249 19 31MB
Latin Pages 100 [185] Year 2022
DOMITII • VLPIANI ÇVAE- VOCANT
F R A G M E N T A SIVE•EXCERPTA •EX VLPIANI LIBRO • SINGVLARI REGVLARVM
ACCEDVNT EIVSDEM • INSTITVTIONVM ALIAQVE • VETERIS • IVR1S • ROMANI FRAGMENTA
TERTIVM • EMENDAVIT Kl • CRITICA • LOCORVMQVE . SIMILIVM «ANNOTATIONE • INSTRVXIT EDVARDVS BÓCKING
BONNAE IMPENSIS.ADOLPHI.MARCI A. clolocccxxxxv.
C A R O L O L A C H M A N N O
M A V R I T I O
H A Y P T I
O
VIRIS • ET • SIBI • ET • INTER • SE • AMICISSIMA
AD-IIECOMSXDAM
DRESDENSIS INEVNTE • OCTOBR1 • PROXIMO • HABITI CONVICTVS MEMORIAM SVAVISSIMAM
EDITOR
[Praefalio p r i m a c editionis. '] EDVARDVS
BOOKING
L E C T O R I
S.
Cum a iuvene litteratisfimo Ioa. Casp. Bluntfcblio U l piani Fraginentorum recognitionem, horlatu amici c o l l e g a e que milii coniunctisfimi Eduardi P u g g a c i , iam pridem e l a boratati), ante quam in Incera ea prodiret, denuo r e c o g n o l'cendi cura mihi demandaretur, earn in me lubens, quoniam Ulpianum nnice d i l i g o , fuscepi.
E o r u m igitur fubfidiorum
o p c , quae a viris doctis el maxime a Fr. Ad. Schillingio* miper parata crani, iunclis nieis qualibnscnmque tionibus,
aureum
Ulpiani
librimi fingili arem
enienda-
Ilcgularuin,
quicquid eius nobis [et utut] f u p e r e s t , emendalurus b a n c mihi fcripsi legem , ut quam fine f u p e r f t i t i o n i s vitio p o s f i t , religiofisfiine Vaticanum codicem
3
fcquerer,
fieri
neque,
quod quidem momentum h a b e r e t , qnicquam m u t a r e m , nifi admonito annotatione lectore.
E x meis autem curis p r o -
fectani annotationem, quam inftiluti n o f t r i ratio arctis bus c o e r c e b a t , uncis
fini-
angulatis f e r e omnem inclufi, ut ab
1) Quae in liac terlia editione ad priorum praefationes addidi, uncis [ ] inclufi. 2) Animadverfionum Criticarum ad Ulpiani F r a g m e n t a Specimen I. II. Lips. 1830. 8°. [qiiibus postea a c c e s f e r u n t fpecimina III. IV. — nam hoc nomen parum recle c o m mentariis luis impofuit auctor , — Lips. 1831. 8°.] 3) Codex c l o c x x v m . bibliothecae reginae Cbriftinae V a ticanae, f a e c u l o X. f. M . icriptus, qui a (olii cxc. avería pagina u s q u e ad l'olii ccii. averi'am paginam Ulpiani F r a gmenta continel. [Cf. Slieberi praef. ad Hauboldi O p u l'cula académica, vol. II. p. c x x n . f q . ]
PKAEFATIO PR1MAE EDITIONIS.
VI
ab ea quam Bluntfchlius confcripserat, facilius dignofceretur*. De fcriplura, quam texlum vocant, in univerfuin hoc praeinonendum habeo, quod Bluntfchlius per omnia v. ili. IIugonis quartam Ulpiani editionem fecuturus fuit, nifi ubi le aliter l'ecisfe in fubiectis commenlariis moneret. Quod cum ita f u e r i t ,
aliam
inftituti
mei rationem
fequi
v i Ami est.
Uncis [ ] inclufi aut quae codex habebat, cum oinisfa esl'e debercnt, quidem
aut omittebat,
Italicis
cum
habere deberet:
litteris, quas cur¡nas
live antiquis illa exprimi curavi,
fed
liaec
dicunt, erectis autein
in lacunarum a librario
non delignatarum indicatione Hugonem ,
qui ad liane rem
pluribus nftericis ufus est, fecutus fum; idem quod in dis— tinguendis quoque aliquot capitibus ,
quorum rubricae i n -
teriisfe videbantur, facicnduin esfe cenfui, ut iam appareat quid fibi velini lineolae
quae hic illic continuos paragra-
pliorum numéros distinguunt
[quarum
nuit hoc tertium exemplum].
at ubi vel unam codicis lit-
teram vel
etiain plures
vero numerum
aut addidi aut mutavi ,
eam easve ne ciicumfaepirem,
fimpliciter
ut
miuncis
curfìvis litterarum
fonnis ufus funi : [fed quantum oculi mei valuerunt, curavi, ne quicquam a Vaticano codice diverfum, ac ne eae quidem Iitterac quas is codex fere permutare folet, ut 'e et i, S et », x et s in v. dox,
aliaque id genus, antiquis quas
vocamus litterarum formis, fed Italicis merentur.
lectorem
autem
de
¡tve
omnibus
cur/ivis
et
lingulis
exprieius
modi einendationibus annotatione interpellare noluij. Interpungendi
nicain milii perinifi
rationem ;
in
orthographia
vero, quam priores editores et ipse quidem Hugo, vir c e terum vel in iis rebus quas non One damuo multo maxima pars homiiium neglegere confueverunt, accuratisfimus, fibi 4 ) Iain in Ime altera itemque in hac tertia editione eam viam inii , ut iSIuntfchlii minotatis {quae pauta iunt neque inagni poiidtrif) ) i Iteras Bl. appoiicrem.
PKAEFATIO I. EDIT.
PRAEFATIO II. ET III. EDIT,
vii
fumpserant licentiam, rcfpuendam csfe cenl'ui, ipsius codicis, quoad fieri potuit, fcribendi rationeni fecutus. Uni boni velim confulas, lector, laboribns noftris et valeas. Scribebam
BONNAB
anni
AD
a. d. IIII. hai. Febr.
KIIENVX
CIOIDCCCXXXI.
P R A E F A T I O REPETITAE [ET I1VIVS TERTIAE] ED1T10MS De hac cditione nihil praemonendum habeo, nifi qnod quintam Ulpiani Titulorum a v. ill. G. Hugone curatam editionem 2 , ut et F. A. Schilling»
v. cl. conimentariola 3 , in
quibus de litulis X I . . . XX. disputavit, diligenter conJ'ului, et aliorum
quoque
doctoruin
virorum
animadverfionibus,
(iquae iuftae atque utiles videbantur, ad hunc Iibrum e m e n dandum iifus l'uni. cum
[Inter lias nunc non l'olum prinnini lo-
Lnclimanni ingcniolisiinuim
commentariuin
4
tibi \ in-
dicat, l'cd longo etiain alios omnes post f e relinquit: Lachmanni mei lieneficio iam novum fere Ulpianuni, fed e u n dem antiquiorem liabemus.
multoque
niagis
quam
antea gcnuinum
Neque vero conteinpsi fed libenter adliibui G.
E. ll(eimhachii)
disputationes
quarum
infcriptiones paulo
infra not. 0. proferam.] Utrum Tilianns codex manu fcriptus a Yaticano diverfus fuerit [quod contra Ilugonem, Savinium aliosque reeentiores IClos fei e omnes lleimbacliius minor natu voluit] n e c n e , hoc loco non dispulabo ; hoc tarnen ex Cuiacii Obfcrvationibus Ulpianique exemplari quod Pariiiis anno claloLxxxvi. edi1) Cf. fupra not. 1. 2) Berolini 1834. 8°. 3) Animadverfionum Criticarum ad Ulpiani Fragmenta Specimina III. et IV. Lips. 1831. 8°. 4) Kritifcher Beitrag zu Ulpians Fragmenten in Zeit [ehr. für gefchichll. R. W. vol. IX. p. 174...212.
PKAEFATIO I. EDIT.
PRAEFATIO II. ET III. EDIT,
vii
fumpserant licentiam, rcfpuendam csfe cenl'ui, ipsius codicis, quoad fieri potuit, fcribendi rationeni fecutus. Uni boni velim confulas, lector, laboribns noftris et valeas. Scribebam
BONNAB
anni
AD
a. d. IIII. hai. Febr.
KIIENVX
CIOIDCCCXXXI.
P R A E F A T I O REPETITAE [ET I1VIVS TERTIAE] ED1T10MS De hac cditione nihil praemonendum habeo, nifi qnod quintam Ulpiani Titulorum a v. ill. G. Hugone curatam editionem 2 , ut et F. A. Schilling»
v. cl. conimentariola 3 , in
quibus de litulis X I . . . XX. disputavit, diligenter conJ'ului, et aliorum
quoque
doctoruin
virorum
animadverfionibus,
(iquae iuftae atque utiles videbantur, ad hunc Iibrum e m e n dandum iifus l'uni. cum
[Inter lias nunc non l'olum prinnini lo-
Lnclimanni ingcniolisiinuim
commentariuin
4
tibi \ in-
dicat, l'cd longo etiain alios omnes post f e relinquit: Lachmanni mei lieneficio iam novum fere Ulpianuni, fed e u n dem antiquiorem liabemus.
multoque
niagis
quam
antea gcnuinum
Neque vero conteinpsi fed libenter adliibui G.
E. ll(eimhachii)
disputationes
quarum
infcriptiones paulo
infra not. 0. proferam.] Utrum Tilianns codex manu fcriptus a Yaticano diverfus fuerit [quod contra Ilugonem, Savinium aliosque reeentiores IClos fei e omnes lleimbacliius minor natu voluit] n e c n e , hoc loco non dispulabo ; hoc tarnen ex Cuiacii Obfcrvationibus Ulpianique exemplari quod Pariiiis anno claloLxxxvi. edi1) Cf. fupra not. 1. 2) Berolini 1834. 8°. 3) Animadverfionum Criticarum ad Ulpiani Fragmenta Specimina III. et IV. Lips. 1831. 8°. 4) Kritifcher Beitrag zu Ulpians Fragmenten in Zeit [ehr. für gefchichll. R. W. vol. IX. p. 174...212.
PRAEFATIO II. ET III. EDITIONIS. tum
est,
et ex
ipso (i. E. Heimbachii
libello 13
appaici
u t r u m q u e codiccm, fi duo fuerunt, ex eodem exeinplo n e q u e alterum ab altero multum discrepavisfe.
orili
[Iam * c r o
Ileimbachianam f u f p i c i o n e m , nili omnino deponendain, quod fortasfe nimis fecurum est, certe non tanti quanti ipse a u guratur a u c t o r ,
ad rem criticam
ufus esfe mihi
perfuafi.
illam a Vaticano codice d e p e l l e r e f t u d u e r u n t is qui n u p e r m o r t e fua totani amicorum Ulpiani gentem Guft. H u g o 0 , tum G. F. Puclita
7
l'uneftam fecit,
et ipse Savinius 8 .
Heim-
bachius autem f u a o de fraternitate inter Vaticanum et Tilianum codices opinionis idoneum in eo (ibi r e p p e r i s f e v i fus est a r g u m e n t u m ,
quod
Guft. I l a e n e l i u s 9 coniecturam
cepit, eum codiccm qui nunc Vaticanns 1128. est, olim bibliotliecae abbatiae S. Bcnedicti live (St.
Bcnoìt
on Fleury
für Loire)
Fiorisci ad Ligerim
fuisfc, quae anno dcmum
CIDIDLXII. a Calviniftis direpta est, cum tarnen l o a . Tilium iam a. c I o I o x L i i n . eum codiccm, ad quem princeps liuius libri editio a. CIOIOXLIX. Parifiis facta est, fibi comparasfc conftet.
