgarları de­ ğiştirmesinde, gök ile yer arasında emre hazır olan bulutta şüphesiz akıllı olan bir topluluk için elbette Allah'ın birliğine deliller vardır.

Said b. Mesruk hazretlerinden rivayet edildiğine göre Kureyş, yahudilerc "Musa'nın getirdiği mucizeleri bize söyleyin, nelerdi?" diye sormuşlar, onlar , �ı ' _ · :�1 , , , ..,• . '1� , , lı"l ı � ��'. �JJ 2 B .ır h ad.ıs-ı N eb evıAde: •J.:.&. t�4.1.,-..,._ � � v� 4J "Malı bulunan bir müslümanın vasiyeti yazılmış olarak yanında bulunmadıkça, 1-

-

,

,

.

'

�

,, .

,

..

,

.,.

,

,.

•

�

.

"'

,

_

,

(1 ) Tirmizi, Vıısayıl, 5; Darimi, Yasaya, 28. (2) l hn Mfıcc, Vasayfı, 6; d-Ccssas, Ahkfimu'l-Kur'an, 1, 207-208 (3) Buhııri, Vasay:I, 6� Ehu Dav�d, Yasaya, 6, Buyfı\ 88; Tirmizi, Yasaya, 5; Ncsei, Vasayfı, 5; l hn Mfıcc, Vasayıl, 6: Darimi, Yasaya, 28.

, .. (,uz: 2

2-

BAKARA SlJRESI: 180

507

bir iki gece yatması caiz değildir." (l) buyurulmuştur. Yabancılara vasiyetin va­ cib olmadığı hususunda icma bulunduğundan bu vacib vasiyetin, akrabaya mah­ sus olması lazım gelir. Bu vasiyetin vacib oluşunda sünnet Kur'an'ı destekle­ mektedir, demişler. Çoğunluğun ileri sürdükleri delillere gelince, bu da çeşitlidir: Burada: �)'fG �:Ul)l ''Ana baba ve yakın akrabalar" buyurulduğu gibi, miras ayetlerinin;başı�d� da: 'dj L... � ( :,G �;)'it, �r:uf,lı 'dj L... � J�)J 1-

Wı,;.J,. (.sa: � �l :.;,.. JJ L... �;)'it, .:,IJJf,ll

,

,,,.

.. ,

,,. ,

,

,

,

,

,

,. ,

''Ana ve baba ile yakın akrabanın bıraktıkfarından erkeklere bir pay vardır. Yine kadınlara da ana ve baba ile yakın akra­ banın bıraktıklarından bir pay vardır. Bu, azından da çoğundan da farz kılınmış birer hissedir. " (Nisa, 4/7) buyurulmuştur. "Ana ve baba ile yakın akrabalar" ,

,

,

ünvanı, her ikisinde de eşittir. Bunların, az veya çok, bırakılan maldan birer farz nasibleri bulunduğu, önce özlü bir şekilde gösterilmiş, sonra genişçe açıklana­ rak, tayin edilmiştir. Bundan dolayı, vasiyetin vacib olduğuna dair bulunan ayetin konusu olan ana ve baba ile akrabalar, aynı anlam ve kapsamı ile zikre­ dilmiştir. Farz ve fariza fazlalık ve eksiklik kabul etmeyeceğinden hak, vasiyet­ ten mirasa çevrilmiştir ki bu, tam bir neshi ifade etmektedir. Sonra da mirasla il­ .gili açıklamalar, bunu açıklamaktadır. 2- Vasiyet gerektiren akrabalık hakkını, miras ayetleri tayin etmiştir. Bu­ nunla, mirasta dahil olmayan uzak akrabanın, hak sahibi olmadığı da ortaya çıkmıştır. O halde bu vasiyetin vacibliği ile ilgili ayet varislerden başkasını içine almıyor ki, varise vasiyet etmenin neshinden sonra baki kalsın. Diğer bir deyim­ le.: �)�1 "akrabalar" kelimesi, ismi tafdil olup, izafi bir mana ifade ederek, en yakın akrabayı gösterir. Miras da bunlar hakkındadır. Bu bakımdan uzak akra­ banın esasen vasiyetin vacib oluşuna dahil bulunduğu kabul edilmiş değildir ki, kısmi neshe bir yol kalsın. 3- "Akrabln" kelimesi, akraba demek olduğuna göre miras ayetlerinde � ::,... ;, ,;.-� �1 � �;_ :("� "Bu hükümler, yaptığı vasiyyetten veya borcundan sonra�lır.

-

,

,

,

,

buyurulmuştur. Bu "vasiyet" kelimesi "nekire'' belirsiz olduğundan dolayı bundan maksat, burada vacib olan !�,,)1 "vasiyyettir" denemez. Bu bakımdan şer'an vasiyet bulunmayabilir. Bir vasiyet bulunmadığı takdirde bırakılan bütün mal, varislerin meşru hakkı olacaktır. İşaret ise, işaret yoluyla, diğerlerinin bir hakkı bulunmadığını, dolayısıyle bunlar hakkında da vasiyetin (Nisa, 4/1 1)

.

,

.(1) Buhari, Yasaya, 1 ; Müslim, Yasiyyc, 1,4; Ebu Davud, Yasaya, 1 ; Tirmiz'i, Yasaya, 1, Ccnfiiı. 5; Nesci, Ya sa ya, 1; İ bn Macc, Yasaya, 2.

2- BAKARA SÜRESl:'I80

508

Cüz: 2

vacib olmadığını kaçınılmaz bir ,şekilde ifade eder. Bunu Fahreddin Razi, kıyas olmak üzere