A p p a r e t autem liane Ila cu el ii coniecturam, vel fi ea
j ) Ueber Vlpians Fragmente. Leipz-. 1834. 8 ° . , quocum nunc cuniungcnda funt eiusdem commcntaria d u o : 1) quod ad 1'. contra Savinii disputationem lieber die liand'/'citriftliclie Grundlage des IJlpian", in „ Z e i t / c k r . f . gefch. Ii. \V." tom. IX. p. 157 ... 73. editam publicavit in cplicmeridibus „Hallifche Jahrbücher für deut/'che Wisfenfch. und Kun/'t." Lips. 1838. 4°. editis, p. 1961...92. 2) inferiptum: „Was haben die Quellen des R. Ii. durch die krit. Beßrebungen der neueren Juriften gewonnen ?" in Leipziger Reperlorium der deutfehen und ausländ. Literatur" 184-3.8°. p. M . l'qq. C) In Gotting, gelehrte Anzeigen. 1834. p. 1609. fqq. 7) In Schunckii Jahrbücher der . . . juri/'t. Literatur. tom. XXV. Neuftadt an der Orla 1835. p.47. fqq. 8 ; Zeitfchrift für ge/'chichtl. Rechlswisfenfcli. tom. IX. 1. c. Vid. Gersdorfs Repertorium e t c . 1834. vol. I. p. 3 5 1 . Cf. eiusd. llaenelii Catalogos libror. mfs. Lips. 1830. 4°. p . 268. 1047. et quos ibi laudat feriptores.
ix
P R A E F A T I O II. E T I I I . E D I T I O N I S . v e r u m , quod crediderim , quaeftionem
noftram
asfecuta e s t ,
tacere,
nihil
a m p l i u s ad
nifi u t c o n c e d e r e
debeanius,
facile cogitali posfe quae Heiinbachius vult, minime
vero,
probata esfe.] Quod
I o . Tilius
10
oliai
a f f e r m a r e a u f u s est, h o s T i t u -
los „inno/u>iv duntaxat e s f e q u a n d a m e o r u m q u a e Ulpianus e r a t m u l t i s libris Schillingii "
perfecutus" ,
disputationes
non
id p o s t a l i o r u i n ,
imprimis
magis
refutare,
opus
est
q u a m e r r o r e n i e o r u m qui l e g i s R o m . V i f i g o t t h o r u m
partem
noftrum libellum
Ulpia-
ni
libro
fingulari
fuisfe dixerunt Regularum
profectum
mi Iii e s t c u m
doetis
Cuiacium hoc
argumentum tractaverunt,
lingium
13
viris
liunc e n i m e x
noniinavisfe
fere
hoc
esfe
perfuafum
omnibus , quotquot
loco
ex quibus
post Schil-
f u f f i c i t [ q u i b u s q u e ¡am
Lachmannum quoque annumerandum esfe fummopere g a u d e o " ] . Sed quod S t o c k m a n n u s I . e . post alios asferuit, T i tulos
ex
Corpore
Ulpiani
barbaram
manum,
u t Caii e t
P a u l i f r a g m e n t s , n o n r e d o l e r e , f e d p u r i s f i m o s e s f e , id q u i dem acerrimi ingenii vir n u p e r
negandum esfe cenfuit 16
n e q u e ctiam post Schillingii apologiam getur puram et genuinam esfe Verum inter
hanc
fententiam
formam
cum editi
difertisfiino ,T
10) edito, 11) 12) 13) 14) 15) gen. 16) 17)
cenl'ore
, Heinibachius
Hugoniani
immerito
liorum
Tituloruni.
interest, cxemplaris
libellum
;
feio an recte n e -
atque cam quam
docti quidam viri p r o t u l e r u n t , m u l t u m
15
noftrum
nuperrime igitur
an
quintum Ulpiano
E p i f t o l a ad R a n c o n e t . in e x e m p l o P a r i f . a. 1 5 4 9 . 8 ° . a p . S c h ü t t i n g , p. 5 3 9 . r e p e t i l a . D i f s . c r i t . de U l p . F r a g n i . V r a t i s l . 1824. 8». p . S G . f q q . Cf. S t o c k m a n n u s ad B a c h , n o t . » p . 4 9 4 . I'q. e d . V. f.VI. L . c. et A n i m a d v v . critt. l'pec. I . p . 1. f q q Zeitfchrift für ge/'chichll. Rechtsicisfenfch. I X . p. 180. G. F . P u c h t a , Lehrbuch für Infliltilionen Vörie funMünchen 1 8 2 9 . 8°. p. X I X . f q . A n i m a d v v . citt. p . 2 0 . f q q . Vide E p h e m e r i d e s l i t t e r a n a s a Gcrsdorfio e d i t a s :
PRAEFATIO II. ET III. EDITIONIS.
X
prorfus fere abiudicaverit valde dubito ; neque fine ratione quae rei tarn dubiae certisfimam faciat fidem ,
crediderim
Titulos noftros pari modo a quodain epitomatore compofitos esfe, atque Legis Romanae Viligotlliorum partes, etiam lì deformem Caium excipias , factas esfe fcimus. mannus habeo,
quoque „ i p s e
[Lach-
q u i d e m " inquit „ p e r f u a f u i n
liunc tibrum ex Ulpiani Regularum libro
mihi
fingulari
excerptum esfe eundemque genuini Ulpiani operis ordinem fequi".]
Criticas itaque quae necesfario faciendae esfent
regulae, Il fine p r o v o c a t o n e iudicatum esfet Ulpianum n o f t r u m ordine movendum atque in numerum eorum qui cum barbaris rem b a b u e r u n t , referendum e s f e , adhuc [et p e r petuo] a libello noftro arcendas esfe videtur. [Iam paragraplioruin figna cum fuis nuineris, quo i m pedimento recentiores fcripturam distinguere folent , f e r o , quamvis m e r i t o , e i c e r e n t u r ,
cum
ad marginem collocavi,
n e nocerent, ut olim baud paucis locis ofTuerunt, quo
mi-
nus recte ii et legerentur et explicarentur.] [Defiderabatur adhuc locoruin p a r a l l e l o r u m ,
quos d i -
cere folemus, annotatio, quam nunc fel'tinanter quidem, fed tarnen fedulo adfcripsi: ita q u i d e m , ut Cf. ufus loci cilati
ab Ulpiani locis
firn,
aliquantum r e c e d e r e n t ,
prael'cripscrim iis locis qui ad argumenti ab Ulpiano
ubi Vid. tra-
ctati explicationem l'acerent, fimpliciter auter» eos locos a l l e garem qui locorum Ulpianorum fatis fimiles esfe viderenlur.] De Ulpiani Inflitutionum f r a g m e n t s quae accesferunt, ut et de ceteris huius libelli corollariis , cum peculiaribus praefationibus atque annotatione
dixerim ,
nihil hoc loco
dicendum mihi fuperest. [Cum in eo esfem ut operis haec traderem, bibliopola mihi formae
minimae libellum
lleiperlorium der gefammlen 351. Lips. 1834. 0°.
ita infcriplum mifit JURIS
deutjehen
Literatur,
vol. I. p.
P R A E F A T I O II. E T III. EDITIONIS. CIVILIS SUIT
I PROMPTUAR1ÜM
I ED.
LABOULAYE
|
|
AD
USUS
JCTUS
PRAELECTIONUM
PARISIENSIS.
MICHELSBN, BIBLIOPOLA»,| 1 8 4 5 | .
|
|
R E C E N -
LEIPSIAE,
|
APUD
F'ateor m e non ita b e n e
intellegere quid Parifienfibus noftri c e t y e r b u m recenfere
XI
temporis ICtis
fignifi-
: fi t a n d e m a l i q u i s i n G e r m a n i a
no-
ftra non erubefcerct, Schraderi exemplum Inftitutionum I u l'tinianarum
ftereotypum,
addilis non nullis variantibus
c t i o n i b u s q u a s v o c a n t , r e p e t e r e , c e r t e n o n p u t a r e t fé puisfe
librai)) ;
n e q u e fi q u i s n o f t r a t i u m
operis
ut G a i u m , Ulpiani libri Angularis R e g u l a r u m in C o l l a r o n e
abuteretur,
atque,
quae
ac Vindobonenfibus laciniis f u p e r f u n t , I n f t i -
tutionum F r a g m e n t a , fitheani
le-
recen-
Fragmenta
textum Latinum, locum
Vaticana,
Fragmenti
Ilerennii Modellini
Do-
ex C o l -
l â t . X . c a p . 2 . , F r a g m e n t u m d e i u r e fi ( c i , p a r v a s f e n t e n t i a s Modeflini, Pomponii, Papiniani, c o n f t i t u t i o n i b u s tit. De
Pauli c u m tribus Th.
aucloritale
prtidcnlium,
g e n t e r atque infoile ex Germanicis exemplis, praefatioue
fatis fine
ulla
aut
ac
fine
ulla
vel a n n o t a l i o n e aut c m e n d a t i o n e ,
notitia litteraria
editorumve
nominibus
Cod.
negle-
repeteret,
ut fecit
ICtus Parifienfis cuius n o m e n f u p r a p o f i t u m , fed non
lau-
datum e s t ,
iuris
eum,
nifi f a l l o r ,
non
r e c o g n o v i s f e il 1 a s
veteris reliquias dicereinus, fed Latine loquentes vocaremus plagiarium.
quod tarnen Gallorum
hominem
elegantiores
m o r e s et adulantes locutionis blanditine non p a t i u n t u r ; i l a que qui librum iftuin, alteram bricatus
est,
ei
infcribere
STIAKEI
( f i e ) I AD
TIONUM,
I
F1DEM
RECOONOVIT
PARIS, I A.
DVRAND,
|
fui Proinptuarii
maluit
GERMANICARUU
KD.
partem,
fLORES | JURIS
LABOULAYE,
OPTIMAE| NOTAE |
LIBRAIRE,|...| 1 8 3 9 |
JCTUS
fa-
ANTEJUEDI—
PAMSIENSIS.|
Scilicet
ex
alienis
betulis colligata vimina prò fuis fcopis venditat.] S c r i b e b a m BONNAE k a l . N o v . a n n i c l a b c c c x x x v . kal. Febr. anni
clolacccxxxxv.]
[et
NOTARVJI EXPLICATIO.
XII
Cann.
=
loa. Cannegieteri Doin. UIp. et c. Trai, ad Rli. 1768. 4». (Of Hugonis Index fontt. Iul. Pauli Sent. Berol. a. 1795. 8°. editisadiect. p. 216. fq.) C. five cod. Vat. = Codex Vaticanus. (Cf. praef. p. V. not. 3.) Ch. I. = Charondae ed. I. Parif. 1555. (Cf. Hugon. Ind. fontt. p. 142.1'qq.) Ch. II. = Charondae ed. II.Parif. 1578. (Cf. Hugon. I n d . fonlt. p. 157.) Cui. = Cuiacius. Cui. 1566. = exemplum Ulpiani, quod post Cod. 'l'heod. Lugduni apud G. Rouill. 1566. i'ol. a Cuiacio editum p. 668...689. exftat. (Cf. Hugon. Ind. fontt. p. 146...152.) Cui. 1586. = a Cuiacio curatum exemplum Ulpiani, quod post Cod. Theod. Parif. a. 1586. ap. Seb. Niuellium in fol. editum (qui liber praeter folia 1 . 3 . 10. omnino cum exemplo ibid. a. 1607. in f o l . p u blicato convenit) p.79...100. appendicis legitur. (Cf. Hugon. Ind. fontt. p. 162...169. 178. fq. et praef. mea ad Volulium Maecianum Bonnae a. 1831. editum.) Ed. princ. = E x e m p l u m princeps a Io. Tilio Parifiis ap. G. Morelium a. 1549. 8°. editum. (Cf. Hugon. Ind. fontt. p. 135. f q . ) Ed. m. = Exeinpla Ulpiani ab E d . Böckingio curata, Bonn. a. 1831. 16°. , Bonn. a. 1836. 12». 11. = G. Hugonis exempla Ulpiani, Gotting, a. 1788. Berolini a. 1811. 1815. ( e t i n libro „Ius civile anteiuft. I. p. 5...101.) 1 8 2 2 . 1 8 3 4 . 8». edita Heimb. = G. E . Heimbach üb. Ulp. Fragmin, in Leipz. ReLiteratur. pertorium der deutfchen und ausländ. 1843. 8o. p. 93...108. L. = Lachmann {Ztfchr.f. gefch. R.W. IX. comm.VII.) Meerm. - Meerman. Thel'aur. VII. p. 741. f q q . (Cf. Hugon. Index fontt. p. 2 0 8 . f q . ) Schill. = F r . Ad. Schillingii Disf. crit. de Ulp. F g m . V r a tisl. 1824. 8°. Animadverf. criticar, ad Ulp. F g m . fpecimina I . . . I V . Lips. 1 8 3 0 . 1 8 3 1 . 8 ° . ) Schult. = Schultingii Iurispr. vetus anteiuft. L . B . 1717. 4». five Lips. 1737.4». (Cf. Hugon. Index fontt. p . 194. f q q . 201. f q . ) Cetera Ugna p e r f e nota f u n t .
Cod. Vat. collimila S. fol. 191 . a « T. 23-
['EX
CORPORE
FLPIANI.]
| p r o h i b e t , exceptis quibusdam | *) Ita ad m e n t e m eius q u i ex U l p i a n i l i b r o fing. R e g u l a r u m (cf p r a e f . pol'tr ) liunc libellum c o n c i n n a v i t , i n f c r i b e n d u m e s f e d o c u i t I.arhiiiannus. In edit, princ. i n f e r i p t u m e s t : x x v i m j TITVLI lsx c o R - ] p o r c Vlpiani. | p o s t q u a e f c q u u n l u r locus q u i n u n c §.4. est, et t i t u l o r u m i n d e x , q u e m cxcipit n r. i. nrc I.I— BERTIS. C u i a c i a n a e x e m p l a r i a De Legibus et moribus r u b r i c a m fictain h a b e n t , q u a m D i o n y r . Gothot'redus cuin g e n u i n a r u brica p r i m a ita c o n i u n x i t De Legibus et moribus et de liberlis. S e r i e m ^§orum 1...5. i n d i c i s q u e t i t u l o r u m n u n c ad L a c h m . e x a e t i s f i m a m d i s p u t a t i o n e m a p t a v i . in p r i o r i b u s e d d . meis ut in Cuiac. H. a l i i s q u e p r i m u m l o c u m t i t u l o r u m i n dex optinet, fequuntur 1 . . . 4 , et p o s t e x h i b i l a m r u b r i c a m De liberlis §§ 5 f q q . C f . etiam H u g o in Galt. gel. Anz. IV. p . 3 6 3 . fqq. De C h a r . II. h a e c S c h u l t , a n n o t a v i t : DE LEGE F.T MORIBVS, ex c o d . Mr. S t e p h a n i A u r e d a n i , ubi p r a e f a t f o n i s loco liaec v e r b a e x f t a n t , et f u b eo lex aut rogalur et T).mores: t u n c tit. I. DE LIBERTIS, qui etiam e s t in lib. All'. P h . Gervafii. f . 23) A n t e h o c v e r b u m prohibet excidcr u n t XVIII veiTus eiusdein I o n g i t u d i n i s , q u a l i s f u n t v e r f u s codicis V a t i c a n i , five u n a p a g i n a eius e x e m p l a r i s , e x q u o d e f c e n d i t cod V a t . , quod L a c h m a n n u s l'agacisfime p r o b a vit. C u i a c i u s 1'upplevit : Imperfecta lex est, veluti Cincia, quae fupra cerium modtim donari p r o h i b e t . ( P l e n i o r a i ' u p p l e m e n t a p r o p o f . i d e m - O b i ' s . XIX. 3 0 . ) S c h u l t i n g i u s b a n c § . 1. Vid. T h e o d , et Valent. L. 5. p r . C. de l e g i b u s I. 14. ( e x 1
a 2.
VLP. TIT. [DE
LEGIBVS
F.T MORIBVS]
SS. 1....3.
3. 191, a « Minus v . 25.
cognatis, et fi plus donatimi fit, non re|fcindi't. quam p e r f e c t a lex est quae | yetat aliquid
fieri,
et fi f a -
ctum fit, I non r e f c i n d i t , fed p o e n a m iniungit | ei qui c o n t r a l e g e m f e c i t ; qualis est lex | F u r i a t e f t a m e n l a r i a , q u a e p l u s quam | mille as/ium bet capere
legatum mortisve | caufa p r o h i - 30
p r a e t e r exceptas | p e r f o n a s , et a d v e r f u s
eum
qui plus c e p e | r i t , quadrupli p o e n a m conftituit. | (j. .3.
l e x aut r o g a t u r , id est f e r t u r ; |[ aut abrogatur, id est p r i o r lex t o l | I i t u r ; aut derogatur, id est pars | p r i m a e tol-
3. l
litui- ; aut f u b r o g a t u r , id est adicitur aliquid primae l e g i ; aut ] o b r o g a t u r , id est mutatur aliquid ex | prima lege. coniecturam, etiani Savinio probalam, recepit. F. A. Schillingius, non multum a Cuiacio in Obi's. 1. c. r e c e d e n s , ita f e r e Ulpianum f c r i p s i s f e p u t a t : Perfecta lex est quae vetat aliquid fieri, et ft factum fit, refcindit, qualis est, . . . . . . Imperfecta lex est, quae vetat aliquid fieri, et ft factum fit, non [nec Bg.] refcindit, nec poenam iniungit ei qui contra legem fecit; qualis est lex Cincia, quae plus quam donal i prohibet. Hciinbachius dubitat an liic locus ad legem Cinciam oninino r e f e r e n d u s noil fit. 25. fq.) quia vetat Cli. I. 30) Cuiac. Obss. XIX. 31. „ . . L e x habuit mille aeris •" C. afcium legata morti fuw Col. II. Cod. y . 3 . ) prima cum Ed. princ. et Cui 1566. 1586. r e t i n u e r a m , r e p r o b a n t e L. fed primae legis a p p r o b a t e Cuiacio b a b c n t Char. I. Scliulting. Meerm. Canneg. et Hugo. 6) Inter hoe de legibus et f e q u e n s (le m o Novell. Theod. tit. IX. Ne curialis p r a e d i u m alterius c o n d u c a t , ed. llaenel. p. 3 7 . f q q . ) Macrob. Somn. Scip. 11.17. De l e g e Cincia vid. F r a g m . Vat. (¡J). 2 6 6 ..316. et ad v. exceptis...cognatis ibid. 298. f q q . §.2. Vid. i n f r a XXVIII. §.7. Gai. 11.225. IV.23 fq. F r a g m . Vat. § 301. P r . I. de L. Falcid. II. 22. e t T h e o p h i l . ad li. 1. [.Varro de vita p o p . R . f ( e d . Bip. p. 247. i. I'.)3 Cic. pro Balb. 8 . in VeiT. act. II. lib. I. 42. §. 3. Cf. Modeflin. (lib. VII. R e g u l a r . ) L. 102. D. de V . S . L. 16. F c f t . et Paul. Diac. vv. Rogat, Abrogare, Derogate, Obrogare, Exrogare.
5
9l-a/'
1 . VLP. TIT. [DE iDo.lijS 3.
LEG.
ET
MGR.]
§ . 4 . [INDEX
Mores funt tacitus conren|fus p o p u l i ,
TIT.]
3
longa conl'ue-
tujdine inveteratus. | 1. 2 .
6
I N C I P I F N T
TITVLI
EX
CORJPORE
I.
De lihertis. |
II.
De rtatu libero [vel ftatu liberis], |
III.
De Latinis. |
IIII.
l)e his qui fui juris funt. |
VLPIANL.
ribus comma ( i . e . inter 3 . e t 4 . ) itemqne post §. 4., ante prirnum titulmn DE LIEERTIS, ab initio nonnulla fcripta fuisfe quae fcriptor Vaticani codicis vel eius exempli ex quo is codex enatus e s t , oniiferit, ante Lachmanni commentarium cum H. (cf. Gott. gel Am. IV. p. 3 6 4 ) aliisque fumpseram ; fed non fatis idonea ratione. In ed. princ. ut in C. ftatiin post h. 3. fequitur §. 10. noftr., ac fi inter verba lege et hodie nihil olim exftitisfet. y . 3) Aliesfe locum Mores e t c . a Char. I. annotat Schult. C o l . I . y-. 1) C. ncip Hoc verbum om. cditi, iidemque verba T I T V L I EX COHPOHE VLPIAXI pro inferiptione lotius lihelli fumpta in fronte eiusdem pofuerunt. cf. fuperiorem annot. * Ordinein ad Lachinanni disputationem de 1'erie duorum pri— orum foliorum eius codicis, ex quo Vaticanus v e n i t , r e ftituimus. In edd. inde a Cuiaciana a. 1566. praemittitirr Index titulorum, fequuntur §S. 1...4. Tub rubrica De legibus et moribus, deinde titulus De libertis, nili quod I). Gothofredus , ut fupra diximus, banc rubricam cum ilia c o n iunxit. Ed. princeps et qui earn fequuntur prcsfius ordinein f. potius perturbationcni c x cod. Vat. f. Tiliano r e t i nent. 7 ) C. de ftatu lihe.rU vel ftatu liberif Hugo de ftatu liberis; fed idem infra reddidit codicis fcripturam, quain Bl. quoque fecuturus fuit; cum F . A. Schillingio (Animadvv. critt. ad Ulp. fpec. I. II. Lips. 1830 8 ° . j fcripsi libero pro libera § . 4 . Cf. §. 9 . 1 . de iure nut. I. 2 . L L . 3 2 . fqq D de legih. I. 3 . Varrò a p } Serv. ad Aen. VII. i . 6 0 1 . Booth, lib. III. ad Cic. Top. 5 . §.27. p.321. ed Baiter. Ilidor Or. II. 10. §§. 1. 2 . V. 3 . §§.2.fqq. Cic. d e i n v . 11.22. § . 6 7 . ad Att. I I I . 23. Lad a n i . ' div. lnl't IV. 8 .
§-4.
4
VLPIAN.
[INDEX
T1TVLORVM.]
V.
De his qui in poteftate runt. |
VI.
De dotibus. |
VII. VIII.
D e iure donationum inter virum et uxorem. 1 D e adoptionibus. |
Villi.
De his qui in manu funt. |
X.
Qui in poteftate mancipiove funt | quem ad m o - 15
XI.
De tutelis. |
XII.
De curatoribus. |
10
dum eo iufc liberentur. |
XIII.
De c n e l i i e orho et folitario patre. |
XIIII.
De poena legis Iuliac. |
XV.
De decimis. |
XVI.
De folidi capacitate inter virum et uxorem. 1
XVII.
Do eaducis. |
XVIII.
Qui habeant ius antiquum in caducis. |
XVIIII.
D e dominio et adquifitionibus rerum. |
XX.
D e teftamentis. |
XXI.
Quem ad modum heres inftitui debeat. ||
XXII.
Qui heredes inftitui posfunt. |
XXIII.
Quem ad modum teftaittenta rumpuntur. |
xxiin.
De legatis. |
XXV.
De fidei commisfis. |
XXVI.
De legitimis heredibus. |
XXVII.
D e libcrtorum succesfionibus [vel bonis]. |
XXVIII.
D e posfeslionibus dandis. |
XXV1III.
De bonis libertorum. |
1 4 ) B l . veteres quosdam editores fecutus fcripscrat quae fed emendalione non opus est. 19) Cod Decele 2o) Cod. dominiif fed vid. annot. ad rubr. et 2 . 7. 8 . 16. tit. X I X .
20
25
S, '9'
5
V L P . TIT. I. D E L I B E R T I S . I. T I T . 10
Libertorum
Cives funt,
id
est
Romani aut
3...7.
5
DE L I B E R T I S . |
genera funt t r i a ,
I u n i a n i , deditici|orum
§§.
cives | Romani ,
Latini
§.5.
mis fi
ö.
numero.
f u n t | l i b e r t i qui
vindicta
aut]
legitime
[manu
c e n f u aut t e f | t o m e n t o ,
nullo
iure inpediente. j 15
V i n d i c t a m a n u m i t t u n t u r apud m a | g i f t r a t u m p o p u l i Romani,
velut
confulem
praetoremve
| proconfulem.
vel
1 0 ) Malim c u m B l . Libertinorum. c f . Gai. I . 1 2 . 1 3 . s q q . ) S c h i l l i n g i u m non o m n i n o f e q u i v i f u m e s t ,
pro-
bante Lachmanno. Codex ita: ciuef romani funt | Liberti qui légitimée cenfu. aut testamento nullo iure inpediente | H u g o e d . I V . , q u e m B l . f e c u t u r u s fuit „legitime vindicta, cenfu auf teft., n. i. imp., m a n u m i s f i f u n t " . f e d ed. V. H u g o n i s
ita habet „Cites... legitime cenfu, aut te fi., aut nullo iure impediente (\.l.) vindicta" Ex ed. princ. et Cuiacianis rcreperunt Schult.
Canncgieterus,
Alecrín, a l i i :
qui
vindicta,
cenfu aut teft., n i. imp., manumisfi funt 15. fqq.) C. [et Cuiac. 1586.) apud m«|giftralll plurimue . uelut con fui e.\ proconfulem. Cf. Gai. II. 24. et L. 4. C. cit. Dodi q u o d oliiti c o n i e c i , fed
L. emendavit,
apud
magiftratw
p. r. uelut confule "pitie uel proconfulem Anlea Puggaei coniecturain apud magiftralum poteflatemve, telul confulem, proconfulem adinifcram. Ed. princ. et Cui. 1566. : magiftralum, velut Praetorem, Confulem, Proconfulem. II. (ed. IV.)
probante
P u c l i t a magiftralum
( P u c l i t a r e c t e addit
§. 5. G a i . I . 1 2 . — C f . E p i t o m . Gai. m . m i s f . e x ed. m. 4. fqq. tj. 3 . I. de I u f t i n i a n i L . un. C. d e d e d i t i c i a l i b e r i a t e u n . C. d e L a t i n a lib. toll. V I I 6 . If.dor
P.
I. 1. pr. Dolìth. d e l i b e r i . I . 5 . i b i q . citt. t o l l e n d a V I I . 5. L. Or. I X . 4 . 49...52.
§ . 6 . G a i . 1 . 1 7 . c f . 4 4 . — Cf. li. tit. fqq. D o l ì t h . 1. c . §.5. Gai. e p i t . I. 1. 1. 2 . 3 . i . f. I . tit. c i t et Theopli. i b . §. 4 . lìoetli. in C i c . T o p . c . 2 . §. 1 0 . ed. B a i t e r . p. 2 8 8 . f q . § . 7 . Vid. Dig de inrn. v i n d i c t a X L . 2 . C o d . de v i n d i c t a V I I . 1. i m p r . L 4 . ib. B o e t l i . 1. c . Liv. I I . 5 . P e r i . Sat. V . 8 8 . Geli. X X . 10. F e f t . v . Vindiciae. Paul. Diac ex Feft. v.
Manu mitti.
§.7.
6 j . 8.
VLP. TIT. I. DE LIBERTIS.
Cenfu
manu m i t t e | b a n t u r
olim
qui
§§. 8 9.
luftrali c e n f u H o | m a c
iusfu dominorum inter civcs Bo|inano9 cenfum p r o f i t e b a n - 20 ç g
tur.
Ut t e f l a | m e n t o manu niisfi liberi Tint, lex | d u o d e -
cim tabularum f a c i t , q u a e con|firmat * * * * *
23
i t . ) praefidemre velut Conf. Proc. fed ed. V. 11. dcdit mag. Praetoremve, velul Conf. Proc. Schill. quod 11 olim prop , omisfo praefidemve fcribi vult praetoremve post proconfulera. [ I n g e n i ó l e coni. Unterholznerus ap. mag. P. Pi. apud quem est iurisdictio imperiumve (p. n. A.q. /:. irn. /1/. ;• >• . A d d e n d a vero est I'raetoris menlio. Bl.] 18, II. olim, qui Zimmern (Rechlsg. I. p. 746.) prop mmitlebanlur, qui olim Ileimb. ila fcribi vult mmittebantur, olim qui 23) Cuiacius in notis pro eo quod ex cod. Auredano a s f u tum legitur quod datum legatura est, quae verba Mcerin. vel totins libelli inilMim esfe voluit , f u p p l e v i t teftamento datas libértales et Obfs. XIX. 30. a n n o t a v i t , fequenti Iiaec verba p r a r f c r i b e n d a esfe videri : Inter amicos manu mis fi ohm non erant ipso iure liberi, fed voluatate domini in liberiate morabantur, et eos fervire non permittebat praetor". In Char. II. post iftud legatum est i n f e r u n t u r ex cod. Alli ed. Quae lex perfecta est. Minus quam perfecta lex est, quae prohi'oet exceplis qtiibusdam cognatis [Mf. Aured perfunis] mortis cavfa plus donare , et fi plus donatimi fit, non refcindit : ant telai et reliqua quae f u p r a § . 2 . exftant. fed L. docuit inter liane §. et f e q u e n t c m v e r f u s novcm eius modi , cuius modi f u n t v e r f u s Vatic, codicis, cxcidisl'e eosdeinquc continuisl'e p r a e c e p t u m XII tabularum VTI LEG A S S I T (cf. infra XI. 1 4 . ) , definitionem Latinorum Iunianoruin, fed breviorem earn, a t q u e Gai. 1.17. exhibet, denique e o m m e m o r a t i o n e m , cuius modi liberiate ante legem Iuniam ufi f u i s f e n t qui inter ainicos five alio modo fine infla m a im misfione liberi esfe iusfi fuisfent. de qua re v. Gai. 1.22. III.50. („eos qui nunc Latini Iuniani dicuntur, olim ex iure Quiritium fenos fuisfe, fed auxilio praetoris in libertatis g. 8 . Cf. Dofitli. I. c. K. ult. lioelh. 1. c. Cic. p r o Caec. 34. 9. Cf. i n f r a V 99. de Or. I. 40. Ç 183. Liv. XLI. 9. ¡>V20...2:>. i t tit. II. atq.XI.14. P o m p . L . I 2 0 . D. d e V . S. L.JO. Gai. JI. 267. 272. Boeth. I. c. §. 2. I. de ling. reb. p e r f i d , r e lictis 11.24. Dig. de manumisIVs teltamento XL. 4. Cod. de teftanientaria manu mislione VII. 2.
a. '9'
VLP. TIT. I. DE LIBERTIS. §§. 10...12.
Bi9
6
7
* * « liodie autem ipso iure | liberi funt ex lege Iuilia, qua lege | Latini funi nominati»» inter
r
A §• 10.
ami|cos manu
misfi. 10
Dediliciorum
nu|inero
funt
qui poenae caufa vinc|ti
11.
funt a domino, quibusve ftigmaia | [mjl'ciipta fuerunt, quire propter | noxam torti nocentesque inventi | funt, quive tra15 diti funt, ut fet jro ant cum beftiis depugnarent, | [inve
In-
dian] vel cuftodiam coniecti fuerunt, | deinde quoquo modo manuinis|ri funt. 20
Ea|dem
idque lex Kelia
lege cautum
est
Seniia facit.
ut minor tri|ginta annorum
fervus vindicjta manu misfus c m s Romanus | non fiat, nifi forma fervavi fulitos . . " ) et Dofitli. de minisi', ex ed. mea 6. fqq. Vid. etiam annot. ad hunc -f-, 2 3 . fupra p. 1 . 2 . 1 8 ) C. et edd. nominali, fed recte Lachin. : per legem luniam ii qui intcr amicos manu niisfi funt, nominatila, ceteri vero qui non lcgitimc [et', ti. G . J manu misl'i flint, per confequentiam Latini l'acti flint. 12) Ap. Gai. I. c. est in/cripta , quod mine , quamvis Quinti). VII. 4. 14 /'cripta tueatur, recepì, (loti, (et edtl. veteres) : quii: ueftigia | /'cripta Cui. coni. 11. et edd. m. I. II. ftigmaia ¡'cripta 12) Sellili. ; et edd. ni. C. edd. qui 1 6 ) Ex Gai. 1 . 1 1 . inferni, Scliillingium fecutus, inve Indulti, quod excidit, ut codicis quoque verba vel cuflodia, quorum loco priores editores fcripserunt rei in cuftodiam, fatis offendere videntur. Laclimanno verba inve ludum ad explendam lacunam vix fufficere videntur. an quive in ludum vel ? 1 8 ) 11- fmt § . 10. Gai. III. 5 6 . I. 2 2 . cf. infra X X . 14. Dofitli. I. c. 4. 5. 6. 8. luitinian. L. un. pr. C de Lat, lib. loll. VII. 6. J. 4. I. de fucc. lib. III. 7. Sueton. clar. rliet. 1. Quintil. Declam. 3 4 0 . 3 4 2 . S. 11. Gai. I. 13. epitom. I. 1. §. 3. Cf. Ulp.L. 2 1 6 . D. de V. S. L. 16. [ex eiuslib. I. a d L . Ael. Sent, derumpt.) Paul. S. R. IV. 12. §(). 8. 5. Tlieophil. 1 . 5 . 5 - 3 . Liv. X X V I . 24. Ifidor. Or. IX. 4 . 49. [Vid. etiam Forcellini v. Stigma.] § . 13. Gai. I. 18. cf. 171 1 . 2 7 6 . et infra ad III. 3. citt. locc. Dolith. 13. Theopliil. I. c. 4. LL. 1. 4. C. de vindicta libertate VII. 1.
§• 12.
8
VLP. TIT. I. DE LIBERTIS.
apud confilium | caufa probala fuerit, ; manu
misfum, ccníuve,
13.
id est fine | confilio
| fervum inanere p u t a t ; tefta|niento 2 5
vero manumisfum per|inde haberi i u b e t ,
atque fi do|mini
volúntate in libértate | esfet, ideoque Latinus (it. 13.
Eadcm [ lex eum dominum qui minor | viginti annorum 3 0 2 3 ) C. Ideo pro id est, edd. omnes rctinuerunt 2 4 ) C. caefarif Schill, iam foquimur, probante L. cf. etiam Goefchen. in Z I f c h r f. g. R. \V. III. p. 2 4 2 . fq. Editores v o cem Caefaris olirli omnes eiciebant. Petitus (Obi's. II. 5 . ) eam retinendam esfe cenfuit, ut manumisfus tamquam res nullius lifco ceslisfet; et nuper etiam Puggaeus (Obfervv. duae de iure civ. Bonn. 1 8 3 1 . 4°.) damnatam illam vocem defendit. nain quod Gaius (I. 2 7 . ) fervos contra legem Ael. Scnliam manu misl'os populi Romani fervos factos csl'e d i c i t , ab Ulpiano propter fublatum inter aerarium pop. Kom. atque lifcum discrimen (cf. Ulp. X V I I . 2 . ) v o c e Caefaris expriini. Hugo nomen vel ICti vel legis cuiusdam latere fnb ilio Caefaris opinatus e s t , atque ita Scaevolae nomen alii, alii Casßi inducendum esfe putaverunt ; et i n geniofe Hollw. C A E . S A B Ï S in codice feriptum fuisfe lullt, ut Caelii Sabini nomen haberemus. Zimmern (Gesch. des röm. Privatr. Bd. I. p. 7 6 3 . not. 1 5 . ) coniecit fenalus lcgendum e s f e ; post quem Scbillingius cenfme, quod iam r e c e pimus, pro vera Ulpiani feriptura docle defendit. Vangerovius autem ( U e b e r die Laiini Iuniani. Marb. 1 8 3 3 . 8°. (}§. ö. 7.) reiectis omnibus il Ii s coniecturis extreniuni a c d e i'peratum remedium adhibendum esfe fuadet, ut totum c o m ma ideo five conftlio manumisfum Caefaris fervum manere putat tamquam irrepticia fpuiiaque verba eicere deberemus. 2 8 ) putatj Ita Cicero quoque ap. Non. V. l u r gium de lege, eam pulare feripsit, ut Cuiac. ad II. 2 . bene annotavi t.
S- 1 3 . Gai. I. 3 8 . 4 1 . epit. 1 . 1 . 7. Dofitli. §. 13. §.4. I. qui quib. ex c. mmitt. I. 6. et Theophil. ibid. Ulp. L. 1. Mod. L. 16. D. de iiiinislionib. X L . l . Pomp. L . 3 . 1). de rnniisf. left. X L . 4 . Vid. Ulp. L. 16. D. de mmisf. vind. X L . 2. [ex eins lib. II. ad L. Ael. Sent.] Donat. ad Ter. Adelpli. V. 9. TK 4 . Dig. de mm. vind. X L . 1. Cod. de vind. VII. 1. Dig. qui e t a quib. XL. 9 . Cod. qui mmittere VII. 11. paslim.
VLP. TIT. I. D E L I B E R T I S . §§. 1 3 ; l . . . l G .
9
est, prohibet fer|vum manumittere, p r a e t e r q u a m fi | caufam 3 4 aput confilium probaverit. |
In conQlio autem adhiben-
tur Roma|e quinque fenatores et quinque || cquites
4. 19i.bcr
n
¡).13 a -
Ronia-
j . ¡ n provincia | viginti reciperatores, cives Roma|ni.
Ab
§• 14.
eo domino qui folvendo | non e s t , fervus teftamento liber 5 e s f e | iusfus ct heres inftitutus, etfi | minor fit triginta a n nis ,
vel in | ea caufa
fit,
ut dediticius fieri | d e b e a t , civi's
Romanus ct heres /"it; | (i tamen alius ex eo teftamento | 10 nemo heres fit. quodfi duo pluresve | liberi heredesque esfe iusfi lint, | primo et ipsum lex kelia
loco fcriptus liber Senlia facit. |
et he|res l i t ;
quod
E a d e m l c \ in fraud em
§• 13.
15 creditoris | et patroni manu mittere proliibct [ Qui tantum in bonis, non etiam ex | hire Quiritiuin f e r vum habet, ma|nu mittendo Latinuni facit. 2 0 turn alicuius fervus est | velut hoc m o d o :
In | bonis t a n fi civj's R o m a -
3 4 ) In confilio C. Cui. 1 5 8 6 . II. ; Vulgo cum ed. princ. : In con/ilium 3 4 . fq.) C. roma\ni • 2 ) C. receperatori/' Cui. 1 5 8 6 . Receperalores, cett. edd. recuperatores 3 ) C. /'olvendu/' 4 ) C. te/'tamenli 8 ) C. /if. 13) C. lex afcia, u t u b i q u e . 16. fq.) C. ex | iuf quirilium § . 1 3 a . Gai. I. 2 0 . et ad anteced. c i t t . l l . § . 1 1 . Gai. 1.21. Celf. L . 6 0 . D . d e h o r , in ft. X X V I I I . 5 . cum Gai. 11.154. 160. 276. Cf.Dofith. 16. jj. 1. I. tit. cit. I. 6 . L L . 4 2 . 4 3 . 5 5 . 5 7 . 8 8 . 8 3 . pr. D. de h e r . i n f t . X X M i l . 5 . dediticius] Vid. Paul. S . R. IV. 12. 6. g. 15. Gai. I. 3 7 . 4 7 . epit. I. 1. 55. 5. 6 . cf. Dofitli. I. c. Pr. I. tit. cit. I. 6 . Dig. quae in fraud, cred. XLII. 8 . , impr. L. 15. ibid. Cod. qui manu mittere non posl'unt et ne in fraudem creditonim nunittatur V I I . 11. Paul. lib. I l l ad L. Anl Sent, in L. 2 1 . D. fi quid in fraudem patroni factum fit X X X VIII. 5. Gai. L. 9. V 2 . D. de liber, caufa XL. 12. Vid. etiam Iul. L. 4 2 . D de her. inft. X X V I I I . 5 . § . 1 6 . Gai. 1 . 3 5 . cf. infra X I X . 4 . 7. 2 0 . Gai. II. 4 1 . 2 0 4 . III. 8 0 . epit. I. 1. 4 . et infra I I I . 1 . 4 . XI. 19. Dofitli. §§.9.14. Tac. Ann. X I I I . 2 7 . Plin. E p p . V I I . 16. Boeth. ad Cic. Top. c. 5 . § . 2 8 . (ed. Bailer, p. 3 2 2 . )
§• 16.
10
V L P . TIT. I. DE LI BERTI S. §§. 1 7 . . . 2 0 .
nus I a cive Romano fcrvum cmerit, | isque traditus ei lit, neque tarnen | inancipalus ei, neque in iure ces|fus, neque ab ipso anno posfes|fus fiat,
fit.
nam
quamdiu
horuin
quid | 2 5
is fei'vus in bonis quidem | emptoris est, e® iure Qui-
ritium autem | venditoris est. 17.
Millier quae in | tutela e s t ,
item
pupillus et pu|pil!a 3 0
manu mittere non pos|funt. 18.
Communem fervum
unus ex | dominis
manu mittendo
par|tein fuam amittit, eaque adcref|cit fucio; maxime fi co 3 4 modo | manu miferit, quo, Ii proprium || liaberet, civein R o manum facturus esfet. | 19.
nam li inter amicos
miferit, | plerisque placet cum niliil egisfe. | quo alterius est ufus fruc|tus, prietajtis domino
manu misfus
eum
manu
Servus, in
altcrius proprietas , liber non | fit, fed
a pro- 5 fervus
fine domino est. 20.
Po S t J mortem
heredis aut ante inftifutio| nem heredis
2 1 ) C. hemerit 2 2 ) C. if qui 2 7 ) C. el iitf quiritiii auC Cl\ Gcrsdorfii Repcrlorium in praef. cit. p. 3 5 2 . 3 3 j C. admillit. Col. 5. 5. fq.) C. adjrpriela\lif 8 . fq.) C. inftructio\nem
pro
5 '9'
inflilulionem
§ . 1 7 . Of Gai. 1 . 4 0 . epit. I. 1. §. 7. Dofitli. §. 15. §.7. I. qui quib. ex c. 1.6. item infra X I . 2 7 . Gai. I. 192. Pomp. L I. D de inmisf. vind. XL. 2. Gai. L. 0 J. 1. D. deauctor. el conf. tut. X X V I . 8. § . 1 8 . Cf. Dolitli. 10 Paul. S. It. I V . I i . tj;,. 1. 5. lui. L L . 6. 4 . 2. D. de inmisf. vind. X L 2. § 4. I. de donation. II. 7. Vid Cod de communi fervo mmisfo \ II 7. Iul. !.. 3 0 . D. de lib. caufa XL. 12. Ulp L. 18. pr D. de vulg. et pup. rubft. X X V I I I . 6 . Pap. L. 4 8 l). de niniisf. teft. XL. 4 . et L. 29. pr D. de exc. rei iud. X L I V . 2. iMarcell. L. l ö . 1). de SC. Silan. X M X . 5. §. 19. Cf. Dofitli. $.5.7.8.
v t
nolit
per
teftatoris,
| libertas
(esl'e)
l'cripluram
quod
"...10.
fit
hoc
et
| conunitti
eiusdeni
edd
,
qui
is
non
fidei
comnrisriirn
ut liber.
lib.XL.
liberjtus;
Cnius
dari
ivbeo
comjiit||to
íit
dam
aut
proinde
di|recto potest
horcinus
/'cí,
L I B E R O
est | daré,
moriatur,
est,
Per
S T A T V
iusl'us
LiBEHVU
praef|landam,
Moribus tutor dalur mulieri | pupillove qui cum tutore fuo lege | nut legitimo iudicio ngcre vult, | ut auctore eo agat
(ipse
eniin tutor | in rem
fuam auctor fieri non p o -
loco coni. quaque , quod II. recepit et ipse prioribus edd. receperam. L. meliora me docuit: cum ceteris edd. nunc codicis fcripluram fequor. 35.fq.) C. e t e d d . ; [H. rccte|?| proponit alium Cf. 2 3 . Bl.] 7) C. al'ter quod nunc ad L. 1'ententiain rel'litui, Forlasfe : alius aliler; edd. omncs alter 12) C. lulella 14.1'q.) Iain Gaio 1. c. et L. I'uadeutibus cum edd. vett. omnibus delur addidi. In ed. II. cum II. fecutus fum Marezollii coniecluram, Scliill. etiam comprobatam, ut pro lulor fcriberem delta§.21. Cf. Gai. 1 . 1 8 0 . Paul. L. 17. D. de tutelis XXVI. 1. Ulp. rit. L. 7. D. de tut. ct cur. datis. g. 2 2 . Cf. Gai. I. 173... 17 7.179. Vid.Marcian.LL. 9 . 1 0 . D . de tut. dat, X XVI.5. Mod. L. 17. 1.1). de appetì. X L I X . 1. (j. 13. I. de excuf. tut. 1.25. lurtinian. L . 5 . C. de leg. tut. V. 3 0 . Ant. L L . 2 . 3 . C. §. 2 3 . Gai. I. qui petant V. 3 1 . Gord. L . 7 . cod. 182. Of. Ulp. L. 11. I ...3. D. d e t e f t . t u t . X X V I . 2 . Vid. Scaev. L . 4 1 . V 2 . D. de 'fid. libert. XL. 5. Trypli. L . 4 . 2. D. qui pet. tut. XX VI. 6 . LL. 2 . 4 . C. in quib. cal'.tut. V . 3 6 . g. 2 1 . Cf. Gai. I. 184. Vid. Id. IV. 3 0 . §. 3.1. de aucl. tut. 1.20. c. Theopli. ad li. I. L L . 3. § . 2 . . . . L. 5. D. de tutelis X X V I . 1. C o d . d e in litemdando tutore V. 4 4 . —^ ipse ... non potest] Cf. Ulp. LL. 1 . 5 . 7 . Lab. L . 2 2 . D . de auct. tut. X X V I . 8 . $ . 3 . I. cit.
V L P . T I T . X I . DE T V T E M S . §§. 2 5 . . . 2 7 .
37
2 0 test), | qui praetorianus tutor dicttur, quia [a] | practore u r bis dari confuevit. Pu|pilloruin pupillarumque
tutores et | negotia gerunt
§• 2 5 .
2 5 et auctoritatem | intcrponunt; mulierum autem tuto|res auctoritatem dum taxat in|terponunt. Si plures funt tutores, | omnes in omni re debent auctorita|te?» accommodare, praeter eos qui teftamento
§. 2 6 .
| dati
3 0 f u n t : nam ex his vel unius | auctoritas fufficit. Tutoris
auc|toritas necesfaria est mulieribus | quidem
in his r e b u s : fi lege aut le|gitinio iudicio agant, fi fé obli]-; 3 5 gent, fi civile negotium gerant, | fi libertae fuae permittant SO. in con|tubernio alieni fervi niorari, || fi rem mancipi a l i e 190.b« 2 0 ) Gai. 1. c., ut Theophilus, praetorius liabet. 2 7 . f q . ) C. auctorila\le acOmodare 28) teftamenlo ex Cui. emend, liabent edd. reccnliores ; C. ed. princ. Cui. 1566. 1586. tunc fcilieet librarius ( c (tunc) vidit, ubi f c r i ptum exftabat (leftamento). 1) C. rem mancipia Ed. princ. i. e. Til. omitt. rem, ilem Cui. 1566. ; fed Cod. Tilianum habere rem, mancipi teftari videtur Cuiacius (Obfs. X V I I . 2 S . ) : fcil. ipse Cuiacius et in Obfs. et in cd. 1586. fuperfluam a eiecit. Eius verba haec funt : Etiam . . 27. contra authentici exemplaris \i. e. codicis Tiliani] iidem fcriplum est : luloris auctoritatem necesfariam es/'e mulieribus, ft mancipia alienent, cum in eo fit fcriptum: ft rem mancipi alienent, quod et verba, 2 5 . Cf. (iai. I. 1 9 0 . 1 9 1 . III. 107.fqq. ct fupra §. 1. ibiq. citt. II. Vid. Ouintilian. Inft. or. V. 10. Paul. L . 1 9 . » . de auctorit. tut. X X V I . 8 . J). 6. I. de Atiliano tutorc I. 2 0 . e t p r . J. 1. I. tit. cit. I. 21. Boeth. I. c. (p. 3 4 2 . ed. Baiter.) § . 8 6 . Cf. Iuftinian L. 5. C. de auctor. praeft. V. 5 9 . Vid. Cic. pro F l a c c o 34. §.84. Pomp. L. 4. Ulp. L.5. J . 2. L.7. §.1. D. de auctorit. tut. X X V I . 8 . Iavol. L. 24. D. deteftamentaria tulela X X V I . 2. Vid. etiam fupra 15.16. § . 2 7 . Cf. G a i . I . 192. Vid. ibid. 1 9 0 . 1 9 1 . 1 9 5 . II. 47. 80.fq. 8 5 . 1 1 2 . 1 1 8 . 1 2 1 .fq. III. 4 3 . 9 1 . 107. 108. 176. Fragm. Vat. 1. 4 5 . 2 5 9 . item lupra 2 2 . 2 4 . 25. ct infra XX. 15. X X I X 3. Dofith. de mmisf. § . 1 5 . ed. m. et fupra I. J. 17. Cic. pro Caec. 25. i. f. pro F l a c c . 1. c. et c.35. pro Cluent. 5. i. f.
4
§•
38
VLP. TIT. XI. DE TVTELIS. §§. 28. 2 8 a .
ncnt.
pupillis | autem hoc amplius ctiam in rerum ncc [
mancipi alienationc tutoris aucto|ritate opus est. §. 28.
Liberantur tutela maf|culi quidem pubertate:
pube- 5
rem | autem Casfiani quidem cum esfe dicunt, | qui habitu corporis pubes apparet, | id est qui generare posfit; culei|ani
Pro-
autem cum qui quatiuordccim annos | explevit; 10
verum Prifcus eum puberem esfe, | in quem utrumque con2 8 a . currit, et habitus | corporis, et numerus annorum : femi|nae autem tutela liberantur **• | *** quae fequuiitur, de pupillis exigunt" et c. C) C. aul Cafjiam, 8) Ed. princ. Cui. 15G6. Schult. Meerm. et Canneg. potest, quod Gai. I. 196. conlirmat. 8.1'q.) C. et Cui. 1586. Procolei\ani. Edd. ineae I. et II. Proculiani Ed. princ. et Cui. 15C6. c. aliis non nullis Proculeij aulem Cuiac. 1. c. „In eodem quoque authentico eod. tit. 28. fcriptum est Proculeinni pro Proculiani . . . non Proculei" e t c . Hoc quoque loco Cuiacii teftimonium non de fingulis Iitteris, fed de iis dum taxat accipiendum est, quarum causfa annotationem fcripsit. Codicem Tilianum Procoleiani, ut Vaticanus habet, habuisfe facile fibi quis perfuadebit. Proculeiani habctur etiam in Vat. Fgin. (j. 266. ut in Florentina L. 2. 47. D. de 0 . 1 . 1.2. et §. 25.1. de rer. div. II. 1. 10) C. explebit ueru prtfcufcu puberc. et. Schill. vult term», plerisque vi/um est pub.; H. (ed. V.) annotavit in v. vertim latere posfe Neratius nutem Sed post Donell. Comm. III. c.14. § 5. et Kaemmerer. ¡¡eilrage ct c. Ro/lock. 1817.8°. num. VI. Heimb. quoque de Iavoleno h. I. dici putat. cf. Ulp. L. 10. §.2. D. de ufu et habitatione VII. 8. 13) Cod. Aur. liberantur quae in manum viri convenerunt. ineptum ixnl!]Q(Ofia. U v . X X X I X . 1 9 . Boeth. adjj.l. cit. DioCasf.XLIX.38. Paul. S.K.II.21A.§.17. g. 28. Gai. M 9 6 . Cf. pr.l. quib. mod. tut. fin. 1.22. et Iuftinian. L . 3 . C. quando tut. esfedelin. V. 60.1 Ifidor. Orig. XI. 2. S. 13. Quintilian. I n f t . o r . I V . 2 . § . 5 . p ' 28a. (Cf. X X I X . 3 . Gai. I. 194.fq. 145. cum pr. I. cit. et Iuftinian. L. 3. C. cit. Dio Casf. U V . 16. i. f. — Dofith. de mmisf. 15. ed. m. Plut. Numa c. 1 0 ? Boeth. lib. II. ad Cic. Top. 4. §.18. ' p . 3 0 2 . ed.Baiter.)?
Y L P . TIT. X I I . D E CVRATORIBVS. §§. 1...4. XII.
15
TIT.
DE
39
CVRATORIBVS.
Curatores aut legitimi funt, id est | qui ex lege dnoilecim tabularuni | dantur, aut honorarii, id est qui a prae|tore conftituuntur.
Lex
duodecim | tabularum
fmiofum,
2 0 itemque prodigum | cui bonis interdictum est, in curationc| iubet esfe agnatorum.
A praetore coniti|tmtur
curator
quem ipse praetor volue|rit libertinis prodigis, i t e i n q u e i n 2 5 genu [is qui ex teftamento parentis liere|des facti male dislipant b o n a :
his | eniin ex lege curator dari non pote|rat,
cuin ingenuus quidem non | ab intcl'tato, fed e x teftamen3 0 to | heres
factus fit p a t r i ;
libertinus
autem | nullo
modo
patri heres fieri pos|fit, qui nec patrem habuisfe videtur, | cum fervilis cognatio nulla
fit.
I'raeterea | dat c u i a t o -
rem ei etiam, qui nuper pubes | factus idonee negotia Aia 3 5 tucri | non potest. | 2 1 . ( q . ) C. confti\hiet-. 2 9 ) f 111 C ft 3 2 ) C. cognati Schultzius pro praelerea prop. Lex l'laetoria ; fed praetor dat tutorem. 3 4 ) C. Hone ce TIT. X I I . §• 1. Cf. Gai. p. 117b. e t a cod. Veron. cum epit. I. 8 . Cf. 1. et vid. §§. 3.1'qq. I. de curatorib.I. 2 3 . LI.. 1. 13. 16. D. de cur. fur. X X V I I . 10. Diocl. etiMax. L. 7. C. de 6. C. de cur. fur. V. 70. teft. tut. V. 2 8 . luftinian. L. 7. §. 2 . Cf. 3 . I. cit. Vid. Varrò de R. R . I. 2. Cic. de inv. II. 50. et infra X X . 13. Ulp. L. l . p r . L. 10. pr. D. h. t. X X V I I . 10. Anton. L. 1. C . e o d . V . 70. Ulp. L. 1 2 . 1 2 . D. de tut. dat. X N V I . 5 . L 3 . pr. §. l . D . detutelis X X V I . 1. §.3. C f . a d § . 2 . citt.ll. Gai. 1 . 5 3 . i. f. Paul. S. R. 111. 4A. §§. 7. 6. Ulp. L. 12. D. de tut. dat. X X V I . 5. Vid. Capitolili, et Sueton. ad § . 4 . citt. c. interpp. — cum fervilis...ftl\ cf. f u p r a V . t j . 5 . ibiq. citt. et S. ! 0 . I. de gradib. cognat. III. 6. (al. pr. I. de fervili cogn.) Úlp. L. 1. (j. 2. D. unde cogli. X X X V 1 I I . 8 . Paul. 1 0 . § . 5 - D . d e g r a d i b . X X X V I I I . 10. § . 4 . Cf.Gai. I. 197. epit. 1 . 8 . Pr. I. de curatorib. I. 2 3 . Capitolin. in Marco c. 10. cum Sueton. in Claud. 2 3 . Vid. Dig. de curatoribus furiofo et aliis extra minores dandis X X V I I . 1 0 . pasfim. Ulp. L. 12. pr. D. detutoribus et curatoribus datis X X V I . 5 .
40 VLP. TIT. XIII. DE CAELIBE ORBO ETSOLITAR. PATRE. XIII.
5-
TIT.
DE
C.VEL7J7E
ORBO
ET
SO||LITARIO
PATRE. |
8 1 «
Lege Iulia prohibentur uxores ducere | fenatores qui- l ®' > ' dem liberique eorum liber|tinas et quae ipsae
quorumve
pater | materve artein ludicram fecerit, item | corpore quae- 5 J. 2.
ftum facientem.
ceteri autem | ingenui prohibentur ducere
lenam, et a 1c|none lenave manumisCam, et in | adulterio depracheni'am, ct iudicio 1 publico dainnatam, et quae ar- 10 lem I ludicrain fecerit : adicit iUauricianus | et a fenatu damnatam *
*
*
36) C. et edd. princ. et Cui. a. 1566. DE CEI.E 7.1'q.) C. lena melale \ nonelenamue Copulam et post lenam oin. edd. praeter H. et meas. 11.1'q.j Verba cod. adicit niauricianif | et "/'enaluf damnatam | Schillingius taniquam ineptum additamentuin, ab imprudente librario receptum, eicienda esfe putat; paruin idoncis ex causfis, ut milii quidem videtur. li tandem aliquid mutandum esl'et, Iegere posfes „ex fenatus confulto damnatam", cf. LL. 10. i . f . 14.^.1. L. 29. (¡.8. D. ad L. Iul.de adult. XLVII1. 5. fed nihil mutandum est. Vid. Tac. Suet, et Quint. II. citt. TIT. XIII. g. 1. Cf. XVI. 2. Vid. legis Iuliae verba ap. Paul. L. 44. pr. D. de R. N. XXIII. 2. et cf. LL. 42. 1. usq. ad L.51. D. LL. 23.27.16. pr. LL. 3 2 . 3 4 . §.3. L . 5 8 . eod. LL. 5...7. D. de fenator. I. 9. L. 16. D. de fponf. XXIII. 1. L . 3 . §.1. D. de douationib. int. vir. etux. X M V . i . luflinian. L.28. D. de nuptiis V.4. Dio Cast'. LIV.16.1 Zonar. X.p.536 (ed. Bonn. II. p.416.) Sueton. et Lactant. ad X VI. V 1. citt. 2. Cf. citt. XVI. 2. et L. 44. i. f. et UIp. (lib. I. ad L. Iul. et Pap.) L. 43. D. deR. N. L. 29. (¡. 1. Pap. L. 11. i. f. D. ad L. Iul. de adulter. XLVIIl. 5. et vid. etiam legis Iul. de adult, verba ap. Macrum L. 24. pr. D. eod. — Mauricianus] citatur etiain ab Ulp. L. 7. 2. D. de pact. II. 14. L. 3. §. 5. D. de lib. etpolt. XXV1II.2. L . 2 5 . I D. deufulr. VII. 1. et ex eius libro II. ad L. Iul. et Pap. Popp. del'umptae flint L. 57. D. de leg. II. XXXI. L. 1. i. f. D. profuo XLI. 10. L. 23. D. de ufu leg. XXXIII. 2., ex libro III. L. 15. D. d e l . F . X L I X . 1 4 . — a fenatu damn.} Vid. Tacit. Ann. II. 51. 85. III. 22.fq. VI.49. Suet. Oct. G. Tiber. 35. Quintil. Inft. or. III. 10.
VLP.TIT.XIV. DE P O E N A L X1I1I. 15
TIT.
Feminis lex
DE
IVL. TIT. XY. DE DECIMIS. POENA
LEGIS
Iulia a m o r t e v i r i
nem, a divortio | f e x
meni'um:
lex
41
1VLIAE. |
an[ni
tribuit
vacatio-
autem P a p i a a m o r t e
|
v i l i b i e n n i i , a r e p u d i o anni e t f e x m e n f u m . | * * * XV. 20
TIT.
DE D E C I M I S . |
V i r et uxor inter f e matrimonii | n o m i n e decimam
ca-
p e r e p o s f u n t . | q u o d fi e x a l i o m a t r i m o n i o l i b e r o s fu|peiTtitcs habeant, praeter 25 p i u n t , Item
decimam,
quam | m a t r i m o n i i n o m i n e
toti|dem d e c i m a s p r o n u m e r o c o m m u n i s fìlius
filiave
| post nominum
a m i s f a | v e unam d e c i m a m a d i c i t ;
1 6 ) C . Cui. biennium,ettum
ca-
acci|piunt.
diem
amisfus
d u o autem p o s t |
nominum
d i e m amisfi duas d e c i m a s adici |unt. 30 ufum fructum | tertiae
liberorum
Praeter decimam etiam
partts b o n o r u m
e leßamenlo
cape-
1586. I I . menfef C c t e r i menßum 17) i l . annum P r o menfum C. habet il,i/e/", cf. > L . l ö .
2 6 ) nominum C. I I . e t edd. m e a e , ut i a m Cuiac. a n n o t a v i t „ A I . nominum"iì alii cum editt. p r i n c . et C u i . 1566. 1586. nonum 2 8 ) nominum H. et e d d . m e a e ; C . nono j ) r o noiü ( n o m i n u m j die A l i i nonum diem 3 0 ) e te/'lamento] C o d . eiuj' e d d . etws O l i m c o n i e c i vir et uxor, S c h i l l , coniuges, B l . invicem. f e d L . demonftravit iftud etws enatum e s f e e Pigia et" (e testamento), p r o qua l i brarius e i 9 ( e i u s ) v i d e r e libi v i f u s est ; fimiliter X I . 26. T I T . X I I I I . V i d . titt. D e f e c u n d i s n u p t i i s . A d d e G a i . L . 2 9 . D. d e p o e n i s X L V I I I . 19. T I T . X V . V i d . infra X V I I I . T e r . C l e m . L . 6 7 . D . ad L . K a l e . XXXV.2. L . 62. 2 . D . d e c o n d . e t d e m . X X X V . 1. Ulp.L. 135. D . d e V . S. L . 9 . D . d e c a p t i v . X L I X . 15. Scaev. L . 1 8 . pr. «eam | ex apertis
ta-
3 5 ) C. rei ß qua„ 1) C. legalif (? legatu' — legatus) G) C. j>lorianif Edd. princ. Cui. 1566. 1586. praeloriani, led Cui. 1586. ad mar g. F. 11. Cf. fupra ad X X . 16. not. 8 ) C. adriano et ita praeter meas edd. omnes Adriano 10.1'q.) C. co\dicellij' ut folet. 16) C. Legatario. 2 0 ) C. pò peti, papeft | Cf. f u C. de ul'u fructii 111.33. Vid. etiam Cic. Top. 3. 17. cum Boetli. ad li. 1. (ed. Baiter, p. 3 0 1 . ) § . 8 8 . Vid. LL. 117. 122. pr. 73. S. 2. L . 3 2 . V 2. D. de leg. I. X X X . L . 5 . pr. D. de leg. III. X X X I I . L. 2. Î). de reb. dub. X X X I V . 5. L. 1. § . 5 . I-. 3. (j. 2. D. ad L. Kale. X X XV. 2. et ad X X I I . 5. et h. t. S. 18. citt.ll. De collegiis videfis Paul. L . 2 0 . D. de rebus dubiis X X X I V . 5. § . 2 9 . Cf. pr. I. de adumptione v. translatione legatorum II. 21. Dig. de adimendis v. transferendis legatis X X X I V . 4. paslim. Vid. fupra h. t. 1. et II. 12. §. 3 0 . Cf. Ulp. L. 5. pr. D. quando dies leg. vel fideic. c é dât X X X V I . 2 . e t p a s f i m e o d . § . 3 1 . Cf. Ulp.cit. L. 5 . ^ . 1 . 2 . Vid. Paul. S. R. IV. 6. § 3 . luftinian. L. un. §.1. cf. § . 5 " C. de cad. toll. VI. 5 1 . Afr. L . 3 1 . (Paul. L . 1 0 4 . ) D. de cond. etdein. X X X V . l . Ulp. etGai. (ad L. lui. e t P . P.) LL. 10...12. D. teftamenta queniadm. aperiantur X X I X . 3.
§.31.
18
VLP.TIT.XXIV. D E I,EG.§§.32.33. TIT.XXV.DE F.C.
§§.1.2.
b u l i s t e f t a m e n t i ; e o r ü t n | v e r o q u a e Tub c o n d i c i o n e r e l i c t a | funt, cum conditio extiterit. LcX F a i | c i d i a patrimonii heredem
iubet non plus quam dodran|tem
legari , ut | omni modo
quadrans
integer
totius 2 5 a[pud
remaneat.
3.
L e g a t o r u m | p e r p e r a m folutornm repetitio non est. | TIT.
DE
FIDEI
1.
Fidei commisfum
est
quod non
XXV.
COMMISSIS.
praeeative relinquttur ; | nec ex rigore 2.
iuris
cifcitiir, I fed ex volúntate dalur relinquen|t¿s. commisl'orum
|
civilibus | verbis, led 30 civilis
profì-
Verba
fidei
in ul'u | / e r e h a e c f u n t FIDEI COMMUTO , P K - 3 5
p r a ad X V I . § . 2 . 2 3 ) C . extelerit Ed. princ. Cui. 1 5 6 6 . 1 5 8 6 . extiterit, lex Falc. etc. 28) Negationem tollendam esfe putavit Schult. ; fed non d e l e g a l i s o m n i n o n o n d e b i t i s h i c f e r m o e s t , f e d d e iis q u a e d e b i t a q u i d e m , f e d p e r p e r a m , i. e . n o n d e d u c t a q u a r t a , l i v e e x f a l f a c a u f a p e r d a m n a t i o n e n i l e g a t a , Pive in p e r v i n dicationem legatis non debita, foluta funt. 3 5 ) C . Uere haec ¡'uni E d i t i o n e s p r a e t e r 11. e t m e a s fere funi haec § . 3 2 . Gt. Gai. II. 2 2 7 . e p i t . I I . 6 . P a u l . L . l . p r . D . d e l e g e F a l c i d i a X X X V . 2. V i d . p r . I. e o d . I I . 2 2 . P a u l . S . R . 111.8. 1. i t e m D i o Casi'. X L V I I I . 3 3 . i. f. I f i d o r . O r . V . 1 5 . §.2. g . 3 3 . Cf. Gai. I I . 2 8 3 . §. 7 . 1 . d e o b i . q u a e q u a f i e x conti-. I I I . 2 7 [ 2 8 ] . §. 2 5 . 1 . d e l e g . l ì . 2 0 . — P a u l . L. 9. 5 . D. d e i u r . et facti i g n . XXII. 6. Gordian. L. 9. I u f t i n i a n . L. 19. C. h. t. VL.50. V i d . L. 7 1 . D . h. t. X X X V . 2 . L. 1. C . h . t. V . 5 0 . i t e m f u p r a §. 1 9 . et L. 4. C. d e c o n d . i n d . I V . 5. a t q u e L. 2 . D . e o d . M I . fi. P a u l . S . R . I I I . 6 . § . 9 2 . Cari, Carini et Numeriani L. 1 6 . C. d e fideic. V I . 4 2 . I f i d o r . O r . IV. 2 4 . §. 17. U l p . L. 1 1 5 . D. d e l e g . I . X X X . [ e x e i u s l i b r o I I . I n f t i t u t i o i i . ] C o r d , L. 1 0 . D . d e i i d e i c o m m i s l ì s V I . 4 2 . T I T . X X V . § . 1. C f . X X I V . 1. e t v i d e ibi c i » . 11. i t e m § . 3 . I . d e l e g . 11.20. §§. 1. 12. I . d e f i d e i c . h e r . II. 3 3 . § . 2 . Cf. G a i . II. 2 4 9 . §. 3 . 1 . d e fing. r e b . p e r fid. r e i . I I . 2 4 . P a u l . S. R . I V . 1. § . 6 . V i d . f u p r a 11.7. I u f t i n i a n . L. 2. C . c o m m u n i a d e l e g a t i s e t fidei c o m m i s l ì s V I . 4 3 .
VLP. l'IT. X X V .
41.
TO,
II
VOLO
DARI
DE F I D E I COMMISSIS. et Umilia.
§§. 3 . . . 1 0 .
79
Etiam nutu relin|quere fidci
aoo.bjä commisfum [in] ufu receptuin est. |
Fidei commisfum r e -
3. §• 4 .
5 linquerc posfunt | qui tcftainentum facere posfunt, licet|noii feceiint : nam inteftato quis nio|iiturus fidei commisfum delinquere po|lcst.
Res per fidei commisfum relinqui | pos-
funt quae etiam per damnationem legali | posfunt. 10 commisfa dari posfunt | his quiius legari potest. Iuniani | fidei commisfum capere non posfint.
capere
posfunt,
5.
Fidei
6.
Latini
7.
licet | legatum
Fidei com|misfum et ante heredis
8.
inftitutionem, | et post mortem heredis, et codicillis etiam| 15 non confirmais teftamento posfit. I
dari | p o l e s t ,
licet legari
Item Graece fidei commisfum feriptum
licet legatum Graece fcriplum non vale|at.
non
valet, |
Filio qui in
2 0 poteftate est fervove | heredibus inftitutis feu his legatum| 2) Posfis in v/um, fed ciciendae funt litterae in, quae ex praecedenti fidei commisfum enatae funt, quod librarius pro fidei commiffüui fuinpsit. 5) C. inleftatß Edd. inteftalus Saepe in cod. a pro o ponitur, raiisfime pro us 10) C. Hi qui 14) C. codicelli 20) G. Cui. 1586. H. et edd. m. ; cett. feu fi Malim five iis g. 3 . Gai. II. 2t¡9. Paul. L. 21. pr. D. de legatis III. X X X I I . Vid. Uiocl. et Max. L. 2 2 . p . de fideic. VI. 4 2 . g. 4 . Cf. Ulp. L. 2. D. de leg. I. X X X . Gai. II. 2 7 0 . Vid. epit. II. 7. tj. 8 . § . 4 . I. de fid. lier. II. 2 3 . et infra §§. 8. 11. item Ulp. L. I . D . de leg. III. X X X I I . I u l . L . 3 . p r . ' Paul. L.8. §. 1. D. de iure codic. X X I X . 7. Diocl. et Max. L. 29. C. de fideic. VI. 4 2 . L. 1. §. 5. L. 6. 1. L. 7& pr. D. ad SC. Trebell. X X X V I . 1. g . 5 . Vid.ÌGai. II. 2 6 0 . . . 6 2 . 2 8 2 . epit. 11.7. §§. 1 . 4 . . . 6 . Pr. 1. de fing.reb. p. (ìd. r e i . II. 24. Paul. S. R . Ï V . 1. 7.fqq. Gold. L. 9. Diool. et Max. L. 2 5 . C. de fideic. VI. 4 2 . g. 6. Vid. Gai. I I . 285.fqq. et infra §. 13. fupra X X I I . 5. X MV. 2 8 . Mod. L. 26. Ü. de neg. geft. III. 5. 8- f . Cf. Gai. II. 2 7 5 . 1. 24. Vid. fupra X X I I . 3. ibiq. citt. 11. g . 8 . Cf. 11. e t X X I I I I . 1 5 . 1 6 . Vid. Gai. I I . Í 2 7 3 . epit. II. 7. «.7. §.9. Gai.11.281. Vid. Ulp. L. 11 pr. D. de leg. III. X X X I I . g. IO. Vid. X X I I I I . 21. Pap. L. 11. pr. D. de leg. I. X X X . Paul. L . 4 . D. de legatis I I I . X X X I I .
9. 10.
80
VLP. TIT. X X V .
DE F1DEI COMMISSIS.
§§.11...14.
(it, palris vel domini fidei conunitti | potest, quamvis nb co S. 11.
lcgari non pos|fit.
Qui teftamento heres inftitutus est, |
codicillis ctiam non confirmatis ro|gavi potest vel ut h e r e - 2 5 ditalcin tolam | vel ex parte alii reftituat, quamvis | directo (j. 12.
lieres inftitui nequidem [ confirmatis codicillis posfit.
Fi-
dei| commisfa non per formulam petuntur, | ut l e g a t a ; fed 3 0 cognitio est Roinue qui|(Jem confulum aut praetoris qui fidei coin |misfi; a. ^
li-
110
LAC!MAß VINDOBONENSES EX VLP. INST.
rcddisq T" yR -Ia3 h • s SS so a —•S* Li5l-O
accepisti-s'aliampe
cuniam e dem q u a n t i t a t i s - j . , m u t u a e a- d a n p s u n t r e s 11 aliae q q pondere numero mensura
jtinent
d e p o s i t i q q n ti 1 i tat em ¡us g e n p-E,
t i um ( p d i d i t u t q u i s c u s t o d i e n d a ni V e m 3 u a m a n i m a 1 e m û
LACINIAE VWDOBONENSES EX VLP. INST. ULF. INST. p a r a t,u m e I d i c t j m - Q ü c u i i n i
Ill iH ^ üa £ H--2 S.S
adipiscendaeqreciperandae p'sessionisqualias-
I dicta
quem f u n d u m e t a h tatem
55
n si f u n d u m u h tem ab a l i q u o
J
petamn' lisdefendatcogit'
•O B.
a d m e t r a n s f e r r e p s e ss i o n e m siuenumqp'sedisiueanteap»«
B.O! ^ e "-i;
112
LACIMAE VINDOBONENSES E X VLP. INST-
¿ o1 3 W a- ? ' 3 ^
(11 dd- a m i s i p> s e s 9 i on em
S per trariara S^"a s ? a. ¡3.tH • a A«
a 2 3 a •^¿i,
form.
explicant'aperspon
s i o n em s e m p - p r o h i b i t o r i a ii e ro p s p o n s i o n e m e x p l i c a n t' Restitutorio u exhibitorio
Idicto
reddictosiqd-arbitrump'u l a u e r i t - i s c> q u o a g i t ' f o r m - a c cip it a r b i t r a r í a n ) - p q a r b i t e r
arbi
VLP. LIB. I. INST.
L. 1. D. de iuftitia et iure.
113
VLPIANYS LIBRO PRIJIÖ 1NST1TVTIONVM. L. 1
1.
D.
DE
1VSTITIA
ET
IVRE.
I. 1.
(1.)
Iuvi operani daturum prius nosfe oportet unde n o -
nien iuris defcendat. est autem a iuftitia appellatum : nam, ut eleganter Celfus définit, l u s est ars boni et aequi, ius merito quis nos facerdotes a p p e l l e t : colimus et boni et aequi
cu-
1.
iuftitiam n a m q u e
notitiam proliteiyur, acquimi ab
iniquo f e p a r a n t e s , licitum ab illicito d i s c e r n e n t e s ,
bonos
non folum metu p o e n a r u m , verum etiam praemioruni q u o q u e e x h o i l a t i o n e efficere c u p i e n t e s , veram nifi fallor phi— l o f o p h i a i n , non
fimulatam
l'unt p o f i t i o n e s ,
publicum et privatum,
aiïeclantes.
quod ad ftatum rei R o m a n a e f p e c t a t ; fingulorum
utililatcm :
füllt enim
Huius ftudii duae publicum privatum,
quaedam
ius
(j. 2.
est
quod ad
publice
ulilia,
quaedam p r i v a t i m : publicum ius in facris, ¡11 faccrdotibus, in magiftratibus 2 conftitit ; privatum ius tripertitum est, c o l lectum
3
etenim
aut civilibus.
est ex naturalibus praeeeptis
aut gentium
Ius naturale est quod natura omnia a n i -
^ 3.
malia d o e u i t : nani ius iftud non Iiumani generis proprium, fed omnium animalium quae
4
in terra, quae in mari n a f c u n -
tur, avium q u o q u e commune e s t ; liinc defcendit maris a t que feminae coniunctio quam nos Matrimonium a p p e l l a m u s ; hinc liberorum procreatio , liinc educatio ; videmus etcnim cetera quoque animalia, feras etiam, iftius iuris peritia c o n ferì.
lus gentium est quo gentes humanae utuntur. quod
a naturali ' r e c e d e r e facile intellegerc licet, quia illud omnibus animalibus, hoc folis hominibus inter f e commune fit. 1) A p p a r e t hune locum initium ipsarum Ulpianarum I n ftitutionuin csfe. 2) Hal. confi flit 3y Id. enim 4) Id. terra mariq( 5 ) Hal. recedere, inde licet facile intelligere: quia ... commune est. 10
4.
114 VLP.LIB.I lPÌST.LL.4.6.D.de iuft. etiur. L.l.D. de confi. (2.)
L.
4.
D.
EODBM.
Manu misfiones quoque iuris gentium l'unt.
est autem
manu misfio ' d e manu misfio, id est datio libertatis : nam quamdiu quis in fervitute est, manui et poteftati fuppofitus
J
est ; manu misfus liberatili' poteftate. quae res a iure
gentium originem fumpsit, utpotecum iure naturali omnes liberi nafeerentur, nec esfet nota manu misfio, cum fervitus esfet incognita; fed pofteaquam iure gentium fervitus invaili , fecutuni est beneiicium manu misfionis ; et cum uno naturali nomine llomines 3 appellaremur, iure gentium tria ^genera esfe coeperunt, Liberi tertium genus
6
s et
bis contrarium Servi et
Liberti, id est hi qui defierant esfe fervi.
(8.)
L.
6.
D.
EODBJI.
lus civile est quod neque in totum a naturali vel gentium recedit «nec per omnia ei fervit: itaque cum aliquid addimus vel detrahimus iuri communi, ius proprium, idest 1.
civile etficimus.
Hoc igitur ius noftrum conftat aut ex fcri-
pto aut fine fcripto , ut apud Graecos ziSy vùfitav è'yyQttifioi, ot ós (4.)
L.
1.
D.
DE
ol ¡xìy
àyQarpoi. CONSTITVTIONIBVS
FRINCIPVM.
1.
4.
Quod principi placuit, legis habet vigorem, utpotecum lege regia quae de imperio cius lata est, populus ei et in 5. 2.
eum omne fuum imperium et poteftatem 'conferat. cumque igitur imperator per ftatuit vel
2 epiftulam
quod-
et fubfcriptionem
cognofccns decrevit vel de plano
interlocutus
est vel edicto praecepit, legem esfe conftat : liaec funt quas S. 3.
3 volgo
Conftitutiones appcllamus.
piane ex his quaedam
1) Hai. de manu datio. nam 2) Hai. est, numis/us 3) Hai. appellarentur 4) Hai. Iria genera 5) Hai.et iis 6) Hai. libertini, qui a) Hai. neqj 1) "Vulg. conlulil 2) Hai. epiflolam cen/ìitutiones vulgo
fy mahominum d. e. /'. 3) Hai.
princ. L.4.D. deliis q. fui. L.28.D.fol. m a t r . L . l . D . d e prec. 1 1 5 funt perfonales , 5
princeps rogavit
4
n e c ad exemplum t r a b u n t u r : nam
aliqui ob m e n t a indulfit vel
vel fi cui
flne
exemplo
fíquam
fubvenit,
5
quae
poenam i r -
perfonam
non
egreditur. L.
4.
D.
DK
HIS
QV1 SVI
VEL
ALIENL
IVRIS
SVNT.
I. 6.
C5-)
Nam civium Romanorum quídam f u n t paires familiarum, l
alii filii familiarum,
Gliae familiarum.
quaedam matres familiarum , quaedam
patres familiarum f u n t qui ' f u n t f u a e p o -
t e f t a t i s , five p ú b e r e s (ive i m p ú b e r e s ; familiarum.
4
limili modo
3
matres
filii familiarum et liliae, q u a c funt in aliena
p o l e f t a t e : nain qui ex m e et uxore mea
5
nafcitur, in mea
poteflate e s t ; ítem qui ex filio meo et uxore eius
6
nafcitur,
id est nepos meus et neptis, a e q u e in mea f u n t p o t e f l a t e ; et pronepos et proneptis et deinceps ceteri. llic
inferendus CICEUONIS
'L. 28. D.
esfe videtur LIB.
SOLVTO
II.
locus ex
quem fvpra
MATRIMONIO
BOETHII
pag. 107.
DOS
COMM.
I N T O P . {•)
exhibuimus.
Q. AD JIOD. F E T .
XXIV. 3. (7.)
F a c e r e posfe maritus etiain id videtur quod a muliere confequi p o t e s t ,
fcilicet fi iam ei aliquid a b f i t , quod pro
muliere ^aliquid expendit vel mandato eius praeftitit. ceterum fi nondum ei a b e s t , u t p u t a
3
f u b condicione est obli-
gatus, nondum videtur f a c e r e p o s f e . L. 1. D. DE PRECARIO. XLIII. 2 6 [ 2 5 ] .
(8.)
Prccarium est quod precibus petcnti utendum ooncedi111 r tamdiu q u a m d i u is qui conccsfit, patitur.
quod g e n u s
4 j Hal. quae nec fi) Id. quod G) alicui in Flor, est aliqui 1) alii filii familiarum, ab al. manu in cod. Flor, addita f u n t . llal. quídam filii familiartt: 2) llal. qui fuae p. funt 3) Hal. modo et m. 4) Hal. filii uero 4' filiae familiarum, qui 5) Hal. nafcülur, in poteflate mea funt: 6) Hal. omitt. nafeitur 1) Apud Hal. inferiptio est VLPIANVS. 2) Hal. muliere uel expendit uel mandatu 3) Hal. fi fub conditione obl. eit:
116
VLP.LIB. I. INST. L . 8 . D . d e p r e c a r .
Laciniae Vindob.
Ilberalitiitis ex iure gentium defcendit. et diftat a donatione eo quod qui d o n a t , fic dat, ne r e c i p i a t ; " at qui precario c o n c e d i t , fic d a t , quiifi tunc recepturus, cum & liti libuerit precarium f o l v e r e .
et est fimile commodate : nam et qui
cOmmodat r e m , fic coinmodat, ut non faciat rem a c c i p i e n tis, fed ut ci u t | | i ]£x LACI3NI IS V1ND0B0XENSIBVS. [I.] i re commodata pennittat. (9-)
1
II.reel.
[II.] -Lociitum q u o q u e et conductum ius | gentium i n - col. 6. 3
duxit.
nain ex quo c o e | p i m u s posfesfiones proprias et r e s |
habere,
et locandi ius n a n c | t i f u m u s ,
et conducendi res
a l i e ] n a s ; et is qui conduxit, iure g e n | t i u m tenctur ad m e r cedein ex |] (10.)
4
[III.] 5 reddis
6
titatis. |
|
quae accepifti, fed aliam p e | c u n i a m eiusdem q u a n .
ll.terf.
Mutuae autem dari p o s f u n t r e s non | aliae quam
quae p o n d e r e n u m e r o | m e n f u r a continentur. | (11.)
[IV.] Depofiti q u o q u e ' u t i l i t a t e m ius g e n | t i u m prodidit, ut quis r u f t o d i e n | d a m rem f u a m animalem vel |j
3
a) Jlnloander omittit at b) Florentina jivi 1} llio verfus oninino concinit cum line L. 1. D. de precario. 2) Cf. Gai. III. 142. Paul. (lib. XXXIV. ad Edict.) 1,. 1. 1). locati XIX. 2. 3) Endl. nempe. led figla N £= nam. Cf. Goefehen. index figlarum post Gaiurn ed. I I . p. 458. ed. III. p. 467. i. f. 4) Kortasfe : cotiducto ei qiti locavit. liudorlf. prop, ex/'olvendam. 5) Cf. Gai. 111.90. et (lib. II. Aureor.) L. 1. § . 2 . D. de 0 . et A. XLIV. 7. — In loco nol'tro e a n d e n i , quam apud Paiilum (lib. XXVIII. ad Edict.) L. 2. pr. usq. ad 3. D. de R. C. XII. 1. quael'tionein tractatam fuisl'e crcdiderim , id est dilferentiam inter creditum mutuique dationem, ut facile locus inde reftitui posfit. 6 ) 7 « o d E n d l . , ed. m. I. e t H u g o . 7) qualitatem edebatur ante elfigiem laciniarum Vindobb. publicatam. 8) Fortasfe f e q u e b a t u r : (mobilem) quae artima caret, alicui traderet ... (ut Ulp. L. 1. tj. 1. D. d e r e i v i n d . V I . l . et Pap. L . 4 7 . D. de acq. vel am. poes. XLI.2. h a -
co
'"
e
'
L. 24.D. decaptiv. L.
24.
D.
VLP.L115. 11. I f f S f . L . 4 1 . D . d e L L
DE C A P T I V I S
ET DE F 0 S T L 1 H 1 N I 0 ET C.
Hoftes Tunt quibus bellum publice populus p ' s u NT K e SN x h x e q qpONòeneNumeRc» c n i i X . ) "* 1 N £ N T k J » M ïnfmpolôtTUX
uiSCUST06ieM
/ MU-
ï ' x K X î u r o e l
feri. INST-
^ ì C t
« m û
u c u H n j
// v f r j ' . co/, d
^ i p i s c c N ^ ^ ^ c c n ' c f K N b x e O N l S c* n X Ì V ^ S tj u c m F u M ^ u f D C T C J
•
i b ' C T X
IjT.t
x r e m
s i F u n 5 u m u t j T e o i x ß Xt » vjuo n i N ' b i S ^ C f e N*bXT c ( ^ -
x b m
e t « . x N i f e
fcKe^'scs*
S ï U C N V i m a p ' S Ê Î ^ Î U l Ê X N
Ç R iONcc ^
f